📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
винайапит̣аке
са̄раттхадӣпанӣ-т̣ӣка̄ (татийо бха̄го)
5. па̄читтийакан̣д̣ам̣
1. муса̄ва̄давагго
1. муса̄ва̄дасиккха̄падаван̣н̣ана̄
1. муса̄ва̄даваггасса ¶ ¶ пат̣хамасиккха̄паде кхуддака̄нанти еттха ‘‘кхуддака-саддо баху-саддапарийа̄йо ¶ . бахубха̄вато има̄ни кхуддака̄ни на̄ма джа̄та̄нӣ’’ти ваданти. таттха̄ти тесу навасу ваггесу, тесу ва̄ кхуддакесу. ка̄ран̣ена ка̄ран̣антарапат̣иччха̄данамева вибха̄ветум̣ ‘‘рӯпам̣ аничча’’нтиа̄дима̄ха. рӯпам̣ аниччанти пат̣иджа̄нитва̄ таттха ка̄ран̣ам̣ ваданто ‘‘джа̄нитаббато’’ти а̄ха. ‘‘йади евам̣ нибба̄нассапи аниччата̄ а̄паджджатӣ’’ти парена вутто там̣ ка̄ран̣ам̣ пат̣иччха̄детум̣ пуна ‘‘джа̄тидхаммато’’ти ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣ам̣ вадати.
‘‘сампаджа̄нам̣ муса̄ бха̄сатӣ’’ти ваттаббе сампаджа̄на муса̄ бха̄сатӣти ануна̄сикалопена ниддесоти а̄ха ‘‘джа̄нанто муса̄ бха̄сатӣ’’ти.
2. джа̄нитва̄ джа̄нантасса ча муса̄ бхан̣анети пуббабха̄гепи джа̄нитва̄ вачанаккхан̣епи джа̄нантасса муса̄ бхан̣ане. бхан̣анан̃ча на̄ма идха абхӯтасса ва̄ бхӯтатам̣ бхӯтасса ва̄ абхӯтатам̣ катва̄ ка̄йена ва̄ ва̄ча̄йа ва̄ вин̃н̃а̄панапайого. сампаджа̄намуса̄ва̄дети ча нимиттаттхе бхуммавачанам̣, тасма̄ ¶ йо сампаджа̄на муса̄ вадати, тасса там̣нимиттам̣ там̣хету таппаччайа̄ па̄читтийам̣ хотӣти еваметтха ан̃н̃есу ча ӣдисесу аттхо ведитаббо.
3. висам̣ва̄денти етена̄ти висам̣ва̄данам̣, ван̃чана̄дхиппа̄йавасаппаваттам̣ читтам̣. тена̄ха ‘‘висам̣ва̄даначиттам̣ пурато катва̄ вадантасса̄’’ти. вадати ета̄йа̄ти ва̄ча̄, вачанасамут̣т̣ха̄пика̄ четана̄. тена̄ха ‘‘миччха̄ва̄ча̄…пе… четана̄’’ти. пабхедагата̄ ва̄ча̄ти анекабхедабхинна̄. евам̣ пат̣хамападена суддхачетана̄…пе… катхита̄ти ведитабба̄ти имина̄ имам̣ дӣпети – суддхачетана̄ ва̄ суддхасаддо ва̄ суддхавин̃н̃атти ва̄ муса̄ва̄до на̄ма на хоти, вин̃н̃аттийа̄ саддена ча сахита̄ там̣самут̣т̣ха̄пика̄ четана̄ муса̄ва̄доти. чаккхувасена аггахита̄рамман̣анти чаккхусаннисситена вин̃н̃а̄н̣ена аггахитама̄рамман̣ам̣. гха̄на̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ индрийа̄нам̣ сампаттависайагга̄хакатта̄ вуттам̣ ‘‘тӣхи индрийехи ека̄баддхам̣ вийа катва̄’’ти. ‘‘дхануна̄ виджджхатӣ’’тиа̄дӣсу вийа ‘‘чаккхуна̄ дит̣т̣ха’’нти айам̣ воха̄ро локе па̄кат̣оти а̄ха ‘‘ол̣а̄рикенева найена̄’’ти.
11. авӣмам̣ситва̄ти анупапариккхитва̄. анупадха̄ретва̄ти авиниччхинитва̄. джал̣атта̄ти ан̃н̃а̄н̣ата̄йа. да̄русакат̣ам̣ йоджетва̄ гатоти да̄русакат̣ам̣ йоджетва̄ таттха нисӣдитва̄ гатоти адхиппа̄йо. гато бхависсатӣти татхева саннит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ вуттатта̄ муса̄ва̄до джа̄то. кечи пана ‘‘кел̣им̣ курума̄ноти вуттатта̄ евам̣ ваданто дуббха̄ситам̣ а̄паджджатӣ’’ти ваданти, там̣ на гахетаббам̣ ¶ . джа̄тиа̄дӣхийева хи дасахи аккосаваттхӯхи давакамйата̄йа вадантасса дуббха̄ситам̣ вуттам̣. вуттан̃хетам̣ –
‘‘хӣнуккат̣т̣хехи уккат̣т̣хам̣, хӣнам̣ ва̄ джа̄тиа̄дихи;
уджум̣ ва̄н̃н̃а̄падесена, ваде дуббха̄ситам̣ дава̄’’ти.
читтена тхокатарабха̄вам̣йева аггахетва̄ бахубха̄вам̣йева гахетва̄ вуттатта̄ ‘‘га̄мо екатело’’тиа̄дина̄пи муса̄ва̄до джа̄то. ча̄ресунти упанесум̣. висам̣ва̄данапуреккха̄рата̄, висам̣ва̄даначиттена йаматтхам̣ ваттука̄мо, тасса пуггаласса вин̃н̃а̄панапайого ча̄ти има̄неттха две ан̇га̄ни ¶ . уттаримануссадхамма̄рочанаттхам̣ муса̄ бхан̣антасса па̄ра̄джикам̣, амӯлакена па̄ра̄джикена ануддхам̣санаттхам̣ сан̇гха̄дисесо, сан̇гха̄дисесена ануддхам̣санаттхам̣ па̄читтийам̣, а̄ча̄равипаттийа̄ дуккат̣ам̣, ‘‘йо те виха̄ре васатӣ’’тиа̄дипарийа̄йена уттаримануссадхамма̄рочанаттхам̣ пат̣ивиджа̄нантасса муса̄ бхан̣ите тхуллаччайам̣, аппат̣ивиджа̄нантасса дуккат̣ам̣, кевалам̣ муса̄ бхан̣антасса идха па̄читтийам̣ вуттам̣.
муса̄ва̄дасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. омасава̄дасиккха̄падаван̣н̣ана̄
12. дутийе кан̣н̣акат̣уката̄йа амана̄пам̣ ваданта̄ кан̣н̣есу виджджханта̄ вийа хонтӣти а̄ха ‘‘омасантӣти овиджджхантӣ’’ти. падхам̣сентӣти абхибхаванти.
13. бодхисатто тена самайена хотӣти тена самайена бодхисатто нандивиса̄ло на̄ма ахосӣти аттхо. атӣтаттхе ваттама̄навачанам̣, кирийа̄ка̄лавачаниччха̄йа ва̄ ваттама̄наппайого саддантарасаннидха̄нена бхӯтата̄вагамо сийа̄ти. паччесӣти ‘‘амана̄пам̣ ида’’нти ан̃н̃а̄си. хет̣т̣ха̄руккхе датва̄ти упаттхамбхаке датва̄. пуббе патит̣т̣хита̄раппадесам̣ пуна аре паттети пуббе уджукам̣ хет̣т̣ха̄мукхам̣ патит̣т̣хитаарасса бхӯмиппадесам̣ пуна тасмим̣йева аре париваттетва̄ хет̣т̣ха̄мукхабха̄вена сампатте, пат̣хамам̣ бхӯмийам̣ патит̣т̣хитанемиппадесе париваттетва̄ пуна бхӯмийам̣ патит̣т̣хитети вуттам̣ хоти. ситхилакаран̣анти ситхилакирийа̄.
15. пуббети ат̣т̣хуппаттийам̣. таччхакакамманти вад̣д̣хакӣкаммам̣. кот̣т̣акакамманти ва̄ па̄са̄н̣акот̣т̣акакаммам̣ ¶ . хаттхамудда̄ган̣ана̄ти ан̇гулисан̇коченева ган̣ана̄. па̄дасикамилаккхака̄дайо вийа навантавасена ган̣ана̄ аччхиддакаган̣ана̄. а̄ди-саддена сан̇каланапат̣уппа̄данавокланабха̄гаха̄ра̄дивасена паватта̄ пин̣д̣аган̣ана̄ гахита̄. йасса са̄ пагун̣а̄ хоти, со руккхампи дисва̄ ‘‘еттака̄ни еттха пан̣н̣а̄нӣ’’ти джа̄на̄ти. йабха метхунети вачанато йа-ка̄ра бха-ка̄ре екато йоджите асаддхаммавачанам̣ хоти.
16-26. а̄паттийа̄ ¶ ка̄ретабботи па̄читтийена ка̄ретаббо упасагга̄диматтависит̣т̣ха̄нам̣ атичан̣д̣а̄ла̄дипада̄нам̣ па̄л̣ийам̣ а̄гатесуйева сан̇гахитатта̄. чоросӣтиа̄дӣнам̣ пана кеначи парийа̄йена па̄л̣ийам̣ ана̄гататта̄ дуккат̣ам̣ вуттам̣. хаса̄дхиппа̄йата̄ти пуримападасса аттхавиваран̣ам̣. па̄л̣ийам̣ авуттепи ‘‘джа̄тиа̄дӣхи аккосаваттхӯхи параммукха̄ аккосантасса ваттхӯнам̣ анан̃н̃абха̄вато йатха̄ дуккат̣ам̣, татха̄ давакамйата̄йа параммукха̄ вадантассапи дуббха̄ситамева̄’’ти а̄чарийа̄ ваданти. саббасатта̄ти еттха вачанаттхавиджа̄нанапакатика̄ тираччха̄нагата̄пи гахетабба̄.
35. ануса̄санипуреккха̄рата̄йа т̣хатва̄ вадантасса читтасса лахупариваттибха̄вато антара̄ копе уппаннепи ана̄патти. йам̣ аккосати, тасса упасампанната̄, анан̃н̃а̄падесена джа̄тиа̄дӣхи аккосанам̣, ‘‘мам̣ аккосатӣ’’ти джа̄нана̄, аттхапуреккха̄рата̄дӣнам̣ абха̄вата̄ти има̄неттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
омасава̄дасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. песун̃н̃асиккха̄падаван̣н̣ана̄
36. татийе бхан̣д̣анам̣ джа̄там̣ етесанти бхан̣д̣анаджа̄та̄. саммантананти рахо сам̣санданам̣. хаттхапара̄ма̄са̄дивасена маттхакам̣ патто калахо джа̄то етесанти калахаджа̄та̄. ана̄паттига̄микам̣ вируддхава̄дабхӯтам̣ вива̄дам̣ а̄панна̄ти вива̄да̄панна̄. виггахасам̣ваттаника̄ катха̄ вигга̄хикакатха̄. писатӣти писун̣а̄, ва̄ча̄, самагге сатте авайавабхӯте вагге бхинне каротӣти аттхо. писун̣а̄ ева песун̃н̃ам̣. та̄йа ва̄ча̄йа ва̄ саманна̄гато писун̣о, тасса каммам̣ песун̃н̃ам̣. пийабха̄васса сун̃н̃акаран̣ава̄чанти имина̄ пана ‘‘пийасун̃н̃акаран̣ато писун̣а̄’’ти нируттинайена аттхам̣ вадати.
идха̄пи ‘‘дасаха̄ка̄рехи песун̃н̃ам̣ упасам̣харатӣ’’ти вачанато дасавидхааккосаваттхувасенева песун̃н̃ам̣ упасам̣харантасса па̄читтийам̣. па̄л̣имуттака̄нам̣ чоротиа̄дӣнам̣ васена пана дуккат̣амева̄ти ведитаббам̣ ¶ . ‘‘анаккосаваттхубхӯтам̣ ¶ пана песун̃н̃акарам̣ тасса кирийам̣ вачанам̣ ва̄ пийакамйата̄йа упасам̣харантасса кин̃ча̄пи имина̄ сиккха̄падена а̄патти на диссати, татха̄пи дуккат̣енеттха бхавитабба’’нти ваданти. джа̄тиа̄дӣхи анан̃н̃а̄падесена аккосантасса бхиккхуно сутва̄ бхиккхусса упасам̣харан̣ам̣, пийакамйата̄бхеда̄дхиппа̄йесу ан̃н̃атарата̄, тасса виджа̄нана̄ти има̄неттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
песун̃н̃асиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. падасодхаммасиккха̄падаван̣н̣ана̄
45. чатуттхе екатоти анупасампаннена саддхим̣. пуримабйан̃джанена садисам̣ паччха̄бйан̃джананти ‘‘рӯпам̣ аничча’’нти еттха аничча-саддена садисам̣ ‘‘ведана̄ аничча̄’’ти еттха аничча-саддам̣ вадати. аккхарасамӯхоти авибхаттико аккхарасамӯхо. аккхара̄нубйан̃джанасамӯхо паданти вибхаттиантам̣ падама̄ха. вибхаттиантамева падам̣ гахетва̄ ‘‘пат̣хамападам̣ падамева, дутийам̣ анупада’’нти вуттам̣.
екам̣ паданти га̄тха̄падам̣ сандха̄йа вадати. падаган̣ана̄йа̄ти га̄тха̄падаган̣ана̄йа. апа̄пун̣итва̄ти саддхим̣ акатхетва̄. рунти опа̄тетӣти еттха ануна̄сико а̄гамавасена вутто, сам̣йогапуббасса рассаттам̣ катанти ведитаббам̣. тена̄ха ‘‘рӯ-ка̄раматтамева̄’’ти. еттха ча ‘‘рӯпам̣ аниччанти бхан̣а са̄ман̣ера̄’’ти вуччама̄но саче рӯ-ка̄рам̣ аватва̄ ру-ити рассам̣ катва̄ вадати, ан̃н̃ам̣ бхан̣итам̣ на̄ма хоти, тасма̄ ана̄патти. еван̃ча катва̄ ‘‘ведана̄ аничча̄’’ти еттха̄пи аничча-саддаматтенева а̄патти хотӣти ведитаббам̣. еса найоти екамеваккхарам̣ ватва̄ т̣ха̄нам̣. ‘‘манопуббан̇гама̄ дхамма̄’’ти вуччама̄но хи ма-ка̄раматтамева ватва̄ тит̣т̣хати. ‘‘евам̣ ме сута’’нтиа̄дисуттам̣ бхан̣а̄пийама̄но е-ка̄рам̣ ватва̄ тит̣т̣хати че, анваккхарена па̄читтийам̣, апарипун̣н̣ападам̣ ватва̄ т̣хите анубйан̃джанена. падесу екам̣ пат̣хамападам̣ вираджджхати, дутийена анупадена па̄читтийам̣.
анан̇ган̣асуттам̣ (ма. ни. 1.57 а̄дайо) самма̄дит̣т̣хисуттам̣ (ма. ни. 1.89 а̄дайо) маха̄ведаллан̃ча (ма. ни. 1.449 а̄дайо) дхаммасена̄патина̄ бха̄ситам̣, анума̄насуттам̣ (ма. ни. 1.181 а̄дайо) маха̄моггалла̄наттхерена, чӯл̣аведалласуттам̣ (ма. ни. 1.460 а̄дайо) дхаммадинна̄йа ¶ тхерийа̄ бха̄ситам̣. паччекабуддхабха̄ситампи буддхабха̄ситейева сан̇гахам̣ гаччхати. ат̣т̣хакатха̄нисситоти ¶ пуббе магадхабха̄са̄йа вуттам̣ дхаммасан̇гаха̄рул̣хам̣ ат̣т̣хакатхам̣ сандха̄йа вадати. ида̄нипи ‘‘йатха̄пи дӣпико на̄ма, нилӣйитва̄ ган̣хате миге’’ти (ми. па. 6.1.5) евама̄дикам̣ сан̇гаха̄рул̣хам̣ ат̣т̣хакатха̄вачанам̣ гахетаббанти ваданти. па̄л̣инисситоти ‘‘маккат̣ӣ ваджджипутта̄ ча̄’’тиевама̄дина̄ (па̄ра̄. 66) па̄л̣ийам̣йева а̄гато. виват̣т̣ӯпанисситанти нибба̄нупанисситам̣. виват̣т̣анисситам̣ пана са̄ман̃н̃ато гахетаббанти а̄ха ‘‘кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди. тхерасса̄ти на̄гасенаттхерасса. маггакатха̄дӣни пакаран̣а̄ни. ‘‘аккхарена ва̄чети, аккхараккхаре а̄патти па̄читтийасса̄’’ти ваттаббе ‘‘аккхара̄йа ва̄чети, аккхараккхара̄йа а̄патти па̄читтийасса̄’’ти па̄л̣ийам̣ вуттам̣.
48. анупасампаннена саддхим̣ ган̣хантасса ана̄паттӣти анупасампаннена саха нисӣдитва̄ уддесам̣ ган̣хантасса ана̄патти вутта̄. дахарабхиккху нисинно…пе… бхан̣ато ана̄паттӣти еттха двӣсупи т̣хитесу нисиннесу ва̄ упасампаннасса бхан̣а̄мӣти бхан̣антасса ана̄паттийева. упача̄рам̣ мун̃читва̄ти парисапарийантато два̄дасахаттхам̣ мун̃читва̄. ‘‘нисинне ва̄чемӣ’’ти бхан̣антассапи упача̄рам̣ мун̃читва̄ нисиннатта̄ ана̄патти. саче пана дӯре нисиннампи ва̄чемӣти висум̣ саллаккхетва̄ бхан̣ати, а̄паттийева. еко па̄до на а̄гаччхатӣти пуббе пагун̣ойева паччха̄ асарантасса на а̄гаччхати, там̣ ‘‘евам̣ бхан̣а̄хӣ’’ти екато бхан̣антасса ана̄патти. опа̄тетӣти саддхим̣ катхети. сесаметтха утта̄намева. анупасампанната̄, вутталаккхан̣адхаммам̣ падасо ва̄чаната̄, екато бхан̣анан̃ча̄ти има̄неттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
падасодхаммасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. сахасеййасиккха̄падаван̣н̣ана̄
49-50. пан̃чаме викӯджама̄на̄ти ниттхунанта̄. ка̄каччхама̄на̄ти роданта̄. татридам̣ ваттхунидассанам̣ ва̄. тена ну кхо па̄титанти пуччха̄васена катхитатта̄ наттхи муса̄ва̄до. кечи пана ‘‘сандехавасена вачанам̣ муса̄ на̄ма ¶ на хоти, тасма̄ евам̣ вутта’’нти ваданти. сантикам̣ агантва̄ти ‘‘йам̣ етесам̣ на каппати, там̣ тесампи на каппатӣ’’ти адхиппа̄йена агантва̄.
51. дираттатираттанти еттха вачанасилит̣т̣хата̄маттена диратта-ггахан̣ам̣ катанти ведитаббам̣. тираттан̃хи сахава̄се лаббхама̄не диратте ваттаббамева наттхӣти дираттаггахан̣ам̣ висум̣ на йоджети. тенева̄ха ¶ ‘‘уттаридираттатираттанти бхагава̄ са̄ман̣ера̄нам̣ сан̇гахакаран̣аттха̄йа тираттапариха̄рам̣ ада̄сӣ’’ти. нирантарам̣ тираттадассанаттхам̣ ва̄ дираттаггахан̣ам̣ катам̣. кевалан̃хи тираттанти вутте ан̃н̃аттха ва̄сена антарикампи тираттам̣ ган̣хеййа, дираттависит̣т̣хам̣ пана тираттам̣ вуччама̄нам̣ тена анантарикамева тираттам̣ дӣпети. сайанам̣ сеййа̄, сайанти еттха̄типи сеййа̄ти а̄ха ‘‘ка̄йаппаса̄ран̣асан̇кха̄та’’нтиа̄ди. тасма̄ти йасма̄ убхайампи париггахитам̣, тасма̄. пан̃чахи чхаданехӣти ит̣т̣хакасила̄судха̄тин̣апан̣н̣асан̇кхаа̄техи пан̃чахи чхаданехи. ва̄чуггатавасена̄ти пагун̣авасена. дийад̣д̣хахаттхуббедхо вад̣д̣хакӣхаттхена гахетаббо. екӯпача̄роти вал̣ан̃джанадва̄расса екаттам̣ сандха̄йа вуттам̣. сатагаббхам̣ ва̄ чатусса̄лам̣ екӯпача̄рам̣ хотӣти самбандхо.
упариматалена саддхим̣ асамбаддхабхиттикасса̄ти идам̣ тула̄йа аббхантаре сайитва̄ пуна тенева сусирена никкхамитва̄ бхиттиантарена хет̣т̣химаталам̣ пависитум̣ йоггепи упариматалена асамбаддхабхиттике сена̄сане ана̄паттийа̄ вутта̄йа татха̄ пависитум̣ асаккун̣еййе самбаддхабхиттике ваттаббамева наттхӣти дассанаттхам̣ вуттам̣, на пана самбаддхабхиттике а̄паттӣти дассанаттхам̣ вуттам̣. хет̣т̣ха̄па̄са̄де сайитабхиккхусса ана̄паттӣти идампи та̄дисе сена̄сане хет̣т̣химатале сайитассева а̄паттиппасан̇ка̄ сийа̄ти там̣нива̄ран̣аттхам̣ вуттам̣, на пана упариматале сайитасса а̄паттӣти дассанаттхам̣. на̄нӯпача̄рети йаттха бахи ниссен̣им̣ катва̄ упариматалам̣ а̄роханти, та̄дисам̣ сандха̄йа вуттам̣. упариматалепи а̄ка̄сан̇ган̣е нипаджджантасса а̄паттийа̄ абха̄вато ‘‘чхаданаббхантаре’’ти вуттам̣.
сабха̄сан̇кхепена̄ти сабха̄ка̄рена. ад̣д̣хакут̣т̣аке сена̄санети еттха ‘‘ад̣д̣хакут̣т̣акам̣ на̄ма йаттха екам̣ пассам̣ мун̃читва̄ тӣсу пассесу бхиттийо баддха̄ ¶ хонти, йаттха ва̄ екасмим̣ пассе бхиттим̣ ут̣т̣ха̄петва̄ убхосу пассесу упад̣д̣хам̣ упад̣д̣хам̣ катва̄ бхиттийо ут̣т̣ха̄пенти, та̄дисам̣ сена̄сана’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. ган̣т̣хипаде пана ‘‘ад̣д̣хакут̣т̣акети чхаданам̣ ад̣д̣хена асампаттакут̣т̣аке’’ти вуттам̣, тампи но на йуттам̣. ‘‘ва̄л̣асан̇гха̄т̣о на̄ма тхамбха̄нам̣ упари ва̄л̣арӯпехи катасан̇гха̄т̣о вуччатӣ’’ти ваданти. париккхепасса бахигатети еттха йасмим̣ пассе париккхепо наттхи, таттха̄пи париккхепа̄рахаппадесато бахигате ана̄паттийева̄ти дат̣т̣хаббам̣. апариччхиннагаббхӯпача̄рети еттха маджджхе виват̣ан̇ган̣аванта̄су памукхамаха̄чатусса̄ла̄су йатха̄ а̄ка̄сан̇ган̣ам̣ анотаритва̄ памукхенева гантва̄ саббагаббхе пависитум̣ на сакка̄ хоти, евам̣ екекагаббхасса двӣсу пассесу кут̣т̣ам̣ нӣхаритва̄ катам̣ париччхиннагаббхӯпача̄рам̣ на̄ма, идам̣ пана та̄дисам̣ на хотӣти ‘‘апариччхиннагаббхӯпача̄ре’’ти вуттам̣. саббагаббхе пависантӣти габбхӯпача̄расса апариччхиннатта̄ а̄ка̄сан̇ган̣ам̣ анотаритва̄ памукхенева гантва̄ там̣ там̣ габбхам̣ пависанти. атха куто тасса париккхепойева саббапариччханнатта̄ти ¶ вуттанти а̄ха ‘‘габбхапариккхепойева хисса париккхепо’’ти. идан̃ча саманта̄ габбхабхиттийо сандха̄йа вуттам̣. чатусса̄лавасена саннивит̣т̣хепи сена̄сане габбхапамукхам̣ висум̣ апариккхиттампи саманта̄ т̣хитагаббхабхиттӣнам̣ васена париккхиттам̣ на̄ма хоти.
‘‘нану ча ‘апариккхитте памукхе ана̄паттӣ’ти андхакат̣т̣хакатха̄йам̣ ависесена вуттам̣, тасма̄ чатусса̄лавасена саннивит̣т̣хепи сена̄сане висум̣ апариккхитте памукхе ана̄паттийева̄’’ти йо вадеййа, тасса ва̄дапаримочанаттхам̣ идам̣ вуттам̣ ‘‘йам̣ пана…пе… па̄т̣еккасаннивеса̄ екаччхадана̄ габбхапа̄л̣ийо сандха̄йа вутта’’нти. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘апариккхитте памукхе ана̄паттӣти йам̣ вуттам̣, там̣ на чатусса̄лавасена саннивит̣т̣ха̄ габбхапа̄л̣ийо сандха̄йа вуттам̣, кин̃чарахи висум̣ саннивит̣т̣хам̣ екамева габбхапа̄л̣им̣ сандха̄йа. та̄диса̄йа хи габбхапа̄л̣ийа̄ апариккхитте памукхе ана̄патти, на чатусса̄лавасена саннивит̣т̣ха̄йа̄’’ти. ека̄йа ча габбхапа̄л̣ийа̄ тасса тасса габбхасса упача̄рам̣ париччхиндитва̄ антамасо убхосу пассесу кхуддакабхиттӣнам̣ ут̣т̣ха̄панаматтенапи памукхам̣ париккхиттам̣ на̄ма хоти, чатусса̄лавасена саннивит̣т̣ха̄су пана габбхапа̄л̣ӣсу убхосу пассесу габбхабхиттӣнам̣ васенапи памукхам̣ париккхиттам̣ на̄ма хоти. тасма̄ ¶ йам̣ имина̄ лаккхан̣ена париккхиттам̣ памукхам̣, таттха а̄патти, итараттха ана̄паттӣти идаметтха саннит̣т̣ха̄нам̣.
ида̄ни ‘‘апариккхитте памукхе ана̄паттӣ’’ти ватва̄ тассева вачанасса адхиппа̄йам̣ пака̄сентена йам̣ вуттам̣ ‘‘бхӯмийам̣ вина̄ джагатийа̄ памукхам̣ сандха̄йа катхита’’нти, тасса айуттата̄вибха̄ванаттхам̣ ‘‘йан̃ча таттха̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. бхӯмийам̣ вина̄ джагатийа̄ памукхам̣ сандха̄йа катхитанти хи имасса вачанасса айамадхиппа̄йо – ‘‘апариккхитте памукхе ана̄паттӣ’’ти йам̣ вуттам̣, там̣ вина̄ ваттхум̣ бхӯмийам̣ катагехасса памукхам̣ сандха̄йа катхитам̣. саче пана уччаваттхукам̣ памукхам̣ хоти, париккхиттасан̇кхйам̣ на гаччхатӣти. тенева̄ха ‘‘дасахаттхуббедха̄пи хи джагати париккхепасан̇кхйам̣ на гаччхатӣ’’ти. хет̣т̣ха̄пи идамева манаси саннидха̄йа вуттам̣ ‘‘уччаваттхукам̣ чепи хоти, памукхе сайито габбхе сайита̄нам̣ а̄паттим̣ на каротӣ’’ти. таттха̄ти андхакат̣т̣хакатха̄йам̣. джагатийа̄ пама̄н̣ам̣ ватва̄ти ‘‘саче джагатийа̄ отаритва̄ бхӯмийам̣ сайито, джагатийа̄ упари сайитам̣ на пассатӣ’’ти евам̣ джагатийа̄ уббедхена пама̄н̣ам̣ ватва̄. екаса̄ла̄дӣсу уджукамева дӣгхам̣ катва̄ саннивесито па̄са̄до екаса̄ласаннивесо. двиса̄ласаннивеса̄дайопи вутта̄нуса̄рато ведитабба̄. са̄лаппабхедадӣпанамева четтха хет̣т̣ха̄ вуттато висесо.
маджджхепа̄ка̄рам̣ каронтӣти еттха̄пи париккхепасса хет̣т̣химапариччхедена дийад̣д̣хахаттхуббедхатта̄ дийад̣д̣хахаттхам̣ чепи ¶ маджджхе па̄ка̄рам̣ каронти, на̄нӯпача̄рамева хотӣти ведитаббам̣. на хи чхиддена гехам̣ екӯпача̄рам̣ на̄ма хотӣти еттха саче уббедхена дийад̣д̣хахаттхаббхантаре манусса̄нам̣ сан̃ча̄раппахонакам̣ чхиддам̣ хоти, тампи два̄рамева̄ти екӯпача̄рам̣ хоти. ким̣ париккхеповиддхастоти памукхасса париккхепам̣ сандха̄йа вадати. саббаттха пан̃чаннам̣йева чхадана̄нам̣ а̄гататта̄ вадати ‘‘пан̃чаннам̣ ан̃н̃атарена чхаданена чханна̄’’ти.
53. па̄л̣ийам̣ ‘‘сеййа̄ на̄ма саббаччханна̄ саббапариччханна̄ йебхуййеначчханна̄ йебхуййенапариччханна̄’’ти вадантена йебхуййеначчханнайебхуййенапариччханнасена̄санам̣ па̄читтийасса аваса̄нам̣ вийа катва̄ дасситам̣, ‘‘упад̣д̣хаччханне упад̣д̣хапариччханне а̄патти дуккат̣асса̄’’ти вадантена ча упад̣д̣хаччханнаупад̣д̣хапариччханнасена̄санам̣ дуккат̣асса а̄дим̣ катва̄ дасситам̣, убхиннамантара̄ кена бхавитаббам̣ ¶ па̄читтийена, уда̄ху дуккат̣ена̄ти? локаваджджасиккха̄падассева анавасесам̣ катва̄ пан̃н̃а̄панато имасса ча пан̣н̣аттиваджджатта̄ йебхуййеначчханнайебхуййенапариччханнасса упад̣д̣хаччханнаупад̣д̣хапариччханнасса ча антара̄ па̄читтийам̣ анива̄ритамева, тасма̄ винайавиниччхайе ча гарукейева т̣ха̄таббатта̄ ат̣т̣хакатха̄йампи па̄читтийамева дасситам̣. сатта па̄читтийа̄нӣти па̄л̣ийам̣ вуттапа̄читтийам̣ са̄ман̃н̃ато екаттена гахетва̄ вуттам̣. висум̣ пана гайхама̄не ‘‘саббаччханне саббапариччханне па̄читтийам̣, йебхуййеначчханне йебхуййенапариччханне па̄читтийа’’нти ат̣т̣хева па̄читтийа̄ни хонти.
сенамбаман̣д̣апаван̣н̣ам̣ хотӣти сӣхал̣адӣпе кира уччаваттхуко саббаччханно саббаапариччханно евам̣на̄мако саннипа̄таман̣д̣апо аттхи, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. йади джагатипариккхепасан̇кхйам̣ гаччхати, уччаваттхукатта̄ ман̣д̣апасса саббаапариччханната̄ на йуджджатӣти а̄ха ‘‘имина̄петам̣ ведитабба’’нтиа̄ди. чӯл̣акаччханна̄дӣни четтха евам̣ ведитабба̄ни – йасса чатӯсу бха̄гесу еко чханно, сеса̄ аччханна̄, идам̣ чӯл̣акаччханнам̣. йасса тӣсу бха̄гесу две чханна̄, еко аччханно, идам̣ йебхуййеначчханнам̣. йасса двӣсу бха̄гесу еко чханно, еко аччханно, идам̣ упад̣д̣хаччханнам̣ на̄ма сена̄санам̣. чӯл̣акапариччханна̄дӣнипи имина̄ва найена ведитабба̄ни. сесам̣ утта̄намева. па̄читтийаваттхукасена̄санам̣, таттха таттха анупасампаннена саха нипаджджанам̣, чатуттхадивасе сӯрийаттхан̇гамананти има̄неттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
сахасеййасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. дутийасахасеййасиккха̄падаван̣н̣ана̄
55. чхат̣т̣хе ‘‘пат̣хамасиккха̄паде ‘бхиккхум̣ т̣хапетва̄ авасесо анупасампанно на̄ма̄’ти вуттатта̄ ¶ ‘ма̄туга̄мопи анупасампаннаггахан̣ена гахитойева̄’ти чатуттхадивасе ма̄туга̄мена саддхим̣ сайантасса двӣхи сиккха̄падехи две па̄читтийа̄ни хонтӣ’’ти ваданти. ган̣т̣хипадесу пана тӣсупи ‘‘имасмим̣ сиккха̄паде ма̄туга̄масса висум̣ вуччама̄натта̄ пат̣хамасиккха̄паде ‘бхиккхум̣ т̣хапетва̄ авасесо анупасампанно на̄ма̄’ти пурисассева гахан̣ам̣ ануччхавика’’нти вуттам̣, тадева ча йуттатарам̣.
йан̃ча ¶ идха ‘‘пат̣хамадивасепӣти пи-саддена чатуттхадивасепӣти вуттам̣ хотӣ’’ти ка̄ран̣ам̣ ваданти, тампи ака̄ран̣ам̣ пи-саддо сампин̣д̣анаттхойева̄ти нийама̄бха̄вато авадха̄ран̣аттхасса ча самбхавато. самбха̄ване ва̄ пи-саддо дат̣т̣хаббо. тена идха пат̣хамадивасепи та̄ва а̄патти, дутийа̄дидивасе кимева ваттаббанти имаматтхам̣ дӣпети. сампин̣д̣анаттхепи пи-садде гайхама̄не имина̄ва сиккха̄падена а̄паджджитабба̄паттийа̄ ан̃н̃асмимпи дивасе а̄паджджанам̣ дӣпети, на пат̣хамасиккха̄падена а̄паджджитабба̄паттийа̄ти ака̄ран̣амева танти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘матиттхӣ па̄ра̄джикаваттхубхӯта̄пи анупа̄диннапаккхе т̣хитатта̄ сахасеййа̄паттим̣ на джанетӣ’’ти ваданти. ‘‘аттхан̇гате сӯрийе ма̄туга̄ме нипанне бхиккху нипаджджатӣ’’ти вачанато дива̄ сайантасса сахасеййа̄патти на хотийева̄ти дат̣т̣хаббам̣. па̄читтийаваттхукасена̄санам̣, таттха ма̄туга̄мена саха нипаджджанам̣, сӯрийаттхан̇гамананти има̄неттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
дутийасахасеййасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. дхаммадесана̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄
60-64. саттаме гхарам̣ найатӣти гхаран̣ӣ, гхарана̄йика̄. тена̄ха ‘‘гхараса̄минӣ’’ти. сун̣ха̄ти сун̣иса̄. на йаккхена̄тиа̄дӣнам̣ ‘‘ан̃н̃атра̄’’ти имина̄ самбандхо. пурисавиггахам̣ гахетва̄ т̣хитена йаккхена ва̄ петена ва̄ тираччха̄нена ва̄ саддхим̣ т̣хита̄йапи десетум̣ на ват̣т̣ати. аккхара̄йа десетӣти еттха ‘‘чхаппан̃чава̄чато уттари ‘имам̣ падам̣ бха̄сисса̄мӣ’ти екампи аккхарам̣ ватва̄ тит̣т̣хати, а̄паттийева̄’’ти ваданти.
66. ‘‘еко га̄тха̄па̄доти идам̣ га̄тха̄бандхамева сандха̄йа вуттам̣, ан̃н̃аттха пана вибхаттиантападамева гахетабба’’нти ваданти. ‘‘ат̣т̣хакатхам̣ дхаммападам̣ джа̄така̄диваттхум̣ ва̄ти имина̄пи пора̄н̣ам̣ сан̇гӣтиа̄рул̣хамева ат̣т̣хакатха̄ди вутта’’нти ваданти. ат̣т̣хакатха̄дипа̄т̣хам̣ т̣хапетва̄ дамил̣а̄дибха̄сантарена ¶ йатха̄ручи катхетум̣ ват̣т̣ати. падасодхамме вуттаппабхедоти имина̄ ан̃н̃аттха ана̄паттӣти дӣпети. ут̣т̣хахитва̄ пуна нисӣдитва̄ти ирийа̄патхапариваттананайена на̄на̄ирийа̄патхенапи ¶ ана̄паттӣти дӣпети. саббам̣ чепи дӣгханика̄йам̣ катхетӣти йа̄ва на нит̣т̣ха̄ти, та̄ва пунадивасепи катхети.
дутийасса вин̃н̃ӯпурисасса аггахан̣ам̣ акирийа̄. ма̄туга̄мена саддхим̣ т̣хитасса ча вин̃н̃ӯпурисасса ча упача̄ро анийатесу вуттанайенева гахетаббо. сесам̣ утта̄намева. вутталаккхан̣асса дхаммасса чханнам̣ ва̄ча̄нам̣ упари десана̄, вутталаккхан̣о ма̄туга̄мо, ирийа̄патхапааваттана̄бха̄во, вин̃н̃ӯпуриса̄бха̄во, апан̃хависсаджджана̄ти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
дхаммадесана̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. бхӯта̄рочанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
77. ат̣т̣хаме антара̄ти паринибба̄насамайато ан̃н̃асмим̣ ка̄ле. атикад̣д̣хийама̄нена̄ти ‘‘вадатха, бханте, ким̣ тумхехи адхигата’’нти евам̣ ниппӣл̣ийама̄нена. анатикад̣д̣хийама̄ненапи пуччхите ва̄ апуччхите ва̄ татха̄рӯпе ка̄ран̣е сати а̄рочетум̣ ват̣т̣атийева. тенева ан̃н̃атарена дахарабхиккхуна̄ упавадито ан̃н̃атаро тхеро ‘‘а̄вусо, упаримаггаттха̄йа ва̄йа̄мам̣ ма̄ ака̄си, кхӣн̣а̄саво тайа̄ упавадито’’ти а̄ха. тхерена ча ‘‘аттхи те, а̄вусо, имасмим̣ са̄сане патит̣т̣ха̄’’ти вутто дахарабхиккху ‘‘а̄ма, бханте, сота̄панно аха’’нти авоча. ‘‘ка̄рако айа’’нти н̃атва̄пи пат̣ипаттийа̄ амогхабха̄вадассанена самуттеджана̄йа сампахам̣сана̄йа ча арийа̄ атта̄нам̣ пака̄сентийева. сутапарийаттисӣлагун̣анти сутагун̣ам̣ парийаттигун̣ам̣ сӣлагун̣ан̃ча. умматтакасса идха авачане ка̄ран̣ам̣ вадантена кхиттачиттаведанат̣т̣а̄нампи авачане ка̄ран̣ам̣ вуттамева̄ти дат̣т̣хаббам̣. ити-саддена ва̄ а̄диаттхена кхиттачиттаведанат̣т̣е сан̇ган̣ха̄ти. тенева вадати ‘‘читтаккхепасса ва̄ абха̄ва̄’’ти. дит̣т̣хисампанна̄нанти маггапхаладит̣т̣хийа̄ саманна̄гата̄нам̣. арийа̄намева хи умматтака̄дибха̄во наттхи. джха̄нала̄бхино пана тасмим̣ сати джха̄на̄ париха̄йанти, тасма̄ тесам̣ абхӯта̄рочанапаччайа̄ ана̄патти ваттабба̄, на бхӯта̄рочанапаччайа̄. тенева̄ха ‘‘бхӯта̄рочанапаччайа̄ ана̄патти на ваттабба̄’’ти.
пуббе авуттехӣти чатуттхапа̄ра̄джике авуттехи. идан̃ча сиккха̄падам̣ пан̣н̣аттиаджа̄нанавасена ачиттакасамут̣т̣ха̄нам̣ ¶ хоти. арийа̄ четтха пан̣н̣аттим̣ джа̄нанта̄ ¶ вӣтиккамам̣ на каронти, путхуджджана̄ пана пан̣н̣аттим̣ джа̄нитва̄пи вӣтиккамам̣ каронти, те ча саттхуно а̄н̣а̄вӣтиккамачетана̄йа балаваакусалабха̄вато джха̄на̄ париха̄йантӣти дат̣т̣хаббам̣, уккат̣т̣хапариччхедена арийапуггале ева сандха̄йа ‘‘кусала̄бйа̄катачиттехи двичитта’’нти вуттам̣. пан̣н̣аттим̣ аджа̄нанта̄ пана джха̄нала̄бхӣ путхуджджана̄ ваттхумхи лобхавасена акусалачиттенапи на а̄рочентӣти наттхи. идха дуккхаведана̄йа абха̄вато ‘‘двиведана’’нти имасса анурӯпам̣ катва̄ двичиттанти идам̣ вуттанти евам̣ ва̄ еттха адхиппа̄йо гахетаббо. сесам̣ утта̄намева. уттаримануссадхаммасса бхӯтата̄, анупасампаннасса а̄рочанам̣, тан̇кхан̣авиджа̄нана̄, анан̃н̃аппадесоти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
бхӯта̄рочанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. дут̣т̣хулла̄рочанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
78. наваме дут̣т̣хулласаддаттхадассанаттханти дут̣т̣хулласаддасса аттхадассанаттхам̣. аттхе хи дассите саддопи ‘‘айам̣ етесу аттхесу ваттатӣ’’ти дасситойева хоти. ‘‘йам̣ йам̣ дут̣т̣хулласаддена абхидхӣйати, там̣ саббам̣ дассетум̣ па̄ра̄джика̄ни вутта̄нӣ’’ти айан̃хеттха адхиппа̄йо. татра̄йам̣ вича̄ран̣а̄ти татра па̄л̣ийам̣ айам̣ вича̄ран̣а̄, татра па̄л̣иат̣т̣хакатха̄су ва̄ айам̣ вича̄ран̣а̄. таттха бхавеййа̄ти таттха кассачи вимати евам̣ бхавеййа. анупасампаннасса дут̣т̣хулла̄рочане вийа дуккат̣ена бхавитаббанти а̄ха ‘‘дуккат̣ам̣ а̄паджджатӣ’’ти. аккосантопи дуккат̣ам̣ а̄паджджеййа̄ти омасава̄дена дуккат̣ам̣ а̄паджджеййа. адхиппа̄йам̣ аджа̄нантенапи ат̣т̣хакатха̄чарийа̄нам̣ вачанейева т̣ха̄таббанти дӣпанаттхам̣ ‘‘ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ва еттха пама̄н̣а’’нти вуттам̣. пунапи ат̣т̣хакатха̄вачанамева упапаттито дал̣хам̣ катва̄ патит̣т̣хапенто ‘‘имина̄пи чета’’нтиа̄дима̄ха.
80. ‘‘ан̃н̃атра бхиккхусаммутийа̄’’ти вуттатта̄ саммути аттхӣти гахетабба̄ти а̄ха ‘‘идха вуттатта̄йева̄’’тиа̄ди.
82. а̄дито пан̃ча сиккха̄пада̄нӣти па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни пан̃ча сиккха̄пада̄ни. ‘‘сеса̄нӣти вика̄лабходжана̄дӣни пан̃ча̄’’ти ваданти. кечи пана ¶ ‘‘а̄дито пат̣т̣ха̄йа пан̃ча сиккха̄пада̄нӣти суккависсат̣т̣хиа̄дӣни пан̃ча̄’’ти ваданти, там̣ на гахетаббам̣. па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни хи дасева сиккха̄пада̄ни са̄ман̣ера̄нам̣ пан̃н̃атта̄ни. вуттан̃хетам̣ –
‘‘атха ¶ кхо са̄ман̣ера̄нам̣ етадахоси ‘кати ну кхо амха̄кам̣ сиккха̄пада̄ни, каттха ча амхехи сиккхитабба’нти? бхагавато етаматтхам̣ а̄рочесум̣. ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, са̄ман̣ера̄нам̣ даса сиккха̄пада̄ни, тесу ча са̄ман̣ерехи сиккхитум̣, па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣ӣ адинна̄да̄на̄ вераман̣ӣ’’тиа̄ди (маха̄ва. 106).
тесам̣ пан̃н̃аттесуйева сиккха̄падесу дут̣т̣хулла̄дут̣т̣хуллавича̄ран̣а̄ ка̄табба̄, на ча суккависсат̣т̣хиа̄дӣни висум̣ тесам̣ пан̃н̃атта̄ни аттхӣти. атха бхиккхуно дут̣т̣хулласан̇кха̄та̄ни суккависсат̣т̣хиа̄дӣни анупасампаннасса ким̣ на̄ма хонтӣти а̄ха ‘‘суккависсат̣т̣хи…пе… аджджха̄ча̄ро на̄ма̄ти вутта’’нти. имина̄пи четам̣ сиддхам̣ ‘‘анупасампаннасса суккависсат̣т̣хиа̄ди дут̣т̣хуллам̣ на̄ма на хотӣ’’ти. аджджха̄ча̄ро на̄ма̄ти хи ваданто анупасампаннасса суккависсат̣т̣хиа̄ди кевалам̣ аджджха̄ча̄ро на̄ма хоти, на пана дут̣т̣хулло на̄ма аджджха̄ча̄роти дӣпети. ‘‘аджджха̄ча̄ро на̄ма̄ти ча ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттатта̄ акаттаббарӯпатта̄ ча анупасампаннасса суккависсат̣т̣хиа̄дӣни дан̣д̣акаммаваттхупаккхам̣ бхаджанти, та̄ни ча ан̃н̃асса анупасампаннасса аван̣н̣ака̄мата̄йа а̄роченто бхиккху дуккат̣ам̣ а̄паджджатӣ’’ти ваданти. идха пана анупасампаннаггахан̣ена са̄ман̣ераса̄ман̣ерӣсиккхама̄на̄нам̣ гахан̣ам̣ ведитаббам̣. сесаметтха утта̄намева. антимаваттхум̣ анаджджха̄паннасса бхиккхуно саваттхуко сан̇гха̄дисесо, анупасампаннасса а̄рочанам̣, бхиккхусаммутийа̄ абха̄воти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
дут̣т̣хулла̄рочанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. патхавӣкхан̣анасиккха̄падаван̣н̣ана̄
84-86. дасаме екиндрийанти ‘‘ка̄йиндрийам̣ аттхӣ’’ти ман̃н̃ама̄на̄ ваданти. мут̣т̣хиппама̄н̣а̄ти мут̣т̣хина̄ сан̇гахетаббаппама̄н̣а̄. еттха кин̃ча̄пи йебхуййапам̣сум̣ аппапам̣сун̃ча ¶ патхавим̣ ватва̄ упад̣д̣хапам̣сука̄ патхавӣ на вутта̄, татха̄пи пан̣н̣аттиваджджасиккха̄падесу са̄васесапан̃н̃аттийа̄пи самбхавато упад̣д̣хапам̣сука̄йапи патхавийа̄ па̄читтийамева̄ти гахетаббам̣. кечи пана ‘‘саббаччханна̄дӣсу упад̣д̣хе дуккат̣асса вуттатта̄ идха̄пи дуккат̣ам̣ йутта’’нти ваданти, там̣ на йуттам̣ па̄читтийаваттхукан̃ча ана̄паттиваттхукан̃ча дувидхам̣ патхавим̣ т̣хапетва̄ ан̃н̃исса̄ дуккат̣аваттхука̄йа татийа̄йа патхавийа̄ абха̄вато. двейева хи патхавийо вутта̄ ‘‘джа̄та̄ ча патхавӣ аджа̄та̄ ча патхавӣ’’ти. тасма̄ двӣсу ан̃н̃атара̄йа патхавийа̄ бхавитаббам̣, винайавиниччхайе ча сампатте гарукейева т̣ха̄таббатта̄ на сакка̄ ¶ еттха ана̄паттийа̄ бхавитум̣. саббаччханна̄дӣсу пана упад̣д̣хе дуккат̣ам̣ йуттам̣ таттха та̄дисасса дуккат̣аваттхуно саббха̄ва̄.
‘‘поккхаран̣им̣ кхан̣а̄’’ти вадати, ват̣т̣атӣти ‘‘имасмим̣ ока̄се’’ти анийаметва̄ вуттатта̄ ват̣т̣ати. ‘‘имам̣ валлим̣ кхан̣а̄’’ти вуттепи патхавӣкхан̣анам̣ сандха̄йа паваттавоха̄ратта̄ имина̄ва сиккха̄падена а̄патти, на бхӯтага̄мапа̄табйата̄йа. кут̣ехӣти гхат̣ехи. танукакаддамоти удакамиссакакаддамо. со ча удакагатикатта̄ ват̣т̣ати. омакача̄тума̄санти ӯнача̄тума̄сам̣. оват̣т̣ханти девена оват̣т̣хам̣. акатапаббха̄рети авал̣ан̃джанат̣т̣ха̄надассанаттхам̣ вуттам̣. та̄дисе хи ваммикасса саббха̄воти. мӯсикуккурам̣ на̄ма мӯсика̄хи кхан̣итва̄ бахи катапам̣сура̄си. есева найоти омакача̄тума̄саоват̣т̣хойева ват̣т̣атӣти аттхо.
екадивасампи на ват̣т̣атӣти оват̣т̣хаекадиваса̄тиккантопи викопетум̣ на ват̣т̣ати. ‘‘хет̣т̣ха̄бхӯмисамбандхепи ча гокан̣т̣аке бхӯмито чхиндитва̄ уддхам̣ т̣хитатта̄ аччуггатаматтхакато чхиндитва̄ гахетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. сакат̣т̣ха̄не атит̣т̣хама̄нам̣ катва̄ па̄дехи маддитва̄ чхиндитва̄ а̄лол̣итакаддамампи гахетум̣ ват̣т̣ати. татоти тато пура̄н̣асена̄санато. ит̣т̣хакам̣ ган̣ха̄мӣтиа̄ди суддхачиттам̣ сандха̄йа вуттам̣. удакена̄ти уджукам̣ а̄ка̄сатойева патанакаудакена. ‘‘саче пана ан̃н̃аттха пахаритва̄ патитена удакена темитам̣ хоти, ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. учча̄летва̄ти уккхипитва̄. тена ападесена̄ти тена лесена.
87-88. ависайатта̄ ¶ ана̄паттӣти еттха сачепи нибба̄петум̣ сакка̄ хоти, пат̣хамам̣ суддхачиттена диннатта̄ ‘‘дахатӯ’’ти саллаккхетва̄пи тит̣т̣хати, ана̄патти. оват̣т̣хам̣ чханнанти пат̣хамам̣ оват̣т̣хам̣ паччха̄ чханнам̣. сесам̣ утта̄намева. джа̄тапатхавӣ, патхавӣсан̃н̃ита̄, кхан̣анакхан̣а̄пана̄нам̣ ан̃н̃атаранти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
патхавӣкхан̣анасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хито муса̄ва̄давагго пат̣хамо.
2. бхӯтага̄мавагго
1. бхӯтага̄масиккха̄падаван̣н̣ана̄
89. сена̄санаваггасса ¶ пат̣хаме ниггахетум̣ асакконтоти сандха̄ретум̣ асакконто. имина̄ пана вачанена да̄ракасса таттха упанӣтабха̄во тена ча дит̣т̣хабха̄во вуттойева̄ти дат̣т̣хаббам̣. тена хи бхиккхуна̄ там̣ руккхам̣ чхиндитум̣ а̄раддхе таттха ниббатта̄ ека̄ тарун̣апутта̄ девадхӣта̄ путтам̣ ан̇кена̄да̄йа т̣хита̄ там̣ йа̄чи ‘‘ма̄ ме са̄ми вима̄нам̣ чхинди, на саккхисса̄ми путтакам̣ а̄да̄йа ана̄ва̄са̄ вичариту’’нти. со ‘‘ахам̣ ан̃н̃аттха ӣдисам̣ руккхам̣ на лабхисса̄мӣ’’ти тасса̄ вачанам̣ на̄дийи. са̄ ‘‘имампи та̄ва да̄ракам̣ олокетва̄ орамиссатӣ’’ти путтам̣ руккхаса̄кха̄йа т̣хапеси. со бхиккху уккхиттам̣ пхарасум̣ сандха̄ретум̣ асакконто да̄ракасса ба̄хам̣ чхинди. еван̃ча сайито вима̄не сайито на̄ма хотӣти катва̄ вуттам̣ ‘‘руккхат̣т̣хакадиббавима̄не нипаннасса̄’’ти.
руккхат̣т̣хакадиббавима̄нети ча са̄кхат̣т̣хакавима̄нам̣ сандха̄йа вуттам̣. руккхасса упари ниббаттан̃хи вима̄нам̣ руккхапат̣ибаддхатта̄ ‘‘руккхат̣т̣хакавима̄на’’нти вуччати. са̄кхат̣т̣хакавима̄нам̣ пана саббаса̄кха̄саннисситам̣ хутва̄ тит̣т̣хати. таттха йам̣ руккхат̣т̣хакавима̄нам̣ хоти, там̣ йа̄ва руккхасса мӯламаттампи тит̣т̣хати, та̄ва на нассати. са̄кхат̣т̣хакавима̄нам̣ пана са̄кха̄су бхиджджама̄на̄су таттха таттхева бхиджджитва̄ саббаса̄кха̄су бхинна̄су саббам̣ бхиджджати, идампи ча вима̄нам̣ са̄кхат̣т̣хакам̣, тасма̄ руккхе чхинне там̣ вима̄нам̣ саббасо винат̣т̣хам̣, тенева са̄ девата̄ бхагавато сантика̄ ладдхе ан̃н̃асмим̣ вима̄не васи. ба̄хум̣ тханамӯлейева чхиндӣти ам̣сена саддхим̣ ¶ ба̄хам̣ чхинди. имина̄ ча руккхадевата̄нам̣ гатта̄ни чхиджджанти, на ча̄тумаха̄ра̄джика̄дӣнам̣ вийа аччхеджджа̄нӣти дат̣т̣хаббам̣. руккхадхаммети руккхапакатийам̣, руккхасабха̄вети аттхо. руккха̄нам̣ вийа чхедана̄дӣсу акуппанан̃хи руккхадхаммо на̄ма.
уппатитанти уппаннам̣. бхантанти дха̄вантам̣. ва̄райети нигган̣хеййа. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ на̄ма чхеко са̄ратхи ативегена дха̄вантам̣ ратхам̣ ниггахетва̄ йатхиччхакам̣ песети, евам̣ йо пуггало уппаннам̣ ¶ кодхам̣ ва̄райе нигган̣хитум̣ саккоти, тамахам̣ са̄ратхим̣ брӯми. итаро пана ра̄джаупара̄джа̄дӣнам̣ ратхаса̄ратхиджано расмигга̄хо на̄ма хоти, на уттамаса̄ратхӣти.
дутийага̄тха̄йа пана айаматтхо – йоти (су. ни. ат̣т̣ха. 1.1) йо йа̄дисо кхаттийакула̄ ва̄ паббаджито бра̄хман̣акула̄ ва̄ паббаджито наво ва̄ маджджхимо ва̄ тхеро ва̄. уппатитанти уддхамуддхам̣ патитам̣, гатам̣ паваттанти аттхо, уппаннанти вуттам̣ хоти. кодханти ‘‘анаттхам̣ ме чаратӣти а̄гха̄то джа̄йатӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 3.340; а. ни. 9.29) найена сутте вутта̄нам̣ наваннам̣, ‘‘аттхам̣ ме на чаратӣ’’тиа̄дӣнан̃ча таппат̣ипаккхато сиддха̄нам̣ наваннамева̄ти ат̣т̣ха̄расаннам̣ кха̄н̣укан̣т̣ака̄дина̄ ат̣т̣ха̄нена саддхим̣ екӯнавӣсатийа̄ а̄гха̄таваттхӯнам̣ ан̃н̃атара̄гха̄таваттхусамбхавам̣ а̄гха̄там̣. висат̣анти виттхатам̣. саппависанти саппасса висам̣. ива̄ти опаммавачанам̣. и-ка̄ралопам̣ катва̄ ва-иччева вуттам̣. осадхехӣти агадехи. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ висатикиччхако веджджо саппена дат̣т̣хо саббам̣ ка̄йам̣ пхаритва̄ т̣хитам̣ висат̣ам̣ саппависам̣ мӯлакхандхатачапаттапуппха̄дӣнам̣ ан̃н̃атарехи, на̄на̄бхесаджджехи пайоджетва̄ катехи ва̄ осадхехи кхиппамева винеййа, евамева йо йатха̄вуттена а̄гха̄таваттхуна̄ уппатитам̣ читтасанта̄нам̣ бйа̄петва̄ т̣хитам̣ кодхам̣ винайанупа̄йесу тадан̇гавинайа̄дӣсу йена кеначи упа̄йена винети на̄дхива̄сети паджахати винодети бйантим̣ кароти, со бхиккху джаха̄ти орапа̄рам̣. со евам̣ кодхам̣ виненто бхиккху йасма̄ кодхо татийамаггена саббасо пахӣйати, тасма̄ орапа̄расан̃н̃ита̄ни пан̃чорамбха̄гийасам̣йоджана̄ни джаха̄тӣти. ависесена хи па̄ранти тӣрасса на̄мам̣, тасма̄ ора̄ни ча та̄ни сам̣са̄раса̄гарасса па̄рабхӯта̄ни ча̄ти катва̄ ‘‘орапа̄ра’’нти вуччати.
атха ¶ ва̄ йо уппатитам̣ винети кодхам̣ висат̣ам̣ саппависам̣ва осадхехи, со татийамаггена саббасо кодхам̣ винетва̄ ана̄га̄мипхале т̣хито бхиккху джаха̄ти орапа̄рам̣. таттха оранти сакаттабха̄во. па̄ранти параттабха̄во. орам̣ ва̄ чха аджджхаттика̄ни а̄йатана̄ни, па̄рам̣ чха ба̄хира̄йатана̄ни. татха̄ орам̣ мануссалоко, па̄рам̣ девалоко. орам̣ ка̄мадха̄ту, па̄рам̣ рӯпа̄рӯпадха̄ту. орам̣ ка̄марӯпабхаво, па̄рам̣ арӯпабхаво. орам̣ аттабха̄во, па̄рам̣ аттабха̄васукхупакаран̣а̄ни. еваметасмим̣ орапа̄ре чатуттхамаггена чхандара̄гам̣ паджаханто ‘‘джаха̄ти орапа̄ра’’нти вуччати. еттха ча кин̃ча̄пи ана̄га̄мино ка̄мара̄гасса пахӣнатта̄ идхаттабха̄ва̄дӣсу чхандара̄го ева наттхи, апича кхо панасса ван̣н̣аппака̄санаттхам̣ саббаметам̣ орапа̄рабхедам̣ сан̇гахетва̄ таттха чхандара̄гаппаха̄нена ‘‘джаха̄ти орапа̄ра’’нти вуттам̣.
ида̄ни ¶ тассаттхасса вибха̄ванаттха̄йа упамам̣ а̄ха ‘‘ураго джин̣н̣амиваттачам̣ пура̄н̣а’’нти. таттха урена гаччхатӣти ураго, саппассетам̣ адхивачанам̣. со дувидхо ка̄марӯпӣ ча ака̄марӯпӣ ча. ка̄марӯпӣпи дувидхо джаладжо тхаладжо ча. джаладжо джале ева ка̄марӯпам̣ лабхати, на тхале сан̇кхапа̄ладжа̄таке (джа̄. 2.17.143 а̄дайо) сан̇кхапа̄лана̄гара̄джа̄ вийа. тхаладжо тхале ева, на джале. со джаджджарабха̄вена джин̣н̣ам̣, чирака̄лата̄йа пура̄н̣ан̃ча̄ти сан̇кхам̣ гатам̣ тачам̣ джаханто чатуббидхена джахати саджа̄тийам̣ т̣хито джигуччханто нисса̄йа тха̄мена̄ти. саджа̄ти на̄ма саппаджа̄ти дӣгхаттабха̄во. урага̄ хи пан̃часу т̣ха̄несу саджа̄тим̣ на̄тиваттанти упапаттийам̣ чутийам̣ виссат̣т̣ханиддоккамане саджа̄тийа̄ метхунапат̣исеване джин̣н̣атача̄панайане ча̄ти. тасма̄ йада̄ тачам̣ джахати, тада̄ саджа̄тийам̣йева т̣хатва̄ джахати. саджа̄тийам̣ т̣хитопи ча джигуччханто джахати. джигуччханто на̄ма йада̄ упад̣д̣хат̣т̣ха̄не мутто хоти, упад̣д̣хат̣т̣ха̄не амутто оламбати, тада̄ нам̣ ат̣т̣ӣйанто джахати, евам̣ джигуччхантопи ча дан̣д̣антарам̣ ва̄ мӯлантарам̣ ва̄ па̄са̄н̣антарам̣ ва̄ нисса̄йа джахати. нисса̄йа джахантопи ча тха̄мам̣ джанетва̄ усса̄хам̣ каритва̄ вӣрийена ван̇кам̣ нан̇гут̣т̣хам̣ катва̄ пассасантова пхан̣ам̣ каритва̄ джахати. евам̣ джахитва̄ йенака̄мам̣ паккамати.
евамева айампи бхиккху орапа̄рам̣ джахитука̄мо чатуббидхена джахати саджа̄тийам̣ т̣хито джигуччханто нисса̄йа тха̄мена̄ти. саджа̄ти на̄ма бхиккхуно ‘‘арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄то’’ти (ма. ни. 2.351) вачанато сӣлам̣. тенева̄ха ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа ¶ наро сапан̃н̃о’’ти (сам̣. ни. 1.23, 192). еваметиссам̣ саджа̄тийам̣ т̣хито бхиккху там̣ сакаттабха̄ва̄дибхедам̣ орапа̄рам̣ джин̣н̣апура̄н̣аттачамива там̣ дуккхам̣ джанентам̣ таттха таттха а̄дӣнавадассанена джигуччханто калйа̄н̣амитте нисса̄йа адхиматтасамма̄ва̄йа̄масан̇кха̄там̣ тха̄мам̣ джанетва̄ ‘‘дивасам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа а̄варан̣ӣйехи дхаммехи читтам̣ парисодхетӣ’’ти (а. ни. 3.16; 4.37) вуттанайена раттиндивам̣ чхадха̄ вибхаджитва̄ гхат̣енто ва̄йаманто ураго вийа ван̇кам̣ нан̇гут̣т̣хам̣ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ ураго вийа пассасанто айампи аситхилапараккамата̄йа ва̄йаманто урагова пхан̣ам̣ каритва̄ айампи н̃а̄н̣авиппха̄рам̣ джанетва̄ урагова тачам̣ орапа̄рам̣ джахати, джахитва̄ ча ураго вийа охитатачо йенака̄мам̣ паккамати, айампи охитабха̄ро анупа̄дисесанибба̄надха̄тудисам̣ паккаматӣти.
90. бхавантӣти имина̄ вирул̣хамӯле нӣлабха̄вам̣ а̄паджджитва̄ вад̣д̣хама̄наке тарун̣агаччхе дассети. ахувунти имина̄ пана вад̣д̣хитва̄ т̣хите маханте руккхагаччха̄дике дассети. бхавантӣти имасса виваран̣ам̣ ‘‘джа̄йанти вад̣д̣хантӣ’’ти, ахувунти имасса ‘‘джа̄та̄ вад̣д̣хита̄’’ти. ра̄сӣти суддхат̣т̣хакадхаммасамӯхо. бхӯта̄нанти татха̄ладдхасаман̃н̃а̄нам̣ ат̣т̣хадхамма̄нам̣. ‘‘бхӯта̄нам̣ га̄мо’’ти вуттепи авайававинимуттасса ¶ самуда̄йасса абха̄вато бхӯтасан̃н̃ита̄ тейева тин̣аруккхалата̄дайо гайханти. ‘‘бхӯмийам̣ патит̣т̣хахитва̄ харитабха̄вама̄панна̄ руккхагаччха̄дайо девата̄хи париггайханти, тасма̄ бхӯта̄нам̣ нива̄сат̣т̣ха̄ната̄йа бхӯта̄нам̣ га̄мо’’типи ваданти. руккха̄дӣнанти а̄ди-саддена осадхигаччхалата̄дайо ведитабба̄.
нану ча руккха̄дайо читтарахитата̄йа на джӣва̄, читтарахитата̄ ча париппханда̄бха̄вато чхиннепи руханато висадисаджа̄тикабха̄вато чатуйониапарийа̄паннато ча ведитабба̄, вуд̣д̣хи пана пава̄л̣асила̄лаван̣а̄нампи виджджатӣти на тесам̣ джӣвабха̄ве ка̄ран̣ам̣, висайаггахан̣ан̃ча несам̣ парикаппана̄маттам̣ супанам̣ вийа чин̃ча̄дӣнам̣, татха̄ дохал̣а̄дайо, таттха касма̄ бхӯтага̄масса чхедана̄дипаччайа̄ па̄читтийам̣ вуттанти? саман̣аса̄руппато там̣нива̄сасатта̄нураккхан̣ато ¶ ча. тенева̄ха ‘‘джӣвасан̃н̃ино хи могхапуриса̄ манусса̄ руккхасми’’нтиа̄ди.
91. ‘‘мӯле джа̄йантӣ’’тиа̄дӣсу аттхо упари аттана̄ вуччама̄наппака̄рена сӣхал̣ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттоти а̄ха ‘‘евам̣ сантепи…пе… на саментӣ’’ти. виджа̄та-саддо идха ви-саддалопам̣ катва̄ ниддит̣т̣хоти а̄ха ‘‘виджа̄та̄нӣ’’ти. виджа̄та-саддо ча ‘‘виджа̄та̄ иттхӣ’’тиа̄дӣсу вийа пасӯтавачаноти а̄ха ‘‘пасӯта̄нӣ’’ти. пасӯти ча на̄меттха ниббаттапан̣н̣амӯлата̄ти а̄ха ‘‘ниббаттапан̣н̣амӯла̄нӣ’’ти. имина̄ имам̣ дӣпети ‘‘ниббаттапан̣н̣амӯла̄ни бӣджа̄ни бхӯтага̄масан̇кхамева гаччханти, тесу ча ваттама̄но бӣджаджа̄та-саддо рул̣хӣвасена руккха̄дӣсупи ваттатӣ’’ти. пуримасмим̣ аттхавикаппе пана бӣджехи джа̄та̄нам̣ руккхалата̄дӣнам̣йева бхӯтага̄мата̄ вутта̄.
та̄ни дассентоти та̄ни бӣджа̄ни дассенто. мӯлабӣджантиа̄дӣсу мӯламева бӣджам̣ мӯлабӣджам̣. сесесупи есева найо. пхал̣убӣджанти паббабӣджам̣. паччайантарасамава̄йе садисапхалуппаттийа̄ висесака̄ран̣абха̄вато вируханасаматтхе са̄рапхале нирул̣хо бӣджа-саддо. тадаттхасам̣сиддхийа̄ мӯла̄дӣсупи кесучи паваттатӣти мӯла̄дито ниваттанаттхам̣ екена бӣджасаддена висесетва̄ вуттам̣ ‘‘бӣджабӣджа’’нти ‘‘рӯпарӯпам̣, дуккхадуккха’’нти ча йатха̄. бӣджато ниббаттена бӣджам̣ дасситанти ка̄рийопача̄рена ка̄ран̣ам̣ дасситанти дӣпети.
92. бӣдже бӣджасан̃н̃ӣти еттха ка̄ран̣ӯпача̄рена ка̄рийам̣ вуттанти дассенто ‘‘таттха йатха̄’’тиа̄дима̄ха. бхӯтага̄мапаримочанам̣ катва̄ти бхӯтага̄мато мочетва̄, вийоджетва̄ти аттхо. йам̣ бӣджам̣ бхӯтага̄мо на̄ма хотӣти бӣджа̄ни ча та̄ни джа̄та̄ни ча̄ти вуттаматтхам̣ сандха̄йа вадати. таттха ¶ йам̣ бӣджанти йам̣ ниббаттапан̣н̣амӯлам̣ бӣджам̣. тасмим̣ бӣджети тасмим̣ бхӯтага̄масан̃н̃ите бӣдже. еттха ча бӣджаджа̄та-саддасса вийа рул̣хӣвасена руккха̄дӣсу бӣджа-саддассапи паватти ведитабба̄. йатха̄рутанти йатха̄па̄л̣и.
йаттха каттхачӣти мӯле агге маджджхе ва̄. сан̃чичча уккхипитум̣ на ват̣т̣атӣти еттха сачепи сарӣре лаггабха̄вам̣ джа̄нантова удакато ут̣т̣хахати, ‘‘там̣ уддхарисса̄мӣ’’ти сан̃н̃а̄йа абха̄вато ват̣т̣ати. уппа̄т̣ита̄нӣти уддхат̣а̄ни. бӣджага̄ме сан̇гахам̣ гаччхантӣти бхӯтага̄мато паримочитатта̄ вуттам̣. анантака-ггахан̣ена са̄сапаматтика̄ гахита̄. на̄ман̃хетам̣ тасса̄ сева̄ладжа̄тийа̄ ¶ . мӯлапан̣н̣а̄нам̣ асампун̣н̣атта̄ ‘‘асампун̣н̣абхӯтага̄мо на̄ма̄’’ти вуттам̣. абхӯтага̄мамӯлатта̄ти еттха бхӯтага̄мо мӯлам̣ ка̄ран̣ам̣ етасса̄ти бхӯтага̄мамӯло, бхӯтага̄масса ва̄ мӯлам̣ ка̄ран̣анти бхӯтага̄мамӯлам̣. бӣджага̄мо хи на̄ма бхӯтага̄мато самбхавати, бхӯтага̄масса ча ка̄ран̣ам̣ хоти, айам̣ пана та̄дисо на хотӣти ‘‘абхӯтага̄мамӯлатта̄’’ти вуттам̣. татрат̣т̣хакатта̄ вуттам̣ ‘‘со бӣджага̄мена сан̇гахито’’ти. идан̃ча ‘‘абхӯтага̄мамӯлатта̄’’ти еттха пат̣хамам̣ вуттааттхасамбхавато вуттам̣. кин̃ча̄пи хи та̄лана̄л̣икера̄дӣнам̣ кха̄н̣у уддхам̣ авад̣д̣ханато бхӯтага̄масса ка̄ран̣ам̣ на хоти, татха̄пи бхӯтага̄масан̇кхйупагатаниббаттапан̣н̣амӯлабӣджато самбхӯтатта̄ бхӯтага̄мато уппанно на̄ма хотӣти бӣджага̄мена сан̇гахам̣ гаччхати.
‘‘ан̇куре харите’’ти ватва̄ тамева вибха̄вети ‘‘нӣлапан̣н̣аван̣н̣е джа̄те’’ти, нӣлапан̣н̣асса ван̣н̣асадисе ван̣н̣е джа̄тети аттхо. ‘‘нӣлаван̣н̣е джа̄те’’ти ва̄ па̄т̣хо гахетаббо. амӯлакабхӯтага̄ме сан̇гахам̣ гаччхатӣти на̄л̣икерасса а̄вен̣икам̣ катва̄ вадати. ‘‘па̄нӣйагхат̣а̄дӣнам̣ бахи сева̄ло удаке ат̣т̣хитатта̄ бӣджага̄ма̄нуломатта̄ ча дуккат̣аваттхӯ’’ти ваданти. кан̣н̣акампи аббоха̄рикамева̄ти нӣлаван̣н̣ампи аббоха̄рикамева. селеййакам̣ на̄ма сила̄йа самбхӯта̄ ека̄ сугандхаджа̄ти. ‘‘руккхаттачам̣ викопетӣти вуттатта̄ руккхе джа̄там̣ йам̣ кин̃чи чхаттакам̣ руккхаттачам̣ авикопетва̄ маттхакато чхиндитва̄ гахетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. руккхато муччитва̄ тит̣т̣хатӣти еттха ‘‘йадипи кин̃чиматтам̣ руккхе аллӣна̄ хутва̄ тит̣т̣хати, руккхато гайхама̄но пана руккхаччхавим̣ на викопети, ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. алларуккхато на ват̣т̣атӣти еттха̄пи руккхаттачам̣ авикопетва̄ маттхакато таччхетва̄ гахетум̣ ват̣т̣атӣти ведитаббам̣. хаттхакуккуччена̄ти хаттха̄нам̣ асам̣йатабха̄вена, хаттхача̄паллена̄ти вуттам̣ хоти. па̄нӣйам̣ на ва̄сетаббанти идам̣ аттано аттха̄йа на̄митам̣ сандха̄йа вуттам̣. кевалам̣ анупасампаннасса аттха̄йа на̄мите пана паччха̄ тато лабхитва̄ на ва̄сетаббанти ¶ наттхи. ‘‘йесам̣ руккха̄нам̣ са̄кха̄ рухатӣти вуттатта̄ йесам̣ са̄кха̄ на рухати, таттха каппийакаран̣акиччам̣ наттхӣ’’ти ваданти.
93. пан̃чахи ¶ саман̣акаппехӣти пан̃чахи саман̣авоха̄рехи. кин̃ча̄пи хи бӣджа̄нам̣ аггина̄ пхут̣т̣хаматтена накха̄дӣхи виликханаматтена ча авирул̣хӣдхаммата̄ на хоти, татха̄пи евам̣ катейева саман̣а̄нам̣ каппатӣти аггипариджита̄дайо саман̣авоха̄ра̄ на̄ма джа̄та̄, тасма̄ техи саман̣авоха̄рехи каран̣абхӯтехи пхалам̣ парибхун̃джитум̣ ануджа̄на̄мӣти адхиппа̄йо. абӣджаниббат̣т̣абӣджа̄нипи саман̣а̄нам̣ каппантӣти пан̃н̃аттапан̣н̣аттибха̄вато саман̣авоха̄ра̄иччева сан̇кхам̣ гата̄ни. атха ва̄ аггипариджита̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ каппийабха̄ватойева пан̃чахи саман̣акаппийабха̄васан̇кха̄техи ка̄ран̣ехи пхалам̣ парибхун̃джитум̣ ануджа̄на̄мӣти еваметтха адхиппа̄йо ведитаббо. аггипариджитантиа̄дӣсу ‘‘паричита’’нтипи пат̣ханти. абӣджам̣ на̄ма тарун̣амбапхала̄ди. ниббат̣т̣абӣджам̣ на̄ма амбапанаса̄ди, йам̣ бӣджам̣ ниббат̣т̣етва̄ висум̣ катва̄ парибхун̃джитум̣ сакка̄ хоти. ‘‘каппийа’’нти ватва̄ва ка̄таббанти йо каппийам̣ кароти, тена каттабба̄ка̄рассева вуттатта̄ бхиккхуна̄ авуттепи ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти на гахетаббам̣. пуна ‘‘каппийам̣ ка̄ретабба’’нти ка̄ра̄панасса пат̣хамамева катхитатта̄ бхиккхуна̄ ‘‘каппийам̣ карохӣ’’ти вуттейева анупасампаннена ‘‘каппийа’’нти ватва̄ аггипариджита̄ди ка̄таббанти гахетаббам̣. ‘‘каппийанти вачанам̣ пана йа̄йа ка̄йачи бха̄са̄йа ваттум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. ‘‘каппийанти ватва̄ва ка̄табба’’нти вачанато пат̣хамам̣ ‘‘каппийа’’нти ватва̄ паччха̄ аггиа̄дина̄ пхусана̄ди ка̄таббанти ведитаббам̣. ‘‘пат̣хамам̣ аггим̣ никкхипитва̄ накха̄дина̄ ва̄ виджджхитва̄ там̣ ануддхаритва̄ва ‘каппийа’нти ваттумпи ват̣т̣атӣ’’ти ваданти.
екасмим̣ бӣдже ва̄тиа̄дӣсу ‘‘екам̣йева ка̄ремӣти адхиппа̄йе сатипи ека̄баддхатта̄ саббам̣ катамева хотӣ’’ти ваданти. да̄рум̣ виджджхатӣти еттха ‘‘джа̄нитва̄пи виджджхати ва̄ виджджха̄пети ва̄, ват̣т̣атийева̄’’ти ваданти. бхаттаситтхе виджджхатӣти еттха̄пи есева найо. ‘‘там̣ виджджхати, на ват̣т̣атӣти раджджуа̄дӣнам̣ бха̄джанагатикатта̄’’ти ваданти. маричапакка̄дӣхи миссетва̄ти еттха бхаттаситтхасамбандхавасена ека̄баддхата̄ ведитабба̄, на пхала̄нам̣йева ан̃н̃аман̃н̃ам̣ самбандхавасена. бхинда̄петва̄ каппийам̣ ка̄ра̄петаббанти бӣджато муттасса кат̣а̄хасса бха̄джанагатикатта̄ вуттам̣.
никкха̄метунти там̣ бхиккхум̣ никкха̄метум̣. ‘‘саче етасса анулома’’нти сена̄санараккхан̣аттха̄йа анун̃н̃а̄тампи пат̣аггида̄на̄дим̣ аттана̄пи ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти ¶ еттакенева идампи етасса ануломанти евамадхиппа̄йо сийа̄. пат̣аггида̄нам̣ париттакаран̣ан̃ча аттано парасса ва̄ ¶ сена̄санараккхан̣аттха̄йа ват̣т̣атийева. тасма̄ саче тасса суттасса етам̣ ануломам̣ сийа̄, аттано на ват̣т̣ати, ан̃н̃асса ват̣т̣атӣти айам̣ висесо куто лаббхатӣти а̄ха ‘‘аттано на ват̣т̣ати…пе… на сакка̄ ладдху’’нти. сесаметтха утта̄намева. бхӯтага̄мо, бхӯтага̄масан̃н̃ита̄, викопанам̣ ва̄ викопа̄панам̣ ва̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
бхӯтага̄масиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ан̃н̃ава̄дакасиккха̄падаван̣н̣ана̄
94-98. дутийе ан̃н̃ам̣ вачананти йам̣ чодакена чудитакасса досавибха̄ванавачанам̣ вуттам̣, там̣ тато ан̃н̃енева вачанена пат̣ичарати. атха ва̄ ан̃н̃енан̃н̃ам̣ пат̣ичаратӣти ан̃н̃ена ка̄ран̣ена ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣ам̣ пат̣ичаратӣти еваметтха аттхо ведитаббо, йам̣ чодакена чудитакасса досавибха̄ванака̄ран̣ам̣ вуттам̣, тато ан̃н̃ена чодана̄йа амӯлакабха̄вадӣпакена ка̄ран̣ена пат̣ичаратӣти вуттам̣ хоти. пат̣ичаратӣти ча пат̣иччха̄данавасена чарати, паваттатӣти аттхо. пат̣иччха̄данаттхо ева ва̄ чарати-саддо анекаттхатта̄ дха̄тӯнам̣. тена̄ха ‘‘пат̣иччха̄детӣ’’ти. ко а̄паннотиа̄дина̄ па̄л̣ийам̣ чоданам̣ ависсаджджетва̄ виккхепа̄паджджанавасена ан̃н̃ена ан̃н̃ам̣ пат̣ичаран̣ам̣ дасситам̣. апарампи пана чоданам̣ виссаджджетва̄ бахиддха̄ катха̄апана̄мавасена паваттам̣ па̄л̣имуттакам̣ ан̃н̃енан̃н̃ам̣ пат̣ичаран̣ам̣ ведитаббам̣. ‘‘иттханна̄мам̣ а̄паттим̣ а̄панносӣ’’ти пут̣т̣хо ‘‘па̄т̣алипуттам̣ гатомхӣ’’ти ватва̄ пуна ‘‘на тава па̄т̣алипуттагаманам̣ пуччха̄ма, а̄паттим̣ пуччха̄ма̄’’ти вутте ‘‘тато ра̄джагахам̣ гатомхӣ’’ти ватва̄ ‘‘ра̄джагахам̣ ва̄ йа̄хи бра̄хман̣агахам̣ ва̄, а̄паттим̣ а̄панносӣ’’ти вутте ‘‘таттха ме сӯкарамам̣сам̣ ладдха’’нтиа̄дӣни ватва̄ва катхам̣ бахиддха̄ виккхипантопи хи ‘‘ан̃н̃енан̃н̃ам̣ пат̣ичарати’’ччева сан̇кхам̣ гаччхати.
йадетам̣ ан̃н̃ена ан̃н̃ам̣ пат̣ичаран̣авасена паваттавачанам̣, тадева пуччхитаматтхам̣ т̣хапетва̄ ан̃н̃ам̣ вадатӣти ан̃н̃ава̄даканти а̄ха ‘‘ан̃н̃енан̃н̃ам̣ пат̣ичаран̣ассетам̣ на̄ма’’нти. тун̣хӣбхӯтассетам̣ на̄манти тун̣хӣбха̄вассетам̣ на̄мам̣, айамева ва̄ па̄т̣хо. ан̃н̃ава̄дакам̣ а̄ропетӯти ан̃н̃ава̄дакакаммам̣ а̄ропету, ан̃н̃ава̄дакаттам̣ ¶ ва̄ ида̄ни карийама̄нена каммена а̄ропетӯти аттхо. вихесакам̣ а̄ропетӯти еттха̄пи вихесакакаммам̣ вихесакабха̄вам̣ ва̄ а̄ропетӯти еваматтхо дат̣т̣хаббо.
ана̄ропите ан̃н̃ава̄даке вуттадуккат̣ам̣ па̄л̣ийам̣ а̄гатаан̃н̃енан̃н̃ам̣пат̣ичаран̣авасена йуджджати ¶ . ат̣т̣хакатха̄йам̣ а̄гатена пана па̄л̣имуттакаан̃н̃енан̃н̃ам̣пат̣ичаран̣авасена ана̄ропите ан̃н̃ава̄даке муса̄ва̄дена па̄читтийам̣, а̄ропите имина̄ва па̄читтийанти ведитаббам̣. кечи пана ‘‘а̄ропите ан̃н̃ава̄даке муса̄ва̄дена имина̄ ча па̄читтийадвайам̣ хотӣ’’ти ваданти, там̣ вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣. йа̄ са̄ а̄дикаммикасса ана̄патти вутта̄, са̄пи па̄л̣ийам̣ а̄гатаан̃н̃енан̃н̃ам̣пат̣ичаран̣авасена вутта̄ти дат̣т̣хабба̄, имина̄ сиккха̄падена ана̄паттидассанаттхам̣ ва̄. сесам̣ утта̄намева. дхаммакаммена а̄ропитата̄, а̄паттийа̄ ва̄ ваттхуна̄ ва̄ ануйун̃джийама̄ната̄, чха̄детука̄мата̄йа ан̃н̃енан̃н̃ам̣ пат̣ичаран̣ам̣ ва̄ тун̣хӣбха̄во ва̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
ан̃н̃ава̄дакасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. уджджха̄панакасиккха̄падаван̣н̣ана̄
103. татийе дха̄тупа̄т̣хе джхе-саддо чинта̄йам̣ пат̣хитоти а̄ха ‘‘ла̄макато ва̄ чинта̄пентӣ’’тиа̄ди. айамева ча анекаттхатта̄ дха̄тӯнам̣ олоканаттхопи хотӣти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘аккхара̄йа ва̄четӣ’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 46) вийа ‘‘чханда̄йа̄’’ти лин̇гавипалла̄савасена вуттанти а̄ха ‘‘чхандена̄’’ти.
105. йена вачанена̄ти йена ‘‘чханда̄йа иттханна̄мо идам̣ на̄ма каротӣ’’тиа̄дивачанена. йена ча кхиййантӣти йена ‘‘чханда̄йа иттханна̄мо’’тиа̄дивачанена таттха таттха бхиккхӯнам̣ саванӯпача̄ре т̣хатва̄ аван̣н̣ам̣ пака̄сенти.
106. ан̃н̃ам̣ анупасампаннам̣ уджджха̄петӣти ан̃н̃ена анупасампаннена уджджха̄пети. тасса ва̄ там̣ сантике кхиййатӣти тасса анупасампаннасса сантике ¶ там̣ сан̇гхена самматам̣ упасампаннам̣ кхиййати, аван̣н̣ам̣ ваданто ва̄ пака̄сети. анупасампаннам̣ сан̇гхена самматанти еттха самматапуббо самматоти вутто. тена̄ха ‘‘кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди. йасма̄ уджджха̄панам̣ кхиййанан̃ча муса̄ва̄давасенева паваттам̣, тасма̄ а̄дикаммикасса ана̄паттӣти па̄читтийат̣т̣ха̄не дуккат̣ат̣т̣ха̄не ча имина̄ва ана̄паттидассанаттхам̣ вуттанти гахетаббам̣. еван̃ча катва̄ уджджха̄пентасса кхиййантасса ча екаккхан̣е две две а̄паттийо хонтӣти а̄паннам̣. атха ва̄ ӣдисам̣ сиккха̄падам̣ муса̄ва̄дато пат̣хамам̣ пан̃н̃аттанти гахетаббам̣. сесаметтха утта̄намева. дхаммакаммена самматата̄, упасампанната̄, агатигамана̄бха̄во ¶ , тасса аван̣н̣ака̄мата̄, йасса сантике вадати, тасса упасампанната̄, уджджха̄панам̣ ва̄ кхиййанам̣ ва̄ти има̄ни панеттха чха ан̇га̄ни.
уджджха̄панакасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. пат̣хамасена̄санасиккха̄падаван̣н̣ана̄
108-110. чатуттхе химавассена̄ти химамева вуттам̣. апан̃н̃а̄тети аппатӣте, аппасиддхети аттхо. ‘‘ман̣д̣апе ва̄ руккхамӯле ва̄ти вачанато виват̣ан̇ган̣епи никкхипитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. гочараппасута̄ти гочарат̣т̣ха̄нам̣ пат̣ипанна̄. ‘‘ат̣т̣ха ма̄се’’ти имина̄ васса̄нам̣ ча̄тума̄сам̣ чепи дево на вассати, пат̣иккхиттамева̄ти а̄ха ‘‘ат̣т̣ха ма̄сети вачанато…пе… никкхипитум̣ на ват̣т̣атийева̄’’ти. таттха чатта̄ро ма̄сети васса̄насса чатта̄ро ма̄се. авассикасан̇кетети имина̄ анун̃н̃а̄тепи ат̣т̣ха ма̄се йаттха хеманте дево вассати, таттха апарепи чатта̄ро ма̄са̄ пат̣иккхитта̄ти а̄ха ‘‘авассикасан̇кетети вачанато’’тиа̄ди. имина̄ имам̣ дӣпети ‘‘йасмим̣ десе хеманте дево вассати, таттха ат̣т̣ха ма̄се пат̣иккхипитва̄ чатта̄ро ма̄са̄ анун̃н̃а̄та̄. йаттха пана васса̄нейева вассати, таттха чатта̄ро ма̄се пат̣иккхипитва̄ ат̣т̣ха ма̄са̄ анун̃н̃а̄та̄’’ти.
имина̄ва найена маджджхимападесе йаттха хеманте химавассам̣ вассати, таттха̄пи ат̣т̣хева ма̄са̄ пат̣иккхитта̄ти ведитабба̄. тасма̄ васса̄нака̄ле пакатиаджджхока̄се овассакаман̣д̣апе руккхамӯле ча сантхаритум̣ на ват̣т̣ати, хемантака̄ле пакатиаджджхока̄се овассакаман̣д̣апа̄дӣсупи ват̣т̣ати. тан̃ча ¶ кхо йаттха химавассена сена̄санам̣ на темати, гимхака̄лепи пакатиаджджхока̄са̄дӣсу ват̣т̣атийева, тан̃ча кхо ака̄ламегха̄дассане, ка̄ка̄дӣнам̣ нибаддхава̄саруккхамӯле пана када̄чипи на ват̣т̣атӣти еваметтха виниччхайо ведитаббо.
иман̃ча пана аттхависесам̣ гахетва̄ бхагавата̄ пат̣хамамева сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттанти висум̣ анупан̃н̃атти на вутта̄. тенева хи ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. пат̣хамасена̄санасиккха̄падаван̣н̣ана̄) вуттам̣ ‘‘ити йаттха ча йада̄ ча сантхаритум̣ на ват̣т̣ати, там̣ саббамидха аджджхока̄сасан̇кхамева гата’’нти. атха ва̄ ависесена аджджхока̄се сантхаран̣асантхара̄пана̄ни пат̣иккхипитва̄ ‘‘ӣдисе ка̄ле ӣдисе ча падесе т̣хапетха̄’’ти ануджа̄нанаматтенева аланти на сиккха̄паде ¶ висум̣ анупан̃н̃атти уддхат̣а̄ти ведитабба̄. парива̄ре (пари. 65-67) пана имассева сиккха̄падасса анурӯпавасена пан̃н̃аттатта̄ ‘‘ека̄ анупан̃н̃аттӣ’’ти вуттам̣.
навава̄йимо сӣгхам̣ на нассатӣти а̄ха ‘‘навава̄йимо ва̄’’ти. онаддхакоти чаммена онаддхо. уккат̣т̣хааббхока̄сикоти идам̣ тасса паривитаккадассанаматтам̣, уккат̣т̣хааббхока̄сикасса пана чӣваракут̣и на ват̣т̣атӣти наттхи. ка̄йа̄нугатикатта̄ти бхиккхуно таттхева саннихитабха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. имина̄ ча тасмим̣йева ка̄ле ана̄патти вутта̄, чӣваракут̣ито никкхамитва̄ пана ан̃н̃аттха гаччхантасса пин̣д̣а̄йа пависантассапи а̄паттийева. ‘‘йасма̄ пана да̄йакехи да̄нака̄лейева сахассаггханакампи камбалам̣ ‘па̄дапун̃чханим̣ катва̄ парибхун̃джатха̄’ти диннам̣ татхева парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати, тасма̄ ‘имам̣ ман̃чапӣт̣ха̄дисена̄санам̣ аббхока̄сепи йатха̄сукхам̣ парибхун̃джатха̄’ти да̄йакехи диннам̣ че, саббасмимпи ка̄ле аббхока̄се никкхипитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. песетва̄ гантаббанти еттха ‘‘йо бхиккху имам̣ т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ васати, тасса детха̄’’ти ватва̄ песетаббам̣.
вала̄хака̄нам̣ анут̣т̣хитабха̄вам̣ саллаккхетва̄ти имина̄ ча гимха̄непи мегхе ут̣т̣хите ман̃чапӣт̣ха̄дим̣ йам̣кин̃чи сена̄санам̣ аджджхока̄се никкхипитум̣ на ват̣т̣атӣти дӣпитанти ведитаббам̣. ‘‘па̄дат̣т̣ха̄на̄бхимукха̄ти нисӣданта̄нам̣ па̄дапатанат̣т̣ха̄на̄бхимукха’’нти кечи. ‘‘саммаджджантасса па̄дат̣т̣ха̄на̄бхимукха’’нти апаре. ‘‘бахи ва̄лука̄йа агамананимиттам̣ па̄дат̣т̣ха̄на̄бхимукха̄ ва̄лика̄ харитабба̄ти вутта’’нти еке ¶ . качаварам̣ хаттхехи гахетва̄ бахи чхат̣т̣етаббанти имина̄ качаварам̣ чхад̣д̣есса̄мӣти ва̄лика̄ на чхад̣д̣етабба̄ти дӣпети.
111. анто сам̣вет̣хетва̄ баддханти еракапатта̄дӣхи вен̣им̣ катва̄ та̄йа вен̣ийа̄ убхосу пассесу виттхатат̣т̣ха̄несу бахум̣ вет̣хетва̄ тато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва маджджхат̣т̣ха̄нам̣, та̄ва анто а̄кад̣д̣ханавасена вет̣хетва̄ маджджхе сан̇кхипитва̄ тирийам̣ таттха таттха бандхитва̄ катам̣. каппам̣ лабхитва̄ти гаччха̄ти вуттавачанена каппам̣ лабхитва̄. тхерасса хи а̄н̣аттийа̄ гаччхантасса ана̄патти. пуриманайенева̄ти ‘‘нисӣдитва̄ сайам̣ гаччханто’’тиа̄дина̄ пуббе вуттанайенева. ан̃н̃аттха гаччхатӣти там̣ маггам̣ атиккамитва̄ ан̃н̃аттха гаччхати. лед̣д̣упа̄тупача̄рато бахи т̣хитатта̄ ‘‘па̄дуддха̄рена ка̄ретаббо’’ти вуттам̣, ан̃н̃аттха гаччхантасса пат̣хамапа̄дуддха̄ре дуккат̣ам̣, дутийапа̄дуддха̄ре па̄читтийанти аттхо. па̄катикам̣ акатва̄ти аппат̣иса̄метва̄. антарасаннипа̄тети антарантара̄ саннипа̄те.
а̄ва̄сика̄нам̣йева палибодхоти еттха а̄гантукехи а̄гантва̄ кин̃чи аватва̄ таттха нисиннепи ¶ а̄ва̄сика̄нам̣йева палибодхоти адхиппа̄йо. маха̄паччарива̄де пана ‘‘ан̃н̃есу а̄гантва̄ нисиннесӯ’’ти идам̣ амха̄канти ватва̄ ва̄ аватва̄ ва̄ нисиннесӯти адхиппа̄йо. маха̄ат̣т̣хакатха̄ва̄де ‘‘а̄паттӣ’’ти па̄читтийамева вуттам̣. маха̄паччарийам̣ пана сантхаран̣асантхара̄пане сати па̄читтийена бхавитаббанти ана̄н̣аттийа̄ пан̃н̃аттатта̄ дуккат̣ам̣ вуттам̣. ‘‘идам̣ усса̄ракасса, идам̣ дхаммакатхикасса̄’’ти висум̣ пан̃н̃аттатта̄ ана̄н̣аттийа̄ пан̃н̃аттепи па̄читтийенева бхавитаббанти адхиппа̄йена ‘‘тасмим̣ а̄гантва̄ нисинне тасса палибодхо’’ти вуттам̣. кечи пана ваданти ‘‘ана̄н̣аттийа̄ пан̃н̃аттепи дхаммакатхикасса анут̣т̣ха̄панӣйатта̄ па̄читтийена бхавитаббам̣, а̄гантукасса пана паччха̄ а̄гатехи вуд̣д̣хатарехи ут̣т̣ха̄петаббатта̄ дуккат̣ам̣ вутта’’нти.
