📜

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

મજ્ઝિમનિકાયે

મજ્ઝિમપણ્ણાસપાળિ

૧. ગહપતિવગ્ગો

૧. કન્દરકસુત્તં

૧. એવં ¶ ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા ચમ્પાયં વિહરતિ ગગ્ગરાય પોક્ખરણિયા તીરે મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં. અથ ખો પેસ્સો [પેયો (ક.)] ચ હત્થારોહપુત્તો કન્દરકો ચ પરિબ્બાજકો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા પેસ્સો હત્થારોહપુત્તો ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. કન્દરકો પન પરિબ્બાજકો ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં [સારાણીયં (સી. સ્યા. કં પી.)] વીતિસારેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતો ખો કન્દરકો પરિબ્બાજકો તુણ્હીભૂતં તુણ્હીભૂતં ભિક્ખુસઙ્ઘં અનુવિલોકેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્છરિયં ¶ , ભો ગોતમ, અબ્ભુતં, ભો ગોતમ, યાવઞ્ચિદં ભોતા ગોતમેન ¶ સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘો પટિપાદિતો! યેપિ તે, ભો ગોતમ, અહેસું અતીતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા તેપિ ભગવન્તો એતપરમંયેવ સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘં પટિપાદેસું – સેય્યથાપિ એતરહિ ભોતા ગોતમેન સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘો પટિપાદિતો. યેપિ તે, ભો ગોતમ, ભવિસ્સન્તિ અનાગતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા તેપિ ભગવન્તો એતપરમંયેવ સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘં પટિપાદેસ્સન્તિ – સેય્યથાપિ એતરહિ ભોતા ગોતમેન સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘો પટિપાદિતો’’તિ.

૨. ‘‘એવમેતં ¶ , કન્દરક, એવમેતં, કન્દરક. યેપિ તે, કન્દરક, અહેસું અતીતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા તેપિ ભગવન્તો એતપરમંયેવ સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘં પટિપાદેસું – સેય્યથાપિ એતરહિ મયા સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘો પટિપાદિતો. યેપિ તે, કન્દરક, ભવિસ્સન્તિ અનાગતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા તેપિ ભગવન્તો એતપરમંયેવ સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘં પટિપાદેસ્સન્તિ – સેય્યથાપિ એતરહિ મયા સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘો પટિપાદિતો.

‘‘સન્તિ હિ, કન્દરક, ભિક્ખૂ ઇમસ્મિં ભિક્ખુસઙ્ઘે અરહન્તો ખીણાસવા વુસિતવન્તો કતકરણીયા ઓહિતભારા અનુપ્પત્તસદત્થા પરિક્ખીણભવસંયોજના સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તા. સન્તિ હિ, કન્દરક, ભિક્ખૂ ઇમસ્મિં ભિક્ખુસઙ્ઘે સેક્ખા સન્તતસીલા સન્તતવુત્તિનો નિપકા નિપકવુત્તિનો; તે ચતૂસુ [નિપકવુત્તિનો ચતૂસુ (સી.)] સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા [સુપટ્ઠિતચિત્તા (સી. પી. ક.)] વિહરન્તિ. કતમેસુ ચતૂસુ? ઇધ, કન્દરક, ભિક્ખુ ¶ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે ¶ અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સ’’ન્તિ.

૩. એવં વુત્તે, પેસ્સો હત્થારોહપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! યાવ સુપઞ્ઞત્તા ચિમે, ભન્તે, ભગવતા ચત્તારો સતિપટ્ઠાના સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં [સોકપરિદ્દવાનં (સી. પી.)] સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય. મયમ્પિ હિ, ભન્તે, ગિહી ઓદાતવસના કાલેન કાલં ઇમેસુ ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ ¶ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા વિહરામ. ઇધ મયં, ભન્તે, કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરામ આતાપિનો સમ્પજાના સતિમન્તો, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સિનો વિહરામ આતાપિનો સમ્પજાના સતિમન્તો, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ચિત્તે ¶ ચિત્તાનુપસ્સિનો વિહરામ આતાપિનો સમ્પજાના સતિમન્તો, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરામ આતાપિનો સમ્પજાના સતિમન્તો, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! યાવઞ્ચિદં, ભન્તે, ભગવા એવં મનુસ્સગહને એવં મનુસ્સકસટે એવં મનુસ્સસાઠેય્યે ¶ વત્તમાને સત્તાનં હિતાહિતં જાનાતિ. ગહનઞ્હેતં, ભન્તે, યદિદં મનુસ્સા; ઉત્તાનકઞ્હેતં, ભન્તે, યદિદં પસવો. અહઞ્હિ, ભન્તે, પહોમિ હત્થિદમ્મં સારેતું. યાવતકેન અન્તરેન ચમ્પં ગતાગતં કરિસ્સતિ સબ્બાનિ તાનિ સાઠેય્યાનિ કૂટેય્યાનિ વઙ્કેય્યાનિ જિમ્હેય્યાનિ પાતુકરિસ્સતિ. અમ્હાકં પન, ભન્તે, દાસાતિ વા પેસ્સાતિ વા કમ્મકરાતિ વા અઞ્ઞથાવ કાયેન સમુદાચરન્તિ અઞ્ઞથાવ વાચાય અઞ્ઞથાવ નેસં ચિત્તં હોતિ. અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! યાવઞ્ચિદં, ભન્તે, ભગવા એવં મનુસ્સગહને એવં મનુસ્સકસટે એવં મનુસ્સસાઠેય્યે વત્તમાને સત્તાનં હિતાહિતં જાનાતિ. ગહનઞ્હેતં, ભન્તે, યદિદં મનુસ્સા; ઉત્તાનકઞ્હેતં, ભન્તે, યદિદં પસવો’’તિ.

૪. ‘‘એવમેતં, પેસ્સ, એવમેતં, પેસ્સ. ગહનઞ્હેતં ¶ , પેસ્સ, યદિદં મનુસ્સા; ઉત્તાનકઞ્હેતં, પેસ્સ, યદિદં પસવો. ચત્તારોમે, પેસ્સ, પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં. કતમે ચત્તારો? ઇધ, પેસ્સ, એકચ્ચો પુગ્ગલો અત્તન્તપો હોતિ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો; ઇધ પન, પેસ્સ, એકચ્ચો પુગ્ગલો પરન્તપો હોતિ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો; ઇધ પન, પેસ્સ, એકચ્ચો પુગ્ગલો અત્તન્તપો ચ હોતિ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો, પરન્તપો ચ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ¶ ; ઇધ પન, પેસ્સ, એકચ્ચો પુગ્ગલો નેવત્તન્તપો હોતિ નાત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ન પરન્તપો ન પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો. સો અનત્તન્તપો અપરન્તપો દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતીભૂતો [સીતિભૂતો (સી. પી. ક.)] સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતિ. ઇમેસં, પેસ્સ, ચતુન્નં પુગ્ગલાનં કતમો તે પુગ્ગલો ચિત્તં આરાધેતી’’તિ?

‘‘ય્વાયં, ભન્તે, પુગ્ગલો અત્તન્તપો અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો, અયં મે પુગ્ગલો ચિત્તં ¶ નારાધેતિ. યોપાયં, ભન્તે, પુગ્ગલો પરન્તપો પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ¶ , અયમ્પિ મે પુગ્ગલો ચિત્તં નારાધેતિ. યોપાયં, ભન્તે, પુગ્ગલો અત્તન્તપો ચ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો પરન્તપો ચ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો, અયમ્પિ મે પુગ્ગલો ચિત્તં નારાધેતિ. યો ચ ખો અયં, ભન્તે, પુગ્ગલો નેવત્તન્તપો નાત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ન પરન્તપો ન પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો, સો અનત્તન્તપો અપરન્તપો દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતીભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતિ – અયમેવ [અયં (સી. સ્યા. કં. પી.)] મે પુગ્ગલો ચિત્તં આરાધેતી’’તિ.

૫. ‘‘કસ્મા પન તે, પેસ્સ, ઇમે તયો પુગ્ગલા ચિત્તં નારાધેન્તી’’તિ? ‘‘ય્વાયં, ભન્તે, પુગ્ગલો અત્તન્તપો અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો સો અત્તાનં સુખકામં દુક્ખપટિક્કૂલં આતાપેતિ પરિતાપેતિ – ઇમિના મે અયં પુગ્ગલો ¶ ચિત્તં નારાધેતિ. યોપાયં, ભન્તે, પુગ્ગલો પરન્તપો પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો સો પરં સુખકામં દુક્ખપટિક્કૂલં આતાપેતિ પરિતાપેતિ – ઇમિના મે અયં પુગ્ગલો ચિત્તં નારાધેતિ. યોપાયં, ભન્તે, પુગ્ગલો અત્તન્તપો ચ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો પરન્તપો ચ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો સો અત્તાનઞ્ચ પરઞ્ચ સુખકામં દુક્ખપટિક્કૂલં [સુખકામે દુક્ખપટિક્કૂલે (સી. પી.)] આતાપેતિ પરિતાપેતિ – ઇમિના મે અયં પુગ્ગલો ચિત્તં નારાધેતિ. યો ચ ¶ ખો અયં, ભન્તે, પુગ્ગલો નેવત્તન્તપો નાત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ન પરન્તપો ન પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો સો અનત્તન્તપો અપરન્તપો દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતીભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના [વિહરતિ. ઇમિના (સી. સ્યા. કં. પી.)] વિહરતિ; સો અત્તાનઞ્ચ પરઞ્ચ સુખકામં દુક્ખપટિક્કૂલં નેવ આતાપેતિ ન પરિતાપેતિ – ઇમિના [વિહરતિ. ઇમિના (સી. સ્યા. કં. પી.)] મે અયં પુગ્ગલો ચિત્તં આરાધેતિ. હન્દ, ચ દાનિ મયં, ભન્તે, ગચ્છામ; બહુકિચ્ચા મયં બહુકરણીયા’’તિ. ‘‘યસ્સદાનિ ત્વં, પેસ્સ, કાલં મઞ્ઞસી’’તિ. અથ ખો પેસ્સો હત્થારોહપુત્તો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ.

૬. અથ ¶ ખો ભગવા અચિરપક્કન્તે પેસ્સે હત્થારોહપુત્તે ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘પણ્ડિતો, ભિક્ખવે, પેસ્સો હત્થારોહપુત્તો; મહાપઞ્ઞો, ભિક્ખવે, પેસ્સો હત્થારોહપુત્તો. સચે, ભિક્ખવે, પેસ્સો હત્થારોહપુત્તો મુહુત્તં નિસીદેય્ય યાવસ્સાહં ઇમે ચત્તારો પુગ્ગલે વિત્થારેન વિભજિસ્સામિ [વિભજામિ (સી. પી.)], મહતા અત્થેન સંયુત્તો અભવિસ્સ. અપિ ચ, ભિક્ખવે, એત્તાવતાપિ ¶ પેસ્સો હત્થારોહપુત્તો મહતા અત્થેન સંયુત્તો’’તિ. ‘‘એતસ્સ, ભગવા, કાલો, એતસ્સ, સુગત, કાલો, યં ¶ ભગવા ઇમે ચત્તારો પુગ્ગલે વિત્થારેન વિભજેય્ય. ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

૭. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો અત્તન્તપો અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો અચેલકો હોતિ મુત્તાચારો હત્થાપલેખનો [હત્થાવલેખનો (સ્યા. કં.)] નએહિભદ્દન્તિકો નતિટ્ઠભદ્દન્તિકો [નએહિભદન્તિકો, નતિટ્ઠભદન્તિકો (સી. સ્યા. કં. પી.)]; નાભિહટં ન ઉદ્દિસ્સકતં ન નિમન્તનં સાદિયતિ; સો ન કુમ્ભિમુખા પટિગ્ગણ્હાતિ ન કળોપિમુખા [ખળોપિમુખો (સી.)] પટિગ્ગણ્હાતિ ન એળકમન્તરં ન દણ્ડમન્તરં ન મુસલમન્તરં ન દ્વિન્નં ભુઞ્જમાનાનં ન ગબ્ભિનિયા ન પાયમાનાય ન પુરિસન્તરગતાય ન સઙ્કિત્તીસુ ન યત્થ સા ઉપટ્ઠિતો હોતિ ન યત્થ મક્ખિકા સણ્ડસણ્ડચારિની; ન મચ્છં ન મંસં ન સુરં ન મેરયં ન થુસોદકં પિવતિ. સો એકાગારિકો વા હોતિ એકાલોપિકો, દ્વાગારિકો વા હોતિ દ્વાલોપિકો…પે… સત્તાગારિકો વા હોતિ સત્તાલોપિકો; એકિસ્સાપિ દત્તિયા યાપેતિ, દ્વીહિપિ દત્તીહિ યાપેતિ…પે… સત્તહિપિ દત્તીહિ યાપેતિ; એકાહિકમ્પિ આહારં આહારેતિ, દ્વીહિકમ્પિ ¶ આહારં આહારેતિ…પે… સત્તાહિકમ્પિ આહારં આહારેતિ – ઇતિ એવરૂપં અડ્ઢમાસિકં પરિયાયભત્તભોજનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરતિ. સો ¶ સાકભક્ખો વા હોતિ, સામાકભક્ખો વા હોતિ, નીવારભક્ખો વા હોતિ, દદ્દુલભક્ખો વા હોતિ, હટભક્ખો વા હોતિ, કણભક્ખો વા હોતિ, આચામભક્ખો વા હોતિ, પિઞ્ઞાકભક્ખો વા હોતિ, તિણભક્ખો વા હોતિ, ગોમયભક્ખો વા ¶ હોતિ; વનમૂલફલાહારો યાપેતિ પવત્તફલભોજી. સો સાણાનિપિ ધારેતિ, મસાણાનિપિ ધારેતિ, છવદુસ્સાનિપિ ધારેતિ, પંસુકૂલાનિપિ ધારેતિ, તિરીટાનિપિ ધારેતિ, અજિનમ્પિ ધારેતિ, અજિનક્ખિપમ્પિ ધારેતિ, કુસચીરમ્પિ ધારેતિ, વાકચીરમ્પિ ધારેતિ, ફલકચીરમ્પિ ધારેતિ, કેસકમ્બલમ્પિ ધારેતિ, વાળકમ્બલમ્પિ ધારેતિ, ઉલૂકપક્ખમ્પિ ધારેતિ; કેસમસ્સુલોચકોપિ હોતિ, કેસમસ્સુલોચનાનુયોગમનુયુત્તો, ઉબ્ભટ્ઠકોપિ હોતિ આસનપટિક્ખિત્તો, ઉક્કુટિકોપિ હોતિ ઉક્કુટિકપ્પધાનમનુયુત્તો, કણ્ટકાપસ્સયિકોપિ હોતિ કણ્ટકાપસ્સયે સેય્યં કપ્પેતિ [પસ્સ મ. નિ. ૧.૧૫૫ મહાસીહનાદસુત્તે]; સાયતતિયકમ્પિ ઉદકોરોહનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરતિ – ઇતિ ¶ એવરૂપં અનેકવિહિતં કાયસ્સ આતાપનપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો અત્તન્તપો અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો.

૮. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો પરન્તપો પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો ઓરબ્ભિકો હોતિ સૂકરિકો સાકુણિકો માગવિકો લુદ્દો મચ્છઘાતકો ચોરો ચોરઘાતકો ગોઘાતકો બન્ધનાગારિકો યે વા પનઞ્ઞેપિ કેચિ કુરૂરકમ્મન્તા. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો પરન્તપો પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો.

૯. ‘‘કતમો ¶ ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો અત્તન્તપો ચ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો પરન્તપો ચ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો રાજા વા હોતિ ખત્તિયો મુદ્ધાવસિત્તો બ્રાહ્મણો વા મહાસાલો. સો પુરત્થિમેન નગરસ્સ નવં સન્થાગારં [સન્ધાગારં (ટીકા)] કારાપેત્વા કેસમસ્સું ઓહારેત્વા ખરાજિનં નિવાસેત્વા સપ્પિતેલેન કાયં અબ્ભઞ્જિત્વા મગવિસાણેન પિટ્ઠિં કણ્ડુવમાનો નવં સન્થાગારં પવિસતિ સદ્ધિં મહેસિયા બ્રાહ્મણેન ચ પુરોહિતેન. સો તત્થ અનન્તરહિતાય ભૂમિયા હરિતુપલિત્તાય સેય્યં કપ્પેતિ. એકિસ્સાય ગાવિયા સરૂપવચ્છાય યં એકસ્મિં થને ખીરં હોતિ ¶ તેન રાજા યાપેતિ, યં દુતિયસ્મિં થને ખીરં હોતિ તેન મહેસી યાપેતિ, યં તતિયસ્મિં થને ખીરં હોતિ તેન બ્રાહ્મણો પુરોહિતો યાપેતિ ¶ , યં ચતુત્થસ્મિં થને ખીરં હોતિ તેન અગ્ગિં જુહતિ, અવસેસેન વચ્છકો યાપેતિ. સો એવમાહ – ‘એત્તકા ઉસભા હઞ્ઞન્તુ યઞ્ઞત્થાય, એત્તકા વચ્છતરા હઞ્ઞન્તુ યઞ્ઞત્થાય, એત્તકા વચ્છતરિયો હઞ્ઞન્તુ યઞ્ઞત્થાય, એત્તકા અજા હઞ્ઞન્તુ યઞ્ઞત્થાય, એત્તકા ઉરબ્ભા હઞ્ઞન્તુ યઞ્ઞત્થાય, (એત્તકા અસ્સા હઞ્ઞન્તુ યઞ્ઞત્થાય) [( ) નત્થિ સી. પી. પોત્થકેસુ], એત્તકા રુક્ખા છિજ્જન્તુ યૂપત્થાય, એત્તકા દબ્ભા લૂયન્તુ બરિહિસત્થાયા’તિ [પરિહિં સત્થાય (ક.)]. યેપિસ્સ તે હોન્તિ દાસાતિ વા પેસ્સાતિ વા કમ્મકરાતિ વા તેપિ દણ્ડતજ્જિતા ¶ ભયતજ્જિતા અસ્સુમુખા રુદમાના પરિકમ્માનિ કરોન્તિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો અત્તન્તપો ચ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો પરન્તપો ચ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો.

૧૦. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો નેવત્તન્તપો નાત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ન પરન્તપો ન પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો, સો અનત્તન્તપો અપરન્તપો દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો ¶ સીતીભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, તથાગતો લોકે ઉપ્પજ્જતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા. સો ઇમં લોકં સદેવકં સમારકં સબ્રહ્મકં સસ્સમણબ્રાહ્મણિં પજં સદેવમનુસ્સં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેતિ. સો ધમ્મં દેસેતિ આદિકલ્યાણં મજ્ઝેકલ્યાણં પરિયોસાનકલ્યાણં સાત્થં સબ્યઞ્જનં, કેવલપરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં પકાસેતિ. તં ધમ્મં સુણાતિ ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા અઞ્ઞતરસ્મિં વા કુલે પચ્ચાજાતો. સો તં ધમ્મં સુત્વા તથાગતે સદ્ધં પટિલભતિ. સો તેન સદ્ધાપટિલાભેન સમન્નાગતો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સમ્બાધો ઘરાવાસો રજાપથો, અબ્ભોકાસો પબ્બજ્જા. નયિદં સુકરં અગારં અજ્ઝાવસતા એકન્તપરિપુણ્ણં એકન્તપરિસુદ્ધં સઙ્ખલિખિતં બ્રહ્મચરિયં ચરિતું. યંનૂનાહં કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજેય્ય’ન્તિ ¶ . સો અપરેન સમયેન અપ્પં વા ભોગક્ખન્ધં પહાય, મહન્તં વા ભોગક્ખન્ધં પહાય, અપ્પં ¶ વા ઞાતિપરિવટ્ટં પહાય ¶ , મહન્તં વા ઞાતિપરિવટ્ટં પહાય, કેસમસ્સું ઓહારેત્વા, કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ.

૧૧. ‘‘સો એવં પબ્બજિતો સમાનો ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો પાણાતિપાતં પહાય પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ નિહિતદણ્ડો નિહિતસત્થો, લજ્જી દયાપન્નો સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પી વિહરતિ. અદિન્નાદાનં પહાય અદિન્નાદાના પટિવિરતો હોતિ દિન્નાદાયી દિન્નપાટિકઙ્ખી, અથેનેન સુચિભૂતેન અત્તના વિહરતિ. અબ્રહ્મચરિયં પહાય બ્રહ્મચારી હોતિ આરાચારી વિરતો મેથુના ગામધમ્મા. મુસાવાદં પહાય મુસાવાદા પટિવિરતો હોતિ સચ્ચવાદી સચ્ચસન્ધો થેતો પચ્ચયિકો અવિસંવાદકો લોકસ્સ. પિસુણં વાચં પહાય પિસુણાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ, ઇતો સુત્વા ન અમુત્ર અક્ખાતા ઇમેસં ભેદાય, અમુત્ર વા સુત્વા ન ઇમેસં અક્ખાતા અમૂસં ભેદાય – ઇતિ ભિન્નાનં વા સન્ધાતા સહિતાનં વા અનુપ્પદાતા સમગ્ગારામો સમગ્ગરતો સમગ્ગનન્દી સમગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા હોતિ. ફરુસં વાચં પહાય ફરુસાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ, યા સા વાચા નેલા કણ્ણસુખા પેમનીયા હદયઙ્ગમા પોરી બહુજનકન્તા બહુજનમનાપા તથારૂપિં વાચં ભાસિતા હોતિ. સમ્ફપ્પલાપં પહાય સમ્ફપ્પલાપા પટિવિરતો હોતિ કાલવાદી ભૂતવાદી અત્થવાદી ધમ્મવાદી ¶ વિનયવાદી, નિધાનવતિં ¶ વાચં ભાસિતા કાલેન સાપદેસં પરિયન્તવતિં અત્થસંહિતં. સો બીજગામભૂતગામસમારમ્ભા પટિવિરતો હોતિ, એકભત્તિકો હોતિ રત્તૂપરતો વિરતો વિકાલભોજના; નચ્ચગીતવાદિતવિસૂકદસ્સના પટિવિરતો હોતિ; માલાગન્ધવિલેપનધારણમણ્ડનવિભૂસનટ્ઠાના પટિવિરતો હોતિ; ઉચ્ચાસયનમહાસયના પટિવિરતો હોતિ; જાતરૂપરજતપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; આમકધઞ્ઞપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; આમકમંસપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; ઇત્થિકુમારિકપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; દાસિદાસપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; અજેળકપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; કુક્કુટસૂકરપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; હત્થિગવસ્સવળવપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; ખેત્તવત્થુપટિગ્ગહણા પટિવિરતો હોતિ; દૂતેય્યપહિણગમનાનુયોગા પટિવિરતો હોતિ; કયવિક્કયા પટિવિરતો ¶ હોતિ; તુલાકૂટકંસકૂટમાનકૂટા પટિવિરતો ¶ હોતિ; ઉક્કોટનવઞ્ચનનિકતિસાચિયોગા [સાવિયોગા (સ્યા. કં. ક.) સાચિ કુટિલપરિયાયો] પટિવિરતો હોતિ; છેદનવધબન્ધનવિપરામોસઆલોપસહસાકારા પટિવિરતો હોતિ [પસ્સ મ. નિ. ૧.૨૯૩ ચૂળહત્થિપદોપમે].

‘‘સો સન્તુટ્ઠો હોતિ કાયપરિહારિકેન ચીવરેન કુચ્છિપરિહારિકેન પિણ્ડપાતેન. સો યેન યેનેવ પક્કમતિ, સમાદાયેવ પક્કમતિ. સેય્યથાપિ નામ પક્ખી સકુણો યેન યેનેવ ડેતિ, સપત્તભારોવ ડેતિ; એવમેવ ભિક્ખુ સન્તુટ્ઠો હોતિ કાયપરિહારિકેન ચીવરેન કુચ્છિપરિહારિકેન પિણ્ડપાતેન. સો યેન યેનેવ પક્કમતિ, સમાદાયેવ પક્કમતિ ¶ . સો ઇમિના અરિયેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો અજ્ઝત્તં અનવજ્જસુખં પટિસંવેદેતિ.

૧૨. ‘‘સો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ નાનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં ચક્ખુન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું તસ્સ સંવરાય પટિપજ્જતિ, રક્ખતિ ચક્ખુન્દ્રિયં, ચક્ખુન્દ્રિયે સંવરં આપજ્જતિ. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા…પે… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા…પે… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા…પે… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ નાનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં મનિન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું તસ્સ સંવરાય પટિપજ્જતિ, રક્ખતિ મનિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયે ¶ સંવરં આપજ્જતિ. સો ઇમિના અરિયેન ઇન્દ્રિયસંવરેન સમન્નાગતો અજ્ઝત્તં અબ્યાસેકસુખં પટિસંવેદેતિ.

‘‘સો અભિક્કન્તે પટિક્કન્તે સમ્પજાનકારી હોતિ, આલોકિતે વિલોકિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સમિઞ્જિતે પસારિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણે સમ્પજાનકારી હોતિ, અસિતે પીતે ખાયિતે સાયિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મે સમ્પજાનકારી હોતિ, ગતે ઠિતે નિસિન્ને સુત્તે જાગરિતે ભાસિતે તુણ્હીભાવે સમ્પજાનકારી હોતિ.

૧૩. ‘‘સો ¶ ઇમિના ચ અરિયેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો, (ઇમાય ચ અરિયાય સન્તુટ્ઠિયા સમન્નાગતો,) [પસ્સ મ. નિ. ૧.૨૯૬ ચૂળહત્થિપદોપમે] ઇમિના ચ અરિયેન ઇન્દ્રિયસંવરેન સમન્નાગતો, ઇમિના ચ અરિયેન સતિસમ્પજઞ્ઞેન ¶ સમન્નાગતો વિવિત્તં સેનાસનં ભજતિ અરઞ્ઞં રુક્ખમૂલં પબ્બતં કન્દરં ગિરિગુહં સુસાનં વનપત્થં અબ્ભોકાસં પલાલપુઞ્જં. સો પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો ¶ અભિજ્ઝં લોકે પહાય વિગતાભિજ્ઝેન ચેતસા વિહરતિ, અભિજ્ઝાય ચિત્તં પરિસોધેતિ, બ્યાપાદપદોસં પહાય અબ્યાપન્નચિત્તો વિહરતિ સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પી, બ્યાપાદપદોસા ચિત્તં પરિસોધેતિ; થીનમિદ્ધં પહાય વિગતથીનમિદ્ધો વિહરતિ આલોકસઞ્ઞી સતો સમ્પજાનો, થીનમિદ્ધા ચિત્તં પરિસોધેતિ; ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહાય અનુદ્ધતો વિહરતિ અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચા ચિત્તં પરિસોધેતિ; વિચિકિચ્છં પહાય તિણ્ણવિચિકિચ્છો વિહરતિ અકથંકથી કુસલેસુ ધમ્મેસુ, વિચિકિચ્છાય ચિત્તં પરિસોધેતિ.

‘‘સો ઇમે પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે, વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ ¶ ; સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ¶ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ.

૧૪. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો તિસ્સોપિ જાતિયો ચતસ્સોપિ જાતિયો પઞ્ચપિ જાતિયો દસપિ જાતિયો વીસમ્પિ ¶ જાતિયો તિંસમ્પિ જાતિયો ચત્તાલીસમ્પિ જાતિયો પઞ્ઞાસમ્પિ જાતિયો જાતિસતમ્પિ જાતિસહસ્સમ્પિ જાતિસતસહસ્સમ્પિ અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ વિવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે – ‘અમુત્રાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિં; તત્રાપાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, ¶ સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નો’તિ. ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ.

૧૫. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે સત્તાનં ચુતૂપપાતઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને ¶ હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ – ‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના; ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’તિ. ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ.

૧૬. ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ¶ ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે આસવાનં ખયઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘ઇમે આસવા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘અયં આસવસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘અયં આસવનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ ¶ . ‘અયં આસવનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ ¶ એવં જાનતો એવં પસ્સતો કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, ભવાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અવિજ્જાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો નેવત્તન્તપો નાત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો, ન પરન્તપો ન પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ¶ . સો અત્તન્તપો અપરન્તપો દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતીભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતી’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

કન્દરકસુત્તં નિટ્ઠિતં પઠમં.

૨. અટ્ઠકનાગરસુત્તં

૧૭. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં આયસ્મા આનન્દો વેસાલિયં વિહરતિ બેલુવગામકે [વેળુવગામકે (સ્યા. કં. ક.)]. તેન ખો પન સમયેન દસમો ગહપતિ અટ્ઠકનાગરો પાટલિપુત્તં અનુપ્પત્તો હોતિ કેનચિદેવ કરણીયેન. અથ ખો દસમો ગહપતિ અટ્ઠકનાગરો યેન કુક્કુટારામો યેન અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તં ભિક્ખું અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો દસમો ગહપતિ અટ્ઠકનાગરો તં ભિક્ખું એતદવોચ – ‘‘કહં નુ ખો, ભન્તે, આયસ્મા આનન્દો એતરહિ વિહરતિ? દસ્સનકામા હિ મયં તં આયસ્મન્તં આનન્દ’’ન્તિ. ‘‘એસો, ગહપતિ, આયસ્મા આનન્દો વેસાલિયં વિહરતિ બેલુવગામકે’’તિ. અથ ખો દસમો ગહપતિ અટ્ઠકનાગરો પાટલિપુત્તે તં કરણીયં તીરેત્વા યેન વેસાલી યેન બેલુવગામકો યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ.

૧૮. એકમન્તં નિસિન્નો ખો દસમો ગહપતિ અટ્ઠકનાગરો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘અત્થિ નુ ખો, ભન્તે આનન્દ, તેન ભગવતા ¶ જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન એકધમ્મો અક્ખાતો યત્થ ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો અવિમુત્તઞ્ચેવ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ ¶ , અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતી’’તિ?

‘‘અત્થિ ખો, ગહપતિ, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન એકધમ્મો અક્ખાતો યત્થ ¶ ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો અવિમુત્તઞ્ચેવ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતી’’તિ.

‘‘કતમો પન, ભન્તે આનન્દ, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન એકધમ્મો ¶ અક્ખાતો યત્થ ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો અવિમુત્તઞ્ચેવ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતી’’તિ?

૧૯. ‘‘ઇધ, ગહપતિ, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘ઇદમ્પિ પઠમં ઝાનં અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં. યં ખો પન કિઞ્ચિ અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં તદનિચ્ચં નિરોધધમ્મ’ન્તિ પજાનાતિ. સો તત્થ ઠિતો આસવાનં ખયં પાપુણાતિ. નો ચે આસવાનં ખયં પાપુણાતિ, તેનેવ ધમ્મરાગેન તાય ધમ્મનન્દિયા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો હોતિ તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. અયમ્પિ ખો, ગહપતિ, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન એકધમ્મો અક્ખાતો યત્થ ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ ¶ વિહરતો અવિમુત્તઞ્ચેવ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ.

૨૦. ‘‘પુન ચપરં, ગહપતિ, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં…પે… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘ઇદમ્પિ ખો દુતિયં ઝાનં અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં… ¶ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ.

‘‘પુન ¶ ¶ ચપરં, ગહપતિ, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા…પે… ¶ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘ઇદમ્પિ ખો તતિયં ઝાનં અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં…પે… અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ.

‘‘પુન ચપરં, ગહપતિ, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના ¶ …પે… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘ઇદમ્પિ ખો ચતુત્થં ઝાનં અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં… અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ.

‘‘પુન ચપરં, ગહપતિ, ભિક્ખુ મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં [ચતુત્થિં (સી. પી.)]. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન [અબ્યાપજ્ઝેન (સી. સ્યા. પી.), અબ્યાપજ્જેન (ક.) અઙ્ગુત્તરતિકનિપાતટીકા ઓલોકેતબ્બા] ફરિત્વા વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયમ્પિ ખો મેત્તાચેતોવિમુત્તિ અભિસઙ્ખતા અભિસઞ્ચેતયિતા. યં ખો પન કિઞ્ચિ અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં તદનિચ્ચં નિરોધધમ્મ’ન્તિ પજાનાતિ. સો તત્થ ઠિતો…પે… ¶ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ.

‘‘પુન ચપરં, ગહપતિ, ભિક્ખુ કરુણાસહગતેન ચેતસા…પે… મુદિતાસહગતેન ચેતસા…પે… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયમ્પિ ખો ઉપેક્ખાચેતોવિમુત્તિ અભિસઙ્ખતા અભિસઞ્ચેતયિતા. યં ખો પન કિઞ્ચિ અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં તદનિચ્ચં નિરોધધમ્મ’ન્તિ ¶ પજાનાતિ. સો તત્થ ઠિતો… અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ.

‘‘પુન ચપરં, ગહપતિ, ભિક્ખુ સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયમ્પિ ખો આકાસાનઞ્ચાયતનસમાપત્તિ અભિસઙ્ખતા અભિસઞ્ચેતયિતા. યં ખો પન કિઞ્ચિ અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં તદનિચ્ચં ¶ નિરોધધમ્મ’ન્તિ પજાનાતિ. સો તત્થ ઠિતો…પે… અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ.

‘‘પુન ચપરં, ગહપતિ, ભિક્ખુ સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયમ્પિ ખો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિ અભિસઙ્ખતા અભિસઞ્ચેતયિતા. યં ખો પન કિઞ્ચિ અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં તદનિચ્ચં નિરોધધમ્મ’ન્તિ પજાનાતિ. સો તત્થ ઠિતો…પે… અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતિ.

‘‘પુન ચપરં, ગહપતિ, ભિક્ખુ સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયમ્પિ ખો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિ અભિસઙ્ખતા અભિસઞ્ચેતયિતા. યં ખો પન કિઞ્ચિ અભિસઙ્ખતં અભિસઞ્ચેતયિતં તદનિચ્ચં નિરોધધમ્મ’ન્તિ પજાનાતિ. સો તત્થ ઠિતો આસવાનં ખયં પાપુણાતિ. નો ચે આસવાનં ખયં પાપુણાતિ, તેનેવ ધમ્મરાગેન તાય ધમ્મનન્દિયા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો હોતિ તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. અયમ્પિ ખો, ગહપતિ, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન એકધમ્મો અક્ખાતો યત્થ ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો અવિમુત્તઞ્ચેવ ¶ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અપરિક્ખીણા ચ આસવા પરિક્ખયં ગચ્છન્તિ, અનનુપ્પત્તઞ્ચ અનુત્તરં યોગક્ખેમં અનુપાપુણાતી’’તિ.

૨૧. એવં વુત્તે, દસમો ગહપતિ અટ્ઠકનાગરો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘સેય્યથાપિ, ભન્તે આનન્દ, પુરિસો એકંવ નિધિમુખં ગવેસન્તો સકિદેવ એકાદસ નિધિમુખાનિ ¶ ¶ અધિગચ્છેય્ય; એવમેવ ખો અહં, ભન્તે, એકં અમતદ્વારં ગવેસન્તો સકિદેવ [સકિં દેવ (ક.)] એકાદસ અમતદ્વારાનિ અલત્થં ભાવનાય. સેય્યથાપિ, ભન્તે, પુરિસસ્સ અગારં એકાદસદ્વારં, સો તસ્મિં અગારે આદિત્તે એકમેકેનપિ દ્વારેન સક્કુણેય્ય ¶ અત્તાનં સોત્થિં કાતું; એવમેવ ખો અહં, ભન્તે, ઇમેસં એકાદસન્નં અમતદ્વારાનં એકમેકેનપિ અમતદ્વારેન સક્કુણિસ્સામિ અત્તાનં સોત્થિં કાતું. ઇમેહિ નામ, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયા આચરિયસ્સ આચરિયધનં પરિયેસિસ્સન્તિ, કિમઙ્ગં [કિં (સી. પી.)] પનાહં આયસ્મતો આનન્દસ્સ પૂજં ન કરિસ્સામી’’તિ ¶ ! અથ ખો દસમો ગહપતિ અટ્ઠકનાગરો પાટલિપુત્તકઞ્ચ વેસાલિકઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘં સન્નિપાતેત્વા પણીતેન ખાદનીયેન ભોજનીયેન સહત્થા સન્તપ્પેસિ સમ્પવારેસિ, એકમેકઞ્ચ ભિક્ખું પચ્ચેકં દુસ્સયુગેન અચ્છાદેસિ, આયસ્મન્તઞ્ચ આનન્દં તિચીવરેન અચ્છાદેસિ, આયસ્મતો ચ આનન્દસ્સ પઞ્ચસતવિહારં કારાપેસીતિ.

અટ્ઠકનાગરસુત્તં નિટ્ઠિતં દુતિયં.

૩. સેખસુત્તં

૨૨. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સક્કેસુ વિહરતિ કપિલવત્થુસ્મિં નિગ્રોધારામે. તેન ખો પન સમયેન કાપિલવત્થવાનં [કપિલવત્થુવાસીનં (ક.)] સક્યાનં નવં સન્થાગારં અચિરકારિતં હોતિ અનજ્ઝાવુટ્ઠં [અનજ્ઝાવુત્થં (સી. સ્યા. કં. પી.)] સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા કેનચિ વા મનુસ્સભૂતેન. અથ ખો કાપિલવત્થવા સક્યા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો કાપિલવત્થવા સક્યા ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘ઇધ, ભન્તે, કાપિલવત્થવાનં સક્યાનં નવં સન્થાગારં અચિરકારિતં [અચિરકારિતં હોતિ (સ્યા. કં. ક.)] અનજ્ઝાવુટ્ઠં સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા કેનચિ વા મનુસ્સભૂતેન. તં, ભન્તે, ભગવા પઠમં પરિભુઞ્જતુ. ભગવતા પઠમં પરિભુત્તં પચ્છા કાપિલવત્થવા સક્યા પરિભુઞ્જિસ્સન્તિ. તદસ્સ કાપિલવત્થવાનં સક્યાનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાયા’’તિ ¶ . અધિવાસેસિ ભગવા તુણ્હીભાવેન. અથ ખો કાપિલવત્થવા સક્યા ભગવતો અધિવાસનં વિદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા યેન નવં સન્થાગારં તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા સબ્બસન્થરિં સન્થાગારં [સબ્બસન્થરિં સન્થતં (ક.)] સન્થરિત્વા આસનાનિ પઞ્ઞપેત્વા ઉદકમણિકં ઉપટ્ઠપેત્વા તેલપ્પદીપં આરોપેત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં ¶ અભિવાદેત્વા એકમન્તં અટ્ઠંસુ. એકમન્તં ઠિતા ખો કાપિલવત્થવા સક્યા ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘સબ્બસન્થરિં સન્થતં, ભન્તે, સન્થાગારં, આસનાનિ પઞ્ઞત્તાનિ, ઉદકમણિકો ઉપટ્ઠાપિતો, તેલપ્પદીપો આરોપિતો. યસ્સદાનિ, ભન્તે ¶ , ભગવા કાલં મઞ્ઞતી’’તિ. અથ ખો ભગવા નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સદ્ધિં ભિક્ખુસઙ્ઘેન યેન સન્થાગારં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પાદે પક્ખાલેત્વા સન્થાગારં પવિસિત્વા મજ્ઝિમં થમ્ભં નિસ્સાય પુરત્થાભિમુખો નિસીદિ. ભિક્ખુસઙ્ઘોપિ ખો પાદે પક્ખાલેત્વા સન્થાગારં પવિસિત્વા પચ્છિમં ભિત્તિં નિસ્સાય પુરત્થાભિમુખો નિસીદિ, ભગવન્તંયેવ પુરક્ખત્વા. કાપિલવત્થવાપિ ખો સક્યા પાદે પક્ખાલેત્વા સન્થાગારં પવિસિત્વા પુરત્થિમં ભિત્તિં નિસ્સાય પચ્છિમાભિમુખા નિસીદિંસુ, ભગવન્તંયેવ પુરક્ખત્વા. અથ ખો ભગવા કાપિલવત્થવે સક્યે બહુદેવ રત્તિં ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેત્વા સમાદપેત્વા સમુત્તેજેત્વા સમ્પહંસેત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેસિ – ‘‘પટિભાતુ તં, આનન્દ, કાપિલવત્થવાનં સક્યાનં સેખો પાટિપદો [પટિપદો (સ્યા. કં. ક.)]. પિટ્ઠિ ¶ મે આગિલાયતિ; તમહં આયમિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. અથ ખો ભગવા ચતુગ્ગુણં સઙ્ઘાટિં પઞ્ઞાપેત્વા દક્ખિણેન પસ્સેન સીહસેય્યં કપ્પેસિ, પાદે પાદં અચ્ચાધાય, સતો સમ્પજાનો, ઉટ્ઠાનસઞ્ઞં મનસિ કરિત્વા.

