📜
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
વુત્તોદયં
૧. સઞ્ઞાપરિભાસાનિદ્દેસ-પઠમપરિચ્છેદ
રતનત્તયપ્પણામ
નમ’ત્થુ જન સન્તાન, તમ સન્તાન ભેદિનો;
ધમ્મુ’જ્જલન્ત રુચિનો, મુનિન્દો’દાત રોચિનો.
નિમિત્ત
પિઙ્ગલા’ચરિયાદીહિ, છન્દં ય મુદિતં પુરા;
સુદ્ધમાગધિકાનં તં, ન સાધેતિ યથિચ્છિતં [ય’દિચ્છિતં યતિ’ચ્છિતં (ક.)].
ગન્થપરિમાણ
તતો માગધભાસાય, મત્તા,વણ્ણ,વિભેદનં;
લક્ખ્ય લક્ખણ સંયુત્તં, પસન્ન’ત્થ,પદ,ક્કમં.
અભિધાનાદિ
ઇદં વુત્તોદયં નામ, લોકિય’ચ્છન્દનિસ્સિતં;
આરભિસ્સ’મહં દાનિ, તેસં સુખવિબુદ્ધિયા.
ગણસઙ્કેતસઞ્ઞા
સબ્બગ્લા મ્ના,’દિગલહૂ, ભ્યા’,મજ્ઝ’ન્ત ગરૂ જસા;
મજ્ઝ’ન્તલા ર,તે’તે’ટ્ઠ, ગણા ગો ગરુ,લો લહુ.
ગણનિયમ
ભ,જ,સા ¶ સબ્બગ,લહૂ, પઞ્ચિ’મે સણ્ઠિતા ગણા;
અરિયાદિમ્હિ વિઞ્ઞેય્યા, ગણો ઇધ ચતુ’ક્કલો.
ગરુ,લહુસરૂપ
સંયોગા’દિ ચ, દીઘો ચ, નિગ્ગહીતપરો ચ, યો;
ગરુ, વઙ્કો, પાદન્તો,વા, રસ્સો’ઞ્ઞો મત્તિકો લુ’જુ.
પરે પાદાદિસંયોગે, યો પુબ્બો ગરુક’ક્ખરો;
લહુ સ ક્વચિ વિઞ્ઞેય્યો, તદુદાહરણં યથા.
દસ્સનરસા’નુભાવને, નિબદ્ધગેધા જિનસ્સ’યં જનતા;
વિમ્હયજનની સઞ્ઞત, ક્રિયા નુ કં ના’નુરઞ્જયતિ.
વિઞ્ઞેય્યા લોકતો સઞ્ઞા, સમુદ્દો,સુ,રસાદિનં;
પાદોઞેય્યો ચતુત્થં’સો, પદચ્છેદો યતી ભવે.
સમ,મડ્ઢસમં, વુત્તં, વિસમં ચા’પરં તિધા;
સમા લક્ખણતો પાદા, ચત્તારો યસ્સ તં સમં.
યસ્સ’ન્તિમેન દુતિયો, તતિયેના’દિમો સમો;
ત’દડ્ઢસમ, મઞ્ઞં તુ, ભિન્ન લક્ખણ પાદિકં.
પાદ’મેકક્ખરા’રબ્ભ, યાવ છબ્બીસત’ક્ખરા;
ભવે પાદેહિ તં છન્દં, નાનાનામો’દિતં તતો.
દણ્ડકા ચણ્ડવુટ્ઠ્યા’દિ, પાદેહિ છહિ, તીહિ તુ;
‘ગાથા’તિ ચ પરત્થે’વં, છન્દો સઞ્ઞા પકાસિતા.
અનન્તરો’દિતં ચ’ઞ્ઞ, મેતં સામઞ્ઞ નામતો;
‘ગાથા’ઇચ્ચેવ નિદ્દિટ્ઠં, મુનિન્દવચને પન.
વિસેસનામતો કિઞ્ચિ, ગહેત્વા સબ્બથો’ચિતં;
દસ્સયિસ્સામ’હં તે’ત્થ, નામાના’વિ ભવિસ્સરે.
ઇતિ વુત્તોદયે છન્દસિ સઞ્ઞાપરિભાસા નિદ્દેસો નામ
પઠમો પરિચ્છેદો.
