અઞ્ઞ > બ્યાકરણ ગન્થ-સઙ્ગહો > કચ્ચાયનબ્યાકરણં

૨૭૭, ૩૦૩. સિલાઘ હનુ ઠા સપ ધાર પિહ કુધ દુહિસ્સો સ્સૂય રાધિક્ખ પચ્ચાસુણ અનુપતિગિણ પુબ્બકત્તારોચનત્થ તદત્થ તુમત્થાલમત્થ મઞ્ઞાનાદરપ્પાણિનિ ગત્યત્થકમ્મનિઆસિસત્થસમ્મુતિભિય્યસત્તમ્યત્થેસુ ચ.

૨૮૩, ૩૧૬. યસ્સ ¶ વા પરિગ્ગહો તં સામી.

૨૯૮. ૨૮૭. કાલદ્ધાનમચ્ચન્તસંયોગે.

૩૦૦, ૨૮૬. ગતિ બુદ્ધિ ભુજ પઠ હર કર સયાદીનંકા રિતે વા.

૩૦૩, ૩૨૧. સામિસ્સરાધિપતિ દાયાદ સક્ખી પથિભૂ પસુત કુસલેહિ ચ.

૩૦૬, ૨૮૯. ક્વચિ દુતિયા છટ્ઠીનમત્થે.

૩૧૦, ૩૨૪. કમ્મકરણનિમિત્તત્થેસુ સત્તમી.

૩૧૪, ૩૨૮. ઉપ’ધ્યાધિકિસ્સરવચને.

૩૧૫, ૩૨૯. મણ્ડિતુસ્સુક્કેસુ તતિયા ચ.

ઇતિ નામકપ્પે કારકકપ્પો છટ્ઠો કણ્ડો.

૩૧૬, ૩૩૧. નામાન સમાસો યુત્તત્થો.

૩૧૭, ૩૩૨. તેસં વિભત્તિયો લોપા ચ.

૩૧૯, ૩૩૦. ઉપસગ્ગનિપાતપુબ્બકો ¶ અબ્યયીભાવો.

૩૨૨, ૩૫૯. તથા દ્વન્દે પાણિ તૂરિયે યોગ્ગ સેનઙ્ગ ખુદ્દજન્તુક વિવિધ વિરુદ્ધ વિસભાગત્થાદીનઞ્ચ.

૩૨૩, ૩૬૦. વિભાસા રુક્ખ તિણ પસુ ધન ધઞ્ઞ જનપદા દીનઞ્ચ.

૩૨૪, ૩૩૯. દ્વિપદે તુલ્યાધિકરણે કમ્મધારયો.

૩૨૮, ૩૫૨. અઞ્ઞપદત્થેસુ બહુબ્બીહિ.

૩૨૯, ૩૫૭. નામાનં સમુચ્ચયો દ્વન્દો.

૩૩૦, ૩૪૦. મહતં મહા તુલ્યાધિકરણે પદે.

૩૩૧, ૩૫૩. ઇત્થિયં ભાસિતપુમિત્થી પુમાવ ચે.

૩૩૭, ૩૫૦. ક્વચિ ¶ સમાસન્ત ગતાનમકારન્તો.

૩૩૯, ૩૫૮. જાયાય તુદં જાનિ પતિમ્હિ.

૩૪૧, ૩૩૬. અંવિભત્તીનમકારન્તા અબ્યાયિતાવા.

ઇતિ નામકપ્પે સમાસકપ્પો સત્તમો કણ્ડો.

૩૫૦, ૩૭૩. યેન વા સંસટ્ઠં તરતિ ચરતિ વહતિ ણિકો.

૩૫૧, ૩૭૪. તમધીતે તેનકતાધિ સન્નિધાનનિયોગ સિપ્પ ભણ્ડ જીવિકત્થેસુ ચ.

૩૫૨, ૩૭૬. ણ ¶ રાગા તસ્સેદમઞ્ઞત્થેસુ ચ.

૩૫૫, ૩૮૦. ગામ જન બન્ધુ સહાયાદીહિ તા.

૩૬૩, ૩૯૦. વિસેસે તરતમિસિકિયિટ્ઠા.

૩૭૧, ૪૦૪. આયુસ્સુકારાસ મન્તુમ્હિ.

૩૮૦, ૨૫૫. વીસતિ દસેસુ બા દ્વિસ્સ તુ.

૩૮૧, ૨૫૪. એકાદિતો દસ્સ ર સઙ્ખ્યાને.

૩૮૭, ૪૧૧. તેસમડ્ઢૂપપદેન અડ્ઢુડ્ઢદિવડ્ઢ દિયડ્ઢ’ ડ્ઢતિયા.

૩૮૯, ૪૧૩. ગણનેદસસ્સ દ્વિ તિ ચતુ પઞ્ચ છ સત્ત અટ્ઠનવકાનં વી તિ ચત્તાર પઞ્ઞા છ સત્તાસનવા યોસુ યોનઞ્ચીસમાસંઠિરિતીતુતિ.

૩૯૦, ૨૫૬. ચતૂપપદસ્સ ¶ લોપો તુ’ત્તરપદાદિચસ્સ ચુ ચોપિ નવા.

૩૯૧, ૪૨૩. યદનુપપન્ના નિપાતના સિજ્ઝન્તિ.

૩૯૨, ૪૧૮. દ્વાદિતો કો’નેકત્થે ચ.

૩૯૩, ૪૧૫. દસદસકં સતં દસકાનં સતં સહસ્સઞ્ચ યોમ્હિ.

૩૯૪, ૪૧૬. યાવ તદુત્તરિ દસગુણિતઞ્ચ.

૩૯૮, ૪૨૧. સબ્બનામેહિ પકારવચને તુ થા.

૪૦૦, ૩૬૪. વુદ્ધાદિસરસ્સ વા’સંયોગન્તસ્સ સણે ચ.

૪૦૩, ૩૫૪. ક્વચાદિમજ્ઝુત્તરાનં દીઘરસ્સ પચ્ચયેસુ ચ.

૪૦૪, ૩૭૦. તેસુ વુદ્ધિ લોપાગમ વિકાર વિપરિતાદેસા ચ.

૪૦૫, ૩૬૫. અયુવણ્ણાનઞ્ચાયો વુદ્ધિ.

ઇતિ નામકપ્પે તદ્ધિતકપ્પો અટ્ઠમો કણ્ડો.

૪૦૬, ૪૨૯. અથ ¶ પુબ્બાનિ-વિભત્તીનં છ પરસ્સપદાનિ.

૪૦૮, ૪૩૦. દ્વે દ્વે પઠમમજ્ઝિમુત્તમપુરિસા.

૪૦૯, ૪૪૧. સબ્બેસમેકાભિધાને પરો પુરિસો.

૪૧૦, ૪૩૨. નામમ્હિ પયુજ્જમાનેપિ તુલ્યાધિકરણે પઠમો.

૪૧૪, ૪૨૮. વત્તમાના પચ્ચુપ્પન્ને.

૪૧૫, ૪૫૧. આણાત્યાસિટ્ઠે’નુત્તકાલે પઞ્ચમી.

૪૧૬, ૪૫૪. અનુમતિપરિકપ્પેત્થેસુ સત્તમી.

૪૧૭, ૪૬૦. અપચ્ચક્ખે પરોક્ખા’તીતે.

૪૧૮, ૪૫૬. હિય્યોપભુતિ પચ્ચક્ખે હિય્યત્તની.

૪૨૨, ૪૭૫. ક્રિયાતિપન્ને’તીતે કાલાતિપત્તિ.

૪૨૩, ૪૨૬. વત્તમાના તી અન્તિ, સિ થ, મિ મ તે અન્તે, સેવ્હે, એ મ્હે.

૪૨૪, ૪૫૦. પઞ્ચમી ¶ તુ અન્તુ, હિ થ, મિ મ, તં અન્તં, સ્સુ વ્હો, એ આમસે.

૪૨૫, ૪૫૩. સત્તમી એય્ય એય્યું, એય્યાસિ એય્યાથ, એય્યામિ એય્યામ, એથ એરં, એથો એય્યાવ્હો, એય્યં એય્યામ્હે.

૪૨૬, ૪૫૯. પરોક્ખા અ ઉ, એ ત્થ, અં મ્હ, ત્થ રે, ત્થો વ્હો, ઇં મ્હે.

૪૨૭, ૪૫૫. હિય્યત્તની આ ઊ, ઓ ત્થ, અં મ્હા, ત્થ ત્થું, સેવ્હં, ઇં મ્હસે.

૪૨૮, ૪૬૮. અજ્જતની ઈઞં ઓત્થ, ઇં મ્હા, આ ઊ, સે વ્હં, અં મ્હે.

૪૨૯, ૪૭૨. સ્સવિસ્સન્તી સ્સતિ સ્સન્તિ, સ્સસિ સ્સથ, સ્સામિ સ્સામ, સ્સતે સ્સન્તે, સ્સસે સ્સવ્હે, સ્સં સ્સામ્હે.

૪૩૦, ૪૭૪. કાલાતિપત્તિ સ્સા સ્સંસુ, સ્સે સ્સથ, સ્સં સ્સામા, સ્સથ સ્સિસુ, સ્સસે સ્સવ્હે, સ્સિં સ્સામ્હસે.

૪૩૧, ૪૨૮. હિય્યત્તની સત્તમી પઞ્ચમી વત્તમાના સબ્બધાતુકં.

૪૩૨, ૩૬૨. ધાતુલિઙ્ગેહિ પરા પચ્ચયા.

૪૩૩, ૫૨૮. તિજગુપકિતમાનેહિ ખછસા વા.

૪૩૪, ૫૩૪. ભુજઘસહરસુપાદીહિતુમિચ્છત્થેસુ.

૪૩૫, ૫૩૬. આય ¶ નામતો કત્તૂપમાનાદાચારે.

૪૩૭, ૫૩૮. નામમ્હા’ત્તિચ્છત્થે.

૪૩૮, ૫૪૦. ધાતૂહિ ણે ણય ણાપે ણાપયા કારિતાનિ હેત્વત્થે.

૪૩૯, ૫૩૯. ધાતુરૂપે નામસ્મા ણ યો ચ.

૪૪૧, ૪૪૭. તસ્સ ચવગ્ગયકારવકારત્તં સધાત્વન્તસ્સ.

૪૪૬, ૫૦૯. રુધાદિતો નિગ્ગહિતપુબ્બઞ્ચ.

૪૫૩, ૪૪૪. અત્તનોપદાનિ ભાવે ચ કમ્મનિ.

૪૫૫, ૫૩૦. ધાતુપ્પચ્ચયેહિ ¶ વિભત્તિયો.

૪૫૮, ૪૬૧. ક્વચાદિવણ્ણાનમેકસ્સરાનં દ્વેભાવો.

૪૬૧, ૪૬૪. દુતિયચતુત્થાનં પઠમતતિયા.

૪૬૫, ૪૬૩. અન્તસ્સિવણ્ણાકારો વા.

૪૬૭, ૫૩૩. તતો પામાનાનં વામં સેસુ.

૪૭૧, ૪૮૩. દિસસ્સ પસ્સ દિસ્સ દક્ખા વા.

૪૭૨, ૫૩૧. બ્યઞ્જનન્તસ્સ ચો છપ્પચ્ચયેસુ ચ.

૪૭૫, ૪૬૫. બ્રૂભૂનમાહભૂવા ¶ પરોક્ખાયં.

૪૭૬, ૪૪૨. ગમિસ્સન્તો ચ્છો વા સબ્બાસુ.

૪૭૭, ૪૭૯. વચસ્સ’જ્જતનિમ્હિ મકારા ઓ.

૪૮૦, ૪૯૦. હોતિસ્સરે’ હો’હે ભવિસ્સન્તિમ્હિ સ્સસ્સ ચ.

૪૮૧, ૫૨૪. કરસ્સ સપ્પચ્ચયસ્સ કાહો.

૪૮૩, ૫૨૭. અસંયોગન્તસ્સ વુદ્ધિ કારિતે.

૪૮૭, ૪૭૮. વચ વસ વહાદીનમુકારો વસ્સયે.

૪૯૧, ૫૨૩. કરસ્સ કાસત્તમજ્જતનિમ્હિ.

૪૯૨, ૪૯૯. અસસ્મા મિમાનં મિમ્હા’ન્તલોપો ચ.

૪૯૪, ૪૯૫. તિસ્સ ¶ તિસ્સ ત્થિત્થં.

૫૦૨, ૪૯૩. યમ્હિ દા ધા મા ઠા હા પા મહ મથાદીનમી.

૫૦૫, ૪૮૨. જરમરાનં જીર જીય્ય મીય્યા વા.

૫૦૬, ૪૯૬. સબ્બત્થા’સસ્સાદિલોપો ચ.

૫૧૬, ૪૬૬. ઇકારાગમો અસબ્બધાતુકમ્હિ.

૫૧૭, ૪૮૮. ક્વચિ ધાતુવિભત્તિપ્પચ્ચયાનં દીઘવિપરીતાદેસ લોપાગમા ચ.

૫૧૮, ૪૪૬. અત્તનોપદાનિ પરસ્સપદત્તં.

૫૧૯, ૪૫૭. અકારાગમો હિય્યત્થનીઅજ્જતનીકાલાતિપત્તીસુ.

૫૨૧, ૪૨૫. ધાતુસ્સન્તો લોપો’ નેકસરસ્સ.

ઇતિ આખ્યાતકપ્પે ચતુત્થો કણ્ડો.

૫૨૪, ૫૬૧. ધાતુયા કમ્માદિમ્હિ ણો.

૫૨૭, ૫૬૮. સબ્બતો ણ્વુત્વા’વી વા.

૫૩૨, ૫૯૦. તસ્સીલાદીસુ ણી ત્વા વી ચ.

૫૩૩, ૫૯૧. સદ્દ કુધ ચલ મણ્ડત્થ રુચાદીહિ યુ.

૫૪૦, ૫૪૫. ભાવકમ્મેસુ તબ્બા’નીયા.

૫૪૪, ૫૫૬. વદ મદ ગમુ યુજ ગરહાકારાદીહિ જ્જ મ્મગ્ગય્હેય્યાવારો વા.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે પઠમો કણ્ડો.

૫૬૧, ૬૩૬. ઇચ્છત્થેસુ સમાનકત્તુકેસુ તવે તું વા.

૫૬૪, ૬૪૦. પુબ્બકાલે’કકત્તુકાનં તુન ત્વાન ત્વા વા.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે દુતિયો કણ્ડો.

૫૭૧, ૬૨૪. પચ્ચયાદનિટ્ઠા નિપાતના સિજ્ઝન્તિ.

૫૭૨, ૬૨૫. સાસદિસતો તસ્સ રિટ્ઠો ચ.

૫૭૩, ૬૨૬. સાદિસન્ત પુચ્છ ભન્જ હન્તાદીહિ ટ્ઠો.

૫૭૮, ૫૬૦. ભુજાદીનમન્તો નો દ્વિ ચ.

૫૮૨, ૬૩૧. ભિદાદિતો ઇન્ન અન્ન ઈણા વા.

૫૮૯, ૬૨૧. હન્તેહિ હો હસ્સ ળો વા અદહનહાનં.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે તતિયો કણ્ડો.

૫૯૦, ૫૭૯. ણમ્હિ રન્જસ્સ જો ભાવકરણેસુ.

૫૯૪, ૫૮૨. પુરસમુપપરીહિ કરોતિસ્સ ખ ખરા વા તપ્પચ્ચયેસુ ચ.

૫૯૬, ૫૫૧. ગમખનહનાદીનં તુંતબ્બાદીસુ ન.

૫૯૯, ૬૪૪. દિસા સ્વાનસ્વન્તલોપો ચ.

૬૦૦, ૬૪૫. મહદભેહિ મ્મ ય્હ જ્જ બ્ભ દ્ધા ચ.

૬૦૧, ૩૩૪. તદ્ધિતસમાસકિતકા નામં વા’તવેતુનાદીસુ ચ.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે ચતુત્થો કણ્ડો.

૬૧૧, ૬૦૮. હચતુત્થાનમન્તાનં દો ધે.

૬૧૫, ૫૮૬. ધાત્વન્તસ્સ લોપો ક્વિમ્હિ.

૬૧૭, ૬૩૩. ન મ ક રાનમન્તાનં નિયુત્તતમ્હિ.

૬૧૮, ૫૭૧. ન ક વત્થં ચ જા ણ્વુમ્હિ.

૬૧૯, ૫૭૩. કરસ્સ ચ તત્તં થુસ્મિં.

૬૨૧, ૫૫૩. કારિતં ¶ વિય ણાનુબન્ધો.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે પઞ્ચમો કણ્ડો.

૬૨૫, ૬૦૫. ભાવકમ્મેસુ કિચ્ચત્તક્ખત્થા.

૬૩૦, ૬૫૪. મસુસ્સ સુસ્સ ચ્છરચ્છેરા.

૬૩૫, ૫૫૯. પેસાતિસગ્ગપત્તકાલેસુ કિચ્ચા.

૬૩૮, ૬૬૮. વજાદીહિ પબ્બજ્જાદયો નિપ્પજ્જન્તે.

૬૪૧, ૫૭૨. નુદાદીહિ યુ ણ્વૂન મના ન ના કા ન ન કા સકારિતેહિ ચ.

૬૪૨, ૫૮૮. ઇ ય ત મ કિં એસાનમન્તસ્સરો દીઘં ક્વચિ દુસસ્સ ગુણં દોરં સ ક્ખી ચ.

૬૪૩, ૬૩૫. ભ્યાદીહિ મતિ બુધિ પૂજાદીહિ ચ ત્તો.

૬૪૪, ૬૬૧. વેપુ સી દવ વમુ કુ દા ભૂત્વાદીહિ થુત્તિમ ણિમા નિબ્બત્તે.

૬૪૬, ૪૧૯. એકાદિતો સકિસ્સ ક્ખત્તું.

૬૪૭, ૬૬૩. સુનસ્સુનસ્સો ણ વાનુવાનૂનનખુનાના.

૬૪૯, ૬૬૫. યુવસ્સુવસ્સુવુવાનનૂના.

૬૫૦, ૬૫૧. કાલે વત્તમાનાતીતે ણ્વાદયો.

૬૫૧, ૬૪૭. ભવિસ્સતિ ગમાદીહિ ણી ઘિણ.

૬૫૫, ૬૫૦. સેસે સ્સં ન્તુ માનાના.

૬૫૯, ૬૬૯. ઉસુરન્જદસાનં ¶ દંસસ્સ દડ્ઢો ઢઠા ચ.

૬૬૦, ૬૭૦. સૂવુસાનમૂવુસાનમતો થો ચ.

૬૬૧, ૬૭૧. રન્જુદાદીહિ ધદિદ્દકિરા ક્વચિ જદલોપો ચ.

૬૬૨, ૬૭૨. પટિતો હિસ્સ હેરણ હીરણ.

૬૬૪, ૬૭૪. ખાદામગમાનં ખન્ધન્ધગન્ધા.

૬૭૩, ૬૮૩. મનુપૂરસુણાદીહિ ઉસ્સનુસિસા.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે ઉણાદિકપ્પો છટ્ઠો કણ્ડો.

સેટ્ઠં ¶ તિલોકમહિતં અભિવન્દિયગ્ગં,

બુદ્ધઞ્ચ ધમ્મમમલં ગણમુત્તમઞ્ચ;

સત્થુસ્સ તસ્સ વચનત્થવરં સુબુદ્ધું,

વક્ખામિ સુત્તહિતમેત્થ સુસન્ધિકપ્પં.

સેય્યં જિનેરિતનયેન બુધા લભન્તિ,

સેય્યત્થિકો પદમતો વિવિધં સુણેય્યં.

સબ્બવચનાનમત્થો અક્ખરેહેવ સઞ્ઞાયતે. અક્ખરવિપત્તિયં હિ અત્થસ્સ દુન્નયથા હોતિ, તસ્મા અક્ખરકોસલ્લં બહૂપકારં સુત્તન્તેસુ.

૨, ૨. અક્ખરાપાદયો ¶ એકચત્તાલીસં.

તે ચ ખો અક્ખરા અપિ અકારાદયો એકચત્તા લીસ સુત્તન્તેસુ સોપકારા.

તં યથા? અ આ ઇ ઈ ઉ ઊ એ ઓ, ક ખ ગ ઘ ઙ, ચ છ જ ઝ ઞ, ટ ઠ ડ ઢ ણ, ત થ દ ધ ન, પ ફ બ ભ મ, ય ર લ વ સ હ ળ અં, ઇતિ અક્ખરા નામ.

તેન ક્વત્થો? અત્થો અક્ખરસઞ્ઞાતો.

તત્થ અક્ખરેસુ અકારાદીસુ ઓદન્તા અટ્ઠ અક્ખરા સરા નામ હોન્તિ.

તં યથા? અ આ ઇ ઈ ઉ ઊ એ ઓ, ઇતિ સરા નામ.

તત્થ અટ્ઠસુ સરેસુ લહુમત્તા તયો સરા રસ્સા નામ હોન્તિ.

તત્થ અટ્ઠસુ સરેસુ રસ્સેહિ અઞ્ઞે પઞ્ચ સરા દીઘા નામ હોન્તિ.

ઠપેત્વા અટ્ઠ સરે સેસા અક્ખરા કકારાદયો નિગ્ગહિતન્તા બ્યઞ્જના નામ હોન્તિ.

તં યથા? ક ખ ગ ઘ ઙ, ચ છ જ ઝ ઞ, ટ ઠ ડ ઢ ણ, ત થ દ ધ ન, પ ફ બ ભ મ, ય ર લ વ સ હ ળ અં, ઇતિ બ્યઞ્જના નામ.

તેન ક્વત્થો? સરા પકતિ બ્યઞ્જને.

તેસં ખો બ્યઞ્જનાનં કકારાદયો મકારન્તા પઞ્ચપઞ્ચસો અક્ખરવન્તો વગ્ગા નામ હોન્તિ.

તં યથા? ક ખ ગ ઘ ઙ, ચ છ જ ઝ ઞ, ટ ઠ ડ ઢ ણ, ત થ દ ધ ન, પ ફ બ ભ મ, ઇતિ વગ્ગા નામ.

તેન ક્વત્થો? વગ્ગન્તં વા વગ્ગે.

તેન ક્વત્થો? અં બ્યઞ્જને નિગ્ગહિતં.

યા ચ પન પરેસુ સક્કતગન્થેસુ સમઞ્ઞા ઘોસાતિ વા અઘોસાતિ વા, તા પયોગે સતિ એત્થાપિ યુજ્જન્તે.

તત્થ ઘોસા નામ-ગ ઘ ઙ, જ ઝ ઞ, ડ ઢ ણ, દ ધ ન, બ ભ મ, ય ર લ વ હ ળ, ઇતિ ઘોસા નામ. અઘોસા નામ-ક ખ, ચ છ, ટ ઠ, ત થ, પ ફ, સ, ઇતિ અઘોસા નામ.

તેન ક્વત્થો? વગ્ગે ઘોસાઘોસાનં તતિયપઠમા.

૧૦, ૧૨. પુબ્બમધોઠિત મસ્સરં સરેન વિયોજયે.

તત્થ સન્ધિં કત્તુકામો પુબ્બબ્યઞ્જનં અધોઠિતં અસ્સરં કત્વા સરઞ્ચ ઉપરિ કત્વા સરેન વિયોજયે.

અસ્સરં ખો બ્યઞ્જનં અધોઠતં પરક્ખરં નયે યુત્તે. તત્રાભિરતિમિચ્છેય્ય.

યુત્તેતિકસ્મા? અક્કોચ્છિ મં અવધિ મં, અજિનિ મં અહાસિ મે. એત્થ પન યુત્તં ન હોતિ.

યસ્સિન્દ્રિયાનિ સમથઙ્ગતાનિ. નો હેતં ભન્તે સમેતાયસ્મા સઙ્ઘેન.

સરમ્હા અસરૂપા પરો સરો લોપં પપ્પોતિ વા.

ચત્તારો’મે ભિક્ખવે ધમ્મા, કિન્નુ’ માવસમણિયો. વાતિ કસ્મા? પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, તયસ્સુ ધમ્મા જહિતા ભવન્તિ.

૧૪, ૧૬. ક્વચાસચણ્ણં ¶ લુત્તે.

સરો ખો પરો પુબ્બસરે લુત્તે ક્વચિ અસવણ્ણં પપ્પોતિ.

સઙ્ખ્યં નોપેતિ વેદગૂ, બન્ધુસ્સેવ સમાગમો.

ક્વચીતિ કસ્મા? યસ્સિન્દ્રિયાનિ, તથૂપમં ધમ્મવરં અદેસયિ.

સરો ખો પરો પુબ્બસરે લુત્તે ક્વચિ દીઘં પપ્પોતિ. સદ્ધીધ વિત્તં પુરિસસ્સ સેટ્ઠં, અનાગારેહિ ચૂભયં.

ક્વચીતિ કસ્મા? પઞ્ચહુપાલિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતો. નત્થઞ્ઞં કિઞ્ચિ.

પુબ્બો ચ સરો પરસરલોપે કતે ક્વચિ દીઘં પપ્પોતિ.

કિંસૂધ વિત્તં પુરિસસ્સ સેટ્ઠં, સાધૂતિ પટિસ્સુણિત્વા, ક્વચીતિ કસ્મા? ઇતિસ્સ મુહુત્તમ્પિ.

એકારસ્સ અન્તભૂતસ્સ સરે પરે ક્વચિ યકારાદેસો હોતિ.

અધિગતો ખો મ્યાયં ધમ્મો, ત્યાહં એવં વદેય્યં, ત્યાસ્સ પહીના હોન્તિ.

ક્વચીતિ કસ્મા? ને’નાગતા, ઇતિ નેત્થ.

ઓકારુકારાનં અન્તભૂતાનં સરે પરે ક્વચિ વકારાદેસો હોતિ.

અથ ખ્વસ્સ, સ્વસ્સ હોતિ, બહ્વાબાધો, વત્થ્વેત્થ વિહિતં નિચ્ચં ચક્ખાપાથમાગચ્છતિ.

ક્વચીતિકસ્મા? ચત્તારો’મે ભિક્ખવે ધમ્મા, કિન્નુમાવ સમણિયો.

સબ્બો ઇચ્ચેસો તિસદ્દો બ્યઞ્જનો સરે પરે ક્વચિ ચકારં પપ્પોતિ.

ઇચ્ચેતં ¶ કુસલં, ઇચ્ચસ્સ વચનીયં, પચ્ચુત્તરિત્વા, પચ્ચાહરતિ.

ક્વચીતિ કસ્મા? ઇતિસ્સ મુહુત્તમ્પિ.

ધઇચ્ચેતસ્સ સરે પરે ક્વચિ દકારાદેસો હોતિ.

ક્વચીતિ કસ્મા? ઇધેવ મરણં ભવિસ્સતિ.

વગ્ગહણેન ધકારસ્સ હકારાદેસો હોતિ સાહુ દસ્સન મરિયાનં.

ખો કસ્સ, યથા? નિક્ખમતિ. ઇચ્ચેવમાદી યોજેતબ્બા.

પુબ્બો ઇવણ્ણો સરે પરે યકારં પપ્પોતિ નવા. પટિસુન્થારવુત્યસ્સ, સબ્બા વિત્યાનુભૂયતે.

નવાતિ કસ્મા? પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતો, મુત્તચાગી અનુદ્ધતો.

૨૨, ૨૮. એવાદિસ્સ રિ પુબ્બો ચ રસ્સો.

સરમ્હા પરસ્સ એવસ્સ એકારસ્સ આદિસ્સ રિકારો હોતિ, પુબ્બો ચ સરો રસ્સો હોતિ નવા.

યથરિવ ¶ વસુધાતલઞ્ચ સબ્બં, તથરિવ ગુણવા સુપૂજનિયો.

સરા ખો બ્યઞ્જને પરે પકતિરૂપાનિ હોન્તિ.

મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા, પમાદો મચ્ચુનો પદં, તિણ્ણો પારઙ્ગતો અહુ.

સરા ખો સરે પરે ક્વચિ પકતિરૂપાનિ હોન્તિ.

ક્વચીતિ કસ્મા? અપ્પસ્સુતાયં પુરિસો.

સરા ખો બ્યઞ્જને પરે ક્વચિ દીઘં પપ્પોન્તિ.

સમ્મા ¶ ધમ્મં વિપસ્સતો, એવં ગામે મુની ચરે, ખન્તી પરમં તપો તિતિક્ખા.

ક્વચીતિ કસ્મા? ઇધ મોદતિ પેચ્ચ મોદતિ, પતિલીયતિ, પટિહઞ્ઞતિ.

સરા ખો બ્યઞ્જને પરે ક્વચિ રસ્સં પપ્પોન્તિ.

ભોવાદિનામ સો હોતિ, યથાભાવિ ગુણેન સો.

ક્વચીતિ કસ્મા? સમ્માસમાધિ, સાવિત્તી છન્દસો મુખં, ઉપનીયતિ જીવિતમપ્પમાયુ.

સરા ખો બ્યઞ્જને પરે ક્વચિ લોપં પપ્પોન્તિ. તત્ર ચ લોપે કતે અકારાગમો હોતિ.

સ સીલવા. સ પઞ્ઞવા એસ ધમ્મો સનન્તનો, સ વે કસાવમરહતિ, સ માનકામોપિ ભવેય્ય, સ વે મુનિ જાતિભયં અદસ્સિ.

ક્વચીતિ ¶ કસ્મા? સો મુનિ, એસો ધમ્મો પદિસ્સતિ, ન સો કાસાવમરહતિ.

સરમ્હા પરસ્સ બ્યઞ્જનસ્સ દ્વેભાવો હોતિ ઠાને.

ઇધપ્પમાદો, પુરિસસ્સ જન્તુનો, પબ્બજ્જં કિત્તયિસ્સામિ, ચાતુદ્દસિ, પઞ્ચદ્દસિ, અભિક્કન્તતરો ચન્દો.

ઠાનેતિ કસ્મા? ઇધ મોદતિ પેચ્ચ મોદતિ.

૨૯, ૪૨. વગ્ગે ઘોસાઘોસાનં તતિયપઠમા.

વગ્ગે ખો પુબ્બેસં બ્યઞ્જનાનં ઘોસાઘોસભૂતાનં સરમ્હા યથાસઙ્ખ્યં તતિયપઠમક્ખરા દ્વેભાવં ગચ્છન્તિ ઠાને.

એસેવ ચજ્ઝાનપ્ફલો, યત્રટ્ઠિતં નપ્પસહેય્ય મચ્ચુ, સેલે યથા પબ્બતમુદ્ધનિટ્ઠિતો, ચત્તારિટ્ઠાનાનિ નરો પમત્તો.

ઠાનેતિ કસ્મા? ઇધ ચેતસો દળ્હં ગણ્હાતિ થામસા.

૩૦, ૫૮. અં ¶ બ્યઞ્જને નિગ્ગહિતં.

નિગ્ગહિતં ખો બ્યઞ્જને પરે અં ઇતિ હોતિ.

એવં વુત્તે, તં સાધૂતિ પટિસ્સુણિત્વા.

વગ્ગભૂતે બ્યઞ્જને પરે નિગ્ગહિતં ખો વગ્ગન્તં વા પપ્પોતિ.

તન્નિચ્ચુતં, ધમ્મઞ્ચરે સુચરિતં, ચિરપ્પવાસિં પુરિસં. સન્તન્તસ્સ મનં હોતિ, તઙ્કારુણિકં, એવઙ્ખો ભિક્ખવે સિક્ખિતબ્બં.

વાગ્ગહણેનનિગ્ગહિતં ખો લકારાદેસો હોતિ. પુગ્ગલં.

વાતિ કસ્મા? ન તં કમ્મં કતં સાધુ.

એકારહકારે પરે નિગ્ગહિતં ખો ઞકારં પપ્પોતિ વા.

પચ્ચત્તઞ્ઞેવ પરિનિબ્બાયિસ્સામિ, તઞ્ઞેવેત્થ પટિપુચ્છિસ્સામિ, એવઞ્હિ વો ભિક્ખવે સિક્ખિતબ્બં. તઞ્હિ તસ્સ મુસા હોતિ.

વાતિ ¶ કસ્મા? એવમેતં અભિઞ્ઞાય, એવં હોતિ સુભાસિતં.

નિગ્ગહિતં ખો યકારે પરે સહ યકારેન ઞકારં પપ્પોતિ વા.

નિગ્ગહિતસ્સ ખો સરે પરે મકારદકારાદેસા હોન્તિ વા.

તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં, એતદવોચ સત્થા.

વાતિ કસ્મા? અક્કોચ્છિ મં અવધિ મં, અજિનિ મં અહાસિ મે.

સરે પરે યકારો વકારો મકારો દકારો નકારો તકારો રકારો લકારો ઇમે આગમા હોન્તિ વા.

નયિમસ્સ વિજ્જા, યથયિદં ચિત્તં. મિગી ભન્તા વુદિક્ખતિ, સિત્તા તે લહુ મેસ્સતિ, અસિત્તા તે ગરુ મેસ્સતિ. અસ્સો ¶ ભદ્રો કસામિવ, સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તાનં. મનસાદઞ્ઞા વિમુત્તાનં, અત્તદત્થમભિઞ્ઞાય. ચિરંનાયતિ, ઇતો નાયતિ. યસ્માતિહ ભિક્ખવે, તસ્માતિહ ભિક્ખવે, અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં. સબ્ભિરેવ સમાસેથ, આરગ્ગેરિવ સાસપો, સાસપોરિવ આરગ્ગા. છળભિઞ્ઞા, સળાયતનં.

વાતિ કસ્મા? એવં મહિદ્ધિયા એસા, અક્કોચ્છિ મં અવધિ મં, અજિનિ મં અહાસિ મે, અજેય્યો અનુગામિકો.

ચગ્ગહણેન ઇધેવ મકારસ્સ પકારો હોતિ. ચિરપ્પવાસિં પુરિસં.

કકારસ્સ ચ દકારો હોતિ. સદત્થપસુતો સિયા.

બ્યઞ્જને પરે ક્વચિ ઓકારાગમો હોતિ.

અતિપ્પગો ખો તાવ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિતું. પરોસહસ્સં.

ક્વચીકિ ¶ કસ્મા? એથ પસ્સથિમં લોકં, અન્ધીભૂતો અયં લોકો.

નિગ્ગહિતઞ્ચાગમો હોતિ સરે વા બ્યઞ્જને વા પરે ક્વચિ.

ચક્ખુંઉદપાદિ, અવંસિરો, યાવઞ્ચિધ ભિક્ખવે પુરિમં જાતિં સરામિ, અણુંથૂલાનિ સબ્બસો, મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા.

ક્વચીતિ કસ્મા? ઇધેવ નં પસંસન્તિ, પેચ્ચ સગ્ગે પમોદતિ, ન હિ એતેહિ યાનેહિ, ગચ્છેય્ય અગતં દિસં.

ચગ્ગહણેન વિસદ્દસ્સ ચ પકારો હોતિ. પચેસ્સતિ, વિચેસ્સતિ વા.

નિગ્ગહિતં ખો સરે પરે ક્વચિ લોપં પપ્પોતિ.

ક્વચીતિ કસ્મા? અહમેવ નૂન બાલો એતમત્થં વિદિત્વાન.

નિગ્ગહિતં ખો બ્યઞ્જને પરે ક્વચિ લોપં પપ્પોતિ.

અરિયસચ્ચાનદસ્સનં, એતં બુદ્ધાનસાસનં.

ક્વચીતિ કસ્મા? એતં મઙ્ગલમુત્તમં, તં વો વદામિ ભદ્દન્તે.

નિગ્ગહિતમ્હા પરો સરો લોપં પપ્પોતિ વા.

ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ, ઉત્તત્તંવ, યથાબીજંવ, યથાધઞ્ઞંવ.

વાતિ કસ્મા? અહમેવ નૂન બાલો, એતદહોસિ.

નિગ્ગહિતમ્હા પરસ્મિં સરે લુત્તે યદિ બ્યઞ્જનો સસઞ્ઞોગો વિસઞ્ઞોગો હોતિ.

એવંસ તે આસવો, પુપ્ફંસા ઉપ્પજ્જિ.

લુત્તેતિ કસ્મા? એવમસ્સ વિદૂનગ્ગમિતિ.

ચગ્ગહણેન ¶ તિણ્ણં બ્યઞ્જનાનમન્તરે યે સરૂપા, તેસમ્પિ લોપો હોતિ. અગ્યાગારં, પટિસન્થારવુત્યસ્સ.

૪૨, ૩૨. ગોસરે પુથસ્સાગમો ક્વચિ.

પુથઇચ્ચેતસ્સ અન્તે સરે પરે ક્વચિ ગકારાગમો હોતિ.

પાઇચ્ચેતસ્સ અન્તે સરે પરે ક્વચિ ગકારાગમો હોતિ, અન્તો ચ સરો રસ્સો હોતિ.

ક્વચીતિ કસ્મા? પા એવ વુત્યસ્સ.

અભિઇચ્ચેતસ્સ સરે પરે અબ્ભાદેસો હોતિ. અબ્ભુદીરિતં, અબ્ભુગ્ગચ્છતિ.

અધિઇચ્ચેતસ્સ સરે પરે અજ્ઝાદેસો હોતિ.

તે ચ ખો અભિઅધિઇચ્ચેતે ઇવણ્ણે પરે અબ્ભો અજ્ઝોઇતિવુત્તરૂપા નં હોન્તિ વા.

વાતિ કસ્મા? અબ્ભીરિતં, અજ્ઝિણમુત્તો.

અતિઇચ્ચેતસ્સ અન્તભૂતસ્સ તિસદ્દસ્સ ઇવણ્ણે પરે ‘‘સબ્બો ચં તી’’તિ વુત્તરૂપં ન હોતિ.

પતિઇચ્ચેતસ્સ સરે વા બ્યઞ્જને વા પરે ક્વચિ પટિઆદેસો હોતિ.

ક્વચીતિ ¶ કસ્મા? પચ્ચન્તિમેસુ જનપદેસુ, પતિલીયતિ, પતિરૂપદેસવાસો ચ.

પુથઇચ્ચેતસ્સ અન્તો સરો બ્યઞ્જને પરે ઉકારો હોતિ.

અન્તગ્ગહણેન અપુથસ્સાપિ સરે પરે અન્તસ્સ ઉકારો હોતિ, મનુઞ્ઞં.

અવઇચ્ચેતસ્સ બ્યઞ્જને પરે ક્વચિ ઓકારો હોતિ.

ક્વચીતિ કસ્મા? અવસુસ્સતુ મે સરીરે મંસલોહિતં.

૫૧, ૫૯. અનુપદિટ્ઠાનં વુત્તયોગતો.

અનુપદિટ્ઠાનં ઉપસગ્ગનિપાતાનં સરસન્ધીહિ બ્યઞ્જનસન્ધીહિ વુત્તસન્ધીહિ ચ યથાયોગં યોજેતબ્બં.

પાપનં ¶ , પરાયણં, ઉપાયનં, ઉપાહનં, ન્યાયોગો, નિગુપધિ, અનુબોધો, દુવૂપસન્તં, સુવૂપસન્તં, દ્વાલયો, સ્વાલયો, દુરાખ્યાતં, સ્વાખ્યાતો, ઉદીરિતં, સમુદ્દિટ્ઠં, વિયગ્ગં, વિજ્ઝગ્ગં, બ્યગ્ગં, અવયાગમનં, અન્વેતિ, અનુપઘાતો, અનચ્છરિયં, પરિયેસના, પરામાસો, એવં સરે ચ હોન્તિ.

પરિગ્ગહો, પગ્ગહો, પક્કમો, પરક્કમો, નિક્કમો, નિક્કસાવો, નિલ્લયનં, દુલ્લયનં, દુમ્ભિક્ખં, દુબ્બુત્તં, સન્દિટ્ઠં, દુગ્ગહો, વિગ્ગહો, નિગ્ગતો, અભિક્કમો, પટિક્કમો, એવં બ્યઞ્જને ચ. સેસા સબ્બે યોજેતબ્બા.

‘‘જિનવચનયુત્તં હિ’’ ઇચ્ચેતં અધિકારત્થં વેદિતબ્બં.

યથા યથા જિનવચનયુત્તં હિ લિઙ્ગં, તથા તથા ઇધ લિઙ્ગઞ્ચ નિપ્પજ્જતે.

તં યથા? એસો નો સત્થા, બ્રહ્મા અત્તા, સખા, રાજા.

તતો જિનવચનયુત્તેહિ લિઙ્ગેહિ વિભત્તિયો પરા હોન્તિ.

૫૫, ૬૩. સિ યો, અં યો, ના હિ, સ નં, સ્મા હિ, સ નં, સ્મિં સુ.

કા ચ પન તાયો વિભત્તિયો? સિ, યો ઇતિ પઠમા, અં, યોઇતિ દુતિયા, ના હિ ઇતિ તતિયા, સ, નંઇતિ ચતુત્થી, સ્મા, હિ ઇતિ પઞ્ચમી, સ, નં ઇતિ છટ્ઠી, સ્મિં, સુ ઇતિ સત્તમી.

વિભત્તિઇચ્ચનેન ¶ ક્વત્થો? અમ્હસ્સ મમં સવિભત્તિસ્સ સે.

યથા યથા તેસં જિનવચનાનં અનુપરોધો. તથા તથા ઇધ લિઙ્ગઞ્ચ નિપ્પજ્જતે.

ભોતિ અય્યે, ભોતિ કઞ્ઞે, ભોતિ ખરાદિયે.

ઇવણ્ણુવણ્ણાઇચ્ચેતે ઝલસઞ્ઞા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં.

ઇસિનો ¶ , અગ્ગિનો, ગહપતિનો, દણ્ડિનો. સેતુનો, કેતુનો, ભિક્ખુનો. સયમ્ભુનો, અભિભુનો.

ઝલઇચ્ચનેન ક્વત્થો? ઝલતો સસ્સ નો વા.

તે ઇવણ્ણુવણ્ણા યદા ઇત્થિખ્યા, તદા પસઞ્ઞા હોન્તિ.

રત્તિયા, ઇત્થિયા, ધેનુયા, વધુયા.

ઇત્થિખ્યાતિ કિમત્થં? ઇસિના, ભિક્ખુના.

આકારો યદા ઇત્થિખ્યો, તદા ઘસઞ્ઞો હોતિ.

સદ્ધાય, કઞ્ઞાય, વીણાય, ગઙ્ગાય, દિસાય સાલાય, માલાય, તુલાય, દોલાય, પભાય, સોભાય, પઞ્ઞાય, કરુણાય નાવાય, કપાલિકાય.

ઇત્થિખ્યોતિ કિમત્થં? સત્થારા દેસિતો અયં ધમ્મો.

પુરિસસ્સ, અગ્ગિસ્સ, ઇસિસ્સ, દણ્ડિસ્સ, ભિક્ખુસ્સ, સયમ્ભુસ્સ, અભિભુસ્સ.

સંસાસુ એકવચનેસુ વિભત્તાદેસેસુ સકારાગમો હોતિ.

એતિસ્સં, એતિસ્સા ઇમિસ્સં, ઇમિસ્સા, તિસ્સં, તિસ્સા,

તસ્સં તસ્સા, યસ્સં, યસ્સા, અમુસ્સં, અમુસ્સા.

સંસાસ્વીતિ કિમત્થં? અગ્ગિના, પાણિના.

એકવચનેસ્વીતિ કિમત્થં? તાસં, સબ્બાસં.

વિભત્તાદેસેસ્વીતિ કિમત્થં? મનસા, વચસા, થામસા.

એતાઇમાઇચ્ચેતેસમન્તો સરો ઇકારો હોતિ સંસાસુ એકવચનેસુ વિભત્તાદેસેસુ.

એતિસ્સં, એતિસ્સા, ઇમિસ્સં, ઇમિસ્સા.

સંસાસ્વીતિ ¶ કિમત્થં? એતાય, ઇમાય.

એકવચનેસ્વીતિ કિમત્થં? એતાસં, ઇમાસં.

તસ્સા ઇત્થિયં વત્તમાનસ્સ અન્તસ્સ આકારસ્સ ઇકારો હોતિ વા સંસાસુ એકવચનેસુ વિભત્તાદેસેસુ.

તતો તા એતા ઇમાતો સસ્સ વિભત્તિસ્સ સ્સાયાદેસો હોતિ વા.

વાતિ કિમત્થં? તિસ્સા, એતિસ્સા, ઇમિસ્સા.

ઘો રસ્સમાપજ્જતે સંસાસુ એકવચનેસુ વિભત્તાદેસેસુ.

તસ્સં, તસ્સા, યસ્સં, યસ્સા, સબ્બસ્સં, સબ્બસ્સા.

સંસાસ્વીતિ કિમત્થં? તાય, સબ્બાય.

એકવચનેસ્વીતિ કિમત્થં? તાસં, સબ્બાસં.

૬૭, ૨૨૯. નો ¶ ચ દ્વાદિતો નંમ્હિ.

દ્વિઇચ્ચેવમાદિતો સઙ્ખ્યાતો નકારાગમો હોતિ નંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

દ્વિન્નં, તિન્નં, ચતુન્નં, પઞ્ચન્નં, છન્નં, સત્તન્નં, અટ્ઠન્નં, નવન્નં, દસન્નં.

દ્વાદિતોતિ કિમત્થં? સહસ્સાનં.

નંમ્હીતિ કિમત્થં? દ્વીસુ, તીસુ.

ચગ્ગહણેનસ્સઞ્ચાગમો હોતિ. ચતસ્સન્નં ઇત્થીનં તિસ્સન્નં વેદનાનં.

૬૮, ૧૮૪. અમા પતો સ્મિંસ્માનં વા.

પઇચ્ચેતસ્મા સ્મિંસ્માઇચ્ચેતેસં અંઆઆદેસા હોન્તિ વા યથાસઙ્ખ્યં.