૨૩. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો મહાનામં સક્કં આમન્તેસિ – ‘‘ઇધ ¶ , મહાનામ, અરિયસાવકો સીલસમ્પન્નો હોતિ, ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો હોતિ, ભોજને મત્તઞ્ઞૂ હોતિ, જાગરિયં અનુયુત્તો હોતિ, સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ, ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી.

૨૪. ‘‘કથઞ્ચ, મહાનામ ¶ , અરિયસાવકો સીલસમ્પન્નો હોતિ? ઇધ, મહાનામ, અરિયસાવકો સીલવા હોતિ, પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરતિ આચારગોચરસમ્પન્નો અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી, સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસુ. એવં ખો, મહાનામ, અરિયસાવકો સીલસમ્પન્નો હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ, મહાનામ, અરિયસાવકો ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો હોતિ? ઇધ, મહાનામ, અરિયસાવકો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ નાનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં ચક્ખુન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા ¶ પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું તસ્સ સંવરાય પટિપજ્જતિ, રક્ખતિ ચક્ખુન્દ્રિયં, ચક્ખુન્દ્રિયે સંવરં આપજ્જતિ. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા…પે… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા…પે… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા…પે… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ નાનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં મનિન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું તસ્સ સંવરાય પટિપજ્જતિ, રક્ખતિ મનિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયે સંવરં આપજ્જતિ ¶ . એવં ખો, મહાનામ, અરિયસાવકો ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ, મહાનામ, અરિયસાવકો ભોજને મત્તઞ્ઞૂ હોતિ? ઇધ, મહાનામ, અરિયસાવકો પટિસઙ્ખા યોનિસો આહારં આહારેતિ – ‘નેવ દવાય ન મદાય ન મણ્ડનાય ન વિભૂસનાય; યાવદેવ ઇમસ્સ કાયસ્સ ઠિતિયા યાપનાય વિહિંસૂપરતિયા બ્રહ્મચરિયાનુગ્ગહાય ¶ . ઇતિ પુરાણઞ્ચ વેદનં પટિહઙ્ખામિ, નવઞ્ચ વેદનં ન ઉપ્પાદેસ્સામિ, યાત્રા ચ મે ભવિસ્સતિ અનવજ્જતા ચ ફાસુવિહારો ચા’તિ. એવં ખો, મહાનામ, અરિયસાવકો ભોજને મત્તઞ્ઞૂ હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ, મહાનામ, અરિયસાવકો જાગરિયં અનુયુત્તો હોતિ? ઇધ, મહાનામ, અરિયસાવકો દિવસં ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેતિ, રત્તિયા પઠમં યામં ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેતિ, રત્તિયા મજ્ઝિમં યામં દક્ખિણેન પસ્સેન સીહસેય્યં કપ્પેતિ, પાદે પાદં અચ્ચાધાય, સતો સમ્પજાનો, ઉટ્ઠાનસઞ્ઞં મનસિ કરિત્વા, રત્તિયા પચ્છિમં યામં પચ્ચુટ્ઠાય ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેતિ. એવં ખો, મહાનામ, અરિયસાવકો જાગરિયં અનુયુત્તો હોતિ.

૨૫. ‘‘કથઞ્ચ, મહાનામ, અરિયસાવકો ¶ સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ? ઇધ, મહાનામ, અરિયસાવકો સદ્ધો હોતિ, સદ્દહતિ તથાગતસ્સ બોધિં – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો ¶ સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’તિ. હિરિમા હોતિ, હિરીયતિ કાયદુચ્ચરિતેન વચીદુચ્ચરિતેન મનોદુચ્ચરિતેન, હિરીયતિ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા. ઓત્તપ્પી હોતિ, ઓત્તપ્પતિ કાયદુચ્ચરિતેન ¶ વચીદુચ્ચરિતેન મનોદુચ્ચરિતેન, ઓત્તપ્પતિ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા. બહુસ્સુતો હોતિ સુતધરો સુતસન્નિચયો. યે તે ધમ્મા આદિકલ્યાણા મજ્ઝેકલ્યાણા પરિયોસાનકલ્યાણા સાત્થા સબ્યઞ્જના કેવલપરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં અભિવદન્તિ તથારૂપાસ્સ ધમ્મા બહુસ્સુતા [બહૂ સુતા (?)] હોન્તિ ધાતા [ધતા (સી. સ્યા. કં. પી.)] વચસા પરિચિતા મનસાનુપેક્ખિતા દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધા. આરદ્ધવીરિયો વિહરતિ અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય, કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદાય, થામવા દળ્હપરક્કમો અનિક્ખિત્તધુરો કુસલેસુ ધમ્મેસુ. સતિમા હોતિ, પરમેન સતિનેપક્કેન સમન્નાગતો, ચિરકતમ્પિ ચિરભાસિતમ્પિ સરિતા અનુસ્સરિતા. પઞ્ઞવા હોતિ, ઉદયત્થગામિનિયા પઞ્ઞાય સમન્નાગતો, અરિયાય નિબ્બેધિકાય સમ્મા દુક્ખક્ખયગામિનિયા. એવં ખો, મહાનામ, અરિયસાવકો સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ.

૨૬. ‘‘કથઞ્ચ ¶ , મહાનામ, અરિયસાવકો ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી? ઇધ, મહાનામ, અરિયસાવકો વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ, સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ ¶ વિહરતિ; વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં…પે… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; પીતિયા ચ વિરાગા…પે… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા…પે… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. એવં ખો, મહાનામ, અરિયસાવકો ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી.

૨૭. ‘‘યતો ખો, મહાનામ, અરિયસાવકો એવં સીલસમ્પન્નો હોતિ, એવં ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો હોતિ, એવં ભોજને મત્તઞ્ઞૂ હોતિ, એવં જાગરિયં અનુયુત્તો હોતિ, એવં સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ¶ હોતિ, એવં ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી, અયં વુચ્ચતિ, મહાનામ, અરિયસાવકો સેખો પાટિપદો અપુચ્ચણ્ડતાય ¶ સમાપન્નો, ભબ્બો અભિનિબ્ભિદાય, ભબ્બો સમ્બોધાય, ભબ્બો અનુત્તરસ્સ યોગક્ખેમસ્સ અધિગમાય. સેય્યથાપિ, મહાનામ, કુક્કુટિયા અણ્ડાનિ અટ્ઠ વા દસ વા દ્વાદસ વા તાનાસ્સુ કુક્કુટિયા સમ્મા અધિસયિતાનિ સમ્મા પરિસેદિતાનિ સમ્મા પરિભાવિતાનિ, કિઞ્ચાપિ તસ્સા કુક્કુટિયા ન ¶ એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વતિમે કુક્કુટપોતકા પાદનખસિખાય વા મુખતુણ્ડકેન વા અણ્ડકોસં પદાલેત્વા સોત્થિના અભિનિબ્ભિજ્જેય્યુ’ન્તિ, અથ ખો ભબ્બાવ તે કુક્કુટપોતકા પાદનખસિખાય વા મુખતુણ્ડકેન વા અણ્ડકોસં પદાલેત્વા સોત્થિના અભિનિબ્ભિજ્જિતું. એવમેવ ખો, મહાનામ, યતો અરિયસાવકો એવં સીલસમ્પન્નો હોતિ, એવં ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો હોતિ, એવં ભોજને મત્તઞ્ઞૂ હોતિ, એવં જાગરિયં અનુયુત્તો હોતિ, એવં સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ, એવં ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી, અયં વુચ્ચતિ, મહાનામ, અરિયસાવકો સેખો પાટિપદો અપુચ્ચણ્ડતાય સમાપન્નો ¶ , ભબ્બો અભિનિબ્ભિદાય, ભબ્બો સમ્બોધાય, ભબ્બો અનુત્તરસ્સ યોગક્ખેમસ્સ અધિગમાય.

૨૮. ‘‘સ ખો સો, મહાનામ, અરિયસાવકો ઇમંયેવ અનુત્તરં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં આગમ્મ અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, અયમસ્સ પઠમાભિનિબ્ભિદા હોતિ કુક્કુટચ્છાપકસ્સેવ અણ્ડકોસમ્હા.

‘‘સ ખો સો, મહાનામ, અરિયસાવકો ઇમંયે અનુત્તરં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં આગમ્મ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે…પે… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ, અયમસ્સ દુતિયાભિનિબ્ભિદા હોતિ કુક્કુટચ્છાપકસ્સેવ અણ્ડકોસમ્હા.

‘‘સ ખો સો, મહાનામ, અરિયસાવકો ઇમંયેવ અનુત્તરં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં આગમ્મ આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં ¶ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ ¶ વિહરતિ, અયમસ્સ તતિયાભિનિબ્ભિદા હોતિ કુક્કુટચ્છાપકસ્સેવ અણ્ડકોસમ્હા.

૨૯. ‘‘યમ્પિ ¶ [યમ્પિ ખો (ક.)], મહાનામ, અરિયસાવકો સીલસમ્પન્નો હોતિ, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ ચરણસ્મિં; યમ્પિ, મહાનામ, અરિયસાવકો ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો હોતિ, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ ચરણસ્મિં; યમ્પિ, મહાનામ, અરિયસાવકો ભોજને મત્તઞ્ઞૂ હોતિ, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ ચરણસ્મિં; યમ્પિ, મહાનામ, અરિયસાવકો જાગરિયં અનુયુત્તો હોતિ, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ ચરણસ્મિં; યમ્પિ, મહાનામ, અરિયસાવકો સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ ચરણસ્મિં; યમ્પિ, મહાનામ, અરિયસાવકો ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ ચરણસ્મિં.

‘‘યઞ્ચ ખો, મહાનામ, અરિયસાવકો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં ¶ – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ વિજ્જાય; યમ્પિ, મહાનામ, અરિયસાવકો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે…પે… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ વિજ્જાય. યમ્પિ, મહાનામ, અરિયસાવકો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, ઇદમ્પિસ્સ હોતિ વિજ્જાય.

‘‘અયં ¶ વુચ્ચતિ, મહાનામ, અરિયસાવકો વિજ્જાસમ્પન્નો ઇતિપિ ચરણસમ્પન્નો ઇતિપિ વિજ્જાચરણસમ્પન્નો ઇતિપિ.

૩૦. ‘‘બ્રહ્મુનાપેસા, મહાનામ, સનઙ્કુમારેન ગાથા ભાસિતા –

‘ખત્તિયો સેટ્ઠો જનેતસ્મિં, યે ગોત્તપટિસારિનો;

વિજ્જાચરણસમ્પન્નો, સો સેટ્ઠો દેવમાનુસે’તિ.

‘‘સા ખો પનેસા, મહાનામ, બ્રહ્મુના સનઙ્કુમારેન ગાથા સુગીતા નો દુગ્ગીતા, સુભાસિતા નો દુબ્ભાસિતા, અત્થસંહિતા નો અનત્થસંહિતા, અનુમતા ભગવતા’’તિ.

અથ ¶ ખો ભગવા ઉટ્ઠહિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેસિ – ‘‘સાધુ સાધુ, આનન્દ, સાધુ ખો ત્વં, આનન્દ, કાપિલવત્થવાનં સક્યાનં સેખં પાટિપદં અભાસી’’તિ.

ઇદમવોચાયસ્મા ¶ આનન્દો. સમનુઞ્ઞો સત્થા અહોસિ. અત્તમના કાપિલવત્થવા સક્યા આયસ્મતો આનન્દસ્સ ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

સેખસુત્તં નિટ્ઠિતં તતિયં.

૪. પોતલિયસુત્તં

૩૧. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા અઙ્ગુત્તરાપેસુ વિહરતિ આપણં નામ અઙ્ગુત્તરાપાનં નિગમો. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય આપણં પિણ્ડાય પાવિસિ. આપણે પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેનઞ્ઞતરો વનસણ્ડો તેનુપસઙ્કમિ દિવાવિહારાય. તં વનસણ્ડં અજ્ઝોગાહેત્વા [અજ્ઝોગહેત્વા (સી. સ્યા. કં.), અજ્ઝોગાહિત્વા (પી. ક.)] અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ. પોતલિયોપિ ખો ગહપતિ સમ્પન્નનિવાસનપાવુરણો [પાપુરણો (સી. સ્યા. કં.)] છત્તુપાહનાહિ [છત્તુપાહનો (ક.)] જઙ્ઘાવિહારં અનુચઙ્કમમાનો અનુવિચરમાનો યેન સો વનસણ્ડો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તં વનસણ્ડં અજ્ઝોગાહેત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતં ખો પોતલિયં ગહપતિં ભગવા એતદવોચ – ‘‘સંવિજ્જન્તિ ખો, ગહપતિ, આસનાનિ; સચે આકઙ્ખસિ નિસીદા’’તિ. એવં વુત્તે, પોતલિયો ગહપતિ ‘‘ગહપતિવાદેન મં સમણો ગોતમો સમુદાચરતી’’તિ કુપિતો અનત્તમનો તુણ્હી અહોસિ. દુતિયમ્પિ ખો ભગવા…પે… ¶ તતિયમ્પિ ખો ભગવા પોતલિયં ગહપતિં એતદવોચ – ‘‘સંવિજ્જન્તિ ખો, ગહપતિ, આસનાનિ; સચે આકઙ્ખસિ નિસીદા’’તિ. ‘‘એવં વુત્તે, પોતલિયો ગહપતિ ગહપતિવાદેન મં સમણો ગોતમો સમુદાચરતી’’તિ કુપિતો અનત્તમનો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘તયિદં, ભો ¶ ગોતમ, નચ્છન્નં, તયિદં નપ્પતિરૂપં, યં મં ત્વં ગહપતિવાદેન સમુદાચરસી’’તિ. ‘‘તે હિ તે, ગહપતિ, આકારા, તે લિઙ્ગા ¶ , તે નિમિત્તા યથા તં ગહપતિસ્સા’’તિ. ‘‘તથા હિ પન મે, ભો ગોતમ, સબ્બે કમ્મન્તા પટિક્ખિત્તા, સબ્બે વોહારા સમુચ્છિન્ના’’તિ. ‘‘યથા કથં પન તે, ગહપતિ, સબ્બે કમ્મન્તા પટિક્ખિત્તા, સબ્બે વોહારા સમુચ્છિન્ના’’તિ? ‘‘ઇધ મે, ભો ગોતમ, યં અહોસિ ધનં વા ધઞ્ઞં વા રજતં વા જાતરૂપં વા સબ્બં તં પુત્તાનં દાયજ્જં નિય્યાતં, તત્થાહં અનોવાદી અનુપવાદી ઘાસચ્છાદનપરમો વિહરામિ. એવં ખો મે [એવઞ્ચ મે (સ્યા.), એવં મે (ક.)], ભો ગોતમ, સબ્બે કમ્મન્તા પટિક્ખિત્તા, સબ્બે વોહારા સમુચ્છિન્ના’’તિ. ‘‘અઞ્ઞથા ખો ત્વં, ગહપતિ, વોહારસમુચ્છેદં વદસિ, અઞ્ઞથા ચ પન અરિયસ્સ વિનયે વોહારસમુચ્છેદો હોતી’’તિ. ‘‘યથા કથં પન, ભન્તે, અરિયસ્સ વિનયે વોહારસમુચ્છેદો હોતિ? સાધુ મે, ભન્તે ¶ , ભગવા તથા ધમ્મં દેસેતુ યથા અરિયસ્સ વિનયે વોહારસમુચ્છેદો ¶ હોતી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ગહપતિ, સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો પોતલિયો ગહપતિ ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ.

૩૨. ભગવા એતદવોચ – ‘‘અટ્ઠ ખો ઇમે, ગહપતિ, ધમ્મા અરિયસ્સ વિનયે વોહારસમુચ્છેદાય સંવત્તન્તિ. કતમે અટ્ઠ? અપાણાતિપાતં નિસ્સાય પાણાતિપાતો પહાતબ્બો; દિન્નાદાનં નિસ્સાય અદિન્નાદાનં પહાતબ્બં; સચ્ચવાચં [સચ્ચં વાચં (સ્યા.)] નિસ્સાય મુસાવાદો પહાતબ્બો; અપિસુણં વાચં નિસ્સાય પિસુણા વાચા પહાતબ્બા; અગિદ્ધિલોભં નિસ્સાય ગિદ્ધિલોભો પહાતબ્બો; અનિન્દારોસં નિસ્સાય નિન્દારોસો પહાતબ્બો; અક્કોધૂપાયાસં નિસ્સાય કોધૂપાયાસો પહાતબ્બો; અનતિમાનં નિસ્સાય અતિમાનો પહાતબ્બો. ઇમે ખો, ગહપતિ, અટ્ઠ ધમ્મા સંખિત્તેન વુત્તા, વિત્થારેન અવિભત્તા, અરિયસ્સ વિનયે વોહારસમુચ્છેદાય સંવત્તન્તી’’તિ. ‘‘યે મે [યે મે પન (સ્યા. ક.)], ભન્તે, ભગવતા અટ્ઠ ધમ્મા સંખિત્તેન વુત્તા, વિત્થારેન અવિભત્તા, અરિયસ્સ વિનયે વોહારસમુચ્છેદાય સંવત્તન્તિ, સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા ઇમે અટ્ઠ ધમ્મે વિત્થારેન [વિત્થારેત્વા (ક.)] વિભજતુ અનુકમ્પં ઉપાદાયા’’તિ. ‘‘તેન હિ, ગહપતિ, સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો પોતલિયો ગહપતિ ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –

૩૩. ‘‘‘અપાણાતિપાતં ¶ ¶ નિસ્સાય પાણાતિપાતો પહાતબ્બો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં ¶ ? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યેસં ખો અહં સંયોજનાનં હેતુ પાણાતિપાતી અસ્સં, તેસાહં સંયોજનાનં પહાનાય સમુચ્છેદાય પટિપન્નો. અહઞ્ચેવ [અહઞ્ચે (?)] ખો પન પાણાતિપાતી અસ્સં, અત્તાપિ મં ઉપવદેય્ય પાણાતિપાતપચ્ચયા, અનુવિચ્ચાપિ મં વિઞ્ઞૂ [અનુવિચ્ચ વિઞ્ઞૂ (સી. સ્યા. પી.)] ગરહેય્યું પાણાતિપાતપચ્ચયા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા પાણાતિપાતપચ્ચયા. એતદેવ ખો પન સંયોજનં એતં નીવરણં યદિદં પાણાતિપાતો. યે ચ પાણાતિપાતપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, પાણાતિપાતા પટિવિરતસ્સ એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ’. ‘અપાણાતિપાતં નિસ્સાય પાણાતિપાતો પહાતબ્બો’તિ – ઇતિ યન્તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.

૩૪. ‘‘‘દિન્નાદાનં ¶ નિસ્સાય અદિન્નાદાનં પહાતબ્બ’ન્તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યેસં ખો અહં સંયોજનાનં હેતુ અદિન્નાદાયી અસ્સં, તેસાહં સંયોજનાનં પહાનાય સમુચ્છેદાય પટિપન્નો. અહઞ્ચેવ ખો પન અદિન્નાદાયી અસ્સં, અત્તાપિ મં ઉપવદેય્ય અદિન્નાદાનપચ્ચયા, અનુવિચ્ચાપિ મં વિઞ્ઞૂ ગરહેય્યું અદિન્નાદાનપચ્ચયા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા અદિન્નાદાનપચ્ચયા. એતદેવ ખો પન સંયોજનં એતં નીવરણં યદિદં અદિન્નાદાનં. યે ચ અદિન્નાદાનપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા અદિન્નાદાના ¶ પટિવિરતસ્સ એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ’. ‘દિન્નાદાનં નિસ્સાય અદિન્નાદાનં પહાતબ્બ’ન્તિ – ઇતિ યન્તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.

૩૫. ‘‘‘સચ્ચવાચં નિસ્સાય મુસાવાદો પહાતબ્બો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યેસં ખો અહં સંયોજનાનં હેતુ મુસાવાદી અસ્સં, તેસાહં સંયોજનાનં પહાનાય સમુચ્છેદાય પટિપન્નો. અહઞ્ચેવ ખો પન મુસાવાદી અસ્સં, અત્તાપિ મં ઉપવદેય્ય મુસાવાદપચ્ચયા, અનુવિચ્ચાપિ મં વિઞ્ઞૂ ગરહેય્યું મુસાવાદપચ્ચયા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા મુસાવાદપચ્ચયા. એતદેવ ખો પન સંયોજનં એતં નીવરણં યદિદં ¶ મુસાવાદો ¶ . યે ચ મુસાવાદપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, મુસાવાદા પટિવિરતસ્સ એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ’. ‘સચ્ચવાચં નિસ્સાય મુસાવાદો પહાતબ્બો’તિ – ઇતિ યન્તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.

૩૬. ‘‘‘અપિસુણં વાચં નિસ્સાય પિસુણા વાચા પહાતબ્બા’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યેસં ખો અહં સંયોજનાનં હેતુ પિસુણવાચો અસ્સં, તેસાહં સંયોજનાનં પહાનાય સમુચ્છેદાય પટિપન્નો. અહઞ્ચેવ ખો પન પિસુણવાચો અસ્સં, અત્તાપિ મં ઉપવદેય્ય પિસુણવાચાપચ્ચયા ¶ , અનુવિચ્ચાપિ મં વિઞ્ઞૂ ગરહેય્યું પિસુણવાચાપચ્ચયા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા પિસુણવાચાપચ્ચયા. એતદેવ ખો પન સંયોજનં એતં નીવરણં યદિદં પિસુણા વાચા. યે ચ પિસુણવાચાપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, પિસુણાય ¶ વાચાય પટિવિરતસ્સ એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ’. ‘અપિસુણં વાચં નિસ્સાય પિસુણા વાચા પહાતબ્બા’તિ – ઇતિ યન્તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.

૩૭. ‘‘‘અગિદ્ધિલોભં નિસ્સાય ગિદ્ધિલોભો પહાતબ્બો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યેસં ખો અહં સંયોજનાનં હેતુ ગિદ્ધિલોભી અસ્સં, તેસાહં સંયોજનાનં પહાનાય સમુચ્છેદાય પટિપન્નો. અહઞ્ચેવ ખો પન ગિદ્ધિલોભી અસ્સં, અત્તાપિ મં ઉપવદેય્ય ગિદ્ધિલોભપચ્ચયા, અનુવિચ્ચાપિ મં વિઞ્ઞૂ ગરહેય્યું ગિદ્ધિલોભપચ્ચયા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા ગિદ્ધિલોભપચ્ચયા. એતદેવ ખો પન સંયોજનં એતં નીવરણં યદિદં ગિદ્ધિલોભો. યે ચ ગિદ્ધિલોભપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, ગિદ્ધિલોભા પટિવિરતસ્સ એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ’. ‘અગિદ્ધિલોભં નિસ્સાય ગિદ્ધિલોભો પહાતબ્બો’તિ – ઇતિ યન્તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.

૩૮. ‘‘‘અનિન્દારોસં નિસ્સાય નિન્દારોસો પહાતબ્બો’તિ ઇતિ ખો ¶ પનેતં વુત્તં, કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યેસં ખો અહં સંયોજનાનં હેતુ નિન્દારોસી અસ્સં, તેસાહં ¶ સંયોજનાનં પહાનાય ¶ સમુચ્છેદાય પટિપન્નો. અહઞ્ચેવ ખો પન નિન્દારોસી અસ્સં, અત્તાપિ મં ઉપવદેય્ય નિન્દારોસપચ્ચયા, અનુવિચ્ચાપિ મં વિઞ્ઞૂ ગરહેય્યું નિન્દારોસપચ્ચયા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા નિન્દારોસપચ્ચયા. એતદેવ ખો પન સંયોજનં એતં નીવરણં યદિદં નિન્દારોસો. યે ચ નિન્દારોસપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, અનિન્દારોસિસ્સ એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ’. ‘અનિન્દારોસં નિસ્સાય નિન્દારોસો પહાતબ્બો’તિ – ઇતિ યન્તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.

૩૯. ‘‘‘અક્કોધૂપાયાસં નિસ્સાય કોધૂપાયાસો પહાતબ્બો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યેસં ખો અહં સંયોજનાનં હેતુ કોધૂપાયાસી અસ્સં, તેસાહં સંયોજનાનં પહાનાય સમુચ્છેદાય પટિપન્નો. અહઞ્ચેવ ખો પન કોધૂપાયાસી અસ્સં, અત્તાપિ મં ઉપવદેય્ય કોધૂપાયાસપચ્ચયા ¶ , અનુવિચ્ચાપિ મં વિઞ્ઞૂ ગરહેય્યું કોધૂપાયાસપચ્ચયા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા કોધૂપાયાસપચ્ચયા. એતદેવ ખો પન સંયોજનં એતં નીવરણં યદિદં કોધૂપાયાસો. યે ચ કોધૂપાયાસપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, અક્કોધૂપાયાસિસ્સ ¶ એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ’. ‘અક્કોધૂપાયાસં નિસ્સાય કોધૂપાયાસો પહાતબ્બો’તિ – ઇતિ યન્તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.

૪૦. ‘‘‘અનતિમાનં નિસ્સાય અતિમાનો પહાતબ્બો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યેસં ખો અહં સંયોજનાનં હેતુ અતિમાની અસ્સં, તેસાહં સંયોજનાનં પહાનાય સમુચ્છેદાય પટિપન્નો. અહઞ્ચેવ ખો પન અતિમાની અસ્સં, અત્તાપિ મં ઉપવદેય્ય અતિમાનપચ્ચયા, અનુવિચ્ચાપિ મં વિઞ્ઞૂ ગરહેય્યું અતિમાનપચ્ચયા, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા દુગ્ગતિ પાટિકઙ્ખા અતિમાનપચ્ચયા. એતદેવ ખો પન સંયોજનં એતં નીવરણં યદિદં અતિમાનો. યે ચ અતિમાનપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતપરિળાહા, અનતિમાનિસ્સ એવંસ તે આસવા વિઘાતપરિળાહા ન હોન્તિ’. ‘અનતિમાનં નિસ્સાય અતિમાનો પહાતબ્બો’તિ – ઇતિ યન્તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.

૪૧. ‘‘ઇમે ¶ ¶ ખો, ગહપતિ, અટ્ઠ ધમ્મા સંખિત્તેન વુત્તા, વિત્થારેન વિભત્તા [અવિભત્તા (સ્યા. ક.)], યે અરિયસ્સ વિનયે વોહારસમુચ્છેદાય સંવત્તન્તિ; ન ત્વેવ તાવ અરિયસ્સ વિનયે સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં વોહારસમુચ્છેદો હોતી’’તિ.

‘‘યથા કથં પન, ભન્તે, અરિયસ્સ વિનયે સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં વોહારસમુચ્છેદો હોતિ? સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા તથા ધમ્મં દેસેતુ યથા અરિયસ્સ ¶ વિનયે સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં વોહારસમુચ્છેદો હોતી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ગહપતિ, સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો પોતલિયો ગહપતિ ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –

કામાદીનવકથા

૪૨. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ગહપતિ, કુક્કુરો જિઘચ્છાદુબ્બલ્યપરેતો ગોઘાતકસૂનં પચ્ચુપટ્ઠિતો અસ્સ. તમેનં દક્ખો ગોઘાતકો વા ગોઘાતકન્તેવાસી વા અટ્ઠિકઙ્કલં સુનિક્કન્તં નિક્કન્તં નિમ્મંસં લોહિતમક્ખિતં ઉપસુમ્ભેય્ય [ઉપચ્છુભેય્ય (સી. પી.), ઉપચ્છૂભેય્ય (સ્યા. કં.), ઉપચ્ચુમ્ભેય્ય (ક.)]. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, અપિ નુ ખો સો કુક્કુરો અમું અટ્ઠિકઙ્કલં સુનિક્કન્તં નિક્કન્તં નિમ્મંસં લોહિતમક્ખિતં પલેહન્તો જિઘચ્છાદુબ્બલ્યં પટિવિનેય્યા’’તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’?

‘‘અદુઞ્હિ, ભન્તે, અટ્ઠિકઙ્કલં સુનિક્કન્તં નિક્કન્તં નિમ્મંસં લોહિતમક્ખિતં. યાવદેવ પન સો કુક્કુરો કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી અસ્સાતિ. એવમેવ ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અટ્ઠિકઙ્કલૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા [બહૂપાયાસા (સી. સ્યા. કં. પી.)], આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા યાયં ઉપેક્ખા નાનત્તા નાનત્તસિતા તં અભિનિવજ્જેત્વા, યાયં ઉપેક્ખા એકત્તા એકત્તસિતા યત્થ સબ્બસો લોકામિસૂપાદાના અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ તમેવૂપેક્ખં ભાવેતિ.

૪૩. ‘‘સેય્યથાપિ, ગહપતિ, ગિજ્ઝો વા કઙ્કો વા કુલલો વા મંસપેસિં ¶ આદાય ઉડ્ડીયેય્ય [ઉડ્ડયેય્ય (સ્યા. પી.)]. તમેનં ગિજ્ઝાપિ કઙ્કાપિ કુલલાપિ અનુપતિત્વા ¶ અનુપતિત્વા વિતચ્છેય્યું વિસ્સજ્જેય્યું [વિરાજેય્યું (સી. સ્યા. કં. પી.)]. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, સચે સો ગિજ્ઝો વા કઙ્કો વા કુલલો વા તં મંસપેસિં ન ખિપ્પમેવ પટિનિસ્સજ્જેય્ય, સો તતોનિદાનં મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખ’’ન્તિ?

‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘એવમેવ ¶ ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘મંસપેસૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ. એવમેતં ¶ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા યાયં ઉપેક્ખા નાનત્તા નાનત્તસિતા તં અભિનિવજ્જેત્વા યાયં ઉપેક્ખા એકત્તા એકત્તસિતા યત્થ સબ્બસો લોકામિસૂપાદાના અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ તમેવૂપેક્ખં ભાવેતિ.

૪૪. ‘‘સેય્યથાપિ, ગહપતિ, પુરિસો આદિત્તં તિણુક્કં આદાય પટિવાતં ગચ્છેય્ય. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, સચે સો પુરિસો તં આદિત્તં તિણુક્કં ન ખિપ્પમેવ પટિનિસ્સજ્જેય્ય તસ્સ સા આદિત્તા તિણુક્કા હત્થં વા દહેય્ય બાહું વા દહેય્ય અઞ્ઞતરં વા અઞ્ઞતરં વા અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં [દહેય્ય. અઞ્ઞતરં વા અઙ્ગપચ્ચઙ્ગ (સી. પી.)] દહેય્ય, સો તતોનિદાનં મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખ’’ન્તિ?

‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘એવમેવ ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘તિણુક્કૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા…પે… તમેવૂપેક્ખં ભાવેતિ.

૪૫. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ગહપતિ, અઙ્ગારકાસુ સાધિકપોરિસા, પૂરા અઙ્ગારાનં વીતચ્ચિકાનં વીતધૂમાનં. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય જીવિતુકામો અમરિતુકામો સુખકામો દુક્ખપ્પટિક્કૂલો. તમેનં દ્વે બલવન્તો પુરિસા નાનાબાહાસુ ગહેત્વા અઙ્ગારકાસું ઉપકડ્ઢેય્યું. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, અપિ નુ સો પુરિસો ઇતિચિતિચેવ કાયં સન્નામેય્યા’’તિ?

‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’?

‘‘વિદિતઞ્હિ ¶ , ભન્તે, તસ્સ પુરિસસ્સ ઇમઞ્ચાહં અઙ્ગારકાસું પપતિસ્સામિ, તતોનિદાનં મરણં વા નિગચ્છિસ્સામિ મરણમત્તં વા દુક્ખ’’ન્તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અઙ્ગારકાસૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા…પે… તમેવૂપેક્ખં ભાવેતિ.

૪૬. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ગહપતિ, પુરિસો સુપિનકં પસ્સેય્ય આરામરામણેય્યકં વનરામણેય્યકં ભૂમિરામણેય્યકં પોક્ખરણિરામણેય્યકં. સો પટિબુદ્ધો ન કિઞ્ચિ પટિપસ્સેય્ય [પસ્સેય્ય (સી. સ્યા. કં. પી.)]. એવમેવ ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સુપિનકૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ…પે… તમેવૂપેક્ખં ભાવેતિ.

૪૭. ‘‘સેય્યથાપિ, ગહપતિ, પુરિસો યાચિતકં ભોગં યાચિત્વા યાનં ¶ વા [યાનં (સ્યા. કં. પી.)] પોરિસેય્યં [પોરોસેય્યં (સી. પી. ક.), ઓરોપેય્ય (સ્યા. કં.)] પવરમણિકુણ્ડલં. સો તેહિ યાચિતકેહિ ભોગેહિ પુરક્ખતો પરિવુતો ¶ અન્તરાપણં પટિપજ્જેય્ય. તમેનં જનો દિસ્વા એવં વદેય્ય – ‘ભોગી વત, ભો, પુરિસો, એવં કિર ભોગિનો ભોગાનિ ભુઞ્જન્તી’તિ. તમેનં સામિકા યત્થ યત્થેવ પસ્સેય્યું તત્થ તત્થેવ સાનિ હરેય્યું. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, અલં નુ ખો તસ્સ પુરિસસ્સ અઞ્ઞથત્તાયા’’તિ?

‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’?

‘‘સામિનો હિ, ભન્તે, સાનિ હરન્તી’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યાચિતકૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ…પે… ¶ તમેવૂપેક્ખં ભાવેતિ.

૪૮. ‘‘સેય્યથાપિ, ગહપતિ, ગામસ્સ વા નિગમસ્સ વા અવિદૂરે તિબ્બો વનસણ્ડો. તત્રસ્સ રુક્ખો સમ્પન્નફલો ચ ઉપપન્નફલો [ઉપ્પન્નફલો (સ્યા.)] ચ, ન ચસ્સુ કાનિચિ ફલાનિ ભૂમિયં પતિતાનિ. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય ફલત્થિકો ફલગવેસી ફલપરિયેસનં ચરમાનો. સો તં વનસણ્ડં અજ્ઝોગાહેત્વા તં રુક્ખં પસ્સેય્ય સમ્પન્નફલઞ્ચ ઉપપન્નફલઞ્ચ. તસ્સ એવમસ્સ – ‘અયં ખો રુક્ખો સમ્પન્નફલો ચ ઉપપન્નફલો ચ, નત્થિ ચ કાનિચિ ફલાનિ ભૂમિયં પતિતાનિ. જાનામિ ખો પનાહં રુક્ખં આરોહિતું [આરુહિતું (સી.)]. યંનૂનાહં ઇમં રુક્ખં આરોહિત્વા યાવદત્થઞ્ચ ખાદેય્યં ઉચ્છઙ્ગઞ્ચ પૂરેય્ય’ન્તિ. સો તં રુક્ખં આરોહિત્વા યાવદત્થઞ્ચ ખાદેય્ય ઉચ્છઙ્ગઞ્ચ પૂરેય્ય. અથ ¶ દુતિયો પુરિસો આગચ્છેય્ય ફલત્થિકો ફલગવેસી ફલપરિયેસનં ચરમાનો તિણ્હં કુઠારિં [કુધારિં (સ્યા. કં. ક.)] આદાય. સો તં વનસણ્ડં અજ્ઝોગાહેત્વા ¶ તં રુક્ખં પસ્સેય્ય સમ્પન્નફલઞ્ચ ઉપપન્નફલઞ્ચ. તસ્સ એવમસ્સ – ‘અયં ખો રુક્ખો સમ્પન્નફલો ચ ઉપપન્નફલો ચ, નત્થિ ચ કાનિચિ ફલાનિ ભૂમિયં પતિતાનિ. ન ખો પનાહં જાનામિ રુક્ખં આરોહિતું. યંનૂનાહં ઇમં રુક્ખં મૂલતો છેત્વા યાવદત્થઞ્ચ ખાદેય્યં ઉચ્છઙ્ગઞ્ચ પૂરેય્ય’ન્તિ. સો તં રુક્ખં મૂલતોવ છિન્દેય્ય. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, અમુકો [અસુ (સી. પી.)] યો સો પુરિસો પઠમં રુક્ખં આરૂળ્હો સચે સો ન ખિપ્પમેવ ઓરોહેય્ય તસ્સ સો રુક્ખો પપતન્તો હત્થં વા ભઞ્જેય્ય પાદં વા ભઞ્જેય્ય અઞ્ઞતરં વા અઞ્ઞતરં વા અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં ભઞ્જેય્ય, સો તતોનિદાનં ¶ મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખ’’ન્તિ?

‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘એવમેવ ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘રુક્ખફલૂપમા કામા વુત્તા ભગવતા બહુદુક્ખા બહુપાયાસા, આદીનવો એત્થ ભિય્યો’તિ. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા યાયં ઉપેક્ખા નાનત્તા નાનત્તસિતા તં અભિનિવજ્જેત્વા યાયં ઉપેક્ખા એકત્તા એકત્તસિતા યત્થ સબ્બસો લોકામિસૂપાદાના અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ તમેવૂપેક્ખં ભાવેતિ.

૪૯. ‘‘સ ¶ ખો સો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇમંયેવ અનુત્તરં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં આગમ્મ અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં ¶ – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ.

‘‘સ ખો સો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇમંયેવ અનુત્તરં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં આગમ્મ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે…પે… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ.

‘‘સ ખો સો, ગહપતિ, અરિયસાવકો ઇમંયેવ અનુત્તરં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં આગમ્મ આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. એત્તાવતા ખો, ગહપતિ, અરિયસ્સ વિનયે સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં વોહારસમુચ્છેદો હોતિ.

૫૦. ‘‘તં ¶ કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, યથા અરિયસ્સ વિનયે સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં વોહારસમુચ્છેદો હોતિ, અપિ નુ ત્વં એવરૂપં વોહારસમુચ્છેદં અત્તનિ સમનુપસ્સસી’’તિ? ‘‘કો ચાહં, ભન્તે, કો ચ અરિયસ્સ વિનયે સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં વોહારસમુચ્છેદો! આરકા અહં, ભન્તે, અરિયસ્સ વિનયે સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં વોહારસમુચ્છેદા. મયઞ્હિ, ભન્તે, પુબ્બે અઞ્ઞતિત્થિયે પરિબ્બાજકે અનાજાનીયેવ સમાને આજાનીયાતિ અમઞ્ઞિમ્હ, અનાજાનીયેવ સમાને આજાનીયભોજનં ભોજિમ્હ, અનાજાનીયેવ સમાને આજાનીયઠાને ઠપિમ્હ; ભિક્ખૂ પન મયં, ભન્તે, આજાનીયેવ સમાને અનાજાનીયાતિ અમઞ્ઞિમ્હ, આજાનીયેવ ¶ સમાને અનાજાનીયભોજનં ભોજિમ્હ, આજાનીયેવ સમાને અનાજાનીયઠાને ઠપિમ્હ; ઇદાનિ પન મયં, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયે ¶ પરિબ્બાજકે અનાજાનીયેવ સમાને અનાજાનીયાતિ જાનિસ્સામ, અનાજાનીયેવ સમાને અનાજાનીયભોજનં ભોજેસ્સામ, અનાજાનીયેવ સમાને અનાજાનીયઠાને ઠપેસ્સામ. ભિક્ખૂ પન મયં, ભન્તે, આજાનીયેવ સમાને આજાનીયાતિ જાનિસ્સામ આજાનીયેવ સમાને આજાનીયભોજનં ભોજેસ્સામ, આજાનીયેવ સમાને આજાનીયઠાને ઠપેસ્સામ. અજનેસિ વત મે, ભન્તે, ભગવા સમણેસુ સમણપ્પેમં, સમણેસુ સમણપ્પસાદં, સમણેસુ સમણગારવં. અભિક્કન્તં, ભન્તે, અભિક્કન્તં, ભન્તે ¶ ! સેય્યથાપિ, ભન્તે, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય, ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તીતિ; એવમેવં ખો, ભન્તે, ભગવતા અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એસાહં, ભન્તે, ભગવન્તં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકં મં ભગવા ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

પોતલિયસુત્તં નિટ્ઠિતં ચતુત્થં.