112. бхӯмийам̣ аттхаритабба̄ти чимилика̄йа сати тасса̄ упари, асати суддхабхӯмийам̣ аттхаритабба̄. сӣхачамма̄дӣнам̣ парихаран̣ейева пат̣иккхепо ведитабботи имина̄ –
‘‘на ¶ , бхиккхаве, маха̄чамма̄ни дха̄ретабба̄ни сӣхачаммам̣ бйаггхачаммам̣ дӣпичаммам̣, йо дха̄реййа, а̄патти дуккат̣асса̄’’ти (маха̄ва. 255) –
евам̣ вутта̄йа кхандхакапа̄л̣ийа̄ адхиппа̄йам̣ вибха̄вети. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘антопи ман̃че пан̃н̃атта̄ни хонти, бахипи ман̃че пан̃н̃атта̄ни хонтӣ’’ти имасмим̣ ваттхусмим̣ сиккха̄падасса пан̃н̃аттатта̄ ман̃чапӣт̣хесу аттхаритва̄ парибхогойева пат̣иккхитто, бхӯматтхаран̣авасена парибхого пана аппат̣иккхиттоти. йади евам̣ ‘‘парихаран̣ейева пат̣иккхепо’’ти идам̣ касма̄ вуттанти? йатха̄ ‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, саббам̣ па̄са̄дапарибхога’’нти (чӯл̣ава. 320) вачанато пуггаликепи сена̄сане сена̄санапарибхогавасена нийамитам̣ суван̣н̣агхат̣а̄дикам̣ парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ама̄нампи кевалам̣ аттано сантакам̣ катва̄ парибхун̃джитум̣ на ват̣т̣ати, евамидам̣ бхӯматтхаран̣авасена парибхун̃джийама̄нампи аттано сантакам̣ катва̄ там̣ там̣ виха̄рам̣ харитва̄ парибхун̃джитум̣ на ват̣т̣атӣти дассанаттхам̣ ‘‘парихаран̣ейева пат̣иккхепо ведитаббо’’ти вуттам̣. да̄румайапӣт̣ханти пхалакамайамева пӣт̣хам̣ вуттам̣. па̄дакатхаликанти адхотапа̄дат̣т̣хапанакам̣. аджджхока̄се раджанам̣ пачитва̄…пе… пат̣иса̄метаббанти еттха тхеве асати раджанакамме нит̣т̣хите пат̣иса̄метаббам̣.
113. ‘‘бхиккху ва̄ са̄ман̣еро ва̄ а̄ра̄мико ва̄ ладжджӣ хотӣти вуттатта̄ аладжджим̣ а̄пуччхитва̄ гантум̣ на ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. ота̄пенто гаччхатӣти еттха ‘‘кин̃ча̄пи ‘еттакам̣ дӯрам̣ гантабба’нти париччхедо наттхи, татха̄пи лед̣д̣упа̄там̣ атиккамма на̄тидӯрам̣ гантабба’’нти ваданти. сесаметтха ¶ утта̄намева. ман̃ча̄дӣнам̣ сан̇гхиката̄, вутталаккхан̣е десе сантхаран̣ам̣ ва̄ сантхара̄панам̣ ва̄, апалибуддхата̄, а̄пада̄йа абха̄во, лед̣д̣упа̄та̄тиккамоти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. пат̣хамасена̄санасиккха̄падаван̣н̣ана̄) пана ана̄пуччхам̣ ва̄ гаччхеййа̄ти еттха ‘‘йо бхиккху ва̄ са̄ман̣еро ва̄ а̄ра̄мико ва̄ ладжджӣ хоти, аттано палибодхам̣ вийа ман̃н̃ати, татха̄рӯпам̣ ана̄пуччхитва̄ там̣ сена̄санам̣ тасса аниййа̄тетва̄ нирапеккхо гаччхати, тха̄мамаджджхимасса пурисасса лед̣д̣упа̄там̣ атиккамеййа, екена па̄дена лед̣д̣упа̄та̄тиккаме дуккат̣ам̣, дутийапа̄да̄тиккаме па̄читтийа’’нти ватва̄ ан̇гесупи нирапеккхата̄йа саддхим̣ чха ан̇га̄ни ¶ вутта̄ни. па̄л̣ийам̣ пана ат̣т̣хакатха̄йан̃ча ‘‘нирапеккхо гаччхатӣ’’ти айам̣ висесо на диссати. ‘‘ота̄пенто гаччхатӣ’’ти ча ота̄панависайе ева са̄пеккхагамане ана̄патти вутта̄. йади ан̃н̃аттха̄пи са̄пеккхагамане ана̄патти сийа̄, ‘‘ана̄патти са̄пеккхо гаччхатӣ’’ти ависесена ваттаббам̣ бхавеййа, тасма̄ вӣмам̣ситва̄ йуттатарам̣ гахетаббанти.
пат̣хамасена̄санасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. дутийасена̄санасиккха̄падаван̣н̣ана̄
116. дутийасена̄санасиккха̄паде еттакамева вуттанти ат̣т̣хакатха̄су вуттам̣. ‘‘идан̃ча ат̣т̣хакатха̄су татха̄вуттабха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣, ан̃н̃ампи та̄дисам̣ ман̃чапӣт̣хесу аттхаритам̣ паччаттхаран̣амева̄’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘паччаттхаран̣ам̣ на̄ма па̄ва̄ро коджавоти еттакамева̄’’ти нийаметва̄ вуттам̣, тасма̄ ган̣т̣хипадесу вуттам̣ имина̄ на самети, вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣. сена̄санатоти саббапаччхимасена̄санато. йо кочӣти тасса н̃а̄тако ва̄ ан̃н̃а̄тако ва̄ йо кочи.
117. паривен̣анти екекасса виха̄расса париккхепаббхантарам̣. курундат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттамеваттхам̣ сависесам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘кин̃ча̄пи вутто’’тиа̄ди а̄раддхам̣. ‘‘апариччханне ман̣д̣апе’’ти висум̣ йоджетаббам̣. тенева ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. дутийасена̄санасиккха̄падаван̣н̣ана̄) ‘‘апариччханнаман̣д̣апе ва̄ париччханне ва̄пи бахӯнам̣ саннипа̄табхӯте’’ти вуттам̣. бходжанаса̄ла̄йампи айам̣ висесо лаббхатийева. ваттаббам̣ наттхӣти висесетва̄ кин̃чи ваттаббам̣ наттхи. палуджджатӣти винассати. нассеййа̄ти чора̄дӣхи винассеййа.
118. йена ¶ ман̃чам̣ ва̄ пӣт̣хам̣ ва̄ винанти, там̣ ман̃чапӣт̣хакава̄нам̣. силуччайален̣анти силуччайе лен̣ам̣, паббатагуха̄ти аттхо. ‘‘сена̄санам̣ упачика̄хи кха̄йита’’нти имасмим̣ ваттхусмим̣ пан̃н̃аттатта̄ ваттхуанурӯпавасена ат̣т̣хакатха̄йам̣ упачика̄сан̇ка̄йа абха̄ве ана̄патти вутта̄. ваттаккхандхаке гамикаваттам̣ пан̃н̃апентена ¶ ‘‘сена̄санам̣ а̄пуччхитабба’’нти вуттатта̄ кевалам̣ итикаттабба̄ка̄раматтадассанаттхам̣ ‘‘а̄пуччханам̣ пана ватта’’нти вуттам̣, на пана ваттабхедена дуккат̣анти дассанаттхам̣. тенева андхакат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘сена̄санам̣ а̄пуччхитабба’’нти еттха ‘‘йам̣ па̄са̄н̣апит̣т̣хийам̣ ва̄ па̄са̄н̣аттхамбхесу ва̄ катасена̄санам̣ йаттха упачика̄ на̄роханти, там̣ ана̄пуччхантассапи ана̄паттӣ’’ти ваккхати, тасма̄ йам̣ вуттам̣ ган̣т̣хипаде ‘‘та̄дисе сена̄сане ана̄пуччха̄ гаччхантасса па̄читтийам̣ наттхи, гамикаваттавасена пана ана̄пуччха̄ гаччхато ваттабхедо хоти, тасма̄ дуккат̣ам̣ а̄паджджатӣ’’ти, там̣ на гахетаббам̣.
паччхимасса а̄бхогена мутти наттхӣти тасса паччхато гаччхантасса ан̃н̃асса абха̄вато вуттам̣. екам̣ ва̄ песетва̄ а̄пуччхитаббанти еттха гаманачиттасса уппаннат̣т̣ха̄нато ана̄пуччхитва̄ гаччхато дутийапа̄дуддха̄ре па̄читтийам̣. кин̃ча̄пи ман̃чам̣ ва̄ пӣт̣хам̣ ва̄ аджджхока̄се никкхипитва̄ гаччхантасса идха висум̣ а̄патти на вутта̄, татха̄пи ака̄ле аджджхока̄се ман̃чапӣт̣ха̄ни пан̃н̃апетва̄ гаччхантасса лед̣д̣упа̄та̄тиккаме пуримасиккха̄падена па̄читтийам̣, париккхепа̄тиккаме имина̄ дуккат̣анти ведитаббам̣. ‘‘ман̣д̣апе ва̄ руккхамӯле ва̄’’ти имина̄ аджджхока̄сопи сан̇гахитойева̄ти таттха̄пи дуккат̣ам̣ идха вуттамева̄ти дат̣т̣хаббам̣. сеййам̣ пана аджджхока̄се сантхаритва̄ гаччхантасса убхайенапи дуккат̣амева. ‘‘сан̇гхике виха̄ре сан̇гхикам̣йева сеййам̣ сантхаритва̄ паккамантасса па̄читтийам̣ вуттанти убхосу екекасмим̣ сан̇гхике дуккат̣а’’нти ваданти. сесаметтха утта̄намева. вутталаккхан̣асеййа̄, тасса̄ сан̇гхиката̄, вутталаккхан̣е виха̄ре сантхаран̣ам̣ ва̄ сантхара̄панам̣ ва̄, апалибуддхата̄, а̄пада̄йа абха̄во, анапеккхасса диса̄паккаманам̣, упача̄расӣма̄тиккамоти има̄ни панеттха сатта ан̇га̄ни.
дутийасена̄санасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. анупакхаджджасиккха̄падаван̣н̣ана̄
119-121. чхат̣т̣хе анупависитва̄ти самӣпам̣ пависитва̄. бахӯпака̄ратам̣ гун̣ависит̣т̣хатан̃ча саллаккхентоти ¶ бхан̣д̣а̄га̄рикасса бахӯпака̄ратам̣ дхаммакатхика̄дӣнам̣ гун̣ависит̣т̣хатан̃ча саллаккхенто. саманта̄ дийад̣д̣хо хаттхоти маджджхе пан̃н̃аттаман̃чапӣт̣хам̣ сандха̄йа вуттам̣.
122. упача̄рам̣ ¶ т̣хапетва̄ти вутталаккхан̣ам̣ упача̄рам̣ т̣хапетва̄. екавиха̄рети екасмим̣ сена̄сане. екапаривен̣ети тасса виха̄расса париккхепаббхантаре. ‘‘гила̄но пависатӣтиа̄дӣсу ана̄паттика̄ран̣асаббха̄вато гила̄на̄дита̄йа пависисса̄мӣти упача̄рам̣ пависантасса сатипи самба̄дхетука̄мата̄йа ана̄патти вутта̄йева̄’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. еван̃ча сати агила̄на̄дибха̄вопи висум̣ ан̇гесу ваттаббо сийа̄, ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. анупакхаджджасиккха̄падаван̣н̣ана̄) пана ‘‘сан̇гхикавиха̄рата̄, анут̣т̣ха̄панӣйабха̄ваджа̄нанам̣, самба̄дхетука̄мата̄, упача̄ре нисӣданам̣ ва̄ нипаджджанам̣ ва̄ти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄нӣ’’ти еттакамева вуттам̣, тасма̄ вӣмам̣ситаббам̣.
анупакхаджджасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. никкад̣д̣ханасиккха̄падаван̣н̣ана̄
126. саттаме кот̣т̣хака̄нӣти два̄ракот̣т̣хака̄ни. ‘‘никкхама̄ти вачанам̣ сутва̄пи аттано ручийа̄ никкхамати, ана̄паттӣ’’ти ваданти.
128. аладжджим̣ никкад̣д̣хатӣтиа̄дӣсу пат̣хамам̣ аладжджӣа̄дибха̄вена никкад̣д̣хисса̄мӣти чинтетва̄ никкад̣д̣хантасса читтасса лахупариваттита̄йа копе уппаннепи ана̄патти. сесаметтха утта̄намева. сан̇гхикавиха̄ро, упасампаннасса бхан̣д̣анака̄ракабха̄ва̄дивинимуттата̄, копена никкад̣д̣ханам̣ ва̄ никкад̣д̣ха̄панам̣ ва̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
никкад̣д̣ханасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. веха̄сакут̣исиккха̄падаван̣н̣ана̄
129-131. ат̣т̣хаме упариматале падара̄нам̣ асантхаритатта̄ ‘‘упариаччханнатала̄йа̄’’ти вуттам̣. пуббе вуттанайенева̄ти анупакхаджджасиккха̄паде вуттанайенева. сесам̣ сувин̃н̃еййамева. сан̇гхико виха̄ро ¶ , асӣсагхат̣т̣а̄ веха̄сакут̣и ¶ , хет̣т̣ха̄ сапарибхогата̄, апат̣а̄н̣идинне а̄хаччапа̄даке нисӣданам̣ ва̄ нипаджджанам̣ ва̄ти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
веха̄сакут̣исиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. махаллакавиха̄расиккха̄падаван̣н̣ана̄
135. наваме ‘‘махаллако на̄ма виха̄ро саса̄мико’’ти вуттатта̄ сан̃н̃а̄чика̄йа кут̣ийа̄ ана̄патти. ‘‘ад̣д̣хатеййахаттхампӣ’’ти уккат̣т̣хапариччхедена вуттавачанам̣ па̄л̣ийа̄ саметӣти а̄ха ‘‘там̣ сувутта’’нти. ‘‘па̄л̣ийам̣ ат̣т̣хакатха̄йан̃ча уккат̣т̣хапариччхедена ад̣д̣хатеййахаттхаппама̄н̣асса ока̄сасса дасситатта̄ кава̄т̣ам̣ ад̣д̣хатеййахаттхавиттха̄рато ӯнакам̣ ва̄ хоту адхикам̣ ва̄, ад̣д̣хатеййахаттхаппама̄н̣ам̣йева ока̄со’’ти ваданти.
йасса вемаджджхети йасса виха̄расса вемаджджхе. са̄ апарипӯраупача̄ра̄пи хотӣти виварийама̄нам̣ кава̄т̣ам̣ йам̣ бхиттим̣ а̄ханати, са̄ саманта̄ кава̄т̣авиттха̄раппама̄н̣аупача̄рарахита̄пи хотӣти аттхо. а̄локам̣ сандхети пидхетӣти а̄локасандхи. ‘‘пунаппунам̣ чха̄да̄песи, пунаппунам̣ лимпа̄песӣти имасмим̣ ваттхусмим̣ уппаннадосена сиккха̄падасса пан̃н̃аттатта̄ лепам̣ ануджа̄нантена ча два̄рабандхасса саманта̄ ад̣д̣хатеййахаттхаппама̄н̣ейева падесе пунаппунам̣ лепасса анун̃н̃а̄татта̄ тато ан̃н̃аттха пунаппунам̣ лимпентасса ва̄ лимпа̄пентасса ва̄ бхиттийам̣ маттика̄йа каттаббакиччам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ пуна чатуттхалепе динне па̄читтийена бхавитабба’’нти ваданти. ган̣т̣хипадесу пана тӣсупи ‘‘пунаппунам̣ лепада̄насса вуттаппама̄н̣ато ан̃н̃аттха пат̣иккхиттаматтам̣ т̣хапетва̄ па̄читтийасса авуттатта̄ дуккат̣ам̣ анурӯпа’’нти вуттам̣.
адхит̣т̣ха̄таббанти сам̣видха̄таббам̣. аппахаритети еттха аппа-саддо ‘‘аппиччхо’’тиа̄дӣсу вийа абха̄ваттхоти а̄ха ‘‘ахарите’’ти. патанока̄соти патанока̄сатта̄ татра т̣хитасса бхиккхуно упари патеййа̄ти адхиппа̄йо. саче харите т̣хито адхит̣т̣хети, а̄патти дуккат̣асса̄ти вачанена имаматтхам̣ дӣпети – саче виха̄расса саманта̄ вуттаппама̄н̣е париччхеде пуббан̣н̣а̄дӣни на санти, таттха виха̄ро ка̄ретаббо. йаттха пана санти, таттха ка̄ра̄пентасса дуккат̣анти.
136. екекам̣ ¶ маггам̣ уджукамева ут̣т̣хапетва̄ чха̄данам̣ маггена чха̄данам̣ на̄ма хотӣти дассетум̣ ¶ ‘‘маггена чха̄дентасса̄’’ти вуттам̣. имина̄ пана найена саббасмим̣ виха̄ре екава̄рам̣ чха̄дите там̣ чхаданам̣ екамагганти гахетва̄ ‘‘две магге’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘парийа̄йена чха̄данепи имина̄ва найена йоджетабба’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣, там̣ ‘‘пунаппунам̣ чха̄да̄песӣ’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ ‘‘саббампи четам̣ чхаданам̣ чхаданӯпари ведитабба’’нти имина̄ ат̣т̣хакатха̄вачанена ча самети, тасма̄ две магге адхит̣т̣хахитва̄ татийа̄йа маггам̣ а̄н̣а̄петва̄ паккамитаббанти еттха две чхадана̄ни адхит̣т̣хахитва̄ татийам̣ чхаданам̣ ‘‘евам̣ чха̄дехӣ’’ти а̄н̣а̄петва̄ паккамитаббанти еваматтхо гахетаббо.
кечи пана ‘‘пат̣хамам̣ та̄ва екава̄рам̣ апарисесам̣ чха̄детва̄ пуна чхаданадан̣д̣аке бандхитва̄ дутийава̄рам̣ татхева чха̄детаббам̣, татийава̄рачатуттхава̄ре сампатте две магге адхит̣т̣хахитва̄ а̄н̣а̄петва̄ паккамитабба’’нти ваданти. апаре пана ‘‘пат̣хамава̄рейева тайопи магге адхит̣т̣ха̄тум̣ ват̣т̣ати, чатуттхато пат̣т̣ха̄йа а̄патти па̄читтийа’’нти ваданти. тадубхайампи па̄л̣ийа̄ ат̣т̣хакатха̄йа ча на самети. татийа̄йа магганти еттха татийа̄йа̄ти упайогаттхе сампада̄навачанам̣, татийам̣ магганти аттхо. тин̣н̣ам̣ магга̄нанти маггавасена чха̄дита̄нам̣ тин̣н̣ам̣ чхадана̄нам̣. тин̣н̣ам̣ парийа̄йа̄нанти еттха̄пи есева найо. чатуттхе магге ва̄ парийа̄йе ва̄ти ча татха̄ чха̄дента̄нам̣ чатуттхам̣ чха̄данамева вуттам̣. сесам̣ утта̄намева. махаллакавиха̄рата̄, аттано ва̄са̄га̄рата̄, уттари адхит̣т̣ха̄нанти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
махаллакавиха̄расиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. саппа̄н̣акасиккха̄падаван̣н̣ана̄
140. дасаме имасса сиккха̄падасса ‘‘син̃чеййа ва̄ син̃ча̄пеййа ва̄’’ти ба̄хирапарибхогавасена пат̣хамам̣ пан̃н̃аттатта̄ ‘‘саппа̄н̣акам̣ удакам̣ парибхун̃джеййа̄’’ти сиккха̄падам̣ аттано наха̄напа̄на̄дипарибхогавасена пан̃н̃аттанти ведитаббам̣. тасмим̣ ва̄ пат̣хамам̣ пан̃н̃аттепи аттано парибхогавасенева пан̃н̃аттатта̄ ¶ пуна имам̣ сиккха̄падам̣ ба̄хирапарибхогавасенева пан̃н̃аттанти гахетаббам̣.
саппа̄н̣акасан̃н̃исса ‘‘парибхогена па̄н̣ака̄ мариссантӣ’’ти пуббабха̄ге джа̄нантассапи син̃чанасин̃ча̄панам̣ ‘‘падӣпе нипатитва̄ пат̣ан̇га̄дипа̄н̣ака̄ мариссантӣ’’ти джа̄нантасса падӣпуджджаланам̣ вийа вина̄пи вадхакачетана̄йа хотӣти а̄ха ‘‘пан̣н̣аттиваджджа’’нти. сесам̣ утта̄наттхамева ¶ . удакасса саппа̄н̣аката̄, ‘‘син̃чанена па̄н̣ака̄ мариссантӣ’’ти джа̄нанам̣, та̄дисамева ча удакам̣, вина̄ вадхакачетана̄йа кеначидева каран̣ӣйена тин̣а̄дӣнам̣ син̃чананти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
саппа̄н̣акасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хито сена̄санавагго дутийо.
бхӯтага̄мавагготипи имассева на̄мам̣.
3. ова̄давагго
1. ова̄дасиккха̄падаван̣н̣ана̄
144. бхиккхуниваггасса пат̣хамасиккха̄паде катха̄нуса̄рена̄ти ‘‘со тхеро ким̣сӣло ким̣сама̄ча̄ро катаракула̄ паббаджито’’тиа̄дина̄ пуччханта̄нам̣ пуччха̄катха̄нуса̄рена. катхетум̣ ват̣т̣антӣти нира̄мисенева читтена катхетум̣ ват̣т̣анти. аниййа̄никатта̄ саггамоккхамагга̄нам̣ тираччха̄набхӯта̄ катха̄ тираччха̄накатха̄ти а̄ха ‘‘саггамаггагаманепӣ’’тиа̄ди. апи-саддена пагева моккхамаггагаманети дӣпети. тираччха̄набхӯтанти тирокаран̣абхӯтам̣, ба̄дхиканти вуттам̣ хоти. ладдха̄севана̄ хи тираччха̄накатха̄ саггамоккха̄нам̣ ба̄дхика̄ва хоти. самиддхоти парипун̣н̣о. сахитаттхоти йуттаттхо. аттхагамбхӣрата̄дийогато гамбхӣро. бахурасоти аттхараса̄дибахурасо. лаккхан̣апат̣иведхасам̣йуттоти аничча̄дилаккхан̣апат̣иведхарасаа̄ваханато лаккхан̣апат̣иведхасам̣йутто.
145-147. паратоти параттха, уттаринти аттхо. каронтова̄ти париба̄хире каронтойева. па̄тимоккхоти ча̄риттава̄риттаппабхедам̣ сиккха̄падасӣлам̣ ¶ . тан̃хи йо нам̣ па̄ти раккхати, там̣ моккхети мочети а̄па̄йика̄дӣхи дуккхехи, тасма̄ ‘‘па̄тимоккха’’нти вуччати. сам̣варан̣ам̣ сам̣варо, ка̄йавачӣдва̄ра̄нам̣ пидаханам̣. йена хи те сам̣вута̄ пихита̄ хонти, со сам̣варо, ка̄йикава̄часикасса авӣтиккамассетам̣ на̄мам̣. па̄тимоккхасам̣варена сам̣вутоти па̄тимоккхасам̣варена пихитака̄йавачӣдва̄ро. татха̄бхӯто ча йасма̄ тена саман̇гӣ на̄ма хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘саманна̄гато’’ти ¶ . ваттатӣти аттабха̄вам̣ паваттети. вихаратӣти имина̄ па̄тимоккхасам̣варасӣле т̣хитасса бхиккхуно ирийа̄патхавиха̄ро дассито.
сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виттха̄рато па̄л̣ийа̄ вибха̄ветум̣ ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄ди а̄раддхам̣. таттха вибхан̇гети джха̄навибхан̇ге. сӣлам̣ патит̣т̣ха̄тиа̄дӣни па̄тимоккхассева вевачана̄ни. таттха (вибха. ат̣т̣ха. 511) сӣланти ка̄ман̃четам̣ саха каммава̄ча̄парийоса̄нена иджджханакасса па̄тимоккхассева вевачанам̣, евам̣ сантепи дхаммато етам̣ сӣлам̣ на̄ма па̄н̣а̄типа̄та̄дӣхи ва̄ вирамантасса ваттапат̣ипаттим̣ ва̄ пӯрентасса четана̄дайо дхамма̄ ведитабба̄. йасма̄ пана па̄тимоккхасӣлена бхиккху са̄сане патит̣т̣ха̄ти на̄ма, тасма̄ там̣ ‘‘патит̣т̣ха̄’’ти вуттам̣. патит̣т̣хахати ва̄ еттха бхиккху, кусаладхамма̄ ева ва̄ еттха патит̣т̣хахантӣти патит̣т̣ха̄. айаматтхо ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о’’ти (сам̣. ни. 1.23, 192) ча ‘‘патит̣т̣ха̄, маха̄ра̄джа, сӣлам̣ саббесам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄на’’нти (ми. па. 2.1.9) ча ‘‘сӣле патит̣т̣хитасса кхо, маха̄ра̄джа, саббе кусала̄ дхамма̄ на париха̄йантӣ’’ти ча а̄дисуттавасена ведитаббо.
тадетам̣ пуббуппаттиаттхена а̄ди. вуттампи четам̣ –
‘‘тасма̄тиха твам̣, уттийа, а̄димева висодхехи кусалесу дхаммесу. ко ча̄ди кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣? сӣлан̃ча сувисуддхам̣ дит̣т̣хи ча уджука̄’’ти (сам̣. ни. 5.382).
йатха̄ хи нагаравад̣д̣хакӣ нагарам̣ ма̄петука̄мо пат̣хамам̣ нагарат̣т̣ха̄нам̣ содхети, тато апарабха̄ге вӣтхичатуккасин̇гха̄т̣ака̄дипариччхедена вибхаджитва̄ нагарам̣ ма̄пети, евамева йога̄вачаро а̄димхи сӣлам̣ содхети, тато апарабха̄ге ¶ сама̄дхивипассана̄маггапхаланибба̄на̄ни саччхикароти. йатха̄ ва̄ пана раджако пат̣хамам̣ тӣхи кха̄рехи ваттхам̣ дховитва̄ парисуддхе ваттхе йадиччхакам̣ ран̇гаджа̄там̣ упанети, йатха̄ ва̄ пана чхеко читтака̄ро рӯпам̣ ликхитука̄мо а̄дито бхиттипарикаммам̣ кароти, тато апарабха̄ге рӯпам̣ самут̣т̣ха̄пети, евамева йога̄вачаро а̄дитова сӣлам̣ висодхетва̄ апарабха̄ге саматхавипассана̄дайо дхамме саччхикароти. тасма̄ сӣлам̣ ‘‘а̄дӣ’’ти вуттам̣.
тадетам̣ чаран̣асариккхата̄йа чаран̣ам̣. ‘‘чаран̣а̄’’ти па̄да̄ вуччанти. йатха̄ хи чхинначаран̣асса пурисасса дисам̣гамана̄бхисан̇кха̄ро на джа̄йати, парипун̣н̣апа̄дассева джа̄йати, евамева йасса сӣлам̣ бхиннам̣ ¶ хоти кхан̣д̣ам̣ апарипун̣н̣ам̣, тасса нибба̄нагамана̄йа н̃а̄н̣агаманам̣ на сампаджджати. йасса пана там̣ абхиннам̣ хоти акхан̣д̣ам̣ парипун̣н̣ам̣, тасса нибба̄нагамана̄йа н̃а̄н̣агаманам̣ сампаджджати. тасма̄ сӣлам̣ ‘‘чаран̣а’’нти вуттам̣.
тадетам̣ сам̣йаманавасена сам̣йамо, сам̣варан̣авасена сам̣вароти убхайенапи сӣласам̣йамо чева сӣласам̣варо ча катхито. вачанаттхо панеттха сам̣йамети вӣтиккамавиппханданам̣, пуггалам̣ ва̄ сам̣йамети вӣтиккамавасена тасса виппхандитум̣ на детӣти сам̣йамо, вӣтиккамасса павесанадва̄рам̣ сам̣варати пидахатӣти сам̣варо. моккханти уттамам̣ мукхабхӯтам̣ ва̄. йатха̄ хи сатта̄нам̣ чатуббидхо а̄ха̄ро мукхена пависитва̄ ан̇гаман̇га̄ни пхарати, евам̣ йогинопи чатубхӯмакакусалам̣ сӣламукхена пависитва̄ аттхасиддхим̣ сампа̄дети. тена вуттам̣ ‘‘моккха’’нти. памукхе са̄дхӯти памоккхам̣, пуббан̇гамам̣ сет̣т̣хам̣ падха̄нанти аттхо. кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄ти чатубхӯмакакусала̄нам̣ пат̣ила̄бхаттха̄йа памоккхам̣ пуббан̇гамам̣ сет̣т̣хам̣ падха̄нанти ведитаббам̣.
ка̄йико авӣтиккамоти тивидхам̣ ка̄йасучаритам̣. ва̄часикоти чатуббидхам̣ вачӣсучаритам̣. ка̄йикава̄часикоти тадубхайам̣. имина̄ а̄джӣват̣т̣хамакасӣлам̣ парийа̄да̄йа дассети. сам̣вутоти пихито, сам̣вутиндрийо пихитиндрийоти аттхо. йатха̄ хи сам̣вутадва̄рам̣ гехам̣ ‘‘сам̣вутагехам̣ пихитагеха’’нти вуччати, евамидха сам̣вутиндрийо ‘‘сам̣вуто’’ти вутто. па̄тимоккхасам̣варена̄ти па̄тимоккхасан̇кха̄тена сам̣варена. упетотиа̄дӣни сабба̄ни ан̃н̃аман̃н̃авевачана̄ни.
ирийатӣтиа̄дӣхи ¶ саттахипи падехи па̄тимоккхасам̣варасӣле т̣хитасса бхиккхуно ирийа̄патхавиха̄ро катхито. таттха ирийатӣти чатуннам̣ ирийа̄патха̄нам̣ ан̃н̃атарасаман̇гибха̄вато ирийати. техи ирийа̄патхачатуккехи ка̄йасакат̣аваттанена ваттати. екам̣ ирийа̄патхадуккхам̣ апарена ирийа̄патхена виччхиндитва̄ чират̣т̣хитибха̄вена сарӣрараккхан̣ато па̄лети. екасмим̣ ирийа̄патхе асан̣т̣хахитва̄ саббаирийа̄патхе ваттанато йапети. тена тена ирийа̄патхена татха̄ татха̄ ка̄йасса йа̄панато йа̄пети. чирака̄лаватта̄панато чарати. ирийа̄патхена ирийа̄патхам̣ виччхиндитва̄ джӣвитахаран̣ато вихарати.
миччха̄джӣвапат̣иседхакена̄ти –
‘‘идхекаччо вел̣уда̄нена ва̄ паттада̄нена ва̄ пуппха пхала сина̄надантакат̣т̣хада̄нена ва̄ ча̄т̣укамйата̄йа ¶ ва̄ муггасӯпйата̄йа ва̄ па̄рибхат̣айата̄йа ва̄ джан̇гхапесаникена ва̄ ан̃н̃атаран̃н̃атарена ва̄ буддхапат̣икут̣т̣хена миччха̄а̄джӣвена джӣвикам̣ каппети, айам̣ вуччати ана̄ча̄ро’’ти (вибха. 513) –
евам̣ вуттаана̄ча̄расан̇кха̄тамиччха̄джӣвапат̣ипаккхена.
на вел̣уда̄на̄дина̄ а̄ча̄рена̄ти –
‘‘идхекаччо на вел̣уда̄нена на патта на пуппха на пхала на сина̄на на дантакат̣т̣ха на ча̄т̣укамйата̄йа на муггасӯпйата̄йа на па̄рибхат̣айата̄йа на джан̇гхапесаникена на ан̃н̃атаран̃н̃атарена буддхапат̣икут̣т̣хена миччха̄а̄джӣвена джӣвикам̣ каппети, айам̣ вуччати а̄ча̄ро’’ти (вибха. 513) –
евам̣ вуттена на вел̣уда̄на̄дина̄ а̄ча̄рена.
весийа̄диагочарам̣ паха̄йа̄ти –
‘‘идхекаччо весийагочаро ва̄ хоти видхава тхуллакума̄ри пан̣д̣ака бхиккхуни па̄на̄га̄рагочаро ва̄, сам̣сат̣т̣хо вихарати ра̄джӯхи ра̄джамаха̄маттехи титтхийехи титтхийаса̄вакехи анануломикена сам̣саггена, йа̄ни пана та̄ни кула̄ни ассаддха̄ни ¶ аппасанна̄ни анопа̄набхӯта̄ни аккосакапарибха̄сака̄ни анаттхака̄ма̄ни ахитака̄ма̄ни апха̄сукака̄ма̄ни айогаккхемака̄ма̄ни бхиккхӯнам̣ бхиккхунӣнам̣ упа̄сака̄нам̣ упа̄сика̄нам̣, татха̄рӯпа̄ни кула̄ни севати бхаджати пайирупа̄сати, айам̣ вуччати агочаро’’ти (вибха. 514) –
евама̄гатам̣ весийа̄диагочарам̣ паха̄йа.
саддха̄сампаннакула̄дина̄ти еттха а̄ди-саддена упаниссайагочара̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. тивидхо хи гочаро упаниссайагочаро а̄раккхагочаро упанибандхагочароти. катамо упаниссайагочаро? дасакатха̄ваттхугун̣асаманна̄гато калйа̄н̣амитто, йам̣ нисса̄йа асутам̣ сун̣а̄ти, сутам̣ парийодапети, кан̇кхам̣ ¶ витарати, дит̣т̣хим̣ уджум̣ кароти, читтам̣ паса̄дети. йасса ва̄ пана анусиккхама̄но саддха̄йа вад̣д̣хати, сӣлена сутена ча̄гена пан̃н̃а̄йа вад̣д̣хати, айам̣ упаниссайагочаро. катамо а̄раккхагочаро? идха бхиккху антарагхарам̣ павит̣т̣хо вӣтхим̣ пат̣ипанно оккхиттачаккху йугаматтадасса̄вӣ сам̣вуто гаччхати, на хаттхим̣ олокенто, на ассам̣, на ратхам̣, на паттим̣, на иттхим̣, на пурисам̣ олокенто, на уддхам̣ олокенто, на адхо олокенто, на диса̄видисам̣ випеккхама̄но гаччхати, айам̣ а̄раккхагочаро. катамо упанибандхагочаро? чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, йаттха читтам̣ упанибандхати. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ ‘‘ко ча, бхиккхаве, бхиккхуно гочаро сако петтико висайо? йадидам̣ чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти (сам̣. ни. 5.372), айам̣ упанибандхагочаро. ити айам̣ тивидхо гочаро идха а̄ди-саддена сан̇гахитоти дат̣т̣хаббо.
аппаматтакесу ваджджесӯти асан̃чичча а̄паннасекхийаакусалачиттуппа̄да̄дибхедесу ваджджесу. бхайато дассанасӣлоти парама̄н̣уматтам̣ ваджджам̣ ат̣т̣хасат̣т̣хийоджанасатасахассуббедхасинерупаббатасадисам̣ катва̄ дассанасабха̄во, саббалахукам̣ ва̄ дуббха̄ситаматтам̣ па̄ра̄джикасадисам̣ катва̄ дассанасабха̄во. самма̄ а̄да̄йа̄ти саммадева саккаччам̣ саббасо ва̄ а̄дийитва̄.
ват̣т̣адуккханиссаран̣аттхикехи ¶ сотаббато сутам̣, парийаттидхаммо. там̣ дха̄ретӣти сутадхаро, сутасса а̄дха̄рабхӯто. йасса хи ито гахитам̣ етто пала̄йати, чхиддагхат̣е удакам̣ вийа на тит̣т̣хати, парисамаджджхе екам̣ суттам̣ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ катхетум̣ ва̄ ва̄четум̣ ва̄ на саккоти, айам̣ на сутадхаро на̄ма. йасса пана уггахитам̣ буддхавачанам̣ уггахитака̄ласадисамева хоти, дасапи вӣсатипи васса̄ни саджджха̄йам̣ акаронтасса на нассати, айам̣ сутадхаро на̄ма. тенева̄ха ‘‘йадасса та’’нтиа̄ди. екападампи екаккхарампи авинат̣т̣хам̣ хутва̄ санничийатӣти санничайо, сутам̣ санничайо етасминти сутасанничайоти а̄ха ‘‘сутам̣ санничитам̣ асминти сутасанничайо’’ти. йасса хи сутам̣ хадайаман̃джуса̄йам̣ санничитам̣ сила̄йа лекха̄ вийа суван̣н̣агхат̣е паккхитта̄ сӣхаваса̄ вийа ча са̄дху тит̣т̣хати, айам̣ сутасанничайо на̄ма. тена̄ха ‘‘етена…пе… авина̄сам̣ дассетӣ’’ти.
дха̄та̄ти пагун̣а̄ ва̄чуггата̄. екасса хи уггахитабуддхавачанам̣ ниччака̄ликам̣ на хоти, ‘‘асукасуттам̣ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ катхехӣ’’ти вутте ‘‘саджджха̄йитва̄ ан̃н̃ехи сам̣сандитва̄ парипуччха̄васена аттхам̣ ога̄хитва̄ джа̄нисса̄мӣ’’ти вадати. екасса пагун̣ам̣ пабандхавиччхеда̄бха̄вато ган̇га̄сотасадисам̣ бхаван̇гасотасадисан̃ча акиттимам̣ сукхаппаватти хоти, ‘‘асукасуттам̣ ¶ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ катхехӣ’’ти вутте уддхаритва̄ тамева катхети. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘дха̄та̄’’ти. ва̄ча̄йа пагун̣а̄ ката̄ти суттадасакаваггадасакапан̣н̣а̄садасакавасена ва̄ча̄йа саджджха̄йита̄, даса сутта̄ни гата̄ни, даса вагга̄ни гата̄нӣтиа̄дина̄ саллаккхетва̄ ва̄ча̄йа саджджха̄йита̄ти аттхо. суттекадесасса хи суттаматтасса ча вачаса̄ паричайо идха на̄дхиппето, атха кхо вагга̄дивасенева. манаса̄ анупеккхита̄ти манаса̄ ану ану пеккхита̄, бха̄гасо ниджджха̄йита̄ чинтита̄ти аттхо. а̄ваджджантасса̄ти ва̄ча̄йа саджджха̄йитум̣ буддхавачанам̣ манаса̄ чинтентасса. сут̣т̣ху пат̣ивиддха̄ти ниджджат̣ам̣ ниггумбам̣ катва̄ сут̣т̣ху йа̄тха̄вато пат̣ивиддха̄.
две ма̄тика̄ти бхиккхума̄тика̄ бхиккхунӣма̄тика̄ ча. ва̄чуггата̄ти пуримассева вевачанам̣. тиссо анумодана̄ти сан̇гхабхатте да̄на̄нисам̣сапат̣исам̣йуттаанумодана̄, виха̄ра̄диман̇гале ман̇галасутта̄дианумодана̄, матакабхатта̄диаваман̇гале тирокут̣т̣а̄дианумодана̄ти има̄ тиссо анумодана̄ ¶ . камма̄каммавиниччхайоти парива̄ра̄васа̄не каммавагге вуттавиниччхайо. ‘‘випассана̄васена угган̣хантена чатудха̄туваваттха̄намукхена уггахетабба’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. чатӯсу диса̄су аппат̣ихататта̄ чатассо диса̄ етасса̄ти чатуддисо, чатуддисойева ча̄туддисо, чатассо ва̄ диса̄ арахати, чатӯсу ва̄ диса̄су са̄дхӯти ча̄туддисо.
абхивинайети сакале винайапит̣аке. винетунти сиккха̄петум̣. ‘‘две вибхан̇га̄ пагун̣а̄ ва̄чуггата̄ ка̄табба̄ти идам̣ парипуччха̄васена уггахан̣ампи сандха̄йа вутта’’нти ваданти. екасса памут̣т̣хам̣, итарасса пагун̣ам̣ хотӣти а̄ха ‘‘тӣхи джанехи саддхим̣ париваттанаккхама̄ ка̄табба̄’’ти. абхидхаммети на̄марӯпапариччхеде. хет̣т̣хима̄ ва̄ тайо вагга̄ти маха̄ваггато хет̣т̣ха̄ сага̄тхакавагго нида̄навагго кхандхакавагготи име тайо вагга̄. ‘‘дхаммападампи саха ваттхуна̄ уггахетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти маха̄паччарийам̣ вуттатта̄ джа̄такабха̄н̣акена са̄т̣т̣хакатхам̣ джа̄такам̣ уггахетва̄пи дхаммападампи саха ваттхуна̄ уггахетаббамева.
калйа̄н̣а̄ сундара̄ париман̣д̣алападабйан̃джана̄ ва̄ча̄ асса̄ти калйа̄н̣ава̄чо. тена̄ха ‘‘ситхиладханита̄дӣнам̣…пе… ва̄ча̄йа саманна̄гато’’ти. таттха париман̣д̣алападабйан̃джана̄йа̄ти т̣ха̄накаран̣асампаттийа̄ сиккха̄сампаттийа̄ ча каттхачипи анӯната̄йа париман̣д̣алапада̄ни бйан̃джана̄ни аккхара̄ни етисса̄ти париман̣д̣алападабйан̃джана̄, падамева ва̄ аттхасса бйан̃джанато падабйан̃джанам̣, там̣ аккхарапа̄рипӯрим̣ катва̄ ситхиладханита̄дидасавидхам̣ бйан̃джанабуддхим̣ апариха̄петва̄ вуттам̣ париман̣д̣алам̣ на̄ма хоти. аккхарапа̄рипӯрийа̄ хи падабйан̃джанасса париман̣д̣алата̄. тена вуттам̣ ‘‘ситхиладханита̄дӣнам̣ ¶ йатха̄видха̄навачанена̄’’ти, париман̣д̣алам̣ падабйан̃джанам̣ етисса̄ти париман̣д̣алападабйан̃джана̄. атха ва̄ паджджати н̃а̄йати аттхо етена̄ти падам̣, на̄ма̄ди. йатха̄дхиппетаматтхам̣ бйан̃джетӣти бйан̃джанам̣, ва̄кйам̣. тесам̣ парипун̣н̣ата̄йа париман̣д̣алападабйан̃джана̄.
апича йо бхиккху парисати дхаммам̣ десенто суттам̣ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ никкхипитва̄ ан̃н̃ам̣ упа̄рамбхакарам̣ суттам̣ а̄харати, тасса упамам̣ катхети, тадаттхам̣ ота̄рети, евам̣ идам̣ гахетва̄ еттха кхипанто екапассенева парихаранто ка̄лам̣ н̃атва̄ вут̣т̣хахати, никкхиттасуттам̣ пана никкхиттаматтамева хоти, тасса катха̄ апариман̣д̣ала̄ на̄ма хоти аттхасса апарипун̣н̣абха̄вато. йо пана суттам̣ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ никкхипитва̄ бахи екападампи агантва̄ ¶ йатха̄никкхиттасса суттасса аттхасам̣ван̣н̣ана̄васенева суттантарампи а̄ненто па̄л̣ийа̄ анусандхин̃ча пубба̄паран̃ча апеккханто а̄чарийехи диннанайе т̣хатва̄ тулика̄йа париччхинданто вийа там̣ там̣ аттхам̣ суваваттхитам̣ катва̄ дассенто гамбхӣрама̄тика̄йа удакам̣ песенто вийа гамбхӣраматтхам̣ гаменто ваггиха̄ригатийа̄ паде падам̣ кот̣т̣енто синдхава̄джа̄нӣйо вийа екам̣йева падам̣ анекехи парийа̄йехи пунаппунам̣ сам̣ван̣н̣анто гаччхати, тасса катха̄ париман̣д̣ала̄ на̄ма хоти дхаммато аттхато анусандхито пубба̄парато а̄чарийуггахатоти саббасо парипун̣н̣абха̄вато. еварӯпампи катхам̣ сандха̄йа ‘‘париман̣д̣алападабйан̃джана̄йа̄’’ти вуттам̣.
гун̣апарипун̣н̣абха̄вена пуре бхава̄ти порӣ, тасса бхиккхуно тенетам̣ бха̄ситаббам̣ аттхасса гун̣апарипун̣н̣абха̄вена пуре пун̣н̣абха̄ве бхава̄ти аттхо. пуре ва̄ бхаватта̄ порийа̄ на̄гарикиттхийа̄ сукхума̄латтанена садиса̄ти порӣ, пуре сам̣вад̣д̣хана̄рӣ вийа сукума̄ра̄ти аттхо. пурасса еса̄типи порӣ, пурасса еса̄ти нагарава̄сӣнам̣ катха̄ти аттхо. нагарава̄сино хи йуттакатха̄ хонти питиматтам̣ ‘‘пита̄’’ти, бха̄тиматтам̣ ‘‘бха̄та̄’’ти ваданти. еварӯпӣ хи катха̄ бахуно джанасса канта̄ хоти мана̄па̄, та̄йа порийа̄.
виссат̣т̣ха̄йа̄ти питтасемха̄дӣхи апалибуддха̄йа сандит̣т̣хавиламбита̄дидосарахита̄йа. атха ва̄ на̄тисӣгхам̣ на̄тисан̣икам̣ нирантарам̣ екарасан̃ча катва̄ париса̄йа аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ дхаммам̣ катхентасса ва̄ча̄ виссат̣т̣ха̄ на̄ма. йо хи бхиккху дхаммам̣ катхенто суттам̣ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ а̄рабхитва̄ а̄раддхака̄лато пат̣т̣ха̄йа туритатурито аран̣им̣ мантхенто вийа ун̣хакха̄данӣйам̣ кха̄данто вийа па̄л̣ийа̄ анусандхипубба̄паресу гахитам̣ гахитамева, аггахитам̣ аггахитамева катва̄ пура̄н̣апан̣н̣антаресу чарама̄нам̣ годхам̣ ут̣т̣ха̄пенто вийа таттха таттха пахаранто оса̄петва̄ ут̣т̣ха̄йа гаччхати ¶ . пура̄н̣апан̣н̣антаресу хи парипа̄тийама̄на̄ годха̄ када̄чи диссати када̄чи на диссати, евамекаччасса аттхаван̣н̣ана̄ каттхачи диссати каттхачи на диссати. йопи дхаммам̣ катхенто ка̄лена сӣгхам̣, ка̄лена сан̣икам̣, ка̄лена мандам̣, ка̄лена маха̄саддам̣, ка̄лена кхуддакасаддам̣ кароти, йатха̄ ниджджха̄матан̣хикапетасса ¶ мукхато ниччхаран̣акаагги ка̄лена джалати ка̄лена нибба̄йати, евам̣ петадхаммакатхико на̄ма хоти, париса̄йа ут̣т̣ха̄тука̄ма̄йа пуна а̄рабхати. йопи катхенто таттха таттха виттха̄йати, аппат̣ибха̄ната̄йа а̄паджджати, кеначи рогена ниттхунанто вийа канданто вийа катхети, имесам̣ саббесампи катха̄ виссат̣т̣ха̄ на̄ма на хоти сукхена аппаваттабха̄вато. йо пана суттам̣ а̄харитва̄ а̄чарийехи диннанайе т̣хито а̄чарийуггахам̣ амун̃чанто йатха̄ ча а̄чарийа̄ там̣ там̣ суттам̣ сам̣ван̣н̣есум̣, тенева найена сам̣ван̣н̣енто на̄тисӣгхам̣ на̄тисан̣икантиа̄дина̄ вуттанайена катха̄пабандхам̣ авиччхиннам̣ катва̄ надӣсото вийа паваттети, а̄ка̄саган̇га̄то бхассама̄наудакам̣ вийа нирантаракатхам̣ паваттети, тасса катха̄ виссат̣т̣ха̄ на̄ма хоти. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘виссат̣т̣ха̄йа̄’’ти.
анелагал̣а̄йа̄ти елагал̣авирахита̄йа. кассачи хи катхентасса елам̣ гал̣ати, ла̄ла̄ паггхарати, кхел̣апхусита̄ни ва̄ никкхаманти, тасса ва̄ча̄ елагал̣а̄ на̄ма хоти, таббипарӣта̄йа̄ти аттхо. аттхасса вин̃н̃а̄панийа̄ти а̄димаджджхапарийоса̄нам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ бха̄ситаттхасса вин̃н̃а̄панасаматтхата̄йа аттхан̃а̄пане са̄дхана̄йа.
ва̄ча̄ва каран̣анти ва̄ккаран̣ам̣, уда̄ха̄рагхосо. калйа̄н̣ам̣ мадхурам̣ ва̄ккаран̣ам̣ асса̄ти калйа̄н̣ава̄ккаран̣о. тенева̄ха ‘‘мадхурассаро’’ти. хӣл̣етӣти аваджа̄на̄ти. ма̄туга̄моти самбандхо. манам̣ апа̄йати вад̣д̣хетӣти мана̄по. тена̄ха ‘‘манавад̣д̣ханако’’ти. ват̣т̣абхайена таджджетва̄ти йоббанамада̄диматта̄ бхиккхунийо сам̣са̄рабхайена та̄сетва̄. гихика̄лети аттано гихика̄ле. бхиккхунийа̄ метхунена бхиккхунӣдӯсако хотӣти бхиккхунийа̄ ка̄йасам̣саггамева вадати. сиккхама̄на̄са̄ман̣ерӣсу пана метхуненапи бхиккхунӣдӯсако на хотӣти а̄ха ‘‘сиккхама̄на̄са̄ман̣ерӣсу метхунадхамма’’нти. ‘‘ка̄са̄йаваттхавасана̄йа̄’’ти вачанато дуссӣла̄су бхиккхунӣсиккхама̄на̄са̄ман̣ерӣсу гарудхаммам̣ аджджха̄паннапуббо пат̣иккхиттойева̄ти дат̣т̣хаббам̣. тасса̄ бхиккхунийа̄ абха̄вепи йа̄ йа̄ тасса̄ вачанам̣ ассосум̣, та̄ та̄ татхева ман̃н̃антӣти а̄ха ‘‘ма̄туга̄мо хӣ’’тиа̄ди.
ида̄ни ¶ ат̣т̣ха ан̇га̄ни самодха̄нетва̄ дассетум̣ ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. имехи пана ат̣т̣хахан̇гехи ¶ асаманна̄гатам̣ н̃аттичатуттхена каммена самманненто дуккат̣ам̣ а̄паджджати, бхиккху пана самматойева хоти.
148. гарукехӣти гарука̄таббехи. екатоупасампанна̄йа̄ти упайогаттхе бхуммавачанам̣. ‘‘овадатӣ’’ти ва̄ имасса ‘‘вадатӣ’’ти аттхе сати сампада̄навачанампи йуджджати. бхиккхӯнам̣ сантике упасампанна̄ на̄ма париватталин̇га̄ ва̄ пан̃часатаса̄кийа̄нийо ва̄.
149. а̄санам̣ пан̃н̃апетва̄ти еттха ‘‘саче бхӯми мана̄па̄ хоти, а̄санам̣ апан̃н̃а̄петумпи ват̣т̣атӣ’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. ма̄туга̄маггахан̣ена бхиккхунӣпи сан̇гахита̄ти а̄ха ‘‘дхаммадесана̄паттимочанаттха’’нти. самматасса бхиккхуно сантикам̣ па̄т̣ипаде ова̄даттха̄йа сабба̄хи бхиккхунӣхи а̄гантаббато ‘‘самагга̄ттха бхагинийо’’ти имина̄ сабба̄сам̣ а̄гаманам̣ пуччхатӣти а̄ха ‘‘сабба̄ а̄гата̄ттха̄’’ти. гила̄на̄су ана̄гата̄супи гила̄на̄нам̣ ана̄гаманасса анун̃н̃а̄татта̄ а̄гантум̣ саматтха̄хи ча сабба̄хи а̄гататта̄ ‘‘самагга̄мхаййа̄’’ти ваттум̣ ват̣т̣ати. антога̄ме ва̄тиа̄дӣсу йаттха пан̃ча ан̇га̄ни бхӯмийам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ вандитум̣ на сакка̄ хоти, таттха т̣хита̄йа ева ка̄йам̣ пурато на̄метва̄ ‘‘ванда̄ми аййа̄’’ти ан̃джалим̣ паггайха гантумпи ват̣т̣ати. антарагхаранти каттхачи нагарадва̄расса бахииндакхӣлато пат̣т̣ха̄йа антога̄мо вуччати, каттхачи гхарумма̄рато пат̣т̣ха̄йа антогехам̣. идха пана ‘‘антога̄ме ва̄’’ти висум̣ вуттатта̄ ‘‘антарагхаре ва̄’’ти антогехам̣ сандха̄йа вуттанти дат̣т̣хаббам̣. йаттха каттхачӣти антога̄ма̄дӣсу йаттха каттхачи.
ват̣т̣атӣти ‘‘васатха аййе, майам̣ бхиккхӯ а̄несса̄ма̄’’ти вуттавачанам̣ саддахантӣхи васитум̣ ват̣т̣ати. на нимантита̄ хутва̄ гантука̄ма̄ти мануссехи нимантита̄ хутва̄ гантука̄ма̄ на хонтӣти аттхо, таттхева вассам̣ упагантука̄ма̄ хонтӣти адхиппа̄йо. йатоти бхиккхунупассайато. йа̄читва̄ти ‘‘тумхехи а̄нӣтаова̄денева майампи васисса̄ма̄’’ти йа̄читва̄. таттха̄ти тасмим̣ бхиккхунупассайе. а̄гата̄нам̣ сантике ова̄дена васитаббанти паччхимика̄йа вассам̣ васитаббам̣. абхиккхука̄ва̄се васантийа̄ а̄паттӣти чодана̄мукхена са̄ман̃н̃ато а̄паттиппасан̇гам̣ вадати, на пана тасса̄ ¶ а̄патти. вассаччхедам̣ катва̄ гаччхантийа̄пи а̄паттӣти васса̄нупагамамӯлам̣ а̄паттим̣ вадати. итара̄йа а̄паттийа̄ ана̄паттика̄ран̣асаббха̄вато ‘‘са̄ раккхитабба̄’’ти вуттам̣, са̄ васса̄нупагамамӯла̄ а̄патти раккхитабба̄ти аттхо, абхиккхукепи а̄ва̄се ӣдиса̄су а̄пада̄су вассам̣ упагантаббанти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘а̄пада̄су хи…пе… ана̄патти вутта̄’’ти. итара̄йа ¶ пана а̄паттийа̄ ана̄патти, ка̄ран̣е асати паччхимика̄йапи вассам̣ на упагантаббам̣. сантесу хи бхиккхӯсу вассам̣ анупагаччхантийа̄ а̄патти. таттха гантва̄ пава̄ретаббанти еттха апава̄рентӣнам̣ а̄паттисамбхавато. саче дӯрепи бхиккхӯнам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ хоти, сакка̄ ча хоти навамийам̣ гантва̄ пава̄ретум̣, таттха гантва̄ пава̄ретаббам̣. саче пана навамийам̣ никкхамитва̄ сампа̄пун̣итум̣ на сакка̄ хоти, агаччхантӣнам̣ ана̄патти.
упосатхасса пуччханам̣ упосатхапуччха̄, са̄йева ка-ппаччайам̣ рассаттан̃ча катва̄ упосатхапуччхаканти вутта̄ти а̄ха ‘‘упосатхапуччхана’’нти. упосатхо пуччхитабботи ‘‘када̄, аййа, упосатхо’’ти пуччхитаббо. бхиккхуна̄пи ‘‘све, бхагини, упосатхо’’ти ваттаббам̣. бхиккхӯ када̄чи кеначи ка̄ран̣ена паннарасикам̣ ва̄ ча̄туддасӣупосатхам̣, ча̄туддасикам̣ ва̄ паннарасӣупосатхам̣ каронти, йасмин̃ча дивасе бхиккхӯхи упосатхо като, тасмим̣йева бхиккхунӣхипи упосатхо ка̄табботи адхиппа̄йена ‘‘паккхасса терасийам̣йева гантва̄’’тиа̄ди вуттам̣. евам̣ пуччхитена бхиккхуна̄ саче ча̄туддасийам̣ упосатхам̣ каронти, ‘‘ча̄туддасико бхагинӣ’’ти ваттаббам̣. саче пана паннарасийам̣ каронти, ‘‘паннарасико бхагинӣ’’ти а̄чиккхитаббам̣. ова̄даттха̄йа̄ти ова̄дайа̄чанаттха̄йа. па̄т̣ипададивасато пана пат̣т̣ха̄йа дхаммасаванаттха̄йа гантаббанти па̄т̣ипададивасе ова̄даггахан̣аттха̄йа дутийадивасато пат̣т̣ха̄йа антарантара̄ дхаммасаванаттха̄йа гантаббам̣. ова̄даггахан̣ампи хи ‘‘дхаммасаванамева̄’’ти абхедена вуттам̣. нирантарам̣ виха̄рам̣ упасан̇камим̣сӯти йебхуййена упасан̇каманам̣ сандха̄йа вуттам̣. вуттан̃хетантиа̄дина̄ йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджисса̄ма̄ти сабба̄сам̣йева бхиккхунӣнам̣ упасан̇каманадӣпанаттхам̣ па̄л̣и нидассита̄. ова̄дам̣ гаччхатӣти ова̄дам̣ йа̄читум̣ гаччхати. две тиссоти двӣхи тӣхи. каран̣аттхе четам̣ паччаттавачанам̣.
па̄са̄дикена̄ти паса̄даджанакена ниддосена ка̄йакамма̄дина̄. сампа̄детӯти тивидхам̣ сиккхам̣ сампа̄дету. саче па̄тимоккхуддесакам̣йева дисва̄ ¶ та̄хи бхиккхунӣхи ова̄до йа̄чито бхавеййа, тена ким̣ ка̄таббанти? упосатхагге саннипатите бхиккхусан̇гхе пуббакиччавасена ‘‘аттхи ка̄чи бхиккхунийо ова̄дам̣ йа̄чама̄на̄’’ти пуччхийама̄не ‘‘евам̣ вадехӣ’’ти ова̄дапат̣игга̄хакена ваттаббавачанам̣ ан̃н̃ена бхиккхуна̄ катха̄петва̄ па̄тимоккхуддесакена ваттаббавачанам̣ аттана̄ ватва̄ пуна сайамева гантва̄ бхиккхунӣнам̣ а̄рочетаббам̣, ан̃н̃ена ва̄ бхиккхуна̄ тасмим̣ дивасе па̄тимоккхам̣ уддиса̄петаббам̣. етам̣ вуттанти ‘‘та̄хӣ’’ти етам̣ бахувачанам̣ вуттам̣.
ека̄ бхиккхунӣ ва̄ти идам̣ бахӯхи бхиккхунупассайехи ека̄йа ева бхиккхунийа̄ са̄санапат̣иггахан̣ам̣ ¶ сандха̄йа вуттам̣, на пана дутийика̄йа абха̄вам̣ сандха̄йа. бахӯхи бхиккхунупассайехӣти антара̄магге ва̄ тасмим̣йева ва̄ га̄ме бахӯхи бхиккхунупассайехи. ‘‘бхиккхунисан̇гхо ча аййа бхиккхунийо ча бхиккхунӣ ча̄’’ти имина̄ на̄на̄упассайехи са̄санам̣ гахетва̄ а̄гатабхиккхунийа̄ ваттаббавачанам̣ дассети. идан̃ча екена пака̄рена мукхаматтанидассанаттхам̣ вуттам̣, тасмим̣ тасмим̣ пана бхиккхунупассайе бхиккхунӣнам̣ пама̄н̣ам̣ саллаккхетва̄ таданурӯпена найена ваттаббам̣. бхиккхусан̇гхасса аййа̄нам̣ аййасса̄ти идам̣ сан̇кхипитва̄ вуттам̣.
па̄тимоккхуддесакенапӣти идам̣ сан̇гхупосатхавасенева дасситам̣. йаттха пана тин̣н̣ам̣ двиннам̣ ва̄ васанат̣т̣ха̄не па̄тимоккхуддесо наттхи, таттха̄пи н̃аттит̣хапанакена итарена ва̄ бхиккхуна̄ имина̄ва найена ваттаббам̣. екапуггаленапи упосатхадивасе ова̄дайа̄чанам̣ сампат̣иччхитва̄ па̄т̣ипаде а̄гата̄нам̣ бхиккхунӣнам̣ ‘‘наттхи кочӣ’’тиа̄ди ваттаббамева. саче сайамева, ‘‘саммато аха’’нти ваттаббам̣. имам̣ видхим̣ аджа̄нанто идха ба̄лоти адхиппето.
150. адхаммакамме адхаммакаммасан̃н̃ӣ ваггам̣ бхиккхунисан̇гхам̣ ваггасан̃н̃ӣ овадати, а̄патти па̄читтийасса̄тиа̄дӣсу виджджама̄несупи вагга̄дибха̄ванимиттесу дуккат̣есу адхаммакаммамӯлакам̣ па̄читтийамева па̄л̣ийам̣ саббаттха вуттанти а̄ха ‘‘адхаммакамме двиннам̣ навака̄нам̣ васена ат̣т̣ха̄раса па̄читтийа̄нӣ’’ти. сесаметтха утта̄намева. асамматата̄, бхиккхунийа̄ парипун̣н̣ӯпасампанната̄, ова̄давасена ат̣т̣хагарудхаммабхан̣ананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
ова̄дасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. аттхан̇гатасиккха̄падаван̣н̣ана̄
153. дутийе ¶ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ са̄таччакирийа̄йа̄ти пуббабха̄гаппат̣ипаттивасена вуттам̣. муна̄тӣти джа̄на̄ти. тена н̃а̄н̣ена̄ти тена арахаттапхалапан̃н̃а̄сан̇кха̄тена н̃а̄н̣ена. патхесӯти упа̄йамаггесу. арахато паринит̣т̣хитасиккхатта̄ а̄ха ‘‘идан̃ча…пе… вутта’’нти. атха ва̄ ‘‘аппамаджджато сиккхато’’ти имесам̣ пада̄нам̣ хетуаттхата̄ дат̣т̣хабба̄, тасма̄ аппамаджджанахету сиккханахету ча адхичетасоти аттхо. сока̄ти читтасанта̄па̄. еттха ча адхичетасоти имина̄ адхичиттасиккха̄, аппамаджджатоти имина̄ адхисӣласиккха̄, мунино монапатхесу сиккхатоти етехи адхипан̃н̃а̄сиккха̄, муниноти ва̄ етена адхипан̃н̃а̄сиккха̄, монапатхесу сиккхатоти етена ¶ та̄сам̣ локуттарасиккха̄нам̣ пуббабха̄гаппат̣ипада̄, сока̄ на бхавантӣтиа̄дӣхи сиккха̄па̄рипӯрийа̄ а̄нисам̣са̄ пака̄сита̄ти ведитаббам̣.
кокануданти падумависесанам̣ йатха̄ ‘‘кока̄сайа’’нти, там̣ кира бахупаттам̣ ван̣н̣асампаннам̣ ативийа сугандхан̃ча хоти. ‘‘коканудам̣ на̄ма сетападума’’нтипи ваданти. па̄тоти пагева. айан̃хеттха аттхо – йатха̄ коканудасан̇кха̄там̣ падумам̣ па̄то сӯрийуггаманавела̄йам̣ пхуллам̣ викаситам̣ авӣтагандхам̣ сийа̄ вирочама̄нам̣, евам̣ сарӣрагандхена гун̣агандхена ча сугандхам̣ сарадака̄ле анталиккхе а̄диччамива аттано теджаса̄ тапантам̣ ан̇гехи ниччхаран̣аджутита̄йа ан̇гӣрасам̣ самма̄самбуддхам̣ пасса̄ти.
абхабботи пат̣ипаттиса̄рамидам̣ са̄санам̣, пат̣ипатти ча парийаттимӯлика̄, тван̃ча парийаттим̣ уггахетум̣ асаматтхо, тасма̄ абхабботи адхиппа̄йо. суддхам̣ пилотикакхан̣д̣анти иддхийа̄ абхисан̇кхатам̣ парисуддхам̣ чол̣акхан̣д̣ам̣. тада̄ кира бхагава̄ ‘‘на саджджха̄йам̣ ка̄тум̣ асакконто мама са̄сане абхаббо на̄ма хоти, ма̄ сочи бхиккхӯ’’ти там̣ ба̄ха̄йам̣ гахетва̄ виха̄рам̣ пависитва̄ иддхийа̄ пилотикакхан̣д̣ам̣ абхинимминитва̄ ‘‘ханда, бхиккху, имам̣ паримаджджанто ‘раджохаран̣ам̣ раджохаран̣а’нти пунаппунам̣ саджджха̄йам̣ карохӣ’’ти ватва̄ ада̄си таттха пуббеката̄дхика̄ратта̄.
со кира пуббе ра̄джа̄ хутва̄ нагарам̣ падаккхин̣ам̣ каронто нала̄т̣ато седе муччанте парисуддхена са̄т̣акена нала̄т̣ам̣ пун̃чхи, са̄т̣ако килит̣т̣хо ахоси ¶ . со ‘‘имам̣ сарӣрам̣ нисса̄йа еварӯпо парисуддхаса̄т̣ако пакатим̣ джахитва̄ килит̣т̣хо джа̄то, аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄’’ти аниччасан̃н̃ам̣ пат̣илабхати, тена ка̄ран̣енасса раджохаран̣амева паччайо джа̄то. раджам̣ харатӣти раджохаран̣ам̣. сам̣вегам̣ пат̣илабхитва̄ти асубхасан̃н̃ам̣ аниччасан̃н̃ан̃ча упат̣т̣хапенто сам̣вегам̣ пат̣илабхитва̄. со хи йонисо уммаджджанто ‘‘парисуддхам̣ ваттхам̣, наттхеттха досо, аттабха̄васса пана̄йам̣ досо’’ти асубхасан̃н̃ам̣ аниччасан̃н̃ан̃ча пат̣илабхитва̄ на̄марӯпапариггаха̄дина̄ пан̃часу кхандхесу н̃а̄н̣ам̣ ота̄ретва̄ кала̄пасаммасана̄диккамена випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ удайаббайан̃а̄н̣а̄дипаапа̄т̣ийа̄ випассанам̣ ануломаготрабхусамӣпам̣ па̄песи. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘випассанам̣ а̄рабхӣ’’ти. обха̄сага̄тхам̣ абха̄сӣти обха̄сависсаджджанапуббакабха̄ситага̄тха̄ обха̄сага̄тха̄, там̣ абха̄сӣти аттхо.
еттха ча ‘‘адхичетасоти имам̣ обха̄сага̄тхам̣ абха̄сӣ’’ти идхева вуттам̣. висуддхимагге (висуддхи. 2.386) пана ¶ дхаммападат̣т̣хакатха̄йам̣ (дха. па. ат̣т̣ха. 1.чӯл̣апантхакаттхераваттху) тхерага̄тха̄сам̣ван̣н̣ана̄йан̃ча (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.566) –
‘‘ра̄го раджо на ча пана рен̣у вуччати;
ра̄гассетам̣ адхивачанам̣ раджоти;
етам̣ раджам̣ виппаджахитва̄ пан̣д̣ита̄;
вихаранти те вигатараджасса са̄сане.
‘‘досо…пе… са̄сане.
‘‘мохо раджо на ча пана рен̣у вуччати;
мохассетам̣ адхивачанам̣ раджоти;
етам̣ раджам̣ виппаджахитва̄ пан̣д̣ита̄;
вихаранти те вигатараджасса са̄санети. –
има̄ тиссо обха̄сага̄тха̄ абха̄сӣ’’ти вуттам̣. адхичетасоти ча айам̣ чӯл̣апантхакаттхерасса уда̄нага̄тха̄ти имисса̄йева па̄л̣ийа̄ а̄гатам̣. тхерага̄тха̄йам̣ пана чӯл̣апантхакаттхерасса уда̄нага̄тха̄су айам̣ ана̄рул̣ха̄, ‘‘екуда̄нийаттхерасса пана айам̣ уда̄нага̄тха̄’’ти (тхерага̄. ат̣т̣ха. 1.екуда̄нийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄) таттха вуттам̣. евам̣ сантепи имисса̄ па̄л̣ийа̄ ат̣т̣хакатха̄йа ча евама̄гататта̄ чӯл̣апантхакаттхерассапи айам̣ ¶ уда̄нага̄тха̄ обха̄сага̄тха̄васена ча бхагавата̄ бха̄сита̄ти гахетаббам̣. арахаттам̣ па̄пун̣ӣти абхин̃н̃а̄пат̣исамбхида̄парива̄рам̣ арахаттам̣ па̄пун̣и. абхаббо твантиа̄дивачанато анукампа̄васена саддхивиха̄рика̄дим̣ сан̇гхикавиха̄ра̄ никкад̣д̣ха̄пентасса ана̄патти вийа диссати. абхаббо хи тхеро сан̃чичча там̣ ка̄тум̣, никкад̣д̣ханасиккха̄паде ва̄ апан̃н̃атте тхерена евам̣ катанти гахетаббам̣.
156. овадантасса па̄читтийанти аттхан̇гате сӯрийе гарудхаммехи ва̄ ан̃н̃ена ва̄ дхамменева овадантасса самматассапи па̄читтийам̣. сесаметтха утта̄намева. аттхан̇гатасӯрийата̄, парипун̣н̣ӯпасампанната̄, овадананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
аттхан̇гатасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. бхиккхунупассайасиккха̄падаван̣н̣ана̄
162. татийам̣ ¶ утта̄наттхамева. упассайӯпагаманам̣, парипун̣н̣ӯпасампанната̄, самайа̄бха̄во, гарудхаммехи овадананти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
бхиккхунупассайасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. а̄мисасиккха̄падаван̣н̣ана̄
164. чатуттхе ‘‘упасампаннам̣…пе… бхиккхунова̄дака’’нти имесам̣ ‘‘ман̇кукаттука̄мо’’ти имина̄ самбандхо. ‘‘аван̣н̣ам̣ каттука̄мо айасам̣ каттука̄мо’’ти имесам̣ пана васена ‘‘упасампанна’’нтиа̄дӣсу ‘‘упасампаннасса̄’’ти вибхаттивипарин̣а̄мо ка̄табботи имаматтхам̣ сандха̄йа ‘‘уджджха̄панаке вуттанайеневаттхо ведитаббо’’ти вуттам̣. ‘‘чӣварахету овадатӣ’’тиа̄дина̄ бхан̣антасса екекасмим̣ вачане нит̣т̣хите па̄читтийам̣ ведитаббам̣. ‘‘упасампаннам̣ сан̇гхена асаммата’’нти па̄л̣ивачанато ‘‘самматена ва̄ сан̇гхена ва̄ бха̄рам̣ катва̄ т̣хапито’’ти ат̣т̣хакатха̄вачанато ча ат̣т̣хахи ан̇гехи саманна̄гато самматена ва̄ виппаваситука̄мена ‘‘йа̄ва̄хам̣ а̄гамисса̄ми, та̄ва ¶ те бха̄ро хотӯ’’ти йа̄читва̄ т̣хапито тасса̄бха̄вато сан̇гхена ва̄ татхева бха̄рам̣ катва̄ т̣хапито ат̣т̣хахи гарудхаммехи ан̃н̃ена ва̄ дхаммена овадитум̣ лабхатӣти ведитаббам̣. тасма̄ ‘‘йо пана, бхиккху, асаммато бхиккхунийо овадеййа, па̄читтийа’’нти идам̣ пагева бха̄рам̣ катва̄ ат̣т̣хапитам̣ сандха̄йа вуттанти гахетаббам̣.
168. ана̄патти пакатийа̄ чӣварахету…пе… овадантам̣ бхан̣атӣти еттха а̄мисахету овадантам̣ ‘‘а̄мисахету овадатӣ’’ти сан̃н̃а̄йа евам̣ бхан̣антасса ана̄патти, ‘‘на а̄мисахету овадатӣ’’ти сан̃н̃ино пана дуккат̣ам̣, на а̄мисахету овадантам̣ пана ‘‘а̄мисахету овадатӣ’’ти сан̃н̃а̄йа бхан̣антассапи ана̄патти сачиттакатта̄ сиккха̄падасса. сесаметтха утта̄намева. упасампанната̄, дхаммена ладдхасаммутита̄, ана̄мисантарата̄, аван̣н̣ака̄мата̄йа евам̣ бхан̣ананти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
а̄мисасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
169. пан̃чамам̣ утта̄наттхамева.
6. чӣварасибба̄панасиккха̄падаван̣н̣ана̄
175. чхат̣т̣хе ¶ саче са̄ бхиккхунӣ там̣ чӣварам̣ а̄дитова па̄рупеййа, ан̃н̃а̄ бхиккхунийо дисва̄ уджджха̄пеййум̣, тато маха̄джано пасситум̣ на лабхатӣти ман̃н̃ама̄но ‘‘йатха̄сам̣хат̣ам̣ харитва̄ никкхипитва̄’’тиа̄дима̄ха.
176. нӣхаратӣти саким̣ нӣхарати. йепи тесам̣ нисситака̄ти самбандхо. катхинаваттанти ‘‘сабрахмача̄рӣнам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти итикаттаббата̄васена сӯчикаммакаран̣ам̣. а̄чарийупаджджха̄йа̄нам̣ дуккат̣анти акаппийасама̄да̄навасена дуккат̣ам̣. ван̃четва̄ти ‘‘тава н̃а̄тика̄йа̄’’ти аватва̄ ‘‘екисса̄ бхиккхунийа̄’’ти еттакамева ватва̄. ‘‘екисса̄ бхиккхунийа̄’’ти сутва̄ те ан̃н̃а̄тикасан̃н̃ино бхавеййунти а̄ха ‘‘акаппийе нийоджитатта̄’’ти ¶ . ‘‘идам̣ те ма̄ту чӣвара’’нтиа̄дӣни аватва̄пи ‘‘идам̣ чӣварам̣ сиббехӣ’’ти суддхачиттена сибба̄пентассапи ана̄патти.
179. упа̄ханаттхавика̄динти а̄ди-саддена йам̣ чӣварам̣ нива̄сетум̣ ва̄ па̄рупитум̣ ва̄ на сакка̄ хоти, тампи сан̇ган̣ха̄ти. сесаметтха утта̄намева. ан̃н̃а̄тика̄йа бхиккхунийа̄ сантаката̄, нива̄санапа̄рупанӯпагата̄, вуттанайена сиббанам̣ ва̄ сибба̄панам̣ ва̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
чӣварасибба̄панасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. сам̣видаханасиккха̄падаван̣н̣ана̄
181. саттаме ‘‘паччха̄ гаччхантӣнам̣ чора̄ аччхиндим̣сӯ’’ти еттха ‘‘паттачӣвара’’нти па̄т̣хасесоти а̄ха ‘‘паччха̄ гаччхантӣнам̣ паттачӣвара’’нти. та̄ бхиккхунийоти паччха̄ гаччхантийо бхиккхунийо. ‘‘паччха̄ гаччхантӣна’’нти ча вибхаттивипарин̣а̄менеттха самбандхо ведитаббо. па̄л̣ийам̣ ‘‘гаччха̄ма бхагини, гаччха̄ма аййа̄’’ти бхиккхупуббакам̣ сам̣видха̄нам̣ вуттам̣, ‘‘гаччха̄ма аййа, гаччха̄ма бхагинӣ’’ти бхиккхунӣпуббакам̣. екаддха̄намагганти екам̣ аддха̄насан̇кха̄там̣ маггам̣, екато ва̄ аддха̄намаггам̣. хиййоти суве. парети татийадивасе.
182-183. двидха̄ вуттаппака̄роти па̄дагаманавасена паккхагаманавасена ва̄ти двидха̄ вуттаппабхедо ¶ . чатуннам̣ магга̄нам̣ самбандхат̣т̣ха̄нам̣ чатуккам̣, тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ самбандхат̣т̣ха̄нам̣ син̇гха̄т̣акам̣. ‘‘га̄мантаре га̄мантаре’’ти еттха ан̃н̃о га̄мо га̄мантаранти а̄ха ‘‘никкхамане ана̄патти…пе… бхиккхуно па̄читтийа’’нти. ‘‘сам̣видха̄йа̄’’ти па̄л̣ийам̣ ависесена вуттатта̄ ‘‘нева па̄л̣ийа̄ саметӣ’’ти вуттам̣, ‘‘еттхантаре сам̣видахитепи бхиккхуно дуккат̣а’’нти вуттатта̄ ‘‘на сесаат̣т̣хакатха̄йа саметӣ’’ти вуттам̣. аддхайоджанам̣ атиккамантасса̄ти асати га̄ме аддхайоджанам̣ атиккамантасса. йаттха хи аддхайоджанаббхантаре ан̃н̃о га̄мо на хоти, там̣ идха ага̄макам̣ аран̃н̃анти адхиппетам̣, аддхайоджанаббхантаре пана га̄ме сати га̄мантараган̣ана̄йа ева а̄патти.
185. рат̣т̣хабхедети рат̣т̣хавилопе. чаккасама̄рул̣ха̄ти ирийа̄патхачаккам̣ сакат̣ачаккам̣ ва̄ сама̄рул̣ха̄. сесам̣ утта̄намева. двиннампи сам̣видахитва̄ маггаппат̣ипатти ¶ , ависан̇кетам̣, самайа̄бха̄во, ана̄пада̄, га̄мантароккаманам̣ ва̄ аддхайоджана̄тиккамо ва̄ти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни. екатоупасампанна̄дӣхи саддхим̣ гаччхантасса пана ма̄туга̄масиккха̄падена а̄патти.
сам̣видаханасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. на̄ва̄бхируханасиккха̄падаван̣н̣ана̄
188. ат̣т̣хаме локасса̄дамиттасантхававасена кӣл̣а̄пуреккха̄ра̄ сам̣видахитва̄ти айам̣ висесо ‘‘евамиме…пе… бхиккхунӣхи саддхим̣ на̄ва̄йа кӣл̣антӣ’’ти имина̄ ‘‘уддхам̣га̄миним̣ ва̄ адхога̄миним̣ ва̄’’ти имина̄ ча сиддхо.
189. надийа̄ куто га̄мантаранти а̄ха ‘‘йасса̄ надийа̄’’тиа̄ди. ‘‘тасса̄ сага̄макатӣрапассена…пе… аддхайоджанаган̣ана̄йа̄ти екекапассенева гаманам̣ сандха̄йа вуттатта̄ та̄дисика̄йа надийа̄ маджджхена гаччхантасса га̄мантараган̣ана̄йа аддхайоджанаган̣ана̄йа ча а̄паттӣ’’ти ваданти. саббаат̣т̣хакатха̄сӯтиа̄дина̄ аттана̄ вуттамеваттхам̣ саматтхети. ‘‘кӣл̣а̄пуреккха̄рата̄йа бхиккхунийа̄ саддхим̣ сам̣видха̄йа на̄вам̣ абхирухантасса надийам̣йева па̄читтийасса вуттатта̄ ва̄писамудда̄дӣсу кӣл̣а̄пуреккха̄рата̄йа дуккат̣амева, на па̄читтийа’’нти ваданти. ‘‘локасса̄дамиттасантхававасена кӣл̣а̄пуреккха̄ра̄ сам̣видахитва̄’’ти вачанато кечи ‘‘имам̣ сиккха̄падам̣ акусалачиттам̣ локаваджджа’’нти ваданти, там̣ на гахетаббам̣. кӣл̣а̄пуреккха̄рата̄йа хи абхирухитва̄пи га̄мантароккамане аддхайоджана̄тиккаме ва̄ кусала̄бйа̄катачиттасаман̇гӣпи хутва̄ а̄паттим̣ а̄паджджати ¶ . йади хи со сам̣вегам̣ пат̣илабхитва̄ арахаттам̣ ва̄ саччхикареййа, ниддам̣ ва̄ оккамеййа, каммат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ манаси каронто гаччхеййа, куто тасса акусалачиттасаман̇гита̄, йенидам̣ сиккха̄падам̣ акусалачиттам̣ локаваджджанти вуччати, тасма̄ пан̣н̣аттиваджджам̣ тичиттанти сиддхам̣. сесаметтха утта̄намева.
на̄ва̄бхируханасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. парипа̄читасиккха̄падаван̣н̣ана̄
194. наваме ¶ пат̣ийа̄дитанти бхиккхӯнам̣ аттха̄йа сампа̄дитам̣. н̃а̄така̄ ва̄ хонти пава̄рита̄ ва̄ти еттха сачепи бхиккхуно ан̃н̃а̄така̄ аппава̄рита̄ ча сийум̣, бхиккхунийа̄ н̃а̄така̄ пава̄рита̄ че, ват̣т̣ати.
197. па̄пабхиккхӯнам̣ паккхупаччхеда̄йа идам̣ пан̃н̃аттам̣, тасма̄ пан̃чабходжанейева а̄патти вутта̄. пан̃ча бходжана̄ни т̣хапетва̄ саббаттха ана̄паттӣти идам̣ пана имина̄ сиккха̄падена ана̄паттидассанаттхам̣ вуттам̣. вин̃н̃аттийа̄ уппаннам̣ парибхун̃джантасса хи ан̃н̃аттха вуттанайена дуккат̣ам̣. сесам̣ утта̄намева. бхиккхунипарипа̄читабха̄во, джа̄нанам̣, гихисама̄рамбха̄бха̄во, одана̄дӣнам̣ ан̃н̃атарата̄, тасса аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
парипа̄читасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. рахонисаджджасиккха̄падаван̣н̣ана̄
198. дасаме упанандасса чатуттхасиккха̄падена̄ти аппат̣иччханне ма̄туга̄мена саддхим̣ рахонисаджджасиккха̄падам̣ сандха̄йа вуттам̣. кин̃ча̄пи там̣ ачелакавагге пан̃чамасиккха̄падам̣ хоти, упанандаттхерам̣ а̄раббха пан̃н̃аттесу пана чатуттхабха̄вато ‘‘упанандасса чатуттхасиккха̄падена̄’’ти вуттам̣. чатуттхасиккха̄падасса ваттхуто имасса сиккха̄падасса ваттхуно пат̣хамам̣ уппаннатта̄ идам̣ сиккха̄падам̣ пат̣хамам̣ пан̃н̃аттам̣. имина̄ ча сиккха̄падена кевалам̣ бхиккхунийа̄ ева рахонисаджджа̄йа а̄патти пан̃н̃атта̄, упари ма̄туга̄мена саддхим̣ рахонисаджджа̄йа а̄патти висум̣ пан̃н̃атта̄ти дат̣т̣хаббам̣.
рахонисаджджасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хито бхиккхунивагго татийо.
4. бходжанавагго
1. а̄васатхапин̣д̣асиккха̄падаван̣н̣ана̄
206. бходжанаваггасса ¶ ¶ пат̣хамасиккха̄паде аддхайоджанам̣ ва̄ йоджанам̣ ва̄ гантум̣ саккотӣти еттха таттакам̣ гантум̣ сакконтассапи та̄ватакам̣ гантва̄ аладдхабхиккхасса ито бхун̃джитум̣ ват̣т̣ати. имесам̣йева̄ти имесам̣ па̄сан̣д̣а̄нам̣йева. еттака̄нанти имасмим̣ па̄сан̣д̣е еттака̄нам̣. екадивасам̣ бхун̃джитаббанти екадивасам̣ саким̣йева бхун̃джитаббам̣. ‘‘екадивасам̣ бхун̃джитабба’’нти вачанато пана екасмим̣ дивасе пунаппунам̣ бхун̃джитум̣ ват̣т̣атӣти на гахетаббам̣. пуна а̄дито пат̣т̣ха̄йа бхун̃джитум̣ на ват̣т̣атӣти имина̄ пат̣хамам̣ бхуттат̣т̣ха̄несу пуна екасмимпи т̣ха̄не бхун̃джитум̣ на ват̣т̣атӣти дассети.
208. ‘‘гаччханто ва̄ а̄гаччханто ва̄ти идам̣ аддхайоджанавасена гахетабба’’нти ваданти. антара̄магге гатат̣т̣ха̄нети екассева сантакам̣ сандха̄йа вуттам̣. ‘‘а̄гаччхантепи есева найо’’ти сан̇кхепена вуттамеваттхам̣ вибха̄венто ‘‘гантва̄ пачча̄гаччханто’’тиа̄дима̄ха. а̄паттит̣т̣ха̄нейева пуна бхун̃джантасса ана̄патти ваттабба̄ти гамане а̄гамане ча пат̣хамам̣ бходжанам̣ аватва̄ антара̄магге екадивасам̣ гатат̣т̣ха̄не ча екадивасанти пунаппунам̣ бходжанамева дасситам̣, гаманадивасе пана а̄гаманадивасе ча ‘‘гамисса̄ми а̄гамисса̄мӣ’’ти бхун̃джитум̣ ват̣т̣атийева. суддхачиттена пунаппунам̣ бхун̃джантассапи пунаппунам̣ бходжане ана̄патти. ан̃н̃ассаттха̄йа уддиситва̄ пан̃н̃аттам̣ бхиккхуно гахетумева на ват̣т̣атӣти а̄ха ‘‘бхиккхӯнам̣йева аттха̄йа̄’’ти. сесаметтха утта̄намева. а̄васатхапин̣д̣ата̄, агила̄ната̄, ануваситва̄ бходжананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
а̄васатхапин̣д̣асиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ган̣абходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
209. дутийе абхима̄рети абхигантва̄ бхагавато ма̄ран̣аттха̄йа нийоджите дхануддхаре. гул̣хапат̣иччханноти апа̄кат̣о. павиджджхӣти виссаджджеси. нану ра̄джа̄нампи ма̄ра̄песӣти вачанато идам̣ сиккха̄падам̣ аджа̄тасаттуно ка̄ле пан̃н̃аттанти сиддхам̣, еван̃ча сати парато анупан̃н̃аттийам̣ –
‘‘тена ¶ ¶ кхо пана самайена ран̃н̃о ма̄гадхасса сенийасса бимбиса̄расса н̃а̄тиса̄лохито а̄джӣвакесу паббаджито хоти. атха кхо со а̄джӣвако йена ра̄джа̄ ма̄гадхо сенийо бимбиса̄ро тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ ра̄джа̄нам̣ ма̄гадхам̣ сенийам̣ бимбиса̄рам̣ етадавоча…пе… куккучча̄йанта̄ на̄дхива̄сентӣ’’ти –
идам̣ касма̄ вуттанти? со кира а̄джӣвако там̣ да̄нам̣ денто бимбиса̄рака̄лато пат̣т̣ха̄йа ада̄си, паччха̄ аджа̄тасаттука̄ле сиккха̄падапан̃н̃аттито пат̣т̣ха̄йа бхиккхӯ куккучча̄йанта̄ там̣ да̄нам̣ на пат̣игган̣хим̣су, тасма̄ а̄дито пат̣т̣ха̄йа там̣ ваттху дасситанти ведитаббам̣. ‘‘атха кхо со а̄джӣвако бхиккхӯнам̣ сантике дӯтам̣ па̄хесӣ’’ти идан̃ча тато пабхути со а̄джӣвако антарантара̄ бхиккхӯ нимантетва̄ да̄нам̣ денто аджа̄тасаттука̄ле сиккха̄паде пан̃н̃атте йам̣ бхиккхӯнам̣ сантике дӯтам̣ па̄хеси, там̣ сандха̄йа вуттам̣.
215. ан̃н̃аман̃н̃ависит̣т̣хатта̄ висадисам̣ раджджам̣ вираджджам̣, тато а̄гата̄, таттха ва̄ джа̄та̄, бхава̄ти ва̄ вераджджа̄, те ева вераджджака̄. те пана йасма̄ готтачаран̣а̄дивибха̄гена на̄наппака̄ра̄, тасма̄ вуттам̣ ‘‘на̄на̄вераджджаке’’ти. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана на̄на̄видхехи ан̃н̃араджджехи а̄гатети раджджа̄нам̣йева васена на̄наппака̄рата̄ вутта̄.
217-218. имасса сиккха̄падасса вин̃н̃аттим̣ катва̄ бхун̃джанаваттхусмим̣ пан̃н̃аттатта̄ вин̃н̃аттито ган̣абходжанам̣ ваттхувасенева па̄кат̣анти там̣ аватва̄ ‘‘ган̣абходжанам̣ на̄ма йаттха…пе… нимантита̄ бхун̃джантӣ’’ти нимантанавасенева падабха̄джане ган̣абходжанам̣ вуттам̣. ‘‘кин̃чи пана сиккха̄падам̣ ваттхуананурӯпампи сийа̄ти падабха̄джане вуттанайена нимантанавасенева ган̣абходжанам̣ хотӣти кесан̃чи а̄сан̇ка̄ бхавеййа̄’’ти там̣ниваттанаттхам̣ ‘‘там̣ панетам̣ ган̣абходжанам̣ двӣха̄ка̄рехи пасаватӣ’’ти вуттам̣. пан̃чаннам̣ бходжана̄нам̣ на̄мам̣ гахетва̄ти еттха ‘‘бходжанам̣ ган̣хатха̄ти вуттепи ган̣абходжанам̣ хотийева̄’’ти ваданти. ‘‘хет̣т̣ха̄ аддха̄нагаманаваттхусмим̣ на̄ва̄бхируханаваттхусмин̃ча ‘идхева, бханте, бхун̃джатха̄’ти вутте йасма̄ куккучча̄йанта̄ на пат̣игган̣хим̣су, тасма̄ ‘бхун̃джатха̄’ти вуттепи ¶ ган̣абходжанам̣ на хотийева̄’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. ‘‘пан̃чаннам̣ бходжана̄нам̣ на̄мам̣ гахетва̄ нимантетӣ’’ти вуттатта̄ пана ‘‘оданам̣ бхун̃джатха̄’’ти ва̄ ‘‘бхаттам̣ бхун̃джатха̄’’ти ва̄ бходжанана̄мам̣ гахетва̄ва вутте ган̣абходжанам̣ хоти, на ан̃н̃атха̄. ‘‘идхева, бханте, бхун̃джатха̄’’ти еттха̄пи ‘‘одана’’нти ва̄ ‘‘бхатта’’нти ва̄ ватва̄ва те евам̣ нимантесунти гахетаббам̣. ган̣авасена ва̄ ¶ нимантитатта̄ те бхиккхӯ апакатан̃н̃ута̄йа куккучча̄йанта̄ на пат̣игган̣хим̣сӯти айам̣ амха̄кам̣ кханти, вӣмам̣ситва̄ йуттатарам̣ гахетаббам̣.
екато ган̣хантӣти еттха ан̃н̃аман̃н̃асса два̄дасахаттхам̣ амун̃читва̄ т̣хита̄ екато ган̣ханти на̄ма̄ти гахетаббам̣. ‘‘амха̄кам̣ чатуннампи бхаттам̣ дехӣти ва̄ вин̃н̃а̄пеййу’’нти вачанато хет̣т̣ха̄ ‘‘твам̣ екасса бхиккхуно бхаттам̣ дехи, твам̣ двиннанти евам̣ вин̃н̃а̄петва̄’’ти вачанато ча аттано аттха̄йа ан̃н̃ехи вин̃н̃аттампи са̄дийантасса ган̣абходжанам̣ хотийева̄ти дат̣т̣хаббам̣. евам̣ вин̃н̃аттито пасаватӣти еттха вин̃н̃аттийа̄ сати ган̣хантасса екато хутва̄ гахан̣е имина̄ сиккха̄падена а̄патти, висум̣ гахан̣е пан̣ӣтабходжанасӯподанавин̃н̃аттӣхи а̄патти ведитабба̄.
вича̄ретӣти пан̃чакхан̣д̣а̄дивасена сам̣видахати. гхат̣т̣етӣти анува̄там̣ чхиндитва̄ хаттхена дан̣д̣акена ва̄ гхат̣т̣ети. суттам̣ каротӣти суттам̣ ват̣т̣ети. валетӣти дан̣д̣аке ва̄ хаттхе ва̄ а̄ват̣т̣ети. ‘‘абхинавассева чӣварасса каран̣ам̣ идха чӣваракаммам̣ на̄ма, пура̄н̣ачӣваре сӯчикаммам̣ на̄ма на хотӣ’’ти ваданти. ‘‘чатуттхе а̄гате на йа̄пентӣти вачанато саче ан̃н̃о кочи а̄гаччханто наттхи, чатта̄ройева ча таттха нисинна̄ йа̄петум̣ на сакконти, на ват̣т̣атӣ’’ти ваданти.
220. ган̣абходжана̄паттиджанаканимантанабха̄вато ‘‘акаппийанимантана’’нти вуттам̣. сампавесетва̄ти нисӣда̄петва̄. ган̣о бхиджджатӣти ган̣о а̄паттим̣ на а̄паджджатӣти адхиппа̄йо. ‘‘йаттха чатта̄ро бхиккхӯ…пе… бхун̃джантӣ’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ сам̣санданато ‘‘итаресам̣ пана ган̣апӯрако хотӣ’’ти вуттам̣. ависесена̄ти ‘‘гила̄но ва̄ чӣварака̄рако ва̄’’ти ависесетва̄ саббаса̄дха̄ран̣авачанена. тасма̄ти ависеситатта̄. бхутва̄ гатесӯти еттха агатесупи бходжанакичче нит̣т̣хите ган̣хитум̣ ват̣т̣ати ¶ . та̄ни ча техи екато на гахита̄нӣти йехи бходжанехи висан̇кето наттхи, та̄ни бходжана̄ни техи бхиккхӯхи екато на гахита̄ни екена паччха̄ гахитатта̄. маха̄тхерети бхиккхӯ сандха̄йа вуттам̣. дӯтасса пуна пат̣ипатхам̣ а̄гантва̄ ‘‘бхаттам̣ ган̣хатха̄’’ти вачанабхайена ‘‘га̄мадва̄ре ат̣т̣хатва̄ва̄’’ти вуттам̣. таттха таттха гантва̄ти антаравӣтхиа̄дӣсу таттха таттха т̣хита̄нам̣ сантикам̣ гантва̄. бхиккхӯнам̣ аттха̄йа гхарадва̄ре т̣хапетва̄ диййама̄непи есева найо. ниваттатха̄ти вуттападе ниваттитум̣ ват̣т̣атӣти ‘‘ниваттатха̄’’ти виччхиндитва̄ паччха̄ ‘‘бхаттам̣ ган̣хатха̄’’ти вуттатта̄ ват̣т̣ати. сесаметтха утта̄намева. ган̣абходжаната̄, самайа̄бха̄во, аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
ган̣абходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. парампарабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
221. татийе ¶ кулапат̣ипа̄т̣ийа̄ аббоччхиннам̣ катва̄ нирантарам̣ диййама̄натта̄ ‘‘бхаттапат̣ипа̄т̣и ат̣т̣хита̄ хотӣ’’ти па̄л̣ийам̣ вуттам̣, антара̄ ат̣т̣хатва̄ нирантарам̣ паватта̄ти вуттам̣ хоти. упача̄равасена̄ти воха̄равасена. на хи со бадараматтамева дети, упача̄равасена пана евам̣ вадати. бадарачун̣н̣асаккхара̄дӣхи пайоджитам̣ ‘‘бадараса̄л̣ава’’нти вуччати.
