📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

кхуддаканика̄йе

милиндапан̃хапа̄л̣и

1.

милиндо на̄ма со ра̄джа̄, са̄гала̄йам̣ пуруттаме;

упаган̃чхи на̄гасенам̣, ган̇га̄ ча [ган̇га̄ва (сӣ. пӣ.)] йатха̄ са̄гарам̣.

а̄саджджа ра̄джа̄ читракатхим̣, укка̄дха̄рам̣ тамонудам̣;

апуччхи нипун̣е пан̃хе, т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄нагате путхӯ.

пуччха̄ висаджджана̄ [виссаджджана̄ (сӣ. пӣ.)] чева, гамбхӣраттхӯпаниссита̄;

хадайан̇гама̄ кан̣н̣асукха̄, аббхута̄ ломахам̣сана̄.

абхидхаммавинайога̄л̣ха̄, суттаджа̄ласаматтита̄;

на̄гасенакатха̄ читра̄, опаммехи найехи ча.

таттха н̃а̄н̣ам̣ пан̣идха̄йа, ха̄сайитва̄на ма̄насам̣;

сун̣а̄тха нипун̣е пан̃хе, кан̇кха̄т̣т̣ха̄навида̄ланети.

2. там̣ йатха̄нусӯйате – аттхи йонака̄нам̣ на̄на̄пут̣абхеданам̣ са̄галам̣ на̄ма нагарам̣ надӣпаббатасобхитам̣ раман̣ӣйабхӯмиппадесабха̄гам̣ а̄ра̄муййа̄нопаванатал̣а̄капоккхаран̣исампаннам̣ надӣпаббатаванара̄ман̣еййакам̣ сутавантаниммитам̣ нихатапаччаттхикам̣ [ниппаччаттхикам̣ (ка.)] пачча̄митта̄нупапӣл̣итам̣ вивидхавичитрадал̣хамат̣т̣а̄лакот̣т̣хакам̣ варапаварагопура [паварапачурагопура (сӣ.)] торан̣ам̣ гамбхӣрапарикха̄пан̣д̣арапа̄ка̄рапариккхиттантепурам̣. сувибхаттавӣтхичаччарачатуккасин̇гха̄т̣акам̣ суппаса̄рита̄некавидхаварабхан̣д̣апарипӯритантара̄пан̣ам̣ вивидхада̄наггасатасамупасобхитам̣ [сатасамупасобхитам̣ (сӣ. пӣ.)] химагирисикхарасан̇ка̄саварабхаванасатасахассаппат̣иман̣д̣итам̣ гаджахайаратхапаттисама̄кулам̣ абхирӯпанарана̄риган̣а̄нучаритам̣ а̄кин̣н̣аджанамануссам̣ путхукхаттийабра̄хман̣авессасуддам̣ вивидхасаман̣абра̄хман̣асабха̄джана [сабха̄джана (сӣ. пӣ.), самма̄бха̄джана (ка.)] сан̇гхат̣итам̣ бахувидхавиджджа̄ванта [виджджа̄дхара (ка.)] нарачира [наравира (сӣ. пӣ.)] нисевитам̣ ка̄сикакот̣умбарика̄дина̄на̄видхаваттха̄пан̣асампаннам̣ суппаса̄ритаручирабахувидхапуппхагандха̄пан̣ам̣ гандхагандхитам̣ а̄сӣсанӣйабахуратанапарипӯритам̣ диса̄мукхасуппаса̄рита̄пан̣ам̣ син̇га̄рава̄н̣иджаган̣а̄нучаритам̣ каха̄пан̣араджатасуван̣н̣акам̣сапаттхарапарипӯрам̣ паджджотама̄нанидхиникетам̣ пахӯтадханадхан̃н̃авиттӯпакаран̣ам̣ парипун̣н̣акосакот̣т̣ха̄га̄рам̣ бахваннапа̄нам̣ бахувидхакхаджджабходжджалеййапеййаса̄йанӣйам̣ уттаракурусан̇ка̄сам̣ сампаннасассам̣ а̄л̣акаманда̄ вийа девапурам̣.

еттха т̣хатва̄ тесам̣ пуббакаммам̣ катхетаббам̣, катхентена ча чхадха̄ вибхаджитва̄ катхетаббам̣. сеййатхӣдам̣ – пуббайого милиндапан̃хам̣ лаккхан̣апан̃хам̣ мен̣д̣акапан̃хам̣ анума̄напан̃хам̣ опаммакатха̄пан̃ханти.

таттха милиндапан̃хо лаккхан̣апан̃хо, виматиччхеданапан̃хоти дувидхо. мен̣д̣акапан̃хопи маха̄вагго, йогикатха̄пан̃хоти дувидхо.

пуббайоготи тесам̣ пуббакаммам̣.

1. ба̄хиракатха̄

пуббайога̄ди

3. атӣте кира кассапасса бхагавато са̄сане ваттама̄не ган̇га̄йа самӣпе екасмим̣ а̄ва̄се маха̄бхиккхусан̇гхо пат̣ивасати, таттха ваттасӣласампанна̄ бхиккхӯ па̄това ут̣т̣ха̄йа йат̣т̣хисаммаджджанийо [йат̣т̣хисаммун̃джанийо (сӣ. пӣ.)] а̄да̄йа буддхагун̣е а̄ваджджента̄ ан̇ган̣ам̣ саммаджджитва̄ качаварабйӯхам̣ каронти. атхеко бхиккху екам̣ са̄ман̣ерам̣ ‘‘ехи са̄ман̣ера, имам̣ качаварам̣ чхад̣д̣ехӣ’’ти а̄ха, со асун̣анто вийа гаччхати, со дутийампи…пе… татийампи а̄мантийама̄но асун̣анто вийа гаччхатева. тато со бхиккху ‘‘дуббачо вата̄йам̣ са̄ман̣еро’’ти куддхо саммаджджанидан̣д̣ена паха̄рам̣ ада̄си. тато со роданто бхайена качаварам̣ чхад̣д̣енто ‘‘имина̄ качаварачхад̣д̣анапун̃н̃акаммена йа̄ва̄хам̣ нибба̄нам̣ па̄пун̣а̄ми [на па̄пун̣а̄ми (сйа̄.)], еттхантаре ниббаттаниббаттат̣т̣ха̄не маджджханхикасӯрийо [сурийо (сӣ. пӣ.)] вийа махесаккхо маха̄теджо бхавеййа’’нти пат̣хамам̣ паттханам̣ пат̣т̣хапеси. качаварам̣ чхад̣д̣етва̄ наха̄наттха̄йа ган̇га̄титтхам̣ гато ган̇га̄йа ӯмивегам̣ гаггара̄йама̄нам̣ дисва̄ ‘‘йа̄ва̄хам̣ нибба̄нам̣ па̄пун̣а̄ми [на па̄пун̣а̄ми (сйа̄.)], еттхантаре ниббаттаниббаттат̣т̣ха̄не айам̣ ӯмивего вийа т̣ха̄нуппаттикапат̣ибха̄но бхавеййам̣ аккхайапат̣ибха̄но’’ти дутийампи паттханам̣ пат̣т̣хапеси.

сопи бхиккху саммаджджаниса̄ла̄йа саммаджджаним̣ т̣хапетва̄ наха̄наттха̄йа ган̇га̄титтхам̣ гаччханто са̄ман̣ерасса паттханам̣ сутва̄ ‘‘еса майа̄ пайоджитопи та̄ва евам̣ паттхети, майхам̣ ким̣ на самиджджхиссатӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘йа̄ва̄хам̣ нибба̄нам̣ па̄пун̣а̄ми [на па̄пун̣а̄ми (сйа̄.)], еттхантаре ниббаттаниббаттат̣т̣ха̄не айам̣ ган̇га̄ӯмивего вийа аккхайапат̣ибха̄но бхавеййам̣, имина̄ пуччхитапуччхитам̣ саббам̣ пан̃хапат̣ибха̄нам̣ виджат̣етум̣ ниббет̣хетум̣ саматтхо бхавеййа’’нти паттханам̣ пат̣т̣хапеси.

те убхопи девесу ча мануссесу ча сам̣саранта̄ екам̣ буддхантарам̣ кхепесум̣. атха амха̄кам̣ бхагавата̄пи йатха̄ моггалипуттатиссаттхеро диссати, еваметепи диссанти мама паринибба̄нато пан̃чавассасате атикканте ете уппаджджиссанти, йам̣ майа̄ сукхумам̣ катва̄ деситам̣ дхаммавинайам̣, там̣ ете пан̃хапуччханаопаммайуттивасена ниджджат̣ам̣ ниггумбам̣ катва̄ вибхаджиссантӣти ниддит̣т̣ха̄.

4. тесу са̄ман̣еро джамбудӣпе са̄галанагаре милиндо на̄ма ра̄джа̄ ахоси пан̣д̣ито бйатто медха̄вӣ пат̣ибало атӣта̄на̄гатапаччуппанна̄нам̣ мантайогавидха̄накирийа̄нам̣ [самантайога … (сӣ. пӣ.)], каран̣ака̄ле нисаммака̄рӣ хоти, бахӯни часса саттха̄ни уггахита̄ни хонти. сеййатхидам̣, сути саммути сан̇кхйа̄ йога̄ нӣти висесика̄ ган̣ика̄ гандхабба̄ тикиччха̄ дхануббеда̄ [чатуббеда̄ (сӣ. пӣ.)] пура̄н̣а̄ итиха̄са̄ джотиса̄ ма̄йа̄ кету [хету (сӣ. пӣ.)] мантана̄ йуддха̄ чхандаса̄ буддхавачанена [чхандаса̄муддавачанена (сӣ. пӣ.)] екӯнавӣсати, витан̣д̣ава̄дӣ [ва̄дӣ (сӣ. пӣ.)] дура̄садо дуппасахо путхутиттхакара̄нам̣ аггамаккха̄йати, сакаладжамбудӣпе милиндена ран̃н̃а̄ само кочи на̄хоси йадидам̣ тха̄мена джавена сӯрена пан̃н̃а̄йа, ад̣д̣хо махаддхано маха̄бхого анантабалава̄хано.

5. атхекадивасам̣ милиндо ра̄джа̄ анантабалава̄ханам̣ чатуран̇гиним̣ балаггасена̄бйӯхам̣ дассанакамйата̄йа нагара̄ никкхамитва̄ бахинагаре сенан̇гадассанам̣ катва̄ [сена̄ган̣анам̣ ка̄ретва̄ (сӣ. пӣ.)] са̄ретва̄ со ра̄джа̄ бхассаппава̄дако лока̄йатавитан̣д̣а [паватта (сӣ. пӣ.)] джанасалла̄паплава читтакотӯхало виса̄радо виджамбхако сӯрийам̣ олокетва̄ амачче а̄мантеси ‘‘баху бхан̣е та̄ва диваса̄васесо ким̣ карисса̄ма, ида̄нева нагарам̣ пависитва̄ аттхи кочи пан̣д̣ито саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ сан̇гхӣ ган̣ӣ ган̣а̄чарийо апи арахантам̣ самма̄самбуддхам̣ пат̣иджа̄нама̄но, йо майа̄ саддхим̣ саллапитум̣ саккоти кан̇кхам̣ пат̣ивинетум̣, там̣ упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхисса̄ма, кан̇кхам̣ пат̣ивинайисса̄ма̄’’ти.

евам̣ вутте пан̃часата̄ йонака̄ ра̄джа̄нам̣ милиндам̣ етадавочум̣ ‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, чха саттха̄ро пӯран̣о кассапо маккхалигоса̄ло ниган̣т̣хо на̄т̣апутто [на̄тхапутто (сӣ. пӣ.)] сан̃джайо белат̣т̣хапутто аджито кесакамбало пакудхо качча̄йано, те сан̇гхино ган̣ино ган̣а̄чарийака̄ н̃а̄та̄ йасассино титтхакара̄ са̄дхусаммата̄ бахуджанасса, гаччха твам̣ маха̄ра̄джа, те пан̃хам̣ пуччхассу, кан̇кхам̣ пат̣ивинайассӯ’’ти.

6. атха кхо милиндо ра̄джа̄ пан̃чахи йонакасатехи паривуто бхадрава̄ханам̣ ратхаварама̄руйха йена пӯран̣о кассапо тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ пӯран̣ена кассапена саддхим̣ саммоди, саммоданӣйам̣ катхам̣ са̄ран̣ӣйам̣ вӣтиса̄ретва̄ екамантам̣ нисӣди, екамантам̣ нисинно кхо милиндо ра̄джа̄ пӯран̣ам̣ кассапам̣ етадавоча ‘‘ко, бханте кассапа, локам̣ па̄летӣ’’ти? ‘‘патхавӣ, маха̄ра̄джа, локам̣ па̄летӣ’’ти. ‘‘йади, бханте кассапа, патхавӣ [пат̣хавӣ (сӣ. сйа̄. пӣ.)] локам̣ па̄лети, атха касма̄ авӣчинирайам̣ гаччханта̄ сатта̄ патхавим̣ атиккамитва̄ гаччхантӣ’’ти? евам̣ вутте пӯран̣о кассапо нева саккхи огилитум̣, но саккхи уггилитум̣, адхомукхо паттаккхандхо тун̣хӣбхӯто паджджха̄йанто нисӣди.

7. атха кхо милиндо ра̄джа̄ маккхалим̣ госа̄лам̣ етадавоча ‘‘аттхи, бханте госа̄ла, кусала̄кусала̄ни камма̄ни, аттхи сукатадуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ пхалам̣ випа̄ко’’ти? ‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, кусала̄кусала̄ни камма̄ни, наттхи сукатадуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ пхалам̣ випа̄ко. йе те, маха̄ра̄джа, идха локе кхаттийа̄, те паралокам̣ гантва̄пи пуна кхаттийа̄ва бхависсанти, йе те бра̄хман̣а̄ весса̄ судда̄ чан̣д̣а̄ла̄ пуккуса̄, те паралокам̣ гантва̄пи пуна бра̄хман̣а̄ весса̄ судда̄ чан̣д̣а̄ла̄ пуккуса̄ва бхависсанти. ким̣ кусала̄кусалехи каммехӣ’’ти? ‘‘йади, бханте госа̄ла, идха локе кхаттийа̄ бра̄хман̣а̄ весса̄ судда̄ чан̣д̣а̄ла̄ пуккуса̄, те паралокам̣ гантва̄пи пуна кхаттийа̄ бра̄хман̣а̄ весса̄ судда̄ чан̣д̣а̄ла̄ пуккуса̄ва бхависсанти, наттхи кусала̄кусалехи каммехи каран̣ӣйам̣. тена хи, бханте госа̄ла, йе те идха локе хаттхаччхинна̄, те паралокам̣ гантва̄пи пуна хаттхаччхинна̄ва бхависсанти. йе па̄даччхинна̄, те па̄даччхинна̄ва бхависсанти. йе хаттхапа̄даччхинна̄, те хаттхапа̄даччхинна̄ва бхависсанти. йе кан̣н̣аччхинна̄, те кан̣н̣аччхинна̄ва бхависсанти. йе на̄саччхинна̄, те на̄саччхинна̄ва бхависсанти. йе кан̣н̣ана̄саччхинна̄, те кан̣н̣ана̄саччхинна̄ва бхависсантӣ’’ти. евам̣ вутте госа̄ло тун̣хӣ ахоси.

атха кхо милиндасса ран̃н̃о етадахоси ‘‘туччхо вата бхо джамбудӣпо, пала̄по вата бхо джамбудӣпо, наттхи кочи саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄, йо майа̄ саддхим̣ саллапитум̣ саккоти кан̇кхам̣ пат̣ивинету’’нти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ амачче а̄мантеси ‘‘раман̣ӣйа̄ вата бхо досина̄ ратти, кам̣ ну кхваджджа саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄ упасан̇камеййа̄ма пан̃хам̣ пуччхитум̣, ко майа̄ саддхим̣ саллапитум̣ саккоти кан̇кхам̣ пат̣ивинету’’нти? евам̣ вутте амачча̄ тун̣хӣбхӯта̄ ран̃н̃о мукхам̣ олокайама̄на̄ ат̣т̣хам̣су.

тена кхо пана самайена са̄галанагарам̣ два̄даса васса̄ни сун̃н̃ам̣ ахоси саман̣абра̄хман̣агахапатипан̣д̣итехи, йаттха саман̣абра̄хман̣агахапатипан̣д̣ита̄ пат̣ивасантӣти сун̣а̄ти, таттха гантва̄ ра̄джа̄ те пан̃хам̣ пуччхати, те саббепи пан̃хависаджджанена ра̄джа̄нам̣ а̄ра̄дхетум̣ асакконта̄ йена ва̄ тена ва̄ паккаманти. йе ан̃н̃ам̣ дисам̣ на паккаманти, те саббе тун̣хӣбхӯта̄ аччханти. бхиккхӯ пана йебхуййена химавантамева гаччханти.

8. тена кхо пана самайена кот̣исата̄ араханто химаванте паббате раккхитатале пат̣ивасанти. атха кхо а̄йасма̄ ассагутто дибба̄йа сотадха̄туйа̄ милиндасса ран̃н̃о вачанам̣ сутва̄ йугандхараматтхаке бхиккхусан̇гхам̣ саннипа̄тетва̄ бхиккхӯ пуччхи ‘‘аттха̄вусо кочи бхиккху пат̣ибало милиндена ран̃н̃а̄ саддхим̣ саллапитум̣ кан̇кхам̣ пат̣ивинету’’нти?

евам̣ вутте кот̣исата̄ араханто тун̣хӣ ахесум̣. дутийампи татийампи пут̣т̣ха̄ тун̣хӣ ахесум̣. атха кхо а̄йасма̄ ассагутто бхиккхусан̇гхам̣ етадавоча ‘‘аттха̄вусо та̄ватим̣сабхаване веджайантасса па̄чӣнато кетуматӣ на̄ма вима̄нам̣, таттха маха̄сено на̄ма девапутто пат̣ивасати, со пат̣ибало тена милиндена ран̃н̃а̄ саддхим̣ саллапитум̣ кан̇кхам̣ пат̣ивинету’’нти.

атха кхо кот̣исата̄ араханто йугандхарапаббате антарахита̄ та̄ватим̣сабхаване па̄турахесум̣. аддаса̄ кхо сакко дева̄наминдо те бхиккхӯ дӯратова а̄гаччханте, дисва̄на йена̄йасма̄ ассагутто тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ ат̣т̣ха̄си, екамантам̣ т̣хито кхо сакко дева̄наминдо а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ етадавоча ‘‘маха̄ кхо, бханте, бхиккхусан̇гхо ануппатто, ахам̣ сан̇гхасса а̄ра̄мико, кенаттхо, ким̣ майа̄ каран̣ӣйа’’нти?

атха кхо а̄йасма̄ ассагутто саккам̣ дева̄наминдам̣ етадавоча ‘‘айам̣ кхо, маха̄ра̄джа, джамбудӣпе са̄галанагаре милиндо на̄ма ра̄джа̄ витан̣д̣ава̄дӣ дура̄садо дуппасахо путхутиттхакара̄нам̣ аггамаккха̄йати, со бхиккхусан̇гхам̣ упасан̇камитва̄ дит̣т̣хива̄дена пан̃хам̣ пуччхитва̄ бхиккхусан̇гхам̣ вихет̣хетӣ’’ти.

атха кхо сакко дева̄наминдо а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ етадавоча ‘‘айам̣ кхо, бханте, милиндо ра̄джа̄ ито чуто мануссесу уппанно, есо кхо, бханте, кетумативима̄не маха̄сено на̄ма девапутто пат̣ивасати, со пат̣ибало тена милиндена ран̃н̃а̄ саддхим̣ саллапитум̣ кан̇кхам̣ пат̣ивинетум̣, там̣ девапуттам̣ йа̄чисса̄ма мануссалокӯпапаттийа̄’’ти.

атха кхо сакко дева̄наминдо бхиккхусан̇гхам̣ пураккхатва̄ кетумативима̄нам̣ пависитва̄ маха̄сенам̣ девапуттам̣ а̄лин̇гитва̄ етадавоча ‘‘йа̄чати там̣, ма̄риса, бхиккхусан̇гхо мануссалокӯпапаттийа̄’’ти. ‘‘на ме, бханте, мануссалокенаттхо каммабахулена, тиббо мануссалоко, идхева̄хам̣, бханте, девалоке упарӯпарӯпапаттико хутва̄ паринибба̄йисса̄мӣ’’ти. дутийампи…пе… татийампи кхо саккена дева̄наминдена йа̄чито маха̄сено девапутто евама̄ха ‘‘на ме, бханте, мануссалокенаттхо каммабахулена, тиббо мануссалоко, идхева̄хам̣, бханте, девалоке упарӯпарӯпапаттико хутва̄ паринибба̄йисса̄мӣ’’ти.

атха кхо а̄йасма̄ ассагутто маха̄сенам̣ девапуттам̣ етадавоча ‘‘идха майам̣, ма̄риса, садевакам̣ локам̣ анувилокайама̄на̄ ан̃н̃атра тайа̄ милиндасса ран̃н̃о ва̄дам̣ бхиндитва̄ са̄санам̣ паггахетум̣ саматтхам̣ ан̃н̃ам̣ кан̃чи на пасса̄ма, йа̄чати там̣, ма̄риса, бхиккхусан̇гхо, са̄дху саппуриса мануссалоке ниббаттитва̄ дасабаласса са̄санам̣ пагган̣ха̄хӣ’’ти. евам̣ вутте маха̄сено девапутто ‘‘ахам̣ кира милиндасса ран̃н̃о ва̄дам̣ бхиндитва̄ буддхаса̄санам̣ паггахетум̣ саматтхо бхависса̄мӣ’’ти хат̣т̣хапахат̣т̣хо удаггудагго хутва̄ ‘‘са̄дху, бханте, мануссалоке уппаджджисса̄мӣ’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ ада̄си.

9. атха кхо те бхиккхӯ девалоке там̣ каран̣ӣйам̣ тӣретва̄ девесу та̄ватим̣сесу антарахита̄ химаванте паббате раккхитатале па̄турахесум̣.

атха кхо а̄йасма̄ ассагутто бхиккхусан̇гхам̣ етадавоча ‘‘аттха̄вусо, имасмим̣ бхиккхусан̇гхе кочи бхиккху саннипа̄там̣ ана̄гато’’ти. евам̣ вутте ан̃н̃атаро бхиккху а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ етадавоча ‘‘аттхи, бханте, а̄йасма̄ рохан̣о ито саттаме дивасе химавантам̣ паббатам̣ пависитва̄ ниродхам̣ сама̄панно, тасса сантике дӯтам̣ па̄хетха̄’’ти. а̄йасма̄пи рохан̣о тан̇кхан̣ан̃н̃ева ниродха̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘сан̇гхо мам̣ пат̣има̄нетӣ’’ти химаванте паббате антарахито раккхитатале кот̣исата̄нам̣ араханта̄нам̣ пурато па̄турахоси.

атха кхо а̄йасма̄ ассагутто а̄йасмантам̣ рохан̣ам̣ етадавоча ‘‘ким̣ ну кхо, а̄вусо, рохан̣а буддхаса̄сане бхиджджанте [палуджджанте (сӣ. пӣ.)] на пассаси сан̇гхасса каран̣ӣйа̄нӣ’’ти. ‘‘аманасика̄ро ме, бханте, ахосӣ’’ти.

‘‘тена, ха̄вусо рохан̣а, дан̣д̣акаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘ким̣, бханте, каромӣ’’ти? ‘‘аттха̄вусо рохан̣а, химавантапаббатапассе гаджан̇галам̣ [каджан̇галам̣ (сӣ. пӣ.)] на̄ма бра̄хман̣ага̄мо, таттха сон̣уттаро на̄ма бра̄хман̣о пат̣ивасати, тасса путто уппаджджиссати на̄гасеноти на̄ма да̄рако, тена хи твам̣, а̄вусо рохан̣а, дасама̄са̄дхика̄ни сатта васса̄ни там̣ кулам̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ на̄гасенам̣ да̄ракам̣ нӣхаритва̄ пабба̄джехи, паббаджитева тасмим̣ дан̣д̣акаммато муччиссасӣ’’ти. а̄йасма̄пи кхо рохан̣о ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхи.

10. маха̄сенопи кхо девапутто девалока̄ чавитва̄ сон̣уттарабра̄хман̣асса бхарийа̄йа куччхисмим̣ пат̣исандхим̣ аггахеси, саха пат̣исандхиггахан̣а̄ тайо аччхарийа̄ аббхута̄ дхамма̄ па̄турахесум̣, а̄вудхабхан̣д̣а̄ни паджджалим̣су, аггасассам̣ абхиниппханнам̣, маха̄мегхо абхиппавасси. а̄йасма̄пи кхо рохан̣о тасса пат̣исандхиггахан̣ато пат̣т̣ха̄йа дасама̄са̄дхика̄ни сатта васса̄ни там̣ кулам̣ пин̣д̣а̄йа пависанто екадивасампи кат̣аччхуматтам̣ бхаттам̣ ва̄ ул̣ун̇каматтам̣ йа̄гум̣ ва̄ абхива̄данам̣ ва̄ ан̃джаликаммам̣ ва̄ са̄мӣчикаммам̣ ва̄ на̄латтха, атха кхо аккосан̃н̃ева парибха̄сан̃н̃ева пат̣илабхати ‘‘атиччхатха бханте’’ти вачанаматтампи ватта̄ на̄ма на̄хоси, дасама̄са̄дхика̄нам̣ пана саттаннам̣ васса̄нам̣ аччайена екадивасам̣ ‘‘атиччхатха бханте’’ти вачанаматтам̣ алаттха. там̣ дивасамева бра̄хман̣опи бахи камманта̄ а̄гаччханто пат̣ипатхе тхерам̣ дисва̄ ‘‘ким̣, бхо паббаджита, амха̄кам̣ гехам̣ агамиттха̄’’ти а̄ха. ‘‘а̄ма, бра̄хман̣а, агамамха̄’’ти. ‘‘апи кин̃чи лабхиттха̄’’ти. ‘‘а̄ма, бра̄хман̣а, лабхимха̄’’ти. со анаттамано гехам̣ гантва̄ пуччхи ‘‘тасса паббаджитасса кин̃чи адаттха̄’’ти. ‘‘на кин̃чи адамха̄’’ти. бра̄хман̣о дутийадивасе гхарадва̄ре йева нисӣди ‘‘аджджа паббаджитам̣ муса̄ва̄дена ниггахесса̄мӣ’’ти. тхеро дутийадивасе бра̄хман̣асса гхарадва̄рам̣ сампатто.

бра̄хман̣о тхерам̣ дисва̄ва евама̄ха ‘‘тумхе хиййо амха̄кам̣ гехе кин̃чи алабхитва̄ва ‘‘лабхимха̄’’ти авочуттха, ват̣т̣ати ну кхо тумха̄кам̣ муса̄ва̄до’’ти. тхеро а̄ха ‘‘майам̣, бра̄хман̣а, тумха̄кам̣ гехе ( ) [(пависанта̄) (ка.)] дасама̄са̄дхика̄ни сатта васса̄ни ‘атиччхатха̄’ти вачанаматтампи алабхитва̄ хиййо ‘атиччхатха̄’ти вачанаматтам̣ лабхимха̄, атхетам̣ ва̄ча̄пат̣исандха̄рам̣ [пат̣исанта̄рам̣ (сӣ. пӣ.)] упа̄да̄йа евамавочумха̄’’ти.

бра̄хман̣о чинтеси ‘‘име ва̄ча̄пат̣исандха̄раматтампи лабхитва̄ джанамаджджхе ‘лабхимха̄’ти пасам̣санти, ан̃н̃ам̣ кин̃чи кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄ лабхитва̄ касма̄ наппасам̣сантӣ’’ти пасӣдитва̄ аттано аттха̄йа пат̣ийа̄дитабхаттато кат̣аччхубхиккхам̣, тадупийан̃ча бйан̃джанам̣ да̄петва̄ ‘‘имам̣ бхиккхам̣ саббака̄лам̣ тумхе лабхиссатха̄’’ти а̄ха.

со пунадивасато пабхути упасан̇камантасса тхерасса упасамам̣ дисва̄ бхиййосо матта̄йа пасӣдитва̄ тхерам̣ ниччака̄лам̣ аттано гхаре бхаттависсаггакаран̣аттха̄йа йа̄чи. тхеро тун̣хӣбха̄вена адхива̄сетва̄ дивасе дивасе бхаттакиччам̣ катва̄ гаччханто тхокам̣ тхокам̣ буддхавачанам̣ катхетва̄ гаччхати. са̄пи кхо бра̄хман̣ӣ дасама̄саччайена путтам̣ виджа̄йи, ‘‘на̄гасено’’тисса на̄мамакам̣су, со ануккамена вад̣д̣ханто саттавассико джа̄то.

11. атха кхо на̄гасенасса да̄ракасса пита̄ на̄гасенам̣ да̄ракам̣ етадавоча ‘‘имасмим̣ кхо, та̄та на̄гасена, бра̄хман̣акуле сиккха̄ни сиккхеййа̄сӣ’’ти. ‘‘катама̄ни, та̄та, имасмим̣ бра̄хман̣акуле сиккха̄ни на̄ма̄’’ти? ‘‘тайо кхо, та̄та на̄гасена, веда̄ сиккха̄ни на̄ма, авасеса̄ни сиппа̄ни сиппам̣ на̄ма̄’’ти. ‘‘тена хи, та̄та, сиккхисса̄мӣ’’ти.

атха кхо сон̣уттаро бра̄хман̣о а̄чарийабра̄хман̣асса а̄чарийабха̄гам̣ сахассам̣ датва̄ антопа̄са̄де екасмим̣ габбхе екато ман̃чакам̣ пан̃н̃апетва̄ а̄чарийабра̄хман̣ам̣ етадавоча ‘‘саджджха̄пехи кхо, твам̣ бра̄хман̣а, имам̣ да̄ракам̣ манта̄нӣти. тена хи ‘та̄та да̄рака’ угган̣ха̄хи манта̄нӣ’’ти. а̄чарийабра̄хман̣о саджджха̄йати на̄гасенасса да̄ракасса екенева уддесена тайо веда̄ хадайан̇гата̄ ва̄чуггата̄ сӯпадха̄рита̄ суваваттха̄пита̄ суманасиката̄ ахесум̣, сакимева чаккхум̣ удапа̄ди тӣсу ведесу санигхан̣д̣укет̣убхесу [санигхан̣т̣укет̣убхесу (ка.)] са̄ккхараппабхедесу итиха̄сапан̃чамесу падако веййа̄каран̣о лока̄йатамаха̄пурисалаккхан̣есу анавайо ахоси.

атха кхо на̄гасено да̄рако питарам̣ етадавоча ‘‘аттхи ну кхо, та̄та, имасмим̣ бра̄хман̣акуле ито уттаримпи сиккхитабба̄ни, уда̄ху еттака̄нева̄’’ти. ‘‘наттхи, та̄та на̄гасена, имасмим̣ бра̄хман̣акуле ито уттарим̣ сиккхитабба̄ни, еттака̄нева сиккхитабба̄нӣ’’ти.

атха кхо на̄гасено да̄рако а̄чарийасса ануйогам̣ датва̄ па̄са̄да̄ оруйха пуббава̄сана̄йа чодитахадайо рахогато пат̣исаллӣно аттано сиппасса а̄димаджджхапарийоса̄нам̣ олокенто а̄димхи ва̄ маджджхе ва̄ парийоса̄не ва̄ аппаматтакампи са̄рам̣ адисва̄ ‘‘туччха̄ вата бхо име веда̄, пала̄па̄ вата бхо име веда̄ аса̄ра̄ нисса̄ра̄’’ти виппат̣иса̄рӣ анаттамано ахоси.

12. тена кхо пана самайена а̄йасма̄ рохан̣о ваттанийе сена̄сане нисинно на̄гасенасса да̄ракасса четаса̄ четопаривитаккаман̃н̃а̄йа нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа ваттанийе сена̄сане антарахито гаджан̇галабра̄хман̣ага̄масса пурато па̄турахоси. аддаса̄ кхо на̄гасено да̄рако аттано два̄ракот̣т̣хаке т̣хито а̄йасмантам̣ рохан̣ам̣ дӯратова а̄гаччхантам̣, дисва̄на аттамано удагго памудито пӣтисоманассаджа̄то ‘‘аппева на̄ма̄йам̣ паббаджито кан̃чи са̄рам̣ джа̄неййа̄’’ти йена̄йасма̄ рохан̣о тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ рохан̣ам̣ етадавоча ‘‘ко ну кхо, твам̣ ма̄риса, едисо бхан̣д̣ука̄са̄вавасано’’ти. ‘‘паббаджито [па̄пака̄нам̣ мала̄нам̣ пабба̄джетум̣ паббаджито (сӣ. пӣ.)] на̄ма̄хам̣ да̄рака̄’’ти. ‘‘кена, твам̣ ма̄риса, паббаджито на̄ма̄сӣ’’ти? ‘‘па̄пака̄ни мала̄ни пабба̄джети, тасма̄хам̣, да̄рака, паббаджито на̄ма̄’’ти. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄, ма̄риса, кеса̄ те на йатха̄ ан̃н̃еса’’нти? ‘‘сол̣асиме, да̄рака, палибодхе дисва̄ кесамассум̣ оха̄ретва̄ паббаджито. ‘‘катаме сол̣аса’’? ‘‘алан̇ка̄рапалибодхо ман̣д̣анапалибодхо теламаккханапалибодхо дхованапалибодхо ма̄ла̄палибодхо гандхапалибодхо ва̄санапалибодхо харӣт̣акапалибодхо а̄малакапалибодхо ран̇гапалибодхо бандханапалибодхо коччхапалибодхо каппакапалибодхо виджат̣анапалибодхо ӯка̄палибодхо, кесесу вилӯнесу сочанти киламанти паридеванти уратта̄л̣им̣ канданти саммохам̣ а̄паджджанти, имесу кхо, да̄рака, сол̣асасу палибодхесу палигун̣т̣хита̄ манусса̄ сабба̄ни атисукхума̄ни сиппа̄ни на̄сентӣ’’ти. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄, ма̄риса, ваттха̄нипи те на йатха̄ ан̃н̃еса’’нти? ‘‘ка̄маниссита̄ни кхо, да̄рака, ваттха̄ни, ка̄маниссита̄ни гихибйан̃джанабхан̣д̣а̄ни [каманӣйа̄ни гихибйан̃джана̄ни (сӣ. пӣ.)], йа̄ни ка̄ничи кхо бхайа̄ни ваттхато уппаджджанти, та̄ни ка̄са̄вавасанасса на хонти, тасма̄ ваттха̄нипи ме на йатха̄ ан̃н̃еса’’нти. ‘‘джа̄на̄си кхо, твам̣ ма̄риса, сиппа̄ни на̄ма̄’’ти? ‘‘а̄ма, да̄рака, джа̄на̄махам̣ сиппа̄ни, йам̣ локе уттамам̣ мантам̣, тампи джа̄на̄мӣ’’ти. ‘‘майхампи там̣, ма̄риса, да̄тум̣ сакка̄’’ти? ‘‘а̄ма, да̄рака, сакка̄’’ти. ‘‘тена хи ме дехӣ’’ти. ‘‘ака̄ло кхо, да̄рака, антарагхарам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хамха̄’’ти.

атха кхо на̄гасено да̄рако а̄йасмато рохан̣асса хаттхато паттам̣ гахетва̄ гхарам̣ павесетва̄ пан̣ӣтена кха̄данӣйена бходжанӣйена сахаттха̄ сантаппетва̄ сампава̄ретва̄ а̄йасмантам̣ рохан̣ам̣ бхутта̄вим̣ онӣтапаттапа̄н̣им̣ етадавоча ‘‘дехи ме да̄ни, ма̄риса, манта’’нти. ‘‘йада̄ кхо твам̣, да̄рака, ниппалибодхо хутва̄ ма̄та̄питаро ануджа̄на̄петва̄ майа̄ гахитам̣ паббаджитавесам̣ ган̣хиссаси, тада̄ дасса̄мӣ’’ти а̄ха.

атха кхо на̄гасено да̄рако ма̄та̄питаро упасан̇камитва̄ а̄ха ‘‘аммата̄та̄, айам̣ паббаджито ‘йам̣ локе уттамам̣ мантам̣, там̣ джа̄на̄мӣ’ти вадати, на ча аттано сантике апаббаджитасса дети, ахам̣ етасса сантике паббаджитва̄ там̣ уттамам̣ мантам̣ угган̣хисса̄мӣ’’ти. атхасса ма̄та̄питаро ‘‘паббаджитва̄пи но путто мантам̣ ган̣хату, гахетва̄ пуна а̄гаччхиссатӣ’’ти ман̃н̃ама̄на̄ ‘‘ган̣ха путта̄’’ти ануджа̄ним̣су.

13. атха кхо а̄йасма̄ рохан̣о на̄гасенам̣ да̄ракам̣ а̄да̄йа йена ваттанийам̣ сена̄санам̣, йена виджамбхаваттху тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ виджамбхаваттхусмим̣ сена̄сане екараттам̣ васитва̄ йена раккхитаталам̣ тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ кот̣исата̄нам̣ араханта̄нам̣ маджджхе на̄гасенам̣ да̄ракам̣ пабба̄джеси. паббаджито ча пана̄йасма̄ на̄гасено а̄йасмантам̣ рохан̣ам̣ етадавоча ‘‘гахито ме, бханте, тава весо, детха ме да̄ни манта’’нти. атха кхо а̄йасма̄ рохан̣о ‘‘кимхи ну кхохам̣ на̄гасенам̣ винеййам̣ пат̣хамам̣ винайе ва̄ суттанте ва̄ абхидхамме ва̄’’ти чинтетва̄ ‘‘пан̣д̣ито кхо айам̣ на̄гасено, саккоти сукхенева абхидхаммам̣ парийа̄пун̣иту’’нти пат̣хамам̣ абхидхамме винеси.

а̄йасма̄ ча на̄гасено ‘‘кусала̄ дхамма̄, акусала̄ дхамма̄, абйа̄ката̄ дхамма̄’’ти тикадукапат̣иман̣д̣итам̣ дхаммасан̇ган̣ӣпакаран̣ам̣, кхандхавибхан̇га̄ди ат̣т̣ха̄раса вибхан̇гапат̣иман̣д̣итам̣ вибхан̇гаппакаран̣ам̣, ‘‘сан̇гахо асан̇гахо’’ти а̄дина̄ чуддасавидхена вибхаттам̣ дха̄тукатха̄пакаран̣ам̣, ‘‘кхандхапан̃н̃атти а̄йатанапан̃н̃аттӣ’’ти а̄дина̄ чхаббидхена вибхаттам̣ пуггалапан̃н̃аттиппакаран̣ам̣, сакава̄де пан̃часуттасата̄ни парава̄де пан̃часуттасата̄нӣти суттасахассам̣ самодха̄нетва̄ вибхаттам̣ катха̄ваттхуппакаран̣ам̣, ‘‘мӯлайамакам̣ кхандхайамака’’нти а̄дина̄ дасавидхена вибхаттам̣ йамакаппакаран̣ам̣, ‘‘хетупаччайо а̄рамман̣апаччайо’’ти а̄дина̄ чатувӣсативидхена вибхаттам̣ пат̣т̣ха̄наппакаран̣анти саббам̣ там̣ абхидхаммапит̣акам̣ екенева саджджха̄йена пагун̣ам̣ катва̄ ‘‘тит̣т̣хатха бханте, на пуна оса̄ретха, еттакенева̄хам̣ саджджха̄йисса̄мӣ’’ти а̄ха.

14. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено йена кот̣исата̄ араханто тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ кот̣исате араханте етадавоча ‘‘ахам̣ кхо бханте ‘кусала̄ дхамма̄, акусала̄ дхамма̄, абйа̄ката̄ дхамма̄’ти имесу тӣсу падесу паккхипитва̄ саббам̣ там̣ абхидхаммапит̣акам̣ виттха̄рена оса̄ресса̄мӣ’’ти. ‘‘са̄дху, на̄гасена, оса̄рехӣ’’ти.

атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено сатта ма̄са̄ни сатта пакаран̣а̄ни виттха̄рена оса̄реси, патхавӣ уннади, девата̄ са̄дхука̄рамадам̣су, брахма̄но аппхот̣есум̣, дибба̄ни чанданачун̣н̣а̄ни дибба̄ни ча манда̄равапуппха̄ни абхиппавассим̣су.

15. атха кхо кот̣исата̄ араханто а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ парипун̣н̣авӣсативассам̣ раккхитатале упасампа̄десум̣. упасампанно ча пана̄йасма̄ на̄гасено тасса̄ раттийа̄ аччайена пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа упаджджха̄йена саддхим̣ га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависанто еварӯпам̣ паривитаккам̣ уппа̄деси ‘‘туччхо вата ме упаджджха̄йо, ба̄ло вата ме упаджджха̄йо, т̣хапетва̄ авасесам̣ буддхавачанам̣ пат̣хамам̣ мам̣ абхидхамме винесӣ’’ти.

атха кхо а̄йасма̄ рохан̣о а̄йасмато на̄гасенасса четаса̄ четопаривитаккаман̃н̃а̄йа а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘анануччхавикам̣ кхо на̄гасена паривитаккам̣ витаккеси, на кхо панетам̣ на̄гасена тава̄нуччхавика’’нти.

атха кхо а̄йасмато на̄гасенасса етадахоси ‘‘аччхарийам̣ вата бхо, аббхутам̣ вата бхо, йатра хи на̄ма ме упаджджха̄йо четаса̄ четопаривитаккам̣ джа̄ниссати, пан̣д̣ито вата ме упаджджха̄йо, йам̣нӯна̄хам̣ упаджджха̄йам̣ кхама̄пеййа’’нти. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено а̄йасмантам̣ рохан̣ам̣ етадавоча ‘‘кхаматха ме, бханте, на пуна еварӯпам̣ витаккесса̄мӣ’’ти.

атха кхо а̄йасма̄ рохан̣о а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘на кхо тйа̄хам̣ на̄гасена етта̄вата̄ кхама̄ми, аттхи кхо на̄гасена са̄галам̣ на̄ма нагарам̣, таттха милиндо на̄ма ра̄джа̄ раджджам̣ ка̄рети, со дит̣т̣хива̄дена пан̃хам̣ пуччхитва̄ бхиккхусан̇гхам̣ вихет̣хети, саче твам̣ таттха гантва̄ там̣ ра̄джа̄нам̣ даметва̄ буддхаса̄сане паса̄дессаси, ева̄хам̣ там̣ кхамисса̄мӣ’’ти.

‘‘тит̣т̣хату, бханте, еко милиндо ра̄джа̄; саче, бханте, сакаладжамбудӣпе саббе ра̄джа̄но а̄гантва̄ мам̣ пан̃хам̣ пуччхеййум̣, саббам̣ там̣ висаджджетва̄ сампада̄лесса̄ми, ‘кхаматха ме бханте’ти ватва̄, ‘на кхама̄мӣ’ти вутте ‘тена хи, бханте, имам̣ тема̄сам̣ касса сантике васисса̄мӣ’ти а̄ха’’. айам̣ кхо, на̄гасена, а̄йасма̄ ассагутто ваттанийе сена̄сане вихарати, гаччха твам̣, на̄гасена, йена̄йасма̄ ассагутто тенупасан̇кама, упасан̇камитва̄ мама вачанена а̄йасмато ассагуттасса па̄де сираса̄ ванда, еван̃ча нам̣ вадехи ‘упаджджха̄йо ме, бханте, тумха̄кам̣ па̄де сираса̄ вандати, аппа̄ба̄дхам̣ аппа̄тан̇кам̣ лахут̣т̣ха̄нам̣ балам̣ пха̄сувиха̄рам̣ пуччхати, упаджджха̄йо ме, бханте, имам̣ тема̄сам̣ тумха̄кам̣ сантике васитум̣ мам̣ пахин̣ӣ’ти, ‘кона̄мо те упаджджха̄йо’ти ча вутте ‘рохан̣аттхеро на̄ма бханте’’ти вадеййа̄си, ‘ахам̣ кона̄мо’ти вутте евам̣ вадеййа̄си ‘мама упаджджха̄йо, бханте, тумха̄кам̣ на̄мам̣ джа̄на̄тӣ’’’ти. ‘‘евам̣ бханте’’ти кхо а̄йасма̄ на̄гасено а̄йасмантам̣ рохан̣ам̣ абхива̄детва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ паттачӣварама̄да̄йа анупуббена ча̄рикам̣ чарама̄но йена ваттанийам̣ сена̄санам̣, йена̄йасма̄ ассагутто тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ ат̣т̣ха̄си, екамантам̣ т̣хито кхо а̄йасма̄ на̄гасено а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ етадавоча ‘‘упаджджха̄йо ме, бханте, тумха̄кам̣ па̄де сираса̄ вандати, еван̃ча вадети аппа̄ба̄дхам̣ аппа̄тан̇кам̣ лахут̣т̣ха̄нам̣ балам̣ пха̄сувиха̄рам̣ пуччхати, упаджджха̄йо ме, бханте, имам̣ тема̄сам̣ тумха̄кам̣ сантике васитум̣ мам̣ пахин̣ӣ’’ти.

атха кхо а̄йасма̄ ассагутто а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘твам̣ кинна̄мосӣ’’ти. ‘‘ахам̣, бханте, на̄гасено на̄ма̄’’ти. ‘‘кона̄мо те упаджджха̄йо’’ти? ‘‘упаджджха̄йо ме, бханте, рохан̣о на̄ма̄’’ти. ‘‘ахам̣ кона̄мо’’ти. ‘‘упаджджха̄йо ме, бханте, тумха̄кам̣ на̄мам̣ джа̄на̄тӣ’’ти.

‘‘са̄дху, на̄гасена, паттачӣварам̣ пат̣иса̄мехӣ’’ти. ‘‘са̄дху бханте’’ти паттачӣварам̣ пат̣иса̄метва̄ пунадивасе паривен̣ам̣ саммаджджитва̄ мукходакам̣ дантапон̣ам̣ упат̣т̣хапеси. тхеро саммаджджитат̣т̣ха̄нам̣ пат̣исаммаджджи, там̣ удакам̣ чхад̣д̣етва̄ ан̃н̃ам̣ удакам̣ а̄хари, тан̃ча дантакат̣т̣хам̣ апанетва̄ ан̃н̃ам̣ дантакат̣т̣хам̣ ган̣хи, на а̄ла̄пасалла̄пам̣ ака̄си, евам̣ сатта диваса̄ни катва̄ саттаме дивасе пуна пуччхитва̄ пуна тена татхева вутте вассава̄сам̣ ануджа̄ни.

16. тена кхо пана самайена ека̄ маха̄упа̄сика̄ а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ тим̣саматта̄ни васса̄ни упат̣т̣ха̄си. атха кхо са̄ маха̄упа̄сика̄ тема̄саччайена йена̄йасма̄ ассагутто тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ етадавоча ‘‘аттхи ну кхо, та̄та, тумха̄кам̣ сантике ан̃н̃о бхиккхӯ’’ти. ‘‘аттхи, маха̄упа̄сике, амха̄кам̣ сантике на̄гасено на̄ма бхиккхӯ’’ти. ‘‘тена хи, та̄та ассагутта, адхива̄сехи на̄гасенена саддхим̣ сва̄тана̄йа бхатта’’нти. адхива̄сеси кхо а̄йасма̄ ассагутто тун̣хӣбха̄вена.

атха кхо а̄йасма̄ ассагутто тасса̄ раттийа̄ аччайена пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа а̄йасмата̄ на̄гасенена саддхим̣ паччха̄саман̣ена йена маха̄упа̄сика̄йа нивесанам̣ тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ пан̃н̃атте а̄сане нисӣди. атха кхо са̄ маха̄упа̄сика̄ а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ а̄йасмантан̃ча на̄гасенам̣ пан̣ӣтена кха̄данӣйена бходжанӣйена сахаттха̄ сантаппеси сампава̄реси. атха кхо а̄йасма̄ ассагутто бхутта̄вим̣ онӣтапаттапа̄н̣им̣ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘твам̣, на̄гасена, маха̄упа̄сика̄йа анумоданам̣ карохӣ’’ти идам̣ ватва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ пакка̄ми.

атха кхо са̄ маха̄упа̄сика̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘махаллика̄ кхохам̣, та̄та на̄гасена, гамбхӣра̄йа дхаммакатха̄йа майхам̣ анумоданам̣ карохӣ’’ти. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено тасса̄ маха̄упа̄сика̄йа гамбхӣра̄йа дхаммакатха̄йа локуттара̄йа сун̃н̃атаппат̣исам̣йутта̄йа анумоданам̣ ака̄си. атха кхо тасса̄ маха̄упа̄сика̄йа тасмим̣йева а̄сане вираджам̣ вӣтамалам̣ дхаммачаккхум̣ удапа̄ди ‘‘йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхамма’’нти. а̄йасма̄пи кхо на̄гасено тасса̄ маха̄упа̄сика̄йа анумоданам̣ катва̄ аттана̄ деситам̣ дхаммам̣ паччавеккханто випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ тасмим̣йева а̄сане нисинно сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си.

атха кхо а̄йасма̄ ассагутто ман̣д̣алама̄л̣е нисинно двиннампи дхаммачаккхупат̣ила̄бхам̣ н̃атва̄ са̄дхука̄рам̣ паваттеси ‘‘са̄дху са̄дху на̄гасена, екена кан̣д̣аппаха̄рена две маха̄ка̄йа̄ пада̄лита̄’’ти, анека̄ни ча девата̄сахасса̄ни са̄дхука̄рам̣ паваттесум̣.

17. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ йена̄йасма̄ ассагутто тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ нисӣди, екамантам̣ нисиннам̣ кхо а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ а̄йасма̄ ассагутто етадавоча ‘‘гаччха, твам̣ на̄гасена, па̄т̣алипуттам̣, па̄т̣алипуттанагаре асока̄ра̄ме а̄йасма̄ дхаммараккхито пат̣ивасати, тасса сантике буддхавачанам̣ парийа̄пун̣а̄хӣ’’ти. ‘‘кӣва дӯро, бханте, ито па̄т̣алипуттанагара’’нти? ‘‘йоджанасата̄ни кхо на̄гасена̄’’ти. ‘‘дӯро кхо, бханте, магго. антара̄магге бхиккха̄ дуллабха̄, катха̄хам̣ гамисса̄мӣ’’ти? ‘‘гаччха, твам̣ на̄гасена, антара̄магге пин̣д̣апа̄там̣ лабхиссаси са̄лӣнам̣ оданам̣ вигатака̄л̣акам̣ анекасӯпам̣ анекабйан̃джана’’нти. ‘‘евам̣ бханте’’ти кхо а̄йасма̄ на̄гасено а̄йасмантам̣ ассагуттам̣ абхива̄детва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ паттачӣварама̄да̄йа йена па̄т̣алипуттам̣ тена ча̄рикам̣ пакка̄ми.

18. тена кхо пана самайена па̄т̣алипуттако сет̣т̣хи пан̃чахи сакат̣асатехи па̄т̣алипуттага̄мимаггам̣ пат̣ипанно хоти. аддаса̄ кхо па̄т̣алипуттако сет̣т̣хи а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ дӯратова а̄гаччхантам̣, дисва̄на йена̄йасма̄ на̄гасено тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ абхива̄детва̄ ‘‘кухим̣ гаччхаси та̄та̄’’ти а̄ха. ‘‘па̄т̣алипуттам̣ гахапатӣ’’ти. ‘‘са̄дху та̄та, майампи па̄т̣алипуттам̣ гаччха̄ма. амхехи саддхим̣ сукхам̣ гаччхатха̄’’ти.

атха кхо па̄т̣алипуттако сет̣т̣хи а̄йасмато на̄гасенасса ирийа̄патхе пасӣдитва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ пан̣ӣтена кха̄данӣйена бходжанӣйена сахаттха̄ сантаппетва̄ сампава̄ретва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ бхутта̄вим̣ онӣтапаттапа̄н̣им̣ ан̃н̃атарам̣ нӣчам̣ а̄санам̣ гахетва̄ екамантам̣ нисӣди, екамантам̣ нисинно кхо па̄т̣алипуттако сет̣т̣хи а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘кинна̄моси твам̣ та̄та̄’’ти. ‘‘ахам̣, гахапати, на̄гасено на̄ма̄’’ти. ‘‘джа̄на̄си кхо, твам̣ та̄та, буддхавачанам̣ на̄ма̄’’ти? ‘‘джа̄на̄ми кхохам̣, гахапати, абхидхаммапада̄нӣ’’ти. ‘‘ла̄бха̄ но та̄та, суладдхам̣ но та̄та, ахампи кхо, та̄та, а̄бхидхаммико, твампи а̄бхидхаммико, бхан̣а, та̄та, абхидхаммапада̄нӣ’’ти. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено па̄т̣алипуттакасса сет̣т̣хисса абхидхаммам̣ десеси, десенте йева па̄т̣алипуттакасса сет̣т̣хисса вираджам̣ вӣтамалам̣ дхаммачаккхум̣ удапа̄ди ‘‘йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхамма’’нти.

атха кхо па̄т̣алипуттако сет̣т̣хи пан̃чаматта̄ни сакат̣асата̄ни пурато уййоджетва̄ сайам̣ паччхато гаччханто па̄т̣алипуттасса авидӯре дведха̄патхе т̣хатва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘айам̣ кхо, та̄та на̄гасена, асока̄ра̄масса магго, идам̣ кхо, та̄та, амха̄кам̣ камбаларатанам̣ сол̣асахаттхам̣ а̄йа̄мена, ат̣т̣хахаттхам̣ виттха̄рена, пат̣игган̣ха̄хи кхо, та̄та, идам̣ камбаларатанам̣ анукампам̣ упа̄да̄йа̄’’ти. пат̣иггахеси кхо а̄йасма̄ на̄гасено там̣ камбаларатанам̣ анукампам̣ упа̄да̄йа. атха кхо па̄т̣алипуттако сет̣т̣хи аттамано удагго памудито пӣтисоманассаджа̄то а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ абхива̄детва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми.

19. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено йена асока̄ра̄мо йена̄йасма̄ дхаммараккхито тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ дхаммараккхитам̣ абхива̄детва̄ аттано а̄гатака̄ран̣ам̣ катхетва̄ а̄йасмато дхаммараккхитасса сантике тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ екенева уддесена тӣхи ма̄сехи бйан̃джанасо парийа̄пун̣итва̄ пуна тӣхи ма̄сехи аттхасо манаса̄ка̄си.

атха кхо а̄йасма̄ дхаммараккхито а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘сеййатха̄пи, на̄гасена, гопа̄лако га̄во раккхати, ан̃н̃е горасам̣ парибхун̃джанти. евамева кхо, твам̣ на̄гасена, тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ дха̄рентопи на бха̄гӣ са̄ман̃н̃асса̄’’ти. ‘‘хоту, бханте, алам̣ еттакена̄’’ти. тенева дивасабха̄гена тена раттибха̄гена саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и, саха саччаппат̣иведхена а̄йасмато на̄гасенасса саббе дева̄ са̄дхука̄рамадам̣су, патхавӣ уннади, брахма̄но аппхот̣есум̣, дибба̄ни чанданачун̣н̣а̄ни дибба̄ни ча манда̄равапуппха̄ни абхиппавассим̣су.

20. тена кхо пана самайена кот̣исата̄ араханто химаванте паббате раккхитатале саннипатитва̄ а̄йасмато на̄гасенасса сантике дӯтам̣ па̄хесум̣ ‘‘а̄гаччхату на̄гасено, дассанака̄ма̄ майам̣ на̄гасена’’нти. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено дӯтасса вачанам̣ сутва̄ асока̄ра̄ме антарахито химаванте паббате раккхитатале кот̣исата̄нам̣ араханта̄нам̣ пурато па̄турахоси.

атха кхо кот̣исата̄ араханто а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавочум̣ ‘‘есо кхо, на̄гасена, милиндо ра̄джа̄ бхиккхусан̇гхам̣ вихет̣хети ва̄даппат̣ива̄дена пан̃хапуччха̄йа. са̄дху, на̄гасена, гаччха твам̣ милиндам̣ ра̄джа̄нам̣ дамехӣ’’ти. ‘‘тит̣т̣хату, бханте, еко милиндо ра̄джа̄; саче, бханте, сакаладжамбудӣпе ра̄джа̄но а̄гантва̄ мам̣ пан̃хам̣ пуччхеййум̣, саббам̣ там̣ висаджджетва̄ сампада̄лесса̄ми, гаччхатха во, бханте, аччхамбхита̄ са̄галанагара’’нти. атха кхо тхера̄ бхиккхӯ са̄галанагарам̣ ка̄са̄ваппаджджотам̣ исива̄тапат̣ива̄там̣ акам̣су.

21. тена кхо пана самайена а̄йасма̄ а̄йупа̄ло сан̇кхйеййапаривен̣е пат̣ивасати. атха кхо милиндо ра̄джа̄ амачче етадавоча ‘‘раман̣ӣйа̄ вата бхо досина̄ ратти, канну кхваджджа саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄ упасан̇камеййа̄ма са̄каччха̄йа пан̃хапуччхана̄йа, ко майа̄ саддхим̣ саллапитум̣ уссахати кан̇кхам̣ пат̣ивинету’’нти. евам̣ вутте пан̃часата̄ йонака̄ ра̄джа̄нам̣ милиндам̣ етадавочум̣ ‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, а̄йупа̄ло на̄ма тхеро тепит̣ако бахуссуто а̄гата̄гамо, со етарахи сан̇кхйеййапаривен̣е пат̣ивасати; гаччха, твам̣ маха̄ра̄джа, а̄йасмантам̣ а̄йупа̄лам̣ пан̃хам̣ пуччхассӯ’’ти. ‘‘тена хи, бхан̣е, бхадантасса а̄рочетха̄’’ти.

атха кхо немиттико а̄йасмато а̄йупа̄ласса сантике дӯтам̣ па̄хеси ‘‘ра̄джа̄, бханте, милиндо а̄йасмантам̣ а̄йупа̄лам̣ дассанака̄мо’’ти. а̄йасма̄пи кхо а̄йупа̄ло евама̄ха ‘‘тена хи а̄гаччхатӯ’’ти. атха кхо милиндо ра̄джа̄ пан̃чаматтехи йонакасатехи паривуто ратхаварама̄руйха йена сан̇кхйеййапаривен̣ам̣ йена̄йасма̄ а̄йупа̄ло тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмата̄ а̄йупа̄лена саддхим̣ саммоди, саммоданӣйам̣ катхам̣ са̄ран̣ӣйам̣ вӣтиса̄ретва̄ екамантам̣ нисӣди, екамантам̣ нисинно кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ а̄йупа̄лам̣ етадавоча ‘‘киматтхийа̄, бханте а̄йупа̄ла, тумха̄кам̣ паббаджджа̄, ко ча тумха̄кам̣ параматтхо’’ти. тхеро а̄ха ‘‘дхаммачарийасамачарийаттха̄ кхо, маха̄ра̄джа, паббаджджа̄, са̄ман̃н̃апхалам̣ кхо пана амха̄кам̣ параматтхо’’ти. ‘‘аттхи пана, бханте, кочи гихӣпи дхаммача̄рӣ самача̄рӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, аттхи гихӣпи дхаммача̄рӣ самача̄рӣ, бхагавати кхо, маха̄ра̄джа, ба̄ра̄н̣асийам̣ исипатане мигада̄йе дхаммачаккам̣ паваттенте ат̣т̣ха̄расаннам̣ брахмакот̣ӣнам̣ дхамма̄бхисамайо ахоси, девата̄нам̣ пана дхамма̄бхисамайо ган̣анапатхам̣ вӣтиватто, саббете гихибхӯта̄, на паббаджита̄.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ кхо маха̄самайасуттанте десийама̄не, маха̄ман̇галасуттанте десийама̄не, самачиттапарийа̄йасуттанте десийама̄не, ра̄хулова̄дасуттанте десийама̄не, пара̄бхавасуттанте десийама̄не ган̣анапатхам̣ вӣтиватта̄нам̣ девата̄нам̣ дхамма̄бхисамайо ахоси, саббете гихибхӯта̄, на паббаджита̄’’ти. ‘‘тена хи, бханте а̄йупа̄ла, нираттхика̄ тумха̄кам̣ паббаджджа̄, пуббе катасса па̄пакаммасса ниссандена саман̣а̄ сакйапуттийа̄ паббаджанти дхутан̇га̄ни ча парихаранти. йе кхо те, бханте а̄йупа̄ла, бхиккхӯ ека̄саника̄, нӯна те пуббе паресам̣ бхогаха̄рака̄ чора̄, те паресам̣ бхоге аччхиндитва̄ тасса каммасса ниссандена етарахи ека̄саника̄ бхаванти, на лабханти ка̄лена ка̄лам̣ парибхун̃джитум̣, наттхи тесам̣ сӣлам̣, наттхи тапо, наттхи брахмачарийам̣. йе кхо пана те, бханте а̄йупа̄ла, бхиккхӯ аббхока̄сика̄, нӯна те пуббе га̄магха̄така̄ чора̄, те паресам̣ геха̄ни вина̄сетва̄ тасса каммасса ниссандена етарахи аббхока̄сика̄ бхаванти, на лабханти сена̄сана̄ни парибхун̃джитум̣, наттхи тесам̣ сӣлам̣, наттхи тапо, наттхи брахмачарийам̣. йе кхо пана те, бханте а̄йупа̄ла, бхиккхӯ несаджджика̄, нӯна те пуббе пантхадӯсака̄ чора̄, те паресам̣ патхике джане гахетва̄ бандхитва̄ нисӣда̄петва̄ тасса каммасса ниссандена етарахи несаджджика̄ бхаванти, на лабханти сеййам̣ каппетум̣, наттхи тесам̣ сӣлам̣, наттхи тапо, наттхи брахмачарийа’’нти а̄ха.

евам̣ вутте а̄йасма̄ а̄йупа̄ло тун̣хӣ ахоси, на кин̃чи пат̣ибха̄си. атха кхо пан̃часата̄ йонака̄ ра̄джа̄нам̣ милиндам̣ етадавочум̣ ‘‘пан̣д̣ито, маха̄ра̄джа, тхеро, апи ча кхо ависа̄радо на кин̃чи пат̣ибха̄сатӣ’’ти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ а̄йупа̄лам̣ тун̣хӣбхӯтам̣ дисва̄ аппхот̣етва̄ уккут̣т̣хим̣ катва̄ йонаке етадавоча ‘‘туччхо вата бхо джамбудӣпо, пала̄по вата бхо джамбудӣпо, наттхи кочи саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄, йо майа̄ саддхим̣ саллапитум̣ уссахати кан̇кхам̣ пат̣ивинету’’нти.

22. атха кхо милиндасса ран̃н̃о саббам̣ там̣ парисам̣ анувилокентасса абхӣте аман̇кубхӯте йонаке дисва̄ етадахоси ‘‘ниссам̣сайам̣ аттхи ман̃н̃е ан̃н̃о кочи пан̣д̣ито бхиккху, йо майа̄ саддхим̣ саллапитум̣ уссахати, йениме йонака̄ на ман̇кубхӯта̄’’ти. атха кхо милиндо ра̄джа̄ йонаке етадавоча ‘‘аттхи, бхан̣е, ан̃н̃о кочи пан̣д̣ито бхиккху, йо майа̄ саддхим̣ саллапитум̣ уссахати кан̇кхам̣ пат̣ивинету’’нти.

тена кхо пана самайена а̄йасма̄ на̄гасено саман̣аган̣апаривуто сан̇гхӣ ган̣ӣ ган̣а̄чарийо н̃а̄то йасассӣ са̄дхусаммато бахуджанасса пан̣д̣ито бйатто медха̄вӣ нипун̣о вин̃н̃ӯ вибха̄вӣ винӣто виса̄радо бахуссуто тепит̣ако ведагӯ пабхиннабуддхима̄ а̄гата̄гамо пабхиннапат̣исамбхидо наван̇гасаттхуса̄сане парийаттидхаро па̄рамиппатто джинавачане дхамматтхадесана̄пат̣иведхакусало аккхайавичитрапат̣ибха̄но читракатхӣ калйа̄н̣ава̄ккаран̣о дура̄садо дуппасахо дуруттаро дура̄варан̣о дуннива̄райо, са̄гаро вийа аккхобхо, гирира̄джа̄ вийа ниччало, ран̣ан̃джахо тамонудо пабхан̇каро маха̄катхӣ параган̣иган̣аматхано паратиттхийамаддано бхиккхӯнам̣ бхиккхунӣнам̣ упа̄сака̄нам̣ упа̄сика̄нам̣ ра̄джӯнам̣ ра̄джамаха̄матта̄нам̣ саккато гарукато ма̄нито пӯджито апачито ла̄бхӣ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄ра̄нам̣ ла̄бхаггайасаггаппатто вуддха̄нам̣ вин̃н̃ӯнам̣ сота̄вадха̄нена саманна̄гата̄нам̣ сандассенто наван̇гам̣ джинаса̄санаратанам̣, упадисанто дхаммамаггам̣, дха̄ренто дхаммаппаджджотам̣, усса̄пенто дхаммайӯпам̣, йаджанто дхаммайа̄гам̣, пагган̣ханто дхаммаддхаджам̣, усса̄пенто дхаммакетум̣, дхаменто [уппал̣а̄сенто (сӣ. пӣ.)] дхаммасан̇кхам̣, а̄хананто дхаммабхерим̣, наданто сӣхана̄дам̣, гаджджанто индагаджджитам̣, мадхурагирагаджджитена н̃а̄н̣аваравиджджуджа̄лапаривет̣хитена карун̣а̄джалабхаритена махата̄ дхамма̄матамегхена сакалалокамабхитаппайанто га̄манигамара̄джадха̄нӣсу ча̄рикам̣ чарама̄но анупуббена са̄галанагарам̣ ануппатто хоти. татра судам̣ а̄йасма̄ на̄гасено асӣтийа̄ бхиккхусахассехи саддхим̣ сан̇кхйеййапаривен̣е пат̣ивасати. тена̄ху пора̄н̣а̄ –

‘‘бахуссуто читракатхӣ, нипун̣о ча виса̄радо;

са̄майико ча кусало, пат̣ибха̄не ча ковидо.

‘‘те ча тепит̣ака̄ бхиккхӯ, пан̃чанека̄йика̄пи ча;

чатунека̄йика̄ чева, на̄гасенам̣ пураккхарум̣.

‘‘гамбхӣрапан̃н̃о медха̄вӣ, магга̄маггасса ковидо;

уттаматтхам̣ ануппатто, на̄гасено виса̄радо.

‘‘техи бхиккхӯхи паривуто, нипун̣ехи саччава̄дибхи;

чаранто га̄манигамам̣, са̄галам̣ упасан̇ками.

‘‘сан̇кхйеййапаривен̣асмим̣, на̄гасено тада̄ васи;

катхети со мануссехи, паббате кесарӣ йатха̄’’ти.

23. атха кхо девамантийо ра̄джа̄нам̣ милиндам̣ етадавоча ‘‘а̄гамехи, твам̣ маха̄ра̄джа; аттхи, маха̄ра̄джа, на̄гасено на̄ма тхеро пан̣д̣ито бйатто медха̄вӣ винӣто виса̄радо бахуссуто читракатхӣ калйа̄н̣апат̣ибха̄но аттхадхамманируттипат̣ибха̄напат̣исамбхида̄су па̄рамиппатто, со етарахи сан̇кхйеййапаривен̣е пат̣ивасати, гаччха, твам̣ маха̄ра̄джа, а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ пан̃хам̣ пуччхассу, уссахати со тайа̄ саддхим̣ саллапитум̣ кан̇кхам̣ пат̣ивинету’’нти. атха кхо милиндасса ран̃н̃о сахаса̄ ‘‘на̄гасено’’ти саддам̣ сутва̄ва ахудева бхайам̣, ахудева чхамбхитаттам̣, ахудева ломахам̣со. атха кхо милиндо ра̄джа̄ девамантийам̣ етадавоча ‘‘уссахати бхо на̄гасено бхиккху майа̄ саддхим̣ саллапиту’’нти? ‘‘уссахати, маха̄ра̄джа, апи индайамаварун̣акуверападжа̄пати суйа̄ма сантуситалокапа̄лехипи питупита̄махена маха̄брахмуна̄пи саддхим̣ саллапитум̣, киман̇гам̣ пана мануссабхӯтена̄’’ти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ девамантийам̣ етадавоча ‘‘тена хи, твам̣ девамантийа, бхадантасса сантике дӯтам̣ песехӣ’’ти. ‘‘евам̣ дева̄’’ти кхо девамантийо а̄йасмато на̄гасенасса сантике дӯтам̣ па̄хеси ‘‘ра̄джа̄, бханте, милиндо а̄йасмантам̣ дассанака̄мо’’ти. а̄йасма̄пи кхо на̄гасено евама̄ха ‘‘тена хи а̄гаччхатӯ’’ти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ пан̃чаматтехи йонакасатехи паривуто ратхаварама̄руйха махата̄ балака̄йена саддхим̣ йена сан̇кхйеййапаривен̣ам̣ йена̄йасма̄ на̄гасено тенупасан̇ками. тена кхо пана самайена а̄йасма̄ на̄гасено асӣтийа̄ бхиккхусахассехи саддхим̣ ман̣д̣алама̄л̣е нисинно хоти. аддаса̄ кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмато на̄гасенасса парисам̣ дӯратова, дисва̄на девамантийам̣ етадавоча ‘‘кассеса̄, девамантийа, махатӣ париса̄’’ти? ‘‘а̄йасмато кхо, маха̄ра̄джа, на̄гасенасса париса̄’’ти.

атха кхо милиндасса ран̃н̃о а̄йасмато на̄гасенасса парисам̣ дӯратова дисва̄ ахудева бхайам̣, ахудева чхамбхитаттам̣, ахудева ломахам̣со. атха кхо милиндо ра̄джа̄ кхаггапарива̄рито вийа гаджо, гарул̣апарива̄рито вийа на̄го, аджагарапарива̄рито вийа коттхуко [коттхуко (сӣ. пӣ.)], махим̣сапаривуто вийа аччхо, на̄га̄нубаддхо вийа ман̣д̣ӯко, саддӯла̄нубаддхо вийа миго, ахитун̣д̣икасама̄гато [абхигун̣т̣хикасама̄гато (сӣ. пӣ.)] вийа паннаго, маджджа̄расама̄гато вийа ундӯро, бхӯтаведжджасама̄гато вийа писа̄чо, ра̄хумакхагато вийа чандо, паннаго вийа пел̣антарагато, сакун̣о вийа пан̃джарантарагато, маччхо вийа джа̄лантарагато, ва̄л̣аванамануппавит̣т̣хо вийа пурисо, вессаван̣а̄пара̄дхико вийа йаккхо, париккхӣн̣а̄йуко вийа девапутто бхӣто уббигго утрасто сам̣вигго ломахат̣т̣хаджа̄то вимано думмано бхантачитто випарин̣атама̄насо ‘‘ма̄ мам̣ айам̣ париджано парибхавӣ’’ти сатим̣ [дхӣтим̣ (сӣ. пӣ.)] упат̣т̣хапетва̄ девамантийам̣ етадавоча – ‘‘ма̄ кхо, твам̣ девамантийа, а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ майхам̣ а̄чиккхеййа̄си, анаккха̄тан̃н̃ева̄хам̣ на̄гасенам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти. ‘‘са̄дху, маха̄ра̄джа, тван̃н̃ева джа̄на̄хӣ’’ти.

тена кхо пана самайена а̄йасма̄ на̄гасено тасса̄ бхиккхупариса̄йа пурато чатта̄лӣса̄йа бхиккхусахасса̄нам̣ навакатаро хоти паччхато чатта̄лӣса̄йа бхиккхусахасса̄нам̣ вуд̣д̣хатаро.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ саббам̣ там̣ бхиккхусан̇гхам̣ пурато ча паччхато ча маджджхато ча анувилокенто аддаса̄ кхо а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ дӯратова бхиккхусан̇гхасса маджджхе нисиннам̣ кесарасӣхам̣ вийа вигатабхайабхеравам̣ вигаталомахам̣сам̣ вигатабхайаса̄раджджам̣, дисва̄на а̄ка̄ренева ан̃н̃а̄си ‘‘есо кхо еттха на̄гасено’’ти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ девамантийам̣ етадавоча ‘‘есо кхо, девамантийа, а̄йасма̄ на̄гасено’’ти. ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, есо кхо на̄гасено, сут̣т̣ху кхо, твам̣ маха̄ра̄джа, на̄гасенам̣ ан̃н̃а̄сӣ’’ти. тато ра̄джа̄ тут̣т̣хо ахоси ‘‘анаккха̄това майа̄ на̄гасено ан̃н̃а̄то’’ти. атха кхо милиндасса ран̃н̃о а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ дисва̄ва ахудева бхайам̣, ахудева чхамбхитаттам̣, ахудева ломахам̣со.

тена̄ху –

‘‘чаран̣ена ча сампаннам̣, судантам̣ уттаме даме;

дисва̄ ра̄джа̄ на̄гасенам̣, идам̣ вачанамабрави.

‘‘катхита̄ [катхика̄ (сӣ. пӣ.)] майа̄ бахӯ дит̣т̣ха̄, са̄каччха̄ осат̣а̄ бахӯ;

на та̄дисам̣ бхайам̣ а̄си, аджджа та̄со йатха̄ мама.

‘‘ниссам̣сайам̣ пара̄джайо, мама аджджа бхависсати;

джайо ча на̄гасенасса, йатха̄ читтам̣ на сан̣т̣хита’’нти.

ба̄хиракатха̄ нит̣т̣хита̄.

2-3. милиндапан̃хо

1. маха̄вагго

1. пан̃н̃аттипан̃хо

1. атха кхо милиндо ра̄джа̄ йена̄йасма̄ на̄гасено тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмата̄ на̄гасенена саддхим̣ саммоди, саммоданӣйам̣ катхам̣ са̄ран̣ӣйам̣ вӣтиса̄ретва̄ екамантам̣ нисӣди. а̄йасма̄пи кхо на̄гасено пат̣исаммоданӣйенева [пат̣исаммоди, тенева (сӣ.)] милиндасса ран̃н̃о читтам̣ а̄ра̄дхеси. атха кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘катхам̣ бхаданто н̃а̄йати, кинна̄моси бханте’’ти? ‘‘на̄гасено’’ти кхо ахам̣, маха̄ра̄джа, н̃а̄йа̄ми, ‘‘на̄гасено’’ти кхо мам̣, маха̄ра̄джа, сабрахмача̄рӣ самуда̄чаранти, апи ча ма̄та̄питаро на̄мам̣ каронти ‘‘на̄гасено’’ти ва̄ ‘‘сӯрасено’’ти ва̄ ‘‘вӣрасено’’ти ва̄ ‘‘сӣхасено’’ти ва̄, апи ча кхо, маха̄ра̄джа, сан̇кха̄ саман̃н̃а̄ пан̃н̃атти воха̄ро на̄маматтам̣ йадидам̣ на̄гасеноти, на хеттха пуггало упалаббхатӣти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ евама̄ха ‘‘сун̣анту ме бхонто пан̃часата̄ йонака̄ асӣтисахасса̄ ча бхиккхӯ, айам̣ на̄гасено евама̄ха ‘на хеттха пуггало упалаббхатӣ’ти, каллам̣ ну кхо тадабхинандиту’’нти. атха кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘саче, бханте на̄гасена, пуггало нӯпалаббхати, ко чарахи тумха̄кам̣ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄рам̣ дети, ко там̣ парибхун̃джати, ко сӣлам̣ раккхати, ко бха̄ванамануйун̃джати, ко маггапхаланибба̄на̄ни саччхикароти, ко па̄н̣ам̣ ханати, ко адиннам̣ а̄дийати, ко ка̄месумиччха̄ча̄рам̣ чарати, ко муса̄ бхан̣ати, ко маджджам̣ пивати, ко пан̃ча̄нантарийакаммам̣ кароти, тасма̄ наттхи кусалам̣, наттхи акусалам̣, наттхи кусала̄кусала̄нам̣ камма̄нам̣ катта̄ ва̄ ка̄рета̄ ва̄, наттхи сукатадуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ пхалам̣ випа̄ко, саче, бханте на̄гасена, йо тумхе ма̄рети, наттхи тасса̄пи па̄н̣а̄типа̄то, тумха̄кампи, бханте на̄гасена, наттхи а̄чарийо, наттхи упаджджха̄йо, наттхи упасампада̄. ‘на̄гасеноти мам̣, маха̄ра̄джа, сабрахмача̄рӣ самуда̄чарантӣ’ти йам̣ вадеси, ‘катамо еттха на̄гасено? кинну кхо, бханте, кеса̄ на̄гасено’’ти? ‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘лома̄ на̄гасено’’ти? ‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘накха̄…пе… данта̄…пе… тачо…пе… мам̣сам̣…пе… нха̄ру…пе… ат̣т̣хи…пе… ат̣т̣химин̃джам̣…пе… ваккам̣…пе… хадайам̣…пе… йаканам̣…пе… киломакам̣…пе… пихакам̣…пе… паппха̄сам̣…пе… антам̣…пе… антагун̣ам̣…пе… ударийам̣…пе… карӣсам̣…пе… питтам̣…пе… семхам̣…пе… пуббо…пе… лохитам̣…пе… седо…пе… медо…пе… ассу…пе… васа̄…пе… кхел̣о…пе… син̇гха̄н̣ика̄…пе… ласика̄…пе… муттам̣…пе… маттхаке маттхалун̇гам̣ на̄гасено’’ти? ‘‘на химаха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, бханте, рӯпам̣ на̄гасено’’ти? ‘‘нахи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ведана̄ на̄гасено’’ти?‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘сан̃н̃а̄ на̄гасено’’ти? ‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘сан̇кха̄ра̄ на̄гасено’’ти? ‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘вин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄гасено’’ти? ‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана, бханте, рӯпаведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄гасено’’ти? ‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана, бханте, ан̃н̃атра рӯпаведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄гасено’’ти? ‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘тамахам̣ бханте, пуччханто пуччханто на пасса̄ми на̄гасенам̣. на̄гасенасаддо йева ну кхо, бханте, на̄гасено’’ти? ‘‘на хи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ко панеттха на̄гасено, аликам̣ твам̣, бханте, бха̄саси муса̄ва̄дам̣, наттхи на̄гасено’’ти.

атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено милиндам̣ ра̄джа̄нам̣ етадавоча ‘‘твам̣ кхоси, маха̄ра̄джа, кхаттийасукхума̄ло аччантасукхума̄ло, тасса те, маха̄ра̄джа, маджджханхикасамайам̣ татта̄йа бхӯмийа̄ ун̣ха̄йа ва̄лика̄йа кхара̄йа саккхаракатхалика̄йа [кхара̄ саккхаракат̣халава̄лика̄ (сӣ. пӣ.)] маддитва̄ па̄дена̄гаччхантасса па̄да̄ руджджанти, ка̄йо киламати, читтам̣ упахан̃н̃ати, дуккхасахагатам̣ ка̄йавин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, ким̣ ну кхо твам̣ па̄дена̄гатоси, уда̄ху ва̄ханена̄’’ти? ‘‘на̄хам̣, бханте, па̄дена̄гаччха̄ми, ратхена̄хам̣ а̄гатосмӣ’’ти. ‘‘саче, твам̣ маха̄ра̄джа, ратхена̄гатоси, ратхам̣ ме а̄рочехи, ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, ӣса̄ ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘аккхо ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘чакка̄ни ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘ратхапан̃джарам̣ ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘ратхадан̣д̣ако ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йугам̣ ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘расмийо ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘патодалат̣т̣хи ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, ӣса̄аккхачаккаратхапан̃джараратхадан̣д̣айугарасмипатода̄ ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘ким̣ пана, маха̄ра̄джа, ан̃н̃атра ӣса̄аккхачаккаратхапан̃джараратхадан̣д̣айугарасмипатода̄ ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘тамахам̣, маха̄ра̄джа, пуччханто пуччханто на пасса̄ми ратхам̣. ратхасаддойева ну кхо, маха̄ра̄джа, ратхо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘ко панеттха ратхо, аликам̣, твам̣ маха̄ра̄джа, бха̄саси муса̄ва̄дам̣, наттхи ратхо, твам̣си, маха̄ра̄джа, сакаладжамбудӣпе аггара̄джа̄, касса пана твам̣ бха̄йитва̄ муса̄ва̄дам̣ бха̄саси, сун̣анту ме бхонто пан̃часата̄ йонака̄ асӣтисахасса̄ ча бхиккхӯ, айам̣ милиндо ра̄джа̄ евама̄ха ‘ратхена̄хам̣ а̄гатосмӣ’ти, саче твам̣, маха̄ра̄джа, ратхена̄гато‘си, ратхам̣ ме а̄рочехӣ’ти вутто сама̄но ратхам̣ на сампа̄дети, каллам̣ ну кхо тадабхинандиту’’нти. евам̣ вутте пан̃часата̄ йонака̄ а̄йасмато на̄гасенасса са̄дхука̄рам̣ датва̄ милиндам̣ ра̄джа̄нам̣ етадавочум̣ ‘‘ида̄ни кхо твам̣, маха̄ра̄джа, сакконто бха̄сассӯ’’ти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘на̄хам̣, бханте на̄гасена, муса̄ бхан̣а̄ми, ӣсан̃ча пат̣ичча аккхан̃ча пат̣ичча чакка̄ни ча пат̣ичча ратхапан̃джаран̃ча пат̣ичча ратхадан̣д̣акан̃ча пат̣ичча ‘ратхо’ти сан̇кха̄ саман̃н̃а̄ пан̃н̃атти воха̄ро на̄маматтам̣ паваттатӣ’’ти.

‘‘са̄дху кхо, твам̣ маха̄ра̄джа, ратхам̣ джа̄на̄си, евамева кхо, маха̄ра̄джа, майхампи кесе ча пат̣ичча ломе ча пат̣ичча…пе… маттхаке маттхалун̇ган̃ча пат̣ичча рӯпан̃ча пат̣ичча веданан̃ча пат̣ичча сан̃н̃ан̃ча пат̣ичча сан̇кха̄ре ча пат̣ичча вин̃н̃а̄н̣ан̃ча пат̣ичча ‘на̄гасено’ти сан̇кха̄ саман̃н̃а̄ пан̃н̃атти воха̄ро на̄маматтам̣ паваттати, параматтхато панеттха пуггало нӯпалаббхати. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, ваджира̄йа бхиккхунийа̄ бхагавато саммукха̄ –

‘‘‘йатха̄ хи ан̇гасамбха̄ра̄, хоти саддо ратхо ити;

евам̣ кхандхесу сантесу, хоти ‘‘сатто’’ти саммутӣ’’’ти [пасса сам̣. ни. 1.171].

‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣, бханте на̄гасена, атичитра̄ни пан̃хапат̣ибха̄на̄ни висаджджита̄ни, йади буддхо тит̣т̣хеййа са̄дхука̄рам̣ дадеййа, са̄дху са̄дху на̄гасена, атичитра̄ни пан̃хапат̣ибха̄на̄ни висаджджита̄нӣ’’ти.

пан̃н̃аттипан̃хо пат̣хамо.

2. вассаган̣анапан̃хо

2. ‘‘кативассоси твам̣, бханте на̄гасена̄’’ти? ‘‘саттавассохам̣, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ке те, бханте, сатта, твам̣ ва̄ сатта, ган̣ана̄ ва̄ сатта̄’’ти?

тена кхо пана самайена милиндасса ран̃н̃о сабба̄бхаран̣апат̣иман̣д̣итасса алан̇катапат̣ийаттасса патхавийам̣ чха̄йа̄ диссати, удакаман̣ике ча чха̄йа̄ диссати. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено милиндам̣ ра̄джа̄нам̣ етадавоча ‘‘айам̣ те, маха̄ра̄джа, чха̄йа̄ патхавийам̣ удакаман̣ике ча диссати, ким̣ пана, маха̄ра̄джа, твам̣ ва̄ ра̄джа̄, чха̄йа̄ ва̄ ра̄джа̄’’ти? ‘‘ахам̣, бханте на̄гасена, ра̄джа̄, на̄йам̣ чха̄йа̄ ра̄джа̄, мам̣ пана нисса̄йа чха̄йа̄ паваттатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, васса̄нам̣ ган̣ана̄ сатта, на пана̄хам̣ сатта, мам̣ пана нисса̄йа сатта паваттати, чха̄йӯпамам̣ маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣, бханте на̄гасена, атичитра̄ни пан̃хапат̣ибха̄на̄ни висаджджита̄нӣ’’ти.

вассаган̣анапан̃хо дутийо.

3. вӣмам̣санапан̃хо

3. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, саллаписсаси майа̄ саддхи’’нти? ‘‘саче, твам̣ маха̄ра̄джа, пан̣д̣итава̄дам̣ [пан̣д̣итава̄да̄ (сӣ. пӣ.)] саллаписсаси саллаписса̄ми, саче пана ра̄джава̄дам̣ саллаписсаси на саллаписса̄мӣ’’ти. ‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, пан̣д̣ита̄ саллапантӣ’’ти? ‘‘пан̣д̣ита̄нам̣ кхо, маха̄ра̄джа, салла̄пе а̄вет̣ханампи кайирати, ниббет̣ханампи кайирати, ниггахопи кайирати, пат̣икаммампи кайирати, висса̄сопи [висесопи (сӣ. пӣ.)] кайирати, пат̣ивисса̄сопи кайирати, на ча тена пан̣д̣ита̄ куппанти, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, пан̣д̣ита̄ саллапантӣ’’ти. ‘‘катхам̣ пана, бханте, ра̄джа̄но саллапантӣ’’ти? ‘‘ра̄джа̄но кхо, маха̄ра̄джа, салла̄пе екам̣ ваттхум̣ пат̣иджа̄нанти, йо там̣ ваттхум̣ виломети, тасса дан̣д̣ам̣ а̄н̣а̄пенти ‘имасса дан̣д̣ам̣ пан̣етха̄’ти, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, ра̄джа̄но саллапантӣ’’ти. ‘‘пан̣д̣итава̄да̄хам̣, бханте, саллаписса̄ми, но ра̄джава̄дам̣, виссат̣т̣хо бхаданто саллапату йатха̄ бхиккхуна̄ ва̄ са̄ман̣ерена ва̄ упа̄сакена ва̄ а̄ра̄микена ва̄ саддхим̣ саллапати, евам̣ виссат̣т̣хо бхаданто саллапату ма̄ бха̄йатӯ’’ти. ‘‘сут̣т̣ху маха̄ра̄джа̄’’ти тхеро аббха̄нумоди.

ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, пуччхисса̄мӣ’’ти. ‘‘пуччха маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘пуччхитоси ме бханте’’ти. ‘‘висаджджитам̣ маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана, бханте, тайа̄ висаджджита’’нти? ‘‘ким̣ пана, маха̄ра̄джа, тайа̄ пуччхита’’нти.

вӣмам̣санапан̃хо татийо.

4. анантака̄йапан̃хо

4. атха кхо милиндасса ран̃н̃о етадахоси ‘‘пан̣д̣ито кхо айам̣ бхиккху пат̣ибало майа̄ саддхим̣ саллапитум̣, бахука̄ни ча ме т̣ха̄на̄ни пуччхитабба̄ни бхависсанти, йа̄ва апуччхита̄ни йева та̄ни т̣ха̄на̄ни бхависсанти, атха сӯрийо аттхам̣ гамиссати, йам̣нӯна̄хам̣ све антепуре саллапеййа’’нти. атха кхо ра̄джа̄ девамантийам̣ етадавоча ‘‘тена хи, твам̣ девамантийа, бхадантасса а̄рочеййа̄си ‘све антепуре ран̃н̃а̄ саддхим̣ салла̄по бхависсатӣ’’’ти. идам̣ ватва̄ милиндо ра̄джа̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ тхерам̣ на̄гасенам̣ а̄пуччхитва̄ ратхам̣ абхирӯхитва̄ ‘‘на̄гасено на̄гасено’’ти саджджха̄йам̣ каронто пакка̄ми.

атха кхо девамантийо а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘ра̄джа̄, бханте, милиндо евама̄ха ‘све антепуре ран̃н̃а̄ саддхим̣ салла̄по бхависсатӣ’’’ти. ‘‘сут̣т̣хӯ’’ти тхеро аббха̄нумоди. атха кхо тасса̄ раттийа̄ аччайена девамантийо ча анантака̄йо ча ман̇куро ча саббадинно ча йена милиндо ра̄джа̄ тенупасан̇камим̣су, упасан̇камитва̄ ра̄джа̄нам̣ милиндам̣ етадавочум̣ ‘‘а̄гаччхату, маха̄ра̄джа, бхаданто на̄гасено’’ти? ‘‘а̄ма а̄гаччхатӯ’’ти. ‘‘киттакехи бхиккхӯхи саддхим̣ а̄гаччхатӯ’’ти? ‘‘йаттаке бхиккхӯ иччхати, таттакехи бхиккхӯхи саддхим̣ а̄гаччхатӯ’’ти.

атха кхо саббадинно а̄ха ‘‘а̄гаччхату, маха̄ра̄джа, дасахи бхиккхӯхи саддхи’’нти, дутийампи кхо ра̄джа̄ а̄ха ‘‘йаттаке бхиккхӯ иччхати, таттакехи бхиккхӯхи саддхим̣ а̄гаччхатӯ’’ти. дутийампи кхо саббадинно а̄ха ‘‘а̄гаччхату, маха̄ра̄джа, дасахи бхиккхӯхи саддхи’’нти. татийампи кхо ра̄джа̄ а̄ха ‘‘йаттаке бхиккхӯ иччхати, таттакехи бхиккхӯхи саддхим̣ а̄гаччхатӯ’’ти. татийампи кхо саббадинно а̄ха ‘‘а̄гаччхату, маха̄ра̄джа, дасахи бхиккхӯхи саддхи’’нти. ‘‘саббо пана̄йам̣ сакка̄ро пат̣ийа̄дито, ахам̣ бхан̣а̄ми ‘йаттаке бхиккхӯ иччхати, таттакехи бхиккхӯхи саддхим̣ а̄гаччхатӯ’ти. айам̣, бхан̣е саббадинно, ан̃н̃атха̄ бхан̣ати, ким̣ ну майам̣ наппат̣ибала̄ бхиккхӯнам̣ бходжанам̣ да̄ту’’нти? евам̣ вутте саббадинно ман̇ку ахоси.

атха кхо девамантийо ча анантака̄йо ча ман̇куро ча йена̄йасма̄ на̄гасено тенупасан̇камим̣су, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавочум̣ ‘‘ра̄джа̄, бханте, милиндо евама̄ха ‘йаттаке бхиккхӯ иччхати, таттакехи бхиккхӯхи саддхим̣ а̄гаччхатӯ’’’ти. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа асӣтийа̄ бхиккхусахассехи саддхим̣ са̄галам̣ па̄виси.

атха кхо анантака̄йо а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ нисса̄йа гаччханто а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘на̄гасено’ти, катамо еттха, на̄гасено’’ти? тхеро а̄ха ‘‘ко панеттха ‘на̄гасено’ти ман̃н̃асӣ’’ти? ‘‘йо со, бханте, аббхантаре ва̄то джӣво пависати ча никкхамати ча, со ‘на̄гасено’ти ман̃н̃а̄мӣ’’ти. ‘‘йади панесо ва̄то никкхамитва̄ наппависеййа, пависитва̄ на никкхамеййа, джӣвеййа ну кхо со пурисо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йе паниме сан̇кхадхамака̄ сан̇кхам̣ дхаменти, тесам̣ ва̄то пуна пависатӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йе паниме вам̣садхамака̄ вам̣сам̣ дхаменти, тесам̣ ва̄то пуна пависатӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йе паниме син̇гадхамака̄ син̇гам̣ дхаменти, тесам̣ ва̄то пуна пависатӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘атха кисса пана тена на марантӣ’’ти. ‘‘на̄хам̣ пат̣ибало тайа̄ ва̄дина̄ саддхим̣ саллапитум̣, са̄дху, бханте, аттхам̣ джаппехӣ’’ти. ‘‘несо джӣво, асса̄сапасса̄са̄ на̄мете ка̄йасан̇кха̄ра̄’’ти тхеро абхидхаммакатхам̣ катхеси. атха анантака̄йо упа̄сакаттам̣ пат̣иведесӣти.

анантака̄йапан̃хо чатуттхо.

5. паббаджджапан̃хо

5. атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено йена милиндасса ран̃н̃о нивесанам̣ тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ пан̃н̃атте а̄сане нисӣди. атха кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ сапарисам̣ пан̣ӣтена кха̄данӣйена бходжанӣйена сахаттха̄ сантаппетва̄ сампава̄ретва̄ екамекам̣ бхиккхум̣ екамекена дуссайугена аччха̄детва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ тичӣварена аччха̄детва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘бханте на̄гасена дасахи, бхиккхӯхи саддхим̣ идха нисӣдатха, авасеса̄ гаччхантӯ’’ти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ бхутта̄вим̣ онӣтапаттапа̄н̣им̣ видитва̄ ан̃н̃атарам̣ нӣчам̣ а̄санам̣ гахетва̄ екамантам̣ нисӣди, екамантам̣ нисинно кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘бханте на̄гасена, кимхи хоти катха̄салла̄по’’ти? ‘‘аттхена майам̣, маха̄ра̄джа, аттхика̄, аттхе хоту катха̄салла̄по’’ти.

ра̄джа̄ а̄ха ‘‘киматтхийа̄, бханте на̄гасена, тумха̄кам̣ паббаджджа̄, ко ча тумха̄кам̣ параматтхо’’ти. тхеро а̄ха ‘‘кинти, маха̄ра̄джа, идам̣ дуккхам̣ нируджджхеййа, ан̃н̃ан̃ча дуккхам̣ на уппаджджеййа̄ти. етадаттха̄, маха̄ра̄джа, амха̄кам̣ паббаджджа̄, анупа̄да̄ паринибба̄нам̣ кхо пана амха̄кам̣ параматтхо’’ти.

‘‘ким̣ пана, бханте на̄гасена, саббе етадаттха̄йа паббаджантӣ’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа, кечи етадаттха̄йа паббаджанти, кечи ра̄джа̄бхинӣта̄ [ра̄джабхӣтита̄ (сӣ.)] паббаджанти, кечи чора̄бхинӣта̄ [чорабхӣтита̄ (сӣ.)] паббаджанти, кечи ин̣ат̣т̣а̄ паббаджанти, кечи а̄джӣвикаттха̄йа паббаджанти, йе пана самма̄ паббаджанти, те етадаттха̄йа паббаджантӣ’’ти.

‘‘твам̣ пана, бханте, етадаттха̄йа паббаджитосӣ’’ти? ‘‘ахам̣ кхо, маха̄ра̄джа, дахарако санто паббаджито, на джа̄на̄ми имасса на̄маттха̄йа паббаджа̄мӣти, апи ча кхо ме евам̣ ахоси ‘пан̣д̣ита̄ име саман̣а̄ сакйапуттийа̄, те мам̣ сиккха̄пессантӣ’ти, сва̄хам̣ техи сиккха̄пито джа̄на̄ми ча пасса̄ми ча ‘имасса на̄маттха̄йа паббаджджа̄’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

паббаджджапан̃хо пан̃чамо.

6. пат̣исандхипан̃хо

6. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, аттхи кочи мато на пат̣исандахатӣ’’ти. тхеро а̄ха ‘‘кочи пат̣исандахати, кочи на пат̣исандахатӣ’’ти. ‘‘ко пат̣исандахати, ко на пат̣исандахатӣ’’ти? ‘‘сакилесо, маха̄ра̄джа, пат̣исандахати, никкилесо на пат̣исандахатӣ’’ти. ‘‘твам̣ пана, бханте на̄гасена, пат̣исандахиссасӣ’’ти? ‘‘саче, маха̄ра̄джа, саупа̄да̄но бхависса̄ми пат̣исандахисса̄ми, саче анупа̄да̄но бхависса̄ми на пат̣исандахисса̄мӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

пат̣исандхипан̃хо чхат̣т̣хо.

7. йонисоманасика̄рапан̃хо

7. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо на пат̣исандахати, нану со йонисо манасика̄рена на пат̣исандахатӣ’’ти? ‘‘йонисо ча маха̄ра̄джа, манасика̄рена пан̃н̃а̄йа ча ан̃н̃ехи ча кусалехи дхаммехӣ’’ти. ‘‘нану, бханте, йонисо манасика̄ро йева пан̃н̃а̄’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа, ан̃н̃о манасика̄ро, ан̃н̃а̄ пан̃н̃а̄, имесам̣ кхо, маха̄ра̄джа, аджел̣акагон̣амахим̣саот̣т̣хагадрабха̄нампи манасика̄ро аттхи, пан̃н̃а̄ пана тесам̣ наттхӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

йонисоманасика̄рапан̃хо саттамо.

8. манасика̄ралаккхан̣апан̃хо

8. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘ким̣лаккхан̣о, бханте на̄гасена, манасика̄ро, ким̣лаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄’’ти? ‘‘ӯханалаккхан̣о кхо, маха̄ра̄джа, манасика̄ро, чхеданалаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄’’ти.

‘‘катхам̣ ӯханалаккхан̣о манасика̄ро, катхам̣ чхеданалаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄, опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘джа̄на̄си, твам̣ маха̄ра̄джа, йавала̄ваке’’ти. ‘‘а̄ма, бханте, джа̄на̄мӣ’’ти. ‘‘катхам̣, маха̄ра̄джа, йавала̄вака̄ йавам̣ лунантӣ’’ти? ‘‘ва̄мена, бханте, хаттхена йавакала̄пам̣ гахетва̄ даккхин̣ена хаттхена да̄ттам̣ гахетва̄ да̄ттена чхиндантӣ’’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йавала̄вако ва̄мена хаттхена йавакала̄пам̣ гахетва̄ даккхин̣ена хаттхена да̄ттам̣ гахетва̄ йавам̣ чхиндати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йога̄вачаро манасика̄рена ма̄насам̣ гахетва̄ пан̃н̃а̄йа килесе чхиндати, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, ӯханалаккхан̣о манасика̄ро, евам̣ чхеданалаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

манасика̄ралаккхан̣апан̃хо ат̣т̣хамо.

9. сӣлалаккхан̣апан̃хо

9. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘ан̃н̃ехи ча кусалехи дхаммехӣ’ти, катаме те кусала̄ дхамма̄’’ти? ‘‘сӣлам̣, маха̄ра̄джа, саддха̄ вӣрийам̣ сати сама̄дхи, име те кусала̄ дхамма̄’’ти. ‘‘ким̣лаккхан̣ам̣, бханте, сӣла’’нти? ‘‘патит̣т̣ха̄налаккхан̣ам̣, маха̄ра̄джа, сӣлам̣ саббесам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣, индрийабалабоджджхан̇гамагган̇гасатипат̣т̣ха̄насаммаппадха̄наиддхипа̄даджха̄навимоккхаса- ма̄дхисама̄паттӣнам̣ сӣлам̣ патит̣т̣хам̣, сӣле патит̣т̣хито кхо, маха̄ра̄джа, йога̄вачаро сӣлам̣ нисса̄йа сӣле патит̣т̣ха̄йа пан̃чиндрийа̄ни бха̄вети саддхиндрийам̣ вӣрийиндрийам̣ сатиндрийам̣ сама̄дхиндрийам̣ пан̃н̃индрийанти, саббе кусала̄ дхамма̄ на париха̄йантӣ’’ти. ‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йе кечи бӣджага̄мабхӯтага̄ма̄ вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджанти, саббе те патхавим̣ нисса̄йа патхавийам̣ патит̣т̣ха̄йа вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджанти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йога̄вачаро сӣлам̣ нисса̄йа сӣле патит̣т̣ха̄йа пан̃чиндрийа̄ни бха̄вети саддхиндрийам̣ вӣрийиндрийам̣ сатиндрийам̣ сама̄дхиндрийам̣ пан̃н̃индрийа’’нти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йе кечи балакаран̣ӣйа̄ камманта̄ кайиранти, саббе те патхавим̣ нисса̄йа патхавийам̣ патит̣т̣ха̄йа кайиранти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йога̄вачаро сӣлам̣ нисса̄йа сӣле патит̣т̣ха̄йа пан̃чиндрийа̄ни бха̄вети саддхиндрийам̣ вӣрийиндрийам̣ сатиндрийам̣ сама̄дхиндрийам̣ пан̃н̃индрийа’’нти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, нагаравад̣д̣хакӣ нагарам̣ ма̄петука̄мо пат̣хамам̣ нагарат̣т̣ха̄нам̣ содха̄петва̄ кха̄н̣укан̣т̣акам̣ апакад̣д̣ха̄петва̄ бхӯмим̣ самам̣ ка̄ра̄петва̄ тато апарабха̄ге вӣтхичатуккасин̇гха̄т̣ака̄дипариччхедена вибхаджитва̄ нагарам̣ ма̄пети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йога̄вачаро сӣлам̣ нисса̄йа сӣле патит̣т̣ха̄йа пан̃чиндрийа̄ни бха̄вети саддхиндрийам̣ вӣрийиндрийам̣ сатиндрийам̣ сама̄дхиндрийам̣ пан̃н̃индрийа’’нти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, лан̇гхако сиппам̣ дассетука̄мо патхавим̣ кхан̣а̄петва̄ саккхаракатхалам̣ апакад̣д̣ха̄петва̄ бхӯмим̣ самам̣ ка̄ра̄петва̄ мудука̄йа бхӯмийа̄ сиппам̣ дассети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йога̄вачаро сӣлам̣ нисса̄йа сӣле патит̣т̣ха̄йа пан̃чиндрийа̄ни бха̄вети саддхиндрийам̣ вӣрийиндрийам̣ сатиндрийам̣ сама̄дхиндрийам̣ пан̃н̃индрийанти. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ –

‘‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о, читтам̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вайам̣;

а̄та̄пӣ нипако бхиккху, со имам̣ виджат̣айе джат̣а’нти [пасса сам̣. ни. 1.23].

‘‘‘айам̣ патит̣т̣ха̄ дхаран̣ӣва па̄н̣инам̣, идан̃ча мӯлам̣ кусала̄бхивуд̣д̣хийа̄;

мукхан̃чидам̣ саббаджина̄нуса̄сане, йо сӣлаккхандхо варапа̄тимоккхийо’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сӣлалаккхан̣апан̃хо навамо.

10. сампаса̄даналаккхан̣асаддха̄пан̃хо

10. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣а̄ саддха̄’’ти? ‘‘сампаса̄даналаккхан̣а̄ ча, маха̄ра̄джа, саддха̄, сампаккханданалаккхан̣а̄ ча̄’’ти. ‘‘катхам̣, бханте, сампаса̄даналаккхан̣а̄ саддха̄’’ти? ‘‘саддха̄ кхо, маха̄ра̄джа, уппаджджама̄на̄ нӣваран̣е виккхамбхети, винӣваран̣ам̣ читтам̣ хоти аччхам̣ виппасаннам̣ ана̄вилам̣. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сампаса̄даналаккхан̣а̄ саддха̄’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ра̄джа̄ чаккаваттӣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа саддхим̣ аддха̄намаггаппат̣ипанно париттам̣ удакам̣ тареййа, там̣ удакам̣ хаттхӣхи ча ассехи ча ратхехи ча паттӣхи ча кхубхитам̣ бхавеййа а̄вилам̣ лул̣итам̣ калалӣбхӯтам̣. уттин̣н̣о ча ра̄джа̄ чаккаваттӣ мануссе а̄н̣а̄пеййа ‘па̄нӣйам̣, бхан̣е, а̄харатха, пивисса̄мӣ’ти, ран̃н̃о ча удакаппаса̄дако ман̣и бхавеййа. ‘евам̣ дева̄’ти кхо те манусса̄ ран̃н̃о чаккаваттисса пат̣иссутва̄ там̣ удакаппаса̄дакам̣ ман̣им̣ удаке паккхипеййум̣, тасмим̣ удаке паккхиттаматте сан̇кхасева̄лапан̣акам̣ вигаччхеййа, каддамо ча саннисӣдеййа, аччхам̣ бхавеййа удакам̣ виппасаннам̣ ана̄вилам̣. тато ран̃н̃о чаккаваттисса па̄нӣйам̣ упана̄меййум̣ ‘пивату, дева, па̄нӣйа’нти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, удакам̣, евам̣ читтам̣ дат̣т̣хаббам̣, йатха̄ те манусса̄, евам̣ йога̄вачаро дат̣т̣хаббо, йатха̄ сан̇кхасева̄лапан̣акам̣ каддамо ча, евам̣ килеса̄ дат̣т̣хабба̄. йатха̄ удакаппаса̄дако ман̣и, евам̣ саддха̄ дат̣т̣хабба̄, йатха̄ удакаппаса̄даке ман̣имхи удаке паккхиттаматте сан̇кхасева̄лапан̣акам̣ вигаччхеййа, каддамо ча саннисӣдеййа, аччхам̣ бхавеййа удакам̣ виппасаннам̣ ана̄вилам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, саддха̄ уппаджджама̄на̄ нӣваран̣е виккхамбхети, винӣваран̣ам̣ читтам̣ хоти аччхам̣ виппасаннам̣ ана̄вилам̣, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сампаса̄даналаккхан̣а̄ саддха̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сампаса̄даналаккхан̣асаддха̄пан̃хо дасамо.

11. сампаккханданалаккхан̣асаддха̄пан̃хо

11. ‘‘катхам̣, бханте, сампаккханданалаккхан̣а̄ саддха̄’’ти,? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йога̄вачаро ан̃н̃есам̣ читтам̣ вимуттам̣ пасситва̄ сота̄паттипхале ва̄ сакада̄га̄мипхале ва̄ ана̄га̄мипхале ва̄ арахатте ва̄ сампаккхандати йогам̣ кароти аппаттасса паттийа̄ анадхигатасса адхигама̄йа асаччхикатасса саччхикирийа̄йа. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сампаккханданалаккхан̣а̄ саддха̄’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, упарипаббате маха̄мегхо абхиппавассеййа, там̣ удакам̣ йатха̄ниннам̣ паваттама̄нам̣ паббатакандарападараса̄кха̄ парипӯретва̄ надим̣ парипӯреййа, са̄ убхато кӯла̄ни сам̣виссандантӣ гаччхеййа, атха маха̄джанака̄йо а̄гантва̄ тасса̄ надийа̄ утта̄натам̣ ва̄ гамбхӣратам̣ ва̄ аджа̄нанто бхӣто виттхато тӣре тит̣т̣хеййа, атхан̃н̃атаро пурисо а̄гантва̄ аттано тха̄ман̃ча балан̃ча сампассанто га̄л̣хам̣ каччхам̣ бандхитва̄ паккхандитва̄ тареййа, там̣ тин̣н̣ам̣ пасситва̄ маха̄джанака̄йопи тареййа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йога̄вачаро ан̃н̃есам̣ читтам̣ вимуттам̣ пасситва̄ сота̄паттипхале ва̄ сакада̄га̄мипхале ва̄ ана̄га̄мипхале ва̄ арахатте ва̄ сампаккхандати йогам̣ кароти аппаттасса паттийа̄ анадхигатасса адхигама̄йа асаччхикатасса саччхикирийа̄йа. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сампаккханданалаккхан̣а̄ саддха̄ти. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ сам̣йуттаника̄йаваре –

‘‘‘саддха̄йа таратӣ огхам̣, аппама̄дена ан̣н̣авам̣;

вӣрийена дуккхамаччети, пан̃н̃а̄йа парисуджджхатӣ’’’ти [пасса сам̣. ни. 1.246].

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сампаккханданалаккхан̣асаддха̄пан̃хо ека̄дасамо.

12. вӣрийалаккхан̣апан̃хо

12. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣ам̣ вӣрийа’’нти? ‘‘упаттхамбханалаккхан̣ам̣, маха̄ра̄джа, вӣрийам̣, вӣрийӯпаттхамбхита̄ саббе кусала̄ дхамма̄ на париха̄йантӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо гехе патанте ан̃н̃ена да̄руна̄ упаттхамбхеййа, упаттхамбхитам̣ сантам̣ евам̣ там̣ гехам̣ на патеййа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, упаттхамбханалаккхан̣ам̣ вӣрийам̣, вӣрийӯпаттхамбхита̄ саббе кусала̄ дхамма̄ на париха̄йантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, париттакам̣ сенам̣ махатӣ сена̄ бхан̃джеййа, тато ра̄джа̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анусса̄реййа анупесеййа аттано париттака̄йа сена̄йа балам̣ анупадам̣ дадеййа, та̄йа саддхим̣ париттака̄ сена̄ махатим̣ сенам̣ бхан̃джеййа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, упаттхамбханалаккхан̣ам̣ вӣрийам̣, вӣрийӯпаттхамбхита̄ саббе кусала̄ дхамма̄ на париха̄йанти. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ – ‘вӣрийава̄ кхо, бхиккхаве, арийаса̄вако акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄вети. са̄ваджджам̣ паджахати, анаваджджам̣ бха̄вети. суддхаматта̄нам̣ парихаратӣ’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

вӣрийалаккхан̣апан̃хо два̄дасамо.

13. сатилаккхан̣апан̃хо

13. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣а̄ сатӣ’’ти? ‘‘апила̄паналаккхан̣а̄, маха̄ра̄джа, сати, упагган̣ханалаккхан̣а̄ ча̄’’ти. ‘‘катхам̣, бханте, апила̄паналаккхан̣а̄ сатӣ’’ти? ‘‘сати, маха̄ра̄джа, уппаджджама̄на̄ кусала̄кусаласа̄ваджджа̄наваджджахӣнаппан̣ӣтакан̣хасуккасаппат̣ибха̄гадхамме апила̄пети ‘име чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, име чатта̄ро саммаппадха̄на̄, име чатта̄ро иддхипа̄да̄, има̄ни пан̃чиндрийа̄ни, има̄ни пан̃ча бала̄ни, име сатта боджджхан̇га̄, айам̣ арийо ат̣т̣хан̇гико магго, айам̣ саматхо, айам̣ випассана̄, айам̣ виджджа̄, айам̣ вимуттӣ’ти. тато йога̄вачаро севитаббе дхамме севати, асевитаббе дхамме на севати. бхаджитаббе дхамме бхаджати абхаджиттаббе дхамме на бхаджати. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, апила̄паналаккхан̣а̄ сатӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о чаккаваттисса бхан̣д̣а̄га̄рико ра̄джа̄нам̣ чаккаваттим̣ са̄йам̣ па̄там̣ йасам̣ сара̄пети ‘еттака̄, дева, те хаттхӣ, еттака̄ асса̄, еттака̄ ратха̄, еттака̄ паттӣ, еттакам̣ хиран̃н̃ам̣, еттакам̣ суван̣н̣ам̣, еттакам̣ са̄патеййам̣, там̣ дево саратӯ’ти ран̃н̃о са̄патеййам̣ апила̄пети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, сати уппаджджама̄на̄ кусала̄кусаласа̄ваджджа̄наваджджахӣнаппан̣ӣтакан̣хасуккасаппат̣ибха̄гадхамме апила̄пети ‘име чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, име чатта̄ро саммаппадха̄на̄, име чатта̄ро иддхипа̄да̄, има̄ни пан̃чиндрийа̄ни, има̄ни пан̃ча бала̄ни, име сатта боджджхан̇га̄, айам̣ арийо ат̣т̣хан̇гико магго, айам̣ саматхо, айам̣ випассана̄, айам̣ виджджа̄, айам̣ вимуттӣ’ти. тато йога̄вачаро севитаббе дхамме севати, асевитаббе дхамме на севати. бхаджитаббе дхамме бхаджати, абхаджитаббе дхамме на бхаджати. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, апила̄паналаккхан̣а̄ сатӣ’’ти.

‘‘катхам̣, бханте, упагган̣ханалаккхан̣а̄ сатӣ’’ти? ‘‘сати, маха̄ра̄джа, уппаджджама̄на̄ хита̄хита̄нам̣ дхамма̄нам̣ гатийо саманвети ‘име дхамма̄ хита̄, име дхамма̄ ахита̄. име дхамма̄ упака̄ра̄, име дхамма̄ анупака̄ра̄’ти. тато йога̄вачаро ахите дхамме апанудети, хите дхамме упагган̣ха̄ти. анупака̄ре дхамме апанудети, упака̄ре дхамме упагган̣ха̄ти. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, упагган̣ханалаккхан̣а̄ сатӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о чаккаваттисса парин̣а̄йакаратанам̣ ран̃н̃о хита̄хите джа̄на̄ти ‘име ран̃н̃о хита̄, име ахита̄. име упака̄ра̄, име анупака̄ра̄’ти. тато ахите апанудети, хите упагган̣ха̄ти. анупака̄ре апанудети, упака̄ре упагган̣ха̄ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, сати уппаджджама̄на̄ хита̄хита̄нам̣ дхамма̄нам̣ гатийо саманвети ‘име дхамма̄ хита̄, име дхамма̄ ахита̄. име дхамма̄ упака̄ра̄, име дхамма̄ анупака̄ра̄’ти. тато йога̄вачаро ахите дхамме апанудети, хите дхамме упагган̣ха̄’ти. анупака̄ре дхамме апанудети, упака̄ре дамме упагган̣ха̄ти. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, упагган̣ханалаккхан̣а̄ сати. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ – ‘сатин̃ча кхва̄хам̣, бхиккхаве, саббаттхикам̣ вада̄мӣ’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сатилаккхан̣апан̃хо терасамо.

14. сама̄дхипан̃хо

14. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣о сама̄дхӣ’’ти? ‘‘памукхалаккхан̣о, маха̄ра̄джа, сама̄дхи, йе кечи кусала̄ дхамма̄, саббе те сама̄дхипамукха̄ хонти сама̄дхининна̄ сама̄дхипон̣а̄ сама̄дхипаббха̄ра̄’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кӯт̣а̄га̄расса йа̄ йа̄чи гопа̄насийо, сабба̄ та̄ кӯт̣ан̇гама̄ хонти кӯт̣анинна̄ кӯт̣асамосаран̣а̄, кӯт̣ам̣ та̄сам̣ аггамаккха̄йати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи кусала̄ дхамма̄, саббе те сама̄дхипамукха̄ хонти сама̄дхининна̄ сама̄дхипон̣а̄ сама̄дхипаббха̄ра̄ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочи ра̄джа̄ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа саддхим̣ сан̇га̄мам̣ отареййа, сабба̄ва сена̄ хаттхӣ ча асса̄ ча ратха̄ ча паттӣ ча таппамукха̄ [тампамукха̄ (сйа̄. ка.)] бхавеййум̣ таннинна̄ таппон̣а̄ таппаббха̄ра̄ там̣ йева анупарийа̄йеййум̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи кусала̄ дхамма̄, саббе те сама̄дхипамукха̄ хонти сама̄дхининна̄ сама̄дхипон̣а̄ сама̄дхипаббха̄ра̄. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, памукхалаккхан̣о сама̄дхи. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ – ‘‘сама̄дхим̣, бхиккхаве, бха̄ветха, сама̄хито, бхиккхаве, бхиккху йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сама̄дхипан̃хо чуддасамо.

15. пан̃н̃а̄лаккхан̣апан̃хо

15. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄’’ти? ‘‘пуббева кхо, маха̄ра̄джа, майа̄ вуттам̣ ‘чхеданалаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄’ти, апи ча обха̄саналаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄’’ти. ‘‘катхам̣, бханте, обха̄саналаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄’’ти? ‘‘пан̃н̃а̄, маха̄ра̄джа, уппаджджама̄на̄ авиджджандхака̄рам̣ видхамети, виджджобха̄сам̣ джанети, н̃а̄н̣а̄локам̣ видам̣сети, арийасачча̄ни па̄кат̣а̄ни кароти. тато йога̄вачаро ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄ саммаппан̃н̃а̄йа пассатӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо андхака̄ре гехе падӣпам̣ павесеййа, павит̣т̣хо падӣпо андхака̄рам̣ видхамети, обха̄сам̣ джанети, а̄локам̣ видам̣сети, рӯпа̄ни па̄кат̣а̄ни кароти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, пан̃н̃а̄ уппаджджама̄на̄ авиджджандхака̄рам̣ видхамети, виджджобха̄сам̣ джанети, н̃а̄н̣а̄локам̣ видам̣сети, арийасачча̄ни па̄кат̣а̄ни кароти. тато йога̄вачаро ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄ саммаппан̃н̃а̄йа пассати. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, обха̄саналаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

пан̃н̃а̄лаккхан̣апан̃хо паннарасамо.

16. на̄на̄дхамма̄нам̣ екакиччаабхиниппха̄данапан̃хо

16. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, име дхамма̄ на̄на̄ санта̄ екам̣ аттхам̣ абхиниппха̄дентӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, име дхамма̄ на̄на̄ санта̄ екам̣ аттхам̣ абхиниппха̄денти, килесе ханантӣ’’ти.

‘‘катхам̣, бханте, име дхамма̄ на̄на̄ санта̄ екам̣ аттхам̣ абхиниппха̄денти, килесе хананти? опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, сена̄ на̄на̄ санта̄ хаттхӣ ча асса̄ ча ратха̄ ча паттӣ ча екам̣ аттхам̣ абхиниппха̄денти, сан̇га̄ме парасенам̣ абхивиджинанти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, име дхамма̄ на̄на̄ санта̄ екам̣ аттхам̣ абхиниппха̄денти, килесе ханантӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

на̄на̄дхамма̄нам̣ екакиччаабхиниппха̄данапан̃хо сол̣асамо.

маха̄вагго пат̣хамо.

имасмим̣ вагге сол̣аса пан̃ха̄.

2. аддха̄навагго

1. дхаммасантатипан̃хо

1. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо уппаджджати, со ева со, уда̄ху ан̃н̃о’’ти? тхеро а̄ха ‘‘на ча со, на ча ан̃н̃о’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йада̄ твам̣ дахаро тарун̣о мандо утта̄насеййако ахоси, со йева твам̣ етарахи маханто’’ти? ‘‘на хи, бханте, ан̃н̃о со дахаро тарун̣о мандо утта̄насеййако ахоси, ан̃н̃о ахам̣ етарахи маханто’’ти. ‘‘евам̣ санте кхо, маха̄ра̄джа, ма̄та̄типи на бхависсати, пита̄типи на бхависсати, а̄чарийотипи на бхависсати, сиппава̄типи на бхависсати, сӣлава̄типи на бхависсати, пан̃н̃ава̄типи на бхависсати. ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, ан̃н̃а̄ ева калаласса ма̄та̄, ан̃н̃а̄ аббудасса ма̄та̄, ан̃н̃а̄ песийа̄ ма̄та̄, ан̃н̃а̄ гханасса ма̄та̄, ан̃н̃а̄ кхуддакасса ма̄та̄, ан̃н̃а̄ махантасса ма̄та̄, ан̃н̃о сиппам̣ сиккхати, ан̃н̃о сиккхито бхавати, ан̃н̃о па̄пакаммам̣ кароти, ан̃н̃асса хаттхапа̄да̄ чхиджджантӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте. твам̣ пана, бханте, евам̣ вутте ким̣ вадеййа̄сӣ’’ти? тхеро а̄ха ‘‘ахан̃н̃ева кхо, маха̄ра̄джа, дахаро ахосим̣ тарун̣о мандо утта̄насеййако, ахан̃н̃ева етарахи маханто, имамева ка̄йам̣ нисса̄йа саббе те екасан̇гахита̄’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо падӣпам̣ падӣпеййа, ким̣ со саббараттим̣ падӣпеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, саббараттим̣ падӣпеййа̄’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, йа̄ пуриме йа̄ме аччи, са̄ маджджхиме йа̄ме аччӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йа̄ маджджхиме йа̄ме аччи, са̄ паччхиме йа̄ме аччӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, ан̃н̃о со ахоси пуриме йа̄ме падӣпо, ан̃н̃о маджджхиме йа̄ме падӣпо, ан̃н̃о паччхиме йа̄ме падӣпо’’ти? ‘‘на хи бханте, там̣ йева нисса̄йа саббараттим̣ падӣпито’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, дхаммасантати сандахати, ан̃н̃о уппаджджати, ан̃н̃о нируджджхати, апуббам̣ ачаримам̣ вийа сандахати, тена на ча со, на ча ан̃н̃о, пуримавин̃н̃а̄н̣е паччхимавин̃н̃а̄н̣ам̣ сан̇гахам̣ гаччхатӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кхӣрам̣ дуйхама̄нам̣ ка̄лантарена дадхи париваттеййа, дадхито наванӣтам̣, наванӣтато гхатам̣ париваттеййа, йо ну кхо, маха̄ра̄джа, евам̣ вадеййа ‘йам̣ йева кхӣрам̣ там̣ йева дадхи, йам̣ йева дадхи там̣ йева наванӣтам̣, йам̣ йева наванӣтам̣ там̣ йева гхата’нти, самма̄ ну кхо со, маха̄ра̄джа, вадама̄но вадеййа̄’’ти? ‘‘на хи бханте, там̣йева нисса̄йа самбхӯта’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, дхаммасантати сандахати, ан̃н̃о уппаджджати, ан̃н̃о нируджджхати, апуббам̣ ачаримам̣ вийа сандахати, тена на ча со, на ча ан̃н̃о, пуримавин̃н̃а̄н̣е паччхимавин̃н̃а̄н̣ам̣ сан̇гахам̣ гаччхатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

дхаммасантатипан̃хо пат̣хамо.

2. пат̣исандаханапан̃хо

2. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо на пат̣исандахати, джа̄на̄ти со ‘на пат̣исандахисса̄мӣ’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йо на пат̣исандахати, джа̄на̄ти со ‘на пат̣исандахисса̄мӣ’ти. ‘‘катхам̣, бханте, джа̄на̄тӣ’’ти? ‘‘йо хету йо паччайо, маха̄ра̄джа, пат̣исандахана̄йа, тасса хетусса тасса паччайасса упарама̄ джа̄на̄ти со ‘на пат̣исандахисса̄мӣ’’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кассако гахапатико каситва̄ ча вапитва̄ ча дхан̃н̃а̄га̄рам̣ парипӯреййа. со апарена самайена нева кассеййа на ваппеййа, йатха̄самбхатан̃ча дхан̃н̃ам̣ парибхун̃джеййа ва̄ висаджджеййа ва̄ йатха̄ паччайам̣ ва̄ кареййа, джа̄неййа со, маха̄ра̄джа, кассако гахапатико ‘на ме дхан̃н̃а̄га̄рам̣ парипӯрессатӣ’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄неййа̄’’ти. ‘‘катхам̣ джа̄неййа̄’’ти? ‘‘йо хету йо паччайо дхан̃н̃а̄га̄расса парипӯран̣а̄йа, тасса хетусса тасса паччайасса упарама̄ джа̄на̄ти ‘на ме дхан̃н̃а̄га̄рам̣ парипӯрессатӣ’’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо хету йо паччайо пат̣исандахана̄йа, тасса хетусса тасса паччайасса упарама̄ джа̄на̄ти со ‘на пат̣исандахисса̄мӣ’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

пат̣исандаханапан̃хо дутийо.

3. н̃а̄н̣апан̃н̃а̄пан̃хо

3. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йасса н̃а̄н̣ам̣ уппаннам̣, тасса пан̃н̃а̄ уппанна̄’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йасса н̃а̄н̣ам̣ уппаннам̣, тасса пан̃н̃а̄ уппанна̄’’ти. ‘‘ким̣, бханте, йан̃н̃ева н̃а̄н̣ам̣ са̄ йева пан̃н̃а̄’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йан̃н̃ева н̃а̄н̣ам̣ са̄ йева пан̃н̃а̄’’ти. ‘‘йасса пана, бханте, тан̃н̃ева н̃а̄н̣ам̣ са̄ йева пан̃н̃а̄ уппанна̄, ким̣ саммуйхеййа со, уда̄ху на саммуйхеййа̄’’ти? ‘‘каттхачи, маха̄ра̄джа, саммуйхеййа, каттхачи на саммуйхеййа̄’’ти. ‘‘кухим̣, бханте, саммуйхеййа̄’’ти? ‘‘ан̃н̃а̄тапуббесу ва̄, маха̄ра̄джа, сиппат̣т̣ха̄несу, агатапубба̄йа ва̄ диса̄йа, ассутапубба̄йа ва̄ на̄мапан̃н̃аттийа̄ саммуйхеййа̄’’ти. ‘‘кухим̣ на саммуйхеййа̄’’ти? ‘‘йам̣ кхо пана, маха̄ра̄джа, та̄йа пан̃н̃а̄йа катам̣ ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄, тахим̣ на саммуйхеййа̄’’ти. ‘‘мохо панасса, бханте, кухим̣ гаччхатӣ’’ти? ‘‘мохо кхо, маха̄ра̄джа, н̃а̄н̣е уппаннаматте таттхева нируджджхатӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо андхака̄рагехе падӣпам̣ а̄ропеййа, тато андхака̄ро нируджджхеййа, а̄локо па̄тубхавеййа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, н̃а̄н̣е уппаннаматте мохо таттхева нируджджхатӣ’’ти.

‘‘пан̃н̃а̄ пана, бханте, кухим̣ гаччхатӣ’’ти? ‘‘пан̃н̃а̄пи кхо, маха̄ра̄джа, сакиччайам̣ катва̄ таттхева нируджджхати, йам̣ пана та̄йа пан̃н̃а̄йа катам̣ ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄, там̣ на нируджджхатӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘пан̃н̃а̄ сакиччайам̣ катва̄ таттхева нируджджхати, йам̣ пана та̄йа пан̃н̃а̄йа катам̣ ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄, там̣ на нируджджхатӣ’ти, тасса опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йо кочи пурисо раттим̣ лекхам̣ песетука̄мо лекхакам̣ паккоса̄петва̄ падӣпам̣ а̄ропетва̄ лекхам̣ ликха̄пеййа, ликхите пана лекхе падӣпам̣ виджджха̄пеййа, виджджха̄питепи падӣпе лекхам̣ на винассеййа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, пан̃н̃а̄ сакиччайам̣ катва̄ таттхева нируджджхати, йам̣ пана та̄йа пан̃н̃а̄йа катам̣ ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄, там̣ на нируджджхатӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пураттхимесу джанападесу манусса̄ анугхарам̣ пан̃ча пан̃ча удакагхат̣ака̄ни т̣хапенти а̄лимпанам̣ виджджха̄петум̣, гхаре падитте та̄ни пан̃ча удакагхат̣ака̄ни гхарассӯпари кхипанти, тато агги виджджха̄йати, ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ манусса̄нам̣ евам̣ хоти ‘пуна техи гхат̣ехи гхат̣акиччам̣ карисса̄ма̄’’’ти? ‘‘на хи, бханте, алам̣ техи гхат̣ехи, ким̣ техи гхат̣ехӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пан̃ча удакагхат̣ака̄ни, евам̣ пан̃чиндрийа̄ни дат̣т̣хабба̄ни саддхиндрийам̣ вӣрийиндрийам̣ сатиндрийам̣ сама̄дхиндрийам̣ пан̃н̃индрийам̣. йатха̄ те манусса̄, евам̣ йога̄вачаро дат̣т̣хаббо. йатха̄ агги, евам̣ килеса̄ дат̣т̣хабба̄. йатха̄ пан̃чахи удакагхат̣акехи агги виджджха̄пӣйати, евам̣ пан̃чиндрийехи килеса̄ виджджха̄пийанти, виджджха̄пита̄пи килеса̄ на пуна самбхаванти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, пан̃н̃а̄ сакиччайам̣ катва̄ таттхева нируджджхати, йам̣ пана та̄йа пан̃н̃а̄йа катам̣ ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄, там̣ на нируджджхатӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, веджджо пан̃чамӯлабхесаджджа̄ни гахетва̄ гила̄накам̣ упасан̇камитва̄ та̄ни пан̃чамӯлабхесаджджа̄ни писитва̄ [пим̣ситва̄ (сӣ. пӣ.)] гила̄накам̣ па̄йеййа, техи ча доса̄ ниддхамеййум̣, ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, тасса веджджасса евам̣ хоти ‘пуна техи пан̃чамӯлабхесаджджехи бхесаджджакиччам̣ карисса̄мӣ’’’ти? ‘‘на хи, бханте, алам̣ техи пан̃чамӯлабхесаджджехи, ким̣ техи пан̃чамӯлабхесаджджехӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пан̃чамӯлабхесаджджа̄ни, евам̣ пан̃чиндрийа̄ни дат̣т̣хабба̄ни саддхиндрийам̣ вӣрийиндрийам̣ сатиндрийам̣ сама̄дхиндрийам̣ пан̃н̃индрийам̣, йатха̄ веджджо, евам̣ йога̄вачаро дат̣т̣хаббо. йатха̄ бйа̄дхи, евам̣ килеса̄ дат̣т̣хабба̄. йатха̄ бйа̄дхито пурисо, евам̣ путхуджджано дат̣т̣хаббо. йатха̄ пан̃чамӯлабхесаджджехи гила̄насса доса̄ ниддханта̄, досе ниддханте гила̄но арого хоти, евам̣ пан̃чиндрийехи килеса̄ ниддхамӣйанти, ниддхамита̄ ча килеса̄ на пуна самбхаванти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, пан̃н̃а̄ сакиччайам̣ катва̄ таттхева нируджджхати, йам̣ пана та̄йа пан̃н̃а̄йа катам̣ ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄, там̣ на нируджджхатӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, сан̇га̄ма̄вачаро йодхо пан̃ча кан̣д̣а̄ни гахетва̄ сан̇га̄мам̣ отареййа парасенам̣ виджетум̣, со сан̇га̄магато та̄ни пан̃ча кан̣д̣а̄ни кхипеййа, техи ча парасена̄ бхиджджеййа, ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, тасса сан̇га̄ма̄вачарасса йодхасса евам̣ хоти ‘пуна техи кан̣д̣ехи кан̣д̣акиччам̣ карисса̄мӣ’’’ти? ‘‘на хи, бханте, алам̣ техи кан̣д̣ехи, ким̣ техи кан̣д̣ехӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пан̃ча кан̣д̣а̄ни, евам̣ пан̃чиндрийа̄ни дат̣т̣хабба̄ни саддхиндрийам̣ вӣрийиндрийам̣ сатиндрийам̣ сама̄дхиндрийам̣ пан̃н̃индрийам̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, сан̇га̄ма̄вачаро йодхо, евам̣ йога̄вачаро дат̣т̣хаббо. йатха̄ парасена̄, евам̣ килеса̄ дат̣т̣хабба̄. йатха̄ пан̃чахи кан̣д̣ехи парасена̄ бхиджджати, евам̣ пан̃чиндрийехи килеса̄ бхиджджанти, бхагга̄ ча килеса̄ на пуна самбхаванти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, пан̃н̃а̄ сакиччайам̣ катва̄ таттхева нируджджхати, йам̣ пана та̄йа пан̃н̃а̄йа катам̣ ‘аничча’нти ва̄ ‘дуккха’нти ва̄ ‘анатта̄’ти ва̄, там̣ на нируджджхатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

н̃а̄н̣апан̃н̃а̄пан̃хо татийо.

4. пат̣исандаханапуггалаведийанапан̃хо

4. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо на пат̣исандахати, ведети со кин̃чи дуккхам̣ ведана’’нти? тхеро а̄ха ‘‘кин̃чи ведети, кин̃чи на ведетӣ’’ти. ‘‘ким̣ ведети, ким̣ на ведетӣ’’ти? ‘‘ка̄йикам̣, маха̄ра̄джа, веданам̣ ведети, четасикам̣ веданам̣ на ведетӣ’’ти. ‘‘катхам̣, бханте, ка̄йикам̣ веданам̣ ведети, катхам̣ четасикам̣ веданам̣ на ведетӣ’’ти? ‘‘йо хету йо паччайо ка̄йика̄йа дуккхаведана̄йа уппаттийа̄, тасса хетусса тасса паччайасса анупарама̄ ка̄йикам̣ дуккхаведанам̣ ведети, йо хету йо паччайо четасика̄йа дуккхаведана̄йа уппаттийа̄, тасса хетусса тасса паччайасса упарама̄ четасикам̣ дуккхаведанам̣ на ведети. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ – ‘со екам̣ веданам̣ ведети ка̄йикам̣ на четасика’’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, йо дуккхам̣ веданам̣ ведети, касма̄ со на паринибба̄йатӣ’’ти? ‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, арахато анунайо ва̄ пат̣игхо ва̄, на ча араханто апаккам̣ па̄тенти парипа̄кам̣ а̄гаменти пан̣д̣ита̄. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘на̄бхинанда̄ми маран̣ам̣, на̄бхинанда̄ми джӣвитам̣;

ка̄лан̃ча пат̣икан̇кха̄ми, ниббисам̣ бхатако йатха̄.

‘‘‘на̄бхинанда̄ми маран̣ам̣, на̄бхинанда̄ми джӣвитам̣;

ка̄лан̃ча пат̣икан̇кха̄ми, сампаджа̄но патиссато’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти [пасса тхерага̄. 654].

пат̣исандаханапуггалаведийанапан̃хо чатуттхо.

5. ведана̄пан̃хо

5. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, сукха̄ ведана̄ кусала̄ ва̄ акусала̄ ва̄ абйа̄ката̄ ва̄’’ти? ‘‘сийа̄, маха̄ра̄джа, кусала̄, сийа̄ акусала̄, сийа̄ абйа̄ката̄’’ти. ‘‘йади, бханте, кусала̄ на дуккха̄, йади дуккха̄ на кусала̄, кусалам̣ дуккханти нуппаджджатӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, идха пурисасса хаттхе таттам̣ айогул̣ам̣ никкхипеййа, дутийе хаттхе сӣтам̣ химапин̣д̣ам̣ никкхипеййа, ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, убхопи те дахеййу’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, убхопи те дахеййу’’нти. ‘‘ким̣ ну кхо, те маха̄ра̄джа, убхопи ун̣ха̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘ким̣ пана те, маха̄ра̄джа, убхопи сӣтала̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘а̄джа̄на̄хи ниггахам̣ йади таттам̣ дахати, на ча те убхопи ун̣ха̄, тена нуппаджджати. йади сӣталам̣ дахати, на ча те убхопи сӣтала̄, тена нуппаджджати. кисса пана те, маха̄ра̄джа, убхопи даханти, на ча те убхопи ун̣ха̄, на ча те убхопи сӣтала̄? екам̣ ун̣хам̣, екам̣ сӣталам̣, убхопи те даханти, тена нуппаджджатӣ’’ти. ‘‘на̄хам̣ пат̣ибало тайа̄ ва̄дина̄ саддхим̣ саллапитум̣, са̄дху аттхам̣ джаппехӣ’’ти. тато тхеро абхидхаммасам̣йутта̄йа катха̄йа ра̄джа̄нам̣ милиндам̣ сан̃н̃а̄песи –

‘‘чхайима̄ни, маха̄ра̄джа, геханиссита̄ни соманасса̄ни, чха неккхамманиссита̄ни соманасса̄ни, чха геханиссита̄ни доманасса̄ни, чха неккхамманиссита̄ни доманасса̄ни, чха геханиссита̄ упеккха̄, чха неккхамманиссита̄ упеккха̄ти, има̄ни чха чхакка̄ни, атӣта̄пи чхаттим̣савидха̄ ведана̄, ана̄гата̄пи чхаттим̣савидха̄ ведана̄, паччуппанна̄пи чхаттим̣савидха̄ ведана̄, тадекаджджхам̣ абхисан̃н̃ухитва̄ абхисампин̣д̣етва̄ ат̣т̣хасатам̣ ведана̄ хонтӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ведана̄пан̃хо пан̃чамо.