૫. જીવકસુત્તં

૫૧. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ જીવકસ્સ કોમારભચ્ચસ્સ અમ્બવને. અથ ખો જીવકો કોમારભચ્ચો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ ¶ . એકમન્તં નિસિન્નો ખો જીવકો કોમારભચ્ચો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સુતં મેતં, ભન્તે – ‘સમણં ગોતમં ઉદ્દિસ્સ પાણં આરભન્તિ [આરમ્ભન્તિ (ક.)], તં સમણો ગોતમો જાનં ઉદ્દિસ્સકતં [ઉદ્દિસ્સકટં (સી. પી.)] મંસં પરિભુઞ્જતિ પટિચ્ચકમ્મ’ન્તિ. યે તે, ભન્તે, એવમાહંસુ – ‘સમણં ગોતમં ઉદ્દિસ્સ પાણં આરભન્તિ, તં સમણો ગોતમો જાનં ઉદ્દિસ્સકતં મંસં પરિભુઞ્જતિ પટિચ્ચકમ્મ’ન્તિ, કચ્ચિ તે, ભન્તે, ભગવતો વુત્તવાદિનો, ન ચ ભગવન્તં અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખન્તિ, ધમ્મસ્સ ચાનુધમ્મં બ્યાકરોન્તિ, ન ચ કોચિ સહધમ્મિકો વાદાનુવાદો ગારય્હં ઠાનં આગચ્છતી’’તિ?

૫૨. ‘‘યે ¶ તે, જીવક, એવમાહંસુ – ‘સમણં ગોતમં ઉદ્દિસ્સ પાણં આરભન્તિ, તં સમણો ગોતમો જાનં ઉદ્દિસ્સકતં મંસં પરિભુઞ્જતિ પટિચ્ચકમ્મ’ન્તિ ન મે તે વુત્તવાદિનો, અબ્ભાચિક્ખન્તિ ચ મં તે અસતા અભૂતેન. તીહિ ખો અહં, જીવક, ઠાનેહિ મંસં અપરિભોગન્તિ વદામિ. દિટ્ઠં, સુતં, પરિસઙ્કિતં – ઇમેહિ ખો અહં, જીવક ¶ , તીહિ ઠાનેહિ મંસં અપરિભોગન્તિ વદામિ. તીહિ ખો અહં, જીવક, ઠાનેહિ મંસં પરિભોગન્તિ વદામિ. અદિટ્ઠં, અસુતં, અપરિસઙ્કિતં – ઇમેહિ ખો અહં, જીવક, તીહિ ઠાનેહિ મંસં પરિભોગન્તિ વદામિ.

૫૩. ‘‘ઇધ, જીવક, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં ગામં વા નિગમં વા ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. સો મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરતિ. તમેનં ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા ઉપસઙ્કમિત્વા સ્વાતનાય ભત્તેન નિમન્તેતિ. આકઙ્ખમાનોવ [આકઙ્ખમાનો (સ્યા. કં.)], જીવક, ભિક્ખુ અધિવાસેતિ ¶ . સો તસ્સા રત્તિયા અચ્ચયેન પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય યેન તસ્સ ગહપતિસ્સ વા ગહપતિપુત્તસ્સ વા નિવેસનં તેનુપસઙ્કમતિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદતિ. તમેનં સો ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા પણીતેન પિણ્ડપાતેન પરિવિસતિ. તસ્સ ન એવં હોતિ – ‘સાધુ વત માયં [મં + અયં = માયં] ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા પણીતેન પિણ્ડપાતેન ¶ પરિવિસેય્યાતિ! અહો વત માયં ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા આયતિમ્પિ એવરૂપેન પણીતેન પિણ્ડપાતેન પરિવિસેય્યા’તિ – એવમ્પિસ્સ ન હોતિ. સો તં પિણ્ડપાતં અગથિતો [અગધિતો (સ્યા. કં. ક.)] અમુચ્છિતો અનજ્ઝોપન્નો [અનજ્ઝાપન્નો (સ્યા. કં. ક.)] આદીનવદસ્સાવી નિસ્સરણપઞ્ઞો પરિભુઞ્જતિ. તં કિં મઞ્ઞસિ, જીવક ¶ , અપિ નુ સો ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે અત્તબ્યાબાધાય વા ચેતેતિ, પરબ્યાબાધાય વા ચેતેતિ, ઉભયબ્યાબાધાય વા ચેતેતી’’તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘નનુ સો, જીવક, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે અનવજ્જંયેવ આહારં આહારેતી’’તિ?

‘‘એવં, ભન્તે. સુતં મેતં, ભન્તે – ‘બ્રહ્મા મેત્તાવિહારી’તિ. તં મે ઇદં, ભન્તે, ભગવા સક્ખિદિટ્ઠો; ભગવા હિ, ભન્તે, મેત્તાવિહારી’’તિ. ‘‘યેન ખો, જીવક, રાગેન યેન દોસેન ¶ યેન મોહેન બ્યાપાદવા અસ્સ સો રાગો સો દોસો સો મોહો તથાગતસ્સ પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો [અનભાવકતો (સી. પી.), અનભાવંગતો (સ્યા. કં.)] આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો. સચે ખો તે, જીવક, ઇદં સન્ધાય ભાસિતં અનુજાનામિ તે એત’’ન્તિ. ‘‘એતદેવ ખો પન મે, ભન્તે, સન્ધાય ભાસિતં’’ [ભાસિતન્તિ (સ્યા.)].

૫૪. ‘‘ઇધ, જીવક, ભિક્ખુ અઞ્ઞતરં ગામં વા નિગમં વા ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. સો કરુણાસહગતેન ચેતસા…પે… મુદિતાસહગતેન ચેતસા…પે… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરતિ. તમેનં ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા ઉપસઙ્કમિત્વા સ્વાતનાય ભત્તેન નિમન્તેતિ. આકઙ્ખમાનોવ, જીવક, ભિક્ખુ અધિવાસેતિ. સો ¶ તસ્સા રત્તિયા અચ્ચયેન પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય ¶ યેન ગહપતિસ્સ વા ગહપતિપુત્તસ્સ વા નિવેસનં તેનુપસઙ્કમતિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદતિ. તમેનં સો ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા પણીતેન પિણ્ડપાતેન પરિવિસતિ. તસ્સ ન એવં હોતિ – ‘સાધુ વત માયં ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા પણીતેન પિણ્ડપાતેન પરિવિસેય્યાતિ! અહો વત માયં ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા આયતિમ્પિ ¶ એવરૂપેન પણીતેન પિણ્ડપાતેન પરિવિસેય્યા’તિ – એવમ્પિસ્સ ન હોતિ. સો તં પિણ્ડપાતં અગથિતો અમુચ્છિતો અનજ્ઝોપન્નો આદીનવદસ્સાવી નિસ્સરણપઞ્ઞો પરિભુઞ્જતિ. તં કિં મઞ્ઞસિ, જીવક, અપિ નુ સો ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે અત્તબ્યાબાધાય વા ચેતેતિ, પરબ્યાબાધાય વા ચેતેતિ, ઉભયબ્યાબાધાય વા ચેતેતી’’તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘નનુ સો, જીવક, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે અનવજ્જંયેવ આહારં આહારેતી’’તિ?

‘‘એવં, ભન્તે. સુતં મેતં, ભન્તે – ‘બ્રહ્મા ઉપેક્ખાવિહારી’તિ. તં મે ઇદં, ભન્તે, ભગવા સક્ખિદિટ્ઠો; ભગવા હિ, ભન્તે, ઉપેક્ખાવિહારી’’તિ. ‘‘યેન ખો, જીવક, રાગેન યેન દોસેન યેન મોહેન વિહેસવા અસ્સ અરતિવા અસ્સ પટિઘવા અસ્સ સો રાગો સો દોસો સો મોહો તથાગતસ્સ પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો. સચે ખો તે, જીવક, ઇદં સન્ધાય ભાસિતં, અનુજાનામિ તે ¶ એત’’ન્તિ. ‘‘એતદેવ ખો પન મે, ભન્તે, સન્ધાય ભાસિતં’’.

૫૫. ‘‘યો ¶ ખો, જીવક, તથાગતં વા તથાગતસાવકં વા ઉદ્દિસ્સ પાણં આરભતિ સો પઞ્ચહિ ઠાનેહિ બહું અપુઞ્ઞં પસવતિ. યમ્પિ સો, ગહપતિ, એવમાહ – ‘ગચ્છથ, અમુકં નામ પાણં આનેથા’તિ, ઇમિના પઠમેન ઠાનેન બહું અપુઞ્ઞં પસવતિ. યમ્પિ સો પાણો ગલપ્પવેઠકેન [ગલપ્પવેધકેન (બહૂસુ)] આનીયમાનો દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ, ઇમિના દુતિયેન ઠાનેન બહું અપુઞ્ઞં પસવતિ. યમ્પિ સો એવમાહ – ‘ગચ્છથ ઇમં પાણં આરભથા’તિ, ઇમિના તતિયેન ઠાનેન બહું અપુઞ્ઞં પસવતિ. યમ્પિ સો પાણો આરભિયમાનો દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ ¶ , ઇમિના ચતુત્થેન ઠાનેન બહું અપુઞ્ઞં પસવતિ. યમ્પિ સો તથાગતં વા તથાગતસાવકં વા અકપ્પિયેન આસાદેતિ, ઇમિના પઞ્ચમેન ઠાનેન બહું અપુઞ્ઞં પસવતિ. યો ખો, જીવક, તથાગતં વા તથાગતસાવકં વા ઉદ્દિસ્સ પાણં આરભતિ સો ઇમેહિ પઞ્ચહિ ઠાનેહિ બહું અપુઞ્ઞં પસવતી’’તિ.

એવં વુત્તે, જીવકો કોમારભચ્ચો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! કપ્પિયં વત, ભન્તે, ભિક્ખૂ આહારં આહારેન્તિ ¶ ; અનવજ્જં વત, ભન્તે, ભિક્ખૂ આહારં આહારેન્તિ. અભિક્કન્તં, ભન્તે, અભિક્કન્તં, ભન્તે…પે… ¶ ઉપાસકં મં ભગવા ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

જીવકસુત્તં નિટ્ઠિતં પઞ્ચમં.

૬. ઉપાલિસુત્તં

૫૬. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા નાળન્દાયં વિહરતિ પાવારિકમ્બવને. તેન ખો પન સમયેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો [નાથપુત્તો (સી.), નાતપુત્તો (પી.)] નાળન્દાયં પટિવસતિ મહતિયા નિગણ્ઠપરિસાય સદ્ધિં. અથ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો નાળન્દાયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેન પાવારિકમ્બવનં યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ¶ ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતં ખો દીઘતપસ્સિં નિગણ્ઠં ભગવા એતદવોચ – ‘‘સંવિજ્જન્તિ ખો, તપસ્સિ [દીઘતપસ્સિ (સ્યા. કં. ક.)], આસનાનિ; સચે આકઙ્ખસિ નિસીદા’’તિ. એવં વુત્તે, દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો અઞ્ઞતરં નીચં આસનં ગહેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો દીઘતપસ્સિં નિગણ્ઠં ભગવા એતદવોચ – ‘‘કતિ પન, તપસ્સિ, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો કમ્માનિ પઞ્ઞપેતિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા’’તિ?

‘‘ન ખો, આવુસો ગોતમ, આચિણ્ણં નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ ‘કમ્મં, કમ્મ’ન્તિ પઞ્ઞપેતું; ‘દણ્ડં, દણ્ડ’ન્તિ ખો, આવુસો ગોતમ, આચિણ્ણં નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ પઞ્ઞપેતુ’’ન્તિ.

‘‘કતિ પન, તપસ્સિ, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો દણ્ડાનિ પઞ્ઞપેતિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા’’તિ?

‘‘તીણિ ખો, આવુસો ગોતમ, નિગણ્ઠો ¶ નાટપુત્તો દણ્ડાનિ પઞ્ઞપેતિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયાતિ, સેય્યથિદં – કાયદણ્ડં, વચીદણ્ડં, મનોદણ્ડ’’ન્તિ.

‘‘કિં પન, તપસ્સિ, અઞ્ઞદેવ કાયદણ્ડં, અઞ્ઞં વચીદણ્ડં, અઞ્ઞં મનોદણ્ડ’’ન્તિ?

‘‘અઞ્ઞદેવ ¶ , આવુસો ગોતમ, કાયદણ્ડં, અઞ્ઞં વચીદણ્ડં, અઞ્ઞં મનોદણ્ડ’’ન્તિ.

‘‘ઇમેસં પન, તપસ્સિ, તિણ્ણં દણ્ડાનં એવં પટિવિભત્તાનં એવં પટિવિસિટ્ઠાનં કતમં દણ્ડં નિગણ્ઠો નાટપુત્તો મહાસાવજ્જતરં પઞ્ઞપેતિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા ¶ , યદિ વા કાયદણ્ડં, યદિ વા વચીદણ્ડં, યદિ વા મનોદણ્ડ’’ન્તિ?

‘‘ઇમેસં ખો, આવુસો ગોતમ, તિણ્ણં દણ્ડાનં એવં પટિવિભત્તાનં એવં પટિવિસિટ્ઠાનં કાયદણ્ડં નિગણ્ઠો નાટપુત્તો મહાસાવજ્જતરં પઞ્ઞપેતિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, નો તથા વચીદણ્ડં, નો તથા મનોદણ્ડ’’ન્તિ.

‘‘કાયદણ્ડન્તિ, તપસ્સિ, વદેસિ’’?

‘‘કાયદણ્ડન્તિ, આવુસો ગોતમ, વદામિ’’.

‘‘કાયદણ્ડન્તિ, તપસ્સિ, વદેસિ’’?

‘‘કાયદણ્ડન્તિ, આવુસો ગોતમ, વદામિ’’.

‘‘કાયદણ્ડન્તિ, તપસ્સિ, વદેસિ’’?

‘‘કાયદણ્ડન્તિ, આવુસો ગોતમ, વદામી’’તિ.

ઇતિહ ભગવા દીઘતપસ્સિં નિગણ્ઠં ઇમસ્મિં કથાવત્થુસ્મિં યાવતતિયકં પતિટ્ઠાપેસિ.

૫૭. એવં ¶ વુત્તે, દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ત્વં પનાવુસો ગોતમ, કતિ દણ્ડાનિ પઞ્ઞપેસિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય ¶ પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા’’તિ?

‘‘ન ¶ ખો, તપસ્સિ, આચિણ્ણં તથાગતસ્સ ‘દણ્ડં, દણ્ડ’ન્તિ પઞ્ઞપેતું; ‘કમ્મં, કમ્મ’ન્તિ ખો, તપસ્સિ, આચિણ્ણં તથાગતસ્સ પઞ્ઞપેતુ’’ન્તિ?

‘‘ત્વં પનાવુસો ગોતમ, કતિ કમ્માનિ પઞ્ઞપેસિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા’’તિ?

‘‘તીણિ ખો અહં, તપસ્સિ, કમ્માનિ પઞ્ઞપેમિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, સેય્યથિદં – કાયકમ્મં, વચીકમ્મં, મનોકમ્મ’’ન્તિ.

‘‘કિં પનાવુસો ગોતમ, અઞ્ઞદેવ કાયકમ્મં, અઞ્ઞં વચીકમ્મં, અઞ્ઞં મનોકમ્મ’’ન્તિ?

‘‘અઞ્ઞદેવ, તપસ્સિ, કાયકમ્મં, અઞ્ઞં વચીકમ્મં, અઞ્ઞં મનોકમ્મ’’ન્તિ.

‘‘ઇમેસં પનાવુસો ગોતમ, તિણ્ણં કમ્માનં એવં પટિવિભત્તાનં એવં પટિવિસિટ્ઠાનં કતમં કમ્મં મહાસાવજ્જતરં પઞ્ઞપેસિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, યદિ વા કાયકમ્મં, યદિ વા વચીકમ્મં, યદિ વા મનોકમ્મ’’ન્તિ?

‘‘ઇમેસં ખો અહં, તપસ્સિ, તિણ્ણં કમ્માનં એવં પટિવિભત્તાનં એવં પટિવિસિટ્ઠાનં મનોકમ્મં મહાસાવજ્જતરં પઞ્ઞપેમિ પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, નો તથા કાયકમ્મં, નો તથા વચીકમ્મ’’ન્તિ.

‘‘મનોકમ્મન્તિ, આવુસો ગોતમ, વદેસિ’’?

‘‘મનોકમ્મન્તિ, તપસ્સિ, વદામિ’’.

‘‘મનોકમ્મન્તિ, આવુસો ગોતમ, વદેસિ’’?

‘‘મનોકમ્મન્તિ, તપસ્સિ, વદામિ’’.

‘‘મનોકમ્મન્તિ ¶ , આવુસો ગોતમ, વદેસિ’’?

‘‘મનોકમ્મન્તિ, તપસ્સિ, વદામી’’તિ.

ઇતિહ દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો ભગવન્તં ઇમસ્મિં કથાવત્થુસ્મિં યાવતતિયકં પતિટ્ઠાપેત્વા ઉટ્ઠાયાસના ¶ યેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ.

૫૮. તેન ¶ ખો પન સમયેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો મહતિયા ગિહિપરિસાય સદ્ધિં નિસિન્નો હોતિ બાલકિનિયા પરિસાય ઉપાલિપમુખાય. અદ્દસા ખો નિગણ્ઠો નાટપુત્તો દીઘતપસ્સિં નિગણ્ઠં દૂરતોવ આગચ્છન્તં; દિસ્વાન દીઘતપસ્સિં નિગણ્ઠં એતદવોચ – ‘‘હન્દ, કુતો નુ ત્વં, તપસ્સિ, આગચ્છસિ દિવા દિવસ્સા’’તિ? ‘‘ઇતો હિ ખો અહં, ભન્તે, આગચ્છામિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સન્તિકા’’તિ. ‘‘અહુ પન તે, તપસ્સિ, સમણેન ગોતમેન સદ્ધિં કોચિદેવ કથાસલ્લાપો’’તિ ¶ ? ‘‘અહુ ખો મે, ભન્તે, સમણેન ગોતમેન સદ્ધિં કોચિદેવ કથાસલ્લાપો’’તિ. ‘‘યથા કથં પન તે, તપસ્સિ, અહુ સમણેન ગોતમેન સદ્ધિં કોચિદેવ કથાસલ્લાપો’’તિ? અથ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો યાવતકો અહોસિ ભગવતા સદ્ધિં કથાસલ્લાપો તં સબ્બં નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ આરોચેસિ. એવં વુત્તે, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો દીઘતપસ્સિં નિગણ્ઠં એતદવોચ – ‘‘સાધુ સાધુ, તપસ્સિ! યથા તં સુતવતા સાવકેન સમ્મદેવ સત્થુસાસનં આજાનન્તેન એવમેવ દીઘતપસ્સિના નિગણ્ઠેન સમણસ્સ ગોતમસ્સ બ્યાકતં. કિઞ્હિ સોભતિ છવો મનોદણ્ડો ઇમસ્સ એવં ઓળારિકસ્સ કાયદણ્ડસ્સ ઉપનિધાય! અથ ખો કાયદણ્ડોવ મહાસાવજ્જતરો પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, નો તથા વચીદણ્ડો, નો તથા મનોદણ્ડો’’તિ.

૫૯. એવં ¶ વુત્તે, ઉપાલિ ગહપતિ નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘સાધુ સાધુ, ભન્તે દીઘતપસ્સી [તપસ્સી (સી. પી.)]! યથા તં સુતવતા સાવકેન સમ્મદેવ સત્થુસાસનં આજાનન્તેન એવમેવં ભદન્તેન તપસ્સિના સમણસ્સ ગોતમસ્સ બ્યાકતં. કિઞ્હિ સોભતિ છવો મનોદણ્ડો ઇમસ્સ એવં ઓળારિકસ્સ કાયદણ્ડસ્સ ઉપનિધાય! અથ ખો કાયદણ્ડોવ મહાસાવજ્જતરો પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, નો તથા વચીદણ્ડો, નો તથા મનોદણ્ડો. હન્દ ¶ ચાહં, ભન્તે, ગચ્છામિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઇમસ્મિં કથાવત્થુસ્મિં વાદં આરોપેસ્સામિ. સચે મે સમણો ગોતમો તથા પતિટ્ઠહિસ્સતિ યથા ભદન્તેન તપસ્સિના પતિટ્ઠાપિતં; સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો દીઘલોમિકં એળકં લોમેસુ ગહેત્વા આકડ્ઢેય્ય પરિકડ્ઢેય્ય સમ્પરિકડ્ઢેય્ય, એવમેવાહં સમણં ગોતમં વાદેન વાદં આકડ્ઢિસ્સામિ પરિકડ્ઢિસ્સામિ સમ્પરિકડ્ઢિસ્સામિ ¶ . સેય્યથાપિ નામ બલવા સોણ્ડિકાકમ્મકારો મહન્તં સોણ્ડિકાકિલઞ્જં ગમ્ભીરે ઉદકરહદે પક્ખિપિત્વા કણ્ણે ગહેત્વા આકડ્ઢેય્ય પરિકડ્ઢેય્ય સમ્પરિકડ્ઢેય્ય, એવમેવાહં સમણં ગોતમં વાદેન વાદં આકડ્ઢિસ્સામિ પરિકડ્ઢિસ્સામિ સમ્પરિકડ્ઢિસ્સામિ. સેય્યથાપિ નામ બલવા સોણ્ડિકાધુત્તો વાલં [થાલં (ક.)] કણ્ણે ગહેત્વા ઓધુનેય્ય નિદ્ધુનેય્ય નિપ્ફોટેય્ય [નિચ્છાદેય્ય (સી. પી. ક.), નિચ્ચોટેય્ય (ક.), નિપ્પોઠેય્ય (સ્યા. કં.)], એવમેવાહં સમણં ગોતમં વાદેન વાદં ઓધુનિસ્સામિ ¶ નિદ્ધુનિસ્સામિ નિપ્ફોટેસ્સામિ ¶ . સેય્યથાપિ નામ કુઞ્જરો સટ્ઠિહાયનો ગમ્ભીરં પોક્ખરણિં ઓગાહેત્વા સાણધોવિકં નામ કીળિતજાતં કીળતિ, એવમેવાહં સમણં ગોતમં સાણધોવિકં મઞ્ઞે કીળિતજાતં કીળિસ્સામિ. હન્દ ચાહં, ભન્તે, ગચ્છામિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઇમસ્મિં કથાવત્થુસ્મિં વાદં આરોપેસ્સામી’’તિ. ‘‘ગચ્છ ત્વં, ગહપતિ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઇમસ્મિં કથાવત્થુસ્મિં વાદં આરોપેહિ. અહં વા હિ, ગહપતિ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેય્યં, દીઘતપસ્સી વા નિગણ્ઠો, ત્વં વા’’તિ.

૬૦. એવં વુત્તે, દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘ન ખો મેતં, ભન્તે, રુચ્ચતિ યં ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેય્ય. સમણો હિ, ભન્તે, ગોતમો માયાવી આવટ્ટનિં માયં જાનાતિ યાય અઞ્ઞતિત્થિયાનં સાવકે આવટ્ટેતી’’તિ. ‘‘અટ્ઠાનં ખો એતં, તપસ્સિ, અનવકાસો યં ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્ય. ઠાનઞ્ચ ખો એતં વિજ્જતિ યં સમણો ગોતમો ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્ય. ગચ્છ, ત્વં, ગહપતિ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઇમસ્મિં કથાવત્થુસ્મિં વાદં આરોપેહિ. અહં વા હિ, ગહપતિ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેય્યં, દીઘતપસ્સી વા નિગણ્ઠો, ત્વં વા’’તિ. દુતિયમ્પિ ખો દીઘતપસ્સી…પે… તતિયમ્પિ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘ન ખો મેતં, ભન્તે, રુચ્ચતિ યં ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં ¶ આરોપેય્ય. સમણો હિ, ભન્તે, ગોતમો માયાવી આવટ્ટનિં માયં જાનાતિ યાય અઞ્ઞતિત્થિયાનં સાવકે આવટ્ટેતી’’તિ. ‘‘અટ્ઠાનં ખો એતં, તપસ્સિ ¶ , અનવકાસો યં ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ¶ ઉપગચ્છેય્ય. ઠાનઞ્ચ ખો એતં વિજ્જતિ યં સમણો ગોતમો ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્ય. ગચ્છ ત્વં, ગહપતિ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઇમસ્મિં કથાવત્થુસ્મિં વાદં આરોપેહિ. અહં વા હિ, ગહપતિ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેય્યં, દીઘતપસ્સી વા નિગણ્ઠો, ત્વં વા’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો ઉપાલિ ગહપતિ નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ પટિસ્સુત્વા ઉટ્ઠાયાસના નિગણ્ઠં નાટપુત્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા ¶ યેન પાવારિકમ્બવનં યેન ¶ ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો ઉપાલિ ગહપતિ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘આગમા નુ ખ્વિધ, ભન્તે, દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો’’તિ?

‘‘આગમા ખ્વિધ, ગહપતિ, દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો’’તિ.

‘‘અહુ ખો પન તે, ભન્તે, દીઘતપસ્સિના નિગણ્ઠેન સદ્ધિં કોચિદેવ કથાસલ્લાપો’’તિ?

‘‘અહુ ખો મે, ગહપતિ, દીઘતપસ્સિના નિગણ્ઠેન સદ્ધિં કોચિદેવ કથાસલ્લાપો’’તિ.

‘‘યથા કથં પન તે, ભન્તે, અહુ દીઘતપસ્સિના નિગણ્ઠેન સદ્ધિં કોચિદેવ કથાસલ્લાપો’’તિ?

અથ ખો ભગવા યાવતકો અહોસિ દીઘતપસ્સિના નિગણ્ઠેન સદ્ધિં કથાસલ્લાપો તં સબ્બં ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ આરોચેસિ.

૬૧. એવં વુત્તે, ઉપાલિ ગહપતિ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સાધુ સાધુ, ભન્તે તપસ્સી! યથા તં સુતવતા સાવકેન સમ્મદેવ સત્થુસાસનં આજાનન્તેન એવમેવં દીઘતપસ્સિના નિગણ્ઠેન ભગવતો બ્યાકતં. કિઞ્હિ સોભતિ છવો મનોદણ્ડો ઇમસ્સ એવં ઓળારિકસ્સ કાયદણ્ડસ્સ ઉપનિધાય? અથ ખો કાયદણ્ડોવ મહાસાવજ્જતરો પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ ¶ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, નો તથા વચીદણ્ડો, નો તથા મનોદણ્ડો’’તિ. ‘‘સચે ખો ત્વં, ગહપતિ, સચ્ચે પતિટ્ઠાય મન્તેય્યાસિ સિયા નો એત્થ કથાસલ્લાપો’’તિ. ‘‘સચ્ચે અહં, ભન્તે, પતિટ્ઠાય મન્તેસ્સામિ; હોતુ નો એત્થ કથાસલ્લાપો’’તિ.

૬૨. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, ઇધસ્સ નિગણ્ઠો આબાધિકો દુક્ખિતો ¶ બાળ્હગિલાનો સીતોદકપટિક્ખિત્તો ઉણ્હોદકપટિસેવી. સો સીતોદકં અલભમાનો કાલઙ્કરેય્ય. ઇમસ્સ પન, ગહપતિ, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો કત્થૂપપત્તિં પઞ્ઞપેતી’’તિ?

‘‘અત્થિ, ભન્તે, મનોસત્તા નામ દેવા તત્થ સો ઉપપજ્જતિ’’.

‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’?

‘‘અસુ હિ, ભન્તે ¶ , મનોપટિબદ્ધો કાલઙ્કરોતી’’તિ.

‘‘મનસિ કરોહિ, ગહપતિ [ગહપતિ ગહપતિ મનસિ કરોહિ (સી. સ્યા. કં.), ગહપતિ મનસિ કરોહિ (ક.), ગહપતિ ગહપતિ (પી.)], મનસિ કરિત્વા ખો, ગહપતિ, બ્યાકરોહિ. ન ખો તે સન્ધિયતિ પુરિમેન વા પચ્છિમં, પચ્છિમેન વા પુરિમં. ભાસિતા ખો પન તે, ગહપતિ, એસા વાચા – ‘સચ્ચે અહં, ભન્તે, પતિટ્ઠાય મન્તેસ્સામિ, હોતુ નો એત્થ કથાસલ્લાપો’’’તિ. ‘‘કિઞ્ચાપિ, ભન્તે, ભગવા એવમાહ, અથ ખો કાયદણ્ડોવ મહાસાવજ્જતરો પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, નો તથા વચીદણ્ડો, નો તથા મનોદણ્ડો’’તિ.

૬૩. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ ¶ , ઇધસ્સ નિગણ્ઠો નાટપુત્તો ચાતુયામસંવરસંવુતો સબ્બવારિવારિતો સબ્બવારિયુત્તો સબ્બવારિધુતો સબ્બવારિફુટો. સો અભિક્કમન્તો પટિક્કમન્તો બહૂ ખુદ્દકે પાણે સઙ્ઘાતં આપાદેતિ. ઇમસ્સ પન, ગહપતિ, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો કં વિપાકં પઞ્ઞપેતી’’તિ?

‘‘અસઞ્ચેતનિકં, ભન્તે, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો નો મહાસાવજ્જં પઞ્ઞપેતી’’તિ.

‘‘સચે ¶ પન, ગહપતિ, ચેતેતી’’તિ?

‘‘મહાસાવજ્જં, ભન્તે, હોતી’’તિ.

‘‘ચેતનં પન, ગહપતિ, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો કિસ્મિં પઞ્ઞપેતી’’તિ?

‘‘મનોદણ્ડસ્મિં, ભન્તે’’તિ.

‘‘મનસિ કરોહિ, ગહપતિ ¶ , મનસિ કરિત્વા ખો, ગહપતિ, બ્યાકરોહિ. ન ખો તે સન્ધિયતિ પુરિમેન વા પચ્છિમં, પચ્છિમેન વા પુરિમં. ભાસિતા ખો પન તે, ગહપતિ, એસા વાચા – ‘સચ્ચે અહં, ભન્તે, પતિટ્ઠાય મન્તેસ્સામિ; હોતુ નો એત્થ કથાસલ્લાપો’’’તિ. ‘‘કિઞ્ચાપિ, ભન્તે, ભગવા એવમાહ, અથ ખો કાયદણ્ડોવ મહાસાવજ્જતરો પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, નો તથા વચીદણ્ડો, નો તથા મનોદણ્ડો’’તિ.

૬૪. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, અયં નાળન્દા ઇદ્ધા ચેવ ફીતા ચ બહુજના આકિણ્ણમનુસ્સા’’તિ?

‘‘એવં, ભન્તે, અયં નાળન્દા ઇદ્ધા ચેવ ફીતા ચ બહુજના આકિણ્ણમનુસ્સા’’તિ.

‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, ઇધ પુરિસો આગચ્છેય્ય ઉક્ખિત્તાસિકો. સો એવં વદેય્ય – ‘અહં યાવતિકા ઇમિસ્સા નાળન્દાય પાણા તે એકેન ખણેન એકેન મુહુત્તેન એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કરિસ્સામી’તિ. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, પહોતિ નુ ખો સો પુરિસો યાવતિકા ઇમિસ્સા નાળન્દાય પાણા તે એકેન ખણેન એકેન મુહુત્તેન ¶ એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કાતુ’’ન્તિ?

‘‘દસપિ, ભન્તે, પુરિસા, વીસમ્પિ, ભન્તે, પુરિસા, તિંસમ્પિ, ભન્તે, પુરિસા, ચત્તારીસમ્પિ, ભન્તે, પુરિસા, પઞ્ઞાસમ્પિ, ભન્તે, પુરિસા નપ્પહોન્તિ યાવતિકા ઇમિસ્સા નાળન્દાય પાણા તે એકેન ખણેન એકેન મુહુત્તેન એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કાતું. કિઞ્હિ સોભતિ એકો છવો પુરિસો’’તિ!

‘‘તં ¶ કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ ¶ , ઇધ આગચ્છેય્ય સમણો વા બ્રાહ્મણો વા ઇદ્ધિમા ચેતોવસિપ્પત્તો. સો એવં વદેય્ય – ‘અહં ઇમં નાળન્દં એકેન મનોપદોસેન ભસ્મં કરિસ્સામી’તિ. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, પહોતિ નુ ખો સો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા ઇદ્ધિમા ચેતોવસિપ્પત્તો ઇમં નાળન્દં એકેન મનોપદોસેન ભસ્મં કાતુ’’ન્તિ ¶ ?

‘‘દસપિ, ભન્તે, નાળન્દા, વીસમ્પિ નાળન્દા, તિંસમ્પિ નાળન્દા, ચત્તારીસમ્પિ નાળન્દા, પઞ્ઞાસમ્પિ નાળન્દા પહોતિ સો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા ઇદ્ધિમા ચેતોવસિપ્પત્તો એકેન મનોપદોસેન ભસ્મં કાતું. કિઞ્હિ સોભતિ એકા છવા નાળન્દા’’તિ!

‘‘મનસિ કરોહિ, ગહપતિ, મનસિ કરિત્વા ખો, ગહપતિ, બ્યાકરોહિ. ન ખો તે સન્ધિયતિ પુરિમેન વા પચ્છિમં, પચ્છિમેન વા પુરિમં. ભાસિતા ખો પન તે, ગહપતિ, એસા વાચા – ‘સચ્ચે અહં, ભન્તે, પતિટ્ઠાય મન્તેસ્સામિ; હોતુ નો એત્થ કથાસલ્લાપો’’’તિ.

‘‘કિઞ્ચાપિ, ભન્તે, ભગવા એવમાહ, અથ ખો કાયદણ્ડોવ મહાસાવજ્જતરો પાપસ્સ કમ્મસ્સ કિરિયાય પાપસ્સ કમ્મસ્સ પવત્તિયા, નો તથા વચીદણ્ડો, નો તથા મનોદણ્ડો’’તિ.

૬૫. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, સુતં તે દણ્ડકીરઞ્ઞં [દણ્ડકારઞ્ઞં (સી. પી.)] કાલિઙ્ગારઞ્ઞં મજ્ઝારઞ્ઞં [મેજ્ઝારઞ્ઞં (સી. સ્યા. કં. પી.)] માતઙ્ગારઞ્ઞં અરઞ્ઞં અરઞ્ઞભૂત’’ન્તિ?

‘‘એવં, ભન્તે, સુતં મે દણ્ડકીરઞ્ઞં કાલિઙ્ગારઞ્ઞં મજ્ઝારઞ્ઞં માતઙ્ગારઞ્ઞં અરઞ્ઞં અરઞ્ઞભૂત’’ન્તિ.

‘‘તં ¶ કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, કિન્તિ તે સુતં કેન તં દણ્ડકીરઞ્ઞં કાલિઙ્ગારઞ્ઞં મજ્ઝારઞ્ઞં માતઙ્ગારઞ્ઞં અરઞ્ઞં અરઞ્ઞભૂત’’ન્તિ?

‘‘સુતં ¶ મેતં, ભન્તે, ઇસીનં મનોપદોસેન તં દણ્ડકીરઞ્ઞં કાલિઙ્ગારઞ્ઞં મજ્ઝારઞ્ઞં માતઙ્ગારઞ્ઞં અરઞ્ઞં અરઞ્ઞભૂત’’ન્તિ.

‘‘મનસિ કરોહિ, ગહપતિ, મનસિ કરિત્વા ખો, ગહપતિ, બ્યાકરોહિ. ન ખો તે સન્ધિયતિ પુરિમેન વા પચ્છિમં, પચ્છિમેન વા પુરિમં. ભાસિતા ખો પન તે, ગહપતિ, એસા વાચા – ‘સચ્ચે અહં, ભન્તે, પતિટ્ઠાય મન્તેસ્સામિ; હોતુ નો એત્થ કથાસલ્લાપો’’’તિ.

૬૬. ‘‘પુરિમેનેવાહં ¶ , ભન્તે, ઓપમ્મેન ભગવતો અત્તમનો અભિરદ્ધો. અપિ ચાહં ઇમાનિ ભગવતો વિચિત્રાનિ પઞ્હપટિભાનાનિ સોતુકામો, એવાહં ભગવન્તં પચ્ચનીકં કાતબ્બં અમઞ્ઞિસ્સં. અભિક્કન્તં, ભન્તે, અભિક્કન્તં, ભન્તે! સેય્યથાપિ, ભન્તે, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય – ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તીતિ; એવમેવં ભગવતા અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એસાહં, ભન્તે, ભગવન્તં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ¶ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકં મં ભગવા ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

૬૭. ‘‘અનુવિચ્ચકારં ખો, ગહપતિ, કરોહિ, અનુવિચ્ચકારો તુમ્હાદિસાનં ¶ ઞાતમનુસ્સાનં સાધુ હોતી’’તિ. ‘‘ઇમિનાપાહં, ભન્તે, ભગવતો ભિય્યોસોમત્તાય અત્તમનો અભિરદ્ધો યં મં ભગવા એવમાહ – ‘અનુવિચ્ચકારં ખો, ગહપતિ, કરોહિ, અનુવિચ્ચકારો તુમ્હાદિસાનં ઞાતમનુસ્સાનં સાધુ હોતી’તિ. મઞ્હિ, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયા સાવકં લભિત્વા કેવલકપ્પં નાળન્દં પટાકં પરિહરેય્યું – ‘ઉપાલિ અમ્હાકં ગહપતિ સાવકત્તં ઉપગતો’તિ. અથ ચ પન મં ભગવા એવમાહ – ‘અનુવિચ્ચકારં ખો, ગહપતિ, કરોહિ, અનુવિચ્ચકારો તુમ્હાદિસાનં ઞાતમનુસ્સાનં સાધુ હોતી’તિ. એસાહં, ભન્તે, દુતિયમ્પિ ભગવન્તં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકં મં ભગવા ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

૬૮. ‘‘દીઘરત્તં ખો તે, ગહપતિ, નિગણ્ઠાનં ઓપાનભૂતં કુલં યેન નેસં ઉપગતાનં પિણ્ડકં દાતબ્બં મઞ્ઞેય્યાસી’’તિ. ‘‘ઇમિનાપાહં, ભન્તે, ભગવતો ભિય્યોસોમત્તાય અત્તમનો ¶ અભિરદ્ધો યં મં ભગવા એવમાહ – ‘દીઘરત્તં ખો તે, ગહપતિ, નિગણ્ઠાનં ઓપાનભૂતં કુલં યેન નેસં ઉપગતાનં પિણ્ડકં દાતબ્બં મઞ્ઞેય્યાસી’તિ. સુતં મેતં, ભન્તે, સમણો ગોતમો એવમાહ – ‘મય્હમેવ દાનં દાતબ્બં, નાઞ્ઞેસં દાનં દાતબ્બં; મય્હમેવ સાવકાનં દાનં દાતબ્બં, નાઞ્ઞેસં સાવકાનં દાનં દાતબ્બં; મય્હમેવ દિન્નં મહપ્ફલં, નાઞ્ઞેસં દિન્નં મહપ્ફલં; મય્હમેવ સાવકાનં ¶ દિન્નં મહપ્ફલં, નાઞ્ઞેસં સાવકાનં દિન્નં મહપ્ફલ’ન્તિ. અથ ચ પન મં ભગવા નિગણ્ઠેસુપિ દાને સમાદપેતિ. અપિ ચ, ભન્તે, મયમેત્થ કાલં જાનિસ્સામ. એસાહં, ભન્તે, તતિયમ્પિ ભગવન્તં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકં મં ભગવા ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

૬૯. અથ ¶ ખો ભગવા ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ અનુપુબ્બિં કથં [આનુપુબ્બીકથં (સી.), આનુપુબ્બિકથં (પી.), અનુપુબ્બિકથં (સ્યા. કં. ક.)] કથેસિ, સેય્યથિદં – દાનકથં સીલકથં સગ્ગકથં, કામાનં આદીનવં ઓકારં સંકિલેસં, નેક્ખમ્મે આનિસંસં પકાસેસિ. યદા ભગવા અઞ્ઞાસિ ઉપાલિં ગહપતિં કલ્લચિત્તં ¶ મુદુચિત્તં વિનીવરણચિત્તં ઉદગ્ગચિત્તં પસન્નચિત્તં, અથ યા બુદ્ધાનં સામુક્કંસિકા ધમ્મદેસના તં પકાસેસિ – દુક્ખં, સમુદયં, નિરોધં, મગ્ગં. સેય્યથાપિ નામ સુદ્ધં વત્થં અપગતકાળકં સમ્મદેવ રજનં પટિગ્ગણ્હેય્ય, એવમેવ ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ તસ્મિંયેવ આસને વિરજં વીતમલં ધમ્મચક્ખું ઉદપાદિ – ‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’ન્તિ. અથ ખો ઉપાલિ ગહપતિ દિટ્ઠધમ્મો પત્તધમ્મો વિદિતધમ્મો પરિયોગાળ્હધમ્મો તિણ્ણવિચિકિચ્છો વિગતકથંકથો વેસારજ્જપ્પત્તો અપરપ્પચ્ચયો સત્થુસાસને ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘હન્દ ચ દાનિ મયં, ભન્તે, ગચ્છામ, બહુકિચ્ચા મયં બહુકરણીયા’’તિ. ‘‘યસ્સદાનિ ત્વં, ગહપતિ, કાલં મઞ્ઞસી’’તિ.

