📜

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

સૂરસ્સતીનીતિ

પઠમો ભાગો

પણામગાથા

૧.

મુખમ્હા ભગવન્તસ્સ,

સુગન્ધકમલા સુભા;

સઞ્જાતં ઉત્તમં વાણિં,

વન્દામિ વિત્તમાનસા.

૨.

સમજ્ઝિટ્ઠો રચિસ્સામિ,

દક્ખેન રાજમન્તિના;

નામેન સન્તેન,

નીતિં લોકહિતાવહં;

સાલઙ્કારં સોપદેસં,

નામેનાહં સ્વરસ્સતિં.

૩.

પેક્ખન્ત્વિમં નીતિં સન્તા,

મઞ્જૂસરુક્ખસન્નિભં;

નાનોપદેસસંપુણ્ણં,

સદત્થકુસલા સદા.

સૂરસ્સતીનીતિ

૧.

કતઞ્ઞુતા ચ સચ્ચઞ્ચ,

લોકસારા હિ તે દુવે;

લોકાપિ તેહિ તિટ્ઠન્તિ,

રટ્ઠં અકંસુ ઇસ્સરં.

૨.

કાકાચ દુજ્જના લોકે,

મલીભૂતાવ સબ્બદા;

ઇટ્ઠં ગુણં નાસયન્તિ,

તે વે લોકસ્સ વેરિનો.

મિગાનં સિઙ્ગાલો અન્તો,

પક્ખીનં પન વાયસો.

અકારણવેરી હોન્તિ,

મચ્છાનં ધીવરા યથા;

ગુણીનં સજ્જનાનઞ્ચ,

દુજ્જના નિચ્ચવેરિનો.

૩.

સિરિં ભોન્તો સુપોસેથ,

સિરિ મૂલા હિ સમ્પદા;

સિરિય ઇધ જોતન્તિ,

સિરી સા સબ્બસિદ્ધિકા.

૪.

મુસા તમોકરા લોકે,

સચ્ચં મીદિતિકારકં;

મુસાતમેન દુક્ખન્તિ,

સચ્ચાભાય સુખન્તિવે.

સુવિજાનં સિઙ્ગાલાનં,

સકુણાનઞ્ચ વસ્સિતં;

મનુસ્સવસ્સિતં રાજ,

દુબ્બિજાનતરં તતો.

૫.

કપ્પગ્ગિસદિસા ઇસ્સા,

ઝાપેતિ સબ્બસમ્પદં;

મુદિતા કપ્પમેઘોવ,

રોપેતિ સબ્બસમ્પદં.

૬.

યથા અસન્થિરા થમ્ભા,

થુસરાસિમ્હિ ઉસ્સિતા;

તથેવ કપિચિત્તાનં,

કમ્મન્તા ચઞ્ચલઙ્ગતા.

હલિદ્દિરાગં કપિચિત્તં;

પુરિસં રાગવિરાગિનં,

એદિસં તાત માસેવિ;

નિમ્મનુસ્સમ્પિ ચે સિયા.

૭. [ક]

પુપ્ફચુમ્બિ ચિત્તપત્તી,

સકવણ્ણેન મજ્જિતો;

વિક્કમી પુપ્ફતો પુપ્ફં,

નસ્સાગારં ન સઙ્ગમો.

[ખ]

કિપ્પિલિકા દુબ્બણ્ણાપિ,

સમગ્ગાચ પરક્કમા;

મા હોથ પુપ્ફચુમ્બીવ,

હોથ વો પચિકા યથા.

૧.

યે મરન્તિ કીળન્તા તે,

સ્વાના અઞ્ઞોઞ્ઞમોદિતા;

દિસ્વાન છટ્ટિતં ભત્તં,

સીઘવેરી વિહિંસરે.

૨.

તથેકેપિ જના દાનિ,

સમગ્ગા ઞ્ઞોઞ્ઞમોદિતા;

ધનહેતુ વિહિંસન્તિ,

ધીરત્થુ સીઘવેરિકા.

૯.

વસન્તે હેમન્તે ગિમ્હે;

નેવ તાલા વિસેસિનો;

થિરચિત્તા જના સન્તા;

સુખદુક્ખેસુ નિચ્ચલા.

૧૦.