226. викаппана̄васенева там̣ бхаттам̣ асантам̣ на̄ма хотӣти анупан̃н̃аттивасена викаппанам̣ ат̣т̣хапетва̄ йатха̄пан̃н̃аттам̣ сиккха̄падамева т̣хапитам̣. парива̄ре пана викаппана̄йа ануджа̄нанампи анупан̃н̃аттисама̄нанти катва̄ ‘‘чатассо анупан̃н̃аттийо’’ти вуттам̣. маха̄паччариа̄дӣсу вуттанайам̣ паччха̄ ваданто па̄л̣ийа̄ сам̣санданато параммукха̄викаппанамева патит̣т̣ха̄песи. кечи пана ‘‘тада̄ аттано сантике т̣хапетва̄ бхагавантам̣ ан̃н̃асса абха̄вато тхеро саммукха̄викаппанам̣ на̄ка̄си, бхагавата̄ ча висум̣ саммукха̄викаппана̄ на вутта̄, татха̄пи саммукха̄викаппана̄пи ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. тенева ма̄тика̄ат̣т̣хакатха̄йампи (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. парампарабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄) ‘‘йо бхиккху пан̃часу сахадхаммикесу ан̃н̃атарасса ‘майхам̣ бхаттапачча̄сам̣ туйхам̣ даммӣ’ти ва̄ ‘викаппемӣ’ти ва̄ евам̣ саммукха̄ ва̄ ‘иттханна̄масса даммӣ’ти ¶ ва̄ ‘викаппемӣ’ти ва̄ евам̣ параммукха̄ ва̄ пат̣хаманимантанам̣ авикаппетва̄ паччха̄ нимантитакуле ладдхабхиккхато екаситтхампи аджджхохарати, па̄читтийа’’нти вуттам̣.
229. пан̃чахи бходжанехи нимантитасса йена йена пат̣хамам̣ нимантито, тасса тасса бходжанато уппат̣ипа̄т̣ийа̄ авикаппетва̄ ва̄ парасса парасса бходжанам̣ парампарабходжананти а̄ха ‘‘саче пана мӯланимантанам̣ хет̣т̣ха̄ хоти, паччхимам̣ паччхимам̣ упари, там̣ упарито пат̣т̣ха̄йа бхун̃джантасса а̄паттӣ’’ти. хаттхам̣ анто павесетва̄ саббахет̣т̣химам̣ ган̣хантасса маджджхе т̣хитампи антохаттхагатам̣ хотӣти а̄ха ‘‘хаттхам̣ пана…пе… йатха̄ татха̄ ва̄ бхун̃джантасса ана̄паттӣ’’ти. кхӣрасса расасса ча бхаттена амиссам̣ хутва̄ упари т̣хитатта̄ ‘‘кхӣрам̣ ва̄ расам̣ ва̄ пивато ана̄паттӣ’’ти вуттам̣.
маха̄упа̄сакоти гехаса̄мико. ‘‘маха̄ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘а̄паттӣ’ти вачанена курундийам̣ ‘ват̣т̣атӣ’ти вачанам̣ вируддхам̣ вийа диссати, двиннампи адхиппа̄йо маха̄паччарийам̣ вибха̄вито’’ти маха̄ган̣т̣хипадесу вуттам̣. саббе нимантентӣти акаппийанимантанена нимантенти. ‘‘парампарабходжанам̣ на̄ма ¶ пан̃чаннам̣ бходжана̄нам̣ ан̃н̃атарена бходжанена нимантито, там̣ т̣хапетва̄ ан̃н̃ам̣ пан̃чаннам̣ бходжана̄нам̣ ан̃н̃атарам̣ бходжанам̣ бхун̃джати, етам̣ парампарабходжанам̣ на̄ма̄’’ти вуттатта̄ сатипи бхиккха̄чарийа̄йа пат̣хамам̣ ладдхабха̄ве ‘‘пин̣д̣а̄йа чаритва̄ ладдхабхаттам̣ бхун̃джати, а̄паттӣ’’ти вуттам̣. авикаппавасена ‘‘вачӣкамма’’нти вуттам̣. сесаметтха утта̄намева. парампарабходжаната̄, самайа̄бха̄во, аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
парампарабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. ка̄н̣ама̄та̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄
230-231. чатуттхе ка̄н̣а̄йа ма̄та̄ти ка̄н̣а̄ти ладдхана̄ма̄йа да̄рика̄йа ма̄та̄. касма̄ панеса̄ ка̄н̣а̄ на̄ма джа̄та̄ти а̄ха ‘‘са̄ кирасса̄’’тиа̄ди. имисса̄ дахарака̄ле ма̄та̄питаро синехавасена ‘‘амма ка̄н̣е, амма ка̄н̣е’’ти вохарим̣су, са̄ тадупа̄да̄йа ка̄н̣а̄ на̄ма джа̄та̄, тасса̄ ча ма̄та̄ ‘‘ка̄н̣ама̄та̄’’ти па̄кат̣а̄ ахосӣти ¶ еваметтха ка̄ран̣ам̣ ваданти. пат̣ийа̄локанти паччхимам̣ дисам̣, пачча̄диччанти вуттам̣ хоти.
233. пӯваган̣ана̄йа па̄читтийанти мукхават̣т̣ийа̄ хет̣т̣хималекхато упарит̣т̣хитапӯваган̣ана̄йа па̄читтийам̣. ‘‘дваттипаттапӯра̄ пат̣иггахетабба̄’’ти хи вачанато мукхават̣т̣ийа̄ хет̣т̣хималекхам̣ анатикканте две ва̄ тайо ва̄ паттапӯре гахетум̣ ват̣т̣ати.
235. ат̣т̣хакатха̄су пана…пе… вуттанти идам̣ ат̣т̣хакатха̄су татха̄ а̄гатабха̄ваматтадӣпанаттхам̣ вуттам̣, на пана тасса ва̄дасса патит̣т̣ха̄панаттхам̣. ат̣т̣хакатха̄су вуттан̃хи па̄л̣ийа̄ на самети. татуттаригахан̣е ана̄паттидассанаттхан̃хи ‘‘н̃а̄така̄нам̣ пава̄рита̄на’’нти вуттам̣. ан̃н̃атха̄ ‘‘ана̄патти дваттипаттапӯре пат̣игган̣ха̄тӣ’’ти имина̄ва пама̄н̣айуттаггахан̣е ана̄паттисиддхито ‘‘н̃а̄така̄нам̣ пава̄рита̄на’’нти висум̣ на ваттаббам̣. йади евам̣ ‘‘там̣ па̄л̣ийа̄ на саметӣ’’ти касма̄ на вуттанти? хет̣т̣ха̄ татуттарисиккха̄паде вуттанайенева сакка̄ вин̃н̃а̄тунти на вуттам̣. вуттан̃хи таттха (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.526) ‘‘ат̣т̣хакатха̄су пана н̃а̄такапава̄ритат̣т̣ха̄не пакатийа̄ва бахумпи ват̣т̣ати, аччхиннака̄ран̣а̄ пама̄н̣амева ват̣т̣атӣти вуттам̣, там̣ па̄л̣ийа̄ на саметӣ’’ти. ‘‘апа̄тхеййа̄диаттха̄йа пат̣ийа̄дита’’нти сан̃н̃а̄йа ган̣хантассапи а̄паттийева ачиттакатта̄ сиккха̄падасса. аттанойева гахан̣аттхам̣ ‘‘имасса хаттхе дехӣ’’ти вачаненапи а̄паджджанато ‘‘вачӣкамма’’нти вуттам̣. сесам̣ утта̄намева ¶ . вутталаккхан̣апӯвамантхата̄, асесаката̄, апат̣иппассаддхагаманата̄, на н̃а̄така̄дита̄, атирекапат̣иггахан̣анти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
ка̄н̣ама̄та̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. пат̣хамапава̄ран̣а̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄
236. пан̃чаме бхутта̄вӣти бхутта̄вино бхуттаванто, катабхаттакичча̄ти вуттам̣ хоти. пава̄рита̄ти еттха чатӯсу пава̄ран̣а̄су йа̄вадаттхапава̄ран̣а̄ пат̣иккхепапава̄ран̣а̄ ча лаббхатӣти а̄ха ‘‘бра̄хман̣ена…пе… пат̣иккхепапава̄ран̣а̄йа пава̄рита̄’’ти. чатуббидха̄ хи пава̄ран̣а̄ вассам̣вуттхапава̄ран̣а̄, паччайапава̄ран̣а̄ ¶ , пат̣иккхепапава̄ран̣а̄, йа̄вадаттхапава̄ран̣а̄ти. таттха ‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, вассам̣вуттха̄нам̣ бхиккхӯнам̣ тӣхи т̣ха̄нехи пава̄рету’’нти (маха̄ва. 209) айам̣ вассам̣вуттхапава̄ран̣а̄. пака̄рехи дит̣т̣ха̄дӣхи ва̄рети сан̇гха̄дике бхаджа̄пети бхатте кароти ета̄йа̄ти пава̄ран̣а̄, а̄паттивисодхана̄йа аттавоссаггока̄сада̄нам̣. са̄ пана йасма̄ йебхуййена вассам̣вуттхехи ка̄табба̄ вутта̄, тасма̄ ‘‘вассам̣вуттхапава̄ран̣а̄’’ти вуччати. ‘‘иччха̄махам̣, бханте, сан̇гхам̣ ча̄тума̄сам̣ бхесаджджена пава̄рету’’нти (па̄чи. 303) ча, ‘‘ан̃н̃атра пуна пава̄ран̣а̄йа ан̃н̃атра ниччапава̄ран̣а̄йа̄’’ти (па̄чи. 306) ча айам̣ паччайапава̄ран̣а̄ пава̄рети паччайе иччха̄пети ета̄йа̄ти катва̄, чӣвара̄дӣхи упанимантана̄йетам̣ адхивачанам̣. ‘‘пава̄рито на̄ма асанам̣ пан̃н̃а̄йати, бходжанам̣ пан̃н̃а̄йати, хаттхапа̄се т̣хито абхихарати, пат̣иккхепо пан̃н̃а̄йати, есо пава̄рито на̄ма̄’’ти (па̄чи. 239) айам̣ пат̣иккхепапава̄ран̣а̄. виппакатабходжаната̄дипан̃чан̇гасахито бходжанапат̣иккхепойева хеттха пака̄райутта̄ ва̄ран̣а̄ти пава̄ран̣а̄. ‘‘пан̣ӣтена кха̄данӣйена бходжанӣйена сахаттха̄ сантаппеси сампава̄ресӣ’’ти (ма. ни. 1.363) айам̣ йа̄вадаттхапава̄ран̣а̄. йа̄вадаттхам̣ бходжанасса пава̄ран̣а̄ йа̄вадаттхапава̄ран̣а̄.
237. ти-ка̄рам̣ аватва̄…пе… ваттум̣ ват̣т̣атӣти идам̣ ваттабба̄ка̄радассанаттхам̣ вуттам̣. ‘‘ти-ка̄ре пана вуттепи акатам̣ на̄ма на хотӣ’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣.
238-239. пава̄ритоти пат̣иккхепито. йо хи бхун̃джанто паривесакена упанӣтам̣ бходжанам̣ аниччханто пат̣иккхипати, со тена пава̄рито пат̣иккхепито на̄ма хоти. бйан̃джанам̣ пана ана̄дийитва̄ аттхаматтамева дассетум̣ ‘‘катапава̄ран̣о катапат̣иккхепо’’ти вуттам̣. йасма̄ ‘‘асана’’нти ¶ имина̄ва падена ‘‘бхутта̄вӣ’’ти имасса аттхо вутто, тасма̄ на тасса кин̃чи пайоджанам̣ висум̣ упалаббхати. йади хи упалаббхеййа, пава̄ран̣а̄ чхал̣ан̇гасаманна̄гата̄ а̄паджджеййа̄ти манаси катва̄ пан̃часаманна̄гататтам̣йева дассетум̣ ‘‘вуттампи чета’’нтиа̄дина̄ па̄л̣им̣ а̄харати. кечи пана ‘‘хаттхапа̄се т̣хито абхихаратӣ’’ти екамева ан̇гам̣ катва̄ ‘‘чатуран̇гасаманна̄гата̄ пава̄ран̣а̄’’типи ваданти.
амбилапа̄йа̄са̄дӣсӯти ¶ а̄ди-саддена кхӣрапа̄йа̄са̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. таттха амбилапа̄йа̄саггахан̣ена такка̄диамбиласам̣йутта̄ гханайа̄гу вутта̄. кхӣрапа̄йа̄саггахан̣ена кхӣрасам̣йутта̄ йа̄гу сан̇гайхати. пава̄ран̣ам̣ на джанетӣти анатириттабходжана̄паттинибандханам̣ пат̣иккхепам̣ на са̄дхети. катопи пат̣иккхепо анатириттабходжана̄паттинибандхано на хотӣти акатат̣т̣ха̄нейева тит̣т̣хатӣти а̄ха ‘‘пава̄ран̣ам̣ на джанетӣ’’ти. ‘‘йа̄гу-саддасса пава̄ран̣аджанакайа̄гуйа̄пи са̄дха̄ран̣атта̄ ‘йа̄гум̣ ган̣хатха̄’ти вуттепи пава̄ран̣а̄ хотӣти пава̄ран̣ам̣ джанетийева̄ти вутта’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣, там̣ парато таттхева ‘‘бхаттамиссакам̣ йа̄гум̣ а̄харитва̄’’ти еттха вуттака̄ран̣ена на самети. вуттан̃хи таттха ‘‘хет̣т̣ха̄ айа̄гуке нимантане удакакан̃джикакхӣра̄дӣхи саддхим̣ маддитам̣ бхаттамева сандха̄йа ‘йа̄гум̣ ган̣хатха̄’ти вуттатта̄ пава̄ран̣а̄ хоти, ‘бхаттамиссакам̣ йа̄гум̣ а̄харитва̄’ти еттха пана висум̣ йа̄гуйа̄ виджджама̄натта̄ пава̄ран̣а̄ на хотӣ’’ти. тасма̄ таттха вуттанайенева кхӣра̄дӣхи сам̣маддитам̣ бхаттамева сандха̄йа ‘‘йа̄гум̣ ган̣хатха̄’’ти вуттатта̄ йа̄гуйа̄ ча таттха абха̄вато пава̄ран̣а̄ хотӣти еваметтха ка̄ран̣ам̣ ваттаббам̣. еван̃хи сати парато ‘‘йена̄пуччхито, тасса аттхита̄йа̄’’ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттака̄ран̣енапи сам̣сандати, ан̃н̃атха̄ ган̣т̣хипадесуйева пубба̄паравиродхо а̄паджджати. ат̣т̣хакатха̄вачанена ча на самети. саче…пе… пан̃н̃а̄йатӣти имина̄ вуттаппама̄н̣асса маччхамам̣сакхан̣д̣асса наха̄руно ва̄ саббха̄ваматтам̣ дассети. та̄хӣти путхука̄хи.
са̄ливӣхийавехи катасаттӯти йебхуййанайена вуттам̣, сатта дхан̃н̃а̄ни пана бхаджджитва̄ катопи саттуйева. тенева̄ха ‘‘кан̇гуварака…пе… саттусан̇гахамева гаччхатӣ’’ти. саттумодакоти саттуйо пин̣д̣етва̄ като апакко саттугул̣о. пан̃чаннам̣ бходжана̄нам̣ ан̃н̃атаравасена виппакатабходжанабха̄васса упаччхиннатта̄ ‘‘мукхе са̄сапаматтампи…пе… на пава̄ретӣ’’ти вуттам̣. ‘‘акаппийамам̣сам̣ пат̣иккхипати, на пава̄ретӣ’’ти вачанато саче сан̇гхикам̣ ла̄бхам̣ аттано апа̄пун̣антам̣ джа̄нитва̄ ва̄ аджа̄нитва̄ ва̄ пат̣иккхипати, на пава̄рети пат̣иккхипитаббассева пат̣иккхиттатта̄. аладжджисантакам̣ пат̣иккхипантопи на пава̄рети. аваттхута̄йа̄ти анатиритта̄паттиса̄дхика̄йа пава̄ран̣а̄йа аваттхубха̄вато. етена пат̣иккхипитаббассева пат̣иккхиттабха̄вам̣ дӣпети ¶ . йан̃хи пат̣иккхипитаббам̣ ¶ хоти, тасса пат̣иккхепо а̄паттиан̇гам̣ на хотӣти там̣ ‘‘пава̄ран̣а̄йа аваттхӯ’’ти вуччати.
упана̄метӣти имина̄ ка̄йа̄бхиха̄рам̣ дассети. хаттхапа̄сато бахи т̣хитасса сатипи да̄тука̄ма̄бхиха̄ре пат̣иккхипантасса дӯрабха̄венева пава̄ран̣а̄йа абха̄вато тхерассапи дӯрабха̄ваматтам̣ гахетва̄ пава̄ран̣а̄йа абха̄вам̣ дассенто ‘‘тхерасса дӯрабха̄вато’’ти а̄ха, на пана тхерасса абхиха̄расаббха̄вато. сачепи гахетва̄ гато хаттхапа̄се т̣хито хоти, кин̃чи пана аватва̄ а̄дха̄ракат̣т̣ха̄не т̣хитатта̄ абхиха̄ро на̄ма на хотӣти ‘‘дӯтасса ча анабхихаран̣ато’’ти вуттам̣. ‘‘гахетва̄ гатена ‘бхаттам̣ ган̣хатха̄’ти вутте абхиха̄ро на̄ма хотӣти ‘саче пана гахетва̄ а̄гато бхиккху…пе… пава̄ран̣а̄ хотӣ’ти вутта’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. кечи пана ‘‘паттам̣ кин̃чи упана̄метва̄ ‘имам̣ бхаттам̣ ган̣хатха̄’ти вуттанти гахетабба’’нти ваданти, там̣ йуттам̣ вийа диссати ва̄ча̄бхиха̄расса идха анадхиппетатта̄.
паривесана̄йа̄ти бхаттагге. абхихат̣а̄ва хотӣти паривесакенева абхихат̣а̄ хоти. тато да̄тука̄мата̄йа ган̣хантам̣ пат̣иккхипантасса пава̄ран̣а̄ хотӣти еттха аган̣хантампи пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ хотийева. касма̄? да̄тука̄мата̄йа абхихат̣атта̄. ‘‘тасма̄ са̄ абхихат̣а̄ва хотӣ’’ти хи вуттам̣. тенева тӣсупи ган̣т̣хипадесу ‘‘да̄тука̄ма̄бхиха̄ре сати кевалам̣ ‘дасса̄мӣ’ти гахан̣амева абхиха̄ро на̄ма на хоти, ‘дасса̄мӣ’ти ган̣хантепи аган̣хантепи да̄тука̄ма̄бхиха̄рова абхиха̄ро на̄ма хоти, тасма̄ гахан̣асамайе ва̄ аггахан̣асамайе ва̄ там̣ пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ хотӣ’’ти вуттам̣. ида̄ни асати тасса да̄тука̄ма̄бхиха̄ре гахан̣асамайепи пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ на хотӣти дассетум̣ ‘‘саче пана̄’’тиа̄ди вуттам̣.
‘‘расам̣ ган̣хатха̄’’ти апава̄ран̣аджанакасса на̄мам̣ гахетва̄ вуттатта̄ ‘‘там̣ сутва̄ пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ наттхӣ’’ти вуттам̣. маччхарасам̣ мам̣сарасанти еттха пана на кевалам̣ маччхасса расам̣ маччхарасамиччева вин̃н̃а̄йати, атха кхо маччхо ча маччхарасан̃ча маччхарасанти евам̣ пава̄ран̣аджанакаса̄дха̄ран̣ана̄мавасенапи вин̃н̃а̄йама̄натта̄ ¶ там̣ пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ва хоти. парато маччхасӯпанти еттха̄пи есева найо. ‘‘идам̣ ган̣хатха̄’’ти вуттепӣти еттха евам̣ аватва̄пи пава̄ран̣апахонакам̣ йам̣кин̃чи абхихат̣ам̣ пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ хотийева̄ти дат̣т̣хаббам̣. карамбакоти миссака̄дхивачанаметам̣. йан̃хи ан̃н̃енан̃н̃ена миссетва̄ каронти, со ‘‘карамбако’’ти вуччати. со сачепи мам̣сена миссетва̄ катова хоти, ‘‘карамбакам̣ ган̣хатха̄’’ти апава̄ран̣а̄рахасса на̄мена вуттатта̄ ¶ пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ на хоти. ‘‘мам̣сакарамбакам̣ ган̣хатха̄’’ти вутте пана мам̣самиссакам̣ ган̣хатха̄ти вуттам̣ хоти, тасма̄ пава̄ран̣а̄ва хоти.
‘‘уддиссаката’’нти ман̃н̃ама̄ноти еттха ‘‘ваттхуно каппийатта̄ акаппийасан̃н̃а̄йа пат̣иккхипатопи ачиттакатта̄ имасса сиккха̄падасса пава̄ран̣а̄ хотӣ’’ти ваданти. ‘‘хет̣т̣ха̄ айа̄гуке нимантане удакакан̃джикакхӣра̄дӣхи саддхим̣ маддитам̣ бхаттамева сандха̄йа ‘йа̄гум̣ ган̣хатха̄’ти вуттатта̄ пава̄ран̣а̄ хоти, ‘бхаттамиссакам̣ йа̄гум̣ а̄харитва̄’ти еттха пана висум̣ йа̄гуйа̄ виджджама̄натта̄ пава̄ран̣а̄ на хотӣ’’ти ваданти. айаметтха адхиппа̄йоти ‘‘йена̄пуччхито’’тиа̄дина̄ вуттамеваттхам̣ сандха̄йа вадати. ка̄ран̣ам̣ панеттха дуддасанти еттха еке та̄ва ваданти ‘‘йасма̄ йа̄гумиссакам̣ на̄ма бхаттамева на хоти, кхӣра̄дикампи хотийева, тасма̄ карамбаке вийа пава̄ран̣а̄йа на бхавитаббам̣. еван̃ча сати йа̄гу бахутара̄ ва̄ хоти самасама̄ ва̄, на пава̄рети. ‘йа̄гу манда̄, бхаттам̣ бахутарам̣, пава̄ретӣ’ти еттха ка̄ран̣ам̣ дуддаса’’нти. кечи пана ваданти ‘‘йа̄гумиссакам̣ на̄ма бхаттам̣, тасма̄ там̣ пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄йа ева бхавитаббам̣. еван̃ча сати ‘идха пава̄ран̣а̄ хоти на хотӣ’ти еттха ка̄ран̣ам̣ дуддаса’’нти.
йатха̄ четтха ка̄ран̣ам̣ дуддасам̣, евам̣ парато ‘‘миссакам̣ ган̣хатха̄’’ти еттха̄пи ка̄ран̣ам̣ дуддасамева̄ти ведитаббам̣. на хи пава̄ран̣аппахонакасса аппабахубха̄во пава̄ран̣а̄йа бха̄ва̄бха̄ванимиттам̣, кин̃чарахи пава̄ран̣аджанакасса на̄маггахан̣амеветтха пама̄н̣ам̣, тасма̄ ‘‘идан̃ча карамбакена на сама̄нетабба’’нтиа̄дина̄ йампи ка̄ран̣ам̣ вуттам̣, тампи пуббе вуттена сам̣сандийама̄нам̣ на самети. йади хи ‘‘миссака’’нти бхаттамиссакейева рул̣хам̣ сийа̄, евам̣ сати йатха̄ ‘‘бхаттамиссакам̣ ган̣хатха̄’’ти вутте бхаттам̣ бахутарам̣ ва̄ самам̣ ва̄ аппатарам̣ ва̄ хоти, пава̄ретийева, евам̣ ‘‘миссакам̣ ган̣хатха̄’’ти вуттепи аппатарепи ¶ бхатте пава̄ран̣а̄йа бхавитаббам̣ миссаканти бхаттамиссакейева рул̣хатта̄. татха̄ хи ‘‘миссаканти бхаттамиссакейева рул̣хавоха̄ратта̄ идам̣ пана ‘бхаттамиссакамева̄’ти вутта’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. атха ‘‘миссака’’нти бхаттамиссаке рул̣хам̣ на хоти, миссакабхаттам̣ пана сандха̄йа ‘‘миссакам̣ ган̣хатха̄’’ти вуттанти. евампи йатха̄ айа̄гуке нимантане кхӣра̄дӣхи саддхим̣ маддитам̣ бхаттамева сандха̄йа ‘‘йа̄гум̣ ган̣хатха̄’’ти вутте пава̄ран̣а̄ хоти, евамидха̄пи миссакабхаттамева сандха̄йа ‘‘миссакам̣ ган̣хатха̄’’ти вутте бхаттам̣ аппам̣ ва̄ хоту баху ва̄, пава̄ран̣а̄ ева сийа̄. тасма̄ ‘‘миссака’’нти бхаттамиссаке рул̣хам̣ ва̄ хоту сандха̄йабха̄ситам̣ ва̄, убхайаттха̄пи пуббена̄парам̣ на саметӣти киметтха ка̄ран̣ачинта̄йа, ӣдисесу пана т̣ха̄несу ат̣т̣хакатха̄пама̄н̣енева гантаббанти айам̣ амха̄кам̣ кханти.
‘‘висум̣ ¶ катва̄ детӣти бхаттасса упари т̣хитам̣ раса̄дим̣ висум̣ гахетва̄ детӣ’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. кеначи пана ‘‘йатха̄ бхаттаситтхам̣ на патати, татха̄ га̄л̣хам̣ хаттхена пӣл̣етва̄ парисса̄ветва̄ детӣ’’ти вуттам̣. татха̄пи ка̄ран̣ам̣ на диссати. йатха̄ хи бхаттамиссакам̣ йа̄гум̣ а̄харитва̄ ‘‘йа̄гум̣ ган̣хатха̄’’ти ватва̄ йа̄гумиссакам̣ бхаттампи дентам̣ пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ на хоти, евамидха̄пи бахукхӣрараса̄дӣсу бхаттесу ‘‘кхӣрам̣ ган̣хатха̄’’тиа̄дӣни ватва̄ кхӣра̄дӣни ва̄ дету кхӣра̄димиссакабхаттам̣ ва̄, убхайатха̄пи пава̄ран̣а̄йа на бхавитаббам̣, тасма̄ ‘‘висум̣ катва̄ детӣ’’ти тена̄ка̄рена дентам̣ сандха̄йа вуттам̣, на пана бхаттамиссакам̣ катва̄ диййама̄нам̣ пат̣иккхипато пава̄ран̣а̄ хотӣти дассанаттханти гахетаббам̣. йади пана бхаттамиссакам̣ катва̄ диййама̄не пава̄ран̣а̄ хотӣти адхиппа̄йена ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘висум̣ катва̄ детӣ’’ти вуттам̣, евам̣ сати ат̣т̣хакатха̄йеветтха пама̄н̣анти гахетаббам̣, на пана ка̄ран̣антарам̣ гавеситаббам̣.
саче уккут̣икам̣ нисинно па̄де амун̃читва̄пи бхӯмийам̣ нисӣдати, ирийа̄патхам̣ викопенто на̄ма хотӣти уккут̣ика̄санам̣ авикопетва̄ва сукхена нисӣдитум̣ ‘‘тасса пана хет̣т̣ха̄…пе… нисӣданакам̣ да̄табба’’нти вуттам̣. ‘‘а̄санам̣ ача̄летва̄ти пӣт̣хе пхут̣т̣хока̄сато а̄нисадамам̣сам̣ амочетва̄, анут̣т̣хахитва̄ти вуттам̣ хоти, адинна̄да̄не вийа т̣ха̄на̄ча̄ванам̣ на гахетабба’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣.
акаппийакатанти ¶ еттха акаппийакатассева анатириттабха̄вато каппийам̣ ака̄ра̄петва̄ тасмим̣ патте паккхиттамӯлапхала̄дийева атириттам̣ на хоти, сесам̣ пана паттапарийа̄паннам̣ атириттамева хоти, парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати. там̣ пана мӯлапхала̄дим̣ парибхун̃джитука̄мена тато нӣхаритва̄ каппийам̣ ка̄ра̄петва̄ ан̃н̃асмим̣ бха̄джане т̣хапетва̄ атириттам̣ ка̄ра̄петва̄ бхун̃джитаббам̣.
со пуна ка̄тум̣ на лабхатӣти тасмим̣йева бха̄джане карийама̄нам̣ пат̣хамам̣ катена саддхим̣ катам̣ хотӣти пуна сойева ка̄тум̣ на лабхати, ан̃н̃о лабхати. ан̃н̃асмим̣ пана бха̄джане тена ва̄ ан̃н̃ена ва̄ ка̄тум̣ ват̣т̣ати. тена̄ха ‘‘йена акатам̣, тена ка̄таббам̣. йан̃ча акатам̣, там̣ ка̄табба’’нти. тенапӣти еттха пи-саддо на кевалам̣ ан̃н̃ена ва̄ти имаматтхам̣ дӣпети. евам̣ катанти ан̃н̃асмим̣ бха̄джане катам̣. песетва̄ти анупасампаннасса хаттхе песетва̄. имасса винайакаммабха̄вато ‘‘анупасампаннасса хаттхе т̣хитам̣ на ка̄ретабба’’нти вуттам̣.
саче пана а̄мисасам̣сат̣т̣ха̄нӣти еттха саче мукхагатенапи анатириттена а̄мисена сам̣сат̣т̣ха̄ни хонти ¶ , па̄читтийамева̄ти ведитаббам̣. тасма̄ пава̄ритена бходжанам̣ атириттам̣ ка̄ра̄петва̄ бхун̃джантенапи йатха̄ акатена миссам̣ на хоти, евам̣ мукхан̃ча хаттхан̃ча суддхам̣ катва̄ бхун̃джитаббам̣. кин̃ча̄пи аппава̄ритасса пуребхаттам̣ йа̄мака̄лика̄дӣни а̄ха̄раттха̄йа парибхун̃джатопи ана̄патти, пава̄ритасса пана пава̄ран̣амӯлакам̣ дуккат̣ам̣ хотийева̄ти ‘‘йа̄мака̄ликам̣…пе… аджджхоха̄ре а̄патти дуккат̣асса̄’’ти па̄л̣ийам̣ вуттам̣.
241. ка̄йена бхун̃джанато ва̄ча̄йа а̄н̣а̄петва̄ атириттам̣ ака̄ра̄панато ча а̄паджджатӣти ‘‘ка̄йава̄чато’’ти вуттам̣. сесаметтха утта̄намева. пава̄ритабха̄во, а̄мисасса анатириттата̄, ка̄ле аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
пат̣хамапава̄ран̣а̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. дутийапава̄ран̣а̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄
243. чхат̣т̣хе ¶ са̄дха̄ран̣амева̄ти ‘‘ханда бхиккху кха̄да ва̄’’тиа̄дина̄ вуттапава̄ран̣а̄йа са̄дха̄ран̣ам̣. ‘‘бхуттасмим̣ па̄читтийа’’нти ма̄тика̄йам̣ вуттатта̄ бходжанапарийоса̄не а̄патти, на аджджхоха̄ре аджджхоха̄ре. абхихат̣т̣хум̣ пава̄рети, а̄патти па̄читтийасса̄ти идан̃ча бходжанапарийоса̄нам̣йева сандха̄йа вуттанти ведитаббам̣. сесаметтха утта̄намева. пава̄ритата̄, пава̄ритасан̃н̃ита̄, а̄са̄дана̄пеккхата̄, анатириттена абхихат̣т̣хум̣ пава̄ран̣а̄, бходжанапарийоса̄нанти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
дутийапава̄ран̣а̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. вика̄лабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
247. саттаме аггасамаджджоти уттамам̣ наччам̣. там̣ кира паббатаматтхаке т̣хатва̄ екам̣ деватам̣ уддисса каронти. нат̣а̄нам̣ на̄т̣ака̄ни нат̣ана̄т̣ака̄ни, сӣта̄харан̣а̄дӣни. апан̃н̃атте сиккха̄падети ӯнавӣсативассасиккха̄паде апан̃н̃атте. адам̣сӯти ‘‘виха̄рам̣ нетва̄ кха̄диссатха̄’’ти адам̣су.
248-249. мӯлакамӯла̄дӣни упадесатойева ведитабба̄ни. на хи та̄ни парийа̄йантарена вуччама̄на̄нипи ¶ сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. парийа̄йантарепи хи вуччама̄не там̣ там̣ на̄мам̣ аджа̄нанта̄нам̣ саммохойева сийа̄, тасма̄ таттха на кин̃чи ваккха̄ма. кха̄данӣйаттханти кха̄данӣйена каттаббакиччам̣. нева пхарантӣти на ниппха̄денти. тесу тесу джанападесӯти еттха ‘‘екасмим̣ джанападе а̄ха̄ракиччам̣ са̄дхентам̣ сесаджанападесупи на каппатӣ’’ти ваданти. руккхаваллиа̄дӣнанти хет̣т̣ха̄ вуттамева сампин̣д̣етва̄ вуттам̣. антопатхавӣгатоти са̄лакалйа̄н̣ӣкхандхам̣ сандха̄йа вуттам̣. саббакаппийа̄нӣти мӯлакхандхатачапатта̄дивасена саббасо каппийа̄ни. тесампи на̄мавасена на сакка̄ парийантам̣ дассетунти самбандхо. аччхива̄дӣнам̣ апарипакка̄нева пхала̄ни йа̄ваджӣвика̄нӣти дассетум̣ ‘‘апарипакка̄нӣ’’ти вуттам̣.
харӣтака̄дӣнам̣ ат̣т̣хӣнӣти еттха мин̃джам̣ пат̣иччха̄детва̄ т̣хитакапа̄ла̄ни йа̄ваджӣвика̄нӣти а̄чарийа̄. мин̃джампи йа̄ваджӣвиканти еке. хин̇гӯти хин̇гуруккхато паггхаританиййа̄со. хин̇гуджатуа̄дайопи хин̇гувикатийо ева. таттха хин̇гуджату ¶ на̄ма хин̇гуруккхасса дан̣д̣апатта̄ни пачитва̄ катаниййа̄со, хин̇гусипа̄т̣икам̣ на̄ма хин̇гупатта̄ни пачитва̄ катаниййа̄со. ‘‘ан̃н̃ена миссетва̄ като’’типи ваданти. таканти аггакот̣ийа̄ никкхантасилесо. такапаттинти паттато никкхантасилесо. такапан̣н̣инти пала̄се бхаджджитва̄ катасилесо. ‘‘дан̣д̣ато никкхантасилесо типи ваданти. сесаметтха утта̄намева. вика̄лата̄, йа̄вака̄ликата̄, аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
вика̄лабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. саннидхика̄ракасиккха̄падаван̣н̣ана̄
252-3. ат̣т̣хаме та̄дисанти асӯпабйан̃джанам̣. йам̣кин̃чи йа̄вака̄ликам̣ ва̄ йа̄мака̄ликам̣ ва̄ти еттха ‘‘йа̄мака̄лика’’нти имина̄ на кевалам̣ йа̄вака̄лике ева саннидхипаччайа̄ па̄читтийам̣, атха кхо йа̄мака̄ликепӣти дассети. нану ча йа̄мака̄ликам̣ нева кха̄данӣйесу антогадхам̣, на бходжанӣйесу. тенева падабха̄джанӣйе ‘‘кха̄данӣйам̣ на̄ма пан̃ча бходжана̄ни йа̄мака̄ликам̣ сатта̄хака̄ликам̣ йа̄ваджӣвикам̣ т̣хапетва̄ авасесам̣ кха̄данӣйам̣ на̄ма. бходжанӣйам̣ на̄ма пан̃ча бходжана̄нӣ’’ти вуттам̣, ‘‘йо пана бхиккху саннидхика̄ракам̣ кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄ кха̄деййа ва̄ бхун̃джеййа ва̄, па̄читтийа’’нти ча вуттам̣, тасма̄ йа̄мака̄лике па̄читтийена бхавитаббанти катхам̣ вин̃н̃а̄йатӣти? вуччате – падабха̄джане кха̄данӣйа-саддасса аттхадассанаттхам̣ ‘‘йа̄мака̄ликам̣ ¶ т̣хапетва̄’’ти вуттам̣, на пана саннидхипаччайа̄ ана̄паттидассанаттхам̣. кха̄дитаббан̃хи йам̣кин̃чи кха̄данӣйанти адхиппетам̣, на ча йа̄мака̄ликесу кин̃чи кха̄дитаббам̣ аттхи па̄табйабха̄вато. тасма̄ кин̃ча̄пи йа̄мака̄ликам̣ кха̄данӣйабходжанӣйехи на сан̇гахитам̣, татха̄пи ана̄паттим̣ дассентена ‘‘ана̄патти йа̄мака̄ликам̣ йа̄ме нидахитва̄ бхун̃джатӣ’’ти вачанато йа̄ма̄тиккаме саннидхипаччайа̄ па̄читтийена бхавитаббанти вин̃н̃а̄йати. ‘‘йа̄мака̄ликена, бхиккхаве, сатта̄хака̄ликам̣ йа̄ваджӣвикам̣ тадахупат̣иггахитам̣ йа̄ме каппати, йа̄ма̄тикканте на каппатӣ’’ти (маха̄ва. 305) имина̄пи ¶ ча̄йаматтхо сиддхо. тенева бхагавато адхиппа̄йан̃н̃ӯхи ат̣т̣хакатха̄чарийехи йа̄мака̄лике па̄читтийамева вуттам̣.
пат̣иггахан̣ети гахан̣амева сандха̄йа вуттам̣. пат̣иггахитамева хи там̣, пуна пат̣иггахан̣акиччам̣ наттхи. тенева ‘‘аджджхохаритука̄мата̄йа ган̣хантасса пат̣иггахан̣е’’ти вуттам̣. ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. саннидхика̄ракасиккха̄падаван̣н̣ана̄) пана ‘‘аджджхохарисса̄мӣти ган̣хантасса пат̣иггахан̣е’’иччева вуттам̣. йанти йам̣ паттам̣. сандиссатӣти йа̄гуйа̄ упари сандиссати. телаван̣н̣е патте сатипи ниснехабха̄ве ан̇гулийа̄ гхам̣сантасса ван̣н̣авасенева лекха̄ пан̃н̃а̄йати, тасма̄ таттха ана̄паттӣти дассанаттхам̣ ‘‘са̄ аббоха̄рика̄’’ти вуттам̣. сайам̣ пат̣иггахетва̄ апариччаттамева хи дутийадивасе на ват̣т̣атӣти еттха пат̣иггахан̣е анапеккхависсаджджанена анупасампаннасса нирапеккхада̄нена ва̄ виджахитапат̣иггахан̣ам̣ париччаттамева хотӣти ‘‘апариччатта’’нти имина̄ убхайатха̄пи авиджахитапат̣иггахан̣амева вуттам̣. тасма̄ йам̣ парасса париччаджитва̄ адиннампи саче пат̣иггахан̣е нирапеккхависсаджджанена виджахитапат̣иггахан̣ам̣ хоти, тампи дутийадивасе ват̣т̣атӣти ведитаббам̣.
йади евам̣ ‘‘патто дуддхото хотӣ’’тиа̄дӣсу касма̄ а̄патти вутта̄ти? ‘‘пат̣иггахан̣ам̣ ависсаджджетва̄ва сайам̣ ва̄ ан̃н̃ена ва̄ туччхам̣ катва̄ на самма̄ дховитва̄ нит̣т̣ха̄пите патте лаггампи авиджахитапат̣иггахан̣амева хотӣти таттха а̄паттӣ’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. кечи пана ‘‘са̄ман̣ера̄нам̣ париччаджантӣти имасмим̣ адхика̄ре т̣хатва̄ ‘апариччаттамева̄’ти вуттатта̄ анупасампаннасса париччаттамева ват̣т̣ати, апариччаттам̣ на ват̣т̣атӣти а̄паннам̣, тасма̄ нира̄лайабха̄вена пат̣иггахан̣е виджахитепи анупасампаннасса апариччаттам̣ на ват̣т̣атӣ’’ти ваданти, там̣ йуттам̣ вийа на диссати. йадаггена хи пат̣иггахан̣ам̣ виджахати, тадаггена саннидхимпи на кароти виджахитапат̣иггахан̣асса аппат̣иггахитасадисатта̄. пат̣иггахетва̄ нидахитейева ча саннидхипаччайа̄ а̄патти вутта̄. ‘‘пат̣иггахетва̄ екараттам̣ вӣтина̄митассетам̣ адхивачана’’нти хи вуттам̣.
па̄л̣ийам̣ ¶ ‘‘сатта̄хака̄ликам̣ йа̄ваджӣвикам̣ а̄ха̄раттха̄йа пат̣игган̣ха̄ти, а̄патти дуккат̣асса̄’’тиа̄дина̄ саннихитесу сатта̄хака̄ликайа̄ваджӣвикесу пуребхаттампи а̄ха̄раттха̄йа аджджхохаран̣епи дуккат̣асса вуттатта̄ ¶ йа̄мака̄ликепи а̄ха̄раттха̄йа аджджхохаран̣е висум̣ дуккат̣енапи бхавитаббанти а̄ха ‘‘а̄ха̄раттха̄йа аджджхохарато дуккат̣ена саддхим̣ па̄читтийа’’нти. пакатиа̄мисети одана̄дикаппийа̄мисе. йа̄мака̄ликам̣ сати паччайе са̄мисена мукхена аджджхохарато двети хиййо пат̣иггахитайа̄мака̄ликам̣ аджджа пуребхаттам̣ са̄мисена мукхена бхун̃джато саннихитайа̄мака̄ликапаччайа̄ екам̣ па̄читтийам̣, саннихитена сам̣сат̣т̣хаа̄мисапаччайа̄ еканти две па̄читтийа̄ни. викаппадвайепӣти са̄мисена нира̄мисена̄ти вуттавидха̄надвайе. дуккат̣ам̣ вад̣д̣хатӣти а̄ха̄раттха̄йа аджджхохаран̣апаччайа̄ дуккат̣ам̣ вад̣д̣хати. тхуллаччайан̃ча дуккат̣ан̃ча вад̣д̣хатӣти мануссамам̣се тхуллаччайам̣, сесаакаппийамам̣сесу дуккат̣ам̣ вад̣д̣хати.
255. пат̣иггахан̣апаччайа̄ та̄ва дуккат̣анти еттха саннихитатта̄ пуребхаттампи дуккат̣амева. сати паччайе пана саннихитампи сатта̄хака̄ликам̣ йа̄ваджӣвикам̣ бхесаджджаттха̄йа ган̣хантасса парибхун̃джантасса ча ана̄паттийева. сесаметтха утта̄намева. йа̄вака̄ликайа̄мака̄ликата̄, саннидхибха̄во, тасса аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
саннидхика̄ракасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. пан̣ӣтабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
257-259. наваме пан̣ӣтасам̣сат̣т̣ха̄ни бходжана̄ни пан̣ӣтабходжана̄ни. йатха̄ хи а̄джан̃н̃айутто ратхо ‘‘а̄джан̃н̃аратхо’’ти вуччати, евамидха̄пи пан̣ӣтасам̣сат̣т̣ха̄ни саттадхан̃н̃аниббатта̄ни бходжана̄ни ‘‘пан̣ӣтабходжана̄нӣ’’ти вутта̄ни. йехи пана пан̣ӣтехи сам̣сат̣т̣ха̄ни, та̄ни ‘‘пан̣ӣтабходжана̄нӣ’’ти вуччанти, тесам̣ пабхедадассанаттхам̣ ‘‘сеййатхидам̣, саппи наванӣта’’нтиа̄ди па̄л̣ийам̣ вуттам̣. ‘‘йесам̣ мам̣сам̣ каппатӣ’’ти идан̃ча па̄читтийаваттхупариччхедадассанаттхам̣ вуттам̣, на пана каппийаваттхупариччхедадассанаттхам̣. на хи акаппийамам̣сасатта̄нам̣ саппиа̄дӣни на каппанти. екан̃хи мануссаваса̄телам̣ т̣хапетва̄ саббесам̣ кхӣрасаппинаванӣтаваса̄телесу акаппийам̣ на̄ма наттхи. саппибхаттанти еттха кин̃ча̄пи сапписам̣сат̣т̣хам̣ бхаттам̣ саппибхаттам̣, саппи ча бхаттан̃ча саппибхаттантипи вин̃н̃а̄йати, ат̣т̣хакатха̄су пана ‘‘са̄либхаттам̣ вийа саппибхаттам̣ на̄ма наттхӣ’’ти ка̄ран̣ам̣ ватва̄ дуккат̣ассева ¶ дал̣хатарам̣ ¶ катва̄ вуттатта̄ на сакка̄ ан̃н̃ам̣ ваттум̣. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ева хи ӣдисесу т̣ха̄несу пама̄н̣ам̣.
мӯланти каппийабхан̣д̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣. ана̄паттӣти висан̇кетатта̄ сабба̄хийева а̄паттӣхи ана̄патти. кечи пана ‘‘па̄читтийенева ана̄патти вутта̄, сӯподанавин̃н̃аттидуккат̣ам̣ пана хотийева̄’’ти ваданти, там̣ на гахетаббам̣. каппийасаппина̄ акаппийасаппина̄ти ча идам̣ каппийа̄каппийамам̣са̄нам̣ васена вуттам̣, тасма̄ каппийамам̣сасаппина̄ акаппийамам̣сасаппина̄ти еваметтха аттхо гахетаббо. на̄на̄ваттхука̄нӣти саппинаванӣта̄дӣнам̣ васена вуттам̣.
261. маха̄на̄масиккха̄падена ка̄ретабботи еттха –
‘‘агила̄нена бхиккхуна̄ чатума̄сапаччайапава̄ран̣а̄ са̄дитабба̄ ан̃н̃атра пунапава̄ран̣а̄йа ан̃н̃атра ниччапава̄ран̣а̄йа, тато че уттари са̄дийеййа, па̄читтийа’’нти (па̄чи. 306) –
идам̣ маха̄на̄масиккха̄падам̣ на̄ма. имина̄ ча сиккха̄падена сан̇гхавасена гила̄напаччайапава̄ран̣а̄йа пава̄ритат̣т̣ха̄не саче таттха раттӣхи ва̄ бхесаджджехи ва̄ париччхедо като хоти, еттака̄йева раттийо еттака̄ни ва̄ бхесаджджа̄ни вин̃н̃а̄петабба̄нӣти. атха тато раттипарийантато ва̄ бхесаджджапарийантато ва̄ уттари на бхесаджджакаран̣ӣйена ва̄ бхесаджджам̣ ан̃н̃абхесаджджакаран̣ӣйена ва̄ ан̃н̃ам̣ бхесаджджам̣ вин̃н̃а̄пентасса па̄читтийам̣ вуттам̣. тасма̄ агила̄но гила̄насан̃н̃ӣ хутва̄ пан̃ча бхесаджджа̄ни вин̃н̃а̄пенто на бхесаджджакаран̣ӣйена бхесаджджам̣ вин̃н̃а̄пенто на̄ма хотӣти ‘‘маха̄на̄масиккха̄падена ка̄ретаббо’’ти вуттам̣. ета̄ни па̄т̣идесанӣйаваттхӯнӣти па̄л̣ийам̣ а̄гатасаппиа̄дӣни сандха̄йа вуттам̣. па̄л̣ийам̣ ана̄гата̄ни пана акаппийасаппиа̄дӣни бхиккхунӣнампи дуккат̣аваттхӯнӣти ведитаббам̣. сӯподанавин̃н̃аттийанти бхиккхӯнам̣ па̄читтийаваттхӯни бхиккхунӣнам̣ па̄т̣идесанӣйаваттхӯни ча т̣хапетва̄ авасесавин̃н̃аттим̣ сандха̄йа вуттам̣. сесаметтха утта̄намева. пан̣ӣтабходжаната̄, агила̄ната̄, акатавин̃н̃аттийа̄ пат̣ила̄бхо, аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
пан̣ӣтабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. дантапонасиккха̄падаван̣н̣ана̄
263. дасаме ¶ ¶ аййавоса̄т̣итака̄нӣти питупин̣д̣ассетам̣ адхивачанам̣. умма̄рети суса̄не катагехасса аттано гехасса ва̄ умма̄ре. гханабаддхоти гханамам̣сена самбаддхо, катхинасам̣хатасарӣроти вуттам̣ хоти.
264. мукхадва̄ранти галана̄л̣икам̣. а̄ха̄ранти аджджхохаритаббам̣ йам̣кин̃чи йа̄вака̄лика̄дим̣. а̄хареййа̄ти мукхадва̄рам̣ павесеййа. мукхена ва̄ павит̣т̣хам̣ хоту на̄сика̄йа ва̄, галена аджджхохаран̣ӣйатта̄ саббампи там̣ мукхадва̄рам̣ павеситамева хоти. йасма̄ пана те бхиккхӯ ана̄ха̄репи удаке а̄ха̄расан̃н̃а̄йа дантапоне ча мукхадва̄рам̣ а̄хат̣ам̣ иданти сан̃н̃а̄йа куккучча̄йим̣су, тасма̄ вуттам̣ ‘‘те бхиккхӯ адиннам̣…пе… самма̄ аттхам̣ асаллаккхетва̄ куккучча̄йим̣сӯ’’ти. удакан̃хи йатха̄сукхам̣ па̄тум̣ дантакат̣т̣хан̃ча дантапонапарибхогена парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати, тасса пана расам̣ гилитум̣ на ват̣т̣ати. сачепи дантакат̣т̣харасо аджа̄нантасса анто пависати, па̄читтийамева. анаджджхохарантена пана дантакат̣т̣хам̣ ва̄ хоту ан̃н̃ам̣ ва̄, кин̃чи мукхе паккхипитум̣ ват̣т̣ати.
265. акаллакоти гила̄но сахаттха̄ парибхун̃джитум̣ асакконто мукхена пат̣игган̣ха̄ти. учча̄ран̣аматтанти уккхипанаматтам̣. екадесенапӣти ан̇гулийа̄пи пхут̣т̣хаматтена. там̣ че пат̣игган̣ха̄ти, саббам̣ пат̣иггахитамева̄ти вен̣укот̣ийа̄ бандхитва̄ т̣хапитатта̄. сачепи бхӯмийам̣ т̣хитамева гхат̣ам̣ да̄йакена хаттхапа̄се т̣хатва̄ гхат̣ам̣ дасса̄мӣти диннавен̣укот̣иггахан̣авасена пат̣игган̣ха̄ти, убхайакот̣ибаддхам̣ саббампи пат̣иггахитамева хоти. бхиккхусса аттха̄йа апӣл̣етва̄ пакатийа̄ пӣл̣ийама̄науччхурасам̣ сандха̄йа ‘‘ган̣хатха̄’’ти вуттатта̄ ‘‘абхиха̄ро на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти вуттам̣. хаттхапа̄се т̣хитасса пана бхиккхусса аттха̄йа пӣл̣ийама̄на̄ уччхуто паггхарантам̣ расам̣ ган̣хитум̣ ват̣т̣ати, дон̣ика̄йа сайам̣ паггхарантам̣ уччхурасам̣ маджджхе а̄варитва̄ а̄варитва̄ виссаджджитампи ган̣хитум̣ ват̣т̣ати. каттхачи ат̣т̣хакатха̄су.
асам̣ха̄римети тха̄мамаджджхимена пурисена асам̣ха̄рийе. ‘‘тинтин̣ика̄дипан̣н̣есӯ’’ти вачанато са̄кха̄су пат̣иггахан̣ам̣ рухатӣти дат̣т̣хаббам̣. пун̃чхитва̄ пат̣иггахетва̄ти еттха ‘‘пун̃чхите пат̣иггахан̣акиччам̣ наттхи, тасма̄ пун̃чхитва̄ гахетва̄ти ¶ еваматтхо гахетаббо’’ти ваданти. пун̃чхитва̄ пат̣иггахетва̄ ва̄ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. патте патитараджаначун̣н̣ан̃хи аббхантарапарибхогаттха̄йа ¶ апарихат̣абха̄вато пат̣иггахетва̄ парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати. пубба̄бхогасса анурӯпена ‘‘анупасампаннасса датва̄…пе… ват̣т̣атӣ’’ти вуттам̣. йасма̄ пана там̣ ‘‘ан̃н̃асса дасса̄мӣ’’ти читтуппа̄даматтена парасантакам̣ на̄ма на хоти, тасма̄ тасса адатва̄пи пат̣иггахетва̄ парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати.
бхиккхусса детӣти ан̃н̃асса бхиккхусса дети. кан̃джиканти кхӣрараса̄дим̣ йам̣кин̃чи дравам̣ сандха̄йа вуттам̣. хаттхато мочетва̄ пуна ган̣ха̄ти, уггахитакам̣ хотӣти а̄ха ‘‘хаттхато амочентенева̄’’ти. а̄лулента̄нанти а̄лолента̄нам̣, айамева ва̄ па̄т̣хо. а̄харитва̄ бхӯмийам̣ т̣хапитатта̄ абхиха̄ро наттхӣти а̄ха ‘‘патто пат̣иггахетаббо’’ти. пат̣хаматарам̣ ул̣ун̇като тхева̄ патте патантӣти еттха ‘‘йатха̄ пат̣хаматарам̣ патитатхеве досо наттхи, татха̄ а̄киритва̄ апанента̄нам̣ паччха̄ патитатхевепи абхихат̣атта̄ неваттхи досо’’ти ваданти. чарукена̄ти кхуддакабха̄джанена. мукхават̣т̣ийа̄пи гахетум̣ ват̣т̣атӣти мукхават̣т̣им̣ уккхипитва̄ хаттхе пхуса̄пите ган̣хитум̣ ват̣т̣ати. кечӣти абхайагирива̄сино. еса найоти ка̄йапат̣ибаддхапат̣ибаддхампи ка̄йапат̣ибаддхамева̄ти айам̣ найо. татха̄ ча таттха ка̄йапат̣ибаддхе там̣пат̣ибаддхе ча тхуллаччайамева вуттам̣.
тена̄ти йасса бхиккхуно сантикам̣ гатам̣, тена. тасма̄ти йасма̄ мӯлат̣т̣хассева парибхого анун̃н̃а̄то, тасма̄. там̣ дивасам̣ хаттхена гахетва̄ дутийадивасе пат̣иггахетва̄ парибхун̃джантасса уггахитакапат̣иггахитам̣ хотӣти а̄ха ‘‘ана̄маситва̄’’ти. аппат̣иггахитатта̄ ‘‘саннидхипаччайа̄ ана̄паттӣ’’ти вуттам̣. аппат̣иггахетва̄ парибхун̃джантасса адиннамукхадва̄ра̄патти хотӣти а̄ха ‘‘пат̣иггахетва̄ пана парибхун̃джитабба’’нти. ‘‘там̣ дивасам̣…пе… на тато пара’’нти вачанато там̣ дивасам̣ хаттхена гахетва̄ ва̄ аггахетва̄ ва̄ т̣хапитам̣ дутийадивасе аппат̣иггахетва̄ парибхун̃джантасса адиннамукхадва̄ра̄патти хоти, хаттхена гахетва̄ т̣хапитам̣ дутийадивасе пат̣иггахетва̄ парибхун̃джантасса пана уггахитакапат̣иггахитам̣ хоти. аппат̣иггахитамева хи хаттхена гахетва̄ т̣хапитам̣. ‘‘са̄мам̣ гахетва̄ парибхун̃джиту’’нти хи вачанато аппат̣иггахитассева тасмим̣ дивасе парибхого анун̃н̃а̄то. тасма̄ йам̣ вуттам̣ ган̣т̣хипаде ‘‘там̣ диййама̄нам̣ пататӣти еттха йатха̄ ган̣абходжана̄дӣсу гила̄на̄дӣнам̣ ¶ куккучча̄йанта̄нам̣ ган̣абходжанам̣ анун̃н̃а̄там̣, евамидха̄пи бхагавата̄ пат̣иггахитамева куккуччавиноданаттхам̣ анун̃н̃а̄та’’нти, там̣ на гахетаббам̣. ‘‘там̣ диййама̄нам̣ пататӣ’’ти ависесена вуттатта̄ чатӯсупи ка̄ликесу айам̣ найо ведитаббо.
саттхакена̄ти пат̣иггахитасаттхакена. касма̄ панеттха уггахитапаччайа̄ саннидхипаччайа̄ ва̄ досо ¶ на сийа̄ти а̄ха ‘‘на хи там̣ парибхогаттха̄йа парихарантӣ’’ти. имина̄ва ба̄хирапарибхогаттхам̣ са̄мам̣ гахетва̄ анупасампаннена диннам̣ ва̄ гахетва̄ парихаритум̣ ват̣т̣атӣти дӣпети. тасма̄ паттасаммаккхана̄диаттхам̣ са̄мам̣ гахетва̄ парихат̣атела̄дим̣ саче парибхун̃джитука̄мо хоти, пат̣иггахетва̄ парибхун̃джантасса ана̄патти. аббхантарапарибхогаттхам̣ пана са̄мам̣ гахитам̣ пат̣иггахетва̄ парибхун̃джантасса уггахитакапат̣иггахитам̣ хоти, аппат̣иггахетва̄ парибхун̃джантасса адиннамукхадва̄ра̄патти хоти, аббхантарапарибхогаттхамева анупасампаннена диннам̣ гахетва̄ парихарантасса син̇гӣлон̣акаппо вийа саннидхипаччайа̄ а̄патти хоти. кечи пана ‘‘тха̄мамаджджхимасса пурисасса учча̄ран̣аматтам̣ хотӣтиа̄дина̄ вуттапан̃чан̇гасампаттийа̄ пат̣иггахан̣асса руханато ба̄хирапарибхогаттхампи саче анупасампаннена диннам̣ ган̣ха̄ти, пат̣иггахитамева̄’’ти ваданти. евам̣ сати идха ба̄хирапарибхогаттхам̣ анупасампаннена диннам̣ гахетва̄ парихарантасса саннидхипаччайа̄ а̄патти ваттабба̄ сийа̄, ‘‘на хи там̣ парибхогаттха̄йа парихарантӣ’’ти ча на ваттаббам̣, тасма̄ ба̄хирапарибхогаттхам̣ гахитам̣ пат̣иггахитам̣ на̄ма на хотӣти ведитаббам̣. йади евам̣ пан̃часу пат̣иггахан̣ан̇гесу ‘‘парибхогаттха̄йа̄’’ти висесанам̣ ваттаббанти? на ваттаббам̣. пат̣иггахан̣ан̃хи парибхогаттхамева хотӣти ‘‘парибхогаттха̄йа̄’’ти висум̣ аватва̄ ‘‘тан̃че бхиккху ка̄йена ва̄ ка̄йапат̣ибаддхена ва̄ пат̣игган̣ха̄тӣ’’ти еттакамева вуттам̣. апаре пана ‘‘сатипи пат̣иггахан̣е ‘на хи там̣ парибхогаттха̄йа парихарантӣ’ти идха апарибхогаттха̄йа парихаран̣е ана̄патти вутта̄’’ти ваданти. удуккхаламусала̄ни кхиййантӣти еттха удуккхаламусала̄нам̣ кхайена писитакот̣т̣итабхесаджджесу саче а̄гантукаван̣н̣о пан̃н̃а̄йати, на ват̣т̣ати.
суддхам̣ удакам̣ хотӣти руккхаса̄кха̄дӣхи гал̣итва̄ патанаудакам̣ сандха̄йа вуттам̣. патто ва̄сса пат̣иггахетабботи еттха̄пи паттагатам̣ чхупитва̄ дентасса хаттхалаггена ¶ а̄мисена доса̄бха̄ваттхам̣ паттапат̣иггахан̣анти аббхантарапарибхогаттхамева пат̣иггахан̣ам̣ ведитаббам̣. йам̣ са̄ман̣ерасса патте патати…пе… пат̣иггахан̣ам̣ на виджахатӣти еттха пунаппунам̣ ган̣хантасса аттано патте паккхиттамева ‘‘аттано сантака’’нти саннит̣т̣ха̄накаран̣ато хаттхагатам̣ пат̣иггахан̣ам̣ на виджахати, париччхиндитва̄ диннам̣ пана ган̣хантасса гахан̣асамайейева ‘‘аттано сантака’’нти саннит̣т̣ха̄насса кататта̄ хаттхагатам̣ пат̣иггахан̣ам̣ виджахати. кесан̃чи аттха̄йа оданам̣ паккхипатӣти еттха анупасампаннасса аттха̄йа паккхипантепи ‘‘а̄гантва̄ ган̣хиссатӣ’’ти сайамева паккхипитва̄ т̣хапанато пат̣иггахан̣ам̣ на виджахати, анупасампаннасса хаттхе паккхиттам̣ пана анупасампанненева т̣хапитам̣ на̄ма хотӣти пат̣иггахан̣ам̣ виджахати париччаттабха̄вато. тена вуттам̣ ‘‘са̄ман̣ера…пе… париччаттатта̄’’ти.
пат̣иггахан̣ӯпагам̣ бха̄рам̣ на̄ма тха̄мамаджджхимасса пурисасса уккхепа̄рахам̣. кин̃ча̄пи ависсаджджетва̄ва ¶ ан̃н̃ена хаттхена пидахантасса досо наттхи, татха̄пи на пидахитаббанти ат̣т̣хакатха̄пама̄н̣енева гахетаббам̣. маччхикава̄ран̣аттханти еттха ‘‘сачепи са̄кха̄йа лаггараджам̣ патте патати, сукхена парибхун̃джитум̣ сакка̄ти са̄кха̄йа пат̣иггахитатта̄ аббхантарапарибхогаттхамевидха пат̣иггахан̣анти мӯлапат̣иггахан̣амева ват̣т̣атӣ’’ти вуттам̣. апаре пана ‘‘маччхикава̄ран̣аттханти еттха вачанаматтам̣ гахетва̄ ба̄хирапарибхогаттхам̣ гахита’’нти ваданти. тасмимпи асатӣти ча̄т̣ийа̄ ва̄ кун̣д̣аке ва̄ асати. анупасампаннам̣ га̄ха̄петва̄ти там̣йева аджджхохаран̣ӣйабхан̣д̣ам̣ анупасампаннена га̄ха̄петва̄. тхерасса паттам̣ анутхерасса̄ти тхерасса паттам̣ аттана̄ гахетва̄ анутхерасса дети. туйхам̣ йа̄гум̣ майхам̣ дехӣти еттха евам̣ ватва̄ са̄ман̣ерасса паттам̣ гахетва̄ аттанопи паттам̣ тасса дети. еттха пана̄ти пан̣д̣ито са̄ман̣еротиа̄дипаттапариваттанакатха̄йа. ка̄ран̣ам̣ упапариккхитаббанти йатха̄ ма̄туа̄дӣнам̣ тела̄дӣни харанто татха̄рӯпе кичче анупасампаннена апариваттетва̄ва парибхун̃джитум̣ лабхати, евамидха паттапариваттанам̣ акатва̄ парибхун̃джитум̣ на лабхатӣти еттха ка̄ран̣ам̣ вӣмам̣ситаббанти аттхо.
еттха пана ‘‘са̄ман̣ерехи гахитатан̣д̣улесу париккхӣн̣есу авассам̣ амха̄кам̣ са̄ман̣ера̄ сан̇гахам̣ каронтӣти витаккуппатти самбхавати, тасма̄ там̣ париваттетва̄ва парибхун̃джитаббам̣. ма̄та̄питӯнам̣ аттха̄йа пана чха̄йаттха̄йа ва̄ гахан̣е ¶ парибхога̄са̄ наттхи, тасма̄ там̣ ват̣т̣атӣ’’ти ка̄ран̣ам̣ ваданти. тенева а̄чарийабуддхадаттаттхеренапи вуттам̣ –
‘‘ма̄та̄питӯнаматтха̄йа, тела̄дихаратопи ча;
са̄кхам̣ чха̄йа̄диаттха̄йа, имесам̣ на висесати.
‘‘тасма̄ хисса висесасса, чинтетаббам̣ ту ка̄ран̣ам̣;
тасса са̄лайабха̄вам̣ ту, висесам̣ таккайа̄ма та’’нти.
идамеветтха йуттатарам̣ авассам̣ татха̄видхавитаккуппаттийа̄ самбхавато. на сакка̄ хи еттха витаккам̣ содхетунти. ма̄та̄дӣнам̣ аттха̄йа харан̣е пана на̄вассам̣ татха̄видхавитаккуппаттӣти сакка̄ витаккам̣ содхетум̣. йаттха хи витаккам̣ содхетум̣ сакка̄, таттха неваттхи досо. тенева ваккхати ‘‘саче пана саккоти витаккам̣ содхетум̣, тато ладдхам̣ кха̄дитумпи ват̣т̣атӣ’’ти.
ничча̄летум̣ на саккотӣти ничча̄летва̄ саккхара̄ апанетум̣ на саккоти. а̄дха̄раке патто т̣хапито ¶ хотӣти пат̣иггахетаббапаттам̣ сандха̄йа вуттам̣. ча̄летӣти вина̄ ка̄ран̣ам̣ ча̄лети. сатипи ка̄ран̣е бхиккхӯнам̣ парибхога̄рахам̣ ча̄летум̣ на ват̣т̣ати. кин̃ча̄пи ‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, амануссика̄ба̄дхе а̄макамам̣сам̣ а̄макалохита’’нти (маха̄ва. 264) та̄дисе а̄ба̄дхе аттано аттха̄йа а̄макамам̣сапат̣иггахан̣ам̣ анун̃н̃а̄там̣, ‘‘а̄макамам̣сапат̣иггахан̣а̄ пат̣ивирато хотӣ’’ти ча са̄ман̃н̃ато пат̣иккхиттам̣, татха̄пи аттано ан̃н̃асса ва̄ бхиккхуно аттха̄йа аггахитатта̄ ‘‘сӣхавигха̄са̄дим̣…пе… ват̣т̣атӣ’’ти вуттам̣. саккоти витаккам̣ содхетунти майхампи детӣти витаккасса ануппаннабха̄вам̣ саллаккхетум̣ саккоти, са̄ман̣ерасса дасса̄мӣти суддхачиттена майа̄ гахитанти ва̄ саллаккхетум̣ саккоти.
саче пана мӯлепи пат̣иггахитам̣ хотӣти еттха ‘‘гахетва̄ гате майхампи дадеййунти сан̃н̃а̄йа саче пат̣иггахитам̣ хотӣ’’ти ваданти. кот̣т̣ха̄се каротӣти бхиккхуса̄ман̣ера̄ ча аттано аттано абхиручитам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ ган̣хантӯти саббесам̣ самаке кот̣т̣ха̄се кароти. гахита̄васесанти ¶ са̄ман̣ерехи гахитакот̣т̣ха̄сато авасесам̣. ган̣хитва̄ти ‘‘майхам̣ идам̣ ган̣хисса̄мӣ’’ти гахетва̄. идха гахита̄васесам̣ на̄ма тена ган̣хитва̄ пуна т̣хапитам̣. пат̣иггахетва̄ти тадаху пат̣иггахетва̄. тенева ‘‘йа̄вака̄ликена йа̄ваджӣвикасам̣сагге досо наттхӣ’’ти вуттам̣. саче пана пуримадивасе пат̣иггахетва̄ т̣хапита̄ хоти, са̄мисена мукхена тасса̄ ват̣т̣ийа̄ дхӯмам̣ пивитум̣ на ват̣т̣ати. самуддодакена̄ти аппат̣иггахитасамуддодакена. йасма̄ катакат̣т̣хи удакам̣ паса̄детва̄ висум̣ тит̣т̣хати, тасма̄ ‘‘аббоха̄рика’’нти вуттам̣. лаггатӣти мукхе хаттхе ча удаке суккхе сетаван̣н̣ам̣ дассентам̣ лаггати. па̄нӣйам̣ гахетва̄ти аттанойева аттха̄йа гахетва̄. саче пана пӣта̄васесам̣ таттхева а̄кирисса̄мӣти ган̣ха̄ти, пуна пат̣иггахан̣акиччам̣ наттхи. виккхамбхетва̄ти вийӯхитва̄, апанетва̄ти аттхо.
маха̄бхӯтесӯти сарӣранисситесу маха̄бхӯтесу. пататӣти виччхиндитва̄ патати. виччхиндитва̄ патитамева хи пат̣иггахетаббам̣, на итарам̣. аллада̄рум̣ руккхато чхиндитва̄пи ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти еттха маттикаттха̄йа патхавим̣ кхан̣итумпи ват̣т̣атӣти ведитаббам̣. саппадат̣т̣хаккхан̣ейева ват̣т̣атӣти асати каппийака̄раке са̄мам̣ гахетва̄ парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати, ан̃н̃ада̄ пат̣иггаха̄петва̄ парибхун̃джитаббам̣. сесаметтха утта̄намева. аппат̣иггахитата̄, ананун̃н̃а̄тата̄, дхӯма̄диаббоха̄рика̄бха̄во, аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
дантапонасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хито бходжанавагго чатуттхо.
5. ачелакавагго
1. ачелакасиккха̄падаван̣н̣ана̄
273. ачелакаваггасса ¶ пат̣хамасиккха̄паде тесанти титтхийа̄нам̣. таттха̄ти бха̄джане. итоти паттато. саче титтхийо вадатӣти ‘‘пат̣хамамева мам̣ сандха̄йа абхихаритва̄ т̣хапитам̣ майхам̣ сантакам̣ хоти, имасмим̣ бха̄джане а̄киратха̄’’ти вадати, ват̣т̣ати. сесаметтха утта̄намева. ан̃н̃атиттхийата̄, аджджхохаран̣ӣйата̄ ¶ , аджджхохаран̣аттха̄йа сахаттха̄ аниккхиттабха̄джане да̄нанти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
ачелакасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. уййоджанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
274. дутийам̣ утта̄наттхамева. ана̄ча̄рам̣ а̄чаритука̄мата̄, тадаттхамева упасампаннасса уййоджана̄, евам̣ уййоджентасса упача̄ра̄тиккамоти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
уййоджанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. сабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
280. татийе пит̣т̣хасан̇гха̄т̣оти два̄раба̄ха̄йетам̣ адхивачанам̣. кхуддакам̣ на̄ма сайанигхарам̣ виттха̄рато пан̃чахаттхаппама̄н̣ам̣ хоти, тасса ча маджджхимат̣т̣ха̄нам̣ пит̣т̣хасан̇гха̄т̣ато ад̣д̣хатеййахаттхаппама̄н̣амева хоти, тасма̄ та̄дисе сайанигхаре пит̣т̣хасан̇гха̄т̣ато хаттхапа̄сам̣ виджахитва̄ нисинно пит̣т̣хивам̣сам̣ атиккамитва̄ нисинно на̄ма хоти. евам̣ нисинно ча маджджхам̣ атиккамитва̄ нисинно на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘имина̄ маджджха̄тиккамам̣ дассетӣ’’ти. йатха̄ ва̄ татха̄ ва̄ катасса̄ти пит̣т̣хивам̣сам̣ а̄ропетва̄ ва̄ ана̄ропетва̄ ва̄ катасса. сачиттаканти анупависитва̄ нисӣданачиттена сачиттакам̣. сесаметтха утта̄намева. парийут̣т̣хитара̄гаджа̄йампатика̄нам̣ саннихитата̄, сайанигхарата̄, дутийасса бхиккхуно абха̄во, анупакхаджджа нисӣдананти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
сабходжанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
284-289. чатуттхапан̃чамесу ¶ наттхи кин̃чи ваттаббам̣.
6. ча̄риттасиккха̄падаван̣н̣ана̄
298. чхат̣т̣хе ¶ пакативачанена̄ти еттха йам̣ два̄дасахаттхаббхантаре т̣хитена сотум̣ сакка̄ бхавеййа, там̣ пакативачанам̣ на̄ма. а̄пуччхитабботи ‘‘ахам̣ иттханна̄масса гхарам̣ гаччха̄мӣ’’ти ва̄ ‘‘ча̄риттам̣ а̄паджджа̄мӣ’’ти ва̄ ӣдисена вачанена а̄пуччхитаббо. сесаметтха утта̄намева. пан̃чаннам̣ бходжана̄нам̣ ан̃н̃атарена нимантанаса̄дийанам̣, сантам̣ бхиккхум̣ ана̄пуччхана̄, бхаттийагхарато ан̃н̃агхараппавесанам̣, маджджханхика̄натиккамо, самайасса ва̄ а̄пада̄нам̣ ва̄ абха̄воти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
ча̄риттасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. маха̄на̄масиккха̄падаван̣н̣ана̄
303. саттаме маха̄на̄мо на̄ма̄ти ануруддхаттхерасса бха̄та̄ бхагавато чӯл̣апиту путто. суддходано саккодано суккодано дхотодано амитоданоти име хи пан̃ча джана̄ бха̄таро. амита̄ на̄ма девӣ тесам̣ бхагинӣ, тиссаттхеро тасса̄ путто. татха̄гато ча нандаттхеро ча суддходанасса путта̄, маха̄на̄мо ча ануруддхаттхеро ча суккоданасса, а̄нандаттхеро амитоданасса. со бхагавато канит̣т̣хо, маха̄на̄мо махаллакатаро сакада̄га̄мӣ арийаса̄вако. тена вуттам̣ ‘‘маха̄на̄мо на̄ма…пе… арийаса̄вако’’ти.
305-306. па̄л̣ийам̣ аджджан̣хоти аджджа екадивасанти аттхо, ‘‘аджджано’’ти ва̄ аттхо гахетаббо, но амха̄кам̣. ка̄лам̣ а̄хариссатха̄ти све хариссатха. тато че уттари са̄дийеййа̄ти саче таттха раттӣхи ва̄ бхесаджджехи ва̄ париччхедо като хоти ‘‘еттака̄йева ва̄ раттийо еттака̄ни ва̄ бхесаджджа̄ни вин̃н̃а̄петабба̄нӣ’’ти, тато раттипарийантато ва̄ бхесаджджапарийантато ва̄ уттари вин̃н̃а̄пенто са̄дийеййа. ‘‘имехи тайа̄ бхесаджджехи пава̄ритамха, амха̄кан̃ча имина̄ва бхесаджджена аттхо’’ти а̄чиккхитва̄ вин̃н̃а̄петумпи гила̄нова лабхати.
310. йасма̄ сан̇гхапава̄ран̣а̄йамева̄йам̣ видхи, тасма̄ ‘‘йе аттано пуггалика̄йа пава̄ран̣а̄йа пава̄рита̄’’ти ¶ вуттам̣. сесам̣ утта̄намева. сан̇гхапава̄ран̣ата̄ ¶ , бхесаджджавин̃н̃атти, агила̄ната̄, парийанта̄тиккамоти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
маха̄на̄масиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. уййуттасена̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄
311. ат̣т̣хамам̣ утта̄наттхамева. уййуттасена̄, дассанаттха̄йа гаманам̣, анун̃н̃а̄тока̄сато ан̃н̃атра дассанам̣, татха̄рӯпапаччайасса а̄пада̄йа ва̄ абха̄воти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
уййуттасена̄сиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. сена̄ва̄сасиккха̄падаван̣н̣ана̄
317. навамасиккха̄падампи утта̄намева. тиратта̄тиккамо, сена̄йа сӯрийасса аттхан̇гамо, гила̄ната̄дӣнам̣ абха̄воти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
сена̄ва̄сасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. уййодхикасиккха̄падаван̣н̣ана̄
322. дасаме кати те лаккха̄ни ладдха̄нӣти тава сараппаха̄расса лаккхан̣абхӯта̄ киттака̄ джана̄ тайа̄ ладдха̄ти аттхо, киттака̄ тайа̄ виддха̄ти вуттам̣ хоти. сесаметтха утта̄намева. уййодхика̄дидассанаттха̄йа гаманам̣, анун̃н̃а̄тока̄сато ан̃н̃атра дассанам̣, татха̄рӯпапаччайасса а̄пада̄йа ва̄ абха̄воти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
уййодхикасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хито ачелакавагго пан̃чамо.
6. сура̄па̄навагго
1. сура̄па̄насиккха̄падаван̣н̣ана̄
326-328. сура̄па̄наваггасса ¶ ¶ пат̣хамасиккха̄паде ватийа̄ти га̄мапариккхепаватийа̄. па̄л̣ийам̣ пит̣т̣хасура̄дӣсу пит̣т̣хам̣ бха̄джане паккхипитва̄ таджджам̣ удакам̣ датва̄ маддитва̄ ката̄ пит̣т̣хасура̄. евам̣ пӯве одане ча бха̄джане паккхипитва̄ таджджам̣ удакам̣ датва̄ маддитва̄ ката̄ пӯвасура̄ оданасура̄ти ча вуччати. ‘‘кин̣н̣а̄’’ти пана тасса̄ сура̄йа бӣджам̣ вуччати. йе сура̄модака̄типи вуччанти, те паккхипитва̄ ката̄ кин̣н̣апаккхитта̄. харӣтакӣса̄сапа̄дина̄на̄самбха̄рехи сам̣йоджита̄ самбха̄расам̣йутта̄.
мадхуката̄лана̄л̣икера̄дипуппхарасо чирапарива̄сито пуппха̄саво. панаса̄дипхаларасо пхала̄саво. муддика̄расо мадхва̄саво. уччхурасо гул̣а̄саво. харӣтака̄малакакат̣укабхан̣д̣а̄дина̄на̄самбха̄ра̄нам̣ расо чирапарива̄сито самбха̄расам̣йутто. бӣджато пат̣т̣ха̄йа̄ти самбха̄ре пат̣ийа̄детва̄ ча̄т̣ийам̣ паккхиттака̄лато, та̄лана̄л̣икера̄дӣнам̣ пуппхарасасса гахитаабхинавака̄латойева ча пат̣т̣ха̄йа.
329. лон̣асовӣракам̣ суттан̃ча анекехи бхесаджджехи абхисан̇кхато амаджджабхӯто а̄савависесо. ва̄сагга̄ха̄панаттханти сугандхибха̄вагга̄ха̄панаттхам̣. ачиттакам̣ локаваджджанти еттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ пат̣хамапа̄ра̄джикаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайена ведитаббам̣. сесаметтха утта̄намева. маджджабха̄во, тасса па̄нан̃ча̄ти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
сура̄па̄насиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ан̇гулипатодакасиккха̄падаван̣н̣ана̄
330. дутийе бхиккхунӣпи анупасампаннат̣т̣ха̄не т̣хита̄ти еттха бхиккхупи бхиккхунийа̄ анупасампаннат̣т̣ха̄не ¶ т̣хитоти ведитаббо. сесаметтха утта̄намева. хаса̄дхиппа̄йата̄, упасампаннасса ка̄йена ка̄йа̄масананти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
ан̇гулипатодакасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. хасадхаммасиккха̄падаван̣н̣ана̄
335. татийам̣ ¶ утта̄наттхамева. упаригоппхаката̄, хаса̄дхиппа̄йена кӣл̣ананти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
хасадхаммасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. ана̄дарийасиккха̄падаван̣н̣ана̄
344. чатуттхе га̄райхо а̄чарийуггахо на гахетабботи йасма̄ уччхурасо сатта̄хака̄лико, тасса касат̣о йа̄ваджӣвико, двиннам̣йева самава̄йо уччхуйат̣т̣хи, тасма̄ вика̄ле уччхуйат̣т̣хим̣ кха̄дитум̣ ват̣т̣ати гул̣ахарӣтакам̣ вийа̄ти евама̄дико га̄райха̄чарийава̄до на гахетаббо. локавадждже а̄чарийуггахо на ват̣т̣атӣти локаваджджасиккха̄паде а̄паттит̣т̣ха̄не йо а̄чарийава̄до, со на гахетаббо, локаваджджам̣ атиккамитва̄ ‘‘идам̣ амха̄кам̣ а̄чарийуггахо’’ти вадантасса уггахо на ват̣т̣атӣти адхиппа̄йо. сутта̄нуломам̣ на̄ма ат̣т̣хакатха̄. павен̣ийа̄ а̄гатасамодха̄нам̣ гаччхатӣти ‘‘павен̣ийа̄ а̄гато а̄чарийуггахова гахетаббо’’ти евам̣ вутте маха̄ат̣т̣хакатха̄ва̄дейева сан̇гахам̣ гаччхатӣти адхиппа̄йо. сесаметтха утта̄намева. упасампаннасса пан̃н̃аттена вачанам̣, ана̄дарийакаран̣анти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
ана̄дарийасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. бхим̣са̄панасиккха̄падаван̣н̣ана̄
345. пан̃чамам̣ утта̄наттхамева. упасампанната̄, тасса дассанасаванависайе бхим̣са̄петука̄мата̄йа ва̄йамананти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
бхим̣са̄панасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. джотисиккха̄падаван̣н̣ана̄
350. чхат̣т̣хе ¶ ¶ бхагга̄ на̄ма джанападино ра̄джакума̄ра̄, тесам̣ нива̄со екопи джанападо рул̣хӣсаддена ‘‘бхагга̄’’ти вуччати. тена вуттам̣ ‘‘бхагга̄ти джанападасса на̄ма’’нти. сусума̄рагирети евам̣на̄маке нагаре. тасса кира нагарасса ма̄панаттхам̣ ваттхувиджджа̄чарийена нагарат̣т̣ха̄насса паригган̣ханадивасе авидӯре сусума̄ро саддамака̄си гирам̣ ниччха̄реси. атха анантара̄йена нагаре ма̄пите тамева сусума̄рагиран̣ам̣ субханимиттам̣ катва̄ сусума̄рагирам̣твевасса на̄мам̣ акам̣су. кечи пана ‘‘сусума̄расан̣т̣ха̄натта̄ сусума̄ро на̄ма еко гири, со тасса нагарасса самӣпе, тасма̄ там̣ сусума̄рагири етасса аттхӣти ‘сусума̄рагирӣ’ти вуччатӣ’’ти ваданти. татха̄ ва̄ хоту ан̃н̃атха̄ ва̄, на̄маметам̣ тасса нагарасса̄ти а̄ха ‘‘сусума̄рагиранти нагарасса на̄ма’’нти. бхесакал̣а̄ти гхампан̣д̣ана̄мако гаччхависесо. кечи ‘‘сетаруккхо’’типи ваданти. тесам̣ бахулата̄йа пана там̣ ванам̣ бхесакал̣а̄ванантвева пан̃н̃а̄йиттха. ‘‘бхесагал̣а̄ване’’типи па̄т̣хо. ‘‘бхесо на̄ма еко йаккхо айуттака̄рӣ, тасса тато гал̣итат̣т̣ха̄ната̄йа там̣ ванам̣ бхесагал̣а̄ванам̣ на̄ма джа̄та’’нти хи кечи.
352. джотикаран̣ети аггикаран̣е. сесаметтха утта̄намева. агила̄ната̄, анун̃н̃а̄такаран̣а̄бха̄во, висиббетука̄мата̄, сама̄дахананти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
джотисиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. наха̄насиккха̄падаван̣н̣ана̄
357. саттамасиккха̄падасса па̄л̣ийам̣ асамбхиннена̄ти амаккхитена, анат̣т̣хена̄ти аттхо. оренаддхама̄сам̣ наха̄йеййа̄ти наха̄тадивасато пат̣т̣ха̄йа аддхама̄се апарипун̣н̣е наха̄йеййа. сесаметтха утта̄намева. маджджхимадесо, ӯнакаддхама̄се наха̄нам̣, самайа̄нам̣ ва̄ надӣпа̄рагаманасса ва̄ а̄пада̄нам̣ ва̄ абха̄воти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
наха̄насиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. дуббан̣н̣акаран̣асиккха̄падаван̣н̣ана̄
368. ат̣т̣хаме ¶ ¶ ‘‘чаммака̄ранӣлам̣ на̄ма пакатинӣла’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. ган̣т̣хипаде пана ‘‘чаммака̄ра̄ удаке типумалам̣ айагӯтхан̃ча паккхипитва̄ чаммам̣ ка̄л̣ам̣ каронти, там̣ чаммака̄ранӣла’’нти вуттам̣. сесаметтха утта̄намева. вуттаппака̄расса чӣварасса акатакаппата̄, анат̣т̣хачӣвара̄дита̄, нива̄санам̣ ва̄ па̄рупанам̣ ва̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
дуббан̣н̣акаран̣асиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. викаппанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
374. наваме апаччуддха̄ран̣анти ‘‘майхам̣ сантакам̣ парибхун̃джа ва̄ виссаджджехи ва̄’’тиа̄дина̄ акатапаччуддха̄рам̣. йена винайакаммам̣ катанти йена саддхим̣ винайакаммам̣ катам̣. тим̣сакаван̣н̣ана̄йанти ниссаггийаван̣н̣ана̄йам̣. парибхогена ка̄йакаммам̣, апаччуддха̄ра̄панена вачӣкаммам̣. сесаметтха утта̄намева. са̄мам̣ викаппитасса апаччуддха̄ро, викаппанупагачӣварата̄, парибхоготи има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
викаппанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. чӣвараапанидха̄насиккха̄падаван̣н̣ана̄
377. дасамам̣ утта̄наттхамева. упасампаннасса сантака̄нам̣ патта̄дӣнам̣ апанидха̄нам̣, вихесетука̄мата̄ ва̄ хаса̄дхиппа̄йата̄ ва̄ти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
чӣвараапанидха̄насиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хито сура̄па̄навагго чхат̣т̣хо.
7. саппа̄н̣акавагго
1. сан̃чиччасиккха̄падаван̣н̣ана̄
382. саппа̄н̣акаваггасса ¶ ¶ пат̣хамасиккха̄паде усум̣ сарам̣ ассати кхипатӣти исса̄со, дханусиппакусалоти а̄ха ‘‘дхануггаха̄чарийо’’ти. пат̣исаттувидхаманаттхам̣ дханум̣ ган̣хантӣти дхануггаха̄, тесам̣ а̄чарийо дхануггаха̄чарийо. аппаматтена ваттам̣ ка̄таббанти йатха̄ те па̄н̣а̄ на маранти, евам̣ сӯпат̣т̣хитассатина̄ сена̄сане ваттам̣ ка̄таббам̣. сесаметтха утта̄намева. ан̇га̄нипи мануссавиггахе вуттанайена ведитабба̄нӣти.
сан̃чиччасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. саппа̄н̣акасиккха̄падаван̣н̣ана̄
387. дутийе удакасан̣т̣ха̄накаппадесети йаттха бхӯмибха̄ге удакам̣ никкхиттам̣ сантит̣т̣хати, на сахаса̄ париккхайам̣ гаччхати, та̄дисе падесе. сесаметтха утта̄намева. ан̇га̄ни син̃чанасиккха̄паде вуттанайа̄нева.
саппа̄н̣акасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. уккот̣анасиккха̄падаван̣н̣ана̄
392. татийе йатха̄патит̣т̣хитабха̄вена патит̣т̣ха̄тум̣ на дентӣти тесам̣ паваттиа̄ка̄радассанаттхам̣ вуттам̣. йам̣ пана дхаммена адхикаран̣ам̣ нихатам̣, там̣ сунихатамева. саче виппакате камме пат̣иккосати, там̣ сан̃н̃а̄петва̄ва ка̄таббам̣. итаратха̄ камман̃ча куппати, ка̄рака̄нан̃ча а̄патти. сесаметтха утта̄намева. йатха̄дхаммам̣ нихатабха̄во, джа̄нана̄, уккот̣ана̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
уккот̣анасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. дут̣т̣хулласиккха̄падаван̣н̣ана̄
399. чатуттхе ¶ ¶ тассева̄ти йо а̄панно, тассева. а̄рочетӣти пат̣иччха̄данаттхамева ма̄ кассачи а̄рочесӣти вадати. ваттхупуггалоти а̄паннапуггало. йенасса а̄рочитанти йена дутийена асса татийасса а̄рочитам̣. кот̣и чхинна̄ хотӣти йасма̄ пат̣иччха̄данапаччайа̄ а̄паттим̣ а̄паджджитва̄ва дутийена татийасса а̄рочитам̣, тасма̄ таппаччайа̄ пуна тена а̄паджджитабба̄паттийа̄ абха̄вато а̄паттийа̄ кот̣и чхинна̄ на̄ма хоти.
400. ‘‘анупасампаннасса суккависсат̣т̣хи ча ка̄йасам̣сагго ча̄ти айам̣ дут̣т̣хуллааджджха̄ча̄ро на̄ма̄’’ти идам̣ дут̣т̣хулла̄рочанасиккха̄падат̣т̣хакатха̄йа на самети. вуттан̃хи таттха (па̄чи. ат̣т̣ха. 82) ‘‘анупасампаннасса дут̣т̣хуллам̣ ва̄ адут̣т̣хуллам̣ ва̄ аджджха̄ча̄ранти еттха а̄дито пан̃ча сиккха̄пада̄ни дут̣т̣хулло на̄ма аджджха̄ча̄ро, сеса̄ни адут̣т̣хулло, суккависсат̣т̣хика̄йасам̣саггадут̣т̣хуллааттака̄ма̄ панасса аджджха̄ча̄ро на̄ма̄’’ти. ‘‘а̄рочане анупасампаннасса дут̣т̣хуллам̣ ан̃н̃атха̄ адхиппетам̣, пат̣иччха̄дане ан̃н̃атха̄’’ти еттха̄пи висесака̄ран̣ам̣ на диссати, тасма̄ ат̣т̣хакатха̄йа пуббена̄парам̣ на самети. авиродхам̣ иччхантена пана вӣмам̣ситаббаметтха ка̄ран̣ам̣. сесаметтха утта̄намева. упасампаннасса дут̣т̣хулла̄паттиджа̄нанам̣, пат̣иччха̄детука̄мата̄йа на̄рочесса̄мӣти дхураниккхепоти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
дут̣т̣хулласиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. ӯнавӣсативассасиккха̄падаван̣н̣ана̄
402. пан̃чаме рӯпасуттанти херан̃н̃ика̄нам̣ суттам̣. дурутта̄нанти аккосавасена дурутта̄нам̣, дуруттатта̄йева дура̄гата̄нам̣. вачанапатха̄нанти еттха вачанамева тадаттхам̣ н̃а̄тука̄ма̄нам̣ н̃а̄петука̄ма̄нан̃ча патхоти вачанапатхо. дуккхама̄нанти дуккхена кхамитабба̄нам̣.
404. габбхе ¶ сайитака̄лена саддхим̣ вӣсатимам̣ вассам̣ асса̄ти габбхавӣсо. ха̄йанавад̣д̣хананти габбхама̄сесу адхикесу уттариха̄йанам̣, ӯнесу вад̣д̣хананти ведитаббам̣. екӯнавӣсативассанти два̄дасама̄се ма̄тукуччхисмим̣ васитва̄ маха̄пава̄ран̣а̄йа джа̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа екӯнавӣсативассам̣. па̄т̣ипададивасети паччхимика̄йа вассӯпагаманадивасе. ‘‘тим̣сараттидиво ма̄со’’ти ¶ (а. ни. 3.71; 8.43; вибха. 1023) вачанато ‘‘чатта̄ро ма̄са̄ париха̄йантӣ’’ти вуттам̣. вассам̣ уккад̣д̣хантӣти вассам̣ уддхам̣ кад̣д̣ханти, татийе сам̣ваччхаре екама̄сам̣ адхикама̄савасена париччаджанта̄ вассам̣ уддхам̣ кад̣д̣хантӣти аттхо, тасма̄ татийо сам̣ваччхаро терасама̄сико хоти, сам̣ваччхарасса пана два̄дасама̄сикатта̄ ат̣т̣ха̄расасу вассесу адхикама̄се висум̣ гахетва̄ ‘‘чха ма̄са̄ вад̣д̣хантӣ’’ти вуттам̣. татоти чхама̄сато. никкан̇кха̄ хутва̄ти адхикама̄сехи саддхим̣ парипун̣н̣авӣсативассатта̄ ниббематика̄ хутва̄. йам̣ пана вуттам̣ тӣсу ган̣т̣хипадесу ‘‘ат̣т̣ха̄расаннам̣йева васса̄нам̣ адхикама̄се гахетва̄ ган̣итатта̄ сесавассадвайассапи адхика̄ни диваса̄ни хонтева, та̄ни адхикадиваса̄ни сандха̄йа ‘никкан̇кха̄ хутва̄’ти вутта’’нти, там̣ на гахетаббам̣. на хи двӣсу вассесу адхикадиваса̄ни на̄ма висум̣ упалаббханти татийе вассе вассуккад̣д̣ханавасена адхикама̄се париччаттейева атирекама̄сасамбхавато. тасма̄ двӣсу вассесу атирекадиваса̄ни на̄ма висум̣ на самбхаванти.
нану ча ‘‘те две ма̄се гахетва̄ вӣсативасса̄ни парипун̣н̣а̄ни хонтӣ’’ти касма̄ вуттам̣, екӯнавӣсативассамхи пуна апарасмим̣ вассе паккхитте вӣсативасса̄ни парипун̣н̣а̄ни хонтӣти а̄ха ‘‘еттха пана…пе… вутта’’нти. анекаттхатта̄ нипа̄та̄нам̣ пана-саддо хи-саддаттхе, еттха хӣти вуттам̣ хоти. идан̃хи вуттассеваттхасса саматтханавасена вуттам̣. имина̄ ча имам̣ дӣпети ‘‘йам̣ вуттам̣ ‘екӯнавӣсативассам̣ са̄ман̣ерам̣ никкхаманӣйапун̣н̣ама̄сим̣ атиккамма па̄т̣ипададивасе упасампа̄дентӣ’ти, таттха габбхама̄сепи аггахетва̄ двӣхи ма̄сехи апарипун̣н̣авӣсативассам̣ сандха̄йа ‘екӯнавӣсативасса’нти вуттам̣, тасма̄ адхикама̄сесу двӣсу гахитесу вӣсативасса̄ни парипун̣н̣а̄ни на̄ма хонтӣ’’ти. тасма̄ти йасма̄ габбхама̄са̄пи ган̣анӯпага̄ хонти, тасма̄. екавӣсативассо хотӣти джа̄тадивасато пат̣т̣ха̄йа вӣсативассо сама̄но габбхама̄сехи саддхим̣ екавӣсативассо хоти.
406. ан̃н̃ам̣ ¶ упасампа̄детӣти упаджджха̄йо каммава̄ча̄чарийо ва̄ хутва̄ упасампа̄дети. сесаметтха утта̄намева. ӯнавӣсативассата̄, ӯнакасан̃н̃ита̄, упасампа̄дананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
ӯнавӣсативассасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. тхеййасаттхасиккха̄падаван̣н̣ана̄
407. чхат̣т̣хасиккха̄падам̣ ¶ утта̄наттхамева. тхеййасаттхакабха̄во, джа̄нанам̣, сам̣видха̄нам̣, ависан̇кетена гамананти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
тхеййасаттхасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
412. саттаме наттхи кин̃чи ваттаббам̣.