૭૦. અથ ખો ઉપાલિ ગહપતિ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ¶ ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા યેન સકં નિવેસનં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા દોવારિકં આમન્તેસિ – ‘‘અજ્જતગ્ગે, સમ્મ દોવારિક, આવરામિ દ્વારં નિગણ્ઠાનં નિગણ્ઠીનં, અનાવટં દ્વારં ભગવતો ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં. સચે કોચિ નિગણ્ઠો આગચ્છતિ તમેનં ત્વં એવં વદેય્યાસિ – ‘તિટ્ઠ, ભન્તે, મા પાવિસિ. અજ્જતગ્ગે ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો. આવટં દ્વારં નિગણ્ઠાનં નિગણ્ઠીનં, અનાવટં દ્વારં ભગવતો ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં ¶ . સચે તે, ભન્તે, પિણ્ડકેન અત્થો, એત્થેવ તિટ્ઠ, એત્થેવ તે આહરિસ્સન્તી’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો દોવારિકો ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ પચ્ચસ્સોસિ.

૭૧. અસ્સોસિ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો – ‘‘ઉપાલિ કિર ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો’’તિ. અથ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો યેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘સુતં મેતં, ભન્તે, ઉપાલિ કિર ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો’’તિ. ‘‘અટ્ઠાનં ખો એતં, તપસ્સિ ¶ , અનવકાસો યં ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્ય. ઠાનઞ્ચ ખો એતં વિજ્જતિ યં સમણો ગોતમો ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્યા’’તિ ¶ . દુતિયમ્પિ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો…પે… તતિયમ્પિ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘સુતં મેતં, ભન્તે ¶ …પે… ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્યા’’તિ. ‘‘હન્દાહં, ભન્તે, ગચ્છામિ યાવ જાનામિ યદિ વા ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો યદિ વા નો’’તિ. ‘‘ગચ્છ ત્વં, તપસ્સિ, જાનાહિ યદિ વા ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો યદિ વા નો’’તિ.

૭૨. અથ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો યેન ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ નિવેસનં તેનુપસઙ્કમિ. અદ્દસા ખો દોવારિકો દીઘતપસ્સિં નિગણ્ઠં દૂરતોવ આગચ્છન્તં. દિસ્વાન દીઘતપસ્સિં નિગણ્ઠં એતદવોચ – ‘‘તિટ્ઠ, ભન્તે, મા પાવિસિ. અજ્જતગ્ગે ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો. આવટં દ્વારં નિગણ્ઠાનં નિગણ્ઠીનં, અનાવટં દ્વારં ભગવતો ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં ¶ . સચે તે, ભન્તે, પિણ્ડકેન અત્થો, એત્થેવ તિટ્ઠ, એત્થેવ તે આહરિસ્સન્તી’’તિ. ‘‘ન મે, આવુસો, પિણ્ડકેન અત્થો’’તિ વત્વા તતો પટિનિવત્તિત્વા યેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘સચ્ચંયેવ ખો, ભન્તે, યં ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો. એતં ખો તે અહં, ભન્તે, નાલત્થં ન ખો મે, ભન્તે, રુચ્ચતિ યં ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેય્ય. સમણો હિ, ભન્તે, ગોતમો માયાવી આવટ્ટનિં માયં જાનાતિ યાય અઞ્ઞતિત્થિયાનં સાવકે આવટ્ટેતીતિ. આવટ્ટો ખો તે, ભન્તે, ઉપાલિ ગહપતિ સમણેન ગોતમેન આવટ્ટનિયા માયાયા’’તિ. ‘‘અટ્ઠાનં ખો એતં, તપસ્સિ, અનવકાસો ¶ યં ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્ય. ઠાનઞ્ચ ખો એતં વિજ્જતિ યં સમણો ગોતમો ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્યા’’તિ. દુતિયમ્પિ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘સચ્ચંયેવ, ભન્તે…પે… ¶ ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્યા’’તિ. તતિયમ્પિ ખો દીઘતપસ્સી નિગણ્ઠો નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘સચ્ચંયેવ ખો, ભન્તે…પે… ¶ ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ સાવકત્તં ઉપગચ્છેય્યા’’તિ. ‘‘હન્દ ચાહં ¶ , તપસ્સિ, ગચ્છામિ યાવ ચાહં સામંયેવ જાનામિ યદિ વા ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો યદિ વા નો’’તિ.

અથ ખો નિગણ્ઠો નાટપુત્તો મહતિયા નિગણ્ઠપરિસાય સદ્ધિં યેન ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ નિવેસનં તેનુપસઙ્કમિ. અદ્દસા ખો દોવારિકો નિગણ્ઠં નાટપુત્તં દૂરતોવ આગચ્છન્તં. દિસ્વાન નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘તિટ્ઠ, ભન્તે, મા પાવિસિ. અજ્જતગ્ગે ઉપાલિ ગહપતિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકત્તં ઉપગતો. આવટં દ્વારં નિગણ્ઠાનં નિગણ્ઠીનં, અનાવટં દ્વારં ભગવતો ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં. સચે તે, ભન્તે, પિણ્ડકેન અત્થો, એત્થેવ તિટ્ઠ, એત્થેવ તે આહરિસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, સમ્મ દોવારિક, યેન ઉપાલિ ગહપતિ તેનુપસઙ્કમ; ઉપસઙ્કમિત્વા ઉપાલિં ગહપતિં એવં વદેહિ – ‘નિગણ્ઠો, ભન્તે, નાટપુત્તો મહતિયા નિગણ્ઠપરિસાય સદ્ધિં બહિદ્વારકોટ્ઠકે ઠિતો; સો તે દસ્સનકામો’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો દોવારિકો નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ પટિસ્સુત્વા યેન ઉપાલિ ગહપતિ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ઉપાલિં ગહપતિં એતદવોચ – ‘‘નિગણ્ઠો, ભન્તે, નાટપુત્તો મહતિયા નિગણ્ઠપરિસાય સદ્ધિં ¶ બહિદ્વારકોટ્ઠકે ઠિતો; સો તે દસ્સનકામો’’તિ. ‘‘તેન હિ, સમ્મ દોવારિક, મજ્ઝિમાય દ્વારસાલાય આસનાનિ પઞ્ઞપેહી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો દોવારિકો ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ પટિસ્સુત્વા મજ્ઝિમાય દ્વારસાલાય આસનાનિ પઞ્ઞપેત્વા યેન ઉપાલિ ગહપતિ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ઉપાલિં ગહપતિં એતદવોચ – ‘‘પઞ્ઞત્તાનિ ખો, ભન્તે, મજ્ઝિમાય દ્વારસાલાય આસનાનિ. યસ્સદાનિ કાલં મઞ્ઞસી’’તિ.

૭૩. અથ ખો ઉપાલિ ગહપતિ યેન મજ્ઝિમા ¶ દ્વારસાલા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા યં તત્થ આસનં અગ્ગઞ્ચ સેટ્ઠઞ્ચ ઉત્તમઞ્ચ પણીતઞ્ચ તત્થ સામં નિસીદિત્વા દોવારિકં આમન્તેસિ ¶ – ‘‘તેન હિ, સમ્મ દોવારિક, યેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો તેનુપસઙ્કમ; ઉપસઙ્કમિત્વા નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એવં વદેહિ – ‘ઉપાલિ, ભન્તે, ગહપતિ એવમાહ – પવિસ કિર, ભન્તે, સચે આકઙ્ખસી’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો દોવારિકો ઉપાલિસ્સ ગહપતિસ્સ પટિસ્સુત્વા યેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘ઉપાલિ, ભન્તે, ગહપતિ એવમાહ – ‘પવિસ કિર, ભન્તે, સચે આકઙ્ખસી’’’તિ. અથ ¶ ખો નિગણ્ઠો નાટપુત્તો મહતિયા નિગણ્ઠપરિસાય સદ્ધિં યેન મજ્ઝિમા દ્વારસાલા તેનુપસઙ્કમિ. અથ ખો ઉપાલિ ગહપતિ – યં સુદં પુબ્બે યતો પસ્સતિ નિગણ્ઠં નાટપુત્તં દૂરતોવ આગચ્છન્તં દિસ્વાન તતો પચ્ચુગ્ગન્ત્વા યં તત્થ આસનં અગ્ગઞ્ચ સેટ્ઠઞ્ચ ઉત્તમઞ્ચ પણીતઞ્ચ તં ઉત્તરાસઙ્ગેન ¶ સમ્મજ્જિત્વા [પમજ્જિત્વા (સી. પી.)] પરિગ્ગહેત્વા નિસીદાપેતિ સો – દાનિ યં તત્થ આસનં અગ્ગઞ્ચ સેટ્ઠઞ્ચ ઉત્તમઞ્ચ પણીતઞ્ચ તત્થ સામં નિસીદિત્વા નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘સંવિજ્જન્તિ ખો, ભન્તે, આસનાનિ; સચે આકઙ્ખસિ, નિસીદા’’તિ. એવં વુત્તે, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો ઉપાલિં ગહપતિં એતદવોચ – ‘‘ઉમ્મત્તોસિ ત્વં, ગહપતિ, દત્તોસિ ત્વં, ગહપતિ! ‘ગચ્છામહં, ભન્તે, સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેસ્સામી’તિ ગન્ત્વા મહતાસિ વાદસઙ્ઘાટેન પટિમુક્કો આગતો. સેય્યથાપિ, ગહપતિ, પુરિસો અણ્ડહારકો ગન્ત્વા ઉબ્ભતેહિ અણ્ડેહિ આગચ્છેય્ય, સેય્યથા વા પન ગહપતિ પુરિસો અક્ખિકહારકો ગન્ત્વા ઉબ્ભતેહિ અક્ખીહિ આગચ્છેય્ય; એવમેવ ખો ત્વં, ગહપતિ, ‘ગચ્છામહં, ભન્તે, સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેસ્સામી’તિ ગન્ત્વા મહતાસિ વાદસઙ્ઘાટેન પટિમુક્કો આગતો. આવટ્ટોસિ ખો ત્વં, ગહપતિ, સમણેન ગોતમેન આવટ્ટનિયા માયાયા’’તિ.

૭૪. ‘‘ભદ્દિકા, ભન્તે, આવટ્ટની માયા; કલ્યાણી, ભન્તે, આવટ્ટની માયા; પિયા મે, ભન્તે, ઞાતિસાલોહિતા ઇમાય આવટ્ટનિયા આવટ્ટેય્યું; પિયાનમ્પિ મે અસ્સ ઞાતિસાલોહિતાનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય; સબ્બે ચેપિ, ભન્તે, ખત્તિયા ઇમાય આવટ્ટનિયા આવટ્ટેય્યું; સબ્બેસાનમ્પિસ્સ ખત્તિયાનં દીઘરત્તં હિતાય ¶ સુખાય; સબ્બે ચેપિ, ભન્તે, બ્રાહ્મણા…પે… વેસ્સા…પે… સુદ્દા ઇમાય આવટ્ટનિયા આવટ્ટેય્યું; સબ્બેસાનમ્પિસ્સ સુદ્દાનં ¶ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય; સદેવકો ચેપિ, ભન્તે, લોકો સમારકો સબ્રહ્મકો સસ્સમણબ્રાહ્મણી પજા સદેવમનુસ્સા ઇમાય આવટ્ટનિયા આવટ્ટેય્યું; સદેવકસ્સપિસ્સ લોકસ્સ સમારકસ્સ સબ્રહ્મકસ્સ સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા ¶ પજાય સદેવમનુસ્સાય દીઘરત્તં હિતાય સુખાયાતિ. તેન હિ, ભન્તે, ઉપમં તે કરિસ્સામિ. ઉપમાય પિધેકચ્ચે વિઞ્ઞૂ પુરિસા ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનન્તિ.

૭૫. ‘‘ભૂતપુબ્બં ¶ , ભન્તે, અઞ્ઞતરસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ જિણ્ણસ્સ વુડ્ઢસ્સ મહલ્લકસ્સ દહરા માણવિકા પજાપતી અહોસિ ગબ્ભિની ઉપવિજઞ્ઞા. અથ ખો, ભન્તે, સા માણવિકા તં બ્રાહ્મણં એતદવોચ – ‘ગચ્છ ત્વં, બ્રાહ્મણ, આપણા મક્કટચ્છાપકં કિણિત્વા આનેહિ, યો મે કુમારકસ્સ કીળાપનકો ભવિસ્સતી’તિ. એવં વુત્તે, સો બ્રાહ્મણો તં માણવિકં એતદવોચ – ‘આગમેહિ તાવ, ભોતિ, યાવ વિજાયતિ. સચે ત્વં, ભોતિ, કુમારકં વિજાયિસ્સસિ, તસ્સા તે અહં આપણા મક્કટચ્છાપકં કિણિત્વા આનેસ્સામિ, યો તે કુમારકસ્સ કીળાપનકો ભવિસ્સતિ. સચે પન ત્વં, ભોતિ, કુમારિકં વિજાયિસ્સસિ, તસ્સા તે અહં આપણા મક્કટચ્છાપિકં કિણિત્વા આનેસ્સામિ, યા તે કુમારિકાય કીળાપનિકા ભવિસ્સતી’તિ. દુતિયમ્પિ ખો, ભન્તે, સા માણવિકા…પે… ¶ તતિયમ્પિ ખો, ભન્તે, સા માણવિકા તં બ્રાહ્મણં એતદવોચ – ‘ગચ્છ ત્વં, બ્રાહ્મણ, આપણા મક્કટચ્છાપકં કિણિત્વા આનેહિ, યો મે કુમારકસ્સ કીળાપનકો ભવિસ્સતી’તિ. અથ ખો, ભન્તે, સો બ્રાહ્મણો તસ્સા માણવિકાય સારત્તો પટિબદ્ધચિત્તો આપણા મક્કટચ્છાપકં કિણિત્વા આનેત્વા તં માણવિકં એતદવોચ – ‘અયં તે, ભોતિ, આપણા મક્કટચ્છાપકો ¶ કિણિત્વા આનીતો, યો તે કુમારકસ્સ કીળાપનકો ભવિસ્સતી’તિ. એવં વુત્તે, ભન્તે, સા માણવિકા તં બ્રાહ્મણં એતદવોચ – ‘ગચ્છ ત્વં, બ્રાહ્મણ, ઇમં મક્કટચ્છાપકં આદાય યેન રત્તપાણિ રજતપુત્તો તેનુપસઙ્કમ; ઉપસઙ્કમિત્વા રત્તપાણિં રજકપુત્તં એવં વદેહિ – ઇચ્છામહં, સમ્મ રત્તપાણિ, ઇમં મક્કટચ્છાપકં પીતાવલેપનં નામ રઙ્ગજાતં રજિતં આકોટિતપચ્ચાકોટિતં ઉભતોભાગવિમટ્ઠ’ન્તિ.

‘‘અથ ખો, ભન્તે, સો બ્રાહ્મણો તસ્સા માણવિકાય સારત્તો પટિબદ્ધચિત્તો તં મક્કટચ્છાપકં આદાય યેન રત્તપાણિ ¶ રજકપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા રત્તપાણિં રજકપુત્તં એતદવોચ – ‘ઇચ્છામહં, સમ્મ રત્તપાણિ, ઇમં મક્કટચ્છાપકં પીતાવલેપનં નામ રઙ્ગજાતં રજિતં આકોટિતપચ્ચાકોટિતં ઉભતોભાગવિમટ્ઠ’ન્તિ. એવં વુત્તે, ભન્તે, રત્તપાણિ રજકપુત્તો તં બ્રાહ્મણં એતદવોચ – ‘અયં ખો તે, મક્કટચ્છાપકો રઙ્ગક્ખમો હિ ખો, નો આકોટનક્ખમો ¶ , નો વિમજ્જનક્ખમો’તિ. એવમેવ ખો, ભન્તે, બાલાનં નિગણ્ઠાનં વાદો રઙ્ગક્ખમો ¶ હિ ખો બાલાનં નો પણ્ડિતાનં, નો અનુયોગક્ખમો, નો વિમજ્જનક્ખમો. અથ ખો, ભન્તે, સો બ્રાહ્મણો અપરેન સમયેન નવં દુસ્સયુગં આદાય યેન રત્તપાણિ રજકપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા રત્તપાણિં રજકપુત્તં એતદવોચ – ‘ઇચ્છામહં, સમ્મ રત્તપાણિ, ઇમં નવં દુસ્સયુગં પીતાવલેપનં નામ રઙ્ગજાતં રજિતં આકોટિતપચ્ચાકોટિતં ઉભતોભાગવિમટ્ઠ’ન્તિ. એવં વુત્તે, ભન્તે, રત્તપાણિ રજકપુત્તો તં બ્રાહ્મણં એતદવોચ – ‘ઇદં ખો તે, ભન્તે, નવં દુસ્સયુગં રઙ્ગક્ખમઞ્ચેવ આકોટનક્ખમઞ્ચ વિમજ્જનક્ખમઞ્ચા’તિ. એવમેવ ખો, ભન્તે, તસ્સ ભગવતો વાદો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ રઙ્ગક્ખમો ચેવ પણ્ડિતાનં નો બાલાનં, અનુયોગક્ખમો ચ વિમજ્જનક્ખમો ચા’’તિ.

‘‘સરાજિકા ખો, ગહપતિ, પરિસા એવં જાનાતિ – ‘ઉપાલિ ગહપતિ નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ સાવકો’તિ. કસ્સ તં, ગહપતિ, સાવકં ધારેમા’’તિ? એવં ¶ વુત્તે, ઉપાલિ ગહપતિ ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં ¶ પણામેત્વા નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચ – ‘‘તેન હિ, ભન્તે, સુણોહિ યસ્સાહં સાવકો’’તિ –

૭૬.

‘‘ધીરસ્સ વિગતમોહસ્સ, પભિન્નખીલસ્સ વિજિતવિજયસ્સ;

અનીઘસ્સ સુસમચિત્તસ્સ, વુદ્ધસીલસ્સ સાધુપઞ્ઞસ્સ;

વેસમન્તરસ્સ [વેસ્સન્તરસ્સ (સી. પી.)] વિમલસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ.

‘‘અકથંકથિસ્સ તુસિતસ્સ, વન્તલોકામિસસ્સ મુદિતસ્સ;

કતસમણસ્સ મનુજસ્સ, અન્તિમસારીરસ્સ નરસ્સ;

અનોપમસ્સ વિરજસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ.

‘‘અસંસયસ્સ કુસલસ્સ, વેનયિકસ્સ સારથિવરસ્સ;

અનુત્તરસ્સ રુચિરધમ્મસ્સ, નિક્કઙ્ખસ્સ પભાસકસ્સ [પભાસકરસ્સ (સી. સ્યા. પી.)];

માનચ્છિદસ્સ વીરસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ.

‘‘નિસભસ્સ ¶ અપ્પમેય્યસ્સ, ગમ્ભીરસ્સ મોનપત્તસ્સ;

ખેમઙ્કરસ્સ વેદસ્સ, ધમ્મટ્ઠસ્સ સંવુતત્તસ્સ;

સઙ્ગાતિગસ્સ મુત્તસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ.

‘‘નાગસ્સ ¶ પન્તસેનસ્સ, ખીણસંયોજનસ્સ મુત્તસ્સ;

પટિમન્તકસ્સ [પટિમન્તસ્સ (ક.)] ધોનસ્સ, પન્નધજસ્સ વીતરાગસ્સ;

દન્તસ્સ નિપ્પપઞ્ચસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ.

‘‘ઇસિસત્તમસ્સ અકુહસ્સ, તેવિજ્જસ્સ બ્રહ્મપત્તસ્સ;

ન્હાતકસ્સ [નહાતકસ્સ (સી. સ્યા. પી.)] પદકસ્સ, પસ્સદ્ધસ્સ વિદિતવેદસ્સ;

પુરિન્દદસ્સ સક્કસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ.

‘‘અરિયસ્સ ભાવિતત્તસ્સ, પત્તિપત્તસ્સ વેય્યાકરણસ્સ;

સતિમતો વિપસ્સિસ્સ, અનભિનતસ્સ નો અપનતસ્સ;

અનેજસ્સ વસિપ્પત્તસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ ¶ .

‘‘સમુગ્ગતસ્સ [સમ્મગ્ગતસ્સ (સી. સ્યા. પી.)] ઝાયિસ્સ, અનનુગતન્તરસ્સ સુદ્ધસ્સ;

અસિતસ્સ હિતસ્સ [અપ્પહીનસ્સ (સી. પી.), અપ્પભીતસ્સ (સ્યા.)], પવિવિત્તસ્સ અગ્ગપ્પત્તસ્સ;

તિણ્ણસ્સ તારયન્તસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ.

‘‘સન્તસ્સ ભૂરિપઞ્ઞસ્સ, મહાપઞ્ઞસ્સ વીતલોભસ્સ;

તથાગતસ્સ સુગતસ્સ, અપ્પટિપુગ્ગલસ્સ અસમસ્સ;

વિસારદસ્સ નિપુણસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મિ.

‘‘તણ્હચ્છિદસ્સ બુદ્ધસ્સ, વીતધૂમસ્સ અનુપલિત્તસ્સ;

આહુનેય્યસ્સ યક્ખસ્સ, ઉત્તમપુગ્ગલસ્સ અતુલસ્સ;

મહતો યસગ્ગપત્તસ્સ, ભગવતો તસ્સ સાવકોહમસ્મી’’તિ.

૭૭. ‘‘કદા ¶ સઞ્ઞૂળ્હા પન તે, ગહપતિ, ઇમે સમણસ્સ ગોતમસ્સ વણ્ણા’’તિ? ‘‘સેય્યથાપિ, ભન્તે, નાનાપુપ્ફાનં મહાપુપ્ફરાસિ ¶ , તમેનં દક્ખો માલાકારો વા માલાકારન્તેવાસી વા વિચિત્તં માલં ગન્થેય્ય; એવમેવ ખો, ભન્તે, સો ભગવા અનેકવણ્ણો અનેકસતવણ્ણો. કો હિ, ભન્તે, વણ્ણારહસ્સ વણ્ણં ન કરિસ્સતી’’તિ? અથ ખો નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ ભગવતો સક્કારં અસહમાનસ્સ તત્થેવ ઉણ્હં લોહિતં મુખતો ઉગ્ગચ્છીતિ [ઉગ્ગઞ્છિ (સી. સ્યા. પી.)].

ઉપાલિસુત્તં નિટ્ઠિતં છટ્ઠં.

૭. કુક્કુરવતિકસુત્તં

૭૮. એવં ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોલિયેસુ વિહરતિ હલિદ્દવસનં નામ કોલિયાનં નિગમો. અથ ખો પુણ્ણો ચ કોલિયપુત્તો ગોવતિકો અચેલો ચ સેનિયો કુક્કુરવતિકો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. અચેલો પન સેનિયો કુક્કુરવતિકો ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા કુક્કુરોવ પલિકુજ્જિત્વા [પલિકુણ્ઠિત્વા (સ્યા. કં.), પલિગુણ્ઠિત્વા (ક.)] એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અયં ¶ , ભન્તે, અચેલો સેનિયો કુક્કુરવતિકો દુક્કરકારકો છમાનિક્ખિત્તં ભોજનં ભુઞ્જતિ. તસ્સ તં કુક્કુરવતં દીઘરત્તં સમત્તં સમાદિન્નં. તસ્સ કા ગતિ, કો અભિસમ્પરાયો’’તિ? ‘‘અલં, પુણ્ણ, તિટ્ઠતેતં; મા મં એતં પુચ્છી’’તિ. દુતિયમ્પિ ખો પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો…પે… તતિયમ્પિ ખો પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અયં, ભન્તે, અચેલો સેનિયો કુક્કુરવતિકો દુક્કરકારકો છમાનિક્ખિત્તં ભોજનં ભુઞ્જતિ. તસ્સ તં કુક્કુરવતં દીઘરત્તં સમત્તં સમાદિન્નં. તસ્સ કા ગતિ, કો અભિસમ્પરાયો’’તિ?

૭૯. ‘‘અદ્ધા ખો તે અહં, પુણ્ણ, ન લભામિ. અલં, પુણ્ણ, તિટ્ઠતેતં; મા મં એતં પુચ્છીતિ; અપિ ચ ત્યાહં બ્યાકરિસ્સામિ. ઇધ, પુણ્ણ, એકચ્ચો કુક્કુરવતં ભાવેતિ પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, કુક્કુરસીલં ભાવેતિ પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, કુક્કુરચિત્તં ભાવેતિ પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં ¶ , કુક્કુરાકપ્પં ભાવેતિ પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં. સો કુક્કુરવતં ભાવેત્વા પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, કુક્કુરસીલં ભાવેત્વા પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, કુક્કુરચિત્તં ભાવેત્વા પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, કુક્કુરાકપ્પં ભાવેત્વા પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા કુક્કુરાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જતિ. સચે ખો પનસ્સ એવંદિટ્ઠિ હોતિ – ‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા’તિ, સાસ્સ [સાયં (ક.)] હોતિ મિચ્છાદિટ્ઠિ. મિચ્છાદિટ્ઠિસ્સ [મિચ્છાદિટ્ઠિકસ્સ (સી.)] ખો અહં, પુણ્ણ, દ્વિન્નં ગતીનં અઞ્ઞતરં ગતિં વદામિ ¶ – નિરયં વા તિરચ્છાનયોનિં વા. ઇતિ ખો, પુણ્ણ, સમ્પજ્જમાનં ¶ કુક્કુરવતં કુક્કુરાનં સહબ્યતં ઉપનેતિ, વિપજ્જમાનં નિરય’’ન્તિ. એવં વુત્તે, અચેલો સેનિયો કુક્કુરવતિકો પરોદિ, અસ્સૂનિ પવત્તેસિ.

અથ ખો ભગવા પુણ્ણં કોલિયપુત્તં ગોવતિકં એતદવોચ – ‘‘એતં ¶ ખો તે અહં, પુણ્ણ, નાલત્થં. અલં, પુણ્ણ, તિટ્ઠતેતં; મા મં એતં પુચ્છી’’તિ. ‘‘નાહં, ભન્તે, એતં રોદામિ યં મં ભગવા એવમાહ; અપિ ચ મે ઇદં, ભન્તે, કુક્કુરવતં દીઘરત્તં સમત્તં સમાદિન્નં. અયં, ભન્તે, પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો. તસ્સ તં ગોવતં દીઘરત્તં સમત્તં સમાદિન્નં. તસ્સ કા ગતિ, કો અભિસમ્પરાયો’’તિ? ‘‘અલં, સેનિય, તિટ્ઠતેતં; મા મં એતં પુચ્છી’’તિ. દુતિયમ્પિ ખો અચેલો સેનિયો…પે… તતિયમ્પિ ખો અચેલો સેનિયો કુક્કુરવતિકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અયં, ભન્તે, પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો. તસ્સ તં ગોવતં દીઘરત્તં સમત્તં સમાદિન્નં. તસ્સ કા ગતિ, કો અભિસમ્પરાયો’’તિ?

૮૦. ‘‘અદ્ધા ખો તે અહં, સેનિય, ન લભામિ. અલં, સેનિય, તિટ્ઠતેતં; મા મં એતં પુચ્છીતિ; અપિ ચ ત્યાહં બ્યાકરિસ્સામિ. ઇધ, સેનિય, એકચ્ચો ગોવતં ભાવેતિ પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, ગોસીલં ભાવેતિ પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, ગોચિત્તં ભાવેતિ પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, ગવાકપ્પં [ગ્વાકપ્પં (ક.)] ભાવેતિ પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં. સો ગોવતં ભાવેત્વા પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, ગોસીલં ભાવેત્વા પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, ગોચિત્તં ભાવેત્વા પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં, ગવાકપ્પં ભાવેત્વા પરિપુણ્ણં અબ્બોકિણ્ણં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ગુન્નં સહબ્યતં ઉપપજ્જતિ. સચે ખો ¶ પનસ્સ એવંદિટ્ઠિ હોતિ – ‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા’તિ ¶ , સાસ્સ હોતિ મિચ્છાદિટ્ઠિ. મિચ્છાદિટ્ઠિસ્સ ખો અહં, સેનિય, દ્વિન્નં ગતીનં અઞ્ઞતરં ગતિં વદામિ – નિરયં વા તિરચ્છાનયોનિં વા. ઇતિ ખો, સેનિય, સમ્પજ્જમાનં ગોવતં ગુન્નં સહબ્યતં ઉપનેતિ, વિપજ્જમાનં નિરય’’ન્તિ. એવં વુત્તે, પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો પરોદિ, અસ્સૂનિ પવત્તેસિ.

અથ ખો ભગવા અચેલં સેનિયં કુક્કુરવતિકં એતદવોચ – ‘‘એતં ખો તે અહં, સેનિય ¶ , નાલત્થં. અલં, સેનિય, તિટ્ઠતેતં; મા મં ¶ એતં પુચ્છી’’તિ. ‘‘નાહં, ભન્તે, એતં રોદામિ યં મં ભગવા એવમાહ; અપિ ચ મે ઇદં, ભન્તે, ગોવતં દીઘરત્તં સમત્તં સમાદિન્નં. એવં પસન્નો અહં, ભન્તે, ભગવતિ; પહોતિ ભગવા તથા ધમ્મં દેસેતું યથા અહં ચેવિમં ગોવતં પજહેય્યં, અયઞ્ચેવ અચેલો સેનિયો કુક્કુરવતિકો તં કુક્કુરવતં પજહેય્યા’’તિ. ‘‘તેન હિ, પુણ્ણ, સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –

૮૧. ‘‘ચત્તારિમાનિ, પુણ્ણ, કમ્માનિ મયા સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદિતાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? અત્થિ, પુણ્ણ, કમ્મં કણ્હં કણ્હવિપાકં; અત્થિ, પુણ્ણ, કમ્મં સુક્કં સુક્કવિપાકં; અત્થિ, પુણ્ણ, કમ્મં કણ્હસુક્કં કણ્હસુક્કવિપાકં; અત્થિ, પુણ્ણ, કમ્મં અકણ્હં અસુક્કં અકણ્હઅસુક્કવિપાકં, કમ્મક્ખયાય સંવત્તતિ ¶ .

‘‘કતમઞ્ચ, પુણ્ણ, કમ્મં કણ્હં કણ્હવિપાકં? ઇધ, પુણ્ણ, એકચ્ચો સબ્યાબજ્ઝં [સબ્યાપજ્ઝં (સી. સ્યા. કં.)] કાયસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ, સબ્યાબજ્ઝં વચીસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ, સબ્યાબજ્ઝં મનોસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ. સો સબ્યાબજ્ઝં કાયસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરિત્વા, સબ્યાબજ્ઝં વચીસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરિત્વા, સબ્યાબજ્ઝં મનોસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરિત્વા, સબ્યાબજ્ઝં લોકં ઉપપજ્જતિ. તમેનં સબ્યાબજ્ઝં લોકં ઉપપન્નં સમાનં સબ્યાબજ્ઝા ફસ્સા ફુસન્તિ. સો સબ્યાબજ્ઝેહિ ફસ્સેહિ ફુટ્ઠો સમાનો સબ્યાબજ્ઝં વેદનં વેદેતિ એકન્તદુક્ખં, સેય્યથાપિ સત્તા નેરયિકા ¶ . ઇતિ ખો, પુણ્ણ, ભૂતા ભૂતસ્સ ઉપપત્તિ હોતિ; યં કરોતિ તેન ઉપપજ્જતિ, ઉપપન્નમેનં ફસ્સા ફુસન્તિ. એવંપાહં, પુણ્ણ, ‘કમ્મદાયાદા સત્તા’તિ વદામિ. ઇદં વુચ્ચતિ, પુણ્ણ, કમ્મં કણ્હં કણ્હવિપાકં.

‘‘કતમઞ્ચ, પુણ્ણ, કમ્મં સુક્કં સુક્કવિપાકં? ઇધ, પુણ્ણ, એકચ્ચો અબ્યાબજ્ઝં કાયસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ, અબ્યાબજ્ઝં વચીસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ, અબ્યાબજ્ઝં મનોસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ. સો અબ્યાબજ્ઝં કાયસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરિત્વા, અબ્યાબજ્ઝં વચીસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરિત્વા, અબ્યાબજ્ઝં મનોસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરિત્વા અબ્યાબજ્ઝં લોકં ઉપપજ્જતિ. તમેનં અબ્યાબજ્ઝં લોકં ઉપપન્નં ¶ સમાનં અબ્યાબજ્ઝા ફસ્સા ફુસન્તિ. સો અબ્યાબજ્ઝેહિ ફસ્સેહિ ફુટ્ઠો ¶ સમાનો અબ્યાબજ્ઝં વેદનં વેદેતિ એકન્તસુખં, સેય્યથાપિ દેવા સુભકિણ્હા. ઇતિ ખો ¶ , પુણ્ણ, ભૂતા ભૂતસ્સ ઉપપત્તિ હોતિ; યં કરોતિ તેન ઉપપજ્જતિ, ઉપપન્નમેનં ફસ્સા ફુસન્તિ. એવંપાહં, પુણ્ણ, ‘કમ્મદાયાદા સત્તા’તિ વદામિ. ઇદં વુચ્ચતિ, પુણ્ણ, કમ્મં સુક્કં સુક્કવિપાકં.

‘‘કતમઞ્ચ, પુણ્ણ, કમ્મં કણ્હસુક્કં કણ્હસુક્કવિપાકં? ઇધ, પુણ્ણ, એકચ્ચો સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ કાયસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ, સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ વચીસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ, સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ મનોસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરોતિ. સો સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ કાયસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરિત્વા, સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ વચીસઙ્ખારં અભિઙ્ખરિત્વા, સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ મનોસઙ્ખારં અભિસઙ્ખરિત્વા સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ લોકં ઉપપજ્જતિ. તમેનં સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ લોકં ઉપપન્નં સમાનં સબ્યાબજ્ઝાપિ અબ્યાબજ્ઝાપિ ફસ્સા ફુસન્તિ. સો સબ્યાબજ્ઝેહિપિ અબ્યાબજ્ઝેહિપિ ફસ્સેહિ ફુટ્ઠો સમાનો સબ્યાબજ્ઝમ્પિ અબ્યાબજ્ઝમ્પિ વેદનં વેદેતિ વોકિણ્ણસુખદુક્ખં, સેય્યથાપિ મનુસ્સા એકચ્ચે ચ દેવા એકચ્ચે ચ વિનિપાતિકા. ઇતિ ખો, પુણ્ણ, ભૂતા ભૂતસ્સ ઉપપત્તિ હોતિ; યં કરોતિ તેન ઉપપજ્જતિ. ઉપપન્નમેનં ફસ્સા ફુસન્તિ. એવંપાહં, પુણ્ણ, ‘કમ્મદાયાદા સત્તા’તિ વદામિ. ઇદં વુચ્ચતિ, પુણ્ણ, કમ્મં કણ્હસુક્કં કણ્હસુક્કવિપાકં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , પુણ્ણ, કમ્મં અકણ્હં અસુક્કં અકણ્હઅસુક્કવિપાકં, કમ્મક્ખયાય સંવત્તતિ? તત્ર, પુણ્ણ, યમિદં ¶ કમ્મં કણ્હં કણ્હવિપાકં તસ્સ પહાનાય યા ચેતના, યમિદં [યમ્પિદં (સી. પી.)] કમ્મં સુક્કં સુક્કવિપાકં તસ્સ પહાનાય યા ચેતના, યમિદં [યમ્પિદં (સી. પી.)] કમ્મં કણ્હસુક્કં કણ્હસુક્કવિપાકં તસ્સ પહાનાય યા ચેતના – ઇદં વુચ્ચતિ, પુણ્ણ, કમ્મં અકણ્હં અસુક્કં અકણ્હઅસુક્કવિપાકં, કમ્મક્ખયાય સંવત્તતીતિ. ઇમાનિ ખો, પુણ્ણ, ચત્તારિ કમ્માનિ મયા સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદિતાની’’તિ.

૮૨. એવં વુત્તે, પુણ્ણો કોલિયપુત્તો ગોવતિકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં, ભન્તે, અભિક્કન્તં, ભન્તે! સેય્યથાપિ, ભન્તે…પે… ઉપાસકં મં ભગવા ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં ¶ સરણં ગત’’ન્તિ. અચેલો ¶ પન સેનિયો કુક્કુરવતિકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં, ભન્તે, અભિક્કન્તં, ભન્તે! સેય્યથાપિ, ભન્તે…પે… પકાસિતો. એસાહં, ભન્તે, ભગવન્તં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. લભેય્યાહં, ભન્તે, ભગવતો સન્તિકે પબ્બજ્જં, લભેય્યં ઉપસમ્પદ’’ન્તિ. ‘‘યો ખો, સેનિય ¶ , અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બો ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે આકઙ્ખતિ પબ્બજ્જં, આકઙ્ખતિ ઉપસમ્પદં સો ચત્તારો માસે પરિવસતિ. ચતુન્નં માસાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તિ, ઉપસમ્પાદેન્તિ ભિક્ખુભાવાય. અપિ ચ મેત્થ પુગ્ગલવેમત્તતા વિદિતા’’તિ.

‘‘સચે, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બા ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે આકઙ્ખન્તા પબ્બજ્જં આકઙ્ખન્તા ઉપસમ્પદં તે ચત્તારો માસે પરિવસન્તિ ચતુન્નં માસાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તિ ઉપસમ્પાદેન્તિ ભિક્ખુભાવાય, અહં ચત્તારિ વસ્સાનિ પરિવસિસ્સામિ. ચતુન્નં વસ્સાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તુ, ઉપસમ્પાદેન્તુ ભિક્ખુભાવાયા’’તિ. અલત્થ ખો અચેલો સેનિયો કુક્કુરવતિકો ભગવતો સન્તિકે પબ્બજ્જં, અલત્થ ઉપસમ્પદં. અચિરૂપસમ્પન્નો ખો પનાયસ્મા સેનિયો એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો ¶ આતાપી પહિતત્તો વિહરન્તો નચિરસ્સેવ – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અઞ્ઞતરો ખો પનાયસ્મા સેનિયો અરહતં અહોસીતિ.

કુક્કુરવતિકસુત્તં નિટ્ઠિતં સત્તમં.

૮. અભયરાજકુમારસુત્તં

૮૩. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. અથ ખો અભયો રાજકુમારો યેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા નિગણ્ઠં નાટપુત્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો અભયં રાજકુમારં નિગણ્ઠો નાટપુત્તો એતદવોચ – ‘‘એહિ ત્વં, રાજકુમાર, સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં ¶ આરોપેહિ. એવં તે કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગચ્છિસ્સતિ – ‘અભયેન રાજકુમારેન સમણસ્સ ગોતમસ્સ એવં મહિદ્ધિકસ્સ એવં મહાનુભાવસ્સ વાદો આરોપિતો’’’તિ. ‘‘યથા કથં પનાહં, ભન્તે, સમણસ્સ ગોતમસ્સ એવં મહિદ્ધિકસ્સ એવં મહાનુભાવસ્સ વાદં આરોપેસ્સામી’’તિ? ‘‘એહિ ત્વં, રાજકુમાર, યેન સમણો ગોતમો તેનુપસઙ્કમ; ઉપસઙ્કમિત્વા સમણં ગોતમં એવં વદેહિ – ‘ભાસેય્ય નુ ખો, ભન્તે, તથાગતો તં વાચં યા સા વાચા પરેસં અપ્પિયા અમનાપા’તિ? સચે તે સમણો ગોતમો એવં પુટ્ઠો એવં બ્યાકરોતિ – ‘ભાસેય્ય, રાજકુમાર, તથાગતો તં વાચં યા સા વાચા પરેસં અપ્પિયા અમનાપા’તિ, તમેનં ત્વં એવં વદેય્યાસિ – ‘અથ કિઞ્ચરહિ તે, ભન્તે, પુથુજ્જનેન નાનાકરણં? પુથુજ્જનોપિ હિ તં વાચં ભાસેય્ય યા સા વાચા પરેસં અપ્પિયા અમનાપા’તિ. સચે ¶ પન તે સમણો ગોતમો એવં પુટ્ઠો એવં બ્યાકરોતિ – ‘ન, રાજકુમાર, તથાગતો તં વાચં ભાસેય્ય યા સા વાચા પરેસં ¶ અપ્પિયા અમનાપા’તિ, તમેનં ત્વં એવં વદેય્યાસિ – ‘અથ કિઞ્ચરહિ તે, ભન્તે, દેવદત્તો બ્યાકતો – ‘‘આપાયિકો દેવદત્તો, નેરયિકો દેવદત્તો, કપ્પટ્ઠો દેવદત્તો, અતેકિચ્છો દેવદત્તો’’તિ? તાય ચ પન તે વાચાય દેવદત્તો કુપિતો અહોસિ અનત્તમનો’તિ. ઇમં ખો તે, રાજકુમાર, સમણો ગોતમો ઉભતોકોટિકં પઞ્હં પુટ્ઠો સમાનો નેવ સક્ખિતિ ઉગ્ગિલિતું ન સક્ખિતિ ઓગિલિતું. સેય્યથાપિ નામ પુરિસસ્સ અયોસિઙ્ઘાટકં કણ્ઠે વિલગ્ગં, સો નેવ સક્કુણેય્ય ઉગ્ગિલિતું ન સક્કુણેય્ય ઓગિલિતું; એવમેવ ખો તે, રાજકુમાર, સમણો ગોતમો ઇમં ઉભતોકોટિકં પઞ્હં પુટ્ઠો સમાનો નેવ સક્ખિતિ ઉગ્ગિલિતું ન સક્ખિતિ ઓગિલિતુ’’ન્તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો અભયો રાજકુમારો નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ પટિસ્સુત્વા ઉટ્ઠાયાસના નિગણ્ઠં નાટપુત્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ.