યથા પવટ્ટમાનમ્હિ,

સુટ્ઠુ તિટ્ઠતિ ગેણ્ઠુકે;

અપ્પવટ્ટે ભૂમ્યં સેતિ,

તથેવ ગેણ્ઠુકો જનો.

૧૧.

અગ્ઘાપેતું નસક્કોન્તિ,

કાલઞ્હિ કાલિકા જના;

વજિરાદિઞ્ચ સક્કોન્તિ,

તેન કાલો અનગ્ઘિકો.

૧૨. [ક]

અસનો હિ દીઘદ્ધાનો,

સારસારો સુગન્ધિકો;

નિગ્ગન્ધો ત્વેવ નિસ્સારો,

દીઘદ્ધાનોપિ સિમ્બલી.

[ખ]

તથેવેકે જના લોકે,

દીઘદ્ધાના સુસારકા;

નિસ્સારા કેચિ ફેગ્ગૂવ,

દીઘદ્ધાનાપિ ગોયથા.

૧૩.

ઉપકારો ચાપકારો,

યસ્મિં ગચ્છતિ નટ્ઠતં;

પાસાણહદયસ્સસ્સ,

જીવતીત્યા ભિધામુધા.

પસાદો નિપ્ફલો યસ્સ,

કોપોચાપિ નિરત્થકો;

ન તં સઙ્ગન્તુ મિચ્છેય્ય,

થીપુમાવ નપુંસકં.

૧૪.

ઉપચારો હિ કાતબ્બો,

ન યાવ સોહદં ભવે;

ઉપચારો સુમિત્તમ્હિ,

માયા ચ હોતિ કોટિલં.

૧૫.

કમેન અગ્ગતો ઉચ્છુ,

રસો સાદુતરો યથા;

તથેવ સુમિત્તો લોકે,

દુમ્મિત્તો પન નેદિસો.

૧૬.

સોકારાતિ પરિત્તાણં,

વિસ્સાસપીતિભાજનં;

રતનાભિરતનં ઇચ્છે,

સુમિત્તં અક્ખરત્તયં.

૧૭.

દમ્પતીનં સુમિત્તાનં,

મુખં અઞ્ઞોઞ્ઞદપ્પણં,

સુખે સુખં દુક્ખે દુક્ખં,

પટિચ્છાયેવ દપ્પણે.

કથં નુ તાસં હદયં,

સુખરાવત ઇત્થિયો;

યાસામિકે દુક્ખિતમ્હિ,

સુખમિચ્છન્તિ અત્તનો.

૧૮.

નિવાતઞ્ચ પુરે કત્વા,

માનં કત્વાન પચ્છતો;

સકત્થં ધારયે ધીરો,

અત્થભઞ્જો હિ મુળ્હતા.

૧૯.

પુરેચારં સતિં કત્વા,

સદ્ધં કરેય્ય પચ્છતો;

તુરં ન સદ્દહે ધીરો,

સીઘસદ્ધો હિ મન્દકો.

૨૦.

વને ૦.૦૦૯૯ બહૂનિ કટ્ઠાનિ;

દુલ્લભં રત્તચન્દનં;

તથા જના બહૂ લોકે;

પુમા જઞ્ઞો સુદુલ્લભો.

૨૧.

તિણકટ્ઠપલાસેહિ;

સુક્ખેહિ દય્હતે વનં;

એતાદીહિ અસારેહિ;

લોકો જનેહિ દય્હતે.

૨૨.

અન્તોવસ્સે તિમાસમ્હિ,

પુઞ્ઞકમ્મેન મોદિતા;

સુખં વસિંસુ પોરાણા,

બુદ્ધસાસનમામકા.

૨૩.

મિગમદેન એકેન,

તં વનં સુરભિગન્ધિકં;

તથા જનેન તં રટ્ઠં,

ગુણિના હિ સિરીમતા.

સરીરં ખણવિદ્ધંસી,

કપ્પન્તટ્ઠાયિનો ગુણા.

૨૪.

ખરાનં સીહબ્યગ્ઘાનં,

સઙ્ગમો નો હિસબ્બદા;

તથેવ બ્યગ્ઘચિત્તાનં,

સજાતિકા ખયોનતા.

૨૫.