મત્યં, મતિયં, મત્યા, મતિયા, નિકત્યં. નિકતિયં, નિકત્યા, નિકતિયા, વિકત્યં, વિકતિયં, વિકત્યા, વિકતિયા, વિરત્યં, વિરતિયં, વિરત્યા, વિરતિયા, રત્યં, રતિયં, રત્યા, રતિયા, પુથબ્યં, પુથવિયં, પુથબ્યા, પુથવિયા, પવત્યં, પવત્યા, પવત્તિયં, પવત્તિયા.

આદિઇચ્ચેતસ્મા સ્મિંવચનસ્સ અંઓઆદેસા હોન્તિ વા.

વાતિ કિમત્થં? આદિસ્મિં, આદિમ્હિ નાથં નમસ્સિત્વાન,

ચગ્ગહણેન અઞ્ઞસ્માપિ સ્મિં વચનસ્સ આ ઓ અંઆદેસા હોન્તિ. દિવા ચ રત્તો ચ હરન્તિ યે બલિ. બારાણસિં અહુ રાજા.

ઝલઇચ્ચેતેસં ઇય ઉવઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ વા સરે પરે યથાસઙ્ખ્યં.

તિયન્તં પચ્છિયાગારે, અગ્ગિયાગારે, ભિક્ખુવાસને નિસીદતિ, વુથુવાસને નિસીદતિ.

સરેતિ કિમત્થં? તિમલં, તિફલં, તિચતુક્કં, તિદણ્ડં, તિલોકં, તિનયનં, તિપાસં, તિહંસં, તિભવં, તિખન્ધં, તિપિટકં, તિવેદનં, ચતુદ્દિસં, પુથુભૂતં.

વાતિ કિમત્થં? પઞ્ચહઙ્ગેહિ તીહાકારેહિ. ચક્ખાયતનં.

વાતિ વિકપ્પનત્થં, ઇકારસ્સ અયાદેસો હોતિ, વત્થુત્તયં.

ઝલાનં યકાર વકારાદેસા હોન્તિ સરે પરે યથાસઙ્ખ્યં.

અગ્યાગારં ¶ , પક્ખાયતનં, સ્વાગતં, તે મહાવીર.

પસઞ્ઞસ્સ ચ ઇવણ્ણસ્સ વિભત્તાદેસે સરે પરે યકારાદેસો હોતિ.

ગોઇચ્ચેતસ્સ ઓકારસ્સ આવાદેસો હોતિ સે વિભત્તિમ્હિ.

ગોઇચ્ચેતસ્સ ઓકારસ્સ આવાદેસો હોતિ યોઇચ્ચેતેસુ પરેસુ.

ગાવો ગચ્છન્તિ, ગાવો પસ્સન્તિ, ગાવી ગચ્છન્તિ, ગાવી પસ્સન્તિ.

ચગ્ગહણં કિમત્થં? નાસ્માસ્મિંસુ વચનેસુ આવા દેસો હોતિ.

ગોઇચ્ચેતસ્સ ઓકારસ્સ આવઅવઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ અંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

ચગ્ગહણેન સાદિસેસેસુ પુબ્બુત્તવચનેસુ ગોઇચ્ચેતસ્સ ઓકારસ્સ અવાદેસો હોતિ.

ગવસ્સ, ગવો, ગવેન, ગવા, ગવે, ગવેસુ.

આવઇચ્ચેતસ્સ ગાવાદેસસ્સ અન્ત સરસ્સ ઉકારાદેસો હોતિ વા અંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

આવસ્સેતિ કિમત્થં? ગાવો તિટ્ઠન્તિ.

૭૭, ૧૭૫. તતો નમં પતિમ્હા લુત્તે ચ સમાસે.

તતો ગોસદ્દતો નંવચનસ્સ અંઆદેસો હોતિ, ગોઇચ્ચેતસ્સ ઓકારસ્સ અવાદેસો હોતિ પતિમ્હિ પરે અલુત્તે ચ સમાસે.

ચગ્ગહણેન અસમાસેપિ નંવચનસ્સ અંઆદેસો હોતિ, ગોઇચ્ચેતસ્સ ઓકારસ્સ અવાદેસો હોતિ.

ગોઇચ્ચેતસ્સ ઓકારસ્સ અવાદેસો હોતિ સમાસે ચ સરે પરે.

ચગ્ગહણેન ઉવણ્ણઇચ્ચેવમન્તાનં લિઙ્ગાનં ઉવઅવઉરાદેસા હોન્તિ સ્મિંયોઇચ્ચેતેસુ ક્વચિ.

સરેતિ કિમત્થં? ગોધનો, ગોવિન્દો.

૭૯, ૪૬. તબ્બિપરીતૂપપદે બ્યઞ્જને ચ.

તસ્સ અવસદ્દસ્સ યદા ઉપપદે તિટ્ઠમાનસ્સ તસ્સ ઓકારસ્સ વિપરીતો હોતિ બ્યઞ્જને પરે.

ઉગ્ગતે સૂરિયે, ઉગ્ગચ્છતિ, ઉગ્ગહેત્વા.

ચગ્ગહણમવધારણત્થં. અવસાને, અવકિરણે, અવકિરતિ.

સબ્બસ્સેવ ગોસદ્દસ્સ ગોણાદેસો હોતિ વા નંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

ગોનઞ્ચે તરમાનાનં, ઉજું ગચ્છતિ પુઙ્ગવો.

સબ્બા ગાવી ઉજું યન્તિ, નેત્તે ઉજું ગતે સતિ.

યોગવિભાગેન અઞ્ઞત્રાપિ ગોણાદેસો હોતિ. ગોણભૂતાનં.

સુહિનાઇચ્ચેતેસુ સબ્બસ્સ ગોસદ્દસ્સ ગોણાદેસો હોતિ વા.

વાતિ કિમત્થં? ગોસુ, ગોહિ, ગોભિ, ગવેન.

ચગ્ગહણેન સ્યાદિસેસેસુ પુબ્બુત્તરવચનેસુપિ ગોણ ગુ ગવયાદેસા હોન્તિ. ગોણો, ગોણા, ગોણં, ગોણે, ગોણસ્સ, ગોણમ્હા. ગોણમ્હિ, ગુન્નં, ગવયેહિ, ગવયેભિ.

૮૨, ૧૪૯. અંમો ¶ નિગ્ગહિતં ઝલપેહિ.

અંવચનસ્સ મકારસ્સ ચ ઝલપઇચ્ચેતેહિ નિગ્ગહિતં હોતિ

અગ્ગિં, ઇસિં, ગહપતિં, દણ્ડિં, મહેસિં, ભિક્ખું, પટું, સયમ્ભું, અભિભું, રત્તિં, ઇત્થિં, વધું, પુલ્લિઙ્ગં, પુમ્ભાવો, પુઙ્કોકિલો.

અંમોતિ કિમત્થં? અગ્ગિના, પાણિના, ભિક્ખુના, રત્તિયા, ઇત્થિયા, વધુયા.

ઝલપેહીતિ કિમત્થં? સુખં, દુક્ખં.

પુનારમ્ભ હણં વિભાસાનિવત્તનત્થં. અગ્ગિં, પટું, બુદ્ધિં, વધું.

૮૩, ૬૭. સરલોપો’ માદેસ પચ્ચયાદિમ્હિ સરલોપે તુ પકતિ.

સરલોપો હોતિ અમાદેસપચ્ચયાદિમ્હિ સર લોપે તુ પકતિ હોતિ.

પુરિસં, પુરિસે, પાપં, પાપે, પાપિયો, પાપિટ્ઠો.

અમાદેસપચ્ચયાદિમ્હીતિ કિ ત્થં? અપ્પમાદો અમતં પદં.

સરલોપેતિ કિમત્થં? પુરિસસ્સ, દણ્ડિનં.

તુગ્ગહણમવધારણત્થં. ભિક્ખુની, ગહપતાની.

પકતિગ્ગહણસામત્થેન ¶ પુન સન્ધિભાવો ચ હોતિ. સેય્યો, સેટ્ઠો, જેય્યો, જેટ્ઠો.

૮૪, ૧૪૪. અઘોરસ્સમેકવચનયોસ્વપિ ચ.

અઘો સરો રસ્સમાપજ્જતે એકવચનયોઇચ્ચેતેસુ.

ઇત્થિં, ઇત્થિયો, ઇત્થિયા. વધું, વધુયો, વધુયા. દણ્ડિં, દણ્ડિનો, દણ્ડિના. સયમ્ભું, સયમ્ભુવો, સયમ્ભુના.

અઘોતિ કિમત્થં? કઞ્ઞં, કઞ્ઞાયો, કઞ્ઞાય.

એકવચનયોસ્વીતિ કિમત્થં? ઇત્થીહિ, સયમ્ભૂહિ.

ચગ્ગહણમવધારણત્થં. નદિં, નદિયો, નદિયા.

અપિગ્ગહણેન ન રસ્સમાપજ્જતે. ઇત્થી, ભિક્ખુની.

સિસ્મિં અનપુંસકાનિ લિઙ્ગાનિ ન રસ્સમાપજ્જન્તે. ઇત્થી, ભિક્ખુની, વધૂ, દણ્ડી, સયમ્ભૂ.

સિસ્મિંન્તિ કિમત્થં? ભોતિ ઇત્થિ, ભોતિ વધુ, ભો દણ્ડિ, ભો સયમ્ભુ.

અનપુંસકાનીતિ ¶ કિમત્થં? સુખકારિ દાનં, સુખકારિ સીલં, સીઘયાયિ ચિત્તં.

ઉભઇચ્ચેવમાદિતો સઙ્ખ્યાતો નંવચનસ્સ ઇન્નં હોતિ.

૮૭, ૨૩૧. ઇણ્ણમિણ્ણન્નં તીહિ સઙ્ખ્યાહિ.

નંવચનસ્સ ઇણ્ણં ઇણ્ણન્નં ઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ તીહિ સઙ્ખ્યાહિ.

૮૮, ૧૪૭. યોસુ કતનિકારલોપેસુ દીઘં.

સબ્બે સરા યોસુ કતનિકારલોપેસુ દીઘમાપજ્જન્તે.

અગ્ગી, ભિક્ખૂ, રત્તી, યાગૂ, અટ્ઠી, અટ્ઠીનિ, આયૂ, આયૂનિ, સબ્બાનિ, યાનિ, તાનિ, કાનિ, કતમાનિ, એતાનિ, અપૂનિ, ઇમાનિ.

યોસ્વીતિ ¶ કિમત્થં? અગ્ગિ, ભિક્ખુ, રત્તિ, યાગુ, સબ્બો, યો, સો, કો, અમુકો.

કતનિકારલોપેસ્વીતિ કિમત્થં? ઇત્થિયો, વધુયો, સયમ્ભુવો.

પુનારમ્ભગ્ગહણં કિમત્થં? નિચ્ચદીપનત્થં. અગ્ગી, ભિક્ખૂ, રત્તી, યાનિ, તાનિ, કતમાનિ.

સુનંહિઇચ્ચેતેસુ સબ્બે સરા દીઘમાપજ્જન્તે.

અગ્ગીસુ, અગ્ગીનં, અગ્ગીહિ, રત્તીસુ, રત્તીનં, રત્તીહિ. ભિક્ખૂસુ, ભિક્ખૂનં, ભિક્ખૂહિ. પુરિસાનં.

એતેસ્વીતી કિમત્થં? અગ્ગિના, પાણિના, દણ્ડિના.

ચગ્ગહણમવધારણત્થં. સુખેત્તેસુ બ્રહ્મચારિસુ, ધમ્મમક્ખાસિ ભગવા ભિક્ખુનં દત્વા સકેહિ પાણિભિ.

પઞ્ચાદીનં સઙ્ખ્યાનં અન્તો અત્તમાપજ્જતે સુનંહિઇચ્ચેતેસુ.

પઞ્ચસુ, પઞ્ચન્નં, પઞ્ચહિ, છસુ, છન્નં, છહિ, સત્તસુ, સત્તન્નં, સત્તહિ, અટ્ઠસુ, અટ્ઠન્નં, અટ્ઠહિ, નવસુ, નવન્નં, નવહિ, દસસુ, દસન્નં, દસહિ.

પઞ્ચાદીનમીતિ કિમત્થં? દ્વીસુ, દ્વિન્નં, દ્વીહિ.

અત્તમિતિભાવનિદ્દેસો ¶ ઉભયસ્સાગમનત્થં, અન્તો ઉકારો અત્તમાપજ્જતે. ચતસ્સન્નં ઇત્થીનં. તિસ્સન્નં વેદનાનં.

પતિસ્સન્તો અત્તમાપજ્જતે ઇનીમ્હિ પચ્ચયે પરે.

ન્તુપચ્ચયસ્સ અન્તો અત્તમાપજ્જતે સુનંહિયોઇચ્ચેતેસુ પરેસુ.

ગુણવન્તેસુ, ગુણવન્તાનં, ગુણવન્તેહિ, ગુણવન્તા, ગુણવન્તે.

ચગ્ગહણેન અઞ્ઞેસુ વચનેસુ અત્તઞ્ચ હોતિ. ગુણવન્તસ્મિં, ગુણવન્તેન.

અન્તગ્ગહણેન ન્તુપચ્ચયસ્સ અન્તો અત્તમાપજ્જતે, યોનઞ્ચ ઇકારો હોતિ. ગુણવન્તિ.

સબ્બસ્સેવ ન્તુપચ્ચયસ્સ અત્તં હોતિ વા અંસઇચ્ચેતેસુ.

સતિમં ભિક્ખુ, સતિમન્તં ભિક્ખું વા, બન્ધુમં રાજાનં, બન્ધુમન્તં રાજાનં વા, સતિમસ્સ ભિક્ખુનો, સતિમતો ભિક્ખુનો વા, બન્ધુમસ્સ રઞ્ઞો સુઙ્કં, બન્ધુમતો રઞ્ઞો વા સુઙ્કં દેતિ.

એતેસ્વીતિ કિમત્થં? સતિમા ભિક્ખુ, બન્ધુમા રાજા.

ન્તુપચ્ચયસ્સ અન્તસ્સ અત્તં હોતિ વા સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

અગ્ગિસ્સન્તસ્સ ઇનિ હોતિ વા સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

પુરતો અગ્ગિનિ, પચ્છતો અગ્ગિનિ, દક્ખિણતો અગ્ગિનિ, વામતો અગ્ગિનિ.

યોસુ અકતરસ્સો ઝો અત્તમાપજ્જતે.

અકતરસ્સોતિ કિમત્થં? દણ્ડિનો.

વેવોઇચ્ચેતેસુ અકતરસ્સો લો અત્તમાપજ્જતે.

અકતરસ્સોતિ કિમત્થં? સયમ્ભુવો, વેસ્સભુવો, પરાભિભુવો.

વેવોસ્વીતિ કિમત્થં? હેતુના, કેતુના, સેતુના.

૯૮, ૧૮૬. માતુલાદીનમાનત્તમીકારે.

માતુલઇચ્ચેવમાદીનં અન્તો આનત્તમાપજ્જતે ઈકારે પચ્ચયે પરે.

ઈકારેતિ કિમત્થં? ભિક્ખુની, રાજિની, જાલિની, ગહપતાની.

આનત્તગ્ગહણેન નદીઇચ્ચેતસ્સ દીસદ્દસ્સ જ્જોજ્જા આદેસા હોન્તિ સહ વિભત્તિયા યોનાસઇચ્ચેતેસુ. નજ્જો સન્દન્તિ, નજ્જા કતં તરઙ્ગં, નજ્જા નેરઞ્જરાય તીરે.

૯૯, ૮૧. સ્માહિસ્મિંનંમ્હાભિમ્હિવા.

સબ્બતો લિઙ્ગતો સ્માહિસ્મિં ઇચ્ચેતેસં મ્હાભિમ્હિઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ વા યથાસઙ્ખ્યં.

પુરિસમ્હા, પુરિસસ્મા, પુરિસેભિ, પુરિસેહિ, પુરિસમ્હિ, પુરિસસ્મિં.

સ્માહિસ્મિંનમિતિ કિમત્થં? વણ્ણવન્તં અગન્ધકં વિરુળ્હપુપ્ફં, મહન્તં છત્તં મહાછત્તં, મહન્તં ધજં મહાધજં.

ત ઇમઇચ્ચેતેહિ કતાકારેહિ સ્માસ્મિં નંમ્હામ્હિઇચ્ચેતે આદેસા નેવ હોન્તિ.

અસ્મા ઠાના ભયં ઉપ્પજ્જતિ, અસ્મિં ઠાને ભયં તિટ્ઠતિ, અસ્મા, અસ્મિં.

કતાકારેહીતિ ¶ કિમત્થં? તમ્હા, તમ્હિ, ઇમમ્હા, ઇમમ્હિ.

સુહિઇચ્ચેતેસુ અકારો એત્તમાપજ્જતે.

સબ્બેસુ, યેસુ, તેસુ, કેસુ, પુરિસેસુ, ઇમેસુ, કુસલેસુ, તુમ્હેસુ, અમ્હેસુ, સબ્બેહિ, યેહિ, તેહિ, કેહિ, પુરિસેહિ, ઇમેહિ, કુસલેહિ, તુમ્હેહિ, અમ્હેહિ.

૧૦૨, ૨૦૨. સબ્બનામાનં નંમ્હિ ચ.

સબ્બેસં સબ્બનામાનં અન્તો અકારો એત્તમાપજ્જતે નંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સબ્બેસં, સબ્બેસાનં, યેસં, યેસાનં, તેસં, તેસાનં, ઇમેસં, ઇમેસાનં, કેસં, કેસાનં, ઇતરેસં, ઇતરેસાનં, કતમેસં, કતમેસાનં. સબ્બનામાનમિતિ કિમત્થં? બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં આચિણ્ણસમાચિણ્ણો.

અકારોતિ કિમત્થં? અમૂસં, અમૂસાનં.

તસ્મા અકારતો નાવચનસ્સ એનાદેસો હોતિ.

સબ્બેન, યેન, તેન, કેન, અનેન, પુરિસેન, રૂપેન.

અતોતિ કિમત્થં? મુનિના, અમુના, ભિક્ખુના.

તસ્મા અકારતો સિવચનસ્સ ઓકારાદેસો હોતિ.

તસ્મા અકારતો નાવચનસ્સ સોઆદેસો હોતિ વા.

અત્થસો ધમ્મં જાનાતિ, બ્યઞ્જનસો અત્થં જાનાતિ, અક્ખરસો, સુત્તસો, પદસો, યસસો. ઉપાયસો, સબ્બસો, થામસો, ઠાનસો.

વાતિ ¶ કિમત્થં? પાદેન વા પાદારહેન વા અતિરેકપાદેન વા યો ભિક્ખુ થેય્યચિત્તેન પરસ્સ ભણ્ડં ગણ્હાતિ, સો ભિક્ખુ પારાજિકો હોતિ અસંવાસો.

દીઘઓરઇચ્ચેતેહિ સ્માવચનસ્સ સોઆદેસો હોતિ વા.

દીઘોરેહિતિ કિમત્થં? સરમ્હા, વચનમ્હા.

તસ્મા અકારતો સબ્બેસં યોનીનંઆએ આદેસા હોન્તિ વા યથાસઙ્ખ્યં.

વાતિ કિમત્થં? અગ્ગયો, મુનયો, ઇસયો.

યોનીનન્તિ કિમત્થં? પુરિસસ્સ, રૂપસ્સ.

અકારતોતિ કિમત્થં? દણ્ડિનો, અટ્ઠીનિ, અગ્ગી પજ્જલન્તિ, મુની ચરન્તિ.

તસ્મા અકારતો સબ્બેસં સ્માસ્મિંઇચ્ચેતેસં આ એ આદેસા હોન્તિ વા યથાસઙ્ખ્યં.

પુરિસા ¶ , પુરિસસ્મા, પુરિસે, પુરિસસ્મિં.

અકારતોતિ કિમત્થં? દણ્ડિના, દણ્ડિસ્મિં, ભિક્ખુના, ભિક્ખુસ્મિં.

૧૦૯, ૩૦૪. આય ચતુત્થેકવચનસ્સતુ.

તસ્મા અકારતો ચતુત્થેકવચનસ્સ આયાદેસો હોતિ વા.

અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો લોકે ઉપ્પજ્જતિ.

ચતુત્થીતિ કિમત્થં? પુરિસસ્સ મુખં.

એકવચનસ્સેતિ કિમત્થં? પુરિસાનં દદાતિ.

વાતિ કિમત્થં? દાતા હોતિ સમણસ્સ વા બ્રાહ્મણસ્સ વા.

તુગ્ગહણેનત્થઞ્ચ હોતિ. અત્થત્થં, હિતત્થં, સુખત્થં.

૧૧૦, ૨૦૧. તયો નેવ ચ સબ્બનામેહિ.

તેહિ સબ્બનામેહિ અકારન્તેહિ સ્માસ્મિં સઇચ્ચેતેસં તયો આ એ આયાદેસા નેવ હોન્તિ.

સબ્બસ્મા ¶ , સબ્બસ્મિં, સબ્બસ્સ. યસ્મા, યસ્મિં, યસ્સ. તસ્મા, તસ્મિં, તસ્સ. કસ્મા, કસ્મિં, કસ્સ. ઇમસ્મા, ઇમસ્મિં, ઇમસ્સ.

સબ્બનામેહીતિ કિમત્થં? પાપા, પાપે, પાપાય.

તસ્મા ઘતો નાદીનમેકવચનાનં વિભત્તિગણાનં આયાદેસો હોતિ.

કઞ્ઞાય કતં કમ્મં, કઞ્ઞાય દીયતે, કઞ્ઞાય નિસ્સટં વત્થં. કઞ્ઞાય પરિગ્ગહો, કઞ્ઞાય પતિટ્ઠિતં સીલં.

ઘતોતિ કિમત્થં? રત્તિયા, ઇત્થિયા, ધેનુયા, વધુયા.

નાદીનમિતિ કિમત્થં? કઞ્ઞં પસ્સતિ, વિજ્જં, વીણં, ગઙ્ગં.

એકવચનાનમિતિ કિમત્થં? સબ્બાસુ, યાસુ, તાસુ, કાસુ, ઇમાસુ, પભાસુ.

તસ્મા પતો નાદીનમેકવચનાનં વિભત્તિગણાનં યાઆદેસો હોતિ.

રત્તિયા ¶ , ઇત્થિયા, દેવિયા, ધેનુયા, યાગુયા, વધુયા.

નાદીનમિતિ કિમત્થં? રત્તી, રત્તિં, ઇત્થી, ઇત્થિં.

પતોતિ કિમત્થં? કઞ્ઞાય, વીણાય, ગઙ્ગાય, પભાય, સોભાય.

એકવચનાનમિતિ કિમત્થં? રત્તીનં, ઇત્થીનં.

તસ્મા સખતો ગસ્સ અકાર આકાર ઇકાર ઈકાર એકારાદેસા હોન્તિ વા.

ભો સખ, ભો સખા, ભો સખિ, ભો સખી, ભો સખે.

તસ્મા ઘતો ગસ્સ એકારાદેસો હોતિ.

ભોતિ અય્યે, ભોતિ કઞ્ઞે, ભોતિ ખરાદિયે.

ચગ્ગહણમવધારણત્થં, સન્નિટ્ઠાનં.

તતો અમ્માદિતો ગસ્સ એકારત્તં ન હોતિ.

ભોતિ ¶ અમ્મા, ભોતિ અન્ના, ભોતિ અમ્બા, ભોતિ તાતા.

અમ્માદિતોતિ કિમત્થં? ભોતિ કઞ્ઞે.

૧૧૬, ૧૫૭. અકતરસ્સા લતો ય્વાલપનસ્સ વેવો.

તસ્મા અકતરસ્સા લતો ય્વાલપનસ્સ વેવોઆદેસા હોન્તિ.

અકતરસ્સાતિ કિમત્થં? સયમ્ભુવો.

લતોતિ કિમત્થં? નાગિયો, ધેનુયો, યાગુયો.

આલપનસ્સેતિ કિમત્થં? તે હેતવો, તે ભિક્ખવો.

તસ્મા ઝલતો સસ્સ વિભત્તિસ્સ નો આદેસો હોતિ વા.

અગ્ગિનો, અગ્ગિસ્સ, સખિનો, સખિસ્સ, દણ્ડિનો, દણ્ડિસ્સ, ભિક્ખુનો, ભિક્ખુસ્સ, સયમ્ભુનો, સયમ્ભુસ્સ.

સસ્સેતિ કિમત્થં? ઇસિના, ભિક્ખુના.

તેહિ ઘપઝલઇચ્ચેતેહિ યોનં લોપો હોતિ વા.

કઞ્ઞા, કઞ્ઞાયો. રત્તી, રત્તિયો, ઇત્થી, ઇત્થિયો, યાગૂ, યાગુયો, વધૂ, વધુયો. અગ્ગી, અગ્ગયો. ભિક્ખૂ, ભિક્ખવો. સયમ્ભૂ, સયમ્ભુવો. અટ્ઠી, અટ્ઠીનિ, આયૂ, આયૂનિ.

તસ્મા લતો યોનં વોકારો હોતિ વા.

ભિક્ખવો, ભિક્ખૂ, સયમ્ભુવો, સયમ્ભૂ.

કારગ્ગહણં કિમત્થં? યોનં નો ચ હોતિ. જન્તુનો.

ચગ્ગહણમવધારણત્થં, અમૂ પુરિસા તિટ્ઠન્તિ, અમૂ પુરિસે પસ્સથ.

૧૨૦, ૨૪૩. અમ્હસ્સ મમં સપિભત્તિસ્સ સે.

સબ્બસ્સેવ અમ્હસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ મમં આદેસો હોતિ સે વિભત્તિમ્હિ.

મમં ¶ દીયતે પુરિસેન, મમં પરિગ્ગહો.

સબ્બસ્સેવ અમ્હસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ મયંઆદેસો હોતિ યોમ્હિ પઠમે.

અમ્હસ્સેતિ કિમત્થં? પુરિસા તિટ્ઠન્તિ.

યોમ્હીતિ કિમત્થં? અહં ગચ્છામિ.

પઠમેતિ કિમત્થં? અમ્હાકં પસ્સસિ ત્વં.

સબ્બસ્સેવ ન્તુપચ્ચયસ્સ સવિભત્તિસ્સ ન્તોઆદેસો હોતિ યોમ્હિ પઠમે.

ન્તુસ્સેતિ કિમત્થં? સબ્બે સત્તા ગચ્છન્તિ.

પઠમેતિ કિમત્થં? ગુણવન્તે પસ્સન્તિ જના.

સબ્બસ્સેવ ન્તુપચ્ચયસ્સ સવિભત્તિસ્સ ન્તસ્સાદેસો હોતિ વા સે વિભત્તિમ્હિ.

સીલવન્તસ્સ ઝાયિનો, સીલવતો ઝાયિનો વા.

સબ્બસ્સેવન્તુપચ્ચયસ્સ સવિભત્તિસ્સ આઆદેસો હોતિ સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

ગુણવા, પઞ્ઞવા, સીલવા, બલવા, ધનવા, મતિમા, સતિમા, ધિતિમા.

ન્તુસ્સેતિ કિમત્થં? પુરિસો તિટ્ઠતિ.

સિમ્હીતિ કિમત્થં? સીલવન્તો તિટ્ઠન્તિ.

સબ્બસ્સેવ ન્તુપચ્ચયસ્સ સવિભત્તિસ્સ અંઆદેસો હોતિ સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ નપુંસકે વત્તમાનસ્સ.

ગુણવં ચિત્તં તિટ્ઠતિ, રુચિમં પુપ્ફં વિરોચતિ.

સિમ્હિતિ કિમત્થં? વણ્ણવન્તં અગન્ધકં વિરૂળ્હપુપ્ફં પસ્સસિ ત્વં.

સબ્બસ્સેવ ન્તુપચ્ચયસ્સ સવિભત્તિસ્સ અં અવણ્ણા ચ હોન્તિ ગે પરે.

૧૨૭, ૧૦૨. તો ¶ તિ તા સ સ્મિં નાસુ.

સબ્બસ્સેવ ન્તુપચ્ચયસ્સ સવિભત્તિસ્સ તોતિતાઆદેસા હોન્તિ વા સસ્મિં નાઇચ્ચેતેસુ યથાસઙ્ખ્યં.

ગુણવતો, ગુણવન્તસ્સ, ગુણવતિ, ગુણવન્તસ્મિં, ગુણવતા, ગુણવન્તેન, સતિમતો, સતિમન્તસ્સ, સતિમતિ, સતિમન્તસ્મિં, સતિમતા, સતિમન્તેન.

એતેસ્વીતિ કિમત્થં? ગુણવા. સતિમા.

સબ્બસ્સેવ ન્તુપચ્ચયસ્સ સવિભત્તિસ્સ તંઆદેસો હોતિ વા નંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

ગુણવતં, ગુણવન્તાનં, સતિમતં, સતિમન્તાનં.

નંમ્હીતિ કિમત્થં? ગુણવન્તો તિટ્ઠન્તિ, સતિમન્તો તિટ્ઠન્તિ.

૧૨૯, ૨૨૨. ઇમસ્સિદમંસિસુ નપુંસકે.

સબ્બસ્સેવ ઇમસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ ઇદંઆદેસો હોતિ વા અંસિસુ નપુંસકે વત્તમાનસ્સ.

ઇદં ચિત્તં પસ્સસિ, ઇદં ચિત્તં તિટ્ઠતિ, ઇમં ચિત્તં પસ્સસિ. ઇમં ચિત્તં તિટ્ઠતિ.

નથુંસકેતિ ¶ કિમત્થં? ઇમં પુરિસં પસ્સસિ. અયં પુરિસો તિટ્ઠતિ.

સબ્બસ્સેવ અમુસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ અદુંઆદેસો હોતિ અંસિસુ નપુંસકે વત્તમાનસ્સ.

અદું પુપ્ફં પસ્સસિ, અદું પુપ્ફં વિરોચતિ.

નપુંસકેતિ કિમત્થં? અમું રાજાનં પસ્સસિ, અસુ રાજા તિટ્ઠતિ.

૧૩૧, ૦. ઇત્થિપુમનપુંસકસઙ્ખ્યં.

‘‘ઇત્થિપુમનપુંસકસઙ્ખ્યં’’ ઇચ્ચેતં અધિકારત્થં વેદિતબ્બં.

૧૩૨, ૨૨૮. યોસુ દ્વિન્નં દ્વે ચ.

દ્વિન્નં સઙ્ખ્યાનં ઇત્થિપુમનપુંસકે વત્તમાનાનં સવિભત્તીનં દ્વે હોતિ યોઇચ્ચેતેસુ.

દ્વે ઇત્થિયો, દ્વે ધમ્મા. દ્વે રૂપાનિ.

ચગ્ગહણેન દુવે દ્વય ઉભ ઉભય દુવિ ચ હોન્તિ યોનાઅનમિચ્ચેતેસુ. દુવે સમણા. દુવે બ્રાહ્મણા ¶ , દુવે જના, દ્વયેન, દ્વયં, ઉભિન્નં, ઉભયેસં દુવિન્નં.

૧૩૩, ૨૩૦. તિ ચતુન્નં તિસ્સો ચતસ્સો તયો ચત્તારો તીણિ ચત્તારિ.

તિચતુન્નં સઙ્ખ્યાનં ઇત્થિપુમનપુંસકે વત્તમાનાનં સવિભત્તીનં તિસ્સો ચતસ્સો તયો ચત્તારો તીણિ ચત્તારિઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં યોઇચ્ચેતેસુ.

તિસ્સો વેદના ચતસ્સો દિસા, તયો જના, જને, ચત્તારો પુરિસા, પુરિસે, તીણિ આયતનાનિ, ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ.

યોસ્વીતિ કિમત્થં? તીસુ, ચતૂસુ.

પઞ્ચાદીનં સઙ્ખ્યાનં ઇત્થિપુમનપુંસકે વત્તમાનાનં સવિભત્તિસ્સ અન્તસ્સ સરસ્સ અકારો હોતિ યોઇચ્ચેતેસુ.

પઞ્ચ, પઞ્ચ, છ, છ, સત્ત, સત્ત, અટ્ઠ, અટ્ઠ, નવ, નવ, દસ, દસ.

પઞ્ચાદીનમિતિ કિમત્થં? દ્વે, તયો.

૧૩૫, ૧૧૮. રાજસ્સ ¶ રઞ્ઞો રાજિનો સે.

સબ્બસ્સેવ રાજસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ રઞ્ઞો રાજિનોઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ સે વિભત્તિમ્હિ.

સબ્બસ્સેવ રાજસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ રઞ્ઞંઆદેસો હોતિ વા નંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સબ્બસ્સેવ રાજસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ રઞ્ઞાઆદેસો હોતિ વા નામ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

નામ્હીતિ કિમત્થં? રઞ્ઞો સન્તકં.

૧૩૮, ૧૨૧. સ્મિંમ્હિ રઞ્ઞે રાજિનિ.

સબ્બસ્સેવ રાજસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ રઞ્ઞેરાજિનિઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ સ્મિંમ્હિવિભત્તિમ્હિ.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હ સદ્દાનં સવિભત્તીનં તયિ મયિઇચ્ચેતે આદેસો હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં સ્મિંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સ્મિંમ્હીતિ કિમત્થં? ત્વં ભવસિ, અહં ભવામિ.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં ત્વં અહંઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

ચગ્ગહણેન તુવં ચ હોતિ. તુવં સત્થા.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં તવમમઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં સે વિભત્તિમ્હિ.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં તુય્હં મય્હંઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં સે વિભત્તિમ્હિ.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં તં મઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં અંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં તવં મમંઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ નવા યથાસઙ્ખ્યં અંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં તયા મયાઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં નામ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

નામ્હિતિ કિમત્થં? તુમ્હેહિ, અમ્હેહિ.

૧૪૬, ૨૩૬. તુમ્હસ્સ તુવં ત્વમંમ્હિ.

સબ્બસ્સ તુમ્હસદ્દસ્સ સવિભત્તિસ્સ તુવં ત્વં ઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ અંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

કલિઙ્ગરસ્સ તુવં મઞ્ઞે, કટ્ઠસ્સ ત્વં મઞ્ઞે.

૧૪૭, ૨૪૬. પદતો દુતિયા ચતુત્થી છટ્ઠીસુ વોનો.

સબ્બેસં તુમ્હઅમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં યદા પદસ્મા પરેસં વો નોઆદેસા હોન્તિ નવા યથાસઙ્ખ્યં દુતિયા ચતુત્થીછટ્ઠીઇચ્ચેતેસુ બહુવચનેસુ.

પહાય વો ભિક્ખવે ગમિસ્સામિ, મા નો અજ્જ વિકન્તિંસુ, રઞ્ઞો સૂદા મહાનસે, એવં દુતિયત્થે.

ધમ્મં વો ભિક્ખવે દેસેસ્સામિ, સંવિભજેથ નો રજ્જેન, એવં ચતુત્થ્યત્થે.

તુટ્ઠોસ્મિ વો ભિક્ખવે પકતિયા, સત્થા નો ભગવા અનુપ્પત્તો, એવં છટ્ઠ્યત્થે.

નવાતિ ¶ કિમત્થં? એસો અમ્હાકં સત્થા.

તુમ્હમ્હાકમિતિ કિમત્થં? એતે ઇસયો પસ્સસિ.

પદતોતિ કિમત્થં? તુમ્હાકં સત્થા.

એતેસ્વીતિ કિમત્થં? ગચ્છથ તુમ્હે.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં યદા પદસ્મા પરેસં તે મે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં ચતુત્થીછટ્ઠીઇચ્ચેતેસુ એકવચનેસુ.

દદામિ તે ગામવરાનિ પઞ્ચ, દદાહિ મે ગામવરં, ઇદં તે રટ્ઠં, અયં મે પુત્તો.

પદતોતિ કિમત્થં? તવ ઞાતિ, મમ ઞાતિ.

સબ્બેસં તુમ્હ અમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં યદા પદસ્મા પરેસં તે મેઆદેસા ન હોન્તિ અંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

પસ્સેય્ય તં વસ્સસતં અરોગં, સો મં બ્રવીતિ.

સબ્બેસં તુમ્હઅમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં યદા પદસ્મા પરેસં તેમેઆદેસા હોન્તિ વા યથાસઙ્ખ્યં તતિયેકવચને પરે.

કતં તે પાપં, કતં મે પાપં, કતં તયા પાપં, કતં મયા પાપં.

પદતોતિ કિમત્થં? તયા કતં, મયા કતં.

સબ્બેસં તુમ્હઅમ્હસદ્દાનં સવિભત્તીનં યદા પદસ્મા પરેસં વોનોઆદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં તતિયાબહુવચનેસુ પરેસુ.

પદતોતિ કિમત્થં? તુમ્હેહિ કતં, અમ્હેહિ કતં.

બહુવચનગ્ગહણેન યોમ્હિ પઠમે વો નોઆદેસા હોન્તિ. ગામં વો ગચ્છેય્યાથ, ગામં નો ગચ્છેય્યામ.

પુમઇચ્ચેવમન્તસ્સ સવિભત્તિસ્સ આઆદેસો હોતિ સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સિમ્હીતિ કિમત્થં? પુમાનો તિટ્ઠન્તિ.

અન્તગ્ગહણેન મઘવ યુવઇચ્ચેવમાદીનમન્તસ્સસવિભત્તિસ્સ આઆદેસો હોતિ. મઘવા, યુવા.

પુમઇચ્ચેવમન્તસ્સ સવિભત્તિસ્સ અંઆદેસો હોતિ આલપનેકવચને પરે.

પુમઇચ્ચેવમન્તસ્સ સમાસે ચ અંઆદેસો હોતિ વિભાસા સમાસે કતે.

ઇત્થી ચ પુમા ચ નપુંસકં ચ ઇત્થિપુમનપુંસકાનિ. ઇત્થિપુમનપુંસકાનં સમૂહો ઇત્થિપુમનપુંસકસમૂહો.

વિભાસાતિ કિમત્થં? ઇત્થિપુમનપુંસકાનિ.

પુમઇચ્ચેવમન્તસ્સ સવિભત્તિસ્સ આનોઆદેસો હોતિ યોસુ વિભત્તીસુ.

પુમઇચ્ચેવમન્તસ્સ સવિભત્તિસ્સ આને આદેસો હોતિ વા સ્મિંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

પુમઇચ્ચેવમન્તસ્સ હિવિભત્તિમ્હિ ચ આનેઆદેસો હોતિ.

પુન વિભત્તિગ્ગહણં કિમત્થં? સવિભત્તિગ્ગહણનિવત્તનત્થં. પુમાનેહિ.

ચગ્ગહણેન મઘવ યુવઇચ્ચેવમાદીનમન્તસ્સ આનઆદેસો હોતિ સિ યો અંયો ઇચ્ચેતેસુ વિભત્તીસુ, પુમકમ્મથામન્તસ્સ ચુકારો હોતિ સસ્મા સુ વિભત્તીસુ. મઘવાનો, મઘવાના. મઘવાનં, મઘવાને ¶ . યુવાનો, યુવાના, યુવાનં, યુવાને, પુમુનો, પુમુના. કમ્મુનો, કમ્મુના, થામુનો, થામુના.

પુમઇચ્ચેવમન્તસ્સ સુઇચ્ચેતસ્મિંવિભત્તિમ્હિ આઆદેસો હોતિ વા.

પુમઇચ્ચેવમન્તસ્સ આઉઆદેસા હોન્તિ વા નામ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

કમ્મઇચ્ચેવમન્તસ્સ ચ ઉઅ આદેસા હોન્તિ વા નામ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

ચગ્ગહણેન મઘવયુવઇચ્ચેવમન્તસ્સ આઆદે સો હોતિ ક્વચિ નાસુઇચ્ચેતેસુ વિભત્તીસુ. મઘવાના, મઘવાસુ, મઘવેસુ, મઘવેન વા. યુવાના, યુવાસુ, યુવેસુ, યુવેન વા.

૧૬૧, ૨૪૪. તુમ્હ’મ્હેહિ ¶ નમાકં.

તેહિ તુમ્હઅમ્હેહિ નંવચનસ્સ આકં હોતિ.

નમિતિ કિમત્થં? તુમ્હેહિ, અમ્હેહિ.

તેહિ તુમ્હઅમ્હેહિ યો અપ્પઠમો આકંહોતિ વા.

તુમ્હાકં પસ્સામિ, તુમ્હે પસ્સામિ વા. અમ્હાકં પસ્સસિ, અમ્હે પસ્સસિ વા.

યોતિ કિમત્થં? તુમ્હેહિ, અમ્હેહિ.

અપ્પઠમોતિ કિમત્થં? ગચ્છથ તુમ્હે, ગચ્છામ મયં.

વાતિવિકપ્પનત્થેન યોનં અં આનં હોન્તિ. તુમ્હં તુમ્હાનં. અમ્હં, અમ્હાનં.

તેહિ હુમ્હઅમ્હેહિ સસ્સ વિભત્તિસ્સ અં આદેસો હોતિ વા.

તુમ્હં દીયતે, તવ દીયતે. તુમ્હં પરિગ્ગહો, તવ પરિગ્ગહો. અમ્હં દીયતે, મમ દીયતે. અમ્હં પરિગ્ગહો, મમ પરિગ્ગહો.

સસ્સેતિ ¶ કિમત્થં? તુમ્હેસુ, અમ્હેસુ.

સબ્બેસં સબ્બનામાનં અકારતો યો પઠમો એત્તમાપજ્જતે.

સબ્બે, યે, તે, કે, તુમ્હે, અમ્હે, ઇમે.

સબ્બનામાતિ કિમત્થં? દેવા, અસુરા, નાગા, ગન્ધબ્બા, મનુસ્સા.

અકારતોતિ કિમત્થં? અમૂ પુરિસા તિટ્ઠન્તિ.

યોતિ કિમત્થં? સબ્બો, યો, સો, કો, અયં.

તસ્મા સબ્બનામ’કારતો દ્વન્દટ્ઠા યો પઠમો એત્તમાપજ્જતે વા.

સબ્બનામાતિ કિમત્થં? દેવાસુરનાગ ગન્ધબ્બમનુસ્સા.

દ્વન્દટ્ઠાતિ કિમત્થં તે, સબ્બે.

૧૬૬, ૨૦૯. નાઞ્ઞં ¶ સબ્બનામિકં.

સબ્બનામિકાનં દ્વન્દટ્ઠે નાઞ્ઞં કારિયં હોતિ,

પુબ્બાપરાનં, પુબ્બુત્તરાનં, અધરુત્તરાનં.

બહુબ્બીહિમ્હિ ચ સમાસે સબ્બનામવિધાનઞ્ચ નાઞ્ઞં કારિયં હોતિ.

પિયપુબ્બાય, પિયપુબ્બાનં, પિયપુબ્બે, પિયપુબ્બસ્સ.

ચેતિ કિમત્થં? સબ્બનામવિધાનં હોતિ, દક્ખિણ પુબ્બસ્સં, દક્ખિણપુબ્બસ્સા, ઉત્તરપુબ્બસ્સં, ઉત્તરપુબ્બસ્સા.

સબ્બતો સબ્બનામતો નંવચનસ્સ સંસાનંઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ.

સબ્બેસં, સબ્બેસાનં, સબ્બાસં, સબ્બાસાનં. યેસં, યેસાનં, યાસં, યાસાનં. તેસં, તેસાનં, તાસં, તાસાનં. કેસં, કેસાનં, કાસં, કાસાનં. ઇમેસં, ઇમેસાનં, ઇમાસં, ઇમાસાનં. અમૂસં, અમૂસાનં.

નમિતિ કિમત્થં? સબ્બસ્સ, યસ્સ, તસ્સ, કસ્સ. એવં સબ્બત્થ.

૧૬૯, ૧૧૭. રાજસ્સ ¶ રાજુ સુનંહિસુ ચ.

સબ્બસ્સેવ રાજસદ્દસ્સ રાજુઆદેસો હોતિ સુનંહિઇચ્ચેતેસુ.

ચગ્ગહણમવધારણત્થં. રાજેસુ, રાજાનં, રાજેહિ રાજેભિ.

સબ્બસ્સેવ ઇમસદ્દસ્સ એકારો હોતિ વા સુનંહિઇચ્ચેતેસુ.

એસુ, ઇમેસુ, એસં, ઇમેસં, એહિ, એભિ, ઇમેહિ, ઇમેભિ.

ઇમસ્સેતિ કિમત્થં? એતેસુ, એતેસં, એતેહિ, એતેભિ.

ઇમસદ્દસ્સ સબ્બસ્સેવ અન ઇમિઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ નામ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

અનેન ધમ્મદાનેન. સુખિતા હોતુ સા પજા.

ઇમિના બુદ્ધપૂજેન, પત્વાન અમતં પદં.

નામ્હીતિ કિમત્થં? ઇમેસુ, ઇમેસં, ઇમેહિ, ઇમેભિ.

૧૭૨, ૨૧૮. અનપુંસકસ્સા ¶ યં સિમ્હિ.

ઇમસદ્દસ્સ સબ્બસ્સેવ અનપુંસકસ્સ અયંઆદેસો હોતિ સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

અનપુંસકસ્સેતિ કિમત્થં? ઇદં ચિત્તં તિટ્ઠતિ.

સિમ્હિતિ કિમત્થં? ઇમં પુરિસં પસ્સસિ ત્વં.

અમુસદ્દસ્સ અનપુંસકસ્સ મકારો સકારમાપજ્જતે વા સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

અસુ રાજા, અસુ ઇત્થી, અમુકો રાજા, અમુકા ઇત્થી.

અનપુંસકસ્સેતિ કિમત્થં? અદું પુપ્ફં વિરોચતિ.

અમુસ્સેતિ કિમત્થં? અયં પુરિસો તિટ્ઠતિ.

સિમ્હિતિ કિમત્થં? અમ્હં પુરિસં પસ્સસિ.