6. на̄марӯпаекаттана̄наттапан̃хо

6. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ко пат̣исандахатӣ’’ти? тхеро а̄ха ‘‘на̄марӯпам̣ кхо, маха̄ра̄джа, пат̣исандахатӣ’’ти. ‘‘ким̣ имам̣ йева на̄марӯпам̣ пат̣исандахатӣ’’ти? ‘‘на кхо, маха̄ра̄джа, имам̣ йева на̄марӯпам̣ пат̣исандахати, имина̄ пана, маха̄ра̄джа, на̄марӯпена каммам̣ кароти собханам̣ ва̄ па̄пакам̣ ва̄, тена каммена ан̃н̃ам̣ на̄марӯпам̣ пат̣исандахатӣ’’ти. ‘‘йади, бханте, на имам̣ йева на̄марӯпам̣ пат̣исандахати, нану со мутто бхависсати па̄пакехи каммехӣ’’ти? тхеро а̄ха ‘‘йади на пат̣исандахеййа, мутто бхавеййа па̄пакехи каммехи. йасма̄ ча кхо, маха̄ра̄джа, пат̣исандахати, тасма̄ на мутто па̄пакехи каммехӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо ан̃н̃атарасса пурисасса амбам̣ авахареййа, таменам̣ амбаса̄мико гахетва̄ ран̃н̃о дассеййа ‘имина̄ дева пурисена майхам̣ амба̄ авахат̣а̄’ти, со евам̣ вадеййа ‘на̄хам̣, дева, имасса амбе авахара̄ми, ан̃н̃е те амба̄, йе имина̄ ропита̄, ан̃н̃е те амба̄, йе майа̄ авахат̣а̄, на̄хам̣ дан̣д̣аппатто’ти. ким̣ ну кхо со, маха̄ра̄джа, пурисо дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти? ‘‘кин̃ча̄пи со евам̣ вадеййа, пуримам̣, бханте, амбам̣ аппаччаккха̄йа паччхимена амбена со пурисо дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, имина̄ на̄марӯпена каммам̣ кароти собханам̣ ва̄ па̄пакам̣ ва̄, тена каммена ан̃н̃ам̣ на̄марӯпам̣ пат̣исандахати, тасма̄ на мутто па̄пакехи каммехӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо ан̃н̃атарасса пурисасса са̄лим̣ авахареййа…пе… уччхум̣ авахареййа…пе… йатха̄ маха̄ра̄джа кочи пурисо хемантака̄ле аггим̣ джа̄летва̄ висиббетва̄ [висӣветва̄ (сӣ. пӣ.)] авиджджха̄петва̄ паккамеййа, атха кхо со агги ан̃н̃атарасса пурисасса кхеттам̣ д̣ахеййа [упад̣ахеййа (ка.)], таменам̣ кхеттаса̄мико гахетва̄ ран̃н̃о дассеййа ‘имина̄, дева, пурисена майхам̣ кхеттам̣ дад̣д̣ха’нти. со евам̣ вадеййа ‘на̄хам̣, дева, имасса кхеттам̣ джха̄пеми, ан̃н̃о со агги, йо майа̄ авиджджха̄пито, ан̃н̃о со агги, йенимасса кхеттам̣ дад̣д̣хам̣, на̄хам̣ дан̣д̣аппатто’ти. ким̣ ну кхо со, маха̄ра̄джа, пурисо дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти? ‘‘кин̃ча̄пи со евам̣ вадеййа, пуримам̣, бханте, аггим̣ аппаччаккха̄йа паччхимена аггина̄ со пурисо дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, имина̄ на̄марӯпена каммам̣ кароти собханам̣ ва̄ па̄пакам̣ ва̄, тена каммена ан̃н̃ам̣ на̄марӯпам̣ пат̣исандахати, тасма̄ на мутто па̄пакехи каммехӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо падӣпам̣ а̄да̄йа па̄са̄дам̣ абхирӯхитва̄ бхун̃джеййа, падӣпо джха̄йама̄но тин̣ам̣ джха̄пеййа, тин̣ам̣ джха̄йама̄нам̣ гхарам̣ джха̄пеййа, гхарам̣ джха̄йама̄нам̣ га̄мам̣ джха̄пеййа, га̄маджано там̣ пурисам̣ гахетва̄ евам̣ вадеййа ‘кисса твам̣, бхо пуриса, га̄мам̣ джха̄песӣ’ти, со евам̣ вадеййа ‘на̄хам̣, бхо, га̄мам̣ джха̄пеми, ан̃н̃о со падӣпагги, йасса̄хам̣ а̄локена бхун̃джим̣, ан̃н̃о со агги, йена га̄мо джха̄пито’ти, те вивадама̄на̄ тава сантике а̄гаччхеййум̣, касса твам̣, маха̄ра̄джа, ат̣т̣ам̣ [аттхам̣ (сӣ. пӣ.)] дха̄реййа̄сӣ’’ти? ‘‘га̄маджанасса бханте’’ти. ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘кин̃ча̄пи со евам̣ вадеййа, апи ча тато ева со агги ниббатто’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, кин̃ча̄пи ан̃н̃ам̣ ма̄ран̣антикам̣ на̄марӯпам̣, ан̃н̃ам̣ пат̣исандхисмим̣ на̄марӯпам̣, апи ча тато йева там̣ ниббаттам̣, тасма̄ на мутто па̄пакехи каммехӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо дахарим̣ да̄рикам̣ ва̄ретва̄ сун̇кам̣ датва̄ паккамеййа. са̄ апарена самайена махатӣ асса вайаппатта̄, тато ан̃н̃о пурисо сун̇кам̣ датва̄ вива̄хам̣ кареййа, итаро а̄гантва̄ евам̣ вадеййа ‘кисса пана ме твам̣, амбхо пуриса, бхарийам̣ несӣ’ти? со евам̣ вадеййа ‘на̄хам̣ тава бхарийам̣ неми, ан̃н̃а̄ са̄ да̄рика̄ дахарӣ тарун̣ӣ, йа̄ тайа̄ ва̄рита̄ ча диннасун̇ка̄ ча, ан̃н̃а̄йам̣ да̄рика̄ махатӣ вайаппатта̄ майа̄ ва̄рита̄ ча диннасун̇ка̄ ча̄’ти, те вивадама̄на̄ тава сантике а̄гаччхеййум̣. касса твам̣, маха̄ра̄джа, ат̣т̣ам̣ дха̄реййа̄сӣ’’ти? ‘‘пуримасса бханте’’ти. ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘кин̃ча̄пи со евам̣ вадеййа, апи ча тато йева са̄ махатӣ ниббатта̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, кин̃ча̄пи ан̃н̃ам̣ ма̄ран̣антикам̣ на̄марӯпам̣, ан̃н̃ам̣ пат̣исандхисмим̣ на̄марӯпам̣, апи ча тато йева там̣ ниббаттам̣, тасма̄ напаримутто па̄пакехи каммехӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо гопа̄лакасса хаттхато кхӣрагхат̣ам̣ кин̣итва̄ тассева хаттхе никкхипитва̄ паккамеййа ‘све гахетва̄ гамисса̄мӣ’ти, там̣ апараджджу дадхи сампаджджеййа. со а̄гантва̄ евам̣ вадеййа ‘дехи ме кхӣрагхат̣а’нти. со дадхим̣ дассеййа. итаро евам̣ вадеййа ‘на̄хам̣ тава хаттхато дадхим̣ кин̣а̄ми, дехи ме кхӣрагхат̣а’нти. со евам̣ вадеййа ‘аджа̄нато те кхӣрам̣ дадхибхӯта’нти те вивадама̄на̄ тава сантике а̄гаччхеййум̣, касса твам̣ маха̄ра̄джа, ат̣т̣ам̣ дха̄реййа̄сӣ’’ти? ‘‘гопа̄лакасса бханте’’ти. ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘кин̃ча̄пи со евам̣ вадеййа, апи ча тато йева там̣ ниббатта’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, кин̃ча̄пи ан̃н̃ам̣ ма̄ран̣антикам̣ на̄марӯпам̣, ан̃н̃ам̣ пат̣исандхисмим̣ на̄марӯпам̣, апи ча тато йева там̣ ниббаттам̣, тасма̄ на паримутто па̄пакехи каммехӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

на̄марӯпаекаттана̄наттапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. тхерапат̣исандахана̄пат̣исандаханапан̃хо

7. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, твам̣ пана пат̣исандахиссасӣ’’ти? ‘‘алам̣, маха̄ра̄джа, ким̣ те тена пуччхитена, нану майа̄ пат̣икаччева аккха̄там̣ ‘саче, маха̄ра̄джа, саупа̄да̄но бхависса̄ми, пат̣исандахисса̄ми, саче анупа̄да̄но бхависса̄ми, на пат̣исандахисса̄мӣ’’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо ран̃н̃о адхика̄рам̣ кареййа. ра̄джа̄ тут̣т̣хо адхика̄рам̣ дадеййа, со тена адхика̄рена пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппито саман̇гибхӯто паричареййа, со че джанасса а̄рочеййа ‘на ме ра̄джа̄ кин̃чи пат̣икаротӣ’ ти. ким̣ ну кхо со, маха̄ра̄джа, пурисо йуттака̄рӣ бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, ким̣ те тена пуччхитена, нану майа̄ пат̣икаччева аккха̄там̣ ‘саче саупа̄да̄но бхависса̄ми, пат̣исандахисса̄ми, саче анупа̄да̄но бхависса̄ми, на пат̣исандахисса̄мӣ’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

тхерапат̣исандахана̄пат̣исандаханапан̃хо саттамо.

8. на̄марӯпапат̣исандаханапан̃хо

8. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘на̄марӯпа’нти, таттха катамам̣ на̄мам̣, катамам̣ рӯпа’’нти. ‘‘йам̣ таттха, маха̄ра̄джа, ол̣а̄рикам̣, етам̣ рӯпам̣, йе таттха сукхума̄ читтачетасика̄ дхамма̄, етам̣ на̄ма’’нти. ‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена на̄мам̣ йева на пат̣исандахати, рӯпам̣ йева ва̄’’ти? ‘‘ан̃н̃аман̃н̃ӯпаниссита̄, маха̄ра̄джа, ете дхамма̄ екатова уппаджджантӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, куккут̣ийа̄ калалам̣ на бхавеййа, ан̣д̣ампи на бхавеййа, йан̃ча таттха калалам̣, йан̃ча ан̣д̣ам̣, убхопете ан̃н̃аман̃н̃ӯпаниссита̄, екатова несам̣ уппатти хоти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йади таттха на̄мам̣ на бхавеййа, рӯпампи на бхавеййа, йан̃чева таттха на̄мам̣, йан̃чева рӯпам̣, убхопете ан̃н̃аман̃н̃ӯпаниссита̄, екатова несам̣ уппатти хоти. еваметам̣ дӣгхамаддха̄нам̣ сандха̄вита’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

на̄марӯпапат̣исандаханапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. аддха̄напан̃хо

9. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘дӣгхамаддха̄на’нти, киметам̣ аддха̄нам̣ на̄ма̄’’ти? ‘‘атӣто, маха̄ра̄джа, аддха̄, ана̄гато аддха̄, паччуппанно аддха̄’’ти. ‘‘ким̣ пана, бханте, саббе аддха̄ аттхӣ’’ти? ‘‘кочи, маха̄ра̄джа, аддха̄ аттхи, кочи наттхӣ’’ти. ‘‘катамо пана, бханте, аттхи, катамо наттхӣ’’ти? ‘‘йе те, маха̄ра̄джа, сан̇кха̄ра̄ атӣта̄ вигата̄ нируддха̄ випарин̣ата̄, со аддха̄ наттхи, йе дхамма̄ випа̄ка̄, йе ча випа̄кадхаммадхамма̄, йе ча ан̃н̃атра пат̣исандхим̣ денти, со аддха̄ аттхи. йе сатта̄ ка̄лан̇ката̄ ан̃н̃атра уппанна̄, со ча аддха̄ аттхи. йе сатта̄ ка̄лан̇ката̄ ан̃н̃атра ануппанна̄, со аддха̄ наттхи. йе ча сатта̄ париниббута̄, со ча аддха̄ наттхи париниббутатта̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

аддха̄напан̃хо навамо.

аддха̄навагго дутийо.

имасмим̣ вагге нава пан̃ха̄.

3. вича̄равагго

1. аддха̄намӯлапан̃хо

1. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, атӣтасса аддха̄насса ким̣ мӯлам̣, ана̄гатасса аддха̄насса ким̣ мӯлам̣, паччуппаннасса аддха̄насса ким̣ мӯла’’нти? ‘‘атӣтасса ча, маха̄ра̄джа, аддха̄насса ана̄гатасса ча аддха̄насса паччуппаннасса ча аддха̄насса авиджджа̄ мӯлам̣. авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄, сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣ам̣, вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпам̣, на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатанам̣, сал̣а̄йатанапаччайа̄ пхассо, пхассапаччайа̄ ведана̄, ведана̄паччайа̄ тан̣ха̄, тан̣ха̄паччайа̄ упа̄да̄нам̣, упа̄да̄напаччайа̄ бхаво, бхавапаччайа̄ джа̄ти, джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣ам̣ сокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄са̄ самбхаванти. еваметасса кеваласса дуккхаккхандхасса аддха̄насса [дуккхаккхандхасса аддха̄насса (сӣ.)] пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

аддха̄намӯлапан̃хо пат̣хамо.

2. пуримакот̣ипан̃хо

2. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣ’ти, тасса опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо париттам̣ [парипаккам̣ (ка.)] бӣджам̣ патхавийам̣ никкхипеййа, тато ан̇куро ут̣т̣хахитва̄ анупуббена вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджитва̄ пхалам̣ дадеййа. тато бӣджам̣ гахетва̄ пуна ропеййа, татопи ан̇куро ут̣т̣хахитва̄ анупуббена вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджитва̄ пхалам̣ дадеййа. еваметисса̄ сантатийа̄ аттхи анто’’ти? ‘‘наттхи бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аддха̄насса̄пи пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, куккут̣ийа̄ ан̣д̣ам̣ бхавеййа, ан̣д̣ато куккут̣ӣ куккут̣ийа̄ ан̣д̣анти. еваметисса̄ сантатийа̄ аттхи анто’’ти? ‘‘наттхи бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аддха̄насса̄пи пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. тхеро патхавийа̄ чаккам̣ ликхитва̄ милиндам̣ ра̄джа̄нам̣ етадавоча ‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, имасса чаккасса анто’’ти? ‘‘наттхи бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, има̄ни чакка̄ни вутта̄ни бхагавата̄ ‘чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча уппаджджати чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣, тин̣н̣ам̣ сан̇гати пхассо, пхассапаччайа̄ ведана̄, ведана̄паччайа̄ тан̣ха̄, тан̣ха̄паччайа̄ упа̄да̄нам̣, упа̄да̄напаччайа̄ каммам̣, каммато пуна чаккхум̣ джа̄йатӣ’ти. еваметисса̄ сантатийа̄ аттхи анто’’ти? ‘‘наттхи бханте’’ти.

‘‘‘сотан̃ча пат̣ичча садде ча…пе… манан̃ча пат̣ичча дхамме ча уппаджджати мановин̃н̃а̄н̣ам̣, тин̣н̣ам̣ сан̇гати пхассо, пхассапаччайа̄ ведана̄, ведана̄паччайа̄ тан̣ха̄, тан̣ха̄паччайа̄ упа̄да̄нам̣, упа̄да̄напаччайа̄ каммам̣, каммато пуна мано джа̄йатӣ’ти. еваметисса̄ сантатийа̄ аттхи анто’’ти? ‘‘наттхи бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аддха̄насса̄пи пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

пуримакот̣ипан̃хо дутийо.

3. кот̣ипан̃н̃а̄йанапан̃хо

3. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣ’ти, катама̄ ча са̄ пурима̄ кот̣ӣ’’ти? ‘‘йо кхо, маха̄ра̄джа, атӣто аддха̄, еса̄ пурима̄ кот̣ӣ’’ти. ‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣ’ти, ким̣ пана, бханте, сабба̄пи пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти? ‘‘ка̄чи, маха̄ра̄джа, пан̃н̃а̄йати, ка̄чи на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти. ‘‘катама̄, бханте, пан̃н̃а̄йати, катама̄ на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти? ‘‘ито пуббе, маха̄ра̄джа, саббена саббам̣ саббатха̄ саббам̣ авиджджа̄ на̄хосӣти еса̄ пурима̄ кот̣и на пан̃н̃а̄йати, йам̣ ахутва̄ самбхоти, хутва̄ пат̣ивигаччхати, есапа пурима̄ кот̣и пан̃н̃а̄йатӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йам̣ ахутва̄ самбхоти, хутва̄ пат̣ивигаччхати, нану там̣ убхато чхиннам̣ аттхам̣ гаччхатӣ’’ти? ‘‘йади, маха̄ра̄джа, убхато чхиннам̣ аттхам̣ гаччхати, убхато чхинна̄ сакка̄ вад̣д̣хету’’нти? ‘‘а̄ма, са̄пи сакка̄ вад̣д̣хету’’нти.’’на̄хам̣, бханте, етам̣ пуччха̄ми кот̣ито сакка̄ вад̣д̣хету’’нти? ‘‘а̄ма сакка̄ вад̣д̣хету’’нти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. тхеро тасса руккхӯпамам̣ ака̄си, кхандха̄ ча кеваласса дуккхаккхандхасса бӣджа̄нӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

кот̣ипан̃н̃а̄йанапан̃хо татийо.

4. сан̇кха̄раджа̄йама̄напан̃хо

4. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, аттхи кечи сан̇кха̄ра̄, йе джа̄йантӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, аттхи сан̇кха̄ра̄, йе джа̄йантӣ’’ти. ‘‘катаме те, бханте’’ти? ‘‘чаккхусмин̃ча кхо, маха̄ра̄джа, сати рӯпесу ча чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ хоти, чаккхувин̃н̃а̄н̣е сати чаккхусампхассо хоти, чаккхусампхассе сати ведана̄ хоти, ведана̄йа сати тан̣ха̄ хоти, тан̣ха̄йа сати упа̄да̄нам̣ хоти, упа̄да̄не сати бхаво хоти, бхаве сати джа̄ти хоти, джа̄тийа̄ сати джара̄маран̣ам̣ сокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄са̄ самбхаванти, еваметасса кеваласса дуккхаккхандхасса самудайо хоти. чаккхусмин̃ча кхо, маха̄ра̄джа, асати рӯпесу ча асати чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ на хоти, чаккхувин̃н̃а̄н̣е асати чаккхусампхассо на хоти, чаккхусампхассе асати ведана̄ на хоти, ведана̄йа асати тан̣ха̄ на хоти, тан̣ха̄йа асати упа̄да̄нам̣ на хоти, упа̄да̄не асати бхаво на хоти, бхаве асати джа̄ти на хоти, джа̄тийа̄ асати джара̄маран̣ам̣ сокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄са̄ на хонти, еваметасса кеваласса дуккхаккхандхасса ниродхо хотӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сан̇кха̄раджа̄йама̄напан̃хо чатуттхо.

5. бхавантасан̇кха̄раджа̄йама̄напан̃хо

5. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, аттхи кечи сан̇кха̄ра̄, йе абхаванта̄ джа̄йантӣ’’ти? ‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, кечи сан̇кха̄ра̄, йе абхаванта̄ джа̄йанти, бхаванта̄ йева кхо, маха̄ра̄джа, сан̇кха̄ра̄ джа̄йантӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, идам̣ гехам̣ абхавантам̣ джа̄там̣, йаттха твам̣ нисинносӣ’’ти? ‘‘наттхи кин̃чи, бханте, идха абхавантам̣ джа̄там̣, бхавантам̣ йева джа̄там̣, има̄ни кхо, бханте, да̄рӯни ване ахесум̣, айан̃ча маттика̄ патхавийам̣ ахоси, иттхӣнан̃ча пуриса̄нан̃ча таджджена ва̄йа̄мена евамидам̣ гехам̣ ниббатта’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи кечи сан̇кха̄ра̄, йе абхаванта̄ джа̄йанти, бхаванта̄ йева сан̇кха̄ра̄ джа̄йантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йе кечи бӣджага̄мабхӯтага̄ма̄ патхавийам̣ никкхитта̄ анупуббена вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджама̄на̄ пуппха̄ни ча пхала̄ни ча дадеййум̣, на те руккха̄ абхаванта̄ джа̄та̄, бхаванта̄ йева те руккха̄ джа̄та̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи кечи сан̇кха̄ра̄, йе абхаванта̄ джа̄йанти, бхаванта̄ йева те сан̇кха̄ра̄ джа̄йантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кумбхака̄ро патхавийа̄ маттикам̣ уддхаритва̄ на̄на̄бха̄джана̄ни кароти, на та̄ни бха̄джана̄ни абхаванта̄ни джа̄та̄ни, бхаванта̄ни йева джа̄та̄ни. евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи кечи сан̇кха̄ра̄, йе абхаванта̄ джа̄йанти, бхаванта̄ йева сан̇кха̄ра̄ джа̄йантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, вӣн̣а̄йа паттам̣ на сийа̄, чаммам̣ на сийа̄, дон̣и на сийа̄, дан̣д̣о на сийа̄, упавӣн̣о на сийа̄, тантийо на сийум̣, кон̣о на сийа̄, пурисасса ча таджджо ва̄йа̄мо на сийа̄, джа̄йеййа саддо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йато ча кхо, маха̄ра̄джа, вӣн̣а̄йа паттам̣ сийа̄, чаммам̣ сийа̄, дон̣и сийа̄, дан̣д̣о сийа̄, упавӣн̣о сийа̄, тантийо сийум̣, кон̣о сийа̄, пурисасса ча таджджо ва̄йа̄мо сийа̄, джа̄йеййа саддо’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄йеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи кечи сан̇кха̄ра̄, йе абхаванта̄ джа̄йанти, бхаванта̄ йева кхо сан̇кха̄ра̄ джа̄йантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, аран̣и на сийа̄, аран̣ипотако на сийа̄, аран̣ийоттакам̣ на сийа̄, уттара̄ран̣и на сийа̄, чол̣акам̣ на сийа̄, пурисасса ча таджджо ва̄йа̄мо на сийа̄, джа̄йеййа со аггӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йато ча кхо, маха̄ра̄джа, аран̣и сийа̄, аран̣ипотако сийа̄, аран̣ийоттакам̣ сийа̄, уттара̄ран̣и сийа̄, чол̣акам̣ сийа̄, пурисасса ча таджджо ва̄йа̄мо сийа̄, джа̄йеййа со аггӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄йеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи кечи сан̇кха̄ра̄, йе абхаванта̄ джа̄йанти, бхаванта̄ йева кхо сан̇кха̄ра̄ джа̄йантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ман̣и на сийа̄, а̄тапо на сийа̄, гомайам̣ на сийа̄, джа̄йеййа со аггӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йато ча кхо, маха̄ра̄джа, ман̣и сийа̄, а̄тапо сийа̄, гомайам̣ сийа̄, джа̄йеййа со аггӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄йеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи кечи сан̇кха̄ра̄ йе абхаванта̄ джа̄йанти, бхаванта̄ йева кхо сан̇кха̄ра̄ джа̄йантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄да̄со на сийа̄, а̄бха̄ на сийа̄, мукхам̣ на сийа̄, джа̄йеййа атта̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘йато ча кхо, маха̄ра̄джа, а̄да̄со сийа̄, а̄бха̄ сийа̄, мукхам̣ сийа̄, джа̄йеййа атта̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄йеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи кечи сан̇кха̄ра̄, йе абхаванта̄ джа̄йанти, бхаванта̄ йева кхо сан̇кха̄ра̄ джа̄йантӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

бхавантасан̇кха̄раджа̄йама̄напан̃хо пан̃чамо.

6. ведагӯпан̃хо

6. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ведагӯ упалаббхатӣ’’ти? ‘‘ко панеса, маха̄ра̄джа, ведагӯ на̄ма̄’’ти? ‘‘йо, бханте, аббхантаре джӣво чаккхуна̄ рӯпам̣ пассати, сотена саддам̣ сун̣а̄ти, гха̄нена гандхам̣ гха̄йати, дживха̄йа расам̣ са̄йати, ка̄йена пхот̣т̣хаббам̣ пхусати, манаса̄ дхаммам̣ виджа̄на̄ти, йатха̄ майам̣ идха па̄са̄де нисинна̄ йена йена ва̄тапа̄нена иччхеййа̄ма пасситум̣, тена тена ва̄тапа̄нена пассеййа̄ма, пураттхименапи ва̄тапа̄нена пассеййа̄ма, паччхименапи ва̄тапа̄нена пассеййа̄ма, уттаренапи ва̄тапа̄нена пассеййа̄ма, даккхин̣енапи ва̄тапа̄нена пассеййа̄ма. евамева кхо, бханте, айам̣ аббхантаре джӣво йена йена два̄рена иччхати пасситум̣, тена тена два̄рена пассатӣ’’ти.

тхеро а̄ха ‘‘пан̃чадва̄рам̣, маха̄ра̄джа, бхан̣исса̄ми, там̣ сун̣охи, са̄дхукам̣ манасикарохи, йади аббхантаре джӣво чаккхуна̄ рӯпам̣ пассати, йатха̄ майам̣ идха па̄са̄де нисинна̄ йена йена ва̄тапа̄нена иччхеййа̄ма пасситум̣, тена тена ва̄тапа̄нена рӯпам̣ йева пассеййа̄ма, пураттхименапи ва̄тапа̄нена рӯпам̣ йева пассеййа̄ма, паччхименапи ва̄тапа̄нена рӯпам̣ йева пассеййа̄ма, уттаренапи ва̄тапа̄нена рӯпам̣ йева пассеййа̄ма, даккхин̣енапи ва̄тапа̄нена рӯпам̣ йева пассеййа̄ма, еваметена аббхантаре джӣвена сотенапи рӯпам̣ йева пасситаббам̣, гха̄ненапи рӯпам̣ йева пасситаббам̣, дживха̄йапи рӯпам̣ йева пасситаббам̣, ка̄йенапи рӯпам̣ йева пасситаббам̣, манаса̄пи рӯпам̣ йева пасситаббам̣; чаккхуна̄пи саддо йева сотаббо, гха̄ненапи саддо йева сотаббо, дживха̄йапи саддо йева сотаббо, ка̄йенапи саддо йева сотаббо, манаса̄пи саддо йева сотаббо; чаккхуна̄пи гандхо йева гха̄йитаббо, сотенапи гандхо йева гха̄йитаббо, дживха̄йапи гандхо йева гха̄йитаббо, ка̄йенапи гандхо йева гха̄йитаббо, манаса̄пи гандхо йева гха̄йитаббо; чаккхуна̄пи расо йева са̄йитаббо, сотенапи расо йева са̄йитаббо, гха̄ненапи расо йева са̄йитаббо, ка̄йенапи расо йева са̄йитаббо, манаса̄пи расо йева са̄йитаббо; чаккхуна̄пи пхот̣т̣хаббам̣ йева пхуситаббам̣, сотенапи пхот̣т̣хаббам̣ йева пхуситаббам̣, гха̄ненапи пхот̣т̣хаббам̣ йева пхуситаббам̣, дживха̄йапи пхот̣т̣хаббам̣ йева пхуситаббам̣, манаса̄пи пхот̣т̣хаббам̣ йева пхуситаббам̣; чаккхуна̄пи дхаммам̣ йева виджа̄нитаббам̣, сотенапи дхаммам̣ йева виджа̄нитаббам̣, гха̄ненапи дхаммам̣ йева виджа̄нитаббам̣, дживха̄йапи дхаммам̣ йева виджа̄нитаббам̣, ка̄йенапи дхаммам̣ йева виджа̄нитабба’’нти? ‘‘на хи бханте’’ти.

‘‘на кхо те, маха̄ра̄джа, йуджджати пуримена ва̄ паччхимам̣, паччхимена ва̄ пуримам̣, йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, майам̣ идха па̄са̄де нисинна̄ имесу джа̄лава̄тапа̄несу уггха̄т̣итесу махантена а̄ка̄сена бахимукха̄ сут̣т̣хутарам̣ рӯпам̣ пасса̄ма, еваметена аббхантаре джӣвена̄пи чаккхудва̄ресу уггха̄т̣итесу махантена а̄ка̄сена сут̣т̣хутарам̣ рӯпам̣ пасситаббам̣, сотесу уггха̄т̣итесу…пе… гха̄не уггха̄т̣ите…пе… дживха̄йа уггха̄т̣ита̄йа…пе… ка̄йе уггха̄т̣ите махантена а̄ка̄сена сут̣т̣хутарам̣ саддо сотаббо, гандхо гха̄йитаббо, расо са̄йитаббо, пхот̣т̣хаббо пхуситаббо’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти.

‘‘на кхо те, маха̄ра̄джа, йуджджати пуримена ва̄ паччхимам̣, паччхимена ва̄ пуримам̣, йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, айам̣ динно никкхамитва̄ бахидва̄ракот̣т̣хаке тит̣т̣хеййа, джа̄на̄си твам̣, маха̄ра̄джа, ‘айам̣ динно никкхамитва̄ бахидва̄ракот̣т̣хаке т̣хито’’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄на̄мӣ’’ти. ‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, айам̣ динно анто пависитва̄ тава пурато тит̣т̣хеййа, джа̄на̄си твам̣, маха̄ра̄джа, ‘айам̣ динно анто пависитва̄ мама пурато т̣хито’’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄на̄мӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аббхантаре со джӣво дживха̄йа расе никкхитте джа̄неййа амбилаттам̣ ва̄ лаван̣аттам̣ ва̄ титтакаттам̣ ва̄ кат̣укаттам̣ ва̄ каса̄йаттам̣ ва̄ мадхураттам̣ ва̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄неййа̄’’ти. ‘‘те расе анто павит̣т̣хе джа̄неййа амбилаттам̣ ва̄ лаван̣аттам̣ ва̄ титтакаттам̣ ва̄ кат̣укаттам̣ ва̄ каса̄йаттам̣ ва̄ мадхураттам̣ ва̄’’ти. ‘‘на хи бханте’’ти.

‘‘на кхо те, маха̄ра̄джа, йуджджати пуримена ва̄ паччхимам̣, паччхимена ва̄ пуримам̣, йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо мадхугхат̣асатам̣ а̄хара̄петва̄ мадхудон̣им̣ пӯра̄петва̄ пурисасса мукхам̣ пидахитва̄ [пидахитва̄ва (ка.)] мадхудон̣ийа̄ паккхипеййа, джа̄неййа, маха̄ра̄джа, со пурисо мадхум̣ сампаннам̣ ва̄ на сампаннам̣ ва̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти. ‘‘на хи тасса, бханте, мукхе мадху павит̣т̣ха’’нти.

‘‘на кхо те, маха̄ра̄джа, йуджджати пуримена ва̄ паччхимам̣, паччхимена ва̄ пурима’’нти. ‘‘на̄хам̣ пат̣ибало тайа̄ ва̄дина̄ саддхим̣ саллапитум̣; са̄дху, бханте, аттхам̣ джаппехӣ’’ти.

тхеро абхидхаммасам̣йутта̄йа катха̄йа ра̄джа̄нам̣ милиндам̣ сан̃н̃а̄песи – ‘‘идха, маха̄ра̄джа, чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча уппаджджати чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣, там̣сахаджа̄та̄ пхассо ведана̄ сан̃н̃а̄ четана̄ екаггата̄ джӣвитиндрийам̣ манасика̄роти евамете дхамма̄ паччайато джа̄йанти, на хеттха ведагӯ упалаббхати, сотан̃ча пат̣ичча садде ча…пе… манан̃ча пат̣ичча дхамме ча уппаджджати мановин̃н̃а̄н̣ам̣, там̣сахаджа̄та̄ пхассо ведана̄ сан̃н̃а̄ четана̄ екаггата̄ джӣвитиндрийам̣ манасика̄роти евамете дхамма̄ паччайато джа̄йанти, на хеттха ведагӯ упалаббхатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ведагӯпан̃хо чхат̣т̣хо.

7. чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дипан̃хо

7. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣ’’ти.

‘‘ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, пат̣хамам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, паччха̄ мановин̃н̃а̄н̣ам̣, уда̄ху мановин̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣хамам̣ уппаджджати, паччха̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣а’’нти? ‘‘пат̣хамам̣, маха̄ра̄джа, чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, паччха̄ мановин̃н̃а̄н̣а’’нти.

‘‘ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ мановин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха̄хам̣ уппаджджа̄ми, твампи таттха уппаджджа̄хӣ’ти, уда̄ху мановин̃н̃а̄н̣ам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха твам̣ уппаджджиссаси, ахампи таттха уппаджджисса̄мӣ’’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа, ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехӣ’’ти.

‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣ’’ти? ‘‘ниннатта̄ ча, маха̄ра̄джа, два̄ратта̄ ча чин̣н̣атта̄ ча самуда̄чаритатта̄ ча̄’’ти.

‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, ниннатта̄ йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджати? опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, деве вассанте катамена удакам̣ гаччхеййа̄’’ти? ‘‘йена, бханте, ниннам̣, тена гаччхеййа̄’’ти. ‘‘атха̄парена самайена дево вассеййа, катамена там̣ удакам̣ гаччхеййа̄’’ти. ‘‘йена, бханте, пуримам̣ удакам̣ гатам̣, тампи тена гаччхеййа̄’’ти.

‘‘ким̣ нум̣ кхо, маха̄ра̄джа, пуримам̣ удакам̣ паччхимам̣ удакам̣ а̄н̣а̄пети ‘йена̄хам̣ гаччха̄ми, твампи тена гаччха̄хӣ’ти, паччхимам̣ ва̄ удакам̣ пуримам̣ удакам̣ а̄н̣а̄пети ‘йена твам̣ гаччхиссаси, ахампи тена гаччхисса̄мӣ’’’ти. ‘‘на хи, бханте, ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехи, ниннатта̄ гаччхантӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, ниннатта̄ йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджати, на чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ мановин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха̄хам̣ уппаджджа̄ми, твампи таттха уппаджджа̄хӣ’ти, на̄пи мановин̃н̃а̄н̣ам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха твам̣ уппаджджиссаси, ахампи таттха уппаджджисса̄мӣ’ти, ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехи, ниннатта̄ уппаджджантӣ’’’ти.

‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, два̄ратта̄ йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджати? апепаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о паччантимам̣ нагарам̣ асса дал̣хапа̄ка̄раторан̣ам̣ екадва̄рам̣, тато пурисо никкхамитука̄мо бхавеййа, катамена никкхамеййа̄’’ти? ‘‘два̄рена, бханте, никкхамеййа̄’’ти. ‘‘атха̄паро пурисо никкхамитука̄мо бхавеййа, катамена со никкхамеййа̄’’ти? ‘‘йена, бханте, пуримо пурисо никкханто, сопи тена никкхамеййа̄’’ти.

‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, пуримо пурисо паччхимам̣ пурисам̣ а̄н̣а̄пети ‘йена̄хам̣ гаччха̄ми, твампи тена гаччха̄хӣ’ти, паччхимо ва̄ пурисо пуримам̣ пурисам̣ а̄н̣а̄пети ‘йена твам̣ гаччхиссаси, ахампи тена гаччхисса̄мӣ’ти. ‘‘на хи, бханте, ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехи, два̄ратта̄ гаччхантӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, два̄ратта̄ йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджати, на чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ мановин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха̄хам̣ уппаджджа̄ми, твампи таттха уппаджджа̄хӣ’ти, на̄пи мановин̃н̃а̄н̣ам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха твам̣ уппаджджиссаси, ахампи таттха уппаджджисса̄мӣ’ти, ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехи, два̄ратта̄ уппаджджантӣ’’ти.

‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, чин̣н̣атта̄ йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджати?опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, пат̣хамам̣ екам̣ сакат̣ам̣ гаччхеййа, атха дутийам̣ сакат̣ам̣ катамена гаччхеййа̄’’ти? ‘‘йена, бханте, пуримам̣ сакат̣ам̣ гатам̣, тампи тена гаччхеййа̄’’ти.

‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, пуримам̣ сакат̣ам̣ паччхимам̣ сакат̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йена̄хам̣ гаччха̄ми, твампи тена гаччха̄хӣ’ти, паччхимам̣ ва̄ сакат̣ам̣ пуримам̣ сакат̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йена твам̣ гаччхиссаси, ахампи тена гаччхисса̄мӣ’’’ти. ‘‘на хи, бханте, ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехи, чин̣н̣атта̄ гаччхантӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, чин̣н̣атта̄ йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджати, на чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ мановин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха̄хам̣ уппаджджа̄ми, твампи таттха уппаджджа̄хӣ’ти, на̄пи мановин̃н̃а̄н̣ам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха твам̣ уппаджджиссаси, ахампи таттха уппаджджисса̄мӣ’ти, ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехи, чин̣н̣атта̄ уппаджджантӣ’’ти.

‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, самуда̄чаритатта̄ йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджати? опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, мудда̄ган̣ана̄сан̇кхйа̄лекха̄сиппат̣т̣ха̄несу а̄дикаммикасса дандха̄йана̄ бхавати, атха̄парена самайена нисаммакирийа̄йа самуда̄чаритатта̄ адандха̄йана̄ бхавати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, самуда̄чаритатта̄ йаттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджати, на чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ мановин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха̄хам̣ уппаджджа̄ми, твампи таттха уппаджджа̄хӣ’ти, на̄пи мановин̃н̃а̄н̣ам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄н̣а̄пети ‘йаттха твам̣ уппаджджиссаси, ахампи таттха уппаджджисса̄мӣ’ти, ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехи, самуда̄чаритатта̄ уппаджджантӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йаттха сотавин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣти…пе… йаттха гха̄навин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати…пе… йаттха дживха̄вин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати …пе… йаттха ка̄йавин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йаттха ка̄йавин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, таттха мановин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣ’’ти.

‘‘ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, пат̣хамам̣ ка̄йавин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, паччха̄ мановин̃н̃а̄н̣ам̣, уда̄ху мановин̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣хамам̣ уппаджджати, паччха̄ ка̄йавин̃н̃а̄н̣а’’нти? ‘‘ка̄йавин̃н̃а̄н̣ам̣, маха̄ра̄джа, пат̣хамам̣ уппаджджати, паччха̄ мановин̃н̃а̄н̣а’’нти.

‘‘ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена,…пе… ана̄ла̄по тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ехи, самуда̄чаритатта̄ уппаджджантӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дипан̃хо саттамо.

8. пхассалаккхан̣апан̃хо

8. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йаттха мановин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, пхассопи ведана̄пи таттха уппаджджатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йаттха мановин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, пхассопи таттха уппаджджати, ведана̄пи таттха уппаджджати, сан̃н̃а̄пи таттха уппаджджати, четана̄пи таттха уппаджджати, витаккопи таттха уппаджджати, вича̄ропи таттха уппаджджати, саббепи пхассаппамукха̄ дхамма̄ таттха уппаджджантӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣о пхассо’’ти? ‘‘пхусаналаккхан̣о, маха̄ра̄джа, пхассо’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, две мен̣д̣а̄ йуджджхеййум̣, тесу йатха̄ еко мен̣д̣о, евам̣ чаккху дат̣т̣хаббам̣ йатха̄ дутийо мен̣д̣о, евам̣ рӯпам̣ дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ тесам̣ саннипа̄то, евам̣ пхассо дат̣т̣хаббо’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, две па̄н̣ӣ ваджджеййум̣, тесу йатха̄ еко па̄н̣и, евам̣ чаккху дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ дутийо па̄н̣и, евам̣ рӯпам̣ дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ тесам̣ саннипа̄то, евам̣ пхассо дат̣т̣хаббо’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, две самма̄ ваджджеййум̣, тесу йатха̄ еко саммо, евам̣ чаккху дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ дутийо саммо, евам̣ рӯпам̣ дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ тесам̣ саннипа̄то, евам̣ пхассо дат̣т̣хаббо’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

пхассалаккхан̣апан̃хо ат̣т̣хамо.

9. ведана̄лаккхан̣апан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣а̄ ведана̄’’ти? ‘‘ведайиталаккхан̣а̄, маха̄ра̄джа, ведана̄ анубхаваналаккхан̣а̄ ча̄’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо ран̃н̃о адхика̄рам̣ кареййа, тасса ра̄джа̄ тут̣т̣хо адхика̄рам̣ дадеййа, со тена адхика̄рена пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппито саман̇гибхӯто паричареййа, тасса евамасса ‘майа̄ кхо пуббе ран̃н̃о адхика̄ро като, тасса ме ра̄джа̄ тут̣т̣хо адхика̄рам̣ ада̄си, сва̄хам̣ татонида̄нам̣ имам̣ еварӯпам̣ веданам̣ ведайа̄мӣ’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо кусалам̣ каммам̣ катва̄ ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджеййа, со ча таттха диббехи пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппито саман̇гибхӯто паричареййа, тасса евамасса ‘сва̄хам̣ кхо пуббе кусалам̣ каммам̣ ака̄сим̣, сохам̣ татонида̄нам̣ имам̣ еварӯпам̣ веданам̣ ведайа̄мӣ’ти, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, ведайиталаккхан̣а̄ ведана̄ анубхаваналаккхан̣а̄ ча̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ведана̄лаккхан̣апан̃хо навамо.

10. сан̃н̃а̄лаккхан̣апан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣а̄ сан̃н̃а̄’’ти? ‘‘сан̃джа̄наналаккхан̣а̄, маха̄ра̄джа, сан̃н̃а̄. ким̣ сан̃джа̄на̄ти? нӣлампи сан̃джа̄на̄ти, пӣтампи сан̃джа̄на̄ти, лохитампи сан̃джа̄на̄ти, ода̄тампи сан̃джа̄на̄ти, ман̃джит̣т̣хампи [ман̃джет̣т̣хампи (сӣ. пӣ.)] сан̃джа̄на̄ти. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сан̃джа̄наналаккхан̣а̄ сан̃н̃а̄’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о бхан̣д̣а̄га̄рико бхан̣д̣а̄га̄рам̣ пависитва̄ нӣлапӣталохитода̄таман̃джит̣т̣ха̄ни [ман̃джет̣т̣ха̄ни (сӣ. пӣ.)] ра̄джабхога̄ни рӯпа̄ни пасситва̄ сан̃джа̄на̄ти. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сан̃джа̄наналаккхан̣а̄ сан̃н̃а̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сан̃н̃а̄лаккхан̣апан̃хо дасамо.

11. четана̄лаккхан̣апан̃хо

11. ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣а̄ четана̄’’ти? ‘‘четайиталаккхан̣а̄, маха̄ра̄джа, четана̄ абхисан̇кхаран̣алаккхан̣а̄ ча̄’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо висам̣ абхисан̇кхаритва̄ аттана̄ ча пивеййа, паре ча па̄йеййа, со аттана̄пи дуккхито бхавеййа, парепи дуккхита̄ бхавеййум̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, идхекаччо пуггало акусалам̣ каммам̣ четана̄йа четайитва̄ ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ нирайам̣ упападжджеййа. йепи тасса анусиккханти, тепи ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ нирайам̣ упападжджанти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо саппинаванӣтателамадхупха̄н̣итам̣ екаджджхам̣ абхисан̇кхаритва̄ аттана̄ ча пивеййа, паре ча па̄йеййа, со аттана̄ сукхито бхавеййа, парепи сукхита̄ бхавеййум̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, идхекаччо пуггало кусалам̣ каммам̣ четана̄йа четайитва̄ ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджати. йепи тасса анусиккханти, тепи ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджанти. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, четайиталаккхан̣а̄ четана̄ абхисан̇кхаран̣алаккхан̣а̄ ча̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

четана̄лаккхан̣апан̃хо ека̄дасамо.

12. вин̃н̃а̄н̣алаккхан̣апан̃хо

12. ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣ам̣ вин̃н̃а̄н̣а’’нти? ‘‘виджа̄наналаккхан̣ам̣, маха̄ра̄джа, вин̃н̃а̄н̣а’’нти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, нагарагуттико маджджхе нагарасин̇гха̄т̣аке нисинно пассеййа пураттхимадисато пурисам̣ а̄гаччхантам̣, пассеййа даккхин̣адисато пурисам̣ а̄гаччхантам̣, пассеййа паччхимадисато пурисам̣ а̄гаччхантам̣, пассеййа уттарадисато пурисам̣ а̄гаччхантам̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йан̃ча пурисо чаккхуна̄ рӯпам̣ пассати, там̣ вин̃н̃а̄н̣ена виджа̄на̄ти. йан̃ча сотена саддам̣ сун̣а̄ти, там̣ вин̃н̃а̄н̣ена виджа̄на̄ти. йан̃ча гха̄нена гандхам̣ гха̄йати, там̣ вин̃н̃а̄н̣ена виджа̄на̄ти. йан̃ча дживха̄йа расам̣ са̄йати, там̣ вин̃н̃а̄н̣ена виджа̄на̄ти. йан̃ча ка̄йена пхот̣т̣хаббам̣ пхусати, там̣ вин̃н̃а̄н̣ена виджа̄на̄ти, йан̃ча манаса̄ дхаммам̣ виджа̄на̄ти, там̣ вин̃н̃а̄н̣ена виджа̄на̄ти. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, виджа̄наналаккхан̣ам̣ вин̃н̃а̄н̣а’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

вин̃н̃а̄н̣алаккхан̣апан̃хо два̄дасамо.

13. витаккалаккхан̣апан̃хо

13. ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣о витакко’’ти? ‘‘аппана̄лаккхан̣о маха̄ра̄джа, витакко’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, вад̣д̣хакӣ супарикаммакатам̣ да̄рум̣ сандхисмим̣ аппети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, аппана̄лаккхан̣о витакко’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

витаккалаккхан̣апан̃хо терасамо.

14. вича̄ралаккхан̣апан̃хо

14. ‘‘бханте на̄гасена, ким̣лаккхан̣о вича̄ро’’ти? ‘‘анумаджджаналаккхан̣о, маха̄ра̄джа, вича̄ро’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кам̣сатха̄лам̣ а̄кот̣итам̣ паччха̄ ануравати анусандахати [анусадда̄йати (ка.)], йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄кот̣ана̄, евам̣ витакко дат̣т̣хаббо. йатха̄ ануравана̄ [анумаджджана̄ (ка.)], евам̣ вича̄ро дат̣т̣хаббо’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

вича̄ралаккхан̣апан̃хо чуддасамо.

вича̄равагго татийо.

имасмим̣ вагге чуддаса пан̃ха̄.

4. нибба̄навагго

1. пхасса̄дивиниббхуджанапан̃хо

1. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, сакка̄ имесам̣ дхамма̄нам̣ екатобха̄вагата̄нам̣ виниббхуджитва̄ виниббхуджитва̄ на̄на̄каран̣ам̣ пан̃н̃а̄петум̣ ‘айам̣ пхассо, айам̣ ведана̄, айам̣ сан̃н̃а̄, айам̣ четана̄, идам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣, айам̣ витакко, айам̣ вича̄ро’ти’’? ‘‘на сакка̄, маха̄ра̄джа, имесам̣ дхамма̄нам̣ екатобха̄вагата̄нам̣ виниббхуджитва̄ виниббхуджитва̄ на̄на̄каран̣ам̣ пан̃н̃а̄петум̣ ‘айам̣ пхассо, айам̣ ведана̄, айам̣ сан̃н̃а̄, айам̣ четана̄, идам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣, айам̣ витакко, айам̣ вича̄ро’’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о сӯдо арасам̣ ва̄ расам̣ ва̄ [йӯсам̣ ва̄ расам̣ ва̄ (сӣ. сйа̄. пӣ.)] кареййа, со таттха дадхимпи паккхипеййа, лон̣ампи паккхипеййа, син̇гиверампи паккхипеййа, джӣракампи паккхипеййа, маричампи паккхипеййа, ан̃н̃а̄нипи пака̄ра̄ни паккхипеййа, таменам̣ ра̄джа̄ евам̣ вадеййа, ‘дадхисса ме расам̣ а̄хара, лон̣асса ме расам̣ а̄хара, син̇гиверасса ме расам̣ а̄хара, джӣракасса ме расам̣ а̄хара, маричасса ме расам̣ а̄хара, саббесам̣ ме паккхитта̄нам̣ расам̣ а̄хара̄’ти. сакка̄ ну кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ раса̄нам̣ екатобха̄вагата̄нам̣ виниббхуджитва̄ виниббхуджитва̄ расам̣ а̄харитум̣ амбилаттам̣ ва̄ лаван̣аттам̣ ва̄ титтакаттам̣ ва̄ кат̣укаттам̣ ва̄ каса̄йаттам̣ ва̄ мадхураттам̣ ва̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, сакка̄ тесам̣ раса̄нам̣ екатобха̄вагата̄нам̣ виниббхуджитва̄ виниббхуджитва̄ расам̣ а̄харитум̣ амбилаттам̣ ва̄ лаван̣аттам̣ ва̄ титтакаттам̣ ва̄ кат̣укаттам̣ ва̄ каса̄йаттам̣ ва̄ мадхураттам̣ ва̄, апи ча кхо пана сакена сакена лаккхан̣ена упат̣т̣хахантӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, на сакка̄ имесам̣ дхамма̄нам̣ екатобха̄вагата̄нам̣ виниббхуджитва̄ виниббхуджитва̄ на̄на̄каран̣ам̣ пан̃н̃а̄петум̣ ‘айам̣ пхассо, айам̣ ведана̄, айам̣ сан̃н̃а̄, айам̣ четана̄, идам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣, айам̣ витакко, айам̣ вича̄ро’ти, апи ча кхо пана сакена сакена лаккхан̣ена упат̣т̣хахантӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

пхасса̄дивиниббхуджанапан̃хо пат̣хамо.

2. на̄гасенапан̃хо

2. тхеро а̄ха ‘‘лон̣ам̣, маха̄ра̄джа, чаккхувин̃н̃еййа’’нти. ‘‘а̄ма, бханте, чаккхувин̃н̃еййа’’нти. ‘‘сут̣т̣ху кхо, маха̄ра̄джа, джа̄на̄хӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана, бханте, дживха̄вин̃н̃еййа’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, дживха̄вин̃н̃еййа’’нти. ‘‘ким̣ пана, бханте, саббам̣ лон̣ам̣ дживха̄йа виджа̄на̄тӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, саббам̣ лон̣ам̣ дживха̄йа виджа̄на̄ти’’.

‘‘йади, бханте, саббам̣ лон̣ам̣ дживха̄йа виджа̄на̄ти, кисса пана там̣ сакат̣ехи балӣбадда̄ [балибадда̄ (сӣ. пӣ.)] а̄харанти, нану лон̣амева а̄харитабба’’нти? ‘‘на сакка̄, маха̄ра̄джа, лон̣амева а̄харитум̣ екатобха̄вагата̄ ете дхамма̄ гочарана̄наттагата̄ лон̣ам̣ гарубха̄во ча̄ти. сакка̄ пана, маха̄ра̄джа, лон̣ам̣ тула̄йа тулайиту’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, сакка̄’’ти. ‘‘на сакка̄, маха̄ра̄джа, лон̣ам̣ тула̄йа тулайитум̣, гарубха̄во тула̄йа тулийатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

на̄гасенапан̃хо дутийо.

3. пан̃ча̄йатанакамманиббаттапан̃хо

3. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йа̄нима̄ни пан̃ча̄йатана̄ни, ким̣ ну та̄ни на̄на̄каммехи ниббатта̄ни, уда̄ху екена каммена̄’’ти? ‘‘на̄на̄каммехи, маха̄ра̄джа, ниббатта̄ни, на екена каммена̄’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, екасмим̣ кхетте на̄на̄бӣджа̄ни ваппеййум̣, тесам̣ на̄на̄бӣджа̄нам̣ на̄на̄пхала̄ни ниббаттеййу’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, ниббаттеййу’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йа̄ни йа̄ни пан̃ча̄йатана̄ни, та̄ни та̄ни на̄на̄каммехи ниббатта̄ни, на екена каммена̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

пан̃ча̄йатанакамманиббаттапан̃хо татийо.

4. каммана̄на̄каран̣апан̃хо

4. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена манусса̄ на саббе самака̄, ан̃н̃е аппа̄йука̄, ан̃н̃е дӣгха̄йука̄, ан̃н̃е бахва̄ба̄дха̄ ан̃н̃е аппа̄ба̄дха̄, ан̃н̃е дуббан̣н̣а̄, ан̃н̃е ван̣н̣аванто, ан̃н̃е аппесаккха̄, ан̃н̃е махесаккха̄, ан̃н̃е аппабхога̄, ан̃н̃е маха̄бхога̄, ан̃н̃е нӣчакулӣна̄, ан̃н̃е маха̄кулӣна̄, ан̃н̃е дуппан̃н̃а̄, ан̃н̃е пан̃н̃аванто’’ти?

тхеро а̄ха ‘‘кисса пана, маха̄ра̄джа, руккха̄ на саббе самака̄, ан̃н̃е амбила̄, ан̃н̃е лаван̣а̄, ан̃н̃е титтака̄, ан̃н̃е кат̣ука̄, ан̃н̃е каса̄ва̄, ан̃н̃е мадхура̄’’ти? ‘‘ман̃н̃а̄ми, бханте, бӣджа̄нам̣ на̄на̄каран̣ена̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, камма̄нам̣ на̄на̄каран̣ена манусса̄ на саббе самака̄, ан̃н̃е аппа̄йука̄, ан̃н̃е дӣгха̄йука̄, ан̃н̃е бахва̄ба̄дха̄, ан̃н̃е аппа̄ба̄дха̄, ан̃н̃е дуббан̣н̣а̄, ан̃н̃е ван̣н̣аванто, ан̃н̃е аппесаккха̄, ан̃н̃е махесаккха̄, ан̃н̃е аппабхога̄, ан̃н̃е маха̄бхога̄, ан̃н̃е нӣчакулӣна̄, ан̃н̃е маха̄кулӣна̄, ан̃н̃е дуппан̃н̃а̄, ан̃н̃е пан̃н̃аванто. бха̄ситампетам̣ маха̄ра̄джа бхагавата̄ – ‘каммассака̄, ма̄н̣ава, сатта̄ каммада̄йа̄да̄ каммайонӣ каммабандхӯ каммаппат̣исаран̣а̄, каммам̣ сатте вибхаджати йадидам̣ хӣнаппан̣ӣтата̄йа̄’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

каммана̄на̄каран̣апан̃хо чатуттхо.

5. ва̄йа̄макаран̣апан̃хо

5. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘кинти имам̣ дуккхам̣ нируджджхеййа, ан̃н̃ан̃ча дуккхам̣ нуппаджджеййа̄’ти. етадаттха̄, маха̄ра̄джа, амха̄кам̣ паббаджджа̄’’ти. ‘‘ким̣ пат̣икаччева ва̄йамитена, нану сампатте ка̄ле ва̄йамитабба’’нти? тхеро а̄ха ‘‘сампатте ка̄ле, маха̄ра̄джа, ва̄йа̄мо акиччакаро бхавати, пат̣икаччева ва̄йа̄мо киччакаро бхаватӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йада̄ твам̣ пипа̄сито бхавеййа̄си, тада̄ твам̣ удапа̄нам̣ кхан̣а̄пеййа̄си, тал̣а̄кам̣ кхан̣а̄пеййа̄си ‘па̄нӣйам̣ пивисса̄мӣ’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сампатте ка̄ле ва̄йа̄мо акиччакаро бхавати, пат̣икаччева ва̄йа̄мо киччакаро бхаватӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йада̄ твам̣ бубхуккхито бхавеййа̄си, тада̄ твам̣ кхеттам̣ каса̄пеййа̄си, са̄лим̣ ропа̄пеййа̄си, дхан̃н̃ам̣ атихара̄пеййа̄си ‘бхаттам̣ бхун̃джисса̄мӣ’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сампатте ка̄ле ва̄йа̄мо акиччакаро бхавати, пат̣икаччева ва̄йа̄мо киччакаро бхаватӣти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йада̄ те сан̇га̄мо паччупат̣т̣хито бхавеййа, тада̄ твам̣ парикхам̣ кхан̣а̄пеййа̄си, па̄ка̄рам̣ ка̄ра̄пеййа̄си, гопурам̣ ка̄ра̄пеййа̄си, ат̣т̣а̄лакам̣ ка̄ра̄пеййа̄си, дхан̃н̃ам̣ атихара̄пеййа̄си, тада̄ твам̣ хаттхисмим̣ сиккхеййа̄си, ассасмим̣ сиккхеййа̄си, ратхасмим̣ сиккхеййа̄си, дханусмим̣ сиккхеййа̄си, тхарусмим̣ сиккхеййа̄сӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сампатте ка̄ле ва̄йа̄мо акиччакаро бхавати, пат̣икаччева ва̄йа̄мо киччакаро бхавати. бха̄ситампетам̣ маха̄ра̄джа бхагавата̄ –

‘‘‘пат̣икаччева там̣ кайира̄, йам̣ джан̃н̃а̄ хитаматтано;

на са̄кат̣икачинта̄йа, манта̄ дхӣро параккаме.

‘‘‘йатха̄ са̄кат̣ико мат̣т̣хам̣ [на̄ма (сӣ. пӣ. ка.) сам̣. ни. 1.103], самам̣ хитва̄ маха̄патхам̣;

висамам̣ маггама̄руйха, аккхаччхиннова джха̄йати.

‘‘‘евам̣ дхамма̄ апаккамма, адхаммамануваттийа;

мандо маччу мукхам̣ патто, аккхаччхиннова джха̄йатӣ’’’ти [сочатӣти (саббаттха)].

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ва̄йа̄макаран̣апан̃хо пан̃чамо.

6. нерайикаггиун̣хабха̄вапан̃хо

6. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘па̄катикааггито нерайико агги маха̄бхита̄патаро хоти, кхуддакопи па̄са̄н̣о па̄катике аггимхи паккхитто дивасампи паччама̄но [дхамама̄но (сӣ. пӣ.)] на вилайам̣ гаччхати, кӯт̣а̄га̄раматтопи па̄са̄н̣о нерайикаггимхи паккхитто кхан̣ена вилайам̣ гаччхатӣ’ти, етам̣ вачанам̣ на саддаха̄ми, еван̃ча пана вадетха ‘йе ча таттха уппанна̄ сатта̄, те анека̄нипи вассасахасса̄ни нирайе паччама̄на̄ на вилайам̣ гаччхантӣ’ти, тампи вачанам̣ на саддаха̄мӣ’’ти.

тхеро а̄ха ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йа̄ та̄ санти макаринийопи сусума̄ринийопи каччхапинийопи моринийопи капотинийопи, ким̣ну та̄ каккхал̣а̄ни па̄са̄н̣а̄ни саккхара̄йо ча кха̄дантӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, кха̄дантӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана та̄ни та̄сам̣ куччхийам̣ кот̣т̣хаббхантарагата̄ни вилайам̣ гаччхантӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, вилайам̣ гаччхантӣ’’ти. ‘‘йо пана та̄сам̣ куччхийам̣ габбхо, сопи вилайам̣ гаччхатӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти? ‘‘ман̃н̃а̄ми, бханте, камма̄дхикатена на вилайам̣ гаччхатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, камма̄дхикатена нерайика̄ сатта̄ анека̄нипи вассасахасса̄ни нирайе паччама̄на̄ на вилайам̣ гаччханти. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ – ‘со на та̄ва ка̄лам̣ кароти, йа̄ва на там̣ па̄пакаммам̣ бйантӣхотӣ’’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йа̄ та̄ санти сӣхинийопи бйаггхинийопи дӣпинийопи куккуринийопи, ким̣ну та̄ каккхал̣а̄ни ат̣т̣хика̄ни мам̣са̄ни кха̄дантӣти? ‘‘а̄ма, бханте, кха̄дантӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана та̄ни та̄сам̣ куччхийам̣ кот̣т̣хаббхантарагата̄ни вилайам̣ гаччхантӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, вилайам̣ гаччхантӣ’’ти. ‘‘йо пана та̄сам̣ куччхийам̣ габбхо, сопи вилайам̣ гаччхатӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти? ‘‘ман̃н̃а̄ми, бханте, камма̄дхикатена на вилайам̣ гаччхатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, камма̄дхикатена нерайика̄ сатта̄ анека̄нипи вассасахасса̄ни нирайе паччама̄на̄ на вилайам̣ гаччхантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йа̄ та̄ санти йонакасукхума̄линийопи кхаттийасукхума̄линийопи бра̄хман̣асукхума̄линийопи гахапатисукхума̄линийопи, ким̣ну та̄ каккхал̣а̄ни кхаджджака̄ни мам̣са̄ни кха̄дантӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, кха̄дантӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана та̄ни та̄сам̣ куччхийам̣ кот̣т̣хаббхантарагата̄ни вилайам̣ гаччхантӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, вилайам̣ гаччхантӣ’’ти. ‘‘йо пана та̄сам̣ куччхийам̣ габбхо сопи вилайам̣ гаччхатӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти. ‘‘ман̃н̃а̄ми, бханте, камма̄дхикатена на вилайам̣ гаччхатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, камма̄дхикатена нерайика̄ сатта̄ анека̄нипи вассасахасса̄ни нирайе паччама̄на̄ на вилайам̣ гаччханти. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ – ‘‘со на та̄ва ка̄лам̣ кароти, йа̄ва на там̣ па̄пакаммам̣ бйантӣхотӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

нерайикаггиун̣хабха̄вапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. патхависандха̄ракапан̃хо

7. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘айам̣ маха̄ патхавӣ удаке патит̣т̣хита̄, удакам̣ ва̄те патит̣т̣хитам̣, ва̄то а̄ка̄се патит̣т̣хито’ти, етампи вачанам̣ на саддаха̄мӣ’’ти. тхеро дхаммакаракена [дхаммакаран̣ена (ка.)] удакам̣ гахетва̄ ра̄джа̄нам̣ милиндам̣ сан̃н̃а̄песи ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, имам̣ удакам̣ ва̄тена а̄дха̄ритам̣, евам̣ тампи удакам̣ ва̄тена а̄дха̄рита’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

патхависандха̄ракапан̃хо саттамо.

8. ниродханибба̄напан̃хо

8. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ниродхо нибба̄на’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, ниродхо нибба̄на’’нти. ‘‘катхам̣, бханте, на̄гасена, ниродхо нибба̄на’’нти? ‘‘саббе ба̄лапутхуджджана̄ кхо, маха̄ра̄джа, аджджхаттикаба̄хире а̄йатане абхинанданти абхиваданти аджджхоса̄йа тит̣т̣ханти, те тена сотена вуйханти, на паримуччанти джа̄тийа̄ джара̄йа маран̣ена сокена паридевена дуккхехи доманассехи упа̄йа̄сехи на паримуччанти дуккхасма̄ти вада̄ми. сутава̄ ча кхо, маха̄ра̄джа, арийаса̄вако аджджхаттикаба̄хире а̄йатане на̄бхинандати на̄бхивадати на̄джджхоса̄йа тит̣т̣хати, тасса там̣ анабхинандато анабхивадато анаджджхоса̄йа тит̣т̣хато тан̣ха̄ нируджджхати, тан̣ха̄ниродха̄ упа̄да̄наниродхо, упа̄да̄наниродха̄ бхаваниродхо, бхаваниродха̄ джа̄тиниродхо, джа̄тиниродха̄ джара̄маран̣ам̣ сокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄са̄ нируджджханти, еваметасса кеваласса дуккхаккхандхасса ниродхо хоти, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, ниродхо нибба̄на’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ниродханибба̄напан̃хо ат̣т̣хамо.

9. нибба̄налабханапан̃хо

9. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, саббева лабханти нибба̄на’’нти? ‘‘на кхо, маха̄ра̄джа, саббева лабханти нибба̄нам̣, апи ча кхо, маха̄ра̄джа, йо самма̄ пат̣ипанно абхин̃н̃еййе дхамме абхиджа̄на̄ти, парин̃н̃еййе дхамме париджа̄на̄ти, паха̄таббе дхамме паджахати, бха̄ветаббе дхамме бха̄вети, саччхика̄таббе дхамме саччхикароти, со лабхати нибба̄на’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

нибба̄налабханапан̃хо навамо.

10. нибба̄насукхаджа̄нанапан̃хо

10. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо на лабхати нибба̄нам̣, джа̄на̄ти со ‘сукхам̣ нибба̄на’’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йо на лабхати нибба̄нам̣, джа̄на̄ти со ‘сукхам̣ нибба̄на’’’нти. ‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, алабханто джа̄на̄ти ‘сукхам̣ нибба̄на’’’нти? ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йесам̣ наччхинна̄ хаттхапа̄да̄, джа̄неййум̣ те, маха̄ра̄джа, ‘дуккхам̣ хаттхапа̄даччхедана’’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄неййу’’нти. ‘‘катхам̣ джа̄неййу’’нти? ‘‘ан̃н̃есам̣, бханте, чхиннахаттхапа̄да̄нам̣ паридевитасаддам̣ сутва̄ джа̄нанти ‘дуккхам̣ хаттхапа̄даччхедана’’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йесам̣ дит̣т̣хам̣ нибба̄нам̣, тесам̣ саддам̣ сутва̄ джа̄на̄ти ‘сукхам̣ нибба̄на’’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

нибба̄насукхаджа̄нанапан̃хо дасамо.

нибба̄навагго чатуттхо.

имасмим̣ вагге даса пан̃ха̄.

5. буддхавагго

1. буддхасса аттхинаттхибха̄вапан̃хо

1. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, буддхо тайа̄ дит̣т̣хо’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘атха те а̄чарийехи буддхо дит̣т̣хо’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, наттхи буддхо’’ти. ‘‘ким̣ пана, маха̄ра̄джа, химавати ӯха̄ надӣ тайа̄ дит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘атха те питара̄ ӯха̄ надӣ дит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, наттхи ӯха̄ надӣ’’ти. ‘‘аттхи, бханте, кин̃ча̄пи майа̄ ӯха̄ надӣ на дит̣т̣ха̄, питара̄пи ме ӯха̄ надӣ на дит̣т̣ха̄, апи ча аттхи ӯха̄ надӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, кин̃ча̄пи майа̄ бхагава̄ на дит̣т̣хо, а̄чарийехипи ме бхагава̄ на дит̣т̣хо, апи ча аттхи бхагава̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

буддхасса аттхинаттхибха̄вапан̃хо пат̣хамо.

2. буддхасса ануттарабха̄вапан̃хо

2. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, буддхо ануттаро’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, бхагава̄ ануттаро’’ти. ‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, адит̣т̣хапуббам̣ джа̄на̄си ‘буддхо ануттаро’’’ти? ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йехи адит̣т̣хапуббо маха̄самуддо, джа̄неййум̣ те, маха̄ра̄джа, маханто кхо маха̄самуддо гамбхӣро аппамеййо дуппарийога̄хо, йаттхима̄ пан̃ча маха̄надийо сататам̣ самитам̣ аппенти, сеййатхидам̣, ган̇га̄ йамуна̄ ачираватӣ сарабхӯ махӣ, нева тасса ӯнаттам̣ ва̄ пӯраттам̣ ва̄ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄неййу’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, са̄ваке маханте париниббуте пасситва̄ джа̄на̄ми ‘бхагава̄ ануттаро’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

буддхасса ануттарабха̄вапан̃хо дутийо.

3. буддхасса ануттарабха̄ваджа̄нанапан̃хо

3. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, сакка̄ джа̄нитум̣ ‘буддхо ануттаро’’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, сакка̄ джа̄нитум̣ ‘бхагава̄ ануттаро’’’ти. ‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, сакка̄ джа̄нитум̣ ‘буддхо ануттаро’’’ти. ‘‘бхӯтапуббам̣, маха̄ра̄джа, тиссаттхеро на̄ма лекха̄чарийо ахоси, бахӯни васса̄ни аббхатӣта̄ни ка̄лан̇катасса катхам̣ со н̃а̄йатӣ’’ти. ‘‘лекхена бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо дхаммам̣ пассати, со бхагавантам̣ пассати, дхаммо хи, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ десито’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

буддхасса ануттарабха̄ваджа̄нанапан̃хо татийо.

4. дхаммадит̣т̣хапан̃хо

4. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, дхаммо тайа̄ дит̣т̣хо’’ти. ‘‘буддханеттийа̄ кхо, маха̄ра̄джа, буддхапан̃н̃аттийа̄ йа̄ваджӣвам̣ са̄вакехи ваттитабба’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

дхаммадит̣т̣хапан̃хо чатуттхо.

5. асан̇каманапат̣исандаханапан̃хо

5. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, на ча сан̇камати пат̣исандахати ча̄’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, на ча сан̇камати пат̣исандахати ча̄’’ти. ‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, на ча сан̇камати пат̣исандахати ча, опаммам̣ карохӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо падӣпато падӣпам̣ падӣпеййа, ким̣ну кхо со, маха̄ра̄джа, падӣпо падӣпамха̄ сан̇канто’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, на ча сан̇камати пат̣исандахати ча̄’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘абхиджа̄на̄си ну, твам̣ маха̄ра̄джа, дахарако санто силока̄чарийасса сантике кин̃чи силокам̣ гахита’’нти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘ким̣ну кхо, маха̄ра̄джа, со силоко а̄чарийамха̄ сан̇канто’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, на ча сан̇камати пат̣исандахати ча̄ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

асан̇каманапат̣исандаханапан̃хо пан̃чамо.

6. ведагӯпан̃хо

6. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ведагӯ упалаббхатӣ’’ти? тхеро а̄ха ‘‘параматтхена кхо, маха̄ра̄джа, ведагӯ нупалаббхатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ведагӯпан̃хо чхат̣т̣хо.

7. ан̃н̃ака̄йасан̇каманапан̃хо

7. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, аттхи кочи сатто йо имамха̄ ка̄йа̄ ан̃н̃ам̣ ка̄йам̣ сан̇каматӣ’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘йади, бханте на̄гасена, имамха̄ ка̄йа̄ ан̃н̃ам̣ ка̄йам̣ сан̇каманто наттхи, нану мутто бхависсати па̄пакехи каммехӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йади на пат̣исандахеййа, мутто бхависсати па̄пакехи каммехӣти, йасма̄ ча кхо, маха̄ра̄джа, пат̣исандахати, тасма̄ на паримутто па̄пакехи каммехӣ’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо ан̃н̃атарасса пурисасса амбам̣ авахареййа, ким̣ со дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти. ‘‘на кхо со, маха̄ра̄джа, та̄ни амба̄ни авахари, йа̄ни тена ропита̄ни, касма̄ дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти? ‘‘та̄ни, бханте, амба̄ни нисса̄йа джа̄та̄ни, тасма̄ дан̣д̣аппатто бхавеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, имина̄ на̄марӯпена каммам̣ кароти собханам̣ ва̄ асобханам̣ ва̄, тена каммена ан̃н̃ам̣ на̄марӯпам̣ пат̣исандахати, тасма̄ на паримутто па̄пакехи каммехӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ан̃н̃ака̄йасан̇каманапан̃хо саттамо.

8. каммапхалааттхибха̄вапан̃хо

8. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, имина̄ на̄марӯпена каммам̣ катам̣ кусалам̣ ва̄ акусалам̣ ва̄, кухим̣ та̄ни камма̄ни тит̣т̣хантӣ’’ти? ‘‘анубандхеййум̣ кхо, маха̄ра̄джа, та̄ни камма̄ни чха̄йа̄ва анапа̄йинӣ’’ти [анупа̄йинӣти (ка.)]. ‘‘сакка̄ пана, бханте, та̄ни камма̄ни дассетум̣ ‘идха ва̄ идха ва̄ та̄ни камма̄ни тит̣т̣хантӣ’’’ти? ‘‘на сакка̄, маха̄ра̄джа, та̄ни камма̄ни дассетум̣ ‘идха ва̄ идха ва̄ та̄ни камма̄ни тит̣т̣хантӣ’’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йа̄нима̄ни руккха̄ни аниббаттапхала̄ни, сакка̄ тесам̣ пхала̄ни дассетум̣ ‘идха ва̄ идха ва̄ та̄ни пхала̄ни тит̣т̣хантӣ’’’ти. ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аббоччхинна̄йа сантатийа̄ на сакка̄ та̄ни камма̄ни дассетум̣ ‘идха ва̄ идха ва̄ та̄ни камма̄ни тит̣т̣хантӣ’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

каммапхалааттхибха̄вапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. уппаджджатиджа̄нанапан̃хо

9. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо уппаджджати, джа̄на̄ти со ‘уппаджджисса̄мӣ’’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, йо уппаджджати джа̄на̄ти со ‘уппаджджисса̄мӣ’’’ти. ‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кассако гахапатико бӣджа̄ни патхавийам̣ никкхипитва̄ самма̄ деве вассанте джа̄на̄ти ‘дхан̃н̃ам̣ ниббаттиссатӣ’’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄неййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо уппаджджати, джа̄на̄ти со ‘уппаджджисса̄мӣ’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

уппаджджатиджа̄нанапан̃хо навамо.

10. буддханидассанапан̃хо

10. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, буддхо аттхӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, бхагава̄ аттхӣ’’ти. ‘‘сакка̄ пана, бханте на̄гасена, буддхо нидассетум̣ идхава̄ идхава̄’’ти? ‘‘париниббуто, маха̄ра̄джа, бхагава̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄, на сакка̄ бхагава̄ нидассетум̣ ‘идха ва̄ идха ва̄’’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, махато аггиккхандхасса джалама̄насса йа̄ аччи аттхан̇гата̄, сакка̄ са̄ аччи дассетум̣ ‘идха ва̄ идха ва̄’’’ти? ‘‘на хи, бханте, нируддха̄ са̄ аччи аппан̃н̃аттим̣ гата̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббуто аттхан̇гато, на сакка̄ бхагава̄ нидассетум̣ ‘идха ва̄ идха ва̄’ ти, дхаммака̄йена пана кхо, маха̄ра̄джа, сакка̄ бхагава̄ нидассетум̣. дхаммо хи, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ десито’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

буддханидассанапан̃хо дасамо.

буддхавагго пан̃чамо.

имасмим̣ вагге даса пан̃ха̄.

6. сативагго

1. ка̄йапийа̄йанапан̃хо

1. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, пийо паббаджита̄нам̣ ка̄йо’’ти? ‘‘на кхо, маха̄ра̄джа, пийо паббаджита̄нам̣ ка̄йо’’ти. ‘‘атха кисса ну кхо, бханте, кела̄йатха мама̄йатха̄’’ти? ‘‘ким̣ пана те, маха̄ра̄джа, када̄чи карахачи сан̇га̄магатасса кан̣д̣аппаха̄ро хотӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, хотӣ’’ти. ‘‘ким̣ну кхо, маха̄ра̄джа, со ван̣о а̄лепена ча а̄лимпӣйати телена ча маккхӣйати сукхумена ча чол̣апат̣т̣ена паливет̣хӣйатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, а̄лепена ча а̄лимпӣйати телена ча маккхӣйати сукхумена ча чол̣апат̣т̣ена паливет̣хӣйатӣ’’ти. ‘‘ким̣ну кхо, маха̄ра̄джа, пийо те ван̣о, тена а̄лепена ча а̄лимпӣйати телена ча маккхӣйати сукхумена ча чол̣апат̣т̣ена паливет̣хӣйатӣ’’ти? ‘‘на ме, бханте, пийо ван̣о, апи ча мам̣сасса руханаттха̄йа а̄лепена ча а̄лимпӣйати телена ча маккхӣйати сукхумена ча чол̣апат̣т̣ена паливет̣хӣйатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аппийо паббаджита̄нам̣ ка̄йо, атха ча паббаджита̄ анаджджхосита̄ ка̄йам̣ парихаранти брахмачарийа̄нуггаха̄йа. апи ча кхо, маха̄ра̄джа, ван̣ӯпамо ка̄йо вутто бхагавата̄, тена паббаджита̄ ван̣амива ка̄йам̣ парихаранти анаджджхосита̄. бха̄ситампетам̣ маха̄ра̄джа бхагавата̄ –

‘‘‘аллачаммапат̣иччханно, навадва̄ро маха̄ван̣о;

самантато паггхарати, асучипӯтигандхийо’’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ка̄йапийа̄йанапан̃хо пат̣хамо.

2. саббан̃н̃ӯбха̄вапан̃хо

2. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, буддхо саббан̃н̃ӯ саббадасса̄вӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, бхагава̄ саббан̃н̃ӯ саббадасса̄вӣ’’ти. ‘‘атха кисса ну кхо, бханте на̄гасена, са̄вака̄нам̣ анупуббена сиккха̄падам̣ пан̃н̃апесӣ’’ти? ‘‘аттхи пана те маха̄ра̄джа, кочи веджджо, йо имиссам̣ патхавийам̣ саббабхесаджджа̄ни джа̄на̄тӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, аттхӣ’’ти. ‘‘ким̣ну кхо, маха̄ра̄джа, со веджджо гила̄накам̣ сампатте ка̄ле бхесаджджам̣ па̄йети, уда̄ху асампатте ка̄ле’’ти? ‘‘сампатте ка̄ле, бханте, гила̄накам̣ бхесаджджам̣ па̄йети, но асампатте ка̄ле’’ти? ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ саббан̃н̃ӯ саббадасса̄вӣ на асампатте ка̄ле са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃а̄пети, сампатте ка̄ле са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃а̄пети йа̄ваджӣвам̣ анатиккаманӣйа’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

саббан̃н̃ӯбха̄вапан̃хо дутийо.

3. маха̄пурисалаккхан̣апан̃хо

3. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, буддхо дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣ехи саманна̄гато асӣтийа̄ ча анубйан̃джанехи париран̃джито суван̣н̣аван̣н̣о кан̃чанасаннибхаттачо бйа̄маппабхо’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, бхагава̄ дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣ехи саманна̄гато асӣтийа̄ ча анубйан̃джанехи париран̃джито суван̣н̣аван̣н̣о кан̃чанасаннибхаттачо бйа̄маппабхо’’ти.

‘‘ким̣ панасса, бханте, ма̄та̄питаропи дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣ехи саманна̄гата̄ асӣтийа̄ ча анубйан̃джанехи париран̃джита̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄ кан̃чанасаннибхаттача̄ бйа̄маппабха̄’’ти? ‘‘но часса, маха̄ра̄джа, ма̄та̄питаро дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣ехи саманна̄гата̄ асӣтийа̄ ча анубйан̃джанехи париран̃джита̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄ кан̃чанасаннибхаттача̄ бйа̄маппабха̄’’ти.

‘‘евам̣ санте кхо, бханте на̄гасена, на уппаджджати буддхо дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣ехи саманна̄гато асӣтийа̄ ча анубйан̃джанехи париран̃джито суван̣н̣аван̣н̣о кан̃чанасаннибхаттачо бйа̄маппабхоти, апи ча ма̄тусадисо ва̄ путто хоти ма̄тупаккхо ва̄, питусадисо ва̄ путто хоти питупаккхо ва̄’’ти. тхеро а̄ха ‘‘аттхи пана, маха̄ра̄джа, кин̃чи падумам̣ сатапатта’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, аттхӣ’’ти. ‘‘тасса пана кухим̣ самбхаво’’ти? ‘‘каддаме джа̄йати удаке а̄сӣйатӣ’’ти. ‘‘ким̣ну кхо, маха̄ра̄джа, падумам̣ каддамена садисам̣ ван̣н̣ена ва̄ гандхена ва̄ расена ва̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘атха удакена ва̄ гандхена ва̄ расена ва̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣ехи саманна̄гато асӣтийа̄ ча анубйан̃джанехи париран̃джито суван̣н̣аван̣н̣о кан̃чанасаннибхаттачо бйа̄маппабхо, но часса ма̄та̄питаро дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣ехи саманна̄гата̄ асӣтийа̄ ча анубйан̃джанехи париран̃джита̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄ кан̃чанасаннибхаттача̄ бйа̄маппабха̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

маха̄пурисалаккхан̣апан̃хо татийо.

4. бхагавато брахмача̄рипан̃хо

4. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, буддхо брахмача̄рӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, бхагава̄ брахмача̄рӣ’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, буддхо брахмуно сиссо’’ти? ‘‘аттхи пана те, маха̄ра̄джа, хаттхипа̄моккхо’’ти? ‘‘аттхи, бханте’’ти. ‘‘ким̣ну кхо, маха̄ра̄джа, со хаттхӣ када̄чи карахачи кон̃чана̄дам̣ надатӣти? ‘‘а̄ма, бханте, надатӣ’’ти ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, со хаттхӣ кон̃часакун̣асса сиссо’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘ким̣ пана, маха̄ра̄джа, брахма̄ сабуддхико абуддхико’’ти? ‘‘сабуддхико, бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, брахма̄ бхагавато сиссо’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

бхагавато брахмача̄рипан̃хо чатуттхо.

5. бхагавато упасампада̄пан̃хо

5. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, упасампада̄ сундара̄’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, упасампада̄ сундара̄’’ти. ‘‘аттхи пана, бханте, буддхасса упасампада̄, уда̄ху наттхӣ’’ти? ‘‘упасампанно кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ бодхируккхамӯле саха саббан̃н̃утан̃а̄н̣ена, наттхи бхагавато упасампада̄ ан̃н̃ехи динна̄, йатха̄ са̄вака̄нам̣, маха̄ра̄джа, бхагава̄ сиккха̄падам̣ пан̃н̃апети йа̄ваджӣвам̣ анатиккаманӣйа’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

бхагавато упасампада̄пан̃хо пан̃чамо.

6. ассубхесаджджа̄бхесаджджапан̃хо

6. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо ча ма̄тари мата̄йа родати, йо ча дхаммапемена родати, убхиннам̣ тесам̣ роданта̄нам̣ касса ассу бхесаджджам̣, касса на бхесаджджа’’нти? ‘‘екасса кхо, маха̄ра̄джа, ассу ра̄гадосамохехи самалам̣ ун̣хам̣, екасса пӣтисоманассена вималам̣ сӣталам̣. йам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сӣталам̣, там̣ бхесаджджам̣, йам̣ ун̣хам̣, там̣ на бхесаджджа’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

ассубхесаджджа̄бхесаджджапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. сара̄гавӣтара̄гана̄на̄каран̣апан̃хо

7. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ким̣ на̄на̄каран̣ам̣ сара̄гасса ча вӣтара̄гасса ча̄’’ти? ‘‘еко кхо, маха̄ра̄джа, аджджхосито, еко анаджджхосито’’ти. ‘‘ким̣ етам̣, бханте, аджджхосито анаджджхосито на̄ма̄’’ти? ‘‘еко кхо, маха̄ра̄джа, аттхико, еко анаттхико’’ти. ‘‘пасса̄махам̣, бханте, еварӯпам̣ йо ча сара̄го, йо ча вӣтара̄го, саббопесо собханам̣ йева иччхати кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄, на кочи па̄пакам̣ иччхатӣ’’ти. ‘‘авӣтара̄го кхо, маха̄ра̄джа, расапат̣исам̣ведӣ ча расара̄гапат̣исам̣ведӣ ча бходжанам̣ бхун̃джати, вӣтара̄го пана расапат̣исам̣ведӣ бходжанам̣ бхун̃джати, но ча кхо расара̄гапат̣исам̣ведӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сара̄гавӣтара̄гана̄на̄каран̣апан̃хо саттамо.

8. пан̃н̃а̄патит̣т̣ха̄напан̃хо

8. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, пан̃н̃а̄ кухим̣ пат̣ивасатӣ’’ти? ‘‘на каттхачи маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, наттхи пан̃н̃а̄’’ти. ‘‘ва̄то, маха̄ра̄джа, кухим̣ пат̣ивасатӣ’’ти? ‘‘на каттхачи бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, наттхи ва̄то’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

пан̃н̃а̄патит̣т̣ха̄напан̃хо ат̣т̣хамо.

9. сам̣са̄рапан̃хо

9. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йам̣ панетам̣ брӯси ‘сам̣са̄ро’ти, катамо со сам̣са̄ро’’ти? ‘‘идха, маха̄ра̄джа, джа̄то идхева марати, идха мато ан̃н̃атра уппаджджати, тахим̣ джа̄то тахим̣ йева марати, тахим̣ мато ан̃н̃атра уппаджджати, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сам̣са̄ро хотӣ’’ти. ‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо паккам̣ амбам̣ кха̄дитва̄ ат̣т̣хим̣ ропеййа, тато маханто амбаруккхо ниббаттитва̄ пхала̄ни дадеййа, атха со пурисо татопи паккам̣ амбам̣ кха̄дитва̄ ат̣т̣хим̣ ропеййа, татопи маханто амбаруккхо ниббаттитва̄ пхала̄ни дадеййа, еваметесам̣ руккха̄нам̣ кот̣и на пан̃н̃а̄йати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, идха джа̄то идхева марати, идха мато ан̃н̃атра уппаджджати, тахим̣ джа̄то тахим̣ йева марати, тахим̣ мато ан̃н̃атра уппаджджати, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сам̣са̄ро хотӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сам̣са̄рапан̃хо навамо.

10. чиракатасаран̣апан̃хо

10. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, кена атӣтам̣ чиракатам̣ саратӣ’’ти? ‘‘сатийа̄, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘нану, бханте на̄гасена, читтена сарати но сатийа̄’’ти? ‘‘абхиджа̄на̄си ну, твам̣ маха̄ра̄джа, кин̃чидева каран̣ӣйам̣ катва̄ памут̣т̣ха’’нти? ‘‘а̄ма бханте’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, твам̣ маха̄ра̄джа, тасмим̣ самайе ачиттако ахосӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, сати тасмим̣ самайе на̄хосӣ’’ти. ‘‘атха касма̄, твам̣ маха̄ра̄джа, евама̄ха ‘читтена сарати, но сатийа̄’’’ти?

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

чиракатасаран̣апан̃хо дасамо.

11. абхиджа̄нантасатипан̃хо

11. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, сабба̄ сати абхиджа̄нантӣ уппаджджати, уда̄ху кат̣умика̄ва сатӣ’’ти? ‘‘абхиджа̄нантӣпи, маха̄ра̄джа, кат̣умика̄пи сатӣ’’ти. ‘‘еван̃хи кхо, бханте на̄гасена, сабба̄ сати абхиджа̄нантӣ, наттхи кат̣умика̄ сатӣ’’ти? ‘‘йади наттхи, маха̄ра̄джа, кат̣умика̄ сати, наттхи кин̃чи сиппика̄нам̣ камма̄йатанехи ва̄ сиппа̄йатанехи ва̄ виджджа̄т̣т̣ха̄нехи ва̄ каран̣ӣйам̣, нираттхака̄ а̄чарийа̄, йасма̄ ча кхо, маха̄ра̄джа, аттхи кат̣умика̄ сати, тасма̄ аттхи камма̄йатанехи ва̄ сиппа̄йатанехи ва̄ виджджа̄т̣т̣ха̄нехи ва̄ каран̣ӣйам̣, аттхо ча а̄чарийехӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

абхиджа̄нантасатипан̃хо ека̄дасамо.

сативагго чхат̣т̣хо.

имасмим̣ вагге ека̄даса пан̃ха̄.

7. арӯпадхаммававаттанавагго

1. сатиуппаджджанапан̃хо

1. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, катиха̄ка̄рехи сати уппаджджатӣ’’ти? ‘‘саттарасаха̄ка̄рехи, маха̄ра̄джа, сати уппаджджатӣ’’ти. ‘‘катамехи саттарасаха̄ка̄рехӣ’’ти? ‘‘абхиджа̄натопи, маха̄ра̄джа, сати уппаджджати, кат̣умика̄йапи сати уппаджджати, ол̣а̄рикавин̃н̃а̄н̣атопи сати уппаджджати, хитавин̃н̃а̄н̣атопи сати уппаджджати, ахитавин̃н̃а̄н̣атопи сати уппаджджати, сабха̄ганимиттатопи сати уппаджджати, висабха̄ганимиттатопи сати уппаджджати, катха̄бхин̃н̃а̄н̣атопи сати уппаджджати, лаккхан̣атопи сати уппаджджати, са̄ран̣атопи сати уппаджджати, мудда̄топи сати уппаджджати, ган̣ана̄топи сати уппаджджати, дха̄ран̣атопи сати уппаджджати, бха̄ванатопи сати уппаджджати, поттхаканибандханатопи сати уппаджджати, упаниккхепатопи сати уппаджджати, анубхӯтатопи сати уппаджджатӣти.

‘‘катхам̣ абхиджа̄нато сати уппаджджати? йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄йасма̄ ча а̄нандо кхуджджуттара̄ ча упа̄сика̄, йе ва̄ пана ан̃н̃епи кечи джа̄тиссара̄ джа̄тим̣ саранти, евам̣ абхиджа̄нато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ кат̣умика̄йа сати уппаджджати? йо пакатийа̄ мут̣т̣хассатико, паре ча там̣ сара̄панаттхам̣ нибандханти, евам̣ кат̣умика̄йа сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ ол̣а̄рикавин̃н̃а̄н̣ато сати уппаджджати? йада̄ радждже ва̄ абхиситто хоти, сота̄паттипхалам̣ ва̄ патто хоти, евам̣ ол̣а̄рикавин̃н̃а̄н̣ато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ хитавин̃н̃а̄н̣ато сати уппаджджати? йамхи сукха̄пито, ‘амукасмим̣ евам̣ сукха̄пито’ти сарати, евам̣ хитавин̃н̃а̄н̣ато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ ахитавин̃н̃а̄н̣ато сати уппаджджати? йамхи дуккха̄пито, ‘амукасмим̣ евам̣ дуккха̄пито’ти сарати, евам̣ ахитавин̃н̃а̄н̣ато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ сабха̄ганимиттато сати уппаджджати? садисам̣ пуггалам̣ дисва̄ ма̄тарам̣ ва̄ питарам̣ ва̄ бха̄тарам̣ ва̄ бхагиним̣ ва̄ сарати, от̣т̣хам̣ ва̄ гон̣ам̣ ва̄ гадрабхам̣ ва̄ дисва̄ ан̃н̃ам̣ та̄дисам̣ от̣т̣хам̣ ва̄ гон̣ам̣ ва̄ гадрабхам̣ ва̄ сарати, евам̣ сабха̄ганимиттато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ висабха̄ганиматтато сати уппаджджати? асукасса на̄ма ван̣н̣о едисо, саддо едисо, гандхо едисо, расо едисо, пхот̣т̣хаббо едисоти сарати, евампи висабха̄ганимиттатопи сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ катха̄бхин̃н̃а̄н̣ато сати уппаджджати? йо пакатийа̄ мут̣т̣хассатико хоти, там̣ паре сара̄пенти, тена со сарати, евам̣ катха̄бхин̃н̃а̄н̣ато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ лаккхан̣ато сати уппаджджати? йо пакатийа̄ балӣбадда̄нам̣ ан̇гена джа̄на̄ти, лаккхан̣ена джа̄на̄ти, евам̣ лаккхан̣ато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ са̄ран̣ато сати уппаджджати? йо пакатийа̄ мут̣т̣хассатико хоти, йо там̣ ‘сара̄хи бхо, сара̄хи бхо’ти пунаппунам̣ сара̄пети, евам̣ са̄ран̣ато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ мудда̄то сати уппаджджати? липийа̄ сиккхитатта̄ джа̄на̄ти ‘имасса аккхарасса анантарам̣ имам̣ аккхарам̣ ка̄табба’нти евам̣ мудда̄то сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ ган̣ана̄то сати уппаджджати? ган̣ана̄йа сиккхитатта̄ ган̣ака̄ бахумпи ган̣енти, евам̣ ган̣ана̄то сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ дха̄ран̣ато сати уппаджджати? дха̄ран̣а̄йа сиккхитатта̄ дха̄ран̣ака̄ бахумпи дха̄ренти, евам̣ дха̄ран̣ато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ бха̄вана̄то сати уппаджджати? идха бхиккху анекавихитам̣ пуббенива̄сам̣ ануссарати, сеййатхӣдам̣, екампи джа̄тим̣ двепи джа̄тийо…пе… ити са̄ка̄рам̣ сауддесам̣ пуббенива̄сам̣ ануссарати, евам̣ бха̄вана̄то сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ поттхаканибандханато сати уппаджджати? ра̄джа̄но ануса̄санийам̣ ассаранта̄ [ануссаранта̄ (саббаттха)] етам̣ поттхакам̣ а̄харатха̄ти, тена поттхакена ануссаранти, евам̣ поттхаканибандханато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ упаниккхепато сати уппаджджати? упаниккхиттам̣ бхан̣д̣ам̣ дисва̄ сарати, евам̣ упаниккхепато сати уппаджджати.

‘‘катхам̣ анубхӯтато сати уппаджджати? дит̣т̣хатта̄ рӯпам̣ сарати, сутатта̄ саддам̣ сарати, гха̄йитатта̄ гандхам̣ сарати, са̄йитатта̄ расам̣ сарати, пхут̣т̣хатта̄ пхот̣т̣хаббам̣ сарати, вин̃н̃а̄татта̄ дхаммам̣ сарати, евам̣ анубхӯтато сати уппаджджати. имехи кхо, маха̄ра̄джа, саттарасаха̄ка̄рехи сати уппаджджатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сатиуппаджджанапан̃хо пат̣хамо.

2. буддхагун̣асатипат̣ила̄бхапан̃хо

2. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, тумхе етам̣ бхан̣атха ‘йо вассасатам̣ акусалам̣ кареййа, маран̣ака̄ле ча екам̣ буддхагун̣ам̣ сатим̣ пат̣илабхеййа, со девесу уппаджджеййа̄’ти етам̣ на саддаха̄ми, еван̃ча пана вадетха ‘етена па̄н̣а̄типа̄тена нирайе уппаджджеййа̄’ти етампи на саддаха̄мӣ’’ти.

‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, кхуддакопи па̄са̄н̣о вина̄ на̄ва̄йа удаке уппилавеййа̄’’ти. ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, ва̄хасатампи па̄са̄н̣а̄нам̣ на̄ва̄йа а̄ропитам̣ удаке уппилавеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, на̄ва̄, евам̣ кусала̄ни камма̄ни дат̣т̣хабба̄нӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

буддхагун̣асатипат̣ила̄бхапан̃хо дутийо.

3. дуккхаппаха̄нава̄йамапан̃хо

3. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ким̣ тумхе атӣтасса дуккхасса паха̄на̄йа ва̄йаматха̄’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана, бханте, ана̄гатасса дуккхасса паха̄на̄йа ва̄йаматха̄’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана паччуппаннасса дуккхасса паха̄на̄йа ва̄йаматха̄’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘йади тумхе на атӣтасса дуккхасса паха̄на̄йа ва̄йаматха, на ана̄гатасса дуккхасса паха̄на̄йа ва̄йаматха, на паччуппаннасса дуккхасса паха̄на̄йа ва̄йаматха, атха киматтха̄йа ва̄йаматха̄’’ти. тхеро а̄ха ‘кинти, маха̄ра̄джа, идан̃ча дуккхам̣ нируджджхеййа, ан̃н̃ан̃ча дуккхам̣ нуппаджджеййа̄’ти етадаттха̄йа ва̄йама̄ма̄’’ти.

‘‘аттхи пана те, бханте на̄гасена, ана̄гатам̣ дуккха’’нти? ‘‘наттхи [катха̄. 828, 829 пасситаббам̣], маха̄ра̄джа̄’’ти ‘‘тумхе кхо, бханте на̄гасена, атипан̣д̣ита̄, йе тумхе асанта̄нам̣ ана̄гата̄нам̣ дуккха̄нам̣ паха̄на̄йа ва̄йаматха̄’’ти? ‘‘аттхи пана те, маха̄ра̄джа, кечи пат̣ира̄джа̄но паччаттхика̄ пачча̄митта̄ паччупат̣т̣хита̄ хонтӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, аттхӣ’’ти. ‘‘ким̣ну кхо, маха̄ра̄джа, тада̄ тумхе парикхам̣ кхан̣а̄пеййа̄тха, па̄ка̄рам̣ чина̄пеййа̄тха гопурам̣ ка̄ра̄пеййа̄тха, ат̣т̣а̄лакам̣ ка̄ра̄пеййа̄тха, дхан̃н̃ам̣ атихара̄пеййа̄тха̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, пат̣икаччева там̣ пат̣ийаттам̣ хотӣ’’ти. ‘‘ким̣ тумхе, маха̄ра̄джа, тада̄ хаттхисмим̣ сиккхеййа̄тха, ассасмим̣ сиккхеййа̄тха, ратхасмим̣ сиккхеййа̄тха, дханусмим̣ сиккхеййа̄тха, тхарусмим̣ сиккхеййа̄тха̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, пат̣икаччева там̣ сиккхитам̣ хотӣ’’ти. ‘‘киссаттха̄йа̄’’ти? ‘‘ана̄гата̄нам̣, бханте, бхайа̄нам̣ пат̣иба̄ханаттха̄йа̄’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, аттхи ана̄гатам̣ бхайа’’нти? ‘‘наттхи, бханте’’ти. ‘‘тумхе ча кхо, маха̄ра̄джа, атипан̣д̣ита̄, йе тумхе асанта̄нам̣ ана̄гата̄нам̣ бхайа̄нам̣ пат̣иба̄ханаттха̄йа пат̣ийа̄детха̄’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йада̄ твам̣ пипа̄сито бхавеййа̄си, тада̄ твам̣ удапа̄нам̣ кхан̣а̄пеййа̄си, поккхаран̣им̣ кхан̣а̄пеййа̄си, тал̣а̄кам̣ кхан̣а̄пеййа̄си ‘па̄нӣйам̣ пивисса̄мӣ’’’ти? ‘‘на хи, бханте, пат̣икаччева там̣ пат̣ийаттам̣ хотӣ’’ти. ‘‘киссаттха̄йа̄’’ти? ‘‘ана̄гата̄нам̣, бханте, пипа̄са̄нам̣ пат̣иба̄ханаттха̄йа пат̣ийаттам̣ хотӣ’’ти. ‘‘аттхи пана, маха̄ра̄джа, ана̄гата̄ пипа̄са̄’’ти? ‘‘наттхи, бханте’’ти. ‘‘тумхе кхо, маха̄ра̄джа, атипан̣д̣ита̄, йе тумхе асанта̄нам̣ ана̄гата̄нам̣ пипа̄са̄нам̣ пат̣иба̄ханаттха̄йа там̣ пат̣ийа̄детха̄’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, йада̄ твам̣ бубхуккхито бхавеййа̄си, тада̄ твам̣ кхеттам̣ каса̄пеййа̄си, са̄лим̣ вапа̄пеййа̄си ‘бхаттам̣ бхун̃джисса̄мӣ’’’ти? ‘‘на хи, бханте, пат̣икаччева там̣ пат̣ийаттам̣ хотӣ’’ти. ‘‘киссаттха̄йа̄’’ти. ‘‘ана̄гата̄нам̣, бханте, бубхуккха̄нам̣ пат̣иба̄ханаттха̄йа̄’’ти. ‘‘аттхи пана, маха̄ра̄джа, ана̄гата̄ бубхуккха̄’’ти? ‘‘наттхи, бханте’’ти. ‘‘тумхе кхо, маха̄ра̄джа, атипан̣д̣ита̄, йе тумхе асанта̄нам̣ ана̄гата̄нам̣ бубхуккха̄нам̣ пат̣иба̄ханаттха̄йа пат̣ийа̄детха̄’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

дуккхаппаха̄нава̄йамапан̃хо татийо.

4. брахмалокапан̃хо

4. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, кӣвадӯро ито брахмалоко’’ти? ‘‘дӯро кхо, маха̄ра̄джа, ито брахмалоко кӯт̣а̄га̄раматта̄ сила̄ тамха̄ патита̄ ахораттена ат̣т̣хачатта̄лӣсайоджанасахасса̄ни бхассама̄на̄ чатӯхи ма̄сехи патхавийам̣ патит̣т̣хахеййа̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, тумхе евам̣ бхан̣атха ‘сеййатха̄пи балава̄ пурисо самин̃джитам̣ ва̄ ба̄хам̣ паса̄реййа, паса̄ритам̣ ва̄ ба̄хам̣ самин̃джеййа, евамева иддхима̄ бхиккху четовасиппатто джамбудӣпе антарахито брахмалоке па̄тубхавеййа̄’ти етам̣ вачанам̣ на саддаха̄ми, евам̣ атисӣгхам̣ та̄ва бахӯни йоджанасата̄ни гаччхиссатӣ’’ти.

тхеро а̄ха ‘‘кухим̣ пана, маха̄ра̄джа, тава джа̄табхӯмӣ’’ти? ‘‘аттхи, бханте, аласандо на̄ма дӣпо, таттха̄хам̣ джа̄то’’ти. ‘‘кӣва дӯро, маха̄ра̄джа, ито аласандо хотӣ’’ти? ‘‘двиматта̄ни, бханте, йоджанасата̄нӣ’’ти. ‘‘абхиджа̄на̄си ну твам̣, маха̄ра̄джа, таттха кин̃чидева каран̣ӣйам̣ каритва̄ сарита̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, сара̄мӣ’’ти. ‘‘лахум̣ кхо твам̣, маха̄ра̄джа, гатоси двиматта̄ни йоджанасата̄нӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

брахмалокапан̃хо чатуттхо.

5. двиннам̣ локуппанна̄нам̣ самакабха̄вапан̃хо

5. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо идха ка̄лан̇като брахмалоке уппаджджеййа, йо ча идха ка̄лан̇като касмӣре уппаджджеййа, ко чиратарам̣ ко сӣгхатара’’нти? ‘‘самакам̣, маха̄ра̄джа̄’’ти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘кухим̣ пана, маха̄ра̄джа, тава джа̄танагара’’нти? ‘‘аттхи, бханте, каласига̄мо на̄ма, таттха̄хам̣ джа̄то’’ти. ‘‘кӣва дӯро, маха̄ра̄джа, ито каласига̄мо хотӣ’’ти. ‘‘двиматта̄ни, бханте, йоджанасата̄нӣ’’ти. ‘‘кӣва дӯрам̣, маха̄ра̄джа, ито касмӣрам̣ хотӣ’’ти? ‘‘два̄даса, бханте, йоджана̄нӣ’’ти. ‘‘ин̇гха, твам̣ маха̄ра̄джа, каласига̄мам̣ чинтехӣ’’ти. ‘‘чинтито, бханте’’ти. ‘‘ин̇гха, твам̣ маха̄ра̄джа, касмӣрам̣ чинтехӣ’’ти. ‘‘чинтитам̣ бханте’’ти. ‘‘катамам̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, чирена чинтитам̣, катамам̣ сӣгхатара’’нти? ‘‘самакам̣ бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо идха ка̄лан̇като брахмалоке уппаджджеййа, йо ча идха ка̄лан̇като касмӣре уппаджджеййа, самакам̣ йева уппаджджантӣ’’ти.

‘‘бхиййо опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, две сакун̣а̄ а̄ка̄сена гаччхеййум̣, тесу еко учче руккхе нисӣдеййа, еко нӣче руккхе нисӣдеййа, тесам̣ самакам̣ патит̣т̣хита̄нам̣ катамасса чха̄йа̄ пат̣хаматарам̣ патхавийам̣ патит̣т̣хахеййа, катамасса чха̄йа̄ чирена патхавийам̣ патит̣т̣хахеййа̄’’ти? ‘‘самакам̣, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо идха ка̄лан̇като брахмалоке уппаджджеййа, йо ча идха ка̄лан̇като касмӣре уппаджджеййа, самакам̣ йева уппаджджантӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

двиннам̣ локуппанна̄нам̣ самакабха̄вапан̃хо пан̃чамо.

6. боджджхан̇гапан̃хо

6. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘кати ну кхо, бханте на̄гасена, боджджхан̇га̄’’ти? ‘‘сатта кхо, маха̄ра̄джа, боджджхан̇га̄’’ти. ‘‘катихи пана, бханте, боджджхан̇гехи буджджхатӣ’’ти? ‘‘екена кхо, маха̄ра̄джа, боджджхан̇гена буджджхати дхаммавичайасамбоджджхан̇гена̄’’ти. ‘‘атха кисса ну кхо, бханте, вуччанти ‘сатта боджджхан̇га̄’’’ти? ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, аси косийа̄ паккхитто аггахито хаттхена уссахати чхеджджам̣ чхиндиту’’нти. ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, дхаммавичайасамбоджджхан̇гена вина̄ чхахи боджджхан̇гехи на буджджхатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

боджджхан̇гапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. па̄папун̃н̃а̄нам̣ аппа̄наппабха̄вапан̃хо

7. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, катарам̣ ну кхо бахутарам̣ пун̃н̃ам̣ ва̄ апун̃н̃ам̣ ва̄’’ти? ‘‘пун̃н̃ам̣ кхо, маха̄ра̄джа, бахутарам̣, апун̃н̃ам̣ тхока’’нти. ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти? ‘‘апун̃н̃ам̣ кхо, маха̄ра̄джа, каронто виппат̣иса̄рӣ хоти ‘па̄пакаммам̣ майа̄ ката’нти, тена па̄пам̣ на вад̣д̣хати. пун̃н̃ам̣ кхо, маха̄ра̄джа, каронто авиппат̣иса̄рӣ хоти, авиппат̣иса̄рино па̄моджджам̣ джа̄йати, памудитасса пӣти джа̄йати, пӣтиманасса ка̄йо пассамбхати, пассаддхака̄йо сукхам̣ ведети, сукхино читтам̣ сама̄дхийати, сама̄хито йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, тена ка̄ран̣ена пун̃н̃ам̣ вад̣д̣хати. пурисо кхо, маха̄ра̄джа, чхиннахаттхапа̄до бхагавато екам̣ уппалахаттхам̣ датва̄ еканавутикаппа̄ни винипа̄там̣ на гаччхиссати. имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена бхан̣а̄ми ‘пун̃н̃ам̣ бахутарам̣, апун̃н̃ам̣ тхока’’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

па̄папун̃н̃а̄нам̣ аппа̄наппабха̄вапан̃хо саттамо.

8. джа̄нанта̄джа̄нантапа̄пакаран̣апан̃хо

8. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, йо джа̄нанто па̄пакаммам̣ кароти, йо аджа̄нанто па̄пакаммам̣ кароти, касса бахутарам̣ апун̃н̃а’’нти? тхеро а̄ха ‘‘йо кхо, маха̄ра̄джа, аджа̄нанто па̄пакаммам̣ кароти, тасса бахутарам̣ апун̃н̃а’’нти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, йо амха̄кам̣ ра̄джапутто ва̄ ра̄джамаха̄матто ва̄ аджа̄нанто па̄пакаммам̣ кароти, там̣ майам̣ дигун̣ам̣ дан̣д̣ема̄’’ти? ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, таттам̣ айогул̣ам̣ а̄диттам̣ сампаджджалитам̣ саджотибхӯтам̣ еко джа̄нанто ган̣хеййа, еко аджа̄нанто ган̣хеййа, катамо [касса (ка.)] балаватарам̣ д̣айхеййа̄’’ти. ‘‘йо кхо, бханте, аджа̄нанто ган̣хеййа, со [тасса (пӣ. ка.)] балаватарам̣ д̣айхеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо аджа̄нанто па̄пакаммам̣ кароти, тасса бахутарам̣ апун̃н̃а’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

джа̄нанта̄джа̄нантапа̄пакаран̣апан̃хо ат̣т̣хамо.

9. уттаракурука̄дигаманапан̃хо

9. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, аттхи кочи, йо имина̄ сарӣрена уттаракурум̣ ва̄ гаччхеййа, брахмалокам̣ ва̄, ан̃н̃ам̣ ва̄ пана дӣпа’’нти? ‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, йо имина̄ ча̄туммаха̄бхӯтикена ка̄йена уттаракурум̣ ва̄ гаччхеййа, брахмалокам̣ ва̄, ан̃н̃ам̣ ва̄ пана дӣпа’’нти.

‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, имина̄ ча̄туммаха̄бхӯтикена ка̄йена уттаракурум̣ ва̄ гаччхеййа, брахмалокам̣ ва̄, ан̃н̃ам̣ ва̄ пана дӣпа’’нти? ‘‘абхиджа̄на̄си ну, твам̣ маха̄ра̄джа, имисса̄ патхавийа̄ видаттхим̣ ва̄ ратанам̣ ва̄ лан̇гхита̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, абхиджа̄на̄ми ‘ахам̣, бханте на̄гасена, ат̣т̣хапи ратанийо лан̇гхемӣ’’’ти. ‘‘катхам̣, твам̣ маха̄ра̄джа, ат̣т̣хапи ратанийо лан̇гхесӣ’’ти? ‘‘ахан̃хи, бханте, читтам̣ уппа̄деми ‘еттха нипатисса̄мӣ’ти саха читтуппа̄дена ка̄йо ме лахуко хотӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, иддхима̄ бхиккху четовасиппатто ка̄йам̣ читте сама̄ропетва̄ читтавасена веха̄сам̣ гаччхатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

уттаракурука̄дигаманапан̃хо навамо.

10. дӣгхат̣т̣хипан̃хо

10. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, тумхе евам̣ бхан̣атха ‘ат̣т̣хика̄ни дӣгха̄ни йоджанасатика̄нипӣ’ти, руккхопи та̄ва наттхи йоджанасатико, куто пана ат̣т̣хика̄ни дӣгха̄ни йоджанасатика̄ни бхависсантӣ’’ти?

‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, сутам̣ те ‘маха̄самудде пан̃чайоджанасатика̄пи маччха̄ аттхӣ’’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, сута’’нти. ‘‘нану маха̄ра̄джа, пан̃чайоджанасатикасса маччхасса ат̣т̣хика̄ни дӣгха̄ни бхависсанти йоджанасатика̄нипӣ’’ти?

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

дӣгхат̣т̣хипан̃хо дасамо.

11. асса̄сапасса̄саниродхапан̃хо

11. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, тумхе евам̣ бхан̣атха ‘сакка̄ асса̄сапасса̄се ниродхету’’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, сакка̄ асса̄сапасса̄се ниродхету’’нти. ‘‘катхам̣, бханте на̄гасена, сакка̄ асса̄сапасса̄се ниродхету’’нти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, сутапуббо те кочи ка̄каччхама̄но’’ти. ‘‘а̄ма, бханте, сутапуббо’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, со саддо ка̄йе намите вирамеййа̄’’ти. ‘‘а̄ма, бханте, вирамеййа̄’’ти. ‘‘со хи на̄ма, маха̄ра̄джа, саддо абха̄витака̄йасса абха̄витасӣласса абха̄витачиттасса абха̄витапан̃н̃асса ка̄йе намите вирамиссати, ким̣ пана бха̄витака̄йасса бха̄витасӣласса бха̄витачиттасса бха̄витапан̃н̃асса чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паннасса асса̄сапасса̄са̄ на нируджджхиссантӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

асса̄сапасса̄саниродхапан̃хо ека̄дасамо.

12. самуддапан̃хо

12. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ‘самуддо самуддо’ти вуччати, кена ка̄ран̣ена удакам̣ ‘самуддо’ти вуччатӣ’’ти? тхеро а̄ха ‘‘йаттакам̣, маха̄ра̄джа, удакам̣, таттакам̣ лон̣ам̣. йаттакам̣ лон̣ам̣, таттакам̣ удакам̣. тасма̄ ‘самуддо’ти вуччатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

самуддапан̃хо два̄дасамо.

13. самуддаекарасапан̃хо

13. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена самуддо екарасо лон̣арасо’’ти? ‘‘чирасан̣т̣хитатта̄ кхо, маха̄ра̄джа, удакасса самуддо екарасо лон̣арасо’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

самуддаекарасапан̃хо терасамо.

14. сукхумапан̃хо

14. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, сакка̄ саббам̣ сукхумам̣ чхиндиту’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, сакка̄ саббам̣ сукхумам̣ чхиндиту’’нти. ‘‘ким̣ пана, бханте, саббам̣ сукхума’’нти? ‘‘дхаммо кхо, маха̄ра̄джа, саббасукхумо, на кхо, маха̄ра̄джа, дхамма̄ саббе сукхума̄, ‘сукхума’нти ва̄ ‘тхӯла’нти ва̄ дхамма̄наметамадхивачанам̣. йам̣ кин̃чи чхиндитаббам̣, саббам̣ там̣ пан̃н̃а̄йа чхиндати, наттхи дутийам̣ пан̃н̃а̄йа чхедана’’нти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

сукхумапан̃хо чуддасамо.

15. вин̃н̃а̄н̣ана̄наттхапан̃хо

15. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, ‘вин̃н̃а̄н̣а’нти ва̄ ‘пан̃н̃а̄’ти ва̄ ‘бхӯтасмим̣ джӣво’ти ва̄ име дхамма̄ на̄наттха̄ чева на̄на̄бйан̃джана̄ ча, уда̄ху екаттха̄ бйан̃джанамева на̄на’’нти? ‘‘виджа̄наналаккхан̣ам̣, маха̄ра̄джа, вин̃н̃а̄н̣ам̣, паджа̄наналаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄, бхӯтасмим̣ джӣво нупалаббхатӣ’’ти. ‘‘йади джӣво нупалаббхати, атха ко чарахи чаккхуна̄ рӯпам̣ пассати, сотена саддам̣ сун̣а̄ти, гха̄нена гандхам̣ гха̄йати, дживха̄йа расам̣ са̄йати, ка̄йена пхот̣т̣хаббам̣ пхусати, манаса̄ дхаммам̣ виджа̄на̄тӣ’’ти? тхеро а̄ха ‘‘йади джӣво чаккхуна̄ рӯпам̣ пассати…пе… манаса̄ дхаммам̣ виджа̄на̄ти, со джӣво чаккхудва̄ресу уппа̄т̣итесу махантена а̄ка̄сена бахимукхо сут̣т̣хутарам̣ рӯпам̣ пассеййа, сотесу уппа̄т̣итесу, гха̄не уппа̄т̣ите, дживха̄йа уппа̄т̣ита̄йа, ка̄йе уппа̄т̣ите махантена а̄ка̄сена сут̣т̣хутарам̣ саддам̣ сун̣еййа, гандхам̣ гха̄йеййа, расам̣ са̄йеййа, пхот̣т̣хаббам̣ пхусеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, бхӯтасмим̣ джӣво нупалаббхатӣ’’ти.

‘‘каллоси, бханте на̄гасена̄’’ти.

вин̃н̃а̄н̣ана̄наттхапан̃хо паннарасамо.

16. арӯпадхаммававаттха̄надуккарапан̃хо

16. ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, дуккарам̣ ну кхо бхагавата̄ ката’’нти? тхеро а̄ха ‘‘дуккарам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ката’’нти. ‘‘ким̣ пана, бханте на̄гасена, бхагавата̄ дуккарам̣ ката’’нти. ‘‘дуккарам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ катам̣ имесам̣ арӯпӣнам̣ читтачетасика̄нам̣ дхамма̄нам̣ ека̄рамман̣е ваттама̄на̄нам̣ ваваттха̄нам̣ аккха̄там̣ ‘айам̣ пхассо, айам̣ ведана̄, айам̣ сан̃н̃а̄, айам̣ четана̄, идам̣ читта’’’нти.

‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо на̄ва̄йа маха̄самуддам̣ аджджхога̄хетва̄ хаттхапут̣ена удакам̣ гахетва̄ дживха̄йа са̄йитва̄ джа̄неййа ну кхо, маха̄ра̄джа, со пурисо ‘‘идам̣ ган̇га̄йа удакам̣, идам̣ йамуна̄йа удакам̣, идам̣ ачираватийа̄ удакам̣, идам̣ сарабхуйа̄ удакам̣, идам̣ махийа̄ удака’’’нти? ‘‘дуккарам̣, бханте, джа̄ниту’’нти. ‘‘ито дуккаратарам̣ кхо, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ катам̣ имесам̣ арӯпӣнам̣ читтачетасика̄нам̣ дхамма̄нам̣ ека̄рамман̣е ваттама̄на̄нам̣ ваваттха̄нам̣ аккха̄там̣ ‘айам̣ пхассо, айам̣ ведана̄, айам̣ сан̃н̃а̄, айам̣ четана̄, идам̣ читта’’’нти. ‘‘сут̣т̣ху, бханте’’ти ра̄джа̄ аббха̄нумодӣти.

арӯпадхаммававаттха̄надуккарапан̃хо сол̣асамо.

арӯпадхаммававаттха̄навагго саттамо.

имасмим̣ вагге сол̣аса пан̃ха̄.

милиндапан̃хапуччха̄висаджджана̄

тхеро а̄ха ‘‘джа̄на̄си кхо, маха̄ра̄джа, сампати ка̄ вела̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, джа̄на̄ми ‘сампати пат̣хамо йа̄мо атикканто, маджджхимо йа̄мо паваттати, укка̄ падӣпӣйанти, чатта̄ри пат̣а̄ка̄ни а̄н̣атта̄ни гамиссанти бхан̣д̣ато ра̄джадеййа̄нӣ’’’ти.

йонака̄ евама̄хам̣су ‘‘каллоси, маха̄ра̄джа, пан̣д̣ито тхеро’’ти. ‘‘а̄ма, бхан̣е, пан̣д̣ито тхеро, едисо а̄чарийо бхавеййа ма̄дисо ча антева̄сӣ, начирассева пан̣д̣ито дхаммам̣ а̄джа̄неййа̄’’ти. тасса пан̃хавеййа̄каран̣ена тут̣т̣хо ра̄джа̄ тхерам̣ на̄гасенам̣ сатасахассаггханакена камбалена аччха̄детва̄ ‘‘бханте на̄гасена, аджджатагге те ат̣т̣хасатам̣ бхаттам̣ пан̃н̃апеми, йам̣ кин̃чи антепуре каппийам̣, тена ча пава̄ремӣ’’ти а̄ха. алам̣ маха̄ра̄джа джӣва̄мӣ’’ти. ‘‘джа̄на̄ми, бханте на̄гасена, джӣваси, апи ча атта̄нан̃ча раккха, маман̃ча раккха̄хӣ’’ти. ‘‘катхам̣ атта̄нам̣ раккхаси, ‘на̄гасено милиндам̣ ра̄джа̄нам̣ паса̄дети, на ча кин̃чи алабхӣ’ти пара̄пава̄до [параппава̄до (ка.)] а̄гаччхеййа̄ти, евам̣ атта̄нам̣ раккха. катхам̣ мамам̣ раккхаси, ‘милиндо ра̄джа̄ пасанно пасанна̄ка̄рам̣ на каротӣ’ти пара̄пава̄до а̄гаччхеййа̄ти, евам̣ мамам̣ раккха̄хӣ’’ти. ‘‘татха̄ хоту, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘сеййатха̄пи, бханте, сӣхо мигара̄джа̄ суван̣н̣апан̃джаре паккхиттопи бахимукхо йева хоти, евамева кхо ахам̣, бханте, кин̃ча̄пи ага̄рам̣ аджджха̄васа̄ми бахимукхо йева пана аччха̄ми. саче ахам̣, бханте, ага̄расма̄ ана̄га̄рийам̣ паббаджеййам̣, на чирам̣ джӣвеййам̣, бахӯ ме паччаттхика̄’’ти.

атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено милиндасса ран̃н̃о пан̃хам̣ висаджджетва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ сан̇гха̄ра̄мам̣ агама̄си. ачирапакканте ча а̄йасманте на̄гасене милиндасса ран̃н̃о етадахоси ‘‘ким̣ майа̄ пуччхитам̣, ким̣ бхадантена на̄гасенена висаджджита’’нти? атха кхо милиндасса ран̃н̃о етадахоси ‘‘саббам̣ майа̄ супуччхитам̣, саббам̣ бхадантена на̄гасенена сувисаджджита’’нти. а̄йасматопи на̄гасенасса сан̇гха̄ра̄магатасса етадахоси ‘‘ким̣ милиндена ран̃н̃а̄ пуччхитам̣, ким̣ майа̄ висаджджита’’нти. атха кхо а̄йасмато на̄гасенасса етадахоси ‘‘саббам̣ милиндена ран̃н̃а̄ супуччхитам̣, саббам̣ майа̄ сувисаджджита’’нти.

атха кхо а̄йасма̄ на̄гасено тасса̄ раттийа̄ аччайена пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа йена милиндасса ран̃н̃о нивесанам̣ тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ пан̃н̃атте а̄сане нисӣди. атха кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ нисӣди, екамантам̣ нисинно кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча –

‘‘ма̄ кхо бхадантасса евам̣ ахоси ‘на̄гасено майа̄ пан̃хам̣ пуччхито’ти тенева соманассена там̣ ратта̄васесам̣ вӣтина̄месӣти на те евам̣ дат̣т̣хаббам̣. тасса майхам̣, бханте, там̣ ратта̄васесам̣ етадахоси ‘ким̣ майа̄ пуччхитам̣, ким̣ бхадантена висаджджита’нти, ‘саббам̣ майа̄ супуччхитам̣, саббам̣ бхадантена сувисаджджита’’’нти.

тхеропи евама̄ха – ‘‘ма̄ кхо маха̄ра̄джасса евам̣ ахоси ‘милиндасса ран̃н̃о майа̄ пан̃хо висаджджито’ти тенева соманассена там̣ ратта̄васесам̣ вӣтина̄месӣти на те евам̣ дат̣т̣хаббам̣. тасса майхам̣, маха̄ра̄джа, там̣ ратта̄васесам̣ етадахоси ‘ким̣ милиндена ран̃н̃а̄ пуччхитам̣, ким̣ майа̄ висаджджита’нти, ‘саббам̣ милиндена ран̃н̃а̄ супуччхитам̣, саббам̣ майа̄ сувисаджджита’’’нти итиха те маха̄на̄га̄ ан̃н̃аман̃н̃асса субха̄ситам̣ саманумодим̣сӯти.

милиндапан̃хапуччха̄висаджджана̄ нит̣т̣хита̄.

мен̣д̣акапан̃ха̄рамбхакатха̄

ат̣т̣хамантапариваджджанӣйат̣т̣ха̄на̄ни

бхассаппава̄до [бхассаппаведӣ (сӣ. пӣ.)] ветан̣д̣ӣ, атибуддхи вичаккхан̣о;

милиндо н̃а̄н̣абхеда̄йа, на̄гасенамупа̄гами.

васанто тасса чха̄йа̄йа, парипуччхам̣ пунаппунам̣;

пабхиннабуддхи хутва̄на, сопи а̄си типет̣ако.

наван̇гам̣ анумаджджанто, раттибха̄ге рахогато;

аддаккхи мен̣д̣аке пан̃хе, дуннивет̣хе саниггахе.

‘‘парийа̄йабха̄ситам̣ аттхи, аттхи сандха̄йабха̄ситам̣;

сабха̄вабха̄ситам̣ аттхи, дхаммара̄джасса са̄сане.

‘‘тесаматтхам̣ авин̃н̃а̄йа, мен̣д̣аке джинабха̄сите;

ана̄гатамхи аддха̄не, виггахо таттха хессати.

‘‘ханда катхим̣ паса̄детва̄, чхеджджа̄песса̄ми мен̣д̣аке;

тасса ниддит̣т̣хамаггена, ниддисиссантйана̄гате’’ти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ пабха̄та̄йа раттийа̄ уддхасте [ут̣т̣хите (сйа̄.), уггате (сӣ. пӣ.)] арун̣е сӣсам̣ нхатва̄ сираси ан̃джалим̣ паггахетва̄ атӣта̄на̄гатапаччуппанне самма̄самбуддхе ануссаритва̄ ат̣т̣ха ваттапада̄ни сама̄дийи ‘‘ито ме ана̄гата̄ни сатта диваса̄ни ат̣т̣ха гун̣е сама̄дийитва̄ тапо чаритаббо бхависсати, сохам̣ чин̣н̣атапо сама̄но а̄чарийам̣ а̄ра̄дхетва̄ мен̣д̣аке пан̃хе пуччхисса̄мӣ’’ти. атха кхо милиндо ра̄джа̄ пакатидуссайугам̣ апанетва̄ а̄бхаран̣а̄ни ча омун̃читва̄ ка̄са̄вам̣ нива̄сетва̄ мун̣д̣акапат̣исӣсакам̣ сӣсе пат̣имун̃читва̄ мунибха̄вамупагантва̄ ат̣т̣ха гун̣е сама̄дийи ‘‘имам̣ сатта̄хам̣ майа̄ на ра̄джаттхо ануса̄ситаббо, на ра̄гӯпасан̃хитам̣ читтам̣ уппа̄детаббам̣, на досӯпасан̃хитам̣ читтам̣ уппа̄детаббам̣, на мохӯпасан̃хитам̣ читтам̣ уппа̄детаббам̣, да̄сакаммакарапорисе джанепи нива̄тавуттина̄ бхавитаббам̣, ка̄йикам̣ ва̄часикам̣ анураккхитаббам̣, чхапи а̄йатана̄ни ниравасесато анураккхитабба̄ни, метта̄бха̄вана̄йа ма̄насам̣ паккхипитабба’’нти. име ат̣т̣ха гун̣е сама̄дийитва̄ тесвева ат̣т̣хасу гун̣есу ма̄насам̣ патит̣т̣хапетва̄ бахи аниккхамитва̄ сатта̄хам̣ вӣтина̄метва̄ ат̣т̣хаме дивасе пабха̄та̄йа раттийа̄ пагева па̄тара̄сам̣ катва̄ оккхиттачаккху митабха̄н̣ӣ сусан̣т̣хитена ирийа̄патхена авиккхиттена читтена хат̣т̣хена удаггена виппасаннена тхерам̣ на̄гасенам̣ упасан̇камитва̄ тхерасса па̄де сираса̄ вандитва̄ екамантам̣ т̣хито идамавоча –

‘‘аттхи ме, бханте на̄гасена, кочи аттхо тумхехи саддхим̣ мантайитаббо, на таттха ан̃н̃о кочи татийо иччхитаббо, сун̃н̃е ока̄се павивитте аран̃н̃е ат̣т̣хан̇гупа̄гате саман̣аса̄руппе. таттха со пан̃хо пуччхитаббо бхависсати, таттха ме гуйхам̣ на ка̄таббам̣ на рахассакам̣, араха̄махам̣ рахассакам̣ сун̣итум̣ сумантане упагате, упама̄йапи со аттхо упапариккхитаббо, йатха̄ ким̣ вийа, йатха̄ на̄ма, бханте на̄гасена, маха̄патхавӣ никкхепам̣ арахати никкхепе упагате. евамева кхо, бханте на̄гасена, араха̄махам̣ рахассакам̣ сун̣итум̣ сумантане упагате’’ти. гаруна̄ саха павивиттапаванам̣ пависитва̄ идамавоча – ‘‘бханте на̄гасена, идха пурисена мантайитука̄мена ат̣т̣ха т̣ха̄на̄ни париваджджайитабба̄ни бхаванти, на тесу т̣ха̄несу вин̃н̃ӯ пурисо аттхам̣ мантети, мантитопи аттхо парипатати на самбхавати. катама̄ни ат̣т̣ха т̣ха̄на̄ни? висамат̣т̣ха̄нам̣ париваджджанӣйам̣, сабхайам̣ париваджджанӣйам̣, атива̄тат̣т̣ха̄нам̣ париваджджанӣйам̣, пат̣иччханнат̣т̣ха̄нам̣ париваджджанӣйам̣, деват̣т̣ха̄нам̣ париваджджанӣйам̣, пантхо париваджджанӣйо, сан̇га̄мо [сан̇камо (сӣ. пӣ.)] париваджджанӣйо, удакатиттхам̣ париваджджанӣйам̣. има̄ни ат̣т̣ха т̣ха̄на̄ни париваджджанӣйа̄нӣ’’ти.

тхеро а̄ха ‘‘ко досо висамат̣т̣ха̄не, сабхайе, атива̄те, пат̣иччханне, деват̣т̣ха̄не, пантхе, сан̇га̄ме, удакатиттхе’’ти? ‘‘висаме, бханте на̄гасена, мантито аттхо викирати видхамати паггхарати на самбхавати, сабхайе мано сантассати, сантассито на самма̄ аттхам̣ саманупассати, атива̄те саддо авибхӯто хоти, пат̣иччханне упассутим̣ тит̣т̣ханти, деват̣т̣ха̄не мантито аттхо гарукам̣ парин̣амати, пантхе мантито аттхо туччхо бхавати, сан̇га̄ме чан̃чало бхавати, удакатиттхе па̄кат̣о бхавати. бхаватӣха –

‘‘‘висамам̣ сабхайам̣ атива̄то, пат̣иччханнам̣ деванисситам̣;

пантхо ча сан̇га̄мо титтхам̣, ат̣т̣хете париваджджийа̄’’’ти.

ат̣т̣ха мантанасса париваджджанӣйат̣т̣ха̄на̄ни.

ат̣т̣хамантавина̄сакапуггала̄

‘‘бханте на̄гасена, ат̣т̣химе пуггала̄ мантийама̄на̄ мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄денти. катаме ат̣т̣ха? ра̄гачарито досачарито мохачарито ма̄начарито луддхо аласо екачинтӣ ба̄лоти. име ат̣т̣ха пуггала̄ мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дентӣ’’ти.

тхеро а̄ха ‘‘тесам̣ ко досо’’ти? ‘‘ра̄гачарито, бханте на̄гасена, ра̄гавасена мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дети, досачарито досавасена мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дети, мохачарито мохавасена мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дети, ма̄начарито ма̄навасена мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дети, луддхо лобхавасена мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дети, аласо аласата̄йа мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дети, екачинтӣ екачинтита̄йа мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дети, ба̄ло ба̄лата̄йа мантитам̣ аттхам̣ бйа̄па̄дети. бхаватӣха –

‘‘‘ратто дут̣т̣хо ча мӯл̣хо ча, ма̄нӣ луддхо татха̄ласо;

екачинтӣ ча ба̄ло ча, ете аттхавина̄сака̄’’’ти.

ат̣т̣ха мантавина̄сакапуггала̄.

навагуйхамантавидхам̣сакам̣

‘‘бханте на̄гасена, навиме пуггала̄ мантитам̣ гуйхам̣ виваранти на дха̄ренти. катаме нава? ра̄гачарито досачарито мохачарито бхӣруко а̄мисагаруко иттхӣ сон̣д̣о пан̣д̣ако да̄рако’’ти.

тхеро а̄ха ‘‘тесам̣ ко досо’’ти? ‘‘ра̄гачарито, бханте на̄гасена, ра̄гавасена мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети, досачарито, бханте, досавасена мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети, мӯл̣хо мохавасена мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети, бхӣруко бхайавасена мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети, а̄мисагаруко а̄мисахету мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети, иттхӣ пан̃н̃а̄йа иттарата̄йа мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети, сон̣д̣ико сура̄лолата̄йа мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети, пан̣д̣ако анекам̣сиката̄йа мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети, да̄рако чапалата̄йа мантитам̣ гуйхам̣ виварати на дха̄рети. бхаватӣха –

‘‘‘ратто дут̣т̣хо ча мӯл̣хо ча, бхӣру а̄мисагаруко [а̄мисачаккхуко (сӣ. пӣ.)];

иттхӣ сон̣д̣о пан̣д̣ако ча, навамо бхавати да̄рако.

‘‘навете пуггала̄ локе, иттара̄ чалита̄ чала̄;

етехи мантитам̣ гуйхам̣, кхиппам̣ бхавати па̄кат̣а’’’нти.

нава гуйхамантавидхам̣сака̄ пуггала̄.

ат̣т̣ха пан̃н̃а̄пат̣ила̄бхака̄ран̣ам̣

‘‘бханте на̄гасена, ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати. катамехи ат̣т̣хахи? вайапарин̣а̄мена буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати, йасапарин̣а̄мена буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати, парипуччха̄йа буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати, титтхасам̣ва̄сена буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати, йонисо манасика̄рена буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати, са̄каччха̄йа буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати, снехӯпасеванена буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати, патирӯпадесава̄сена буддхи парин̣амати парипа̄кам̣ гаччхати. бхаватӣха –

‘‘‘вайена йасапуччха̄хи, титтхава̄сена йонисо;

са̄каччха̄ снехасам̣сева̄, патирӯпавасена ча.

‘‘ета̄ни ат̣т̣ха т̣ха̄на̄ни, буддхивисадака̄ран̣а̄;

йесам̣ ета̄ни самбхонти, тесам̣ буддхи пабхиджджатӣ’’’ти.

ат̣т̣ха пан̃н̃а̄пат̣ила̄бхака̄ран̣а̄ни.

а̄чарийагун̣ам̣

‘‘бханте на̄гасена, айам̣ бхӯмибха̄го ат̣т̣ха мантадосавиваджджито, ахан̃ча локе парамо мантисаха̄йо [мантасаха̄йо (сӣ.)], гуйхаманураккхӣ ча̄хам̣ йа̄ва̄хам̣ джӣвисса̄ми та̄ва гуйхаманураккхисса̄ми, ат̣т̣хахи ча ме ка̄ран̣ехи буддхи парин̣а̄мам̣ гата̄, дуллабхо етарахи ма̄дисо антева̄сӣ, самма̄ пат̣ипанне антева̄сике йе а̄чарийа̄нам̣ пан̃чавӣсати а̄чарийагун̣а̄, техи гун̣ехи а̄чарийена самма̄ пат̣ипаджджитаббам̣. катаме пан̃чавӣсати гун̣а̄?

‘‘идха, бханте на̄гасена, а̄чарийена антева̄симхи сататам̣ самитам̣ а̄раккха̄ упат̣т̣хапетабба̄, асеванасевана̄ джа̄нитабба̄, паматта̄ппаматта̄ джа̄нитабба̄, сеййавака̄со джа̄нитаббо, гелан̃н̃ам̣ джа̄нитаббам̣, бходжанасса [бходжанӣйам̣ (сйа̄.)] ладдха̄ладдхам̣ джа̄нитаббам̣, висесо джа̄нитаббо, паттагатам̣ сам̣вибхаджитаббам̣, асса̄ситаббо ‘ма̄ бха̄йи, аттхо те абхиккаматӣ’ти, ‘имина̄ пуггалена пат̣ичаратӣ’ти [пат̣ичара̄хӣти (ка.)] пат̣ича̄ро джа̄нитаббо, га̄ме пат̣ича̄ро джа̄нитаббо, виха̄ре пат̣ича̄ро джа̄нитаббо, на тена ха̄со даво ка̄таббо [на тена саха салла̄по ка̄таббо (сӣ. пӣ.)], тена саха а̄ла̄по ка̄таббо, чхиддам̣ дисва̄ адхива̄сетаббам̣, саккаччака̄рина̄ бхавитаббам̣, акхан̣д̣ака̄рина̄ бхавитаббам̣, арахассака̄рина̄ бхавитаббам̣, ниравасесака̄рина̄ бхавитаббам̣, ‘джанемимам̣ [джа̄немимам̣ (сйа̄.)] сиппесӯ’ти джанакачиттам̣ упат̣т̣хапетаббам̣, ‘катхам̣ айам̣ на париха̄йеййа̄’ти вад̣д̣хичиттам̣ упат̣т̣хапетаббам̣, ‘балавам̣ имам̣ кароми сиккха̄балена̄’ти читтам̣ упат̣т̣хапетаббам̣, меттачиттам̣ упат̣т̣хапетаббам̣, а̄пада̄су на виджахитаббам̣, каран̣ӣйе наппамаджджитаббам̣, кхалите дхаммена паггахетабботи. име кхо, бханте, пан̃чавӣсати а̄чарийасса а̄чарийагун̣а̄, техи гун̣ехи майи самма̄ пат̣ипаджджассу, сам̣сайо ме, бханте, уппанно, аттхи мен̣д̣акапан̃ха̄ джинабха̄сита̄, ана̄гате аддха̄не таттха виггахо уппаджджиссати, ана̄гате ча аддха̄не дуллабха̄ бхависсанти тумха̄диса̄ буддхиманто, тесу ме пан̃хесу чаккхум̣ дехи парава̄да̄нам̣ ниггаха̄йа̄’’ти.

