📜

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

મજ્ઝિમનિકાયો

મૂલપણ્ણાસપાળિ

૧. મૂલપરિયાયવગ્ગો

૧. મૂલપરિયાયસુત્તં

૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા ઉક્કટ્ઠાયં વિહરતિ સુભગવને સાલરાજમૂલે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘સબ્બધમ્મમૂલપરિયાયં વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ. તં સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

૨. ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો અરિયાનં અદસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ અકોવિદો અરિયધમ્મે અવિનીતો, સપ્પુરિસાનં અદસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ અકોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે અવિનીતો – પથવિં [પઠવિં (સી. સ્યા. કં. પી.)] પથવિતો સઞ્જાનાતિ; પથવિં પથવિતો સઞ્ઞત્વા પથવિં મઞ્ઞતિ, પથવિયા મઞ્ઞતિ, પથવિતો મઞ્ઞતિ, પથવિં મેતિ મઞ્ઞતિ, પથવિં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘આપં આપતો સઞ્જાનાતિ; આપં આપતો સઞ્ઞત્વા આપં મઞ્ઞતિ, આપસ્મિં મઞ્ઞતિ, આપતો મઞ્ઞતિ, આપં મેતિ મઞ્ઞતિ, આપં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘તેજં તેજતો સઞ્જાનાતિ; તેજં તેજતો સઞ્ઞત્વા તેજં મઞ્ઞતિ, તેજસ્મિં મઞ્ઞતિ, તેજતો મઞ્ઞતિ, તેજં મેતિ મઞ્ઞતિ, તેજં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘વાયં વાયતો સઞ્જાનાતિ; વાયં વાયતો સઞ્ઞત્વા વાયં મઞ્ઞતિ, વાયસ્મિં મઞ્ઞતિ, વાયતો મઞ્ઞતિ, વાયં મેતિ મઞ્ઞતિ, વાયં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

૩. ‘‘ભૂતે ભૂતતો સઞ્જાનાતિ; ભૂતે ભૂતતો સઞ્ઞત્વા ભૂતે મઞ્ઞતિ, ભૂતેસુ મઞ્ઞતિ, ભૂતતો મઞ્ઞતિ, ભૂતે મેતિ મઞ્ઞતિ, ભૂતે અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘દેવે દેવતો સઞ્જાનાતિ; દેવે દેવતો સઞ્ઞત્વા દેવે મઞ્ઞતિ, દેવેસુ મઞ્ઞતિ, દેવતો મઞ્ઞતિ, દેવે મેતિ મઞ્ઞતિ, દેવે અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘પજાપતિં પજાપતિતો સઞ્જાનાતિ; પજાપતિં પજાપતિતો સઞ્ઞત્વા પજાપતિં મઞ્ઞતિ, પજાપતિસ્મિં મઞ્ઞતિ, પજાપતિતો મઞ્ઞતિ, પજાપતિં મેતિ મઞ્ઞતિ, પજાપતિં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘બ્રહ્મં બ્રહ્મતો સઞ્જાનાતિ; બ્રહ્મં બ્રહ્મતો સઞ્ઞત્વા બ્રહ્મં મઞ્ઞતિ, બ્રહ્મસ્મિં મઞ્ઞતિ, બ્રહ્મતો મઞ્ઞતિ, બ્રહ્મં મેતિ મઞ્ઞતિ, બ્રહ્મં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘આભસ્સરે આભસ્સરતો સઞ્જાનાતિ; આભસ્સરે આભસ્સરતો સઞ્ઞત્વા આભસ્સરે મઞ્ઞતિ, આભસ્સરેસુ મઞ્ઞતિ, આભસ્સરતો મઞ્ઞતિ, આભસ્સરે મેતિ મઞ્ઞતિ, આભસ્સરે અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘સુભકિણ્હે સુભકિણ્હતો સઞ્જાનાતિ; સુભકિણ્હે સુભકિણ્હતો સઞ્ઞત્વા સુભકિણ્હે મઞ્ઞતિ, સુભકિણ્હેસુ મઞ્ઞતિ, સુભકિણ્હતો મઞ્ઞતિ, સુભકિણ્હે મેતિ મઞ્ઞતિ, સુભકિણ્હે અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘વેહપ્ફલે વેહપ્ફલતો સઞ્જાનાતિ; વેહપ્ફલે વેહપ્ફલતો સઞ્ઞત્વા વેહપ્ફલે મઞ્ઞતિ, વેહપ્ફલેસુ મઞ્ઞતિ, વેહપ્ફલતો મઞ્ઞતિ, વેહપ્ફલે મેતિ મઞ્ઞતિ, વેહપ્ફલે અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘અભિભું અભિભૂતો સઞ્જાનાતિ; અભિભું અભિભૂતો સઞ્ઞત્વા અભિભું મઞ્ઞતિ, અભિભુસ્મિં મઞ્ઞતિ, અભિભૂતો મઞ્ઞતિ, અભિભું મેતિ મઞ્ઞતિ, અભિભું અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

૪. ‘‘આકાસાનઞ્ચાયતનં આકાસાનઞ્ચાયતનતો સઞ્જાનાતિ; આકાસાનઞ્ચાયતનં આકાસાનઞ્ચાયતનતો સઞ્ઞત્વા આકાસાનઞ્ચાયતનં મઞ્ઞતિ, આકાસાનઞ્ચાયતનસ્મિં મઞ્ઞતિ, આકાસાનઞ્ચાયતનતો મઞ્ઞતિ, આકાસાનઞ્ચાયતનં મેતિ મઞ્ઞતિ, આકાસાનઞ્ચાયતનં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનતો સઞ્જાનાતિ; વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનતો સઞ્ઞત્વા વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસ્મિં મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનતો મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં મેતિ મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનતો સઞ્જાનાતિ; આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનતો સઞ્ઞત્વા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં મઞ્ઞતિ, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસ્મિં મઞ્ઞતિ, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનતો મઞ્ઞતિ, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં મેતિ મઞ્ઞતિ, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનતો સઞ્જાનાતિ; નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનતો સઞ્ઞત્વા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં મઞ્ઞતિ, નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસ્મિં મઞ્ઞતિ, નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનતો મઞ્ઞતિ, નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં મેતિ મઞ્ઞતિ, નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

૫. ‘‘દિટ્ઠં દિટ્ઠતો સઞ્જાનાતિ; દિટ્ઠં દિટ્ઠતો સઞ્ઞત્વા દિટ્ઠં મઞ્ઞતિ, દિટ્ઠસ્મિં મઞ્ઞતિ, દિટ્ઠતો મઞ્ઞતિ, દિટ્ઠં મેતિ મઞ્ઞતિ, દિટ્ઠં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘સુતં સુતતો સઞ્જાનાતિ; સુતં સુતતો સઞ્ઞત્વા સુતં મઞ્ઞતિ, સુતસ્મિં મઞ્ઞતિ, સુતતો મઞ્ઞતિ, સુતં મેતિ મઞ્ઞતિ, સુતં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘મુતં મુતતો સઞ્જાનાતિ; મુતં મુતતો સઞ્ઞત્વા મુતં મઞ્ઞતિ, મુતસ્મિં મઞ્ઞતિ, મુતતો મઞ્ઞતિ, મુતં મેતિ મઞ્ઞતિ, મુતં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘વિઞ્ઞાતં વિઞ્ઞાતતો સઞ્જાનાતિ; વિઞ્ઞાતં વિઞ્ઞાતતો સઞ્ઞત્વા વિઞ્ઞાતં મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાતસ્મિં મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાતતો મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાતં મેતિ મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાતં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

૬. ‘‘એકત્તં એકત્તતો સઞ્જાનાતિ; એકત્તં એકત્તતો સઞ્ઞત્વા એકત્તં મઞ્ઞતિ, એકત્તસ્મિં મઞ્ઞતિ, એકત્તતો મઞ્ઞતિ, એકત્તં મેતિ મઞ્ઞતિ, એકત્તં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘નાનત્તં નાનત્તતો સઞ્જાનાતિ; નાનત્તં નાનત્તતો સઞ્ઞત્વા નાનત્તં મઞ્ઞતિ, નાનત્તસ્મિં મઞ્ઞતિ, નાનત્તતો મઞ્ઞતિ, નાનત્તં મેતિ મઞ્ઞતિ, નાનત્તં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘સબ્બં સબ્બતો સઞ્જાનાતિ; સબ્બં સબ્બતો સઞ્ઞત્વા સબ્બં મઞ્ઞતિ, સબ્બસ્મિં મઞ્ઞતિ, સબ્બતો મઞ્ઞતિ, સબ્બં મેતિ મઞ્ઞતિ, સબ્બં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘નિબ્બાનં નિબ્બાનતો સઞ્જાનાતિ; નિબ્બાનં નિબ્બાનતો સઞ્ઞત્વા નિબ્બાનં મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનસ્મિં મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનતો મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં મેતિ મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં અભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અપરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

પુથુજ્જનવસેન પઠમનયભૂમિપરિચ્છેદો નિટ્ઠિતો.

૭. ‘‘યોપિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેક્ખો [સેખો (સી. સ્યા. કં. પી.)] અપ્પત્તમાનસો અનુત્તરં યોગક્ખેમં પત્થયમાનો વિહરતિ, સોપિ પથવિં પથવિતો અભિજાનાતિ; પથવિં પથવિતો અભિઞ્ઞાય [અભિઞ્ઞત્વા (ક.)] પથવિં મા મઞ્ઞિ [વા મઞ્ઞતિ], પથવિયા મા મઞ્ઞિ, પથવિતો મા મઞ્ઞિ, પથવિં મેતિ મા મઞ્ઞિ, પથવિં માભિનન્દિ [વા અભિનન્દતિ (સી.) ટીકા ઓલોકેતબ્બા]. તં કિસ્સ હેતુ? ‘પરિઞ્ઞેય્યં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘આપં…પે… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં… આભસ્સરે… સુભકિણ્હે… વેહપ્ફલે… અભિભું… આકાસાનઞ્ચાયતનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં… દિટ્ઠં… સુતં… મુતં… વિઞ્ઞાતં… એકત્તં… નાનત્તં… સબ્બં… નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિજાનાતિ; નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિઞ્ઞાય નિબ્બાનં મા મઞ્ઞિ, નિબ્બાનસ્મિં મા મઞ્ઞિ, નિબ્બાનતો મા મઞ્ઞિ, નિબ્બાનં મેતિ મા મઞ્ઞિ, નિબ્બાનં માભિનન્દિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘પરિઞ્ઞેય્યં તસ્સા’તિ વદામિ.

સેક્ખવસેન [સત્થારવસેન (સી.), સત્થુવસેન (સ્યા. ક.)] દુતિયનયભૂમિપરિચ્છેદો નિટ્ઠિતો.

૮. ‘‘યોપિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો, સોપિ પથવિં પથવિતો અભિજાનાતિ; પથવિં પથવિતો અભિઞ્ઞાય પથવિં ન મઞ્ઞતિ, પથવિયા ન મઞ્ઞતિ, પથવિતો ન મઞ્ઞતિ, પથવિં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, પથવિં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘પરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘આપં…પે… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં… આભસ્સરે… સુભકિણ્હે… વેહપ્ફલે… અભિભું… આકાસાનઞ્ચાયતનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં… દિટ્ઠં… સુતં… મુતં… વિઞ્ઞાતં… એકત્તં… નાનત્તં… સબ્બં… નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિજાનાતિ; નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિઞ્ઞાય નિબ્બાનં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનતો ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘પરિઞ્ઞાતં તસ્સા’તિ વદામિ.

ખીણાસવવસેન તતિયનયભૂમિપરિચ્છેદો નિટ્ઠિતો.

૯. ‘‘યોપિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો, સોપિ પથવિં પથવિતો અભિજાનાતિ; પથવિં પથવિતો અભિઞ્ઞાય પથવિં ન મઞ્ઞતિ, પથવિયા ન મઞ્ઞતિ, પથવિતો ન મઞ્ઞતિ, પથવિં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, પથવિં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ખયા રાગસ્સ, વીતરાગત્તા.

‘‘આપં…પે… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં… આભસ્સરે… સુભકિણ્હે… વેહપ્ફલે… અભિભું… આકાસાનઞ્ચાયતનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં … નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં … દિટ્ઠં… સુતં… મુતં… વિઞ્ઞાતં… એકત્તં… નાનત્તં… સબ્બં… નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિજાનાતિ; નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિઞ્ઞાય નિબ્બાનં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનતો ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ખયા રાગસ્સ, વીતરાગત્તા.

ખીણાસવવસેન ચતુત્થનયભૂમિપરિચ્છેદો નિટ્ઠિતો.

૧૦. ‘‘યોપિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો, સોપિ પથવિં પથવિતો અભિજાનાતિ; પથવિં પથવિતો અભિઞ્ઞાય પથવિં ન મઞ્ઞતિ, પથવિયા ન મઞ્ઞતિ, પથવિતો ન મઞ્ઞતિ, પથવિં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, પથવિં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ખયા દોસસ્સ, વીતદોસત્તા.

‘‘આપં…પે… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં… આભસ્સરે… સુભકિણ્હે… વેહપ્ફલે… અભિભું… આકાસાનઞ્ચાયતનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં… દિટ્ઠં… સુતં… મુતં… વિઞ્ઞાતં… એકત્તં… નાનત્તં… સબ્બં… નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિજાનાતિ; નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિઞ્ઞાય નિબ્બાનં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનતો ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ખયા દોસસ્સ, વીતદોસત્તા.

ખીણાસવવસેન પઞ્ચમનયભૂમિપરિચ્છેદો નિટ્ઠિતો.

૧૧. ‘‘યોપિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો, સોપિ પથવિં પથવિતો અભિજાનાતિ; પથવિં પથવિતો અભિઞ્ઞાય પથવિં ન મઞ્ઞતિ, પથવિયા ન મઞ્ઞતિ, પથવિતો ન મઞ્ઞતિ, પથવિં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, પથવિં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ખયા મોહસ્સ, વીતમોહત્તા.

‘‘આપં…પે… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં… આભસ્સરે… સુભકિણ્હે… વેહપ્ફલે… અભિભું… આકાસાનઞ્ચાયતનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં … નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં… દિટ્ઠં… સુતં… મુતં… વિઞ્ઞાતં… એકત્તં… નાનત્તં… સબ્બં… નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિજાનાતિ; નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિઞ્ઞાય નિબ્બાનં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનતો ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ખયા મોહસ્સ, વીતમોહત્તા.

ખીણાસવવસેન છટ્ઠનયભૂમિપરિચ્છેદો નિટ્ઠિતો.

૧૨. ‘‘તથાગતોપિ, ભિક્ખવે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો પથવિં પથવિતો અભિજાનાતિ; પથવિં પથવિતો અભિઞ્ઞાય પથવિં ન મઞ્ઞતિ, પથવિયા ન મઞ્ઞતિ, પથવિતો ન મઞ્ઞતિ, પથવિં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, પથવિં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘પરિઞ્ઞાતન્તં તથાગતસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘આપં…પે… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં… આભસ્સરે… સુભકિણ્હે… વેહપ્ફલે… અભિભું… આકાસાનઞ્ચાયતનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં … આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં… દિટ્ઠં… સુતં… મુતં… વિઞ્ઞાતં… એકત્તં… નાનત્તં… સબ્બં… નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિજાનાતિ; નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિઞ્ઞાય નિબ્બાનં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનતો ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘પરિઞ્ઞાતન્તં તથાગતસ્સા’તિ વદામિ.

તથાગતવસેન સત્તમનયભૂમિપરિચ્છેદો નિટ્ઠિતો.

૧૩. ‘‘તથાગતોપિ, ભિક્ખવે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો પથવિં પથવિતો અભિજાનાતિ; પથવિં પથવિતો અભિઞ્ઞાય પથવિં ન મઞ્ઞતિ, પથવિયા ન મઞ્ઞતિ, પથવિતો ન મઞ્ઞતિ, પથવિં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, પથવિં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘નન્દી [નન્દિ (સી. સ્યા.)] દુક્ખસ્સ મૂલ’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા ‘ભવા જાતિ ભૂતસ્સ જરામરણ’ન્તિ. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ‘તથાગતો સબ્બસો તણ્હાનં ખયા વિરાગા નિરોધા ચાગા પટિનિસ્સગ્ગા અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો’તિ વદામિ.

‘‘આપં …પે… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં… આભસ્સરે… સુભકિણ્હે… વેહપ્ફલે… અભિભું… આકાસાનઞ્ચાયતનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં… દિટ્ઠં… સુતં… મુતં… વિઞ્ઞાતં… એકત્તં… નાનત્તં… સબ્બં… નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિજાનાતિ; નિબ્બાનં નિબ્બાનતો અભિઞ્ઞાય નિબ્બાનં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનતો ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં મેતિ ન મઞ્ઞતિ, નિબ્બાનં નાભિનન્દતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘નન્દી દુક્ખસ્સ મૂલ’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા ‘ભવા જાતિ ભૂતસ્સ જરામરણ’ન્તિ. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ‘તથાગતો સબ્બસો તણ્હાનં ખયા વિરાગા નિરોધા ચાગા પટિનિસ્સગ્ગા અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો’તિ વદામી’’તિ.

તથાગતવસેન અટ્ઠમનયભૂમિપરિચ્છેદો નિટ્ઠિતો.

ઇદમવોચ ભગવા. ન તે ભિક્ખૂ [ન અત્તમના તેભિક્ખૂ (સ્યા.), તે ભિક્ખૂ (પી. ક.)] ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

મૂલપરિયાયસુત્તં નિટ્ઠિતં પઠમં.

૨. સબ્બાસવસુત્તં

૧૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘સબ્બાસવસંવરપરિયાયં વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ. તં સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

૧૫. ‘‘જાનતો અહં, ભિક્ખવે, પસ્સતો આસવાનં ખયં વદામિ, નો અજાનતો નો અપસ્સતો. કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, જાનતો કિઞ્ચ પસ્સતો આસવાનં ખયં વદામિ? યોનિસો ચ મનસિકારં અયોનિસો ચ મનસિકારં. અયોનિસો, ભિક્ખવે, મનસિકરોતો અનુપ્પન્ના ચેવ આસવા ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્ના ચ આસવા પવડ્ઢન્તિ; યોનિસો ચ ખો, ભિક્ખવે, મનસિકરોતો અનુપ્પન્ના ચેવ આસવા ન ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્ના ચ આસવા પહીયન્તિ.

૧૬. ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, આસવા દસ્સના પહાતબ્બા, અત્થિ આસવા સંવરા પહાતબ્બા, અત્થિ આસવા પટિસેવના પહાતબ્બા, અત્થિ આસવા અધિવાસના પહાતબ્બા, અત્થિ આસવા પરિવજ્જના પહાતબ્બા, અત્થિ આસવા વિનોદના પહાતબ્બા, અત્થિ આસવા ભાવના પહાતબ્બા.

દસ્સના પહાતબ્બાસવા

૧૭. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, આસવા દસ્સના પહાતબ્બા? ઇધ, ભિક્ખવે, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો – અરિયાનં અદસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ અકોવિદો અરિયધમ્મે અવિનીતો, સપ્પુરિસાનં અદસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ અકોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે અવિનીતો – મનસિકરણીયે ધમ્મે નપ્પજાનાતિ, અમનસિકરણીયે ધમ્મે નપ્પજાનાતિ. સો મનસિકરણીયે ધમ્મે અપ્પજાનન્તો અમનસિકરણીયે ધમ્મે અપ્પજાનન્તો, યે ધમ્મા ન મનસિકરણીયા, તે ધમ્મે મનસિ કરોતિ, યે ધમ્મા મનસિકરણીયા તે ધમ્મે ન મનસિ કરોતિ.

‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા ન મનસિકરણીયા યે ધમ્મે મનસિ કરોતિ? યસ્સ, ભિક્ખવે, ધમ્મે મનસિકરોતો અનુપ્પન્નો વા કામાસવો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા કામાસવો પવડ્ઢતિ; અનુપ્પન્નો વા ભવાસવો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા ભવાસવો પવડ્ઢતિ; અનુપ્પન્નો વા અવિજ્જાસવો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા અવિજ્જાસવો પવડ્ઢતિ – ઇમે ધમ્મા ન મનસિકરણીયા યે ધમ્મે મનસિ કરોતિ.

‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા મનસિકરણીયા યે ધમ્મે ન મનસિ કરોતિ? યસ્સ, ભિક્ખવે, ધમ્મે મનસિકરોતો અનુપ્પન્નો વા કામાસવો ન ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા કામાસવો પહીયતિ; અનુપ્પન્નો વા ભવાસવો ન ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા ભવાસવો પહીયતિ; અનુપ્પન્નો વા અવિજ્જાસવો ન ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા અવિજ્જાસવો પહીયતિ – ઇમે ધમ્મા મનસિકરણીયા યે ધમ્મે ન મનસિ કરોતિ.

‘‘તસ્સ અમનસિકરણીયાનં ધમ્માનં મનસિકારા મનસિકરણીયાનં ધમ્માનં અમનસિકારા અનુપ્પન્ના ચેવ આસવા ઉપ્પજ્જન્તિ ઉપ્પન્ના ચ આસવા પવડ્ઢન્તિ.

૧૮. ‘‘સો એવં અયોનિસો મનસિ કરોતિ – ‘અહોસિં નુ ખો અહં અતીતમદ્ધાનં? ન નુ ખો અહોસિં અતીતમદ્ધાનં? કિં નુ ખો અહોસિં અતીતમદ્ધાનં? કથં નુ ખો અહોસિં અતીતમદ્ધાનં? કિં હુત્વા કિં અહોસિં નુ ખો અહં અતીતમદ્ધાનં? ભવિસ્સામિ નુ ખો અહં અનાગતમદ્ધાનં? ન નુ ખો ભવિસ્સામિ અનાગતમદ્ધાનં? કિં નુ ખો ભવિસ્સામિ અનાગતમદ્ધાનં? કથં નુ ખો ભવિસ્સામિ અનાગતમદ્ધાનં? કિં હુત્વા કિં ભવિસ્સામિ નુ ખો અહં અનાગતમદ્ધાન’ન્તિ? એતરહિ વા પચ્ચુપ્પન્નમદ્ધાનં [પચ્ચુપ્પન્નમદ્ધાનં આરબ્ભ (સ્યા.)] અજ્ઝત્તં કથંકથી હોતિ – ‘અહં નુ ખોસ્મિ? નો નુ ખોસ્મિ? કિં નુ ખોસ્મિ? કથં નુ ખોસ્મિ? અયં નુ ખો સત્તો કુતો આગતો? સો કુહિં ગામી ભવિસ્સતી’તિ?

૧૯. ‘‘તસ્સ એવં અયોનિસો મનસિકરોતો છન્નં દિટ્ઠીનં અઞ્ઞતરા દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ. ‘અત્થિ મે અત્તા’તિ વા અસ્સ [વાસ્સ (સી. સ્યા. પી.)] સચ્ચતો થેતતો દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ; ‘નત્થિ મે અત્તા’તિ વા અસ્સ સચ્ચતો થેતતો દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ; ‘અત્તનાવ અત્તાનં સઞ્જાનામી’તિ વા અસ્સ સચ્ચતો થેતતો દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ; ‘અત્તનાવ અનત્તાનં સઞ્જાનામી’તિ વા અસ્સ સચ્ચતો થેતતો દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ; ‘અનત્તનાવ અત્તાનં સઞ્જાનામી’તિ વા અસ્સ સચ્ચતો થેતતો દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ; અથ વા પનસ્સ એવં દિટ્ઠિ હોતિ – ‘યો મે અયં અત્તા વદો વેદેય્યો તત્ર તત્ર કલ્યાણપાપકાનં કમ્માનં વિપાકં પટિસંવેદેતિ સો ખો પન મે અયં અત્તા નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સતી’તિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિગતં દિટ્ઠિગહનં દિટ્ઠિકન્તારં દિટ્ઠિવિસૂકં દિટ્ઠિવિપ્ફન્દિતં દિટ્ઠિસંયોજનં. દિટ્ઠિસંયોજનસંયુત્તો, ભિક્ખવે, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો ન પરિમુચ્ચતિ જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ; ‘ન પરિમુચ્ચતિ દુક્ખસ્મા’તિ વદામિ.

૨૦. ‘‘સુતવા ચ ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો – અરિયાનં દસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ કોવિદો અરિયધમ્મે સુવિનીતો, સપ્પુરિસાનં દસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ કોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે સુવિનીતો – મનસિકરણીયે ધમ્મે પજાનાતિ અમનસિકરણીયે ધમ્મે પજાનાતિ. સો મનસિકરણીયે ધમ્મે પજાનન્તો અમનસિકરણીયે ધમ્મે પજાનન્તો યે ધમ્મા ન મનસિકરણીયા તે ધમ્મે ન મનસિ કરોતિ, યે ધમ્મા મનસિકરણીયા તે ધમ્મે મનસિ કરોતિ.

‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા ન મનસિકરણીયા યે ધમ્મે ન મનસિ કરોતિ? યસ્સ, ભિક્ખવે, ધમ્મે મનસિકરોતો અનુપ્પન્નો વા કામાસવો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા કામાસવો પવડ્ઢતિ; અનુપ્પન્નો વા ભવાસવો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા ભવાસવો પવડ્ઢતિ; અનુપ્પન્નો વા અવિજ્જાસવો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા અવિજ્જાસવો પવડ્ઢતિ – ઇમે ધમ્મા ન મનસિકરણીયા, યે ધમ્મે ન મનસિ કરોતિ.

‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા મનસિકરણીયા યે ધમ્મે મનસિ કરોતિ? યસ્સ, ભિક્ખવે, ધમ્મે મનસિકરોતો અનુપ્પન્નો વા કામાસવો ન ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા કામાસવો પહીયતિ; અનુપ્પન્નો વા ભવાસવો ન ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા ભવાસવો પહીયતિ; અનુપ્પન્નો વા અવિજ્જાસવો ન ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા અવિજ્જાસવો પહીયતિ – ઇમે ધમ્મા મનસિકરણીયા યે ધમ્મે મનસિ કરોતિ.

‘‘તસ્સ અમનસિકરણીયાનં ધમ્માનં અમનસિકારા મનસિકરણીયાનં ધમ્માનં મનસિકારા અનુપ્પન્ના ચેવ આસવા ન ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્ના ચ આસવા પહીયન્તિ.

૨૧. ‘‘સો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યોનિસો મનસિ કરોતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યોનિસો મનસિ કરોતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યોનિસો મનસિ કરોતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યોનિસો મનસિ કરોતિ. તસ્સ એવં યોનિસો મનસિકરોતો તીણિ સંયોજનાનિ પહીયન્તિ – સક્કાયદિટ્ઠિ, વિચિકિચ્છા, સીલબ્બતપરામાસો. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, આસવા દસ્સના પહાતબ્બા.

સંવરા પહાતબ્બાસવા

૨૨. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, આસવા સંવરા પહાતબ્બા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો ચક્ખુન્દ્રિયસંવરસંવુતો વિહરતિ. યઞ્હિસ્સ, ભિક્ખવે, ચક્ખુન્દ્રિયસંવરં અસંવુતસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, ચક્ખુન્દ્રિયસંવરં સંવુતસ્સ વિહરતો એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ. પટિસઙ્ખા યોનિસો સોતિન્દ્રિયસંવરસંવુતો વિહરતિ…પે… ઘાનિન્દ્રિયસંવરસંવુતો વિહરતિ…પે… જિવ્હિન્દ્રિયસંવરસંવુતો વિહરતિ…પે… કાયિન્દ્રિયસંવરસંવુતો વિહરતિ…પે… મનિન્દ્રિયસંવરસંવુતો વિહરતિ. યઞ્હિસ્સ, ભિક્ખવે, મનિન્દ્રિયસંવરં અસંવુતસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, મનિન્દ્રિયસંવરં સંવુતસ્સ વિહરતો એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ.

‘‘યઞ્હિસ્સ, ભિક્ખવે, સંવરં અસંવુતસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, સંવરં સંવુતસ્સ વિહરતો એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, આસવા સંવરા પહાતબ્બા.

પટિસેવના પહાતબ્બાસવા

૨૩. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, આસવા પટિસેવના પહાતબ્બા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો ચીવરં પટિસેવતિ – ‘યાવદેવ સીતસ્સ પટિઘાતાય, ઉણ્હસ્સ પટિઘાતાય, ડંસમકસવાતાતપસરીંસપ- [સિરિંસપ (સી. સ્યા. પી.)] સમ્ફસ્સાનં પટિઘાતાય, યાવદેવ હિરિકોપીનપ્પટિચ્છાદનત્થં’.

‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો પિણ્ડપાતં પટિસેવતિ – ‘નેવ દવાય, ન મદાય, ન મણ્ડનાય, ન વિભૂસનાય, યાવદેવ ઇમસ્સ કાયસ્સ ઠિતિયા યાપનાય, વિહિંસૂપરતિયા, બ્રહ્મચરિયાનુગ્ગહાય, ઇતિ પુરાણઞ્ચ વેદનં પટિહઙ્ખામિ નવઞ્ચ વેદનં ન ઉપ્પાદેસ્સામિ, યાત્રા ચ મે ભવિસ્સતિ અનવજ્જતા ચ ફાસુવિહારો ચ’ [ચાતિ (સી.)].

‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો સેનાસનં પટિસેવતિ – ‘યાવદેવ સીતસ્સ પટિઘાતાય, ઉણ્હસ્સ પટિઘાતાય, ડંસમકસવાતાતપસરીંસપસમ્ફસ્સાનં પટિઘાતાય, યાવદેવ ઉતુપરિસ્સયવિનોદનપટિસલ્લાનારામત્થં’.

‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં પટિસેવતિ – ‘યાવદેવ ઉપ્પન્નાનં વેય્યાબાધિકાનં વેદનાનં પટિઘાતાય, અબ્યાબજ્ઝપરમતાય’ [અબ્યાપજ્ઝપરમતાય (સી. સ્યા. પી.), અબ્યાપજ્જપરમતાય (ક.)].

‘‘યઞ્હિસ્સ, ભિક્ખવે, અપ્પટિસેવતો ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, પટિસેવતો એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, આસવા પટિસેવના પહાતબ્બા.

અધિવાસના પહાતબ્બાસવા

૨૪. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, આસવા અધિવાસના પહાતબ્બા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો ખમો હોતિ સીતસ્સ ઉણ્હસ્સ, જિઘચ્છાય પિપાસાય. ડંસમકસવાતાતપસરીંસપસમ્ફસ્સાનં, દુરુત્તાનં દુરાગતાનં વચનપથાનં, ઉપ્પન્નાનં સારીરિકાનં વેદનાનં દુક્ખાનં તિબ્બાનં [તિપ્પાનં (સી. સ્યા. પી.)] ખરાનં કટુકાનં અસાતાનં અમનાપાનં પાણહરાનં અધિવાસકજાતિકો હોતિ.

‘‘યઞ્હિસ્સ, ભિક્ખવે, અનધિવાસયતો ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, અધિવાસયતો એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, આસવા અધિવાસના પહાતબ્બા.

પરિવજ્જના પહાતબ્બાસવા

૨૫. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, આસવા પરિવજ્જના પહાતબ્બા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો ચણ્ડં હત્થિં પરિવજ્જેતિ, ચણ્ડં અસ્સં પરિવજ્જેતિ, ચણ્ડં ગોણં પરિવજ્જેતિ, ચણ્ડં કુક્કુરં પરિવજ્જેતિ, અહિં ખાણું કણ્ટકટ્ઠાનં સોબ્ભં પપાતં ચન્દનિકં ઓળિગલ્લં. યથારૂપે અનાસને નિસિન્નં યથારૂપે અગોચરે ચરન્તં યથારૂપે પાપકે મિત્તે ભજન્તં વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારી પાપકેસુ ઠાનેસુ ઓકપ્પેય્યું, સો તઞ્ચ અનાસનં તઞ્ચ અગોચરં તે ચ પાપકે મિત્તે પટિસઙ્ખા યોનિસો પરિવજ્જેતિ.

‘‘યઞ્હિસ્સ, ભિક્ખવે, અપરિવજ્જયતો ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, પરિવજ્જયતો એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, આસવા પરિવજ્જના પહાતબ્બા.

વિનોદના પહાતબ્બાસવા

૨૬. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, આસવા વિનોદના પહાતબ્બા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો ઉપ્પન્નં કામવિતક્કં નાધિવાસેતિ પજહતિ વિનોદેતિ બ્યન્તીકરોતિ અનભાવં ગમેતિ, ઉપ્પન્નં બ્યાપાદવિતક્કં…પે… ઉપ્પન્નં વિહિંસાવિતક્કં…પે… ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે નાધિવાસેતિ પજહતિ વિનોદેતિ બ્યન્તીકરોતિ અનભાવં ગમેતિ.

‘‘યઞ્હિસ્સ, ભિક્ખવે, અવિનોદયતો ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, વિનોદયતો એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, આસવા વિનોદના પહાતબ્બા.

ભાવના પહાતબ્બાસવા

૨૭. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, આસવા ભાવના પહાતબ્બા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં; પટિસઙ્ખા યોનિસો ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ… પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ… પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ… સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં.

‘‘યઞ્હિસ્સ, ભિક્ખવે, અભાવયતો ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, ભાવયતો એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, આસવા ભાવના પહાતબ્બા.

૨૮. ‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો યે આસવા દસ્સના પહાતબ્બા તે દસ્સના પહીના હોન્તિ, યે આસવા સંવરા પહાતબ્બા તે સંવરા પહીના હોન્તિ, યે આસવા પટિસેવના પહાતબ્બા તે પટિસેવના પહીના હોન્તિ, યે આસવા અધિવાસના પહાતબ્બા તે અધિવાસના પહીના હોન્તિ, યે આસવા પરિવજ્જના પહાતબ્બા તે પરિવજ્જના પહીના હોન્તિ, યે આસવા વિનોદના પહાતબ્બા તે વિનોદના પહીના હોન્તિ, યે આસવા ભાવના પહાતબ્બા તે ભાવના પહીના હોન્તિ; અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે – ‘ભિક્ખુ સબ્બાસવસંવરસંવુતો વિહરતિ, અચ્છેચ્છિ [અચ્છેજ્જિ (ક.)] તણ્હં, વિવત્તયિ [વાવત્તયિ (સી. પી.)] સંયોજનં, સમ્મા માનાભિસમયા અન્તમકાસિ દુક્ખસ્સા’’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

સબ્બાસવસુત્તં નિટ્ઠિતં દુતિયં.

૩. ધમ્મદાયાદસુત્તં

૨૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘ધમ્મદાયાદા મે, ભિક્ખવે, ભવથ, મા આમિસદાયાદા. અત્થિ મે તુમ્હેસુ અનુકમ્પા – ‘કિન્તિ મે સાવકા ધમ્મદાયાદા ભવેય્યું, નો આમિસદાયાદા’તિ. તુમ્હે ચ મે, ભિક્ખવે, આમિસદાયાદા ભવેય્યાથ નો ધમ્મદાયાદા, તુમ્હેપિ તેન આદિયા [આદિસ્સા (સી. સ્યા. પી.)] ભવેય્યાથ – ‘આમિસદાયાદા સત્થુસાવકા વિહરન્તિ, નો ધમ્મદાયાદા’તિ; અહમ્પિ તેન આદિયો ભવેય્યં – ‘આમિસદાયાદા સત્થુસાવકા વિહરન્તિ, નો ધમ્મદાયાદા’તિ. તુમ્હે ચ મે, ભિક્ખવે, ધમ્મદાયાદા ભવેય્યાથ, નો આમિસદાયાદા, તુમ્હેપિ તેન ન આદિયા ભવેય્યાથ – ‘ધમ્મદાયાદા સત્થુસાવકા વિહરન્તિ, નો આમિસદાયાદા’તિ; અહમ્પિ તેન ન આદિયો ભવેય્યં – ‘ધમ્મદાયાદા સત્થુસાવકા વિહરન્તિ, નો આમિસદાયાદા’તિ. તસ્માતિહ મે, ભિક્ખવે, ધમ્મદાયાદા ભવથ, મા આમિસદાયાદા. અત્થિ મે તુમ્હેસુ અનુકમ્પા – ‘કિન્તિ મે સાવકા ધમ્મદાયાદા ભવેય્યું, નો આમિસદાયાદા’તિ.

૩૦. ‘‘ઇધાહં, ભિક્ખવે, ભુત્તાવી અસ્સં પવારિતો પરિપુણ્ણો પરિયોસિતો સુહિતો યાવદત્થો; સિયા ચ મે પિણ્ડપાતો અતિરેકધમ્મો છડ્ડનીયધમ્મો [છડ્ડિયધમ્મો (સી. સ્યા. પી.)]. અથ દ્વે ભિક્ખૂ આગચ્છેય્યું જિઘચ્છાદુબ્બલ્ય- [જિઘચ્છાદુબ્બલ્લ (સી. પી.)] પરેતા. ત્યાહં એવં વદેય્યં – ‘અહં ખોમ્હિ, ભિક્ખવે, ભુત્તાવી પવારિતો પરિપુણ્ણો પરિયોસિતો સુહિતો યાવદત્થો; અત્થિ ચ મે અયં પિણ્ડપાતો અતિરેકધમ્મો છડ્ડનીયધમ્મો. સચે આકઙ્ખથ, ભુઞ્જથ, નો ચે તુમ્હે ભુઞ્જિસ્સથ [સચે તુમ્હે ન ભુઞ્જિસ્સથ (સી. સ્યા. પી.)], ઇદાનાહં અપ્પહરિતે વા છડ્ડેસ્સામિ, અપ્પાણકે વા ઉદકે ઓપિલાપેસ્સામી’તિ. તત્રેકસ્સ ભિક્ખુનો એવમસ્સ – ‘ભગવા ખો ભુત્તાવી પવારિતો પરિપુણ્ણો પરિયોસિતો સુહિતો યાવદત્થો; અત્થિ ચાયં ભગવતો પિણ્ડપાતો અતિરેકધમ્મો છડ્ડનીયધમ્મો. સચે મયં ન ભુઞ્જિસ્સામ, ઇદાનિ ભગવા અપ્પહરિતે વા છડ્ડેસ્સતિ, અપ્પાણકે વા ઉદકે ઓપિલાપેસ્સતિ’. વુત્તં ખો પનેતં ભગવતા – ‘ધમ્મદાયાદા મે, ભિક્ખવે, ભવથ, મા આમિસદાયાદા’તિ. આમિસઞ્ઞતરં ખો પનેતં, યદિદં પિણ્ડપાતો. યંનૂનાહં ઇમં પિણ્ડપાતં અભુઞ્જિત્વા ઇમિનાવ જિઘચ્છાદુબ્બલ્યેન એવં ઇમં રત્તિન્દિવં [રત્તિદિવં (ક.)] વીતિનામેય્ય’’ન્તિ. સો તં પિણ્ડપાતં અભુઞ્જિત્વા તેનેવ જિઘચ્છાદુબ્બલ્યેન એવં તં રત્તિન્દિવં વીતિનામેય્ય. અથ દુતિયસ્સ ભિક્ખુનો એવમસ્સ – ‘ભગવા ખો ભુત્તાવી પવારિતો પરિપુણ્ણો પરિયોસિતો સુહિતો યાવદત્થો; અત્થિ ચાયં ભગવતો પિણ્ડપાતો અતિરેકધમ્મો છડ્ડનીયધમ્મો. સચે મયં ન ભુઞ્જિસ્સામ, ઇદાનિ ભગવા અપ્પહરિતે વા છડ્ડેસ્સતિ, અપ્પાણકે વા ઉદકે ઓપિલાપેસ્સતિ. યંનૂનાહં ઇમં પિણ્ડપાતં ભુઞ્જિત્વા જિઘચ્છાદુબ્બલ્યં પટિવિનોદેત્વા [પટિવિનેત્વા (સી. સ્યા. પી.)] એવં ઇમં રત્તિન્દિવં વીતિનામેય્ય’ન્તિ. સો તં પિણ્ડપાતં ભુઞ્જિત્વા જિઘચ્છાદુબ્બલ્યં પટિવિનોદેત્વા એવં તં રત્તિન્દિવં વીતિનામેય્ય. કિઞ્ચાપિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તં પિણ્ડપાતં ભુઞ્જિત્વા જિઘચ્છાદુબ્બલ્યં પટિવિનોદેત્વા એવં તં રત્તિન્દિવં વીતિનામેય્ય, અથ ખો અસુયેવ મે પુરિમો ભિક્ખુ પુજ્જતરો ચ પાસંસતરો ચ. તં કિસ્સ હેતુ? તઞ્હિ તસ્સ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો દીઘરત્તં અપ્પિચ્છતાય સન્તુટ્ઠિયા સલ્લેખાય સુભરતાય વીરિયારમ્ભાય સંવત્તિસ્સતિ. તસ્માતિહ મે, ભિક્ખવે, ધમ્મદાયાદા ભવથ, મા આમિસદાયાદા. અત્થિ મે તુમ્હેસુ અનુકમ્પા – ‘કિન્તિ મે સાવકા ધમ્મદાયાદા ભવેય્યું, નો આમિસદાયાદા’’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વાન [વત્વા (સી. પી.) એવમીદિસેસુ ઠાનેસુ] સુગતો ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પાવિસિ.

૩૧. તત્ર ખો આયસ્મા સારિપુત્તો અચિરપક્કન્તસ્સ ભગવતો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘આવુસો ભિક્ખવે’’તિ. ‘‘આવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા સારિપુત્તો એતદવોચ –

‘‘કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકં નાનુસિક્ખન્તિ, કિત્તાવતા ચ પન સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકમનુસિક્ખન્તી’’તિ? ‘‘દૂરતોપિ ખો મયં, આવુસો, આગચ્છામ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થમઞ્ઞાતું. સાધુ વતાયસ્મન્તંયેવ સારિપુત્તં પટિભાતુ એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો; આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હાવુસો, સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા સારિપુત્તો એતદવોચ –

‘‘કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકં નાનુસિક્ખન્તિ? ઇધાવુસો, સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકં નાનુસિક્ખન્તિ, યેસઞ્ચ ધમ્માનં સત્થા પહાનમાહ, તે ચ ધમ્મે નપ્પજહન્તિ, બાહુલિકા [બાહુલ્લિકા (સ્યા.)] ચ હોન્તિ, સાથલિકા, ઓક્કમને પુબ્બઙ્ગમા, પવિવેકે નિક્ખિત્તધુરા. તત્રાવુસો, થેરા ભિક્ખૂ તીહિ ઠાનેહિ ગારય્હા ભવન્તિ. ‘સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકં નાનુસિક્ખન્તી’તિ – ઇમિના પઠમેન ઠાનેન થેરા ભિક્ખૂ ગારય્હા ભવન્તિ. ‘યેસઞ્ચ ધમ્માનં સત્થા પહાનમાહ તે ચ ધમ્મે નપ્પજહન્તી’તિ – ઇમિના દુતિયેન ઠાનેન થેરા ભિક્ખૂ ગારય્હા ભવન્તિ. ‘બાહુલિકા ચ, સાથલિકા, ઓક્કમને પુબ્બઙ્ગમા, પવિવેકે નિક્ખિત્તધુરા’તિ – ઇમિના તતિયેન ઠાનેન થેરા ભિક્ખૂ ગારય્હા ભવન્તિ. થેરા, આવુસો, ભિક્ખૂ ઇમેહિ તીહિ ઠાનેહિ ગારય્હા ભવન્તિ. તત્રાવુસો, મજ્ઝિમા ભિક્ખૂ…પે… નવા ભિક્ખૂ તીહિ ઠાનેહિ ગારય્હા ભવન્તિ. ‘સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકં નાનુસિક્ખન્તી’તિ – ઇમિના પઠમેન ઠાનેન નવા ભિક્ખૂ ગારય્હા ભવન્તિ. ‘યેસઞ્ચ ધમ્માનં સત્થા પહાનમાહ તે ચ ધમ્મે નપ્પજહન્તી’તિ – ઇમિના દુતિયેન ઠાનેન નવા ભિક્ખૂ ગારય્હા ભવન્તિ. ‘બાહુલિકા ચ હોન્તિ, સાથલિકા, ઓક્કમને પુબ્બઙ્ગમા, પવિવેકે નિક્ખિત્તધુરા’તિ – ઇમિના તતિયેન ઠાનેન નવા ભિક્ખૂ ગારય્હા ભવન્તિ. નવા, આવુસો, ભિક્ખૂ ઇમેહિ તીહિ ઠાનેહિ ગારય્હા ભવન્તિ. એત્તાવતા ખો, આવુસો, સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકં નાનુસિક્ખન્તિ.

૩૨. ‘‘કિત્તાવતા ચ, પનાવુસો, સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકમનુસિક્ખન્તિ? ઇધાવુસો, સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકમનુસિક્ખન્તિ – યેસઞ્ચ ધમ્માનં સત્થા પહાનમાહ તે ચ ધમ્મે પજહન્તિ; ન ચ બાહુલિકા હોન્તિ, ન સાથલિકા ઓક્કમને નિક્ખિત્તધુરા પવિવેકે પુબ્બઙ્ગમા. તત્રાવુસો, થેરા ભિક્ખૂ તીહિ ઠાનેહિ પાસંસા ભવન્તિ. ‘સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકમનુસિક્ખન્તી’તિ – ઇમિના પઠમેન ઠાનેન થેરા ભિક્ખૂ પાસંસા ભવન્તિ. ‘યેસઞ્ચ ધમ્માનં સત્થા પહાનમાહ તે ચ ધમ્મે પજહન્તી’તિ – ઇમિના દુતિયેન ઠાનેન થેરા ભિક્ખૂ પાસંસા ભવન્તિ. ‘ન ચ બાહુલિકા, ન સાથલિકા ઓક્કમને નિક્ખિત્તધુરા પવિવેકે પુબ્બઙ્ગમા’તિ – ઇમિના તતિયેન ઠાનેન થેરા ભિક્ખૂ પાસંસા ભવન્તિ. થેરા, આવુસો, ભિક્ખૂ ઇમેહિ તીહિ ઠાનેહિ પાસંસા ભવન્તિ. તત્રાવુસો, મજ્ઝિમા ભિક્ખૂ…પે… નવા ભિક્ખૂ તીહિ ઠાનેહિ પાસંસા ભવન્તિ. ‘સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકમનુસિક્ખન્તી’તિ – ઇમિના પઠમેન ઠાનેન નવા ભિક્ખૂ પાસંસા ભવન્તિ. ‘યેસઞ્ચ ધમ્માનં સત્થા પહાનમાહ તે ચ ધમ્મે પજહન્તી’તિ – ઇમિના દુતિયેન ઠાનેન નવા ભિક્ખૂ પાસંસા ભવન્તિ. ‘ન ચ બાહુલિકા, ન સાથલિકા ઓક્કમને નિક્ખિત્તધુરા પવિવેકે પુબ્બઙ્ગમા’તિ – ઇમિના તતિયેન ઠાનેન નવા ભિક્ખૂ પાસંસા ભવન્તિ. નવા, આવુસો, ભિક્ખૂ ઇમેહિ તીહિ ઠાનેહિ પાસંસા ભવન્તિ. એત્તાવતા ખો, આવુસો, સત્થુ પવિવિત્તસ્સ વિહરતો સાવકા વિવેકમનુસિક્ખન્તિ.

૩૩. ‘‘તત્રાવુસો, લોભો ચ પાપકો દોસો ચ પાપકો. લોભસ્સ ચ પહાનાય દોસસ્સ ચ પહાનાય અત્થિ મજ્ઝિમા પટિપદા ચક્ખુકરણી ઞાણકરણી ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. કતમા ચ સા, આવુસો, મજ્ઝિમા પટિપદા ચક્ખુકરણી ઞાણકરણી ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં [સેય્યથીદં (સી. સ્યા. પી.)] – સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધિ. અયં ખો સા, આવુસો, મજ્ઝિમા પટિપદા ચક્ખુકરણી ઞાણકરણી ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ.

‘‘તત્રાવુસો, કોધો ચ પાપકો ઉપનાહો ચ પાપકો…પે… મક્ખો ચ પાપકો પળાસો ચ પાપકો, ઇસ્સા ચ પાપિકા મચ્છેરઞ્ચ પાપકં, માયા ચ પાપિકા સાઠેય્યઞ્ચ પાપકં, થમ્ભો ચ પાપકો સારમ્ભો ચ પાપકો, માનો ચ પાપકો અતિમાનો ચ પાપકો, મદો ચ પાપકો પમાદો ચ પાપકો. મદસ્સ ચ પહાનાય પમાદસ્સ ચ પહાનાય અત્થિ મજ્ઝિમા પટિપદા ચક્ખુકરણી ઞાણકરણી ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. કતમા ચ સા, આવુસો, મજ્ઝિમા પટિપદા ચક્ખુકરણી ઞાણકરણી ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધિ. અયં ખો સા, આવુસો, મજ્ઝિમા પટિપદા ચક્ખુકરણી ઞાણકરણી ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતી’’તિ.

ઇદમવોચાયસ્મા સારિપુત્તો. અત્તમના તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

ધમ્મદાયાદસુત્તં નિટ્ઠિતં તતિયં.

૪. ભયભેરવસુત્તં

૩૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો જાણુસ્સોણિ બ્રાહ્મણો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં [સારાણીયં (સી. સ્યા. પી.)] વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો જાણુસ્સોણિ બ્રાહ્મણો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘યેમે, ભો ગોતમ, કુલપુત્તા ભવન્તં ગોતમં ઉદ્દિસ્સ સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, ભવં તેસં ગોતમો પુબ્બઙ્ગમો, ભવં તેસં ગોતમો બહુકારો, ભવં તેસં ગોતમો સમાદપેતા [સમાદાપેતા (?)]; ભોતો ચ પન ગોતમસ્સ સા જનતા દિટ્ઠાનુગતિં આપજ્જતી’’તિ. ‘‘એવમેતં, બ્રાહ્મણ, એવમેતં, બ્રાહ્મણ! યે તે, બ્રાહ્મણ, કુલપુત્તા મમં ઉદ્દિસ્સ સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, અહં તેસં પુબ્બઙ્ગમો, અહં તેસં બહુકારો, અહં તેસં સમાદપેતા; મમ ચ પન સા જનતા દિટ્ઠાનુગતિં આપજ્જતી’’તિ. ‘‘દુરભિસમ્ભવાનિ હિ ખો, ભો ગોતમ, અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ, દુક્કરં પવિવેકં, દુરભિરમં એકત્તે, હરન્તિ મઞ્ઞે મનો વનાનિ સમાધિં અલભમાનસ્સ ભિક્ખુનો’’તિ. ‘‘એવમેતં, બ્રાહ્મણ, એવમેતં, બ્રાહ્મણ! દુરભિસમ્ભવાનિ હિ ખો, બ્રાહ્મણ, અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ, દુક્કરં પવિવેકં, દુરભિરમં એકત્તે, હરન્તિ મઞ્ઞે મનો વનાનિ સમાધિં અલભમાનસ્સ ભિક્ખુનો’’તિ.

૩૫. ‘‘મય્હમ્પિ ખો, બ્રાહ્મણ, પુબ્બેવ સમ્બોધા અનભિસમ્બુદ્ધસ્સ બોધિસત્તસ્સેવ સતો એતદહોસિ – ‘દુરભિસમ્ભવાનિ હિ ખો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ, દુક્કરં પવિવેકં, દુરભિરમં એકત્તે, હરન્તિ મઞ્ઞે મનો વનાનિ સમાધિં અલભમાનસ્સ ભિક્ખુનો’તિ. તસ્સ મય્હં બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા અપરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, અપરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં અપરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; પરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા પરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, પરિસુદ્ધકાયકમ્મતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૩૬. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા અપરિસુદ્ધવચીકમ્મન્તા…પે… અપરિસુદ્ધમનોકમ્મન્તા …પે… અપરિસુદ્ધાજીવા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, અપરિસુદ્ધાજીવસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં અપરિસુદ્ધાજીવો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; પરિસુદ્ધાજીવોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા પરિસુદ્ધાજીવા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, પરિસુદ્ધાજીવતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૩૭. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા અભિજ્ઝાલૂ કામેસુ તિબ્બસારાગા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, અભિજ્ઝાલુકામેસુતિબ્બસારાગસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં અભિજ્ઝાલુ કામેસુ તિબ્બસારાગો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; અનભિજ્ઝાલૂહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા અનભિજ્ઝાલૂ અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, અનભિજ્ઝાલુતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૩૮. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા બ્યાપન્નચિત્તા પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, બ્યાપન્નચિત્તપદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં બ્યાપન્નચિત્તો પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; મેત્તચિત્તોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા મેત્તચિત્તા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, મેત્તચિત્તતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૩૯. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા થીનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, થીનમિદ્ધપરિયુટ્ઠાનસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં થીનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; વિગતથીનમિદ્ધોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા વિગતથીનમિદ્ધા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, વિગતથીનમિદ્ધતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૦. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઉદ્ધતા અવૂપસન્તચિત્તા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, ઉદ્ધતઅવૂપસન્તચિત્તસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં ઉદ્ધતો અવૂપસન્તચિત્તો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; વૂપસન્તચિત્તોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા વૂપસન્તચિત્તા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, વૂપસન્તચિત્તતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૧. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા કઙ્ખી વિચિકિચ્છી અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, કઙ્ખિવિચિકિચ્છિસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં કઙ્ખી વિચિકિચ્છી અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; તિણ્ણવિચિકિચ્છોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા તિણ્ણવિચિકિચ્છા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, તિણ્ણવિચિકિચ્છતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૨. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા અત્તુક્કંસકા પરવમ્ભી અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, અત્તુક્કંસનપરવમ્ભનસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં અત્તુક્કંસકો પરવમ્ભી અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; અનત્તુક્કંસકો અપરવમ્ભીહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા અનત્તુક્કંસકા અપરવમ્ભી અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, અનત્તુક્કંસકતં અપરવમ્ભિતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૩. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા છમ્ભી ભીરુકજાતિકા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, છમ્ભિભીરુકજાતિકસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં છમ્ભી ભીરુકજાતિકો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; વિગતલોમહંસોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા વિગતલોમહંસા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, વિગતલોમહંસતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૪. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા લાભસક્કારસિલોકં નિકામયમાના અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, લાભસક્કારસિલોકનિકામન [નિકામયમાન (સી. સ્યા.)] સન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં લાભસક્કારસિલોકં નિકામયમાનો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; અપ્પિચ્છોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા અપ્પિચ્છા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, અપ્પિચ્છતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૫. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા કુસીતા હીનવીરિયા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, કુસીતહીનવીરિયસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં કુસીતો હીનવીરિયો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; આરદ્ધવીરિયોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા આરદ્ધવીરિયા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, આરદ્ધવીરિયતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૬. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા મુટ્ઠસ્સતી અસમ્પજાના અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, મુટ્ઠસ્સતિઅસમ્પજાનસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં મુટ્ઠસ્સતિ અસમ્પજાનો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; ઉપટ્ઠિતસ્સતિહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા ઉપટ્ઠિતસ્સતી અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, ઉપટ્ઠિતસ્સતિતં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૭. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા અસમાહિતા વિબ્ભન્તચિત્તા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, અસમાહિતવિબ્ભન્તચિત્તસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં અસમાહિતો વિબ્ભન્તચિત્તો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; સમાધિસમ્પન્નોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા સમાધિસમ્પન્ના અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, સમાધિસમ્પદં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

૪૮. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા દુપ્પઞ્ઞા એળમૂગા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ, દુપ્પઞ્ઞએળમૂગસન્દોસહેતુ હવે તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ. ન ખો પનાહં દુપ્પઞ્ઞો એળમૂગો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ; પઞ્ઞાસમ્પન્નોહમસ્મિ. યે હિ વો અરિયા પઞ્ઞાસમ્પન્ના અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવન્તિ તેસમહં અઞ્ઞતરો’તિ. એતમહં, બ્રાહ્મણ, પઞ્ઞાસમ્પદં અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો ભિય્યો પલ્લોમમાપાદિં અરઞ્ઞે વિહારાય.

સોળસપરિયાયં નિટ્ઠિતં.

૪૯. ‘‘તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘યંનૂનાહં યા તા રત્તિયો અભિઞ્ઞાતા અભિલક્ખિતા – ચાતુદ્દસી પઞ્ચદસી અટ્ઠમી ચ પક્ખસ્સ – તથારૂપાસુ રત્તીસુ યાનિ તાનિ આરામચેતિયાનિ વનચેતિયાનિ રુક્ખચેતિયાનિ ભિંસનકાનિ સલોમહંસાનિ તથારૂપેસુ સેનાસનેસુ વિહરેય્યં અપ્પેવ નામાહં ભયભેરવં પસ્સેય્ય’ન્તિ. સો ખો અહં, બ્રાહ્મણ, અપરેન સમયેન યા તા રત્તિયો અભિઞ્ઞાતા અભિલક્ખિતા – ચાતુદ્દસી પઞ્ચદસી અટ્ઠમી ચ પક્ખસ્સ – તથારૂપાસુ રત્તીસુ યાનિ તાનિ આરામચેતિયાનિ વનચેતિયાનિ રુક્ખચેતિયાનિ ભિંસનકાનિ સલોમહંસાનિ તથારૂપેસુ સેનાસનેસુ વિહરામિ. તત્થ ચ મે, બ્રાહ્મણ, વિહરતો મગો વા આગચ્છતિ, મોરો વા કટ્ઠં પાતેતિ, વાતો વા પણ્ણકસટં [પણ્ણસટં (સી. પી.)] એરેતિ; તસ્સ મય્હં બ્રાહ્મણ એતદહોસિ [તસ્સ મય્હં એવં હોતિ (સી. સ્યા.)] – ‘એતં નૂન તં ભયભેરવં આગચ્છતી’તિ. તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, એતદહોસિ – ‘કિં નુ ખો અહં અઞ્ઞદત્થુ ભયપટિકઙ્ખી [ભયપાટિકઙ્ખી (સી.)] વિહરામિ? યંનૂનાહં યથાભૂતં યથાભૂતસ્સ [યથાભૂતસ્સ યથાભૂતસ્સ (સી. સ્યા.)] મે તં ભયભેરવં આગચ્છતિ, તથાભૂતં તથાભૂતોવ [યથાભૂતો યથાભૂતોવ (સી. સ્યા.)] તં ભયભેરવં પટિવિનેય્ય’ન્તિ. તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, ચઙ્કમન્તસ્સ તં ભયભેરવં આગચ્છતિ. સો ખો અહં, બ્રાહ્મણ, નેવ તાવ તિટ્ઠામિ ન નિસીદામિ ન નિપજ્જામિ, યાવ ચઙ્કમન્તોવ તં ભયભેરવં પટિવિનેમિ. તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, ઠિતસ્સ તં ભયભેરવં આગચ્છતિ. સો ખો અહં, બ્રાહ્મણ, નેવ તાવ ચઙ્કમામિ ન નિસીદામિ ન નિપજ્જામિ. યાવ ઠિતોવ તં ભયભેરવં પટિવિનેમિ. તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, નિસિન્નસ્સ તં ભયભેરવં આગચ્છતિ. સો ખો અહં, બ્રાહ્મણ, નેવ તાવ નિપજ્જામિ ન તિટ્ઠામિ ન ચઙ્કમામિ, યાવ નિસિન્નોવ તં ભયભેરવં પટિવિનેમિ. તસ્સ મય્હં, બ્રાહ્મણ, નિપન્નસ્સ તં ભયભેરવં આગચ્છતિ. સો ખો અહં, બ્રાહ્મણ, નેવ તાવ નિસીદામિ ન તિટ્ઠામિ ન ચઙ્કમામિ, યાવ નિપન્નોવ તં ભયભેરવં પટિવિનેમિ.