એત તઇચ્ચેતેસં અનપુંસકાનં તકારો સકારમાપજ્જતે સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

એસો પુરિસો, એસા ઇત્થી, સો પુરિસો, સા ઇત્થી.

એતતેસમિતિ ¶ કિમત્થં? ઇતરો પુરિસો, ઇતરા ઇત્થી.

અનપુંસકાનમિતિ કિમત્થં? એતં ચિત્તં, એતં રૂપં. તં ચિત્તં, તં રૂપં.

૧૫૭, ૨૧૨. તસ્સ વા નત્તં સબ્બત્થ.

તસ્સ સબ્બનામસ્સ તકારસ્સ નત્તં હોતિ વા સબ્બત્થ લિઙ્ગેસુ.

નાય, તાય, નં, તં, ને, તે, નેસુ, તેસુ, નમ્હિ, તમ્હિ, નાહિ, તાહિ, નાભિ, તાભિ.

૧૭૬, ૨૧૩. સસ્માસ્મિંસંસાસ્વત્તં.

તસ્સ સબ્બનામસ્સ તકારસ્સ સબ્બસ્સેવ અત્તં હોતિ વા સસ્માસ્મિં સંસાઇચ્ચેતેસુ સબ્બત્થ લિઙ્ગેસુ.

અસ્સ, તસ્સ, અસ્મા, તસ્મા, અસ્મિં, તસ્મિં, અસ્સં, તસ્સં, અસ્સા, તસ્સા.

તકારસ્સેતિ કિમત્થં? અમુસ્સં, અમુસ્સા.

એતેસ્વીતિ કિમત્થં? નેસુ, તેસુ.

ઇમસદ્દસ્સ ચ સબ્બસ્સેવ અત્તં હોતિ વા સસ્માસ્મિં સં સાઇચ્ચેતેસુ સબ્બત્થ લિઙ્ગેસુ.

અસ્સ ¶ , ઇમસ્સ, અસ્મા, ઇમસ્મા, અસ્મિં, ઇમસ્મિં, અસ્સં, ઇમિસ્સં, અસ્સા, ઇમિસ્સા.

ઇમસદ્દસ્સેતિ કિમત્થં? એતિસ્સં, એતિસ્સા.

સબ્બતો સબ્બનામતો કકારાગમો હોતિ વા સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સબ્બનામતોતિ કિમત્થં? પુરિસો.

પુન સબ્બતોગ્ગહણેન અઞ્ઞસ્માપિ કકારાગમો હોતિ, હીનકો, પોતકો.

૧૭૯, ૨૦૪. યપતો સ્મિંસાનં સંસા.

સબ્બતો સબ્બનામતો ઘપસઞ્ઞતો સ્મિંસઇચ્ચેતેસં સંસા આદેસા હોન્તિ વા યથાસઙ્ખ્યં.

સબ્બસ્સં, સબ્બસ્સા, સબ્બાયં, સબ્બાય, ઇમિસ્સં, ઇમિસ્સા, ઇમાયં, ઇમાય, અમુસ્સં, અમુસ્સા, અમુયં, અમુયા.

સબ્બનામતોતિ કિમત્થં? ઇત્થિયં, ઇત્થિયા.

સ્મિંસાનમિતિ કિમત્થં? અમુયો.

૧૮૦, ૨૦૭. નેતાહિ ¶ સ્મિમાય યા.

એતેહિ સબ્બનામેહિ ઘપસઞ્ઞેહિ સ્મિંવચનસ્સ નેવ આય યાઆદેસા હોન્તિ.

એતિસ્સં, એતાયં, ઇમિસ્સં, ઇમાયં, અમુસ્સં, અમુયં.

સ્મિંન્તિ કિમત્થં? તાય ઇત્થિયા મુખં.

એતાહીતિ કિમત્થં? કઞ્ઞાય, વીણાય, ગઙ્ગાય, કપાલિકાય.

૧૮૧, ૯૫. મનોગણાદિતો સ્મિંનાનમિઆ.

તસ્મા મનોગણાદિતો સ્મિંનાઇચ્ચેતેસં ઇકારઆકારાદેસા હોન્તિ વા યથાસઙ્ખ્યં.

મનસિ, મનુસ્મિં, સિરસિ, સિરસ્મિં, મનસા, મનેન, વચસા, વચેન, સિરસા, સિરેન, સરસા, સરેન, તપસા, તપેન, વયસા, વયેન, યસસા, યસેન, તેજસા, તેજેન, ઉરસા, ઉરેન, થામસા, થામેન.

સ્મિંનાનમિતિ કિમત્થં? મનો, સિરો, તમો, તપો, તેજો.

આદિગ્ગહણેન અઞ્ઞાસ્માપિ સ્મિંનાનં ઇકારઆકારાદેસા હોન્તિ, બિલસિ, બિલસા, પદસિ, પદસા.

તસ્મા મનોગણાદિતો સસ્સ ચ ઓકારો હોતિ.

એતેસં મનોગણાદીનં અન્તો ઓત્તમાપજ્જતે વિભત્તિલોપે કતે.

મનોમયં, અયોમયં, તેજોસમેન, તપોગુણેન, સિરોરુહેન.

આદિગ્ગહણંકિમત્થં? અઞ્ઞેસમન્તો ઓત્તમાપજ્જતે. આપોસમેન, વાયોસમેન.

લોપેતિ કિમત્થં? પદયા, તપસા, યસસા, વચસા, મનસા, એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

એતેહેવ મનોગણાદીહિ વિભત્તાદેસે સરે પરે સકારાગમો હોતિ વા.

વાતિ કિમત્થં? મનેન, તેજેન, વસેન,

સરેતિ ¶ કિમત્થં? મનો, તેજો, યસો.

પુન આદિગ્ગહણેન અઞ્ઞસ્મિમ્પિ પચ્ચયે પરે સકારાગમો હોતિ. માનસિકં, વાચસિકં.

૧૮૫, ૧૧૨. સન્તસદ્દસ્સ સો તે બો ચન્તે.

સબ્બસ્સ સન્તસદ્દસ્સ સકારાદેસો હોતિ ભકારે પરે, અન્તે ચ બકારાગમો હોતિ.

ભેતિ કિમત્થં? સન્તેહિ પૂજિતો ભગવા.

ચગ્ગહણં ક્વચિ સકારસ્સેવ પસિદ્ધત્થં. સક્કારો, સક્કતો.

૧૯૬, ૧૦૭. સિમ્હિગચ્છન્તાદીનં ¶ ન્તસદ્દો અં.

સિમ્હિ ગચ્છન્તાદીનં ન્તસદ્દો અમાપજ્જતે વા.

ગચ્છં, ગચ્છન્તો, મહં, મહન્તો, ચરં, ચરન્તો, ખાદં, ખાદન્તો.

ગચ્છન્તાદીનમિતિ કિમત્થં? અન્તો, દન્તો, વન્તો, સન્તો.

ગચ્છન્તાદીનંન્તસદ્દોન્તુપ્પચ્ચયોવ દટ્ઠબ્બો સેસેસુ વિભત્તિપ્પચ્ચયેસુ.

ગચ્છતો, મહતો, ગચ્છતિ, મહતિ, ગચ્છતા, મહતા.

સેસેસૂતિ કિમત્થં? ગચ્છં, મહં, ચરં, ખાદં.

૧૮૮, ૧૧૫. બ્રહ્મત્ત સખ રાજાદિતો અમાનં.

બ્રહ્મ અત્ત સખ રાજઇચ્ચેવમાદિતો અંવચનસ્સ આનં હોતિ વા.

બ્રહ્માનં, બ્રહ્મં, અત્તાનં, અત્તં, સખાનં, સખં, રાજાનં, રાજં.

બ્રહ્મ અત્ત સખ રાજઇચ્ચેવમાદિતો સિવચનસ્સ આ ચ હોતિ.

બ્રહ્મા, અત્તા, સખા, રાજા, આતુમા.

બ્રહ્મઅત્ત સખ રાજઇચ્ચેવમાદિતો યોનં આનોઆદેસો હોતિ.

બ્રહ્માનો, અત્તાનો, સખાનો, રાજાનો, આતુમાનો.

તસ્મા સખતો ચ યોનં આયો નો આદેસા હોન્તિ.

તસ્મા સખતો સ્મિંવચનસ્સ એકારો હોતિ. સખે.

તસ્મા બ્રહ્મતો ગસ્સ ચ એકારો હોતિ. હે બ્રહ્મે.

૧૯૪, ૧૩૧. સખન્તસ્સિ નો ના નં સેસુ.

તસ્સ સખન્તસ્સ ઇકારો હોતિ નોનાનંસઇચ્ચેતેસુ.

તસ્સ સખન્તસ્સ આરો હોતિ વા હિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ. સખારેહિ, સખેહિ.

તસ્સ સખન્તસ્સ આરો હોતિ વા સુનં અંઇચ્ચેતેસુ.

સખારેસુ, સખેસુ, સખારાનં, સખીનં, સખારં, સખં.

૧૯૭, ૧૨૫. બ્રહ્મતો તુ સ્મિં નિ.

તસ્મા બ્રહ્મતો સ્મિંવચનસ્સ નિઆદેસો હોતિ. બ્રહ્મનિ.

તુગ્ગહણેન ¶ અબ્રહ્મતોપિ સ્મિં વચનસ્સ નિ હોતિ. કમ્મનિ, ચમ્મનિ, મુદ્ધનિ.

તસ્સ બ્રહ્મસદ્દસ્સ અન્તો ઉત્તમાપજ્જતે સનાઇચ્ચેતેસુ.

૧૯૯, ૧૫૮. સત્થુપિતાદીનમા સિસ્મિંસિલોપોચ.

સત્થુપિતુઆદીનમન્તો અત્તમાપજ્જતે સિસ્મિં, સિલોપો ચ હોતિ.

સિસ્મિન્તિ કિમત્થં? સત્થુસ્સ, પિતુસ્સ, માતુસ્સ, ભાતુસ્સ, કત્તુસ્સ.

સત્થુપિતુઆદીનમન્તો અઞ્ઞેસુ વચનેસુ આરત્તમાપજ્જતે.

સત્થારં, પિતરં, માતરં, ભાતરં, કત્તારં, સત્થારેહિ, પિતરેહિ, માતરેહિ, ભાતરેહિ, કત્તારેહિ.

અઞ્ઞેસ્વીતિ ¶ કિમત્થં? સત્થા, પિતા, માતા, ભાતા, કત્તા.

સત્થુપિતુઆદીનમન્તો આરત્તમાપજ્જતે વા નંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સત્થારાનં, પિતરાનં, માતરાનં, ભાતરાનં.

વાતિ કિમત્થં? સત્થાનં, પિતૂનં, માતૂનં, ભાતૂનં.

તસ્સ સત્થુસદ્દસ્સ અન્તો અત્તમાપજ્જતે વા નંમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

સત્થાનં, પિતાનં, માતાનં, ભાતાનં, કત્તાનં.

વાતિ કિમત્થં? સત્થારાનં, પિતરાનં, માતરાનં, ભાતરાનં, ધીતરાનં.

ચગ્ગહણં અઞ્ઞેસમ્પિ સઙ્ગહણત્થં.

સત્થુપિતુઇચ્ચેવમાદીનમન્તસ્સ ઉત્તં હોતિ વા સસ્મિં, સલોપો ચ.

સત્થુ ¶ , સત્થુસ્સ, સત્થુનો દીયતે, પરિગ્ગહો વા. પિતુ, પિતુસ્સ, પિતુનો દીયતે, પરિગ્ગહો વા. ભાતુ, ભાતુસ્સ, ભાતુનો દીયતે, પરિગ્ગહો વા.

ચગ્ગહણં દુતિયસમ્પિણ્ડનત્થં.

સક્કમન્ધાતુઇચ્ચેવમાદીનમન્તો ઉત્તમાપજ્જતે સસ્મિં, સલોપો ચ હોતિ.

સક્કમન્ધાતુ ઇવ અસ્સ રાજિનો વિભવો. એવં કત્તુ, ગન્તુ, દાતુ ઇચ્ચેવમાદી.

પુનારમ્ભગ્ગહણં કિમત્થં? નિચ્ચદીપનત્થં. સક્કમન્ધાતુ.

ચગ્ગહણં દુતિયસમ્પિણ્ડનત્થં.

તતો આરાદેસતો સબ્બેસં યો નં ઓકારાદેસો હોતિ.

સત્થારો, પિતરો, માતરો, ભાતરો, કત્તારો, વત્તારો.

તુગ્ગહણેન અઞ્ઞસ્માપિ યોનં ઓકારો હોતિ. ચતુરો જના, ગાવો, ઉભો પુરિસા.

તતો આરાદેસતો સ્મિંવચનસ્સ ઇકારાદેસો હોતિ.

સત્થરિ, પિતરિ, માતરિ, ધીતરિ, ભાતરિ, કત્તરિ, વત્તરિ.

પુન તતોગહણેન અઞ્ઞસ્માપિ સ્મિંવચનસ્સ ઇકારો હોતિ. ભુવિ.

તતો આરાદેસતો નાવચનસ્સ આઆદેસો હોતિ.

સત્થારા, પિતરા, માતરા, ભાતરા, ધીતરા, કત્તારા, વત્તારા.

આરાદેસો રસ્સમાપજ્જતે ઇકારે પરે.

સત્થરિ, પિતરિ, માતરિ, ધીતરિ, કત્તરિ, વત્તરિ.

પિતાદીન મારાદેસો રસ્સમાપજ્જતે અસિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

પિતરા, માતરા, ભાતરા, મીતરા પિતરો, માતરો, ભાતરો, ધીતરો.

અસિમ્હિગ્ગહણં ¶ તોમ્હિ પરે ઇકારાદેસઞાપનત્થં. માતિતો, પિતિતો, ભાતિતો, દુહિતિતો.

૨૧૦, ૨૩૯. તયાતયીનં તકારો ત્વત્તં વા.

તયાતયિ ઇચ્ચેતેસં તકારો ત્વત્તમાપજ્જતે વા.

૨૧૧, ૧૨૬. અત્તન્તો હિસ્મિ’મનત્તં.

તસ્સ અત્તનો અન્તો અનત્તમાપજ્જતે હિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

અત્તન્તોતિ કિમત્થં? રાજેહિ, રાજેભિ.

અનત્તમિતિભાવનિદ્દેસેન અત્તસદ્દસ્સ સકાદેસો હોતિ સબ્બાસુ વિભત્તીસુ. સકો, સકા, સકં, સકે.

તતો અત્તતો સ્મિંવચનસ્સ નિ હોતિ. અત્તનિ.

તતોઅત્તતો સસ્સ વિભત્તિસ્સ નો હોતિ, અત્તનો.

તતો અત્તતો સ્મા વચનસ્સ ના હોતિ. અત્તના.

પુન તતોગહણેન તસ્સ અત્તનો તકારસ્સેવ રકારો હોતિ સબ્બેસુ વચનેસુ. અત્રજો, અત્રજં.

ઝલઇચ્ચેતેહિ સ્માવચનસ્સ ના હોતિ.

અગ્ગિના, દણ્ડિના, ભિક્ખુના, સયમ્ભુના.

સ્માતિ કિમત્થં? અગ્ગયો, મુનયો, ઇસયો.

તસ્મા ઘપતો સ્મિં વચનસ્સ યં હોતિ વા.

કઞ્ઞાયં ¶ , કઞ્ઞાય. રત્તિયં, રત્તિયા. ઇત્થિયં, ઇત્થિયા. યાગુયં, યાગુયા. વખુયં, વધુયા.

સબ્બેસં યોનં નિ હોતિ વા નપુંસકેહિ લિઙ્ગેહિ.

નપુંસકેહીતિ કિમત્થં? ઇત્થિયો.

અકારન્તેહિ નપુંસકલિઙ્ગેહિ યોનં નિ હોતિ નિચ્ચં.

યાનિ, યાનિ. તાનિ, તાનિ. કાનિ, કાનિ. ભયાનિ, ભયાનિ. રૂપાનિ, રૂપાનિ.

અકારન્તેહિ નપુંસકલિઙ્ગેહિ સિવચનસ્સ અં હોતિ નિચ્ચં.

તતો નિદ્દિટ્ઠેહિ લિગેહિ સેસખતા ગસિઇચ્ચેતે લોપમાપજ્જન્તે.

ભોતિ ¶ ઇત્થિ, સા ઇત્થી. ભો દણ્ડિ, સો દણ્ડી. ભો સત્થ, સો સત્થા. ભો રાજ, સો રાજા. સેસતોતિ કિમત્થં? પુરિસો ગચ્છતિ.

ગસીતિ કિમત્થં? ઇત્થિયા, સત્થુસ્સ.

૨૨૧, ૨૮૨. સબ્બાસમાવુસો પસગ્ગનિપાતાદીહિ ચ.

સબ્બાસં વિભત્તીનં એકવચનબહુવચનાનં પઠમા દુતિયાતતિયા ચતુત્થી પઞ્ચમી છટ્ઠી સત્તમીનં લોપો હોતિ, આવુસો ઉપસગ્ગ નિપાતઇચ્ચેવમાદીહિ ચ,

ત્વં પનાવુસો, તુમ્હે પનાવુસો, પદસો ધમ્મં વાચેય્ય, વિહારં સ્વે ઉપગચ્છેય્ય.

પ, પરા, નિ, ની, ઉ, દુ, સં, વિ, અવ, અનુ, પરિ, અધિ, અભિ, પતિ, સુ, આ, અતિ, અપિ, અપ, ઉપ, પહારો, પરાભવો, નિહારો, નીહારો, ઉહારો, દુહારો, સંહારો, વિહારો, અવહારો, અનુહારો, પરિહારો, અધિહારો, અભિહારો, પતિહારો, સુહારો, આહારો, અતિહારો, અપિહારો, અપહારો, ઉપહારો, એવં વીસતિ ઉપસગ્ગેહિ ચ.

યથા, તથા, એવં, ખલુ, ખો, તત્ર, અથો, અથ, હિ, તુ ચ, વા, વો, હં, અભં, અલં, એવ, હો અહો, હે ¶ , અહે, રે, અરે, એવમાદીહિ નિપાતેહિ ચ યોજેતબ્બાનિ.

૨૨૨, ૩૪૨. પુમસ્સ લિઙ્ગાદીસુ સમાસેસુ.

પુમઇચ્ચેતસ્સ અન્તો લોપમાપજ્જતે લિઙ્ગાદીસુ પરપદેસુ સમાસેસુ.

પુલ્લિઙ્ગં, પુમ્ભાવો, પુઙ્કોકિલો.

પુમસ્સેતિ કિમત્થં? ઇત્થિલિઙ્ગં, નપુંસકલિઙ્ગં.

લિઙ્ગાદીસૂતિ કિમત્થં? પુમિત્થી.

સમાસેસૂતિ કિમત્થં? પુમસ્સ લિઙ્ગં.

અં વચનસ્સ યં હોતિ વા ઈતો પસઞ્ઞતો.

પસઞ્ઞતોતિ કિમત્થં? દણ્ડિનં, ભોગિનં.

તસ્મા ઝતો કતરસ્સા અં વચનસ્સ નં હોતિ.

સબ્બેસં યોનં ઝતો કતરસ્સા નો હોતિ.

દણ્ડિનો ભોગિનો, હે દણ્ડિનો, હે ભોગિનો.

કતરસ્સાતિ કિમત્થં? અગ્ગયો, મુનયો, ઇસયો.

યોનન્તિ કિમત્થં? દણ્ડિના, ભોગિના.

તસ્મા ઝતો કતરસ્સા સ્મિંવચનસ્સ નિઆદે સો હોતિ.

કતરસ્સાતિ કિમત્થં? બ્યાધિમ્હિ.

કિમિચ્ચેતસ્સ કો ચ હોતિ વપચ્ચયે પરે.

ક્વ ¶ ગતોસિ ત્વં દેવાનં પિયતિસ્સ.

ચગ્ગહણેન અવપચ્ચયે પરેપિ કો ચ હોતિ. કો તંનિન્દિતુ મરહતિ, કથં બોધયિતું ધમ્મં.

વેતિ કિમત્થં? કુતો આગતોસિ ત્વં.

કિમિચ્ચેતસ્સ કુ હોતિ હિં હંઇચ્ચેતેસુ ચ. કુહિં ગચ્છસિ, કુલં ગચ્છસિ.

ચગ્ગહણેન હિઞ્ચનંદાચનં પચ્ચયેસુ પરેસુ અઞ્ઞત્થાપિ કુ હોતિ. કુહિઞ્ચનં, કુદાચનં.

કિમિચ્ચેતસ્સ કો હોતિ સેસેસુ વિભત્તિપચ્ચયેસુ પરેસુ.

કિમિચ્ચેતસ્સ કુ હોતિ ત્રતોથ ઇચ્ચેતેસુ ચ.

૨૩૧, ૨૬૩. સબ્બસ્સેતસ્સ ¶ , કારો વા.

સબ્બસ્સ એતસદ્દસ્સ અકારો હોતિ વા તોથઇચ્ચેતેસુ.

સબ્બસ્સ એતસદ્દસ્સ અકારો હોતિ નિચ્ચં ત્રપચ્ચયે પરે.

સબ્બસ્સ એતસદ્દસ્સ એકારો હોતિ વા તોથઇચ્ચેતેસુ.

૨૩૪, ૨૬૫. ઇમસ્સિ થં દાનિ હ તો ધેસુ ચ.

ઇમસદ્દસ્સ સબ્બસ્સેવ ઇકારો હોતિ થં દાનિહતો ધઇચ્ચેતેસુ.

ઇમસદ્દસ્સ સબ્બસ્સેવ અકારો હોતિ ધુનામ્હિ પચ્ચયે પરે.

સબ્બસ્સેવ ઇમસદ્દસ્સ એતાદેસો હોતિ રહિમ્હિ પચ્ચયે પરે.

ઇત્થિયં વત્તમાનાય અકારતો આપચ્ચયો હોતિ.

નદાદિતો વાઅનદાદિતોવા ઇત્થિયં વત્તમાનાય ઈપચ્ચયો હોતિ.

નદી, મહી, કુમારી, તરુણી, સખી, ઇત્થી.

૨૩૯, ૧૯૦. ણવ ¶ ણિક ણેય્ય ણ ન્તુહિ.

ણવ ણિક ણેય્ય ણ ન્તુઇચ્ચેતેહિ ઇત્થિયં વત્તમાનેહિ ઈપચ્ચયો હોતિ.

માણવી, પણ્ડવી, નાવિકી, વેનતેય્યી, કુન્તેય્યી, ગોતમી, ગુણવતી, સામાવતી.

૨૪૦, ૧૯૩. પતિ ભિક્ખુરાજીકારન્તેહિ ઇની.

પતિ ભિક્ખુ રાજીકારન્તેહિ ઇત્થિયં વત્તમાનેહિ ઇનીપચ્ચયો હોતિ.

ગહપતાની, ભિક્ખુની, રાજિની, હત્થિની, દણ્ડિની, મેધાવિની, તપસ્સિની.

સબ્બસ્સેવ ન્તુપચ્ચયસ્સ તકારો હોતિ વા ઈકારે પરે.

ગુણવતી, ગુણવન્તી, કુલવતી, કુલવન્તી, સતિમતી. સતિમન્તી, મહતી, મહન્તી, ગોત્તમતી, ગોત્તમન્તી.

સબ્બસ્સેવ ભવન્તસદ્દસ્સ ભોતાદેસો હોતિ ઈકારે ઇત્થિગતે પરે.

ભોતિ અય્યે, ભોતિ કઞ્ઞે, ભોતિ ખરાદિયે.

સબ્બસ્સેવ ભવન્તસદ્દસ્સ ભોઆદેસો હોતિ ગે પરે.

ભો પુરિસ, ભો અગ્ગિ, ભો રાજ, ભો સત્થ, ભો દણ્ડિ, ભો સયમ્ભુ.

તુગ્ગહણેન અઞ્ઞસ્મિમ્પિ વચને સબ્બસ્સ ભવન્તસદ્દસ્સ ભોન્ત ભન્તે ભોન્તો ભદ્દે ભોતા ભો તોઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ.

ભોન્ત, ભન્તે, ભોન્તો, ભદ્દે, ભોતા, ભોતો.

અકારો ચ પિતાદીનમન્તો ચ અત્તમાપજ્જતે ગે પરે.

ભો પુરિસા, ભો રાજા, ભો પિતા, ભો માતા, ભો સત્થા.

ઝલપઇચ્ચેતે રસ્સમાપજ્જન્તે ગે પરે.

ભો દણ્ડિ, ભો સયમ્ભુ, ભોતિ ઇત્થિ, ભોતિવધુ,

ભો રાજ, ભો રાજા, ભો અત્ત, ભો અત્તા, ભો સખ, ભો સખા, ભો સત્થ, ભો સત્થા.

૨૪૭, ૨૬૧. ત્વાદયો વિભત્તિસઞ્ઞાયો.

તોઆદિ યેસં પચ્ચયાનં, તે હોન્તિ ત્વાદયો. તે પચ્ચયા ત્વાદયો વિભત્તિસઞ્ઞાવ દટ્ઠબ્બા.

સબ્બતો, યતો, તતો, કુતો, અતો, ઇતો, સબ્બદા, યદા, તદા, કદા, ઇધ, ઇદાનિ.

૨૪૮, ૨૬૦. ક્વચિ તો પઞ્ચમ્યત્થે.

ક્વચિ તોપચ્ચયો હોતિ પઞ્ચમ્યત્થે.

ક્વચીતિ કિમત્થં? સબ્બસ્મા, ઇમસ્મા.

૨૪૯, ૨૬૬. ત્ર ¶ થ સત્તમિયા સબ્બનામેહિ.

ત્રથઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ સત્તમ્યત્થે સબ્બ નામેહિ.

સબ્બત્ર, સબ્બત્થ, યત્ર, યત્થ, તત્ર, તત્થ.

સબ્બઇચ્ચેતસ્મા ધિપચ્ચયો હોતિ ક્વચિ સત્તમ્યત્થે. સબ્બધિ, સબ્બસ્મિં.

કિમિચ્ચેતસ્મા વપચ્ચયો હોતિ સત્તમ્યત્થે.

કિમિચ્ચેતસ્મા હિંહંહિઞ્ચનંઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ સત્તમ્યત્થે.

તમ્હા ચ હિ હંઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ સત્તમ્યત્થે. તહિં, તહં.

ચગ્ગહણં ¶ હિઞ્ચનગ્ગહણનિવત્તનત્થં.

ઇમસ્મા હધઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ સત્તમ્યત્થે. ઇહ, ઇધ.

તસ્મા યતો હિંપચ્ચયો હોતિ સત્તમ્યત્થે. યહિં.

‘‘કાલે’’ઇચ્ચેતં અધિકારત્થં વેદિતબ્બં.

૨૫૭, ૨૭૯. કિંસબ્બઞ્ઞેકયકુહિદાદાચનં.

કિં સબ્બઅઞ્ઞ એક ય કુઇચ્ચેતેહિ દા દાચનંઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ કાલે સત્તમ્યત્થે.

કદા, સબ્બદા, અઞ્ઞદા, એકદા, યદા, કુદાચનં.

તઇચ્ચેતસ્મા દાનિ દાઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ, કાલે સત્તમ્યત્થે.

૨૫૯, ૨૭૯. ઇમસ્મા રહિ ધુના દાનિ ચ.

ઇમસ્મા રહિ ધુના દાનિઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ કાલે સત્તમ્યત્થે.

૨૬૦, ૨૭૭. સબ્બસ્સ સો દામ્હિ વા.

સબ્બઇચ્ચેતસ્સ સકારાદેસો હોતિ વા દામ્હિ પચ્ચયે પરે.

અવણ્ણો યે પચ્ચયે પરે લોપમાપજ્જતે.

બાહુસ્સચ્ચં, પણ્ડિચ્ચં, વેપુલ્લં, કારુઞ્ઞં, કોસલ્લં, સામઞ્ઞં, સોહજ્જં.

૨૬૨, ૩૯૧. વુડ્ઢસ્સ જો ઇયિટ્ઠેસુ.

સબ્બસ્સેવ વુડ્ઢસદ્દસ્સ જોઆદેસો હોતિ ઇય ઇટ્ઠઇચ્ચેતેસુ પચ્ચયેસુ.

સબ્બસ્સેવ પસત્થસદ્દસ્સ સોઆદેસો હોતિ, જાદેસો ચ ઇયઇટ્ઠઇચ્ચેતેસુ પચ્ચયેસુ.

સબ્બસ્સ અન્તિકસદ્દસ્સ નેદાદેસો હોતિ ઇય ઇટ્ઠઇચ્ચેતેસુ પચ્ચયેસુ.

સબ્બસ્સ બાળ્હસદ્દસ્સ સાધાદેસો હોતિ ઇય ઇટ્ઠઇચ્ચેતેસુ પચ્ચયેસુ.

સબ્બસ્સ અપ્પસદ્દસ્સ કણ આદેસો હોતિ ઇય ઇટ્ઠઇચ્ચેતેસુ પચ્ચયેસુ.

સબ્બસ્સ યુવસદ્દસ્સ કણ આદેસો હોતિ ઇય ઇટ્ઠઇચ્ચેતેસુ પચ્ચયેસુ.

૨૬૮, ૩૯૭. વન્તુમન્તુ વીનઞ્ચ લોપો.

વન્તુમન્તુવીઇચ્ચેતેસં પચ્ચયાનં લોપો હોતિ ઇયઇટ્ઠઇચ્ચેતેસુ પચ્ચયેસુ.

ગુણિયો, ગુણિટ્ઠો, સતિયો, સતિટ્ઠો, મેધિયો, મેધિટ્ઠો.

૨૬૯, ૪૦૧. યવતં ત લ ણ દકારાનં બ્યઞ્જનાનિ ચ લ ઞ જકારત્તં.

યકારવન્તાનં ત લ ણ દકારાનં બ્યઞ્જનાનિ ચ લ ઞ જકારત્તમાપજ્જન્તે યથાસઙ્ખ્યં.

બાહુસ્સચ્ચં, પણ્ડિચ્ચં, વેપુલ્લં, કારુઞ્ઞં, કોસલ્લં, નેપુઞ્ઞં, સામઞ્ઞં, સોહજ્જં.

ત લ ણ દકારાનમિતિ કિમત્થં? આલસ્યં, આરોગ્યં.

બ્યઞ્જનાનમિતિ ¶ કિમત્થં? મચ્ચુના.

કારગ્ગહણં કિમત્થં? યકારસ્સ મકારાદેસઞાપનત્થં. ઓપમ્મં.

૨૭૦, ૧૨૦. અમ્હ તુમ્હન્તુરાજ બ્રહ્મત્ત સખસત્થુ પિતાદીહિસ્મા નાવ.

અમ્હ તુમ્હન્તુરાજ બ્રહ્મ અત્ત સખ સત્થુ પિતુઇચ્ચેવમાદીહિ સ્માવચનં નાવ દટ્ઠબ્બં.

મયા, તયા, ગુણવતા, રઞ્ઞા, બ્રહ્મુના, અત્તના, સખિના, સત્થારા, પિતરા, માતરા, ભાતરા, ધીતરા, કત્તારા, વત્તારા.

૨૭૧, ૮૮, ૩૦૮. યસ્મા ¶ દપેતિ ભયમાદત્તે વા તદપાદાનં.

યસ્મા વા અપેતિ, યસ્મા વા ભયં જાયતે, યસ્મા વા આદત્તે, તં કારકં અપાદાનસઞ્ઞં હોતિ.

તં યથા? ગામા અપેન્તિ મુનયો, નગરા નિગ્ગતો રાજા, ચોરા ભયં જાયતે, આચરિયુપજ્ઝાયેહિ સિક્ખં ગણ્હાતિ સિસ્સો.

અપાદાનમિચ્ચનેન ક્વત્થો? અપાદાને પઞ્ચમી.

૨૭૨, ૩૦૯. ધાતુના માનમુપસગ્ગયોગાદ્વીસ્વપિ ચ.

ધાતુનામાનં પયોગે ચ ઉપસગ્ગયોગાદીસ્વપિ ચ તં કારકં અપાદાનસઞ્ઞં હોતિ.

ધાતૂનં પયોગે તાવ જિઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ પરાપુબ્બસ્સ પયોગે યો અસહો, સો અપાદાનસઞ્ઞો હોતિ.

તં યથા? બુદ્ધસ્મા પરાજેન્તિ અઞ્ઞતિત્થિયા.

ભૂઇચ્ચેતસ્સ ¶ ધાતુસ્સ પપુબ્બસ્સ પયોગે યતો અચ્છિન્નપ્પભવો, સો અપાદાનસઞ્ઞો હોતિ.

તં યથા? હિમવતા પભવન્તિ પઞ્ચ મહાનદિયો, અનવતત્તમ્હા પભવન્તિ મહાસરા, અચિરવતિયા પભવન્તિ કુન્નદિયો.

નામપ્પયોગેપિ તં કારકં અપાદાનસઞ્ઞં હોતિ.

તં યથા? ઉરસ્મા જાતો પુત્તો, ભૂમિતો નિગ્ગતો રસો, ઉભતો સુજાતો પુત્તો માતિતો ચ પિતિતો ચ.

ઉપસગ્ગયોગે તં કારકં અપાદાનસઞ્ઞં હોતિ.

તં યથા? અપસાલાય આયન્તિ વાણિજા, આબ્રહ્મલોકા સદ્દો અબ્ભુગ્ગચ્છતિ ઉપરિ પબ્બતા દેવો વસ્સતિ, બુદ્ધસ્મા પતિ સારિપુત્તો ધમ્મદેસનાય ભિક્ખૂ આલપતિ તેમાસં, ઘતમસ્સ તેલસ્મા પતિ દદાતિ, ઉપ્પલમસ્સ પદુમસ્મા પતિ દદાતિ, કનકમસ્સ હિરઞ્ઞસ્મા પતિ દદાતિ.

આદિગ્ગહણેન કારકમજ્ઝેપિ પઞ્ચમીવિભત્તિ હોતિ. ઇતો પક્ખસ્મા વિજ્ઝતિ મિગં લુદ્દકો, કોસા વિજ્ઝતિ કુઞ્જરં, માસસ્મા ભુઞ્જતિ ભોજનં.

અપિગ્ગહણેન નિપાતપયોગેપિ પઞ્ચમીવિભત્તિ હોતિ દુતિયા ચ તતિયા ચ. રહિતા માતુજા પુઞ્ઞં કત્વા ¶ દાનં દેતિ, રહિતા માતુજં, રહિતા માતુજેન વા. રિતે સદ્ધમ્મા કુતો સુખં લભતિ, રિતે સદ્ધમ્મં, રિતે સદ્ધમ્મેન વા. તે ભિક્ખૂ નાના કુલા પબ્બજિતા, વિના સદ્ધમ્મા નત્થઞ્ઞો કોચિ નાથો લોકે વિજ્જતિ, વિના સદ્ધમ્મં, વિના સદ્ધમ્મેન વા. વિના બુદ્ધસ્મા, વિના બુદ્ધં, વિના બુદ્ધેન વા.

ચગ્ગહણેન અઞ્ઞત્થાપિ પઞ્ચમીવિભત્તિ હોતિ. યતોહં ભગિનિ અરિયાય જાતિયા જાતો. યતો સરામિ અત્તાનં, યતો પત્તોસ્મિ વિઞ્ઞુતં, યત્વાધિકરણમેનં ચક્ખુન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસવેય્યું.

૨૭૩, ૩૧૦. રક્ખણત્થાનમિચ્છિતં.

રક્ખણત્થાનં ધાતૂનં પયોગે યં ઇચ્છિતં, તં કારકં અપાદાનસઞ્ઞં હોતિ.

કાકે રક્ખન્તિ તણ્ડુલા, યવા પટિસેધેન્તિ ગાવો.

યેન વા અદસ્સનમિચ્છિતં, તં કારકં અપાદાનસઞ્ઞં હોતિ.

ઉપજ્ઝાયા અન્તરધાયતિ સિસ્સો, માતરા ચ પિતરા ચ અન્તરધાયતિ પુત્તો.

વાતિ ¶ કિમત્થં? સત્તમીવિભત્યત્તં. જેતવને અન્તરધાયતિ ભગવા.

૨૭૫, ૩૧૨. દૂરન્તિ કદ્ધ કાલ નિમ્માન ત્વાલોપ દિસાયોગવિભત્તારપ્પયોગ સુદ્ધપ્પમોચન હેતુ વિવિત્તપ્પમાણ પુબ્બયોગબન્ધન ગુણવચન પઞ્હ કથન થોકાકત્તૂસુ ચ.

દૂરત્થે, અન્તિકત્થે, અદ્ધનિમ્માને, કાલનિમ્માને, ત્વાલોપે, દિસાયોગે, વિભત્તે, આરપ્પયોગે, સુદ્ધે, પમોચને, હેત્વત્થે, વિવિત્તત્થે, પમાણે, પુબ્બયોગે, બન્ધનત્થે, ગુણવચને, પઞ્હે, કથને, થોકે, અકત્તરિ ચ ઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ, પયોગેસુ ચ, તં કારકં અપાદાનસઞ્ઞં હોતિ.

દૂરત્થેતાવ – કીવ દૂરો ઇતો નળકારગામો, દૂરતો વા ગમ્મ, આરકા તે મોઘપુરિસા ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા. દુતિયા ચ તતિયા ચ, દૂરં ગામં આવતો, દૂરેન ગામેન વા આગતો. આરકા ઇમં ધમ્મવિનયં, અનેન ધમ્મવિનયેન વા ઇચ્ચેવમાદિ.

અન્તિકત્થે – અન્તિકં ગામા, આસન્નં ગામા, સમીપં ગામા, સમીપં સદ્ધમ્મા. દુતિયા ચ તતિયા ચ, અન્તિકં ગામં, અન્તિકં ગામેન વા. આસન્નં ગામં, આસન્નં ગામેન વા. સમીપં ગામં. સમીપં ગામેન વા. સમીપં સદ્ધમ્મં, સમીપં સદ્ધમ્મેન વા ઇચ્ચેવમાદિ.

અદ્ધનિમ્માને ¶ – ઇતો મથુરાય ચતૂસુ યોજનેસુ સઙ્કસ્સં નામ નગરં અત્થિ, તત્થ બહૂ જના વસન્તિ ઇચ્ચેવમાદિ.

કાલનિમ્માને – ઇતો ભિક્ખવે એકનવુતિકપ્પે વિપસ્સી નામ ભગવા લોકે ઉદપાદિ, ઇતો તિણ્ણં માસાનં અચ્ચયેન પરિનિબ્બાયિસ્સતિ ઇચ્ચેવમાદિ.

ત્વાલોપે કમ્માધિકરણેસુ – પાસાદા સઙ્કમેય્ય, પાસાદં અભિરુહિત્વા વા. પબ્બતા સઙ્કમેય્ય, પબ્બતં અભિરુહિત્વા વા. હત્થિક્ખન્ધા સઙ્કમેય્ય, હત્થિક્ખન્ધં અભિરુહિત્વા વા. આસના વુટ્ઠહેય્ય. આસને નિસીદિત્વા વા ઇચ્ચેવમાદિ.

દિસાયોગે – અવિચિતો યાવ ઉપરિભવગ્ગમન્તરે બહૂ સત્તનિકાયા વસન્તિ, યતો ખેમં તતો ભયં, પુરત્થિમતો, દક્ખિણતો, પચ્છિમતો, ઉત્તરતો અગ્ગી પજ્જલન્તિ, યતો અસ્સોસું ભગવન્તં, ઉદ્ધં પાદતલા અધો કેસમત્થકા ઇચ્ચેવમાદિ.

વિભત્તે – યતો પણીતતરો વા વિસિટ્ઠતરો વા નત્થિ. છટ્ઠી ચ, છન્નવુતીનં પાસણ્ડાનં, ધમ્માનં પવરં યદિદં સુગતવિનયો ઇચ્ચેવમાદિ.

આરપ્પયોગે – ¶ ગામધમ્મા વસલધમ્મા અસદ્ધમ્મા આરતિ વિરતિ પટિવિરતિ, પાણાતિપાતા વેરમણી ઇચ્ચેવમાદિ.

સુદ્ધે – લોભનિયેહિ ધમ્મેહિ સુદ્ધો અસંસટ્ઠો, માતિતો ચ પિતિતો ચ સુદ્ધો અસંસટ્ઠો અનુપકુદ્ધો અગરહિતો ઇચ્ચેવમાદિ.

પમોચને – પરિમુત્તો દુક્ખસ્માતિ વદામિ, મુત્તોસ્મિ મારબન્ધના, ન તે મુચ્ચન્તિ મચ્ચુના ઇચ્ચેવમાદિ.

હેત્વત્થે – કસ્મા હેતુના, કેન હેતુના, કિસ્સ હેતુના, કસ્મા નુ તુમ્હં દહરા ન મીયરે, કસ્મા ઇધેવ મરણં ભવિસ્સતિ ઇચ્ચેવમાદિ.

વિવિત્તત્થે – વિવિત્તો પાપકા ધમ્મા, વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ ઇચ્ચેવમાદિ.

પમાણે – દીઘસો નવવિદત્થિયો સુગતવિદત્થિયા પમાણિકા કારેતબ્બા, મજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ અડ્ઢ તેળસહત્થા ઇચ્ચેવમાદિ.

પુબ્બયોગે – પુબ્બેવ સમ્મોધા ઇચ્ચેવમાદિ.

બન્ધનત્થે – સતસ્મા બન્ધો નરો. તતિયા ચ, સતેન બન્ધો નરો રઞ્ઞા ઇણત્થેન ઇચ્ચેવમાદિ.

ગુણવચને ¶ – પુઞ્ઞાય સુગતિં યન્તિ, ચાગાય વિપુલં ધનં, પઞ્ઞાય વિમુત્તિમનો, ઇસ્સરિયાય જનં રક્ખતિ રાજા ઇચ્ચેવમાદિ.

પઞ્હે ત્વાલોપે કમ્માધિકરણેસુ – અભિધમ્મા પુચ્છન્તિ, અભિધમ્મં સુત્વા, અભિધમ્મે ઠત્વા વા. વિનયા પુચ્છન્તિ, વિનયં સુત્વા, વિનયે ઠત્વા વા. દુતિયા ચ તતિયા ચ, અભિધમ્મં, અભિધમ્મેન વા. વિનયં, વિનયેન વા. એવ સુત્તા, ગેય્યા, ગાથાય, વેય્યાકરણા, ઉદાના, ઇતિવુત્તકા, જાતકા, અબ્ભુતધમ્મા, વેદલ્લા ઇચ્ચેવમાદિ.

કથને ત્વાલોપે કમ્માધિકરણેસુ – અભિધમ્મા કથયન્તિ, અભિધમ્મં સુત્વા, અભિધમ્મે ઠત્વા વા. વિનયા કથયન્તિ, વિનયં સુત્વા, વિનયે ઠત્વા વા. દુતિયા ચ તતિયા ચ, અભિધમ્મં, અભિધમ્મેન વા. વિનયં વિનયેન વા. એવં સુત્તા, ગેય્યા, ગાથાય, વેય્યાકરણા, ઉદાના, ઇતિવુત્તકા, જાતકા, અબ્ભુતધમ્મા, વેદલ્લા ઇચ્ચેવમાદિ.

થોકે – થોકા મુચ્ચન્તિ. અપ્પમત્તકા મુચ્ચન્તિ, કિચ્છા મુચ્ચન્તિ. તતિયા ચ. થોકેન, અપ્પમત્તકેન, કિચ્છેન વા ઇચ્ચેવમાદિ.

અકત્તરિચ – કમ્મસ્સ કતત્તા ઉપચિતત્તા ઉસ્સન્નત્તા વિપુલત્તા ચક્ખુવિઞ્ઞાણં ઉપ્પન્નં હોતિ ઇચ્ચેવમાદિ.

ચગ્ગહણેન ¶ સેસેસુપિ યે મયા નોપદિટ્ઠા અપાદાનપયોગિકા, તે પયોગવિચક્ખણેહિ યથાયોગં યોજેતબ્બા.

૨૭૬, ૩૦૨. યસ્સ દાતુકામો રોચતે ધારયતે વા તં સમ્પદાનં.

યસ્સ વા દાતુકામો યસ્સ વારોચતે, યસ્સ વા ધારયતે, તં કારકં સમ્પદાનસઞ્ઞં હોતિ.

સમણસ્સ ચીવરં દદાતિ, સમણસ્સ રોચતે સચ્ચં, દેવદત્તસ્સ સુવણ્ણચ્છત્તં ધારયતે યઞ્ઞદત્તો.

સમ્પદાનમિચ્ચનેન ક્વત્થો? સમ્પદાને ચતુત્થી.

વાતિ વિકપ્પનત્થં, ધાતુનામાનં પયોગે વા ઉપસગ્ગપ્પયોગે વા નિપાતપ્પયોગે વા સતિ અત્થવિકપ્પનત્થં વાતિ પદં પયુજ્જતિ.

૨૭૭, ૩૦૩. સિલાઘ હનુ ઠા સપ ધાર પિહ કુધ દુહિસ્સોસૂય રાધિક્ખ પચ્ચાસુણ અનુપતિગિણ પુબ્બકત્તારોચનત્થ તદત્થ તુમત્થાલમત્થ મઞ્ઞાનાદરપ્પાણિનિ, ગત્યત્થકમ્મનિ, આસીસત્થ સમ્મુતિ ભિય્ય સત્તમ્યત્થેસુ ચ.

સિલાઘ હનુ ઠા સપ ધાર પિહ કુધ દુહ ઇસ્સઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં પયોગે, ઉસૂયત્થાનઞ્ચ પયોગે, રાધિક્ખપ્પયોગે, પચ્ચાસુણઅનુપતિગિણાનં પુબ્બકત્તરિ, આરોચનત્થે ¶ , તદત્થે, તુમત્થે, અલમત્થે, મઞ્ઞતિપ્પયોગે અનાદરે અપ્પાણિનિ, ગત્યત્થાનં ધાતૂનં કમ્મનિ, આસીસત્થે ચ સમ્મુતિ ભિય્ય સત્તમ્યત્થેસુ ચ, તં કારકં સમ્પદાનસઞ્ઞં હોતિ.