8. арит̣т̣хасиккха̄падаван̣н̣ана̄
417. ат̣т̣хаме ба̄дхайим̣сӯти ханим̣су. там̣там̣сампаттийа̄ вибандханавасена саттасанта̄насса антаре вемаджджхе ети а̄гаччхатӣти антара̄йо, дит̣т̣хадхаммика̄дианаттхо. анатиккаманат̣т̣хена тасмим̣ антара̄йе нийутта̄, антара̄йам̣ ва̄ пхалам̣ араханти, антара̄йасса ва̄ каран̣асӣла̄ти антара̄йика̄. тена̄ха ‘‘антара̄йам̣ каронтӣти антара̄йика̄’’ти. а̄нантарийадхамма̄ти а̄нантарикасабха̄ва̄ четана̄дхамма̄. татра̄йам̣ вачанаттхо – чутианантарапхалам̣ анантарам̣ на̄ма, тасмим̣ анантаре нийутта̄, там̣ниббаттанена анантаракаран̣асӣла̄, анантараппайоджана̄ти ва̄ а̄нантарика̄, те ева а̄нантарийа̄ти вутта̄. камма̄ни ева антара̄йика̄ти каммантара̄йика̄. моккхассева антара̄йам̣ кароти, на саггасса̄ти миччха̄ча̄ралаккхан̣а̄бха̄вато вуттам̣. на хи бхиккхунийа̄ дхаммараккхитабха̄во аттхи. па̄катикабхиккхунӣвасена четам̣ вуттам̣. арийа̄йа пана паваттам̣ апа̄йасам̣ваттаникамева, нандама̄н̣авако четтха нидассанам̣. убхиннам̣ сама̄наччхандата̄васена ва̄ на саггантара̄йиката̄ ¶ , моккхантара̄йиката̄ пана моккхаттха̄йа пат̣ипаттийа̄ видӯсанато. абхибхавитва̄ пана паваттийам̣ саггантара̄йиката̄пи на сакка̄ нива̄ретунти.
ахетукадит̣т̣хиакирийадит̣т̣хинаттхикадит̣т̣хийова нийатабха̄вам̣ патта̄ нийатамиччха̄дит̣т̣хидхамма̄. пат̣исандхидхамма̄ти пат̣исандхичиттуппа̄дама̄ха. пан̣д̣ака̄диггахан̣ан̃четтха нидассанаматтам̣ сабба̄йапи ахетукапат̣исандхийа̄ випа̄кантара̄йикабха̄вато. йа̄хи арийе упавадати, та̄ четана̄ арийӯпава̄да̄ джа̄та̄. тато паранти кхама̄панато упари. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ диббачаккхукатха̄йам̣ вуттамева. сан̃чичча а̄панна̄ а̄паттийоти сан̃чичча вӣтикканта̄ сатта а̄паттиккхандха̄. сан̃чичча вӣтиккантан̃хи антамасо дуккат̣адуббха̄ситампи саггамаггапхала̄нам̣ антара̄йам̣ ¶ кароти. йа̄ва бхиккхубха̄вам̣ пат̣иджа̄на̄ти па̄ра̄джикам̣ а̄панно, на вут̣т̣ха̄ти сесагарука̄паттим̣ а̄панно, на десети лахука̄паттим̣ а̄панно.
айам̣ бхиккхӯти арит̣т̣хо бхиккху. расена расам̣ сам̣сандитва̄ти анаваджджена паччайапарибхун̃джанарасена са̄ваджджака̄магун̣апарибхогарасам̣ сама̄нетва̄. йонисо паччавеккхан̣ена наттхи еттха чхандара̄готи ниччхандара̄го, паччайапарибхого. упаненто вийа̄ти бандханам̣ упаненто вийа. ‘‘гхат̣енто вийа̄’’типи па̄т̣хо. упасам̣харанто вийа̄ти садисатам̣ упасам̣харанто вийа екантаса̄вадждже анаваджджабха̄вапаккхепанато. па̄паканти ла̄макат̣т̣хена дуггатисампа̄панат̣т̣хена ча па̄пакам̣. маха̄самуддам̣ бандхантена вийа̄ти сетукаран̣авасена маха̄са̄гарам̣ бандхантена вийа. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена саддхим̣ пат̣ивируджджхантоти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена ‘‘са̄ваджджа’’нти дит̣т̣хам̣ ‘‘анаваджджа’’нти гахан̣ена тена саха пат̣ивируджджханто. а̄н̣а̄чаккети пат̣хамапа̄ра̄джикасиккха̄падасан̇кха̄те, ‘‘абрахмачарийам̣ паха̄йа̄’’тиа̄дидесана̄сан̇кха̄те ча а̄н̣а̄чакке.
ат̣т̣хикан̇калам̣ на̄ма урат̣т̣хи ва̄ пит̣т̣хикан̣т̣акам̣ ва̄ сӣсат̣т̣хи ва̄. тан̃хи ниммам̣сатта̄ ‘‘кан̇кала’’нти вуччати. вигатамам̣са̄йа хи ат̣т̣хисан̇кхалика̄йа екат̣т̣химхи ва̄ кан̇кала-саддо нирул̣хо. анудаханат̣т̣хена̄ти анупа̄йапат̣ипаттийа̄ сампати а̄йатин̃ча анудаханат̣т̣хена. маха̄бхита̄панат̣т̣хена анават̣т̣хитасабха̄вата̄йа, иттарапаччупат̣т̣ха̄нат̣т̣хена ¶ мухуттакаран̣ӣйата̄йа, та̄вака̄ликат̣т̣хена парехи абхибхаваната̄йа, саббан̇гапаччан̇гапалибхан̃джанат̣т̣хена бхедана̄диадхикаран̣абха̄вена, уггха̄т̣асадисата̄йа адхикут̣т̣анат̣т̣хена, аван̣е ван̣ам̣ уппа̄детва̄ анто анупависанабха̄вата̄йа винивиджджханат̣т̣хена, дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикаанаттханимиттата̄йа са̄сан̇касаппат̣ибхайат̣т̣хена.
па̄л̣ийам̣ ‘‘тха̄маса̄ пара̄ма̄са̄’’тиа̄дӣсу еваматтхо ведитаббо. тха̄маса̄ти дит̣т̣хитха̄мена, тасса̄ дит̣т̣хийа̄ тха̄магатабха̄вена̄ти аттхо. пара̄ма̄са̄ти дит̣т̣хипара̄ма̄сена, дит̣т̣хисан̇кха̄тапара̄ма̄сена̄ти аттхо. дит̣т̣хийева хи дхаммасабха̄вам̣ атиккамитва̄ парато а̄масанена пара̄ма̄со. абхинивисса̄ти тан̣ха̄бхинивесапуббан̇гамена дит̣т̣ха̄бхинивесена ‘‘идаметтха сачча’’нти абхинивиситва̄. вохаратӣти катхети. йато ча кхо те бхиккхӯти йада̄ те бхиккхӯ. евам̣бйа̄кхо ахам̣, бханте, бхагавата̄ти идам̣ еса аттано ладдхим̣ нигӯхитука̄мата̄йа наттхӣти ваттука̄мопи бхагавато а̄нубха̄вена сампат̣иччхати. буддха̄нам̣ кира саммукха̄ две катха̄ катхетум̣ саматтхо на̄ма наттхи. касса ну кхо на̄ма твам̣ могхапуриса̄ти твам̣ могхапуриса касса кхаттийасса ва̄ бра̄хман̣асса ва̄ вессасса ва̄ суддасса ва̄ гахат̣т̣хасса ва̄ паббаджитасса ва̄ девасса ва̄ мануссасса ва̄ майа̄ евам̣ ¶ дхаммам̣ деситам̣ а̄джа̄на̄си. сесаметтха утта̄намева. дхаммакаммата̄, саманубха̄сана̄, аппат̣иниссаджджананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
арит̣т̣хасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. уккхиттасамбхогасиккха̄падаван̣н̣ана̄
424. наваме пайогаган̣ана̄йа̄ти да̄наггахан̣аппайогаган̣ана̄йа. сам̣ва̄се каммапарийоса̄навасена, сахасеййа̄йа екасмим̣ нипанне итарасса нипаджджанапайогавасена а̄паттипариччхедо ведитаббо. еттха ча падабха̄джане ‘‘екаччханне’’ти ависесена вуттатта̄ на̄нӯпача̄репи екаччханне нипаджджантасса а̄патти. тенева ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. уккхиттасамбхогасиккха̄падаван̣н̣ана̄) вуттам̣ ‘‘саха ¶ ва̄ сеййам̣ каппеййа̄ти на̄нӯпача̄репи екаччханне нипаджджеййа̄’’ти. пан̣н̣аттим̣ аджа̄нантена арахата̄пи кирийа̄бйа̄катачиттена а̄паджджитаббатта̄ ‘‘тичитта’’нти вуттам̣. йам̣ пана кеначи вуттам̣ ‘‘тичиттанти еттха випа̄ка̄бйа̄катачиттена саха ва̄ сеййам̣ каппеййа̄ти еваматтхо дат̣т̣хаббо, ан̃н̃атха̄ сачиттакатта̄ сиккха̄падасса кирийа̄бйа̄катам̣ сандха̄йа на йуджджатӣ’’ти, там̣ на гахетаббам̣. на хи сачиттакасиккха̄падавӣтиккамо арахато на самбхавати. тенева патхавӣкхан̣ана̄дӣсу сачиттакасиккха̄падесу тичиттамева вуттам̣. сесаметтха утта̄намева. аката̄нудхаммата̄, джа̄нана̄, самбхога̄дикаран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
уккхиттасамбхогасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. кан̣т̣акасиккха̄падаван̣н̣ана̄
428. дасаме пирети нипа̄тападам̣. самбодхане ваттама̄нам̣ пара-саддена сама̄наттхам̣ вадантӣти а̄ха ‘‘пара ама̄мака̄’’ти, амха̄кам̣ анаджджхаттикабхӯта̄ти аттхо. пирети ва̄ ‘‘парато’’ти имина̄ сама̄наттхам̣ нипа̄тападам̣, тасма̄ чара пирети парато гаччха, ма̄ идха тит̣т̣ха̄ти евампеттха аттхо ведитаббо. сесаметтха пуримасиккха̄пададвайе вуттанайамева.
кан̣т̣акасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хито саппа̄н̣акавагго саттамо.
8. сахадхаммикавагго
1. сахадхаммикасиккха̄падаван̣н̣ана̄
434. сахадхаммикаваггасса ¶ пат̣хамасиккха̄паде ва̄ча̄йа ва̄ча̄йа а̄паттӣти ана̄дарийабхайа̄ лесена евам̣ вадантасса а̄патти. сесаметтха утта̄намева. упасампаннасса пан̃н̃аттена вачанам̣, асиккхитука̄мата̄йа евам̣ вачананти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
сахадхаммикасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. вилекханасиккха̄падаван̣н̣ана̄
438. дутийе ¶ винайасса парийа̄пун̣анам̣ винайапарийаттӣти а̄ха ‘‘винайам̣ парийа̄пун̣анта̄на’’нтиа̄ди. сугуттоти йатха̄ каран̣д̣аке паккхиттаман̣иккхандхо вийа на нассати випаттим̣ на па̄пун̣а̄ти, евам̣ сут̣т̣ху гопито. сураккхитоти тассева парийа̄йавачанам̣. йатха̄ хи килесачорехи авилумпанӣйо хоти, евам̣ саббада̄ сӯпат̣т̣хитассатита̄йа сут̣т̣ху раккхито. куккуччапаката̄нанти каппийа̄каппийам̣ нисса̄йа уппаннакуккуччена абхибхӯта̄нам̣. са̄раджджанам̣ са̄радо, бйа̄мохабхайам̣. вигато са̄радо етасса̄ти виса̄радо. сахадхаммена̄ти сака̄ран̣ена вачанена. суниггахитам̣ нигган̣ха̄тӣти йатха̄ на пуна сӣсам̣ уккхипанти, атха кхо аппат̣ибха̄на̄ ман̇кубхӯта̄йева хонти, евам̣ сут̣т̣ху нигган̣ха̄ти.
аладжджита̄ти йа-ка̄ралопена ниддесо, аладжджита̄йа̄ти вуттам̣ хоти. ан̃н̃а̄н̣ата̄тиа̄дӣсупи есева найо. мандо момӯхоти ан̃н̃а̄н̣абха̄вена мандо, ависайато момӯхо, маха̄мӯл̣хоти аттхо.
аттапаччаттхика̄ти аттано паччаттхика̄. ваджджипуттака̄ дасаваттхудӣпака̄. парӯпаха̄раан̃н̃а̄н̣акан̇кха̄паравита̄ран̣а̄дива̄да̄ти еттха йе арахаттам̣ пат̣иджа̄нанта̄нам̣ аппатте паттасан̃н̃ӣнам̣ адхима̄ника̄нам̣ кухака̄нам̣ ва̄ арахаттам̣ пат̣иджа̄нанта̄нам̣ суккависсат̣т̣хим̣ дисва̄ ма̄рака̄йика̄ девата̄ ‘‘арахато асучим̣ ¶ упасам̣харантӣ’’ти ман̃н̃анти сеййатха̄пи пуббаселийа̄ апараселийа̄ ча, те парӯпаха̄рава̄да̄. йесам̣ пана арахато иттхипуриса̄дӣнам̣ на̄маготта̄дӣсу н̃а̄н̣аппаваттийа̄ абха̄вена аттхи арахато ан̃н̃а̄н̣ам̣, таттхева саннит̣т̣ха̄на̄бха̄вена аттхи арахато кан̇кха̄, йасма̄ часса та̄ни ваттхӯни паре вита̄ренти пака̄сенти а̄чиккханти, тасма̄ аттхи арахато паравита̄ран̣а̄ти има̄ тиссо ладдхийо сеййатха̄пи етарахи пуббаселийа̄нам̣, те ан̃н̃а̄н̣акан̇кха̄паравита̄ран̣ава̄да̄. ниггахо пана несам̣ катха̄ваттхуппакаран̣е вуттанайенева ведитаббо.
чатта̄ро магга̄ ча пхала̄ни ча̄ти уккат̣т̣ханиддесавасена вуттам̣, чатассо пат̣исамбхида̄ тиссо виджджа̄ чха абхин̃н̃а̄ти айампи адхигамасаддхаммойева. ча-ка̄ро ¶ ва̄ авуттасампин̣д̣анаттхо дат̣т̣хаббо. кечи тхера̄ти дхаммакатхика̄. а̄хам̣сӯти пам̣сукӯликаттхера̄ евам̣ а̄хам̣су.
када̄ пана̄йам̣ катха̄ удапа̄дӣти? айан̃хеттха анупуббикатха̄ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.130) – имасмим̣ кира дӣпе чан̣д̣а̄латиссамаха̄бхайе сакко девара̄джа̄ маха̄ул̣умпам̣ ма̄петва̄ бхиккхӯнам̣ а̄роча̄песи ‘‘махантам̣ бхайам̣ бхависсати, на самма̄ дево вассиссати, бхиккхӯ паччайехи киламанта̄ парийаттим̣ сандха̄ретум̣ на саккхиссанти, паратӣрам̣ гантва̄ аййехи джӣвитам̣ раккхитум̣ ват̣т̣ати. имам̣ маха̄ул̣умпам̣ а̄руйха гаччхатха бханте, йесам̣ еттха нисаджджат̣т̣ха̄нам̣ наппахоти, те кат̣т̣хакхан̣д̣епи урам̣ т̣хапетва̄ гаччханту, саббесам̣ бхайам̣ на бхависсатӣ’’ти. тада̄ самуддатӣрам̣ патва̄ сат̣т̣хи бхиккхӯ катикам̣ катва̄ ‘‘амха̄кам̣ еттха гаманакиччам̣ наттхи, майам̣ идхева хутва̄ тепит̣акам̣ раккхисса̄ма̄’’ти тато ниваттитва̄ даккхин̣амалайаджанападам̣ гантва̄ кандамӯлапан̣н̣ехи джӣвикам̣ каппента̄ васим̣су, ка̄йе ваханте нисӣдитва̄ саджджха̄йам̣ каронти, аваханте ва̄ликам̣ усса̄ретва̄ парива̄ретва̄ сӣса̄ни екат̣т̣ха̄не катва̄ парийаттим̣ саммасанти. имина̄ нийа̄мена два̄даса сам̣ваччхара̄ни са̄т̣т̣хакатхам̣ тепит̣акам̣ парипун̣н̣ам̣ катва̄ дха̄райим̣су.
бхайе вӯпасанте саттасата̄ бхиккхӯ аттано гатат̣т̣ха̄не са̄т̣т̣хакатхе тепит̣аке екаккхарампи екабйан̃джанампи авина̄сетва̄ имамева дӣпама̄гамма каллага̄маджанападе ман̣д̣ала̄ра̄мавиха̄рам̣ пависим̣су. тхера̄нам̣ а̄гатапаваттим̣ сутва̄ имасмим̣ дӣпе охӣна̄ сат̣т̣хи бхиккхӯ ‘‘тхере пассисса̄ма̄’’ти гантва̄ тхерехи саддхим̣ тепит̣акам̣ содхента̄ екаккхарампи екабйан̃джанампи асаментам̣ на̄ма на пассим̣су. тасмим̣ т̣ха̄не тхера̄нам̣ айам̣ катха̄ удапа̄ди ‘‘парийатти ну кхо са̄санасса мӯлам̣, уда̄ху пат̣ипаттӣ’’ти. пам̣сукӯликаттхера̄ ‘‘пат̣ипатти мӯла’’нти а̄хам̣су, дхаммакатхика̄ ‘‘парийаттӣ’’ти ¶ . атха не тхера̄ ‘‘тумха̄кам̣ двиннампи джана̄нам̣ вачанаматтенева на сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣, джинабха̄ситам̣ суттам̣ а̄харатха̄’’ти а̄хам̣су. суттам̣ а̄харитум̣ на бха̄роти –
‘‘име ча, субхадда, бхиккхӯ самма̄ вихареййум̣, асун̃н̃о локо арахантехи асса̄’’ти (дӣ. ни. 2.214). ‘‘пат̣ипаттимӯлакам̣, маха̄ра̄джа, саттхуса̄санам̣ ¶ , пат̣ипаттиса̄ракам̣, маха̄ра̄джа, саттхуса̄санам̣, пат̣ипатти тит̣т̣хантӣ тит̣т̣хатӣ’’ти (ми. па. 4.1.7) –
суттам̣ а̄харим̣су.
имам̣ суттам̣ сутва̄ дхаммакатхика̄ аттано ва̄дат̣т̣хапанаттха̄йа имам̣ суттам̣ а̄харим̣су –
‘‘йа̄ва тит̣т̣ханти суттанта̄, винайо йа̄ва диппати;
та̄ва даккханти а̄локам̣, сӯрийе аббхут̣т̣хите йатха̄.
‘‘суттантесу асантесу, памут̣т̣хе винайамхи ча;
тамо бхависсати локе, сӯрийе аттхан̇гате йатха̄.
‘‘суттанте раккхите санте, пат̣ипатти хоти раккхита̄;
пат̣ипаттийам̣ т̣хито дхӣро, йогаккхема̄ на дхам̣сатӣ’’ти.
имасмим̣ сутте а̄хат̣е пам̣сукӯликаттхера̄ тун̣хӣ ахесум̣. дхаммакатхикаттхера̄нам̣йева вачанам̣ пурато ахоси. йатха̄ хи гавасатасса гавасахассасса ва̄ антаре павен̣ипа̄лика̄йа дхенуйа̄ асати со вам̣со са̄ павен̣ӣ на гхат̣ӣйати, евамева а̄раддхавипассака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сатепи сахассепи виджджама̄не парийаттийа̄ асати арийамаггапат̣иведхо на̄ма на хоти. йатха̄ ча нидхикумбхийа̄ джа̄нанаттха̄йа па̄са̄н̣апит̣т̣хе аккхаресу упанибаддхесу йа̄ва аккхара̄ни дхаранти, та̄ва нидхикумбхӣ нат̣т̣ха̄ на̄ма на хоти, евамева парийаттийа̄ дхарама̄на̄йа са̄санам̣ антарахитам̣ на̄ма на хотӣти. тасса̄дхеййоти тасса̄йатто.
439. со ¶ пана̄ти со па̄тимоккхо. сесаметтха утта̄намева. гарахитука̄мата̄, упасампаннасса сантике сиккха̄падавиван̣н̣анан̃ча̄ти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
вилекханасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. моханасиккха̄падаван̣н̣ана̄
443. татийам̣ ¶ утта̄намева. моха̄ропанам̣, мохетука̄мата̄, вуттанайена сутабха̄во, мохананти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
моханасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. паха̄расиккха̄падаван̣н̣ана̄
452. чатуттхе раттачиттоти ка̄йасам̣саггара̄гена раттачитто. саче пана метхунара̄гена ратто паха̄рам̣ дети, дуккат̣амева. сесаметтха утта̄намева. купитата̄, на моккха̄дхиппа̄йата̄, упасампаннасса паха̄рада̄нанти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
паха̄расиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. таласаттикасиккха̄падаван̣н̣ана̄
457. пан̃чаме на пахаритука̄мата̄йа диннатта̄ дуккат̣анти еттха пахаритука̄мата̄йа пахат̣е пуримасиккха̄падена па̄читтийам̣, учча̄ретука̄мата̄йа кевалам̣ уггиран̣аматте кате имина̄ па̄читтийам̣. имина̄ пана вираджджхитва̄ паха̄ро динно, тасма̄ дуккат̣ам̣. кимидам̣ дуккат̣ам̣ паха̄рапаччайа̄, уда̄ху уггиран̣апаччайа̄ти? таттха кечи та̄ва ваданти ‘‘паха̄рапаччайа̄ ева дуккат̣ам̣, уггиран̣апаччайа̄ па̄читтийанти садуккат̣ам̣ па̄читтийам̣ йуджджати. пуриман̃хи уггиран̣ам̣, паччха̄ паха̄ро, на ча паччха̄ паха̄рам̣ нисса̄йа пуримам̣ уггиран̣ам̣ ана̄паттиваттхукам̣ бхавитумарахатӣ’’ти.
майам̣ ¶ панеттха евам̣ таккайа̄ма ‘‘уггиран̣асса аттано сабха̄венева асан̣т̣хитатта̄ таппаччайа̄ па̄читтийена на бхавитаббам̣, асуддхачиттена катапайогатта̄ пана на сакка̄ еттха ана̄паттийа̄ бхавитунти дуккат̣ам̣ вуттам̣. ‘на пахаритука̄мата̄йа диннатта̄’ти имина̄ ча паха̄рапаччайа̄ пуримасиккха̄падена па̄читтийа̄самбхаве ка̄ран̣ам̣ вуттам̣, на пана паха̄рапаччайа̄ дуккат̣асамбхаве. на хи апахаритука̄мата̄йа паха̄ре динне ¶ пуримасиккха̄падена паха̄рапаччайа̄ па̄читтийена дуккат̣ена ва̄ бхавитум̣ йутта’’нти. ‘‘тираччха̄на̄дӣнам̣ асучикаран̣а̄дим̣ дисва̄ куджджхитва̄пи уггирантасса моккха̄дхиппа̄йо ева̄’’ти ваданти. сесаметтха утта̄намева. купитата̄, на моккха̄дхиппа̄йата̄, упасампаннасса таласаттиуггиран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
таласаттикасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. амӯлакасиккха̄падаван̣н̣ана̄
459. чхат̣т̣хам̣ утта̄наттхамева. упасампанната̄, сан̇гха̄дисесасса амӯлаката̄, ануддхам̣сана̄, тан̇кхан̣авиджа̄нана̄ти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
амӯлакасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. сан̃чиччасиккха̄падаван̣н̣ана̄
464. саттамампи утта̄наттхамева. упасампанната̄, апха̄сука̄мата̄, куккуччуппа̄дананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
сан̃чиччасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. упассутисиккха̄падаван̣н̣ана̄
471. ат̣т̣хаме сутисамӣпанти саддасамӣпам̣. суййатӣти хи сути, саддассетам̣ адхивачанам̣. тасса самӣпам̣ упассути, саддасамӣпанти вуттам̣ хоти. ган̣т̣хипадесу ча суййатӣти сутӣти саддова вутто. йаттха пана т̣хитена сакка̄ хоти саддам̣ сотум̣, таттха тит̣т̣ханто саддасамӣпе т̣хито на̄ма хотӣти ¶ а̄ха ‘‘йаттха т̣хатва̄’’тиа̄ди. кечи пана ‘‘сун̣а̄ти еттха̄ти сути. йаттха т̣хито сун̣а̄ти, тасса т̣ха̄нассетам̣ на̄мам̣. тасса самӣпам̣ упассутӣ’’ти ваданти, евам̣ пана гайхама̄не йасмим̣ т̣ха̄не т̣хито сун̣а̄ти, тасса ¶ а̄санне ан̃н̃асмим̣ падесе тит̣т̣хатӣти а̄паджджати. ат̣т̣хакатха̄йан̃ча упассути-саддассева аттхам̣ дассетум̣ ‘‘йаттха т̣хатва̄ сакка̄ хоти, тесам̣ вачанам̣ соту’’нти вуттам̣, на сути-саддасса. тасма̄ пуббанайоветтха пасаттхатаро. атха ва̄ упечча суййати еттха̄ти упассути, т̣ха̄нам̣. йам̣ т̣ха̄нам̣ упагатена сакка̄ хоти катхента̄нам̣ саддам̣ сотум̣, таттха̄ти еваматтхо гахетаббо. мантентанти бхумматтхе упайогавачананти а̄ха ‘‘мантайама̄не’’ти.
473. екапариччхеда̄нӣти ‘‘сийа̄ кирийам̣, сийа̄ акирийа’’нти имина̄ найена екапариччхеда̄ни. има̄ни хи тӣн̣и сиккха̄пада̄ни када̄чи кирийато самут̣т̣хаханти, када̄чи акирийато, на екаккхан̣ейева кирийа̄кирийато самут̣т̣хаханти. сесаметтха утта̄намева. упасампанната̄, чодана̄дхиппа̄йо, савананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
упассутисиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. каммапат̣иба̄ханасиккха̄падаван̣н̣ана̄
474. навамам̣ утта̄наттхамева. дхаммакаммата̄, дхаммакамманти сан̃н̃а̄, чхандам̣ датва̄ кхиййананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
каммапат̣иба̄ханасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. чхандам̣ адатва̄ гаманасиккха̄падаван̣н̣ана̄
479. дасамам̣ утта̄наттхамева. виниччхайакатха̄йа паваттама̄ната̄, дхаммакаммата̄, дхаммакаммасан̃н̃ита̄, сама̄насӣма̄йам̣ т̣хитата̄, сама̄насам̣ва̄саката̄, копетука̄мата̄йа хаттхапа̄савиджахананти има̄ни панеттха чха ан̇га̄ни.
чхандам̣ адатва̄ гаманасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. дуббаласиккха̄падаван̣н̣ана̄
484. ека̄дасамампи ¶ ¶ утта̄наттхамева. упасампанната̄, дхаммена ладдхасаммутита̄, сан̇гхена саддхим̣ викаппанупагачӣварада̄нам̣, паччха̄ кхӣйитука̄мата̄йа кхиййана̄ти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
дуббаласиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
489. два̄дасаме наттхи кин̃чи ваттаббам̣.
нит̣т̣хито сахадхаммикавагго ат̣т̣хамо.
9. ра̄джавагго
1. антепурасиккха̄падаван̣н̣ана̄
497-499. ра̄джаваггасса пат̣хамасиккха̄паде ат̣т̣хакатха̄йам̣ саббам̣ утта̄наттхамева. па̄л̣ийам̣ пана айаманутта̄нападаттхо. катам̣ ва̄ кариссанти ва̄ти метхунавӣтиккаманам̣ катам̣ ва̄ кариссанти ва̄. имесанти падам̣ вибхаттивипарин̣а̄мам̣ катва̄ убхайаттха йоджетаббам̣ ‘‘имехи катам̣ име кариссантӣ’’ти. ратананти ман̣иратана̄дӣсу йам̣кин̃чи. убхатоти двӣхи паккхехи. ‘‘убхато суджа̄то’’ти еттаке вутте йехи кехичи двӣхи бха̄гехи суджа̄тата̄ вин̃н̃а̄йеййа, суджа̄та-саддо ча ‘‘суджа̄то ча̄рудассано’’тиа̄дӣсу а̄рохасампаттипарийа̄йоти джа̄тивасенева суджа̄татам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘ма̄тито ча питито ча̄’’ти вуттам̣. анорасапуттавасенапи локе ма̄тупитусаман̃н̃а̄ диссати, идха пана са̄ орасапуттавасенева иччхита̄ти дассетум̣ ‘‘сам̣суддхагахан̣ико’’ти вуттам̣. габбхам̣ ган̣ха̄ти дха̄ретӣти гахан̣ӣ, габбха̄сайасан̃н̃ито ма̄тукуччхиппадесо. сам̣суддха̄ гахан̣ӣ асса̄ти сам̣суддхагахан̣ико, сам̣суддха̄ тасса ма̄тукуччхӣти вуттам̣ хоти. ‘‘самавепа̄кинийа̄ гахан̣ийа̄’’ти ¶ еттха пана йатха̄бхуттасса а̄ха̄расса випа̄чанавасена ган̣ханато ачхад̣д̣анато каммаджатеджодха̄ту ‘‘гахан̣ӣ’’ти вуччати.
йа̄ва ¶ саттама̄ пита̄махайуга̄ти еттха питу пита̄ пита̄махо, пита̄махасса йугам̣ пита̄махайугам̣. ‘‘йуга’’нти а̄йуппама̄н̣ам̣ вуччати. абхила̄паматтамева четам̣, аттхато пана пита̄махойева пита̄махайугам̣. пита̄ ча ма̄та̄ ча питаро, питӯнам̣ питаро пита̄маха̄, тесам̣ йуго пита̄махайуго, тасма̄ йа̄ва саттама̄ пита̄махайуга̄, пита̄махадванда̄ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. еван̃хи пита̄махаггахан̣енева ма̄та̄махопи гахито хоти. йуга-саддо четтха екасесена дат̣т̣хаббо йуго ча йуго ча йуготи. еван̃хи таттха таттха двандам̣ гахитамева хоти, тасма̄ тато уддхам̣ саббепи пуббапуриса̄ пита̄махайугаггахан̣енева гахита̄. евам̣ йа̄ва саттамо пита̄махайуго, та̄ва сам̣суддхагахан̣ико.
аккхиттоти ‘‘апанетха етам̣, ким̣ имина̄’’ти евам̣ аккхитто анаваккхитто. анупакут̣т̣хоти на упакут̣т̣хо, на аккосам̣ ва̄ ниндам̣ ва̄ паттапуббо. кена ка̄ран̣ена̄ти а̄ха ‘‘джа̄тива̄дена̄’’ти. еттха ча ‘‘убхато…пе… пита̄махайуга̄’’ти етена тасса йонидоса̄бха̄во дассито сам̣суддхагахан̣икабха̄вакиттанато, ‘‘аккхитто’’ти имина̄ кирийа̄пара̄дха̄бха̄во. кирийа̄пара̄дхена хи сатта̄ кхепам̣ па̄пун̣анти. ‘‘анупакут̣т̣хо’’ти имина̄ айуттасам̣сагга̄бха̄во. айуттасам̣сагган̃хи пат̣ичча сатта̄ аккосам̣ лабханти. сесаметтха утта̄намева. кхаттийата̄, абхиситтата̄, убхиннампи сайанигхарато аниккхантата̄, аппат̣исам̣видитата̄, индакхӣла̄тиккамоти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
антепурасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ратанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
502. дутийе маха̄латам̣ на̄ма̄ти патикулам̣ гаччхантийа̄ кира тасса̄ пита̄ маха̄лата̄пил̣андханам̣ на̄ма ка̄ра̄песи. тасмим̣ пил̣андхане чатассо ваджирана̄л̣ийо таттха таттха аппетаббат̣т̣ха̄не аппанавасена винийогам̣ агамам̣су, мутта̄нам̣ ека̄даса на̄л̣ийо, пава̄л̣асса два̄вӣсати на̄л̣ийо, ман̣ӣнам̣ теттим̣са на̄л̣ийо. ити етехи ча ан̃н̃ехи ча вел̣урийалохитан̇камаса̄рагалла̄дӣхи саттаван̣н̣ехи ча ратанехи нит̣т̣ха̄нам̣ агама̄си ¶ . там̣ сӣсе пат̣имуккам̣ ¶ йа̄ва па̄дапит̣т̣хийа̄ бхассати, пан̃чаннам̣ хаттхӣнам̣ балам̣ дха̄райама̄на̄ва иттхӣ нам̣ дха̄ретум̣ саккоти. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.
506. а̄васатхасса пана суппапа̄то ва̄ мусалапа̄то ва̄ упача̄ро на̄ма̄ти йоджетаббам̣. а̄васатхоти четтха антоа̄ра̄ме ва̄ хоту ан̃н̃аттха ва̄, аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ вуччати. чханденапи бхайенапӣти вад̣д̣хакӣа̄дӣсу чхандена, ра̄джаваллабхесу бхайена. тамева бхиккхум̣ а̄сан̇кантӣти виссаритва̄ гаманака̄ле аттано паччхато ан̃н̃асса̄бха̄ва̄ а̄сан̇канти. патирӯпам̣ на̄ма ратанасаммате пам̣сукӯлаггахан̣ам̣ ва̄ ратане нируссуккагаманам̣ ва̄. йади хи там̣ ратанасамматам̣ а̄ма̄сам̣ че, ‘‘наттхи етасса са̄мӣ’’ти пам̣сукӯлам̣ гахессати. ана̄ма̄сам̣ че, ‘‘наттхи етасса са̄мӣ’’ти пам̣сукӯлачхиннапалибодхо нирапеккхо гамиссати. сама̄дапетва̄ти ан̃н̃ам̣ сама̄дапетва̄, ‘‘уддисса арийа̄ тит̣т̣ханти, еса̄ арийа̄найа̄чана̄’’ти (джа̄. 1.7.59) вуттанайена йа̄читва̄ти аттхо. сесаметтха утта̄намева. ананун̃н̃а̄такаран̣ам̣, парасантаката̄, висса̄сагга̄хапам̣сукӯласан̃н̃а̄нам̣ абха̄во, уггахан̣ам̣ ва̄ уггаха̄панам̣ ва̄ти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
ратанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. вика̄лага̄маппависанасиккха̄падаван̣н̣ана̄
508. татийе арийамаггасса̄ти еттха саггамаггопи сан̇гахетаббо. аниййа̄никатта̄ саггамоккхамагга̄нам̣ тираччха̄набхӯта̄ хи катха̄ тираччха̄накатха̄. тираччха̄набхӯтанти тирокаран̣абхӯтам̣ вибандханабхӯтам̣. ра̄джапат̣исам̣йуттам̣ катханти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.17; ма. ни. ат̣т̣ха. 2.223; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.5.1080; а. ни. ат̣т̣ха. 3.10.69-70) ра̄джа̄нам̣ а̄раббха ‘‘маха̄саммато мандха̄та̄ дхамма̄соко евам̣маха̄нубха̄во’’тиа̄дина̄ найена паваттакатхам̣. еттха ча ‘‘асуко ра̄джа̄ абхирӯпо дассанӣйо’’тиа̄дина̄ найена гехасситакатха̄ва тираччха̄накатха̄ хоти. ‘‘сопи на̄ма евам̣маха̄нубха̄во кхайам̣ гато’’ти евам̣ паватта̄ пана аниччата̄пат̣исам̣йутта̄ каммат̣т̣ха̄набха̄ве тит̣т̣хати. чоресупи ‘‘мӯладево евам̣маха̄нубха̄во, мегхама̄ло евам̣маха̄нубха̄во’’ти ¶ тесам̣ каммам̣ пат̣ичча ‘‘ахо сӯра̄’’ти гехасситакатха̄ва тираччха̄накатха̄. йуддхепи бхаратайуддха̄дӣсу ‘‘асукена асуко евам̣ ма̄рито евам̣ виддхо’’ти ка̄масса̄давасенева катха̄ тираччха̄накатха̄. ‘‘тепи на̄ма кхайам̣ гата̄’’ти евам̣ паватта̄ пана саббаттха каммат̣т̣ха̄намева хоти.
апича ¶ анна̄дӣсу ‘‘евам̣ ван̣н̣авантам̣ гандхавантам̣ расавантам̣ пхассасампаннам̣ кха̄димха бхун̃джимха пивимха парибхун̃джимха̄’’ти ка̄масса̄давасена катхетум̣ на ват̣т̣ати, са̄ттхакам̣ пана катва̄ ‘‘пуббе евам̣ ван̣н̣а̄дисампаннам̣ аннам̣ па̄нам̣ ваттхам̣ сайанам̣ ма̄ла̄гандхам̣ сӣлаванта̄нам̣ адамха, четийапӯджам̣ акаримха̄’’ти катхетум̣ ват̣т̣ати. н̃а̄тикатха̄дӣсупи ‘‘амха̄кам̣ н̃а̄така̄ сӯра̄ саматтха̄’’ти ва̄ ‘‘пуббе майам̣ евам̣ вичитрехи йа̄нехи вичаримха̄’’ти ва̄ асса̄давасена ваттум̣ на ват̣т̣ати, са̄ттхакам̣ пана катва̄ ‘‘тепи но н̃а̄така̄ кхайам̣ гата̄’’ти ва̄ ‘‘пуббе майам̣ еварӯпа̄ упа̄хана̄ сан̇гхасса адамха̄’’ти ва̄ катхетаббам̣. га̄макатха̄пи сунивит̣т̣хадуннивит̣т̣хасубхиккхадуббхиккха̄дивасена ва̄ ‘‘асукага̄мава̄сино сӯра̄ саматтха̄’’ти ва̄ евам̣ асса̄давасена на ват̣т̣ати, са̄ттхакам̣ пана катва̄ ‘‘саддха̄ пасанна̄’’ти ва̄ ‘‘кхайавайам̣ гата̄’’ти ва̄ ваттум̣ ват̣т̣ати. нигаманагараджанападакатха̄супи есева найо.
иттхикатха̄пи ван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄дӣни пат̣ичча асса̄давасена на ват̣т̣ати, ‘‘саддха̄ пасанна̄, кхайам̣ гата̄’’ти евам̣ ваттум̣ ват̣т̣ати. сӯракатха̄пи ‘‘нандимитто на̄ма йодхо сӯро ахосӣ’’ти асса̄давасена на ват̣т̣ати, ‘‘саддхо ахоси, кхайам̣ гато’’ти евамева ват̣т̣ати. висикха̄катха̄пи ‘‘асука̄ висикха̄ сунивит̣т̣ха̄ дуннивит̣т̣ха̄ сӯра̄ саматтха̄’’ти асса̄давасенева на ват̣т̣ати, ‘‘саддха̄ пасанна̄, кхайам̣ гата̄’’иччева ват̣т̣ати.
кумбхат̣т̣ха̄накатха̄ти кут̣ат̣т̣ха̄накатха̄ удакатиттхакатха̄ вуччати, кумбхада̄сӣкатха̄ ва̄. са̄пи ‘‘па̄са̄дика̄ наччитум̣ га̄йитум̣ чхека̄’’ти асса̄давасена на ват̣т̣ати, ‘‘саддха̄ пасанна̄’’тиа̄дина̄ найенева ват̣т̣ати. пуббапетакатха̄ти атӣтан̃а̄тикатха̄. таттха ваттама̄нан̃а̄тикатха̄садисова виниччхайо.
на̄наттакатха̄ти пуримапаччхимакатха̄вимутта̄ авасеса̄ на̄на̄сабха̄ва̄ нираттхакакатха̄. локаккха̄йика̄ти ‘‘айам̣ локо кена ниммито, асукена ¶ паджа̄патина̄ брахмуна̄ иссарена ва̄ ниммито, ка̄ко сето ат̣т̣хӣнам̣ сетатта̄, бака̄ ратта̄ лохитасса раттатта̄’’ти евама̄дика̄ лока̄йатавитан̣д̣асалла̄пакатха̄. уппаттит̣хитисам̣ха̄ра̄дивасена локам̣ аккха̄йатӣти локаккха̄йика̄. самуддаккха̄йика̄ на̄ма касма̄ самуддо са̄гаро, са̄гарасса ран̃н̃о путтехи кхататта̄ са̄гаро. кхато амхехӣти хаттхамудда̄йа ниведитатта̄ самуддоти евама̄дика̄ нираттхака̄ самуддаккха̄йикакатха̄.
ити бхаво ити абхавоти йам̣ ва̄ там̣ ва̄ нираттхакака̄ран̣ам̣ ватва̄ паваттитакатха̄ итибхава̄бхавакатха̄. еттха ча бхавоти сассатам̣, абхавоти уччхедам̣. бхавоти вуддхи, абхавоти ха̄ни ¶ . бхавоти ка̄масукхам̣, абхавоти аттакиламатхо. ити има̄йа чхаббидха̄йа итибхава̄бхавакатха̄йа саддхим̣ ба̄ттим̣са тираччха̄накатха̄ на̄ма хоти. атха ва̄ па̄л̣ийам̣ сарӯпато ана̄гата̄пи аран̃н̃апаббатанадӣдӣпакатха̄ ити-саддена сан̇гахетва̄ чхаттим̣са тираччха̄накатха̄ти вуччати. ити ва̄ти хи еттха ити-саддо пака̄раттхе, ва̄-саддо викаппаттхе. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘евам̣пака̄рам̣ ито ан̃н̃ам̣ ва̄ та̄дисам̣ нираттхакакатхам̣ катхентӣ’’ти. а̄диаттхе ва̄ ити-саддо ‘‘ити ва̄ ити еварӯпа̄ наччагӣтава̄дитависӯкадассана̄ пат̣ивирато’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.10, 194) вийа, евама̄дим̣ ан̃н̃ампи та̄дисам̣ катхам̣ катхентӣти аттхо.
512. апариккхиттасса га̄масса упача̄ро адинна̄да̄не вуттанайенева ведитабботи имина̄ дутийалед̣д̣упа̄то идха упача̄роти дассети. сесаметтха утта̄намева. сантам̣ бхиккхум̣ ана̄пуччхана̄, анун̃н̃а̄така̄ран̣а̄бха̄во, вика̄ле га̄маппависананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
вика̄лага̄маппависанасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. сӯчигхарасиккха̄падаван̣н̣ана̄
517. чатуттхе там̣ асса аттхӣти пат̣хамам̣ бхиндитва̄ паччха̄ десетаббатта̄ там̣ бхеданакам̣ тасса па̄читтийасса аттхӣти бхеданакам̣, па̄читтийам̣. ассаттхиаттхе ¶ а-ка̄рапаччайо дат̣т̣хаббо. ва̄сиджат̣ети ва̄сидан̣д̣аке. сесаметтха утта̄намева. сӯчигхарата̄, ат̣т̣химайа̄дита̄, аттано аттха̄йа каран̣ам̣ ва̄ ка̄ра̄петва̄ ва̄ пат̣ила̄бхоти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
сӯчигхарасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. ман̃чапӣт̣хасиккха̄падаван̣н̣ана̄
522. пан̃чаме чхеданакам̣ вуттанайамева̄ти чхеданамева чхеданакам̣, там̣ тасса аттхӣти чхеданаканти имаматтхам̣ атидиссати. сесаметтха утта̄намева. пама̄н̣а̄тиккантаман̃чапӣт̣хата̄, аттано аттха̄йа каран̣ам̣ ва̄ ка̄ра̄петва̄ ва̄ пат̣ила̄бхоти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
ман̃чапӣт̣хасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. тӯлонаддхасиккха̄падаван̣н̣ана̄
526. чхат̣т̣хе ¶ тӯлам̣ паккхипитва̄ти хет̣т̣ха̄ чимиликам̣ паттхаритва̄ тасса упари тӯлам̣ паккхипитва̄ти аттхо. пот̣акитӯланти еракатӯла̄ди йам̣кин̃чи тин̣аджа̄тӣнам̣ тӯлам̣. сесаметтха утта̄намева. тӯлонаддхаман̃чапӣт̣хата̄, аттано аттха̄йа каран̣ам̣ ва̄ ка̄ра̄петва̄ ва̄ пат̣ила̄бхоти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни. аттана̄ ка̄ра̄питасса хи пат̣ила̄бхаматтенева па̄читтийам̣. тенева падабха̄джане ‘‘пат̣ила̄бхена удда̄летва̄ па̄читтийам̣ десетабба’’нти вуттам̣. кеначи пана ‘‘пат̣ила̄бхена удда̄летва̄ па̄читтийам̣ десетаббанти еттха кин̃ча̄пи пат̣ила̄бхаматтенева па̄читтийам̣ вийа диссати, парибхогейева а̄патти дат̣т̣хабба̄. ‘ан̃н̃ена катам̣ пат̣илабхитва̄ парибхун̃джати, а̄патти дуккат̣асса̄’ти вачанам̣ еттха са̄дхака’’нти вуттам̣, там̣ тасса матиматтам̣. на хи ‘‘ан̃н̃ена катам̣ пат̣илабхитва̄ парибхун̃джати, а̄патти дуккат̣асса̄’’ти идам̣ аттана̄ ка̄ра̄питам̣ сандха̄йа вуттам̣, каран̣ака̄ра̄панапаччайа̄ ча имина̄ сиккха̄падена па̄читтийам̣ вуттам̣, на парибхогапаччайа̄. ‘‘на, бхиккхаве, тӯлонаддхам̣ ман̃чам̣ ва̄ пӣт̣хам̣ ва̄ парибхун̃джитаббам̣, йо парибхун̃джеййа, а̄патти дуккат̣асса̄’’ти хи кхандхаке ¶ вуттатта̄ аттана̄ ва̄ катам̣ хоту ан̃н̃ена ва̄, парибхун̃джантасса парибхогапаччайа̄ дуккат̣амева, на па̄читтийам̣.
тӯлонаддхасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. нисӣданасиккха̄падаван̣н̣ана̄
531. саттаме йам̣ ваттаббам̣, там̣ нисӣданасантхатасиккха̄паде вуттамева. нисӣданасса пама̄н̣а̄тиккантата̄, аттано аттха̄йа каран̣ам̣ ва̄ ка̄ра̄петва̄ ва̄ пат̣ила̄бхоти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
нисӣданасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
537-542. ат̣т̣хаманавамадасамесу ¶ наттхи ваттаббам̣, ан̇га̄нипи саттамева вуттанайенева ведитабба̄ни.
нит̣т̣хито ра̄джавагго навамо.
ити самантапа̄са̄дика̄йа винайат̣т̣хакатха̄йа са̄раттхадӣпанийам̣
кхуддакаван̣н̣ана̄ саматта̄.
па̄читтийакан̣д̣ам̣ нит̣т̣хитам̣.
6. па̄т̣идесанӣйакан̣д̣ам̣
па̄т̣идесанӣйасиккха̄падаван̣н̣ана̄
552. па̄т̣идесанӣйесу ¶ ¶ пат̣хаме ‘‘га̄райхам̣ а̄вусотиа̄ди пат̣идесетабба̄ка̄радассана’’нти вачанато па̄л̣ийам̣ а̄гатанайенева а̄патти десетабба̄. асаппа̄йанти саггамоккха̄нам̣ ахитам̣ ананукӯлам̣. сесаметтха утта̄намева. парипун̣н̣ӯпасампанната̄, ан̃н̃а̄тиката̄, антарагхаре т̣хита̄йа хаттхато сахаттха̄ пат̣иггахан̣ам̣, йа̄вака̄ликата̄, аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
557-562. дутийататийачатуттхесу наттхи ваттаббам̣, ан̇гесу пана дутийе парипун̣н̣ӯпасампанната̄, пан̃чабходжаната̄, антарагхаре т̣хита̄йа анун̃н̃а̄таппака̄рато ан̃н̃атха̄ воса̄сана̄, анива̄ран̣а̄, аджджхоха̄роти има̄ни пан̃ча ан̇га̄ни.
татийе секкхасамматата̄, пуббе анимантитата̄, агила̄ната̄, гхарӯпача̄роккаманам̣, т̣хапетва̄ ниччабхатта̄дӣни ан̃н̃ам̣ а̄мисам̣ гахетва̄ бхун̃джананти има̄ни пан̃ча ан̇га̄ни.
чатуттхе йатха̄вуттаа̄ран̃н̃акасена̄саната̄, йа̄вака̄ликасса ататтхаджа̄таката̄, агила̄ната̄, агила̄на̄васесаката̄, аппат̣исам̣видитата̄, аджджха̄ра̄ме пат̣иггахан̣ам̣, аджджхохаран̣анти има̄ни сатта ан̇га̄ни.
па̄т̣идесанӣйасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
па̄т̣идесанӣйакан̣д̣ам̣ нит̣т̣хитам̣.
7. секхийакан̣д̣ам̣
1. париман̣д̣алаваггаван̣н̣ана̄
секхийесу ¶ ¶ сиккхитасиккхена̄ти чатӯхи маггехи тиссо сиккха̄ сиккхитва̄ т̣хитена, саббасо паринит̣т̣хитакиччена̄ти вуттам̣ хоти. та̄дина̄ти ат̣т̣хахи локадхаммехи акампийат̣т̣хена та̄дина̄.
576. сиккха̄ каран̣ӣйа̄ти ‘‘евам̣ нива̄сесса̄мӣ’’ти а̄ра̄мепи антарагхарепи саббаттха сиккха̄ каттабба̄. еттха ча йасма̄ ваттаккхандхаке вуттаватта̄нипи сиккхитаббатта̄ секхийа̄нева хонти, тасма̄ па̄ра̄джика̄дӣсу вийа париччхедо на като, ча̄риттанайадассанаттхан̃ча ‘‘йо пана бхиккху оламбенто нива̄сеййа, дуккат̣а’’нти евам̣ а̄паттина̄мена аватва̄ ‘‘сиккха̄ каран̣ӣйа̄’’ти евам̣ саббасиккха̄падесу па̄л̣и а̄ропита̄. падабха̄джане пана ‘‘а̄патти дуккат̣асса̄’’ти вуттатта̄ саббаттха ана̄дарийакаран̣е дуккат̣ам̣ ведитаббам̣. вуттанти маха̄ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. йасма̄ ат̣т̣хан̇гуламаттам̣ ота̄ретва̄ ниваттхамева нисиннасса чатуран̇гуламаттам̣ хоти, тасма̄ убхопете ат̣т̣хакатха̄ва̄да̄ екапариччхеда̄. те саббети нива̄санадоса̄.
там̣ пана̄ти там̣ ана̄дарийам̣. кин̃ча̄пи курундива̄дам̣ паччха̄ вадантена ‘‘париман̣д̣алам̣ нива̄сетум̣ аджа̄нантасса ана̄паттӣ’’ти айаматтхо патит̣т̣ха̄пито, татха̄пи нива̄санаваттам̣ са̄дхукам̣ уггахетаббамева. сан̃чичча анугган̣хантасса ана̄дарийам̣ сийа̄. тенева ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. париман̣д̣аласиккха̄падаван̣н̣ана̄) вуттам̣ ‘‘аджа̄нантасса̄ти париман̣д̣алам̣ нива̄сетум̣ аджа̄нантасса ана̄патти, апича нива̄санаваттам̣ уггахетабба’’нти.
сачиттаканти ваттхувиджа̄наначиттена пан̣н̣аттивиджа̄наначиттена ча сачиттакам̣ ‘‘ана̄дарийам̣ пат̣ичча̄’’ти вуттатта̄. ‘‘па̄н̣а̄типа̄та̄ди вийа нива̄санадосо локагарахито на хотӣти пан̣н̣аттиваджджа’’нти ¶ пхуссадеваттхеро а̄ха. упатиссаттхеро пана ‘‘йасма̄ ана̄дарийавасенева а̄паджджитаббатта̄ кевалам̣ акусаламева, тан̃ча пакатийа̄ ваджджам̣, сан̃чичча вӣтиккаманан̃ча ¶ доманасситассева хоти, тасма̄ локаваджджам̣ акусалачиттам̣ дуккхаведана’’нти а̄ха. ана̄дарийам̣, ана̄паттика̄ран̣а̄бха̄во, апариман̣д̣аланива̄сананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни. йатха̄ четтха, евам̣ саббаттха пурима̄ни две таттха таттха вуттапат̣ипаккхакаран̣ан̃ча̄ти тӣн̣ийева хонти.
577. дутийа̄дӣсу анекаппака̄рам̣ гихипа̄рутанти сетапат̣апа̄рутам̣ парибба̄джакапа̄рутам̣ екаса̄т̣акапа̄рутантиа̄ди анекаппабхедам̣ гихипа̄рутам̣. тассаттхо кхандхакейева а̄ви бхависсати. виха̄репӣти буддхупат̣т̣ха̄на̄дика̄лам̣ сандха̄йа вуттам̣.
578. ‘‘суппат̣иччханно’’ти вуттатта̄ ‘‘сасӣсам̣ па̄руто саббатха̄ суппат̣иччханнатта̄ суппат̣иччханно на̄ма хотӣ’’ти йасса сийа̄, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘на сасӣсам̣ па̄рутена̄’’тиа̄ди.
582. екасмим̣ пана т̣ха̄не т̣хатва̄ти еттха ‘‘гаччхантопи париссайа̄бха̄вам̣ олокетум̣ лабхатийева, татха̄ га̄ме пӯджа’’нти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣.
париман̣д̣алаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. уджджаггхикаваггаван̣н̣ана̄
586. дутийавагге хасанӣйасмим̣ ваттхусминти ха̄саджанаке ка̄ран̣е.
уджджаггхикаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. кхамбхакатаваггаван̣н̣ана̄
603. татийавагге патте сан̃н̃а̄ паттасан̃н̃а̄, са̄ асса аттхӣти паттасан̃н̃ӣ, аттано бха̄джане упанибандхасан̃н̃ӣ хутва̄ти аттхо. бйан̃джанам̣ пана ана̄дийитва̄ аттхаматтамева дассетум̣ ‘‘патте сан̃н̃ам̣ катва̄’’ти вуттам̣.
604. олон̣ӣти ¶ ека̄ бйан̃джанавикати. ‘‘йо кочи суддхо кан̃джикатакка̄дирасао’’ти кечи. са̄касӯпеййа-ггахан̣ена йа̄ ка̄чи сӯпеййаса̄кехи ¶ ката̄ бйан̃джанавикати вутта̄. мам̣сараса̄дӣнӣти а̄ди-саддена авасеса̄ сабба̄пи бйан̃джанавикати сан̇гахита̄ти дат̣т̣хаббам̣. тенева ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. самасӯпакапат̣иггахан̣асиккха̄падаван̣н̣ана̄) вуттам̣ ‘‘т̣хапетва̄ пана сӯпам̣ авасеса̄ сабба̄пи сӯпеййа̄ бйан̃джанавикати расарасо на̄ма хотӣ’’ти.
605. самапун̣н̣анти адхит̣т̣ха̄нупагасса паттасса антомукхават̣т̣илекхам̣ анатикка̄метва̄ рачитам̣. самабхаританти тассева вевачанам̣. пхала̄пхала̄дӣти а̄ди-саддена одана̄димпи сан̇ган̣ха̄ти. хет̣т̣ха̄ орохатӣти саманта̄ ока̄сасаббха̄вато ча̄лийама̄нам̣ хет̣т̣ха̄ бхассати. маттхаке тхӯпӣкатам̣ пӯвамева ват̣ам̣сакасадисатта̄ ‘‘пӯвават̣ам̣сака’’нти вуттам̣. пуппхават̣ам̣сака̄дӣсупи есева найо.
йасма̄ ‘‘саматиттико пин̣д̣апа̄то пат̣иггахетаббо’’ти вачанам̣ пин̣д̣апа̄то сампун̣н̣о пат̣иггахетабботи дӣпети, тасма̄ аттано хаттхагате патте пин̣д̣апа̄то диййама̄но тхӯпӣкатопи че хоти, ват̣т̣атӣти дӣпети. ‘‘тхӯпӣкатам̣ пин̣д̣апа̄там̣ пат̣игган̣ха̄ти, а̄патти дуккат̣асса̄’’ти хи вачанам̣ пат̣хамам̣ тхӯпӣкатам̣ пин̣д̣апа̄там̣ паччха̄ пат̣игган̣хато а̄паттӣти дӣпети. ‘‘патте пат̣игган̣хато ча тхӯпӣкатам̣ хоти, ват̣т̣ати атхӯпӣкатасса пат̣иггахитатта̄, пайого пана наттхи ан̃н̃атра пуббадеса̄’’ти кеначи вуттам̣, там̣ на са̄рато паччетаббам̣. ‘‘на тхӯпӣкатам̣ пин̣д̣апа̄там̣ пат̣игган̣ха̄тӣ’’ти вачанам̣ пат̣хамам̣ тхӯпӣкатассева паччха̄ пат̣игган̣ханам̣ дӣпети. на хи хаттхагатепи патте диййама̄нам̣ тхӯпӣкатам̣ ган̣ханто тхӯпӣкатам̣ пин̣д̣апа̄там̣ пат̣игган̣ханто на̄ма на хоти, на ча тена саматиттико пин̣д̣апа̄то пат̣иггахитоти сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. ‘‘тхӯпӣката’’нти ча бха̄ванапум̣саканиддесе гайхама̄не айаматтхо сут̣т̣хутарам̣ па̄кат̣ойева̄ти.
кхамбхакатаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. саккаччаваггаван̣н̣ана̄
608. чатуттхавагге сапада̄нанти еттха да̄нам̣ вуччати авакхан̣д̣анам̣, апетам̣ да̄нато апада̄нам̣, анавакхан̣д̣ананти аттхо. саха апада̄нена сапада̄нам̣, авакхан̣д̣анавирахитам̣ ¶ , анупат̣ипа̄т̣ийа̄ти вуттам̣ хоти. тена̄ха ‘‘таттха таттха одхим̣ акатва̄ анупат̣ипа̄т̣ийа̄’’ти.
611. йасмим̣ ¶ самайе ‘‘па̄н̣о на хантаббо’’ти ра̄джа̄но бхерим̣ чара̄пенти, айам̣ ма̄гха̄тасамайо на̄ма. идха ана̄паттийам̣ гила̄но на а̄гато, тасма̄ гила̄нассапи а̄патти. сӯподанавин̃н̃аттисиккха̄паде асан̃чичча ассатийа̄ти еттха ‘‘мукхе паккхипитва̄ пуна виппат̣иса̄рӣ хутва̄ чхад̣д̣ентасса аручийа̄ пависанте ‘асан̃чичча̄’ти вуччати, вин̃н̃аттимпи авин̃н̃аттимпи етасмим̣ т̣ха̄не т̣хитам̣ сахаса̄ гахетва̄ бхун̃джанте ‘ассатийа̄’ти вуччатӣ’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣.
614-615. уджджха̄не сан̃н̃а̄ уджджха̄насан̃н̃а̄, са̄ асса аттхӣти уджджха̄насан̃н̃ӣ. ‘‘майӯран̣д̣ам̣ атимаханта’’нти вачанато майӯран̣д̣аппама̄н̣о кабал̣о на ват̣т̣ати. кечи пана ‘‘майӯран̣д̣ато маханто на ват̣т̣атӣ’’ти ваданти, там̣ на гахетаббам̣, ‘‘на̄тимаханта’’нти ча атимахантассева пат̣иккхиттатта̄ кхуддаке а̄патти на диссати. ‘‘майӯран̣д̣ам̣ атимахантам̣, куккут̣ан̣д̣ам̣ атикхуддакам̣, тесам̣ вемаджджхаппама̄н̣о’’ти имина̄ пана са̄руппавасена кхуддакампи пат̣иккхипитва̄ париччхедо на дасситоти ведитаббам̣.
саккаччаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. кабал̣аваггаван̣н̣ана̄
618. пан̃чамавагге саббам̣ хаттханти еттха хаттха-саддо тадекадесесу ан̇гулӣсу дат̣т̣хаббо ‘‘хаттхамудда̄’’тиа̄дӣсу вийа, самуда̄йе паваттавоха̄расса авайавепи ваттанато екан̇гулимпи мукхе паккхипитум̣ на ват̣т̣ати.
кабал̣аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. сурусуруваггаван̣н̣ана̄
627. чхат̣т̣хавагге сӣтӣкатоти сӣтат̣т̣о, сӣтапӣл̣итоти вуттам̣ хоти. силакабуддхоти париха̄савачанаметам̣. силакан̃хи кан̃чи дисва̄ ‘‘буддхо айа’’нти вохаранти.
634. вилӣваччхаттанти ¶ вен̣увилӣвехи катам̣ чхаттам̣. таттхаджа̄такадан̣д̣акена катанти та̄лапан̣н̣ам̣ саха дан̣д̣акена чхиндитва̄ тамева чхаттадан̣д̣ам̣ каронти гопа̄лака̄дайо вийа, там̣ сандха̄йетам̣ ¶ вуттам̣. чхаттапа̄дука̄йа ва̄ т̣хитам̣ хотӣти еттха чхаттапа̄дука̄ вуччати чхатта̄дха̄ро. йасмим̣ чхаттам̣ апатама̄нам̣ катва̄ т̣хапенти, та̄дисика̄йа чхаттапа̄дука̄йа т̣хитам̣ чхаттам̣ ‘‘чхатта’’нти аджджха̄харитаббам̣. ‘‘чхаттам̣ чхаттапа̄дука̄йа т̣хита’’нтипи пат̣ханти, таттха̄пи айамеваттхо.
637. ча̄поти маджджхе ван̇ка̄ ка̄чадан̣д̣асадиса̄ дханувикати. кодан̣д̣оти ват̣т̣аладан̣д̣а̄ дханувикати. пат̣имукканти павеситам̣ лаггитам̣.
сурусуруваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. па̄дукаваггаван̣н̣ана̄
647. саттамавагге пат̣иччханно хутва̄ти со кира раттибха̄ге уййа̄нам̣ гантва̄ амбам̣ абхирухитва̄ са̄кха̄йа са̄кхам̣ амбам̣ олокенто вичари. тасса татха̄ каронтассева ратти вибха̄йи. со чинтеси ‘‘саче ида̄ни отаритва̄ гамисса̄ми, дисва̄ мам̣ чороти гахессанти, раттибха̄ге гамисса̄мӣ’’ти. атхекам̣ вит̣апам̣ абхирухитва̄ нилӣно аччхи. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. со руккхато отаранто екам̣ оламбиниса̄кхам̣ гахетва̄ тесам̣ убхиннампи антаре патит̣т̣ха̄си. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘тесам̣ двиннампи антара̄ руккхато патито’’ти. па̄л̣ийа̄ аттхам̣ на джа̄нантӣти аттано гахан̣асса аттхам̣ на джа̄нанти.
джа̄такапа̄л̣ийам̣ (джа̄. 1.4.33) пана айам̣ га̄тха̄ –
‘‘саббамидам̣ чаримам̣ катам̣, убхо дхаммам̣ на пассаре;
убхо пакатийа̄ чута̄, йо ча̄йам̣ мантеджджха̄пети;
йо ча мантам̣ адхӣйатӣ’’ти. –
евама̄гата̄. тасса̄йаматтхо (джа̄. ат̣т̣ха. 3.4.33) – саббамидам̣ чаримам̣ катанти йам̣ амхехи тӣхи джанехи катам̣, саббамидам̣ киччам̣ ла̄макам̣ ниммарийа̄дам̣ адхаммикам̣. евам̣ аттано ¶ чорабха̄вам̣ тесан̃ча мантесу ага̄равам̣ гарахитва̄ пуна итаре двейева гараханто ‘‘убхо дхаммам̣ на пассаре’’тиа̄дима̄ха. таттха убхоти име двепи джана̄ гарука̄ра̄рахам̣ пора̄н̣акадхаммам̣ на пассанти, татова дхаммапакатито чута̄. дхаммо хи пат̣хамуппаттивасена пакати на̄ма. вуттампи четам̣ –
‘‘дхаммо ¶ хаве па̄турахоси пуббе,
паччха̄ адхаммо удапа̄ди локе’’ти. (джа̄. 1.11.28);
йо ча̄йанти йо ча айам̣ нӣче нисӣдитва̄ манте аджджха̄пети, йо ча учче нисӣдитва̄ адхӣйатӣти.
са̄лӣнанти айам̣ га̄тха̄пи –
‘‘са̄лӣнам̣ оданам̣ бхун̃дже, сучим̣ мам̣сӯпасечанам̣;
тасма̄ етам̣ на сева̄ми, дхаммам̣ исӣхи севита’’нти. (джа̄. 1.4.34) –
евам̣ джа̄таке а̄гата̄. таттха сучинти пан̣д̣арам̣ парисуддхам̣. мам̣сӯпасечананти на̄наппака̄ра̄йа мам̣савикатийа̄ ситтам̣ бхун̃дже, бхун̃джа̄мӣти аттхо. сесам̣ па̄кат̣амева.
дхираттхӯти дхи аттху, нинда̄ бхаватӯти аттхо, гараха̄ма там̣ майанти вуттам̣ хоти. ладдхала̄бхоти дханала̄бхам̣ йасала̄бхан̃ча сандха̄йа вадати. винипа̄танахетуна̄ти винипа̄танасса хетубха̄вена. вутти на̄ма хотӣти йатха̄вутто дувидхопи ла̄бхо апа̄йасам̣ваттаниката̄йа сампара̄йе винипа̄танахетубха̄вена паваттанато сампати адхаммачаран̣ена паваттанато ча вутти на̄ма хотӣти аттхо. еварӯпа̄ йа̄ вуттӣти еварӯпа̄ дханала̄бхайасала̄бхасан̇кха̄та̄ йа̄ вутти. адхаммачаран̣ена ва̄ти ва̄-саддо сампин̣д̣анаттхо. тванти упайогаттхе паччаттавачанам̣, там̣ иччева ва̄ па̄т̣хо. асма̄ти па̄са̄н̣а̄дхивачанаметам̣.
па̄дукаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
сесам̣ утта̄намева.
секхийакан̣д̣ам̣ нит̣т̣хитам̣.
адхикаран̣асаматхесу ¶ ¶ йам̣ ваттаббам̣, там̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ а̄гатат̣т̣ха̄нейева дассайисса̄ма.
ити самантапа̄са̄дика̄йа винайат̣т̣хакатха̄йа са̄раттхадӣпанийам̣
бхиккхувибхан̇гаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
маха̄вибхан̇го нит̣т̣хито.
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
бхиккхунӣвибхан̇гаван̣н̣ана̄
1. па̄ра̄джикакан̣д̣ам̣ (бхиккхунӣвибхан̇гаван̣н̣ана̄)
1. пат̣хамапа̄ра̄джикасиккха̄падаван̣н̣ана̄
656. бхиккхунӣвибхан̇ге ¶ ¶ йоти йо бхиккхунӣнам̣ вибхан̇го. мига̄ранатта̄ти маджджхападалопенетам̣ вуттанти а̄ха ‘‘мига̄рама̄туйа̄ пана натта̄ хотӣ’’ти. мига̄рама̄та̄ти виса̄кха̄йетам̣ адхивачанам̣. навакамма̄дхит̣т̣ха̄йиканти навакаммасам̣видха̄йикам̣. бйан̃джана̄нам̣ пат̣ивиджджхитаббо а̄ка̄ро на̄тигамбхӣро, йатха̄сутам̣ дха̄ран̣амева таттха каран̣ӣйанти сатийа̄ бйа̄па̄ро адхико, пан̃н̃а̄ таттха гун̣ӣбхӯта̄ти вуттам̣ ‘‘сатипуббан̇гама̄йа пан̃н̃а̄йа̄’’ти. сати пуббан̇гама̄ етисса̄ти сатипуббан̇гама̄. пуббан̇гамата̄ четтха падха̄набха̄во ‘‘манопуббан̇гама̄’’тиа̄дӣсу вийа. аттхаггахан̣е пана пан̃н̃а̄йа бйа̄па̄ро адхико пат̣ивиджджхитаббасса аттхасса атигамбхӣратта̄ти а̄ха ‘‘пан̃н̃а̄пуббан̇гама̄йа сатийа̄’’ти. а̄ласийавирахита̄ти косаджджарахита̄. йатха̄ ¶ ан̃н̃а̄ кусӣта̄ нисиннат̣т̣ха̄не нисинна̄ва хонти, т̣хитат̣т̣ха̄не т̣хита̄ва, евам̣ ахутва̄ виппха̄рикена читтена саббакиччам̣ ниппха̄дети.
сабба̄ бхиккхунийо саттхуладдхӯпасампада̄ сан̇гхато ладдхӯпасампада̄ти дувидха̄. гарудхаммапааггахан̣ена хи ладдхӯпасампада̄ маха̄паджа̄патиготамӣ саттхусантика̄ва ладдхӯпасампадатта̄ саттхуладдхӯпасампада̄ на̄ма. сеса̄ сабба̄пи сан̇гхато ладдхӯпасампада̄. та̄пи екатоупасампанна̄ убхатоупасампанна̄ти дувидха̄. таттха йа̄ та̄ маха̄паджа̄патиготамийа̄ саддхим̣ никкханта̄ пан̃часата̄ са̄кийа̄нийо, та̄ екатоупасампанна̄ бхиккхусан̇гхато ева ладдхӯпасампадатта̄, итара̄ убхатоупасампанна̄ убхатосан̇гхе упасампаннатта̄. ехибхиккхунӣбха̄вена упасампанна̄ пана бхиккхунийо на санти та̄сам̣ татха̄ ¶ упасампада̄йа абха̄вато. йади евам̣ ‘‘ехи бхиккхунӣ’’ти идха касма̄ вуттанти? десана̄йа сотапатитабха̄вато. айан̃хи сотапатитата̄ на̄ма каттхачи лаббхама̄нассапи аггахан̣ена хоти, йатха̄ абхидхамме манодха̄туниддесе (дха. са. 160-161) лаббхама̄нампи джха̄нан̇гам̣ пан̃чавин̃н̃а̄н̣асоте патита̄йа на уддхат̣ам̣ каттхачи десана̄йа асамбхавато, йатха̄ таттхева ваттхуниддесе (дха. са. 984 а̄дайо) хадайаваттху. каттхачи алаббхама̄нассапи гахан̣авасена йатха̄т̣хитакаппӣниддесе. йатха̄ха –
‘‘катамо ча пуггало т̣хитакаппӣ? айан̃ча пуггало сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанно асса, каппасса ча уд̣д̣айханавела̄ асса, нева та̄ва каппо уд̣д̣айхеййа, йа̄ва̄йам̣ пуггало на сота̄паттипхалам̣ саччхикареййа̄’’ти (пу. па. 17).
евамидха̄пи алаббхама̄нагахан̣авасена ведитаббам̣. парикаппавачанан̃хетам̣ ‘‘саче бхагава̄ бхиккхунӣбха̄вайогйам̣ кан̃чи ма̄туга̄мам̣ ‘ехи бхиккхунӣ’ти вадеййа, евам̣ бхиккхунӣбха̄во сийа̄’’ти.
касма̄ пана бхагава̄ евам̣ на катхесӣти? татха̄ ката̄дхика̄ра̄нам̣ абха̄вато. йе пана ‘‘ана̄санна̄саннихитабха̄вато’’ти ка̄ран̣ам̣ ватва̄ ‘‘бхиккхӯ ева хи саттху а̄саннача̄рино сада̄ саннихита̄ ча хонти, тасма̄ те ева ‘ехибхиккхӯ’ти ваттаббатам̣ араханти, на бхиккхунийо’’ти ваданти, там̣ тесам̣ матиматтам̣ саттху а̄саннадӯрабха̄васса бхабба̄бхаббабха̄васиддхатта̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘сан̇гха̄т̣икан̣н̣е ¶ чепи ме, бхиккхаве, бхиккху гахетва̄ пит̣т̣хито пит̣т̣хито анубандхо асса па̄де па̄дам̣ никкхипанто, со ча хоти абхиджджха̄лу ка̄месу тиббаса̄ра̄го бйа̄панначитто падут̣т̣хаманасан̇каппо мут̣т̣хассати асампаджа̄но асама̄хито виббхантачитто па̄катиндрийо, атха кхо со а̄рака̄ва майхам̣, ахан̃ча тасса. там̣ кисса хету? дхамман̃хи со, бхиккхаве, бхиккху на пассати, дхаммам̣ апассанто на мам̣ пассати. йоджанасате чепи со, бхиккхаве, бхиккху вихареййа, со ча хоти анабхиджджха̄лу ка̄месу на тиббаса̄ра̄го абйа̄панначитто аппадут̣т̣хаманасан̇каппо упат̣т̣хитассати ¶ сампаджа̄но сама̄хито екаггачитто сам̣вутиндрийо, атха кхо со сантикева майхам̣, ахан̃ча тасса. там̣ кисса хету? дхамман̃хи со, бхиккхаве, бхиккху пассати, дхаммам̣ пассанто мам̣ пассатӣ’’ти (итиву. 92).
тасма̄ ака̄ран̣ам̣ десато саттху а̄санна̄на̄санната̄. аката̄дхика̄рата̄йа пана бхиккхунӣнам̣ ехибхиккхунӯпасампада̄йа айогйата̄ ведитабба̄.
йади евам̣ йам̣ там̣ тхерӣга̄тха̄су бхадда̄йа кун̣д̣алакеса̄йа вуттам̣ –
‘‘нихачча джа̄н̣ум̣ вандитва̄, саммукха̄ ан̃джалим̣ акам̣;
ехи бхаддети мам̣ авача, са̄ ме а̄сӯпасампада̄’’ти. (тхерӣга̄. 109);
татха̄ апада̄непи –
‘‘а̄йа̄чито тада̄ а̄ха, ехи бхаддети на̄йако;
тада̄хам̣ упасампанна̄, париттам̣ тойамаддаса’’нти. (апа. тхерӣ 2.3.44);
там̣ катханти? найидам̣ ехибхиккхунӣбха̄вена упасампадам̣ сандха̄йа вуттам̣, упасампада̄йа пана хетубха̄вато ‘‘йа̄ саттху а̄н̣атти, са̄ ме а̄сӯпасампада̄’’ти вутта̄. татха̄ хи вуттам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ (тхерӣга̄. ат̣т̣ха. 111) ‘‘ехи бхадде бхиккхунупассайам̣ гантва̄ бхиккхунӣнам̣ сантике паббаджа упасампаджджассӯти мам̣ авача а̄н̣а̄песи, са̄ саттху а̄н̣а̄ майхам̣ упасампада̄йа ка̄ран̣атта̄ упасампада̄ а̄си ахосӣ’’ти. апада̄нага̄тха̄йампи евамева аттхо гахетаббо. тасма̄ бхиккхунӣнам̣ ехибхиккхунӯпасампада̄ наттхийева̄ти нит̣т̣хаметтха гантаббам̣. йатха̄ четам̣ сотапатитавасена ‘‘ехи ¶ бхиккхунӣ’’ти вуттам̣, евам̣ ‘‘тӣхи саран̣агаманехи упасампанна̄ти бхиккхунӣ’’ти идампи сотапатитавасенева вуттанти дат̣т̣хаббам̣ саран̣агаманӯпасампада̄йапи бхиккхунӣнам̣ асамбхавато.
659. бхиккхувибхан̇ге ‘‘ка̄йасам̣саггам̣ са̄дийеййа̄’’ти аватва̄ ‘‘сама̄паджджеййа̄’’ти вуттатта̄ ‘‘бхиккху а̄паттийа̄ на ка̄ретаббо’’ти вуттам̣. таббахуланайена̄ти кирийа̄самут̣т̣ха̄нассева бахулабха̄вато. диссати хи таббахуланайена таббоха̄ро йатха̄ ‘‘бра̄хман̣ага̄мо’’ти. бра̄хман̣ага̄мепи ¶ хи антамасо раджака̄дӣни пан̃ча кула̄ни санти. са̄ти кирийа̄самут̣т̣ха̄ната̄.
662. татхева̄ти ка̄йасам̣саггара̄гена авассутойева̄ти аттхо. сесаметтха утта̄намева.
пат̣хамапа̄ра̄джикасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийапа̄ра̄джикасиккха̄падаван̣н̣ана̄
666. дутийе ‘‘кисса пана твам̣ аййе джа̄нам̣ па̄ра̄джикам̣ дхаммам̣ аджджха̄панна’’нти вачанато ‘‘уддит̣т̣ха̄ кхо аййа̄йо ат̣т̣ха па̄ра̄джика̄ дхамма̄’’тиа̄дивачанато ча бхиккхунӣвибхан̇гам̣ патва̄ са̄дха̄ран̣а̄ни сиккха̄пада̄ни бхиккхӯнам̣ уппаннаваттхусмим̣йева ‘‘йа̄ пана бхиккхунӣ чхандасо метхунам̣ дхаммам̣ пат̣исевеййа, антамасо тираччха̄нагатенапи, па̄ра̄джика̄ хоти асам̣ва̄са̄’’тиа̄дина̄ найена сависесампи ависесампи ма̄тикам̣ т̣хапетва̄ ануккамена падабха̄джанам̣ а̄паттибхедам̣ тикаччхедам̣ ана̄паттива̄ран̃ча анавасесам̣ ватва̄ виттха̄реси. сан̇гӣтика̄ракехи пана аса̄дха̄ран̣апан̃н̃аттийойева идха виттха̄рита̄ти ведитабба̄.
атха упаримесу двӣсу апан̃н̃аттесу ат̣т̣ханнам̣ па̄ра̄джика̄нам̣ ан̃н̃атаранти идам̣ вачанам̣ на йуджджатӣти а̄ха ‘‘идан̃ча па̄ра̄джикам̣ паччха̄ пан̃н̃атта’’нтиа̄ди. йади евам̣ имасмим̣ ока̄се касма̄ т̣хапитанти а̄ха ‘‘пуримена пана саддхим̣ йугал̣атта̄’’тиа̄ди, пуримена саддхим̣ екасамбандхабха̄вато идха вуттанти адхиппа̄йо. ‘‘ат̣т̣ханнам̣ па̄ра̄джика̄нам̣ ан̃н̃атара’’нти вачанато ча ваджджапат̣иччха̄дикам̣ йа̄ пат̣иччха̄дети, са̄пи ваджджапат̣иччха̄дика̄йева̄ти дат̣т̣хаббам̣. кин̃ча̄пи ваджджапат̣иччха̄данам̣ пемавасена хоти, татха̄пи сиккха̄падавӣтиккамачиттам̣ доманасситамева хотӣти катва̄ ‘‘дуккхаведана’’нти вуттам̣. сесаметтха утта̄намева.
дутийапа̄ра̄джикасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
668. татийам̣ ¶ ¶ утта̄наттхамева.
4. чатуттхапа̄ра̄джикасиккха̄падаван̣н̣ана̄
675. чатуттхе локасса̄дамиттасантхававасена̄ти локасса̄дасан̇кха̄тасса миттасантхавасса васена. вуттамеваттхам̣ парийа̄йантарена вибха̄ветум̣ ‘‘ка̄йасам̣саггара̄гена̄’’ти вуттам̣.
тисситтхийо метхунам̣ там̣ на севети (пари. ат̣т̣ха. 481) йа̄ тиссо иттхийо вутта̄, та̄супи йам̣ там̣ метхунам̣ на̄ма, там̣ на севати. тайо пурисети тайо пурисепи упагантва̄ метхунам̣ на севати. тайо ча анарийапан̣д̣акети убхатобйан̃джанасан̇кха̄те тайо анарийе, тайо ча пан̣д̣акети имепи чха джане упагантва̄ метхунам̣ на севати. на ча̄чаре метхунам̣ бйан̃джанасминти ануломапа̄ра̄джикавасенапи аттано нимитте метхунам̣ на̄чарати. чхеджджам̣ сийа̄ метхунадхаммапаччайа̄ти сийа̄ метхунадхаммапаччайа̄ па̄ра̄джиканти айам̣ пан̃хо ат̣т̣хаваттхукам̣ва сандха̄йа вутто. тасса̄ хи метхунадхаммасса пуббабха̄гака̄йасам̣саггам̣ а̄паджджитум̣ ва̄йамантийа̄ метхунадхаммапаччайа̄ чхеджджам̣ хоти. чхедойева чхеджджам̣.
метхунадхаммасса пуббабха̄гатта̄ти имина̄ метхунадхаммасса пуббабха̄габхӯто ка̄йасам̣саггойева таттха метхунадхамма-саддена вутто, на двайам̣двайасама̄паттӣти дӣпети. ван̣н̣а̄ван̣н̣оти двӣхи суккависсат̣т̣хи вутта̄. гамануппа̄дананти сан̃чариттам̣. саббападесӯти ‘‘сан̇гха̄т̣икан̣н̣аггахан̣ам̣ са̄дийеййа̄’’тиа̄дӣсу. сесаметтха утта̄намева. ка̄йасам̣саггара̄го, саусса̄хата̄, ат̣т̣хамасса ваттхусса пӯран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
чатуттхапа̄ра̄джикасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
бхиккхунӣвибхан̇ге па̄ра̄джикакан̣д̣аван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
па̄ра̄джикакан̣д̣ам̣ нит̣т̣хитам̣.
2. сан̇гха̄дисесакан̣д̣ам̣ (бхиккхунӣвибхан̇гаван̣н̣ана̄)
1. пат̣хамасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄
679. сан̇гха̄дисесакан̣д̣асса ¶ ¶ пат̣хамасиккха̄паде двӣсу джанесӯти ад̣д̣ака̄ракесу двӣсу джанесу. йо кочӣти тесуйева двӣсу йо кочи, ан̃н̃о ва̄ техи а̄н̣атто. дутийасса а̄рочетӣти еттха̄пи двӣсу джанесу йасса кассачи дутийасса катхам̣ йо кочи а̄рочетӣти еваматтхо гахетабботи а̄ха ‘‘дутийасса а̄рочетӣти еттха̄пи есева найо’’ти. гатигатанти чирака̄лапаваттам̣.
а̄паттӣти а̄паджджанам̣. саха ваттхуджджха̄ча̄ра̄ти ваттхувӣтиккамена саха. сахайоге каран̣авачанаппасан̇ге идам̣ ниссаккавачанам̣. йанти йам̣ дхаммам̣. нисса̄ретӣти а̄паннам̣ бхиккхунисан̇гхамха̄ нисса̄рети. хетумхи ча̄йам̣ каттувоха̄ро. нисса̄ран̣ахетубхӯто хи дхаммо нисса̄ран̣ӣйоти вутто. гӣва̄йева хоти, на па̄ра̄джикам̣ ана̄н̣аттийа̄ гахитатта̄. йатха̄ да̄сада̄сӣва̄пӣа̄дӣни сампат̣иччхитум̣ на ват̣т̣ати, евам̣ тесам̣ аттха̄йа ад̣д̣акаран̣ампи на ват̣т̣атӣти а̄ха ‘‘айам̣ акаппийаад̣д̣о на̄ма, на ват̣т̣атӣ’’ти.
еттха ча саче адхикаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ ‘‘амха̄кам̣ есо да̄со, да̄сӣ, ва̄пӣ, кхеттам̣, а̄ра̄мо, а̄ра̄маваттху, га̄во, аджа̄, куккут̣а̄’’тиа̄дина̄ вохарати, акаппийам̣. ‘‘айам̣ амха̄кам̣ а̄ра̄мико, айам̣ ва̄пӣ иттханна̄мена сан̇гхасса бхан̣д̣адхованаттха̄йа динна̄, ито кхеттато а̄ра̄мато уппаджджанакачатупаччайа̄ ито га̄вито махим̣сито аджа̄то уппаджджанакагораса̄ иттханна̄мена сан̇гхасса динна̄ти пуччхите ва̄ апуччхите ва̄ ваттум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. сесаметтха утта̄намева. ана̄кад̣д̣хита̄йа ад̣д̣акаран̣ам̣, ад̣д̣апарийоса̄нанти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
пат̣хамасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄
683. дутийе ¶ ¶ маллаган̣абхат̣ипуттаган̣а̄дикантиа̄дӣсу маллаган̣о на̄ма на̄ра̄йанабхаттико таттха таттха па̄нӣйат̣т̣хапанапоккхаран̣ӣкхан̣ана̄дипун̃н̃акаммака̄рако ган̣о, бхат̣ипуттаган̣о на̄ма кума̄рабхаттикаган̣о. дхаммаган̣оти са̄санабхаттиган̣о анекаппака̄рапун̃н̃акаммака̄ракаган̣о вуччати. гандхикасен̣ӣти анекаппака̄расугандхивикатика̄рако ган̣о. дуссикасен̣ӣти песака̄ракаган̣о. каппагатиканти каппийабха̄вам̣ гатам̣.
вут̣т̣ха̄пентийа̄ти упасампа̄дентийа̄. ‘‘чорим̣ вуттанайена ана̄пуччха̄ пабба̄джентийа̄ дуккат̣а’’нти ваданти. пан̣н̣аттим̣ аджа̄нанта̄ арийа̄пи вут̣т̣ха̄пентӣти ва̄ каммава̄ча̄парийоса̄не а̄паттиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄катасаман̇гита̄васена ва̄ ‘‘тичитта’’нти вуттанти ведитаббам̣. сесаметтха утта̄намева. чорита̄, чорисан̃н̃а̄, ан̃н̃атра анун̃н̃а̄така̄ран̣а̄ вут̣т̣ха̄пананти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
дутийасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. татийасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄
692. татийе париккхепам̣ атикка̄ментийа̄ти сакага̄мато ан̃н̃асса га̄масса париккхепам̣ атикка̄ментийа̄. ‘‘га̄мантарам̣ гаччхеййа̄’’ти хи вачанато ан̃н̃асса га̄масса париккхепам̣ атикка̄ментийа̄ ева а̄патти, на сакага̄масса. ан̃н̃о хи га̄мо га̄мантарам̣. апариккхиттасса га̄масса упача̄ранти еттха упача̄ра-саддена гхарӯпача̄рато пат̣хамалед̣д̣упа̄тасан̇кха̄там̣ париккхепа̄рахат̣т̣ха̄нам̣ гахитам̣, на тато дутийалед̣д̣упа̄тасан̇кха̄то упача̄роти а̄ха ‘‘париккхепа̄рахат̣т̣ха̄на’’нти. тенева па̄л̣ийам̣ ‘‘упача̄рам̣ атикка̄ментийа̄’’ти вуттам̣. ан̃н̃атха̄ йатха̄ вика̄лага̄маппависанасиккха̄паде ‘‘париккхиттасса га̄масса париккхепам̣ атиккамантасса, апариккхиттасса га̄масса упача̄рам̣ оккамантасса̄’’ти (па̄чи. 513) вуттам̣, евамидха̄пи ‘‘париккхиттасса га̄масса париккхепам̣ атикка̄ментийа̄ апариккхиттасса га̄масса упача̄рам̣ оккамантийа̄’’ти вадеййа. сан̇кхепато вуттаматтхам̣ вибхаджитва̄ дассенто ‘‘апичеттха̄’’тиа̄дима̄ха. виха̄расса ¶ чатуга̄маса̄дха̄ран̣атта̄ти имина̄ ‘‘виха̄рато екам̣ га̄мам̣ гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти еттха ¶ ка̄ран̣ама̄ха. виха̄расса чатуга̄маса̄дха̄ран̣атта̄йева хи чатӯсу га̄месу йам̣кин̃чи екам̣ га̄мам̣ гантум̣ ват̣т̣ати.
йаттха̄ти йассам̣ надийам̣. ‘‘пат̣хамам̣ па̄дам̣ утта̄рентийа̄ а̄патти тхуллаччайасса, дутийам̣ па̄дам̣ утта̄рентийа̄ а̄патти сан̇гха̄дисесасса̄’’ти вачанато надим̣ отаритва̄ падаса̄ уттарантийа̄ ева а̄паттӣти а̄ха ‘‘сетуна̄ гаччхати, ана̄паттӣ’’тиа̄ди. паратӣрамева аккамантийа̄ ана̄паттӣти надим̣ анотаритва̄ йа̄нана̄ва̄дӣсу ан̃н̃атарена гантва̄ паратӣрамева аккамантийа̄ ана̄патти. убхайатӣресу вичаранти, ват̣т̣атӣти идам̣ асатипи надӣпа̄рагамане упари ваккхама̄насса виниччхайасса пхаламаттадассанаттхам̣ вуттанти ведитаббам̣. ориматӣрамева а̄гаччхати, а̄паттӣти паратӣрам̣ гантука̄мата̄йа отин̣н̣атта̄ вуттам̣. тамева тӣранти тамева ориматӣрам̣. ана̄паттӣти паратӣрам̣ гантука̄мата̄йа абха̄вато ана̄патти.
та̄дисе аран̃н̃ети ‘‘бахииндакхӣла̄ саббаметам̣ аран̃н̃а’’нти (вибха. 529) евам̣ вутталаккхан̣е аран̃н̃е. атха та̄дисассева аран̃н̃асса гахитабха̄во катхам̣ вин̃н̃а̄йатӣти а̄ха ‘‘тенева̄’’тиа̄ди. имина̄ хи ат̣т̣хакатха̄вачанена ӣдисепи га̄масамӣпе дассанӯпача̄ре виджахите сатипи саванӯпача̄ре а̄патти хотӣти вин̃н̃а̄йати. маггамӯл̣ха̄ учча̄саддам̣ каронтӣти а̄ха ‘‘маггамӯл̣хасаддена вийа̄’’ти. садда̄йантийа̄ти саддам̣ каронтийа̄. пурима̄йоти пуретарам̣ гаччхантийо. ан̃н̃ам̣ маггам̣ ган̣ха̄тӣти маггамӯл̣хатта̄, на оха̄тум̣, тасма̄ двиннампи ана̄патти. сесаметтха утта̄намева. анантара̄йена екабха̄во, га̄мантарагамана̄дӣсу ан̃н̃атарата̄паджджанам̣, а̄пада̄йа абха̄воти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
татийасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. чатуттхасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄
694. чатуттхе ка̄ракаган̣асса̄ти уккхепанӣйакаммака̄ракаган̣асса. течатта̄лӣсаппабхедам̣ ваттам̣ кхандхаке а̄ви бхависсати. неттха̄раваттети ниттхаран̣ахетумхи ¶ ватте. сесам̣ утта̄намева. дхаммена каммена уккхиттата̄, ан̃н̃атра анун̃н̃а̄така̄ран̣а̄ оса̄ран̣анти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
чатуттхасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. пан̃чамасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄
701. пан̃чаме ¶ етам̣ на вуттанти ‘‘бхиккхунийа̄ авассутабха̄во дат̣т̣хаббо’’ти етам̣ нийаманам̣ на вуттам̣. танти там̣ нийаметва̄ авачанам̣. па̄л̣ийа̄ саметӣти ‘‘екато авассуте’’ти ависесетва̄ вуттапа̄л̣ийа̄ ‘‘анавассутоти джа̄нантӣ пат̣игган̣ха̄тӣ’’ти има̄йа ча па̄л̣ийа̄ самети. йади хи пуггаласса авассутабха̄во наппама̄н̣ам̣, ким̣ ‘‘анавассутоти джа̄нантӣ’’ти имина̄ вачанена, ‘‘ана̄патти убхатоанавассута̄ хонти, анавассута̄ пат̣игган̣ха̄тӣ’’ти еттакамева ваттаббам̣ сийа̄. ‘‘убхатоанавассута̄ хонти, анавассутоти джа̄нантӣ пат̣игган̣ха̄тӣ’’ти имасса ча ана̄паттива̄расса айаматтхо. убхо че анавассута̄, саббатха̄пи ана̄патти. атха бхиккхунӣ анавассута̄ сама̄на̄ авассутампи ‘‘анавассуто’’ти сан̃н̃а̄йа тасса хаттхато пат̣игган̣ха̄ти, евампи ана̄патти. атха сайам̣ анавассута̄пи ан̃н̃ам̣ анавассутам̣ ва̄ авассутам̣ ва̄ ‘‘авассуто’’ти джа̄на̄ти, дуккат̣амева. вуттан̃хетам̣ анантарасиккха̄паде ‘‘кисса твам̣ аййе на пат̣игган̣ха̄сӣти. авассута̄ аййети. твам̣ пана аййе авассута̄ти. на̄хам̣ аййе авассута̄’’ти. сесаметтха утта̄намева. удакадантапонато ан̃н̃ам̣ аджджхохаран̣ӣйам̣, убхатоавассутата̄, сахаттха̄ гахан̣ам̣, аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
пан̃чамасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. чхат̣т̣хасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄
705. чхат̣т̣хе парива̄рага̄тха̄йа айаматтхо. на дети на пат̣игган̣ха̄тӣти (пари. ат̣т̣ха. 481) на уййоджика̄ дети, на̄пи уййоджита̄ тасса̄ хаттхато ган̣ха̄ти ¶ . пат̣иггахо тена на виджджатӣти тенева ка̄ран̣ена уййоджика̄йа хаттхато уййоджита̄йа пат̣иггахо на виджджати. а̄паджджати гаруканти евам̣ сантепи авассутасса хаттхато пин̣д̣аггахан̣е уййоджентӣ сан̇гха̄дисеса̄паттим̣ а̄паджджати. тан̃ча парибхогапаччайа̄ти тан̃ча пана а̄паттим̣ а̄паджджама̄на̄ тасса̄ уййоджита̄йа парибхогапаччайа̄ а̄паджджати. тасса̄ хи бходжанапарийоса̄не уййоджика̄йа сан̇гха̄дисесо хоти. сесаметтха утта̄намева. мануссапурисата̄, ан̃н̃атра анун̃н̃а̄така̄ран̣а̄ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ гахетва̄ бхун̃джа̄ти уййоджана̄, тена вачанена гахетва̄ итарисса̄ бходжанапарийоса̄нанти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
чхат̣т̣хасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. саттамасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄
709. саттаме ¶ киннума̄ва саман̣ийоти ким̣ ну има̄ ева саман̣ийо. та̄са̄ханти та̄сам̣ ахам̣. сесам̣ утта̄намева.
саттамасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
715. ат̣т̣хамам̣ утта̄наттхамева.
9. навамасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄
721. наваме ваджджаппат̣иччха̄дика̄ти кхудда̄нукхуддакаваджджасса пат̣иччха̄дика̄. саманубха̄санакаммака̄ле четтха две тиссо екато саманубха̄ситабба̄.
навамасан̇гха̄дисесасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
727. дасамам̣ утта̄наттхамева.
бхиккхунӣвибхан̇ге сан̇гха̄дисесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
сан̇гха̄дисесакан̣д̣ам̣ нит̣т̣хитам̣.