упа̄сакагун̣ам̣

тхеро ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ даса упа̄сакасса упа̄сакагун̣е паридӣпеси. ‘‘даса име, маха̄ра̄джа, упа̄сакасса упа̄сакагун̣а̄. катаме даса, идха, маха̄ра̄джа, упа̄сако сан̇гхена сама̄насукхадуккхо хоти, дхамма̄дхипатеййо хоти, йатха̄балам̣ сам̣вибха̄гарато хоти, джинаса̄санапариха̄ним̣ дисва̄ абхивад̣д̣хийа̄ ва̄йамати. самма̄дит̣т̣хико хоти, апагатакотӯхаламан̇галико джӣвитахетупи на ан̃н̃ам̣ саттха̄рам̣ уддисати, ка̄йикава̄часикан̃часса раккхитам̣ хоти, самагга̄ра̄мо хоти самаггарато, анусӯйако хоти, на ча куханавасена са̄сане чарати, буддхам̣ саран̣ам̣ гато хоти, дхаммам̣ саран̣ам̣ гато хоти, сан̇гхам̣ саран̣ам̣ гато хоти. име кхо, маха̄ра̄джа, даса упа̄сакасса упа̄сакагун̣а̄, те саббе гун̣а̄ тайи сам̣виджджанти, там̣ те йуттам̣ паттам̣ ануччхавикам̣ патирӯпам̣ йам̣ твам̣ джинаса̄санапариха̄ним̣ дисва̄ абхивад̣д̣хим̣ иччхаси, кароми те ока̄сам̣, пуччха мам̣ твам̣ йатха̄сукха’’нти.

мен̣д̣акапан̃ха̄рамбхакатха̄ нит̣т̣хита̄.

4. мен̣д̣акапан̃хо

1. иддхибалавагго

1. ката̄дхика̄расапхалапан̃хо

1. атха кхо милиндо ра̄джа̄ ката̄вака̄со нипачча гаруно па̄де сираси ан̃джалим̣ катва̄ етадавоча ‘‘бханте на̄гасена, име титтхийа̄ евам̣ бхан̣анти [ван̃чо бхавати апхало (сӣ. пӣ. ка.)] ‘йади буддхо пӯджам̣ са̄дийати, на париниббуто буддхо сам̣йутто локена антобхавико локасмим̣ локаса̄дха̄ран̣о, тасма̄ тасса като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхало. йади париниббуто висам̣йутто локена ниссат̣о саббабхавехи, тасса пӯджа̄ нуппаджджати, париниббуто на кин̃чи са̄дийати, аса̄дийантасса като адхика̄ро ван̃джхо бхавати апхало’ти убхато кот̣ико есо пан̃хо, несо висайо аппаттама̄наса̄нам̣, маханта̄нам̣ йевесо висайо, бхиндетам̣ дит̣т̣хиджа̄лам̣ екам̣се т̣хапайа, тавесо пан̃хо ануппатто, ана̄гата̄нам̣ джинапутта̄нам̣ чаккхум̣ дехи парава̄даниггаха̄йа̄’’ти.

тхеро а̄ха ‘‘париниббуто, маха̄ра̄джа, бхагава̄, на ча бхагава̄ пӯджам̣ са̄дийати, бодхимӯле йева татха̄гатасса са̄дийана̄ пахӣна̄, ким̣ пана анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббутасса. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘пӯджийанта̄ [пӯджита̄ (сйа̄.)] асамасама̄, садевама̄нусехи те;

на са̄дийанти сакка̄рам̣, буддха̄нам̣ еса дхаммата̄’’’ти.

ра̄джа̄ а̄ха ‘‘бханте на̄гасена, путто ва̄ питуно ван̣н̣ам̣ бха̄сати, пита̄ ва̄ путтасса ван̣н̣ам̣ бха̄сати, на четам̣ ка̄ран̣ам̣ парава̄да̄нам̣ ниггаха̄йа, паса̄даппака̄санам̣ на̄метам̣, ин̇гха ме твам̣ таттха ка̄ран̣ам̣ самма̄ брӯхи сакава̄дасса патит̣т̣ха̄пана̄йа дит̣т̣хиджа̄лавинивет̣хана̄йа̄’’ти.

тхеро а̄ха ‘‘париниббуто, маха̄ра̄джа, бхагава̄, на ча бхагава̄ пӯджам̣ са̄дийати, аса̄дийантассева татха̄гатасса деваманусса̄ дха̄туратанам̣ ваттхум̣ каритва̄ татха̄гатасса н̃а̄н̣аратана̄рамман̣ена самма̄пат̣ипаттим̣ севанта̄ тиссо сампаттийо пат̣илабханти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, махатимаха̄аггиккхандхо паджджалитва̄ нибба̄йеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, маха̄аггиккхандхо са̄дийати тин̣акат̣т̣хупа̄да̄на’’нти? ‘‘джалама̄нопи со, бханте, маха̄аггиккхандхо тин̣акат̣т̣хупа̄да̄нам̣ на са̄дийати, ким̣ пана ниббуто упасанто ачетано са̄дийати? ‘‘тасмим̣ пана, маха̄ра̄джа, аггиккхандхе упарате упасанте локе агги сун̃н̃о хотӣ’’ти. ‘‘на хи, бханте, кат̣т̣хам̣ аггисса ваттху хоти упа̄да̄нам̣, йе кечи манусса̄ аггика̄ма̄, те аттано тха̄мабалавӣрийена паччаттапурисака̄рена кат̣т̣хам̣ мантхайитва̄ [маддитва̄ (ка.)] аггим̣ ниббаттетва̄ тена аггина̄ аггикаран̣ӣйа̄ни камма̄ни каронтӣ’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, титтхийа̄нам̣ вачанам̣ миччха̄ бхавати ‘аса̄дийантасса като адхика̄ро ван̃джхо бхавати апхало’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, махатимаха̄аггиккхандхо паджджали, евамева бхагава̄ дасасахассийа̄ [дасасахассимхи (сӣ. пӣ. ка.)] локадха̄туйа̄ буддхасирийа̄ паджджали. йатха̄, маха̄ра̄джа, махатимаха̄аггиккхандхо паджджалитва̄ ниббуто, евамева бхагава̄ дасасахассийа̄ локадха̄туйа̄ буддхасирийа̄ паджджалитва̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббуто. йатха̄, маха̄ра̄джа, ниббуто аггиккхандхо тин̣акат̣т̣хупа̄да̄нам̣ на са̄дийати, евамева кхо локахитасса са̄дийана̄ пахӣна̄ упасанта̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, манусса̄ ниббуте аггиккхандхе анупа̄да̄не аттано тха̄мабалавӣрийена паччаттапурисака̄рена кат̣т̣хам̣ мантхайитва̄ аггим̣ ниббаттетва̄ тена аггина̄ аггикаран̣ӣйа̄ни камма̄ни каронти, евамева кхо деваманусса̄ татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева дха̄туратанам̣ ваттхум̣ каритва̄ татха̄гатасса н̃а̄н̣аратана̄рамман̣ена самма̄пат̣ипаттим̣ севанта̄ тиссо сампаттийо пат̣илабханти, имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхало.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи йена ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхало. йатха̄, маха̄ра̄джа, махатимаха̄ва̄то ва̄йитва̄ упарамеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, упарато ва̄то са̄дийати пуна ниббатта̄пана’’нти? ‘‘на хи, бханте, упаратасса ва̄тасса а̄бхого ва̄ манасика̄ро ва̄ пуна ниббатта̄пана̄йа’’. ‘‘ким̣ ка̄ран̣ам̣’’? ‘‘ачетана̄ са̄ ва̄йодха̄тӯ’’ти. ‘‘апи ну тасса, маха̄ра̄джа, упаратасса ва̄тасса ва̄тоти саман̃н̃а̄ апагаччхатӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, та̄лаван̣т̣авидхӯпана̄ни ва̄тасса уппаттийа̄ паччайа̄, йе кечи манусса̄ ун̣ха̄бхитатта̄ парил̣а̄хапарипӣл̣ита̄, те та̄лаван̣т̣ена ва̄ видхӯпанена ва̄ аттано тха̄мабалавӣрийена паччаттапурисака̄рена там̣ ниббаттетва̄ тена ва̄тена ун̣хам̣ нибба̄пенти парил̣а̄хам̣ вӯпасаментӣ’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, титтхийа̄нам̣ вачанам̣ миччха̄ бхавати ‘аса̄дийантасса като адхика̄ро ван̃джхо бхавати апхало’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, махатимаха̄ва̄то ва̄йи, евамева бхагава̄ дасасахассийа̄ локадха̄туйа̄ сӣталамадхурасантасукхумаметта̄ва̄тена упава̄йи. йатха̄, маха̄ра̄джа, махатимаха̄ва̄то ва̄йитва̄ упарато, евамева бхагава̄ сӣталамадхурасантасукхумаметта̄ва̄тена упава̄йитва̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббуто. йатха̄, маха̄ра̄джа, упарато ва̄то пуна ниббатта̄панам̣ на са̄дийати, евамева локахитасса са̄дийана̄ пахӣна̄ упасанта̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, те манусса̄ ун̣ха̄бхитатта̄ парил̣а̄хапарипӣл̣ита̄, евамева деваманусса̄ тивидхаггисанта̄папарил̣а̄хапарипӣл̣ита̄. йатха̄ та̄лаван̣т̣авидхӯпана̄ни ва̄тасса ниббаттийа̄ паччайа̄ хонти, евамева татха̄гатасса дха̄ту ча н̃а̄н̣аратанан̃ча паччайо хоти тиссаннам̣ сампаттӣнам̣ пат̣ила̄бха̄йа. йатха̄ манусса̄ ун̣ха̄бхитатта̄ парил̣а̄хапарипӣл̣ита̄ та̄лаван̣т̣ена ва̄ видхӯпанена ва̄ ва̄там̣ ниббаттетва̄ ун̣хам̣ нибба̄пенти парил̣а̄хам̣ вӯпасаменти, евамева деваманусса̄ татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева дха̄тун̃ча н̃а̄н̣аратанан̃ча пӯджетва̄ кусалам̣ ниббаттетва̄ тена кусалена тивидхаггисанта̄папарил̣а̄хам̣ нибба̄пенти вӯпасаменти. имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхалоти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи парава̄да̄нам̣ ниггаха̄йа. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо бхерим̣ а̄кот̣етва̄ саддам̣ ниббаттеййа, йо со бхерисаддо пурисена ниббаттито, со саддо антарадха̄йеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, саддо са̄дийати пуна ниббатта̄пана’’нти? ‘‘на хи, бханте, антарахито со саддо, наттхи тасса пуна уппа̄да̄йа а̄бхого ва̄ манасика̄ро ва̄, саким̣ ниббатте бхерисадде антарахите со бхерисаддо самуччхинно хоти. бхерӣ пана, бханте, паччайо хоти саддасса ниббаттийа̄, атха пурисо паччайе сати аттаджена ва̄йа̄мена бхерим̣ акот̣етва̄ саддам̣ ниббаттетӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄вимуттивимуттин̃а̄н̣адассанапарибха̄витам̣ дха̄туратанан̃ча дхамман̃ча винайан̃ча анусит̣т̣хан̃ча [анусаттхин̃ча (сӣ. пӣ.)] саттха̄рам̣ т̣хапайитва̄ сайам̣ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббуто, на ча париниббуте бхагавати сампаттила̄бхо упаччхинно хоти, бхавадуккхапат̣ипӣл̣ита̄ сатта̄ дха̄туратанан̃ча дхамман̃ча винайан̃ча анусит̣т̣хан̃ча паччайам̣ каритва̄ сампаттика̄ма̄ сампаттийо пат̣илабханти, имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхалоти.

‘‘дит̣т̣хан̃четам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ана̄гатамаддха̄нам̣. катхитан̃ча бхан̣итан̃ча а̄чиккхитан̃ча ‘сийа̄ кхо пана̄нанда, тумха̄кам̣ евамасса атӣтасаттхукам̣ па̄вачанам̣ наттхи но саттха̄ти, на кхо панетам̣, а̄нанда, евам̣ дат̣т̣хаббам̣, йо во, а̄нанда, майа̄ дхаммо ча винайо ча десито пан̃н̃атто, со во мамаччайена саттха̄’ти. париниббутасса татха̄гатасса аса̄дийантасса като адхика̄ро ван̃джхо бхавати апхалоти, там̣ тесам̣ титтхийа̄нам̣ вачанам̣ миччха̄ абхӯтам̣ витатхам̣ аликам̣ вируддхам̣ випарӣтам̣ дуккхада̄йакам̣ дуккхавипа̄кам̣ апа̄йагаманӣйанти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи йена ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхало. са̄дийати ну кхо, маха̄ра̄джа, айам̣ маха̄патхавӣ ‘саббабӣджа̄ни майи сам̣вирухантӯ’’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана та̄ни, маха̄ра̄джа, бӣджа̄ни аса̄дийантийа̄ маха̄патхавийа̄ сам̣вирухитва̄ дал̣хамӯладжат̣а̄патит̣т̣хита̄ кхандхаса̄раса̄кха̄паривиттхин̣н̣а̄ пуппхапхаладхара̄ хонтӣ’’ти? ‘‘аса̄дийантӣпи, бханте, маха̄патхавӣ тесам̣ бӣджа̄нам̣ ваттхум̣ хоти паччайам̣ дети вирухана̄йа, та̄ни бӣджа̄ни там̣ ваттхум̣ нисса̄йа тена паччайена сам̣вирухитва̄ дал̣хамӯладжат̣а̄патит̣т̣хита̄ кхандхаса̄раса̄кха̄паривиттхин̣н̣а̄ пуппхапхаладхара̄ хонтӣ’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, титтхийа̄ саке ва̄де нат̣т̣ха̄ хонти хата̄ вируддха̄, саче те бхан̣анти ‘аса̄дийантасса като адхика̄ро ван̃джхо бхавати апхало’ ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, маха̄патхавӣ, евам̣ татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо. йатха̄, маха̄ра̄джа, маха̄патхавӣ на кин̃чи са̄дийати, евам̣ татха̄гато на кин̃чи са̄дийати. йатха̄, маха̄ра̄джа, та̄ни бӣджа̄ни патхавим̣ нисса̄йа сам̣вирухитва̄ дал̣хамӯладжат̣а̄патит̣т̣хита̄ кхандхаса̄раса̄кха̄паривиттхин̣н̣а̄ пуппхапхаладхара̄ хонти, евам̣ деваманусса̄ татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева дха̄тун̃ча н̃а̄н̣аратанан̃ча нисса̄йа дал̣хакусаламӯлапатит̣т̣хита̄ сама̄дхиккхандхадхаммаса̄расӣласа̄кха̄паривиттхин̣н̣а̄ вимуттипуппхаса̄ман̃н̃апхаладхара̄ хонти, имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхалоти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи йена ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхало. са̄дийанти ну кхо, маха̄ра̄джа, име от̣т̣ха̄ гон̣а̄ гадрабха̄ аджа̄ пасӯ манусса̄ антокуччхисмим̣ кимикула̄нам̣ самбхава’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана те, маха̄ра̄джа, кимайо тесам̣ аса̄дийанта̄нам̣ антокуччхисмим̣ самбхавитва̄ бахупуттанатта̄ вепуллатам̣ па̄пун̣антӣ’’ти? ‘‘па̄пасса, бханте, каммасса балавата̄йа аса̄дийанта̄нам̣ йева тесам̣ сатта̄нам̣ антокуччхисмим̣ кимайо самбхавитва̄ бахупуттанатта̄ вепуллатам̣ па̄пун̣антӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева дха̄тусса ча н̃а̄н̣а̄рамман̣асса ча балавата̄йа татха̄гате като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхалоти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи йена ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхало. са̄дийанти ну кхо, маха̄ра̄джа, име манусса̄ име ат̣т̣ханавути рога̄ ка̄йе ниббаттантӯ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана те, маха̄ра̄джа, рога̄ аса̄дийанта̄нам̣ ка̄йе нипатантӣ’’ти? ‘‘пуббе катена, бханте, дуччаритена̄’’ти. ‘‘йади, маха̄ра̄джа, пуббе катам̣ акусалам̣ идха веданӣйам̣ хоти, тена хи, маха̄ра̄джа, пуббе катампи идха катампи кусала̄кусалам̣ каммам̣ аван̃джхам̣ бхавати сапхаланти. имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхалоти.

‘‘сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, нандако на̄ма йаккхо тхерам̣ са̄рипуттам̣ а̄са̄дайитва̄ патхавим̣ павит̣т̣хо’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, суййати, локе па̄кат̣о есо’’ти. ‘‘апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тхеро са̄рипутто са̄дийи нандакасса йаккхасса маха̄патхавигилана’’нти [паваттама̄непи (сйа̄.)]. ‘‘уббаттийантепи, бханте, садеваке локе патама̄непи чхама̄йам̣ чандимасӯрийе викирантепи синерупаббатара̄дже тхеро са̄рипутто на парасса дуккхам̣ са̄дийеййа. там̣ кисса хету? йена хетуна̄ тхеро са̄рипутто куджджхеййа ва̄ дуссеййа ва̄, со хету тхерасса са̄рипуттасса самӯхато самуччхинно, хетуно самуггха̄титатта̄, бханте, тхеро са̄рипутто джӣвитаха̄ракепи копам̣ на кареййа̄’’ти. ‘‘йади, маха̄ра̄джа, тхеро са̄рипутто нандакасса йаккхасса патхавигиланам̣ на са̄дийи, кисса пана нандако йаккхо патхавим̣ павит̣т̣хо’’ти? ‘‘акусаласса, бханте, каммасса балавата̄йа̄’’ти. ‘‘йади, маха̄ра̄джа, акусаласса каммасса балавата̄йа нандако йаккхо патхавим̣ павит̣т̣хо, аса̄дийантасса̄пи като апара̄дхо аван̃джхо бхавати сапхало. тена хи, маха̄ра̄джа, акусалассапи каммасса балавата̄йа аса̄дийантасса като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхалоти. имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхалоти.

‘‘кати ну кхо те, маха̄ра̄джа, манусса̄, йе етарахи маха̄патхавим̣ павит̣т̣ха̄, аттхи те таттха саван̣а’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, суййатӣ’’ти. ‘‘ин̇гха твам̣, маха̄ра̄джа, са̄вехӣ’’ти? ‘‘чин̃чама̄н̣авика̄, бханте, суппабуддхо ча сакко, девадатто ча тхеро, нандако ча йаккхо, нандо ча ма̄н̣авакоти. сутаметам̣, бханте, име пан̃ча джана̄ маха̄патхавим̣ павит̣т̣ха̄’’ти. ‘‘кисмим̣ те, маха̄ра̄джа, апараддха̄’’ти? ‘‘бхагавати ча, бханте, са̄вакесу ча̄’’ти. ‘‘апи ну кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ ва̄ са̄вака̄ ва̄ са̄дийим̣су имесам̣ маха̄патхавипависана’’нти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса париниббутасса аса̄дийантассева като адхика̄ро аван̃джхо бхавати сапхало’’ти. ‘‘сувин̃н̃а̄пито, бханте на̄гасена, пан̃хо гамбхӣро утта̄нӣкато, гуйхам̣ видам̣ситам̣, ган̣т̣хи бхинно, гаханам̣ агаханам̣ катам̣, нат̣т̣ха̄ парава̄да̄, бхагга̄ кудит̣т̣хӣ, ниппабха̄ джа̄та̄ кутиттхийа̄, твам̣ ган̣ӣварапаварама̄саджджа̄’’ти.

ката̄дхика̄расапхалапан̃хо пат̣хамо.

2. саббан̃н̃убха̄вапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, буддхо саббан̃н̃ӯ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, бхагава̄ саббан̃н̃ӯ, на ча бхагавато сататам̣ самитам̣ н̃а̄н̣адассанам̣ паччупат̣т̣хитам̣, а̄ваджджанапат̣ибаддхам̣ бхагавато саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣, а̄ваджджитва̄ йадиччхакам̣ джа̄на̄тӣ’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, буддхо асаббан̃н̃ӯти. йади тасса парийесана̄йа саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ хотӣ’’ти. ‘‘ва̄хасатам̣ кхо, маха̄ра̄джа, вӣхӣнам̣ ад̣д̣хачӯл̣ан̃ча ва̄ха̄ вӣхисаттамбан̣а̄ни две ча тумба̄ екаччхара̄ккхан̣е паваттачиттасса еттака̄ вӣхӣ лаккхам̣ т̣хапӣйама̄на̄ [т̣хапӣйама̄не (сӣ. пӣ.)] париккхайам̣ парийа̄да̄нам̣ гаччхеййум̣?

‘‘татриме саттавидха̄ читта̄ паваттанти, йе те, маха̄ра̄джа, сара̄га̄ садоса̄ самоха̄ сакилеса̄ абха̄витака̄йа̄ абха̄витасӣла̄ абха̄витачитта̄ абха̄витапан̃н̃а̄, тесам̣ там̣ читтам̣ гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? абха̄витатта̄ читтасса. йатха̄, маха̄ра̄джа, вам̣сана̄л̣асса витатасса виса̄ласса виттхин̣н̣асса сам̣сиббитависиббитасса са̄кха̄джат̣а̄джат̣итасса а̄кад̣д̣хийантасса гарукам̣ хоти а̄гаманам̣ дандхам̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? сам̣сиббитависиббитатта̄ са̄кха̄нам̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те сара̄га̄ садоса̄ самоха̄ сакилеса̄ абха̄витака̄йа̄ абха̄витасӣла̄ абха̄витачитта̄ абха̄витапан̃н̃а̄, тесам̣ там̣ читтам̣ гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? сам̣сиббитависиббитатта̄ килесехи, идам̣ пат̣хамам̣ читтам̣.

‘‘татридам̣ дутийам̣ читтам̣ вибхаттама̄паджджати – йе те, маха̄ра̄джа, сота̄панна̄ пихита̄па̄йа̄ дит̣т̣хиппатта̄ вин̃н̃а̄тасаттхуса̄сана̄, тесам̣ там̣ читтам̣ тӣсу т̣ха̄несу лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати. упарибхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? тӣсу т̣ха̄несу читтасса парисуддхатта̄ упари килеса̄нам̣ аппахӣнатта̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, вам̣сана̄л̣асса типаббаган̣т̣хипарисуддхасса упари са̄кха̄джат̣а̄джат̣итасса а̄кад̣д̣хийантасса йа̄ва типаббам̣ та̄ва лахукам̣ ети, тато упари тхаддхам̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? хет̣т̣ха̄ парисуддхатта̄ упари са̄кха̄джат̣а̄джат̣итатта̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те сота̄панна̄ пихита̄па̄йа̄ дит̣т̣хиппатта̄ вин̃н̃а̄тасаттхуса̄сана̄, тесам̣ там̣ читтам̣ тӣсу т̣ха̄несу лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, упарибхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? тӣсу т̣ха̄несу читтасса парисуддхатта̄ упари килеса̄нам̣ аппахӣнатта̄, идам̣ дутийам̣ читтам̣.

‘‘татридам̣ татийам̣ читтам̣ вибхаттама̄паджджати – йе те, маха̄ра̄джа, сакада̄га̄мино, йесам̣ ра̄гадосамоха̄ танубхӯта̄, тесам̣ там̣ читтам̣ пан̃часу т̣ха̄несу лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, упарибхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? пан̃часу т̣ха̄несу читтасса парисуддхатта̄ упари килеса̄нам̣ аппахӣнатта̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, вам̣сана̄л̣асса пан̃чапаббаган̣т̣хипарисуддхасса упари са̄кха̄джат̣а̄джат̣итасса а̄кад̣д̣хийантасса йа̄ва пан̃чапаббам̣ та̄ва лахукам̣ ети, тато упари тхаддхам̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? хет̣т̣ха̄ парисуддхатта̄ упари са̄кха̄джат̣а̄джат̣итатта̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те сакада̄га̄мино, йесам̣ ра̄гадосамоха̄ танубхӯта̄, тесам̣ там̣ читтам̣ пан̃часу т̣ха̄несу лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, упарибхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? пан̃часу т̣ха̄несу читтасса парисуддхатта̄ упари килеса̄нам̣ аппахӣнатта̄, идам̣ татийам̣ читтам̣.

‘‘татридам̣ чатуттхам̣ читтам̣ вибхаттама̄паджджати – йе те, маха̄ра̄джа, ана̄га̄мино, йесам̣ пан̃чорамбха̄гийа̄ни сан̃н̃оджана̄ни пахӣна̄ни, тесам̣ там̣ читтам̣ дасасу т̣ха̄несу лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, упарибхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? дасасу т̣ха̄несу читтасса парисуддхатта̄ упари килеса̄нам̣ аппахӣнатта̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, вам̣сана̄л̣асса дасапаббаган̣т̣хипарисуддхасса упари са̄кха̄джат̣а̄джат̣итасса а̄кад̣д̣хийантасса йа̄ва дасапаббам̣ та̄ва лахукам̣ ети, тато упари тхаддхам̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? хет̣т̣ха̄ парисуддхатта̄ упари са̄кха̄джат̣а̄джат̣итатта̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те ана̄га̄мино, йесам̣ пан̃чорамбха̄гийа̄ни сан̃н̃оджана̄ни пахӣна̄ни, тесам̣ там̣ читтам̣ дасасу т̣ха̄несу лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, упарибхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? дасасу т̣ха̄несу читтасса парисуддхатта̄ упари килеса̄нам̣ аппахӣнатта̄, идам̣ чатуттхам̣ читтам̣.

‘‘татридам̣ пан̃чамам̣ читтам̣ вибхаттама̄паджджати – йе те, маха̄ра̄джа, араханто кхӣн̣а̄сава̄ дхотамала̄ вантакилеса̄ вуситаванто катакаран̣ӣйа̄ охитабха̄ра̄ ануппаттасадаттха̄ париккхӣн̣абхавасан̃н̃оджана̄ паттапат̣исамбхида̄ са̄вакабхӯмӣсу парисуддха̄, тесам̣ там̣ читтам̣ са̄вакависайе лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, паччекабуддхабхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? парисуддхатта̄ са̄вакависайе, апарисуддхатта̄ паччекабуддхависайе. йатха̄, маха̄ра̄джа, вам̣сана̄л̣асса саббапаббаган̣т̣хипарисуддхасса а̄кад̣д̣хийантасса лахукам̣ хоти а̄гаманам̣ адандхам̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? саббапаббаган̣т̣хипарисуддхатта̄ агаханатта̄ вам̣сасса. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те араханто кхӣн̣а̄сава̄ дхотамала̄ вантакилеса̄ вуситаванто катакаран̣ӣйа̄ охитабха̄ра̄ ануппаттасадаттха̄ париккхӣн̣абхавасан̃н̃оджана̄ паттапат̣исамбхида̄ са̄вакабхӯмӣсу парисуддха̄, тесам̣ там̣ читтам̣ са̄вакависайе лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, паччекабуддхабхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? парисуддхатта̄ са̄вакависайе, апарисуддхатта̄ паччекабуддхависайе, идам̣ пан̃чамам̣ читтам̣.

‘‘татридам̣ чхат̣т̣хам̣ читтам̣ вибхаттама̄паджджати – йе те, маха̄ра̄джа, паччекабуддха̄ сайамбхуно ана̄чарийака̄ екача̄рино кхаггависа̄н̣акаппа̄ сакависайе парисуддхавималачитта̄, тесам̣ там̣ читтам̣ сакависайе лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, саббан̃н̃убуддхабхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? парисуддхатта̄ сакависайе махантатта̄ саббан̃н̃убуддхависайасса. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо сакависайам̣ париттам̣ надим̣ раттимпи дива̄пи йадиччхака аччхамбхито отареййа, атха парато маха̄самуддам̣ гамбхӣрам̣ виттхатам̣ ага̄дхамапа̄рам̣ дисва̄ бха̄йеййа, дандха̄йеййа на висахеййа отаритум̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? тин̣н̣атта̄ [чин̣н̣атта̄ (сӣ. сйа̄. пӣ.)] сакависайасса, махантатта̄ ча маха̄самуддасса. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те паччекабуддха̄ сайамбхуно ана̄чарийака̄ екача̄рино кхаггависа̄н̣акаппа̄ сакависайе парисуддхавималачитта̄, тесам̣ там̣ читтам̣ сакависайе лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати, саббан̃н̃убуддхабхӯмӣсу гарукам̣ уппаджджати дандхам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? парисуддхатта̄ сакависайе махантатта̄ саббан̃н̃убуддхависайасса, идам̣ чхат̣т̣хам̣ читтам̣.

‘‘татридам̣ саттамам̣ читтам̣ вибхаттама̄паджджати – йе те, маха̄ра̄джа, самма̄самбуддха̄ саббан̃н̃уно дасабаладхара̄ чатувеса̄раджджависа̄рада̄ ат̣т̣ха̄расахи буддхадхаммехи саманна̄гата̄ анантаджина̄ ана̄варан̣ан̃а̄н̣а̄, тесам̣ там̣ читтам̣ саббаттха лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? саббаттха парисуддхатта̄. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, на̄ра̄часса судхотасса вималасса нигган̣т̣хисса сукхумадха̄расса аджимхасса аван̇касса акут̣иласса дал̣хача̄пасама̄рӯл̣хасса кхомасукхуме ва̄ каппа̄сасукхуме ва̄ камбаласукхуме ва̄ балаванипа̄титасса дандха̄йитаттам̣ ва̄ лагганам̣ ва̄ хотӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄’’? ‘‘сукхуматта̄ ваттха̄нам̣ судхотатта̄ на̄ра̄часса нипа̄тасса ча балаватта̄’’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те самма̄самбуддха̄ саббан̃н̃уно дасабаладхара̄ чатувеса̄раджджависа̄рада̄ ат̣т̣ха̄расахи буддхадхаммехи саманна̄гата̄ анантаджина̄ ана̄варан̣ан̃а̄н̣а̄, тесам̣ там̣ читтам̣ саббаттха лахукам̣ уппаджджати лахукам̣ паваттати. ким̣ ка̄ран̣а̄? саббаттха парисуддхатта̄, идам̣ саттамам̣ читтам̣.

‘‘татра, маха̄ра̄джа, йадидам̣ саббан̃н̃убуддха̄нам̣ читтам̣, там̣ чханнампи читта̄нам̣ ган̣анам̣ атиккамитва̄ асан̇кхйеййена гун̣ена парисуддхан̃ча лахукан̃ча. йасма̄ ча бхагавато читтам̣ парисуддхан̃ча лахукан̃ча, тасма̄, маха̄ра̄джа, бхагава̄ йамакапа̄т̣ихӣрам̣ дассети. йамакапа̄т̣ихӣре, маха̄ра̄джа, н̃а̄таббам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ читтам̣ евам̣ лахупариваттанти, на таттха сакка̄ уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ ваттум̣, тепи, маха̄ра̄джа, па̄т̣ихӣра̄ саббан̃н̃убуддха̄нам̣ читтам̣ упа̄да̄йа ган̣анампи сан̇кхампи калампи калабха̄гампи на упенти, а̄ваджджанапат̣ибаддхам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣, а̄ваджджетва̄ йадиччхакам̣ джа̄на̄ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо хаттхе т̣хапитам̣ йам̣ кин̃чи дутийе хаттхе т̣хапеййа виват̣ена мукхена ва̄чам̣ ниччха̄реййа, мукхагатам̣ бходжанам̣ гилеййа, уммӣлетва̄ ва̄ нимӣлеййа, нимӣлетва̄ ва̄ уммӣлеййа, самин̃джитам̣ ва̄ ба̄хам̣ паса̄реййа, паса̄ритам̣ ва̄ ба̄хам̣ самин̃джеййа, чиратарам̣ етам̣, маха̄ра̄джа, лахутарам̣ бхагавато саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣, лахутарам̣ а̄ваджджанам̣, а̄ваджджетва̄ йадиччхакам̣ джа̄на̄ти, а̄ваджджанавикаламаттакена на та̄вата̄ буддха̄ бхагаванто асаббан̃н̃уно на̄ма хонтӣ’’ти.

‘‘а̄ваджджанампи, бханте на̄гасена, парийесана̄йа ка̄таббам̣, ин̇гха мам̣ таттха ка̄ран̣ена сан̃н̃а̄пехӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисасса ад̣д̣хасса махаддханасса маха̄бхогасса пахӯтаджа̄тарӯпараджатасса пахӯтавиттӯпакаран̣асса пахӯтадханадхан̃н̃асса са̄ливӣхийаватан̣д̣улатиламуггама̄сапуббан̣н̣а̄паран̣н̣асаппителанаванӣтакхӣрададхимадхугул̣апха̄н̣ита̄ ча кхал̣опикумбхипӣт̣харакот̣т̣хабха̄джанагата̄ бхавеййум̣, тасса ча пурисасса па̄хунако а̄гаччхеййа бхатта̄рахо бхатта̄бхикан̇кхӣ, тасса ча гехе йам̣ рандхам̣ бходжанам̣, там̣ паринит̣т̣хитам̣ бхавеййа, кумбхито тан̣д̣уле нӣхаритва̄ бходжанам̣ рандхеййа, апи ча кхо со, маха̄ра̄джа, та̄ватакена бходжанавекалламаттакена адхано на̄ма капан̣о на̄ма бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, чаккаваттиран̃н̃о гхарепи, бханте, ака̄ле бходжанавекаллам̣ хоти, ким̣ пана гахапатикасса̄’’ти? ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса а̄ваджджанавикаламаттакам̣ саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ а̄ваджджетва̄ йадиччхакам̣ джа̄на̄ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, руккхо асса пхалито он̣атавинато пин̣д̣ибха̄рабхарито, на кин̃чи таттха патитам̣ пхалам̣ бхавеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, руккхо та̄ватакена патитапхалавекалламаттакена апхало на̄ма бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, патанапат̣ибаддха̄ни та̄ни руккхапхала̄ни, патите йадиччхакам̣ лабхатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса а̄ваджджанапат̣ибаддхам̣ саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ а̄ваджджетва̄ йадиччхакам̣ джа̄на̄тӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, а̄ваджджетва̄ а̄ваджджетва̄ буддхо йадиччхакам̣ джа̄на̄тӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, бхагава̄ а̄ваджджетва̄ а̄ваджджетва̄ йадиччхакам̣ джа̄на̄тӣ’’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, чаккаваттӣ ра̄джа̄ йада̄ чаккаратанам̣ сарати ‘упету ме чаккаратана’нти, сарите чаккаратанам̣ упети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато а̄ваджджетва̄ а̄ваджджетва̄ йадиччхакам̣ джа̄на̄тӣ’’ти. ‘‘дал̣хам̣, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ам̣, буддхо саббан̃н̃ӯ, сампат̣иччха̄ма буддхо саббан̃н̃ӯ’’ти.

буддхасаббан̃н̃убха̄вапан̃хо дутийо.

3. девадаттапаббаджджапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, девадатто кена пабба̄джито’’ти? ‘‘чха йиме, маха̄ра̄джа, кхаттийакума̄ра̄ бхаддийо ча ануруддхо ча а̄нандо ча бхагу ча кимило [кимбило (сӣ. пӣ.) ма. ни. 2.166 пасситаббам̣] ча девадатто ча упа̄ликаппако саттамо абхисамбуддхе саттхари сакйакула̄нандаджанане бхагавантам̣ анупаббаджанта̄ никкхамим̣су, те бхагава̄ пабба̄джесӣ’’ти. ‘‘нану, бханте, девадаттена паббаджитва̄ сан̇гхо бхинно’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, девадаттена паббаджитва̄ сан̇гхо бхинно, на гихӣ сан̇гхам̣ бхиндати, на бхиккхунӣ, на сиккхама̄на̄, на са̄ман̣еро, на са̄ман̣ерӣ сан̇гхам̣ бхиндати, бхиккху пакататто сама̄насам̣ва̄сако сама̄насӣма̄йам̣ т̣хито сан̇гхам̣ бхиндатӣти. сан̇гхабхедако, бханте, пуггало ким̣ каммам̣ пхусатӣ’’ти? ‘‘каппат̣т̣хитикам̣, маха̄ра̄джа, каммам̣ пхусатӣ’’ти.

‘‘ким̣ пана, бханте на̄гасена, буддхо джа̄на̄ти ‘девадатто паббаджитва̄ сан̇гхам̣ бхиндиссати, сан̇гхам̣ бхиндитва̄ каппам̣ нирайе паччиссатӣ’’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, татха̄гато джа̄на̄ти ‘девадатто паббаджитва̄ сан̇гхам̣ бхиндиссати, сан̇гхам̣ бхиндитва̄ каппам̣ нирайе паччиссатӣ’’’ти. ‘‘йади, бханте на̄гасена, буддхо джа̄на̄ти ‘девадатто паббаджитва̄ сан̇гхам̣ бхиндиссати, сан̇гхам̣ бхиндитва̄ каппам̣ нирайе паччиссатӣ’ти, тена хи, бханте на̄гасена, буддхо ка̄рун̣ико анукампако хитесӣ саббасатта̄нам̣ ахитам̣ апанетва̄ хитамупадахатӣти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади там̣ аджа̄нитва̄ пабба̄джеси, тена хи буддхо асаббан̃н̃ӯти, айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, виджат̣ехи етам̣ маха̄джат̣ам̣, бхинда пара̄пава̄дам̣, ана̄гате аддха̄не тайа̄ садиса̄ буддхиманто бхиккхӯ дуллабха̄ бхависсанти, еттха тава балам̣ пака̄сехӣ’’ти.

‘‘ка̄рун̣ико, маха̄ра̄джа, бхагава̄ саббан̃н̃ӯ ча, ка̄рун̃н̃ена, маха̄ра̄джа, бхагава̄ саббан̃н̃утан̃а̄н̣ена девадаттасса гатим̣ олокенто аддаса девадаттам̣ а̄па̄йикам̣ каммам̣ [апара̄парийакаммам̣ (сӣ. сйа̄. пӣ.)] а̄йӯхитва̄ анека̄ни каппакот̣исатасахасса̄ни нирайена нирайам̣ винипа̄тена винипа̄там̣ гаччхантам̣, там̣ бхагава̄ саббан̃н̃утан̃а̄н̣ена джа̄нитва̄ имасса апарийантакатам̣ каммам̣ мама са̄сане паббаджитасса парийантакатам̣ бхависсати, пуримам̣ упа̄да̄йа парийантакатам̣ дуккхам̣ бхависсати, апаббаджитопи айам̣ могхапурисо каппат̣т̣хийамева каммам̣ а̄йӯхиссатӣти ка̄рун̃н̃ена девадаттам̣ пабба̄джесӣ’’ти.

‘‘тена хи, бханте на̄гасена, буддхо вадхитва̄ телена маккхети, папа̄те па̄тетва̄ хаттхам̣ дети, ма̄ретва̄ джӣвитам̣ парийесати, йам̣ со пат̣хамам̣ дуккхам̣ датва̄ паччха̄ сукхам̣ упадахатӣ’’ти? ‘‘вадхетипи, маха̄ра̄джа, татха̄гато сатта̄нам̣ хитавасена, па̄тетипи сатта̄нам̣ хитавасена, ма̄ретипи сатта̄нам̣ хитавасена, вадхитва̄пи, маха̄ра̄джа, татха̄гато сатта̄нам̣ хитамева упадахати, па̄тетва̄пи сатта̄нам̣ хитамева упадахати, ма̄ретва̄пи сатта̄нам̣ хитамева упадахати. йатха̄, маха̄ра̄джа, ма̄та̄питаро на̄ма вадхитва̄пи па̄тайитва̄пи путта̄нам̣ хитамева упадаханти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато вадхетипи сатта̄нам̣ хитавасена, па̄тетипи сатта̄нам̣ хитавасена, ма̄ретипи сатта̄нам̣ хитавасена, вадхитва̄пи, маха̄ра̄джа, татха̄гато сатта̄нам̣ хитамева упадахати, па̄тетва̄пи сатта̄нам̣ хитамева упадахати, ма̄ретва̄пи сатта̄нам̣ хитамева упадахати, йена йена йогена сатта̄нам̣ гун̣авуд̣д̣хи хоти, тена тена йогена саббасатта̄нам̣ хитамева упадахати. саче, маха̄ра̄джа, девадатто на пабба̄джеййа, гихибхӯто сама̄но нирайасам̣ваттаникам̣ бахум̣ па̄пакаммам̣ катва̄ анека̄ни каппакот̣исатасахасса̄ни нирайена нирайам̣ винипа̄тена винипа̄там̣ гаччханто бахум̣ дуккхам̣ ведайиссати, там̣ бхагава̄ джа̄нама̄но ка̄рун̃н̃ена девадаттам̣ пабба̄джеси, ‘мама са̄сане паббаджитасса дуккхам̣ парийантакатам̣ бхависсатӣ’ти ка̄рун̃н̃ена гарукам̣ дуккхам̣ лахукам̣ ака̄си.

‘‘йатха̄ ва̄, маха̄ра̄джа, дханайасасирин̃а̄тибалена балава̄ пурисо аттано н̃а̄тим̣ ва̄ миттам̣ ва̄ ран̃н̃а̄ гарукам̣ дан̣д̣ам̣ дха̄рентам̣ аттано бахувиссаттхабха̄вена саматтхата̄йа гарукам̣ дан̣д̣ам̣ лахукам̣ ака̄си, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ бахӯни каппакот̣исатасахасса̄ни дуккхам̣ ведайама̄нам̣ девадаттам̣ пабба̄джетва̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄вимуттибаласаматтхабха̄вена гарукам̣ дуккхам̣ лахукам̣ ака̄си.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кусало бхисакко саллакатто гарукам̣ рогам̣ балавосадхабалена лахукам̣ кароти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бахӯни каппакот̣исатасахасса̄ни дуккхам̣ ведайама̄нам̣ девадаттам̣ бхагава̄ роган̃н̃ута̄йа пабба̄джетва̄ ка̄рун̃н̃абало паттхаддхадхаммосадхабалена гарукам̣ дуккхам̣ лахукам̣ ака̄си. апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, бхагава̄ бахуведанӣйам̣ девадаттам̣ аппаведанӣйам̣ каронто кин̃чи апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа̄’’ти? ‘‘на кин̃чи, бханте, апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа антамасо гаддӯханаматтампӣ’’ти. ‘‘имампи кхо, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣ аттхато сампат̣иччха, йена ка̄ран̣ена бхагава̄ девадаттам̣ пабба̄джеси.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена бхагава̄ девадаттам̣ пабба̄джеси. йатха̄, маха̄ра̄джа, чорам̣ а̄гуча̄рим̣ гахетва̄ ран̃н̃о дассеййум̣, ‘айам̣ кхо, дева, чоро а̄гуча̄рӣ, имасса йам̣ иччхаси, там̣ дан̣д̣ам̣ пан̣ехӣ’ти. таменам̣ ра̄джа̄ евам̣ вадеййа ‘тена хи, бхан̣е, имам̣ чорам̣ бахинагарам̣ нӣхаритва̄ а̄гха̄тане сӣсам̣ чхиндатха̄’’ти, ‘евам̣ дева̄’ти кхо те ран̃н̃о пат̣иссутва̄ там̣ бахинагарам̣ нӣхаритва̄ а̄гха̄танам̣ найеййум̣. таменам̣ пассеййа кочидева пурисо ран̃н̃о сантика̄ ладдхаваро ладдхайасадханабхого а̄деййавачано балавиччхитака̄рӣ, со тасса ка̄рун̃н̃ам̣ катва̄ те пурисе евам̣ вадеййа ‘алам̣, бхо, ким̣ тумха̄кам̣ имасса сӣсаччхеданена, тена хи бхо имасса хаттхам̣ ва̄ па̄дам̣ ва̄ чхиндитва̄ джӣвитам̣ раккхатха, ахаметасса ка̄ран̣а̄ ран̃н̃о сантике пат̣ивачанам̣ карисса̄мӣ’ти. те тасса балавато вачанена тасса чорасса хаттхам̣ ва̄ па̄дам̣ ва̄ чхиндитва̄ джӣвитам̣ раккхеййум̣. апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, пурисо евам̣ ка̄рӣ тасса чорасса киччака̄рӣ асса̄’’ти? ‘‘джӣвитада̄йако со, бханте, пурисо тасса чорасса, джӣвите динне ким̣ тасса акатам̣ на̄ма аттхӣ’’ти? ‘‘йа̄ пана хаттхапа̄даччхедане ведана̄, со та̄йа ведана̄йа кин̃чи апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа̄’’ти? ‘‘аттано катена со, бханте, чоро дуккхаведанам̣ ведайати, джӣвитада̄йако пана пурисо на кин̃чи апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ ка̄рун̃н̃ена девадаттам̣ пабба̄джеси ‘мама са̄сане паббаджитасса дуккхам̣ парийантакатам̣ бхависсатӣ’ти. парийантакатан̃ча, маха̄ра̄джа, девадаттасса дуккхам̣, девадатто, маха̄ра̄джа, маран̣ака̄ле –

‘‘‘имехи ат̣т̣хӣхи тамаггапуггалам̣, дева̄тидевам̣ нарадаммаса̄ратхим̣;

самантачаккхум̣ сатапун̃н̃алаккхан̣ам̣, па̄н̣ехи буддхам̣ саран̣ам̣ упемӣ’ти.

‘‘па̄н̣упетам̣ саран̣амагама̄си. девадатто, маха̄ра̄джа, чха кот̣т̣ха̄се кате каппе атикканте пат̣хамакот̣т̣ха̄се сан̇гхам̣ бхинди, пан̃ча кот̣т̣ха̄се нирайе паччитва̄ тато муччитва̄ ат̣т̣хиссаро на̄ма паччекабуддхо бхависсати. апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, бхагава̄ евам̣ ка̄рӣ девадаттасса киччака̄рӣ асса̄’’ти? ‘‘саббададо, бханте на̄гасена, татха̄гато девадаттасса, йам̣ татха̄гато девадаттам̣ паччекабодхим̣ па̄пессати, ким̣ татха̄гатена девадаттасса акатам̣ на̄ма аттхӣ’’ти? ‘‘йам̣ пана, маха̄ра̄джа, девадатто сан̇гхам̣ бхиндитва̄ нирайе дуккхаведанам̣ ведайати, апи ну кхо бхагава̄ татонида̄нам̣ кин̃чи апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, аттана̄ катена, бханте, девадатто каппам̣ нирайе паччати, дуккхапарийантака̄рако саттха̄ на кин̃чи апун̃н̃ам̣ а̄паджджатӣ’’ти. ‘‘имампи кхо, твам̣ маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣ аттхато сампат̣иччха, йена ка̄ран̣ена бхагава̄ девадаттам̣ пабба̄джеси.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена бхагава̄ девадаттам̣ пабба̄джеси. йатха̄, маха̄ра̄джа, кусало бхисакко саллакатто ва̄тапиттасемхасаннипа̄таутупарин̣а̄мависамапариха̄раопаккамикопаккантам̣ пӯтикун̣ападуггандха̄бхисан̃чханнам̣ антосаллам̣ сусирагатам̣ пуббарухирасампун̣н̣ам̣ ван̣ам̣ вӯпасаменто ван̣амукхам̣ каккхал̣атикхин̣акха̄ракат̣укена бхесаджджена анулимпати парипаччана̄йа, парипаччитва̄ мудубха̄вамупагатам̣ саттхена викантайитва̄ д̣ахати сала̄ка̄йа, дад̣д̣хе кха̄ралаван̣ам̣ дети, бхесаджджена анулимпати ван̣арухана̄йа бйа̄дхитасса соттхибха̄вамануппаттийа̄, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, бхисакко саллакатто ахитачитто бхесаджджена анулимпати, саттхена викантети, д̣ахати сала̄ка̄йа, кха̄ралаван̣ам̣ детӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, хитачитто соттхика̄мо та̄ни кирийа̄ни каротӣ’’ти. ‘‘йа̄ панасса бхесаджджакирийа̄каран̣ена уппанна̄ дуккхаведана̄, татонида̄нам̣ со бхисакко саллакатто кин̃чи апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа̄’’ти? ‘‘хитачитто, бханте, соттхика̄мо бхисакко саллакатто та̄ни кирийа̄ни кароти, ким̣ со татонида̄нам̣ апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа, саггага̄мӣ со, бханте, бхисакко саллакатто’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, ка̄рун̃н̃ена бхагава̄ девадаттам̣ пабба̄джеси дуккхапаримуттийа̄.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена бхагава̄ девадаттам̣ пабба̄джеси. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо кан̣т̣акена виддхо асса, атхан̃н̃атаро пурисо тасса хитака̄мо соттхика̄мо тин̣хена кан̣т̣акенава̄ саттхамукхена ва̄ самантато чхиндитва̄ паггхарантена лохитена там̣ кан̣т̣акам̣ нӣхареййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, пурисо ахитака̄мо там̣ кан̣т̣акам̣ нӣхаратӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, хитака̄мо со, бханте, пурисо соттхика̄мо там̣ кан̣т̣акам̣ нӣхарати. саче со, бханте, там̣ кан̣т̣акам̣ на нӣхареййа, маран̣ам̣ ва̄ со тена па̄пун̣еййа маран̣аматтам̣ ва̄ дуккха’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато ка̄рун̃н̃ена девадаттам̣ пабба̄джеси дуккхапаримуттийа̄. саче маха̄ра̄джа, бхагава̄ девадаттам̣ на пабба̄джеййа, каппакот̣исатасахассампи девадатто бхавапарампара̄йа нирайе паччеййа̄’’ти.

‘‘анусотага̄мим̣, бханте на̄гасена, девадаттам̣ татха̄гато пат̣исотам̣ па̄песи, випантхапат̣ипаннам̣ девадаттам̣ пантхе пат̣ипа̄деси, папа̄те патитасса девадаттасса патит̣т̣хам̣ ада̄си, висамагатам̣ девадаттам̣ татха̄гато самам̣ а̄ропеси, име ча, бханте на̄гасена, хетӯ има̄ни ча ка̄ран̣а̄ни на сакка̄ ан̃н̃ена сандассетум̣ ан̃н̃атра тава̄дисена буддхимата̄’’ти.

девадаттапаббаджджапан̃хо татийо.

4. патхавичаланапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ – ‘ат̣т̣химе, бхиккхаве [ат̣т̣химе а̄нанда (а. ни. 8.70)], хетӯ ат̣т̣ха паччайа̄ махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа̄’ти. асесавачанам̣ идам̣, ниссесавачанам̣ идам̣, ниппарийа̄йавачанам̣ идам̣, наттхан̃н̃о навамо хету махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа. йади, бханте на̄гасена, ан̃н̃о навамо хету бхавеййа махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа, тампи хетум̣ бхагава̄ катхеййа. йасма̄ ча кхо, бханте на̄гасена, наттхан̃н̃о навамо хету махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа, тасма̄ ана̄чиккхито бхагавата̄, айан̃ча навамо хету диссати махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа, йам̣ вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄ти. йади, бханте на̄гасена, ат̣т̣хева хетӯ ат̣т̣ха паччайа̄ махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа, тена хи вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, тена хи ат̣т̣хева хетӯ ат̣т̣ха паччайа̄ махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа̄ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо сукхумо дуннивет̣хийо андхакаран̣о чева гамбхӣро ча, со тава̄нуппатто, несо ан̃н̃ена иттарапан̃н̃ена сакка̄ висаджджетум̣ ан̃н̃атра тава̄дисена буддхимата̄’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ – ‘ат̣т̣химе, бхиккхаве, хетӯ ат̣т̣ха паччайа̄ махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа̄’ти. йам̣ вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, тан̃ча пана ака̄ликам̣ када̄чуппаттикам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи виппамуттам̣, тасма̄ аган̣итам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, локе тайо йева мегха̄ ган̣ӣйанти вассико хемантико па̄вусакоти. йади те мун̃читва̄ ан̃н̃о мегхо павассати, на со мегхо ган̣ӣйати самматехи мегхехи, ака̄ламегхотвева сан̇кхам̣ гаччхати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не йам̣ саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, ака̄ликам̣ етам̣ када̄чуппаттикам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи виппамуттам̣, на там̣ ган̣ӣйати ат̣т̣хахи хетӯхи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, химаванта̄ паббата̄ пан̃ча надисата̄ни санданти, тесам̣, маха̄ра̄джа, пан̃чаннам̣ надисата̄нам̣ дасева надийо надиган̣ана̄йа ган̣ӣйанти. сеййатхӣдам̣, ган̇га̄ йамуна̄ ачираватӣ сарабхӯ махӣ синдху сарассатӣ ветраватӣ вӣтам̣са̄ чандабха̄га̄ти, авасеса̄ надийо надиган̣ана̄йа аган̣ита̄. ким̣ ка̄ран̣а̄? на та̄ надийо дхувасалила̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не йам̣ саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, ака̄ликам̣ етам̣ када̄чуппаттикам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи виппамуттам̣, на там̣ ган̣ӣйати ат̣т̣хахи хетӯхи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о сатампи двисатампи тисатампи амачча̄ хонти, тесам̣ чха йева джана̄ амаччаган̣ана̄йа ган̣ӣйанти. сеййатхӣдам̣, сена̄пати пурохито аккхадассо бхан̣д̣а̄га̄рико чхаттагга̄хако кхаггагга̄хако. ете йева амаччаган̣ана̄йа ган̣ӣйанти. ким̣ ка̄ран̣а̄? йуттатта̄ ра̄джагун̣ехи, авасеса̄ аган̣ита̄, саббе амачча̄твева сан̇кхам̣ гаччханти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не йам̣ саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, ака̄ликам̣ етам̣ када̄чуппаттикам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи виппамуттам̣, на там̣ ган̣ӣйати ат̣т̣хахи хетӯхи.

‘‘суййати ну кхо, маха̄ра̄джа, етарахи джинаса̄сане ката̄дхика̄ра̄нам̣ дит̣т̣хадхаммасукхаведанӣйакаммам̣, китти ча йесам̣ аббхуггата̄ девамануссесӯ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, суййати етарахи джинаса̄сане ката̄дхика̄ра̄нам̣ дит̣т̣хадхаммасукхаведанӣйакаммам̣, китти ча йесам̣ аббхуггата̄ девамануссесу сатта джана̄ти’’. ‘‘ке ча те, маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘сумано ча, бханте, ма̄ла̄ка̄ро, екаса̄т̣ако ча бра̄хман̣о, пун̣н̣о ча бхатако, маллика̄ ча девӣ, гопа̄лама̄та̄ ча девӣ, суппийа̄ ча упа̄сика̄, пун̣н̣а̄ ча да̄сӣти име сатта дит̣т̣хадхаммасукхаведанӣйа̄ сатта̄, китти ча имесам̣ аббхуггата̄ девамануссесӯ’’ти.

‘‘апарепи суййанти ну кхо атӣте ма̄нусакенева сарӣрадехена тидасабхаванам̣ гата̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, суййантӣ’’ти. ‘‘ке ча те, маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘гуттило ча гандхаббо, са̄дхӣно ча ра̄джа̄, ними ча ра̄джа̄, мандха̄та̄ ча ра̄джа̄ти име чатуро джана̄ суййанти, тенева ма̄нусакена сарӣрадехена тидасабхаванам̣ гата̄’’ти. ‘‘сучирампи катам̣ суййати сукатадуккат̣анти? сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, атӣте ва̄ аддха̄не ваттама̄не ва̄ аддха̄не иттханна̄масса да̄не дӣйама̄не саким̣ ва̄ двиккхаттум̣ ва̄ тиккхаттум̣ ва̄ маха̄патхавӣ кампита̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘аттхи ме, маха̄ра̄джа, а̄гамо адхигамо парийатти саванам̣ сиккха̄балам̣ суссӯса̄ парипуччха̄ а̄чарийупа̄санам̣, майа̄пи на сутапуббам̣ ‘иттханна̄масса да̄не дӣйама̄не саким̣ ва̄ двиккхаттум̣ ва̄ тиккхаттум̣ ва̄ маха̄патхавӣ кампита̄’ти т̣хапетва̄ вессантарасса ра̄джавасабхасса да̄наварам̣. бхагавато ча, маха̄ра̄джа, кассапасса, бхагавато ча сакйамуниноти двиннам̣ буддха̄нам̣ антаре ган̣анапатхам̣ вӣтиватта̄ вассакот̣ийо атикканта̄, таттхапи ме саванам̣ наттхи ‘иттханна̄масса да̄не дӣйама̄не саким̣ ва̄ двиккхаттум̣ ва̄ тиккхаттум̣ ва̄ маха̄патхавӣ кампита̄’ти. на, маха̄ра̄джа, та̄ватакена вӣрийена та̄ватакена параккамена маха̄патхавӣ кампати, гун̣абха̄рабхарита̄, маха̄ра̄джа, саббасочеййакирийагун̣абха̄рабхарита̄ дха̄ретум̣ на висахантӣ маха̄патхавӣ чалати кампати паведхати.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, сакат̣асса атибха̄рабхаритасса на̄бхийо ча немийо ча пхаланти аккхо бхиджджати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, саббасочеййакирийагун̣абха̄рабхарита̄ маха̄патхавӣ дха̄ретум̣ на висахантӣ чалати кампати паведхати.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, гаганам̣ аниладжалавегасан̃чха̄дитам̣ уссаннаджалабха̄рабхаритам̣ атива̄тена пхут̣итатта̄ надати равати гал̣агал̣а̄йати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, маха̄патхавӣ ран̃н̃о вессантарасса да̄набалавипулауссаннабха̄рабхарита̄ дха̄ретум̣ на висахантӣ чалати кампати паведхати. на хи, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о вессантарасса читтам̣ ра̄гавасена паваттати, на досавасена паваттати, на мохавасена паваттати, на ма̄навасена паваттати, на дит̣т̣хивасена паваттати, на килесавасена паваттати, на витаккавасена паваттати, на аративасена паваттати, атха кхо да̄навасена бахулам̣ паваттати ‘кинти ана̄гата̄ йа̄чака̄ мама сантике а̄гаччхеййум̣, а̄гата̄ ча йа̄чака̄ йатха̄ка̄мам̣ лабхитва̄ аттамана̄ бхавеййу’нти сататам̣ самитам̣ да̄нам̣ пати ма̄насам̣ т̣хапитам̣ хоти. ран̃н̃о, маха̄ра̄джа, вессантарасса сататам̣ самитам̣ дасасу т̣ха̄несу ма̄насам̣ т̣хапитам̣ хоти даме саме кхантийам̣ сам̣варе йаме нийаме аккодхе авихим̣са̄йам̣ сачче сочеййе. ран̃н̃о, маха̄ра̄джа, вессантарасса ка̄месана̄ пахӣна̄, бхавесана̄ пат̣иппассаддха̄, брахмачарийесана̄йа йева уссуккам̣ а̄панно, ран̃н̃о, маха̄ра̄джа, вессантарасса аттараккха̄ [парараккха̄йа (сӣ. пӣ.)] пахӣна̄, саббасаттараккха̄йа уссуккам̣ а̄панно ‘кинти име сатта̄ самагга̄ ассу арога̄ садхана̄ дӣгха̄йука̄’ти бахулам̣ йева ма̄насам̣ паваттати. дадама̄но ча, маха̄ра̄джа, вессантаро ра̄джа̄ там̣ да̄нам̣ на бхавасампаттихету дети, на дханахету дети, на пат̣ида̄нахету дети, на упала̄панахету дети, на а̄йухету дети, на ван̣н̣ахету дети, на сукхахету дети, на балахету дети, на йасахету дети, на путтахету дети, на дхӣтухету дети, атха кхо саббан̃н̃утан̃а̄н̣ахету саббан̃н̃утан̃а̄н̣аратанасса ка̄ран̣а̄ еварӯпе атулавипула̄нуттаре да̄наваре ада̄си, саббан̃н̃утам̣ патто ча имам̣ га̄тхам̣ абха̄си –

‘‘‘джа̄лим̣ кан̣ха̄джинам̣ дхӣтам̣, маддидевим̣ патиббатам̣;

чаджама̄но на чинтесим̣, бодхийа̄ йева ка̄ран̣а̄’ти.

‘‘вессантаро, маха̄ра̄джа, ра̄джа̄ аккодхена кодхам̣ джина̄ти, аса̄дхум̣ са̄дхуна̄ джина̄ти, кадарийам̣ да̄нена джина̄ти, аликава̄динам̣ саччена джина̄ти, саббам̣ акусалам̣ кусалена джина̄ти. тасса евам̣ дадама̄насса дхамма̄нугатасса дхаммасӣсакасса [дхамма̄сӣсакасса (ка.)] да̄наниссандабалава [да̄наниссандабала (сӣ. пӣ.)] вӣрийавипулавиппха̄рена хет̣т̣ха̄ маха̄ва̄та̄ сан̃чаланти сан̣икам̣ сан̣икам̣ саким̣ саким̣ а̄кула̄кула̄ ва̄йанти онаманти уннаманти винаманти, чхиннапаттапа̄дапа̄ [сӣннаппаттапа̄дапа̄ (сӣ.)] папатанти, гумбам̣ гумбам̣ вала̄хака̄ гагане сандха̄ванти, раджосан̃чита̄ ва̄та̄ да̄рун̣а̄ хонти, гаганам̣ уппӣл̣ита̄ ва̄та̄ ва̄йанти, сахаса̄ дхамадхама̄йанти, маха̄бхӣмо саддо ниччхарати, тесу ва̄тесу купитесу удакам̣ сан̣икам̣ сан̣икам̣ чалати, удаке чалите кхуббханти маччхакаччхапа̄, йамакайамака̄ ӯмийо джа̄йанти, джалачара̄ сатта̄ тасанти, джалавӣчи йуганаддхо ваттати, вӣчина̄до паваттати, гхора̄ буббул̣а̄ [пуббул̣а̄ (ка.)] ут̣т̣хаханти, пхен̣ама̄ла̄ бхаванти, уттарати маха̄самуддо, диса̄видисам̣ дха̄вати удакам̣, уддхам̣сотапат̣исотамукха̄ санданти салиладха̄ра̄, тасанти асура̄ гарул̣а̄ на̄га̄ йаккха̄, уббиджджанти ‘ким̣ ну кхо, катхам̣ ну кхо, са̄гаро випариваттатӣ’ти, гаманапатхамесанти бхӣтачитта̄, кхубхите лул̣ите джаладха̄ре пакампати маха̄патхавӣ санага̄ саса̄гара̄, париваттати синеругири кӯт̣аселасикхаро винамама̄но хоти, вимана̄ хонти ахинакулабил̣а̄ракот̣т̣хукасӯкарамигапаккхино, руданти йаккха̄ аппесаккха̄, хасанти йаккха̄ махесаккха̄ кампама̄на̄йа маха̄патхавийа̄.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, махати маха̄парийоге уддханагате удакасампун̣н̣е а̄кин̣н̣атан̣д̣уле хет̣т̣хато агги джалама̄но пат̣хамам̣ та̄ва парийогам̣ санта̄пети, парийого сантатто удакам̣ санта̄пети, удакам̣ сантаттам̣ тан̣д̣улам̣ санта̄пети, тан̣д̣улам̣ сантаттам̣ уммуджджати нимуджджати, буббул̣акаджа̄там̣ хоти, пхен̣ама̄ла̄ уттарати; евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантаро ра̄джа̄ йам̣ локе дуччаджам̣, там̣ чаджи, тасса там̣ дуччаджам̣ чаджантасса да̄насса сабха̄ваниссандена хет̣т̣ха̄ маха̄ва̄та̄ дха̄ретум̣ на висаханта̄ парикуппим̣су [парикампим̣су (ка.)], маха̄ва̄тесу парикупитесу [парикхуббхитесу (сйа̄.)] удакам̣ кампи, удаке кампите маха̄патхавӣ кампи, ити тада̄ маха̄ва̄та̄ ча удакан̃ча маха̄патхавӣ ча̄ти име тайо екамана̄ вийа ахесум̣ маха̄да̄наниссандена випулабалавӣрийена наттхедисо, маха̄ра̄джа, ан̃н̃асса да̄на̄нубха̄во, йатха̄ вессантарасса ран̃н̃о маха̄да̄на̄нубха̄во. йатха̄, маха̄ра̄джа, махийа̄ бахувидха̄ ман̣айо виджджанти. сеййатхӣдам̣, инданӣло маха̄нӣло джотирасо вел̣урийо умма̄пуппхо сирӣсапуппхо манохаро сӯрийаканто чандаканто ваджиро кхаджджопанако пхуссара̄го лохитан̇го маса̄рагаллоти, ете саббе атиккамма чаккаваттиман̣и аггамаккха̄йати, чаккаваттиман̣и, маха̄ра̄джа, саманта̄ йоджанам̣ обха̄сети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йам̣ кин̃чи махийа̄ да̄нам̣ виджджати апи асадисада̄нам̣ парамам̣, там̣ саббам̣ атиккамма вессантарасса ран̃н̃о маха̄да̄нам̣ аггамаккха̄йати, вессантарасса, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о маха̄да̄не дӣйама̄не саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄’’ти.

‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, буддха̄нам̣, аббхутам̣, бханте на̄гасена, буддха̄нам̣, йам̣ татха̄гато бодхисатто сама̄но асамо локена евам̣кханти евам̣читто евам̣адхимутти евам̣адхиппа̄йо, бодхисатта̄нам̣, бханте на̄гасена, параккамо даккха̄пито, па̄рамӣ ча джина̄нам̣ бхиййо обха̄сита̄, чарийам̣ чаратопи та̄ва татха̄гатасса садеваке локе сет̣т̣хабха̄во анудассито. са̄дху, бханте на̄гасена, тхомитам̣ джинаса̄санам̣, джотита̄ джинапа̄рамӣ, чхинно титтхийа̄нам̣ ва̄даган̣т̣хи, бхинно пара̄пава̄дакумбхо [гумбо тайа̄ виддхам̣сито (сйа̄.)], пан̃хо гамбхӣро утта̄нӣкато, гаханам̣ агаханам̣ катам̣, самма̄ ладдхам̣ джинапутта̄нам̣ нибба̄ханам̣ [нибба̄йанам̣ (ка.)], еваметам̣ ган̣иварапавара татха̄ сампат̣иччха̄ма̄’’ти.

патхавичаланапан̃хо чатуттхо.

5. сивира̄джачаккхуда̄напан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе евам̣ бхан̣атха ‘сивира̄джена йа̄чакасса чаккхӯни динна̄ни, андхасса сато пуна диббачаккхӯни уппанна̄нӣ’ти, етампи вачанам̣ сакасат̣ам̣ саниггахам̣ садосам̣ ‘хетусамуггха̄те ахетусмим̣ аваттхусмим̣ наттхи диббачаккхусса уппа̄до’ти сутте вуттам̣, йади, бханте на̄гасена, сивира̄джена йа̄чакасса чаккхӯни динна̄ни, тена хи ‘пуна диббачаккхӯни уппанна̄нӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄; йади диббачаккхӯни уппанна̄ни, тена хи ‘сивира̄джена йа̄чакасса чаккхӯни динна̄нӣ’ти йам̣ вачанам̣, тампи миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо ган̣т̣хитопи ган̣т̣хитаро вет̣хатопи вет̣хатаро гаханатопи гаханатаро, со тава̄нуппатто, таттха чхандамабхиджанехи нибба̄хана̄йа парава̄да̄нам̣ ниггаха̄йа̄’’ти.

‘‘динна̄ни, маха̄ра̄джа, сивира̄джена йа̄чакасса чаккхӯни, таттха ма̄ виматим̣ уппа̄дехи, пуна дибба̄ни ча чаккхӯни уппанна̄ни, таттха̄пи ма̄ виматим̣ джанехӣ’’ти. ‘‘апи ну кхо, бханте на̄гасена, хетусамуггха̄те ахетусмим̣ аваттхусмим̣ диббачаккху уппаджджатӣ’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана, бханте, еттха ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена хетусамуггха̄те ахетусмим̣ аваттхусмим̣ диббачаккху уппаджджати, ин̇гха та̄ва ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехӣ’’ти?

‘‘ким̣ пана, маха̄ра̄джа, аттхи локе саччам̣ на̄ма, йена саччава̄дино саччакирийам̣ каронтӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, аттхи локе саччам̣ на̄ма, саччена, бханте на̄гасена, саччава̄дино саччакирийам̣ катва̄ девам̣ васса̄пенти, аггим̣ нибба̄пенти, висам̣ пат̣ихананти, ан̃н̃ампи вивидхам̣ каттаббам̣ каронтӣ’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, йуджджати самети сивира̄джасса саччабалена диббачаккхӯни уппанна̄нӣти, саччабалена, маха̄ра̄джа, аваттхусмим̣ диббачаккху уппаджджати, саччам̣ йева таттха ваттху бхавати диббачаккхусса уппа̄да̄йа.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йе кечи сатта̄ саччамануга̄йанти ‘маха̄мегхо павассатӯ’ти, тесам̣ саха саччаманугӣтена маха̄мегхо павассати, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, аттхи а̄ка̄се вассахету санничито ‘йена хетуна̄ маха̄мегхо павассатӣ’’’ти? ‘‘на хи, бханте, саччам̣ йева таттха хету бхавати махато мегхасса павассана̄йа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи тасса пакатихету, саччам̣ йеветтха ваттху бхавати диббачаккхусса уппа̄да̄йа̄ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, йе кечи сатта̄ саччамануга̄йанти ‘джалитападжджалитамаха̄аггиккхандхо пат̣иниваттатӯ’ти, тесам̣ саха саччаманугӣтена джалитападжджалитамаха̄аггиккхандхо кхан̣ена пат̣иниваттати. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, аттхи тасмим̣ джалитападжджалите маха̄аггиккхандхе хету санничито ‘йена хетуна̄ джалитападжджалитамаха̄аггиккхандхо кхан̣ена пат̣иниваттатӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, саччам̣ йева таттха ваттху хоти тасса джалитападжджалитасса маха̄аггиккхандхасса кхан̣ена пат̣иниваттана̄йа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи тасса пакатихету, саччам̣ йеветтха ваттху бхавати диббачаккхусса уппа̄да̄йа̄ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, йе кечи сатта̄ саччамануга̄йанти ‘висам̣ хала̄халам̣ агадам̣ бхаватӯ’ти. тесам̣ саха саччаманугӣтена висам̣ хала̄халам̣ кхан̣ена агадам̣ бхавати, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, аттхи тасмим̣ хала̄халависе хету санничито ‘йена хетуна̄ висам̣ хала̄халам̣ кхан̣ена агадам̣ бхаватӣ’’’ти? ‘‘на хи, бханте, саччам̣ йева таттха хету бхавати висасса хала̄халасса кхан̣ена пат̣игха̄та̄йа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, вина̄ пакатихетум̣ саччам̣ йеветтха ваттху бхавати диббачаккхусса уппа̄да̄йа̄ти.

‘‘чатуннампи, маха̄ра̄джа, арийасачча̄нам̣ пат̣иведха̄йа наттхан̃н̃ам̣ ваттху, саччам̣ ваттхум̣ катва̄ чатта̄ри арийасачча̄ни пат̣ивиджджхантӣти. аттхи, маха̄ра̄джа, чӣнависайе чӣнара̄джа̄, со маха̄самудде кӣл̣итука̄мо [балим̣ ка̄тука̄мо (сӣ. пӣ.)] чатума̄се чатума̄се саччакирийам̣ катва̄ саха ратхена антомаха̄самудде йоджанам̣ пависати, тасса ратхасӣсасса пурато пурато маха̄ва̄риккхандхо пат̣иккамати, никкхантасса пуна оттхарати, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, со маха̄самуддо садевамануссенапи локена пакатика̄йабалена сакка̄ пат̣иккама̄пету’’нти? ‘‘атипариттакепи, бханте, тал̣а̄ке удакам̣ на сакка̄ садевамануссенапи локена пакатика̄йабалена пат̣иккама̄петум̣, ким̣ пана маха̄самудде удака’’нти? ‘‘имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена саччабалам̣ н̃а̄таббам̣ ‘наттхи там̣ т̣ха̄нам̣, йам̣ саччена на паттабба’нти.

‘‘нагаре, маха̄ра̄джа, па̄т̣алипутте асоко дхаммара̄джа̄ санегамаджа̄нападаамаччабхат̣абаламаха̄маттехи паривуто ган̇гам̣ надим̣ [ган̇га̄надим̣ (сӣ.)] навасалиласампун̣н̣ам̣ саматиттхикам̣ самбхаритам̣ пан̃чайоджанасата̄йа̄мам̣ йоджанапутхулам̣ сандама̄нам̣ дисва̄ амачче евама̄ха ‘аттхи кочи, бхан̣е, саматтхо, йо имам̣ маха̄ган̇гам̣ пат̣исотам̣ санда̄пету’нти. амачча̄ а̄хам̣су ‘дуккарам̣ дева̄’ти.

‘‘тасмим̣ йева ган̇га̄кӯле т̣хита̄ бандхуматӣ на̄ма ган̣ика̄ ассоси ран̃н̃а̄ кира евам̣ вуттам̣ ‘сакка̄ ну кхо имам̣ маха̄ган̇гам̣ пат̣исотам̣ санда̄пету’нти, са̄ евама̄ха ‘ахан̃хи нагаре па̄т̣алипутте ган̣ика̄ рӯпӯпаджӣвинӣ антимаджӣвика̄, мама та̄ва ра̄джа̄ саччакирийам̣ пассатӯ’ти. атха са̄ саччакирийам̣ ака̄си, саха тасса̄ саччакирийа̄йа кхан̣ена са̄ маха̄ган̇га̄ гал̣агал̣а̄йантӣ пат̣исотам̣ сандиттха махато джанака̄йасса пассато.

‘‘атха ра̄джа̄ ган̇га̄йа а̄ват̣т̣аӯмивегаджанитам̣ хала̄халасаддам̣ сутва̄ вимхито аччхарийаббхутаджа̄то амачче евама̄ха ‘кисса̄йам̣, бхан̣е, маха̄ган̇га̄ пат̣исотам̣ сандатӣ’ти? ‘бандхуматӣ, маха̄ра̄джа, ган̣ика̄ тава вачанам̣ сутва̄ саччакирийам̣ ака̄си, тасса̄ саччакирийа̄йа маха̄ган̇га̄ уддхам̣мукха̄ сандатӣ’ти.

‘‘атха сам̣виггахадайо ра̄джа̄ туритатурито сайам̣ гантва̄ там̣ ган̣икам̣ пуччхи ‘саччам̣ кира, дже, тайа̄ саччакирийа̄йа айам̣ ган̇га̄ пат̣исотам̣ санда̄пита̄’ти? ‘а̄ма дева̄’ти. ра̄джа̄ а̄ха ‘ким̣ те таттха балам̣ аттхи, ко ва̄ те вачанам̣ а̄дийати анумматто, кена твам̣ балена имам̣ маха̄ган̇гам̣ пат̣исотам̣ санда̄песӣ’ти? са̄ а̄ха ‘саччабалена̄хам̣, маха̄ра̄джа, имам̣ маха̄ган̇гам̣ пат̣исотам̣ санда̄песи’нти. ра̄джа̄ а̄ха ‘ким̣ те саччабалам̣ аттхи чорийа̄ дхуттийа̄ асатийа̄ чхинника̄йа па̄пийа̄ бхиннасӣла̄йа [па̄пика̄йа бхиннасӣма̄йа (сӣ.)] хириатиккантика̄йа андхаджанапалобхика̄йа̄’ти. ‘саччам̣, маха̄ра̄джа, та̄дисика̄ ахам̣, та̄дисика̄йапи ме, маха̄ра̄джа, саччакирийа̄ аттхи, йа̄йа̄хам̣ иччхама̄на̄ садевакампи локам̣ париваттеййа’нти. ра̄джа̄ а̄ха ‘катама̄ пана са̄ хоти саччакирийа̄, ин̇гха мам̣ са̄вехӣ’ти. ‘йо ме, маха̄ра̄джа, дханам̣ дети кхаттийо ва̄ бра̄хман̣о ва̄ вессо ва̄ суддо ва̄ ан̃н̃о ва̄ кочи, тесам̣ самакам̣ йева упат̣т̣хаха̄ми, ‘‘кхаттийо’’ти висесо наттхи, ‘‘суддо’’ти атиман̃н̃ана̄ [атиман̃н̃ама̄но (ка.)] наттхи, анунайаппат̣игхавиппамутта̄ дханасса̄микам̣ паричара̄ми, еса̄ ме дева саччакирийа̄, йа̄йа̄хам̣ имам̣ маха̄ган̇гам̣ пат̣исотам̣ санда̄песи’нти.

‘‘итипи, маха̄ра̄джа, сачче т̣хита̄ на кин̃чи аттхам̣ на винданти. динна̄ни ча, маха̄ра̄джа, сивира̄джена йа̄чакасса чаккхӯни, диббачаккхӯни ча уппанна̄ни, тан̃ча саччакирийа̄йа. йам̣ пана сутте вуттам̣ ‘мам̣сачаккхусмим̣ нат̣т̣хе ахетусмим̣ аваттхусмим̣ наттхи диббачаккхусса уппа̄до’ти. там̣ бха̄вана̄майам̣ чаккхум̣ сандха̄йа вуттам̣, еваметам̣, маха̄ра̄джа, дха̄рехӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, суниббет̣хито пан̃хо, суниддит̣т̣хо ниггахо, сумаддита̄ парава̄да̄, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

сивира̄джачаккхуда̄напан̃хо пан̃чамо.

6. габбха̄ваккантипан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘тин̣н̣ам̣ кхо пана, бхиккхаве, саннипа̄та̄ габбхасса авакканти [габбхасса̄вакканти (ма. ни. 1.408)] хоти, идха ма̄та̄питаро ча саннипатита̄ хонти, ма̄та̄ ча утунӣ хоти, гандхаббо ча паччупат̣т̣хито хоти, имесам̣ кхо, бхиккхаве, тин̣н̣ам̣ саннипа̄та̄ габбхасса авакканти хотӣ’ти, асесавачанаметам̣, ниссесавачанаметам̣, ниппарийа̄йавачанаметам̣, арахассавачанаметам̣, садеваманусса̄нам̣ маджджхе нисӣдитва̄ бхан̣итам̣, айан̃ча двиннам̣ саннипа̄та̄ габбхасса авакканти диссати, дукӯлена та̄пасена па̄рика̄йа та̄пасийа̄ утуника̄ле даккхин̣ена хаттхан̇гут̣т̣хена на̄бхи пара̄мат̣т̣ха̄, тасса тена на̄бхипара̄масанена са̄макума̄ро ниббатто. ма̄тан̇гена̄пи исина̄ бра̄хман̣акан̃н̃а̄йа утуника̄ле даккхин̣ена хаттхан̇гут̣т̣хена на̄бхи пара̄мат̣т̣ха̄, тасса тена на̄бхипара̄масанена ман̣д̣абйо на̄ма ма̄н̣авако ниббаттоти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘тин̣н̣ам̣ кхо пана, бхиккхаве, саннипа̄та̄ габбхасса авакканти хотӣ’ти. тена хи са̄мо ча кума̄ро ман̣д̣абйо ча ма̄н̣авако убхопи те на̄бхипара̄масанена ниббатта̄ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади, бханте, татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘са̄мо ча кума̄ро ман̣д̣абйо ча ма̄н̣авако на̄бхипара̄масанена ниббатта̄’’ти, тена хи ‘тин̣н̣ам̣ кхо пана, бхиккхаве, саннипа̄та̄ габбхасса авакканти хотӣ’ти йам̣ вачанам̣, тампи миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо сугамбхӣро сунипун̣о висайо буддхиманта̄нам̣, со тава̄нуппатто, чхинда виматипатхам̣, дха̄рехи н̃а̄н̣авараппаджджота’’нти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘тин̣н̣ам̣ кхо пана, бхиккхаве, саннипа̄та̄ габбхасса авакканти хоти, идха ма̄та̄питаро ча саннипатита̄ хонти, ма̄та̄ ча утунӣ хоти, гандхаббо ча паччупат̣т̣хито хоти, евам̣ тин̣н̣ам̣ саннипа̄та̄ габбхасса авакканти хотӣ’ти. бхан̣итан̃ча ‘са̄мо ча кума̄ро ман̣д̣абйо ча ма̄н̣авако на̄бхипара̄масанена ниббатта̄’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, йена ка̄ран̣ена пан̃хо сувиниччхито хоти, тена ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехӣ’’ти.

‘‘сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, сам̣киччо ча кума̄ро исисин̇го ча та̄пасо тхеро ча кума̄ракассапо ‘имина̄ на̄ма те ниббатта̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, суййати, аббхуггата̄ тесам̣ джа̄ти, две мигадхенуйо та̄ва утуника̄ле двиннам̣ та̄паса̄нам̣ пасса̄ват̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ сасамбхавам̣ пасса̄вам̣ пивим̣су, тена пасса̄васамбхавена сам̣киччо ча кума̄ро исисин̇го ча та̄пасо ниббатта̄. тхерасса уда̄йисса бхиккхунупассайам̣ упагатасса раттачиттена бхиккхунийа̄ ан̇гаджа̄там̣ упаниджджха̄йантасса самбхавам̣ ка̄са̄ве муччи. атха кхо а̄йасма̄ уда̄йи там̣ бхиккхуним̣ етадавоча ‘гаччха бхагини, удакам̣ а̄хара антарава̄сакам̣ дховисса̄мӣ’ти. ‘а̄хараййа ахамева дховисса̄мӣ’ти. тато са̄ бхиккхунӣ утунисамайе там̣ самбхавам̣ екадесам̣ мукхена аггахеси, екадесам̣ ан̇гаджа̄те паккхипи, тена тхеро кума̄ракассапо ниббаттоти етам̣ джано а̄ха̄’’ти.

‘‘апи ну кхо твам̣, маха̄ра̄джа, саддахаси там̣ вачана’’нти? ‘‘а̄ма бханте, балавам̣ таттха майам̣ ка̄ран̣ам̣ упалабха̄ма, йена майам̣ ка̄ран̣ена саддаха̄ма ‘имина̄ ка̄ран̣ена ниббатта̄’’ти. ‘‘ким̣ панеттха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣а’’нти? ‘‘супарикаммакате, бханте, калале бӣджам̣ нипатитва̄ кхиппам̣ сам̣вирухатӣ’’ти. ‘‘а̄ма маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, бханте, са̄ бхиккхунӣ утунӣ сама̄на̄ сан̣т̣хите калале рухире паччхиннавеге т̣хита̄йа дха̄туйа̄ там̣ самбхавам̣ гахетва̄ тасмим̣ калале паккхипи, тена тасса̄ габбхо сан̣т̣ха̄си, евам̣ таттха ка̄ран̣ам̣ паччема тесам̣ ниббаттийа̄’’ти. ‘‘еваметам̣, маха̄ра̄джа, татха̄ сампат̣иччха̄ми, йониппавесена габбхо самбхаватӣти. сампат̣иччхаси пана, твам̣ маха̄ра̄джа, тхерасса кума̄ракассапасса габбха̄ваккамана’’нти? ‘‘а̄ма бханте’’ти. ‘‘са̄дху, маха̄ра̄джа, пачча̄гатоси мама висайам̣, екавидхенапи габбха̄ваккантим̣ катхайанто мама̄нубалам̣ бхависсаси, атха йа̄ пана та̄ две мигадхенуйо пасса̄вам̣ пивитва̄ габбхам̣ пат̣илабхим̣су, та̄сам̣ твам̣ саддахаси габбхасса̄ваккамана’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, йам̣ кин̃чи бхуттам̣ пӣтам̣ кха̄йитам̣ лехитам̣, саббам̣ там̣ калалам̣ осарати, т̣ха̄нагатам̣ вуд̣д̣хима̄паджджати. йатха̄, бханте на̄гасена, йа̄ ка̄чи сарита̄ на̄ма, сабба̄ та̄ маха̄самуддам̣ осаранти, т̣ха̄нагата̄ вуд̣д̣хима̄паджджанти. евамева кхо, бханте на̄гасена, йам̣ кин̃чи бхуттам̣ пӣтам̣ кха̄йитам̣ лехитам̣, саббам̣ там̣ калалам̣ осарати, т̣ха̄нагатам̣ вуд̣д̣хима̄паджджати, тена̄хам̣ ка̄ран̣ена саддаха̄ми мукхагатенапи габбхасса авакканти хотӣ’’ти. ‘‘са̄дху, маха̄ра̄джа, га̄л̣хатарам̣ упагатоси мама висайам̣, мукхапа̄ненапи двайасаннипа̄то бхавати. сам̣киччасса ча, маха̄ра̄джа, кума̄расса исисин̇гасса ча та̄пасасса тхерасса ча кума̄ракассапасса габбха̄ваккаманам̣ сампат̣иччхасӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, саннипа̄то осаратӣ’’ти.

‘‘са̄мопи, маха̄ра̄джа, кума̄ро ман̣д̣абйопи ма̄н̣авако тӣсу саннипа̄тесу антогадха̄, екараса̄ йева пуримена, таттха ка̄ран̣ам̣ ваккха̄ми. дукӯло ча, маха̄ра̄джа, та̄пасо па̄рика̄ ча та̄пасӣ убхопи те аран̃н̃ава̄са̄ ахесум̣ павивека̄дхимутта̄ уттаматтхагавесака̄, тапатеджена йа̄ва брахмалокам̣ санта̄песум̣. тесам̣ тада̄ сакко дева̄наминдо са̄йам̣ па̄там̣ упат̣т̣ха̄нам̣ а̄гаччхати. со тесам̣ гарукатаметтата̄йа упадха̄ренто аддаса ана̄гатамаддха̄не двиннампи тесам̣ чаккхӯнам̣ антарадха̄нам̣, дисва̄ те евама̄ха ‘екам̣ ме, бхонто, вачанам̣ каротха, са̄дху екам̣ путтам̣ джанеййа̄тха, со тумха̄кам̣ упат̣т̣ха̄ко бхависсати а̄ламбано ча̄’ти. ‘алам̣, косийа, ма̄ евам̣ бхан̣ӣ’ти. те тасса там̣ вачанам̣ на сампат̣иччхим̣су. анукампако аттхака̄мо сакко дева̄наминдо дутийампи…пе… татийампи те евама̄ха ‘екам̣ ме, бхонто, вачанам̣ каротха, са̄дху екам̣ путтам̣ джанеййа̄тха, со тумха̄кам̣ упат̣т̣ха̄ко бхависсати а̄ламбано ча̄’ти. татийампи те а̄хам̣су ‘алам̣, косийа, ма̄ твам̣ кхо амхе анаттхе нийоджехи, када̄йам̣ ка̄йо на бхиджджиссати, бхиджджату айам̣ ка̄йо бхеданадхаммо, бхиджджантийа̄пи дхаран̣ийа̄ патантепи селасикхаре пхалантепи а̄ка̄се патантепи чандимасӯрийе нева майам̣ локадхаммехи миссайисса̄ма, ма̄ твам̣ амха̄кам̣ саммукхабха̄вам̣ упагаччха, упагатасса те есо висса̄со, анаттхачаро твам̣ ман̃н̃е’ти.

тато сакко дева̄наминдо тесам̣ манам̣ алабхама̄но гарукато пан̃джалико пуна йа̄чи ‘йади ме вачанам̣ на уссахатха ка̄тум̣, йада̄ та̄пасӣ утунӣ хоти пуппхаватӣ, тада̄ твам̣, бханте, даккхин̣ена хаттхан̇гут̣т̣хена на̄бхим̣ пара̄масеййа̄си, тена са̄ габбхам̣ лаччхати, саннипа̄то йевеса габбха̄ваккантийа̄’ти. ‘саккомахам̣, косийа, там̣ вачанам̣ ка̄тум̣, на та̄ватакена амха̄кам̣ тапо бхиджджати, хотӯ’ти сампат̣иччхим̣су. та̄йа ча пана вела̄йа девабхаване аттхи девапутто уссаннакусаламӯло кхӣн̣а̄йуко а̄йуккхайаппатто йадиччхакам̣ саматтхо оккамитум̣ апи чаккаваттикулепи. атха сакко дева̄наминдо там̣ девапуттам̣ упасан̇камитва̄ евама̄ха ‘ехи кхо, ма̄риса, супабха̄то те дивасо, аттхасиддхи упагата̄, йамахам̣ те упат̣т̣ха̄нама̄гамим̣, раман̣ӣйе те ока̄се ва̄со бхависсати, патирӯпе куле пат̣исандхи бхависсати, сундарехи ма̄та̄питӯхи вад̣д̣хетаббо, ехи ме вачанам̣ карохӣ’ти йа̄чи. дутийампи…пе… татийампи йа̄чи сираси пан̃джаликато.

тато со девапутто евама̄ха ‘катамам̣ там̣, ма̄риса, кулам̣, йам̣ твам̣ абхиккхан̣ам̣ киттайаси пунаппуна’нти. ‘дукӯло ча та̄пасо па̄рика̄ ча та̄пасӣ’ти. со тасса вачанам̣ сутва̄ тут̣т̣хо сампат̣иччхи ‘са̄дху, ма̄риса, йо тава чхандо, со хоту, а̄кан̇кхама̄но ахам̣, ма̄риса, паттхите куле уппаджджеййам̣, кимхи куле уппаджджа̄ми ан̣д̣адже ва̄ джала̄будже ва̄ сам̣седадже ва̄ опапа̄тике ва̄’ти? ‘джала̄буджа̄йа, ма̄риса, йонийа̄ уппаджджа̄хӣ’ти. атха сакко дева̄наминдо уппаттидивасам̣ виган̣етва̄ дукӯласса та̄пасасса а̄рочеси ‘асукасмим̣ на̄ма дивасе та̄пасӣ утунӣ бхависсати пуппхаватӣ, тада̄ твам̣, бханте, даккхин̣ена хаттхан̇гут̣т̣хена на̄бхим̣ пара̄масеййа̄сӣ’ти. тасмим̣, маха̄ра̄джа, дивасе та̄пасӣ ча утунӣ пуппхаватӣ ахоси, девапутто ча таттхӯпаго паччупат̣т̣хито ахоси, та̄пасо ча даккхин̣ена хаттхан̇гут̣т̣хена та̄пасийа̄ на̄бхим̣ пара̄маси, ити те тайо саннипа̄та̄ ахесум̣, на̄бхипара̄масанена та̄пасийа̄ ра̄го удапа̄ди, со панасса̄ ра̄го на̄бхипара̄масанам̣ пат̣ичча ма̄ твам̣ саннипа̄там̣ аджджха̄ча̄рамева ман̃н̃и, ӯхасанампи [хасанампи (ка.)] саннипа̄то, уллапанампи саннипа̄то, упаниджджха̄йанампи саннипа̄то, пуббабха̄габха̄вато ра̄гасса уппа̄да̄йа а̄масанена саннипа̄то джа̄йати, саннипа̄та̄ оккаманам̣ хотӣти.

‘‘анаджджха̄ча̄репи, маха̄ра̄джа, пара̄масанена габбха̄вакканти хоти. йатха̄, маха̄ра̄джа, агги джалама̄но апара̄масанопи упагатасса сӣтам̣ бйапаханти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, анаджджха̄ча̄репи пара̄масанена габбха̄вакканти хоти.

‘‘чатуннам̣, маха̄ра̄джа, васена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти каммавасена йонивасена кулавасена а̄йа̄чанавасена, апи ча саббепете сатта̄ каммасамбхава̄ каммасамут̣т̣ха̄на̄.

‘‘катхам̣, маха̄ра̄джа, каммавасена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти? уссаннакусаламӯла̄, маха̄ра̄джа, сатта̄ йадиччхакам̣ уппаджджанти кхаттийамаха̄са̄лакуле ва̄ бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ва̄ гахапатимаха̄са̄лакуле ва̄ девесу ва̄ ан̣д̣аджа̄йа ва̄ йонийа̄ джала̄буджа̄йа ва̄ йонийа̄ сам̣седаджа̄йа ва̄ йонийа̄ опапа̄тика̄йа ва̄ йонийа̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо ад̣д̣хо махаддхано маха̄бхого пахӯтаджа̄тарӯпараджато пахӯтавиттӯпакаран̣о пахӯтадханадхан̃н̃о пахӯтан̃а̄типаккхо да̄сим̣ ва̄ да̄сам̣ ва̄ кхеттам̣ ва̄ ваттхум̣ ва̄ га̄мам̣ ва̄ нигамам̣ ва̄ джанападам̣ ва̄ йам̣ кин̃чи манаса̄ абхипаттхитам̣, йадиччхакам̣ двигун̣атигун̣ампи дханам̣ датва̄ кин̣а̄ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, уссаннакусаламӯла̄ сатта̄ йадиччхакам̣ уппаджджанти кхаттийамаха̄са̄лакуле ва̄ бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ва̄ гахапатимаха̄са̄лакуле ва̄ девесу ва̄ ан̣д̣аджа̄йа ва̄ йонийа̄ джала̄буджа̄йа ва̄ йонийа̄ сам̣седаджайа ва̄ йонийа̄ опапа̄тика̄йа ва̄ йонийа̄. евам̣ каммавасена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти.

‘‘катхам̣ йонивасена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти? куккут̣а̄нам̣, маха̄ра̄джа, ва̄тена габбха̄вакканти хоти. бала̄ка̄нам̣ мегхасаддена габбха̄вакканти хоти. саббепи дева̄ агаббхасеййака̄ сатта̄ йева, тесам̣ на̄на̄ван̣н̣ена габбха̄вакканти хоти. йатха̄, маха̄ра̄джа, манусса̄ на̄на̄ван̣н̣ена махийа̄ чаранти, кечи пурато пат̣иччха̄денти, кечи паччхато пат̣иччха̄денти, кечи нагга̄ хонти, кечи бхан̣д̣ӯ хонти сетапат̣адхара̄, кечи мол̣ибаддха̄ хонти, кечи бхан̣д̣ӯ ка̄са̄вавасана̄ хонти, кечи ка̄са̄вавасана̄ мол̣ибаддха̄ хонти, кечи джат̣ино ва̄качӣрадхара̄ [ва̄качӣра̄ (ка.)] хонти, кечи чаммавасана̄ хонти, кечи расмийо нива̄сенти, саббепете манусса̄ на̄на̄ван̣н̣ена махийа̄ чаранти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сатта̄ йева те саббе, тесам̣ на̄на̄ван̣н̣ена габбха̄вакканти хоти. евам̣ йонивасена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти.

‘‘катхам̣ кулавасена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти? кулам̣ на̄ма, маха̄ра̄джа, чатта̄ри кула̄ни ан̣д̣аджам̣ джала̄буджам̣ сам̣седаджам̣ опапа̄тикам̣. йади таттха гандхаббо йато куточи а̄гантва̄ ан̣д̣адже куле уппаджджати, со таттха ан̣д̣аджо хоти…пе… джала̄будже куле…пе… сам̣седадже куле…пе… опапа̄тике куле уппаджджати, со таттха опапа̄тико хоти. тесу тесу кулесу та̄диса̄ йева сатта̄ самбхаванти. йатха̄, маха̄ра̄джа, химавати нерупаббатам̣ йе кечи мигапаккхино упенти, саббе те сакаван̣н̣ам̣ виджахитва̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄ хонти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи гандхаббо йато куточи а̄гантва̄ ан̣д̣аджам̣ йоним̣ упагантва̄ сабха̄ваван̣н̣ам̣ виджахитва̄ ан̣д̣аджо хоти…пе… джала̄буджам̣…пе… сам̣седаджам̣…пе… опапа̄тикам̣ йоним̣ упагантва̄ сабха̄ваван̣н̣ам̣ виджахитва̄ опапа̄тико хоти, евам̣ кулавасена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти.

‘‘катхам̣ а̄йа̄чанавасена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти? идха, маха̄ра̄джа, кулам̣ хоти апуттакам̣ бахуса̄патеййам̣ саддхам̣ пасаннам̣ сӣлавантам̣ калйа̄н̣адхаммам̣ тапанисситам̣, девапутто ча уссаннакусаламӯло чаванадхаммо хоти. атха сакко дева̄наминдо тасса куласса анукампа̄йа там̣ девапуттам̣ а̄йа̄чати ‘пан̣идхехи, ма̄риса, асукасса куласса махесийа̄ куччхи’нти. со тасса а̄йа̄чанахету там̣ кулам̣ пан̣идхети. йатха̄, маха̄ра̄джа, манусса̄ пун̃н̃ака̄ма̄ саман̣ам̣ манобха̄ванӣйам̣ а̄йа̄читва̄ гехам̣ упаненти, айам̣ упагантва̄ саббасса куласса сукха̄вахо бхависсатӣти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, сакко дева̄наминдо там̣ девапуттам̣ а̄йа̄читва̄ там̣ кулам̣ упанети. евам̣ а̄йа̄чанавасена сатта̄нам̣ габбха̄вакканти хоти.

‘‘са̄мо, маха̄ра̄джа, кума̄ро саккена дева̄наминдена а̄йа̄чито па̄рика̄йа та̄пасийа̄ куччхим̣ окканто. са̄мо, маха̄ра̄джа, кума̄ро катапун̃н̃о, ма̄та̄питаро сӣлаванто калйа̄н̣адхамма̄, а̄йа̄чако сакко, тин̣н̣ам̣ четопан̣идхийа̄ са̄мо кума̄ро ниббатто. идха, маха̄ра̄джа, найакусало пурисо сукат̣т̣хе анӯпакхетте бӣджам̣ ропеййа, апи ну тасса бӣджасса антара̄йам̣ виваджджентасса вуд̣д̣хийа̄ кочи антара̄йо бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, нирупагха̄там̣ бӣджам̣ кхиппам̣ сам̣вирухеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, са̄мо кума̄ро мутто уппаннантара̄йехи тин̣н̣ам̣ четопан̣идхийа̄ ниббатто.

‘‘апи ну кхо, маха̄ра̄джа, сутапуббам̣ тайа̄ исӣнам̣ манопадосена иддхо пхӣто маха̄джанападо саджано самуччхинно’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, суййати. махийа̄ дан̣д̣ака̄ран̃н̃ам̣ [дан̣д̣акӣран̃н̃ам̣ (ма. ни. 2.65)] маджджха̄ран̃н̃ам̣ ка̄лин̇га̄ран̃н̃ам̣ ма̄тан̇га̄ран̃н̃ам̣, саббам̣ там̣ аран̃н̃ам̣ аран̃н̃абхӯтам̣, саббепете джанапада̄ исӣнам̣ манопадосена кхайам̣ гата̄’’ти. ‘‘йади, маха̄ра̄джа, тесам̣ манопадосена сусамиддха̄ джанапада̄ уччхиджджанти, апи ну кхо тесам̣ манопаса̄дена кин̃чи ниббаттеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, са̄мо кума̄ро тин̣н̣ам̣ балаванта̄нам̣ четопаса̄дена ниббатто исиниммито деваниммито пун̃н̃аниммитоти. еваметам̣, маха̄ра̄джа, дха̄рехи.

‘‘тайоме, маха̄ра̄джа, девапутта̄ саккена дева̄наминдена а̄йа̄чита̄ кулам̣ уппанна̄. катаме тайо? са̄мо кума̄ро маха̄пана̄до кусара̄джа̄, тайопете бодхисатта̄’’ти. ‘‘суниддит̣т̣ха̄, бханте на̄гасена, габбха̄вакканти, сукатхитам̣ ка̄ран̣ам̣, андхака̄ро а̄локо като, джат̣а̄ виджат̣ита̄, ниччхуддха̄ парава̄да̄, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

габбха̄ваккантипан̃хо чхат̣т̣хо.

7. саддхаммантарадха̄напан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘пан̃чева да̄ни, а̄нанда, вассасата̄ни [вассасахасса̄ни (сӣ.) пасса а. ни. 8.51] саддхаммо т̣хассатӣ’ти. пуна ча паринибба̄насамайе субхаддена парибба̄джакена пан̃хам̣ пут̣т̣хена бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘име ча, субхадда [дӣ. ни. 2.214 пасситаббам̣], бхиккхӯ самма̄ вихареййум̣, асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’ти, асесавачанаметам̣, ниссесавачанаметам̣, ниппарийа̄йавачанаметам̣. йади, бханте на̄гасена, татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘пан̃чева да̄ни, а̄нанда, вассасата̄ни саддхаммо т̣хассатӣ’ти, тена хи ‘асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’ти, тена хи ‘пан̃чева да̄ни, а̄нанда, вассасата̄ни саддхаммо т̣хассатӣ’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо гаханатопи гаханатаро балаватопи балаватаро ган̣т̣хитопи ган̣т̣хитаро, со тава̄нуппатто, таттха те н̃а̄н̣абалавиппха̄рам̣ дассехи макаро вийа са̄гараббхантарагато’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘пан̃чева да̄ни, а̄нанда, вассасата̄ни саддхаммо т̣хассатӣ’ти. паринибба̄насамайе ча субхаддасса парибба̄джакасса бхан̣итам̣ ‘име ча, субхадда, бхиккхӯ самма̄ вихареййум̣, асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’ти. тан̃ча пана, маха̄ра̄джа, бхагавато вачанам̣ на̄наттхан̃чева хоти на̄на̄бйан̃джанан̃ча, айам̣ са̄санапариччхедо, айам̣ пат̣ипатти паридӣпана̄ти дӯрам̣ виваджджита̄ те убхо ан̃н̃аман̃н̃ам̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, набхам̣ патхавито дӯрам̣ виваджджитам̣, нирайам̣ саггато дӯрам̣ виваджджитам̣, кусалам̣ акусалато дӯрам̣ виваджджитам̣, сукхам̣ дуккхато дӯрам̣ виваджджитам̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, те убхо ан̃н̃аман̃н̃ам̣ дӯрам̣ виваджджита̄.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, ма̄ те пуччха̄ могха̄ асса [ассу (сӣ. сйа̄.)], расато те сам̣сандитва̄ катхайисса̄ми ‘пан̃чева да̄ни, а̄нанда, вассасата̄ни саддхаммо т̣хассатӣ’ти йам̣ бхагава̄ а̄ха, там̣ кхайам̣ паридӣпайанто сесакам̣ париччхинди, вассасахассам̣, а̄нанда, саддхаммо тит̣т̣хеййа, саче бхиккхунийо на пабба̄джеййум̣. пан̃чева да̄ни, а̄нанда, вассасата̄ни саддхаммо т̣хассатӣти. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ евам̣ ваданто саддхаммасса антарадха̄нам̣ ва̄ вадети абхисамайам̣ ва̄ пат̣иккосатӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘нат̣т̣хам̣, маха̄ра̄джа, парикиттайанто сесакам̣ паридӣпайанто париччхинди. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо нат̣т̣ха̄йико саббасесакам̣ гахетва̄ джанасса паридӣпеййа ‘еттакам̣ ме бхан̣д̣ам̣ нат̣т̣хам̣, идам̣ сесака’нти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ нат̣т̣хам̣ паридӣпайанто сесакам̣ деваманусса̄нам̣ катхеси ‘пан̃чева да̄ни, а̄нанда, вассасата̄ни саддхаммо т̣хассатӣ’ти. йам̣ пана, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘пан̃чева да̄ни, а̄нанда, вассасата̄ни саддхаммо т̣хассатӣ’ти, са̄санапариччхедо есо.

‘‘йам̣ пана паринибба̄насамайе субхаддасса парибба̄джакасса саман̣е парикиттайанто а̄ха ‘име ча, субхадда, бхиккхӯ самма̄ вихареййум̣, асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’ти, пат̣ипаттипаридӣпана̄ еса̄, твам̣ пана там̣ париччхедан̃ча паридӣпанан̃ча екарасам̣ кароси. йади пана те чхандо, екарасам̣ катва̄ катхайисса̄ми, са̄дхукам̣ сун̣охи манасикарохи авиккхиттама̄насо [авичалама̄насо (сӣ.) авима̄насо (пӣ. ка.)].

‘‘идха, маха̄ра̄джа, тал̣а̄ко бхавеййа навасалиласампун̣н̣о саммукхамуттарийама̄но париччхинно париват̣умакато, апарийа̄дин̣н̣е йева тасмим̣ тал̣а̄ке удакӯпари маха̄мегхо апара̄парам̣ ануппабандхо абхивассеййа, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тасмим̣ тал̣а̄ке удакам̣ париккхайам̣ парийа̄да̄нам̣ гаччхеййа̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘мегхасса, бханте, ануппабандхата̄йа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, джинаса̄санаварасаддхамматал̣а̄ко а̄ча̄расӣлагун̣аваттапат̣ипаттивималанавасалиласампун̣н̣о уттарийама̄но бхаваггамабхибхавитва̄ т̣хито. йади таттха буддхапутта̄ а̄ча̄расӣлагун̣аваттапат̣ипаттимегхавассам̣ апара̄парам̣ ануппабандха̄пеййум̣ абхивасса̄пеййум̣. евамидам̣ джинаса̄санаварасаддхамматал̣а̄ко чирам̣ дӣгхамаддха̄нам̣ тит̣т̣хеййа, арахантехи локо асун̃н̃о бхавеййа, имаматтхам̣ бхагавата̄ сандха̄йа бха̄ситам̣ ‘име ча, субхадда, бхиккхӯ самма̄ вихареййум̣, асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’ти.

‘‘идха пана, маха̄ра̄джа, махати маха̄аггиккхандхе джалама̄не апара̄парам̣ суккхатин̣акат̣т̣хагомайа̄ни упасам̣хареййум̣, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, аггиккхандхо нибба̄йеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, бхиййо бхиййо со аггиккхандхо джалеййа, бхиййо бхиййо пабха̄сеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, дасасахассийа̄ [дасасахассимхи (бахӯсу)] локадха̄туйа̄ джинаса̄санаварампи а̄ча̄расӣлагун̣аваттапат̣ипаттийа̄ джалати пабха̄сати. йади пана, маха̄ра̄джа, тадуттарим̣ буддхапутта̄ пан̃чахи падха̄нийан̇гехи саманна̄гата̄ сататамаппаматта̄ падахеййум̣, тӣсу сиккха̄су чхандаджа̄та̄ сиккхеййум̣, ча̄риттан̃ча сӣлам̣ саматтам̣ парипӯреййум̣, евамидам̣ джинаса̄санаварам̣ бхиййо бхиййо чирам̣ дӣгхамаддха̄нам̣ тит̣т̣хеййа, асун̃н̃о локо арахантехи асса̄ти имаматтхам̣ бхагавата̄ сандха̄йа бха̄ситам̣ ‘име ча, субхадда, бхиккхӯ самма̄ вихареййум̣, асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’ти.

‘‘идха пана, маха̄ра̄джа, синиддхасамасумаджджитасаппабха̄савимала̄да̄сам̣ [саппабхам̣ сувимала̄да̄сам̣ (сӣ.)] сан̣хасукхумагерукачун̣н̣ена апара̄парам̣ маджджеййум̣, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тасмим̣ а̄да̄се малакаддамараджоджаллам̣ джа̄йеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, ан̃н̃адаттху вималатарам̣ йева бхавеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, джинаса̄санаварам̣ пакатиниммалам̣ бйапагатакилесамалараджоджаллам̣, йади там̣ буддхапутта̄ а̄ча̄расӣлагун̣аваттапат̣ипаттисаллекхадхутагун̣ена джинаса̄санаварам̣ саллаккхеййум̣ [салликкхеййум̣ (сӣ. пӣ.)], евамидам̣ джинаса̄санаварам̣ чирам̣ дӣгхамаддха̄нам̣ тит̣т̣хеййа, асун̃н̃о ча локо арахантехи асса̄ти имаматтхам̣ бхагавата̄ сандха̄йа бха̄ситам̣ ‘име ча, субхадда, бхиккхӯ самма̄ вихареййум̣, асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’ти. пат̣ипаттимӯлакам̣, маха̄ра̄джа, саттхуса̄санам̣ пат̣ипаттика̄ран̣ам̣ пат̣ипаттийа̄ анантарахита̄йа тит̣т̣хатӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘саддхаммантарадха̄на’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ саддхаммантарадха̄на’’нти? ‘‘тӣн̣има̄ни, маха̄ра̄джа, са̄санантарадха̄на̄ни. катама̄ни тӣн̣и? адхигамантарадха̄нам̣ пат̣ипаттантарадха̄нам̣ лин̇гантарадха̄нам̣, адхигаме, маха̄ра̄джа, антарахите суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хоти, пат̣ипаттийа̄ антарахита̄йа сиккха̄падапан̃н̃атти антарадха̄йати, лин̇гам̣йева тит̣т̣хати, лин̇ге антарахите павен̣упаччхедо хоти, има̄ни кхо, маха̄ра̄джа, тӣн̣и антарадха̄на̄нӣ’’ти.

‘‘сувин̃н̃а̄пито, бханте на̄гасена, пан̃хо, гамбхӣро утта̄нӣкато, ган̣т̣хи бхинно, нат̣т̣ха̄ парава̄да̄ бхагга̄ ниппабха̄ ката̄, твам̣ ган̣иваравасабхама̄саджджа̄ти.

саддхаммантарадха̄напан̃хо саттамо.

8. акусалаччхеданапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, татха̄гато саббам̣ акусалам̣ джха̄петва̄ саббан̃н̃утам̣ патто, уда̄ху са̄васесе акусале саббан̃н̃утам̣ патто’’ти? ‘‘саббам̣, маха̄ра̄джа, акусалам̣ джха̄петва̄ бхагава̄ саббан̃н̃утам̣ патто, наттхи бхагавато сесекам̣ акусала’’нти.

‘‘ким̣ пана, бханте, дуккха̄ ведана̄ татха̄гатасса ка̄йе уппаннапубба̄’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, ра̄джагахе бхагавато па̄до сакалика̄йа [саккхалика̄йа (сйа̄. ка.)] кхато, лохитапаккхандика̄ба̄дхо уппанно, ка̄йе абхисанне джӣвакена виреко ка̄рито, ва̄та̄ба̄дхе уппанне упат̣т̣ха̄кена тхерена ун̣ходакам̣ парийит̣т̣ха’’нти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, татха̄гато саббам̣ акусалам̣ джха̄петва̄ саббан̃н̃утам̣ патто, тена хи бхагавато па̄до сакалика̄йа кхато, лохитапаккхандика̄ ча а̄ба̄дхо уппанноти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатасса па̄до сакалика̄йа кхато, лохитапаккхандика̄ ча а̄ба̄дхо уппанно, тена хи татха̄гато саббам̣ акусалам̣ джха̄петва̄ саббан̃н̃утам̣ паттоти тампи вачанам̣ миччха̄. наттхи, бханте, вина̄ каммена ведайитам̣, саббам̣ там̣ ведайитам̣ каммамӯлакам̣, там̣ камменева ведайати, айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти [нибба̄йитабботи (ка.)].

‘‘на хи, маха̄ра̄джа, саббам̣ там̣ ведайитам̣ каммамӯлакам̣. ат̣т̣хахи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ехи ведайита̄ни уппаджджанти, йехи ка̄ран̣ехи путхӯ сатта̄ ведана̄ ведийанти. катамехи ат̣т̣хахи? ва̄тасамут̣т̣ха̄на̄нипи кхо, маха̄ра̄джа, идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти, питтасамут̣т̣ха̄на̄нипи кхо, маха̄ра̄джа…пе… семхасамут̣т̣ха̄на̄нипи кхо, маха̄ра̄джа…пе… саннипа̄тика̄нипи кхо, маха̄ра̄джа…пе… утупарин̣а̄маджа̄нипи кхо, маха̄ра̄джа…пе… висамапариха̄раджа̄нипи кхо, маха̄ра̄джа…пе… опаккамика̄нипи кхо, маха̄ра̄джа…пе… каммавипа̄каджа̄нипи кхо, маха̄ра̄джа, идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти. имехи кхо, маха̄ра̄джа, ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи путхӯ сатта̄ ведана̄ ведайанти. таттха йе те пуггала̄ ‘сатте каммам̣ виба̄дхатӣ’ти вадеййум̣, те име пуггала̄ саттака̄ран̣ам̣ пат̣иба̄ханти. тесам̣ там̣ вачанам̣ миччха̄’’ти. ‘‘бханте на̄гасена, йан̃ча ва̄тикам̣ йан̃ча питтикам̣ йан̃ча семхикам̣ йан̃ча саннипа̄тикам̣ йан̃ча утупарин̣а̄маджам̣ йан̃ча висамапариха̄раджам̣ йан̃ча опаккамикам̣, саббете каммасамут̣т̣ха̄на̄ йева, камменева те саббе самбхавантӣ’’ти.

‘‘йади, маха̄ра̄джа, тепи саббе каммасамут̣т̣ха̄на̄ва а̄ба̄дха̄ бхавеййум̣, на тесам̣ кот̣т̣ха̄сато лаккхан̣а̄ни бхавеййум̣. ва̄то кхо, маха̄ра̄джа, куппама̄но дасавидхена куппати сӣтена ун̣хена джигхаччха̄йа випа̄са̄йа атибхуттена т̣ха̄нена падха̄нена а̄дха̄ванена упаккамена каммавипа̄кена. татра йе те нава видха̄, на те атӣте, на ана̄гате, ваттама̄наке бхаве уппаджджанти, тасма̄ на ваттабба̄ ‘каммасамбхава̄ сабба̄ ведана̄’ти. питтам̣, маха̄ра̄джа, куппама̄нам̣ тивидхена куппати сӣтена ун̣хена висамабходжанена. семхам̣, маха̄ра̄джа, куппама̄нам̣ тивидхена куппати сӣтена ун̣хена аннапа̄нена. йо ча, маха̄ра̄джа, ва̄то йан̃ча питтам̣ йан̃ча семхам̣, техи техи копехи куппитва̄ миссӣ хутва̄ сакам̣ сакам̣ веданам̣ а̄кад̣д̣хати. утупарин̣а̄маджа̄, маха̄ра̄джа, ведана̄ утупарийа̄мена уппаджджати. висамапариха̄раджа̄ ведана̄ висамапариха̄рена уппаджджати. опаккамика̄, маха̄ра̄джа, ведана̄ аттхи кирийа̄, аттхи каммавипа̄ка̄, каммавипа̄каджа̄ ведана̄ пуббе катена каммена уппаджджати. ити кхо, маха̄ра̄джа, аппам̣ каммавипа̄каджам̣, бахутарам̣ авасесам̣. таттха ба̄ла̄ ‘саббам̣ каммавипа̄каджам̣ йева̄’ти атидха̄ванти. там̣ каммам̣ на сакка̄ вина̄ буддхан̃а̄н̣ена ваваттха̄нам̣ ка̄тум̣.

‘‘йам̣ пана, маха̄ра̄джа, бхагавато па̄до сакалика̄йа кхато, там̣ ведайитам̣ нева ва̄тасамут̣т̣ха̄нам̣, на питтасамут̣т̣ха̄нам̣, на семхасамут̣т̣ха̄нам̣, на саннипа̄тикам̣, на утупарин̣а̄маджам̣, на висамапариха̄раджам̣, на каммавипа̄каджам̣, опаккамикам̣ йева. девадатто хи, маха̄ра̄джа, бахӯни джа̄тисатасахасса̄ни татха̄гате а̄гха̄там̣ бандхи, со тена а̄гха̄тена махатим̣ гарум̣ силам̣ гахетва̄ ‘маттхаке па̄тесса̄мӣ’ти мун̃чи, атхан̃н̃е две села̄ а̄гантва̄ там̣ силам̣ татха̄гатам̣ асампаттам̣ йева сампат̣иччхим̣су, та̄сам̣ паха̄рена папат̣ика̄ бхиджджитва̄ бхагавато па̄де патитва̄ рухирам̣ [нипатитва̄ рудхирам̣ (сйа̄.)] уппа̄деси, каммавипа̄като ва̄, маха̄ра̄джа, бхагавато еса̄ ведана̄ ниббатта̄ кирийато ва̄, татуддхам̣ наттхан̃н̃а̄ ведана̄.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кхеттадут̣т̣хата̄йа ва̄ бӣджам̣ на самбхавати бӣджадут̣т̣хата̄йа ва̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, каммавипа̄като ва̄ бхагавато еса̄ ведана̄ ниббатта̄ кирийато ва̄, татуддхам̣ наттхан̃н̃а̄ ведана̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кот̣т̣хадут̣т̣хата̄йа ва̄ бходжанам̣ висамам̣ парин̣амати а̄ха̄радут̣т̣хата̄йа ва̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, каммавипа̄като ва̄ бхагавато еса̄ ведана̄ ниббатта̄ кирийато ва̄, татуддхам̣ наттхан̃н̃а̄ ведана̄. апи ча, маха̄ра̄джа, наттхи бхагавато каммавипа̄каджа̄ ведана̄, наттхи висамапариха̄раджа̄ ведана̄, авасесехи самут̣т̣ха̄нехи бхагавато ведана̄ уппаджджати, та̄йа ча пана ведана̄йа на сакка̄ бхагавантам̣ джӣвита̄ воропетум̣.

‘‘нипатанти, маха̄ра̄джа, имасмим̣ ча̄тумаха̄бхӯтике [ча̄туммаха̄бхӯтике (сӣ.)] ка̄йе ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄ субха̄субхаведана̄. идха, маха̄ра̄джа, а̄ка̄се кхитто лед̣д̣у маха̄патхавийа̄ нипатати, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, лед̣д̣у пуббе катена маха̄патхавийа̄ нипатӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, наттхи со, бханте, хету маха̄патхавийа̄, йена хетуна̄ маха̄патхавӣ кусала̄кусалавипа̄кам̣ пат̣исам̣ведеййа, паччуппаннена, бханте, акаммакена хетуна̄ со лед̣д̣у маха̄патхавийам̣ нипатати. йатха̄, маха̄ра̄джа, маха̄патхавӣ, евам̣ татха̄гато дат̣т̣хаббо. йатха̄ лед̣д̣у пуббе акатена маха̄патхавийам̣ нипатати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса пуббе акатена са̄ сакалика̄па̄де нипатита̄.

‘‘идха пана, маха̄ра̄джа, манусса̄ маха̄патхавим̣ бхинданти ча кхан̣анти ча, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, те манусса̄ пуббе катена маха̄патхавим̣ бхинданти ча кхан̣анти ча̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йа̄ са̄ сакалика̄ бхагавато па̄де нипатита̄, на са̄ сакалика̄ пуббе катена бхагавато па̄де нипатита̄. йопи, маха̄ра̄джа, бхагавато лохитапаккхандика̄ба̄дхо уппанно, сопи а̄ба̄дхо на пуббе катена уппанно, саннипа̄тикенева уппанно, йе кечи, маха̄ра̄джа, бхагавато ка̄йика̄ а̄ба̄дха̄ уппанна̄, на те камма̄бхиниббатта̄, чханнам̣ етесам̣ самут̣т̣ха̄на̄нам̣ ан̃н̃атарато ниббатта̄.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваралан̃чхаке мол̣ийасӣваке [молийасиваке (сйа̄. ка.) сам̣. ни. 4.269 пасситаббам̣] веййа̄каран̣е –

‘‘‘питтасамут̣т̣ха̄на̄нипи кхо, сӣвака, идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти. са̄мампи кхо етам̣, сӣвака, ведитаббам̣, йатха̄ питтасамут̣т̣ха̄на̄нипи идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти. локассапи кхо етам̣, сӣвака, саччасамматам̣, йатха̄ питтасамут̣т̣ха̄на̄нипи идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти. татра, сӣвака, йе те саман̣абра̄хман̣а̄ евам̣ва̄дино евам̣дит̣т̣хино ‘‘йам̣ кин̃ча̄йам̣ пурисапуггало пат̣исам̣ведети сукхам̣ ва̄ дуккхам̣ ва̄ адуккхамасукхам̣ ва̄, саббам̣ там̣ пуббе катахетӯ’’ти. йан̃ча са̄мам̣ н̃а̄там̣, тан̃ча атидха̄ванти, йан̃ча локе саччасамматам̣, тан̃ча атидха̄ванти. тасма̄ тесам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ миччха̄ти вада̄ми.

‘‘‘семхасамут̣т̣ха̄на̄нипи кхо, сӣвака, идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти. ва̄тасамут̣т̣ха̄на̄нипи кхо, сӣвака…пе… саннипа̄тика̄нипи кхо, сӣвака…пе… утупарин̣а̄маджа̄нипи кхо, сӣвака…пе… висамапариха̄раджа̄нипи кхо, сӣвака…пе… опаккамика̄нипи кхо, сӣвака…пе… каммавипа̄каджа̄нипи кхо, сӣвака, идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти. са̄мампи кхо етам̣, сӣвака, ведитаббам̣, йатха̄ каммавипа̄каджа̄нипи идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти. локассапи кхо етам̣, сӣвака, саччасамматам̣, йатха̄ каммавипа̄каджа̄нипи идхекачча̄ни ведайита̄ни уппаджджанти. татра, сӣвака, йе те саман̣абра̄хман̣а̄ евам̣ва̄дино евам̣дит̣т̣хино ‘‘йам̣ кин̃ча̄йам̣ пурисапуггало пат̣исам̣ведети сукхам̣ ва̄ дуккхам̣ ва̄ адуккхамасукхам̣ ва̄, саббам̣ там̣ пуббе катахетӯ’’ти. йан̃ча са̄мам̣ н̃а̄там̣, тан̃ча атидха̄ванти, йан̃ча локе саччасамматам̣, тан̃ча атидха̄ванти. тасма̄ тесам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ миччха̄ти вада̄мӣ’’’ти.

‘‘итипи, маха̄ра̄джа, на сабба̄ ведана̄ каммавипа̄каджа̄, саббам̣, маха̄ра̄джа, акусалам̣ джха̄петва̄ бхагава̄ саббан̃н̃утам̣ паттоти еваметам̣ дха̄рехӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

акусалаччхеданапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. уттарикаран̣ӣйапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘йам̣ кин̃чи каран̣ӣйам̣ татха̄гатасса, саббам̣ там̣ бодхийа̄ йева мӯле паринит̣т̣хитам̣, наттхи татха̄гатасса уттарим̣ каран̣ӣйам̣, катасса ва̄ патичайо’ти, идан̃ча тема̄сам̣ пат̣исалла̄нам̣ диссати. йади, бханте на̄гасена, йам̣ кин̃чи каран̣ӣйам̣ татха̄гатасса, саббам̣ там̣ бодхийа̄ йева мӯле паринит̣т̣хитам̣, наттхи татха̄гатасса уттарим̣ каран̣ӣйам̣, катасса ва̄ патичайо, тена хи ‘тема̄сам̣ пат̣исаллӣно’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади тема̄сам̣ пат̣исаллӣно, тена хи ‘йам̣ кин̃чи каран̣ӣйам̣, татха̄гатасса, саббам̣ там̣ бодхийа̄ йева мӯле паринит̣т̣хита’нти тампи вачанам̣ миччха̄. наттхи катакаран̣ӣйасса пат̣исалла̄нам̣, сакаран̣ӣйассева пат̣исалла̄нам̣ йатха̄ на̄ма бйа̄дхитассева бхесаджджена каран̣ӣйам̣ хоти, абйа̄дхитасса ким̣ бхесаджджена. чха̄тассева бходжанена каран̣ӣйам̣ хоти, ачха̄тасса ким̣ бходжанена. евамева кхо, бханте на̄гасена, наттхи катакаран̣ӣйасса пат̣исалла̄нам̣, сакаран̣ӣйассева пат̣исалла̄нам̣. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘йам̣ кин̃чи, маха̄ра̄джа, каран̣ӣйам̣ татха̄гатасса, саббам̣ там̣ бодхийа̄ йева мӯле паринит̣т̣хитам̣, наттхи татха̄гатасса уттарим̣ каран̣ӣйам̣, катасса ва̄ патичайо, бхагава̄ ча тема̄сам̣ пат̣исаллӣно, пат̣исалла̄нам̣ кхо, маха̄ра̄джа, бахугун̣ам̣, саббепи татха̄гата̄ пат̣исаллӣйитва̄ саббан̃н̃утам̣ патта̄, там̣ те сукатагун̣амануссаранта̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо ран̃н̃о сантика̄ ладдхаваро пат̣иладдхабхого там̣ сукатагун̣амануссаранто апара̄парам̣ ран̃н̃о упат̣т̣ха̄нам̣ ети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, саббепи татха̄гата̄ пат̣исаллӣйитва̄ саббан̃н̃утам̣ патта̄, там̣ те сукатагун̣амануссаранта̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо а̄туро дуккхито ба̄л̣хагила̄но бхисаккамупасевитва̄ соттхимануппатто там̣ сукатагун̣амануссаранто апара̄парам̣ бхисаккамупасевати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, саббепи татха̄гата̄ пат̣исаллӣйитва̄ саббан̃н̃утам̣ патта̄, там̣ те сукатагун̣амануссаранта̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти.

‘‘ат̣т̣хавӣсати кхо паниме, маха̄ра̄джа, пат̣исалла̄нагун̣а̄, йе гун̣е самануссаранта̄ [саманупассанта̄ (сӣ. пӣ.)] татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти. катаме ат̣т̣хавӣсати? идха, маха̄ра̄джа, пат̣исалла̄нам̣ пат̣исаллӣйама̄нам̣ атта̄нам̣ раккхати, а̄йум̣ вад̣д̣хети, балам̣ дети, ваджджам̣ пидахати, айасамапанети, йасамупанети, аратим̣ винодети, ратимупадахати, бхайамапанети, веса̄раджджам̣ кароти, косаджджамапанети, вӣрийамабхиджанети, ра̄гамапанети, досамапанети, мохамапанети, ма̄нам̣ ниханти, витаккам̣ бхан̃джати, читтам̣ екаггам̣ кароти, ма̄насам̣ снехайати [собхайати (сӣ.)], ха̄сам̣ джанети, гарукам̣ кароти, ла̄бхамуппа̄дайати, намассийам̣ кароти, пӣтим̣ па̄пети, па̄моджджам̣ кароти, сан̇кха̄ра̄нам̣ сабха̄вам̣ дассайати, бхаваппат̣исандхим̣ уггха̄т̣ети, саббаса̄ман̃н̃ам̣ дети. име кхо, маха̄ра̄джа, ат̣т̣хавӣсати пат̣исалла̄нагун̣а̄, йе гун̣е самануссаранта̄ татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти.

‘‘апи ча кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гата̄ сантам̣ сукхам̣ сама̄паттиратим̣ анубхавитука̄ма̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти парийоситасан̇каппа̄. чатӯхи кхо, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ехи татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти. катамехи чатӯхи? виха̄рапха̄сута̄йапи, маха̄ра̄джа, татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти, анаваджджагун̣абахулата̄йапи татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти, асесаарийавӣтхитопи татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти, саббабуддха̄нам̣ тхутатхомитаван̣н̣итапасаттхатопи татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти. имехи кхо, маха̄ра̄джа, чатӯхи ка̄ран̣ехи татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти. ити кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севанти на сакаран̣ӣйата̄йа, на катасса ва̄ патичайа̄йа, атха кхо гун̣ависесадасса̄вита̄йа татха̄гата̄ пат̣исалла̄нам̣ севантӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

уттарикаран̣ӣйапан̃хо навамо.

10. иддхибаладассанапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄ бахулӣката̄ йа̄нӣката̄ ваттхуката̄ анут̣т̣хита̄ паричита̄ сусама̄раддха̄, со а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, татха̄гато каппам̣ ва̄ тит̣т̣хеййа каппа̄васесам̣ ва̄’ти. пуна ча бхан̣итам̣ ‘ито тин̣н̣ам̣ ма̄са̄нам̣ аччайена татха̄гато паринибба̄йиссатӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄…пе… каппа̄васесам̣ ва̄’ти, тена хи тема̄сапариччхедо миччха̄. йади, бханте, татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘ито тин̣н̣ам̣ ма̄са̄нам̣ аччайена татха̄гато паринибба̄йиссатӣ’ти, тена хи ‘‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄…пе… каппа̄васесам̣ ва̄’ти тампи вачанам̣ миччха̄. наттхи татха̄гата̄нам̣ ат̣т̣ха̄не гаджджитам̣. амогхавачана̄ буддха̄ бхагаванто татхавачана̄ адведжджхавачана̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо гамбхӣро сунипун̣о дунниджджха̄пайо тава̄нуппатто, бхиндетам̣ дит̣т̣хиджа̄лам̣, екам̣се т̣хапайа, бхинда парава̄да’’нти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄…пе… каппа̄васесам̣ ва̄’ти, тема̄сапариччхедо ча бхан̣ито, со ча пана каппо а̄йукаппо вуччати. на, маха̄ра̄джа, бхагава̄ аттано балам̣ киттайама̄но евама̄ха, иддхибалам̣ пана маха̄ра̄джа, бхагава̄ парикиттайама̄но евама̄ха ‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄…пе… каппа̄васесам̣ ва̄’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о асса̄джа̄нӣйо бхавеййа сӣгхагати аниладжаво, тасса ра̄джа̄ джавабалам̣ парикиттайанто санегамаджа̄нападабхат̣абалабра̄хман̣агахапатикаамаччаджанамаджджхе евам̣ вадеййа ‘а̄кан̇кхама̄но ме, бхо, айам̣ хайаваро са̄гараджалапарийантам̣ махим̣ анувичаритва̄ кхан̣ена идха̄гаччхеййа̄’ти, на ча там̣ джавагатим̣ тассам̣ париса̄йам̣ дассеййа, виджджати ча со джаво тасса, саматтхо ча со кхан̣ена са̄гараджалапарийантам̣ махим̣ анувичаритум̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ аттано иддхибалам̣ парикиттайама̄но евама̄ха, тампи тевиджджа̄нам̣ чхал̣абхин̃н̃а̄нам̣ араханта̄нам̣ вималакхӣн̣а̄сава̄нам̣ деваманусса̄нан̃ча маджджхе нисӣдитва̄ бхан̣итам̣ ‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄ бахулӣката̄ йа̄нӣката̄ ваттхуката̄ анут̣т̣хита̄ паричита̄ сусама̄раддха̄, со а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, татха̄гато каппам̣ ва̄ тит̣т̣хеййа каппа̄васесам̣ ва̄’ти. виджджати ча там̣, маха̄ра̄джа, иддхибалам̣ бхагавато, саматтхо ча бхагава̄ иддхибалена каппам̣ ва̄ т̣ха̄тум̣ каппа̄васесам̣ ва̄, на ча бхагава̄ там̣ иддхибалам̣ тассам̣ париса̄йам̣ дассети, анаттхико, маха̄ра̄джа, бхагава̄ саббабхавехи, гарахита̄ ча татха̄гатасса саббабхава̄. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, аппаматтакопи гӯтхо дуггандхо хоти. евамева кхо ахам̣, бхиккхаве, аппаматтакампи бхавам̣ на ван̣н̣еми антамасо аччхара̄сан̇гха̄таматтампӣ’ти апи ну кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ саббабхавагатийонийо гӯтхасамам̣ дисва̄ иддхибалам̣ нисса̄йа бхавесу чхандара̄гам̣ кареййа̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, бхагава̄ иддхибалам̣ парикиттайама̄но еварӯпам̣ буддхасӣхана̄дамабхинадӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

иддхибаладассанапан̃хо дасамо.

иддхибалавагго пат̣хамо.

имасмим̣ вагге даса пан̃ха̄.

2. абхеджджавагго

1. кхудда̄нукхуддакапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘абхин̃н̃а̄йа̄хам̣, бхиккхаве, дхаммам̣ десеми но анабхин̃н̃а̄йа̄’ти. пуна ча винайапан̃н̃аттийа̄ евам̣ бхан̣итам̣ ‘а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, сан̇гхо мамаччайена кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни самӯханатӯ’ти. ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни дуппан̃н̃атта̄ни, уда̄ху аваттхусмим̣ аджа̄нитва̄ пан̃н̃атта̄ни, йам̣ бхагава̄ аттано аччайена кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни самӯхана̄пети? йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘абхин̃н̃а̄йа̄хам̣, бхиккхаве, дхаммам̣ десеми но анабхин̃н̃а̄йа̄’ти, тена хи ‘а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, сан̇гхо мамаччайена кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни самӯханатӯ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гате винайапан̃н̃аттийа̄ евам̣ бхан̣итам̣ ‘а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, сан̇гхо мамаччайена кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни самӯханатӯ’ти тена хи ‘абхин̃н̃а̄йа̄хам̣, бхиккхаве, дхаммам̣ десеми но анабхин̃н̃а̄йа̄’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо сукхумо нипун̣о гамбхӣро сугамбхӣро дунниджджха̄пайо, со тава̄нуппатто, таттха те н̃а̄н̣абалавиппха̄рам̣ дассехӣ’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘абхин̃н̃а̄йа̄хам̣, бхиккхаве, дхаммам̣ десеми но анабхин̃н̃а̄йа̄’ти, винайапан̃н̃аттийа̄пи евам̣ бхан̣итам̣ ‘а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, сан̇гхо мамаччайена кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни самӯханатӯ’ти, там̣ пана, маха̄ра̄джа, татха̄гато бхиккхӯ вӣмам̣сама̄но а̄ха ‘уккалессанти [уккад̣д̣хиссанти (сӣ.), уссаккиссанти (сйа̄.)] ну кхо мама са̄вака̄ майа̄ виссаджджа̄пӣйама̄на̄ мамаччайена кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни, уда̄ху а̄дийиссантӣ’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, чаккаваттӣ ра̄джа̄ путте евам̣ вадеййа ‘айам̣ кхо, та̄та̄, маха̄джанападо саббадиса̄су са̄гарапарийанто, дуккаро, та̄та̄, та̄ватакена балена дха̄ретум̣, етха тумхе, та̄та̄, мамаччайена паччанте паччанте десе паджахатха̄’ти. апи ну кхо те, маха̄ра̄джа, кума̄ра̄ питуаччайена хаттхагате джанападе саббе те паччанте паччанте десе мун̃чеййу’’нти? ‘‘на хи бханте, ра̄джато [ра̄джа̄но (сӣ. пӣ.)], бханте, луддхатара̄ [ладдхатара̄ (ка.)] кума̄ра̄ раджджалобхена тадуттарим̣ дигун̣атигун̣ам̣ джанападам̣ паригган̣хеййум̣ [парикад̣д̣хеййум̣ (сӣ. пӣ.)], ким̣ пана те хаттхагатам̣ джанападам̣ мун̃чеййу’’нти? ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато бхиккхӯ вӣмам̣сама̄но евама̄ха ‘а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, сан̇гхо мамаччайена кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни самӯханатӯ’ти. дуккхапаримуттийа̄, маха̄ра̄джа, буддхапутта̄ дхаммалобхена ан̃н̃ампи уттарим̣ дийад̣д̣хасиккха̄падасатам̣ гопеййум̣, ким̣ пана пакатипан̃н̃аттам̣ сиккха̄падам̣ мун̃чеййу’’нти?