સિલાઘપ્પયોગે તાવ – બુદ્ધસ્સ સિલાઘતે, ધમ્મસ્સ સિલાઘતે, સઙ્ઘસ્સ સિલાઘતે, સકંઉપજ્ઝાયસ્સ સિલાઘતે, તવ સિલાઘતે મમ સિલાઘતે ઇચ્ચેવમાદિ.

હનુપ્પયોગે – હનુતે તુય્હમેવ, હનુતે મય્હમેવ ઇચ્ચેવમાદિ.

ઠાપયોગે – ઉપતિટ્ઠેય્ય સક્યપુત્તાનં વડ્ઢકી, ભિક્ખુસ્સ ભુઞ્જન્તસ્સ પાનીયેન વા વિધૂપનેન વા ઉપતિટ્ઠેય્ય ભિક્ખુની ઇચ્ચેવમાદિ.

સપપ્પયોગે – તુય્હં સપતે, મય્હં સપતે ઇચ્ચેવમાદિ.

ધારપ્પયોગે – સુવણ્ણં તે ધારયતે ઇચ્ચેવમાદિ.

પિહપ્પયોગે – બુદ્ધસ્સ અઞ્ઞતિત્થિયા પિહયન્તિ, દેવા દસ્સનકામા તે, યતો ઇચ્છામિ ભદ્દન્તસ્સ, સમિદ્ધાનં પિહયન્તિ દલિદ્દા ઇચ્ચેવમાદિ.

કુધદુહઇસ્સઉસૂયપ્પયોગે – કોધયતિ દેવ દત્તસ્સ, તસ્સ કુજ્ઝ મહાવીર, મા રટ્ઠં વિનસ્સ ઇદં. દુહયતિ ¶ દિસાનં મેઘો, તિત્થિયા સમણાનં ઇસ્સયન્તિ ગુણગિદ્ધેન, તિત્થિયા સમણાનં ઇસ્સયન્તિ લાભગિદ્ધેન, દુજ્જના ગુણવન્તાનં ઉસૂયન્તિ ગુણગિદ્ધેન, કા ઉસૂયા વિજાનતં ઇચ્ચેવમાદિ.

રાધ ઇક્ખ ઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં પયોગે યસ્સ અકથિતસ્સ પુચ્છનં કમ્મવિક્ખ્યાપનત્થઞ્ચ, તં કારકં સમ્પદાનસઞ્ઞં હોતિ, દુતિયા ચ.

આરાધોહં રઞ્ઞો, આરાધોહં રાજાનં, ક્યાહં અય્યાનં અપરજ્ઝામિ, ક્યાહં અય્યે અપરજ્ઝામિ, ચક્ખું જનસ્સ દસ્સનાય તં વિય મઞ્ઞે, આયસ્મતો ઉપાલિત્થેરસ્સ ઉપસમ્પદાપેક્ખો ઉપતિસ્સો, આયસ્મન્તં વા ઇચ્ચેવમાદિ.

પચ્ચાસુણ અનુપતિગિણાનં પુબ્બકત્તરિ સુણોતિસ્સ પચ્ચાયોગે યસ્સ કમ્મુનો પુબ્બસ્સ યો કત્તા, સો સમ્પદાનસઞ્ઞો હોતિ.

ભિક્ખૂતિ અકથીત કમ્મં, એતન્તિ કથિતકમ્મં. યસ્સ કમ્મુનો પુબ્બસ્સ યો કત્તા, સો‘ભગવા’તિ ‘‘યો કરોતિ સ કત્તા’’તિ સુત્તવચનેન કત્તુસઞ્ઞો. એવં યસ્સ ¶ કમ્મુનો પુબ્બસ્સ યો કત્તા, સો સમ્પદાનસઞ્ઞો હોતિ.

તં યથા? તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું, આસુણન્તિ બુદ્ધસ્સ ભિક્ખૂ.

ગિણસ્સ અનુપતિયોગે યસ્સ કમ્મુનો પુબ્બસ્સ યો કત્તા, સો સમ્પદાનસઞ્ઞો હોતિ.

તં યથા? ભિક્ખુ જનં ધમ્મં સાવેતિ, તસ્સ ભિક્ખુનો જનો અનુગિણાતિ, તસ્સ ભિક્ખુનો જનો પતિગિણાતિ.

આરોચનત્થે – આરોચયામિ વો ભિક્ખવે, આમન્તયામિ વો ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો ભિક્ખવે, આરોચયામિ તે મહારાજ, આમન્તયામિ તે મહારાજ, પટિવેદયામિ તે મહારાજ ઇચ્ચેવમાદિ.

તદત્થે – ઊનસ્સ પારિપૂરિયા તં ચીવરં નિક્ખિપિતબ્બં. બુદ્ધસ્સ અત્થાય, ધમ્મસ્સ અત્થાય, સઙ્ઘસ્સ અત્થાય, જીવિતં પરિચ્ચજામિ ઇચ્ચેવમાદિ.

તુમત્થે ¶ -લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો લોકે ઉપ્પજ્જતિ. ભિક્ખૂનં ફાસુવિહારાય વિનયો પઞ્ઞત્તો ઇચ્ચેવમાદિ.

અલમત્થપ્પયોગે-અલમિતિ અરહતિ પટિક્ખિત્તેસુ. અલં મે બુદ્ધો, અલં મે રજ્જં, અલં ભિક્ખુ પત્તસ્સ, અલં મલ્લો મલ્લસ્સ, અરહતિ મલ્લો મલ્લસ્સ. પટિક્ખિત્તે અલં તે રૂપં કરણીયં, અલં મે હિરઞ્ઞસુવણ્ણેન ઇચ્ચેવમાદિ.

મઞ્ઞતિપ્પયોગે અનાદરે અપ્પાણિનિ-કટ્ઠસ્સ તુવં મઞ્ઞે, કલિઙ્ગરસ્સ તુવં મઞ્ઞે.

અનાદરેતિ કિમત્થં? સુવણ્ણં વિય તં મઞ્ઞે.

અપ્પાણિનીતિ કિમત્થં? ગદ્રભં તુવં મઞ્ઞે ઇચ્ચેવમાદિ.

ગત્યત્થકમ્મનિ-ગામસ્સ પાદેન ગતો, નગરસ્સ પાદેન ગતો, અપ્પો સગ્ગાય ગચ્છતિ, સગ્ગસ્સ ગમનેન વા, મૂલાય પટિકસ્સેય્ય સઙ્ઘો. દુતિયા ચ, ગામં પાદેન ગતો, નગરં પાદેન ગતો, અપ્પો સગ્ગં ગચ્છતિ, સગ્ગં ગમનેન વા, મૂલં પટિકસ્સેય્ય સઙ્ઘો ઇચ્ચેવમાદિ.

આસીસત્થે-આયસ્મતો દીઘાયુકો હોતુ, ભદ્દં ભવતો હોતુ, કુસલં ભવતો હોતુ, અનામયં ¶ ભવતો હોતુ, સુખં ભવતો હોતુ, સ્વાગતં ભવતો હોતુ, અત્થો ભવતો હોતુ, હિતં ભવતો હોતુ ઇચ્ચેવમાદિ.

સમ્મુતિપ્પયોગે– અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘસમ્મુતિયા ભિક્ખુસ્સ વિપ્પવત્થું ન વટ્ટતિ, સાધુ સમ્મુતિ મે તસ્સ ભગવતો દસ્સનાય ઇચ્ચેવમાદિ.

ભિય્યપ્પયોગે – ભિય્યોસો મત્તાયં ઇચ્ચેવમાદિ.

સત્તમ્યત્થે – તુય્હઞ્ચસ્સ આવિ કરોમિ, તસ્સ મે સક્કો પાતુરહોસિ ઇચ્ચેવમાદિ.

અત્થગ્ગહણેન બહૂસુ અક્ખરપ્પયોગેસુ દિસ્સતિ.

તં યથા? ઉપમં મત કરિસ્સામિ, ધમ્મં વો દેસેસ્સામિ.

સારત્થે ચ – દેસેતુ ભન્તે ભગવા ધમ્મં ભિક્ખૂનં. તસ્સ ફાસુ વિહારાય હોતિ, એતસ્સ પહિણેય્ય, યથા નો ભગવા બ્યાકરેય્ય, તથાપિ તેસં બ્યાકરિસ્સામ ¶ , કપ્પતિ સમણાનં આયોગો, અમ્હાકં મણિના અત્થો, કિમત્થો મે બુદ્ધેન, સેય્યો મે અત્થો, બહૂપકારા ભન્તે મહાપજા પતિગોતમી ભગવતો, બહૂપકારા ભિક્ખવે માતાપિતરો પુત્તાનં ઇચ્ચેવમાદિ.

સેસેસુ અક્ખરપ્પયોગેસુપિ અઞ્ઞેપિ પયોગા પયોગવિચક્ખણેહિ યોજેતબ્બા.

ચગ્ગહણં વિકપ્પનત્થવાગ્ગહણાનુકડ્ઢનત્થં. યે કેચિ સદ્દા સમ્પદાનપ્પયોગિકા મયા નોપદિટ્ઠા, તેસં ગહણત્થં ઇધ વિકપ્પીયતિ વાસદ્દો.

તં યથા? ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પભૂ અયં ભગવા, દેસસ્સ પભૂ અયં રાજા. ખેત્તસ્સ પભૂ અયં ગહપતિ, અરઞ્ઞસ્સ પભૂ અયં લુદ્દકો ઇચ્ચેવમાદિ. ક્વચિ દુતિયા તતિયા પઞ્ચમી છટ્ઠી સત્તમ્યત્થેસુ ચ.

યો આધારો, તં ઓકાસસઞ્ઞં હોતિ. સ્વાધારો ચતુબ્બિધો બ્યાપિકો, ઓપસિલેસિકો, વેસયિકો સામીપિકો ચાતિ.

તત્થ ¶ બ્યાપિકો તાવ–જલેસુ ખીરં તિટ્ઠતિ, તિલેસુ તેલં, ઉચ્છૂસુ રસો.

ઓપસિલેસિકો–પરિયઙ્કે રાજા સેતિ, આસને ઉપવિટ્ઠો સઙ્ઘો.

વેસયિકો–ભૂમીસુ મનુસ્સા ચરન્તિ, અન્તલિક્ખે વાયૂ વાયન્તિ. આકાસે સકુણા પક્ખન્દન્તિ.

સામીપિકો–વને હત્થિનો ચરન્તિ, ગઙ્ગાયં ઘોસો તિટ્ઠતિ, વજે ગાવો દુહન્તિ, સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને.

ઓકાસમિચ્ચનેન ક્વત્થો? ઓકાસે સત્તમી.

૨૭૯, ૨૯૨. યેન વા કયિરતે તં કરણં.

યેન વા કયિરતે, યેન વા પસ્સતિ, યેન વા સુણાતિ, તં કારકં કરણસઞ્ઞં હોતિ.

દત્તેન વિહિં લુનાતિ, વાસિયા કટ્ઠં તચ્છતિ, ફરસુના રુક્ખં છિન્દતિ, કુદાલેન પથવિં ખણતિ, સત્થેન કમ્મં કરોતિ. ચક્ખુના રૂપં પસ્સતિ.

કરણમિચ્ચનેન ક્વત્થો? કરણે તતિયા.

યં વા કરોતિ, યં વા પસ્સતિ, યં વા સુણાતિ, તં કારકં કમ્મસઞ્ઞં હોતિ.

છત્તં કરોતિ, રથં કરોતિ, રૂપં પસ્સતિ, સદ્દં સુણાતિ, કણ્ટકં મદ્દતિ, વિસં ગિલતિ.

કમ્મમિચ્ચનેન ક્વત્થો? કમ્મત્થે દુતિયા.

અહિના દટ્ઠો નરો, ગરુળેન હતો નાગો. બુદ્ધેન જિતો મારો, ઉપગુત્તેન મારો બન્ધો.

કત્તુઇચ્ચનેન ક્વત્થો? કત્તરિ ચ.

યો કત્તારં કારેતિ, સો હેતુસઞ્ઞો હોતિ, કત્તા ચ.

સો પુરિસો તં પુરિસં કમ્મં કારેતિ સો પુરિસો તેન પુરિસેન કમ્મં કારેતિ, સો પુરિસો તસ્સ પુરિસસ્સ કમ્મં કારેતિ. એવં હારેતિ પાઠેતિ પાચેતિ, ધારેતિ.

હેતુઇચ્ચનેન ક્વત્થો? ધાતૂહિ ણે ણય ણાપે ણાપયા કારિતાનિ હેત્વત્થે.

૨૮૩, ૩૧૬. યસ્સ ¶ વા પરિગ્ગહો તં સામી.

યસ્સ વા પરિગ્ગહો, તં સામીસઞ્ઞં હોતિ.

તસ્સ ભિક્ખુનો પટિવીસો, તસ્સ ભિક્ખુનો પત્તો, તસ્સ ભિક્ખુનો ચીવરં, અત્તનો મુખં.

સામીઇચ્ચનેન ક્વત્થો? સામિસ્મિં છટ્ઠી.

લિઙ્ગત્થાભિધાનમત્તે પઠમાવિભત્તિ હોતિ.

પુરિસો, પુરિસા, એકો, દ્વે, ચ, વા, હે, અહે, રે, અરે.

આલપનત્થા ધિકે લિઙ્ગત્થાભિધાનમત્તે ચ પઠમાવિભત્તિ હોતિ.

ભો પુરિસ, ભવન્તો પુરિસા, ભો રાજ, ભવન્તો રાજાનો, હે સખે, હે સખિનો.

અગ્ગિના કુટિં ઝાપેતિ, મનસા ચે પદુટ્ઠેન, મનસા ચે પસન્નેન, કાયેન કમ્મં કરોતિ.

સહાદિયોગત્થે ચ તતિયાવિભત્તિ હોતિ.

સહાપિ ગગ્ગેન સઙ્ઘો ઉપોસથં કરેય્ય, વિનાપિ ગગ્ગેન, મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં, સહસ્સેન સમં મિતા.

રઞ્ઞા હતો પોસો, યક્ખેન દિન્નો વરો, અહિના દટ્ઠો નરો.

હેત્વત્થે ચ તતિયાવિભત્તિ હોતિ.

અન્નેન વસતિ, ધમ્મેન વસતિ, વિજ્જાય વસતિ, સક્કારેન વસતિ.

સત્તમ્યત્થે ચ તતિયાવિભત્તિ હોતિ.

તેન ¶ કાલેન, તેન સમયેન. (યેન કાલેન, યેન સમયેન,) તેન ખો પન સમયેન.

યેન બ્યાધિમતા અઙ્ગેન અઙ્ગિનો વિકારો લક્ખીયતે. તત્થ તતિયાવિભત્તિ હોતિ.

અક્ખિના કાણો, હત્થેન કુણી, કાણં પસ્સતિ નેત્તેન, પાદેન ખઞ્જો, પિટ્ઠિયા ખુજ્જો.

વિસેસનત્થે ચ તતિયાવિભત્તિ હોતિ.

ગોત્તેન ગોતમો નાથો, સુવણ્ણેન અભિરૂપો, તપસા ઉત્તમો.

સમ્પદાનકારકે ચતુત્થીવિભત્તિ હોતિ.

બુદ્ધસ્સ વા ધમ્મસ્સ વા સઙ્ઘસ્સ વા દાનં દેતિ, દાતા હોતિ સમણસ્સ વા બ્રાહ્મણસ્સ વા.

નમોયોગાદીસ્વપિ ચ ચતુત્થીવિભત્તિ હોતિ.

નમો ¶ તે બુદ્ધ વીરત્થુ, સોત્થિ પજાનં, નમો કરોહિ નાગસ્સ, સ્વાગતં તે મહારાજ.

અપાદાનકારકે પઞ્ચમીવિભત્તિ હોતિ.

પાપા ચિત્તં નિવારયે, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા, ભયા મુચ્ચતિ સો નરો.

કારણત્થે ચ પઞ્ચમીવિભત્તિ હોતિ.

અનનુબોધા અપ્પટિવેધા ચતુન્નં અરિયસચ્ચાનં યથાભૂતં અદસ્સના.

ગાવં હનતિ, વીહયો લુનાતિ, સત્થં કરોતિ, ઘટં કરોતિ, રથં કરોતિ, ધમ્મં સુણાતિ, બુદ્ધં પૂજેતિ, વાચં ભાસતી, તણ્ડુલં વચતિ, ચોરં ઘાતેતિ.

૨૯૮, ૨૮૭. કાલદ્ધાનમચ્ચન્તસંયોગે.

કાલદ્ધાનં અચ્ચન્તસંયોગે દુતિયાવિભત્તિ હોતિ.

માસં ¶ મંસોદનં ભુઞ્જતિ, સરદં રમણીયા નદી, માસં સજ્ઝાયતિ, યોજનં વનરાજિ, યોજનં દીઘો પબ્બતો, કોસં સજ્ઝાયતિ.

અચ્ચન્તસંયોગેતિ કિમત્થં? સંવચ્છરે ભોજનં ભુઞ્જતિ.

૨૯૯, ૨૮૮. કમ્મપ્પવધનીયયુત્તે.

કમ્મપ્પવચનીયયુત્તે દુતિયાવિભત્તિ હોતિ.

તં ખો પન ભવન્તં ગોતમં એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો, પબ્બજિતમનુપબ્બજિંસુ.

૩૦૦, ૨૮૬. ગતિ બુદ્ધિ ભુજ પઠ હર કર સયાદીનં કારિતે વા.

ગતિ બુદ્ધિ ભુજ પઠ હર કર સયાદીનં પયોગે કારિતે દુતિયાવિભત્તિ હોતિ વા.

પુરિસો પુરિસં (ગામં) ગામયતિ, પુરિસો પુરિસેન વા, પુરિસો પુરિસસ્સ વા. એવં બોધયતિ, ભોજયતિ, પાઠયતિ, હારયતિ, કારયતિ, સયાપયતિ. એવં સબ્બત્થ કારિતે.

તસ્સ ¶ ભિક્ખુનો પટિવીસો, તસ્સ ભિક્ખુનો પત્તો, તસ્સ ભિક્ખુનો ચીવરં, અત્તનો મુખં.

ઓકાસકારકે સત્તમીવિભત્તિ હોતિ.

ગમ્ભીરે ઓદકન્તિકે, પાપસ્મિં રમતિ મનો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ કુલપુત્તો.

૩૦૩, ૩૨૧. સામિસ્સરાધિપતિ દાયાદ સક્ખીપતિભૂ પસુતકુસલેહિ ચ.

સામી ઇસ્સર અધિપતિ દાયાદ સક્ખીપતિભૂ પસુતકુસલ ઇચ્ચેતેહિ પયોગે છટ્ઠીવિભત્તિ હોતિ, સત્તમી ચ.

ગોણાનં સામી, ગોણેસુ સામી, ગોણાનં ઇસ્સરો, ગોણેસુ ઇસ્સરો. ગોણાનં અધિપતિ, ગોણેસુ અધિપતિ. ગોણાનં દાયાદો, ગોણેસુ દાયાદો. ગોણાનં સક્ખી, ગોણેસુ સક્ખી, ગોણાનં પતિભૂ, ગોણેસુ પતિભૂ. ગોણાનં પસુતો, ગોણેસુ પસુતો. ગોણાનં કુસલો, ગોણેસુ કુસલો.

નિદ્ધારણત્થે ચ છટ્ઠીવિભત્તિ હોતિ, સત્તમી ચ.

કણ્હા ¶ ગાવીનં સમ્પન્નખીરતમા, કણ્હા ગાવીસુ સમ્પન્નખીરતમા. સામા નારીનં દસ્સનીયતમા, સામા નારીસુ દસ્સનીયતમા. મનુસ્સાનં ખત્તિયો સૂરતમો, મનુસ્સેસુ ખત્તિયો સૂરતમો. પથિકાનં ધાવન્તો સીઘતમો, પથિકેસુ ધાવન્તો સીઘતમો.

અનાદરે છટ્ઠીવિભત્તિ હોતિ, સત્તમી ચ.

રુદતો દારકસ્સ પબ્બજિ, રુદન્તસ્મિં દારકે પબ્બજિ.

૩૦૬, ૨૮૯. ક્વચિ દુતિયા છટ્ઠીનમત્થે.

છટ્ઠીનમત્થે ક્વચિ દુતિયાવિભત્તિ હોતિ.

અપિસ્સુ મં અગ્ગિવેસ્સન તિસ્સો ઉપમા પટિભંસુ.

તતિયાસત્તમીનં અત્થે ચ ક્વચિ દુતિયાવિભત્તિ હોતિ.

સચે મં સમણો ગોતમો આલપિસ્સતિ, ત્વઞ્ચ મં નાભિભાસસિ. એવં તતિયત્થે.

પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા, એકં સમયં ભગવા. એવં સત્તમ્યત્થે.

તતિયાસત્તમીનં અત્થે ચ ક્વચિ છટ્ઠીવિભત્તિ હોતિ.

કતો મે કલ્યાણો, કતં મે પાપં. એવં તતિયત્થે.

કુસલા નચ્ચગીતસ્સ સિક્ખિતા ચાતુરિત્થિયો, કુસલો ત્વં રથસ્સ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનં. એવં સત્તમ્યત્થે.

ક્વચીતિ કિમત્થં? યો વો આનન્દ મયા ધમ્મો ચ વિનયો ચ દેસિતો પઞ્ઞત્તો, આનન્દો અત્થેસુ વિચક્ખણો.

દુતિયાપઞ્ચમીનઞ્ચ અત્થે ક્વચિ છટ્ઠીવિભત્તિ હોતિ.

તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો, સહસા કમ્મસ્સ કત્તારો, એવં દુતિયત્થે.

અસ્સવનતા ધમ્મસ્સ પરિહાયન્તિ, કિન્નુ ખો અહં તસ્સ સુખસ્સ ભાયામિ, સબ્બે તસન્તિ દણ્ડસ્સ, સબ્બે ભાયન્તિ મચ્ચુનો, ભીતો ચતુન્નં આસીવિસાનં ઘોરવિસાનં, ભાયામિ ઘોરવિસસ્સ નાગસ્સ. એવં પઞ્ચમ્યત્થે.

૩૧૦, ૩૨૪. કમ્મ ¶ કરણ નિમિત્તત્થેસુ સત્તમી.

કમ્મકરણનિમિત્તત્થેસુ સત્તમીવિભત્તિ હોતિ.

સુન્દરાવુસો ઇમે આજીવકા ભિક્ખૂસુ અભિવાદેન્તિ. એવં કમ્મત્થે.

હત્થેસુ પિણ્ડાય ચરન્તિ, પત્તેસુ પિણ્ડાય ચરન્તિ, પથેસુ ગચ્છન્તિ. એવં કરણત્થે.

દીપિ ચમ્મેસુ હઞ્ઞતે, કુઞ્જરો દન્તેસુ હઞ્ઞતે, એવં નિમિત્તત્થે.

સમ્પદાને ચ સત્તમીવિભત્તિ હોતિ.

સઙ્ઘે દિન્નં મહપ્ફલ, સઙ્ઘે ગોતમી દેહિ, સઙ્ઘે તે દિન્ને અહઞ્ચેવ પૂજિતો ભવિસ્સામિ.

પઞ્ચમ્યત્થે ચ સત્તમીવિભત્તિ હોતિ.

કાલભાવેસુ ચ કત્તરિ પયુજ્જમાને સત્તમીવિભત્તિ હોતિ.

પુબ્બણ્હસમયે ¶ ગતો, સાયન્હસમયે આગતો. ભિક્ખૂસુ ભોજીયમાનેસુ ગતો, ભુત્તેસુ આગતો. ગોસુદુય્હમાનેસુ ગતો, દુદ્ધાસુ આગતો.

ઉપઅધિઇચ્ચેતેસં પયોગે અધિકઇસ્સરવચને સત્તમીવિભત્તિ હોતિ.

ઉપ ખારિયં દોણો, ઉપ નિક્ખે કહાપણં. અધિ બ્રહ્મદત્તે પઞ્ચાલા, અધિ નચ્ચેસુ ગોતમી, અધિ દેવેસુ બુદ્ધો.

૩૧૫, ૩૨૯. મણ્ડિતુ’સ્સુક્કેસુ તતિયા.

મણ્ડિતઉસ્સુક્કઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ તતિયાવિભત્તિ હોતિ, સત્તમી ચ.

ઞાણેન પસીદિતો, ઞાણસ્મિં વા પસીદિતો, ઞાણેન ઉસ્સુક્કો, ઞાણસ્મિં વા ઉસ્સુક્કો તથાગતો વા તથાગતગોત્તો વા.

ઇતિ નામકપ્પે કારકકપ્પો છટ્ઠો કણ્ડો.

૩૧૬, ૩૩૧. નામાનં ¶ સમાસો યુત્તત્થો.

તેસં નામાનં પયુજ્જમાનપદત્થાનં યો યુત્તત્થો, સો સમાસસઞ્ઞો હોતિ.

કથિનદુસ્સં, આગન્તુકભત્તં, જીવિતિન્દ્રિયં, સમણબ્રાહ્મણા, સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના, બ્રાહ્મણ ગહપતિકા.

નામાનમિતિ કિમત્થં? દેવદત્તો પચતિ, યઞ્ઞદત્તો પચતિ.

યુત્તત્થોતિ કિમત્થં? ભતો રઞ્ઞો પુત્તો દેવદત્તસ્સ.

સમાસઇચ્ચનેન ક્વત્થો? ક્વચિ સમાસન્તગતાનમકારન્તો.

૩૧૭, ૩૩૨. તેસં વિભત્તિયો લોપા ચ.

તેસં યુત્તત્થાનં સમાસાનં વિભત્તિયો લોપા ચ હોન્તિ.

તેસંગહણેન સમાસતદ્ધિતાખ્યાતકિતકાનં વિભત્તિપચ્ચયપદક્ખરાગમા ચ લોપા હોન્તિ. વાસિટ્ઠો, વેનતેય્યો.

ચગ્ગહણ મવધારણત્થં, પભઙ્કરો, અમતદ્દદો, મેધઙ્કરો, દીપઙ્કરો.

લુત્તાસુ વિભત્તીસુ અસ્સ સરન્તસ્સ લિઙ્ગસ્સ પકતિરૂપાનિ હોન્તિ.

ચક્ખુસોતં, મુખનાસિકં, રાજપુત્તો, રાજપુરિસો.

૩૧૯, ૩૩૦. ઉપસગ્ગનિપાતપુબ્બકો અબ્યયીભાવો.

ઉપસગ્ગનિપાતપુબ્બકો સમાસો અબ્યયીભાવસઞ્ઞો હોતિ.

નગરસ્સ ¶ સમીપે પવત્તતિ કથા ઇતિ ઉપનગરં, દરથાનં અભાવો નિદ્દરથં, મકસાનં અભાવો નિમ્મકસં, વુડ્ઢાનં પટિપાટિ યથાવુડ્ઢં, યે યે વુડ્ઢા વા યથાવુડ્ઢં, જીવસ્સ યત્તકો પરિચ્છેદો યાવજીવં, ચિત્તમધિકિચ્ચ પવત્તન્તિ તે ધમ્માતિ અધિચિત્તં, પબ્બતસ્સ તિરો તિરોપબ્બતં, સોતસ્સ પતિ પવત્તતિ નાવા ઇતિ પતિસોતં, પાસાદસ્સ અન્તો અન્તોપાસાદં.

અબ્યયીભાવમિચ્ચનેન ક્વત્થો? અંવિભત્તીન મકારન્તા અબ્યયીભાવા.

સો અબ્યયીભાવસમાસો નપુંસકલિઙ્ગોવ દટ્ઠબ્બો.

કુમારીસુ અધિકિચ્ચ પવત્તતિ કથા ઇતિ અધિકુમારિ, વધુયા સમીપે પવત્તતિ કથા ઇતિ ઉપવધુ, ગઙ્ગાય સમીપે પવત્તતિ કથા ઇતિ ઉપગઙ્ગં, મણિકાય સમીપે પવત્તતિ કથા ઇતિ ઉપમણિકં.

દિગુસ્સ સમાસસ્સ એકત્તં હોતિ, નપુંસકલિઙ્ગત્તઞ્ચ.

તયો ¶ લોકા તિલોકં, તયો દણ્ડા તિદણ્ડં, તીણિ નયનાનિ તિનયનં, તયો સિઙ્ગા તિસિઙ્ગં. ચતસ્સો દિસા ચતુદ્દિસં, પઞ્ચ ઇન્દ્રિયાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયં.

૩૨૨, ૩૫૯. તથા દ્વન્દે પાણિ તૂરિય યોગ્ગસેનઙ્ગખુદ્દજન્તુક વિવિધવિરુદ્ધ વિસભાગત્થાદીનઞ્ચ.

તથા દ્વન્દે સમાસે પાણિ તૂરિય યોગ્ગ સેનઙ્ગખુદ્દજન્તુક વિવિધવિરુદ્ધ વિસભાગત્થઇચ્ચેવમાદીનં એકત્તં હોતિ, નપુંસકલિઙ્ગત્તઞ્ચ.

તં યથા? ચક્ખુ ચ સોતઞ્ચ ચક્ખુસોતં, મુખઞ્ચ નાસિકા ચ મુખનાસિકં, છવિ ચ મંસઞ્ચ લોહિતઞ્ચ છવિમંસલોહિતં. એવં પાણ્યઙ્ગત્થે.

સઙ્ખો ચ પણવો ચ સઙ્ખપણવં, ગીતઞ્ચ વાદિતઞ્ચ ગીતવાદિતં, દદ્દરિ ચ ડિણ્ડિમો ચ દદ્દરિડિણ્ડિમં. એવં તૂરિયઙ્ગત્થે.

ફાલો ચ પાચનઞ્ચ ફાલપાચનં, યુગઞ્ચ નઙ્ગલઞ્ચ યુગનઙ્ગલં. એવં યોગ્ગઙ્ગત્થે.

અસિ ચ ચમ્મઞ્ચ અસિચમ્મં, ધનુ ચ કલાપો ચ ધનુકલાપં, હત્થી ચ અસ્સો ચ હત્થિઅસ્સં, રથો ચ પત્તિકો ચ રથપત્તિકં. એવં સેનઙ્ગત્થે.

ડંસા ¶ ચ મકસા ચ ડંસમકસં, કુન્થો ચ કિપિલ્લિકો ચ કુન્થકિપિલ્લિકં, કીટો ચ સરીસપો ચ કીટસરીસપં. એવં ખુદ્દજન્તુકત્થે.

અહિ ચ નકુલો ચ અહિનકુલં, બિળારો ચ મૂસિકો ચ બિળારમૂસિકં, કાકો ચ ઉલૂકો ચ કાકોલૂકં. એવં વિવિધવિરુદ્ધત્થે.

સીલઞ્ચ પઞ્ઞાણઞ્ચ સીલપઞ્ઞાણં, સમથો ચ વિપસ્સના ચ સમથવિપસ્સનં, વિજ્જા ચ ચરણઞ્ચ વિજ્જાચરણં. એવં વિસભાગત્થે.

આદિગ્ગહણં કિમત્થં? દાસી ચ દાસો ચ દાસિદાસં, ઇત્થી ચ પુમા ચ ઇત્થિપુમં, પત્તો ચ ચીવરઞ્ચ પત્તચીવરં, છત્તઞ્ચ ઉપાહના ચ છત્તુપાહનં, તિકઞ્ચ ચતુક્કઞ્ચ તિકચતુક્કં, વેનો ચ રથકારો ચ વેનરથકારં, સાકુણિકો ચ માગવિકો ચ સવકુણિકમાગવિકં, દીઘો ચ મજ્ઝિમો ચ દીઘમજ્ઝિમં ઇચ્ચેવમાદિ.

૩૨૩, ૩૬૦. વિભાસા રુક્ખ તિણ પસુખ ન ધઞ્ઞ જનપદાદીનઞ્ચ.

રુક્ખતિણ પસુ ધન ધઞ્ઞ જનપદઇચ્ચેવમાદીનં વિભાસા એકત્તં હોતિ, નપુંસકલિઙ્ગત્તઞ્ચ દ્વન્દે સમાસે. અસ્સત્થો ¶ ચ કપીતનો ચ અસ્સત્થકપીતનં, અસ્સત્થકપીતના વા. ઉસીરઞ્ચ બીરણઞ્ચ ઉસીરબીરણં, ઉસીરબીરણા વા. અજો ચ એળકો ચ અજેળકં, અજેળકા વા. હિરઞ્ઞઞ્ચ સુવણ્ણઞ્ચ હિરઞ્ઞસુવણ્ણં, હિરઞ્ઞસુવણ્ણા વા. સાલિ ચ યવો ચ સાલિયવં, સાલિયવા વા. કાસી ચ કોસલા ચ કાસિકોસલં, કાસિકોસલા વા.

આદિગ્ગહણં કિમત્થં? સાવજ્જઞ્ચ અનવજ્જઞ્ચ સાવજ્જાનવજ્જં, સાવજ્જા નવજ્જા વા. હીનઞ્ચ પણીતઞ્ચ હીનપણીતં. હીનપણીતા વા. કણ્હો ચ સુક્કો ચ કણ્હસુક્કં, કણ્હસુક્કા વા.

૩૨૪, ૩૩૯. દ્વિપદે તુલ્યાધિકરણે કમ્મધારયો.

દ્વે પદાનિ તુલ્યાધિકરણાનિ યદા સમસ્યન્તે, તદા સો સમાસો કમ્મધારયસઞ્ઞો હોતિ.

મહન્તો ¶ ચ સો પુરિસો ચાતિ મહાપુરિસો, કણ્હો ચ સો સપ્પો ચાતિ કણ્હસપ્પો, નીલઞ્ચ તં ઉપ્પલઞ્ચાતિ નીલુપ્પલં, લોહિતઞ્ચ તં ચન્દનઞ્ચાતિ લોહિતચન્દનં, બ્રાહ્મણી ચ સા દારિકા ચાતિ બ્રાહ્મણદારિકા, ખત્તિયા ચ સા કઞ્ઞા ચાતિ ખત્તિયકઞ્ઞા.

કમ્મધારયઇચ્ચનેન ક્વત્થો? કમ્મધારયસઞ્ઞે ચ.

સઙ્ખ્યાપુબ્બો કમ્મધારયસમાસો દિગુસઞ્ઞો હોતિ.

તીણિ મલાનિ તિમલં, તીણિ ફલાનિ તિફલં, તયો લોકા તિલોકં, તયો દણ્ડા તિદણ્ડં, ચતસ્સો દિસા ચતુદ્દિસં, પઞ્ચ ઇન્દ્રિયાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયં, સત્ત ગોદાવરિયો સત્તગોદાવરં.

દિગુઇચ્ચનેન ક્વત્થો? દિગુસ્સે કત્તં.

ઉભે દિગુકમ્મધારયસમાસા તપ્પુરિસસઞ્ઞા હોન્તિ.

ન બ્રાહ્મણો અબ્રાહ્મણો, ન વસલો અવસલો, ન ભિક્ખુ અભિક્ખુ, ન પઞ્ચવસ્સં અપઞ્ચવસ્સં, ન ¶ પઞ્ચપૂલી અપઞ્ચપૂલી, ન સત્તગોદાવરંઅસત્તગોદાવરં, ન દસગવં અદસગવં, ન પઞ્ચગવં અપઞ્ચગવં.

તપ્પુરિસઇચ્ચનેન ક્વત્થો? અત્તં નસ્સ તપ્પુરિસે.

તા અમાદયો નામેહિ પરપદેભિ યદા સમસ્યન્તે, તદા સો સમાસો તપ્પુરિસસઞ્ઞો હોતિ.

ભૂમિં ગતો ભૂમિગતો, સબ્બરત્તિં સોભણો સબ્બરત્તિસોભણો. અપાયં ગતો અપાયગતો, ઇસ્સરેન કતં ઇસ્સરકતં, સલ્લેન વિદ્ધો સલ્લવિદ્ધો, કથિનસ્સ દુસ્સં કથિનદુસ્સં, આગન્તુકસ્સ ભત્તં આગન્તુકભત્તં, મેથુના અપેતો મેથુનાપેતો, ચોરા ભયં ચોરભયં, રઞ્ઞો પુત્તો રાજપુત્તો, ધઞ્ઞાનં રાસિ ધઞ્ઞરાસિ, રૂપે સઞ્ઞા રૂપસઞ્ઞા, સંસારે દુક્ખં સંસારદુક્ખં.

૩૨૮, ૩૫૨. અઞ્ઞપદત્થેસુ બહુબ્બીહિ.

અઞ્ઞેસં પદાનં અત્થેસુ દ્વે નામાનિ બહૂનિ નામાનિ યદા સમસ્યન્તે, તદા સો સમાસો બહુબ્બીહિ સઞ્ઞો હોતિ.

આગતા ¶ સમણા ઇમં સઙ્ઘારામં સોયં આગતસમણો, સઙ્ઘારામો. જિતાનિ ઇન્દ્રિયાનિ અનેન સમણેન સોયં જિતિન્દ્રિયો, સમણો. દિન્નો સુઙ્કો યસ્સ રઞ્ઞો સોયં દિન્નસુઙ્કો, રાજા. નિગ્ગતા જના અસ્મા ગામા સોયં નિગ્ગતજનો, ગામો. છિન્નો હત્તો યસ્સ પુરિસસ્સ સોયં છિન્નહત્થો, પુરિસો. સમ્પન્નાનિ સસ્સાનિ યસ્મિં જનપદે સોયં સમ્પન્નસસ્સો, જનપદો.

નિગ્રોધસ્સ પરિમણ્ડલો નિગ્રોધપરિમણ્ડલો, નિગ્રોધપરિમણ્ડલો ઇવ પરિમણ્ડલો યો રાજકુમારો સોયં નિગ્રોધપરિમણ્ડલો. અથ વા નિગ્રોધપરિમણ્ડલો ઇવ પરિમણ્ડલો યસ્સ રાજકુમારસ્સ સોયં નિગ્રોધપરિમણ્ડલો, રાજકુમારો.

ચક્ખુનો ભૂતો ચક્ખુભૂતો, ચક્ખુભૂતો ઇવ ભૂતો યો ભગવા સોયં ચક્ખુભૂતો, ભગવા.

સુવણ્ણસ્સ વણ્ણો સુવણ્ણવણ્ણો, સુવણ્ણવણ્ણો વિય વણ્ણો યસ્સ ભગવતો સોયં સુવણ્ણવણ્ણો, ભગવા.

બ્રહ્મુનો સરો બ્રહ્મસ્સરો, બ્રહ્મસ્સરો વિય સરો યસ્સ ભગવતો સોયં બ્રહ્મસ્સરો, ભગવા.

સયં ¶ પતિત પણ્ણ પુપ્ફફલવાયુતોયાહારાતિ પણ્ણઞ્ચ પુપ્ફઞ્ચ ફલઞ્ચ પણ્ણપુપ્ફફલાનિ, સયમેવ પતિતાનિ સયંપતિતાનિ, સયંપતિતાનિ ચ તાનિ પણ્ણપુપ્ફફલાનિ ચેતિ સયંપતિતપણ્ણપુપ્ફફલાનિ વાયુ ચ તોયઞ્ચ વાયુતોયાનિ, સયંપતિતપણ્ણપુપ્ફફલાનિ ચ વાયુતોયાનિ ચ સયંપતિતપણ્ણપુપ્ફફલવાયુતોયાનિ. સયંપતિતપણ્ણપુપ્ફફલવાયુતોયાનિ આહારા યેસં તે સયંપતિતપણ્ણપુપ્ફફલવાયુતોયાહારા, ઇસયો. યમેત્થ વત્તબ્બં, તં હેટ્ઠા વુત્તમેવ. અયં પન દ્વન્દકમ્મધારયગબ્ભો તુલ્યાધિકરણપહુબ્બીહિ.

અથ વા – સયંપતિતપણ્ણપુપ્ફફલવાયુતોયેહિ આહારા યેસં તે સયંપતિતપણ્ણપુપ્ફફલવાયુતોયાહારા. અયં પન ભિન્નાધિકરણબહુબ્બીહિ.

નાના દુમપતિત પુપ્ફવાસિત સાનૂતિ નાનાપકારા દુમા નાનાદુમા, નાનાદુમેહિ પતિતાનિ નાનાદુમપતિ તાનિ, નાનાદુમપતિતાનિ ચ તાનિ પુપ્ફાનિ ચેતિ નાનાદુમપતિતપુપ્ફાનિ, નાનાદુમપતિતપુપ્ફેહિ વાસિતા નાનાદુમપતિતપુપ્ફવાસિતા, નાનાદુમપતિતપુપ્ફવાસિતા સાનૂ યસ્સ પબ્બતરાજસ્સ સોયં નાનાદુમપતિતપુપ્ફવાસિતસાનુ, પબ્બતરાજા. અયં પન કમ્મધારયતપ્પુરિસગબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

અથ ¶ વા – વાસિતા સાનૂ વાસિતસાનુ, સાપેક્ખત્તે સતિપિ ગમકત્તા સમાસો. નાનાદુમપતિતપુપ્ફેહિ વાસિતસાનૂ યસ્સ પબ્બતરાજસ્સ સોયં નાનાદુમપતિતપુપ્ફવાસિતસાનુ, પબ્બતરાજા. અયં પન ભિન્નાધિકરણબહુબ્બીહિ.

બ્યાલમ્બમ્બુધરબિન્દુચુમ્બિતકૂટોતિ અમ્બું ધારેતીતિ અમ્બુધરો, કો સો? પજ્જુન્નો. વિવિધા આલમ્બો બ્યાલમ્બો, બ્યાલમ્બો ચ સો અમ્બુધરો ચાતિ બ્યાલમ્બમ્બુધરો, બ્યાલમ્બમ્બુધરસ્સ બિન્દૂ બ્યાલમ્બમ્બુધરબિન્દૂ, બ્યાલમ્બમ્બુધરબિન્દૂહિ ચુમ્બિતો બ્યાલમ્બમ્બુધરબિન્દુચુમ્બિતો, બ્યાલમ્બમ્બુરેબિન્દુચુમ્બિતો કૂટો યસ્સ પબ્બતરાજસ્સ સોયં બ્યાલમ્બમ્બુધરબિન્દુચુમ્બિતકૂટો. અયં પન કમ્મધારયતપ્પુરિસગબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

અથ વા – ચુમ્બિતો કૂટો ચુમ્બિતકૂટો, સાપેક્ખત્તે સતિપિ ગમકત્તા સમાસો. બ્યાલમ્બમ્બુધરબિન્દૂહિ ચુમ્બિતકૂટો યસ્સ પબ્બતરાજસ્સ સોયં બ્યાલમ્બમ્બુધરબિન્દુચુમ્બિતકૂટો. અયં પન ભિન્નાધિકરણબહુબ્બીહિ.

અમિત બલ પરક્કમજુતીતિ ન મિતા અમિતા, બલઞ્ચ પરક્કમો ચ જુતિ ચ બલપરક્કમજુતિયો, અમિતા બલપરક્કમજુતિયો યસ્સ સોયં અમિતબલપરક્કમજુતિ, અયં પન કમ્મધારયદ્વન્દગબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

પીણોરક્ખંસ ¶ બાહૂતિ ઉરો ચ અક્ખઞ્ચ અંસો ચ બાહુ ચ ઉરક્ખંસબાહવો, પીણા ઉરક્ખંસબાહવો યસ્સ ભગવતો સોયં પીણોરક્ખંસબાહુ. અયં પન દ્વન્દવબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

પીણ ગણ્ડ વદન થનૂરુજઘનાતિ ગણ્ડો ચ વદનઞ્ચ થનો ચ ઊરુ ચ જઘનઞ્ચ ગણ્ડવદનથનૂરુજઘના, પીણા ગણ્ડવદનથનૂરુજઘના યસ્સા સાયં પીણગણ્ડવદનથનૂરુજઘના. અયમ્પિ દ્વન્દગબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

વવર સુરાસુર ગરુડ મનુજ ભુજગ ગન્ધબ્બ મકુટ કૂટ ચુમ્બિત સેલસઙ્ઘટ્ટિત ચરણોતિ સુરા ચ અસુરા ચ ગરુડા ચ મનુજા ચ ભુજગા ચ ગન્ધબ્બા ચ સુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બા, પવરા ચ તે સુરાસુરગરુડમનુજભુજગ ગન્ધબ્બા ચેતિ પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બા, પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બાનં મકુટાનિ પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટાનિ, પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટાનં કૂટાનિ પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટાનિ, પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટેસુ ચુમ્બિતા પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતા, પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતા ચ તે સેલા ચાતિ પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતસેલા, પવરસુરાસુર ગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતસેલેહિ સઙ્ઘટ્ટિતા પવરસુરાસુર ગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતસેલસઙ્ઘટ્ટિતા, પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતસેલસઙ્ઘટ્ટિતા ચરણા યસ્સ તથાગતસ્સ સોયં ¶ પવરસુરાસુરગરુડમનુજભુજગગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતસેલસઙ્ઘટ્ટિતચરણો, તથાગતો, અયં પન દ્વન્દકમ્મધારયતપ્પુરિસગબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

અથ વા–સઙ્ઘટ્ટિતા ચરણા સઙ્ઘટ્ટિતચરણા, સાપેક્ખત્તે સતિપિ ગમકત્તા સમાસો. પવરસુરાસુર ગરુડમનુજભુજગ ગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતસેલેહિ સઙ્ઘટ્ટિતચરણા યસ્સ તથાગતસ્સ સોયં પવરસુરાસુરગરુડ મનુજભુજગ ગન્ધબ્બમકુટકૂટચુમ્બિતસેલસઙ્ઘટ્ટિત ચરણો. અયં પન ભિન્નાધિકરણબહુબ્બીહિ.