૨. મત્તાવુત્તિનિદ્દેસ-દુતિયપરિચ્છેદ
ગણનિયમ
છટ્ઠો’ખિલલહુ,જો ¶ વા,
ગયુતા’ઞ્ઞે,છ’ગ્ગણા,ન જો વિસમે,;
અરિયાય’ન્તડ્ઢે લો, છટ્ઠો,’ન્તે ગો,ગણા છ’ઞ્ઞે.
યતિનિયમ
પઠમડ્ઢે છટ્ઠો ચે,
સબ્બલહે,’ત્થા’દિલહુનિ ભવતિયતિ;
તપ્પરકો,ન્તેપિ, સચે, ચરિમેપિ, ભવતિ ચતુત્થો’ન્તે.
૧૯. અરિયાસામઞ્ઞં ચે, પુબ્બો’દિત લક્ખણં ભવે યસ્સા.
૨૦. આદિમ’મથ પાદયુગં, યસ્સા ત્યં’સેહિ સા પથ્યા.
યત્થ ગણત્તય મુલ્લઙ્ઘિ,
યો’ભયત્થા’દિમો ભવે વિપુલા.
૨૨. ગરુમજ્ઝગો જકારો, ચતુત્થકો દુતિયકો ચપલા.
ચપલા’ગતા’ખિલં ચે, દલા’દિમં લક્ખણં ભજતિ યસ્સા;
પથ્યાલક્ખણ’મઞ્ઞં, મુખચપલા નામ સા ભવતિ.
પથ્યાય લક્ખણં ચે, પઠમડ્ઢે લક્ખણં તુ ચપલાય;
દુતિયે દલે’થ યસ્સા, પકિત્તિતા સા જઘનચપલા.
અરિયાજાતિયો.
સબ્બંપઠમદલે યદિ, લક્ખણ’મરિયાય વુત્ત’મુભયેસુ;
યસ્સા દલેસુ યુત્તં,
વુત્તા સા ગીતિ વુત્ત યતિ લલિતા.
અરિયાયં દુતિય’ડ્ઢે, ગદિતા’ખિલલક્ખણં યં તં;
ભવતિ દલેસુ’ભયેસુપિ,
યદિ યસ્સા સા’ય મુપગીતિ.
અરિયાય’ડ્ઢદ્વિતયં, પુબ્બોદિત લક્ખણો’પેતં;
વિપરિયયેના’ભિહિતં,
યસ્સા સમ્ભવતિ ચે’હ સો’ગ્ગીતિ.
અરિયાપુબ્બ’ડ્ઢં ¶ યદિ, ગરુને’કેના’ધિકેન નિધને યુત્તં;
યદિ પુબ્બ’ડ્ઢસમાનં, દલ મિતરં ચો’દિતા’ય’મરિયાગીતિ.
ગીતિજાતિયો.
વિસમે છ સિયું કલા મુખે,
સમે ત્વ’ટ્ઠ, ર,લ,ગા, તતો’પરિ;
વેતાલીયં ત મુચ્ચતે, લહુ છક્કં ન નિરન્તરં સમે.
વેતાલીયોપમં મુખે તં,
ઓપચ્છન્દસકં ર,યા ય’દન્તે.
૩૧. આપાતલિકા કથિતા’યં, ભગગા’ન્તે યદિ પુબ્બમિવ’ઞ્ઞં.
યદા’દિતો દક્ખિણન્તિકા,
ઠિતે’ત્થ પાદેસ્વા’ખિલેસુ જો.
‘ઉદિચ્ચવુત્તી’તિ વુચ્ચતે,
જો ચા’દો વિસમેસુ સણ્ઠિતો.
૩૪. પુબ્બત્થ, સમેસુ ચે ગ, જા, ‘પચ્ચવુત્તિ’ રુદિતા’તિ સણ્ઠિતા.
સમાસમા’ત્રા’દિનં સમા,
સંયુતા ભવતિ તં પવત્તકં.
વેતાલીયજાતિયો.
૩૮. દ્વિક વિહત વસુ લહુ અચલધિતિ રિ’હ.
૪૦. જો ન્લા’ થવા’ણ્ણવા વિસિલોકો.
૪૨. પઞ્ચ,ટ્ઠ,નવસુ યદિ લો ચિત્રા.
૪૩. ગ,લ્યા’ટ્ઠહિ ચે’સા વુ’પચિત્રા.