સક સાધુપિ નો સાધૂ,

યો ચેઞ્ઞ દુટ્ઠકારકો;

બહૂનં સાધૂ પાયેન,

સ વે સાધૂતિ વુચ્ચતે.

૨૬.

બહૂદકે સમુદ્દેપિ,

જલં નત્થેવ પાતવે;

ખુદ્દકે ખતકૂપમ્હિ,

સાદું અત્થિ બહું દકં.

૨૭.

મા સીઘં વિવરેય્યાથ,

નિન્દિતુઞ્ચ પસંસિતું;

મુખઞ્હિ વો કથાદ્વારં,

નિરુન્ધેય્યાથ સબ્બદા.

૨૮.

મા સીઘં વિવરેય્યાથ,

ચક્ખું વો દસ્સિતું પિયં;

સણિકઞ્હિ પિયલાભં,

ધનલાભં તુરં કરે.

૨૯.

અનારમ્ભો હિ કમ્માનં,

પઠમં બુદ્ધિલક્ખણં;

નિટ્ઠઙ્ગતં આરદ્ધસ્સ,

દુતિયં બુદ્ધિલક્ખણં.

અસમેક્ખિતકમ્મન્તં,

તુરિતાભિનિપાતિનં;

સાનિ કમ્માનિ તપ્પેન્તિ,

ઉણ્હં વજ્ઝોહટં મુખે.

૩૦.

અફલાનિ દુરન્તાનિ,

જનતા નિન્દિતાનિ ચ;

અસક્યાનિ ચ કમ્માનિ,

નારભેથ વિચક્ખણો.

૩૧.

અતિવિરોધભીતાનં,

સઙ્કિતાનં પદે પદે;

પરપ્પવાદતાસાનં,

દૂરતો યન્તિ સમ્પદા.

સદ્દમત્તં ન ભેતબ્બં,

લોકો સદ્દસ્સ ગોચરો;

યો ચ સદ્દપરિત્તાસો,

વને ભન્તમિગો હિ સો.

૩૨.

દ્વિન્નં તણ્ડુલથૂસાનં,

વિસેસો સુટ્ઠુ ખાયતિ;

રન્ધિતોપિ સિનિદ્ધો નો,

થુસો વિરસફારુસો;

તણ્ડુલં સિનિદ્ધં રસં,

એવં લોકેપિ ઞાયતે.

૩૩.

એરણ્ડં નિસ્સિતા વલ્લિ,

રુહતે કિં યથાબલં;

મહાસાલં સુનિસ્સાય,

રુહતે બ્રહતં ગતા.

૩૪.

મેત્તા હિ સીમસમ્ભેદા,

પક્ખપાત વિઘાતિકા;

પક્ખપાતેન દુક્ખન્તિ,

નિપ્પક્ખો વસતે સુખં.

૩૫.

નરા પઞ્ઞા ચ લઙ્કારા,

યથાઠાને નિયુજ્જરે;

નો હિ ચૂળામણિ પાદે,

પાદુકા ચ સિરોપરિ.

ઉક્કુટ્ઠે સૂર મિચ્છન્તિ;

મન્તીસુ અકુતૂહલં;

વિયઞ્ચ અન્નપાનમ્હિ;

અત્થે જાતે ચ પણ્ડિતં.

૩૬.

પમાદો હિ તમો લોકે,

કાલો ચોરો ભયાનકો;

કાયગેહં બહુછિદ્દં,

કાલચોરસ્સ ચોરિતં.

૩૭.

ચઞ્ચલો કાલદાસો હિ,

ધીતિમા કાલઇસ્સરો;

કાલિસ્સરો રટ્ઠિસ્સરં,

અતિવત્તતિ સબ્બસો.

૩૮.

વિલુપ્પન્તિ ૮ ધનં એકે,

કાલમેકે અનેક્ખકા;

તેસુ કાલવિલોપાવ,

ભયાનકા તિકક્ખળા.

૩૯.

રઞ્ઞા રટ્ઠહિતં કત્તા,

રઞ્ઞો હિતં જનેહિ વે;

દેસ્સો અત્તહિતં દસ્સી,

ગારય્હો કિન્નુ કારકો.

અત્તદત્થં પરત્થેન;

બહુનાપિ ન હાપયે.

૪૦.

યસ્સ ઉપકારો દિન્નો,

ઉપકારં દદે પુન;

તતો પકારં નિચ્છેય્ય,

કતઞ્ઞૂ દુલ્લભો ઇધ.