3. ниссаггийакан̣д̣ам̣ (бхиккхунӣвибхан̇гаван̣н̣ана̄)
733. ниссаггийесу ¶ ¶ пат̣хамам̣ утта̄намева.
740. дутийе ‘‘аййа̄йа даммӣти евам̣ пат̣иладдханти ниссат̣т̣хапат̣иладдхам̣. тенева ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йампи ‘‘ниссат̣т̣хам̣ пат̣илабхитва̄пи йатха̄да̄нейева упанетабба’’нти вуттам̣. йатха̄да̄нейева упанетаббанти йатха̄ да̄йакена диннам̣, татха̄ упанетаббам̣, ака̄лачӣварапаккхейева т̣хапетаббанти вуттам̣ хоти. еттха ча бха̄джа̄пита̄йа ладдхачӣварамева ниссаггийам̣ хоти, там̣ винайакаммам̣ катва̄пи аттана̄ на лабхати. сесаметтха утта̄намева. ака̄лачӣварата̄, татха̄сан̃н̃ита̄, ка̄лачӣваранти адхит̣т̣ха̄йа лесена бха̄джа̄панам̣, пат̣ила̄бхоти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
743. татийе метанти ме етам̣. сакасан̃н̃а̄йа гахитатта̄ па̄читтийам̣ дуккат̣ан̃ча вуттам̣. итаратха̄ бхан̣д̣аггхена ка̄ретаббам̣. упасампанната̄, париваттитачӣварасса викаппанупагата̄, сакасан̃н̃а̄йа аччхинданам̣ ва̄ аччхинда̄панам̣ ва̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
748-752. чатуттхе а̄хат̣асаппим̣ датва̄ти аттано датва̄. йамакам̣ пачитаббанти саппин̃ча телан̃ча екато катва̄ пачитаббам̣. лесена гахетука̄мата̄, ан̃н̃асса вин̃н̃а̄панам̣, пат̣ила̄бхоти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
753. пан̃чаме са̄ти тхуллананда̄. айанти айам̣ сиккхама̄на̄. чета̄петва̄ти джа̄на̄петва̄ иччева аттхоти идха вуттам̣, ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. ан̃н̃ачета̄панасиккха̄падаван̣н̣ана̄) пана ‘‘ан̃н̃ам̣ чета̄петва̄ти аттано каппийабхан̣д̣ена идам̣ на̄ма а̄хара̄ти ан̃н̃ам̣ париватта̄петва̄’’ти вуттам̣, тасма̄ ‘‘чета̄петва̄’’ти имасса париватта̄петва̄типи аттхо дат̣т̣хаббо. ан̃н̃ам̣ чета̄пеййа̄ти ‘‘евам̣ ме идам̣ датва̄ ан̃н̃ампи а̄хариссатӣ’’ти ман̃н̃ама̄на̄ ‘‘на ме имина̄ аттхо, идам̣ на̄ма ме а̄хара̄’’ти тато ан̃н̃ам̣ чета̄пеййа.
758. чхат̣т̣хе ¶ ¶ дхаммакиччанти пун̃н̃акаммам̣. па̄ва̄рикасса̄ти дуссава̄н̣иджакасса. йа̄йа чета̄питам̣, тасса̄йева ниссаггийам̣ ниссат̣т̣хапат̣ила̄бхо ча, тасма̄ та̄йа бхиккхунийа̄ ниссат̣т̣хам̣ пат̣илабхитва̄ йатха̄да̄не упанетаббам̣, на аттана̄ гахетаббам̣. ан̃н̃ассаттха̄йа̄ти чӣвара̄дӣсу ан̃н̃атарассаттха̄йа. ан̃н̃уддисикена̄ти пуримассеваттхадӣпанам̣. париккха̄рена̄ти каппийабхан̣д̣ена.
764. саттаме сайам̣ йа̄читакена̄ти сайам̣ йа̄читакена̄пӣти аттхо. тенева па̄л̣ийам̣ ‘‘тена ча париккха̄рена сайампи йа̄читва̄’’ти вуттам̣, татойева ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘сан̃н̃а̄чикена̄ти сайам̣ йа̄читакена̄пӣ’’ти аттхо вутто.
768-773. ат̣т̣хаманавамадасама̄ни утта̄наттха̄нева.
784. ека̄дасаме йасма̄ пава̄ритат̣т̣ха̄не вин̃н̃атти на̄ма на пат̣иседхетабба̄, тасма̄ бхагава̄ дхамманимантанавасена пава̄ритат̣т̣ха̄не ‘‘вадеййа̄си йенаттхо’’ти вутта̄йа ‘‘чатуккам̣сапарамам̣ вин̃н̃а̄петабба’’нти париччхедам̣ дассетӣти ведитаббам̣. тенева ма̄тика̄т̣т̣хакатха̄йам̣ (кан̇кха̄. ат̣т̣ха. гарупа̄вуран̣асиккха̄падаван̣н̣ана̄) ‘‘чета̄петаббанти т̣хапетва̄ сахадхаммике ча н̃а̄такапава̄рите ча ан̃н̃ена кисмин̃чидева гун̣е паритут̣т̣хена вадеййа̄си йенаттхоти вутта̄йа вин̃н̃а̄петабба’’нти вуттам̣.
788. два̄дасамам̣ утта̄наттхамева.
бхиккхунӣвибхан̇ге ниссаггийапа̄читтийасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ниссаггийакан̣д̣ам̣ нит̣т̣хитам̣.
4. па̄читтийакан̣д̣ам̣ (бхиккхунӣвибхан̇гаван̣н̣ана̄)
1. ласун̣аваггаван̣н̣ана̄
793-797. па̄читтийесу ¶ ¶ ласун̣аваггасса пат̣хаме джа̄тим̣ саратӣти джа̄тиссаро. сабха̄венева̄ти сӯпасампа̄ка̄дим̣ вина̄ва. бадараса̄л̣авам̣ на̄ма бадарапхала̄ни суккха̄петва̄ чун̣н̣етва̄ каттабба̄ кха̄данӣйавикати. сесаметтха утта̄намева. а̄макаласун̣ан̃чева аджджхохаран̣ан̃ча̄ти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
798-802. дутийататийачатуттха̄ни утта̄наттха̄нева.
812. пан̃чаме двиннам̣ пабба̄нам̣ упарӣти еттха двиннам̣ ан̇гулӣнам̣ саха павесане екека̄йа ан̇гулийа̄ екекам̣ паббам̣ катва̄ двиннам̣ пабба̄нам̣ упари. екан̇гулипавесане двиннам̣ пабба̄нам̣ упари на ват̣т̣атӣти ведитаббам̣. маха̄паччарийампи айамева найо дассито. удакасуддхипаччайена пана сатипи пхассаса̄дийане йатха̄вуттапариччхеде ана̄патти.
815-817. чхат̣т̣хе а̄сумбхитва̄ти па̄тетва̄. дадхиматтхӯти дадхиман̣д̣ам̣ дадхимхи пасаннодакам̣. бхун̃джантасса бхиккхуно хаттхапа̄се т̣ха̄нам̣, па̄нӣйасса ва̄ видхӯпанасса ва̄ гахан̣анти има̄ни панеттха две ан̇га̄ни.
822. саттаме ‘‘пат̣игган̣ха̄ти, а̄патти дуккат̣асса̄’’ти идам̣ пуббапайогадуккат̣асса нидассанаматтанти а̄ха ‘‘на кевалам̣ пат̣иггахан̣ейева хотӣ’’тиа̄ди. пама̄н̣анти па̄читтийа̄паттийа̄ пама̄н̣ам̣. имехийева двӣхи па̄читтийам̣ хоти, на̄н̃н̃ехи бхаджджана̄дӣхӣти аттхо. вуттамеваттхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘тасма̄’’тиа̄дима̄ха. там̣ пубба̄паравируддханти пунапи вуттанти вуттава̄дам̣ сандха̄йа̄ха. ан̃н̃а̄йа вин̃н̃аттийа̄ ладдхампи хи ана̄н̣аттийа̄ вин̃н̃аттийа̄ имисса̄ ¶ авин̃н̃аттийа̄ ладдхапаккхам̣ бхаджати, тасма̄ хет̣т̣ха̄ авин̃н̃аттийа̄ ладдхе каран̣ака̄ра̄панесу висесам̣ аватва̄ идха висесавачанам̣ пубба̄паравируддхам̣. йади четтха каран̣е па̄читтийам̣, ка̄ра̄панепи па̄читтийенева бхавитаббам̣. атха ка̄ра̄пане дуккат̣ам̣, каран̣епи дуккат̣енева бхавитаббам̣. на хи каран̣е ва̄ ка̄ра̄пане ва̄ висесо аттхи, тасма̄ ан̃н̃а̄йа вин̃н̃аттийа̄ ¶ ладдхам̣ сайам̣ бхаджджана̄дӣни катва̄пи ка̄ра̄петва̄пи бхун̃джантийа̄ дуккат̣амева̄ти идаметтха саннит̣т̣ха̄нам̣. ависесена вуттанти каран̣ака̄ра̄пана̄нам̣ са̄ман̃н̃ато вуттам̣. сесаметтха утта̄намева. саттаннам̣ дхан̃н̃а̄нам̣ ан̃н̃атарасса вин̃н̃а̄панам̣ ва̄ вин̃н̃а̄па̄панам̣ ва̄, пат̣ила̄бхо, бхаджджана̄дӣни катва̄ ва̄ ка̄ретва̄ ва̄ аджджхохаран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
824. ат̣т̣хаме ниббит̣т̣хоти патит̣т̣ха̄пито. кен̣ӣти ран̃н̃о да̄таббасса а̄йассетам̣ адхивачанам̣. т̣ха̄нантаранти га̄маджанапада̄дит̣ха̄нантарам̣. сесаметтха утта̄намева. учча̄ра̄дибха̄во, анавалоканам̣, вал̣ан̃джанат̣т̣ха̄нам̣, тирокут̣т̣апа̄ка̄рата̄, чхад̣д̣анам̣ ва̄ чхад̣д̣а̄панам̣ ва̄ти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
830. наваме саббесанти бхиккхусса бхиккхунийа̄ ча. идха кхеттапа̄лака̄ а̄ра̄ма̄дигопака̄ ча са̄мика̄ ева.
836. дасаме екапайогена̄ти екадиса̄валоканапайогена. тесам̣йева̄ти йесам̣ наччам̣ пассати. кин̃ча̄пи сайам̣ наччана̄дӣсу па̄читтийам̣ па̄л̣ийам̣ на вуттам̣, татха̄пи ат̣т̣хакатха̄пама̄н̣ена гахетаббанти дассетум̣ ‘‘саббаат̣т̣хакатха̄су вутта’’нти а̄ха. ‘‘а̄ра̄ме т̣хатва̄ти на кевалам̣ т̣хатва̄, тато тато гантва̄пи саббирийа̄патхехи лабхати, ‘а̄ра̄ме т̣хита̄’ти пана а̄ра̄мапарийа̄паннабха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. итаратха̄ нисинна̄пи на лабхеййа̄’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. сесаметтха утта̄намева. начча̄дӣнам̣ ан̃н̃атарата̄, ан̃н̃атра анун̃н̃а̄така̄ран̣а̄ гаманам̣, дассанам̣ ва̄ саванам̣ ва̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
ласун̣аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. андхака̄раваггаван̣н̣ана̄
841. андхака̄раваггасса пат̣хаме да̄не ва̄ пӯджа̄йа ва̄ти да̄нанимиттам̣ ва̄ пӯджа̄нимиттам̣ ва̄. ¶ мантетӣти катхети. раттандхака̄рата̄, пурисасса хаттхапа̄се т̣ха̄нам̣ ва̄ саллапанам̣ ва̄, саха̄йа̄бха̄во, рахопеккхата̄ти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
842-846. дутийататийачатуттха̄ни утта̄наттха̄нева.
856-857. пан̃чаме ¶ ановассакам̣ атикка̄ментийа̄ти чханнасса анто нисӣдитва̄ паккамантим̣ сандха̄йа вуттам̣. ‘‘упача̄ро два̄дасахаттхо’’ти ваданти. паллан̇касса анока̄сети ӯрубаддха̄санасса анока̄се аппахонте. пуребхаттата̄, антарагхаре нисаджджа̄, а̄санасса паллан̇кока̄сата̄, ан̃н̃атра анун̃н̃а̄така̄ран̣а̄ ана̄пуччханам̣, вуттапариччхеда̄тиккамоти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
859-864. чхат̣т̣хасаттама̄дӣни утта̄наттха̄нева.
андхака̄раваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. наггаваггаван̣н̣ана̄
883-887. наггаваггасса пат̣хамадутийа̄ни утта̄наттха̄нева.
893. татийе висиббетва̄ти дуссиббитам̣ пуна сиббанаттха̄йа висиббетва̄ виджат̣етва̄. ан̃н̃атра чатӯхапан̃ча̄ха̄ти висиббитадивасато пан̃ча дивасе атиккамитва̄. нива̄санапа̄вуран̣ӯпагачӣварата̄, упасампанна̄йа сантаката̄, сиббанаттха̄йа висиббанам̣ ва̄ висибба̄панам̣ ва̄, ан̃н̃атра анун̃н̃а̄така̄ран̣а̄ пан̃ча̄ха̄тиккамо, дхураниккхепоти има̄ни панеттха пан̃ча ан̇га̄ни.
898. чатуттхе пан̃чаннам̣ чӣвара̄нанти тичӣварам̣ удакаса̄т̣ика̄ сан̇каччика̄ти имесам̣ пан̃чаннам̣ чӣвара̄нам̣. пан̃чаннам̣ чӣвара̄нам̣ ан̃н̃атарата̄, пан̃ча̄ха̄тиккамо, анун̃н̃а̄така̄ран̣а̄бха̄во, апариваттананти има̄ни панеттха чатта̄ри ан̇га̄ни.
902. пан̃чамам̣ утта̄наттхамева.
907. чхат̣т̣хе ¶ чӣварала̄бханти лабхитаббачӣварам̣. викаппанупагапаччхимата̄, сан̇гхасса парин̣атабха̄во, вина̄ а̄нисам̣садассанена антара̄йакаран̣анти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
911. саттамам̣ утта̄наттхамева.
916. ат̣т̣хаме ¶ кумбхатхӯн̣ам̣ на̄ма кумбхасаддо, тена чаранти кӣл̣анти, там̣ ва̄ сиппам̣ етесанти кумбхатхӯн̣ика̄. тена̄ха ‘‘гхат̣акена кӣл̣анака̄’’ти. дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.13) пана ‘‘кумбхатхӯн̣ам̣ на̄ма чатурассаамбан̣аката̄л̣а’’нти вуттам̣. чатурассаамбан̣аката̄л̣ам̣ на̄ма руккхаса̄раданта̄дӣсу йена кеначи чатурассаамбан̣ам̣ катва̄ чатӯсу пассесу чаммена онандхитва̄ катава̄дитабхан̣д̣ам̣. бимбисакантипи тассева вевачанам̣, там̣ ва̄денти, там̣ ва̄ сиппам̣ етесанти кумбхатхӯн̣ика̄. тена̄ха ‘‘бимбисакава̄дака̄типи вадантӣ’’ти. саман̣ачӣварата̄, т̣хапетва̄ сахадхаммике ма̄та̄питаро ча ан̃н̃есам̣ да̄нам̣, ата̄вака̄ликата̄ти има̄ни панеттха тӣн̣и ан̇га̄ни.
920. навамам̣ утта̄наттхамева.
927. дасаме дхаммикам̣ катхинуддха̄ранти сабба̄сам̣ бхиккхунӣнам̣ ака̄лачӣварам̣ да̄тука̄мена упа̄сакена йаттако аттха̄рамӯлако а̄нисам̣со, тато адхикам̣ ва̄ самакам̣ ва̄ датва̄ йа̄читакена самаггена бхиккхунисан̇гхена йам̣ катхинам̣ н̃аттидутийена каммена антара̄ уддхарӣйати, тасса со уддха̄ро дхаммикоти вуччати, еварӯпам̣ катхинуддха̄ранти аттхо. сесам̣ утта̄наттхамева.
наггаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
932. туват̣т̣авагге саббам̣ утта̄намева.
5. читта̄га̄раваггаван̣н̣ана̄
978. читта̄га̄раваггасса пат̣хаме кӣл̣анаупавананти антонагаре т̣хитам̣ сандха̄йа вуттам̣, кӣл̣ануййа̄нанти бахинагаре т̣хитам̣ сандха̄йа. па̄т̣екка̄ а̄паттийоти гӣва̄йа париват̣т̣анаппайогаган̣ана̄йа а̄паттийо, на уммӣланаган̣ана̄йа. ‘‘аджджха̄ра̄ме ра̄джа̄га̄ра̄дӣни каронти ¶ , та̄ни пассантийа̄ ана̄паттӣ’’ти вачанато ‘‘антоа̄ра̄ме таттха таттха гантва̄ начча̄дӣни пасситум̣ лабхатӣ’’типи сиддхам̣.
982. дутийа̄дӣни ¶ утта̄наттха̄нева.
1015. наваме хаттхиа̄дӣсу сиппа-саддо паччекам̣ йоджетаббо, татха̄ а̄тхаббан̣а̄дӣсу манта-саддо. таттха а̄тхаббан̣аманто на̄ма а̄тхаббан̣аведавихито парӯпагха̄такаро манто, кхӣланаманто на̄ма да̄руса̄ракхӣлам̣ мантетва̄ патхавийам̣ павесетва̄ ма̄ран̣аманто, агадаппайого висайоджанам̣. на̄гаман̣д̣аланти саппа̄нам̣ павесанива̄ран̣аттхам̣ ман̣д̣алабаддхаманто.
1018. дасамам̣ утта̄наттхамева.
читта̄га̄раваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
1021. а̄ра̄мавагге саббам̣ утта̄наттхамева.
1067. габбхиниваггепи саббам̣ сувин̃н̃еййамева.
8. кума̄рибхӯтаваггаван̣н̣ана̄
1119. кума̄рибхӯтаваггасса пат̣хаме саббапат̣хама̄ две маха̄сиккхама̄на̄ти габбхинивагге саббапат̣хамам̣ вутта̄ две сиккхама̄на̄. сиккхама̄на̄ иччева ваттабба̄ти саммутикамма̄дӣсу евам̣ ваттабба̄. гихигата̄ти ва̄ кума̄рибхӯта̄ти ва̄ на ваттабба̄ти саче ваданти, каммам̣ куппатӣти адхиппа̄йо. ито парам̣ навамапарийоса̄нам̣ утта̄наттхамева.
1163. дасаме апуббасамут̣т̣ха̄насӣсанти пат̣хамапа̄ра̄джикасамут̣т̣ха̄на̄дӣсу терасасу самут̣т̣ха̄несу ананун̃н̃а̄тасамут̣т̣ха̄нам̣ сандха̄йа вуттам̣. тан̃хи ито пуббе та̄дисасса самут̣т̣ха̄насӣсасса ана̄гататта̄ ‘‘апуббасамут̣т̣ха̄насӣса’’нти вуттам̣.
1166. ека̄дасама̄дӣни ¶ утта̄наттха̄нева.
кума̄рибхӯтаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. чхаттупа̄ханаваггаван̣н̣ана̄
1214. чхаттупа̄ханаваггасса ¶ ека̄дасаме упача̄рам̣ сандха̄йа̄ти саманта̄ два̄дасахаттхупача̄рам̣ сандха̄йа. сесам̣ саббаттха утта̄намева.
чхаттупа̄ханаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
гираггасамаджджа̄дӣни ачиттака̄ни локаваджджа̄нӣти вуттатта̄ наччанти ва̄ ван̣н̣аканти ва̄ аджа̄нитва̄ва пассантийа̄ ва̄ наха̄йантийа̄ ва̄ а̄паттисамбхавато ваттхуаджа̄наначиттена ачиттака̄ни, наччанти ва̄ ван̣н̣аканти ва̄ джа̄нитва̄ пассантийа̄ ва̄ наха̄йантийа̄ ва̄ акусаленева а̄паджджанато локаваджджа̄нӣти ведитабба̄ни. чорӣвут̣т̣ха̄пана̄дӣни чорӣтиа̄дина̄ ваттхум̣ джа̄нитва̄ каран̣е ева а̄паттисамбхавато сачиттака̄ни, упасампада̄дӣнам̣ екантаакусалачиттенева акаттаббатта̄ пан̣н̣аттиваджджа̄ни. ‘‘идха сачиттака̄читтаката̄ пан̣н̣аттиджа̄нана̄джа̄наната̄йа аггахетва̄ ваттхуджа̄нана̄джа̄наната̄йа гахетабба̄’’ти тӣсупи ган̣т̣хипадесу вуттам̣. сесаметтха утта̄наттхамева.
бхиккхунӣвибхан̇ге кхуддакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
па̄читтийакан̣д̣ам̣ нит̣т̣хитам̣.
5. па̄т̣идесанӣйакан̣д̣ам̣ (бхиккхунӣвибхан̇гаван̣н̣ана̄)
па̄т̣идесанӣйасиккха̄падаван̣н̣ана̄
1228. па̄т̣идесанӣйа̄ ¶ ¶ на̄ма йе ат̣т̣ха дхамма̄ сан̇кхепенева сан̇гахам̣ а̄рул̣ха̄ти самбандхо. па̄л̣ивинимуттакесӯти па̄л̣ийам̣ ана̄гатесу саппиа̄дӣсу.
па̄т̣идесанӣйасиккха̄падаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
па̄т̣идесанӣйакан̣д̣ам̣ нит̣т̣хитам̣.
йе пана пан̃часаттати секхийа̄ дхамма̄ уддит̣т̣ха̄, йе ча тесам̣ анантара̄ сатта̄дхикаран̣авхайа̄ дхамма̄ уддит̣т̣ха̄ти самбандхо. таттха тесанти тесам̣ секхийа̄нам̣. сатта̄дхикаран̣авхайа̄ти сатта̄дхикаран̣асаматхасан̇кха̄та̄. там̣ аттхавиниччхайам̣ та̄дисам̣йева йасма̄ видӯ вадантӣти аттхо.
йатха̄ нит̣т̣хита̄ти самбандхо. сабба̄савапахам̣ магганти сабба̄сававигха̄такам̣ арахаттамаггам̣ патва̄ сасанта̄не уппа̄детва̄. пассанту ниббутинти магган̃а̄н̣алочанена нибба̄нам̣ саччхикаронту, паппонтӯти ва̄ па̄т̣хо. таттха ниббутинти кхандхапаринибба̄нам̣ гахетаббам̣.
ити самантапа̄са̄дика̄йа винайат̣т̣хакатха̄йа са̄раттхадӣпанийам̣.
бхиккхунӣвибхан̇гаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
убхатовибхан̇гат̣т̣хакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
па̄читтийаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
маха̄вагга-т̣ӣка̄
1. маха̄кхандхакам̣
бодхикатха̄ван̣н̣ана̄
ида̄ни ¶ ¶ убхатовибхан̇га̄нантарам̣ сан̇гахама̄ропитасса маха̄ваггачӯл̣аваггасан̇гахитасса кхандхакасса аттхасам̣ван̣н̣анам̣ а̄рабхитука̄мо ‘‘убхиннам̣ па̄тимоккха̄на’’нтиа̄дима̄ха. таттха убхиннам̣ па̄тимоккха̄нанти убхиннам̣ па̄тимоккхавибхан̇га̄нам̣. па̄тимоккхаггахан̣ена хеттха тесам̣ вибхан̇го абхедена гахито. йам̣ кхандхакам̣ сан̇га̄йим̣сӯти самбандхо. кхандха̄нам̣ самӯхо кхандхако, кхандха̄нам̣ ва̄ пака̄санато дӣпанато кхандхако. ‘‘кхандха̄’’ти четтха паббаджджупасампада̄дивинайакаммасан̇кха̄та̄ ча̄риттава̄риттасиккха̄падасан̇кха̄та̄ ча пан̃н̃аттийо адхиппета̄. паббаджджа̄дӣни хи бхагавата̄ пан̃н̃аттатта̄ ‘‘пан̃н̃аттийо’’ти вуччанти. пан̃н̃аттийан̃ча кхандхасаддо диссати ‘‘да̄руккхандхо аггиккхандхо’’тиа̄дӣсу вийа. апича бха̄гара̄сат̣т̣хата̄петтха йуджджатийева та̄сам̣ пан̃н̃аттӣнам̣ бха̄гато ра̄сито ча вибхаттатта̄. кхандхаковида̄ти пан̃н̃аттибха̄гара̄сат̣т̣хавасена кхандхат̣т̣хе ковида̄.
падабха̄джанӣйе ¶ йесам̣ пада̄нам̣ аттха̄ йехи ат̣т̣хакатха̄найехи пака̄сита̄ти йоджетаббам̣. те че пуна вадеййа̄ма̄ти те че ат̣т̣хакатха̄найе пунапи вадеййа̄ма. атха ва̄ падабха̄джанӣйе йесам̣ пада̄нам̣ йе аттха̄ хет̣т̣ха̄ пака̄сита̄, те че аттхе пуна вадеййа̄ма̄ти йоджетаббам̣. имасмим̣ паккхе хи-саддо падапӯран̣е дат̣т̣хаббо. парийоса̄нанти сам̣ван̣н̣ана̄парийоса̄нам̣. утта̄на̄ чева йе аттха̄ти йе аттха̄ пуббе апака̄сита̄пи утта̄на̄ агамбхӣра̄.
1. висесака̄ран̣ам̣ наттхӣти ‘‘йена самайена а̄йасмато са̄рипуттаттхерасса сиккха̄падапан̃н̃аттийа̄чанахетубхӯто паривитакко удапа̄ди, тена ¶ самайена̄’’тиа̄дина̄ вуттака̄ран̣ам̣ вийа идха висесака̄ран̣ам̣ наттхи. айамабхила̄поти ‘‘тена самайена̄’’ти айамабхила̄по. ким̣ панетасса вачане пайоджананти йади висесака̄ран̣ам̣ наттхи, етасса вачане ким̣ пайоджананти адхиппа̄йо. нида̄надассанам̣ пайоджананти йоджетаббам̣. тамева вибха̄ветум̣ ‘‘йа̄ хи бхагавата̄’’тиа̄ди вуттам̣.
маха̄вела̄ вийа маха̄вела̄, випулава̄лукапун̃джата̄йа маханто вела̄тат̣о вийа̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘маханте ва̄ликара̄симхӣти аттхо’’ти. уру мару сиката̄ ва̄лука̄ ван̣н̣у ва̄лика̄ти име садда̄ сама̄наттха̄, бйан̃джанамева на̄нам̣. тена̄ха ‘‘урӯти ва̄лика̄ вуччатӣ’’ти.
ито пат̣т̣ха̄йа ча –
йасма̄ суттантапа̄л̣ӣнам̣, аттхо сан̇кхепаван̣н̣ито;
тасма̄ майам̣ карисса̄ма, та̄сам̣ аттхасса дӣпанам̣.
наджджа̄ти (уда̄. ат̣т̣ха. 1) надати сандатӣти надӣ, тасса̄ наджджа̄, надийа̄ ниннага̄йа̄ти аттхо. неран̃джара̄йа̄ти ‘‘нелан̃джала̄йа̄’’ти ваттаббе ла-ка̄расса ра-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘неран̃джара̄йа̄’’ти вуттам̣, каддамасева̄лапан̣ака̄дидосарахитасалила̄йа̄ти аттхо. кечи ‘‘нӣлам̣джала̄йа̄ти ваттаббе неран̃джара̄йа̄ти вутта’’нти ваданти, на̄мамева ва̄ етам̣ тасса̄ надийа̄ти ведитаббам̣. тасса̄ надийа̄ тӣре йаттха бхагава̄ виха̄си, там̣ дассетум̣ ‘‘бодхируккхамӯле’’ти вуттам̣. ‘‘бодхи вуччати чатӯсу маггесу н̃а̄н̣а’’нти (чӯл̣ава. кхаггависа̄н̣асуттаниддеса 121) еттха магган̃а̄н̣ам̣ бодхӣти вуттам̣, ‘‘паппоти бодхим̣ варабхӯримедхасо’’ти (дӣ. ни. 3.217) еттха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. тадубхайампи бодхим̣ бхагава̄ еттха паттоти руккхопи ‘‘бодхируккхо’’твева на̄мам̣ лабхи. атха ва̄ сатта боджджхан̇ге буджджхатӣти бхагава̄ бодхи. тена буджджхантена саннисситатта̄ со руккхо ¶ ‘‘бодхируккхо’’ти на̄мам̣ лабхи. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана екадесенева аттхам̣ дассетум̣ ‘‘бодхи вуччати чатӯсу маггесу н̃а̄н̣а’’нтиа̄ди вуттам̣. мӯлети самӣпе. пат̣хама̄бхисамбуддхоти ануна̄сикалопена̄йам̣ ниддесоти а̄ха ‘‘пат̣хамам̣ абхисамбуддхо’’ти. пат̣хаманти ча бха̄ванапум̣саканиддесо, тасма̄ абхисамбуддхо хутва̄ саббапат̣хамам̣ бодхируккхамӯле вихаратӣти еваметтха самбандхо ведитаббо.
атха ¶ кхо бхагава̄ти еттха атха̄ти тасмим̣ самайети еваматтхо гахетаббо анекаттхатта̄ нипа̄та̄нам̣, йасмим̣ самайе абхисамбуддхо хутва̄ бодхируккхамӯле вихарати, тасмим̣ самайети аттхо. тенева уда̄напа̄л̣ийам̣ (уда̄. 2) ‘‘тена кхо пана самайена бхагава̄ сатта̄хам̣ екапаллан̇кена нисинно хоти вимуттисукхапат̣исам̣ведӣ’’ти вуттам̣. атха̄ти ва̄ паччха̄ти имасмим̣ аттхе нипа̄то, тасма̄ абхисамбодхито паччха̄ти еваматтхо гахетаббо. кхоти падапӯран̣е нипа̄то. сатта аха̄ни сатта̄хам̣. аччантасам̣йоге четам̣ упайогавачанам̣. йасма̄ бхагава̄ там̣ сатта̄хам̣ нирантарата̄йа аччантамева пхаласама̄паттисукхена виха̄си, тасма̄ ‘‘сатта̄ха’’нти аччантасам̣йогавасена упайогавачанам̣ вуттам̣. екапаллан̇кена̄ти виса̄кхапун̣н̣ама̄йа анаттхан̇гатейева сӯрийе апара̄джитапаллан̇кавасена ваджира̄сане нисиннака̄лато пат̣т̣ха̄йа сакимпи анут̣т̣хахитва̄ йатха̄бхуджитена екенева паллан̇кена.
вимуттисукхапат̣исам̣ведӣти еттха тадан̇гавиккхамбханасамуччхедапат̣иппассаддхиниссаран̣авимуттӣсу пан̃часу пат̣иппассаддхивимуттисан̇кха̄та̄ бхагавато пхалавимутти адхиппета̄ти а̄ха ‘‘вимуттисукхам̣ пхаласама̄паттисукхам̣ пат̣исам̣ведайама̄но’’ти. вимуттӣти ча упаккилесехи пат̣иппассаддхивасена читтасса вимуттабха̄во, читтамева ва̄ татха̄ вимуттам̣ ведитаббам̣. та̄йа вимуттийа̄ джа̄там̣, сампайуттам̣ ва̄ сукхам̣ вимуттисукхам̣. ‘‘йа̄йам̣, бханте, упеккха̄ санте сукхе вутта̄ бхагавата̄’’ти (ма. ни. 2.88) вачанато упеккха̄пи четтха сукхамиччева ведитабба̄. татха̄ хи вуттам̣ саммохавиноданийам̣ (вибха. ат̣т̣ха. 232) ‘‘упеккха̄ пана сантатта̄, сукхамиччева бха̄сита̄’’ти. бхагава̄ хи чатуттхаджджха̄никам̣ арахаттапхаласама̄паттим̣ сама̄паджджати, на итарам̣. атха ва̄ ‘‘тесам̣ вӯпасамо сукхо’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.221, 272) йатха̄ сан̇кха̄радуккхавӯпасамо ‘‘сукхо’’ти вуччати, евам̣ сакалакилесадуккхӯпасамабха̄вато аггапхале лаббхама̄на̄ пат̣иппассаддхивимутти ева идха ‘‘сукха’’нти ведитабба̄.
атха̄ти адхика̄раттхе нипа̄то, кхоти падапӯран̣е. тесу адхика̄раттхена ‘‘атха̄’’ти имина̄ вимуттисукхапат̣исам̣веданато ¶ ан̃н̃ам̣ адхика̄рам̣ дассети. ко панесоти? пат̣иччасамауппа̄даманасика̄ро. раттийа̄ти авайавасамбандхе са̄мивачанам̣. пат̣хаманти аччантасам̣йогаттхе упайогавачанам̣ ¶ . бхагава̄ хи тасса̄ раттийа̄ сакалампи пат̣хамам̣ йа̄мам̣ тенева манасика̄рена йутто ахосӣти.
паччайа̄ка̄ранти авиджджа̄дипаччайадхаммам̣. пат̣ичча̄ти пат̣имукхам̣ гантва̄, ка̄ран̣аса̄маггим̣ апат̣иккхипитва̄ти аттхо. пат̣имукхагаманан̃ча паччайасса ка̄ран̣аса̄маггийа̄ ан̇габха̄вена пхаласса уппа̄данамева. апат̣иккхипитва̄ти пана вина̄ та̄йа ка̄ран̣аса̄маггийа̄ ан̇габха̄вам̣ агантва̄ сайамева на уппа̄детӣти аттхо. етена ка̄ран̣абахута̄ дассита̄. авиджджа̄диекекахетусӣсена хи хетусамӯхо ниддит̣т̣хо. сахитети самудите, авиниббхуттети аттхо. авиджджа̄дико хи паччайадхаммо сахитейева ан̃н̃аман̃н̃ам̣ авиниббхогавуттидхамме уппа̄дети. имина̄ паччайуппаннадхаммабахута̄ дассита̄. убхайенапи ‘‘екам̣ на екато’’тиа̄динайо (вибха. ат̣т̣ха. 226 сан̇кха̄рападаниддеса; висуддхи. 2.617) дӣпито хоти. екато хи ка̄ран̣ато на идха кин̃чи екам̣ пхаламаттхи, на анекам̣, на̄пи анекехи ка̄ран̣ехи екам̣, анекехи пана ка̄ран̣ехи анекамева хоти. татха̄ хи анекехи утупатхавӣбӣджасалиласан̇кха̄техи ка̄ран̣ехи анекамева рӯпагандхараса̄диан̇курасан̇кха̄там̣ пхаламуппаджджама̄нам̣ диссати. йам̣ панетам̣ ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄, сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣а’’нти екекахетупхаладӣпанам̣ катам̣, таттха пайоджанам̣ на виджджати.
бхагава̄ хи каттхачи падха̄натта̄ каттхачи па̄кат̣атта̄ каттхачи аса̄дха̄ран̣атта̄ десана̄вила̄сасса ча венеййа̄нан̃ча анурӯпато екамева хетум̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ дӣпети. ‘‘пхассапаччайа̄ ведана̄’’ти хи екамева хетум̣ пхалан̃ча̄ха. пхассо хи ведана̄йа падха̄нахету йатха̄пхассам̣ ведана̄ваваттха̄нато. ведана̄ ча пхассасса падха̄напхалам̣ йатха̄веданам̣ пхассававаттха̄нато. ‘‘семхасамут̣т̣ха̄на̄ а̄ба̄дха̄’’ти (маха̄ни. 5) па̄кат̣атта̄ екам̣ хетум̣ а̄ха. па̄кат̣о хи еттха семхо, на камма̄дайо. ‘‘йе кечи, бхиккхаве, акусала̄ дхамма̄, саббете айонисоманасика̄рамӯлака̄’’ти аса̄дха̄ран̣атта̄ екам̣ хетум̣ а̄ха. аса̄дха̄ран̣о хи айонисоманасика̄ро акусала̄нам̣, са̄дха̄ран̣а̄ни ваттха̄рамман̣а̄дӣнӣти. тасма̄ авиджджа̄ та̄веттха виджджама̄несупи ан̃н̃есу ваттха̄рамман̣асахаджа̄тадхамма̄дӣсу сан̇кха̄рака̄ран̣есу ‘‘асса̄да̄нупассино тан̣ха̄ павад̣д̣хатӣ’’ти (сам̣. ни. 2.52) ча ‘‘авиджджа̄самудайа̄ а̄савасамудайо’’ти ¶ (ма. ни. 1.104) ча вачанато ан̃н̃есампи тан̣ха̄дӣнам̣ сан̇кха̄рахетӯнам̣ хетӯти падха̄натта̄, ‘‘авидва̄, бхиккхаве, авиджджа̄гато пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рампи абхисан̇кхаротӣ’’ти па̄кат̣атта̄ аса̄дха̄ран̣атта̄ ча сан̇кха̄ра̄нам̣ хетубха̄вена дӣпита̄ти ¶ ведитабба̄. евам̣ саббаттха екекахетупхаладӣпане йатха̄самбхавам̣ найо нетаббо. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘екам̣ на екато идха, на̄некаманекатопи но екам̣;
пхаламаттхи аттхи пана ека-хетупхаладӣпане аттхо’’ти.
паччетумарахатӣти пат̣иччо. йо хи нам̣ паччети абхисамети, тасса аччантамева дуккхавӯпасама̄йа сам̣ваттати. самма̄ саха ча уппа̄детӣти самуппа̄до. паччайадхаммо хи аттано пхалам̣ уппа̄денто сампун̣н̣амева уппа̄дети, на викалам̣. йе ча дхамме уппа̄дети, те саббе сахева уппа̄дети, на екекам̣. ити пат̣иччо ча со самуппа̄до ча̄ти пат̣иччасамуппа̄доти евампеттха аттхо дат̣т̣хаббо. виттха̄роти пат̣иччасамуппа̄дападаван̣н̣ана̄папан̃чо. майампи там̣ атипапан̃чабхайа̄ идха на дассайисса̄ма, евам̣ парато ваккхама̄нампи виттха̄рам̣. ануломапат̣иломанти бха̄ванапум̣саканиддесо ‘‘висамам̣ чандимасӯрийа̄ париваттантӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.70) вийа. свева̄ти со ева паччайа̄ка̄ро. пуриманайена ва̄ вуттоти ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄’’тиа̄дина̄ найена вутто паччайа̄ка̄ро. паваттийа̄ти сам̣са̄раппаваттийа̄. манаси ака̄сӣти йо йо паччайадхаммо йасса йасса паччайуппаннадхаммасса йатха̄ йатха̄ хетупаччайа̄дина̄ паччайабха̄вена паччайо хоти, там̣ саббам̣ авипарӣтам̣ апариха̄петва̄ анавасесато паччавеккхан̣авасена читте ака̄сӣти аттхо.
авиджджа̄паччайа̄тиа̄дӣсу (вибха. ат̣т̣ха. 225; висуддхи. 2.586-587; уда̄. ат̣т̣ха. 1) авиндийам̣ ка̄йадуччарита̄дим̣ виндатӣти авиджджа̄, виндийам̣ ка̄йасучарита̄дим̣ на виндатӣти авиджджа̄, дхамма̄нам̣ авипарӣтасабха̄вам̣ авидитам̣ каротӣти авиджджа̄, антавирахите сам̣са̄ре бхава̄дӣсу сатте джава̄петӣти авиджджа̄, авиджджама̄несу джавати, виджджама̄несу на джаватӣти авиджджа̄, виджджа̄пат̣ипаккха̄ти ва̄ авиджджа̄. са̄ ‘‘дуккхе ан̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дина̄ чатуббидха̄ ведитабба̄. пат̣ичча нам̣ на вина̄ пхалам̣ ети уппаджджати чева паваттати ча̄ти паччайо, упака̄рат̣т̣хо ва̄ паччайо. авиджджа̄ ча са̄ паччайо ча̄ти авиджджа̄паччайо ¶ , тасма̄ авиджджа̄паччайа̄. сан̇кхаронтӣти сан̇кха̄ра̄, локийа̄ кусала̄кусалачетана̄. те пун̃н̃а̄пун̃н̃а̄нен̃ча̄бхисан̇кха̄равасена тивидха̄ ведитабба̄. виджа̄на̄тӣти вин̃н̃а̄н̣ам̣, там̣ локийавипа̄кавин̃н̃а̄н̣авасена ба̄ттим̣савидхам̣. наматӣти на̄мам̣, ведана̄диккхандхаттайам̣. руппатӣти рӯпам̣, бхӯтарӯпам̣ чаккха̄диупа̄да̄рӯпан̃ча. а̄йатанти, а̄йатан̃ча сам̣са̄радуккхам̣ найатӣти а̄йатанам̣ ¶ . пхусатӣти пхассо. ведайатӣти ведана̄. идампи двайам̣ два̄равасена чхаббидхам̣, випа̄кавасена гахан̣е ба̄ттим̣савидхам̣. тассати паритассатӣти тан̣ха̄, са̄ ка̄матан̣ха̄дивасена сан̇кхепато тивидха̄, виттха̄рато ат̣т̣хасатавидха̄ ча. упа̄дийатӣти упа̄да̄нам̣, там̣ ка̄мупа̄да̄на̄дивасаена чатуббидхам̣.
бхавати бха̄вайати ча̄ти бхаво, со каммопапаттибхедато дувидхо. джананам̣ джа̄ти. джӣран̣ам̣ джара̄. маранти тена̄ти маран̣ам̣. сочанам̣ соко. паридеванам̣ паридево. дуккхайатӣти дуккхам̣. уппа̄дат̣т̣хитивасена дведха̄ кханатӣти ва̄ дуккхам̣. думманасса бха̄во доманассам̣. бхусо а̄йа̄со упа̄йа̄со. самбхавантӣти ниббаттанти. на кевалан̃ча сока̄дӣхева, атха кхо саббападехи ‘‘самбхавантӣ’’ти падасса йоджана̄ ка̄табба̄. еван̃хи авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ самбхавантӣти паччайапаччайуппаннававаттха̄нам̣ дасситам̣ хоти. тенева̄ха ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ самбхавантӣти имина̄ найена саббападесу аттхо ведитаббо’’ти. еваметасса…пе… самудайо хотӣти еттха пана айаматтхо. еванти ниддит̣т̣ханайанидассанам̣. тена авиджджа̄дӣхева ка̄ран̣ехи, на иссаранимма̄на̄дӣхӣти дассети. етасса̄ти йатха̄вуттасса. кеваласса̄ти асаммиссасса, сакаласса ва̄. дуккхаккхандхасса̄ти дуккхасамӯхасса, на саттасса на̄пи субхасукха̄дӣнам̣. самудайо хотӣти ниббатти самбхавати.
аччантамева сан̇кха̄рехи вираджджати етена̄ти вира̄го, арийамагготи а̄ха ‘‘вира̄гасан̇кха̄тена маггена̄’’ти. асесам̣ ниродха̄ асесаниродха̄, асесетва̄ ниссесетва̄ ниродха̄ самуччхиндана̄ анусайаппаха̄навасена аггамаггена авиджджа̄йа аччантасамуггха̄татоти аттхо. йадипи хет̣т̣химамаггехипи пахӣйама̄на̄ авиджджа̄ аччантасамуггха̄тавасенева пахӣйати, татха̄пи на анавасесато пахӣйати. апа̄йагаманӣйа̄ хи авиджджа̄ пат̣хамамаггена пахӣйати, татха̄ сакидева имасмим̣ локе саббаттха ча анарийабхӯмийам̣ упапаттийа̄ паччайабхӯта̄ авиджджа̄ йатха̄ккамам̣ дутийататийамаггехи пахӣйати, на итара̄ти, арахаттамаггенева пана са̄ анавасесам̣ ¶ пахӣйатӣти. ануппа̄даниродхо хотӣти саббесам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ анавасесам̣ ануппа̄даниродхо хоти. хет̣т̣химена хи маггаттайена кечи сан̇кха̄ра̄ нируджджханти, кечи на нируджджханти авиджджа̄йа са̄васесаниродха̄, аггамаггена панасса̄ анавасесаниродха̄ на кечи сан̇кха̄ра̄ на нируджджхантӣти. евам̣ нируддха̄нанти евам̣ ануппа̄даниродхена нируддха̄нам̣. кевала-саддо ниравасесава̄чако ча хоти ‘‘кевала̄ ан̇гамагадха̄’’тиа̄дӣсу. асаммиссава̄чако ча ‘‘кевала̄ са̄лайо’’тиа̄дӣсу. тасма̄ убхайатха̄пи ¶ аттхам̣ вадати ‘‘сакаласса, суддхасса ва̄’’ти. таттха сакаласса̄ти анавасесасса саббабхава̄дигатасса. саттавирахитасса̄ти парапарикаппитаджӣварахитасса.
апичеттха кин̃ча̄пи ‘‘авиджджа̄ниродха̄ сан̇кха̄раниродхо, сан̇кха̄раниродха̄ вин̃н̃а̄н̣аниродхо’’ти етта̄вата̄пи сакаласса дуккхаккхандхасса анавасесато ниродхо вутто хоти, татха̄пи йатха̄ ануломе йасса йасса паччайадхаммасса аттхита̄йа йо йо паччайуппаннадхаммо на нируджджхати паваттати ева̄ти имасса аттхасса дассанаттхам̣ ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄…пе… самудайо хотӣ’’ти вуттам̣. евам̣ таппат̣ипаккхато тасса тасса паччайасса абха̄ве со со паччайуппаннадхаммо нируджджхати на паваттатӣти дассанаттхам̣ идха ‘‘авиджджа̄ниродха̄ сан̇кха̄раниродхо, сан̇кха̄раниродха̄ вин̃н̃а̄н̣аниродхо, вин̃н̃а̄н̣аниродха̄ на̄марӯпаниродхо…пе… дуккхаккхандхасса ниродхо хотӣ’’ти вуттам̣, на пана ануломе вийа ка̄латтайапарийа̄паннасса дуккхаккхандхасса ниродхадассанаттхам̣. ана̄гатассева хи арийамаггабха̄вана̄йа асати уппаджджана̄рахасса дуккхаккхандхасса арийамаггабха̄вана̄йа ниродхо иччхитоти айампи висесо ведитаббо.
йада̄ хавети еттха хавети бйаттанти имасмим̣ аттхе нипа̄то. кечи пана ‘‘хавети а̄хаве йуддхе’’ти аттхам̣ ваданти, ‘‘йодхетха ма̄рам̣ пан̃н̃а̄вудхена̄’’ти (дха. па. 40) хи вачанато килесама̄рена йуджджханасамайети тесам̣ адхиппа̄йо. а̄рамман̣ӯпаниджджха̄налаккхан̣ена̄ти а̄рамман̣ӯпаниджджха̄насабха̄вена. лаккхан̣ӯпаниджджха̄налаккхан̣ена̄ти еттха̄пи есева найо. таттха а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нам̣ на̄ма ат̣т̣ха сама̄паттийо касин̣а̄рамман̣асса упаниджджха̄йанато. лаккхан̣ӯпаниджджха̄нам̣ на̄ма випассана̄маггапхала̄ни. випассана̄ хи тӣн̣и лаккхан̣а̄ни упаниджджха̄йатӣти лаккхан̣ӯпаниджджха̄нам̣, магго ¶ випассана̄йа а̄гатакиччам̣ са̄дхетӣти лаккхан̣ӯпаниджджха̄нам̣, пхалам̣ татхалаккхан̣ам̣ ниродхасаччам̣ упаниджджха̄йатӣти лаккхан̣ӯпаниджджха̄нам̣. но калло пан̃хоти айутто пан̃хо, дуппан̃хо есоти аттхо. а̄дисаддена –
‘‘пхусатӣти ахам̣ на вада̄ми. пхусатӣти ча̄хам̣ вадеййам̣, татрасса калло пан̃хо ‘ко ну кхо, бханте, пхусатӣ’ти? еван̃ча̄хам̣ на вада̄ми, евам̣ мам̣ авадантам̣ йо евам̣ пуччхеййа ‘ким̣паччайа̄ ну кхо, бханте, пхассо’ти, еса калло пан̃хо. татра каллам̣ веййа̄каран̣ам̣ ‘сал̣а̄йатанапаччайа̄ пхассо, пхассапаччайа̄ ведана̄’ти. ко ну кхо, бханте, ведайатӣти? но калло пан̃хоти бхагава̄ авоча, ведайатӣти ахам̣ на вада̄ми, ведайатӣти ча̄хам̣ вадеййам̣, татрасса калло пан̃хо ‘ко ну кхо, бханте, ведайатӣ’ти? еван̃ча̄хам̣ ¶ на вада̄ми. евам̣ мам̣ авадантам̣ йо евам̣ пуччхеййа ‘ким̣паччайа̄ ну кхо, бханте, ведана̄’ти, еса калло пан̃хо. татра каллам̣ веййа̄каран̣ам̣ ‘пхассапаччайа̄ ведана̄, ведана̄паччайа̄ тан̣ха̄’’’ти (сам̣. ни. 2.12) –
евама̄дим̣ па̄л̣исесам̣ сан̇ган̣ха̄ти.
а̄дина̄ ча найена̄ти еттха а̄ди-саддена пана ‘‘катама̄ ну кхо, бханте, джа̄ти, касса ча пана̄йам̣ джа̄тӣти. ‘но калло пан̃хо’ти бхагава̄ авоча̄’’ти евама̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. нану четтха ‘‘катамам̣ ну кхо, бханте, джара̄маран̣а’’нти (сам̣. ни. 2.35) идам̣ супуччхитанти? кин̃ча̄пи супуччхитам̣, йатха̄ пана сатасахассаггханаке суван̣н̣атха̄лаке вад̣д̣хитасса субходжанасса маттхаке а̄малакаматте гӯтхапин̣д̣е т̣хапите саббам̣ бходжанам̣ дуббходжанам̣ хоти чхад̣д̣етаббам̣, евамева ‘‘касса ча панидам̣ джара̄маран̣а’’нти имина̄ саттӯпаладдхива̄дападена гӯтхапин̣д̣ена там̣ бходжанам̣ дуббходжанам̣ вийа айампи саббо дуппан̃хо джа̄тоти.
сол̣аса кан̇кха̄ти ‘‘ахосим̣ ну кхо ахам̣ атӣтамаддха̄нам̣, на ну кхо ахосим̣, ким̣ ну кхо ахосим̣, катхам̣ ну кхо ахосим̣, ким̣ хутва̄ ким̣ ахосим̣ ну кхо ахам̣ атӣтамаддха̄нам̣, бхависса̄ми ну кхо ахам̣ ана̄гатамаддха̄нам̣, на ну кхо бхависса̄ми, ким̣ ну кхо бхависса̄ми, катхам̣ ну кхо бхависса̄ми, ким̣ хутва̄ ким̣ бхависса̄ми ну кхо ахам̣ ана̄гатамаддха̄нам̣, ахам̣ ¶ ну кхосми, но ну кхосми, ким̣ ну кхосми, катхам̣ ну кхосми, айам̣ ну кхо сатто куто а̄гато, со кухим̣ га̄мӣ бхависсатӣ’’ти (сам̣. ни. 2.20; ма. ни. 1.18) евама̄гата̄ атӣта̄на̄гатапаччуппаннависайа̄ сол̣асавидха̄ кан̇кха̄.
таттха (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.18; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.20) ахосим̣ ну кхо, на ну кхоти сассата̄ка̄ран̃ча адхиччасамуппаттиа̄ка̄ран̃ча нисса̄йа атӣте аттано виджджама̄натан̃ча авиджджама̄натан̃ча кан̇кхати, ким̣ ка̄ран̣анти на ваттаббам̣. умматтако вийа хи ба̄лапутхуджджано йатха̄ татха̄ ва̄ паваттати. апича айонисоманасика̄ройеветтха ка̄ран̣ам̣. евам̣ айонисоманасика̄расса пана ким̣ ка̄ран̣анти? свева путхуджджанабха̄во арийа̄нам̣ адассана̄дӣни ва̄. нану ча путхуджджанопи йонисо манаси каротӣти. ко ва̄ евама̄ха ‘‘на манаси каротӣ’’ти. на пана таттха путхуджджанабха̄во ка̄ран̣ам̣, саддхаммасаванакалйа̄н̣амитта̄дӣни таттха ка̄ран̣а̄ни ¶ . на хи маччхамам̣са̄дӣни аттано пакатийа̄ сугандха̄ни, абхисан̇кха̄рапаччайа̄ пана сугандха̄нипи хонти.
ким̣ ну кхо ахосинти джа̄тилин̇гупапаттийо нисса̄йа ‘‘кхаттийо ну кхо ахосим̣, бра̄хман̣авессасуддагахат̣т̣хапаббаджитадеваманусса̄нам̣ ан̃н̃атаро’’ти кан̇кхати.
катхам̣ ну кхоти сан̣т̣ха̄на̄ка̄рам̣ нисса̄йа ‘‘дӣгхо ну кхо ахосим̣, рассаода̄такан̣хаппама̄н̣икааппама̄н̣ика̄дӣнам̣ ан̃н̃атаро’’ти кан̇кхати. кечи пана ‘‘иссаранимма̄на̄дим̣ нисса̄йа ‘кена ну кхо ка̄ран̣ена ахоси’нти хетуто кан̇кхатӣ’’ти ваданти.
ким̣ хутва̄ ким̣ ахосинти джа̄тиа̄дӣни нисса̄йа ‘‘кхаттийо хутва̄ ну кхо бра̄хман̣о ахосим̣…пе… дево хутва̄ мануссо’’ти аттано парампарам̣ кан̇кхати. саббаттхева пана аддха̄нанти ка̄ла̄дхивачанаметам̣, тан̃ча бхумматтхе упайогавачанам̣ дат̣т̣хаббам̣.
бхависса̄ми ну кхо, на ну кхоти сассата̄ка̄ран̃ча уччхеда̄ка̄ран̃ча нисса̄йа ана̄гате аттано виджджама̄натан̃ча авиджджама̄натан̃ча кан̇кхати. сесаметтха вуттанайамева.
ахам̣ ¶ ну кхосмӣти аттано аттхибха̄вам̣ кан̇кхати. йуттам̣ панетанти? йуттам̣ айуттанти ка̄ еттха чинта̄. апичеттха идам̣ ваттхумпи уда̄харанти, чӯл̣ама̄та̄йа кира путто мун̣д̣о, маха̄ма̄та̄йа путто амун̣д̣о. там̣ суттам̣ мун̣д̣есум̣. со ут̣т̣ха̄йа ‘‘ахам̣ ну кхо чӯл̣ама̄та̄йа путто’’ти чинтеси. евам̣ ‘‘ахам̣ ну кхосмӣ’’ти кан̇кха̄ хоти.
но ну кхосмӣти аттано наттхибха̄вам̣ кан̇кхати. татра̄пи идам̣ ваттху – еко кира маччхе ган̣ханто удаке чират̣т̣ха̄нена сӣтибхӯтам̣ аттано ӯрум̣ ‘‘маччхо’’ти чинтетва̄ пахари. апаро суса̄напассе кхеттам̣ раккханто бхӣто сан̇кут̣ито сайи. со пат̣ибуджджхитва̄ аттано джан̣н̣ука̄ни ‘‘две йаккха̄’’ти чинтетва̄ пахари, евам̣ ‘‘но ну кхосмӣ’’ти кан̇кхати.
ким̣ ну кхосмӣти кхаттийова сама̄но аттано кхаттийабха̄вам̣ кан̇кхати кан̣н̣о вийа сӯтапуттасан̃н̃ӣ. еса найо сесесу. дево пана сама̄но девабха̄вам̣ аджа̄нанто на̄ма наттхи. сопи пана ‘‘ахам̣ рӯпӣ ну кхо арӯпӣ ну кхо’’тиа̄дина̄ найена кан̇кхати. кхаттийа̄дайо касма̄ ¶ на джа̄нантӣти че? аппаччаккха̄ тесам̣ таттха таттха куле уппатти. гахат̣т̣ха̄пи ча па̄талика̄дайо паббаджитасан̃н̃ино. паббаджита̄пи ‘‘куппам̣ ну кхо ме камма’’нтиа̄дина̄ найена гахат̣т̣хасан̃н̃ино. манусса̄пи ча екачче ра̄джа̄но вийа аттани девасан̃н̃ино хонти.
катхам̣ ну кхосмӣти вуттанайамева. кевалан̃хеттха аббхантаре джӣво на̄ма аттхӣти гахетва̄ тасса сан̣т̣ха̄на̄ка̄рам̣ нисса̄йа ‘‘дӣгхо ну кхосми, рассачатурассачхал̣ам̣саат̣т̣хам̣сасол̣асам̣са̄дӣнам̣ ан̃н̃атараппака̄ро’’ти кан̇кханто ‘‘катхам̣ ну кхосмӣ’’ти кан̇кхатӣти ведитаббо. сарӣрасан̣т̣ха̄нам̣ пана паччуппаннам̣ аджа̄нанто на̄ма наттхи.
куто а̄гато, со кухим̣ га̄мӣ бхависсатӣти аттабха̄васса а̄гатигатит̣т̣ха̄нам̣ кан̇кхати.
вапайантӣти виапайанти, ика̄ралопена̄йам̣ ниддесо. бйапайантӣти вуттам̣ хоти. тена̄ха ‘‘вапайанти апагаччхантӣ’’ти. апагаманан̃ча ануппаттиниродхавасена̄ти а̄ха ‘‘нируджджхантӣ’’ти.
3. када̄ ¶ панасса бодхипаккхийадхамма̄ чатусаччадхамма̄ ва̄ па̄тубхаванти уппаджджанти пака̄сантӣти? випассана̄магган̃а̄н̣есу паваттама̄несу. таттха випассана̄н̃а̄н̣е та̄ва випассана̄н̃а̄н̣асампайутта̄ сатиа̄дайо випассана̄н̃а̄н̣ан̃ча йатха̄рахам̣ аттано аттано висайесу тадан̇гаппаха̄навасена субхасан̃н̃а̄дике паджаханта̄ ка̄йа̄нупассана̄дивасена висум̣ висум̣ уппаджджанти. маггаккхан̣е пана те нибба̄нама̄ламбитва̄ самуччхедавасена пат̣ипаккхе паджаханта̄ чатӯсупи арийасаччесу асаммохапат̣иведхаса̄дханавасена сакидева уппаджджанти. евам̣ та̄веттха бодхипаккхийадхамма̄нам̣ уппаджджанат̣т̣хена па̄тубха̄во ведитаббо. арийасаччадхамма̄нам̣ пана локийа̄нам̣ випассана̄ккхан̣е випассана̄йа а̄рамман̣акаран̣авасена локуттара̄нам̣ тададхимуттата̄васена маггаккхан̣е ниродхасаччасса а̄рамман̣а̄бхисамайавасена саббесампи кичча̄бхисамайавасена па̄кат̣абха̄вато пака̄санат̣т̣хена па̄тубха̄во ведитаббо.
ити бхагава̄ сатипи сабба̄ка̄рена саббадхамма̄нам̣ аттано н̃а̄н̣асса па̄кат̣абха̄ве пат̣иччасамуппа̄дамукхена випассана̄бхинивесасса кататта̄ нипун̣агамбхӣрасудуддасата̄йа паччайа̄ка̄расса там̣ паччавеккхитва̄ уппаннабалавасоманассо пат̣ипаккхасамуччхедавибха̄ванена саддхим̣ аттано тадабхисамайа̄нубха̄вадӣпакамеветтха уда̄нам̣ уда̄неси.
‘‘ка̄ма̄ ¶ те пат̣хама̄ сена̄’’тиа̄дина̄ найена вуттаппака̄рам̣ ма̄расенанти –
‘‘ка̄ма̄ те пат̣хама̄ сена̄, дутийа̄ арати вуччати;
татийа̄ кхуппипа̄са̄ те, чатуттхӣ тан̣ха̄ павуччати.
‘‘пан̃чамӣ тхинамиддхам̣ те, чхат̣т̣ха̄ бхӣрӯ павуччати;
саттамӣ вичикиччха̄ те, маккхо тхамбхо ча ат̣т̣хама̄.
‘‘ла̄бхо силоко сакка̄ро, миччха̄ладдхо ча йо йасо;
йо чатта̄нам̣ самуккам̣се, паре ча аваджа̄нати.
‘‘еса̄ ¶ намучи те сена̄, кан̣хасса̄бхиппаха̄ринӣ;
на нам̣ асӯро джина̄ти, джетва̄ ча лабхате сукха’’нти. (су. ни. 438-441; маха̄ни. 28) –
имина̄ найена вуттаппака̄рам̣ ма̄расенам̣.
таттха (су. ни. ат̣т̣ха. 2.439-41; маха̄ни. ат̣т̣ха. 28) йасма̄ а̄дитова ага̄рийабхӯте сатте ваттхука̄месу килесака̄ма̄ мохайанти, те абхибхуййа анага̄рийабха̄вам̣ упагата̄нам̣ пантесу ва̄ сена̄санесу ан̃н̃атаран̃н̃атаресу ва̄ адхикусалесу дхаммесу арати уппаджджати. вуттампи четам̣ ‘‘паббаджитена кхо, а̄вусо, абхирати дуккара̄’’ти (сам̣. ни. 4.331). тато те парапат̣ибаддхаджӣвикатта̄ кхуппипа̄са̄ ба̄дхати, та̄йа ба̄дхита̄нам̣ парийесана тан̣ха̄ читтам̣ киламайати, атха несам̣ килантачитта̄нам̣ тхинамиддхам̣ оккамати, тато висесаманадхигаччханта̄нам̣ дурабхисамбхавесу аран̃н̃аванапаттхесу сена̄санесу вихаратам̣ утра̄сасан̃н̃ита̄ бхӣру джа̄йати, тесам̣ уссан̇китапарисан̇кита̄нам̣ дӣгхараттам̣ вивекарасаманасса̄дайама̄на̄нам̣ вихаратам̣ ‘‘на сийа̄ ну кхо еса магго’’ти пат̣ипаттийам̣ вичикиччха̄ уппаджджати, там̣ винодетва̄ вихаратам̣ аппаматтакена висеса̄дхигамена ма̄намаккхатхамбха̄ джа̄йанти, тепи винодетва̄ вихаратам̣ тато адхикатарам̣ висеса̄дхигамам̣ нисса̄йа ла̄бхасакка̄расилока̄ уппаджджанти, ла̄бха̄димуччхита̄ дхаммапатирӯпака̄ни пака̄сента̄ миччха̄йасам̣ адхигантва̄ таттха т̣хита̄ джа̄тиа̄дӣхи атта̄нам̣ уккам̣сенти парам̣ вамбхенти, тасма̄ ка̄ма̄дӣнам̣ пат̣хамасена̄дибха̄во ведитаббо.
еваметам̣ ¶ дасавидхам̣ сенам̣ уддиситва̄ йасма̄ са̄ кан̣хадхаммасаманна̄гататта̄ кан̣хасса намучино упака̄ра̄йа сам̣ваттати, тасма̄ нам̣ ‘‘тава сена̄’’ти ниддисантена ‘‘еса̄ намучи те сена̄, кан̣хасса̄бхиппаха̄ринӣ’’ти вуттам̣. таттха абхиппаха̄ринӣти саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ гха̄танӣ ниппотханӣ, антара̄йакарӣти аттхо. на нам̣ асӯро джина̄ти, джетва̄ ча лабхате сукханти евам̣ тава сенам̣ асӯро ка̄йе ча джӣвите ча са̄пеккхо пурисо на джина̄ти, сӯро пана джина̄ти, джетва̄ ча маггасукхам̣ пхаласукхан̃ча адхигаччхатӣти аттхо. сопи бра̄хман̣оти сопи кхӣн̣а̄савабра̄хман̣о.
ида̄ни ¶ ‘‘тена кхо пана самайена бхагава̄ сатта̄хам̣ екапаллан̇кена нисинно хоти вимуттисукхапат̣исам̣ведӣ. атха кхо бхагава̄ тасса сатта̄хасса аччайена тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣хахитва̄ раттийа̄ пат̣хамам̣ йа̄мам̣ пат̣иччасамуппа̄дам̣ ануломам̣ са̄дхукам̣ манаса̄ка̄си. раттийа̄ маджджхимам̣ йа̄мам̣ пат̣иччасамуппа̄дам̣ пат̣иломам̣ са̄дхукам̣ манаса̄ка̄си. раттийа̄ паччхимам̣ йа̄мам̣ пат̣иччасамуппа̄дам̣ ануломапат̣иломам̣ са̄дхукам̣ манаса̄ка̄сӣ’’ти евам̣ вутта̄йа уда̄напа̄л̣ийа̄ (уда̄. 1) имисса̄ ча кхандхакапа̄л̣ийа̄ авиродхам̣ дассетум̣ ‘‘уда̄не пана̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. еттха тасса васена̄ти тасса паччайа̄ка̄рападжа̄нанасса паччайаккхайа̄дхигамасса ча васена. екекамева кот̣т̣ха̄санти ануломапат̣иломесу екекамева кот̣т̣ха̄сам̣. па̄т̣ипадараттийа̄ евам̣ манаса̄ка̄сӣти раттийа̄ тӣсупи йа̄месу ануломапат̣иломам̣йева манаса̄ка̄си. бхагава̄ кира т̣хапетва̄ ратанагхарасатта̄хам̣ сесесу чхасу сатта̄хесу антарантара̄ дхаммам̣ паччавеккхитва̄ йебхуййена вимуттисукхапат̣исам̣ведӣ виха̄си, ратанагхарасатта̄хе пана абхидхаммапавичайавасенева виха̄си. тасма̄ антарантара̄ дхаммапаччавеккхан̣авасена уппа̄дитаманасика̄ресу па̄т̣ипадараттийа̄ уппа̄дитам̣ манасика̄рам̣ сандха̄йа имиссам̣ кхандхакапа̄л̣ийам̣ евам̣ вуттанти адхиппа̄йо.
бодхикатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
аджапа̄лакатха̄ван̣н̣ана̄
4. тасса сатта̄хасса аччайена̄ти паллан̇касатта̄хасса апагаманена. тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣хахитва̄ти тато арахаттапхаласама̄паттисама̄дхито йатха̄ка̄лапариччхедам̣ вут̣т̣хахитва̄. ан̃н̃епи буддхаттакара̄ти виса̄кхапун̣н̣амито пат̣т̣ха̄йа раттиндивам̣ евам̣ ниччасама̄хитабха̄вахетубхӯта̄нам̣ буддхагун̣а̄нам̣ упари ан̃н̃епи буддхаттаса̄дхака̄. ‘‘айам̣ буддхо’’ти буддхабха̄васса паресам̣ вибха̄вана̄ дхамма̄ ким̣ ну кхо сантӣти йоджана̄. екачча̄нам̣ девата̄нанти йа̄ адхигатамагга̄ саччхикатаниродха̄ екападесена ¶ буддхагун̣е джа̄нанти, та̄ т̣хапетва̄ тадан̃н̃а̄сам̣ девата̄нам̣. анимисехӣти дхаммапӣтивиппха̄равасена ¶ паса̄давибха̄ваниччаладалата̄йа нимесарахитехи. ратаначан̇камети девата̄хи ма̄пите ратанамайачан̇каме. ‘‘ратанабхӯта̄нам̣ саттаннам̣ пакаран̣а̄нам̣ таттха ча ануттарасса дхаммаратанасса саммасанена там̣ т̣ха̄нам̣ ратанагхарачетийам̣ на̄ма джа̄та’’нтипи ваданти. тенева ат̣т̣хаса̄линийам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄) ‘‘ратанагхарам̣ на̄ма на ратанамайам̣ гехам̣, саттаннам̣ пана пакаран̣а̄нам̣ саммаситат̣т̣ха̄нам̣ ратанагхаранти ведитабба’’нти вуттам̣.
касма̄ пана̄йам̣ аджапа̄ланигродхо на̄ма джа̄тоти а̄ха ‘‘тасса кира̄’’тиа̄ди. кечи пана ‘‘йасма̄ таттха веде саджджха̄йитум̣ асаматтха̄ махаллакабра̄хман̣а̄ па̄ка̄рапариккхепайутта̄ни нивесана̄ни катва̄ саббе васим̣су, тасма̄сса ‘аджапа̄ланигродхо’ти на̄мам̣ джа̄та’’нти ваданти. татра̄йам̣ вачанаттхо – на джапантӣти аджапа̄, манта̄нам̣ анаджджха̄йака̄ти аттхо. аджапа̄ ланти а̄дийанти нива̄сам̣ еттха̄ти аджапа̄лоти. апаре пана ваданти ‘‘йасма̄ маджджханхике самайе анто павит̣т̣хе адже аттано чха̄йа̄йа па̄лети раккхати, тасма̄ ‘аджапа̄ло’тисса на̄мам̣ рул̣ха’’нти. саббатха̄пи на̄маметам̣ тасса руккхасса.
вимуттисукхам̣ пат̣исам̣ведентоти дхаммам̣ вичинантойева антарантара̄ вимуттисукхан̃ча пат̣исам̣веденто. ‘‘дхаммам̣ вичинанто вимуттисукхан̃ча пат̣исам̣веденто’’ти евам̣ ва̄ еттха па̄т̣хо гахетаббо. уда̄нат̣т̣хакатха̄йампи (уда̄. ат̣т̣ха. 4) хи айамева па̄т̣хо. дхаммам̣ вичинанто четтха евам̣ абхидхамме найамаггам̣ саммаси пат̣хамам̣ дхаммасан̇ган̣ӣпакаран̣ам̣ на̄ма, тато вибхан̇гаппакаран̣ам̣, дха̄тукатха̄пакаран̣ам̣, пуггалапан̃н̃аттиппакаран̣ам̣, катха̄ваттхум̣ на̄ма, йамакам̣ на̄ма, тато маха̄пакаран̣ам̣ пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма̄ти. таттхасса сан̣хасукхумат̣т̣ха̄намхи читте отин̣н̣е пӣти уппаджджи, пӣтийа̄ уппанна̄йа лохитам̣ пасӣди, лохите пасанне чхави пасӣди, чхавийа̄ пасанна̄йа пураттхимака̄йато кӯт̣а̄га̄ра̄диппама̄н̣а̄ расмийо ут̣т̣хахитва̄ а̄ка̄се паккхандам̣ чхаддантана̄гакулам̣ вийа па̄чӣнадиса̄йа ананта̄ни чаккава̄л̣а̄ни паккханда̄. паччхимака̄йато ут̣т̣хахитва̄ паччхимадиса̄йа, даккхин̣ам̣сакӯт̣ато ут̣т̣хахитва̄ даккхин̣адиса̄йа, ва̄мам̣сакӯт̣ато ут̣т̣хахитва̄ уттарадиса̄йа ананта̄ни чаккава̄л̣а̄ни паккханда̄. па̄даталехи ¶ пава̄л̣ан̇кураван̣н̣а̄ расмийо никкхамитва̄ маха̄патхавим̣ виниббиджджха удакам̣ двидха̄ бхиндитва̄ ва̄таккхандхам̣ пада̄летва̄ аджат̣а̄ка̄сам̣ паккханда̄. сӣсато сам̣париваттийама̄нам̣ ман̣ида̄мам̣ вийа нӣлаван̣н̣арасмиват̣т̣и ут̣т̣хахитва̄ чха девалоке винивиджджхитва̄ нава брахмалоке атиккамма аджат̣а̄ка̄сам̣ паккханда̄. тасмим̣ дивасе апарима̄н̣есу чаккава̄л̣есу апарима̄н̣а̄ сатта̄ саббе суван̣н̣аван̣н̣а̄ва ахесум̣. там̣ дивасан̃ча пана бхагавато сарӣра̄ никкханта̄ ¶ йа̄ваджджадиваса̄пи кира та̄ расмийо ананталокадха̄туйо гаччхантийева. на кевалан̃ча имасмим̣йева сатта̄хе дхаммам̣ вичинантасса сарӣрато расмийо никкхамим̣су, атха кхо ратанагхарасатта̄хепи пат̣т̣ха̄нам̣ саммасантасса евамева сарӣрато расмийо никкханта̄ ева̄ти ведитаббам̣.
вуттан̃хетам̣ ат̣т̣хаса̄линийам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄) –
‘‘имесу ча екавӣсатийа̄ дивасесу екадивасепи саттху сарӣрато расмийо на никкханта̄, чатуттхе пана сатта̄хе паччхимуттара̄йа диса̄йа ратанагхаре нисӣди. таттха дхаммасан̇ган̣им̣ саммасантассапи сарӣрато расмийо на никкханта̄. вибхан̇гаппакаран̣ам̣, дха̄тукатхам̣, пуггалапан̃н̃аттим̣, катха̄ваттхуппакаран̣ам̣, йамакаппакаран̣ам̣ саммасантассапи расмийо на никкханта̄. йада̄ пана маха̄пакаран̣ам̣ оруйха ‘хетупаччайо а̄рамман̣апаччайо…пе… авигатапаччайо’ти саммасанам̣ а̄рабхи, атхасса чатувӣсатисамантапат̣т̣ха̄нам̣ саммасантасса екантато саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ маха̄пакаран̣е ока̄сам̣ лабхи. йатха̄ хи тимирапин̇галамаха̄маччхо чатура̄сӣтийоджанасахассагамбхӣре маха̄самуддейева ока̄сам̣ лабхати, евамева саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ екантато маха̄пакаран̣ейева ока̄сам̣ лабхи.
‘‘саттху евам̣ ладдхока̄сена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена йатха̄сукхам̣ сан̣хасукхумадхаммам̣ саммасантасса сарӣрато нӣлапӣталохитода̄таман̃джит̣т̣хапабхассаравасена чхаббан̣н̣арасмийо никкхамим̣су. кесамассӯхи чева аккхӣнан̃ча нӣлат̣т̣ха̄нехи нӣларасмийо никкхамим̣су, йа̄сам̣ васена гаганаталам̣ ан̃джаначун̣н̣асамокин̣н̣ам̣ вийа ума̄пуппханӣлуппаладаласан̃чханнам̣ вийа вӣтипатантаман̣ита̄лаван̣т̣ам̣ вийа сампаса̄ритамечакапат̣ам̣ ¶ вийа ча ахоси. чхавито чева аккхӣнан̃ча пӣтат̣т̣ха̄нехи пӣтарасмийо никкхамим̣су, йа̄сам̣ васена диса̄бха̄га̄ суван̣н̣арасанисин̃чама̄на̄ вийа суван̣н̣апат̣апаса̄рита̄ вийа кун̇кумачун̣н̣акан̣ика̄рапуппхасампарикин̣н̣а̄ вийа ча вирочим̣су. мам̣салохитехи чева аккхӣнан̃ча раттат̣т̣ха̄нехи лохитарасмийо никкхамим̣су, йа̄сам̣ васена диса̄бха̄га̄ чӣнапит̣т̣хачун̣н̣аран̃джита̄ вийа супаккала̄кха̄расанисин̃чама̄на̄ вийа раттакамбалапариккхитта̄ вийа джайасуманапа̄рибаддхакабандхуджӣвакакусумасампарикин̣н̣а̄ вийа ча вирочим̣су. ат̣т̣хӣхи чева дантехи ча аккхӣнан̃ча сетат̣т̣ха̄нехи ода̄тарасмийо никкхамим̣су, йа̄сам̣ васена диса̄бха̄га̄ раджатакут̣ехи а̄син̃чама̄накхӣрадха̄ра̄сампарикин̣н̣а̄ вийа паса̄ритараджатапат̣авита̄на̄ вийа вӣтипатантараджатата̄лаван̣т̣а̄ ¶ вийа кундакумудасиндхува̄расуманамаллика̄дикусумасан̃чханна̄ вийа ча вирочим̣су. ман̃джит̣т̣хапабхассара̄ пана тамха̄ тамха̄ сарӣраппадеса̄ никкхамим̣су. ити та̄ чхаббан̣н̣арасмийо никкхамитва̄ гханамаха̄патхавим̣ ган̣хим̣су.
‘‘чатунахута̄дхикадвийоджанасатасахассабахала̄ маха̄патхавӣ ниддхантасуван̣н̣апин̣д̣и вийа ахоси. патхавим̣ бхиндитва̄ хет̣т̣ха̄ удакам̣ ган̣хим̣су. патхавӣсандха̄ракам̣ ат̣т̣ханахута̄дхикачатуйоджанасатасахассабахалам̣ удакам̣ суван̣н̣акаласехи а̄син̃чама̄навилӣнасуван̣н̣ам̣ вийа ахоси. удакам̣ винивиджджхитва̄ ва̄там̣ аггахесум̣. чханнавута̄дхиканавайоджанасатасахассабахало ва̄то самусситасуван̣н̣аккхандхо вийа ахоси. ва̄там̣ винивиджджхитва̄ хет̣т̣ха̄ аджат̣а̄ка̄сам̣ паккхандим̣су. упарибха̄гена уггантва̄пи чатумаха̄ра̄джике ган̣хим̣су. те винивиджджхитва̄ та̄ватим̣се, тато йа̄ме, тато тусите, тато нимма̄наратӣ, тато параниммитавасаваттӣ, тато нава брахмалоке, тато вехаппхале, тато пан̃ча суддха̄ва̄се винивиджджхитва̄ чатта̄ро а̄руппе ган̣хим̣су. чатта̄ро ча а̄руппе винивиджджхитва̄ аджат̣а̄ка̄сам̣ паккхандим̣су.
‘‘тирийабха̄гехи ¶ ананта̄ локадха̄туйо паккхандим̣су, еттаке т̣ха̄не чандамхи чандаппабха̄ наттхи, сӯрийе сӯрийаппабха̄ наттхи, та̄ракарӯпесу та̄ракарӯпаппабха̄ наттхи, девата̄нам̣ уййа̄навима̄накаппаруккхесу сарӣре а̄бхаран̣есӯти саббаттха пабха̄ наттхи. тисахассимаха̄сахассилокадха̄туйа̄ а̄локапхаран̣асаматтхо маха̄брахма̄пи сӯрийуггамане кхаджджопанако вийа ахоси, чандасӯрийата̄ракарӯпадеватуййа̄навима̄накаппаруккха̄нам̣ париччхедаматтакамева пан̃н̃а̄йиттха. еттакам̣ т̣ха̄нам̣ буддхарасмӣхийева аджджхоттхат̣ам̣ ахоси. айан̃ча нева буддха̄нам̣ адхит̣т̣ха̄ниддхи, на бха̄вана̄майиддхи. сан̣хасукхумадхаммам̣ пана саммасато локана̄тхасса лохитам̣ пасӣди, ваттхурӯпам̣ пасӣди, чхавиван̣н̣о пасӣди. читтасамут̣т̣ха̄на̄ ван̣н̣адха̄ту саманта̄ асӣтихаттхаматте падесе ниччала̄ ат̣т̣ха̄сӣ’’ти.
евам̣ нисиннети тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣хахитва̄ нисинне. еко бра̄хман̣оти на̄маготтавасена анабхин̃н̃а̄то апа̄кат̣о еко бра̄хман̣о. ‘‘хум̣ ху’’нти каронто вичаратӣти саббам̣ ачоккхаджа̄тикам̣ пасситва̄ джигуччханто ‘‘хум̣ ху’’нти каронто вичарати. етадавоча̄ти (уда̄. ат̣т̣ха. 4) етам̣ ида̄ни ваттаббам̣ ‘‘китта̄вата̄ ну кхо’’тиа̄дивачанам̣ авоча. таттха китта̄вата̄ти киттакена пама̄н̣ена. ну-ти сам̣сайаттхе нипа̄то, кхо-ти падапӯран̣е. бхо-ти ¶ бра̄хман̣а̄нам̣ джа̄тисамуда̄гатам̣ а̄лапанам̣. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘бхова̄ди на̄ма со хоти, саче хоти сакин̃чано’’ти (дха. па. 396; су. ни. 625). готама̄ти бхагавантам̣ готтена а̄лапати. катхам̣ пана̄йам̣ бра̄хман̣о сампати сама̄гато бхагавато готтам̣ джа̄на̄тӣти? на̄йам̣ сампати сама̄гато, чхаббасса̄ни падха̄накаран̣ака̄ле упат̣т̣хахантехи пан̃чаваггийехи саддхим̣ чарама̄но апарабха̄ге там̣ ватам̣ чхад̣д̣етва̄ урувела̄йам̣ сенанигаме еко адутийо хутва̄ пин̣д̣а̄йа чарама̄нопи тена бра̄хман̣ена дит̣т̣хапуббо чева саллапитапуббо ча, тена со пуббе пан̃чаваггийехи гайхама̄нам̣ бхагавато готтам̣ ануссаранто ‘‘бхо готама̄’’ти бхагавантам̣ готтена а̄лапати. йато пат̣т̣ха̄йа ва̄ бхагава̄ маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто анома̄надӣтӣре паббаджи, тато пабхути ‘‘саман̣о ¶ готамо’’ти чандо вийа сӯрийо вийа па̄кат̣о пан̃н̃а̄то хоти, на ча тасса готтаджа̄нане ка̄ран̣ам̣ гавеситаббам̣. бра̄хман̣акаран̣а̄ти бра̄хман̣ам̣ каронтӣти бра̄хман̣акаран̣а̄, бра̄хман̣абха̄вакара̄ти аттхо. еттха ча ‘‘китта̄вата̄’’ти етена йехи дхаммехи бра̄хман̣о хоти, тесам̣ дхамма̄нам̣ парима̄н̣ам̣ пуччхати. ‘‘катаме’’ти пана имина̄ тесам̣ сарӯпам̣ пуччхати.
уда̄нам̣ уда̄несӣти ‘‘йо бра̄хман̣о’’тиа̄дикам̣ уда̄нам̣ уда̄неси, на пана тасса бра̄хман̣асса дхаммам̣ десеси. касма̄? дхаммадесана̄йа абха̄джанабха̄вато. татха̄ хи тасса бра̄хман̣асса имам̣ га̄тхам̣ сутва̄ на сачча̄бхисамайо ахоси. йатха̄ ча имасса, евам̣ упакасса а̄джӣвакасса буддхагун̣аппака̄санам̣ сутва̄. дхаммачаккаппаваттанато хи пуббабха̄ге бхагавата̄ бха̄ситам̣ паресам̣ сун̣анта̄нампи тапуссабхаллика̄нам̣ саран̣ада̄нам̣ вийа ва̄сана̄бха̄гийамева джа̄там̣, на асеккхабха̄гийам̣ ва̄ ниббедхабха̄гийам̣ ва̄. еса̄ хи дхаммата̄ти. ведехи ва̄ антанти еттха антам̣ на̄ма саббасан̇кха̄рапарийоса̄нам̣ нибба̄нам̣. име уссада̄ наттхӣти саббасо име пахӣнатта̄ на санти.
аджапа̄лакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
мучалиндакатха̄ван̣н̣ана̄
5. мучалиндамӯлети (уда̄. ат̣т̣ха. 11) еттха мучалиндо вуччати нӣпаруккхо, йо ‘‘ничуло’’типи вуччати, тасса самӣпети аттхо. кечи пана ‘‘мучалоти тасса руккхасса на̄мам̣, ванаджет̣т̣хаката̄йа пана мучалиндоти вутта’’нти ваданти. удапа̄дӣти сакалачаккава̄л̣агаббхам̣ пӯренто маха̄мегхо удапа̄ди. еварӯпо кира мегхо двӣсуйева ка̄лесу вассати чаккаваттимхи ва̄ уппанне буддхе ва̄, идха буддхуппа̄дака̄ле удапа̄ди. поккхаран̣ийа̄ ниббаттоти поккхаран̣ийа̄ хет̣т̣ха̄ ¶ на̄габхаванам̣ аттхи, таттха ниббатто. сакабхавана̄ти аттано на̄габхаванато. евам̣ бхогехи париккхипитва̄ти сатта ва̄ре аттано сарӣрабхогехи бхагавато ка̄йам̣ парива̄ретва̄. упаримуддхани махантам̣ пхан̣ам̣ ¶ вихачча̄ти бхагавато муддхаппадесасса упари аттано махантам̣ пхан̣ам̣ паса̄ретва̄. ‘‘пхан̣ам̣ каритва̄’’типи па̄т̣хо, сойеваттхо.
тасса кира на̄гара̄джасса етадахоси ‘‘бхагава̄ ча майхам̣ бхаванасамӣпе руккхамӯле нисинно, айан̃ча сатта̄хаваддалика̄ ваттати, ва̄са̄га̄рамасса ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. со саттаратанамайам̣ па̄са̄дам̣ нимминитум̣ сакконтопи ‘‘евам̣ кате ка̄йаса̄ро гахито на бхависсати, дасабаласса ка̄йавеййа̄ваччам̣ карисса̄мӣ’’ти махантам̣ аттабха̄вам̣ катва̄ саттха̄рам̣ саттаккхаттум̣ бхогехи париккхипитва̄ упари пхан̣ам̣ дха̄реси. ‘‘тасса париккхепаббхантарам̣ лохапа̄са̄де бхан̣д̣а̄га̄рагаббхаппама̄н̣ам̣ ахосӣ’’ти идха вуттам̣. маджджхимат̣т̣хакатха̄йам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.284) пана –
‘‘париккхепасса анто ока̄со хет̣т̣ха̄ лохапа̄са̄даппама̄н̣о ахоси, ‘иччхитиччхитена ирийа̄патхена саттха̄ вихариссатӣ’ти на̄гара̄джасса аджджха̄сайо ахоси, тасма̄ евам̣ махантам̣ ока̄сам̣ париккхипи, маджджхе ратанапаллан̇ко пан̃н̃атто хоти, упари суван̣н̣ата̄ракавичиттам̣ самосаритагандхада̄макусумачелавита̄нам̣ ахоси, чатӯсу кон̣есу гандхателена дӣпа̄ джалита̄, чатӯсу диса̄су виваритва̄ чанданакаран̣д̣ака̄ т̣хапита̄’’ти –
вуттам̣. иччхитиччхитена ирийа̄патхена вихариссатӣти ча на̄гара̄джасса аджджха̄сайаматтаметам̣, бхагава̄ пана йатха̄нисиннова сатта̄хам̣ вӣтина̄меси.
кин̃ча̄пи…пе… чинтетум̣ йуттанти еттха кечи ваданти ‘‘ун̣хаггахан̣ам̣ бхогапариккхепасса випулабха̄вакаран̣е ка̄ран̣акиттанам̣. кхуддаке хи тасмим̣ бхагавантам̣ на̄гара̄джасса сарӣрасамбхӯта̄ усма̄ ба̄дхеййа, випулабха̄вакаран̣ена пана та̄дисам̣ ма̄ ун̣хам̣ ба̄дхайиттха̄’’ти. саупасаггападасса аттхо упасаггена вина̄пи вин̃н̃а̄йатӣти а̄ха ‘‘виддханти уббиддха’’нти, са̄ часса уббиддхата̄ упаккилесавигамена дӯрабха̄вена упат̣т̣ха̄нанти а̄ха ‘‘мегхавигамена дӯрӣбхӯта’’нти. инданӣламан̣и вийа диббати джотатӣти дево, а̄ка̄со. видитва̄ти ‘‘ида̄ни вигатавала̄хако а̄ка̄со, наттхи бхагавато сӣта̄диупаддаво’’ти н̃атва̄. винивет̣хетва̄ти апанетва̄. аттано ¶ рӯпанти аттано на̄гарӯпам̣. пат̣исам̣харитва̄ти антарадха̄петва̄. ма̄н̣авакаван̣н̣анти кума̄ракарӯпам̣.
етаматтхам̣ ¶ видитва̄ти ‘‘вивекасукхапат̣исам̣ведино йаттха каттхачи сукхамева хотӣ’’ти етам̣ аттхам̣ сабба̄ка̄рена джа̄нитва̄. имам̣ уда̄нанти имам̣ вивекасукха̄нубха̄вадӣпакам̣ уда̄нам̣ уда̄неси. сутадхаммасса̄ти виссутадхаммасса. тена̄ха ‘‘пака̄ситадхаммасса̄’’ти. акуппанабха̄воти акуппанасабха̄во.
мучалиндакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ра̄джа̄йатанакатха̄ван̣н̣ана̄
6. осадхахарӣтакам̣ упанесӣти на кевалам̣ осадхахарӣтакамева, дантакат̣т̣хампи упанеси. паччаггхети еттха пуримам̣ аттхавикаппам̣ кечи на иччханти, тенева а̄чарийадхаммапа̄латтхерена вуттам̣ ‘‘паччаггхети абхинаве. паччекам̣ махаггхата̄йа паччаггхети кечи, там̣ на сундарам̣. на хи буддха̄ бхагаванто махаггхам̣ пат̣игган̣ханти парибхун̃джанти ва̄’’ти.
ра̄джа̄йатанакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
брахмайа̄чанакатха̄ван̣н̣ана̄
7. а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣оти а̄чарито чева а̄чарантехи ча саммадева а̄чаритоти аттхо. етена айам̣ паривитакко саббабуддха̄нам̣ пат̣хама̄бхисамбодхийам̣ уппаджджатева̄ти айаметтха дхаммата̄ти дассети. гамбхӣропи дхаммо пат̣ипаккхавидхаманена супа̄кат̣о бхавеййа, пат̣ипаккхавидхаманам̣ пана самма̄пат̣ипаттипат̣ибаддхам̣, са̄ саддхаммасавана̄дхӣна̄, там̣ саттхари дхамме ча паса̄да̄йаттам̣. со висесато локе самбха̄ванӣйасса гарука̄таббасса абхипаттхана̄хетукоти парампара̄йа сатта̄нам̣ дхаммасампат̣ипаттийа̄ брахмуно йа̄чана̄нимиттанти там̣ дассенто ‘‘брахмуна̄ йа̄чите десетука̄мата̄йа̄’’тиа̄дима̄ха.
адхигатоти ¶ пат̣ивиддхо, сайамбхӯн̃а̄н̣ена ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ йатха̄бхӯтам̣ авабуддхоти аттхо. дхаммоти чатусаччадхаммо таббинимуттасса пат̣ивиджджхитаббадхаммасса абха̄вато. гамбхӣроти маха̄самуддо вийа макасатун̣д̣асӯчийа̄ ан̃н̃атра самупачитапарипаккан̃а̄н̣асамбха̄рехи ан̃н̃есам̣ н̃а̄н̣ена алаббханеййапатит̣т̣хо. гамбхӣратта̄ва дуддасо дуккхена дат̣т̣хаббо, на сакка̄ сукхена дат̣т̣хум̣. йо ¶ хи алаббханеййапатит̣т̣хо, со ога̄хитум̣ асаккун̣еййата̄йа сарӯпато ча висесато ча сукхена пасситум̣ на сакка̄, атха кхо киччхена кеначи када̄чидева дат̣т̣хаббо. дуддасатта̄ва дуранубодхо дуккхена авабуджджхитаббо, на сакка̄ сукхена авабуджджхитум̣. йан̃хи дат̣т̣хумева на сакка̄, тасса ога̄хетва̄ анубуджджхане катха̄ ева наттхи авабодхасса дуккарабха̄вато. имасмим̣ т̣ха̄не ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо дуккаратарам̣ ва̄ дурабхисамбхаватарам̣ ва̄’’ти (сам̣. ни. 5.1115) суттападам̣ ваттаббам̣.
сантоти анупасантасабха̄ва̄нам̣ килеса̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нан̃ча абха̄вато вӯпасантасаббапарил̣а̄хата̄йа санто ниббуто, санта̄рамман̣ата̄йа ва̄ санто. еттха ча ниродхасаччам̣ сантам̣ а̄рамман̣анти санта̄рамман̣ам̣, маггасаччам̣ сантам̣ санта̄рамман̣ан̃ча̄ти санта̄рамман̣ам̣. падха̄набха̄вам̣ нӣтоти пан̣ӣто. атха ва̄ пан̣ӣтоти атиттикаран̣ат̣т̣хена атаппако са̄дурасабходжанам̣ вийа. сантапан̣ӣтабха̄венева четтха асечанаката̄йа атаппаката̄ дат̣т̣хабба̄. идан̃хи двайам̣ локуттарамева сандха̄йа вуттам̣. атакка̄вачароти уттаман̃а̄н̣ависайатта̄ таккена авачаритаббо ога̄хитаббо на хоти, н̃а̄н̣енева авачаритаббо. тато ева нипун̣ан̃а̄н̣агочарата̄йа сан̣хасукхумасабха̄ватта̄ ча нипун̣о сан̣хо. пан̣д̣итаведанӣйоти ба̄ла̄нам̣ ависайатта̄ самма̄пат̣ипадам̣ пат̣ипаннехи пан̣д̣итехи ева ведитаббо.
аллӣйанти абхирамитаббат̣т̣хена севийантӣти а̄лайа̄, пан̃ча ка̄магун̣а̄ти а̄ха ‘‘сатта̄ пан̃чака̄магун̣е аллӣйанти, тасма̄ те а̄лайа̄ти вуччантӣ’’ти. таттха пан̃чака̄магун̣е аллӣйантӣти пан̃чака̄магун̣е севантӣти аттхо. тети пан̃ча ка̄магун̣а̄. рамантӣти ратим̣ винданти кӣл̣анти лал̣анти. а̄лӣйанти абхираман̣авасена севантӣти а̄лайа̄, ат̣т̣хасатам̣ тан̣ха̄вичарита̄ни, техи а̄лайехи рамантӣти а̄лайара̄ма̄ти евампеттха аттхо дат̣т̣хаббо. име хи сатта̄ йатха̄ ка̄магун̣е, евам̣ ра̄гампи асса̄денти ¶ абхинандантийева. йатхева хи сусаджджитапуппхапхалабхаритаруккха̄дисампаннам̣ уййа̄нам̣ павит̣т̣хо ра̄джа̄ та̄йа та̄йа сампаттийа̄ рамати, саммудито а̄модитапамодито хоти, на уккан̣т̣хати, са̄йампи никкхамитум̣ на иччхати, евамимехи ка̄ма̄лайатан̣ха̄лайехи сатта̄ раманти, сам̣са̄рават̣т̣е саммодита̄ ануккан̣т̣хита̄ васанти. тена несам̣ бхагава̄ дувидхампи а̄лайам̣ уййа̄набхӯмим̣ вийа дассенто ‘‘а̄лайара̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. рата̄ти нирата̄. сут̣т̣ху мудита̄ти ативийа мудита̄ ануккан̣т̣ханато.