૮૪. એકમન્તં ¶ નિસિન્નસ્સ ખો અભયસ્સ રાજકુમારસ્સ સૂરિયં [સુરિયં (સી. સ્યા. કં. પી.)] ઉલ્લોકેત્વા એતદહોસિ – ‘‘અકાલો ખો અજ્જ ભગવતો વાદં આરોપેતું ¶ . સ્વે દાનાહં સકે નિવેસને ભગવતો વાદં આરોપેસ્સામી’’તિ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અધિવાસેતુ મે, ભન્તે, ભગવા સ્વાતનાય અત્તચતુત્થો ભત્ત’’ન્તિ. અધિવાસેસિ ભગવા તુણ્હીભાવેન. અથ ¶ ખો અભયો રાજકુમારો ભગવતો અધિવાસનં વિદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ. અથ ખો ભગવા તસ્સા રત્તિયા અચ્ચયેન પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય યેન અભયસ્સ રાજકુમારસ્સ નિવેસનં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. અથ ખો અભયો રાજકુમારો ભગવન્તં પણીતેન ખાદનીયેન ભોજનીયેન સહત્થા સન્તપ્પેસિ સમ્પવારેસિ. અથ ખો અભયો રાજકુમારો ભગવન્તં ભુત્તાવિં ઓનીતપત્તપાણિં અઞ્ઞતરં નીચં આસનં ગહેત્વા એકમન્તં નિસીદિ.

૮૫. એકમન્તં નિસિન્નો ખો અભયો રાજકુમારો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ભાસેય્ય નુ ખો, ભન્તે, તથાગતો તં વાચં યા સા વાચા પરેસં અપ્પિયા અમનાપા’’તિ? ‘‘ન ખ્વેત્થ, રાજકુમાર, એકંસેના’’તિ. ‘‘એત્થ, ભન્તે, અનસ્સું નિગણ્ઠા’’તિ. ‘‘કિં પન ત્વં, રાજકુમાર, એવં વદેસિ – ‘એત્થ ¶ , ભન્તે, અનસ્સું નિગણ્ઠા’’’તિ? ‘‘ઇધાહં, ભન્તે, યેન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા નિગણ્ઠં નાટપુત્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિં. એકમન્તં નિસિન્નં ખો મં, ભન્તે, નિગણ્ઠો નાટપુત્તો એતદવોચ – ‘એહિ ત્વં, રાજકુમાર, સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેહિ. એવં તે કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગચ્છિસ્સતિ – અભયેન રાજકુમારેન સમણસ્સ ગોતમસ્સ એવં મહિદ્ધિકસ્સ એવં મહાનુભાવસ્સ વાદો આરોપિતો’તિ. એવં વુત્તે, અહં, ભન્તે, નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતદવોચં – ‘યથા કથં પનાહં ¶ , ભન્તે, સમણસ્સ ગોતમસ્સ એવં મહિદ્ધિકસ્સ એવં મહાનુભાવસ્સ વાદં આરોપેસ્સામી’તિ? ‘એહિ ત્વં, રાજકુમાર, યેન સમણો ગોતમો તેનુપસઙ્કમ; ઉપસઙ્કમિત્વા સમણં ગોતમં એવં વદેહિ – ભાસેય્ય નુ ખો, ભન્તે, તથાગતો તં વાચં યા સા વાચા પરેસં અપ્પિયા અમનાપાતિ? સચે તે સમણો ગોતમો એવં પુટ્ઠો એવં બ્યાકરોતિ – ભાસેય્ય, રાજકુમાર, તથાગતો તં વાચં યા સા વાચા પરેસં અપ્પિયા અમનાપાતિ, તમેનં ત્વં એવં વદેય્યાસિ – અથ કિઞ્ચરહિ તે, ભન્તે, પુથુજ્જનેન નાનાકરણં? પુથુજ્જનોપિ હિ તં વાચં ભાસેય્ય ¶ યા સા વાચા પરેસં અપ્પિયા અમનાપાતિ. સચે પન તે સમણો ગોતમો એવં પુટ્ઠો એવં બ્યાકરોતિ – ન, રાજકુમાર, તથાગતો તં વાચં ભાસેય્ય યા સા ¶ વાચા પરેસં અપ્પિયા અમનાપાતિ, તમેનં ત્વં એવં વદેય્યાસિ – અથ કિઞ્ચરહિ તે, ભન્તે, દેવદત્તો બ્યાકતો – આપાયિકો દેવદત્તો, નેરયિકો દેવદત્તો, કપ્પટ્ઠો દેવદત્તો, અતેકિચ્છો દેવદત્તોતિ? તાય ચ પન તે વાચાય દેવદત્તો કુપિતો અહોસિ અનત્તમનોતિ. ઇમં ખો તે, રાજકુમાર, સમણો ગોતમો ઉભતોકોટિકં પઞ્હં પુટ્ઠો સમાનો ¶ નેવ સક્ખિતિ ઉગ્ગિલિતું ન સક્ખિતિ ઓગિલિતું. સેય્યથાપિ નામ પુરિસસ્સ અયોસિઙ્ઘાટકં કણ્ઠે વિલગ્ગં, સો નેવ સક્કુણેય્ય ઉગ્ગિલિતું ન સક્કુણેય્ય ઓગિલિતું; એવમેવ ખો તે, રાજકુમાર, સમણો ગોતમો ઇમં ઉભતોકોટિકં પઞ્હં પુટ્ઠો સમાનો નેવ સક્ખિતિ ઉગ્ગિલિતું ન સક્ખિતિ ઓગિલિતુ’’’ન્તિ.

૮૬. તેન ખો પન સમયેન દહરો કુમારો મન્દો ઉત્તાનસેય્યકો અભયસ્સ રાજકુમારસ્સ અઙ્કે નિસિન્નો હોતિ. અથ ખો ભગવા અભયં રાજકુમારં એતદવોચ – ‘‘તં કિં ¶ મઞ્ઞસિ, રાજકુમાર, સચાયં કુમારો તુય્હં વા પમાદમન્વાય ધાતિયા વા પમાદમન્વાય કટ્ઠં વા કઠલં [કથલં (ક.)] વા મુખે આહરેય્ય, કિન્તિ નં કરેય્યાસી’’તિ? ‘‘આહરેય્યસ્સાહં, ભન્તે. સચે, ભન્તે, ન સક્કુણેય્યં આદિકેનેવ આહત્તું [આહરિતું (સ્યા. કં.)], વામેન હત્થેન સીસં પરિગ્ગહેત્વા [પગ્ગહેત્વા (સી.)] દક્ખિણેન હત્થેન વઙ્કઙ્ગુલિં કરિત્વા સલોહિતમ્પિ આહરેય્યં. તં કિસ્સ હેતુ? અત્થિ મે, ભન્તે, કુમારે અનુકમ્પા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, રાજકુમાર, યં તથાગતો વાચં જાનાતિ અભૂતં અતચ્છં અનત્થસંહિતં સા ચ પરેસં અપ્પિયા અમનાપા, ન તં તથાગતો વાચં ભાસતિ. યમ્પિ તથાગતો વાચં જાનાતિ ભૂતં તચ્છં અનત્થસંહિતં સા ચ પરેસં અપ્પિયા અમનાપા, તમ્પિ તથાગતો વાચં ન ભાસતિ. યઞ્ચ ખો તથાગતો વાચં જાનાતિ ભૂતં તચ્છં અત્થસંહિતં સા ચ પરેસં અપ્પિયા અમનાપા, તત્ર કાલઞ્ઞૂ તથાગતો હોતિ તસ્સા વાચાય વેય્યાકરણાય. યં તથાગતો વાચં જાનાતિ અભૂતં અતચ્છં ¶ અનત્થસંહિતં સા ચ પરેસં પિયા મનાપા, ન તં તથાગતો વાચં ભાસતિ. યમ્પિ તથાગતો વાચં જાનાતિ ભૂતં તચ્છં અનત્થસંહિતં સા ચ પરેસં પિયા મનાપા તમ્પિ તથાગતો વાચં ન ભાસતિ. યઞ્ચ તથાગતો વાચં જાનાતિ ભૂતં તચ્છં અત્થસંહિતં સા ¶ ચ પરેસં પિયા મનાપા, તત્ર કાલઞ્ઞૂ તથાગતો હોતિ તસ્સા વાચાય વેય્યાકરણાય. તં કિસ્સ હેતુ? અત્થિ, રાજકુમાર, તથાગતસ્સ સત્તેસુ અનુકમ્પા’’તિ.

૮૭. ‘‘યેમે, ભન્તે, ખત્તિયપણ્ડિતાપિ બ્રાહ્મણપણ્ડિતાપિ ગહપતિપણ્ડિતાપિ સમણપણ્ડિતાપિ પઞ્હં અભિસઙ્ખરિત્વા તથાગતં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છન્તિ, પુબ્બેવ નુ ખો, એતં, ભન્તે ¶ , ભગવતો ચેતસો પરિવિતક્કિતં હોતિ ‘યે મં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં પુચ્છિસ્સન્તિ તેસાહં એવં પુટ્ઠો એવં બ્યાકરિસ્સામી’તિ, ઉદાહુ ઠાનસોવેતં તથાગતં પટિભાતી’’તિ?

‘‘તેન હિ, રાજકુમાર, તઞ્ઞેવેત્થ પટિપુચ્છિસ્સામિ, યથા તે ખમેય્ય તથા નં બ્યાકરેય્યાસિ. તં કિં મઞ્ઞસિ, રાજકુમાર, કુસલો ત્વં રથસ્સ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાન’’ન્તિ?

‘‘એવં, ભન્તે, કુસલો અહં રથસ્સ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાન’’ન્તિ.

‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, રાજકુમાર, યે તં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં પુચ્છેય્યું – ‘કિં નામિદં રથસ્સ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગ’ન્તિ? પુબ્બેવ નુ ખો તે એતં ચેતસો પરિવિતક્કિતં ¶ અસ્સ ‘યે મં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં પુચ્છિસ્સન્તિ તેસાહં એવં પુટ્ઠો એવં બ્યાકરિસ્સામી’તિ, ઉદાહુ ઠાનસોવેતં પટિભાસેય્યા’’તિ?

‘‘અહઞ્હિ, ભન્તે, રથિકો સઞ્ઞાતો કુસલો રથસ્સ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનં. સબ્બાનિ મે રથસ્સ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનિ સુવિદિતાનિ. ઠાનસોવેતં મં પટિભાસેય્યા’’તિ ¶ .

‘‘એવમેવ ખો, રાજકુમાર, યે તે ખત્તિયપણ્ડિતાપિ બ્રાહ્મણપણ્ડિતાપિ ગહપતિપણ્ડિતાપિ સમણપણ્ડિતાપિ પઞ્હં અભિસઙ્ખરિત્વા તથાગતં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છન્તિ, ઠાનસોવેતં તથાગતં પટિભાતિ. તં કિસ્સ હેતુ? સા હિ, રાજકુમાર, તથાગતસ્સ ધમ્મધાતુ સુપ્પટિવિદ્ધા યસ્સા ધમ્મધાતુયા સુપ્પટિવિદ્ધત્તા ઠાનસોવેતં તથાગતં પટિભાતી’’તિ.

એવં વુત્તે, અભયો રાજકુમારો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં, ભન્તે, અભિક્કન્તં, ભન્તે…પે… અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

અભયરાજકુમારસુત્તં નિટ્ઠિતં અટ્ઠમં.

૯. બહુવેદનીયસુત્તં

૮૮. એવં ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો પઞ્ચકઙ્ગો થપતિ યેનાયસ્મા ઉદાયી તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં ઉદાયિં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો પઞ્ચકઙ્ગો થપતિ આયસ્મન્તં ઉદાયિં એતદવોચ – ‘‘કતિ નુ ખો, ભન્તે ઉદાયિ, વેદના વુત્તા ભગવતા’’તિ? ‘‘તિસ્સો ખો, થપતિ [ગહપતિ (સ્યા. કં. પી.)], વેદના વુત્તા ભગવતા. સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના – ઇમા ¶ ખો, થપતિ, તિસ્સો વેદના વુત્તા ભગવતા’’તિ. એવં વુત્તે, પઞ્ચકઙ્ગો થપતિ આયસ્મન્તં ઉદાયિં એતદવોચ – ‘‘ન ખો, ભન્તે ઉદાયિ, તિસ્સો વેદના વુત્તા ભગવતા; દ્વે વેદના વુત્તા ભગવતા – સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના. યાયં, ભન્તે, અદુક્ખમસુખા વેદના સન્તસ્મિં એસા પણીતે સુખે વુત્તા ભગવતા’’તિ. દુતિયમ્પિ ખો આયસ્મા ઉદાયી પઞ્ચકઙ્ગં થપતિં એતદવોચ – ‘‘ન ખો, ગહપતિ, દ્વે વેદના વુત્તા ભગવતા; તિસ્સો વેદના વુત્તા ભગવતા. સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના – ઇમા ખો, થપતિ, તિસ્સો વેદના વુત્તા ભગવતા’’તિ. દુતિયમ્પિ ખો પઞ્ચકઙ્ગો થપતિ આયસ્મન્તં ઉદાયિં એતદવોચ – ‘‘ન ખો, ભન્તે ઉદાયિ, તિસ્સો વેદના વુત્તા ભગવતા; દ્વે વેદના વુત્તા ભગવતા – સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના. યાયં, ભન્તે ¶ , અદુક્ખમસુખા વેદના સન્તસ્મિં એસા પણીતે સુખે વુત્તા ભગવતા’’તિ. તતિયમ્પિ ખો આયસ્મા ઉદાયી પઞ્ચકઙ્ગં થપતિં એતદવોચ – ‘‘ન ખો, થપતિ, દ્વે વેદના વુત્તા ભગવતા; તિસ્સો વેદના વુત્તા ભગવતા. સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના – ઇમા ખો, થપતિ, તિસ્સો વેદના વુત્તા ભગવતા’’તિ. તતિયમ્પિ ખો પઞ્ચકઙ્ગો થપતિ આયસ્મન્તં ઉદાયિં એતદવોચ – ‘‘ન ખો, ભન્તે ઉદાયિ, તિસ્સો વેદના વુત્તા ભગવતા, દ્વે વેદના વુત્તા ભગવતા – સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના. યાયં, ભન્તે, અદુક્ખમસુખા વેદના સન્તસ્મિં એસા પણીતે સુખે વુત્તા ભગવતા’’તિ. નેવ ખો સક્ખિ આયસ્મા ઉદાયી પઞ્ચકઙ્ગં થપતિં સઞ્ઞાપેતું ન પનાસક્ખિ પઞ્ચકઙ્ગો થપતિ આયસ્મન્તં ઉદાયિં સઞ્ઞાપેતું.

૮૯. અસ્સોસિ ¶ ખો આયસ્મા આનન્દો આયસ્મતો ઉદાયિસ્સ પઞ્ચકઙ્ગેન થપતિના સદ્ધિં ઇમં કથાસલ્લાપં. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો ¶ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો યાવતકો અહોસિ આયસ્મતો ઉદાયિસ્સ પઞ્ચકઙ્ગેન થપતિના સદ્ધિં કથાસલ્લાપો તં સબ્બં ભગવતો આરોચેસિ. એવં વુત્તે, ભગવા આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘સન્તઞ્ઞેવ ખો, આનન્દ, પરિયાયં પઞ્ચકઙ્ગો થપતિ ઉદાયિસ્સ નાબ્ભનુમોદિ, સન્તઞ્ઞેવ ¶ ચ પન પરિયાયં ઉદાયી પઞ્ચકઙ્ગસ્સ થપતિસ્સ નાબ્ભનુમોદિ. દ્વેપાનન્દ, વેદના વુત્તા મયા પરિયાયેન ¶ , તિસ્સોપિ વેદના વુત્તા મયા પરિયાયેન, પઞ્ચપિ વેદના વુત્તા મયા પરિયાયેન, છપિ વેદના વુત્તા મયા પરિયાયેન, અટ્ઠારસપિ વેદના વુત્તા મયા પરિયાયેન, છત્તિંસપિ વેદના વુત્તા મયા પરિયાયેન, અટ્ઠસતમ્પિ વેદના વુત્તા મયા પરિયાયેન. એવં પરિયાયદેસિતો ખો, આનન્દ, મયા ધમ્મો. એવં પરિયાયદેસિતે ખો, આનન્દ, મયા ધમ્મે યે અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુભાસિતં સુલપિતં ન સમનુજાનિસ્સન્તિ ન સમનુમઞ્ઞિસ્સન્તિ ન સમનુમોદિસ્સન્તિ તેસમેતં પાટિકઙ્ખં – ભણ્ડનજાતા કલહજાતા વિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તા વિહરિસ્સન્તિ. એવં પરિયાયદેસિતો ખો, આનન્દ, મયા ધમ્મો. એવં પરિયાયદેસિતે ખો, આનન્દ, મયા ધમ્મે યે અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુભાસિતં સુલપિતં સમનુજાનિસ્સન્તિ સમનુમઞ્ઞિસ્સન્તિ સમનુમોદિસ્સન્તિ તેસમેતં પાટિકઙ્ખં – સમગ્ગા સમ્મોદમાના અવિવદમાના ખીરોદકીભૂતા અઞ્ઞમઞ્ઞં પિયચક્ખૂહિ સમ્પસ્સન્તા વિહરિસ્સન્તિ’’.

૯૦. ‘‘પઞ્ચ ખો ઇમે, આનન્દ, કામગુણા. કતમે પઞ્ચ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા…પે… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા…પે… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ¶ પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા – ઇમે ખો, આનન્દ, પઞ્ચ કામગુણા. યં ખો, આનન્દ, ઇમે પઞ્ચ કામગુણે પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખં સોમનસ્સં ઇદં વુચ્ચતિ કામસુખં.

‘‘યો ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય – ‘એતપરમં સત્તા સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેન્તી’તિ, ઇદમસ્સ નાનુજાનામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અત્થાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં ¶ સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ ¶ . ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

‘‘યો ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય – ‘એતપરમં સત્તા સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેન્તી’તિ, ઇદમસ્સ નાનુજાનામિ. તં ¶ કિસ્સ હેતુ? અત્થાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

‘‘યો ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય…પે…. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા…પે… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

‘‘યો ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય…પે…. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના…પે… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

‘‘યો ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય…પે…. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ ¶ ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા, પટિઘસઞ્ઞાનં ¶ અત્થઙ્ગમા, નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

‘‘યો ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય…પે…. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

‘‘યો ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય…પે…. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

‘‘યો ¶ ¶ ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય…પે…. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

‘‘યો ખો, આનન્દ, એવં વદેય્ય – ‘એતપરમં સત્તા સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેન્તી’તિ, ઇદમસ્સ નાનુજાનામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અત્થાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ. કતમઞ્ચાનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ¶ સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં ખો, આનન્દ, એતમ્હા સુખા અઞ્ઞં સુખં અભિક્કન્તતરઞ્ચ પણીતતરઞ્ચ.

૯૧. ‘‘ઠાનં ખો પનેતં, આનન્દ, વિજ્જતિ યં અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં વદેય્યું ¶ – ‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમણો ગોતમો આહ; તઞ્ચ સુખસ્મિં પઞ્ઞપેતિ. તયિદં કિંસુ, તયિદં કથંસૂ’તિ? એવંવાદિનો, આનન્દ, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘ન ખો, આવુસો, ભગવા સુખંયેવ વેદનં સન્ધાય સુખસ્મિં પઞ્ઞપેતિ; અપિ ચ, આવુસો, યત્થ યત્થ સુખં ઉપલબ્ભતિ યહિં યહિં તં તં તથાગતો સુખસ્મિં પઞ્ઞપેતી’’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

બહુવેદનીયસુત્તં નિટ્ઠિતં નવમં.

૧૦. અપણ્ણકસુત્તં

૯૨. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસલેસુ ચારિકં ચરમાનો મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં યેન સાલા નામ કોસલાનં બ્રાહ્મણગામો તદવસરિ. અસ્સોસું ખો સાલેય્યકા બ્રાહ્મણગહપતિકા – ‘‘સમણો ખલુ ભો ગોતમો સક્યપુત્તો સક્યકુલા પબ્બજિતો કોસલેસુ ચારિકં ચરમાનો મહતા ¶ ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં સાલં ¶ અનુપ્પત્તો. તં ખો પન ભવન્તં ગોતમં એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’તિ. સો ઇમં લોકં સદેવકં સમારકં સબ્રહ્મકં સસ્સમણબ્રાહ્મણિં પજં સદેવમનુસ્સં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેતિ. સો ધમ્મં દેસેતિ આદિકલ્યાણં મજ્ઝેકલ્યાણં પરિયોસાનકલ્યાણં સાત્થં સબ્યઞ્જનં, કેવલપરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં પકાસેતિ. સાધુ ખો પન તથારૂપાનં અરહતં દસ્સનં હોતી’’તિ. અથ ખો સાલેય્યકા બ્રાહ્મણગહપતિકા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા અપ્પેકચ્ચે ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. અપ્પેકચ્ચે ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ; સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. અપ્પેકચ્ચે યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. અપ્પેકચ્ચે ¶ ભગવતો સન્તિકે નામગોત્તં સાવેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. અપ્પેકચ્ચે તુણ્હીભૂતા એકમન્તં નિસીદિંસુ.

૯૩. એકમન્તં નિસિન્ને ખો સાલેય્યકે બ્રાહ્મણગહપતિકે ભગવા એતદવોચ – ‘‘અત્થિ પન વો, ગહપતયો, કોચિ મનાપો સત્થા યસ્મિં વો આકારવતી સદ્ધા પટિલદ્ધા’’તિ? ‘‘નત્થિ ખો નો, ભન્તે, કોચિ મનાપો સત્થા યસ્મિં નો આકારવતી સદ્ધા પટિલદ્ધા’’તિ. ‘‘મનાપં વો, ગહપતયો, સત્થારં અલભન્તેહિ અયં અપણ્ણકો ધમ્મો સમાદાય વત્તિતબ્બો. અપણ્ણકો હિ, ગહપતયો, ધમ્મો સમત્તો સમાદિન્નો, સો વો ભવિસ્સતિ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. કતમો ચ, ગહપતયો, અપણ્ણકો ધમ્મો’’?

૯૪. ‘‘સન્તિ ¶ , ગહપતયો, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં, નત્થિ હુતં; નત્થિ સુકતદુક્કટાનં [સુકટદુક્કટાનં (સી. સ્યા. કં. પી.)] કમ્માનં ફલં વિપાકો, નત્થિ અયં લોકો, નત્થિ પરો લોકો; નત્થિ માતા, નત્થિ પિતા; નત્થિ સત્તા ઓપપાતિકા; નત્થિ લોકે સમણબ્રાહ્મણા સમ્મગ્ગતા [સમગ્ગતા (ક.)] સમ્મા પટિપન્ના યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તી’તિ. તેસંયેવ ખો, ગહપતયો, સમણબ્રાહ્મણાનં ¶ એકે સમણબ્રાહ્મણા ¶ ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા. તે એવમાહંસુ – ‘અત્થિ દિન્નં, અત્થિ યિટ્ઠં, અત્થિ હુતં; અત્થિ સુકતદુક્કટાનં કમ્માનં ફલં વિપાકો; અત્થિ અયં લોકો, અત્થિ પરો લોકો; અત્થિ માતા, અત્થિ પિતા; અત્થિ સત્તા ¶ ઓપપાતિકા; અત્થિ લોકે સમણબ્રાહ્મણા સમ્મગ્ગતા સમ્મા પટિપન્ના યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તી’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ગહપતયો – ‘નનુમે સમણબ્રાહ્મણા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા’’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’.

૯૫. ‘‘તત્ર, ગહપતયો, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં…પે… યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તી’તિ તેસમેતં પાટિકઙ્ખં? યમિદં [યદિદં (ક.)] કાયસુચરિતં, વચીસુચરિતં, મનોસુચરિતં – ઇમે તયો કુસલે ધમ્મે અભિનિવજ્જેત્વા [અભિનિબ્બજ્જેત્વા (સ્યા. કં.), અભિનિબ્બિજ્જિત્વા (ક.)] યમિદં [યદિદં (ક.)] કાયદુચ્ચરિતં, વચીદુચ્ચરિતં, મનોદુચ્ચરિતં – ઇમે તયો અકુસલે ધમ્મે સમાદાય વત્તિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? ન હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા પસ્સન્તિ અકુસલાનં ધમ્માનં આદીનવં ઓકારં સંકિલેસં, કુસલાનં ધમ્માનં નેક્ખમ્મે આનિસંસં વોદાનપક્ખં. સન્તંયેવ પન પરં લોકં ‘નત્થિ પરો લોકો’ તિસ્સ દિટ્ઠિ હોતિ; સાસ્સ હોતિ મિચ્છાદિટ્ઠિ. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘નત્થિ પરો લોકો’તિ સઙ્કપ્પેતિ; સ્વાસ્સ હોતિ મિચ્છાસઙ્કપ્પો. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘નત્થિ પરો લોકો’તિ વાચં ભાસતિ; સાસ્સ હોતિ મિચ્છાવાચા. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘નત્થિ પરો લોકો’તિ આહ; યે તે અરહન્તો પરલોકવિદુનો તેસમયં પચ્ચનીકં કરોતિ. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘નત્થિ પરો લોકો’તિ પરં ¶ સઞ્ઞાપેતિ [પઞ્ઞાપેતિ (ક.)]; સાસ્સ હોતિ અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ [અસ્સદ્ધમ્મપઞ્ઞત્તિ (ક.)]. તાય ચ પન અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિયા અત્તાનુક્કંસેતિ, પરં વમ્ભેતિ. ઇતિ પુબ્બેવ ખો પનસ્સ સુસીલ્યં પહીનં હોતિ, દુસ્સીલ્યં પચ્ચુપટ્ઠિતં – અયઞ્ચ મિચ્છાદિટ્ઠિ મિચ્છાસઙ્કપ્પો મિચ્છાવાચા અરિયાનં પચ્ચનીકતા અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ અત્તુક્કંસના પરવમ્ભના. એવમસ્સિમે [એવં’સિ’મે’ (સી. સ્યા. કં. પી.)] અનેકે પાપકા અકુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયા.

‘‘તત્ર ¶ ¶ ¶ , ગહપતયો, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સચે ખો નત્થિ પરો લોકો એવમયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા સોત્થિમત્તાનં કરિસ્સતિ; સચે ખો અત્થિ પરો લોકો એવમયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતિ. કામં ખો પન માહુ પરો લોકો, હોતુ નેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં; અથ ચ પનાયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં ગારય્હો – દુસ્સીલો પુરિસપુગ્ગલો મિચ્છાદિટ્ઠિ નત્થિકવાદો’તિ. સચે ખો અત્થેવ પરો લોકો, એવં ઇમસ્સ ભોતો પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઉભયત્થ કલિગ્ગહો – યઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં ગારય્હો, યઞ્ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતિ. એવમસ્સાયં અપણ્ણકો ધમ્મો દુસ્સમત્તો સમાદિન્નો, એકંસં ફરિત્વા તિટ્ઠતિ, રિઞ્ચતિ કુસલં ઠાનં.

૯૬. ‘‘તત્ર ¶ , ગહપતયો, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અત્થિ દિન્નં…પે… યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તી’તિ તેસમેતં પાટિકઙ્ખં? યમિદં કાયદુચ્ચરિતં, વચીદુચ્ચરિતં, મનોદુચ્ચરિતં – ઇમે તયો અકુસલે ધમ્મે અભિનિવજ્જેત્વા યમિદં કાયસુચરિતં, વચીસુચરિતં, મનોસુચરિતં – ઇમે તયો કુસલે ધમ્મે સમાદાય વત્તિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? પસ્સન્તિ હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલાનં ધમ્માનં આદીનવં ઓકારં સંકિલેસં, કુસલાનં ધમ્માનં નેક્ખમ્મે આનિસંસં વોદાનપક્ખં. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘અત્થિ પરો લોકો’ તિસ્સ દિટ્ઠિ હોતિ; સાસ્સ હોતિ સમ્માદિટ્ઠિ. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘અત્થિ પરો લોકો’તિ સઙ્કપ્પેતિ; સ્વાસ્સ હોતિ સમ્માસઙ્કપ્પો. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘અત્થિ પરો લોકો’તિ વાચં ભાસતિ; સાસ્સ હોતિ સમ્માવાચા. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘અત્થિ પરો લોકો’તિ આહ; યે તે અરહન્તો પરલોકવિદુનો તેસમયં ન પચ્ચનીકં કરોતિ. સન્તંયેવ ખો પન પરં લોકં ‘અત્થિ પરો લોકો’તિ પરં ¶ સઞ્ઞાપેતિ; સાસ્સ હોતિ સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ. તાય ચ પન સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિયા નેવત્તાનુક્કંસેતિ, ન પરં વમ્ભેતિ. ઇતિ પુબ્બેવ ખો પનસ્સ દુસ્સીલ્યં પહીનં હોતિ, સુસીલ્યં પચ્ચુપટ્ઠિતં – અયઞ્ચ સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા અરિયાનં અપચ્ચનીકતા સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ અનત્તુક્કંસના ¶ ¶ અપરવમ્ભના. એવમસ્સિમે અનેકે કુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા.

‘‘તત્ર, ગહપતયો, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સચે ખો અત્થિ પરો લોકો ¶ , એવમયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતિ. કામં ખો પન માહુ પરો લોકો, હોતુ નેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં; અથ ચ પનાયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં પાસંસો – સીલવા પુરિસપુગ્ગલો સમ્માદિટ્ઠિ અત્થિકવાદો’તિ. સચે ખો અત્થેવ પરો લોકો, એવં ઇમસ્સ ભોતો પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઉભયત્થ કટગ્ગહો – યઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં પાસંસો, યઞ્ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતિ. એવમસ્સાયં અપણ્ણકો ધમ્મો સુસમત્તો સમાદિન્નો, ઉભયંસં ફરિત્વા તિટ્ઠતિ, રિઞ્ચતિ અકુસલં ઠાનં.

૯૭. ‘‘સન્તિ, ગહપતયો, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘કરોતો કારયતો, છિન્દતો છેદાપયતો, પચતો પાચાપયતો, સોચયતો સોચાપયતો, કિલમતો કિલમાપયતો, ફન્દતો ફન્દાપયતો, પાણમતિપાતયતો [પાણમતિમાપયતો (સી. પી.), પાણમતિપાતાપયતો (સ્યા. કં.), પાણમતિપાપયતો (ક.)], અદિન્નં આદિયતો, સન્ધિં છિન્દતો, નિલ્લોપં હરતો, એકાગારિકં કરોતો, પરિપન્થે તિટ્ઠતો, પરદારં ગચ્છતો, મુસા ¶ ભણતો; કરોતો ન કરીયતિ પાપં. ખુરપરિયન્તેન ચેપિ ચક્કેન યો ઇમિસ્સા પથવિયા પાણે એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કરેય્ય, નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ પાપસ્સ આગમો. દક્ખિણઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય હનન્તો ઘાતેન્તો, છિન્દન્તો છેદાપેન્તો, પચન્તો પાચેન્તો; નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ પાપસ્સ આગમો. ઉત્તરઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય દદન્તો દાપેન્તો, યજન્તો યજાપેન્તો; નત્થિ તતોનિદાનં પુઞ્ઞં, નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો. દાનેન દમેન સંયમેન સચ્ચવજ્જેન [સચ્ચવાચેન (ક.)] નત્થિ પુઞ્ઞં, નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’તિ. તેસંયેવ ખો, ગહપતયો, સમણબ્રાહ્મણાનં એકે સમણબ્રાહ્મણા ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા ¶ તે એવમાહંસુ – ‘કરોતો કારયતો, છિન્દતો છેદાપયતો, પચતો પાચાપયતો, સોચયતો ¶ સોચાપયતો, કિલમતો કિલમાપયતો, ફન્દતો ફન્દાપયતો, પાણમતિપાતયતો, અદિન્નં આદિયતો, સન્ધિં છિન્દતો, નિલ્લોપં હરતો, એકાગારિકં કરોતો, પરિપન્થે તિટ્ઠતો, પરદારં ગચ્છતો, મુસા ભણતો; કરોતો કરીયતિ પાપં. ખુરપરિયન્તેન ચેપિ ચક્કેન યો ઇમિસ્સા પથવિયા પાણે એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કરેય્ય, અત્થિ તતોનિદાનં પાપં, અત્થિ પાપસ્સ આગમો. દક્ખિણઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય હનન્તો ઘાતેન્તો, છિન્દન્તો છેદાપેન્તો, પચન્તો પાચેન્તો; અત્થિ તતોનિદાનં પાપં, અત્થિ પાપસ્સ આગમો. ઉત્તરઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય દદન્તો દાપેન્તો, યજન્તો ¶ યજાપેન્તો; અત્થિ તતોનિદાનં પુઞ્ઞં, અત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો. દાનેન ¶ દમેન સંયમેન સચ્ચવજ્જેન અત્થિ પુઞ્ઞં, અત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ગહપતયો, નનુમે સમણબ્રાહ્મણા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’.

૯૮. ‘‘તત્ર, ગહપતયો, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘કરોતો કારયતો, છિન્દતો છેદાપયતો, પચતો પાચાપયતો, સોચયતો સોચાપયતો, કિલમતો કિલમાપયતો, ફન્દતો ફન્દાપયતો, પાણમતિપાતયતો, અદિન્નં આદિયતો, સન્ધિં છિન્દતો, નિલ્લોપં હરતો, એકાગારિકં કરોતો, પરિપન્થે તિટ્ઠતો, પરદારં ગચ્છતો, મુસા ભણતો; કરોતો ન કરીયતિ પાપં. ખુરપરિયન્તેન ચેપિ ચક્કેન યો ઇમિસ્સા પથવિયા પાણે એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કરેય્ય, નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ પાપસ્સ આગમો. દક્ખિણઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય હનન્તો ઘાતેન્તો…પે… દાનેન દમેન સંયમેન સચ્ચવજ્જેન નત્થિ પુઞ્ઞં, નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’તિ તેસમેતં પાટિકઙ્ખં? યમિદં કાયસુચરિતં, વચીસુચરિતં, મનોસુચરિતં – ઇમે તયો કુસલે ધમ્મે અભિનિવજ્જેત્વા યમિદં કાયદુચ્ચરિતં, વચીદુચ્ચરિતં, મનોદુચ્ચરિતં – ઇમે તયો અકુસલે ધમ્મે સમાદાય વત્તિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? ન હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા પસ્સન્તિ અકુસલાનં ધમ્માનં આદીનવં ઓકારં સંકિલેસં, કુસલાનં ધમ્માનં નેક્ખમ્મે ¶ આનિસંસં વોદાનપક્ખં. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘નત્થિ કિરિયા’ તિસ્સ દિટ્ઠિ હોતિ; સાસ્સ હોતિ મિચ્છાદિટ્ઠિ. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘નત્થિ કિરિયા’તિ સઙ્કપ્પેતિ; સ્વાસ્સ હોતિ ¶ મિચ્છાસઙ્કપ્પો. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘નત્થિ કિરિયા’તિ વાચં ભાસતિ; સાસ્સ હોતિ મિચ્છાવાચા. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘નત્થિ કિરિયા’તિ આહ, યે તે અરહન્તો કિરિયવાદા તેસમયં પચ્ચનીકં કરોતિ. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘નત્થિ કિરિયા’તિ પરં સઞ્ઞાપેતિ; સાસ્સ હોતિ અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ. તાય ચ પન અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિયા અત્તાનુક્કંસેતિ, પરં વમ્ભેતિ. ઇતિ પુબ્બેવ ખો પનસ્સ સુસીલ્યં પહીનં હોતિ, દુસ્સીલ્યં પચ્ચુપટ્ઠિતં – અયઞ્ચ ¶ મિચ્છાદિટ્ઠિ મિચ્છાસઙ્કપ્પો મિચ્છાવાચા અરિયાનં પચ્ચનીકતા અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ અત્તુક્કંસના પરવમ્ભના. એવમસ્સિમે અનેકે પાપકા અકુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયા.

‘‘તત્ર, ગહપતયો, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સચે ખો નત્થિ કિરિયા, એવમયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા સોત્થિમત્તાનં કરિસ્સતિ; સચે ખો અત્થિ કિરિયા એવમયં ¶ ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતિ. કામં ખો પન માહુ કિરિયા, હોતુ નેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં; અથ ચ પનાયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં ગારય્હો – દુસ્સીલો પુરિસપુગ્ગલો ¶ મિચ્છાદિટ્ઠિ અકિરિયવાદો’તિ. સચે ખો અત્થેવ કિરિયા, એવં ઇમસ્સ ભોતો પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઉભયત્થ કલિગ્ગહો – યઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં ગારય્હો, યઞ્ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતિ. એવમસ્સાયં અપણ્ણકો ધમ્મો દુસ્સમત્તો સમાદિન્નો, એકંસં ફરિત્વા તિટ્ઠતિ, રિઞ્ચતિ કુસલં ઠાનં.

૯૯. ‘‘તત્ર, ગહપતયો, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘કરોતો કારયતો, છિન્દતો છેદાપયતો, પચતો પાચાપયતો, સોચયતો સોચાપયતો, કિલમતો કિલમાપયતો, ફન્દતો ફન્દાપયતો, પાણમતિપાતયતો, અદિન્નં આદિયતો, સન્ધિં છિન્દતો, નિલ્લોપં હરતો, એકાગારિકં કરોતો, પરિપન્થે તિટ્ઠતો, પરદારં ગચ્છતો, મુસા ભણતો; કરોતો કરીયતિ પાપં. ખુરપરિયન્તેન ચેપિ ચક્કેન યો ઇમિસ્સા પથવિયા પાણે એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કરેય્ય, અત્થિ તતોનિદાનં પાપં, અત્થિ પાપસ્સ આગમો. દક્ખિણઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય હનન્તો ઘાતેન્તો, છિન્દન્તો ¶ છેદાપેન્તો, પચન્તો પાચેન્તો, અત્થિ તતોનિદાનં પાપં, અત્થિ પાપસ્સ આગમો. ઉત્તરઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય દદન્તો દાપેન્તો, યજન્તો યજાપેન્તો, અત્થિ તતોનિદાનં પુઞ્ઞં, અત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો. દાનેન દમેન સંયમેન સચ્ચવજ્જેન અત્થિ પુઞ્ઞં, અત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’તિ તેસમેતં પાટિકઙ્ખં? યમિદં કાયદુચ્ચરિતં, વચીદુચ્ચરિતં ¶ , મનોદુચ્ચરિતં – ઇમે તયો અકુસલે ધમ્મે અભિનિવજ્જેત્વા યમિદં કાયસુચરિતં, વચીસુચરિતં, મનોસુચરિતં – ઇમે તયો કુસલે ધમ્મે સમાદાય વત્તિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? પસ્સન્તિ હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલાનં ધમ્માનં આદીનવં ઓકારં સંકિલેસં, કુસલાનં ધમ્માનં નેક્ખમ્મે આનિસંસં વોદાનપક્ખં. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘અત્થિ કિરિયા’ તિસ્સ દિટ્ઠિ હોતિ; સાસ્સ હોતિ સમ્માદિટ્ઠિ. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘અત્થિ કિરિયા’તિ સઙ્કપ્પેતિ; સ્વાસ્સ હોતિ સમ્માસઙ્કપ્પો. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘અત્થિ કિરિયા’તિ વાચં ભાસતિ; સાસ્સ હોતિ સમ્માવાચા. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘અત્થિ કિરિયા’તિ આહ; યે તે અરહન્તો કિરિયવાદા તેસમયં ન પચ્ચનીકં કરોતિ. સન્તંયેવ ખો પન કિરિયં ‘અત્થિ કિરિયા’તિ પરં સઞ્ઞાપેતિ; સાસ્સ ¶ હોતિ સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ. તાય ¶ ચ પન સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિયા નેવત્તાનુક્કંસેતિ, ન પરં વમ્ભેતિ. ઇતિ પુબ્બેવ ખો પનસ્સ દુસ્સીલ્યં પહીનં હોતિ, સુસીલ્યં પચ્ચુપટ્ઠિતં – અયઞ્ચ સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા અરિયાનં અપચ્ચનીકતા સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ અનત્તુક્કંસના અપરવમ્ભના. એવમસ્સિમે અનેકે કુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા.