ચતુદ્દિસોતિ ચતસ્સો દિસા યસ્સ સોયં ચતુદ્દિસો, ભગવા.

પઞ્ચચક્ખૂતિ પઞ્ચ ચક્ખૂનિ યસ્સ તથાગતસ્સ સોયં પઞ્ચચક્ખુ, તથાગતો.

દસબલોતિ દસ બલાનિ યસ્સ સોયં દસબલો, ભગવા.

અનન્તઞાણોતિ નસ્સ અન્તો અનન્તં, અનન્તં ઞાણં યસ્સ તથાગતસ્સ સોયં અનન્તઞાણો, તથાગતો.

અમિત ઘન સરીરોતિ ન મિતં અમિતં, ઘનં એવ સરીરં ઘનસરીરં, અમિતં ઘનસરીરં યસ્સ તથાગતસ્સ સોયં અમિતઘનસરીરો, તથાગતો.

અમિત બલ પરક્કમ પત્તોતિ ન મિતા અમિતા, બલઞ્ચ પરક્કમો ચ બલપરક્કમા, અમિતા એવ બલપરક્કમા અમિતબલપરક્કમા ¶ , અમિતબલપરક્કમા પત્તા યેન સોયં અમિતબલપરક્કમપત્તો, ભગવા. અયં પન કમ્મધારયદ્વન્દગબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

મત્ત ભમર ગણ ચુમ્બિત વિકસિતપુપ્ફવલ્લિનાગરુક્ખો પસોભિત કન્દરોતિ મત્તા એવ ભમરા મત્તભમરા, મત્તભમરાનં ગણા મત્તભમરગણા, મત્તભમરગણેહિ ચુમ્બિતાનિ મત્તભમરણચુમ્બિતાનિ, વિકસિતાનિ એવ પુપ્ફાનિ વિકસિતપુપ્ફાનિ, મત્તભમરગણચુમ્બિતાનિ વિકસિતપુપ્ફાનિ યેસં તેહિ મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફા, વલ્લિ ચ નાગરુક્ખો ચ મલ્લિનાગરુક્ખા, મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફા ચ તે વલ્લિનાગરુક્ખા ચેતિ મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફવલ્લિનાગરુક્ખા, મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફવલ્લિનાગરુક્ખેહિ ઉપસોભિતાનિ મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફવલ્લિનાગરુક્ખો પસોભિતાનિ, મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફવલ્લિનાગરુક્ખો પસોભિતાનિ કન્દરાનિ યસ્સ પબ્બતરાજસ્સ સોયં મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફ વલ્લિનાગરુક્ખો પસો ભિતકન્દરો, પબ્બતરાજા. અયં પન દ્વન્દકમ્મધારયતપ્પુરિસગબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

અથ વા–ઉપસોભિતાનિ કન્દરાનિ ઉપસોભિતકન્દરાનિ, સાપેક્ખત્તે સતિપિ ગમકત્તા સમાસો. મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફવલ્લિનાગરુક્ખેહિ ઉપસોભિતકન્દરાનિ યસ્સ પબ્બતરાજસ્સ સોયં મત્તભમરગણચુમ્બિતવિકસિતપુપ્ફવલ્લિનાગરુક્ખો પસોભિતકન્દરો, પબ્બતરાજા. અયં પન ભિન્નાધિકરણબહુબ્બીહિ.

નાના ¶ રુક્ખ તિણ પતિત પુપ્ફોપસોભિત કન્દરોતિ રુક્ખો ચ તિણઞ્ચ રુક્ખતિણાનિ, નાના પકારાનિ એવ રુક્ખતિણાનિ નાનારુક્ખતિણાનિ, નાનારુક્ખતિણેહિ પતિતાનિ નાનારુક્ખતિણપતિતાનિ, નાનારુક્ખતિણપતિતાનિ ચ તાનિ પુપ્ફાનિ ચેતિ નાનારુક્ખતિણપતિતપુપ્ફાનિ, નાનારુક્ખતિણપતિતપુપ્ફેહિ ઉપસોભિતાનિ નાનારુક્ખતિણપતિત પુપ્ફોપસોભિતાનિ, નાનારુક્ખતિણપતિતપુપ્ફોપસોભિતાનિ કન્દરાનિ યસ્સ પબ્બતરાજસ્સ સોયં નાનારુક્ખતિણપતિતપુપ્ફોપસોભિતકન્દરો, પબ્બતરાજા. અયં પન દ્વન્દકમ્મધારયતપ્પુરિસગબ્ભો તુલ્યાધિકરણબહુબ્બીહિ.

અથ વા–ઉપસોભિતાનિ એવ કન્દરાનિ ઉપસોભિતકન્દરાનિ, (સાપેક્ખત્તે સતિપિ ગમકત્તા સમાસો.) નાનારુક્ખતિણપતિતપુપ્ફેહિ ઉપસોભિતકન્દરાનિ યસ્સ પબ્બતરાજસ્સ સોયં નાનારુક્ખતિણપતિતપુપ્ફોપસોભિતકન્દરો, પબ્બતરાજા. અયં પન ભિન્નાધિકરણબહુબ્બીહિ.

નાના મુસલ ફાલ પબ્બત તરુ કલિઙ્ગર સર ધનુગદાસિ તોમરહત્થાતિ મુસલો ચ ફાલો ચ પબ્બતો ચ તરુ ચ કલિઙ્ગરો ચ સરો ચ ધનુ ચ ગદા ચઅસિ ચ તોમરો, ચ મુસલફાલપબ્બતતરુકલિઙ્ગરસરધનુગદાસિતોમરા, નાના પકારા એવ મુસલફાલપબ્બતતરુકલિઙ્ગરસરધનુગદાસિતોમરા નાનામુસલફાલપબ્બતતરુકલિઙ્ગરસરધનુગદાસિતોમરા, નાનામુસલફાલપબ્બતતરુકલિઙ્ગરસરધનુગદાસિતોમરા હત્થેસુ ¶ યેસં તે નાનામુસલફાલપબ્બતતરુકલિઙ્ગર સરધનુગદાસિતોમરહત્થા. અયં પન દ્વન્દકમ્મધારયગબ્ભો ભિન્નાધિકરણબહુબ્બીહિ.

બહુબ્બીહિ ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? બહુબ્બીહિમ્હિ ચ.

૩૨૯, ૩૫૭. નામાનં સમુચ્ચયો દ્વન્દો.

નામાનં એકવિભત્તિકાનં યો સમુચ્ચયો, સો દ્વન્દસઞ્ઞો હોતિ.

ચન્દિમા ચ સૂરિયો ચ ચન્દિમસૂરિયા, સમણો ચ બ્રાહ્મણો ચ સમણબ્રાહ્મણા, સારિપુત્તો ચ મોગ્ગલ્લાનો ચ સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના, બ્રાહ્મણો ચ ગહપતિકો ચ બ્રાહ્મણગહપતિકા, યમો ચ વરુણો ચ યમવરુણા, કુવેરો ચ વાસવો ચ કુવેરવાસવા.

દ્વન્દઇચ્ચનેન ક્વત્થો? દ્વન્દટ્ઠા વા.

૩૩૦, ૩૪૦. મહતં મહા તુલ્યાધિકરણે પદે.

તેસં મહન્તસદ્દાનં મહાઆદેસો હોતિ તુલ્યાધિકરણે પદે.

મહન્તો ¶ ચ સો પુરિસો ચાતિ મહાપુરિસો, મહન્તી ચ સા દેવી ચાતિ મહાદેવી, મહન્તઞ્ચ તં બલઞ્ચાતિ મહાબલં, મહન્તો ચ સો નાગો ચાતિ મહાનાગો, મહન્તો ચ સો યસો ચાતિ મહાયસો, મહન્તઞ્ચ તં પદુમવનઞ્ચાતિ મહાપદુમવનં, મહન્તી ચ સા નદી ચાતિ મહાનદી, મહન્તો ચ સો મણિ ચાતિ મહામણિ, મહન્તો ચ સો ગહપતિકો ચાતિ મહાગહપતિકો, મહન્તઞ્ચ તં ધનઞ્ચાતિ મહાધનં, મહન્તો ચ સો પુઞ્ઞો ચાતિ મહાપુઞ્ઞો.

બહુવચનગ્ગહણેન ક્વચિ મહન્ત સદ્દસ્સ મહાદેસો હોતિ. મહન્તઞ્ચ તં ફલઞ્ચાતિ મહપ્ફલં, મહબ્બલં, એવં મહદ્ધનં, મહબ્ભયં.

૩૩૧, ૩૫૩. ઇત્થિયં ભાસિતપુમિત્થી પુમાવ ચે.

ઇત્થિયં તુલ્યાધિકરણે પદે ચે ભાસિતપુમિત્થી પુમાવ દટ્ઠબ્બા.

દીઘા જઙ્ઘા યસ્સ સોયં દીઘજઙ્ઘો, કલ્યાણભરિયો, પહૂતપઞ્ઞો.

ભાસિતપુપેતિ ¶ કિમત્થં? બ્રાહ્મણબન્ધુ ચ સા ભરિયા ચાતિબ્રાહ્મણબન્ધુભરિયા.

કમ્મધારયસઞ્ઞે ચ સમાસે ઇત્થિયં તુલ્યાધિકરણે પદે પુબ્બે ભાસિતપુમિત્થી ચે, પુમાવ દટ્ઠબ્બા. બ્રાહ્મણદારિકા, ખત્તિયકઞ્ઞા, ખત્તિયકુમારિકા.

ભાસિતપુમેતિ કિમત્થં? ખત્તિયબન્ધુદારિકા, બ્રાહ્મણબન્ધુદારિકા.

૩૩૩, ૩૪૪. અત્તં નસ્સ તપ્પુરિસે.

નસ્સ પદસ્સ તપ્પુરિસે ઉત્તરપદે અત્તં હોતિ.

નબ્રાહ્મણો અબ્રાહ્મણો, અવસલો, અભિક્ખુ, અપઞ્ચવસ્સં, અપઞ્ચગવં.

નસ્સ પદસ્સ તપ્પુરિસે અન આદેસો હોતિ સરે પરે.

ન અસ્સો અનસ્સો, અનિસ્સરો, અનરિયો.

કુચ્છિતં અન્નં કદન્નં, કુચ્છિતં અસનં કદસ્સનં.

સરેતિ કિમત્થં? કુચ્છિતા દારા યેસં (અપુઞ્ઞકારાનં) તે હોન્તીતિ કુદારા, કુજના. એવં કુપુત્તા, કુગેહા, કુવત્થા, કુદાસા.

કુઇચ્ચેતસ્સ કા હોતિ અપ્પત્થેસુ ચ.

બહુવચનગ્ગહણં કિમત્થં? કુઇચ્ચેતસ્સ અનપ્પતત્થેસુપિ ક્વચિ કા હોતિ, કાપુરિસા.

૩૩૭, ૩૫૦. ક્વચિ સમાસન્તગતાનમકારન્તો.

સમાસન્તગતાનં નામાનમન્તો સરો ક્વચિ અકારો હોતિ.

દેવાનં રાજા દેવરાજો, દેવરાજા, દેવાનં સખા દેવસખો, દેવસખા, પઞ્ચ અહાનિ પઞ્ચાહં, સત્તાહં, પઞ્ચગવં, છત્તુપાહનં, ઉપસરદં, વિસાલક્ખો, વિમુખો.

કારગ્ગહણં ¶ કિમત્થં? આકારન્ત ઇકારન્તા ચ હોન્તિ, પચ્ચક્ખા ધમ્મા યસ્સ સોયન્તિ પચ્ચક્ખધમ્મા, સુરભિનો ગન્ધો સુરભિગન્ધિ, સુન્દરો ગન્ધો સુગન્ધિ, પૂતિનો ગન્ધો પૂતિગન્ધિ, કુચ્છિતો ગન્ધો કુગન્ધિ, દુટ્ઠુ ગન્ધો યસ્સ સોયન્તિ દુગન્ધિ, પૂતિ એવ ગન્ધો પૂતિગન્ધિ.

નદીઅન્તા ચ કત્તુઅન્તા ચ કપચ્ચયો હોતિ સમાસન્તે.

બહૂ નદિયો યસ્મિં સોયં બહુનદિકો, જનપદો. બહવો કત્તારો યસ્સ સોયં બહુકત્તુકો, પુરિસો.

નદિમ્હા ચ કપચ્ચયો હોતિ સમાસન્તે.

બહૂ નદિયો યસ્મિં સોયન્તિ બહુનદિકો. બહૂ કન્તિયો યસ્સ સોયન્તિ બહુકન્તિકો. બહુનારિકો.

૩૩૯, ૩૫૮. જાયાય તુદં જાનિ પતિમ્હિ.

જાયાઇચ્ચેતાય તુદં જાનિઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ પતિમ્હિ પરે.

ધનુમ્હા ચ આપચ્ચયો હોતિ સમાસન્તે.

ગાણ્ડીવો ¶ ધનુ યસ્સ સોયં ગાણ્ડીવધન્વા.

૩૪૧, ૩૩૬. અં વિભત્તીનમકારન્તા અબ્યયીભાવા.

તસ્મા અકારન્તા અબ્યયીભાવસમાસા પરાસં વિભત્તીનં ક્વચિ અં હોતિ.

અધિચિત્તં, યથાવુડ્ઢં, ઉપકુમ્ભં, યાવજીવં, તિરોપબ્બતં, તિરોપાકારં, તિરોકુટ્ટં, અન્તોપાસાદં.

ક્વચીતિ કિમત્થં? અધિચિત્તસ્સ ભિક્ખુનો.

નપુંસકે વત્તમાનસ્સ અબ્યયીભાવસમાસસ્સ લિઙ્ગસ્સ સરો રસ્સો હોતિ.

કુમારીસુ અધિકિચ્ચ પવત્તતિ કથા ઇતિ અધિકુમારિ. ઉપવધુ, ઉપગઙ્ગં, ઉપમણિકં.

અઞ્ઞસ્મા અબ્યયીભાવસમાસા અનકારન્તા પરાસં વિભત્તીનં લોપો ચ હોતિ.

ઇતિ નામકપ્પે સમાસકપ્પો સત્તમો કણ્ડો.

ણપચ્ચયો હોતિ વા ‘‘તસ્સાપચ્ચ’’ મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

વસિટ્ઠસ્સ અપચ્ચં વાસિટ્ઠો, વસિટ્ઠસ્સ અપચ્ચં વા, વસિટ્ઠસ્સ અપચ્ચં વાસિટ્ઠી, વસિટ્ઠસ્સ અપચ્ચં વાસિટ્ઠં. એવં ભારદ્વાજો, ભારદ્વાજી, ભારદ્વાજં. ગોતમો, ગોતમી, ગોતમં. વાસુદેવો, વાસુદેવી, વાસુદેવં. બાલદેવો, બાલદેવી, બાલદેવં. વેસામિત્તો, વેસામિત્તી વેસામિત્તં.

તસ્મા વચ્છાદિતો ગોત્તગણતો ણાયનણાનપચ્ચયા હોન્તિ વા ‘‘તસ્સાપચ્ચ’’મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

વચ્છસ્સ અપચ્ચંવચ્છાયનો, વચ્છાનો, વચ્છસ્સ અપચ્ચં વા, વચ્છસ્સ અપચ્ચં વચ્છાયની, વચ્છાની, વચ્છસ્સ અપચ્ચં વચ્છાયનં, વચ્છાનં. સકટસ્સ અપચ્ચં સાકટાયનો, સાકટાનો ¶ , સકટસ્સ અપચ્ચં વા, સાકટાયની, સા કટાની, સાકટાયનં, સાકટાનં. એવં કણ્હાયનો, કણ્હાનો, કણ્હસ્સ અપચ્ચં વા. કણ્હાયની, કણ્હાની, કણ્હાયનં, કણ્હાનં. અગ્ગિવેસ્સાયનો, અગ્ગિવેસ્સાનો, અગ્ગિવેસ્સાયની, અગ્ગિવેસ્સાની, અગ્ગિવેસ્સાયનં, અગ્ગિવેસ્સાનં. ગચ્છાયનો, ગચ્છાનો, ગચ્છાયની, ગચ્છાની, ગચ્છાયનં, ગચ્છાનં. કપ્પાયનો, કપ્પાનો, કપ્પાયની, કપ્પાની, કપ્પાયનં, કપ્પાનં. મોગ્ગલ્લાયનો, મોગ્ગલ્લાનો, મોગ્ગલ્લાયની, મોગ્ગલ્લાની, મોગ્ગલ્લાયનં, મોગ્ગલ્લાનં. મુઞ્ચાયનો, મુઞ્ચાનો, મુઞ્ચાયની, મુઞ્ચાની, મુઞ્ચાયનં, મુઞ્ચાનં. સઙ્ઘાયનો, સઙ્ઘાનો, સઙ્ઘાયની, સઙ્ઘાની, સઙ્ઘાયનં, સઙ્ઘાનં. લોમાયનો, લોમાનો, લોમાયની, લોમાની, લોમાયનં, લોમાનં, સાકમાયનો, સાકમાનો, સાકમાયની, સાકમાની, સાકમાયનં, સાકમાનં. નારાયનો, નારાનો, નારાયની, નારાની, નારાયનં, નારાનં. ચોરાયનોચોરાનો, ચોરાયની, ચોરાની, ચોરાયનં, ચોરાનં, આવસાલાયનો, આવસાલાનો, આવસાલાયની, આવસાલાની, આવસાલાયનં, આવસાલાનં. દ્વેપાયનો, દ્વેપાનો, દ્વેપાયની, દ્વેપાની, દ્વેપાયનં, દ્વેપાનં. કુઞ્ચાયનો, કુઞ્ચાનો, કુઞ્ચાયની, કુઞ્ચાની, કુઞ્ચાયનં, કુઞ્ચાનં. કચ્ચાયનો, કચ્ચાનો, કચ્ચાયની, કચ્ચાની, કચ્ચાયનં, કચ્ચાનં.

૩૪૬, ૩૬૭. ણેય્યો ¶ કત્તિકાદીહિ.

તેહિ ગોત્તગણેહિ કત્તિકાદીહિ ણેય્યપચ્ચયો હોતિ વા ‘‘તસ્સાપચ્ચ’’મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

કત્તિકાય અપચ્ચં કત્તિકેય્યો, કત્તિકાય અપચ્ચં વા. એવં વેનતેય્યો, રોહિણેય્યો, ગઙ્ગેય્યો, કદ્દમેય્યો, નાદેય્યો, આલેય્યો, આહેયો, કામેય્યો, સુચિયા અપચ્ચં સોચેય્યો, સાલેય્યો, બાલેય્યો, માલેય્યો, કાલેય્યો.

તસ્મા અકારતો ણિપચ્ચયો હોતિ વા ‘‘તસ્સાપચ્ચ’’મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

દક્ખસ્સ અપચ્ચં દક્ખિ, દક્ખસ્સ અપચ્ચં વા. દુણસ્સ અપચ્ચં દોણિ, દુણસ્સ અપચ્ચં વા, એવં વાસવિ, સક્યપુત્તિ, નાટપુત્તિ, દાસપુત્તિ, દાસવિ, વારુણિ, ગણ્ડિ, બાલદેવિ, પાવકિ, જેનદત્તિ, બુદ્ધિ, ધમ્મિ, સઙ્ઘિ, કપ્પિ, અનુરુદ્ધિ.

વાતિ વિકપ્પનત્થેન ણિકપચ્ચયો હોતિ ‘‘તસ્સાપચ્ચ’’મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે. સક્યપુત્તસ્સ અપચ્ચં સક્યપુત્તિકો. એવં નાટપુત્તિકો, જેનદત્તિકો.

ઉપકુઇચ્ચેવમાદીહિ ણવપચ્ચયો હોતિ વા ‘‘તસ્સાપચ્ચ’’મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

ઉપકુસ્સ અપચ્ચં ઓપકવો, ઉપકુસ્સ અપચ્ચં વા. મનુનો અપચ્ચં માનવો, મનુનો અપચ્ચં વા. ભગ્ગુસ્સ અપચ્ચં ભગ્ગવો, ભગ્ગુસ્સ અપચ્ચં વા, પણ્ડુસ્સ અપચ્ચં પણ્ડવો, પણ્ડુસ્સ અપચ્ચં વા, બહુસ્સ અપચ્ચં બાહવો, બહુસ્સ અપચ્ચં વા.

તસ્મા વિધવાદિતો ણેરપચ્ચયો હોતિ વા ‘‘તસ્સાપચ્ચ’’મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

વિધવાય અપચ્ચં વેધવેરો, વિધવાય અપચ્ચં વા. બન્ધુકિયા અપચ્ચં બન્ધુકેરો, બન્ધુકિયા અપચ્ચં વા. સમણસ્સ અપચ્ચં સામણેરો, સમણસ્સ અપચ્ચં વા. એવં સામણેરી, સામણેરં, નાળિકેરો, નાળિકેરી, નાળિકેરં.

૩૫૦, ૩૭૩. યેન વા સંસટ્ઠં તરતિ ચરતિ વહતિ ણિકો.

યેન વા સંસટ્ઠં, યેન વા તરતિ, યેન વા ચરતિ, યેન વા વહતિ ઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ ણિકપચ્ચયો હોતિ વા.

તિલેન ¶ સંસટ્ઠં ભોજનં તેલિકં, તિલેન સંસટ્ઠં વા. એવં ગોળિકં, ઘાતિકં.

નાવાય તરતીતિ નાવિકો, નાવાય તરતિ વા. એવં ઓળુમ્પિકો.

સકટેન ચરતીતિ સાકટિકો, સકટેન ચરતિ વા. એવં પત્તિકો, દણ્ડિકો, ધમ્મિકો, પાદિકો.

સીસેન વહતીતિ સીસિકો, સીસેન વહતિ વા. અંસેન વહતીતિ અંસિકો, અંસેન વહતિ વા. એવં ખન્ધિકો, અઙ્ગુલિકો.

વાતિ વિકપ્પનત્થેન અઞ્ઞેસુપિ ણિકપચ્ચયો હોતિ. રાજગહે વસતીતિ રાજગહિકો, રાજગહે વસતિ વા. રાજગહે જાતો રાજગહિકો, રાજગહે જાતો વા. એવં માગધિકો, સાવત્થિકો, કાપિલ વત્થિકો, પાટલિપુત્તિકો, વેસાલિકો.

૩૫૧, ૩૭૪. તમધીતે તેનકતાદિ સન્નિધાન નિયોગ સિપ્પ ભણ્ડ જીવિકત્થેસુ ચ.

તમધીતે, તેનકતાદિઅત્થે, તમ્હિ સન્નિધાના, તત્થ નિયુત્તો, તમસ્સ સિપ્પં, તમસ્સ ભણ્ડં, તમસ્સ જીવિકં ઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ ચ ણિકપચ્ચયો હોતિ વા.

વિનયમધીતે ¶ વેનયિકો, વિનયમધીતે વા. એવં સુત્તન્તિકો, આભિધમ્મિકો, વેય્યાકરણિકો.

કાયેન કતં કમ્મં કાયિકં, કાયેન કતં કમ્મં વા. એવં વાચસિકં, માનસિકં.

સરીરે સન્નિધાના વેદના સારીરિકા, સરીરે સન્નિધાના વા, એવં માનસિકા.

દ્વારે નિયુત્તો દોવારિકો, દ્વારે નિયુત્તો વા. એવં ભણ્ડાગારિકો, નાગરિકો, નાવકમ્મિકો.

વીણા અસ્સ સિપ્પં વેણિકો, વીણા અસ્સ સિપ્પં વા. એવં પાણવિકો, મોદિઙ્ગિકો, વંસિકો.

ગન્ધો અસ્સ ભણ્ડં ગન્ધિકો, ગન્ધો અસ્સ ભણ્ડં વા. એવં તેલિકો, ગોળિકો.

ઉરબ્ભં હન્ત્વા જીવતીતિ ઓરબ્ભિકો, ઉરબ્ભં હન્ત્વા જીવતિ વા. મગં હન્ત્વા જીવતીતિ માગવિકો, મગં હન્ત્વા જીવતિ વા. એવં સોકરિકો, સાકુણિકો.

આદિગ્ગહણેન અઞ્ઞત્થાપિ ણિક પચ્ચયો યોજેતબ્બો. જાલેન હતો જાલિકો, જાલેન હતો વા.

સુત્તેન બન્ધો સુત્તિકો, સુત્તેન બન્ધો વા.

ચાપો ¶ અસ્સ આવુધો ચાપિકો, ચાપો અસ્સ આવુધો વા. એવં તોમરિકો, મુગ્ગરિકો, મોસલિકો.

વાતો અસ્સ આબાધો વાતિકો, વાતો અસ્સ આબાધો વા. એવં સેમ્હિકો, પિત્તિકો.

બુદ્ધે પસન્નો બુદ્ધિકો, બુદ્ધે પસન્નો વા. એવં ધમ્મિકો, સઙ્ઘિકો.

બુદ્ધસ્સ સન્તકં બુદ્ધિકં, બુદ્ધસ્સ સન્તકં વા. એવં ધમ્મિકં, સઙ્ઘિકં.

વત્થેન કીતં ભણ્ડં વત્થિકં, વત્થેન કીતં ભણ્ડં વા. એવં કુમ્ભિકં, ફાલિકં, કિં કણિકં, સોવણ્ણિકં.

કુમ્ભો અસ્સ પરિમાણં કુમ્ભિકં, કુમ્ભો અસ્સ પરિમાણં વા.

કુમ્ભસ્સ રાસિ કુમ્ભિકં, કુમ્ભસ્સ રાસિ વા.

કુમ્ભં અરહતીતિ કુમ્ભિકો, કુમ્ભં અરહતિ વા.

અક્ખેન દિબ્બતીતિ અક્ખિકો, અક્ખેન દિબ્બતિ વા. એવં સાલાકિકો, તિન્દુકિકો, અમ્બફલિકો. કપિટ્ઠફલિકો, નાળિકેરિકો ઇચ્ચેવમાદિ.

૩૫૨, ૩૭૬. ણ રાગા તસ્સે દમઞ્ઞત્થેસુ ચ.

ણપચ્ચયો હોતિ વા રાગમ્હા ‘‘તેન રત્તં’’ ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે, ‘‘તસ્સેદં’’ અઞ્ઞત્થેસુ ચ.

કસાવેન ¶ રત્તં વત્થં કાસાવં, કસાવેન રત્તં વત્થં વા. એવં કોસુમ્ભં, હાલિદ્દં, પાટઙ્ગં, રત્તઙ્ગ, મઞ્જિટ્ઠં, કુઙ્કુમં.

સૂકરસ્સ ઇદં મંસં સોકરં, સૂકરસ્સ ઇદં મંસં વા. એવં માહિસં.

ઉદુમ્બરસ્સ અવિદૂરે પવત્તં વિમાનં ઓદુમ્બરં, ઉદુમ્બરસ્સ અવિદૂરે પવત્તં વિમાનં વા.

વિદિસાય અવિદૂરે નિવાસો વેદિસો, વિદિસાય અવિદૂરે નિવાસો વા.

મથુરાય જાતો માથુરો, મથુરાય જાતો વા.

મથુરાય આગતો માથુરો, મથુરાય આગતો વા.

કત્તિકાય નિયુત્તો માસો કત્તિકો, કત્તિકાય નિયુત્તો માસો વા. એવં માગસિરો, ફુસ્સો, માઘો, ફગ્ગુનો, ચિત્તો, વેસાખો, જેટ્ઠો, આસળ્હો, સાવણો, ભદ્દો, અસ્સયુજો.

ન વુદ્ધિ નીલપીતાદો, પચ્ચયે સણકારકે.

ફકારો ફુસ્સસદ્દસ્સ, ‘‘સિરો’’તિ સિરસં વદે.

સિક્ખાનં ¶ સમૂહો સિક્ખો, ભિક્ખાનં સમૂહો ભિક્ખો. એવં કાપોતો, માયૂરો, કોકિલો.

બુદ્ધે, અસ્સ દેવતા બુદ્ધો. એવં ભદ્દો, મારો, માહિન્દો, વેસ્સવણો, યામો, સોમો, નારાયણો.

સંવચ્છરમધીતે સંવચ્છરો. એવં મોહુત્તો, નેમિત્તો, અઙ્ગવિજ્જો, વેય્યાકરણો, છન્દો, ભાસ્સો, ચન્દો.

વસાદાનં વિસયો દેસો વાસાદો. એવં કુમ્ભો, સાકુન્તો, આતિસારો.

ઉદુમ્બરા અસ્મિં પદેસે સન્તીતિ ઓદુમ્બરો. સાગરેહિ નિબ્બત્તો સાગરો. સાગલમસ્સ નિવાસો સાગલો. મથુરા અસ્સ નિવાસો માથુરો. મથુરાય ઇસ્સરો માથુરો. ઇચ્ચેવમાદયો યોજેતબ્બા.

જાતઇચ્ચેવમાદીનમત્થે ઇમઇયપચ્ચયા હોન્તિ.

પચ્છા જાતો પચ્છિમો. એવં અન્તિમો, મજ્ઝિમો, પુરિમો, ઉપરિમો, હેટ્ઠિમો, ગોપ્ફિમો. બોધિસત્તજાતિયા જાતો બોધિસત્તજાતિયો, એવં ¶ અસ્સજાતિયો, હત્થિજાતિયો, મનુસ્સજાતિયો.

આદિગ્ગહણેન નિયુત્તત્થાદિતોપિ તદસ્સત્થાદિતોપિ ઇમ ઇય ઇક ઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ. અન્તો નિયુત્તો અન્તિમો. એવં અન્તિયો, અન્તિકો.

પુત્તો અસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ પુત્તિમો. એવં પુત્તિયેવ, પુત્તિકો, કપ્પિમો, કપ્પિયો, કપ્પિકો.

ચગ્ગહણેન કિયપચ્ચયો હોતિ નિયુત્તત્થે. જાતિયં નિયુત્તો જાતિકિયો, અન્ધે નિયુત્તો અન્ધકિયો, જાતિયા અન્ધો જચ્ચન્ધો, જચ્ચન્ધે નિયુત્તો જચ્ચન્ધકિયો.

સમૂહત્થે કણ ણઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

રાજપુત્તાનં સમૂહો રાજપુત્તકો. એવં રાજપુત્તો, માનુસ્સકો, માનુસ્સો, માયૂરકો, માયૂરો, માહિંસકો, માહિંસો.

૩૫૫, ૩૮૦. ગામ જન બન્ધુ સહાયાદીહિતા.

ગામ જન બન્ધુ સહાયઇચ્ચેવમાદીહિ તાપચ્ચયો હોતિ સમૂહત્થે.

ગામાનં ¶ સમૂહો ગામતા. એવં જનતા, બન્ધુતા, સહાયતા, નગરતા.

‘‘તદસ્સ ઠાન’’ મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે ઇયપચ્ચયો હોતિ.

મદનસ્સ ઠાનં મદનિયં, બન્ધનસ્સ ઠાનં બન્ધનિયં, મુચ્છનસ્સ ઠાનં મુચ્છનિયં, એવં રજનિયં, કમનિયં, ગમનિયં, દુસ્સનિયં, દસ્સનિયં.

ધૂમો વિય દિસ્સતિ અદું વનં તદિદં ધૂમાયિતત્તં, તિમિરં વિય દિસ્સતિ અદું વનં તદિદં તિમિરાયિતત્તં.

‘‘તન્નિસ્સિતત્થે, તદસ્સ ઠાન’’મિચ્ચેતસ્મિં અત્થે ચ લપચ્ચયો હોતિ.

દુટ્ઠુ ¶ નિસ્સિતં દુટ્ઠુલ્લં, વેદં નિસ્સિતં વેદલ્લં, દુટ્ઠુ ઠાનં દુટ્ઠુલ્લં, વેદસ્સ ઠાનં વેદલ્લં.

અભિજ્ઝા અસ્સ પકતિ અભિજ્ઝાલુ, અભિજ્ઝા અસ્સ બહુલા વા અભિજ્ઝાલુ. એવં સીતાલુ, ધજાલુ, દયાલુ.

ણ્યત્તતાઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ ભાવત્થે.

અલસસ્સ ભાવો આલસ્યં, અરોગસ્સ ભાવો આરોગ્યં. પંસુકૂલિકસ્સ ભાવો પંસુકૂલિકત્તં, અનોદરિકસ્સ ભાવો અનોદરિકત્તં. સઙ્ગણિકારામસ્સ ભાવો સઙ્ગણિકારામતા, નિદ્દારામસ્સ ભાવો નિદ્દારામતા.

તુગ્ગહણેન ત્તનપચ્ચયો હોતિ. પુથુજ્જનત્તનં, વેદનત્તનં.

ણપચ્ચયો હોતિ વિસમાદીહિ ‘‘તસ્સ ભાવો’’ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

વિસમસ્સ ભાવો વેસમં, સુચિસ્સ ભાવો સોચં.

રમણીયઇચ્ચેવમાદિતો કણ પચ્ચયો હોતિ ‘‘તસ્સ ભાવો’’ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

રમણીયસ્સ ભાવો રામણીયકં, મનુઞ્ઞસ્સ ભાવો માનુઞ્ઞકં.

૩૬૩, ૩૯૦. વિસેસે તરતમિસિકિયિટ્ઠા.

વિસેસત્થે તર તમ ઇસિક ઇય ઇટ્ઠઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

સબ્બે ઇમે પાપા, અયમિમેસં વિસેસેન પાપોતિ પાપતરો. એવં પાપતમો, પાપિસિકો, પાપિયો, પાપિટ્ઠો.

‘‘તદસ્સત્થિ’’ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે વીપચ્ચયો હોતિ.

મેધા ¶ યસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિમેધાવી. એવં માયાવી.

ચગ્ગહણેન સોપચ્ચયો હોતિ. સુમેધા યસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ સુમેધસો.

તપાદિતો સીપચ્ચયો હોતિ ‘‘તદસ્સત્થિ’’ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

તપો યસ્સ અત્થિ તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ તપસ્સી. એવં યસસ્સી, તેજસ્સી.

દણ્ડાદિતો ઇક ઈઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ ‘‘તદસ્સત્થિ’’ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

દણ્ડો યસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ દણ્ડિકો, દણ્ડી. એવં માલિકો, માલી.

મધુઇચ્ચેવમાદિતો રપચ્ચયો હોતિ ‘‘તદસ્સત્થિ’’ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

મધુ ¶ યસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ મધુરો. એવં કુઞ્જરો, મુગ્ગરો, મુખરો, સુસિરો, (સીસરો, સુકરો, સુઙ્કરો), સુભરો, સુચિરો, રુચિરો.

ગુણઇચ્ચેવમાદિતો વન્તુપચ્ચયો હોતિ ‘‘તદસ્સત્થિ’’ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

ગુણો યસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ ગુણવા. એવં યસવા, ધનવા, પઞ્ઞવા, બલવા, ભગવા.

સતિઇચ્ચેવમાદીહિ મન્તુપચ્ચયોહોતિ ‘‘તદસ્સત્થિ’’ ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

સતિ યસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ સતિમા, એવં જુતિમા, રુચિમા, થુતિમા, ધિતિમા, મતિમા, ભાણુમા.

સદ્ધાઇચ્ચેવમાદિતો ણ પચ્ચયો હોતિ ‘‘તદસ્સત્થિ’’ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે.

સદ્ધા ¶ યસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીભિ સદ્ધો, એવં પઞ્ઞો, અમચ્છરો.

૩૭૧, ૪૦૪. આયુસ્સુકારાસ મન્તુમ્હિ.

આયુસ્સ અન્તો ઉકારો અસાદેસો હોતિમન્તુમ્હિ પચ્ચયે પરે.

આયુ અસ્સ અત્થિ, તસ્મિં વા વિજ્જતીતિ આયસ્મા.

તપ્પકતિવચનત્થે મયપચ્ચયો હોતિ.

સુવણ્ણેન પકતં કમ્મં સોવણ્ણમયં. એવં રૂપિયમયં જતુમયં, રજતમયં, ઇટ્ઠકમયં, અયોમયં, મત્તિકા મયં, દારુમયં, ગોમયં.

સઙ્ખ્યાપૂરણત્થે મપચ્ચયો હોતિ.

પઞ્ચન્નં પૂરણો પઞ્ચમો, એવં સત્તમો, અટ્ઠમો, નવમો, દસમો.

છસ્સ સકારાદેસો હોતિ વા સઙ્ખ્યાપૂરણત્થે.

એકાદિતો દસસ્સ અન્તે ઈપચ્ચયો હોતિ વા સઙ્ખ્યાપૂરણત્થે.

એકો ચ દસ ચ એકાદસ, એકાદસન્નં પૂરણી એકાદસી. પઞ્ચચ દસ ચ પઞ્ચદસ, પઞ્ચદસન્નં પૂરણી પઞ્ચદસી. ચત્તારો ચ દસ ચ ચતુદ્દસ, ચતુદ્દસન્નં પૂરણી ચાતુદ્દસી.

પૂરણેતિ કિમત્થં? એકાદસ, પઞ્ચદસ.

દસસદ્દે પરે નિચ્ચં છસ્સ સો હોતિ.

તાસં સઙ્ખ્યાનં અન્તે નિગ્ગહિતાગમો હોતિ.

તાસં સઙ્ખ્યાનં અન્તે તિકારાગમો હોતિ. વીસતિ, તિંસતિ.

દકાર રકારાનં સઙ્ખ્યાનં લકારાદેસો હોતિ. સોળસ, ચત્તાલીસં.

૩૮૦, ૨૫૫. વીસતિ દસેસુ બા દ્વિસ્સ તુ.

વીસતિ દસઇચ્ચેતેસુ દ્વિસ્સ બા હોતિ.

બાવીસતિન્દ્રિયાનિ, બારસ મનુસ્સા.

તુગ્ગહણેન દ્વિસ્સ દુ દિ દો આદેસા ચ હોન્તિ. દુરત્તં, દિરત્તં, દિગુણં, દોહળિની.

૩૮૧, ૨૫૪. એકાદિતો દસ્સ ર સઙ્ખ્યાને.

એકાદિતો દસસ્સ દકારસ્સ રકારો હોતિ વા સઙ્ખ્યાને.

સઙ્ખ્યાનેતિ કિમત્થં? દ્વાદસાયતનાનિ.

અટ્ઠઇચ્ચેવમાદિતો ચ દસસદ્દસ્સ દકારસ્સ રકારાદેસો હોતિ વા સઙ્ખ્યાને.

અટ્ઠાદિતોતિ કિમત્થં? પઞ્ચદસ, સોળસ.

સઙ્ખ્યાનેતિ કિમત્થં? અટ્ઠદસિકો.

૩૮૩, ૨૫૩. દ્વેકટ્ઠાનમાકારો વા.

દ્વિ એક અટ્ઠઇચ્ચેતેસમન્તો આકારો હોતિ વા સઙ્ખ્યાને.

સઙ્ખ્યાનેતિ કિમત્થં? દ્વિદન્તો, એકદન્તો, એકચ્છન્નો, અટ્ઠત્થમ્ભો.

ચતુ છઇચ્ચેતેહિ થ ઠઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ સઙ્ખ્યાપૂરણત્થે.

દ્વિ તિઇચ્ચેતેહિ તિયપચ્ચયો હોતિ સઙ્ખ્યાપૂરણત્થે.

દ્વિ તિઇચ્ચેતેસં દુ તઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ તિયપચ્ચયે પરે.

અપિગ્ગહણેન અઞ્ઞેસુપિ દ્વિઇચ્ચેતસ્સ દુઆદેસો હોતિ. દુરત્તં.

ચગ્ગહણેન દ્વિઇચ્ચેતસ્સ દિકારો હોતિ. દિરત્તં, દિગુણં સઙ્ઘાટિં પારુપેત્વા.

૩૮૭, ૪૧૧. તેસમડ્ઢૂપપદેન અડ્ઢુડ્ઢ દિવડ્ઢ દિયડ્ઢડ્ઢતિયા.

તેસં ¶ ચતુત્થ દુતિય તતિયાનં અડ્ઢૂપપદાનં અડ્ઢડ્ઢુદિવડ્ઢ દિયડ્ઢ અડ્ઢતિયાદેસા હોન્તિ, અડ્ઢૂપપદેન સહનિપ્પજ્જન્તે.

અડ્ઢેન ચતુત્થો અડ્ઢુડ્ઢો, અડ્ઢેન દુતિયો દિવડ્ઢો, અડ્ઢેન દુતિયો દિયડ્ઢો, અડ્ઢેન તતિયો અડ્ઢતિયો.

સરૂપાનં પદબ્યઞ્જનાનં એકસેસો હોતિ અસકિં. પુરિસો ચ પુરિસો ચ પુરિસા.

સરૂપાનમિતિ કિમત્થં? હત્થી ચ અસ્સો ચ રથો ચ પત્તિકો ચ હત્થિઅસ્સરથપત્તિકા,

૩૮૯, ૪૧૩. ગણને દસસ્સ દ્વિતિચતુપઞ્ચછસત્તઅટ્ઠનવકાનં વી તિ ચત્તાર પઞ્ઞા છ સત્તાસનવા યોસુ, યોનઞ્ચીસમાસં ઠિ રિ તી તુતિ.

ગણને દસસ્સ દ્વિક તિક ચતુક્ક પઞ્ચક છક્ક સત્તકઅટ્ઠક નવકાનં સરૂપાનં કતેકસેસાનં યથાસઙ્ખ્યં વી તિ ચત્તાર પઞ્ઞા છ સત્ત અસ નવઇચ્ચાદેસા હોન્તિ અસકિં યોસુ, યોનઞ્ચ ઈસં આસં ઠિ રિ તિ ઈતિ ઉતિઇચ્ચાદેસા હોન્તિ. પચ્છા પુન નિપ્પજ્જન્તે.

વીસં ¶ , તિંસં, ચત્તાલીસં, પઞ્ઞાસં, સટ્ઠિ, સત્તરિ, સત્તતિ, અસીતિ, નવુતિ.

ગણનેતિ કિમત્થં? દસદસકા પુરિસા.

૩૯૦, ૨૫૬. ચતૂપપદસ્સ લોપો તુત્તરપદાદિચસ્સ ચુચોપિ નવા.

ચતૂપપદસ્સ ગણને પરિયાપન્નસ્સ તુકારસ્સ લોપો હોતિ, ઉત્તરપદાદિચકારસ્સ ચુચોપિ આદેસા હોન્તિ નવા.

અપિગ્ગહણેન અનુપપદસ્સાપિ પદાદિચકારસ્સ. લોપોહોતિ નવા, ચસ્સ ચુચોપિ હોન્તિ. તાલીસં, ચત્તાલીસં, ચુત્તાલીસં, ચોત્તાલીસં.

૩૯૧, ૪૨૩. યદનુપપન્ના નિપાતના સિજ્ઝન્તિ.

યે સદ્દા અનિદ્દિટ્ઠલક્ખણા, અક્ખરપદબ્યઞ્જનતો, ઇત્થિપુમનપુંસકલિઙ્ગતો ¶ , નામુપસગ્ગનિપાતતો, અબ્યયીભાવસમાસતદ્ધિતાખ્યાતતો, ગણનસઙ્ખ્યાકાલકારકપ્પયોગસઞ્ઞાતો, સન્ધિપકતિવુદ્ધિલોપાગમવિકારવિપરિતતો, વિભત્તિવિભજનતો ચ, તે નિપાતના સિજ્ઝન્તિ.

૩૯૨, ૪૧૮. દ્વાદિતો કો’નેકત્થેચ.

દ્વિઇચ્ચેવમાદિતો કપચ્ચયો હોતિ અનેકત્થે ચ, નિપાતના સિજ્ઝન્તિ.

સતસ્સ દ્વિકં દ્વિસતં, સતસ્સ તિકં તિસતં, સતસ્સ ચતુક્કં ચતુસતં, સતસ્સ પઞ્ચકં પઞ્ચસતં, સતસ્સ છક્કં છસતં, સતસ્સ સત્તકં સત્તસતં, સતસ્સ અટ્ઠકં અટ્ઠસતં, સતસ્સ નવકં નવસતં, સતસ્સ દસકં દસસતં, સહસ્સં હોતિ.

૩૯૩, ૪૧૫. દસદસકં સતં દસકાનં સતં સહસ્સઞ્ચ યોમ્હિ.

ગણને પરિયાપન્નસ્સ દસદસકસ્સ સતં હોતિ, સતદસકસ્સ સહસ્સં હોતિ યોમ્હિ પરે.

દ્વિકાદીનં તદુત્તરપદાનઞ્ચ નિપ્પજ્જન્તે યથાસઙ્ખ્યં. સતસ્સ દ્વિકં (તદિદં હોતિ) દ્વિસતં, એવં તિસતં, ચતુસતં ¶ , પઞ્ચસતં, છસતં, સત્તસતં, અટ્ઠસતં, નવસતં, દસસતં, સહસ્સં હોતિ.

૩૯૪, ૪૧૬. યાવ તદુત્તરિ દસગુણિતઞ્ચ.

યાવ તાસં સઙ્ખ્યાનં ઉત્તરિ દસગુણિતઞ્ચ કાતબ્બં.

તં યથા? દસસ્સ ગણનસ્સ દસગુણિતં કત્વા સતં હોતિ, સતસ્સ દસગુણિતં કત્વા સહસ્સં હોતિ, સહસ્સસ્સ દસગુણિતં કત્વા દસસહસ્સં હોતિ, દસસહસ્સસ્સ દસગુણિતં કત્વાસતસહસ્સં હોતિ, સતસહસ્સસ્સ દસગુણિતં કત્વાદસસતસહસ્સં હોતિ, દસસતસહસ્સસ્સદસગુણિતં કત્વા કોટિ હોતિ, કોટિસતસહસ્સસ્સ સતગુણિતં કત્વા પકોટિ હોતિ. એવં સેસાપિ યોજેતબ્બા.