ય’મતીત લક્ખણ વિસેસ યુતં, (ચિત્રા)
મત્તા સમા’દિ પાદા’ભિહિતં; (વિસિલોક)
અનિયત વુત્ત પરિમાણ સહિતં, (વાનવાસિકા)
પથિતં જનેસુ પાદાકુલકં. (વિસિલોક)
મત્તાસમક જાતિયો.
વિના ¶ વણ્ણેહિ મત્તા ગા, વિના વણ્ણા ગરૂહિ તુ;
વિના લહૂહિ ગરવો, દલે પથ્યાદિનો મતા.
ઇતિ વુત્તોદયે છન્દસિ મત્તાવુત્તિનિદ્દેસો નામ
દુતિયો પરિચ્છેદો.
૩. સમવુત્તિનિદ્દેસ-તતિયપરિચ્છેદ
ગાયત્તી.
ઉણ્હિકા.
અનુટ્ઠુભા.
બ્રહતી.
૫૫. મ્સાજ્ગા સુદ્ધવિરાજિતં મતં.
૫૬. મ્ના યો ગો યદિ પણવો ખ્યાતો.
૫૭. મ્ભા સ,ગયુત્તા રુમ્મવતી સા.
૫૮. ઞેય્યા મત્તા મ, ભ, સ, ગયુત્તા.
૫૯. ચમ્પકમાલા ચે ભ, મ, સા ગો [ઇદં નામન્તરઞાપનત્થમેવ પુન વુત્તં (ટી.)].
૬૧. ઉબ્ભાસકં તં ચે તો મ, રા લ્ચ.
પન્તિ.
૬૩. ઇન્દાદિકા ¶ તા વજિરા જ, ગા ગો.
૬૪. ઉપાદિકા સા’વ જ,તા જ,ગા ગો.
અનન્તરો’દીરિત લક્ખણા ચે, (ઉપેન્દવજિર)
પાદા વિમિસ્સા ઉપજાતિયો તા; (ઇન્દવજિર)
એવં કિલ’ઞ્ઞાસુપિ મિસ્સિતાસુ, (ઇન્દવજિર)
વદન્તિ જાતિસ્વિદ’ મેવ નામં. (ઉપેન્દવજિર)
૬૬. ન, જ, જ, લ, ગા ગદિતા સુમુખી.
૬૭. દોધક મિચ્છતિ ચે ભ,ભ,ભા ગા.
૬૮. વેદ,સ્સેહિ,ધ્તા ત્ગગા,સાલિની સા.
૬૯. વાતોમ્મી સા, યતિ સા મ્ભા ત, ગા ગો.
૭૦. ભા ત, ન, ગા ગો’સુ, રસ સિરી સા.
૭૧. રો ન, રા ઇહ રથોદ્ધતા લ, ગા.
૭૨. સ્વાગતે’તિ ર, ન, ભા ગરુકા દ્વે.
તિટ્ઠુભા.
૭૪. વદન્તિ વંસટ્ઠમિ’દં જ, તા જ, રા.
૭૫. સા ઇન્દવંસા ખલુ યત્થ તા જ,રા.
૭૬. ઇધ તોટક મમ્બુધિ,સેહિ મિતં.
૭૭. દુતવિલમ્બિત માહ ન, ભા ભ,રા.
૭૮. વસુ યુગ વિરતી ના,મ્યા’ પુટો’યં.
૭૯. ન, ય, સહિતા ન્યા’ કુસુમવિચિત્તા.
૮૦. ભુજઙ્ગ’પ્પયાતં ભવે વેદ, યેહિ.
૮૧. ન, ભ, જ, રેહિ ભવતિ’પ્પિયંવદા.
૮૨. વુત્તા સુધીહિ લલિતા ત, ભા જ, રા.
૮૩. પમિતક્ખરા સ, જ, સ,સેહુ’દિતા.
૮૪. ન,ન,ભ,ર,સહિતા’ભિહિતુ’જ્જલા.
૮૫. પઞ્ચ’સ્સ’ચ્છિન્ના, વેસ્સદેવી મ,મા યા.
૮૬. ભવતિ ¶ હિ તામરસં ન, જ, જા યો.
૮૭. ‘કમલા’તિ ઞેય્યા સ,ય,સેહિ યો ચે.
જગતી.
૮૮. મ્ના જ્રા ગો, તિદસયતિ’પ્પહસ્સિણી સા.
૮૯. ચતુ,ગ્ગહે,હિ’હ રુચિરા, જ,ભા સ્જ,ગા.
અતિજગતી.