સચ્ચં કિરેવ માહંસુ,

નરા એકચ્ચિયા ઇધ;

કટ્ઠં નિપ્લવિતં સેય્યો,

નત્વેવે કચ્ચિયો નરો.

૪૧.

કારુકો સકપઞ્ઞાય,

મહગ્ઘં દારુકં કરે;

તથા જનોપિ અત્તાનં,

મહગ્ઘો લોકમાનિતો.

૪૨.

અપ્પગ્ઘો હિ અયો હેમં,

મહગ્ઘં છિન્દતે યથા;

નિગ્ગુણો સગુણં લોકે,

અલક્ખીચ સિરિં તથા.

સૂરસ્સતીનીતિ

દુતિયો ભાગો

૧.

ધનસ્સ દુબ્બિધં કિચ્ચં,

પાપેતિ ઉણ્ણતં ધનિં;

અધનિં ઓણતં લોકે,

સઞ્ચિને તેન તં ધનં.

૨.

વટ્ટતે સતતં સીઘં,

કાલચક્કં અવારિતં;

તેન ઘટી દિનં માસો,

વસ્સો ભવત્ય ચીરતો.

૩.

સત્તુના ન હિ સન્ધેય્ય,

એકદા સો ભયં કરો;

સુતત્તમપિ પાનીયં,

સમયતે નુ પાવકં.

૪.

વિજહં પકતિં યો હિ,

વિકતિં પુન ગચ્છતિ;

સભાવેન આકારેન,

વિપ્પલ્લાસં સ ગચ્છતિ;

સંસુમાર ગતા ગોધા,

યથા થી પુમવેસિકા.

૫.

પક્ખં લદ્ધાન ઉડ્ડેન્તિ,

ઉપચિકા હિ વમ્મિકા;

નિક્ખન્તા મરણં યન્તિ,

ઉપ્પતા નિપ્પતં ગતા.

૬.

સબ્બંપિયસ્સ દજ્જેય્ય,

નિસ્સેસં પિયમાનસં;

સદ્ધાચિત્તં તુ નો વિઞ્ઞૂ,

સદ્ધાયિકો પક્ખલિતો.

૭.

સક્કોતિ લઙ્ઘિતું બ્યામં,

મહુસ્સાહેન યો હિ સો;

તદડ્ઢં અનુસ્સાહેન,

નોસ્સાહો તેસુ થોમિતો;

મહુસ્સાહો દુક્ખો લોકે,

અનુસ્સાહો સદા સુખો.

૮.

દુક્ખમં અક્ખમન્તો યો,

પિટ્ઠિકારીચ દુક્કરં,

કદા લભેય્ય સો લોકે,

સુખમં સુકરં મુધા;

પચ્ચક્ખઞ્હિ સો કરેય્ય,

દુક્ખમઞ્ચાપિ દુક્કરં.

૯.

અનગ્ઘો મનુસ્સો લોકે,

તોસનાપોસનાદિના;

તેન સો મહગ્ઘં કમ્મં,

કરે લોકહિતાયુતં.

૧૦.

વાતેન નપ્પભિજ્જન્તિ,

નિન્ના વેળૂ કસા નળા;

યથાવાતં નગચ્છન્તિ,

તથા ચરે જને કદા.

૧૧.

પુરતો ચ પચ્છતો ચે,

નિસ્સયો નત્થિ પસ્સતો;

અધિકં વીરિયં હોતિ,

અત્તનાથો તદા ભવે.

૧૨.

ખણં આખુબિલં સીહો,

પાસાણસકલાકુલં;

પપ્પોતિ નખભઙ્ગંવા,

ફલંવા મૂસિકો ભવે.

૧૩.

મગ્ગમુળ્હા જના અન્ધા,

અમગ્ગા મગ્ગસઞ્ઞિનો;

તથેવ દુપ્પઞ્ઞા મુળ્હા,

તથત્થં નાવ બુજ્ઝરે.

૧૪.

પિયરૂપં વીરરૂપં,

દુવિધા રૂપસમ્પદા,

નારિં ઇચ્છે પિયરૂપિં,

પુરિસં વીરરૂપકં.

૧૫.