‘‘бханте на̄гасена, йам̣ бхагава̄ а̄ха ‘кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄нӣ’ти, еттха̄йам̣ джано саммӯл̣хо виматиджа̄то адхикато сам̣сайапаккхандо. катама̄ни та̄ни кхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни, катама̄ни анукхуддака̄ни сиккха̄пада̄нӣти? дуккат̣ам̣, маха̄ра̄джа, кхуддакам̣ сиккха̄падам̣, дуббха̄ситам̣ анукхуддакам̣ сиккха̄падам̣, има̄ни две кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни, пуббакехипи, маха̄ра̄джа, маха̄тхерехи еттха вимати уппа̄дита̄, техипи екаджджхам̣ на като дхаммасан̣т̣хитипарийа̄йе бхагавата̄ есо пан̃хо упадит̣т̣хоти. чираниккхиттам̣, бханте на̄гасена, джинарахассам̣ аджджетарахи локе виват̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ката’’нти.

кхудда̄нукхуддакапан̃хо пат̣хамо.

2. абйа̄каран̣ӣйапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘наттха̄нанда татха̄гатасса дхаммесу а̄чарийамут̣т̣хӣ’ти, пуна ча тхерена ма̄лукйапуттена [ма̄лун̇кйапуттена (сӣ. сйа̄. пӣ.) сам̣. ни. 4.95; а. ни. 1.4.257 пасситаббам̣] пан̃хам̣ пут̣т̣хо на бйа̄ка̄си. есо кхо, бханте на̄гасена, пан̃хо двайанто [двайато (сӣ.)] екантаниссито бхависсати аджа̄нанена ва̄ гуйхакаран̣ена ва̄. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘наттха̄нанда татха̄гатасса дхаммесу а̄чарийамут̣т̣хӣ’ти, тена хи тхерасса ма̄лукйапуттасса аджа̄нантена на бйа̄катам̣. йади джа̄нантена на бйа̄катам̣, тена хи аттхи татха̄гатасса дхаммесу а̄чарийамут̣т̣хи. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘наттха̄нанда татха̄гатасса дхаммесу а̄чарийамут̣т̣хӣ’ти, абйа̄като ча тхерена ма̄лукйапуттена пуччхито пан̃хо, тан̃ча пана на аджа̄нантена на гуйхакаран̣ена. чатта̄рима̄ни, маха̄ра̄джа, пан̃хабйа̄каран̣а̄ни. катама̄ни чатта̄ри? екам̣сабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо вибхаджджабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо пат̣ипуччха̄бйа̄каран̣ӣйо пан̃хо т̣хапанӣйо пан̃хоти.

‘‘катамо ча, маха̄ра̄джа, екам̣сабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо? ‘рӯпам̣ аничча’нти екам̣сабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо, ‘ведана̄ аничча̄’ти…пе… ‘сан̃н̃а̄ аничча̄’ти…пе… ‘сан̇кха̄ра̄ аничча̄’ти…пе… ‘вин̃н̃а̄н̣ам̣ аничча’’нти екам̣сабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо, айам̣ екам̣сабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо.

‘‘катамо вибхаджджабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо? ‘аниччам̣ пана рӯпа’нти вибхаджджабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо, ‘аничча̄ пана ведана̄’ти…пе… ‘аничча̄ пана сан̃н̃а̄’ти…пе… ‘аничча̄ пана сан̇кха̄ра̄’ти…пе… ‘аниччам̣ пана вин̃н̃а̄н̣а’нти вибхаджджабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо, айам̣ вибхаджджабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо.

‘‘катамо пат̣ипуччха̄бйа̄каран̣ӣйо пан̃хо? ‘ким̣ ну кхо чаккхуна̄ саббам̣ виджа̄на̄тӣ’ти айам̣ пат̣ипуччха̄бйа̄каран̣ӣйо пан̃хо.

‘‘катамо т̣хапанӣйо пан̃хо? ‘сассато локо’ти т̣хапанӣйо пан̃хо, ‘асассато локо’ти. ‘антава̄ локо’ти. ‘анантава̄ локо’ти. ‘антава̄ ча анантава̄ ча локо’ти. ‘невантава̄ на̄нантава̄ локо’ти. ‘там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣра’нти. ‘ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃ам̣ сарӣра’нти. ‘хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄’ти. ‘на хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄’ти. ‘хоти ча на ча хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄’ти. ‘нева хоти на на хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄’ти т̣хапанӣйо пан̃хо, айам̣ т̣хапанӣйо пан̃хо.

‘‘бхагава̄, маха̄ра̄джа, тхерасса ма̄лукйапуттасса там̣ т̣хапанӣйам̣ пан̃хам̣ на бйа̄ка̄си. со пана пан̃хо ким̣ ка̄ран̣а̄ т̣хапанӣйо? на тасса дӣпана̄йа хету ва̄ ка̄ран̣ам̣ ва̄ аттхи, тасма̄ со пан̃хо т̣хапанӣйо. наттхи буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ ака̄ран̣амахетукам̣ гирамудӣран̣а’’нти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

абйа̄каран̣ӣйапан̃хо дутийо.

3. маччубха̄йана̄бха̄йанапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘саббе тасанти дан̣д̣асса, саббе бха̄йанти маччуно’ти, пуна бхан̣итам̣ ‘араха̄ саббабхайаматикканто’ти. ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, араха̄ дан̣д̣абхайа̄ тасати, нирайе ва̄ нерайика̄ сатта̄ джалита̄ кутхита̄ татта̄ сантатта̄ тамха̄ джалитаггиджа̄лака̄ маха̄нирайа̄ чавама̄на̄ маччуно бха̄йанти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘саббе тасанти дан̣д̣асса, саббе бха̄йанти маччуно’ти, тена хи ‘араха̄ саббабхайаматикканто’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘араха̄ саббабхайаматикканто’ти, тена хи ‘саббе тасанти дан̣д̣асса, саббе бха̄йанти маччуно’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айам̣ убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘нетам̣, маха̄ра̄джа, вачанам̣ бхагавата̄ араханте упа̄да̄йа бхан̣итам̣ ‘саббе тасанти дан̣д̣асса, саббе бха̄йанти маччуно’ти. т̣хапито араха̄ тасмим̣ ваттхусмим̣, самӯхато бхайахету арахато. йе те, маха̄ра̄джа, сатта̄ сакилеса̄, йесан̃ча адхиматта̄ атта̄нудит̣т̣хи, йе ча сукхадуккхесу унната̄ваната̄, те упа̄да̄йа бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘саббе тасанти дан̣д̣асса, саббе бха̄йанти маччуно’ти. арахато, маха̄ра̄джа, саббагати упаччхинна̄, йони виддхам̣сита̄, пат̣исандхи упахата̄, бхагга̄ пха̄сука̄, самӯхата̄ саббабхава̄лайа̄, самуччхинна̄ саббасан̇кха̄ра̄, хатам̣ кусала̄кусалам̣, вихата̄ авиджджа̄, абӣджам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ катам̣, дад̣д̣ха̄ саббакилеса̄, ативатта̄ локадхамма̄, тасма̄ араха̄ на тасати саббабхайехи.

‘‘идха, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о чатта̄ро маха̄матта̄ бхавеййум̣ анураккха̄ ладдхайаса̄ висса̄сика̄ т̣хапита̄ махати иссарийе т̣ха̄не. атха ра̄джа̄ кисмин̃чи дева каран̣ӣйе самуппанне йа̄вата̄ сакавиджите саббаджанасса а̄н̣а̄пеййа ‘саббева ме балим̣ каронту, са̄дхетха тумхе чатта̄ро маха̄матта̄ там̣ каран̣ӣйа’нти. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ чатуннам̣ маха̄матта̄нам̣ балибхайа̄ санта̄со уппаджджеййа̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘т̣хапита̄ те, бханте, ран̃н̃а̄ уттамат̣т̣ха̄не, наттхи тесам̣ бали, саматиккантабалино те, авасесе упа̄да̄йа ран̃н̃а̄ а̄н̣а̄питам̣ ‘саббева ме балим̣ каронтӯ’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, нетам̣ вачанам̣ бхагавата̄ араханте упа̄да̄йа бхан̣итам̣, т̣хапито араха̄ тасмим̣ ваттхусмим̣, самӯхато бхайахету арахато, йе те, маха̄ра̄джа, сатта̄ сакилеса̄, йесан̃ча адхиматта̄ атта̄нудит̣т̣хи, йе ча сукхадуккхесу унната̄ваната̄, те упа̄да̄йа бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘саббе тасанти дан̣д̣асса, саббе бха̄йанти маччуно’ти. тасма̄ араха̄ на тасати саббабхайехӣ’’ти.

‘‘нетам̣, бханте на̄гасена, вачанам̣ са̄васесам̣, ниравасесавачанаметам̣ ‘саббе’ти. таттха ме уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ брӯхи там̣ вачанам̣ патит̣т̣ха̄пету’’нти.

‘‘идха, маха̄ра̄джа, га̄ме га̄масса̄мико а̄н̣а̄пакам̣ а̄н̣а̄пеййа ‘ехи, бхо а̄н̣а̄пака, йа̄вата̄ га̄ме га̄мика̄, те саббе сӣгхам̣ мама сантике саннипа̄техӣ’ти. со ‘са̄дху са̄мӣ’ти сампат̣иччхитва̄ га̄мамаджджхе т̣хатва̄ тиккхаттум̣ саддаманусса̄веййа ‘йа̄вата̄ га̄ме га̄мика̄, те саббе сӣгхасӣгхам̣ са̄мино сантике саннипатантӯ’ти. тато те га̄мика̄ а̄н̣а̄пакасса вачанена туритатурита̄ саннипатитва̄ га̄масса̄микасса а̄роченти ‘саннипатита̄, са̄ми, саббе га̄мика̄, йам̣ те каран̣ӣйам̣ там̣ карохӣ’ти. ити со, маха̄ра̄джа, га̄масса̄мико кут̣ипурисе саннипа̄тенто саббе га̄мике а̄н̣а̄пети, те ча а̄н̣атта̄ на саббе саннипатанти, кут̣ипуриса̄ йева саннипатанти, ‘еттака̄ йева ме га̄мика̄’ти га̄масса̄мико ча татха̄ сампат̣иччхати, ан̃н̃е бахутара̄ ана̄гата̄ иттхипуриса̄ да̄сида̄са̄ бхатака̄ каммакара̄ га̄мика̄ гила̄на̄ гомахим̣са̄ аджел̣ака̄ сува̄на̄, йе ана̄гата̄, саббе те аган̣ита̄, кут̣ипурисе йева упа̄да̄йа а̄н̣а̄питатта̄ ‘саббе саннипатантӯ’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, нетам̣ вачанам̣ бхагавата̄ араханте упа̄да̄йа бхан̣итам̣, т̣хапито араха̄ тасмим̣ ваттхусмим̣, самӯхато бхайахету арахато, йе те, маха̄ра̄джа, сатта̄ сакилеса̄, йесан̃ча адхиматта̄ атта̄нудит̣т̣хи, йе ча сукхадуккхесу унната̄ваната̄, те упа̄да̄йа бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘саббе тасанти дан̣д̣асса, саббе бха̄йанти маччуно’ти. тасма̄ араха̄ на тасати саббабхайехи.

‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, са̄васесам̣ вачанам̣ са̄васесо аттхо, аттхи са̄васесам̣ вачанам̣ ниравасесо аттхо, аттхи ниравасесам̣ вачанам̣ са̄васесо аттхо, аттхи ниравасесам̣ вачанам̣ ниравасесо аттхо. тена тена аттхо сампат̣иччхитаббо.

‘‘пан̃чавидхехи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ехи аттхо сампат̣иччхитаббо а̄хаччападена расена а̄чарийавам̣сена [а̄чарийавам̣сата̄йа (пӣ. ка.)] адхиппа̄йа̄ ка̄ран̣уттарийата̄йа. еттха хи а̄хаччападанти суттам̣ адхиппетам̣. расоти сутта̄нуломам̣. а̄чарийавам̣соти а̄чарийава̄до. адхиппа̄йоти аттано мати. ка̄ран̣уттарийата̄ти имехи чатӯхи саментам̣ [саметам̣ (сӣ.)] ка̄ран̣ам̣. имехи кхо, маха̄ра̄джа, пан̃чахи ка̄ран̣ехи аттхо сампат̣иччхитаббо. евамесо пан̃хо сувиниччхито хотӣ’’ти.

‘‘хоту, бханте на̄гасена, татха̄ там̣ сампат̣иччха̄ми. т̣хапито хоту араха̄ тасмим̣ ваттхусмим̣, тасанту авасеса̄ сатта̄, нирайе пана нерайика̄ сатта̄ дуккха̄ тибба̄ кат̣ука̄ ведана̄ ведайама̄на̄ джалитападжджалитасаббан̇гапаччан̇га̄ рун̣н̣ака̄рун̃н̃акандитапаридевитала̄лаппитамукха̄ асайхатиббадуккха̄бхибхӯта̄ ата̄н̣а̄ асаран̣а̄ асаран̣ӣбхӯта̄ анаппасока̄тура̄ антимапаччхимагатика̄ екантасокапара̄йан̣а̄ ун̣хатикхин̣ачан̣д̣акхаратапанатеджаванто бхӣмабхайаджанаканина̄дамаха̄садда̄ сам̣сиббитачхаббидхаджа̄ла̄ма̄ла̄кула̄ саманта̄ сатайоджана̄нупхаран̣аччивега̄ кадарийа̄ тапана̄ маха̄нирайа̄ чавама̄на̄ маччуно бха̄йантӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти.

‘‘нану, бханте на̄гасена, нирайо екантадуккхаведанӣйо, кисса пана те нерайика̄ сатта̄ екантадуккхаведанӣйа̄ нирайа̄ чавама̄на̄ маччуно бха̄йанти, кисса нирайе рамантӣ’’ти? ‘‘на те, маха̄ра̄джа, нерайика̄ сатта̄ нирайе раманти, мун̃читука̄ма̄ва те нирайа̄. маран̣ассева со [маран̣ассесо (сӣ. пӣ.)], маха̄ра̄джа, а̄нубха̄во, йена тесам̣ санта̄со уппаджджатӣ’’ти. ‘‘етам̣ кхо, бханте на̄гасена, на саддаха̄ми, йам̣ муччитука̄ма̄нам̣ чутийа̄ санта̄со уппаджджатӣти, ха̄санӣйам̣, бханте на̄гасена, там̣ т̣ха̄нам̣, йам̣ те паттхитам̣ лабханти, ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехӣ’’ти.

‘‘маран̣анти кхо, маха̄ра̄джа, етам̣ адит̣т̣хасачча̄нам̣ та̄санӣйат̣т̣ха̄нам̣, еттха̄йам̣ джано тасати ча уббиджджати ча. йо ча, маха̄ра̄джа, кан̣хасаппасса бха̄йати, со маран̣асса бха̄йанто кан̣хасаппасса бха̄йати. йо ча хаттхисса бха̄йати…пе… сӣхасса…пе… бйаггхасса…пе… дӣписса…пе… аччхасса…пе… тараччхасса…пе… махим̣сасса…пе… гавайасса…пе… аггисса…пе… удакасса…пе… кха̄н̣укасса…пе… кан̣т̣акасса бха̄йати. йо ча саттийа̄ бха̄йати, со маран̣асса бха̄йанто саттийа̄ бха̄йати. маран̣ассева со [маран̣ассесо (сӣ. пӣ.)], маха̄ра̄джа, сарасасабха̄ватеджо [сарасабха̄ватеджо (сӣ. пӣ.)], тасса сарасасабха̄ватеджена сакилеса̄ сатта̄ маран̣асса тасанти бха̄йанти, муччитука̄ма̄пи, маха̄ра̄джа, нерайика̄ сатта̄ маран̣асса тасанти бха̄йанти.

‘‘идха, маха̄ра̄джа, пурисасса ка̄йе медо ган̣т̣хи уппаджджеййа. со тена рогена дуккхито упаддава̄ паримуччитука̄мо бхисаккам̣ саллакаттам̣ а̄манта̄пеййа. тасса вачанам̣ со бхисакко саллакатто сампат̣иччхитва̄ тасса рогасса уддхаран̣а̄йа упакаран̣ам̣ упат̣т̣ха̄пеййа, саттхакам̣ тикхин̣ам̣ кареййа, йамакасала̄ка̄ [даханасала̄кам̣ (ка.)] аггимхи паккхипеййа, кха̄ралаван̣ам̣ нисада̄йа писа̄пеййа, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тасса а̄турасса тикхин̣асаттхакаччхеданена йамакасала̄ка̄даханена кха̄ралон̣аппавесанена та̄со уппаджджеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма бханте’’ти. ‘‘ити, маха̄ра̄джа, тасса а̄турасса рога̄ муччитука̄масса̄пи ведана̄бхайа̄ санта̄со уппаджджати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, нирайа̄ муччитука̄ма̄нампи нерайика̄нам̣ сатта̄нам̣ маран̣абхайа̄ санта̄со уппаджджати.

‘‘идха, маха̄ра̄джа, пурисо иссара̄пара̄дхико баддхо сан̇кхаликабандханена габбхе паккхитто паримуччитука̄мо асса, таменам̣ со иссаро мочетука̄мо паккоса̄пеййа. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тасса иссара̄пара̄дхикасса пурисасса ‘катадосо аха’нти джа̄нантасса иссарадассанена санта̄со уппаджджеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма бханте’’ти. ‘‘ити, маха̄ра̄джа, тасса иссара̄пара̄дхикасса пурисасса паримуччитука̄ма̄сса̄пи иссарабхайа̄ санта̄со уппаджджати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, нирайа̄ муччитука̄ма̄нампи нерайика̄нам̣ сатта̄нам̣ маран̣абхайа̄ санта̄со уппаджджатӣ’’ти.

‘‘апарампи, бханте, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ брӯхи, йена̄хам̣ ка̄ран̣ена окаппеййа’’нти. ‘‘идха, маха̄ра̄джа, пурисо дат̣т̣хависена а̄сӣвисена дат̣т̣хо бхавеййа, со тена висавика̄рена патеййа уппатеййа ват̣т̣еййа пават̣т̣еййа, атхан̃н̃атаро пурисо балавантена мантападена там̣ дат̣т̣хависам̣ а̄сӣвисам̣ а̄нетва̄ там̣ дат̣т̣хависам̣ пачча̄чама̄пеййа, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тасса висагатасса пурисасса тасмим̣ дат̣т̣хависе саппе соттхихету упагаччханте санта̄со уппаджджеййа̄’’ти? ‘‘а̄ма бханте’’ти. ити, маха̄ра̄джа, татха̄рӯпе ахимхи соттхихетупи упагаччханте тасса санта̄со уппаджджати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, нирайа̄ муччитука̄ма̄нампи нерайика̄нам̣ санта̄нам̣ маран̣абхайа̄ санта̄со уппаджджати. анит̣т̣хам̣, маха̄ра̄джа, саббасатта̄нам̣ маран̣ам̣, тасма̄ нерайика̄ сатта̄ нирайа̄ паримуччитука̄ма̄пи маччуно бха̄йантӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

маччубха̄йана̄бха̄йанапан̃хо татийо.

4. маччупа̄самуттипан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ –

‘‘‘на анталиккхе на самуддамаджджхе, на паббата̄нам̣ виварам̣ пависса;

на виджджатӣ со джагатиппадесо, йаттхат̣т̣хито муччеййа маччупа̄са̄’ти.

‘‘пуна бхагавата̄ паритта̄ ча уддит̣т̣ха̄. сеййатхидам̣, ратанасуттам̣ меттасуттам̣ кхандхапариттам̣ морапариттам̣ дхаджаггапариттам̣ а̄т̣а̄на̄т̣ийапариттам̣ ан̇гулима̄лапариттам̣. йади, бханте на̄гасена, а̄ка̄сагатопи самуддамаджджхагатопи па̄са̄дакут̣илен̣агуха̄паббха̄радарибилагири виварапаббатантарагатопи на муччати маччупа̄са̄, тена хи париттакаммам̣ миччха̄. йади париттакаран̣ена маччупа̄са̄ паримутти бхавати, тена хи ‘на анталиккхе…пе… маччупа̄са̄’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо ган̣т̣хитопи ган̣т̣хитаро тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘на анталиккхе…пе… маччупа̄са̄’ти, паритта̄ ча бхагавата̄ уддит̣т̣ха̄, тан̃ча пана са̄васеса̄йукасса вайасампаннасса апетакамма̄варан̣асса, наттхи, маха̄ра̄джа, кхӣн̣а̄йукасса т̣хитийа̄ кирийа̄ ва̄ упаккамо ва̄.

‘‘йатха̄ маха̄ра̄джа матасса руккхасса суккхасса кол̣а̄пасса ниснехасса упаруддхаджӣвитасса гата̄йусан̇кха̄расса кумбхасахассенапи удаке а̄киранте аллаттам̣ ва̄ паллавитахаритабха̄во ва̄ на бхавеййа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхесаджджапариттакаммена наттхи кхӣн̣а̄йукасса т̣хитийа̄ кирийа̄ ва̄ упаккамо ва̄, йа̄ни та̄ни, маха̄ра̄джа, махийа̄ осадха̄ни бхесаджджа̄ни, та̄нипи кхӣн̣а̄йукасса акиччакара̄ни бхаванти. са̄васеса̄йукам̣, маха̄ра̄джа, вайасампаннам̣ апетакамма̄варан̣ам̣ париттам̣ раккхати гопети, тассаттха̄йа бхагавата̄ паритта̄ уддит̣т̣ха̄.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кассако парипакке дхан̃н̃е мате сассана̄л̣е удакаппавесанам̣ ва̄реййа, йам̣ пана сассам̣ тарун̣ам̣ мегхасаннибхам̣ вайасампаннам̣, там̣ удакавад̣д̣хийа̄ вад̣д̣хати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, кхӣн̣а̄йукасса бхесаджджапариттакирийа̄ т̣хапита̄ пат̣иккхитта̄, йе пана те манусса̄ са̄васеса̄йука̄ вайасампанна̄, тесам̣ аттха̄йа париттабхесаджджа̄ни бхан̣ита̄ни, те париттабхесаджджехи вад̣д̣хантӣ’’ти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, кхӣн̣а̄йуко марати, са̄васеса̄йуко джӣвати, тена хи париттабхесаджджа̄ни нираттхака̄ни хонтӣ’’ти? ‘‘дит̣т̣хапуббо пана тайа̄, маха̄ра̄джа, кочи рого бхесаджджехи пат̣иниваттито’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, анекасата̄ни дит̣т̣ха̄нӣ’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, ‘париттабхесаджджакирийа̄ нираттхака̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхаватӣ’’ти.

‘‘диссанти, бханте на̄гасена, веджджа̄нам̣ упаккама̄ бхесаджджапа̄на̄нулепа̄, тена тесам̣ упаккамена рого пат̣иниваттатӣ’’ти. ‘‘паритта̄нампи, маха̄ра̄джа, паваттӣйама̄на̄нам̣ саддо суййати, дживха̄ суккхати, хадайам̣ бйа̄ват̣т̣ати, кан̣т̣хо а̄турати. тена тесам̣ паваттена саббе бйа̄дхайо вӯпасаманти, сабба̄ ӣтийо апагаччхантӣти.

‘‘дит̣т̣хапуббо пана тайа̄, маха̄ра̄джа, кочи ахина̄ дат̣т̣хо мантападена висам̣ па̄тӣйама̄но висам̣ чиккхассанто уддхамадхо а̄чамайама̄но’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, аджджетарахипи там̣ локе ваттатӣ’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, ‘париттабхесаджджакирийа̄ нираттхака̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхавати. катапариттан̃хи, маха̄ра̄джа, пурисам̣ д̣ам̣ситука̄мо ахи на д̣ам̣сати, виват̣ам̣ мукхам̣ пидахати, чора̄нам̣ уккхитталагул̣ампи на самбхавати, те лагул̣ам̣ мун̃читва̄ пемам̣ каронти, купитопи хаттхина̄го сама̄гантва̄ упарамати, паджджалитамаха̄аггиккхандхопи упагантва̄ нибба̄йати, висам̣ хала̄халампи кха̄йитам̣ агадам̣ сампаджджати, а̄ха̄раттхам̣ ва̄ пхарати, вадхака̄ хантука̄ма̄ упагантва̄ да̄сабхӯта̄ сампаджджанти, аккантопи па̄со на сам̣варати [на сам̣чарати (сӣ.)].

‘‘сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, ‘морасса катапариттасса саттавассасата̄ни луддако на̄саккхи па̄сам̣ упанетум̣, акатапариттасса там̣ йева дивасам̣ па̄сам̣ упанесӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, суййати, аббхуггато со саддо садеваке локе’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа ‘париттабхесаджджакирийа̄ нираттхака̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхавати.

‘‘сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, ‘да̄наво бхарийам̣ парираккханто самугге паккхипитва̄ гилитва̄ куччхина̄ парихарати, атхеко виджджа̄дхаро тасса да̄навасса мукхена пависитва̄ та̄йа саддхим̣ абхирамати, йада̄ со да̄наво ан̃н̃а̄си, атха самуггам̣ вамитва̄ вивари, саха самугге виват̣е виджджа̄дхаро йатха̄ка̄мам̣ [йена ка̄мам̣ (ка.)] пакка̄мӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, суййати, аббхуггато сопи саддо садеваке локе’’ти. ‘‘нану со, маха̄ра̄джа, виджджа̄дхаро париттабалена [мантабалена (?)] гахан̣а̄ мутто’’ти. ‘‘а̄ма бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, аттхи париттабалам̣.

‘‘сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, ‘апаропи виджджа̄дхаро ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о антепуре махесийа̄ саддхим̣ сампадут̣т̣хо [сам̣сат̣т̣хо (сӣ.)] гахан̣аппатто сама̄но кхан̣ена адассанам̣ гато мантабалена̄’’ти. ‘‘а̄ма, бханте, суййатӣ’’ти. ‘‘нану со, маха̄ра̄джа, виджджа̄дхаро париттабалена гахан̣а̄ мутто’’ти? ‘‘а̄ма бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, аттхи париттабала’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘ким̣ саббе йева париттам̣ раккхатӣ’ти? ‘‘екачче, маха̄ра̄джа, раккхати, екачче на раккхатӣ’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, париттам̣ на саббаттхика’’нти? ‘‘апи ну кхо, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббесам̣ джӣвитам̣ раккхатӣ’’ти? ‘‘екачче, бханте, раккхати, екачче на раккхатӣ’’ти. ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄’’ти. ‘‘йато, бханте, екачче там̣ йева бходжанам̣ атибхун̃джитва̄ висӯчика̄йа марантӣ’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ на саббесам̣ джӣвитам̣ раккхатӣ’’ти? ‘‘двӣхи, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ехи бходжанам̣ джӣвитам̣ харати атибхуттена ва̄ усма̄дуббалата̄йа ва̄, а̄йудадам̣, бханте на̄гасена, бходжанам̣ дурупача̄рена джӣвитам̣ харатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, париттам̣ екачче раккхати, екачче на раккхати.

‘‘тӣхи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ехи париттам̣ на раккхати камма̄варан̣ена, килеса̄варан̣ена, асаддаханата̄йа. сатта̄нураккхан̣ам̣, маха̄ра̄джа, париттам̣ аттана̄ катена а̄раккхам̣ джахати, йатха̄, маха̄ра̄джа, ма̄та̄ путтам̣ куччхигатам̣ посети, хитена упача̄рена джанети, джанайитва̄ асучималасин̇гха̄н̣икамапанетва̄ уттамаварасугандхам̣ упалимпати, со апарена самайена паресам̣ путте аккосанте ва̄ пахаранте ва̄ паха̄рам̣ дети. те тасса куджджхитва̄ париса̄йа а̄кад̣д̣хитва̄ там̣ гахетва̄ са̄мино упаненти, йади пана тасса̄ путто апараддхо хоти вела̄тиватто. атха нам̣ са̄мино манусса̄ а̄кад̣д̣хайама̄на̄ дан̣д̣амуггараджа̄н̣умут̣т̣хӣхи та̄л̣енти потхенти, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тасса ма̄та̄ лабхати а̄кад̣д̣ханапарикад̣д̣ханам̣ га̄хам̣ са̄мино упанайанам̣ ка̄ту’’нти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘аттано, бханте, апара̄дхена̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сатта̄нам̣ а̄раккхам̣ париттам̣ аттано апара̄дхена ван̃джхам̣ каротӣ’’ти [ка̄ретӣти (сӣ.)]. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, сувиниччхито пан̃хо, гаханам̣ агаханам̣ катам̣, андхака̄ро а̄локо като, винивет̣хитам̣ дит̣т̣хиджа̄лам̣, твам̣ ган̣иварапаварама̄саджджа̄’’ти.

маччупа̄самуттипан̃хо чатуттхо.

5. буддхала̄бхантара̄йапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘ла̄бхӣ татха̄гато чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄ра̄на’нти. пуна ча татха̄гато пан̃часа̄лам̣ бра̄хман̣ага̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ кин̃чидева алабхитва̄ йатха̄дхотена паттена никкхантоти. йади, бханте на̄гасена, татха̄гато ла̄бхӣ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄ра̄нам̣, тена хи пан̃часа̄лам̣ бра̄хман̣ага̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ кин̃чидева алабхитва̄ йатха̄дхотена паттена никкхантоти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади пан̃часа̄лам̣ бра̄хман̣ага̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ кин̃чидева алабхитва̄ йатха̄дхотена паттена никкханто, тена хи ла̄бхӣ татха̄гато чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄ра̄нанти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо сумаханто дунниббет̣хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘ла̄бхӣ, маха̄ра̄джа, татха̄гато чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄ра̄нам̣, пан̃часа̄лан̃ча бра̄хман̣ага̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ кин̃чидева алабхитва̄ йатха̄дхотена паттена никкханто, тан̃ча пана ма̄расса па̄пимато ка̄ран̣а̄’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, бхагавато ган̣анапатхам̣ вӣтиваттакаппе [ган̣анапатхавӣтиватте каппе (сӣ.)] абхисан̇кхатам̣ кусалам̣ кинти нит̣т̣хитам̣, адхунут̣т̣хитена ма̄рена па̄пимата̄ тасса кусаласса балавегам̣ [там̣ кусалабалавегавиппха̄рам̣ (сӣ.)] кинти пихитам̣, тена хи, бханте на̄гасена, тасмим̣ ваттхусмим̣ двӣсу т̣ха̄несу упава̄до а̄гаччхати, кусалатопи акусалам̣ балаватарам̣ хоти, буддхабалатопи ма̄рабалам̣ балаватарам̣ хотӣти, тена хи руккхасса мӯлатопи аггам̣ бха̄ратарам̣ хоти, гун̣асампарикин̣н̣атопи па̄пийам̣ балаватарам̣ хотӣ’’ти. ‘‘на, маха̄ра̄джа, та̄ватакена кусалатопи акусалам̣ балаватарам̣ на̄ма хоти, на буддхабалатопи ма̄рабалам̣ балаватарам̣ на̄ма хоти. апи четтха ка̄ран̣ам̣ иччхитаббам̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо ран̃н̃о чаккаваттисса мадхум̣ ва̄ мадхупин̣д̣икам̣ ва̄ ан̃н̃ам̣ ва̄ упа̄йанам̣ абхихареййа, таменам̣ ран̃н̃о два̄рапа̄ло евам̣ вадеййа ‘ака̄ло, бхо, айам̣ ран̃н̃о дассана̄йа, тена хи, бхо, тава упа̄йанам̣ гахетва̄ сӣгхасӣгхам̣ пат̣иниватта, пуре тава ра̄джа̄ дан̣д̣ам̣ дха̄рессатӣ’ти [ма̄ те ра̄джа̄ дан̣д̣ам̣ па̄пеййа̄ти (сӣ.)]. тато со пурисо дан̣д̣абхайа̄ тасито уббигго там̣ упа̄йанам̣ а̄да̄йа сӣгхасӣгхам̣ пат̣иниваттеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, ра̄джа̄ чаккаваттӣ та̄ватакена упа̄йанавикаламаттакена два̄рапа̄лато дуббалатаро на̄ма хоти, ан̃н̃ам̣ ва̄ пана кин̃чи упа̄йанам̣ на лабхеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, исса̄пакато со, бханте, два̄рапа̄ло упа̄йанам̣ нива̄реси, ан̃н̃ена пана два̄рена сатасахассагун̣ампи ран̃н̃о упа̄йанам̣ упетӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, исса̄пакато ма̄ро па̄пима̄ пан̃часа̄лаке бра̄хман̣агахапатике анва̄виси, ан̃н̃а̄ни пана анека̄ни девата̄сатасахасса̄ни аматам̣ диббам̣ оджам̣ гахетва̄ упагата̄ни ‘бхагавато ка̄йе оджам̣ одахисса̄ма̄’ти бхагавантам̣ намассама̄на̄ни пан̃джалика̄ни т̣хита̄нӣ’’ти.

‘‘хоту, бханте на̄гасена, сулабха̄ бхагавато чатта̄ро паччайа̄ локе уттамапурисасса, йа̄читова бхагава̄ девамануссохи чатта̄ро паччайе парибхун̃джати, апи ча кхо пана ма̄расса йо адхиппа̄йо, со та̄ватакена сиддхо, йам̣ со бхагавато бходжанасса антара̄йамака̄си. еттха ме, бханте, кан̇кха̄ на чхиджджати, виматиджа̄тохам̣ таттха сам̣сайапаккхандо. на ме таттха ма̄насам̣ паккхандати, йам̣ татха̄гатасса арахато самма̄самбуддхасса садеваке локе аггапуггалаварасса кусалаварапун̃н̃асамбхавасса асамасамасса анупамасса аппат̣исамасса чхавакам̣ ла̄макам̣ париттам̣ па̄пам̣ анарийам̣ випаннам̣ ма̄ро ла̄бхантара̄йамака̄сӣ’’ти.

‘‘чатта̄ро кхо, маха̄ра̄джа, антара̄йа̄ адит̣т̣хантара̄йо уддисса катантара̄йо упаккхат̣антара̄йо парибхогантара̄йоти. таттха катамо адит̣т̣хантара̄йо? анодисса адассанена анабхисан̇кхатам̣ кочи антара̄йам̣ кароти ‘ким̣ парасса диннена̄’ти, айам̣ адит̣т̣хантара̄йо на̄ма.

‘‘катамо уддисса катантара̄йо? идхекаччам̣ пуггалам̣ упадиситва̄ уддисса бходжанам̣ пат̣ийаттам̣ хоти, там̣ кочи антара̄йам̣ кароти, айам̣ уддисса катантара̄йо на̄ма.

‘‘катамо упаккхат̣антара̄йо? идха йам̣ кин̃чи упаккхат̣ам̣ хоти аппат̣иггахитам̣, таттха кочи антара̄йам̣ кароти, айам̣ упаккхат̣антара̄йо на̄ма.

‘‘катамо парибхогантара̄йо? идха йам̣ кин̃чи парибхогам̣, таттха кочи антара̄йам̣ кароти, айам̣ парибхогантара̄йо на̄ма. име кхо, маха̄ра̄джа, чатта̄ро антара̄йа̄.

‘‘йам̣ пана ма̄ро па̄пима̄ пан̃часа̄лаке бра̄хман̣агахапатике анва̄виси, там̣ нева бхагавато парибхогам̣ на упаккхат̣ам̣ на уддиссакатам̣, ана̄гатам̣ асампаттам̣ адассанена антара̄йам̣ катам̣, там̣ пана некасса бхагавато йева, атха кхо йе те тена самайена никкханта̄ аббха̄гата̄, саббепи те там̣ дивасам̣ бходжанам̣ на лабхим̣су, на̄хам̣ там̣, маха̄ра̄джа, пасса̄ми садеваке локе сама̄раке сабрахмаке сассаман̣абра̄хман̣ийа̄ паджа̄йа садеваманусса̄йа, йо тасса бхагавато уддисса катам̣ упаккхат̣ам̣ парибхогам̣ антара̄йам̣ кареййа. саче кочи исса̄йа уддисса катам̣ упаккхат̣ам̣ парибхогам̣ антара̄йам̣ кареййа, пхалеййа тасса муддха̄ сатадха̄ ва̄ сахассадха̄ ва̄.

‘‘чатта̄роме, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса кеначи ана̄варан̣ӣйа̄ гун̣а̄. катаме чатта̄ро? ла̄бхо, маха̄ра̄джа, бхагавато уддисса като упаккхат̣о на сакка̄ кеначи антара̄йам̣ ка̄тум̣; сарӣра̄нугата̄, маха̄ра̄джа, бхагавато бйа̄маппабха̄ на сакка̄ кеначи антара̄йам̣ ка̄тум̣; саббан̃н̃утам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато н̃а̄н̣аратанам̣ на сакка̄ кеначи антара̄йам̣ ка̄тум̣; джӣвитам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато на сакка̄ кеначи антара̄йам̣ ка̄тум̣. име кхо, маха̄ра̄джа, чатта̄ро татха̄гатасса кеначи ана̄варан̣ӣйа̄ гун̣а̄, саббепете, маха̄ра̄джа, гун̣а̄ екараса̄ арога̄ акуппа̄ апарӯпаккама̄ апхуса̄ни кирийа̄ни. адассанена, маха̄ра̄джа, ма̄ро па̄пима̄ нилӣйитва̄ пан̃часа̄лаке бра̄хман̣агахапатике анва̄виси.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о паччанте десе висаме адассанена нилӣйитва̄ чора̄ пантхам̣ дӯсенти. йади пана ра̄джа̄ те чоре пассеййа, апи ну кхо те чора̄ соттхим̣ лабхеййу’’нти? ‘‘на хи, бханте, пхарасуна̄ пха̄ла̄пеййа сатадха̄ ва̄ сахассадха̄ ва̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, адассанена ма̄ро па̄пима̄ нилӣйитва̄ пан̃часа̄лаке бра̄хман̣агахапатике анва̄виси.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, иттхӣ сапатика̄ адассанена нилӣйитва̄ парапурисам̣ севати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, адассанена ма̄ро па̄пима̄ нилӣйитва̄ пан̃часа̄лаке бра̄хман̣агахапатике анва̄виси. йади, маха̄ра̄джа, иттхӣ са̄микасса саммукха̄ парапурисам̣ севати, апи ну кхо са̄ иттхӣ соттхим̣ лабхеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, ханеййа̄пи там̣, бханте, са̄мико вадхеййа̄пи бандхеййа̄пи да̄ситтам̣ ва̄ упанеййа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, адассанена ма̄ро па̄пима̄ нилӣйитва̄ пан̃часа̄лаке бра̄хман̣агахапатике анва̄виси. йади, маха̄ра̄джа, ма̄ро па̄пима̄ бхагавато уддисса катам̣ упаккхат̣ам̣ парибхогам̣ антара̄йам̣ кареййа, пхалеййа тасса муддха̄ сатадха̄ ва̄ сахассадха̄ ва̄’’ти. ‘‘еваметам̣, бханте на̄гасена, чорика̄йа катам̣ ма̄рена па̄пимата̄, нилӣйитва̄ ма̄ро па̄пима̄ пан̃часа̄лаке бра̄хман̣агахапатике анва̄виси. саче со, бханте, ма̄ро па̄пима̄ бхагавато уддисса катам̣ упаккхат̣ам̣ парибхогам̣ антара̄йам̣ кареййа, муддха̄ ва̄сса пхалеййа сатадха̄ ва̄ сахассадха̄ ва̄, ка̄йо ва̄сса бхусамут̣т̣хи вийа викиреййа, са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

буддхала̄бхантара̄йапан̃хо пан̃чамо.

6. апун̃н̃апан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘йо аджа̄нанто па̄н̣а̄типа̄там̣ кароти, со балаватарам̣ апун̃н̃ам̣ пасаватӣ’ти. пуна ча бхагавата̄ винайапан̃н̃аттийа̄ бхан̣итам̣ ‘ана̄патти аджа̄нантасса̄’ти. йади, бханте на̄гасена, аджа̄нитва̄ па̄н̣а̄типа̄там̣ каронто балаватарам̣ апун̃н̃ам̣ пасавати, тена хи ‘ана̄патти аджа̄нантасса̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади ана̄патти аджа̄нантасса, тена хи ‘аджа̄нитва̄ па̄н̣а̄типа̄там̣ каронто балаватарам̣ апун̃н̃ам̣ пасаватӣ’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо дуруттаро дуратиккамо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘йо аджа̄нанто па̄н̣а̄типа̄там̣ кароти, со балаватарам̣ апун̃н̃ам̣ пасаватӣ’ти. пуна ча винайапан̃н̃аттийа̄ бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘ана̄патти аджа̄нантасса̄’ти. таттха аттхантарам̣ аттхи. катамам̣ аттхантарам̣? аттхи, маха̄ра̄джа, а̄патти сан̃н̃а̄вимоккха̄, аттхи а̄патти носан̃н̃а̄вимоккха̄. йа̄йам̣, маха̄ра̄джа, а̄патти сан̃н̃а̄вимоккха̄, там̣ а̄паттим̣ а̄раббха бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘ана̄патти аджа̄нантасса̄’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

апун̃н̃апан̃хо чхат̣т̣хо.

7. бхиккхусан̇гхапарихаран̣апан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, на евам̣ хоти ‘‘ахам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄мӣ’’’ти ва̄, ‘‘мамуддесико бхиккхусан̇гхо’’ти ва̄’ти. пуна ча меттеййасса бхагавато сабха̄вагун̣ам̣ паридӣпайама̄нена бхагавата̄ евам̣ бхан̣итам̣ ‘‘со анекасахассам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихариссати, сеййатха̄пи ахам̣ етарахи анекасатам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихара̄мӣ’’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, на евам̣ хоти ‘‘ахам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄мӣ’’ти ва̄, ‘‘мамуддесико бхиккхусан̇гхо’’ти ва̄’ти, тена хи анекасатам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихара̄мӣти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘со анекасахассам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихариссати, сеййатха̄пи ахам̣ етарахи анекасатам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихара̄мӣ’ти, тена хи татха̄гатасса кхо, а̄нанда, на евам̣ хоти ‘ахам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄мӣ’ти ва̄, ‘мамуддесико бхиккхусан̇гхо’ти ва̄ти тампи вачанам̣ миччха̄, айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘татха̄гатасса кхо, а̄нанда, на евам̣ хоти ‘‘ахам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄мӣ’’ти ва̄, ‘‘мамуддесико бхиккхусан̇гхо’’ти ва̄’ти. пуна ча меттеййасса̄пи бхагавато сабха̄вагун̣ам̣ паридӣпайама̄нена бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘со анекасахассам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихариссати, сеййатха̄пи ахам̣ етарахи анекасатам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихара̄мӣ’ти. етасмин̃ча, маха̄ра̄джа, пан̃хе еко аттхо са̄васесо, еко аттхо ниравасесо. на, маха̄ра̄джа, татха̄гато париса̄йа ануга̄мико, париса̄ пана татха̄гатасса ануга̄мика̄. саммути, маха̄ра̄джа, еса̄ ‘аха’нти ‘мама̄’ти, на параматтхо есо, вигатам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса пемам̣, вигато синехо, ‘майха’нтипи татха̄гатасса гахан̣ам̣ наттхи, упа̄да̄йа пана авассайо хоти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, патхавӣ бхӯмат̣т̣ха̄нам̣ сатта̄нам̣ патит̣т̣ха̄ хоти упассайам̣, патхавит̣т̣ха̄ чете сатта̄, на ча маха̄патхавийа̄ ‘майхете’ти апеккха̄ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато саббасатта̄нам̣ патит̣т̣ха̄ хоти упассайам̣, татха̄гатат̣т̣ха̄ [татха̄гатапатит̣т̣ха̄ ева (сӣ.)] чете сатта̄, на ча татха̄гатасса ‘майхете’ти апеккха̄ хоти. йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, махатимаха̄мегхо абхивассанто тин̣аруккхапасуманусса̄нам̣ вуд̣д̣хим̣ дети сантатим̣ анупа̄лети. вут̣т̣хӯпаджӣвино чете сатта̄ саббе, на ча маха̄мегхасса ‘майхете’ти апеккха̄ хоти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато саббасатта̄нам̣ кусаладхамме джанети анупа̄лети, саттхӯпаджӣвино чете сатта̄ саббе, на ча татха̄гатасса ‘майхете’ти апеккха̄ хоти. там̣ кисса хету? атта̄нудит̣т̣хийа̄ пахӣнатта̄’’ти.

‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, суниббет̣хито пан̃хо бахувидхехи ка̄ран̣ехи, гамбхӣро утта̄нӣкато, ган̣т̣хи бхинно, гаханам̣ агаханам̣ катам̣, андхака̄ро а̄локо като, бхагга̄ парава̄да̄, джинапутта̄нам̣ чаккхум̣ уппа̄дита’’нти.

бхиккхусан̇гхапарихаран̣апан̃хо саттамо.

8. абхеджджапарисапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘татха̄гато абхеджджапарисо’ти, пуна ча бхан̣атха ‘девадаттена екаппаха̄рам̣ пан̃ча бхиккхусата̄ни бхинна̄нӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, татха̄гато абхеджджапарисо, тена хи девадаттена екаппаха̄рам̣ пан̃ча бхиккхусата̄ни бхинна̄нӣти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади девадаттена екаппаха̄рам̣ пан̃ча бхиккхусата̄ни бхинна̄ни, тена хи ‘татха̄гато абхеджджапарисо’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, гамбхӣро дуннивет̣хийо, ган̣т̣хитопи ган̣т̣хитаро, еттха̄йам̣ джано а̄ват̣о нивуто овуто пихито парийонаддхо, еттха тава н̃а̄н̣абалам̣ дассехи парава̄десӯ’’ти.

‘‘абхеджджапарисо, маха̄ра̄джа, татха̄гато, девадаттена ча екаппаха̄рам̣ пан̃ча бхиккхусата̄ни бхинна̄ни, тан̃ча пана бхедакасса балена, бхедаке виджджама̄не наттхи, маха̄ра̄джа, абхеджджам̣ на̄ма. бхедаке сати ма̄та̄пи путтена бхиджджати, путтопи ма̄тара̄ бхиджджати, пита̄пи путтена бхиджджати, путтопи питара̄ бхиджджати, бха̄та̄пи бхагинийа̄ бхиджджати, бхагинӣпи бха̄тара̄ бхиджджати, саха̄йопи саха̄йена бхиджджати, на̄ва̄пи на̄на̄да̄русан̇гхат̣ита̄ ӯмивегасампаха̄рена бхиджджати, руккхопи мадхукаппасампаннапхало анилабалавега̄бхихато бхиджджати, суван̣н̣ампи джа̄тимантам̣ [джа̄тарӯпампи (сӣ.)] лохена бхиджджати. апи ча, маха̄ра̄джа, несо адхиппа̄йо вин̃н̃ӯнам̣, неса̄ буддха̄нам̣ адхимутти, несо пан̣д̣ита̄нам̣ чхандо ‘татха̄гато бхеджджапарисо’ти. апи четтха ка̄ран̣ам̣ аттхи, йена ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘абхеджджапарисо’ти. катамам̣ еттха ка̄ран̣ам̣? татха̄гатасса, маха̄ра̄джа, катена ада̄нена ва̄ аппийавачанена ва̄ анаттхачарийа̄йа ва̄ асама̄наттата̄йа ва̄ йато куточи чарийам̣ чарантассапи париса̄ бхинна̄ти на сутапуббам̣, тена ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘абхеджджапарисо’ти. тайа̄петам̣, маха̄ра̄джа, н̃а̄таббам̣ ‘аттхи кин̃чи наван̇ге буддхавачане сутта̄гатам̣, имина̄ на̄ма ка̄ран̣ена бодхисаттасса катена татха̄гатасса париса̄ бхинна̄’ти? ‘‘наттхи бханте, но четам̣ локе диссати нопи суййати. са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

абхеджджапарисапан̃хо ат̣т̣хамо.

абхеджджавагго дутийо.

имасмим̣ вагге ат̣т̣ха пан̃ха̄.

3. пан̣а̄митавагго

1. сет̣т̣хадхаммапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘дхаммо хи, ва̄сет̣т̣ха, сет̣т̣хо джанетасмим̣ дит̣т̣хе чева дхамме абхисампара̄йе ча̄’ти. пуна ча ‘упа̄сако гихӣ сота̄панно пихита̄па̄йо дит̣т̣хиппатто вин̃н̃а̄таса̄сано бхиккхум̣ ва̄ са̄ман̣ерам̣ ва̄ путхуджджанам̣ абхива̄дети паччут̣т̣хетӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘дхаммо хи, ва̄сет̣т̣ха, сет̣т̣хо джанетасмим̣ дит̣т̣хе чева дхамме абхисампара̄йе ча̄’ти, тена хи ‘упа̄сако гихӣ сота̄панно пихита̄па̄йо дит̣т̣хиппатто вин̃н̃а̄таса̄сано бхиккхум̣ ва̄ са̄ман̣ерам̣ ва̄ путхуджджанам̣ абхива̄дети паччут̣т̣хетӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади ‘упа̄сако гихӣ сота̄панно пихита̄па̄йо дит̣т̣хиппатто вин̃н̃а̄таса̄сано бхиккхум̣ ва̄ са̄ман̣ерам̣ ва̄ путхуджджанам̣ абхива̄дети паччут̣т̣хети’, тена хи ‘дхаммо хи, ва̄сет̣т̣ха, сет̣т̣хо джанетасмим̣ дит̣т̣хе чева дхамме абхисампара̄йе ча̄ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘дхаммо хи, ва̄сет̣т̣ха, сет̣т̣хо джанетасмим̣ дит̣т̣хе чева дхамме абхисампара̄йе ча̄’ти, ‘упа̄сако ча гихӣ сота̄панно пихита̄па̄йо дит̣т̣хиппатто вин̃н̃а̄таса̄сано бхиккхум̣ ва̄ са̄ман̣ерам̣ ва̄ путхуджджанам̣ абхива̄дети паччут̣т̣хети’. таттха пана ка̄ран̣ам̣ аттхи. катамам̣ там̣ ка̄ран̣ам̣?

‘‘вӣсати кхо паниме, маха̄ра̄джа, саман̣асса саман̣акаран̣а̄ дхамма̄ две ча лин̇га̄ни, йехи саман̣о абхива̄данапаччут̣т̣ха̄насама̄нанапӯджана̄рахо хоти. катаме вӣсати саман̣асса саман̣акаран̣а̄ дхамма̄ две ча лин̇га̄ни? сет̣т̣хо [сет̣т̣хабхӯмисайо (сӣ. сйа̄.), сет̣т̣хо йамо (пӣ.)] дхамма̄ра̄мо, агго нийамо, ча̄ро виха̄ро сам̣йамо сам̣варо кханти сораччам̣ екаттачарийа̄ екатта̄бхирати пат̣исалла̄нам̣ хириоттаппам̣ вӣрийам̣ аппама̄до сиккха̄сама̄да̄нам̣ [сиккха̄падха̄нам̣ (сӣ. сйа̄.), сукка̄вада̄нам̣ (ка.)] уддесо парипуччха̄ сӣла̄диабхирати нира̄лайата̄ сиккха̄падапа̄рипӯрита̄, ка̄са̄вадха̄ран̣ам̣, бхан̣д̣убха̄во. име кхо, маха̄ра̄джа, вӣсати саман̣асса саман̣акаран̣а̄ дхамма̄ две ча лин̇га̄ни. ете гун̣е бхиккху сама̄да̄йа ваттати, со тесам̣ дхамма̄нам̣ анӯнатта̄ парипун̣н̣атта̄ сампаннатта̄ саманна̄гататта̄ асеккхабхӯмим̣ арахантабхӯмим̣ оккамати, сет̣т̣хам̣ бхӯмантарам̣ оккамати, арахатта̄саннагатоти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘‘кхӣн̣а̄савехи со са̄ман̃н̃ам̣ упагато, наттхи ме со самайо’ти [там̣ са̄ман̃н̃а’’нти (?)] арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘‘аггапарисам̣ со упагато, на̄хам̣ там̣ т̣ха̄нам̣ упагато’ти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘‘лабхати со па̄тимоккхуддесам̣ сотум̣, на̄хам̣ там̣ лабха̄ми соту’нти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘‘со ан̃н̃е пабба̄джети упасампа̄дети джинаса̄санам̣ вад̣д̣хети, ахаметам̣ на лабха̄ми ка̄ту’нти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘‘аппама̄н̣есу со сиккха̄падесу саматтака̄рӣ, на̄хам̣ тесу ватта̄мӣ’ти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘‘упагато со саман̣алин̇гам̣, буддха̄дхиппа̄йе т̣хито, тена̄хам̣ лин̇гена дӯрамапагато’ти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘‘парӯл̣хакаччхаломо со анан̃джитааман̣д̣ито анулиттасӣлагандхо, ахам̣ пана ман̣д̣анавибхӯсана̄бхирато’ти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, ‘йе те вӣсати саман̣акаран̣а̄ дхамма̄ две ча лин̇га̄ни, саббепете дхамма̄ бхиккхусса сам̣виджджанти, со йева те дхамме дха̄рети, ан̃н̃епи таттха сиккха̄пети, со ме а̄гамо сиккха̄панан̃ча наттхӣ’ти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ра̄джакума̄ро пурохитасса сантике виджджам̣ адхӣйати, кхаттийадхаммам̣ сиккхати, со апарена самайена абхиситто а̄чарийам̣ абхива̄дети паччут̣т̣хети ‘сиккха̄пако ме айа’нти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, ‘бхиккху сиккха̄пако вам̣садхаро’ти арахати упа̄сако сота̄панно бхиккхум̣ путхуджджанам̣ абхива̄детум̣ паччут̣т̣ха̄тум̣.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, имина̄петам̣ парийа̄йена джа̄на̄хи бхиккхубхӯмийа̄ махантатам̣ асамавипулабха̄вам̣. йади, маха̄ра̄джа, упа̄сако сота̄панно арахаттам̣ саччхикароти, двева тасса гатийо бхаванти анан̃н̃а̄ тасмим̣ йева дивасе паринибба̄йеййа ва̄, бхиккхубха̄вам̣ ва̄ упагаччхеййа. ачала̄ хи са̄, маха̄ра̄джа, паббаджджа̄, махатӣ аччуггата̄, йадидам̣ бхиккхубхӯмӣ’’ти. ‘‘н̃а̄н̣агато, бханте на̄гасена, пан̃хо суниббет̣хито балавата̄ атибуддхина̄ тайа̄, на йимам̣ пан̃хам̣ саматтхо ан̃н̃о евам̣ винивет̣хетум̣ ан̃н̃атра тава̄дисена буддхимата̄’’ти.

сет̣т̣хадхаммапан̃хо пат̣хамо.

2. саббасаттахитапхаран̣апан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘татха̄гато саббасатта̄нам̣ ахитамапанетва̄ хитамупадахатӣ’ти. пуна ча бхан̣атха аггиккхандхӯпаме дхаммапарийа̄йе бхан̃н̃ама̄не ‘сат̣т̣химатта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато уггата’нти. аггиккхандхӯпамам̣, бханте, дхаммапарийа̄йам̣ десентена татха̄гатена сат̣т̣химатта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ хитамапанетва̄ ахитамупадахитам̣. йади, бханте на̄гасена, татха̄гато саббасатта̄нам̣ ахитамапанетва̄ хитамупадахати, тена хи аггиккхандхӯпаме дхаммапарийа̄йе бхан̃н̃ама̄не сат̣т̣химатта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато уггатанти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади аггиккхандхӯпаме дхаммапарийа̄йе бхан̃н̃ама̄не сат̣т̣химатта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато уггатам̣, тена хи татха̄гато саббасатта̄нам̣ ахитамапанетва̄ хитамупадахатӣти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘татха̄гато, маха̄ра̄джа, саббасатта̄нам̣ ахитамапанетва̄ хитамупадахати, аггиккхандхӯпаме дхаммапарийа̄йе бхан̃н̃ама̄не сат̣т̣химатта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато уггатам̣, тан̃ча пана на татха̄гатасса катена, тесам̣ йева аттано катена̄’’ти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, татха̄гато аггиккхандхӯпамам̣ дхаммапарийа̄йам̣ на бха̄сеййа, апи ну тесам̣ ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато уггаччхеййа̄ти, на хи, маха̄ра̄джа, миччха̄пат̣ипанна̄нам̣ тесам̣ бхагавато дхаммапарийа̄йам̣ сутва̄ парил̣а̄хо ка̄йе уппаджджи, тена тесам̣ парил̣а̄хена ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато уггата’’нти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, татха̄гатассева катена тесам̣ ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато уггатам̣, татха̄гато йева таттха адхика̄ро тесам̣ на̄сана̄йа, йатха̄ на̄ма, бханте на̄гасена, ахи ваммикам̣ пависеййа, атхан̃н̃атаро пам̣сука̄мо пурисо ваммикам̣ бхиндитва̄ пам̣сум̣ хареййа, тасса пам̣сухаран̣ена ваммикасса сусирам̣ пидахеййа, атха таттхева со асса̄сам̣ алабхама̄но мареййа, нану со, бханте, ахи тасса пурисасса катена маран̣аппатто’’ти. ‘‘а̄ма маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, бханте на̄гасена, татха̄гато йева таттха адхика̄ро тесам̣ на̄сана̄йа̄’’ти.

‘‘татха̄гато, маха̄ра̄джа, дхаммам̣ десайама̄но анунайаппат̣игхам̣ на кароти, анунайаппат̣игхавиппамутто дхаммам̣ десети, евам̣ дхамме десӣйама̄не йе таттха самма̄пат̣ипанна̄, те буджджханти. йе пана миччха̄пат̣ипанна̄, те патанти. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисасса амбам̣ ва̄ джамбум̣ ва̄ мадхукам̣ ва̄ ча̄лайама̄насса йа̄ни таттха пхала̄ни са̄ра̄ни дал̣хабандхана̄ни, та̄ни таттхева аччута̄ни тит̣т̣ханти, йа̄ни таттха пхала̄ни пӯтиван̣т̣амӯла̄ни дуббалабандхана̄ни, та̄ни патанти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато дхаммам̣ десайама̄но анунайаппат̣игхам̣ на кароти, анунайаппат̣игхавиппамутто дхаммам̣ десети, евам̣ дхамме десӣйама̄не йе таттха самма̄пат̣ипанна̄, те буджджханти. йе пана миччха̄пат̣ипанна̄, те патанти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кассако дхан̃н̃ам̣ ропетука̄мо кхеттам̣ касати, тасса касантасса анекасатасахасса̄ни тин̣а̄ни маранти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато парипаккама̄насе сатте бодхенто [бодхетум̣ (сӣ.)] анунайаппат̣игхавиппамутто дхаммам̣ десети, евам̣ дхамме десӣйама̄не йе таттха самма̄пат̣ипанна̄, те буджджханти. йе пана миччха̄пат̣ипанна̄, те тин̣а̄ни вийа маранти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, манусса̄ расахету йантена уччхум̣ пӣл̣айанти, тесам̣ уччхум̣ пӣл̣айама̄на̄нам̣ йе таттха йантамукхагата̄ кимайо, те пӣл̣ийанти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато парипаккама̄насе сатте бодхенто дхаммайантамабхипӣл̣айати [дхаммайантаматипӣл̣айати (ка.)], йе таттха миччха̄пат̣ипанна̄, те кимӣ вийа марантӣ’’ти.

‘‘нану, бханте на̄гасена, те бхиккхӯ та̄йа дхаммадесана̄йа патита̄’’ти? ‘‘апи ну кхо, маха̄ра̄джа, таччхако руккхам̣ таччханто [раккханто (сӣ. пӣ.] уджукам̣ парисуддхам̣ каротӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, ваджджанӣйам̣ апанетва̄ таччхако руккхам̣ уджукам̣ парисуддхам̣ каротӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато парисам̣ раккханто на саккоти бодханеййе [абодханӣйе (сйа̄.)] сатте бодхетум̣, миччха̄пат̣ипанне пана сатте апанетва̄ бодханеййе сатте бодхети, аттакатена пана те, маха̄ра̄джа, миччха̄пат̣ипанна̄ патанти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кадалӣ вел̣у ассатарӣ аттаджена [аттаджена пхалена (сӣ.)] хан̃н̃ати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те миччха̄пат̣ипанна̄, те аттакатена хан̃н̃анти патанти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, чора̄ аттакатена чаккхуппа̄т̣анам̣ сӯла̄ропанам̣ сӣсаччхеданам̣ па̄пун̣анти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те миччха̄пат̣ипанна̄, те аттакатена хан̃н̃анти патанти [джинаса̄сана̄ патанти (сӣ. пӣ.)]. йесам̣, маха̄ра̄джа, сат̣т̣химатта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато уггатам̣, тесам̣ там̣ нева бхагавато катена, на паресам̣ катена, атха кхо аттано йева катена.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо саббаджанасса аматам̣ дадеййа, те там̣ аматам̣ аситва̄ арога̄ дӣгха̄йука̄ саббӣтито [саббӣтийа̄ (сӣ.)] паримуччеййум̣, атхан̃н̃атаро пурисо дурупача̄рена там̣ аситва̄ маран̣ам̣ па̄пун̣еййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, аматада̄йако пурисо татонида̄нам̣ кин̃чи апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато дасасахассийа̄ локадха̄туйа̄ деваманусса̄нам̣ аматам̣ дхаммада̄нам̣ дети, йе те сатта̄ бхабба̄, те дхамма̄матена буджджханти. йе пана те сатта̄ абхабба̄, те дхамма̄матена хан̃н̃анти патанти. бходжанам̣, маха̄ра̄джа, саббасатта̄нам̣ джӣвитам̣ раккхати, тамекачче бхун̃джитва̄ висӯчика̄йа маранти, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, бходжанада̄йако пурисо татонида̄нам̣ кин̃чи апун̃н̃ам̣ а̄паджджеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато дасасахассийа̄ локадха̄туйа̄ деваманусса̄нам̣ аматам̣ дхаммада̄нам̣ дети, йе те сатта̄ бхабба̄, те дхамма̄матена буджджханти. йе пана те сатта̄ абхабба̄, те дхамма̄матена хан̃н̃анти патантӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

саббасаттахитапхаран̣апан̃хо дутийо.

3. ваттхагуйханидассанапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ татха̄гатена –

‘‘‘ка̄йена сам̣варо са̄дху [дха. па. 361], са̄дху ва̄ча̄йа сам̣варо;

манаса̄ сам̣варо са̄дху, са̄дху саббаттха сам̣варо’ти.

‘‘пуна ча татха̄гато чатуннам̣ париса̄нам̣ маджджхе нисӣдитва̄ пурато деваманусса̄нам̣ селасса бра̄хман̣асса косохитам̣ ваттхагуйхам̣ дассеси. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘ка̄йена сам̣варо са̄дхӯ’ти, тена хи селасса бра̄хман̣асса косохитам̣ ваттхагуйхам̣ дассесӣти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади селасса бра̄хман̣асса косохитам̣ ваттхагуйхам̣ дассети, тена хи ‘ка̄йена сам̣варо са̄дхӯ’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘ка̄йена сам̣варо са̄дхӯ’ти, селасса ча бра̄хман̣асса косохитам̣ ваттхагуйхам̣ дасситам̣. йасса кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гате кан̇кха̄ уппанна̄, тасса бодханаттха̄йа бхагава̄ иддхийа̄ таппат̣ибха̄гам̣ ка̄йам̣ дассети, со йева там̣ па̄т̣иха̄рийам̣ пассатӣ’’ти.

‘‘ко панетам̣, бханте на̄гасена, саддахиссати, йам̣ парисагато еко йева там̣ гуйхам̣ пассати, авасеса̄ таттхева васанта̄ на пассантӣти. ин̇гха ме твам̣ таттха ка̄ран̣ам̣ упадиса, ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехӣ’’ти. ‘‘дит̣т̣хапуббо пана тайа̄, маха̄ра̄джа, кочи бйа̄дхито пурисо парикин̣н̣о н̃а̄тимиттехӣ’’ти. ‘‘а̄ма бханте’’ти. ‘‘апи ну кхо са̄, маха̄ра̄джа, париса̄ пассатетам̣ веданам̣, йа̄йа со пурисо ведана̄йа ведайатӣ’’ти. ‘‘на хи бханте, аттана̄ йева со, бханте, пурисо ведайатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йассева татха̄гате кан̇кха̄ уппанна̄, тассева татха̄гато бодханаттха̄йа иддхийа̄ таппат̣ибха̄гам̣ ка̄йам̣ дассети, со йева там̣ па̄т̣иха̄рийам̣ пассати.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кан̃чидева пурисам̣ бхӯто а̄висеййа, апи ну кхо са̄, маха̄ра̄джа, париса̄ пассати там̣ бхӯта̄гамана’’нти? ‘‘на хи, бханте, со йева а̄туро тасса бхӯтасса а̄гаманам̣ пассатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йассева татха̄гате кан̇кха̄ уппанна̄, тассева татха̄гато бодханаттха̄йа иддхийа̄ таппат̣ибха̄гам̣ ка̄йам̣ дассети, со йева там̣ па̄т̣иха̄рийам̣ пассатӣ’’ти.

‘‘дуккарам̣, бханте на̄гасена, бхагавата̄ катам̣, йам̣ екассапи адассанӣйам̣, там̣ дассентена̄’’ти. ‘‘на, маха̄ра̄джа, бхагава̄ гуйхам̣ дассеси, иддхийа̄ пана чха̄йам̣ дассесӣ’’ти. ‘‘чха̄йа̄йапи, бханте, дит̣т̣ха̄йа дит̣т̣хам̣ йева хоти гуйхам̣, йам̣ дисва̄ нит̣т̣хам̣ гато’’ти. ‘‘дуккаран̃ча̄пи, маха̄ра̄джа, татха̄гато кароти бодханеййе сатте бодхетум̣. йади, маха̄ра̄джа, татха̄гато кирийам̣ ха̄пеййа, бодханеййа̄ сатта̄ на буджджхеййум̣. йасма̄ ча кхо, маха̄ра̄джа, йоган̃н̃ӯ татха̄гато бодханеййе сатте бодхетум̣, тасма̄ татха̄гато йена йена йогена бодханеййа̄ буджджханти, тена тена йогена бодханеййе бодхети.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, бхисакко саллакатто йена йена бхесаджджена а̄туро арого хоти, тена тена бхесаджджена а̄турам̣ упасан̇камати, ваманӣйам̣ вамети, виречанӣйам̣ виречети, анулепанӣйам̣ анулимпети, анува̄санӣйам̣ анува̄сети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато йена йена йогена бодханеййа̄ сатта̄ буджджханти, тена тена йогена бодхети.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, иттхӣ мӯл̣хагаббха̄ бхисаккасса адассанӣйам̣ гуйхам̣ дассети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато бодханеййе сатте бодхетум̣ адассанӣйам̣ гуйхам̣ иддхийа̄ чха̄йам̣ дассеси. наттхи, маха̄ра̄джа, адассанӣйо на̄ма ока̄со пуггалам̣ упа̄да̄йа. йади, маха̄ра̄джа, кочи бхагавато хадайам̣ дисва̄ буджджхеййа, тассапи бхагава̄ йогена хадайам̣ дассеййа, йоган̃н̃ӯ, маха̄ра̄джа, татха̄гато десана̄кусало.

‘‘нану, маха̄ра̄джа, татха̄гато тхерасса нандасса адхимуттим̣ джа̄нитва̄ там̣ девабхаванам̣ нетва̄ девакан̃н̃а̄йо дассеси ‘имина̄йам̣ кулапутто буджджхиссатӣ’ти, тена ча со кулапутто буджджхи. ити кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато анекапарийа̄йена субханимиттам̣ хӣл̣енто гараханто джигуччханто тасса бодханахету какут̣апа̄динийо аччхара̄йо дассеси. евампи татха̄гато йоган̃н̃ӯ десана̄кусало.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гато тхерасса чӯл̣апантхакасса бха̄тара̄ никкад̣д̣хитасса дуккхитасса думманасса упагантва̄ сукхумам̣ чол̣акхан̣д̣ам̣ ада̄си ‘имина̄йам̣ кулапутто буджджхиссатӣ’ти, со ча кулапутто тена ка̄ран̣ена джинаса̄сане васӣбха̄вам̣ па̄пун̣и. евампи, маха̄ра̄джа, татха̄гато йоган̃н̃ӯ десана̄кусало.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гато бра̄хман̣асса могхара̄джасса йа̄ва татийам̣ пан̃хам̣ пут̣т̣хо на бйа̄ка̄си ‘евамимасса кулапуттасса ма̄но упасамиссати, ма̄нӯпасама̄ абхисамайо бхависсатӣ’ти, тена ча тасса кулапуттасса ма̄но упасами, ма̄нӯпасама̄ со бра̄хман̣о чхасу абхин̃н̃а̄су васӣбха̄вам̣ па̄пун̣и. евампи, маха̄ра̄джа, татха̄гато йоган̃н̃ӯ десана̄кусало’’ти.

‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, суниббет̣хито пан̃хо бахувидхехи ка̄ран̣ехи, гаханам̣ агаханам̣ катам̣, андхака̄ро а̄локо като, ган̣т̣хи бхинно, бхагга̄ парава̄да̄, джинапутта̄нам̣ чаккхум̣ тайа̄ уппа̄дитам̣, ниппат̣ибха̄на̄ титтхийа̄, твам̣ ган̣иварапаварама̄саджджа̄’’ти.

ваттхагуйханидассанапан̃хо татийо.

4. пхарусава̄ча̄бха̄вапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ ‘парисуддхавачӣсама̄ча̄ро а̄вусо татха̄гато, наттхи татха̄гатасса вачӣдуччаритам̣, йам̣ татха̄гато раккхеййа ‘ма̄ ме идам̣ паро ан̃н̃а̄сӣ’ти. пуна ча татха̄гато тхерасса судиннасса каландапуттасса апара̄дхе па̄ра̄джикам̣ пан̃н̃апенто пхаруса̄хи ва̄ча̄хи могхапурисава̄дена самуда̄чари, тена ча со тхеро могхапурисава̄дена ман̇кучиттавасена рундхитатта̄ виппат̣иса̄рӣ на̄саккхи арийамаггам̣ пат̣ивиджджхитум̣. йади, бханте на̄гасена, парисуддхавачӣсама̄ча̄ро татха̄гато, наттхи татха̄гатасса вачӣдуччаритам̣, тена хи татха̄гатена тхерасса судиннасса каландапуттасса апара̄дхе могхапурисава̄дена самуда̄чин̣н̣анти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади бхагавата̄ тхерасса судиннасса каландапуттасса апара̄дхе могхапурисава̄дена самуда̄чин̣н̣ам̣, тена хи парисуддхавачӣсама̄ча̄ро татха̄гато, наттхи татха̄гатасса вачӣдуччаританти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ ‘парисуддхавачӣсама̄ча̄ро а̄вусо татха̄гато, наттхи татха̄гатасса вачӣдуччаритам̣, йам̣ татха̄гато раккхеййа ‘ма̄ ме идам̣ паро ан̃н̃а̄сӣ’ти. а̄йасмато ча судиннасса каландапуттасса апара̄дхе па̄ра̄джикам̣ пан̃н̃апентена бхагавата̄ могхапурисава̄дена самуда̄чин̣н̣ам̣, тан̃ча пана адут̣т̣хачиттена аса̄рамбхена йа̄тха̄валаккхан̣ена. кин̃ча таттха йа̄тха̄валаккхан̣ам̣, йасса, маха̄ра̄джа, пуггаласса имасмим̣ аттабха̄ве чатусачча̄бхисамайо на хоти, тасса пурисаттанам̣ могхам̣ ан̃н̃ам̣ кайирама̄нам̣ ан̃н̃ена самбхавати, тена вуччати ‘могхапурисо’ти. ити, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ а̄йасмато судиннасса каландапуттасса сата̄вавачанена самуда̄чин̣н̣ам̣, но абхӯтава̄дена̄’’ти.

‘‘сабха̄вампи, бханте на̄гасена, йо аккосанто бхан̣ати, тасса майам̣ каха̄пан̣ам̣ дан̣д̣ам̣ дха̄рема, апара̄дхо йева со ваттхум̣ нисса̄йа висум̣ воха̄рам̣ а̄чаранто аккосатӣ’’ти. ‘‘аттхи пана, маха̄ра̄джа, сутапуббам̣ тайа̄ кхалитасса абхива̄данам̣ ва̄ паччут̣т̣ха̄нам̣ ва̄ сакка̄рам̣ ва̄ упа̄йана̄нуппада̄нам̣ ва̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, йато куточи йаттха каттхачи кхалито, со парибха̄сана̄рахо хоти таджджана̄рахо, уттаман̇гамписса чхинданти ханантипи бандхантипи гха̄тентипи джха̄пентипӣ’’ти [джа̄пентипӣти (сӣ. пӣ.)]. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ кирийа̄ йева ката̄, но акирийа̄’’ти.

‘‘кирийампи, бханте на̄гасена, курума̄нена патирӯпена ка̄таббам̣ ануччхавикена, саваненапи, бханте на̄гасена, татха̄гатасса садевако локо оттаппати хирийати бхиййо дассанена татуттарим̣ упасан̇каманена пайирупа̄санена̄’’ти. ‘‘апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тикиччхако абхисанне ка̄йе купите досе синеханӣйа̄ни бхесаджджа̄ни детӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, тин̣ха̄ни лекханӣйа̄ни бхесаджджа̄ни детӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато саббакилесабйа̄дхивӯпасама̄йа анусит̣т̣хим̣ дети, пхаруса̄пи, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса ва̄ча̄ сатте синехайати, мудуке кароти. йатха̄, маха̄ра̄джа, ун̣хампи удакам̣ йам̣ кин̃чи синеханӣйам̣ синехайати, мудукам̣ кароти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, пхаруса̄пи татха̄гатасса ва̄ча̄ аттхаватӣ хоти карун̣а̄сахагата̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, питувачанам̣ путта̄нам̣ аттхавантам̣ хоти карун̣а̄сахагатам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, пхаруса̄пи татха̄гатасса ва̄ча̄ аттхаватӣ хоти карун̣а̄сахагата̄. пхаруса̄пи, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса ва̄ча̄ сатта̄нам̣ килесаппаха̄на̄ [килесаппаха̄на̄йа (сӣ.)] хоти. йатха̄, маха̄ра̄джа, дуггандхампи гомуттам̣ пӣтам̣ вирасампи агадам̣ кха̄йитам̣ сатта̄нам̣ бйа̄дхим̣ ханати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, пхаруса̄пи татха̄гатасса ва̄ча̄ аттхаватӣ карун̣а̄сахагата̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, махантопи тӯлапун̃джо [тӯлапичу (сӣ. сйа̄.)] парасса ка̄йе нипатитва̄ руджам̣ на кароти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, пхаруса̄пи татха̄гатасса ва̄ча̄ на кассачи дуккхам̣ уппа̄детӣ’’ти. ‘‘сувиниччхито, бханте на̄гасена, пан̃хо бахӯхи ка̄ран̣ехи, са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

пхарусава̄ча̄бха̄вапан̃хо чатуттхо.

5. руккхаачетана̄бха̄вапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ татха̄гатена –

‘‘‘ачетанам̣ бра̄хман̣а ассун̣антам̣, джа̄но аджа̄нантамимам̣ пала̄сам̣;

а̄раддхавӣрийо дхувам̣ аппаматто, сукхасеййам̣ пуччхаси кисса хетӯ’ти [джа̄. 1.4.25].

пуна ча бхан̣итам̣ –

‘‘‘ити пханданаруккхопи, та̄ваде аджджхабха̄сатха;

майхампи вачанам̣ аттхи, бха̄радва̄джа сун̣охи ме’ти [джа̄. 1.13.20].

‘‘йади, бханте на̄гасена, руккхо ачетано, тена хи пханданена руккхена бха̄радва̄джена саха саллапитанти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади пханданена руккхена бха̄радва̄джена саддхим̣ саллапитам̣, тена хи руккхо ачетаноти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппато, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘руккхо ачетано’ти, пханданена ча руккхена бха̄радва̄джена саддхим̣ саллапитам̣, тан̃ча пана вачанам̣ локасаман̃н̃а̄йа бхан̣итам̣. наттхи, маха̄ра̄джа, ачетанасса руккхасса салла̄по на̄ма, апи ча, маха̄ра̄джа, тасмим̣ руккхе адхиваттха̄йа девата̄йетам̣ адхивачанам̣ руккхоти, руккхо саллапатӣти чеса̄ локапан̣н̣атти, йатха̄, маха̄ра̄джа, сакат̣ам̣ дхан̃н̃асса парипӯритам̣ дхан̃н̃асакат̣анти джано вохарати, на ча там̣ дхан̃н̃амайам̣ сакат̣ам̣, руккхамайам̣ сакат̣ам̣, тасмим̣ сакат̣е дхан̃н̃асса пана а̄киритатта̄ дхан̃н̃асакат̣анти джано вохарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, на руккхо саллапати, руккхо ачетано, йа̄ пана тасмим̣ руккхе адхиваттха̄ девата̄, тасса̄ йева там̣ адхивачанам̣ руккхоти, руккхо саллапатӣти чеса̄ локапан̣н̣атти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, дадхим̣ мантхайама̄но таккам̣ мантхемӣти вохарати, на там̣ таккам̣, йам̣ со мантхети, дадхим̣ йева со мантхенто таккам̣ мантхемӣти вохарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, на руккхо саллапати, руккхо ачетано. йа̄ пана тасмим̣ руккхе адхиваттха̄ девата̄, тасса̄йева там̣ адхивачанам̣ руккхоти, руккхо саллапатӣти чеса̄ локапан̣н̣атти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, асантам̣ са̄дхетука̄мо сантам̣ са̄дхемӣти вохарати, асиддхам̣ сиддханти вохарати, евамеса̄ локасаман̃н̃а̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, на руккхо саллапати, руккхо ачетано. йа̄ пана тасмим̣ руккхе адхиваттха̄ девата̄, тасса̄йева там̣ адхивачанам̣ руккхоти, руккхо саллапатӣти чеса̄ локапан̣н̣атти, йа̄йа, маха̄ра̄джа, локасаман̃н̃а̄йа джано вохарати, татха̄гатопи та̄йева локасаман̃н̃а̄йа сатта̄нам̣ дхаммам̣ десетӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

руккхаачетана̄бха̄вапан̃хо пан̃чамо.

6. пин̣д̣апа̄тамахаппхалапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ дхаммасан̇гӣтика̄ракехи тхерехи –

‘‘‘чундасса бхаттам̣ бхун̃джитва̄, камма̄расса̄ти ме сутам̣;

а̄ба̄дхам̣ сампхусӣ дхӣро, паба̄л̣хам̣ ма̄ран̣антика’нти [дӣ. ни. 2.190].

‘‘пуна ча бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘двеме, а̄нанда, пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄ ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча. катаме две? йан̃ча пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ татха̄гато ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуджджхи, йан̃ча пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ татха̄гато анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йати. име две пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄, ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча̄’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавато чундасса бхаттам̣ бхутта̄висса [бхун̃джитва̄ (сӣ.)] кхаро а̄ба̄дхо уппанно, паба̄л̣ха̄ ча ведана̄ паватта̄ ма̄ран̣антика̄, тена хи ‘двеме, а̄нанда, пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄ ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади двеме пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄ ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча, тена хи бхагавато чундасса бхаттам̣ бхутта̄висса [бхун̃джитва̄ (сӣ.)] кхаро а̄ба̄дхо уппанно, паба̄л̣ха̄ ча ведана̄ паватта̄ ма̄ран̣антика̄ти тампи вачанам̣ миччха̄. ким̣ну кхо, бханте на̄гасена, со пин̣д̣апа̄то висагатата̄йа махаппхало, рогуппа̄даката̄йа махаппхало, а̄йувина̄саката̄йа махаппхало, бхагавато джӣвитахаран̣ата̄йа махаппхало? таттха ме ка̄ран̣ам̣ брӯхи парава̄да̄нам̣ ниггаха̄йа, еттха̄йам̣ джано саммӯл̣хо лобхавасена атибахум̣ кха̄йитена лохитапаккхандика̄ уппанна̄ти. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, дхаммасан̇гӣтика̄ракехи тхерехи –

‘‘‘чундасса бхаттам̣ бхун̃джитва̄, камма̄расса̄ти ме сутам̣;

а̄ба̄дхам̣ сампхусӣ дхӣро, паба̄л̣хам̣ ма̄ран̣антика’нти.

‘‘бхагавата̄ ча бхан̣итам̣ ‘двеме, а̄нанда, пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄ ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча. катаме две? йан̃ча пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ татха̄гато ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуджджхи, йан̃ча пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ татха̄гато анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йати [паринибба̄йи (сӣ.)], име две пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄, ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча̄’ти.

‘‘со пана пин̣д̣апа̄то бахугун̣о анека̄нисам̣со. девата̄, маха̄ра̄джа, хат̣т̣ха̄ пасаннама̄наса̄ ‘айам̣ бхагавато паччхимо пин̣д̣апа̄то’ти диббам̣ оджам̣ сӯкарамаддаве а̄кирим̣су. тан̃ча пана самма̄па̄кам̣ лахупа̄кам̣ [бахупа̄кам̣ (сӣ.)] манун̃н̃ам̣ бахурасам̣ джат̣т̣хараггитеджасса хитам̣. на, маха̄ра̄джа, татонида̄нам̣ бхагавато кочи ануппанно рого уппанно, апи ча, маха̄ра̄джа, бхагавато пакатидуббале сарӣре кхӣн̣е а̄йусан̇кха̄ре уппанно рого бхиййо абхивад̣д̣хи.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пакатийа̄ джалама̄но агги ан̃н̃асмим̣ упа̄да̄не динне бхиййо паджджалати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагавато пакатидуббале сарӣре кхӣн̣е а̄йусан̇кха̄ре уппанно рого бхиййо абхивад̣д̣хи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, сото пакатийа̄ сандама̄но абхивут̣т̣хе маха̄мегхе бхиййо махогхо удакава̄хако хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагавато пакатидуббале сарӣре кхӣн̣е а̄йусан̇кха̄ре уппанно рого бхиййо абхивад̣д̣хи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пакатийа̄ абхисаннадха̄ту куччхи ан̃н̃асмим̣ аджджхохарите бхиййо а̄йамеййа [а̄майеййа (сӣ.)], евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагавато пакатидуббале сарӣре кхӣн̣е а̄йусан̇кха̄ре уппанно рого бхиййо абхивад̣д̣хи, наттхи, маха̄ра̄джа, тасмим̣ пин̣д̣апа̄те досо, на ча тасса сакка̄ досам̣ а̄ропету’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена те две пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄ ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча̄’’ти? ‘‘дхамма̄нумаджджанасама̄паттивасена, маха̄ра̄джа, те две пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄ ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, катамесам̣ дхамма̄нам̣ анумаджджанасама̄паттивасена те две пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄ ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча̄’’ти? ‘‘наваннам̣, маха̄ра̄джа, анупуббавиха̄расама̄паттӣнам̣ ануломаппат̣иломасама̄паджджанавасена те две пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самавипа̄ка̄ ативийа ан̃н̃ехи пин̣д̣апа̄техи махаппхалатара̄ ча маха̄нисам̣сатара̄ ча̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, двӣсу йева дивасесу адхиматтам̣ татха̄гато нава̄нупуббавиха̄расама̄паттийо ануломаппат̣иломам̣ сама̄паджджӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣ бханте на̄гасена. йам̣ имасмим̣ буддхаккхетте асадисам̣ парамада̄нам̣, тампи имехи двӣхи пин̣д̣апа̄техи аган̣итам̣. аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣, бханте на̄гасена. йа̄ва маханта̄ нава̄нупуббавиха̄расама̄паттийо, йатра хи на̄ма нава̄нупуббавиха̄расама̄паттивасена да̄нам̣ махаппхалатарам̣ хоти маха̄нисам̣сатаран̃ча. са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

пин̣д̣апа̄тамахаппхалапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. буддхапӯджанапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ татха̄гатена ‘абйа̄ват̣а̄ тумхе, а̄нанда, хотха татха̄гатасса сарӣрапӯджа̄йа̄’ти. пуна ча бхан̣итам̣ –

‘‘‘пӯджетха нам̣ пӯджанийасса дха̄тум̣;

евам̣ кира саггамито гамиссатха̄’ти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘абйа̄ват̣а̄ тумхе, а̄нанда, хотха татха̄гатасса сарӣрапӯджа̄йа̄’ти, тена хи ‘пӯджетха нам̣ пӯджанийасса дха̄тум̣, евам̣ кара̄ саггамито гамиссатха̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘пӯджетха нам̣ пӯджанийасса дха̄тум̣, евам̣ кара̄ саггамито гамиссатха̄’ти, тена хи ‘абйа̄ват̣а̄ тумхе а̄нанда, хотха татха̄гатасса сарӣрапӯджа̄йа̄’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘абйа̄ват̣а̄ тумхе, а̄нанда, хотха татха̄гатасса сарӣрапӯджа̄йа̄’ти, пуна ча бхан̣итам̣ ‘пӯджетха нам̣ пӯджанийасса дха̄тум̣, евам̣ кара̄ саггамито гамиссатха̄’ти, тан̃ча пана на саббесам̣ джинапутта̄нам̣ йева а̄раббха бхан̣итам̣ ‘абйа̄ват̣а̄ тумхе, а̄нанда, хотха татха̄гатасса сарӣрапӯджа̄йа̄’ти. акаммам̣ хетам̣, маха̄ра̄джа, джинапутта̄нам̣ йадидам̣ пӯджа̄, саммасанам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣, йонисо манасика̄ро, сатипат̣т̣ха̄на̄нупассана̄, а̄рамман̣аса̄рагга̄хо, килесайуддхам̣, садаттхамануйун̃джана̄, етам̣ джинапутта̄нам̣ каран̣ӣйам̣, авасеса̄нам̣ деваманусса̄нам̣ пӯджа̄ каран̣ӣйа̄.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, махийа̄ ра̄джапутта̄нам̣ хаттхиассаратхадханутхарулекхамудда̄сиккха̄кхаггамантасути- саммутийуддхайуджджха̄панакирийа̄ каран̣ӣйа̄, авасеса̄нам̣ путхувессасудда̄нам̣ каси ван̣иджджа̄ гораккха̄ каран̣ӣйа̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, акаммам̣ хетам̣ джинапутта̄нам̣ йадидам̣ пӯджа̄, саммасанам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣, йонисо манасика̄ро, сатипат̣т̣ха̄на̄нупассана̄, а̄рамман̣аса̄рагга̄хо, килесайуддхам̣, садаттхамануйун̃джана̄, етам̣ джинапутта̄нам̣ каран̣ӣйам̣, авасеса̄нам̣ деваманусса̄нам̣ пӯджа̄ каран̣ӣйа̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, бра̄хман̣ама̄н̣авака̄нам̣ ируведам̣ йаджуведам̣ са̄маведам̣ атхаббан̣аведам̣ лаккхан̣ам̣ итиха̄сам̣ пура̄н̣ам̣ нигхан̣д̣у кет̣убхам̣ аккхараппабхедам̣ падам̣ веййа̄каран̣ам̣ бха̄самаггам̣ уппа̄там̣ супинам̣ нимиттам̣ чхал̣ан̇гам̣ чандагга̄хам̣ сӯрийагга̄хам̣ суккара̄хучаритам̣ ул̣уггахайуддхам̣ [ол̣уггахайуддхам̣ (ка.)] девадундубхиссарам̣ окканти укка̄па̄там̣ бхӯмикаммам̣ [бхӯмикампам̣ (сӣ. пӣ.)] диса̄да̄хам̣ бхумманталиккхам̣ джотисам̣ лока̄йатикам̣ са̄чаккам̣ мигачаккам̣ антарачаккам̣ миссакуппа̄дам̣ сакун̣арутаравитам̣ [сакун̣арутам̣ (сӣ.)] сиккха̄ каран̣ӣйа̄, авасеса̄нам̣ путхувессасудда̄нам̣ каси ван̣иджджа̄ гораккха̄ каран̣ӣйа̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, акаммам̣ хетам̣ джинапутта̄нам̣ йадидам̣ пӯджа̄, саммасанам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣, йонисо манасика̄ро, сатипат̣т̣ха̄на̄нупассана̄, а̄рамман̣аса̄рагга̄хо, килесайуддхам̣, садаттхамануйун̃джана̄, етам̣ джинапутта̄нам̣ каран̣ӣйам̣, авасеса̄нам̣ деваманусса̄нам̣ пӯджа̄ каран̣ӣйа̄, тасма̄, маха̄ра̄джа, татха̄гато ‘ма̄ име акамме йун̃джанту, камме име йун̃джантӯ’ти а̄ха ‘абйа̄ват̣а̄ тумхе, а̄нанда, хотха татха̄гатасса сарӣрапӯджа̄йа̄’ти. йадетам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гато на бхан̣еййа, паттачӣварампи аттано парийа̄да̄петва̄ бхиккхӯ буддхапӯджам̣ йева кареййу’’нти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

буддхапӯджанапан̃хо саттамо.

8. па̄дасакалика̄хатапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘бхагавато гаччхантасса айам̣ ачетана̄ маха̄патхавӣ ниннам̣ уннамати, уннатам̣ онаматӣ’ти, пуна ча бхан̣атха ‘бхагавато па̄до сакалика̄йа кхато’ти. йа̄ са̄ сакалика̄ бхагавато па̄де патита̄, кисса пана са̄ сакалика̄ бхагавато па̄да̄ на ниватта̄. йади, бханте на̄гасена, бхагавато гаччхантасса айам̣ ачетана̄ маха̄патхавӣ ниннам̣ уннамати, уннатам̣ онамати, тена хи ‘бхагавато па̄до сакалика̄йа кхато’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади бхагавато па̄до сакалика̄йа кхато, тена хи ‘бхагавато гаччхантасса айам̣ ачетана̄ маха̄патхавӣ ниннам̣ уннамати уннатам̣ онаматӣ’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘саччам̣, маха̄ра̄джа, аттхетам̣ бхагавато гаччхантасса айам̣ ачетана̄ маха̄патхавӣ ниннам̣ уннамати уннатам̣ онамати, бхагавато ча па̄до сакалика̄йа кхато, на ча пана са̄ сакалика̄ аттано дхаммата̄йа патита̄, девадаттасса упаккамена патита̄. девадатто, маха̄ра̄джа, бахӯни джа̄тисатасахасса̄ни бхагавати а̄гха̄там̣ бандхи, со тена а̄гха̄тена ‘махантам̣ кӯт̣а̄га̄раппама̄н̣ам̣ па̄са̄н̣ам̣ бхагавато упари па̄тесса̄мӣ’ти мун̃чи. атха две села̄ патхавито ут̣т̣хахитва̄ там̣ па̄са̄н̣ам̣ сампат̣иччхим̣су, атха несам̣ сампаха̄рена па̄са̄н̣ато папат̣ика̄ бхиджджитва̄ йена ва̄ тена ва̄ патантӣ бхагавато па̄де патита̄’’ти.

‘‘йатха̄ ча, бханте на̄гасена, две села̄ па̄са̄н̣ам̣ сампат̣иччхим̣су, татхева папат̣ика̄пи сампат̣иччхитабба̄’’ти? ‘‘сампат̣иччхитампи, маха̄ра̄джа, идхекаччам̣ паггхарати пасавати на т̣ха̄намупагаччхати, йатха̄, маха̄ра̄джа, удакам̣ па̄н̣ина̄ гахитам̣ ан̇гулантарика̄хи паггхарати пасавати на т̣ха̄намупагаччхати, кхӣрам̣ таккам̣ мадхум̣ саппи тесам̣ маччхарасам̣ мам̣сарасам̣ па̄н̣ина̄ гахитам̣ ан̇гулантарика̄хи паггхарати пасавати на т̣ха̄намупагаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сампат̣иччханаттхам̣ упагата̄нам̣ двиннам̣ села̄нам̣ сампаха̄рена па̄са̄н̣ато папат̣ика̄ бхиджджитва̄ йена ва̄ тена ва̄ патантӣ бхагавато па̄де патита̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, сан̣хасукхумаан̣ураджасамам̣ пул̣инам̣ мут̣т̣хина̄ гахитам̣ ан̇гулантарика̄хи паггхарати пасавати на т̣ха̄намупагаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сампат̣иччханаттхам̣ упагата̄нам̣ двиннам̣ села̄нам̣ сампаха̄рена па̄са̄н̣ато папат̣ика̄ бхиджджитва̄ йена ва̄ тена ва̄ патантӣ бхагавато па̄де патита̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кабал̣о мукхена гахито идхекаччасса мукхато муччитва̄ паггхарати пасавати на т̣ха̄намупагаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сампат̣иччханаттхам̣ упагата̄нам̣ двиннам̣ села̄нам̣ сампаха̄рена па̄са̄н̣ато папат̣ика̄ бхиджджитва̄ йена ва̄ тена ва̄ патантӣ бхагавато па̄де патита̄’’ти.

‘‘хоту, бханте на̄гасена, селехи па̄са̄н̣о сампат̣иччхито, атха папат̣ика̄йапи апачити ка̄табба̄ йатхева маха̄патхавийа̄’’ти? ‘‘два̄дасиме, маха̄ра̄джа, апачитим̣ на каронти. катаме два̄даса? ратто ра̄гавасена апачитим̣ на кароти, дут̣т̣хо досавасена, мӯл̣хо мохавасена, уннато ма̄навасена, ниггун̣о ависесата̄йа, атитхаддхо аниседханата̄йа, хӣно хӣнасабха̄вата̄йа, вачанакаро аниссарата̄йа, па̄по кадарийата̄йа, дуккха̄пито пат̣идуккха̄паната̄йа, луддхо лобха̄бхибхӯтата̄йа, а̄йӯхито аттхаса̄дханата̄йа [аттхаса̄дханена (сйа̄. пӣ. ка.)] апачитим̣ на кароти. име кхо маха̄ра̄джа два̄даса апачитим̣ на каронти. са̄ ча пана папат̣ика̄ па̄са̄н̣асампаха̄рена бхиджджитва̄ анимиттакатадиса̄ йена ва̄ тена ва̄ патама̄на̄ бхагавато па̄де патита̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, сан̣хасукхумаан̣ураджо анилабаласама̄хато анимиттакатадисо йена ва̄ тена ва̄ абхикирати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, са̄ папат̣ика̄ па̄са̄н̣асампаха̄рена бхиджджитва̄ анимиттакатадиса̄ йена ва̄ тена ва̄ патама̄на̄ бхагавато па̄де патита̄. йади пана, маха̄ра̄джа, са̄ папат̣ика̄ па̄са̄н̣ато висум̣ на бхавеййа, тампи те села̄ па̄са̄н̣апапат̣икам̣ уппатитва̄ ган̣хеййум̣. еса̄ пана, маха̄ра̄джа, папат̣ика̄ на бхӯмат̣т̣ха̄ на а̄ка̄сат̣т̣ха̄, па̄са̄н̣асампаха̄равегена бхиджджитва̄ анимиттакатадиса̄ йена ва̄ тена ва̄ патама̄на̄ бхагавато па̄де патита̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, ва̄таман̣д̣алика̄йа уккхиттам̣ пура̄н̣апан̣н̣ам̣ анимиттакатадисам̣ йена ва̄ тена ва̄ патати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, еса̄ папат̣ика̄ па̄са̄н̣асампаха̄равегена анимиттакатадиса̄ йена ва̄ тена ва̄ патама̄на̄ бхагавато па̄де патита̄. апи ча, маха̄ра̄джа, акатан̃н̃усса кадарийасса девадаттасса дуккха̄нубхавана̄йа папат̣ика̄ бхагавато па̄де патита̄’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

па̄дасакалика̄хатапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. аггаггасаман̣апан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хотӣ’ти. пуна ча бхан̣итам̣ –

‘‘‘чатуббхи дхаммехи саман̇гибхӯтам̣, там̣ ве нарам̣ саман̣ам̣ а̄ху локе’ти.

татриме чатта̄ро дхамма̄ кханти аппа̄ха̄рата̄ ративиппаха̄нам̣ а̄кин̃чан̃н̃ам̣. сабба̄ни панета̄ни апариккхӣн̣а̄савасса сакилесассева хонти. йади, бханте на̄гасена, а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хоти, тена хи ‘чатуббхи дхаммехи саман̇гибхӯтам̣, там̣ ве нарам̣ саман̣ам̣ а̄ху локе’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади чатуббхи дхаммехи саман̇гибхӯто саман̣о хоти, тена хи ‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хотӣ’ти тампи вачанам̣ миччха̄, айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хотӣ’ти. пуна ча бхан̣итам̣ ‘чатуббхи дхаммехи саман̇гибхӯтам̣, там̣ ве нарам̣ саман̣ам̣ а̄ху локе’ти. тадидам̣, маха̄ра̄джа, вачанам̣ тесам̣ тесам̣ пуггала̄нам̣ гун̣авасена бхан̣итам̣ ‘чатуббхи дхаммехи саман̇гибхӯтам̣, там̣ ве нарам̣ саман̣ам̣ а̄ху локе’ти, идам̣ пана ниравасесавачанам̣ ‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хотӣ’ти.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, йе кечи килесӯпасама̄йа пат̣ипанна̄, те саббе упа̄да̄йупа̄да̄йа саман̣о кхӣн̣а̄саво аггамаккха̄йати. йатха̄, маха̄ра̄джа, йа̄ни ка̄ничи джаладжатхаладжапуппха̄ни, вассикам̣ тесам̣ аггамаккха̄йати, авасеса̄ни йа̄ни ка̄ничи вивидха̄ни пуппхаджа̄та̄ни, сабба̄ни та̄ни пуппха̄ни йева, упа̄да̄йупа̄да̄йа пана вассикам̣ йева пуппхам̣ джанасса паттхитам̣ пихайитам̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи килесӯпасама̄йа пат̣ипанна̄, те саббе упа̄да̄йупа̄да̄йа саман̣о кхӣн̣а̄саво аггамаккха̄йати.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, саббадхан̃н̃а̄нам̣ са̄ли аггамаккха̄йати, йа̄ ка̄чи авасеса̄ вивидха̄ дхан̃н̃аджа̄тийо, та̄ сабба̄ упа̄да̄йупа̄да̄йа бходжана̄ни сарӣрайа̄пана̄йа, са̄ли йева тесам̣ аггамаккха̄йати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи килесӯпасама̄йа пат̣ипанна̄, те саббе упа̄да̄йупа̄да̄йа саман̣о кхӣн̣а̄саво аггамаккха̄йатӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

аггаггасаман̣апан̃хо навамо.

10. ван̣н̣абхан̣анапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘мамам̣ ва̄, бхиккхаве, паре ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, дхаммасса ва̄, сан̇гхасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, татра тумхехи на а̄нандо, на соманассам̣, на четасо уппила̄витаттам̣ каран̣ӣйа’нти пуна ча татха̄гато селасса бра̄хман̣асса йатха̄бхучче ван̣н̣е бхан̃н̃ама̄не а̄нандито сумано уппила̄вито бхиййо уттарим̣ сакагун̣ам̣ пакиттеси –

‘‘‘ра̄джа̄хамасми села̄ти, дхаммара̄джа̄ ануттаро;

дхаммена чаккам̣ ваттеми, чаккам̣ аппат̣иваттийа’нти [ма. ни. 2.399].

‘‘йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘мамам̣ ва̄, бхиккхаве, паре ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, дхаммасса ва̄ сан̇гхасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, татра тумхехи на а̄нандо, на соманассам̣, на четасо уппила̄витаттам̣ каран̣ӣйа’нти, тена хи селасса бра̄хман̣асса йатха̄бхучче ван̣н̣е бхан̃н̃ама̄не а̄нандито сумано уппила̄вито бхиййо уттарим̣ сакагун̣ам̣ пакиттесӣти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади селасса бра̄хман̣асса йатха̄бхучче ван̣н̣е бхан̃н̃ама̄не а̄нандито сумано уппила̄вито бхиййо уттарим̣ сакагун̣ам̣ пакиттеси, тена хи ‘мамам̣ ва̄, бхиккхаве, паре ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, дхаммасса ва̄ сан̇гхасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, татра тумхехи на а̄нандо, на соманассам̣, на четасо уппила̄витаттам̣ каран̣ӣйа’нти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘мамам̣ ва̄, бхиккхаве, паре ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, дхаммасса ва̄ сан̇гхасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, татра тумхехи на а̄нандо, на соманассам̣, на четасо уппила̄витаттам̣ каран̣ӣйа’нти. селасса ча бра̄хман̣асса йатха̄бхучче ван̣н̣е бхан̃н̃ама̄не бхиййо уттарим̣ сакагун̣ам̣ пакиттитам̣ –

‘‘‘ра̄джа̄хамасми села̄ти, дхаммара̄джа̄ ануттаро;

дхаммена чаккам̣ ваттеми, чаккам̣ аппат̣иваттийа’нти.

‘‘пат̣хамам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дхаммасса сабха̄васарасалаккхан̣ам̣ сабха̄вам̣ авитатхам̣ бхӯтам̣ таччхам̣ татхаттхам̣ паридӣпайама̄нена бхан̣итам̣ ‘мамам̣ ва̄ бхиккхаве, паре ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, дхаммасса ва̄ сан̇гхасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сеййум̣, татра тумхехи на а̄нандо, на соманассам̣, на четасо уппила̄витаттам̣ каран̣ӣйа’нти. йам̣ пана бхагавата̄ селасса бра̄хман̣асса йатха̄бхучче ван̣н̣е бхан̃н̃ама̄не бхиййо уттарим̣ сакагун̣ам̣ пакиттитам̣ ‘ра̄джа̄хамасми села̄ти, дхаммара̄джа̄ ануттаро’ти там̣ на ла̄бхахету, на йасахету, на аттахету, на паккхахету, на антева̄сикамйата̄йа, атха кхо анукампа̄йа ка̄рун̃н̃ена хитавасена евам̣ имасса дхамма̄бхисамайо бхависсати тин̣н̣ан̃ча ма̄н̣авакасата̄нанти, евам̣ бхиййо уттарим̣ сакагун̣ам̣ бхан̣итам̣ ‘ра̄джа̄хамасми села̄ти, дхаммара̄джа̄ ануттаро’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

ван̣н̣абхан̣анапан̃хо дасамо.

11. ахим̣са̄ниггахапан̃хо

11. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘ахим̣сайам̣ парам̣ локе, пийо хохиси ма̄мако’ти. пуна ча бхан̣итам̣ ‘нигган̣хе ниггаха̄рахам̣, пагган̣хе паггаха̄раха’нти. ниггахо на̄ма, бханте на̄гасена, хаттхаччхедо па̄даччхедо вадхо бандханам̣ ка̄ран̣а̄ ма̄ран̣ам̣ сантативикопанам̣, на етам̣ вачанам̣ бхагавато йуттам̣, на ча бхагава̄ арахати етам̣ вачанам̣ ваттум̣. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘ахим̣сайам̣ парам̣ локе, пийо хохиси ма̄мако’’ти, тена хи ‘‘нигган̣хе ниггаха̄рахам̣, пагган̣хе паггаха̄раха’’нти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘‘нигган̣хе ниггаха̄рахам̣, пагган̣хе паггаха̄раха’’нти, тена хи ‘‘ахим̣сайам̣ парам̣ локе, пийо хохиси ма̄мако’’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘ахим̣сайам̣ парам̣ локе, пийо хохиси ма̄мако’ти, бхан̣итан̃ча ‘нигган̣хе ниггаха̄рахам̣, пагган̣хе паггаха̄раха’нти. ‘ахим̣сайам̣ парам̣ локе, пийо хохиси ма̄мако’ти саббесам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гата̄нам̣ ануматам̣ етам̣, еса̄ анусит̣т̣хи, еса̄ дхаммадесана̄, дхаммо хи, маха̄ра̄джа, ахим̣са̄лаккхан̣о, сабха̄вавачанам̣ етам̣. йам̣ пана, маха̄ра̄джа, татха̄гато а̄ха ‘нигган̣хе ниггаха̄рахам̣, пагган̣хе паггаха̄раха’нти, бха̄са̄ еса̄, уддхатам̣, маха̄ра̄джа, читтам̣ ниггахетаббам̣, лӣнам̣ читтам̣ паггахетаббам̣. акусалам̣ читтам̣ ниггахетаббам̣, кусалам̣ читтам̣ паггахетаббам̣. айонисо манасика̄ро ниггахетаббо, йонисо манасика̄ро паггахетаббо. миччха̄пат̣ипанно ниггахетаббо, самма̄пат̣ипанно паггахетаббо. анарийо ниггахетаббо арийо паггахетаббо. чоро ниггахетаббо, ачоро паггахетаббо’’ти.

‘‘хоту, бханте на̄гасена, ида̄ни твам̣ пачча̄гатоси мама висайам̣, йамахам̣ пуччха̄ми, со ме аттхо упагато. чоро пана, бханте на̄гасена, нигган̣хантена катхам̣ ниггахетаббо’’ти? ‘‘чоро, маха̄ра̄джа, нигган̣хантена евам̣ ниггахетаббо, парибха̄санӣйо парибха̄ситаббо, дан̣д̣анӣйо дан̣д̣етаббо, пабба̄джанӣйо пабба̄джетаббо, бандханӣйо бандхитаббо, гха̄танӣйо гха̄тетаббо’’ти. ‘‘йам̣ пана, бханте на̄гасена, чора̄нам̣ гха̄танам̣, там̣ татха̄гата̄нам̣ анумата’’нти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘кисса пана чоро ануса̄санӣйо анумато татха̄гата̄на’’нти? ‘‘йо со, маха̄ра̄джа, гха̄тӣйати, на со татха̄гата̄нам̣ ануматийа̄ гха̄тӣйати, сайам̣катена со гха̄тӣйати, апи ча дхамма̄нусит̣т̣хийа̄ ануса̄сӣйати, сакка̄ пана, маха̄ра̄джа, тайа̄ пурисам̣ ака̄ракам̣ анапара̄дхам̣ вӣтхийам̣ чарантам̣ гахетва̄ гха̄тайиту’’нти? ‘‘на сакка̄, бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена, маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘ака̄ракатта̄, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, на чоро татха̄гата̄нам̣ ануматийа̄ хан̃н̃ати, сайам̣катена со хан̃н̃ати, ким̣ панеттха ануса̄сако кин̃чи досам̣ а̄паджджатӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, татха̄гата̄нам̣ анусит̣т̣хи самма̄нусит̣т̣хи хотӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

ахим̣са̄ниггахапан̃хо ека̄дасамо.

12. бхиккхупан̣а̄митапан̃хо

12. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘аккодхано вигатакхилохамасмӣ’ти, пуна ча татха̄гато тхере са̄рипуттамоггалла̄не сапарисе пан̣а̄меси, ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, татха̄гато купито парисам̣ пан̣а̄меси, уда̄ху тут̣т̣хо пан̣а̄меси, етам̣ та̄ва джа̄на̄хи имам̣ на̄ма̄ти? йади, бханте на̄гасена, купито парисам̣ пан̣а̄меси, тена хи татха̄гатасса кодхо аппат̣иваттито, йади тут̣т̣хо пан̣а̄меси, тена хи аваттхусмим̣ аджа̄нантена пан̣а̄мита̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘аккодхано вигатакхилохамасмӣ’ти, пан̣а̄мита̄ ча тхера̄ са̄рипуттамоггалла̄на̄ сапариса̄, тан̃ча пана на копена, идха, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо маха̄патхавийа̄ мӯле ва̄ кха̄н̣уке ва̄ па̄са̄н̣е ва̄ кат̣хале ва̄ висаме ва̄ бхӯмибха̄ге кхалитва̄ патати, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, маха̄патхавӣ купита̄ там̣ па̄тетӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, наттхи маха̄патхавийа̄ копо ва̄ паса̄до ва̄, анунайаппат̣игхавиппамутта̄ маха̄патхавӣ, сайамева со аласо кхалитва̄ патитоти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи татха̄гата̄нам̣ копо ва̄ паса̄до ва̄, анунайаппат̣игхавиппамутта̄ татха̄гата̄ араханто самма̄самбуддха̄, атха кхо сайам̣ катенева те аттано апара̄дхена пан̣а̄мита̄.

‘‘идха пана, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо на матена кун̣апена сам̣васати, йам̣ хоти маха̄самудде матам̣ кун̣апам̣, там̣ кхиппамева ниччхубхати тхалам̣ усса̄рети. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо купито там̣ кун̣апам̣ ниччхубхатӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, наттхи маха̄самуддасса копо ва̄ паса̄до ва̄, анунайаппат̣игхавиппамутто маха̄самуддо’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи татха̄гата̄нам̣ копо ва̄ паса̄до ва̄, анунайаппат̣игхавиппамутта̄ татха̄гата̄ араханто самма̄самбуддха̄, атха кхо сайам̣ катенева те аттано апара̄дхена пан̣а̄мита̄.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, патхавийа̄ кхалито патӣйати, евам̣ джинаса̄санаваре кхалито пан̣а̄мӣйати. йатха̄, маха̄ра̄джа, самудде матам̣ кун̣апам̣ ниччхубхӣйати, евам̣ джинаса̄санаваре кхалито пан̣а̄мӣйати. йам̣ пана те, маха̄ра̄джа, татха̄гато пан̣а̄меси, тесам̣ аттхака̄мо хитака̄мо сукхака̄мо висуддхика̄мо ‘евам̣ име джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣ехи паримуччиссантӣ’ти пан̣а̄месӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

бхиккхупан̣а̄митапан̃хо два̄дасамо.

пан̣а̄митавагго татийо.

имасмим̣ вагге два̄даса пан̃ха̄.

4. саббан̃н̃утан̃а̄н̣авагго

1. иддхикаммавипа̄капан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ иддхиманта̄нам̣ йадидам̣ маха̄моггалла̄но’ти. пуна ча кира со лагул̣ехи парипотхито бхиннасӣсо сан̃чун̣н̣итат̣т̣химам̣садхаманичхиннапаригатто париниббуто [дхаманимаджджапарикатто (сӣ. пӣ.), дхамманимин̃джапаригатто (сйа̄.)]. йади, бханте на̄гасена, тхеро маха̄моггалла̄но иддхийа̄ кот̣им̣ гато, тена хи лагул̣ехи потхито париниббутоти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади лагул̣ехи парипотхито париниббуто, тена хи иддхийа̄ кот̣им̣ гатоти тампи вачанам̣ миччха̄. ким̣ на саматтхо иддхийа̄ аттано упагха̄там̣ апанайитум̣, садевакассапи локасса пат̣исаран̣ам̣ бхавитум̣ арахоти? айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ иддхиманта̄нам̣ йадидам̣ маха̄моггалла̄но’ти. а̄йасма̄ ча маха̄моггалла̄но лагул̣ахато париниббуто, тан̃ча пана камма̄дхиггахитена̄’’ти.

‘‘нану, бханте на̄гасена, иддхимато иддхивисайопи каммавипа̄копи две ачинтийа̄, ачинтийена ачинтийам̣ апанайитаббам̣. йатха̄ на̄ма, бханте, кечи пхалака̄ма̄ капиттхена капиттхам̣ потхенти, амбена амбам̣ потхенти, евамева кхо, бханте на̄гасена, ачинтийена ачинтийам̣ потхайитва̄ апанетабба’’нти? ‘‘ачинтийа̄нампи, маха̄ра̄джа, екам̣ адхиматтам̣ балаватарам̣, йатха̄, маха̄ра̄джа, махийа̄ ра̄джа̄но хонти самаджачча̄, самаджачча̄нампи тесам̣ еко саббе абхибхавитва̄ а̄н̣ам̣ паваттети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ ачинтийа̄нам̣ каммавипа̄кам̣ йева адхиматтам̣ балаватарам̣, каммавипа̄кам̣ йева саббе абхибхавийа а̄н̣ам̣ паваттети, камма̄дхиггахитасса авасеса̄ кирийа̄ ока̄сам̣ на лабханти.

‘‘идха пана, маха̄ра̄джа, кочи пурисо кисмин̃чидева пакаран̣е апараджджхати, на тасса ма̄та̄ ва̄ пита̄ ва̄ бхагинӣ ва̄ бха̄таро ва̄ сакхӣ ва̄ саха̄йака̄ ва̄ [бхагинибха̄таро ва̄ сакхисаха̄йака̄ ва̄ (сӣ. пӣ. ка.)] та̄йанти, атха кхо ра̄джа̄ йева таттха абхибхавийа а̄н̣ам̣ паваттети. ким̣ таттха ка̄ран̣ам̣? апара̄дхиката̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ ачинтийа̄нам̣ каммавипа̄кам̣ йева адхиматтам̣ балаватарам̣, каммавипа̄кам̣ йева саббе абхибхавийа а̄н̣ам̣ паваттети, камма̄дхиггахитасса авасеса̄ кирийа̄ ока̄сам̣ на лабханти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, махийа̄ давад̣а̄хе самут̣т̣хите гхат̣асахассампи удакам̣ на саккоти нибба̄петум̣, атха кхо агги йева таттха абхибхавийа а̄н̣ам̣ паваттети. ким̣ таттха ка̄ран̣ам̣? балавата̄ теджасса. евамева кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ ачинтийа̄нам̣ каммавипа̄кам̣ йева адхиматтам̣ балаватарам̣, каммавипа̄кам̣ йева саббе абхибхавийа а̄н̣ам̣ паваттети, камма̄дхиггахитасса авасеса̄ кирийа̄ ока̄сам̣ на лабханти, тасма̄, маха̄ра̄джа, а̄йасмато маха̄моггалла̄насса камма̄дхиггахитасса лагул̣ехи потхийама̄насса иддхийа̄ саманна̄ха̄ро на̄хосӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

иддхикаммавипа̄капан̃хо пат̣хамо.

2. дхаммавинайапат̣иччханна̄пат̣иччханнапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘татха̄гатаппаведито, бхиккхаве, дхаммавинайо виват̣о вирочати но пат̣иччханно’ти. пуна ча па̄тимоккхуддесо кевалан̃ча винайапит̣акам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣. йади, бханте на̄гасена, джинаса̄сане йуттам̣ ва̄ паттам̣ ва̄ самайам̣ лабхетха, винайапан̣н̣атти виват̣а̄ собхеййа. кена ка̄ран̣ена? кевалам̣ таттха сиккха̄ сам̣йамо нийамо сӣлагун̣аа̄ча̄рапан̣н̣атти аттхарасо дхаммарасо вимуттирасо. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘татха̄гатаппаведито, бхиккхаве, дхаммавинайо виват̣о вирочати но пат̣иччханно’ти, тена хи ‘па̄тимоккхуддесо кевалан̃ча винайапит̣акам̣ пихитам̣ пат̣иччханна’нти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади па̄тимоккхуддесо кевалан̃ча винайапит̣акам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣, тена хи ‘татха̄гатаппаведито, бхиккхаве, дхаммавинайо виват̣о вирочати но пат̣иччханно’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘татха̄гатаппаведито, бхиккхаве, дхаммавинайо виват̣о вирочати но пат̣иччханно’ти. пуна ча па̄тимоккхуддесо кевалан̃ча винайапит̣акам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣, тан̃ча пана на саббесам̣, сӣмам̣ катва̄ пихитам̣.

‘‘тивидхена, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито, пуббака̄нам̣ татха̄гата̄нам̣ вам̣савасена па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито, дхаммасса гарукатта̄ пихито, бхиккхубхӯмийа̄ гарукатта̄ пихито.

‘‘катхам̣ пуббака̄нам̣ татха̄гата̄нам̣ вам̣савасена па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито, есо вам̣со, маха̄ра̄джа, саббесам̣ пуббака̄нам̣ татха̄гата̄нам̣ йадидам̣ бхиккхумаджджхе па̄тимоккхуддесо авасеса̄нам̣ пихито. йатха̄, маха̄ра̄джа, кхаттийа̄нам̣ кхаттийама̄йа̄ кхаттийесу йева чарати, еваметам̣ кхаттийа̄нам̣ локасса павен̣ӣ авасеса̄нам̣ пихита̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, есо вам̣со саббесам̣ пуббака̄нам̣ татха̄гата̄нам̣ йадидам̣ бхиккхумаджджхе па̄тимоккхуддесо авасеса̄нам̣ пихито.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, махийа̄ ган̣а̄ ваттанти, сеййатхидам̣, малла̄ атон̣а̄ паббата̄ дхаммагирийа̄ брахмагирийа̄ нат̣ака̄ наччака̄ лан̇гхака̄ писа̄ча̄ ман̣ибхадда̄ пун̣н̣абаддха̄ чандимасӯрийа̄ сиридевата̄ ка̄лидевата̄, сива̄ васудева̄ гханика̄ асипа̄са̄ бхаддипутта̄ти, тесам̣ тесам̣ рахассам̣ тесу тесу ган̣есу йева чарати, авасеса̄нам̣ пихитам̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, есо вам̣со саббесам̣ пуббака̄нам̣ татха̄гата̄нам̣ йадидам̣ бхиккхумаджджхе па̄тимоккхуддесо авасеса̄нам̣ пихито. евам̣ пуббака̄нам̣ татха̄гата̄нам̣ вам̣савасена па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито.

‘‘катхам̣ дхаммасса гарукатта̄ па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито? дхаммо, маха̄ра̄джа, гаруко бха̄рийо, таттха самматтака̄рӣ ан̃н̃ам̣ а̄ра̄дхети, там̣ таттха парампара̄самматтака̄рита̄йа па̄пун̣а̄ти, на там̣ таттха парампара̄самматтака̄рита̄йа па̄пун̣а̄ти, ма̄ ча̄йам̣ са̄радхаммо варадхаммо асамматтака̄рӣнам̣ хаттхагато он̃н̃а̄то аван̃н̃а̄то хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито бхавату, ма̄ ча̄йам̣ са̄радхаммо варадхаммо дуджджанагато он̃н̃а̄то аван̃н̃а̄то хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито бхаватӯти. евам̣ дхаммасса гарукатта̄ па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, са̄раварапавараабхиджа̄таджа̄тимантаратталохитачанданам̣ на̄ма саварапураманугатам̣ он̃н̃а̄там̣ аван̃н̃а̄там̣ хӣл̣итам̣ кхӣл̣итам̣ гарахитам̣ бхавати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, ма̄ ча̄йам̣ са̄радхаммо варадхаммо парампара̄асамматтака̄рӣнам̣ хаттхагато он̃н̃а̄то аван̃н̃а̄то хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито бхавату, ма̄ ча̄йам̣ са̄радхаммо варадхаммо дуджджанагато он̃н̃а̄то аван̃н̃а̄то хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито бхаватӯти. евам̣ дхаммасса гарукатта̄ па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито.

‘‘катхам̣ бхиккхубхӯмийа̄ гарукатта̄ па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито, бхиккхубха̄во кхо, маха̄ра̄джа, локе атулийо аппама̄н̣о анаггхийо, на сакка̄ кеначи аггха̄петум̣ тулетум̣ париметум̣, ма̄йам̣ еварӯпе бхиккхубха̄ве т̣хито локена самасамо бхаватӯти бхиккхӯнам̣ йева антаре па̄тимоккхуддесо чарати. йатха̄, маха̄ра̄джа, локе варапаварабхан̣д̣ам̣ ваттхам̣ ва̄ аттхаран̣ам̣ ва̄ гаджатуран̇гаратхасуван̣н̣араджатаман̣имутта̄иттхиратана̄дӣни ва̄ виджитакаммасӯра̄ ва̄ [ниджджитакаммасӯра̄ ва̄ (сӣ. пӣ.)] саббе те ра̄джа̄намупагаччханти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йа̄вата̄ локе [локе сиккха̄ (сӣ. пӣ.)] сугата̄гамапарийаттиа̄ча̄расам̣йамасӣласам̣варагун̣а̄, саббе те бхиккхусан̇гхамупагата̄ бхаванти. евам̣ бхиккхубхӯмийа̄ гарукатта̄ па̄тимоккхуддесо сӣмам̣ катва̄ пихито’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампит̣иччха̄мӣ’’ти.

дхаммавинайапат̣иччханна̄пат̣иччханнапан̃хо дутийо.

3. муса̄ва̄дагарулахубха̄вапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘сампаджа̄намуса̄ва̄де па̄ра̄джико хотӣ’ти. пуна ча бхан̣итам̣ ‘сампаджа̄намуса̄ва̄де лахукам̣ а̄паттим̣ а̄паджджати екасса сантике десана̄ваттхука’нти. бханте на̄гасена, ко панеттха висесо, ким̣ ка̄ран̣ам̣, йан̃чекена муса̄ва̄дена уччхиджджати, йан̃чекена муса̄ва̄дена сатекиччхо хоти? йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘сампаджа̄намуса̄ва̄де па̄ра̄джико хотӣ’ти, тена хи ‘сампаджа̄намуса̄ва̄де лахукам̣ а̄паттим̣ а̄паджджати екасса сантике десана̄ваттхука’нти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘сампаджа̄намуса̄ва̄де лахукам̣ а̄паттим̣ а̄паджджати екасса сантике десана̄ваттхука’нти, тена хи ‘сампаджа̄намуса̄ва̄де па̄ра̄джико хотӣ’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘сампаджа̄намуса̄ва̄де па̄ра̄джико хотӣ’ти. бхан̣итан̃ча ‘сампаджа̄намуса̄ва̄де лахукам̣ а̄паттим̣ а̄паджджати екасса сантике десана̄ваттхука’нти, тан̃ча пана ваттхувасена гарукалахукам̣ хоти. там̣ ким̣ ман̃н̃аси, маха̄ра̄джа, идха кочи пурисо парасса па̄н̣ина̄ паха̄рам̣ дадеййа, тасса тумхе ким̣ дан̣д̣ам̣ дха̄ретха̄’’ти? ‘‘йади со, бханте, а̄ха ‘наккхама̄мӣ’ти, тасса майам̣ аккхамама̄не каха̄пан̣ам̣ хара̄пема̄’’ти ‘‘идха пана, маха̄ра̄джа, со йева пурисо тава па̄н̣ина̄ паха̄рам̣ дадеййа, тасса пана ко дан̣д̣о’’ти? ‘‘хаттхамписса, бханте, чхеда̄пеййа̄ма, па̄дампи чхеда̄пеййа̄ма, йа̄ва сӣсам̣ кал̣ӣраччхеджджам̣ чхеда̄пеййа̄ма, саббампи там̣ гехам̣ вилумпа̄пеййа̄ма, убхатопаккхе [убхатопассе (сӣ. пӣ. ка.)] йа̄ва саттамам̣ кулам̣ самуггха̄та̄пеййа̄ма̄’’ти. ‘‘ко панеттха, маха̄ра̄джа, висесо, ким̣ ка̄ран̣ам̣, йам̣ екасса па̄н̣иппаха̄ре сукхумо каха̄пан̣о дан̣д̣о, йам̣ тава па̄н̣иппаха̄ре хаттхаччхеджджам̣ па̄даччхеджджам̣ йа̄ва кал̣ӣраччхеджджам̣ саббагеха̄да̄нам̣ убхатопаккхе йа̄ва саттамакула̄ самуггха̄то’’ти? ‘‘мануссантарена, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сампаджа̄намуса̄ва̄до ваттхувасена гарукалахуко хотӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

муса̄ва̄дагарулахубха̄вапан̃хо татийо.

4. бодхисаттадхаммата̄пан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ дхаммата̄дхаммапарийа̄йе ‘пуббева бодхисатта̄нам̣ ма̄та̄питаро нийата̄ хонти, бодхи нийата̄ хоти, аггаса̄вака̄ нийата̄ хонти, путто нийато хоти, упат̣т̣ха̄ко нийато хотӣ’ти. пуна ча тумхе бхан̣атха ‘тусите ка̄йе т̣хито бодхисатто ат̣т̣ха маха̄вилокана̄ни вилокети, ка̄лам̣ вилокети, дӣпам̣ вилокети, десам̣ вилокети, кулам̣ вилокети, джанеттим̣ вилокети, а̄йум̣ вилокети, ма̄сам̣ вилокети, неккхаммам̣ вилокетӣ’ти. бханте на̄гасена, апарипакке н̃а̄н̣е буджджханам̣ наттхи, парипакке н̃а̄н̣е на сакка̄ нимесантарампи а̄гаметум̣, анатиккаманӣйам̣ парипаккама̄насам̣. касма̄ бодхисатто ка̄лам̣ вилокехи ‘камхи ка̄ле уппаджджа̄мӣ’ти. апарипакке н̃а̄н̣е буджджханам̣ наттхи, парипакке н̃а̄н̣е на сакка̄ нимесантарампи а̄гаметум̣, касма̄ бодхисатто кулам̣ вилокети ‘кумхи куле уппаджджа̄мӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, пуббева бодхисаттасса ма̄та̄питаро нийата̄, тена хи ‘кулам̣ вилокетӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади кулам̣ вилокети, тена хи ‘пуббева бодхисаттасса ма̄та̄питаро нийата̄’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘нийата̄, маха̄ра̄джа, пуббева бодхисаттасса ма̄та̄питаро, кулан̃ча бодхисатто вилокети. кинти пана кулам̣ вилокети ‘йе ме ма̄та̄питаро, те кхаттийа̄ уда̄ху бра̄хман̣а̄’ти. евам̣ кулам̣ вилокети.

‘‘ат̣т̣ханнам̣, маха̄ра̄джа, пуббева ана̄гатам̣ олокетаббам̣ хоти. катамесам̣ ат̣т̣ханнам̣? ва̄н̣иджасса, маха̄ра̄джа, пуббева виккайабхан̣д̣ам̣ олокетаббам̣ хоти, хаттхина̄гасса пуббева сон̣д̣а̄йа ана̄гато магго олокетаббо хоти, са̄кат̣икасса пуббева ана̄гатам̣ титтхам̣ олокетаббам̣ хоти, нийа̄макасса пуббева ана̄гатам̣ тӣрам̣ олокетва̄ на̄ва̄ песетабба̄ хоти, бхисаккасса пуббева а̄йум̣ олокетва̄ а̄туро упасан̇камитаббо хоти, уттарасетусса пуббева тхира̄тхирабха̄вам̣ джа̄нитва̄ абхирухитаббам̣ хоти, бхиккхусса пуббева ана̄гатам̣ ка̄лам̣ паччавеккхитва̄ бходжанам̣ бхун̃джитаббам̣ хоти, бодхисатта̄нам̣ пуббева кулам̣ олокетаббам̣ хоти ‘кхаттийакулам̣ ва̄ бра̄хман̣акулам̣ ва̄’ти. имесам̣ кхо, маха̄ра̄джа, ат̣т̣ханнам̣ пуббева ана̄гатам̣ олокетаббам̣ хотӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

бодхисаттадхаммата̄пан̃хо чатуттхо.

5. аттанипа̄танапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘на, бхиккхаве, атта̄нам̣ па̄тетаббам̣, йо па̄теййа, йатха̄дхаммо ка̄ретаббо’ти. пуна ча тумхе бхан̣атха ‘йаттха каттхачи бхагава̄ са̄вака̄нам̣ дхаммам̣ десайама̄но анекапарийа̄йена джа̄тийа̄ джара̄йа бйа̄дхино маран̣асса самуччхеда̄йа дхаммам̣ десети, йо хи кочи джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣ам̣ саматиккамати, там̣ парама̄йа пасам̣са̄йа пасам̣сатӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘на, бхиккхаве, атта̄нам̣ па̄тетаббам̣, йо па̄теййа, йатха̄дхаммо ка̄ретаббо’ти, тена хи ‘джа̄тийа̄ джара̄йа бйа̄дхино маран̣асса самуччхеда̄йа дхаммам̣ десетӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади джа̄тийа̄ джара̄йа бйа̄дхино маран̣асса самуччхеда̄йа дхаммам̣ десети, тена хи ‘на, бхиккхаве, атта̄нам̣ па̄тетаббам̣, йо па̄теййа, йатха̄дхаммо ка̄ретаббо’’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘на, бхиккхаве, атта̄нам̣ па̄тетаббам̣, йо па̄теййа, йатха̄дхаммо ка̄ретаббо’ти. йаттха каттхачи бхагавата̄ са̄вака̄нам̣ дхаммам̣ десайа̄ма̄нена ча анекапарийа̄йена джа̄тийа̄ джара̄йа бйа̄дхино маран̣асса самуччхеда̄йа дхаммо десито, таттха пана ка̄ран̣ам̣ аттхи, йена бхагава̄ ка̄ран̣ена пат̣иккхипи сама̄дапеси ча̄’’ти.

‘‘ким̣ панеттха, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ам̣, йена бхагава̄ ка̄ран̣ена пат̣иккхипи сама̄дапеси ча̄’’ти? ‘‘сӣлава̄, маха̄ра̄джа, сӣласампанно агадасамо сатта̄нам̣ килесависавина̄сане, осадхасамо сатта̄нам̣ килесабйа̄дхивӯпасаме, удакасамо сатта̄нам̣ килесараджоджалла̄пахаран̣е, ман̣иратанасамо сатта̄нам̣ саббасампаттида̄не, на̄ва̄само сатта̄нам̣ чатурогхапа̄рагамане, саттхава̄хасамо сатта̄нам̣ джа̄тиканта̄рата̄ран̣е, ва̄тасамо сатта̄нам̣ тивидхаггисанта̄панибба̄пане, маха̄мегхасамо сатта̄нам̣ ма̄насапарипӯран̣е, а̄чарийасамо сатта̄нам̣ кусаласиккха̄пане, судесакасамо сатта̄нам̣ кхемапатхама̄чиккхан̣е. еварӯпо, маха̄ра̄джа, бахугун̣о анекагун̣о аппама̄н̣агун̣о гун̣ара̄си гун̣апун̃джо сатта̄нам̣ вад̣д̣хикаро сӣлава̄ ‘ма̄ винассӣ’ти сатта̄нам̣ анукампа̄йа бхагава̄ сиккха̄падам̣ пан̃н̃апеси ‘на, бхиккхаве, атта̄нам̣ па̄тетаббам̣, йо па̄теййа, йатха̄дхаммо ка̄ретаббо’ти. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена бхагава̄ пат̣иккхипи. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена кума̄ракассапена вичитракатхикена па̄йа̄сира̄джан̃н̃асса паралокам̣ дӣпайама̄нена ‘йатха̄ йатха̄ кхо ра̄джан̃н̃а саман̣абра̄хман̣а̄ сӣлаванто калйа̄н̣адхамма̄ чирам̣ дӣгхамаддха̄нам̣ тит̣т̣ханти, татха̄ татха̄ бахум̣ пун̃н̃ам̣ пасаванти, бахуджанахита̄йа ча пат̣ипаджджанти бахуджанасукха̄йа лока̄нукампа̄йа аттха̄йа хита̄йа сукха̄йа деваманусса̄на’нти.

‘‘кена пана ка̄ран̣ена бхагава̄ сама̄дапеси? джа̄типи, маха̄ра̄джа, дуккха̄, джара̄пи дуккха̄, бйа̄дхипи дуккхо, маран̣ампи дуккхам̣, сокопи дуккхо, паридевопи дуккхо, дуккхампи дуккхам̣, доманассампи дуккхам̣, упа̄йа̄сопи дуккхо, аппийехи сампайогопи дуккхо, пийехи виппайогопи дуккхо, ма̄тумаран̣ампи дуккхам̣, питумаран̣ампи дуккхам̣, бха̄тумаран̣ампи дуккхам̣, бхагинимаран̣ампи дуккхам̣, путтамаран̣ампи дуккхам̣, да̄рамаран̣ампи дуккхам̣, да̄самаран̣ампи дуккхам̣ [идам̣ ва̄кйам̣ сӣ. пӣ. поттхакесу наттхи], н̃а̄тимаран̣ампи дуккхам̣, н̃а̄тибйасанампи дуккхам̣, рогабйасанампи дуккхам̣, бхогабйасанампи дуккхам̣, сӣлабйасанампи дуккхам̣, дит̣т̣хибйасанампи дуккхам̣, ра̄джабхайампи дуккхам̣, чорабхайампи дуккхам̣, верибхайампи дуккхам̣, дуббхиккхабхайампи дуккхам̣, аггибхайампи дуккхам̣, удакабхайампи дуккхам̣, ӯмибхайампи дуккхам̣, а̄ват̣т̣абхайампи дуккхам̣, кумбхӣлабхайампи дуккхам̣, сусука̄бхайампи дуккхам̣, атта̄нува̄дабхайампи дуккхам̣, пара̄нува̄дабхайампи дуккхам̣, дан̣д̣абхайампи дуккхам̣, дуггатибхайампи дуккхам̣, париса̄са̄раджджабхайампи дуккхам̣, а̄джӣвакабхайампи дуккхам̣, маран̣абхайампи дуккхам̣, веттехи та̄л̣анампи дуккхам̣, каса̄хи та̄л̣анампи дуккхам̣, аддхадан̣д̣акехи та̄л̣анампи дуккхам̣, хаттхаччхеданампи дуккхам̣, па̄даччхеданампи дуккхам̣, хаттхапа̄даччхеданампи дуккхам̣, кан̣н̣аччхеданампи дуккхам̣, на̄саччхеданампи дуккхам̣, кан̣н̣ана̄саччхеданампи дуккхам̣, билан̇гатха̄ликампи дуккхам̣, сан̇кхамун̣д̣икампи дуккхам̣, ра̄хумукхампи дуккхам̣, джотима̄ликампи дуккхам̣, хаттхападжджотикампи дуккхам̣, еракаваттикампи дуккхам̣, чӣракава̄сикампи дуккхам̣, ен̣еййакампи дуккхам̣, бал̣исамам̣сикампи дуккхам̣, каха̄пан̣икампи дуккхам̣, кха̄ра̄патаччхикампи дуккхам̣, палигхапариваттикампи дуккхам̣, пала̄лапӣт̣хакампи дуккхам̣, таттена телена осин̃чанампи дуккхам̣, сунакхехи кха̄да̄панампи дуккхам̣, джӣвасӯла̄ропанампи дуккхам̣, асина̄ сӣсаччхеданампи дуккхам̣, еварӯпа̄ни, маха̄ра̄джа, бахувидха̄ни анекавидха̄ни дуккха̄ни сам̣са̄рагато анубхавати.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, химавантапаббате абхивут̣т̣хам̣ удакам̣ ган̇га̄йа надийа̄ па̄са̄н̣а саккхара кхара марумба а̄ват̣т̣а гаггалака ӯмикаван̇качадика а̄варан̣анӣваран̣амӯлакаса̄кха̄су парийоттхарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, еварӯпа̄ни бахувидха̄ни анекавидха̄ни дуккха̄ни сам̣са̄рагато анубхавати. паваттам̣, маха̄ра̄джа, дуккхам̣, аппаваттам̣ сукхам̣. аппаваттасса гун̣ам̣ паваттасса [паватте (сӣ. пӣ. ка.)] ча бхайам̣ дӣпайама̄но, маха̄ра̄джа, бхагава̄ аппаваттасса саччхикирийа̄йа джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣асаматиккама̄йа сама̄дапеси, идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена бхагава̄ сама̄дапесӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, суниббет̣хито пан̃хо, сукатхитам̣ ка̄ран̣ам̣, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

аттанипа̄танапан̃хо пан̃чамо.