‘‘તત્ર, ગહપતયો, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સચે ખો અત્થિ કિરિયા, એવમયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતિ. કામં ખો પન માહુ ¶ કિરિયા, હોતુ નેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં; અથ ચ પનાયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં પાસંસો – સીલવા પુરિસપુગ્ગલો સમ્માદિટ્ઠિ કિરિયવાદો’તિ. સચે ખો અત્થેવ કિરિયા, એવં ઇમસ્સ ભોતો પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઉભયત્થ કટગ્ગહો – યઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં પાસંસો, યઞ્ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતિ. એવમસ્સાયં અપણ્ણકો ધમ્મો સુસમત્તો સમાદિન્નો, ઉભયંસં ફરિત્વા તિટ્ઠતિ, રિઞ્ચતિ અકુસલં ઠાનં.

૧૦૦. ‘‘સન્તિ ¶ , ગહપતયો, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં સંકિલેસાય; અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા સંકિલિસ્સન્તિ. નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા; અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા વિસુજ્ઝન્તિ. નત્થિ બલં, નત્થિ વીરિયં [વિરિયં (સી. સ્યા. કં. પી.)], નત્થિ પુરિસથામો, નત્થિ પુરિસપરક્કમો; સબ્બે સત્તા સબ્બે પાણા સબ્બે ભૂતા સબ્બે જીવા અવસા અબલા અવીરિયા નિયતિસંગતિભાવપરિણતા છસ્વેવાભિજાતીસુ સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’તિ. તેસંયેવ ખો, ગહપતયો, સમણબ્રાહ્મણાનં એકે સમણબ્રાહ્મણા ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા. તે એવમાહંસુ – ‘અત્થિ હેતુ, અત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં સંકિલેસાય; સહેતૂ સપ્પચ્ચયા સત્તા સંકિલિસ્સન્તિ. અત્થિ હેતુ, અત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા; સહેતૂ સપ્પચ્ચયા સત્તા વિસુજ્ઝન્તિ. અત્થિ બલં, અત્થિ વીરિયં, અત્થિ ¶ પુરિસથામો, અત્થિ પુરિસપરક્કમો; ન સબ્બે સત્તા સબ્બે પાણા સબ્બે ભૂતા સબ્બે જીવા અવસા અબલા અવીરિયા [અત્થિ પુરિસપરક્કમો, સબ્બે સત્તા… સવસા સબલા સવીરિયા (સ્યા. કં. ક.)] નિયતિસંગતિભાવપરિણતા છસ્વેવાભિજાતીસુ સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ગહપતયો, નનુમે ¶ સમણબ્રાહ્મણા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા’તિ? ‘એવં, ભન્તે’.

૧૦૧. ‘‘તત્ર ¶ , ગહપતયો, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં સંકિલેસાય; અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા સંકિલિસ્સન્તિ. નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા; અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા વિસુજ્ઝન્તિ. નત્થિ બલં, નત્થિ વીરિયં, નત્થિ પુરિસથામો, નત્થિ પુરિસપરક્કમો; સબ્બે સત્તા સબ્બે પાણા સબ્બે ભૂતા સબ્બે જીવા અવસા અબલા અવીરિયા નિયતિસંગતિભાવપરિણતા છસ્વેવાભિજાતીસુ સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’તિ તેસમેતં પાટિકઙ્ખં? યમિદં કાયસુચરિતં, વચીસુચરિતં, મનોસુચરિતં – ઇમે તયો કુસલે ધમ્મે અભિનિવજ્જેત્વા યમિદં કાયદુચ્ચરિતં, વચીદુચ્ચરિતં, મનોદુચ્ચરિતં – ઇમે તયો અકુસલે ધમ્મે સમાદાય વત્તિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? ન હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા પસ્સન્તિ અકુસલાનં ધમ્માનં આદીનવં ઓકારં સંકિલેસં, કુસલાનં ધમ્માનં નેક્ખમ્મે આનિસંસં વોદાનપક્ખં. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘નત્થિ ¶ હેતૂ’ તિસ્સ દિટ્ઠિ હોતિ; સાસ્સ હોતિ મિચ્છાદિટ્ઠિ. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘નત્થિ હેતૂ’તિ સઙ્કપ્પેતિ ¶ ; સ્વાસ્સ હોતિ મિચ્છાસઙ્કપ્પો. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘નત્થિ હેતૂ’તિ વાચં ભાસતિ; સાસ્સ હોતિ મિચ્છાવાચા. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘નત્થિ હેતૂ’તિ આહ; યે તે અરહન્તો હેતુવાદા તેસમયં પચ્ચનીકં કરોતિ. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘નત્થિ હેતૂ’તિ પરં સઞ્ઞાપેતિ; સાસ્સ હોતિ અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ. તાય ચ પન અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિયા અત્તાનુક્કંસેતિ, પરં વમ્ભેતિ. ઇતિ પુબ્બેવ ખો પનસ્સ સુસીલ્યં પહીનં હોતિ, દુસ્સીલ્યં પચ્ચુપટ્ઠિતં – અયઞ્ચ મિચ્છાદિટ્ઠિ મિચ્છાસઙ્કપ્પો મિચ્છાવાચા અરિયાનં પચ્ચનીકતા અસદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ અત્તાનુક્કંસના પરવમ્ભના. એવમસ્સિમે અનેકે પાપકા અકુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયા.

‘‘તત્ર, ગહપતયો, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સચે ખો નત્થિ હેતુ, એવમયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સોત્થિમત્તાનં કરિસ્સતિ; સચે ખો અત્થિ હેતુ, એવમયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતિ. કામં ખો પન માહુ હેતુ, હોતુ નેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં; અથ ચ પનાયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં ગારય્હો – દુસ્સીલો પુરિસપુગ્ગલો મિચ્છાદિટ્ઠિ અહેતુકવાદો’તિ. સચે ખો અત્થેવ હેતુ, એવં ઇમસ્સ ભોતો પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઉભયત્થ કલિગ્ગહો ¶ – યઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં ગારય્હો, યઞ્ચ કાયસ્સ ભેદા ¶ પરં ¶ મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતિ. એવમસ્સાયં અપણ્ણકો ધમ્મો દુસ્સમત્તો સમાદિન્નો, એકંસં ફરિત્વા તિટ્ઠતિ, રિઞ્ચતિ કુસલં ઠાનં.

૧૦૨. ‘‘તત્ર, ગહપતયો, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અત્થિ હેતુ, અત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં સંકિલેસાય; સહેતૂ સપ્પચ્ચયા સત્તા સંકિલિસ્સન્તિ. અત્થિ હેતુ, અત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા; સહેતૂ સપ્પચ્ચયા સત્તા વિસુજ્ઝન્તિ. અત્થિ બલં, અત્થિ વીરિયં, અત્થિ પુરિસથામો, અત્થિ પુરિસપરક્કમો; ન સબ્બે સત્તા સબ્બે પાણા સબ્બે ભૂતા સબ્બે જીવા અવસા અબલા અવીરિયા નિયતિસંગતિભાવપરિણતા છસ્વેવાભિજાતીસુ સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’તિ તેસમેતં પાટિકઙ્ખં? યમિદં કાયદુચ્ચરિતં, વચીદુચ્ચરિતં, મનોદુચ્ચરિતં – ઇમે તયો ¶ અકુસલે ધમ્મે અભિનિવજ્જેત્વા યમિદં કાયસુચરિતં, વચીસુચરિતં, મનોસુચરિતં – ઇમે તયો કુસલે ધમ્મે સમાદાય વત્તિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? પસ્સન્તિ હિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા અકુસલાનં ધમ્માનં આદીનવં ઓકારં સંકિલેસં, કુસલાનં ધમ્માનં નેક્ખમ્મે આનિસંસં વોદાનપક્ખં. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘અત્થિ હેતૂ’ તિસ્સ દિટ્ઠિ હોતિ; સાસ્સ હોતિ સમ્માદિટ્ઠિ. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘અત્થિ હેતૂ’તિ સઙ્કપ્પેતિ; સ્વાસ્સ હોતિ સમ્માસઙ્કપ્પો. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘અત્થિ હેતૂ’તિ વાચં ભાસતિ; સાસ્સ હોતિ સમ્માવાચા. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ¶ ‘અત્થિ હેતૂ’તિ આહ, યે તે અરહન્તો હેતુવાદા તેસમયં ન પચ્ચનીકં કરોતિ. સન્તંયેવ ખો પન હેતું ‘અત્થિ હેતૂ’તિ પરં સઞ્ઞાપેતિ; સાસ્સ હોતિ સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ. તાય ચ પન સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિયા નેવત્તાનુક્કંસેતિ, ન પરં વમ્ભેતિ. ઇતિ પુબ્બેવ ખો પનસ્સ દુસ્સીલ્યં પહીનં હોતિ, સુસીલ્યં પચ્ચુપટ્ઠિતં – અયઞ્ચ સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા અરિયાનં અપચ્ચનીકતા સદ્ધમ્મસઞ્ઞત્તિ અનત્તુક્કંસના અપરવમ્ભના. એવમસ્સિમે અનેકે કુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા.

‘‘તત્ર, ગહપતયો, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સચે ખો અત્થિ હેતુ, એવમયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતિ. કામં ખો પન માહુ હેતુ, હોતુ નેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં; અથ ચ પનાયં ભવં પુરિસપુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં પાસંસો – સીલવા પુરિસપુગ્ગલો સમ્માદિટ્ઠિ હેતુવાદો’તિ. સચે ખો અત્થિ હેતુ ¶ , એવં ઇમસ્સ ભોતો પુરિસપુગ્ગલસ્સ ઉભયત્થ કટગ્ગહો ¶ – યઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે વિઞ્ઞૂનં પાસંસો, યઞ્ચ કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતિ. એવમસ્સાયં અપણ્ણકો ધમ્મો સુસમત્તો સમાદિન્નો, ઉભયંસં ફરિત્વા તિટ્ઠતિ, રિઞ્ચતિ અકુસલં ઠાનં.

૧૦૩. ‘‘સન્તિ, ગહપતયો, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો ¶ – ‘નત્થિ સબ્બસો આરુપ્પા’તિ. તેસંયેવ ખો, ગહપતયો, સમણબ્રાહ્મણાનં એકે સમણબ્રાહ્મણા ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા. તે એવમાહંસુ – ‘અત્થિ સબ્બસો આરુપ્પા’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ગહપતયો, નનુમે સમણબ્રાહ્મણા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘તત્ર ¶ , ગહપતયો, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – યે ખો તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ સબ્બસો આરુપ્પા’તિ, ઇદં મે અદિટ્ઠં; યેપિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અત્થિ સબ્બસો આરુપ્પા’તિ, ઇદં મે અવિદિતં. અહઞ્ચેવ [અહઞ્ચે (?)] ખો પન અજાનન્તો અપસ્સન્તો એકંસેન આદાય વોહરેય્યં – ઇદમેવ સચ્ચં, મોઘમઞ્ઞન્તિ, ન મેતં અસ્સ પતિરૂપં. યે ખો તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ સબ્બસો આરુપ્પા’તિ, સચે તેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં, ઠાનમેતં વિજ્જતિ – યે તે દેવા રૂપિનો મનોમયા, અપણ્ણકં મે તત્રૂપપત્તિ ભવિસ્સતિ. યે પન તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અત્થિ સબ્બસો આરુપ્પા’તિ, સચે તેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં, ઠાનમેતં વિજ્જતિ – યે તે દેવા અરૂપિનો સઞ્ઞામયા, અપણ્ણકં મે તત્રૂપપત્તિ ભવિસ્સતિ. દિસ્સન્તિ ખો પન રૂપાધિકરણં [રૂપકારણા (ક.)] દણ્ડાદાન-સત્થાદાન-કલહ-વિગ્ગહ-વિવાદ-તુવંતુવં-પેસુઞ્ઞ-મુસાવાદા. ‘નત્થિ ખો પનેતં સબ્બસો અરૂપે’’’તિ. સો ઇતિ ¶ પટિસઙ્ખાય રૂપાનંયેવ નિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય પટિપન્નો હોતિ.

૧૦૪. ‘‘સન્તિ, ગહપતયો, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ સબ્બસો ભવનિરોધો’તિ. તેસંયેવ ખો, ગહપતયો, સમણબ્રાહ્મણાનં એકે સમણબ્રાહ્મણા ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા. તે એવમાહંસુ – ‘અત્થિ સબ્બસો ¶ ભવનિરોધો’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ગહપતયો, નનુમે સમણબ્રાહ્મણા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘તત્ર, ગહપતયો, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – યે ખો તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ સબ્બસો ભવનિરોધો’તિ, ઇદં મે અદિટ્ઠં; યેપિ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા ¶ એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અત્થિ સબ્બસો ભવનિરોધો’તિ, ઇદં મે અવિદિતં. અહઞ્ચેવ ખો પન અજાનન્તો અપસ્સન્તો એકંસેન આદાય વોહરેય્યં – ઇદમેવ સચ્ચં, મોઘમઞ્ઞન્તિ, ન મેતં અસ્સ પતિરૂપં. યે ખો તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ સબ્બસો ભવનિરોધો’તિ, સચે તેસં ભવતં ¶ સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં, ઠાનમેતં વિજ્જતિ – યે તે દેવા અરૂપિનો સઞ્ઞામયા અપણ્ણકં મે તત્રૂપપત્તિ ભવિસ્સતિ. યે પન તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અત્થિ સબ્બસો ભવનિરોધો’તિ, સચે તેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સચ્ચં વચનં, ઠાનમેતં વિજ્જતિ – યં દિટ્ઠેવ ધમ્મે પરિનિબ્બાયિસ્સામિ ¶ . યે ખો તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ સબ્બસો ભવનિરોધો’તિ, તેસમયં દિટ્ઠિ સારાગાય [સરાગાય (સ્યા. કં.)] સન્તિકે, સંયોગાય સન્તિકે, અભિનન્દનાય સન્તિકે, અજ્ઝોસાનાય સન્તિકે, ઉપાદાનાય સન્તિકે. યે પન તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘અત્થિ સબ્બસો ભવનિરોધો’તિ, તેસમયં દિટ્ઠિ અસારાગાય સન્તિકે, અસંયોગાય સન્તિકે, અનભિનન્દનાય સન્તિકે, અનજ્ઝોસાનાય સન્તિકે, અનુપાદાનાય સન્તિકે’’’તિ. સો ઇતિ પટિસઙ્ખાય ભવાનંયેવ નિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય પટિપન્નો હોતિ.

૧૦૫. ‘‘ચત્તારોમે, ગહપતયો, પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પુગ્ગલો અત્તન્તપો હોતિ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો. ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પુગ્ગલો પરન્તપો હોતિ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો. ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પુગ્ગલો અત્તન્તપો ચ હોતિ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો પરન્તપો ચ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો. ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પુગ્ગલો નેવત્તન્તપો હોતિ નાત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ન પરન્તપો ન પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો; સો અનત્તન્તપો ¶ અપરન્તપો દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતીભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતિ.

૧૦૬. ‘‘કતમો ચ, ગહપતયો, પુગ્ગલો અત્તન્તપો અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ¶ ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પુગ્ગલો અચેલકો હોતિ મુત્તાચારો હત્થાપલેખનો…પે… [વિત્થારો મ. નિ. ૨.૬-૭ કન્દરકસુત્તે] ઇતિ એવરૂપં અનેકવિહિતં કાયસ્સ આતાપનપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ગહપતયો, પુગ્ગલો અત્તન્તપો અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો.

‘‘કતમો ¶ ¶ ચ, ગહપતયો, પુગ્ગલો પરન્તપો પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પુગ્ગલો ઓરબ્ભિકો હોતિ સૂકરિકો…પે… યે વા પનઞ્ઞેપિ કેચિ કુરૂરકમ્મન્તા. અયં વુચ્ચતિ, ગહપતયો, પુગ્ગલો પરન્તપો પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો.

‘‘કતમો ચ, ગહપતયો, પુગ્ગલો અત્તન્તપો ચ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો પરન્તપો ચ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પુગ્ગલો રાજા વા હોતિ ખત્તિયો મુદ્ધાવસિત્તો…પે… તેપિ દણ્ડતજ્જિતા ભયતજ્જિતા અસ્સુમુખા રુદમાના પરિકમ્માનિ કરોન્તિ. અયં વુચ્ચતિ, ગહપતયો, પુગ્ગલો અત્તન્તપો ચ અત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો પરન્તપો ચ પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો.

‘‘કતમો ચ, ગહપતયો, પુગ્ગલો નેવત્તન્તપો નાત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ન પરન્તપો ન પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો; સો અનત્તન્તપો અપરન્તપો દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતીભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતિ? ઇધ, ગહપતયો, તથાગતો લોકે ઉપ્પજ્જતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો…પે… સો ઇમે પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ¶ ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં…પે… તતિયં ઝાનં… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ.

‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ. સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે ¶ પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે સત્તાનં ¶ ચુતૂપપાતઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે, સુગતે દુગ્ગતે…પે… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. સો એવં સમાહિતે ¶ ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે આસવાનં ખયઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ…પે… ‘અયં આસવનિરોધગામિની ¶ પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ એવં જાનતો એવં પસ્સતો કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, ભવાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અવિજ્જાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. અયં વુચ્ચતિ, ગહપતયો, પુગ્ગલો નેવત્તન્તપો નાત્તપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો ન પરન્તપો ન પરપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો; સો અનત્તન્તપો અપરન્તપો દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતીભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતી’’તિ.

એવં વુત્તે, સાલેય્યકા બ્રાહ્મણગહપતિકા ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ! સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય ‘ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તી’તિ; એવમેવં ભોતા ગોતમેન અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એતે મયં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકે નો ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગતે’’તિ.

અપણ્ણકસુત્તં નિટ્ઠિતં દસમં.

ગહપતિવગ્ગો નિટ્ઠિતો પઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

કન્દરનાગરસેખવતો ¶ ચ, પોતલિયો પુન જીવકભચ્ચો;

ઉપાલિદમથો કુક્કુરઅભયો, બહુવેદનીયાપણ્ણકતો દસમો.

૨. ભિક્ખુવગ્ગો

૧. અમ્બલટ્ઠિકરાહુલોવાદસુત્તં

૧૦૭. ¶ ¶ એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા રાહુલો અમ્બલટ્ઠિકાયં વિહરતિ. અથ ખો ભગવા સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન અમ્બલટ્ઠિકા યેનાયસ્મા રાહુલો તેનુપસઙ્કમિ. અદ્દસા ખો આયસ્મા રાહુલો ભગવન્તં દૂરતોવ આગચ્છન્તં. દિસ્વાન આસનં પઞ્ઞાપેસિ, ઉદકઞ્ચ પાદાનં. નિસીદિ ભગવા પઞ્ઞત્તે આસને. નિસજ્જ પાદે પક્ખાલેસિ. આયસ્માપિ ખો રાહુલો ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ.

૧૦૮. અથ ખો ભગવા પરિત્તં ઉદકાવસેસં ઉદકાધાને ઠપેત્વા આયસ્મન્તં રાહુલં આમન્તેસિ – ‘‘પસ્સસિ નો ત્વં, રાહુલ, ઇમં પરિત્તં ઉદકાવસેસં ઉદકાધાને ઠપિત’’ન્તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવં પરિત્તકં ખો, રાહુલ, તેસં સામઞ્ઞં યેસં નત્થિ સમ્પજાનમુસાવાદે લજ્જા’’તિ. અથ ખો ભગવા પરિત્તં ઉદકાવસેસં છડ્ડેત્વા આયસ્મન્તં રાહુલં આમન્તેસિ – ‘‘પસ્સસિ નો ત્વં, રાહુલ, પરિત્તં ઉદકાવસેસં છડ્ડિત’’ન્તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવં છડ્ડિતં ખો, રાહુલ, તેસં સામઞ્ઞં યેસં નત્થિ સમ્પજાનમુસાવાદે લજ્જા’’તિ. અથ ખો ભગવા ¶ તં ઉદકાધાનં નિક્કુજ્જિત્વા આયસ્મન્તં રાહુલં આમન્તેસિ – ‘‘પસ્સસિ નો ત્વં, રાહુલ, ઇમં ઉદકાધાનં નિક્કુજ્જિત’’ન્તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવં નિક્કુજ્જિતં ખો, રાહુલ, તેસં સામઞ્ઞં યેસં નત્થિ સમ્પજાનમુસાવાદે લજ્જા’’તિ. અથ ખો ભગવા તં ઉદકાધાનં ઉક્કુજ્જિત્વા આયસ્મન્તં રાહુલં આમન્તેસિ – ‘‘પસ્સસિ નો ત્વં, રાહુલ, ઇમં ઉદકાધાનં રિત્તં તુચ્છ’’ન્તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવં રિત્તં તુચ્છં ખો, રાહુલ, તેસં સામઞ્ઞં યેસં નત્થિ ¶ સમ્પજાનમુસાવાદે લજ્જાતિ. સેય્યથાપિ, રાહુલ, રઞ્ઞો નાગો ઈસાદન્તો ઉરૂળ્હવા [ઉબ્બૂળ્હવા (સી. પી.)] અભિજાતો સઙ્ગામાવચરો સઙ્ગામગતો પુરિમેહિપિ પાદેહિ કમ્મં કરોતિ, પચ્છિમેહિપિ પાદેહિ કમ્મં કરોતિ, પુરિમેનપિ કાયેન કમ્મં કરોતિ, પચ્છિમેનપિ કાયેન કમ્મં કરોતિ, સીસેનપિ કમ્મં કરોતિ, કણ્ણેહિપિ ¶ કમ્મં કરોતિ, દન્તેહિપિ કમ્મં કરોતિ, નઙ્ગુટ્ઠેનપિ કમ્મં ¶ કરોતિ; રક્ખતેવ સોણ્ડં. તત્થ હત્થારોહસ્સ એવં હોતિ – ‘અયં ખો રઞ્ઞો નાગો ઈસાદન્તો ઉરૂળ્હવા અભિજાતો સઙ્ગામાવચરો સઙ્ગામગતો પુરિમેહિપિ પાદેહિ કમ્મં કરોતિ, પચ્છિમેહિપિ પાદેહિ કમ્મં કરોતિ…પે… નઙ્ગુટ્ઠેનપિ કમ્મં કરોતિ; રક્ખતેવ સોણ્ડં ¶ . અપરિચ્ચત્તં ખો રઞ્ઞો નાગસ્સ જીવિત’ન્તિ. યતો ખો, રાહુલ, રઞ્ઞો નાગો ઈસાદન્તો ઉરૂળ્હવા અભિજાતો સઙ્ગામાવચરો સઙ્ગામગતો પુરિમેહિપિ પાદેહિ કમ્મં કરોતિ, પચ્છિમેહિપિ પાદેહિ કમ્મં કરોતિ…પે… નઙ્ગુટ્ઠેનપિ કમ્મં કરોતિ, સોણ્ડાયપિ કમ્મં કરોતિ, તત્થ હત્થારોહસ્સ એવં હોતિ – ‘અયં ખો રઞ્ઞો નાગો ઈસાદન્તો ઉરૂળ્હવા અભિજાતો સઙ્ગામાવચરો સઙ્ગામગતો પુરિમેહિપિ પાદેહિ કમ્મં કરોતિ, પચ્છિમેહિપિ પાદેહિ કમ્મં કરોતિ, પુરિમેનપિ કાયેન કમ્મં કરોતિ, પચ્છિમેનપિ કાયેન કમ્મં કરોતિ, સીસેનપિ કમ્મં કરોતિ, કણ્ણેહિપિ કમ્મં કરોતિ, દન્તેહિપિ કમ્મં કરોતિ, નઙ્ગુટ્ઠેનપિ કમ્મં કરોતિ, સોણ્ડાયપિ કમ્મં કરોતિ. પરિચ્ચત્તં ખો રઞ્ઞો નાગસ્સ જીવિતં. નત્થિ દાનિ કિઞ્ચિ રઞ્ઞો નાગસ્સ અકરણીય’ન્તિ. એવમેવ ખો, રાહુલ, યસ્સ કસ્સચિ સમ્પજાનમુસાવાદે નત્થિ લજ્જા, નાહં તસ્સ કિઞ્ચિ પાપં અકરણીયન્તિ વદામિ. તસ્માતિહ તે, રાહુલ, ‘હસ્સાપિ ન મુસા ભણિસ્સામી’તિ – એવઞ્હિ તે, રાહુલ, સિક્ખિતબ્બં.

૧૦૯. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, રાહુલ, કિમત્થિયો આદાસો’’તિ? ‘‘પચ્ચવેક્ખણત્થો, ભન્તે’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા કાયેન કમ્મં કત્તબ્બં, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા વાચાય કમ્મં કત્તબ્બં, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા મનસા કમ્મં કત્તબ્બં. યદેવ ¶ ત્વં, રાહુલ, કાયેન કમ્મં કત્તુકામો અહોસિ, તદેવ તે કાયકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે કાયકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય – અકુસલં ઇદં કાયકમ્મં દુક્ખુદ્રયં [દુક્ખુન્દ્રયં, દુક્ખુદયં (ક.)] દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે કાયકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ ¶ સંવત્તેય્ય, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ઉભયબ્યાબાધાયપિ ¶ સંવત્તેય્ય – અકુસલં ઇદં કાયકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં તે, રાહુલ, કાયેન કમ્મં સસક્કં ન કરણીયં [સંસક્કં ન ચ કરણીયં (ક.)]. સચે ¶ પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે કાયકમ્મં નેવત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ન પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય – કુસલં ઇદં કાયકમ્મં સુખુદ્રયં સુખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં તે, રાહુલ, કાયેન કમ્મં કરણીયં.

‘‘કરોન્તેનપિ તે, રાહુલ, કાયેન કમ્મં તદેવ તે કાયકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં કરોમિ ઇદં મે કાયકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ ¶ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં કાયકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં કરોમિ ઇદં મે કાયકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં કાયકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, પટિસંહરેય્યાસિ ત્વં, રાહુલ, એવરૂપં કાયકમ્મં. સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં કરોમિ ઇદં મે કાયકમ્મં નેવત્તબ્યાબાધાયપિ ¶ સંવત્તતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – કુસલં ઇદં કાયકમ્મં સુખુદ્રયં સુખવિપાક’ન્તિ, અનુપદજ્જેય્યાસિ ત્વં, રાહુલ, એવરૂપં કાયકમ્મં.

‘‘કત્વાપિ તે, રાહુલ, કાયેન કમ્મં તદેવ તે કાયકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં અકાસિં ઇદં મે કાયકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ [સંવત્તિ (પી.)], પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં કાયકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે ખો ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં અકાસિં, ઇદં મે કાયકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં કાયકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં તે, રાહુલ, કાયકમ્મં સત્થરિ વા વિઞ્ઞૂસુ વા સબ્રહ્મચારીસુ ¶ દેસેતબ્બં, વિવરિતબ્બં, ઉત્તાનીકાતબ્બં; દેસેત્વા વિવરિત્વા ઉત્તાનીકત્વા આયતિં સંવરં ¶ આપજ્જિતબ્બં ¶ . સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં કાયેન કમ્મં અકાસિં ઇદં મે કાયકમ્મં નેવત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – કુસલં ઇદં કાયકમ્મં સુખુદ્રયં સુખવિપાક’ન્તિ, તેનેવ ત્વં, રાહુલ, પીતિપામોજ્જેન વિહરેય્યાસિ અહોરત્તાનુસિક્ખી કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

૧૧૦. ‘‘યદેવ ત્વં, રાહુલ, વાચાય કમ્મં કત્તુકામો અહોસિ, તદેવ તે વચીકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે વચીકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય – અકુસલં ઇદં વચીકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે વચીકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય – અકુસલં ઇદં વચીકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં તે, રાહુલ, વાચાય કમ્મં સસક્કં ન કરણીયં. સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે વચીકમ્મં નેવત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ન પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય – કુસલં ઇદં વચીકમ્મં સુખુદ્રયં સુખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં તે, રાહુલ, વાચાય કમ્મં કરણીયં.

‘‘કરોન્તેનપિ, રાહુલ, વાચાય કમ્મં તદેવ તે વચીકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં કરોમિ ઇદં મે વચીકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ ¶ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં વચીકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં કરોમિ ઇદં મે વચીકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં વચીકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, પટિસંહરેય્યાસિ ત્વં, રાહુલ, એવરૂપં વચીકમ્મં. સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં કરોમિ ઇદં મે વચીકમ્મં ¶ નેવત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન ¶ ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ ¶ – કુસલં ઇદં વચીકમ્મં સુખુદ્રયં સુખવિપાક’ન્તિ, અનુપદજ્જેય્યાસિ, ત્વં રાહુલ, એવરૂપં વચીકમ્મં.

‘‘કત્વાપિ તે, રાહુલ, વાચાય કમ્મં તદેવ તે વચીકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં અકાસિં ઇદં મે વચીકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ [સંવત્તિ (સી. પી.)], પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં વચીકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે ખો ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં અકાસિં ઇદં મે વચીકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં વચીકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં તે, રાહુલ, વચીકમ્મં સત્થરિ વા વિઞ્ઞૂસુ વા સબ્રહ્મચારીસુ દેસેતબ્બં, વિવરિતબ્બં, ઉત્તાનીકત્તબ્બં ¶ ; દેસેત્વા વિવરિત્વા ઉત્તાનીકત્વા આયતિં સંવરં આપજ્જિતબ્બં. સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં વાચાય કમ્મં અકાસિં ઇદં મે વચીકમ્મં નેવત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – કુસલં ઇદં વચીકમ્મં સુખુદ્રયં સુખવિપાક’ન્તિ, તેનેવ ત્વં, રાહુલ, પીતિપામોજ્જેન વિહરેય્યાસિ અહોરત્તાનુસિક્ખી કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

૧૧૧. ‘‘યદેવ ત્વં, રાહુલ, મનસા કમ્મં કત્તુકામો અહોસિ, તદેવ તે મનોકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં મનસા કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે મનોકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય – અકુસલં ઇદં મનોકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં મનસા કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે મનોકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય – અકુસલં ઇદં મનોકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં તે, રાહુલ, મનસા કમ્મં સસક્કં ન કરણીયં. સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ¶ ઇદં મનસા કમ્મં કત્તુકામો ઇદં મે મનોકમ્મં નેવત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય, ન પરબ્યાબાધાયપિ ¶ સંવત્તેય્ય, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તેય્ય – કુસલં ઇદં મનોકમ્મં ¶ સુખુદ્રયં ¶ સુખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં તે, રાહુલ, મનસા કમ્મં કરણીયં.

‘‘કરોન્તેનપિ તે, રાહુલ, મનસા કમ્મં તદેવ તે મનોકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં મનસા કમ્મં કરોમિ ઇદં મે મનોકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં મનોકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં મનસા કમ્મં કરોમિ ઇદં મે મનોકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં મનોકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, પટિસંહરેય્યાસિ ત્વં, રાહુલ, એવરૂપં મનોકમ્મં. સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં મનસા કમ્મં કરોમિ ઇદં મે મનોકમ્મં નેવત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – કુસલં ઇદં મનોકમ્મં સુખુદ્રયં સુખવિપાક’ન્તિ, અનુપદજ્જેય્યાસિ ત્વં, રાહુલ, એવરૂપં મનોકમ્મં.

‘‘કત્વાપિ તે, રાહુલ, મનસા કમ્મં તદેવ તે મનોકમ્મં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ‘યં નુ ખો અહં ઇદં મનસા કમ્મં અકાસિં ઇદં મે મનોકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ [સંવત્તિ (સી. પી.)], પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં મનોકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ? સચે ખો ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ¶ ખો અહં ઇદં મનસા કમ્મં અકાસિં ઇદં મે મનોકમ્મં અત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – અકુસલં ઇદં મનોકમ્મં દુક્ખુદ્રયં દુક્ખવિપાક’ન્તિ, એવરૂપં પન [એવરૂપે (સી. પી.), એવરૂપે પન (સ્યા. કં.)] તે, રાહુલ, મનોકમ્મં [મનોકમ્મે (સી. સ્યા. કં. પી.)] અટ્ટીયિતબ્બં હરાયિતબ્બં જિગુચ્છિતબ્બં; અટ્ટીયિત્વા હરાયિત્વા જિગુચ્છિત્વા આયતિં સંવરં આપજ્જિતબ્બં. સચે પન ત્વં, રાહુલ, પચ્ચવેક્ખમાનો એવં જાનેય્યાસિ – ‘યં ખો અહં ઇદં મનસા કમ્મં અકાસિં ¶ ઇદં મે મનોકમ્મં નેવત્તબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ સંવત્તતિ – કુસલં ઇદં મનોકમ્મં સુખુદ્રયં સુખવિપાક’ન્તિ, તેનેવ ત્વં, રાહુલ, પીતિપામોજ્જેન વિહરેય્યાસિ અહોરત્તાનુસિક્ખી કુસલેસુ ધમ્મેસુ.

૧૧૨. ‘‘યે ¶ ¶ હિ કેચિ, રાહુલ, અતીતમદ્ધાનં સમણા વા બ્રાહ્મણા વા કાયકમ્મં પરિસોધેસું, વચીકમ્મં પરિસોધેસું, મનોકમ્મં પરિસોધેસું, સબ્બે તે એવમેવં પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા કાયકમ્મં પરિસોધેસું, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા વચીકમ્મં પરિસોધેસું, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા મનોકમ્મં પરિસોધેસું. યેપિ હિ કેચિ, રાહુલ, અનાગતમદ્ધાનં સમણા વા બ્રાહ્મણા વા કાયકમ્મં પરિસોધેસ્સન્તિ, વચીકમ્મં પરિસોધેસ્સન્તિ, મનોકમ્મં પરિસોધેસ્સન્તિ, સબ્બે તે એવમેવં પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા કાયકમ્મં પરિસોધેસ્સન્તિ, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા વચીકમ્મં પરિસોધેસ્સન્તિ ¶ , પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા મનોકમ્મં પરિસોધેસ્સન્તિ. યેપિ હિ કેચિ, રાહુલ, એતરહિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા કાયકમ્મં પરિસોધેન્તિ, વચીકમ્મં પરિસોધેન્તિ, મનોકમ્મં પરિસોધેન્તિ, સબ્બે તે એવમેવં પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા કાયકમ્મં પરિસોધેન્તિ, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા વચીકમ્મં પરિસોધેન્તિ, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા મનોકમ્મં પરિસોધેન્તિ. તસ્માતિહ, રાહુલ, ‘પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા કાયકમ્મં પરિસોધેસ્સામિ, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા વચીકમ્મં પરિસોધેસ્સામિ, પચ્ચવેક્ખિત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા મનોકમ્મં પરિસોધેસ્સામી’તિ – એવઞ્હિ તે, રાહુલ, સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા રાહુલો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

અમ્બલટ્ઠિકરાહુલોવાદસુત્તં નિટ્ઠિતં પઠમં.

૨. મહારાહુલોવાદસુત્તં

૧૧૩. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પાવિસિ. આયસ્માપિ ખો ¶ રાહુલો પુબ્બણ્હસમયં ¶ નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય ભગવન્તં પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધિ. અથ ખો ભગવા અપલોકેત્વા આયસ્મન્તં રાહુલં આમન્તેસિ – ‘‘યં કિઞ્ચિ, રાહુલ, રૂપં – અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા ઓળારિકં વા સુખુમં વા હીનં વા પણીતં વા યં દૂરે સન્તિકે વા – સબ્બં રૂપં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બ’’ન્તિ. ‘‘રૂપમેવ નુ ખો, ભગવા, રૂપમેવ નુ ખો, સુગતા’’તિ? ‘‘રૂપમ્પિ, રાહુલ, વેદનાપિ, રાહુલ, સઞ્ઞાપિ, રાહુલ, સઙ્ખારાપિ, રાહુલ, વિઞ્ઞાણમ્પિ, રાહુલા’’તિ. અથ ખો આયસ્મા રાહુલો ‘‘કો નજ્જ [કો નુજ્જ (સ્યા. કં.)] ભગવતા સમ્મુખા ઓવાદેન ઓવદિતો ગામં પિણ્ડાય પવિસિસ્સતી’’તિ તતો પટિનિવત્તિત્વા અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે નિસીદિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. અદ્દસા ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં રાહુલં અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે નિસિન્નં પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા ¶ . દિસ્વાન આયસ્મન્તં રાહુલં આમન્તેસિ – ‘‘આનાપાનસ્સતિં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. આનાપાનસ્સતિ, રાહુલ, ભાવના ભાવિતા બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા’’તિ.

૧૧૪. અથ ખો આયસ્મા રાહુલો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા રાહુલો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કથં ભાવિતા નુ ખો, ભન્તે, આનાપાનસ્સતિ, કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા’’તિ? ‘‘યં કિઞ્ચિ, રાહુલ, અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં કક્ખળં ખરિગતં ઉપાદિન્નં, સેય્યથિદં – કેસા લોમા નખા દન્તા તચો મંસં ન્હારુ [નહારુ (સી. સ્યા. કં. પી.)] અટ્ઠિ અટ્ઠિમિઞ્જં વક્કં હદયં યકનં કિલોમકં પિહકં પપ્ફાસં અન્તં અન્તગુણં ઉદરિયં કરીસં, યં ¶ વા પનઞ્ઞમ્પિ કિઞ્ચિ અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં કક્ખળં ખરિગતં ઉપાદિન્નં – અયં વુચ્ચતિ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા પથવીધાતુ [પઠવીધાતુ (સી. સ્યા. કં. પી.)]. યા ચેવ ખો પન અજ્ઝત્તિકા પથવીધાતુ યા ચ બાહિરા પથવીધાતુ, પથવીધાતુરેવેસા. તં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં. એવમેતં ¶ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા પથવીધાતુયા નિબ્બિન્દતિ, પથવીધાતુયા ચિત્તં વિરાજેતિ’’.

૧૧૫. ‘‘કતમા ¶ ચ, રાહુલ, આપોધાતુ? આપોધાતુ સિયા અજ્ઝત્તિકા, સિયા બાહિરા. કતમા ચ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા આપોધાતુ ¶ ? યં અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં આપો આપોગતં ઉપાદિન્નં, સેય્યથિદં – પિત્તં સેમ્હં પુબ્બો લોહિતં સેદો મેદો અસ્સુ વસા ખેળો સિઙ્ઘાણિકા લસિકા મુત્તં, યં વા પનઞ્ઞમ્પિ કિઞ્ચિ અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં આપો આપોગતં ઉપાદિન્નં – અયં વુચ્ચતિ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા આપોધાતુ. યા ચેવ ખો પન અજ્ઝત્તિકા આપોધાતુ યા ચ બાહિરા આપોધાતુ આપોધાતુરેવેસા. તં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા આપોધાતુયા નિબ્બિન્દતિ, આપોધાતુયા ચિત્તં વિરાજેતિ.

૧૧૬. ‘‘કતમા ચ, રાહુલ, તેજોધાતુ? તેજોધાતુ સિયા અજ્ઝત્તિકા, સિયા બાહિરા. કતમા ચ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા તેજોધાતુ? યં અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં તેજો તેજોગતં ઉપાદિન્નં, સેય્યથિદં – યેન ચ સન્તપ્પતિ યેન ચ જીરીયતિ યેન ચ પરિડય્હતિ યેન ચ અસિતપીતખાયિતસાયિતં સમ્મા પરિણામં ગચ્છતિ, યં વા પનઞ્ઞમ્પિ કિઞ્ચિ અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં તેજો તેજોગતં ઉપાદિન્નં – અયં વુચ્ચતિ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા તેજોધાતુ. યા ચેવ ખો પન અજ્ઝત્તિકા તેજોધાતુ યા ચ બાહિરા તેજોધાતુ તેજોધાતુરેવેસા. તં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા તેજોધાતુયા નિબ્બિન્દતિ, તેજોધાતુયા ચિત્તં વિરાજેતિ.