૫૦. ‘‘સન્તિ ખો પન, બ્રાહ્મણ, એકે સમણબ્રાહ્મણા રત્તિંયેવ સમાનં દિવાતિ સઞ્જાનન્તિ, દિવાયેવ સમાનં રત્તીતિ સઞ્જાનન્તિ. ઇદમહં તેસં સમણબ્રાહ્મણાનં સમ્મોહવિહારસ્મિં વદામિ. અહં ખો પન, બ્રાહ્મણ, રત્તિંયેવ સમાનં રત્તીતિ સઞ્જાનામિ, દિવાયેવ સમાનં દિવાતિ સઞ્જાનામિ. યં ખો તં, બ્રાહ્મણ, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘અસમ્મોહધમ્મો સત્તો લોકે ઉપ્પન્નો બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’ન્તિ, મમેવ તં સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘અસમ્મોહધમ્મો સત્તો લોકે ઉપ્પન્નો બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’ન્તિ.

૫૧. ‘‘આરદ્ધં ખો પન મે, બ્રાહ્મણ, વીરિયં અહોસિ અસલ્લીનં, ઉપટ્ઠિતા સતિ અસમ્મુટ્ઠા [અપ્પમ્મુટ્ઠા (સ્યા.)], પસ્સદ્ધો કાયો અસારદ્ધો, સમાહિતં ચિત્તં એકગ્ગં. સો ખો અહં, બ્રાહ્મણ, વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિં. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિં. પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહાસિં, સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેસિં; યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિં. સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિં.

૫૨. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેસિં. સો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરામિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો તિસ્સોપિ જાતિયો ચતસ્સોપિ જાતિયો પઞ્ચપિ જાતિયો દસપિ જાતિયો વીસમ્પિ જાતિયો તિંસમ્પિ જાતિયો ચત્તાલીસમ્પિ જાતિયો પઞ્ઞાસમ્પિ જાતિયો જાતિસતમ્પિ જાતિસહસ્સમ્પિ જાતિસતસહસ્સમ્પિ અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ વિવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે – ‘અમુત્રાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિં; તત્રાપાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નો’તિ. ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરામિ. અયં ખો મે, બ્રાહ્મણ, રત્તિયા પઠમે યામે પઠમા વિજ્જા અધિગતા, અવિજ્જા વિહતા વિજ્જા ઉપ્પન્ના, તમો વિહતો આલોકો ઉપ્પન્નો, યથા તં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો.

૫૩. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે સત્તાનં ચુતૂપપાતઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેસિં. સો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સામિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનામિ – ‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના; તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના. ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના; તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’તિ. ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સામિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનામિ. અયં ખો મે, બ્રાહ્મણ, રત્તિયા મજ્ઝિમે યામે દુતિયા વિજ્જા અધિગતા, અવિજ્જા વિહતા વિજ્જા ઉપ્પન્ના, તમો વિહતો આલોકો ઉપ્પન્નો, યથા તં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો.

૫૪. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે આસવાનં ખયઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેસિં. સો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં. ‘ઇમે આસવા’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં આસવસમુદયો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં આસવનિરોધો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં આસવનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં. તસ્સ મે એવં જાનતો એવં પસ્સતો કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચિત્થ, ભવાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચિત્થ, અવિજ્જાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચિત્થ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં અહોસિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિં. અયં ખો મે, બ્રાહ્મણ, રત્તિયા પચ્છિમે યામે તતિયા વિજ્જા અધિગતા, અવિજ્જા વિહતા વિજ્જા ઉપ્પન્ના, તમો વિહતો આલોકો ઉપ્પન્નો, યથા તં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો.

૫૫. ‘‘સિયા ખો પન તે, બ્રાહ્મણ, એવમસ્સ – ‘અજ્જાપિ નૂન સમણો ગોતમો અવીતરાગો અવીતદોસો અવીતમોહો, તસ્મા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવતી’તિ. ન ખો પનેતં, બ્રાહ્મણ, એવં દટ્ઠબ્બં. દ્વે ખો અહં, બ્રાહ્મણ, અત્થવસે સમ્પસ્સમાનો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવામિ – અત્તનો ચ દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારં સમ્પસ્સમાનો, પચ્છિમઞ્ચ જનતં અનુકમ્પમાનો’’તિ.

૫૬. ‘‘અનુકમ્પિતરૂપા વતાયં ભોતા ગોતમેન પચ્છિમા જનતા, યથા તં અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન. અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ! અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ! સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય – ‘ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તી’તિ; એવમેવં ભોતા ગોતમેન અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એસાહં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકં મં ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

ભયભેરવસુત્તં નિટ્ઠિતં ચતુત્થં.

૫. અનઙ્ગણસુત્તં

૫૭. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘આવુસો, ભિક્ખવે’’તિ. ‘‘આવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા સારિપુત્તો એતદવોચ –

‘‘ચત્તારોમે, આવુસો, પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં. કતમે ચત્તારો? ઇધાવુસો, એકચ્ચો પુગ્ગલો સાઙ્ગણોવ સમાનો ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. ઇધ પનાવુસો, એકચ્ચો પુગ્ગલો સાઙ્ગણોવ સમાનો ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇધાવુસો, એકચ્ચો પુગ્ગલો અનઙ્ગણોવ સમાનો ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. ઇધ પનાવુસો, એકચ્ચો પુગ્ગલો અનઙ્ગણોવ સમાનો ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. તત્રાવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો સાઙ્ગણોવ સમાનો ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અયં ઇમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં સાઙ્ગણાનંયેવ સતં હીનપુરિસો અક્ખાયતિ. તત્રાવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો સાઙ્ગણોવ સમાનો ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં ઇમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં સાઙ્ગણાનંયેવ સતં સેટ્ઠપુરિસો અક્ખાયતિ. તત્રાવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો અનઙ્ગણોવ સમાનો ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અયં ઇમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં અનઙ્ગણાનંયેવ સતં હીનપુરિસો અક્ખાયતિ. તત્રાવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો અનઙ્ગણોવ સમાનો ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં ઇમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં અનઙ્ગણાનંયેવ સતં સેટ્ઠપુરિસો અક્ખાયતી’’તિ.

૫૮. એવં વુત્તે, આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો આયસ્મન્તં સારિપુત્તં એતદવોચ –

‘‘કો નુ ખો, આવુસો સારિપુત્ત, હેતુ કો પચ્ચયો યેનિમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં સાઙ્ગણાનંયેવ સતં એકો હીનપુરિસો અક્ખાયતિ, એકો સેટ્ઠપુરિસો અક્ખાયતિ? કો પનાવુસો સારિપુત્ત, હેતુ કો પચ્ચયો યેનિમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં અનઙ્ગણાનંયેવ સતં એકો હીનપુરિસો અક્ખાયતિ, એકો સેટ્ઠપુરિસો અક્ખાયતી’’તિ?

૫૯. ‘‘તત્રાવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો સાઙ્ગણોવ સમાનો ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – ન છન્દં જનેસ્સતિ ન વાયમિસ્સતિ ન વીરિયં આરભિસ્સતિ તસ્સઙ્ગણસ્સ પહાનાય; સો સરાગો સદોસો સમોહો સાઙ્ગણો સંકિલિટ્ઠચિત્તો કાલં કરિસ્સતિ. સેય્યથાપિ, આવુસો, કંસપાતિ આભતા આપણા વા કમ્મારકુલા વા રજેન ચ મલેન ચ પરિયોનદ્ધા. તમેનં સામિકા ન ચેવ પરિભુઞ્જેય્યું ન ચ પરિયોદપેય્યું [પરિયોદાપેય્યું (?)], રજાપથે ચ નં નિક્ખિપેય્યું. એવઞ્હિ સા, આવુસો, કંસપાતિ અપરેન સમયેન સંકિલિટ્ઠતરા અસ્સ મલગ્ગહિતા’’તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, આવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો સાઙ્ગણોવ સમાનો ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – ન છન્દં જનેસ્સતિ ન વાયમિસ્સતિ ન વીરિયં આરભિસ્સતિ તસ્સઙ્ગણસ્સ પહાનાય; સો સરાગો સદોસો સમોહો સાઙ્ગણો સંકિલિટ્ઠચિત્તો કાલં કરિસ્સતિ.

‘‘તત્રાવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો સાઙ્ગણોવ સમાનો ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – છન્દં જનેસ્સતિ વાયમિસ્સતિ વીરિયં આરભિસ્સતિ તસ્સઙ્ગણસ્સ પહાનાય; સો અરાગો અદોસો અમોહો અનઙ્ગણો અસંકિલિટ્ઠચિત્તો કાલં કરિસ્સતિ. સેય્યથાપિ, આવુસો, કંસપાતિ આભતા આપણા વા કમ્મારકુલા વા રજેન ચ મલેન ચ પરિયોનદ્ધા. તમેનં સામિકા પરિભુઞ્જેય્યુઞ્ચેવ પરિયોદપેય્યુઞ્ચ, ન ચ નં રજાપથે નિક્ખિપેય્યું. એવઞ્હિ સા, આવુસો, કંસપાતિ અપરેન સમયેન પરિસુદ્ધતરા અસ્સ પરિયોદાતા’’તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, આવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો સાઙ્ગણોવ સમાનો ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – છન્દં જનેસ્સતિ વાયમિસ્સતિ વીરિયં આરભિસ્સતિ તસ્સઙ્ગણસ્સ પહાનાય; સો અરાગો અદોસો અમોહો અનઙ્ગણો અસંકિલિટ્ઠચિત્તો કાલં કરિસ્સતિ.

‘‘તત્રાવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો અનઙ્ગણોવ સમાનો ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – સુભનિમિત્તં મનસિ કરિસ્સતિ, તસ્સ સુભનિમિત્તસ્સ મનસિકારા રાગો ચિત્તં અનુદ્ધંસેસ્સતિ; સો સરાગો સદોસો સમોહો સાઙ્ગણો સંકિલિટ્ઠચિત્તો કાલં કરિસ્સતિ. સેય્યથાપિ, આવુસો, કંસપાતિ આભતા આપણા વા કમ્મારકુલા વા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા. તમેનં સામિકા ન ચેવ પરિભુઞ્જેય્યું ન ચ પરિયોદપેય્યું, રજાપથે ચ નં નિક્ખિપેય્યું. એવઞ્હિ સા, આવુસો, કંસપાતિ અપરેન સમયેન સંકિલિટ્ઠતરા અસ્સ મલગ્ગહિતા’’તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, આવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો અનઙ્ગણોવ સમાનો ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – સુભનિમિત્તં મનસિ કરિસ્સતિ, તસ્સ સુભનિમિત્તસ્સ મનસિકારા રાગો ચિત્તં અનુદ્ધંસેસ્સતિ;સો સરાગો સદોસો સમોહો સાઙ્ગણો સંકિલિટ્ઠચિત્તોકાલંકરિસ્સતિ.

‘‘તત્રાવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો અનઙ્ગણોવ સમાનો ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – સુભનિમિત્તં ન મનસિ કરિસ્સતિ, તસ્સ સુભનિમિત્તસ્સ અમનસિકારા રાગો ચિત્તં નાનુદ્ધંસેસ્સતિ; સો અરાગો અદોસો અમોહો અનઙ્ગણો અસંકિલિટ્ઠચિત્તો કાલં કરિસ્સતિ. સેય્યથાપિ, આવુસો, કંસપાતિ આભતા આપણા વા કમ્મારકુલા વા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા. તમેનં સામિકા પરિભુઞ્જેય્યુઞ્ચેવ પરિયોદપેય્યુઞ્ચ, ન ચ નં રજાપથે નિક્ખિપેય્યું. એવઞ્હિ સા, આવુસો, કંસપાતિ અપરેન સમયેન પરિસુદ્ધતરા અસ્સ પરિયોદાતા’’તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, આવુસો, ય્વાયં પુગ્ગલો અનઙ્ગણોવ સમાનો ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – સુભનિમિત્તં ન મનસિ કરિસ્સતિ, તસ્સ સુભનિમિત્તસ્સ અમનસિકારા રાગો ચિત્તં નાનુદ્ધંસેસ્સતિ; સો અરાગો અદોસો અમોહો અનઙ્ગણો અસંકિલિટ્ઠચિત્તો કાલં કરિસ્સતિ.

‘‘અયં ખો, આવુસો મોગ્ગલ્લાન, હેતુ અયં પચ્ચયો યેનિમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં સાઙ્ગણાનંયેવ સતં એકો હીનપુરિસો અક્ખાયતિ, એકો સેટ્ઠપુરિસો અક્ખાયતિ. અયં પનાવુસો મોગ્ગલ્લાન, હેતુ અયં પચ્ચયો યેનિમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં અનઙ્ગણાનંયેવ સતં એકો હીનપુરિસો અક્ખાયતિ, એકો સેટ્ઠપુરિસો અક્ખાયતી’’તિ.

૬૦. ‘‘અઙ્ગણં અઙ્ગણન્તિ, આવુસો, વુચ્ચતિ. કિસ્સ નુ ખો એતં, આવુસો, અધિવચનં યદિદં અઙ્ગણ’’ન્તિ? ‘‘પાપકાનં ખો એતં, આવુસો, અકુસલાનં ઇચ્છાવચરાનં અધિવચનં, યદિદં અઙ્ગણ’’ન્તિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘આપત્તિઞ્ચ વત આપન્નો અસ્સં, ન ચ મં ભિક્ખૂ જાનેય્યું આપત્તિં આપન્નો’તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં તં ભિક્ખું ભિક્ખૂ જાનેય્યું – ‘આપત્તિં આપન્નો’તિ. ‘જાનન્તિ મં ભિક્ખૂ આપત્તિં આપન્નો’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘આપત્તિઞ્ચ વત આપન્નો અસ્સં, અનુરહો મં ભિક્ખૂ ચોદેય્યું, નો સઙ્ઘમજ્ઝે’તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં તં ભિક્ખું ભિક્ખૂ સઙ્ઘમજ્ઝે ચોદેય્યું, નો અનુરહો. ‘સઙ્ઘમજ્ઝે મં ભિક્ખૂ ચોદેન્તિ, નો અનુરહો’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘આપત્તિઞ્ચ વત આપન્નો અસ્સં, સપ્પટિપુગ્ગલો મં ચોદેય્ય, નો અપ્પટિપુગ્ગલો’તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં તં ભિક્ખું અપ્પટિપુગ્ગલો ચોદેય્ય, નો સપ્પટિપુગ્ગલો. ‘અપ્પટિપુગ્ગલો મં ચોદેતિ, નો સપ્પટિપુગ્ગલો’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મમેવ સત્થા પટિપુચ્છિત્વા પટિપુચ્છિત્વા ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેય્ય, ન અઞ્ઞં ભિક્ખું સત્થા પટિપુચ્છિત્વા પટિપુચ્છિત્વા ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેય્યા’તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞં ભિક્ખું સત્થા પટિપુચ્છિત્વા પટિપુચ્છિત્વા ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેય્ય, ન તં ભિક્ખું સત્થા પટિપુચ્છિત્વા પટિપુચ્છિત્વા ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેય્ય. ‘અઞ્ઞં ભિક્ખું સત્થા પટિપુચ્છિત્વા પટિપુચ્છિત્વા ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેતિ, ન મં સત્થા પટિપુચ્છિત્વા પટિપુચ્છિત્વા ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેતી’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મમેવ ભિક્ખૂ પુરક્ખત્વા પુરક્ખત્વા ગામં ભત્તાય પવિસેય્યું, ન અઞ્ઞં ભિક્ખું ભિક્ખૂ પુરક્ખત્વા પુરક્ખત્વા ગામં ભત્તાય પવિસેય્યુ’ન્તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞં ભિક્ખું ભિક્ખૂ પુરક્ખત્વા પુરક્ખત્વા ગામં ભત્તાય પવિસેય્યું, ન તં ભિક્ખું ભિક્ખૂ પુરક્ખત્વા પુરક્ખત્વા ગામં ભત્તાય પવિસેય્યું. ‘અઞ્ઞં ભિક્ખું ભિક્ખૂ પુરક્ખત્વા પુરક્ખત્વા ગામં ભત્તાય પવિસન્તિ, ન મં ભિક્ખૂ પુરક્ખત્વા પુરક્ખત્વા ગામં ભત્તાય પવિસન્તી’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત અહમેવ લભેય્યં ભત્તગ્ગે અગ્ગાસનં અગ્ગોદકં અગ્ગપિણ્ડં, ન અઞ્ઞો ભિક્ખુ લભેય્ય ભત્તગ્ગે અગ્ગાસનં અગ્ગોદકં અગ્ગપિણ્ડ’ન્તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞો ભિક્ખુ લભેય્ય ભત્તગ્ગે અગ્ગાસનં અગ્ગોદકં અગ્ગપિણ્ડં, ન સો ભિક્ખુ લભેય્ય ભત્તગ્ગે અગ્ગાસનં અગ્ગોદકં અગ્ગપિણ્ડં. ‘અઞ્ઞો ભિક્ખુ લભતિ ભત્તગ્ગે અગ્ગાસનં અગ્ગોદકં અગ્ગપિણ્ડં, નાહં લભામિ ભત્તગ્ગે અગ્ગાસનં અગ્ગોદકં અગ્ગપિણ્ડ’ન્તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત અહમેવ ભત્તગ્ગે ભુત્તાવી અનુમોદેય્યં, ન અઞ્ઞો ભિક્ખુ ભત્તગ્ગે ભુત્તાવી અનુમોદેય્યા’તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞો ભિક્ખુ ભત્તગ્ગે ભુત્તાવી અનુમોદેય્ય, ન સો ભિક્ખુ ભત્તગ્ગે ભુત્તાવી અનુમોદેય્ય. ‘અઞ્ઞો ભિક્ખુ ભત્તગ્ગે ભુત્તાવી અનુમોદતિ, નાહં ભત્તગ્ગે ભુત્તાવી અનુમોદામી’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત અહમેવ આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેય્યં, ન અઞ્ઞો ભિક્ખુ આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેય્યા’તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞો ભિક્ખુ આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેય્ય, ન સો ભિક્ખુ આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેય્ય. ‘અઞ્ઞો ભિક્ખુ આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેતિ, નાહં આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેમી’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત અહમેવ આરામગતાનં ભિક્ખુનીનં ધમ્મં દેસેય્યં…પે… ઉપાસકાનં ધમ્મં દેસેય્યં…પે… ઉપાસિકાનં ધમ્મં દેસેય્યં, ન અઞ્ઞો ભિક્ખુ આરામગતાનં ઉપાસિકાનં ધમ્મં દેસેય્યા’તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞો ભિક્ખુ આરામગતાનં ઉપાસિકાનં ધમ્મં દેસેય્ય, ન સો ભિક્ખુ આરામગતાનં ઉપાસિકાનં ધમ્મં દેસેય્ય. ‘અઞ્ઞો ભિક્ખુ આરામગતાનં ઉપાસિકાનં ધમ્મં દેસેતિ, નાહં આરામગતાનં ઉપાસિકાનં ધમ્મં દેસેમી’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મમેવ ભિક્ખૂ સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું [ગરુકરેય્યું (સી. સ્યા. પી.)] માનેય્યું પૂજેય્યું, ન અઞ્ઞં ભિક્ખું ભિક્ખૂ સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યુ’ન્તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞં ભિક્ખું ભિક્ખૂ સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, ન તં ભિક્ખું ભિક્ખૂ સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું. ‘અઞ્ઞં ભિક્ખું ભિક્ખૂ સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, ન મં ભિક્ખૂ સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તી’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મમેવ ભિક્ખુનિયો…પે… ઉપાસકા…પે… ઉપાસિકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, ન અઞ્ઞં ભિક્ખું ઉપાસિકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યુ’ન્તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞં ભિક્ખું ઉપાસિકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, ન તં ભિક્ખું ઉપાસિકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું. ‘અઞ્ઞં ભિક્ખું ઉપાસિકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, ન મં ઉપાસિકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તી’તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત અહમેવ લાભી અસ્સં પણીતાનં ચીવરાનં, ન અઞ્ઞો ભિક્ખુ લાભી અસ્સ પણીતાનં ચીવરાન’ન્તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞો ભિક્ખુ લાભી અસ્સ પણીતાનં ચીવરાનં, ન સો ભિક્ખુ લાભી અસ્સ પણીતાનં ચીવરાનં. ‘અઞ્ઞો ભિક્ખુ લાભી [લાભી અસ્સ (ક.)] પણીતાનં ચીવરાનં, નાહં લાભી [લાભી અસ્સં (ક.)] પણીતાનં ચીવરાન’ન્તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત અહમેવ લાભી અસ્સં પણીતાનં પિણ્ડપાતાનં…પે… પણીતાનં સેનાસનાનં…પે… પણીતાનં ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં, ન અઞ્ઞો ભિક્ખુ લાભી અસ્સ પણીતાનં ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’ન્તિ. ઠાનં ખો પનેતં, આવુસો, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞો ભિક્ખુ લાભી અસ્સ પણીતાનં ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં, ન સો ભિક્ખુ લાભી અસ્સ પણીતાનં ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. ‘અઞ્ઞો ભિક્ખુ લાભી [લાભી અસ્સ (ક.)] પણીતાનં ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં, નાહં લાભી [લાભી અસ્સં (ક.)] પણીતાનં ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’ન્તિ – ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો. યો ચેવ ખો, આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો – ઉભયમેતં અઙ્ગણં.

‘‘ઇમેસં ખો એતં, આવુસો, પાપકાનં અકુસલાનં ઇચ્છાવચરાનં અધિવચનં, યદિદં અઙ્ગણ’’ન્તિ.

૬૧. ‘‘યસ્સ કસ્સચિ, આવુસો, ભિક્ખુનો ઇમે પાપકા અકુસલા ઇચ્છાવચરા અપ્પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચ, કિઞ્ચાપિ સો હોતિ આરઞ્ઞિકો પન્તસેનાસનો પિણ્ડપાતિકો સપદાનચારી પંસુકૂલિકો લૂખચીવરધરો, અથ ખો નં સબ્રહ્મચારી ન ચેવ સક્કરોન્તિ ન ગરું કરોન્તિ ન માનેન્તિ ન પૂજેન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? તે હિ તસ્સ આયસ્મતો પાપકા અકુસલા ઇચ્છાવચરા અપ્પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચ. સેય્યથાપિ, આવુસો, કંસપાતિ આભતા આપણા વા કમ્મારકુલા વા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા. તમેનં સામિકા અહિકુણપં વા કુક્કુરકુણપં વા મનુસ્સકુણપં વા રચયિત્વા અઞ્ઞિસ્સા કંસપાતિયા પટિકુજ્જિત્વા અન્તરાપણં પટિપજ્જેય્યું. તમેનં જનો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘અમ્ભો, કિમેવિદં હરીયતિ જઞ્ઞજઞ્ઞં વિયા’તિ? તમેનં ઉટ્ઠહિત્વા અપાપુરિત્વા [અવાપુરિત્વા (સી.)] ઓલોકેય્ય. તસ્સ સહદસ્સનેન અમનાપતા ચ સણ્ઠહેય્ય, પાટિકુલ્યતા [પટિકૂલતા (ક.), પાટિકૂલ્યતા (સ્યા.)] ચ સણ્ઠહેય્ય, જેગુચ્છતા ચ [જેગુચ્છિતા ચ (પી. ક.)] સણ્ઠહેય્ય; જિઘચ્છિતાનમ્પિ ન ભોત્તુકમ્યતા અસ્સ, પગેવ સુહિતાનં. એવમેવ ખો, આવુસો, યસ્સ કસ્સચિ ભિક્ખુનો ઇમે પાપકા અકુસલા ઇચ્છાવચરા અપ્પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચ, કિઞ્ચાપિ સો હોતિ આરઞ્ઞિકો પન્તસેનાસનો પિણ્ડપાતિકો સપદાનચારી પંસુકૂલિકો લૂખચીવરધરો, અથ ખો નં સબ્રહ્મચારી ન ચેવ સક્કરોન્તિ ન ગરું કરોન્તિ ન માનેન્તિ ન પૂજેન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? તે હિ તસ્સ આયસ્મતો પાપકા અકુસલા ઇચ્છાવચરા અપ્પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચ.

૬૨. ‘‘યસ્સ કસ્સચિ, આવુસો, ભિક્ખુનો ઇમે પાપકા અકુસલા ઇચ્છાવચરા પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચ, કિઞ્ચાપિ સો હોતિ ગામન્તવિહારી નેમન્તનિકો ગહપતિચીવરધરો, અથ ખો નં સબ્રહ્મચારી સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? તે હિ તસ્સ આયસ્મતો પાપકા અકુસલા ઇચ્છાવચરા પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચ. સેય્યથાપિ, આવુસો, કંસપાતિ આભતા આપણા વા કમ્મારકુલા વા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા. તમેનં સામિકા સાલીનં ઓદનં વિચિતકાળકં [વિચિનિતકાળકં (ક.)] અનેકસૂપં અનેકબ્યઞ્જનં રચયિત્વા અઞ્ઞિસ્સા કંસપાતિયા પટિકુજ્જિત્વા અન્તરાપણં પટિપજ્જેય્યું. તમેનં જનો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘અમ્ભો, કિમેવિદં હરીયતિ જઞ્ઞજઞ્ઞં વિયા’તિ? તમેનં ઉટ્ઠહિત્વા અપાપુરિત્વા ઓલોકેય્ય. તસ્સ સહ દસ્સનેન મનાપતા ચ સણ્ઠહેય્ય, અપ્પાટિકુલ્યતા ચ સણ્ઠહેય્ય, અજેગુચ્છતા ચ સણ્ઠહેય્ય; સુહિતાનમ્પિ ભોત્તુકમ્યતા અસ્સ, પગેવ જિઘચ્છિતાનં. એવમેવ ખો, આવુસો, યસ્સ કસ્સચિ ભિક્ખુનો ઇમે પાપકા અકુસલા ઇચ્છાવચરા પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચ, કિઞ્ચાપિ સો હોતિ ગામન્તવિહારી નેમન્તનિકો ગહપતિચીવરધરો, અથ ખો નં સબ્રહ્મચારી સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? તે હિ તસ્સ આયસ્મતો પાપકા અકુસલા ઇચ્છાવચરા પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચા’’તિ.

૬૩. એવં વુત્તે, આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો આયસ્મન્તં સારિપુત્તં એતદવોચ – ‘‘ઉપમા મં, આવુસો સારિપુત્ત, પટિભાતી’’તિ. ‘‘પટિભાતુ તં, આવુસો મોગ્ગલ્લાના’’તિ. ‘‘એકમિદાહં, આવુસો, સમયં રાજગહે વિહરામિ ગિરિબ્બજે. અથ ખ્વાહં, આવુસો, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય રાજગહં પિણ્ડાય પાવિસિં. તેન ખો પન સમયેન સમીતિ યાનકારપુત્તો રથસ્સ નેમિં તચ્છતિ. તમેનં પણ્ડુપુત્તો આજીવકો પુરાણયાનકારપુત્તો પચ્ચુપટ્ઠિતો હોતિ. અથ ખો, આવુસો, પણ્ડુપુત્તસ્સ આજીવકસ્સ પુરાણયાનકારપુત્તસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – ‘અહો વતાયં સમીતિ યાનકારપુત્તો ઇમિસ્સા નેમિયા ઇમઞ્ચ વઙ્કં ઇમઞ્ચ જિમ્હં ઇમઞ્ચ દોસં તચ્છેય્ય, એવાયં નેમિ અપગતવઙ્કા અપગતજિમ્હા અપગતદોસા સુદ્ધા અસ્સ [સુદ્ધાસ્સ (સી. પી.), સુદ્ધા (ક.)] સારે પતિટ્ઠિતા’તિ. યથા યથા ખો, આવુસો, પણ્ડુપુત્તસ્સ આજીવકસ્સ પુરાણયાનકારપુત્તસ્સ ચેતસો પરિવિતક્કો હોતિ, તથા તથા સમીતિ યાનકારપુત્તો તસ્સા નેમિયા તઞ્ચ વઙ્કં તઞ્ચ જિમ્હં તઞ્ચ દોસં તચ્છતિ. અથ ખો, આવુસો, પણ્ડુપુત્તો આજીવકો પુરાણયાનકારપુત્તો અત્તમનો અત્તમનવાચં નિચ્છારેસિ – ‘હદયા હદયં મઞ્ઞે અઞ્ઞાય તચ્છતી’તિ.

‘‘એવમેવ ખો, આવુસો, યે તે પુગ્ગલા અસ્સદ્ધા, જીવિકત્થા ન સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, સઠા માયાવિનો કેતબિનો [કેટુભિનો (બહૂસુ)] ઉદ્ધતા ઉન્નળા ચપલા મુખરા વિકિણ્ણવાચા, ઇન્દ્રિયેસુ અગુત્તદ્વારા, ભોજને અમત્તઞ્ઞુનો, જાગરિયં અનનુયુત્તા, સામઞ્ઞે અનપેક્ખવન્તો, સિક્ખાય ન તિબ્બગારવા, બાહુલિકા સાથલિકા, ઓક્કમને પુબ્બઙ્ગમા, પવિવેકે નિક્ખિત્તધુરા, કુસીતા હીનવીરિયા મુટ્ઠસ્સતી અસમ્પજાના અસમાહિતા વિબ્ભન્તચિત્તા દુપ્પઞ્ઞા એળમૂગા, તેસં આયસ્મા સારિપુત્તો ઇમિના ધમ્મપરિયાયેન હદયા હદયં મઞ્ઞે અઞ્ઞાય તચ્છતિ.

‘‘યે પન તે કુલપુત્તા સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, અસઠા અમાયાવિનો અકેતબિનો અનુદ્ધતા અનુન્નળા અચપલા અમુખરા અવિકિણ્ણવાચા, ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારા, ભોજને મત્તઞ્ઞુનો, જાગરિયં અનુયુત્તા, સામઞ્ઞે અપેક્ખવન્તો, સિક્ખાય તિબ્બગારવા, ન બાહુલિકા ન સાથલિકા, ઓક્કમને નિક્ખિત્તધુરા, પવિવેકે પુબ્બઙ્ગમા, આરદ્ધવીરિયા પહિતત્તા ઉપટ્ઠિતસ્સતી સમ્પજાના સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા પઞ્ઞવન્તો અનેળમૂગા, તે આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ઇમં ધમ્મપરિયાયં સુત્વા પિવન્તિ મઞ્ઞે, ઘસન્તિ મઞ્ઞે વચસા ચેવ મનસા ચ – ‘સાધુ વત, ભો, સબ્રહ્મચારી અકુસલા વુટ્ઠાપેત્વા કુસલે પતિટ્ઠાપેતી’તિ. સેય્યથાપિ, આવુસો, ઇત્થી વા પુરિસો વા દહરો યુવા મણ્ડનકજાતિકો સીસંન્હાતો ઉપ્પલમાલં વા વસ્સિકમાલં વા અતિમુત્તકમાલં [અધિમુત્તકમાલં (સ્યા.)] વા લભિત્વા ઉભોહિ હત્થેહિ પટિગ્ગહેત્વા ઉત્તમઙ્ગે સિરસ્મિં પતિટ્ઠપેય્ય, એવમેવ ખો, આવુસો, યે તે કુલપુત્તા સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, અસઠા અમાયાવિનો અકેતબિનો અનુદ્ધતા અનુન્નળા અચપલા અમુખરા અવિકિણ્ણવાચા, ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારા, ભોજને મત્તઞ્ઞુનો, જાગરિયં અનુયુત્તા, સામઞ્ઞે અપેક્ખવન્તો, સિક્ખાય તિબ્બગારવા, ન બાહુલિકા ન સાથલિકા, ઓક્કમને નિક્ખિત્તધુરા, પવિવેકે પુબ્બઙ્ગમા, આરદ્ધવીરિયા પહિતત્તા ઉપટ્ઠિતસ્સતી સમ્પજાના સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા પઞ્ઞવન્તો અનેળમૂગા, તે આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ઇમં ધમ્મપરિયાયં સુત્વા પિવન્તિ મઞ્ઞે, ઘસન્તિ મઞ્ઞે વચસા ચેવ મનસા ચ – ‘સાધુ વત, ભો, સબ્રહ્મચારી અકુસલા વુટ્ઠાપેત્વા કુસલે પતિટ્ઠાપેતી’તિ. ઇતિહ તે ઉભો મહાનાગા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુભાસિતં સમનુમોદિંસૂ’’તિ.

અનઙ્ગણસુત્તં નિટ્ઠિતં પઞ્ચમં.

૬. આકઙ્ખેય્યસુત્તં

૬૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘સમ્પન્નસીલા, ભિક્ખવે, વિહરથ સમ્પન્નપાતિમોક્ખા; પાતિમોક્ખસંવરસંવુતા વિહરથ આચારગોચરસમ્પન્ના અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવિનો; સમાદાય સિક્ખથ સિક્ખાપદેસુ.

૬૫. ‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘સબ્રહ્મચારીનં પિયો ચ અસ્સં મનાપો ચ ગરુ ચ ભાવનીયો ચા’તિ [મનાપો ગરુભાવનિયો ચાતિ (સી.)], સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી અજ્ઝત્તં ચેતોસમથમનુયુત્તો અનિરાકતજ્ઝાનો વિપસ્સનાય સમન્નાગતો બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘લાભી અસ્સં ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી અજ્ઝત્તં ચેતોસમથમનુયુત્તો અનિરાકતજ્ઝાનો વિપસ્સનાય સમન્નાગતો બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘યેસાહં ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસન ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં પરિભુઞ્જામિ તેસં તે કારા મહપ્ફલા અસ્સુ મહાનિસંસા’તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી અજ્ઝત્તં ચેતોસમથમનુયુત્તો અનિરાકતજ્ઝાનો વિપસ્સનાય સમન્નાગતો બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘યે મં [યે મે (સી. સ્યા.)] ઞાતી સાલોહિતા પેતા કાલઙ્કતા [કાલકતા (સી. સ્યા. પી.)] પસન્નચિત્તા અનુસ્સરન્તિ તેસં તં મહપ્ફલં અસ્સ મહાનિસંસ’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી અજ્ઝત્તં ચેતોસમથમનુયુત્તો અનિરાકતજ્ઝાનો વિપસ્સનાય સમન્નાગતો બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

૬૬. ‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘અરતિરતિસહો અસ્સં, ન ચ મં અરતિ સહેય્ય, ઉપ્પન્નં અરતિં અભિભુય્ય અભિભુય્ય વિહરેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘ભયભેરવસહો અસ્સં, ન ચ મં ભયભેરવં સહેય્ય, ઉપ્પન્નં ભયભેરવં અભિભુય્ય અભિભુય્ય વિહરેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી અસ્સં અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી’તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા, તે કાયેન ફુસિત્વા વિહરેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

૬૭. ‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સોતાપન્નો અસ્સં અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા રાગદોસમોહાનં તનુત્તા સકદાગામી અસ્સં સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો અસ્સં તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા’તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

૬૮. ‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘અનેકવિહિતં ઇદ્ધિવિધં પચ્ચનુભવેય્યં – એકોપિ હુત્વા બહુધા અસ્સં, બહુધાપિ હુત્વા એકો અસ્સં; આવિભાવં તિરોભાવં; તિરોકુટ્ટં તિરોપાકારં તિરોપબ્બતં અસજ્જમાનો ગચ્છેય્યં, સેય્યથાપિ આકાસે; પથવિયાપિ ઉમ્મુજ્જનિમુજ્જં કરેય્યં, સેય્યથાપિ ઉદકે; ઉદકેપિ અભિજ્જમાને ગચ્છેય્યં, સેય્યથાપિ પથવિયં; આકાસેપિ પલ્લઙ્કેન કમેય્યં, સેય્યથાપિ પક્ખી સકુણો; ઇમેપિ ચન્દિમસૂરિયે એવંમહિદ્ધિકે એવંમહાનુભાવે પાણિના પરામસેય્યં પરિમજ્જેય્યં; યાવ બ્રહ્મલોકાપિ કાયેન વસં વત્તેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘દિબ્બાય સોતધાતુયા વિસુદ્ધાય અતિક્કન્તમાનુસિકાય ઉભો સદ્દે સુણેય્યં – દિબ્બે ચ માનુસે ચ યે દૂરે સન્તિકે ચા’તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનેય્યં – સરાગં વા ચિત્તં સરાગં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, વીતરાગં વા ચિત્તં વીતરાગં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સદોસં વા ચિત્તં સદોસં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, વીતદોસં વા ચિત્તં વીતદોસં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સમોહં વા ચિત્તં સમોહં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, વીતમોહં વા ચિત્તં વીતમોહં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સંખિત્તં વા ચિત્તં સંખિત્તં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, વિક્ખિત્તં વા ચિત્તં વિક્ખિત્તં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; મહગ્ગતં વા ચિત્તં મહગ્ગતં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, અમહગ્ગતં વા ચિત્તં અમહગ્ગતં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સઉત્તરં વા ચિત્તં સઉત્તરં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, અનુત્તરં વા ચિત્તં અનુત્તરં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સમાહિતં વા ચિત્તં સમાહિતં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, અસમાહિતં વા ચિત્તં અસમાહિતં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; વિમુત્તં વા ચિત્તં વિમુત્તં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, અવિમુત્તં વા ચિત્તં અવિમુત્તં ચિત્તન્તિ પજાનેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરેય્યં, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો તિસ્સોપિ જાતિયો ચતસ્સોપિ જાતિયો પઞ્ચપિ જાતિયો દસપિ જાતિયો વીસમ્પિ જાતિયો તિંસમ્પિ જાતિયો ચત્તાલીસમ્પિ જાતિયો પઞ્ઞાસમ્પિ જાતિયો જાતિસતમ્પિ જાતિસહસ્સમ્પિ જાતિ સતસહસ્સમ્પિ અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ વિવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે – અમુત્રાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિં; તત્રાપાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નોતિ. ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી…પે… બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સેય્યં ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનેય્યં – ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના; ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્નાતિ, ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સેય્યં ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી અજ્ઝત્તં ચેતોસમથમનુયુત્તો અનિરાકતજ્ઝાનો વિપસ્સનાય સમન્નાગતો બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

૬૯. ‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી અજ્ઝત્તં ચેતોસમથમનુયુત્તો અનિરાકતજ્ઝાનો વિપસ્સનાય સમન્નાગતો બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં.

‘‘સમ્પન્નસીલા, ભિક્ખવે, વિહરથ સમ્પન્નપાતિમોક્ખા; પાતિમોક્ખસંવરસંવુતા વિહરથ આચારગોચરસમ્પન્ના અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવિનો; સમાદાય સિક્ખથ સિક્ખાપદેસૂ’’તિ – ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્ત’’ન્તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

આકઙ્ખેય્યસુત્તં નિટ્ઠિતં છટ્ઠં.

૭. વત્થસુત્તં

૭૦. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, વત્થં સંકિલિટ્ઠં મલગ્ગહિતં; તમેનં રજકો યસ્મિં યસ્મિં રઙ્ગજાતે ઉપસંહરેય્ય – યદિ નીલકાય યદિ પીતકાય યદિ લોહિતકાય યદિ મઞ્જિટ્ઠકાય [મઞ્જેટ્ઠકાય (સી. પી.), મઞ્જેટ્ઠિકાય (સ્યા.)] દુરત્તવણ્ણમેવસ્સ અપરિસુદ્ધવણ્ણમેવસ્સ. તં કિસ્સ હેતુ? અપરિસુદ્ધત્તા, ભિક્ખવે, વત્થસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ચિત્તે સંકિલિટ્ઠે, દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, વત્થં પરિસુદ્ધં પરિયોદાતં; તમેનં રજકો યસ્મિં યસ્મિં રઙ્ગજાતે ઉપસંહરેય્ય – યદિ નીલકાય યદિ પીતકાય યદિ લોહિતકાય યદિ મઞ્જિટ્ઠકાય – સુરત્તવણ્ણમેવસ્સ પરિસુદ્ધવણ્ણમેવસ્સ. તં કિસ્સ હેતુ? પરિસુદ્ધત્તા, ભિક્ખવે, વત્થસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ચિત્તે અસંકિલિટ્ઠે, સુગતિ પાટિકઙ્ખા.

૭૧. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસા? અભિજ્ઝાવિસમલોભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, બ્યાપાદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, કોધો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, ઉપનાહો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, મક્ખો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, પળાસો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, ઇસ્સા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, મચ્છરિયં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, માયા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, સાઠેય્યં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, થમ્ભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, સારમ્ભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, માનો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, અતિમાનો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, મદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, પમાદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો.

૭૨. ‘‘સ ખો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘અભિજ્ઝાવિસમલોભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા અભિજ્ઝાવિસમલોભં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘બ્યાપાદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા બ્યાપાદં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘કોધો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા કોધં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘ઉપનાહો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા ઉપનાહં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘મક્ખો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા મક્ખં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘પળાસો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા પળાસં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘ઇસ્સા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા ઇસ્સં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘મચ્છરિયં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા મચ્છરિયં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘માયા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા માયં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘સાઠેય્યં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા સાઠેય્યં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘થમ્ભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા થમ્ભં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘સારમ્ભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા સારમ્ભં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘માનો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા માનં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘અતિમાનો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા અતિમાનં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘મદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા મદં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ; ‘પમાદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા પમાદં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં પજહતિ.

૭૩. ‘‘યતો ખો [યતો ચ ખો (સી. સ્યા.)], ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ‘અભિજ્ઝાવિસમલોભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા અભિજ્ઝાવિસમલોભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ, ‘બ્યાપાદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા બ્યાપાદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘કોધો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા કોધો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘ઉપનાહો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા ઉપનાહો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘મક્ખો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા મક્ખો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘પળાસો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા પળાસો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘ઇસ્સા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા ઇસ્સા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘મચ્છરિયં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા મચ્છરિયં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘માયા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા માયા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘સાઠેય્યં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા સાઠેય્યં ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘થમ્ભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા થમ્ભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘સારમ્ભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા સારમ્ભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘માનો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા માનો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘અતિમાનો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા અતિમાનો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘મદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા મદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ; ‘પમાદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ – ઇતિ વિદિત્વા પમાદો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો પહીનો હોતિ.

૭૪. ‘‘સો બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો હોતિ – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’તિ; ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો હોતિ – ‘સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો સન્દિટ્ઠિકો અકાલિકો એહિપસ્સિકો ઓપનેય્યિકો પચ્ચત્તં વેદિતબ્બો વિઞ્ઞૂહી’તિ; સઙ્ઘે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો હોતિ – ‘સુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, ઉજુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, ઞાયપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, સામીચિપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, યદિદં ચત્તારિ પુરિસયુગાનિ, અટ્ઠ પુરિસપુગ્ગલા. એસ ભગવતો સાવકસઙ્ઘો આહુનેય્યો પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો, અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સા’તિ.

૭૫. ‘‘યથોધિ [યતોધિ (અટ્ઠકથાયં પાઠન્તરં)] ખો પનસ્સ ચત્તં હોતિ વન્તં મુત્તં પહીનં પટિનિસ્સટ્ઠં, સો ‘બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતોમ્હી’તિ લભતિ અત્થવેદં, લભતિ ધમ્મવેદં, લભતિ ધમ્મૂપસંહિતં પામોજ્જં. પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ; ‘ધમ્મે…પે… સઙ્ઘે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતોમ્હી’તિ લભતિ અત્થવેદં, લભતિ ધમ્મવેદં, લભતિ ધમ્મૂપસંહિતં પામોજ્જં; પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. ‘યથોધિ ખો પન મે ચત્તં વન્તં મુત્તં પહીનં પટિનિસ્સટ્ઠ’ન્તિ લભતિ અત્થવેદં, લભતિ ધમ્મવેદં, લભતિ ધમ્મૂપસંહિતં પામોજ્જં; પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ.

૭૬. ‘‘સ ખો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એવંસીલો એવંધમ્મો એવંપઞ્ઞો સાલીનં ચેપિ પિણ્ડપાતં ભુઞ્જતિ વિચિતકાળકં અનેકસૂપં અનેકબ્યઞ્જનં, નેવસ્સ તં હોતિ અન્તરાયાય. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, વત્થં સંકિલિટ્ઠં મલગ્ગહિતં અચ્છોદકં આગમ્મ પરિસુદ્ધં હોતિ પરિયોદાતં, ઉક્કામુખં વા પનાગમ્મ જાતરૂપં પરિસુદ્ધં હોતિ પરિયોદાતં, એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એવંસીલો એવંધમ્મો એવંપઞ્ઞો સાલીનં ચેપિ પિણ્ડપાતં ભુઞ્જતિ વિચિતકાળકં અનેકસૂપં અનેકબ્યઞ્જનં, નેવસ્સ તં હોતિ અન્તરાયાય.

૭૭. ‘‘સો મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં [ચતુત્થિં (સી. પી.)]. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરતિ; કરુણાસહગતેન ચેતસા…પે… મુદિતાસહગતેન ચેતસા…પે… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરતિ.

૭૮. ‘‘સો ‘અત્થિ ઇદં, અત્થિ હીનં, અત્થિ પણીતં, અત્થિ ઇમસ્સ સઞ્ઞાગતસ્સ ઉત્તરિં નિસ્સરણ’ન્તિ પજાનાતિ. તસ્સ એવં જાનતો એવં પસ્સતો કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, ભવાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અવિજ્જાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે – ‘ભિક્ખુ સિનાતો અન્તરેન સિનાનેના’’’તિ.

૭૯. તેન ખો પન સમયેન સુન્દરિકભારદ્વાજો બ્રાહ્મણો ભગવતો અવિદૂરે નિસિન્નો હોતિ. અથ ખો સુન્દરિકભારદ્વાજો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ગચ્છતિ પન ભવં ગોતમો બાહુકં નદિં સિનાયિતુ’’ન્તિ? ‘‘કિં, બ્રાહ્મણ, બાહુકાય નદિયા? કિં બાહુકા નદી કરિસ્સતી’’તિ? ‘‘લોક્ખસમ્મતા [લોખ્યસમ્મતા (સી.), મોક્ખસમ્મતા (પી.)] હિ, ભો ગોતમ, બાહુકા નદી બહુજનસ્સ, પુઞ્ઞસમ્મતા હિ, ભો ગોતમ, બાહુકા નદી બહુજનસ્સ, બાહુકાય પન નદિયા બહુજનો પાપકમ્મં કતં પવાહેતી’’તિ. અથ ખો ભગવા સુન્દરિકભારદ્વાજં બ્રાહ્મણં ગાથાહિ અજ્ઝભાસિ –

‘‘બાહુકં અધિકક્કઞ્ચ, ગયં સુન્દરિકં મપિ [સુન્દરિકામપિ (સી. સ્યા. પી.), સુન્દરિકં મહિં (ઇતિપિ)];

સરસ્સતિં પયાગઞ્ચ, અથો બાહુમતિં નદિં;

નિચ્ચમ્પિ બાલો પક્ખન્દો [પક્ખન્નો (સી. સ્યા. પી.)], કણ્હકમ્મો ન સુજ્ઝતિ.

‘‘કિં સુન્દરિકા કરિસ્સતિ, કિં પયાગા [પયાગો (સી. સ્યા. પી.)] કિં બાહુકા નદી;

વેરિં કતકિબ્બિસં નરં, ન હિ નં સોધયે પાપકમ્મિનં.

‘‘સુદ્ધસ્સ વે સદા ફગ્ગુ, સુદ્ધસ્સુપોસથો સદા;

સુદ્ધસ્સ સુચિકમ્મસ્સ, સદા સમ્પજ્જતે વતં;

ઇધેવ સિનાહિ બ્રાહ્મણ, સબ્બભૂતેસુ કરોહિ ખેમતં.

‘‘સચે મુસા ન ભણસિ, સચે પાણં ન હિંસસિ;

સચે અદિન્નં નાદિયસિ, સદ્દહાનો અમચ્છરી;

કિં કાહસિ ગયં ગન્ત્વા, ઉદપાનોપિ તે ગયા’’તિ.

૮૦. એવં વુત્તે, સુન્દરિકભારદ્વાજો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ! સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય – ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તીતિ; એવમેવં ભોતા ગોતમેન અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એસાહં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. લભેય્યાહં ભોતો ગોતમસ્સ સન્તિકે પબ્બજ્જં, લભેય્યં ઉપસમ્પદ’’ન્તિ. અલત્થ ખો સુન્દરિકભારદ્વાજો બ્રાહ્મણો ભગવતો સન્તિકે પબ્બજ્જં, અલત્થ ઉપસમ્પદં. અચિરૂપસમ્પન્નો ખો પનાયસ્મા ભારદ્વાજો એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરન્તો નચિરસ્સેવ – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિ. ‘‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અઞ્ઞતરો ખો પનાયસ્મા ભારદ્વાજો અરહતં અહોસીતિ.

વત્થસુત્તં નિટ્ઠિતં સત્તમં.

૮. સલ્લેખસુત્તં

૮૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો આયસ્મા મહાચુન્દો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા મહાચુન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘યા ઇમા, ભન્તે, અનેકવિહિતા દિટ્ઠિયો લોકે ઉપ્પજ્જન્તિ – અત્તવાદપટિસંયુત્તા વા લોકવાદપટિસંયુત્તા વા – આદિમેવ નુ ખો, ભન્તે, ભિક્ખુનો મનસિકરોતો એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પહાનં હોતિ, એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પટિનિસ્સગ્ગો હોતી’’તિ?

૮૨. ‘‘યા ઇમા, ચુન્દ, અનેકવિહિતા દિટ્ઠિયો લોકે ઉપ્પજ્જન્તિ – અત્તવાદપટિસંયુત્તા વા લોકવાદપટિસંયુત્તા વા – યત્થ ચેતા દિટ્ઠિયો ઉપ્પજ્જન્તિ યત્થ ચ અનુસેન્તિ યત્થ ચ સમુદાચરન્તિ તં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મે સો અત્તા’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞા પસ્સતો એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પહાનં હોતિ, એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પટિનિસ્સગ્ગો હોતિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સલ્લેખેન વિહરામી’તિ. ન ખો પનેતે, ચુન્દ, અરિયસ્સ વિનયે સલ્લેખા વુચ્ચન્તિ. દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારા એતે અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સલ્લેખેન વિહરામી’તિ. ન ખો પનેતે, ચુન્દ, અરિયસ્સ વિનયે સલ્લેખા વુચ્ચન્તિ. દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારા એતે અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરેય્ય, સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેય્ય, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સલ્લેખેન વિહરામી’તિ. ન ખો પનેતે, ચુન્દ, અરિયસ્સ વિનયે સલ્લેખા વુચ્ચન્તિ. દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારા એતે અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસું ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સલ્લેખેન વિહરામી’તિ. ન ખો પનેતે, ચુન્દ, અરિયસ્સ વિનયે સલ્લેખા વુચ્ચન્તિ. દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારા એતે અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા, પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા, નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા, ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સલ્લેખેન વિહરામી’તિ. ન ખો પનેતે, ચુન્દ, અરિયસ્સ વિનયે સલ્લેખા વુચ્ચન્તિ. સન્તા એતે વિહારા અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સલ્લેખેન વિહરામી’તિ. ન ખો પનેતે, ચુન્દ, અરિયસ્સ વિનયે સલ્લેખા વુચ્ચન્તિ. સન્તા એતે વિહારા અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સલ્લેખેન વિહરામી’તિ. ન ખો પનેતે, ચુન્દ, અરિયસ્સ વિનયે સલ્લેખા વુચ્ચન્તિ. સન્તા એતે વિહારા અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તિ.

‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ચુન્દ, વિજ્જતિ યં ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સલ્લેખેન વિહરામી’તિ. ન ખો પનેતે, ચુન્દ, અરિયસ્સ વિનયે સલ્લેખા વુચ્ચન્તિ. સન્તા એતે વિહારા અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તિ.

૮૩. ‘‘ઇધ ખો પન વો, ચુન્દ, સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે વિહિંસકા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અવિહિંસકા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે પાણાતિપાતી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ પાણાતિપાતા પટિવિરતા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે અદિન્નાદાયી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અદિન્નાદાના પટિવિરતા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે અબ્રહ્મચારી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ બ્રહ્મચારી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મુસાવાદી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ મુસાવાદા પટિવિરતા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે પિસુણવાચા [પિસુણા વાચા (સી. પી.)] ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ પિસુણાય વાચાય પટિવિરતા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે ફરુસવાચા [ફરુસા વાચા (સી. પી.)] ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ ફરુસાય વાચાય પટિવિરતા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે સમ્ફપ્પલાપી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્ફપ્પલાપા પટિવિરતા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે અભિજ્ઝાલૂ ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અનભિજ્ઝાલૂ ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે બ્યાપન્નચિત્તા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અબ્યાપન્નચિત્તા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાદિટ્ઠી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માદિટ્ઠી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાસઙ્કપ્પા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માસઙ્કપ્પા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાવાચા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માવાચા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાકમ્મન્તા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માકમ્મન્તા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાઆજીવા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માઆજીવા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાવાયામા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માવાયામા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાસતી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માસતી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાસમાધિ ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માસમાધી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાઞાણી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માઞાણી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મિચ્છાવિમુત્તી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સમ્માવિમુત્તી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો.

‘‘‘પરે થીનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ વિગતથીનમિદ્ધા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે ઉદ્ધતા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અનુદ્ધતા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે વિચિકિચ્છી [વેચિકિચ્છી (સી. પી. ક.)] ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ તિણ્ણવિચિકિચ્છા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે કોધના ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અક્કોધના ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે ઉપનાહી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અનુપનાહી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મક્ખી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અમક્ખી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે પળાસી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અપળાસી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે ઇસ્સુકી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અનિસ્સુકી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મચ્છરી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અમચ્છરી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે સઠા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અસઠા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે માયાવી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અમાયાવી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે થદ્ધા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અત્થદ્ધા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે અતિમાની ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અનતિમાની ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે દુબ્બચા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સુવચા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે પાપમિત્તા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ કલ્યાણમિત્તા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે પમત્તા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અપ્પમત્તા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે અસ્સદ્ધા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ સદ્ધા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે અહિરિકા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ હિરિમના ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે અનોત્તાપી [અનોત્તપ્પી (ક.)] ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ ઓત્તાપી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે અપ્પસ્સુતા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ બહુસ્સુતા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે કુસીતા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ આરદ્ધવીરિયા ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે મુટ્ઠસ્સતી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ ઉપટ્ઠિતસ્સતી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે દુપ્પઞ્ઞા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ પઞ્ઞાસમ્પન્ના ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો. ‘પરે સન્દિટ્ઠિપરામાસી આધાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અસન્દિટ્ઠિપરામાસી અનાધાનગ્ગાહી સુપ્પટિનિસ્સગ્ગી ભવિસ્સામા’તિ સલ્લેખો કરણીયો.

૮૪. ‘‘ચિત્તુપ્પાદમ્પિ ખો અહં, ચુન્દ, કુસલેસુ ધમ્મેસુ બહુકારં [બહૂપકારં (ક.)] વદામિ, કો પન વાદો કાયેન વાચાય અનુવિધીયનાસુ! તસ્માતિહ, ચુન્દ, ‘પરે વિહિંસકા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અવિહિંસકા ભવિસ્સામા’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં. ‘પરે પાણાતિપાતી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ પાણાતિપાતા પટિવિરતા ભવિસ્સામા’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં…‘પરે સન્દિટ્ઠિપરામાસી આધાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ અસન્દિટ્ઠિપરામાસી અનાધાનગ્ગાહી સુપ્પટિનિસ્સગ્ગી ભવિસ્સામા’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

૮૫. ‘‘સેય્યથાપિ, ચુન્દ, વિસમો મગ્ગો અસ્સ, તસ્સ [મગ્ગો તસ્સાસ્સ (સી. સ્યા. પી.)] અઞ્ઞો સમો મગ્ગો પરિક્કમનાય; સેય્યથા વા પન, ચુન્દ, વિસમં તિત્થં અસ્સ, તસ્સ અઞ્ઞં સમં તિત્થં પરિક્કમનાય; એવમેવ ખો, ચુન્દ, વિહિંસકસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અવિહિંસા હોતિ પરિક્કમનાય, પાણાતિપાતિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ પાણાતિપાતા વેરમણી હોતિ પરિક્કમનાય, અદિન્નાદાયિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અદિન્નાદાના વેરમણી હોતિ પરિક્કમનાય, અબ્રહ્મચારિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અબ્રહ્મચરિયા વેરમણી હોતિ પરિક્કમનાય, મુસાવાદિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ મુસાવાદા વેરમણી હોતિ પરિક્કમનાય, પિસુણવાચસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ પિસુણાય વાચાય વેરમણી હોતિ પરિક્કમનાય, ફરુસવાચસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ ફરુસાય વાચાય વેરમણી હોતિ પરિક્કમનાય, સમ્ફપ્પલાપિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્ફપ્પલાપા વેરમણી હોતિ પરિક્કમનાય, અભિજ્ઝાલુસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનભિજ્ઝા હોતિ પરિક્કમનાય, બ્યાપન્નચિત્તસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અબ્યાપાદો હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાદિટ્ઠિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાસઙ્કપ્પસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માસઙ્કપ્પો હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાવાચસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માવાચા હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાકમ્મન્તસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માકમ્મન્તો હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાઆજીવસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માઆજીવો હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાવાયામસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માવાયામો હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાસતિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માસતિ હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાસમાધિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માસમાધિ હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાઞાણિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માઞાણં હોતિ પરિક્કમનાય, મિચ્છાવિમુત્તિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માવિમુત્તિ હોતિ પરિક્કમનાય.