6. метта̄бха̄вана̄нисам̣сапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘метта̄йа, бхиккхаве, четовимуттийа̄ а̄севита̄йа бха̄вита̄йа бахулӣката̄йа йа̄нӣката̄йа ваттхуката̄йа анут̣т̣хита̄йа паричита̄йа сусама̄раддха̄йа ека̄даса̄нисам̣са̄ па̄т̣икан̇кха̄. катаме ека̄даса? сукхам̣ супати, сукхам̣ пат̣ибуджджхати, на па̄пакам̣ супинам̣ пассати, манусса̄нам̣ пийо хоти, аманусса̄нам̣ пийо хоти, девата̄ раккханти, на̄сса агги ва̄ висам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ камати [саттхам̣ камати (сйа̄.) а. ни. 11.15 пасситаббам̣], туват̣ам̣ читтам̣ сама̄дхийати, мукхаван̣н̣о виппасӣдати, асаммӯл̣хо ка̄лам̣ кароти, уттарим̣ аппат̣ивиджджханто брахмалокӯпаго хотӣ’ти. пуна ча тумхе бхан̣атха ‘са̄мо кума̄ро метта̄виха̄рӣ мигасан̇гхена паривуто паване вичаранто пӣл̣ийаккхена ран̃н̃а̄ виддхо висапӣтена саллена таттхева муччхито патито’ти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘метта̄йа бхиккхаве…пе… брахмалокӯпаго хотӣ’ти, тена хи ‘‘са̄мо кума̄ро метта̄виха̄рӣ мигасан̇гхена паривуто паване вичаранто пӣл̣ийаккхена ран̃н̃а̄ виддхо висапӣтена саллена таттхева муччхито патито’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади са̄мо кума̄ро метта̄виха̄рӣ мигасан̇гхена паривуто паване вичаранто пӣл̣ийаккхена ран̃н̃а̄ виддхо висапӣтена саллена таттхева муччхито патито, тена хи ‘метта̄йа, бхиккхаве…пе… саттхам̣ ва̄ каматӣ’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо сунипун̣о парисан̣хо сукхумо гамбхӣро, апи сунипун̣а̄нам̣ мануджа̄нам̣ гатте седам̣ мочеййа, со тава̄нуппатто, виджат̣ехи там̣ маха̄джат̣а̄джат̣итам̣, ана̄гата̄нам̣ джинапутта̄нам̣ чаккхум̣ дехи нибба̄хана̄йа̄’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘метта̄йа бхиккхаве…пе... саттхам̣ ва̄ каматӣ’ти. са̄мо ча кума̄ро метта̄виха̄рӣ мигасан̇гхена паривуто паване вичаранто пӣл̣ийаккхена ран̃н̃а̄ виддхо висапӣтена саллена таттхева муччхито патито, таттха пана, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣ аттхи. катамам̣ таттха ка̄ран̣ам̣? нете, маха̄ра̄джа, гун̣а̄ пуггаласса, метта̄бха̄вана̄йете гун̣а̄, са̄мо, маха̄ра̄джа, кума̄ро гхат̣ам̣ уккхипанто тасмим̣ кхан̣е метта̄бха̄вана̄йа паматто ахоси.

‘‘йасмим̣, маха̄ра̄джа, кхан̣е пуггало меттам̣ сама̄панно хоти, на тасса пуггаласса тасмим̣ кхан̣е агги ва̄ висам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ камати. тасса йе кечи ахитака̄ма̄ упагантва̄ там̣ на пассанти, на тасмим̣ ока̄сам̣ лабханти. нете, маха̄ра̄джа, гун̣а̄ пуггаласса, метта̄бха̄вана̄йете гун̣а̄. идха, маха̄ра̄джа, пурисо сан̇га̄масӯро абхеджджакавачаджа̄ликам̣ саннайхитва̄ сан̇га̄мам̣ отареййа, тасса сара̄ кхитта̄ упагантва̄ патанти викиранти, на тасмим̣ ока̄сам̣ лабханти, несо, маха̄ра̄джа, гун̣о сан̇га̄масӯрасса, абхеджджакавачаджа̄лика̄йесо гун̣о, йасса сара̄ кхитта̄ упагантва̄ патанти викиранти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, нете гун̣а̄ пуггаласса, метта̄бха̄вана̄йете гун̣а̄.

‘‘йасмим̣, маха̄ра̄джа, кхан̣е пуггало меттам̣ сама̄панно хоти, на тасса пуггаласса тасмим̣ кхан̣е агги ва̄ висам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ камати. тасса йе кечи ахитака̄ма̄ упагантва̄ там̣ на пассанти, тасмим̣ ока̄сам̣ на лабханти, нете, маха̄ра̄джа, гун̣а̄ пуггаласса, метта̄бха̄вана̄йете гун̣а̄. идха пана, маха̄ра̄джа, пурисо диббам̣ антарадха̄нам̣ мӯлам̣ хаттхе кареййа, йа̄ва там̣ мӯлам̣ тасса хаттхагатам̣ хоти, та̄ва на ан̃н̃о кочи пакатимануссо там̣ пурисам̣ пассати. несо, маха̄ра̄джа, гун̣о пурисасса, мӯлассесо гун̣о антарадха̄насса, йам̣ со пакатиманусса̄нам̣ чаккхупатхе на диссати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, нете гун̣а̄ пуггаласса, метта̄бха̄вана̄йете гун̣а̄.

‘‘йасмим̣, маха̄ра̄джа, кхан̣е пуггало меттам̣ сама̄панно хоти, на тасса пуггаласса тасмим̣ кхан̣е агги ва̄ висам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ камати. тасса йе кечи ахитака̄ма̄ упагантва̄ там̣ на пассанти, на тасмим̣ ока̄сам̣ лабханти. нете, маха̄ра̄джа, гун̣а̄ пуггаласса, метта̄бха̄вана̄йете гун̣а̄. йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисам̣ сукатам̣ маха̄лен̣амануппавит̣т̣хам̣ махатимаха̄мегхо абхивассанто на саккоти темайитум̣, несо, маха̄ра̄джа, гун̣о пурисасса, маха̄лен̣ассесо гун̣о, йам̣ маха̄мегхо абхивассама̄но на там̣ темети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, нете гун̣а̄ пуггаласса, метта̄бха̄вана̄йете гун̣а̄.

‘‘йасмим̣, маха̄ра̄джа, кхан̣е пуггало меттам̣ сама̄панно хоти, на тасса пуггаласса тасмим̣ кхан̣е агги ва̄ висам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ камати. тасса йе кечи ахитака̄ма̄ упагантва̄ там̣ на пассанти, на тасса сакконти ахитам̣ ка̄тум̣ нете, маха̄ра̄джа, гун̣а̄ пуггаласса, метта̄бха̄вана̄йете гун̣а̄’’ти. ‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣ бханте на̄гасена, саббапа̄панива̄ран̣а̄ метта̄бха̄вана̄’’ти. ‘‘саббакусалагун̣а̄ваха̄, маха̄ра̄джа, метта̄бха̄вана̄ хита̄нампи ахита̄нампи, йе те сатта̄ вин̃н̃а̄н̣абаддха̄, саббесам̣ маха̄нисам̣са̄ метта̄бха̄вана̄ сам̣вибхаджитабба̄’’ти.

метта̄бха̄вана̄нисам̣сапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. кусала̄кусаласамависамапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена ‘кусалака̄риссапи акусалака̄риссапи випа̄ко самасамо, уда̄ху кочи висесо аттхӣ’ти? ‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, кусаласса ча акусаласса ча висесо, кусалам̣, маха̄ра̄джа, сукхавипа̄кам̣ саггасам̣ваттаникам̣, акусалам̣ дуккхавипа̄кам̣ нирайасам̣ваттаника’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘девадатто екантакан̣хо, екантакан̣хехи дхаммехи саманна̄гато, бодхисатто екантасукко, екантасуккехи дхаммехи саманна̄гато’ти. пуна ча девадатто бхаве бхаве йасена ча паккхена ча бодхисаттена самасамо хоти, када̄чи адхикатаро ва̄. йада̄ девадатто нагаре ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадаттасса ран̃н̃о пурохитапутто ахоси, тада̄ бодхисатто чхавакачан̣д̣а̄ло ахоси виджджа̄дхаро, виджджам̣ париджаппитва̄ ака̄ле амбапхала̄ни ниббаттеси, еттха та̄ва бодхисатто девадаттато джа̄тийа̄ нихӣно йасена ча нихӣно.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто ра̄джа̄ ахоси маха̄ махӣпати саббака̄масаман̇гӣ, тада̄ бодхисатто тассӯпабхого ахоси хаттхина̄го саббалаккхан̣асампанно, тасса ча̄ругативила̄сам̣ асахама̄но ра̄джа̄ вадхамиччханто хаттха̄чарийам̣ евамавоча ‘асиккхито те, а̄чарийа, хаттхина̄го, тасса а̄ка̄сагаманам̣ на̄ма ка̄ран̣ам̣ карохӣ’ти, таттхапи та̄ва бодхисатто девадаттато джа̄тийа̄ нихӣно ла̄мако тираччха̄нагато.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто мануссо ахоси паване нат̣т̣ха̄йико, тада̄ бодхисатто маха̄патхавӣ на̄ма маккат̣о ахоси, еттхапи та̄ва диссати висесо мануссасса ча тираччха̄нагатасса ча, таттхапи та̄ва бодхисатто девадаттато джа̄тийа̄ нихӣно.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто мануссо ахоси сон̣уттаро на̄ма неса̄до балава̄ балаватаро на̄габало, тада̄ бодхисатто чхадданто на̄ма на̄гара̄джа̄ ахоси. тада̄ со луддако там̣ хаттхина̄гам̣ гха̄теси, таттхапи та̄ва девадаттова адхикатаро.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто мануссо ахоси ваначарако аникетава̄сӣ, тада̄ бодхисатто сакун̣о ахоси титтиро мантаджджха̄йӣ, тада̄пи со ваначарако там̣ сакун̣ам̣ гха̄теси, таттхапи та̄ва девадаттова джа̄тийа̄ адхикатаро.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто кала̄бу на̄ма ка̄сира̄джа̄ [ка̄сикара̄джа̄ (ка.)] ахоси, тада̄ бодхисатто та̄пасо ахоси кхантива̄дӣ. тада̄ со ра̄джа̄ тасса та̄пасасса куддхо хаттхапа̄де вам̣сакал̣ӣре вийа чхеда̄песи, таттхапи та̄ва девадатто йева адхикатаро джа̄тийа̄ ча йасена ча.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто мануссо ахоси ваначаро, тада̄ бодхисатто нандийо на̄ма ва̄нариндо ахоси, тада̄пи со ваначаро там̣ ва̄нариндам̣ гха̄теси саддхим̣ ма̄тара̄ канит̣т̣хабха̄тикена ча, таттхапи та̄ва девадатто йева адхикатаро джа̄тийа̄.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто мануссо ахоси ачелако ка̄рамбхийо на̄ма, тада̄ бодхисатто пан̣д̣арако на̄ма на̄гара̄джа̄ ахоси, таттхапи та̄ва девадатто йева адхикатаро джа̄тийа̄.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто мануссо ахоси паване джат̣илако, тада̄ бодхисатто таччхако на̄ма маха̄сӯкаро ахоси, таттхапи та̄ва девадатто йева джа̄тийа̄ адхикатаро.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто четӣсу сӯрапаричаро на̄ма ра̄джа̄ ахоси упари пурисаматте гагане веха̄сан̇гамо, тада̄ бодхисатто капило на̄ма бра̄хман̣о ахоси, таттхапи та̄ва девадатто йева адхикатаро джа̄тийа̄ ча йасена ча.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто мануссо ахоси са̄мо на̄ма, тада̄ бодхисатто руру на̄ма мигара̄джа̄ ахоси, таттхапи та̄ва девадатто йева джа̄тийа̄ адхикатаро.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто мануссо ахоси луддако паваначаро, тада̄ бодхисатто хаттхина̄го ахоси, со луддако тасса хаттхина̄гасса саттаккхаттум̣ данте чхиндитва̄ хари, таттхапи та̄ва девадатто йева йонийа̄ адхикатаро.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто син̇га̄ло ахоси кхаттийадхаммо, со йа̄вата̄ джамбудӣпе падесара̄джа̄но те саббе ануйутте ака̄си, тада̄ бодхисатто видхуро на̄ма пан̣д̣ито ахоси, таттхапи та̄ва девадатто йева йасена адхикатаро.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто хаттхина̄го хутва̄ лат̣укика̄йа сакун̣ика̄йа путтаке гха̄теси, тада̄ бодхисаттопи хаттхина̄го ахоси йӯтхапати, таттха та̄ва убхопи те самасама̄ ахесум̣.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто йаккхо ахоси адхаммо на̄ма, тада̄ бодхисаттопи йаккхо ахоси дхаммо на̄ма, таттхапи та̄ва убхопи самасама̄ ахесум̣.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто на̄вико ахоси пан̃чаннам̣ куласата̄нам̣ иссаро, тада̄ бодхисаттопи на̄вико ахоси пан̃чаннам̣ куласата̄нам̣ иссаро, таттхапи та̄ва убхопи самасама̄ ахесум̣.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто саттхава̄хо ахоси пан̃чаннам̣ сакат̣асата̄нам̣ иссаро, тада̄ бодхисаттопи саттхава̄хо ахоси пан̃чаннам̣ сакат̣асата̄нам̣ иссаро, таттхапи та̄ва убхопи самасама̄ ахесум̣.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто са̄кхо на̄ма мигара̄джа̄ ахоси, тада̄ бодхисаттопи нигродхо на̄ма мигара̄джа̄ ахоси, таттхапи та̄ва убхопи самасама̄ ахесум̣.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто са̄кхо на̄ма сена̄пати ахоси, тада̄ бодхисаттопи нигродхо на̄ма ра̄джа̄ ахоси, таттхапи та̄ва убхопи самасама̄ ахесум̣.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто кхан̣д̣аха̄ло на̄ма бра̄хман̣о ахоси, тада̄ бодхисатто чандо на̄ма ра̄джакума̄ро ахоси, тада̄ со кхан̣д̣аха̄ло йева адхикатаро.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто брахмадатто на̄ма ра̄джа̄ ахоси, тада̄ бодхисатто тасса путто маха̄падумо на̄ма кума̄ро ахоси, тада̄ со ра̄джа̄ сакапуттам̣ чорапапа̄те кхипа̄песи, йато куточи пита̄ва путта̄нам̣ адхикатаро хоти висит̣т̣хоти, таттхапи та̄ва девадатто йева адхикатаро.

‘‘пуна чапарам̣ йада̄ девадатто маха̄пата̄по на̄ма ра̄джа̄ ахоси, тада̄ бодхисатто тасса путто дхаммапа̄ло на̄ма кума̄ро ахоси, тада̄ со ра̄джа̄ сакапуттасса хаттхапа̄де сӣсан̃ча чхеда̄песи, таттхапи та̄ва девадатто йева уттаро адхикатаро.

аджджетарахи убхопи сакйакуле джа̄йим̣су. бодхисатто буддхо ахоси саббан̃н̃ӯ локана̄йако, девадатто тасса дева̄тидевасса са̄сане паббаджитва̄ иддхим̣ ниббаттетва̄ буддха̄лайам̣ ака̄си. ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, йам̣ майа̄ бхан̣итам̣, там̣ саббам̣ татхам̣ уда̄ху витатха’’нти?

‘‘йам̣ твам̣, маха̄ра̄джа, бахувидхам̣ ка̄ран̣ам̣ оса̄реси, саббам̣ там̣ татхева, но ан̃н̃атха̄’’ти. ‘‘йади, бханте на̄гасена, кан̣хопи суккопи самасамагатика̄ хонти, тена хи кусалампи акусалампи самасамавипа̄кам̣ хотӣ’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа, кусалампи акусалампи самасамавипа̄кам̣ хоти, на хи, маха̄ра̄джа, девадатто саббаджанехи пат̣ивируддхо, бодхисаттенева пат̣ивируддхо. йо тасса бодхисаттена пат̣ивируддхо, со тасмим̣ тасмим̣ йева бхаве паччати пхалам̣ дети. девадаттопи, маха̄ра̄джа, иссарийе т̣хито джанападесу а̄раккхам̣ дети, сетум̣ сабхам̣ пун̃н̃аса̄лам̣ ка̄рети, саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ капан̣аддхикаван̣иббака̄нам̣ на̄тха̄на̄тха̄нам̣ йатха̄пан̣ихитам̣ да̄нам̣ дети. тасса со випа̄кена бхаве бхаве сампаттийо пат̣илабхати. кассетам̣, маха̄ра̄джа, сакка̄ ваттум̣ вина̄ да̄нена дамена сам̣йамена упосатхакаммена сампаттим̣ анубхависсатӣти?

‘‘йам̣ пана твам̣, маха̄ра̄джа, евам̣ вадеси ‘девадатто ча бодхисатто ча екато анупариваттантӣ’ти, со на джа̄тисатасса аччайена сама̄гамо ахоси, на джа̄тисахассасса аччайена, на джа̄тисатасахассасса аччайена, када̄чи карахачи бахӯнам̣ ахоратта̄нам̣ аччайена сама̄гамо ахоси. йам̣ панетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ка̄н̣акаччхапопамам̣ упадасситам̣ мануссаттаппат̣ила̄бха̄йа, татхӯпамам̣, маха̄ра̄джа, имесам̣ сама̄гамам̣ дха̄рехи.

‘‘на, маха̄ра̄джа, бодхисаттасса девадаттенева саддхим̣ сама̄гамо ахоси, тхеропи, маха̄ра̄джа, са̄рипутто анекесу джа̄тисатасахассесу бодхисаттасса пита̄ ахоси, маха̄пита̄ ахоси, чӯл̣апита̄ ахоси, бха̄та̄ ахоси, путто ахоси, бха̄гинеййо ахоси, митто ахоси.

‘‘бодхисаттопи, маха̄ра̄джа, анекесу джа̄тисатасахассесу тхерасса са̄рипуттасса пита̄ ахоси, маха̄пита̄ ахоси, чӯл̣апита̄ ахоси, бха̄та̄ ахоси, путто ахоси, бха̄гинеййо ахоси, митто ахоси, саббепи, маха̄ра̄джа, саттаника̄йапарийа̄панна̄ сам̣са̄расотаманугата̄ сам̣са̄расотена вуйханта̄ аппийехипи пийехипи сама̄гаччханти. йатха̄, маха̄ра̄джа, удакам̣ сотена вуйхама̄нам̣ сучиасучикалйа̄н̣апа̄пакена сама̄гаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, саббепи саттаника̄йапарийа̄панна̄ сам̣са̄расотаманугата̄ сам̣са̄расотена вуйханта̄ аппийехипи пийехипи сама̄гаччханти. девадатто, маха̄ра̄джа, йаккхо сама̄но аттана̄ адхаммо паре адхамме нийоджетва̄ саттапан̃н̃а̄савассакот̣ийо сат̣т̣хи ча вассасатасахасса̄ни маха̄нирайе паччи, бодхисаттопи, маха̄ра̄джа, йаккхо сама̄но аттана̄ дхаммо паре дхамме нийоджетва̄ саттапан̃н̃а̄савассакот̣ийо сат̣т̣хи ча вассасатасахасса̄ни сагге моди саббака̄масаман̇гӣ, апи ча, маха̄ра̄джа, девадатто имасмим̣ бхаве буддхам̣ ана̄са̄данӣйама̄са̄дайитва̄ самагган̃ча сан̇гхам̣ бхиндитва̄ патхавим̣ па̄виси, татха̄гато буджджхитва̄ саббадхамме париниббуто упадхисан̇кхайе’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

кусала̄кусаласамависамапан̃хо саттамо.

8. амара̄девӣпан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ –

‘‘‘саче лабхетха кхан̣ам̣ ва̄ рахо ва̄, нимантакам̣ [нива̄такам̣ (кун̣а̄ладжа̄таке)] ва̄пи лабхетха та̄дисам̣;

сабба̄ва [сабба̄пи (сӣ. пӣ.)] иттхӣ кайирум̣ [кареййум̣ (сӣ. пӣ. ка.)] ну па̄пам̣, ан̃н̃ам̣ аладдха̄ пӣт̣хасаппина̄ саддхи’нти.

‘‘пуна ча катхӣйати ‘махосадхасса бхарийа̄ амара̄ на̄ма иттхӣ га̄маке т̣хапита̄ павуттхапатика̄ рахо нисинна̄ вивитта̄ ра̄джаппат̣исамам̣ са̄микам̣ каритва̄ сахассена нимантӣйама̄на̄ па̄пам̣ на̄ка̄сӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘саче…пе… саддхи’нти тена хи ‘махосадхасса бхарийа̄…пе… на̄ка̄сӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади махосадхасса бхарийа̄…пе… на̄ка̄си, тена хи ‘саче…пе… саддхи’нти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘саче…пе… саддхи’нти. катхӣйати ча ‘махосадхасса бхарийа̄ …пе… на̄ка̄сӣ’ти. кареййа са̄, маха̄ра̄джа, иттхӣ сахассам̣ лабхама̄на̄ та̄дисена пурисена саддхим̣ па̄пакаммам̣, на са̄ кареййа саче кхан̣ам̣ ва̄ рахо ва̄ нимантакам̣ ва̄пи та̄дисам̣ лабхеййа, вичинантӣ са̄, маха̄ра̄джа, амара̄ иттхӣ на аддаса кхан̣ам̣ ва̄ рахо ва̄ нимантакам̣ ва̄пи та̄дисам̣.

‘‘идха локе гарахабхайа̄ кхан̣ам̣ на пасси, паралоке нирайабхайа̄ кхан̣ам̣ на пасси, кат̣укавипа̄кам̣ па̄панти кхан̣ам̣ на пасси, пийам̣ амун̃читука̄ма̄ кхан̣ам̣ на пасси, са̄микасса гаруката̄йа кхан̣ам̣ на пасси, дхаммам̣ апача̄йантӣ кхан̣ам̣ на пасси, анарийам̣ гарахантӣ кхан̣ам̣ на пасси, кирийам̣ абхиндитука̄ма̄ кхан̣ам̣ на пасси. еварӯпехи бахӯхи ка̄ран̣ехи кхан̣ам̣ на пасси.

‘‘рахопи са̄ локе вичинитва̄ апассантӣ па̄пам̣ на̄ка̄си. саче са̄ мануссехи рахо лабхеййа, атха амануссехи рахо на лабхеййа. саче амануссехи рахо лабхеййа, атха парачиттавидӯхи паббаджитехи рахо на лабхеййа. саче парачиттавидӯхи паббаджитехи рахо лабхеййа, атха парачиттавидӯнӣхи девата̄хи рахо на лабхеййа. саче парачиттавидӯнӣхи девата̄хи рахо лабхеййа, аттана̄ва па̄пехи рахо на лабхеййа. саче аттана̄ва па̄пехи рахо лабхеййа, атха адхаммена рахо на лабхеййа. еварӯпехи бахувидхехи ка̄ран̣ехи рахо алабхитва̄ па̄пам̣ на̄ка̄си.

‘‘нимантакампи са̄ локе вичинитва̄ та̄дисам̣ алабхантӣ па̄пам̣ на̄ка̄си. махосадхо, маха̄ра̄джа, пан̣д̣ито ат̣т̣хавӣсатийа̄ ан̇гехи саманна̄гато. катамехи ат̣т̣хавӣсатийа̄ ан̇гехи саманна̄гато? махосадхо, маха̄ра̄джа, сӯро хирима̄ оттаппӣ сапаккхо миттасампанно кхамо сӣлава̄ саччава̄дӣ сочеййасампанно аккодхано анатима̄нӣ анусӯйако вӣрийава̄ а̄йӯхако сан̇га̄хако сам̣вибха̄гӣ сакхило нива̄тавутти сан̣хо асат̣хо ама̄йа̄вӣ атибуддхисампанно киттима̄ виджджа̄сампанно хитесӣ упаниссита̄нам̣ паттхито саббаджанасса дханава̄ йасава̄. махосадхо, маха̄ра̄джа, пан̣д̣ито имехи ат̣т̣хавӣсатийа̄ ан̇гехи саманна̄гато. са̄ ан̃н̃ам̣ та̄дисам̣ нимантакам̣ алабхитва̄ па̄пам̣ на̄ка̄сӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

амара̄девӣпан̃хо ат̣т̣хамо.

9. арахантаабха̄йанапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘вигатабхайасанта̄са̄ араханто’ти. пуна ча нагаре ра̄джагахе дханапа̄лакам̣ хаттхим̣ бхагавати опатантам̣ дисва̄ пан̃ча кхӣн̣а̄савасата̄ни париччаджитва̄ джинаварам̣ пакканта̄ни диса̄видисам̣ екам̣ т̣хапетва̄ тхерам̣ а̄нандам̣. ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, те араханто бхайа̄ пакканта̄, пан̃н̃а̄йиссати сакена каммена̄ти дасабалам̣ па̄тетука̄ма̄ пакканта̄, уда̄ху татха̄гатасса атулам̣ випуламасамам̣ па̄т̣иха̄рийам̣ дат̣т̣хука̄ма̄ пакканта̄? йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘вигатабхайасанта̄са̄ араханто’ти, тена хи ‘нагаре…пе… а̄нанда’нти йам̣ вачанам̣ там̣ миччха̄. йади нагаре ра̄джагахе дханапа̄лакам̣ хаттхим̣ бхагавати опатантам̣ дисва̄ пан̃ча кхӣн̣а̄савасата̄ни париччаджитва̄ джинаварам̣ пакканта̄ни диса̄видисам̣ екам̣ т̣хапетва̄ тхерам̣ а̄нандам̣, тена хи ‘вигатабхайасанта̄са̄ араханто’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘вигатабхайасанта̄са̄ араханто’ти, нагаре ра̄джагахе дханапа̄лакам̣ хаттхим̣ бхагавати опатантам̣ дисва̄ пан̃ча кхӣн̣а̄савасата̄ни париччаджитва̄ джинаварам̣ пакканта̄ни диса̄видисам̣ екам̣ т̣хапетва̄ тхерам̣ а̄нандам̣, тан̃ча пана на бхайа̄, на̄пи бхагавантам̣ па̄тетука̄мата̄йа.

‘‘йена пана, маха̄ра̄джа, хетуна̄ араханто бха̄йеййум̣ ва̄ та̄сеййум̣ ва̄, со хету араханта̄нам̣ самуччхинно, тасма̄ вигатабхайасанта̄са̄ араханто, бха̄йати ну, маха̄ра̄джа, маха̄патхавӣ кхан̣антепи бхиндантепи дха̄рентепи самуддапаббатагирисикхарети? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘наттхи, бханте, маха̄патхавийа̄ со хету, йена хетуна̄ маха̄патхавӣ бха̄йеййа ва̄ та̄сеййа ва̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи араханта̄нам̣ со хету, йена хетуна̄ араханто бха̄йеййум̣ ва̄ та̄сеййум̣ ва̄.

‘‘бха̄йати ну, маха̄ра̄джа, гирисикхарам̣ чхинданте ва̄ бхинданте ва̄ патанте ва̄ аггина̄ даханте ва̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘наттхи, бханте, гирисикхарасса со хету, йена хетуна̄ гирисикхарам̣ бха̄йеййа ва̄ та̄сеййа ва̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, наттхи араханта̄нам̣ со хету, йена хетуна̄ араханто бха̄йеййум̣ ва̄ та̄сеййум̣ ва̄.

‘‘йадипи, маха̄ра̄джа, локадха̄тусатасахассесу йе кечи саттаника̄йапарийа̄панна̄ саббепи те саттихаттха̄ екам̣ арахантам̣ упадха̄витва̄ та̄сеййум̣, на бхавеййа арахато читтасса кин̃чи ан̃н̃атхаттам̣. ким̣ ка̄ран̣ам̣? ат̣т̣ха̄наманавака̄сата̄йа.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, тесам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ евам̣ четопаривитакко ахоси ‘аджджа нараварапаваре джинаваравасабхе нагараварамануппавит̣т̣хе вӣтхийа̄ дханапа̄лако хаттхӣ а̄патиссати, асам̣сайаматидевадевам̣ упат̣т̣ха̄ко на париччаджиссати, йади майам̣ саббепи бхагавантам̣ на париччаджисса̄ма, а̄нандасса гун̣о па̄кат̣о на бхависсати, на хева ча татха̄гатам̣ самупагамиссати хаттхина̄го, ханда майам̣ апагаччха̄ма, евамидам̣ махато джанака̄йасса килесабандханамоккхо бхависсати, а̄нандасса ча гун̣о па̄кат̣о бхависсатӣ’ти. евам̣ те араханто а̄нисам̣сам̣ дисва̄ диса̄видисам̣ пакканта̄’’ти. ‘‘сувибхатто, бханте на̄гасена, пан̃хо, еваметам̣ наттхи араханта̄нам̣ бхайам̣ ва̄ санта̄со ва̄, а̄нисам̣сам̣ дисва̄ араханто пакканта̄ диса̄видиса’’нти.

арахантаабха̄йанапан̃хо навамо.

10. буддхасаббан̃н̃убха̄вапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘татха̄гато саббан̃н̃ӯ’ти. пуна ча бхан̣атха ‘татха̄гатена са̄рипуттамоггалла̄наппамукхе бхиккхусан̇гхе пан̣а̄мите ча̄тумеййака̄ ча сакйа̄ брахма̄ ча сахампати бӣджӯпаман̃ча ваччхатарун̣ӯпаман̃ча упадассетва̄ бхагавантам̣ паса̄десум̣ кхама̄песум̣ ниджджхаттам̣ акам̣сӯ’ти. ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, ан̃н̃а̄та̄ та̄ упама̄ татха̄гатасса, йа̄хи татха̄гато упама̄хи орато кхамито упасанто ниджджхаттам̣ гато? йади, бханте на̄гасена, татха̄гатасса та̄ упама̄ ан̃н̃а̄та̄, тена хи буддхо асаббан̃н̃ӯ, йади н̃а̄та̄, тена хи окасса пасайха вӣмам̣са̄пеккхо пан̣а̄меси, тена хи тасса ака̄рун̃н̃ата̄ самбхавати. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘саббан̃н̃ӯ, маха̄ра̄джа, татха̄гато, та̄хи ча упама̄хи бхагава̄ пасанно орато кхамито упасанто ниджджхаттам̣ гато. дхаммасса̄мӣ, маха̄ра̄джа, татха̄гато, татха̄гатаппаведитехева те опаммехи татха̄гатам̣ а̄ра̄дхесум̣ тосесум̣ паса̄десум̣, тесан̃ча татха̄гато пасанно ‘са̄дхӯ’ти аббха̄нумоди.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, иттхӣ са̄микасса сантакенева дханена са̄микам̣ а̄ра̄дхети тосети паса̄дети, тан̃ча са̄мико ‘са̄дхӯ’ти аббха̄нумодати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, ча̄тумеййака̄ ча сакйа̄ брахма̄ ча сахампати татха̄гатаппаведитехева опаммехи татха̄гатам̣ а̄ра̄дхесум̣ тосесум̣ паса̄десум̣, тесан̃ча татха̄гато пасанно ‘са̄дхӯ’ти аббха̄нумоди.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, каппако ран̃н̃о сантакенева суван̣н̣апхан̣акена ран̃н̃о уттаман̇гам̣ паса̄дхайама̄но ра̄джа̄нам̣ а̄ра̄дхети тосети паса̄дети, тасса ча ра̄джа̄ пасанно ‘са̄дхӯ’ти аббха̄нумодати, йатхиччхитамануппадети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, ча̄тумеййака̄ ча сакйа̄ брахма̄ ча сахампати татха̄гатаппаведитехева опаммехи татха̄гатам̣ а̄ра̄дхесум̣ тосесум̣ паса̄десум̣, тесан̃ча татха̄гато пасанно ‘са̄дхӯ’ти аббха̄нумоди.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, саддхивиха̄рико упаджджха̄йа̄бхатам̣ пин̣д̣апа̄там̣ гахетва̄ упаджджха̄йасса упана̄менто упаджджха̄йам̣ а̄ра̄дхети тосети паса̄дети, тан̃ча упаджджха̄йо пасанно ‘са̄дхӯ’ти аббха̄нумодати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, ча̄тумеййака̄ ча сакйа̄ брахма̄ ча сахампати татха̄гатаппаведитехева опаммехи татха̄гатам̣ а̄ра̄дхесум̣ тосесум̣ паса̄десум̣, тесан̃ча татха̄гато пасанно ‘са̄дхӯ’ти аббха̄нумодитва̄ саббадуккхапаримуттийа̄ дхаммам̣ десесӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣти.

буддхасаббан̃н̃убха̄вапан̃хо дасамо.

саббан̃н̃утан̃а̄н̣авагго чатуттхо.

имасмим̣ вагге даса пан̃ха̄.

5. сантхававагго

1. сантхавапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ –

‘‘‘сантхавато бхайам̣ джа̄там̣, никета̄ джа̄йате раджо;

аникетамасантхавам̣, етам̣ ве мунидассана’нти.

‘‘пуна ча бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘виха̄ре ка̄райе рамме, ва̄сайеттха бахуссуте’ти. йади, бханте на̄гасена, татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘сантхавато бхайам̣ джа̄там̣, никета̄ джа̄йате раджо. аникетамасантхавам̣, етам̣ ве мунидассана’нти, тена хи ‘виха̄ре ка̄райе рамме, ва̄сайеттха бахуссуте’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘виха̄ре ка̄райе рамме, ва̄сайеттха бахуссуте’ти, тена хи ‘сантхавато бхайам̣ джа̄там̣, никета̄ джа̄йате раджо. аникетамасантхавам̣, етам̣ ве мунидассана’нти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘сантхавато бхайам̣ джа̄там̣, никета̄ джа̄йате раджо. аникетамасантхавам̣, етам̣ ве мунидассана’нти. бхан̣итан̃ча ‘виха̄ре ка̄райе рамме, ва̄сайеттха бахуссуте’ти. йам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘сантхавато бхайам̣ джа̄там̣, никета̄ джа̄йате раджо. аникетамасантхавам̣, етам̣ ве мунидассана’нти, там̣ сабха̄вавачанам̣ асесавачанам̣ ниссесавачанам̣ ниппарийа̄йавачанам̣ саман̣а̄нуччхавам̣ саман̣аса̄руппам̣ саман̣аппатирӯпам̣ саман̣а̄рахам̣ саман̣агочарам̣ саман̣аппат̣ипада̄ саман̣аппат̣ипатти. йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄ран̃н̃ако миго аран̃н̃е паване чарама̄но нира̄лайо аникето йатхиччхакам̣ сайати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхуна̄ ‘сантхавато бхайам̣ джа̄там̣, никета̄ джа̄йате раджо. аникетамасантхавам̣, етам̣ ве мунидассана’нти чинтетаббам̣.

‘‘йам̣ пана, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘виха̄ре ка̄райе рамме, ва̄сайеттха бахуссуте’ти, там̣ две аттхавасе сампассама̄нена бхагавата̄ бхан̣итам̣. катаме две? виха̄рада̄нам̣ на̄ма саббабуддхехи ван̣н̣итам̣ ануматам̣ тхомитам̣ пасаттхам̣, там̣ те виха̄рада̄нам̣ датва̄ джа̄тиджара̄маран̣а̄ паримуччиссантӣти. айам̣ та̄ва пат̣хамо а̄нисам̣со виха̄рада̄не.

‘‘пуна чапарам̣ виха̄ре виджджама̄не бхиккхунийо бйаттасан̇кета̄ бхависсанти, сулабхам̣ дассанам̣ дассанака̄ма̄нам̣, аникете дуддассана̄ бхависсантӣти. айам̣ дутийо а̄нисам̣со виха̄рада̄не. име две аттхавасе сампассама̄нена бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘виха̄ре ка̄райе рамме, ва̄сайеттха бахуссуте’ти, на таттха буддхапуттена а̄лайо каран̣ӣйо никете’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

сантхавапан̃хо пат̣хамо.

2. ударасам̣йатапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ –

‘‘‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа, ударе сам̣йато сийа̄’ти.

‘‘пуна ча бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘ахам̣ кхо пануда̄йи, аппекада̄ имина̄ паттена саматиттикампи бхун̃джа̄ми, бхиййопи бхун̃джа̄мӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа, ударе сам̣йато сийа̄’ти, тена хи ‘ахам̣ кхо пануда̄йи, аппекада̄ имина̄ паттена саматиттхикампи бхун̃джа̄ми, бхиййопи бхун̃джа̄мӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘ахам̣ кхо пануда̄йи, аппекада̄ имина̄ паттена саматиттхикампи бхун̃джа̄ми, бхиййопи бхун̃джа̄мӣ’ти, тена хи ‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа, ударе сам̣йато сийа̄’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа, ударе сам̣йато сийа̄’ти, бхан̣итан̃ча ‘ахам̣ кхо пануда̄йи, аппекада̄ имина̄ паттена саматиттикампи бхун̃джа̄ми, бхиййопи бхун̃джа̄мӣ’ти. йам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа, ударе сам̣йато сийа̄’ти, там̣ сабха̄вавачанам̣ асесавачанам̣ ниссесавачанам̣ ниппарийа̄йавачанам̣ бхӯтавачанам̣ таччхавачанам̣ йа̄тха̄вавачанам̣ авипарӣтавачанам̣ исивачанам̣ мунивачанам̣ бхагавантавачанам̣ арахантавачанам̣ паччекабуддхавачанам̣ джинавачанам̣ саббан̃н̃увачанам̣ татха̄гатасса арахато самма̄самбуддхасса вачанам̣.

‘‘ударе асам̣йато, маха̄ра̄джа, па̄н̣ампи ханати, адиннампи а̄дийати, парада̄рампи гаччхати, муса̄пи бхан̣ати, маджджампи пивати, ма̄тарампи джӣвита̄ воропети, питарампи джӣвита̄ воропети, арахантампи джӣвита̄ воропети, сан̇гхампи бхиндати, дут̣т̣хена читтена татха̄гатасса лохитампи уппа̄дети. нану, маха̄ра̄джа, девадатто ударе асам̣йато сан̇гхам̣ бхиндитва̄ каппат̣т̣хийам̣ каммам̣ а̄йӯхи [а̄йӯхати (ка.)]. еварӯпа̄ни, маха̄ра̄джа, ан̃н̃а̄нипи бахувидха̄ни ка̄ран̣а̄ни дисва̄ бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа, ударе сам̣йато сийа̄’ти.

‘‘ударе сам̣йато, маха̄ра̄джа, чатусачча̄бхисамайам̣ абхисамети, чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни саччхикароти, чатӯсу пат̣исамбхида̄су ат̣т̣хасу сама̄паттӣсу чхасу абхин̃н̃а̄су васӣбха̄вам̣ па̄пун̣а̄ти, кевалан̃ча саман̣адхаммам̣ пӯрети. нану, маха̄ра̄джа, сукапотако ударе сам̣йато хутва̄ йа̄ва та̄ватим̣сабхаванам̣ кампетва̄ саккам̣ дева̄наминдам̣ упат̣т̣ха̄намупанеси, еварӯпа̄ни, маха̄ра̄джа, ан̃н̃а̄нипи бахувидха̄ни ка̄ран̣а̄ни дисва̄ бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа, ударе сам̣йато сийа̄’ти.

‘‘йам̣ пана, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘ахам̣ кхо пануда̄йи аппекада̄ имина̄ паттена саматиттикампи бхун̃джа̄ми, бхиййопи бхун̃джа̄мӣ’ти, там̣ катакиччена нит̣т̣хитакирийена сиддхаттхена вуситавоса̄нена нира̄варан̣ена саббан̃н̃уна̄ сайамбхуна̄ татха̄гатена атта̄нам̣ упа̄да̄йа бхан̣итам̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, вантасса вириттасса анува̄ситасса а̄турасса саппа̄йакирийа̄ иччхитабба̄ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сакилесасса адит̣т̣хасаччасса ударе сам̣йамо каран̣ӣйо хоти. йатха̄, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса саппабха̄сасса джа̄тимантасса абхиджа̄типарисуддхасса маджджананигхам̣санапарисодханена каран̣ӣйам̣ на хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса буддхависайе па̄рамим̣ гатасса кирийа̄каран̣есу а̄варан̣ам̣ на хотӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

ударасам̣йатапан̃хо дутийо.

3. буддхааппа̄ба̄дхапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘ахамасми, бхиккхаве, бра̄хман̣о йа̄чайого сада̄ пайатапа̄н̣и антимадехадхаро ануттаро бхисакко саллакатто’ти. пуна ча бхан̣итам̣ бхагавата̄ ‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ аппа̄ба̄дха̄нам̣ йадидам̣ ба̄куло’ти. бхагавато ча сарӣре бахуккхаттум̣ а̄ба̄дхо уппанно диссати. йади, бханте на̄гасена, татха̄гато ануттаро, тена хи ‘етадаггам̣…пе… ба̄куло’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади тхеро ба̄куло аппа̄ба̄дха̄нам̣ агго, тена хи ‘ахамасми…пе… саллакатто’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘ахамасми…пе… саллакатто’ти, бхан̣итан̃ча ‘етадаггам̣…пе… ба̄куло’ти, тан̃ча пана ба̄хира̄нам̣ а̄гама̄нам̣ адхигама̄нам̣ парийаттӣнам̣ аттани виджджама̄натам̣ сандха̄йа бха̄ситам̣.

‘‘санти кхо пана, маха̄ра̄джа, бхагавато са̄вака̄ т̣ха̄начан̇камика̄, те т̣ха̄нена чан̇камена дива̄раттим̣ вӣтина̄менти, бхагава̄ пана, маха̄ра̄джа, т̣ха̄нена чан̇камена нисаджджа̄йа сайанена дива̄раттим̣ вӣтина̄мети, йе те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ т̣ха̄начан̇камика̄, те тена ан̇гена атирека̄.

‘‘санти кхо пана, маха̄ра̄джа, бхагавато са̄вака̄ ека̄саника̄, те джӣвитахетупи дутийам̣ бходжанам̣ на бхун̃джанти, бхагава̄ пана, маха̄ра̄джа, дутийампи йа̄ва татийампи бходжанам̣ бхун̃джати, йе те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ ека̄саника̄, те тена ан̇гена атирека̄, анекавидха̄ни, маха̄ра̄джа, та̄ни ка̄ран̣а̄ни тесам̣ тесам̣ там̣ там̣ сандха̄йа бхан̣ита̄ни. бхагава̄ пана, маха̄ра̄джа, ануттаро сӣлена сама̄дхина̄ пан̃н̃а̄йа вимуттийа̄ вимуттин̃а̄н̣адассанена дасахи ча балехи чатӯхи веса̄раджджехи ат̣т̣ха̄расахи буддхадхаммехи чхахи аса̄дха̄ран̣ехи н̃а̄н̣ехи, кевале ча буддхависайе там̣ сандха̄йа бхан̣итам̣ ‘ахамасми…пе… саллакатто’ти.

‘‘идха, маха̄ра̄джа, мануссесу еко джа̄тима̄ хоти, еко дханава̄, еко виджджава̄, еко сиппава̄, еко сӯро, еко вичаккхан̣о, саббепете абхибхавийа ра̄джа̄ йева тесам̣ уттамо хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагава̄ саббасатта̄нам̣ агго джет̣т̣хо сет̣т̣хо.

‘‘йам̣ пана а̄йасма̄ ба̄куло аппа̄ба̄дхо ахоси, там̣ абхинӣха̄равасена, со хи, маха̄ра̄джа, аномадассисса бхагавато ударава̄та̄ба̄дхе уппанне випассисса ча бхагавато ат̣т̣хасат̣т̣хийа̄ ча бхиккхусатасахасса̄нам̣ тин̣апуппхакароге уппанне сайам̣ та̄пасо сама̄но на̄на̄бхесаджджехи там̣ бйа̄дхим̣ апанетва̄ аппа̄ба̄дхатам̣ патто, бхан̣ито ча ‘етадаггам̣…пе… ба̄куло’ти.

‘‘бхагавато, маха̄ра̄джа, бйа̄дхимхи уппаджджантепи ануппаджджантепи дхутан̇гам̣ а̄дийантепи ана̄дийантепи наттхи бхагавата̄ садисо кочи сатто. бха̄ситампетам̣ маха̄ра̄джа бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваралан̃чхаке –

‘‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, сатта̄ апада̄ ва̄ двипада̄ ва̄ чатуппада̄ ва̄ бахуппада̄ ва̄ рӯпино ва̄ арӯпино ва̄ сан̃н̃ино ва̄ асан̃н̃ино ва̄ невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ино ва̄, татха̄гато тесам̣ аггамаккха̄йати арахам̣ самма̄самбуддхо’ти. ‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’’ти.

буддхааппа̄ба̄дхапан̃хо татийо.

4. маггуппа̄данапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘татха̄гато бхиккхаве, арахам̣ самма̄самбуддхо ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’ти. пуна ча бхан̣итам̣ ‘аддасам̣ кхва̄хам̣, бхиккхаве, пура̄н̣ам̣ маггам̣ пура̄н̣ам̣ ан̃джасам̣ пуббакехи самма̄самбуддхехи ануйа̄та’нти. йади, бханте на̄гасена, татха̄гато ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄, тена хи ‘аддасам̣ кхва̄хам̣, бхиккхаве, пура̄н̣ам̣ маггам̣ пура̄н̣ам̣ ан̃джасам̣ пуббакехи самма̄самбуддхехи ануйа̄та’нти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘аддасам̣ кхва̄хам̣, бхиккхаве, пура̄н̣ам̣ маггам̣ пура̄н̣ам̣ ан̃джасам̣ пуббакехи самма̄самбуддхехи ануйа̄та’нти, тена хи ‘татха̄гато, бхиккхаве, арахам̣ самма̄самбуддхо ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘татха̄гато, бхиккхаве, арахам̣ самма̄самбуддхо ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’ти. бхан̣итан̃ча ‘аддасам̣ кхва̄хам̣, бхиккхаве, пура̄н̣ам̣ маггам̣ пура̄н̣ам̣ ан̃джасам̣ пуббакехи самма̄самбуддхехи ануйа̄та’нти, там̣ двайампи сабха̄вавачанамева, пуббака̄нам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гата̄нам̣ антарадха̄нена асати ануса̄саке магго антарадха̄йи, там̣ [со там̣ (сӣ. пӣ. ка.)] татха̄гато маггам̣ луггам̣ палуггам̣ гӯл̣хам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣ асан̃чаран̣ам̣ пан̃н̃а̄чаккхуна̄ сампассама̄но [саммасама̄но (сӣ. пӣ.)] аддаса пуббакехи самма̄самбуддхехи ануйа̄там̣, там̣ка̄ран̣а̄ а̄ха ‘аддасам̣ кхва̄хам̣, бхиккхаве, пура̄н̣ам̣ маггам̣ пура̄н̣ам̣ ан̃джасам̣ пуббакехи самма̄самбуддхехи ануйа̄та’нти.

‘‘пуббака̄нам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гата̄нам̣ антарадха̄нена асати ануса̄саке луггам̣ палуггам̣ гӯл̣хам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣ асан̃чаран̣ам̣ маггам̣ йам̣ да̄ни татха̄гато сан̃чаран̣ам̣ ака̄си, там̣ка̄ран̣а̄ а̄ха ‘татха̄гато, бхиккхаве, арахам̣ самма̄самбуддхо ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’ти.

‘‘идха, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о чаккаваттисса антарадха̄нена ман̣иратанам̣ гирисикхантаре нилӣйати, апарасса чаккаваттисса самма̄пат̣ипаттийа̄ упагаччхати, апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанам̣ тасса паката’’нти? ‘‘на хи, бханте, па̄катикам̣ йева там̣ ман̣иратанам̣, тена пана ниббаттита’’нти [ниббаттанти (сӣ. пӣ.)]. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, па̄катикам̣ пуббакехи татха̄гатехи анучин̣н̣ам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ сивам̣ маггам̣ асати ануса̄саке луггам̣ палуггам̣ гӯл̣хам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣ асан̃чаран̣ам̣ бхагава̄ пан̃н̃а̄чаккхуна̄ сампассама̄но уппа̄деси, сан̃чаран̣ам̣ ака̄си, там̣ка̄ран̣а̄ а̄ха ‘татха̄гато, бхиккхаве, арахам̣ самма̄самбуддхо ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, сантам̣ йева путтам̣ йонийа̄ джанайитва̄ ма̄та̄ ‘джаника̄’ти вуччати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато сантам̣ йева маггам̣ луггам̣ палуггам̣ гӯл̣хам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣ асан̃чаран̣ам̣ пан̃н̃а̄чаккхуна̄ сампассама̄но уппа̄деси, сан̃чаран̣ам̣ ака̄си, там̣ка̄ран̣а̄ а̄ха ‘татха̄гато, бхиккхаве, арахам̣ самма̄самбуддхо ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кочи пурисо йам̣ кин̃чи нат̣т̣хам̣ пассати, ‘тена там̣ бхан̣д̣ам̣ ниббаттита’нти джано вохарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато сантам̣ йева маггам̣ луггам̣ палуггам̣ гӯл̣хам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣ асан̃чаран̣ам̣ пан̃н̃а̄чаккхуна̄ сампассама̄но уппа̄деси, сан̃чаран̣ам̣ ака̄си, там̣ка̄ран̣а̄ а̄ха ‘татха̄гато, бхиккхаве, арахам̣ самма̄самбуддхо ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кочи пурисо ванам̣ содхетва̄ бхӯмим̣ нӣхарати, ‘тасса са̄ бхӯмӣ’ти джано вохарати, на чеса̄ бхӯми тена паваттита̄, там̣ бхӯмим̣ ка̄ран̣ам̣ катва̄ бхӯмиса̄мико на̄ма хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато сантам̣ йева маггам̣ луггам̣ палуггам̣ гӯл̣хам̣ пихитам̣ пат̣иччханнам̣ асан̃чаран̣ам̣ пан̃н̃а̄йа сампассама̄но уппа̄деси, сан̃чаран̣ам̣ ака̄си, там̣ка̄ран̣а̄ а̄ха ‘татха̄гато, бхиккхаве, арахам̣ самма̄самбуддхо ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

маггуппа̄данапан̃хо чатуттхо.

5. буддхаавихет̣хакапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘пуббе ва̄хам̣ мануссабхӯто сама̄но сатта̄нам̣ авихет̣хакаджа̄тико ахоси’нти. пуна ча бхан̣итам̣ ‘ломасакассапо на̄ма иси сама̄но анекасате па̄н̣е гха̄тайитва̄ ва̄джапеййам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ йаджӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘пуббе ва̄хам̣ мануссабхӯто сама̄но сатта̄нам̣ авихет̣хакаджа̄тико ахоси’нти, тена хи ‘ломасакассапена исина̄ анекасате па̄н̣е гха̄тайитва̄ ва̄джапеййам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ йаджита’нти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади ‘ломасакассапена исина̄ анекасате па̄н̣е гха̄тайитва̄ ва̄джапеййам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ йаджитам̣’, тена хи ‘пуббе ва̄хам̣ мануссабхӯто сама̄но сатта̄нам̣ авихет̣хакаджа̄тико ахоси’нти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘пуббе ва̄хам̣ мануссабхӯто сама̄но сатта̄нам̣ авихет̣хакаджа̄тико ахоси’нти, ‘ломасакассапена исина̄ анекасате па̄н̣е гха̄тайитва̄ ва̄джапеййам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ йаджитам̣’, тан̃ча пана ра̄гавасена висан̃н̃ина̄, но сачетанена̄’’ти.

‘‘ат̣т̣химе, бханте на̄гасена, пуггала̄ па̄н̣ам̣ хананти. катаме ат̣т̣ха? ратто ра̄гавасена па̄н̣ам̣ ханати, дут̣т̣хо досавасена па̄н̣ам̣ ханати, мӯл̣хо мохавасена па̄н̣ам̣ ханати, ма̄нӣ ма̄навасена па̄н̣ам̣ ханати, луддхо лобхавасена па̄н̣ам̣ ханати, акин̃чано джӣвикаттха̄йа па̄н̣ам̣ ханати, ба̄ло хассавасена [ан̃н̃а̄н̣авасена (ка. сӣ.)] па̄н̣ам̣ ханати, ра̄джа̄ винайанавасена па̄н̣ам̣ ханати. име кхо, бханте на̄гасена, ат̣т̣ха пуггала̄ па̄н̣ам̣ хананти. па̄катикам̣ йева, бханте на̄гасена, бодхисаттена ката’’нти. ‘‘на, маха̄ра̄джа, па̄катикам̣ бодхисаттена катам̣, йади, маха̄ра̄джа, бодхисатто пакатибха̄вена онамеййа маха̄йан̃н̃ам̣ йаджитум̣, на йимам̣ га̄тхам̣ бхан̣еййа –

‘‘‘сасамуддапарийа̄йам̣, махим̣ са̄гаракун̣д̣алам̣;

на иччхе саха нинда̄йа, евам̣ сейха [сайха (сӣ. пӣ.)] виджа̄нахӣ’ти.

‘‘евам̣ва̄дӣ, маха̄ра̄джа, бодхисатто саха дассанена чандаватийа̄ ра̄джакан̃н̃а̄йа висан̃н̃ӣ ахоси кхиттачитто ратто висан̃н̃ибхӯто а̄кула̄куло туритатурито тена виккхиттабханталул̣итачиттена махатимаха̄пасугха̄тагаларухирасан̃чайам̣ ва̄джапеййам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ йаджи.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, умматтако кхиттачитто джалитампи джа̄таведам̣ аккамати, купитампи а̄сӣвисам̣ ган̣ха̄ти, маттампи хаттхим̣ упети, самуддампи атӣрадассим̣ паккхандати, чанданикампи ол̣игаллампи омаддати, кан̣т̣ака̄дха̄нампи абхирухати, папа̄тепи патати, асучимпи бхаккхети, наггопи ратхийа̄ чарати, ан̃н̃ампи бахувидхам̣ акирийам̣ кароти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, бодхисатто саха дассанена чандаватийа̄ ра̄джакан̃н̃а̄йа висан̃н̃ӣ ахоси кхиттачитто ратто висан̃н̃ибхӯто а̄кула̄куло туритатурито, тена виккхиттабханталул̣итачиттена махатимаха̄пасугха̄тагаларухирасан̃чайам̣ ва̄джапеййам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ йаджи.

‘‘кхиттачиттена, маха̄ра̄джа, катам̣ па̄пам̣ дит̣т̣хадхаммепи на маха̄са̄ваджджам̣ хоти, сампара̄йе випа̄кенапи но татха̄. идха, маха̄ра̄джа, кочи умматтако ваджджхама̄паджджеййа, тасса тумхе ким̣ дан̣д̣ам̣ дха̄ретха̄’’ти? ‘‘ко, бханте, умматтакасса дан̣д̣о бхависсати, там̣ майам̣ потха̄петва̄ нӣхара̄пема, есова тасса дан̣д̣о’’ти. ‘‘ити кхо, маха̄ра̄джа, умматтакасса апара̄дхе дан̣д̣опи на бхавати, тасма̄ умматтакасса катепи на досо бхавати сатекиччхо. евамева кхо, маха̄ра̄джа, ломасакассапо иси саха дассанена чандаватийа̄ ра̄джакан̃н̃а̄йа висан̃н̃ӣ ахоси кхиттачитто ратто висан̃н̃ибхӯто висат̣апайа̄то а̄кула̄куло туритатурито, тена виккхиттабханталул̣итачиттена махатимаха̄пасугха̄тагаларухирасан̃чайам̣ ва̄джапеййам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ йаджи. йада̄ ча пана пакатичитто ахоси пат̣иладдхассати, тада̄ пунадева паббаджитва̄ пан̃ча̄бхин̃н̃а̄йо ниббаттетва̄ брахмалокӯпаго ахосӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

буддхаавихет̣хакапан̃хо пан̃чамо.

6. чхаддантаджотипа̄ла̄раббхапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ чхадданто на̄гара̄джа̄ –

‘‘‘вадхиссаметанти пара̄масанто, ка̄са̄вамаддаккхи дхаджам̣ исӣнам̣;

дуккхена пхут̣т̣хассудапа̄ди сан̃н̃а̄, арахаддхаджо саббхи аваджджхарӯпо’ти.

‘‘пуна ча бхан̣итам̣ ‘джотипа̄лама̄н̣аво сама̄но кассапам̣ бхагавантам̣ арахантам̣ самма̄самбуддхам̣ мун̣д̣акава̄дена саман̣акава̄дена асаббха̄хи пхаруса̄хи ва̄ча̄хи аккоси парибха̄сӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, бодхисатто тираччха̄нагато сама̄но ка̄са̄вам̣ абхипӯджайи, тена хи ‘джотипа̄лена ма̄н̣авена кассапо бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо мун̣д̣акава̄дена саман̣акава̄дена асаббха̄хи пхаруса̄хи ва̄ча̄хи аккут̣т̣хо парибха̄сито’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади джотипа̄лена ма̄н̣авена кассапо бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо мун̣д̣акава̄дена саман̣акава̄дена асаббха̄хи пхаруса̄хи ва̄ча̄хи аккут̣т̣хо парибха̄сито, тена хи ‘чхаддантена на̄гара̄джена ка̄са̄вам̣ пӯджита’нти тампи вачанам̣ миччха̄. йади тираччха̄нагатена бодхисаттена каккхал̣акхаракат̣укаведанам̣ ведайама̄нена луддакена ниваттхам̣ ка̄са̄вам̣ пӯджитам̣, ким̣ мануссабхӯто сама̄но парипаккан̃а̄н̣о парипакка̄йа бодхийа̄ кассапам̣ бхагавантам̣ арахантам̣ самма̄самбуддхам̣ дасабалам̣ локана̄йакам̣ удитодитам̣ джалитабйа̄мобха̄сам̣ паваруттамам̣ павараручирака̄сикака̄са̄вамабхипа̄рутам̣ дисва̄ на пӯджайи? айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитабботи.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ чхадданто на̄гара̄джа̄ ‘вадхиссаметанти…пе… аваджджхарӯпо’ти. джотипа̄лена ча ма̄н̣авена кассапо бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо мун̣д̣акава̄дена саман̣акава̄дена асаббха̄хи пхаруса̄хи ва̄ча̄хи аккут̣т̣хо парибха̄сито, тан̃ча пана джа̄тивасена кулавасена. джотипа̄ло, маха̄ра̄джа, ма̄н̣аво ассаддхе аппасанне куле пачча̄джа̄то, тасса ма̄та̄питаро бхагинибха̄таро да̄сида̄сачет̣акапарива̄ракаманусса̄ брахмадевата̄ брахмагарука̄, те ‘бра̄хман̣а̄ ева уттама̄ павара̄’ти авасесе паббаджите гараханти джигуччханти, тесам̣ там̣ вачанам̣ сутва̄ джотипа̄ло ма̄н̣аво гхат̣ика̄рена кумбхака̄рена саттха̄рам̣ дассана̄йа паккосито евама̄ха ‘ким̣ пана тена мун̣д̣акена саман̣акена дит̣т̣хена̄’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, аматам̣ висама̄саджджа титтакам̣ хоти, йатха̄ ча сӣтодакам̣ аггима̄саджджа ун̣хам̣ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, джотипа̄ло ма̄н̣аво ассаддхе аппасанне куле пачча̄джа̄то, со кулавасена андхо хутва̄ [со куладжа̄тивасена андхо бхавитва̄ (сйа̄.)] татха̄гатам̣ аккоси парибха̄си.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, джалитападжджалито маха̄аггиккхандхо саппабха̄со удакама̄саджджа упахатаппабха̄теджо сӣтало ка̄л̣ако бхавати парипакканиггун̣д̣ипхаласадисо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, джотипа̄ло ма̄н̣аво пун̃н̃ава̄ саддхо н̃а̄н̣авипуласаппабха̄со ассаддхе аппасанне куле пачча̄джа̄то, со кулавасена андхо хутва̄ татха̄гатам̣ аккоси парибха̄си, упагантва̄ ча буддхагун̣аман̃н̃а̄йа чет̣акабхӯто вийа ахоси, джинаса̄сане паббаджитва̄ абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча ниббаттетва̄ брахмалокӯпаго ахосӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

чхаддантаджотипа̄ла̄раббхапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. гхат̣ика̄рапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘гхат̣ика̄расса кумбхака̄расса а̄весанам̣ саббам̣ тема̄сам̣ а̄ка̄саччхаданам̣ ат̣т̣ха̄си, на девотивассӣ’ти. пуна ча бхан̣итам̣ ‘кассапасса татха̄гатасса [бхагавато арахато самма̄самбуддхасса (ма. ни. 2.289)] кут̣и овассатӣ’ти. кисса пана, бханте на̄гасена, татха̄гатасса евамуссаннакусаламӯласса [еварӯпасса уссаннакусаламӯласса (ка.)] кут̣и овассати, татха̄гатасса на̄ма со а̄нубха̄во иччхитаббо? йади, бханте на̄гасена, гхат̣ика̄расса кумбхака̄расса а̄весанам̣ ановассам̣ а̄ка̄саччхаданам̣ ахоси, тена хи ‘татха̄гатасса кут̣и овассатӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатасса кут̣и овассати, тена хи ‘гхат̣ика̄расса кумбхака̄расса а̄весанам̣ ановассакам̣ ахоси а̄ка̄саччхадана’нти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘гхат̣ика̄расса кумбхака̄расса а̄весанам̣ саббам̣ тема̄сам̣ а̄ка̄саччхаданам̣ ат̣т̣ха̄си, на девотивассӣ’ти. бхан̣итан̃ча ‘кассапасса татха̄гатасса кут̣и овассатӣ’ти. гхат̣ика̄ро, маха̄ра̄джа, кумбхака̄ро сӣлава̄ калйа̄н̣адхаммо уссаннакусаламӯло андхе джин̣н̣е ма̄та̄питаро посети, тасса асаммукха̄ ана̄пуччха̄йевасса гхаре тин̣ам̣ харитва̄ бхагавато кут̣им̣ чха̄десум̣, со тена тин̣ахаран̣ена акампитам̣ асан̃чалитам̣ сусан̣т̣хитам̣ випуламасамам̣ пӣтим̣ пат̣илабхати, бхиййо соманассан̃ча атулам̣ уппа̄деси ‘ахо вата ме бхагава̄ локуттамо сувиссаттхо’ти, тена тасса дит̣т̣хадхаммико випа̄ко ниббатто. на хи, маха̄ра̄джа, татха̄гато та̄ватакена вика̄рена чалати.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, синеру гирира̄джа̄ анекасатасахассава̄тасампаха̄ренапи на кампати на чалати, маходадхи вараппавараса̄гаро анекасатанахутамаха̄ган̇га̄сатасахассехипи на пӯрати на вика̄рама̄паджджати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато на та̄ватакена вика̄рена чалати.

‘‘йам̣ пана, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса кут̣и овассати, там̣ махато джанака̄йасса анукампа̄йа. двеме, маха̄ра̄джа, аттхавасе сампассама̄на̄ татха̄гата̄ сайам̣ ниммитам̣ паччайам̣ наппат̣исеванти, ‘айам̣ аггадаккхин̣еййо саттха̄’ти бхагавато паччайам̣ датва̄ деваманусса̄ саббадуггатито паримуччиссантӣти, дассетва̄ вуттим̣ парийесантӣти ‘ма̄ ан̃н̃е упавадеййу’нти. име две аттхавасе сампассама̄на̄ татха̄гата̄ сайам̣ ниммитам̣ паччайам̣ наппат̣исеванти. йади, маха̄ра̄джа, сакко ва̄ там̣ кут̣им̣ ановассам̣ кареййа брахма̄ ва̄ сайам̣ ва̄, са̄ваджджам̣ бхавеййа там̣ йева каран̣ам̣ [ка̄ран̣ам̣ (сӣ. пӣ.)] садосам̣ саниггахам̣, име вибхӯтам̣ [вибхӯсам̣ (сӣ. пӣ.)] катва̄ локам̣ саммохенти адхикатам̣ каронтӣти, тасма̄ там̣ каран̣ам̣ ваджджанӣйам̣. на, маха̄ра̄джа, татха̄гата̄ ваттхум̣ йа̄чанти, та̄йа аваттхуйа̄чана̄йа апарибха̄сийа̄ бхавантӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

гхат̣ика̄рапан̃хо саттамо.

8. бра̄хман̣ара̄джава̄дапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ татха̄гатена ‘ахамасми, бхиккхаве, бра̄хман̣о йа̄чайого’ти. пуна ча бхан̣итам̣ ‘ра̄джа̄хамасми села̄’ти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘ахамасми, бхиккхаве, бра̄хман̣о йа̄чайого’ти, тена хи ‘ра̄джа̄хамасми села̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘ра̄джа̄хамасми села̄’ти, тена хи ‘ахамасми, бхиккхаве, бра̄хман̣о йа̄чайого’ти тампи вачанам̣ миччха̄. кхаттийо ва̄ хи бхавеййа бра̄хман̣о ва̄, наттхи ека̄йа джа̄тийа̄ две ван̣н̣а̄ на̄ма, айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘ахамасми, бхиккхаве, бра̄хман̣о йа̄чайого’ти, пуна ча бхан̣итам̣ ‘ра̄джа̄хамасми села̄’ти, таттха ка̄ран̣ам̣ аттхи, йена ка̄ран̣ена татха̄гато бра̄хман̣о ча ра̄джа̄ ча хотӣ’’ти.

‘‘ким̣ пана там̣, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена татха̄гато бра̄хман̣о ча ра̄джа̄ ча хоти’’? ‘‘саббе, маха̄ра̄джа, па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ татха̄гатасса ба̄хита̄ пахӣна̄ апагата̄ бйапагата̄ уччхинна̄ кхӣн̣а̄ кхайам̣ патта̄ ниббута̄ упасанта̄, тасма̄ татха̄гато ‘бра̄хман̣о’ти вуччати.

‘‘бра̄хман̣о на̄ма сам̣сайаманекам̣сам̣ виматипатхам̣ вӣтиватто, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, сам̣сайаманекам̣сам̣ виматипатхам̣ вӣтиватто, тена ка̄ран̣ена татха̄гато ‘бра̄хман̣о’ти вуччати.

‘‘бра̄хман̣о на̄ма саббабхавагатийониниссат̣о малараджагатавиппамутто асаха̄йо, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, саббабхавагатийониниссат̣о малараджагатавиппамутто асаха̄йо, тена ка̄ран̣ена татха̄гато ‘бра̄хман̣о’ти вуччати.

‘‘бра̄хман̣а̄ на̄ма аггасет̣т̣хаварапаварадиббавиха̄рабахуло, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, аггасет̣т̣хаварапаварадиббавиха̄рабахуло, тена̄пи капаран̣ена татха̄гато ‘‘бра̄хман̣о’’ти вуччати.

‘‘бра̄хман̣о на̄ма аджджхайана аджджха̄пана да̄наппат̣иггахан̣а дама сам̣йаманийамапуббаманусит̣т̣хи павен̣и вам̣са дхаран̣о, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, аджджхайана аджджха̄пана да̄наппат̣иггахан̣а дама сам̣йама нийама пуббаджина̄чин̣н̣а анусит̣т̣хи павен̣и вам̣са дхаран̣о тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато ‘бра̄хман̣о’ти вуччати.

‘‘бра̄хман̣о на̄ма браха̄сукхавиха̄раджджха̄наджха̄йӣ; бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, браха̄сукхавиха̄раджджха̄наджха̄йӣ, тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато ‘бра̄хман̣о’ти вуччати.

‘‘бра̄хман̣о на̄ма саббабхава̄бхавагатӣсу абхиджа̄тиваттитаманучаритам̣ джа̄на̄ти, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, саббабхава̄бхавагатӣсу абхиджа̄тиваттитаманучаритам̣ джа̄на̄ти, тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато ‘бра̄хман̣о’ти вуччати.

‘‘бра̄хман̣оти, маха̄ра̄джа, бхагавато нетам̣ на̄мам̣ ма̄тара̄ катам̣, на питара̄ катам̣, на бха̄тара̄ катам̣, на бхагинийа̄ катам̣, на митта̄маччехи катам̣, на н̃а̄тиса̄лохитехи катам̣, на саман̣абра̄хман̣ехи катам̣, на девата̄хи катам̣, вимоккхантикаметам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ на̄мам̣ бодхийа̄ йева мӯле ма̄расенам̣ видхамитва̄ атӣта̄на̄гатапаччуппанне па̄паке акусале дхамме ба̄хетва̄ саха саббан̃н̃утан̃а̄н̣асса пат̣ила̄бха̄ пат̣иладдхапа̄тубхӯтасамуппаннаматте саччхика̄ пан̃н̃атти йадидам̣ бра̄хман̣оти, тена ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘бра̄хман̣о’’’ти.

‘‘кена пана, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘ра̄джа̄’’’ти? ‘‘ра̄джа̄ на̄ма, маха̄ра̄джа, йо кочи раджджам̣ ка̄рети локамануса̄сати, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, дасасахассийа̄ локадха̄туйа̄ дхаммена раджджам̣ ка̄рети, садевакам̣ локам̣ сама̄ракам̣ сабрахмакам̣ сассаман̣абра̄хман̣им̣ паджам̣ садевамануссам̣ ануса̄сати, тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘ра̄джа̄’ти.

‘‘ра̄джа̄ на̄ма, маха̄ра̄джа, саббаджанамануссе абхибхавитва̄ нандайанто н̃а̄тисан̇гхам̣, сочайанто амиттасан̇гхам̣, махатимаха̄йасасирихарам̣ тхираса̄радан̣д̣ам̣ анӯнасатасала̄ка̄лан̇катам̣ усса̄пети пан̣д̣аравималасетаччхаттам̣, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, сочайанто ма̄расенам̣ миччха̄пат̣ипаннам̣, нандайанто девамануссе самма̄пат̣ипанне дасасахассийа̄ локадха̄туйа̄ махатимаха̄йасасирихарам̣ кхантитхираса̄радан̣д̣ам̣ н̃а̄н̣аварасатасала̄ка̄лан̇катам̣ усса̄пети аггаваравимуттипан̣д̣аравималасетаччхаттам̣, тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘ра̄джа̄’ти.

‘‘ра̄джа̄ на̄ма упагатасампаттаджана̄нам̣ бахӯнамабхиванданӣйо бхавати, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, упагатасампаттадеваманусса̄нам̣ бахӯнамабхиванданӣйо, тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘ра̄джа̄’ти.

‘‘ра̄джа̄ на̄ма йасса кассачи а̄ра̄дхакасса пасӣдитва̄ варитам̣ варам̣ датва̄ ка̄мена таппайати, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, йасса кассачи ка̄йена ва̄ча̄йа манаса̄ а̄ра̄дхакасса пасӣдитва̄ варитам̣ варамануттарам̣ саббадуккхапаримуттим̣ датва̄ асесака̄маварена ча таппайати, тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘ра̄джа̄’ти.

‘‘ра̄джа̄ на̄ма а̄н̣ам̣ вӣтиккамантам̣ вигарахати джха̄пети [джа̄пети (сӣ. пӣ.)] дхам̣сети, бхагаватопи, маха̄ра̄джа, са̄санаваре а̄н̣ам̣ атиккаманто аладжджӣ ман̇кубха̄вена он̃н̃а̄то хӣл̣ито гарахито бхавитва̄ ваджджати джинаса̄санаварамха̄, тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘ра̄джа̄’ти.

‘‘ра̄джа̄ на̄ма пуббака̄нам̣ дхаммика̄нам̣ ра̄джӯнам̣ павен̣иманусит̣т̣хийа̄ дхамма̄дхаммаманудӣпайитва̄ дхаммена раджджам̣ ка̄райама̄но пихайито пийо паттхито бхавати джанаманусса̄нам̣, чирам̣ ра̄джакулавам̣сам̣ т̣хапайати дхаммагун̣абалена, бхагава̄пи, маха̄ра̄джа, пуббака̄нам̣ сайамбхӯнам̣ павен̣иманусит̣т̣хийа̄ дхамма̄дхаммаманудӣпайитва̄ дхаммена локамануса̄сама̄но пихайито пийо паттхито деваманусса̄нам̣ чирам̣ са̄санам̣ паваттети дхаммагун̣абалена, тена̄пи ка̄ран̣ена татха̄гато вуччати ‘ра̄джа̄’ти. еваманекавидхам̣, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена татха̄гато бра̄хман̣опи бхавеййа ра̄джа̄пи бхавеййа, сунипун̣о бхиккху каппампи но нам̣ сампа̄деййа, ким̣ атибахум̣ бхан̣итена, сам̣кхиттам̣ сампат̣иччхитабба’’нти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

бра̄хман̣ара̄джава̄дапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. га̄тха̄бхигӣтабходжанакатха̄пан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ –

‘‘‘га̄тха̄бхигӣтам̣ ме абходжанеййам̣ [абходжанӣйам̣ (ка.) су. ни. 81 пасситаббам̣], сампассатам̣ бра̄хман̣а неса дхамма̄;

га̄тха̄бхигӣтам̣ пануданти буддха̄, дхамме сатӣ бра̄хман̣а вуттиреса̄’ти.

‘‘пуна ча бхагава̄ париса̄йа дхаммам̣ десенто катхенто анупуббикатхам̣ пат̣хамам̣ та̄ва да̄накатхам̣ катхети, паччха̄ сӣлакатхам̣, тасса бхагавато саббалокиссарасса бха̄ситам̣ сутва̄ деваманусса̄ абхисан̇кхаритва̄ да̄нам̣ денти, тасса там̣ уййоджитам̣ да̄нам̣ са̄вака̄ парибхун̃джанти. йади, бханте на̄гасена, бхагавата̄ бхан̣итам̣ ‘га̄тха̄бхигӣтам̣ ме абходжанеййа’нти, тена хи ‘бхагава̄ да̄накатхам̣ пат̣хамам̣ катхетӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади да̄накатхам̣ пат̣хамам̣ катхети, тена хи ‘га̄тха̄бхигӣтам̣ ме абходжанеййа’нти тампи вачанам̣ миччха̄. ким̣ ка̄ран̣ам̣? йо со, бханте, даккхин̣еййо гихӣнам̣ пин̣д̣апа̄тада̄насса випа̄кам̣ катхети, тасса те дхаммакатхам̣ сутва̄ пасанначитта̄ апара̄парам̣ да̄нам̣ денти, йе там̣ да̄нам̣ парибхун̃джанти, саббе те га̄тха̄бхигӣтам̣ парибхун̃джанти. айампи убхато кот̣ико пан̃хо нипун̣о гамбхӣро тапа̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘га̄тха̄бхигӣтам̣ ме абходжанеййам̣, сампассатам̣ бра̄хман̣а неса дхаммо. га̄тха̄бхигӣтам̣ пануданти буддха̄, дхамме сатӣ бра̄хман̣а вуттиреса̄’ти, катхети ча бхагава̄ пат̣хамам̣ да̄накатхам̣, тан̃ча пана кирийам̣ саббесам̣ татха̄гата̄нам̣ пат̣хамам̣ да̄накатха̄йа, таттха читтам̣ абхирама̄петва̄ паччха̄ сӣле нийодженти. йатха̄, маха̄ра̄джа, манусса̄ тарун̣ада̄рака̄нам̣ пат̣хамам̣ та̄ва кӣл̣а̄бхан̣д̣ака̄ни денти. сеййатхидам̣, ван̇какам̣ гхат̣икам̣ чин̇гулакам̣ патта̄л̣хакам̣ ратхакам̣ дханукам̣, паччха̄ те саке саке камме нийодженти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато пат̣хамам̣ да̄накатха̄йа читтам̣ абхирама̄петва̄ паччха̄ сӣле нийоджети.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, бхисакко на̄ма а̄тура̄нам̣ пат̣хамам̣ та̄ва чатӯхапан̃ча̄хам̣ телам̣ па̄йети балакаран̣а̄йа синехана̄йа, паччха̄ виречети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато пат̣хамам̣ та̄ва да̄накатха̄йа читтам̣ абхирама̄петва̄ паччха̄ сӣле нийоджети. да̄йака̄нам̣, маха̄ра̄джа, да̄напатӣнам̣ читтам̣ мудукам̣ хоти маддавам̣ синиддхам̣, тена те да̄насетусан̇камена да̄нана̄ва̄йа сам̣са̄раса̄гарапа̄раманугаччханти, тасма̄ тесам̣ пат̣хамам̣ каммабхӯмимануса̄сати, на ча кеначи [тена (сӣ. пӣ.)] вин̃н̃аттима̄паджджатӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘вин̃н̃атти’нти йам̣ вадеси, кати пана та̄ вин̃н̃аттийо’’ти? ‘‘двема̄, маха̄ра̄джа, вин̃н̃аттийо ка̄йавин̃н̃атти вачӣвин̃н̃атти ча̄ти. таттха аттхи ка̄йавин̃н̃атти са̄ваджджа̄, аттхи анаваджджа̄. аттхи вачӣвин̃н̃атти са̄ваджджа̄, аттхи анаваджджа̄.

‘‘катама̄ ка̄йавин̃н̃атти са̄ваджджа̄? идхекаччо бхиккху кула̄ни упагантва̄ анока̄се т̣хито т̣ха̄нам̣ бхан̃джати, айам̣ ка̄йавин̃н̃атти са̄ваджджа̄. та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ на парибхун̃джанти, со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе он̃н̃а̄то хоти хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито парибхӯто ачиттӣкато, бхинна̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, идхекаччо бхиккху кула̄ни упагантва̄ анока̄се т̣хито галам̣ пан̣а̄метва̄ морапеккхитам̣ пеккхати ‘евам̣ име пассантӣ’ти, тена ча те пассанти. айампи ка̄йавин̃н̃атти са̄ваджджа̄. та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ на парибхун̃джанти, со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе он̃н̃а̄то хоти хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито парибхӯто ачиттӣкато, бхинна̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, идхекаччо бхиккху ханука̄йа ва̄ бхамука̄йа ва̄ ан̇гут̣т̣хена ва̄ вин̃н̃а̄пети, айампи ка̄йавин̃н̃атти са̄ваджджа̄, та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ на парибхун̃джанти, со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе он̃н̃а̄то хоти хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито парибхӯто ачиттӣкато, бхинна̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати.

‘‘катама̄ ка̄йавин̃н̃атти анаваджджа̄? идха бхиккху кула̄ни упагантва̄ сато сама̄хито сампаджа̄но т̣ха̄непи ат̣т̣ха̄непи йатха̄нусит̣т̣хим̣ гантва̄ т̣ха̄не тит̣т̣хати, да̄тука̄месу тит̣т̣хати, ада̄тука̄месу паккамати. айам̣ ка̄йавин̃н̃атти анаваджджа̄, та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ парибхун̃джанти, со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе ван̣н̣ито хоти тхуто пасаттхо саллекхита̄ча̄ро, парисуддха̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘на ве йа̄чанти саппан̃н̃а̄, дхӣро ча ведитумарахати [арийа̄ гараханти йа̄чанам̣ (сӣ. пӣ.)];

уддисса арийа̄ тит̣т̣ханти, еса̄ арийа̄на йа̄чана̄’ти.

‘‘катама̄ вачӣвин̃н̃атти са̄ваджджа̄? идха, маха̄ра̄джа, бхиккху ва̄ча̄йа бахувидхам̣ вин̃н̃а̄пети чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄рам̣, айам̣ вачӣвин̃н̃атти са̄ваджджа̄, та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ на парибхун̃джанти, со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе он̃н̃а̄то хоти хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито парибхӯто ачиттӣкато, бхинна̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, идхекаччо бхиккху паресам̣ са̄венто евам̣ бхан̣ати ‘имина̄ ме аттхо’ти, та̄йа ча ва̄ча̄йа паресам̣ са̄вита̄йа тасса ла̄бхо уппаджджати, айампи вачӣвин̃н̃атти са̄ваджджа̄, та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ на парибхун̃джанти, со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе он̃н̃а̄то хоти хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито парибхӯто ачиттӣкато, бхинна̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, идхекаччо бхиккху вачӣвиппха̄рена париса̄йа са̄вети ‘еван̃ча еван̃ча бхиккхӯнам̣ да̄табба’нти, тан̃ча те вачанам̣ сутва̄ парикиттитам̣ абхихаранти, айампи вачӣвин̃н̃атти са̄ваджджа̄, та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ на парибхун̃джанти, со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе он̃н̃а̄то хоти хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито парибхӯто ачиттӣкато, бхинна̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати.

‘‘нану, маха̄ра̄джа, тхеропи са̄рипутто аттхан̇гате сӯрийе раттибха̄ге гила̄но сама̄но тхерена маха̄моггалла̄нена бхесаджджам̣ пуччхӣйама̄но ва̄чам̣ бхинди, тасса тена вачӣбхедена бхесаджджам̣ уппаджджи. атха тхеро са̄рипутто ‘вачӣбхедена ме имам̣ бхесаджджам̣ уппаннам̣, ма̄ ме а̄джӣво бхиджджӣ’ти а̄джӣвабхедабхайа̄ там̣ бхесаджджам̣ паджахи на упаджӣви. евампи вачӣвин̃н̃атти са̄ваджджа̄, та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ на парибхун̃джанти. со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе он̃н̃а̄то хоти хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито парибхӯто ачиттӣкато, бхинна̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати.

‘‘катама̄ вачӣвин̃н̃атти анаваджджа̄? идха, маха̄ра̄джа, бхиккху сати паччайе бхесаджджам̣ вин̃н̃а̄пети н̃а̄типава̄ритесу кулесу, айам̣ вачӣвин̃н̃атти анаваджджа̄, та̄йа ча вин̃н̃а̄питам̣ арийа̄ парибхун̃джанти, со ча пуггало арийа̄нам̣ самайе ван̣н̣ито хоти тхомито пасаттхо, парисуддха̄джӣвотвева сан̇кхам̣ гаччхати, анумато татха̄гатехи арахантехи самма̄самбуддхехи.

‘‘йам̣ пана, маха̄ра̄джа, татха̄гато касибха̄радва̄джасса бра̄хман̣асса бходжанам̣ паджахи [паджахати (ка.)], там̣ а̄вет̣ханавинивет̣ханакад̣д̣хананиггахаппат̣икаммена ниббатти, тасма̄ татха̄гато там̣ пин̣д̣апа̄там̣ пат̣иккхипи на упаджӣвӣ’’ти.

‘‘саббака̄лам̣, бханте на̄гасена, татха̄гате бхун̃джама̄не девата̄ диббам̣ оджам̣ патте а̄киранти, уда̄ху ‘сӯкарамаддаве ча мадхупа̄йа̄се ча̄’ти двӣсу йева пин̣д̣апа̄тесу а̄кирим̣сӯ’’ти? ‘‘саббака̄лам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гате бхун̃джама̄не девата̄ диббам̣ оджам̣ гахетва̄ упатит̣т̣хитва̄ уддхат̣уддхат̣е а̄лопе а̄киранти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о сӯдо ран̃н̃о бхун̃джантасса сӯпам̣ гахетва̄ упатит̣т̣хитва̄ кабал̣е кабал̣е сӯпам̣ а̄кирати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, саббака̄лам̣ татха̄гате бхун̃джама̄не девата̄ диббам̣ оджам̣ гахетва̄ упатит̣т̣хитва̄ уддхат̣уддхат̣е а̄лопе диббам̣ оджам̣ а̄киранти. веран̃джа̄йампи, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса суккхайавапулаке [суккхайавамӯлаке (ка.)] бхун̃джама̄насса девата̄ диббена оджена темайитва̄ темайитва̄ упасам̣харим̣су, тена татха̄гатасса ка̄йо упачито ахосӣ’’ти. ‘‘ла̄бха̄ вата, бханте на̄гасена, та̄сам̣ девата̄нам̣, йа̄ татха̄гатасса сарӣраппат̣иджаггане сататам̣ самитам̣ уссуккама̄панна̄. са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

га̄тха̄бхигӣтабходжанакатха̄пан̃хо навамо.

10. дхаммадесана̄йа аппоссуккапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘татха̄гатена чатӯхи ча асан̇кхйеййехи каппа̄нам̣ сатасахассена ча еттхантаре саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ парипа̄читам̣ махато джанака̄йасса самуддхаран̣а̄йа̄’ти. пуна ча ‘саббан̃н̃утам̣ паттасса аппоссукката̄йа читтам̣ нами, но дхаммадесана̄йа̄’ти.

‘‘йатха̄ на̄ма, бханте на̄гасена, исса̄со ва̄ исса̄сантева̄сӣ ва̄ бахуке дивасе сан̇га̄маттха̄йа упа̄санам̣ сиккхитва̄ сампатте маха̄йуддхе осаккеййа, евамева кхо, бханте на̄гасена, татха̄гатена чатӯхи ча асан̇кхйеййехи каппа̄нам̣ сатасахассена ча еттхантаре саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ парипа̄четва̄ махато джанака̄йасса самуддхаран̣а̄йа саббан̃н̃утам̣ паттена дхаммадесана̄йа осаккитам̣.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, бханте на̄гасена, малло ва̄ маллантева̄сӣ ва̄ бахуке дивасе ниббуддхам̣ сиккхитва̄ сампатте маллайуддхе осаккеййа, евамева кхо, бханте на̄гасена, татха̄гатена чатӯхи ча асан̇кхйеййехи каппа̄нам̣ сатасахассена ча еттхантаре саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ парипа̄четва̄ махато джанака̄йасса самуддхаран̣а̄йа саббан̃н̃утам̣ паттена дхаммадесана̄йа осаккитам̣.

‘‘ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, татха̄гатена бхайа̄ осаккитам̣, уда̄ху апа̄кат̣ата̄йа осаккитам̣, уда̄ху дуббалата̄йа осаккитам̣, уда̄ху асаббан̃н̃ута̄йа осаккитам̣, ким̣ таттха ка̄ран̣ам̣, ин̇гха ме твам̣ ка̄ран̣ам̣ брӯхи кан̇кха̄витаран̣а̄йа. йади, бханте на̄гасена, татха̄гатена чатӯхи ча асан̇кхйеййехи каппа̄нам̣ сатасахассена ча еттхантаре саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ парипа̄читам̣ махато джанака̄йасса самуддхаран̣а̄йа, тена хи ‘саббан̃н̃утам̣ паттасса аппоссукката̄йа читтам̣ нами, но дхаммадесана̄йа̄’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади саббан̃н̃утам̣ паттасса аппоссукката̄йа читтам̣ нами но дхаммадесана̄йа, тена хи ‘татха̄гатена чатӯхи ча асан̇кхйеййети каппа̄нам̣ сатасахассена ча еттхантаре саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ парипа̄читам̣ махато джанака̄йасса самуддхаран̣а̄йа̄’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо гамбхӣро дунниббет̣хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘парипа̄читан̃ча, маха̄ра̄джа, татха̄гатена чатӯхи ча асан̇кхйеййехи каппа̄нам̣ сатасахассена ча еттхантаре саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ махато джанака̄йасса самуддхаран̣а̄йа, паттасаббан̃н̃утасса ча аппоссукката̄йа читтам̣ нами, но дхаммадесана̄йа. тан̃ча пана дхаммасса гамбхӣранипун̣адуддасадуранубодхасукхумадуппат̣иведхатам̣ сатта̄нан̃ча а̄лайа̄ра̄матам̣ сакка̄йадит̣т̣хийа̄ дал̣хасуггахитатан̃ча дисва̄ ‘ким̣ ну кхо, катхам̣ ну кхо’ти аппоссукката̄йа читтам̣ нами, но дхаммадесана̄йа, сатта̄нам̣ пат̣иведхачинтанама̄насам̣ йеветам̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, бхисакко саллакатто анекабйа̄дхипарипӣл̣итам̣ нарам̣ упасан̇камитва̄ евам̣ чинтайати ‘кена ну кхо упаккамена катамена ва̄ бхесаджджена имасса бйа̄дхи вӯпасамеййа̄’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса саббакилесабйа̄дхипарипӣл̣итам̣ джанам̣ дхаммасса ча гамбхӣранипун̣адуддасадуранубодхасукхумадуппат̣иведхатам̣ дисва̄ ‘ким̣ ну кхо, катхам̣ ну кхо’ти аппоссукката̄йа читтам̣ нами, но дхаммадесана̄йа, сатта̄нам̣ пат̣иведхачинтанама̄насам̣ йеветам̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о кхаттийасса муддха̄васиттасса дова̄рикаанӣкат̣т̣хапа̄рисаджджанегамабхат̣абала [балаттха (сӣ. пӣ.)] амаччара̄джан̃н̃ара̄джӯпаджӣвине джане дисва̄ евам̣ читтамуппаджджеййа ‘ким̣ ну кхо, катхам̣ ну кхо име сан̇ган̣хисса̄мӣ’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса дхаммасса гамбхӣранипун̣адуддасадуранубодхасукхумадуппат̣иведхатам̣ сатта̄нан̃ча а̄лайа̄ра̄матам̣ сакка̄йадит̣т̣хийа̄ дал̣хасуггахитатан̃ча дисва̄ ‘ким̣ ну кхо, катхам̣ ну кхо’ти аппоссукката̄йа читтам̣ нами, но дхаммадесана̄йа, сатта̄нам̣ пат̣иведхачинтанама̄насам̣ йеветам̣.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, саббесам̣ татха̄гата̄нам̣ дхаммата̄ еса̄, йам̣ брахмуна̄ а̄йа̄чита̄ дхаммам̣ десенти. таттха пана ким̣ ка̄ран̣ам̣? йе тена самайена манусса̄ та̄пасапарибба̄джака̄ саман̣абра̄хман̣а̄, саббете брахмадевата̄ хонти брахмагарука̄ брахмапара̄йан̣а̄, тасма̄ тасса балавато йасавато н̃а̄тасса пан̃н̃а̄тасса уттарасса аччуггатасса онаманена садевако локо онамиссати окаппессати адхимуччиссатӣти имина̄ ча, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена татха̄гата̄ брахмуна̄ а̄йа̄чита̄ дхаммам̣ десенти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочи ра̄джа̄ ва̄ ра̄джамаха̄матто ва̄ йасса онамати апачитим̣ кароти, балаватарасса тасса онаманена авасеса̄ джаната̄ онамати апачитим̣ кароти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, брахме онамите татха̄гата̄нам̣ садевако локо онамиссати, пӯджитапӯджако маха̄ра̄джа, локо, тасма̄ со брахма̄ саббесам̣ татха̄гата̄нам̣ а̄йа̄чати дхаммадесана̄йа, тена ча ка̄ран̣ена татха̄гата̄ брахмуна̄ а̄йа̄чита̄ дхаммам̣ десентӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, суниббет̣хито пан̃хо, атибхадракам̣ веййа̄каран̣ам̣, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

дхаммадесана̄йа аппоссуккапан̃хо дасамо.

11. а̄чарийа̄на̄чарийапан̃хо

11. ‘‘бханте, на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ –

‘‘‘на ме а̄чарийо аттхи, садисо ме на виджджати;

садевакасмим̣ локасмим̣, наттхи ме пат̣ипуггало’ти [маха̄ва. 11].

‘‘пуна ча бхан̣итам̣ ‘ити кхо, бхиккхаве, а̄л̣а̄ро ка̄ла̄мо а̄чарийо ме сама̄но антева̄сим̣ мам̣ сама̄нам̣ аттана̄ самасамам̣ т̣хапеси, ул̣а̄ра̄йа ча мам̣ пӯджа̄йа пӯджесӣ’ти. йади, бханте на̄гасена, татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘на ме а̄чарийо аттхи, садисо ме на виджджати. садевакасмим̣ локасмим̣, наттхи ме пат̣ипуггало’ти, тена хи ‘ити кхо, бхиккхаве, а̄л̣а̄ро ка̄ла̄мо а̄чарийо ме сама̄но антева̄сим̣ мам̣ сама̄нам̣ аттана̄ самасамам̣ т̣хапесӣ’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄. йади татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘ити кхо, бхиккхаве, а̄л̣а̄ро ка̄ла̄мо а̄чарийо ме сама̄но антева̄сим̣ мам̣ сама̄нам̣ аттана̄ самасамам̣ т̣хапесӣ’ти, тена хи ‘на ме а̄чарийо аттхи, садисо ме на виджджати. садевакасмим̣ локасмим̣, наттхи ме пат̣ипуггало’ти тампи вачанам̣ миччха̄. айампи убхато кот̣ико пан̃хо тава̄нуппатто, со тайа̄ нибба̄хитаббо’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гатена ‘на ме а̄чарийо аттхи, садисо ме на виджджати. садевакасмим̣ локасмим̣, наттхи ме пат̣ипуггало’ти, бхан̣итан̃ча ‘ити кхо, бхиккхаве, а̄л̣а̄ро ка̄ла̄мо а̄чарийо ме сама̄но антева̄сим̣ мам̣ сама̄нам̣ аттана̄ самасамам̣ т̣хапеси, ул̣а̄ра̄йа ча мам̣ пӯджа̄йа пӯджесӣ’ти.

‘‘тан̃ча пана вачанам̣ пуббева самбодха̄ анабхисамбуддхасса бодхисаттассева сато а̄чарийабха̄вам̣ сандха̄йа бха̄ситам̣.

‘пан̃чиме, маха̄ра̄джа, пуббева самбодха̄ анабхисамбуддхасса бодхисаттасса сато а̄чарийа̄, йехи анусит̣т̣хо бодхисатто таттха таттха дивасам̣ вӣтина̄меси. катаме пан̃ча? йе те, маха̄ра̄джа, ат̣т̣ха бра̄хман̣а̄ джа̄таматте бодхисатте лаккхан̣а̄ни паригган̣хим̣су, сеййатхӣдам̣, ра̄мо дхаджо лаккхан̣о мантӣ йан̃н̃о суйа̄мо субходжо судаттоти. те тасса соттхим̣ паведайитва̄ раккха̄каммам̣ акам̣су, те ча пат̣хамам̣ а̄чарийа̄.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бодхисаттасса пита̄ суддходано ра̄джа̄ йам̣ тена самайена абхиджа̄там̣ удиччаджа̄тимантам̣ падакам̣ веййа̄каран̣ам̣ чхал̣ан̇гавантам̣ саббамиттам̣ на̄ма бра̄хман̣ам̣ упанетва̄ сован̣н̣ена бхин̇га̄рена [бхин̇ка̄рена (сӣ. пӣ.)] удакам̣ он̣оджетва̄ ‘имам̣ кума̄рам̣ сиккха̄пехӣ’ти ада̄си, айам̣ дутийо а̄чарийо.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, йа̄ са̄ девата̄ бодхисаттам̣ сам̣веджесӣ, йасса̄ вачанам̣ сутва̄ бодхисатто сам̣вигго уббигго тасмим̣ йева кхан̣е неккхаммам̣ никкхамитва̄ паббаджи, айам̣ татийо а̄чарийо.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄л̣а̄ро ка̄ла̄мо а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасса парикаммам̣ а̄чиккхи, айам̣ чатуттхо а̄чарийо.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, удако ра̄мапутто невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасса парикаммам̣ а̄чиккхи [а̄чиккхати (ка.)], айам̣ пан̃чамо а̄чарийо. име кхо, маха̄ра̄джа, пуббева самбодха̄ анабхисамбуддхасса бодхисаттасса сато пан̃ча а̄чарийа̄. те ча пана а̄чарийа̄ локийе дхамме. имасмин̃ча пана, маха̄ра̄джа, локуттаре дхамме саббан̃н̃утан̃а̄н̣аппат̣иведха̄йа наттхи татха̄гатасса ануттаро ануса̄сако, сайамбхӯ, маха̄ра̄джа, татха̄гато ана̄чарийако, тасма̄ ка̄ран̣а̄ татха̄гатена бхан̣итам̣ ‘на ме а̄чарийо аттхи, садисо ме на виджджати. садевакасмим̣ локасмим̣, наттхи ме пат̣ипуггало’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

а̄чарийа̄на̄чарийапан̃хо ека̄дасамо.

сантхававагго пан̃чамо.

имасмим̣ вагге ека̄даса пан̃хо.

мен̣д̣акапан̃хо нит̣т̣хито.

5. анума̄напан̃хо

1. буддхавагго

1. двиннам̣ буддха̄нам̣ ануппаджджама̄напан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘ат̣т̣ха̄наметам̣, бхиккхаве, анавака̄со, йам̣ екисса̄ локадха̄туйа̄ две араханто самма̄самбуддхо апуббам̣ ачаримам̣ уппаджджеййум̣, нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’ти. десента̄ ча, бханте на̄гасена, саббепи татха̄гата̄ саттатим̣са бодхипаккхийадхамме десенти, катхайама̄на̄ ча чатта̄ри арийасачча̄ни катхенти, сиккха̄пента̄ ча тӣсу сиккха̄су сиккха̄пенти, ануса̄сама̄на̄ ча аппама̄даппат̣ипаттийам̣ ануса̄санти. йади, бханте на̄гасена, саббесампи татха̄гата̄нам̣ ека̄ десана̄ ека̄ катха̄ ека̄ сиккха̄ ека̄ анусит̣т̣хи, кена ка̄ран̣ена две татха̄гата̄ екаккхан̣е нуппаджджанти? екенапи та̄ва буддхуппа̄дена айам̣ локо обха̄саджа̄то, йади дутийо буддхо бхавеййа, двиннам̣ пабха̄йа айам̣ локо бхиййосоматта̄йа обха̄саджа̄то бхавеййа, овадама̄на̄ ча две татха̄гата̄ сукхам̣ овадеййум̣, ануса̄сама̄на̄ ча сукхам̣ ануса̄сеййум̣, таттха ме ка̄ран̣ам̣ брӯхи, йатха̄хам̣ ниссам̣сайо бхавеййа’’нти.

‘‘айам̣, маха̄ра̄джа, дасасахассӣ локадха̄ту екабуддхадха̄ран̣ӣ, екассева татха̄гатасса гун̣ам̣ дха̄рети, йади дутийо буддхо уппаджджеййа, на̄йам̣ дасасахассӣ локадха̄ту дха̄реййа, чалеййа кампеййа намеййа онамеййа винамеййа викиреййа видхамеййа виддхам̣сеййа, на т̣ха̄намупагаччхеййа.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, на̄ва̄ екапурисасандха̄ран̣ӣ [екапурисасанта̄ран̣ӣ (сӣ. пӣ.)] бхавеййа, екасмим̣ пурисе абхирӯл̣хе са̄ на̄ва̄ самупа̄дика̄ [самудака̄ (ка.)] бхавеййа. атха дутийо пурисо а̄гаччхеййа та̄дисо а̄йуна̄ ван̣н̣ена вайена пама̄н̣ена кисатхӯлена саббан̇гапаччан̇гена, со там̣ на̄вам̣ абхирӯхеййа, апи ну са̄, маха̄ра̄джа, на̄ва̄ двиннампи дха̄реййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, чалеййа кампеййа намеййа онамеййа винамеййа викиреййа видхамеййа виддхам̣сеййа, на т̣ха̄намупагаччхеййа, осӣдеййа удаке’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, айам̣ дасасахассӣ локадха̄ту екабуддхадха̄ран̣ӣ, екассева татха̄гатасса гун̣ам̣ дха̄рети, йади дутийо буддхо уппаджджеййа, на̄йам̣ дасасахассӣ локадха̄ту дха̄реййа, чалеййа кампеййа намеййа онамеййа винамеййа викиреййа видхамеййа виддхам̣сеййа, на т̣ха̄намупагаччхеййа.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо йа̄вадаттхам̣ бходжанам̣ бхун̃джеййа чха̄дентам̣ йа̄ва кан̣т̣хамабхипӯрайитва̄, со дха̄то пӣн̣ито парипун̣н̣о нирантаро тандикато анонамитадан̣д̣аджа̄то пунадева таттакам̣ бходжанам̣ бхун̃джеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, пурисо сукхито бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, саким̣ бхуттова мареййа̄’’ти [бхутто вамеййа̄ти (ка.)]. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, айам̣ дасасахассӣ локадха̄ту екабуддхадха̄ран̣ӣ, екассева татха̄гатасса гун̣ам̣ дха̄рети, йади дутийо буддхо уппаджджеййа, на̄йам̣ дасасахассӣ локадха̄ту дха̄реййа, чалеййа кампеййа намеййа онамеййа винамеййа викиреййа видхамеййа виддхам̣сеййа, на т̣ха̄намупагаччхеййа̄’’ти.

‘‘ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, атидхаммабха̄рена патхавӣ чалатӣ’’ти? ‘‘идха, маха̄ра̄джа, две сакат̣а̄ ратанапарипӯрита̄ бхавеййум̣ йа̄ва мукхасама̄, екасма̄ сакат̣ато ратанам̣ гахетва̄ екасмим̣ сакат̣е а̄киреййум̣, апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, сакат̣ам̣ двиннампи сакат̣а̄нам̣ ратанам̣ дха̄реййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, на̄бхипи тасса пхалеййа, ара̄пи тасса бхиджджеййум̣, немипи тасса опатеййа, аккхопи тасса бхиджджеййа̄’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, атиратанабха̄рена сакат̣ам̣ бхиджджатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, атидхаммабха̄рена патхавӣ чалати.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, имам̣ ка̄ран̣ам̣ буддхабалапаридӣпана̄йа оса̄ритам̣. ан̃н̃ампи таттха абхирӯпам̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена две самма̄самбуддхо екаккхан̣е нуппаджджанти. йади, маха̄ра̄джа, две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е уппаджджеййум̣, тесам̣ париса̄йа вива̄до уппаджджеййа ‘тумха̄кам̣ буддхо, амха̄кам̣ буддхо’ти, убхато паккхаджа̄та̄ бхавеййум̣, йатха̄, маха̄ра̄джа, двиннам̣ балава̄мачча̄нам̣ париса̄йа вива̄до уппаджджеййа ‘тумха̄кам̣ амаччо, амха̄кам̣ амаччо’ти, убхато паккхаджа̄та̄ хонти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йади две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е уппаджджеййум̣, тесам̣ париса̄йа вива̄до уппаджджеййа ‘тумха̄кам̣ буддхо, амха̄кам̣ буддхо’ти, убхато паккхаджа̄та̄ бхавеййум̣. идам̣ та̄ва, маха̄ра̄джа, екам̣ ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е нуппаджджанти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е нуппаджджанти. йади, маха̄ра̄джа, две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е уппаджджеййум̣, ‘агго буддхо’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхавеййа, ‘джет̣т̣хо буддхо’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхавеййа, ‘сет̣т̣хо буддхо’ти, ‘висит̣т̣хо буддхо’ти, ‘уттамо буддхо’ти, ‘паваро буддхо’ти, ‘асамо буддхо’ти, ‘асамасамо буддхо’ти, ‘аппат̣имо буддхо’ти, ‘аппат̣ибха̄го буддхо’ти, ‘аппат̣ипуггало буддхо’ти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхавеййа. идампи кхо твам̣, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣ аттхато сампат̣иччха, йена ка̄ран̣ена две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е нуппаджджанти.

‘‘апи ча кхо, маха̄ра̄джа, буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ сабха̄вапакати еса̄йам̣, еко йева буддхо локе уппаджджати. касма̄ ка̄ран̣а̄? махантата̄йа саббан̃н̃убуддхагун̣а̄нам̣. ан̃н̃ампи, маха̄ра̄джа, йам̣ локе махантам̣, там̣ екам̣ йева хоти. патхавӣ, маха̄ра̄джа, махантӣ, са̄ ека̄ йева. са̄гаро маханто, со еко йева. синеру гирира̄джа̄ маханто, со еко йева. а̄ка̄со маханто, со еко йева. сакко маханто, со еко йева. ма̄ро маханто, со еко йева. маха̄брахма̄ маханто, со еко йева. татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо маханто, со еко йева локасмим̣. йаттха те уппаджджанти, таттха ан̃н̃асса ока̄со на хоти, тасма̄, маха̄ра̄джа, татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо еко йева локасмим̣ уппаджджатӣ’’ти.

‘‘сукатхито, бханте на̄гасена, пан̃хо опаммехи ка̄ран̣ехи. анипун̣опетам̣ сутва̄ аттамано бхавеййа, ким̣ пана ма̄дисо маха̄пан̃н̃о. са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

двиннам̣ буддха̄нам̣ ануппаджджама̄напан̃хо пат̣хамо.

2. готамиваттхада̄напан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ма̄туччха̄йа маха̄паджа̄патийа̄ готамийа̄ вассикаса̄т̣ика̄йа дӣйама̄на̄йа ‘сан̇гхе готами дехи, сан̇гхе те динне ахан̃чева пӯджито бхависса̄ми сан̇гхо ча̄’ти. ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, татха̄гато сан̇гхаратанато на бха̄рико на гаруко на даккхин̣еййо, йам̣ татха̄гато сака̄йа ма̄туччха̄йа сайам̣ пин̃джитам̣ [пиччхитам̣ (сӣ. пӣ.)] сайам̣ лун̃читам̣ сайам̣ потхитам̣ сайам̣ кантитам̣ сайам̣ ва̄йитам̣ вассикаса̄т̣икам̣ аттано дӣйама̄нам̣ сан̇гхасса да̄песи. йади, бханте на̄гасена, татха̄гато сан̇гхаратанато уттаро бхавеййа адхико ва̄ висит̣т̣хо ва̄, ‘майи динне махаппхалам̣ бхависсатӣ’ти на татха̄гато ма̄туччха̄йа сайам̣ пин̃джитам̣ сайам̣ лун̃читам̣ сайам̣ потхитам̣ вассикаса̄т̣икам̣ сан̇гхе да̄пеййа, йасма̄ ча кхо бханте на̄гасена татха̄гато атта̄нам̣ на паттхайати [на паттхӣйати (сӣ. пӣ.)] на упаниссайати, тасма̄ татха̄гато ма̄туччха̄йа там̣ вассикаса̄т̣икам̣ сан̇гхасса да̄песӣ’’ти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ма̄туччха̄йа маха̄паджа̄патийа̄ готамийа̄ вассикаса̄т̣ика̄йа дӣйама̄на̄йа ‘сан̇гхе готами дехи, сан̇гхе те динне ахан̃чева пӯджито бхависса̄ми сан̇гхо ча̄’ти. там̣ пана на аттано патима̄нанасса авипа̄ката̄йа на адаккхин̣еййата̄йа, апи ча кхо, маха̄ра̄джа, хитаттха̄йа анукампа̄йа ана̄гатамаддха̄нам̣ сан̇гхо мамаччайена читтӣкато бхависсатӣти виджджама̄не йева гун̣е парикиттайанто евама̄ха ‘сан̇гхе готами дехи, сан̇гхе те динне ахан̃чева пӯджито бхависса̄ми сан̇гхо ча̄’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пита̄ дхарама̄но йева амаччабхат̣абаладова̄рикаанӣкат̣т̣хапа̄рисаджджаджанамаджджхе ран̃н̃о сантике путтасса виджджама̄нам̣ йева гун̣ам̣ пакиттети [парикиттети (ка.)] ‘идха т̣хапито ана̄гатамаддха̄нам̣ джанамаджджхе пӯджито бхависсатӣ’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато хитаттха̄йа анукампа̄йа ана̄гатамаддха̄нам̣ сан̇гхо мамаччайена читтӣкато бхависсатӣти виджджама̄не йева гун̣е пакиттайанто евама̄ха ‘сан̇гхе готами дехи, сан̇гхе те динне ахан̃чева пуджито бхависса̄ми сан̇гхо ча̄’ти.

‘‘на кхо, маха̄ра̄джа, та̄ватакена вассикаса̄т̣ика̄нуппада̄наматтакена сан̇гхо татха̄гатато адхико на̄ма хоти висит̣т̣хо ва̄. йатха̄, маха̄ра̄джа, ма̄та̄питаро путта̄нам̣ уччха̄денти паримадданти наха̄пенти самба̄хенти, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, та̄ватакена уччха̄данапаримаддананаха̄панасамба̄ханаматтакена ‘путто ма̄та̄питӯхи адхико на̄ма хоти висит̣т̣хо ва̄’ти? ‘‘на хи, бханте, ака̄макаран̣ӣйа̄ бханте путта̄ ма̄та̄питӯнам̣, тасма̄ ма̄та̄питаро путта̄нам̣ уччха̄данапаримаддананаха̄панасамба̄ханам̣ каронтӣ’’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, на та̄ватакена вассикаса̄т̣ика̄нуппада̄наматтакена сан̇гхо татха̄гатато адхико на̄ма хоти висит̣т̣хо ва̄ти. апи ча татха̄гато ака̄макаран̣ӣйам̣ каронто ма̄туччха̄йа там̣ вассикаса̄т̣икам̣ сан̇гхасса да̄песи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо ран̃н̃о упа̄йанам̣ а̄хареййа, там̣ ра̄джа̄ упа̄йанам̣ ан̃н̃атарасса бхат̣асса ва̄ баласса ва̄ сена̄патисса ва̄ пурохитасса ва̄ дадеййа. апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, пурисо та̄ватакена упа̄йанапат̣ила̄бхаматтакена ран̃н̃а̄ адхико на̄ма хоти висит̣т̣хо ва̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, ра̄джабхаттико, бханте, со пурисо ра̄джӯпаджӣвӣ, тат̣т̣ха̄не т̣хапенто ра̄джа̄ упа̄йанам̣ детӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, на та̄ватакена вассикаса̄т̣ика̄нуппада̄наматтакена сан̇гхо татха̄гатато адхико на̄ма хоти висит̣т̣хо ва̄, атха кхо татха̄гатабхаттико татха̄гатӯпаджӣвӣ. тат̣т̣ха̄не т̣хапенто татха̄гато сан̇гхасса вассикаса̄т̣икам̣ да̄песи.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса евам̣ ахоси ‘сабха̄вапат̣ипӯджанӣйо сан̇гхо, мама сантакена сан̇гхам̣ пат̣ипӯджесса̄мӣ’ти сан̇гхасса вассикаса̄т̣икам̣ да̄песи, на, маха̄ра̄джа, татха̄гато аттано йева пат̣ипӯджанам̣ ван̣н̣ети, атха кхо йе локе пат̣ипӯджана̄раха̄, тесампи татха̄гато пат̣ипӯджанам̣ ван̣н̣ети.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена маджджхиманика̄йаваралан̃чхаке дхаммада̄йа̄дадхаммапарийа̄йе аппиччхаппат̣ипаттим̣ пакиттайама̄нена ‘асу йева ме пуримо бхиккху пуджджатаро ча па̄сам̣сатаро ча̄’ти. ‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, бхавесу кочи сатто татха̄гатато даккхин̣еййо ва̄ уттаро ва̄ адхико ва̄ висит̣т̣хо ва̄, татха̄гатова уттаро адхико висит̣т̣хо.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, сам̣йуттаника̄йаваре ма̄н̣авага̄микена девапуттена бхагавато пурато т̣хатва̄ девамануссамаджджхе –

‘‘‘випуло ра̄джагахӣйа̄нам̣ [ра̄джагахика̄нам̣ (ка.) сам̣. ни. 1.111 пасситаббам̣], гири сет̣т̣хо павуччати;

сето химаватам̣ сет̣т̣хо, а̄диччо агхага̄минам̣.

‘‘‘самуддо удадхинам̣ сет̣т̣хо, наккхатта̄нан̃ча чандима̄;

садевакасса локасса, буддхо агго павуччатӣ’ти.

‘‘та̄ кхо панета̄, маха̄ра̄джа, ма̄н̣авага̄микена девапуттена га̄тха̄ сугӣта̄ на дуггӣта̄, субха̄сита̄ на дуббха̄сита̄, анумата̄ ча бхагавата̄, нану, маха̄ра̄джа, тхеренапи са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ бхан̣итам̣ –

‘‘‘еко манопаса̄до; саран̣агаманаман̃джалипан̣а̄мо ва̄;

уссахате та̄райитум̣, ма̄рабаланисӯдане буддхе’ти.

‘‘бхагавата̄ ча бхан̣итам̣ дева̄тидевена ‘екапуггало, бхиккхаве, локе уппаджджама̄но уппаджджати бахуджанахита̄йа бахуджанасукха̄йа лока̄нукампа̄йа аттха̄йа хита̄йа сукха̄йа деваманусса̄нам̣. катамо екапуггало? татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо…пе… деваманусса̄на’’’нти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

готамиваттхада̄напан̃хо дутийо.

3. гихипаббаджитасамма̄пат̣ипаттипан̃хо

[3] ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘гихино ва̄хам̣, бхиккхаве, паббаджитасса ва̄ самма̄пат̣ипаттим̣ ван̣н̣еми, гихӣ ва̄ бхиккхаве паббаджито ва̄ самма̄пат̣ипанно самма̄пат̣ипатта̄дхикаран̣ахету а̄ра̄дхако хоти н̃а̄йам̣ дхаммам̣ кусала’’нти. йади, бханте на̄гасена, гихӣ ода̄тавасано ка̄мабхогӣ путтада̄расамба̄дхасайанам̣ аджджха̄васанто ка̄сикачанданам̣ паччанубхонто ма̄ла̄гандхавилепанам̣ дха̄ренто джа̄тарӯпараджатам̣ са̄дийанто ман̣икун̣д̣ала [ман̣иканака (сӣ. пӣ.)] вичиттамол̣ибаддхо самма̄пат̣ипанно а̄ра̄дхако хоти н̃а̄йам̣ дхаммам̣ кусалам̣, паббаджитопи бхан̣д̣ука̄са̄ваваттхавасано парапин̣д̣амаджджхупагато чатӯсу сӣлаккхандхесу самма̄парипӯрака̄рӣ дийад̣д̣хесу сиккха̄падасатесу сама̄да̄йа ваттанто терасасу дхутагун̣есу анавасесам̣ ваттанто самма̄пат̣ипанно а̄ра̄дхако хоти н̃а̄йам̣ дхаммам̣ кусалам̣. таттха, бханте, ко висесо гихино ва̄ паббаджитасса ва̄? апхалам̣ хоти тапокаммам̣, нираттхака̄ паббаджджа̄. ван̃джха̄ сиккха̄падагопана̄, могхам̣ дхутагун̣асама̄да̄нам̣, ким̣ таттха дуккхаманучин̣н̣ена, нану на̄ма сукхенева сукхам̣ адхигантабба’’нти.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ ‘гихино ва̄хам̣, бхиккхаве, паббаджитасса ва̄ самма̄пат̣ипаттим̣ ван̣н̣еми, гихӣ ва̄, бхиккхаве, паббаджито ва̄ самма̄пат̣ипанно самма̄пат̣ипатта̄дхикаран̣ахету а̄ра̄дхако хоти н̃а̄йам̣ дхаммам̣ кусала’’нти. еваметам̣, маха̄ра̄джа, самма̄пат̣ипаннова сет̣т̣хо, паббаджитопи, маха̄ра̄джа, ‘паббаджитомхӣ’ти на самма̄ пат̣ипаджджеййа, атха кхо со а̄рака̄ва са̄ман̃н̃а̄, а̄рака̄ва брахман̃н̃а̄, пагева гихӣ ода̄тавасано. гихӣпи, маха̄ра̄джа, самма̄пат̣ипанно а̄ра̄дхако хоти н̃а̄йам̣ дхаммам̣ кусалам̣, паббаджитопи, маха̄ра̄джа, самма̄пат̣ипанно а̄ра̄дхако хоти н̃а̄йам̣ дхаммам̣ кусалам̣.

‘‘апи ча кхо, маха̄ра̄джа, паббаджитова са̄ман̃н̃асса иссаро адхипати; паббаджджа̄, маха̄ра̄джа, бахугун̣а̄ анекагун̣а̄ аппама̄н̣агун̣а̄, на сакка̄ паббаджджа̄йа гун̣ам̣ парима̄н̣ам̣ ка̄тум̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ка̄мададасса ман̣иратанасса на сакка̄ дханена аггхо парима̄н̣ам̣ ка̄тум̣ ‘еттакам̣ ман̣иратанасса мӯла’нти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, паббаджджа̄ бахугун̣а̄ анекагун̣а̄ аппама̄н̣агун̣а̄, на сакка̄ паббаджджа̄йа гун̣ам̣ парима̄н̣ам̣ ка̄тум̣.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, маха̄самудде ӯмийо на сакка̄ парима̄н̣ам̣ ка̄тум̣ ‘еттака̄ маха̄самудде ӯмийо’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, паббаджджа̄ бахугун̣а̄ анекагун̣а̄ аппама̄н̣агун̣а̄, на сакка̄ паббаджджа̄йа гун̣ам̣ парима̄н̣ам̣ ка̄тум̣.

‘‘паббаджитасса, маха̄ра̄джа, йам̣ кин̃чи каран̣ӣйам̣, саббам̣ там̣ кхиппамева самиджджхати но чираратта̄йа. ким̣ ка̄ран̣а̄? паббаджито, маха̄ра̄джа, аппиччхо хоти сантут̣т̣хо павивитто асам̣сат̣т̣хо а̄раддхавӣрийо нира̄лайо аникето парипун̣н̣асӣло саллекхита̄ча̄ро дхутаппат̣ипаттикусало хоти, там̣ ка̄ран̣а̄ паббаджитасса йам̣ кин̃чи каран̣ӣйам̣, саббам̣ там̣ кхиппамева самиджджхати но чираратта̄йа. йатха̄, маха̄ра̄джа, нигган̣т̣хисамасудхотауджувималана̄ра̄чо сусаджджито самма̄ вахати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, паббаджитасса йам̣ кин̃чи каран̣ӣйам̣, саббам̣ там̣ кхиппамева самиджджхати но чираратта̄йа̄’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

гихипаббаджитасамма̄пат̣ипаттипан̃хо татийо.

4. пат̣ипада̄досапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, йада̄ бодхисатто дуккарака̄рикам̣ ака̄си, нета̄дисо ан̃н̃атра а̄рамбхо ахоси никкамо килесайуддхам̣ маччусенам̣ видхаманам̣ а̄ха̄рапариггахо дуккарака̄рика̄, еварӯпе параккаме кин̃чи асса̄дам̣ алабхитва̄ тамева читтам̣ париха̄петва̄ евамавоча ‘на кхо пана̄хам̣ има̄йа кат̣ука̄йа дуккарака̄рика̄йа адхигаччха̄ми уттаримануссадхаммам̣ аламарийан̃а̄н̣адассанависесам̣, сийа̄ ну кхо ан̃н̃о магго бодха̄йа̄’ти, тато ниббиндитва̄ ан̃н̃ена магена саббан̃н̃утам̣ патто, пуна та̄йа пат̣ипада̄йа са̄ваке ануса̄сати сама̄дапети.

‘‘‘а̄рамбхатха никкхаматха, йун̃джатха буддхаса̄сане;

дхуна̄тха маччуно сенам̣, нал̣а̄га̄рам̣ва кун̃джаро’ти [сам̣. ни. 1.185].

‘‘кена на кхо, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ена татха̄гато йа̄йа пат̣ипада̄йа аттана̄ ниббинно вираттарӯпо, таттха са̄ваке ануса̄сати сама̄дапетӣ’’ти?

‘‘тада̄пи, маха̄ра̄джа, етарахипи са̄ йева пат̣ипада̄, там̣ йева пат̣ипадам̣ пат̣ипаджджитва̄ бодхисатто саббан̃н̃утам̣ патто. апи ча, маха̄ра̄джа, бодхисатто ативӣрийам̣ каронто ниравасесато а̄ха̄рам̣ упарундхи. тасса а̄ха̄рӯпародхена читтадуббалйам̣ уппаджджи. со тена дуббалйена на̄саккхи саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итум̣, со маттаматтам̣ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рам̣ севанто та̄йева пат̣ипада̄йа начирассева саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣и. со йева, маха̄ра̄джа, пат̣ипада̄ саббесам̣ татха̄гата̄нам̣ саббан̃н̃утан̃а̄н̣аппат̣ила̄бха̄йа.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, саббесам̣ сатта̄нам̣ а̄ха̄ро упаттхамбхо, а̄ха̄рӯпаниссита̄ саббе сатта̄ сукхам̣ анубхаванти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, са̄ йева пат̣ипада̄ саббесам̣ татха̄гата̄нам̣ саббан̃н̃утан̃а̄н̣аппат̣ила̄бха̄йа, несо, маха̄ра̄джа, досо а̄рамбхасса, на никкамасса, на килесайуддхасса, йена татха̄гато тасмим̣ самайе на па̄пун̣и саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣, атха кхо а̄ха̄рӯпародхассевесо досо, сада̄ пат̣ийатта̄ йевеса̄ пат̣ипада̄.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо аддха̄нам̣ ативегена гаччхеййа, тена со паккхахато ва̄ бхавеййа пӣт̣хасаппӣ ва̄ асан̃чаро патхавитале. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, маха̄патхавийа̄ досо аттхи, йена со пурисо паккхахато ахосӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте; сада̄ пат̣ийатта̄, бханте, маха̄патхавӣ, куто тасса̄ досо? ва̄йа̄массевесо досо, йена со пурисо паккхахато ахосӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, несо досо а̄рамбхасса, на никкамасса, на килесайуддхасса, йена татха̄гато тасмим̣ самайе на па̄пун̣и саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣, атха кхо а̄ха̄рӯпародхассевесо досо сада̄ пат̣ийатта̄ йевеса̄ пат̣ипада̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо килит̣т̣хам̣ са̄т̣акам̣ нива̄сеййа, на со там̣ дхова̄пеййа, несо досо удакасса, сада̄ пат̣ийаттам̣ удакам̣. пурисассевесо досо. евамева кхо, маха̄ра̄джа, несо досо а̄рамбхасса, на никкамасса, на килесайуддхасса, йена татха̄гато тасмим̣ самайе на па̄пун̣и саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣, атха кхо а̄ха̄рӯпародхассевесо досо, сада̄ пат̣ийатта̄ йевеса̄ пат̣ипада̄, тасма̄ татха̄гато та̄йева пат̣ипада̄йа са̄ваке ануса̄сати сама̄дапети, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сада̄ пат̣ийатта̄ анаваджджа̄ са̄ пат̣ипада̄’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

пат̣ипада̄досапан̃хо чатуттхо.

5. хӣна̄йа̄ваттанапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, махантам̣ идам̣ татха̄гатаса̄санам̣ са̄рам̣ варам̣ сет̣т̣хам̣ паварам̣ анупамам̣ парисуддхам̣ вималам̣ пан̣д̣арам̣ анаваджджам̣, на йуттам̣ гихим̣ та̄ватакам̣ паббаджетум̣, гихӣ йева [гихим̣ йева (сӣ. пӣ.)] екасмим̣ пхале винетва̄ йада̄ апунара̄ваттӣ хоти тада̄ со пабба̄джетаббо. ким̣ ка̄ран̣а̄? име дуджджана̄ та̄ва таттха са̄сане висуддхе паббаджитва̄ пат̣иниваттитва̄ хӣна̄йа̄ваттанти, тесам̣ пачча̄гаманена айам̣ маха̄джано евам̣ вичинтети ‘туччхакам̣ вата бхо етам̣ саман̣асса готамасса са̄санам̣ бхависсати, йам̣ име пат̣иниваттантӣ’ти, идаметтха ка̄ран̣а’’нти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, тал̣а̄ко бхавеййа сампун̣н̣асучивималасӣталасалило, атха йо кочи килит̣т̣хо малакаддамагато там̣ тал̣а̄кам̣ гантва̄ анаха̄йитва̄ килит̣т̣хова пат̣иниваттеййа, таттха, маха̄ра̄джа, катамам̣ джано гарахеййа килит̣т̣хам̣ ва̄ тал̣а̄кам̣ ва̄’’ти? ‘‘килит̣т̣хам̣, бханте, джано гарахеййа ‘айам̣ тал̣а̄кам̣ гантва̄ анаха̄йитва̄ килит̣т̣хова пат̣иниватто, ким̣ имам̣ анаха̄йитука̄мам̣ тал̣а̄ко сайам̣ наха̄пессати, ко досо тал̣а̄касса̄’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато вимуттиварасалиласампун̣н̣ам̣ саддхаммаваратал̣а̄кам̣ ма̄песи ‘йе кечи килесамалакилит̣т̣ха̄ сачетана̄ будха̄, те идха наха̄йитва̄ саббакилесе пава̄хайиссантӣ’ти. йади кочи там̣ саддхаммаваратал̣а̄кам̣ гантва̄ анаха̄йитва̄ сакилесова пат̣иниваттитва̄ хӣна̄йа̄ваттати там̣ йева джано гарахиссати ‘айам̣ джинаса̄сане паббаджитва̄ таттха патит̣т̣хам̣ алабхитва̄ хӣна̄йа̄ватто, ким̣ имам̣ аппат̣ипаджджантам̣ джинаса̄санам̣ сайам̣ бодхессати, ко досо джинаса̄санасса̄’ти?

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо парамабйа̄дхито рогуппаттикусалам̣ амогхадхувасиддхакаммам̣ бхисаккам̣ саллакаттам̣ дисва̄ атикиччха̄петва̄ сабйа̄дхикова пат̣иниваттеййа, таттха катамам̣ джано гарахеййа а̄турам̣ ва̄ бхисаккам̣ ва̄’’ти? ‘‘а̄турам̣, бханте, джано гарахеййа ‘айам̣ рогуппаттикусалам̣ амогхадхувасиддхакаммам̣ бхисаккам̣ саллакаттам̣ дисва̄ атикиччха̄петва̄ сабйа̄дхикова пат̣иниватто, ким̣ имам̣ атикиччха̄пентам̣ бхисакко сайам̣ тикиччхиссати, ко досо бхисаккасса̄’’’ти? ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато антоса̄санасамугге кевалам̣ сакалакилесабйа̄дхивӯпасаманасаматтхам̣ аматосадхам̣ паккхипи, ‘йе кечи килесабйа̄дхипӣл̣ита̄ сачетана̄ будха̄, те имам̣ аматосадхам̣ пивитва̄ саббакилесабйа̄дхим̣ вӯпасамессантӣ’ти. йади кочи йам̣ аматосадхам̣ апивитва̄ сакилесова пат̣иниваттитва̄ хӣна̄йа̄ваттати, там̣ йева джано гарахиссати ‘айам̣ джинаса̄сане паббаджитва̄ таттха патит̣т̣хам̣ алабхитва̄ хӣна̄йа̄ватто, ким̣ имам̣ аппат̣ипаджджантам̣ джинаса̄санам̣ сайам̣ бодхессати, ко досо джинаса̄санасса̄’ти?

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, чха̄то пурисо махатимаха̄пун̃н̃абхаттапаривесанам̣ гантва̄ там̣ бхаттам̣ абхун̃джитва̄ чха̄това пат̣иниваттеййа, таттха катамам̣ джано гарахеййа чха̄там̣ ва̄ пун̃н̃абхаттам̣ ва̄’’ти? ‘‘чха̄там̣, бханте, джано гарахеййа ‘айам̣ кхуда̄пӣл̣ито пун̃н̃абхаттам̣ пат̣илабхитва̄ абхун̃джитва̄ чха̄това пат̣иниватто, ким̣ имасса абхун̃джантасса бходжанам̣ сайам̣ мукхам̣ пависиссати, ко досо бходжанасса̄’’’ти? ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, татха̄гато антоса̄санасамугге парамапаварам̣ сантам̣ сивам̣ пан̣ӣтам̣ аматам̣ парамамадхурам̣ ка̄йагата̄сатибходжанам̣ т̣хапеси ‘йе кечи килесачха̄таджджхатта̄ тан̣ха̄паретама̄наса̄ сачетана̄ будха̄, те имам̣ бходжанам̣ бхун̃джитва̄ ка̄марӯпа̄рӯпабхавесу саббам̣ тан̣хамапанессантӣ’ти. йади кочи там̣ бходжанам̣ абхун̃джитва̄ тан̣ха̄ситова пат̣иниваттитва̄ хӣна̄йа̄ваттати, тан̃н̃ева джано гарахиссати ‘айам̣ джинаса̄сане паббаджитва̄ таттха патит̣т̣хам̣ алабхитва̄ хӣна̄йа̄ватто, ким̣ имам̣ аппат̣ипаджджантам̣ джинаса̄санам̣ сайам̣ бодхессаси, ко досо джинаса̄санасса̄’ти.

‘‘йади, маха̄ра̄джа, татха̄гато гихим̣ йева екасмим̣ пхале винӣтам̣ пабба̄джеййа, на на̄ма̄йам̣ паббаджджа̄ килесаппаха̄на̄йа висуддхийа̄ ва̄, наттхи паббаджджа̄йа каран̣ӣйам̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо анекасатена каммена тал̣а̄кам̣ кхан̣а̄петва̄ париса̄йа еваманусса̄веййа ‘ма̄ ме, бхонто, кечи сам̣килит̣т̣ха̄ имам̣ тал̣а̄кам̣ отаратха, пава̄хитараджоджалла̄ парисуддха̄ вималамат̣т̣ха̄ имам̣ тал̣а̄кам̣ отаратха̄’ти. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ пава̄хитараджоджалла̄нам̣ парисуддха̄нам̣ вималамат̣т̣ха̄нам̣ тена тал̣а̄кена каран̣ӣйам̣ бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, йассаттха̄йа те там̣ тал̣а̄кам̣ упагаччхеййум̣, там̣ ан̃н̃атрева тесам̣ катам̣ каран̣ӣйам̣, ким̣ тесам̣ тена тал̣а̄кена̄’’ти? ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йади татха̄гато гихим̣ йева екасмим̣ пхале винӣтам̣ пабба̄джеййа, таттхева тесам̣ катам̣ каран̣ӣйам̣, ким̣ тесам̣ паббаджджа̄йа.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, сабха̄ваисибхаттико сутамантапададхаро атаккико рогуппаттикусало амогхадхувасиддхакаммо бхисакко саллакатто саббарогӯпасамабхесаджджам̣ саннипа̄тетва̄ париса̄йа еваманусса̄веййа ‘ма̄ кхо, бхонто, кечи сабйа̄дхика̄ мама сантике упагаччхатха, абйа̄дхика̄ арога̄ мама сантике упагаччхатха̄’ти. апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ абйа̄дхика̄нам̣ арога̄нам̣ парипун̣н̣а̄нам̣ удагга̄нам̣ тена бхисаккена каран̣ӣйам̣ бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, йассаттха̄йа те там̣ бхисаккам̣ саллакаттам̣ упагаччхеййум̣, там̣ ан̃н̃атрева тесам̣ катам̣ каран̣ӣйам̣, ким̣ тесам̣ тена бхисаккена̄’’ти? ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йади татха̄гато гихим̣ йева екасмим̣ пхале винӣтам̣ пабба̄джеййа, таттхева тесам̣ катам̣ каран̣ӣйам̣, ким̣ тесам̣ паббаджджа̄йа?

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кочи пурисо анекатха̄липа̄касатам̣ бходжанам̣ пат̣ийа̄да̄петва̄ париса̄йа еваманусса̄веййа ‘ма̄ ме, бхонто, кечи чха̄та̄ имам̣ паривесанам̣ упагаччхатха, субхутта̄ титта̄ сухита̄ дха̄та̄ пӣн̣ита̄ парипун̣н̣а̄ имам̣ паривесанам̣ упагаччхатха̄’’ти. апи ну кхо маха̄ра̄джа, тесам̣ бхутта̄вӣнам̣ титта̄нам̣ сухита̄нам̣ дха̄та̄нам̣ пӣн̣ита̄нам̣ парипун̣н̣а̄нам̣ тена бходжанена каран̣ӣйам̣ бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, йассаттха̄йа те там̣ паривесанам̣ упагаччхеййум̣, там̣ ан̃н̃атрева тесам̣ катам̣ каран̣ӣйам̣, ким̣ тесам̣ та̄йа паривесана̄йа̄’’ти? ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йади татха̄гато гихим̣ йева екасмим̣ пхале винӣтам̣ пабба̄джеййа, таттхева тесам̣ катам̣ каран̣ӣйам̣, ким̣ тесам̣ паббаджджа̄йа?

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, йе хӣна̄йа̄ваттанти, те джинаса̄санасса пан̃ча атулийе гун̣е дассенти. катаме пан̃ча? бхӯмимахантабха̄вам̣ дассенти, парисуддхавималабха̄вам̣ дассенти, па̄пехи асам̣ва̄сийабха̄вам̣ дассенти, дуппат̣иведхабха̄вам̣ дассенти, бахусам̣варараккхийабха̄вам̣ дассенти.

‘‘катхам̣ бхӯмимахантабха̄вам̣ дассенти? йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо адхано хӣнаджаччо ниббисесо буддхипарихӣно маха̄раджджам̣ пат̣илабхитва̄ на чирассева парипатати паридхам̣сати париха̄йати йасато, на саккоти иссарийам̣ сандха̄ретум̣. ким̣ ка̄ран̣ам̣? махантатта̄ иссарийасса. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи ниббисеса̄ акатапун̃н̃а̄ буддхипарихӣна̄ джинаса̄сане паббаджанти, те там̣ паббаджджам̣ паваруттамам̣ сандха̄ретум̣ ависаханта̄ на чирассева джинаса̄сана̄ парипатитва̄ паридхам̣ситва̄ париха̄йитва̄ хӣна̄йа̄ваттанти, на сакконти джинаса̄санам̣ сандха̄ретум̣. ким̣ ка̄ран̣ам̣? махантатта̄ джинаса̄санабхӯмийа̄. евам̣ бхӯмимахантабха̄вам̣ дассенти.

‘‘катхам̣ парисуддхавималабха̄вам̣ дассенти? йатха̄, маха̄ра̄джа, ва̄ри поккхарапатте викирати видхамати видхам̣сети, на т̣ха̄намупагаччхати нӯпалимпати. ким̣ ка̄ран̣ам̣? парисуддхавималатта̄ падумасса. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи сат̣ха̄ кӯт̣а̄ ван̇ка̄ кут̣ила̄ висамадит̣т̣хино джинаса̄сане паббаджанти, те парисуддхавималаниккан̣т̣акапан̣д̣аравараппавараса̄санато на чирассева викиритва̄ видхамитва̄ видхам̣сетва̄ асан̣т̣хахитва̄ анупалимпитва̄ хӣна̄йа̄ваттанти. ким̣ ка̄ран̣ам̣? парисуддхавималатта̄ джинаса̄санасса. евам̣ парисуддхавималабха̄вам̣ дассенти.

‘‘катхам̣ па̄пехи асам̣ва̄сийабха̄вам̣ дассенти? йатха̄, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо на матена кун̣апена сам̣васати, йам̣ хоти маха̄самудде матам̣ кун̣апам̣, там̣ кхиппамева тӣрам̣ упанети тхалам̣ ва̄ усса̄рети. ким̣ ка̄ран̣ам̣? маха̄бхӯта̄нам̣ бхаванатта̄ маха̄самуддасса. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи па̄пака̄ асам̣вута̄ ахирика̄ акирийа̄ осаннавӣрийа̄ кусӣта̄ килит̣т̣ха̄ дуджджана̄ манусса̄ джинаса̄сане паббаджанти, те на чирассева джинаса̄санато арахантавималакхӣн̣а̄савамаха̄бхӯтабхаванато никкхамитва̄ асам̣васитва̄ хӣна̄йа̄ваттанти. ким̣ ка̄ран̣ам̣? па̄пехи асам̣ва̄сийатта̄ джинаса̄санасса. евам̣ па̄пехи асам̣ва̄сийабха̄вам̣ дассенти.