૧૧૭. ‘‘કતમા ¶ ચ, રાહુલ, વાયોધાતુ? વાયોધાતુ સિયા અજ્ઝત્તિકા, સિયા બાહિરા. કતમા ચ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા વાયોધાતુ? યં અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં વાયો વાયોગતં ઉપાદિન્નં, સેય્યથિદં – ઉદ્ધઙ્ગમા વાતા, અધોગમા વાતા, કુચ્છિસયા વાતા, કોટ્ઠાસયા [કોટ્ઠસયા (સી. પી.)] વાતા ¶ , અઙ્ગમઙ્ગાનુસારિનો વાતા, અસ્સાસો પસ્સાસો, ઇતિ યં વા પનઞ્ઞમ્પિ કિઞ્ચિ અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં વાયો વાયોગતં ઉપાદિન્નં – અયં વુચ્ચતિ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા વાયોધાતુ. યા ચેવ ખો પન અજ્ઝત્તિકા વાયોધાતુ યા ચ બાહિરા વાયોધાતુ વાયોધાતુરેવેસા. તં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ ¶ , ન મેસો અત્તા’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય ¶ દટ્ઠબ્બં. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા વાયોધાતુયા નિબ્બિન્દતિ, વાયોધાતુયા ચિત્તં વિરાજેતિ.

૧૧૮. ‘‘કતમા ચ, રાહુલ, આકાસધાતુ? આકાસધાતુ સિયા અજ્ઝત્તિકા, સિયા બાહિરા. કતમા ચ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા આકાસધાતુ? યં અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં આકાસં આકાસગતં ઉપાદિન્નં, સેય્યથિદં – કણ્ણચ્છિદ્દં નાસચ્છિદ્દં મુખદ્વારં, યેન ચ અસિતપીતખાયિતસાયિતં અજ્ઝોહરતિ, યત્થ ચ અસિતપીતખાયિતસાયિતં સન્તિટ્ઠતિ, યેન ચ અસિતપીતખાયિતસાયિતં અધોભાગં [અધોભાગા (સી. સ્યા. કં. પી.)] નિક્ખમતિ, યં વા પનઞ્ઞમ્પિ કિઞ્ચિ અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં આકાસં આકાસગતં, અઘં અઘગતં, વિવરં વિવરગતં, અસમ્ફુટ્ઠં, મંસલોહિતેહિ ઉપાદિન્નં ¶ [આકાસગતં ઉપાદિન્નં (સી. પી.)] – અયં વુચ્ચતિ, રાહુલ, અજ્ઝત્તિકા આકાસધાતુ. યા ચેવ ખો પન અજ્ઝત્તિકા આકાસધાતુ યા ચ બાહિરા આકાસધાતુ આકાસધાતુરેવેસા. તં ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ – એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા આકાસધાતુયા ચિત્તં નિબ્બિન્દતિ, આકાસધાતુયા ચિત્તં વિરાજેતિ.

૧૧૯. ‘‘પથવીસમં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. પથવીસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ. સેય્યથાપિ, રાહુલ, પથવિયા સુચિમ્પિ નિક્ખિપન્તિ, અસુચિમ્પિ નિક્ખિપન્તિ, ગૂથગતમ્પિ નિક્ખિપન્તિ, મુત્તગતમ્પિ નિક્ખિપન્તિ, ખેળગતમ્પિ નિક્ખિપન્તિ, પુબ્બગતમ્પિ નિક્ખિપન્તિ, લોહિતગતમ્પિ નિક્ખિપન્તિ, ન ચ તેન પથવી અટ્ટીયતિ વા હરાયતિ વા જિગુચ્છતિ વા; એવમેવ ખો ત્વં, રાહુલ, પથવીસમં ભાવનં ભાવેહિ. પથવીસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ.

‘‘આપોસમં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. આપોસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ. સેય્યથાપિ, રાહુલ, આપસ્મિં સુચિમ્પિ ¶ ધોવન્તિ, અસુચિમ્પિ ધોવન્તિ, ગૂથગતમ્પિ ધોવન્તિ, મુત્તગતમ્પિ ધોવન્તિ, ખેળગતમ્પિ ધોવન્તિ, પુબ્બગતમ્પિ ધોવન્તિ, લોહિતગતમ્પિ ધોવન્તિ, ન ચ ¶ તેન આપો અટ્ટીયતિ ¶ વા હરાયતિ વા જિગુચ્છતિ વા; એવમેવ ખો ¶ ત્વં, રાહુલ, આપોસમં ભાવનં ભાવેહિ. આપોસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ.

‘‘તેજોસમં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. તેજોસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ. સેય્યથાપિ, રાહુલ, તેજો સુચિમ્પિ દહતિ, અસુચિમ્પિ દહતિ, ગૂથગતમ્પિ દહતિ, મુત્તગતમ્પિ દહતિ, ખેળગતમ્પિ દહતિ, પુબ્બગતમ્પિ દહતિ, લોહિતગતમ્પિ દહતિ, ન ચ તેન તેજો અટ્ટીયતિ વા હરાયતિ વા જિગુચ્છતિ વા; એવમેવ ખો ત્વં, રાહુલ, તેજોસમં ભાવનં ભાવેહિ. તેજોસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ.

‘‘વાયોસમં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. વાયોસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ. સેય્યથાપિ, રાહુલ, વાયો સુચિમ્પિ ઉપવાયતિ, અસુચિમ્પિ ઉપવાયતિ, ગૂથગતમ્પિ ઉપવાયતિ, મુત્તગતમ્પિ ઉપવાયતિ, ખેળગતમ્પિ ઉપવાયતિ, પુબ્બગતમ્પિ ઉપવાયતિ, લોહિતગતમ્પિ ઉપવાયતિ, ન ચ તેન વાયો અટ્ટીયતિ વા હરાયતિ વા જિગુચ્છતિ વા; એવમેવ ખો ત્વં, રાહુલ, વાયોસમં ભાવનં ભાવેહિ. વાયોસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ¶ ઠસ્સન્તિ.

‘‘આકાસસમં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. આકાસસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ. સેય્યથાપિ, રાહુલ, આકાસો ન કત્થચિ પતિટ્ઠિતો; એવમેવ ખો ત્વં, રાહુલ, આકાસસમં ભાવનં ભાવેહિ. આકાસસમઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો ઉપ્પન્ના મનાપામનાપા ફસ્સા ચિત્તં ન પરિયાદાય ઠસ્સન્તિ.

૧૨૦. ‘‘મેત્તં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. મેત્તઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો યો બ્યાપાદો ¶ સો પહીયિસ્સતિ. કરુણં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. કરુણઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો યા વિહેસા સા પહીયિસ્સતિ. મુદિતં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. મુદિતઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો યા અરતિ સા પહીયિસ્સતિ. ઉપેક્ખં ¶ , રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. ઉપેક્ખઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો યો પટિઘો સો પહીયિસ્સતિ. અસુભં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. અસુભઞ્હિ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો યો રાગો સો પહીયિસ્સતિ. અનિચ્ચસઞ્ઞં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. અનિચ્ચસઞ્ઞઞ્હિ ¶ તે, રાહુલ, ભાવનં ભાવયતો યો અસ્મિમાનો સો પહીયિસ્સતિ.

૧૨૧. ‘‘આનાપાનસ્સતિં, રાહુલ, ભાવનં ભાવેહિ. આનાપાનસ્સતિ હિ તે, રાહુલ, ભાવિતા બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. કથં ભાવિતા ચ, રાહુલ, આનાપાનસ્સતિ, કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા ¶ ? ઇધ, રાહુલ, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ સતોવ [સતો (સી. સ્યા. કં. પી.)] પસ્સસતિ.

‘‘દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ; રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા પસ્સસન્તો ‘રસ્સં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ. ‘સબ્બકાયપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘સબ્બકાયપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ.

‘‘‘પીતિપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પીતિપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘સુખપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘સુખપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘ચિત્તસઙ્ખારપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘ચિત્તસઙ્ખારપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ.

‘‘‘ચિત્તપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘ચિત્તપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ ¶ ; ‘અભિપ્પમોદયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘અભિપ્પમોદયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘સમાદહં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘સમાદહં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ.

‘‘‘અનિચ્ચાનુપસ્સી ¶ અસ્સસિસ્સામી’તિ ¶ સિક્ખતિ; ‘અનિચ્ચાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘વિરાગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘વિરાગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘નિરોધાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘નિરોધાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ.

‘‘એવં ભાવિતા ખો, રાહુલ, આનાપાનસ્સતિ, એવં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. એવં ભાવિતાય, રાહુલ, આનાપાનસ્સતિયા, એવં ¶ બહુલીકતાય યેપિ તે ચરિમકા અસ્સાસા તેપિ વિદિતાવ નિરુજ્ઝન્તિ નો અવિદિતા’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા રાહુલો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

મહારાહુલોવાદસુત્તં નિટ્ઠિતં દુતિયં.

૩. ચૂળમાલુક્યસુત્તં

૧૨૨. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો આયસ્મતો માલુક્યપુત્તસ્સ [માલુઙ્ક્યપુત્તસ્સ (સી. સ્યા. કં. પી.)] રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – ‘‘યાનિમાનિ દિટ્ઠિગતાનિ ભગવતા અબ્યાકતાનિ ઠપિતાનિ પટિક્ખિત્તાનિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિપિ, ‘અસસ્સતો લોકો’તિપિ, ‘અન્તવા લોકો’તિપિ, ‘અનન્તવા લોકો’તિપિ, ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિપિ, ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિપિ, ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિપિ, ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિપિ, ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિપિ, ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિપિ – તાનિ મે ભગવા ન બ્યાકરોતિ. યાનિ મે ભગવા ન બ્યાકરોતિ તં મે ન રુચ્ચતિ, તં મે નક્ખમતિ. સોહં ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા એતમત્થં પુચ્છિસ્સામિ. સચે મે ભગવા બ્યાકરિસ્સતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા…પે… ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા – એવાહં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં ¶ ચરિસ્સામિ; નો ચે મે ભગવા બ્યાકરિસ્સતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા…પે… ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો ¶ પરં મરણા’તિ વા – એવાહં સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તિસ્સામી’’તિ.

૧૨૩. અથ ¶ ખો આયસ્મા માલુક્યપુત્તો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા માલુક્યપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ –

૧૨૪. ‘‘ઇધ મય્હં, ભન્તે, રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – યાનિમાનિ દિટ્ઠિગતાનિ ભગવતા અબ્યાકતાનિ ઠપિતાનિ પટિક્ખિત્તાનિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિપિ, ‘અસસ્સતો લોકો’તિપિ…પે… ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિપિ – તાનિ મે ભગવા ન બ્યાકરોતિ. યાનિ મે ભગવા ન બ્યાકરોતિ તં મે ¶ ન રુચ્ચતિ, તં મે નક્ખમતિ. સોહં ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા એતમત્થં પુચ્છિસ્સામિ. સચે મે ભગવા બ્યાકરિસ્સતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા, ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા…પે… ¶ ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા – એવાહં ભગવતિ, બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ. નો ચે મે ભગવા બ્યાકરિસ્સતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા, ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા…પે… ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા – એવાહં સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તિસ્સામીતિ. સચે ભગવા જાનાતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ, ‘સસ્સતો લોકો’તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ; સચે ભગવા જાનાતિ – ‘અસસ્સતો લોકો’તિ, ‘અસસ્સતો લોકો’તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ. નો ચે ભગવા જાનાતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા, ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા, અજાનતો ખો પન અપસ્સતો એતદેવ ઉજુકં હોતિ યદિદં – ‘ન જાનામિ, ન પસ્સામી’તિ. સચે ભગવા જાનાતિ – ‘અન્તવા લોકો’તિ, ‘અનન્તવા લોકો’તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ; સચે ભગવા જાનાતિ – ‘અનન્તવા લોકો’તિ, ‘અનન્તવા લોકો’તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ. નો ચે ભગવા જાનાતિ – ‘અન્તવા લોકો’તિ વા, ‘અનન્તવા લોકો’તિ વા, અજાનતો ખો પન અપસ્સતો એતદેવ ¶ ઉજુકં હોતિ યદિદં – ‘ન જાનામિ, ન પસ્સામી’તિ. સચે ભગવા જાનાતિ – ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિ, ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ; સચે ભગવા જાનાતિ – ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ, ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ. નો ચે ભગવા જાનાતિ – ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિ વા, ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ વા, અજાનતો ખો પન અપસ્સતો એતદેવ ઉજુકં હોતિ યદિદં – ‘ન ¶ જાનામિ, ન પસ્સામી’તિ. સચે ભગવા જાનાતિ – ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ મે ભગવા ¶ બ્યાકરોતુ; સચે ભગવા જાનાતિ – ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ. નો ચે ભગવા જાનાતિ – ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, અજાનતો ખો પન અપસ્સતો એતદેવ ઉજુકં હોતિ યદિદં – ‘ન જાનામિ ન પસ્સામી’તિ. સચે ભગવા જાનાતિ – ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ; સચે ભગવા જાનાતિ – ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ મે ભગવા બ્યાકરોતુ. નો ચે ભગવા જાનાતિ – ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, ‘નેવ હોતિ ન ¶ ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, અજાનતો ખો પન અપસ્સતો એતદેવ ઉજુકં હોતિ યદિદં – ‘ન જાનામિ, ન પસ્સામી’’’તિ.

૧૨૫. ‘‘કિં નુ [કિં નુ ખો (સ્યા. કં. ક.)] તાહં, માલુક્યપુત્ત, એવં અવચં – ‘એહિ ત્વં, માલુક્યપુત્ત, મયિ બ્રહ્મચરિયં ચર, અહં તે બ્યાકરિસ્સામિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા, ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા, ‘અન્તવા લોકો’તિ વા, ‘અનન્તવા લોકો’તિ વા, ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિ વા, ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ વા, ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, ‘ન હોતિ ¶ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ત્વં વા પન મં એવં અવચ – અહં, ભન્તે, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ ¶ , ભગવા મે બ્યાકરિસ્સતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા, ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા, ‘અન્તવા લોકો’તિ વા, ‘અનન્તવા લોકો’તિ વા, ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિ વા, ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ વા, ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ કિર, માલુક્યપુત્ત, નેવાહં તં વદામિ – એહિ ત્વં, માલુક્યપુત્ત, મયિ બ્રહ્મચરિયં ચર, અહં તે બ્યાકરિસ્સામિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા, ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા…પે… ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણાતિ વા’તિ; નપિ કિર મં ત્વં વદેસિ – અહં, ભન્તે, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ, ભગવા મે બ્યાકરિસ્સતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ વા ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા…પે… ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા’’તિ. એવં સન્તે, મોઘપુરિસ, કો સન્તો કં પચ્ચાચિક્ખસિ?

૧૨૬. ‘‘યો ખો, માલુક્યપુત્ત, એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ યાવ મે ભગવા ન બ્યાકરિસ્સતિ – ‘‘સસ્સતો લોકો’’તિ વા, ‘‘અસસ્સતો લોકો’’તિ વા…પે… ¶ ‘‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’તિ વાતિ, અબ્યાકતમેવ ¶ તં, માલુક્યપુત્ત, તથાગતેન અસ્સ, અથ સો પુગ્ગલો કાલં કરેય્ય. સેય્યથાપિ, માલુક્યપુત્ત, પુરિસો સલ્લેન વિદ્ધો અસ્સ સવિસેન ગાળ્હપલેપનેન. તસ્સ મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા ભિસક્કં સલ્લકત્તં ઉપટ્ઠપેય્યું. સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં ¶ સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં પુરિસં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, ખત્તિયો વા બ્રાહ્મણો વા વેસ્સો વા સુદ્દો વા’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં પુરિસં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, એવંનામો એવંગોત્તો ઇતિ વા’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં પુરિસં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, દીઘો વા રસ્સો વા મજ્ઝિમો વા’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં પુરિસં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, કાળો વા સામો વા મઙ્ગુરચ્છવી વા’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં પુરિસં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, અમુકસ્મિં ગામે ¶ વા નિગમે વા નગરે વા’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં ધનું જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, યદિ વા ચાપો યદિ વા કોદણ્ડો’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં જિયં જાનામિ યાયમ્હિ વિદ્ધો ¶ , યદિ વા અક્કસ્સ યદિ વા સણ્હસ્સ [સણ્ઠસ્સ (સી. સ્યા. કં. પી.)] યદિ વા ન્હારુસ્સ યદિ વા મરુવાય યદિ વા ખીરપણ્ણિનો’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં કણ્ડં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, યદિ વા ગચ્છં યદિ વા રોપિમ’ન્તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં કણ્ડં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, યસ્સ પત્તેહિ વાજિતં [વાખિત્તં (ક.)] યદિ વા ગિજ્ઝસ્સ યદિ વા કઙ્કસ્સ યદિ વા કુલલસ્સ યદિ વા મોરસ્સ યદિ વા સિથિલહનુનો’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં કણ્ડં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, યસ્સ ન્હારુના પરિક્ખિત્તં યદિ વા ગવસ્સ યદિ વા મહિંસસ્સ યદિ વા ભેરવસ્સ [રોરુવસ્સ (સી. સ્યા. કં. પી.)] યદિ વા સેમ્હારસ્સા’તિ; સો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ઇમં સલ્લં આહરિસ્સામિ યાવ ન તં સલ્લં જાનામિ યેનમ્હિ વિદ્ધો, યદિ વા સલ્લં યદિ વા ખુરપ્પં યદિ વા વેકણ્ડં યદિ વા નારાચં યદિ વા વચ્છદન્તં યદિ વા કરવીરપત્ત’ન્તિ ¶ – અઞ્ઞાતમેવ તં, માલુક્યપુત્ત, તેન પુરિસેન અસ્સ, અથ સો પુરિસો કાલં કરેય્ય. એવમેવ ખો, માલુક્યપુત્ત, યો એવં વદેય્ય – ‘ન તાવાહં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ યાવ મે ભગવા ન બ્યાકરિસ્સતિ – ‘‘સસ્સતો લોકો’’તિ વા ‘‘અસસ્સતો લોકો’’તિ ¶ વા…પે… ‘‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’તિ વાતિ – અબ્યાકતમેવ તં, માલુક્યપુત્ત, તથાગતેન અસ્સ, અથ સો પુગ્ગલો કાલઙ્કરેય્ય.

૧૨૭. ‘‘‘સસ્સતો લોકો’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ ¶ , એવં ‘નો અસસ્સતો લોકો’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ, એવમ્પિ ‘નો સસ્સતો લોકો’તિ વા, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ, ‘અસસ્સતો લોકો’તિ વા દિટ્ઠિયા સતિ અત્થેવ જાતિ, અત્થિ જરા, અત્થિ મરણં, સન્તિ સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા; યેસાહં દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિઘાતં પઞ્ઞપેમિ ¶ . ‘અન્તવા લોકો’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ, એવં ‘નો અનન્તવા લોકો’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ, એવમ્પિ ‘નો અન્તવા લોકો’તિ વા, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ, ‘અનન્તવા લોકો’તિ વા દિટ્ઠિયા સતિ અત્થેવ જાતિ, અત્થિ જરા, અત્થિ મરણં, સન્તિ સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા; યેસાહં દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિઘાતં પઞ્ઞપેમિ. ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો ¶ અભવિસ્સાતિ, એવં ‘નો અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ, એવમ્પિ ‘નો તં જીવં તં સરીર’ન્તિ વા, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ, ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ વા દિટ્ઠિયા સતિ અત્થેવ જાતિ…પે… નિઘાતં પઞ્ઞપેમિ. ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ, એવં ‘નો ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ, એવમ્પિ ‘નો હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ, ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા દિટ્ઠિયા સતિ અત્થેવ જાતિ…પે… ¶ યેસાહં દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિઘાતં પઞ્ઞપેમિ. ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ, એવં ‘નો નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ બ્રહ્મચરિયવાસો અભવિસ્સાતિ, એવમ્પિ ‘નો હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ, માલુક્યપુત્ત, દિટ્ઠિયા સતિ, ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ વા દિટ્ઠિયા સતિ અત્થેવ જાતિ…પે… યેસાહં દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિઘાતં પઞ્ઞપેમિ.

૧૨૮. ‘‘તસ્માતિહ, માલુક્યપુત્ત, અબ્યાકતઞ્ચ મે અબ્યાકતતો ¶ ધારેથ; બ્યાકતઞ્ચ મે બ્યાકતતો ધારેથ. કિઞ્ચ, માલુક્યપુત્ત, મયા અબ્યાકતં? ‘સસ્સતો લોકો’તિ માલુક્યપુત્ત, મયા અબ્યાકતં; ‘અસસ્સતો લોકો’તિ – મયા અબ્યાકતં; ‘અન્તવા લોકો’તિ – મયા અબ્યાકતં; ‘અનન્તવા લોકો’તિ – મયા અબ્યાકતં; ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિ ¶ – મયા અબ્યાકતં; ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ – મયા અબ્યાકતં; ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ – મયા અબ્યાકતં; ‘ન હોતિ તથાગતો પરં ¶ મરણા’તિ – મયા અબ્યાકતં; ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ – મયા અબ્યાકતં; ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ – મયા અબ્યાકતં. કસ્મા ચેતં, માલુક્યપુત્ત, મયા અબ્યાકતં? ન હેતં, માલુક્યપુત્ત, અત્થસંહિતં ન આદિબ્રહ્મચરિયકં ન [નેતં (સી.)] નિબ્બિદાય ન વિરાગાય ન નિરોધાય ન ઉપસમાય ન અભિઞ્ઞાય ન સમ્બોધાય ન નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. તસ્મા તં મયા અબ્યાકતં. કિઞ્ચ, માલુક્યપુત્ત, મયા બ્યાકતં? ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ, માલુક્યપુત્ત, મયા બ્યાકતં; ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ – મયા બ્યાકતં; ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ – મયા બ્યાકતં; ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ – મયા બ્યાકતં. કસ્મા ચેતં, માલુક્યપુત્ત, મયા બ્યાકતં? એતઞ્હિ, માલુક્યપુત્ત, અત્થસંહિતં એતં આદિબ્રહ્મચરિયકં નિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. તસ્મા તં મયા બ્યાકતં. તસ્માતિહ, માલુક્યપુત્ત ¶ , અબ્યાકતઞ્ચ મે ¶ અબ્યાકતતો ધારેથ; બ્યાકતઞ્ચ મે બ્યાકતતો ધારેથા’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા માલુક્યપુત્તો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

ચૂળમાલુક્યસુત્તં નિટ્ઠિતં તતિયં.

૪. મહામાલુક્યસુત્તં

૧૨૯. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘ધારેથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, મયા દેસિતાનિ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાની’’તિ?

એવં વુત્તે, આયસ્મા માલુક્યપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અહં ખો, ભન્તે, ધારેમિ ભગવતા દેસિતાનિ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાની’’તિ. ‘‘યથા કથં પન ત્વં, માલુક્યપુત્ત, ધારેસિ મયા દેસિતાનિ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાની’’તિ? ‘‘સક્કાયદિટ્ઠિં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતા ઓરમ્ભાગિયં ¶ સંયોજનં દેસિતં ધારેમિ; વિચિકિચ્છં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતા ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં દેસિતં ધારેમિ; સીલબ્બતપરામાસં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતા ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં દેસિતં ધારેમિ; કામચ્છન્દં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતા ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં દેસિતં ધારેમિ; બ્યાપાદં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતા ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં દેસિતં ધારેમિ. એવં ખો અહં, ભન્તે, ધારેમિ ભગવતા દેસિતાનિ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાની’’તિ.

‘‘કસ્સ ખો નામ ત્વં, માલુક્યપુત્ત, ઇમાનિ એવં પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ દેસિતાનિ ધારેસિ? નનુ, માલુક્યપુત્ત ¶ , અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા ઇમિના તરુણૂપમેન ઉપારમ્ભેન ઉપારમ્ભિસ્સન્તિ? દહરસ્સ હિ, માલુક્યપુત્ત, કુમારસ્સ મન્દસ્સ ઉત્તાનસેય્યકસ્સ સક્કાયોતિપિ ન હોતિ, કુતો ¶ પનસ્સ ઉપ્પજ્જિસ્સતિ સક્કાયદિટ્ઠિ? અનુસેત્વેવસ્સ [અનુસેતિ ત્વેવસ્સ (સી. પી.)] સક્કાયદિટ્ઠાનુસયો. દહરસ્સ હિ, માલુક્યપુત્ત, કુમારસ્સ મન્દસ્સ ઉત્તાનસેય્યકસ્સ ધમ્માતિપિ ન હોતિ, કુતો પનસ્સ ઉપ્પજ્જિસ્સતિ ધમ્મેસુ વિચિકિચ્છા? અનુસેત્વેવસ્સ વિચિકિચ્છાનુસયો. દહરસ્સ હિ, માલુક્યપુત્ત, કુમારસ્સ મન્દસ્સ ઉત્તાનસેય્યકસ્સ સીલાતિપિ ન હોતિ, કુતો પનસ્સ ઉપ્પજ્જિસ્સતિ સીલેસુ સીલબ્બતપરામાસો? અનુસેત્વેવસ્સ સીલબ્બતપરામાસાનુસયો ¶ . દહરસ્સ હિ, માલુક્યપુત્ત, કુમારસ્સ મન્દસ્સ ઉત્તાનસેય્યકસ્સ કામાતિપિ ન હોતિ, કુતો પનસ્સ ઉપ્પજ્જિસ્સતિ કામેસુ કામચ્છન્દો? અનુસેત્વેવસ્સ કામરાગાનુસયો. દહરસ્સ હિ, માલુક્યપુત્ત, કુમારસ્સ મન્દસ્સ ઉત્તાનસેય્યકસ્સ સત્તાતિપિ ન હોતિ, કુતો પનસ્સ ઉપ્પજ્જિસ્સતિ સત્તેસુ બ્યાપાદો? અનુસેત્વેવસ્સ બ્યાપાદાનુસયો. નનુ, માલુક્યપુત્ત, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા ઇમિના તરુણૂપમેન ઉપારમ્ભેન ઉપારમ્ભિસ્સન્તી’’તિ? એવં વુત્તે, આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘એતસ્સ, ભગવા, કાલો, એતસ્સ, સુગત, કાલો યં ભગવા પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ દેસેય્ય. ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હાનન્દ, સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ; ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા ¶ આનન્દો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –

૧૩૦. ‘‘ઇધાનન્દ ¶ , અસ્સુતવા પુથુજ્જનો અરિયાનં અદસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ અકોવિદો અરિયધમ્મે અવિનીતો, સપ્પુરિસાનં અદસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ અકોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે અવિનીતો સક્કાયદિટ્ઠિપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ સક્કાયદિટ્ઠિપરેતેન; ઉપ્પન્નાય ચ સક્કાયદિટ્ઠિયા નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ સા સક્કાયદિટ્ઠિ થામગતા અપ્પટિવિનીતા ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં. વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ વિચિકિચ્છાપરેતેન; ઉપ્પન્નાય ચ વિચિકિચ્છાય નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ સા વિચિકિચ્છા થામગતા અપ્પટિવિનીતા ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં. સીલબ્બતપરામાસપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ સીલબ્બતપરામાસપરેતેન; ઉપ્પન્નસ્સ ચ સીલબ્બતપરામાસસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ સો સીલબ્બતપરામાસો થામગતો અપ્પટિવિનીતો ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં. કામરાગપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ કામરાગપરેતેન ¶ ; ઉપ્પન્નસ્સ ચ કામરાગસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ સો કામરાગો થામગતો અપ્પટિવિનીતો ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં. બ્યાપાદપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ બ્યાપાદપરેતેન; ઉપ્પન્નસ્સ ચ બ્યાપાદસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ સો બ્યાપાદો થામગતો અપ્પટિવિનીતો ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં.

૧૩૧. ‘‘સુતવા ચ ખો, આનન્દ, અરિયસાવકો ¶ અરિયાનં દસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ કોવિદો ¶ અરિયધમ્મે સુવિનીતો, સપ્પુરિસાનં દસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ કોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે સુવિનીતો ન સક્કાયદિટ્ઠિપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન સક્કાયદિટ્ઠિપરેતેન; ઉપ્પન્નાય ચ સક્કાયદિટ્ઠિયા નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ સા સક્કાયદિટ્ઠિ સાનુસયા પહીયતિ. ન વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન વિચિકિચ્છાપરેતેન; ઉપ્પન્નાય ચ વિચિકિચ્છાય નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ સા વિચિકિચ્છા સાનુસયા પહીયતિ. ન સીલબ્બતપરામાસપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન સીલબ્બતપરામાસપરેતેન; ઉપ્પન્નસ્સ ચ સીલબ્બતપરામાસસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ સો સીલબ્બતપરામાસો સાનુસયો પહીયતિ. ન કામરાગપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન કામરાગપરેતેન; ઉપ્પન્નસ્સ ચ કામરાગસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ સો કામરાગો સાનુસયો પહીયતિ ¶ . ન બ્યાપાદપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન બ્યાપાદપરેતેન; ઉપ્પન્નસ્સ ચ બ્યાપાદસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ સો બ્યાપાદો સાનુસયો પહીયતિ.

૧૩૨. ‘‘યો, આનન્દ, મગ્ગો યા પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય તં મગ્ગં તં પટિપદં અનાગમ્મ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ ઞસ્સતિ વા દક્ખતિ વા પજહિસ્સતિ વાતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, મહતો રુક્ખસ્સ તિટ્ઠતો ¶ સારવતો તચં અચ્છેત્વા ફેગ્ગું અચ્છેત્વા સારચ્છેદો ભવિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ; એવમેવ ખો, આનન્દ, યો મગ્ગો યા પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય તં મગ્ગં તં પટિપદં અનાગમ્મ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ ઞસ્સતિ વા દક્ખતિ વા પજહિસ્સતિ વાતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ.

‘‘યો ચ ખો, આનન્દ, મગ્ગો યા પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય તં ¶ મગ્ગં તં પટિપદં આગમ્મ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ ઞસ્સતિ વા દક્ખતિ વા પજહિસ્સતિ વાતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, મહતો રુક્ખસ્સ તિટ્ઠતો સારવતો તચં છેત્વા ફેગ્ગું છેત્વા સારચ્છેદો ભવિસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ; એવમેવ ખો, આનન્દ, યો મગ્ગો યા પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય તં મગ્ગં તં પટિપદં આગમ્મ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ ઞસ્સતિ વા દક્ખતિ વા પજહિસ્સતિ વાતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, ગઙ્ગા નદી પૂરા ઉદકસ્સ સમતિત્તિકા ¶ કાકપેય્યા. અથ દુબ્બલકો પુરિસો આગચ્છેય્ય – ‘અહં ઇમિસ્સા ગઙ્ગાય નદિયા તિરિયં બાહાય સોતં છેત્વા સોત્થિના પારં ગચ્છિસ્સામી’તિ [ગચ્છામીતિ (સી. પી.)]; સો ન સક્કુણેય્ય ગઙ્ગાય નદિયા તિરિયં બાહાય સોતં છેત્વા સોત્થિના પારં ગન્તું. એવમેવ ખો, આનન્દ, યેસં કેસઞ્ચિ [યસ્સ કસ્સચિ (સબ્બત્થ)] સક્કાયનિરોધાય ધમ્મે દેસિયમાને ચિત્તં ન પક્ખન્દતિ નપ્પસીદતિ ન સન્તિટ્ઠતિ ન વિમુચ્ચતિ; સેય્યથાપિ ¶ સો દુબ્બલકો પુરિસો એવમેતે દટ્ઠબ્બા. સેય્યથાપિ, આનન્દ, ગઙ્ગા નદી પૂરા ઉદકસ્સ સમતિત્તિકા કાકપેય્યા. અથ બલવા પુરિસો આગચ્છેય્ય – ‘અહં ઇમિસ્સા ગઙ્ગાય નદિયા તિરિયં બાહાય ¶ સોતં છેત્વા સોત્થિના પારં ગચ્છિસ્સામી’તિ; સો સક્કુણેય્ય ગઙ્ગાય નદિયા તિરિયં બાહાય સોતં છેત્વા સોત્થિના પારં ગન્તું. એવમેવ ખો, આનન્દ, યેસં કેસઞ્ચિ સક્કાયનિરોધાય ધમ્મે દેસિયમાને ચિત્તં પક્ખન્દતિ પસીદતિ સન્તિટ્ઠતિ વિમુચ્ચતિ; સેય્યથાપિ સો બલવા પુરિસો એવમેતે દટ્ઠબ્બા.

૧૩૩. ‘‘કતમો ચાનન્દ, મગ્ગો, કતમા પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ ઉપધિવિવેકા અકુસલાનં ધમ્માનં પહાના સબ્બસો કાયદુટ્ઠુલ્લાનં પટિપ્પસ્સદ્ધિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો યદેવ તત્થ હોતિ રૂપગતં વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં તે ધમ્મે અનિચ્ચતો દુક્ખતો રોગતો ગણ્ડતો સલ્લતો અઘતો આબાધતો પરતો પલોકતો સુઞ્ઞતો અનત્તતો સમનુપસ્સતિ. સો તેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પટિવાપેતિ [પટિપાપેતિ (સ્યા.), પતિટ્ઠાપેતિ (ક.)]. સો તેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પટિવાપેત્વા અમતાય ધાતુયા ¶ ચિત્તં ઉપસંહરતિ – ‘એતં સન્તં એતં પણીતં યદિદં સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો ¶ તણ્હાક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાન’ન્તિ. સો તત્થ ઠિતો આસવાનં ખયં પાપુણાતિ; નો ચે આસવાનં ખયં પાપુણાતિ તેનેવ ધમ્મરાગેન તાય ધમ્મનન્દિયા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો હોતિ, તત્થ પરિનિબ્બાયી, અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. અયમ્પિ ખો, આનન્દ, મગ્ગો અયં પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય.

‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે… ¶ દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ… ¶ તતિયં ઝાનં… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો યદેવ તત્થ હોતિ રૂપગતં વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં… અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. અયમ્પિ ખો, આનન્દ, મગ્ગો અયં પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય.

‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુ સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો યદેવ તત્થ હોતિ વેદનાગતં ¶ સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં…પે… ¶ અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. અયમ્પિ ખો, આનન્દ, મગ્ગો અયં પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય.

‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુ સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો યદેવ તત્થ હોતિ વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં…પે… ¶ અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. અયમ્પિ ખો, આનન્દ, મગ્ગો અયં પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય.

‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુ સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો યદેવ તત્થ હોતિ વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં…પે… ¶ અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. અયમ્પિ ખો, આનન્દ, મગ્ગો અયં પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાયા’’તિ.

‘‘એસો ચે, ભન્તે, મગ્ગો એસા પટિપદા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનાય, અથ કિઞ્ચરહિ ઇધેકચ્ચે ભિક્ખૂ ચેતોવિમુત્તિનો એકચ્ચે ભિક્ખૂ પઞ્ઞાવિમુત્તિનો’’તિ? ‘‘એત્થ ખો પનેસાહં [એત્થ ખો તેસાહં (સી. સ્યા. કં. પી.)], આનન્દ, ઇન્દ્રિયવેમત્તતં વદામી’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

મહામાલુક્યસુત્તં નિટ્ઠિતં ચતુત્થં.

૫. ભદ્દાલિસુત્તં

૧૩૪. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘અહં ખો, ભિક્ખવે, એકાસનભોજનં ભુઞ્જામિ; એકાસનભોજનં ખો, અહં, ભિક્ખવે, ભુઞ્જમાનો અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનામિ ¶ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. એથ, તુમ્હેપિ, ભિક્ખવે, એકાસનભોજનં ભુઞ્જથ; એકાસનભોજનં ખો, ભિક્ખવે, તુમ્હેપિ ભુઞ્જમાના અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનિસ્સથ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચા’’તિ. એવં વુત્તે, આયસ્મા ભદ્દાલિ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અહં ખો, ભન્તે, ન ઉસ્સહામિ એકાસનભોજનં ભુઞ્જિતું; એકાસનભોજનઞ્હિ મે, ભન્તે, ભુઞ્જતો સિયા કુક્કુચ્ચં, સિયા વિપ્પટિસારો’’તિ. ‘‘તેન હિ ત્વં, ભદ્દાલિ, યત્થ નિમન્તિતો અસ્સસિ તત્થ એકદેસં ભુઞ્જિત્વા એકદેસં નીહરિત્વાપિ ભુઞ્જેય્યાસિ. એવમ્પિ ખો ¶ ત્વં, ભદ્દાલિ, ભુઞ્જમાનો એકાસનો યાપેસ્સસી’’તિ [ભુઞ્જમાનો યાપેસ્સસીતિ (સી. સ્યા. કં. પી.)]. ‘‘એવમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, ન ઉસ્સહામિ ભુઞ્જિતું; એવમ્પિ હિ મે, ભન્તે, ભુઞ્જતો સિયા કુક્કુચ્ચં, સિયા વિપ્પટિસારો’’તિ. અથ ખો આયસ્મા ભદ્દાલિ ભગવતા સિક્ખાપદે પઞ્ઞાપિયમાને ભિક્ખુસઙ્ઘે સિક્ખં સમાદિયમાને અનુસ્સાહં પવેદેસિ. અથ ¶ ખો આયસ્મા ભદ્દાલિ સબ્બં તં તેમાસં ન ભગવતો સમ્મુખીભાવં અદાસિ, યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી.

૧૩૫. તેન ખો પન સમયેન સમ્બહુલા ભિક્ખૂ ભગવતો ચીવરકમ્મં કરોન્તિ – નિટ્ઠિતચીવરો ભગવા તેમાસચ્ચયેન ચારિકં પક્કમિસ્સતીતિ. અથ ખો આયસ્મા ભદ્દાલિ યેન તે ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં ભદ્દાલિં તે ભિક્ખૂ એતદવોચું – ‘‘ઇદં ખો, આવુસો ભદ્દાલિ, ભગવતો ચીવરકમ્મં કરીયતિ [કરણીયં (ક.)]. નિટ્ઠિતચીવરો ભગવા તેમાસચ્ચયેન ચારિકં પક્કમિસ્સતિ. ઇઙ્ઘાવુસો ભદ્દાલિ, એતં દોસકં સાધુકં મનસિ કરોહિ, મા તે પચ્છા દુક્કરતરં અહોસી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો આયસ્મા ¶ ભદ્દાલિ તેસં ભિક્ખૂનં પટિસ્સુત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ભદ્દાલિ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્ચયો મં, ભન્તે, અચ્ચગમા યથાબાલં યથામૂળ્હં યથાઅકુસલં, યોહં ભગવતા સિક્ખાપદે પઞ્ઞાપિયમાને ભિક્ખુસઙ્ઘે સિક્ખં સમાદિયમાને અનુસ્સાહં પવેદેસિં. તસ્સ મે, ભન્તે, ભગવા અચ્ચયં અચ્ચયતો પટિગ્ગણ્હાતુ આયતિં સંવરાયા’’તિ.