‘‘થીનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ વિગતથિનમિદ્ધતા હોતિ પરિક્કમનાય, ઉદ્ધતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનુદ્ધચ્ચં હોતિ પરિક્કમનાય, વિચિકિચ્છિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ તિણ્ણવિચિકિચ્છતા હોતિ પરિક્કમનાય, કોધનસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અક્કોધો હોતિ પરિક્કમનાય, ઉપનાહિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનુપનાહો હોતિ પરિક્કમનાય, મક્ખિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અમક્ખો હોતિ પરિક્કમનાય, પળાસિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અપળાસો હોતિ પરિક્કમનાય, ઇસ્સુકિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનિસ્સુકિતા હોતિ પરિક્કમનાય, મચ્છરિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અમચ્છરિયં હોતિ પરિક્કમનાય, સઠસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અસાઠેય્યં હોતિ પરિક્કમનાય, માયાવિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અમાયા [અમાયાવિતા (ક.)] હોતિ પરિક્કમનાય, થદ્ધસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અત્થદ્ધિયં હોતિ પરિક્કમનાય, અતિમાનિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનતિમાનો હોતિ પરિક્કમનાય, દુબ્બચસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સોવચસ્સતા હોતિ પરિક્કમનાય, પાપમિત્તસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ કલ્યાણમિત્તતા હોતિ પરિક્કમનાય, પમત્તસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અપ્પમાદો હોતિ પરિક્કમનાય, અસ્સદ્ધસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સદ્ધા હોતિ પરિક્કમનાય, અહિરિકસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ હિરી હોતિ પરિક્કમનાય, અનોત્તાપિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઓત્તપ્પં હોતિ પરિક્કમનાય, અપ્પસ્સુતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ બાહુસચ્ચં હોતિ પરિક્કમનાય, કુસીતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ વીરિયારમ્ભો હોતિ પરિક્કમનાય, મુટ્ઠસ્સતિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઉપટ્ઠિતસ્સતિતા હોતિ પરિક્કમનાય, દુપ્પઞ્ઞસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ પઞ્ઞાસમ્પદા હોતિ પરિક્કમનાય, સન્દિટ્ઠિપરામાસિ-આધાનગ્ગાહિ-દુપ્પટિનિસ્સગ્ગિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અસન્દિટ્ઠિપરામાસિઅનાધાનગ્ગાહિ-સુપ્પટિનિસ્સગ્ગિતા હોતિ પરિક્કમનાય.

૮૬. ‘‘સેય્યથાપિ, ચુન્દ, યે કેચિ અકુસલા ધમ્મા સબ્બે તે અધોભાગઙ્ગમનીયા [અધોભાવઙ્ગમનીયા (સી. સ્યા. પી.)], યે કેચિ કુસલા ધમ્મા સબ્બે તે ઉપરિભાગઙ્ગમનીયા [ઉપરિભાવઙ્ગમનીયા (સી. સ્યા. પી.)], એવમેવ ખો, ચુન્દ, વિહિંસકસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અવિહિંસા હોતિ ઉપરિભાગાય [ઉપરિભાવાય (સી. સ્યા. ક.)], પાણાતિપાતિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ પાણાતિપાતા વેરમણી હોતિ ઉપરિભાગાય…પે… સન્દિટ્ઠિપરામાસિ-આધાનગ્ગાહિ-દુપ્પટિનિસ્સગ્ગિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અસન્દિટ્ઠિપરામાસિ-અનાધાનગ્ગાહિ-સુપ્પટિનિસ્સગ્ગિતા હોતિ ઉપરિભાગાય.

૮૭. ‘‘સો વત, ચુન્દ, અત્તના પલિપપલિપન્નો પરં પલિપપલિપન્નં ઉદ્ધરિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. સો વત, ચુન્દ, અત્તના અપલિપપલિપન્નો પરં પલિપપલિપન્નં ઉદ્ધરિસ્સતીતિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. સો વત, ચુન્દ, અત્તના અદન્તો અવિનીતો અપરિનિબ્બુતો પરં દમેસ્સતિ વિનેસ્સતિ પરિનિબ્બાપેસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. સો વત, ચુન્દ, અત્તના દન્તો વિનીતો પરિનિબ્બુતો પરં દમેસ્સતિ વિનેસ્સતિ પરિનિબ્બાપેસ્સતીતિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. એવમેવ ખો, ચુન્દ, વિહિંસકસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અવિહિંસા હોતિ પરિનિબ્બાનાય, પાણાતિપાતિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ પાણાતિપાતા વેરમણી હોતિ પરિનિબ્બાનાય. અદિન્નાદાયિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અદિન્નાદાના વેરમણી હોતિ પરિનિબ્બાનાય. અબ્રહ્મચારિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અબ્રહ્મચરિયા વેરમણી હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મુસાવાદિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ મુસાવાદા વેરમણી હોતિ પરિનિબ્બાનાય. પિસુણવાચસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ પિસુણાય વાચાય વેરમણી હોતિ પરિનિબ્બાનાય. ફરુસવાચસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ ફરુસાય વાચાય વેરમણી હોતિ પરિનિબ્બાનાય. સમ્ફપ્પલાપિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્ફપ્પલાપા વેરમણી હોતિ પરિનિબ્બાનાય. અભિજ્ઝાલુસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનભિજ્ઝા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. બ્યાપન્નચિત્તસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અબ્યાપાદો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાદિટ્ઠિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાસઙ્કપ્પસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માસઙ્કપ્પો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાવાચસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માવાચા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાકમ્મન્તસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માકમ્મન્તો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાઆજીવસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માઆજીવો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાવાયામસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માવાયામો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાસતિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માસતિ હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાસમાધિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માસમાધિ હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાઞાણિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માઞાણં હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મિચ્છાવિમુત્તિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સમ્માવિમુત્તિ હોતિ પરિનિબ્બાનાય.

‘‘થીનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ વિગતથિનમિદ્ધતા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. ઉદ્ધતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનુદ્ધચ્ચં હોતિ પરિનિબ્બાનાય. વિચિકિચ્છિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ તિણ્ણવિચિકિચ્છતા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. કોધનસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અક્કોધો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. ઉપનાહિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનુપનાહો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મક્ખિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અમક્ખો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. પળાસિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અપળાસો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. ઇસ્સુકિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનિસ્સુકિતા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મચ્છરિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અમચ્છરિયં હોતિ પરિનિબ્બાનાય. સઠસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અસાઠેય્યં હોતિ પરિનિબ્બાનાય. માયાવિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અમાયા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. થદ્ધસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અત્થદ્ધિયં હોતિ પરિનિબ્બાનાય. અતિમાનિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અનતિમાનો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. દુબ્બચસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સોવચસ્સતા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. પાપમિત્તસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ કલ્યાણમિત્તતા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. પમત્તસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અપ્પમાદો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. અસ્સદ્ધસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ સદ્ધા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. અહિરિકસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ હિરી હોતિ પરિનિબ્બાનાય. અનોત્તાપિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઓત્તપ્પં હોતિ પરિનિબ્બાનાય. અપ્પસ્સુતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ બાહુસચ્ચં હોતિ પરિનિબ્બાનાય. કુસીતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ વીરિયારમ્ભો હોતિ પરિનિબ્બાનાય. મુટ્ઠસ્સતિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઉપટ્ઠિતસ્સતિતા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. દુપ્પઞ્ઞસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ પઞ્ઞાસમ્પદા હોતિ પરિનિબ્બાનાય. સન્દિટ્ઠિપરામાસિ-આધાનગ્ગાહિ-દુપ્પટિનિસ્સગ્ગિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ અસન્દિટ્ઠિપરામાસિ-અનાધાનગ્ગાહિ-સુપ્પટિનિસ્સગ્ગિતા હોતિ પરિનિબ્બાનાય.

૮૮. ‘‘ઇતિ ખો, ચુન્દ, દેસિતો મયા સલ્લેખપરિયાયો, દેસિતો ચિત્તુપ્પાદપરિયાયો, દેસિતો પરિક્કમનપરિયાયો, દેસિતો ઉપરિભાગપરિયાયો, દેસિતો પરિનિબ્બાનપરિયાયો. યં ખો, ચુન્દ, સત્થારા કરણીયં સાવકાનં હિતેસિના અનુકમ્પકેન અનુકમ્પં ઉપાદાય, કતં વો તં મયા. ‘એતાનિ, ચુન્દ, રુક્ખમૂલાનિ, એતાનિ સુઞ્ઞાગારાનિ, ઝાયથ, ચુન્દ, મા પમાદત્થ, મા પચ્છાવિપ્પટિસારિનો અહુવત્થ’ – અયં ખો અમ્હાકં અનુસાસની’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા મહાચુન્દો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

ચતુત્તાલીસપદા વુત્તા, સન્ધયો પઞ્ચ દેસિતા;

સલ્લેખો નામ સુત્તન્તો, ગમ્ભીરો સાગરૂપમોતિ.

સલ્લેખસુત્તં નિટ્ઠિતં અટ્ઠમં.

૯. સમ્માદિટ્ઠિસુત્તં

૮૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘આવુસો ભિક્ખવે’’તિ. ‘‘આવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા સારિપુત્તો એતદવોચ –

‘‘‘સમ્માદિટ્ઠિ [સમ્માદિટ્ઠી (સી. સ્યા.)] સમ્માદિટ્ઠી’તિ, આવુસો, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ?

‘‘દૂરતોપિ ખો મયં, આવુસો, આગચ્છેય્યામ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થમઞ્ઞાતું. સાધુ વતાયસ્મન્તંયેવ સારિપુત્તં પટિભાતુ એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો. આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, આવુસો, સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા સારિપુત્તો એતદવોચ –

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો અકુસલઞ્ચ પજાનાતિ, અકુસલમૂલઞ્ચ પજાનાતિ, કુસલઞ્ચ પજાનાતિ, કુસલમૂલઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમં પનાવુસો, અકુસલં, કતમં અકુસલમૂલં, કતમં કુસલં, કતમં કુસલમૂલં? પાણાતિપાતો ખો, આવુસો, અકુસલં, અદિન્નાદાનં અકુસલં, કામેસુમિચ્છાચારો અકુસલં, મુસાવાદો અકુસલં, પિસુણા વાચા [પિસુણવાચા (ક.)] અકુસલં, ફરુસા વાચા [ફરુસવાચા (ક.)] અકુસલં, સમ્ફપ્પલાપો અકુસલં, અભિજ્ઝા અકુસલં, બ્યાપાદો અકુસલં, મિચ્છાદિટ્ઠિ અકુસલં – ઇદં વુચ્ચતાવુસો અકુસલં. કતમઞ્ચાવુસો, અકુસલમૂલં? લોભો અકુસલમૂલં, દોસો અકુસલમૂલં, મોહો અકુસલમૂલં – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, અકુસલમૂલં.

‘‘કતમઞ્ચાવુસો, કુસલં? પાણાતિપાતા વેરમણી કુસલં, અદિન્નાદાના વેરમણી કુસલં, કામેસુમિચ્છાચારા વેરમણી કુસલં, મુસાવાદા વેરમણી કુસલં, પિસુણાય વાચાય વેરમણી કુસલં, ફરુસાય વાચાય વેરમણી કુસલં, સમ્ફપ્પલાપા વેરમણી કુસલં, અનભિજ્ઝા કુસલં, અબ્યાપાદો કુસલં, સમ્માદિટ્ઠિ કુસલં – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, કુસલં. કતમઞ્ચાવુસો, કુસલમૂલં? અલોભો કુસલમૂલં, અદોસો કુસલમૂલં, અમોહો કુસલમૂલં – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, કુસલમૂલં.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં અકુસલં પજાનાતિ, એવં અકુસલમૂલં પજાનાતિ, એવં કુસલં પજાનાતિ, એવં કુસલમૂલં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય, પટિઘાનુસયં પટિવિનોદેત્વા, ‘અસ્મી’તિ દિટ્ઠિમાનાનુસયં સમૂહનિત્વા, અવિજ્જં પહાય વિજ્જં ઉપ્પાદેત્વા, દિટ્ઠેવધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૦. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં ઉત્તરિ [ઉત્તરિં (સી. સ્યા. પી.)] પઞ્હં અપુચ્છું [અપુચ્છિંસુ (સ્યા.)] – ‘‘સિયા પનાવુસો, અઞ્ઞોપિ પરિયાયો યથા અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ?

‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો આહારઞ્ચ પજાનાતિ, આહારસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, આહારનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, આહારનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમો પનાવુસો, આહારો, કતમો આહારસમુદયો, કતમો આહારનિરોધો, કતમા આહારનિરોધગામિની પટિપદા? ચત્તારોમે, આવુસો, આહારા ભૂતાનં વા સત્તાનં ઠિતિયા, સમ્ભવેસીનં વા અનુગ્ગહાય. કતમે ચત્તારો? કબળીકારો આહારો ઓળારિકો વા સુખુમો વા, ફસ્સો દુતિયો, મનોસઞ્ચેતના તતિયા, વિઞ્ઞાણં ચતુત્થં. તણ્હાસમુદયા આહારસમુદયો, તણ્હાનિરોધા આહારનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો આહારનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો, સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધિ’.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં આહારં પજાનાતિ, એવં આહારસમુદયં પજાનાતિ, એવં આહારનિરોધં પજાનાતિ, એવં આહારનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય, પટિઘાનુસયં પટિવિનોદેત્વા, ‘અસ્મી’તિ દિટ્ઠિમાનાનુસયં સમૂહનિત્વા, અવિજ્જં પહાય વિજ્જં ઉપ્પાદેત્વા, દિટ્ઠેવધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૧. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં ઉત્તરિ પઞ્હં અપુચ્છું – ‘‘સિયા પનાવુસો, અઞ્ઞોપિ પરિયાયો યથા અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ?

‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો દુક્ખઞ્ચ પજાનાતિ, દુક્ખસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, દુક્ખનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, દુક્ખનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમં પનાવુસો, દુક્ખં, કતમો દુક્ખસમુદયો, કતમો દુક્ખનિરોધો, કતમા દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા? જાતિપિ દુક્ખા, જરાપિ દુક્ખા, મરણમ્પિ દુક્ખં, સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસાપિ દુક્ખા, અપ્પિયેહિ સમ્પયોગોપિ દુક્ખો, પિયેહિ વિપ્પયોગોપિ દુક્ખો, યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં, સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા [પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધાપિ (ક.)] દુક્ખા – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, દુક્ખં. કતમો ચાવુસો, દુક્ખસમુદયો? યાયં તણ્હા પોનોબ્ભવિકા નન્દીરાગસહગતા [પોનોભવિકા (સી. પી.)] તત્રતત્રાભિનન્દિની [નન્દિરાગસહગતા (સી. પી.)], સેય્યથિદં, કામતણ્હા ભવતણ્હા વિભવતણ્હા – અયં વુચ્ચતાવુસો, દુક્ખસમુદયો. કતમો ચાવુસો, દુક્ખનિરોધો? યો તસ્સાયેવ તણ્હાય અસેસવિરાગનિરોધો ચાગો પટિનિસ્સગ્ગો મુત્તિ અનાલયો – અયં વુચ્ચતાવુસો, દુક્ખનિરોધો. કતમા ચાવુસો, દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં, સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ – અયં વુચ્ચતાવુસો, દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં દુક્ખં પજાનાતિ, એવં દુક્ખસમુદયં પજાનાતિ, એવં દુક્ખનિરોધં પજાનાતિ, એવં દુક્ખનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય, પટિઘાનુસયં પટિવિનોદેત્વા, ‘અસ્મી’તિ દિટ્ઠિમાનાનુસયં સમૂહનિત્વા, અવિજ્જં પહાય વિજ્જં ઉપ્પાદેત્વા, દિટ્ઠેવધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૨. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં ઉત્તરિ પઞ્હં અપુચ્છું – ‘‘સિયા પનાવુસો, અઞ્ઞોપિ પરિયાયો યથા અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ?

‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો જરામરણઞ્ચ પજાનાતિ, જરામરણસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, જરામરણનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, જરામરણનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમં પનાવુસો, જરામરણં, કતમો જરામરણસમુદયો, કતમો જરામરણનિરોધો, કતમા જરામરણનિરોધગામિની પટિપદા? યા તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હિ તમ્હિ સત્તનિકાયે જરા જીરણતા ખણ્ડિચ્ચં પાલિચ્ચં વલિત્તચતા આયુનો સંહાનિ ઇન્દ્રિયાનં પરિપાકો – અયં વુચ્ચતાવુસો, જરા. કતમઞ્ચાવુસો, મરણં? યા [યં (પી. ક.), સતિપટ્ઠાનસુત્તેપિ] તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હા તમ્હા સત્તનિકાયા ચુતિ ચવનતા ભેદો અન્તરધાનં મચ્ચુ મરણં કાલંકિરિયા ખન્ધાનં ભેદો, કળેવરસ્સ નિક્ખેપો, જીવિતિન્દ્રિયસ્સુપચ્છેદો – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, મરણં. ઇતિ અયઞ્ચ જરા ઇદઞ્ચ મરણં – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, જરામરણં. જાતિસમુદયા જરામરણસમુદયો, જાતિનિરોધા જરામરણનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો જરામરણનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં જરામરણં પજાનાતિ, એવં જરામરણસમુદં પજાનાતિ, એવં જરામરણનિરોધં પજાનાતિ, એવં જરામરણનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૩. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો જાતિઞ્ચ પજાનાતિ, જાતિસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, જાતિનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, જાતિનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમા પનાવુસો, જાતિ, કતમો જાતિસમુદયો, કતમો જાતિનિરોધો, કતમા જાતિનિરોધગામિની પટિપદા? યા તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હિ તમ્હિ સત્તનિકાયે જાતિ સઞ્જાતિ ઓક્કન્તિ અભિનિબ્બત્તિ ખન્ધાનં પાતુભાવો, આયતનાનં પટિલાભો – અયં વુચ્ચતાવુસો, જાતિ. ભવસમુદયા જાતિસમુદયો, ભવનિરોધા જાતિનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો જાતિનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં જાતિં પજાનાતિ, એવં જાતિસમુદયં પજાનાતિ, એવં જાતિનિરોધં પજાનાતિ, એવં જાતિનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૪. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો ભવઞ્ચ પજાનાતિ, ભવસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, ભવનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, ભવનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમો પનાવુસો, ભવો, કતમો ભવસમુદયો, કતમો ભવનિરોધો, કતમા ભવનિરોધગામિની પટિપદા? તયોમે, આવુસો, ભવા – કામભવો, રૂપભવો, અરૂપભવો. ઉપાદાનસમુદયા ભવસમુદયો, ઉપાદાનનિરોધા ભવનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભવનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં ભવં પજાનાતિ, એવં ભવસમુદયં પજાનાતિ, એવં ભવનિરોધં પજાનાતિ, એવં ભવનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૫. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો ઉપાદાનઞ્ચ પજાનાતિ, ઉપાદાનસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, ઉપાદાનનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, ઉપાદાનનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમં પનાવુસો, ઉપાદાનં, કતમો ઉપાદાનસમુદયો, કતમો ઉપાદાનનિરોધો, કતમા ઉપાદાનનિરોધગામિની પટિપદા? ચત્તારિમાનિ, આવુસો, ઉપાદાનાનિ – કામુપાદાનં, દિટ્ઠુપાદાનં, સીલબ્બતુપાદાનં, અત્તવાદુપાદાનં. તણ્હાસમુદયા ઉપાદાનસમુદયો, તણ્હાનિરોધા ઉપાદાનનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ઉપાદાનનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં ઉપાદાનં પજાનાતિ, એવં ઉપાદાનસમુદયં પજાનાતિ, એવં ઉપાદાનનિરોધં પજાનાતિ, એવં ઉપાદાનનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૬. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો તણ્હઞ્ચ પજાનાતિ, તણ્હાસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, તણ્હાનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, તણ્હાનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમા પનાવુસો, તણ્હા, કતમો તણ્હાસમુદયો, કતમો તણ્હાનિરોધો, કતમા તણ્હાનિરોધગામિની પટિપદા? છયિમે, આવુસો, તણ્હાકાયા – રૂપતણ્હા, સદ્દતણ્હા, ગન્ધતણ્હા, રસતણ્હા, ફોટ્ઠબ્બતણ્હા, ધમ્મતણ્હા. વેદનાસમુદયા તણ્હાસમુદયો, વેદનાનિરોધા તણ્હાનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો તણ્હાનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં તણ્હં પજાનાતિ, એવં તણ્હાસમુદયં પજાનાતિ, એવં તણ્હાનિરોધં પજાનાતિ, એવં તણ્હાનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૭. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો વેદનઞ્ચ પજાનાતિ, વેદનાસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, વેદનાનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, વેદનાનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમા પનાવુસો, વેદના, કતમો વેદનાસમુદયો, કતમો વેદનાનિરોધો, કતમા વેદનાનિરોધગામિની પટિપદા? છયિમે, આવુસો, વેદનાકાયા – ચક્ખુસમ્ફસ્સજા વેદના, સોતસમ્ફસ્સજા વેદના, ઘાનસમ્ફસ્સજા વેદના, જિવ્હાસમ્ફસ્સજા વેદના, કાયસમ્ફસ્સજા વેદના, મનોસમ્ફસ્સજા વેદના. ફસ્સસમુદયા વેદનાસમુદયો, ફસ્સનિરોધા વેદનાનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો વેદનાનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં વેદનં પજાનાતિ, એવં વેદનાસમુદયં પજાનાતિ, એવં વેદનાનિરોધં પજાનાતિ, એવં વેદનાનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૮. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો ફસ્સઞ્ચ પજાનાતિ, ફસ્સસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, ફસ્સનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, ફસ્સનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમો પનાવુસો, ફસ્સો, કતમો ફસ્સસમુદયો, કતમો ફસ્સનિરોધો, કતમા ફસ્સનિરોધગામિની પટિપદા? છયિમે, આવુસો, ફસ્સકાયા – ચક્ખુસમ્ફસ્સો, સોતસમ્ફસ્સો, ઘાનસમ્ફસ્સો, જિવ્હાસમ્ફસ્સો, કાયસમ્ફસ્સો, મનોસમ્ફસ્સો. સળાયતનસમુદયા ફસ્સસમુદયો, સળાયતનનિરોધા ફસ્સનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ફસ્સનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં ફસ્સં પજાનાતિ, એવં ફસ્સસમુદયં પજાનાતિ, એવં ફસ્સનિરોધં પજાનાતિ, એવં ફસ્સનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૯૯. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સળાયતનઞ્ચ પજાનાતિ, સળાયતનસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, સળાયતનનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, સળાયતનનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમં પનાવુસો, સળાયતનં, કતમો સળાયતનસમુદયો, કતમો સળાયતનનિરોધો, કતમા સળાયતનનિરોધગામિની પટિપદા? છયિમાનિ, આવુસો, આયતનાનિ – ચક્ખાયતનં, સોતાયતનં, ઘાનાયતનં, જિવ્હાયતનં, કાયાયતનં, મનાયતનં. નામરૂપસમુદયા સળાયતનસમુદયો, નામરૂપનિરોધા સળાયતનનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સળાયતનનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં સળાયતનં પજાનાતિ, એવં સળાયતનસમુદયં પજાનાતિ, એવં સળાયતનનિરોધં પજાનાતિ, એવં સળાયતનનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૧૦૦. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો નામરૂપઞ્ચ પજાનાતિ, નામરૂપસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, નામરૂપનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, નામરૂપનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમં પનાવુસો, નામરૂપં, કતમો નામરૂપસમુદયો, કતમો નામરૂપનિરોધો, કતમા નામરૂપનિરોધગામિની પટિપદા? વેદના, સઞ્ઞા, ચેતના, ફસ્સો, મનસિકારો – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, નામં; ચત્તારિ ચ મહાભૂતાનિ, ચતુન્નઞ્ચ મહાભૂતાનં ઉપાદાયરૂપં – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, રૂપં. ઇતિ ઇદઞ્ચ નામં ઇદઞ્ચ રૂપં – ઇદં વુચ્ચતાવુસો, નામરૂપં. વિઞ્ઞાણસમુદયા નામરૂપસમુદયો, વિઞ્ઞાણનિરોધા નામરૂપનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો નામરૂપનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં નામરૂપં પજાનાતિ, એવં નામરૂપસમુદયં પજાનાતિ, એવં નામરૂપનિરોધં પજાનાતિ, એવં નામરૂપનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૧૦૧. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો વિઞ્ઞાણઞ્ચ પજાનાતિ, વિઞ્ઞાણસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, વિઞ્ઞાણનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, વિઞ્ઞાણનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમં પનાવુસો, વિઞ્ઞાણં, કતમો વિઞ્ઞાણસમુદયો, કતમો વિઞ્ઞાણનિરોધો, કતમા વિઞ્ઞાણનિરોધગામિની પટિપદા? છયિમે, આવુસો, વિઞ્ઞાણકાયા – ચક્ખુવિઞ્ઞાણં, સોતવિઞ્ઞાણં, ઘાનવિઞ્ઞાણં, જિવ્હાવિઞ્ઞાણં, કાયવિઞ્ઞાણં, મનોવિઞ્ઞાણં. સઙ્ખારસમુદયા વિઞ્ઞાણસમુદયો, સઙ્ખારનિરોધા વિઞ્ઞાણનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો વિઞ્ઞાણનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં વિઞ્ઞાણં પજાનાતિ, એવં વિઞ્ઞાણસમુદયં પજાનાતિ, એવં વિઞ્ઞાણનિરોધં પજાનાતિ, એવં વિઞ્ઞાણનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય…પે… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૧૦૨. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સઙ્ખારે ચ પજાનાતિ, સઙ્ખારસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, સઙ્ખારનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, સઙ્ખારનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમે પનાવુસો, સઙ્ખારા, કતમો સઙ્ખારસમુદયો, કતમો સઙ્ખારનિરોધો, કતમા સઙ્ખારનિરોધગામિની પટિપદા? તયોમે, આવુસો, સઙ્ખારા – કાયસઙ્ખારો, વચીસઙ્ખારો, ચિત્તસઙ્ખારો. અવિજ્જાસમુદયા સઙ્ખારસમુદયો, અવિજ્જાનિરોધા સઙ્ખારનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સઙ્ખારનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં સઙ્ખારે પજાનાતિ, એવં સઙ્ખારસમુદયં પજાનાતિ, એવં સઙ્ખારનિરોધં પજાનાતિ, એવં સઙ્ખારનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય, પટિઘાનુસયં પટિવિનોદેત્વા, ‘અસ્મી’તિ દિટ્ઠિમાનાનુસયં સમૂહનિત્વા, અવિજ્જં પહાય વિજ્જં ઉપ્પાદેત્વા, દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૧૦૩. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો…પે… અપુચ્છું – સિયા પનાવુસો…પે… ‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો અવિજ્જઞ્ચ પજાનાતિ, અવિજ્જાસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, અવિજ્જાનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, અવિજ્જાનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમા પનાવુસો, અવિજ્જા, કતમો અવિજ્જાસમુદયો, કતમો અવિજ્જાનિરોધો, કતમા અવિજ્જાનિરોધગામિની પટિપદા? યં ખો, આવુસો, દુક્ખે અઞ્ઞાણં, દુક્ખસમુદયે અઞ્ઞાણં, દુક્ખનિરોધે અઞ્ઞાણં, દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાય અઞ્ઞાણં – અયં વુચ્ચતાવુસો, અવિજ્જા. આસવસમુદયા અવિજ્જાસમુદયો, આસવનિરોધા અવિજ્જાનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો અવિજ્જાનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં અવિજ્જં પજાનાતિ, એવં અવિજ્જાસમુદયં પજાનાતિ, એવં અવિજ્જાનિરોધં પજાનાતિ, એવં અવિજ્જાનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય, પટિઘાનુસયં પટિવિનોદેત્વા, ‘અસ્મી’તિ દિટ્ઠિમાનાનુસયં સમૂહનિત્વા, અવિજ્જં પહાય વિજ્જં ઉપ્પાદેત્વા, દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

૧૦૪. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં ઉત્તરિ પઞ્હં અપુચ્છું – ‘‘સિયા પનાવુસો, અઞ્ઞોપિ પરિયાયો યથા અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ?

‘‘સિયા, આવુસો. યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો આસવઞ્ચ પજાનાતિ, આસવસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, આસવનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, આસવનિરોધગામિનિં પટિપદઞ્ચ પજાનાતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મં. કતમો પનાવુસો, આસવો, કતમો આસવસમુદયો, કતમો આસવનિરોધો, કતમા આસવનિરોધગામિની પટિપદાતિ? તયોમે, આવુસો, આસવા – કામાસવો, ભવાસવો, અવિજ્જાસવો. અવિજ્જાસમુદયા આસવસમુદયો, અવિજ્જાનિરોધા આસવનિરોધો, અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો આસવનિરોધગામિની પટિપદા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘યતો ખો, આવુસો, અરિયસાવકો એવં આસવં પજાનાતિ, એવં આસવસમુદયં પજાનાતિ, એવં આસવનિરોધં પજાનાતિ, એવં આસવનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનાતિ, સો સબ્બસો રાગાનુસયં પહાય, પટિઘાનુસયં પટિવિનોદેત્વા, ‘અસ્મી’તિ દિટ્ઠિમાનાનુસયં સમૂહનિત્વા, અવિજ્જં પહાય વિજ્જં ઉપ્પાદેત્વા, દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ – એત્તાવતાપિ ખો, આવુસો, અરિયસાવકો સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, ઉજુગતાસ્સ દિટ્ઠિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો, આગતો ઇમં સદ્ધમ્મ’’ન્તિ.

ઇદમવોચાયસ્મા સારિપુત્તો. અત્તમના તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

સમ્માદિટ્ઠિસુત્તં નિટ્ઠિતં નવમં. [ઇતો પરં કેસુચિ પોત્થકેસુ ઇમાપિ ગાથાયો§એવં દિસ્સન્તિ –§દુક્ખં જરામરણં ઉપાદાનં, સળાયતનં નામરૂપં. વિઞ્ઞાણં યા સા પરે, કતમા પનાવુસો પદાનં§કિં જાતિ તણ્હા ચ વેદના, અવિજ્જાય ચતુક્કનયો. ચત્તારિ પરે કતમા, પનાવુસો પદાનં કેવલં§આહારો ચ ભવો ફસ્સો, સઙ્ખારો આસવપઞ્ચમો. યાવ પઞ્ચ પરે કતમા, પનાવુસો પદાનં કિં§કતમન્તિ છબ્બિધા વુત્તં, કતમાનિ ચતુબ્બિધાનિ. કતમો પઞ્ચવિધો વુત્તો, સબ્બેસં એકસઙ્ખાનં પઞ્ચનયપદાનિ ચાતિ ]

૧૦. મહાસતિપટ્ઠાનસુત્તં

૧૦૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કુરૂસુ વિહરતિ કમ્માસધમ્મં નામ કુરૂનં નિગમો. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

ઉદ્દેસો

૧૦૬. ‘‘એકાયનો અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા, સોકપરિદેવાનં [પરિદ્દવાનં (સી. પી.)] સમતિક્કમાય, દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય, ઞાયસ્સ અધિગમાય, નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં ચત્તારો સતિપટ્ઠાના.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.

ઉદ્દેસો નિટ્ઠિતો.

કાયાનુપસ્સના આનાપાનપબ્બં

૧૦૭. ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ, પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા, ઉજું કાયં પણિધાય, પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ [સતો (સી. સ્યા.)] પસ્સસતિ. દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા પસ્સસન્તો ‘રસ્સં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, ‘સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, દક્ખો ભમકારો વા ભમકારન્તેવાસી વા દીઘં વા અઞ્છન્તો ‘દીઘં અઞ્છામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા અઞ્છન્તો ‘રસ્સં અઞ્છામી’તિ પજાનાતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા પસ્સસન્તો ‘રસ્સં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ; ‘સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ. ‘અત્થિ કાયો’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો [એવમ્પિ (સી. સ્યા. પી.)], ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

આનાપાનપબ્બં નિટ્ઠિતં.

કાયાનુપસ્સના ઇરિયાપથપબ્બં

૧૦૮. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ગચ્છન્તો વા ‘ગચ્છામી’તિ પજાનાતિ, ઠિતો વા ‘ઠિતોમ્હી’તિ પજાનાતિ, નિસિન્નો વા ‘નિસિન્નોમ્હી’તિ પજાનાતિ, સયાનો વા ‘સયાનોમ્હી’તિ પજાનાતિ. યથા યથા વા પનસ્સ કાયો પણિહિતો હોતિ તથા તથા નં પજાનાતિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ. ‘અત્થિ કાયો’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

ઇરિયાપથપબ્બં નિટ્ઠિતં.

કાયાનુપસ્સના સમ્પજાનપબ્બં

૧૦૯. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અભિક્કન્તે પટિક્કન્તે સમ્પજાનકારી હોતિ, આલોકિતે વિલોકિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સમિઞ્જિતે પસારિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણે સમ્પજાનકારી હોતિ, અસિતે પીતે ખાયિતે સાયિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મે સમ્પજાનકારી હોતિ, ગતે ઠિતે નિસિન્ને સુત્તે જાગરિતે ભાસિતે તુણ્હીભાવે સમ્પજાનકારી હોતિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

સમ્પજાનપબ્બં નિટ્ઠિતં.

કાયાનુપસ્સના પટિકૂલમનસિકારપબ્બં

૧૧૦. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં ઉદ્ધં પાદતલા, અધો કેસમત્થકા, તચપરિયન્તં પૂરં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા લોમા નખા દન્તા તચો મંસં ન્હારુ [નહારુ (સી. સ્યા. પી.)] અટ્ઠિ અટ્ઠિમિઞ્જં વક્કં હદયં યકનં કિલોમકં પિહકં પપ્ફાસં અન્તં અન્તગુણં ઉદરિયં કરીસં પિત્તં સેમ્હં પુબ્બો લોહિતં સેદો મેદો અસ્સુ વસા ખેળો સિઙ્ઘાણિકા લસિકા મુત્ત’ન્તિ [મુત્તં મત્થલુઙ્ગન્તિ (ક.)].

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ઉભતોમુખા પુતોળિ [મૂતોળી (સી. સ્યા. પી.)] પૂરા નાનાવિહિતસ્સ ધઞ્ઞસ્સ, સેય્યથિદં – સાલીનં વીહીનં મુગ્ગાનં માસાનં તિલાનં તણ્ડુલાનં. તમેનં ચક્ખુમા પુરિસો મુઞ્ચિત્વા પચ્ચવેક્ખેય્ય – ‘ઇમે સાલી ઇમે વીહી ઇમે મુગ્ગા ઇમે માસા ઇમે તિલા ઇમે તણ્ડુલા’તિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં ઉદ્ધં પાદતલા, અધો કેસમત્થકા, તચપરિયન્તં પૂરં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા લોમા…પે… મુત્ત’ન્તિ.

‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

પટિકૂલમનસિકારપબ્બં નિટ્ઠિતં.

કાયાનુપસ્સના ધાતુમનસિકારપબ્બં

૧૧૧. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં યથાઠિતં યથાપણિહિતં ધાતુસો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે પથવીધાતુ આપોધાતુ તેજોધાતુ વાયોધાતૂ’તિ.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, દક્ખો ગોઘાતકો વા ગોઘાતકન્તેવાસી વા ગાવિં વધિત્વા ચતુમહાપથે [ચાતુમ્મહાપથે (સી. સ્યા. પી.)] બિલસો વિભજિત્વા નિસિન્નો અસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં યથાઠિતં યથાપણિહિતં ધાતુસો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે પથવીધાતુ આપોધાતુ તેજોધાતુ વાયોધાતૂ’તિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

ધાતુમનસિકારપબ્બં નિટ્ઠિતં.

કાયાનુપસ્સના નવસિવથિકપબ્બં

૧૧૨. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેય્યથાપિ પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં એકાહમતં વા દ્વીહમતં વા તીહમતં વા ઉદ્ધુમાતકં વિનીલકં વિપુબ્બકજાતં. સો ઇમમેવ કાયં ઉપસંહરતિ – ‘અયમ્પિ ખો કાયો એવંધમ્મો એવંભાવી એવંઅનતીતો’તિ [એતં અનતીતોતિ (સી. પી.)]. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેય્યથાપિ પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં કાકેહિ વા ખજ્જમાનં કુલલેહિ વા ખજ્જમાનં ગિજ્ઝેહિ વા ખજ્જમાનં કઙ્કેહિ વા ખજ્જમાનં સુનખેહિ વા ખજ્જમાનં બ્યગ્ઘેહિ વા ખજ્જમાનં દીપીહિ વા ખજ્જમાનં સિઙ્ગાલેહિ વા [ગિજ્ઝેહિ વા ખજ્જમાનં, સુવાનેહિ વા ખજ્જમાનં, સિગાલેહિ વા (સ્યા. પી.)] ખજ્જમાનં વિવિધેહિ વા પાણકજાતેહિ ખજ્જમાનં. સો ઇમમેવ કાયં ઉપસંહરતિ – ‘અયમ્પિ ખો કાયો એવંધમ્મો એવંભાવી એવંઅનતીતો’તિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેય્યથાપિ પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં સમંસલોહિતં ન્હારુસમ્બન્ધં…પે… અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં નિમંસલોહિતમક્ખિતં ન્હારુસમ્બન્ધં…પે… અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં અપગતમંસલોહિતં ન્હારુસમ્બન્ધં…પે… અટ્ઠિકાનિ અપગતસમ્બન્ધાનિ [અપગતન્હારુસમ્બન્ધાનિ (સ્યા.)] દિસા વિદિસા વિક્ખિત્તાનિ, અઞ્ઞેન હત્થટ્ઠિકં અઞ્ઞેન પાદટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ગોપ્ફકટ્ઠિકં [‘‘અઞ્ઞેન ગોપ્ફકટ્ઠિક’’ન્તિ ઇદં સી. સ્યા. પી. પોત્થકેસુ નત્થિ] અઞ્ઞેન જઙ્ઘટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ઊરુટ્ઠિકં અઞ્ઞેન કટિટ્ઠિકં [અઞ્ઞેન કટટ્ઠિકં અઞ્ઞેન પિટ્ઠટ્ઠિકં અઞ્ઞેન કણ્ટકટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ફાસુકટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ઉરટ્ઠિકં અઞ્ઞેન અંસટ્ઠિકં અઞ્ઞેન બાહુટ્ઠિકં (સ્યા.)] અઞ્ઞેન ફાસુકટ્ઠિકં અઞ્ઞેન પિટ્ઠિટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ખન્ધટ્ઠિકં [અઞ્ઞેન કટટ્ઠિકં અઞ્ઞેન પિટ્ઠટ્ઠિકં અઞ્ઞેન કણ્ટકટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ફાસુકટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ઉરટ્ઠિકં અઞ્ઞેન અંસટ્ઠિકં અઞ્ઞેન બાહુટ્ઠિકં (સ્યા.)] અઞ્ઞેન ગીવટ્ઠિકં અઞ્ઞેન હનુકટ્ઠિકં અઞ્ઞેન દન્તટ્ઠિકં અઞ્ઞેન સીસકટાહં. સો ઇમમેવ કાયં ઉપસંહરતિ – ‘અયમ્પિ ખો કાયો એવંધમ્મો એવંભાવી એવંઅનતીતો’તિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેય્યથાપિ પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં, અટ્ઠિકાનિ સેતાનિ સઙ્ખવણ્ણપટિભાગાનિ [સઙ્ખવણ્ણૂપનિભાનિ (સી. સ્યા. પી.)] …પે… અટ્ઠિકાનિ પુઞ્જકિતાનિ તેરોવસ્સિકાનિ…પે… અટ્ઠિકાનિ પૂતીનિ ચુણ્ણકજાતાનિ. સો ઇમમેવ કાયં ઉપસંહરતિ – ‘અયમ્પિ ખો કાયો એવંધમ્મો એવંભાવી એવંઅનતીતો’તિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ. ‘અત્થિ કાયો’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.

નવસિવથિકપબ્બં નિટ્ઠિતં.

ચુદ્દસકાયાનુપસ્સના નિટ્ઠિતા.

વેદનાનુપસ્સના

૧૧૩. ‘‘કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુખં વા [સુખં, દુક્ખં, અદુક્ખમસુખં (સી. સ્યા. પી. ક.)] વેદનં વેદયમાનો ‘સુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; દુક્ખં વા [સુખં, દુક્ખં અદુક્ખમસુખં (સી. સ્યા. પી. ક.)] વેદનં વેદયમાનો ‘દુક્ખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; અદુક્ખમસુખં વા વેદનં વેદયમાનો ‘અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; સામિસં વા સુખં વેદનં વેદયમાનો ‘સામિસં સુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; નિરામિસં વા સુખં વેદનં વેદયમાનો ‘નિરામિસં સુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; સામિસં વા દુક્ખં વેદનં વેદયમાનો ‘સામિસં દુક્ખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; નિરામિસં વા દુક્ખં વેદનં વેદયમાનો ‘નિરામિસં દુક્ખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; સામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનો ‘સામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; નિરામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનો ‘નિરામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; ઇતિ અજ્ઝત્તં વા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા વેદનાસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા વેદનાસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા વેદનાસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ વેદના’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ.

વેદનાનુપસ્સના નિટ્ઠિતા.

ચિત્તાનુપસ્સના

૧૧૪. ‘‘કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સરાગં વા ચિત્તં ‘સરાગં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, વીતરાગં વા ચિત્તં ‘વીતરાગં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સદોસં વા ચિત્તં ‘સદોસં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, વીતદોસં વા ચિત્તં ‘વીતદોસં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સમોહં વા ચિત્તં ‘સમોહં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, વીતમોહં વા ચિત્તં ‘વીતમોહં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સંખિત્તં વા ચિત્તં ‘સંખિત્તં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, વિક્ખિત્તં વા ચિત્તં ‘વિક્ખિત્તં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; મહગ્ગતં વા ચિત્તં ‘મહગ્ગતં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, અમહગ્ગતં વા ચિત્તં ‘અમહગ્ગતં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સઉત્તરં વા ચિત્તં ‘સઉત્તરં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, અનુત્તરં વા ચિત્તં ‘અનુત્તરં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સમાહિતં વા ચિત્તં ‘સમાહિતં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, અસમાહિતં વા ચિત્તં ‘અસમાહિતં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; વિમુત્તં વા ચિત્તં ‘વિમુત્તં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, અવિમુત્તં વા ચિત્તં ‘અવિમુત્તં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ચિત્તસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ચિત્તસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ચિત્તસ્મિં વિહરતિ. ‘અત્થિ ચિત્ત’ન્તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ.

ચિત્તાનુપસ્સના નિટ્ઠિતા.

ધમ્માનુપસ્સના નીવરણપબ્બં

૧૧૫. ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ નીવરણેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ નીવરણેસુ?

‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સન્તં વા અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દો’તિ પજાનાતિ; યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ કામચ્છન્દસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં બ્યાપાદં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં બ્યાપાદો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં બ્યાપાદં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં બ્યાપાદો’તિ પજાનાતિ; યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ બ્યાપાદસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ બ્યાપાદસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ બ્યાપાદસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં થીનમિદ્ધં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં થીનમિદ્ધ’ન્તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં થીનમિદ્ધં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં થીનમિદ્ધ’ન્તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ થીનમિદ્ધસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ થીનમિદ્ધસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ થીનમિદ્ધસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચ’ન્તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચ’ન્તિ પજાનાતિ; યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છા’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છા’તિ પજાનાતિ; યથા ચ અનુપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનાય વિચિકિચ્છાય આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ નીવરણેસુ.

નીવરણપબ્બં નિટ્ઠિતં.

ધમ્માનુપસ્સના ખન્ધપબ્બં

૧૧૬. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘ઇતિ રૂપં, ઇતિ રૂપસ્સ સમુદયો, ઇતિ રૂપસ્સ અત્થઙ્ગમો; ઇતિ વેદના, ઇતિ વેદનાય સમુદયો, ઇતિ વેદનાય અત્થઙ્ગમો; ઇતિ સઞ્ઞા, ઇતિ સઞ્ઞાય સમુદયો, ઇતિ સઞ્ઞાય અત્થઙ્ગમો; ઇતિ સઙ્ખારા, ઇતિ સઙ્ખારાનં સમુદયો, ઇતિ સઙ્ખારાનં અત્થઙ્ગમો; ઇતિ વિઞ્ઞાણં, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ સમુદયો, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ અત્થઙ્ગમો’તિ; ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ.

ખન્ધપબ્બં નિટ્ઠિતં.

ધમ્માનુપસ્સના આયતનપબ્બં

૧૧૭. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ છસુ અજ્ઝત્તિકબાહિરેસુ આયતનેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ છસુ અજ્ઝત્તિકબાહિરેસુ આયતનેસુ?

‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચક્ખુઞ્ચ પજાનાતિ, રૂપે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સોતઞ્ચ પજાનાતિ, સદ્દે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘ઘાનઞ્ચ પજાનાતિ, ગન્ધે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘જિવ્હઞ્ચ પજાનાતિ, રસે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘કાયઞ્ચ પજાનાતિ, ફોટ્ઠબ્બે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘મનઞ્ચ પજાનાતિ, ધમ્મે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ છસુ અજ્ઝત્તિકબાહિરેસુ આયતનેસુ.

આયતનપબ્બં નિટ્ઠિતં.

ધમ્માનુપસ્સના બોજ્ઝઙ્ગપબ્બં

૧૧૮. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સન્તં વા અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.

‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ.

બોજ્ઝઙ્ગપબ્બં નિટ્ઠિતં [બોજ્ઝઙ્ગપબ્બં નિટ્ઠિતં. પઠમભાણવારં (સ્યા.)].

ધમ્માનુપસ્સના સચ્ચપબ્બં

૧૧૯. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ.

પઠમભાણવારો નિટ્ઠિતો.

દુક્ખસચ્ચનિદ્દેસો

૧૨૦. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખં અરિયસચ્ચં? જાતિપિ દુક્ખા, જરાપિ દુક્ખા, મરણમ્પિ દુક્ખં, સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસાપિ દુક્ખા, અપ્પિયેહિ સમ્પયોગોપિ દુક્ખો, પિયેહિ વિપ્પયોગોપિ દુક્ખો [‘‘અપ્પિયેહિ…પે… વિપ્પયોગોપિ દુક્ખો’’તિ પાઠો ચેવ તંનિદ્દેસો ચ સી. પી. પોત્થકેસુ ન દિસ્સતિ, સુમઙ્ગલવિલાસિનિયંપિ તંસંવણ્ણના નત્થિ], યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં, સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા [પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધાપિ (ક.)] દુક્ખા.

૧૨૧. ‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, જાતિ? યા તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હિ તમ્હિ સત્તનિકાયે જાતિ સઞ્જાતિ ઓક્કન્તિ અભિનિબ્બત્તિ ખન્ધાનં પાતુભાવો આયતનાનં પટિલાભો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, જાતિ.

૧૨૨. ‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, જરા? યા તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હિ તમ્હિ સત્તનિકાયે જરા જીરણતા ખણ્ડિચ્ચં પાલિચ્ચં વલિત્તચતા આયુનો સંહાનિ ઇન્દ્રિયાનં પરિપાકો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, જરા.

૧૨૩. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, મરણં? યં [સુમઙ્ગલવિલાસિની ઓલોકેતબ્બા] તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હા તમ્હા સત્તનિકાયા ચુતિ ચવનતા ભેદો અન્તરધાનં મચ્ચુ મરણં કાલઙ્કિરિયા ખન્ધાનં ભેદો કળેવરસ્સ નિક્ખેપો જીવિતિન્દ્રિયસ્સુપચ્છેદો, ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, મરણં.

૧૨૪. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સોકો? યો ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ સોકો સોચના સોચિતત્તં અન્તોસોકો અન્તોપરિસોકો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સોકો.

૧૨૫. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પરિદેવો? યો ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ આદેવો પરિદેવો આદેવના પરિદેવના આદેવિતત્તં પરિદેવિતત્તં, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પરિદેવો.

૧૨૬. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં દુક્ખં કાયિકં અસાતં કાયસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં, ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખં.

૧૨૭. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દોમનસ્સં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચેતસિકં દુક્ખં ચેતસિકં અસાતં મનોસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં, ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દોમનસ્સં.

૧૨૮. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, ઉપાયાસો? યો ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ આયાસો ઉપાયાસો આયાસિતત્તં ઉપાયાસિતત્તં, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ઉપાયાસો.

૧૨૯. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, અપ્પિયેહિ સમ્પયોગો દુક્ખો? ઇધ યસ્સ તે હોન્તિ અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા રૂપા સદ્દા ગન્ધા રસા ફોટ્ઠબ્બા ધમ્મા, યે વા પનસ્સ તે હોન્તિ અનત્થકામા અહિતકામા અફાસુકકામા અયોગક્ખેમકામા, યા તેહિ સદ્ધિં સઙ્ગતિ સમાગમો સમોધાનં મિસ્સીભાવો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અપ્પિયેહિ સમ્પયોગો દુક્ખો.

૧૩૦. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પિયેહિ વિપ્પયોગો દુક્ખો? ઇધ યસ્સ તે હોન્તિ ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા રૂપા સદ્દા ગન્ધા રસા ફોટ્ઠબ્બા ધમ્મા, યે વા પનસ્સ તે હોન્તિ અત્થકામા હિતકામા ફાસુકકામા યોગક્ખેમકામા માતા વા પિતા વા ભાતા વા ભગિની વા મિત્તા વા અમચ્ચા વા ઞાતિસાલોહિતા વા, યા તેહિ સદ્ધિં અસઙ્ગતિ અસમાગમો અસમોધાનં અમિસ્સીભાવો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પિયેહિ વિપ્પયોગો દુક્ખો.

૧૩૧. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં? જાતિધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન જાતિધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો જાતિ આગચ્છેય્યા’તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં. જરાધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન જરાધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો જરા આગચ્છેય્યા’તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં. બ્યાધિધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન બ્યાધિધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો બ્યાધિ આગચ્છેય્યા’તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં. મરણધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન મરણધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો મરણં આગચ્છેય્યા’તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં. સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્મા આગચ્છેય્યુ’ન્તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં.

૧૩૨. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા દુક્ખા? સેય્યથિદં – રૂપુપાદાનક્ખન્ધો, વેદનુપાદાનક્ખન્ધો, સઞ્ઞુપાદાનક્ખન્ધો, સઙ્ખારુપાદાનક્ખન્ધો, વિઞ્ઞાણુપાદાનક્ખન્ધો. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા દુક્ખા. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખં અરિયસચ્ચં.

સમુદયસચ્ચનિદ્દેસો

૧૩૩. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખસમુદયં [દુક્ખસમુદયો (સ્યા.)] અરિયસચ્ચં? યાયં તણ્હા પોનોબ્ભવિકા [પોનોભવિકા (સી. પી.)] નન્દીરાગસહગતા [નન્દિરાગસહગતા (સી. સ્યા. પી.)] તત્રતત્રાભિનન્દિની. સેય્યથિદં – કામતણ્હા ભવતણ્હા વિભવતણ્હા.

‘‘સા ખો પનેસા, ભિક્ખવે, તણ્હા કત્થ ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, કત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ? યં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘કિઞ્ચ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં? ચક્ખુ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ. સોતં લોકે…પે… ઘાનં લોકે… જિવ્હા લોકે… કાયો લોકે… મનો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘રૂપા લોકે… સદ્દા લોકે… ગન્ધા લોકે… રસા લોકે… ફોટ્ઠબ્બા લોકે… ધમ્મા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘ચક્ખુવિઞ્ઞાણં લોકે… સોતવિઞ્ઞાણં લોકે… ઘાનવિઞ્ઞાણં લોકે… જિવ્હાવિઞ્ઞાણં લોકે… કાયવિઞ્ઞાણં લોકે… મનોવિઞ્ઞાણં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સો લોકે… સોતસમ્ફસ્સો લોકે… ઘાનસમ્ફસ્સો લોકે… જિવ્હાસમ્ફસ્સો લોકે… કાયસમ્ફસ્સો લોકે… મનોસમ્ફસ્સો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… સોતસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… ઘાનસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… જિવ્હાસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… કાયસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… મનોસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘રૂપસઞ્ઞા લોકે… સદ્દસઞ્ઞા લોકે… ગન્ધસઞ્ઞા લોકે… રસસઞ્ઞા લોકે… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ઞા લોકે… ધમ્મસઞ્ઞા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘રૂપસઞ્ચેતના લોકે… સદ્દસઞ્ચેતના લોકે… ગન્ધસઞ્ચેતના લોકે… રસસઞ્ચેતના લોકે… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ચેતના લોકે… ધમ્મસઞ્ચેતના લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘રૂપતણ્હા લોકે… સદ્દતણ્હા લોકે… ગન્ધતણ્હા લોકે… રસતણ્હા લોકે… ફોટ્ઠબ્બતણ્હા લોકે… ધમ્મતણ્હા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘રૂપવિતક્કો લોકે… સદ્દવિતક્કો લોકે… ગન્ધવિતક્કો લોકે… રસવિતક્કો લોકે… ફોટ્ઠબ્બવિતક્કો લોકે… ધમ્મવિતક્કો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.

‘‘રૂપવિચારો લોકે… સદ્દવિચારો લોકે… ગન્ધવિચારો લોકે… રસવિચારો લોકે… ફોટ્ઠબ્બવિચારો લોકે… ધમ્મવિચારો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખસમુદયં અરિયસચ્ચં.

નિરોધસચ્ચનિદ્દેસો

૧૩૪. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધં [દુક્ખનિરોધો (સ્યા.)] અરિયસચ્ચં? યો તસ્સાયેવ તણ્હાય અસેસવિરાગનિરોધો ચાગો પટિનિસ્સગ્ગો મુત્તિ અનાલયો.

‘‘સા ખો પનેસા, ભિક્ખવે, તણ્હા કત્થ પહીયમાના પહીયતિ, કત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ? યં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘કિઞ્ચ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં? ચક્ખુ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ. સોતં લોકે…પે… ઘાનં લોકે… જિવ્હા લોકે… કાયો લોકે… મનો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘રૂપા લોકે… સદ્દા લોકે… ગન્ધા લોકે… રસા લોકે… ફોટ્ઠબ્બા લોકે… ધમ્મા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘ચક્ખુવિઞ્ઞાણં લોકે… સોતવિઞ્ઞાણં લોકે… ઘાનવિઞ્ઞાણં લોકે… જિવ્હાવિઞ્ઞાણં લોકે… કાયવિઞ્ઞાણં લોકે… મનોવિઞ્ઞાણં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સો લોકે… સોતસમ્ફસ્સો લોકે… ઘાનસમ્ફસ્સો લોકે… જિવ્હાસમ્ફસ્સો લોકે… કાયસમ્ફસ્સો લોકે… મનોસમ્ફસ્સો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… સોતસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… ઘાનસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… જિવ્હાસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… કાયસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… મનોસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘રૂપસઞ્ઞા લોકે… સદ્દસઞ્ઞા લોકે… ગન્ધસઞ્ઞા લોકે… રસસઞ્ઞા લોકે… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ઞા લોકે… ધમ્મસઞ્ઞા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘રૂપસઞ્ચેતના લોકે… સદ્દસઞ્ચેતના લોકે… ગન્ધસઞ્ચેતના લોકે… રસસઞ્ચેતના લોકે… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ચેતના લોકે… ધમ્મસઞ્ચેતના લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘રૂપતણ્હા લોકે… સદ્દતણ્હા લોકે… ગન્ધતણ્હા લોકે… રસતણ્હા લોકે… ફોટ્ઠબ્બતણ્હા લોકે… ધમ્મતણ્હા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘રૂપવિતક્કો લોકે… સદ્દવિતક્કો લોકે… ગન્ધવિતક્કો લોકે… રસવિતક્કો લોકે… ફોટ્ઠબ્બવિતક્કો લોકે… ધમ્મવિતક્કો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.

‘‘રૂપવિચારો લોકે… સદ્દવિચારો લોકે… ગન્ધવિચારો લોકે… રસવિચારો લોકે… ફોટ્ઠબ્બવિચારો લોકે… ધમ્મવિચારો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં. એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝામાના નિરુજ્ઝતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધં અરિયસચ્ચં.

મગ્ગસચ્ચનિદ્દેસો

૧૩૫. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા અરિયસચ્ચં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધિ.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માદિટ્ઠિ? યં ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે ઞાણં, દુક્ખસમુદયે ઞાણં, દુક્ખનિરોધે ઞાણં, દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાય ઞાણં. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માદિટ્ઠિ.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસઙ્કપ્પો? નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પો અબ્યાપાદસઙ્કપ્પો અવિહિંસાસઙ્કપ્પો. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસઙ્કપ્પો.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માવાચા? મુસાવાદા વેરમણી [વેરમણિ (ક.)], પિસુણાય વાચાય વેરમણી, ફરુસાય વાચાય વેરમણી, સમ્ફપ્પલાપા વેરમણી. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માવાચા.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માકમ્મન્તો? પાણાતિપાતા વેરમણી, અદિન્નાદાના વેરમણી, કામેસુમિચ્છાચારા વેરમણી. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માકમ્મન્તો.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માઆજીવો? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો મિચ્છાઆજીવં પહાય સમ્માઆજીવેન જીવિતં કપ્પેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માઆજીવો.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માવાયામો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અનુપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં અનુપ્પાદાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; ઉપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; અનુપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઉપ્પાદાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; ઉપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઠિતિયા અસમ્મોસાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય ભાવનાય પારિપૂરિયા છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માવાયામો.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસતિ.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસમાધિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ, સતો ચ સમ્પજાનો, સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા અરિયસચ્ચં.

૧૩૬. ‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ.

સચ્ચપબ્બં નિટ્ઠિતં.

ધમ્માનુપસ્સના નિટ્ઠિતા.

૧૩૭. ‘‘યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય સત્ત વસ્સાનિ, તસ્સ દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા; સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા.

‘‘તિટ્ઠન્તુ, ભિક્ખવે, સત્ત વસ્સાનિ. યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય છ વસ્સાનિ…પે… પઞ્ચ વસ્સાનિ… ચત્તારિ વસ્સાનિ… તીણિ વસ્સાનિ… દ્વે વસ્સાનિ… એકં વસ્સં… તિટ્ઠતુ, ભિક્ખવે, એકં વસ્સં. યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય સત્ત માસાનિ, તસ્સ દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા; સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા. તિટ્ઠન્તુ, ભિક્ખવે, સત્ત માસાનિ. યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય છ માસાનિ…પે… પઞ્ચ માસાનિ… ચત્તારિ માસાનિ… તીણિ માસાનિ… દ્વે માસાનિ… એકં માસં… અડ્ઢમાસં… તિટ્ઠતુ, ભિક્ખવે, અડ્ઢમાસો. યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય સત્તાહં, તસ્સ દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા’’તિ.

૧૩૮. ‘‘‘એકાયનો અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય યદિદં ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’તિ. ઇતિ યં તં વુત્તં, ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્ત’’ન્તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

મહાસતિપટ્ઠાનસુત્તં નિટ્ઠિતં દસમં.

મૂલપરિયાયવગ્ગો નિટ્ઠિતો પઠમો.

તસ્સુદ્દાનં – [ઇતો પરં કેસુચિ પોત્થકેસુ ઇમાપિ ગાથાયો એવં દિસ્સન્તિ –§અજરં અમતં અમતાધિગમં, ફલમગ્ગનિદસ્સનં દુક્ખનુદં. સહિતત્તં મહારસહસ્સકરં, ભૂતમિતિ સારં વિવિધં સુણાથ.§તળાકં વસુપૂરિતં ઘમ્મપથે, તિવિધગ્ગિપિળેસિતનિબ્બાપનં. બ્યાધિપનુદનઓસધયો, પચ્છિમસુત્તપવરા ઠપિતા.§મધુમન્દવરસામદાનં, ખિડ્ડારતિ જનનિમનુસઙ્ઘાતં. તથા સુત્તે વેય્યાકરણા ઠપિતા, સક્યપુત્તાનમભિદમનત્થાય.§પઞ્ઞાસં ચ દિયડ્ઢસતં, દ્વે ચ વેય્યાકરણં અપરે ચ. તેવનામગતં ચ અનુપુબ્બં, એકમના નિસામેથ મુદગ્ગં.]