પજ્જલન્તિ હિ ખજ્જોતા,

પક્ખચાલનકમ્મુના;

કુસિતા સુપિતા નેતે,

તથા જનાપિ કમ્મિકા.

૧૬.

કુમ્મસઙ્કોચમોપમ્ય,

નિગ્ગહમપિ સંખમે;

પત્તકાલે તુ નીતિઞ્ઞો,

કણ્હસપ્પોવ ઉટ્ઠહે.

૧૭.

ભક્ખસેસં નખાદન્તિ,

સીહા ઉન્નતચેતસા;

પરંપિ નપણામેન્તિ,

વુદ્ધિકામા તથા ચરે.

૧૮.

ન વ વસ્સો સમુપ્પન્નો,

ખીણો પુરાણહાયનો;

નવવસ્સે નવા મેત્તા,

ભાવિતબ્બા હિતેસિના.

૧૯.

સન્તાપયન્તિ કમયાપ્યભુજં ન રોગા,

દુમ્મન્તિનં કમુપયન્તિ ન નીતિદોસા;

કં સ્રી ન માનયતિ કં ન ચ હન્તિ મચ્ચુ,

કં થીકતા ન વિસયા પરિપીળયન્તિ.

(વસન્તતિલકાગાથા.)

૨૦.

(ક) બ્યામમત્તેન દણ્ડેન,

યોલુમ્બ્ય ઉદકં મિને;

અગમ્ભીરં ગમ્ભીરંવા,

અગાધે મઞ્ઞિ ગમ્ભીરં.

(ખ)

તથા મન્દો સઞ્ઞાણેન,

અગાધે મઞ્ઞિ પણ્ડિતં;

સમાસમં ન જાનાતિ,

બહ્વપ્પં તિક્ખમન્દતં.

૨૧.

દુટ્ઠકમ્મે સઙ્ગમન્તિ,

છેકકમ્મે ચ નો ઇધ;

મચ્ચું વહન્તિ સીસેન,

તે મુળ્હા મુળ્હસઙ્ગમા.

૨૨.

દુવિધો સઙ્ગમો લોકે,

ઉજુકો કુટિલો ભવે;

ઉજુકોવ પસંસેય્યો,

નોહ્યઞ્ઞો સાજસઙ્ગમો.

તે ઇમિના ઉપાયેન સમગ્ગા સમ્મોદમાના મહા ભિત્તિપિટ્ઠિકાય વસન્તિ. (મહોસધજાતક અટ્ઠકથા)

૨૩.

યૂથિકા પુપ્ફતે નોહિ,

સિઞ્ચિતાપિ પુનપ્પુનં;

પુપ્ફતે સમ્પત્તે કાલે,

એવં ધારેથ વીરિયં.

૨૪.

ધનુચ્ચયો ધનક્ખેપો,

દુવિધા હિ ધનાકતિ;

ધનુચ્ચયે નયો અત્થિ,

ધનક્ખેપમ્હિ નો ઇધ.

૨૫.

અમાતા પિતરસં વડ્ઢં,

જૂતકારઞ્ચ ચઞ્ચલં;

નાલપેય્ય વિસેસઞ્ઞૂ,

યદિચ્છે સિદ્ધિ મત્તનો.

હલિદ્દિરાગં કપિચિત્તં,

પુરિસં રાગવિરાગિનં;

એદિસં તાત માસેવિ,

નિમ્મનુસ્સંપિ ચે સિયા.

૨૬.

ગુણા ગુણઞ્ઞૂસુ ગુણા ભવન્તિ,

તે નિગ્ગુણં પત્વા ભવન્તિ દોસા;

આસાદ્યતોયા પભવન્તિ નજ્જો,

સમુદ્રમાસજ્જ ભવન્ત્યપેય્યા.

(ઉપજાતિગાથા)

૨૭.

સિલારૂપં નિમ્મિનન્તિ,

કોટ્ટેત્વાન પુનપ્પુનં;

કોટ્ટકોવ તથા બાલા,

સાધું ઓવજ્જ નિમ્મિતા.

ચાણક્યનીતિલા ગાથા

લાલને બહવો દોસા,

તાળને બહવો ગુણા;

તસ્મા પુત્તઞ્ચ સિસ્સઞ્ચ,

તાળયે ન ચ લાલયે.

૨૮.