‘‘катхам̣ дуппат̣иведхабха̄вам̣ дассенти? йатха̄, маха̄ра̄джа, йе кечи ачхека̄ асиккхита̄ асиппино мативиппахӣна̄ исса̄са̄ [иссаттха̄ (сӣ. сйа̄. пӣ.)] ва̄лаггаведхам̣ ависаханта̄ вигал̣анти паккаманти. ким̣ ка̄ран̣ам̣? сан̣хасукхумадуппат̣иведхатта̄ ва̄лаггасса. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи дуппан̃н̃а̄ джал̣а̄ ел̣амӯга̄ мӯл̣ха̄ дандхагатика̄ джана̄ джинаса̄сане паббаджанти, те там̣ парамасан̣хасукхумачатусаччаппат̣иведхам̣ пат̣ивиджджхитум̣ ависаханта̄ джинаса̄сана̄ вигал̣итва̄ паккамитва̄ на чирассева хӣна̄йа̄ваттанти. ким̣ ка̄ран̣ам̣? парамасан̣хасукхумадуппат̣иведхата̄йа сачча̄нам̣. евам̣ дуппат̣иведхабха̄вам̣ дассенти.

‘‘катхам̣ бахусам̣варараккхийабха̄вам̣ дассенти? йатха̄, маха̄ра̄джа, кочидева пурисо махатимаха̄йуддхабхӯмимупагато парасена̄йа диса̄видиса̄хи саманта̄ парива̄рито саттихаттхам̣ джанамупентам̣ дисва̄ бхӣто осаккати пат̣иниваттати пала̄йати. ким̣ ка̄ран̣ам̣? бахувидхайуддхамукхараккхан̣абхайа̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе кечи па̄пака̄ асам̣вута̄ ахирика̄ акирийа̄ аккхантӣ чапала̄ чалита̄ иттара̄ ба̄ладжана̄ джинаса̄сане паббаджанти, те бахувидхам̣ сиккха̄падам̣ парираккхитум̣ ависаханта̄ осаккитва̄ пат̣иниваттитва̄ пала̄йитва̄ на чирассева хӣна̄йа̄ваттанти. ким̣ ка̄ран̣ам̣? бахувидхасам̣варараккхийабха̄ватта̄ джинаса̄санасса. евам̣ бахувидхасам̣варараккхийабха̄вам̣ дассенти.

‘‘тхаладжуттамепи, маха̄ра̄джа, вассика̄гумбе кимивиддха̄ни пуппха̄ни хонти, та̄ни ан̇кура̄ни сан̇кут̣ита̄ни антара̄ йева парипатанти, на ча тесу парипатитесу вассика̄гумбо хӣл̣ито на̄ма хоти. йа̄ни таттха т̣хита̄ни пуппха̄ни, та̄ни самма̄ гандхена диса̄видисам̣ абхибйа̄пенти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те джинаса̄сане паббаджитва̄ хӣна̄йа̄ваттанти, те джинаса̄сане кимивиддха̄ни вассика̄пуппха̄ни вийа ван̣н̣агандхарахита̄ ниббан̣н̣а̄ка̄расӣла̄ абхабба̄ вепулла̄йа, на ча тесам̣ хӣна̄йа̄ваттанена джинаса̄санам̣ хӣл̣итам̣ на̄ма хоти. йе таттха т̣хита̄ бхиккхӯ, те садевакам̣ локам̣ сӣлаварагандхена абхибйа̄пенти.

‘‘са̄лӣнампи, маха̄ра̄джа, нира̄тан̇ка̄нам̣ лохитака̄нам̣ антаре карумбхакам̣ на̄ма са̄лиджа̄ти уппаджджитва̄ антара̄ йева винассати, на ча тасса̄ винат̣т̣хатта̄ лохитакаса̄лӣ хӣл̣ита̄ на̄ма хонти. йе таттха т̣хита̄ са̄лӣ, те ра̄джӯпабхога̄ хонти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те джинаса̄сане паббаджитва̄ хӣна̄йа̄ваттанти, те лохитакаса̄лӣнамантаре карумбхака̄ вийа джинаса̄сане на вад̣д̣хитва̄ вепуллатам̣ на па̄пун̣итва̄ [вад̣д̣хитва̄ вепуллатам̣ апа̄пун̣итва̄ (сӣ. ка.)] антара̄ йева хӣна̄йа̄ваттанти, на ча тесам̣ хӣна̄йа̄ваттанена джинаса̄санам̣ хӣл̣итам̣ на̄ма хоти. йе таттха т̣хита̄ бхиккхӯ те арахаттасса ануччхавика̄ хонти.

‘‘ка̄мададасса̄пи, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса екадесам̣ [екадесе (ка.)] каккасам̣ уппаджджати, на ча таттха каккасуппаннатта̄ ман̣иратанам̣ хӣл̣итам̣ на̄ма хоти. йам̣ таттха парисуддхам̣ ман̣иратанасса, там̣ джанасса ха̄сакарам̣ хоти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те джинаса̄сане паббаджитва̄ хӣна̄йа̄ваттанти, каккаса̄ те джинаса̄сане папат̣ика̄, на ча тесам̣ хӣна̄йа̄ваттанена джинаса̄санам̣ хӣл̣итам̣ на̄ма хоти. йе таттха т̣хита̄ бхиккхӯ, те деваманусса̄нам̣ ха̄саджанака̄ хонти.

‘‘джа̄тисампаннассапи, маха̄ра̄джа, лохитачанданасса екадесам̣ пӯтикам̣ хоти аппагандхам̣. на тена лохитачанданам̣ хӣл̣итам̣ на̄ма хоти. йам̣ таттха апӯтикам̣ сугандхам̣, там̣ саманта̄ видхӯпети абхибйа̄пети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те джинаса̄сане паббаджитва̄ хӣна̄йа̄ваттанти, те лохитачанданаса̄рантаре пӯтикадесамива чхад̣д̣анӣйа̄ джинаса̄сане, на ча тесам̣ хӣна̄йа̄ваттанена джинаса̄санам̣ хӣл̣итам̣ на̄ма хоти. йе таттха т̣хита̄ бхиккхӯ, те садевакам̣ локам̣ сӣлаварачанданагандхена анулимпайантӣ’’ти.

‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, тена тена ануччхавикена тена тена садисена ка̄ран̣ена нираваджджаманупа̄питам̣ джинаса̄санам̣ сет̣т̣хабха̄вена паридӣпитам̣, хӣна̄йа̄ваттама̄на̄пи те джинаса̄санасса сет̣т̣хабха̄вам̣ йева паридӣпентӣ’’ти.

хӣна̄йа̄ваттанапан̃хо пан̃чамо.

6. арахантаведана̄ведийанапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘араха̄ екам̣ веданам̣ ведайати ка̄йикам̣, на четасика’нти. ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, арахато читтам̣ йам̣ ка̄йам̣ нисса̄йа паваттати, таттха араха̄ аниссаро асса̄мӣ авасаваттӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘на кхо, бханте на̄гасена, йуттаметам̣, йам̣ со сакачиттасса паваттама̄не ка̄йе аниссаро хоти асса̄мӣ авасаваттӣ; сакун̣опи та̄ва, бханте, йасмим̣ кула̄ваке пат̣ивасати, таттха со иссаро хоти са̄мӣ васаваттӣ’’ти.

‘‘дасайиме, маха̄ра̄джа, ка̄йа̄нугата̄ дхамма̄ бхаве бхаве ка̄йам̣ анудха̄ванти анупариваттанти. катаме даса? сӣтам̣ ун̣хам̣ джигхаччха̄ пипа̄са̄ учча̄ро пасса̄во миддхам̣ джара̄ бйа̄дхи маран̣ам̣. име кхо, маха̄ра̄джа, даса ка̄йа̄нугата̄ дхамма̄ бхаве бхаве ка̄йам̣ анудха̄ванти анупариваттанти, таттха араха̄ аниссаро асса̄мӣ авасаваттӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена арахато ка̄йе а̄н̣а̄ наппаваттати иссарийам̣ ва̄, таттха ме ка̄ран̣ам̣ брӯхӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йе кечи патхавиниссита̄ сатта̄, саббе те патхавим̣ нисса̄йа чаранти вихаранти вуттим̣ каппенти, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тесам̣ патхавийа̄ а̄н̣а̄ паваттати иссарийам̣ ва̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, арахато читтам̣ ка̄йам̣ нисса̄йа паваттати, на ча арахато ка̄йе а̄н̣а̄ паваттати иссарийам̣ ва̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена путхуджджано ка̄йикампи четасикампи веданам̣ ведайатӣ’’ти? ‘‘абха̄витатта̄, маха̄ра̄джа, читтасса путхуджджано ка̄йикампи четасикампи веданам̣ ведайати. йатха̄, маха̄ра̄джа, гон̣о чха̄то паритасито абаладуббалапариттакатин̣есу ва̄ лата̄йа ва̄ упанибаддхо асса, йада̄ со гон̣о парикупито хоти, тада̄ саха упанибандханена паккамати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, абха̄витачиттасса ведана̄ уппаджджитва̄ читтам̣ парикопети, читтам̣ парикупитам̣ ка̄йам̣ а̄бхуджати ниббхуджати сампариваттакам̣ кароти. атха кхо со абха̄витачитто тасати равати бхеравара̄вамабхиравати, идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена путхуджджано ка̄йикампи четасикампи веданам̣ ведайатӣ’’ти.

‘‘ким̣ пана там̣ ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена араха̄ екам̣ веданам̣ ведайати ка̄йикам̣, на четасика’’нти? ‘‘арахато, маха̄ра̄джа, читтам̣ бха̄витам̣ хоти субха̄витам̣ дантам̣ судантам̣ ассавам̣ вачанакарам̣, со дуккха̄йа ведана̄йа пхут̣т̣хо сама̄но ‘аничча’нти дал̣хам̣ ган̣ха̄ти, сама̄дхитхамбхе читтам̣ упанибандхати, тасса там̣ читтам̣ сама̄дхитхамбхе упанибандханам̣ на ведхати на чалати, т̣хитам̣ хоти авиккхиттам̣, тасса ведана̄вика̄равиппха̄рена ка̄йо а̄бхуджати ниббхуджати сампариваттати, идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена араха̄ екам̣ веданам̣ ведайати ка̄йикам̣, на четасика’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, там̣ на̄ма локе аччхарийам̣ йам̣ ка̄йе чалама̄не читтам̣ на чалати, таттха ме ка̄ран̣ам̣ брӯхӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, махатимаха̄руккхе кхандхаса̄кха̄пала̄сасампанне анилабаласама̄хате са̄кха̄ чалати, апи ну тасса кхандхопи чалатӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, араха̄ дуккха̄йа ведана̄йа пхут̣т̣хо сама̄но ‘аничча’нти дал̣хам̣ ган̣ха̄ти, сама̄дхитхамбхе читтам̣ упанибандхати, тасса там̣ читтам̣ сама̄дхитхамбхе упанибандханам̣ на ведхати на чалати, т̣хитам̣ хоти авиккхиттам̣, тасса ведана̄вика̄равиппха̄рена ка̄йо а̄бхуджати ниббхуджати сампариваттати, читтам̣ пана тасса на ведхати на чалати кхандхо вийа маха̄руккхасса̄’’ти. ‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣, бханте на̄гасена, на ме еварӯпо саббака̄лико дхаммападӣпо дит̣т̣хапуббо’’ти.

арахантаведана̄ведийанапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. абхисамайантара̄йакарапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, идха йо кочи гихӣ па̄ра̄джикам̣ аджджха̄панно бхавеййа, со апарена самайена пабба̄джеййа, аттана̄пи со на джа̄неййа ‘гихипа̄ра̄джикам̣ аджджха̄панносмӣ’ти, напи тасса ан̃н̃о кочи а̄чиккхеййа ‘гихипа̄ра̄джикам̣ аджджха̄панносӣ’ти. со ча татхатта̄йа пат̣ипаджджеййа, апи ну тасса дхамма̄бхисамайо бхавеййа̄’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘кена, бханте, ка̄ран̣ена̄’’ти? ‘‘йо тасса хету дхамма̄бхисамайа̄йа, со тасса самуччхинно, тасма̄ дхамма̄бхисамайо на бхаватӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘джа̄нантасса куккуччам̣ хоти, куккучче сати а̄варан̣ам̣ хоти, а̄ват̣е читте дхамма̄бхисамайо на хотӣ’ти. имасса пана аджа̄нантасса акуккуччаджа̄тасса сантачиттасса вихарато кена ка̄ран̣ена дхамма̄бхисамайо на хоти, висамена висаменесо пан̃хо гаччхати, чинтетва̄ висаджджетха̄’’ти.

‘‘рухати, маха̄ра̄джа, сукат̣т̣хе сукалале ман̣д̣акхетте са̄радам̣ сукхасайитам̣ бӣджа’’нти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘апи ну, маха̄ра̄джа, тан̃н̃ева бӣджам̣ гханаселасила̄тале рухеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана, маха̄ра̄джа, тан̃н̃ева бӣджам̣ калале рухати, кисса гханаселе на рухатӣ’’ти? ‘‘наттхи, бханте, тасса бӣджасса рухана̄йа гханаселе хету, ахетуна̄ бӣджам̣ на рухатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йена хетуна̄ тасса дхамма̄бхисамайо бхавеййа, со тасса хету самуччхинно, ахетуна̄ дхамма̄бхисамайо на хоти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, дан̣д̣алед̣д̣улагул̣амуггара̄ патхавийа̄ т̣ха̄намупагаччханти, апи ну, маха̄ра̄джа, те йева дан̣д̣алед̣д̣улагул̣амуггара̄ гагане т̣ха̄намупагаччхантӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘ким̣ панеттха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена те йева дан̣д̣алед̣д̣улагул̣амуггара̄ патхавийа̄ т̣ха̄намупагаччханти, кена ка̄ран̣ена гагане на тит̣т̣хантӣ’’ти? ‘‘наттхи, бханте, тесам̣ дан̣д̣алед̣д̣улагул̣амуггара̄нам̣ патит̣т̣ха̄на̄йа а̄ка̄се хету, ахетуна̄ на тит̣т̣хантӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, тасса тена досена абхисамайахету самуччхинно, хетусамуггха̄те ахетуна̄ абхисамайо на хотӣти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, тхале агги джалати, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, со йева агги удаке джалатӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘ким̣ панеттха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена со йева агги тхале джалати, кена ка̄ран̣ена удаке на джалатӣ’’ти? ‘‘наттхи, бханте, аггисса джалана̄йа удаке хету, ахетуна̄ на джалатӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, тасса тена досена абхисамайахету самуччхинно, хетусамуггха̄те ахетуна̄ дхамма̄бхисамайо на хотӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, пунапетам̣ аттхам̣ чинтехи, на ме таттха читтасан̃н̃атти бхавати, аджа̄нантасса асати куккучче а̄варан̣ам̣ хотӣти, ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехӣ’’ти. ‘‘апи ну, маха̄ра̄джа, висам̣ хала̄халам̣ аджа̄нантена кха̄йитам̣ джӣвитам̣ харатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аджа̄нантенапи катам̣ па̄пам̣ абхисамайантара̄йакарам̣ хоти.

‘‘апи ну, маха̄ра̄джа, агги аджа̄нитва̄ аккамантам̣ д̣ахатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аджа̄нантенапи катам̣ па̄пам̣ абхисамайантара̄йакарам̣ хоти.

‘‘апи ну, маха̄ра̄джа, аджа̄нантам̣ а̄сӣвисо д̣ам̣ситва̄ джӣвитам̣ харатӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аджа̄нантенапи катам̣ па̄пам̣ абхисамайантара̄йакарам̣ хоти.

‘‘нану, маха̄ра̄джа, ка̄лин̇гара̄джа̄ саман̣аколан̃н̃о саттаратанапарикин̣н̣о хаттхиратанамабхируйха куладассана̄йа гаччханто аджа̄нантопи на̄саккхи бодхиман̣д̣асса упарито гантум̣, идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена аджа̄нантенапи катам̣ па̄пам̣ абхисамайантара̄йакарам̣ хотӣ’’ти? ‘‘джинабха̄ситам̣, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ам̣ на сакка̄ пат̣иккоситум̣, есоветасса аттхо татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

абхисамайантара̄йакарапан̃хо саттамо.

8. дуссӣлапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, гихидуссӣласса ча саман̣адуссӣласса ча ко висесо, ким̣ на̄на̄каран̣ам̣, убхопете самасамагатика̄, убхиннампи самасамо випа̄ко хоти, уда̄ху кин̃чи на̄на̄ка̄ран̣ам̣ аттхӣ’’ти?

‘‘даса йиме, маха̄ра̄джа, гун̣а̄ саман̣адуссӣласса гихидуссӣлато висесена атирека̄, дасахи ча ка̄ран̣ехи уттарим̣ даккхин̣ам̣ висодхети.

‘‘катаме даса гун̣а̄ саман̣адуссӣласса гихидуссӣлато висесена атирека̄? идха, маха̄ра̄джа, саман̣адуссӣло буддхе сага̄раво хоти, дхамме сага̄раво хоти, сан̇гхе сага̄раво хоти, сабрахмача̄рӣсу сага̄раво хоти, уддесапарипуччха̄йа ва̄йамати, саванабахуло хоти, бхиннасӣлопи, маха̄ра̄джа, дуссӣло парисагато а̄каппам̣ упат̣т̣хапети, гарахабхайа̄ ка̄йикам̣ ва̄часикам̣ раккхати, падха̄на̄бхимукхан̃часса хоти читтам̣, бхиккхуса̄ман̃н̃ам̣ упагато хоти. каронтопи, маха̄ра̄джа, саман̣адуссӣло па̄пам̣ пат̣иччханнам̣ а̄чарати. йатха̄, маха̄ра̄джа, иттхӣ сапатика̄ нилӣйитва̄ рахассенева па̄пама̄чарати; евамева кхо, маха̄ра̄джа, каронтопи саман̣адуссӣло па̄пам̣ пат̣иччханнам̣ а̄чарати. име кхо, маха̄ра̄джа, даса гун̣а̄ саман̣адуссӣласса гихидуссӣлато висесена атирека̄.

‘‘катамехи дасахи ка̄ран̣ехи уттарим̣ даккхин̣ам̣ висодхети? анаваджджакавачадха̄ран̣ата̄йапи даккхин̣ам̣ висодхети, исиса̄ман̃н̃абхан̣д̣улин̇гадха̄ран̣атопи даккхин̣ам̣ висодхети, сан̇гхасамайамануппавит̣т̣хата̄йапи даккхин̣ам̣ висодхети, буддхадхаммасан̇гхасаран̣агатата̄йапи даккхин̣ам̣ висодхети, падха̄на̄сайаникетава̄сита̄йапи даккхин̣ам̣ висодхети, джинаса̄санадхара [джинаса̄санадхана (сӣ. пӣ.)] парийесанатопи даккхин̣ам̣ висодхети, паварадхаммадесанатопи даккхин̣ам̣ висодхети, дхаммадӣпагатипара̄йан̣ата̄йапи даккхин̣ам̣ висодхети, ‘агго буддхо’ти екантауджудит̣т̣хита̄йапи даккхин̣ам̣ висодхети, упосатхасама̄да̄натопи даккхин̣ам̣ висодхети. имехи кхо, маха̄ра̄джа, дасахи ка̄ран̣ехи уттарим̣ даккхин̣ам̣ висодхети.

‘‘сувипаннопи хи, маха̄ра̄джа, саман̣адуссӣло да̄йака̄нам̣ даккхин̣ам̣ висодхети. йатха̄, маха̄ра̄джа, удакам̣ субахалампи калалакаддамараджоджаллам̣ апанети; евамева кхо, маха̄ра̄джа, сувипаннопи саман̣адуссӣло да̄йака̄нам̣ даккхин̣ам̣ висодхети.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, ун̣ходакам̣ сукудхитампи [сукат̣хитампи (сӣ. пӣ), сукхут̣хитампи (сйа̄.)] джджалантам̣ махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄пети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сувипаннопи саман̣адуссӣло да̄йака̄нам̣ даккхин̣ам̣ висодхети.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ вирасампи кхуда̄дуббалйам̣ апанети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сувипаннопи саман̣адуссӣло да̄йака̄нам̣ даккхин̣ам̣ висодхети.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гатена дева̄тидевена маджджхиманика̄йаваралан̃чхаке даккхин̣авибхан̇ге веййа̄каран̣е –

‘‘‘йо сӣлава̄ дуссӣлесу дада̄ти да̄нам̣, дхаммена ладдхам̣ супасанначитто;

абхисаддахам̣ каммапхалам̣ ул̣а̄рам̣, са̄ даккхин̣а̄ да̄йакато висуджджхатӣ’’’ти [ма. ни. 3.382].

‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣, бханте на̄гасена, та̄ватакам̣ майам̣ пан̃хам̣ апуччхимха, там̣ твам̣ опаммехи ка̄ран̣ехи вибха̄венто аматамадхурам̣ саванӯпагам̣ ака̄си. йатха̄ на̄ма, бханте, сӯдо ва̄ сӯдантева̄сӣ ва̄ та̄ватакам̣ мам̣сам̣ лабхитва̄ на̄на̄видхехи самбха̄рехи сампа̄детва̄ ра̄джӯпабхогам̣ кароти; евамева кхо, бханте на̄гасена, та̄ватакам̣ майам̣ пан̃хам̣ апуччхимха, там̣ твам̣ опаммехи ка̄ран̣ехи вибха̄ветва̄ аматамадхурам̣ саванӯпагам̣ ака̄сӣ’’ти.

дуссӣлапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. удакасаттаджӣвапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, имам̣ удакам̣ аггимхи таппама̄нам̣ чиччит̣а̄йати чит̣ичит̣а̄йати садда̄йати бахувидхам̣, ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, удакам̣ джӣвати, ким̣ кӣл̣ама̄нам̣ садда̄йати, уда̄ху ан̃н̃ена пат̣ипӣл̣итам̣ садда̄йатӣ’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа, удакам̣ джӣвати, наттхи удаке джӣво ва̄ сатто ва̄, апи ча, маха̄ра̄джа, аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ чиччит̣а̄йати чит̣ичит̣а̄йати садда̄йати бахувидха’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, идхекачче титтхийа̄ удакам̣ джӣватӣти сӣтодакам̣ пат̣иккхипитва̄ удакам̣ та̄петва̄ векатикавекатикам̣ парибхун̃джанти, те тумхе гараханти парибхаванти ‘екиндрийам̣ саман̣а̄ сакйапуттийа̄ джӣвам̣ вихет̣хентӣ’ти, там̣ тесам̣ гарахам̣ парибхавам̣ винодехи апанехи ниччха̄рехӣ’’ти. ‘‘на хи, маха̄ра̄джа, удакам̣ джӣвати, наттхи, маха̄ра̄джа, удаке джӣво ва̄ сатто ва̄, апи ча, маха̄ра̄джа, аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ чиччит̣а̄йати чит̣ичит̣а̄йати садда̄йати бахувидхам̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, удакам̣ соббхасарасаритадахатал̣а̄какандарападараудапа̄наниннапоккхаран̣игатам̣ ва̄та̄тапавегасса махантата̄йа парийа̄дийати париккхайам̣ гаччхати, апи ну таттха удакам̣ чиччит̣а̄йати чит̣ичит̣а̄йати садда̄йати бахувидха’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘йади, маха̄ра̄джа, удакам̣ джӣвеййа, таттха̄пи удакам̣ садда̄йеййа, имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена джа̄на̄хи ‘наттхи удаке джӣво ва̄ сатто ва̄, аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ чиччит̣а̄йати чит̣ичит̣а̄йати садда̄йати бахувидха’нти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи ‘наттхи удаке джӣво ва̄ сатто ва̄, аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ садда̄йатӣ’ти. йада̄ пана, маха̄ра̄джа, удакам̣ тан̣д̣улехи саммисситам̣ бха̄джанагатам̣ хоти пихитам̣ уддхане ат̣хапитам̣, апи ну таттха удакам̣ садда̄йатӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, ачалам̣ хоти сантасанта’’нти. ‘‘там̣ йева пана, маха̄ра̄джа, удакам̣ бха̄джанагатам̣ аггим̣ уджджа̄летва̄ уддхане т̣хапитам̣ хоти, апи ну таттха удакам̣ ачалам̣ хоти сантасанта’’нти? ‘‘на хи, бханте, чалати кхуббхати лул̣ати а̄вилати ӯмиджа̄там̣ хоти, уддхамадхо диса̄видисам̣ гаччхати, уттарати патарати пхен̣ама̄лӣ хотӣти. кисса пана там̣, маха̄ра̄джа, па̄катикам̣ удакам̣ на чалати сантасантам̣ хоти, кисса пана аггигатам̣ чалати кхуббхати лул̣ати а̄вилати ӯмиджа̄там̣ хоти, уддхамадхо диса̄видисам̣ гаччхати, уттарати патарати пхен̣ама̄лӣ хотӣ’’ти? ‘‘па̄катикам̣, бханте, удакам̣ на чалати, аггикатам̣ пана удакам̣ аггисанта̄павегасса махантата̄йа чиччит̣а̄йати чит̣ичит̣а̄йати садда̄йати бахувидха’’нти. ‘‘имина̄пи маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена джа̄на̄хи ‘наттхи удаке джӣво ва̄ сатто ва̄, аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ садда̄йатӣ’ти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарам̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, наттхи удаке джӣво ва̄ сатто ва̄, аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ садда̄йати. хоти там̣, маха̄ра̄джа, удакам̣ гхаре гхаре удакава̄ракагатам̣ пихита’’нти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘апи ну там̣, маха̄ра̄джа, удакам̣ чалати кхуббхати лул̣ати а̄вилати ӯмиджа̄там̣ хоти, уддхамадхо диса̄видисам̣ гаччхати, уттарати патарати пхен̣ама̄лӣ хотӣ’’ти. ‘‘на хи, бханте, ачалам̣ там̣ хоти па̄катикам̣ удакава̄ракагатам̣ удака’’нти.

‘‘сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, ‘маха̄самудде удакам̣ чалати кхуббхати лул̣ати а̄вилати ӯмиджа̄там̣ хоти, уддхамадхо диса̄видисам̣ гаччхати, уттарати патарати пхен̣ама̄лӣ хоти, уссаккитва̄ оссаккитва̄ [оссаккитва̄’’ти падам̣ сӣ. пӣ. поттхакесу наттхи] вела̄йа пахарати садда̄йати бахувидха’’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, сутапуббам̣ етам̣ майа̄ дит̣т̣хапуббан̃ча ‘маха̄самудде удакам̣ хаттхасатампи двепи хаттхасата̄ни гагане уссаккатӣ’’’ти. ‘‘кисса, маха̄ра̄джа, удакава̄ракагатам̣ удакам̣ на чалати на садда̄йати, кисса пана маха̄самудде удакам̣ чалати садда̄йатӣ’’ти? ‘‘ва̄тавегасса махантата̄йа, бханте, маха̄самудде удакам̣ чалати садда̄йати, удакава̄ракагатам̣ удакам̣ агхат̣т̣итам̣ кехичи на чалати на садда̄йатӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ва̄тавегасса махантата̄йа маха̄самудде удакам̣ чалати садда̄йати евамева аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ садда̄йатӣ’’ти.

‘‘нану, маха̄ра̄джа, бхерипоккхарам̣ суккхам̣ суккхена гочаммена онандхантӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’. ‘‘апи ну, маха̄ра̄джа, бхерийа̄ джӣво ва̄ сатто ва̄ аттхӣ’’ти. ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана, маха̄ра̄джа, бхерӣ садда̄йатӣ’’ти? ‘‘иттхийа̄ ва̄, бханте, пурисасса ва̄ таджджена ва̄йа̄мена̄’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, иттхийа̄ ва̄ пурисасса ва̄ таджджена ва̄йа̄мена бхерӣ садда̄йати, евамева аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ садда̄йати. имина̄пи, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена джа̄на̄хи ‘наттхи удаке джӣво ва̄ сатто ва̄, аггисанта̄павегасса махантата̄йа удакам̣ садда̄йатӣ’ти.

‘‘майхампи та̄ва, маха̄ра̄джа, тава пуччхитаббам̣ аттхи, евамесо пан̃хо сувиниччхито хоти, ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, саббехипи бха̄джанехи удакам̣ таппама̄нам̣ садда̄йати, уда̄ху екаччехи йева бха̄джанехи таппама̄нам̣ садда̄йатӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте, саббехипи бха̄джанехи удакам̣ таппама̄нам̣ садда̄йати, екаччехи йева бха̄джанехи удакам̣ таппама̄нам̣ садда̄йатӣ’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, джахитоси сакасамайам̣, пачча̄гатоси мама висайам̣, наттхи удаке джӣво ва̄ сатто ва̄. йади, маха̄ра̄джа, саббехипи бха̄джанехи удакам̣ таппама̄нам̣ садда̄йеййа, йуттамидам̣ ‘удакам̣ джӣватӣ’ти ваттум̣. на хи, маха̄ра̄джа, удакам̣ двайам̣ хоти, йам̣ садда̄йати, там̣ джӣвати, йам̣ на садда̄йати, там̣ на джӣватӣти. йади, маха̄ра̄джа, удакам̣ джӣвеййа, маханта̄нам̣ хаттхина̄га̄нам̣ уссаннака̄йа̄нам̣ пабхинна̄нам̣ сон̣д̣а̄йа уссин̃читва̄ мукхе паккхипитва̄ куччхим̣ павесайанта̄нам̣, тампи удакам̣ тесам̣ дантантаре чиппийама̄нам̣ садда̄йеййа. хаттхасатика̄пи маха̄на̄ва̄ гарука̄ бха̄рика̄ анекасатасахассабха̄рапарипӯра̄ маха̄самудде вичаранти, та̄хипи чиппийама̄нам̣ удакам̣ садда̄йеййа. махатимаханта̄пи маччха̄ анекасатайоджаникака̄йа̄ тимӣ тимин̇гала̄ тимирапин̇гала̄ аббхантаре нимугга̄ маха̄самудде нива̄сат̣т̣ха̄ната̄йа пат̣ивасанта̄ маха̄удакадха̄ра̄ а̄чаманти дхаманти ча, тесампи там̣ дантантарепи ударантарепи чиппийама̄нам̣ удакам̣ садда̄йеййа. йасма̄ ча кхо, маха̄ра̄джа, еварӯпехи еварӯпехи махантехи пат̣ипӣл̣анехи пат̣ипӣл̣итам̣ удакам̣ на садда̄йати тасма̄пи наттхи удаке джӣво ва̄ сатто ва̄ти, еваметам̣, маха̄ра̄джа, дха̄рехӣ’’ти.

‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, доса̄гато пан̃хо ануччхавика̄йа вибхаттийа̄ вибхатто, йатха̄ на̄ма, бханте на̄гасена, махаггхам̣ ман̣иратанам̣ чхекам̣ а̄чарийам̣ кусалам̣ сиккхитам̣ ман̣ика̄рам̣ па̄пун̣итва̄ киттим̣ лабхеййа тхоманам̣ пасам̣сам̣, мутта̄ратанам̣ ва̄ муттикам̣ дуссаратанам̣ ва̄ дуссикам̣, лохитачанданам̣ ва̄ гандхикам̣ па̄пун̣итва̄ киттим̣ лабхеййа тхоманам̣ пасам̣сам̣. евамева кхо, бханте на̄гасена, доса̄гато [деса̄гато (сӣ. пӣ.)] пан̃хо ануччхавика̄йа вибхаттийа̄ вибхатто, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

удакасаттаджӣвапан̃хо навамо.

буддхавагго пат̣хамо.

имасмим̣ вагге нава пан̃ха̄.

2. ниппапан̃чавагго

1. ниппапан̃чапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘ниппапан̃ча̄ра̄ма̄, бхиккхаве, вихаратха ниппапан̃чаратино’ти, катамам̣ там̣ ниппапан̃ча’’нти? ‘‘сота̄паттипхалам̣, маха̄ра̄джа, ниппапан̃чам̣, сакада̄га̄мипхалам̣ ниппапан̃чам̣, ана̄га̄мипхалам̣ ниппапан̃чам̣, арахаттапхалам̣ ниппапан̃ча’’нти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, сота̄паттипхалам̣ ниппапан̃чам̣, сакада̄га̄миана̄га̄миарахаттапхалам̣ ниппапан̃чам̣, кисса пана име бхиккхӯ уддисанти парипуччханти суттам̣ геййам̣ веййа̄каран̣ам̣ га̄тхам̣ уда̄нам̣ итивуттакам̣ джа̄такам̣ аббхутадхаммам̣ ведаллам̣, навакаммена палибуджджханти да̄нена ча пӯджа̄йа ча, нану те джинаппат̣иккхиттам̣ каммам̣ каротӣ’’ти?

‘‘йе те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ уддисанти парипуччханти суттам̣ геййам̣ веййа̄каран̣ам̣ га̄тхам̣ уда̄нам̣ итивуттакам̣ джа̄такам̣ аббхутадхаммам̣ ведаллам̣, навакаммена палибуджджханти да̄нена ча пӯджа̄йа ча, саббе те ниппапан̃часса паттийа̄ каронти. йе те, маха̄ра̄джа, сабха̄вапарисуддха̄ пуббе ва̄ситава̄сана̄, те екачиттаккхан̣ена ниппапача хонти. йе пана те бхиккхӯ маха̄раджаккха̄, те имехи пайогехи ниппапан̃ча̄ хонти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, еко пурисо кхетте бӣджам̣ ропетва̄ аттано йатха̄балавӣрийена вина̄ па̄ка̄раватийа̄ дхан̃н̃ам̣ уддхареййа, еко пурисо кхетте бӣджам̣ ропетва̄ ванам̣ пависитва̄ кат̣т̣хан̃ча са̄кхан̃ча чхиндитва̄ ватипа̄ка̄рам̣ катва̄ дхан̃н̃ам̣ уддхареййа. йа̄ таттха тасса ватипа̄ка̄рапарийесана̄, са̄ дхан̃н̃аттха̄йа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те сабха̄вапарисуддха̄ пуббе ва̄ситава̄сана̄, те екачиттаккхан̣ена ниппапан̃ча̄ хонти, вина̄ ватипа̄ка̄рам̣ пурисо вийа дхан̃н̃уддха̄ро. йе пана те бхиккхӯ маха̄раджаккха̄, те имехи пайогехи ниппапан̃ча̄ хонти, ватипа̄ка̄рам̣ катва̄ пурисо вийа дхан̃н̃уддха̄ро.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо махатимаханте амбаруккхаматтхаке пхалапин̣д̣и бхавеййа, атха таттха йо кочи иддхима̄ а̄гантва̄ тасса пхалам̣ хареййа, йо пана таттха аниддхима̄, со кат̣т̣хан̃ча валлин̃ча чхиндитва̄ ниссен̣им̣ бандхитва̄ та̄йа там̣ руккхам̣ абхирухитва̄ пхалам̣ хареййа. йа̄ таттха тасса ниссен̣ипарийесана̄, са̄ пхалаттха̄йа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те сабха̄вапарисуддха̄ пуббе ва̄ситава̄сана̄, те екачиттаккхан̣ена ниппапан̃ча̄ хонти, иддхима̄ вийа руккхапхалам̣ харанто. йе пана те бхиккхӯ маха̄раджаккха̄, те имина̄ пайогена сачча̄ни абхисаменти, ниссен̣ийа̄ вийа пурисо руккхапхалам̣ харанто.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, еко пурисо аттхакаран̣ико екако йева са̄микам̣ упагантва̄ аттхам̣ са̄дхети. еко дханава̄ дханавасена парисам̣ вад̣д̣хетва̄ париса̄йа аттхам̣ са̄дхети. йа̄ таттха тасса парисапарийесана̄, са̄ аттхаттха̄йа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те сабха̄вапарисуддха̄ пуббе ва̄ситава̄сана̄, те екачиттаккхан̣ена чхасу абхин̃н̃а̄су васибха̄вам̣ па̄пун̣анти, пурисо вийа екако аттхасиддхим̣ каронто. йе пана те бхиккхӯ маха̄раджаккха̄, те имехи пайогехи са̄ман̃н̃аттхамабхиса̄дхенти, париса̄йа вийа пурисо аттхасиддхим̣ каронто.

‘‘уддесопи, маха̄ра̄джа, бахука̄ро, парипуччха̄пи бахука̄ра̄, навакаммампи бахука̄рам̣, да̄нампи бахука̄рам̣, пӯджа̄пи бахука̄ра̄ тесу тесу каран̣ӣйесу. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо ра̄джӯпасевӣ ката̄вӣ амаччабхат̣абаладова̄рикаанӣкат̣т̣хапа̄рисаджджаджанехи, те тасса каран̣ӣйе ануппатте саббепи упака̄ра̄ хонти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, уддесопи бахука̄ро, парипуччха̄пи бахука̄ра̄, навакаммампи бахука̄рам̣, да̄нампи бахука̄рам̣, пӯджа̄пи бахука̄ра̄ тесу тесу каран̣ӣйесу. йади, маха̄ра̄джа, саббепи абхиджа̄типарисуддха̄ бхавеййум̣, ануса̄санена [ануса̄сакена (сӣ. пӣ.)] каран̣ӣйам̣ на бхавеййа. йасма̄ ча кхо, маха̄ра̄джа, саванена каран̣ӣйам̣ хоти, тхеро, маха̄ра̄джа, са̄рипутто апаримитамасан̇кхеййакаппам̣ упа̄да̄йа упачитакусаламӯло пан̃н̃а̄йа кот̣им̣ гато, сопи вина̄ саванена на̄саккхи а̄саваккхайам̣ па̄пун̣итум̣. тасма̄, маха̄ра̄джа, бахука̄рам̣ саванам̣, татха̄ уддесопи парипуччха̄пи. тасма̄ уддесапарипуччха̄пи ниппапан̃ча̄ сан̇кхата̄’’ти. ‘‘суниджджха̄пито, бханте на̄гасена, пан̃хо, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

ниппапан̃чапан̃хо пат̣хамо.

2. кхӣн̣а̄савабха̄вапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘йо гихӣ арахаттам̣ патто, две ва̄сса гатийо бхаванти анан̃н̃а̄, тасмим̣ йева дивасе паббаджати ва̄ паринибба̄йати ва̄. на со дивасо сакка̄ атиккамету’нти. саче со, бханте на̄гасена, тасмим̣ дивасе а̄чарийам̣ ва̄ упаджджха̄йам̣ ва̄ паттачӣварам̣ ва̄ на лабхетха, апи ну кхо со араха̄ сайам̣ ва̄ паббаджеййа дивасам̣ ва̄ атиккамеййа, ан̃н̃о кочи араха̄ иддхима̄ а̄гантва̄ там̣ пабба̄джеййа ва̄ паринибба̄йеййа ва̄’’ти? ‘‘на со, маха̄ра̄джа, араха̄ сайам̣ паббаджеййа, сайам̣ паббаджанто тхеййам̣ а̄паджджати, на ча дивасам̣ атиккамеййа, ан̃н̃асса арахантасса а̄гаманам̣ бхавеййа ва̄ на ва̄ бхавеййа, тасмим̣ йева дивасе паринибба̄йеййа̄’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, арахаттасса сантабха̄во виджахито хоти, йена адхигатасса джӣвитаха̄ро бхаватӣ’’ти.

‘‘висамам̣, маха̄ра̄джа, гихилин̇гам̣, висаме лин̇ге лин̇гадуббалата̄йа арахаттам̣ патто гихӣ тасмим̣ йева дивасе паббаджати ва̄ паринибба̄йати ва̄. несо, маха̄ра̄джа, досо арахаттасса, гихилин̇гассевесо досо йадидам̣ лин̇гадуббалата̄.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ а̄йупа̄лакам̣ джӣвитараккхакам̣ висамакот̣т̣хасса мандадуббалагахан̣икасса авипа̄кена джӣвитам̣ харати. несо, маха̄ра̄джа, досо бходжанасса, кот̣т̣хассевесо досо йадидам̣ аггидуббалата̄. евамева кхо, маха̄ра̄джа, висаме лин̇ге лин̇гадуббалата̄йа арахаттам̣ патто гихӣ тасмим̣ йева дивасе паббаджати ва̄ паринибба̄йати ва̄. несо, маха̄ра̄джа, досо арахаттасса, гихилин̇гассевесо досо йадидам̣ лин̇гадуббалата̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, париттам̣ тин̣асала̄кам̣ упари гаруке па̄са̄н̣е т̣хапите дуббалата̄йа бхиджджитва̄ патати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, арахаттам̣ патто гихӣ тена лин̇гена арахаттам̣ дха̄ретум̣ асакконто тасмим̣ йева дивасе паббаджати ва̄ паринибба̄йати ва̄.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо абало дуббало нихӣнаджаччо париттапун̃н̃о махатимаха̄раджджам̣ лабхитва̄ кхан̣ена парипатати паридхам̣сати осаккати, на саккоти иссарийам̣ дха̄ретум̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, арахаттам̣ патто гихӣ тена лин̇гена арахаттам̣ дха̄ретум̣ на саккоти, тена ка̄ран̣ена тасмим̣ йева дивасе паббаджати ва̄ паринибба̄йати ва̄’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

кхӣн̣а̄савабха̄вапан̃хо дутийо.

3. кхӣн̣а̄савасатисаммосапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, аттхи арахато сатисаммосо’’ти? ‘‘вигатасатисаммоса̄ кхо, маха̄ра̄джа, араханто, наттхи араханта̄нам̣ сатисаммосо’’ти. ‘‘а̄паджджеййа пана, бханте, араха̄ а̄патти’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘кисмим̣ ваттхусми’’нти? ‘‘кут̣ика̄ре, маха̄ра̄джа, сан̃чаритте, вика̄ле ка̄ласан̃н̃а̄йа, пава̄рите аппава̄ритасан̃н̃а̄йа, анатиритте атириттасан̃н̃а̄йа̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘йе а̄паттим̣ а̄паджджанти, те двӣхи ка̄ран̣ехи а̄паджджанти ана̄дарийена ва̄ аджа̄нанена ва̄’ти. апи ну кхо, бханте, арахато ана̄дарийам̣ хоти, йам̣ араха̄ а̄паттим̣ а̄паджджатӣ’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, араха̄ а̄паттим̣ а̄паджджати, наттхи ча арахато ана̄дарийам̣, тена хи аттхи арахато сатисаммосо’’ти? ‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, арахато сатисаммосо, а̄паттин̃ча араха̄ а̄паджджатӣ’’ти.

‘‘тена хи, бханте, ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехи, ким̣ таттха ка̄ран̣а’’нти? ‘‘двеме, маха̄ра̄джа, килеса̄ локаваджджам̣ пан̣н̣аттиваджджан̃ча̄ти. катамам̣, маха̄ра̄джа, локаваджджам̣? даса акусалакаммапатха̄, идам̣ вуччати локаваджджам̣. катамам̣ пан̣н̣аттиваджджам̣? йам̣ локе аттхи саман̣а̄нам̣ анануччхавикам̣ анануломикам̣, гихӣнам̣ анаваджджам̣. таттха бхагава̄ са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃апети ‘йа̄ваджӣвам̣ анатиккаманӣйа’нти. вика̄лабходжанам̣, маха̄ра̄джа, локасса анаваджджам̣, там̣ джинаса̄сане ваджджам̣. бхӯтага̄мавикопанам̣, маха̄ра̄джа, локасса анаваджджам̣, там̣ джинаса̄сане ваджджам̣. удаке хассадхаммам̣, маха̄ра̄джа, локасса анаваджджам̣, там̣ джинаса̄сане ваджджам̣. ити еварӯпа̄ни еварӯпа̄ни, маха̄ра̄джа, джинаса̄сане ваджджа̄ни, идам̣ вуччати пан̣н̣аттиваджджам̣.

‘‘локаваджджам̣ абхаббо кхӣн̣а̄саво там̣ аджджха̄чаритум̣, йам̣ килесам̣ пан̣н̣аттиваджджам̣, там̣ аджа̄нанто а̄паджджеййа. ависайо, маха̄ра̄джа, екаччасса арахато саббам̣ джа̄нитум̣, на хи тасса балам̣ аттхи саббам̣ джа̄нитум̣. анан̃н̃а̄там̣, маха̄ра̄джа, арахато иттхипуриса̄нам̣ на̄мампи готтампи, маггопи тасса махийа̄ анан̃н̃а̄то; вимуттим̣ йева, маха̄ра̄джа, екаччо араха̄ джа̄неййа; чхал̣абхин̃н̃о араха̄ сакависайам̣ джа̄неййа; саббан̃н̃ӯ, маха̄ра̄джа, татха̄гатова саббам̣ джа̄на̄тӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

кхӣн̣а̄савасатисаммосапан̃хо татийо.

4. локе наттхибха̄вапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, диссанти локе буддха̄, диссанти паччекабуддха̄, диссанти татха̄гатасса са̄вака̄, диссанти чаккаваттира̄джа̄но, диссанти падесара̄джа̄но, диссанти деваманусса̄, диссанти садхана̄, диссанти адхана̄, диссанти сугата̄, диссанти дуггата̄, диссати пурисасса иттхилин̇гам̣ па̄тубхӯтам̣, диссати иттхийа̄ пурисалин̇гам̣ па̄тубхӯтам̣, диссати сукатам̣ дуккатам̣ каммам̣, диссанти калйа̄н̣апа̄пака̄нам̣ камма̄нам̣ випа̄кӯпабхогино сатта̄, аттхи локе сатта̄ ан̣д̣аджа̄ джала̄буджа̄ сам̣седаджа̄ опапа̄тика̄, аттхи сатта̄ апада̄ двипада̄ чатуппада̄ бахуппада̄, аттхи локе йаккха̄ раккхаса̄ кумбхан̣д̣а̄ асура̄ да̄нава̄ гандхабба̄ пета̄ писа̄ча̄, аттхи киннара̄ махорага̄ на̄га̄ супан̣н̣а̄ сиддха̄ виджджа̄дхара̄, аттхи хаттхӣ асса̄ га̄во махим̣са̄ [махиса̄ (сӣ. пӣ.)] от̣т̣ха̄ гадрабха̄ аджа̄ ел̣ака̄ мига̄ сӯкара̄ сӣха̄ бйаггха̄ дӣпӣ аччха̄ кока̄ тараччха̄ сон̣а̄ син̇га̄ла̄, аттхи бахувидха̄ сакун̣а̄, аттхи суван̣н̣ам̣ раджатам̣ мутта̄ ман̣и сан̇кхо сила̄ пава̄л̣ам̣ лохитан̇ко маса̄рагаллам̣ вел̣урийо ваджирам̣ пхаликам̣ ка̄л̣алохам̣ тамбалохам̣ ват̣т̣алохам̣ кам̣салохам̣, аттхи кхомам̣ косеййам̣ каппа̄сикам̣ са̄н̣ам̣ бхан̇гам̣ камбалам̣, аттхи са̄ли вӣхи йаво кан̇гу кудрӯсо варако годхӯмо мугго, ма̄со тилам̣ кулаттхам̣, аттхи мӯлагандхо са̄рагандхо пхеггугандхо тачагандхо паттагандхо пуппхагандхо пхалагандхо саббагандхо, аттхи тин̣а лата̄ гаччха руккха осадхи ванаппати надӣ паббата самудда маччхакаччхапа̄ саббам̣ локе аттхи. йам̣, бханте, локе наттхи, там̣ ме катхехӣ’’ти.

‘‘тӣн̣има̄ни, маха̄ра̄джа, локе наттхи. катама̄ни тӣн̣и? сачетана̄ ва̄ ачетана̄ ва̄ аджара̄мара̄ локе наттхи, сан̇кха̄ра̄нам̣ ниччата̄ наттхи, параматтхена саттӯпаладдхи наттхи, има̄ни кхо, маха̄ра̄джа, тӣн̣и локе наттхӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

локе наттхибха̄вапан̃хо чатуттхо.

5. акаммаджа̄дипан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, диссанти локе камманиббатта̄, диссанти хетуниббатта̄, диссанти утуниббатта̄, йам̣ локе акаммаджам̣ ахетуджам̣ анутуджам̣, там̣ ме катхехӣ’’ти. ‘‘двеме, маха̄ра̄джа, локасмим̣ акаммаджа̄ ахетуджа̄ анутуджа̄. катаме две? а̄ка̄со, маха̄ра̄джа, акаммаджо ахетуджо анутуджо; нибба̄нам̣, маха̄ра̄джа, акаммаджам̣ ахетуджам̣ анутуджам̣. име кхо, маха̄ра̄джа, две акаммаджа̄ ахетуджа̄ анутуджа̄’’ти.

‘‘ма̄, бханте на̄гасена, джинавачанам̣ маккхехи, ма̄ аджа̄нитва̄ пан̃хам̣ бйа̄карохӣ’’ти. ‘‘ким̣ кхо, маха̄ра̄джа, ахам̣ вада̄ми, йам̣ мам̣ твам̣ евам̣ вадеси ‘ма̄, бханте на̄гасена, джинавачанам̣ маккхехи, ма̄ аджа̄нитва̄ пан̃хам̣ бйа̄карохӣ’’’ти? ‘‘бханте на̄гасена, йуттамидам̣ та̄ва ваттум̣ ‘а̄ка̄со акаммаджо ахетуджо анутуджо’ти. анекасатехи пана, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ехи бхагавата̄ са̄вака̄нам̣ нибба̄насса саччхикирийа̄йа магго аккха̄то, атха ча пана твам̣ евам̣ вадеси ‘ахетуджам̣ нибба̄на’’’нти. ‘‘саччам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ анекасатехи ка̄ран̣ехи са̄вака̄нам̣ нибба̄насса саччхикирийа̄йа магго аккха̄то, на ча пана нибба̄насса уппа̄да̄йа хету аккха̄то’’ти.

‘‘еттха майам̣, бханте на̄гасена, андхака̄рато андхака̄ратарам̣ пависа̄ма, ванато ванатарам̣ пависа̄ма, гаханато гаханатарам̣ [гаханантарато гаханантарам̣ (ка.)] пависа̄ма, йатра хи на̄ма нибба̄насса саччхикирийа̄йа хету аттхи, тасса пана дхаммасса уппа̄да̄йа хету наттхи. йади, бханте на̄гасена, нибба̄насса саччхикирийа̄йа хету аттхи, тена хи нибба̄насса уппа̄да̄йапи хету иччхитаббо.

‘‘йатха̄ пана, бханте на̄гасена, путтасса пита̄ аттхи, тена ка̄ран̣ена питунопи пита̄ иччхитаббо. йатха̄ антева̄сикасса а̄чарийо аттхи, тена ка̄ран̣ена а̄чарийассапи а̄чарийо иччхитаббо. йатха̄ ан̇курасса бӣджам̣ аттхи, тена ка̄ран̣ена бӣджассапи бӣджам̣ иччхитаббам̣. евамева кхо, бханте на̄гасена, йади нибба̄насса саччхикирийа̄йа хету аттхи, тена ка̄ран̣ена нибба̄насса уппа̄да̄йапи хету иччхитаббо.

‘‘йатха̄ руккхасса ва̄ лата̄йа ва̄ агге сати тена ка̄ран̣ена маджджхампи аттхи, мӯлампи аттхи. евамева кхо, бханте на̄гасена, йади нибба̄насса саччхикирийа̄йа хету аттхи, тена ка̄ран̣ена нибба̄насса уппа̄да̄йапи хету иччхитаббо’’’ти.

‘‘ануппа̄данӣйам̣, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣, тасма̄ на нибба̄насса уппа̄да̄йа хету аккха̄то’’ти. ‘‘ин̇гха, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ам̣ дассетва̄ ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехи, йатха̄хам̣ джа̄неййам̣ нибба̄насса саччхикирийа̄йа хету аттхи, нибба̄насса уппа̄да̄йа хету наттхӣ’’ти.

‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, саккаччам̣ сотам̣ одаха, са̄дхукам̣ сун̣охи, ваккха̄ми таттха ка̄ран̣ам̣, саккун̣еййа, маха̄ра̄джа, пурисо па̄катикена балена ито химавантам̣ паббатара̄джам̣ упаганту’’нти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘саккун̣еййа пана со, маха̄ра̄джа, пурисо па̄катикена балена химавантам̣ паббатара̄джам̣ идха а̄хариту’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сакка̄ нибба̄насса саччхикирийа̄йа магго аккха̄тум̣, на сакка̄ нибба̄насса уппа̄да̄йа хету дассетум̣.

‘‘саккун̣еййа, маха̄ра̄джа, пурисо па̄катикена балена маха̄самуддам̣ на̄ва̄йа уттаритва̄ па̄риматӣрам̣ ганту’’нти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти? ‘‘саккун̣еййа пана со, маха̄ра̄джа, пурисо па̄катикена балена маха̄самуддасса па̄риматӣрам̣ идха а̄хариту’’нти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сакка̄ нибба̄насса саччхикирийа̄йа магго аккха̄тум̣, на сакка̄ нибба̄насса уппа̄да̄йа хету дассетум̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? асан̇кхататта̄ дхаммасса̄’’ти.

‘‘асан̇кхатам̣, бханте на̄гасена, нибба̄на’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, асан̇кхатам̣ нибба̄нам̣ на кехичи катам̣, нибба̄нам̣, маха̄ра̄джа, на ваттаббам̣ уппаннанти ва̄ ануппаннанти ва̄ уппа̄данӣйанти ва̄ атӣтанти ва̄ ана̄гатанти ва̄ паччуппаннанти ва̄ чаккхувин̃н̃еййанти ва̄ сотавин̃н̃еййанти ва̄ гха̄навин̃н̃еййанти ва̄ дживха̄вин̃н̃еййанти ва̄ ка̄йавин̃н̃еййанти ва̄’’ти. ‘‘йади, бханте на̄гасена, нибба̄нам̣ на уппаннам̣ на ануппаннам̣ на уппа̄данӣйам̣ на атӣтам̣ на ана̄гатам̣ на паччуппаннам̣ на чаккхувин̃н̃еййам̣ на сотавин̃н̃еййам̣ на гха̄навин̃н̃еййам̣ на дживха̄вин̃н̃еййам̣ на ка̄йавин̃н̃еййам̣, тена хи, бханте на̄гасена, тумхе наттхидхаммам̣ нибба̄нам̣ ападисатха ‘наттхи нибба̄на’нти. ‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣, мановин̃н̃еййам̣ нибба̄нам̣, висуддхена ма̄насена пан̣ӣтена уджукена ана̄варан̣ена нира̄мисена самма̄пат̣ипанно арийаса̄вако нибба̄нам̣ пассатӣ’’ти.

‘‘кӣдисам̣ пана там̣, бханте, нибба̄нам̣, йам̣ там̣ опаммехи а̄дӣпанӣйам̣ ка̄ран̣ехи мам̣ сан̃н̃а̄пехи, йатха̄ аттхидхаммам̣ опаммехи а̄дӣпанӣйа’’нти. ‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, ва̄то на̄ма̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘ин̇гха, маха̄ра̄джа, ва̄там̣ дассехи ван̣н̣ато ва̄ сан̣т̣ха̄нато ва̄ ан̣ум̣ ва̄ тхӯлам̣ ва̄ дӣгхам̣ ва̄ рассам̣ ва̄’’ти. ‘‘на сакка̄, бханте на̄гасена, ва̄то упадассайитум̣, на со ва̄то хаттхаггахан̣ам̣ ва̄ ниммадданам̣ ва̄ упети, апи ча аттхи со ва̄то’’ти. ‘‘йади, маха̄ра̄джа, на сакка̄ ва̄то упадассайитум̣, тена хи наттхи ва̄то’’ти? ‘‘джа̄на̄махам̣, бханте на̄гасена, ва̄то аттхӣти ме хадайе анупавит̣т̣хам̣, на ча̄хам̣ саккоми ва̄там̣ упадассайиту’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, аттхи нибба̄нам̣, на ча сакка̄ нибба̄нам̣ упадассайитум̣ ван̣н̣ена ва̄ сан̣т̣ха̄нена ва̄’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, сӯпадасситам̣ опаммам̣, суниддит̣т̣хам̣ ка̄ран̣ам̣, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄ми ‘аттхи нибба̄на’’’нти.

акаммаджа̄дипан̃хо пан̃чамо.

6. каммаджа̄дипан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, катаме еттха каммаджа̄, катаме хетуджа̄, катаме утуджа̄, катаме на каммаджа̄, на хетуджа̄, на утуджа̄’’ти? ‘‘йе кечи, маха̄ра̄джа, сатта̄ сачетана̄, саббе те каммаджа̄; агги ча сабба̄ни ча бӣджаджа̄та̄ни хетуджа̄ни; патхавӣ ча паббата̄ ча удакан̃ча ва̄то ча, саббе те утуджа̄; а̄ка̄со ча нибба̄нан̃ча име две акаммаджа̄ ахетуджа̄ анутуджа̄. нибба̄нам̣ пана, маха̄ра̄джа, на ваттаббам̣ каммаджанти ва̄ хетуджанти ва̄ утуджанти ва̄ уппаннанти ва̄ ануппаннанти ва̄ уппа̄данӣйанти ва̄ атӣтанти ва̄ ана̄гатанти ва̄ паччуппаннанти ва̄ чаккхувин̃н̃еййанти ва̄ сотавин̃н̃еййанти ва̄ гха̄навин̃н̃еййанти ва̄ дживха̄вин̃н̃еййанти ва̄ ка̄йавин̃н̃еййанти ва̄, апи ча, маха̄ра̄джа, мановин̃н̃еййам̣ нибба̄нам̣, йам̣ со самма̄пат̣ипанно арийаса̄вако висуддхена н̃а̄н̣ена пассатӣ’’ти. ‘‘раман̣ӣйо, бханте на̄гасена, пан̃хо сувиниччхито ниссам̣сайо екантагато, вимати уппаччхинна̄, твам̣ ган̣иварапаварама̄саджджа̄’’ти.

каммаджа̄дипан̃хо чхат̣т̣хо.

7. йаккхапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, аттхи локе йаккха̄ на̄ма̄’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, аттхи локе йаккха̄ на̄ма̄’’ти. ‘‘чаванти пана те, бханте, йаккха̄ тамха̄ йонийа̄’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, чаванти те йаккха̄ тамха̄ йонийа̄’’ти. ‘‘кисса пана, бханте на̄гасена, тесам̣ мата̄нам̣ йаккха̄нам̣ сарӣрам̣ на диссати, кун̣апагандхопи на ва̄йатӣ’’ти? ‘‘диссати, маха̄ра̄джа, мата̄нам̣ йаккха̄нам̣ сарӣрам̣, кун̣апагандхопи тесам̣ ва̄йати, мата̄нам̣, маха̄ра̄джа, йаккха̄нам̣ сарӣрам̣ кӣт̣аван̣н̣ена ва̄ диссати, кимиван̣н̣ена ва̄ диссати, кипилликаван̣н̣ена ва̄ диссати, пат̣ан̇гаван̣н̣ена ва̄ диссати, ахиван̣н̣ена ва̄ диссати, виччхикаван̣н̣ена ва̄ диссати, сатападиван̣н̣ена ва̄ диссати, диджаван̣н̣ена ва̄ диссати, мигаван̣н̣ена ва̄ диссатӣ’’ти. ‘‘ко хи, бханте на̄гасена, ан̃н̃о идам̣ пан̃хам̣ пут̣т̣хо висаджджеййа ан̃н̃атра тава̄дисена буддхимата̄’’ти.

йаккхапан̃хо саттамо.

8. анавасесасиккха̄падапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, йе те ахесум̣ тикиччхака̄нам̣ пуббака̄ а̄чарийа̄ сеййатхидам̣, на̄радо дхаммантарӣ [дханвантарӣ (?)] ан̇гирасо капило кан̣д̣арагги са̄мо атуло пуббакачча̄йано, саббепете а̄чарийа̄ саким̣ йева рогуппаттин̃ча нида̄нан̃ча сабха̄ван̃ча самут̣т̣ха̄нан̃ча тикиччхан̃ча кирийан̃ча сиддха̄сиддхан̃ча саббам̣ там̣ [сантам̣ (ка.)] ниравасесам̣ джа̄нитва̄ ‘имасмим̣ ка̄йе еттака̄ рога̄ уппаджджиссантӣ’ти екаппаха̄рена кала̄пагга̄хам̣ каритва̄ суттам̣ бандхим̣су, асаббан̃н̃уно ете саббе, кисса пана татха̄гато саббан̃н̃ӯ сама̄но ана̄гатам̣ кирийам̣ буддхан̃а̄н̣ена джа̄нитва̄ ‘еттаке на̄ма ваттхусмим̣ еттакам̣ на̄ма сиккха̄падам̣ пан̃н̃апетаббам̣ бхависсатӣ’ти париччхиндитва̄ анавасесато сиккха̄падам̣ на пан̃н̃апеси, уппаннуппанне ваттхусмим̣ айасе па̄кат̣е досе виттха̄рике путхугате уджджха̄йантесу мануссесу тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃апесӣ’’ти?

‘‘н̃а̄таметам̣, маха̄ра̄джа, татха̄гатасса ‘имасмим̣ самайе имесу мануссесу са̄дхикам̣ дийад̣д̣хасиккха̄падасатам̣ пан̃н̃апетаббам̣ бхависсатӣ’ти, апи ча татха̄гатасса евам̣ ахоси ‘саче кхо ахам̣ са̄дхикам̣ дийад̣д̣хасиккха̄падасатам̣ екаппаха̄рам̣ пан̃н̃апесса̄ми, маха̄джано санта̄сама̄паджджиссати ‘бахукам̣ идха раккхитаббам̣, дуккарам̣ вата бхо саман̣асса готамасса са̄сане паббаджиту’нти, паббаджитука̄ма̄пи на паббаджиссанти, вачанан̃ча ме на саддахиссанти, асаддаханта̄ те манусса̄ апа̄йага̄мино бхависсанна-ти уппаннуппанне ваттхусмим̣ дхаммадесана̄йа вин̃н̃а̄петва̄ па̄кат̣е досе сиккха̄падам̣ пан̃н̃апесса̄мӣ’’’ти. ‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, буддха̄нам̣, аббхутам̣, бханте на̄гасена, буддха̄нам̣, йа̄ва махантам̣ татха̄гатасса саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣, еваметам̣, бханте на̄гасена, суниддит̣т̣хо есо аттхо татха̄гатена, ‘бахукам̣ идха сиккхитабба’нти сутва̄ сатта̄нам̣ санта̄со уппаджджеййа, екопи джинаса̄сане на паббаджеййа, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

анавасесасиккха̄падапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. сӯрийатапанапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, айам̣ сӯрийо саббака̄лам̣ кат̣хинам̣ тапати, уда̄ху кин̃чика̄лам̣ мандам̣ тапатӣ’’ти? ‘‘саббака̄лам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийо кат̣хинам̣ тапати, на кин̃чика̄лам̣ мандам̣ тапатӣ’’ти. ‘‘йади, бханте на̄гасена, сӯрийо саббака̄лам̣ кат̣хинам̣ тапати, кисса пана аппекада̄ сӯрийо кат̣хинам̣ тапати, аппекада̄ мандам̣ тапатӣ’’ти? ‘‘чатта̄роме, маха̄ра̄джа, сӯрийасса рога̄, йесам̣ ан̃н̃атарена рогена пат̣ипӣл̣ито сӯрийо мандам̣ тапати. катаме чатта̄ро? аббхам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийасса рого, тена рогена пат̣ипӣл̣ито сӯрийо мандам̣ тапати. махика̄, маха̄ра̄джа, сӯрийасса рого, тена рогена пат̣ипӣл̣ито сӯрийо мандам̣ тапати. мегхо, маха̄ра̄джа, сӯрийасса рого, тена рогена пат̣ипӣл̣ито сӯрийо мандам̣ тапати. ра̄ху, маха̄ра̄джа, сӯрийасса рого, тена рогена пат̣ипӣл̣ито сӯрийо мандам̣ тапати. име кхо, маха̄ра̄джа, чатта̄ро сӯрийасса рога̄, йесам̣ ан̃н̃атарена рогена пат̣ипӣл̣ито сӯрийо мандам̣ тапатӣ’’ти. ‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣, бханте на̄гасена, сӯрийассапи та̄ва теджосампаннасса рого уппаджджиссати, киман̇гам̣ пана ан̃н̃есам̣ сатта̄нам̣, наттхи, бханте, еса̄ вибхатти ан̃н̃асса ан̃н̃атра тава̄дисена буддхимата̄’’ти.

сӯрийатапанапан̃хо навамо.

10. кат̣хинатапанапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, кисса хеманте сӯрийо кат̣хинам̣ тапати, но татха̄ гимхе’’ти? ‘‘гимхе, маха̄ра̄джа, анупахатам̣ хоти раджоджаллам̣, ва̄таккхубхита̄ рен̣ӯ гагана̄нугата̄ хонти, а̄ка̄сепи аббха̄ субахала̄ хонти, маха̄ва̄то ча адхиматтам̣ ва̄йати, те саббе на̄на̄кула̄ сама̄йута̄ сӯрийарам̣сийо пидаханти, тена гимхе сӯрийо мандам̣ тапати.

‘‘хеманте пана, маха̄ра̄джа, хет̣т̣ха̄ патхавӣ ниббута̄ хоти, упари маха̄мегхо упат̣т̣хито хоти, упасантам̣ хоти раджоджаллам̣, рен̣у ча сантасантам̣ гагане чарати, вигатавала̄хако ча хоти а̄ка̄со, ва̄то ча мандамандам̣ ва̄йати, етесам̣ упаратийа̄ висуддха̄ [висада̄ (сӣ. пӣ.)] хонти сӯрийарам̣сийо, упагха̄тавимуттасса сӯрийасса та̄по ати вийа тапати. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена сӯрийо хеманте кат̣хинам̣ тапати, но татха̄ гимхе’’ти. ‘‘саббӣтимутто, бханте, сӯрийо кат̣хинам̣ тапати, мегха̄дисахагато кат̣хинам̣ на тапатӣ’’ти.

кат̣хинатапанапан̃хо дасамо.

ниппапан̃чавагго дутийо.

имасмим̣ вагге даса пан̃ха̄.

3. вессантаравагго

1. вессантарапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, саббева бодхисатта̄ путтада̄рам̣ денти, уда̄ху вессантаренева ран̃н̃а̄ путтада̄рам̣ динна’’нти? ‘‘саббепи, маха̄ра̄джа, бодхисатта̄ путтада̄рам̣ денти, на вессантаренева ран̃н̃а̄ путтада̄рам̣ динна’’нти. ‘‘апи ча кхо, бханте на̄гасена, тесам̣ ануматена дентӣ’’ти. ‘‘бхарийа̄, маха̄ра̄джа, анумата̄, да̄рака̄ пана ба̄лата̄йа вилапим̣су [ла̄лапим̣су (сӣ. пӣ.)], йади те аттхато джа̄неййум̣, тепи анумодеййум̣, на те вилапеййу’’нти.

‘‘дуккарам̣, бханте на̄гасена, бодхисаттена катам̣, йам̣ со аттано орасе пийе путте бра̄хман̣асса да̄саттха̄йа ада̄си.

‘‘идампи дутийам̣ дуккарато дуккаратарам̣, йам̣ со аттано орасе пийе путте ба̄лаке тарун̣аке лата̄йа бандхитва̄ тена бра̄хман̣ена лата̄йа анумаджджӣйанте дисва̄ аджджхупеккхи.

‘‘идампи татийам̣ дуккарато дуккаратарам̣, йам̣ со сакена балена бандхана̄ муччитва̄ а̄гате да̄раке са̄раджджамупагате пунадева лата̄йа бандхитва̄ ада̄си.

‘‘идампи чатуттхам̣ дуккарато дуккаратарам̣, йам̣ со да̄раке ‘айам̣ кхо, та̄та, йаккхо кха̄дитум̣ нети амхе’ти вилапанте ‘ма̄ бха̄йиттха̄’ти на асса̄сеси.

‘‘идампи пан̃чамам̣ дуккарато дуккаратарам̣, йам̣ со джа̄лисса кума̄расса рудама̄насса па̄десу нипатитва̄ ‘алам̣, та̄та, кан̣ха̄джинам̣ ниваттехи, ахамева гаччха̄ми йаккхена саха, кха̄дату мам̣ йаккхо’ти йа̄чама̄насса евам̣ на сампат̣иччхи.

‘‘идампи чхат̣т̣хам̣ дуккарато дуккаратарам̣, йам̣ со джа̄лисса кума̄расса ‘па̄са̄н̣асамам̣ нӯна те, та̄та, хадайам̣, йам̣ твам̣ амха̄кам̣ дуккхита̄нам̣ пеккхама̄но ниммануссаке браха̄ран̃н̃е йаккхена нӣйама̄не на нива̄ресӣ’ти вилапама̄насса ка̄рун̃н̃ам̣ на̄ка̄си.

‘‘идампи саттамам̣ дуккарато дуккаратарам̣, йам̣ тасса рул̣арул̣асса бхӣмабхӣмасса нӣте да̄раке адассанам̣ гамите на пхали хадайам̣ сатадха̄ ва̄ сахассадха̄ ва̄, пун̃н̃ака̄мена мануджена ким̣ парадуккха̄панена, нану на̄ма сакада̄нам̣ да̄таббам̣ хотӣ’’ти?

‘‘дуккарасса, маха̄ра̄джа, кататта̄ бодхисаттасса киттисаддо дасасахассийа̄ локадха̄туйа̄ садевамануссесу аббхуггато, дева̄ девабхаване пакиттенти, асура̄ асурабхаване пакиттенти, гарул̣а̄ гарул̣абхаване пакиттенти, на̄га̄ на̄габхаване пакиттенти, йаккха̄ йаккхабхаване пакиттенти, анупуббена тасса киттисаддо парампара̄йа аджджетарахи идха амха̄кам̣ самайам̣ ануппатто, там̣ майам̣ да̄нам̣ пакиттента̄ викопента̄ нисинна̄ судиннам̣, уда̄ху дуддиннанти. со кхо пана̄йам̣, маха̄ра̄джа, киттисаддо нипун̣а̄нам̣ вин̃н̃ӯнам̣ видӯнам̣ вибха̄вӣнам̣ бодхисатта̄нам̣ даса гун̣е анудассати. катаме даса? агедхата̄ нира̄лайата̄ ча̄го паха̄нам̣ апунара̄ваттита̄ сукхумата̄ махантата̄ дуранубодхата̄ дуллабхата̄ асадисата̄ буддхадхаммасса, со кхо пана̄йам̣, маха̄ра̄джа, киттисаддо нипун̣а̄нам̣ вин̃н̃ӯнам̣ видӯнам̣ вибха̄вӣнам̣ бодхисатта̄нам̣ име даса гун̣е анудассатӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йо парам̣ дуккха̄петва̄ да̄нам̣ дети, апи ну там̣ да̄нам̣ сукхавипа̄кам̣ хоти саггасам̣ваттаника’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, ким̣ ваттабба’’нти. ‘‘ин̇гха, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ам̣ упадассехӣ’’ти. ‘‘идха, маха̄ра̄джа, кочи саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ сӣлава̄ хоти калйа̄н̣адхаммо, со бхавеййа паккхахато ва̄ пӣт̣хасаппӣ ва̄ ан̃н̃атарам̣ ва̄ бйа̄дхим̣ а̄панно, таменам̣ йо кочи пун̃н̃ака̄мо йа̄нам̣ а̄ропетва̄ паттхитам̣ десаманупа̄пеййа, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, тасса пурисасса татонида̄нам̣ кин̃чи сукхам̣ ниббаттеййа саггасам̣ваттаникам̣ там̣ камма’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, ким̣ ваттаббам̣? хаттхийа̄нам̣ ва̄ со, бханте, пурисо лабхеййа ассайа̄нам̣ ва̄ ратхайа̄нам̣ ва̄, тхале тхалайа̄нам̣ джале джалайа̄нам̣ девесу девайа̄нам̣ мануссесу мануссайа̄нам̣, тадануччхавикам̣ тадануломикам̣ бхаве бхаве ниббаттеййа, тадануччхавика̄ни тадануломика̄ни часса сукха̄ни ниббаттеййум̣, сугатито сугатим̣ гаччхеййа, тенева камма̄бхисандена иддхийа̄нам̣ абхируйха паттхитам̣ нибба̄нанагарам̣ па̄пун̣еййа̄’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, парадуккха̄панена диннада̄нам̣ сукхавипа̄кам̣ хоти саггасам̣ваттаникам̣, йам̣ со пурисо балӣбадде дуккха̄петва̄ еварӯпам̣ сукхам̣ анубхавати.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йатха̄ парадуккха̄панена диннада̄нам̣ сукхавипа̄кам̣ хоти саггасам̣ваттаникам̣. идха, маха̄ра̄джа, йо кочи ра̄джа̄ джанападато дхаммикам̣ балим̣ уддхара̄петва̄ а̄н̣а̄паваттанена да̄нам̣ дадеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, ра̄джа̄ татонида̄нам̣ кин̃чи сукхам̣ анубхавеййа саггасам̣ваттаникам̣ там̣ да̄на’’нти? ‘‘а̄ма, бханте, ким̣ ваттаббам̣, татонида̄нам̣ со, бханте, ра̄джа̄ уттарим̣ анекасатасахассагун̣ам̣ лабхеййа. ра̄джӯнам̣ атира̄джа̄ бхавеййа, дева̄нам̣ атидево бхавеййа, брахма̄нам̣ атибрахма̄ бхавеййа, саман̣а̄нам̣ атисаман̣о бхавеййа, бра̄хман̣а̄нам̣ атибра̄хман̣о бхавеййа, араханта̄нам̣ атиараха̄ [атиараханто (сйа̄. ка.)] бхавеййа̄’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, парадуккха̄панена диннада̄нам̣ сукхавипа̄кам̣ хоти саггасам̣ваттаникам̣, йам̣ со ра̄джа̄ балина̄ джанам̣ пӣл̣етва̄ диннада̄нена еварӯпам̣ уттарим̣ йасасукхам̣ анубхаватӣ’’ти.

‘‘атида̄нам̣, бханте на̄гасена, вессантарена ран̃н̃а̄ диннам̣, йам̣ со сакам̣ бхарийам̣ парасса бхарийаттха̄йа ада̄си, саке орасе путте бра̄хман̣асса да̄саттха̄йа ада̄си, атида̄нам̣ на̄ма, бханте на̄гасена, локе видӯхи ниндитам̣ гарахитам̣, йатха̄ на̄ма, бханте на̄гасена, атибха̄рена сакат̣асса аккхо бхиджджати, атибха̄рена на̄ва̄ осӣдати, атибхуттена бходжанам̣ висамам̣ парин̣амати, ативассена дхан̃н̃ам̣ винассати, атида̄нена бхогаккхайам̣ упети, атита̄пена патхавӣ упад̣айхати, атира̄гена умматтако хоти, атидосена ваджджхо хоти, атимохена анайам̣ а̄паджджати, атилобхена чораггахан̣амупагаччхати, атибхайена нируджджхати, атипӯрена надӣ уттарати, атива̄тена асани патати, атиаггина̄ оданам̣ уттарати, атисан̃чаран̣ена на чирам̣ джӣвати. евамева кхо, бханте на̄гасена, атида̄нам̣ на̄ма локе видӯхи ниндитам̣ гарахитам̣, атида̄нам̣, бханте на̄гасена, вессантарена ран̃н̃а̄ диннам̣, на таттха кин̃чи пхалам̣ иччхитабба’’нти.

‘‘атида̄нам̣, маха̄ра̄джа, локе видӯхи ван̣н̣итам̣ тхутам̣ пасаттхам̣, йе кечи йа̄дисам̣ кӣдисам̣ да̄нам̣ денти [кечи йа̄дисам̣ та̄дисам̣ да̄нам̣ денти (сйа̄.)], атида̄нада̄йӣ локе киттим̣ па̄пун̣а̄ти. йатха̄, маха̄ра̄джа, атипаварата̄йа диббам̣ ванамӯлам̣ гахитампи хаттхапа̄се т̣хита̄нам̣ параджана̄нам̣ на дассайати, агадо атиджаччата̄йа [атиусабхата̄йа (ка.)] пӣл̣а̄йа самуггха̄тако рога̄нам̣ антакаро, агги атиджотита̄йа д̣ахати, удакам̣ атисӣтата̄йа нибба̄пети, падумам̣ парисуддхата̄йа на упалимпати ва̄рикаддамена, ман̣и атигун̣ата̄йа ка̄мададо, ваджирам̣ атитикхин̣ата̄йа виджджхати ман̣имутта̄пхаликам̣, патхавӣ атимахантата̄йа нарорагамигапаккхиджаласелапаббатадуме дха̄рети, самуддо атимахантата̄йа апарипӯран̣о, синеру атибха̄рата̄йа ачало, а̄ка̄со ативиттха̄рата̄йа ананто, сӯрийо атиппабхата̄йа тимирам̣ гха̄тети, сӣхо атиджа̄тита̄йа вигатабхайо, малло атибалавата̄йа пат̣ималлам̣ кхиппам̣ уккхипати, ра̄джа̄ атипун̃н̃ата̄йа адхипати, бхиккху атисӣлавантата̄йа на̄гайаккханарамарӯхи намассанӣйо, буддхо атиаггата̄йа [ативисит̣т̣хата̄йа (сйа̄.)] анупамо. евамева кхо, маха̄ра̄джа, атида̄нам̣ на̄ма локе видӯхи ван̣н̣итам̣ тхутам̣ пасаттхам̣, йе кечи йа̄дисам̣ кӣдисам̣ да̄нам̣ денти, атида̄нада̄йӣ локе киттим̣ па̄пун̣а̄ти, атида̄нена вессантаро ра̄джа̄ дасасахассийа̄ локадха̄туйа̄ ван̣н̣ито тхуто пасаттхо махито киттито, тенева атида̄нена вессантаро ра̄джа̄ аджджетарахи буддхо джа̄то агго садеваке локе.

‘‘аттхи пана, маха̄ра̄джа, локе т̣хапанӣйам̣ да̄нам̣, йам̣ даккхин̣еййе ануппатте на да̄табба’’нти? ‘‘даса кхо панима̄ни, бханте на̄гасена, да̄на̄ни, йа̄ни локе ада̄насаммата̄ни, йо та̄ни да̄на̄ни дети, со апа̄йага̄мӣ хоти. катама̄ни даса? маджджада̄нам̣, бханте на̄гасена, локе ада̄насамматам̣, йо там̣ да̄нам̣ дети, со апа̄йага̄мӣ хоти. самаджджада̄нам̣…пе… иттхида̄нам̣…пе… усабхада̄нам̣…пе… читтакаммада̄нам̣…пе… саттхада̄нам̣ …пе… висада̄нам̣…пе… сан̇кхаликада̄нам̣…пе… куккут̣асӯкарада̄нам̣…пе… тула̄кӯт̣ама̄накӯт̣ада̄нам̣, бханте на̄гасена, локе ада̄насамматам̣ хоти, йо там̣ да̄нам̣ дети, со апа̄йага̄мӣ хоти. има̄ни кхо, бханте на̄гасена, даса да̄на̄ни локе ада̄насаммата̄ни, йо та̄ни да̄на̄ни дети, со апа̄йага̄мӣ хотӣ’’ти.

‘‘на̄хам̣ там̣, маха̄ра̄джа, ада̄насамматам̣ пуччха̄ми, имам̣ кхва̄хам̣, маха̄ра̄джа, там̣ пуччха̄ми ‘аттхи пана, маха̄ра̄джа, локе т̣хапанӣйам̣ да̄нам̣, йам̣ даккхин̣еййе ануппатте на да̄табба’нти. ‘‘наттхи, бханте на̄гасена, локе т̣хапанӣйам̣ да̄нам̣. йам̣ даккхин̣еййе ануппатте на да̄таббам̣, читтаппаса̄де уппанне кечи даккхин̣еййа̄нам̣ бходжанам̣ денти, кечи аччха̄данам̣, кечи сайанам̣, кечи а̄васатхам̣, кечи аттхаран̣апа̄вуран̣ам̣, кечи да̄сида̄сам̣, кечи кхеттаваттхум̣, кечи двипадачатуппадам̣, кечи сатам̣ сахассам̣ сатасахассам̣, кечи маха̄раджджам̣, кечи джӣвитампи дентӣ’’ти. ‘‘йади пана, маха̄ра̄джа, кечи джӣвитампи денти, ким̣ ка̄ран̣а̄ вессантарам̣ да̄напатим̣ атиба̄л̣хам̣ парипа̄теси судинне путте ча да̄ре ча?

‘‘апи ну кхо, маха̄ра̄джа, аттхи локапакати лока̄чин̣н̣ам̣, лабхати пита̄ путтам̣ ин̣ат̣т̣о ва̄ а̄джӣвикапакато ва̄ а̄вапитум̣ ва̄ [а̄дха̄петум̣ ва̄ (сйа̄.), а̄дхапитум̣ ва̄ (ка.)] виккин̣итум̣ ва̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, лабхати пита̄ путтам̣ ин̣ат̣т̣о ва̄ а̄джӣвикапакато ва̄ а̄вапитум̣ ва̄ виккин̣итум̣ ва̄’’ти. ‘‘йади, маха̄ра̄джа, лабхати пита̄ путтам̣ ин̣ат̣т̣о ва̄ а̄джӣвикапакато ва̄ а̄вапитум̣ ва̄ виккин̣итум̣ ва̄, вессантаропи, маха̄ра̄джа, ра̄джа̄ алабхама̄но саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣ упаддуто дуккхито тасса дхаммадханасса пат̣ила̄бха̄йа путтада̄рам̣ а̄вапеси ча виккин̣и ча. ити, маха̄ра̄джа, вессантарена ран̃н̃а̄ ан̃н̃есам̣ диннам̣ йева диннам̣, катам̣ йева катам̣. кисса пана твам̣, маха̄ра̄джа, тена да̄нена вессантарам̣ да̄напатим̣ атиба̄л̣хам̣ апаса̄десӣ’’ти?

‘‘на̄хам̣, бханте на̄гасена, вессантарасса да̄напатино да̄нам̣ гараха̄ми, апи ча путтада̄рам̣ йа̄чанте ниминитва̄ атта̄нам̣ да̄табба’’нти. ‘‘етам̣ кхо, маха̄ра̄джа, асаббхика̄ран̣ам̣, йам̣ путтада̄рам̣ йа̄чанте атта̄нам̣ дадеййа, йам̣ йам̣ хи йа̄чанте там̣ тадева да̄таббам̣, етам̣ саппуриса̄нам̣ каммам̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, кочи пурисо па̄нӣйам̣ а̄хара̄пеййа, тасса йо бходжанам̣ дадеййа, апи ну со, маха̄ра̄джа, пурисо тасса киччака̄рӣ асса̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, йам̣ со а̄хара̄пети, тамева тасса денто киччака̄рӣ асса̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантаро ра̄джа̄ бра̄хман̣е путтада̄рам̣ йа̄чанте путтада̄рам̣ йева ада̄си. саче, маха̄ра̄джа, бра̄хман̣о вессантарасса сарӣрам̣ йа̄чеййа, на со, маха̄ра̄джа, атта̄нам̣ раккхеййа на кампеййа на раджджеййа, тасса диннам̣ париччаттам̣ йева сарӣрам̣ бхавеййа. саче, маха̄ра̄джа, кочи вессантарам̣ да̄напатим̣ упагантва̄ йа̄чеййа ‘да̄саттам̣ ме упехӣ’ти, диннам̣ париччаттам̣ йевасса сарӣрам̣ бхавеййа, на со датва̄ тапеййа [т̣хапеййа (сӣ.)], ран̃н̃о, маха̄ра̄джа, вессантарасса ка̄йо бахуса̄дха̄ран̣о.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пакка̄ мам̣сапеси бахуса̄дха̄ран̣а̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о вессантарасса ка̄йо бахуса̄дха̄ран̣о. йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пхалито [пхалино (?)] руккхо на̄на̄диджаган̣аса̄дха̄ран̣о, евамева кхо, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о вессантарасса ка̄йо бахуса̄дха̄ран̣о. ким̣ ка̄ран̣а̄? ‘ева̄хам̣ пат̣ипаджджанто самма̄самбодхим̣ па̄пун̣исса̄мӣ’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо адхано дханаттхико дханапарийесанам̣ чарама̄но аджапатхам̣ сан̇купатхам̣ веттапатхам̣ гаччхати, джалатхалава̄н̣иджджам̣ кароти, ка̄йена ва̄ча̄йа манаса̄ дханам̣ а̄ра̄дхети, дханаппат̣ила̄бха̄йа ва̄йамати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантаро да̄напати адхано буддхадханена саббан̃н̃утан̃а̄н̣аратанаппат̣ила̄бха̄йа йа̄чака̄нам̣ дханадхан̃н̃ам̣ да̄сида̄сам̣ йа̄нава̄ханам̣ сакаласа̄патеййам̣ сакам̣ путтада̄рам̣ атта̄нан̃ча чаджитва̄ самма̄самбодхим̣ йева парийесати.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, амаччо муддака̄мо мудда̄дхикаран̣ам̣ йам̣ кин̃чи гехе дханадхан̃н̃ам̣ хиран̃н̃асуван̣н̣ам̣, там̣ саббам̣ датва̄пи муддаппат̣ила̄бха̄йа ва̄йамати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантаро да̄напати саббам̣ там̣ ба̄хираббхантарадханам̣ датва̄ джӣвитампи паресам̣ датва̄ самма̄самбодхим̣ йева парийесати.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, вессантарасса да̄напатино евам̣ ахоси ‘йам̣ со бра̄хман̣о йа̄чати, тамева̄хам̣ тасса денто киччака̄рӣ на̄ма хомӣ’ти, евам̣ со тасса путтада̄рамада̄си. на кхо, маха̄ра̄джа, вессантаро да̄напати дессата̄йа бра̄хман̣асса путтада̄рамада̄си, на адассанака̄мата̄йа путтада̄рамада̄си, на атибахука̄ ме путтада̄ра̄, ‘на саккоми те посету’нти путтада̄рамада̄си, на уккан̣т̣хито ‘аппийа̄ ме’ти нӣхаритука̄мата̄йа путтада̄рамада̄си. атха кхо саббан̃н̃утан̃а̄н̣аратанассева пийатта̄ саббан̃н̃утан̃а̄н̣асса ка̄ран̣а̄ вессантаро ра̄джа̄ еварӯпам̣ атулам̣ випуламануттарам̣ пийам̣ мана̄пам̣ дайитам̣ па̄н̣асамам̣ путтада̄рада̄наварам̣ бра̄хман̣асса ада̄си.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена чарийа̄пит̣аке

‘‘‘на ме десса̄ убхо путта̄, маддӣ девӣ на дессийа̄;

саббан̃н̃утам̣ пийам̣ майхам̣, тасма̄ пийе ада̄саха’нти.

‘‘тасма̄, маха̄ра̄джа, вессатаро ра̄джа̄ путтада̄нам̣ [путтада̄рам̣ (ка.)] датва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ пависитва̄ нипаджджи. тасса атипемена дуккхитасса балавасоко уппаджджи, хадайаваттху ун̣хамахоси. на̄сика̄йа аппахонтийа̄ мукхена ун̣хе асса̄сапасса̄се виссаджджеси, ассӯни париваттитва̄ лохитабиндӯни хутва̄ неттехи никкхамим̣су. евамева кхо, маха̄ра̄джа, дуккхена вессантаро ра̄джа̄ бра̄хман̣асса путтада̄рамада̄си ‘ма̄ ме да̄напатхо париха̄йӣ’ти.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, вессантаро ра̄джа̄ две аттхавасе пат̣ичча бра̄хман̣асса две да̄раке ада̄си. катаме две? да̄напатхо ча ме апарихӣно бхависсати, дуккхите ча ме путтаке ванамӯлапхалехи итонида̄нам̣ аййако мочессатӣти. джа̄на̄ти хи, маха̄ра̄джа, вессантаро ра̄джа̄ ‘на ме да̄рака̄ сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣, име ча да̄раке аййако никкин̣иссати, евам̣ амха̄кампи гаманам̣ бхависсатӣ’ти. име кхо, маха̄ра̄джа, две аттхавасе пат̣ичча бра̄хман̣асса две да̄раке ада̄си.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, вессантаро ра̄джа̄ джа̄на̄ти ‘айам̣ кхо бра̄хман̣о джин̣н̣о вуд̣д̣хо махаллако дуббало бхагго дан̣д̣апара̄йан̣о кхӣн̣а̄йуко париттапун̃н̃о, несо саматтхо име да̄раке да̄сабхогена бхун̃джиту’нти. саккун̣еййа пана, маха̄ра̄джа, пурисо па̄катикена балена име чандимасӯрийе евам̣махиддхике евам̣маха̄нубха̄ве гахетва̄ пел̣а̄йа ва̄ самугге ва̄ паккхипитва̄ ниппабхе катва̄ тха̄лакапарибхогена [падӣпапарибхогена (сйа̄.)] парибхун̃джиту’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, имасмим̣ локе чандимасӯрийаппат̣ибха̄гасса вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитунти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о чаккаваттисса ман̣иратанам̣ субхам̣ джа̄тимантам̣ ат̣т̣хам̣сам̣ супарикаммакатам̣ чатухаттха̄йа̄мам̣ сакат̣ана̄бхипарин̣а̄хам̣ на сакка̄ кеначи пилотика̄йа вет̣хетва̄ пел̣а̄йа паккхипитва̄ саттхаканиса̄напарибхогена парибхун̃джитум̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, локе чаккаваттиран̃н̃о ман̣иратанаппат̣ибха̄гасса вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, тидха̄ пабхинно саббасето саттаппатит̣т̣хито ат̣т̣харатануббедхо наваратана̄йа̄мапарин̣а̄хо па̄са̄дико дассанӣйо упосатхо на̄гара̄джа̄ на сакка̄ кеначи суппена ва̄ сара̄вена ва̄ пидахитум̣, говаччхако вийа ваччхакаса̄ла̄йа паккхипитва̄ парихаритум̣ ва̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, локе упосатхана̄гара̄джаппат̣ибха̄гасса вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо дӣгхапутхулавиттхин̣н̣о гамбхӣро аппамеййо дуруттаро апарийога̄л̣хо ана̄ват̣о на сакка̄ кеначи саббаттха пидахитва̄ екатиттхена парибхогам̣ ка̄тум̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, локе маха̄самуддаппат̣ибха̄гасса вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, химаванто паббатара̄джа̄ пан̃чайоджанасатам̣ аччуггато набхе тисахассайоджана̄йа̄мавиттха̄ро чатура̄сӣтикӯт̣асахассаппат̣иман̣д̣ито пан̃чаннам̣ маха̄надӣсата̄нам̣ пабхаво маха̄бхӯтаган̣а̄лайо на̄на̄видхагандхадхаро диббосадхасатасамалан̇като набхе вала̄хако вийа аччуггато диссати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, локе химавантапаббатара̄джаппат̣ибха̄гасса вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, раттандхака̄ратимиса̄йам̣ упарипаббатагге джалама̄но маха̄аггиккхандхо сувидӯрепи пан̃н̃а̄йати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантаро ра̄джа̄ паббатагге джалама̄но маха̄аггиккхандхо вийа сувидӯрепи па̄кат̣о пан̃н̃а̄йати, тасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена вессантарасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, химаванте паббате на̄гапуппхасамайе уджува̄те ва̄йанте даса два̄даса йоджана̄ни пуппхагандхо ва̄йати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантарасса ран̃н̃о апи йоджанасахассехипи йа̄ва аканит̣т̣хабхаванам̣ еттхантаре сура̄сурагарул̣агандхаббайаккхараккхасамахорагакиннараиндабхаванесу киттисаддо аббхуггато, сӣлаварагандхо часса сампава̄йати, тена тасса да̄рака̄ на сакка̄ кеначи да̄сабхогена бхун̃джитум̣. анусит̣т̣хо, маха̄ра̄джа, джа̄лӣ кума̄ро питара̄ вессантарена ран̃н̃а̄ ‘аййако те, та̄та, тумхе бра̄хман̣асса дханам̣ датва̄ никкин̣анто там̣ никкхасахассам̣ датва̄ никкин̣а̄ту, кан̣ха̄джинам̣ никкин̣анто да̄сасатам̣ да̄сисатам̣ хаттхисатам̣ ассасатам̣ дхенусатам̣ усабхасатам̣ никкхасатанти саббасатам̣ датва̄ никкин̣а̄ту, йади те, та̄та, аййако тумхе бра̄хман̣асса хаттхато а̄н̣а̄йа баласа̄ мудха̄ ган̣ха̄ти, ма̄ тумхе аййакасса вачанам̣ кариттха, бра̄хман̣ассева ануйа̄йино хотха̄’ти, евамануса̄ситва̄ путте песеси, тато джа̄лӣкума̄ро гантва̄ аййакена пут̣т̣хо катхеси –

‘‘‘сахассаггхам̣ хи мам̣ та̄та, бра̄хман̣асса пита̄ ада̄;

атхо кан̣ха̄джинам̣ кан̃н̃ам̣, хаттхӣнан̃ча сатена ча̄’’’ти.

‘‘суниббет̣хито, бханте на̄гасена, пан̃хо; субхиннам̣ дит̣т̣хиджа̄лам̣; сумаддито парава̄до; сакасамайо судӣпито; бйан̃джанам̣ супарисодхитам̣; сувибхатто аттхо; еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

вессантарапан̃хо пат̣хамо.

2. дуккарака̄рикапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, саббева бодхисатта̄ дуккарака̄рикам̣ каронти, уда̄ху готаменева бодхисаттена дуккарака̄рика̄ ката̄’’ти? ‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, саббесам̣ бодхисатта̄нам̣ дуккарака̄рика̄, готаменева бодхисаттена дуккарака̄рика̄ ката̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йади евам̣ айуттам̣, йам̣ бодхисатта̄нам̣ бодхисаттехи вематтата̄ хотӣ’’ти. ‘‘чатӯхи, маха̄ра̄джа, т̣ха̄нехи бодхисатта̄нам̣ бодхисаттехи вематтата̄ хоти. катамехи чатӯхи? кулавематтата̄ падха̄навематтата̄ [аддха̄навематтата̄ (сӣ. сйа̄. пӣ.)] а̄йувематтата̄ пама̄н̣авематтата̄ти. имехи кхо, маха̄ра̄джа, чатӯхи т̣ха̄нехи бодхисатта̄нам̣ бодхисаттехи вематтата̄ хоти. саббесампи, маха̄ра̄джа, буддха̄нам̣ рӯпе сӣле сама̄дхимхи пан̃н̃а̄йа вимуттийа̄ вимуттин̃а̄н̣адассане чатувеса̄радждже дасататха̄гатабале чхааса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣е чуддасабуддхан̃а̄н̣е ат̣т̣ха̄расабуддхадхамме кевале ча буддхагун̣е [буддхадхамме (сӣ. пӣ.)] наттхи вематтата̄, саббепи буддха̄ буддхадхаммехи самасама̄’’ти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, саббепи буддха̄ буддхадхаммехи самасама̄, кена ка̄ран̣ена готаменева бодхисаттена дуккарака̄рика̄ ката̄’’ти? ‘‘апарипакке, маха̄ра̄джа, н̃а̄н̣е апарипакка̄йа бодхийа̄ готамо бодхисатто неккхаммамабхиниккханто апарипаккам̣ н̃а̄н̣ам̣ парипа̄чайама̄нена дуккарака̄рика̄ ката̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена бодхисатто апарипакке н̃а̄н̣е апарипакка̄йа бодхийа̄ маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто, нану на̄ма н̃а̄н̣ам̣ парипа̄четва̄ парипакке н̃а̄н̣е никкхамитабба’’нти?

‘‘бодхисатто, маха̄ра̄джа, випарӣтам̣ иттха̄га̄рам̣ дисва̄ виппат̣иса̄рӣ ахоси, тасса виппат̣иса̄рисса арати уппаджджи, аратичиттам̣ уппаннам̣ дисва̄ ан̃н̃атаро ма̄рака̄йико девапутто ‘айам̣ кхо ка̄ло аратичиттасса винодана̄йа̄’ти веха̄се т̣хатва̄ идам̣ вачанамабрави –

‘‘ма̄риса, ма̄ кхо твам̣ уккан̣т̣хито ахоси, ито те саттаме дивасе диббам̣ чаккаратанам̣ па̄тубхависсати сахасса̄рам̣ санемикам̣ сана̄бхикам̣ сабба̄ка̄рапарипӯрам̣, патхавигата̄ни ча те ратана̄ни а̄ка̄сат̣т̣ха̄ни ча сайамева упагаччхиссанти, двисахассапариттадӣпапарива̄ресу чатӯсу маха̄дӣпесу екамукхена а̄н̣а̄ паваттиссати, паросахассан̃ча те путта̄ бхависсанти сӯра̄ вӣран̇гарӯпа̄ парасенаппамаддана̄, техи путтехи парикин̣н̣о саттаратанасаманна̄гато чатуддӣпамануса̄сиссасӣ’ти.

‘‘йатха̄ на̄ма дивасасантаттам̣ айосӯлам̣ саббаттха упад̣ахантам̣ кан̣н̣асотам̣ пависеййа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бодхисаттасса там̣ вачанам̣ кан̣н̣асотам̣ пависиттха, ити со пакатийа̄ва уккан̣т̣хито тасса̄ девата̄йа вачанена бхиййосоматта̄йа уббиджджи сам̣виджджи сам̣вегама̄паджджи.

‘‘йатха̄ пана, маха̄ра̄джа, махатимаха̄аггиккхандхо джалама̄но ан̃н̃ена кат̣т̣хена упад̣ахито бхиййосоматта̄йа джалеййа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бодхисатто пакатийа̄ва уккан̣т̣хито тасса̄ девата̄йа вачанена бхиййосоматта̄йа уббиджджи сам̣виджджи сам̣вегама̄паджджи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, маха̄патхавӣ пакатитинта̄ ниббаттахаритасаддала̄ а̄ситтодака̄ чиккхалладжа̄та̄ пунадева маха̄мегхе абхивут̣т̣хе бхиййосоматта̄йа чиккхаллатара̄ асса, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бодхисатто пакатийа̄ва уккан̣т̣хито тасса̄ девата̄йа вачанена бхиййосоматта̄йа уббиджджи сам̣виджджи сам̣вегама̄паджджӣ’’ти.

‘‘апи ну кхо, бханте на̄гасена, бодхисаттасса йади саттаме дивасе диббам̣ чаккаратанам̣ ниббаттеййа, пат̣иниваттеййа бодхисатто диббе чаккаратане ниббатте’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа, саттаме дивасе бодхисаттасса диббам̣ чаккаратанам̣ ниббаттеййа, апи ча палобханаттха̄йа та̄йа девата̄йа муса̄ бхан̣итам̣, йадипи, маха̄ра̄джа, саттаме дивасе диббам̣ чаккаратанам̣ ниббаттеййа, бодхисатто на ниваттеййа. ким̣ ка̄ран̣ам̣? ‘аничча’нти, маха̄ра̄джа, бодхисатто дал̣хам̣ аггахеси, ‘дуккхам̣ анатта̄’ти дал̣хам̣ аггахеси, упа̄да̄наккхайам̣ патто.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, анотаттадахато удакам̣ ган̇гам̣ надим̣ пависати, ган̇га̄йа надийа̄ маха̄самуддам̣ пависати, маха̄самуддато па̄та̄ламукхам̣ пависати, апи ну, маха̄ра̄джа, там̣ удакам̣ па̄та̄ламукхагатам̣ пат̣иниваттитва̄ маха̄самуддам̣ пависеййа, маха̄самуддато ган̇гам̣ надим̣ пависеййа, ган̇га̄йа надийа̄ пуна анотаттам̣ пависеййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, бодхисаттена каппа̄нам̣ сатасахассам̣ чатуро ча асан̇кхйеййе кусалам̣ парипа̄читам̣ имасса бхавасса ка̄ран̣а̄, сойам̣ антимабхаво ануппатто парипаккам̣ бодхин̃а̄н̣ам̣ чхахи вассехи буддхо бхависсати саббан̃н̃ӯ локе аггапуггало, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, бодхисатто чаккаратанака̄ран̣а̄ [чаккаратанасса ка̄ран̣а̄ (сӣ. сйа̄. пӣ.)] пат̣иниваттеййа̄’’ти [париниваттеййа̄ти (сӣ. пӣ. ка.)]? ‘‘на хи, бханте’’ти.

‘‘апи ча, маха̄ра̄джа, маха̄патхавӣ париваттеййа сака̄нана̄ сапаббата̄, натвева бодхисатто пат̣иниваттеййа апатва̄ самма̄самбодхим̣. а̄рохеййапи че, маха̄ра̄джа, ган̇га̄йа удакам̣ пат̣исотам̣, натвева бодхисатто пат̣иниваттеййа апатва̄ самма̄самбодхим̣; висуссеййапи че, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо апаримитаджаладхаро гопаде удакам̣ вийа, натвева бодхисатто пат̣иниваттеййа апатва̄ самма̄самбодхим̣; пхалеййапи че, маха̄ра̄джа, синерупаббатара̄джа̄ сатадха̄ ва̄ сахассадха̄ ва̄, натвева бодхисатто пат̣иниваттеййа апатва̄ самма̄самбодхим̣; патеййумпи че, маха̄ра̄джа, чандимасӯрийа̄ сата̄рака̄ лед̣д̣у вийа чхама̄йам̣, натвева бодхисатто пат̣иниваттеййа апатва̄ самма̄самбодхим̣; сам̣ваттеййапи че, маха̄ра̄джа, а̄ка̄со килан̃джамива, натвева бодхисатто пат̣иниваттеййа апатва̄ самма̄самбодхим̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? пада̄литатта̄ саббабандхана̄на’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, кати локе бандхана̄нӣ’’ти? ‘‘даса кхо панима̄ни, маха̄ра̄джа, локе бандхана̄ни, йехи бандханехи баддха̄ сатта̄ на никкхаманти, никкхамитва̄пи пат̣иниваттанти. катама̄ни даса? ма̄та̄, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, пита̄, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, бхарийа̄, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, путта̄, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, н̃а̄тӣ, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, миттам̣, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, дханам̣, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, ла̄бхасакка̄ро, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, иссарийам̣, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, пан̃ча ка̄магун̣а̄, маха̄ра̄джа, локе бандханам̣, има̄ни кхо маха̄ра̄джа даса локе бандхана̄ни, йехи бандханехи баддха̄ сатта̄ на никкхаманти, никкхамитва̄пи пат̣иниваттанти, та̄ни даса бандхана̄ни бодхисаттасса чхинна̄ни пада̄лита̄ни, тасма̄, маха̄ра̄джа, бодхисатто на пат̣иниваттатӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йади бодхисатто уппанне аратичитте девата̄йа вачанена апарипакке н̃а̄н̣е апарипакка̄йа бодхийа̄ неккхаммамабхиниккханто, ким̣ тасса дуккарака̄рика̄йа ката̄йа, нану на̄ма саббабхаккхена бхавитаббам̣ н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ а̄гамайама̄нена̄’’ти?

‘‘даса кхо паниме, маха̄ра̄джа, пуггала̄ локасмим̣ он̃н̃а̄та̄ аван̃н̃а̄та̄ хӣл̣ита̄ кхӣл̣ита̄ гарахита̄ парибхӯта̄ ачиттӣката̄. катаме даса? иттхӣ, маха̄ра̄джа, видхава̄ локасмим̣ он̃н̃а̄та̄ аван̃н̃а̄та̄ хӣл̣ита̄ кхӣл̣ита̄ гарахита̄ парибхӯта̄ ачиттӣката̄. дуббало, маха̄ра̄джа, пуггало…пе… амиттан̃а̄ти, маха̄ра̄джа, пуггало…пе… махаггхасо, маха̄ра̄джа, пуггало…пе… агарукулава̄сико, маха̄ра̄джа, пуггало…пе… па̄памитто, маха̄ра̄джа, пуггало…пе… дханахӣно, маха̄ра̄джа, пуггало…пе… а̄ча̄рахӣно, маха̄ра̄джа, пуггало…пе… каммахӣно, маха̄ра̄джа, пуггало…пе… пайогахӣно, маха̄ра̄джа, пуггало локасмим̣ он̃н̃а̄то аван̃н̃а̄то хӣл̣ито кхӣл̣ито гарахито парибхӯто ачиттӣкато. име кхо, маха̄ра̄джа, даса пуггала̄ локасмим̣ он̃н̃а̄та̄ аван̃н̃а̄та̄ хӣл̣ита̄ кхӣл̣ита̄ гарахита̄ парибхӯта̄ ачиттӣката̄. има̄ни кхо, маха̄ра̄джа, даса т̣ха̄на̄ни ануссарама̄насса бодхисаттасса евам̣ сан̃н̃а̄ уппаджджи ‘ма̄хам̣ каммахӣно ассам̣ пайогахӣно гарахито деваманусса̄нам̣, йам̣нӯна̄хам̣ каммасса̄мӣ ассам̣ каммагару камма̄дхипатеййо каммасӣло каммадхорайхо камманикетава̄ аппаматто вихареййа’нти, евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, бодхисатто н̃а̄н̣ам̣ парипа̄ченто дуккарака̄рикам̣ ака̄сӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, бодхисатто дуккарака̄рикам̣ каронто евама̄ха ‘на кхо пана̄хам̣ има̄йа кат̣ука̄йа дуккарака̄рика̄йа адхигаччха̄ми уттаримануссадхаммам̣ аламарийан̃а̄н̣адассанависесам̣, сийа̄ ну кхо ан̃н̃о магго бодха̄йа̄’ти. апи ну тасмим̣ самайе бодхисаттасса маггам̣ а̄раббха сатисаммосо ахосӣ’’ти?

‘‘пан̃чавӣсати кхо паниме, маха̄ра̄джа, читтадуббалӣкаран̣а̄ дхамма̄, йехи дуббалӣкатам̣ читтам̣ на самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа. катаме пан̃чавӣсати? кодхо, маха̄ра̄джа, читтадуббалӣкаран̣о дхаммо, йена дуббалӣкатам̣ читтам̣ на самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа, упана̄хо…пе… маккхо…пе… пал̣а̄со…пе… исса̄…пе… маччхарийам̣…пе… ма̄йа̄…пе… са̄т̣хеййам̣…пе… тхамбхо…пе… са̄рамбхо…пе… ма̄но…пе… атима̄но …пе… мадо…пе… пама̄до…пе… тхинамиддхам̣…пе… танди [нандӣ (пӣ. ка.)] …пе… а̄ласйам̣…пе… па̄памиттата̄…пе… рӯпа̄…пе… садда̄…пе… гандха̄…пе… раса̄…пе… пхот̣т̣хабба̄…пе… кхуда̄пипа̄са̄…пе… арати, маха̄ра̄джа, читтадуббалӣкаран̣о дхаммо, йена дуббалӣкатам̣ читтам̣ на самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа. име кхо, маха̄ра̄джа, пан̃чавӣсати читтадуббалӣкаран̣а̄ дхамма̄, йехи дуббалӣкатам̣ читтам̣ на самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа.

бодхисаттасса кхо, маха̄ра̄джа, кхуда̄пипа̄са̄ [кхуда̄пипа̄са̄ (сӣ. пӣ. ка.)] ка̄йам̣ парийа̄дийим̣су, ка̄йе парийа̄динне читтам̣ на самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа. сатасахассам̣, маха̄ра̄джа, каппа̄нам̣ [каппе (ка.)] чатуро ча асан̇кхйеййе каппе бодхисатто чатуннам̣ йева арийасачча̄нам̣ абхисамайам̣ анвеси та̄су та̄су джа̄тӣсу, ким̣ панасса паччхиме бхаве абхисамайаджа̄тийам̣ маггам̣ а̄раббха сатисаммосо хессати? апи ча, маха̄ра̄джа, бодхисаттасса сан̃н̃а̄маттам̣ уппаджджи ‘сийа̄ ну кхо ан̃н̃о магго бодха̄йа̄’ти. пуббе кхо, маха̄ра̄джа, бодхисатто екама̄сико сама̄но питу саккасса камманте сӣта̄йа джамбуччха̄йа̄йа сирисайане паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисинно вивиччева ка̄мехи вичичча акусалехи дхаммехи савитаккам̣ савича̄рам̣ вивекаджам̣ пӣтисукхам̣ пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа виха̄си…пе… чатуттхам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа виха̄сӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄ми, н̃а̄н̣ам̣ парипа̄ченто бодхисатто дуккарака̄рикам̣ ака̄сӣ’’ти.

дуккарака̄рикапан̃хо дутийо.

3. кусала̄кусалабалаватарапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ адхиматтам̣ балаватарам̣ кусалам̣ ва̄ акусалам̣ ва̄’’ти? ‘‘кусалам̣, маха̄ра̄джа, адхиматтам̣ балаватарам̣, но татха̄ акусала’нти. ‘‘на̄хам̣, бханте на̄гасена, там̣ вачанам̣ сампат̣иччха̄ми ‘кусалам̣ адхиматтам̣ балаватарам̣, но татха̄ акусала’нти, диссанти, бханте на̄гасена, идха па̄н̣а̄типа̄тино адинна̄да̄йино ка̄месумиччха̄ча̄рино муса̄ва̄дино га̄магха̄тика̄ пантхадӯсака̄ некатика̄ ван̃чаника̄, саббе те та̄ватакена па̄пена лабханти хаттхаччхедам̣ па̄даччхедам̣ хаттхапа̄даччхедам̣ кан̣н̣аччхедам̣ на̄саччхедам̣ кан̣н̣ана̄саччхедам̣ билан̇гатха̄ликам̣ сан̇кхамун̣д̣икам̣ ра̄хумукхам̣ джотима̄ликам̣ хаттхападжджотикам̣ еракаваттикам̣ чӣракава̄сикам̣ ен̣еййакам̣ бал̣исамам̣сикам̣ каха̄пан̣икам̣ кха̄ра̄патаччхикам̣ палигхапариваттикам̣ пала̄лапӣт̣хакам̣ таттенапи телена осин̃чанам̣ сунакхехипи кха̄да̄панам̣ джӣвасӯла̄ропанам̣ асина̄пи сӣсаччхедам̣, кечи раттим̣ па̄пам̣ катва̄ раттим̣ йева випа̄кам̣ анубхаванти, кечи раттим̣ катва̄ дива̄ йева анубхаванти, кечи дива̄ катва̄ дива̄ йева анубхаванти, кечи дива̄ катва̄ раттим̣ йева анубхаванти, кечи две тайо дивасе вӣтиватте анубхаванти, саббепи те дит̣т̣хева дхамме випа̄кам̣ анубхаванти. аттхи пана, бханте на̄гасена, кочи екасса ва̄ двиннам̣ ва̄ тин̣н̣ам̣ ва̄ чатуннам̣ ва̄ пан̃чаннам̣ ва̄ дасаннам̣ ва̄ сатасса ва̄ сахассасса ва̄ сатасахассасса ва̄ сапарива̄рам̣ да̄нам̣ датва̄ дит̣т̣хадхаммикам̣ бхогам̣ ва̄ йасам̣ ва̄ сукхам̣ ва̄ анубхавита̄ сӣлена ва̄ упосатхакаммена ва̄’’ти?

‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, чатта̄ро пуриса̄ да̄нам̣ датва̄ сӣлам̣ сама̄дийитва̄ упосатхакаммам̣ катва̄ дит̣т̣хева дхамме тенева сарӣрадехена тидасапуре самануппатта̄’’ти [йасаманупатта̄ти (сӣ. пӣ.)]. ‘‘ко ча ко ча бханте’’ти? ‘‘мандха̄та̄, маха̄ра̄джа, ра̄джа̄, ними ра̄джа̄, са̄дхӣно ра̄джа̄, гуттило ча гандхаббо’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, анекехи там̣ бхавасахассехи антаритам̣, двиннампетам̣ амха̄кам̣ [дӣпитам̣, амха̄кампетам̣ (ка.)] пароккхам̣, йади саматтхоси ваттама̄наке бхаве бхагавато дхарама̄нака̄ле катхехӣ’’ти? ‘‘ваттама̄накепи, маха̄ра̄джа, бхаве пун̣н̣ако да̄со тхерасса са̄рипуттасса бходжанам̣ датва̄ тадахева сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ аджджхупагато, со етарахи пун̣н̣ако сет̣т̣хӣти пан̃н̃а̄йи, гопа̄лама̄та̄ девӣ аттано кесе виккин̣итва̄ ладдхехи ат̣т̣хахи каха̄пан̣ехи тхерасса маха̄качча̄йанасса аттат̣т̣хамакасса пин̣д̣апа̄там̣ датва̄ тадахева ран̃н̃о чандападжджотасса [уденасса (сӣ. пӣ.)] аггамахесит̣т̣ха̄нам̣ патта̄. суппийа̄ упа̄сика̄ ан̃н̃атарасса гила̄набхиккхуно аттано ӯрумам̣сена пат̣иччха̄данӣйам̣ датва̄ дутийадивасе йева рӯл̣хаван̣а̄ сан̃чхавӣ [саччхавӣ (сӣ. пӣ.)] арога̄ джа̄та̄. маллика̄ девӣ бхагавато а̄бхидосикам̣ кумма̄сапин̣д̣ам̣ датва̄ тадахева ран̃н̃о косаласса аггамахесӣ джа̄та̄. сумано ма̄ла̄ка̄ро ат̣т̣хахи суманапуппхамут̣т̣хӣхи бхагавантам̣ пӯджетва̄ там̣ дивасам̣ йева маха̄сампаттим̣ патто. екаса̄т̣ако бра̄хман̣о уттараса̄т̣акена бхагавантам̣ пӯджетва̄ там̣ дивасам̣ йева саббат̣т̣хакам̣ лабхи, саббепете, маха̄ра̄джа, дит̣т̣хадхаммикам̣ бхоган̃ча йасан̃ча анубхавим̣сӯ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, вичинитва̄ парийеситва̄ чха джане йева аддаса̄сӣ’’ти. ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, акусалам̣ йева адхиматтам̣ балаватарам̣, но татха̄ кусалам̣. ахан̃хи, бханте на̄гасена, екадивасам̣ йева дасапи пурисе пасса̄ми па̄пасса каммасса випа̄кена сӯлесу а̄ропенте, вӣсампи тим̣сампи чатта̄лӣсампи пан̃н̃а̄сампи пурисасатампи пурисасахассампи пасса̄ми па̄пасса каммасса випа̄кена сӯлесу а̄ропенте. нандакуласса, бханте на̄гасена, бхаддаса̄ло на̄ма сена̄патипутто ахоси. тена ча ран̃н̃а̄ чандагуттена сан̇га̄мо самупабйӯл̣хо ахоси. тасмим̣ кхо пана, бханте на̄гасена, сан̇га̄ме убхато балака̄йе асӣтикабандхарӯпа̄ни ахесум̣, екасмим̣ кира сӣсакабандхе парипа̄те [парипун̣н̣е (саббаттха)] екам̣ кабандхарӯпам̣ ут̣т̣хахати, саббепете па̄пассева каммасса випа̄кена анайабйасанам̣ а̄панна̄. имина̄пи, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ена бхан̣а̄ми акусалам̣ йева адхиматтам̣ балаватарам̣, но татха̄ кусала’’нти.

‘‘суййати, бханте на̄гасена, имасмим̣ буддхаса̄сане косалена ран̃н̃а̄ асадисада̄нам̣ динна’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, суййатӣ’’ти. ‘‘апи ну кхо, бханте на̄гасена, косалара̄джа̄ там̣ асадисам̣ да̄нам̣ датва̄ татонида̄нам̣ кан̃чи дит̣т̣хадхаммикам̣ бхогам̣ ва̄ йасам̣ ва̄ сукхам̣ ва̄ пат̣илабхӣ’’ти [пат̣илабхатӣти (ка.)]? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘йади, бханте на̄гасена, косалара̄джа̄ еварӯпам̣ ануттарам̣ да̄нам̣ датва̄пи на лабхи [на лабхати (ка.)] татонида̄нам̣ кан̃чи дит̣т̣хадхаммикам̣ бхогам̣ ва̄ йасам̣ ва̄ сукхам̣ ва̄, тена хи, бханте на̄гасена, акусалам̣ йева адхиматтам̣ балаватарам̣, но татха̄ кусала’’нти.

‘‘париттатта̄, маха̄ра̄джа, акусалам̣ кхиппам̣ парин̣амати, випулатта̄ кусалам̣ дӣгхена ка̄лена парин̣амати, упама̄йапи, маха̄ра̄джа, етам̣ упапариккхитаббам̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, апаранте джанападе кумудабхан̣д̣ика̄ на̄ма дхан̃н̃аджа̄ти ма̄салӯна̄ [ма̄сапӯра̄ (ка.)] антогехагата̄ хоти, са̄лайо чхаппан̃чама̄сехи парин̣аманти, ким̣ панеттха, маха̄ра̄джа, антарам̣ ко висесо кумудабхан̣д̣ика̄йа ча са̄лӣнан̃ча̄’’ти? ‘‘париттатта̄, бханте, кумудабхан̣д̣ика̄йа, випулатта̄ ча са̄лӣнам̣. са̄лайо, бханте на̄гасена, ра̄джа̄раха̄ ра̄джабходжанам̣, кумудабхан̣д̣ика̄ да̄сакаммакара̄нам̣ бходжана’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, париттатта̄ акусалам̣ кхиппам̣ парин̣амати, випулатта̄ кусалам̣ дӣгхена ка̄лена парин̣аматӣ’’ти.

‘‘йам̣ таттха, бханте на̄гасена, кхиппам̣ парин̣амати, там̣ на̄ма локе адхиматтам̣ балаватарам̣, тасма̄ акусалам̣ балаватарам̣, но татха̄ кусалам̣. йатха̄ на̄ма, бханте на̄гасена, йо кочи йодхо махатимаха̄йуддхам̣ пависитва̄ пат̣исаттум̣ упакаччхаке гахетва̄ а̄кад̣д̣хитва̄ кхиппатарам̣ са̄мино упанеййа, со йодхо локе саматтхо сӯро на̄ма. йо ча бхисакко кхиппам̣ саллам̣ уддхарати рогамапанети, со бхисакко чхеко на̄ма. йо ган̣ако сӣгхасӣгхам̣ ган̣етва̄ кхиппам̣ дассайати, со ган̣ако чхеко на̄ма. йо малло кхиппам̣ пат̣ималлам̣ уккхипитва̄ утта̄накам̣ па̄тети, со малло саматтхо сӯро на̄ма. евамева кхо, бханте на̄гасена, йам̣ кхиппам̣ парин̣амати кусалам̣ ва̄ акусалам̣ ва̄, там̣ локе адхиматтам̣ балаватара’’нти.

‘‘убхайампи там̣, маха̄ра̄джа, каммам̣ сампара̄йаведанӣйамева, апи ча кхо акусалам̣ са̄ваджджата̄йа кхан̣ена дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ хоти, пуббакехи, маха̄ра̄джа, кхаттийехи т̣хапито есо нийамо ‘йо па̄н̣ам̣ ханати, со дан̣д̣а̄рахо…пе… йо адиннам̣ а̄дийати…пе… йо парада̄рам̣ гаччхати…пе… йо муса̄ бхан̣ати…пе… йо га̄мам̣ гха̄тети…пе… йо пантхам̣ дӯсети…пе… йо никатим̣ кароти…пе… йо ван̃чанам̣ кароти, со дан̣д̣а̄рахо вадхитаббо чхеттаббо бхеттаббо хантаббо’ти. там̣ те упа̄да̄йа вичинитва̄ вичинитва̄ дан̣д̣енти вадхенти чхинданти бхинданти хананти ча, апи ну, маха̄ра̄джа, аттхи кехичи т̣хапито нийамо ‘йо да̄нам̣ ва̄ дети, сӣлам̣ ва̄ раккхати, упосатхакаммам̣ ва̄ кароти, тасса дханам̣ ва̄ йасам̣ ва̄ да̄табба’нти; апи ну там̣ вичинитва̄ вичинитва̄ дханам̣ ва̄ йасам̣ ва̄ денти, чорасса катакаммасса вадхабандханам̣ вийа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘йади, маха̄ра̄джа, да̄йака̄нам̣ вичинитва̄ вичинитва̄ дханам̣ ва̄ йасам̣ ва̄ дадеййум̣, кусалампи дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ бхавеййа, йасма̄ ча кхо, маха̄ра̄джа, да̄йаке на вичинанти ‘дханам̣ ва̄ йасам̣ ва̄ дасса̄ма̄’ти, тасма̄ кусалам̣ на дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣. имина̄, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена акусалам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣, сампара̄йева со адхиматтам̣ балаватарам̣ веданам̣ ведайатӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, тава̄дисена буддхимантена вина̄ несо пан̃хо суниббет̣хийо, локикам̣, бханте на̄гасена, локуттарена вин̃н̃а̄пита’’нти.

кусала̄кусалабалаватарапан̃хо татийо.

4. пуббапета̄дисапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, име да̄йака̄ да̄нам̣ датва̄ пуббапета̄нам̣ а̄дисанти [уддисанти (ка. сӣ.)] ‘идам̣ тесам̣ па̄пун̣а̄тӯ’ти, апи ну те кин̃чи татонида̄нам̣ випа̄кам̣ пат̣илабхантӣ’’ти? ‘‘кечи, маха̄ра̄джа, пат̣илабханти, кечи наппат̣илабхантӣ’’ти. ‘‘ке, бханте, пат̣илабханти, ке наппат̣илабхантӣ’’ти? ‘‘нирайӯпапанна̄, маха̄ра̄джа, наппат̣илабханти, саггагата̄ наппат̣илабханти, тираччха̄найонигата̄ наппат̣илабханти, чатуннам̣ пета̄нам̣ тайо пета̄ наппат̣илабханти ванта̄сика̄ кхуппипа̄сино ниджджха̄матан̣хика̄, лабханти пета̄ парадаттӯпаджӣвино, тепи сарама̄на̄ йева лабхантӣ’’ти.

‘‘тена хи, бханте на̄гасена, да̄йака̄нам̣ да̄нам̣ висоситам̣ [висотам̣ (сӣ. пӣ.)] хоти апхалам̣, йесам̣ уддисса катам̣ йади те наппат̣илабхантӣ’’ти? ‘‘на хи там̣, маха̄ра̄джа, да̄нам̣ апхалам̣ хоти авипа̄кам̣, да̄йака̄ йева тасса пхалам̣ анубхавантӣ’’ти. ‘‘тена хи, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехӣ’’ти. ‘‘идха, маха̄ра̄джа, кечи манусса̄ маччхамам̣сасура̄бхаттакхаджджака̄ни пат̣ийа̄детва̄ н̃а̄тикулам̣ гаччханти, йади те н̃а̄така̄ там̣ упа̄йанам̣ на сампат̣иччхеййум̣, апи ну там̣ упа̄йанам̣ висоситам̣ гаччхеййа винассеййа ва̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, са̄мика̄нам̣ йева там̣ хотӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, да̄йака̄ йева тасса пхалам̣ анубхаванти. йатха̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо габбхам̣ павит̣т̣хо асати пурато никкхаманамукхе кена никкхамеййа̄’’ти. ‘‘павит̣т̣хенева бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, да̄йака̄ йева тасса пхалам̣ анубхавантӣ’’ти. ‘‘хоту, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄ми, да̄йака̄ йева тасса пхалам̣ анубхаванти, на майам̣ там̣ ка̄ран̣ам̣ виломема̄ти.

‘‘бханте на̄гасена, йади имесам̣ да̄йака̄нам̣ диннада̄нам̣ пуббапета̄нам̣ па̄пун̣а̄ти, те ча тасса випа̄кам̣ анубхаванти. тена хи йо па̄н̣а̄типа̄тӣ луддо лохитапа̄н̣ӣ падут̣т̣хаманасан̇каппо мануссе гха̄тетва̄ да̄рун̣ам̣ каммам̣ катва̄ пуббапета̄нам̣ а̄дисеййа ‘имасса ме каммасса випа̄ко пуббапета̄нам̣ па̄пун̣а̄тӯ’ти, апи ну тасса випа̄ко пуббапета̄нам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ко таттха хету ким̣ ка̄ран̣ам̣, йена кусалам̣ па̄пун̣а̄ти акусалам̣ на па̄пун̣а̄тӣ’’ти? ‘‘несо, маха̄ра̄джа, пан̃хо пуччхитаббо, ма̄ ча твам̣, маха̄ра̄джа, ‘висаджджако аттхӣ’ти апуччхитаббам̣ пуччхи, ‘кисса а̄ка̄со нира̄ламбо, кисса ган̇га̄ уддхаммукха̄ на сандати, кисса име манусса̄ ча диджа̄ ча двипада̄ мига̄ чатуппада̄’ти тампи мам̣ твам̣ пуччхиссасӣ’’ти. ‘‘на̄хам̣ там̣, бханте на̄гасена, вихеса̄пеккхо пуччха̄ми, апи ча нибба̄ханаттха̄йа [нибба̄наттха̄йа (ка.)] сандехасса пуччха̄ми, бахӯ манусса̄ локе ва̄мага̄мино [па̄пага̄хино (сйа̄.)] вичаккхука̄, ‘кинти те ота̄рам̣ на лабхеййу’нти ева̄хам̣ там̣ пуччха̄мӣ’’ти. ‘‘на сакка̄, маха̄ра̄джа, саха акатена анануматена саха па̄пам̣ каммам̣ сам̣вибхаджитум̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, манусса̄ удаканибба̄ханена удакам̣ сувидӯрампи харанти, апи ну, маха̄ра̄джа, сакка̄ гханамаха̄селапаббато [паббатато (ка.)] нибба̄ханена йатхиччхитам̣ хариту’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сакка̄ кусалам̣ сам̣вибхаджитум̣, на сакка̄ акусалам̣ сам̣вибхаджитум̣. йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, сакка̄ телена падӣпо джа̄летум̣, апи ну, маха̄ра̄джа, сакка̄ удакена падӣпо джа̄лету’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сакка̄ кусалам̣ сам̣вибхаджитум̣, на сакка̄ акусалам̣ сам̣вибхаджитум̣. йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кассака̄ тал̣а̄като удакам̣ нӣхаритва̄ дхан̃н̃ам̣ парипа̄ченти, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, сакка̄ маха̄самуддато удакам̣ нӣхаритва̄ дхан̃н̃ам̣ парипа̄чету’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, сакка̄ кусалам̣ сам̣вибхаджитум̣, на сакка̄ акусалам̣ сам̣вибхаджиту’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена сакка̄ кусалам̣ сам̣вибхаджитум̣, на сакка̄ акусалам̣ сам̣вибхаджитум̣. ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехи, на̄хам̣ андхо ана̄локо сутва̄ ведисса̄мӣ’’ти. ‘‘акусалам̣, маха̄ра̄джа, тхокам̣, кусалам̣ бахукам̣, тхокатта̄ акусалам̣ катта̄рам̣ йева парийа̄дийати, бахукатта̄ кусалам̣ садевакам̣ локам̣ аджджхоттхаратӣ’’ти. ‘‘опаммам̣ карохӣ’’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, париттам̣ екам̣ удакабинду патхавийам̣ нипатеййа, апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, удакабинду дасапи два̄дасапи йоджана̄ни аджджхоттхареййа̄’’ти? ‘‘на хи, бханте, йаттха там̣ удакабинду нипатитам̣, таттхева парийа̄дийатӣ’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена, маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘париттатта̄, бханте, удакабиндусса̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, париттам̣ акусалам̣ париттатта̄ катта̄рам̣ йева парийа̄дийати, на сакка̄ сам̣вибхаджитум̣.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, махатимаха̄мегхо абхивассеййа таппайанто дхаран̣италам̣, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, маха̄мегхо самантато оттхареййа̄’’ти. ‘‘а̄ма, бханте, пӯрайитва̄ со маха̄мегхо соббхасара саритаса̄кха̄кандарападарадахатал̣а̄ка [ма̄тика̄тал̣а̄ка (ка.)] удапа̄напоккхаран̣ийо дасапи два̄дасапи йоджана̄ни аджджхоттхареййа̄’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена, маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘махантатта̄, бханте, мегхасса̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, кусалам̣ бахукам̣, бахукатта̄ сакка̄ девамануссехипи сам̣вибхаджиту’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, кена ка̄ран̣ена акусалам̣ тхокам̣ кусалам̣ бахутара’’нти? ‘‘идха, маха̄ра̄джа, йо кочи да̄нам̣ дети, сӣлам̣ сама̄дийати, упосатхакаммам̣ кароти, со хат̣т̣хо пахат̣т̣хо хасито памудито пасаннама̄насо ведаджа̄то хоти, тасса апара̄парам̣ пӣти уппаджджати, пӣтиманасса бхиййо бхиййо кусалам̣ павад̣д̣хати.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, удапа̄не бахусалиласампун̣н̣е екена десена удакам̣ пависеййа, екена никкхамеййа, никкхамантепи апара̄парам̣ уппаджджати, на сакка̄ хоти кхайам̣ па̄петум̣. евамева кхо, маха̄ра̄джа, кусалам̣ бхиййо бхиййо павад̣д̣хати. вассасатепи че, маха̄ра̄джа, пурисо катам̣ кусалам̣ а̄ваджджеййа, а̄ваджджите а̄ваджджите бхиййо бхиййо кусалам̣ павад̣д̣хати. тасса там̣ кусалам̣ сакка̄ хоти йатхиччхакехи саддхим̣ сам̣вибхаджитум̣, идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена кусалам̣ бахутарам̣.

‘‘акусалам̣ пана, маха̄ра̄джа, каронто паччха̄ виппат̣иса̄рӣ хоти, виппат̣иса̄рино читтам̣ пат̣илӣйати пат̣икут̣ати пат̣иваттати на сампаса̄рӣйати сочати таппати ха̄йати кхӣйати на паривад̣д̣хати таттхева парийа̄дийати. йатха̄, маха̄ра̄джа, суккха̄йа надийа̄ маха̄пул̣ина̄йа унната̄ваната̄йа кут̣иласан̇кут̣ила̄йа упарито париттам̣ удакам̣ а̄гаччхантам̣ ха̄йати кхӣйати на паривад̣д̣хати таттхева парийа̄дийати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, акусалам̣ каронтасса читтам̣ пат̣илӣйати пат̣икут̣ати пат̣иваттати на сампаса̄рӣйати сочати таппати ха̄йати кхӣйати на паривад̣д̣хати таттхева парийа̄дийати, идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена акусалам̣ тхока’’нти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

пуббапета̄дисапан̃хо чатуттхо.

5. супинапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, имасмим̣ локе нарана̄рийо супинам̣ пассанти калйа̄н̣ампи па̄пакампи, дит̣т̣хапуббампи адит̣т̣хапуббампи, катапуббампи акатапуббампи, кхемампи сабхайампи, дӯрепи сантикепи, бахувидха̄нипи анекаван̣н̣асахасса̄ни диссанти, кин̃четам̣ супинам̣ на̄ма, ко четам̣ пассатӣ’’ти? ‘‘нимиттаметам̣, маха̄ра̄джа, супинам̣ на̄ма, йам̣ читтасса а̄па̄та [а̄па̄тха (сӣ. пӣ.)] мупагаччхати. чхайиме, маха̄ра̄джа, супинам̣ пассанти, ва̄тико супинам̣ пассати, питтико супинам̣ пассати, семхико супинам̣ пассати, деватӯпасам̣ха̄рато супинам̣ пассати, самуда̄чин̣н̣ато супинам̣ пассати, пуббанимиттато супинам̣ пассати, татра, маха̄ра̄джа, йам̣ пуббанимиттато супинам̣ пассати, там̣ йева саччам̣, авасесам̣ миччха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йо пуббанимиттато супинам̣ пассати, ким̣ тасса читтам̣ сайам̣ гантва̄ там̣ нимиттам̣ вичина̄ти, там̣ ва̄ нимиттам̣ читтасса а̄па̄тамупагаччхати, ан̃н̃о ва̄ а̄гантва̄ тасса а̄рочетӣ’’ти? ‘‘на, маха̄ра̄джа, тасса читтам̣ сайам̣ гантва̄ там̣ нимиттам̣ вичина̄ти, на̄пи ан̃н̃о кочи а̄гантва̄ тасса а̄рочети, атха кхо там̣ йева нимиттам̣ читтасса а̄па̄тамупагаччхати. йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄да̄со на сайам̣ кухин̃чи гантва̄ чха̄йам̣ вичина̄ти, на̄пи ан̃н̃о кочи чха̄йам̣ а̄нетва̄ а̄да̄сам̣ а̄ропети [а̄рочети (ка.)], атха кхо йато куточи чха̄йа̄ а̄гантва̄ а̄да̄сасса а̄па̄тамупагаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, на тасса читтам̣ сайам̣ гантва̄ там̣ нимиттам̣ вичина̄ти, на̄пи ан̃н̃о кочи а̄гантва̄ а̄рочети, атха кхо йато куточи нимиттам̣ а̄гантва̄ читтасса а̄па̄тамупагаччхатӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йам̣ там̣ читтам̣ супинам̣ пассати, апи ну там̣ читтам̣ джа̄на̄ти ‘евам̣ на̄ма випа̄ко бхависсати кхемам̣ ва̄ бхайам̣ ва̄’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа, там̣ читтам̣ джа̄на̄ти ‘евам̣випа̄ко бхависсати кхемам̣ ва̄ бхайам̣ ва̄’ти, нимитте пана уппанне ан̃н̃есам̣ катхети, тато те аттхам̣ катхентӣ’’ти.