મૂલસુસંવરધમ્મદાયાદા, ભેરવાનઙ્ગણાકઙ્ખેય્યવત્થં;

સલ્લેખસમ્માદિટ્ઠિસતિપટ્ઠં, વગ્ગવરો અસમો સુસમત્તો.

૨. સીહનાદવગ્ગો

૧. ચૂળસીહનાદસુત્તં

૧૩૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘ઇધેવ, ભિક્ખવે, સમણો, ઇધ દુતિયો સમણો, ઇધ તતિયો સમણો, ઇધ ચતુત્થો સમણો; સુઞ્ઞા પરપ્પવાદા સમણેભિ અઞ્ઞેહીતિ [સમણેહિ અઞ્ઞેતિ (સી. પી. ક.) એત્થ અઞ્ઞેહીતિ સકાય પટિઞ્ઞાય સચ્ચાભિઞ્ઞેહીતિ અત્થો વેદિતબ્બો]. એવમેતં [એવમેવ (સ્યા. ક.)], ભિક્ખવે, સમ્મા સીહનાદં નદથ.

૧૪૦. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ભિક્ખવે, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘કો પનાયસ્મન્તાનં અસ્સાસો, કિં બલં, યેન તુમ્હે આયસ્મન્તો એવં વદેથ – ઇધેવ સમણો, ઇધ દુતિયો સમણો, ઇધ તતિયો સમણો, ઇધ ચતુત્થો સમણો; સુઞ્ઞા પરપ્પવાદા સમણેભિ અઞ્ઞેહી’તિ? એવંવાદિનો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘અત્થિ ખો નો, આવુસો, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચત્તારો ધમ્મા અક્ખાતા યે મયં અત્તનિ સમ્પસ્સમાના એવં વદેમ – ઇધેવ સમણો, ઇધ દુતિયો સમણો, ઇધ તતિયો સમણો, ઇધ ચતુત્થો સમણો; સુઞ્ઞા પરપ્પવાદા સમણેભિ અઞ્ઞેહીતિ. કતમે ચત્તારો? અત્થિ ખો નો, આવુસો, સત્થરિ પસાદો, અત્થિ ધમ્મે પસાદો, અત્થિ સીલેસુ પરિપૂરકારિતા; સહધમ્મિકા ખો પન પિયા મનાપા – ગહટ્ઠા ચેવ પબ્બજિતા ચ. ઇમે ખો નો, આવુસો, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચત્તારો ધમ્મા અક્ખાતા યે મયં અત્તનિ સમ્પસ્સમાના એવં વદેમ – ઇધેવ સમણો, ઇધ દુતિયો સમણો, ઇધ તતિયો સમણો, ઇધ ચતુત્થો સમણો; સુઞ્ઞા પરપ્પવાદા સમણેભિ અઞ્ઞેહી’તિ.

૧૪૧. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, ભિક્ખવે, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું – ‘અમ્હાકમ્પિ ખો, આવુસો, અત્થિ સત્થરિ પસાદો યો અમ્હાકં સત્થા, અમ્હાકમ્પિ અત્થિ ધમ્મે પસાદો યો અમ્હાકં ધમ્મો, મયમ્પિ સીલેસુ પરિપૂરકારિનો યાનિ અમ્હાકં સીલાનિ, અમ્હાકમ્પિ સહધમ્મિકા પિયા મનાપા – ગહટ્ઠા ચેવ પબ્બજિતા ચ. ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો કો અધિપ્પયાસો [અધિપ્પાયો (ક. સી. સ્યા. પી.), અધિપ્પયોગો (ક.)] કિં નાનાકરણં યદિદં તુમ્હાકઞ્ચેવ અમ્હાકઞ્ચા’તિ?

‘‘એવંવાદિનો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘કિં પનાવુસો, એકા નિટ્ઠા, ઉદાહુ પુથુ નિટ્ઠા’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘એકાવુસો, નિટ્ઠા, ન પુથુ નિટ્ઠા’તિ.

‘‘‘સા પનાવુસો, નિટ્ઠા સરાગસ્સ ઉદાહુ વીતરાગસ્સા’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘વીતરાગસ્સાવુસો, સા નિટ્ઠા, ન સા નિટ્ઠા સરાગસ્સા’તિ.

‘‘‘સા પનાવુસો, નિટ્ઠા સદોસસ્સ ઉદાહુ વીતદોસસ્સા’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘વીતદોસસ્સાવુસો, સા નિટ્ઠા, ન સા નિટ્ઠા સદોસસ્સા’તિ.

‘‘‘સા પનાવુસો, નિટ્ઠા સમોહસ્સ ઉદાહુ વીતમોહસ્સા’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘વીતમોહસ્સાવુસો, સા નિટ્ઠા, ન સા નિટ્ઠા સમોહસ્સા’તિ.

‘‘‘સા પનાવુસો, નિટ્ઠા સતણ્હસ્સ ઉદાહુ વીતતણ્હસ્સા’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘વીતતણ્હસ્સાવુસો, સા નિટ્ઠા, ન સા નિટ્ઠા સતણ્હસ્સા’તિ.

‘‘‘સા પનાવુસો, નિટ્ઠા સઉપાદાનસ્સ ઉદાહુ અનુપાદાનસ્સા’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘અનુપાદાનસ્સાવુસો, સા નિટ્ઠા, ન સા નિટ્ઠા સઉપાદાનસ્સા’તિ.

‘‘‘સા પનાવુસો, નિટ્ઠા વિદ્દસુનો ઉદાહુ અવિદ્દસુનો’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘વિદ્દસુનો, આવુસો, સા નિટ્ઠા, ન સા નિટ્ઠા અવિદ્દસુનો’તિ.

‘‘‘સા પનાવુસો, નિટ્ઠા અનુરુદ્ધપ્પટિવિરુદ્ધસ્સ ઉદાહુ અનનુરુદ્ધઅપ્પટિવિરુદ્ધસ્સા’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘અનનુરુદ્ધઅપ્પટિવિરુદ્ધસ્સાવુસો, સા નિટ્ઠા, ન સા નિટ્ઠા અનુરુદ્ધપ્પટિવિરુદ્ધસ્સા’તિ.

‘‘‘સા પનાવુસો, નિટ્ઠા પપઞ્ચારામસ્સ પપઞ્ચરતિનો ઉદાહુ નિપ્પપઞ્ચારામસ્સ નિપ્પપઞ્ચરતિનો’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાના, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં બ્યાકરેય્યું – ‘નિપ્પપઞ્ચારામસ્સાવુસો, સા નિટ્ઠા નિપ્પપઞ્ચરતિનો, ન સા નિટ્ઠા પપઞ્ચારામસ્સ પપઞ્ચરતિનો’તિ.

૧૪૨. ‘‘દ્વેમા, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિયો – ભવદિટ્ઠિ ચ વિભવદિટ્ઠિ ચ. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ભવદિટ્ઠિં અલ્લીના ભવદિટ્ઠિં ઉપગતા ભવદિટ્ઠિં અજ્ઝોસિતા, વિભવદિટ્ઠિયા તે પટિવિરુદ્ધા. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા વિભવદિટ્ઠિં અલ્લીના વિભવદિટ્ઠિં ઉપગતા વિભવદિટ્ઠિં અજ્ઝોસિતા, ભવદિટ્ઠિયા તે પટિવિરુદ્ધા. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઇમાસં દ્વિન્નં દિટ્ઠીનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ, ‘તે સરાગા તે સદોસા તે સમોહા તે સતણ્હા તે સઉપાદાના તે અવિદ્દસુનો તે અનુરુદ્ધપ્પટિવિરુદ્ધા તે પપઞ્ચારામા પપઞ્ચરતિનો; તે ન પરિમુચ્ચન્તિ જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ; ન પરિમુચ્ચન્તિ દુક્ખસ્મા’તિ વદામિ. યે ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઇમાસં દ્વિન્નં દિટ્ઠીનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનન્તિ, ‘તે વીતરાગા તે વીતદોસા તે વીતમોહા તે વીતતણ્હા તે અનુપાદાના તે વિદ્દસુનો તે અનનુરુદ્ધઅપ્પટિવિરુદ્ધા તે નિપ્પપઞ્ચારામા નિપ્પપઞ્ચરતિનો; તે પરિમુચ્ચન્તિ જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ; પરિમુચ્ચન્તિ દુક્ખસ્મા’તિ વદામિ.

૧૪૩. ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, ઉપાદાનાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? કામુપાદાનં, દિટ્ઠુપાદાનં, સીલબ્બતુપાદાનં, અત્તવાદુપાદાનં. સન્તિ, ભિક્ખવે, એકે સમણબ્રાહ્મણા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞાવાદા પટિજાનમાના. તે ન સમ્મા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ – કામુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન દિટ્ઠુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન સીલબ્બતુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન અત્તવાદુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? ઇમાનિ હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા તીણિ ઠાનાનિ યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ. તસ્મા તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞાવાદા પટિજાનમાના; તે ન સમ્મા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ – કામુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન દિટ્ઠુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન સીલબ્બતુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન અત્તવાદુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ.

‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, એકે સમણબ્રાહ્મણા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞાવાદા પટિજાનમાના. તે ન સમ્મા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ – કામુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, દિટ્ઠુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન સીલબ્બતુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન અત્તવાદુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? ઇમાનિ હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા દ્વે ઠાનાનિ યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ. તસ્મા તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞાવાદા પટિજાનમાના; તે ન સમ્મા [પટિજાનમાના ન સમ્મા (?)] સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ – કામુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, દિટ્ઠુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન સીલબ્બતુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન અત્તવાદુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ.

‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, એકે સમણબ્રાહ્મણા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞાવાદા પટિજાનમાના. તે ન સમ્મા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ – કામુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, દિટ્ઠુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, સીલબ્બતુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન અત્તવાદુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? ઇમઞ્હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એકં ઠાનં યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ. તસ્મા તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞાવાદા પટિજાનમાના; તે ન સમ્મા [પટિજાનમાના ન સમ્મા (?)] સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ – કામુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, દિટ્ઠુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, સીલબ્બતુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ન અત્તવાદુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ.

‘‘એવરૂપે ખો, ભિક્ખવે, ધમ્મવિનયે યો સત્થરિ પસાદો સો ન સમ્મગ્ગતો અક્ખાયતિ; યો ધમ્મે પસાદો સો ન સમ્મગ્ગતો અક્ખાયતિ; યા સીલેસુ પરિપૂરકારિતા સા ન સમ્મગ્ગતા અક્ખાયતિ; યા સહધમ્મિકેસુ પિયમનાપતા સા ન સમ્મગ્ગતા અક્ખાયતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં દુરક્ખાતે ધમ્મવિનયે દુપ્પવેદિતે અનિય્યાનિકે અનુપસમસંવત્તનિકે અસમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતે.

૧૪૪. ‘‘તથાગતો ચ ખો, ભિક્ખવે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞાવાદો પટિજાનમાનો સમ્મા સબ્બુપાદાનપરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ – કામુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, દિટ્ઠુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, સીલબ્બતુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, અત્તવાદુપાદાનસ્સ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ. એવરૂપે ખો, ભિક્ખવે, ધમ્મવિનયે યો સત્થરિ પસાદો સો સમ્મગ્ગતો અક્ખાયતિ; યો ધમ્મે પસાદો સો સમ્મગ્ગતો અક્ખાયતિ; યા સીલેસુ પરિપૂરકારિતા સા સમ્મગ્ગતા અક્ખાયતિ; યા સહધમ્મિકેસુ પિયમનાપતા સા સમ્મગ્ગતા અક્ખાયતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં સ્વાક્ખાતે ધમ્મવિનયે સુપ્પવેદિતે નિય્યાનિકે ઉપસમસંવત્તનિકે સમ્માસમ્બુદ્ધપ્પવેદિતે.

૧૪૫. ‘‘ઇમે ચ, ભિક્ખવે, ચત્તારો ઉપાદાના. કિંનિદાના કિંસમુદયા કિંજાતિકા કિંપભવા? ઇમે ચત્તારો ઉપાદાના તણ્હાનિદાના તણ્હાસમુદયા તણ્હાજાતિકા તણ્હાપભવા. તણ્હા ચાયં, ભિક્ખવે, કિંનિદાના કિંસમુદયા કિંજાતિકા કિંપભવા? તણ્હા વેદનાનિદાના વેદનાસમુદયા વેદનાજાતિકા વેદનાપભવા. વેદના ચાયં, ભિક્ખવે, કિંનિદાના કિંસમુદયા કિંજાતિકા કિંપભવા? વેદના ફસ્સનિદાના ફસ્સસમુદયા ફસ્સજાતિકા ફસ્સપભવા. ફસ્સો ચાયં, ભિક્ખવે, કિંનિદાનો કિંસમુદયો કિંજાતિકો કિંપભવો? ફસ્સો સળાયતનનિદાનો સળાયતનસમુદયો સળાયતનજાતિકો સળાયતનપભવો. સળાયતનઞ્ચિદં, ભિક્ખવે, કિંનિદાનં કિંસમુદયં કિંજાતિકં કિંપભવં? સળાયતનં નામરૂપનિદાનં નામરૂપસમુદયં નામરૂપજાતિકં નામરૂપપભવં. નામરૂપઞ્ચિદં, ભિક્ખવે, કિંનિદાનં કિંસમુદયં કિંજાતિકં કિંપભવં? નામરૂપં વિઞ્ઞાણનિદાનં વિઞ્ઞાણસમુદયં વિઞ્ઞાણજાતિકં વિઞ્ઞાણપભવં. વિઞ્ઞાણઞ્ચિદં, ભિક્ખવે, કિંનિદાનં કિંસમુદયં કિંજાતિકં કિંપભવં? વિઞ્ઞાણં સઙ્ખારનિદાનં સઙ્ખારસમુદયં સઙ્ખારજાતિકં સઙ્ખારપભવં. સઙ્ખારા ચિમે, ભિક્ખવે, કિંનિદાના કિંસમુદયા કિંજાતિકા કિંપભવા? સઙ્ખારા અવિજ્જાનિદાના અવિજ્જાસમુદયા અવિજ્જાજાતિકા અવિજ્જાપભવા.

‘‘યતો ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અવિજ્જા પહીના હોતિ વિજ્જા ઉપ્પન્ના, સો અવિજ્જાવિરાગા વિજ્જુપ્પાદા નેવ કામુપાદાનં ઉપાદિયતિ, ન દિટ્ઠુપાદાનં ઉપાદિયતિ, ન સીલબ્બતુપાદાનં ઉપાદિયતિ, ન અત્તવાદુપાદાનં ઉપાદિયતિ. અનુપાદિયં ન પરિતસ્સતિ, અપરિતસ્સં પચ્ચત્તઞ્ઞેવ પરિનિબ્બાયતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતી’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

ચૂળસીહનાદસુત્તં નિટ્ઠિતં પઠમં.

૨. મહાસીહનાદસુત્તં

૧૪૬. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા વેસાલિયં વિહરતિ બહિનગરે અપરપુરે વનસણ્ડે. તેન ખો પન સમયેન સુનક્ખત્તો લિચ્છવિપુત્તો અચિરપક્કન્તો હોતિ ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા. સો વેસાલિયં પરિસતિ [પરિસતિં (સી. પી.)] એવં [એતં (પી. ક.)] વાચં ભાસતિ – ‘‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિ [ઉત્તરિં (પી.)] મનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો. તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાનં. યસ્સ ચ ખ્વાસ્સ અત્થાય ધમ્મો દેસિતો સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’’તિ.

અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય વેસાલિં પિણ્ડાય પાવિસિ. અસ્સોસિ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો સુનક્ખત્તસ્સ લિચ્છવિપુત્તસ્સ વેસાલિયં પરિસતિ એવં વાચં ભાસમાનસ્સ – ‘‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો. તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાનં. યસ્સ ચ ખ્વાસ્સ અત્થાય ધમ્મો દેસિતો સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’’તિ.

અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો વેસાલિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સુનક્ખત્તો, ભન્તે, લિચ્છવિપુત્તો અચિરપક્કન્તો ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા. સો વેસાલિયં પરિસતિ એવં વાચં ભાસતિ – ‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો. તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાનં. યસ્સ ચ ખ્વાસ્સ અત્થાય ધમ્મો દેસિતો સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’’’તિ.

૧૪૭. ‘‘કોધનો હેસો, સારિપુત્ત, સુનક્ખત્તો મોઘપુરિસો. કોધા ચ પનસ્સ એસા વાચા ભાસિતા. ‘અવણ્ણં ભાસિસ્સામી’તિ ખો, સારિપુત્ત, સુનક્ખત્તો મોઘપુરિસો વણ્ણંયેવ તથાગતસ્સ ભાસતિ. વણ્ણો હેસો, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ યો એવં વદેય્ય – ‘યસ્સ ચ ખ્વાસ્સ અત્થાય ધમ્મો દેસિતો સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ.

‘‘અયમ્પિ હિ નામ, સારિપુત્ત, સુનક્ખત્તસ્સ મોઘપુરિસસ્સ મયિ ધમ્મન્વયો ન ભવિસ્સતિ – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ, સત્થા દેવમનુસ્સાનં, બુદ્ધો ભગવા’તિ.

‘‘અયમ્પિ હિ નામ, સારિપુત્ત, સુનક્ખત્તસ્સ મોઘપુરિસસ્સ મયિ ધમ્મન્વયો ન ભવિસ્સતિ – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અનેકવિહિતં ઇદ્ધિવિધં પચ્ચનુભોતિ – એકોપિ હુત્વા બહુધા હોતિ, બહુધાપિ હુત્વા એકો હોતિ; આવિભાવં, તિરોભાવં; તિરોકુટ્ટં તિરોપાકારં તિરોપબ્બતં અસજ્જમાનો ગચ્છતિ, સેય્યથાપિ આકાસે; પથવિયાપિ ઉમ્મુજ્જનિમુજ્જં કરોતિ, સેય્યથાપિ ઉદકે; ઉદકેપિ અભિજ્જમાનો ગચ્છતિ, સેય્યથાપિ પથવિયં; આકાસેપિ પલ્લઙ્કેન કમતિ, સેય્યથાપિ પક્ખી સકુણો; ઇમેપિ ચન્દિમસૂરિયે એવંમહિદ્ધિકે એવંમહાનુભાવે પાણિના પરિમસતિ પરિમજ્જતિ; યાવ બ્રહ્મલોકાપિ કાયેન વસં વત્તેતી’તિ.

‘‘અયમ્પિ હિ નામ, સારિપુત્ત, સુનક્ખત્તસ્સ મોઘપુરિસસ્સ મયિ ધમ્મન્વયો ન ભવિસ્સતિ – ‘ઇતિપિ સો ભગવા દિબ્બાય સોતધાતુયા વિસુદ્ધાય અતિક્કન્તમાનુસિકાય ઉભો સદ્દે સુણાતિ – દિબ્બે ચ માનુસે ચ, યે દૂરે સન્તિકે ચા’તિ.

‘‘અયમ્પિ હિ નામ, સારિપુત્ત, સુનક્ખત્તસ્સ મોઘપુરિસસ્સ મયિ ધમ્મન્વયો ન ભવિસ્સતિ – ‘ઇતિપિ સો ભગવા પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનાતિ – સરાગં વા ચિત્તં સરાગં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ, વીતરાગં વા ચિત્તં વીતરાગં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ; સદોસં વા ચિત્તં સદોસં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ, વીતદોસં વા ચિત્તં વીતદોસં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ; સમોહં વા ચિત્તં સમોહં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ, વીતમોહં વા ચિત્તં વીતમોહં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ; સંખિત્તં વા ચિત્તં સંખિત્તં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ, વિક્ખિત્તં વા ચિત્તં વિક્ખિત્તં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ; મહગ્ગતં વા ચિત્તં મહગ્ગતં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ, અમહગ્ગતં વા ચિત્તં અમહગ્ગતં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ; સઉત્તરં વા ચિત્તં સઉત્તરં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ, અનુત્તરં વા ચિત્તં અનુત્તરં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ; સમાહિતં વા ચિત્તં સમાહિતં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ, અસમાહિતં વા ચિત્તં અસમાહિતં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ; વિમુત્તં વા ચિત્તં વિમુત્તં ચિત્તન્તિ પજાનાતિ, અવિમુત્તં વા ચિત્તં અવિમુત્તં ચિત્તન્તિ પજાનાતી’તિ.

૧૪૮. ‘‘દસ ખો પનિમાનિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલાનિ યેહિ બલેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ. કતમાનિ દસ?

‘‘ઇધ, સારિપુત્ત, તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં કમ્મસમાદાનાનં ઠાનસો હેતુસો વિપાકં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં કમ્મસમાદાનાનં ઠાનસો હેતુસો વિપાકં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો સબ્બત્થગામિનિં પટિપદં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો સબ્બત્થગામિનિં પટિપદં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો અનેકધાતુનાનાધાતુલોકં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો અનેકધાતુનાનાધાતુલોકં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો સત્તાનં નાનાધિમુત્તિકતં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો સત્તાનં નાનાધિમુત્તિકતં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તીનં સંકિલેસં વોદાનં વુટ્ઠાનં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તીનં સંકિલેસં વોદાનં વુટ્ઠાનં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો તિસ્સોપિ જાતિયો ચતસ્સોપિ જાતિયો પઞ્ચપિ જાતિયો દસપિ જાતિયો વીસમ્પિ જાતિયો તિંસમ્પિ જાતિયો ચત્તાલીસમ્પિ જાતિયો પઞ્ઞાસમ્પિ જાતિયો જાતિસતમ્પિ જાતિસહસ્સમ્પિ જાતિસતસહસ્સમ્પિ અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ વિવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે – ‘અમુત્રાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિં; તત્રાપાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નો’તિ. ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ – ‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના. ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’તિ. ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ – ‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના. ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’તિ. ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘ઇમાનિ ખો, સારિપુત્ત, દસ તથાગતસ્સ તથાગતબલાનિ યેહિ બલેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

૧૪૯. ‘‘યો ખો મં, સારિપુત્ત, એવં જાનન્તં એવં પસ્સન્તં એવં વદેય્ય – ‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો; તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાન’ન્તિ, તં, સારિપુત્ત, વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સીલસમ્પન્નો સમાધિસમ્પન્નો પઞ્ઞાસમ્પન્નો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞં આરાધેય્ય, એવં સમ્પદમિદં, સારિપુત્ત, વદામિ. તં વાચં અપ્પહાય, તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે.

૧૫૦. ‘‘ચત્તારિમાનિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ વેસારજ્જાનિ યેહિ વેસારજ્જેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ. કતમાનિ ચત્તારિ?

‘‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ તે પટિજાનતો ઇમે ધમ્મા અનભિસમ્બુદ્ધા’તિ. તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહધમ્મેન પટિચોદેસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, સારિપુત્ત, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં [એતમ્પહં (સી. પી.)], સારિપુત્ત, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.

‘‘‘ખીણાસવસ્સ તે પટિજાનતો ઇમે આસવા અપરિક્ખીણા’તિ. તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહધમ્મેન પટિચોદેસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, સારિપુત્ત, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, સારિપુત્ત, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.

‘‘‘યે ખો પન તે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા, તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’તિ. તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહધમ્મેન પટિચોદેસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, સારિપુત્ત, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, સારિપુત્ત, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.

‘‘‘યસ્સ ખો પન તે અત્થાય ધમ્મો દેસિતો, સો ન નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ. તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહધમ્મેન પટિચોદેસ્સતી’તિ નિમિત્તમેતં, સારિપુત્ત, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, સારિપુત્ત, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.

‘‘ઇમાનિ ખો, સારિપુત્ત, ચત્તારિ તથાગતસ્સ વેસારજ્જાનિ યેહિ વેસારજ્જેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.

‘‘યો ખો મં, સારિપુત્ત, એવં જાનન્તં એવં પસ્સન્તં એવં વદેય્ય – ‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો, તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાન’ન્તિ, તં, સારિપુત્ત, વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સીલસમ્પન્નો સમાધિસમ્પન્નો પઞ્ઞાસમ્પન્નો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞં આરાધેય્ય, એવં સમ્પદમિદં, સારિપુત્ત, વદામિ. તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે.

૧૫૧. ‘‘અટ્ઠ ખો ઇમા, સારિપુત્ત, પરિસા. કતમા અટ્ઠ? ખત્તિયપરિસા, બ્રાહ્મણપરિસા, ગહપતિપરિસા, સમણપરિસા, ચાતુમહારાજિકપરિસા [ચાતુમ્મહારાજિકા (સી. સ્યા. પી.)], તાવતિંસપરિસા, મારપરિસા, બ્રહ્મપરિસા – ઇમા ખો, સારિપુત્ત, અટ્ઠ પરિસા. ઇમેહિ ખો, સારિપુત્ત, ચતૂહિ વેસારજ્જેહિ સમન્નાગતો તથાગતો ઇમા અટ્ઠ પરિસા ઉપસઙ્કમતિ અજ્ઝોગાહતિ. અભિજાનામિ ખો પનાહં, સારિપુત્ત, અનેકસતં ખત્તિયપરિસં ઉપસઙ્કમિતા. તત્રપિ મયા સન્નિસિન્નપુબ્બઞ્ચેવ, સલ્લપિતપુબ્બઞ્ચ, સાકચ્છા ચ સમાપજ્જિતપુબ્બા. તત્ર વત મં ભયં વા સારજ્જં વા ઓક્કમિસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, સારિપુત્ત, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, સારિપુત્ત, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.

‘‘અભિજાનામિ ખો પનાહં, સારિપુત્ત, અનેકસતં બ્રાહ્મણપરિસં…પે… ગહપતિપરિસં… સમણપરિસં… ચાતુમહારાજિકપરિસં… તાવતિંસપરિસં… મારપરિસં… બ્રહ્મપરિસં ઉપસઙ્કમિતા. તત્રપિ મયા સન્નિસિન્નપુબ્બઞ્ચેવ, સલ્લપિતપુબ્બઞ્ચ, સાકચ્છા ચ સમાપજ્જિતપુબ્બા. તત્ર વત મં ભયં વા સારજ્જં વા ઓક્કમિસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, સારિપુત્ત, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, સારિપુત્ત, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.

‘‘યો ખો મં, સારિપુત્ત, એવં જાનન્તં એવં પસ્સન્તં એવં વદેય્ય – ‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો, તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાન’ન્તિ, તં, સારિપુત્ત, વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સીલસમ્પન્નો સમાધિસમ્પન્નો પઞ્ઞાસમ્પન્નો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞં આરાધેય્ય, એવં સમ્પદમિદં, સારિપુત્ત, વદામિ. તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે.

૧૫૨. ‘‘ચતસ્સો ખો ઇમા, સારિપુત્ત, યોનિયો. કતમા ચતસ્સો? અણ્ડજા યોનિ, જલાબુજા યોનિ, સંસેદજા યોનિ, ઓપપાતિકા યોનિ. કતમા ચ, સારિપુત્ત, અણ્ડજા યોનિ? યે ખો તે, સારિપુત્ત, સત્તા અણ્ડકોસં અભિનિબ્ભિજ્જ જાયન્તિ – અયં વુચ્ચતિ, સારિપુત્ત, અણ્ડજા યોનિ. કતમા ચ, સારિપુત્ત, જલાબુજા યોનિ? યે ખો તે, સારિપુત્ત, સત્તા વત્થિકોસં અભિનિબ્ભિજ્જ જાયન્તિ – અયં વુચ્ચતિ, સારિપુત્ત, જલાબુજા યોનિ. કતમા ચ, સારિપુત્ત, સંસેદજા યોનિ? યે ખો તે, સારિપુત્ત, સત્તા પૂતિમચ્છે વા જાયન્તિ પૂતિકુણપે વા પૂતિકુમ્માસે વા ચન્દનિકાયે વા ઓળિગલ્લે વા જાયન્તિ – અયં વુચ્ચતિ, સારિપુત્ત, સંસેદજા યોનિ. કતમા ચ, સારિપુત્ત, ઓપપાતિકા યોનિ? દેવા, નેરયિકા, એકચ્ચે ચ મનુસ્સા, એકચ્ચે ચ વિનિપાતિકા – અયં વુચ્ચતિ, સારિપુત્ત, ઓપપાતિકા યોનિ. ઇમા ખો, સારિપુત્ત, ચતસ્સો યોનિયો.

‘‘યો ખો મં, સારિપુત્ત, એવં જાનન્તં એવં પસ્સન્તં એવં વદેય્ય – ‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો, તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાન’ન્તિ, તં, સારિપુત્ત, વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સીલસમ્પન્નો સમાધિસમ્પન્નો પઞ્ઞાસમ્પન્નો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞં આરાધેય્ય, એવં સમ્પદમિદં, સારિપુત્ત, વદામિ. તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે.

૧૫૩. ‘‘પઞ્ચ ખો ઇમા, સારિપુત્ત, ગતિયો. કતમા પઞ્ચ? નિરયો, તિરચ્છાનયોનિ, પેત્તિવિસયો, મનુસ્સા, દેવા. નિરયઞ્ચાહં, સારિપુત્ત, પજાનામિ, નિરયગામિઞ્ચ મગ્ગં, નિરયગામિનિઞ્ચ પટિપદં; યથા પટિપન્નો ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ તઞ્ચ પજાનામિ. તિરચ્છાનયોનિઞ્ચાહં, સારિપુત્ત, પજાનામિ, તિરચ્છાનયોનિગામિઞ્ચ મગ્ગં, તિરચ્છાનયોનિગામિનિઞ્ચ પટિપદં; યથા પટિપન્નો ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તિરચ્છાનયોનિં ઉપપજ્જતિ તઞ્ચ પજાનામિ. પેત્તિવિસયં ચાહં, સારિપુત્ત, પજાનામિ, પેત્તિવિસયગામિઞ્ચ મગ્ગં, પેત્તિવિસયગામિનિઞ્ચ પટિપદં; યથા પટિપન્નો ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પેત્તિવિસયં ઉપપજ્જતિ તઞ્ચ પજાનામિ. મનુસ્સે ચાહં, સારિપુત્ત, પજાનામિ, મનુસ્સલોકગામિઞ્ચ મગ્ગં, મનુસ્સલોકગામિનિઞ્ચ પટિપદં; યથા પટિપન્નો ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા મનુસ્સેસુ ઉપપજ્જતિ તઞ્ચ પજાનામિ. દેવે ચાહં, સારિપુત્ત, પજાનામિ, દેવલોકગામિઞ્ચ મગ્ગં, દેવલોકગામિનિઞ્ચ પટિપદં; યથા પટિપન્નો ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જતિ તઞ્ચ પજાનામિ. નિબ્બાનઞ્ચાહં, સારિપુત્ત, પજાનામિ, નિબ્બાનગામિઞ્ચ મગ્ગં, નિબ્બાનગામિનિઞ્ચ પટિપદં; યથા પટિપન્નો ચ આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ તઞ્ચ પજાનામિ.

૧૫૪. ‘‘ઇધાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્નં, એકન્તદુક્ખા તિબ્બા કટુકા વેદના વેદયમાનં. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, અઙ્ગારકાસુ સાધિકપોરિસા પૂરા અઙ્ગારાનં વીતચ્ચિકાનં વીતધૂમાનં. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય ઘમ્માભિતત્તો ઘમ્મપરેતો કિલન્તો તસિતો પિપાસિતો એકાયનેન મગ્ગેન તમેવ અઙ્ગારકાસું પણિધાય. તમેનં ચક્ખુમા પુરિસો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘તથાયં ભવં પુરિસો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા ઇમંયેવ અઙ્ગારકાસું આગમિસ્સતી’તિ. તમેનં પસ્સેય્ય અપરેન સમયેન તસ્સા અઙ્ગારકાસુયા પતિતં, એકન્તદુક્ખા તિબ્બા કટુકા વેદના વેદયમાનં. એવમેવ ખો અહં, સારિપુત્ત, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્નં, એકન્તદુક્ખા તિબ્બા કટુકા વેદના વેદયમાનં.

‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તિરચ્છાનયોનિં ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તિરચ્છાનયોનિં ઉપપન્નં, દુક્ખા તિબ્બા કટુકા વેદના વેદયમાનં. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, ગૂથકૂપો સાધિકપોરિસો, પૂરો ગૂથસ્સ. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય ઘમ્માભિતત્તો ઘમ્મપરેતો કિલન્તો તસિતો પિપાસિતો એકાયનેન મગ્ગેન તમેવ ગૂથકૂપં પણિધાય. તમેનં ચક્ખુમા પુરિસો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘તથાયં ભવં પુરિસો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો યથા ઇમંયેવ ગૂથકૂપં આગમિસ્સતી’તિ. તમેનં પસ્સેય્ય અપરેન સમયેન તસ્મિં ગૂથકૂપે પતિતં, દુક્ખા તિબ્બા કટુકા વેદના વેદયમાનં. એવમેવ ખો અહં, સારિપુત્ત, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તિરચ્છાનયોનિં ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તિરચ્છાનયોનિં ઉપપન્નં, દુક્ખા તિબ્બા કટુકા વેદના વેદયમાનં.

‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પેત્તિવિસયં ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પેત્તિવિસયં ઉપપન્નં, દુક્ખબહુલા વેદના વેદયમાનં. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, રુક્ખો વિસમે ભૂમિભાગે જાતો તનુપત્તપલાસો કબરચ્છાયો. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય ઘમ્માભિતત્તો ઘમ્મપરેતો કિલન્તો તસિતો પિપાસિતો એકાયનેન મગ્ગેન તમેવ રુક્ખં પણિધાય. તમેનં ચક્ખુમા પુરિસો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘તથાયં ભવં પુરિસો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા ઇમંયેવ રુક્ખં આગમિસ્સતી’તિ. તમેનં પસ્સેય્ય, અપરેન સમયેન તસ્સ રુક્ખસ્સ છાયાય નિસિન્નં વા નિપન્નં વા દુક્ખબહુલા વેદના વેદયમાનં. એવમેવ ખો અહં, સારિપુત્ત, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પેત્તિવિસયં ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પેત્તિવિસયં ઉપપન્નં, દુક્ખબહુલા વેદના વેદયમાનં.

‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા મનુસ્સેસુ ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા મનુસ્સેસુ ઉપપન્નં, સુખબહુલા વેદના વેદયમાનં. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, રુક્ખો સમે ભૂમિભાગે જાતો બહલપત્તપલાસો સન્દચ્છાયો [સણ્ડચ્છાયો (સ્યા.), સન્તચ્છાયો (ક.)]. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય ઘમ્માભિતત્તો ઘમ્મપરેતો કિલન્તો તસિતો પિપાસિતો એકાયનેન મગ્ગેન તમેવ રુક્ખં પણિધાય. તમેનં ચક્ખુમા પુરિસો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘તથાયં ભવં પુરિસો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા ઇમમેવ રુક્ખં આગમિસ્સતી’તિ. તમેનં પસ્સેય્ય અપરેન સમયેન તસ્સ રુક્ખસ્સ છાયાય નિસિન્નં વા નિપન્નં વા સુખબહુલા વેદના વેદયમાનં. એવમેવ ખો અહં, સારિપુત્ત, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા મનુસ્સેસુ ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા મનુસ્સેસુ ઉપપન્નં, સુખબહુલા વેદના વેદયમાનં.

‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતી’તિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્નં, એકન્તસુખા વેદના વેદયમાનં. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, પાસાદો, તત્રાસ્સ કૂટાગારં ઉલ્લિત્તાવલિત્તં નિવાતં ફુસિતગ્ગળં પિહિતવાતપાનં. તત્રાસ્સ પલ્લઙ્કો ગોનકત્થતો પટિકત્થતો પટલિકત્થતો કદલિમિગપવરપચ્ચત્થરણો સઉત્તરચ્છદો ઉભતોલોહિતકૂપધાનો. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય ઘમ્માભિતત્તો ઘમ્મપરેતો કિલન્તો તસિતો પિપાસિતો એકાયનેન મગ્ગેન તમેવ પાસાદં પણિધાય. તમેનં ચક્ખુમા પુરિસો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘તથાયં ભવં પુરિસો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા ઇમંયેવ પાસાદં આગમિસ્સતી’તિ. તમેનં પસ્સેય્ય અપરેન સમયેન તસ્મિં પાસાદે તસ્મિં કૂટાગારે તસ્મિં પલ્લઙ્કે નિસિન્નં વા નિપન્નં વા એકન્તસુખા વેદના વેદયમાનં. એવમેવ ખો અહં, સારિપુત્ત, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્નં, એકન્તસુખા વેદના વેદયમાનં.

‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા આસવાનં ખયા અનાસં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરિસ્સતીતિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તં, એકન્તસુખા વેદના વેદયમાનં. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, પોક્ખરણી અચ્છોદકા સાતોદકા સીતોદકા સેતકા સુપતિત્થા રમણીયા. અવિદૂરે ચસ્સા તિબ્બો વનસણ્ડો. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય ઘમ્માભિતત્તો ઘમ્મપરેતો કિલન્તો તસિતો પિપાસિતો એકાયનેન મગ્ગેન તમેવ પોક્ખરણિં પણિધાય. તમેનં ચક્ખુમા પુરિસો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘તથા ભવં પુરિસો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા ઇમંયેવ પોક્ખરણિં આગમિસ્સતી’તિ. તમેનં પસ્સેય્ય અપરેન સમયેન તં પોક્ખરણિં ઓગાહેત્વા ન્હાયિત્વા ચ પિવિત્વા ચ સબ્બદરથકિલમથપરિળાહં પટિપ્પસ્સમ્ભેત્વા પચ્ચુત્તરિત્વા તસ્મિં વનસણ્ડે નિસિન્નં વા નિપન્નં વા, એકન્તસુખા વેદના વેદયમાનં. એવમેવ ખો અહં, સારિપુત્ત, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરિસ્સતી’તિ. તમેનં પસ્સામિ અપરેન સમયેન આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તં, એકન્તસુખા વેદના વેદયમાનં. ઇમા ખો, સારિપુત્ત, પઞ્ચ ગતિયો.

‘‘યો ખો મં, સારિપુત્ત, એવં જાનન્તં એવં પસ્સન્તં એવં વદેય્ય – ‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો; તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાન’ન્તિ તં, સારિપુત્ત, વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સીલસમ્પન્નો સમાધિસમ્પન્નો પઞ્ઞાસમ્પન્નો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞં આરાધેય્ય, એવં સમ્પદમિદં, સારિપુત્ત, વદામિ ‘તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે’.

૧૫૫. ‘‘અભિજાનામિ ખો પનાહં, સારિપુત્ત, ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયં ચરિતા [ચરિત્વા (ક.)] – તપસ્સી સુદં હોમિ પરમતપસ્સી, લૂખો સુદં [લૂખસ્સુદં (સી. પી.)] હોમિ પરમલૂખો, જેગુચ્છી સુદં હોમિ પરમજેગુચ્છી, પવિવિત્તો સુદં [પવિવિત્તસ્સુદં (સી. પી.)] હોમિ પરમપવિવિત્તો. તત્રાસ્સુ મે ઇદં, સારિપુત્ત, તપસ્સિતાય હોતિ – અચેલકો હોમિ મુત્તાચારો હત્થાપલેખનો [હત્થાવલેખનો (સ્યા.)], ન એહિભદ્દન્તિકો ન તિટ્ઠભદ્દન્તિકો; નાભિહટં ન ઉદ્દિસ્સકતં ન નિમન્તનં સાદિયામિ. સો ન કુમ્ભિમુખા પટિગ્ગણ્હામિ, ન કળોપિમુખા પટિગ્ગણ્હામિ, ન એળકમન્તરં, ન દણ્ડમન્તરં, ન મુસલમન્તરં, ન દ્વિન્નં ભુઞ્જમાનાનં, ન ગબ્ભિનિયા, ન પાયમાનાય [પાયન્તિયા (ક.)], ન પુરિસન્તરગતાય, ન સઙ્કિત્તીસુ, ન યત્થ સા ઉપટ્ઠિતો હોતિ, ન યત્થ મક્ખિકા સણ્ડસણ્ડચારિની; ન મચ્છં ન મંસં ન સુરં ન મેરયં ન થુસોદકં પિવામિ; સો એકાગારિકો વા હોમિ એકાલોપિકો, દ્વાગારિકો વા હોમિ દ્વાલોપિકો…પે… સત્તાગારિકો વા હોમિ સત્તાલોપિકો; એકિસ્સાપિ દત્તિયા યાપેમિ, દ્વીહિપિ દત્તીહિ યાપેમિ…પે… સત્તહિપિ દત્તીહિ યાપેમિ; એકાહિકમ્પિ આહારં આહારેમિ, દ્વીહિકમ્પિ આહારં આહારેમિ…પે… સત્તાહિકમ્પિ આહારં આહારેમિ; ઇતિ એવરૂપં અદ્ધમાસિકમ્પિ પરિયાયભત્તભોજનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરામિ.

‘‘સો સાકભક્ખો વા હોમિ, સામાકભક્ખો વા હોમિ, નીવારભક્ખો વા હોમિ, દદ્દુલભક્ખો વા હોમિ, હટભક્ખો વા હોમિ, કણભક્ખો વા હોમિ, આચામભક્ખો વા હોમિ, પિઞ્ઞાકભક્ખો વા હોમિ, તિણભક્ખો વા હોમિ, ગોમયભક્ખો વા હોમિ, વનમૂલફલાહારો યાપેમિ પવત્તફલભોજી.

‘‘સો સાણાનિપિ ધારેમિ, મસાણાનિપિ ધારેમિ, છવદુસ્સાનિપિ ધારેમિ, પંસુકૂલાનિપિ ધારેમિ, તિરીટાનિપિ ધારેમિ, અજિનમ્પિ ધારેમિ, અજિનક્ખિપમ્પિ ધારેમિ, કુસચીરમ્પિ ધારેમિ, વાકચીરમ્પિ ધારેમિ, ફલકચીરમ્પિ ધારેમિ, કેસકમ્બલમ્પિ ધારેમિ, વાળકમ્બલમ્પિ ધારેમિ, ઉલૂકપક્ખમ્પિ ધારેમિ; કેસમસ્સુલોચકોપિ હોમિ કેસમસ્સુલોચનાનુયોગમનુયુત્તો; ઉબ્ભટ્ઠકોપિ હોમિ આસનપટિક્ખિત્તો; ઉક્કુટિકોપિ હોમિ ઉક્કુટિકપ્પધાનમનુયુત્તો; કણ્ટકાપસ્સયિકોપિ હોમિ કણ્ટકાપસ્સયે સેય્યં કપ્પેમિ [ઇમસ્સાનન્તરે અઞ્ઞોપિ કોચિ પાઠપદેસો અઞ્ઞેસુ આજીવકવતદીપકસુત્તેસુ દિસ્સતિ]; સાયતતિયકમ્પિ ઉદકોરોહનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરામિ – ઇતિ એવરૂપં અનેકવિહિતં કાયસ્સ આતાપનપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરામિ. ઇદંસુ મે, સારિપુત્ત, તપસ્સિતાય હોતિ.

૧૫૬. ‘‘તત્રાસ્સુ મે ઇદં, સારિપુત્ત, લૂખસ્મિં હોતિ – નેકવસ્સગણિકં રજોજલ્લં કાયે સન્નિચિતં હોતિ પપટિકજાતં. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, તિન્દુકખાણુ નેકવસ્સગણિકો સન્નિચિતો હોતિ પપટિકજાતો, એવમેવાસ્સુ મે, સારિપુત્ત, નેકવસ્સગણિકં રજોજલ્લં કાયે સન્નિચિતં હોતિ પપટિકજાતં. તસ્સ મય્હં, સારિપુત્ત, ન એવં હોતિ – ‘અહો વતાહં ઇમં રજોજલ્લં પાણિના પરિમજ્જેય્યં, અઞ્ઞે વા પન મે ઇમં રજોજલ્લં પાણિના પરિમજ્જેય્યુ’ન્તિ. એવમ્પિ મે, સારિપુત્ત, ન હોતિ. ઇદંસુ મે, સારિપુત્ત, લૂખસ્મિં હોતિ.

‘‘તત્રાસ્સુ મે ઇદં, સારિપુત્ત, જેગુચ્છિસ્મિં હોતિ – સો ખો અહં, સારિપુત્ત, સતોવ અભિક્કમામિ, સતોવ પટિક્કમામિ, યાવ ઉદકબિન્દુમ્હિપિ મે દયા પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ – ‘માહં ખુદ્દકે પાણે વિસમગતે સઙ્ઘાતં આપાદેસિ’ન્તિ. ઇદંસુ મે, સારિપુત્ત, જેગુચ્છિસ્મિં હોતિ.

‘‘તત્રાસ્સુ મે ઇદં, સારિપુત્ત, પવિવિત્તસ્મિં હોતિ – સો ખો અહં, સારિપુત્ત, અઞ્ઞતરં અરઞ્ઞાયતનં અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરામિ. યદા પસ્સામિ ગોપાલકં વા પસુપાલકં વા તિણહારકં વા કટ્ઠહારકં વા વનકમ્મિકં વા, વનેન વનં ગહનેન ગહનં નિન્નેન નિન્નં થલેન થલં સંપતામિ [પપતામિ (સી. સ્યા. પી.)]. તં કિસ્સ હેતુ? મા મં તે અદ્દસંસુ અહઞ્ચ મા તે અદ્દસન્તિ. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, આરઞ્ઞકો મગો મનુસ્સે દિસ્વા વનેન વનં ગહનેન ગહનં નિન્નેન નિન્નં થલેન થલં સંપતતિ, એવમેવ ખો અહં, સારિપુત્ત, યદા પસ્સામિ ગોપાલકં વા પસુપાલકં વા તિણહારકં વા કટ્ઠહારકં વા વનકમ્મિકં વા વનેન વનં ગહનેન ગહનં નિન્નેન નિન્નં થલેન થલં સંપતામિ. તં કિસ્સ હેતુ? મા મં તે અદ્દસંસુ અહઞ્ચ મા તે અદ્દસન્તિ. ઇદંસુ મે, સારિપુત્ત, પવિવિત્તસ્મિં હોતિ.

‘‘સો ખો અહં, સારિપુત્ત, યે તે ગોટ્ઠા પટ્ઠિતગાવો અપગતગોપાલકા, તત્થ ચતુક્કુણ્ડિકો ઉપસઙ્કમિત્વા યાનિ તાનિ વચ્છકાનં તરુણકાનં ધેનુપકાનં ગોમયાનિ તાનિ સુદં આહારેમિ. યાવકીવઞ્ચ મે, સારિપુત્ત, સકં મુત્તકરીસં અપરિયાદિન્નં હોતિ, સકંયેવ સુદં મુત્તકરીસં આહારેમિ. ઇદંસુ મે, સારિપુત્ત, મહાવિકટભોજનસ્મિં હોતિ.

૧૫૭. ‘‘સો ખો અહં, સારિપુત્ત, અઞ્ઞતરં ભિંસનકં વનસણ્ડં અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરામિ. તત્રાસ્સુદં, સારિપુત્ત, ભિંસનકસ્સ વનસણ્ડસ્સ ભિંસનકતસ્મિં હોતિ – યો કોચિ અવીતરાગો તં વનસણ્ડં પવિસતિ, યેભુય્યેન લોમાનિ હંસન્તિ. સો ખો અહં, સારિપુત્ત, યા તા રત્તિયો સીતા હેમન્તિકા અન્તરટ્ઠકા હિમપાતસમયા [અન્તરટ્ઠકે હિમપાતસમયે (સી. પી.)] તથારૂપાસુ રત્તીસુ રત્તિં અબ્ભોકાસે વિહરામિ, દિવા વનસણ્ડે; ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે દિવા અબ્ભોકાસે વિહરામિ, રત્તિં વનસણ્ડે. અપિસ્સુ મં, સારિપુત્ત, અયં અનચ્છરિયગાથા પટિભાસિ પુબ્બે અસ્સુતપુબ્બા –

‘‘સોતત્તો સોસિન્નો [સોસીનો (સી. પી. ક.), સોસિનો (સ્યા.), સોસિન્દો (સદ્દનીતિ)] ચેવ, એકો ભિંસનકે વને;

નગ્ગો ન ચગ્ગિમાસીનો, એસનાપસુતો મુની’’તિ.

‘‘સો ખો અહં, સારિપુત્ત, સુસાને સેય્યં કપ્પેમિ છવટ્ઠિકાનિ ઉપધાય. અપિસ્સુ મં, સારિપુત્ત, ગામણ્ડલા [ગોમણ્ડલા (બહૂસુ) ચરિયાપિટકઅટ્ઠકથા ઓલોકેતબ્બા] ઉપસઙ્કમિત્વા ઓટ્ઠુભન્તિપિ, ઓમુત્તેન્તિપિ, પંસુકેનપિ ઓકિરન્તિ, કણ્ણસોતેસુપિ સલાકં પવેસેન્તિ. ન ખો પનાહં, સારિપુત્ત, અભિજાનામિ તેસુ પાપકં ચિત્તં ઉપ્પાદેતા. ઇદંસુ મે, સારિપુત્ત, ઉપેક્ખાવિહારસ્મિં હોતિ.

૧૫૮. ‘‘સન્તિ ખો પન, સારિપુત્ત, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘આહારેન સુદ્ધી’તિ. તે એવમાહંસુ – ‘કોલેહિ યાપેમા’તિ. તે કોલમ્પિ ખાદન્તિ, કોલચુણ્ણમ્પિ ખાદન્તિ, કોલોદકમ્પિ પિવન્તિ – અનેકવિહિતમ્પિ કોલવિકતિં પરિભુઞ્જન્તિ. અભિજાનામિ ખો પનાહં, સારિપુત્ત, એકંયેવ કોલં આહારં આહારિતા. સિયા ખો પન તે, સારિપુત્ત, એવમસ્સ – ‘મહા નૂન તેન સમયેન કોલો અહોસી’તિ. ન ખો પનેતં, સારિપુત્ત, એવં દટ્ઠબ્બં. તદાપિ એતપરમોયેવ કોલો અહોસિ સેય્યથાપિ એતરહિ. તસ્સ મય્હં, સારિપુત્ત, એકંયેવ કોલં આહારં આહારયતો અધિમત્તકસિમાનં પત્તો કાયો હોતિ. સેય્યથાપિ નામ આસીતિકપબ્બાનિ વા કાળપબ્બાનિ વા, એવમેવસ્સુ મે અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનિ ભવન્તિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ ઓટ્ઠપદં, એવમેવસ્સુ મે આનિસદં હોતિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ વટ્ટનાવળી, એવમેવસ્સુ મે પિટ્ઠિકણ્ટકો ઉન્નતાવનતો હોતિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ જરસાલાય ગોપાનસિયો ઓલુગ્ગવિલુગ્ગા ભવન્તિ, એવમેવસ્સુ મે ફાસુળિયો ઓલુગ્ગવિલુગ્ગા ભવન્તિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ ગમ્ભીરે ઉદપાને ઉદકતારકા ગમ્ભીરગતા ઓક્ખાયિકા દિસ્સન્તિ, એવમેવસ્સુ મે અક્ખિકૂપેસુ અક્ખિતારકા ગમ્ભીરગતા ઓક્ખાયિકા દિસ્સન્તિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ તિત્તકાલાબુઆમકચ્છિન્નો વાતાતપેન સંફુટિતો [સમ્ફુસિતો (સ્યા.), સંપુટિતો (પી. ક.) એત્થ સંફુટિતોતિ સઙ્કુચિતોતિ અત્થો] હોતિ સમ્મિલાતો, એવમેવસ્સુ મે સીસચ્છવિ સંફુટિતા હોતિ સમ્મિલાતા તાયેવપ્પાહારતાય. સો ખો અહં, સારિપુત્ત, ‘ઉદરચ્છવિં પરિમસિસ્સામી’તિ પિટ્ઠિકણ્ટકંયેવ પરિગ્ગણ્હામિ, ‘પિટ્ઠિકણ્ટકં પરિમસિસ્સામી’તિ ઉદરચ્છવિંયેવ પરિગ્ગણ્હામિ, યાવસ્સુ મે, સારિપુત્ત, ઉદરચ્છવિ પિટ્ઠિકણ્ટકં અલ્લીના હોતિ તાયેવપ્પાહારતાય. સો ખો અહં, સારિપુત્ત, ‘વચ્ચં વા મુત્તં વા કરિસ્સામી’તિ તત્થેવ અવકુજ્જો પપતામિ તાયેવપ્પાહારતાય. સો ખો અહં, સારિપુત્ત, તમેવ કાયં અસ્સાસેન્તો પાણિના ગત્તાનિ અનોમજ્જામિ. તસ્સ મય્હં, સારિપુત્ત, પાણિના ગત્તાનિ અનોમજ્જતો પૂતિમૂલાનિ લોમાનિ કાયસ્મા પતન્તિ તાયેવપ્પાહારતાય.

૧૫૯. ‘‘સન્તિ ખો પન, સારિપુત્ત, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘આહારેન સુદ્ધી’તિ. તે એવમાહંસુ – ‘મુગ્ગેહિ યાપેમ…પે… તિલેહિ યાપેમ…પે… તણ્ડુલેહિ યાપેમા’તિ. તે તણ્ડુલમ્પિ ખાદન્તિ, તણ્ડુલચુણ્ણમ્પિ ખાદન્તિ, તણ્ડુલોદકમ્પિ પિવન્તિ – અનેકવિહિતમ્પિ તણ્ડુલવિકતિં પરિભુઞ્જન્તિ. અભિજાનામિ ખો પનાહં, સારિપુત્ત, એકંયેવ તણ્ડુલં આહારં આહારિતા. સિયા ખો પન તે, સારિપુત્ત, એવમસ્સ – ‘મહા નૂન તેન સમયેન તણ્ડુલો અહોસી’તિ. ન ખો પનેતં, સારિપુત્ત, એવં દટ્ઠબ્બં. તદાપિ એતપરમોયેવ તણ્ડુલો અહોસિ, સેય્યથાપિ એતરહિ. તસ્સ મય્હં, સારિપુત્ત, એકંયેવ તણ્ડુલં આહારં આહારયતો અધિમત્તકસિમાનં પત્તો કાયો હોતિ. સેય્યથાપિ નામ આસીતિકપબ્બાનિ વા કાળપબ્બાનિ વા, એવમેવસ્સુ મે અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનિ ભવન્તિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ ઓટ્ઠપદં, એવમેવસ્સુ મે આનિસદં હોતિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ વટ્ટનાવળી, એવમેવસ્સુ મે પિટ્ઠિકણ્ટકો ઉન્નતાવનતો હોતિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ જરસાલાય ગોપાનસિયો ઓલુગ્ગવિલુગ્ગા ભવન્તિ, એવમેવસ્સુ મે ફાસુળિયો ઓલુગ્ગવિલુગ્ગા ભવન્તિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ ગમ્ભીરે ઉદપાને ઉદકતારકા ગમ્ભીરગતા ઓક્ખાયિકા દિસ્સન્તિ, એવમેવસ્સુ મે અક્ખિકૂપેસુ અક્ખિતારકા ગમ્ભીરગતા ઓક્ખાયિકા દિસ્સન્તિ તાયેવપ્પાહારતાય. સેય્યથાપિ નામ તિત્તકાલાબુ આમકચ્છિન્નો વાતાતપેન સંફુટિતો હોતિ સમ્મિલાતો, એવમેવસ્સુ મે સીસચ્છવિ સંફુટિતા હોતિ સમ્મિલાતા તાયેવપ્પાહારતાય. સો ખો અહં, સારિપુત્ત, ‘ઉદરચ્છવિં પરિમસિસ્સામી’તિ પિટ્ઠિકણ્ટકંયેવ પરિગ્ગણ્હામિ, ‘પિટ્ઠિકણ્ટકં પરિમસિસ્સામી’તિ ઉદરચ્છવિંયેવ પરિગ્ગણ્હામિ. યાવસ્સુ મે, સારિપુત્ત, ઉદરચ્છવિ પિટ્ઠિકણ્ટકં અલ્લીના હોતિ તાયેવપ્પાહારતાય. સો ખો અહં, સારિપુત્ત, ‘વચ્ચં વા મુત્તં વા કરિસ્સામી’તિ તત્થેવ અવકુજ્જો પપતામિ તાયેવપ્પાહારતાય. સો ખો અહં, સારિપુત્ત, તમેવ કાયં અસ્સાસેન્તો પાણિના ગત્તાનિ અનોમજ્જામિ. તસ્સ મય્હં, સારિપુત્ત, પાણિના ગત્તાનિ અનોમજ્જતો પૂતિમૂલાનિ લોમાનિ કાયસ્મા પતન્તિ તાયેવપ્પાહારતાય.

‘‘તાયપિ ખો અહં, સારિપુત્ત, ઇરિયાય તાય પટિપદાય તાય દુક્કરકારિકાય નાજ્ઝગમં ઉત્તરિં મનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસં. તં કિસ્સ હેતુ? ઇમિસ્સાયેવ અરિયાય પઞ્ઞાય અનધિગમા, યાયં અરિયા પઞ્ઞા અધિગતા અરિયા નિય્યાનિકા, નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય.

૧૬૦. ‘‘સન્તિ ખો પન, સારિપુત્ત, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સંસારેન સુદ્ધી’તિ. ન ખો પન સો [ન ખો પનેસો (સી. સ્યા.)], સારિપુત્ત, સંસારો સુલભરૂપો યો મયા અસંસરિતપુબ્બો ઇમિના દીઘેન અદ્ધુના, અઞ્ઞત્ર સુદ્ધાવાસેહિ દેવેહિ. સુદ્ધાવાસે ચાહં, સારિપુત્ત, દેવે સંસરેય્યં, નયિમં લોકં પુનરાગચ્છેય્યં.

‘‘સન્તિ ખો પન, સારિપુત્ત, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘ઉપપત્તિયા સુદ્ધી’તિ. ન ખો પન સા, સારિપુત્ત, ઉપપત્તિ સુલભરૂપા યા મયા અનુપપન્નપુબ્બા ઇમિના દીઘેન અદ્ધુના, અઞ્ઞત્ર સુદ્ધાવાસેહિ દેવેહિ. સુદ્ધાવાસે ચાહં, સારિપુત્ત, દેવે ઉપપજ્જેય્યં, નયિમં લોકં પુનરાગચ્છેય્યં.

‘‘સન્તિ ખો પન, સારિપુત્ત, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘આવાસેન સુદ્ધી’તિ. ન ખો પન સો, સારિપુત્ત, આવાસો સુલભરૂપો યો મયા અનાવુટ્ઠપુબ્બો [અનાવુત્થપુબ્બો (સી. પી.)] ઇમિના દીઘેન અદ્ધુના, અઞ્ઞત્ર સુદ્ધાવાસેહિ દેવેહિ. સુદ્ધાવાસે ચાહં, સારિપુત્ત, દેવે આવસેય્યં, નયિમં લોકં પુનરાગચ્છેય્યં.