т̣ха̄нам̣ сандха̄йа̄ти т̣ха̄насаддам̣ сандха̄йа. аттхато пана т̣ха̄нанти ча пат̣иччасамуппа̄до ева адхиппето ¶ . тит̣т̣хати еттха пхалам̣ тада̄йаттавуттита̄йа̄ти т̣ха̄нам̣, сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайабхӯта̄ авиджджа̄дайо. имесам̣ сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайа̄ти идаппаччайа̄, авиджджа̄дайова. идаппаччайа̄ ева идаппаччайата̄ йатха̄ дево ева девата̄. идаппаччайа̄нам̣ ва̄ авиджджа̄дӣнам̣ аттано пхалам̣ пат̣ичча паччайабха̄во уппа̄данасаматтхата̄ идаппаччайата̄. тена саматтхапаччайалаккхан̣о пат̣иччасамуппа̄до дассито хоти. пат̣ичча самуппаджджати пхалам̣ етасма̄ти пат̣иччасамуппа̄до. пададвайенапи дхамма̄нам̣ паччайат̣т̣хо ева вибха̄вито. сан̇кха̄ра̄дипаччайа̄нан̃хи авиджджа̄дӣнам̣ етам̣ адхивачанам̣ идаппаччайата̄пат̣иччасамуппа̄доти. саббасан̇кха̄расаматхотиа̄ди саббам̣ аттхато нибба̄намева. йасма̄ хи там̣ а̄гамма пат̣ичча арийамаггасса а̄рамман̣апаччайабха̄вахету саббасан̇кха̄равиппхандита̄ни самманти вӯпасамманти, тасма̄ ‘‘саббасан̇кха̄расаматхо’’ти вуччати. саббасан̇кхатависам̣йутте хи нибба̄не сан̇кха̄равӯпасамапарийа̄йо н̃а̄йа̄гатойева̄ти. идам̣ панеттха ниббачанам̣ – саббе сан̇кха̄ра̄ самманти еттха̄ти саббасан̇кха̄расаматхоти.
йасма̄ ча там̣ а̄гамма саббе упадхайо пат̣иниссат̣т̣ха̄ самуччхедавасена париччатта̄ хонти, ат̣т̣хасатаппабхеда̄ сабба̄пи тан̣ха̄ кхӣйанти, саббе килесара̄га̄ вираджджанти, джара̄маран̣а̄дибхедам̣ саббам̣ ват̣т̣адуккхам̣ нируджджхати, тасма̄ ‘‘саббӯпадхипат̣иниссагго тан̣ха̄ккхайо вира̄го ниродхо’’ти вуччати, йа̄ панеса̄ тан̣ха̄ тена тена бхавена бхавантарам̣ бхаваникантибха̄вена винати сам̣сиббати, пхалена ва̄ саддхим̣ каммам̣ винати сам̣сиббатӣти катва̄ ва̄нанти вуччати, тато никкхантам̣ ва̄натоти нибба̄нам̣. киламатхоти ка̄йакиламатхо. вихеса̄пи ка̄йавихеса̄йева, читте пана убхайампетам̣ буддха̄нам̣ наттхи бодхимӯлейева самуччхиннатта̄. еттха ча чиранисаджджа̄чирабха̄санехи ¶ пит̣т̣хиа̄гила̄йаната̄лугаласоса̄дивасена ка̄йакиламатхо чева ка̄йавихеса̄ ча ведитабба̄, са̄ ча кхо десана̄йа аттхам̣ аджа̄нанта̄нан̃ча аппат̣ипаджджанта̄нан̃ча васена. джа̄нанта̄нам̣ пана пат̣ипаджджанта̄нан̃ча десана̄йа ка̄йапариссамопи саттху апариссамова, тена̄ха бхагава̄ ‘‘на ча мам̣ дхамма̄дхикаран̣ам̣ вихесетӣ’’ти. тенева вуттам̣ ‘‘йа̄ аджа̄нанта̄нам̣ десана̄ на̄ма, со мама киламатхо асса̄’’ти.
аписсӯти сампин̣д̣анаттхе нипа̄то. со на кевалам̣ етадахоси, има̄пи га̄тха̄ пат̣ибхам̣сӯти дӣпети. бхагавантанти пат̣исаддайогена са̄миаттхе упайогавачананти а̄ха ‘‘бхагавато’’ти. вуддхиппатта̄ аччхарийа̄ ва̄ аначчхарийа̄. вуддхиаттхопи хи а-ка̄ро хоти йатха̄ ‘‘асеккха̄ дхамма̄’’ти. каппа̄нам̣ чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни сатасахассан̃ча садевакасса локасса дхаммасам̣вибха̄гакаран̣аттхамева па̄рамийо пӯретва̄ ида̄ни самадхигатадхаммараджджасса таттха аппоссукката̄паттидӣпанатта̄ га̄тха̄ттхасса ¶ ануаччхарийата̄ тасса вуддхиппатти ча ведитабба̄. аттхадва̄рена хи га̄тха̄нам̣ аначчхарийата̄. гочара̄ ахесунти упат̣т̣хахам̣су, упат̣т̣ха̄нан̃ча витаккайитаббата̄ти а̄ха ‘‘паривитаккайитаббабха̄вам̣ па̄пун̣им̣сӯ’’ти.
киччхена̄ти на дуккхаппат̣ипада̄йа. буддха̄нан̃хи чатта̄ропи магга̄ сукхаппат̣ипада̄ва хонти. па̄рамӣпӯран̣ака̄ле пана сара̄гасадосасамохассева сато а̄гата̄гата̄нам̣ йа̄чака̄нам̣ алан̇катаппат̣ийаттам̣ сӣсам̣ кантитва̄ галалохитам̣ нӣхаритва̄ суан̃джита̄ни аккхӣни уппа̄т̣етва̄ кулавам̣саппадӣпам̣ путтам̣ мана̄пача̄риним̣ бхарийанти евама̄дӣни дентасса ан̃н̃а̄ни ча кхантива̄дисадисесу аттабха̄весу чхеджджабхеджджа̄дӣни па̄пун̣антасса а̄гаманӣйапат̣ипадам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. ха-ити ва̄ бйаттанти етасмим̣ аттхе нипа̄то. екам̣саттхети кечи. ха бйаттам̣ екам̣сена ва̄ алам̣ ниппайоджанам̣ евам̣ киччхена адхигатам̣ дхаммам̣ десетунти йоджана̄. халанти ва̄ аланти имина̄ сама̄наттхам̣ падам̣ ‘‘халанти вада̄мӣ’’тиа̄дӣсу вийа. ‘‘пака̄сита’’нтипи пат̣ханти, деситанти аттхо. евам̣ киччхена адхигатасса дхаммасса алам̣ деситам̣ парийаттам̣ деситам̣, ко аттхо деситена̄ти вуттам̣ хоти. ра̄гадосапаретехӣти ра̄гадосапхут̣т̣хехи, пхут̣т̣хависена вийа саппена ра̄гена досена ча сампхут̣т̣хехи абхибхӯтехӣти ¶ аттхо. атха ва̄ ра̄гадосапаретехӣти ра̄гадоса̄нугатехи, ра̄гена ча досена ча анубандхехӣти аттхо.
пат̣исотага̄минти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.65; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.281; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.172) ниччага̄ха̄дӣнам̣ пат̣исотам̣ аниччам̣ дуккхаманатта̄ асубханти евам̣ гатам̣ паваттам̣ чатусаччадхамманти аттхо. ра̄гаратта̄ти ка̄мара̄гена бхавара̄гена дит̣т̣хира̄гена ча ратта̄. на даккхантӣти аниччам̣ дуккхаманатта̄ асубханти имина̄ сабха̄вена на пассиссанти, те апассанте ко саккхиссати аниччантиа̄дина̄ сабха̄вена йа̄тха̄вато дхаммам̣ джа̄на̄петунти адхиппа̄йо. ра̄гадосапаретата̄пи несам̣ саммул̣хабха̄венева̄ти а̄ха ‘‘тамокхандхена а̄вут̣а̄’’ти, авиджджа̄ра̄сина̄ аджджхоттхат̣а̄ти аттхо.
аппоссукката̄йа читтам̣ наматӣти касма̄ панасса евам̣ читтам̣ нами, нану еса ‘‘муттохам̣ мочесса̄ми, тин̣н̣охам̣ та̄ресса̄ми,
ким̣ ме ан̃н̃а̄тавесена, дхаммам̣ саччхикатенидха;
саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄, та̄райиссам̣ садевака’’нти. (бу. вам̣. 2.55) –
паттханам̣ ¶ катва̄ па̄рамийо пӯретва̄ саббан̃н̃утам̣ паттоти? саччамева, тадева паччавеккхан̣а̄нубха̄вена панасса евам̣ читтам̣ нами. тасса хи саббан̃н̃утам̣ патва̄ сатта̄нам̣ килесагаханатам̣ дхаммасса ча гамбхӣратам̣ паччавеккхантасса сатта̄нам̣ килесагаханата̄ ча дхаммагамбхӣрата̄ ча сабба̄ка̄рена па̄кат̣а̄ джа̄та̄. атхасса ‘‘име сатта̄ кан̃джийапун̣н̣ала̄бу вийа таккабхаритача̄т̣и вийа васа̄телапӣтапилотика̄ вийа ан̃джанамаккхитахаттхо вийа ча килесабхарита̄ атисам̣килит̣т̣ха̄ ра̄гаратта̄ досадут̣т̣ха̄ мохамул̣ха̄, те ким̣ на̄ма пат̣ивиджджхиссантӣ’’ти чинтайато килесагаханапаччавеккхан̣а̄нубха̄венапи евам̣ читтам̣ нами.
‘‘айам̣ дхаммо патхавӣсандха̄ракаудакаккхандхо вийа гамбхӣро, паббатена пат̣иччха̄детва̄ т̣хапито са̄сапо вийа дуддасо, сатадха̄ бхиннасса ва̄ласса кот̣и вийа ан̣у. майа̄ хи имам̣ дхаммам̣ пат̣ивиджджхитум̣ ва̄йамантена адиннам̣ да̄нам̣ на̄ма наттхи, араккхитам̣ сӣлам̣ на̄ма наттхи, апарипӯрита̄ ка̄чи па̄рамӣ на̄ма наттхи, тасса ме нирусса̄хам̣ вийа ма̄рабалам̣ видхамантассапи патхавӣ ¶ на кампиттха, пат̣хамайа̄ме пуббенива̄сам̣ ануссарантассапи на кампиттха, маджджхимайа̄ме диббачаккхум̣ висодхентассапи на кампиттха, паччхимайа̄ме пана пат̣иччасамуппа̄дам̣ пат̣ивиджджхантассева ме дасасахассилокадха̄ту кампиттха. ити ма̄дисенапи тиккхан̃а̄н̣ена киччхенева̄йам̣ дхаммо пат̣ивиддхо, там̣ локийамаха̄джана̄ катхам̣ пат̣ивиджджхиссантӣ’’ти дхаммагамбхӣрата̄йа паччавеккхан̣а̄нубха̄венапи евам̣ читтам̣ намӣти ведитаббам̣.
апича брахмуна̄ йа̄чите десетука̄мата̄йаписса евам̣ читтам̣ нами. джа̄на̄ти хи бхагава̄ ‘‘мама аппоссукката̄йа читте намама̄не маха̄брахма̄ дхаммадесанам̣ йа̄чиссати, име ча сатта̄ брахмагарука̄, те ‘саттха̄ кира дхаммам̣ на десетука̄мо ахоси, атха нам̣ маха̄брахма̄ йа̄читва̄ деса̄пети, санто вата бхо дхаммо пан̣ӣто’ти ман̃н̃ама̄на̄ суссӯсиссантӣ’’ти. идамписса ка̄ран̣ам̣ пат̣ичча аппоссукката̄йа читтам̣ нами, но дхаммадесана̄йа̄ти ведитаббам̣.
8. сахампатисса̄ти со кира кассапасса бхагавато са̄сане сахако на̄ма тхеро пат̣хамаджджха̄нам̣ ниббаттетва̄ пат̣хамаджджха̄набхӯмийам̣ каппа̄йукабрахма̄ хутва̄ ниббатто, татра нам̣ сахампати брахма̄ти сан̃джа̄нанти. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘брахмуно сахампатисса̄’’ти. нассати вата̄ти со кира имам̣ саддам̣ татха̄ ниччха̄рети, йатха̄ дасасахассилокадха̄тубрахма̄но сутва̄ саббе саннипатим̣су. аппараджаккхаджа̄тика̄ти пан̃н̃а̄майе аккхимхи аппам̣ париттам̣ ра̄гадосамохараджам̣ етесам̣ евам̣сабха̄ва̄ти аппараджаккхаджа̄тика̄. аппам̣ ра̄га̄дираджам̣ йесам̣ те сабха̄ва̄ аппараджаккхаджа̄тика̄ти ¶ еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. ассаваната̄ти ‘‘сайам̣ абхин̃н̃а̄’’тиа̄дӣсу вийа каран̣аттхе паччаттавачанам̣, ассаваната̄йа̄ти аттхо. бхависсантӣти пуримабуддхесу дасапун̃н̃акирийавасена ката̄дхика̄ра̄ парипа̄кагатападума̄ни вийа сӯрийарасмисампхассам̣ дхаммадесанам̣йева а̄кан̇кхама̄на̄ чатуппадикага̄тха̄васа̄не арийабхӯмим̣ оккамана̄раха̄ на еко, на две, анекасатасахасса̄ дхаммасса ан̃н̃а̄та̄ро бхависсантӣти дассети.
па̄турахосӣти па̄тубхави. самалехи чинтитоти самалехи пӯран̣акассапа̄дӣхи чхахи саттха̄рехи чинтито. те хи пуретарам̣ уппаджджитва̄ сакаладжамбудӣпе кан̣т̣аке паттхарама̄на̄ вийа висам̣ син̃чама̄на̄ вийа ¶ ча самалам̣ миччха̄дит̣т̣хидхаммам̣ десайим̣су. те кира буддхакола̄хала̄нуссавена сан̃джа̄такутӯхала̄ локам̣ ван̃четва̄ кохан̃н̃е т̣хатва̄ саббан̃н̃утам̣ пат̣иджа̄нанта̄ йам̣ кин̃чи адхаммам̣йева дхаммоти дӣпесум̣. апа̄пуретанти вивара етам̣. аматасса два̄ранти аматасса нибба̄насса два̄рабхӯтам̣ арийамаггам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – етам̣ кассапасса бхагавато са̄санантарадха̄нато пабхути пихитам̣ нибба̄нанагарасса маха̄два̄рам̣ арийамаггам̣ саддхаммадесана̄хаттхена апа̄пура вивара уггха̄т̣ехӣти. сун̣анту дхаммам̣ вималена̄нубуддханти име сатта̄ ра̄га̄димала̄нам̣ абха̄вато вималена самма̄самбуддхена анубуддхам̣ чатусаччадхаммам̣ сун̣анту та̄ва бхагава̄ти йа̄чати.
селапаббато уччо хоти тхиро ча, на пам̣супаббато миссакапаббато ва̄ти а̄ха ‘‘селе йатха̄ паббатамуддханит̣т̣хито’’ти. тассаттхо ‘‘селамайе екаггхане паббатамуддхани йатха̄т̣хитова. на хи таттха т̣хитасса дассанаттхам̣ гӣвуккхипанапаса̄ран̣а̄дикиччам̣ аттхӣ’’ти. татхӯпаманти таппат̣ибха̄гам̣ селапаббатӯпамам̣. дхаммамайам̣ па̄са̄данти локуттарадхаммама̄ха. со хи саббасо паса̄да̄вахо саббадхамме атиккамма аббхуггатат̣т̣хена па̄са̄дасадисо ча, пан̃н̃а̄парийа̄йо ва̄ идха дхамма-саддо. пан̃н̃а̄ хи аббхуггатат̣т̣хена па̄са̄доти абхидхамме ниддит̣т̣ха̄. татха̄ ча̄ха –
‘‘пан̃н̃а̄па̄са̄дама̄руйха, асоко сокиним̣ паджам̣;
паббатат̣т̣хова бхӯмат̣т̣хе, дхӣро ба̄ле авеккхатӣ’’ти. (дха. па. 28);
айам̣ панеттха сан̇кхепаттхо – йатха̄ селапаббатамуддхани йатха̄т̣хитова чаккхума̄ пурисо самантато джанатам̣ пассеййа, татха̄ твампи сумедха сундарапан̃н̃а саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена самантачаккху бхагава̄ дхаммамайам̣ пан̃н̃а̄майам̣ па̄са̄дама̄руйха сайам̣ апетасоко сока̄ватин̣н̣ам̣ джа̄тиджара̄бхибхӯтам̣ джанатам̣ авеккхассу ¶ упадха̄райа упапариккха̄ти. айам̣ панеттха адхиппа̄йо – йатха̄ хи паббатапа̄де саманта̄ махантам̣ кхеттам̣ катва̄ таттха кеда̄рапа̄л̣ӣсу кут̣ика̄йо катва̄ раттим̣ аггим̣ джа̄леййум̣, чатуран̇гасаманна̄гатан̃ча андхака̄рам̣ асса, атха тасса паббатасса маттхаке т̣хатва̄ чаккхумато пурисасса бхӯмим̣ олокайато нева кхеттам̣, на кеда̄рапа̄л̣ийо, на кут̣ийо, на таттха сайитаманусса̄ пан̃н̃а̄йеййум̣ ануджджалабха̄вато, кут̣ика̄су пана аггиджа̄ла̄маттамева ¶ пан̃н̃а̄йеййа уджджалабха̄вато, евам̣ дхаммапа̄са̄дам̣ а̄руйха саттаника̄йам̣ олокайато татха̄гатасса йе те акатакалйа̄н̣а̄ сатта̄, те екавиха̄ре даккхин̣аджа̄н̣упассе нисинна̄пи буддхачаккхусса а̄па̄тхам̣ на̄гаччханти н̃а̄н̣аггина̄ ануджджалабха̄вато анул̣а̄рабха̄вато ча, раттим̣ кхитта̄ сара̄ вийа хонти. йе пана катакалйа̄н̣а̄ венеййапуггала̄, те евасса дӯрепи т̣хита̄ а̄па̄тхама̄гаччханти парипаккан̃а̄н̣аггита̄йа самуджджалабха̄вато ул̣а̄расанта̄ната̄йа ча, со агги вийа химавантапаббато вийа ча. вуттампи четам̣ –
‘‘дӯре санто пака̄сенти, химавантова паббато;
асантеттха на диссанти, раттим̣ кхитта̄ йатха̄ сара̄’’ти. (дха. па. 304);
ут̣т̣хехӣти бхагавато дхаммадесанаттхам̣ ча̄рикачаран̣ам̣ йа̄чанто бхан̣ати. ут̣т̣хехӣти ва̄ дхаммадесана̄йа аппоссукката̄сан̇кха̄тасан̇коча̄паттито кила̄субха̄вато ут̣т̣хаха. вӣра̄тиа̄дӣсу бхагава̄ са̄тисайачатуббидхасаммаппадха̄навӣрийавантата̄йа вӣро, девапуттамаччукилеса̄бхисан̇кха̄ра̄нам̣ виджитатта̄ виджитасан̇га̄мо, джа̄тиканта̄ра̄дито венеййасаттхам̣ ва̄ханасаматтхата̄йа нибба̄насан̇кха̄там̣ кхемаппадесам̣ сампа̄панасаматтхата̄йа саттхава̄хо, ка̄маччхандаин̣асса абха̄вато ан̣ан̣оти ведитаббо. йо хи паресам̣ ин̣ам̣ гахетва̄ вина̄сети, со техи ‘‘ин̣ам̣ дехӣ’’ти таджджама̄нопи пхарусам̣ вуччама̄нопи вамбхама̄нопи вадхийама̄нопи кин̃чи пат̣иппахаритум̣ на саккоти, саббам̣ титиккхати. титиккхака̄ран̣ан̃хисса там̣ ин̣ам̣ хоти, евамева йо йамхи ка̄маччхандена раджджати, тан̣ха̄гахан̣ена там̣ ваттхум̣ ган̣ха̄ти, со тена пхарусам̣ вуччама̄нопи вамбхама̄нопи вадхийама̄нопи кин̃чи пат̣иппахаритум̣ на саккоти, саббам̣ титиккхати. титиккхака̄ран̣ан̃хисса со ка̄маччхандо хоти гхараса̄микехи вихет̣хийама̄на̄нам̣ иттхӣнам̣ вийа. касма̄? ин̣асадисатта̄ ка̄маччхандасса.
9. аджджхесананти гарут̣т̣ха̄нӣйам̣ пайирупа̄ситва̄ гарутарам̣ пайоджанам̣ уддисса абхипаттхана̄ аджджхесана̄, са̄пи аттхато йа̄чана̄ ева. буддхачаккхуна̄ти индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ена ча а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ена ча. имесан̃хи двиннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ буддхачаккхӯти на̄мам̣, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса самантачаккхӯти ¶ . хет̣т̣хима̄нам̣ ¶ тин̣н̣ам̣ магган̃а̄н̣а̄нам̣ дхаммачаккхӯти. аппараджаккхетиа̄дӣсу йесам̣ вуттанайенева пан̃н̃а̄чаккхумхи ра̄га̄дираджам̣ аппам̣, те аппараджаккха̄. йесам̣ там̣ махантам̣, те маха̄раджаккха̄. йесам̣ саддха̄дӣни индрийа̄ни тиккха̄ни, те тиккхиндрийа̄. йесам̣ та̄ни мудӯни, те мудиндрийа̄. йесам̣ тейева саддха̄дайо а̄ка̄ра̄ сундара̄, те сва̄ка̄ра̄. йе катхитака̄ран̣ам̣ саллаккхенти, сукхена сакка̄ хонти вин̃н̃а̄петум̣, те сувин̃н̃а̄пайа̄. йе паралокан̃чева ваджджан̃ча бхайато пассанти, те паралокаваджджабхайадасса̄вино на̄ма.
уппала̄ни еттха сантӣти уппалинӣ, гаччхопи джала̄сайопи, идха пана джала̄сайо адхиппето, тасма̄ уппалинийанти уппалаванети еваматтхо гахетаббо. ито паресупи есева найо. антонимуггапосӣнӣти йа̄ни удакасса анто нимугга̄нева хутва̄ пуссанти вад̣д̣ханти, та̄ни антонимуггапосӣни. удакам̣ аччуггамма тит̣т̣хантӣти удакам̣ атиккамитва̄ тит̣т̣ханти. таттха йа̄ни аччуггамма т̣хита̄ни сӯрийарасмисампхассам̣ а̄гамайама̄на̄ни, та̄ни аджджа пуппханака̄ни. йа̄ни самодакам̣ т̣хита̄ни, та̄ни све пуппханака̄ни. йа̄ни удака̄ ануггата̄ни антонимуггапосӣни, та̄ни татийадивасе пуппханака̄ни. удака̄ пана ануггата̄ни ан̃н̃а̄нипи сарогауппала̄дӣни на̄ма аттхи, йа̄ни нева пуппхиссанти маччхакаччхапабхаккха̄нева бхависсанти, та̄ни па̄л̣им̣ на̄рул̣ха̄ни, а̄харитва̄ пана дӣпетабба̄нӣти ат̣т̣хакатха̄йам̣ пака̄сита̄ни. йатхева хи та̄ни чатуббидха̄ни пуппха̄ни, евамева уггхат̣итан̃н̃ӯ випан̃читан̃н̃ӯ неййо падапарамоти чатта̄ро пуггала̄.
таттха йасса пуггаласса саха уда̄хат̣авела̄йа дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄дина̄ найена сан̇кхиттена ма̄тика̄йа т̣хапийама̄на̄йа десана̄нуса̄рена н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ арахаттам̣ ган̣хитум̣ саматтхо пуггало уггхат̣итан̃н̃ӯти вуччати. йасса пуггаласса сан̇кхиттена бха̄ситасса виттха̄рена аттхе вибхаджийама̄не дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало випан̃читан̃н̃ӯ. йасса пуггаласса уддесато парипуччхато йонисо манасикарото калйа̄н̣амитте севато бхаджато пайирупа̄сато анупуббена дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало неййо. йасса пуггаласса бахумпи сун̣ато бахумпи бхан̣ато бахумпи дха̄райато ¶ бахумпи ва̄чайато на та̄йа джа̄тийа̄ дхамма̄бхисамайо хоти, тена аттабха̄вена маггам̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ антамасо джха̄нам̣ ва̄ випассанам̣ ва̄ ниббаттетум̣ на саккоти, айам̣ вуччати пуггало падапарамо. таттха бхагава̄ уппалавана̄дисадисам̣ дасасахассилокадха̄тум̣ олокенто аджджа пуппханака̄ни вийа уггхат̣итан̃н̃ӯ, све пуппханака̄ни вийа випан̃читан̃н̃ӯ, татийадивасе пуппханака̄ни вийа неййе, маччхакаччхапабхаккхапуппха̄ни ¶ вийа падапараме ча аддаса, пассанто ча ‘‘еттака̄ аппараджаккха̄, еттака̄ маха̄раджаккха̄, татра̄пи еттака̄ уггхат̣итан̃н̃ӯ’’ти евам̣ сабба̄ка̄ратова аддаса.
таттха тин̣н̣ам̣ пуггала̄нам̣ имасмин̃н̃ева аттабха̄ве бхагавато дхаммадесана̄ аттхам̣ са̄дхети. падапарама̄нам̣ ана̄гататтха̄йа ва̄сана̄ хоти. атха бхагава̄ имесам̣ чатуннам̣ пуггала̄нам̣ аттха̄вахам̣ дхаммадесанам̣ видитва̄ десетукамйатам̣ уппа̄детва̄ пуна саббепи тӣсу бхавесу сатте бхабба̄бхаббавасена две кот̣т̣ха̄се ака̄си. йе сандха̄йа вуттам̣ ‘‘йе те сатта̄ камма̄варан̣ена саманна̄гата̄ випа̄ка̄варан̣ена саманна̄гата̄ килеса̄варан̣ена саманна̄гата̄ ассаддха̄ аччхандика̄ дуппан̃н̃а̄ абхабба̄ нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматтам̣, име те сатта̄ абхабба̄. катаме те сатта̄ бхабба̄? йе те сатта̄ на камма̄варан̣ена…пе… име те сатта̄ бхабба̄’’ти (вибха. 826-827). таттха саббепи абхаббапуггале паха̄йа бхаббапуггалейева н̃а̄н̣ена париггахетва̄ ‘‘еттака̄ ра̄гачарита̄, еттака̄ доса, моха, витакка, саддха̄, буддхичарита̄’’ти чха кот̣т̣ха̄се ака̄си, евам̣ катва̄ дхаммам̣ десесса̄мӣти чинтеси. еттха ча аппараджаккха̄дибхабба̄дивасена а̄ваджджентасса бхагавато те сатта̄ пун̃джапун̃джа̄ва хутва̄ упат̣т̣хаханти, на екека̄ти дат̣т̣хаббам̣.
паччабха̄сӣти патиабха̄си. апа̄рута̄ти виват̣а̄. аматасса два̄ра̄ти арийамагго. со хи аматасан̇кха̄тасса нибба̄насса два̄рам̣, со майа̄ виваритва̄ т̣хапито маха̄карун̣ӯпаниссайена сайамбхӯн̃а̄н̣ена адхигататта̄ти дассети. ‘‘апа̄рутам̣ тесам̣ аматасса два̄ра’’нти кечи пат̣ханти. памун̃чанту саддханти саббе аттано саддхам̣ мун̃чанту виссадждженту паведенту, майа̄ десите дхамме майи ча аттано саддахана̄ка̄рам̣ ут̣т̣ха̄пентӯти аттхо. паччхимапададвайе айаматтхо – ахан̃хи аттано пагун̣ам̣ суппаваттитампи имам̣ пан̣ӣтам̣ ¶ уттамам̣ дхаммам̣ ка̄йава̄ча̄киламатхасан̃н̃ӣ хутва̄ на бха̄сим̣, на бха̄сисса̄мӣти чинтесим̣, ида̄ни пана саббо джано саддха̄бха̄джанам̣ упанету, пӯресса̄ми несам̣ сан̇каппанти. антарадха̄йӣти саттха̄рам̣ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджетва̄ антарахито, сакат̣т̣ха̄намева гатоти аттхо. саттхусантикан̃хи упагата̄нам̣ дева̄нам̣ брахма̄нан̃ча тасса пурато антарадха̄нам̣ на̄ма сакат̣т̣ха̄нагаманамева.
брахмайа̄чанакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пан̃чаваггийакатха̄ван̣н̣ана̄
10. етадахосӣти ¶ етам̣ ахоси, ‘‘касса ну кхо ахам̣ пат̣хамам̣ дхаммам̣ десеййа’’нти айам̣ дхаммадесана̄пат̣исам̣йутто витакко удапа̄дӣти аттхо. а̄л̣а̄роти тасса на̄мам̣. дӣгхапин̇гало киреса. со хи тун̇гасарӣрата̄йа дӣгхо, пин̇галачаккхута̄йа пин̇гало, тенасса ‘‘а̄л̣а̄ро’’ти на̄мам̣ ахоси. ка̄ла̄моти готтам̣. пан̣д̣итоти (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.284) пан̣д̣иччена саманна̄гато, сама̄паттипат̣ила̄бхасам̣сиддхена адхигамаба̄хусаччасан̇кха̄тена пан̣д̣итабха̄вена саманна̄гатоти аттхо. бйаттоти веййаттийена саманна̄гато, сама̄паттипат̣ила̄бхапаччайена па̄риха̄рикапан̃н̃а̄сан̇кха̄тена бйаттабха̄вена саманна̄гатоти аттхо. медха̄вӣти т̣ха̄нуппаттийа̄ пан̃н̃а̄йа саманна̄гато. атха ва̄ медха̄вӣти тихетукапат̣исандхипан̃н̃а̄сан̇кха̄та̄йа там̣там̣итикаттаббата̄пан̃н̃а̄сан̇кха̄та̄йа ча медха̄йа саманна̄гатоти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. аппараджаккхаджа̄тикоти сама̄паттийа̄ виккхамбхитатта̄ никкилесаджа̄тико висуддхасатто. а̄джа̄ниссатӣти саллаккхессати пат̣ивиджджхиссати.
бхагаватопи кхо н̃а̄н̣ам̣ удапа̄дӣти бхагаватопи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджи. бхагава̄ кира девата̄йа катхитенева нит̣т̣хам̣ агантва̄ сайампи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена олокенто ито саттамадивасаматтхаке ка̄лам̣ катва̄ а̄кин̃чан̃н̃а̄йатане ниббаттоти аддаса. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘бхагаватопи кхо н̃а̄н̣ам̣ удапа̄дӣ’’ти. маха̄джа̄нийоти саттадивасаббхантаре паттаббамаггапхалато ¶ парихӣнатта̄ махатӣ джа̄ни париха̄ни асса̄ти маха̄джа̄нийо. аккхан̣е ниббаттаттха̄ идха дхаммадесанат̣т̣ха̄нам̣ а̄гаманапа̄да̄пи наттхи, атха̄хам̣ таттха гаччхеййам̣, гантва̄ десийама̄нам̣ дхаммамписса сотум̣ сотапаса̄допи наттхи, евам̣ маха̄джа̄нийо джа̄тоти дассети. ким̣ пана бхагавата̄ там̣ аттано буддха̄нубха̄вена дхаммам̣ н̃а̄петум̣ на сакка̄ти? а̄ма на сакка̄, на хи паратогхосамантарена са̄вака̄нам̣ дхамма̄бхисамайо самбхавати, ан̃н̃атха̄ итарапаччайарахитассапи дхамма̄бхисамайена бхавитаббам̣, на ча там̣ аттхи. вуттан̃хетам̣ – ‘‘двеме, бхиккхаве, паччайа̄ самма̄дит̣т̣хийа̄ уппа̄да̄йа парато ча гхосо аджджхаттан̃ча йонисоманасика̄ро’’ти (а. ни. 2.127).
удакоти тасса на̄мам̣, ра̄масса пана путтата̄йа ра̄мапутто. абхидосака̄лакатоти ад̣д̣харатте ка̄лакато. бхагаватопи кхо н̃а̄н̣ам̣ удапа̄дӣти идха̄пи кира бхагава̄ девата̄йа катхитавачанена саннит̣т̣ха̄нам̣ акатва̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена олокенто ‘‘хиййо ад̣д̣харатте ка̄лам̣ катва̄ удако ра̄мапутто ¶ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатане ниббатто’’ти аддаса, тасма̄ евам̣ вуттам̣. сесам̣ пуримасадисамева.
бахӯпака̄ра̄ти бахуупака̄ра̄. падха̄напахитаттам̣ упат̣т̣хахим̣сӯти падха̄наттха̄йа песитаттабха̄вам̣ васанат̣т̣ха̄не паривен̣асаммаджджанена паттачӣварам̣ гахетва̄ анубандханена мукходакадантакат̣т̣хада̄на̄дина̄ ча упат̣т̣хахим̣су. ке панете пан̃чаваггийа̄ на̄ма? йе те –
ра̄мо дхаджо лаккхан̣о ча̄пи мантӣ;
кон̣д̣ан̃н̃о ча бходжо суйа̄мо судатто;
ете тада̄ ат̣т̣ха ахесум̣ бра̄хман̣а̄;
чхал̣ан̇гава̄ мантам̣ вийа̄карим̣сӯти. (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.284; джа̄. ат̣т̣ха. 1.нида̄накатха̄; апа. ат̣т̣ха. 1.авидӯренида̄накатха̄);
бодхисаттасса джа̄така̄ле супинапат̣игга̄хака̄ чева лаккхан̣апат̣игга̄хака̄ ча ат̣т̣ха бра̄хман̣а̄. тесу тайо дведха̄ бйа̄карим̣су ‘‘имехи лаккхан̣ехи саманна̄гато ага̄рам̣ аджджха̄васама̄но ра̄джа̄ хохити чаккаваттӣ, паббаджама̄но буддхо’’ти. пан̃ча бра̄хман̣а̄ екам̣сабйа̄каран̣а̄ ахесум̣ ¶ ‘‘имехи лаккхан̣ехи саманна̄гато ага̄ре на тит̣т̣хати, буддхова хотӣ’’ти. тесу пурима̄ тайо йатха̄мантападам̣ гата̄. ете хи лаккхан̣амантасан̇кха̄таведавачана̄нурӯпам̣ пат̣ипанна̄ две гатийо бхаванти анан̃н̃а̄ти вуттанийа̄мена ниччхинитум̣ асакконта̄ вуттамева пат̣ипаджджим̣су, на маха̄пурисасса буддхабха̄ваппаттим̣ пачча̄сӣсим̣су. име пана кон̣д̣ан̃н̃а̄дайо пан̃ча ‘‘екам̣сато буддхо бхависсатӣ’’ти джа̄таниччхайатта̄ мантападам̣ атикканта̄. те аттана̄ ладдхам̣ тут̣т̣хида̄нам̣ н̃а̄така̄нам̣ виссаджджетва̄ ‘‘айам̣ маха̄пурисо ага̄ре на аджджха̄васиссати, екантена буддхо бхависсатӣ’’ти ниббематика̄ бодхисаттам̣ уддисса саман̣апаббаджджам̣ паббаджита̄, тесам̣ путта̄типи ваданти, там̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ пат̣иккхиттам̣. ете кира дахарака̄лева бахӯ манте джа̄ним̣су, тасма̄ не бра̄хман̣а̄ а̄чарийат̣т̣ха̄не т̣хапайим̣су. те ‘‘паччха̄ амхехи путтада̄раджат̣ам̣ чхиндитва̄ на сакка̄ бхависсати паббаджиту’’нти дахарака̄лейева паббаджитва̄ раман̣ӣйа̄ни сена̄сана̄ни парибхун̃джанта̄ вичарим̣су. ка̄лена ка̄лам̣ пана ‘‘ким̣ бхо маха̄пурисо маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто’’ти пуччханти. манусса̄ ‘‘кухим̣ тумхе маха̄пурисам̣ пассиссатха, тӣсу па̄са̄десу вивидхана̄т̣акамаджджхе дево вийа сампаттим̣ анубхотӣ’’ти ваданти. те сутва̄ ‘‘на та̄ва маха̄пурисасса н̃а̄н̣ам̣ парипа̄кам̣ гаччхатӣ’’ти аппоссукка̄ вихарим̣суйева.
касма̄ ¶ панеттха бхагава̄ ‘‘бахука̄ра̄ кхо ме пан̃чаваггийа̄’’ти а̄ха. ким̣ упака̄рака̄нам̣йева еса дхаммам̣ десети, анупака̄рака̄нам̣ на десетӣти? но на десети. паричайавасена хеса а̄л̣а̄ран̃чева ка̄ла̄мам̣ удакан̃ча ра̄мапуттам̣ олокеси. етасмим̣ пана буддхаккхетте т̣хапетва̄ ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃ам̣ ан̃н̃о пат̣хамам̣ дхаммам̣ саччхика̄тум̣ саматтхо на̄ма наттхи. касма̄? татха̄видхаупаниссайатта̄. пуббе кира пун̃н̃акаран̣ака̄ле две бха̄таро ахесум̣. те ча екато сассам̣ акам̣су. таттха джет̣т̣хасса ‘‘екасмим̣ сассе нава ва̄ре аггасассада̄нам̣ майа̄ да̄табба’’нти ахоси. со ваппака̄ле бӣджаггам̣ на̄ма датва̄ габбхака̄ле канит̣т̣хена саддхим̣ мантеси ‘‘габбхака̄ле габбхам̣ пха̄летва̄ дасса̄мӣ’’ти. канит̣т̣хо ‘‘тарун̣асассам̣ на̄сетука̄мосӣ’’ти а̄ха. джет̣т̣хо канит̣т̣хасса анануваттанабха̄вам̣ н̃атва̄ кхеттам̣ вибхаджитва̄ аттано кот̣т̣ха̄сато габбхам̣ пха̄летва̄ кхӣрам̣ нӣхаритва̄ саппипха̄н̣итена йоджетва̄ ада̄си, путхукака̄ле путхукам̣ ка̄ретва̄ ада̄си ¶ , ла̄йане ла̄йанаггам̣, вен̣икаран̣е вен̣аггам̣, вен̣ийо пурисабха̄равасена бандхитва̄ кала̄пакаран̣е кала̄паггам̣, кхале кала̄па̄нам̣ т̣хапанадивасе кхалаггам̣, маддитва̄ вӣхӣнам̣ ра̄сикаран̣адивасе кхалабхан̣д̣аггам̣, кот̣т̣ха̄га̄ре дхан̃н̃асса паккхипанадивасе кот̣т̣хагганти евам̣ екасмим̣ сассе нава ва̄ре аггада̄нам̣ ада̄си. канит̣т̣хо пана кхалато дхан̃н̃ам̣ уддхаритва̄ гахан̣адивасе ада̄си. тесу джет̣т̣хо ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхеро джа̄то, канит̣т̣хо субхаддапарибба̄джако. ити екасмим̣ сассе наваннам̣ аггада̄на̄нам̣ диннатта̄ т̣хапетва̄ тхерам̣ ан̃н̃о пат̣хамам̣ дхаммам̣ саччхика̄тум̣ саматтхо на̄ма наттхи. ‘‘наваннам̣ аггада̄на̄нам̣ диннатта̄’’ти идан̃ча тасса раттан̃н̃ӯнам̣ аггабха̄ваттха̄йа ката̄бхинӣха̄ра̄нурӯпам̣ паваттитаса̄вакапа̄рамийа̄ чин̣н̣анте паваттитатта̄ вуттам̣. тин̣н̣ампи хи бодхисатта̄нам̣ там̣там̣па̄рамийа̄ сикха̄ппаттака̄ле паваттитам̣ пун̃н̃ам̣ апун̃н̃ам̣ ва̄ гарутаравипа̄камева хоти, дхаммасса ча саббапат̣хамам̣ саччхикирийа̄йа вина̄ катхам̣ раттан̃н̃ӯнам̣ аггабха̄васиддхӣти? ‘‘бахука̄ра̄ кхо ме пан̃чаваггийа̄’’ти идам̣ пана упака̄ра̄нуссаран̣аматтакенева вуттам̣.
исипатане мигада̄йети тасмим̣ кира падесе ануппанне буддхе паччекасамбуддха̄ гандхама̄данапаббате сатта̄хам̣ ниродхасама̄паттийа̄ вӣтина̄метва̄ ниродха̄ вут̣т̣ха̄йа на̄галата̄дантакат̣т̣хам̣ кха̄дитва̄ анотаттадахе мукхам̣ дховитва̄ паттачӣварама̄да̄йа а̄ка̄сена а̄гантва̄ нипатанти. таттха чӣварам̣ па̄рупитва̄ нагаре пин̣д̣а̄йа чаритва̄ катабхаттакичча̄ гаманака̄лепи татойева уппатитва̄ гаччханти. ити исайо еттха нипатанти уппатанти ча̄ти там̣ т̣ха̄нам̣ ‘‘исипатана’’нти сан̇кхам̣ гатам̣, мига̄нам̣ пана абхайаттха̄йа диннатта̄ ‘‘мигада̄йо’’ти вуччати. тена вуттам̣ ‘‘исипатане мигада̄йе’’ти. ан̃н̃е буддха̄ пат̣хамам̣ дхаммадесанаттха̄йа гаччханта̄ а̄ка̄сена гантва̄ таттхева отаранти, амха̄кам̣ пана бхагава̄ упакасса а̄джӣвакасса упаниссайам̣ дисва̄ ‘‘упако имам̣ аддха̄нам̣ ¶ пат̣ипанно, со мам̣ дисва̄ саллапитва̄ гамиссати, атха пуна ниббинно а̄гамма арахаттам̣ саччхикариссатӣ’’ти н̃атва̄ ат̣т̣ха̄расайоджанам̣ маггам̣ падаса̄ва агама̄си. тена вуттам̣ ‘‘йена ба̄ра̄н̣асӣ, тена ча̄рикам̣ пакка̄мӣ’’ти.
11. антара̄ ча гайам̣ антара̄ ча бодхинти гайа̄йа ча бодхисса ча виваре тига̄вутантаре т̣ха̄не. бодхиман̣д̣ато хи гайа̄ тӣн̣и га̄вута̄ни, ба̄ра̄н̣асӣ ¶ ат̣т̣ха̄раса йоджана̄ни. упако бодхиман̣д̣асса ча гайа̄йа ча антаре бхагавантам̣ аддаса. антара̄-саддена пана йуттатта̄ упайогавачанам̣ катам̣. ӣдисесу ча т̣ха̄несу аккхарачинтака̄ ‘‘антара̄ га̄ман̃ча надин̃ча йа̄тӣ’’ти евам̣ екамева антара̄-саддам̣ пайуджджанти, со дутийападенапи йоджетаббо хоти, айоджийама̄не упайогавачанам̣ на па̄пун̣а̄ти са̄мивачанасса пасан̇ге антара̄-саддайогена упайогавачанасса иччхитатта̄. идха пана йоджетва̄ ева вутто. аддха̄намагганти аддха̄насан̇кха̄там̣ маггам̣, дӣгхамагганти аттхо. аддха̄нагаманасамайасса вибхан̇ге ‘‘аддхайоджанам̣ гаччхисса̄мӣти бхун̃джитабба’’нтиа̄дивачанато (па̄чи. 218) аддхайоджанампи аддха̄намагго хоти. бодхиман̣д̣ато пана гайа̄ тига̄вутам̣. виппасанна̄нӣти сут̣т̣ху пасанна̄ни. индрийа̄нӣти маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄ни. парисуддхоти ниддосо. парийода̄тоти тассева вевачанам̣. нирупаккилесата̄йева хи еса ‘‘парийода̄то’’ти вутто, на сетабха̄вена. етасса парийода̄татам̣ дисва̄ва индрийа̄нам̣ виппасаннатам̣ ан̃н̃а̄си, найагга̄хӣпан̃н̃а̄ киреса̄ тасса а̄джӣвакасса.
сабба̄бхибхӯти саббам̣ тебхӯмакадхаммам̣ абхибхавитва̄ т̣хито. саббавидӯти саббам̣ чатубхӯмакадхаммам̣ аведим̣ ан̃н̃а̄сим̣ саббасо н̃еййа̄варан̣асса пахӣнатта̄. саббесу дхаммесу анӯпалиттоти саббесу тебхӯмакадхаммесу раджджанадуссанамуйхана̄дина̄ килесалепена алитто. саббан̃джахоти саббам̣ тебхӯмакадхаммам̣ джахитва̄ т̣хито. аппаха̄таббампи хи кусала̄бйа̄катам̣ таппат̣ибаддхакилесаппаха̄нена пахӣнатта̄ на хотӣти джахитамева хоти. тан̣хаккхайе вимуттоти тан̣хаккхайе нибба̄не а̄рамман̣акаран̣авасена вимутто. сайам̣ абхин̃н̃а̄йа̄ти саббам̣ чатубхӯмакадхаммам̣ аттана̄ва джа̄нитва̄. камуддисеййанти кам̣ ан̃н̃ам̣ ‘‘айам̣ ме а̄чарийо’’ти уддисеййам̣.
на ме а̄чарийо аттхӣти локуттарадхамме майхам̣ а̄чарийо на̄ма наттхи. кин̃ча̄пи хи локийадхамма̄нампи йа̄дисо локана̄тхасса адхигамо, на та̄дисо адхигамо парӯпадесо аттхи, локуттарадхамме панасса лесопи наттхи. наттхи ме пат̣ипуггалоти майхам̣ сӣла̄дӣхи гун̣ехи пат̣инидхибхӯто пуггало на̄ма наттхи. самма̄самбуддхоти хетуна̄ найена чатта̄ри сачча̄ни сайам̣ буддхо ¶ . сӣтибхӯтоти саббакилесаггинибба̄панена сӣтибхӯто, килеса̄нам̣ йева ниббутатта̄ ниббуто.
ка̄синам̣ ¶ пуранти ка̄сират̣т̣хе нагарам̣. а̄хан̃чханти а̄ханисса̄ми. аматадундубхинти венеййа̄нам̣ амата̄дхигама̄йа уггхосана̄дим̣ катва̄ саттху дхаммадесана̄ ‘‘аматадундубхӣ’’ти вутта̄, дхаммачаккапат̣ила̄бха̄йа там̣ аматабхерим̣ пахарисса̄мӣти гаччха̄мӣти вуттам̣ хоти.
арахаси анантаджиноти анантаджинопи бхавитум̣ йуттоти аттхо. анантан̃а̄н̣о джитакилесоти анантаджино. хупеййапа̄вусоти а̄вусо евампи на̄ма бхавеййа, евам̣видхе на̄ма рӯпаратане ӣдисена н̃а̄н̣ена бхавитаббанти адхиппа̄йо. айан̃хисса паббаджджа̄йа паччайо джа̄то. ката̄дхика̄ро хеса. татха̄ хи бхагава̄ тена сама̄гаманаттхам̣ падаса̄ва там̣ маггам̣ пат̣ипаджджи. пакка̄мӣти ван̇каха̄раджанападам̣ на̄ма агама̄си.
таттхекам̣ мигалуддакага̄макам̣ нисса̄йа ва̄сам̣ каппеси, джет̣т̣хакалуддако там̣ упат̣т̣ха̄си. тасмин̃ча джанападе чан̣д̣а̄ маккхика̄ хонти. атха нам̣ ека̄йа ча̄т̣ийа̄ васа̄песум̣. мигалуддако дӯрам̣ мигавам̣ гаччханто ‘‘амха̄кам̣ араханте ма̄ памаджджӣ’’ти ча̄пам̣ на̄ма дхӣтарам̣ а̄н̣а̄петва̄ агама̄си саддхим̣ путтабха̄тукехи. са̄ часса дхӣта̄ дассанӣйа̄ хоти кот̣т̣ха̄сасампанна̄. дутийадивасе упако гхарам̣ а̄гато там̣ да̄рикам̣ саббам̣ упача̄рам̣ катва̄ паривиситум̣ упагатам̣ дисва̄ ра̄гена абхибхӯто бхун̃джитумпи асакконто бха̄джанена бхаттам̣ а̄да̄йа васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ бхаттам̣ екамантам̣ никкхипитва̄ ‘‘саче ча̄пам̣ лабха̄ми, джӣва̄ми. но че, мара̄мӣ’’ти нира̄ха̄ро сайи. саттаме дивасе ма̄гавико а̄гантва̄ дхӣтарам̣ упакасса паваттим̣ пуччхи. са̄ ‘‘екадивасамева а̄гантва̄ пуна на̄гатапуббо’’ти а̄ха.
ма̄гавико а̄гатавесенева нам̣ упасан̇камитва̄ пуччхисса̄мӣти тан̇кхан̣ам̣йева гантва̄ ‘‘ким̣, бханте, апха̄сука’’нти па̄де пара̄масанто пуччхи. упако ниттхунанто париваттатийева. со ‘‘вада бханте, йам̣ майа̄ сакка̄ ка̄тум̣, саббам̣ карисса̄мӣ’’ти а̄ха. упако ‘‘саче ча̄пам̣ лабха̄ми, джӣва̄ми, но че, майхамева маран̣ам̣ сеййо’’ти а̄ха. джа̄на̄си кира, бханте, кин̃чи сиппанти? на джа̄на̄мӣти. на, бханте, кин̃чи сиппам̣ аджа̄нантена сакка̄ гхара̄ва̄сам̣ адхит̣т̣ха̄тунти. со а̄ха ‘‘на̄хам̣ кин̃чи сиппам̣ джа̄на̄ми, апича ¶ тумха̄кам̣ мам̣саха̄рако бхависса̄ми, мам̣сан̃ча виккин̣исса̄мӣ’’ти. ма̄гавико ‘‘амха̄кампи етадева руччатӣ’’ти уттараса̄т̣акам̣ ¶ датва̄ гхарам̣ а̄нетва̄ дхӣтарам̣ ада̄си. тесам̣ сам̣ва̄саманва̄йа путто виджа̄йи, ‘‘субхаддо’’тисса на̄мам̣ акам̣су. ча̄па̄ тасса роданака̄ле ‘‘мам̣саха̄ракасса путта мигалуддакасса путта ма̄ роди ма̄ родӣ’’тиа̄дӣни вадама̄на̄ путтатосанагӣтена упакам̣ уппан̣д̣еси. ‘‘бхадде твам̣ мам̣ ана̄тхоти ман̃н̃аси, аттхи ме анантаджино на̄ма саха̄йо, тасса̄хам̣ сантикам̣ гамисса̄мӣ’’ти а̄ха. ча̄па̄ ‘‘евамайам̣ ат̣т̣ӣйатӣ’’ти н̃атва̄ пунаппунам̣ катхеси. со екадивасам̣ ана̄рочетва̄ва маджджхимадеса̄бхимукхо пакка̄ми.
бхагава̄ ча тена самайена са̄ваттхийам̣ вихарати джетаване, атха кхо бхагава̄ пат̣икаччева бхиккхӯ а̄н̣а̄песи ‘‘йо, бхиккхаве, анантаджиноти пуччхама̄но а̄гаччхати, тасса мам̣ дассеййа̄тха̄’’ти. упакопи кхо ‘‘кухим̣ анантаджино васатӣ’’ти пуччханто анупуббена са̄ваттхим̣ а̄гантва̄ виха̄рамаджджхе т̣хатва̄ ‘‘кухим̣ анантаджино’’ти пуччхи. там̣ бхиккхӯ бхагавато сантикам̣ найим̣су. со ча бхагавантам̣ дисва̄ ‘‘сан̃джа̄на̄тха мам̣ бхагава̄’’ти а̄ха. а̄ма упака сан̃джа̄на̄ми, кухим̣ пана твам̣ васиттха̄ти. ван̇каха̄раджанападе, бхантети. упака махаллакоси джа̄то, паббаджитум̣ саккхиссасӣти. паббаджисса̄ми, бхантети. бхагава̄ пабба̄джетва̄ тасса каммат̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. со каммат̣т̣ха̄не каммам̣ каронто ана̄га̄мипхале патит̣т̣ха̄йа ка̄лам̣ катва̄ авихесу ниббатто, ниббаттиккхан̣ейева ча арахаттам̣ па̄пун̣и. авихе ниббаттаматта̄ хи сатта джана̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су, тесам̣ со ан̃н̃атаро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘авихам̣ упапанна̄се, вимутта̄ сатта бхиккхаво;
ра̄гадосапариккхӣн̣а̄, тин̣н̣а̄ локе висаттикам̣.
‘‘упако палаган̣д̣о ча, пуккуса̄ти ча те тайо;
бхаддийо кхан̣д̣адево ча, ба̄хурагги ча сан̇гийо;
те хитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, диббайогам̣ упаччагу’’нти. (сам̣. ни. 1.50, 105);
12. сан̣т̣хапесунти ‘‘нева абхива̄детаббо’’тиа̄дина̄ катикам̣ акам̣су. ба̄хулликоти чӣвараба̄хулла̄дӣнам̣ аттха̄йа пат̣ипанно. падха̄навиббхантоти ¶ падха̄нато пуббе анут̣т̣хитадуккарачаран̣ато виббханто бхат̣т̣хо парихӣно. а̄ватто ба̄хулла̄йа̄ти чӣвара̄дибахубха̄ваттха̄йа а̄ватто. апича кхо а̄санам̣ т̣хапетаббанти апича кхо панасса уччакуле ниббаттасса а̄санаматтам̣ ¶ т̣хапетаббанти вадим̣су. асан̣т̣хаханта̄ти буддха̄нубха̄вена буддхатеджена абхибхӯта̄ аттано катика̄йа т̣ха̄тум̣ асакконта̄. на̄мена ча а̄вусова̄дена ча самуда̄чарантӣти ‘‘готама̄’’ти ча ‘‘а̄вусо’’ти ча ваданти, ‘‘а̄вусо готама, майам̣ урувела̄йам̣ падха̄нака̄ле туйхам̣ паттачӣварам̣ гахетва̄ вичаримха, мукходакам̣ дантакат̣т̣хам̣ адамха, вуттхапаривен̣ам̣ саммаджджимха, паччха̄ те ко ваттапат̣ипаттим̣ ака̄си, каччи амхесу паккантесу на чинтайиттха̄’’ти еварӯпам̣ катхам̣ катхентӣти аттхо.
на чирассева̄ти ачиренева. кулапутта̄ти дувидха̄ кулапутта̄ джа̄тикулапутта̄ а̄ча̄ракулапутта̄ ча, ете пана убхайатха̄пи кулапутта̄йева. ага̄расма̄ти гхара̄. ага̄ра̄йа хитам̣ ага̄рийам̣, касигораккха̄ди кут̣умбапосанакаммам̣ вуччати. наттхи еттха ага̄рийанти анага̄рийам̣. паббаджджа̄йетам̣ адхивачанам̣. паббаджантӣти упагаччханти упасан̇каманти. тадануттаранти там̣ ануттарам̣. брахмачарийапарийоса̄нанти маггабрахмачарийасса парийоса̄нам̣, арахаттапхаланти вуттам̣ хоти. тасса хи аттха̄йа кулапутта̄ паббаджанти. дит̣т̣хева дхаммети тасмим̣йева аттабха̄ве. сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ти аттанойева пан̃н̃а̄йа паччаккхам̣ катва̄, апараппаччайам̣ катва̄ти аттхо. упасампаджджа вихариссатха̄ти па̄пун̣итва̄ сампа̄детва̄ вихариссатха.
ирийа̄йа̄ти дуккараирийа̄йа. пат̣ипада̄йа̄ти дуккарапат̣ипаттийа̄. дуккарака̄рика̄йа̄ти пасатапасатамуггайӯса̄диа̄харан̣а̄дина̄ дуккаракаран̣ена. уттари мануссадхамма̄ти мануссадхаммато упари. алам̣ арийам̣ ка̄тунти аламарийо, арийабха̄ва̄йа саматтхоти вуттам̣ хоти, н̃а̄н̣адассанамева н̃а̄н̣адассанависесо, аламарийо ча со н̃а̄н̣адассанависесо ча̄ти аламарийан̃а̄н̣адассанависесо. н̃а̄н̣адассананти ча диббачаккхупи випассана̄пи маггопи пхалампи паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ампи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ампи вуччати. ‘‘аппаматто сама̄но н̃а̄н̣адассанам̣ а̄ра̄дхетӣ’’ти (ма. ни. 1.311) хи еттха диббачаккху н̃а̄н̣адассанам̣ на̄ма. ‘‘н̃а̄н̣адассана̄йа читтам̣ абхинӣхарати абхининна̄метӣ’’ти (дӣ. ни. 1.235) еттха ¶ випассана̄н̃а̄н̣ам̣. ‘‘абхабба̄ те н̃а̄н̣адассана̄йа ануттара̄йа самбодха̄йа̄’’ти (а. ни. 4.196) еттха магго. ‘‘айаман̃н̃о уттаримануссадхамма̄ аламарийан̃а̄н̣адассанависесо адхигато пха̄сувиха̄ро’’ти (ма. ни. 1.328) еттха пхалам̣. ‘‘н̃а̄н̣ан̃ча пана ме дассанам̣ удапа̄ди ‘акуппа̄ ме четовимутти, айамантима̄ джа̄ти, наттхи да̄ни пунаббхаво’’’ти (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 16) еттха паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣. ‘‘н̃а̄н̣ан̃ча пана ме дассанам̣ удапа̄ди ‘сатта̄хака̄лакато а̄л̣а̄ро ка̄ла̄мо’’’ти (ма. ни. 1.284; 2.340; маха̄ва. 10) ¶ еттха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. идха пана саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄но арийамагго саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣амева ва̄ адхиппетам̣.
абхиджа̄на̄тха ме ноти абхиджа̄на̄тха ну ме. еварӯпам̣ пабха̄витаметанти еттха еварӯпам̣ ва̄кйабхеданти аттхо, апи ну ахам̣ урувела̄йам̣ падха̄не тумха̄кам̣ сан̇ган̣ханаттхам̣ ануккан̣т̣ханаттхам̣ раттим̣ ва̄ дива̄ ва̄ а̄гантва̄ ‘‘а̄вусо, майам̣ йаттха каттхачи гамисса̄ма̄ти ма̄ витаккайиттха, майхам̣ обха̄со ва̄ каммат̣т̣ха̄нанимиттам̣ ва̄ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти еварӯпам̣ кан̃чи вачанабхедам̣ ака̄синти адхиппа̄йо. те екападенева сатим̣ лабхитва̄ уппаннага̄рава̄ ‘‘аддха̄ еса буддхо джа̄то’’ти саддахитва̄ ‘‘но хетам̣ бханте’’ти а̄хам̣су. асаккхи кхо бхагава̄ пан̃чаваггийе бхиккхӯ сан̃н̃а̄петунти бхагава̄ пан̃чаваггийе бхиккхӯ ‘‘буддхо аха’’нти джа̄на̄петум̣ асаккхи. ан̃н̃а̄ читтам̣ упат̣т̣ха̄песунти ан̃н̃а̄йа арахаттаппаттийа̄ читтам̣ упат̣т̣хапесум̣ абхинӣхарим̣су.
дхаммачаккаппаваттанасуттаван̣н̣ана̄
13. двеме, бхиккхаве, анта̄ти две име, бхиккхаве, кот̣т̣ха̄са̄, две бха̄га̄ти аттхо. бха̄гавачано хеттха анта-саддо ‘‘пуббанте н̃а̄н̣ам̣ апаранте н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣсу (дха. са. 1063) вийа. имасса пана падасса учча̄ран̣асамака̄лам̣ паваттаниггхосо буддха̄нубха̄вена хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ упари бхаваггам̣ патва̄ дасасахассилокадха̄тум̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си. тасмим̣йева самайе парипаккакусаламӯла̄ сачча̄бхисамбодха̄йа ката̄дхика̄ра̄ ат̣т̣ха̄расакот̣исан̇кха̄ брахма̄но сама̄гаччхим̣су. паччхимадиса̄йа сӯрийо аттхамети, па̄чӣнадиса̄йа а̄са̄л̣ханаккхаттена йутто пун̣н̣ачандо уггаччхати. тасмим̣ самайе бхагава̄ ¶ дхаммачаккаппаваттанасуттам̣ а̄рабханто ‘‘двеме, бхиккхаве, анта̄’’тиа̄дима̄ха.
таттха паббаджитена̄ти гихибандханам̣ чхетва̄ паббаджджупагатена. на севитабба̄ти на вал̣ан̃джетабба̄ на̄нуйун̃джитабба̄. йо ча̄йам̣ ка̄месу ка̄масукхаллика̄нуйоготи йо ча айам̣ ваттхука̄месу килесака̄масукхасса ануйого, килесака̄масам̣йуттасса сукхасса анугатоти аттхо. хӣноти ла̄мако. гаммоти га̄мава̄сӣнам̣ сантако техи севитаббата̄йа. потхуджджаникоти путхуджджанена андхаба̄ладжанена а̄чин̣н̣о. анарийоти на арийо на висуддхо на уттамо, на ва̄ арийа̄нам̣ сантако. анаттхасам̣хитоти на аттхасам̣хито, хитасукха̄вахака̄ран̣ам̣ анисситоти аттхо. аттакиламатха̄нуйоготи аттано киламатхасса ануйого, дуккхакаран̣ам̣ дуккхуппа̄дананти аттхо. дуккхоти ¶ кан̣т̣ака̄пассайасеййа̄дӣхи аттаба̄дханехи дуккха̄вахо. маджджхима̄ пат̣ипада̄ти арийамаггам̣ сандха̄йа вуттам̣. магго хи ка̄масукхаллика̄нуйого еко анто, аттакиламатха̄нуйого еко анто, ете две анте на упети на упагаччхати, вимутто етехи антехи, тасма̄ ‘‘маджджхима̄ пат̣ипада̄’’ти вуччати. етесам̣ маджджхе бхаватта̄ маджджхима̄, ват̣т̣адуккханиссаран̣аттхикехи пат̣ипаджджитаббато ча пат̣ипада̄ти, татха̄ лобхо еко анто, досо еко анто. сассатам̣ екам̣ антам̣, уччхедо еко антоти пуриманайенева виттха̄ретаббам̣.
чаккхукаран̣ӣтиа̄дӣхи тамева пат̣ипадам̣ тхомети. пан̃н̃а̄чаккхум̣ каротӣти чаккхукаран̣ӣ. са̄ хи чатуннам̣ сачча̄нам̣ дассана̄йа сам̣ваттати парин̃н̃а̄бхисамайа̄дибхедасса дассанасса паваттанат̣т̣хена̄ти ‘‘чаккхукаран̣ӣ’’ти вуччати. тайидам̣ сатипи пат̣ипада̄йа анан̃н̃атте авайававасена сиджджхама̄но аттхо самуда̄йена като на̄ма хотӣти упача̄равасена вуттанти дат̣т̣хаббам̣. дутийападам̣ тассева вевачанам̣. упасама̄йа̄ти килесупасаматтха̄йа. абхин̃н̃а̄йа̄ти чатуннам̣ сачча̄нам̣ абхиджа̄нанаттха̄йа. самбодха̄йа̄ти тесам̣йева самбуджджханаттха̄йа. нибба̄на̄йа̄ти нибба̄насаччхикирийа̄йа. атха ва̄ нибба̄на̄йа̄ти анупа̄дисесанибба̄на̄йа. ‘‘упасама̄йа̄’’ти хи имина̄ саупа̄дисесанибба̄нам̣ гахитам̣.
ида̄ни ¶ там̣ маджджхимаппат̣ипадам̣ сарӯпато дассетука̄мо ‘‘катама̄ ча са̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘айамева̄’’тиа̄дина̄ найена виссаджджеси. таттха айамева̄ти авадха̄ран̣авачанам̣ ан̃н̃асса нибба̄нага̄мимаггасса аттхибха̄вапат̣иседханаттхам̣. сатта̄пат̣иккхепо хи идха пат̣иседханам̣ алаббхама̄натта̄ ан̃н̃асса маггасса. арийоти килеса̄нам̣ а̄ракатта̄ арийо нируттинайена. арипаха̄на̄йа сам̣ваттатӣтипи арийо арайо па̄падхамма̄ йанти апагаччханти етена̄ти катва̄. арийена бхагавата̄ деситатта̄ арийасса айантипи арийо, арийабха̄ваппат̣ила̄бха̄йа сам̣ваттатӣтипи арийо. еттха пана арийакаро арийотипи уттарападалопена арийа-саддасиддхи ведитабба̄. ат̣т̣хахи ан̇гехи упетатта̄ ат̣т̣хан̇гико. магган̇гасамуда̄йе хи маггавоха̄ро, самуда̄йо ча самуда̄йӣхи саманна̄гато на̄ма хоти. айам̣ панеттха вачанаттхо – аттано авайавабхӯта̄ни ат̣т̣хан̇га̄ни етасса сантӣти ат̣т̣хан̇гикоти. параматтхато пана ан̇га̄нийева магго пан̃чан̇гикатӯрийа̄дӣни вийа, на ча ан̇гавинимутто чхал̣ан̇го ведо вийа. килесе ма̄ренто гаччхатӣти магго нируттинайена, нибба̄нам̣ маггати гавесатӣти ва̄ магго. арийамагго хи нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ каронто гавесанто вийа хоти. нибба̄наттхикехи маггӣйатӣти ва̄ магго виват̣т̣ӯпаниссайапун̃н̃акаран̣ато ¶ пат̣т̣ха̄йа тадаттхапат̣ипаттито. гаммати ва̄ техи пат̣ипаджджӣйатӣти магго. еттха пана а̄диантавипарийа̄йена саддасиддхи ведитабба̄.
сеййатхиданти нипа̄то, тасса катамо со ити чети аттхо, катама̄ни ва̄ та̄ни ат̣т̣хан̇га̄нӣти. саббалин̇гавибхаттивачанаса̄дха̄ран̣о хи айам̣ нипа̄то. екамекампи ан̇гам̣ маггойева. йатха̄ха ‘‘самма̄дит̣т̣хи магго чева хету ча̄’’ти (дха. са. 1039). пора̄н̣а̄пи бхан̣анти ‘‘дассанамагго самма̄дит̣т̣хи, абхиниропанамагго самма̄сан̇каппо…пе… авиккхепамагго самма̄сама̄дхӣ’’ти. нану ча ан̇га̄ни самудита̄ни магго антамасо саттан̇гавикаласса арийамаггасса абха̄ватоти? саччаметам̣ саччасампат̣иведхе, маггаппаччайата̄йа пана йатха̄сакам̣ киччакаран̣ена паччекампи та̄ни маггойева, ан̃н̃атха̄ самудита̄нампи тесам̣ маггакиччам̣ на самбхавеййа̄ти. самма̄дит̣т̣хиа̄дӣсу самма̄ пассатӣти самма̄дит̣т̣хи, самма̄ сан̇каппети сампайуттадхамме ¶ нибба̄насан̇кха̄те а̄рамман̣е абхиниропетӣти самма̄сан̇каппо, самма̄ вадати ета̄йа̄ти самма̄ва̄ча̄, самма̄ кароти етена̄ти самма̄каммам̣, тадева самма̄камманто, самма̄ а̄джӣвати етена̄ти самма̄а̄джӣво, самма̄ ва̄йамати уссахатӣти самма̄ва̄йа̄мо, самма̄ сарати ануссаратӣти самма̄сати, самма̄ сама̄дхийати читтам̣ етена̄ти самма̄сама̄дхӣти евам̣ ниббачанам̣ ведитаббам̣. ида̄ни айам̣ кхо са̄ бхиккхавети тамева пат̣ипадам̣ нигаменто а̄ха. тассаттхо – йва̄йам̣ чатта̄ропи локуттарамагге екато катва̄ катхито ат̣т̣хан̇гико магго, айам̣ кхо са̄ бхиккхаве…пе… нибба̄на̄йа сам̣ваттатӣти.
14. евам̣ маджджхимапат̣ипадам̣ сарӯпато дассетва̄ ида̄ни чатта̄ри арийасачча̄ни дассетум̣ ‘‘идам̣ кхо пана, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха. таттха (висуддхи. 2.530) дуккханти еттха ду-ити айам̣ саддо куччхите диссати. куччхитан̃хи путтам̣ ‘‘дупутто’’ти ваданти, кхам̣-саддо пана туччхе. туччхан̃хи а̄ка̄сам̣ ‘‘кха’’нти вуччати. идан̃ча пат̣хамасаччам̣ куччхитам̣ анекаупаддава̄дхит̣т̣ха̄нато, туччхам̣ ба̄ладжанапарикаппитадхувасубхасукхаттабха̄вавирахитато, тасма̄ куччхитатта̄ туччхатта̄ ча ‘‘дуккха’’нти вуччати. йасма̄ панетам̣ буддха̄дайо арийа̄ пат̣ивиджджханти, тасма̄ ‘‘арийасачча’’нти вуччати. арийапат̣ивиджджхитаббан̃хи саччам̣ пуримападе уттарападалопена ‘‘арийасачча’’нти вуттам̣. арийасса татха̄гатасса саччантипи арийасаччам̣. татха̄гатена хи сайам̣ адхигататта̄ паведитатта̄ тато ева ча ан̃н̃ехи адхигаманӣйатта̄ там̣ тасса хотӣти. атха ва̄ етасса абхисамбуддхатта̄ арийабха̄васиддхито арийаса̄дхакам̣ саччантипи арийасаччам̣ пуббе вийа уттарападалопена ¶ . авитатхабха̄вена ва̄ аран̣ӣйатта̄ адхигантаббатта̄ арийам̣ саччантипи арийасаччам̣. саччаттхам̣ пана чатуннампи сачча̄нам̣ парато екаджджхам̣ дассайисса̄ма.
ида̄ни там̣ дуккхам̣ арийасаччам̣ сарӯпато дассетум̣ ‘‘джа̄типи дуккха̄’’тиа̄дима̄ха. татра̄йам̣ джа̄ти-саддо анекаттхо. татха̄ хеса ‘‘екампи джа̄тим̣ двепи джа̄тийо’’ти (дӣ. ни. 1.31; ма. ни. 1.148) еттха бхаве а̄гато. ‘‘аттхи, виса̄кхе, ниган̣т̣ха̄ на̄ма саман̣аджа̄тӣ’’ти (а. ни. 3.71) еттха ника̄йе. ‘‘джа̄ти двӣхи кхандхехи сан̇гахита̄’’ти (дха̄ту. 71) еттха сан̇кхаталаккхан̣е. ‘‘йам̣ ма̄тукуччхисмим̣ пат̣хамам̣ читтам̣ ¶ уппаннам̣ пат̣хамам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ па̄тубхӯтам̣, тадупа̄да̄йа са̄васса джа̄тӣ’’ти (маха̄ва. 124) еттха пат̣исандхийам̣. ‘‘сампатиджа̄то, а̄нанда, бодхисатто’’ти (дӣ. ни. 2.31; ма. ни. 3.207) еттха пасӯтийам̣. ‘‘аккхитто анупакут̣т̣хо джа̄тива̄дена̄’’ти (дӣ. ни. 1.303) еттха куле. сва̄йамидха габбхасеййака̄нам̣ пат̣исандхито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ма̄тукуччхимха̄ никкхаманам̣, та̄ва паваттесу кхандхесу, итаресам̣ пат̣исандхиккхан̣есвева̄ти дат̣т̣хаббо. айампи ча парийа̄йакатха̄ва, ниппарийа̄йато пана таттха таттха ниббаттама̄на̄нам̣ сатта̄нам̣ йе кхандха̄ па̄тубхаванти, тесам̣ пат̣хамапа̄тубха̄во джа̄ти на̄ма.
касма̄ панеса̄ дуккха̄ти че? анекесам̣ дуккха̄нам̣ ваттхубха̄вато. анека̄ни хи дуккха̄ни. сеййатхидам̣ – дуккхадуккхам̣ випарин̣а̄мадуккхам̣ сан̇кха̄радуккхам̣ пат̣иччханнадуккхам̣ аппат̣иччханнадуккхам̣ парийа̄йадуккхам̣ ниппарийа̄йадуккханти. таттха ка̄йикачетасика̄ дуккха̄ ведана̄ сабха̄вато ча на̄мато ча дуккхатта̄ дуккхадуккханти вуччати. сукха̄ ведана̄ випарин̣а̄мадуккхуппаттихетуто випарин̣а̄мадуккхам̣. упеккха̄ ведана̄ чева сеса̄ ча тебхӯмака̄ сан̇кха̄ра̄ удайаббайапӣл̣итатта̄ сан̇кха̄радуккхам̣. кан̣н̣асӯладантасӯлара̄гаджапарил̣а̄хадосаджапарил̣а̄ха̄дика̄йикачетасика̄ а̄ба̄дха̄ пуччхитва̄ джа̄нитаббато упаккамасса ча апа̄кат̣абха̄вато пат̣иччханнадуккхам̣. дваттим̣сакаммака̄ран̣а̄дисамут̣т̣ха̄но а̄ба̄дхо апуччхитва̄ва джа̄нитаббато упаккамасса ча па̄кат̣абха̄вато аппат̣иччханнадуккхам̣. т̣хапетва̄ дуккхадуккхам̣ сесадуккхам̣ саччавибхан̇ге а̄гатам̣ джа̄тиа̄ди саббампи тасса тасса дуккхасса ваттхубха̄вато парийа̄йадуккхам̣. дуккхадуккхам̣ пана ниппарийа̄йадуккханти вуччати. татра̄йам̣ джа̄ти йам̣ там̣ ба̄лапан̣д̣итасутта̄дӣсу (ма. ни. 3.246 а̄дайо) бхагавата̄пи упама̄васена пака̄ситам̣ а̄па̄йикам̣ дуккхам̣, йан̃ча сугатийампи мануссалоке габбхоккантимӯлака̄дибхедам̣ дуккхам̣ уппаджджати, тасса ваттхубха̄вато дуккха̄. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘джа̄йетха ¶ но че наракесу сатто;
таттхаггида̄ха̄дикамаппасайхам̣;
лабхетха дуккхам̣ на кухим̣ патит̣т̣хам̣;
ичча̄ха дуккха̄ти мунӣдха джа̄тим̣.
‘‘дуккхам̣ ¶ тираччхесу каса̄патода-
дан̣д̣а̄бхигха̄та̄дибхавам̣ анекам̣;
йам̣ там̣ катхам̣ таттха бхавеййа джа̄тим̣;
вина̄ тахим̣ джа̄ти татопи дуккха̄.
‘‘петесу дуккхам̣ пана кхуппипа̄са̄-
ва̄та̄тапа̄диппабхавам̣ вичиттам̣;
йасма̄ аджа̄тасса на таттха аттхи;
тасма̄пи дуккхам̣ муни джа̄тима̄ха.
‘‘тиббандхака̄ре ча асайха сӣте;
локантаре йам̣ асуресу дуккхам̣;
на там̣ бхаве таттха на часса джа̄ти;
йато айам̣ джа̄ти татопи дуккха̄.
‘‘йан̃ча̄пи гӯтханараке вийа ма̄ту габбхе;
сатто васам̣ чирамато бахи никкхаман̃ча;
паппоти дуккхаматигхорамидампи наттхи;
джа̄тим̣ вина̄ итипи джа̄ти айан̃хи дуккха̄.
‘‘ким̣ бха̄ситена бахуна̄ нану йам̣ кухин̃чи;
аттхӣдха кин̃чидапи дуккхамидам̣ када̄чи;
неваттхи джа̄тивирахена йато махеси;
дуккха̄ти саббапат̣хамам̣ имама̄ха джа̄ти’’нти. (висуддхи. 2.541; вибха. ат̣т̣ха. 191; маха̄ни. ат̣т̣ха. 5; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.1.32-33);
джара̄пи ¶ дуккха̄ти еттха пана дувидха̄ джара̄ сан̇кхаталаккхан̣ан̃ча кхан̣д̣ичча̄дисаммато сантатийам̣ екабхавапарийа̄паннаккхандхапура̄н̣абха̄во ча, са̄ идха адхиппета̄. са̄ панеса̄ джара̄ сан̇кха̄радуккхабха̄вато чева дуккхаваттхуто ча дуккха̄. йан̃хи ан̇гапаччан̇гаситхилабха̄ваиндрийавика̄равирӯпата̄йоббанавина̄савӣрийа̄виса̄дасатимативиппава̄сапарапарибхава̄дианекапаччайам̣ ка̄йикачетасикам̣ дуккхамуппаджджати, джара̄ тасса ваттху. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘ан̇га̄нам̣ ситхилӣбха̄ва̄, индрийа̄нам̣ вика̄рато;
йоббанасса вина̄сена, баласса упагха̄тато.
‘‘виппава̄са̄ ¶ сата̄дӣнам̣, путтада̄рехи аттано;
аппаса̄данӣйато чева, бхиййо ба̄латтапаттийа̄.
‘‘паппоти дуккхам̣ йам̣ маччо, ка̄йикам̣ ма̄насам̣ татха̄;
саббаметам̣ джара̄хету, йасма̄ тасма̄ джара̄ дукха̄’’ти. (висуддхи. 2.542; вибха. ат̣т̣ха. 192; маха̄ни. ат̣т̣ха. 5; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.1.32-33);
бйа̄дхипи дуккхоти идам̣ падам̣ вибхан̇ге дуккхасаччаниддесапа̄л̣ийам̣ на а̄гатам̣, тенева висуддхимаггепи дуккхасаччаниддесе там̣ на уддхат̣ам̣, дхаммачаккапаваттанасуттантапа̄л̣ийам̣йева пана упалаббхати, тасма̄ таттхевимасса вачане ан̃н̃аттха ча авачане ка̄ран̣ам̣ вӣмам̣ситаббам̣.
маран̣ампи дуккханти еттха̄пи дувидхам̣ маран̣ам̣ сан̇кхаталаккхан̣ан̃ча. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘джара̄маран̣ам̣ двӣхи кхандхехи сан̇гахита’’нти (дха̄ту. 71). екабхавапарийа̄паннаджӣвитиндрийаппабандхавиччхедо ча. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘ниччам̣ маран̣ато бхайа’’нти (су. ни. 581; джа̄. 1.11.88), там̣ идха адхиппетам̣. джа̄типаччайамаран̣ам̣ упаккамамаран̣ам̣ сарасамаран̣ам̣ а̄йуккхайамаран̣ам̣ пун̃н̃аккхайамаран̣антипи тассева на̄мам̣. тайидам̣ дуккхасса ваттхубха̄вато дуккханти ведитаббам̣. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘па̄пасса ¶ па̄пакамма̄ди-нимиттаманупассато;
бхаддасса̄пасахантасса, вийогам̣ пийаваттхукам̣;
мӣйама̄насса йам̣ дуккхам̣, ма̄насам̣ ависесато.
‘‘саббесан̃ча̄пи йам̣ сандхи-бандханаччхедана̄дикам̣;
витуджджама̄намамма̄нам̣, хоти дуккхам̣ сарӣраджам̣.
‘‘асайхамаппат̣ика̄рам̣, дуккхассетассидам̣ йато;
маран̣ам̣ ваттху тенетам̣, дуккхамиччева бха̄сита’’нти. (висуддхи. 2.543; вибха. ат̣т̣ха. 193; маха̄ни. ат̣т̣ха. 5; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.1.32-33);
имасмин̃ча т̣ха̄не ‘‘сокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄са̄пи дуккха̄’’ти вибхан̇ге дуккхасаччаниддесе а̄гатам̣, идха пана там̣ наттхи, таттха̄пи ка̄ран̣ам̣ парийеситаббам̣.
аппийехи сампайого дуккхоти еттха аппийасампайого на̄ма амана̄пехи саттасан̇кха̄рехи самодха̄нам̣. сопи дуккхаваттхуто дуккхо. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘дисва̄ва ¶ аппийе дуккхам̣, пат̣хамам̣ хоти четаси;
тадупаккамасамбхӯта-матха ка̄йе йато идха.
‘‘тато дуккхадвайасса̄пи, ваттхуто со махесина̄;
дуккхо вуттоти вин̃н̃еййо, аппийехи сама̄гамо’’ти.
пийехи виппайого дуккхоти еттха пана пийавиппайого на̄ма мана̄пехи саттасан̇кха̄рехи вина̄бха̄во. сопи сокадуккхасса ваттхуто дуккхо. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘н̃а̄тидхана̄дивийога̄;
сокасарасамаппита̄ витуджджанти;
ба̄ла̄ ¶ йато татойам̣;
дуккхоти мато пийавиппайого’’ти.
йампиччхам̣ на лабхатӣти еттха ‘‘ахо вата майам̣ на джа̄тидхамма̄ асса̄ма̄’’тиа̄дӣсу алаббханеййаваттхӯсу иччха̄ва ‘‘йампиччхам̣ на лабхати, тампи дуккха’’нти вутта̄, са̄пи дуккхаваттхуто дуккха̄. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘там̣ там̣ паттхайама̄на̄нам̣, тасса тасса ала̄бхато;
йам̣ вигха̄тамайам̣ дуккхам̣, сатта̄нам̣ идха джа̄йати.
‘‘алаббханеййаваттхӯнам̣, паттхана̄ тасса ка̄ран̣ам̣;
йасма̄ тасма̄ джино дуккхам̣, иччхита̄ла̄бхамабравӣ’’ти.
сам̣кхиттена пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дуккха̄ти еттха пана йасма̄ индханамива па̄вако, лаккхамива пахаран̣а̄ни, горӯпам̣ вийа д̣ам̣самакаса̄дайо, кхеттамива ла̄йака̄, га̄мам̣ вийа га̄магха̄така̄, упа̄да̄наккхандхапан̃чакамева джа̄тиа̄дайо на̄наппака̄рехи виба̄дхента̄ тин̣алата̄дӣни вийа бхӯмийам̣, пуппхапхалапаллава̄ни вийа руккхесу упа̄да̄наккхандхесуйева ниббаттанти, упа̄да̄наккхандха̄нан̃ча а̄дидуккхам̣ джа̄ти, маджджхедуккхам̣ джара̄, парийоса̄надуккхам̣ маран̣ам̣, маноратхавигха̄таппатта̄нан̃ча иччха̄вигха̄тадуккхам̣ иччхита̄ла̄бхоти евам̣ на̄наппака̄рато упапариккхийама̄на̄ упа̄да̄наккхандха̄ва дуккха̄ти йадетам̣ екамекам̣ дассетва̄ вуччама̄нам̣ анекехипи каппехи на сакка̄ анавасесато ваттум̣, тасма̄ там̣ саббампи дуккхам̣ екаджалабиндумхи сакаласамуддаджаларасам̣ вийа йесу кесучи пан̃чупа̄да̄наккхандхесу сан̇кхипитва̄ дассетум̣ ‘‘сам̣кхиттена ¶ пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дуккха̄’’ти бхагава̄ авоча. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘джа̄типпабхутикам̣ дуккхам̣, йам̣ вуттамидха та̄дина̄;
авуттам̣ йан̃ча там̣ саббам̣, вина̄ ете на виджджати.
‘‘йасма̄ тасма̄ упа̄да̄на-ккхандха̄ сан̇кхепато име;
дуккха̄ти вутта̄ дуккханта-десакена махесина̄’’ти.
евам̣ ¶ сарӯпато дуккхасаччам̣ дассетва̄ ида̄ни самудайасаччам̣ дассетум̣ ‘‘идам̣ кхо пана, бхиккхаве, дуккхасамудайа’’нтиа̄дима̄ха. таттха сам̣-ити айам̣ саддо ‘‘сама̄гамо самета’’нтиа̄дӣсу сам̣йогам̣ дӣпети, у-ити айам̣ ‘‘уппаннам̣ удита’’нтиа̄дӣсу уппаттим̣. айа-саддо пана ка̄ран̣ам̣ дӣпети. идан̃ча̄пи дутийасаччам̣ авасесапаччайасама̄йоге сати дуккхассуппаттика̄ран̣анти дуккхасса сам̣йоге уппаттика̄ран̣атта̄ ‘‘дуккхасамудайа’’нти вуччати. йа̄йам̣ тан̣ха̄ти йа̄ айам̣ тан̣ха̄. поноббхавика̄ти пунаббхавакаран̣ам̣ пунаббхаво уттарападалопена, пунаббхаво сӣламетисса̄ти поноббхавика̄. нандӣра̄гена сахагата̄ти нандӣра̄гасахагата̄. идам̣ вуттам̣ хоти ‘‘нанданато раджджанато ча нандӣра̄габха̄вам̣ сабба̄су аваттха̄су аппаччаккха̄йа вуттийа̄ нандӣра̄гасахагата̄’’ти. татрататра̄бхинандинӣти йатра йатра аттабха̄во ниббаттати, татрататра̄бхинандинӣ.
сеййатхиданти нипа̄то, тасса са̄ катама̄ти чети айаматтхо. рӯпатан̣ха̄дибхедена чхаббидха̄йева тан̣ха̄ паваттиа̄ка̄рабхедато ка̄матан̣ха̄дивасена тивидха̄ вутта̄. рӯпатан̣ха̄йева хи йада̄ чаккхусса а̄па̄тхама̄гатам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ ка̄масса̄давасена асса̄дайама̄на̄ паваттати, тада̄ ка̄матан̣ха̄ на̄ма хоти. йада̄ тадева̄рамман̣ам̣ дхувам̣ сассатанти паватта̄йа сассатадит̣т̣хийа̄ саддхим̣ паваттати, тада̄ бхаватан̣ха̄ на̄ма хоти. сассатадит̣т̣хисахагато хи ра̄го ‘‘бхаватан̣ха̄’’ти вуччати. йада̄ пана тадева̄рамман̣ам̣ уччхиджджати винассатӣти паватта̄йа уччхедадит̣т̣хийа̄ саддхим̣ паваттати, тада̄ вибхаватан̣ха̄ на̄ма хоти. уччхедадит̣т̣хисахагато хи ра̄го ‘‘вибхаватан̣ха̄’’ти вуччати. еса найо саддатан̣ха̄дӣсупи.
касма̄ ¶ панеттха тан̣ха̄ва самудайасаччам̣ вутта̄ти? висесахетубха̄вато. авиджджа̄ хи бхавесу а̄дӣнавам̣ пат̣иччха̄дентӣ дит̣т̣хиа̄диупа̄да̄нан̃ча таттха таттха абхинивисама̄нам̣ тан̣хам̣ абхивад̣д̣хети, доса̄дайопи каммасса ка̄ран̣ам̣ хонти, тан̣ха̄ пана там̣там̣бхавайонигативин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитисатта̄а̄ва̄сасаттаника̄йакулабхогиссарийа̄дивичиттатам̣ абхипаттхентӣ каммавичиттата̄йа упаниссайатам̣ каммасса ча саха̄йабха̄вам̣ упагаччхантӣ бхава̄дивичиттатам̣ нийамети, тасма̄ дуккхасса висесахетубха̄вато ан̃н̃есупи авиджджа̄упа̄да̄накамма̄дӣсу сутте абхидхамме ча авасесакилеса̄кусаламӯла̄дӣсу вуттесу дуккхахетӯсу виджджама̄несу тан̣ха̄ва ‘‘самудайасачча’’нти вутта̄ти ведитаббам̣.
ида̄ни дуккханиродхам̣ арийасаччам̣ дассетум̣ ‘‘идам̣ кхо пана, бхиккхаве, дуккханиродха’’нтиа̄дима̄ха. таттха йасма̄ ни-саддо абха̄вам̣, родха-саддо ча ча̄ракам̣ дӣпети, тасма̄ абха̄во еттха сам̣са̄рача̄ракасан̇кха̄тасса дуккхародхасса саббагатисун̃н̃атта̄, самадхигате ва̄ тасмим̣ сам̣са̄рача̄ракасан̇кха̄тасса ¶ дуккхародхасса абха̄во хоти таппат̣ипаккхатта̄типи ‘‘дуккханиродха’’нти вуччати. дуккхасса ва̄ ануппа̄даниродхапаччайатта̄ дуккханиродхам̣. дуккханиродхам̣ дассентена четтха ‘‘йо тасса̄йева тан̣ха̄йа̄’’тиа̄дина̄ найена самудайаниродхо вутто, со касма̄ вуттоти че? самудайаниродхена дуккханиродхо. бйа̄дхинимиттавӯпасамена бйа̄дхивӯпасамо вийа хи хетуниродхена пхаланиродхо, тасма̄ самудайаниродхенева дуккхам̣ нируджджхати, на ан̃н̃атха̄. тена̄ха –
‘‘йатха̄пи мӯле анупаддаве дал̣хе;
чхиннопи руккхо пунарева рӯхати;
евампи тан̣ха̄нусайе анӯхате;
ниббаттатӣ дуккхамидам̣ пунаппуна’’нти. (дха. па. 338);
ити йасма̄ самудайаниродхенева дуккхам̣ нируджджхати, тасма̄ бхагава̄ дуккханиродхам̣ дассенто самудайаниродхена десеси. сӣхасама̄навуттино хи татха̄гата̄. те дуккхам̣ ниродхента̄ дуккханиродхан̃ча десента̄ хетумхи пат̣ипаджджанти, на пхале. йатха̄ хи сӣхо йенаттани саро кхитто, таттхева аттано ¶ балам̣ дассети, на саре, татха̄ буддха̄нам̣ ка̄ран̣е пат̣ипатти, на пхале. титтхийа̄ пана сува̄навуттино. те дуккхам̣ ниродхента̄ дуккханиродхан̃ча десента̄ аттакиламатха̄нуйогадесана̄дӣхи пхале пат̣ипаджджанти, на хетумхи. йатха̄ хи сунакха̄ кеначи лед̣д̣уппаха̄ре динне бхуссанта̄ лед̣д̣ум̣ кха̄данти, на паха̄рада̄йаке ут̣т̣хаханти, евам̣ ан̃н̃атиттхийа̄ дуккхам̣ ниродхетука̄ма̄ ка̄йакхедамануйуджджанти, на килесаниродханам̣, евам̣ та̄ва дуккханиродхасса самудайаниродхавасена десана̄йа пайоджанам̣ ведитаббам̣.
айам̣ панеттха аттхо. тасса̄йева тан̣ха̄йа̄ти тасса̄ ‘‘поноббхавика̄’’ти ватва̄ ка̄матан̣ха̄дивасена вибхаттатан̣ха̄йа. вира̄го вуччати магго. ‘‘вира̄га̄ вимуччатӣ’’ти (ма. ни. 1.245; сам̣. ни. 3.12, 59) хи вуттам̣. вира̄гена ниродхо вира̄ганиродхо, анусайасамуггха̄тато асесо вира̄ганиродхо асесавира̄ганиродхо. атха ва̄ вира̄готи паха̄нам̣ вуччати, тасма̄ анусайасамуггха̄тато асесо вира̄го асесо ниродхоти евампеттха йоджана̄ дат̣т̣хабба̄, аттхато пана сабба̄нева ета̄ни нибба̄насса вевачана̄ни. параматтхато хи дуккханиродхо арийасаччанти нибба̄нам̣ вуччати. йасма̄ пана там̣ а̄гамма тан̣ха̄ вираджджати чева нируджджхати ча, тасма̄ ‘‘вира̄го’’ти ча ‘‘ниродхо’’ти ча вуччати. йасма̄ ча тадева а̄гамма тасса̄ ча̄га̄дайо ¶ хонти, ка̄магун̣а̄лайа̄дӣсу четтха екопи а̄лайо наттхи, тасма̄ ча̄го пат̣иниссагго мутти ана̄лайоти вуччати.
ида̄ни дуккханиродхага̄минипат̣ипада̄арийасаччам̣ дассетум̣ ‘‘идам̣ кхо пана, бхиккхаве, дуккханиродхага̄минӣ’’тиа̄дима̄ха. йасма̄ панетам̣ арийасаччам̣ дуккханиродхам̣ гаччхати а̄рамман̣авасаена тадабхимукхабхӯтатта̄, пат̣ипада̄ ча хоти дуккханиродхаппаттийа̄, тасма̄ ‘‘дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’’ти вуччати. сесаметтха вуттанайамева. ко пана несам̣ дуккха̄дӣнам̣ саччат̣т̣хоти? йо пан̃н̃а̄чаккхуна̄ упапариккхийама̄на̄нам̣ ма̄йа̄ва випарӣто, марӣчива висам̣ва̄дако, титтхийа̄нам̣ атта̄ вийа анупалаббхасабха̄во ча на хоти, атха кхо ба̄дханаппабхавасантиниййа̄наппака̄рена таччха̄випарӣтабхӯтабха̄вена арийан̃а̄н̣асса гочаро хотийева, еса аггилаккхан̣ам̣ вийа локапакати вийа ча таччха̄випарӣтабхӯтабха̄во саччат̣т̣хоти ведитаббо. еттха ча аггилаккхан̣ам̣ на̄ма ун̣хаттам̣. тан̃хи каттхачи кат̣т̣ха̄диупа̄да̄набхеде висам̣ва̄дакам̣ випарӣтам̣ ¶ абхӯтам̣ ва̄ када̄чипи на хоти, ‘‘джа̄тидхамма̄ джара̄дхамма̄, атхо маран̣адхаммино’’ти (а. ни. 5.57) евам̣ вуттаджа̄тиа̄дика̄ локапакатӣти ведитабба̄. ‘‘екачча̄нам̣ тираччха̄на̄нам̣ тирийам̣ дӣгхата̄, манусса̄дӣнам̣ уддхам̣ дӣгхата̄, вуддхинит̣т̣хаппатта̄нам̣ пуна авад̣д̣хананти евама̄дика̄ ча локапакатӣ’’ти ваданти.
апича –
на̄ба̄дхакам̣ йато дуккхам̣, дуккха̄ ан̃н̃ам̣ на ба̄дхакам̣;
ба̄дхакаттанийа̄мена, тато саччамидам̣ матам̣.
там̣ вина̄ на̄н̃н̃ато дуккхам̣, на хоти на ча там̣ тато;
дуккхахетунийа̄мена, ити саччам̣ висаттика̄.
на̄н̃н̃а̄ нибба̄нато санти, сантам̣ на ча на там̣ йато;
сантабха̄ванийа̄мена, тато саччамидам̣ матам̣.
магга̄ ан̃н̃ам̣ на ниййа̄нам̣, аниййа̄но на ча̄пи со;
таччханиййа̄набха̄ватта̄, ити со саччасаммато.
ити ¶ таччха̄випалла̄са-бхӯтабха̄вам̣ чатӯсупи;
дуккха̄дӣсвависесена, саччат̣т̣хам̣ а̄ху пан̣д̣ита̄ти. (вибха. ат̣т̣ха. 189);
15. пуббе анануссутесӯти ито пуббе ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ на ануссутесу ассутапуббесу чатусаччадхаммесу. чаккхунтиа̄дӣни н̃а̄н̣авевачана̄нева. н̃а̄н̣амева хеттха паччаккхато дассанат̣т̣хена чаккху вийа̄ти чаккху, н̃а̄н̣ат̣т̣хена н̃а̄н̣ам̣, пака̄рато джа̄нанат̣т̣хена пан̃н̃а̄, пат̣ивиджджханат̣т̣хена виджджа̄, саччаппат̣иччха̄дакасса мохандхака̄расса видхаманато обха̄санат̣т̣хена а̄локоти вуттам̣. там̣ панетам̣ чатӯсу саччесу локийалокуттарамиссакам̣ ниддит̣т̣ханти ведитаббам̣.