અતીતસ્સ હિ મિત્તસ્સ,

યો ચે દોસં પકાસયે;

સો હવે પચ્ચુપ્પન્નસ્સ,

દોસં ભાસેતિ ઞાયતિ.

૨૯.

લતાવિય સેવકા તે,

યે નિસ્સયં પલમ્બરે;

નિસ્સયસ્સ વિનાસેન,

ભૂમ્યં સેન્તિ અનાથકા.

૩૦.

દોસસિઙ્ગેહિ વિજ્ઝન્તો,

માનખૂરેહિ અક્કમં;

ભયં કરોતિ લોકમ્હિ,

ગોવ બાલો વિહિંસકો.

૩૧.

આદો ઉપરિ લોકોયં,

ઉજુલેખાય તિટ્ઠતિ;

મુસાવાતેહિ તંલોકં,

નિપાતેસિ અનજ્જવં.

૩૨.

સુઘટં કુમ્ભકારેન,

નારહો પરિભુઞ્જિતું;

તથૂપમાય વેક્ખેય્ય,

સકમ્મપરકમ્મનિ.

૩૩.

અનન્તરંસી સૂરોપિ,

નસક્કોતિ ઘનં તમં;

વિજ્ઝિતું રંસિયા લોકે,

તથા મદનમોહિતા;

નસક્કોન્તિ મદં ભેત્વા,

પઞ્ઞાભાય પભાસિતું.

૩૪.

ખેદવેરં દલિદ્દમ્હિ,

ભોગિમ્હિ રોગુપદ્દવં;

દેસ્સવેરઞ્ચ આણિમ્હિ,

પસ્સે લોકસ્સ વેરિતં.

૩૫.

સંલદ્ધેન સુભોગેન,

જીવં સુદ્ધં કરે નિજં;

સેટ્ઠો સો તેન જીવેન,

જેગુચ્છો મલજીવિકો.

૩૬.

વજિર પુપ્ફરાગાનં,

વિસેસં યો નબુજ્ઝતિ;

કથઞ્હિ સો વિક્કીણેય્ય,

કીણેય્ય વા યથાતથં.

૩૭.

કિપ્પીલિ કોપિ ચિન્તેત્વા,

પબ્બતં ભેત્તુ મુસ્સહં;

અબલા તનુમજ્ઝત્તા,

ચિન્તા હસ્યાવ સા મુધા.

૩૮.

જાતમત્તં ન યો સત્તું,

રોગઞ્ચૂપસમં નયે;

મહાબલોપિ તેનેવ,

વુદ્ધિંપત્વા સ હઞ્ઞતે.

૩૯.

સજીવમંસભક્ખેહિ,

સદાઠીહિ મુખેહિ ભો;

બિળારબ્યગ્ઘસીહાનં,

નિહીનાનિ અનેકધા;

તિક્ખાનિ ખરવાદાનિ,

મનુસ્સાનં મુખાનિ વે.

૪૦.

વિલુપ્પન્તા વિધાવન્તિ,

સજીવવુત્તિકમ્મુના;

જના તેન વિહઞ્ઞન્તિ,

ચરન્તિ ધમ્મવેમુખા.

૪૧.

સુલભં લોકિયં લોકે,

સાસનીયંવ દુલ્લભં;

દુલ્લભં તં વમઞ્ઞન્તો,

એસો બાલતમો ભવે.

૪૨.

યો પતિત્થ અગ્યાવાટં,

મોહા તં ઉપકારિતું;

અઞ્ઞોરોહિ તદા વાટં,

દુતીયો મુળ્હમુળ્હકો.

૪૩.

બ્યગ્ઘો આવુધવિદ્ધો હિ,

અકા દુટ્ઠાનિ નિન્નદં;

તથેવ સાધુસત્થેન,

વિદ્ધો બાલો પકુપ્પિતો.

૪૪.

પિવન્તિ લોહિતં ડંસા,

અન્તો તુણ્ડેન મક્ખિકા;

બહિદ્ધા પરિવારેન્તિ,

જનો તેન ડંસાયયે.

૪૫.

અધનસ્સ ખણો અપ્પો,

સદ્ધમ્મો અપ્પકાલિનો;

અપ્પકો તેન યુઞ્જેય્યું,

ખણં બહું લભેતવે.