‘‘સન્તિ ખો પન, સારિપુત્ત, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘યઞ્ઞેન સુદ્ધી’તિ. ન ખો પન સો, સારિપુત્ત, યઞ્ઞો સુલભરૂપો યો મયા અયિટ્ઠપુબ્બો ઇમિના દીઘેન અદ્ધુના, તઞ્ચ ખો રઞ્ઞા વા સતા ખત્તિયેન મુદ્ધાવસિત્તેન બ્રાહ્મણેન વા મહાસાલેન.

‘‘સન્તિ ખો પન, સારિપુત્ત, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અગ્ગિપરિચરિયાય સુદ્ધી’તિ. ન ખો પન સો, સારિપુત્ત, અગ્ગિ સુલભરૂપો યો મયા અપરિચિણ્ણપુબ્બો ઇમિના દીઘેન અદ્ધુના, તઞ્ચ ખો રઞ્ઞા વા સતા ખત્તિયેન મુદ્ધાવસિત્તેન બ્રાહ્મણેન વા મહાસાલેન.

૧૬૧. ‘‘સન્તિ ખો પન, સારિપુત્ત, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘યાવદેવાયં ભવં પુરિસો દહરો હોતિ યુવા સુસુકાળકેસો ભદ્રેન યોબ્બનેન સમન્નાગતો પઠમેન વયસા તાવદેવ પરમેન પઞ્ઞાવેય્યત્તિયેન સમન્નાગતો હોતિ. યતો ચ ખો અયં ભવં પુરિસો જિણ્ણો હોતિ વુદ્ધો મહલ્લકો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો, આસીતિકો વા નાવુતિકો વા વસ્સસતિકો વા જાતિયા, અથ તમ્હા પઞ્ઞાવેય્યત્તિયા, પરિહાયતી’તિ. ન ખો પનેતં, સારિપુત્ત, એવં દટ્ઠબ્બં. અહં ખો પન, સારિપુત્ત, એતરહિ જિણ્ણો વુદ્ધો મહલ્લકો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો, આસીતિકો મે વયો વત્તતિ. ઇધ મે અસ્સુ, સારિપુત્ત, ચત્તારો સાવકા વસ્સસતાયુકા વસ્સસતજીવિનો, પરમાય સતિયા ચ ગતિયા ચ ધિતિયા ચ સમન્નાગતા પરમેન ચ પઞ્ઞાવેય્યત્તિયેન. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, દળ્હધમ્મા [દળ્હધમ્મો (બહૂસુ) ટીકા ચ મોગ્ગલ્લાનબ્યાકરણં ચ ઓલોકેતબ્બં] ધનુગ્ગહો સિક્ખિતો કતહત્થો કતૂપાસનો લહુકેન અસનેન અપ્પકસિરેનેવ તિરિયં તાલચ્છાયં અતિપાતેય્ય, એવં અધિમત્તસતિમન્તો એવં અધિમત્તગતિમન્તો એવં અધિમત્તધિતિમન્તો એવં પરમેન પઞ્ઞાવેય્યત્તિયેન સમન્નાગતા. તે મં ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ઉપાદાયુપાદાય પઞ્હં પુચ્છેય્યું, પુટ્ઠો પુટ્ઠો ચાહં તેસં બ્યાકરેય્યં, બ્યાકતઞ્ચ મે બ્યાકતતો ધારેય્યું, ન ચ મં દુતિયકં ઉત્તરિ પટિપુચ્છેય્યું. અઞ્ઞત્ર અસિતપીતખાયિતસાયિતા અઞ્ઞત્ર ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મા, અઞ્ઞત્ર નિદ્દાકિલમથપટિવિનોદના અપરિયાદિન્નાયેવસ્સ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ ધમ્મદેસના, અપરિયાદિન્નંયેવસ્સ તથાગતસ્સ ધમ્મપદબ્યઞ્જનં, અપરિયાદિન્નંયેવસ્સ તથાગતસ્સ પઞ્હપટિભાનં. અથ મે તે ચત્તારો સાવકા વસ્સસતાયુકા વસ્સસતજીવિનો વસ્સસતસ્સ અચ્ચયેન કાલં કરેય્યું. મઞ્ચકેન ચેપિ મં, સારિપુત્ત, પરિહરિસ્સથ, નેવત્થિ તથાગતસ્સ પઞ્ઞાવેય્યત્તિયસ્સ અઞ્ઞથત્તં. યં ખો તં [યં ખો પનેતં (સી.)], સારિપુત્ત, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘અસમ્મોહધમ્મો સત્તો લોકે ઉપ્પન્નો બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’ન્તિ, મમેવ તં સમ્મા વદમાનો વદેય્ય ‘અસમ્મોહધમ્મો સત્તો લોકે ઉપ્પન્નો બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’’’ન્તિ.

૧૬૨. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા નાગસમાલો ભગવતો પિટ્ઠિતો ઠિતો હોતિ ભગવન્તં બીજયમાનો. અથ ખો આયસ્મા નાગસમાલો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! અપિ હિ મે, ભન્તે, ઇમં ધમ્મપરિયાયં સુત્વા લોમાનિ હટ્ઠાનિ. કોનામો અયં, ભન્તે, ધમ્મપરિયાયો’’તિ? ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, નાગસમાલ, ઇમં ધમ્મપરિયાયં લોમહંસનપરિયાયો ત્વેવ નં ધારેહી’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા નાગસમાલો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

મહાસીહનાદસુત્તં નિટ્ઠિતં દુતિયં.

૩. મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તં

૧૬૩. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પાવિસિંસુ. અથ ખો તેસં ભિક્ખૂનં એતદહોસિ – ‘‘અતિપ્પગો ખો તાવ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિતું, યં નૂન મયં યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમેય્યામા’’તિ. અથ ખો તે ભિક્ખૂ યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ અઞ્ઞતિત્થિયેહિ પરિબ્બાજકેહિ સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ; સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો તે ભિક્ખૂ તે અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એતદવોચું – ‘‘સમણો, આવુસો, ગોતમો કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, મયમ્પિ કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેમ; સમણો, આવુસો, ગોતમો રૂપાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, મયમ્પિ રૂપાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેમ; સમણો, આવુસો, ગોતમો વેદનાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, મયમ્પિ વેદનાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેમ; ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો, કો અધિપ્પયાસો, કિં નાનાકરણં સમણસ્સ વા ગોતમસ્સ અમ્હાકં વા – યદિદં ધમ્મદેસનાય વા ધમ્મદેસનં, અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’’ન્તિ? અથ ખો તે ભિક્ખૂ તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં ભાસિતં નેવ અભિનન્દિંસુ, નપ્પટિક્કોસિંસુ; અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિંસુ – ‘‘ભગવતો સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનિસ્સામા’’તિ.

૧૬૪. અથ ખો તે ભિક્ખૂ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘ઇધ મયં, ભન્તે, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પાવિસિમ્હ. તેસં નો, ભન્તે, અમ્હાકં એતદહોસિ – ‘અતિપ્પગો ખો તાવ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિતું, યં નૂન મયં યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમેય્યામા’તિ. અથ ખો મયં, ભન્તે, યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમિમ્હ; ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ અઞ્ઞતિત્થિયેહિ પરિબ્બાજકેહિ સદ્ધિં સમ્મોદિમ્હ; સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિમ્હ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો અમ્હે, ભન્તે, તે અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એતદવોચું – ‘સમણો, આવુસો, ગોતમો કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, મયમ્પિ કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેમ. સમણો, આવુસો, ગોતમો રૂપાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, મયમ્પિ રૂપાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેમ. સમણો, આવુસો, ગોતમો વેદનાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેતિ, મયમ્પિ વેદનાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેમ. ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો, કો અધિપ્પયાસો, કિં નાનાકરણં સમણસ્સ વા ગોતમસ્સ અમ્હાકં વા, યદિદં ધમ્મદેસનાય વા ધમ્મદેસનં અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’ન્તિ. અથ ખો મયં, ભન્તે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં ભાસિતં નેવ અભિનન્દિમ્હ, નપ્પટિક્કોસિમ્હ; અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિમ્હ – ‘ભગવતો સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનિસ્સામા’’’તિ.

૧૬૫. ‘‘એવંવાદિનો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘કો પનાવુસો, કામાનં અસ્સાદો, કો આદીનવો, કિં નિસ્સરણં? કો રૂપાનં અસ્સાદો, કો આદીનવો, કિં નિસ્સરણં? કો વેદનાનં અસ્સાદો, કો આદીનવો, કિં નિસ્સરણ’ન્તિ? એવં પુટ્ઠા, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા ન ચેવ સમ્પાયિસ્સન્તિ, ઉત્તરિઞ્ચ વિઘાતં આપજ્જિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? યથા તં, ભિક્ખવે, અવિસયસ્મિં. નાહં તં, ભિક્ખવે, પસ્સામિ સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય યો ઇમેસં પઞ્હાનં વેય્યાકરણેન ચિત્તં આરાધેય્ય, અઞ્ઞત્ર તથાગતેન વા તથાગતસાવકેન વા, ઇતો વા પન સુત્વા.

૧૬૬. ‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, કામાનં અસ્સાદો? પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, કામગુણા. કતમે પઞ્ચ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા … જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ કામગુણા. યં ખો, ભિક્ખવે, ઇમે પઞ્ચ કામગુણે પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખં સોમનસ્સં – અયં કામાનં અસ્સાદો.

૧૬૭. ‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો? ઇધ, ભિક્ખવે, કુલપુત્તો યેન સિપ્પટ્ઠાનેન જીવિકં કપ્પેતિ – યદિ મુદ્દાય યદિ ગણનાય યદિ સઙ્ખાનેન [સઙ્ખાય (ક.)] યદિ કસિયા યદિ વણિજ્જાય યદિ ગોરક્ખેન યદિ ઇસ્સત્થેન યદિ રાજપોરિસેન યદિ સિપ્પઞ્ઞતરેન – સીતસ્સ પુરક્ખતો ઉણ્હસ્સ પુરક્ખતો ડંસમકસવાતાતપસરીંસપસમ્ફસ્સેહિ રિસ્સમાનો [ઈરયમાનો (ક.), સમ્ફસ્સમાનો (ચૂળનિ. ખગ્ગવિસાણસુત્ત ૧૩૬)] ખુપ્પિપાસાય મીયમાનો; અયમ્પિ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો, દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘તસ્સ ચે, ભિક્ખવે, કુલપુત્તસ્સ એવં ઉટ્ઠહતો ઘટતો વાયમતો તે ભોગા નાભિનિપ્ફજ્જન્તિ. સો સોચતિ કિલમતિ પરિદેવતિ ઉરત્તાળિં કન્દતિ, સમ્મોહં આપજ્જતિ – ‘મોઘં વત મે ઉટ્ઠાનં, અફલો વત મે વાયામો’તિ. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘તસ્સ ચે, ભિક્ખવે, કુલપુત્તસ્સ એવં ઉટ્ઠહતો ઘટતો વાયમતો તે ભોગા અભિનિપ્ફજ્જન્તિ. સો તેસં ભોગાનં આરક્ખાધિકરણં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ – ‘કિન્તિ મે ભોગે નેવ રાજાનો હરેય્યું, ન ચોરા હરેય્યું, ન અગ્ગિ દહેય્ય, ન ઉદકં વહેય્ય [વાહેય્ય (ક.)], ન અપ્પિયા દાયાદા હરેય્યુ’ન્તિ. તસ્સ એવં આરક્ખતો ગોપયતો તે ભોગે રાજાનો વા હરન્તિ, ચોરા વા હરન્તિ, અગ્ગિ વા દહતિ, ઉદકં વા વહતિ, અપ્પિયા વા દાયાદા હરન્તિ. સો સોચતિ કિલમતિ પરિદેવતિ ઉરત્તાળિં કન્દતિ, સમ્મોહં આપજ્જતિ – ‘યમ્પિ મે અહોસિ તમ્પિ નો નત્થી’તિ. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો, દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

૧૬૮. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ રાજાનોપિ રાજૂહિ વિવદન્તિ, ખત્તિયાપિ ખત્તિયેહિ વિવદન્તિ, બ્રાહ્મણાપિ બ્રાહ્મણેહિ વિવદન્તિ, ગહપતીપિ ગહપતીહિ વિવદન્તિ, માતાપિ પુત્તેન વિવદતિ, પુત્તોપિ માતરા વિવદતિ, પિતાપિ પુત્તેન વિવદતિ, પુત્તોપિ પિતરા વિવદતિ, ભાતાપિ ભાતરા વિવદતિ, ભાતાપિ ભગિનિયા વિવદતિ, ભગિનીપિ ભાતરા વિવદતિ, સહાયોપિ સહાયેન વિવદતિ. તે તત્થ કલહવિગ્ગહવિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં પાણીહિપિ ઉપક્કમન્તિ, લેડ્ડૂહિપિ ઉપક્કમન્તિ, દણ્ડેહિપિ ઉપક્કમન્તિ, સત્થેહિપિ ઉપક્કમન્તિ. તે તત્થ મરણમ્પિ નિગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો, દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ અસિચમ્મં ગહેત્વા, ધનુકલાપં સન્નય્હિત્વા, ઉભતોબ્યૂળ્હં સઙ્ગામં પક્ખન્દન્તિ ઉસૂસુપિ ખિપ્પમાનેસુ, સત્તીસુપિ ખિપ્પમાનાસુ, અસીસુપિ વિજ્જોતલન્તેસુ. તે તત્થ ઉસૂહિપિ વિજ્ઝન્તિ, સત્તિયાપિ વિજ્ઝન્તિ, અસિનાપિ સીસં છિન્દન્તિ. તે તત્થ મરણમ્પિ નિગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો, દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ અસિચમ્મં ગહેત્વા, ધનુકલાપં સન્નય્હિત્વા, અદ્દાવલેપના [અટ્ટાવલેપના (સ્યા. ક.)] ઉપકારિયો પક્ખન્દન્તિ ઉસૂસુપિ ખિપ્પમાનેસુ, સત્તીસુપિ ખિપ્પમાનાસુ, અસીસુપિ વિજ્જોતલન્તેસુ. તે તત્થ ઉસૂહિપિ વિજ્ઝન્તિ, સત્તિયાપિ વિજ્ઝન્તિ, છકણકાયપિ [પકટ્ઠિયાપિ (સી.)] ઓસિઞ્ચન્તિ, અભિવગ્ગેનપિ ઓમદ્દન્તિ, અસિનાપિ સીસં છિન્દન્તિ. તે તત્થ મરણમ્પિ નિગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો, દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

૧૬૯. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ સન્ધિમ્પિ છિન્દન્તિ, નિલ્લોપમ્પિ હરન્તિ, એકાગારિકમ્પિ કરોન્તિ, પરિપન્થેપિ તિટ્ઠન્તિ, પરદારમ્પિ ગચ્છન્તિ. તમેનં રાજાનો ગહેત્વા વિવિધા કમ્મકારણા કારેન્તિ – કસાહિપિ તાળેન્તિ, વેત્તેહિપિ તાળેન્તિ, અડ્ઢદણ્ડકેહિપિ તાળેન્તિ; હત્થમ્પિ છિન્દન્તિ, પાદમ્પિ છિન્દન્તિ, હત્થપાદમ્પિ છિન્દન્તિ, કણ્ણમ્પિ છિન્દન્તિ, નાસમ્પિ છિન્દન્તિ, કણ્ણનાસમ્પિ છિન્દન્તિ; બિલઙ્ગથાલિકમ્પિ કરોન્તિ, સઙ્ખમુણ્ડિકમ્પિ કરોન્તિ, રાહુમુખમ્પિ કરોન્તિ, જોતિમાલિકમ્પિ કરોન્તિ, હત્થપજ્જોતિકમ્પિ કરોન્તિ, એરકવત્તિકમ્પિ કરોન્તિ, ચીરકવાસિકમ્પિ કરોન્તિ, એણેય્યકમ્પિ કરોન્તિ, બળિસમંસિકમ્પિ કરોન્તિ, કહાપણિકમ્પિ કરોન્તિ, ખારાપતચ્છિકમ્પિ કરોન્તિ, પલિઘપરિવત્તિકમ્પિ કરોન્તિ, પલાલપીઠકમ્પિ કરોન્તિ, તત્તેનપિ તેલેન ઓસિઞ્ચન્તિ, સુનખેહિપિ ખાદાપેન્તિ, જીવન્તમ્પિ સૂલે ઉત્તાસેન્તિ, અસિનાપિ સીસં છિન્દન્તિ. તે તત્થ મરણમ્પિ નિગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો, દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ કાયેન દુચ્ચરિતં ચરન્તિ, વાચાય દુચ્ચરિતં ચરન્તિ, મનસા દુચ્ચરિતં ચરન્તિ. તે કાયેન દુચ્ચરિતં ચરિત્વા, વાચાય દુચ્ચરિતં ચરિત્વા, મનસા દુચ્ચરિતં ચરિત્વા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, કામાનં આદીનવો સમ્પરાયિકો, દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

૧૭૦. ‘‘કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, કામાનં નિસ્સરણં? યો ખો, ભિક્ખવે, કામેસુ છન્દરાગવિનયો છન્દરાગપ્પહાનં – ઇદં કામાનં નિસ્સરણં.

‘‘યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા એવં કામાનં અસ્સાદઞ્ચ અસ્સાદતો આદીનવઞ્ચ આદીનવતો નિસ્સરણઞ્ચ નિસ્સરણતો યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ તે વત સામં વા કામે પરિજાનિસ્સન્તિ, પરં વા તથત્તાય સમાદપેસ્સન્તિ યથા પટિપન્નો કામે પરિજાનિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યે ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા એવં કામાનં અસ્સાદઞ્ચ અસ્સાદતો આદીનવઞ્ચ આદીનવતો નિસ્સરણઞ્ચ નિસ્સરણતો યથાભૂતં પજાનન્તિ, તે વત સામં વા કામે પરિજાનિસ્સન્તિ પરં વા તથત્તાય સમાદપેસ્સન્તિ યથા પટિપન્નો કામે પરિજાનિસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ.

૧૭૧. ‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, રૂપાનં અસ્સાદો? સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ખત્તિયકઞ્ઞા વા બ્રાહ્મણકઞ્ઞા વા ગહપતિકઞ્ઞા વા પન્નરસવસ્સુદ્દેસિકા વા સોળસવસ્સુદ્દેસિકા વા, નાતિદીઘા નાતિરસ્સા નાતિકિસા નાતિથૂલા નાતિકાળી નાચ્ચોદાતા પરમા સા, ભિક્ખવે, તસ્મિં સમયે સુભા વણ્ણનિભાતિ? ‘એવં, ભન્તે’. યં ખો, ભિક્ખવે, સુભં વણ્ણનિભં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખં સોમનસ્સં – અયં રૂપાનં અસ્સાદો.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, રૂપાનં આદીનવો? ઇધ, ભિક્ખવે, તમેવ ભગિનિં પસ્સેય્ય અપરેન સમયેન આસીતિકં વા નાવુતિકં વા વસ્સસતિકં વા જાતિયા, જિણ્ણં ગોપાનસિવઙ્કં ભોગ્ગં દણ્ડપરાયનં પવેધમાનં ગચ્છન્તિં આતુરં ગતયોબ્બનં ખણ્ડદન્તં [ખણ્ડદન્તિં (સી. પી.)] પલિતકેસં [પલિતકેસિં], વિલૂનં ખલિતસિરં વલિનં તિલકાહતગત્તં [તિલકાહતગત્તિં (બહૂસુ) અટ્ઠકથા ટીકા ઓલોકેતબ્બા]. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યા પુરિમા સુભા વણ્ણનિભા સા અન્તરહિતા, આદીનવો પાતુભૂતોતિ? ‘એવં, ભન્તે’. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, રૂપાનં આદીનવો.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તમેવ ભગિનિં પસ્સેય્ય આબાધિકં દુક્ખિતં બાળ્હગિલાનં, સકે મુત્તકરીસે પલિપન્નં સેમાનં [સેય્યમાનં (ક.)], અઞ્ઞેહિ વુટ્ઠાપિયમાનં, અઞ્ઞેહિ સંવેસિયમાનં. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યા પુરિમા સુભા વણ્ણનિભા સા અન્તરહિતા, આદીનવો પાતુભૂતોતિ? ‘એવં, ભન્તે’. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, રૂપાનં આદીનવો.

૧૭૨. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તમેવ ભગિનિં પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં – એકાહમતં વા દ્વીહમતં વા તીહમતં વા, ઉદ્ધુમાતકં વિનીલકં વિપુબ્બકજાતં. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યા પુરિમા સુભા વણ્ણનિભા સા અન્તરહિતા, આદીનવો પાતુભૂતોતિ? ‘એવં, ભન્તે’. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, રૂપાનં આદીનવો.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તમેવ ભગિનિં પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં – કાકેહિ વા ખજ્જમાનં, કુલલેહિ વા ખજ્જમાનં, ગિજ્ઝેહિ વા ખજ્જમાનં, કઙ્કેહિ વા ખજ્જમાનં, સુનખેહિ વા ખજ્જમાનં, બ્યગ્ઘેહિ વા ખજ્જમાનં, દીપીહિ વા ખજ્જમાનં, સિઙ્ગાલેહિ વા ખજ્જમાનં, વિવિધેહિ વા પાણકજાતેહિ ખજ્જમાનં. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યા પુરિમા સુભા વણ્ણનિભા સા અન્તરહિતા, આદીનવો પાતુભૂતોતિ? ‘એવં, ભન્તે’. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, રૂપાનં આદીનવો.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તમેવ ભગિનિં પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં – અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં સમંસલોહિતં ન્હારુસમ્બન્ધં, અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં નિમંસલોહિતમક્ખિતં ન્હારુસમ્બન્ધં, અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં અપગતમંસલોહિતં ન્હારુસમ્બન્ધં, અટ્ઠિકાનિ અપગતસમ્બન્ધાનિ દિસાવિદિસાવિક્ખિત્તાનિ – અઞ્ઞેન હત્થટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન પાદટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન ગોપ્ફકટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન જઙ્ઘટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન ઊરુટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન કટિટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન ફાસુકટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન પિટ્ઠિટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન ખન્ધટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન ગીવટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન હનુકટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન દન્તટ્ઠિકં, અઞ્ઞેન સીસકટાહં. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યા પુરિમા સુભા વણ્ણનિભા સા અન્તરહિતા, આદીનવો પાતુભૂતોતિ? ‘એવં, ભન્તે’. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, રૂપાનં આદીનવો.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તમેવ ભગિનિં પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં – અટ્ઠિકાનિ સેતાનિ સઙ્ખવણ્ણપટિભાગાનિ, અટ્ઠિકાનિ પુઞ્જકિતાનિ તેરોવસ્સિકાનિ, અટ્ઠિકાનિ પૂતીનિ ચુણ્ણકજાતાનિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યા પુરિમા સુભા વણ્ણનિભા સા અન્તરહિતા, આદીનવો પાતુભૂતોતિ? ‘એવં, ભન્તે’. અયમ્પિ, ભિક્ખવે, રૂપાનં આદીનવો.

‘‘કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, રૂપાનં નિસ્સરણં? યો, ભિક્ખવે, રૂપેસુ છન્દરાગવિનયો છન્દરાગપ્પહાનં – ઇદં રૂપાનં નિસ્સરણં.

‘‘યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા એવં રૂપાનં અસ્સાદઞ્ચ અસ્સાદતો આદીનવઞ્ચ આદીનવતો નિસ્સરણઞ્ચ નિસ્સરણતો યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ તે વત સામં વા રૂપે પરિજાનિસ્સન્તિ, પરં વા તથત્તાય સમાદપેસ્સન્તિ યથા પટિપન્નો રૂપે પરિજાનિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યે ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા એવં રૂપાનં અસ્સાદઞ્ચ અસ્સાદતો આદીનવઞ્ચ આદીનવતો નિસ્સરણઞ્ચ નિસ્સરણતો યથાભૂતં પજાનન્તિ તે વત સામં વા રૂપે પરિજાનિસ્સન્તિ પરં વા તથત્તાય સમાદપેસ્સન્તિ યથા પટિપન્નો રૂપે પરિજાનિસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ.

૧૭૩. ‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, વેદનાનં અસ્સાદો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, નેવ તસ્મિં સમયે અત્તબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ; અબ્યાબજ્ઝંયેવ તસ્મિં સમયે વેદનં વેદેતિ. અબ્યાબજ્ઝપરમાહં, ભિક્ખવે, વેદનાનં અસ્સાદં વદામિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે… યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા, ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ, સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે… યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, નેવ તસ્મિં સમયે અત્તબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ; અબ્યાબજ્ઝંયેવ તસ્મિં સમયે વેદનં વેદેતિ. અબ્યાબજ્ઝપરમાહં, ભિક્ખવે, વેદનાનં અસ્સાદં વદામિ.

૧૭૪. ‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, વેદનાનં આદીનવો? યં, ભિક્ખવે, વેદના અનિચ્ચા દુક્ખા વિપરિણામધમ્મા – અયં વેદનાનં આદીનવો.

‘‘કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, વેદનાનં નિસ્સરણં? યો, ભિક્ખવે, વેદનાસુ છન્દરાગવિનયો, છન્દરાગપ્પહાનં – ઇદં વેદનાનં નિસ્સરણં.

‘‘યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા એવં વેદનાનં અસ્સાદઞ્ચ અસ્સાદતો આદીનવઞ્ચ આદીનવતો નિસ્સરણઞ્ચ નિસ્સરણતો યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ, તે વત સામં વા વેદનં પરિજાનિસ્સન્તિ, પરં વા તથત્તાય સમાદપેસ્સન્તિ યથા પટિપન્નો વેદનં પરિજાનિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યે ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા એવં વેદનાનં અસ્સાદઞ્ચ અસ્સાદતો આદીનવઞ્ચ આદીનવતો નિસ્સરણઞ્ચ નિસ્સરણતો યથાભૂતં પજાનન્તિ તે વત સામં વા વેદનં પરિજાનિસ્સન્તિ, પરં વા તથત્તાય સમાદપેસ્સન્તિ યથા પટિપન્નો વેદનં પરિજાનિસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતી’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તં નિટ્ઠિતં તતિયં.

૪. ચૂળદુક્ખક્ખન્ધસુત્તં

૧૭૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સક્કેસુ વિહરતિ કપિલવત્થુસ્મિં નિગ્રોધારામે. અથ ખો મહાનામો સક્કો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો મહાનામો સક્કો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘દીઘરત્તાહં, ભન્તે, ભગવતા એવં ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ – ‘લોભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, દોસો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, મોહો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ. એવઞ્ચાહં [એવંપાહં (ક.)], ભન્તે, ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ – ‘લોભો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, દોસો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, મોહો ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો’તિ. અથ ચ પન મે એકદા લોભધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તિ, દોસધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તિ, મોહધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તિ. તસ્સ મય્હં, ભન્તે, એવં હોતિ – ‘કોસુ નામ મે ધમ્મો અજ્ઝત્તં અપ્પહીનો યેન મે એકદા લોભધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તિ, દોસધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તિ, મોહધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તી’’’તિ.

૧૭૬. ‘‘સો એવ ખો તે, મહાનામ, ધમ્મો અજ્ઝત્તં અપ્પહીનો યેન તે એકદા લોભધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તિ, દોસધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તિ, મોહધમ્માપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તિ. સો ચ હિ તે, મહાનામ, ધમ્મો અજ્ઝત્તં પહીનો અભવિસ્સ, ન ત્વં અગારં અજ્ઝાવસેય્યાસિ, ન કામે પરિભુઞ્જેય્યાસિ. યસ્મા ચ ખો તે, મહાનામ, સો એવ ધમ્મો અજ્ઝત્તં અપ્પહીનો તસ્મા ત્વં અગારં અજ્ઝાવસસિ, કામે પરિભુઞ્જસિ.

૧૭૭. ‘‘‘અપ્પસ્સાદા કામા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો [બહૂપાયાસા (સી. સ્યા. પી.)] એત્થ ભિય્યો’તિ – ઇતિ ચેપિ, મહાનામ, અરિયસાવકસ્સ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં હોતિ, સો ચ [સોવ (ક.)] અઞ્ઞત્રેવ કામેહિ અઞ્ઞત્ર અકુસલેહિ ધમ્મેહિ પીતિસુખં નાધિગચ્છતિ, અઞ્ઞં વા તતો સન્તતરં; અથ ખો સો નેવ તાવ અનાવટ્ટી કામેસુ હોતિ. યતો ચ ખો, મહાનામ, અરિયસાવકસ્સ ‘અપ્પસ્સાદા કામા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં હોતિ, સો ચ અઞ્ઞત્રેવ કામેહિ અઞ્ઞત્ર અકુસલેહિ ધમ્મેહિ પીતિસુખં અધિગચ્છતિ અઞ્ઞં વા તતો સન્તતરં; અથ ખો સો અનાવટ્ટી કામેસુ હોતિ.

‘‘મય્હમ્પિ ખો, મહાનામ, પુબ્બેવ સમ્બોધા, અનભિસમ્બુદ્ધસ્સ બોધિસત્તસ્સેવ સતો, ‘અપ્પસ્સાદા કામા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં હોતિ, સો ચ અઞ્ઞત્રેવ કામેહિ અઞ્ઞત્ર અકુસલેહિ ધમ્મેહિ પીતિસુખં નાજ્ઝગમં, અઞ્ઞં વા તતો સન્તતરં; અથ ખ્વાહં નેવ તાવ અનાવટ્ટી કામેસુ પચ્ચઞ્ઞાસિં. યતો ચ ખો મે, મહાનામ, ‘અપ્પસ્સાદા કામા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં અહોસિ, સો ચ [સોવ (ક.)] અઞ્ઞત્રેવ કામેહિ અઞ્ઞત્ર અકુસલેહિ ધમ્મેહિ પીતિસુખં અજ્ઝગમં, અઞ્ઞં વા તતો સન્તતરં; અથાહં અનાવટ્ટી કામેસુ પચ્ચઞ્ઞાસિં.

૧૭૮. ‘‘કો ચ, મહાનામ, કામાનં અસ્સાદો? પઞ્ચિમે, મહાનામ, કામગુણા. કતમે પઞ્ચ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા; સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા – ઇમે ખો, મહાનામ, પઞ્ચ કામગુણા. યં ખો, મહાનામ, ઇમે પઞ્ચ કામગુણે પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખં સોમનસ્સં – અયં કામાનં અસ્સાદો.

‘‘કો ચ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો? ઇધ, મહાનામ, કુલપુત્તો યેન સિપ્પટ્ઠાનેન જીવિકં કપ્પેતિ – યદિ મુદ્દાય યદિ ગણનાય યદિ સઙ્ખાનેન યદિ કસિયા યદિ વણિજ્જાય યદિ ગોરક્ખેન યદિ ઇસ્સત્થેન યદિ રાજપોરિસેન યદિ સિપ્પઞ્ઞતરેન, સીતસ્સ પુરક્ખતો ઉણ્હસ્સ પુરક્ખતો ડંસમકસવાતાતપસરીંસપસમ્ફસ્સેહિ રિસ્સમાનો ખુપ્પિપાસાય મીયમાનો; અયમ્પિ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘તસ્સ ચે મહાનામ કુલપુત્તસ્સ એવં ઉટ્ઠહતો ઘટતો વાયમતો તે ભોગા નાભિનિપ્ફજ્જન્તિ, સો સોચતિ કિલમતિ પરિદેવતિ ઉરત્તાળિં કન્દતિ સમ્મોહં આપજ્જતિ ‘મોઘં વત મે ઉટ્ઠાનં, અફલો વત મે વાયામો’તિ. અયમ્પિ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘તસ્સ ચે, મહાનામ, કુલપુત્તસ્સ એવં ઉટ્ઠહતો ઘટતો વાયમતો તે ભોગા અભિનિપ્ફજ્જન્તિ. સો તેસં ભોગાનં આરક્ખાધિકરણં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ – ‘કિન્તિ મે ભોગે નેવ રાજાનો હરેય્યું, ન ચોરા હરેય્યું, ન અગ્ગિ દહેય્ય, ન ઉદકં વહેય્ય, ન અપ્પિયા વા દાયાદા હરેય્યુ’ન્તિ. તસ્સ એવં આરક્ખતો ગોપયતો તે ભોગે રાજાનો વા હરન્તિ, ચોરા વા હરન્તિ, અગ્ગિ વા દહતિ, ઉદકં વા વહતિ, અપ્પિયા વા દાયાદા હરન્તિ. સો સોચતિ કિલમતિ પરિદેવતિ ઉરત્તાળિં કન્દતિ સમ્મોહં આપજ્જતિ – ‘યમ્પિ મે અહોસિ તમ્પિ નો નત્થી’તિ. અયમ્પિ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘પુન ચપરં, મહાનામ, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ રાજાનોપિ રાજૂહિ વિવદન્તિ, ખત્તિયાપિ ખત્તિયેહિ વિવદન્તિ, બ્રાહ્મણાપિ બ્રાહ્મણેહિ વિવદન્તિ, ગહપતીપિ ગહપતીહિ વિવદન્તિ, માતાપિ પુત્તેન વિવદતિ, પુત્તોપિ માતરા વિવદતિ, પિતાપિ પુત્તેન વિવદતિ, પુત્તોપિ પિતરા વિવદતિ, ભાતાપિ ભાતરા વિવદતિ, ભાતાપિ ભગિનિયા વિવદતિ, ભગિનીપિ ભાતરા વિવદતિ, સહાયોપિ સહાયેન વિવદતિ. તે તત્થ કલહવિગ્ગહવિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં પાણીહિપિ ઉપક્કમન્તિ, લેડ્ડૂહિપિ ઉપક્કમન્તિ, દણ્ડેહિપિ ઉપક્કમન્તિ, સત્થેહિપિ ઉપક્કમન્તિ. તે તત્થ મરણમ્પિ નિગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. અયમ્પિ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘પુન ચપરં, મહાનામ, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ અસિચમ્મં ગહેત્વા, ધનુકલાપં સન્નય્હિત્વા, ઉભતોબ્યૂળ્હં સઙ્ગામં પક્ખન્દન્તિ ઉસૂસુપિ ખિપ્પમાનેસુ, સત્તીસુપિ ખિપ્પમાનાસુ, અસીસુપિ વિજ્જોતલન્તેસુ. તે તત્થ ઉસૂહિપિ વિજ્ઝન્તિ, સત્તિયાપિ વિજ્ઝન્તિ, અસિનાપિ સીસં છિન્દન્તિ. તે તત્થ મરણમ્પિ નિગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. અયમ્પિ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘પુન ચપરં, મહાનામ, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ અસિચમ્મં ગહેત્વા, ધનુકલાપં સન્નય્હિત્વા, અદ્દાવલેપના ઉપકારિયો પક્ખન્દન્તિ ઉસૂસુપિ ખિપ્પમાનેસુ, સત્તીસુપિ ખિપ્પમાનાસુ, અસીસુપિ વિજ્જોતલન્તેસુ. તે તત્થ ઉસૂહિપિ વિજ્ઝન્તિ, સત્તિયાપિ વિજ્ઝન્તિ, છકણકાયપિ ઓસિઞ્ચન્તિ, અભિવગ્ગેનપિ ઓમદ્દન્તિ, અસિનાપિ સીસં છિન્દન્તિ. તે તત્થ મરણમ્પિ નિગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. અયમ્પિ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘પુન ચપરં, મહાનામ, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ સન્ધિમ્પિ છિન્દન્તિ, નિલ્લોપમ્પિ હરન્તિ, એકાગારિકમ્પિ કરોન્તિ, પરિપન્થેપિ તિટ્ઠન્તિ, પરદારમ્પિ ગચ્છન્તિ. તમેનં રાજાનો ગહેત્વા વિવિધા કમ્મકારણા કારેન્તિ – કસાહિપિ તાળેન્તિ, વેત્તેહિપિ તાળેન્તિ, અડ્ઢદણ્ડકેહિપિ તાળેન્તિ; હત્થમ્પિ છિન્દન્તિ, પાદમ્પિ છિન્દન્તિ, હત્થપાદમ્પિ છિન્દન્તિ, કણ્ણમ્પિ છિન્દન્તિ, નાસમ્પિ છિન્દન્તિ, કણ્ણનાસમ્પિ છિન્દન્તિ; બિલઙ્ગથાલિકમ્પિ કરોન્તિ, સઙ્ખમુણ્ડિકમ્પિ કરોન્તિ, રાહુમુખમ્પિ કરોન્તિ, જોતિમાલિકમ્પિ કરોન્તિ, હત્થપજ્જોતિકમ્પિ કરોન્તિ, એરકવત્તિકમ્પિ કરોન્તિ, ચીરકવાસિકમ્પિ કરોન્તિ, એણેય્યકમ્પિ કરોન્તિ, બળિસમંસિકમ્પિ કરોન્તિ, કહાપણિકમ્પિ કરોન્તિ, ખારાપતચ્છિકમ્પિ કરોન્તિ, પલિઘપરિવત્તિકમ્પિ કરોન્તિ, પલાલપીઠકમ્પિ કરોન્તિ, તત્તેનપિ તેલેન ઓસિઞ્ચન્તિ, સુનખેહિપિ ખાદાપેન્તિ, જીવન્તમ્પિ સૂલે ઉત્તાસેન્તિ, અસિનાપિ સીસં છિન્દન્તિ. તે તત્થ મરણમ્પિ નિગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. અયમ્પિ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

‘‘પુન ચપરં, મહાનામ, કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ કાયેન દુચ્ચરિતં ચરન્તિ, વાચાય દુચ્ચરિતં ચરન્તિ, મનસા દુચ્ચરિતં ચરન્તિ. તે કાયેન દુચ્ચરિતં ચરિત્વા, વાચાય દુચ્ચરિતં ચરિત્વા, મનસા દુચ્ચરિતં ચરિત્વા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા, અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ. અયમ્પિ, મહાનામ, કામાનં આદીનવો સમ્પરાયિકો, દુક્ખક્ખન્ધો કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણં કામાનમેવ હેતુ.

૧૭૯. ‘‘એકમિદાહં, મહાનામ, સમયં રાજગહે વિહરામિ ગિજ્ઝકૂટે પબ્બતે. તેન ખો પન સમયેન સમ્બહુલા નિગણ્ઠા [નિગન્થા (સ્યા. ક.)] ઇસિગિલિપસ્સે કાળસિલાયં ઉબ્ભટ્ઠકા હોન્તિ આસનપટિક્ખિત્તા, ઓપક્કમિકા દુક્ખા તિબ્બા ખરા કટુકા વેદના વેદયન્તિ. અથ ખ્વાહં, મહાનામ, સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન ઇસિગિલિપસ્સે કાળસિલા યેન તે નિગણ્ઠા તેનુપસઙ્કમિં; ઉપસઙ્કમિત્વા તે નિગણ્ઠે એતદવોચં – ‘કિન્નુ તુમ્હે, આવુસો, નિગણ્ઠા ઉબ્ભટ્ઠકા આસનપટિક્ખિત્તા, ઓપક્કમિકા દુક્ખા તિબ્બા ખરા કટુકા વેદના વેદયથા’તિ? એવં વુત્તે, મહાનામ, તે નિગણ્ઠા મં એતદવોચું – ‘નિગણ્ઠો, આવુસો, નાટપુત્તો [નાથપુત્તો (સી. પી.)] સબ્બઞ્ઞૂ સબ્બદસ્સાવી અપરિસેસં ઞાણદસ્સનં પટિજાનાતિ – ‘‘ચરતો ચ મે તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં ઞાણદસ્સનં પચ્ચુપટ્ઠિત’’ન્તિ. સો એવમાહ – ‘‘અત્થિ ખો વો [અત્થિ ખો ભો (સ્યા. ક.)], નિગણ્ઠા, પુબ્બે પાપકમ્મં કતં, તં ઇમાય કટુકાય દુક્કરકારિકાય નિજ્જીરેથ [નિજ્જરેથ (સી. સ્યા. પી.)]; યં પનેત્થ [મયં પનેત્થ (ક.)] એતરહિ કાયેન સંવુતા વાચાય સંવુતા મનસા સંવુતા તં આયતિં પાપસ્સ કમ્મસ્સ અકરણં; ઇતિ પુરાણાનં કમ્માનં તપસા બ્યન્તિભાવા, નવાનં કમ્માનં અકરણા, આયતિં અનવસ્સવો; આયતિં અનવસ્સવા કમ્મક્ખયો, કમ્મક્ખયા દુક્ખક્ખયો, દુક્ખક્ખયા વેદનાક્ખયો, વેદનાક્ખયા સબ્બં દુક્ખં નિજ્જિણ્ણં ભવિસ્સતી’’તિ. તઞ્ચ પનમ્હાકં રુચ્ચતિ ચેવ ખમતિ ચ, તેન ચમ્હ અત્તમના’તિ.

૧૮૦. ‘‘એવં વુત્તે, અહં, મહાનામ, તે નિગણ્ઠે એતદવોચં – ‘કિં પન તુમ્હે, આવુસો નિગણ્ઠા, જાનાથ – અહુવમ્હેવ મયં પુબ્બે ન નાહુવમ્હા’તિ? ‘નો હિદં, આવુસો’. ‘કિં પન તુમ્હે, આવુસો નિગણ્ઠા, જાનાથ – અકરમ્હેવ મયં પુબ્બે પાપકમ્મં ન નાકરમ્હા’તિ? ‘નો હિદં, આવુસો’. ‘કિં પન તુમ્હે, આવુસો નિગણ્ઠા, જાનાથ – એવરૂપં વા એવરૂપં વા પાપકમ્મં અકરમ્હા’તિ? ‘નો હિદં, આવુસો’. ‘કિં પન તુમ્હે, આવુસો નિગણ્ઠા, જાનાથ – એત્તકં વા દુક્ખં નિજ્જિણ્ણં, એત્તકં વા દુક્ખં નિજ્જીરેતબ્બં, એત્તકમ્હિ વા દુક્ખે નિજ્જિણ્ણે સબ્બં દુક્ખં નિજ્જિણ્ણં ભવિસ્સતી’તિ? ‘નો હિદં, આવુસો’. ‘કિં પન તુમ્હે, આવુસો નિગણ્ઠા, જાનાથ – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનં, કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદ’ન્તિ? ‘નો હિદં, આવુસો’.

‘‘‘ઇતિ કિર તુમ્હે, આવુસો નિગણ્ઠા, ન જાનાથ – અહુવમ્હેવ મયં પુબ્બે ન નાહુવમ્હાતિ, ન જાનાથ – અકરમ્હેવ મયં પુબ્બે પાપકમ્મં ન નાકરમ્હાતિ, ન જાનાથ – એવરૂપં વા એવરૂપં વા પાપકમ્મં અકરમ્હાતિ, ન જાનાથ – એત્તકં વા દુક્ખં નિજ્જિણ્ણં, એત્તકં વા દુક્ખં નિજ્જીરેતબ્બં, એત્તકમ્હિ વા દુક્ખે નિજ્જિણ્ણે સબ્બં દુક્ખં નિજ્જિણ્ણં ભવિસ્સતીતિ. ન જાનાથ – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનં, કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદં. એવં સન્તે, આવુસો નિગણ્ઠા, યે લોકે લુદ્દા લોહિતપાણિનો કુરૂરકમ્મન્તા મનુસ્સેસુ પચ્ચાજાતા તે નિગણ્ઠેસુ પબ્બજન્તી’તિ? ‘ન ખો, આવુસો ગોતમ, સુખેન સુખં અધિગન્તબ્બં, દુક્ખેન ખો સુખં અધિગન્તબ્બં; સુખેન ચાવુસો ગોતમ, સુખં અધિગન્તબ્બં અભવિસ્સ, રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો સુખં અધિગચ્છેય્ય, રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો સુખવિહારિતરો આયસ્મતા ગોતમેના’તિ.

‘‘‘અદ્ધાયસ્મન્તેહિ નિગણ્ઠેહિ સહસા અપ્પટિસઙ્ખા વાચા ભાસિતા – ન ખો, આવુસો ગોતમ, સુખેન સુખં અધિગન્તબ્બં, દુક્ખેન ખો સુખં અધિગન્તબ્બં; સુખેન ચાવુસો ગોતમ, સુખં અધિગન્તબ્બં અભવિસ્સ, રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો સુખં અધિગચ્છેય્ય, રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો સુખવિહારિતરો આયસ્મતા ગોતમેના’’તિ. અપિ ચ અહમેવ તત્થ પટિપુચ્છિતબ્બો – કો નુ ખો આયસ્મન્તાનં સુખવિહારિતરો રાજા વા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો આયસ્મા વા ગોતમો’તિ? અદ્ધાવુસો ગોતમ, અમ્હેહિ સહસા અપ્પટિસઙ્ખા વાચા ભાસિતા, ન ખો, આવુસો ગોતમ, સુખેન સુખં અધિગન્તબ્બં, દુક્ખેન ખો સુખં અધિગન્તબ્બં; સુખેન ચાવુસો ગોતમ, સુખં અધિગન્તબ્બં અભવિસ્સ, રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો સુખં અધિગચ્છેય્ય, રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો સુખવિહારિતરો આયસ્મતા ગોતમેનાતિ. અપિ ચ તિટ્ઠતેતં, ઇદાનિપિ મયં આયસ્મન્તં ગોતમં પુચ્છામ – કો નુ ખો આયસ્મન્તાનં સુખવિહારિતરો રાજા વા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો આયસ્મા વા ગોતમો’તિ?

‘‘‘તેન હાવુસો નિગણ્ઠા, તુમ્હેવ તત્થ પટિપુચ્છિસ્સામિ, યથા વો ખમેય્ય તથા નં બ્યાકરેય્યાથ. તં કિં મઞ્ઞથાવુસો નિગણ્ઠા, પહોતિ રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો, અનિઞ્જમાનો કાયેન, અભાસમાનો વાચં, સત્ત રત્તિન્દિવાનિ એકન્તસુખં પટિસંવેદી વિહરિતુ’ન્તિ? ‘નો હિદં, આવુસો’.

‘‘‘તં કિં મઞ્ઞથાવુસો નિગણ્ઠા, પહોતિ રાજા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો, અનિઞ્જમાનો કાયેન, અભાસમાનો વાચં, છ રત્તિન્દિવાનિ…પે… પઞ્ચ રત્તિન્દિવાનિ… ચત્તારિ રત્તિન્દિવાનિ… તીણિ રત્તિન્દિવાનિ… દ્વે રત્તિન્દિવાનિ… એકં રત્તિન્દિવં એકન્તસુખં પટિસંવેદી વિહરિતુ’ન્તિ? ‘નો હિદં, આવુસો’.

‘‘‘અહં ખો, આવુસો નિગણ્ઠા, પહોમિ અનિઞ્જમાનો કાયેન, અભાસમાનો વાચં, એકં રત્તિન્દિવં એકન્તસુખં પટિસંવેદી વિહરિતું. અહં ખો, આવુસો નિગણ્ઠા, પહોમિ અનિઞ્જમાનો કાયેન, અભાસમાનો વાચં, દ્વે રત્તિન્દિવાનિ… તીણિ રત્તિન્દિવાનિ… ચત્તારિ રત્તિન્દિવાનિ… પઞ્ચ રત્તિન્દિવાનિ… છ રત્તિન્દિવાનિ… સત્ત રત્તિન્દિવાનિ એકન્તસુખં પટિસંવેદી વિહરિતું. તં કિં મઞ્ઞથાવુસો નિગણ્ઠા, એવં સન્તે કો સુખવિહારિતરો રાજા વા માગધો સેનિયો બિમ્બિસારો અહં વા’તિ? ‘એવં સન્તે આયસ્માવ ગોતમો સુખવિહારિતરો રઞ્ઞા માગધેન સેનિયેન બિમ્બિસારેના’’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો મહાનામો સક્કો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

ચૂળદુક્ખક્ખન્ધસુત્તં નિટ્ઠિતં ચતુત્થં.

૫. અનુમાનસુત્તં

૧૮૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ભગ્ગેસુ વિહરતિ સુસુમારગિરે [સુંસુમારગિરે (સી. સ્યા. પી.)] ભેસકળાવને મિગદાયે. તત્ર ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘આવુસો, ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘આવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો એતદવોચ –

‘‘પવારેતિ ચેપિ, આવુસો, ભિક્ખુ – ‘વદન્તુ મં આયસ્મન્તો, વચનીયોમ્હિ આયસ્મન્તેહી’તિ, સો ચ હોતિ દુબ્બચો, દોવચસ્સકરણેહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો, અક્ખમો અપ્પદક્ખિણગ્ગાહી અનુસાસનિં, અથ ખો નં સબ્રહ્મચારી ન ચેવ વત્તબ્બં મઞ્ઞન્તિ, ન ચ અનુસાસિતબ્બં મઞ્ઞન્તિ, ન ચ તસ્મિં પુગ્ગલે વિસ્સાસં આપજ્જિતબ્બં મઞ્ઞન્તિ.

‘‘કતમે ચાવુસો, દોવચસ્સકરણા ધમ્મા? ઇધાવુસો, ભિક્ખુ પાપિચ્છો હોતિ, પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ પાપિચ્છો હોતિ, પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ અત્તુક્કંસકો હોતિ પરવમ્ભી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ અત્તુક્કંસકો હોતિ પરવમ્ભી – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ કોધનો હોતિ કોધાભિભૂતો. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ કોધનો હોતિ કોધાભિભૂતો – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ કોધનો હોતિ કોધહેતુ ઉપનાહી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ કોધનો હોતિ કોધહેતુ ઉપનાહી – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ કોધનો હોતિ કોધહેતુ અભિસઙ્ગી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ કોધનો હોતિ કોધહેતુ અભિસઙ્ગી – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ કોધનો હોતિ કોધસામન્તા [કોધસામન્તં (સ્યા. પી. ક.)] વાચં નિચ્છારેતા. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ કોધનો હોતિ કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેતા – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો [ચુદિતો (સી. સ્યા. પી.)] ચોદકેન ચોદકં પટિપ્ફરતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં પટિપ્ફરતિ – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં અપસાદેતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં અપસાદેતિ – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકસ્સ પચ્ચારોપેતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકસ્સ પચ્ચારોપેતિ – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન અપદાને ન સમ્પાયતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન અપદાને ન સમ્પાયતિ – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ મક્ખી હોતિ પળાસી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ મક્ખી હોતિ પળાસી – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ઇસ્સુકી હોતિ મચ્છરી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ઇસ્સુકી હોતિ મચ્છરી – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ સઠો હોતિ માયાવી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ સઠો હોતિ માયાવી – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ થદ્ધો હોતિ અતિમાની. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ થદ્ધો હોતિ અતિમાની – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ સન્દિટ્ઠિપરામાસી હોતિ આધાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ સન્દિટ્ઠિપરામાસી હોતિ આધાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી – અયમ્પિ ધમ્મો દોવચસ્સકરણો. ઇમે વુચ્ચન્તાવુસો, દોવચસ્સકરણા ધમ્મા.

૧૮૨. ‘‘નો ચેપિ, આવુસો, ભિક્ખુ પવારેતિ – ‘વદન્તુ મં આયસ્મન્તો, વચનીયોમ્હિ આયસ્મન્તેહી’તિ, સો ચ હોતિ સુવચો, સોવચસ્સકરણેહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો, ખમો પદક્ખિણગ્ગાહી અનુસાસનિં, અથ ખો નં સબ્રહ્મચારી વત્તબ્બઞ્ચેવ મઞ્ઞન્તિ, અનુસાસિતબ્બઞ્ચ મઞ્ઞન્તિ, તસ્મિઞ્ચ પુગ્ગલે વિસ્સાસં આપજ્જિતબ્બં મઞ્ઞન્તિ.

‘‘કતમે ચાવુસો, સોવચસ્સકરણા ધમ્મા? ઇધાવુસો, ભિક્ખુ ન પાપિચ્છો હોતિ, ન પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ન પાપિચ્છો હોતિ ન પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ અનત્તુક્કંસકો હોતિ અપરવમ્ભી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ અનત્તુક્કંસકો હોતિ અપરવમ્ભી – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ન કોધનો હોતિ ન કોધાભિભૂતો. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ન કોધનો હોતિ ન કોધાભિભૂતો – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ન કોધનો હોતિ ન કોધહેતુ ઉપનાહી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ન કોધનો હોતિ ન કોધહેતુ ઉપનાહી – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ન કોધનો હોતિ ન કોધહેતુ અભિસઙ્ગી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ન કોધનો હોતિ ન કોધહેતુ અભિસઙ્ગી – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ન કોધનો હોતિ ન કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેતા. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ન કોધનો હોતિ ન કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેતા – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં નપ્પટિપ્ફરતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં નપ્પટિપ્ફરતિ – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં ન અપસાદેતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં ન અપસાદેતિ – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકસ્સ ન પચ્ચારોપેતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકસ્સ ન પચ્ચારોપેતિ – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, ન બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન ન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, ન બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન અપદાને સમ્પાયતિ. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ ચોદિતો ચોદકેન અપદાને સમ્પાયતિ – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ અમક્ખી હોતિ અપળાસી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ અમક્ખી હોતિ અપળાસી – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ અનિસ્સુકી હોતિ અમચ્છરી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ અનિસ્સુકી હોતિ અમચ્છરી – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ અસઠો હોતિ અમાયાવી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ અસઠો હોતિ અમાયાવી – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ અત્થદ્ધો હોતિ અનતિમાની. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ અત્થદ્ધો હોતિ અનતિમાની – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ અસન્દિટ્ઠિપરામાસી હોતિ અનાધાનગ્ગાહી સુપ્પટિનિસ્સગ્ગી. યમ્પાવુસો, ભિક્ખુ અસન્દિટ્ઠિપરામાસી હોતિ, અનાધાનગ્ગાહી સુપ્પટિનિસ્સગ્ગી – અયમ્પિ ધમ્મો સોવચસ્સકરણો. ઇમે વુચ્ચન્તાવુસો, સોવચસ્સકરણા ધમ્મા.

૧૮૩. ‘‘તત્રાવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં અનુમિનિતબ્બં [અનુમાનિતબ્બં (સી.)] – ‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો પાપિચ્છો, પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં પાપિચ્છો પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ન પાપિચ્છો ભવિસ્સામિ, ન પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો અત્તુક્કંસકો પરવમ્ભી, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં અત્તુક્કંસકો પરવમ્ભી, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘અનત્તુક્કંસકો ભવિસ્સામિ અપરવમ્ભી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો કોધનો કોધાભિભૂતો, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો. અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં કોધનો કોધાભિભૂતો, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ન કોધનો ભવિસ્સામિ ન કોધાભિભૂતો’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો કોધનો કોધહેતુ ઉપનાહી, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં કોધનો કોધહેતુ ઉપનાહી, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ન કોધનો ભવિસ્સામિ ન કોધહેતુ ઉપનાહી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો કોધનો કોધહેતુ અભિસઙ્ગી, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં કોધનો કોધહેતુ અભિસઙ્ગી, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ન કોધનો ભવિસ્સામિ ન કોધહેતુ અભિસઙ્ગી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો કોધનો કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેતા, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં કોધનો કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેતા, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ન કોધનો ભવિસ્સામિ ન કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેસ્સામી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં પટિપ્ફરતિ, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પન ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં પટિપ્ફરેય્યં, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં નપ્પટિપ્ફરિસ્સામી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં અપસાદેતિ, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પન ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં અપસાદેય્યં, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં ન અપસાદેસ્સામી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો ચોદિતો ચોદકેન ચોદકસ્સ પચ્ચારોપેતિ, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પન ચોદિતો ચોદકેન ચોદકસ્સ પચ્ચારોપેય્યં, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ચોદિતો ચોદકેન ચોદકસ્સ ન પચ્ચારોપેસ્સામી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો ચોદિતો ચોદકેન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પન ચોદિતો ચોદકેન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરેય્યં, બહિદ્ધા કથં અપનામેય્યં, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરેય્યં, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ચોદિતો ચોદકેન ન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરિસ્સામિ, ન બહિદ્ધા કથં અપનામેસ્સામિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરિસ્સામી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો ચોદિતો ચોદકેન અપદાને ન સમ્પાયતિ, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પન ચોદિતો ચોદકેન અપદાને ન સમ્પાયેય્યં, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘ચોદિતો ચોદકેન અપદાને સમ્પાયિસ્સામી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો મક્ખી પળાસી, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં મક્ખી પળાસી, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘અમક્ખી ભવિસ્સામિ અપળાસી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો ઇસ્સુકી મચ્છરી, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં ઇસ્સુકી મચ્છરી, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘અનિસ્સુકી ભવિસ્સામિ અમચ્છરી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો સઠો માયાવી, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં સઠો માયાવી, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘અસઠો ભવિસ્સામિ અમાયાવી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો થદ્ધો અતિમાની, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં થદ્ધો અતિમાની, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘અત્થદ્ધો ભવિસ્સામિ અનતિમાની’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

‘‘‘યો ખ્વાયં પુગ્ગલો સન્દિટ્ઠિપરામાસી આધાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી, અયં મે પુગ્ગલો અપ્પિયો અમનાપો; અહઞ્ચેવ ખો પનસ્સં સન્દિટ્ઠિપરામાસી આધાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી, અહંપાસ્સં પરેસં અપ્પિયો અમનાપો’તિ. એવં જાનન્તેનાવુસો, ભિક્ખુના ‘અસન્દિટ્ઠિપરામાસી ભવિસ્સામિ અનાધાનગ્ગાહી સુપ્પટિનિસ્સગ્ગી’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

૧૮૪. ‘‘તત્રાવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ પાપિચ્છો, પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘પાપિચ્છો ખોમ્હિ, પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ન ખોમ્હિ પાપિચ્છો, ન પાપિકાનં ઇચ્છાનં વસં ગતો’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ અત્તુક્કંસકો પરવમ્ભી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘અત્તુક્કંસકો ખોમ્હિ પરવમ્ભી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘અનત્તુક્કંસકો ખોમ્હિ અપરવમ્ભી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ કોધનો કોધાભિભૂતો’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘કોધનો ખોમ્હિ કોધાભિભૂતો’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ન ખોમ્હિ કોધનો કોધાભિભૂતો’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ કોધનો કોધહેતુ ઉપનાહી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ ‘કોધનો ખોમ્હિ કોધહેતુ ઉપનાહી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ ‘ન ખોમ્હિ કોધનો કોધહેતુ ઉપનાહી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ કોધનો કોધહેતુ અભિસઙ્ગી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘કોધનો ખોમ્હિ કોધહેતુ અભિસઙ્ગી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ન ખોમ્હિ કોધનો કોધહેતુ અભિસઙ્ગી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ કોધનો કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેતા’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘કોધનો ખોમ્હિ કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેતા’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ન ખોમ્હિ કોધનો કોધસામન્તા વાચં નિચ્છારેતા’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં પટિપ્ફરામી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન ચોદકં પટિપ્ફરામી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન ચોદકં નપ્પટિપ્ફરામી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકં અપસાદેમી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન ચોદકં અપસાદેમી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન ચોદકં ન અપસાદેમી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ ચોદિતો ચોદકેન ચોદકસ્સ પચ્ચારોપેમી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન ચોદકસ્સ પચ્ચારોપેમી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન ચોદકસ્સ ન પચ્ચારોપેમી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ ચોદિતો ચોદકેન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરામિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેમિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોમી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરામિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેમિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોમી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન ન અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરામિ, ન બહિદ્ધા કથં અપનામેમિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોમી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ ચોદિતો ચોદકેન અપદાને ન સમ્પાયામી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન અપદાને ન સમ્પાયામી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ચોદિતો ખોમ્હિ ચોદકેન અપદાને સમ્પાયામી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ મક્ખી પળાસી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘મક્ખી ખોમ્હિ પળાસી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘અમક્ખી ખોમ્હિ અપળાસી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ ઇસ્સુકી મચ્છરી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘ઇસ્સુકી ખોમ્હિ મચ્છરી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘અનિસ્સુકી ખોમ્હિ અમચ્છરી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ સઠો માયાવી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘સઠો ખોમ્હિ માયાવી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘અસઠો ખોમ્હિ અમાયાવી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ થદ્ધો અતિમાની’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘થદ્ધો ખોમ્હિ અતિમાની’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘અત્થદ્ધો ખોમ્હિ અનતિમાની’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુના અત્તનાવ અત્તાનં એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘કિં નુ ખોમ્હિ સન્દિટ્ઠિપરામાસી આધાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી’તિ? સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘સન્દિટ્ઠિપરામાસી ખોમ્હિ આધાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેસંયેવ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનાતિ – ‘અસન્દિટ્ઠિપરામાસી ખોમ્હિ અનાધાનગ્ગાહી સુપ્પટિનિસ્સગ્ગી’તિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘સચે, આવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો સબ્બેપિમે પાપકે અકુસલે ધમ્મે અપ્પહીને અત્તનિ સમનુપસ્સતિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના સબ્બેસંયેવ ઇમેસં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો સબ્બેપિમે પાપકે અકુસલે ધમ્મે પહીને અત્તનિ સમનુપસ્સતિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં, અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘સેય્યથાપિ, આવુસો, ઇત્થી વા પુરિસો વા, દહરો યુવા મણ્ડનજાતિકો, આદાસે વા પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે, અચ્છે વા ઉદકપત્તે, સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો, સચે તત્થ પસ્સતિ રજં વા અઙ્ગણં વા, તસ્સેવ રજસ્સ વા અઙ્ગણસ્સ વા પહાનાય વાયમતિ; નો ચે તત્થ પસ્સતિ રજં વા અઙ્ગણં વા, તેનેવ અત્તમનો હોતિ – ‘લાભા વત મે, પરિસુદ્ધં વત મે’તિ. એવમેવ ખો, આવુસો, સચે ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો સબ્બેપિમે પાપકે અકુસલે ધમ્મે અપ્પહીને અત્તનિ સમનુપસ્સતિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના સબ્બેસંયેવ ઇમેસં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય વાયમિતબ્બં. સચે પનાવુસો, ભિક્ખુ પચ્ચવેક્ખમાનો સબ્બેપિમે પાપકે અકુસલે ધમ્મે પહીને અત્તનિ સમનુપસ્સતિ, તેનાવુસો, ભિક્ખુના તેનેવ પીતિપામોજ્જેન વિહાતબ્બં, અહોરત્તાનુસિક્ખિના કુસલેસુ ધમ્મેસૂ’’તિ.

ઇદમવોચાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો. અત્તમના તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

અનુમાનસુત્તં નિટ્ઠિતં પઞ્ચમં.

૬. ચેતોખિલસુત્તં

૧૮૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘યસ્સ કસ્સચિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પઞ્ચ ચેતોખિલા અપ્પહીના, પઞ્ચ ચેતસોવિનિબન્ધા [ચેતસોવિનિબદ્ધા (સી.), ચેતોવિનિબદ્ધા (સારત્થદીપનીટીકા)] અસમુચ્છિન્ના, સો વતિમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ.

‘‘કતમાસ્સ પઞ્ચ ચેતોખિલા અપ્પહીના હોન્તિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્થરિ કઙ્ખતિ વિચિકિચ્છતિ નાધિમુચ્ચતિ ન સમ્પસીદતિ. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્થરિ કઙ્ખતિ વિચિકિચ્છતિ નાધિમુચ્ચતિ ન સમ્પસીદતિ તસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં પઠમો ચેતોખિલો અપ્પહીનો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મે કઙ્ખતિ વિચિકિચ્છતિ નાધિમુચ્ચતિ ન સમ્પસીદતિ…પે… એવમસ્સાયં દુતિયો ચેતોખિલો અપ્પહીનો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સઙ્ઘે કઙ્ખતિ વિચિકિચ્છતિ નાધિમુચ્ચતિ ન સમ્પસીદતિ…પે… એવમસ્સાયં તતિયો ચેતોખિલો અપ્પહીનો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સિક્ખાય કઙ્ખતિ વિચિકિચ્છતિ નાધિમુચ્ચતિ ન સમ્પસીદતિ. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સિક્ખાય કઙ્ખતિ વિચિકિચ્છતિ નાધિમુચ્ચતિ ન સમ્પસીદતિ, તસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં ચતુત્થો ચેતોખિલો અપ્પહીનો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્રહ્મચારીસુ કુપિતો હોતિ અનત્તમનો આહતચિત્તો ખિલજાતો. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્રહ્મચારીસુ કુપિતો હોતિ અનત્તમનો આહતચિત્તો ખિલજાતો, તસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં પઞ્ચમો ચેતોખિલો અપ્પહીનો હોતિ. ઇમાસ્સ પઞ્ચ ચેતોખિલા અપ્પહીના હોન્તિ.

૧૮૬. ‘‘કતમાસ્સ પઞ્ચ ચેતસોવિનિબન્ધા અસમુચ્છિન્ના હોન્તિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કામે અવીતરાગો [અવિગતરાગો (કત્થચિ)] હોતિ અવિગતચ્છન્દો અવિગતપેમો અવિગતપિપાસો અવિગતપરિળાહો અવિગતતણ્હો. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કામે અવીતરાગો હોતિ અવિગતચ્છન્દો અવિગતપેમો અવિગતપિપાસો અવિગતપરિળાહો અવિગતતણ્હો, તસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં પઠમો ચેતસોવિનિબન્ધો અસમુચ્છિન્નો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે અવીતરાગો હોતિ…પે… એવમસ્સાયં દુતિયો ચેતસોવિનિબન્ધો અસમુચ્છિન્નો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ રૂપે અવીતરાગો હોતિ…પે… એવમસ્સાયં તતિયો ચેતસોવિનિબન્ધો અસમુચ્છિન્નો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યાવદત્થં ઉદરાવદેહકં ભુઞ્જિત્વા સેય્યસુખં પસ્સસુખં મિદ્ધસુખં અનુયુત્તો વિહરતિ. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યાવદત્થં ઉદરાવદેહકં ભુઞ્જિત્વા સેય્યસુખં પસ્સસુખં મિદ્ધસુખં અનુયુત્તો વિહરતિ, તસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં ચતુત્થો ચેતસોવિનિબન્ધો અસમુચ્છિન્નો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં દેવનિકાયં પણિધાય બ્રહ્મચરિયં ચરતિ – ‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા’તિ. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં દેવનિકાયં પણિધાય બ્રહ્મચરિયં ચરતિ – ‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા’તિ, તસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં ન નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં પઞ્ચમો ચેતસોવિનિબન્ધો અસમુચ્છિન્નો હોતિ. ઇમાસ્સ પઞ્ચ ચેતસોવિનિબન્ધા અસમુચ્છિન્ના હોન્તિ.

‘‘યસ્સ કસ્સચિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ઇમે પઞ્ચ ચેતોખિલા અપ્પહીના, ઇમે પઞ્ચ ચેતસોવિનિબન્ધા અસમુચ્છિન્ના, સો વતિમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ.

૧૮૭. ‘‘યસ્સ કસ્સચિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પઞ્ચ ચેતોખિલા પહીના, પઞ્ચ ચેતસોવિનિબન્ધા સુસમુચ્છિન્ના, સો વતિમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ.

‘‘કતમાસ્સ પઞ્ચ ચેતોખિલા પહીના હોન્તિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્થરિ ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ અધિમુચ્ચતિ સમ્પસીદતિ. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્થરિ ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ અધિમુચ્ચતિ સમ્પસીદતિ, તસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં પઠમો ચેતોખિલો પહીનો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મે ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ અધિમુચ્ચતિ સમ્પસીદતિ…પે… એવમસ્સાયં દુતિયો ચેતોખિલો પહીનો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સઙ્ઘે ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ અધિમુચ્ચતિ સમ્પસીદતિ…પે… એવમસ્સાયં તતિયો ચેતોખિલો પહીનો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સિક્ખાય ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ અધિમુચ્ચતિ સમ્પસીદતિ…પે… એવમસ્સાયં ચતુત્થો ચેતોખિલો પહીનો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્રહ્મચારીસુ ન કુપિતો હોતિ ન અનત્તમનો [અત્તમનો (સી. પી.)] અનાહતચિત્તો અખિલજાતો. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્રહ્મચારીસુ ન કુપિતો હોતિ ન અનત્તમનો અનાહતચિત્તો અખિલજાતો, તસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં પઞ્ચમો ચેતોખિલો પહીનો હોતિ. ઇમાસ્સ પઞ્ચ ચેતોખિલા પહીના હોન્તિ.

૧૮૮. ‘‘કતમાસ્સ પઞ્ચ ચેતસોવિનિબન્ધા સુસમુચ્છિન્ના હોન્તિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કામે વીતરાગો હોતિ વિગતચ્છન્દો વિગતપેમો વિગતપિપાસો વિગતપરિળાહો વિગતતણ્હો. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કામે વીતરાગો હોતિ વિગતચ્છન્દો વિગતપેમો વિગતપિપાસો વિગતપરિળાહો વિગતતણ્હો, તસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં પઠમો ચેતસોવિનિબન્ધો સુસમુચ્છિન્નો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે વીતરાગો હોતિ…પે… રૂપે વીતરાગો હોતિ…પે… ન યાવદત્થં ઉદરાવદેહકં ભુઞ્જિત્વા સેય્યસુખં પસ્સસુખં મિદ્ધસુખં અનુયુત્તો વિહરતિ. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ન યાવદત્થં ઉદરાવદેહકં ભુઞ્જિત્વા સેય્યસુખં પસ્સસુખં મિદ્ધસુખં અનુયુત્તો વિહરતિ, તસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં ચતુત્થો ચેતસોવિનિબન્ધો સુસમુચ્છિન્નો હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ન અઞ્ઞતરં દેવનિકાયં પણિધાય બ્રહ્મચરિયં ચરતિ – ‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા’તિ. યો સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ન અઞ્ઞતરં દેવનિકાયં પણિધાય બ્રહ્મચરિયં ચરતિ – ‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા’તિ, તસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય. યસ્સ ચિત્તં નમતિ આતપ્પાય અનુયોગાય સાતચ્ચાય પધાનાય, એવમસ્સાયં પઞ્ચમો ચેતસોવિનિબન્ધો સુસમુચ્છિન્નો હોતિ. ઇમાસ્સ પઞ્ચ ચેતસોવિનિબન્ધા સુસમુચ્છિન્ના હોન્તિ.

‘‘યસ્સ કસ્સચિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ઇમે પઞ્ચ ચેતોખિલા પહીના, ઇમે પઞ્ચ ચેતસોવિનિબન્ધા સુસમુચ્છિન્ના, સો વતિમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ.

૧૮૯. ‘‘સો છન્દસમાધિપધાનસઙ્ખારસમન્નાગતં ઇદ્ધિપાદં ભાવેતિ, વીરિયસમાધિપધાનસઙ્ખારસમન્નાગતં ઇદ્ધિપાદં ભાવેતિ, ચિત્તસમાધિપધાનસઙ્ખારસમન્નાગતં ઇદ્ધિપાદં ભાવેતિ, વીમંસાસમાધિપધાનસઙ્ખારસમન્નાગતં ઇદ્ધિપાદં ભાવેતિ, ઉસ્સોળ્હીયેવ પઞ્ચમી. સ ખો સો, ભિક્ખવે, એવં ઉસ્સોળ્હીપન્નરસઙ્ગસમન્નાગતો ભિક્ખુ ભબ્બો અભિનિબ્બિદાય, ભબ્બો સમ્બોધાય, ભબ્બો અનુત્તરસ્સ યોગક્ખેમસ્સ અધિગમાય. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, કુક્કુટિયા અણ્ડાનિ અટ્ઠ વા દસ વા દ્વાદસ વા. તાનસ્સુ કુક્કુટિયા સમ્મા અધિસયિતાનિ સમ્મા પરિસેદિતાનિ સમ્મા પરિભાવિતાનિ. કિઞ્ચાપિ તસ્સા કુક્કુટિયા ન એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વતિમે કુક્કુટપોતકા પાદનખસિખાય વા મુખતુણ્ડકેન વા અણ્ડકોસં પદાલેત્વા સોત્થિના અભિનિબ્ભિજ્જેય્યુ’ન્તિ. અથ ખો ભબ્બાવ તે કુક્કુટપોતકા પાદનખસિખાય વા મુખતુણ્ડકેન વા અણ્ડકોસં પદાલેત્વા સોત્થિના અભિનિબ્ભિજ્જિતું. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, એવં ઉસ્સોળ્હિપન્નરસઙ્ગસમન્નાગતો ભિક્ખુ ભબ્બો અભિનિબ્બિદાય, ભબ્બો સમ્બોધાય, ભબ્બો અનુત્તરસ્સ યોગક્ખેમસ્સ અધિગમાયા’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

ચેતોખિલસુત્તં નિટ્ઠિતં છટ્ઠં.

૭. વનપત્થસુત્તં

૧૯૦. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘વનપત્થપરિયાયં વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, તં સુણાથ, સાધુકં મનસિકરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

૧૯૧. ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. તસ્સ તં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણાતિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે કસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘અહં ખો ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરામિ, તસ્સ મે ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણામિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે કસિરેન સમુદાગચ્છન્તી’તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના રત્તિભાગં વા દિવસભાગં વા તમ્હા વનપત્થા પક્કમિતબ્બં, ન વત્થબ્બં.

૧૯૨. ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. તસ્સ તં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણાતિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે અપ્પકસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘અહં ખો ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરામિ. તસ્સ મે ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણામિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે અપ્પકસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. ન ખો પનાહં ચીવરહેતુ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો ન પિણ્ડપાતહેતુ…પે… ન સેનાસનહેતુ…પે… ન ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારહેતુ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો. અથ ચ પન મે ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણામી’તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના સઙ્ખાપિ તમ્હા વનપત્થા પક્કમિતબ્બં, ન વત્થબ્બં.

૧૯૩. ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. તસ્સ તં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા, તે કસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘અહં ખો ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરામિ. તસ્સ મે ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણામિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે કસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. ન ખો પનાહં ચીવરહેતુ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો, ન પિણ્ડપાતહેતુ…પે… ન સેનાસનહેતુ…પે… ન ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારહેતુ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો. અથ ચ પન મે ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણામી’તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના સઙ્ખાપિ તસ્મિં વનપત્થે વત્થબ્બં, ન પક્કમિતબ્બં.

૧૯૪. ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. તસ્સ તં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે અપ્પકસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘અહં ખો ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરામિ. તસ્સ મે ઇમં વનપત્થં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણામિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે અપ્પકસિરેન સમુદાગચ્છન્તી’તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના યાવજીવમ્પિ તસ્મિં વનપત્થે વત્થબ્બં, ન પક્કમિતબ્બં.

૧૯૫. ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં ગામં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ …પે… અઞ્ઞતરં નિગમં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ…પે… અઞ્ઞતરં નગરં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ…પે… અઞ્ઞતરં જનપદં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ…પે… અઞ્ઞતરં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. તસ્સ તં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણાતિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે કસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘અહં ખો ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરામિ. તસ્સ મે ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણામિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે કસિરેન સમુદાગચ્છન્તી’તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના રત્તિભાગં વા દિવસભાગં વા સો પુગ્ગલો અનાપુચ્છા પક્કમિતબ્બં, નાનુબન્ધિતબ્બો.

૧૯૬. ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. તસ્સ તં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણાતિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા, તે અપ્પકસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘અહં ખો ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરામિ. તસ્સ મે ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણામિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે અપ્પકસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. ન ખો પનાહં ચીવરહેતુ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો, ન પિણ્ડપાતહેતુ…પે… ન સેનાસનહેતુ…પે… ન ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારહેતુ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો. અથ ચ પન મે ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ન ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં ન સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા ન પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં નાનુપાપુણામી’તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના સઙ્ખાપિ સો પુગ્ગલો આપુચ્છા પક્કમિતબ્બં, નાનુબન્ધિતબ્બો.

૧૯૭. ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. તસ્સ તં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે કસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘અહં ખો ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરામિ. તસ્સ મે ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણામિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે કસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. ન ખો પનાહં ચીવરહેતુ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો, ન પિણ્ડપાતહેતુ…પે… ન સેનાસનહેતુ…પે… ન ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારહેતુ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો. અથ ચ પન મે ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણામી’તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના સઙ્ખાપિ સો પુગ્ગલો અનુબન્ધિતબ્બો, ન પક્કમિતબ્બં.

૧૯૮. ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. તસ્સ તં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે અપ્પકસિરેન સમુદાગચ્છન્તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘અહં ખો ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરામિ. તસ્સ મે ઇમં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય વિહરતો અનુપટ્ઠિતા ચેવ સતિ ઉપટ્ઠાતિ, અસમાહિતઞ્ચ ચિત્તં સમાધિયતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણામિ. યે ચ ખો ઇમે પબ્બજિતેન જીવિતપરિક્ખારા સમુદાનેતબ્બા – ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા – તે અપ્પકસિરેન સમુદાગચ્છન્તી’તિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના યાવજીવમ્પિ સો પુગ્ગલો અનુબન્ધિતબ્બો, ન પક્કમિતબ્બં, અપિ પનુજ્જમાનેનપી’’તિ [અપિ પણુજ્જમાનેનાતિ (?)].

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

વનપત્થસુત્તં નિટ્ઠિતં સત્તમં.

૮. મધુપિણ્ડિકસુત્તં

૧૯૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સક્કેસુ વિહરતિ કપિલવત્થુસ્મિં નિગ્રોધારામે. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય કપિલવત્થું પિણ્ડાય પાવિસિ. કપિલવત્થુસ્મિં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેન મહાવનં તેનુપસઙ્કમિ દિવાવિહારાય. મહાવનં અજ્ઝોગાહેત્વા બેલુવલટ્ઠિકાય મૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ. દણ્ડપાણિપિ ખો સક્કો જઙ્ઘાવિહારં [જઙ્ઘવિહારં (ક.)] અનુચઙ્કમમાનો અનુવિચરમાનો યેન મહાવનં તેનુપસઙ્કમિ. મહાવનં અજ્ઝોગાહેત્વા યેન બેલુવલટ્ઠિકા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા દણ્ડમોલુબ્ભ એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતો ખો દણ્ડપાણિ સક્કો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કિંવાદી સમણો કિમક્ખાયી’’તિ? ‘‘યથાવાદી ખો, આવુસો, સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ન કેનચિ લોકે વિગ્ગય્હ તિટ્ઠતિ, યથા ચ પન કામેહિ વિસંયુત્તં વિહરન્તં તં બ્રાહ્મણં અકથંકથિં છિન્નકુક્કુચ્ચં ભવાભવે વીતતણ્હં સઞ્ઞા નાનુસેન્તિ – એવંવાદી ખો અહં, આવુસો, એવમક્ખાયી’’તિ.

‘‘એવં વુત્તે દણ્ડપાણિ સક્કો સીસં ઓકમ્પેત્વા, જિવ્હં નિલ્લાળેત્વા, તિવિસાખં નલાટિકં નલાટે વુટ્ઠાપેત્વા દણ્ડમોલુબ્ભ પક્કામિ.

૨૦૦. અથ ખો ભગવા સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન નિગ્રોધારામો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. નિસજ્જ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ઇધાહં, ભિક્ખવે, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય કપિલવત્થું પિણ્ડાય પાવિસિં. કપિલવત્થુસ્મિં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેન મહાવનં તેનુપસઙ્કમિં દિવાવિહારાય. મહાવનં અજ્ઝોગાહેત્વા બેલુવલટ્ઠિકાય મૂલે દિવાવિહારં નિસીદિં. દણ્ડપાણિપિ ખો, ભિક્ખવે, સક્કો જઙ્ઘાવિહારં અનુચઙ્કમમાનો અનુવિચરમાનો યેન મહાવનં તેનુપસઙ્કમિ. મહાવનં અજ્ઝોગાહેત્વા યેન બેલુવલટ્ઠિકા યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મયા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા દણ્ડમોલુબ્ભ એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતો ખો, ભિક્ખવે, દણ્ડપાણિ સક્કો મં એતદવોચ – ‘કિંવાદી સમણો કિમક્ખાયી’તિ?

‘‘એવં વુત્તે અહં, ભિક્ખવે, દણ્ડપાણિં સક્કં એતદવોચં – યથાવાદી ખો, આવુસો, સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ન કેનચિ લોકે વિગ્ગય્હ તિટ્ઠતિ, યથા ચ પન કામેહિ વિસંયુત્તં વિહરન્તં તં બ્રાહ્મણં અકથંકથિં છિન્નકુક્કુચ્ચં ભવાભવે વીતતણ્હં સઞ્ઞા નાનુસેન્તિ – એવંવાદી ખો અહં, આવુસો, એવમક્ખાયી’’તિ. ‘‘એવં વુત્તે ભિક્ખવે, દણ્ડપાણિ સક્કો સીસં ઓકમ્પેત્વા, જિવ્હં નિલ્લાળેત્વા, તિવિસાખં નલાટિકં નલાટે વુટ્ઠાપેત્વા દણ્ડમોલુબ્ભ પક્કામી’’તિ.

૨૦૧. એવં વુત્તે અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કિંવાદી પન, ભન્તે, ભગવા સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ન કેનચિ લોકે વિગ્ગય્હ તિટ્ઠતિ? કથઞ્ચ પન, ભન્તે, ભગવન્તં કામેહિ વિસંયુત્તં વિહરન્તં તં બ્રાહ્મણં અકથંકથિં છિન્નકુક્કુચ્ચં ભવાભવે વીતતણ્હં સઞ્ઞા નાનુસેન્તી’’તિ? ‘‘યતોનિદાનં, ભિક્ખુ, પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ. એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં. એસેવન્તો રાગાનુસયાનં, એસેવન્તો પટિઘાનુસયાનં, એસેવન્તો દિટ્ઠાનુસયાનં, એસેવન્તો વિચિકિચ્છાનુસયાનં, એસેવન્તો માનાનુસયાનં, એસેવન્તો ભવરાગાનુસયાનં, એસેવન્તો અવિજ્જાનુસયાનં, એસેવન્તો દણ્ડાદાન-સત્થાદાન-કલહ-વિગ્ગહ-વિવાદ-તુવંતુવં-પેસુઞ્ઞ-મુસાવાદાનં. એત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તી’તિ. ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વાન સુગતો ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પાવિસિ.

૨૦૨. અથ ખો તેસં ભિક્ખૂનં અચિરપક્કન્તસ્સ ભગવતો એતદહોસિ – ‘‘ઇદં ખો નો, આવુસો, ભગવા સંખિત્તેન ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વા, વિત્થારેન અત્થં અવિભજિત્વા, ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પવિટ્ઠો – ‘યતોનિદાનં, ભિક્ખુ, પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ. એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં. એસેવન્તો રાગાનુસયાનં…પે… એત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તી’તિ. કો નુ ખો ઇમસ્સ ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ વિત્થારેન અત્થં વિભજેય્યા’’તિ? અથ ખો તેસં ભિક્ખૂનં એતદહોસિ – ‘‘અયં ખો આયસ્મા મહાકચ્ચાનો સત્થુ ચેવ સંવણ્ણિતો સમ્ભાવિતો ચ વિઞ્ઞૂનં સબ્રહ્મચારીનં. પહોતિ ચાયસ્મા મહાકચ્ચાનો ઇમસ્સ ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ વિત્થારેન અત્થં વિભજિતું. યંનૂન મયં યેનાયસ્મા મહાકચ્ચાનો તેનુપસઙ્કમેય્યામ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં મહાકચ્ચાનં એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યામા’’તિ.

અથ ખો તે ભિક્ખૂ યેનાયસ્મા મહાકચ્ચાનો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા મહાકચ્ચાનેન સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મન્તં મહાકચ્ચાનં એતદવોચું – ‘‘ઇદં ખો નો, આવુસો કચ્ચાન, ભગવા સંખિત્તેન ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વા વિત્થારેન અત્થં અવિભજિત્વા ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પવિટ્ઠો – ‘યતોનિદાનં, ભિક્ખુ, પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ. એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં. એસેવન્તો રાગાનુસયાનં…પે… એત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તી’તિ. તેસં નો, આવુસો કચ્ચાન, અમ્હાકં અચિરપક્કન્તસ્સ ભગવતો એતદહોસિ – ‘ઇદં ખો નો, આવુસો, ભગવા સંખિત્તેન ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વા વિત્થારેન અત્થં અવિભજિત્વા ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પવિટ્ઠો – ‘‘યતોનિદાનં, ભિક્ખુ, પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ. એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં. એસેવન્તો રાગાનુસયાનં…પે… એત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તી’’તિ. કો નુ ખો ઇમસ્સ ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ વિત્થારેન અત્થં વિભજેય્યાતિ? તેસં નો, આવુસો કચ્ચાન, અમ્હાકં એતદહોસિ – ‘અયં ખો આયસ્મા મહાકચ્ચાનો સત્થુ ચેવ સંવણ્ણિતો સમ્ભાવિતો ચ વિઞ્ઞૂનં સબ્રહ્મચારીનં, પહોતિ ચાયસ્મા મહાકચ્ચાનો ઇમસ્સ ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ વિત્થારેન અત્થં વિભજિતું. યંનૂન મયં યેનાયસ્મા મહાકચ્ચાનો તેનુપસઙ્કમેય્યામ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં મહાકચ્ચાનં એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યામા’તિ. વિભજતાયસ્મા મહાકચ્ચાનો’’તિ.

૨૦૩. ‘‘સેય્યથાપિ, આવુસો, પુરિસો સારત્થિકો સારગવેસી સારપરિયેસનં ચરમાનો મહતો રુક્ખસ્સ તિટ્ઠતો સારવતો અતિક્કમ્મેવ મૂલં, અતિક્કમ્મ ખન્ધં, સાખાપલાસે સારં પરિયેસિતબ્બં મઞ્ઞેય્ય; એવંસમ્પદમિદં આયસ્મન્તાનં સત્થરિ સમ્મુખીભૂતે, તં ભગવન્તં અતિસિત્વા, અમ્હે એતમત્થં પટિપુચ્છિતબ્બં મઞ્ઞથ. સો હાવુસો, ભગવા જાનં જાનાતિ, પસ્સં પસ્સતિ, ચક્ખુભૂતો ઞાણભૂતો ધમ્મભૂતો બ્રહ્મભૂતો, વત્તા પવત્તા, અત્થસ્સ નિન્નેતા, અમતસ્સ દાતા, ધમ્મસ્સામી તથાગતો. સો ચેવ પનેતસ્સ કાલો અહોસિ, યં ભગવન્તંયેવ એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યાથ. યથા વો ભગવા બ્યાકરેય્ય તથા નં ધારેય્યાથા’’તિ. ‘‘અદ્ધાવુસો કચ્ચાન, ભગવા જાનં જાનાતિ, પસ્સં પસ્સતિ, ચક્ખુભૂતો ઞાણભૂતો ધમ્મભૂતો બ્રહ્મભૂતો, વત્તા પવત્તા, અત્થસ્સ નિન્નેતા, અમતસ્સ દાતા, ધમ્મસ્સામી તથાગતો. સો ચેવ પનેતસ્સ કાલો અહોસિ, યં ભગવન્તંયેવ એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યામ. યથા નો ભગવા બ્યાકરેય્ય તથા નં ધારેય્યામ. અપિ ચાયસ્મા મહાકચ્ચાનો સત્થુ ચેવ સંવણ્ણિતો સમ્ભાવિતો ચ વિઞ્ઞૂનં સબ્રહ્મચારીનં, પહોતિ ચાયસ્મા મહાકચ્ચાનો ઇમસ્સ ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ વિત્થારેન અત્થં વિભજિતું. વિભજતાયસ્મા મહાકચ્ચાનો અગરું કત્વા’’તિ [અગરુકત્વા (સી.), અગરુકરિત્વા (સ્યા. પી.)]. ‘‘તેન હાવુસો, સુણાથ, સાધુકં મનસિકરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો મહાકચ્ચાનસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા મહાકચ્ચાનો એતદવોચ –

૨૦૪. ‘‘યં ખો નો, આવુસો, ભગવા સંખિત્તેન ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વા વિત્થારેન અત્થં અવિભજિત્વા ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પવિટ્ઠો – ‘યતોનિદાનં, ભિક્ખુ, પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ. એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં, એસેવન્તો રાગાનુસયાનં…પે… એત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તી’તિ, ઇમસ્સ ખો અહં, આવુસો, ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ એવં વિત્થારેન અત્થં આજાનામિ –

‘‘ચક્ખુઞ્ચાવુસો, પટિચ્ચ રૂપે ચ ઉપ્પજ્જતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણં, તિણ્ણં સઙ્ગતિ ફસ્સો, ફસ્સપચ્ચયા વેદના, યં વેદેતિ તં સઞ્જાનાતિ, યં સઞ્જાનાતિ તં વિતક્કેતિ, યં વિતક્કેતિ તં પપઞ્ચેતિ, યં પપઞ્ચેતિ તતોનિદાનં પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યેસુ રૂપેસુ. સોતઞ્ચાવુસો, પટિચ્ચ સદ્દે ચ ઉપ્પજ્જતિ સોતવિઞ્ઞાણં…પે… ઘાનઞ્ચાવુસો, પટિચ્ચ ગન્ધે ચ ઉપ્પજ્જતિ ઘાનવિઞ્ઞાણં…પે… જિવ્હઞ્ચાવુસો, પટિચ્ચ રસે ચ ઉપ્પજ્જતિ જિવ્હાવિઞ્ઞાણં…પે… કાયઞ્ચાવુસો, પટિચ્ચ ફોટ્ઠબ્બે ચ ઉપ્પજ્જતિ કાયવિઞ્ઞાણં…પે… મનઞ્ચાવુસો, પટિચ્ચ ધમ્મે ચ ઉપ્પજ્જતિ મનોવિઞ્ઞાણં, તિણ્ણં સઙ્ગતિ ફસ્સો, ફસ્સપચ્ચયા વેદના, યં વેદેતિ તં સઞ્જાનાતિ, યં સઞ્જાનાતિ તં વિતક્કેતિ, યં વિતક્કેતિ તં પપઞ્ચેતિ, યં પપઞ્ચેતિ તતોનિદાનં પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ મનોવિઞ્ઞેય્યેસુ ધમ્મેસુ.

‘‘સો વતાવુસો, ચક્ખુસ્મિં સતિ રૂપે સતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણે સતિ ફસ્સપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. ફસ્સપઞ્ઞત્તિયા સતિ વેદનાપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. વેદનાપઞ્ઞત્તિયા સતિ સઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. સઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિયા સતિ વિતક્કપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. વિતક્કપઞ્ઞત્તિયા સતિ પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાસમુદાચરણપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. સો વતાવુસો, સોતસ્મિં સતિ સદ્દે સતિ…પે… ઘાનસ્મિં સતિ ગન્ધે સતિ…પે… જિવ્હાય સતિ રસે સતિ…પે… કાયસ્મિં સતિ ફોટ્ઠબ્બે સતિ…પે… મનસ્મિં સતિ ધમ્મે સતિ મનોવિઞ્ઞાણે સતિ ફસ્સપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. ફસ્સપઞ્ઞત્તિયા સતિ વેદનાપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. વેદનાપઞ્ઞત્તિયા સતિ સઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. સઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિયા સતિ વિતક્કપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. વિતક્કપઞ્ઞત્તિયા સતિ પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાસમુદાચરણપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ.

‘‘સો વતાવુસો, ચક્ખુસ્મિં અસતિ રૂપે અસતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણે અસતિ ફસ્સપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. ફસ્સપઞ્ઞત્તિયા અસતિ વેદનાપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. વેદનાપઞ્ઞત્તિયા અસતિ સઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. સઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિયા અસતિ વિતક્કપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. વિતક્કપઞ્ઞત્તિયા અસતિ પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાસમુદાચરણપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. સો વતાવુસો, સોતસ્મિં અસતિ સદ્દે અસતિ…પે… ઘાનસ્મિં અસતિ ગન્ધે અસતિ…પે… જિવ્હાય અસતિ રસે અસતિ…પે… કાયસ્મિં અસતિ ફોટ્ઠબ્બે અસતિ…પે… મનસ્મિં અસતિ ધમ્મે અસતિ મનોવિઞ્ઞાણે અસતિ ફસ્સપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. ફસ્સપઞ્ઞત્તિયા અસતિ વેદનાપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. વેદનાપઞ્ઞત્તિયા અસતિ સઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. સઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિયા અસતિ વિતક્કપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. વિતક્કપઞ્ઞત્તિયા અસતિ પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાસમુદાચરણપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞાપેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ.

‘‘યં ખો નો, આવુસો, ભગવા સંખિત્તેન ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વા વિત્થારેન અત્થં અવિભજિત્વા ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પવિટ્ઠો – ‘યતોનિદાનં, ભિક્ખુ, પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં એસેવન્તો રાગાનુસયાનં…પે… એત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તી’તિ, ઇમસ્સ ખો અહં, આવુસો, ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ એવં વિત્થારેન અત્થં આજાનામિ. આકઙ્ખમાના ચ પન તુમ્હે આયસ્મન્તો ભગવન્તંયેવ ઉપસઙ્કમિત્વા એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યાથ. યથા નો ભગવા બ્યાકરોતિ તથા નં ધારેય્યાથા’’તિ.

૨૦૫. અથ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો મહાકચ્ચાનસ્સ ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘યં ખો નો, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વા વિત્થારેન અત્થં અવિભજિત્વા ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પવિટ્ઠો – ‘યતોનિદાનં, ભિક્ખુ, પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ. એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં. એસેવન્તો રાગાનુસયાનં…પે… એત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તી’તિ. તેસં નો, ભન્તે, અમ્હાકં અચિરપક્કન્તસ્સ ભગવતો એતદહોસિ – ‘ઇદં ખો નો, આવુસો, ભગવા સંખિત્તેન ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વા વિત્થારેન અત્થં અવિભજિત્વા ઉટ્ઠાયાસના વિહારં પવિટ્ઠો – ‘‘યતોનિદાનં, ભિક્ખુ, પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ. એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં. એસેવન્તો રાગાનુસયાનં, એસેવન્તો પટિઘાનુસયાનં, એસેવન્તો દિટ્ઠાનુસયાનં, એસેવન્તો વિચિકિચ્છાનુસયાનં, એસેવન્તો માનાનુસયાનં, એસેવન્તો ભવરાગાનુસયાનં, એસેવન્તો અવિજ્જાનુસયાનં, એસેવન્તો દણ્ડાદાન-સત્થાદાન-કલહ-વિગ્ગહ-વિવાદતુવંતુવં-પેસુઞ્ઞ-મુસાવાદાનં. એત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તી’’તિ. કો નુ ખો ઇમસ્સ ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ વિત્થારેન અત્થં વિભજેય્યા’તિ? તેસં નો, ભન્તે, અમ્હાકં એતદહોસિ – ‘અયં ખો આયસ્મા મહાકચ્ચાનો સત્થુ ચેવ સંવણ્ણિતો સમ્ભાવિતો ચ વિઞ્ઞૂનં સબ્રહ્મચારીનં, પહોતિ ચાયસ્મા મહાકચ્ચાનો ઇમસ્સ ભગવતા સંખિત્તેન ઉદ્દેસસ્સ ઉદ્દિટ્ઠસ્સ વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ વિત્થારેન અત્થં વિભજિતું, યંનૂન મયં યેનાયસ્મા મહાકચ્ચાનો તેનુપસઙ્કમેય્યામ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં મહાકચ્ચાનં એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યામા’તિ. અથ ખો મયં, ભન્તે, યેનાયસ્મા મહાકચ્ચાનો તેનુપસઙ્કમિમ્હ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં મહાકચ્ચાનં એતમત્થં પટિપુચ્છિમ્હ. તેસં નો, ભન્તે, આયસ્મતા મહાકચ્ચાનેન ઇમેહિ આકારેહિ ઇમેહિ પદેહિ ઇમેહિ બ્યઞ્જનેહિ અત્થો વિભત્તો’’તિ. ‘‘પણ્ડિતો, ભિક્ખવે, મહાકચ્ચાનો; મહાપઞ્ઞો, ભિક્ખવે, મહાકચ્ચાનો. મં ચેપિ તુમ્હે, ભિક્ખવે, એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યાથ, અહમ્પિ તં એવમેવં બ્યાકરેય્યં યથા તં મહાકચ્ચાનેન બ્યાકતં. એસો ચેવેતસ્સ અત્થો. એવઞ્ચ [એવેમેવ ચ (ક.)] નં ધારેથા’’તિ.

એવં વુત્તે આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સેય્યથાપિ, ભન્તે, પુરિસો જિઘચ્છાદુબ્બલ્યપરેતો મધુપિણ્ડિકં અધિગચ્છેય્ય, સો યતો યતો સાયેય્ય, લભેથેવ સાદુરસં અસેચનકં. એવમેવ ખો, ભન્તે, ચેતસો ભિક્ખુ દબ્બજાતિકો, યતો યતો ઇમસ્સ ધમ્મપરિયાયસ્સ પઞ્ઞાય અત્થં ઉપપરિક્ખેય્ય, લભેથેવ અત્તમનતં, લભેથેવ ચેતસો પસાદં. કો નામો અયં [કો નામાયં (સ્યા.)], ભન્તે, ધમ્મપરિયાયો’’તિ? ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, આનન્દ, ઇમં ધમ્મપરિયાયં મધુપિણ્ડિકપરિયાયો ત્વેવ નં ધારેહી’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

મધુપિણ્ડિકસુત્તં નિટ્ઠિતં અટ્ઠમં.

૯. દ્વેધાવિતક્કસુત્તં

૨૦૬. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘પુબ્બેવ મે, ભિક્ખવે, સમ્બોધા અનભિસમ્બુદ્ધસ્સ બોધિસત્તસ્સેવ સતો એતદહોસિ – ‘યંનૂનાહં દ્વિધા કત્વા દ્વિધા કત્વા વિતક્કે વિહરેય્ય’ન્તિ. સો ખો અહં, ભિક્ખવે, યો ચાયં કામવિતક્કો યો ચ બ્યાપાદવિતક્કો યો ચ વિહિંસાવિતક્કો – ઇમં એકં ભાગમકાસિં; યો ચાયં નેક્ખમ્મવિતક્કો યો ચ અબ્યાપાદવિતક્કો યો ચ અવિહિંસાવિતક્કો – ઇમં દુતિયં ભાગમકાસિં.

૨૦૭. ‘‘તસ્સ મય્હં, ભિક્ખવે, એવં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ કામવિતક્કો. સો એવં પજાનામિ – ‘ઉપ્પન્નો ખો મે અયં કામવિતક્કો. સો ચ ખો અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પઞ્ઞાનિરોધિકો વિઘાતપક્ખિકો અનિબ્બાનસંવત્તનિકો’ [અનિબ્બાનસંવત્તનિકો’’તિ (?)]. ‘અત્તબ્યાબાધાય સંવત્તતી’તિપિ મે, ભિક્ખવે, પટિસઞ્ચિક્ખતો અબ્ભત્થં ગચ્છતિ; ‘પરબ્યાબાધાય સંવત્તતી’તિપિ મે, ભિક્ખવે, પટિસઞ્ચિક્ખતો અબ્ભત્થં ગચ્છતિ; ‘ઉભયબ્યાબાધાય સંવત્તતી’તિપિ મે, ભિક્ખવે, પટિસઞ્ચિક્ખતો અબ્ભત્થં ગચ્છતિ; ‘પઞ્ઞાનિરોધિકો વિઘાતપક્ખિકો અનિબ્બાનસંવત્તનિકો’તિપિ મે, ભિક્ખવે, પટિસઞ્ચિક્ખતો અબ્ભત્થં ગચ્છતિ. સો ખો અહં, ભિક્ખવે, ઉપ્પન્નુપ્પન્નં કામવિતક્કં પજહમેવ [અતીતકાલિકકિરિયાપદાનિયેવ] વિનોદમેવ [અતીતકાલિકકિરિયાપદાનિયેવ] બ્યન્તમેવ [બ્યન્તેવ (સી. સ્યા. પી.)] નં અકાસિં.

૨૦૮. ‘‘તસ્સ મય્હં, ભિક્ખવે, એવં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ બ્યાપાદવિતક્કો…પે… ઉપ્પજ્જતિ વિહિંસાવિતક્કો. સો એવં પજાનામિ – ‘ઉપ્પન્નો ખો મે અયં વિહિંસાવિતક્કો. સો ચ ખો અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પઞ્ઞાનિરોધિકો વિઘાતપક્ખિકો અનિબ્બાનસંવત્તનિકો’. ‘અત્તબ્યાબાધાય સંવત્તતી’તિપિ મે, ભિક્ખવે, પટિસઞ્ચિક્ખતો અબ્ભત્થં ગચ્છતિ; ‘પરબ્યાબાધાય સંવત્તતી’તિપિ મે, ભિક્ખવે, પટિસઞ્ચિક્ખતો અબ્ભત્થં ગચ્છતિ; ‘ઉભયબ્યાબાધાય સંવત્તતી’તિપિ મે, ભિક્ખવે, પટિસઞ્ચિક્ખતો અબ્ભત્થં ગચ્છતિ; ‘પઞ્ઞાનિરોધિકો વિઘાતપક્ખિકો અનિબ્બાનસંવત્તનિકો’તિપિ મે, ભિક્ખવે, પટિસઞ્ચિક્ખતો અબ્ભત્થં ગચ્છતિ. સો ખો અહં, ભિક્ખવે, ઉપ્પન્નુપ્પન્નં વિહિંસાવિતક્કં પજહમેવ વિનોદમેવ બ્યન્તમેવ નં અકાસિં.

‘‘યઞ્ઞદેવ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ બહુલમનુવિતક્કેતિ અનુવિચારેતિ, તથા તથા નતિ હોતિ ચેતસો. કામવિતક્કં ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ બહુલમનુવિતક્કેતિ અનુવિચારેતિ, પહાસિ નેક્ખમ્મવિતક્કં, કામવિતક્કં બહુલમકાસિ, તસ્સ તં કામવિતક્કાય ચિત્તં નમતિ. બ્યાપાદવિતક્કં ચે, ભિક્ખવે…પે… વિહિંસાવિતક્કં ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ બહુલમનુવિતક્કેતિ અનુવિચારેતિ, પહાસિ અવિહિંસાવિતક્કં, વિહિંસાવિતક્કં બહુલમકાસિ, તસ્સ તં વિહિંસાવિતક્કાય ચિત્તં નમતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, વસ્સાનં પચ્છિમે માસે સરદસમયે કિટ્ઠસમ્બાધે ગોપાલકો ગાવો રક્ખેય્ય. સો તા ગાવો તતો તતો દણ્ડેન આકોટેય્ય પટિકોટેય્ય સન્નિરુન્ધેય્ય સન્નિવારેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? પસ્સતિ હિ સો, ભિક્ખવે, ગોપાલકો તતોનિદાનં વધં વા બન્ધનં વા જાનિં વા ગરહં વા. એવમેવ ખો અહં, ભિક્ખવે, અદ્દસં અકુસલાનં ધમ્માનં આદીનવં ઓકારં સંકિલેસં, કુસલાનં ધમ્માનં નેક્ખમ્મે આનિસંસં વોદાનપક્ખં.

૨૦૯. ‘‘તસ્સ મય્હં, ભિક્ખવે, એવં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ નેક્ખમ્મવિતક્કો. સો એવં પજાનામિ – ‘ઉપ્પન્નો ખો મે અયં નેક્ખમ્મવિતક્કો. સો ચ ખો નેવત્તબ્યાબાધાય સંવત્તતિ, ન પરબ્યાબાધાય સંવત્તતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાય સંવત્તતિ, પઞ્ઞાવુદ્ધિકો અવિઘાતપક્ખિકો નિબ્બાનસંવત્તનિકો’. રત્તિં ચેપિ નં, ભિક્ખવે, અનુવિતક્કેય્યં અનુવિચારેય્યં, નેવ તતોનિદાનં ભયં સમનુપસ્સામિ. દિવસં ચેપિ નં, ભિક્ખવે, અનુવિતક્કેય્યં અનુવિચારેય્યં, નેવ તતોનિદાનં ભયં સમનુપસ્સામિ. રત્તિન્દિવં ચેપિ નં, ભિક્ખવે, અનુવિતક્કેય્યં અનુવિચારેય્યં, નેવ તતોનિદાનં ભયં સમનુપસ્સામિ. અપિ ચ ખો મે અતિચિરં અનુવિતક્કયતો અનુવિચારયતો કાયો કિલમેય્ય. કાયે કિલન્તે [કિલમન્તે (ક.)] ચિત્તં ઊહઞ્ઞેય્ય. ઊહતે ચિત્તે આરા ચિત્તં સમાધિમ્હાતિ. સો ખો અહં, ભિક્ખવે, અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સણ્ઠપેમિ સન્નિસાદેમિ એકોદિં કરોમિ [એકોદિ કરોમિ (પી.)] સમાદહામિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘મા મે ચિત્તં ઊહઞ્ઞી’તિ [ઉગ્ઘાટીતિ (સ્યા. ક.), ઊહનીતિ (પી.)].

૨૧૦. ‘‘તસ્સ મય્હં, ભિક્ખવે, એવં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ અબ્યાપાદવિતક્કો…પે… ઉપ્પજ્જતિ અવિહિંસાવિતક્કો. સો એવં પજાનામિ – ‘ઉપ્પન્નો ખો મે અયં અવિહિંસાવિતક્કો. સો ચ ખો નેવત્તબ્યાબાધાય સંવત્તતિ, ન પરબ્યાબાધાય સંવત્તતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાય સંવત્તતિ, પઞ્ઞાવુદ્ધિકો અવિઘાતપક્ખિકો નિબ્બાનસંવત્તનિકો’. રત્તિં ચેપિ નં, ભિક્ખવે, અનુવિતક્કેય્યં અનુવિચારેય્યં, નેવ તતોનિદાનં ભયં સમનુપસ્સામિ. દિવસં ચેપિ નં, ભિક્ખવે, અનુવિતક્કેય્યં અનુવિચારેય્યં, નેવ તતોનિદાનં ભયં સમનુપસ્સામિ. રત્તિન્દિવં ચેપિ નં, ભિક્ખવે, અનુવિતક્કેય્યં અનુવિચારેય્યં, નેવ તતોનિદાનં ભયં સમનુપસ્સામિ. અપિ ચ ખો મે અતિચિરં અનુવિતક્કયતો અનુવિચારયતો કાયો કિલમેય્ય. કાયે કિલન્તે ચિત્તં ઊહઞ્ઞેય્ય. ઊહતે ચિત્તે આરા ચિત્તં સમાધિમ્હાતિ. સો ખો અહં, ભિક્ખવે, અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સણ્ઠપેમિ, સન્નિસાદેમિ, એકોદિં કરોમિ સમાદહામિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘મા મે ચિત્તં ઊહઞ્ઞી’તિ.

‘‘યઞ્ઞદેવ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ બહુલમનુવિતક્કેતિ અનુવિચારેતિ, તથા તથા નતિ હોતિ ચેતસો. નેક્ખમ્મવિતક્કઞ્ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ બહુલમનુવિતક્કેતિ અનુવિચારેતિ, પહાસિ કામવિતક્કં, નેક્ખમ્મવિતક્કં બહુલમકાસિ, તસ્સં તં નેક્ખમ્મવિતક્કાય ચિત્તં નમતિ. અબ્યાપાદવિતક્કઞ્ચે, ભિક્ખવે…પે… અવિહિંસાવિતક્કઞ્ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ બહુલમનુવિતક્કેતિ અનુવિચારેતિ, પહાસિ વિહિંસાવિતક્કં, અવિહિંસાવિતક્કં બહુલમકાસિ, તસ્સ તં અવિહિંસાવિતક્કાય ચિત્તં નમતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે સબ્બસસ્સેસુ ગામન્તસમ્ભતેસુ ગોપાલકો ગાવો રક્ખેય્ય, તસ્સ રુક્ખમૂલગતસ્સ વા અબ્ભોકાસગતસ્સ વા સતિકરણીયમેવ હોતિ – ‘એતા [એતે (ક.)] ગાવો’તિ. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, સતિકરણીયમેવ અહોસિ – ‘એતે ધમ્મા’તિ.

૨૧૧. ‘‘આરદ્ધં ખો પન મે, ભિક્ખવે, વીરિયં અહોસિ અસલ્લીનં, ઉપટ્ઠિતા સતિ અસમ્મુટ્ઠા, પસ્સદ્ધો કાયો અસારદ્ધો, સમાહિતં ચિત્તં એકગ્ગં. સો ખો અહં, ભિક્ખવે, વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિં. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિં. પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહાસિં સતો ચ સમ્પજાનો, સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેસિં, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ, તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિં. સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિં.

૨૧૨. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેસિં. સો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરામિ. સેય્યથિદં, એકમ્પિ જાતિં…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરામિ. અયં ખો મે, ભિક્ખવે, રત્તિયા પઠમે યામે પઠમા વિજ્જા અધિગતા; અવિજ્જા વિહતા વિજ્જા ઉપ્પન્ના; તમો વિહતો આલોકો ઉપ્પન્નો; યથા તં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો.

૨૧૩. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે સત્તાનં ચુતૂપપાતઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેસિં. સો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સામિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને…પે… ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા…પે… ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સામિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે, યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનામિ. અયં ખો મે, ભિક્ખવે, રત્તિયા મજ્ઝિમે યામે દુતિયા વિજ્જા અધિગતા; અવિજ્જા વિહતા વિજ્જા ઉપ્પન્ના; તમો વિહતો આલોકો ઉપ્પન્નો; યથા તં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો.

૨૧૪. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે આસવાનં ખયઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેસિં. સો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં. ‘ઇમે આસવા’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં આસવસમુદયો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં આસવનિરોધો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં આસવનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં. તસ્સ મે એવં જાનતો એવં પસ્સતો કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચિત્થ, ભવાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચિત્થ, અવિજ્જાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચિત્થ, વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં અહોસિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિં. અયં ખો મે, ભિક્ખવે, રત્તિયા પચ્છિમે યામે તતિયા વિજ્જા અધિગતા; અવિજ્જા વિહતા વિજ્જા ઉપ્પન્ના; તમો વિહતો આલોકો ઉપ્પન્નો; યથા તં અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો.

૨૧૫. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અરઞ્ઞે પવને મહન્તં નિન્નં પલ્લલં. તમેનં મહામિગસઙ્ઘો ઉપનિસ્સાય વિહરેય્ય. તસ્સ કોચિદેવ પુરિસો ઉપ્પજ્જેય્ય અનત્થકામો અહિતકામો અયોગક્ખેમકામો. સો ય્વાસ્સ મગ્ગો ખેમો સોવત્થિકો પીતિગમનીયો તં મગ્ગં પિદહેય્ય, વિવરેય્ય કુમ્મગ્ગં, ઓદહેય્ય ઓકચરં, ઠપેય્ય ઓકચારિકં. એવઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મહામિગસઙ્ઘો અપરેન સમયેન અનયબ્યસનં [અનયબ્યસનં તનુત્તં (સી. સ્યા. પી.)] આપજ્જેય્ય. તસ્સેવ ખો પન, ભિક્ખવે, મહતો મિગસઙ્ઘસ્સ કોચિદેવ પુરિસો ઉપ્પજ્જેય્ય અત્થકામો હિતકામો યોગક્ખેમકામો. સો ય્વાસ્સ મગ્ગો ખેમો સોવત્થિકો પીતિગમનીયો તં મગ્ગં વિવરેય્ય, પિદહેય્ય કુમ્મગ્ગં, ઊહનેય્ય ઓકચરં, નાસેય્ય ઓકચારિકં. એવઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મહામિગસઙ્ઘો અપરેન સમયેન વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જેય્ય.

‘‘ઉપમા ખો મે અયં, ભિક્ખવે, કતા અત્થસ્સ વિઞ્ઞાપનાય. અયં ચેવેત્થ અત્થો – મહન્તં નિન્નં પલ્લલન્તિ ખો, ભિક્ખવે, કામાનમેતં અધિવચનં. મહામિગસઙ્ઘોતિ ખો, ભિક્ખવે, સત્તાનમેતં અધિવચનં. પુરિસો અનત્થકામો અહિતકામો અયોગક્ખેમકામોતિ ખો, ભિક્ખવે, મારસ્સેતં પાપિમતો અધિવચનં. કુમ્મગ્ગોતિ ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠઙ્ગિકસ્સેતં મિચ્છામગ્ગસ્સ અધિવચનં, સેય્યથિદં – મિચ્છાદિટ્ઠિયા મિચ્છાસઙ્કપ્પસ્સ મિચ્છાવાચાય મિચ્છાકમ્મન્તસ્સ મિચ્છાઆજીવસ્સ મિચ્છાવાયામસ્સ મિચ્છાસતિયા મિચ્છાસમાધિસ્સ. ઓકચરોતિ ખો, ભિક્ખવે, નન્દીરાગસ્સેતં અધિવચનં. ઓકચારિકાતિ ખો, ભિક્ખવે, અવિજ્જાયેતં અધિવચનં. પુરિસો અત્થકામો હિતકામો યોગક્ખેમકામોતિ ખો, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સેતં અધિવચનં અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ. ખેમો મગ્ગો સોવત્થિકો પીતિગમનીયોતિ ખો, ભિક્ખવે, અરિયસ્સેતં અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ અધિવચનં, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિયા સમ્માસઙ્કપ્પસ્સ સમ્માવાચાય સમ્માકમ્મન્તસ્સ સમ્માઆજીવસ્સ સમ્માવાયામસ્સ સમ્માસતિયા સમ્માસમાધિસ્સ.

‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, વિવટો મયા ખેમો મગ્ગો સોવત્થિકો પીતિગમનીયો, પિહિતો કુમ્મગ્ગો, ઊહતો ઓકચરો, નાસિતા ઓકચારિકા. યં, ભિક્ખવે, સત્થારા કરણીયં સાવકાનં હિતેસિના અનુકમ્પકેન અનુકમ્પં ઉપાદાય, કતં વો તં મયા. એતાનિ, ભિક્ખવે, રુક્ખમૂલાનિ, એતાનિ સુઞ્ઞાગારાનિ; ઝાયથ, ભિક્ખવે, મા પમાદત્થ; મા પચ્છા વિપ્પટિસારિનો અહુવત્થ. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

દ્વેધાવિતક્કસુત્તં નિટ્ઠિતં નવમં.

૧૦. વિતક્કસણ્ઠાનસુત્તં

૨૧૬. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘અધિચિત્તમનુયુત્તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના પઞ્ચ નિમિત્તાનિ કાલેન કાલં મનસિ કાતબ્બાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો યં નિમિત્તં આગમ્મ યં નિમિત્તં મનસિકરોતો ઉપ્પજ્જન્તિ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ, તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના તમ્હા નિમિત્તા અઞ્ઞં નિમિત્તં મનસિ કાતબ્બં કુસલૂપસંહિતં. તસ્સ તમ્હા નિમિત્તા અઞ્ઞં નિમિત્તં મનસિકરોતો કુસલૂપસંહિતં યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ [એકોદિભોતિ (સ્યા. ક.)] સમાધિયતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, દક્ખો પલગણ્ડો વા પલગણ્ડન્તેવાસી વા સુખુમાય આણિયા ઓળારિકં આણિં અભિનિહનેય્ય અભિનીહરેય્ય અભિનિવત્તેય્ય [અભિનિવજ્જેય્ય (સી. પી.)]; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો યં નિમિત્તં આગમ્મ યં નિમિત્તં મનસિકરોતો ઉપ્પજ્જન્તિ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ, તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના તમ્હા નિમિત્તા અઞ્ઞં નિમિત્તં મનસિ કાતબ્બં કુસલૂપસંહિતં. તસ્સ તમ્હા નિમિત્તા અઞ્ઞં નિમિત્તં મનસિકરોતો કુસલૂપસંહિતં યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ.

૨૧૭. ‘‘તસ્સ ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તમ્હા નિમિત્તા અઞ્ઞં નિમિત્તં મનસિકરોતો કુસલૂપસંહિતં ઉપ્પજ્જન્તેવ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ, તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના તેસં વિતક્કાનં આદીનવો ઉપપરિક્ખિતબ્બો – ‘ઇતિપિમે વિતક્કા અકુસલા, ઇતિપિમે વિતક્કા સાવજ્જા, ઇતિપિમે વિતક્કા દુક્ખવિપાકા’તિ. તસ્સ તેસં વિતક્કાનં આદીનવં ઉપપરિક્ખતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ઇત્થી વા પુરિસો વા દહરો યુવા મણ્ડનકજાતિકો અહિકુણપેન વા કુક્કુરકુણપેન વા મનુસ્સકુણપેન વા કણ્ઠે આસત્તેન અટ્ટિયેય્ય હરાયેય્ય જિગુચ્છેય્ય; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, તસ્સ ચે ભિક્ખુનો તમ્હાપિ નિમિત્તા અઞ્ઞં નિમિત્તં મનસિકરોતો કુસલૂપસંહિતં ઉપ્પજ્જન્તેવ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ, તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના તેસં વિતક્કાનં આદીનવો ઉપપરિક્ખિતબ્બો – ‘ઇતિપિમે વિતક્કા અકુસલા, ઇતિપિમે વિતક્કા સાવજ્જા, ઇતિપિમે વિતક્કા દુક્ખવિપાકા’તિ. તસ્સ તેસં વિતક્કાનં આદીનવં ઉપપરિક્ખતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ.

૨૧૮. ‘‘તસ્સ ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તેસમ્પિ વિતક્કાનં આદીનવં ઉપપરિક્ખતો ઉપ્પજ્જન્તેવ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ, તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના તેસં વિતક્કાનં અસતિઅમનસિકારો આપજ્જિતબ્બો. તસ્સ તેસં વિતક્કાનં અસતિઅમનસિકારં આપજ્જતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ચક્ખુમા પુરિસો આપાથગતાનં રૂપાનં અદસ્સનકામો અસ્સ; સો નિમીલેય્ય વા અઞ્ઞેન વા અપલોકેય્ય. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, તસ્સ ચે ભિક્ખુનો તેસમ્પિ વિતક્કાનં આદીનવં ઉપપરિક્ખતો ઉપ્પજ્જન્તેવ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ, તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ.