૯૦. ન,ન,ર,સ,લહુ,ગા,સરેહિ’પરાજિતા.
૯૧. ન,ન,ભ,ન,લ,ગિ’તિ,પ્પહરણકલિકા.
૯૨. વુત્તા વસન્તતિલકા ત,ભ,જા જ,ગા ગો.
સક્કરી.
૯૩. દ્વિહત હય લહુ ર’થ ગિ’તિ સસિકલા.
૯૪. વસુ,હય,યતિ રિ’હ,મણિગુણનિકરો.
૯૫. ન,ન,મ,ય,ય,યુતા’યં,માલિની ભોગિ’સીહિ.
૯૬. ભવતિ ન,જા,ભ,જા રસહિતા પભદ્દકં.
અતિસક્કરી.
૯૭. ન,જ,ભ,જ,રા સદા ભવતિ વાણિની ગ, યુત્તા.
અટ્ઠિ.
૯૮. ય, મા નો સો ભલ્ગા, રસ, હરવિરામા સિખરણી.
૯૯. રસ, યુગિ, સિતો, નો સો મ્રા સ્લા, ગ્ય’દા હરિણી તદા.
૧૦૦. મન્દક્કન્તા, મ,ભ,ન,ત,ત,ગા, ગો યુગુ,ત્વ,સ્સકેહિ.
અચ્ચટ્ઠિ.
૧૦૧. મો તો નો યો યા, કુસુમિતલતા, વેલ્લિતા’ ક્ખુ,ત્વિ,સીહિ.
ધુતિ.
૧૦૨. રસુ,ત્વ,સ્સેહિ ય્મા, ન,સ,ર,ર,ગરૂ, મેઘવિપ્ફુજ્જિતા સા.
૧૦૩. અક્કસ્સેહિ યતિ મ્સ,જાસ,ત,ત,ગા, સદ્દૂલવિક્કીળિતં.
અતિધુતિ.
૧૦૪. વુત્ત ¶ મીદિસં તુ નામતો ર,જા ર,જા ર,જા ગરૂ,લહૂ ચ.
કતિ.
૧૦૫. મ્રા ભ્ના યો યો’ત્ર યેન,ત્તિ,મુનિ, યતિયુતા, સન્ધરા કિત્તિતા’યં.
પકતિ.
૧૦૬. ઓ ન,ર,ના ર,ના ચ થ ગરૂ દસ,ક્ક,વિરમઞ્હિ ભદ્દક’મિદં.
આકતિ.
ઇતિ વુત્તોદયે છન્દસિ સમવુત્તિનિદ્દેસો નામ
તતિયો પરિચ્છેદો.
૪. અડ્ઢસમવુત્તિનિદ્દેસ-ચતુત્થપરિચ્છેદ
વિસમે યદિ સા સ,લ,ગા સમે,
ભ,ત્તયતો ગરુકા વુ’પચિત્તં.
ભ,ત્તયતો યદિ ગા દુતમજ્ઝા;
યદિ પુનરે’વ ભવન્તિ ન, જા જ્યા.
યદિ સ,ત્તિતયં ગરુયુત્તં,
વેગવતી યદિ ભ,ત્તિતયા ગા.
તો જો વિસમે રતો ગરૂ ચે;
સ્મા જ્ગા ભદ્દવિરાજ મેત્થ ગો ચે.
વિસમે સ, જા સ,ગરુ,યુત્તા;
કેતુમતી સમે ભ,ર,ન,ગા ગો.
આખ્યાનકી તા વિસમે જ, ગા ગો; (ઇન્દવજિર)
જ,તા જ,ગા ગો તુ સમે’થ પાદે. (ઉપેન્દવજિર)
જ,તા જ,ગા ગો વિસમે સમે તુ; (ઉપેન્દવજિર)
તા જો ગ,ગા ચે વિપરીતપુબ્બા. (ઇન્દવજિર)
સ,સ,તો સ,લ,ગા વિસમે સમે;
ન,ભ,ભ,રા ભવતે હરિણપ્લુતા.
યદિ ન,ન,ર,લ,ગા ન,જા જ,રા,
યદિ ચ તદા’પરવત્ત મિચ્છતિ.
વિસમ ¶ મુપગતા ન,ના ર,યા ચે;
ન,જ,જ,ર,ગા સમકે ચ પુપ્ફિતગ્ગા.
દ્વયં મિદં વેતાલીય’પ્પભેદો.