16. йа̄вакӣван̃ча̄ти йаттакам̣ ка̄лам̣. типариват̣т̣анти саччан̃а̄н̣акиччан̃а̄н̣акатан̃а̄н̣асан̇кха̄та̄нам̣ тин̣н̣ам̣ париват̣т̣а̄нам̣ васена типариват̣т̣ам̣. саччан̃а̄н̣а̄дивасена хи тайо париват̣т̣а̄ етасса̄ти типариват̣т̣анти вуччати н̃а̄н̣адассанам̣. еттха ча ‘‘идам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣, идам̣ дуккхасамудайа’’нти евам̣ чатӯсу саччесу йатха̄бхӯтан̃а̄н̣ам̣ саччан̃а̄н̣ам̣ на̄ма. тесуйева ‘‘парин̃н̃еййам̣ ¶ паха̄таббам̣ саччхика̄таббам̣ бха̄ветабба’’нти евам̣ каттаббакиччаджа̄нанан̃а̄н̣ам̣ киччан̃а̄н̣ам̣ на̄ма. ‘‘парин̃н̃а̄там̣ пахӣнам̣ саччхикатам̣ бха̄вита’’нти евам̣ тасса катабха̄ваджа̄нанан̃а̄н̣ам̣ катан̃а̄н̣ам̣ на̄ма. два̄даса̄ка̄ранти тесам̣йева екекасмим̣ сачче тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ васена два̄даса̄ка̄рам̣. н̃а̄н̣адассананти етесам̣ типариват̣т̣а̄нам̣ два̄дасаннам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ васена уппаннан̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ дассанам̣.
ануттарам̣ самма̄самбодхинти уттаравирахитам̣ саббасет̣т̣хам̣ самма̄ са̄ман̃ча бодхим̣. атха ва̄ пасаттхам̣ сундаран̃ча бодхим̣. бодхӣти ча бхагавато арахаттамагго идха̄дхиппето. са̄вака̄нам̣ арахаттамагго ануттара̄ бодхи хоти, на хотӣти? на хоти. касма̄? асаббагун̣ада̄йакатта̄. тесан̃хи кассачи арахаттамагго арахаттапхаламева дети, кассачи тиссо виджджа̄, кассачи чха абхин̃н̃а̄, кассачи чатассо пат̣исамбхида̄, кассачи са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣ам̣. паччекабуддха̄нампи паччекабодхин̃а̄н̣амева дети, буддха̄нам̣ пана саббагун̣асампаттим̣ дети абхисеко вийа ран̃н̃о саббалокиссарийабха̄вам̣. тасма̄ ан̃н̃асса кассачипи ануттара̄ бодхи на хотӣти. абхисамбуддхоти паччан̃н̃а̄синти абхисамбуддхо ахам̣ патто пат̣ивиджджхитва̄ т̣хитоти евам̣ пат̣иджа̄ним̣. н̃а̄н̣ан̃ча пана ме дассанам̣ удапа̄дӣти адхигатагун̣а̄нам̣ йа̄тха̄вато дассанасаматтхам̣ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ан̃ча пана ме удапа̄ди. акуппа̄ ме вимуттӣти айам̣ майхам̣ арахаттапхалавимутти акуппа̄ пат̣ипаккхехи на копетабба̄ти евам̣ н̃а̄н̣ам̣ удапа̄ди. таттха двӣха̄ка̄рехи акуппата̄ ведитабба̄ маггасан̇кха̄така̄ран̣ато ча а̄рамман̣ато ча. са̄ хи чатӯхи маггехи самуччхиннакилеса̄нам̣ ¶ пуна аниваттаната̄йа ка̄ран̣атопи акуппа̄, акуппадхаммам̣ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттата̄йа а̄рамман̣атопи акуппа̄ ана̄куппа̄рамман̣а̄нам̣ локийасама̄паттӣнам̣ тадабха̄вато. антима̄ти паччхима̄. наттхи да̄ни пунаббхавоти ида̄ни пуна ан̃н̃о бхаво на̄ма наттхӣти.
имасмин̃ча пана веййа̄каран̣асминти имасмим̣ нигга̄тхаке сутте. нигга̄тхакан̃хи суттам̣ пуччха̄виссаджджанасахитам̣ ‘‘веййа̄каран̣а’’нти вуччати. бхан̃н̃ама̄нети бхан̣ийама̄не, десийама̄нети аттхо. вираджанти апа̄йагаманӣйара̄гараджа̄дӣнам̣ вигамена вираджам̣. вӣтамаланти анавасесадит̣т̣хивичикиччха̄мала̄пагамена вӣтамалам̣ ¶ . пат̣хамамаггаваджджхакилесараджа̄бха̄вена ва̄ вираджам̣, пан̃чавидхадуссӣлйамала̄пагамена вӣтамалам̣. дхаммачаккхунти брахма̄йусутте (ма. ни. 2.383 а̄дайо) хет̣т̣хима̄ тайо магга̄ вутта̄, чӯл̣ара̄хулова̄де (ма. ни. 3.416 а̄дайо) а̄саваккхайо, идха пана сота̄паттимагго адхиппето. чатусаччасан̇кха̄тесу дхаммесу тесам̣ дассанат̣т̣хена чаккхӯти дхаммачаккху, хет̣т̣химесу ва̄ тӣсу маггадхаммесу екам̣ сота̄паттимаггасан̇кха̄там̣ чаккхӯти дхаммачаккху, саматхавипассана̄дхамманиббаттата̄йа сӣла̄дитивидхадхаммаккхандхабхӯтата̄йа ва̄ дхаммамайам̣ чаккхӯтипи дхаммачаккху, тасса уппаттиа̄ка̄радассанаттхам̣ ‘‘йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхамма’’нти а̄ха. нану ча магган̃а̄н̣ам̣ асан̇кхатадхамма̄рамман̣ам̣, на сан̇кхатадхамма̄рамман̣анти? саччаметам̣, йасма̄ там̣ ниродхам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ киччавасена саббасан̇кхатам̣ асаммохаппат̣иведхавасена пат̣ивиджджхантам̣ уппаджджати, тасма̄ татха̄ вуттам̣.
17. дхаммачаккети пат̣иведхан̃а̄н̣ан̃чева десана̄н̃а̄н̣ан̃ча паваттанат̣т̣хена чакканти дхаммачаккам̣. бодхипаллан̇ке нисиннасса хи чатӯсу саччесу уппаннам̣ два̄даса̄ка̄рам̣ пат̣иведхан̃а̄н̣ампи, исипатане нисиннасса два̄даса̄ка̄ра̄йа саччадесана̄йа паваттакам̣ десана̄н̃а̄н̣ампи дхаммачаккам̣ на̄ма. убхайампи хетам̣ дасабаласса уре паваттан̃а̄н̣амева. тадубхайам̣ има̄йа десана̄йа пака̄сентена бхагавата̄ дхаммачаккам̣ паваттитам̣ на̄ма. там̣ панетам̣ дхаммачаккам̣ йа̄ва ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхеро ат̣т̣ха̄расахи брахмакот̣ӣхи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄ти, та̄ва бхагава̄ паваттети на̄ма паваттанакиччасса анит̣т̣хитатта̄. патит̣т̣хите паваттитам̣ на̄ма кассапасамма̄самбуддхасса са̄санантарадха̄нато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва буддхуппа̄до, еттакам̣ ка̄лам̣ аппаваттапуббасса паваттитатта̄. там̣ сандха̄йа ‘‘паваттите ча пана бхагавата̄ дхаммачакке бхумма̄ дева̄ саддаманусса̄весу’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха бхумма̄ти бхӯмат̣т̣хакадевата̄. саддаманусса̄весунти екаппаха̄ренева са̄дхука̄рам̣ датва̄ ‘‘етам̣ бхагавата̄’’тиа̄дӣни ваданта̄ анусса̄вайим̣су. обха̄соти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄нубха̄вена паватто читтапаччайаутусамут̣т̣ха̄но обха̄со. со хи тада̄ дева̄нам̣ дева̄нубха̄вам̣ атиккамитва̄ вирочиттха. ан̃н̃а̄си вата бхо кон̣д̣ан̃н̃оти ¶ имассапи уда̄насса уда̄харан̣агхосо дасасахассилокадха̄тум̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си. бхагавато хи дхаммачаккаппаваттанасса а̄рамбхе вийа парисама̄панепи ативийа ул̣а̄ратамам̣ пӣтисоманассам̣ удапа̄ди.
18. дит̣т̣хо ¶ арийасаччадхаммо етена̄ти дит̣т̣хадхаммо. еса найо сесападесупи. еттха ча дассанам̣ на̄ма н̃а̄н̣адассанато ан̃н̃ампи аттхӣти там̣ниваттанаттхам̣ ‘‘паттадхаммо’’ти вуттам̣. патти ча н̃а̄н̣асампаттито ан̃н̃а̄пи виджджатӣти тато висесанаттхам̣ ‘‘видитадхаммо’’ти вуттам̣. са̄ панеса̄ видитадхаммата̄ екадесатопи хотӣти ниппадесато видитабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘парийога̄л̣хадхаммо’’ти вуттам̣. тенасса сачча̄бхисамбодхим̣йева дӣпети. магган̃а̄н̣ан̃хи ека̄бхисамайавасена парин̃н̃а̄дикиччам̣ са̄дхентам̣ ниппадесена чатусаччадхаммам̣ самантато ога̄л̣хам̣ на̄ма хоти. саппат̣ибхайаканта̄расадиса̄ сол̣асаваттхука̄ ат̣т̣хаваттхука̄ ча тин̣н̣а̄ вичикиччха̄ анена̄ти тин̣н̣авичикиччхо. паваттиа̄дӣсу ‘‘евам̣ нукхо на нукхо’’ти евам̣ паваттика̄ вигата̄ самуччхинна̄ катхам̣катха̄ асса̄ти вигатакатхам̣катхо. веса̄раджджаппаттоти са̄раджджакара̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ пахӣнатта̄ таппат̣ипаккхесу ча сӣла̄дӣсу гун̣есу суппатит̣т̣хитатта̄ виса̄радабха̄вам̣ веййаттийам̣ патто адхигато. сва̄йам̣ веса̄раджджаппаттисуппатит̣т̣хитабха̄во каттха̄ти а̄ха ‘‘саттхуса̄сане’’ти. аттана̄ паччаккхато адхигататта̄ на парам̣ паччети, парасса саддха̄йа еттха наппаваттати, на тасса паро паччетаббо аттхӣти апараппаччайо.
лабхеййа̄ханти лабхеййам̣ ахам̣, а̄йа̄чанавачанаметам̣. ехӣти а̄йа̄чита̄нам̣ паббаджджӯпасампада̄нам̣ ануматабха̄ваппака̄санавачанам̣, тасма̄ ехи сампат̣иччха̄хи йатха̄йа̄читам̣ паббаджджӯпасампадависесанти аттхо. ити-саддо тасса ехибхиккхӯпасампада̄пат̣ила̄бханимиттавачанапарийоса̄надассано. тадаваса̄но хи тасса бхиккхубха̄во. тенева̄ха ‘‘ехи бхиккхӯти бхагавато вачанена абхиниппханна̄ са̄ва тасса а̄йасмато ехибхиккхӯпасампада̄ ахосӣ’’ти. чара брахмачарийанти упаримаггаттайасан̇кха̄там̣ брахмачарийам̣ самадхигаччха. киматтхам̣? самма̄ дуккхасса антакирийа̄йа. идха̄пи ‘‘авоча̄’’ти самбандхитаббам̣. ‘‘нава кот̣исахасса̄нӣ’’тиа̄дина̄ (висуддхи. 1.20; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.1.37) вуттаппабхеда̄нам̣ анекасахасса̄нам̣ сам̣варавинайа̄нам̣ сама̄дийитва̄ ваттанена упарибхӯта̄ аггабхӯта̄ сампада̄ти упасампада̄.
19. нӣха̄рабхаттоти нӣхат̣абхатто, га̄мато бхиккхам̣ нӣхаритва̄ бхиккхӯхи диннабхаттоти аттхо ¶ . бхагава̄ хи дахаракума̄раке вийа те бхиккхӯ ¶ парихаранто па̄т̣ипададивасато пат̣т̣ха̄йа пин̣д̣апа̄таттха̄йапи га̄мам̣ апависитва̄ антовиха̄рейева васи.
дхаммачаккаппаваттанасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
анатталаккхан̣асуттаван̣н̣ана̄
20. а̄мантесӣти а̄са̄л̣хӣпун̣н̣амадивасе дхаммачаккаппаваттанато пат̣т̣ха̄йа ануккамена сота̄паттипхале патит̣т̣хите ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аппамукхе пан̃чаваггийе ‘‘ида̄ни тесам̣ а̄саваккхайа̄йа дхаммам̣ десесса̄мӣ’’ти пан̃чамийа̄ паккхасса а̄мантеси. анатта̄ти авасаваттанат̣т̣хена аса̄микат̣т̣хена сун̃н̃атат̣т̣хена аттапат̣иккхепат̣т̣хена̄ти евам̣ чатӯхи ка̄ран̣ехи анатта̄. таттха ‘‘уппаннам̣ рӯпам̣ т̣хитим̣ ма̄ па̄пун̣а̄ту, т̣ха̄наппаттам̣ ма̄ джӣрату, джараппаттам̣ ма̄ бхиджджату, удайаббайехи ма̄ киламайатӯ’’ти на еттха кассачи васӣбха̄во аттхи, сва̄йамасса авасаваттанат̣т̣хо. са̄мибхӯтасса кассачи абха̄во аса̄микат̣т̣хо. нива̄сӣка̄ракаведакаадхит̣т̣ха̄йакавирахена тато сун̃н̃ата̄ сун̃н̃атат̣т̣хо. парапарикаппитааттасабха̄ва̄бха̄во ева аттапат̣иккхепат̣т̣хо. ида̄ни анаттатам̣йева вибха̄ветум̣ ‘‘рӯпан̃ча хидам̣ бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха. таттха атта̄ абхависса̄ти ка̄рако ведако сайам̣васӣти евам̣бхӯто атта̄ абхависса̄ти адхиппа̄йо. еван̃хи сати рӯпасса а̄ба̄дха̄йа сам̣ваттанам̣ айуджджама̄накам̣ сийа̄. ка̄ман̃четтха ‘‘йасма̄ ча кхо, бхиккхаве, рӯпам̣ анатта̄, тасма̄ рӯпам̣ а̄ба̄дха̄йа сам̣ваттатӣ’’ти рӯпасса анаттата̄йа дуккхата̄ вибха̄вита̄ вийа диссати, татха̄пи ‘‘йасма̄ рӯпам̣ а̄ба̄дха̄йа сам̣ваттати, тасма̄ анатта̄’’ти па̄кат̣а̄йа са̄ба̄дхата̄йа рӯпасса аттаса̄ра̄бха̄во вибха̄вито, тато ева ча ‘‘на ча лаббхати рӯпе ‘евам̣ ме рӯпам̣ хоту, евам̣ ме рӯпам̣ ма̄ ахосӣ’ти’’ рӯпе кассачи аниссарата̄ тасса ча авасаваттана̄ка̄ро дассито. ведана̄дӣсупи есева найо.
21. там̣ ким̣ман̃н̃атха бхиккхавети идам̣ касма̄ а̄раддхам̣? еттакена т̣ха̄нена анатталаккхан̣амева катхитам̣, на аниччадуккхалаккхан̣а̄ни, ида̄ни та̄ни дассетва̄ ¶ самодха̄нетва̄ тӣн̣ипи лаккхан̣а̄ни дассетум̣ идама̄раддханти ведитаббам̣. аниччам̣ бхантети бханте йасма̄ хутва̄ на хоти, тасма̄ аниччам̣. йасма̄ пуббе асантам̣ паччайасамава̄йена хутва̄ уппаджджитва̄ пуна бхан̇гупагаманена на хоти, тасма̄ на ниччанти аниччам̣, аддхуванти адхиппа̄йо. атха ва̄ уппа̄давайавантата̄йа та̄вака̄ликата̄йа випарин̣а̄макот̣ийа̄ ниччаппат̣иккхепатоти имехипи ка̄ран̣ехи ¶ аниччам̣. еттха кхан̣е кхан̣е уппаджджанавасена нируджджханавасена ча паваттанато уппа̄давайавантата̄. тан̇кхан̣иката̄йа та̄вака̄ликата̄. випарин̣а̄мавантата̄йа випарин̣а̄макот̣и. рӯпан̃хи уппа̄да̄дивика̄ра̄паджджанена випарин̣а̄мантам̣ вина̄сам̣ па̄пун̣а̄ти. ниччасабха̄ва̄бха̄во ева ниччапат̣иккхепо. аничча̄ хи дхамма̄, тенева аттано аниччабха̄вена аттхато ниччатам̣ пат̣иккхипанти на̄ма.
дуккхам̣ бхантети бханте пат̣ипӣл̣ана̄ка̄рена дуккхам̣. уппа̄даджара̄бхан̇гавасена хи рӯпасса нирантарам̣ ба̄дхати, пат̣ипӣл̣ана̄ка̄ренасса дуккхата̄. атха ва̄ санта̄пат̣т̣хена дуккхамат̣т̣хена дуккхаваттхукат̣т̣хена сукхапат̣иккхепат̣т̣хена ча̄ти чатӯхи ка̄ран̣ехи дуккхам̣. еттха ча санта̄по на̄ма дуккхадуккхата̄дивасена санта̄панам̣ паридаханам̣. тато евасса дуссахата̄йа дуккхамата̄. тиссаннам̣ дуккхата̄нам̣ сам̣са̄радуккхасса ча адхит̣т̣ха̄ната̄йа дуккхаваттхуката̄. сукхасабха̄ва̄бха̄во ева сукхапат̣иккхепо. випарин̣а̄мадхамманти джара̄йа маран̣ена ча випарин̣а̄масабха̄вам̣. каллам̣ нӯти йуттам̣ ну. танти евам̣ аниччам̣ дуккхам̣ випарин̣а̄мадхаммам̣ рӯпам̣. етам̣ мама̄ти тан̣ха̄га̄хо маман̇ка̄рабха̄вато. есохамасмӣти ма̄нага̄хо ахан̇ка̄рабха̄вато. есо ме атта̄ти дит̣т̣хига̄хо аттабха̄вавипалла̄сагга̄хато. тан̣ха̄га̄хо четтха ат̣т̣хасататан̣ха̄вичаритавасена, ма̄нага̄хо нававидхама̄навасена, дит̣т̣хига̄хо два̄сат̣т̣хидит̣т̣хивасена ведитаббо. имесам̣ тин̣н̣ам̣ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хига̄ха̄нам̣ васена йуттам̣ ну там̣ саманупасситунти вуттам̣ хоти.
ити бхагава̄ аниччадуккхавасена анатталаккхан̣ам̣йева дассеси. бхагава̄ хи каттхачи аниччавасена анаттатам̣ дассети, каттхачи дуккхавасена, каттхачи убхайавасена. татха̄ хи ‘‘чаккху атта̄ти йо вадеййа, там̣ на упападжджати, чаккхусса уппа̄допи вайопи пан̃н̃а̄йати. йасса кхо пана уппа̄допи вайопи пан̃н̃а̄йати, ‘атта̄ ме уппаджджати чева вети ча̄’ти иччасса евама̄гатам̣ хоти, тасма̄ там̣ на упападжджати. ‘чаккху атта̄’ти ¶ йо вадеййа, ити чаккху анатта̄’’ти имасмин̃ча чхачхаккасутте (ма. ни. 3.422) аниччавасена анаттатам̣ дассеси. ‘‘рӯпан̃ча хидам̣, бхиккхаве, атта̄ абхависса…пе… евам̣ ме рӯпам̣ ма̄ ахосӣ’’ти имасмим̣йева анатталаккхан̣асутте дуккхавасена анаттатам̣ дассеси. ‘‘рӯпам̣, бхиккхаве, аниччам̣, йаданиччам̣ там̣ дуккхам̣, йам̣ дуккхам̣ таданатта̄, йаданатта̄, там̣ ‘нетам̣ мама, несохамасми, на ме со атта̄’ти еваметам̣ йатха̄бхӯтам̣ саммаппан̃н̃а̄йа дат̣т̣хабба’’нти имасмим̣ арахантасутте (сам̣. ни. 3.76-77) убхайавасена анаттатам̣ дассеси. касма̄? аниччам̣ дуккхан̃ча па̄кат̣ам̣, анатта̄ апа̄кат̣ам̣. парибхогабха̄джана̄дӣсу хи бхиннесу ‘‘ахо аничча’’нти ваданти, ‘‘ахо анатта̄’’ти ¶ пана ватта̄ на̄ма наттхи. сарӣре ган̣д̣апил̣ака̄су ва̄ ут̣т̣хита̄су кан̣т̣акена ва̄ виддха̄ ‘‘ахо дуккха’’нти ваданти, ‘‘ахо анатта̄’’ти пана ватта̄ на̄ма наттхи. касма̄? идан̃хи анатталаккхан̣ам̣ на̄ма авибхӯтам̣ дуддасам̣ дуппан̃н̃а̄панам̣. татха̄ хи сарабхан̇га̄дайопи саттха̄ро на̄ддасам̣су, куто пан̃н̃а̄пана̄, тена нам̣ бхагава̄ аниччавасена ва̄ дуккхавасена ва̄ убхайавасена ва̄ дассеси. тайидам̣ имасмимпи тепариват̣т̣е аниччадуккхавасенева дасситам̣. ведана̄дӣсупи есева найо.
22. тасма̄тиха̄ти тасма̄ иччева вуттам̣. ти-ка̄ра ха-ка̄ра̄ нипа̄та̄, йасма̄ име пан̃чаккхандха̄ аничча̄ дуккха̄ анатта̄, тасма̄ти аттхо. йам̣ кин̃чӣти анавасесапарийа̄да̄наметам̣. йанти хи са̄ман̃н̃ена анийамадассанам̣, кин̃чӣти пака̄рато бхедам̣ а̄маситва̄ анийамадассанам̣. убхайенапи атӣтам̣ ва̄…пе… сантике ва̄ аппам̣ ва̄ бахум̣ ва̄ йа̄дисам̣ ва̄ та̄дисам̣ ва̄ напум̣саканиддеса̄рахам̣ саббам̣ бйа̄петва̄ сан̇ган̣ха̄ти, тасма̄ анавасесапарийа̄да̄наметам̣ ‘‘йам̣ кин̃чӣ’’ти. еван̃ча сати ан̃н̃есупи напум̣саканиддеса̄рахесу пасан̇гам̣ дисва̄ таттха адхиппетаттхам̣ адхичча паваттанато атиппасан̇гасса нийаманаттхам̣ ‘‘рӯпа’’нти вуттам̣. евам̣ пададвайенапи рӯпасса асесапариггахо като хоти. атхасса атӣта̄дивибха̄гам̣ а̄рабхати ‘‘атӣта̄на̄гатапаччуппанна’’нтиа̄дина̄. тан̃хи кин̃чи атӣтам̣ кин̃чи ана̄гата̄дибхеданти. еса найо ведана̄дӣсупи.
таттха рӯпам̣ та̄ва аддха̄сантатисамайакхан̣авасена чатудха̄ атӣтам̣ на̄ма хоти, татха̄ ана̄гатапаччуппаннам̣. таттха аддха̄васена та̄ва екасса екасмим̣ ¶ бхаве пат̣исандхито пуббе атӣтам̣, чутито уддхамана̄гатам̣, убхиннамантаре паччуппаннам̣. сантативасена сабха̄гекаутусамут̣т̣ха̄наека̄ха̄расамаут̣т̣ха̄нан̃ча пубба̄парийавасена ваттама̄нампи паччуппаннам̣, тато пуббе висабха̄гаутуа̄ха̄расамут̣т̣ха̄нам̣ атӣтам̣, паччха̄ ана̄гатам̣. читтаджам̣ екавӣтхиекаджаванаекасама̄паттисамут̣т̣ха̄нам̣ паччуппаннам̣, тато пуббе атӣтам̣, паччха̄ ана̄гатам̣. каммасамут̣т̣ха̄насса па̄т̣ийеккам̣ сантативасена атӣта̄дибхедо наттхи. тесам̣йева пана утуа̄ха̄рачиттасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ упаттхамбхакавасена тасса атӣта̄дибха̄во ведитаббо. самайавасена екамухуттапуббан̣хаса̄йанхараттидива̄дӣсу самайесу санта̄навасена паваттама̄нам̣ там̣там̣самайавантам̣ рӯпам̣ паччуппаннам̣ на̄ма, тато пуббе атӣтам̣, паччха̄ ана̄гатам̣. кхан̣авасена уппа̄да̄диккхан̣аттайапарийа̄паннам̣ паччуппаннам̣, тато пуббе атӣтам̣, паччха̄ ана̄гатам̣, идамеветтха ниппарийа̄йам̣, сеса̄ парийа̄йакатха̄.
аджджхаттам̣ ¶ ва̄ бахиддха̄ ва̄ти чаккха̄дипан̃чавидхам̣ рӯпам̣ аттабха̄вам̣ адхикичча паваттатта̄ аджджхаттам̣, сесам̣ тато ба̄хиратта̄ бахиддха̄. апича нийакаджджхаттампи идха аджджхаттам̣, парапуггаликампи ча бахиддха̄ти ведитаббам̣. ол̣а̄рикам̣ ва̄ сукхумам̣ ва̄ти чаккха̄дӣни нава, а̄подха̄туваджджа̄ тиссо дха̄туйо ча̄ти два̄дасавидхам̣ рӯпам̣ гхат̣т̣анавасена гахетаббато ол̣а̄рикам̣, сесам̣ тато випарӣтатта̄ сукхумам̣. хӣнам̣ ва̄ пан̣ӣтам̣ ва̄ти еттха хӣнапан̣ӣтабха̄во парийа̄йато ниппарийа̄йато ча. таттха аканит̣т̣ха̄нам̣ рӯпато судассӣнам̣ рӯпам̣ хӣнам̣, тадева судасса̄нам̣ рӯпато пан̣ӣтам̣. евам̣ йа̄ва наракасатта̄нам̣ рӯпам̣, та̄ва парийа̄йато хӣнапан̣ӣтата̄ ведитабба̄. ниппарийа̄йато пана йам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ акусалавипа̄кавин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, там̣ хӣнам̣ анит̣т̣хабха̄вато. йам̣ пана а̄рамман̣ам̣ катва̄ кусалавипа̄кавин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, там̣ пан̣ӣтам̣ ит̣т̣хабха̄вато. йатха̄ хи акусалавипа̄ко сайам̣ анит̣т̣хо анит̣т̣хе ева уппаджджати, на ит̣т̣хе, евам̣ кусалавипа̄копи сайам̣ ит̣т̣хо ит̣т̣хейева уппаджджати, на анит̣т̣хе. йам̣ дӯре сантике ва̄ти йам̣ сукхумам̣, тадева дуппат̣ивиджджхасабха̄ватта̄ дӯре, итарам̣ суппат̣ивиджджхасабха̄ватта̄ сантике. апичеттха ока̄сатопи упа̄да̄йупа̄да̄йа дӯрасантиката̄ ведитабба̄. там̣ саббанти там̣ атӣта̄дӣхи падехи висум̣ ниддит̣т̣хам̣ саббам̣ рӯпам̣. саммаппан̃н̃а̄йа дат̣т̣хаббанти сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа дат̣т̣хаббам̣.
йа̄ ¶ ка̄чи ведана̄тиа̄дӣсу пана сантативасена ча кхан̣авасена ча ведана̄йа атӣта̄на̄гатапаччуппаннабха̄во ведитаббо. таттха (висуддхи. 2.497 а̄дайо) сантативасена екавӣтхиекаджаванаекасама̄паттипарийа̄панна̄ екавидхависайасама̄йогаппаватта̄ ча дивасампи буддхарӯпам̣ пассантасса дхаммам̣ сун̣антасса паваттасаддха̄дисахитаведана̄ паччуппанна̄, тато пуббе атӣта̄, паччха̄ ана̄гата̄. кхан̣авасена кхан̣аттайапарийа̄панна̄ паччуппанна̄, тато пуббе атӣта̄, паччха̄ ана̄гата̄. аджджхаттабахиддха̄бхедо нийакаджджхаттавасена ведитаббо. ол̣а̄рикасукхумабхедо ‘‘акусала̄ ведана̄ ол̣а̄рика̄, кусала̄бйа̄ката̄ ведана̄ сукхума̄’’тиа̄дина̄ найена вибхан̇ге (вибха. 11) вуттена джа̄тисабха̄вапуггалалокийалокуттаравасена ведитаббо. джа̄тивасена та̄ва акусалаведана̄ са̄ваджджакирийахетуто килесасанта̄пасабха̄вато ча авӯпасантавуттӣти кусалаведана̄йа ол̣а̄рика̄, сабйа̄па̄рато саусса̄хато савипа̄като килесасанта̄пасабха̄вато са̄ваджджато ча випа̄ка̄бйа̄ката̄йа ол̣а̄рика̄, савипа̄като килесасанта̄пасабха̄вато сабйа̄паджджато са̄ваджджато ча кирийа̄бйа̄ката̄йа ол̣а̄рика̄, кусала̄бйа̄ката̄ пана вуттавипарийа̄йато акусала̄йа сукхума̄. двепи кусала̄кусалаведана̄ сабйа̄па̄рато саусса̄хато савипа̄като ча йатха̄йогам̣ дувидха̄йапи абйа̄ката̄йа ол̣а̄рика̄, вуттавипарийа̄йена дувидха̄пи абйа̄ката̄ та̄хи сукхума̄. евам̣ та̄ва джа̄тивасена ол̣а̄рикасукхумата̄ ведитабба̄.
сабха̄вавасена ¶ пана дуккхаведана̄ нирасса̄дато савиппха̄рато уббеджанӣйато абхибхаванато ча итара̄хи двӣхи ол̣а̄рика̄, итара̄ пана две са̄тато сантато пан̣ӣтато мана̄пато маджджхаттато ча йатха̄йогам̣ дуккха̄йа сукхума̄. убхо пана сукхадуккха̄ савиппха̄рато кхобхакаран̣ато па̄кат̣ато ча адуккхамасукха̄йа ол̣а̄рика̄, са̄ вуттавипарийа̄йена тадубхайато сукхума̄. евам̣ сабха̄вавасена ол̣а̄рикасукхумата̄ ведитабба̄. пуггалавасена пана асама̄паннасса ведана̄ на̄на̄рамман̣авиккхиттабха̄вато сама̄паннасса ведана̄йа ол̣а̄рика̄, випарийа̄йена итара̄ сукхума̄. евам̣ пуггалавасена ол̣а̄рикасукхумата̄ ведитабба̄. локийалокуттаравасена пана са̄сава̄ ведана̄ локийа̄. са̄ а̄савуппаттихетуто ¶ огханийато йоганийато гантханийато нӣваран̣ийато упа̄да̄нийато сам̣килесикато путхуджджанаса̄дха̄ран̣ато ча ана̄сава̄йа ол̣а̄рика̄, са̄ випарийа̄йена са̄сава̄йа сукхума̄. евам̣ локийалокуттаравасена ол̣а̄рикасукхумата̄ ведитабба̄.
таттха джа̄тиа̄дивасена самбхедо парихаритаббо. акусалавипа̄кака̄йавин̃н̃а̄н̣асампайутта̄ хи ведана̄ джа̄тивасена абйа̄кататта̄ сукхума̄пи сама̄на̄ сабха̄ва̄дивасена ол̣а̄рика̄ хоти. вуттан̃хетам̣ ‘‘абйа̄ката̄ ведана̄ сукхума̄, дуккха̄ ведана̄ ол̣а̄рика̄. асама̄паннасса ведана̄ ол̣а̄рика̄, са̄сава̄ ведана̄ ол̣а̄рика̄’’ти (вибха. 11). йатха̄ ча дуккхаведана̄, евам̣ сукха̄дайопи джа̄тивасена ол̣а̄рика̄, сабха̄ва̄дивасена сукхума̄ хонти. тасма̄ йатха̄ джа̄тиа̄дивасена самбхедо на хоти, татха̄ ведана̄нам̣ ол̣а̄рикасукхумата̄ ведитабба̄. сеййатхидам̣ – абйа̄ката̄ джа̄тивасена кусала̄кусала̄хи сукхума̄. на таттха ‘‘катама̄ абйа̄ката̄, ким̣ дуккха̄, ким̣ сукха̄, ким̣ сама̄паннасса, ким̣ асама̄паннасса, ким̣ са̄сава̄, ким̣ ана̄сава̄’’ти евам̣ сабха̄ва̄дибхедо пара̄маситаббо. еса найо саббаттха.
апича ‘‘там̣ там̣ ва̄ пана веданам̣ упа̄да̄йупа̄да̄йа ведана̄ ол̣а̄рика̄ сукхума̄ дат̣т̣хабба̄’’ти вачанато акусала̄дӣсупи лобхасахагата̄йа досасахагатаведана̄ агги вийа аттано ниссайадаханато ол̣а̄рика̄, лобхасахагата̄ сукхума̄. досасахагата̄пи нийата̄ ол̣а̄рика̄, анийата̄ сукхума̄. нийата̄пи каппат̣т̣хитика̄ ол̣а̄рика̄, итара̄ сукхума̄. каппат̣т̣хитика̄супи асан̇кха̄рика̄ ол̣а̄рика̄, итара̄ сукхума̄. лобхасахагата̄ пана дит̣т̣хисампайутта̄ ол̣а̄рика̄, итара̄ сукхума̄. са̄пи нийата̄ каппат̣т̣хитика̄ асан̇кха̄рика̄ ол̣а̄рика̄, итара̄ сукхума̄, ависесена акусала̄ бахувипа̄ка̄ ол̣а̄рика̄, аппавипа̄ка̄ сукхума̄. кусала̄ пана аппавипа̄ка̄ ол̣а̄рика̄, бахувипа̄ка̄ сукхума̄.
апича ¶ ка̄ма̄вачаракусала̄ ол̣а̄рика̄, рӯпа̄вачара̄ сукхума̄, тато арӯпа̄вачара̄, тато локуттара̄. ка̄ма̄вачара̄ ча да̄намайа̄ ол̣а̄рика̄, сӣламайа̄ сукхума̄, тато бха̄вана̄майа̄. бха̄вана̄майа̄пи духетука̄ ол̣а̄рика̄ ¶ , тихетука̄ сукхума̄. тихетука̄пи сасан̇кха̄рика̄ ол̣а̄рика̄, асан̇кха̄рика̄ сукхума̄. рӯпа̄вачара̄ пат̣хамаджджха̄ника̄ ол̣а̄рика̄…пе… пан̃чамаджджха̄ника̄ сукхума̄ва. арӯпа̄вачара̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанасампайутта̄ ол̣а̄рика̄…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасампайутта̄ сукхума̄ва. локуттара̄ ча сота̄паттимаггасампайутта̄ ол̣а̄рика̄…пе… арахаттамаггасампайутта̄ сукхума̄ва. еса найо там̣там̣бхӯмивипа̄какирийаведана̄су дуккха̄диасама̄панна̄диса̄сава̄дивасена вуттаведана̄су ча.
ока̄савасена ча̄пи нирайе дуккха̄ ол̣а̄рика̄, тираччха̄найонийам̣ сукхума̄…пе… параниммитавасаваттӣ сукхума̄ва. йатха̄ ча дуккха̄, евам̣ сукха̄пи саббаттха йатха̄нурӯпам̣ йоджетабба̄. ваттхувасена ча̄пи хӣнаваттхука̄ йа̄ ка̄чи ведана̄ ол̣а̄рика̄, пан̣ӣтаваттхука̄ сукхума̄. хӣнаппан̣ӣтабхеде йа̄ ол̣а̄рика̄, са̄ хӣна̄. йа̄ ча сукхума̄, са̄ пан̣ӣта̄ти ведитабба̄. дӯрападам̣ пана акусала̄ ведана̄ кусала̄бйа̄ката̄хи ведана̄хи дӯре, сантикападам̣ акусала̄ ведана̄ акусала̄йа ведана̄йа сантикетиа̄дина̄ найена вибхаттам̣. тасма̄ акусала̄ ведана̄ висабха̄гато асам̣сат̣т̣хато асариккхато ча кусала̄бйа̄ката̄хи дӯре, татха̄ кусала̄бйа̄ката̄ акусала̄йа. еса найо саббава̄ресу. акусала̄ пана ведана̄ сабха̄гато ча сам̣сат̣т̣хато ча сариккхато ча акусала̄йа сантикети. там̣там̣ведана̄сампайутта̄нам̣ пана сан̃н̃а̄дӣнампи евамева ведитаббам̣.
23. сутава̄ти а̄гама̄дхигамасан̇кха̄тена ба̄хусаччена саманна̄гататта̄ сутава̄. ниббиндатӣти уккан̣т̣хати. еттха ча ниббида̄ти вут̣т̣ха̄нага̄минӣвипассана̄ адхиппета̄. ниббиндам̣ вираджджатӣти еттха вира̄гавасена чатта̄ро магга̄ катхита̄. вира̄га̄ вимуччатӣти вира̄гена маггенева хетубхӯтена пат̣иппассаддхивимуттивасена вимуччати. имина̄ чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни катхита̄ни. вимуттасмим̣ вимуттамити н̃а̄н̣ам̣ хотӣти имина̄ пана паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ катхитам̣. кхӣн̣а̄ джа̄тӣтиа̄дӣхи тасса бхӯми. тена хи н̃а̄н̣ена арийаса̄вако паччавеккханто ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’тиа̄дӣни паджа̄на̄ти. катама̄ панасса джа̄ти кхӣн̣а̄, катхан̃ча нам̣ паджа̄на̄тӣти? на та̄васса атӣта̄ джа̄ти кхӣн̣а̄ пуббева кхӣн̣атта̄, на ана̄гата̄ ана̄гате ва̄йа̄ма̄бха̄вато, на паччуппанна̄. йа̄ пана маггасса абха̄витатта̄ уппаджджеййа екачатупан̃чавока̄рабхавесу екачатупан̃чаккхандхаппабхеда̄ джа̄ти, са̄ маггасса бха̄витатта̄ ануппа̄дадхамматам̣ ¶ а̄паджджанена кхӣн̣а̄, там̣ со маггабха̄вана̄йа пахӣнакилесе ¶ паччавеккхитва̄ килеса̄бха̄ве виджджама̄нампи каммам̣ а̄йатим̣ аппат̣исандхикам̣ хотӣти джа̄нанто паджа̄на̄ти.
вуситанти вуттхам̣ паривуттхам̣, катам̣ чаритам̣ нит̣т̣хитанти аттхо. брахмачарийанти маггабрахмачарийам̣. путхуджджанакалйа̄н̣акена хи саддхим̣ сатта секкха̄ маггабрахмачарийам̣ васанти на̄ма, кхӣн̣а̄саво вуттхава̄со, тасма̄ арийаса̄вако аттано брахмачарийава̄сам̣ паччавеккханто ‘‘вуситам̣ брахмачарийа’’нти паджа̄на̄ти. катам̣ каран̣ӣйанти чатӯсу саччесу чатӯхи маггехи парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄васена сол̣асавидхампи киччам̣ нит̣т̣ха̄питанти аттхо. путхуджджанакалйа̄н̣ака̄дайо хи там̣ киччам̣ каронти, кхӣн̣а̄саво катакаран̣ӣйо. тасма̄ арийаса̄вако аттано каран̣ӣйам̣ паччавеккханто ‘‘катам̣ каран̣ӣйа’’нти паджа̄на̄ти. на̄парам̣ иттхатта̄йа̄ти ида̄ни пуна иттхабха̄ва̄йа евам̣сол̣асакиччабха̄ва̄йа, килесаккхайа̄йа ва̄ маггабха̄вана̄киччам̣ ме наттхӣти паджа̄на̄ти. атха ва̄ иттхатта̄йа̄ти иттхабха̄ва̄ имасма̄ евам̣пака̄ра̄ ида̄ни ваттама̄наккхандхасанта̄на̄ апарам̣ кхандхасанта̄нам̣ майхам̣ наттхи, име пана пан̃чаккхандха̄ парин̃н̃а̄та̄ тит̣т̣ханти чхиннамӯлака̄ руккха̄ вийа. те чаримакавин̃н̃а̄н̣аниродхена анупа̄да̄но вийа джа̄таведо нибба̄йиссантӣти паджа̄на̄ти.
24. аттамана̄ те бхиккхӯ бхагавато бха̄ситам̣ абхинандунти те бхиккхӯ сакамана̄ тут̣т̣хамана̄, пӣтисоманассехи ва̄ саматтамана̄ хутва̄ каравӣкарутаман̃джуна̄ кан̣н̣асукхена пан̣д̣итаджанахадайа̄нам̣ амата̄бхисекасадисена брахмассарена бха̄сато бхагавато вачанам̣ сукатхитам̣ сулапитам̣ ‘‘еваметам̣ бхагава̄, еваметам̣ сугата̄’’ти маттхакена сампат̣иччханта̄ анумодим̣су чева сампат̣иччхим̣су ча̄ти аттхо. айан̃хи абхинанда-саддо ‘‘абхинандати абхивадатӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.5; 4.114, 118) тан̣ха̄йапи а̄гато. ‘‘аннамева̄бхинанданти, убхайе девама̄нуса̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.43) упагаманепи.
‘‘чираппава̄сим̣ пурисам̣, дӯрато соттхима̄гатам̣;
н̃а̄тимитта̄ сухаджджа̄ ча, абхинанданти а̄гата’’нти. (дха. па. 219; ви. ва. 861) –
а̄дӣсу ¶ сампат̣иччханепи. ‘‘абхинандитва̄ анумодитва̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.205) анумоданепи. сва̄йамидха анумоданасампат̣иччханесу йуджджати. тена вуттам̣ ‘‘анумодим̣су чева сампат̣иччхим̣су ¶ ча̄’’ти. анупа̄да̄йа а̄савехи читта̄ни вимуччим̣сӯти ануппа̄даниродхена нируджджхама̄нехи а̄савехи анупа̄да̄йа аггахетва̄ кан̃чи дхаммам̣ ‘‘ахам̣ мама̄’’ти ана̄дийитва̄ва читта̄ни вимуччим̣су. чха арахантоти бхагавата̄ саддхим̣ чха джана̄ араханто. ан̃н̃есам̣ пана девабрахма̄нампи арахаттаппаттисамбхавато идам̣ мануссаарахантейева сандха̄йа вуттанти а̄ха ‘‘чха манусса̄ араханто хонтӣ’’ти.
анатталаккхан̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пан̃чаваггийакатха̄ нит̣т̣хита̄.
йасасса паббаджджа̄катха̄ван̣н̣ана̄
25. ида̄ни йасасса паббаджджам̣ дассетум̣ ‘‘тена кхо пана самайена̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. татра̄йам̣ анутта̄нападаван̣н̣ана̄ – хемантикотиа̄дӣсу (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.42; а. ни. ат̣т̣ха. 2.3.39) йаттха сукхам̣ хоти хемантака̄ле васитум̣, айам̣ хемантико. итаресупи есева найо. айам̣ панеттха вачанаттхо – хеманте ва̄со хемантам̣ уттарападалопена, хемантам̣ арахатӣти хемантико. итаресупи есева найо. таттха вассико па̄са̄до на̄тиуччо хоти на̄тинӣчо, два̄рава̄тапа̄на̄ниписса на̄тибахӯни на̄титанӯни, бхӯматтхаран̣апаччаттхаран̣акхаджджабходжджа̄нипеттха миссака̄нева ват̣т̣анти. хемантике тхамбха̄пи бхиттийопи нӣча̄ хонти, два̄рава̄тапа̄на̄ни танука̄ни сукхумачхидда̄ни, ун̣хаппавесанаттха̄йа бхиттиниййӯха̄ни харийанти, бхӯматтхаран̣апаччаттхаран̣анива̄санапа̄рупана̄ни панеттха ун̣хавикирийа̄ни камбала̄дӣни ват̣т̣анти, кхаджджабходжджам̣ синиддхам̣ кат̣укасаннисситан̃ча. гимхике тхамбха̄пи бхиттийопи учча̄ хонти, два̄рава̄тапа̄на̄ни панеттха бахӯни випуладжа̄та̄ни хонти, бхӯматтхаран̣а̄ни сӣтавикирийа̄ни дукӯламайа̄ни ват̣т̣анти, кхаджджабходжджа̄ни мадхурарасасӣтавикирийа̄ни, ва̄тапа̄насамӣпесу четтха нава̄ ча̄т̣ийо т̣хапетва̄ удакасса пӯретва̄ нӣлуппала̄дӣхи сан̃чха̄денти, тесу тесу падесесу удакайанта̄ни каронти, йехи деве вассанте вийа удакадха̄ра̄ никкхаманти.
ниппурисехӣти ¶ пурисавирахитехи. на кевалан̃четтха тӯрийа̄нева ниппуриса̄ни, саббат̣т̣ха̄на̄нипи ниппуриса̄нева. дова̄рика̄пи иттхийова, наха̄пана̄дипарикаммакара̄пи иттхийова. пита̄ кира ‘‘татха̄рӯпам̣ иссарийасукхасампаттим̣ анубхавама̄насса пурисам̣ дисва̄ парисан̇ка̄ уппаджджати, са̄ ме путтасса ма̄ ахосӣ’’ти саббакиччесу иттхийова т̣хапа̄песи. пан̃чахи ка̄магун̣ехӣти ¶ рӯпасадда̄дӣхи пан̃чахи ка̄макот̣т̣ха̄сехи. самаппитасса̄ти самма̄ аппитасса, упетасса̄ти аттхо. саман̇гӣбхӯтасса̄ти тассева вевачанам̣. парича̄райама̄насса̄ти парито ча̄райама̄насса, тасмим̣ тасмим̣ ка̄магун̣е индрийа̄ни ча̄райама̄насса̄ти аттхо. а̄л̣амбаранти пан̣авам̣. викесиканти муттакесам̣, виппакин̣н̣акесанти аттхо. виккхел̣иканти виссандама̄нала̄лам̣. виппалапантийоти вируддхам̣ палапантийо ва̄ рудантийо ва̄. суса̄нам̣ ман̃н̃ети а̄макасуса̄нам̣ вийа аддаса сакам̣ париджананти самбандхо. уда̄нам̣ уда̄несӣти сам̣вегавасена уда̄нам̣ уда̄неси, сам̣вегавасаппаваттам̣ ва̄чам̣ ниччха̄ресӣти аттхо.
26. идам̣ кхо йаса̄ти бхагава̄ нибба̄нам̣ сандха̄йа̄ха. тан̃хи тан̣ха̄дӣхи килесехи анупаддутам̣ анупассат̣т̣хан̃ча. анупуббим̣ катханти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.75; ма. ни. ат̣т̣ха. 2.69) да̄на̄нантарам̣ сӣлам̣, сӣла̄нантарам̣ саггам̣, сагга̄нантарам̣ магганти еваманупат̣ипа̄т̣икатхам̣. таттха да̄накатха̄ на̄ма ‘‘идам̣ да̄нам̣ на̄ма сукха̄нам̣ нида̄нам̣, сампаттӣнам̣ мӯлам̣, бхога̄нам̣ патит̣т̣ха̄, висамагатасса та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣, идхалокапаралокесу да̄насадисо авассайо патит̣т̣ха̄ а̄рамман̣ам̣ та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣ наттхи. идан̃хи авассайат̣т̣хена ратанамайасӣха̄санасадисам̣, патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена маха̄патхавӣсадисам̣, а̄рамман̣ат̣т̣хена а̄ламбанараджджусадисам̣, идан̃хи дуккханиттхаран̣ат̣т̣хена на̄ва̄, самасса̄санат̣т̣хена сан̇га̄масӯро, бхайапаритта̄н̣ат̣т̣хена сусан̇кхатанагарам̣, маччхерамала̄дӣхи анупалиттат̣т̣хена падумам̣, тесам̣ нидаханат̣т̣хена агги, дура̄садат̣т̣хена а̄сӣвисо, асанта̄санат̣т̣хена сӣхо, балавантат̣т̣хена хаттхӣ, абхиман̇галасамматат̣т̣хена сетаусабхо, кхемантабхӯмисампа̄панат̣т̣хена вала̄хако ассара̄джа̄. да̄нам̣ на̄метам̣ майа̄ гатамагго, майхевесо вам̣со, майа̄ даса па̄рамийо пӯрентена вела̄мамаха̄йан̃н̃а̄ маха̄говиндамаха̄йан̃н̃а̄ маха̄судассанамаха̄йан̃н̃а̄ вессантарамаха̄йан̃н̃а̄ти анеке маха̄йан̃н̃а̄ паваттита̄, сасабхӯтена джалите ¶ аггиккхандхе атта̄нам̣ ниййа̄тентена сампаттайа̄чака̄нам̣ читтам̣ гахитам̣. да̄нан̃хи локе саккасампаттим̣ дети, ма̄расампаттим̣ брахмасампаттим̣ чаккаваттисампаттим̣ са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣ паччекабодхин̃а̄н̣ам̣ абхисамбодхин̃а̄н̣ам̣ детӣ’’ти евама̄дина̄ да̄нагун̣аппат̣исам̣йуттакатха̄.
йасма̄ пана да̄нам̣ даданто сӣлам̣ сама̄да̄тум̣ саккоти, тасма̄ таданантарам̣ сӣлакатхам̣ катхеси. да̄нан̃хи на̄ма даккхин̣еййесу хитаджджха̄сайена пӯджанаджджха̄сайена ва̄ аттано сантакасса паресам̣ париччаджанам̣, тасма̄ да̄йако саттесу екантахитаджджха̄сайо пурисапуггало, паресам̣ ва̄ сантакам̣ харатӣти ат̣т̣ха̄наметам̣. тасма̄ да̄нам̣ даданто сӣлам̣ сама̄да̄тум̣ саккотӣти да̄на̄нантарам̣ сӣлам̣ вуттам̣. апича да̄накатха̄ та̄ва пачураджанесупи паваттийа̄ саббаса̄дха̄ран̣атта̄ сукаратта̄ сӣле патит̣т̣ха̄насса ¶ упа̄йабха̄вато ча а̄дито катхита̄. паричча̄гасӣло хи пуггало париггахаваттхӯсу ниссан̇габха̄вато сукхенева сӣла̄ни сама̄дийати, таттха ча суппатит̣т̣хито хоти. сӣлена да̄йакапат̣игга̄хакависуддхито пара̄нуггахам̣ ватва̄ парапӣл̣а̄ниваттивачанато кирийадхаммам̣ ватва̄ акирийадхаммавачанато бхогайасасампаттихетум̣ ватва̄ бхавасампаттихетувачанато ча да̄накатха̄нантарам̣ сӣлакатха̄ катхита̄.
сӣлакатха̄ на̄ма ‘‘сӣлам̣ на̄метам̣ авассайо патит̣т̣ха̄ а̄рамман̣ам̣ та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣. сӣлам̣ на̄метам̣ мама вам̣со, ахам̣ сан̇кхапа̄лана̄гара̄джака̄ле бхӯридаттана̄гара̄джака̄ле чампеййана̄гара̄джака̄ле сӣлавара̄джака̄ле ма̄тупосакахаттхира̄джака̄ле чхаддантахаттхира̄джака̄лети анантесу аттабха̄весу сӣлам̣ парипӯресим̣. идхалокапаралокасампаттӣнан̃хи сӣласадисо авассайо сӣласадиса̄ патит̣т̣ха̄ а̄рамман̣ам̣ та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣ наттхи, сӣла̄лан̇ка̄расадисо алан̇ка̄ро наттхи, сӣлапуппхасадисам̣ пуппхам̣ наттхи, сӣлагандхасадисо гандхо наттхи. сӣла̄лан̇ка̄рена хи алан̇катам̣ сӣлакусумапил̣андханам̣ сӣлагандха̄нулиттам̣ садевакопи локо олокенто титтим̣ на гаччхатӣ’’ти евама̄дисӣлагун̣аппат̣исам̣йуттакатха̄.
идам̣ пана сӣлам̣ нисса̄йа айам̣ сагго лаббхатӣти дассанаттхам̣ сӣла̄нантарам̣ саггакатхам̣ катхеси. саггакатха̄ на̄ма ‘‘айам̣ сагго на̄ма ит̣т̣хо канто мана̄по ¶ , ниччаметтха кӣл̣а̄, ниччам̣ сампаттийо лаббханти, ча̄тумаха̄ра̄джика̄ дева̄ навутивассасатасахасса̄ни диббасукхам̣ диббасампаттим̣ пат̣илабханти, та̄ватим̣са̄ тиссо ча вассакот̣ийо сат̣т̣хи ча вассасатасахасса̄нӣ’’ти евама̄дисаггагун̣апат̣исам̣йуттакатха̄. саггасампаттим̣ катхайанта̄нан̃хи буддха̄нам̣ мукхам̣ наппахоти. вуттампи четам̣ ‘‘анекапарийа̄йена кхо ахам̣, бхиккхаве, саггакатхам̣ катхеййа’’нтиа̄ди.
евам̣ саггакатха̄йа палобхетва̄ пуна хаттхим̣ алан̇каритва̄ тасса сон̣д̣ам̣ чхинданто вийа айампи сагго аниччо аддхуво, на еттха чхандара̄го ка̄табботи дассанаттхам̣ ‘‘аппасса̄да̄ ка̄ма̄ бахудуккха̄ бахупа̄йа̄са̄, а̄дӣнаво еттха бхиййо’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.177; па̄чи. 417) найена ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнавам̣ ока̄рам̣ сам̣килесам̣ катхеси. таттха а̄дӣнавоти досо, аниччата̄дина̄ аппасса̄дата̄дина̄ ча дӯситабха̄воти аттхо. атха ва̄ а̄дӣнам̣ ва̄ти паваттатӣти а̄дӣнаво, парамакапан̣ата̄. татха̄ ча ка̄ма̄ йатха̄бхӯтам̣ паччавеккханта̄нам̣ паччупатит̣т̣ханти. ока̄роти ла̄макабха̄во нихӣнабха̄во асет̣т̣хехи севитаббата̄ сет̣т̣хехи на севитаббата̄ ча. сам̣килесоти техи сатта̄нам̣ сам̣килиссанам̣, виба̄дхетаббата̄ упата̄петаббата̄ти аттхо.
евам̣ ¶ ка̄ма̄дӣнавена таджджетва̄ неккхамме а̄нисам̣сам̣ пака̄сеси. йаттака̄ ча ка̄месу а̄дӣнава̄, пат̣ипаккхато таттака̄ва неккхамме а̄нисам̣са̄. апича ‘‘неккхаммам̣ на̄метам̣ асамба̄дхам̣ асам̣килит̣т̣хам̣, никкхантам̣ ка̄мехи, никкхантам̣ ка̄масан̃н̃а̄йа, никкхантам̣ ка̄мавитаккехи, никкхантам̣ ка̄мапарил̣а̄хехи, никкхантам̣ бйа̄па̄рато’’тиа̄дина̄ найена неккхамме а̄нисам̣сам̣ пака̄сеси, паббаджджа̄йа джха̄на̄дӣсу ча гун̣е вибха̄веси ван̣н̣еси. еттха ча саггам̣ катхетва̄ сва̄йам̣ сагго ра̄га̄дӣхи упаккилит̣т̣хо, саббатха̄пи анупаккилит̣т̣хо арийамагготи дассанаттхам̣ сагга̄нантарам̣ магго катхетаббо. магган̃ча катхентена тададхигамупа̄йасандассанаттхам̣ саггапарийа̄панна̄пи пагева итаре саббепи ка̄ма̄ на̄ма бахва̄дӣнава̄ аничча̄ аддхува̄ випарин̣а̄мадхамма̄ти ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнаво, хӣна̄ гамма̄ потхуджджаника̄ анарийа̄ анаттхасан̃хита̄ти тесам̣ ока̄ро ла̄макабха̄во, саббепи бхава̄ килеса̄нам̣ ваттхубхӯта̄ти таттха сам̣килесо, саббасам̣килесавиппамуттам̣ нибба̄нанти неккхамме а̄нисам̣со ¶ ча катхетабботи ка̄месу а̄дӣнаво ока̄ро сам̣килесо неккхамме ча а̄нисам̣со пака̄ситоти дат̣т̣хаббам̣.
каллачиттанти камманийачиттам̣, хет̣т̣ха̄ паваттитадесана̄йа ассаддхийа̄дӣнам̣ читтадоса̄нам̣ вигататта̄ упаридесана̄йа бха̄джанабха̄вӯпагаманена каммаккхамачиттанти аттхо. ассаддхийа̄дайо ва̄ йасма̄ читтасса рогабхӯта̄ тада̄ тасса вигата̄, тасма̄ каллачиттам̣ арогачиттанти аттхо. дит̣т̣хима̄на̄дикилесавигамена мудучиттам̣, ка̄маччханда̄дивигамена винӣваран̣ачиттам̣, самма̄пат̣ипаттийам̣ ул̣а̄рапӣтипа̄моджджайогена удаггачиттам̣. таттха саддха̄сампаттийа̄ пасанначиттам̣ йада̄ бхагава̄ ан̃н̃а̄сӣти самбандхо. атха ва̄ каллачиттанти ка̄маччхандавигамена арогачиттам̣. мудучиттанти бйа̄па̄давигамена метта̄васена акат̣хиначиттам̣. винӣваран̣ачиттанти уддхаччакуккуччавигамена виккхепасса вигататта̄ тена апихитачиттам̣. удаггачиттанти тхинамиддхавигамена сампаггахавасена алӣначиттам̣. пасанначиттанти вичикиччха̄вигамена самма̄пат̣ипаттийам̣ адхимуттачиттанти евампеттха аттхо ведитаббо. са̄муккам̣сика̄ти са̄мам̣ уккам̣сика̄, аттана̄йева уддхаритва̄ гахита̄, сайамбхӯн̃а̄н̣ена дит̣т̣ха̄ аса̄дха̄ран̣а̄ ан̃н̃есанти аттхо. ка̄ ча пана са̄ти? арийасаччадесана̄. тенева̄ха ‘‘дуккхам̣ самудайам̣ ниродхам̣ магга’’нти.
сеййатха̄пӣтиа̄дина̄ упама̄васена тасса килесаппаха̄нам̣ арийамаггуппа̄дан̃ча дассети. апагатака̄л̣аканти вигатака̄л̣акам̣. саммадева̄ти сут̣т̣ху ева. раджананти нӣлапӣта̄диран̇гаджа̄там̣. пат̣игган̣хеййа̄ти ган̣хеййа, пабхассарам̣ бхавеййа. тасмим̣йева а̄санети тассам̣йева нисаджджа̄йам̣. етенасса лахувипассаката̄ тиккхапан̃н̃ата̄ сукхапат̣ипадакхиппа̄бхин̃н̃ата̄ ча дассита̄ хоти. вираджантиа̄ди ¶ вуттанайамева. татридам̣ упама̄сам̣санданам̣ – ваттхам̣ вийа читтам̣, ваттхасса а̄гантукамалехи килит̣т̣хабха̄во вийа читтасса ра̄га̄дималехи сам̣килит̣т̣хабха̄во, дхованасила̄ вийа анупуббикатха̄, удакам̣ вийа саддха̄, удакена теметва̄ теметва̄ ӯсагомайачха̄рикакха̄ракехи ка̄л̣акападесе саммаддитва̄ ваттхасса дхованапайого вийа саддха̄синехена теметва̄ теметва̄ сатисама̄дхипан̃н̃а̄хи досе ситхиле катва̄ сӣласута̄дивидхина̄ читтасса содхане вӣрийа̄рамбхо, тена пайогена ваттхе ка̄л̣ака̄пагамо вийа вӣрийа̄рамбхена килесавиккхамбханам̣, ран̇гаджа̄там̣ ¶ вийа арийамагго, тена суддхасса ваттхасса пабхассарабха̄во вийа виккхамбхитакилесасса читтасса маггена парийодапананти.
27. ассадӯтети а̄рул̣хаассе дӯте. иддха̄бхисан̇кха̄ранти иддхикирийам̣. абхисан̇кхаресӣти абхисан̇кхари, ака̄сӣти аттхо. киматтханти че? убхиннам̣ пат̣илабхитаббависесантара̄йаниседханаттхам̣. йади хи со путтам̣ пассеййа, путтассапи арахаттаппатти сет̣т̣хиссапи дхаммачаккхупат̣ила̄бхо на сийа̄. адит̣т̣хасаччопи хи ‘‘дехи те ма̄туйа̄ джӣвита’’нти йа̄чанто катхан̃хи на̄ма виккхепам̣ пат̣иба̄хитва̄ бхагавато дхаммадесана̄нуса̄рена н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ дхаммачаккхум̣ пат̣илабхеййа, йасо ча евам̣ тена йа̄чийама̄но катхам̣ там̣ виккхепам̣ пат̣иба̄хитва̄ арахатте патит̣т̣хахеййа.
етадавоча̄ти бхагавато дхаммадесанам̣ аббханумодама̄но етам̣ ‘‘абхиккантам̣ бханте’’тиа̄дивачанам̣ авоча. абхикканта-саддо ча̄йамидха аббханумодане, тасма̄ са̄дху са̄дху бхантети вуттам̣ хоти.
‘‘бхайе кодхе пасам̣са̄йам̣, турите котӯхалаччхаре;
ха̄се соке паса̄де ча, каре а̄мед̣итам̣ будхо’’ти. –
имина̄ва лаккхан̣ена идха паса̄давасена пасам̣са̄васена ча̄йам̣ двиккхаттум̣ вуттоти ведитаббо. сеййатха̄пӣтиа̄дина̄ чатӯхи упама̄хи бхагавато десанам̣ тхомети. таттха никкуджджитанти адхомукхат̣хапитам̣, хет̣т̣ха̄мукхаджа̄там̣ ва̄. уккуджджеййа̄ти упаримукхам̣ кареййа. пат̣иччханнанти тин̣апан̣н̣а̄дичха̄дитам̣. вивареййа̄ти уггха̄т̣еййа. мӯл̣хасса̄ти диса̄мӯл̣хасса. маггам̣ а̄чиккхеййа̄ти хаттхе гахетва̄ ‘‘еса магго’’ти вадеййа. андхака̄рети ка̄л̣апаккхача̄туддасӣ ад̣д̣харатти гханаванасан̣д̣амегхапат̣алехи чатуран̇гатаме.
евам̣ ¶ десанам̣ тхометва̄ има̄йа десана̄йа ратанаттайе пасанначитто пасанна̄ка̄рам̣ каронто ‘‘еса̄ха’’нтиа̄дима̄ха. таттха еса̄ханти есо ахам̣. упа̄сакам̣ мам̣ бхагава̄ дха̄ретӯти мам̣ бхагава̄ ‘‘упа̄сако айа’’нти евам̣ дха̄рету, джа̄на̄тӯти аттхо. аджджатаггети еттха̄йам̣ агга-саддо а̄диаттхе, тасма̄ аджджатаггети аджджатам̣ а̄дим̣ катва̄ти ¶ еваматтхо ведитаббо. аджджатанти аджджабха̄вам̣. ‘‘аджджадагге’’ти ва̄ па̄т̣хо, да-ка̄ро падасандхикаро, аджджа аггам̣ катва̄ти аттхо. па̄н̣упетанти па̄н̣ехи упетам̣. йа̄ва ме джӣвитам̣ паваттати, та̄ва упетам̣, анан̃н̃асаттхукам̣ тӣхи саран̣агаманехи саран̣ам̣ гатам̣ упа̄сакам̣ каппийака̄ракам̣ мам̣ бхагава̄ дха̄рету джа̄на̄ту. ахан̃хи сачепи ме тикхин̣ена асина̄ сӣсам̣ чхиндеййа, нева буддхам̣ ‘‘на буддхо’’ти ва̄, дхаммам̣ ‘‘на дхаммо’’ти ва̄, сан̇гхам̣ ‘‘на сан̇гхо’’ти ва̄ вадеййанти евам̣ аттасанниййа̄танена саран̣ам̣ агама̄си. евам̣ ‘‘абхикканта’’нтиа̄дӣнам̣ анутта̄нападаттхо ведитаббо, виттха̄ро пана хет̣т̣ха̄ веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄йам̣ а̄гатойева̄ти идха на дассито.
28. бхӯмим̣ паччавеккхантасса̄ти аттана̄ дит̣т̣хаматтхам̣ паччавеккхантасса. иддха̄бхисан̇кха̄рам̣ пат̣иппассамбхесӣти йатха̄ там̣ сет̣т̣хи гахапати таттха нисиннова йасам̣ кулапуттам̣ пассати, татха̄ адхит̣т̣ха̄сӣти аттхо. адхива̄сетӯти сампат̣иччхату. аджджатана̄йа̄ти йам̣ ме тумхесу сакка̄рам̣ карото аджджа бхависсати пун̃н̃ан̃ча пӣтипа̄моджджан̃ча, тадаттха̄йа. адхива̄сеси бхагава̄ тун̣хӣбха̄вена̄ти бхагава̄ ка̄йан̇гам̣ ва̄ ва̄чан̇гам̣ ва̄ ачопетва̄ аббхантарейева кхантим̣ каронто тун̣хӣбха̄вена адхива̄сеси, сет̣т̣хисса ануггахаттхам̣ манаса̄ва сампат̣иччхӣти вуттам̣ хоти. ‘‘ехи бхиккхӯ’’ти бхагава̄ авоча̄ти тасса кира иддхимайапаттачӣварасса упаниссайам̣ олокенто анека̄су джа̄тӣсу чӣвара̄диат̣т̣хапариккха̄рада̄нам̣ дисва̄ ‘‘ехи бхиккхӯ’’ти авоча. со та̄вадева бхан̣д̣у ка̄са̄вавасано ат̣т̣хахи бхиккхупариккха̄рехи сарӣре пат̣имуккехева вассасат̣т̣хикаттхеро вийа бхагавантам̣ намассама̄нова нисӣди. йо хи чӣвара̄дике ат̣т̣ха париккха̄ре паттачӣварамева ва̄ сота̄панна̄диарийасса путхуджджанассева ва̄ сӣласампаннасса датва̄ ‘‘идам̣ париккха̄рада̄нам̣ ана̄гате ехибхиккхубха̄ва̄йа паччайо хотӯ’’ти паттханам̣ пат̣т̣хапети, тасса там̣ сати адхика̄расампаттийам̣ буддха̄нам̣ саммукхӣбха̄ве иддхимайапариккха̄рала̄бха̄йа сам̣ваттатӣти ведитаббам̣.
29. пан̣ӣтена̄ти уттамена. сахаттха̄ти сахаттхена. сантаппетва̄ти сут̣т̣ху таппетва̄, парипун̣н̣ам̣ сухитам̣ йа̄вадаттхам̣ катва̄. сампава̄ретва̄ти сут̣т̣ху пава̄ретва̄, алам̣ аланти хаттхасан̃н̃а̄йа пат̣иккхипа̄петва̄. бхутта̄винти бхуттавантам̣ ¶ . онӣтапаттапа̄н̣инти паттато онӣтапа̄н̣им̣, апанӣтахаттханти вуттам̣ хоти. ‘‘ониттапаттапа̄н̣и’’нтипи па̄т̣хо, тассаттхо – ониттам̣ на̄на̄бхӯтам̣ вина̄бхӯтам̣ ¶ паттам̣ па̄н̣ито асса̄ти ониттапаттапа̄н̣и, там̣ ониттапаттапа̄н̣им̣, хаттхе ча паттан̃ча дховитва̄ екамантам̣ паттам̣ никкхипитва̄ нисиннанти аттхо. екамантам̣ нисӣдим̣сӯти бхагавантам̣ евам̣бхӯтам̣ н̃атва̄ екасмим̣ ока̄се нисӣдим̣сӯти аттхо. дхаммийа̄ катха̄йа̄тиа̄дӣсу тан̇кхан̣а̄нурӯпа̄йа дхаммийа̄ катха̄йа дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикааттхам̣ сандассетва̄ кусале ча дхамме сама̄дапетва̄ таттха ча нам̣ самуттеджетва̄ саусса̄хам̣ катва̄ та̄йа ча саусса̄хата̄йа ан̃н̃ехи ча виджджама̄нагун̣ехи сампахам̣сетва̄ дхаммаратанавассам̣ васситва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ пакка̄ми.
йасасса паббаджджа̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чатугихисаха̄йапаббаджджа̄катха̄ван̣н̣ана̄
30. ида̄ни тасса саха̄йа̄нам̣ паббаджджам̣ дассенто ‘‘ассосум̣ кхо’’тиа̄дима̄ха. татра̄йам̣ анутта̄нападаван̣н̣ана̄ – сет̣т̣хино ча анусет̣т̣хино ча йесам̣ кула̄нам̣ та̄ни сет̣т̣ха̄нусет̣т̣хӣни кула̄ни, тесам̣ сет̣т̣ха̄нусет̣т̣хӣнам̣ кула̄нам̣, павен̣ивасена а̄гатехи сет̣т̣хӣхи ча анусет̣т̣хӣхи ча саманна̄гата̄нам̣ кула̄нанти аттхо. вималотиа̄дӣни тесам̣ путта̄нам̣ на̄ма̄ни. кесамассум̣ оха̄ретва̄ти кесан̃ча массун̃ча оропетва̄. ка̄са̄йа̄ни ваттха̄нӣти каса̄йарасапӣта̄ни брахмачарийам̣ чаранта̄нам̣ ануччхавика̄ни ваттха̄ни. оракоти ӯнако ла̄мако. сесаметтха вуттанайамева.
чатугихисаха̄йапаббаджджа̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пан̃н̃а̄сагихисаха̄йапаббаджджа̄катха̄ван̣н̣ана̄
31. пан̃н̃а̄саматта̄нам̣ гихисаха̄йа̄нам̣ паббаджджа̄йапи йам̣ ваттаббам̣, там̣ вуттамева. имесам̣ пана саббесам̣ пуббайого ваттабботи там̣ дассетум̣ ‘‘йасаа̄дӣнам̣ ¶ кулапутта̄нам̣ айам̣ пуббайого’’тиа̄дима̄ха. таттха ваггабандханена̄ти ган̣абандханена, екӣбхӯта̄ти вуттам̣ хоти. ана̄тхасарӣра̄нӣти ана̄тха̄ни матакал̣евара̄ни. пат̣иджагганта̄ти бахи нӣхаритва̄ джха̄пента̄.
пан̃н̃а̄сагихисаха̄йапаббаджджа̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ма̄ракатха̄ван̣н̣ана̄
32. ида̄ни ¶ саран̣агаманӯпасампадам̣ дассетум̣ ‘‘атха кхо бхагава̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. татра̄йам̣ анупуббападаван̣н̣ана̄ (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.141) – мутта̄ханти мутто ахам̣. ча̄риканти анупуббагаманача̄рикам̣, га̄манигамара̄джадха̄нӣсу ануккамена гаманасан̇кха̄там̣ ча̄риканти аттхо. чаратха̄ти дивасам̣ йоджанапарамам̣ гаччханта̄ чаратха. ма̄ екена две агамиттха̄ти екена маггена двӣсу гатесу екасмим̣ дхаммам̣ десенте екена тун̣хӣбхӯтена т̣ха̄таббам̣ хоти, тасма̄ евама̄ха. а̄дикалйа̄н̣анти а̄димхи калйа̄н̣ам̣ сундарам̣ бхаддакам̣, татха̄ маджджхапарийоса̄несу. а̄димаджджхапарийоса̄нан̃ча на̄метам̣ са̄санасса ча десана̄йа ча васена дуббидхам̣. таттха са̄санасса сӣлам̣ а̄ди, саматхавипассана̄магга̄ маджджхам̣, пхаланибба̄на̄ни парийоса̄нам̣. сӣласама̄дхайо ва̄ а̄ди, випассана̄магга̄ маджджхам̣, пхаланибба̄на̄ни парийоса̄нам̣. сӣласама̄дхивипассана̄ ва̄ а̄ди, магго маджджхам̣, пхаланибба̄на̄ни парийоса̄нам̣. десана̄йа пана чатуппадикага̄тха̄йа та̄ва пат̣хамапа̄до а̄ди, дутийататийа̄ маджджхам̣, чатуттхо парийоса̄нам̣. пан̃чападачхаппада̄нам̣ пат̣хамапа̄до а̄ди, аваса̄напа̄до парийоса̄нам̣, сеса̄ маджджхам̣. ека̄нусандхикасса суттасса нида̄нам̣ а̄ди, идамавоча̄ти парийоса̄нам̣, сесам̣ маджджхам̣. анека̄нусандхикасса суттасса маджджхе бахукампи анусандхи маджджхамева, нида̄нам̣ а̄ди, идамавоча̄ти парийоса̄нам̣. са̄ттханти са̄ттхакам̣ катва̄ десетха. сабйан̃джананти бйан̃джанехи чева падехи ча парипӯрам̣ катва̄ десетха. кевалапарипун̣н̣анти сакалапарипун̣н̣ам̣. парисуддханти нирупаккилесам̣. брахмачарийанти сиккхаттайасан̇гахам̣ са̄санабрахмачарийам̣. пака̄сетха̄ти а̄ви каротха.
аппараджаккхаджа̄тика̄ти пан̃н̃а̄чаккхумхи аппакилесараджасабха̄ва̄, дукӯласа̄н̣ийа̄ пат̣иччханна̄ вийа чатуппадикага̄тха̄парийоса̄не арахаттам̣ паттум̣ саматтха̄ ¶ сатта̄ сантӣти аттхо. париха̄йантӣти ала̄бхапариха̄нийа̄ дхаммато париха̄йанти. тенева̄ха ‘‘анадхигатам̣ на̄дхигаччханта̄ висеса̄дхигамато париха̄йантӣ’’ти. сена̄нигамоти сена̄йа нигамо. пат̣хамакаппика̄нам̣ кира тасмим̣ т̣ха̄не сена̄нивесо ахоси, тасма̄ со падесо ‘‘сена̄нигамо’’ти вуччати. ‘‘сена̄нига̄мо’’типи па̄т̣хо, сена̄ни на̄ма суджа̄та̄йа пита̄, тасса га̄моти аттхо. тенупасан̇камисса̄мӣти на̄хам̣ тумхе уййоджетва̄ паривен̣а̄дӣни ка̄ретва̄ упат̣т̣ха̄ка̄дӣхи паричарийама̄но вихарисса̄ми, тин̣н̣ам̣ пана джат̣ила̄нам̣ ад̣д̣худ̣д̣ха̄ни па̄т̣иха̄рийасахасса̄ни дассетва̄ дхаммамева десетум̣ упасан̇камисса̄ми.
33. ма̄ро па̄пима̄ти аттано висайам̣ атиккамитум̣ пат̣ипанне сатте ма̄ретӣти ма̄ро, паре ¶ па̄пе нийоджети, сайам̣ ва̄ па̄пе нийуттоти па̄пима̄. ан̃н̃а̄ниписса кан̣хо адхипати васаваттӣ антако намучи паматтабандхӯтиа̄дӣни бахӯни на̄ма̄ни, идха пана на̄мадвайамева гахитам̣. упасан̇камӣти ‘‘айам̣ саман̣о готамо маха̄йуддхам̣ вича̄ренто вийа ‘ма̄ екена две агамиттха, дхаммам̣ десетха̄’ти сат̣т̣хи джане уййоджети, имасмим̣ пана екасмимпи дхаммам̣ десенте майхам̣ читтасса са̄там̣ наттхи, евам̣ бахӯсу десентесу куто бхависсати, пат̣иба̄ха̄ми на’’нти чинтетва̄ упасан̇ками.
саббапа̄сехӣти саббехи килесапа̄сехи. йе дибба̄ йе ча ма̄нуса̄ти йе диббака̄магун̣асан̇кха̄та̄ ма̄нусакака̄магун̣асан̇кха̄та̄ ча килесапа̄са̄ на̄ма аттхи, саббехи техи твам̣ баддхоти вадати. маха̄бандханабаддхоти махата̄ килесабандханена баддхо, махати ва̄ бандхане баддхо, килесабандханасса т̣ха̄набхӯте бхавача̄раке баддхоти аттхо. на ме саман̣а моккхасӣти саман̣а твам̣ мама висайато на муччиссаси. ‘‘на ме саман̣а моккхасӣ’’ти ча идам̣ ма̄ро ‘‘мутта̄хам̣, бхиккхаве, саббапа̄сехӣ’’ти бхагавато вачанам̣ асаддаханто вадати, саддахантопи ва̄ ‘‘евамайам̣ паресам̣ сатта̄нам̣ моккха̄йа усса̄хам̣ на кареййа̄’’ти сантадждженто кохан̃н̃е т̣хатва̄ вадати.
нихатоти твам̣ майа̄ нихато, ниббисеванабха̄вам̣ гамито пара̄джитоти аттхо. анталиккхе чаранте пан̃ча̄бхин̃н̃епи бандхатӣти анталиккхачаро. ра̄гапа̄со хи анталиккхачаресупи киччаса̄дханато ‘‘анталиккхачаро’’ти ¶ вуччати, тенева нам̣ ма̄ропи анталиккхачароти ман̃н̃ати. манаси джа̄тоти ма̄насо, манасампайуттоти аттхо. сесаметтха утта̄наттхамева.
ма̄ракатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
паббаджджӯпасампада̄катха̄ван̣н̣ана̄
34. ‘‘ануджа̄на̄ми бхиккхаве’’тиа̄дика̄йа пана па̄л̣ийа̄ йо паббаджджӯпасампада̄виниччхайо ваттаббо, там̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘паббаджджа̄пеккхам̣ кулапуттам̣ пабба̄джентена̄’’тиа̄дима̄ха. таттха йе пуггала̄ пат̣иккхитта̄ти самбандхо. сайам̣ пабба̄джетабботи кесаччхедана̄дӣни сайам̣ каронтена пабба̄джетаббо. кесаччхеданам̣ ка̄са̄йаччха̄данам̣ саран̣ада̄нанти хи има̄ни тӣн̣и каронто ‘‘пабба̄джетӣ’’ти вуччати. етесу екам̣ две ва̄пи каронто татха̄ вохарӣйатийева, тасма̄ етам̣ пабба̄джехӣти кесаччхеданам̣ ка̄са̄йаччха̄данан̃ча сандха̄йа вуттам̣. упаджджха̄йам̣ ¶ уддисса пабба̄джетӣти еттха̄пи есева найо. кхан̣д̣асӣмам̣ нетва̄ти бхан̣д̣укамма̄рочанапарихаран̣аттхам̣ вуттам̣. тена сабхиккхуке виха̄ре ан̃н̃ампи ‘‘етасса кесе чхинда̄’’ти ваттум̣ на ват̣т̣ати. пабба̄джетва̄ти кесаччхеданам̣ сандха̄йа вадати. бхиккхуто ан̃н̃о пабба̄джетум̣ на лабхатӣти саран̣ада̄нам̣ сандха̄йа вуттам̣. тенева̄ха ‘‘са̄ман̣еро пана̄’’тиа̄ди. бхаббарӯпоти бхаббасабха̄во. тамеваттхам̣ парийа̄йантарена вибха̄вети ‘‘сахетуко’’ти. н̃а̄тоти па̄кат̣о. йасассӣти парива̄расампаттийа̄ саманна̄гато.
ван̣н̣асан̣т̣ха̄нагандха̄сайока̄савасена асучиджегуччхапат̣икӯлабха̄вам̣ па̄кат̣ам̣ каронтена̄ти самбандхо. таттха кеса̄ на̄мете ван̣н̣атопи пат̣икӯла̄, сан̣т̣ха̄натопи гандхатопи а̄сайатопи ока̄сатопи пат̣икӯла̄. манун̃н̃епи (висуддхи. 1.183; вибха. ат̣т̣ха. 356; са̄раттха. т̣ӣ. па̄ра̄джикакан̣д̣а 2.162) хи йа̄гупатте ва̄ бхаттапатте ва̄ кесаван̣н̣ам̣ кин̃чи дисва̄ ‘‘кесамиссакамидам̣, харатха на’’нти джигуччханти, евам̣ кеса̄ ван̣н̣ато пат̣икӯла̄. раттим̣ бхун̃джанта̄пи кесасан̣т̣ха̄нам̣ аккава̄кам̣ ва̄ макачива̄кам̣ ва̄ чхупитва̄ ¶ татхева джигуччханти, евам̣ сан̣т̣ха̄нато пат̣икӯла̄. теламаккханапуппхадхӯма̄дисан̇кха̄равирахита̄нан̃ча кеса̄нам̣ гандхо парамаджегуччхо хоти, тато джегуччхатаро аггимхи паккхитта̄нам̣. кеса̄ хи ван̣н̣асан̣т̣ха̄нато аппат̣икӯла̄пи сийум̣, гандхена пана пат̣икӯла̄йева. йатха̄ хи дахарасса кума̄ракасса ваччам̣ ван̣н̣ато халиддиван̣н̣ам̣, сан̣т̣ха̄натопи халиддипин̣д̣исан̣т̣ха̄нам̣. сан̇ка̄рат̣т̣ха̄не чхад̣д̣итан̃ча уддхума̄такака̄л̣асунакхасарӣрам̣ ван̣н̣ато та̄лапаккаван̣н̣ам̣, сан̣т̣ха̄нато ват̣т̣етва̄ виссат̣т̣хамудин̇гасан̣т̣ха̄нам̣, да̄т̣ха̄писса суманамакул̣асадиса̄, там̣ убхайампи ван̣н̣асан̣т̣ха̄нато сийа̄ аппат̣икӯлам̣, гандхена пана пат̣икӯламева, евам̣ кеса̄пи сийум̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄нато аппат̣икӯла̄, гандхена пана пат̣икӯла̄йева̄ти. йатха̄ пана асучит̣т̣ха̄не га̄маниссандена джа̄та̄ни сӯпеййапан̣н̣а̄ни на̄гарикаманусса̄нам̣ джегуччха̄ни хонти апарибхога̄ни, евам̣ кеса̄пи пуббалохитамуттакарӣсапиттасемха̄диниссандена джа̄татта̄ парамаджегуччха̄ти евам̣ а̄сайато пат̣икӯла̄. име ча кеса̄ на̄ма гӯтхара̄симхи ут̣т̣хитакан̣н̣акам̣ вийа екатим̣сакот̣т̣ха̄сара̄симхи джа̄та̄, те суса̄насан̇ка̄рат̣т̣ха̄на̄дӣсу джа̄таса̄кам̣ вийа парикха̄дӣсу джа̄такамалакувалайа̄дипуппхам̣ вийа ча асучит̣т̣ха̄не джа̄татта̄ парамаджегуччха̄ти евам̣ ока̄сато пат̣икӯла̄тиа̄дина̄ найена тачапан̃чакасса ван̣н̣а̄дивасена пат̣икӯлабха̄вам̣ пака̄сентена̄ти аттхо.
ниджджӣваниссаттабха̄вам̣ ва̄ па̄кат̣ам̣ каронтена̄ти име кеса̄ на̄ма сӣсакат̣а̄хапаливет̣ханачамме джа̄та̄. таттха йатха̄ ваммикаматтхаке джа̄тесу кунтхатин̣есу на ваммикаматтхако джа̄на̄ти ‘‘майи кунтхатин̣а̄ни джа̄та̄нӣ’’ти, на̄пи кунтхатин̣а̄ни джа̄нанти ‘‘майам̣ ваммикаматтхаке джа̄та̄нӣ’’ти, евамева ¶ на сӣсакат̣а̄хапаливет̣ханачаммам̣ джа̄на̄ти ‘‘майи кеса̄ джа̄та̄’’ти, на̄пи кеса̄ джа̄нанти ‘‘майам̣ сӣсакат̣а̄хапаливет̣ханачамме джа̄та̄’’ти. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄бхогапаччавеккхан̣арахита̄ ете дхамма̄. ити кеса̄ на̄ма имасмим̣ сарӣре па̄т̣ийекко кот̣т̣ха̄со ачетано абйа̄като сун̃н̃о ниссатто тхаддхо патхавӣдха̄тӯтиа̄дина̄ найена ниджджӣваниссаттабха̄вам̣ пака̄сентена. пуббети пуримабуддха̄нам̣ сантике. маддитасан̇кха̄роти на̄марӯпававаттха̄нена чева паччайапариггахавасена ча н̃а̄н̣ена паримаддитасан̇кха̄ро. бха̄витабха̄ваноти кала̄пасаммасана̄дина̄ саббасо кусалабха̄вана̄йа пӯран̣ена бха̄витабха̄вано.
адиннам̣ ¶ на ват̣т̣атӣти еттха паббаджджа̄ на рухатӣти ваданти. анун̃н̃а̄таупасампада̄ти н̃аттичатуттхакаммена анун̃н̃а̄таупасампада̄. т̣ха̄накаран̣асампаданти еттха ура̄дӣни т̣ха̄на̄ни, сам̣вута̄дӣни каран̣а̄нӣти ведитабба̄ни. ануна̄сикантам̣ катва̄ да̄нака̄ле антара̄ виччхедам̣ акатва̄ да̄табба̄нӣти дассетум̣ ‘‘екасамбандха̄нӣ’’ти вуттам̣. виччхиндитва̄ти ма-ка̄рантам̣ катва̄ да̄насамайе виччхедам̣ катва̄. саббамасса каппийа̄каппийам̣ а̄чиккхитаббанти дасасиккха̄падавинимуттам̣ пара̄ма̄са̄пара̄ма̄са̄дибхедам̣ каппийа̄каппийам̣ а̄чиккхитаббам̣. а̄бхисама̄ча̄рикесу винетабботи имина̄ секхийаупаджджха̄йаватта̄диа̄бхисама̄ча̄рикасӣламанена пӯретаббам̣, таттха ча каттаббасса акаран̣е акаттаббасса ча каран̣е дан̣д̣акамма̄рахо хотӣти дӣпети.
паббаджджӯпасампада̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийама̄ракатха̄ван̣н̣ана̄
35. атха кхо бхагава̄ вассам̣вут̣т̣хотиа̄дика̄йа пана па̄л̣ийа̄ айам̣ апуббападаван̣н̣ана̄. йонисоманасика̄ра̄ти упа̄йаманасика̄рена, аничча̄дӣсу аничча̄дито манасикаран̣ена̄ти аттхо. йонисо саммаппадха̄на̄ти упа̄йавӣрийена, ануппанна̄кусала̄нуппа̄дана̄дивидхина̄ паваттавӣрийена̄ти аттхо. вимуттӣти уккат̣т̣ханиддесена арахаттапхалавимутти вутта̄. аджджхабха̄сӣти ‘‘айам̣ аттана̄ вӣрийам̣ катва̄ арахаттам̣ патва̄пи на туссати, ида̄ни ан̃н̃есампи ‘па̄пун̣а̄тха̄’ти усса̄хам̣ кароти, пат̣иба̄хесса̄ми на’’нти чинтетва̄ абха̄си. ма̄рапа̄сена̄ти килесапа̄сена. сесаметтха вуттанайамева.
дутийама̄ракатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
бхаддаваггийакатха̄ван̣н̣ана̄
36. тим̣сабхаддаваггийаваттхумхи ¶ йатха̄бхирантам̣ вихаритва̄ти йатха̄аджджха̄сайам̣ вихаритва̄. буддха̄нан̃хи екасмим̣ т̣ха̄не васанта̄нам̣ чха̄йӯдака̄дӣнам̣ випаттим̣ ва̄ апха̄сукасена̄санам̣ ва̄ манусса̄нам̣ ассаддха̄дибха̄вам̣ ва̄ а̄гамма ¶ анабхирати на̄ма наттхи, тесам̣ сампаттийа̄ ‘‘идха пха̄сум̣ вихара̄ма̄’’ти абхирамитва̄ чиравиха̄ропи наттхи. йаттха пана татха̄гате вихаранте сатта̄ саран̣есу ва̄ тӣсу патит̣т̣хаханти, сӣла̄ни ва̄ сама̄дийанти, паббаджанти ва̄, сота̄паттимагга̄дӣнам̣ ва̄ паресам̣ упаниссайо хоти, таттха буддха̄ сатте та̄су сампаттӣсу патит̣т̣ха̄панааджджха̄сайена васанти, та̄сам̣ абха̄ве паккаманти. тена вуттам̣ ‘‘йатха̄аджджха̄сайам̣ вихаритва̄’’ти. аджджхога̄хетва̄ти пависитва̄. тим̣саматта̄ти тим̣сапама̄н̣а̄. сесаметтха вуттанайамева.
бхаддаваггийакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
урувелапа̄т̣иха̄рийакатха̄ван̣н̣ана̄
37-38. урувелакассапаваттхумхи джат̣илоти джат̣а̄дхаро. джат̣а̄ асса аттхӣти хи джат̣ило. нетӣти на̄йако, са̄мам̣ винети аттано ладдхим̣ сиккха̄петӣти вина̄йако. саче те кассапа агарӯти кассапа саче туйхам̣ бха̄рийам̣ апха̄сукам̣ кин̃чи наттхи. агйа̄га̄рети аггиса̄ла̄йам̣. убхиннам̣ саджотибхӯта̄нанти убхосу саджотибхӯтесу паджджалитесу. йатра хи на̄ма̄ти йо на̄ма.
39. аджджан̣хоти аджджа екадивасам̣. аггиса̄ламхӣти агйа̄га̄ре. суманаманасоти сундарачиттасан̇кха̄тамано. теджодха̄тӯсу кусалоти теджокасин̣асама̄паттӣсу кусало. удиччхарети уллокесум̣, парива̄ресунти ва̄ аттхо. паттамхи одахитва̄ти патте паккхипитва̄. дхувабхаттена̄ти ниччабхаттена.
40. абхикканта̄йа раттийа̄ти еттха абхикканта-саддо кхайе ваттати, тена париккхӣн̣а̄йараттийа̄ти аттхо. ете хи чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но маджджхимайа̄масаманантаре а̄гата̄. нийа̄мо киреса девата̄нам̣, йадидам̣ буддха̄нам̣ ва̄ буддхаса̄вака̄нам̣ ва̄ упат̣т̣ха̄нам̣ а̄гаччханта̄ маджджхимайа̄масаманантаре а̄гаччханти. абхиккантаван̣н̣а̄ти абхирӯпачхавиван̣н̣а̄, ит̣т̣хаван̣н̣а̄ мана̄паван̣н̣а̄ти ¶ вуттам̣ хоти. девата̄ хи мануссалокам̣ а̄гаччхама̄на̄ пакативан̣н̣ам̣ пакатииддхим̣ ¶ джахитва̄ ол̣а̄рикам̣ аттабха̄вам̣ катва̄ атирекаван̣н̣аваттха̄лан̇ка̄рака̄йа̄дӣхи обха̄сам̣ мун̃чама̄на̄дивасена ча диббам̣ иддха̄нубха̄ван̃ча нимминитва̄ нат̣асамаджджа̄дӣни гаччханта̄ манусса̄ вийа абхисан̇кхатена ка̄йена а̄гаччханти. таттха ка̄ма̄вачара̄ анабхисан̇кхатенапи а̄гантум̣ сакконти ол̣а̄рикарӯпатта̄. татха̄ хи те кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рабхаккха̄, рӯпа̄вачара̄ пана анабхисан̇кхатена ка̄йена а̄гантум̣ на сакконти сукхуматарарӯпатта̄. тесан̃хи атисукхумова аттабха̄во, на тена ирийа̄патхакаппанам̣ хоти. тасма̄ брахмалокепи брахма̄но йебхуййена ниммитарӯпенева паваттанти. мӯлапат̣исандхирӯпан̃хи несам̣ ативийа сукхумамаха̄рӯпам̣, кевалам̣ там̣ читтуппа̄дасса ниссайа̄дхит̣т̣ха̄набхӯтам̣ сан̣т̣ха̄навантам̣ хутва̄ тит̣т̣хати.
кевалакаппанти еттха кевала-саддасса анавасесаттам̣ аттхо, каппа-саддасса самантабха̄во, тасма̄ кевалакаппам̣ ванасан̣д̣анти анавасесам̣ самантато ванасан̣д̣анти аттхо. анавасесам̣ пхаритум̣ саматтхассапи хи обха̄сасса кеначи ка̄ран̣ена екадесапхаран̣ампи сийа̄, айам̣ пана саббасо пхаратӣти дассетум̣ самантаттхо каппа-саддо гахито. атха ва̄ ӣсам̣ асаматтхам̣ кевалакаппам̣. бхагавато пабха̄йа анобха̄ситамева хи падесам̣ девата̄ аттано пабха̄йа обха̄сенти. на хи бхагавато пабха̄ ка̄йачи пабха̄йа абхибхӯйати, сӯрийа̄дӣнампи пана пабхам̣ са̄ абхибхуййа тит̣т̣хатӣти. обха̄сетва̄ти ваттха̄лан̇ка̄расарӣрасамут̣т̣хита̄йа а̄бха̄йа пхаритва̄, чандо вийа сӯрийо вийа ча екобха̄сам̣ екападжджотам̣ каритва̄ти аттхо. девата̄нан̃хи сарӣра̄бха̄ дасадва̄дасайоджанаматтат̣т̣ха̄нам̣ тато бхиййопи пхаритва̄ тит̣т̣хати, татха̄ ваттха̄бхаран̣а̄дӣсу самут̣т̣хита̄ пабха̄. чатуддиса̄ти чатӯсу диса̄су. йатра хи на̄ма̄ти йам̣ на̄ма.
43. ан̇гамагадха̄ти убхо ан̇гамагадхарат̣т̣хава̄сино. иддхипа̄т̣иха̄рийанти иддхибхӯтам̣ па̄т̣иха̄рийам̣, на а̄десана̄нуса̄санӣпа̄т̣иха̄рийанти аттхо. тивидхан̃хи па̄т̣иха̄рийам̣ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ а̄десана̄па̄т̣иха̄рийам̣ ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийанти. таттха ‘‘идха бхиккху екопи хутва̄ бахудха̄ хоти, бахудха̄пи хутва̄ еко хоти а̄вибха̄вам̣ тиробха̄ва’’нтиа̄динайаппаваттам̣ (дӣ. ни. 1.238-239; ма. ни. 1.147; сам̣. ни. 2.70; 5.834) иддхивидхамева ¶ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣. ‘‘идха бхиккху парасатта̄нам̣ парапуггала̄нам̣ читтампи а̄дисати, четасикампи а̄дисати, витаккитампи а̄дисати, вича̄ритампи а̄дисати ‘евампи те мано, иттхампи те мано’’’тиа̄динайаппаваттам̣ (пат̣и. ма. 3.30) парасса читтам̣ н̃атва̄ катханам̣ а̄десана̄па̄т̣иха̄рийам̣. ‘‘идха бхиккху евамануса̄сати ‘евам̣ витаккетха, ма̄ евам̣ витаккайиттха, евам̣ ¶ манаси каротха, ма̄ евам̣ ма̄наса̄ кариттха, идам̣ паджахатха, идам̣ упасампаджджа вихаратха̄’’’ти (пат̣и. ма. 3.30) евама̄динайаппаватта̄ са̄вака̄нам̣ буддха̄нан̃ча саббака̄лам̣ десетаббадхаммадесана̄ ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийам̣.