૨૧૯. ‘‘તસ્સ ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તેસમ્પિ વિતક્કાનં અસતિઅમનસિકારં આપજ્જતો ઉપ્પજ્જન્તેવ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ, તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના તેસં વિતક્કાનં વિતક્કસઙ્ખારસણ્ઠાનં મનસિકાતબ્બં. તસ્સ તેસં વિતક્કાનં વિતક્કસઙ્ખારસણ્ઠાનં મનસિકરોતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો સીઘં ગચ્છેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘કિં નુ ખો અહં સીઘં ગચ્છામિ? યંનૂનાહં સણિકં ગચ્છેય્ય’ન્તિ. સો સણિકં ગચ્છેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘કિં નુ ખો અહં સણિકં ગચ્છામિ? યંનૂનાહં તિટ્ઠેય્ય’ન્તિ. સો તિટ્ઠેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘કિં નુ ખો અહં ઠિતો? યંનૂનાહં નિસીદેય્ય’ન્તિ. સો નિસીદેય્ય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘કિં નુ ખો અહં નિસિન્નો? યંનૂનાહં નિપજ્જેય્ય’ન્તિ. સો નિપજ્જેય્ય. એવઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, પુરિસો ઓળારિકં ઓળારિકં ઇરિયાપથં અભિનિવજ્જેત્વા [અભિનિસ્સજ્જેત્વા (સ્યા.)] સુખુમં સુખુમં ઇરિયાપથં કપ્પેય્ય. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, તસ્સ ચે ભિક્ખુનો તેસમ્પિ વિતક્કાનં અસતિઅમનસિકારં આપજ્જતો ઉપ્પજ્જન્તેવ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ.

૨૨૦. ‘‘તસ્સ ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તેસમ્પિ વિતક્કાનં વિતક્કસઙ્ખારસણ્ઠાનં મનસિકરોતો ઉપ્પજ્જન્તેવ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના દન્તેભિદન્તમાધાય [દન્તે + અભિદન્તં + આધાયાતિ ટીકાયં પદચ્છેદો, દન્તેભીતિ પનેત્થ કરણત્થો યુત્તો વિય દિસ્સતિ] જિવ્હાય તાલું આહચ્ચ ચેતસા ચિત્તં અભિનિગ્ગણ્હિતબ્બં અભિનિપ્પીળેતબ્બં અભિસન્તાપેતબ્બં. તસ્સ દન્તેભિદન્તમાધાય જિવ્હાય તાલું આહચ્ચ ચેતસા ચિત્તં અભિનિગ્ગણ્હતો અભિનિપ્પીળયતો અભિસન્તાપયતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, બલવા પુરિસો દુબ્બલતરં પુરિસં સીસે વા ગલે વા ખન્ધે વા ગહેત્વા અભિનિગ્ગણ્હેય્ય અભિનિપ્પીળેય્ય અભિસન્તાપેય્ય; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, તસ્સ ચે ભિક્ખુનો તેસમ્પિ વિતક્કાનં વિતક્કસઙ્ખારસણ્ઠાનં મનસિકરોતો ઉપ્પજ્જન્તેવ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ. તેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના દન્તેભિદન્તમાધાય જિવ્હાય તાલું આહચ્ચ ચેતસા ચિત્તં અભિનિગ્ગણ્હિતબ્બં અભિનિપ્પીળેતબ્બં અભિસન્તાપેતબ્બં. તસ્સ દન્તેભિદન્તમાધાય જિવ્હાય તાલું આહચ્ચ ચેતસા ચિત્તં અભિનિગ્ગણ્હતો અભિનિપ્પીળયતો અભિસન્તાપયતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ.

૨૨૧. ‘‘યતો ખો [યતો ચ ખો (સ્યા. ક.)], ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો યં નિમિત્તં આગમ્મ યં નિમિત્તં મનસિકરોતો ઉપ્પજ્જન્તિ પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ, તસ્સ તમ્હા નિમિત્તા અઞ્ઞં નિમિત્તં મનસિકરોતો કુસલૂપસંહિતં યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. તેસમ્પિ વિતક્કાનં આદીનવં ઉપપરિક્ખતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. તેસમ્પિ વિતક્કાનં અસતિઅમનસિકારં આપજ્જતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. તેસમ્પિ વિતક્કાનં વિતક્કસઙ્ખારસણ્ઠાનં મનસિકરોતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. દન્તેભિદન્તમાધાય જિવ્હાય તાલું આહચ્ચ ચેતસા ચિત્તં અભિનિગ્ગણ્હતો અભિનિપ્પીળયતો અભિસન્તાપયતો યે પાપકા અકુસલા વિતક્કા છન્દૂપસંહિતાપિ દોસૂપસંહિતાપિ મોહૂપસંહિતાપિ તે પહીયન્તિ તે અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. તેસં પહાના અજ્ઝત્તમેવ ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વસી વિતક્કપરિયાયપથેસુ. યં વિતક્કં આકઙ્ખિસ્સતિ તં વિતક્કં વિતક્કેસ્સતિ, યં વિતક્કં નાકઙ્ખિસ્સતિ ન તં વિતક્કં વિતક્કેસ્સતિ. અચ્છેચ્છિ તણ્હં, વિવત્તયિ [વાવત્તયિ (સી. પી.)] સંયોજનં, સમ્મા માનાભિસમયા અન્તમકાસિ દુક્ખસ્સા’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

વિતક્કસણ્ઠાનસુત્તં નિટ્ઠિતં દસમં.

સીહનાદવગ્ગો નિટ્ઠિતો દુતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

ચૂળસીહનાદલોમહંસવરો, મહાચૂળદુક્ખક્ખન્ધઅનુમાનિકસુત્તં;

ખિલપત્થમધુપિણ્ડિકદ્વિધાવિતક્ક, પઞ્ચનિમિત્તકથા પુન વગ્ગો.

૩. ઓપમ્મવગ્ગો

૧. કકચૂપમસુત્તં

૨૨૨. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં અતિવેલં સંસટ્ઠો વિહરતિ. એવં સંસટ્ઠો આયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં વિહરતિ – સચે કોચિ ભિક્ખુ આયસ્મતો મોળિયફગ્ગુનસ્સ સમ્મુખા તાસં ભિક્ખુનીનં અવણ્ણં ભાસતિ, તેનાયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો કુપિતો અનત્તમનો અધિકરણમ્પિ કરોતિ. સચે પન કોચિ ભિક્ખુ તાસં ભિક્ખુનીનં સમ્મુખા આયસ્મતો મોળિયફગ્ગુનસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, તેન તા ભિક્ખુનિયો કુપિતા અનત્તમના અધિકરણમ્પિ કરોન્તિ. એવં સંસટ્ઠો આયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં વિહરતિ. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘આયસ્મા, ભન્તે, મોળિયફગ્ગુનો ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં અતિવેલં સંસટ્ઠો વિહરતિ. એવં સંસટ્ઠો, ભન્તે, આયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં વિહરતિ – સચે કોચિ ભિક્ખુ આયસ્મતો મોળિયફગ્ગુનસ્સ સમ્મુખા તાસં ભિક્ખુનીનં અવણ્ણં ભાસતિ, તેનાયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો કુપિતો અનત્તમનો અધિકરણમ્પિ કરોતિ. સચે પન કોચિ ભિક્ખુ તાસં ભિક્ખુનીનં સમ્મુખા આયસ્મતો મોળિયફગ્ગુનસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, તેન તા ભિક્ખુનિયો કુપિતા અનત્તમના અધિકરણમ્પિ કરોન્તિ. એવં સંસટ્ઠો, ભન્તે, આયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં વિહરતી’’તિ.

૨૨૩. અથ ખો ભગવા અઞ્ઞતરં ભિક્ખું આમન્તેસિ – ‘‘એહિ ત્વં, ભિક્ખુ, મમ વચનેન મોળિયફગ્ગુનં ભિક્ખું આમન્તેહિ – ‘સત્થા તં, આવુસો ફગ્ગુન, આમન્તેતી’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો સો ભિક્ખુ ભગવતો પટિસ્સુત્વા યેનાયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં મોળિયફગ્ગુનં એતદવોચ – ‘‘સત્થા તં, આવુસો ફગ્ગુન, આમન્તેતી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો આયસ્મા મોળિયફગ્ગુનો તસ્સ ભિક્ખુનો પટિસ્સુત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં મોળિયફગ્ગુનં ભગવા એતદવોચ –

‘‘સચ્ચં કિર ત્વં, ફગ્ગુન, ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં અતિવેલં સંસટ્ઠો વિહરસિ? એવં સંસટ્ઠો કિર ત્વં, ફગ્ગુન, ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં વિહરસિ – સચે કોચિ ભિક્ખુ તુય્હં સમ્મુખા તાસં ભિક્ખુનીનં અવણ્ણં ભાસતિ, તેન ત્વં કુપિતો અનત્તમનો અધિકરણમ્પિ કરોસિ. સચે પન કોચિ ભિક્ખુ તાસં ભિક્ખુનીનં સમ્મુખા તુય્હં અવણ્ણં ભાસતિ, તેન તા ભિક્ખુનિયો કુપિતા અનત્તમના અધિકરણમ્પિ કરોન્તિ. એવં સંસટ્ઠો કિર ત્વં, ફગ્ગુન, ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં વિહરસી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ. ‘‘નનુ ત્વં, ફગ્ગુન, કુલપુત્તો સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ.

૨૨૪. ‘‘ન ખો તે એતં, ફગ્ગુન, પતિરૂપં કુલપુત્તસ્સ સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતસ્સ, યં ત્વં ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં અતિવેલં સંસટ્ઠો વિહરેય્યાસિ. તસ્માતિહ, ફગ્ગુન, તવ ચેપિ કોચિ સમ્મુખા તાસં ભિક્ખુનીનં અવણ્ણં ભાસેય્ય, તત્રાપિ ત્વં, ફગ્ગુન, યે ગેહસિતા [ગેહસ્સિતા (?)] છન્દા યે ગેહસિતા વિતક્કા તે પજહેય્યાસિ. તત્રાપિ તે, ફગ્ગુન, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘ન ચેવ મે ચિત્તં વિપરિણતં ભવિસ્સતિ, ન ચ પાપિકં વાચં નિચ્છારેસ્સામિ, હિતાનુકમ્પી ચ વિહરિસ્સામિ મેત્તચિત્તો, ન દોસન્તરો’તિ. એવઞ્હિ તે, ફગ્ગુન, સિક્ખિતબ્બં.

‘‘તસ્માતિહ, ફગ્ગુન, તવ ચેપિ કોચિ સમ્મુખા તાસં ભિક્ખુનીનં પાણિના પહારં દદેય્ય, લેડ્ડુના પહારં દદેય્ય, દણ્ડેન પહારં દદેય્ય, સત્થેન પહારં દદેય્ય. તત્રાપિ ત્વં, ફગ્ગુન, યે ગેહસિતા છન્દા યે ગેહસિતા વિતક્કા તે પજહેય્યાસિ. તત્રાપિ તે, ફગ્ગુન, એવં સિક્ખિતબ્બં ‘ન ચેવ મે ચિત્તં વિપરિણતં ભવિસ્સતિ, ન ચ પાપિકં વાચં નિચ્છારેસ્સામિ, હિતાનુકમ્પી ચ વિહરિસ્સામિ મેત્તચિત્તો, ન દોસન્તરો’તિ. એવઞ્હિ તે, ફગ્ગુન, સિક્ખિતબ્બં.

‘‘તસ્માતિહ, ફગ્ગુન, તવ ચેપિ કોચિ સમ્મુખા અવણ્ણં ભાસેય્ય, તત્રાપિ ત્વં, ફગ્ગુન, યે ગેહસિતા છન્દા યે ગેહસિતા વિતક્કા તે પજહેય્યાસિ. તત્રાપિ તે, ફગ્ગુન, એવં સિક્ખિતબ્બં ‘ન ચેવ મે ચિત્તં વિપરિણતં ભવિસ્સતિ, ન ચ પાપિકં વાચં નિચ્છારેસ્સામિ, હિતાનુકમ્પી ચ વિહરિસ્સામિ મેત્તચિત્તો, ન દોસન્તરો’તિ. એવઞ્હિ તે, ફગ્ગુન, સિક્ખિતબ્બં.

‘‘તસ્માતિહ, ફગ્ગુન, તવ ચેપિ કોચિ પાણિના પહારં દદેય્ય, લેડ્ડુના પહારં દદેય્ય, દણ્ડેન પહારં દદેય્ય, સત્થેન પહારં દદેય્ય, તત્રાપિ ત્વં, ફગ્ગુન, યે ગેહસિતા છન્દા યે ગેહસિતા વિતક્કા તે પજહેય્યાસિ. તત્રાપિ તે, ફગ્ગુન, એવં સિક્ખિતબ્બં ‘ન ચેવ મે ચિત્તં વિપરિણતં ભવિસ્સતિ, ન ચ પાપિકં વાચં નિચ્છારેસ્સામિ, હિતાનુકમ્પી ચ વિહરિસ્સામિ મેત્તચિત્તો, ન દોસન્તરો’તિ. એવઞ્હિ તે, ફગ્ગુન, સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ.

૨૨૫. અથ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘આરાધયિંસુ વત મે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ એકં સમયં ચિત્તં. ઇધાહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ આમન્તેસિં – અહં ખો, ભિક્ખવે, એકાસનભોજનં ભુઞ્જામિ. એકાસનભોજનં ખો અહં, ભિક્ખવે, ભુઞ્જમાનો અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનામિ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. એથ તુમ્હેપિ, ભિક્ખવે, એકાસનભોજનં ભુઞ્જથ. એકાસનભોજનં ખો, ભિક્ખવે, તુમ્હેપિ ભુઞ્જમાના અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનિસ્સથ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચાતિ. ન મે, ભિક્ખવે, તેસુ ભિક્ખૂસુ અનુસાસની કરણીયા અહોસિ; સતુપ્પાદકરણીયમેવ મે, ભિક્ખવે, તેસુ ભિક્ખૂસુ અહોસિ.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સુભૂમિયં ચતુમહાપથે આજઞ્ઞરથો યુત્તો અસ્સ ઠિતો ઓધસ્તપતોદો. તમેનં દક્ખો યોગ્ગાચરિયો અસ્સદમ્મસારથિ અભિરુહિત્વા, વામેન હત્થેન રસ્મિયો ગહેત્વા, દક્ખિણેન હત્થેન પતોદં ગહેત્વા, યેનિચ્છકં યદિચ્છકં સારેય્યપિ પચ્ચાસારેય્યપિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ન મે તેસુ ભિક્ખૂસુ અનુસાસની કરણીયા અહોસિ, સતુપ્પાદકરણીયમેવ મે, ભિક્ખવે, તેસુ ભિક્ખૂસુ અહોસિ. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, તુમ્હેપિ અકુસલં પજહથ, કુસલેસુ ધમ્મેસુ આયોગં કરોથ. એવઞ્હિ તુમ્હેપિ ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સથ.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગામસ્સ વા નિગમસ્સ વા અવિદૂરે મહન્તં સાલવનં. તઞ્ચસ્સ એળણ્ડેહિ સઞ્છન્નં. તસ્સ કોચિદેવ પુરિસો ઉપ્પજ્જેય્ય અત્થકામો હિતકામો યોગક્ખેમકામો. સો યા તા સાલલટ્ઠિયો કુટિલા ઓજાપહરણિયો [ઓજહરણિયો (ક.)] તા છેત્વા [તચ્છેત્વા (સી. સ્યા. પી.)] બહિદ્ધા નીહરેય્ય, અન્તોવનં સુવિસોધિતં વિસોધેય્ય. યા પન તા સાલલટ્ઠિયો ઉજુકા સુજાતા તા સમ્મા પરિહરેય્ય. એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, સાલવનં અપરેન સમયેન વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જેય્ય. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, તુમ્હેપિ અકુસલં પજહથ, કુસલેસુ ધમ્મેસુ આયોગં કરોથ. એવઞ્હિ તુમ્હેપિ ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સથ.

૨૨૬. ‘‘ભૂતપુબ્બં, ભિક્ખવે, ઇમિસ્સાયેવ સાવત્થિયા વેદેહિકા નામ ગહપતાની અહોસિ. વેદેહિકાય, ભિક્ખવે, ગહપતાનિયા એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘સોરતા વેદેહિકા ગહપતાની, નિવાતા વેદેહિકા ગહપતાની, ઉપસન્તા વેદેહિકા ગહપતાની’તિ. વેદેહિકાય ખો પન, ભિક્ખવે, ગહપતાનિયા કાળી નામ દાસી અહોસિ દક્ખા અનલસા સુસંવિહિતકમ્મન્તા.

‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, કાળિયા દાસિયા એતદહોસિ – ‘મય્હં ખો અય્યાય એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘‘સોરતા વેદેહિકા ગહપતાની, નિવાતા વેદેહિકા ગહપતાની, ઉપસન્તા વેદેહિકા ગહપતાની’’તિ. કિં નુ ખો મે અય્યા સન્તંયેવ નુ ખો અજ્ઝત્તં કોપં ન પાતુકરોતિ ઉદાહુ અસન્તં ઉદાહુ મય્હમેવેતે [મય્હેવેતે (સી. પી.)] કમ્મન્તા સુસંવિહિતા યેન મે અય્યા સન્તંયેવ અજ્ઝત્તં કોપં ન પાતુકરોતિ, નો અસન્તં? યંનૂનાહં અય્યં વીમંસેય્ય’ન્તિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, કાળી દાસી દિવા ઉટ્ઠાસિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, વેદેહિકા ગહપતાની કાળિં દાસિં એતદવોચ – ‘હે જે કાળી’તિ. ‘કિં, અય્યે’તિ? ‘કિં, જે, દિવા ઉટ્ઠાસી’તિ? ‘ન ખ્વય્યે [ન ખો અય્યે (સી. પી.)], કિઞ્ચી’તિ. ‘નો વત રે કિઞ્ચિ, પાપિ દાસિ [પાપદાસિ (સ્યા. ક.)], દિવા ઉટ્ઠાસી’તિ કુપિતા અનત્તમના ભાકુટિં [ભૂકુટિં (સી. પી.), ભકુટીં (સ્યા.)] અકાસિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, કાળિયા દાસિયા એતદહોસિ – ‘સન્તંયેવ ખો મે અય્યા અજ્ઝત્તં કોપં ન પાતુકરોતિ, નો અસન્તં; મય્હમેવેતે કમ્મન્તા સુસંવિહિતા, યેન મે અય્યા સન્તંયેવ અજ્ઝત્તં કોપં ન પાતુકરોતિ, નો અસન્તં. યંનૂનાહં ભિય્યોસોમત્તાય અય્યં વીમંસેય્ય’’’ન્તિ.

‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, કાળી દાસી દિવાતરંયેવ ઉટ્ઠાસિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, વેદેહિકા ગહપતાની કાળિં દાસિં એતદવોચ – ‘હે જે, કાળી’તિ. ‘કિં, અય્યે’તિ? ‘કિં, જે, દિવાતરં ઉટ્ઠાસી’તિ? ‘ન ખ્વય્યે, કિઞ્ચી’તિ. ‘નો વત રે કિઞ્ચિ, પાપિ દાસિ, દિવાતરં ઉટ્ઠાસી’તિ કુપિતા અનત્તમના અનત્તમનવાચં નિચ્છારેસિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, કાળિયા દાસિયા એતદહોસિ – ‘સન્તંયેવ ખો મે અય્યા અજ્ઝત્તં કોપં ન પાતુકરોતિ, નો અસન્તં. મય્હમેવેતે કમ્મન્તા સુસંવિહિતા, યેન મે અય્યા સન્તંયેવ અજ્ઝત્તં કોપં ન પાતુકરોતિ, નો અસન્તં. યંનૂનાહં ભિય્યોસોમત્તાય અય્યં વીમંસેય્ય’ન્તિ.

‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, કાળી દાસી દિવાતરંયેવ ઉટ્ઠાસિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, વેદેહિકા ગહપતાની કાળિં દાસિં એતદવોચ – ‘હે જે, કાળી’તિ. ‘કિં, અય્યે’તિ? ‘કિં, જે, દિવા ઉટ્ઠાસી’તિ? ‘ન ખ્વય્યે, કિઞ્ચી’તિ. ‘નો વત રે કિઞ્ચિ, પાપિ દાસિ, દિવા ઉટ્ઠાસી’તિ કુપિતા અનત્તમના અગ્ગળસૂચિં ગહેત્વા સીસે પહારં અદાસિ, સીસં વોભિન્દિ [વિ + અવ + ભિન્દિ = વોભિન્દિ]. અથ ખો, ભિક્ખવે, કાળી દાસી ભિન્નેન સીસેન લોહિતેન ગલન્તેન પટિવિસ્સકાનં ઉજ્ઝાપેસિ – ‘પસ્સથય્યે, સોરતાય કમ્મં; પસ્સથય્યે, નિવાતાય કમ્મં, પસ્સથય્યે, ઉપસન્તાય કમ્મં! કથઞ્હિ નામ એકદાસિકાય દિવા ઉટ્ઠાસીતિ કુપિતા અનત્તમના અગ્ગળસૂચિં ગહેત્વા સીસે પહારં દસ્સતિ, સીસં વોભિન્દિસ્સતી’તિ.

‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, વેદેહિકાય ગહપતાનિયા અપરેન સમયેન એવં પાપકો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગચ્છિ – ‘ચણ્ડી વેદેહિકા ગહપતાની, અનિવાતા વેદેહિકા ગહપતાની, અનુપસન્તા વેદેહિકા ગહપતાની’તિ.

‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ તાવદેવ સોરતસોરતો હોતિ નિવાતનિવાતો હોતિ ઉપસન્તૂપસન્તો હોતિ યાવ ન અમનાપા વચનપથા ફુસન્તિ. યતો ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખું અમનાપા વચનપથા ફુસન્તિ, અથ ભિક્ખુ ‘સોરતો’તિ વેદિતબ્બો, ‘નિવાતો’તિ વેદિતબ્બો, ‘ઉપસન્તો’તિ વેદિતબ્બો. નાહં તં, ભિક્ખવે, ભિક્ખું ‘સુવચો’તિ વદામિ યો ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારહેતુ સુવચો હોતિ, સોવચસ્સતં આપજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? તઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં અલભમાનો ન સુવચો હોતિ, ન સોવચસ્સતં આપજ્જતિ. યો ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મંયેવ સક્કરોન્તો, ધમ્મં ગરું કરોન્તો, ધમ્મં માનેન્તો, ધમ્મં પૂજેન્તો, ધમ્મં અપચાયમાનો [ધમ્મં યેવ સક્કરોન્તો ધમ્મં ગરુકરોન્તો ધમ્મં અપચાયમાનો (સી. સ્યા. પી.)] સુવચો હોતિ, સોવચસ્સતં આપજ્જતિ, તમહં ‘સુવચો’તિ વદામિ. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ‘ધમ્મંયેવ સક્કરોન્તા, ધમ્મં ગરું કરોન્તા, ધમ્મં માનેન્તા, ધમ્મં પૂજેન્તા, ધમ્મં અપચાયમાના સુવચા ભવિસ્સામ, સોવચસ્સતં આપજ્જિસ્સામા’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બં.

૨૨૭. ‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, વચનપથા યેહિ વો પરે વદમાના વદેય્યું – કાલેન વા અકાલેન વા; ભૂતેન વા અભૂતેન વા; સણ્હેન વા ફરુસેન વા; અત્થસંહિતેન વા અનત્થસંહિતેન વા; મેત્તચિત્તા વા દોસન્તરા વા. કાલેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું અકાલેન વા; ભૂતેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું અભૂતેન વા; સણ્હેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું ફરુસેન વા; અત્થસંહિતેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું અનત્થસંહિતેન વા; મેત્તચિત્તા વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું દોસન્તરા વા. તત્રાપિ વો, ભિક્ખવે, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘ન ચેવ નો ચિત્તં વિપરિણતં ભવિસ્સતિ, ન ચ પાપિકં વાચં નિચ્છારેસ્સામ, હિતાનુકમ્પી ચ વિહરિસ્સામ મેત્તચિત્તા, ન દોસન્તરા. તઞ્ચ પુગ્ગલં મેત્તાસહગતેન ચેતસા ફરિત્વા વિહરિસ્સામ, તદારમ્મણઞ્ચ સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચિત્તેન વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન [અબ્યાપજ્ઝેન (સી. સ્યા. પી.), અબ્યાપજ્જેન (ક.) અઙ્ગુત્તરતિકનિપાતટીકા ઓલોકેતબ્બા] ફરિત્વા વિહરિસ્સામા’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બં.

૨૨૮. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો આગચ્છેય્ય કુદાલપિટકં [કુદ્દાલપિટકં (સી. સ્યા. પી.)] આદાય. સો એવં વદેય્ય – ‘અહં ઇમં મહાપથવિં અપથવિં કરિસ્સામી’તિ. સો તત્ર તત્ર વિખણેય્ય [ખણેય્ય (સી. સ્યા. પી.)], તત્ર તત્ર વિકિરેય્ય, તત્ર તત્ર ઓટ્ઠુભેય્ય, તત્ર તત્ર ઓમુત્તેય્ય – ‘અપથવી ભવસિ, અપથવી ભવસી’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નુ સો પુરિસો ઇમં મહાપથવિં અપથવિં કરેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’? ‘‘અયઞ્હિ, ભન્તે, મહાપથવી ગમ્ભીરા અપ્પમેય્યા. સા ન સુકરા અપથવી કાતું; યાવદેવ ચ પન સો પુરિસો કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી અસ્સા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિમે વચનપથા યેહિ વો પરે વદમાના વદેય્યું – કાલેન વા અકાલેન વા; ભૂતેન વા અભૂતેન વા; સણ્હેન વા ફરુસેન વા; અત્થસંહિતેન વા અનત્થસંહિતેન વા; મેત્તચિત્તા વા દોસન્તરા વા. કાલેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું અકાલેન વા; ભૂતેન વા ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું અભૂતેન વા; સણ્હેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું ફરુસેન વા; અત્થસંહિતેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું અનત્થસંહિતેન વા; મેત્તચિત્તા વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું દોસન્તરા વા. તત્રાપિ વો, ભિક્ખવે, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘ન ચેવ નો ચિત્તં વિપરિણતં ભવિસ્સતિ, ન ચ પાપિકં વાચં નિચ્છારેસ્સામ, હિતાનુકમ્પી ચ વિહરિસ્સામ મેત્તચિત્તા ન દોસન્તરા. તઞ્ચ પુગ્ગલં મેત્તાસહગતેન ચેતસા ફરિત્વા વિહરિસ્સામ, તદારમ્મણઞ્ચ સબ્બાવન્તં લોકં પથવિસમેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરિસ્સામા’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બં.

૨૨૯. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો આગચ્છેય્ય લાખં વા હલિદ્દિં વા નીલં વા મઞ્જિટ્ઠં વા આદાય. સો એવં વદેય્ય – ‘અહં ઇમસ્મિં આકાસે રૂપં લિખિસ્સામિ, રૂપપાતુભાવં કરિસ્સામી’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નુ સો પુરિસો ઇમસ્મિં આકાસે રૂપં લિખેય્ય, રૂપપાતુભાવં કરેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’? ‘‘અયઞ્હિ, ભન્તે, આકાસો અરૂપી અનિદસ્સનો. તત્થ ન સુકરં રૂપં લિખિતું, રૂપપાતુભાવં કાતું; યાવદેવ ચ પન સો પુરિસો કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી અસ્સા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિમે વચનપથા યેહિ વો પરે વદમાના વદેય્યું કાલેન વા અકાલેન વા …પે… ‘ન ચેવ… તદારમ્મણઞ્ચ સબ્બાવન્તં લોકં આકાસસમેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરિસ્સામા’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બં.

૨૩૦. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો આગચ્છેય્ય આદિત્તં તિણુક્કં આદાય. સો એવં વદેય્ય – ‘અહં ઇમાય આદિત્તાય તિણુક્કાય ગઙ્ગં નદિં સન્તાપેસ્સામિ સંપરિતાપેસ્સામી’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નુ સો પુરિસો આદિત્તાય તિણુક્કાય ગઙ્ગં નદિં સન્તાપેય્ય સંપરિતાપેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’? ‘‘ગઙ્ગા હિ, ભન્તે, નદી ગમ્ભીરા અપ્પમેય્યા. સા ન સુકરા આદિત્તાય તિણુક્કાય સન્તાપેતું સંપરિતાપેતું; યાવદેવ ચ પન સો પુરિસો કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી અસ્સા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિમે વચનપથા યેહિ વો પરે વદમાના વદેય્યું કાલેન વા અકાલેન વા…પે… ‘ન ચેવ… તદારમ્મણઞ્ચ સબ્બાવન્તં લોકં ગઙ્ગાસમેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરિસ્સામા’’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બં.

૨૩૧. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, બિળારભસ્તા મદ્દિતા સુમદ્દિતા સુપરિમદ્દિતા, મુદુકા તૂલિની છિન્નસસ્સરા છિન્નભબ્ભરા. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય કટ્ઠં વા કથલં [કઠલં (સી. સ્યા. પી.)] વા આદાય. સો એવં વદેય્ય – ‘અહં ઇમં બિળારભસ્તં મદ્દિતં સુમદ્દિતં સુપરિમદ્દિતં, મુદુકં તૂલિનિં, છિન્નસસ્સરં છિન્નભબ્ભરં કટ્ઠેન વા કથલેન વા સરસરં કરિસ્સામિ ભરભરં કરિસ્સામી’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નુ સો પુરિસો અમું બિળારભસ્તં મદ્દિતં સુમદ્દિતં સુપરિમદ્દિતં, મુદુકં તૂલિનિં, છિન્નસસ્સરં છિન્નભબ્ભરં કટ્ઠેન વા કથલેન વા સરસરં કરેય્ય, ભરભરં કરેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’? ‘‘અમુ હિ, ભન્તે, બિળારભસ્તા મદ્દિતા સુમદ્દિતા સુપરિમદ્દિતા, મુદુકા તૂલિની, છિન્નસસ્સરા છિન્નભબ્ભરા. સા ન સુકરા કટ્ઠેન વા કથલેન વા સરસરં કાતું ભરભરં કાતું; યાવદેવ ચ પન સો પુરિસો કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી અસ્સા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિમે વચનપથા યેહિ વો પરે વદમાના વદેય્યું કાલેન વા અકાલેન વા; ભૂતેન વા અભૂતેન વા; સણ્હેન વા ફરુસેન વા; અત્થસંહિતેન વા અનત્થસંહિતેન વા; મેત્તચિત્તા વા દોસન્તરા વા. કાલેન વા ભિક્ખવે પરે વદમાના વદેય્યું અકાલેન વા; ભૂતેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું અભૂતેન વા; સણ્હેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું ફરુસેન વા; અત્થસંહિતેન વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું અનત્થસંહિતેન વા; મેત્તચિત્તા વા, ભિક્ખવે, પરે વદમાના વદેય્યું દોસન્તરા વા. તત્રાપિ વો, ભિક્ખવે, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘ન ચેવ નો ચિત્તં વિપરિણતં ભવિસ્સતિ, ન ચ પાપિકં વાચં નિચ્છારેસ્સામ હિતાનુકમ્પી ચ વિહરિસ્સામ મેત્તચિત્તા ન દોસન્તરા. તઞ્ચ પુગ્ગલં મેત્તાસહગતેન ચેતસા ફરિત્વા વિહરિસ્સામ, તદારમ્મણઞ્ચ સબ્બાવન્તં લોકં બિળારભસ્તાસમેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરિસ્સામા’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બં.

૨૩૨. ‘‘ઉભતોદણ્ડકેન ચેપિ, ભિક્ખવે, કકચેન ચોરા ઓચરકા અઙ્ગમઙ્ગાનિ ઓકન્તેય્યું, તત્રાપિ યો મનો પદૂસેય્ય, ન મે સો તેન સાસનકરો. તત્રાપિ વો, ભિક્ખવે, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘ન ચેવ નો ચિત્તં વિપરિણતં ભવિસ્સતિ, ન ચ પાપિકં વાચં નિચ્છારેસ્સામ, હિતાનુકમ્પી ચ વિહરિસ્સામ મેત્તચિત્તા ન દોસન્તરા. તઞ્ચ પુગ્ગલં મેત્તાસહગતેન ચેતસા ફરિત્વા વિહરિસ્સામ તદારમ્મણઞ્ચ સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરિસ્સામા’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બં.

૨૩૩. ‘‘ઇમઞ્ચ [ઇમઞ્ચે (?)] તુમ્હે, ભિક્ખવે, કકચૂપમં ઓવાદં અભિક્ખણં મનસિ કરેય્યાથ. પસ્સથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, તં વચનપથં, અણું વા થૂલં વા, યં તુમ્હે નાધિવાસેય્યાથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ઇમં કકચૂપમં ઓવાદં અભિક્ખણં મનસિકરોથ. તં વો ભવિસ્સતિ દીઘરત્તં હિતાય સુખાયા’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

કકચૂપમસુત્તં નિટ્ઠિતં પઠમં.

૨. અલગદ્દૂપમસુત્તં

૨૩૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન અરિટ્ઠસ્સ નામ ભિક્ખુનો ગદ્ધબાધિપુબ્બસ્સ [ગન્ધબાધિપુબ્બસ્સ (ક.)] એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં હોતિ – ‘‘તથાહં ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’’તિ. અસ્સોસું ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ – ‘‘અરિટ્ઠસ્સ કિર નામ ભિક્ખુનો ગદ્ધબાધિપુબ્બસ્સ એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં – ‘તથાહં ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’’’તિ. અથ ખો તે ભિક્ખૂ યેન અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં એતદવોચું – ‘‘સચ્ચં કિર તે, આવુસો અરિટ્ઠ, એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં – ‘તથાહં ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’’’તિ. ‘‘એવંબ્યાખો [એવં ખો (?) ભગવતો સમ્મુખાયેવસ્સ ‘‘એવંબ્યાખો’’તિ] અહં, આવુસો, ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’’તિ.

અથ ખો તેપિ ભિક્ખૂ અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં એતસ્મા પાપકા દિટ્ઠિગતા વિવેચેતુકામા સમનુયુઞ્જન્તિ સમનુગાહન્તિ [સમનુગ્ગાહન્તિ (સ્યા.)] સમનુભાસન્તિ – ‘‘મા હેવં, આવુસો અરિટ્ઠ, અવચ, મા ભગવન્તં અબ્ભાચિક્ખિ; ન હિ સાધુ ભગવતો અબ્ભક્ખાનં [અબ્ભાચિક્ખનં (ક.)], ન હિ ભગવા એવં વદેય્ય. અનેકપરિયાયેનાવુસો અરિટ્ઠ, અન્તરાયિકા ધમ્મા અન્તરાયિકા વુત્તા ભગવતા, અલઞ્ચ પન તે પટિસેવતો અન્તરાયાય. અપ્પસ્સાદા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા,આદીનવો એત્થ ભિય્યો. અટ્ઠિકઙ્કલૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા…પે… મંસપેસૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા… તિણુક્કૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા… અઙ્ગારકાસૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા… સુપિનકૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા… યાચિતકૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા… રુક્ખફલૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા… અસિસૂનૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા… સત્તિસૂલૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા… સપ્પસિરૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’’તિ. એવમ્પિ ખો અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો તેહિ ભિક્ખૂહિ સમનુયુઞ્જિયમાનો સમનુગાહિયમાનો [સમનુગ્ગાહિયમાનો (સ્યા. વિનયેપિ)] સમનુભાસિયમાનો તદેવ [તથેવ તં (વિનયે)] પાપકં દિટ્ઠિગતં થામસા પરામાસા અભિનિવિસ્સ વોહરતિ – ‘‘એવંબ્યાખો અહં, આવુસો, ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’’તિ.

૨૩૫. યતો ખો તે ભિક્ખૂ નાસક્ખિંસુ અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં એતસ્મા પાપકા દિટ્ઠિગતા વિવેચેતું, અથ ખો તે ભિક્ખૂ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘અરિટ્ઠસ્સ નામ, ભન્તે, ભિક્ખુનો ગદ્ધબાધિપુબ્બસ્સ એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં – ‘તથાહં ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’તિ. અસ્સુમ્હ ખો મયં, ભન્તે – ‘અરિટ્ઠસ્સ કિર નામ ભિક્ખુનો ગદ્ધબાધિપુબ્બસ્સ એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં – તથાહં ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’તિ. અથ ખો મયં, ભન્તે, યેન અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો તેનુપસઙ્કમિમ્હ; ઉપસઙ્કમિત્વા અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં એતદવોચુમ્હ – ‘સચ્ચં કિર તે, આવુસો અરિટ્ઠ, એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં – તથાહં ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’તિ?

‘‘એવં વુત્તે, ભન્તે, અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો અમ્હે એતદવોચ – ‘એવંબ્યાખો અહં, આવુસો, ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’તિ. અથ ખો મયં, ભન્તે, અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં એતસ્મા પાપકા દિટ્ઠિગતા વિવેચેતુકામા સમનુયુઞ્જિમ્હ સમનુગાહિમ્હ સમનુભાસિમ્હ – ‘મા હેવં, આવુસો અરિટ્ઠ, અવચ, મા ભગવન્તં અબ્ભાચિક્ખિ; ન હિ સાધુ ભગવતો અબ્ભક્ખાનં, ન હિ ભગવા એવં વદેય્ય. અનેકપરિયાયેનાવુસો અરિટ્ઠ, અન્તરાયિકા ધમ્મા અન્તરાયિકા વુત્તા ભગવતા, અલઞ્ચ પન તે પટિસેવતો અન્તરાયાય. અપ્પસ્સાદા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો. અટ્ઠિકઙ્કલૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા…પે… સપ્પસિરૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ. એવમ્પિ ખો, ભન્તે, અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો અમ્હેહિ સમનુયુઞ્જિયમાનો સમનુગાહિયમાનો સમનુભાસિયમાનો તદેવ પાપકં દિટ્ઠિગતં થામસા પરામાસા અભિનિવિસ્સ વોહરતિ – ‘એવંબ્યાખો અહં, આવુસો, ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’તિ. યતો ખો મયં, ભન્તે, નાસક્ખિમ્હ અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં એતસ્મા પાપકા દિટ્ઠિગતા વિવેચેતું, અથ મયં એતમત્થં ભગવતો આરોચેમા’’તિ.

૨૩૬. અથ ખો ભગવા અઞ્ઞતરં ભિક્ખું આમન્તેસિ – ‘‘એહિ ત્વં, ભિક્ખુ, મમ વચનેન અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં આમન્તેહિ – ‘સત્થા તં, આવુસો અરિટ્ઠ, આમન્તેતી’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો સો ભિક્ખુ ભગવતો પટિસ્સુત્વા, યેન અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં એતદવોચ – ‘‘સત્થા તં, આવુસો અરિટ્ઠ, આમન્તેતી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો તસ્સ ભિક્ખુનો પટિસ્સુત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં ભગવા એતદવોચ – ‘‘સચ્ચં કિર તે, અરિટ્ઠ, એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં – ‘તથાહં ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’’’તિ?

‘‘એવંબ્યાખો અહં, ભન્તે, ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ – ‘યથા યેમે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા ભગવતા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’’’તિ. ‘‘કસ્સ ખો નામ ત્વં, મોઘપુરિસ, મયા એવં ધમ્મં દેસિતં આજાનાસિ? નનુ મયા, મોઘપુરિસ, અનેકપરિયાયેન અન્તરાયિકા ધમ્મા અન્તરાયિકા વુત્તા? અલઞ્ચ પન તે પટિસેવતો અન્તરાયાય. અપ્પસ્સાદા કામા વુત્તા મયા, બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો. અટ્ઠિકઙ્કલૂપમા કામા વુત્તા મયા… મંસપેસૂપમા કામા વુત્તા મયા… તિણુક્કૂપમા કામા વુત્તા મયા… અઙ્ગારકાસૂપમા કામા વુત્તા મયા… સુપિનકૂપમા કામા વુત્તા મયા… યાચિતકૂપમા કામા વુત્તા મયા… રુક્ખફલૂપમા કામા વુત્તા મયા… અસિસૂનૂપમા કામા વુત્તા મયા… સત્તિસૂલૂપમા કામા વુત્તા મયા… સપ્પસિરૂપમા કામા વુત્તા મયા, બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો. અથ ચ પન ત્વં, મોઘપુરિસ, અત્તના દુગ્ગહિતેન અમ્હે ચેવ અબ્ભાચિક્ખસિ, અત્તાનઞ્ચ ખનસિ, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવસિ. તઞ્હિ તે, મોઘપુરિસ, ભવિસ્સતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાયા’’તિ.

અથ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નાયં અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો ઉસ્મીકતોપિ ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે’’તિ? ‘‘કિઞ્હિ [કિંતિ (ક.)] સિયા, ભન્તે; નો હેતં, ભન્તે’’તિ. એવં વુત્તે, અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો તુણ્હીભૂતો મઙ્કુભૂતો પત્તક્ખન્ધો અધોમુખો પજ્ઝાયન્તો અપ્પટિભાનો નિસીદિ. અથ ખો ભગવા અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં તુણ્હીભૂતં મઙ્કુભૂતં પત્તક્ખન્ધં અધોમુખં પજ્ઝાયન્તં અપ્પટિભાનં વિદિત્વા અરિટ્ઠં ભિક્ખું ગદ્ધબાધિપુબ્બં એતદવોચ – ‘‘પઞ્ઞાયિસ્સસિ ખો ત્વં, મોઘપુરિસ, એતેન સકેન પાપકેન દિટ્ઠિગતેન. ઇધાહં ભિક્ખૂ પટિપુચ્છિસ્સામી’’તિ.

૨૩૭. અથ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘તુમ્હેપિ મે, ભિક્ખવે, એવં ધમ્મં દેસિતં આજાનાથ યથાયં અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો અત્તના દુગ્ગહિતેન અમ્હે ચેવ અબ્ભાચિક્ખતિ, અત્તાનઞ્ચ ખનતિ, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવતી’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે. અનેકપરિયાયેન હિ નો, ભન્તે, અન્તરાયિકા ધમ્મા અન્તરાયિકા વુત્તા ભગવતા; અલઞ્ચ પન તે પટિસેવતો અન્તરાયાય. અપ્પસ્સાદા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો. અટ્ઠિકઙ્કલૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા…પે… સપ્પસિરૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’’તિ. ‘‘સાધુ સાધુ, ભિક્ખવે, સાધુ, ખો મે તુમ્હે, ભિક્ખવે, એવં ધમ્મં દેસિતં આજાનાથ. અનેકપરિયાયેન હિ ખો, ભિક્ખવે, અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા મયા, અલઞ્ચ પન તે પટિસેવતો અન્તરાયાય. અપ્પસ્સાદા કામા વુત્તા મયા, બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો. અટ્ઠિકઙ્કલૂપમા કામા વુત્તા મયા…પે… સપ્પસિરૂપમા કામા વુત્તા મયા, બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો. અથ ચ પનાયં અરિટ્ઠો ભિક્ખુ ગદ્ધબાધિપુબ્બો અત્તના દુગ્ગહિતેન અમ્હે ચેવ અબ્ભાચિક્ખતિ, અત્તાનઞ્ચ ખનતિ, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવતિ. તઞ્હિ તસ્સ મોઘપુરિસસ્સ ભવિસ્સતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય. સો વત, ભિક્ખવે, અઞ્ઞત્રેવ કામેહિ અઞ્ઞત્ર કામસઞ્ઞાય અઞ્ઞત્ર કામવિતક્કેહિ કામે પટિસેવિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’’.

૨૩૮. ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચે મોઘપુરિસા ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ – સુત્તં, ગેય્યં, વેય્યાકરણં, ગાથં, ઉદાનં, ઇતિવુત્તકં, જાતકં, અબ્ભુતધમ્મં, વેદલ્લં. તે તં ધમ્મં પરિયાપુણિત્વા તેસં ધમ્માનં પઞ્ઞાય અત્થં ન ઉપપરિક્ખન્તિ. તેસં તે ધમ્મા પઞ્ઞાય અત્થં અનુપપરિક્ખતં ન નિજ્ઝાનં ખમન્તિ. તે ઉપારમ્ભાનિસંસા ચેવ ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ ઇતિવાદપ્પમોક્ખાનિસંસા ચ. યસ્સ ચત્થાય ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ તઞ્ચસ્સ અત્થં નાનુભોન્તિ. તેસં તે ધમ્મા દુગ્ગહિતા દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય સંવત્તન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? દુગ્ગહિતત્તા, ભિક્ખવે, ધમ્માનં.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો અલગદ્દત્થિકો અલગદ્દગવેસી અલગદ્દપરિયેસનં ચરમાનો. સો પસ્સેય્ય મહન્તં અલગદ્દં. તમેનં ભોગે વા નઙ્ગુટ્ઠે વા ગણ્હેય્ય. તસ્સ સો અલગદ્દો પટિપરિવત્તિત્વા [પટિનિવત્તિત્વા (સ્યા. ક.)] હત્થે વા બાહાય વા અઞ્ઞતરસ્મિં વા અઙ્ગપચ્ચઙ્ગે ડંસેય્ય [ડસેય્ય (સી. પી.)]. સો તતોનિદાનં મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં. તં કિસ્સ હેતુ? દુગ્ગહિતત્તા, ભિક્ખવે, અલગદ્દસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ઇધેકચ્ચે મોઘપુરિસા ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ – સુત્તં, ગેય્યં, વેય્યાકરણં, ગાથં, ઉદાનં, ઇતિવુત્તકં, જાતકં, અબ્ભુતધમ્મં, વેદલ્લં. તે તં ધમ્મં પરિયાપુણિત્વા તેસં ધમ્માનં પઞ્ઞાય અત્થં ન ઉપપરિક્ખન્તિ. તેસં તે ધમ્મા પઞ્ઞાય અત્થં અનુપપરિક્ખતં ન નિજ્ઝાનં ખમન્તિ. તે ઉપારમ્ભાનિસંસા ચેવ ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ ઇતિવાદપ્પમોક્ખાનિસંસા ચ. યસ્સ ચત્થાય ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ તઞ્ચસ્સ અત્થં નાનુભોન્તિ. તેસં તે ધમ્મા દુગ્ગહિતા દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય સંવત્તન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? દુગ્ગહિતત્તા ભિક્ખવે ધમ્માનં.

૨૩૯. ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, એકચ્ચે કુલપુત્તા ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ – સુત્તં, ગેય્યં, વેય્યાકરણં, ગાથં, ઉદાનં, ઇતિવુત્તકં, જાતકં, અબ્ભુતધમ્મં, વેદલ્લં. તે તં ધમ્મં પરિયાપુણિત્વા તેસં ધમ્માનં પઞ્ઞાય અત્થં ઉપપરિક્ખન્તિ. તેસં તે ધમ્મા પઞ્ઞાય અત્થં ઉપપરિક્ખતં નિજ્ઝાનં ખમન્તિ. તે ન ચેવ ઉપારમ્ભાનિસંસા ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ ન ઇતિવાદપ્પમોક્ખાનિસંસા ચ [ન ચ ઇતિવાદપ્પમોક્ખાનિસંસા (?)]. યસ્સ ચત્થાય ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ તઞ્ચસ્સ અત્થં અનુભોન્તિ. તેસં તે ધમ્મા સુગ્ગહિતા દીઘરત્તં હિતાય સુખાય સંવત્તન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? સુગ્ગહિતત્તા ભિક્ખવે ધમ્માનં.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો અલગદ્દત્થિકો અલગદ્દગવેસી અલગદ્દપરિયેસનં ચરમાનો. સો પસ્સેય્ય મહન્તં અલગદ્દં. તમેનં અજપદેન દણ્ડેન સુનિગ્ગહિતં નિગ્ગણ્હેય્ય. અજપદેન દણ્ડેન સુનિગ્ગહિતં નિગ્ગહિત્વા, ગીવાય સુગ્ગહિતં ગણ્હેય્ય. કિઞ્ચાપિ સો, ભિક્ખવે, અલગદ્દો તસ્સ પુરિસસ્સ હત્થં વા બાહં વા અઞ્ઞતરં વા અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં ભોગેહિ પલિવેઠેય્ય, અથ ખો સો નેવ તતોનિદાનં મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં. તં કિસ્સ હેતુ? સુગ્ગહિતત્તા, ભિક્ખવે, અલગદ્દસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ઇધેકચ્ચે કુલપુત્તા ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ – સુત્તં, ગેય્યં, વેય્યાકરણં, ગાથં, ઉદાનં, ઇતિવુત્તકં, જાતકં, અબ્ભુતધમ્મં, વેદલ્લં. તે તં ધમ્મં પરિયાપુણિત્વા તેસં ધમ્માનં પઞ્ઞાય અત્થં ઉપપરિક્ખન્તિ. તેસં તે ધમ્મા પઞ્ઞાય અત્થં ઉપપરિક્ખતં નિજ્ઝાનં ખમન્તિ. તે ન ચેવ ઉપારમ્ભાનિસંસા ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ, ન ઇતિવાદપ્પમોક્ખાનિસંસા ચ. યસ્સ ચત્થાય ધમ્મં પરિયાપુણન્તિ, તઞ્ચસ્સ અત્થં અનુભોન્તિ. તેસં તે ધમ્મા સુગ્ગહિતા દીઘરત્તં અત્થાય હિતાય સુખાય સંવત્તન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? સુગ્ગહિતત્તા, ભિક્ખવે, ધમ્માનં. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, યસ્સ મે ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનેય્યાથ, તથા નં ધારેય્યાથ. યસ્સ ચ પન મે ભાસિતસ્સ અત્થં ન આજાનેય્યાથ, અહં વો તત્થ પટિપુચ્છિતબ્બો, યે વા પનાસ્સુ વિયત્તા ભિક્ખૂ.

૨૪૦. ‘‘કુલ્લૂપમં વો, ભિક્ખવે, ધમ્મં દેસેસ્સામિ નિત્થરણત્થાય, નો ગહણત્થાય. તં સુણાથ, સાધુકં મનસિકરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નો. સો પસ્સેય્ય મહન્તં ઉદકણ્ણવં, ઓરિમં તીરં સાસઙ્કં સપ્પટિભયં, પારિમં તીરં ખેમં અપ્પટિભયં; ન ચસ્સ નાવા સન્તારણી ઉત્તરસેતુ વા અપારા પારં ગમનાય. તસ્સ એવમસ્સ – ‘અયં ખો મહાઉદકણ્ણવો, ઓરિમં તીરં સાસઙ્કં સપ્પટિભયં, પારિમં તીરં ખેમં અપ્પટિભયં; નત્થિ ચ નાવા સન્તારણી ઉત્તરસેતુ વા અપારા પારં ગમનાય. યંનૂનાહં તિણકટ્ઠસાખાપલાસં સંકડ્ઢિત્વા, કુલ્લં બન્ધિત્વા, તં કુલ્લં નિસ્સાય હત્થેહિ ચ પાદેહિ ચ વાયમમાનો સોત્થિના પારં ઉત્તરેય્ય’ન્તિ. અથ ખો સો, ભિક્ખવે, પુરિસો તિણકટ્ઠસાખાપલાસં સંકડ્ઢિત્વા, કુલ્લં બન્ધિત્વા તં કુલ્લં નિસ્સાય હત્થેહિ ચ પાદેહિ ચ વાયમમાનો સોત્થિના પારં ઉત્તરેય્ય. તસ્સ પુરિસસ્સ ઉત્તિણ્ણસ્સ [તિણ્ણસ્સ (પી. ક.)] પારઙ્ગતસ્સ એવમસ્સ – ‘બહુકારો ખો મે અયં કુલ્લો; ઇમાહં કુલ્લં નિસ્સાય હત્થેહિ ચ પાદેહિ ચ વાયમમાનો સોત્થિના પારં ઉત્તિણ્ણો. યંનૂનાહં ઇમં કુલ્લં સીસે વા આરોપેત્વા ખન્ધે વા ઉચ્ચારેત્વા [ઉચ્ચોપેત્વા (ક.)] યેન કામં પક્કમેય્ય’ન્તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નુ સો પુરિસો એવંકારી તસ્મિં કુલ્લે કિચ્ચકારી અસ્સા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘કથંકારી ચ સો, ભિક્ખવે, પુરિસો તસ્મિં કુલ્લે કિચ્ચકારી અસ્સ? ઇધ, ભિક્ખવે, તસ્સ પુરિસસ્સ ઉત્તિણ્ણસ્સ પારઙ્ગતસ્સ એવમસ્સ – ‘બહુકારો ખો મે અયં કુલ્લો; ઇમાહં કુલ્લં નિસ્સાય હત્થેહિ ચ પાદેહિ ચ વાયમમાનો સોત્થિના પારં ઉત્તિણ્ણો. યંનૂનાહં ઇમં કુલ્લં થલે વા ઉસ્સાદેત્વા [ઉસ્સારેત્વા (ક.)] ઉદકે વા ઓપિલાપેત્વા યેન કામં પક્કમેય્ય’ન્તિ. એવંકારી ખો સો, ભિક્ખવે, પુરિસો તસ્મિં કુલ્લે કિચ્ચકારી અસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, કુલ્લૂપમો મયા ધમ્મો દેસિતો નિત્થરણત્થાય, નો ગહણત્થાય. કુલ્લૂપમં વો, ભિક્ખવે, ધમ્મં દેસિતં, આજાનન્તેહિ ધમ્માપિ વો પહાતબ્બા પગેવ અધમ્મા.

૨૪૧. ‘‘છયિમાનિ, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિટ્ઠાનાનિ. કતમાનિ છ? ઇધ, ભિક્ખવે, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો અરિયાનં અદસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ અકોવિદો અરિયધમ્મે અવિનીતો, સપ્પુરિસાનં અદસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ અકોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે અવિનીતો, રૂપં ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; વેદનં ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; સઞ્ઞં ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; સઙ્ખારે ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; યમ્પિ તં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં, અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; યમ્પિ તં દિટ્ઠિટ્ઠાનં – સો લોકો સો અત્તા, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો, સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સામીતિ – તમ્પિ ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ. સુતવા ચ ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અરિયાનં દસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ કોવિદો અરિયધમ્મે સુવિનીતો, સપ્પુરિસાનં દસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ કોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે સુવિનીતો, રૂપં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; વેદનં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; સઞ્ઞં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; સઙ્ખારે ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; યમ્પિ તં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં, અનુવિચરિતં મનસા, તમ્પિ ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ; યમ્પિ તં દિટ્ઠિટ્ઠાનં – સો લોકો સો અત્તા, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો, સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સામીતિ – તમ્પિ ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ. સો એવં સમનુપસ્સન્તો અસતિ ન પરિતસ્સતી’’તિ.

૨૪૨. એવં વુત્તે, અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સિયા નુ ખો, ભન્તે, બહિદ્ધા અસતિ પરિતસ્સના’’તિ? ‘‘સિયા, ભિક્ખૂ’’તિ – ભગવા અવોચ. ‘‘ઇધ ભિક્ખુ એકચ્ચસ્સ એવં હોતિ – ‘અહુ વત મે, તં વત મે નત્થિ; સિયા વત મે, તં વતાહં ન લભામી’તિ. સો સોચતિ કિલમતિ પરિદેવતિ ઉરત્તાળિં કન્દતિ સમ્મોહં આપજ્જતિ. એવં ખો, ભિક્ખુ, બહિદ્ધા અસતિ પરિતસ્સના હોતી’’તિ.

‘‘સિયા પન, ભન્તે, બહિદ્ધા અસતિ અપરિતસ્સના’’તિ? ‘‘સિયા, ભિક્ખૂ’’તિ – ભગવા અવોચ. ‘‘ઇધ ભિક્ખુ એકચ્ચસ્સ ન એવં હોતિ – ‘અહુ વત મે, તં વત મે નત્થિ; સિયા વત મે, તં વતાહં ન લભામી’તિ. સો ન સોચતિ ન કિલમતિ ન પરિદેવતિ ન ઉરત્તાળિં કન્દતિ ન સમ્મોહં આપજ્જતિ. એવં ખો, ભિક્ખુ, બહિદ્ધા અસતિ અપરિતસ્સના હોતી’’તિ.

‘‘સિયા નુ ખો, ભન્તે, અજ્ઝત્તં અસતિ પરિતસ્સના’’તિ? ‘‘સિયા, ભિક્ખૂ’’તિ – ભગવા અવોચ. ‘‘ઇધ, ભિક્ખુ, એકચ્ચસ્સ એવં દિટ્ઠિ હોતિ – ‘સો લોકો સો અત્તા, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો, સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સામી’તિ. સો સુણાતિ તથાગતસ્સ વા તથાગતસાવકસ્સ વા સબ્બેસં દિટ્ઠિટ્ઠાનાધિટ્ઠાનપરિયુટ્ઠાનાભિનિવેસાનુસયાનં સમુગ્ઘાતાય સબ્બસઙ્ખારસમથાય સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગાય તણ્હાક્ખયાય વિરાગાય નિરોધાય નિબ્બાનાય ધમ્મં દેસેન્તસ્સ. તસ્સ એવં હોતિ – ‘ઉચ્છિજ્જિસ્સામિ નામસ્સુ, વિનસ્સિસ્સામિ નામસ્સુ, નસ્સુ નામ ભવિસ્સામી’તિ. સો સોચતિ કિલમતિ પરિદેવતિ ઉરત્તાળિં કન્દતિ સમ્મોહં આપજ્જતિ. એવં ખો, ભિક્ખુ, અજ્ઝત્તં અસતિ પરિતસ્સના હોતી’’તિ.

‘‘સિયા પન, ભન્તે, અજ્ઝત્તં અસતિ અપરિતસ્સના’’તિ? ‘‘સિયા, ભિક્ખૂ’’તિ ભગવા અવોચ. ‘‘ઇધ, ભિક્ખુ, એકચ્ચસ્સ ન એવં દિટ્ઠિ હોતિ – ‘સો લોકો સો અત્તા, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો, સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સામી’તિ. સો સુણાતિ તથાગતસ્સ વા તથાગતસાવકસ્સ વા સબ્બેસં દિટ્ઠિટ્ઠાનાધિટ્ઠાનપરિયુટ્ઠાનાભિનિવેસાનુસયાનં સમુગ્ઘાતાય સબ્બસઙ્ખારસમથાય સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગાય તણ્હાક્ખયાય વિરાગાય નિરોધાય નિબ્બાનાય ધમ્મં દેસેન્તસ્સ. તસ્સ ન એવં હોતિ – ‘ઉચ્છિજ્જિસ્સામિ નામસ્સુ, વિનસ્સિસ્સામિ નામસ્સુ, નસ્સુ નામ ભવિસ્સામી’તિ. સો ન સોચતિ ન કિલમતિ ન પરિદેવતિ ન ઉરત્તાળિં કન્દતિ ન સમ્મોહં આપજ્જતિ. એવં ખો, ભિક્ખુ, અજ્ઝત્તં અસતિ અપરિતસ્સના હોતિ’’.

૨૪૩. ‘‘તં [તઞ્ચ (ક.)], ભિક્ખવે, પરિગ્ગહં પરિગ્ગણ્હેય્યાથ, ય્વાસ્સ [ય્વાસ્સુ (ક.)] પરિગ્ગહો નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો, સસ્સતિસમં તથેવ તિટ્ઠેય્ય. પસ્સથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, તં પરિગ્ગહં ય્વાસ્સ પરિગ્ગહો નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો, સસ્સતિસમં તથેવ તિટ્ઠેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘સાધુ, ભિક્ખવે. અહમ્પિ ખો તં, ભિક્ખવે, પરિગ્ગહં ન સમનુપસ્સામિ ય્વાસ્સ પરિગ્ગહો નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો સસ્સતિસમં તથેવ તિટ્ઠેય્ય.