યાસં પન સઙ્ખ્યાનં અનિદ્દિટ્ઠનામધેય્યાનં સકેહિ સકેહિ નામેહિ નિપ્પજ્જન્તે.

સતસહસ્સાનં સતં કોટિ, કોટિસતસહસ્સાનં સતં પકોટિ, પકોટિસતસહસ્સાનં સતં કોટિપકોટિ ¶ , કોટિપકોટિસતસહસ્સાનં સતં નહુતં, નહુતસતસહસ્સાનં સતં નિન્નહુતં, નિન્નહુતસતસહસ્સાનં સતં અક્ખોભિણી. તથા બિન્દુ, અબ્બુદં, નિરબ્બુદં, અહહં, અબબં, અટટં, સોગન્ધિકં, ઉપ્પલં, કુમુદં, પદુમં, પુણ્ડરિકં, કથાનં, મહાકથાનં, અસઙ્ખ્યેય્યં.

ગોતમસ્સ અપચ્ચં ગોતમો. એવં વાસિટ્ઠો. વેનતેય્યો, આલસ્યં, આરોગ્યં.

એકેન વિભાગેન એકધા. એવં દ્વિધા, તિધા, ચતુધા, પઞ્ચધા, છધા.

ચેતિ કિમત્થં? સોપચ્ચયો હોતિ. સુત્તસો, બ્યઞ્જનસો, પદસો.

૩૯૮, ૪૨૧. સબ્બનામેહિ ¶ પકારવચને તુ થા.

સબ્બનામેહિ પકારવચનત્થે થાપચ્ચયો હોતિ.

સો પકારો તથા, તં પકારં તથા, તેન પકારેન તથા, તસ્સ પકારસ્સ તથા, તસ્મા પકારા તથા, તસ્સ પકારસ્સ તથા, તસ્મિં પકારે તથા. એવં યથા, સબ્બથા, અઞ્ઞથા, ઇતરથા.

તુગ્ગહણં કિમત્થં? તત્થાપચ્ચયો હોતિ. સો પકારો તથત્થા. એવં યથત્થા. સબ્બથત્થા, અઞ્ઞથત્થા, ઇતરથત્થા.

કિં ઇમઇચ્ચેતેહિ થંપચ્ચયો હોતિ પકારવચનત્થે.

કો પકારો કથં, કં પકારં કથં, કેન પકારેન કથં, કસ્સ પકારસ્સ કથં, કસ્મા પકારા કથં. કસ્સ પકારસ્સ કથં, કસ્મિં પકારે કથં, અયં પકારો ઇત્થં, ઇમં પકારં ઇત્થં, ઇમિના પકારેન ઇત્થં, ઇમસ્સ પકારસ્સ ઇત્થં, ઇમસ્મા પકારા ઇત્થં, ઇમસ્સ પકારસ્સ ઇત્થં, ઇમસ્મિં પકારે ઇત્થં.

૪૦૦, ૩૬૪. વુદ્ધાદિસરસ્સ ¶ વા’સંયોગન્તસ્સ સણે ચ.

આદિસરસ્સ વા અસંયોગન્તસ્સ આદિબ્યઞ્જનસ્સ વા સરસ્સ વુદ્ધિ હોતિ સણકારકે પચ્ચયે પરે.

આભિધમ્મિકો, વેનતેય્યો, વાસિટ્ઠો, આલસ્યં, આરોગ્યં.

અસંયોગન્તસ્સેતિ કિમત્થં? ભગ્ગવો, મન્તેય્યો, કુન્તેય્યો.

ઇઉઇચ્ચેતેસં આદિભૂતાનં મા વુદ્ધિ હોતિ. તેસુ ચ એ ઓ વુદ્ધાગમો હોતિ ઠાને.

બ્યાકરણમધીતે વેય્યાકરણિકો, ન્યાયમધીતે નેય્યાયિકો, બ્યાવચ્છસ્સ અપચ્ચં વેય્યાવચ્છો, દ્વારે નિયુત્તો દોવારિકો.

ઇઉઇચ્ચેતેસં આત્તઞ્ચ હોતિ, રિકારાગમો ચ ઠાને.

ઇસિસ્સ ભાવો આરિસ્યં, ઇણસ્સ ભાવો આણ્યં, ઉસભસ્સ ભાવો આસભં, ઉજુનો ભાવો અજ્જવં, ઇચ્ચેવમાદી યોજેતબ્બા.

યૂનમિતિ કિમત્થં? અપાયેસુ જાતો આપાયિ કો.

ઠાનેતિ કિમત્થં? વેમતિકો, ઓપનયિકો, ઓપમાયિકો, ઓપાયિકો.

૪૦૩, ૩૫૪. ક્વચાદિમજ્ઝુત્તરાનં દીઘરસ્સા પચ્ચયેસુ ચ.

ક્વચિ આદિમજ્ઝઉત્તરઇચ્ચેતેસં દીઘરસ્સા હોન્તિ પચ્ચયેસુ ચ અપચ્ચયેસુ ચ.

આદિદીઘો તાવ – પાકારો, નીવારો, પાસાદો, પાકટો, પાતિમોક્ખો, પાટિકઙ્ખો ઇચ્ચેવમાદિ.

મજ્ઝેદીઘો ¶ તાવ – અઙ્ગમાગધિકો, ઓરબ્ભમાગવીકો ઇચ્ચેવમાદિ.

ઉત્તરદીઘો તાવ – ખન્તી પરમં તપો તિતિક્ખા, અઞ્જના ગિરિ, કોટરા વનં, અઙ્ગુલી ઇચ્ચેવમાદિ.

આદિરસ્સો તાવ – પગેવ ઇચ્ચેવમાદિ.

મજ્ઝેરસ્સો તાવ – સુમેધસો સુવણ્ણધરેહિ ઇચ્ચેવમાદિ.

ઉત્તરરસ્સો તાવ – ભોવાદિ નામ સો હોતિ, યથાભાવિ ગુણેન સો ઇચ્ચેવમાદિ. અઞ્ઞેપિ યથાજિનવચનાનુપરોધેન યોજેતબ્બા.

ચગ્ગહણેન અપચ્ચયેસુ ચાતિ અત્થં સમુચ્ચેતિ,

૪૦૪, ૩૭૦. તેસુ વુદ્ધિલોપાગમવિકારવિપરીતાદેસા ચ.

તેસુ આદિમજ્ઝુત્તરેસુ યથાજિનવચનાનુપરોધેન ક્વચિ વુદ્ધિ હોતિ, ક્વચિ લોપો હોતિ, ક્વચિ આગમો હોતિ, ક્વચિ વિકારો હોતિ, ક્વચિ વિપરીતો હોતિ, ક્વચિ આદેસો હોતિ.

આદિવુદ્ધિ તાવ – આભિધમ્મિકો, વેનતેય્યો ઇચ્ચેવમાદિ.

મજ્ઝેવુદ્ધિ ¶ તાવ – સુખસેય્યં, સુખકારિ દાનં, સુખકારિ સીલં ઇચ્ચેવમાદિ.

ઉત્તરવુદ્ધિ તાવ – કાલિઙ્ગો, માગધિકો, પચ્ચક્ખધમ્મા ઇચ્ચેવમાદિ.

આદિલોપો તાવ – તાલીસં ઇચ્ચેવમાદિ.

મજ્ઝેલોપો તાવ – કત્તુકામો, કુમ્ભકારપુત્તો, વેદલ્લં ઇચ્ચેવમાદિ.

ઉત્તરલોપો તાવ – ભિક્ખુ, ભિક્ખુની ઇચ્ચેવમાદિ.

આદિઆગમો તાવ – વુત્તો ભગવતા ઇચ્ચેવમાદિ.

મજ્ઝેઆગમો તાવ – સસીલવા, સપઞ્ઞવાઇચ્ચેવમાદિ.

ઉત્તરઆગમો તાવ – વેદલ્લં ઇચ્ચેવમાદિ.

આદિવિકારો તાવ – આરિસ્યં, આણ્યં, આસભં, અજ્જવં ઇચ્ચેવમાદિ.

મજ્ઝેવિકારો તાવ – વરારિસ્યં, પરારિસ્યં ઇચ્ચેવમાદિ.

ઉત્તરવિકારો તાવ – યાનિ, તાનિ, સુખાનિ ઇચ્ચેવમાદિ.

આદિવિપરીતો ¶ તાવ – ઉગ્ગતે સૂરિયે ઉગ્ગચ્છતિ ઇચ્ચેવમાદિ.

મજ્ઝેવિપરીતો તાવ – સમુગ્ગચ્છતિ, સમુગ્ગતે સૂરિયે ઇચ્ચેવમાદિ.

ઉત્તરવિપરીતો તાવ – દિગુ, દિગુણં ઇચ્ચેવમાદિ.

આદિઆદેસો તાવ – યૂનં ઇચ્ચેવમાદિ.

મજ્ઝેઆદેસો તાવ – ન્યાયોગા ઇચ્ચેવમાદિ.

ઉત્તરઆદેસો તાવ – સબ્બસેય્યો, સબ્બસેટ્ઠો, ચિત્તં ઇચ્ચેવમાદિ. એવં યથાજિનવચનાનુપરોધેન સબ્બત્થ યોજેતબ્બા.

૪૦૫, ૩૬૫. અયુવણ્ણાનઞ્ચાયો વુદ્ધિ.

અ ઇતિ અકારો, ઇ ઈઇતિ ઇવણ્ણો, ઉ ઊઇતિ ઉવણ્ણો, તેસં અકારઇવણ્ણુવણ્ણાનં આ એ ઓવુદ્ધિયો હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં, આ ઈ ઊવુદ્ધિ ચ.

આભિધમ્મિકો, વેનતેય્યો, ઓળુમ્પિકો.

પુન વુદ્ધિગ્ગહણં કિમત્થં? ઉત્તરપદવુદ્ધિભાવત્થં, અઙ્ગમગધેહિ આગતાતિ અઙ્ગમાગધિકા. નિગમજનપદેસુ જાતાતિ ¶ નેગમજાનપદા. પુરિમજનપદેસુ જાતાતિ પોરિમજાનપદા. સત્તાહે નિયુત્તોતિ સત્તાહિકા, ચતુવિજ્જે નિયુત્તોતિ ચાતુવિજ્જિકા. ઇચ્ચેવમાદી યોજેતબ્બા.

વુદ્ધિઇચ્ચનેન ક્વત્થો? વુદ્ધાદિસરસ્સ વા’સંયોગન્તસ્સ સણે ચ.

ઇતિ નામકપ્પે તદ્ધિતકપ્પો અટ્ઠમો કણ્ડો.

ધીરા તરન્તિ કવિનો પુથુબુદ્ધિનાવા.

અધિકારે મઙ્ગલે ચેવ, નિપ્ફન્ને ચાવધારણે;

અનન્તરે ચ પાદાને, અથસદ્દો પવત્તતિ.

૪૧૬, ૪૨૯. અથ પુબ્બાનિ વિભત્તીનં છ પરસ્સપદાનિ.

અથ સબ્બાસં વિભત્તીનં યાનિ યાનિ પુબ્બકાનિ છ પદાનિ, તાનિ તાનિ પરસ્સપદસઞ્ઞાનિ હોન્તિ.

પરસ્સપદમિચ્ચનેન ક્વત્થો? કત્તરિ પરસ્સપદં.

સબ્બાસં વિભત્તીનં યાનિ યાનિ પરાનિ છ પદાનિ. તાનિ તાનિ અત્તનોપદસઞ્ઞાનિ હોન્તિ.

તં યથા? તે અન્તે, સે વ્હે, એ મ્હે.

અત્તનોપદમિચ્ચનેન ક્વત્થો? અત્તનોપદાનિ ભાવે ચ કમ્મનિ.

૪૦૮, ૪૩૧. દ્વે દ્વે પઠમ મજ્ઝિમુત્તમપુરિસા.

તાસં સબ્બાસં વિભત્તીનં પરસ્સપદાનં, અત્તનોપદાનઞ્ચ દ્વે દ્વે પદાનિ પઠમમજ્ઝિમુત્તમપુરિસસઞ્ઞાનિ હોન્તિ.

તં યથા? તિ અન્તિ ઇતિ પઠમપુરિસા, સિ થ ઇતિ મજ્ઝિમપુરિસા, મિ મ ઇતિ ઉત્તમપુરિસા. અત્તનોપદાનમ્પિ તે અન્તે ઇતિ પઠમપુરિસા, સે વ્હે ઇતિ મજ્ઝિમપુરિસા, એ મ્હે ઇતિ ઉત્તમપુરિસા. એવં સબ્બત્થ.

પઠમમજ્ઝિમુત્તમપુરિસમિચ્ચનેન ક્વત્થો? નામમ્હિ પયુજ્જમાનેપિ તુલ્યાધિકરણે પઠમો, તુમ્હે મજ્ઝિમો, અમ્હે ઉત્તમો.

૪૦૯, ૪૪૧. સબ્બેસમેકાભિધાને પરો પુરિસો.

સબ્બેસં તિણ્ણં પઠમમજ્ઝિમુત્તમ પુરિસાનં એકાભિધાને પરો પુરિસો ગહેતબ્બો.

સો ¶ ચ પઠતિ, ત્વઞ્ચ પઠસિ, તુમ્હે પઠથ. સો ચ પચતિ, ત્વઞ્ચ પચસિ. તુમ્હે પચથ. એવં સેસાસુ વિભત્તીસુ પરો પુરિસો યોજેતબ્બો.

૪૧૦, ૪૩૨. નામમ્હિ પયુજ્જમાનેપિ તુલ્યાધિકરણે પઠમો.

નામમ્હિ પયુજ્જમાનેપિ અપ્પયુજ્જમાનેપિ તુલ્યાધિકરણે પઠમપુરિસો હોતિ.

અપ્પયુજ્જમાનેપિ – ગચ્છતિ, ગચ્છન્તિ.

તુલ્યાધિકરણેતિ કિમત્થં? તેન હઞ્ઞસે ત્વં દેવદત્તેન.

તુમ્હે પયુજ્જમાનેપિ અપ્પયુજ્જમાનેપિ તુલ્યાધિકરણે મજ્ઝિમપુરિસો હોતિ.

તુલ્યાધિકરણેતિ કિમત્થં? તયા પચ્ચતે ઓદનો.

અમ્હે પયુજ્જમાનેપિ અપ્પયુજ્જમાનેપિ તુલ્યાધિકરણે ઉત્તમપુરિસો હોતિ.

અપ્પયુજ્જમાનેપિ – યજામિ, યજામ.

તુલ્યાધિકરણેતિ કિમત્થં? મયા ઇજ્જતે બુદ્ધો.

‘‘કાલે’’ ઇચ્ચેતં અધિકારત્થં વેદિતબ્બં.

૪૧૪, ૪૨૮. વત્તમાના પચ્ચુપ્પન્ને.

પચ્ચુપ્પન્ને કાલે વત્તમાનાવિભત્તિ હોતિ.

પાટલિપુત્તં ગચ્છતિ, સાવત્થિં પવિસતિ.

૪૧૫, ૪૫૧. આણત્યા સિટ્ઠે’નુત્તકાલે પઞ્ચમી.

આણત્યત્થે ચ આસીસત્થે ચ અનુત્તકાલે પઞ્ચમી વિભત્તિ હોતિ.

૪૧૬, ૪૫૪. અનુમતિપરિકપ્પત્થેસુ સત્તમી.

અનુમત્યત્થે ચ પરિકપ્પત્થે ચ અનુત્તકાલે સત્તમી વિભત્તિ હોતિ.

ત્વં ¶ ગચ્છેય્યાસિ, કિમહં કરેય્યામિ.

૪૧૭, ૪૬૦. અપચ્ચક્ખે પરોક્ખાતીતે.

અપચ્ચક્ખે અતીતે કાલે પરોક્ખાવિભત્તિ હોતિ.

સુપિને કિલમાહ, એવં કિલ પોરાણાહુ.

૪૧૮, ૪૫૬. હિય્યોપભુતિ પચ્ચક્ખે હિય્યત્તની.

હિય્યોપભુતિ અતીતે કાલે પચ્ચક્ખે વા અપચ્ચક્ખે વા હિય્યત્તની વિભત્તિ હોતિ.

અજ્જપ્પભુતિ અતીતે કાલે પચ્ચક્ખે વા અપચ્ચક્ખે વા સમીપે અજ્જતનીવિભત્તિ હોતિ.

હિય્યત્તનીઅજ્જતનીઇચ્ચેતા વિભત્તિયો યદા માયોગા, તદા સબ્બકાલે ચ હોન્તિ.

ચગ્ગહણેન ¶ પઞ્ચમીવિભત્તિપિ હોતિ. મા ગચ્છાહિ.

અનાગતે કાલે ભવિસ્સન્તી વિભત્તિ હોતિ.

સો ગચ્છિસ્સતિ, કરિસ્સતિ. તે ગચ્છિસ્સન્તિ, કરિસ્સન્તિ.

૪૨૨, ૪૭૫. ક્રિયાતિપન્ને’તીતે કાલાતિપત્તિ.

ક્રિયાતિપન્નમત્તે અતીતે કાલે કાલાતિપત્તિ વિભત્તિ હોતિ.

સો ચે તં યાનં અલભિસ્સા, અગચ્છિસ્સા. તે ચે તં યાનં અલભિસ્સંસુ, અગચ્છિસ્સંસુ.

૪૨૩, ૪૨૬. વત્તમાના તિ અન્તિ, સિ થ, મિ મ, તે અન્તે, સે વ્હે, એ મ્હે.

વત્તમાના ઇચ્ચેસા સઞ્ઞા હોતિ તિ અન્તિ, સિ થ, મિ મ, તે અન્તે, સે વ્હે, એ મ્હે ઇચ્ચેતેસં દ્વાદસન્નં પદાનં.

વત્તમાના ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? વત્તમાના પચ્ચુપ્પન્ને.

૪૨૪, ૪૫૦. પઞ્ચમી તુ અન્તુ, હિથ, મિમ, તં અન્તં, સ્સુ વ્હો, એ આમસે.

પઞ્ચમીઇચ્ચેસા ¶ સઞ્ઞા હોતિ તુ અન્તુ, હિ થ, મિમ, તં અન્તં, સ્સુ વ્હો, એ આમસે ઇચ્ચેતેસં દ્વાદસન્નં પદાનં.

પઞ્ચમીઇચ્ચનેન ક્વત્થો? આણત્યાસિટ્ઠે, નુત્તકાલે પઞ્ચમી.

૪૨૫, ૪૫૩. સત્તમી એય્ય એય્યું, એય્યા સિ એય્યા થ, એય્યામિ એય્યામ, એથ એરં, એથો એય્યાવ્હો, એય્યં એય્યામ્હે.

સત્તમી ઇચ્ચેસા સઞ્ઞા હોતિ એય્ય એય્યું, એય્યાસિ એય્યાથ, એય્યામિ એય્યામ, એથ એરં, એથો, એય્યાવ્હો, એય્યં એય્યામ્હે ઇચ્ચેતેસં દ્વાદસન્નં પદાનં.

સત્તમી ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? અનુમતિપરિકપ્પત્થેસુ સત્તમી.

૪૨૬, ૪૫૯. પરોક્ખા અઉ એત્થ, અંમ્હ, ત્થરે, ત્થો વ્હો, ઇં મ્હે.

પરોક્ખા ઇચ્ચેસા સઞ્ઞા હોતિ અ ઉ, એત્થ, અં મ્હ, ત્થ રે ત્થો વ્હો, ઇં મ્હે ઇચ્ચેતેસં દ્વાદસન્નં પદાનં.

પરોક્ખા ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? અપચ્ચક્ખે પરોક્ખાતીતે.

૪૨૭, ૪૫૫. હિય્યત્તની ¶ આઊ, ઓત્થ, અંમ્હા, ત્થત્થું, સે વ્હં, ઇં મ્હસે.

હિય્યત્તની ઇચ્ચેસા સઞ્ઞા હોતિ આ ઊ, ઓ ત્થ, અં મ્હા, ત્થ ત્થું, સે વ્હં, ઇં મ્હસે ઇચ્ચેતેસં દ્વાદસન્નં પદાનં.

હિય્યત્તની ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? હિય્યોપભુતિ પચ્ચક્ખે હિય્યત્તની.

૪૨૮, ૪૬૮. અજ્જતની ઈ ઉં, ઓ ત્થ, ઇં મ્હા, આ ઊ, સે વ્હં, અં મ્હે.

અજ્જતની ઇચ્ચેસા સઞ્ઞા હોતિ ઈ ઉં, ઓ ત્થ, ઇંમ્હા, આ ઊ, સેવ્હં, અં મ્હે ઇચ્ચેતેસં દ્વાદસન્નં પદાનં.

અજ્જતની ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? સમીપેજ્જતની.

૪૨૯, ૪૭૨. ભવિસ્સન્તી સ્સતિ સ્સન્તિ, સ્સસિ સ્સથ, સ્સામિ સ્સામ, સ્સતે સ્સન્તે, સ્સસે સ્સવ્હે, સ્સં સ્સામ્હે.

ભવિસ્સન્તી ઇચ્ચેસા સઞ્ઞા હોતિ સ્સતિ સ્સન્તિ, સ્સસિ સ્સથ, સ્સામિ સ્સામ, સ્સતે સ્સન્તે, સ્સસે સ્સવ્હે, સ્સં સ્સામ્હે ઇચ્ચેતેસં દ્વાદસન્નં પદાનં.

ભવિસ્સન્તી ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? અનાગતે ભવિસ્સન્તી.

૪૩૦, ૩૭૩. કાલાતિપત્તિ ¶ સ્સા સ્સંસુ, સ્સે સ્સથ, સ્સં સ્સામ્હા, સ્સથ સિસ્સુ, સ્સસે સ્સવ્હે, સ્સિં સ્સામ્હસે.

કાલાતિપત્તિ ઇચ્ચેસા સઞ્ઞા હોતિ સ્સા સ્સંસુ, સ્સે સ્સથ, સ્સં સ્સામ્હા, સ્સથ સ્સિસુ, સ્સસે સ્સવ્હે, સ્સિં સ્સામ્હસે ઇચ્ચેતેસં દ્વાદસન્નં પદાનં.

કાલાતિપત્તિ ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? ક્રિયાતિપન્ને’ તીતે કાલાતિપત્તિ.

૪૩૧, ૪૫૮. હિય્યત્તની સત્તમી પઞ્ચમી વત્તમાના સબ્બધાતુકં.

હિય્યત્તનાદયો ચતસ્સો વિભત્તિયો સબ્બધાતુક સઞ્ઞા હોન્તિ.

સબ્બધાતુક ઇચ્ચનેન ક્વત્થો? ઇકારાગમો અસબ્બધાતુકમ્હિ.

૪૩૨, ૩૬૨. ધાતુલિઙ્ગેહિ ¶ પરા પચ્ચયા.

ધાતુલિઙ્ગઇચ્ચેતેહિ પરા પચ્ચયા હોન્તિ.

કરોતિ, ગચ્છતિ. યો કોચિ કરોતિ, તં અઞ્ઞો ‘‘કરોહિ કરોહિ’’ ઇચ્ચેવં બ્રવીતિ, અથ વા કરોન્તં પયોજયતિ = કારેતિ. સઙ્ઘો પબ્બતમિવ અત્તાનમાચરતિ = પબ્બતાયતિ. તળાકં સમુદ્દમિવ અત્તાનમાચરતિ = સમુદ્દાયતિ, સદ્દો ચિચ્ચિટમિવ અત્તાનમાચરતિ = ચિચ્ચિટાયતિ, વસિટ્ઠસ્સ અપચ્ચં વાસિટ્ઠો. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

૪૩૩, ૫૨૮. તિજ ગુપ કિત માને હિ ખ છ સા વા.

તિજ ગુપ કિત માનુ ઇચ્ચેતેહિ ધાતૂહિ ખ છ સ ઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ વા.

તિતિક્ખતિ, જિગુચ્છતિ, તિકિચ્છતિ, વીમંસતિ.

વાતિ કિમત્થં? તેજતિ, ગોપતિ, માનેતિ.

૪૩૪, ૫૩૪. ભુજ ઘસ હર સુ પાદીહિ તુમિચ્છત્થેસુ.

ભુજ ¶ ઘસ હર સુ પાઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તુમિચ્છત્થેસુ ખ છ સઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ વા.

ભોત્તુમિચ્છતિ=બુભુક્ખતિ, ઘસિતુમિચ્છતિ=જિઘચ્છતિ, હરિતુમિચ્છતિ=જિગીસતિ, સોતુમિચ્છતિ=સુસ્સુસતિ, પાતુમિચ્છતિ=પિવાસતિ.

તુમિચ્છત્થેસૂતિ કિમત્થં? ભુઞ્જતિ.

૪૩૫, ૫૩૬. આય નામતો કત્તૂપમાનાદાચારે.

નામતો કત્તૂપમાના આચારત્થે આયપચ્ચયો હોતિ.

સઙ્ઘો પબ્બતમિવ અત્તાનમાચરતિ = પબ્બતાયતિ, તળાકં સમુદ્દમિવ અત્તાનમાચરતિ = સમુદ્દાયતિ, સદ્દો ચિચ્ચિટમિવ અત્તાનમાચરતિ = ચિચ્ચિટાયતિ. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

નામતો ઉપમાના આચારત્થે ચ ઈયપચ્ચયો હોતિ.

અછત્તં ¶ છત્તમિવ આચરતિ =છત્તીયતિ, અપુત્તં પુત્તમિવ આચરતિ=પુત્તીયતિ.

ઉપમાનાતિ કિમત્થં? ધમ્મં આચરતિ.

આચારેતિ કિમત્થં? અછત્તં છત્તમિવ રક્ખતિ. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

૪૩૭, ૫૩૮. નામમ્હા’ત્તિચ્છત્થે.

નામમ્હા અત્તનો ઇચ્છત્થે ઈયપચ્ચયો હોતિ.

અત્તનો પત્તમિચ્છતિ = પત્તીયતિ. એવં વત્થીયતિ, પરિક્ખારીયતિ, ચીવરીયતિ, ધનીયતિ, ઘટીયતિ.

અત્તિચ્છત્થેતિ કિમત્થં? અઞ્ઞસ્સ પત્તમિચ્છતિ. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

૪૩૮, ૫૪૦. ધાતૂહિ ણે ણય ણાપે ણાપયા કારિતાનિ હેત્વત્થે.

સબ્બેહિ ધાતૂહિ ણેણય ણાપે ણાપયઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ કારિતસઞ્ઞા ચ હેત્વત્થે.

યો કોચિ કરોતિ, તં અઞ્ઞો ‘‘કરોહિ કરોહિ’’ ઇચ્ચેવં બ્રવીતિ, અથ વા કરોન્તં પયોજયતિ ¶ = કારેતિ, કારયતિ, કારાપેતિ, કારા પયતિ. યે કેચિ કરોન્તિ, તે અઞ્ઞે ‘‘કરોથ કરોથ’’ ઇચ્ચેવં બ્રુવન્તિ = કારેન્તિ, કારયન્તિ, કારાપેન્તિ, કારાપયન્તિ. યો કોચિ પચતિ, તં અઞ્ઞો ‘‘પચાહિ પચાહિ’’ઇચ્ચેવં બ્રવીતિ, અથ વા પચન્તં પયોજયતિ = પાચેતિ, પાચયતિ, પાચાપેતિ, પાચાપયતિ. યે કેચિ પચન્તિ, તે અઞ્ઞે ‘‘પચથ પચથ’’ ઇચ્ચેવં બ્રુવન્તિ = પાચેન્તિ, પાચયન્તિ, પાચાપેન્તિ. પાચાપયન્તિ. એવં ભણેતિ, ભણયતિ, ભણાપેતિ, ભણાપયતિ. ભણેન્તિ, ભણયન્તિ, ભણાપેન્તિ, ભણાપયન્તિ. તથરિવ અઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

હેત્વત્થેતિ કિમત્થં? કરોતિ, પચતિ.

અત્થગ્ગહણેન અલપચ્ચયો હોતિ, જોતલતિ.

૪૩૯, ૫૩૯. ધાતુરૂપે નામસ્મા ણયો ચ.

તસ્મા નામસ્મા ણયપચ્ચયો હોતિ કારિતસઞ્ઞો ચ ધાતુરૂપે સતિ.

હત્થિના અતિક્કમતિ મગ્ગં = અતિહત્થયતિ, વીણાય ઉપગાયતિ ગીતં = ઉપવીણયતિ, દળ્હં કરોતિ વીરિયં ¶ = દળ્હયતિ, વિસુદ્ધા હોતિ રત્તિ = વિસુદ્ધયતિ.

ચગ્ગહણેન આર આલઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ. સન્તં કરોતિ = સન્તારતિ, ઉપક્કમં કરોતિ = ઉપક્કમાલતિ.

સબ્બેહિ ધાતૂહિ ભાવકમ્મેસુ યપચ્ચયો હોતિ.

ઠીયતે, બુજ્ઝતે, પચ્ચતે, લબ્ભતે, કરીયતે, યુજ્જતે, ઉચ્ચતે.

ભાવકમ્મેસૂતિ કિમત્થં? કરોતિ, પચતિ, પઠતિ.

૪૪૧, ૪૪૭. તસ્સ ચવગ્ગયકારવકારત્તં સધાત્વન્તસ્સ.

તસ્સ યપચ્ચયસ્સ ચવગ્ગયકારવકારત્તં હોતિ ધાતૂનં અન્તેન સહ યથાસમ્ભવં.

વુચ્ચતે, વુચ્ચન્તે, ઉચ્ચતે, ઉચ્ચન્તે, પચ્ચતે, પચ્ચન્તે. મજ્જતે, મજ્જન્તે, યુજ્જતે, યુજ્જન્તે. બુજ્ઝતે, બુજ્ઝન્તે, કુજ્ઝતે, કુજ્ઝન્તે, ઉજ્ઝતે, ઉજ્ઝન્તે. હઞ્ઞતે, હઞ્ઞન્તે. કય્યતે, કય્યન્તે. દિબ્બતે, દિબ્બન્તે.

સબ્બેહિ ધાતૂહિ યમ્હિ પચ્ચયે, પરે ઇવણ્ણાગમો હોતિ વા.

કરીયતે, કરીયતિ, ગચ્છીયતે, ગચ્છીયતિ.

સબ્બેહિ ધાતૂહિ યપચ્ચયો પુબ્બરૂપમાપજ્જતે વા.

વુડ્ઢતે, ફલ્લતે, દમ્મતે, સક્કતે, લબ્ભતે, દિસ્સતે.

યથા હેટ્ઠા ભાવકમ્મેસુ યપચ્ચયસ્સ આદેસો હોતિ તથા કત્તરિપિ યપચ્ચયસ્સ આદેસો કાતબ્બો.

બુજ્ઝતિ, વિજ્ઝતિ, મઞ્ઞતિ, સિબ્બતિ.

ભૂઇચ્ચેવમાદિતો ધાતુગણતો અપચ્ચયો હોતિ કત્તરિ.

૪૪૬, ૫૦૯. રુધાદિતો નિગ્ગહિતપુબ્બઞ્ચ.

રુધઇચ્ચેવમાદિતો ધાતુગણતો અપચ્ચયો હોતિ કત્તરિ, પુબ્બે નિગ્ગહિતાગમો હોતિ.

ચગ્ગહણેન ઇ ઈ એ ઓઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ નિગ્ગહિતપુબ્બઞ્ચ.

રુન્ધિતિ, રુન્ધીતિ, રુન્ધેતિ, રુન્ધોતિ, સુમ્ભોતિ, પરિસુમ્ભોતિ.

દિવુઇચ્ચેવમાદિતો ધાતુગણતો યપચ્ચયો હોતિ કત્તરિ.

દિબ્બતિ, થિબ્બતિ, યુજ્ઝતિ, વિજ્ઝતિ, બુજ્ઝતિ.

સુઇચ્ચેવમાદિતો ધાતુગણતો ણુ ણા ઉ ણાઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ કત્તરિ.

અભિસુણોતિ ¶ , અભિસુણાતિ, સંવુણોતિ, સંવુણાતિ, આવુણોતિ, આવુણાતિ, પાપુણોતિ, પાપુણાતિ.

કીઇચ્ચેવમાદિતો ધાતુગણતો નાપચ્ચયો હોતિ કત્તરિ.

કિણાતિ, જિનાતિ, ધુનાતિ, મુનાતિ, લુનાતિ, પુનાતિ.

ગહઇચ્ચેવમાદિતો ધાતુગણતો પ્પણ્હાઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ કત્તરિ.

તનુઇચ્ચેવમાદિતો ધાતુગણતો ઓ યિરઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ કત્તરિ.

તનોતિ ¶ , તનોહિ, કરોતિ, કરોહિ, કયિ રતિ, કયિરાહિ.

ચુરઇચ્ચેવમાદિતો ધાતુગણતો ણે ણયઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ કત્તરિ, કારિતસઞ્ઞા ચ.

ચોરેતિ, ચોરયતિ, ચિન્તેતિ, ચિન્તયતિ, મન્તેતિ, મન્તયતિ.

૪૫૩, ૪૪૪. અત્તનોપદાનિ ભાવે ચ કમ્મનિ.

ભાવે ચ કમ્મનિ ચ અત્તનોપદાનિ હોન્તિ.

ઉચ્ચતે, ઉચ્ચન્તે, મજ્જતે, મજ્જન્તે, યુજ્જતે, યુજ્જન્તે, કુજ્ઝતે, કુજ્ઝન્તે, લબ્ભતે, લબ્ભન્તે, કય્યતે, કય્યન્તે.

મઞ્ઞતે, રોચતે, સોચતે, બુજ્ઝતે, જાયતે.

૪૫૫, ૫૩૦. ધાતુપ્પચ્ચયેહિ વિભત્તિયો.

ધાતુનિદ્દિટ્ઠેહિ પચ્ચયેહિ ખાદિકારિતન્તેહિ વિભત્તિયો હોન્તિ.

તિતિક્ખતિ ¶ , જિગુચ્છતિ, વીમંસતિ, સમુદ્દાયતિ, પુત્તીયતિ, કારેતિ, પાચેતિ.

ભૂઇચ્ચેવમાદયો યે સદ્દગણા, તે ધાતુસઞ્ઞા હોન્તિ.

ભવતિ, ભવન્તિ, ચરતિ, ચરન્તિ, પચતિ, પચન્તિ, ચિન્તયતિ, ચિન્તયન્તિ, હોતિ, હોન્તિ, ગચ્છતિ, ગચ્છન્તિ.

૪૫૮, ૪૬૧. ક્વચાદિવણ્ણાનમેકસ્સરાનં દ્વેભાવો.

આદિભૂતાનં વણ્ણાનં એકસ્સરાનં ક્વચિ દ્વેભાવો હોતિ.

તિતિક્ખતિ ¶ , જિગુચ્છતિ, તિકિચ્છતિ, વીમંસતિ, બુભુક્ખતિ, પિવાસતિ, દદ્દલ્લતિ, દદાતિ, જહાતિ, ચઙ્કમતિ.

ક્વચીતિ કિમત્થં? કમ્પતિ, ચલતિ.

દ્વેભૂતસ્સ ધાતુસ્સ યો પુબ્બો, સો અબ્ભાસસઞ્ઞો હોતિ.

અબ્ભાસે વત્તમાનસ્સ સરસ્સ રસ્સો હોતિ. દધાતિ, જહાતિ.

૪૬૧, ૪૬૪. દુતિયચતુત્થાનં પઠમતતિયા.

અબ્ભાસગતાનં દુતિયચતુત્થાનં પઠમતતિયા હોન્તિ.

ચિચ્છેદ, બુભુક્ખતિ, બભૂવ, દધાતિ.

અબ્ભાસે વત્તમાનસ્સ કવગ્ગસ્સ ચ વગ્ગો હોતિ.

ચિકિચ્છતિ ¶ , જિગુચ્છતિ, જિઘચ્છતિ, જિગીસતિ, જઙ્ગમતિ, ચઙ્કમતિ.

૪૬૩, ૫૩૨. માનકિતાનં વતત્તં વા.

માનકિતઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં અબ્ભાસગતાનં વકાર તકારત્તં હોતિ વા યથાસઙ્ખ્યં.

અબ્ભાસે વત્તમાનસ્સ હકારસ્સ જો હોતિ.

૪૬૫, ૪૬૩. અન્તસ્સિવણ્ણાકારો વા.

અબ્ભાસસ્સ અન્તસ્સ ઇવણ્ણો હોતિ, અકારો વા.

જિગુચ્છતિ, પિવાસતિ, વીમંસતિ, જિઘચ્છતિ, બભૂવ, દધાતિ.

અબ્ભાસસ્સ અન્તે નિગ્ગહિતાગમો હોતિ વા.

વાતિ કિમત્થં? પિવાસતિ, દદ્દલ્લતિ.

૪૬૭, ૫૩૩. તતો પામાનાનં વા મં સેસુ.

તતો અબ્ભાસતો પામાનઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં વામંઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં સપચ્ચયે પરે.

ઠાઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ તિટ્ઠાદેસો હોતિ વા.

તિટ્ઠતિ, તિટ્ઠતુ, તિટ્ઠેય્ય, તિટ્ઠેય્યું.

પાઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ પિવાદેસો હોતિ વા.

પિવતિ, પિવતુ, પિવેય્ય, પિવેય્યું.

ઞાઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ જા જં નાઆદેસા હોન્તિ વા.

જાનાતિ, જાનેય્ય, જાનિયા, જઞ્ઞા, નાયતિ.

૪૭૧, ૪૮૩. દિસસ્સ પસ્સ દિસ્સ દક્ખા વા.

દિસઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ પસ્સ દિસ્સ દક્ખઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ વા.

૪૭૨, ૫૩૧. બ્યઞ્જનન્તસ્સ ચો છપચ્ચયેસુ ચ.

બ્યઞ્જનન્તસ્સ ધાતુસ્સ ચો હોતિ છપચ્ચયેસુ પરેસુ.

જિગુચ્છતિ, તિકિચ્છતિ, જિઘચ્છતિ.

બ્યઞ્જનન્તસ્સ ધાતુસ્સ કો હોતિ ખપચ્ચયે પરે.

હરઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સબ્બસ્સેવ ગીઆદેસો હોતિ સપચ્ચયે પરે.

૪૭૫, ૫૬૫. બ્રૂભૂનમાહભૂવા પરોક્ખાયં.

બ્રૂભૂઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં આહભૂવઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં પરોક્ખાયં વિભત્તિયં.

પરોક્ખાયમિતિ કિમત્થં? અબ્રચું.

૪૭૬, ૪૪૨. ગમિસ્સન્તો ચ્છો વા સબ્બાસુ.

ગમુઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ અન્તો મકારો ચ્છો હોતિ વા સબ્બાસુ પચ્ચયવિભત્તીસુ.

ગચ્છમાનો, ગચ્છન્તો. ગચ્છતિ, ગમેતિ. ગચ્છતુ, ગમેતુ. ગચ્છેય્ય. ગમેય્ય. અગચ્છા, અગમા. અગચ્છી, અગમી. ગચ્છિસ્સતિ, ગમિસ્સતિ. અગચ્છિસ્સા, અગમિસ્સા.

૪૭૭, ૪૭૯. વચસ્સજ્જતનિમ્હિ મકારો ઓ.

વચઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ અકારો ઓત્તમાપજ્જતે અજ્જતનિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

અજ્જતનિમ્હીતિ કિમત્થં? અવચ, અવચૂ.

૪૭૮, ૪૩૮. અકારો દીઘં હિ મિ મેસુ.

અકારો દીઘમાપજ્જતે હિમિમઇચ્ચેતેસુ વિભત્તીસુ.

ગચ્છાહિ, ગચ્છામિ, ગચ્છામ, ગચ્છામ્હે.

મિકારગ્ગહણેન હિવિભત્તિમ્હિ અકારો ક્વચિ ન દીઘમાપજ્જતે. ગચ્છહિ.

ગચ્છ, ગચ્છાહિ, ગમ, ગમાહિ, ગમય, ગમયાહિ.

૪૮૦, ૪૯૦. હોતિસ્સરેહોહે ભવિસ્સન્તિમ્હિસ્સસ્સ ચ.

હૂઇચ્ચેતસ્સ ¶ ધાતુસ્સ સરો એ હ ઓહ એત્તમાપજ્જ તે ભવિસ્સન્તિમ્હિ, સ્સસ્સ ચ લોપો હોતિ વા.

હેહિતિ, હેહિન્તિ, હોહિતિ, હોહિન્તિ, હેતિ, હેન્તિ, હેહિસ્સતિ, હેહિસ્સન્તિ, હોહિસ્સતિ, હોહિસ્સન્તિ, હેસ્સતિ, હેસ્સન્તિ.

હૂતિ કિમત્થં? ભવિસ્સતિ, ભવિસ્સન્તિ.

ભવિસ્સન્તિમ્હીતિ કિમત્થં? હોતિ.

૪૮૧, ૫૨૪. કરસ્સ સપચ્ચયસ્સ કાહો.

કરઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સપચ્ચયસ્સ કાહાદેસો હોતિ વા ભવિસ્સન્તિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ, સસ્સ ચ નિચ્ચં લોપો હોતિ.

કાહતિ, કાહિતિ, કાહસિ, કાહિસિ, કાહામિ, કાહામ.

વાતિ કિમત્થં? કરિસ્સતિ, કરિસ્સન્તિ.

સપચ્ચયગ્ગહણેન અઞ્ઞેહિપિ ભવિસ્સન્તિયા વિભત્તિયા ખામિ ખામ છામિ છામઇચ્ચાદયો આદેસા હોન્તિ. વક્ખામિ, વક્ખામ, વચ્છામિ, વચ્છામ.

૪૮૨, ૫૦૮. દાદન્તસ્સં ¶ મિ મેસુ.

દાઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ અન્તસ્સ અં હોતિ મિમઇચ્ચેતેસુ.

૪૮૩, ૫૨૭. અસંયોગન્તસ્સ વુદ્ધિ કારિતે.

અસંયોગન્તસ્સ ધાતુસ્સ કારિતે વુદ્ધિ હોતિ.

કારેતિ, કારેન્તિ, કારયતિ, કારયન્તિ, કારાપેતિ, કારાપેન્તિ, કારાપયતિ, કારાપયન્તિ.

અસંયોગન્તસ્સેતિ કિમત્થં? ચિન્તયતિ, મન્તયતિ.

ઘટાદીનં ધાતૂનં અસંયોગન્તાનં વુદ્ધિ હોતિ વા કારિતે.

ઘાટેતિ, ઘટેતિ, ઘાટયતિ, ઘટયતિ, ઘાટાપેતિ, ઘટાપેતિ, ઘાટાપયતિ, ઘટાપયતિ, ગામેતિ, ગમેતિ, ગામયતિ, ગમયતિ, ગામાપેતિ, ગમાપેતિ. ગામાપયતિ, ગમાપયતિ.

અઞ્ઞેસુ ચ પચ્ચયેસુ સબ્બેસં ધાતૂનં અસંયોગન્તાનં વુદ્ધિ હોતિ.

ચગ્ગહણેન ણુપચ્ચયસ્સાપિ વુદ્ધિ હોતિ. અભિસુણોતિ.

ગુહ દુસઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં સરો દીઘમાપજ્જતે કારિતે.

૪૮૭, ૪૭૮. વચ વસ વહાદીનમુકારો વસ્સ યે.

વચ વસ વહઇચ્ચેવમાદીનં ધાતૂનં વકારસ્સ ઉકારો હોતિ યપચ્ચયે પરે.

ઉચ્ચતે, વુચ્ચતિ, ગુસ્સતિ, વુય્હતિ.

હકારસ્સ વિપરિયયો હોતિ યપચ્ચયે પરે, યપચ્ચયસ્સ ચ લો હોતિ વા.

ગહઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સબ્બસ્સ ઘેકારો હોતિ પ્પપચ્ચયે પરે.

ગહઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ હકારસ્સ લોપો હોતિ ણ્હામ્હિ પચ્ચયે પરે.

૪૯૧, ૫૨૩. કરસ્સ કાસત્તમજ્જતનિમ્હિ.

કરઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સબ્બસ્સ કાસત્તં હોતિ વા અજ્જતનિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

કાસત્તમિતિભાવનિદ્દેસેન અઞ્ઞત્થાપિ સાગમો હોતિ. અહોસિ, અદાસિ.

૪૯૨, ૪૯૯. અસસ્મા મિમાનં મ્હિમ્હા’ ન્તલોપો ચ.

અસઇચ્ચેતાય ધાતુયા મિમઇચ્ચેતેસં વિભત્તીનં મ્હિમ્હાદેસા હોન્તિ વા, ધાત્વન્તસ્સ લોપો ચ.

અસઇચ્ચેતાય ધાતુયા થસ્સ વિભત્તિસ્સ ત્થત્તં હોતિ, ધાત્વન્તસ્સ લોપો ચ.

અસઇચ્ચેતાય ધાતુયા તિસ્સ વિભત્તિસ્સ ત્થિત્તં હોતિ, ધાત્વન્તસ્સ લોપો ચ.

અસઇચ્ચેતાય ધાતુયા તુસ્સ વિભત્તિસ્સ ત્થુત્તં હોતિ, ધાત્વન્તસ્સ લોપો ચ.

અસસ્સેવ ધાતુસ્સ સિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ અન્તસ્સ લોપો ચ હોતિ.

૪૯૭, ૪૭૭. લભસ્મા ¶ ઈ ઇંનં ત્થ ત્થં.

લભઇચ્ચેતાય ધાતુયા ઈ ઇંનં વિભત્તીનં ત્થ ત્થંઆદેસા હોન્તિ, ધાત્વન્તસ્સ લોપો ચ.

કુસઇચ્ચેતાય ધાતુયા ઈવિભત્તિસ્સ ચ્છિહોતિ, ધાત્વન્તસ્સ લોપો ચ.

દાઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સબ્બસ્સ દજ્જાદેસો હોતિ વા.

દજ્જામિ, દજ્જેય્ય, દદામિ, દદેય્ય.

વદઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સબ્બસ્સ વજ્જાદેસો હોતિ વા.

વજ્જામિ, વજ્જેય્ય, વદામિ, વદેય્ય.

ગમુઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સબ્બસ્સ ઘમ્માદેસો હોતિ વા.

વાતિ કિમત્થં? ગચ્છતુ, ગચ્છાહિ, ગચ્છામિ.

૫૦૨, ૪૯૩. યમ્હિ દા ધા મા ઠા હા પા મહમથાદીનમી.

યમ્હિ પચ્ચયે પરે દા ધા મા ઠા હા પા મહ મથ ઇચ્ચેવમાદીનં ધાતૂનં અન્તો ઈકારમાપજ્જતે.

દીયતિ, ધીયતિ, મીયતિ, ઠીયતિ, હીયતિ, પીયતિ, મહીયતિ, મથીયતિ.

યજઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ આદિસ્સ ઇકારાદેસો હોતિ યપચ્ચયે પરે.

સબ્બેહિ ધાતૂહિ ઉંવિભત્તિસ્સ ઇંસુઆદેસો હોતિ.

૫૦૫, ૪૮૨. જર મરાનં જીર જિય્ય મિય્યા વા.

જર મર ઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં જીર જિય્ય મિય્યાદેસા હોન્તિ વા.

જીરતિ, જીરન્તિ, જિય્યતિ, જિય્યન્તિ, મિય્યતિ, મિય્યન્તિ, મરતિ, મરન્તિ.

૫૦૬, ૪૯૬. સબ્બત્થા’ સસ્સાદિલોપો ચ.

સબ્બત્થ વિભત્તિપચ્ચયેસુ અસઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ આદિસ્સ લોપો હોતિ વા.

અસસ્સેવ ધાતુસ્સ ભૂહોતિ વા અસબ્બધાતુકે.

૫૦૮, ૫૧૫. એય્યસ્સ ¶ ઞાતો ઇયા ઞા.

એય્યસ્સ વિભત્તિસ્સ ઞાઇચ્ચેતાય ધાતુયા પરસ્સ ઇયા ઞાઆદેસા હોન્તિ વા.

૫૦૯, ૫૧૬. નાસ્સ લોપો યકારત્તં.

ઞાઇચ્ચેતાય ધાતુયા પરસ્સ નાપચ્ચયસ્સ લોપો હોતિ વા, યકારત્તઞ્ચ.

અકારપચ્ચયો લોપમાપજ્જતે, એત્તઞ્ચ હોતિ વા.

કરઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ અકારો ઉત્તમાપજ્જતે વા.

કુરુતે, તરોતિ, તુબ્બન્તિ, કયિરતિ.

ઓકારસ્સ ધાત્વન્તસ્સ સરે પરે અવાદેસો હોતિ.

એકારસ્સ ધાત્વન્તસ્સ સરે પરે અયાદેસો હોતિ.

તે ઓ એઇચ્ચેતે આવ આયાદેસે પાપુણન્તિ કારિતે.

યોગવિભાગેન અઞ્ઞસ્મિમ્પિ એકારસ્સ આયાદેસો હોતિ. ગાયતિ, ગાયન્તિ.

૫૧૬, ૪૬૬. ઇકારાગમો અસબ્બધાતુકમ્હિ.

સબ્બસ્મિં અસબ્બધાતુકમ્હિ ઇકારાગમો હોતિ.

ગમિસ્સતિ, કરિસ્સતિ, લભિસ્સતિ, પચિસ્સતિ.

અસબ્બધાતુકમ્હીતિ કિમત્થં? ગચ્છતિ, કરોતિ, લભતિ, પચતિ.

૫૧૭, ૪૮૮. ક્વચિ ધાતુવિભત્તિપચ્ચયાનં દીઘ વિપરીતાદેસલોપાગમા ચ.

ઇધ આખ્યાતે અનિદ્દિટ્ઠેસુ સાધનેસુ ક્વચિ ધાતુવિભત્તિપચ્ચયાનં દીઘવિપરીતાદેસલોપાગમઇચ્ચેતાનિ કારિયાનિ જિનવચનાનુરૂપાનિ કાતબ્બાનિ.

જાયતિ ¶ , કરેય્ય, જાનિયા, સિયા, કરે, ગચ્છે, જઞ્ઞા, વક્ખેથ, દક્ખેથ, દિચ્છતિ, અગચ્છિ, અગચ્છું, અહોસિ, અહેસું ઇચ્ચેવમાદીનિ અઞ્ઞાનિપિ સાધનાનિ યોજેતબ્બાનિ.

૫૧૮, ૪૪૬. અત્તનોપદાનિ પરસ્સપદત્તં.

અત્તનોપદાનિ ક્વચિ પરસ્સપદત્તમાપજ્જન્તે.

ક્વચીતિ કિમત્થં? કરીયતે, લબ્ભતે, પચ્ચતે.

૫૧૯, ૪૫૭. અકારાગમો હિય્યત્તનીઅજ્જતનીકાલાતિપત્તીસુ.

ક્વચિ અકારાગમો હોતિ હિય્યત્તની અજ્જતનીકાલાતિપત્તિઇચ્ચેતાસુ વિભત્તીસુ.

ક્વચીતિ કિમત્થં? ગમા, ગમી, ગમિસ્સા.

બ્રૂઇચ્ચેતાય ધાતુયા ઈકારાગમો હોતિ તિમ્હિ વિભત્તિમ્હિ.

૫૨૧, ૪૨૫. ધાતુસ્સન્તો ¶ લોપો’નેકસરસ્સ.

ધાતુસ્સ અન્તો ક્વચિ લોપો હોતિ અનેકસરસ્સ.

અનેકસરસ્સેતિ કિમત્થં? પાતિ, યાતિ, વાતિ.

ક્વચીતિ કિમત્થં? મહીયતિ, મથીયતિ.

૫૨૨, ૪૭૬. ઇસુયમૂનમન્તો ચ્છો વા.

ઇસુ યમુ ઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં અન્તો ચ્છો હોતિ વા. ઇચ્છતિ, નિયચ્છતિ.

કારિતઇચ્ચેતેસં પચ્ચયાનં ણો લોપમાપજ્જતે.

કારેતિ, કારયતિ, કારાપેતિ, કારાપયતિ.

સાસનત્થં સમુદ્દિટ્ઠં, મયાખ્યાતં સમાસતો;

સકં બુદ્ધિવિસેસેન, ચિન્તયન્તુ વિચક્ખણા.

ઇતિ આખ્યાતકપ્પે ચતુત્થો કણ્ડો.

બુદ્ધં ¶ ઞાણસમુદ્દં, સબ્બઞ્ઞું લોકહેતુ’ખીણમતિં;

વન્દિત્વા પુબ્બમહં, વક્ખામિ સસાધનં હિ કિતકપ્પં.

તસ્મા સંરક્ખણત્થં, મુનિવચનત્થસ્સ દુલ્લભસ્સાહં;

વક્ખામિ સિસ્સકહિતં, કિતકપ્પં સાધનેન યુતં.

૫૨૪, ૫૬૧. ધાતુયા કમ્માદિમ્હિ ણો.

ધાતુયા કમ્માદિમ્હિ ણપચ્ચયો હોતિ.

કમ્મં કરોતીતિ કમ્મકારો, એવં કુમ્ભકારો, માલાકારો, કટ્ઠકારો, રથકારો, રજતકારો ¶ , સુવણ્ણકારો, પત્તગ્ગાહો, તન્તવાયો, ધઞ્ઞમાયો, ધમ્મકામો, ધમ્મચારો.

સઞ્ઞાયમભિધેય્યાયં ધાતુયા કમ્માદિમ્હિ અકારપચ્ચયો હોતિ, નામમ્હિ ચ નુકારાગમો હોતિ.

અરિં દમેતીતિ અરિન્દમો, રાજા. વેસ્સં તરતીતિ વેસ્સન્તરો, રાજા. તણ્હં કરોતીતિ તણ્હઙ્કરો, ભગવા. મેધં કરોતીતિ મેધઙ્કરો, ભગવા. સરણં કરોતીતિ સરણઙ્કરો, ભગવા. દીપં કરોતીતિ દીપઙ્કરો, ભગવા.

પુરસદ્દે આદિમ્હિ દદઇચ્ચેતાય ધાતુયા અકારપચ્ચયો હોતિ, પુરસદ્દસ્સ અકારસ્સ ચ ઇં હોતિ.

પુરે દાનં અદાસીતિ પુરિન્દદો દેવરાજા.

૫૨૭, ૫૬૮. સબ્બતો ણ્વુ ત્વાવી વા.

સબ્બતો ધાતુતો કમ્માદિમ્હિ વા અકમ્માદિમ્હિ વા અકાર ણ્વુ તુ આવીઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

તં ¶ કરોતીતિ તક્કરો, હિતં કરોતીતિ હિતકરો, વિનેતિ એત્થ, એતેનાતિ વા વિનયો નિસ્સાય નં વસતીતિ નિસ્સયો.

ણ્વુમ્હિ – રથં કરોતીતિ રથકારકો, અન્નં, દદાતીતિ અન્નદાયકો, વિનેતિ સત્તેતિ વિનાયકો, કરોતીતિ કારકો, દદાતીતિ દાયકો, નેતીતિ નાયકો.

તુમ્હિ – તં કરોતીતિ તક્કત્તા, તસ્સ કત્તાતિ વા તક્કત્તા. ભોજનં દદાતીતિ ભોજનદાતા, ભોજનસ્સ દાતાતિ વા ભોજનદાતા. કરોતીતિ કત્તા. સરતીતિ સરિતા.

આવીમ્હિ – ભયં પસ્સતીતિ ભયદસ્સાવી ઇચ્ચેવમાદિ.

વિસ રુજ પદઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ ણ પચ્ચયો હોતિ.

પવિસતીતિ પવેસો, રુજતીતિ રોગો, ઉપ્પજ્જતીતિ ઉપ્પાદો, ફુસતીતિ ફસ્સો, ઉચતીતિ ઓકો, ભવતીતિ ભાવો, અયતીતિ આયો, સમ્મા બુજ્ઝતીતિ સમ્બોધો, વિહરતીતિ વિહારો.

ભાવત્થાભિધેય્યે સબ્બધાતૂહિ ણપચ્ચયો હોતિ.

પચ્ચતે, પચનં વા પાતો, ચજતે, ચજનં વા ચાગો, એવં યાગો, યોગો, ભાગો, પરિદાહો.

સમ્ભવતીતિ સમ્ભૂ, વિસેસેન ભવતીતિ વિભૂ, ભુજેન ગચ્છતીતિ ભુજગો, સં અત્તાનં ખનતિ, સં સટ્ઠુ ખનતીતિ વા સઙ્ખો.

ધરઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ રમ્મપચ્ચયો હોતિ.

ધરતિ તેનાતિ ધમ્મો, કરીયતે તન્તિ કમ્મં.

૫૩૨, ૫૯૦. તસ્સીલાદીસુ ણીત્વાવી ચ.

સબ્બેહિ ધાતૂહિ તસ્સીલાદીસ્વત્થેસુ ણી તુ આવી ઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

પિયં પસંસિતું સીલં યસ્સ રઞ્ઞો, સો હોતિ રાજા પિયપસંસી, બ્રહ્મં ચરિતું સીલં યસ્સ પુગ્ગલસ્સ સો ¶ હોતિ પુગ્ગલો બ્રહ્મચારી, પસય્હ પવત્તિતું સીલં યસ્સ રઞ્ઞો, સો હોતિ રાજા પસય્હપવત્થા, ભયં પસ્સિતું સીલં યસ્સ સમણસ્સ, સો હોતિ સમણો ભયદસ્સાવી ઇચ્ચેવમાદિ.

૫૩૩, ૫૯૧. સદ્દ કુ ધ ચલ મણ્ડત્થરુધાદીહિયુ.

સદ્દ કુધ ચલ મણ્ડત્થેહિ ચ રુચાદીહિ ચ ધાતૂહિ યુપચ્ચયો હોતિ તસ્સીલાદીસ્વત્થેસુ.

ઘોસનસીલો ઘોસનો, ભાસનસીલો ભાસનો. એવં વિગ્ગહો કાતબ્બો. કોધનો, દોસનો, ચલનો, કમ્પનો, ફન્દનો, મણ્ડનો, વિભૂસનો, રોચનો, જોતનો, વડ્ઢનો.

ગમુઇચ્ચેતમ્હા ધાતુમ્હા પારસદ્દાદિમ્હા રૂપચ્ચયો હોતિ તસ્સીલાદીસ્વત્થેસુ.

ભવસ્સ પારં ભવપારં, ભવપારં ગન્તું સીલં યસ્સ પુરિસસ્સ, સો હોતિ પુરિસો ભવપારગૂ.

તસ્સીલાદીસ્વીતિ કિમત્થં? પારઙ્ગતો.

પારાદિગમિમ્હાતિ કિમત્થં? અનુગામી.

ભિક્ખઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ રૂપચ્ચયો હોતિ તસ્સીલાદીસ્વત્થેસુ.

ભિક્ખનસીલો યાચનસીલો ભિક્ખુ, વિજાનનસીલો વિઞ્ઞૂ.

હનત્યાદીનં ધાતૂનં અન્તે ણુકપચ્ચયો હોતિ તસ્સીલાદીસ્વત્થેસુ.

આહનનસીલો આઘાતુકો, કરણસીલો કારુકો.

૫૩૭, ૫૬૬. નુ નિગ્ગહિતં પદન્તે.

પદન્તે નુકારાગમો નિગ્ગહિતમાપજ્જતે.

અરિં દમેતીતિ અરિન્દમો, રાજા. વેસ્સં તરતીતિ વેસ્સન્તરો, રાજા. પભં કરોતીતિ પભઙ્કરો, ભગવા.

સંપુબ્બાય હનઇચ્ચેતાય ધાતુયા, અઞ્ઞાય વા ધાતુયા રપચ્ચયો, હનસ્સ ચ ઘો હોતિ.

સમગ્ગં ¶ કમ્મં સમુપગચ્છતીતિ સઙ્ઘો, સમન્તતો નગરસ્સ માહિરે ખઞ્ઞતીતિ પરિખા, અન્તં કરોતીતિ અન્તકો.

રમ્હિ પચ્ચયે પરે સબ્બો ધાત્વન્તો રકારાદિ લોપો હોતિ.

અન્તકો, પારગૂ, સત્થા, દિટ્ઠો ઇચ્ચેવમાદિ.

૫૪૦, ૫૪૫. ભાવકમ્મેસુ તબ્બાનીયા.

ભાવકમ્મઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ તબ્બ અનીયઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ સબ્બધાતૂહિ.

ભવિતબ્બં, ભવનીયં, આસિતબ્બં, આસનીયં, પજ્જિતબ્બં, પજ્જનીયં, કત્તબ્બં, કરણીયં, ગન્તબ્બં, ગમનીયં.

ભાવકમ્મેસુ સબ્બધાતૂહિ ણ્યપચ્ચયો હોતિ.

કત્તબ્બં કારિયં, જેતબ્બં જેય્યં, નેતબ્બં નેય્યં, ઇચ્ચેવમાદિ.

ચગ્ગહણેન ¶ તેય્યપચ્ચયો હોતિ. ઞાતબ્બં ઞાતેય્યં, દટ્ઠેય્યં, પત્તેય્યં ઇચ્ચેવમાદિ.

કરઇચ્ચેતમ્હા ધાતુમ્હા રિચ્ચપચ્ચયો હોતિ ભાવકમ્મેસુ.

ભૂઇચ્ચેતાય ધાતુયા ણ્યપચ્ચયસ્સ ઊકારેન સહ અબ્બાદેસો હોતિ ભાવકમ્મેસુ.

ભવિતબ્બો ભબ્બો, ભવિતબ્બં ભબ્બં.

૫૪૪, ૫૫૬. વદ મદ ગમુ યુજ ગરહાકારાદીહિ જ્જ મ્મ ગ્ગ ય્હેય્યા ગારો વા.

વદ મદ ગમુ યુજ ગરહાકારન્તઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ ણ્યપચ્ચયસ્સ યથાસઙ્ખ્યં જ્જ મ્મ ગ્ગ ય્હ એય્યાદેસા હોન્તિ વા ધાત્વન્તેન સહ, ગરસ્સં ચ ગારો હોતિ ભાવકમ્મેસુ.

વત્તબ્બં વજ્જં, મદનીયં મજ્જં, ગમનીયં ગમ્મં, યોજનીયં યોગ્ગં, ગરહિતબ્બં ગારય્હં, દાતબ્બં દેય્યં, પાતબ્બં પેય્યં, હાતબ્બં ¶ હેય્યં, માતબ્બં મેય્યં, ઞાતબ્બં ઞેય્યં, ઇચ્ચેવમાદિ.

યે પચ્ચયા તબ્બાદયો રિચ્ચન્તા, તે કિચ્ચસઞ્ઞાતિ વેદિતબ્બા.

કિચ્ચસઞ્ઞાય કિંપયોજનં? ભાવકમ્મેસુ કિચ્ચત્તખત્થા.

અઞ્ઞે પચ્ચયા કિત એવ સઞ્ઞા હોન્તિ.

કિત સઞ્ઞાય કિંપયોજનં? કત્તરિ કિત.

નન્દાદીહિ ધાતૂહિ યુપચ્ચયો હોતિ ભાવકમ્મેસુ.

નન્દીયતે નન્દનં, નિન્દિતબ્બં વા નન્દનં, ગહણીયં ગહણં, ચરિતબ્બં ચરણં, એવં સબ્બત્થ યોજેતબ્બા.

કત્તુકરણપદેસઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ ચ યુપચ્ચયો હોતિ.

કત્તરિ ¶ તાવ – રજં હરતીતિ રજોહરણં તોયં.

પદેસે તાવ – તિટ્ઠન્તિ તસ્મિન્તિ ઠાનં. એવં સબ્બત્થ યોજેતબ્બા.

રકારહકારાદ્યન્તેહિ ધાતૂહિ અનાદેસસ્સ નસ્સ ણો હોતિ.

કરોતિ તેનાતિ કરણં, પૂરેતિ તેનાતિ પૂરણં. ગહણીયં તેનાતિ ગહણં. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે પઠમો કણ્ડો.

ણાદયો પચ્ચયા યુપચ્ચયન્તા તેકાલિકાતિ વેદિતબ્બા.

કુમ્ભં કરોતિ અકાસિ કરિસ્સતીતિ કુમ્ભકારો, કરોતિ અકાસિ કરિસ્સતિ તેનાતિ કરણં. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

સઞ્ઞાયમભિધેય્યાયં દા ધાતો ઇપચ્ચયો હોતિ.

પઠમં આદીયતીતિ આદિ, ઉદકં દધાતીતિ ઉદમિ, મહોદકાનિ દધાતીતિ મહોદધિ, વાલાનિ દધાતિ તસ્મિન્તિ વાલધિ, સમ્મા ધીયતીતિ સન્ધિ.

સઞ્ઞાયમભિધેય્યાયં સબ્બધાતૂહિ તિપચ્ચયો હોતિ, કિત ચ આસિટ્ઠે.

જિનો જનં બુજ્ઝતૂતિ જિનબુદ્ધિ, ધનં અસ્સ ભવતૂતિ ધનભૂતિ, ભવતૂતિ ભૂતો, ભવતૂતિ ભાવો, ધમ્મો જનં દદાતૂતિ ધમ્મદિન્નો, વડ્ઢતૂતિ વડ્ઢમાનો. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

ઇત્થિયમભિધેય્યાયં સબ્બધાતૂહિ અકાર તિ યુ ઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ વા.

જીરતીતી જરા, મઞ્ઞતીતિ મતિ, ચેતયતીતિ ચેતના, વેદયતીતિ વેદના. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

કરતો ઇત્થિયમનિત્થિયં વા અભિખેય્યાયં રિરીયપચ્ચયો હોતિ વા.

કત્તબ્બા કિરિયા, કરણીયં કિરિયં.

અતીતે કાલે સબ્બધાતૂહિ તતવન્તુતાવીઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

હુતો, હુતવા, હુતાવી. વુસિતો, વુસિતવા, વુસિતાવી. ભુત્તો, ભુત્તવા, ભુત્તાવી.

ભાવકમ્મેસુ અતીતે કાલે તપચ્ચયો હોતિ સબ્બધાતૂહિ.

ભાવે તાવ – તસ્સ ગીતં, નચ્ચં, નટ્ટં, હસિતં.

કમ્મનિ તાવ – તેન ભાસિતં, દેસિતં.

૫૫૭, ૬૦૬. બુધગમાદિત્થે કત્તરિ.

બુધગમુઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તદત્થે ગમ્યમાને તપચ્ચયો હોતિ કત્તરિ સબ્બકાલે.

સબ્બે ¶ સઙ્ખતાસઙ્ખતે ધમ્મે બુજ્ઝતિ અબુજ્ઝિ બુજ્ઝિસ્સતીતિ બુદ્ધો, સરણઙ્ગતો, સમથઙ્ગતો, અમથઙ્ગતો, જાનાતિ અજાનિ જાનિસ્સતીતિ ઞાતો, ઇચ્ચેવમાદિ.

જિઇચ્ચેતાય ધાતુયા ઇનપચ્ચયો હોતિ સબ્બકાલે કત્તરિ.

પાપકે અકુસલે ધમ્મે જિનાતિ અજિનિ જિનિસ્સતીતિ જિનો.

સુપઇચ્ચેતાય ધાતુયા ઇનપચ્ચયો હોતિ કત્તરિ, ભાવે ચ.

સુપતીતિ સુપિનં, સુપીયતે સુપિનં.

ઈસંદુસુસદ્દાદીહિ સબ્બધાતૂહિ ખપચ્ચયો હોતિ.

ઈસસ્સયો, દુસ્સયો, સુસ્સયો ભવતા, ઈસક્કરં, દુક્કરં, સુકરં, ભવતા.

૫૬૧, ૬૩૬. ઇચ્છત્થેસુ ¶ સમાનકત્તુકેસુ તવે તું વા.

ઇચ્છત્થેસુ સમાનકત્તુકેસુ સબ્બધાતૂહિતવેતુંઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ સબ્બકાલે કત્તરિ.

પુઞ્ઞાનિ કાતવે, સદ્ધમ્મં સોતુ મિચ્છતિ.

અરહસક્કાદીસુ ચ અત્થેસુ સબ્બધાતૂહિ તુંપચ્ચયો હોતિ.

કો તં નિન્દિતુમરહતિ, સક્કા જેતું ધનેન વા. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

૫૬૩, ૬૩૯. પત્તવચને અલમત્થેસુ ચ.

પત્તવચને અલમત્થેસુ સબ્બધાતૂહિ તુંપચ્ચયો હોતિ.

અલમેવ દાનાનિ દાતું, અલમેવ પુઞ્ઞાનિ કાતું.

૫૬૪, ૬૪૦. પુબ્બકાલે’ કકત્તુકાનં તુન ત્વાન ત્વાવા.

પુબ્બકાલે એકકત્તુકાનં ધાતૂનં તુનત્વાન ત્વાઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ વા.

કાતુન ¶ કમ્મં ગચ્છતિ, અકાતુન પુઞ્ઞં કિલિસ્સતિ, સત્તા સુત્વાન ધમ્મં મોદન્તિ, રિપું જિત્વાન વસતિ, ધમ્મં સુત્વાન’સ્સ એતદહોસિ, ઇતો સુત્વાન અમુત્ર કથયન્તિ, સુત્વા જાનિસ્સામ. એવં સબ્બત્થ યોજેતબ્બા.

વત્તમાને કાલે સબ્બધાતૂહિ માનઅન્તઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

સરમાનો રોદતિ. ગચ્છન્તો ગણ્હાતિ.

સાસઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ રત્થુપચ્ચયો હોતિ.

સાસતીતિ સત્થા, સાસતિ હિંસતીતિ વા સત્થા.

પાઇચ્ચેતાય ધાતુયા રિતુપચ્ચયો હોતિ.

માનઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ રાતુપચ્ચયો હોતિ, રિતુ પચ્ચયો ચ.

ધમ્મેન પુત્તં માનેતીતિ માતા, પુબ્બે ભાસતીતિ ભાતા, માતાપિતૂહિ ધારીયતીતિ ધીતા.

આઇચ્ચાદિમ્હા ગમિતો તુકપચ્ચયો હોતિ.

ગમુઇચ્ચેતમ્હા ધાતુમ્હા ઇકપચ્ચયો હોતિ ભબ્બે. ગમિસ્સતિ ગન્તું ભબ્બોતિ ગમિકો, ભિક્ખુ.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે દુતિયો કણ્ડો.

૫૭૧, ૬૨૪. પચ્ચયાદનિટ્ઠા નિપાતના સિજ્ઝન્તિ,

સઙ્ખ્યાનામસમાસતદ્ધિતાખ્યાતકિતકપ્પમ્હિ સપ્પચ્ચયા યે સદ્દા અનિટ્ઠઙ્ગતા, તે સાધનેન નિરક્ખિત્વા સકેહિ સકેહિ નામેહિ નિપાતના સિજ્ઝન્તિ.

સઙ્ખ્યાયં ¶ તાવ – એકસ્સ એતા હોતિ, દસસ્સ ચ દકારસ્સ રકારાદેસો હોતિ. એકો ચ દસ ચ એકારસ.

દ્વિસ્સ બા હોતિ, દસસ્સ ચ દકારસ્સ રકારાદેસો હોતિ, દ્વે ચ દસ ચ બારસ.

દ્વિસ્સ બા હોતિ, દસસ્સ ચ વીસં હોતિ. દ્વે ચ વીસઞ્ચ બાવીસં.

છસ્સ સો હોતિ, દસસ્સ ચ દકારસ્સ ળો હોતિ, છ ચ દસ ચ સોળસ.

છઆયતનમ્હિ છસ્સ સળો હોતિ, સળાયતનં. એવં સેસા સઙ્ખ્યા કાતબ્બા.

નામિકે તાવ-ઇમ સમાન અપરઇચ્ચેતેહિ જ્જજ્જુ પચ્ચયા હોન્તિ, ઇમ સમાનસદ્દાનઞ્ચ અકારસકારાદેસા હોન્તિ. ઇમસ્મિં કાલે અજ્જ, અજ્જુ, સમાને કાલે સજ્જ, સજ્જુ, અપરસ્મિં કાલે અપરજ્જ, અપરજ્જુ.

સમાસે તાવ – ભૂમિગતો, અપાયગતો, ઇસ્સરકતં. સલ્લવિદ્ધો, કથિનદુસ્સં, ચોરભયં, ધઞ્ઞરાસિ, સંસારદુક્ખં, પુબ્બાપરં.

તદ્ધિતે ¶ તાવ – વાસિટ્ઠો, ભારદ્વાજો, ભગ્ગવો, પણ્ડવો, કાલેય્યો.

આખ્યાતે તાવ – ‘‘અસ ભાવે’’તિ ધાતુતો વત્તમાનેસુ એકવચનબહુવચનેસુ એકવચનસ્સ તિસ્સ સ્સો હોતિ અન્તેન સહ, બહુવચનસ્સ અન્તિસ્સ સ્સુ હોતિ અન્તેન સહ. એવમસ્સ વચનીયો, એવમસ્સુ વચનીયા.

આણત્તિયં હિસ્સ સ્સુ હોતિ વા, ગચ્છસ્સુ, ગચ્છાહિ.

કિતકે તાવ – વદ હનઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ કપચ્ચયો હોતિ, વદસ્સ ચ વાદો હોતિ, હનસ્સ ચ ઘાતો હોતિ. વાદકો, ઘાતકો.

નટધાતુતો તપઞ્ચયસ્સ ચ્ચ ટ્ટાદેસા હોન્તિ અન્તેન સહ. નચ્ચં, નટ્ટં. ઇચ્ચેવમાદયો નિપાતના સિજ્ઝન્તિ.

૫૭૨, ૬૨૫. સાસ દિસતો તસ્સ રિટ્ઠો ચ.

સાસ દિસઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તપચ્ચયસ્સ રિટ્ઠાદેસો હોતિ ઠાને.

અનુસિટ્ઠો સો મયા, દિટ્ઠં મે રૂપં.

ચગ્ગહણેન ¶ કિચ્ચતકારસ્સ ચ તું પચ્ચયસ્સ ચ રટ્ઠરટ્ઠુંઆદેસા હોન્તિ. દસ્સનીયં દટ્ઠબ્બં. દટ્ઠું વિહારં ગચ્છન્તિ સમણાનં.

૫૭૩, ૬૨૬. સાદિસન્ત પુચ્છ ભન્જ હન્સાદીહિટ્ઠો.

સકારન્ત પુચ્છ ભન્જ હન્સ ઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તપચ્ચયસ્સ સહાદિબ્યઞ્જનેન ટ્ઠાદેસો હોતિ ઠાને.

તુટ્ઠો, અહિના દટ્ઠો નરો, મયા પુટ્ઠો, ભટ્ઠો, પભટ્ઠો, હટ્ઠો, પહટ્ઠો, યિટ્ઠો. એવમઞ્ઞેપિ ધાતવો સબ્બત્થ યોજેતબ્બા.

વસઇચ્ચેતમ્હા ધાતુમ્હા તકારપચ્ચયસ્સ સહાદિબ્યઞ્જનેન ઉટ્ઠાદેસો હોતિ ઠાને.

વસસ્સેવ ધાતુસ્સ તપચ્ચયે પરે વકારસ્સ ઉકારાદેસો હોતિ વા.

વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, ઉટ્ઠો. વુઠો વા.

ધ ઢ ભ હઇચ્ચેવમન્તેહિ ધાતૂહિ તકારપચ્ચયસ્સ યથાક્કમં ધ ઢાદેસા હોન્તિ.

યથા? બુદ્ધો ભગવા, વડ્ઢો ભિક્ખુ, લદ્ધં મે પત્થચીવરં, અગ્ગિના દડ્ઢં વનં.

ભન્જતો ધાતુમ્હા તકારપચ્ચયસ્સ ગ્ગો આદેસો હોતિ સહાદિબ્યઞ્જનેન.

૫૭૮, ૫૬૦. ભુજાદીનમન્તો નો દ્વિ ચ.

ભુજઇચ્ચેવમાદીનં ધાતૂનં અન્તો નો હોતિ, તપચ્ચયસ્સ ચ દ્વિતાવો હોતિ.

ભુત્તો, ભુત્તાવી, ચત્તો, સત્તો, રત્તો, યુત્તો, વિવિત્તો.

વચઇચ્ચેતસ્સ ¶ ધાત્વસ્સ વકારસ્સ ઉકારાદેસો હોતિ અન્તો ચકારો નો હોતિ, તપચ્ચયસ્સ ચ દ્વેભાવો હોતિ વા.

ગુપઇચ્ચેવમાદીનં ધાતૂનં અન્તો ચ બ્યઞ્જનો નો હોતિ, તપચ્ચયસ્સ ચ દ્વેભાવો હોતિ.

સુગુત્તો, ચત્તો, લિત્તો, સન્તત્તો, ઉત્તો, વિવિત્તો, સિત્તો. એવમઞ્ઞેપિ યોજેતબ્બા.

તરઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તપચ્ચયસ્સ ઇણ્ણાદેસો હોતિ, અન્તો ચ બ્યઞ્જનો નો હોતિ.

તરતીતિ તિણ્ણો, ઉત્તરતીતિ ઉત્તિણ્ણો, સંપૂરતીતિ સમ્પુણ્ણો, તુરતીતિ તુણ્ણો, પરિજીરતીતિ પરિજિણ્ણો, આકિરતીતિ આકિણ્ણો.

૫૮૨, ૬૩૧. ભિદાદિતો ¶ ઇન્ન અન્ન ઈણાવા.

ભિદિઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તપચ્ચયસ્સ ઇન્ન અન્ન ઈણાદેસા હોન્તિ વા, અન્તો ચ બ્યઞ્જનો નો હોતિ.

ભિન્દિતબ્બોતિ ભિન્નો, છિન્દીયતીતિ છિન્નો, ઉચ્છિન્દીયિત્થાતિ ઉચ્છિન્નો, દીયતીતિ દિન્નો, નિસીદતીતિ નિસિન્નો, સુટ્ઠુ છાદીયતીતિ સુછન્નો, ખિદતીતિ ખિન્નો, રોદતીતિ રુન્નો, ખીણા જાતિ.

વાતિ કિમત્થં? ભિજ્જતીતિ ભિત્તિ.

૫૮૩, ૬૧૭. સુસ પચ સકતો ક્ખ ક્કા ચ.

સુસ પચ સકઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તપચ્ચયસ્સ ક્ખક્કાદેસા હોન્તિ, અન્તો ચ બ્યઞ્જનો નો હોતિ.

સુસ્સતીતિ સુક્ખં, કટ્ઠં, પચ્ચતીતિ પક્કં, ફલં. સકતિ સમત્થેતિ, પૂજેતીતિ વા સક્કો, સુજમ્પતિ.

પક્કમઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તપચ્ચયસ્સ ન્તોઆદેસો હોતિ, અન્તો ચ નો હોતિ.

પક્કમતીતિ ¶ પક્કન્તો, વિબ્ભમતીતિ વિબ્ભન્તો, સઙ્કન્તો, ખન્તો, સન્તો, દન્તો, વન્તો.

ચગ્ગહણં કિમત્થં? તેહેવ ધાતૂહિ તપચ્ચયસ્સન્તિ હોતિ. અન્તો ચ નો હોતિ. કન્તિ, ખન્તિ. એવં સબ્બત્થ.

જનઇચ્ચેવમાદીનં ધાતૂનં અન્તસ્સ બ્યઞ્જનસ્સ આત્તં હોતિ તપચ્ચયે પરે, તિમ્હિ ચ.

તિમ્હીતિ કિમત્થં? અઞ્ઞસ્મિમ્પિ પચ્ચયે પરે આકારનિવત્તનત્થં. જનિત્વા, જનિતા, જનિતું, જનિતબ્બં ઇચ્ચેવમાદિ.

૫૮૬, ૬૦૦. ગમ ખન હન રમાદીનમન્તો.

ગમ ખન હન રમુઇચ્ચેવમાદીનં ધાતૂનં અન્તો બ્યઞ્જનો નો હોતિ વા તપચ્ચયે પરે તિમ્હિ ચ.

સુન્દરં નિબ્બાનં ગચ્છતીતિ સુગતો. સુન્દરં નિબ્બાનં ગચ્છતીતિ સુગતિ, ખતં, ખતિ. ઉપહતં, ઉપહતિ. રતો, રતિ, મતો, મતિ.

રકારો ચ ધાતૂનમન્તભૂતો નો હોતિ તપચ્ચયે, પરે તિમ્હિ ચ.

પકારેન કરીયતીતિ પકતો, પઠમં કરીયતીતિ પકતિ, વિસરીયતીતિ વિસતો, વિસતિ.

ઠા પાઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં અન્તસ્સ આકારસ્સ ઇકાર ઈકારાદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં તપચ્ચયે પરે, તિમ્હિ ચ.

૫૮૯, ૬૨૧. હન્તેહિ હો હસ્સ ળો વા અદહનહાનં.

હકારન્તેહિ ધાતૂહિ તપચ્ચયસ્સ હકારાદેસો હોતિ, હકારસ્સ ધાત્વન્તસ્સ ળો હોતિ વા અદહનહાનં.

આરુહિત્થાતિ આરુળ્હો. ગાળ્હો, બાળ્હો. મૂળો.

અદહનહાનમિતિ ¶ કિમત્થં? દય્હતીતિ દડ્ઢો, સંસુટ્ઠુ નય્હતીતિ સન્નદ્ધો.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે તતિયો કણ્ડો.

૫૯૦, ૫૭૯. ણમ્હિરન્જસ્સ જો ભાવકરણેસુ.

ણમ્હિ પચ્ચયે પરે રન્જઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ અન્તભૂતસ્સ ન્જકારસ્સ જોઆદેસો હોતિ ભાવકરણેસુ.

રઞ્જનં રાગો, રન્જન્તિ એતેનાતિ રાગો.

ભાવકરણેસૂતિ કિમત્થં? રન્જતીતિ રઙ્ગો.

હનઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સબ્બસ્સ ઘાતાદેસો હોતિ ણમ્હિ પચ્ચયે પરે.

ઉપહનતીતિ ઉપઘાતો, ગાવો હનતીતિ ગોઘાતકો.

હનઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ વધાદેસો હોતિ વા સબ્બત્થ ઠાનેસુ.

આકારન્તાનં ધાતૂનં અન્તસ્સ આકારસ્સ આયાદેસો હોતિ ણમ્હિ પચ્ચયે પરે.

દદાતીતિ દાયકો, દાનં દાતું સીલં યસ્સાતિ દાનદાયી, મજ્જં દાતું સીલં યસ્સાતિ મજ્જદાયી, નગરં યાતું સીલં યસ્સાતિ નગરયાયી.

૫૯૪, ૫૮૨. પુર સમુપ પરીહિ કરોતિસ્સ ખ ખરા વા તપ્પચ્ચયેસુચ.

પુર સં ઉપ પરિઇચ્ચેતેહિ કરોતિસ્સ ધાતુસ્સ ખ ખરાદેસા હોન્તિ વા તપચ્ચયે પરે, ણમ્હિ ચ.

પુરે કરીયતીતિ પુરક્ખતો, સમ્મા કરીયતીતિ સઙ્ખતો, ઉપગન્ત્વા કરીયતીતિ ઉપક્ખતો, પરિસમન્તતો કરોતીતિ પરિક્ખારો, સંકરીયતીતિ સઙ્ખારો.

વાતિ કિમત્થં? ઉપગન્ત્વા કરોતીતિ ઉપકારો.

તવે તુનઇચ્ચેવમાદીસુ પચ્ચયેસુ કરોતિસ્સ ધાતુસ્સ કાઆદેસો હોતિ વા.

કાતવે, કાતું, કત્તું વા, કાતુન, કત્તુન વા.

૫૯૬, ૫૫૧. ગમ ખન હનાદીનં તું તબ્બાદીસુ ન.

ગમ ખન હનઇચ્ચેવમાદીનં ધાતૂનં અન્તસ્સ નકારો હોતિ વા તું તબ્બાદીસુ પચ્ચયેસુ.

ગન્તું, ગમિતું, ગન્તબ્બં, ગમિતબ્બં. ખન્તું. ખનિતું, ખન્તબ્બં, ખનિતબ્બં. હન્તું, હનિતું, હન્તબ્બં. હનિતબ્બં. મન્તું, મનિતું, મન્તબ્બં, મનિતબ્બં.

આદિગ્ગહણં કિમત્થં? તુનગ્ગહણત્થં. ગન્તુન, ખન્તુન, હન્તુન, મન્તુન.

૫૯૭, ૬૪૧. સબ્બેહિ તુનાદીનં યો.

સબ્બેહિ ધાતૂહિ તુનાદીનં પચ્ચયાનં યકારાદેસો હોતિ વા.

અભિવન્દિય, અભિવન્દિત્વા, ઓહાય, ઓહિત્વા, ઉપનીય, ઉપનેત્વા, પસ્સિય, પસ્સિત્વા, ઉદ્દિસ્સ, ઉદ્દિસિત્વા, આદાય, આદિયિત્વા.

ચકારનકારન્તેહિ ધાતૂહિ તુનાદીનં પચ્ચયાનં રચ્ચાદેસો હોતિ વા.

૫૯૯, ૬૪૪. દિસા સ્વાન સ્વાન્તલોપો ચ.

દિસઇચ્ચેતાય ધાતુયા તુનાદીનં પચ્ચયાનં સ્વાનસ્વાદેસા હોન્તિ, અન્તલોપો ચ.

૬૦૦, ૬૪૫. મ હ દ ભેહિ મ્મ ય્હ જ્જ બ્ભ દ્ધા ચ.

મ હ દ ભ ઇચ્ચેવમન્તેહિ ધાતૂહિ તુનાદીનં પચ્ચયાનં મ્મ ય્હ જ્જ બ્ભ દ્ધા આદેસા હોન્તિ વા અન્તલોપો ચ.

આગમ્મ, આગમિત્વા, ઓક્કમ્મ. ઓક્કમિત્વા, પગ્ગય્હ, પગ્ગણ્હિત્વા, ઉપ્પજ્જ, ઉપ્પજ્જિત્વા, આરબ્ભ, આરભિત્વા, આરદ્ધ, આરભિત્વા.

૬૦૧, ૩૩૪. તદ્ધિતસમાસકિતકા ¶ નામં વા’ તવે તુનાદીસુ ચ.

તદ્ધિતસમાસકિતકઇચ્ચેવમન્તા સદ્દાનામંવ દટ્ઠબ્બા તવે તુન ત્વાન ત્વાદિપચ્ચયન્તે વજ્જેત્વા.

વાસિટ્ઠો, પત્તધમ્મો, કુમ્ભકારો ઇચ્ચેવમાદિ.

દુમ્હિ અક્ખરે યો પુબ્બો અક્ખરો, સો ગરુકોવ દટ્ઠબ્બો.

આહારો, નદી, વધૂ, તે ધમ્મા, ઓપનયિકો.

અક્ખરત્થેહિ અક્ખરાભિધેય્યેહિ કારપચ્ચયો હોતિ પયોગે સતિ.

અ એવ અકારો, આ એવ આકારો, ય એવ યકારો.

યથાગમં સબ્બધાતૂહિ સબ્બપચ્ચયેસુ ઇકારાગમો હોતિ.

કારિયં, ભવિતબ્બં, જનિતબ્બં, વિદિતબ્બં, કરિત્વા, ઇચ્છિતં.

દકારધકારન્તાય ધાતુયા યથાગમં યકારાગમો હોતિ ક્વચિ તુનાદીસુ પચ્ચયેસુ.

બુદ્ધો લોકે ઉપ્પજ્જિત્વા, ધમ્મં બુજ્ઝિત્વા.

ક્વચીતિ કિમત્થં? ઉપ્પાદેત્વા.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે ચતુત્થો કણ્ડો.

૬૦૭, ૫૭૮. નિગ્ગહિત સંયોગાદિનો.

સંયોગાદિભૂતો નકારો નિગ્ગહિતમાપજ્જતે.

ગેઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ ગીઆદેસો હોતિ સબ્બત્થ ઠાને.

સદઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સીદાદેસો હોતિ સબ્બત્થ ઠાને.

યજઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સરસ્સ ઇકારાદેસો હોતિ ટ્ઠે પરે.

૬૧૧, ૬૦૮. હચતુત્થાનમન્તાનં દો ધે.

હચતુત્થાનં ધાત્વન્તાનં દો આદેસો હોતિ ધે પરે.

સન્નદ્ધો, કુદ્ધો, યુદ્ધો, સિદ્ધો, લદ્ધો, આરદ્ધો.

હચતુત્થાનં ધાત્વન્તાનં ડો આદેસો હોતિ ઢકારે પરે.

દય્હતીતિ દડ્ઢો, વડ્ઢતીતિ વુડ્ઢો.

ગહઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ સબ્બસ્સ ઘરાદેસો હોતિ વા ણપચ્ચયે પરે.

દહઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ દકારો ળત્તમાપજ્જતે વા ણપચ્ચયે પરે.

૬૧૫, ૫૮૬. ધાત્વન્તસ્સ લોપો ક્વિમ્હિ.

ધાત્વન્તસ્સ બ્યઞ્જનસ્સ લોપો હોતિ ક્વિમ્હિ પચ્ચયે પરે.

ભુજેન ¶ ગચ્છતીતિ, ભુજગો. ઉરેન ગચ્છતીતિ ઉરગો, તુરગો, સઙ્ખો.

વિદઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ અન્તે ઊકારાગમો હોતિ ક્વિમ્હિ પચ્ચયે પરે.

૬૧૭, ૬૩૩. ન મ ક રાનમન્તાનં નિયુત્તતમ્હિ.

નકાર મકાર કકાર રકારાનં ધાત્વન્તાનં લોપો ન હોતિ ઇકારયુત્તે તપચ્ચયે પરે.

હનિભું, ગમિતો, રમિતો, સકિતો, સરિતો, કરિત્વા.

ઇયુત્તતમ્હીતિ કિમત્થં? ગતો, સતો.

૬૧૮, ૫૭૧. ન ક ગત્તં ચ જાણ્વુમ્હિ.

ચકાર જકારા કકાર ગકારત્તં નાપજ્જન્તે ણ્વુમ્હિ પચ્ચયે પરે.

૬૧૯, ૫૭૩. કરસ્સ ¶ ચ તત્તં તુસ્મિં.

કરઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ અન્તસ્સ રકારસ્સ તકારત્તં હોતિ તુપચ્ચયે પરે.

કરોતીતિ કત્તા, કરોન્તીતિ કત્તારો.

કરઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ અન્તસ્સ રકારસ્સ તકારત્તં હોતિ વા તું તુન તબ્બઇચ્ચેતેસુ પચ્ચયેસુ.

કત્તું, કાતું, કત્તુન. કાતુન, કત્તબ્બં, કાતબ્બં.

૬૨૧, ૫૫૩. કારિતં વિય ણાનુબન્ધો.

ણકારાનુબન્ધો પચ્ચયો કારિતં વિય દટ્ઠબ્બો વા.

દાહો, દેહો, વાહો, બાહો, ચાગો, વારો, ચારો, પરિક્ખારો, દાયકો, નાયકો, લાવકો, ભાવકો, કારી, ઘાતી, દાયી.

યુણ્વુઇચ્ચેતેસં પચ્ચયાનં અન અકઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ.

ચ જઇચ્ચેતેસં ધાત્વન્તાનં કકારગકારાદેસા હોન્તિ ણાનુબન્ધે પચ્ચયે પરે.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે પઞ્ચમો કણ્ડો.

કત્તુઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે કિત પચ્ચયા હોન્તિ.

કારુ, કારુકો, કારકો, પાચકો, કત્તા, જનિતા, પચિતા, નેતા.

૬૨૫, ૬૦૫. ભાવકમ્મેસુ કિચ્ચત્ત ખત્થા.