સા યવાદિકા મતી ર,જા ર,જા ત્વ,
સમે સમે જ,રા જ,રા ગરૂ ભવેય્યું.
ઇતિ વુત્તોદયે છન્દસિ અડ્ઢસમવુત્તિનિદ્દેસો નામ
ચતુત્થો પરિચ્છેદો.
૫. વિસમવુત્તિનિદ્દેસ-પઞ્ચમપરિચ્છેદ
૧૧૮. ન’ટ્ઠક્ખરેસુ પાદેસુ, સ્ના’દિમ્હા યો’ણ્ણવા વત્તં.
૧૧૯. સમેસુ સિન્ધુતો જેન, પથ્યાવત્તં પકિત્તિતં.
૧૨૦. ઓજેસુ જેન સિન્ધુતો, ત’મેવ વીપરીતા’દિ.
૧૨૧. ન,કારો ચે જલધિતો, ચપલાવત્ત’મિચ્ચે’તં.
૧૨૨. સમે લો સત્તમો યસ્સા, વિપુલા પિઙ્ગલસ્સ સા.
વત્ત’પ્પભેદો.
નદિસ્સતે’ત્થ યં છન્દં, પયોગે દિસ્સતે યદિ;
વિસમ’ક્ખરપાદં તં, ગાથા સામઞ્ઞનામતો.
ઇતિ વુત્તોદયે છન્દસિ વિસમવુત્તિ નિદ્દેસો નામ
પઞ્ચમો પરિચ્છેદો.
૬. છપ્પચ્ચયવિભાગ-છટ્ઠપરિચ્છેદ
પત્થારનય
પત્થારે ¶ સબ્બગે પાદે, પુબ્બગા’ધો લ્પ’રે સમા;
પુબ્બે ગરુ તે ચ મિમે, કત્તબ્બા યાવ સબ્બલા.
નટ્ઠનય
નટ્ઠસ્સ યો ભવેય્ય’ઙ્કો, તસ્મિં લો’દ્ધિકતે સમે;
વિસમે ત્વે’કસહિતે, ભવેય્ય’દ્ધિકતે ગરુ.
ઉદ્દિટ્ઠનય
એકા’દિનુક્કમેન’ઙ્કે, પુબ્બાધો દ્વિગુણે લિખે;
મિસ્સકેહિ લહુટ્ઠેહિ, સે’કેહુ’દ્દિટ્ઠકં ભવે.
સબ્બગલક્રિયનય
વુત્ત’ક્ખર સમા સઙ્ખ્યા, લિક્ખ્ય સેકો’પરૂ’પરિ;
એકેકહીન મેકાદિ, નુ’ટ્ઠાને સબ્બગાદિકં.
વુત્તસઙ્ખ્યાનય
ગરુક્રિયા’ઙ્ક સન્દોહે, ભવે સઙ્ખ્યા વિમિસ્સિતે;
ઉદ્દિટ્ઠ’ઙ્ક સમાહારો, સે’કો વે’મં સમા’નયે.
વુત્તઅદ્ધાનય
સઙ્ખ્યેવ દ્વિગુણે’કૂના, વિત્થારા’યામસમ્ભવા;
વુત્તસ્સ’દ્ધ’ન્તરાનઞ્ચ, ગરુલાનઞ્ચ અઙ્ગુલં.
ઇતિ વુત્તોદયે છન્દસિ છપ્પચ્ચયવિભાગો નામ
છટ્ઠો પરિચ્છેદો.
નિગમન
સેલ’ન્તરા’યતન ¶ વાસિક સીલ’ત્થેર,
પાદો ગરુ ગ્ગુણગરુ જ્જયતં મમે’સો;
યસ્સ પ્પભાવ’મવલમ્બ મયે’દિસોપિ,
સમ્પાદિતો’ભિમત સિદ્ધિકરો પરત્થો.
પરત્થ સમ્પાદનતો, પુઞ્ઞેના’ધિગતેન’હં;
પરત્થ સમ્પાદનકો, ભવેય્યં જાતિ જાતિયં.
અવલોકિત મત્તેન, યથા છપ્પચ્ચયા મયા;
સાધિતા સાધયન્તે’વ, મિચ્છિતત્થમ્પિ પાણિનોતિ.
ઇતિ સઙ્ઘરક્ખિતમહાસામિત્થેરેન વિરચિતં
વુત્તોદયપ્પકરણં પરિનિટ્ઠિતં.