‘‘તં, ભિક્ખવે, અત્તવાદુપાદાનં ઉપાદિયેથ, યંસ [યસ્સ (સ્યા. ક.)] અત્તવાદુપાદાનં ઉપાદિયતો ન ઉપ્પજ્જેય્યું સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા. પસ્સથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, તં અત્તવાદુપાદાનં યંસ અત્તવાદુપાદાનં ઉપાદિયતો ન ઉપ્પજ્જેય્યું સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘સાધુ, ભિક્ખવે. અહમ્પિ ખો તં, ભિક્ખવે, અત્તવાદુપાદાનં ન સમનુપસ્સામિ યંસ અત્તવાદુપાદાનં ઉપાદિયતો ન ઉપ્પજ્જેય્યું સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા.

‘‘તં, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિનિસ્સયં નિસ્સયેથ યંસ દિટ્ઠિનિસ્સયં નિસ્સયતો ન ઉપ્પજ્જેય્યું સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા. પસ્સથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, તં દિટ્ઠિનિસ્સયં યંસ દિટ્ઠિનિસ્સયં નિસ્સયતો ન ઉપ્પજ્જેય્યું સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘સાધુ, ભિક્ખવે. અહમ્પિ ખો તં, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિનિસ્સયં ન સમનુપસ્સામિ યંસ દિટ્ઠિનિસ્સયં નિસ્સયતો ન ઉપ્પજ્જેય્યું સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા’’.

૨૪૪. ‘‘અત્તનિ વા, ભિક્ખવે, સતિ અત્તનિયં મે તિ અસ્સા’’તિ?

‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘અત્તનિયે વા, ભિક્ખવે, સતિ અત્તા મે તિ અસ્સા’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘અત્તનિ ચ, ભિક્ખવે, અત્તનિયે ચ સચ્ચતો થેતતો અનુપલબ્ભમાને, યમ્પિ તં દિટ્ઠિટ્ઠાનં – ‘સો લોકો સો અત્તા, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો, સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સામી’તિ – નનાયં [ન ચ ખોયં (ક.)], ભિક્ખવે, કેવલો પરિપૂરો બાલધમ્મો’’’તિ?

‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે, કેવલો હિ, ભન્તે, પરિપૂરો [કેવલો પરિપૂરો (સી. પી.)] બાલધમ્મો’’તિ.

‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ?

‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’.

‘‘યં પનાનિચ્ચં, દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ?

‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’.

‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, કલ્લં નુ તં સમનુપસ્સિતું – એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, વેદના…પે… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ?

‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’.

‘‘યં પનાનિચ્ચં, દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ?

‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’.

‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, કલ્લં નુ તં સમનુપસ્સિતું – એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, યં કિઞ્ચિ રૂપં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં, અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા, ઓળારિકં વા સુખુમં વા, હીનં વા પણીતં વા, યં દૂરે સન્તિકે વા, સબ્બં રૂપં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં. યા કાચિ વેદના…પે… યા કાચિ સઞ્ઞા… યે કેચિ સઙ્ખારા… યં કિઞ્ચિ વિઞ્ઞાણં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં, અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા, ઓળારિકં વા સુખુમં વા, હીનં વા પણીતં વા, યં દૂરે સન્તિકે વા, સબ્બં વિઞ્ઞાણં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં’’.

૨૪૫. ‘‘એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો રૂપસ્મિં નિબ્બિન્દતિ, વેદનાય નિબ્બિન્દતિ, સઞ્ઞાય નિબ્બિન્દતિ, સઙ્ખારેસુ નિબ્બિન્દતિ, વિઞ્ઞાણસ્મિં નિબ્બિન્દતિ, નિબ્બિદા વિરજ્જતિ [નિબ્બિન્દં વિરજ્જતિ (સી. સ્યા. પી.)], વિરાગા વિમુચ્ચતિ, વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઉક્ખિત્તપલિઘો ઇતિપિ, સંકિણ્ણપરિક્ખો ઇતિપિ, અબ્બૂળ્હેસિકો ઇતિપિ, નિરગ્ગળો ઇતિપિ, અરિયો પન્નદ્ધજો પન્નભારો વિસંયુત્તો ઇતિપિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઉક્ખિત્તપલિઘો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અવિજ્જા પહીના હોતિ, ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા, આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઉક્ખિત્તપલિઘો હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સંકિણ્ણપરિક્ખો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પોનોબ્ભવિકો જાતિસંસારો પહીનો હોતિ, ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો, આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સંકિણ્ણપરિક્ખો હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અબ્બૂળ્હેસિકો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તણ્હા પહીના હોતિ, ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા, આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અબ્બૂળ્હેસિકો હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ નિરગ્ગળો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પઞ્ચ ઓરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ પહીનાનિ હોન્તિ, ઉચ્છિન્નમૂલાનિ તાલાવત્થુકતાનિ અનભાવંકતાનિ, આયતિં અનુપ્પાદધમ્માનિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ નિરગ્ગળો હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયો પન્નદ્ધજો પન્નભારો વિસંયુત્તો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અસ્મિમાનો પહીનો હોતિ, ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો, આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયો પન્નદ્ધજો પન્નભારો વિસંયુત્તો હોતિ.

૨૪૬. ‘‘એવં વિમુત્તચિત્તં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખું સઇન્દા દેવા સબ્રહ્મકા સપજાપતિકા અન્વેસં નાધિગચ્છન્તિ – ‘ઇદં નિસ્સિતં તથાગતસ્સ વિઞ્ઞાણ’ન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? દિટ્ઠેવાહં, ભિક્ખવે, ધમ્મે તથાગતં અનનુવિજ્જોતિ વદામિ. એવંવાદિં ખો મં, ભિક્ખવે, એવમક્ખાયિં એકે સમણબ્રાહ્મણા અસતા તુચ્છા મુસા અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખન્તિ – ‘વેનયિકો સમણો ગોતમો, સતો સત્તસ્સ ઉચ્છેદં વિનાસં વિભવં પઞ્ઞાપેતી’તિ. યથા ચાહં ન, ભિક્ખવે [ભિક્ખવે ન (સી. સ્યા. પી.)], યથા ચાહં ન વદામિ, તથા મં તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અસતા તુચ્છા મુસા અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખન્તિ – ‘વેનયિકો સમણો ગોતમો, સતો સત્તસ્સ ઉચ્છેદં વિનાસં વિભવં પઞ્ઞાપેતી’તિ. પુબ્બે ચાહં ભિક્ખવે, એતરહિ ચ દુક્ખઞ્ચેવ પઞ્ઞાપેમિ, દુક્ખસ્સ ચ નિરોધં. તત્ર ચે, ભિક્ખવે, પરે તથાગતં અક્કોસન્તિ પરિભાસન્તિ રોસેન્તિ વિહેસેન્તિ, તત્ર, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ ન હોતિ આઘાતો ન અપ્પચ્ચયો ન ચેતસો અનભિરદ્ધિ.

‘‘તત્ર ચે, ભિક્ખવે, પરે તથાગતં સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, તત્ર, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ ન હોતિ આનન્દો ન સોમનસ્સં ન ચેતસો ઉપ્પિલાવિતત્તં. તત્ર ચે, ભિક્ખવે, પરે વા તથાગતં સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, તત્ર, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ એવં હોતિ – ‘યં ખો ઇદં પુબ્બે પરિઞ્ઞાતં તત્થ મે એવરૂપા કારા [સક્કારા (ક.)] કરીયન્તી’તિ. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, તુમ્હે ચેપિ પરે અક્કોસેય્યું પરિભાસેય્યું રોસેય્યું વિહેસેય્યું, તત્ર તુમ્હે હિ ન આઘાતો ન અપ્પચ્ચયો ન ચેતસો અનભિરદ્ધિ કરણીયા. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, તુમ્હે ચેપિ પરે સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, તત્ર તુમ્હેહિ ન આનન્દો ન સોમનસ્સં ન ચેતસો ઉપ્પિલાવિતત્તં કરણીયં. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, તુમ્હે ચેપિ પરે સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, તત્ર તુમ્હાકં એવમસ્સ – ‘યં ખો ઇદં પુબ્બે પરિઞ્ઞાતં, તત્થ મે [તત્થ નો (ક.) તત્થ + ઇમેતિ પદચ્છેદો] એવરૂપા કારા કરીયન્તી’તિ.

૨૪૭. ‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, યં ન તુમ્હાકં તં પજહથ; તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં? રૂપં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં, તં પજહથ; તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. વેદના, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં, તં પજહથ; સા વો પહીના દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. સઞ્ઞા, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં, તં પજહથ; સા વો પહીના દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. સઙ્ખારા, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં, તે પજહથ; તે વો પહીના દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સન્તિ. વિઞ્ઞાણં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં, તં પજહથ; તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યં ઇમસ્મિં જેતવને તિણકટ્ઠસાખાપલાસં, તં જનો હરેય્ય વા દહેય્ય વા યથાપચ્ચયં વા કરેય્ય. અપિ નુ તુમ્હાકં એવમસ્સ – ‘અમ્હે જનો હરતિ વા દહતિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોતી’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’? ‘‘ન હિ નો એતં, ભન્તે, અત્તા વા અત્તનિયં વા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યં ન તુમ્હાકં તં પજહથ; તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં? રૂપં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં, તં પજહથ; તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ. વેદના, ભિક્ખવે…પે… સઞ્ઞા, ભિક્ખવે… સઙ્ખારા, ભિક્ખવે…પે… વિઞ્ઞાણં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં, તં પજહથ; તં વો પહીનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતિ.

૨૪૮. ‘‘એવં સ્વાક્ખાતો, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મો ઉત્તાનો વિવટો પકાસિતો છિન્નપિલોતિકો. એવં સ્વાક્ખાતે, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મે ઉત્તાને વિવટે પકાસિતે છિન્નપિલોતિકે યે તે ભિક્ખૂ અરહન્તો ખીણાસવા વુસિતવન્તો કતકરણીયા ઓહિતભારા અનુપ્પત્તસદત્થા પરિક્ખીણભવસંયોજના સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તા, વટ્ટં તેસં નત્થિ પઞ્ઞાપનાય. એવં સ્વાક્ખાતો, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મો ઉત્તાનો વિવટો પકાસિતો છિન્નપિલોતિકો. એવં સ્વાક્ખાતે, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મે ઉત્તાને વિવટે પકાસિતે છિન્નપિલોતિકે યેસં ભિક્ખૂનં પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ પહીનાનિ, સબ્બે તે ઓપપાતિકા, તત્થ પરિનિબ્બાયિનો, અનાવત્તિધમ્મા તસ્મા લોકા. એવં સ્વાક્ખાતો, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મો ઉત્તાનો વિવટો પકાસિતો છિન્નપિલોતિકો. એવં સ્વાક્ખાતે, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મે ઉત્તાને વિવટે પકાસિતે છિન્નપિલોતિકે યેસં ભિક્ખૂનં તીણિ સંયોજનાનિ પહીનાનિ, રાગદોસમોહા તનુભૂતા, સબ્બે તે સકદાગામિનો, સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સન્તિ. એવં સ્વાક્ખાતો, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મો ઉત્તાનો વિવટો પકાસિતો છિન્નપિલોતિકો. એવં સ્વાક્ખાતે, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મે ઉત્તાને વિવટે પકાસિતે છિન્નપિલોતિકે યેસં ભિક્ખૂનં તીણિ સંયોજનાનિ પહીનાનિ, સબ્બે તે સોતાપન્ના, અવિનિપાતધમ્મા, નિયતા સમ્બોધિપરાયના. એવં સ્વાક્ખાતો, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મો ઉત્તાનો વિવટો પકાસિતો છિન્નપિલોતિકો. એવં સ્વાક્ખાતે, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મે ઉત્તાને વિવટે પકાસિતે છિન્નપિલોતિકે યે તે ભિક્ખૂ ધમ્માનુસારિનો સદ્ધાનુસારિનો સબ્બે તે સમ્બોધિપરાયના. એવં સ્વાક્ખાતો, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મો ઉત્તાનો વિવટો પકાસિતો છિન્નપિલોતિકો. એવં સ્વાક્ખાતે, ભિક્ખવે, મયા ધમ્મે ઉત્તાને વિવટે પકાસિતે છિન્નપિલોતિકે યેસં મયિ સદ્ધામત્તં પેમમત્તં સબ્બે તે સગ્ગપરાયના’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

અલગદ્દૂપમસુત્તં નિટ્ઠિતં દુતિયં.

૩. વમ્મિકસુત્તં

૨૪૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા કુમારકસ્સપો અન્ધવને વિહરતિ. અથ ખો અઞ્ઞતરા દેવતા અભિક્કન્તાય રત્તિયા અભિક્કન્તવણ્ણા કેવલકપ્પં અન્ધવનં ઓભાસેત્વા યેનાયસ્મા કુમારકસ્સપો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતા ખો સા દેવતા આયસ્મન્તં કુમારકસ્સપં એતદવોચ –

‘‘ભિક્ખુ ભિક્ખુ, અયં વમ્મિકો [વમ્મીકો (કત્થચિ) સક્કતાનુરૂપં] રત્તિં ધૂમાયતિ, દિવા પજ્જલતિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય અદ્દસ લઙ્ગિં ‘લઙ્ગી, ભદન્તે’તિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘ઉક્ખિપ લઙ્ગિં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય અદ્દસ ઉદ્ધુમાયિકં. ‘ઉદ્ધુમાયિકા, ભદન્તે’તિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘ઉક્ખિપ ઉદ્ધુમાયિકં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય અદ્દસ દ્વિધાપથં. ‘દ્વિધાપથો, ભદન્તે’તિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘ઉક્ખિપ દ્વિધાપથં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય અદ્દસ ચઙ્ગવારં [પઙ્કવારં (સ્યા.), ચઙ્કવારં (ક.)]. ‘ચઙ્ગવારો, ભદન્તે’તિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘ઉક્ખિપ ચઙ્ગવારં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય અદ્દસ કુમ્મં. ‘કુમ્મો, ભદન્તે’તિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘ઉક્ખિપ કુમ્મં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય અદ્દસ અસિસૂનં. ‘અસિસૂના, ભદન્તે’તિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘ઉક્ખિપ અસિસૂનં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય અદ્દસ મંસપેસિં. ‘મંસપેસિ, ભદન્તે’તિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘ઉક્ખિપ મંસપેસિં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય અદ્દસ નાગં. ‘નાગો, ભદન્તે’તિ. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘તિટ્ઠતુ નાગો, મા નાગં ઘટ્ટેસિ; નમો કરોહિ નાગસ્સા’’’તિ.

‘‘ઇમે ખો ત્વં, ભિક્ખુ, પઞ્હે ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છેય્યાસિ, યથા ચ તે ભગવા બ્યાકરોતિ તથા નં ધારેય્યાસિ. નાહં તં, ભિક્ખુ, પસ્સામિ સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય, યો ઇમેસં પઞ્હાનં વેય્યાકરણેન ચિત્તં આરાધેય્ય અઞ્ઞત્ર તથાગતેન વા, તથાગતસાવકેન વા, ઇતો વા પન સુત્વા’’તિ – ઇદમવોચ સા દેવતા. ઇદં વત્વા તત્થેવન્તરધાયિ.

૨૫૦. અથ ખો આયસ્મા કુમારકસ્સપો તસ્સા રત્તિયા અચ્ચયેન યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા કુમારકસ્સપો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ઇમં, ભન્તે, રત્તિં અઞ્ઞતરા દેવતા અભિક્કન્તાય રત્તિયા અભિક્કન્તવણ્ણા કેવલકપ્પં અન્ધવનં ઓભાસેત્વા યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતા ખો, ભન્તે, સા દેવતા મં એતદવોચ – ‘ભિક્ખુ ભિક્ખુ, અયં વમ્મિકો રત્તિં ધૂમાયતિ, દિવા પજ્જલતિ’. બ્રાહ્મણો એવમાહ – ‘અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયા’તિ. અભિક્ખણન્તો સુમેધો સત્થં આદાય…પે… ઇતો વા પન સુત્વાતિ. ઇદમવોચ, ભન્તે, સા દેવતા. ઇદં વત્વા તત્થેવન્તરધાયિ. ‘કો નુ ખો, ભન્તે, વમ્મિકો, કા રત્તિં ધૂમાયના, કા દિવા પજ્જલના, કો બ્રાહ્મણો, કો સુમેધો, કિં સત્થં, કિં અભિક્ખણં, કા લઙ્ગી, કા ઉદ્ધુમાયિકા, કો દ્વિધાપથો, કિં ચઙ્ગવારં, કો કુમ્મો, કા અસિસૂના, કા મંસપેસિ, કો નાગો’’’તિ?

૨૫૧. ‘‘‘વમ્મિકો’તિ ખો, ભિક્ખુ, ઇમસ્સેતં ચાતુમહાભૂતિકસ્સ [ચાતુમ્મહાભૂતિકસ્સ (સી. સ્યા. પી.)] કાયસ્સ અધિવચનં, માતાપેત્તિકસમ્ભવસ્સ ઓદનકુમ્માસૂપચયસ્સ અનિચ્ચુચ્છાદન-પરિમદ્દનભેદન-વિદ્ધંસન-ધમ્મસ્સ.

‘‘યં ખો, ભિક્ખુ, દિવા કમ્મન્તે [કમ્મન્તં (ક.)] આરબ્ભ રત્તિં અનુવિતક્કેતિ અનુવિચારેતિ – અયં રત્તિં ધૂમાયના. યં ખો, ભિક્ખુ, રત્તિં અનુવિતક્કેત્વા અનુવિચારેત્વા દિવા કમ્મન્તે પયોજેતિ કાયેન વાચાય ‘મનસા’ [( ) નત્થિ (સી. સ્યા.)] – અયં દિવા પજ્જલના.

‘‘‘બ્રાહ્મણો’તિ ખો, ભિક્ખુ, તથાગતસ્સેતં અધિવચનં અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ. ‘સુમેધો’તિ ખો ભિક્ખુ સેક્ખસ્સેતં ભિક્ખુનો અધિવચનં.

‘‘‘સત્થ’ન્તિ ખો, ભિક્ખુ, અરિયાયેતં પઞ્ઞાય અધિવચનં. ‘અભિક્ખણ’ન્તિ ખો, ભિક્ખુ, વીરિયારમ્ભસ્સેતં અધિવચનં.

‘‘‘લઙ્ગી’તિ ખો, ભિક્ખુ, અવિજ્જાયેતં અધિવચનં. ઉક્ખિપ લઙ્ગિં, પજહ અવિજ્જં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયાતિ અયમેતસ્સ અત્થો.

‘‘‘ઉદ્ધુમાયિકા’તિ ખો, ભિક્ખુ, કોધૂપાયાસસ્સેતં અધિવચનં. ઉક્ખિપ ઉદ્ધુમાયિકં, પજહ કોધૂપાયાસં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયાતિ અયમેતસ્સ અત્થો.

‘‘‘દ્વિધાપથો’તિ ખો, ભિક્ખુ, વિચિકિચ્છાયેતં અધિવચનં. ઉક્ખિપ દ્વિધાપથં, પજહ વિચિકિચ્છં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયાતિ અયમેતસ્સ અત્થો.

‘‘‘ચઙ્ગવાર’ન્તિ ખો, ભિક્ખુ, પઞ્ચન્નેતં નીવરણાનં અધિવચનં, સેય્યથિદં – કામચ્છન્દનીવરણસ્સ, બ્યાપાદનીવરણસ્સ, થીનમિદ્ધનીવરણસ્સ, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણસ્સ, વિચિકિચ્છાનીવરણસ્સ. ઉક્ખિપ ચઙ્ગવારં, પજહ પઞ્ચ નીવરણે; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયાતિ અયમેતસ્સ અત્થો.

‘‘‘કુમ્મો’તિ ખો, ભિક્ખુ, પઞ્ચન્નેતં ઉપાદાનક્ખન્ધાનં અધિવચનં, સેય્યથિદં – રૂપુપાદાનક્ખન્ધસ્સ, વેદનુપાદાનક્ખન્ધસ્સ, સઞ્ઞુપાદાનક્ખન્ધસ્સ, સઙ્ખારુપાદાનક્ખન્ધસ્સ, વિઞ્ઞાણુપાદાનક્ખન્ધસ્સ. ઉક્ખિપ કુમ્મં, પજહ પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધે; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયાતિ અયમેતસ્સ અત્થો.

‘‘‘અસિસૂના’તિ ખો, ભિક્ખુ, પઞ્ચન્નેતં કામગુણાનં અધિવચનં – ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યાનં રૂપાનં ઇટ્ઠાનં કન્તાનં મનાપાનં પિયરૂપાનં કામૂપસંહિતાનં રજનીયાનં, સોતવિઞ્ઞેય્યાનં સદ્દાનં…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યાનં ગન્ધાનં…પે… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યાનં રસાનં…પે… કાયવિઞ્ઞેય્યાનં ફોટ્ઠબ્બાનં ઇટ્ઠાનં કન્તાનં મનાપાનં પિયરૂપાનં કામૂપસંહિતાનં રજનીયાનં. ઉક્ખિપ અસિસૂનં, પજહ પઞ્ચ કામગુણે; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયાતિ અયમેતસ્સ અત્થો.

‘‘‘મંસપેસી’તિ ખો, ભિક્ખુ, નન્દીરાગસ્સેતં અધિવચનં. ઉક્ખિપ મંસપેસિં, પજહ નન્દીરાગં; અભિક્ખણ, સુમેધ, સત્થં આદાયાતિ અયમેતસ્સ અત્થો.

‘‘‘નાગો’તિ ખો, ભિક્ખુ, ખીણાસવસ્સેતં ભિક્ખુનો અધિવચનં. તિટ્ઠતુ નાગો, મા નાગં ઘટ્ટેસિ; નમો કરોહિ નાગસ્સાતિ અયમેતસ્સ અત્થો’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા કુમારકસ્સપો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

વમ્મિકસુત્તં નિટ્ઠિતં તતિયં.

૪. રથવિનીતસુત્તં

૨૫૨. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. અથ ખો સમ્બહુલા જાતિભૂમકા ભિક્ખૂ જાતિભૂમિયં વસ્સંવુટ્ઠા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો તે ભિક્ખૂ ભગવા એતદવોચ –

‘‘કો નુ ખો, ભિક્ખવે, જાતિભૂમિયં જાતિભૂમકાનં ભિક્ખૂનં સબ્રહ્મચારીનં એવં સમ્ભાવિતો – ‘અત્તના ચ અપ્પિચ્છો અપ્પિચ્છકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ સન્તુટ્ઠો સન્તુટ્ઠિકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ પવિવિત્તો પવિવેકકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ અસંસટ્ઠો અસંસગ્ગકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ આરદ્ધવીરિયો વીરિયારમ્ભકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ સીલસમ્પન્નો સીલસમ્પદાકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ સમાધિસમ્પન્નો સમાધિસમ્પદાકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ પઞ્ઞાસમ્પન્નો પઞ્ઞાસમ્પદાકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ વિમુત્તિસમ્પન્નો વિમુત્તિસમ્પદાકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ વિમુત્તિઞાણદસ્સનસમ્પન્નો વિમુત્તિઞાણદસ્સનસમ્પદાકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, ઓવાદકો વિઞ્ઞાપકો સન્દસ્સકો સમાદપકો સમુત્તેજકો સમ્પહંસકો સબ્રહ્મચારીન’’’ન્તિ? ‘‘પુણ્ણો નામ, ભન્તે, આયસ્મા મન્તાણિપુત્તો જાતિભૂમિયં જાતિભૂમકાનં ભિક્ખૂનં સબ્રહ્મચારીનં એવં સમ્ભાવિતો – ‘અત્તના ચ અપ્પિચ્છો અપ્પિચ્છકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા, અત્તના ચ સન્તુટ્ઠો…પે… ઓવાદકો વિઞ્ઞાપકો સન્દસ્સકો સમાદપકો સમુત્તેજકો સમ્પહંસકો સબ્રહ્મચારીન’’’ન્તિ.

૨૫૩. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા સારિપુત્તો ભગવતો અવિદૂરે નિસિન્નો હોતિ. અથ ખો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ એતદહોસિ – ‘‘લાભા આયસ્મતો પુણ્ણસ્સ મન્તાણિપુત્તસ્સ, સુલદ્ધલાભા આયસ્મતો પુણ્ણસ્સ મન્તાણિપુત્તસ્સ, યસ્સ વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારી સત્થુ સમ્મુખા અનુમસ્સ અનુમસ્સ વણ્ણં ભાસન્તિ, તઞ્ચ સત્થા અબ્ભનુમોદતિ. અપ્પેવ નામ મયમ્પિ કદાચિ કરહચિ આયસ્મતા પુણ્ણેન મન્તાણિપુત્તેન સદ્ધિં સમાગચ્છેય્યામ [સમાગમં ગચ્છેય્ય (ક.)], અપ્પેવ નામ સિયા કોચિદેવ કથાસલ્લાપો’’તિ.

૨૫૪. અથ ખો ભગવા રાજગહે યથાભિરન્તં વિહરિત્વા યેન સાવત્થિ તેન ચારિકં પક્કામિ. અનુપુબ્બેન ચારિકં ચરમાનો યેન સાવત્થિ તદવસરિ. તત્ર સુદં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અસ્સોસિ ખો આયસ્મા પુણ્ણો મન્તાણિપુત્તો – ‘‘ભગવા કિર સાવત્થિં અનુપ્પત્તો; સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે’’તિ.

૨૫૫. અથ ખો આયસ્મા પુણ્ણો મન્તાણિપુત્તો સેનાસનં સંસામેત્વા પત્તચીવરમાદાય યેન સાવત્થિ તેન ચારિકં પક્કામિ. અનુપુબ્બેન ચારિકં ચરમાનો યેન સાવત્થિ જેતવનં અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં પુણ્ણં મન્તાણિપુત્તં ભગવા ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેસિ સમાદપેસિ સમુત્તેજેસિ સમ્પહંસેસિ. અથ ખો આયસ્મા પુણ્ણો મન્તાણિપુત્તો ભગવતા ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સિતો સમાદપિતો સમુત્તેજિતો સમ્પહંસિતો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા યેન અન્ધવનં તેનુપસઙ્કમિ દિવાવિહારાય.

૨૫૬. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેનાયસ્મા સારિપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં એતદવોચ – ‘‘યસ્સ ખો ત્વં, આવુસો સારિપુત્ત, પુણ્ણસ્સ નામ ભિક્ખુનો મન્તાણિપુત્તસ્સ અભિણ્હં કિત્તયમાનો અહોસિ, સો ભગવતા ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સિતો સમાદપિતો સમુત્તેજિતો સમ્પહંસિતો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા યેન અન્ધવનં તેન પક્કન્તો દિવાવિહારાયા’’તિ.

અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો તરમાનરૂપો નિસીદનં આદાય આયસ્મન્તં પુણ્ણં મન્તાણિપુત્તં પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધિ સીસાનુલોકી. અથ ખો આયસ્મા પુણ્ણો મન્તાણિપુત્તો અન્ધવનં અજ્ઝોગાહેત્વા અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ. આયસ્માપિ ખો સારિપુત્તો અન્ધવનં અજ્ઝોગાહેત્વા અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ.

અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેનાયસ્મા પુણ્ણો મન્તાણિપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા પુણ્ણેન મન્તાણિપુત્તેન સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં પુણ્ણં મન્તાણિપુત્તં એતદવોચ –

૨૫૭. ‘‘ભગવતિ નો, આવુસો, બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ?

‘‘એવમાવુસો’’તિ.

‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, સીલવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં પનાવુસો, ચિત્તવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, દિટ્ઠિવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં પનાવુસો, કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં પનાવુસો, પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, સીલવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘નો હિદં, આવુસો’તિ વદેસિ. ‘કિં પનાવુસો, ચિત્તવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘નો હિદં, આવુસો’તિ વદેસિ. ‘કિં નુ ખો, આવુસો, દિટ્ઠિવિસુદ્ધત્થં…પે… કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધત્થં…પે… મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થં…પે… પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થં…પે… કિં નુ ખો, આવુસો, ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘નો હિદં આવુસો’તિ વદેસિ. કિમત્થં ચરહાવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ? ‘‘અનુપાદાપરિનિબ્બાનત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ.

‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, સીલવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’’ન્તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં પનાવુસો, ચિત્તવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’’ન્તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’’ન્તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં પનાવુસો કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’’ન્તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’’ન્તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં પનાવુસો, પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’’ન્તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’’ન્તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘કિં પનાવુસો, અઞ્ઞત્ર ઇમેહિ ધમ્મેહિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’’ન્તિ?

‘‘નો હિદં, આવુસો’’.

‘‘‘કિં નુ ખો, આવુસો, સીલવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’ન્તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘નો હિદં, આવુસો’તિ વદેસિ. ‘કિં પનાવુસો, ચિત્તવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’ન્તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘નો હિદં, આવુસો’તિ વદેસિ. ‘કિં નુ ખો, આવુસો, દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’ન્તિ…પે… કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિ… મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ… પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ… ‘કિં નુ ખો, આવુસો, ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’ન્તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘નો હિદં, આવુસો’તિ વદેસિ. ‘કિં પનાવુસો, અઞ્ઞત્ર ઇમેહિ ધમ્મેહિ અનુપાદાપરિનિબ્બાન’ન્તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘નો હિદં, આવુસો’તિ વદેસિ. યથાકથં પનાવુસો, ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ?

૨૫૮. ‘‘સીલવિસુદ્ધિં ચે, આવુસો, ભગવા અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય, સઉપાદાનંયેવ સમાનં અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય [પઞ્ઞાપેસ્સ (સી. સ્યા.) એવમઞ્ઞત્થપિ]. ચિત્તવિસુદ્ધિં ચે, આવુસો, ભગવા અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય, સઉપાદાનંયેવ સમાનં અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય. દિટ્ઠિવિસુદ્ધિં ચે, આવુસો, ભગવા અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય, સઉપાદાનંયેવ સમાનં અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય. કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિં ચે, આવુસો, ભગવા અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય, સઉપાદાનંયેવ સમાનં અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય. મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિં ચે, આવુસો, ભગવા અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય, સઉપાદાનંયેવ સમાનં અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય. પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિં ચે, આવુસો, ભગવા અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય, સઉપાદાનંયેવ સમાનં અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય. ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિં ચે, આવુસો, ભગવા અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય, સઉપાદાનંયેવ સમાનં અનુપાદાપરિનિબ્બાનં પઞ્ઞપેય્ય. અઞ્ઞત્ર ચે, આવુસો, ઇમેહિ ધમ્મેહિ અનુપાદાપરિનિબ્બાનં અભવિસ્સ, પુથુજ્જનો પરિનિબ્બાયેય્ય. પુથુજ્જનો હિ, આવુસો, અઞ્ઞત્ર ઇમેહિ ધમ્મેહિ. તેન હાવુસો, ઉપમં તે કરિસ્સામિ; ઉપમાયપિધેકચ્ચે વિઞ્ઞૂ પુરિસા ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનન્તિ.

૨૫૯. ‘‘સેય્યથાપિ, આવુસો, રઞ્ઞો પસેનદિસ્સ કોસલસ્સ સાવત્થિયં પટિવસન્તસ્સ સાકેતે કિઞ્ચિદેવ અચ્ચાયિકં કરણીયં ઉપ્પજ્જેય્ય. તસ્સ અન્તરા ચ સાવત્થિં અન્તરા ચ સાકેતં સત્ત રથવિનીતાનિ ઉપટ્ઠપેય્યું. અથ ખો, આવુસો, રાજા પસેનદિ કોસલો સાવત્થિયા નિક્ખમિત્વા અન્તેપુરદ્વારા પઠમં રથવિનીતં અભિરુહેય્ય, પઠમેન રથવિનીતેન દુતિયં રથવિનીતં પાપુણેય્ય, પઠમં રથવિનીતં વિસ્સજ્જેય્ય દુતિયં રથવિનીતં અભિરુહેય્ય. દુતિયેન રથવિનીતેન તતિયં રથવિનીતં પાપુણેય્ય, દુતિયં રથવિનીતં વિસ્સજ્જેય્ય, તતિયં રથવિનીતં અભિરુહેય્ય. તતિયેન રથવિનીતેન ચતુત્થં રથવિનીતં પાપુણેય્ય, તતિયં રથવિનીતં વિસ્સજ્જેય્ય, ચતુત્થં રથવિનીતં અભિરુહેય્ય. ચતુત્થેન રથવિનીતેન પઞ્ચમં રથવિનીતં પાપુણેય્ય, ચતુત્થં રથવિનીતં વિસ્સજ્જેય્ય, પઞ્ચમં રથવિનીતં અભિરુહેય્ય. પઞ્ચમેન રથવિનીતેન છટ્ઠં રથવિનીતં પાપુણેય્ય, પઞ્ચમં રથવિનીતં વિસ્સજ્જેય્ય, છટ્ઠં રથવિનીતં અભિરુહેય્ય. છટ્ઠેન રથવિનીતેન સત્તમં રથવિનીતં પાપુણેય્ય, છટ્ઠં રથવિનીતં વિસ્સજ્જેય્ય, સત્તમં રથવિનીતં અભિરુહેય્ય. સત્તમેન રથવિનીતેન સાકેતં અનુપાપુણેય્ય અન્તેપુરદ્વારં. તમેનં અન્તેપુરદ્વારગતં સમાનં મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા એવં પુચ્છેય્યું – ‘ઇમિના ત્વં, મહારાજ, રથવિનીતેન સાવત્થિયા સાકેતં અનુપ્પત્તો અન્તેપુરદ્વાર’ન્તિ? કથં બ્યાકરમાનો નુ ખો, આવુસો, રાજા પસેનદિ કોસલો સમ્મા બ્યાકરમાનો બ્યાકરેય્યા’’તિ?

‘‘એવં બ્યાકરમાનો ખો, આવુસો, રાજા પસેનદિ કોસલો સમ્મા બ્યાકરમાનો બ્યાકરેય્ય – ‘ઇધ મે સાવત્થિયં પટિવસન્તસ્સ સાકેતે કિઞ્ચિદેવ અચ્ચાયિકં કરણીયં ઉપ્પજ્જિ [ઉપ્પજ્જતિ (ક.)]. તસ્સ મે અન્તરા ચ સાવત્થિં અન્તરા ચ સાકેતં સત્ત રથવિનીતાનિ ઉપટ્ઠપેસું. અથ ખ્વાહં સાવત્થિયા નિક્ખમિત્વા અન્તેપુરદ્વારા પઠમં રથવિનીતં અભિરુહિં. પઠમેન રથવિનીતેન દુતિયં રથવિનીતં પાપુણિં, પઠમં રથવિનીતં વિસ્સજ્જિં દુતિયં રથવિનીતં અભિરુહિં. દુતિયેન રથવિનીતેન તતિયં રથવિનીતં પાપુણિં, દુતિયં રથવિનીતં વિસ્સજ્જિં, તતિયં રથવિનીતં અભિરુહિં. તતિયેન રથવિનીતેન ચતુત્થં રથવિનીતં પાપુણિં, તતિયં રથવિનીતં વિસ્સજ્જિં, ચતુત્થં રથવિનીતં અભિરુહિં. ચતુત્થેન રથવિનીતેન પઞ્ચમં રથવિનીતં પાપુણિં, ચતુત્થં રથવિનીતં વિસ્સજ્જિં, પઞ્ચમં રથવિનીતં અભિરુહિં. પઞ્ચમેન રથવિનીતેન છટ્ઠં રથવિનીતં પાપુણિં, પઞ્ચમં રથવિનીતં વિસ્સજ્જિં, છટ્ઠં રથવિનીતં અભિરુહિં. છટ્ઠેન રથવિનીતેન સત્તમં રથવિનીતં પાપુણિં, છટ્ઠં રથવિનીતં વિસ્સજ્જિં, સત્તમં રથવિનીતં અભિરુહિં. સત્તમેન રથવિનીતેન સાકેતં અનુપ્પત્તો અન્તેપુરદ્વાર’ન્તિ. એવં બ્યાકરમાનો ખો, આવુસો, રાજા પસેનદિ કોસલો સમ્મા બ્યાકરમાનો બ્યાકરેય્યા’’તિ.

‘‘એવમેવ ખો, આવુસો, સીલવિસુદ્ધિ યાવદેવ ચિત્તવિસુદ્ધત્થા, ચિત્તવિસુદ્ધિ યાવદેવ દિટ્ઠિવિસુદ્ધત્થા, દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ યાવદેવ કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધત્થા, કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિ યાવદેવ મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થા, મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ યાવદેવ પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થા, પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ યાવદેવ ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધત્થા, ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ યાવદેવ અનુપાદાપરિનિબ્બાનત્થા. અનુપાદાપરિનિબ્બાનત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ.

૨૬૦. એવં વુત્તે, આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં પુણ્ણં મન્તાણિપુત્તં એતદવોચ – ‘‘કોનામો આયસ્મા, કથઞ્ચ પનાયસ્મન્તં સબ્રહ્મચારી જાનન્તી’’તિ? ‘‘પુણ્ણોતિ ખો મે, આવુસો, નામં; મન્તાણિપુત્તોતિ ચ પન મં સબ્રહ્મચારી જાનન્તી’’તિ. ‘‘અચ્છરિયં, આવુસો, અબ્ભુતં, આવુસો! યથા તં સુતવતા સાવકેન સમ્મદેવ સત્થુસાસનં આજાનન્તેન, એવમેવ આયસ્મતા પુણ્ણેન મન્તાણિપુત્તેન ગમ્ભીરા ગમ્ભીરપઞ્હા અનુમસ્સ અનુમસ્સ બ્યાકતા. લાભા સબ્રહ્મચારીનં, સુલદ્ધલાભા સબ્રહ્મચારીનં, યે આયસ્મન્તં પુણ્ણં મન્તાણિપુત્તં લભન્તિ દસ્સનાય, લભન્તિ પયિરૂપાસનાય. ચેલણ્ડુકેન [ચેલણ્ડકેન (ક.), ચેલણ્ડુપેકેન (?)] ચેપિ સબ્રહ્મચારી આયસ્મન્તં પુણ્ણં મન્તાણિપુત્તં મુદ્ધના પરિહરન્તા લભેય્યું દસ્સનાય, લભેય્યું પયિરૂપાસનાય, તેસમ્પિ લાભા તેસમ્પિ સુલદ્ધં, અમ્હાકમ્પિ લાભા અમ્હાકમ્પિ સુલદ્ધં, યે મયં આયસ્મન્તં પુણ્ણં મન્તાણિપુત્તં લભામ દસ્સનાય, લભામ પયિરૂપાસનાયા’’તિ.

એવં વુત્તે, આયસ્મા પુણ્ણો મન્તાણિપુત્તો આયસ્મન્તં સારિપુત્તં એતદવોચ – ‘‘કો નામો આયસ્મા, કથઞ્ચ પનાયસ્મન્તં સબ્રહ્મચારી જાનન્તી’’તિ? ‘‘ઉપતિસ્સોતિ ખો મે, આવુસો, નામં; સારિપુત્તોતિ ચ પન મં સબ્રહ્મચારી જાનન્તી’’તિ. ‘‘સત્થુકપ્પેન વત કિર, ભો [ખો (ક.)], સાવકેન સદ્ધિં મન્તયમાના ન જાનિમ્હ – ‘આયસ્મા સારિપુત્તો’તિ. સચે હિ મયં જાનેય્યામ ‘આયસ્મા સારિપુત્તો’તિ, એત્તકમ્પિ નો નપ્પટિભાસેય્ય [નપ્પટિભેય્ય (?)]. અચ્છરિયં, આવુસો, અબ્ભુતં, આવુસો! યથા તં સુતવતા સાવકેન સમ્મદેવ સત્થુસાસનં આજાનન્તેન, એવમેવ આયસ્મતા સારિપુત્તેન ગમ્ભીરા ગમ્ભીરપઞ્હા અનુમસ્સ અનુમસ્સ પુચ્છિતા. લાભા સબ્રહ્મચારીનં સુલદ્ધલાભા સબ્રહ્મચારીનં, યે આયસ્મન્તં સારિપુત્તં લભન્તિ દસ્સનાય, લભન્તિ પયિરૂપાસનાય. ચેલણ્ડુકેન ચેપિ સબ્રહ્મચારી આયસ્મન્તં સારિપુત્તં મુદ્ધના પરિહરન્તા લભેય્યું દસ્સનાય, લભેય્યું પયિરૂપાસનાય, તેસમ્પિ લાભા તેસમ્પિ સુલદ્ધં, અમ્હાકમ્પિ લાભા અમ્હાકમ્પિ સુલદ્ધં, યે મયં આયસ્મન્તં સારિપુત્તં લભામ દસ્સનાય, લભામ પયિરૂપાસનાયા’’તિ.

ઇતિહ તે ઉભોપિ મહાનાગા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુભાસિતં સમનુમોદિંસૂતિ.

રથવિનીતસુત્તં નિટ્ઠિતં ચતુત્થં.

૫. નિવાપસુત્તં

૨૬૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘ન, ભિક્ખવે, નેવાપિકો નિવાપં નિવપતિ મિગજાતાનં – ‘ઇમં મે નિવાપં નિવુત્તં મિગજાતા પરિભુઞ્જન્તા દીઘાયુકા વણ્ણવન્તો ચિરં દીઘમદ્ધાનં યાપેન્તૂ’તિ. એવઞ્ચ ખો, ભિક્ખવે, નેવાપિકો નિવાપં નિવપતિ મિગજાતાનં – ‘ઇમં મે નિવાપં નિવુત્તં મિગજાતા અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિસ્સન્તિ, અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિસ્સન્તિ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિસ્સન્તિ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા ભવિસ્સન્તિ ઇમસ્મિં નિવાપે’તિ.

૨૬૨. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, પઠમા મિગજાતા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ, તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિંસુ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિંસુ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા અહેસું નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે. એવઞ્હિ તે, ભિક્ખવે, પઠમા મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા.

૨૬૩. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, દુતિયા મિગજાતા એવં સમચિન્તેસું – ‘યે ખો તે પઠમા મિગજાતા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિંસુ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિંસુ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા અહેસું નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે. એવઞ્હિ તે પઠમા મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં સબ્બસો નિવાપભોજના પટિવિરમેય્યામ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામા’તિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના પટિવિરમિંસુ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરિંસુ. તેસં ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે, તિણોદકસઙ્ખયે, અધિમત્તકસિમાનં પત્તો કાયો હોતિ. તેસં અધિમત્તકસિમાનં પત્તકાયાનં બલવીરિયં પરિહાયિ. બલવીરિયે પરિહીને તમેવ નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ પચ્ચાગમિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિંસુ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિંસુ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા અહેસું નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે. એવઞ્હિ તે, ભિક્ખવે, દુતિયાપિ મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા.

૨૬૪. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, તતિયા મિગજાતા એવં સમચિન્તેસું – ‘યે ખો તે પઠમા મિગજાતા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ…પે… એવઞ્હિ તે પઠમા મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યેપિ તે દુતિયા મિગજાતા એવં સમચિન્તેસું – યે ખો તે પઠમા મિગજાતા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ…પે… એવઞ્હિ તે પઠમા મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં સબ્બસો નિવાપભોજના પટિવિરમેય્યામ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામાતિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના પટિવિરમિંસુ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરિંસુ. તેસં ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે તિણોદકસઙ્ખયે અધિમત્તકસિમાનં પત્તો કાયો હોતિ. તેસં અધિમત્તકસિમાનં પત્તકાયાનં બલવીરિયં પરિહાયિ. બલવીરિયે પરિહીને તમેવ નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ પચ્ચાગમિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિંસુ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિંસુ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા અહેસું નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે. એવઞ્હિ તે દુતિયાપિ મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ ઉપનિસ્સાય આસયં કપ્પેય્યામ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિસ્સામ, અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિસ્સામ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિસ્સામ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા ભવિસ્સામ નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે’તિ. તે અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ ઉપનિસ્સાય આસયં કપ્પયિંસુ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ, તે તત્થ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિંસુ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિંસુ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા અહેસું નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે.

‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, નેવાપિકસ્સ ચ નેવાપિકપરિસાય ચ એતદહોસિ – ‘સઠાસ્સુનામિમે તતિયા મિગજાતા કેતબિનો, ઇદ્ધિમન્તાસ્સુનામિમે તતિયા મિગજાતા પરજના; ઇમઞ્ચ નામ નિવાપં નિવુત્તં પરિભુઞ્જન્તિ, ન ચ નેસં જાનામ આગતિં વા ગતિં વા. યંનૂન મયં ઇમં નિવાપં નિવુત્તં મહતીહિ દણ્ડવાકરાહિ [દણ્ડવાગુરાહિ (સ્યા.)] સમન્તા સપ્પદેસં અનુપરિવારેય્યામ – અપ્પેવ નામ તતિયાનં મિગજાતાનં આસયં પસ્સેય્યામ, યત્થ તે ગાહં ગચ્છેય્યુ’ન્તિ. તે અમું નિવાપં નિવુત્તં મહતીહિ દણ્ડવાકરાહિ સમન્તા સપ્પદેસં અનુપરિવારેસું. અદ્દસંસુ ખો, ભિક્ખવે, નેવાપિકો ચ નેવાપિકપરિસા ચ તતિયાનં મિગજાતાનં આસયં, યત્થ તે ગાહં અગમંસુ. એવઞ્હિ તે, ભિક્ખવે, તતિયાપિ મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા.

૨૬૫. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, ચતુત્થા મિગજાતા એવં સમચિન્તેસું – ‘યે ખો તે પઠમા મિગજાતા…પે… એવઞ્હિ તે પઠમા મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યેપિ તે દુતિયા મિગજાતા એવં સમચિન્તેસું ‘યે ખો તે પઠમા મિગજાતા…પે… એવઞ્હિ તે પઠમા મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં સબ્બસો નિવાપભોજના પટિવિરમેય્યામ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામા’તિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના પટિવિરમિંસુ…પે… એવઞ્હિ તે દુતિયાપિ મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યેપિ તે તતિયા મિગજાતા એવં સમચિન્તેસું ‘યે ખો તે પઠમા મિગજાતા…પે… એવઞ્હિ તે પઠમા મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યેપિ તે દુતિયા મિગજાતા એવં સમચિન્તેસું ‘યે ખો તે પઠમા મિગજાતા…પે… એવઞ્હિ તે પઠમા મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં સબ્બસો નિવાપભોજના પટિવિરમેય્યામ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામા’તિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના પટિવિરમિંસુ…પે… એવઞ્હિ તે દુતિયાપિ મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ ઉપનિસ્સાય આસયં કપ્પેય્યામ, તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિસ્સામ, અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિસ્સામ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિસ્સામ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા ભવિસ્સામ નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે’તિ. તે અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ ઉપનિસ્સાય આસયં કપ્પયિંસુ, તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ, તે તત્થ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિંસુ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિંસુ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા અહેસું નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે.

‘‘તત્ર નેવાપિકસ્સ ચ નેવાપિકપરિસાય ચ એતદહોસિ – ‘સઠાસ્સુનામિમે તતિયા મિગજાતા કેતબિનો, ઇદ્ધિમન્તાસ્સુનામિમે તતિયા મિગજાતા પરજના, ઇમઞ્ચ નામ નિવાપં નિવુત્તં પરિભુઞ્જન્તિ. ન ચ નેસં જાનામ આગતિં વા ગતિં વા. યંનૂન મયં ઇમં નિવાપં નિવુત્તં મહતીતિ દણ્ડવાકરાહિ સમન્તા સપ્પદેસં અનુપરિવારેય્યામ, અપ્પેવ નામ તતિયાનં મિગજાતાનં આસયં પસ્સેય્યામ, યત્થ તે ગાહં ગચ્છેય્યુ’ન્તિ. તે અમું નિવાપં નિવુત્તં મહતીતિ દણ્ડવાકરાહિ સમન્તા સપ્પદેસં અનુપરિવારેસું. અદ્દસંસુ ખો નેવાપિકો ચ નેવાપિકપરિસા ચ તતિયાનં મિગજાતાનં આસયં, યત્થ તે ગાહં અગમંસુ. એવઞ્હિ તે તતિયાપિ મિગજાતા ન પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં યત્થ અગતિ નેવાપિકસ્સ ચ નેવાપિકપરિસાય ચ તત્રાસયં કપ્પેય્યામ, તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિસ્સામ, અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિસ્સામ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિસ્સામ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા ભવિસ્સામ નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે’તિ. તે યત્થ અગતિ નેવાપિકસ્સ ચ નેવાપિકપરિસાય ચ તત્રાસયં કપ્પયિંસુ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં નેવાપિકસ્સ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ, તે તત્થ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિંસુ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિંસુ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા અહેસું નેવાપિકસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે.

‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, નેવાપિકસ્સ ચ નેવાપિકપરિસાય ચ એતદહોસિ – ‘સઠાસ્સુનામિમે ચતુત્થા મિગજાતા કેતબિનો, ઇદ્ધિમન્તાસ્સુનામિમે ચતુત્થા મિગજાતા પરજના. ઇમઞ્ચ નામ નિવાપં નિવુત્તં પરિભુઞ્જન્તિ, ન ચ નેસં જાનામ આગતિં વા ગતિં વા. યંનૂન મયં ઇમં નિવાપં નિવુત્તં મહતીહિ દણ્ડવાકરાહિ સમન્તા સપ્પદેસં અનુપરિવારેય્યામ, અપ્પેવ નામ ચતુત્થાનં મિગજાતાનં આસયં પસ્સેય્યામ યત્થ તે ગાહં ગચ્છેય્યુ’ન્તિ. તે અમું નિવાપં નિવુત્તં મહતીહિ દણ્ડવાકરાહિ સમન્તા સપ્પદેસં અનુપરિવારેસું. નેવ ખો, ભિક્ખવે, અદ્દસંસુ નેવાપિકો ચ નેવાપિકપરિસા ચ ચતુત્થાનં મિગજાતાનં આસયં, યત્થ તે ગાહં ગચ્છેય્યું. તત્ર, ભિક્ખવે, નેવાપિકસ્સ ચ નેવાપિકપરિસાય ચ એતદહોસિ – ‘સચે ખો મયં ચતુત્થે મિગજાતે ઘટ્ટેસ્સામ, તે ઘટ્ટિતા અઞ્ઞે ઘટ્ટિસ્સન્તિ તે ઘટ્ટિતા અઞ્ઞે ઘટ્ટિસ્સન્તિ. એવં ઇમં નિવાપં નિવુત્તં સબ્બસો મિગજાતા પરિમુઞ્ચિસ્સન્તિ. યંનૂન મયં ચતુત્થે મિગજાતે અજ્ઝુપેક્ખેય્યામા’તિ. અજ્ઝુપેક્ખિંસુ ખો, ભિક્ખવે, નેવાપિકો ચ નેવાપિકપરિસા ચ ચતુત્થે મિગજાતે. એવઞ્હિ તે, ભિક્ખવે, ચતુત્થા મિગજાતા પરિમુચ્ચિંસુ નેવાપિકસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા.

૨૬૬. ‘‘ઉપમા ખો મે અયં, ભિક્ખવે, કતા અત્થસ્સ વિઞ્ઞાપનાય. અયં ચેવેત્થ અત્થો – નિવાપોતિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નેતં કામગુણાનં અધિવચનં. નેવાપિકોતિ ખો, ભિક્ખવે, મારસ્સેતં પાપિમતો અધિવચનં. નેવાપિકપરિસાતિ ખો, ભિક્ખવે, મારપરિસાયેતં અધિવચનં. મિગજાતાતિ ખો, ભિક્ખવે, સમણબ્રાહ્મણાનમેતં અધિવચનં.

૨૬૭. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, પઠમા સમણબ્રાહ્મણા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિંસુ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિંસુ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા અહેસું મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસે. એવઞ્હિ તે, ભિક્ખવે, પઠમા સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. સેય્યથાપિ તે, ભિક્ખવે, પઠમા મિગજાતા તથૂપમે અહં ઇમે પઠમે સમણબ્રાહ્મણે વદામિ.

૨૬૮. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, દુતિયા સમણબ્રાહ્મણા એવં સમચિન્તેસું – ‘યે ખો તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિંસુ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિંસુ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા અહેસું મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસે. એવઞ્હિ તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમેય્યામ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામા’તિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમિંસુ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામાતિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમિંસુ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરિંસુ. તે તત્થ સાકભક્ખાપિ અહેસું, સામાકભક્ખાપિ અહેસું, નીવારભક્ખાપિ અહેસું, દદ્દુલભક્ખાપિ અહેસું, હટભક્ખાપિ અહેસું, કણભક્ખાપિ અહેસું, આચામભક્ખાપિ અહેસું, પિઞ્ઞાકભક્ખાપિ અહેસું, તિણભક્ખાપિ અહેસું, ગોમયભક્ખાપિ અહેસું, વનમૂલફલાહારા યાપેસું પવત્તફલભોજી.

‘‘તેસં ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે, તિણોદકસઙ્ખયે, અધિમત્તકસિમાનં પત્તો કાયો હોતિ. તેસં અધિમત્તકસિમાનં પત્તકાયાનં બલવીરિયં પરિહાયિ. બલવીરિયે પરિહીને ચેતોવિમુત્તિ પરિહાયિ. ચેતોવિમુત્તિયા પરિહીનાય તમેવ નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ પચ્ચાગમિંસુ તાનિ ચ લોકામિસાનિ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિંસુ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિંસુ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા અહેસું મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસે. એવઞ્હિ તે, ભિક્ખવે, દુતિયાપિ સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. સેય્યથાપિ તે, ભિક્ખવે, દુતિયા મિગજાતા તથૂપમે અહં ઇમે દુતિયે સમણબ્રાહ્મણે વદામિ.

૨૬૯. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, તતિયા સમણબ્રાહ્મણા એવં સમચિન્તેસું – ‘યે ખો તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ…પે…. એવઞ્હિ તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યેપિ તે દુતિયા સમણબ્રાહ્મણા એવં સમચિન્તેસું – ‘યે ખો તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ…પે…. એવઞ્હિ તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમેય્યામ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામા’તિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમિંસુ. ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરિંસુ. તે તત્થ સાકભક્ખાપિ અહેસું…પે… પવત્તફલભોજી. તેસં ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે તિણોદકસઙ્ખયે અધિમત્તકસિમાનં પત્તો કાયો હોતિ. તેસં અધિમત્તકસિમાનં પત્તકાયાનં બલવીરિયં પરિહાયિ, બલવીરિયે પરિહીને ચેતોવિમુત્તિ પરિહાયિ, ચેતોવિમુત્તિયા પરિહીનાય તમેવ નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ પચ્ચાગમિંસુ તાનિ ચ લોકામિસાનિ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનુપખજ્જ મુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના મદં આપજ્જિંસુ, મત્તા સમાના પમાદં આપજ્જિંસુ, પમત્તા સમાના યથાકામકરણીયા અહેસું મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસે. એવઞ્હિ તે દુતિયાપિ સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ ઉપનિસ્સાય આસયં કપ્પેય્યામ, તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિસ્સામ, અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિસ્સામ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિસ્સામ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા ભવિસ્સામ મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસે’’તિ.

‘‘તે અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ ઉપનિસ્સાય આસયં કપ્પયિંસુ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિંસુ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિંસુ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા અહેસું મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસે. અપિ ચ ખો એવંદિટ્ઠિકા અહેસું – સસ્સતો લોકો ઇતિપિ, અસસ્સતો લોકો ઇતિપિ; અન્તવા લોકો ઇતિપિ, અનન્તવા લોકો ઇતિપિ; તં જીવં તં સરીરં ઇતિપિ, અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીરં ઇતિપિ; હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિપિ, ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિપિ, હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિપિ, નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિપિ. એવઞ્હિ તે, ભિક્ખવે, તતિયાપિ સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. સેય્યથાપિ તે, ભિક્ખવે, તતિયા મિગજાતા તથૂપમે અહં ઇમે તતિયે સમણબ્રાહ્મણે વદામિ.

૨૭૦. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, ચતુત્થા સમણબ્રાહ્મણા એવં સમચિન્તેસું – ‘યે ખો તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ…પે…. એવઞ્હિ તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યેપિ તે દુતિયા સમણબ્રાહ્મણા એવં સમચિન્તેસું – ‘યે ખો તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા…પે…. એવઞ્હિ તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમેય્યામ ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામા’તિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમિંસુ…પે…. એવઞ્હિ તે દુતિયાપિ સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યેપિ તે તતિયા સમણબ્રાહ્મણા એવં સમચિન્તેસું યે ખો તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા …પે…. એવઞ્હિ તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યેપિ તે દુતિયા સમણબ્રાહ્મણા એવં સમચિન્તેસું યે ખો તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા…પે…. એવઞ્હિ તે પઠમા સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમેય્યામ, ભયભોગા પટિવિરતા અરઞ્ઞાયતનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરેય્યામા’તિ. તે સબ્બસો નિવાપભોજના લોકામિસા પટિવિરમિંસુ…પે…. એવઞ્હિ તે દુતિયાપિ સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ ઉપનિસ્સાય આસયં કપ્પેય્યામ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિસ્સામ, અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિસ્સામ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિસ્સામ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા ભવિસ્સામ મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસેતિ.

‘‘તે અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ ઉપનિસ્સાય આસયં કપ્પયિંસુ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ. તે તત્થ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિંસુ. અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિંસુ. અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા અહેસું મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસે. અપિ ચ ખો એવંદિટ્ઠિકા અહેસું સસ્સતો લોકો ઇતિપિ…પે… નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિપિ. એવઞ્હિ તે તતિયાપિ સમણબ્રાહ્મણા ન પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. યંનૂન મયં યત્થ અગતિ મારસ્સ ચ મારપરિસાય ચ તત્રાસયં કપ્પેયામ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિસ્સામ, અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિસ્સામ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિસ્સામ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા ભવિસ્સામ મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસેતિ.

‘‘તે યત્થ અગતિ મારસ્સ ચ મારપરિસાય ચ તત્રાસયં કપ્પયિંસુ. તત્રાસયં કપ્પેત્વા અમું નિવાપં નિવુત્તં મારસ્સ અમૂનિ ચ લોકામિસાનિ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જિંસુ, તે તત્થ અનનુપખજ્જ અમુચ્છિતા ભોજનાનિ ભુઞ્જમાના ન મદં આપજ્જિંસુ, અમત્તા સમાના ન પમાદં આપજ્જિંસુ, અપ્પમત્તા સમાના ન યથાકામકરણીયા અહેસું મારસ્સ અમુસ્મિં નિવાપે અમુસ્મિઞ્ચ લોકામિસે. એવઞ્હિ તે, ભિક્ખવે, ચતુત્થા સમણબ્રાહ્મણા પરિમુચ્ચિંસુ મારસ્સ ઇદ્ધાનુભાવા. સેય્યથાપિ તે, ભિક્ખવે, ચતુત્થા મિગજાતા તથૂપમે અહં ઇમે ચતુત્થે સમણબ્રાહ્મણે વદામિ.

૨૭૧. ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, અગતિ મારસ્સ ચ મારપરિસાય ચ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અ