ભાવકમ્મઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ કિચ્ચ ત્ત ખત્થઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

ઉપસમ્પાદેતબ્બં ઉપસમ્પાદનીયં ભવતા, સયિતબ્બં ભવતા, કત્તબ્બં ભવતા, ભોત્તબ્બો ઓદનો ભવતા, અસિતબ્બં ભોજનં ભવતા, અસિતં ભવતા, સયિતં ભવતા, પચિતં ભવતા, અસિતં અસનં ભવતા, સયિતં સયનં ભવતા, પચિતો ઓદનો ભવતા, કિઞ્ચિસ્સયો, ઈસસ્સયો, દુસ્સયો, સુસ્સયો ભવતા.

૬૨૬, ૬૩૪. કમ્મનિ ¶ દુતિયાય ત્તો.

કમ્મનિ ઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે દુતિયાયં વિભત્તિયં કત્તરિ ત્તપચ્ચયો હોતિ.

દાનં દિન્નો દેવદત્તો, સીલં રક્ખિતો દેવદત્તો, ભત્તં ભુત્તો દેવદત્તો, ગરું ઉપાસિતો દેવદત્તો.

૬૨૭, ૬૫૨. ખ્યાદીહિ માન મ ચ તો વા.

ખિ ભી સુ રુ હુ વા ધૂ હિ લૂ પી અદઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ મન પચ્ચયો હોતિ, મસ્સ ચ તો હોતિ વા.

ખીયન્તિ ઉપદ્દવા એત્થાતિ ખેમો, ભાયિતબ્બોતિ ભેમો, ભાયન્તિ એતસ્માતિ વા ભેમો, રંસિયો અભિસ્સવેતીતિ સોમો, રવતિ ગચ્છતીતિ રોમો, હુવતિ જુહ્વતિ એતેનાતિ હોમો, પટિલોમવસેન વાતિ ગચ્છતીતિ વામો, લામકવસેન વાતિ ગચ્છતિ પવત્તતીતિ વા વામો, ધુનાતિ કમ્પતીતિ ધૂમો, સેટ્ઠભાવેન હિનોતિ પવત્તતિ ચિત્તં એતસ્મિન્તિ હેમો, લુનિતબ્બોતિ લોમો, મંસચમ્માનિ લુનાતિ છિન્દતીતિ વા લોમો, પિયનં પેમો, પિયાયિતબ્બોતિ વા પેમો, સુખદુક્ખં અદતિ ભક્ખતીતિ અત્તા, જાતિજરામરણાદીહિ અદીયતે ભક્ખીયતેતિ વા અત્તા, આતુમા.

સમુ દમુ દર રહ દુ હિ સિ ભી દા યા સા ઠાભસઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ થ મ પચ્ચયા હોન્તિ.

સમેતીતિ સમથો, દમતીતિ દમથો, દમનં વા દમથો, દમિતબ્બોતિ વા દમથો, દરતીતિ દરથો, જિણ્ણભાવં રહિસ્સતિ ગણ્હિસ્સતીતિ રથો, દબ્બસમ્ભારે રહતિ ગણ્હાતીતિ વા રથો, દવતિ ગચ્છતીતિ દુમો, દવતિ વુદ્ધિ વિરુળ્હિ ગચ્છતિ પવત્તતીતિ ઉદ્ધં વા દુમો, પથવીપબ્બતાદીસુ ગચ્છતિ પતતીતિ હિમો, કમ્મવાચાય બન્ધતિ એત્થાતિ સીમા. બન્ધિતબ્બાતિ વા સીમા. ભાયન્તિ એતસ્માતિ ભીમો, સત્તે અવખણ્ડેન્તિ નિવારેન્તિ એતેનાતિ દામો, મૂસિકાદીહિ ખાદીયતિ અવખણ્ડીયતીતિ વા દામો, યાતિ ગચ્છતીતિ યામો, પરેસં ચિત્તં ગણ્હિતું સમત્થેતીતિ સામો, તિટ્ઠન્તિ એતેનાતિ થામો, ભસતિ ભસ્મીકરીયતીતિ ભસ્મા.

ગહઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ ઉપધસ્સ અકારસ્સ એત્ત હોતિ વા.

દબ્બસમ્ભાર ગણ્હાતીતિ ગેહં, ગહં.

૬૩૦, ૬૫૪. મસુસ્સ ¶ સુસ્સ ચ્છર ચ્છેરા.

મસુઇચ્ચેતસ્સ પાટિપદિકસ્સ સુસ્સ ચ્છરચ્છેરાદેસા હોન્તિ.

મચ્છરતીતિ મચ્છરો, એવં મચ્છેરો.

આપુબ્બસ્સ ચરઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ ચ્છરિયચ્છરચ્છેરા દેસા હોન્તિ, આપુબ્બસ્સ ચ રસ્સો હોતિ.

આભુસો ચરિતબ્બન્તિ અચ્છરિયં. એવં અચ્છરં, અચ્છેરં.

ચગ્ગહણેન મસુસ્સ સુસ્સાપિ ચ્છરિયાદેસો હોતિ, મચ્છરિયં.

અલ કલ સલઇચ્ચેતેહિ ધાતૂહિ લ યપચ્ચયા હોન્તિ.

અલતિ સમત્થેતીતિ અલ્લં, કલિતબ્બં સઙ્ખ્યાતબ્બન્તિ કલ્લં, સલતિ ગચ્છતિ પવિસતીતિ સલ્લં. એવં અલ્યં, કલ્યં, સલ્યં.

તેહિ કલ સલઇચ્ચેતેહિ ધાતૂહિ યાણ લાણપચ્ચયા હોન્તિ.

કલિતબ્બં સઙ્ખ્યાતબ્બન્તિ કલ્યાણં, ગણતો પટિક્કમિત્વા સલન્તિ એત્થાતિ પટિસલ્યાણં. એવં સલ્લાણો, પટિસલ્લાણો.

મથઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ થસ્સ લાદેસોહોતિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં મથતિ વિલોળતીતિ મલ્લો, મલ્લં.

ચગ્ગહણેન લતો કો ચ આગમો હોતિ. મલ્લકો, મલ્લકં.

૬૩૫, ૫૫૯. પેસાતિસગ્ગપત્તકાલેસુકિચ્ચા.

પેસ અતિસગ્ગ પત્તકાલઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ કિચ્ચપચ્ચયા હોન્તિ.

કત્તબ્બં કમ્મં ભવતા, કરણીયં કિચ્ચં ભવતા, ભોત્તબ્બં ભોજનં ભવતા, ભોજનીયં ભોજનં ભવતા, અજ્ઝયિતબ્બં અજ્ઝેય્યં ભવતા, અજ્ઝયનીયં અજ્ઝેય્યં ભવતા.

૬૩૬, ૬૫૯. અવસ્સકા’ધમિણેસુ ¶ ણી ચ.

અવસ્સક અધમિણઇચ્ચેતેસ્વત્થેસુ ણીપચ્ચયો હોતિ, કિચ્ચા ચ.

અવસ્સતે તાવ – કારીસિ મે કમ્મં અવસ્સં હારીસિ મે ભારં અવસ્સં.

અધમિણે – દાયીસિ મે સતં ઇણં, ધારીસિ મે સહસ્સં ઇણં.

કિચ્ચા ચ – દાતબ્બં મે ભવતા સતં ઇણં. ધારયિતબ્બં મે ભવતા સહસ્સં ઇણં, કત્તબ્બં મે ભવતા ગેહં, કરણીયં મે ભવતા કિચ્ચં, કારિયં મે ભવતા સયનં.

અરહ સક્ક ભબ્બઇચ્ચેવમાદીહિ પયોગે સતિ સબ્બધાતૂહિ તુંપચ્ચયો હોતિ.

અરહા ભવં વત્તું, અરહા ભવં કત્તું, સક્કા ભવં હન્તું, સક્કા ભવં જનેતું, જનિતું, ભવિતું, સક્કા ભવં દાતું, સક્કા ભવં ગન્તું, તબ્બો ભવં જનેતું ઇચ્ચેવમાદિ.

૬૩૮, ૬૬૦. વજાદીહિપબ્બજ્જાદયો ¶ નિપ્પજ્જન્તે.

વજઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ, ઉપસગ્ગપચ્ચયાદીહિ ચ પબ્બજ્જાદયો સદ્દા નિપ્પજ્જન્તે.

પઠમમેવ વજિતબ્બાતિ પબ્બજ્જા, ઇઞ્જનં એજ્જા, સમજ્જનં સમજ્જા, નિસીદનં નિસજ્જા, વિજાનનં વિજ્જા વિસજ્જનં વિસજ્જા, પદનં પજ્જા, હનનં વજ્ઝા, એસનં ઇચ્છા, અતિએસનં અતિચ્છા, સદનં સજ્જા, સયન્તિ એત્થાતિ સેય્યા, સમ્મા ચિત્તં નિધેતિ એતાયાતિ સદ્ધા, ચરિતબ્બા ચરિયા, કરણં કિરિયા, રુજનં રુચ્છા, પદનં પચ્છા, રિઞ્ચનં રિચ્છા, તિકિચ્છનં તિતિચ્છા, સંકોચનં સંકુચ્છા, મદનં મચ્છા, લભનં લચ્છા, રદિહબ્બાતિ રચ્છા, રદનં વિલેખનં વારચ્છા, અધો ભાગેન ગચ્છતીતિ તિરચ્છા, તિરચ્છાનો, અજનં અચ્છા, તિતિક્ખતીતિ તિતિક્ખા, સહ આગમનં સાગચ્છા, દુટ્ઠુ ભક્ખનં દોભચ્છા, દુટ્ઠુ રોસનં દુરુચ્છા, પુચ્છનં પુચ્છા, મુહનં મુચ્છા, વસનં વચ્છા, કચનં કચ્છા, સહ કથનં સાકચ્છા, તુદનં તુચ્છા, વિસનં વિચ્છા, પિસનં પિચ્છિલ્લા, સુખદુક્ખં મુદતિ ભક્ખતીતિ મચ્છો ¶ , સત્તાનં પાણં મુસેતિ ચજેતીતિ મચ્ચુ, સતનં સચ્ચં, ઉદ્ધં ધુનાતિ કમ્પતીતિ ઉદ્ધચ્ચં, નટનં નચ્ચં, નિતનં નિચ્ચં, તથનં તચ્છં ઇચ્ચેવમાદિ.

ક્વિલોપો હોતિ, પુન ચ નિપ્પજ્જન્તે.

વિવિધેહિ સીલાદિગુણેહિ ભવતીતિ વિભૂ, વિસેસેન વા ભવતીતિ વિભૂ, સયં અત્તના ભવતીતિ સયમ્ભૂ, અભિવિત્વા ભવતીતિ અભિભૂ, સં સુટ્ઠુ ધુનાતિ કમ્પતીતિ સન્ધૂ, વિસેસેન ભાતિ દિબ્બતીતિ વિભા, નિસ્સેસેન ભાતિ દિબ્બતીતિ નિભા, પકારેન ભાતિ દિબ્બતીતિ પભા, સહ ભાસન્તિ એત્થાતિ સભા, આભુસો ભાતિ દિબ્બતીતિ આભા, ભુજેન કુટિલેન ગચ્છતીતિ ભુજગો, તુરિતતુરિતો ગચ્છતીતિ તુરગો, સં સુટ્ઠુ પથવિં ખનતીતિ સઙ્ખો, વિસેસેન યમતિ ઉપરમતીતિ વિયો, સુટ્ઠુ મનતિ જાનાતીતિ સુમો, પરિ સમન્તતો તનોતિ વિત્થારેતીતિ પરિતો ઇચ્ચેવમાદિ.

સચ જાનં ધાતૂનમન્તાનં ચજાનં કગાદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં ણાનુબન્ધે પચ્ચયે પરે.

ઓકો ¶ , પાકો, સેકો, સોકો, વિવેકો, ચાગો, યોગો, ભોગો, રોગો, રાગો, ભાગો, ભઙ્ગો, રઙ્ગો, સઙ્ગો.

૬૪૧, ૫૭૨. નુદાદીહિ યુણ્વૂનમનાનનાકાનનકા સકારિતેહિ ચ.

નુદ સૂદ જન સુ લૂ હુ પુ ભૂ ઞા અ સ સમુઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ, ફન્દ ચિતિ આણ ઇચ્ચેવમાદીહિ સકારિતેહિ ચ યુણ્વૂનં પચ્ચયાનં અન આનન અક આનનકાદેસા હોન્તિ યથાસઙ્ખ્યં કત્તરિ, ભાવકરણેસુ ચ.

કત્તરિ તાવ – પનુદતીતિ પનૂદનો. એવં સૂદનો, જનનો, સવણો, લવનો, હવનો, પવનો, ભવનો, ઞાણો, અસનો, સમણો.

ભાવે ચ – પનુદતે પનૂદનં. એવં સૂદનં, જનનં, સવણં, લવનં, હવનં, પવનં, ભવનં, ઞાણં, અસનં, સમણં, સઞ્જાનનં, કુયતે કાનનં.

કારિતે ચ – ફન્દાપીયતે ફન્દાપનં, ચેતાપીયતે ચેતાપનં, આણાપીયતે આણાપનં.

કરણે – નુદન્તિ અનેનાતિ નૂદનં, એવં સૂદનં, જનનં, સવણં, લવણં, હવનં, પવનં, ભગનં, ઞાણં, અસનં, સવણં.

પુન ¶ કત્તરિ – નુદતીતિ નૂદકો, સૂદતીતિ સૂદધકા, જનેતીતિ જનકો, સુણોતીતિ સાવકો, લુનાતીતિ લાવકો, જુહોતીતિ હાવકો, પુનાતીતિ પાવકો, ભવતીતિ ભાવકો, જાનાતીતિ જાનકો, અસતીતિ અસકો, ઉપાસતીતિ ઉપાસકો, સમેતીતિ સમકો.

કારિતે તુ – ફન્દાપયતીતિ ફન્દાપયકો. એવં આણાપયકો, ચેતાપયકો, સઞ્જાનનકો.

૬૪૨, ૫૮૮. ઇ ય ત મ કિ એ સાન’મન્તસ્સરો દીઘં ક્વચિ દુ સ સ્સ ગુણં દો રં સક્ખી ચ.

ઇય ત મ કિ એ સઇચ્ચેતેસં સબ્બનામાનમન્તો સરો દીઘમાપજ્જતે, ક્વચિ દુસઇચ્ચેતસ્સ ધાતુસ્સ ઉકારો ગુણમાપજ્જતે, દકારો રકારમાપજ્જતે, ધાત્વન્તસ્સ સસ્સ ચ સ ક્ખ ઈઇચ્ચેતે આદેસા હોન્તિ યથાસમ્ભવં. એતે સદ્દા સકેન સકેન નામેન યથાનુપરોધેન બુદ્ધસાસને પચ્છા પુન નિપ્પજ્જન્તે.

ઇમમિવ નં પસ્સતીતિ ઈદિસો, યમિવ નં પસ્સતીતિ યાદિસો, તમિવ નં પસ્સતીતિ તાદિસો, મમિવ નં પસ્સતીતિ માદિસો, કિમિવ નં પસ્સતીતિ કીદિસો, એતમિવ નં પસ્સતીતિ એદિસો, સમાનમિવ નં પસ્સતીતિ સાદિસો ¶ . ઇમમિવ નં પસ્સતીતિ ઈરિસો, યમિવ નં પસ્સતીતિ યારિસો, તમિવ નં પસ્સતીતિ તારિસો, મમિવ નં પસ્સતીતિ મારિસો, કિમિવ નં પસ્સતીતિ કીરિસો, એતમિવ નં પસ્સતીતિ એરિસો, સમાનમિવ નં પસ્સતીતિ સારિસો. ઇમમિવ નં પસ્સતીતિ ઈદિક્ખો, યમિવ નં પસ્સતીતિ યાદિક્ખો, તમિવ નં પસ્સતીતિ તાદિક્ખો, એવં માદિક્ખો, કીદિક્ખો, એદિક્ખો, સાદિક્ખો. ઈદી, યાદી, તાદી, માદી, કીદી, એદી, સાદી.

ચગ્ગહણેન તેસમેવ સદ્દાનં ઇયઇચ્ચેવમાદીનમન્તો ચ સરો ક્વચિ દીઘત્થમાહુ. ઈદિક્ખો, યાદિક્ખો, તાદિક્ખો, માદિક્ખો, કીદિક્ખો, એદિક્ખો, સાદિક્ખો. ઇદિસો, સદિસો, સરિસો, સરિક્ખો.

૬૪૩, ૬૩૫. ભ્યાદીહિ મતિ બુધિ પૂજાદીહિ ચ ત્તો.

ભીઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ, મતિ. બુધિ પૂજાદિતો ચ ત્ત પચ્ચયો હોતિ.

ભાયિતબ્બોતિ ભીતો, સુપિતબ્બોતિ સુત્તો, મિજ્જિતબ્બો સિનેહેતબ્બોતિ મિત્તો, સમ્મન્નિતબ્બોતિ સમ્મતો, સં સુટ્ઠુ માનિતબ્બો પૂજેતબ્બોતિ સમ્મતો, સમ્માનીયિત્થાતિ સમ્મતો, સંકપ્પીયતેતિ સઙ્કપ્પિતો ¶ , સંકપ્પીયિત્થાતિ સઙ્કપ્પિતો, સમ્પાદીયતેતિ સમ્પાદિતો, સમ્પાદીયિત્થાતિ સમ્પાદિતો, અવધારીયતેતિ અવધારિતો, અવધારીયિત્થાતિ અવધારિતો, બુજ્ઝિતબ્બો ઞાતબ્બોતિ બુદ્ધો, અજ્ઝયિતબ્બોતિ ઇતો, એતબ્બો ગન્તબ્બોતિ ઇતો, વિદિતબ્બો ઞાતબ્બોતિ વિદિતો, તક્કીયતેતિ તક્કિતો, પૂજીયતેતિ પૂજિતો, પૂજીયિત્થાતિ પૂજિતો, અપચાયિતબ્બોતિ અપચાયિતો, માનિતબ્બો પૂજેતબ્બોતિ માનિતો, અપચીયતેતિ અપચિતો, વન્દીયતેતિ વન્દિતો, વન્દીયિત્થાતિ વન્દિતો, સક્કરીયતેતિ સક્કારિતો, સક્કરીયિત્થાતિ સક્કારિતો.

૬૪૪, ૬૬૧. વેપુ સી દવ વમુ કુ દા ભૂ હ્વાદીહિ થુ ત્તિમ ણિમા નિબ્બત્તે.

વેપુ સી દવ વમુ કુ દા ભૂ હુઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ યથાસમ્ભવં થુ ત્તિમ ણિમપચ્ચયા હોન્તિ નિબ્બત્તત્થે.

વેપનં વેપો, તેન નિબ્બત્તો વેપથુ, સયનં સયો, તેન નિબ્બત્તો સયથુ, દવનં દવો, તેન નિબ્બત્તો દવથુ. વમનં વમો, તેન નિબ્બત્તો વમથુ. કુત્તિ કરણં, તેન નિબ્બત્તં કુત્તિમં. દાતિ દાનં, તેન નિબ્બત્તં દત્તિમં. ભૂતિ ભવનં, તેન નિબ્બત્તં ભોત્તિમં. અવહુતિ અવહનં, તેન નિબ્બત્તં ઓહાવિમં.

અક્કોસઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે નમ્હિ પટિસેધયુત્તે આનિપચ્ચયો હોતિ ધાતૂહિ.

ન ગમિતબ્બં અગમાનિ તે જમ્મ દેસં, ન કત્તબ્બં અકરાણિ તે જમ્મ કમ્મં.

નમ્હીતિ કિમત્થં? વિપત્તિ તે જમ્મ, વિકતિ તે જમ્મ.

અક્કોસેતિ કિમત્થં? ન ગન્તબ્બા અગતિ તે.

૬૪૬, ૪૧૯. એકાદિતો સકિસ્સ ક્ખત્તું.

એકાદિતો સકિસ્સ ક્ખત્તું હોતિ.

એકસ્સ પદત્થસ્સ સકિં વારં એકક્ખત્તું, દ્વિન્નં પદત્થાનં સકિં વારં દ્વિક્ખત્તું, તિણ્ણં પદત્થાનં સકિં વારં તિક્ખત્તું, એવં ચતુક્ખત્તું, પઞ્ચક્ખત્તું, છક્ખત્તું, સત્તક્ખત્તું, અટ્ઠક્ખત્તું, નવક્ખત્તું, દસક્ખત્તું. ઇચ્ચેવમાદયો સદ્દા યોજેતબ્બા.

૬૪૭, ૬૬૩. સુનસ્સુનસ્સોણ વાનુવાનૂનુનખુનાના.

સુનઇચ્ચેતસ્સ પાટિપદિકસ્સ ઉનસ્સ ઓણ વાન ઉવાન ઊન ઉનખ ઉન આ આનાદેસા હોન્તિ.

સામિકસ્સ ¶ સદ્દં સુણાતીતિ સોણો, સામિકસ્સ સદ્દં સુણાતીતિ સ્વાનો, એવં સુવાનો, સૂનો, સુનખો, સુનો, સા, સાનો.

તરુણઇચ્ચેતસ્સ પાટિપદિકસ્સ સુસુ આદેસો હોતિ.

૬૪૯, ૬૬૫. યુવસ્સુવસ્સુવુવાનુનૂના.

યુવઇચ્ચેતસ્સ પાટિપદિકસ્સ ઉવસ્સ ઉવઉવાન ઉનઊનાદેસા હોન્તિ.

૬૫૦, ૬૫૧. કાલે વત્તમાનાતીતે ણ્વાદયો.

કાલે વત્તમાનત્થે ચ અતીતત્થે ચ ણુ યુ તપચ્ચયા હોન્તિ.

અકાસિ, કરોતીતિ કારુ, અગચ્છિ, ગચ્છતીતિ, વાયુ, અભવિ, ભવતીતિ ભૂતં.

૬૫૧, ૬૪૭. તવિસ્સતિ ¶ ગમાદીહિ ણી ઘિણ.

ભવિસ્સતિકાલત્થે ગમુ ભજ સુ ઠાઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ ણી ઘિણ પચ્ચયા હોન્તિ.

આયતિં ગમિતું સીલં યસ્સ, સો હોતીતિ ગામી, આયતિં ભજિતું સીલં યસ્સ, સો હોતીતિ ભાજી, આયતિં પસ્સાપિતું સીલં યસ્સ, સો હોતીતિ પસ્સાવિ, આયતિં પટ્ઠાયિતું સીલં યસ્સ, સો હોતીતિ પટ્ઠાયિ.

ક્રિયાયમત્થે ણ્વુ તુઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ ભવિસ્સતિકાલે.

‘‘કરિસ્સ’’ન્તિ કારકો વજતિ, ‘‘ભુઞ્જિસ્સ’’ન્તિ ભોત્તા વજતિ.

૬૫૩, ૩૦૬. ભાવવાચિમ્હિ ચતુત્થી.

ભાવવાચિમ્હિ ચતુત્થીવિભત્તિ હોતિ ભવિસ્સતિકાલે,

પચિસ્સતે, પચનં વા પાકો, પાકાય વજતિ. ભુઞ્જિસ્સતે, ભોજનં વા ભોગો, ભોગાય વજતિ. નચ્ચિસ્સતે, નચ્ચનં વા નચ્ચં, નચ્ચાય વજતિ.

કમ્મનિ ઉપપદે ણપચ્ચયો હોતિ ભવિસ્સતિકાલે.

નગરં કરિસ્સતિ નગરકારો વજતિ, સાલિં લાવિસ્સતિ સાલિલાવો વજતિ, ધઞ્ઞં વપિસ્સતિ ધઞ્ઞવાપો વજતિ, ભોગં દદિસ્સતિ ભોગદાયો વજતિ, સિન્ધું પિવિસ્સતિ સિન્ધુપાયો વજતિ.

૬૫૫, ૬૫૦. સેસે સ્સં ન્તુમાનાના.

સેસઇચ્ચેતસ્મિં અત્થે સ્સં ન્તુ માન આન ઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ ભવિસ્સતિકાલે કમ્મૂપપદે.

કમ્મં કરિસ્સતિ કમ્મં કરિસ્સં, એવં કમ્મં કરોન્તો, કમ્મં કુરુમાનો, કમ્મં કરાનો વજતિ. ભોજનં ભુઞ્જિસ્સતિ ભોજનં ભુઞ્જિસ્સં, એવં ભોજનં ભુઞ્જન્તો, ભોજનં ભુઞ્જમાનો, ભોજનં ભુઞ્જાનો વજતિ. ખાદનં ખાદિસ્સતિ ખાદનં ખાદિસ્સં, એવં ખાદનં ખાદન્તો, ખાદનં ખાદમાનો, ખાદનં ખાદાનો વજતિ. મગ્ગં ચરિસ્સતિ મગ્ગં ચરિસ્સં, એવં મગ્ગં ચરન્તો, મગ્ગં ચરમાનો, મગ્ગં ચરાનો વજતિ. ભિક્ખં ભિક્ખિસ્સતિ ભિક્ખં ભિક્ખિસ્સં, એવં ભિક્ખં ભિક્ખન્તો, ભિક્ખં ભિક્ખમાનો, ભિક્ખં ભિક્ખાનો વજતિ.

છ દ ચિ તિ સુ ની વિ દ પદ તનુ યત અદ મદ યુજ વતુમિદ મા પુ ક લ વર વે પુ ગુપ દા ઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તત્રણ ઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ યથાસમ્ભવં.

આતપં છાદેતીતિ છત્તં, છત્રં. આરમ્મણં ચિન્તેતીતિ ચિત્તં, ચિત્રં. ચિન્તેન્તિ સમ્પયુત્તધમ્મા એથેનાતિ વા ચિત્તં, ચિત્રં. અત્થે અભિસ્સવેતીતિ સુત્તં, સુત્રં. અત્થે સૂચેતીતિ વા સુત્તં, સુત્રં. સત્તે નેતીતિ નેત્તં, નેત્રં. સત્તે ઇચ્છિતટ્ઠાનં નેન્તિ એતેનાતિ વા નેત્તં, નેત્રં. પકારેન વિદતીતિ પવિત્તં, પવિત્રં. વિવિધેન આકારેન મઙ્ગ પાપં પુનાતિ, સોધેતીતિ પવિત્તં, પવિત્રં. સુચિભાવં વા પાપુણાતીતિ પવિત્તં, પવિત્રં. પદતિ પાપુણાતીતિ પત્તો, પત્રો. આહારા પતન્તિ એત્થ ભાજનેતિ પત્તં, પત્રં. પદતિ પવત્તતીતિ વા પત્તં, પત્રં. તનોતિ વિત્થારેતીતિ તન્તં, તન્ત્રં, તનિતબ્બં વિત્થારેતબ્બન્તિ વા તન્તં, તન્ત્ર. યતતીતિ યત્તં, યત્રં. યતતિ વીરિયં કરોતિ એતેનાતિ વા યત્તં, યત્રં. યતનં વા યત્તં, યત્રં. સુખદુક્ખં અદતિ ભક્ખતીતિ અત્તા, અત્રા. મદતીતિ મત્તં, મત્રં. વત્થું યુજ્જન્તિ એતેનાતિ યોત્તં, યોત્રં. વત્તતીતિ વત્તં, વત્રં. મિદતિ ¶ સિનેહં કરોતીતિ મિત્તં. મિત્રં. મિદતિ સિનેહતિ એતાયાતિ મેત્તા, મેત્રા. પરિ સમન્ત તો સબ્બાકારેન મિનન્તિ એતાયાતિ મત્તા, મત્રા. માનનં વા મત્તં, મત્રં. અત્તનો કુલં પુનાતિ સોધેતીતિ પુત્તો, પુત્રો. કલિતબ્બં સઙ્ખ્યાતબ્બન્તિ કલત્તં, કલત્રં. સંસુટ્ઠુ વારેતિ એતેનાતિ વરત્તં, વરત્રં. વેપતિ કમ્પતીતિ વેત્તં, વેત્રં. ગોપિતબ્બં રક્ખિતબ્બન્તિ ગુત્તં. ગુત્રં, ગોત્તં, ગોત્રં. દાતિ અવખણ્ડતિ એતેનાતિ દાત્તં, દાત્રં ઇચ્ચેવમાદિ.

વદ ચર વરઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ ણિત્તપચ્ચયો હોતિ ગણત્થે.

વાદિતાનં ગણો વાદિત્તં. એવં ચારિત્તં, વારિત્તં, ઇચ્ચેવમાદિ.

મિદ પદ રન્જ તનુ ધાઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ ત્તિ તિ ઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

મિદતિ સિનેહતીતિ મેત્તિ, પદતિ ગચ્છતીતિ પત્તિ, રન્જતિ એત્થાતિ રત્તિ, તનોતિ વિત્થારેતીતિ તન્તિ, અત્તનો ¶ કુલં તનોતિ વિત્થારેતીતિ વા તન્તિ, પરેસં ઇત્થીનં પુત્તં ધારેતીતિ ધાતિ, ખીરં ધારેતીતિ વા ધાતિ, અત્તનો સભાવં ધારેતીતિ વા ધાતિ ઇચ્ચેવમાદિ.

૬૫૯, ૬૬૯. ઉસુ રન્જ દંસાનં દંસસ્સ દડ્ઢોઢ ઠા ચ.

ઉસુ રન્જ દંસઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં દંસસ્સ દડ્ઢાદેસો હોતિ, ઢ ઠપચ્ચયા ચ હોન્તિ.

ઉસીયતે ઉડ્ઢો, રન્જન્તિ એત્થાતિ રટ્ઠં, દંસીયતેતિ દડ્ઢો.

૬૬૦, ૬૭૦. સૂવુસાનમૂવુસાનમતોથોચ.

સૂવુ અસઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં ઊઉઅસાનં અતાદેસો હોતિ, થપચ્ચયો ચ.

સવતિ હિંસતિ એતેનાતિ સત્થં, હિરોત્તપ્પં સંવરતિ એતેનાતિવત્થં, સદ્દાનુરૂપં અસતિભવતીતિ અત્થો,

૬૬૧, ૬૭૧. રન્જુદાદીહિ ¶ ધ દિદ્દ કિરા ક્વચિ જદલોપોચ.

રન્જ ઉદ ઇદિ ચદિ મદિ ખુદ છિદિ રુદિ દલ સુસ સુચ વચ વજ ઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ ધ દ ઇદ્દ ક ઇરઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ, ક્વચિ જ દ લોપો ચ, પુન નિપ્પજ્જન્તે.

રઞ્જિતબ્બન્તિ રન્ધં, રન્જયિત્થાતિ વા રન્ધં, અત્તનિ સન્નિસ્સિતાનં મચ્છમકરાનં પીતિસોમનસ્સં ઉન્દતિ પસવતિ જનેતીતિ સમુદ્દો, ઇન્દતિ પરમિસ્સરિયં કરોતીતિ ઇન્દો, ઇન્દત્તં અધિપતિભાવં કરોતીતિ વા ઇન્દો, ચન્દિતબ્બો ઇચ્છિતબ્બોતિ ચન્દો, મન્દતિ હાસેતીતિ મન્દો, મદિતબ્બો હાસેતબ્બોતિ વા મન્દો, ખુદતિ પિપાસેતીતિ ખુદ્દો, છિન્દિતબ્બોતિ છિદ્દો, રુદતિ હિંસતીતિ રુદ્દો, દલતિ દુગ્ગતભાવં ગચ્છતીતિ દલિદ્દો, સુસ્સતીતિ સુક્કં, સુચતીતિસોકો, વચિતબ્બન્તિ વક્કં, અપ્પટિહતો હુત્વા વજતિ ગચ્છતીતિ વજિરં ઇચ્ચેવમાદિ.

૬૬૨, ૬૭૨. પટિતો હિસ્સ હેરણ હીરણ.

પટિઇચ્ચેતસ્મા હિસ્સ ધાતુસ્સ હેરણ હીરણ આદેસા હોન્તિ.

પટિપક્ખેમદ્દિત્વાગચ્છતિ પવત્તતીતિ પાટિહેરં, પાટિહીરં.

કડિ ઘડિ વડિ કરડિ મડિ સડિ કુઠિ ભડિ પડિ દડિ રડિ તડિ ઇસિડિ ચડિ ગડિ અડિ લડિ મેડિ એરડિ ખડિ ઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ કપચ્ચયો હોતિ સહ પચ્ચયેન ચ નિપ્પજ્જન્તે યથાસમ્ભવં.

કણ્ડિતબ્બો છિન્દિતબ્બોતિ કણ્ડો, ઘણ્ડિતબ્બો ઘટેતબ્બોતિ ઘણ્ડો, વણ્ડન્તિ એત્થાતિ વણ્ડો, કરણ્ડિતબ્બો ભાજેતબ્બોતિ કરણ્ડો, મણ્ડીયતે વિભૂસીયતે એતેનાતિ મણ્ડો, સણ્ડન્તિ ગુમ્બન્તિ એત્થાતિ સણ્ડો, અઙ્ગમઙ્ગાનિ કુણ્ઠતિ છિન્દતીતિ કુટ્ઠં, ભણ્ડિતબ્બન્તિ ભણ્ડં, પણ્ડતિ લિઙ્ગવેકલ્લભાવં ગચ્છતીતિ પણ્ડકો. દણ્ડતિ આણં કરોતિ એતેનાતિ દણ્ડો, રણ્ડતિ હિંસતીતિ રણ્ડો, વિસેસેન તણ્ડતિ ચાલેતિ પરેસં વિઞ્ઞૂનં હદયં કમ્પેતીતિ વિતણ્ડો, ઇસિણ્ડતિ પરેસં મદ્દતીતિ ઇસિણ્ડો, ચણ્ડતિ ચણ્ડિક્કભાવં કરોતીતિ ચણ્ડો, ગણ્ડતિ સન્નિચયતિ સમૂહં કરોતિ એત્થાતિ ગણ્ડો, અણ્ડીયતિ નિબ્બત્તીયતીતિ અણ્ડો, લણ્ડિતબ્બો જિગુચ્છિતબ્બોતિ લણ્ડો, મેણ્ડતિ ¶ કુટિલભાવં ગચ્છતીતિ મેણ્ડો, એરણ્ડતિ રોગં હિંસતીતિ એરણ્ડો, ખણ્ડિતબ્બો છિન્દિતબ્બોતિ ખણ્ડો ઇચ્ચેવમાદિ.

૬૬૪, ૬૭૪. ખાદામગમાનં ખ ન્ધ’ન્ધ ગન્ધા.

ખાદ અમ ગમુઇચ્ચેતેસં ધાતૂનં ખન્ધ અન્ધ ગન્ધાદેસા હોન્તિ, કપચ્ચયો ચ હોતિ.

જાતિજરામરણાદીહિ સંસારદુક્ખેહિ ખાદિતબ્બોતિ ખન્ધો, અમતિ અઙ્ગમઙ્ગસ્સ રુજ્જનભાવં ગચ્છતીતિ અન્ધો, ચક્ખુના અમતિ રુજ્જતીતિ વા અન્ધો, તં તં ઠાનં વાતેન ગચ્છતીતિ ગન્ધો. એવં ખન્ધકો, અન્ધકો, ગન્ધકો.

પટ કલ કુસ કદ ભગન્દ મેખ વક્ક તક્ક પલ્લ સદ્દ મૂલ બિલ વિદ ચડં પઞ્ચ વા વસ પચિ મચ મુસ ગોત્થુ પુથુ બહુ મઙ્ગ બહ કમ્બ સમ્બ અગ્ગઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ પાટિ પદિકેહિ ચ ઉત્તરપદેસુ અલપચ્ચયો હોતિ, પચ્છા પુન નિપ્પજ્જન્તે.

પટે અલન્તિ પટલં, કલે અલન્તિ કલલં, પાપકે અકુસલે ધમ્મે કુસતિ છિન્દતીતિ કુસલં, કુસભૂતે યથાસભાવધમ્મે અલન્તિ વા કુસલં, કુસે ઉદ્દિસ્સ દાને અલન્તિ વા કુસલં, કુસે સઞ્ચયે ધમ્મસમુદાયે અલન્તિ ¶ વા કુસલં, કદ્દે મદ્દે અલન્તિ કદલં, ભગન્દે સેચને અલન્તિ ભગન્દલં, ભગન્દે મુત્તકરીસહરણે અલન્તિ વા ભગન્દલં, મેખે કટિવિચિત્તે અલન્તિ મેખલં, વક્કે રુક્ખતચે અલન્તિ વક્કલં, તક્કે રુક્ખસિલેસે અલન્તિ તક્કલં, પલ્લે નિન્નટ્ઠાને અલન્તિ પલ્લલં, સદ્દે હરિતે અલન્તિ સદ્દલં, મૂલે પતિટ્ઠાને અલન્તિ મુલાલં, બિળે નિસ્સયે અલન્તિ બિલાલં, વિદે વિજ્જમાને અલન્તિ વિદલં, ચણ્ડે અલન્તિ ચણ્ડાલો, પઞ્ચન્નં રાજૂનં અલન્તિ પઞ્ચાલો, વા ગતિગન્ધનેસુ અલન્તિ વાલં, વા પદગમને અલન્તિ વા વાળો, વસે અચ્છાદને અલન્તિ વસલો, પચે વિત્થારે અલન્તિ પચલો, મચે ચોરકમ્મે અલન્તિ મચલો, મુસે થેય્યે, મુસે પાણચાગે વા અલન્તિ મુસલો, ગોત્તે વંસે સિઙ્ગાલજાતિયં અલન્તિ ગોત્થુલો, પુથુમ્હિ વિત્થારે અલન્તિ પુથુલો, બહુમ્હિ સઙ્ખ્યાને અલન્તિ બહુલો, બહુમ્હિ વુદ્ધિમ્હિ અલન્તિ વા બહુલો, મઙ્ગમ્હિ ગમને અલન્તિ મઙ્ગલં, બહુમ્હિ વુદ્ધિમ્હિ અલન્તિ બહલં, કમ્બમ્હિ સઞ્ચલને અલન્તિ ¶ કમ્બલં. સમ્બમ્હિ મણ્ડલે અલન્તિ સમ્બલં, અગ્ગે ગતિકોટિલ્લે અલન્તિ અગ્ગળં. ઇચ્ચેવમાદયો અઞ્ઞેપિ સદ્દા ભવન્તિ.

૬૬૬, ૬૭૬. પુથસ્સ પુથુ પથા મો વા.

પુથઇચ્ચેતસ્સ પાટિપદિકસ્સ પુથુ પથાદેસા હોન્તિ, ક્વચિ અમપચ્ચયો હોતિ.

પુથ હુત્વા જાતન્તિ પુથવી પથમે જાતો પથમો, પથવી, પઠમો વા, પુથુ કિલેસે જનેતીતિ પુથુજ્જનો, પુથુ હુત્વા જાતન્તિ પથવી, પથવી વા.

સસુ દદ અદ મદઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ તુ દુઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

અઞ્ઞે સત્તે સસતિ હિંસતીતિ સત્તુ, દુક્ખં દદાતીતિ દદ્દુ, દુક્ખેન અદતિ ભક્ખતિ એત્થાતિ અદ્દુ, દુક્ખં અદતિ અનુભવતિ જનો એતેનાતિ વા અદ્દુ, દુક્ખં ભાજનં ¶ આધારં ભાવતીતિ વા અદ્દુ, મદતિ ઉમ્મત્તં કરોતીતિ મદ્દુ, મદતિ મદ્દભાવં કરોતીતિ વા મદ્દુ.

ચિ પા ધાઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ ઈવરપચ્ચયોહોતિ.

ચીયતીતિ ચીવરં, પિવતીતિ પીવરો, પાતબ્બં રક્ખિતબ્બન્તિ વા પીવરં. ધારેતિ ધારેત્વા જીવિતં કપ્પેતીતિ ધીવરો, ધીવરં.

મુન યત અગ્ગ પત કવ સુચ રુચ મહાલ ભદ્દાલ મનઇઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ, પાટિપદિકેહિ ચ ઇપચ્ચયો હોતિ.

અત્થાનત્થં મુનાતિ, ઞેય્યધમ્મં લક્ખણાદિવસેન વા જાનાતીતિ મુનિ, યતતિ વીરિયં કરોતીતિ યતિ, અગ્ગતિ કુટિલભાવં ગચ્છતીતિ અગ્ગિ, પતતિ સેટ્ઠો હુત્વા પુરતો ગચ્છતીતિ પતિ, કબ્યં બન્ધતીતિ કવિ, કન્તં મનાપવચનં વદતીતિ વા કવિ. સુચતિ પરિસુદ્ધં ભવતીતિ સુચિ, રુચતિ દિબ્બતીતિ રુચિ, મહન્તં વિભાવં ભોગક્ખન્ધં લાતીતિ મહાલિ, ભદ્દં યસં લાતીતિ ભદ્દાલિ, મનં તત્થ રતને નયતીતિ મણિ.

વિદ વલ્લ મસ સિદ દુકુકપુ મય ઉદિ ખજ્જ કુરઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ, પાટિપદિકેહિ ચ ઊરપચ્ચયોહોતિ.

વિદિતું અલન્તિ વિદૂરો, વિદૂરટ્ઠાને જાતો વેદૂરો, વલ્લતિ વલ્લભાવેન ભવતીતિ વલ્લૂરો, વલ્લતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં બન્ધતીતિ વા વલ્લૂરો, આમસિતબ્બોતિ મસૂરો, સિન્દતિ સિઙ્ગારભાવં ગચ્છતીતિ સિન્દૂરો, સિન્દતિ વિરોચતીતિ વા સિન્દૂરો, ગમિતું અલં અનાસન્નત્તાતિ દૂરો, કુતિ સદ્દં કરોતીતિ કૂરો, અત્તનો ગન્ધેન અઞ્ઞં ગન્ધં કપતિ હનતિ હિંસતીતિ કપ્પૂરો, કપ્પતિ રોગાપનયને સમત્થેતીતિ વા કપ્પૂરો, મહિયં રવતીતિ મયૂરો, મહિયં યાતિ ગચ્છતીતિ મયૂરો, પંસું ઉન્દતિ પસવતીતિ ઉન્દૂરો, ખજ્જિતબ્બો ખાદિતબ્બોતિ ખજ્જૂરો, કુરતિ અક્કોસતીતિ કુરૂરો.

હન જન ભારિ ખનુ અમ વે વેધા સિકિ હિ ઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ નુ ણુ કુઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ.

ભોજનં ¶ હનતિ હિંસતિ એતેનાતિ હણુ, હનુ વા. ગમનં જનેતીતી જાણુ, ભાણુ દિબ્બતીતિ ભાણુ, નિવાતે રિતિ ગચ્છતીતી રેણુ, ખણિતબ્બો અવદારિતબ્બોતિ ખાણુ. અઙ્ગમઙ્ગસ્સ રુજ્જનભાવં વિજ્ઝનભાવં અમતિ ગચ્છતીતિ અણુ, વેણુ, વેતિ તન્તસન્તાને ભવતીતી વેણુ, બહિસારેઅલન્તિવાવેણુ વચ્છં, પાયેતીતી ધેનુ, અત્થં ધારેતીતી ધાતુ, ગમનપચનાદિકં ક્રિયં ધારેતીતી વા ધાતુ, સીયતી બન્ધીયતીતી સેતુ, ઉદ્ધં ગચ્છતિ પવત્તતીતી કેતુ, અત્તનો ફલં હિનોતિ પવત્તતીતી હેતુ.

કુટ કુસ કટઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ, પાટિપદિકેહિ ચ ઠપચ્ચયો હોતી.

અઙ્ગમઙ્ગં કુટતિ છિન્દતીતી કુટ્ઠં, ધઞ્ઞેન છાદેતબ્બો પૂરેતબ્બોતી કોટ્ઠો, કટિતબ્બં મદ્દિતબ્બન્તિ, કટ્ઠં.

૬૭૩, ૬૮૩. મનુ પૂર સુણાદીહિ ઉસ્સ નુસિસા.

મનુ પૂર સુણ કુસુ ઇલ અલ મહ સિ કિ ઇચ્ચેવમાદીહિ ધાતૂહિ, પાટિપદિકેહિ ચ ઉસ નુસ ઇસઇચ્ચેતે પચ્ચયા હોન્તિ, પુન નિપ્પજ્જન્તે.

કુસલાકુસલે ¶ ધમ્મે મનતિ જાનાતીતિ મનુસ્સો, માનુસો. કારણા કારણં મનતિ જાનાતીતિ વા મનુસ્સો, માનુસ્સો. અત્થાનત્થં મનતિ જાનાતીતિ વા મનુસ્સો, માનુસ્સો. માતાપિતૂનં હદયં પૂરેતીતિ પુરિસો, અત્તનો મનોરથં પૂરેતીતિ વા પુરિસો, પૂરેતીતિ વા પોસો, સસુરેહિ સુણિતબ્બા હિંસિતબ્બાતિ સુણિસા, દ્વિન્નં જાનાનં કુલસન્તાનં કરોતીતિ વા સુણિસા, કુચ્છિતબ્બન્તિ કરીસં, ગબ્ભં વિમોચેતીતિ સુરિસો, તમન્ધકારવિધમનેન સત્તાનં ભયં સુરતિ હિંસતીતિ સૂરિયો, રોગં હિંસતીતિ સિરીસો, ઇલતિ કમ્પતીતિ ઇલ્લિસો, તણ્હાય દુબ્બલો હુત્વા ઇલતિ કમ્પતીતિ વા ઇલ્લિઘો, પાપકરણે અલતિ સમત્થેતીતિ અલસો, મહિતબ્બો પૂજેતબ્બોતિ મહિસો, સીયતિ બન્ધીયતીતિ સીસં, કિતબ્બં હિંસિતબ્બન્તિ કિસં, ઇચ્ચેવમાદિ.

ઇતિ કિબ્બિધાનકપ્પે ઉણાદિકપ્પો છટ્ઠો કણ્ડો.