‘‘ин̇гха, бханте на̄гасена, ка̄ран̣ам̣ ме дассехӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, сарӣре тилака̄ пӣл̣ака̄ даддӯни ут̣т̣хаханти ла̄бха̄йа ва̄ ала̄бха̄йа ва̄, йаса̄йа ва̄ айаса̄йа ва̄, нинда̄йа ва̄ пасам̣са̄йа ва̄, сукха̄йа ва̄ дуккха̄йа ва̄, апи ну та̄, маха̄ра̄джа, пӣл̣ака̄ джа̄нитва̄ уппаджджанти ‘имам̣ на̄ма майам̣ аттхам̣ ниппха̄десса̄ма̄’’’ти? ‘‘на хи, бханте, йа̄дисе та̄ ока̄се пӣл̣ака̄ самбхаванти, таттха та̄ пӣл̣ака̄ дисва̄ немиттака̄ бйа̄каронти ‘евам̣ на̄ма випа̄ко бхависсатӣ’’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йам̣ там̣ читтам̣ супинам̣ пассати, на там̣ читтам̣ джа̄на̄ти ‘евам̣ на̄ма випа̄ко бхависсати кхемам̣ ва̄ бхайам̣ ва̄’ти, нимитте пана уппанне ан̃н̃есам̣ катхети, тато те аттхам̣ катхентӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йо супинам̣ пассати, со нидда̄йанто, уда̄ху джа̄гаранто [джагганто (сӣ. пӣ.)] пассатӣ’’ти? ‘‘йо со, маха̄ра̄джа, супинам̣ пассати, на со нидда̄йанто пассати, на̄пи джа̄гаранто пассати. апи ча окканте миддхе асампатте бхаван̇ге еттхантаре супинам̣ пассати. миддхасама̄рӯл̣хасса, маха̄ра̄джа, читтам̣ бхаван̇гагатам̣ хоти, бхаван̇гагатам̣ читтам̣ наппаваттати, аппаваттам̣ читтам̣ сукхадуккхам̣ наппаджа̄на̄ти, аппат̣ивиджа̄нантасса супино на хоти, паваттама̄не читте супинам̣ пассати.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, тимире андхака̄ре аппабха̄се супарисуддхепи а̄да̄се чха̄йа̄ на диссати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, миддхасама̄рӯл̣хе читте бхаван̇гагате тит̣т̣хама̄непи сарӣре читтам̣ аппаваттам̣ хоти, аппаватте читте супинам̣ на пассати. йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄да̄со, евам̣ сарӣрам̣ дат̣т̣хаббам̣; йатха̄ андхака̄ро, евам̣ миддхам̣ дат̣т̣хаббам̣; йатха̄ а̄локо, евам̣ читтам̣ дат̣т̣хаббам̣.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, махикоттхат̣асса сӯрийасса пабха̄ на диссати санта̄ йева сӯрийарасми аппаватта̄ хоти, аппаватта̄йа сӯрийарасмийа̄ а̄локо на хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, миддхасама̄рӯл̣хасса читтам̣ бхаван̇гагатам̣ хоти, бхаван̇гагатам̣ читтам̣ наппаваттати, аппаватте читте супинам̣ на пассати. йатха̄, маха̄ра̄джа, сӯрийо, евам̣ сарӣрам̣ дат̣т̣хаббам̣; йатха̄ махикоттхаран̣ам̣, евам̣ миддхам̣ дат̣т̣хаббам̣; йатха̄ сӯрийарасми, евам̣ читтам̣ дат̣т̣хаббам̣.

‘‘двиннам̣, маха̄ра̄джа, сантепи сарӣре читтам̣ аппаваттам̣ хоти, миддхасама̄рӯл̣хасса бхаван̇гагатасса сантепи сарӣре читтам̣ аппаваттам̣ хоти, ниродхасама̄паннасса сантепи сарӣре читтам̣ аппаваттам̣ хоти, джа̄гарантасса, маха̄ра̄джа, читтам̣ лолам̣ хоти виват̣ам̣ па̄кат̣ам̣ анибаддхам̣, еварӯпасса читте нимиттам̣ а̄па̄там̣ на упети. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисам̣ виват̣ам̣ па̄кат̣ам̣ акирийам̣ арахассам̣ рахассака̄ма̄ паривадждженти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, джа̄гарантасса диббо аттхо а̄па̄там̣ на упети, тасма̄ джа̄гаранто супинам̣ на пассати. йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, бхиккхум̣ бхинна̄джӣвам̣ ана̄ча̄рам̣ па̄памиттам̣ дуссӣлам̣ кусӣтам̣ хӣнавӣрийам̣ кусала̄ бодхипаккхийа̄ дхамма̄ а̄па̄там̣ на упенти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, джа̄гарантасса диббо аттхо а̄па̄там̣ на упети, тасма̄ джа̄гаранто супинам̣ на пассатӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, аттхи миддхасса а̄димаджджхапарийоса̄на’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, аттхи миддхасса а̄димаджджхапарийоса̄на’’нти. ‘‘катамам̣ а̄ди, катамам̣ маджджхам̣, катамам̣ парийоса̄на’’нти? ‘‘йо, маха̄ра̄джа, ка̄йасса она̄хо парийона̄хо дуббалйам̣ мандата̄ акамман̃н̃ата̄ ка̄йасса, айам̣ миддхасса а̄ди; йо, маха̄ра̄джа, капинидда̄парето вокин̣н̣акам̣ джаггати [вокин̣н̣атам̣ гаччхати (нисйа)], идам̣ миддхасса маджджхам̣; бхаван̇гагати парийосанам̣. маджджхӯпагато, маха̄ра̄джа, капинидда̄парето супинам̣ пассати. йатха̄, маха̄ра̄джа, кочи йатача̄рӣ сама̄хитачитто т̣хитадхаммо ачалабуддхи пахӣнакотӯхаласаддам̣ ванамаджджхога̄хитва̄ сукхумам̣ аттхам̣ чинтайати, на ча со таттха миддхам̣ оккамати, со таттха сама̄хито екаггачитто сукхумам̣ аттхам̣ пат̣ивиджджхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, джа̄гаро на миддхасама̄панно, маджджхӯпагато капинидда̄парето супинам̣ пассати. йатха̄, маха̄ра̄джа, котӯхаласаддо, евам̣ джа̄гарам̣ дат̣т̣хаббам̣; йатха̄ вивиттам̣ ванам̣, евам̣ капинидда̄парето дат̣т̣хаббо; йатха̄ со котӯхаласаддам̣ оха̄йа миддхам̣ виваджджетва̄ маджджхаттабхӯто сукхумам̣ аттхам̣ пат̣ивиджджхати, евам̣ джа̄гаро на миддхасама̄панно капинидда̄парето супинам̣ пассатӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

супинапан̃хо пан̃чамо.

6. ака̄ламаран̣апан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, йе те сатта̄ маранти, саббе те ка̄ле йева маранти, уда̄ху ака̄лепи марантӣ’’ти? ‘‘аттхи, маха̄ра̄джа, ка̄лепи маран̣ам̣, аттхи ака̄лепи маран̣а’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, ке ка̄ле маранти, ке ака̄ле марантӣ’’ти? ‘‘дит̣т̣хапубба̄ пана, маха̄ра̄джа, тайа̄ амбаруккха̄ ва̄ джамбуруккха̄ ва̄, ан̃н̃асма̄ ва̄ пана пхаларуккха̄ пхала̄ни патанта̄ни а̄ма̄ни ча пакка̄ни ча̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘йа̄ни та̄ни, маха̄ра̄джа, пхала̄ни руккхато патанти, сабба̄ни та̄ни ка̄ле йева патанти, уда̄ху ака̄лепӣ’’ти? ‘‘йа̄ни та̄ни, бханте на̄гасена, пхала̄ни парипакка̄ни вилӣна̄ни патанти, сабба̄ни та̄ни ка̄ле патанти. йа̄ни пана та̄ни авасеса̄ни пхала̄ни тесу ка̄ничи кимивиддха̄ни патанти, ка̄ничи лагул̣ахата̄ни [сакун̣апахата̄ (сйа̄.), лакут̣ахата̄ни (сӣ. пӣ. ка.)] патанти, ка̄ничи ва̄таппахата̄ни патанти, ка̄ничи антопӯтика̄ни хутва̄ патанти, сабба̄ни та̄ни ака̄ле патантӣ’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те джара̄вегахата̄ маранти, те йева ка̄ле маранти, авасеса̄ кечи каммаппат̣иба̄л̣ха̄ маранти, кечи гатиппат̣иба̄л̣ха̄ маранти, кечи кирийаппат̣иба̄л̣ха̄ марантӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йе те каммаппат̣иба̄л̣ха̄ маранти, йепи те гатиппат̣иба̄л̣ха̄ маранти, йепи те кирийаппат̣иба̄л̣ха̄ маранти, йепи те джара̄вегаппат̣иба̄л̣ха̄ маранти, саббе те ка̄ле йева маранти, йопи ма̄тукуччхигато марати, со тасса ка̄ло, ка̄ле йева со марати. йопи виджа̄тагхаре марати, со тасса ка̄ло, сопи ка̄ле йева марати. йопи ма̄сико марати…пе… йопи вассасатико марати, со тасса ка̄ло, ка̄ле йева со марати, тена хи, бханте на̄гасена, ака̄ле маран̣ам̣ на̄ма на хоти, йе кечи маранти, саббе те ка̄ле йева марантӣ’’ти.

‘‘саттиме, маха̄ра̄джа, виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле маранти. катаме сатта? джигхаччхито, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ алабхама̄но упахатаббхантаро виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле марати, пипа̄сито, маха̄ра̄джа, па̄нӣйам̣ алабхама̄но парисуккхахадайо виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле марати, ахина̄ дат̣т̣хо, маха̄ра̄джа, висавега̄бхихато тикиччхакам̣ алабхама̄но виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле марати, висама̄сито, маха̄ра̄джа, д̣айхантесу ан̇гапаччан̇гесу агадам̣ алабхама̄но виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле марати, аггигато, маха̄ра̄джа, джха̄йама̄но нибба̄панам̣ алабхама̄но виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле марати, удакагато, маха̄ра̄джа, патит̣т̣хам̣ алабхама̄но виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле марати, саттихато, маха̄ра̄джа, а̄ба̄дхико бхисаккам̣ алабхама̄но виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле марати, име кхо, маха̄ра̄джа, сатта виджджама̄непи уттарим̣ а̄йусмим̣ ака̄ле маранти. татра̄па̄хам̣, маха̄ра̄джа, екам̣сена вада̄ми.

‘‘ат̣т̣хавидхена, маха̄ра̄джа, сатта̄нам̣ ка̄лан̇кирийа̄ хоти, ва̄тасамут̣т̣ха̄нена питтасамут̣т̣ха̄нена семхасамут̣т̣ха̄нена саннипа̄тикена утувипарин̣а̄мена висамапариха̄рена опаккамикена каммавипа̄кена, маха̄ра̄джа, сатта̄нам̣ ка̄лан̇кирийа̄ хоти. татра, маха̄ра̄джа, йадидам̣ каммавипа̄кена ка̄лан̇кирийа̄, са̄ йева таттха са̄майика̄ [са̄ма̄йика̄ (ка.)] ка̄лан̇кирийа̄, авасеса̄ аса̄майика̄ ка̄лан̇кирийа̄ти. бхавати ча –

‘‘‘джигхаччха̄йа пипа̄са̄йа, ахидат̣т̣ха̄ [ахидат̣т̣хо (сӣ.), ахина̄ дат̣т̣хо (пӣ.)] висена ча;

аггиудакасаттӣхи, ака̄ле таттха мӣйати;

ва̄тапиттена семхена, саннипа̄тенутӯхи ча;

висамопаккамакаммехи, ака̄ле таттха мӣйатӣ’ти.

‘‘кечи, маха̄ра̄джа, сатта̄ пуббе катена тена тена акусалакаммавипа̄кена маранти. идха, маха̄ра̄джа, йо пуббе паре джигхаччха̄йа ма̄рети, со бахӯни вассасатасахасса̄ни джигхаччха̄йа парипӣл̣ито чха̄то парикиланто суккхамила̄тахадайо бубхуккхито [суккхито (сӣ. пӣ. ка.)] висуккхито джха̄йанто аббхантарам̣ парид̣айханто джигхаччха̄йа йева марати дахаропи маджджхимопи махаллакопи, идампи тасса са̄майикамаран̣ам̣.

‘‘йо пуббе паре пипа̄са̄йа ма̄рети, со бахӯни вассасатасахасса̄ни пето хутва̄ ниджджха̄матан̣хико сама̄но лӯкхо кисо парисуккхитахадайо пипа̄са̄йа йева марати дахаропи маджджхимопи махаллакопи, идампи тасса са̄майикамаран̣ам̣.

‘‘йо пуббе паре ахина̄ д̣ам̣са̄петва̄ ма̄рети, со бахӯни вассасатасахасса̄ни аджагарамукхенева аджагарамукхам̣ кан̣хасаппамукхенева кан̣хасаппамукхам̣ париваттитва̄ техи кха̄йитакха̄йито ахӣхи дат̣т̣хо йева марати дахаропи маджджхимопи махаллакопи, идампи тасса са̄майикамаран̣ам̣.

‘‘йо пуббе паре висам̣ датва̄ ма̄рети, со бахӯни вассасатасахасса̄ни д̣айхантехи ан̇гапаччан̇гехи бхиджджама̄нена сарӣрена кун̣апагандхам̣ ва̄йанто висенева марати дахаропи маджджхимопи махаллакопи, идампи тасса са̄майикамаран̣ам̣.

‘‘йо пуббе паре аггина̄ ма̄рети, со бахӯни вассасатасахасса̄ни ан̇га̄рапаббатенева ан̇га̄рапаббатам̣ йамависайенева йамависайам̣ париваттитва̄ дад̣д̣хавидад̣д̣хагатто аггина̄ йева марати дахаропи маджджхимопи малаллакопи, идампи тасса са̄майикамаран̣ам̣.

‘‘йо пуббе паре удакена ма̄рети, со бахӯни вассасатасахасса̄ни хатавилуттабхаггадуббалагатто кхуббхитачитто [кхубхитачитто (сӣ. пӣ.)] удакенева [удаке йева (бахӯсу)] марати дахаропи маджджхимопи махаллакопи, идампи тасса са̄майикамаран̣ам̣.

‘‘йо пуббе паре саттийа̄ ма̄рети, со бахӯни вассасатасахасса̄ни чхиннабхиннакот̣т̣итавикот̣т̣ито саттимукхасама̄хато саттийа̄ йева марати дахаропи маджджхимопи махаллакопи, идампи тасса са̄майикамаран̣ам̣’’.

‘‘бханте на̄гасена, ака̄ле маран̣ам̣ аттхӣти йам̣ вадети, ин̇гха ме твам̣ таттха ка̄ран̣ам̣ атидиса̄ти’’. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, махатимаха̄аггиккхандхо а̄диннатин̣акат̣т̣хаса̄кха̄пала̄со парийа̄диннабхаккхо упа̄да̄насан̇кхайа̄ нибба̄йати, со агги вуччати ‘анӣтико анупаддаво самайе ниббуто на̄ма̄’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи бахӯни дивасасахасса̄ни джӣвитва̄ джара̄джин̣н̣о а̄йуккхайа̄ анӣтико анупаддаво марати, со вуччати ‘самайе маран̣амупагато’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, махатимаха̄аггиккхандхо а̄диннатин̣акат̣т̣хаса̄кха̄пала̄со асса, там̣ апарийа̄динне йева тин̣акат̣т̣хаса̄кха̄пала̄се махатимаха̄мегхо абхиппавасситва̄ нибба̄пеййа, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, маха̄аггиккхандхо самайе ниббуто на̄ма хотӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана со, маха̄ра̄джа, паччхимо аггиккхандхо пуримакена аггиккхандхена самасамагатико на̄хосӣ’’ти? ‘‘а̄гантукена, бханте, мегхена пат̣ипӣл̣ито со аггиккхандхо асамайе ниббуто’’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи ака̄ле марати, со а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито ва̄тасамут̣т̣ха̄нена ва̄ питтасамут̣т̣ха̄нена ва̄ семхасамут̣т̣ха̄нена ва̄ саннипа̄тикена ва̄ утупарин̣а̄маджена ва̄ висамапариха̄раджена ва̄ опаккамикена ва̄ джигхаччха̄йа ва̄ пипа̄са̄йа ва̄ саппадат̣т̣хена ва̄ висама̄ситена ва̄ аггина̄ ва̄ удакена ва̄ саттивегаппат̣ипӣл̣ито ва̄ ака̄ле марати. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена ака̄ле маран̣ам̣ аттхи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, гагане махатимаха̄вала̄хако ут̣т̣хахитва̄ ниннан̃ча тхалан̃ча парипӯрайанто абхивассати, со вуччати ‘мегхо анӣтико анупаддаво вассатӣ’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи чирам̣ джӣвитва̄ джара̄джин̣н̣о а̄йуккхайа̄ анӣтико анупаддаво марати, со вуччати ‘самайе маран̣амупагато’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, гагане махатимаха̄вала̄хако ут̣т̣хахитва̄ антара̄йева махата̄ ва̄тена аббхаттхам̣ гаччхеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, маха̄вала̄хако самайе вигато на̄ма хотӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана со, маха̄ра̄джа, паччхимо вала̄хако пуримена вала̄хакена самасамагатико на̄хосӣ’’ти? ‘‘а̄гантукена, бханте, ва̄тена пат̣ипӣл̣ито со вала̄хако асамайаппатто йева вигато’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи ака̄ле марати, со а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито ва̄тасамут̣т̣ха̄нена ва̄…пе… саттивегаппат̣ипӣл̣ито ва̄ ака̄ле марати. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена ака̄ле маран̣ам̣ аттхӣти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, балава̄ а̄сӣвисо купито кин̃чидева пурисам̣ д̣ам̣сеййа, тасса там̣ висам̣ анӣтикам̣ анупаддавам̣ маран̣ам̣ па̄пеййа, там̣ висам̣ вуччати ‘анӣтикаманупаддавам̣ кот̣игата’нти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи чирам̣ джӣвитва̄ джара̄джин̣н̣о а̄йуккхайа̄ анӣтико анупаддаво марати, со вуччати ‘анӣтико анупаддаво джӣвитакот̣игато са̄майикам̣ маран̣амупагато’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, балавата̄ а̄сӣвисена дат̣т̣хасса антара̄йева а̄хитун̣д̣ико агадам̣ датва̄ ависам̣ кареййа, апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, висам̣ самайе вигатам̣ на̄ма хотӣ’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘кисса пана там̣, маха̄ра̄джа, паччхимам̣ висам̣ пуримакена висена самасамагатикам̣ на̄хосӣ’’ти? ‘‘а̄гантукена, бханте, агадена пат̣ипӣл̣итам̣ висам̣ акот̣игатам̣ йева вигата’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи ака̄ле марати, со а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито ва̄тасамут̣т̣ха̄нена ва̄…пе… саттивегаппат̣ипӣл̣ито ва̄ ака̄ле марати. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена ака̄ле маран̣ам̣ аттхӣти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, исса̄со сарам̣ па̄теййа, саче со саро йатха̄гатигаманапатхаматтхакам̣ гаччхати, со саро вуччати ‘анӣтико анупаддаво йатха̄гатигаманапатхаматтхакам̣ гато на̄ма̄’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи чирам̣ джӣвитва̄ джара̄джин̣н̣о а̄йуккхайа̄ анӣтико анупаддаво марати, со вуччати ‘анӣтико анупаддаво самайе маран̣амупагато’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, исса̄со сарам̣ па̄теййа, тасса там̣ сарам̣ тасмим̣ йева кхан̣е кочи ган̣хеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, саро йатха̄гатигаманапатхаматтхакам̣ гато на̄ма хотӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана со, маха̄ра̄джа, паччхимо саро пуримакена сарена самасамагатико на̄хосӣ’’ти? ‘‘а̄гантукена, бханте, гахан̣ена тасса сарасса гаманам̣ упаччхинна’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи ака̄ле марати, со а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито ва̄тасамут̣т̣ха̄нена ва̄…пе… саттивегаппат̣ипӣл̣ито ва̄ ака̄ле марати. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена ака̄ле маран̣ам̣ аттхӣти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, йо кочи лохамайам̣ бха̄джанам̣ а̄кот̣еййа, тасса а̄кот̣анена саддо ниббаттитва̄ йатха̄гатигаманапатхаматтхакам̣ гаччхати, со саддо вуччати ‘анӣтико анупаддаво йатха̄гатигаманапатхаматтхакам̣ гато на̄ма̄’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи бахӯни дивасасахасса̄ни джӣвитва̄ джара̄джин̣н̣о а̄йуккхайа̄ анӣтико анупаддаво марати, со вуччати ‘анӣтико анупаддаво самайе маран̣амупа̄гато’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, йо кочи лохамайам̣ бха̄джанам̣ а̄кот̣еййа, тасса а̄кот̣анена саддо ниббаттеййа, ниббатте садде адӯрагате кочи а̄масеййа, саха а̄масанена саддо нируджджхеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, саддо йатха̄гатигаманапатхаматтхакам̣ гато на̄ма хотӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана, маха̄ра̄джа, паччхимо саддо пуримакена саддена самасамагатико на̄хосӣ’’ти? ‘‘а̄гантукена, бханте, а̄масанена со саддо упарато’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи ака̄ле марати, со а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито ва̄тасамут̣т̣ха̄нена ва̄…пе… саттивегаппат̣ипӣл̣ито ва̄ ака̄ле марати. идаметтха маха̄ра̄джа ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена ака̄ле маран̣ам̣ аттхӣти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кхетте сувирӯл̣хам̣ дхан̃н̃абӣджам̣ самма̄ паваттама̄нена вассена отатавитатаа̄кин̣н̣абахупхалам̣ хутва̄ [ут̣т̣хитаа̄кин̣н̣абахупхалам̣ бхавитва̄ (сйа̄.)] сассут̣т̣ха̄насамайам̣ па̄пун̣а̄ти, там̣ дхан̃н̃ам̣ вуччати ‘анӣтикаманупаддавам̣ самайасампаттам̣ на̄ма хотӣ’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи бахӯни дивасасахасса̄ни джӣвитва̄ джара̄джин̣н̣о а̄йуккхайа̄ анӣтико анупаддаво марати, со вуччати ‘анӣтико анупаддаво самайе маран̣амупагато’ти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кхетте сувирӯл̣хам̣ дхан̃н̃абӣджам̣ удакена викалам̣ мареййа, апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, дхан̃н̃ам̣ асамайасампаттам̣ на̄ма хотӣ’’ти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана там̣, маха̄ра̄джа, паччхимам̣ дхан̃н̃ам̣ пуримакена дхан̃н̃ена самасамагатикам̣ на̄хосӣ’’ти? ‘‘а̄гантукена, бханте, ун̣хена пат̣ипӣл̣итам̣ там̣ дхан̃н̃ам̣ мата’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи ака̄ле марати, со а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито ва̄тасамут̣т̣ха̄нена ва̄…пе… саттивегаппат̣ипӣл̣ито ва̄ ака̄ле марати. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена ака̄ле маран̣ам̣ аттхӣти.

‘‘сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, ‘сампаннатарун̣асассам̣ кимайо ут̣т̣хахитва̄ самӯлам̣ на̄сентӣ’’’ти? ‘‘сутапуббан̃чева там̣, бханте, амхехи дит̣т̣хапуббан̃ча̄’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, сассам̣ ка̄ле нат̣т̣хам̣, уда̄ху ака̄ле нат̣т̣ха’’нти? ‘‘ака̄ле, бханте, йади кхо там̣, бханте, сассам̣ кимайо на кха̄деййум̣, сассуддхаран̣асамайам̣ па̄пун̣еййа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана, маха̄ра̄джа, а̄гантукена упагха̄тена сассам̣ винассати, нирупагха̄там̣ сассам̣ сассуддхаран̣асамайам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи ака̄ле марати, со а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито ва̄тасамут̣т̣ха̄нена ва̄…пе… саттивегаппат̣ипӣл̣ито ва̄ марати. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена ака̄ле маран̣ам̣ аттхӣти.

‘‘сутапуббам̣ пана тайа̄, маха̄ра̄джа, ‘сампанне сассе пхалабха̄ранамите ман̃чаритапатте каракавассам̣ на̄ма вассаджа̄ти нипатитва̄ вина̄сети апхалам̣ каротӣ’ти? ‘‘сутапуббан̃чева там̣, бханте, амхехи дит̣т̣хапуббан̃ча̄’’ти. ‘‘апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, сассам̣ ка̄ле нат̣т̣хам̣, уда̄ху ака̄ле нат̣т̣ха’’нти? ‘‘ака̄ле, бханте, йади кхо там̣, бханте, сассам̣ каракавассам̣ на вассеййа сассуддхаран̣асамайам̣ па̄пун̣еййа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана, маха̄ра̄джа, а̄гантукена упагха̄тена сассам̣ винассати, нирупагха̄там̣ сассам̣ сассуддхаран̣асамайам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи ака̄ле марати, со а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито ва̄тасамут̣т̣ха̄нена ва̄ питтасамут̣т̣ха̄нена ва̄ семхасамут̣т̣ха̄нена ва̄ саннипа̄тикена ва̄ утупарин̣а̄маджена ва̄ висамапариха̄раджена ва̄ опаккамикена ва̄ джигхаччха̄йа ва̄ пипа̄са̄йа ва̄ саппадат̣т̣хена ва̄ висама̄ситена ва̄ аггина̄ ва̄ удакена ва̄ саттивегаппат̣ипӣл̣ито ва̄ ака̄ле марати. йади пана а̄гантукена рогена пат̣ипӣл̣ито на бхавеййа, самайева маран̣ам̣ па̄пун̣еййа. идаметтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена ака̄ле маран̣ам̣ аттхӣ’’ти.

‘‘аччхарийам̣, бханте на̄гасена, аббхутам̣ бханте на̄гасена, судасситам̣ ка̄ран̣ам̣, судасситам̣ опаммам̣ ака̄ле маран̣асса паридӣпана̄йа, ‘аттхи ака̄ле маран̣а’нти утта̄нӣкатам̣ па̄кат̣ам̣ катам̣ вибхӯтам̣ катам̣, ачиттавиккхиттакопи, бханте на̄гасена, мануджо екамекенапи та̄ва опаммена нит̣т̣хам̣ гаччхеййа ‘аттхи ака̄ле маран̣а’нти, ким̣ пана мануджо сачетано? пат̣хамопамменева̄хам̣, бханте, сан̃н̃атто ‘аттхи ака̄ле маран̣а’нти, апи ча апара̄парам̣ нибба̄ханам̣ сотука̄мо на сампат̣иччхи’’нти.

ака̄ламаран̣апан̃хо чхат̣т̣хо.

7. четийапа̄т̣иха̄рийапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, саббесам̣ париниббута̄нам̣ четийе па̄т̣ихӣрам̣ хоти, уда̄ху екачча̄нам̣ йева хотӣ’’ти? ‘‘екачча̄нам̣, маха̄ра̄джа, хоти, екачча̄нам̣ на хотӣ’’ти. ‘‘катамесам̣, бханте, хоти, катамесам̣ на хотӣ’’ти? ‘‘тин̣н̣аннам̣, маха̄ра̄джа, ан̃н̃атарасса адхит̣т̣ха̄на̄ париниббутасса четийе па̄т̣ихӣрам̣ хоти. катамесам̣ тин̣н̣аннам̣? идха, маха̄ра̄джа, араха̄ деваманусса̄нам̣ анукампа̄йа тит̣т̣хантова адхит̣т̣ха̄ти ‘евам̣на̄ма четийе па̄т̣ихӣрам̣ хотӯ’ти, тасса адхит̣т̣ха̄навасена четийе па̄т̣ихӣрам̣ хоти, евам̣ арахато адхит̣т̣ха̄навасена париниббутасса четийе па̄т̣ихӣрам̣ хоти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, девата̄ манусса̄нам̣ анукампа̄йа париниббутасса четийе па̄т̣ихӣрам̣ дассенти ‘имина̄ па̄т̣ихӣрена саддхаммо ниччасампаггахито бхависсати, манусса̄ ча пасанна̄ кусалена абхивад̣д̣хиссантӣ’ти, евам̣ девата̄нам̣ адхит̣т̣ха̄навасена париниббутасса четийе па̄т̣ихӣрам̣ хоти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, иттхӣ ва̄ пурисо ва̄ саддхо пасанно пан̣д̣ито бйатто медха̄вӣ буддхисампанно йонисо чинтайитва̄ гандхам̣ ва̄ ма̄лам̣ ва̄ дуссам̣ ва̄ ан̃н̃атарам̣ ва̄ кин̃чи адхит̣т̣хахитва̄ четийе уккхипати ‘евам̣на̄ма хотӯ’ти, тассапи адхит̣т̣ха̄навасена париниббутасса четийе па̄т̣ихӣрам̣ хоти, евам̣ манусса̄нам̣ адхит̣т̣ха̄навасена париниббутасса четийе па̄т̣ихӣрам̣ хоти.

‘‘имесам̣ кхо, маха̄ра̄джа, тин̣н̣аннам̣ ан̃н̃атарасса адхит̣т̣ха̄навасена париниббутасса четийе па̄т̣ихӣрам̣ хоти.

‘‘йади, маха̄ра̄джа, тесам̣ адхит̣т̣ха̄нам̣ на хоти, кхӣн̣а̄савассапи чхал̣абхин̃н̃асса четовасиппаттасса четийе па̄т̣ихӣрам̣ на хоти, асатипи, маха̄ра̄джа, па̄т̣ихӣре чаритам̣ дисва̄ супарисуддхам̣ окаппетаббам̣ нит̣т̣хам̣ гантаббам̣ саддахитаббам̣ ‘супариниббуто айам̣ буддхапутто’’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

четийапа̄т̣иха̄рийапан̃хо саттамо.

8. дхамма̄бхисамайапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, йе те самма̄ пат̣ипаджджанти, тесам̣ саббесам̣ йева дхамма̄бхисамайо хоти, уда̄ху кассачи на хотӣ’’ти? ‘‘кассачи, маха̄ра̄джа, хоти, кассачи на хотӣ’’ти. ‘‘касса бханте хоти, касса на хотӣ’’ти? ‘‘тираччха̄нагатасса, маха̄ра̄джа, суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хоти, петтивисайӯпапаннасса…пе… миччха̄дит̣т̣хикасса…пе… кухакасса…пе… ма̄тугха̄такасса…пе… питугха̄такасса…пе… арахантагха̄такасса…пе… сан̇гхабхедакасса…пе… лохитуппа̄дакасса…пе… тхеййасам̣ва̄сакасса…пе… титтхийапаккантасса…пе… бхиккхунидӯсакасса…пе… терасаннам̣ гарука̄паттӣнам̣ ан̃н̃атарам̣ а̄паджджитва̄ авут̣т̣хитасса…пе… пан̣д̣акасса…пе… убхатобйан̃джанакасса суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хоти…пе… йопи мануссадахарако ӯнакасаттавассико, тасса суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хоти. имесам̣ кхо, маха̄ра̄джа, сол̣асаннам̣ пуггала̄нам̣ суппат̣ипанна̄нампи дхамма̄бхисамайо на хотӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, йе те паннараса пуггала̄ вируддха̄ йева, тесам̣ дхамма̄бхисамайо хоту ва̄ ма̄ ва̄ хоту, атха кена ка̄ран̣ена мануссадахаракасса ӯнакасаттавассикасса суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хоти? еттха та̄ва пан̃хо бхавати ‘нану на̄ма дахаракасса на ра̄го хоти, на досо хоти, на мохо хоти, на ма̄но хоти, на миччха̄дит̣т̣хи хоти, на арати хоти, на ка̄мавитакко хоти, амиссито килесехи, со на̄ма дахарако йутто ча патто ча арахати ча чатта̄ри сачча̄ни екапат̣иведхена пат̣ивиджджхиту’’’нти.

‘‘тан̃н̃еветтха, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣, йена̄хам̣ ка̄ран̣ена бхан̣а̄ми ‘ӯнакасаттавассикасса суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хотӣ’ти. йади, маха̄ра̄джа, ӯнакасаттавассико раджанӣйе раджджеййа, дуссанӣйе дуссеййа, моханӣйе муйхеййа, маданӣйе маджджеййа, дит̣т̣хим̣ виджа̄неййа, ратин̃ча аратин̃ча виджа̄неййа, кусала̄кусалам̣ витаккеййа, бхавеййа тасса дхамма̄бхисамайо, апи ча, маха̄ра̄джа, ӯнакасаттавассикасса читтам̣ абалам̣ дуббалам̣ париттам̣ аппам̣ тхокам̣ мандам̣ авибхӯтам̣, асан̇кхата̄ нибба̄надха̄ту гарука̄ бха̄рика̄ випула̄ махатӣ. ӯнакасаттавассико, маха̄ра̄джа, тена дуббалена читтена париттакена мандена авибхӯтена на саккоти гарукам̣ бха̄рикам̣ випулам̣ махатим̣ асан̇кхатам̣ нибба̄надха̄тум̣ пат̣ивиджджхитум̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, синерупаббатара̄джа̄ гаруко бха̄рико випуло маханто, апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, пурисо аттано па̄катикена тха̄мабалавӣрийена саккун̣еййа синерупаббатара̄джа̄нам̣ уддхариту’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘дуббалатта̄, бханте, пурисасса, махантатта̄ синерупаббатара̄джасса̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, ӯнакасаттавассикасса читтам̣ абалам̣ дуббалам̣ париттам̣ аппам̣ тхокам̣ мандам̣ авибхӯтам̣, асан̇кхата̄ нибба̄надха̄ту гарука̄ бха̄рика̄ випула̄ махатӣ. ӯнакасаттавассико тена дуббалена читтена париттена мандена авибхӯтена на саккоти гарукам̣ бха̄рикам̣ випулам̣ махатим̣ асан̇кхатам̣ нибба̄надха̄тум̣ пат̣ивиджджхитум̣, тена ка̄ран̣ена ӯнакасаттавассикасса суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хоти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, айам̣ маха̄патхавӣ дӣгха̄ а̄йата̄ путхула̄ виттхата̄ виса̄ла̄ виттхин̣н̣а̄ випула̄ маханта̄, апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, маха̄патхавим̣ сакка̄ париттакена удакабиндукена теметва̄ удакачиккхаллам̣ ка̄ту’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена, маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘париттатта̄, бханте, удакабиндусса, махантатта̄ маха̄патхавийа̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, ӯнакасаттавассикасса читтам̣ абалам̣ дуббалам̣ париттам̣ аппам̣ тхокам̣ мандам̣ авибхӯтам̣, асан̇кхата̄ нибба̄надха̄ту дӣгха̄ а̄йата̄ путхула̄ виттхата̄ виса̄ла̄ виттхин̣н̣а̄ випула̄ маханта̄. ӯнакасаттавассико тена дуббалена читтена париттакена мандена авибхӯтена на саккоти махатим̣ асан̇кхатам̣ нибба̄надха̄тум̣ пат̣ивиджджхитум̣, тена ка̄ран̣ена ӯнакасаттавассикасса суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хоти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, абаладуббалапариттааппатхокамандагги бхавеййа, апи ну кхо, маха̄ра̄джа, та̄ватакена мандена аггина̄ сакка̄ садеваке локе андхака̄рам̣ видхамитва̄ а̄локам̣ дассету’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘мандатта̄, бханте, аггисса, локасса махантатта̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, ӯнакасаттавассикасса читтам̣ абалам̣ дуббалам̣ париттам̣ аппам̣ тхокам̣ мандам̣ авибхӯтам̣, махата̄ ча авиджджандхака̄рена пихитам̣. тасма̄ дуккарам̣ н̃а̄н̣а̄локам̣ дассайитум̣, тена ка̄ран̣ена ӯнакасаттавассикасса суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хоти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, а̄туро кисо ан̣упаримитака̄йо са̄лакакими хаттхина̄гам̣ тидха̄ пабхиннам̣ нава̄йатам̣ тивиттхатам̣ дасапарин̣а̄хам̣ ат̣т̣харатаникам̣ сакат̣т̣ха̄намупагатам̣ дисва̄ гилитум̣ парикад̣д̣хеййа, апи ну кхо со, маха̄ра̄джа, са̄лакакими саккун̣еййа там̣ хаттхина̄гам̣ гилиту’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кена ка̄ран̣ена, маха̄ра̄джа̄’’ти? ‘‘париттатта̄, бханте, са̄лакакимисса, махантатта̄ хаттхина̄гасса̄’’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, ӯнакасаттавассикасса читтам̣ абалам̣ дуббалам̣ париттам̣ аппам̣ тхокам̣ мандам̣ авибхӯтам̣, махатӣ асан̇кхата̄ нибба̄надха̄ту. со тена дуббалена читтена париттакена мандена авибхӯтена на саккоти махатим̣ асан̇кхатам̣ нибба̄надха̄тум̣ пат̣ивиджджхитум̣, тена ка̄ран̣ена ӯнакасаттавассикасса суппат̣ипаннасса̄пи дхамма̄бхисамайо на хотӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

дхамма̄бхисамайапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. екантасукханибба̄напан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, ким̣ екантасукхам̣ нибба̄нам̣, уда̄ху дуккхена мисса’’нти? ‘‘екантасукхам̣, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣, дуккхена амисса’’нти.

‘‘на майам̣ там̣, бханте на̄гасена, вачанам̣ саддаха̄ма ‘екантасукхам̣ нибба̄на’нти, еваметтха майам̣, бханте на̄гасена, паччема ‘нибба̄нам̣ дуккхена мисса’нти, ка̄ран̣ан̃четтха упалабха̄ма ‘нибба̄нам̣ дуккхена мисса’нти. катамам̣ еттха ка̄ран̣ам̣? йе те, бханте на̄гасена, нибба̄нам̣ парийесанти, тесам̣ диссати ка̄йасса ча читтасса ча а̄та̄по парита̄по т̣ха̄начан̇каманисаджджа̄сайана̄ха̄рапариггахо миддхасса ча упародхо а̄йатана̄нан̃ча пат̣ипӣл̣анам̣ дханадхан̃н̃апийан̃а̄тимиттаппаджаханам̣. йе кечи локе сукхита̄ сукхасамаппита̄, те саббепи пан̃чахи ка̄магун̣ехи а̄йатане раменти брӯхенти, мана̄пикамана̄пикабахувидхасубханимиттена рӯпена чаккхум̣ раменти брӯхенти, мана̄пикамана̄пикагӣтава̄дитабахувидхасубханимиттена саддена сотам̣ раменти брӯхенти, мана̄пикамана̄пикапуппхапхалапаттатачамӯласа̄рабахувидхасубханимиттена гандхена гха̄нам̣ раменти брӯхенти, мана̄пикамана̄пикакхаджджабходжджалеййапеййаса̄йанӣйабахувидхасубханимиттена расена дживхам̣ раменти брухенти, мана̄пикамана̄пикасан̣хасукхумамудумаддавабахувидхасубханимиттена пхассена ка̄йам̣ раменти брӯхенти, мана̄пикамана̄пикакалйа̄н̣апа̄пакасубха̄субхабахувидхавитаккаманасика̄рена манам̣ раменти брӯхенти. тумхе там̣ чаккхусотагха̄надживха̄ка̄йаманобрӯханам̣ ханатха упаханатха, чхиндатха упаччхиндатха, рундхатха упарундхатха. тена ка̄йопи паритапати, читтампи паритапати, ка̄йе паритатте ка̄йикадуккхаведанам̣ ведийати, читте паритатте четасикадуккхаведанам̣ ведайати. нану ма̄ган̣д̣ийопи [ма̄гандийопи (сӣ. пӣ.)] парибба̄джако бхагавантам̣ гарахама̄но евама̄ха ‘бхӯнаху [бхӯтахаччо (пӣ.), бхӯнахаччо (ка.)] саман̣о готамо’ти. идаметтха ка̄ран̣ам̣, йена̄хам̣ ка̄ран̣ена брӯми ‘нибба̄нам̣ дуккхена мисса’’’нти.

‘‘на хи, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ дуккхена миссам̣, екантасукхам̣ нибба̄нам̣. йам̣ пана твам̣, маха̄ра̄джа, брӯси ‘нибба̄нам̣ дуккха’нти, нетам̣ дуккхам̣ нибба̄нам̣ на̄ма, нибба̄насса пана саччхикирийа̄йа пуббабха̄го есо, нибба̄напарийесанам̣ етам̣, екантасукхам̣ йева, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣, на дуккхена миссам̣. еттха ка̄ран̣ам̣ вада̄ми. аттхи, маха̄ра̄джа, ра̄джӯнам̣ раджджасукхам̣ на̄ма̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, аттхи ра̄джӯнам̣ раджджасукха’’нти. ‘‘апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, раджджасукхам̣ дуккхена мисса’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана те, маха̄ра̄джа, ра̄джа̄но паччанте купите тесам̣ паччантаниссита̄нам̣ пат̣иседха̄йа амаччехи парин̣а̄йакехи бхат̣ехи балаттхехи паривута̄ пава̄сам̣ гантва̄ д̣ам̣самакасава̄та̄тапапат̣ипӣл̣ита̄ самависаме паридха̄ванти, маха̄йуддхан̃ча каронти, джӣвитасам̣сайан̃ча па̄пун̣антӣ’’ти? ‘‘нетам̣, бханте на̄гасена, раджджасукхам̣ на̄ма, раджджасукхасса парийесана̄йа пуббабха̄го есо, дуккхена, бханте на̄гасена, ра̄джа̄но раджджам̣ парийеситва̄ раджджасукхам̣ анубхаванти, евам̣, бханте на̄гасена, раджджасукхам̣ дуккхена амиссам̣, ан̃н̃ам̣ там̣ раджджасукхам̣, ан̃н̃ам̣ дуккха’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, екантасукхам̣ нибба̄нам̣, на дуккхена миссам̣. йе пана там̣ нибба̄нам̣ парийесанти, те ка̄йан̃ча читтан̃ча а̄та̄петва̄ т̣ха̄начан̇каманисаджджа̄сайана̄ха̄рам̣ париггахетва̄ миддхам̣ упарундхитва̄ а̄йатана̄ни пат̣ипӣл̣етва̄ ка̄йан̃ча джӣвитан̃ча париччаджитва̄ дуккхена нибба̄нам̣ парийеситва̄ екантасукхам̣ нибба̄нам̣ анубхаванти, нихатапачча̄митта̄ вийа ра̄джа̄но раджджасукхам̣. евам̣, маха̄ра̄джа, екантасукхам̣ нибба̄нам̣, на дуккхена миссам̣, ан̃н̃ам̣ нибба̄нам̣, ан̃н̃ам̣ дуккханти.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи екантасукхам̣ нибба̄нам̣, на дуккхена миссам̣, ан̃н̃ам̣ дуккхам̣, ан̃н̃ам̣ нибба̄нанти. аттхи, маха̄ра̄джа, а̄чарийа̄нам̣ сиппаванта̄нам̣ сиппасукхам̣ на̄ма̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, аттхи а̄чарийа̄нам̣ сиппаванта̄нам̣ сиппасукха’’нти. ‘‘апи ну кхо там̣, маха̄ра̄джа, сиппасукхам̣ дуккхена мисса’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘кисса пана те, маха̄ра̄джа, а̄чарийа̄ [идам̣ падам̣ сӣ. пӣ. поттхакесу наттхи] а̄чарийа̄нам̣ абхива̄данапаччут̣т̣ха̄нена удака̄харан̣агхарасаммаджджанадантакат̣т̣хамукходака̄нуппада̄нена уччхит̣т̣хапат̣иггахан̣ауччха̄дананаха̄панапа̄дапарикаммена сакачиттам̣ никкхипитва̄ парачитта̄нуваттанена дуккхасеййа̄йа висамабходжанена ка̄йам̣ а̄та̄пентӣ’’ти? ‘‘нетам̣, бханте на̄гасена, сиппасукхам̣ на̄ма, сиппапарийесана̄йа пуббабха̄го есо, дуккхена, бханте на̄гасена, а̄чарийа̄ сиппам̣ парийеситва̄ сиппасукхам̣ анубхаванти, евам̣, бханте на̄гасена, сиппасукхам̣ дуккхена амиссам̣, ан̃н̃ам̣ там̣ сиппасукхам̣, ан̃н̃ам̣ дуккха’’нти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, екантасукхам̣ нибба̄нам̣, на дуккхена миссам̣. йе пана там̣ нибба̄нам̣ парийесанти, те ка̄йан̃ча читтан̃ча а̄та̄петва̄ т̣ха̄начан̇каманисаджджа̄сайана̄ха̄рам̣ париггахетва̄ миддхам̣ упарундхитва̄ а̄йатана̄ни пат̣ипӣл̣етва̄ ка̄йан̃ча джӣвитан̃ча париччаджитва̄ дуккхена нибба̄нам̣ парийеситва̄ екантасукхам̣ нибба̄нам̣ анубхаванти, а̄чарийа̄ вийа сиппасукхам̣. евам̣, маха̄ра̄джа, екантасукхам̣ нибба̄нам̣, на дуккхена миссам̣, ан̃н̃ам̣ дуккхам̣, ан̃н̃ам̣ нибба̄на’’нти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

екантасукханибба̄напан̃хо навамо.

10. нибба̄нарӯпасан̣т̣ха̄напан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, ‘нибба̄нам̣ нибба̄на’нти йам̣ вадеси, сакка̄ пана тасса нибба̄насса рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайиту’’нти? ‘‘аппат̣ибха̄гам̣, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣, на сакка̄ нибба̄насса рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайиту’’нти. ‘‘етампа̄хам̣, бханте на̄гасена, на сампат̣иччха̄ми, йам̣ аттхидхаммасса нибба̄насса рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ апан̃н̃а̄панам̣, ка̄ран̣ена мам̣ сан̃н̃а̄пехӣ’’ти. ‘‘хоту, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена там̣ сан̃н̃а̄песса̄ми. аттхи, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо на̄ма̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, аттхесо маха̄самуддо’’ти. ‘‘саче там̣, маха̄ра̄джа, кочи евам̣ пуччхеййа ‘киттакам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самудде удакам̣, кати пана те сатта̄, йе маха̄самудде пат̣ивасантӣ’ти, евам̣ пут̣т̣хо твам̣, маха̄ра̄джа, кинти тасса бйа̄кареййа̄сӣ’’ти? ‘‘саче мам̣, бханте, кочи евам̣ пуччхеййа ‘киттакам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самудде удакам̣, кати пана те сатта̄, йе маха̄самудде пат̣ивасантӣ’ти, тамахам̣, бханте, евам̣ вадеййам̣ ‘апуччхитаббам̣ мам̣ твам̣ амбхо пуриса пуччхаси, неса̄ пуччха̄ кеначи пуччхитабба̄, т̣хапанӣйо есо пан̃хо. авибхатто локаккха̄йикехи маха̄самуддо, на сакка̄ маха̄самудде удакам̣ париминитум̣ сатта̄ ва̄ йе таттха ва̄самупагата̄ти ева̄хам̣ бханте тасса пат̣ивачанам̣ дадеййа’’’нти.

‘‘кисса пана, твам̣ маха̄ра̄джа, аттхидхамме маха̄самудде евам̣ пат̣ивачанам̣ дадеййа̄си, нану виган̣етва̄ [минитва̄ (ка.)] тасса а̄чиккхитаббам̣ ‘еттакам̣ маха̄самудде удакам̣, еттака̄ ча сатта̄ маха̄самудде пат̣ивасантӣ’’ти? ‘‘на сакка̄, бханте, ависайо есо пан̃хо’’ти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, аттхидхамме йева маха̄самудде на сакка̄ удакам̣ париган̣етум̣ [париминитум̣ (ка.)] сатта̄ ва̄ йе таттха ва̄самупагата̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, аттхидхаммассева нибба̄насса на сакка̄ рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайитум̣, виган̣еййа, маха̄ра̄джа, иддхима̄ четовасиппатто маха̄самудде удакам̣ татра̄сайе ча сатте, на твева со иддхима̄ четовасиппатто саккун̣еййа нибба̄насса рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайитум̣.

‘‘апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, аттхидхаммассева нибба̄насса на сакка̄ рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайитунти. аттхи, маха̄ра̄джа, девесу арӯпака̄йика̄ на̄ма дева̄’’ти. ‘‘а̄ма, бханте, суййати ‘аттхи девесу арӯпака̄йика̄ на̄ма дева̄’’’ти. ‘‘сакка̄ пана, маха̄ра̄джа, тесам̣ арӯпака̄йика̄нам̣ дева̄нам̣ рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайиту’’нти? ‘‘на хи, бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, наттхи арӯпака̄йика̄ дева̄’’ти? ‘‘аттхи, бханте, арӯпака̄йика̄ дева̄, на ча сакка̄ тесам̣ рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайиту’’нти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, аттхисатта̄нам̣ йева арӯпака̄йика̄нам̣ дева̄нам̣ на сакка̄ рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайитум̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, аттхидхаммассева нибба̄насса на сакка̄ рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайиту’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, хоту екантасукхам̣ нибба̄нам̣, на ча сакка̄ тасса рӯпам̣ ва̄ сан̣т̣ха̄нам̣ ва̄ вайам̣ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ опаммена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ хетуна̄ ва̄ найена ва̄ упадассайитум̣. аттхи пана, бханте, нибба̄насса гун̣ам̣ ан̃н̃ехи анупавит̣т̣хам̣ кин̃чи опамманидассанаматта’’нти? ‘‘сарӯпато, маха̄ра̄джа, наттхи, гун̣ато пана сакка̄ кин̃чи опамманидассанаматтам̣ упадассайиту’’нти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, йатха̄хам̣ лабха̄ми нибба̄насса гун̣атопи екадесапаридӣпанаматтам̣, татха̄ сӣгхам̣ брӯхи, нибба̄пехи ме хадайапарил̣а̄хам̣ винайа сӣталамадхуравачанама̄лутена̄’’ти.

‘‘падумасса, маха̄ра̄джа, еко гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо, удакасса две гун̣а̄, агадасса тайо гун̣а̄, маха̄самуддасса чатта̄ро гун̣а̄, бходжанасса пан̃ча гун̣а̄, а̄ка̄сасса даса гун̣а̄, ман̣иратанасса тайо гун̣а̄, лохитачанданасса тайо гун̣а̄, саппиман̣д̣асса тайо гун̣а̄, гирисикхарасса пан̃ча гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘падумасса еко гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо’ти йам̣ вадеси, катамо падумасса еко гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, падумам̣ анупалиттам̣ удакена, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ саббакилесехи анупалиттам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, падумасса еко гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘удакасса две гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме удакасса две гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, удакам̣ сӣталам̣ парил̣а̄ханибба̄панам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ сӣталам̣ саббакилесапарил̣а̄ханибба̄панам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, удакасса пат̣хамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, удакам̣ килантатаситапипа̄ситагхамма̄бхитатта̄нам̣ джанапасупаджа̄нам̣ пипа̄са̄винайанам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ ка̄матан̣ха̄бхаватан̣ха̄вибхаватан̣ха̄пипа̄са̄винайанам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, удакасса дутийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. име кхо, маха̄ра̄джа, удакасса две гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘агадасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме агадасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, агадо висапӣл̣ита̄нам̣ сатта̄нам̣ пат̣исаран̣ам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ килесависапӣл̣ита̄нам̣ сатта̄нам̣ пат̣исаран̣ам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, агадасса пат̣хамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, агадо рога̄нам̣ антакаро, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ саббадуккха̄нам̣ антакарам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, агадасса дутийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, агадо аматам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ аматам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, агадасса татийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. име кхо, маха̄ра̄джа, агадасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘маха̄самуддасса чатта̄ро гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме маха̄самуддасса чатта̄ро гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо сун̃н̃о саббакун̣апехи, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ сун̃н̃ам̣ саббакилесакун̣апехи. айам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддасса пат̣хамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо маханто анорапа̄ро, на парипӯрати саббасавантӣхи, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ махантам̣ анорапа̄рам̣, на пӯрати саббасаттехи. айам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддасса дутийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо маханта̄нам̣ бхӯта̄нам̣ а̄ва̄со, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ маханта̄нам̣ араханта̄нам̣ вималакхӣн̣а̄савабалаппаттавасӣбхӯтамаха̄бхӯта̄нам̣ а̄ва̄со. айам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддасса татийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо апаримитавивидхавипулавӣчипуппхасам̣кусумито, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ апаримитавивидхавипулапарисуддхавиджджа̄вимуттипуппхасам̣кусумитам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддасса чатуттхо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. име кхо, маха̄ра̄джа, маха̄самуддасса чатта̄ро гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘бходжанасса пан̃ча гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме бходжанасса пан̃ча гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ а̄йудха̄ран̣ам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ саччхикатам̣ джара̄маран̣ана̄санато а̄йудха̄ран̣ам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, бходжанасса пат̣хамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ балавад̣д̣ханам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ саччхикатам̣ саббасатта̄нам̣ иддхибалавад̣д̣ханам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, бходжанасса дутийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ ван̣н̣аджананам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ саччхикатам̣ саббасатта̄нам̣ гун̣аван̣н̣аджананам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, бходжанасса татийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ даратхавӯпасаманам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ саччхикатам̣ саббасатта̄нам̣ саббакилесадаратхавӯпасаманам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, бходжанасса чатуттхо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ джигхаччха̄дуббалйапат̣ивиноданам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ саччхикатам̣ саббасатта̄нам̣ саббадуккхаджигхаччха̄дуббалйапат̣ивиноданам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, бходжанасса пан̃чамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. име кхо, маха̄ра̄джа, бходжанасса пан̃ча гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘а̄ка̄сасса даса гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме а̄ка̄сасса даса гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄ка̄со на джа̄йати, на джӣйати, на мӣйати, на чавати, на уппаджджати, дуппасахо, ачора̄харан̣о, аниссито, вихагагамано, нира̄варан̣о, ананто. евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ на джа̄йати, на джӣйати, на мӣйати, на чавати, на уппаджджати, дуппасахам̣, ачора̄харан̣ам̣, анисситам̣, арийагаманам̣, нира̄варан̣ам̣, анантам̣. име кхо, маха̄ра̄джа, а̄ка̄сасса даса гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘ман̣иратанасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме ман̣иратанасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ман̣иратанам̣ ка̄мададам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ ка̄мададам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса пат̣хамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанам̣ ха̄сакарам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ ха̄сакарам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса дутийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанам̣ уджджотаттакарам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ уджджотаттакарам̣ [уджджотаттхакарам̣ (сӣ. пӣ.), уджджотитаттхакарам̣ (сйа̄.)]. айам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса татийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. име кхо, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘лохитачанданасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме лохитачанданасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, лохитачанданам̣ дуллабхам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ дуллабхам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, лохитачанданасса пат̣хамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, лохитачанданам̣ асамасугандхам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ асамасугандхам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, лохитачанданасса дутийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, лохитачанданам̣ саджджанапасаттхам̣ [саббаджанапасаттхам̣ (сйа̄.)], евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ арийасаджджанапасаттхам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, лохитачанданасса татийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. име кхо, маха̄ра̄джа, лохитачанданасса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘саппиман̣д̣асса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме саппиман̣д̣асса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, саппиман̣д̣о ван̣н̣асампанно, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ гун̣аван̣н̣асампаннам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, саппиман̣д̣асса пат̣хамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, саппиман̣д̣о гандхасампанно, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ сӣлагандхасампаннам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, саппиман̣д̣асса дутийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, саппиман̣д̣о расасампанно, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ расасампаннам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, саппиман̣д̣асса татийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. име кхо, маха̄ра̄джа, саппиман̣д̣асса тайо гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, ‘гирисикхарасса пан̃ча гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’ти йам̣ вадеси, катаме гирисикхарасса пан̃ча гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, гирисикхарам̣ аччуггатам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ аччугатам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарасса пат̣хамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарам̣ ачалам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ ачалам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарасса дутийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарам̣ дурадхирохам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ дурадхирохам̣ саббакилеса̄нам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарасса татийо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарам̣ саббабӣджа̄нам̣ авирӯханам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ саббакилеса̄нам̣ авирӯханам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарасса чатуттхо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарам̣ анунайаппат̣игхавиппамуттам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, нибба̄нам̣ анунайаппат̣игхавиппамуттам̣. айам̣, маха̄ра̄джа, гирисикхарасса пан̃чамо гун̣о нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хо. име кхо, маха̄ра̄джа, гирисикхарасса пан̃ча гун̣а̄ нибба̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

нибба̄нарӯпасан̣т̣ха̄напан̃хо дасамо.

11. нибба̄насаччхикаран̣апан̃хо

11. ‘‘бханте на̄гасена, тумхе бхан̣атха ‘нибба̄нам̣ на атӣтам̣, на ана̄гатам̣, на паччуппаннам̣, на уппаннам̣ на ануппаннам̣ на уппа̄данӣйа’нти. идха, бханте на̄гасена, йо кочи самма̄пат̣ипанно нибба̄нам̣ саччхикароти, со уппаннам̣ саччхикароти, уда̄ху уппа̄детва̄ саччхикаротӣ’’ти? ‘‘йо кочи, маха̄ра̄джа, самма̄пат̣ипанно нибба̄нам̣ саччхикароти, со на уппаннам̣ саччхикароти, на уппа̄детва̄ саччхикароти, апи ча, маха̄ра̄джа, аттхеса̄ нибба̄надха̄ту, йам̣ со самма̄пат̣ипанно саччхикаротӣ’’ти.

‘‘ма̄, бханте на̄гасена, имам̣ пан̃хам̣ пат̣иччханнам̣ катва̄ дӣпехи, виват̣ам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ дӣпехи чхандаджа̄то усса̄хаджа̄то, йам̣ те сиккхитам̣, там̣ саббам̣ еттхева̄кира̄хи, еттха̄йам̣ джано саммӯл̣хо виматиджа̄то сам̣сайапаккхандо, бхиндетам̣ антодосасалла’’нти. ‘‘аттхеса̄, маха̄ра̄джа, нибба̄надха̄ту санта̄ сукха̄ пан̣ӣта̄, там̣ самма̄пат̣ипанно джина̄нусит̣т̣хийа̄ сан̇кха̄ре саммасанто пан̃н̃а̄йа саччхикароти. йатха̄, маха̄ра̄джа, антева̄сико а̄чарийа̄нусит̣т̣хийа̄ виджджам̣ пан̃н̃а̄йа саччхикароти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, самма̄пат̣ипанно джина̄нусит̣т̣хийа̄ пан̃н̃а̄йа нибба̄нам̣ саччхикароти.

‘‘катхам̣ пана там̣ нибба̄нам̣ дат̣т̣хаббанти? анӣтито нирупаддавато абхайато кхемато сантато сукхато са̄тато пан̣ӣтато сучито сӣталато дат̣т̣хаббам̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо бахукат̣т̣хапун̃джена джалитакат̣т̣хитена аггина̄ дайхама̄но ва̄йа̄мена тато мун̃читва̄ нираггикока̄сам̣ пависитва̄ таттха парамасукхам̣ лабхеййа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо самма̄пат̣ипанно, со йонисо манасика̄рена бйапагатативидхаггисанта̄пам̣ парамасукхам̣ нибба̄нам̣ саччхикароти. йатха̄, маха̄ра̄джа, агги, евам̣ тивидхагги дат̣т̣хаббо; йатха̄ аггигато пурисо, евам̣ самма̄пат̣ипанно дат̣т̣хаббо; йатха̄ нираггикока̄со, евам̣ нибба̄нам̣ дат̣т̣хаббам̣.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо ахикуккурамануссакун̣апасарӣравал̣ан̃джакот̣т̣ха̄сара̄сигато кун̣ападжат̣а̄джат̣итантараманупавит̣т̣хо ва̄йа̄мена тато мун̃читва̄ никкун̣апока̄сам̣ пависитва̄ таттха парамасукхам̣ лабхеййа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо самма̄пат̣ипанно, со йонисо манасика̄рена бйапагатакилесакун̣апам̣ парамасукхам̣ нибба̄нам̣ саччхикароти. йатха̄, маха̄ра̄джа, кун̣апам̣, евам̣ пан̃ча ка̄магун̣а̄ дат̣т̣хабба̄; йатха̄ кун̣апагато пурисо, евам̣ самма̄пат̣ипанно дат̣т̣хаббо; йатха̄ никкун̣апока̄со, евам̣ нибба̄нам̣ дат̣т̣хаббам̣.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо бхӣто тасито кампито випарӣтавиббхантачитто ва̄йа̄мена тато мун̃читва̄ дал̣хам̣ тхирам̣ ачалам̣ абхайат̣т̣ха̄нам̣ пависитва̄ таттха парамасукхам̣ лабхеййа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо самма̄пат̣ипанно, со йонисо манасика̄рена бйапагатабхайасанта̄сам̣ парамасукхам̣ нибба̄нам̣ саччхикароти. йатха̄, маха̄ра̄джа, бхайам̣, евам̣ джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣ам̣ пат̣ичча апара̄парам̣ паваттабхайам̣ дат̣т̣хаббам̣; йатха̄ бхӣто пурисо, евам̣ самма̄пат̣ипанно дат̣т̣хаббо; йатха̄ абхайат̣т̣ха̄нам̣, евам̣ нибба̄нам̣ дат̣т̣хаббам̣.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, пурисо килит̣т̣хамалинакалалакаддамадесе патито ва̄йа̄мена там̣ калалакаддамам̣ апава̄хетва̄ парисуддхавималадесамупагантва̄ таттха парамасукхам̣ лабхеййа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо самма̄пат̣ипанно, со йонисо манасика̄рена бйапагатакилесамалакаддамам̣ парамасукхам̣ нибба̄нам̣ саччхикароти. йатха̄, маха̄ра̄джа, калалам̣, евам̣ ла̄бхасакка̄расилоко дат̣т̣хаббо; йатха̄ калалагато пурисо, евам̣ самма̄пат̣ипанно дат̣т̣хаббо; йатха̄ парисуддхавималадесо, евам̣ нибба̄нам̣ дат̣т̣хаббам̣.

‘‘тан̃ча пана нибба̄нам̣ самма̄пат̣ипанно кинти саччхикароти? йо со, маха̄ра̄джа, самма̄пат̣ипанно, со сан̇кха̄ра̄нам̣ паваттам̣ саммасати. паваттам̣ саммасама̄но таттха джа̄тим̣ пассати джарам̣ пассати бйа̄дхим̣ пассати маран̣ам̣ пассати, на таттха кин̃чи сукхам̣ са̄там̣ пассати а̄дитопи маджджхатопи парийоса̄натопи. со таттха кин̃чи на гайхӯпагам̣ пассати. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо дивасасантатте айогул̣е джалите татте кат̣хите а̄дитопи маджджхатопи парийоса̄натопи на кин̃чи гайхӯпагам̣ падесам̣ пассати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо сан̇кха̄ра̄нам̣ паваттам̣ саммасати, со паваттам̣ саммасама̄но таттха джа̄тим̣ пассати джарам̣ пассати бйа̄дхим̣ пассати маран̣ам̣ пассати, на таттха кин̃чи сукхам̣ са̄там̣ пассати а̄дитопи маджджхатопи парийоса̄натопи. со таттха [идам̣ пададвайам̣ сӣ. пӣ. поттхакесу наттхи] на кин̃чи гайхӯпагам̣ пассати, тасса гайхӯпагам̣ апассантасса читте арати сан̣т̣ха̄ти, ка̄йасмим̣ д̣а̄хо оккамати, со ата̄н̣о асаран̣о асаран̣ӣбхӯто бхавесу ниббиндати.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо джалитаджа̄лам̣ махантам̣ аггиккхандхам̣ пависеййа, со таттха ата̄н̣о асаран̣о асаран̣ӣбхӯто аггимхи ниббиндеййа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, тасса гайхӯпагам̣ апассантасса читте арати сан̣т̣ха̄ти, ка̄йасмим̣ д̣а̄хо оккамати, со ата̄н̣о асаран̣о асаран̣ӣбхӯто бхавесу ниббиндати.

‘‘тасса паватте бхайадасса̄висса евам̣ читтам̣ уппаджджати ‘сантаттам̣ кхо панетам̣ паваттам̣ сампаджджалитам̣ бахудуккхам̣ бахӯпа̄йа̄сам̣, йади кочи лабхетха аппаваттам̣ етам̣ сантам̣ етам̣ пан̣ӣтам̣, йадидам̣ саббасан̇кха̄расаматхо саббӯпадхипат̣иниссагго тан̣хаккхайо вира̄го ниродхо нибба̄на’нти. ити хетам̣ [хитам̣ (сӣ.), хи идам̣ (пӣ.)] тасса аппаватте читтам̣ паккхандати пасӣдати пахам̣сайати тусайати [пахам̣сӣйати кухӣйати (сӣ. пӣ.)]‘пат̣иладдхам̣ кхо ме ниссаран̣а’нти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо виппанат̣т̣хо видесапаккхандо нибба̄ханамаггам̣ дисва̄ таттха паккхандати пасӣдати пахам̣сайати тусайати [пахам̣сӣйати кухӣйати (сӣ. пӣ.)] ‘пат̣иладдхо ме нибба̄ханамагго’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, паватте бхайадасса̄висса аппаватте читтам̣ паккхандати пасӣдати пахам̣сайати тусайати [пахам̣сӣйати кухӣйати (сӣ. пӣ.)] ‘пат̣иладдхам̣ кхо ме ниссаран̣а’нти.

‘‘со аппаваттаттха̄йа маггам̣ а̄йӯхати гавесати бха̄вети бахулӣкароти, тасса тадаттхам̣ сати сантит̣т̣хати, тадаттхам̣ вӣрийам̣ сантит̣т̣хати, тадаттхам̣ пӣти сантит̣т̣хати, тасса там̣ читтам̣ апара̄парам̣ манасикарото паваттам̣ саматиккамитва̄ аппаваттам̣ оккамати, аппаваттамануппатто, маха̄ра̄джа, самма̄пат̣ипанно ‘нибба̄нам̣ саччхикаротӣ’ти вуччатӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, еваметам̣ татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

нибба̄насаччхикаран̣апан̃хо ека̄дасамо.

12. нибба̄насаннихитапан̃хо

12. ‘‘бханте на̄гасена, аттхи со падесо пураттхима̄йа ва̄ диса̄йа даккхин̣а̄йа ва̄ диса̄йа паччхима̄йа ва̄ диса̄йа уттара̄йа ва̄ диса̄йа уддхам̣ ва̄ адхо ва̄ тирийам̣ ва̄, йаттха нибба̄нам̣ саннихита’’нти? ‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, со падесо пураттхима̄йа ва̄ диса̄йа даккхин̣а̄йа ва̄ диса̄йа паччхима̄йа ва̄ диса̄йа уттара̄йа ва̄ диса̄йа уддхам̣ ва̄ адхо ва̄ тирийам̣ ва̄, йаттха нибба̄нам̣ саннихита’’нти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, наттхи нибба̄насса саннихитока̄со, тена хи наттхи нибба̄нам̣? йесан̃ча там̣ нибба̄нам̣ саччхикатам̣, тесампи саччхикирийа̄ миччха̄, ка̄ран̣ам̣ таттха ваккха̄ми, йатха̄, бханте на̄гасена, махийа̄ дхан̃н̃ут̣т̣ха̄нам̣ кхеттам̣ аттхи, гандхут̣т̣ха̄нам̣ пуппхам̣ аттхи, пуппхут̣т̣ха̄нам̣ гумбо аттхи, пхалут̣т̣ха̄нам̣ руккхо аттхи, ратанут̣т̣ха̄нам̣ а̄каро аттхи, таттха йо кочи йам̣ йам̣ иччхати, со таттха гантва̄ там̣ там̣ харати, евамева кхо, бханте на̄гасена, йади нибба̄нам̣ аттхи, тасса нибба̄насса ут̣т̣ха̄нока̄сопи иччхитаббо, йасма̄ ча кхо, бханте на̄гасена, нибба̄насса ут̣т̣ха̄нока̄со наттхи, тасма̄ наттхи нибба̄нанти брӯми, йесан̃ча нибба̄нам̣ саччхикатам̣, тесампи саччхикирийа̄ миччха̄’’ти.

‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, нибба̄насса саннихитока̄со, аттхи четам̣ нибба̄нам̣, самма̄пат̣ипанно йонисо манасика̄рена нибба̄нам̣ саччхикароти. йатха̄ пана, маха̄ра̄джа, аттхи агги на̄ма, наттхи тасса саннихитока̄со, две кат̣т̣ха̄ни сан̇гхат̣т̣енто аггим̣ адхигаччхати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, аттхи нибба̄нам̣, наттхи тасса саннихитока̄со, самма̄пат̣ипанно йонисо манасика̄рена нибба̄нам̣ саччхикароти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, аттхи сатта ратана̄ни на̄ма. сеййатхидам̣, чаккаратанам̣ хаттхиратанам̣ ассаратанам̣ ман̣иратанам̣ иттхиратанам̣ гахапатиратанам̣ парин̣а̄йакаратанам̣. на ча тесам̣ ратана̄нам̣ саннихитока̄со аттхи, кхаттийасса пана самма̄пат̣ипаннасса пат̣ипаттибалена та̄ни ратана̄ни упагаччханти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, аттхи нибба̄нам̣, наттхи тасса саннихитока̄со, самма̄пат̣ипанно йонисо манасика̄рена нибба̄нам̣ саччхикаротӣ’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, нибба̄насса саннихитока̄со ма̄ хоту, аттхи пана там̣ т̣ха̄нам̣, йаттха т̣хито самма̄пат̣ипанно нибба̄нам̣ саччхикаротӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, аттхи там̣ т̣ха̄нам̣, йаттха т̣хито самма̄пат̣ипанно нибба̄нам̣ саччхикаротӣ’’ти.

‘‘катамам̣ пана, бханте, там̣ т̣ха̄нам̣, йаттха т̣хито самма̄пат̣ипанно нибба̄нам̣ саччхикаротӣ’’ти? ‘‘сӣлам̣, маха̄ра̄джа, т̣ха̄нам̣, сӣле патит̣т̣хито йонисо манасикаронто саккайаванепи чӣнавила̄тепи аласандепи нигумбепи [никумбепи (сӣ. сйа̄. пӣ.)] ка̄сикосалепи касмӣрепи гандха̄репи нагамуддханипи брахмалокепи йаттха каттхачипи т̣хито самма̄пат̣ипанно нибба̄нам̣ саччхикароти. йатха̄, маха̄ра̄джа, йо кочи чаккхума̄ пурисо сакайаванепи чӣнавила̄тепи аласандепи нигумбепи ка̄сикосалепи касмӣрепи гандха̄репи нагамуддханипи брахмалокепи йаттха каттхачипи т̣хито а̄ка̄сам̣ пассати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сӣле патит̣т̣хито йонисо манасикаронто сакайаванепи…пе… йаттха каттхачипи т̣хито самма̄пат̣ипанно нибба̄нам̣ саччхикароти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, сакайаванепи…пе… йаттха каттхачипи т̣хитасса пуббадиса̄ аттхи, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сӣле патит̣т̣хитасса йонисо манасикаронтасса саккайаванепи…пе… йаттха каттхачипи т̣хитасса самма̄пат̣ипаннасса аттхи нибба̄насаччхикирийа̄’’ти. ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, деситам̣ тайа̄ нибба̄нам̣, десита̄ нибба̄насаччхикирийа̄, париккхата̄ сӣлагун̣а̄, дассита̄ самма̄пат̣ипатти, усса̄пито дхаммаддхаджо, сан̣т̣хапита̄ дхамманетти, аван̃джхо суппайутта̄нам̣ самма̄пайого, еваметам̣ ган̣иварапавара татха̄ сампат̣иччха̄мӣ’’ти.

нибба̄насаннихитапан̃хо два̄дасамо.

вессантаравагго татийо.

имасмим̣ вагге два̄даса пан̃ха̄.

4. анума̄навагго

1. анума̄напан̃хо

1. атха кхо милиндо ра̄джа̄ йена̄йасма̄ на̄гасено тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ нисӣди, екамантам̣ нисинно кхо милиндо ра̄джа̄ н̃а̄тука̄мо сотука̄мо дха̄ретука̄мо н̃а̄н̣а̄локам̣ дат̣т̣хука̄мо ан̃н̃а̄н̣ам̣ бхиндитука̄мо н̃а̄н̣а̄локам̣ уппа̄детука̄мо авиджджандхака̄рам̣ на̄сетука̄мо адхиматтам̣ дхитин̃ча усса̄хан̃ча сатин̃ча сампаджан̃н̃ан̃ча упат̣т̣хапетва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘бханте на̄гасена, ким̣ пана буддхо тайа̄ дит̣т̣хо’’ти. ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ пана те а̄чарийехи буддхо дит̣т̣хо’’ти? ‘‘на хи, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘бханте на̄гасена, на кира тайа̄ буддхо дит̣т̣хо, на̄пи кира те а̄чарийехи буддхо дит̣т̣хо, тена хи, бханте на̄гасена, наттхи буддхо, на хеттха буддхо пан̃н̃а̄йатӣ’’ти.

‘‘аттхи пана те, маха̄ра̄джа, пуббака̄ кхаттийа̄, йе те тава кхаттийавам̣сасса пуббан̇гама̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте. ко сам̣сайо, аттхи пуббака̄ кхаттийа̄, йе мама кхаттийавам̣сасса пуббан̇гама̄’’ти. ‘‘дит̣т̣хапубба̄ тайа̄, маха̄ра̄джа, пуббака̄ кхаттийа̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йе пана там̣, маха̄ра̄джа, ануса̄санти пурохита̄ сена̄патино аккхадасса̄ маха̄матта̄, техи пуббака̄ кхаттийа̄ дит̣т̣хапубба̄’’ти? ‘‘на хи бханте’’ти. ‘‘йади пана те, маха̄ра̄джа, пуббака̄ кхаттийа̄ на дит̣т̣ха̄, на̄пи кира те ануса̄сакехи пуббака̄ кхаттийа̄ дит̣т̣ха̄, тена хи наттхи пуббака̄ кхаттийа̄, на хеттха пуббака̄ кхаттийа̄ пан̃н̃а̄йантӣ’’ти.

‘‘диссанти, бханте на̄гасена, пуббака̄нам̣ кхаттийа̄нам̣ анубхӯта̄ни парибхогабхан̣д̣а̄ни. сеййатхидам̣, сетаччхаттам̣ ун̣хӣсам̣ па̄дука̄ ва̄лабӣджанӣ кхаггаратанам̣ маха̄раха̄ни ча сайана̄ни. йехи майам̣ джа̄неййа̄ма саддахеййа̄ма ‘аттхи пуббака̄ кхаттийа̄’ти. ‘‘евамева кхо, маха̄ра̄джа, майампетам̣ бхагавантам̣ джа̄неййа̄ма саддахеййа̄ма. аттхи там̣ ка̄ран̣ам̣, йена майам̣ ка̄ран̣ена джа̄неййа̄ма саддахеййа̄ма ‘аттхи со бхагава̄’ти. катамам̣ там̣ ка̄ран̣ам̣? аттхи кхо, маха̄ра̄джа, тена бхагавата̄ джа̄ната̄ пассата̄ арахата̄ самма̄самбуддхена анубхӯта̄ни парибхогабхан̣д̣а̄ни. сеййатхидам̣, чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ чатта̄ро саммаппадха̄на̄ чатта̄ро иддхипа̄да̄ пан̃чиндрийа̄ни пан̃ча бала̄ни сатта боджджхан̇га̄ арийо ат̣т̣хан̇гико магго, йехи садевако локо джа̄на̄ти саддахати ‘аттхи со бхагава̄’ти. имина̄, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена имина̄ хетуна̄ имина̄ найена имина̄ анума̄нена н̃а̄таббо ‘аттхи со бхагава̄’ти.

‘‘‘бахӯ джане та̄райитва̄, ниббуто упадхиккхайе;

анума̄нена н̃а̄таббам̣, аттхи со двипадуттамо’’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, опаммам̣ карохӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, нагаравад̣д̣хакӣ нагарам̣ ма̄петука̄мо пат̣хамам̣ та̄ва самам̣ ануннатаманонатам̣ асаккхарапа̄са̄н̣ам̣ нирупаддаваманаваджджам̣ раман̣ӣйам̣ бхӯмибха̄гам̣ анувилокетва̄ йам̣ таттха висамам̣, там̣ самам̣ ка̄ра̄петва̄ кха̄н̣укан̣т̣акам̣ висодха̄петва̄ таттха нагарам̣ ма̄пеййа собханам̣ вибхаттам̣ бха̄гасо митам̣ уккин̣н̣апарикха̄па̄ка̄рам̣ дал̣хагопурат̣т̣а̄лакот̣т̣акам̣ путхучаччарачатуккасандхисин̇гха̄т̣акам̣ сучисаматалара̄джамаггам̣ сувибхаттаантара̄пан̣ам̣ а̄ра̄муййа̄натал̣а̄капоккхаран̣иудапа̄насампаннам̣ бахувидхадеват̣т̣ха̄наппат̣иман̣д̣итам̣ саббадосавирахитам̣, со тасмим̣ нагаре саббатха̄ вепуллаттам̣ патте ан̃н̃ам̣ десам̣ упагаччхеййа, атха там̣ нагарам̣ апарена самайена иддхам̣ бхавеййа пхӣтам̣ субхиккхам̣ кхемам̣ самиддхам̣ сивам̣ анӣтикам̣ нирупаддавам̣ на̄на̄джанасама̄кулам̣, путхӯ кхаттийа̄ бра̄хман̣а̄ весса̄ судда̄ хаттха̄роха̄ асса̄роха̄ ратхика̄ паттика̄ дхануггаха̄ тхаруггаха̄ челака̄ чалака̄ пин̣д̣ада̄йака̄ угга̄ ра̄джапутта̄ паккхандино маха̄на̄га̄ сӯра̄ ваммино йодхино да̄сикапутта̄ бхат̣ипутта̄ [да̄сапутта̄ бхат̣т̣ипутта̄ (сӣ. пӣ.)] маллака̄ ган̣ака̄ а̄л̣а̄рика̄ сӯда̄ каппака̄ наха̄пака̄ чунда̄ ма̄ла̄ка̄ра̄ суван̣н̣ака̄ра̄ саджджхука̄ра̄ сӣсака̄ра̄ типука̄ра̄ лохака̄ра̄ ват̣т̣ака̄ра̄ айока̄ра̄ ман̣ика̄ра̄ песака̄ра̄ кумбхака̄ра̄ вен̣ука̄ра̄ лон̣ака̄ра̄ чаммака̄ра̄ ратхака̄ра̄ дантака̄ра̄ раджджука̄ра̄ коччхака̄ра̄ суттака̄ра̄ вилӣвака̄ра̄ дханука̄ра̄ джийака̄ра̄ усука̄ра̄ читтака̄ра̄ ран̇гака̄ра̄ раджака̄ тантава̄йа̄ туннава̄йа̄ херан̃н̃ика̄ дуссика̄ гандхика̄ тин̣аха̄рака̄ кат̣т̣хаха̄рака̄ бхатака̄ пан̣н̣ика̄ пхалика̄ [пхаллика̄ (сӣ. пӣ.)] мӯлика̄ оданика̄ пӯвика̄ маччхика̄ мам̣сика̄ маджджика̄ нат̣ака̄ наччака̄ лан̇гхака̄ индаджа̄лика̄ вета̄лика̄ малла̄ чхавад̣а̄хака̄ пуппхачхад̣д̣ака̄ вена̄ неса̄да̄ ган̣ика̄ ла̄сика̄ кумбхада̄сийо саккайаваначӣнавила̄та̄ удждженака̄ бха̄рукаччхака̄ ка̄сикосала̄ парантака̄ ма̄гадхака̄ са̄кетака̄ сореййака̄ [сорат̣т̣хака̄ (сӣ. пӣ.)] па̄веййака̄ кот̣умбарама̄тхурака̄ аласандакасмӣрагандха̄ра̄ там̣ нагарам̣ ва̄са̄йа упагата̄ на̄на̄висайино джана̄ навам̣ сувибхаттам̣ адосаманаваджджам̣ раман̣ӣйам̣ там̣ нагарам̣ пасситва̄ анума̄нена джа̄нанти ‘чхеко вата бхо со нагаравад̣д̣хакӣ, йо имасса нагарасса ма̄пета̄’ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, со бхагава̄ асамо асамасамо аппат̣исамо асадисо атуло асан̇кхйейо аппамеййо апаримеййо амитагун̣о гун̣апа̄рамиппатто анантадхити анантатеджо анантавӣрийо анантабало буддхабалапа̄рамим̣ гато сасенама̄рам̣ пара̄джетва̄ дит̣т̣хиджа̄лам̣ пада̄летва̄ авиджджам̣ кхепетва̄ виджджам̣ уппа̄детва̄ дхаммуккам̣ дха̄райитва̄ саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄ виджитасан̇га̄мо дхамманагарам̣ ма̄песи.

‘‘бхагавато кхо, маха̄ра̄джа, дхамманагарам̣ сӣлапа̄ка̄рам̣ хирипарикхам̣ н̃а̄н̣адва̄ракот̣т̣хакам̣ вӣрийаат̣т̣а̄лакам̣ саддха̄есикам̣ сатидова̄рикам̣ пан̃н̃а̄па̄са̄дам̣ суттантачаччарам̣ абхидхаммасин̇гха̄т̣акам̣ винайавиниччхайам̣ сатипат̣т̣ха̄навӣтхикам̣, тасса кхо пана, маха̄ра̄джа, сатипат̣т̣ха̄навӣтхийам̣ еварӯпа̄ а̄пан̣а̄ паса̄рита̄ хонти. сеййатхӣдам̣, пуппха̄пан̣ам̣ гандха̄пан̣ам̣ пхала̄пан̣ам̣ агада̄пан̣ам̣ осадха̄пан̣ам̣ амата̄пан̣ам̣ ратана̄пан̣ам̣ сабба̄пан̣а’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ буддхасса бхагавато пуппха̄пан̣а’’нти? ‘‘аттхи кхо пана, маха̄ра̄джа, тена бхагавата̄ джа̄ната̄ пассата̄ арахата̄ самма̄самбуддхена а̄рамман̣авибхаттийо аккха̄та̄. сеййатхӣдам̣, аниччасан̃н̃а̄ дуккхасан̃н̃а̄ анаттасан̃н̃а̄ асубхасан̃н̃а̄ а̄дӣнавасан̃н̃а̄ паха̄насан̃н̃а̄ вира̄гасан̃н̃а̄ ниродхасан̃н̃а̄ саббалоке анабхиратисан̃н̃а̄ саббасан̇кха̄ресу аниччасан̃н̃а̄ а̄на̄па̄нассати уддхума̄такасан̃н̃а̄ винӣлакасан̃н̃а̄ випуббакасан̃н̃а̄ виччхиддакасан̃н̃а̄ виккха̄йитакасан̃н̃а̄ виккхиттакасан̃н̃а̄ хатавиккхиттакасан̃н̃а̄ лохитакасан̃н̃а̄ пул̣авакасан̃н̃а̄ ат̣т̣хикасан̃н̃а̄ метта̄сан̃н̃а̄ карун̣а̄сан̃н̃а̄ мудита̄сан̃н̃а̄ упеккха̄сан̃н̃а̄ маран̣а̄нуссати ка̄йагата̄сати, име кхо, маха̄ра̄джа, буддхена бхагавата̄ а̄рамман̣авибхаттийо аккха̄та̄. таттха йо кочи джара̄маран̣а̄ муччитука̄мо, со тесу ан̃н̃атарам̣ а̄рамман̣ам̣ ган̣ха̄ти, тена а̄рамман̣ена ра̄га̄ вимуччати, доса̄ вимуччати, моха̄ вимуччати, ма̄нато вимуччати, дит̣т̣хито вимуччати, сам̣са̄рам̣ тарати, тан̣ха̄сотам̣ нива̄рети, тивидхам̣ малам̣ висодхети, саббакилесе упахантва̄ амалам̣ вираджам̣ суддхам̣ пан̣д̣арам̣ аджа̄тим̣ аджарам̣ амарам̣ сукхам̣ сӣтибхӯтам̣ абхайам̣ нагаруттамам̣ нибба̄нанагарам̣ пависитва̄ арахатте читтам̣ вимочети, идам̣ вуччати маха̄ра̄джа ‘бхагавато пуппха̄пан̣а’нти.

‘‘‘каммамӯлам̣ гахетва̄на, а̄пан̣ам̣ упагаччхатха;

а̄рамман̣ам̣ кин̣итва̄на, тато муччатха муттийа̄’’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ буддхасса бхагавато гандха̄пан̣а’’нти? ‘‘аттхи кхо пана, маха̄ра̄джа, тена бхагавата̄ сӣлавибхаттийо аккха̄та̄, йена сӣлагандхена анулитта̄ бхагавато путта̄ садевакам̣ локам̣ сӣлагандхена дхӯпенти сампадхӯпенти, дисампи анудисампи анува̄тампи пат̣ива̄тампи ва̄йанти атива̄йанти, пхаритва̄ тит̣т̣ханти. катама̄ та̄ сӣлавибхаттийо? саран̣асӣлам̣ пан̃чан̇гасӣлам̣ ат̣т̣хан̇гасӣлам̣ дасан̇гасӣлам̣ пан̃чуддесапарийа̄паннам̣ па̄тимоккхасам̣варасӣлам̣. идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато гандха̄пан̣а’нти. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘на пуппхагандхо пат̣ива̄тамети, на чанданам̣ таггарамаллика̄ ва̄;

сатан̃ча гандхо пат̣ива̄тамети, сабба̄ диса̄ саппурисо пава̄йати [пава̄ти (сӣ. пӣ.) дха. па. 54 пасситаббам̣].

‘‘‘чанданам̣ тагарам̣ ва̄пи, уппалам̣ атха вассикӣ;

етесам̣ гандхаджа̄та̄нам̣, сӣлагандхо ануттаро.

‘‘‘аппаматто айам̣ гандхо, йва̄йам̣ тагарачанданам̣;

йо ча сӣлаватам̣ гандхо, ва̄ти девесу уттамо’’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ буддхасса бхагавато пхала̄пан̣а’’нти? ‘‘пхала̄ни кхо, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ аккха̄та̄ни. сеййатхӣдам̣, сота̄паттипхалам̣ сакада̄га̄мипхалам̣ ана̄га̄мипхалам̣ арахаттапхалам̣ сун̃н̃атапхаласама̄патти анимиттапхаласама̄патти аппан̣ихитапхаласама̄патти. таттха йо кочи йам̣ пхалам̣ иччхати, со каммамӯлам̣ датва̄ паттхитам̣ пхалам̣ кин̣а̄ти. йади сота̄паттипхалам̣, йади сакада̄га̄мипхалам̣, йади ана̄га̄мипхалам̣, йади арахаттапхалам̣, йади сун̃н̃атапхаласама̄паттим̣, йади анимиттапхаласама̄паттим̣, йади аппан̣ихитапхаласама̄паттим̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, кассачи пурисасса дхувапхало амбо бхавеййа, со на та̄ва тато пхала̄ни па̄тети, йа̄ва кайика̄ на а̄гаччханти, ануппатте пана кайике мӯлам̣ гахетва̄ евам̣ а̄чиккхати ‘амбхо пуриса есо кхо дхувапхало амбо, тато йам̣ иччхаси, еттакам̣ пхалам̣ ган̣ха̄хи сала̄т̣укам̣ ва̄ довилам̣ ва̄ кесикам̣ ва̄ а̄мам̣ ва̄ паккам̣ ва̄’ти, со тена аттана̄ диннамӯлена йади сала̄т̣укам̣ иччхати, сала̄т̣укам̣ ган̣ха̄ти, йади довилам̣ иччхати, довилам̣ ган̣ха̄ти, йади кесикам̣ иччхати, кесикам̣ ган̣ха̄ти, йади а̄макам̣ иччхати, а̄макам̣ ган̣ха̄ти, йади паккам̣ иччхати, паккам̣ ган̣ха̄ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо йам̣ пхалам̣ иччхати, со каммамӯлам̣ датва̄ паттхитам̣ пхалам̣ ган̣ха̄ти, йади сота̄паттипхалам̣…пе… йади аппан̣ихитапхаласама̄паттим̣, идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато пхала̄пан̣а’нти.

‘‘‘каммамӯлам̣ джана̄ датва̄, ган̣ханти аматампхалам̣;

тена те сукхита̄ хонти, йе кӣта̄ аматаппхала’’’нти.

‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ буддхасса бхагавато агада̄пан̣а’’нти? ‘‘агада̄ни кхо, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ аккха̄та̄ни, йехи агадехи со бхагава̄ садевакам̣ локам̣ килесависато паримочети. катама̄ни пана та̄ни агада̄ни? йа̄нима̄ни, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ чатта̄ри арийасачча̄ни аккха̄та̄ни. сеййатхӣдам̣, дуккхам̣ арийасаччам̣ дуккхасамудайам̣ арийасаччам̣ дуккханиродхам̣ арийасаччам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ арийасаччам̣, таттха йе кечи ан̃н̃а̄пеккха̄ чатусаччам̣ дхаммам̣ сун̣анти, те джа̄тийа̄ паримуччанти, джара̄йа паримуччанти, маран̣а̄ паримуччанти, сокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄сехи паримуччанти, идам̣ вуччати маха̄ра̄джа ‘бхагавато агада̄пан̣а’нти.

‘‘‘йе кечи агада̄ локе [локе агада̄ (пӣ.)], виса̄нам̣ пат̣иба̄хака̄;

дхамма̄гадасамам̣ наттхи, етам̣ пиватха бхиккхаво’’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ буддхасса бхагавато осадха̄пан̣а’’нти? ‘‘осадха̄ни кхо, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ аккха̄та̄ни, йехи осадхехи со бхагава̄ девамануссе тикиччхати. сеййатхӣдам̣, чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ чатта̄ро саммаппадха̄на̄ чатта̄ро иддхипа̄да̄ пан̃чиндрийа̄ни пан̃ча бала̄ни сатта боджджхан̇га̄ арийо ат̣т̣хан̇гико магго, етехи осадхехи бхагава̄ миччха̄дит̣т̣хим̣ виречети, миччха̄сан̇каппам̣ виречети, миччха̄ва̄чам̣ виречети, миччха̄каммантам̣ виречети, миччха̄а̄джӣвам̣ виречети, миччха̄ва̄йа̄мам̣ виречети, миччха̄сатим̣ виречети, миччха̄сама̄дхим̣ виречети, лобхаваманам̣ ка̄рети, досаваманам̣ ка̄рети, мохаваманам̣ ка̄рети, ма̄наваманам̣ ка̄рети, дит̣т̣хиваманам̣ ка̄рети, вичикиччха̄ваманам̣ ка̄рети, уддхаччаваманам̣ ка̄рети, тхинамиддхаваманам̣ ка̄рети, ахирика̄ноттаппаваманам̣ ка̄рети, саббакилесаваманам̣ ка̄рети, идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато осадха̄пан̣а’нти.

‘‘‘йе кечи осадха̄ локе, виджджанти вивидха̄ бахӯ;

дхаммосадхасамам̣ наттхи, етам̣ пиватха бхиккхаво.

‘‘‘дхаммосадхам̣ пивитва̄на, аджара̄маран̣а̄ сийум̣;

бха̄вайитва̄ ча пасситва̄, ниббута̄ упадхиккхайе’’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ буддхасса бхагавато амата̄пан̣а’’нти? ‘‘аматам̣ кхо, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ аккха̄там̣, йена аматена со бхагава̄ садевакам̣ локам̣ абхисин̃чи, йена аматена абхиситта̄ деваманусса̄ джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣асокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄сехи паримуччим̣су. катамам̣ там̣ аматам̣? йадидам̣ ка̄йагата̄сати. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена ‘аматам̣ те, бхиккхаве, парибхун̃джанти, йе ка̄йагата̄сатим̣ парибхун̃джантӣ’ти. идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато амата̄пан̣а’нти.

‘‘‘бйа̄дхитам̣ джанатам̣ дисва̄, амата̄пан̣ам̣ паса̄райи;

каммена там̣ кин̣итва̄на, аматам̣ а̄детха бхиккхаво’’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ буддхасса бхагавато ратана̄пан̣а’’нти? ‘‘ратана̄ни кхо, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ аккха̄та̄ни, йехи ратанехи вибхӯсита̄ бхагавато путта̄ садевакам̣ локам̣ вирочанти обха̄сенти пабха̄сенти джаланти паджджаланти уддхам̣ адхо тирийам̣ а̄локам̣ дассенти. катама̄ни та̄ни ратана̄ни? сӣларатанам̣ сама̄дхиратанам̣ пан̃н̃а̄ратанам̣ вимуттиратанам̣ вимуттин̃а̄н̣адассанаратанам̣ пат̣исамбхида̄ратанам̣ боджджхан̇гаратанам̣.

‘‘катамам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато сӣларатанам̣? па̄тимоккхасам̣варасӣлам̣ индрийасам̣варасӣлам̣ а̄джӣвапа̄рисуддхисӣлам̣ паччайасаннисситасӣлам̣ чӯл̣асӣлам̣ маджджхимасӣлам̣ маха̄сӣлам̣ маггасӣлам̣ пхаласӣлам̣. сӣларатанена кхо, маха̄ра̄джа, вибхӯситасса пуггаласса садевако локо сама̄рако сабрахмако сассаман̣абра̄хман̣ӣ паджа̄ пихайати паттхети, сӣларатанапил̣андхо кхо, маха̄ра̄джа, бхиккху дисампи анудисампи уддхампи адхопи тирийампи вирочати ативирочати [атирочати (сӣ. пӣ.)], хет̣т̣хато авӣчим̣ упарито бхаваггам̣ упа̄да̄йа еттхантаре саббаратана̄ни атиккамитва̄ [атисайитва̄ (сӣ. пӣ.)] абхибхавитва̄ аджджхоттхаритва̄ тит̣т̣хати, еварӯпа̄ни кхо, маха̄ра̄джа, сӣларатана̄ни бхагавато ратана̄пан̣е паса̄рита̄ни, идам̣ вуччати маха̄ра̄джа ‘бхагавато сӣларатана’нти.

‘‘‘еварӯпа̄ни сӣла̄ни, санти буддхасса а̄пан̣е;

каммена там̣ кин̣итва̄на, ратанам̣ во пил̣андхатха̄’ти.

‘‘катамам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато сама̄дхиратанам̣? савитаккасавича̄ро сама̄дхи, авитаккавича̄раматто сама̄дхи, авитаккаавича̄ро сама̄дхи, сун̃н̃ато сама̄дхи, анимитто сама̄дхи, аппан̣ихито сама̄дхи. сама̄дхиратанам̣ кхо, маха̄ра̄джа, пил̣андхасса бхиккхуно йе те ка̄мавитаккабйа̄па̄давитаккавихим̣са̄витаккама̄нуддхаччадит̣т̣хивичикиччха̄килесаваттхӯни вивидха̄ни ча кувитакка̄ни, те саббе сама̄дхим̣ а̄саджджа викиранти видхаманти виддхам̣санти на сан̣т̣ханти [на сан̣т̣хаханти (сӣ.)] на упалимпанти [на упалиппанти (сӣ. пӣ.)]. йатха̄, маха̄ра̄джа, ва̄ри поккхарапатте викирати видхамати виддхам̣сати на сан̣т̣ха̄ти на упалимпати. там̣ кисса хету? парисуддхатта̄ падумасса. евамева кхо, маха̄ра̄джа, сама̄дхиратанам̣ пил̣андхасса бхиккхуно йе те ка̄мавитаккабйа̄па̄давитаккавихим̣са̄витаккама̄нуддхачча дит̣т̣хивичикиччха̄килесаваттхӯни вивидха̄ни ча кувитакка̄ни, те саббе сама̄дхим̣ а̄саджджа викиранти видхаманти виддхам̣санти на сан̣т̣ханти на упалимпанти. там̣ кисса хету? парисуддхатта̄ сама̄дхисса. идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато сама̄дхиратана’нти, еварӯпа̄ни кхо, маха̄ра̄джа, сама̄дхиратана̄ни бхагавато ратана̄пан̣е паса̄рита̄ни.

‘‘‘сама̄дхиратанама̄ласса, кувитакка̄ на джа̄йаре;

на ча виккхипате читтам̣, етам̣ тумхе пил̣андхатха̄’ти.

‘‘катамам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато пан̃н̃а̄ратанам̣? йа̄йа, маха̄ра̄джа, пан̃н̃а̄йа арийаса̄вако ‘идам̣ кусала’нти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, ‘идам̣ акусала’нти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, ‘идам̣ са̄ваджджам̣, идам̣ анаваджджам̣, идам̣ севитаббам̣, идам̣ на севитаббам̣, идам̣ хӣнам̣, идам̣ пан̣ӣтам̣, идам̣ кан̣хам̣, идам̣ суккам̣, идам̣ кан̣хасуккасаппат̣ибха̄га’нти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, ‘идам̣ дуккха’нти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, ‘айам̣ дуккхасамудайо’ти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, ‘айам̣ дуккханиродхо’ти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, ‘айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’ти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти. идам̣ вуччати маха̄ра̄джа ‘бхагавато пан̃н̃а̄ратана’нти.

‘‘‘пан̃н̃а̄ратанама̄ласса, на чирам̣ ваттате бхаво;

кхиппам̣ пхассети [пхуссети (сйа̄.), пассати (ка.)] аматам̣, на ча со рочате бхаве’ти.

‘‘катамам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато вимуттиратанам̣’’? ‘‘вимуттиратанам̣ [вимуттиратананти (сӣ. пӣ.)] кхо, маха̄ра̄джа, арахаттам̣ вуччати, арахаттам̣ патто кхо, маха̄ра̄джа, бхиккху ‘вимуттиратанам̣ пил̣андхо’ти вуччати. йатха̄, маха̄ра̄джа, пурисо мутта̄кала̄паман̣икала̄папава̄л̣акала̄па̄бхаран̣аппат̣иман̣д̣ито [пава̄л̣а̄бхаран̣апат̣ипан̣д̣ито (сӣ. пӣ.)] агалутагарата̄лӣсакалохитачандана̄нулиттагатто на̄гапунна̄гаса̄ласалал̣ачампакайӯтхика̄тимуттакапа̄т̣алуппалавассикамаллика̄вичитто сесаджане атиккамитва̄ вирочати ативирочати обха̄сати пабха̄сати сампабха̄сати джалати паджджалати абхибхавати аджджхоттхарати ма̄ла̄гандхаратана̄бхаран̣ехи, евамева кхо, маха̄ра̄джа, арахаттам̣ патто кхӣн̣а̄саво вимуттиратанапил̣андхо упа̄да̄йупа̄да̄йа вимутта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ атиккамитва̄ саматиккамитва̄ вирочати ативирочати обха̄сати пабха̄сати сампабха̄сати джалати паджджалати абхибхавати аджджхоттхарати вимуттийа̄. там̣ кисса хету? аггам̣, маха̄ра̄джа, етам̣ пил̣андханам̣ саббапил̣андхана̄нам̣, йадидам̣ вимуттипил̣андханам̣. идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато вимуттиратана’нти.

‘‘‘ман̣има̄ла̄дхарам̣ геха, джано [гехам̣, джано (ка.)] са̄мим̣ удиккхати;

вимуттиратанама̄ланту, удиккханти садевака̄’ти.

‘‘катамам̣ маха̄ра̄джа, бхагавато вимуттин̃а̄н̣адассанаратанам̣? паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато вимуттин̃а̄н̣адассанаратананти вуччати, йена н̃а̄н̣ена арийаса̄вако маггапхаланибба̄на̄ни пахӣнакилеса̄васит̣т̣хакилесе ча паччавеккхати.

‘‘‘йе н̃а̄н̣ена буджджханти, арийа̄ катакиччатам̣;

там̣ н̃а̄н̣аратанам̣ ладдхум̣, ва̄йаметха джинораса̄’ти.

‘‘катамам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато пат̣исамбхида̄ратанам̣? чатассо кхо, маха̄ра̄джа, пат̣исамбхида̄йо аттхапат̣исамбхида̄ дхаммапат̣исамбхида̄ нируттипат̣исамбхида̄ пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄ти. имехи кхо, маха̄ра̄джа, чатӯхи пат̣исамбхида̄ратанехи самалан̇като бхиккху йам̣ йам̣ парисам̣ упасан̇камати, йади кхаттийапарисам̣, йади бра̄хман̣апарисам̣, йади гахапатипарисам̣, йади саман̣апарисам̣, виса̄радо упасан̇камати аман̇кубхӯто абхӣру аччхамбхӣ анутра̄сӣ вигаталомахам̣со парисам̣ упасан̇камати.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, йодхо сан̇га̄масӯро саннаддхапан̃ча̄вудхо аччхамбхито [асамбхӣто (сӣ. пӣ.)] сан̇га̄мам̣ отарати, ‘саче амитта̄ дӯре бхависсанти усуна̄ па̄тайисса̄ми, тато орато бхависсанти саттийа̄ пахарисса̄ми, тато орато бхависсанти кан̣айена пахарисса̄ми, упагатам̣ сантам̣ ман̣д̣алаггена двидха̄ чхиндисса̄ми, ка̄йӯпагатам̣ чхурика̄йа винивиджджхисса̄мӣ’ти [виджджхисса̄мӣти (сӣ.)], евамева кхо, маха̄ра̄джа, чатупат̣исамбхида̄ратанаман̣д̣ито бхиккху аччхамбхито парисам̣ упасан̇камати. йо кочи мам̣ аттхапат̣исамбхиде пан̃хам̣ пуччхиссати, тасса аттхена аттхам̣ катхайисса̄ми, ка̄ран̣ена ка̄ран̣ам̣ катхайисса̄ми, хетуна̄ хетум̣ катхайисса̄ми, найена найам̣ катхайисса̄ми, ниссам̣сайам̣ карисса̄ми, виматим̣ вивечесса̄ми, тосайисса̄ми пан̃хавеййа̄каран̣ена.

‘‘йо кочи мам̣ дхаммапат̣исамбхиде пан̃хам̣ пуччхиссати, тасса дхаммена дхаммам̣ катхайисса̄ми, аматена аматам̣ катхайисса̄ми, асан̇кхатена асан̇кхатам̣ катхайисса̄ми, нибба̄нена нибба̄нам̣ катхайисса̄ми, сун̃н̃атена сун̃н̃атам̣ катхайисса̄ми, анимиттена анимиттам̣ катхайисса̄ми, аппан̣ихитена аппан̣ихитам̣ катхайисса̄ми, анеджена анеджам̣ катхайисса̄ми, ниссам̣сайам̣ карисса̄ми, виматим̣ вивечесса̄ми, тосайисса̄ми пан̃ха̄веййа̄каран̣ена.

‘‘йо кочи мам̣ нируттипат̣исамбхиде пан̃хам̣ пуччхиссати, тасса нируттийа̄ нируттим̣ катхайисса̄ми, падена падам̣ катхайисса̄ми, анупадена анупадам̣ катхайисса̄ми, аккхарена аккхарам̣ катхайисса̄ми, сандхийа̄ сандхим̣ катхайисса̄ми, бйан̃джанена бйан̃джанам̣ катхайисса̄ми, анубйан̃джанена анубйан̃джанам̣ катхайисса̄ми, ван̣н̣ена ван̣н̣ам̣ катхайисса̄ми, сарена сарам̣ катхайисса̄ми, пан̃н̃аттийа̄ пан̃н̃аттим̣ катхайисса̄ми, воха̄рена воха̄рам̣ катхайисса̄ми, ниссам̣сайам̣ карисса̄ми, виматим̣ вивечесса̄ми, тосайисса̄ми пан̃хавеййа̄каран̣ена.

‘‘йо кочи мам̣ пат̣ибха̄напат̣исамбхиде пан̃хам̣ пуччхиссати, тасса пат̣ибха̄нена пат̣ибха̄нам̣ катхайисса̄ми, опаммена опаммам̣ катхайисса̄ми, лаккхан̣ена лаккхан̣ам̣ катхайисса̄ми, расена расам̣ катхайисса̄ми, ниссам̣сайам̣ карисса̄ми, виматим̣ вивечесса̄ми, тосайисса̄ми пан̃хавеййа̄каран̣ена̄ти, идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато пат̣исамбхида̄ратана’нти.

‘‘‘пат̣исамбхида̄ кин̣итва̄на, н̃а̄н̣ена пхассайеййа йо;

аччхамбхито ануббигго, атирочати садеваке’ти.

‘‘катамам̣, маха̄ра̄джа, бхагавато боджджхан̇гаратанам̣? саттиме, маха̄ра̄джа, боджджхан̇га̄, сатисамбоджджхан̇го дхаммавичайасамбоджджхан̇го вӣрийасамбоджджхан̇го пӣтисамбоджджхан̇го пассаддхисамбоджджхан̇го сама̄дхисамбоджджхан̇го упеккха̄самбоджджхан̇го. имехи кхо, маха̄ра̄джа, саттахи боджджхан̇гаратанехи пат̣иман̣д̣ито бхиккху саббам̣ тамам̣ абхибхуййа садевакам̣ локам̣ обха̄сети пабха̄сети а̄локам̣ джанети. идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато боджджхан̇гаратана’нти.

‘‘‘боджджхан̇гаратанама̄ласса, ут̣т̣хаханти [упат̣т̣хаханти (ка.), удиккханти (сйа̄.)] садевака̄;

каммена там̣ кин̣итва̄на, ратанам̣ во пил̣андхатха̄’’’ти.

‘‘бханте на̄гасена, катамам̣ буддхасса бхагавато сабба̄пан̣а’’нти? ‘‘сабба̄пан̣ам̣ кхо, маха̄ра̄джа, бхагавато наван̇гам̣ буддхавачанам̣ са̄рӣрика̄ни па̄рибхогика̄ни четийа̄ни сан̇гхаратанан̃ча. сабба̄пан̣е, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ джа̄тисампатти паса̄рита̄, бхогасампатти паса̄рита̄, а̄йусампатти паса̄рита̄, а̄рогйасампатти паса̄рита̄, ван̣н̣асампатти паса̄рита̄, пан̃н̃а̄сампатти паса̄рита̄, ма̄нусикасампатти паса̄рита̄, диббасампатти паса̄рита̄, нибба̄насампатти паса̄рита̄. таттха йе там̣ там̣ сампаттим̣ иччханти, те каммамӯлам̣ датва̄ паттхитапаттхитам̣ сампаттим̣ кин̣анти, кечи сӣласама̄да̄нена кин̣анти, кечи упосатхакаммена кин̣анти, аппаматтакенапи каммамӯлена упа̄да̄йупа̄да̄йа сампаттийо пат̣илабханти. йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄пан̣икасса а̄пан̣е тиламуггама̄се париттакенапи тан̣д̣уламуггама̄сена аппакенапи мӯлена упа̄да̄йупа̄да̄йа ган̣ханти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, бхагавато сабба̄пан̣е аппаматтакенапи каммамӯлена упа̄да̄йупа̄да̄йа сампаттийо пат̣илабханти. идам̣ вуччати, маха̄ра̄джа, ‘бхагавато сабба̄пан̣а’нти.

‘‘‘а̄йу арогата̄ ван̣н̣ам̣, саггам̣ учча̄кулӣната̄;

асан̇кхатан̃ча аматам̣, аттхи сабба̄пан̣е джине.

‘‘‘аппена бахукена̄пи, каммамӯлена гайхати;

кин̣итва̄ саддха̄мӯлена, самиддха̄ хотха бхиккхаво’ти.

‘‘бхагавато кхо, маха̄ра̄джа, дхамманагаре еварӯпа̄ джана̄ пат̣ивасанти, суттантика̄ венайика̄ а̄бхидхаммика̄ дхаммакатхика̄ джа̄такабха̄н̣ака̄ дӣгхабха̄н̣ака̄ маджджхимабха̄н̣ака̄ сам̣йуттабха̄н̣ака̄ ан̇гуттарабха̄н̣ака̄ кхуддакабха̄н̣ака̄ сӣласампанна̄ сама̄дхисампанна̄ пан̃н̃а̄сампанна̄ боджджхан̇габха̄вана̄рата̄ випассака̄ садаттхамануйутта̄ а̄ран̃н̃ика̄ руккхамӯлика̄ аббхока̄сика̄ пала̄лапун̃джика̄ соса̄ника̄ несаджджика̄ пат̣ипаннака̄ пхалат̣т̣ха̄ секкха̄ пхаласаман̇гино сота̄панна̄ сакада̄га̄мино ана̄га̄мино араханто тевиджджа̄ чхал̣абхин̃н̃а̄ иддхиманто пан̃н̃а̄йа па̄рамим̣гата̄ сатипат̣т̣ха̄насаммаппадха̄наиддхипа̄даиндрийабалабоджджхан̇гамаггавараджха̄навимоккхарӯ па̄рӯпасантасукхасама̄паттикусала̄, техи арахантехи а̄кулам̣ сама̄кулам̣ а̄кин̣н̣ам̣ сама̄кин̣н̣ам̣ нал̣аванасараванамива дхамманагарам̣ ахоси. бхаватӣха –

‘‘‘вӣтара̄га̄ вӣтадоса̄, вӣтамоха̄ ана̄сава̄;

вӣтатан̣ха̄ ана̄да̄на̄, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘а̄ран̃н̃ика̄ дхутадхара̄, джха̄йино лӯкхачӣвара̄;

вивека̄бхирата̄ дхӣра̄, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘несаджджика̄ сантхатика̄, атхопи т̣ха̄начан̇кама̄;

пам̣сукӯладхара̄ саббе, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘тичӣварадхара̄ санта̄, чаммакхан̣д̣ачатуттхака̄;

рата̄ ека̄сане вин̃н̃ӯ, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘аппиччха̄ нипака̄ дхӣра̄, аппа̄ха̄ра̄ алолупа̄;

ла̄бха̄ла̄бхена сантут̣т̣ха̄, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘джха̄йӣ джха̄нарата̄ дхӣра̄, сантачитта̄ сама̄хита̄;

а̄кин̃чан̃н̃ам̣ паттхайа̄на̄, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘пат̣ипанна̄ пхалат̣т̣ха̄ ча, секкха̄ пхаласаман̇гино;

а̄сӣсака̄ [а̄сим̣сака̄ (сӣ. пӣ.)] уттаматтхам̣, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘сота̄панна̄ ча вимала̄, сакада̄га̄мино ча йе;

ана̄га̄мӣ ча араханто, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘сатипат̣т̣ха̄накусала̄, боджджхан̇габха̄вана̄рата̄;

випассака̄ дхаммадхара̄, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘иддхипа̄десу кусала̄, сама̄дхибха̄вана̄рата̄;

саммаппадха̄на̄нуйутта̄, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘абхин̃н̃а̄па̄рамиппатта̄, петтике гочаре рата̄;

анталиккхамхи чаран̣а̄, дхамманагаре васанти те.

‘‘‘оккхиттачаккхӯ митабха̄н̣ӣ, гуттадва̄ра̄ сусам̣вута̄;

суданта̄ уттаме дамме [дхамме (сӣ. пӣ.)], дхамманагаре васанти те.

‘‘‘тевиджджа̄ чхал̣абхин̃н̃а̄ ча, иддхийа̄ па̄рамим̣ гата̄;

пан̃н̃а̄йа па̄рамиппатта̄, дхамманагаре васанти те’ти.

‘‘йе кхо те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ апаримитан̃а̄н̣аварадхара̄ асан̇га̄ атулагун̣а̄ [атулийагун̣а̄ (сӣ. пӣ. ка.)] атулайаса̄ атулабала̄ атулатеджа̄ дхаммачакка̄нуппаваттака̄ пан̃н̃а̄па̄рамим̣ гата̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘дхаммасена̄патино’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ иддхиманто адхигатаппат̣исамбхида̄паттавеса̄раджджа̄ гаганачара̄ дура̄сада̄ дуппасаха̄ ана̄ламбачара̄ саса̄гарамахидхарапатхавикампако чандасӯрийапаримаджджака̄ викуббана̄дхит̣т̣ха̄на̄бхинӣха̄ракусала̄ иддхийа̄ па̄рамим̣ гата̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘пурохита̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ дхутан̇гаманугата̄ аппиччха̄ сантут̣т̣ха̄ вин̃н̃аттиманесанаджигуччхака̄ пин̣д̣а̄йа сапада̄нача̄рино бхамара̄ва гандхаманугха̄йитва̄ пависанти вивиттака̄нанам̣, ка̄йе ча джӣвите ча нирапеккха̄ арахаттамануппатта̄ дхутан̇гагун̣е агганиккхитта̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘аккхадасса̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ парисуддха̄ вимала̄ никкилеса̄ чутӯпапа̄такусала̄ диббачаккхумхи па̄рамим̣ гата̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘нагараджотака̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бахуссута̄ а̄гата̄гама̄ дхаммадхара̄ винайадхара̄ ма̄тика̄дхара̄ ситхиладханитадӣгхарассагарукалахукаккхарапариччхедакусала̄ наван̇гаса̄санадхара̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘дхаммараккха̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ винайан̃н̃ӯ винайаковида̄ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄накусала̄ [нида̄напат̣ханакусала̄ (сӣ. пӣ.), нида̄наваттхукусала̄ (сйа̄.)] а̄патта̄на̄паттигарукалахукасатекиччхаатекиччхавут̣т̣ха̄надесана̄ниггаха- пат̣икаммаоса̄ран̣анисса̄ран̣апат̣иса̄ран̣акусала̄ винайе па̄рамим̣ гата̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘рӯпараккха̄’ти [рӯпадаккха̄ти (сӣ. сйа̄. пӣ.)] вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ вимуттиваракусумама̄лабаддха̄ варапаварамахаггхасет̣т̣хабха̄вамануппатта̄ бахуджанакантамабхипаттхита̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘пуппха̄пан̣ика̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ чатусачча̄бхисамайаппат̣ивиддха̄ дит̣т̣хасачча̄ вин̃н̃а̄таса̄сана̄ чатӯсу са̄ман̃н̃апхалесу тин̣н̣авичикиччха̄ пат̣иладдхапхаласукха̄ ан̃н̃есампи пат̣ипанна̄нам̣ те пхале сам̣вибхаджанти, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘пхала̄пан̣ика̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ сӣласам̣варагандхаманулитта̄ [сӣлаварасугандхаманулитта̄ (сӣ. пӣ.)] анекавидхабахугун̣адхара̄ килесамаладуггандхавидхамака̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘гандха̄пан̣ика̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ дхаммака̄ма̄ пийасамуда̄ха̄ра̄ абхидхамме абхивинайе ул̣а̄рапа̄моджджа̄ аран̃н̃агата̄пи руккхамӯлагата̄пи сун̃н̃а̄га̄рагата̄пи дхаммаварарасам̣ пиванти, ка̄йена ва̄ча̄йа манаса̄ дхаммаварарасамога̄л̣ха̄ адхиматтапат̣ибха̄на̄ дхаммесу дхаммесанаппат̣ипанна̄ ито ва̄ тато ва̄ йаттха йаттха аппиччхакатха̄ сантут̣т̣хикатха̄ павивекакатха̄ асам̣саггакатха̄ вӣрийа̄рамбхакатха̄ сӣлакатха̄ сама̄дхикатха̄ пан̃н̃а̄катха̄ вимуттикатха̄ вимуттин̃а̄н̣адассанакатха̄, таттха таттха гантва̄ там̣ там̣ катха̄расам̣ пиванти, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘сон̣д̣а̄ пипа̄са̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ пуббаратта̄парараттам̣ джа̄гарийа̄нуйогамануйутта̄ нисаджджат̣т̣ха̄начан̇камехи раттиндивам̣ вӣтина̄менти, бха̄вана̄нуйогамануйутта̄ килесапат̣иба̄хана̄йа садаттхаппасута̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘нагарагуттика̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ наван̇гам̣ буддхавачанам̣ аттхато ча бйан̃джанато ча найато ча ка̄ран̣ато ча хетуто ча уда̄харан̣ато ча ва̄ченти анува̄ченти бха̄санти анубха̄санти, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘дхамма̄пан̣ика̄’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ дхаммаратанабхогена а̄гамапарийаттисутабхогена бхогино дханино ниддит̣т̣хасарабйан̃джаналаккхан̣аппат̣иведха̄ вин̃н̃ӯ пхаран̣а̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘дхаммасет̣т̣хино’ти вуччанти.

‘‘йе пана те, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ ул̣а̄радесана̄пат̣иведха̄ паричин̣н̣а̄рамман̣авибхаттиниддеса̄ сиккха̄гун̣апа̄рамиппатта̄, еварӯпа̄ кхо, маха̄ра̄джа, бхиккхӯ бхагавато дхамманагаре ‘виссутадхаммика̄’ти вуччанти.

‘‘евам̣ сувибхаттам̣ кхо, маха̄ра̄джа, бхагавато дхамманагарам̣ евам̣ сума̄питам̣ евам̣ сувихитам̣ евам̣ супарипӯритам̣ евам̣ суваваттха̄питам̣ евам̣ сураккхитам̣ евам̣ сугопитам̣ евам̣ дуппасайхам̣ паччаттхикехи пачча̄миттехи, имина̄, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ена имина̄ хетуна̄ имина̄ найена имина̄ анума̄нена н̃а̄таббам̣ аттхи со бхагава̄ти.

‘‘‘йатха̄пи нагарам̣ дисва̄, сувибхаттам̣ манорамам̣;

анума̄нена джа̄нанти, вад̣д̣хакисса махаттанам̣.

‘‘‘татхева локана̄тхасса, дисва̄ дхаммапурам̣ варам̣;

анума̄нена джа̄нанти, аттхи со бхагава̄ ити.

‘‘‘анума̄нена джа̄нанти, ӯмим̣ дисва̄на са̄гаре;

йатха̄йам̣ диссате ӯми, маханто со бхависсати.

‘‘‘татха̄ буддхам̣ соканудам̣, саббаттхамапара̄джитам̣;

тан̣хаккхайамануппаттам̣, бхавасам̣са̄рамочанам̣.

‘‘‘анума̄нена н̃а̄таббам̣, ӯмим̣ дисва̄ садеваке;

йатха̄ дхаммӯмивиппха̄ро, агго буддхо бхависсати.

‘‘‘анума̄нена джа̄нанти, дисва̄ аччуггатам̣ гирим̣;

йатха̄ аччуггато есо, химава̄ со бхависсати.

‘‘‘татха̄ дисва̄ дхаммагирим̣, сӣтӣбхӯтам̣ нирӯпадхим̣;

аччуггатам̣ бхагавато, ачалам̣ суппатит̣т̣хитам̣.

‘‘‘анума̄нена н̃а̄таббам̣, дисва̄на дхаммапаббатам̣;

татха̄ хи со маха̄вӣро, агго буддхо бхависсати.

‘‘‘йатха̄пи гаджара̄джасса, падам̣ дисва̄на ма̄нуса̄;

анума̄нена джа̄нанти, маха̄ есо гаджо ити.

‘‘‘татхева буддхана̄гасса, падам̣ дисва̄ вибха̄вино;

анума̄нена джа̄нанти, ул̣а̄ро со бхависсати.

‘‘‘анума̄нена джа̄нанти, бхӣте дисва̄на куммиге;

мигара̄джасса саддена, бхӣта̄ме куммига̄ ити.

‘‘‘татхева титтхийе дисва̄, виттхате бхӣтама̄насе;

анума̄нена н̃а̄таббам̣, дхаммара̄джена гаджджитам̣.

‘‘‘ниббутам̣ патхавим̣ дисва̄, харитапаттам̣ маходикам̣;

анума̄нена джа̄нанти, маха̄мегхена ниббутам̣.

‘‘‘татхевимам̣ джанам̣ дисва̄, а̄модитапамодитам̣;

анума̄нена н̃а̄таббам̣, дхаммамегхена таппитам̣.

‘‘‘лаггам̣ дисва̄ бхусам̣ пан̇кам̣, калаладдагатам̣ махим̣;

анума̄нена джа̄нанти, ва̄риккхандхо маха̄ гато.

‘‘‘татхевимам̣ джанам̣ дисва̄, раджапан̇касамохитам̣;

вахитам̣ дхамманадийа̄, висат̣т̣хам̣ дхаммаса̄гаре.

‘‘‘дхамма̄матагатам̣ дисва̄, садевакамимам̣ махим̣;

анума̄нена н̃а̄таббам̣, дхаммаккхандхо маха̄ гато.

‘‘‘анума̄нена джа̄нанти, гха̄йитва̄ гандхамуттамам̣;

йатха̄йам̣ ва̄йате гандхо, хессанти пуппхита̄ дума̄.

‘‘‘татхева̄йам̣ сӣлагандхо, пава̄йати садеваке;

анума̄нена н̃а̄таббам̣, аттхи буддхо ануттаро’ти.

‘‘еварӯпена кхо, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣асатена ка̄ран̣асахассена хетусатена хетусахассена найасатена найасахассена опаммасатена опаммасахассена сакка̄ буддхабалам̣ упадассайитум̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, даккхо ма̄ла̄ка̄ро на̄на̄пуппхара̄симха̄ а̄чарийа̄нусит̣т̣хийа̄ паччаттапурисака̄рена вичиттам̣ ма̄ла̄гун̣ара̄сим̣ кареййа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, со бхагава̄ вичиттапуппхара̄си вийа анантагун̣о аппамеййагун̣о, ахаметарахи джинаса̄сане ма̄ла̄ка̄ро вийа пуппхагантхако пуббака̄нам̣ а̄чарийа̄нам̣ маггенапи майхам̣ буддхибаленапи асан̇кхйеййенапи ка̄ран̣ена анума̄нена буддхабалам̣ дӣпайисса̄ми, твам̣ панеттха чхандам̣ джанехи савана̄йа̄’’ти.

‘‘дуккарам̣, бханте на̄гасена, ан̃н̃есам̣ еварӯпена ка̄ран̣ена анума̄нена буддхабалам̣ упадассайитум̣, ниббутосми, бханте на̄гасена, тумха̄кам̣ парамавичиттена пан̃хавеййа̄каран̣ена̄’’ти.

анума̄напан̃хо пат̣хамо.

2. дхутан̇гапан̃хо

‘‘пассата̄ран̃н̃аке бхиккхӯ, аджджхога̄л̣хе дхуте гун̣е;

пуна пассати гихӣ ра̄джа̄, ана̄га̄мипхале т̣хите.

‘‘убхопи те вилокетва̄, уппаджджи сам̣сайо маха̄;

буджджхеййа че гихӣ дхамме, дхутан̇гам̣ ниппхалам̣ сийа̄.

‘‘парава̄дива̄даматханам̣, нипун̣ам̣ пит̣акаттайе;

ханда пуччхе катхисет̣т̣хам̣, со ме кан̇кхам̣ винессатӣ’’ти.

атха кхо милиндо ра̄джа̄ йена̄йасма̄ на̄гасено тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ нисӣди, екамантам̣ нисинно кхо милиндо ра̄джа̄ а̄йасмантам̣ на̄гасенам̣ етадавоча ‘‘бханте на̄гасена, аттхи кочи гихӣ ага̄рико ка̄мабхогӣ путтада̄расамба̄дхасайанам̣ аджджха̄васанто ка̄сикачанданам̣ паччанубхонто ма̄ла̄гандхавилепанам̣ дха̄райанто джа̄тарӯпараджатам̣ са̄дийанто ман̣имутта̄кан̃чанавичиттамол̣ибаддхо йена сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхиката’’нти?

‘‘на, маха̄ра̄джа, екан̃н̃ева сатам̣ на две сата̄ни на тӣн̣и чатта̄ри пан̃ча сата̄ни на сахассам̣ на сатасахассам̣ на кот̣исатам̣ на кот̣исахассам̣ на кот̣исатасахассам̣, тит̣т̣хату маха̄ра̄джа дасаннам̣ вӣсатийа̄ сатасса сахассасса абхисамайо, катамена те парийа̄йена ануйогам̣ даммӣ’’ти.

‘‘твамеветам̣ брӯхӣ’’ти. ‘‘тенахи те, маха̄ра̄джа, катхайисса̄ми сатена ва̄ сахассена ва̄ сатасахассена ва̄ кот̣ийа̄ ва̄ кот̣исатена ва̄ кот̣исахассена ва̄ кот̣исатасахассена ва̄, йа̄ ка̄чи наван̇ге буддхавачане саллекхита̄ча̄раппат̣ипаттидхутаваран̇гагун̣аниссита̄ [дхутаваран̇гагун̣аниссита̄ (сӣ. сйа̄. пӣ.)] тха̄, та̄ сабба̄ идха самосариссанти. йатха̄, маха̄ра̄джа, ниннуннатасамависаматхала̄тхаладесабха̄ге абхивут̣т̣хам̣ удакам̣, саббам̣ там̣ тато винигал̣итва̄ маходадхим̣ са̄гарам̣ самосарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, сампа̄даке сати йа̄ ка̄чи наван̇ге буддхавачане саллекхита̄ча̄раппат̣ипаттидхутан̇гагун̣адхараниссита̄ катха̄, та̄ сабба̄ идха самосариссанти.

‘‘майхампеттха, маха̄ра̄джа, парибйаттата̄йа буддхийа̄ ка̄ран̣апаридӣпанам̣ самосариссати, тенесо аттхо сувибхатто вичитто парипун̣н̣о парисуддхо сама̄нӣто бхависсати. йатха̄, маха̄ра̄джа, кусало лекха̄чарийо анусит̣т̣хо лекхам̣ оса̄ренто аттано бйаттата̄йа буддхийа̄ ка̄ран̣апаридӣпанена лекхам̣ парипӯрети, евам̣ са̄ лекха̄ саматта̄ парипун̣н̣а̄ анӯника̄ бхависсати. евамева майхампеттха парибйаттата̄йа буддхийа̄ ка̄ран̣апаридӣпанам̣ самосариссати, тенесо аттхо сувибхатто вичитто парипун̣н̣о парисуддхо сама̄нӣто бхависсати.

‘‘нагаре, маха̄ра̄джа, са̄ваттхийа̄ пан̃чакот̣иматта̄ арийаса̄вака̄ бхагавато упа̄сакаупа̄сика̄йо саттапан̣н̣а̄сасахасса̄ни тӣн̣и ча сатасахасса̄ни ана̄га̄мипхале патит̣т̣хита̄, те саббепи гихӣ йева, на паббаджита̄. пуна таттхева кан̣д̣амбамӯле йамакапа̄т̣иха̄рийе вӣсати па̄н̣акот̣ийо абхисамим̣су, пуна чӯл̣ара̄хулова̄де [маха̄ра̄хулова̄де (сӣ. пӣ.)], маха̄ман̇галасуттанте, самачиттапарийа̄йе, пара̄бхавасуттанте, пура̄бхедасуттанте, калахавива̄дасуттанте, чӯл̣абйӯхасуттанте, маха̄бйӯхасуттанте, туват̣акасуттанте, са̄рипуттасуттанте ган̣анапатхаматӣта̄нам̣ девата̄нам̣ дхамма̄бхисамайо ахоси.

‘‘нагаре ра̄джагахе пан̃н̃а̄сасахасса̄ни тӣн̣и ча сатасахасса̄ни арийаса̄вака̄ бхагавато упа̄сакаупа̄сика̄йо, пуна таттхева дханапа̄лахаттхина̄гадамане навути па̄н̣акот̣ийо, па̄ра̄йанасама̄гаме па̄са̄н̣акачетийе чуддаса па̄н̣акот̣ийо, пуна индаса̄лагуха̄йам̣ асӣти девата̄кот̣ийо, пуна ба̄ра̄н̣асийам̣ исипатане мигада̄йе пат̣хаме дхаммадесане ат̣т̣ха̄раса брахмакот̣ийо апарима̄н̣а̄ ча девата̄йо, пуна та̄ватим̣сабхаване пан̣д̣укамбаласила̄йам̣ абхидхаммадесана̄йа асӣти девата̄кот̣ийо, деворохан̣е сан̇кассанагарадва̄ре локавиваран̣апа̄т̣иха̄рийе пасанна̄нам̣ нарамарӯнам̣ тим̣са кот̣ийо абхисамим̣су.

пуна саккесу капилаваттхусмим̣ нигродха̄ра̄ме буддхавам̣садесана̄йа маха̄самайасуттантадесана̄йа ча ган̣анапатхаматӣта̄нам̣ девата̄нам̣ дхамма̄бхисамайо ахоси. пуна суманама̄ла̄ка̄расама̄гаме, гарахадиннасама̄гаме, а̄нандасет̣т̣хисама̄гаме, джамбука̄джӣвакасама̄гаме, ман̣д̣укадевапуттасама̄гаме, мат̣т̣хакун̣д̣алидевапуттасама̄гаме, суласа̄нагарасобхинисама̄гаме, сирима̄нагарасобхинисама̄гаме, песака̄радхӣтусама̄гаме, чӯл̣асубхадда̄сама̄гаме, са̄кетабра̄хман̣асса а̄л̣а̄ханадассанасама̄гаме, сӯна̄парантакасама̄гаме, саккапан̃хасама̄гаме, тирокут̣т̣асама̄гаме [тирокуд̣д̣асама̄гаме (сӣ. пӣ.)], ратанасуттасама̄гаме паччекам̣ чатура̄сӣтийа̄ па̄н̣асахасса̄нам̣ дхамма̄бхисамайо ахоси, йа̄вата̄, маха̄ра̄джа, бхагава̄ локе ат̣т̣ха̄си, та̄ва тӣсу ман̣д̣алесу сол̣асасу маха̄джанападесу йаттха йаттха бхагава̄ виха̄си, таттха таттха йебхуййена две тайо чатта̄ро пан̃ча сатам̣ сахассам̣ сатасахассам̣ дева̄ ча манусса̄ ча сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикарим̣су. йе те, маха̄ра̄джа, дева̄ гихӣ йева, на те паббаджита̄, ета̄ни чева, маха̄ра̄джа, ан̃н̃а̄ни ча анека̄ни девата̄кот̣исатасахасса̄ни гихӣ ага̄рика̄ ка̄мабхогино сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикарим̣сӯ’’ти.

‘‘йади, бханте на̄гасена, гихӣ ага̄рика̄ ка̄мабхогино сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаронти, атха има̄ни дхутан̇га̄ни киматтхам̣ са̄дхенти, тена ка̄ран̣ена дхутан̇га̄ни акиччакара̄ни хонти. йади, бханте на̄гасена, вина̄ мантосадхехи бйа̄дхайо вӯпасаманти, ким̣ ваманавиречана̄дина̄ сарӣрадуббалакаран̣ена? йади мут̣т̣хӣхи пат̣исаттуниггахо бхавати, ким̣ асисаттисарадханукодан̣д̣алагул̣амуггарехи? йади ган̣т̣хикут̣иласусиракан̣т̣алата̄са̄кха̄ а̄ламбитва̄ руккхамабхирӯханам̣ бхавати, ким̣ дӣгхадал̣ханиссен̣ипарийесанена? йади тхан̣д̣иласеййа̄йа дха̄тусамата̄ бхавати, ким̣ сукхасампхассамахатимаха̄сирисайанапарийесанена? йади екако са̄сан̇касаппат̣ибхайависамаканта̄ратаран̣асаматтхо бхавати, ким̣ саннаддхасаджджамахатимаха̄саттхапарийесанена? йади надисарам̣ ба̄хуна̄ таритум̣ саматтхо бхавати, ким̣ дхувасетуна̄ва̄парийесанена? йади сакасантакена гха̄саччха̄данам̣ ка̄тум̣ пахоти, ким̣ парӯпасеванапийасамулла̄папаччха̄пуредха̄ванена? йади акха̄татал̣а̄ке удакам̣ лабхати, ким̣ удапа̄натал̣а̄капоккхаран̣икхан̣анена? евамева кхо, бханте на̄гасена, йади гихӣ ага̄рика̄ ка̄мабхогино сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаронти, ким̣ дхутагун̣аварасама̄дийанена̄’’ти?

‘‘ат̣т̣хавӣсати кхо паниме, маха̄ра̄джа, дхутан̇гагун̣а̄ йатха̄бхуччагун̣а̄, йехи гун̣ехи дхутан̇га̄ни саббабуддха̄нам̣ пихайита̄ни паттхита̄ни. катаме ат̣т̣хавӣсати? идха, маха̄ра̄джа, дхутан̇гам̣ суддха̄джӣвам̣ сукхапхалам̣ анаваджджам̣ на парадуккха̄панам̣ абхайам̣ асампӣл̣анам̣ екантавад̣д̣хикам̣ апариха̄нийам̣ ама̄йам̣ а̄раккха̄ паттхитададам̣ саббасаттадаманам̣ сам̣варахитам̣ патирӯпам̣ анисситам̣ виппамуттам̣ ра̄гаккхайам̣ досаккхайам̣ мохаккхайам̣ ма̄наппаха̄нам̣ кувитаккаччхеданам̣ кан̇кха̄витаран̣ам̣ косаджджавиддхам̣санам̣ аратиппаха̄нам̣ кхаманам̣ атулам̣ аппама̄н̣ам̣ саббадуккхаккхайагаманам̣, име кхо, маха̄ра̄джа, ат̣т̣хавӣсати дхутан̇гагун̣а̄ йатха̄бхуччагун̣а̄ йехи гун̣ехи дхутан̇га̄ни саббабуддха̄нам̣ пихайита̄ни паттхита̄ни.

‘‘йе кхо те, маха̄ра̄джа, дхутагун̣е самма̄ упасеванти, те ат̣т̣ха̄расахи гун̣ехи самупета̄ бхаванти. катамехи ат̣т̣ха̄расахи? а̄ча̄ро тесам̣ сувисуддхо хоти, пат̣ипада̄ супӯрита̄ хоти, ка̄йикам̣ ва̄часикам̣ сураккхитам̣ хоти, маносама̄ча̄ро сувисуддхо хоти, вӣрийам̣ супаггахитам̣ хоти, бхайам̣ вӯпасаммати, атта̄нудит̣т̣хибйапагата̄ хоти, а̄гха̄то упарато хоти, метта̄ упат̣т̣хита̄ хоти, а̄ха̄ро парин̃н̃а̄то хоти, саббасатта̄нам̣ гарукато хоти, бходжане маттан̃н̃ӯ хоти, джа̄гарийамануйутто хоти, аникето хоти, йаттха пха̄су таттха виха̄рӣ хоти, па̄паджегуччхӣ хоти, вивека̄ра̄мо хоти, сататам̣ аппаматто хоти, йе те, маха̄ра̄джа, дхутагун̣е самма̄ упасеванти, те имехи ат̣т̣ха̄расахи гун̣ехи самупета̄ бхаванти.

‘‘даса име, маха̄ра̄джа, пуггала̄ дхутагун̣а̄раха̄. катаме даса? саддхо хоти хирима̄ дхитима̄ акухо аттхавасӣ алоло сиккха̄ка̄мо дал̣хасама̄да̄но ануджджха̄набахуло метта̄виха̄рӣ, име кхо, маха̄ра̄джа, даса пуггала̄ дхутагун̣а̄раха̄.

‘‘йе те, маха̄ра̄джа, гихӣ ага̄рика̄ ка̄мабхогино сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаронти, саббе те пурима̄су джа̄тӣсу терасасу дхутагун̣есу катӯпа̄сана̄ катабхӯмикамма̄, те таттха ча̄ран̃ча пат̣ипаттин̃ча содхайитва̄ аджджетарахи гихӣ йева санта̄ сантам̣ параматтам̣ нибба̄нам̣ саччхикаронти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кусало исса̄со антева̄сике пат̣хамам̣ та̄ва упа̄санаса̄ла̄йам̣ ча̄пабхедача̄па̄ропанаггахан̣амут̣т̣хиппат̣ипӣл̣анаан̇гуливина̄манапа̄дат̣хапанасараггахан̣асаннаханаа̄кад̣д̣хана саддха̄ран̣алаккханийаманакхипане тин̣апурисакачхакан̣а [кхан̣ака (сӣ. пӣ.)] тин̣апала̄ламаттика̄пун̃джапхалакалаккхаведхе анусиккха̄петва̄ ран̃н̃о сантике упа̄санам̣ а̄ра̄дхайитва̄ а̄джан̃н̃аратхагаджатуран̇гадханадхан̃н̃ахиран̃н̃асуван̣н̣ада̄сида̄сабхарийага̄маварам̣ лабхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те гихӣ ага̄рика̄ ка̄мабхогино сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаронти, те саббе пурима̄су джа̄тӣсу терасасу дхутагун̣есу катӯпа̄сана̄ катабхӯмикамма̄, те таттхева ча̄ран̃ча пат̣ипаттин̃ча содхайитва̄ аджджетарахи гихӣ йева санта̄ сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаронти. на, маха̄ра̄джа, дхутагун̣есу пубба̄севанам̣ вина̄ екисса̄ йева джа̄тийа̄ арахаттам̣ саччхикирийа̄ хоти, уттамена пана вӣрийена уттама̄йа пат̣ипаттийа̄ татха̄рӯпена а̄чарийена калйа̄н̣амиттена арахаттам̣ саччхикирийа̄ хоти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, бхисакко саллакатто а̄чарийам̣ дханена ва̄ ваттаппат̣ипаттийа̄ ва̄ а̄ра̄дхетва̄ саттаггахан̣ачхеданалекханаведханасаллуддхаран̣аван̣адхованасосанабхесаджджа̄нулимпанавамана виречана̄нува̄санакирийаманусиккхитва̄ виджджа̄су катасиккхо катӯпа̄сано катахаттхо а̄туре упасан̇камати тикиччха̄йа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йе те гихӣ ага̄рика̄ ка̄мабхогино сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаронти, те саббе пурима̄су джа̄тӣсу терасасу дхутагун̣есу катӯпа̄сана̄ катабхӯмикамма̄, те таттхева ча̄ран̃ча пат̣ипаттин̃ча содхайитва̄ аджджетарахи гихӣ йева санта̄ сантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаронти, на, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ехи ависуддха̄нам̣ дхамма̄бхисамайо хоти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, удакасса асечанена бӣджа̄нам̣ авирӯханам̣ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ехи ависуддха̄нам̣ дхамма̄бхисамайо на хоти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, акатакусала̄нам̣ акатакалйа̄н̣а̄нам̣ сугатигаманам̣ на хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ехи ависуддха̄нам̣ дхамма̄бхисамайо на хоти.