таттха (уда̄. ат̣т̣ха. 1) па̄т̣иха̄рийападасса вачанаттхам̣ пат̣ипаккхахаран̣ато ра̄га̄дикилеса̄панайанато па̄т̣иха̄рийанти ваданти. бхагавато пана пат̣ипаккха̄ ра̄га̄дайо на санти йе харитабба̄, путхуджджана̄нампи вигатӯпаккилесе ат̣т̣хагун̣асаманна̄гате читте хатапат̣ипаккхе иддхивидхам̣ ваттати, тасма̄ таттха паваттавоха̄рена ча на сакка̄ идха па̄т̣иха̄рийанти ваттум̣. саче пана маха̄ка̄рун̣икасса бхагавато венеййагата̄ ча килеса̄ пат̣ипаккха̄, тесам̣ харан̣ато па̄т̣иха̄рийанти вуттам̣, евам̣ сати йуттаметам̣. атха ва̄ бхагавато ча са̄санасса ча пат̣ипаккха̄ титтхийа̄, тесам̣ харан̣ато па̄т̣иха̄рийам̣. те хи дит̣т̣хихаран̣авасена дит̣т̣хиппака̄сане асаматтхабха̄вена ча иддхиа̄десана̄нуса̄санӣхи харита̄ апанӣта̄ хонтӣти. пат̣ӣти ва̄ айам̣ саддо паччха̄ти етасса аттхам̣ бодхети ‘‘тасмим̣ пат̣ипавит̣т̣хамхи, ан̃н̃о а̄ган̃чхи бра̄хман̣о’’тиа̄дӣсу (чӯл̣ани. ваттхуга̄тха̄ 4) вийа, тасма̄ сама̄хите читте вигатӯпаккилесена катакиччена паччха̄ харитаббам̣ паваттетаббанти пат̣иха̄рийам̣, аттано ва̄ упаккилесесу чатуттхаджджха̄намаггехи харитесу паччха̄ харан̣ам̣ пат̣иха̄рийам̣, иддхиа̄десана̄нуса̄санийо ча вигатӯпаккилесена катакиччена саттахитаттхам̣ пуна паваттетабба̄, харитесу ча аттано упаккилесесу парасатта̄нам̣ упаккилесахаран̣а̄ни хонтӣти пат̣иха̄рийа̄ни бхаванти, пат̣иха̄рийамева па̄т̣иха̄рийам̣. пат̣иха̄рийе ва̄ иддхиа̄десана̄нуса̄санӣсамуда̄йе бхавам̣ екекам̣ па̄т̣иха̄рийанти вуччати. пат̣иха̄рийам̣ ва̄ чатуттхаджджха̄нам̣ магго ча пат̣ипаккхахаран̣ато, таттха джа̄там̣ нимиттабхӯте, тато ва̄ а̄гатанти па̄т̣иха̄рийам̣. сва̄тана̄йа̄ти све да̄таббасса аттха̄йа.
44. пам̣сукӯлам̣ ¶ уппаннам̣ хотӣти парийесама̄насса пат̣ила̄бхавасена уппаннам̣ хоти. вичиттапа̄т̣иха̄рийадассанаттха̄ва са̄ парийесана̄. йасма̄ па̄н̣ина̄ пхут̣т̣хаматте са̄ поккхаран̣ӣ ниммита̄ ахоси, тасма̄ вуттам̣ ‘‘па̄н̣ина̄ поккхаран̣им̣ кхан̣итва̄’’ти.
46-49. джат̣ила̄ти та̄паса̄. те хи джат̣а̄дха̄рита̄йа идха ‘‘джат̣ила̄’’ти вутта̄. антарат̣т̣хака̄су химапа̄тасамайети хемантасса утуно аббхантарабхӯте ма̄гхама̄сасса аваса̄не чатассо, пхаггун̣ама̄сасса а̄димхи чатассоти евам̣ убхиннамантаре ат̣т̣хараттӣсу химапатанака̄ле. неран̃джара̄йа уммуджджантӣти кечи тасмим̣ титтхасаммате удаке пат̣хамам̣ нимуггасакаласарӣра̄ тато уммуджджанта̄ вут̣т̣хаханти ¶ уппилаванти. нимуджджантӣти сасӣсам̣ удаке осӣданти. уммуджджананимуджджанампи каронтӣти пунаппунам̣ уммуджджананимуджджана̄нипи каронти. таттха хи кечи ‘‘екуммуджджаненева па̄пасуддхи хотӣ’’ти евам̣дит̣т̣хика̄, те уммуджджанамева катва̄ гаччханти. уммуджджанам̣ пана нимуджджанамантарена наттхӣти авина̄бха̄вато нимуджджанампи те каронтийева. йепи ‘‘еканимуджджаненева па̄пасуддхи хотӣ’’ти евам̣дит̣т̣хика̄, тепи екава̄рамева нимуджджитва̄ вуттанайенева авина̄бха̄вато уммуджджанампи катва̄ паккаманти. апаре ‘‘пунаппунам̣ уммуджджананимуджджана̄ни катва̄ наха̄те па̄пасуддхи хотӣ’’ти евам̣дит̣т̣хика̄, те ка̄лена ка̄лам̣ уммуджджананимуджджана̄ни каронти. те саббепи сандха̄йа вуттам̣ ‘‘уммуджджантипи нимуджджантипи уммуджджананимуджджанампи каронтӣ’’ти. еттха ча кин̃ча̄пи нимуджджанапуббакам̣ уммуджджанам̣, нимуджджанамева пана каронта̄ катипайа̄, уммуджджанам̣ тадубхайан̃ча каронта̄ бахӯти тесам̣ йебхуййабха̄вадассанаттхам̣ уммуджджанам̣ пат̣хамам̣ вуттам̣.
50-51. удакава̄хакоти удакогхо. рен̣ухата̄йа̄ти раджогата̄йа, раджокин̣н̣а̄йа̄ти вуттам̣ хоти. нева ча кхо твам̣ кассапа араха̄ти етена тада̄ кассапасса асеккхабха̄вам̣ пат̣иккхипати, на̄пи арахаттамаггасама̄панноти етена секкхабха̄вам̣. убхайенаписса анарийабха̄вамева дӣпети. са̄пи те пат̣ипада̄ наттхи, йа̄йа твам̣ араха̄ ва̄ ассаси арахаттамаггам̣ ва̄ сама̄панноти имина̄ панасса калйа̄н̣апутхуджджанабха̄вампи пат̣иккхипати. таттха пат̣ипада̄ти сӣлависуддхиа̄дайо чха висуддхийо. пат̣ипаджджати ета̄йа арийамагготи пат̣ипада̄. ассасӣти ¶ бхавеййа̄си. чирапат̣ика̄ти чирака̄лато пат̣т̣ха̄йа, на̄гадаманато пат̣т̣ха̄йа̄ти аттхо. кха̄рика̄джамиссанти еттха кха̄рӣти аран̣ӣкаман̣д̣алусӯчиа̄дайо та̄пасапариккха̄ра̄, там̣ харан̣ака̄джам̣ кха̄рика̄джам̣. аггихутамиссанти даббиа̄диаггипӯджопакаран̣ам̣.
52-53. упасагготи упаддаво. ида̄ни ад̣д̣худ̣д̣ха̄ни па̄т̣иха̄рийасахасса̄ни екато ган̣етва̄ дассетум̣ ‘‘бхагавато адхит̣т̣ха̄нена пан̃ча кат̣т̣хасата̄ни на пха̄лийим̣сӯ’’тиа̄ди а̄раддхам̣. на̄гадамана̄дӣни пана сол̣аса па̄т̣иха̄рийа̄ни идха на ган̣ита̄ни, техи саддхим̣ сол̣аса̄тирекаад̣д̣худ̣д̣хапа̄т̣иха̄рийасахасса̄нӣти ведитаббам̣.
а̄диттапарийа̄йасуттаван̣н̣ана̄
54. ида̄ни тасса бхиккхусахассасса а̄диттапарийа̄йадесана̄йа арахаттаппаттим̣ дассетум̣ ‘‘атха кхо ¶ бхагава̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха гайа̄йам̣ вихарати гайа̄сӣсети гайа̄на̄мика̄йа надийа̄ авидӯре бхаватта̄ га̄мо гайа̄ на̄ма, тассам̣ гайа̄йам̣ вихарати. самӣпаттхе четам̣ бхуммавачанам̣. гайа̄га̄масса хи авидӯре гайа̄ти ека̄ поккхаран̣ӣпи аттхи надӣпи гайа̄сӣсана̄мако хаттхикумбхасадисо пит̣т̣хипа̄са̄н̣опи. йаттха бхиккхусахассасса ока̄со пахоти, бхагава̄ таттха вихарати. тена вуттам̣ ‘‘гайа̄сӣсе’’ти, гайа̄га̄масса а̄санне гайа̄сӣсана̄маке пит̣т̣хипа̄са̄н̣е вихаратӣти вуттам̣ хоти. бхиккхӯ а̄мантесӣти тесам̣ саппа̄йадхаммадесанам̣ вичинитва̄ там̣ десесса̄мӣти а̄мантеси. бхагава̄ хи там̣ иддхимайапаттачӣварадхарам̣ саман̣асахассам̣ а̄да̄йа гайа̄сӣсам̣ гантва̄ тена парива̄рито нисӣдитва̄ ‘‘катара̄ ну кхо етесам̣ дхаммакатха̄ саппа̄йа̄’’ти чинтенто ‘‘име са̄йам̣ па̄там̣ аггим̣ паричаранти, имесам̣ два̄даса̄йатана̄ни а̄дитта̄ни сампаджджалита̄ни вийа катва̄ дассесса̄ми, евам̣ име арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ саккхиссантӣ’’ти саннит̣т̣ха̄намака̄си. атха несам̣ татха̄ десетум̣ ‘‘саббам̣, бхиккхаве, а̄дитта’’нтиа̄дина̄ имам̣ а̄диттапарийа̄йам̣ абха̄си.
таттха (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.4.23) саббам̣ на̄ма чатуббидхам̣ саббасаббам̣ а̄йатанасаббам̣ сакка̄йасаббам̣ падесасаббанти. таттха –
‘‘на ¶ тасса аддит̣т̣хамидхаттхи кин̃чи;
атхо авин̃н̃а̄тамаджа̄нитаббам̣;
саббам̣ абхин̃н̃а̄си йадаттхи неййам̣;
татха̄гато тена самантачаккхӯ’’ти (маха̄ни. 156; чӯл̣ани. дхотакама̄н̣авапуччха̄ниддеса 32; пат̣и. ма. 1.121) –
идам̣ саббасаббам̣ на̄ма. ‘‘саббам̣ во, бхиккхаве, десесса̄ми, там̣ сун̣а̄тха̄’’ти (сам̣. ни. 4.23) идам̣ а̄йатанасаббам̣ на̄ма. ‘‘саббадхаммамӯлапарийа̄йам̣ во, бхиккхаве, десесса̄мӣ’’ти (ма. ни. 1.1) идам̣ сакка̄йасаббам̣ на̄ма. ‘‘саббадхаммесу ва̄ пат̣хамасаманна̄ха̄ро уппаджджати читтам̣ мано ма̄насам̣ таджджа̄ мановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯ’’ти идам̣ падесасаббам̣ на̄ма. ити пан̃ча̄рамман̣аматтам̣ падесасаббам̣, тебхӯмака̄ дхамма̄ сакка̄йасаббам̣, чатубхӯмака̄ дхамма̄ а̄йатанасаббам̣, йам̣ кин̃чи неййам̣ саббасаббам̣. падесасаббам̣ сакка̄йасаббам̣ на па̄пун̣а̄ти тасса тебхӯмакадхаммесупи екадесасса асан̇ган̣ханато. сакка̄йасаббам̣ а̄йатанасаббам̣ на па̄пун̣а̄ти локуттарадхамма̄нам̣ асан̇ган̣ханато. а̄йатанасаббам̣ саббасаббам̣ на па̄пун̣а̄ти. касма̄? йасма̄ а̄йатанасаббена чатубхӯмакадхамма̄ва париггахита̄ ¶ , на лаккхан̣апан̃н̃аттийоти. имасмим̣ пана сутте а̄йатанасаббам̣ адхиппетам̣, таттха̄пи идха випассанупагадхамма̄ва гахетабба̄.
чаккхӯти (дха. са. ат̣т̣ха. 596; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.4.1) две чаккхӯни н̃а̄н̣ачаккху чева мам̣сачаккху ча. таттха н̃а̄н̣ачаккху пан̃чавидхам̣ буддхачаккху дхаммачаккху самантачаккху диббачаккху пан̃н̃а̄чаккхӯти. тесу буддхачаккху на̄ма а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ан̃чева индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ан̃ча, йам̣ ‘‘буддхачаккхуна̄ локам̣ волокенто’’ти (дӣ. ни. 2.69; ма. ни. 1.283) а̄гатам̣. дхаммачаккху на̄ма хет̣т̣хима̄ тайо магга̄ тӣн̣и ча пхала̄ни, йам̣ ‘‘вираджам̣ вӣтамалам̣ дхаммачаккхум̣ удапа̄дӣ’’ти (дӣ. ни. 1.355; сам̣. ни. 5.1081) а̄гатам̣. самантачаккху на̄ма саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, йам̣ ‘‘па̄са̄дама̄руйха самантачаккхӯ’’ти (дӣ. ни. 2.70; ма. ни. 1.282) а̄гатам̣. диббачаккху на̄ма а̄локавад̣д̣ханена уппаннан̃а̄н̣ам̣, йам̣ ‘‘диббена чаккхуна̄ висуддхена̄’’ти (ма. ни. 1.148, 284) а̄гатам̣. пан̃н̃а̄чаккху на̄ма чатусаччапариччхедакан̃а̄н̣ам̣, йам̣ ‘‘чаккхум̣ удапа̄дӣ’’ти (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 15) а̄гатам̣. мам̣сачаккхупи дувидхам̣ сасамбха̄рачаккху паса̄дачаккхӯти. тесу йва̄йам̣ аккхикӯпаке аккхипат̣алехи парива̄рито мам̣сапин̣д̣о, йаттха чатассо дха̄туйо ван̣н̣агандхарасоджа̄ самбхаво джӣвитам̣ ¶ бха̄во чаккхуппаса̄до ка̄йаппаса̄доти сан̇кхепато тераса самбха̄ра̄ хонти, виттха̄рато пана чатассо дха̄туйо ван̣н̣агандхарасоджа̄ самбхавоти име нава чатусамут̣т̣ха̄навасена чхаттим̣са, джӣвитам̣ бха̄во чаккхуппаса̄до ка̄йаппаса̄доти име каммасамут̣т̣ха̄на̄ та̄ва чатта̄роти чатта̄лӣса самбха̄ра̄ хонти, идам̣ сасамбха̄рачаккху на̄ма. йам̣ панеттха сетаман̣д̣алапариччхиннена кан̣хаман̣д̣алена парива̄рите дит̣т̣химан̣д̣але саннивит̣т̣хам̣ рӯпадассанасаматтхам̣ паса̄даматтам̣, идам̣ паса̄дачаккху на̄ма. тасса тато паресан̃ча сота̄дӣнам̣ виттха̄ракатха̄ висуддхимагге (висуддхи. 2.436) вутта̄ва.
таттха йадидам̣ паса̄дачаккху, тан̃ча гахетва̄ бхагава̄ ‘‘чаккху а̄дитта’’нтиа̄дима̄ха. таттха а̄диттанти падиттам̣, сампаджджалитам̣ ека̄дасахи аггӣхи екаджа̄лӣбхӯтанти аттхо. чаккхусаннисситам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣, чаккхусса ва̄ ка̄ран̣абхӯтасса вин̃н̃а̄н̣ам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣. ка̄мам̣ рӯпа̄локаманасика̄ра̄дайопи тасса вин̃н̃а̄н̣асса ка̄ран̣ам̣, те пана са̄дха̄ран̣ака̄ран̣ам̣, чаккху аса̄дха̄ран̣анти аса̄дха̄ран̣ака̄ран̣ена̄йам̣ ниддесо йатха̄ ‘‘йаван̇куро’’ти. сотавин̃н̃а̄н̣а̄дӣсупи есева найо. чаккхусанниссито пхассо чаккхусампхассо, чаккхувин̃н̃а̄н̣асампайуттапхассассетам̣ адхивачанам̣. сотасампхасса̄дӣсупи есева найо. чаккхусампхассапаччайа̄ уппаджджати ¶ ведайитанти чаккхусампхассам̣ мӯлапаччайам̣ катва̄ уппанна̄ сампат̣иччханасантӣран̣авот̣т̣хаббанаджаванаведана̄. чаккхувин̃н̃а̄н̣асампайутта̄йа пана ведана̄йа чаккхусампхассасса паччайабха̄ве ваттаббамева наттхи. чаккхусампхассо хи сахаджа̄та̄йа ведана̄йа сахаджа̄та̄дивасена, асахаджа̄та̄йа упаниссайа̄дивасена паччайо хоти. тенева ‘‘чаккхусампхассапаччайа̄ уппаджджати ведайитам̣ сукхам̣ ва̄ дуккхам̣ ва̄ адуккхамасукхам̣ ва̄’’ти вуттам̣. сотадва̄раведана̄дӣсупи есева найо. еттха пана маноти бхаван̇гачиттам̣ манодва̄расса адхиппетатта̄. дхамма̄ти дхамма̄рамман̣ам̣. мановин̃н̃а̄н̣анти саха̄ваджджанакам̣ джаванам̣. маносампхассоти бхаван̇гасахаджа̄то пхассо. ведайитанти а̄ваджджанаведана̄йа саддхим̣ джаванаведана̄. бхаван̇гасампайутта̄йа пана ведана̄йа гахан̣е ваттаббамева наттхи. а̄ваджджанам̣ ва̄ бхаван̇гато амочетва̄ маноти са̄ваджджанам̣ бхаван̇гам̣ дат̣т̣хаббам̣. дхамма̄ти дхамма̄рамман̣амева. мановин̃н̃а̄н̣анти джаванавин̃н̃а̄н̣ам̣. маносампхассоти ¶ бхаван̇га̄ваджджанасахаджа̄то пхассо. ведайитанти джаванасахаджа̄та̄ ведана̄, бхаван̇га̄ваджджанасахаджа̄та̄пи ват̣т̣атийева.
ра̄гаггина̄тиа̄дӣсу ра̄гова анудаханат̣т̣хена аггӣти ра̄гагги. ра̄го хи тикхин̣ам̣ хутва̄ уппаджджама̄но сатте анудахати джха̄пети, тасма̄ ‘‘аггӣ’’ти вуччати. итаресупи двӣсу есева найо. татрима̄ни ваттхӯни (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.305; вибха. ат̣т̣ха. 924) – ека̄ дахарабхиккхунӣ читталапаббатавиха̄ре упосатха̄га̄рам̣ гантва̄ два̄рапа̄ларӯпам̣ олокайама̄на̄ т̣хита̄. атхасса̄ анто ра̄го тикхин̣атаро хутва̄ уппанно, тасма̄ там̣самут̣т̣ха̄на̄ теджодха̄ту ативийа тикхин̣абха̄вена саддхим̣ аттана̄ сахаджа̄тадхаммехи хадайападесам̣ джха̄песи йатха̄ там̣ ба̄хира̄ теджодха̄ту санниссайам̣, тена са̄ бхиккхунӣ джха̄йитва̄ ка̄ламака̄си. бхиккхунийо гаччхама̄на̄ ‘‘айам̣ дахара̄ т̣хита̄, паккосатха на’’нти а̄хам̣су. ека̄ гантва̄ ‘‘касма̄ т̣хита̄сӣ’’ти хаттхе ган̣хи. гахитаматта̄ париваттитва̄ папата̄. идам̣ та̄ва ра̄гасса анудаханата̄йа ваттху.
досасса пана анудаханата̄йа манопадосика̄ дева̄ дат̣т̣хабба̄. тесу (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.47-48) кира еко девапутто ‘‘наккхаттам̣ кӣл̣исса̄мӣ’’ти сапарива̄ро ратхена вӣтхим̣ пат̣ипаджджати. атхан̃н̃о никкхаманто там̣ пурато гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘бхо айам̣ капан̣о адит̣т̣хапуббам̣ вийа етам̣ дисва̄ пӣтийа̄ уддхума̄то вийа бхиджджама̄но вийа ча гаччхатӣ’’ти куджджхати. пурато гаччхантопи ниваттитва̄ там̣ куддхам̣ дисва̄ куддха̄ на̄ма сувиджа̄на̄ хонтӣти куддхабха̄вамасса н̃атва̄ ‘‘твам̣ куддхо майхам̣ ким̣ кариссаси, айам̣ сампатти майа̄ да̄насӣла̄дӣнам̣ васена ладдха̄, на туйхам̣ васена̄’’ти пат̣икуджджхати. екасмин̃хи куддхе итаро акуддхо раккхати. куддхасса хи со кодхо итарасмим̣ акуджджханте анупа̄да̄но екава̄рамева уппаттийа̄ ана̄севано ¶ ча̄ветум̣ на саккоти, удакам̣ патва̄ агги вийа нибба̄йати, тасма̄ акуддхо там̣ чаванато раккхати. убхосу пана куддхесу екасса кодхо итарасса паччайо хоти, тассапи кодхо итарасса паччайо хотӣти убхо канданта̄нам̣йева ородха̄нам̣ чаванти. убхосу хи куддхесу бхиййо бхиййо ан̃н̃аман̃н̃амхи паривад̣д̣ханавасена тикхин̣асамуда̄ча̄ро ниссайадаханарасо ¶ кодхо уппаджджама̄но хадайаваттхум̣ ниддаханто аччантасукхума̄лам̣ караджака̄йам̣ вина̄сети, тато сакалопи аттабха̄во антарадха̄йати. идам̣ досасса анудаханата̄йа ваттху.
мохасса пана анудаханата̄йа кхид̣д̣а̄падосика̄ дева̄ дат̣т̣хабба̄. мохавасена хи тесам̣ сатисаммосо хоти, тасма̄ кхид̣д̣а̄васена а̄ха̄рака̄лам̣ ативаттетва̄ ка̄лам̣ каронти. те (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.45-46) кира пун̃н̃ависеса̄дхигатена махантена аттано сиривибхавена наккхаттам̣ кӣл̣анта̄ та̄йа сампаттимахантата̄йа ‘‘а̄ха̄рам̣ парибхун̃джимха, на парибхун̃джимха̄’’типи на джа̄нанти. атха ека̄ха̄ра̄тиккаманато пат̣т̣ха̄йа нирантарам̣ кха̄данта̄пи пиванта̄пи чавантийева на тит̣т̣ханти. касма̄? каммаджатеджасса балавата̄йа. манусса̄нан̃хи каммаджатеджо мандо, караджака̄йо балава̄. тесам̣ теджасса мандата̄йа караджака̄йасса балавата̄йа сатта̄хампи атиккамитва̄ ун̣ходакааччхайа̄гуа̄дӣхи сакка̄ ваттхум̣ упаттхамбхетум̣. дева̄нам̣ пана теджо балава̄ хоти ул̣а̄рапун̃н̃аниббаттатта̄ ул̣а̄рагарусиниддхасудха̄ха̄раджиран̣ато ча, караджам̣ мандам̣ мудусукхума̄лабха̄вато. тенева хи бхагава̄ индаса̄лагуха̄йам̣ пакатипатхавийам̣ патит̣т̣ха̄тум̣ асакконтам̣ саккам̣ девара̄джа̄нам̣ ‘‘ол̣а̄рикака̄йам̣ адхит̣т̣ха̄хӣ’’ти а̄ха, тасма̄ те екам̣ а̄ха̄равелам̣ атиккамитва̄ сан̣т̣ха̄тум̣ на сакконти. йатха̄ на̄ма гимха̄нам̣ маджджханхике таттапа̄са̄н̣е т̣хапитам̣ падумам̣ ва̄ уппалам̣ ва̄ са̄йанхасамайе гхат̣асатенапи син̃чийама̄нам̣ па̄катикам̣ на хоти винассатийева, евамева паччха̄ нирантарам̣ кха̄данта̄пи пиванта̄пи чавантийева на тит̣т̣ханти.
ко пана тесам̣ а̄ха̄ро, ка̄ а̄ха̄равела̄ти? саббесампи ка̄ма̄вачарадева̄нам̣ судха̄ а̄ха̄ро, со хет̣т̣химехи хет̣т̣химехи упарима̄нам̣ упарима̄нам̣ пан̣ӣтатамо хоти. там̣ йатха̄сакам̣ дивасавасена дивасе дивасе бхун̃джанти. кечи пана ‘‘бил̣а̄рападаппама̄н̣ам̣ судха̄ха̄рам̣ бхун̃джанти. со дживха̄йа т̣хапитаматто йа̄ва кесагганакхагга̄ ка̄йам̣ пхарати, тесам̣йева дивасавасена саттадивасам̣ йа̄панасаматтхова хотӣ’’ти ваданти.
ке пана те кхид̣д̣а̄падосика̄ на̄ма дева̄ти? име на̄ма̄ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вича̄ран̣а̄ наттхи, ‘‘каммаджатеджо балава̄ хоти, караджам̣ манда’’нти ависесена ¶ вуттатта̄ пана йе кечи кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рӯпаджӣвино ¶ евам̣ каронти, те евам̣ чавантӣти ведитабба̄. кечи пана̄ху ‘‘нимма̄наратипараниммитавасаваттино те дева̄. кхид̣д̣а̄йа падуссанаматтенева хете кхид̣д̣а̄падосика̄ти вутта̄’’ти. манопадосика̄ пана ча̄тумаха̄ра̄джика̄ти ат̣т̣хакатха̄йамева вуттам̣. кечи пана ‘‘кхид̣д̣а̄падосика̄пи ча̄тумаха̄ра̄джика̄йева̄’’ти ваданти. евам̣ та̄ва ра̄га̄дайо тайо анудаханат̣т̣хена ‘‘аггӣ’’ти ведитабба̄. джа̄тиа̄диттайам̣ пана на̄наппака̄радуккхаваттхубха̄вена анудаханато агги. сока̄дӣнам̣ анудаханата̄ па̄кат̣а̄йева. сесаметтха вуттанайамева. ити имасмим̣ сутте дуккхалаккхан̣ам̣ катхитам̣ чаккха̄дӣнам̣ ека̄дасахи аггӣхи а̄диттабха̄вена дуккхамата̄йа дуккхабха̄васса катхитатта̄.
а̄диттапарийа̄йасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
урувелапа̄т̣иха̄рийакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
бимбиса̄расама̄гамакатха̄ван̣н̣ана̄
55. ида̄ни ‘‘атха кхо бхагава̄ гайа̄сӣсе йатха̄бхирантам̣ вихаритва̄’’тиа̄дӣсу йа̄ са̄ анутта̄нападаван̣н̣ана̄, там̣ дассетум̣ ‘‘лат̣т̣хиванети та̄луййа̄не’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха та̄луййа̄нети та̄ларуккха̄нам̣ бахубха̄вато евам̣ладдхана̄ме уййа̄не. аппекачче йена бхагава̄ тенан̃джалим̣ пан̣а̄метва̄тиа̄дӣсу ан̃джалим̣ пан̣а̄метва̄ти йе убхатопаккхика̄, те сандха̄йетам̣ вуттам̣. те кира евам̣ чинтайим̣су ‘‘саче но миччха̄дит̣т̣хика̄ чодессанти ‘касма̄ тумхе саман̣ам̣ готамам̣ вандиттха̄’ти, тесам̣ ‘ким̣ ан̃джалиматтакаран̣енапи вандитам̣ хотӣ’ти ваккха̄ма. саче но самма̄дит̣т̣хика̄ чодессанти ‘касма̄ бхагавантам̣ на вандиттха̄’ти, ‘ким̣ сӣсена бхӯмим̣ пахарантенева вандитам̣ хоти, нану ан̃джаликаммампи вандана̄ ева̄’ти ваккха̄ма̄’’ти. на̄маготтам̣ са̄ветва̄ти ‘‘бхо готама, ахам̣ асукасса путто датто на̄ма митто на̄ма идха а̄гато’’ти ваданта̄ на̄мам̣ са̄венти на̄ма, ‘‘бхо готама, ахам̣ ва̄сет̣т̣хо на̄ма качча̄но на̄ма идха̄гато’’ти ваданта̄ готтам̣ са̄венти на̄ма. ете кира далидда̄ джин̣н̣акулапутта̄ парисамаджджхе на̄маготтавасена па̄кат̣а̄ бхависса̄ма̄ти евам̣ ¶ акам̣су. йе пана тун̣хӣбхӯта̄ нисӣдим̣су, те кера̄т̣ика̄ чева андхаба̄ла̄ ча. таттха кера̄т̣ика̄ ‘‘екам̣ две катха̄салла̄пе каронте висса̄сико хоти, атха висса̄се сати екам̣ две бхиккха̄ ада̄тум̣ на йутта’’нти тато атта̄нам̣ мочента̄ тун̣хӣ нисӣданти. андхаба̄ла̄ ан̃н̃а̄н̣ата̄йева аваккхитта̄ маттика̄пин̣д̣о вийа йаттха каттхачи тун̣хӣбхӯта̄ нисӣданти.
кисаковада̄ноти ¶ еттха кисака̄нам̣ овада̄но кисаковада̄ноти имам̣ та̄ва аттхавикаппам̣ дассетум̣ ‘‘та̄пасачарийа̄йа кисасарӣратта̄’’тиа̄ди вуттам̣. аггихуттанти аггипаричаран̣ам̣. рӯпа̄дайова идха ка̄манӣйат̣т̣хена ‘‘ка̄ма̄’’ти вутта̄ти а̄ха ‘‘ете рӯпа̄дайо ка̄ме’’ти. йан̃н̃а̄ абхивадантӣти йа̄гахету иджджхантӣти ваданти. упадхӣсӯти еттха чатта̄ро упадхӣ ка̄мупадхи кхандхупадхи килесупадхи абхисан̇кха̄рупадхӣти. ка̄ма̄пи хи ‘‘йам̣ пан̃ча ка̄магун̣е пат̣ичча уппаджджати сукхам̣ соманассам̣, айам̣ ка̄ма̄нам̣ асса̄до’’ти (ма. ни. 1.167) евам̣ вуттасса сукхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато упадхӣйати еттха сукханти имина̄ вачанаттхена ‘‘упадхӣ’’ти вуччанти. кхандха̄пи кхандхамӯлакасса дуккхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато, килеса̄пи апа̄йадуккхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато, абхисан̇кха̄ра̄пи бхавадуккхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато ‘‘упадхӣ’’ти вуччанти, тесу кхандхупадхи идха̄дхиппетоти а̄ха ‘‘кхандхупадхӣсу маланти н̃атва̄’’ти. йан̃н̃а̄ маламева вадантӣти йа̄гахету маламева иджджхатӣти ваданти. йит̣т̣хети маха̄йа̄ге. хутети дивасе дивасе каттаббааггипаричаран̣е. ка̄мабхаве асаттанти ка̄мабхаве алаггам̣, таббинимуттанти вуттам̣ хоти.
57-58. а̄сӣсана̄ти паттхана̄. диббасуван̣н̣есупи син̇гӣсуван̣н̣асса саббасет̣т̣хатта̄ ‘‘син̇гӣниккхасаван̣н̣о’’ти вуттам̣. йатхева хи мануссапарибхоге суван̣н̣е йуттикатам̣ хӣнам̣, тато расавиддхам̣ сет̣т̣хам̣, расавиддхато а̄каруппаннам̣, тато йам̣ кин̃чи диббам̣ сет̣т̣хам̣, евам̣ диббасуван̣н̣есупи ча̄мӣкарато са̄такумбхам̣, са̄такумбхато джамбунадам̣, джамбунадато син̇гӣсуван̣н̣ам̣, тасма̄ там̣ саббасет̣т̣хам̣. син̇гӣниккханти ча никкхапарима̄н̣ена син̇гӣсуван̣н̣ена катам̣ суван̣н̣апат̣т̣ам̣. ӯнаканиккхена катан̃хи гхат̣т̣анамаджджанаккхамам̣ на хоти, атирекена катам̣ гхат̣т̣анамаджджанам̣ кхамати, ван̣н̣авантам̣ пана на хоти, пхарусадха̄тукам̣ кха̄йати, никкхена катам̣ гхат̣т̣анамаджджанан̃чева кхамати ван̣н̣авантан̃ча хоти. никкхам̣ пана вӣсатисуван̣н̣анти кечи ¶ . пан̃чавӣсатисуван̣н̣анти апаре. маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘никкхам̣ на̄ма пан̃часуван̣н̣а̄’’ти вуттам̣. суван̣н̣о на̄ма чатудхаран̣анти ваданти.
дасасу арийава̄сесу вуттхава̄соти –
‘‘идха, (дӣ. ни. 3.348; а. ни. 10.20) бхиккхаве, бхиккху пан̃чан̇гавиппахӣно хоти чхал̣ан̇гасаманна̄гато ека̄раккхо чатура̄пассено панун̣н̣апаччекасаччо самавайасат̣т̣хесано ана̄виласан̇каппо пассаддхака̄йасан̇кха̄ро сувимуттачитто сувимуттапан̃н̃о.
‘‘катхан̃ча ¶ , бхиккхаве, бхиккху пан̃чан̇гавиппахӣно хоти? идха, бхиккхаве, бхиккхуно ка̄маччхандо пахӣно хоти, бйа̄па̄до пахӣно хоти, тхинамиддхам̣ пахӣнам̣ хоти, уддхаччакуккуччам̣ пахӣнам̣ хоти, вичикиччха̄ пахӣна̄ хоти. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху пан̃чан̇гавиппахӣно хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху чхал̣ан̇гасаманна̄гато хоти? идха, бхиккхаве, бхиккху чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ нева сумано хоти на думмано, упеккхако вихарати сато сампаджа̄но. сотена саддам̣ сутва̄…пе… гха̄нена гандхам̣ гха̄йитва̄… дживха̄йа расам̣ са̄йитва̄… ка̄йена пхот̣т̣хаббам̣ пхуситва̄… манаса̄ дхаммам̣ вин̃н̃а̄йа нева сумано хоти на думмано, упеккхако вихарати сато сампаджа̄но. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху чхал̣ан̇гасаманна̄гато хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху ека̄раккхо хоти? идха, бхиккхаве, бхиккху сата̄раккхена четаса̄ саманна̄гато хоти. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху ека̄раккхо хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху чатура̄пассено хоти? идха, бхиккхаве, бхиккху сан̇кха̄йекам̣ пат̣исевати, сан̇кха̄йекам̣ адхива̄сети, сан̇кха̄йекам̣ париваджджети, сан̇кха̄йекам̣ винодети. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху чатура̄пассено хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху панун̣н̣апаччекасаччо хоти? идха, бхиккхаве, бхиккху йа̄ни та̄ни путхусаман̣абра̄хман̣а̄нам̣ путхупаччекасачча̄ни ¶ , сабба̄ни та̄ни нун̣н̣а̄ни хонти панун̣н̣а̄ни чатта̄ни ванта̄ни мутта̄ни пахӣна̄ни пат̣иниссат̣т̣ха̄ни. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху панун̣н̣апаччекасаччо хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху самавайасат̣т̣хесано хоти? идха, бхиккхаве, бхиккхуно ка̄месана̄ пахӣна̄ хоти, бхавесана̄ пахӣна̄ хоти, брахмачарийесана̄ пат̣иппассаддха̄. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху самавайасат̣т̣хесано хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху ана̄виласан̇каппо хоти? идха, бхиккхаве, бхиккхуно ¶ ка̄масан̇каппо пахӣно хоти, бйа̄па̄дасан̇каппо пахӣно хоти, вихим̣са̄сан̇каппо пахӣно хоти. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху ана̄виласан̇каппо хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху пассаддхака̄йасан̇кха̄ро хоти? идха, бхиккхаве, бхиккху сукхасса ча паха̄на̄ дуккхасса ча паха̄на̄ пуббева соманассадоманасса̄нам̣ аттхан̇гама̄ адуккхамасукхам̣ упеккха̄сатипа̄рисуддхим̣ чатуттхам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху пассаддхака̄йасан̇кха̄ро хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху сувимуттачитто хоти? идха, бхиккхаве, бхиккхуно ра̄га̄читтам̣ вимуттам̣ хоти, доса̄ читтам̣ вимуттам̣ хоти, моха̄ читтам̣ вимуттам̣ хоти. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху сувимуттачитто хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху сувимуттапан̃н̃о хоти? идха, бхиккхаве, бхиккху ‘ра̄го ме пахӣно уччхиннамӯло та̄ла̄ваттхукато анабха̄вам̣като а̄йатим̣ ануппа̄дадхаммо’ти паджа̄на̄ти, ‘досо ме пахӣно…пе… мохо ме пахӣно уччхиннамӯло та̄ла̄ваттхукато анабха̄вам̣като а̄йатим̣ ануппа̄дадхаммо’ти паджа̄на̄ти. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху сувимуттапан̃н̃о хотӣ’’ти (дӣ. ни. 3.348; а. ни. 10.20) –
евама̄гатесу дасасу арийава̄сесу вуттхава̄со.
таттха васанти еттха̄ти ва̄са̄, арийа̄нам̣ ева ва̄са̄ти арийава̄са̄ анарийа̄нам̣ та̄диса̄нам̣ ва̄са̄нам̣ асамбхавато. арийа̄ти четтха уккат̣т̣ханиддесена ¶ кхӣн̣а̄сава̄ гахита̄. ека̄раккхоти ека̄ сатисан̇кха̄та̄ а̄раккха̄ етасса̄ти ека̄раккхо. кхӣн̣а̄савасса (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.348; а. ни. ат̣т̣ха. 3.10.20) хи тӣсу два̄ресу саббака̄ле сати а̄раккхакиччам̣ са̄дхети. теневасса чарато ча тит̣т̣хато ча суттасса ча джа̄гарасса ча сататам̣ самитам̣ н̃а̄н̣адассанам̣ паччупат̣т̣хитам̣ хотӣти вуччати.
чатура̄пассеноти чатта̄ри апассена̄ни апассайа̄ етасса̄ти чатура̄пассено. сан̇кха̄йа̄ти н̃а̄н̣ена (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.308). пат̣исеватӣти н̃а̄н̣ена н̃атва̄ севитаббайуттакамева севати. тасса виттха̄ро ‘‘пат̣исан̇кха̄ йонисо чӣварам̣ парибхун̃джатӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.23; а. ни. 6.58) найена ведитаббо. сан̇кха̄йекам̣ адхива̄сетӣти н̃а̄н̣ена н̃атва̄ адхива̄сетаббайуттакамева адхива̄сети. виттха̄ро панеттха ‘‘пат̣исан̇кха̄ йонисо кхамо хоти сӣтасса̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.24) найена ¶ ведитаббо. париваджджетӣти н̃а̄н̣ена н̃атва̄ париваджджетаббайуттакамева париваджджети. тасса виттха̄ро ‘‘пат̣исан̇кха̄ йонисо чан̣д̣ам̣ хаттхим̣ париваджджетӣ’’тиа̄дина̄ найена ведитаббо. винодетӣти н̃а̄н̣ена н̃атва̄ винодетаббамева винодети нудати нӣхарати анто васитум̣ на дети. тасса виттха̄ро ‘‘уппаннам̣ ка̄мавитаккам̣ на̄дхива̄сетӣ’’тиа̄дина̄ найена ведитаббо.
панун̣н̣апаччекасаччоти (а. ни. ат̣т̣ха. 2.4.38; дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.348) ‘‘идамева дассанам̣ саччам̣, идамева сачча’’нти евам̣ па̄т̣ийеккам̣ гахитатта̄ паччекасан̇кха̄та̄ни дит̣т̣хисачча̄ни панун̣н̣а̄ни нӣхат̣а̄ни пахӣна̄ни асса̄ти панун̣н̣апаччекасаччо. путхусаман̣абра̄хман̣а̄нанти бахӯнам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣. еттха ча саман̣а̄ти паббаджджупагата̄. бра̄хман̣а̄ти бхова̄дино. путхупаччекасачча̄нӣти бахӯни па̄т̣еккасачча̄ни, ‘‘идамева дассанам̣ саччам̣, идамева сачча’’нти па̄т̣ийеккам̣ гахита̄ни бахӯни сачча̄нӣти аттхо. нун̣н̣а̄нӣти нӣхат̣а̄ни. панун̣н̣а̄нӣти сут̣т̣ху нӣхата̄ни. чатта̄нӣти виссат̣т̣ха̄ни. ванта̄нӣти вамита̄ни. мутта̄нӣти чхиннабандхана̄ни ката̄ни. пахӣна̄нӣти паджахита̄ни. пат̣иниссат̣т̣ха̄нӣти йатха̄ на пуна читтам̣ а̄роханти, евам̣ пат̣ивиссаджджита̄ни. сабба̄нева чета̄ни арийамагга̄дхигамато пуббе гахитасса дит̣т̣хигга̄хасса виссат̣т̣хабха̄вавевачана̄ни.
самавайасат̣т̣хесаноти ¶ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.348; а. ни. ат̣т̣ха. 3.10.20) еттха авайа̄ти анӯна̄. сат̣т̣ха̄ти ниссат̣т̣ха̄. самма̄ авайа̄ сат̣т̣ха̄ есана̄ асса̄ти самавайасат̣т̣хесано, самма̄ виссат̣т̣хасаббаесаноти аттхо. ‘‘ра̄га̄ читтам̣ вимутта’’нтиа̄дӣхи маггасса киччаниппхатти катхита̄ ра̄га̄дӣнам̣ пахӣнабха̄вадӣпанато. ‘‘ра̄го ме пахӣно’’тиа̄дӣхи паччавеккхан̣а̄мукхена арийапхалам̣ катхитам̣. адхигате хи аггапхале саббасо ра̄га̄дӣнам̣ ануппа̄дадхамматам̣ паджа̄на̄ти, тан̃ча паджа̄нанам̣ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣анти. таттха пан̃чан̇гавиппаха̄напаччекасачча̄паноданаесана̄самавайасаджджана̄ни ‘‘сан̇кха̄йекам̣ пат̣исевати адхива̄сети париваджджети винодетӣ’’ти вуттесу апассенесу винодана̄ ча маггакичча̄нева, итаре ча маггенева самиджджханти.
дасабалоти ка̄йабаласан̇кха̄та̄ни н̃а̄н̣абаласан̇кха̄та̄ни ча даса бала̄ни етасса̄ти дасабало. дувидхан̃хи ¶ татха̄гатасса балам̣ ка̄йабалам̣ н̃а̄н̣абалан̃ча. тесу ка̄йабалам̣ хаттхикула̄нуса̄рена ведитаббам̣. вуттан̃хетам̣ пора̄н̣ехи –
‘‘ка̄л̣а̄вакан̃ча ган̇геййам̣, пан̣д̣арам̣ тамбапин̇галам̣;
гандхаман̇галахеман̃ча, упосатхачхаддантиме даса̄’’ти. (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.148; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.22; а. ни. ат̣т̣ха. 3.10.21; вибха. ат̣т̣ха 76; уда̄. ат̣т̣ха. 75; бу. вам̣. ат̣т̣ха. 1.39; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 2.2.44; чӯл̣ани. ат̣т̣ха. 81);
има̄ни хи даса хаттхикула̄ни. таттха ка̄л̣а̄ваканти пакатихаттхикулам̣ дат̣т̣хаббам̣. йам̣ дасаннам̣ пуриса̄нам̣ ка̄йабалам̣, там̣ екасса ка̄л̣а̄вакасса хаттхино. йам̣ дасаннам̣ ка̄л̣а̄вака̄нам̣ балам̣, там̣ екасса ган̇геййасса. йам̣ дасаннам̣ ган̇геййа̄нам̣, там̣ екасса пан̣д̣арасса. йам̣ дасаннам̣ пан̣д̣ара̄нам̣, там̣ екасса тамбасса. йам̣ дасаннам̣ тамба̄нам̣, там̣ екасса пин̇галасса. йам̣ дасаннам̣ пин̇гала̄нам̣, там̣ екасса гандхахаттхино. йам̣ дасаннам̣ гандхахаттхӣнам̣, там̣ екасса ман̇галасса. йам̣ дасаннам̣ ман̇гала̄нам̣, там̣ екасса хемаватасса. йам̣ дасаннам̣ хемавата̄нам̣, там̣ екасса упосатхасса. йам̣ дасаннам̣ упосатха̄нам̣, там̣ екасса чхаддантасса. йам̣ дасаннам̣ чхадданта̄нам̣, там̣ екасса татха̄гатасса ка̄йабалам̣. на̄ра̄йанасан̇гха̄табалантипи идамева вуччати. таттха на̄ра̄ вуччанти расмийо, та̄ бахӯ на̄на̄видха̄ тато уппаджджантӣти на̄ра̄йанам̣, ваджирам̣, тасма̄ ваджирасан̇гха̄табаланти аттхо. тадетам̣ пакатихаттхиган̣ана̄йа хаттхӣнам̣ кот̣исахасса̄нам̣, пурисаган̣ана̄йа дасаннам̣ ¶ пурисакот̣исахасса̄нам̣ балам̣ хоти. идам̣ та̄ва татха̄гатасса ка̄йабалам̣.
н̃а̄н̣абалам̣ пана па̄л̣ийам̣ а̄гатамева. татра̄йам̣ па̄л̣и (ма. ни. 1.148; а. ни. 10.21) –
‘‘даса кхо панима̄ни, са̄рипутта, татха̄гатасса татха̄гатабала̄ни, йехи балехи саманна̄гато татха̄гато а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄ти, париса̄су сӣхана̄дам̣ надати, брахмачаккам̣ паваттети. катама̄ни даса? идха, са̄рипутта, татха̄гато т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄нато ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄нато йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, йампи, са̄рипутта, татха̄гато т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄нато ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄нато йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти. идампи, са̄рипутта, татха̄гатасса татха̄гатабалам̣ хоти, йам̣ балам̣ а̄гамма ¶ татха̄гато а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄ти, париса̄су сӣхана̄дам̣ надати, брахмачаккам̣ паваттети. (1)
‘‘пуна чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато атӣта̄на̄гатапаччуппанна̄нам̣ каммасама̄да̄на̄нам̣ т̣ха̄насо хетусо випа̄кам̣ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти…пе…. (2)
‘‘пуна чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато саббаттхага̄миним̣ пат̣ипадам̣ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти…пе…. (3)
‘‘пуна чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато анекадха̄тум̣ на̄на̄дха̄тум̣ локам̣ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти…пе…. (4)
‘‘пуна чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато сатта̄нам̣ на̄на̄дхимуттикатам̣ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти…пе…. (5)
‘‘пуна чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато парасатта̄нам̣ парапуггала̄нам̣ индрийапаропарийаттам̣ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти…пе…. (6)
‘‘пуна чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато джха̄навимоккхасама̄дхисама̄паттӣнам̣ сам̣килесам̣ вода̄нам̣ вут̣т̣ха̄нам̣ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти…пе…. (7)
‘‘пуна ¶ чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато анекавихитам̣ пуббенива̄сам̣ ануссарати. сеййатхидам̣? екампи джа̄тим̣ двепи джа̄тийо…пе… ити са̄ка̄рам̣ сауддесам̣ анекавихитам̣ пуббенива̄сам̣ ануссарати…пе…. (8)
‘‘пуна чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато диббена чаккхуна̄ висуддхена атиккантама̄нусакена сатте пассати чавама̄не упападжджама̄не хӣне пан̣ӣте суван̣н̣е дуббан̣н̣е сугате дуггате, йатха̄каммӯпаге сатте паджа̄на̄ти…пе…. (9)
‘‘пуна чапарам̣, са̄рипутта, татха̄гато а̄сава̄нам̣ кхайа̄ ана̄савам̣ четовимуттим̣ пан̃н̃а̄вимуттим̣ ¶ дит̣т̣хева дхамме сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ упасампаджджа вихарати…пе… идампи, са̄рипутта, татха̄гатасса татха̄гатабалам̣ хоти, йам̣ балам̣ а̄гамма татха̄гато а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄ти, париса̄су сӣхана̄дам̣ надати, брахмачаккам̣ паваттети. има̄ни кхо, са̄рипутта, даса татха̄гатасса татха̄гатабала̄нӣ’’ти. (10)
таттха (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.148; а. ни. ат̣т̣ха. 3.10.21; вибха. ат̣т̣ха. 760) т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄натоти ка̄ран̣ан̃ча ка̄ран̣ато. ‘‘йе йе дхамма̄ йесам̣ йесам̣ дхамма̄нам̣ хетӯ паччайа̄ уппа̄да̄йа, там̣ там̣ т̣ха̄нам̣. йе йе дхамма̄ йесам̣ йесам̣ дхамма̄нам̣ на хетӯ на паччайа̄ уппа̄да̄йа, там̣ там̣ ат̣т̣ха̄на’’нти паджа̄нанто т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄нато ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄нато йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти. йампӣти йена н̃а̄н̣ена.
каммасама̄да̄на̄нанти сама̄дийитва̄ ката̄нам̣ кусала̄кусалакамма̄нам̣, каммамева ва̄ каммасама̄да̄нам̣. т̣ха̄насо хетусоти паччайато чева хетуто ча. таттха гатиупадхика̄лапайога̄ випа̄касса т̣ха̄нам̣, каммам̣ хету.
саббаттхага̄мининти саббагатига̄минин̃ча агатига̄минин̃ча. пат̣ипаданти маггам̣. йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣти бахӯсупи мануссесу екамева па̄н̣ам̣ гха̄тентесу ка̄мам̣ саббесампи четана̄ тассевекасса джӣвитиндрийа̄рамман̣а̄, там̣ пана каммам̣ тесам̣ на̄на̄ка̄рам̣. тесу хи еко а̄дарена чхандаджа̄то кароти, еко ‘‘ехи твампи карохӣ’’ти парехи ниппӣл̣ито кароти, еко сама̄наччхандо ¶ вийа хутва̄ аппат̣иба̄хийама̄но вичарати, тасма̄ тесу еко тенева каммена нирайе ниббаттати, еко тираччха̄найонийам̣, еко петтивисайе. там̣ татха̄гато а̄йӯханаккхан̣ейева ‘‘имина̄ нӣха̄рена а̄йӯхитатта̄ еса нирайе ниббаттиссати, еса тираччха̄найонийам̣, еса петтивисайе’’ти джа̄на̄ти. нирайе ниббаттама̄нампи ‘‘еса маха̄нирайе ниббаттиссати, еса уссаданирайе’’ти джа̄на̄ти. тираччха̄найонийам̣ ниббаттама̄нампи ‘‘еса апа̄дако бхависсати, еса двипа̄дако, еса чатуппа̄до, еса бахуппа̄до’’ти джа̄на̄ти. петтивисайе ниббаттама̄нампи ‘‘еса ниджджха̄матан̣хико бхависсати, еса кхуппипа̄сико, еса парадаттӯпаджӣвӣ’’ти джа̄на̄ти. тесу ча каммесу ‘‘идам̣ каммам̣ пат̣исандхим̣ а̄кад̣д̣хиссати, етам̣ ан̃н̃ена динна̄йа пат̣исандхийа̄ упадхивепаккам̣ бхависсатӣ’’ти джа̄на̄ти.
татха̄ сакалага̄мава̄сикесу екато пин̣д̣апа̄там̣ дадама̄несу ка̄мам̣ саббесампи четана̄ пин̣д̣апа̄та̄рамман̣а̄ва, ¶ там̣ пана каммам̣ тесам̣ на̄на̄ка̄рам̣. тесу хи еко а̄дарена каротӣти саббам̣ пуримасадисам̣. тасма̄ тесу ча кечи девалоке ниббаттанти, кечи мануссалоке. там̣ татха̄гато а̄йӯханаккхан̣ейева джа̄на̄ти. ‘‘имина̄ нӣха̄рена а̄йӯхитатта̄ еса мануссалоке ниббаттиссати, еса девалоке, таттха̄пи еса кхаттийакуле, еса бра̄хман̣акуле, еса вессакуле, еса суддакуле, еса параниммитавасаваттӣсу, еса нимма̄наратӣсу, еса туситесу, еса йа̄месу, еса та̄ватим̣сесу, еса ча̄тумаха̄ра̄джикесу, еса бхуммадевесӯ’’тиа̄дина̄ таттха таттха хӣнапан̣ӣтасуван̣н̣адуббан̣н̣ааппапарива̄рамаха̄парива̄рата̄дибхедам̣ там̣ там̣ висесам̣ а̄йӯханаккхан̣ейева джа̄на̄ти.
татха̄ випассанам̣ пат̣т̣хапентесуйева ‘‘имина̄ нӣха̄рена еса кин̃чи саллаккхетум̣ на саккхиссати, еса маха̄бхӯтаматтамева ваваттхапессати, еса рӯпапариггахе ева т̣хассати, еса арӯпапариггахейева, еса на̄марӯпапариггахейева, еса паччайапариггахейева, еса лаккхан̣а̄рамман̣икавипассана̄йамева, еса пат̣хамапхалейева, еса дутийапхале ева, еса татийапхале ева, еса арахаттам̣ па̄пун̣иссатӣ’’ти джа̄на̄ти. касин̣апарикаммам̣ каронтесупи ‘‘имасса парикаммаматтамева бхависсати, еса нимиттам̣ уппа̄дессати, еса аппанам̣ ева па̄пун̣иссати, еса джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ ган̣хиссатӣ’’ти джа̄на̄ти.
анекадха̄тунти ¶ чаккхудха̄туа̄дӣхи, ка̄мадха̄туа̄дӣхи ва̄ дха̄тӯхи бахудха̄тум̣. на̄на̄дха̄тунти та̄сам̣йева дха̄тӯнам̣ вилаккхан̣атта̄ на̄наппака̄радха̄тум̣. локанти кхандха̄йатанадха̄тулокам̣. йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣти та̄сам̣ дха̄тӯнам̣ авипарӣтато сабха̄вам̣ пат̣ивиджджхати.
на̄на̄дхимуттикатанти хӣна̄дӣхи адхимуттӣхи на̄на̄дхимуттикабха̄вам̣. парасатта̄нанти падха̄насатта̄нам̣. парапуггала̄нанти тато паресам̣ хӣнасатта̄нам̣. екаттхамева ва̄ етам̣ пададвайам̣, венеййавасена пана дведха̄ вуттам̣. индрийапаропарийаттанти саддха̄дӣнам̣ индрийа̄нам̣ парабха̄ван̃ча апарабха̄ван̃ча, вуддхин̃ча ха̄нин̃ча̄ти аттхо.
джха̄навимоккхасама̄дхисама̄паттӣнанти пат̣хама̄дӣнам̣ чатуннам̣ джха̄на̄нам̣, ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣнам̣ ат̣т̣ханнам̣ вимоккха̄нам̣, савитаккасавича̄ра̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ сама̄дхӣнам̣, пат̣хамаджджха̄насама̄паттиа̄дӣнан̃ча наваннам̣ анупуббасама̄паттӣнам̣. сам̣килесанти ха̄набха̄гийадхаммам̣. вода̄нанти висесабха̄гийадхаммам̣. вут̣т̣ха̄нанти ‘‘вода̄нампи вут̣т̣ха̄нам̣, тамха̄ тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣ха̄нампи вут̣т̣ха̄на’’нти (вибха. 828) евам̣ вуттам̣ пагун̣аджджха̄нан̃чева бхаван̇гапхаласама̄паттийо ча. хет̣т̣химам̣ ¶ хет̣т̣химан̃хи пагун̣аджджха̄нам̣ упаримасса упаримасса падат̣т̣ха̄нам̣ хоти, тасма̄ ‘‘вода̄нампи вут̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣. бхаван̇гена саббаджха̄нехи вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, пхаласама̄паттийа̄ ниродхасама̄паттито вут̣т̣ха̄нам̣ хоти. таметам̣ сандха̄йа ‘‘тамха̄ тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣ха̄нампи вут̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣. саббан̃а̄н̣а̄нан̃ча виттха̄ракатха̄йа виниччхайо саммохавиноданийам̣ вибхан̇гат̣т̣хакатха̄йам̣ (вибха. ат̣т̣ха. 760) вутто. пуббенива̄са̄нуссатидиббачаккхуа̄саваккхайан̃а̄н̣акатха̄ пана веран̃джакан̣д̣е (па̄ра̄. 12) виттха̄рита̄йева.
има̄ни кхо са̄рипутта̄ти йа̄ни пуббе ‘‘даса кхо панима̄ни, са̄рипутта, татха̄гатасса татха̄гатабала̄нӣ’’ти авочам̣, има̄ни та̄нӣти аппанам̣ кароти. таттха парава̄дикатха̄ хоти ‘‘дасабалан̃а̄н̣ам̣ на̄ма па̄т̣ийеккам̣ наттхи, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ассева̄йам̣ пабхедо’’ти, там̣ на татха̄ дат̣т̣хаббам̣. ан̃н̃амева хи дасабалан̃а̄н̣ам̣, ан̃н̃ам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. дасабалан̃а̄н̣ам̣ сакасакакиччамева джа̄на̄ти, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ тампи тато авасесампи паджа̄на̄ти. дасабалан̃а̄н̣есу хи пат̣хамам̣ ка̄ран̣а̄ка̄ран̣амева джа̄на̄ти, дутийам̣ каммантаравипа̄кантарамева, татийам̣ каммапариччхедамева, чатуттхам̣ дха̄туна̄наттака̄ран̣амева ¶ , пан̃чамам̣ сатта̄нам̣ аджджха̄сайа̄дхимуттимева, чхат̣т̣хам̣ индрийа̄нам̣ тиккхамудубха̄вамева, саттамам̣ джха̄на̄дӣхи саддхим̣ тесам̣ сам̣килеса̄димева, ат̣т̣хамам̣ пуббенивуттхаккхандхасантатимева, навамам̣ сатта̄нам̣ чутипат̣исандхимева, дасамам̣ саччапариччхедамева. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пана етехи джа̄нитаббан̃ча тато уттарин̃ча паджа̄на̄ти, етесам̣ пана киччам̣ на саббам̣ кароти. тан̃хи джха̄нам̣ хутва̄ аппетум̣ на саккоти, иддхи хутва̄ викуббитум̣ на саккоти, магго хутва̄ килесе кхепетум̣ на саккоти. ити йатха̄вуттака̄йабалена чева н̃а̄н̣абалена ча саманна̄гататта̄ бхагава̄ ‘‘дасабало’’ти вуччати.
дасахи асеккхехи ан̇гехи упетоти ‘‘асеккха̄ самма̄дит̣т̣хи, асеккхо самма̄сан̇каппо, асеккха̄ самма̄ва̄ча̄, асеккхо самма̄камманто, асеккхо самма̄а̄джӣво, асеккхо самма̄ва̄йа̄мо, асеккха̄ самма̄сати, асеккхо самма̄сама̄дхи, асеккхам̣ самма̄н̃а̄н̣ам̣, асеккха̄ самма̄вимуттӣ’’ти (дӣ. ни. 3.348, 360) евам̣ вуттехи дасахи асеккхадхаммехи саманна̄гато. асеккха̄ самма̄дит̣т̣хиа̄дайо ча саббе пхаласампайуттадхамма̄ ева. еттха ча самма̄дит̣т̣хи самма̄н̃а̄н̣анти двӣсу т̣ха̄несу пан̃н̃а̄ва катхита̄ ‘‘самма̄ дассанат̣т̣хена самма̄дит̣т̣хи, самма̄ паджа̄нанат̣т̣хена самма̄н̃а̄н̣а’’нти. аттхи хи дассанаджа̄нана̄нам̣ висайе паваттиа̄ка̄рависесо. самма̄вимуттӣти имина̄ пана падена вутта̄васеса̄ пхаласама̄паттисахагатадхамма̄ сан̇гахита̄ти ведитабба̄ ¶ . арийапхаласампайуттадхамма̄пи хи саббасо пат̣ипаккхато вимуттатам̣ упа̄да̄йа вимуттӣти ваттаббатам̣ лабханти.
59. вачанасаддена аппасадданти а̄ра̄мупача̄рена гаччхато аддхикаджанассапи вачанасаддена аппасаддам̣. нагараниггхосасаддена̄ти авибха̄витаттхена нагаре манусса̄нам̣ ниггхосасаддена. мануссехи сама̄гамма екаджджхам̣ паваттитасаддо хи ниггхосо. анусан̃чаран̣аджанасса̄ти антосан̃ча̄рино джанасса. манусса̄нам̣ рахассакирийат̣т̣ха̄нийанти манусса̄нам̣ рахассакаран̣асса йуттам̣ ануччхавикам̣. вивека̄нурӯпанти екӣбха̄васса анурӯпам̣. сесаметтха утта̄намева.
бимбиса̄расама̄гамакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄рипуттамоггалла̄напаббаджджа̄катха̄ван̣н̣ана̄
60. ида̄ни ¶ ‘‘тена кхо пана самайена сан̃чайо парибба̄джако’’тиа̄дӣсу апуббападаван̣н̣анам̣ дассенто ‘‘са̄рипуттамоггалла̄на̄’’тиа̄дима̄ха. таттха са̄рӣбра̄хман̣ийа̄ путто са̄рипутто, моггаллӣбра̄хман̣ийа̄ путто моггалла̄но. амха̄кам̣ кира (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.189-190; дха. па. ат̣т̣ха. 1.10 са̄рипуттаттхераваттху) бхагавато ниббаттито пуретарамева са̄рипутто ра̄джагаханагарасса авидӯре упатиссага̄ме са̄рӣбра̄хман̣ийа̄ на̄ма куччхийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. там̣дивасамевасса саха̄йопи ра̄джагахассева авидӯре колитага̄ме моггаллӣбра̄хман̣ийа̄ куччхийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. та̄ни кира двепи кула̄ни йа̄ва саттама̄ кулапариват̣т̣а̄ а̄баддхапат̣ибаддхасаха̄йа̄нева. тесам̣ двиннам̣ екадивасамева габбхапариха̄рам̣ адам̣су. дасама̄саччайена джа̄та̄нампи тесам̣ чхасат̣т̣хи дха̄тийо упанайим̣су. на̄маггахан̣адивасе са̄рӣбра̄хман̣ийа̄ путтасса упатиссага̄ме джет̣т̣хакуласса путтатта̄ ‘‘упатиссо’’ти на̄мам̣ акам̣су, итарасса колитага̄ме джет̣т̣хакуласса путтатта̄ ‘‘колито’’ти на̄мам̣ акам̣су. тена вуттам̣ ‘‘гихика̄ле упатиссо колитоти евам̣ пан̃н̃а̄йама̄нана̄ма̄’’ти.
ад̣д̣хатеййасатама̄н̣авакапарива̄ра̄ти еттха пан̃чапан̃часатама̄н̣авакапарива̄ра̄типи ваданти. вуттан̃хетам̣ ан̇гуттараника̄йат̣т̣хакатха̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.189-190) –
‘‘упатиссама̄н̣авакасса кӣл̣анаттха̄йа надим̣ ва̄ уййа̄нам̣ ва̄ гаманака̄ле пан̃ча суван̣н̣асивика̄сата̄ни ¶ парива̄ра̄ни хонти, колитама̄н̣авакасса пан̃ча а̄джан̃н̃аратхасата̄ни. двепи джана̄ пан̃чапан̃чама̄н̣авакасатапарива̄ра̄ хонтӣ’’ти.
ра̄джагахе ча анусам̣ваччхарам̣ гираггасамаджджам̣ на̄ма хоти. тесам̣ двиннампи екат̣т̣ха̄нейева ман̃чакам̣ бандханти. двепи екатова нисӣдитва̄ самаджджам̣ пасситва̄ хаситаббат̣т̣ха̄не хасанти, сам̣вегат̣т̣ха̄не сам̣виджджанти, да̄йам̣ да̄тум̣ йуттат̣т̣ха̄не да̄йам̣ денти. тесам̣ имина̄ва нийа̄мена екадивасам̣ самаджджам̣ пассанта̄нам̣ парипа̄кагататта̄ н̃а̄н̣асса пуримадивасесу вийа хаситаббат̣т̣ха̄не ха̄со ва̄ сам̣вегат̣т̣ха̄не сам̣виджджанам̣ ва̄ да̄йам̣ да̄тум̣ йуттат̣т̣ха̄не да̄йада̄нам̣ ва̄ на̄хоси. двепи ¶ пана джана̄ евам̣ чинтайим̣су ‘‘ким̣ еттха олокетаббам̣ аттхи, саббепиме аппатте вассасате апан̣н̣аттикабха̄вам̣ гамиссанти, амхехи пана екам̣ моккхадхаммам̣ гавеситум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄рамман̣ам̣ гахетва̄ нисӣдим̣су. тато колито упатиссам̣ а̄ха ‘‘самма упатисса, на твам̣ ан̃н̃адивасесу вийа хат̣т̣хапахат̣т̣хо, анаттаманадха̄тукоси, ким̣ те саллаккхита’’нти. ‘‘самма колита, етесам̣ олокане са̄ро наттхи, нираттхакаметам̣, аттано моккхадхаммам̣ гавеситум̣ ват̣т̣атӣ’’ти идам̣ чинтайанто нисинномхӣти. твам̣ пана касма̄ анаттаманоти. сопи татхева а̄ха. атхасса аттана̄ саддхим̣ екаджджха̄сайатам̣ н̃атва̄ упатиссо евама̄ха ‘‘амха̄кам̣ убхиннам̣ сучинтитам̣, моккхадхаммам̣ пана гавесантехи ека̄ паббаджджа̄ ладдхум̣ ват̣т̣ати, касса сантике паббаджа̄ма̄’’ти.
тена кхо пана самайена сан̃чайо парибба̄джако ра̄джагахе пат̣ивасати махатийа̄ парибба̄джакапариса̄йа саддхим̣. те ‘‘тасса сантике паббаджисса̄ма̄’’ти пан̃чахи ма̄н̣авакасатехи саддхим̣ сан̃чайасса сантике паббаджим̣су. тесам̣ паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа сан̃чайо атирекала̄бхаггайасаггаппатто ахоси. те катипа̄хенева саббам̣ сан̃чайасса самайам̣ паримаддитва̄ ‘‘а̄чарийа, тумха̄кам̣ джа̄нанасамайо еттакова, уда̄ху уттарипи аттхӣ’’ти пуччхим̣су. сан̃чайо ‘‘еттакова, саббам̣ тумхехи н̃а̄та’’нти а̄ха. тасса катхам̣ сутва̄ чинтайим̣су ‘‘евам̣ сати имасса сантике брахмачарийава̄со нираттхако, майам̣ моккхадхаммам̣ гавеситум̣ никкханта̄, со имасса сантике уппа̄детум̣ на сакка̄, маха̄ кхо пана джамбудӣпо, га̄манигамара̄джадха̄нийо чаранта̄ авассам̣ моккхадхаммадесакам̣ а̄чарийам̣ лабхисса̄ма̄’’ти. те тато пат̣т̣ха̄йа ‘‘йаттха йаттха пан̣д̣ита̄ саман̣абра̄хман̣а̄ аттхӣ’’ти сун̣анти, таттха таттха гантва̄ пан̃хаса̄каччхам̣ каронти, техи пут̣т̣хам̣ пан̃хам̣ ан̃н̃о катхетум̣ саматтхо на̄ма наттхи, те пана тесам̣ пан̃хам̣ виссадждженти. евам̣ сакаладжамбудӣпам̣ паригган̣хитва̄ ниваттитва̄ сакат̣т̣ха̄намева а̄гантва̄ ‘‘самма колита, йо пат̣хамам̣ аматам̣ адхигаччхати ¶ , со а̄рочетӯ’’ти катикам̣ акам̣су. имамева ваттхум̣ сан̇кхипитва̄ дассенто ‘‘татра несам̣ маха̄джанам̣ дисва̄…пе… катикам̣ акам̣сӯ’’ти а̄ха.
таттха чханнапарибба̄джакасса̄ти сетапат̣адхарасса парибба̄джакасса. тена на̄йам̣ наггапарибба̄джакоти дассети. па̄са̄дикена абхиккантена̄тиа̄дӣсу па̄са̄дикена̄ти паса̄да̄вахена са̄руппена саман̣а̄нуччхавикена. абхиккантена̄ти ¶ гаманена. пат̣иккантена̄ти ниваттанена. а̄локитена̄ти пурато дассанена. вилокитена̄ти ито чито дассанена. самин̃джитена̄ти паббасан̇кочанена. паса̄ритена̄ти тесам̣йева паса̄ран̣ена. саббаттха иттхамбхӯталаккхан̣е каран̣авачанам̣, тасма̄ сатисампаджан̃н̃акехи вабхисан̇кхататта̄ па̄са̄дикаабхиккантапат̣иккантаа̄локитавилокитасамин̃джитапаса̄рито хутва̄ти вуттам̣ хоти. оккхиттачаккхӯти хет̣т̣ха̄кхиттачаккху. ирийа̄патхасампанноти та̄йа па̄са̄дикаабхикканта̄дита̄йа сампаннаирийа̄патхо. аттхикехи упан̃н̃а̄танти ‘‘маран̣е сати аматенапи бхавитабба’’нти евам̣ анума̄нан̃а̄н̣ена ‘‘аттхӣ’’ти упагатам̣ нибба̄нам̣ на̄ма, там̣ магганто парийесанто йаннӯна̄хам̣ имам̣ бхиккхум̣ пит̣т̣хито пит̣т̣хито анубандхеййанти самбандхо. судиннакан̣д̣е вуттаппака̄ранти ‘‘да̄напатӣнам̣ гхаресу са̄ла̄ хонти, а̄сана̄ни четтха пан̃н̃атта̄ни хонти, упат̣т̣ха̄питам̣ удакакан̃джийам̣, таттха паббаджита̄ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ нисӣдитва̄ бхун̃джанти. саче иччханти, да̄напатӣнампи сантакам̣ ган̣ханти, тасма̄ тампи ан̃н̃атарасса куласса ӣдиса̄йа са̄ла̄йа ан̃н̃атарам̣ кут̣т̣амӯланти ведитабба’’нти евам̣ вуттаппака̄рам̣.
аппам̣ ва̄ бахум̣ ва̄ бха̄сассӯти парибба̄джако ‘‘ахам̣ упатиссо на̄ма, твам̣ йатха̄саттийа̄ аппам̣ ва̄ бахум̣ ва̄ па̄вада, етам̣ найасатена найасахассена пат̣ивиджджхитум̣ майхам̣ бха̄ро’’ти чинтетва̄ евама̄ха. ниродхо ча ниродхупа̄йо ча екадесасарӯпекасесанайена ‘‘ниродхо’’ти вуттоти дассенто ‘‘атха ва̄’’тиа̄дима̄ха. пат̣ипа̄дентоти нигаменто. имам̣ дхаммапарийа̄йам̣ сутва̄ вираджам̣ вӣтамалам̣ дхаммачаккхум̣ удапа̄дӣти еттха парибба̄джако пат̣хамапададвайамева сутва̄ сахассанайасампанне сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. итарапададвайам̣ сота̄паннака̄ле нит̣т̣ха̄сӣти ведитаббам̣.
бахукехи каппанахутехӣти еттха даса дасака̄ни сатам̣, даса сата̄ни сахассам̣, сахасса̄нам̣ сатам̣ сатасахассам̣, сатасахасса̄нам̣ сатам̣ кот̣и, кот̣исатасахасса̄нам̣ сатам̣ пакот̣и, пакот̣исатасахасса̄нам̣ сатам̣ кот̣ипакот̣и, кот̣ипакот̣исатасахасса̄нам̣ сатам̣ еканахутанти ведитаббам̣.
61. атха ¶ ¶ кхо са̄рипутто парибба̄джако йена моггалла̄но парибба̄джако тенупасан̇камӣти (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.189-190; дха. па. ат̣т̣ха. 1.10 са̄рипуттаттхераваттху) сота̄панно хутва̄ упаривисесе аппаваттанте ‘‘бхависсати еттха ка̄ран̣а’’нти саллаккхетва̄ тхерам̣ а̄ха ‘‘бханте, ма̄ упари дхаммадесанам̣ вад̣д̣хайиттха, еттакамева хоту, кахам̣ амха̄кам̣ саттха̄ васатӣ’’ти. вел̣уване парибба̄джака̄ти. ‘‘бханте, тумхе пурато йа̄тха, майхам̣ еко саха̄йако аттхи, амхехи ча ан̃н̃аман̃н̃ам̣ катика̄ ката̄ ‘йо пат̣хамам̣ аматам̣ адхигаччхати, со а̄рочетӯ’ти, ахам̣ там̣ пат̣ин̃н̃ам̣ мочетва̄ саха̄йакам̣ гахетва̄ тумха̄кам̣ гатамаггенева саттху сантикам̣ а̄гамисса̄мӣ’’ти пан̃чапатит̣т̣хитена тхерасса па̄десу нипатитва̄ тиккхаттум̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ тхерам̣ уййоджетва̄ парибба̄джака̄ра̄ма̄бхимукхо агама̄си.
62. са̄рипуттам̣ парибба̄джакам̣ етадавоча̄ти ‘‘аджджа майхам̣ саха̄йасса мукхаван̣н̣о на ан̃н̃адивасесу вийа, аддха̄ анена аматам̣ адхигатам̣ бхависсатӣ’’ти амата̄дхигамам̣ пуччханто етадавоча. сописса ‘‘а̄ма̄вусо, аматам̣ адхигата’’нти пат̣иджа̄нитва̄ саббам̣ паваттим̣ а̄рочетва̄ тамева га̄тхам̣ абха̄си. га̄тха̄парийоса̄не моггалла̄но парибба̄джако сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. тена вуттам̣ ‘‘атха кхо моггалла̄насса парибба̄джакасса…пе… дхаммачаккхум̣ удапа̄дӣ’’ти. гаччха̄ма майам̣, а̄вусо, бхагавато сантикети ‘‘кахам̣ самма саттха̄ васатӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘вел̣уване кира самма, евам̣ но а̄чарийена ассаджиттхерена катхита’’нти вутте евама̄ха.
са̄рипуттаттхеро ча на̄меса сада̄пи а̄чарийапӯджакова, тасма̄ саха̄йам̣ моггалла̄нам̣ парибба̄джакам̣ евама̄ха ‘‘амхехи адхигатам̣ аматам̣ амха̄кам̣ а̄чарийасса сан̃чайапарибба̄джакассапи катхесса̄ма, буджджхама̄но пат̣ивиджджхиссати, аппат̣ивиджджханто амха̄кам̣ саддахитва̄ саттху сантикам̣ гамиссати, буддха̄нам̣ десанам̣ сутва̄ маггапхалаппат̣иведхам̣ кариссатӣ’’ти. тато двепи джана̄ сан̃чайасса сантикам̣ агамам̣су. тена вуттам̣ ‘‘атха кхо са̄рипуттамоггалла̄на̄ йена сан̃чайо парибба̄джако тенупасан̇камим̣сӯ’’ти. упасан̇камитва̄ ча ‘‘а̄чарийа, твам̣ ким̣ кароси, локе буддхо ¶ уппанно, сва̄ккха̄то дхаммо, суппат̣ипанно сан̇гхо, а̄йа̄ма дасабалам̣ пассисса̄ма̄’’ти. со ‘‘ким̣ вадатха та̄та̄’’ти тепи ва̄ретва̄ ла̄бхаггайасаггаппаваттимева несам̣ дӣпети. те ‘‘амха̄кам̣ еварӯпо антева̄сикава̄со ниччамева хоту, тумха̄кам̣ пана гаманам̣ ва̄ агаманам̣ ва̄ джа̄на̄тха̄’’ти а̄хам̣су. сан̃чайо ‘‘име еттакам̣ джа̄нанта̄ мама вачанам̣ на кариссантӣ’’ти н̃атва̄ ‘‘гаччхатха тумхе та̄та̄, ахам̣ махаллакака̄ле антева̄сикава̄сам̣ васитум̣ на саккомӣ’’ти ¶ а̄ха. те анекехипи ка̄ран̣асатехи там̣ бодхетум̣ асакконта̄ аттано ова̄де ваттама̄нам̣ джанам̣ а̄да̄йа вел̣уванам̣ агамам̣су. пан̃часу антева̄сикасатесу ад̣д̣хатеййасата̄ ниваттим̣су, ад̣д̣хатеййасата̄ техи саддхим̣ агамам̣су. тена вуттам̣ ‘‘атха кхо са̄рипуттамоггалла̄на̄ та̄ни ад̣д̣хатеййа̄ни парибба̄джакасата̄ни а̄да̄йа йена вел̣уванам̣ тенупасан̇камим̣сӯ’’ти.
вимуттети йатха̄вутталаккхан̣е нибба̄не тада̄рамман̣а̄йа пхалавимуттийа̄ адхимутте не са̄рипуттамоггалла̄не бйа̄ка̄сӣти самбандхо.
евам̣ бйа̄каритва̄ ча саттха̄ чатупарисамаджджхе дхаммам̣ десенто несам̣ париса̄йа чарийавасена дхаммадесанам̣ вад̣д̣хеси, т̣хапетва̄ две аггаса̄ваке саббепи ад̣д̣хатеййасата̄ парибба̄джака̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. саттха̄ ‘‘етха бхиккхаво’’ти хаттхам̣ паса̄реси, саббесам̣ кесамассу антарадха̄йи, иддхимайапаттачӣварам̣ ка̄йапат̣ибаддхам̣ ахоси. аггаса̄вака̄нампи иддхимайапаттачӣварам̣ а̄гатам̣, упаримаггаттайакиччам̣ пана на нит̣т̣ха̄ти. касма̄? са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣асса махантата̄йа. атха̄йасма̄ маха̄моггалла̄но паббаджитадивасато саттаме дивасе магадхарат̣т̣хе каллава̄л̣ага̄макам̣ упанисса̄йа саман̣адхаммам̣ каронто тхинамиддхам̣ оккаманто саттха̄ра̄ сам̣веджито тхинамиддхам̣ винодетва̄ татха̄гатена диннам̣ дха̄тукаммат̣т̣ха̄нам̣ сун̣антова упаримаггаттайакиччам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣асса маттхакам̣ патто. са̄рипуттаттхеропи паббаджитадивасато аддхама̄сам̣ атиккамитва̄ саттха̄ра̄ саддхим̣ тамева ра̄джагахам̣ упанисса̄йа сӯкаракхатален̣е вихаранто аттано бха̄гинеййасса дӣгханакхапарибба̄джакасса ведана̄париггахасуттанте десийама̄не сутта̄нуса̄рена н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ парасса вад̣д̣хитабхаттам̣ бхун̃джанто вийа са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣асса маттхакам̣ патто. тенева̄ха ‘‘маха̄моггалла̄наттхеро саттахи дивасехи арахатте патит̣т̣хито, са̄рипуттаттхеро аддхама̄сена̄’’ти.
йадипи ¶ маха̄моггалла̄наттхеро на чирассева арахаттам̣ патто, дхаммасена̄пати тато чирена, евам̣ сантепи са̄рипуттаттхерова маха̄пан̃н̃атаро. маха̄моггалла̄наттхеро хи са̄вака̄нам̣ саммасанача̄рам̣ йат̣т̣хикот̣ийа̄ уппӣл̣енто вийа екадесамева саммасанто сатта дивасе ва̄йамитва̄ арахаттам̣ патто. са̄рипуттаттхеро т̣хапетва̄ буддха̄нам̣ паччекабуддха̄нан̃ча саммасанача̄рам̣ са̄вака̄нам̣ саммасанача̄рам̣ ниппадесам̣ саммаси, евам̣ саммасанто аддхама̄сам̣ ва̄йами. уккам̣сагатасса са̄вака̄нам̣ саммасанача̄расса ниппадесена паваттийама̄натта̄ са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣асса ча татха̄ парипа̄четаббатта̄. йатха̄ хи пурисо ‘‘вен̣уйат̣т̣хим̣ ган̣хисса̄мӣ’’ти маха̄джат̣ам̣ вен̣ум̣ дисва̄ ‘‘джат̣ам̣ чхиндантасса папан̃чо бхависсатӣ’’ти антарена хаттхам̣ павесетва̄ сампаттамева йат̣т̣хим̣ мӯле ча агге ча чхиндитва̄ а̄да̄йа паккамеййа, со ¶ кин̃ча̄пи пат̣хаматарам̣ гаччхати, йат̣т̣хим̣ пана са̄рам̣ ва̄ уджум̣ ва̄ на лабхати. апаро татха̄рӯпамева вен̣ум̣ дисва̄ саче сампаттайат̣т̣хим̣ ган̣хисса̄ми, са̄рам̣ ва̄ уджум̣ ва̄ на лабхисса̄мӣти каччхам̣ бандхитва̄ махантена саттхена вен̣уджат̣ам̣ чхиндитва̄ са̄ра̄ чева уджӯ ча йат̣т̣хийо уччинитва̄ а̄да̄йа паккамеййа, айам̣ кин̃ча̄пи паччха̄ гаччхати, йат̣т̣хийо пана са̄ра̄ чева уджӯ ча лабхати, евам̣сампадамидам̣ имесам̣ двиннам̣ тхера̄нам̣ падха̄нам̣.
саммасанача̄ро ча на̄меттха випассана̄бхӯми ведитабба̄ саммасанам̣ чарати еттха̄ти саммасанача̄роти катва̄. таттха буддха̄нам̣ саммасанача̄ро дасасахассалокадха̄туйам̣ саттасанта̄нагата̄ аниндрийабаддха̄ ча сан̇кха̄ра̄ти ваданти. кот̣исатасахассачаккава̄л̣есӯти апаре. татха̄ хи аттанийавасена пат̣иччасамуппа̄данайам̣ отаритва̄ чхаттим̣сакот̣исатасахассамукхена буддха̄нам̣ маха̄ваджиран̃а̄н̣ам̣ паваттам̣. паччекабуддха̄нам̣ сасанта̄нагатехи саддхим̣ маджджхимадесава̄сӣсаттасанта̄нагата̄ аниндрийабаддха̄ ча сан̇кха̄ра̄ саммасанача̄роти ваданти. джамбудӣпава̄сӣсанта̄нагата̄ти кечи. сасанта̄нагате саббадхамме парасанта̄нагате ча санта̄навибха̄гам̣ акатва̄ бахиддха̄бха̄васа̄ман̃н̃ато саммасанам̣, айам̣ са̄вака̄нам̣ саммасанача̄ро. моггалла̄наттхеро пана бахиддха̄ дхаммепи сасанта̄навибха̄гена кечи кечи уддхаритва̄ саммаси, тан̃ча кхо н̃а̄н̣ена пхут̣т̣хаматтам̣ катва̄. тена вуттам̣ ‘‘йат̣т̣хикот̣ийа̄ уппӣл̣енто вийа екадесамева саммасанто’’ти. таттха н̃а̄н̣ена на̄ма йа̄вата̄ неййам̣ ваттитаббам̣, та̄вата̄ аваттанато ‘‘йат̣т̣хикот̣ийа̄ уппӣл̣енто ¶ вийа̄’’ти вуттам̣, анупададхаммавипассана̄йа абха̄вато ‘‘екадесамева саммасанто’’ти вуттам̣. дхаммасена̄патинопи йатха̄вуттаса̄вака̄нам̣ випассана̄йа бхӯмийева саммасанача̄ро. таттха пана тхеро са̄тисайам̣ ниравасесам̣ анупадан̃ча самма̄ випасси. тена вуттам̣ ‘‘са̄вака̄нам̣ саммасанача̄рам̣ ниппадесам̣ саммасӣ’’ти.
еттха ча суккхавипассака̄ локийа̄бхин̃н̃аппатта̄ пакатиса̄вака̄ маха̄са̄вака̄ аггаса̄вака̄ паччекабуддха̄ самма̄самбуддха̄ти чхасу джанесу суккхавипассака̄нам̣ джха̄на̄бхин̃н̃а̄хи анадхигатапан̃н̃а̄непун̃н̃атта̄ андха̄нам̣ вийа иччхитападесоккаманам̣ випассана̄ка̄ле иччхитиччхитадхаммабха̄вана̄ наттхи, те йатха̄париггахитадхаммаматтейева випассанам̣ вад̣д̣хенти. локийа̄бхин̃н̃аппатта̄ пана пакатиса̄вака̄ йена мукхена випассанам̣ а̄рабханти, тато ан̃н̃енапи випассанам̣ виттха̄рикам̣ ка̄тум̣ сакконти випулан̃а̄н̣атта̄. маха̄са̄вака̄ абхинӣха̄расампаннатта̄ тато са̄тисайам̣ випассанам̣ виттха̄рикам̣ ка̄тум̣ сакконти. аггаса̄вакесу дутийо абхинӣха̄расампаттийа̄ сама̄дха̄насса са̄тисайатта̄ випассанам̣ татопи виттха̄рикам̣ кароти. пат̣хамо пана татопи маха̄пан̃н̃ата̄йа са̄вакехи аса̄дха̄ран̣ам̣ катва̄ випассанам̣ виттха̄рикам̣ кароти. паччекабуддха̄ техипи ¶ маха̄бхинӣха̄рата̄йа аттано абхинӣха̄ра̄нурӯпам̣ татопи виттха̄рикам̣ випассанам̣ каронти. буддха̄нам̣ саммадева парипӯритапан̃н̃а̄па̄рамӣпабха̄вита̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄дхигамасса анурӯпа̄ йатха̄ на̄ма катава̄лаведхапаричайена сарабхан̇гасадисена дхануггахена кхитто саро антара̄ руккхалата̄дӣсу асаджджама̄но лаккхейева патати, на саджджати на вираджджати, евам̣ антара̄ асаджджама̄на̄ авираджджама̄на̄ випассана̄ саммасанӣйадхаммесу йа̄тха̄вато на̄на̄найехи паваттати, йам̣ ‘‘маха̄ваджиран̃а̄н̣а’’нти вуччати.
етесу ча суккхавипассака̄нам̣ випассана̄ча̄ро кхаджджотаппабха̄садисо, абхин̃н̃аппаттапакатиса̄вака̄нам̣ дӣпаппабха̄садисо, маха̄са̄вака̄нам̣ укка̄ппабха̄садисо, аггаса̄вака̄нам̣ осадхита̄ракаппабха̄садисо, паччекабуддха̄нам̣ чандаппабха̄садисо, самма̄самбуддха̄нам̣ расмисахассапат̣иман̣д̣итасарадасӯрийаман̣д̣аласадисо хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. татха̄ суккхавипассака̄нам̣ випассана̄ча̄ро андха̄нам̣ ¶ йат̣т̣хикот̣ийа̄ гаманасадисо, локийа̄бхин̃н̃аппаттапакатиса̄вака̄нам̣ дан̣д̣акасетугаманасадисо, маха̄са̄вака̄нам̣ джан̇гхасетугаманасадисо, аггаса̄вака̄нам̣ сакат̣асетугаманасадисо, паччекабуддха̄нам̣ маха̄джан̇гхамаггагаманасадисо, самма̄самбуддха̄нам̣ маха̄сакат̣амаггагаманасадисо. татха̄ буддха̄нам̣ паччекабуддха̄нан̃ча випассана̄ чинта̄майан̃а̄н̣асам̣вад̣д̣хитатта̄ сайамбхӯн̃а̄н̣абхӯта̄, итаресам̣ сутамайан̃а̄н̣асам̣вад̣д̣хитатта̄ паропадесасамбхӯта̄ти ведитабба̄.
ида̄ни убхиннампи тхера̄нам̣ пуббайогам̣ дассетум̣ ‘‘атӣте кира̄’’тиа̄дима̄ха. там̣ саббам̣ утта̄наттхамева.
63. гириббаджанагаранти саманта̄ паббатапариккхиттам̣ ваджасадисам̣ хутва̄ тит̣т̣хатӣти гириббаджанти евам̣ладдхана̄мам̣ ра̄джагаханагарам̣. усӯйанакирийа̄йа каммабха̄вам̣ сандха̄йа ‘‘упайогаттхе ва̄’’ти вуттам̣.
са̄рипуттамоггалла̄напаббаджджа̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
упаджджха̄йаваттакатха̄ван̣н̣ана̄
64. ваджджа̄ваджджам̣ упаниджджха̄йатӣти упаджджха̄йо, наттхи упаджджха̄йо етесанти анупаджджха̄йака̄. тена̄ха ‘‘ваджджа̄ваджджам̣ упаниджджха̄йакена гаруна̄ вирахита̄’’ти. таттха ваджджа̄ваджджанти кхуддакам̣ ¶ махантан̃ча ваджджам̣. вуддхиаттхо хи айамака̄ро ‘‘пхала̄пхала’’нтиа̄дӣсу вийа. уттит̣т̣хапаттанти еттха уччхит̣т̣ха-саддасама̄наттхо уттит̣т̣ха-саддо. тенева̄ха ‘‘тасмин̃хи манусса̄ уччхит̣т̣хасан̃н̃ино, тасма̄ уттит̣т̣хапаттанти вутта’’нти. пин̣д̣а̄йа чаран̣акапаттанти имина̄ пана паттасса сарӯпадассанамукхена уччхит̣т̣хакаппана̄йа ка̄ран̣ам̣ вибха̄витам̣. тасминти тасмим̣ пин̣д̣а̄йа чаран̣акапатте.
65. сага̄рава̄ саппатисса̄ти еттха гарубха̄во га̄равам̣, па̄са̄н̣аччхаттам̣ вийа гарукаран̣ӣйата̄. саха га̄равена̄ти сага̄рава̄. гаруна̄ кисмин̃чи вутте га̄рававасена патиссаванам̣ патиссо, патиссавабхӯтам̣ там̣сабха̄ган̃ча йам̣кин̃чи га̄раванти аттхо. саха патиссена̄ти саппатисса̄, ова̄дам̣ сампат̣иччханта̄ти аттхо ¶ . патиссӣйатӣти ва̄ патиссо, гарука̄таббо. тена саха патиссена̄ти саппатисса̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана бйан̃джанавича̄рам̣ акатва̄ аттхаматтамева дассетум̣ ‘‘гарукабха̄ван̃чева джет̣т̣хакабха̄ван̃ча упат̣т̣хапетва̄’’ти вуттам̣. са̄хӯти са̄дху. лахӯти агару, мама туйхам̣ упаджджха̄йабха̄ве бха̄рийам̣ на̄ма наттхӣти аттхо. опа̄йиканти упа̄йапат̣исам̣йуттам̣ те упаджджха̄йаггахан̣ам̣ имина̄ упа̄йена твам̣ ме ито пат̣т̣ха̄йа бха̄ро джа̄тосӣти вуттам̣ хоти. патирӯпанти анурӯпам̣ тава упаджджха̄йаггахан̣анти аттхо. па̄са̄дикена̄ти паса̄да̄вахена ка̄йавачӣпайогена. сампа̄дехӣти тивидхасиккхам̣ ниппха̄дехӣти аттхо. ка̄йена ва̄ти хаттхамудда̄дим̣ дассенто ка̄йена ва̄ вин̃н̃а̄пети. гахито тайа̄…пе… вин̃н̃а̄петӣти ‘‘са̄хӯ’’тиа̄дӣсу екам̣ вадантойева имаматтхам̣ вин̃н̃а̄петӣти вуччати. тенева̄ха ‘‘идамева хӣ’’тиа̄ди. са̄дхӯти сампат̣иччханам̣ сандха̄йа̄ти упаджджха̄йена ‘‘са̄хӯ’’ти вутте саддхивиха̄рикасса ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччханавачанам̣ сандха̄йа. касма̄ наппама̄н̣анти а̄ха ‘‘а̄йа̄чанада̄наматтена хӣ’’тиа̄ди, саддхивиха̄рикасса ‘‘упаджджха̄йо ме, бханте, хохӣ’’ти а̄йа̄чанаматтена, упаджджха̄йасса ча ‘‘са̄хӯ’’тиа̄дина̄ да̄навачанаматтена̄ти аттхо. на еттха сампат̣иччханам̣ ан̇ганти саддхивиха̄рикасса сампат̣иччханавачанам̣ еттха упаджджха̄йаггахан̣е ан̇гам̣ на хоти.
66. самма̄ваттана̄ти самма̄паватти. асса̄ти саддхивиха̄рикасса. та̄дисамева мукхадхованодакам̣ да̄таббанти утумхи сарӣрасабха̄ве ча ека̄ка̄ре та̄дисамева да̄таббам̣. две чӣвара̄нӣти па̄рупанам̣ сан̇гха̄т̣ин̃ча сандха̄йа вадати. йади евам̣ ‘‘сан̇гха̄т̣ийо’’ти касма̄ вуттанти а̄ха ‘‘саббан̃хи чӣварам̣ сан̇гхат̣итатта̄ сан̇гха̄т̣ӣти вуччатӣ’’ти. падавӣтиха̄рехӣти еттха падам̣ вӣтихарати еттха̄ти падавӣтиха̄ро, падавӣтихаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ дӯтавиламбитам̣ акатва̄ самагамане двиннам̣ пада̄нам̣ антаре мут̣т̣хиратанаматтам̣. пада̄нам̣ ва̄ вӣтихаран̣ам̣ абхимукхам̣ харитва̄ никкхепо падавӣтиха̄роти ¶ еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. ито пат̣т̣ха̄йа̄ти ‘‘на упаджджха̄йасса бхан̣ама̄насса̄’’ти еттха вутта на-ка̄рато пат̣т̣ха̄йа. саббаттха дуккат̣а̄патти ведитабба̄ти ‘‘ӣдисесу гила̄нопи на муччатӣ’’ти дассанаттхам̣ вуттам̣. ан̃н̃ампи хи йатха̄вуттам̣ упаджджха̄йаваттам̣ ана̄дарийена акаронтасса агила̄насса ваттабхеде саббаттха дуккат̣амева. тенева ваккхати ‘‘агила̄нена хи саддхивиха̄рикена сат̣т̣хивассенапи саббам̣ упаджджха̄йаваттам̣ ¶ ка̄таббам̣, ана̄дарена акаронтасса ваттабхеде дуккат̣ам̣. на-ка̄рапат̣исам̣йуттесу пана падесу гила̄нассапи пат̣иккхиттакирийам̣ каронтасса дуккат̣амева̄’’ти (маха̄ва. ат̣т