‘‘патхависамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. а̄посамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббакилесамаладхованат̣т̣хена. теджосамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббакилесаванаджджха̄панат̣т̣хена. ва̄йосамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббакилесамалараджопава̄ханат̣т̣хена. агадасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббакилесабйа̄дхивӯпасаманат̣т̣хена. аматасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббакилесависана̄санат̣т̣хена. кхеттасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббаса̄ман̃н̃агун̣асассавирӯханат̣т̣хена. манохарасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ паттхитиччхитасаббасампаттиварададат̣т̣хена. на̄ва̄самам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ сам̣са̄рамахан̣н̣авапа̄рагаманат̣т̣хена. бхӣрутта̄н̣асамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ джара̄маран̣абхӣта̄нам̣ асса̄сакаран̣ат̣т̣хена. ма̄тусамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ килесадуккхаппат̣ипӣл̣ита̄нам̣ анугга̄хакат̣т̣хена. питусамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ кусалавад̣д̣хика̄ма̄нам̣ саббаса̄ман̃н̃агун̣аджанакат̣т̣хена. миттасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббаса̄ман̃н̃агун̣апарийесанаависам̣ва̄дакат̣т̣хена. падумасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббакилесамалехи анупалиттат̣т̣хена. чатуджджа̄тийаварагандхасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ килесадуггандхапат̣ивиноданат̣т̣хена. гирира̄джаварасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ ат̣т̣халокадхаммава̄техи акампийат̣т̣хена. а̄ка̄сасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббаттха гахан̣а̄пагатаурувисат̣авиттхатамахантат̣т̣хена. надӣсамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ килесамалапава̄ханат̣т̣хена. судесакасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ джа̄тиканта̄ракилесаванагахананиттхаран̣ат̣т̣хена. маха̄саттхава̄хасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ саббабхайасун̃н̃акхемаабхайаварапаваранибба̄нанагарасампа̄панат̣т̣хена. сумаджджитавимала̄да̄сасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ сабха̄вадассанат̣т̣хена. пхалакасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ килесалагул̣асарасаттипат̣иба̄ханат̣т̣хена. чхаттасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ килесавассативидхаггисанта̄па̄тапапат̣иба̄ханат̣т̣хена. чандасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ пихайитапаттхитат̣т̣хена. сӯрийасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ мохатаматимирана̄санат̣т̣хена. са̄гарасамам̣, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ анекавидхаса̄ман̃н̃агун̣авараратанут̣т̣ха̄нат̣т̣хена, апаримитаасан̇кхйеййааппамеййат̣т̣хена ча. евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ висуддхика̄ма̄нам̣ бахӯпака̄рам̣ саббадаратхапарил̣а̄ханудам̣ аратинудам̣ бхайанудам̣ бхаванудам̣ кхӣланудам̣ маланудам̣ соканудам̣ дуккханудам̣ ра̄ганудам̣ досанудам̣ моханудам̣ ма̄нанудам̣ дит̣т̣хинудам̣ сабба̄кусаладхамманудам̣ йаса̄вахам̣ хита̄вахам̣ сукха̄вахам̣ пха̄сукарам̣ пӣтикарам̣ йогаккхемакарам̣ анаваджджам̣ ит̣т̣хасукхавипа̄кам̣ гун̣ара̄сигун̣апун̃джам̣ апаримитаасан̇кхйеййа аппамеййагун̣ам̣ варам̣ паварам̣ аггам̣.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, манусса̄ упаттхамбхавасена бходжанам̣ упасеванти, хитавасена бхесаджджам̣ упасеванти, упака̄равасена миттам̣ упасеванти, та̄ран̣авасена на̄вам̣ упасеванти, сугандхавасена ма̄ла̄гандхам̣ упасеванти, абхайавасена бхӣрутта̄н̣ам̣ упасеванти, патит̣т̣ха̄васена [патит̣т̣ха̄навасена (ка.)] патхавим̣ упасеванти, сиппавасена а̄чарийам̣ упасеванти, йасавасена ра̄джа̄нам̣ упасеванти, ка̄мададавасена ман̣иратанам̣ упасеванти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, саббаса̄ман̃н̃агун̣ададавасена арийа̄ дхутагун̣ам̣ упасеванти.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, удакам̣ бӣджавирӯхана̄йа, агги джха̄пана̄йа, а̄ха̄ро бала̄харан̣а̄йа, лата̄ бандхана̄йа, саттхам̣ чхедана̄йа, па̄нӣйам̣ пипа̄са̄винайана̄йа, нидхи асса̄сакаран̣а̄йа, на̄ва̄ тӣрасампа̄пана̄йа, бхесаджджам̣ бйа̄дхивӯпасамана̄йа, йа̄нам̣ сукхагамана̄йа, бхӣрутта̄н̣ам̣ бхайавинодана̄йа, ра̄джа̄ а̄раккхаттха̄йа, пхалакам̣ дан̣д̣алед̣д̣улагул̣асарасаттипат̣иба̄хана̄йа, а̄чарийо ануса̄сана̄йа, ма̄та̄ посана̄йа, а̄да̄со олокана̄йа, алан̇ка̄ро собхана̄йа, ваттхам̣ пат̣иччха̄дана̄йа, ниссен̣ӣ а̄рохана̄йа, тула̄ висамавиккхепана̄йа [никкхепана̄йа (сӣ. пӣ.)], мантам̣ париджаппана̄йа, а̄вудхам̣ таджджанӣйапат̣иба̄хана̄йа, падӣпо андхака̄равидхамана̄йа, ва̄то парил̣а̄ханибба̄пана̄йа, сиппам̣ вуттиниппха̄дана̄йа, агадам̣ джӣвитараккхан̣а̄йа, а̄каро ратануппа̄дана̄йа, ратанам̣ алан̇кара̄йа, а̄н̣а̄ анатиккамана̄йа, иссарийам̣ васаваттана̄йа, евамева кхо, маха̄ра̄джа, дхутагун̣ам̣ са̄ман̃н̃абӣджавирӯхана̄йа, килесамаладжха̄пана̄йа, иддхибала̄харан̣а̄йа, сатисам̣варанибандхана̄йа, вимативичикиччха̄самуччхедана̄йа, тан̣ха̄пипа̄са̄винайана̄йа, абхисамайаасса̄сакаран̣а̄йа, чатурогханиттхаран̣а̄йа, килесабйа̄дхивӯпасама̄йа, нибба̄насукхаппат̣ила̄бха̄йа, джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣асокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄сабхайавинодана̄йа, са̄ман̃н̃агун̣апарираккхан̣а̄йа, аратикувитаккапат̣иба̄хана̄йа, сакаласа̄ман̃н̃аттха̄нуса̄сана̄йа, саббаса̄ман̃н̃агун̣апосана̄йа, саматхавипассана̄маггапхаланибба̄надассана̄йа, сакалалокатхутатхомитамахатимаха̄собханакаран̣а̄йа, сабба̄па̄йапидахана̄йа, са̄ман̃н̃аттхаселасикхарамуддхани абхирӯхана̄йа, ван̇какут̣илависамачиттавиккхепана̄йа [читтаниккхепана̄йа (сӣ. пӣ.)], севитабба̄севитаббадхамме са̄дхусаджджха̄йакаран̣а̄йа, саббакилесапат̣исаттутаджджана̄йа, авиджджандхака̄равидхамана̄йа, тивидхаггисанта̄папарил̣а̄ханибба̄пана̄йа, сан̣хасукхумасантасама̄паттиниппха̄дана̄йа, сакаласа̄ман̃н̃агун̣апарираккхан̣а̄йа, боджджхан̇гавараратануппа̄дана̄йа, йогиджана̄лан̇каран̣а̄йа, анаваджджанипун̣асукхумасантисукхаманатиккамана̄йа, сакаласа̄ман̃н̃аарийадхаммавасаваттана̄йа. ити, маха̄ра̄джа, имесам̣ гун̣а̄нам̣ адхигама̄йа йадидам̣ екамекам̣ дхутагун̣ам̣, евам̣, маха̄ра̄джа, атулийам̣ дхутагун̣ам̣ аппамеййам̣ асамам̣ аппат̣исамам̣ аппат̣ибха̄гам̣ аппат̣исет̣т̣хам̣ уттарам̣ сет̣т̣хам̣ висит̣т̣хам̣ адхикам̣ а̄йатам̣ путхулам̣ висат̣ам̣ виттхатам̣ гарукам̣ бха̄рийам̣ махантам̣.

‘‘йо кхо, маха̄ра̄джа, пуггало па̄пиччхо иччха̄пакато кухако луддхо одарико ла̄бхака̄мо йасака̄мо киттика̄мо айутто аппатто анануччхавико анарахо аппатирӯпо дхутан̇гам̣ [тадхугун̣ам̣ (ка.) евамупарипи] сама̄дийати, со дигун̣ам̣ дан̣д̣ама̄паджджати, саббагун̣агха̄тама̄паджджати, дит̣т̣хадхаммикам̣ хӣл̣анам̣ кхӣл̣анам̣ гараханам̣ уппан̣д̣анам̣ кхипанам̣ асамбхогам̣ нисса̄ран̣ам̣ ниччхубханам̣ пава̄ханам̣ пабба̄джанам̣ пат̣илабхати, сампара̄йепи сатайоджанике авӣчимаха̄нирайе ун̣хакат̣хитататтасантаттааччиджа̄ла̄ма̄лаке анекавассакот̣исатасахасса̄ни уддхамадхо тирийам̣ пхен̣уддехакам̣ сампариваттакам̣ паччати, тато муччитва̄ [муччитва̄ (сӣ. пӣ.)] кисапхарусака̄л̣ан̇гапаччан̇го сӯнуддхума̄тасусируттаман̇го [сӯнуддхума̄тасӯчимукхапама̄н̣асусируттаман̇го (сӣ. пӣ.)] чха̄то пипа̄сито висамабхӣмарӯпаван̣н̣о бхаггакан̣н̣асото уммӣлитанимӣлитанеттанайано аругаттапаккагатто пул̣ава̄кин̣н̣асаббака̄йо ва̄тамукхе джалама̄но вийа аггиккхандхо анто джалама̄но паджджалама̄но ата̄н̣о асаран̣о а̄рун̣н̣арун̣н̣ака̄рун̃н̃аравам̣ паридевама̄но ниджджха̄матан̣хико саман̣амаха̄пето хутва̄ а̄хин̣д̣ама̄но махийа̄ ат̣т̣ассарам̣ кароти.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кочи айутто аппатто анануччхавико анарахо аппатирӯпо хӣно куджа̄тико кхаттийа̄бхисекена абхисин̃чати, со лабхати хаттхаччхедам̣ па̄даччхедам̣ хаттхапа̄даччхедам̣ кан̣н̣аччхедам̣ на̄саччхедам̣ кан̣н̣ана̄саччхедам̣ билан̇гатха̄ликам̣ сан̇кхамун̣д̣икам̣ ра̄хумукхам̣ джотима̄ликам̣ хаттхападжджотикам̣ еракаваттикам̣ чӣракава̄сикам̣ ен̣еййакам̣ бал̣исамам̣сикам̣ каха̄пан̣акам̣ кха̄ра̄патаччхикам̣ палигхапариваттикам̣ пала̄лапӣт̣хакам̣ таттена телена осин̃чанам̣ сунакхехи кха̄да̄панам̣ джӣвасӯла̄ропанам̣ асина̄ сӣсаччхедам̣ анекавихитампи каммака̄ран̣ам̣ анубхавати. ким̣ ка̄ран̣а̄? айутто аппатто анануччхавико анарахо аппатирӯпо хӣно куджа̄тико маханте иссарийе т̣ха̄не атта̄нам̣ т̣хапеси, велам̣ гха̄теси, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи пуггало па̄пиччхо…пе… махийа̄ ат̣т̣ассарам̣ кароти.

‘‘йо пана, маха̄ра̄джа, пуггало йутто патто ануччхавико арахо патирӯпо аппиччхо сантут̣т̣хо павивитто асам̣сат̣т̣хо а̄раддхавӣрийо пахитатто асат̣хо ама̄йо анодарико ала̄бхака̄мо айасака̄мо акиттика̄мо саддхо саддха̄паббаджито джара̄маран̣а̄ муччитука̄мо ‘са̄санам̣ пагган̣хисса̄мӣ’ти дхутан̇гам̣ сама̄дийати, со дигун̣ам̣ пӯджам̣ арахати дева̄нан̃ча пийо хоти мана̄по пихайито паттхито, джа̄тисуманамаллика̄дӣнам̣ вийа пуппхам̣ наха̄та̄нулиттасса, джигхаччхитасса вийа пан̣ӣтабходжанам̣, пипа̄ситасса вийа сӣталавималасурабхипа̄нӣйам̣, висагатасса вийа осадхаварам̣, сӣгхагаманака̄масса вийа а̄джан̃н̃аратхаваруттамам̣, аттхака̄масса вийа манохараман̣иратанам̣, абхисин̃читука̄масса вийа пан̣д̣аравималасетаччхаттам̣, дхаммака̄масса вийа арахаттапхала̄дхигамамануттарам̣. тасса чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччханти, чатта̄ро саммаппадха̄на̄ чатта̄ро иддхипа̄да̄ пан̃чиндрийа̄ни пан̃ча бала̄ни сатта боджджхан̇га̄ арийо ат̣т̣хан̇гико магго бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччхати, саматхавипассана̄ адхигаччхати, адхигамаппат̣ипатти парин̣амати, чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни чатассо пат̣исамбхида̄ тиссо виджджа̄ чхал̣абхин̃н̃а̄ кевало ча саман̣адхаммо саббе тасса̄дхеййа̄ хонти, вимуттипан̣д̣аравималасетаччхаттена абхисин̃чати.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о кхаттийасса абхиджа̄такулакулӣнасса кхаттийа̄бхисекена абхиситтасса паричаранти сарат̣т̣ханегамаджа̄нападабхат̣абала̄ [балаттха̄ (сӣ. пӣ.)] ат̣т̣хаттим̣са̄ ча ра̄джапариса̄ нат̣аначчака̄ мукхаман̇галика̄ соттхива̄чака̄ саман̣абра̄хман̣асаббапа̄сан̣д̣аган̣а̄ абхигаччханти, йам̣ кин̃чи патхавийа̄ пат̣т̣анаратана̄каранагарасун̇кат̣т̣ха̄навераджджакачхеджджабхеджджаджанамануса̄санам̣ саббаттха са̄мико бхавати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йо кочи пуггало йутто патто…пе… вимуттипан̣д̣аравималасетаччхаттена абхисин̃чати.

‘‘терасима̄ни, маха̄ра̄джа, дхутан̇га̄ни, йехи суддхикато нибба̄намаха̄самуддам̣ пависитва̄ бахувидхам̣ дхаммакӣл̣амабхикӣл̣ати, рӯпа̄рӯпаат̣т̣хасама̄паттийо вал̣ан̃джети, иддхивидхам̣ диббасотадха̄тум̣ парачиттавиджа̄нанам̣ пуббенива̄са̄нуссатим̣ диббачаккхум̣ сабба̄саваккхайан̃ча па̄пун̣а̄ти. катаме тераса? пам̣сукӯликан̇гам̣ течӣварикан̇гам̣ пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣ сапада̄нача̄рикан̇гам̣ ека̄саникан̇гам̣ паттапин̣д̣икан̇гам̣ кхалупаччха̄бхаттикан̇гам̣ а̄ран̃н̃икан̇гам̣ руккхамӯликан̇гам̣ аббхока̄сикан̇гам̣ соса̄никан̇гам̣ йатха̄сантхатикан̇гам̣ несаджджикан̇гам̣, имехи кхо, маха̄ра̄джа, терасахи дхутагун̣ехи пуббе а̄севитехи нисевитехи чин̣н̣ехи паричин̣н̣ехи чаритехи упачаритехи парипӯритехи кевалам̣ са̄ман̃н̃ам̣ пат̣илабхати, тасса̄дхеййа̄ хонти кевала̄ санта̄ сукха̄ сама̄паттийо.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, садхано на̄вико пат̣т̣ане сут̣т̣ху катасун̇ко маха̄самуддам̣ пависитва̄ ван̇гам̣ такколам̣ чӣнам̣ совӣрам̣ сурат̣т̣хам̣ аласандам̣ колапат̣т̣анам̣ суван̣н̣абхӯмим̣ гаччхати ан̃н̃ампи йам̣ кин̃чи на̄ва̄сан̃чаран̣ам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, имехи терасахи дхутагун̣ехи пуббе а̄севитехи нисевитехи чин̣н̣ехи паричин̣н̣ехи чаритехи упачаритехи парипӯритехи кевалам̣ са̄ман̃н̃ам̣ пат̣илабхати, тасса̄дхеййа̄ хонти кевала̄ санта̄ сукха̄ сама̄паттийо.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кассако пат̣хамам̣ кхеттадосам̣ тин̣акат̣т̣хапа̄са̄н̣ам̣ апанетва̄ каситва̄ вапитва̄ самма̄ удакам̣ павесетва̄ раккхитва̄ гопетва̄ лаванамадданена бахудхан̃н̃ако хоти, тасса̄дхеййа̄ бхаванти йе кечи адхана̄ капан̣а̄ далидда̄ дуггатаджана̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, имехи терасахи дхутагун̣ехи пуббе а̄севитехи…пе… кевала̄ санта̄ сукха̄ сама̄паттийо.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, кхаттийо муддха̄васитто абхиджа̄такулӣно чхеджджабхеджджаджанамануса̄сане иссаро хоти васаваттӣ са̄мико иччха̄каран̣о, кевала̄ ча маха̄патхавӣ тасса̄дхеййа̄ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, имехи терасахи дхутагун̣ехи пуббе а̄севитехи нисевитехи чин̣н̣ехи паричин̣н̣ехи чаритехи упачаритехи парипӯритехи джинаса̄санаваре иссаро хоти васаваттӣ са̄мико иччха̄каран̣о, кевала̄ ча саман̣агун̣а̄ тасса̄дхеййа̄ хонти.

‘‘нану, маха̄ра̄джа, тхеро упасено ван̇гантапутто саллекхадхутагун̣е парипӯрака̄рита̄йа ана̄дийитва̄ са̄ваттхийа̄ сан̇гхасса катикам̣ сапарисо нарадаммаса̄ратхим̣ пат̣исалла̄нагатам̣ упасан̇камитва̄ бхагавато па̄де сираса̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди, бхагава̄ ча там̣ сувинӣтам̣ парисам̣ олокетва̄ хат̣т̣хатут̣т̣хо памудито удагго париса̄йа саддхим̣ салла̄пам̣ саллапитва̄ асамбхиннена брахмассарена етадавоча ‘па̄са̄дика̄ кхо пана тйа̄йам̣ упасена париса̄, катам̣ твам̣ упасена парисам̣ винесӣ’ти. сопи саббан̃н̃уна̄ дасабалена дева̄тидевена пут̣т̣хо йатха̄бхӯтасабха̄вагун̣авасена бхагавантам̣ етадавоча –

‘‘йо кочи мам̣, бханте, упасан̇камитва̄ паббаджджам̣ ва̄ ниссайам̣ ва̄ йа̄чати, тамахам̣ евам̣ вада̄ми ‘‘ахам̣ кхо а̄вусо а̄ран̃н̃ико пин̣д̣апа̄тико пам̣сукӯлико течӣварико. саче твампи а̄ран̃н̃ико бхависсаси пин̣д̣апа̄тико пам̣сукӯлико течӣварико, ева̄хам̣ там̣ пабба̄джесса̄ми ниссайам̣ дасса̄мӣ’’ти, саче со ме, бханте, пат̣иссун̣итва̄ нандати орамати, ева̄хам̣ там̣ пабба̄джеми ниссайам̣ деми, саче на нандати на орамати, на там̣ пабба̄джеми, на ниссайам̣ деми, ева̄хам̣, бханте, парисам̣ винемӣ’’ти. евам̣ кхо [евампи (ка.)], маха̄ра̄джа, дхутагун̣аварасама̄дин̣н̣о джинаса̄санаваре иссаро хоти. васаваттӣ са̄мико иччха̄каран̣о, тасса̄дхеййа̄ хонти кевала̄ санта̄ сукха̄ сама̄паттийо.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, падумам̣ абхивуддхапарисуддхаудиччаджа̄типпабхавам̣ синиддхам̣ муду лобханӣйам̣ сугандхам̣ пийам̣ паттхитам̣ пасаттхам̣ джалакаддамаманупалиттам̣ ан̣упаттакесаракан̣н̣ика̄бхиман̣д̣итам̣ бхамараган̣асевитам̣ сӣталасалиласам̣ваддхам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, имехи терасахи дхутагун̣ехи пуббе а̄севитехи нисевитехи чин̣н̣ехи паричин̣н̣ехи чаритехи упачаритехи парипӯритехи арийаса̄вако тим̣сагун̣аварехи самупето хоти.

‘‘катамехи тим̣сагун̣аварехи? синиддхамудумаддаваметтачитто хоти, гха̄титахатавихатакилесо хоти, хатанихатама̄надаббо хоти, ачаладал̣ханивит̣т̣ханиббематикасаддхо хоти, парипун̣н̣апӣн̣итапахат̣т̣халобханӣйасантасукхасама̄паттила̄бхӣ хоти, сӣлаварапавараасамасучигандхапарибха̄вито хоти, деваманусса̄нам̣ пийо хоти мана̄по, кхӣн̣а̄саваарийаварапуггалапаттхито, деваманусса̄нам̣ вандитапӯджито, будхавибудхапан̣д̣итаджана̄нам̣ тхутатхавитатхомитапасаттхо, идха ва̄ хурам̣ ва̄ локена анупалитто, аппатхокаваджджепи [аппаса̄ваджджепи (ка.)] бхайадасса̄вӣ, випулаварасампаттика̄ма̄нам̣ маггапхалавараттхаса̄дхано, а̄йа̄читавипулапан̣ӣтапаччайабха̄гӣ, аникетасайано, джха̄наджджхоситатаппаваравиха̄рӣ, виджат̣итакилесаджа̄лаваттху, бхиннабхаггасан̇кут̣итасан̃чхиннагатинӣваран̣о, акуппадхаммо, абхинӣтава̄со, анаваджджабхогӣ, гативимутто, уттин̣н̣асаббавичикиччхо, вимуттиджджхоситаттхо [вимуттиджджха̄ситатто (сӣ. пӣ.)], дит̣т̣хадхаммо, ачаладал̣хабхӣрутта̄н̣амупагато, самуччхинна̄нусайо, сабба̄саваккхайам̣ патто, сантасукхасама̄паттивиха̄рабахуло, саббасаман̣агун̣асамупето, имехи тим̣сагун̣аварехи самупето хоти.

‘‘нану, маха̄ра̄джа, тхеро са̄рипутто дасасахассилокадха̄туйа̄ аггапурисо т̣хапетва̄ дасабалам̣ лока̄чарийам̣, сопи апаримитамасан̇кхйеййакаппе сама̄читакусаламӯло [сама̄чин̣н̣акусаламӯло (ка.)] бра̄хман̣акулакулӣно мана̄пикам̣ ка̄маратим̣ анекасатасан̇кхам̣ дханаваран̃ча оха̄йа джинаса̄сане паббаджитва̄ имехи терасахи дхутагун̣ехи ка̄йавачӣчиттам̣ дамайитва̄ аджджетарахи анантагун̣асаманна̄гато готамасса бхагавато са̄санаваре дхаммачаккамануппаваттако джа̄то. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена екан̇гуттараника̄йаваралан̃чхаке –

‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, ан̃н̃ам̣ екапуггалампи саманупасса̄ми, йо евам̣ татха̄гатена ануттарам̣ дхаммачаккам̣ паваттитам̣ саммадева ануппаваттети, йатхайидам̣ бхиккхаве, са̄рипутто, са̄рипутто. бхиккхаве, татха̄гатена ануттарам̣ дхаммачаккам̣ паваттитам̣ саммадева ануппаваттетӣ’’’ти.

‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, йам̣ кин̃чи наван̇гам̣ буддхавачанам̣, йа̄ ча локуттара̄ кирийа̄, йа̄ ча локе адхигамавипулаварасампаттийо, саббам̣ там̣ терасасу дхутагун̣есу самодха̄нопагата’’ [самодха̄нетаббам̣ (ка.)] нти.

дхутан̇гапан̃хо дутийо.

анума̄навагго чатуттхо.

6. опаммакатха̄пан̃хо

ма̄тика̄

бханте на̄гасена, катихан̇гехи саманна̄гато бхиккху арахаттам̣ саччхикаротӣти?

идха, маха̄ра̄джа, арахаттам̣ саччхика̄тука̄мена бхиккхуна̄ –

гадрабхасса [гхорассарасса (сӣ. сйа̄. пӣ.)] екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

куккут̣асса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

каландакасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

дӣпинийа̄ екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

дӣпикасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

куммасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

вам̣сасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

ча̄пасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

ва̄йасасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

маккат̣асса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

гадрабхавагго пат̣хамо.

ла̄булата̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

падумасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

бӣджасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

са̄лакалйа̄н̣ика̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

на̄ва̄йа тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

на̄ва̄лагганакасса [на̄ва̄лаганакасса (сӣ. пӣ.)] две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

кӯпасса [кӯпакасса (ка.)] екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

нийа̄макасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

каммака̄расса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

самуддасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

самуддавагго дутийо.

патхавийа̄ пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

а̄пасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

теджасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

ва̄йусса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

паббатасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

а̄ка̄сасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

чандасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

сӯрийасса сатта ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

саккасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

чаккаваттисса чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

патхавӣвагго татийо.

упачика̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

бил̣а̄расса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

ундӯрасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

виччхикасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

накуласса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

джарасин̇га̄ласса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

мигасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

горӯпасса чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

вара̄хасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

хаттхисса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

упачика̄вагго чатуттхо.

сӣхасса сатта ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

чаккава̄касса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

пен̣а̄хика̄йа две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

гхаракапотасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

улӯкасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

сатапаттасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

ваггулисса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

джалӯка̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

саппасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

аджагарасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

сӣхавагго пан̃чамо.

пантхамаккат̣акасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

тханаситада̄ракасса [тханапӣтада̄ракасса (сйа̄.)] екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

читтакадхаракуммасса [читтакатхалакуммасса (ка.)] екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

паванасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

руккхасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

мегхасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

ман̣иратанасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

ма̄гавикасса чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

ба̄л̣исикасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

таччхакасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

маккат̣авагго чхат̣т̣хо.

кумбхасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

ка̄л̣а̄йасасса [ка̄л̣ахам̣сасса (ка.)] две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

чхаттасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

кхеттасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

агадасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

бходжанасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

исса̄сасса чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

кумбхавагго саттамо.

ран̃н̃о чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

дова̄рикасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

нисада̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

падӣпасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

майӯрасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

туран̇гасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

сон̣д̣икасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

индакхӣласса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

тула̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

кхаггасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

маччхасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

ин̣агга̄хакасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

бйа̄дхитасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

матасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

надийа̄ две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

усабхасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

маггасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

сун̇каса̄йикасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

чорасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

сакун̣аггхийа̄ екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

сунакхасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

тикиччхакасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

габбхинийа̄ две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

чамарийа̄ екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

кикийа̄ две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

капотика̄йа тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

еканайанасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

кассакасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

джамбукасин̇га̄лийа̄ екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

чан̇гава̄ракасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

даббийа̄ екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

ин̣аса̄дхакасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

анувичинакасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

са̄ратхисса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

бходжакасса две ан̇га̄ни гахетабба̄ни.

туннава̄йасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

на̄викасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

бхамарасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣти.

ма̄тика̄ нит̣т̣хита̄.

1. гадрабхавагго

1. гадрабхан̇гапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, ‘гадрабхасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, гадрабхо на̄ма сан̇ка̄ракӯт̣епи чатуккепи син̇гха̄т̣акепи га̄мадва̄репи тхусара̄симхипи йаттха каттхачи сайати, на сайанабахуло хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена тин̣асантха̄репи пан̣н̣асантха̄репи кат̣т̣хаман̃чакепи чхама̄йапи йаттха каттхачи чаммакхан̣д̣ам̣ паттхаритва̄ йаттха каттхачи сайитаббам̣, на сайанабахулена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, гадрабхасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена ‘калин̇гарӯпадха̄на̄, бхиккхаве, етарахи мама са̄вака̄ вихаранти аппаматта̄ а̄та̄пино падха̄насми’нти. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄пи –

‘‘‘паллан̇кена нисиннасса, джан̣н̣укена̄бхивассати;

алам̣ пха̄сувиха̄ра̄йа, пахитаттасса бхиккхуно’’’ти.

гадрабхан̇гапан̃хо пат̣хамо.

2. куккут̣ан̇гапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, ‘куккут̣асса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, куккут̣о ка̄лена самайена пат̣исаллӣйати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ка̄лена самайенева четийан̇ган̣ам̣ саммаджджитва̄ па̄нӣйам̣ парибходжанӣйам̣ упат̣т̣хапетва̄ сарӣрам̣ пат̣иджаггитва̄ наха̄йитва̄ четийам̣ вандитва̄ вуд̣д̣ха̄нам̣ бхиккхӯнам̣ дассана̄йа гантва̄ ка̄лена самайена сун̃н̃а̄га̄рам̣ пависитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣асса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣о ка̄лена самайенева вут̣т̣ха̄ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ка̄лена самайенева вут̣т̣хахитва̄ четийан̇ган̣ам̣ саммаджджитва̄ па̄нӣйам̣ парибходжанӣйам̣ упат̣т̣хапетва̄ сарӣрам̣ пат̣иджаггитва̄ четийам̣ вандитва̄ пунадева сун̃н̃а̄га̄рам̣ пависитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣асса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣о патхавим̣ кхан̣итва̄ кхан̣итва̄ аджджхоха̄рам̣ аджджхохарати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена паччавеккхитва̄ паччавеккхитва̄ аджджхоха̄рам̣ аджджхохаритаббам̣ ‘нева дава̄йа на мада̄йа на ман̣д̣ана̄йа на вибхӯсана̄йа, йа̄вадева имасса ка̄йасса т̣хитийа̄ йа̄пана̄йа вихим̣сӯпаратийа̄ брахмачарийа̄нуггаха̄йа, ити пура̄н̣ан̃ча веданам̣ пат̣ихан̇кха̄ми наван̃ча веданам̣ на уппа̄десса̄ми, йа̄тра̄ ча ме бхависсати анаваджджата̄ ча пха̄сувиха̄ро ча̄’ти. идам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣асса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘канта̄ре путтамам̣сам̣ва, аккхассаббхан̃джанам̣ йатха̄;

евам̣ а̄хари а̄ха̄рам̣, йа̄панаттхамамуччхито’ти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣о сачаккхукопи раттим̣ андхо хоти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена анандхенева андхена вийа бхавитаббам̣, аран̃н̃епи гочарага̄ме пин̣д̣а̄йа чарантенапи раджанӣйесу рӯпасаддагандхарасапхот̣т̣хаббадхаммесу андхена бадхирена мӯгена вийа бхавитаббам̣, на нимиттам̣ гахетаббам̣, на̄нубйан̃джанам̣ гахетаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣асса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена маха̄качча̄йанена –

‘чаккхума̄сса йатха̄ андхо, сотава̄ бадхиро йатха̄;

пан̃н̃ава̄сса [дживха̄васса (сӣ. пӣ.)] йатха̄ мӯго, балава̄ дуббалорива;

аттааттхе [атха аттхе (сӣ. пӣ.)] самуппанне, сайетха матаса̄йика’нти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣о лед̣д̣удан̣д̣алагул̣амуггарехи парипа̄тийантопи сакам̣ гехам̣ на виджахати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена чӣваракаммам̣ каронтенапи навакаммам̣ каронтенапи ваттаппат̣иваттам̣ каронтенапи уддисантенапи уддиса̄пентенапи йонисо манасика̄ро на виджахитаббо, сакам̣ кхо панетам̣, маха̄ра̄джа, йогино гехам̣, йадидам̣ йонисо манасика̄ро. идам̣, маха̄ра̄джа, куккут̣асса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена ‘ко ча, бхиккхаве, бхиккхуно гочаро сако петтико висайо? йадидам̣ чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’ти. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄пи –

‘‘‘йатха̄ суданто ма̄тан̇го, сакам̣ сон̣д̣ам̣ на маддати;

бхаккха̄бхаккхам̣ виджа̄на̄ти, аттано вуттикаппанам̣.

‘‘‘татхева буддхапуттена, аппаматтена ва̄ пана;

джинавачанам̣ на маддитаббам̣, манасика̄раваруттама’’’нти.

куккут̣ан̇гапан̃хо дутийо.

3. каландакан̇гапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, ‘каландакасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, каландако пат̣исаттумхи опатанте нан̇гут̣т̣хам̣ паппхот̣етва̄ махантам̣ катва̄ тенева нан̇гут̣т̣халагул̣ена пат̣исаттум̣ пат̣иба̄хати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена килесасаттумхи опатанте сатипат̣т̣ха̄налагул̣ам̣ паппхот̣етва̄ махантам̣ катва̄ тенева сатипат̣т̣ха̄налагул̣ена саббакилеса̄ пат̣иба̄хитабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, каландакасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена чӯл̣апантхакена –

‘йада̄ килеса̄ опатанти, са̄ман̃н̃агун̣адхам̣сана̄;

сатипат̣т̣ха̄налагул̣ена, хантабба̄ те пунаппуна’’’нти.

каландакан̇гапан̃хо татийо.

4. дӣпинийан̇гапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, ‘дӣпинийа̄ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, дӣпинӣ саким̣ йева габбхам̣ ган̣ха̄ти, на пунаппунам̣ пурисам̣ упети? евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄йатим̣ пат̣исандхим̣ уппаттим̣ габбхасеййам̣ чутим̣ бхедам̣ кхайам̣ вина̄сам̣ сам̣са̄рабхайам̣ дуггатим̣ висамам̣ сампӣл̣итам̣ дисва̄ ‘пунаббхаве наппат̣исандахисса̄мӣ’ти йонисо манасика̄ро каран̣ӣйо. идам̣, маха̄ра̄джа, дӣпинийа̄ екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена суттанипа̄те дханийагопа̄лакасутте –

‘‘‘усабхорива чхетва бандхана̄ни, на̄го пӯтилатам̣ва да̄лайитва̄;

на̄хам̣ пунупессам̣ габбхасеййам̣, атха че паттхайасӣ павасса дева̄’’’ти.

дӣпинийан̇гапан̃хо чатуттхо.

5. дӣпикан̇гапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, ‘дӣпикасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, дӣпико аран̃н̃е тин̣агаханам̣ ва̄ ванагаханам̣ ва̄ паббатагаханам̣ ва̄ нисса̄йа нилӣйитва̄ миге ган̣ха̄ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена вивекам̣ севитаббам̣ аран̃н̃ам̣ руккхамӯлам̣ паббатам̣ кандарам̣ гиригухам̣ суса̄нам̣ ванапаттхам̣ аббхока̄сам̣ пала̄лапун̃джам̣ аппасаддам̣ аппаниггхосам̣ виджанава̄там̣ мануссара̄хасеййакам̣ пат̣исалла̄наса̄руппам̣; вивекам̣ севама̄но хи, маха̄ра̄джа, йогӣ йога̄вачаро начирассева чхал̣абхин̃н̃а̄су ча васибха̄вам̣ па̄пун̣а̄ти. идам̣, маха̄ра̄джа, дӣпикасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерехи дхаммасан̇га̄хакехи –

‘‘‘йатха̄пи дӣпико на̄ма, нилӣйитва̄ ган̣хате [ган̣хатӣ (сӣ. пӣ.)] миге;

татхева̄йам̣ буддхапутто, йуттайого випассако;

аран̃н̃ам̣ пависитва̄на, ган̣ха̄ти пхаламуттама’нти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, дӣпико йам̣ кин̃чи пасум̣ вадхитва̄ ва̄мена пассена патитам̣ на бхаккхети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена вел̣уда̄нена ва̄ паттада̄нена ва̄ пуппхада̄нена ва̄ пхалада̄нена ва̄ сина̄нада̄нена ва̄ маттика̄да̄нена ва̄ чун̣н̣ада̄нена ва̄ дантакат̣т̣хада̄нена ва̄ мукходакада̄нена ва̄ ча̄тукамйата̄йа ва̄ муггасупйата̄йа [муггасуппата̄йа (сӣ. пӣ.)] ва̄ па̄рибхат̣а [па̄рибхат̣т̣ата̄йа (сӣ. пӣ.)] йата̄йа ва̄ джан̇гхапесанӣйена ва̄ веджджакаммена ва̄ дӯтакаммена ва̄ пахин̣агаманена ва̄ пин̣д̣апат̣ипин̣д̣ена ва̄ да̄на̄нуппада̄нена ва̄ ваттхувиджджа̄йа ва̄ наккхаттавиджджа̄йа ва̄ ан̇гавиджджа̄йа [нагавиджджа̄йа (ка.)] ва̄ ан̃н̃атаран̃н̃атарена ва̄ буддхаппат̣икут̣т̣хена миччха̄джӣвена ниппха̄дитам̣ бходжанам̣ на бхун̃джитаббам̣ [парибхун̃джитаббам̣ (сӣ. пӣ.)] ва̄мена пассена патитам̣ пасум̣ вийа дӣпико. идам̣, маха̄ра̄джа, дӣпикасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘вачӣвин̃н̃аттивиппха̄ра̄, уппаннам̣ мадхупа̄йасам̣;

саче бхутто бхавеййа̄хам̣, са̄джӣво гарахито мама.

‘‘‘йадипи ме антагун̣ам̣, никкхамитва̄ бахӣ чаре;

нева бхиндеййама̄джӣвам̣, чаджама̄нопи джӣвита’’’нти.

дӣпикан̇гапан̃хо пан̃чамо.

6. кумман̇гапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, ‘куммасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, куммо удакачаро удакейева ва̄сам̣ каппети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббапа̄н̣абхӯтапуггала̄нам̣ хита̄нукампина̄ метта̄сахагатена четаса̄ випулена махаггатена аппама̄н̣ена аверена абйа̄паджджена сабба̄вантам̣ локам̣ пхаритва̄ вихаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, куммасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, куммо удаке уппилаванто сӣсам̣ уккхипитва̄ йади кочи пассати, таттхева нимуджджати га̄л̣хамога̄хати ‘ма̄ мам̣ те пуна пассеййу’нти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена килесесу опатантесу а̄рамман̣асаре нимуджджитаббам̣ га̄л̣хамога̄хитаббам̣ ‘ма̄ мам̣ килеса̄ пуна пассеййу’нти. идам̣, маха̄ра̄джа, куммасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, куммо удакато никкхамитва̄ ка̄йам̣ ота̄пети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена нисаджджат̣т̣ха̄насайаначан̇камато ма̄насам̣ нӣхаритва̄ саммаппадха̄не ма̄насам̣ ота̄петаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, куммасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, куммо патхавим̣ кхан̣итва̄ вивитте ва̄сам̣ каппети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ла̄бхасакка̄расилокам̣ паджахитва̄ сун̃н̃ам̣ вивиттам̣ ка̄нанам̣ ванапаттхам̣ паббатам̣ кандарам̣ гиригухам̣ аппасаддам̣ аппаниггхосам̣ павивиттамога̄хитва̄ вивитте йева ва̄сам̣ упагантаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, куммасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена упасенена ван̇гантапуттена –

‘‘‘вивиттам̣ аппаниггхосам̣, ва̄л̣амиганисевитам̣;

севе сена̄санам̣ бхиккху, пат̣исалла̄нака̄ран̣а̄’ти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, куммо ча̄рикам̣ чарама̄но йади кан̃чи пассати ва̄, саддам̣ сун̣а̄ти ва̄, сон̣д̣ипан̃чама̄ни ан̇га̄ни саке капа̄ле нидахитва̄ аппоссукко тун̣хӣбхӯто тит̣т̣хати ка̄йаманураккханто, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббаттха рӯпасаддагандхарасапхот̣т̣хаббадхаммесу а̄патантесу чхасу два̄ресу сам̣варакава̄т̣ам̣ ануггха̄т̣етва̄ ма̄насам̣ самодахитва̄ сам̣варам̣ катва̄ сатена сампаджа̄нена виха̄таббам̣ саман̣адхаммам̣ анураккхама̄нена. идам̣, маха̄ра̄джа, куммасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваре куммӯпамасуттанте –

‘‘‘куммова ан̇га̄ни саке капа̄ле, самодахам̣ бхиккху мановитакке;

аниссито ан̃н̃амахет̣хайа̄но, париниббутонӯпавадеййа кан̃чӣ’’’ти.

кумман̇гапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. вам̣сан̇гапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, ‘вам̣сасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, вам̣со йаттха ва̄то, таттха ануломети, на̄н̃н̃аттхаманудха̄вати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йам̣ буддхена бхагавата̄ бха̄ситам̣ наван̇гам̣ саттху са̄санам̣, там̣ ануломайитва̄ каппийе анавадждже т̣хатва̄ саман̣адхаммам̣ йева парийеситаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, вам̣сасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣ маха̄ра̄джа тхерена ра̄хулена –

‘‘‘наван̇гам̣ буддхавачанам̣, анулометва̄на саббада̄;

каппийе анаваджджасмим̣, т̣хатва̄па̄йам̣ самуттари’’’нти.

вам̣сан̇гапан̃хо саттамо.

8. ча̄пан̇гапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ча̄пасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ча̄по сутаччхито намито [мито (сӣ. пӣ. ка.)] йа̄ваггамӯлам̣ самакамева анунамати наппат̣иттхамбхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена тхеранавамаджджхимасамакесу анунамитаббам̣ наппат̣ипхаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ча̄пасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена видхура [пун̣н̣ака] джа̄таке –

‘‘‘ча̄повӯнударо дхӣро, вам̣со ва̄пи пакампайе [ча̄по ва̄ нуна ме дхӣро, вам̣сова ануломайам̣ (сӣ. пӣ. ка.)];

пат̣иломам̣ на ваттеййа, са ра̄джавасатим̣ васе’’’ти.

ча̄пан̇гапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. ва̄йасан̇гапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ва̄йасасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ва̄йасо а̄сан̇китапарисан̇кито йаттаппайатто чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄сан̇китапарисан̇китена йаттапайаттена упат̣т̣хита̄йа сатийа̄ сам̣вутехи индрийехи чаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йасасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йасо йам̣ кин̃чи бходжанам̣ дисва̄ н̃а̄тӣхи сам̣вибхаджитва̄ бхун̃джати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йе те ла̄бха̄ дхаммика̄ дхаммаладдха̄ антамасо паттапарийа̄паннаматтампи, татха̄рӯпехи ла̄бхехи пат̣ивибхаттабхогина̄ бхавитаббам̣ сӣлавантехи сабрахмача̄рӣхи. идам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йасасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘саче ме упана̄менти, йатха̄ладдхам̣ тапассино;

саббе сам̣вибхаджитва̄на, тато бхун̃джа̄ми бходжана’’’нти.

ва̄йасан̇гапан̃хо навамо.

10. маккат̣ан̇гапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, ‘маккат̣асса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, маккат̣о ва̄самупагаччханто татха̄рӯпе ока̄се махатимаха̄руккхе павивитте саббат̣т̣хакаса̄кхе [саббаттхакаса̄кхе (сйа̄.), саббат̣т̣хаса̄кхе (ка.)] бхӣрутта̄н̣е ва̄самупагаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ладжджим̣ песалам̣ сӣлавантам̣ калйа̄н̣адхаммам̣ бахуссутам̣ дхаммадхарам̣ винайадхарам̣ пийам̣ гарубха̄ванӣйам̣ ватта̄рам̣ вачанаккхамам̣ ова̄дакам̣ вин̃н̃а̄пакам̣ сандассакам̣ сама̄дапакам̣ самуттеджакам̣ сампахам̣сакам̣ еварӯпам̣ калйа̄н̣амиттам̣ а̄чарийам̣ нисса̄йа вихаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, маккат̣асса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, маккат̣о руккхе йева чарати тит̣т̣хати нисӣдати, йади ниддам̣ оккамати, таттхева раттим̣ ва̄саманубхавати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена павана̄бхимукхена бхавитаббам̣, паване йева т̣ха̄начан̇каманисаджджа̄сайанам̣ ниддам̣ оккамитаббам̣, таттхева сатипат̣т̣ха̄наманубхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, маккат̣асса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘чан̇камантопи тит̣т̣ханто, нисаджджа̄сайанена ва̄;

паване собхате бхиккху, паванантам̣ва ван̣н̣ита’’’нти.

маккат̣ан̇гапан̃хо дасамо.

гадрабхавагго пат̣хамо.

тассудда̄нам̣ –

гадрабхо чева [гхорассаро ча (сӣ. сйа̄. пӣ.)] куккут̣о, каландо дӣпини дӣпико;

куммо вам̣со ча ча̄по ча, ва̄йасо атха маккат̣оти.

2. самуддавагго

1. ла̄булатан̇гапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ла̄булата̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ла̄булата̄ тин̣е ва̄ кат̣т̣хе ва̄ лата̄йа ва̄ сон̣д̣ика̄хи а̄ламбитва̄ тассӯпари вад̣д̣хати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена арахатте абхивад̣д̣хитука̄мена манаса̄ а̄рамман̣ам̣ а̄ламбитва̄ арахатте абхивад̣д̣хитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ла̄булата̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘йатха̄ ла̄булата̄ на̄ма, тин̣е кат̣т̣хе лата̄йа ва̄;

а̄ламбитва̄ сон̣д̣ика̄хи, тато вад̣д̣хати уппари.

‘‘‘татхева буддхапуттена, арахаттапхалака̄мина̄;

а̄рамман̣ам̣ а̄ламбитва̄, вад̣д̣хитаббам̣ асеккхапхале’’’ти.

ла̄булатан̇гапан̃хо пат̣хамо.

2. падуман̇гапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, ‘падумасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, падумам̣ удаке джа̄там̣ удаке сам̣ваддхам̣ анупалиттам̣ удакена, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена куле ган̣е ла̄бхе йасе сакка̄ре самма̄нана̄йа парибхогапаччайесу ча саббаттха анупалиттена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, падумасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, падумам̣ удака̄ аччуггамма т̣ха̄ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббалокам̣ абхибхавитва̄ аччуггамма локуттарадхамме т̣ха̄таббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, падумасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, падумам̣ аппаматтакенапи анилена еритам̣ чалати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена аппаматтакесупи килесесу сам̣йамо каран̣ӣйо, бхайадасса̄вина̄ вихаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, падумасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена ‘ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣ сама̄да̄йа сиккхати сиккха̄падесӯ’ти.

падуман̇гапан̃хо дутийо.

3. бӣджан̇гапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, ‘бӣджасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, бӣджам̣ аппакампи сама̄нам̣ бхаддаке кхетте вуттам̣ деве самма̄ дха̄рам̣ павеччханте субахӯни пхала̄ни анудассати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йатха̄ пат̣ипа̄дитам̣ сӣлам̣ кевалам̣ са̄ман̃н̃апхаламанудассати. евам̣ самма̄ пат̣ипаджджитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, бӣджасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бӣджам̣ супарисодхите кхетте ропитам̣ кхиппамева сам̣вирӯхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ма̄насам̣ супариггахитам̣ сун̃н̃а̄га̄ре парисодхитам̣ сатипат̣т̣ха̄накхеттаваре кхиттам̣ кхиппамева вирӯхати. идам̣, маха̄ра̄джа, бӣджасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена ануруддхена –

‘‘‘йатха̄пи кхетте [йатха̄ кхетте (сӣ.)] парисуддхе, бӣджан̃часса патит̣т̣хитам̣;

випулам̣ тасса пхалам̣ хоти, апи тосети кассакам̣.

‘‘‘татхева йогино читтам̣, сун̃н̃а̄га̄ре висодхитам̣;

сатипат̣т̣ха̄накхеттамхи, кхиппамева вирӯхатӣ’’’ти.

бӣджан̇гапан̃хо татийо.

4. са̄лакалйа̄н̣икан̇гапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, ‘са̄лакалйа̄н̣ика̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, са̄лакалйа̄н̣ика̄ на̄ма антопатхавийам̣ йева абхивад̣д̣хати хаттхасатампи бхиййопи, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни чатассо пат̣исамбхида̄ чхал̣абхин̃н̃а̄йо кевалан̃ча саман̣адхаммам̣ сун̃н̃а̄га̄ре йева парипӯрайитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, са̄лакалйа̄н̣ика̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена ра̄хулена –

‘‘‘са̄лакалйа̄н̣ика̄ на̄ма, па̄дапо дхаран̣ӣрухо;

антопатхавийам̣ йева, сатахаттхопи вад̣д̣хати.

‘‘‘йатха̄ ка̄ламхи сампатте, парипа̄кена со думо;

угган̃чхитва̄на ека̄хам̣, сатахаттхопи вад̣д̣хати.

‘‘‘евамева̄хам̣ маха̄вӣра, са̄лакалйа̄н̣ика̄ вийа;

аббхантаре сун̃н̃а̄га̄ре, дхаммато абхивад̣д̣хайи’’’нти.

са̄лакалйа̄н̣икан̇гапан̃хо чатуттхо.

5. на̄ван̇гапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, ‘на̄ва̄йа тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, на̄ва̄ бахувидхада̄русан̇гха̄т̣асамава̄йена бахумпи джанам̣ та̄райати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄ча̄расӣлагун̣аваттаппат̣иваттабахувидхадхаммасан̇гха̄т̣асамава̄йена садевако локо та̄райитаббо. идам̣, маха̄ра̄джа, на̄ва̄йа пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, на̄ва̄ бахувидхаӯмиттханитавегависат̣ама̄ват̣т̣авегам̣ сахати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена бахувидхакилесаӯмивегам̣ ла̄бхасакка̄райасасилокапӯджанавандана̄ паракулесу нинда̄пасам̣са̄сукхадуккхасамма̄нанавима̄нанабахувидхадосаӯмивеган̃ча сахитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, на̄ва̄йа дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, на̄ва̄ апаримитаманантамапа̄рамаккхобхитагамбхӣре махатимаха̄гхосе тимитимин̇галамакарамаччхаган̣а̄куле махатимаха̄самудде чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена типариват̣т̣а два̄даса̄ка̄ра чатусачча̄бхисамайаппат̣иведхе ма̄насам̣ сан̃ча̄райитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, на̄ва̄йа татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваре саччасам̣йутте –

‘‘‘витаккента̄ ча кхо тумхе, бхиккхаве, ‘‘идам̣ дуккха’’нти витаккеййа̄тха, ‘‘айам̣ дуккхасамудайо’’ти витаккеййа̄тха, ‘‘айам̣ дуккханиродхо’’ти витаккеййа̄тха, ‘‘айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’’ти витаккеййа̄тха̄’’’ти.

на̄ван̇гапан̃хо пан̃чамо.

6. на̄ва̄лагганакан̇гапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, ‘на̄ва̄лагганакасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, на̄ва̄лагганакам̣ бахуӯмиджа̄ла̄кулавиккхобхитасалилатале махатимаха̄самудде на̄вам̣ лаггети т̣хапети, на дети диса̄видисам̣ харитум̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ра̄гадосамохӯмиджа̄ле махатимаха̄витаккасампаха̄ре читтам̣ лаггетаббам̣, на да̄таббам̣ диса̄видисам̣ харитум̣. идам̣, маха̄ра̄джа, на̄ва̄лагганакасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, на̄ва̄лагганакам̣ на плавати [на пилавати (сӣ. пӣ.)] висӣдати, хаттхасатепи удаке на̄вам̣ лаггети т̣ха̄намупанети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ла̄бхайасасакка̄рама̄нанаванданапӯджанаапачитӣсу ла̄бхаггайасаггепи на плавитаббам̣, сарӣрайа̄панаматтаке йева читтам̣ т̣хапетаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, на̄ва̄лагганакасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘йатха̄ самудде лагганакам̣, на плавати висӣдати;

татхева ла̄бхасакка̄ре, ма̄ плаватха висӣдатха̄’’’ти.

на̄ва̄лагганакан̇гапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. кӯпан̇гапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, ‘кӯпасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кӯпо раджджун̃ча вараттан̃ча лан̇ка̄ран̃ча дха̄рети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сатисампаджан̃н̃асаманна̄гатена бхавитаббам̣, абхикканте пат̣икканте а̄локите вилоките самин̃джите паса̄рите сан̇гха̄т̣ипаттачӣварадха̄ран̣е асите пӣте кха̄йите са̄йите учча̄рапасса̄вакамме гате т̣хите нисинне сутте джа̄гарите бха̄сите тун̣хӣбха̄ве сампаджа̄нака̄рина̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, кӯпасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена ‘сато, бхиккхаве, бхиккху вихареййа сампаджа̄но, айам̣ во амха̄кам̣ ануса̄санӣ’’’ти.

кӯпан̇гапан̃хо саттамо.

8. нийа̄макан̇гапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, ‘нийа̄макасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, нийа̄мако раттиндивам̣ сататам̣ самитам̣ аппаматто йаттаппайатто на̄вам̣ са̄рети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена читтам̣ нийа̄майама̄нена раттиндивам̣ сататам̣ самитам̣ аппаматтена йаттаппайаттена йонисо манасика̄рена читтам̣ нийа̄метаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, нийа̄макасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена дхаммападе –

‘‘‘аппама̄дарата̄ хотха, сачиттаманураккхатха;

дугга̄ уддхаратхатта̄нам̣, пан̇ке саннова [саттова (сӣ. пӣ.)] кун̃джаро’ти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, нийа̄макасса йам̣ кин̃чи маха̄самудде калйа̄н̣ам̣ ва̄ па̄пакам̣ ва̄, саббам̣ там̣ видитам̣ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена кусала̄кусалам̣ са̄ваджджа̄наваджджам̣ хӣнаппан̣ӣтам̣ кан̣хасуккасаппат̣ибха̄гам̣ виджа̄нитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, нийа̄макасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, нийа̄мако йанте муддикам̣ дети ‘ма̄ кочи йантам̣ а̄маситтха̄’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена читте сам̣варамуддика̄ да̄табба̄ ‘ма̄ кин̃чи па̄пакам̣ акусалавитаккам̣ витаккесӣ’ти, идам̣, маха̄ра̄джа, нийа̄макасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваре ‘ма̄, бхиккхаве, па̄паке акусале витакке витаккеййа̄тха, сеййатхӣдам̣, ка̄мавитаккам̣ бйа̄па̄давитаккам̣ вихим̣са̄витакка’’’нти.

нийа̄макан̇гапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. каммака̄ран̇гапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, ‘каммака̄расса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, каммака̄ро евам̣ чинтайати ‘бхатако ахам̣ има̄йа на̄ва̄йа каммам̣ кароми, има̄йа̄хам̣ на̄ва̄йа ва̄хаса̄ бхаттаветанам̣ лабха̄ми, на ме пама̄до каран̣ӣйо, аппама̄дена ме айам̣ на̄ва̄ ва̄хетабба̄’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена евам̣ чинтайитаббам̣ ‘имам̣ кхо ахам̣ ча̄тумаха̄бхӯтикам̣ ка̄йам̣ саммасанто сататам̣ самитам̣ аппаматто упат̣т̣хитассати сато сампаджа̄но сама̄хито екаггачитто джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣асокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄сехи паримуччисса̄мӣти аппама̄до ме каран̣ӣйо’ти, идам̣, маха̄ра̄джа, каммака̄расса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘ка̄йам̣ имам̣ саммасатха, париджа̄на̄тха пунаппунам̣;

ка̄йе сабха̄вам̣ дисва̄на, дуккхассантам̣ кариссатха̄’ти.

каммака̄ран̇гапан̃хо навамо.

10. самуддан̇гапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, ‘самуддасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо матена кун̣апена саддхим̣ на сам̣васати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ра̄гадосамохама̄надит̣т̣химаккхапал̣а̄саисса̄маччхарийама̄йа̄са̄т̣хеййакут̣илависамадуччаритакилесамалехи саддхим̣ на сам̣васитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, самуддасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо мутта̄ман̣ивел̣урийасан̇кхасила̄пава̄л̣апхаликаман̣ививидхаратананичайам̣ дха̄ренто пидахати, на бахи викирати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена маггапхаладжха̄навимоккхасама̄дхисама̄паттивипассана̄бхин̃н̃а̄вивидхагун̣аратана̄ни адхигантва̄ пидахитабба̄ни, на бахи нӣхаритабба̄ни. идам̣, маха̄ра̄джа, самуддасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо махантехи маха̄бхӯтехи саддхим̣ сам̣васати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена аппиччхам̣ сантут̣т̣хам̣ дхутава̄дам̣ саллекхавуттим̣ а̄ча̄расампаннам̣ ладжджим̣ песалам̣ гарум̣ бха̄ванӣйам̣ ватта̄рам̣ вачанаккхамам̣ чодакам̣ па̄пагарахим̣ ова̄дакам̣ ануса̄сакам̣ вин̃н̃а̄пакам̣ сандассакам̣ сама̄дапакам̣ самуттеджакам̣ сампахам̣сакам̣ калйа̄н̣амиттам̣ сабрахмача̄рим̣ нисса̄йа васитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо навасалиласампун̣н̣а̄хи ган̇га̄йамуна̄ачираватӣсарабхӯмахӣа̄дӣхи надӣсатасахассехи анталиккхе салиладха̄ра̄хи ча пӯритопи сакам̣ велам̣ на̄тиваттати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ла̄бхасакка̄расилокаванданама̄нанапӯджанака̄ран̣а̄ джӣвитахетупи сан̃чичча сиккха̄падавӣтиккамо на каран̣ӣйо. идам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘сеййатха̄пи, маха̄ра̄джа [паха̄ра̄дха (сӣ. пӣ.)], маха̄самуддо т̣хитадхаммо велам̣ на̄тиккамати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йам̣ маха̄ са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, там̣ мама са̄вака̄ джӣвитахетупи на̄тиккамантӣ’ти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддо саббасавантӣхи ган̇га̄йамуна̄ачираватӣсарабхӯмахӣхи анталиккхе удакадха̄ра̄хипи на парипӯрати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена уддесапарипуччха̄саванадха̄ран̣авиниччхайаабхидхаммавинайага̄л̣хасуттантавиггахападаниккхепападасандхи падавибхаттинаван̇гаджинаса̄санаварам̣ сун̣антена̄пи на таппитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, маха̄самуддасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сутасомаджа̄таке –

‘‘‘агги йатха̄ тин̣акат̣т̣хам̣ даханто, на таппати са̄гаро ва̄ надӣхи;

евампи че [евампи ве (сйа̄.), евам̣ хи ме (ка.) джа̄. 1 асӣтинипа̄те] пан̣д̣ита̄ ра̄джасет̣т̣ха, сутва̄ на таппанти субха̄ситена̄’’’ти.

самуддан̇гапан̃хо дасамо.самуддавагго дутийо.

тассудда̄нам̣

ла̄булата̄ ча падумам̣, бӣджам̣ са̄лакалйа̄н̣ика̄;

на̄ва̄ ча на̄ва̄лагганам̣, кӯпо нийа̄мако татха̄;

каммака̄ро самуддо ча, вагго тена павуччатӣти.

3. патхавӣвагго

1. патхавӣан̇гапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, ‘патхавийа̄ пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, патхавӣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄ни каппӯра̄гарутагарачанданакун̇кума̄дӣни а̄кирантепи питтасемхапуббарухираседамедакхел̣асин̇гха̄н̣икаласика- муттакарӣса̄дӣни а̄кирантепи та̄диса̄ йева, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ит̣т̣ха̄нит̣т̣хе ла̄бха̄ла̄бхе йаса̄йасе нинда̄пасам̣са̄йа сукхадуккхе саббаттха та̄дина̄ йева бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, патхавийа̄ пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, патхавӣ ман̣д̣анавибхӯсана̄пагата̄ сакагандхапарибха̄вита̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена вибхӯсана̄пагатена сакасӣлагандхапарибха̄витена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, патхавийа̄ дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, патхавӣ нирантара̄ акхан̣д̣аччхидда̄ асусира̄ бахала̄ гхана̄ виттхин̣н̣а̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена нирантарамакхан̣д̣аччхиддамасусирабахалагханавиттхин̣н̣асӣлена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, патхавийа̄ татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, патхавӣ га̄манигаманагараджанападаруккхапаббатанадӣтал̣а̄капоккхаран̣ӣмигапаккхимануджанарана̄риган̣ам̣ дха̄рентӣпи акила̄су хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена овадантенапи ануса̄сантенапи вин̃н̃а̄пентенапи сандассентенапи сама̄дапентенапи самуттеджентенапи сампахам̣сентенапи дхаммадесана̄су акила̄суна̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, патхавийа̄ чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, патхавӣ анунайаппат̣игхавиппамутта̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена анунайаппат̣игхавиппамуттена патхависамена четаса̄ вихаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, патхавийа̄ пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, упа̄сика̄йа чӯл̣асубхадда̄йа сакасаман̣е парикиттайама̄на̄йа –

‘‘‘екан̃че ба̄хам̣ ва̄сийа̄, таччхе купитама̄наса̄ [купитама̄насо (ка.)];

екан̃чеба̄хам̣ гандхена, а̄лимпеййа памодита̄ [памодито (ка.)].

‘‘‘амусмим̣ пат̣игхо наттхи, ра̄го асмим̣ на виджджати;

патхавӣсамачитта̄ те, та̄диса̄ саман̣а̄ мама̄’’’ти.

патхавӣан̇гапан̃хо пат̣хамо.

2. а̄пан̇гапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, ‘а̄пасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄по сусан̣т̣хитамакампитамалул̣итасабха̄вапарисуддхо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена куханалапананемиттаканиппесикатам̣ апанетва̄ сусан̣т̣хитамакампитамалул̣итасабха̄вапарисуддха̄ча̄рена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄пасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄по сӣталасабха̄васан̣т̣хито, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббасаттесу кхантиметта̄нуддайасампаннена хитесина̄ анукампакена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄пасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄по асучим̣ сучим̣ кароти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена га̄ме ва̄ аран̃н̃е ва̄ упаджджха̄йе упаджджха̄йаматтесу а̄чарийе а̄чарийаматтесу саббаттха анадхикаран̣ена бхавитаббам̣ анавасесака̄рина̄. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄пасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄по бахуджанапаттхито, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена аппиччхасантут̣т̣хапавивиттапат̣исалла̄нена сататам̣ саббалокамабхипаттхитена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄пасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄по на кассачи ахитамупадахати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена парабхан̣д̣анакалахавиггахавива̄дариттаджджха̄нааратиджананам̣ ка̄йавачӣчиттехи па̄пакам̣ на каран̣ӣйам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄пасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣ маха̄ра̄джа, бхагавата̄, дева̄тидевена кан̣хаджа̄таке –

‘‘‘варан̃че ме адо сакка, саббабхӯта̄намиссара;

на мано ва̄ сарӣрам̣ ва̄, мам̣-кате сакка кассачи;

када̄чи упахан̃н̃етха, етам̣ сакка варам̣ варе’’’ти.

а̄пан̇гапан̃хо дутийо.

3. теджан̇гапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, ‘теджасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, теджо тин̣акат̣т̣хаса̄кха̄пала̄сам̣ д̣ахати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йе те аббхантара̄ ва̄ ба̄хира̄ ва̄ килеса̄ ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣а̄нубхавана̄, саббе те н̃а̄н̣аггина̄ д̣ахитабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, теджасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, теджо ниддайо ака̄рун̣ико, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббакилесесу ка̄рун̃н̃а̄нуддайа̄ на ка̄табба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, теджасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, теджо сӣтам̣ пат̣иханати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена вӣрийасанта̄патеджам̣ абхиджанетва̄ килеса̄ пат̣ихантабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, теджасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, теджо анунайаппат̣игхавиппамутто ун̣хамабхиджанети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена анунайаппат̣игхавиппамуттена теджосамена четаса̄ вихаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, теджасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, теджо андхака̄рам̣ видхамитва̄ [видхамати (сӣ. пӣ. ка.)] а̄локам̣ дассайати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена авиджджандхака̄рам̣ видхамитва̄ н̃а̄н̣а̄локам̣ дассайитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, теджасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сакам̣ путтам̣ ра̄хулам̣ овадантена

‘теджосамам̣ [ма. ни. 2.119], ра̄хула, бха̄ванам̣ бха̄вехи, теджосамам̣ хи те, ра̄хула, бха̄ванам̣ бха̄вайато уппанна̄? мана̄па̄мана̄па̄ пхасса̄ читтам̣ на парийа̄да̄йа т̣хассантӣ’’’ти.

теджан̇гапан̃хо татийо.

4. ва̄йун̇гапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ва̄йусса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ва̄йу супуппхитаванасан̣д̣антарам̣ абхива̄йати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена вимуттиваракусумапуппхита̄рамман̣аванантаре рамитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йусса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йу дхаран̣ӣрухапа̄дапаган̣е матхайати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ванантарагатена сан̇кха̄ре вичинантена килеса̄ матхайитабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йусса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йу а̄ка̄се чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена локуттарадхаммесу ма̄насам̣ сан̃ча̄райитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йусса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йу гандхам̣ анубхавати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена аттано сӣлаварасурабхигандхо [сӣласурабхигандо (сӣ. пӣ.)] анубхавитаббо. идам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йусса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йу нира̄лайо аникетава̄сӣ, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена нира̄лайаманикетамасантхавена саббаттха вимуттена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ва̄йусса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена суттанипа̄те –

‘‘‘сантхава̄то бхайам̣ джа̄там̣, никета̄ джа̄йате раджо;

аникетамасантхавам̣, етам̣ ве мунидассана’’’нти.

ва̄йун̇гапан̃хо чатуттхо.

5. паббатан̇гапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, ‘паббатасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, паббато ачало акампито [акампийо (сӣ. пӣ.)] асампаведхӣ, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена самма̄нане вима̄нане сакка̄ре асакка̄ре гарука̄ре агарука̄ре йасе айасе нинда̄йа пасам̣са̄йа сукхе дуккхе ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесу саббаттха рӯпасаддагандхарасапхот̣т̣хаббадхаммесу раджанӣйесу на раджджитаббам̣, дуссанӣйесу на дусситаббам̣, муйханӣйесу на муйхитаббам̣, на кампитаббам̣ на чалитаббам̣, паббатена вийа ачалена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, паббатасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘село йатха̄ екагхано [екаггхано (ка.) дха. па. 81 дхаммападе], ва̄тена на самӣрати;

евам̣ нинда̄пасам̣са̄су, на самин̃джанти пан̣д̣ита̄’ти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, паббато тхаддхо на кеначи сам̣сат̣т̣хо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена тхаддхена асам̣сат̣т̣хена бхавитаббам̣, на кеначи сам̣сагго каран̣ӣйо. идам̣, маха̄ра̄джа, паббатасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘асам̣сат̣т̣хам̣ гахат̣т̣хехи, ана̄га̄рехи чӯбхайам̣;

анокаса̄римаппиччхам̣, тамахам̣ брӯми бра̄хман̣а’нти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, паббате бӣджам̣ на вирӯхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сакама̄насе килеса̄ на вирӯха̄петабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, паббатасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена субхӯтина̄ –

‘‘‘ра̄гӯпасам̣хитам̣ читтам̣, йада̄ уппаджджате мама;

сайам̣ва паччавеккха̄ми [паччавеккхитва̄ (саббаттха)], екагго [екако (саббаттха)] там̣ дамемахам̣.

‘‘‘раджджасе [раджджаси (сӣ.), ран̃джаси (пӣ.)] раджанӣйе ча, дуссанӣйе ча дуссасе;

муйхасе [муйхаси (сӣ.)] моханӣйе ча, никкхамассу вана̄ тувам̣.

‘‘‘висуддха̄нам̣ айам̣ ва̄со, ниммала̄нам̣ тапассинам̣;

ма̄ кхо висуддхам̣ дӯсеси, никкхамассу вана̄ тува’нти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, паббато аччуггато, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена н̃а̄н̣аччуггатена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, паббатасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘пама̄дам̣ аппама̄дена, йада̄ нудати пан̣д̣ито;

пан̃н̃а̄па̄са̄дама̄руйха, асоко сокиним̣ паджам̣;

паббатат̣т̣хова бхӯмат̣т̣хе [бхуммат̣т̣хе (сӣ. пӣ.)], дхӣро ба̄ле авеккхатӣ’ти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, паббато ануннато анонато, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена унната̄ванати на каран̣ӣйа̄. идам̣, маха̄ра̄джа, паббатасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, упа̄сика̄йа чӯл̣асубхадда̄йа сакасаман̣е парикиттайама̄на̄йа –

‘‘‘ла̄бхена уннато локо, ала̄бхена ча онато;

ла̄бха̄ла̄бхена екаттха̄ [екат̣т̣ха̄ (сӣ. пӣ.)], та̄диса̄ саман̣а̄ мама̄’’’ти.

паббатан̇гапан̃хо пан̃чамо.

6. а̄ка̄сан̇гапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, ‘а̄ка̄сасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, а̄ка̄со саббасо агайхо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббасо килесехи агайхена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄сасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄со исита̄пасабхӯтадиджаган̣а̄нусан̃чарито, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ‘аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄’ти сан̇кха̄ресу ма̄насам̣ сан̃ча̄райитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄сасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄со санта̄санӣйо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббабхавапат̣исандхӣсу ма̄насам̣ уббеджайитаббам̣, асса̄до на ка̄таббо. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄сасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄со ананто аппама̄н̣о апаримеййо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена анантасӣлена апаримитан̃а̄н̣ена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄сасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄со алагго асатто аппатит̣т̣хито апалибуддхо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена куле ган̣е ла̄бхе а̄ва̄се палибодхе паччайе саббакилесесу ча саббаттха алаггена бхавитаббам̣, ана̄саттена аппатит̣т̣хитена апалибуддхена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, а̄ка̄сасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сакам̣ путтам̣ ра̄хулам̣ овадантена – ‘сеййатха̄пи, ра̄хула [ма. ни. 2.119], а̄ка̄со на каттхачи патит̣т̣хито, евамева кхо твам̣, ра̄хула, а̄ка̄сасамам̣ бха̄ванам̣ бха̄вехи, а̄ка̄сасамам̣ хи те, ра̄хула, бха̄ванам̣ бха̄вайато уппанна̄ мана̄па̄мана̄па̄ пхасса̄ читтам̣ парийа̄да̄йа т̣хассантӣ’’’ти.

а̄ка̄сан̇гапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. чандан̇гапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, ‘чандасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, чандо суккапаккхе удайанто уттаруттарим̣ вад̣д̣хати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄ча̄расӣлагун̣аваттаппат̣ипаттийа̄ а̄гама̄дхигаме пат̣исалла̄не сатипат̣т̣ха̄не индрийесу гуттадва̄рата̄йа бходжане маттан̃н̃ута̄йа джа̄гарийа̄нуйоге уттаруттарим̣ вад̣д̣хитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, чандасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чандо ул̣а̄ра̄дхипати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ул̣а̄рена чханда̄дхипатина̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, чандасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чандо ниса̄йа чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена павивиттена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, чандасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чандо вима̄накету, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сӣлакетуна̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, чандасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чандо а̄йа̄читапаттхито удети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄йа̄читапаттхитена кула̄ни упасан̇камитабба̄ни. идам̣, маха̄ра̄джа, чандасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваре ‘чандӯпама̄, бхиккхаве, кула̄ни упасан̇каматха, апакассева ка̄йам̣ апакасса читтам̣ ниччанавака̄ кулесу аппагаббха̄’’’ти [аппагабба̄ти (ка.) сам̣. ни. 2.146].

чандан̇гапан̃хо саттамо.

8. сӯрийан̇гапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, ‘сӯрийасса [сурийасса (сӣ. сйа̄. пӣ.)] сатта ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни сатта ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, сӯрийо саббам̣ удакам̣ парисосети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббакилеса̄ анавасесам̣ парисосетабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийо тамандхака̄рам̣ видхамати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббам̣ ра̄гатамам̣ досатамам̣ мохатамам̣ ма̄натамам̣ дит̣т̣хитамам̣ килесатамам̣ саббам̣ дуччаритатамам̣ видхамайитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийо абхиккхан̣ам̣ чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена абхиккхан̣ам̣ йонисо манасика̄ро ка̄таббо. идам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийо рам̣сима̄лӣ, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄рамман̣ама̄лина̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийо маха̄джанака̄йам̣ санта̄пенто чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄ча̄расӣлагун̣аваттаппат̣ипаттийа̄ джха̄навимоккхасама̄дхисама̄паттииндрийабалабоджджхан̇гасатипат̣т̣ха̄насаммаппадха̄наиддхипа̄дехи садевако локо санта̄пайитаббо. идам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийо ра̄хубхайа̄ бхӣто чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена дуччаритадуггативисамаканта̄равипа̄кавинипа̄такилесаджа̄ладжат̣ите дит̣т̣хисан̇гха̄т̣апат̣имукке купатхапаккханде куммаггапат̣ипанне [кумаггапат̣ипанне (сйа̄. ка.)] сатте дисва̄ махата̄ сам̣вегабхайена ма̄насам̣ сам̣веджетаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийасса чхат̣т̣хам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийо калйа̄н̣апа̄паке дассети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена индрийабалабоджджхан̇гасатипат̣т̣ха̄насаммаппадха̄наиддхипа̄далокийалокуттарадхамма̄ дассетабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, сӯрийасса саттамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена ван̇гӣсена –

‘‘‘йатха̄пи сӯрийо удайанто, рӯпам̣ дассети па̄н̣инам̣;

сучин̃ча асучин̃ча̄пи, калйа̄н̣ан̃ча̄пи па̄пакам̣.

‘‘‘татха̄ бхиккху дхаммадхаро, авиджджа̄пихитам̣ джанам̣;

патхам̣ дассети вивидхам̣, а̄диччовудайам̣ йатха̄’’’ти.

сӯрийан̇гапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. саккан̇гапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, ‘саккасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, сакко екантасукхасамаппито, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена екантапавивекасукха̄бхиратена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, саккасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сакко деве дисва̄ пагган̣ха̄ти, ха̄самабхиджанети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена кусалесу дхаммесу алӣнаматандитам̣ сантам̣ ма̄насам̣ паггахетаббам̣, ха̄самабхиджанетаббам̣, ут̣т̣хахитаббам̣ гхат̣итаббам̣ ва̄йамитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, саккасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, саккасса анабхирати нуппаджджати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сун̃н̃а̄га̄ре анабхирати на уппа̄детабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, саккасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена субхӯтина̄ –

‘‘‘са̄сане те маха̄вӣра, йато паббаджито ахам̣;

на̄бхиджа̄на̄ми уппаннам̣, ма̄насам̣ ка̄масам̣хита’’’нти.

саккан̇гапан̃хо навамо.

10. чаккаваттин̇гапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, ‘чаккаваттисса чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, чаккаваттӣ чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи джанам̣ сан̇ган̣ха̄ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена чатассаннам̣ париса̄нам̣ ма̄насам̣ сан̇гахетаббам̣ ануггахетаббам̣ сампахам̣сетаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, чаккаваттисса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чаккаваттисса виджите чора̄ на ут̣т̣хаханти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ка̄мара̄габйа̄па̄давихим̣са̄витакка̄ на уппа̄детабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, чаккаваттисса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘витаккӯпасаме ча йо рато, асубхам̣ бха̄вайате [бха̄вайатӣ (сйа̄.) дха. па. 350 дхаммападе] сада̄ сато;

еса кхо бйантика̄хити, еса чхеччхати ма̄рабандхана’нти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чаккаваттӣ дивасе дивасе самуддапарийантам̣ маха̄патхавим̣ ануйа̄йати калйа̄н̣апа̄пака̄ни вичинама̄но, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ манокаммам̣ дивасе дивасе паччавеккхитаббам̣ ‘ким̣ ну кхо ме имехи тӣхи т̣ха̄нехи анупаваджджасса дивасо вӣтиваттатӣ’ти. идам̣, маха̄ра̄джа, чаккаваттисса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена ан̇гуттараника̄йаваре –

‘катхамбхӯтасса ме раттиндива̄ вӣтиваттантӣти [вӣтипатантӣти (сӣ. пӣ.)] паббаджитена абхин̣хам̣ паччавеккхитабба’нти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чаккаваттисса аббхантараба̄хира̄раккха̄ сусам̣вихита̄ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена аббхантара̄нам̣ ба̄хира̄нам̣ килеса̄нам̣ а̄раккха̄йа сатидова̄рико т̣хапетаббо. идам̣, маха̄ра̄джа, чаккаваттисса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘сатидова̄рико, бхиккхаве, арийаса̄вако акусалам̣ паджахати кусалам̣ бха̄вети, са̄ваджджам̣ паджахати, анаваджджам̣ бха̄вети, суддхаматта̄нам̣ парихаратӣ’’’ти.

чаккаваттин̇гапан̃хо дасамо.

патхавӣвагго татийо.

тассудда̄нам̣ –

патхавӣ а̄по ча теджо ча, ва̄йо ча паббатена ча;

а̄ка̄со чандасӯрийо ча, сакко ча чаккаваттина̄ти.

4. упачика̄вагго

1. упачикан̇гапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, ‘упачика̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, упачика̄ упари чхаданам̣ катва̄ атта̄нам̣ пидахитва̄ гочара̄йа чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сӣласам̣варачхаданам̣ катва̄ ма̄насам̣ пидахитва̄ пин̣д̣а̄йа чаритаббам̣, сӣласам̣варачхаданена кхо, маха̄ра̄джа, йогӣ йога̄вачаро саббабхайасаматикканто хоти. идам̣, маха̄ра̄джа, упачика̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣, бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена упасенена ван̇гантапуттена –

‘‘‘сӣласам̣варачхаданам̣, йогӣ катва̄на ма̄насам̣;

анупалитто локена, бхайа̄ ча паримуччатӣ’’’ти.

упачикан̇гапан̃хо пат̣хамо.

2. бил̣а̄ран̇гапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, ‘бил̣а̄расса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, бил̣а̄ро гуха̄гатопи сусирагатопи хаммийантарагатопи ундӯрам̣ йева парийесати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена га̄магатена̄пи аран̃н̃агатена̄пи руккхамӯлагатена̄пи сун̃н̃а̄га̄рагатена̄пи сататам̣ самитам̣ аппаматтена ка̄йагата̄сатибходжанам̣ йева парийеситаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, бил̣а̄расса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бил̣а̄ро а̄санне йева гочарам̣ парийесати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена имесу йева пан̃часу упа̄да̄наккхандхесу удайаббайа̄нупассина̄ вихаритаббам̣ ‘ити рӯпам̣ ити рӯпасса самудайо ити рӯпасса аттхан̇гамо, ити ведана̄ ити ведана̄йа самудайо ити ведана̄йа аттхан̇гамо, ити сан̃н̃а̄ ити сан̃н̃а̄йа самудайо ити сан̃н̃а̄йа аттхан̇гамо, ити сан̇кха̄ра̄ ити сан̇кха̄ра̄нам̣ самудайо ити сан̇кха̄ра̄нам̣ аттхан̇гамо, ити вин̃н̃а̄н̣ам̣ ити вин̃н̃а̄н̣асса самудайо ити вин̃н̃а̄н̣асса аттхан̇гамо’ти. идам̣, маха̄ра̄джа, бил̣а̄расса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘на ито дӯре бхавитаббам̣, бхаваггам̣ ким̣ кариссати;

паччуппаннамхи воха̄ре, саке ка̄йамхи виндатха̄’’’ти.

бил̣а̄ран̇гапан̃хо дутийо.

3. ундӯран̇гапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ундӯрасса [ундурасса (сйа̄. ка.)] екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ундӯро иточито ча вичаранто а̄ха̄рӯпа̄сӣсако йева чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена иточито ча вичарантена йонисо манасика̄рӯпа̄сӣсакенева бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ундӯрасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена упасенена ван̇гантапуттена –

‘‘‘дхамма̄сӣсам̣ [дхаммасӣсам̣ (сӣ. пӣ.)] каритва̄на, вихаранто випассако;

анолӣно вихарати, упасанто сада̄ сато’’’ти.

ундӯран̇гапан̃хо татийо.

4. виччхикан̇гапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, ‘виччхикасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, виччхико нан̇гула̄вудхо нан̇гулам̣ усса̄петва̄ чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена н̃а̄н̣а̄вудхена бхавитаббам̣, н̃а̄н̣ам̣ усса̄петва̄ вихаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, виччхикасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена упасенена ван̇гантапуттена –

‘‘‘н̃а̄н̣акхаггам̣ гахетва̄на, вихаранто випассако;

паримуччати саббабхайа̄, дуппасахо ча со бхаве’’’ти.

виччхикан̇гапан̃хо чатуттхо.

5. накулан̇гапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, ‘накуласса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, накуло урагамупагаччханто бхесаджджена ка̄йам̣ парибха̄ветва̄ урагамупагаччхати гахетум̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена кодха̄гха̄табахулам̣ калахавиггахавива̄давиродха̄бхибхӯтам̣ локамупагаччхантена метта̄бхесаджджена ма̄насам̣ анулимпитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, накуласса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘тасма̄ сакам̣ паресампи, ка̄табба̄ меттабха̄вана̄;

меттачиттена пхаритаббам̣, етам̣ буддха̄на са̄сана’’’нти.

накулан̇гапан̃хо пан̃чамо.

6. джарасин̇га̄лан̇гапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, ‘джарасин̇га̄ласса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, джарасин̇га̄ло бходжанам̣ пат̣илабхитва̄ аджигуччхама̄но йа̄вадаттхам̣ а̄харайати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена бходжанам̣ пат̣илабхитва̄ аджигуччхама̄нена сарӣрайа̄панаматтамева парибхун̃джитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, джарасин̇га̄ласса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена маха̄кассапена –

‘‘‘сена̄санамха̄ оруйха, га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа па̄висим̣;

бхун̃джантам̣ пурисам̣ кут̣т̣хим̣, саккачча нам̣ упат̣т̣хахим̣.

‘‘‘со ме паккена хаттхена, а̄лопам̣ упана̄майи;

а̄лопам̣ паккхипантасса, ан̇гулипеттха чхиджджатха.

‘‘‘кут̣т̣амӯлан̃ча нисса̄йа, а̄лопам̣ там̣ абхун̃джисам̣;

бхун̃джама̄не ва̄ бхутте ва̄, джегуччхам̣ ме на виджджатӣ’ти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, джарасин̇га̄ло бходжанам̣ пат̣илабхитва̄ на вичина̄ти лӯкхам̣ ва̄ пан̣ӣтам̣ ва̄ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена бходжанам̣ пат̣илабхитва̄ на вичинитаббам̣ ‘лӯкхам̣ ва̄ пан̣ӣтам̣ ва̄ сампаннам̣ ва̄ асампаннам̣ ва̄’ти, йатха̄ладдхена сантусситаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, джарасин̇га̄ласса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена упасенена ван̇гантапуттена –

‘‘‘лӯкхенапи ча сантуссе, на̄н̃н̃ам̣ паттхе расам̣ бахум̣;

расесу анугиддхасса, джха̄не на рамате [раматӣ (сӣ. пӣ.)] мано;

итарӣтарена сантут̣т̣хо [сантут̣т̣хе (сӣ. пӣ.)], са̄ман̃н̃ам̣ парипӯратӣ’’’ти.

джарасин̇га̄лан̇гапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. миган̇гапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, ‘мигасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, миго дива̄ аран̃н̃е чарати, раттим̣ аббхока̄се, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена дива̄ аран̃н̃е вихаритаббам̣, раттим̣ аббхока̄се. идам̣, маха̄ра̄джа, мигасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена ломахам̣санапарийа̄йе –

‘со кхо ахам̣, са̄рипутта, йа̄ та̄ раттийо сӣта̄ хемантика̄ антарат̣т̣хака̄ химапа̄тасамайа̄ [антарат̣т̣хаке химапа̄тасамайе (сӣ. пӣ. ка.)], татха̄рӯпа̄су раттӣсу раттим̣ аббхока̄се вихара̄ми, дива̄ ванасан̣д̣е. гимха̄нам̣ паччхиме ма̄се дива̄ аббхока̄се вихара̄ми, раттим̣ ванасан̣д̣е’ти.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, миго саттимхи ва̄ саре ва̄ опатанте ван̃чети [ваджджети (ка.)] пала̄йати, на ка̄йамупанети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена килесесу опатантесу ван̃чайитаббам̣ [ваджджайитаббам̣ (ка.)] пала̄йитаббам̣, на читтамупанетаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, мигасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, миго мануссе дисва̄ йена ва̄ тена ва̄ пала̄йати ‘ма̄ мам̣ те аддасам̣сӯ’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена бхан̣д̣анакалахавиггахавива̄дасӣле дуссӣле кусӣте сан̇ган̣ика̄ра̄ме дисва̄ йена ва̄ тена ва̄ пала̄йитаббам̣ ‘ма̄ мам̣ те аддасам̣су, ахан̃ча те ма̄ аддаса’нти. идам̣, маха̄ра̄джа, мигасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘ма̄ ме када̄чи па̄пиччхо, кусӣто хӣнавӣрийо;

аппассуто ана̄ча̄ро, саммато [самето (сӣ. пӣ.)] аху каттхачӣ’’’ти.

миган̇гапан̃хо саттамо.

8. горӯпан̇гапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, ‘горӯпасса чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, горӯпо сакам̣ гехам̣ на виджахати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сако ка̄йо на виджахитаббо ‘аниччуччха̄данапаримадданабхеданавикиран̣авиддхам̣санадхаммо айам̣ ка̄йо’ти. идам̣, маха̄ра̄джа, горӯпасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, горӯпо а̄диннадхуро сукхадуккхена дхурам̣ вахати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄диннабрахмачарийена сукхадуккхена йа̄ва джӣвитапарийа̄да̄на̄ а̄па̄н̣акот̣икам̣ брахмачарийам̣ чаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, горӯпасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, горӯпо чхандена гха̄йама̄но па̄нӣйам̣ пивати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄чарийупаджджха̄йа̄нам̣ анусит̣т̣хи чхандена пемена паса̄дена гха̄йама̄нена пат̣иггахетабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, горӯпасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, горӯпо йена кеначи ва̄хийама̄но вахати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена тхеранавамаджджхимабхиккхӯнампи гихиупа̄сакасса̄пи ова̄да̄нуса̄санӣ сираса̄ сампат̣иччхитабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, горӯпасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘тадаху паббаджито санто, джа̄тийа̄ саттавассико;

сопи мам̣ ануса̄сеййа, сампат̣иччха̄ми маттхаке [муддхана̄ (сӣ.)].

‘‘‘тиббам̣ чхандан̃ча пеман̃ча, тасмим̣ дисва̄ упат̣т̣хапе;

т̣хапеййа̄чарийат̣т̣ха̄не, саккачча нам̣ пунаппуна’’’нти.

горӯпан̇гапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. вара̄хан̇гапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, ‘вара̄хасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, вара̄хо сантаттакат̣хите [сантаттакат̣хине (сӣ. пӣ.)] гимхасамайе сампатте удакам̣ упагаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена досена читте а̄лул̣итакхалитавиббхантасантатте сӣтала̄матапан̣ӣтаметта̄бха̄ванам̣ упагантаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, вара̄хасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, вара̄хо чиккхалламудакамупагантва̄ на̄сика̄йа патхавим̣ кхан̣итва̄ дон̣им̣ катва̄ дон̣ика̄йа сайати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ма̄насе ка̄йам̣ никкхипитва̄ а̄рамман̣антарагатена сайитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, вара̄хасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена пин̣д̣олабха̄радва̄джена –

‘‘‘ка̄йе [ка̄йена (ка.)] сабха̄вам̣ дисва̄на, вичинитва̄ випассако;

ека̄кийо адутийо, сети а̄рамман̣антаре’’’ти.

вара̄хан̇гапан̃хо навамо.

10. хаттхин̇гапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, ‘хаттхисса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, хаттхӣ на̄ма чаранто йева патхавим̣ да̄лети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ка̄йам̣ саммасама̄ненева саббе килеса̄ да̄летабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, хаттхисса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, хаттхӣ саббака̄йенева апалокети, уджукам̣ йева пеккхати, на диса̄видиса̄ вилокети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббака̄йена апалокина̄ бхавитаббам̣, на диса̄видиса̄ вилокетабба̄, на уддхам̣ уллокетаббам̣, на адхо олокетаббам̣, йугаматтапеккхина̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, хаттхисса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, хаттхӣ анибаддхасайано гочара̄йаманугантва̄ на тамева десам̣ ва̄саттхамупагаччхати, на дхуваппатит̣т̣ха̄лайо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена анибаддхасайанена бхавитаббам̣, нира̄лайена пин̣д̣а̄йа гантаббам̣, йади пассати випассако манун̃н̃ам̣ патирӯпам̣ ручирадесе бхавам̣ ман̣д̣апам̣ ва̄ руккхамӯлам̣ ва̄ гухам̣ ва̄ паббха̄рам̣ ва̄, таттхева ва̄самупагантаббам̣, дхуваппатит̣т̣ха̄лайо на ка̄таббо. идам̣, маха̄ра̄джа, хаттхисса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, хаттхӣ удакам̣ ога̄хитва̄ сучивималасӣталасалилапарипун̣н̣ам̣ кумудуппалападумапун̣д̣арӣкасан̃чханнам̣ махатимахантам̣ падумасарам̣ ога̄хитва̄ кӣл̣ати гаджаваракӣл̣ам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сучивималавиппасаннамана̄виладхаммаварава̄рипун̣н̣ам̣ вимуттикусумасан̃чханнам̣ маха̄сатипат̣т̣ха̄напоккхаран̣им̣ ога̄хитва̄ н̃а̄н̣ена сан̇кха̄ра̄ одхунитабба̄ видхунитабба̄, йога̄вачаракӣл̣а̄ кӣл̣итабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, хаттхисса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, хаттхӣ сато па̄дам̣ уддхарати, сато па̄дам̣ никкхипати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сатена сампаджа̄нена па̄дам̣ уддхаритаббам̣, сатена сампаджа̄нена па̄дам̣ никкхипитаббам̣, абхиккамапат̣иккаме самин̃джанапаса̄ран̣е саббаттха сатена сампаджа̄нена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, хаттхисса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваре –

‘‘‘ка̄йена сам̣варо са̄дху, са̄дху ва̄ча̄йа сам̣варо;

манаса̄ сам̣варо са̄дху, са̄дху саббаттха сам̣варо;

саббаттха сам̣вуто ладжджӣ, раккхитоти павуччатӣ’’’ти.

хаттхин̇гапан̃хо дасамо.упачика̄вагго чатуттхо.

тассудда̄нам̣

упачика̄ бил̣а̄ро ча, ундӯро виччхикена ча;

накуло син̇га̄ло миго,

горӯпо вара̄хо хаттхина̄ даса̄ти.

5. сӣхавагго

1. сӣхан̇гапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, ‘сӣхасса сатта ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни сатта ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, сӣхо на̄ма сетавималапарисуддхапан̣д̣аро, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сетавималапарисуддхапан̣д̣арачиттена бйапагатакуккуччена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӣхасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӣхо чатучаран̣о виккантача̄рӣ, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена чатуриддхипа̄дачаран̣ена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӣхасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӣхо абхирӯпаручиракесарӣ, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена абхирӯпаручирасӣлакесарина̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӣхасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӣхо джӣвитапарийа̄да̄непи на кассачи онамати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄рапарийа̄да̄непи на кассачи онамитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӣхасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӣхо сапада̄набхаккхо йасмим̣ ока̄се нипатати, таттхева йа̄вадаттхам̣ бхаккхайати, на варамам̣сам̣ вичина̄ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сапада̄набхаккхена бхавитаббам̣, на кула̄ни вичинитабба̄ни, на пуббагехам̣ хитва̄ кула̄ни упасан̇камитабба̄ни, на бходжанам̣ вичинитаббам̣, йасмим̣ ока̄се кабал̣ам̣ а̄дӣйати, тасмим̣ йева ока̄се бхун̃джитаббам̣ сарӣрайа̄панаттхам̣ [сарӣрайа̄панаматтам̣ (сӣ. пӣ.)], на варабходжанам̣ вичинитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӣхасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӣхо асаннидхибхаккхо, саким̣ гочарам̣ бхаккхайитва̄ на пуна там̣ упагаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена асаннидхика̄рапарибхогина̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӣхасса чхат̣т̣хам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, сӣхо бходжанам̣ аладдха̄ на паритассати, ладдха̄пи бходжанам̣ агадхито [агатхито (сӣ.)] амуччхито анаджджхосанно парибхун̃джати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена бходжанам̣ аладдха̄ на паритасситаббам̣, ладдха̄пи бходжанам̣ агадхитена амуччхитена анаджджхосаннена а̄дӣнавадасса̄вина̄ ниссаран̣апан̃н̃ена парибхун̃джитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сӣхасса саттамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваре тхерам̣ маха̄кассапам̣ парикиттайама̄нена –

‘сантут̣т̣хойам̣, бхиккхаве, кассапо итарӣтарена пин̣д̣апа̄тена, итарӣтарапин̣д̣апа̄тасантут̣т̣хийа̄ ча ван̣н̣ава̄дӣ, на ча пин̣д̣апа̄тахету анесанам̣ аппатирӯпам̣ а̄паджджати, аладдха̄ ча пин̣д̣апа̄там̣ на паритассати, ладдха̄ ча пин̣д̣апа̄там̣ агадхито амуччхито анаджджхосанно а̄дӣнавадасса̄вӣ ниссаран̣апан̃н̃о парибхун̃джатӣ’’’ти.

сӣхан̇гапан̃хо пат̣хамо.

2. чаккава̄кан̇гапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, ‘чаккава̄касса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣти’’? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, чаккава̄ко йа̄ва джӣвитапарийа̄да̄на̄ дутийикам̣ на виджахати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йа̄ва джӣвитапарийа̄да̄на̄ йонисо манасика̄ро на виджахитаббо. идам̣, маха̄ра̄джа, чаккава̄касса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чаккава̄ко сева̄лапан̣акабхаккхо, тена ча сантут̣т̣хим̣ а̄паджджати, та̄йа ча сантут̣т̣хийа̄ балена ча ван̣н̣ена ча на париха̄йати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йатха̄ла̄бхасантосо каран̣ӣйо, йатха̄ла̄бхасантут̣т̣хо кхо, маха̄ра̄джа, йогӣ йога̄вачаро на париха̄йати сӣлена, на париха̄йати сама̄дхина̄, на париха̄йати пан̃н̃а̄йа, на париха̄йати вимуттийа̄, на париха̄йати вимуттин̃а̄н̣адассанена, на париха̄йати саббехи кусалехи дхаммехи. идам̣, маха̄ра̄джа, чаккава̄касса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чаккава̄ко па̄н̣е на вихет̣хайати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена нихитадан̣д̣ена нихитасаттхена ладжджина̄ дайа̄паннена саббапа̄н̣абхӯтахита̄нукампина̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, чаккава̄касса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄сатампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена чаккава̄каджа̄таке –

‘‘‘йо на ханти на гха̄тети, на джина̄ти на джа̄пайе;

меттам̣со [ахим̣са̄ (сӣ. пӣ.)] саббабхӯтесу, верам̣ тасса на кеначӣ’’’ти.

чаккава̄кан̇гапан̃хо дутийо.

3. пен̣а̄хикан̇гапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, ‘пен̣а̄хика̄йа две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пен̣а̄хика̄ сакапатимхи усӯйа̄йа чха̄паке на посайати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сакамане [сакамано (ка.)] килесе уппанне усӯйа̄йитаббам̣, сатипат̣т̣ха̄нена самма̄сам̣варасусире паккхипитва̄ манодва̄ре ка̄йагата̄сати бха̄ветабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, пен̣а̄хика̄йа пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, пен̣а̄хика̄ паване дивасам̣ гочарам̣ чаритва̄ са̄йам̣ паккхиган̣ам̣ упети аттано гуттийа̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена екакена павивекам̣ севитаббам̣ сам̣йоджанапаримуттийа̄, татра ратим̣ алабхама̄нена упава̄дабхайапарираккхан̣а̄йа сан̇гхам̣ осаритва̄ сан̇гхараккхитена васитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, пен̣а̄хика̄йа дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, брахмуна̄ сахампатина̄ бхагавато сантике –

‘‘‘севетха панта̄ни сена̄сана̄ни, чареййа сам̣йоджанавиппамоккха̄;

саче ратим̣ на̄дхигаччхеййа таттха, сан̇гхе васе раккхитатто сатӣма̄’’’ти.

пен̣а̄хикан̇гапан̃хо татийо.

4. гхаракапотан̇гапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, ‘гхаракапотасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, гхаракапото парагехе васама̄но на тесам̣ кин̃чи бхан̣д̣асса нимиттам̣ ган̣ха̄ти, маджджхатто васати сан̃н̃а̄бахуло, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена паракулам̣ упагатена тасмим̣ куле иттхӣнам̣ ва̄ пуриса̄нам̣ ва̄ ман̃че ва̄ пӣт̣хе ва̄ ваттхе ва̄ алан̇ка̄ре ва̄ упабхоге ва̄ парибхоге ва̄ бходжанавикатӣсу ва̄ на нимиттам̣ гахетаббам̣, маджджхаттена бхавитаббам̣, саман̣асан̃н̃а̄ паччупат̣т̣хапетабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, гхаракапотасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена чӯл̣ана̄рададжа̄таке –

‘‘‘пависитва̄ паракулам̣, па̄наттхам̣ бходжана̄йа ва̄ [па̄несу бходжанесу ва̄ (сӣ. пӣ.)];

митам̣ кха̄де митам̣ бхун̃дже, на ча рӯпе манам̣ каре’’’ти.

гхаракапотан̇гапан̃хо чатуттхо.

5. улӯкан̇гапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, ‘улӯкасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, улӯко ка̄кехи пат̣ивируддхо, раттим̣ ка̄касан̇гхам̣ гантва̄ бахӯпи ка̄ке ханати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ан̃н̃а̄н̣ена пат̣ивируддхо ка̄таббо, екена рахо нисӣдитва̄ ан̃н̃а̄н̣ам̣ сампамаддитаббам̣, мӯлато чхиндитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, улӯкасса пат̣хамам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, улӯко суппат̣исаллӣно хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена пат̣исалла̄на̄ра̄мена бхавитаббам̣ пат̣исалла̄наратена. идам̣, маха̄ра̄джа, улӯкасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваре –

‘‘‘идха, бхиккхаве, бхиккху пат̣исалла̄на̄ра̄мо пат̣исалла̄нарато ‘‘идам̣ дуккха’’нти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, ‘‘айам̣ дуккхасамудайо’’ти йатха̄ бхӯтхам̣ паджа̄на̄ти, ‘‘айам̣ дуккханиродхо’’ти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, ‘‘айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’’ти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’’ти.

улӯкан̇гапан̃хо пан̃чамо.

6. сатапаттан̇гапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, ‘сатапаттасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, сатапатто равитва̄ паресам̣ кхемам̣ ва̄ бхайам̣ ва̄ а̄чиккхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена паресам̣ дхаммам̣ десайама̄нена винипа̄там̣ бхайато дассайитаббам̣, нибба̄нам̣ кхемато дассайитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, сатапаттасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена пин̣д̣олабха̄радва̄джена –

‘‘‘нирайе бхайасанта̄сам̣, нибба̄не випулам̣ сукхам̣;

убхайа̄нета̄наттха̄ни дассетабба̄ни йогина̄’’’ти.

сатапаттан̇гапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. ваггулин̇гапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ваггулисса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ваггули гехам̣ пависитва̄ вичаритва̄ никкхамати, на таттха палибуддхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ сапада̄нам̣ вичаритва̄ пат̣иладдхала̄бхена кхиппамева никкхамитаббам̣, на таттха палибуддхена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ваггулисса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ваггули парагехе васама̄но на тесам̣ париха̄ним̣ кароти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена кула̄ни упасан̇камитва̄ атийа̄чана̄йа ва̄ вин̃н̃аттибахулата̄йа ва̄ ка̄йадосабахулата̄йа ва̄ атибха̄н̣ита̄йа ва̄ сама̄насукхадуккхата̄йа ва̄ на тесам̣ кочи виппат̣иса̄ро каран̣ӣйо, напи тесам̣ мӯлакаммам̣ париха̄петаббам̣, саббатха̄ вад̣д̣хи йева иччхитабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, ваггулисса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена дӣгханика̄йаваре лаккхан̣асуттанте –

‘‘‘саддха̄йа сӣлена сутена буддхийа̄, ча̄гена дхаммена бахӯхи са̄дхухи;

дханена дхан̃н̃ена ча кхеттаваттхуна̄, путтехи да̄рехи чатуппадехи ча.

‘‘‘н̃а̄тӣхи миттехи ча бандхавехи, балена ван̣н̣ена сукхена чӯбхайам̣;

катхам̣ на ха̄йеййум̣ парети иччхати, аттхасамиддхин̃ча пана̄бхикан̇кхатӣ’’’ти.

ваггулин̇гапан̃хо саттамо.

8. джалӯкан̇гапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, ‘джалӯка̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, джалӯка̄ йаттха аллӣйати, таттхева дал̣хам̣ аллӣйитва̄ рухирам̣ пивати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йасмим̣ а̄рамман̣е читтам̣ аллӣйати, там̣ а̄рамман̣ам̣ ван̣н̣ато ча сан̣т̣ха̄нато ча дисато ча ока̄сато ча париччхедато ча лин̇гато ча нимиттато ча дал̣хам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ тенева̄рамман̣ена вимуттирасамасечанакам̣ па̄таббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, джалӯка̄йа екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена ануруддхена –

‘‘‘парисуддхена читтена, а̄рамман̣е патит̣т̣ха̄йа;

тена читтена па̄таббам̣, вимуттирасамасечана’’’нти.

джалӯкан̇гапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. саппан̇гапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, ‘саппасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, саппо урена гаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена пан̃н̃а̄йа чаритаббам̣, пан̃н̃а̄йа чарама̄насса кхо, маха̄ра̄джа, йогино читтам̣ н̃а̄йе чарати, вилаккхан̣ам̣ виваджджети, салаккхан̣ам̣ бха̄вети. идам̣, маха̄ра̄джа, саппасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, саппо чарама̄но осадхам̣ паривадждженто чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена дуччаритам̣ париваджджентена чаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, саппасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, саппо мануссе дисва̄ таппати [мануссам̣ дисва̄ кампати (ка.)] сочати чинтайати, евамева кхо маха̄ра̄джа йогина̄ йога̄вачарена кувитакке, витаккетва̄ аратим̣ уппа̄дайитва̄ таппитаббам̣ сочитаббам̣ чинтайитаббам̣ ‘пама̄дена ме дивасо вӣтина̄мито, на со пуна сакка̄ ладдху’нти. идам̣, маха̄ра̄джа, саппасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ бхалла̄т̣ийаджа̄таке двиннам̣ киннара̄нам̣ –

‘‘‘майекараттам̣ [йамекараттим̣ (сӣ. пӣ.)] виппавасимха лудда, ака̄мака̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ саранта̄;

тамекараттам̣ [тамекараттим̣ (сӣ. пӣ.)] анутаппама̄на̄, соча̄ма ‘са̄ ратти пуна нахессатӣ’’’ти.

саппан̇гапан̃хо навамо.

10. аджагаран̇гапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, ‘аджагарасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, аджагаро махатимаха̄ка̄йо бахӯпи дивасе ӯнӯдаро дӣнатаро куччхипӯрам̣ а̄ха̄рам̣ на лабхати, апарипун̣н̣о йева йа̄вадева сарӣрайа̄панаматтакена йа̄пети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогино йога̄вачарасса бхиккха̄чарийаппасутасса парапин̣д̣амупагатасса парадиннаппа̄т̣икан̇кхисса сайам̣га̄хаппат̣ивиратасса дуллабхам̣ ударапарипӯрам̣ а̄ха̄рам̣, апи ча аттхавасикена кулапуттена чатта̄ро пан̃ча а̄лопе абхун̃джитва̄ авасесам̣ удакена парипӯретаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, аджагарасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘аллам̣ суккхам̣ ва̄ бхун̃джанто, на ба̄л̣хам̣ сухито сийа̄;

ӯнӯдаро мита̄ха̄ро, сато бхиккху париббадже.

‘‘‘чатта̄ро пан̃ча а̄лопе, абхутва̄ удакам̣ пиве;

алам̣ пха̄су виха̄ра̄йа, пахитаттасса бхиккхуно’’’ти.

аджагаран̇гапан̃хо дасамо.

сӣхавагго пан̃чамо.

тассудда̄нам̣ –

кесарӣ чаккава̄ко ча, пен̣а̄хи гхаракапотако;

улӯко сатапатто ча, ваггули ча джалӯпика̄;

саппо аджагаро чева, вагго тена павуччатӣти.

6. маккат̣акавагго

1. пантхамаккат̣акан̇гапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, ‘пантхамаккат̣акасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, пантхамаккат̣ако пантхе маккат̣аджа̄лавита̄нам̣ катва̄ йади таттха джа̄лаке лаггати кими ва̄ маккхика̄ ва̄ пат̣ан̇го ва̄, там̣ гахетва̄ бхаккхайати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена чхасу два̄ресу сатипат̣т̣ха̄наджа̄лавита̄нам̣ катва̄ йади таттха килесамаккхика̄ баджджханти, таттхева гха̄тетабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, пантхамаккат̣акасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена ануруддхена –

‘‘‘читтам̣ нийаме чхасу два̄ресу, сатипат̣т̣ха̄наваруттаме;

килеса̄ таттха лагга̄ че, хантабба̄ те випассина̄’’’ти.

пантхамаккат̣акан̇гапан̃хо пат̣хамо.

2. тханасситада̄ракан̇гапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, ‘тханасситада̄ракасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, тханасситада̄рако садаттхе лаггати, кхӣраттхико родати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена садаттхе лаггитаббам̣, саббаттха дхамман̃а̄н̣ена бхавитаббам̣, уддесе парипуччха̄йа саммаппайоге павивеке гарусам̣ва̄се калйа̄н̣амиттасеване. идам̣, маха̄ра̄джа, тханасситада̄ракасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена дӣгханика̄йаваре паринибба̄насуттанте –

‘‘‘ин̇гхам̣ тумхе, а̄нанда, са̄раттхе [садаттхе (сӣ. пӣ.)] гхат̣атха, са̄раттхе ануйун̃джатха;

са̄раттхе аппаматта̄ а̄та̄пино пахитатта̄ вихаратха̄’’’ти.

тханасситада̄ракан̇гапан̃хо дутийо.

3. читтакадхаракумман̇гапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, ‘читтакадхаракуммасса [читтакатхалакуммасса (сӣ. пӣ.)] екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, читтакадхаракуммо удакабхайа̄ удакам̣ париваджджетва̄ вичарати, та̄йа ча пана удакам̣ париваджджана̄йа а̄йуна̄ на париха̄йати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена пама̄де бхайадасса̄вина̄ бхавитаббам̣, аппама̄де гун̣ависесадасса̄вина̄. та̄йа ча пана бхайадасса̄вита̄йа на париха̄йати са̄ман̃н̃а̄, нибба̄насса сантике упети [т̣хапети (ка.)]. идам̣, маха̄ра̄джа, читтакадхаракуммасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена дхаммападе –

‘‘‘аппама̄дарато бхиккху, пама̄де бхайадасси ва̄;

абхаббо париха̄на̄йа, нибба̄нассева сантике’’’ти.

читтакадхаракумман̇гапан̃хо чатуттхо.

4. паванан̇гапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, ‘паванасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, паванам̣ на̄ма асучиджанам̣ пат̣иччха̄дети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена паресам̣ апараддхам̣ кхалитам̣ пат̣иччха̄детаббам̣ на виваритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, паванасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, паванам̣ сун̃н̃ам̣ пачураджанехи, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ра̄гадосамохама̄надит̣т̣хиджа̄лехи саббехи ча килесехи сун̃н̃ена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, паванасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, паванам̣ вивиттам̣ джанасамба̄дхарахитам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена па̄пакехи акусалехи дхаммехи анарийехи павивиттена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, паванасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, паванам̣ сантам̣ парисуддхам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сантена парисуддхена бхавитаббам̣, ниббутена пахӣнама̄нена пахӣнамаккхена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, паванасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, паванам̣ арийаджанасам̣севитам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена арийаджанасам̣севитена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, паванасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена сам̣йуттаника̄йаваре –

‘‘‘павивиттехи арийехи, пахитаттехи джха̄йибхи;

ниччам̣ а̄раддхавӣрийехи, пан̣д̣итехи саха̄васе’’’ти.

паванан̇гапан̃хо чатуттхо.

5. руккхан̇гапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, ‘руккхасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, руккхо на̄ма пуппхапхаладхаро, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена вимуттипуппхаса̄ман̃н̃апхаладха̄рина̄ бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, руккхасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, руккхо упагата̄намануппавит̣т̣ха̄нам̣ джана̄нам̣ чха̄йам̣ дети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена упагата̄намануппавит̣т̣ха̄нам̣ пуггала̄нам̣ а̄мисаппат̣исандха̄рена ва̄ дхаммаппат̣исантха̄рена ва̄ пат̣исантхаритаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, руккхасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, руккхо чха̄йа̄вематтам̣ на кароти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббасаттесу вематтата̄ на ка̄табба̄, чоравадхакапаччаттхикесупи аттанипи самасама̄ метта̄бха̄вана̄ ка̄табба̄, ‘кинти име сатта̄ авера̄ абйа̄паджджа̄ [абйа̄паджджха̄ (сӣ.)] анӣгха̄ сукхӣ атта̄нам̣ парихареййу’нти. идам̣, маха̄ра̄джа, руккхасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘вадхаке девадаттамхи, чоре ан̇гулима̄лаке;

дханапа̄ле ра̄хуле ча, саббаттха самако мунӣ’’’ти.

руккхан̇гапан̃хо пан̃чамо.

6. мегхан̇гапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, ‘мегхасса пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, мегхо уппаннам̣ раджоджаллам̣ вӯпасамети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена уппаннам̣ килесараджоджаллам̣ вӯпасаметаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, мегхасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, мегхо патхавийа̄ ун̣хам̣ нибба̄пети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена метта̄бха̄вана̄йа садевако локо нибба̄петаббо. идам̣, маха̄ра̄джа, мегхасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, мегхо саббабӣджа̄ни вируха̄пети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббасатта̄нам̣ саддхам̣ уппа̄детва̄ там̣ саддха̄бӣджам̣ тӣсу сампаттӣсу ропетаббам̣, диббама̄нусика̄су сукхасампаттӣсу йа̄вапараматтханибба̄насукхасампатти. идам̣, маха̄ра̄джа, мегхасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, мегхо утуто самут̣т̣хахитва̄ дхаран̣италарухе тин̣аруккхалата̄гумбаосадхиванаппатайо парираккхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йонисо манасика̄рам̣ ниббаттетва̄ тена йонисо манасика̄рена саман̣адхаммо парираккхитаббо, йонисо манасика̄рамӯлака̄ саббе кусала̄ дхамма̄. идам̣, маха̄ра̄джа, мегхасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, мегхо вассама̄но надитал̣а̄капоккхаран̣ийо кандарападарасарасоббхаудапа̄на̄ни ча парипӯрети удакадха̄ра̄хи, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄гамапарийаттийа̄ дхаммамегхамабхивассайитва̄ адхигамака̄ма̄нам̣ ма̄насам̣ парипӯрайитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, мегхасса пан̃чамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘бодханеййам̣ джанам̣ дисва̄, сатасахассепи йоджане;

кхан̣ена упагантва̄на, бодхети там̣ маха̄мунӣ’’’ти.

мегхан̇гапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. ман̣иратанан̇гапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ман̣иратанасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ман̣иратанам̣ екантапарисуддхам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена екантапарисуддха̄джӣвена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанам̣ на кеначи саддхим̣ миссӣйати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена па̄пехи па̄пасаха̄йехи саддхим̣ на мисситаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанам̣ джа̄тиратанехи йоджӣйати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена уттамавараджа̄тимантехи саддхим̣ сам̣васитаббам̣, пат̣ипаннакапхалат̣т̣хасеккхапхаласаман̇гӣхи сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄миарахантатевиджджачхал̣абхин̃н̃асаман̣аман̣иратанехи саддхим̣ сам̣васитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ман̣иратанасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена суттанипа̄те –

‘‘‘суддха̄ суддхехи сам̣ва̄сам̣, каппайавхо патиссата̄;

тато самагга̄ нипака̄, дуккхассантам̣ кариссатха̄’’’ти.

ман̣иратанапан̃хо саттамо.

8. ма̄гавикан̇гапан̃хо

8. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ма̄гавикасса чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ма̄гавико аппамиддхо хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена аппамиддхена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ма̄гавикасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ма̄гавико мигесу йева читтам̣ упанибандхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄рамман̣есу йева читтам̣ упанибандхитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ма̄гавикасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ма̄гавико ка̄лам̣ каммасса джа̄на̄ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена пат̣исалла̄насса ка̄ло джа̄нитаббо ‘айам̣ ка̄ло пат̣исалла̄насса, айам̣ ка̄ло никкхамана̄йа̄’ти. идам̣, маха̄ра̄джа, ма̄гавикасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ма̄гавико мигам̣ дисва̄ ха̄самабхиджанети ‘имам̣ лаччха̄мӣ’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄рамман̣е абхирамитаббам̣, ха̄самабхиджанетаббам̣ ‘уттарим̣ висесамадхигаччхисса̄мӣ’ти. идам̣, маха̄ра̄джа, ма̄гавикасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣ маха̄ра̄джа тхерена могхара̄джена –

‘‘‘а̄рамман̣е лабхитва̄на, пахитаттена бхиккхуна̄;

бхиййо ха̄со джанетаббо, адхигаччхисса̄ми уттари’’’нти.

ма̄гавикан̇гапан̃хо ат̣т̣хамо.

9. ба̄л̣исикан̇гапан̃хо

9. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ба̄л̣исикасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ба̄л̣исико бал̣исена маччхе уддхарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена н̃а̄н̣ена уттарим̣ са̄ман̃н̃апхала̄ни уддхаритабба̄ни. идам̣, маха̄ра̄джа, ба̄л̣исикасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ба̄л̣исико париттакам̣ вадхитва̄ випулам̣ ла̄бхамадхигаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена паритталока̄мисаматтам̣ париччаджитаббам̣. лока̄мисаматтам̣, маха̄ра̄джа, париччаджитва̄ йогӣ йога̄вачаро випулам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣ адхигаччхати. идам̣, маха̄ра̄джа, ба̄л̣исикасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена ра̄хулена –

‘‘‘сун̃н̃атан̃ча̄нимиттан̃ча, вимоккхан̃ча̄ппан̣ихитам̣;

чатуро пхале чхал̣абхин̃н̃а̄, чаджитва̄ лока̄мисам̣ лабхе’’’ти.

ба̄л̣исикан̇гапан̃хо навамо.

10. таччхакан̇гапан̃хо

10. ‘‘бханте на̄гасена, ‘таччхакасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, таччхако ка̄л̣асуттам̣ анулометва̄ руккхам̣ таччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена джинаса̄санамануломайитва̄ сӣлапатхавийам̣ патит̣т̣хахитва̄ саддха̄хаттхена пан̃н̃а̄ва̄сим̣ гахетва̄ килеса̄ таччхетабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, таччхакасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, таччхако пхеггум̣ апахаритва̄ са̄рама̄дийати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сассатам̣ уччхедам̣ там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣрам̣ ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃ам̣ сарӣрам̣ тадуттамам̣ ан̃н̃адуттамам̣ акатамабхаббам̣ апурисака̄рам̣ абрахмачарийава̄сам̣ саттавина̄сам̣ навасаттапа̄тубха̄вам̣ сан̇кха̄расассатабха̄вам̣ йо кароти, со пат̣исам̣ведети, ан̃н̃о кароти, ан̃н̃о пат̣исам̣ведети, каммапхаладассана̄ ча кирийапхаладит̣т̣хи ча ити еварӯпа̄ни чева ан̃н̃а̄ни ча вива̄дапатха̄ни апанетва̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ сабха̄вам̣ парамасун̃н̃атам̣ нирӣханиджджӣватам̣ [нисаттаниджӣватам̣ (ка.)] аччантам̣ сун̃н̃атам̣ а̄дийитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, таччхакасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена суттанипа̄те –

‘‘‘ка̄ран̣д̣авам̣ ниддхаматха, касамбум̣ апакассатха;

тато пала̄пе ва̄хетха, ассаман̣е саман̣ама̄нине.

‘‘‘ниддхамитва̄на па̄пиччхе, па̄паа̄ча̄рагочаре;

суддха̄ суддхехи сам̣ва̄сам̣, каппайавхо патиссата̄;

тато самагга̄ нипака̄, дуккхассантам̣ кариссатха̄’’’ти.

таччхакан̇гапан̃хо дасамо.

маккат̣акавагго чхат̣т̣хо.

тассудда̄нам̣ –

маккат̣о да̄рако куммо, ванам̣ руккхо ча пан̃чамо;

мегхо ман̣и ма̄гавико, ба̄л̣исӣ таччхакена ча̄ти.

7. кумбхавагго

1. кумбхан̇гапан̃хо

1. ‘‘бханте на̄гасена, ‘кумбхасса екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’нти йам̣ вадеси, катамам̣ там̣ екам̣ ан̇гам̣ гахетабба’’нти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кумбхо сампун̣н̣о на сан̣ати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена а̄гаме адхигаме парийаттийам̣ са̄ман̃н̃е па̄рамим̣ патва̄ на сан̣итаббам̣, на тена ма̄но каран̣ӣйо, на даббо [даппо (сӣ.)] дассетаббо, нихатама̄нена нихатадаббена бхавитаббам̣, уджукена амукхарена авикаттхина̄. идам̣, маха̄ра̄джа, кумбхасса екам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена суттанипа̄те –

‘‘‘йадӯнакам̣ там̣ сан̣ати, йам̣ пӯрам̣ сантамева там̣;

ад̣д̣хакумбхӯпамо [риттакумбхӯпамо (сӣ.)] ба̄ло, рахадо пӯрова пан̣д̣ито’’’ти.

кумбхан̇гапан̃хо пат̣хамо.

2. ка̄л̣а̄йасан̇гапан̃хо

2. ‘‘бханте на̄гасена, ‘ка̄л̣а̄йасасса [ка̄л̣ахам̣сасса (ка.)] две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, ка̄л̣а̄йасо супӣто [сутхито (ка.)] вамати [вахати (сйа̄. ка.)], евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогино йога̄вачарасса ма̄насам̣ йонисо манасика̄рена [йонисо манасика̄ре (сӣ. сйа̄. ка.)] апӣтам̣ вамати. идам̣, маха̄ра̄джа, ка̄л̣а̄йасасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, ка̄л̣а̄йасо саким̣ пӣтам̣ удакам̣ на вамати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йо саким̣ уппанно паса̄до, на пуна со вамитаббо ‘ул̣а̄ро со бхагава̄ самма̄самбуддхо, сва̄ккха̄то дхаммо, суппат̣ипанно сан̇гхо’ти. ‘рӯпам̣ аниччам̣, ведана̄ аничча̄, сан̃н̃а̄ аничча̄, сан̇кха̄ра̄ аничча̄, вин̃н̃а̄н̣ам̣ аниччанти йам̣ саким̣ уппаннам̣ н̃а̄н̣ам̣, на пуна там̣ вамитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, ка̄л̣а̄йасасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘дассанамхи парисодхито [парисодхике (сӣ. ка.)] наро, арийадхамме нийато висесагӯ;

наппаведхати анекабха̄гасо, саббасо ча мукхабха̄вамева со’’’ти.

ка̄л̣а̄йасан̇гапан̃хо дутийо.

3. чхаттан̇гапан̃хо

3. ‘‘бханте на̄гасена, ‘чхаттасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, чхаттам̣ упари муддхани чарати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена килеса̄нам̣ упари муддхани чарена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, чхаттасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чхаттам̣ муддханупаттхамбхам̣ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена йонисо манасика̄рупаттхамбхена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, чхаттасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, чхаттам̣ ва̄та̄тапамегхавут̣т̣хийо пат̣иханати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена на̄на̄видхадит̣т̣хипутхусаман̣абра̄хман̣а̄нам̣ [маха̄ва̄та (ка.)] матава̄тативидхаггисанта̄пакилесавут̣т̣хийо пат̣ихантабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, чхаттасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘йатха̄пи чхаттам̣ випулам̣, аччхиддам̣ тхирасам̣хитам̣;

ва̄та̄тапам̣ нива̄рети, махатӣ мегхавут̣т̣хийо.

‘‘‘татхева буддхапуттопи, сӣлачхаттадхаро сучи;

килесавут̣т̣хим̣ ва̄рети, санта̄пативидхаггайо’’’ти.

чхаттан̇гапан̃хо татийо.

4. кхеттан̇гапан̃хо

4. ‘‘бханте на̄гасена, ‘кхеттасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, кхеттам̣ ма̄тика̄сампаннам̣ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сучаритаваттаппат̣иваттама̄тика̄сампаннена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, кхеттасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, кхеттам̣ марийа̄да̄сампаннам̣ хоти, та̄йа ча марийа̄да̄йа удакам̣ раккхитва̄ дхан̃н̃ам̣ парипа̄чети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сӣлахиримарийа̄да̄сампаннена бхавитаббам̣, та̄йа ча сӣлахиримарийа̄да̄йа са̄ман̃н̃ам̣ раккхитва̄ чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни гахетабба̄ни. идам̣, маха̄ра̄джа, кхеттасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, кхеттам̣ ут̣т̣ха̄насампаннам̣ хоти, кассакасса ха̄саджанакам̣ аппампи бӣджам̣ вуттам̣ баху хоти, баху вуттам̣ бахутарам̣ хоти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ут̣т̣ха̄насампаннена випулапхалада̄йина̄ бхавитаббам̣, да̄йака̄нам̣ ха̄саджанакена бхавитаббам̣, йатха̄ аппам̣ диннам̣ баху хоти, баху диннам̣ бахутарам̣ хоти. идам̣, маха̄ра̄джа, кхеттасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена упа̄лина̄ винайадхарена –

‘‘‘кхеттӯпамена бхавитаббам̣, ут̣т̣ха̄навипулада̄йина̄;

еса кхеттаваро на̄ма, йо дада̄ти випулам̣ пхала’’’нти.

кхеттан̇гапан̃хо чатуттхо.

5. агадан̇гапан̃хо

5. ‘‘бханте на̄гасена, ‘агадасса две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни две ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти. ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, агаде кимӣ на сан̣т̣хаханти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ма̄насе килеса̄ на сан̣т̣хапетабба̄. идам̣, маха̄ра̄джа, агадасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, агадо дат̣т̣хапхут̣т̣хадит̣т̣хааситапӣтакха̄йитаса̄йитам̣ саббам̣ висам̣ пат̣иханати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена ра̄гадосамохама̄надит̣т̣хивисам̣ саббам̣ пат̣иханитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, агадасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, бхагавата̄ дева̄тидевена –

‘‘‘сан̇кха̄ра̄нам̣ сабха̄ваттхам̣, дат̣т̣хука̄мена йогина̄;

агаденева хотаббам̣, килесависана̄сане’’’ти.

агадан̇гапан̃хо пан̃чамо.

6. бходжанан̇гапан̃хо

6. ‘‘бханте на̄гасена, ‘бходжанасса тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни тӣн̣и ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ упаттхамбхо, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббасатта̄нам̣ маггупаттхамбхена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, бходжанасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ балам̣ вад̣д̣хети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена пун̃н̃авад̣д̣хийа̄ вад̣д̣хитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, бходжанасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, бходжанам̣ саббасатта̄нам̣ абхипаттхитам̣, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена саббалока̄бхипаттхитена бхавитаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, бходжанасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена маха̄моггалла̄нена –

‘‘‘сам̣йамена нийамена, сӣлена пат̣ипаттийа̄;

паттхитена бхавитаббам̣, саббалокасса йогина̄’’’ти.

бходжанан̇гапан̃хо чхат̣т̣хо.

7. исса̄сан̇гапан̃хо

7. ‘‘бханте на̄гасена, ‘исса̄сасса чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’ти йам̣ вадеси, катама̄ни та̄ни чатта̄ри ан̇га̄ни гахетабба̄нӣ’’ти? ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, исса̄со саре па̄тайанто убхо па̄де патхавийам̣ дал̣хам̣ патит̣т̣ха̄пети, джан̣н̣уавекаллам̣ кароти, саракала̄пам̣ кат̣исандхимхи т̣хапети, ка̄йам̣ упаттхаддхам̣ кароти, две хаттхе сандхит̣т̣ха̄нам̣ а̄ропети, мут̣т̣хим̣ пӣл̣айати, ан̇гулийо нирантарам̣ кароти, гӣвам̣ пагган̣ха̄ти, чаккхӯни мукхан̃ча пидахати, нимиттам̣ уджум̣ кароти, ха̄самуппа̄дети ‘виджджхисса̄мӣ’ти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена сӣлапатхавийам̣ вӣрийапа̄де патит̣т̣ха̄петаббам̣, кхантисораччам̣ авекаллам̣ ка̄таббам̣, сам̣варе читтам̣ т̣хапетаббам̣, сам̣йаманийаме атта̄ упанетаббо, иччха̄ муччха̄ пӣл̣айитабба̄, йонисо манасика̄ре читтам̣ нирантарам̣ ка̄таббам̣, вӣрийам̣ паггахетаббам̣, чха два̄ра̄ пидахитабба̄, сати упат̣т̣хапетабба̄, ха̄самуппа̄детаббам̣ ‘саббакилесе н̃а̄н̣ана̄ра̄чена виджджхисса̄мӣ’ти. идам̣, маха̄ра̄джа, исса̄сасса пат̣хамам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, исса̄со а̄л̣акам̣ парихарати ван̇каджимхакут̣илана̄ра̄часса уджукаран̣а̄йа. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена имасмим̣ ка̄йе сатипат̣т̣ха̄наа̄л̣акам̣ парихаритаббам̣ ван̇каджимхакут̣илачиттасса уджукаран̣а̄йа. идам̣, маха̄ра̄джа, исса̄сасса дутийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, исса̄со лаккхе упа̄сети, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена имасмим̣ ка̄йе упа̄ситаббам̣. катхам̣ маха̄ра̄джа йогина̄ йога̄вачарена имасмим̣ ка̄йе упа̄ситаббам̣? аниччато упа̄ситаббам̣, дуккхато упа̄ситаббам̣, анаттато упа̄ситаббам̣, рогато…пе… ган̣д̣ато…пе… саллато…пе… агхато…пе… а̄ба̄дхато…пе… парато…пе… палокато…пе… ӣтито…пе… упаддавато…пе… бхайато…пе… упасаггато…пе… чалато…пе… пабхан̇гуто…пе… аддхувато…пе… ата̄н̣ато…пе… ален̣ато…пе… асаран̣ато…пе… риттато…пе… туччхато…пе… сун̃н̃ато…пе… а̄дӣнавато…пе… випарин̣а̄мадхаммато…пе… аса̄рато …пе… агхамӯлато…пе… вадхакато…пе… вибхавато…пе… са̄савато…пе… сан̇кхатато…пе… ма̄ра̄мисато…пе… джа̄тидхаммато…пе… джара̄дхаммато…пе… бйа̄дхидхаммато…пе… маран̣адхаммато…пе… сокадхаммато…пе… паридевадхаммато…пе… упа̄йа̄садхаммато…пе… сам̣килесадхаммато…пе… евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена имасмим̣ ка̄йе упа̄ситаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, исса̄сасса татийам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣.

‘‘пуна чапарам̣, маха̄ра̄джа, исса̄со са̄йам̣ па̄там̣ упа̄сати. евамева кхо, маха̄ра̄джа, йогина̄ йога̄вачарена са̄йам̣ па̄там̣ а̄рамман̣е упа̄ситаббам̣. идам̣, маха̄ра̄джа, исса̄сасса чатуттхам̣ ан̇гам̣ гахетаббам̣. бха̄ситампетам̣, маха̄ра̄джа, тхерена са̄рипуттена дхаммасена̄патина̄ –

‘‘‘йатха̄ исса̄сако на̄ма, са̄йам̣ па̄там̣ упа̄сати;

упа̄санам̣ арин̃чанто [на риччханто (сӣ. ка.)], лабхате бхаттаветанам̣.

‘‘‘татхева буддхапуттопи, кароти ка̄йупа̄санам̣;

ка̄йупа̄санам̣ арин̃чанто, арахаттамадхигаччхатӣ’’’ти.

исса̄сан̇гапан̃хо саттамо.

кумбхавагго саттамо [ито парам̣ ра̄джан̇гапан̃ха̄дика̄ ат̣т̣хатим̣са пан̃ха̄ винат̣т̣ха̄, йехи та̄ дит̣т̣ха̄,§техи но а̄рочетабба̄ пуна мудда̄панака̄ле паккхипанаттха̄йа̄ти (на, бу, са)].

тассудда̄нам̣ –

кумбхо ча ка̄л̣а̄йасо ча, чхаттам̣ кхеттан̃ча агадо;

бходжанена ча исса̄со, вуттам̣ да̄ни видӯхӣти.

опаммакатха̄пан̃хо нит̣т̣хито.

нигаманам̣

ити чхасу кан̣д̣есу ба̄вӣсативаггапатиман̣д̣итесу два̄сат̣т̣хиадхика̄ двесата̄ имасмим̣ поттхаке а̄гата̄ милиндапан̃ха̄ саматта̄, ана̄гата̄ ча пана два̄чатта̄лӣса̄ хонти, а̄гата̄ ча ана̄гата̄ ча сабба̄ самодха̄нетва̄ чатӯхи адхика̄ тисатапан̃ха̄ хонти, сабба̄ва милиндапан̃ха̄ти сан̇кхам̣ гаччханти.

ран̃н̃о ча тхерасса ча пуччха̄висаджджана̄васа̄не чатура̄сӣтисатасахассайоджанабахала̄ удакапарийантам̣ катва̄ айам̣ маха̄патхавӣ чхадха̄ кампиттха, виджджуллата̄ ниччхарим̣су, девата̄ диббапуппхавассам̣ павассим̣су, маха̄брахма̄ са̄дхука̄рамада̄си, маха̄самуддакуччхийам̣ мегхаттханитаниггхосо вийа маха̄гхосо ахоси, ити со милиндо ра̄джа̄ ча ородхаган̣а̄ ча сираса̄ ан̃джалим̣ пан̣а̄метва̄ вандим̣су.

милиндо ра̄джа̄ ативийа памудитахадайо суматхитама̄нахадайо буддхаса̄сане са̄раматино ратанаттайе суниккан̇кхо ниггумбо ниттхаддхо хутва̄ тхерасса гун̣есу паббаджджа̄су пат̣ипада̄ирийа̄патхесу ча ативийа пасанно виссаттхо нира̄лайо нихатама̄наттхамбхо уддхат̣ада̄т̣хо вийа бхуджагиндо евама̄ха ‘‘са̄дху, бханте на̄гасена, буддхависайо пан̃хо тайа̄ висаджджито, имасмим̣ буддхаса̄сане т̣хапетва̄ дхаммасена̄патим̣ са̄рипуттаттхерам̣ ан̃н̃о тайа̄ садисо пан̃хависаджджане наттхи, кхаматха, бханте на̄гасена, мама аччайам̣, упа̄сакам̣ мам̣, бханте на̄гасена, дха̄ретха аджджатагге па̄н̣упетам̣ саран̣ам̣ гата’’нти.

тада̄ ра̄джа̄ саха балака̄йехи на̄гасенаттхерам̣ пайирупа̄ситва̄ милиндам̣ на̄ма виха̄рам̣ ка̄ретва̄ тхерасса ниййа̄тетва̄ чатӯхи паччайехи на̄гасенам̣ кот̣исатехи бхиккхӯхи саддхим̣ паричари, пунапи тхерасса пан̃н̃а̄йа пасӣдитва̄ путтасса раджджам̣ ниййа̄тетва̄ ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и, тена вуттам̣ –

‘‘пан̃н̃а̄ пасаттха̄ локасмим̣, ката̄ саддхаммат̣т̣хитийа̄;

пан̃н̃а̄йа виматим̣ хантва̄, сантим̣ паппонти пан̣д̣ита̄.

йасмим̣ кхандхе т̣хита̄ пан̃н̃а̄, сати таттха анӯнака̄;

пӯджа̄ висесасса̄дха̄ро, агго сет̣т̣хо [со ва (пӣ.)] ануттаро;

тасма̄ хи пан̣д̣ито посо, сампассам̣ хитаматтано [аттхаматтано (пӣ.)];

пан̃н̃авантам̣бхипӯджеййа, четийам̣ вийа са̄даро’’ти [пӯджийанти (пӣ.) ито парам̣ тиссо га̄тха̄йо сӣ. пӣ. поттхакесу наттхи].

лан̇ка̄йам̣ дон̣инагаре, васата̄ дон̣ина̄мина̄;

маха̄тхерена лекхитва̄, сут̣т̣хапитам̣ йатха̄сутам̣;

милиндара̄джапан̃хо ча, на̄гасенависаджджанам̣;

милиндо хи маха̄пан̃н̃о, на̄гасено супан̣д̣ито;

имина̄ пун̃н̃акаммена, ито гаччха̄ми тусситам̣;

меттеййам̣на̄гате пассе, сун̣еййам̣ дхаммамуттаманти.

милиндапан̃хо нит̣т̣хито.