‘‘તગ્ઘ ¶ ત્વં, ભદ્દાલિ, અચ્ચયો અચ્ચગમા યથાબાલં યથામૂળ્હં ¶ યથાઅકુસલં, યં ત્વં મયા સિક્ખાપદે પઞ્ઞાપિયમાને ભિક્ખુસઙ્ઘે સિક્ખં સમાદિયમાને અનુસ્સાહં પવેદેસિ. સમયોપિ ખો તે, ભદ્દાલિ, અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ – ‘ભગવા ખો સાવત્થિયં વિહરતિ, ભગવાપિ મં જાનિસ્સતિ – ભદ્દાલિ નામ ભિક્ખુ સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી’તિ. અયમ્પિ ખો તે, ભદ્દાલિ, સમયો અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ. સમયોપિ ખો તે, ભદ્દાલિ, અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ – ‘સમ્બહુલા ખો ¶ ભિક્ખુ સાવત્થિયં વસ્સં ઉપગતા, તેપિ મં જાનિસ્સન્તિ – ભદ્દાલિ નામ ભિક્ખુ સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી’તિ. અયમ્પિ ખો તે, ભદ્દાલિ, સમયો અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ. સમયોપિ ખો તે, ભદ્દાલિ, અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ – ‘સમ્બહુલા ખો ભિક્ખુનિયો સાવત્થિયં વસ્સં ઉપગતા, તાપિ મં જાનિસ્સન્તિ – ભદ્દાલિ નામ ભિક્ખુ સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી’તિ. અયમ્પિ ખો તે, ભદ્દાલિ, સમયો અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ. સમયોપિ ખો તે, ભદ્દાલિ, અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ – ‘સમ્બહુલા ખો ઉપાસકા સાવત્થિયં પટિવસન્તિ, તેપિ મં જાનિસ્સન્તિ – ભદ્દાલિ નામ ભિક્ખુ સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી’તિ. અયમ્પિ ખો તે, ભદ્દાલિ, સમયો અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ. સમયોપિ ખો તે, ભદ્દાલિ, અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ – ‘સમ્બહુલા ખો ઉપાસિકા સાવત્થિયં પટિવસન્તિ, તાપિ મં જાનિસ્સન્તિ – ભદ્દાલિ નામ ભિક્ખુ સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી’તિ. અયમ્પિ ખો તે, ભદ્દાલિ ¶ , સમયો અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ. સમયોપિ ખો તે, ભદ્દાલિ, અપ્પટિવિદ્ધો અહોસિ – ‘સમ્બહુલા ખો નાનાતિત્થિયા સમણબ્રાહ્મણા સાવત્થિયં વસ્સં ઉપગતા, તેપિ મં જાનિસ્સન્તિ – ભદ્દાલિ નામ ભિક્ખુ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકો થેરઞ્ઞતરો ભિક્ખુ સાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી’તિ. અયમ્પિ ખો તે, ભદ્દાલિ, સમયો અપ્પટિવિદ્ધો અહોસી’’તિ.

‘‘અચ્ચયો ¶ મં, ભન્તે, અચ્ચગમા યથાબાલં યથામૂળ્હં યથાઅકુસલં, યોહં ભગવતા સિક્ખાપદે પઞ્ઞાપિયમાને ભિક્ખુસઙ્ઘે સિક્ખં સમાદિયમાને અનુસ્સાહં પવેદેસિં. તસ્સ મે, ભન્તે, ભગવા અચ્ચયં અચ્ચયતો પટિગ્ગણ્હાતુ આયતિં સંવરાયા’’તિ. ‘‘તગ્ઘ ત્વં, ભદ્દાલિ, અચ્ચયો અચ્ચગમા યથાબાલં યથામૂળ્હં યથાઅકુસલં, યં ત્વં મયા સિક્ખાપદે ¶ પઞ્ઞાપિયમાને ભિક્ખુસઙ્ઘે સિક્ખં સમાદિયમાને અનુસ્સાહં પવેદેસિ’’.

૧૩૬. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ભદ્દાલિ, ઇધસ્સ ભિક્ખુ ઉભતોભાગવિમુત્તો, તમહં એવં વદેય્યં – ‘એહિ મે ત્વં, ભિક્ખુ, પઙ્કે સઙ્કમો હોહી’તિ, અપિ નુ ખો સો સઙ્કમેય્ય વા અઞ્ઞેન વા કાયં સન્નામેય્ય, ‘નો’તિ વા વદેય્યા’’તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ભદ્દાલિ, ઇધસ્સ ભિક્ખુ પઞ્ઞાવિમુત્તો… કાયસક્ખિ… દિટ્ઠિપ્પત્તો… સદ્ધાવિમુત્તો… ધમ્માનુસારી… સદ્ધાનુસારી, તમહં એવં વદેય્યં – ‘એહિ મે ત્વં, ભિક્ખુ, પઙ્કે સઙ્કમો હોહી’તિ, અપિ નુ ખો સો સઙ્કમેય્ય વા અઞ્ઞેન વા કાયં સન્નામેય્ય, ‘નો’તિ વા વદેય્યા’’તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘તં કિં ¶ મઞ્ઞસિ, ભદ્દાલિ, અપિ નુ ત્વં, ભદ્દાલિ, તસ્મિં સમયે ઉભતોભાગવિમુત્તો વા હોસિ પઞ્ઞાવિમુત્તો ¶ વા કાયસક્ખિ વા દિટ્ઠિપ્પત્તો વા સદ્ધાવિમુત્તો વા ધમ્માનુસારી વા સદ્ધાનુસારી વા’’તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘નનુ ત્વં, ભદ્દાલિ, તસ્મિં સમયે રિત્તો તુચ્છો અપરદ્ધો’’તિ?

‘‘એવં ¶ , ભન્તે. અચ્ચયો મં, ભન્તે, અચ્ચગમા યથાબાલં યથામૂળ્હં યથાઅકુસલં, યોહં ભગવતા સિક્ખાપદે પઞ્ઞાપિયમાને ભિક્ખુસઙ્ઘે સિક્ખં સમાદિયમાને અનુસ્સાહં પવેદેસિં. તસ્સ મે, ભન્તે, ભગવા અચ્ચયં અચ્ચયતો પટિગ્ગણ્હાતુ આયતિં સંવરાયા’’તિ. ‘‘તગ્ઘ ત્વં, ભદ્દાલિ, અચ્ચયો અચ્ચગમા યથાબાલં યથામૂળ્હં યથાઅકુસલં, યં ત્વં મયા સિક્ખાપદે પઞ્ઞાપિયમાને ભિક્ખુસઙ્ઘે સિક્ખં સમાદિયમાને અનુસ્સાહં પવેદેસિ. યતો ચ ખો ત્વં, ભદ્દાલિ, અચ્ચયં અચ્ચયતો દિસ્વા યથાધમ્મં પટિકરોસિ, તં તે મયં પટિગ્ગણ્હામ. વુદ્ધિહેસા, ભદ્દાલિ, અરિયસ્સ વિનયે યો અચ્ચયં અચ્ચયતો દિસ્વા યથાધમ્મં પટિકરોતિ, આયતિં સંવરં આપજ્જતિ’’.

૧૩૭. ‘‘ઇધ, ભદ્દાલિ, એકચ્ચો ભિક્ખુ સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી હોતિ. તસ્સ એવં હોતિ – ‘યંનૂનાહં વિવિત્તં સેનાસનં ભજેય્યં અરઞ્ઞં રુક્ખમૂલં પબ્બતં કન્દરં ગિરિગુહં સુસાનં વનપત્થં અબ્ભોકાસં ¶ પલાલપુઞ્જં. અપ્પેવ નામાહં ઉત્તરિ [ઉત્તરિં (સી. સ્યા. કં. પી.)] મનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસં સચ્છિકરેય્ય’ન્તિ. સો વિવિત્તં સેનાસનં ભજતિ અરઞ્ઞં રુક્ખમૂલં પબ્બતં ¶ કન્દરં ગિરિગુહં સુસાનં વનપત્થં અબ્ભોકાસં પલાલપુઞ્જં. તસ્સ તથાવૂપકટ્ઠસ્સ વિહરતો સત્થાપિ ઉપવદતિ, અનુવિચ્ચપિ વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારી ઉપવદન્તિ, દેવતાપિ ઉપવદન્તિ, અત્તાપિ અત્તાનં ઉપવદતિ. સો સત્થારાપિ ઉપવદિતો, અનુવિચ્ચપિ વિઞ્ઞૂહિ સબ્રહ્મચારીહિ ઉપવદિતો, દેવતાહિપિ ઉપવદિતો, અત્તનાપિ અત્તાનં ઉપવદિતો ન ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસં સચ્છિકરોતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ તં, ભદ્દાલિ, હોતિ યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારિસ્સ.

૧૩૮. ‘‘ઇધ પન, ભદ્દાલિ, એકચ્ચો ભિક્ખુ સત્થુસાસને સિક્ખાય પરિપૂરકારી હોતિ. તસ્સ એવં હોતિ – ‘યંનૂનાહં વિવિત્તં સેનાસનં ભજેય્યં અરઞ્ઞં રુક્ખમૂલં પબ્બતં કન્દરં ગિરિગુહં સુસાનં વનપત્થં અબ્ભોકાસં ¶ પલાલપુઞ્જં. અપ્પેવ નામાહં ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસં સચ્છિકરેય્ય’ન્તિ. સો વિવિત્તં સેનાસનં ભજતિ અરઞ્ઞં રુક્ખમૂલં પબ્બતં કન્દરં ગિરિગુહં સુસાનં વનપત્થં અબ્ભોકાસં પલાલપુઞ્જં. તસ્સ તથાવૂપકટ્ઠસ્સ વિહરતો સત્થાપિ ન ઉપવદતિ, અનુવિચ્ચપિ વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારી ન ઉપવદન્તિ, દેવતાપિ ન ઉપવદન્તિ, અત્તાપિ અત્તાનં ન ઉપવદતિ. સો સત્થારાપિ અનુપવદિતો ¶ , અનુવિચ્ચપિ વિઞ્ઞૂહિ સબ્રહ્મચારીહિ અનુપવદિતો, દેવતાહિપિ અનુપવદિતો, અત્તનાપિ અત્તાનં અનુપવદિતો ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસં સચ્છિકરોતિ. સો વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ ¶ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ તં, ભદ્દાલિ, હોતિ યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય પરિપૂરકારિસ્સ.

૧૩૯. ‘‘પુન ચપરં, ભદ્દાલિ, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ તં, ભદ્દાલિ, હોતિ યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય પરિપૂરકારિસ્સ.

‘‘પુન ચપરં, ભદ્દાલિ, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ, સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ¶ ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ તં, ભદ્દાલિ, હોતિ યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય પરિપૂરકારિસ્સ.

‘‘પુન ચપરં, ભદ્દાલિ, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ તં, ભદ્દાલિ, હોતિ યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય પરિપૂરકારિસ્સ.

‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ ¶ તં, ભદ્દાલિ, હોતિ યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય પરિપૂરકારિસ્સ.

‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે ¶ વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે સત્તાનં ચુતૂપપાતઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ – ‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા…પે… વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના; ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા…પે… સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’તિ ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન…પે… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ તં, ભદ્દાલિ, હોતિ યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય પરિપૂરકારિસ્સ.

‘‘સો ¶ એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે આસવાનં ખયઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ; ‘ઇમે આસવા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં ¶ આસવસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં આસવનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં આસવનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ એવં જાનતો એવં પસ્સતો કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, ભવાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અવિજ્જાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં ¶ બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ તં, ભદ્દાલિ, હોતિ યથા તં સત્થુસાસને સિક્ખાય પરિપૂરકારિસ્સા’’તિ.

૧૪૦. એવં વુત્તે, આયસ્મા ભદ્દાલિ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કો નુ ખો, ભન્તે, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન મિધેકચ્ચં ભિક્ખું પસય્હ પસય્હ [પવય્હ પવય્હ (સી. સ્યા. કં. પી.)] કારણં કરોન્તિ? કો પન, ભન્તે, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન મિધેકચ્ચં ભિક્ખું નો તથા પસય્હ પસય્હ કારણં કરોન્તી’’તિ? ‘‘ઇધ, ભદ્દાલિ, એકચ્ચો ભિક્ખુ અભિણ્હાપત્તિકો હોતિ આપત્તિબહુલો. સો ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, ન સમ્મા વત્તતિ, ન લોમં પાતેતિ, ન નેત્થારં વત્તતિ, ‘યેન સઙ્ઘો અત્તમનો હોતિ તં કરોમી’તિ નાહ. તત્ર, ભદ્દાલિ, ભિક્ખૂનં એવં હોતિ – અયં ખો, આવુસો, ભિક્ખુ ¶ અભિણ્હાપત્તિકો આપત્તિબહુલો. સો ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, ન સમ્મા વત્તતિ, ન લોમં પાતેતિ, ન નેત્થારં વત્તતિ, ‘યેન સઙ્ઘો અત્તમનો હોતિ ¶ તં કરોમી’તિ નાહ. સાધુ વતાયસ્મન્તો ઇમસ્સ ભિક્ખુનો તથા તથા ઉપપરિક્ખથ યથાસ્સિદં [યથયિદં (સ્યા. કં. ક.)] અધિકરણં ન ખિપ્પમેવ વૂપસમેય્યાતિ. તસ્સ ખો એવં, ભદ્દાલિ, ભિક્ખુનો ભિક્ખૂ ¶ તથા તથા ઉપપરિક્ખન્તિ યથાસ્સિદં અધિકરણં ન ખિપ્પમેવ વૂપસમ્મતિ.

૧૪૧. ‘‘ઇધ પન, ભદ્દાલિ, એકચ્ચો ભિક્ખુ અભિણ્હાપત્તિકો હોતિ આપત્તિબહુલો. સો ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો નાઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં ન અપનામેતિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, સમ્મા વત્તતિ, લોમં પાતેતિ, નેત્થારં વત્તતિ, ‘યેન સઙ્ઘો અત્તમનો ¶ હોતિ તં કરોમી’તિ આહ. તત્ર, ભદ્દાલિ, ભિક્ખૂનં એવં હોતિ – અયં ખો, આવુસો, ભિક્ખુ અભિણ્હાપત્તિકો આપત્તિબહુલો. સો ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો નાઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં ન અપનામેતિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, સમ્મા વત્તતિ, લોમં પાતેતિ, નેત્થારં વત્તતિ, ‘યેન સઙ્ઘો અત્તમનો હોતિ તં કરોમી’તિ આહ. સાધુ વતાયસ્મન્તો, ઇમસ્સ ભિક્ખુનો તથા તથા ઉપપરિક્ખથ યથાસ્સિદં અધિકરણં ખિપ્પમેવ વૂપસમેય્યાતિ. તસ્સ ખો એવં, ભદ્દાલિ, ભિક્ખુનો ભિક્ખૂ તથા તથા ઉપપરિક્ખન્તિ યથાસ્સિદં અધિકરણં ખિપ્પમેવ વૂપસમ્મતિ.

૧૪૨. ‘‘ઇધ, ભદ્દાલિ, એકચ્ચો ભિક્ખુ અધિચ્ચાપત્તિકો હોતિ અનાપત્તિબહુલો. સો ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, ન સમ્મા વત્તતિ, ન લોમં પાતેતિ, ન નેત્થારં વત્તતિ, ‘યેન સઙ્ઘો અત્તમનો હોતિ તં કરોમી’તિ નાહ. તત્ર, ભદ્દાલિ, ભિક્ખૂનં એવં હોતિ – અયં ખો, આવુસો, ભિક્ખુ અધિચ્ચાપત્તિકો અનાપત્તિબહુલો ¶ . સો ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, ન સમ્મા વત્તતિ, ન લોમં પાતેતિ, ન નેત્થારં વત્તતિ, ‘યેન સઙ્ઘો અત્તમનો હોતિ તં કરોમી’તિ નાહ. સાધુ વતાયસ્મન્તો, ઇમસ્સ ભિક્ખુનો તથા તથા ઉપપરિક્ખથ યથાસ્સિદં ¶ અધિકરણં ન ખિપ્પમેવ વૂપસમેય્યાતિ. તસ્સ ખો એવં, ભદ્દાલિ, ભિક્ખુનો ભિક્ખૂ તથા તથા ઉપપરિક્ખન્તિ યથાસ્સિદં અધિકરણં ¶ ન ખિપ્પમેવ વૂપસમ્મતિ.

૧૪૩. ‘‘ઇધ પન, ભદ્દાલિ, એકચ્ચો ભિક્ખુ અધિચ્ચાપત્તિકો હોતિ અનાપત્તિબહુલો. સો ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો નાઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, ન બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, સમ્મા વત્તતિ, લોમં પાતેતિ, નેત્થારં વત્તતિ, ‘યેન સઙ્ઘો અત્તમનો હોતિ તં કરોમી’તિ આહ. તત્ર, ભદ્દાલિ, ભિક્ખૂનં એવં હોતિ – અયં ખો, આવુસો, ભિક્ખુ અધિચ્ચાપત્તિકો અનાપત્તિબહુલો. સો ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો નાઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ, ન બહિદ્ધા કથં અપનામેતિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ, સમ્મા વત્તતિ, લોમં પાતેતિ, નેત્થારં વત્તતિ, ‘યેન સઙ્ઘો ¶ અત્તમનો હોતિ તં કરોમી’તિ આહ. સાધુ વતાયસ્મન્તો, ઇમસ્સ ભિક્ખુનો તથા તથા ઉપપરિક્ખથ યથાસ્સિદં અધિકરણં ખિપ્પમેવ વૂપસમેય્યાતિ. તસ્સ ખો એવં, ભદ્દાલિ, ભિક્ખુનો ભિક્ખૂ તથા તથા ઉપપરિક્ખન્તિ યથાસ્સિદં અધિકરણં ખિપ્પમેવ વૂપસમ્મતિ.

૧૪૪. ‘‘ઇધ ¶ , ભદ્દાલિ, એકચ્ચો ભિક્ખુ સદ્ધામત્તકેન વહતિ પેમમત્તકેન. તત્ર, ભદ્દાલિ, ભિક્ખૂનં એવં હોતિ – ‘અયં ખો, આવુસો, ભિક્ખુ સદ્ધામત્તકેન વહતિ પેમમત્તકેન. સચે મયં ઇમં ભિક્ખું પસય્હ પસય્હ કારણં કરિસ્સામ – મા યમ્પિસ્સ તં સદ્ધામત્તકં પેમમત્તકં તમ્હાપિ પરિહાયી’તિ. સેય્યથાપિ, ભદ્દાલિ, પુરિસસ્સ એકં ચક્ખું, તસ્સ મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા તં એકં ચક્ખું રક્ખેય્યું – ‘મા યમ્પિસ્સ તં એકં ચક્ખું તમ્હાપિ પરિહાયી’તિ; એવમેવ ખો, ભદ્દાલિ, ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુ સદ્ધામત્તકેન વહતિ પેમમત્તકેન. તત્ર, ભદ્દાલિ, ભિક્ખૂનં એવં હોતિ – ‘અયં ખો, આવુસો, ભિક્ખુ સદ્ધામત્તકેન વહતિ પેમમત્તકેન. સચે મયં ઇમં ભિક્ખું પસય્હ પસય્હ કારણં કરિસ્સામ – મા યમ્પિસ્સ તં સદ્ધામત્તકં પેમમત્તકં તમ્હાપિ પરિહાયી’તિ. અયં ખો, ભદ્દાલિ, હેતુ અયં પચ્ચયો યેન મિધેકચ્ચં ભિક્ખું પસય્હ પસય્હ કારણં કરોન્તિ. અયં પન, ભદ્દાલિ, હેતુ અયં પચ્ચયો, યેન મિધેકચ્ચં ભિક્ખું નો તથા પસય્હ પસય્હ કારણં કરોન્તી’’તિ.

૧૪૫. ‘‘‘કો ¶ નુ ખો, ભન્તે, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન પુબ્બે અપ્પતરાનિ ¶ ચેવ સિક્ખાપદાનિ અહેસું બહુતરા ચ ભિક્ખૂ અઞ્ઞાય સણ્ઠહિંસુ? કો પન, ભન્તે, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન એતરહિ બહુતરાનિ ચેવ સિક્ખાપદાનિ હોન્તિ અપ્પતરા ચ ભિક્ખૂ અઞ્ઞાય સણ્ઠહન્તી’તિ? ‘‘એવમેતં, ભદ્દાલિ, હોતિ સત્તેસુ હાયમાનેસુ, સદ્ધમ્મે ¶ અન્તરધાયમાને, બહુતરાનિ ચેવ સિક્ખાપદાનિ હોન્તિ અપ્પતરા ચ ભિક્ખૂ અઞ્ઞાય સણ્ઠહન્તીતિ. ન તાવ, ભદ્દાલિ, સત્થા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞાપેતિ યાવ ન ઇધેકચ્ચે આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા સઙ્ઘે પાતુભવન્તિ. યતો ચ ખો, ભદ્દાલિ, ઇધેકચ્ચે આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા સઙ્ઘે પાતુભવન્તિ, અથ સત્થા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞાપેતિ તેસંયેવ આસવટ્ઠાનીયાનં ધમ્માનં પટિઘાતાય. ન તાવ, ભદ્દાલિ, ઇધેકચ્ચે આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા સઙ્ઘે પાતુભવન્તિ યાવ ન સઙ્ઘો મહત્તં પત્તો હોતિ. યતો ચ ખો, ભદ્દાલિ, સઙ્ઘો મહત્તં પત્તો હોતિ, અથ ઇધેકચ્ચે ¶ આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા સઙ્ઘે પાતુભવન્તિ. અથ સત્થા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞાપેતિ તેસંયેવ આસવટ્ઠાનીયાનં ધમ્માનં પટિઘાતાય. ન તાવ, ભદ્દાલિ, ઇધેકચ્ચે આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા સઙ્ઘે પાતુભવન્તિ યાવ ન સઙ્ઘો લાભગ્ગં પત્તો હોતિ, યસગ્ગં પત્તો હોતિ, બાહુસચ્ચં પત્તો હોતિ, રત્તઞ્ઞુતં પત્તો હોતિ. યતો ચ ખો, ભદ્દાલિ, સઙ્ઘો રત્તઞ્ઞુતં પત્તો હોતિ, અથ ઇધેકચ્ચે આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા સઙ્ઘે પાતુભવન્તિ, અથ સત્થા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞાપેતિ તેસંયેવ આસવટ્ઠાનીયાનં ધમ્માનં પટિઘાતાય.

૧૪૬. ‘‘અપ્પકા ખો તુમ્હે, ભદ્દાલિ, તેન સમયેન અહુવત્થ યદા વો અહં આજાનીયસુસૂપમં ધમ્મપરિયાયં દેસેસિં. તં સરસિ [સરસિ ત્વં (સી. પી.), સરસિ તં (?)] ભદ્દાલી’’તિ ¶ ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘તત્ર, ભદ્દાલિ, કં હેતું પચ્ચેસી’’તિ?

‘‘સો હિ નૂનાહં, ભન્તે, દીઘરત્તં સત્થુસાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી અહોસિ’’ન્તિ.

‘‘ન ખો, ભદ્દાલિ, એસેવ હેતુ, એસ પચ્ચયો. અપિ ચ મે ત્વં, ભદ્દાલિ, દીઘરત્તં ચેતસા ¶ ચેતોપરિચ્ચ વિદિતો – ‘ન ચાયં મોઘપુરિસો મયા ધમ્મે દેસિયમાને અટ્ઠિં કત્વા મનસિ કત્વા સબ્બચેતસો [સબ્બં ચેતસો (ક.)] સમન્નાહરિત્વા ઓહિતસોતો ધમ્મં સુણાતી’તિ. અપિ ચ તે અહં, ભદ્દાલિ, આજાનીયસુસૂપમં ધમ્મપરિયાયં દેસેસ્સામિ. તં સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ ¶ ; ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા ભદ્દાલિ ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –

૧૪૭. ‘‘સેય્યથાપિ, ભદ્દાલિ, દક્ખો અસ્સદમકો ભદ્રં અસ્સાજાનીયં લભિત્વા પઠમેનેવ મુખાધાને કારણં કારેતિ. તસ્સ મુખાધાને કારણં કારિયમાનસ્સ હોન્તિયેવ વિસૂકાયિતાનિ વિસેવિતાનિ વિપ્ફન્દિતાનિ કાનિચિ કાનિચિ, યથા તં અકારિતપુબ્બં કારણં કારિયમાનસ્સ. સો અભિણ્હકારણા અનુપુબ્બકારણા તસ્મિં ઠાને પરિનિબ્બાયતિ. યતો ખો, ભદ્દાલિ, ભદ્રો અસ્સાજાનીયો અભિણ્હકારણા અનુપુબ્બકારણા તસ્મિં ઠાને પરિનિબ્બુતો હોતિ, તમેનં અસ્સદમકો ઉત્તરિ કારણં કારેતિ યુગાધાને. તસ્સ યુગાધાને કારણં કારિયમાનસ્સ હોન્તિયેવ વિસૂકાયિતાનિ વિસેવિતાનિ વિપ્ફન્દિતાનિ કાનિચિ કાનિચિ, યથા તં અકારિતપુબ્બં કારણં કારિયમાનસ્સ. સો અભિણ્હકારણા અનુપુબ્બકારણા તસ્મિં ¶ ઠાને પરિનિબ્બાયતિ ¶ . યતો ખો, ભદ્દાલિ, ભદ્રો અસ્સાજાનીયો અભિણ્હકારણા અનુપુબ્બકારણા તસ્મિં ઠાને પરિનિબ્બુતો હોતિ, તમેનં અસ્સદમકો ઉત્તરિ કારણં કારેતિ અનુક્કમે મણ્ડલે ખુરકાસે [ખુરકાયે (સી. પી.)] ધાવે દવત્તે [રવત્થે (સી. સ્યા. કં. પી.)] રાજગુણે રાજવંસે ઉત્તમે જવે ઉત્તમે હયે ઉત્તમે સાખલ્યે. તસ્સ ઉત્તમે જવે ઉત્તમે હયે ઉત્તમે સાખલ્યે કારણં કારિયમાનસ્સ હોન્તિયેવ વિસૂકાયિતાનિ વિસેવિતાનિ વિપ્ફન્દિતાનિ કાનિચિ કાનિચિ, યથા તં અકારિતપુબ્બં કારણં કારિયમાનસ્સ. સો અભિણ્હકારણા અનુપુબ્બકારણા તસ્મિં ઠાને પરિનિબ્બાયતિ. યતો ખો, ભદ્દાલિ, ભદ્રો અસ્સાજાનીયો અભિણ્હકારણા અનુપુબ્બકારણા તસ્મિં ઠાને પરિનિબ્બુતો હોતિ, તમેનં અસ્સદમકો ઉત્તરિ વણ્ણિયઞ્ચ પાણિયઞ્ચ [વલિયઞ્ચ (સી. પી.), બલિયઞ્ચ (સ્યા. કં.)] અનુપ્પવેચ્છતિ. ઇમેહિ ખો, ભદ્દાલિ, દસહઙ્ગેહિ સમન્નાગતો ભદ્રો અસ્સાજાનીયો રાજારહો હોતિ રાજભોગ્ગો રઞ્ઞો અઙ્ગન્તેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ.

‘‘એવમેવ ખો, ભદ્દાલિ, દસહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ભિક્ખુ આહુનેય્યો હોતિ પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સ. કતમેહિ દસહિ? ઇધ, ભદ્દાલિ, ભિક્ખુ અસેખાય સમ્માદિટ્ઠિયા સમન્નાગતો હોતિ, અસેખેન સમ્માસઙ્કપ્પેન સમન્નાગતો હોતિ, અસેખાય ¶ સમ્માવાચાય સમન્નાગતો હોતિ, અસેખેન સમ્માકમ્મન્તેન સમન્નાગતો હોતિ, અસેખેન સમ્માઆજીવેન સમન્નાગતો હોતિ, અસેખેન સમ્માવાયામેન સમન્નાગતો હોતિ ¶ , અસેખાય સમ્માસતિયા ¶ સમન્નાગતો હોતિ, અસેખેન સમ્માસમાધિના સમન્નાગતો હોતિ, અસેખેન સમ્માઞાણેન સમન્નાગતો હોતિ, અસેખાય સમ્માવિમુત્તિયા સમન્નાગતો હોતિ – ઇમેહિ ખો, ભદ્દાલિ, દસહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ભિક્ખુ આહુનેય્યો હોતિ પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સા’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા ભદ્દાલિ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

ભદ્દાલિસુત્તં નિટ્ઠિતં પઞ્ચમં.

૬. લટુકિકોપમસુત્તં

૧૪૮. એવં ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા અઙ્ગુત્તરાપેસુ વિહરતિ આપણં નામ અઙ્ગુત્તરાપાનં નિગમો. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય આપણં પિણ્ડાય પાવિસિ. આપણે પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેનઞ્ઞતરો વનસણ્ડો તેનુપસઙ્કમિ દિવાવિહારાય. તં વનસણ્ડં અજ્ઝોગાહેત્વા અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ. આયસ્માપિ ખો ઉદાયી પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય આપણં પિણ્ડાય પાવિસિ. આપણે પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેન સો વનસણ્ડો તેનુપસઙ્કમિ દિવાવિહારાય. તં વનસણ્ડં અજ્ઝોગાહેત્વા અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ. અથ ખો આયસ્મતો ઉદાયિસ્સ રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – ‘‘બહૂનં [બહુન્નં (સી. સ્યા. કં. પી.) એવમીદિસે અવિઞ્ઞાણકપ્પકરણે] વત નો ભગવા દુક્ખધમ્માનં અપહત્તા, બહૂનં વત નો ભગવા સુખધમ્માનં ઉપહત્તા; બહૂનં વત નો ભગવા અકુસલાનં ધમ્માનં અપહત્તા, બહૂનં વત નો ભગવા કુસલાનં ધમ્માનં ઉપહત્તા’’તિ. અથ ખો આયસ્મા ઉદાયી સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ ¶ .

૧૪૯. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ઉદાયી ભગવન્તં એતદવોચ ¶ – ‘‘ઇધ મય્હં, ભન્તે, રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – ‘બહૂનં વત નો ભગવા દુક્ખધમ્માનં અપહત્તા, બહૂનં વત નો ભગવા સુખધમ્માનં ઉપહત્તા; બહૂનં વત નો ભગવા અકુસલાનં ધમ્માનં અપહત્તા, બહૂનં વત નો ભગવા કુસલાનં ધમ્માનં ઉપહત્તા’તિ. મયઞ્હિ, ભન્તે, પુબ્બે સાયઞ્ચેવ ભુઞ્જામ પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે. અહુ ખો સો, ભન્તે, સમયો યં ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘ઇઙ્ઘ તુમ્હે, ભિક્ખવે, એતં દિવાવિકાલભોજનં પજહથા’તિ. તસ્સ મય્હં, ભન્તે, અહુદેવ અઞ્ઞથત્તં, અહુદેવ [અહુ (સી. પી.)] દોમનસ્સં – ‘યમ્પિ નો સદ્ધા ગહપતિકા દિવા વિકાલે પણીતં ખાદનીયં ભોજનીયં દેન્તિ તસ્સપિ નો ભગવા પહાનમાહ, તસ્સપિ નો સુગતો પટિનિસ્સગ્ગમાહા’તિ. તે ¶ મયં, ભન્તે, ભગવતિ પેમઞ્ચ ગારવઞ્ચ હિરિઞ્ચ ઓત્તપ્પઞ્ચ સમ્પસ્સમાના ¶ એવં તં દિવાવિકાલભોજનં પજહિમ્હા. તે મયં, ભન્તે, સાયઞ્ચેવ ભુઞ્જામ પાતો ચ. અહુ ખો સો, ભન્તે, સમયો યં ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘ઇઙ્ઘ તુમ્હે, ભિક્ખવે, એતં રત્તિંવિકાલભોજનં પજહથા’તિ. તસ્સ મય્હં, ભન્તે, અહુદેવ અઞ્ઞથત્તં અહુદેવ દોમનસ્સં – ‘યમ્પિ નો ઇમેસં દ્વિન્નં ભત્તાનં પણીતસઙ્ખાતતરં તસ્સપિ નો ભગવા પહાનમાહ, તસ્સપિ નો સુગતો પટિનિસ્સગ્ગમાહા’તિ. ભૂતપુબ્બં, ભન્તે, અઞ્ઞતરો પુરિસો દિવા સૂપેય્યં લભિત્વા એવમાહ – ‘હન્દ ચ ઇમં નિક્ખિપથ, સાયં સબ્બેવ સમગ્ગા ¶ ભુઞ્જિસ્સામા’તિ. યા કાચિ, ભન્તે, સઙ્ખતિયો સબ્બા તા રત્તિં, અપ્પા દિવા. તે મયં, ભન્તે, ભગવતિ પેમઞ્ચ ગારવઞ્ચ હિરિઞ્ચ ઓત્તપ્પઞ્ચ સમ્પસ્સમાના એવં તં રત્તિંવિકાલભોજનં પજહિમ્હા. ભૂતપુબ્બં, ભન્તે, ભિક્ખૂ રત્તન્ધકારતિમિસાયં પિણ્ડાય ચરન્તા ચન્દનિકમ્પિ પવિસન્તિ, ઓલિગલ્લેપિ પપતન્તિ, કણ્ટકાવાટમ્પિ [કણ્ટકવત્તમ્પિ (સી. પી.), કણ્ટકરાજિમ્પિ (સ્યા. કં.)] આરોહન્તિ, સુત્તમ્પિ ગાવિં આરોહન્તિ, માણવેહિપિ સમાગચ્છન્તિ કતકમ્મેહિપિ અકતકમ્મેહિપિ, માતુગામોપિ તે [તેન (ક.)] અસદ્ધમ્મેન નિમન્તેતિ. ભૂતપુબ્બાહં, ભન્તે, રત્તન્ધકારતિમિસાયં પિણ્ડાય ચરામિ. અદ્દસા ખો મં, ભન્તે, અઞ્ઞતરા ઇત્થી વિજ્જન્તરિકાય ભાજનં ધોવન્તી. દિસ્વા મં ભીતા વિસ્સરમકાસિ – ‘અભુમ્મે [અબ્ભુમ્મે (સી. પી.)] પિસાચો વત મ’ન્તિ! એવં વુત્તે, અહં, ભન્તે, તં ઇત્થિં એતદવોચં – ‘નાહં, ભગિનિ, પિસાચો; ભિક્ખુ પિણ્ડાય ¶ ઠિતો’તિ. ‘ભિક્ખુસ્સ આતુમારી, ભિક્ખુસ્સ માતુમારી [ઠિતો’તિ. ભિક્ખુસ્સ આતુમાતુમારી (ક.)]! વરં તે, ભિક્ખુ, તિણ્હેન ગોવિકન્તનેન કુચ્છિ પરિકન્તો, ન ત્વેવ વરં યં [ન ત્વેવ યા (સી. પી.)] રત્તન્ધકારતિમિસાયં કુચ્છિહેતુ પિણ્ડાય ચરસી’તિ [ચરસાતિ (સી. પી.)]. તસ્સ મય્હં, ભન્તે, તદનુસ્સરતો એવં હોતિ – ‘બહૂનં વત નો ભગવા દુક્ખધમ્માનં અપહત્તા, બહૂનં વત નો ભગવા સુખધમ્માનં ઉપહત્તા; બહૂનં વત નો ભગવા અકુસલાનં ધમ્માનં અપહત્તા, બહૂનં વત નો ભગવા કુસલાનં ધમ્માનં ઉપહત્તા’’’તિ.

૧૫૦. ‘‘એવમેવ પનુદાયિ, ઇધેકચ્ચે મોઘપુરિસા ‘ઇદં પજહથા’તિ મયા ¶ વુચ્ચમાના તે એવમાહંસુ – ‘કિં પનિમસ્સ અપ્પમત્તકસ્સ ઓરમત્તકસ્સ અધિસલ્લિખતેવાયં સમણો’તિ. તે તઞ્ચેવ નપ્પજહન્તિ, મયિ ¶ ચ અપ્પચ્ચયં ઉપટ્ઠાપેન્તિ. યે ચ ભિક્ખૂ સિક્ખાકામા તેસં તં, ઉદાયિ, હોતિ બલવં બન્ધનં, દળ્હં બન્ધનં, થિરં બન્ધનં, અપૂતિકં બન્ધનં, થૂલો, કલિઙ્ગરો – સેય્યથાપિ, ઉદાયિ, લટુકિકા સકુણિકા પૂતિલતાય બન્ધનેન બદ્ધા તત્થેવ વધં વા બન્ધં વા મરણં વા આગમેતિ. યો નુ ખો, ઉદાયિ, એવં વદેય્ય – ‘યેન સા લટુકિકા સકુણિકા પૂતિલતાય બન્ધનેન બદ્ધા તત્થેવ વધં વા બન્ધં વા મરણં વા આગમેતિ, તઞ્હિ તસ્સા અબલં બન્ધનં ¶ , દુબ્બલં બન્ધનં, પૂતિકં બન્ધનં, અસારકં બન્ધન’ન્તિ; સમ્મા નુ ખો સો, ઉદાયિ, વદમાનો વદેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે. યેન સા, ભન્તે, લટુકિકા સકુણિકા પૂતિલતાય બન્ધનેન બદ્ધા તત્થેવ વધં વા બન્ધં વા મરણં વા આગમેતિ, તઞ્હિ તસ્સા બલવં બન્ધનં, દળ્હં બન્ધનં, થિરં બન્ધનં અપૂતિકં બન્ધનં, થૂલો, કલિઙ્ગરો’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ઉદાયિ, ઇધેકચ્ચે મોઘપુરિસા ‘ઇદં પજહથા’તિ મયા વુચ્ચમાના તે એવમાહંસુ – ‘કિં પનિમસ્સ અપ્પમત્તકસ્સ ઓરમત્તકસ્સ અધિસલ્લિખતેવાયં સમણો’તિ? તે તઞ્ચેવ નપ્પજહન્તિ, મયિ ચ અપ્પચ્ચયં ઉપટ્ઠાપેન્તિ. યે ચ ભિક્ખૂ સિક્ખાકામા તેસં તં, ઉદાયિ, હોતિ બલવં બન્ધનં, દળ્હં બન્ધનં, થિરં બન્ધનં, અપૂતિકં બન્ધનં, થૂલો, કલિઙ્ગરો’’.

૧૫૧. ‘‘ઇધ ¶ પનુદાયિ, એકચ્ચે કુલપુત્તા ‘ઇદં પજહથા’તિ મયા ¶ વુચ્ચમાના તે એવમાહંસુ – ‘કિં પનિમસ્સ અપ્પમત્તકસ્સ ઓરમત્તકસ્સ પહાતબ્બસ્સ યસ્સ નો ભગવા પહાનમાહ, યસ્સ નો સુગતો પટિનિસ્સગ્ગમાહા’તિ? તે તઞ્ચેવ પજહન્તિ, મયિ ચ ન અપ્પચ્ચયં ઉપટ્ઠાપેન્તિ. યે ચ ભિક્ખૂ સિક્ખાકામા તે તં પહાય અપ્પોસ્સુક્કા પન્નલોમા પરદત્તવુત્તા [પરદવુત્તા (સી. સ્યા. કં. પી.)] મિગભૂતેન ચેતસા વિહરન્તિ. તેસં તં, ઉદાયિ, હોતિ અબલં બન્ધનં, દુબ્બલં બન્ધનં, પૂતિકં બન્ધનં, અસારકં બન્ધનં – સેય્યથાપિ, ઉદાયિ, રઞ્ઞો નાગો ઈસાદન્તો ઉરૂળ્હવા અભિજાતો સઙ્ગામાવચરો દળ્હેહિ વરત્તેહિ બન્ધનેહિ બદ્ધો ઈસકંયેવ કાયં સન્નામેત્વા તાનિ બન્ધનાનિ સંછિન્દિત્વા સંપદાલેત્વા યેન કામં પક્કમતિ. યો નુ ખો, ઉદાયિ, એવં વદેય્ય – ‘યેહિ સો રઞ્ઞો નાગો ઈસાદન્તો ઉરૂળ્હવા અભિજાતો સઙ્ગામાવચરો દળ્હેહિ વરત્તેહિ બન્ધનેહિ બદ્ધો ઈસકંયેવ કાયં સન્નામેત્વા તાનિ બન્ધનાનિ સંછિન્દિત્વા સંપદાલેત્વા યેન કામં પક્કમતિ, તઞ્હિ તસ્સ બલવં બન્ધનં, દળ્હં બન્ધનં, થિરં બન્ધનં, અપૂતિકં ¶ બન્ધનં, થૂલો, કલિઙ્ગરો’તિ; સમ્મા નુ ખો સો, ઉદાયિ, વદમાનો વદેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે. યેહિ સો, ભન્તે, રઞ્ઞો નાગો ઈસાદન્તો ઉરૂળ્હવા અભિજાતો સઙ્ગામાવચરો દળ્હેહિ વરત્તેહિ બન્ધનેહિ બદ્ધો ઈસકંયેવ કાયં સન્નામેત્વા તાનિ બન્ધનાનિ સંછિન્દિત્વા ¶ સંપદાલેત્વા યેન કામં પક્કમતિ, તઞ્હિ તસ્સ અબલં બન્ધનં…પે… અસારકં બન્ધન’’ન્તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ઉદાયિ, ઇધેકચ્ચે કુલપુત્તા ‘ઇદં પજહથા’તિ મયા વુચ્ચમાના તે એવમાહંસુ – ‘કિં પનિમસ્સ અપ્પમત્તકસ્સ ઓરમત્તકસ્સ પહાતબ્બસ્સ યસ્સ નો ભગવા પહાનમાહ, યસ્સ નો સુગતો પટિનિસ્સગ્ગમાહા’તિ? તે તઞ્ચેવ પજહન્તિ, મયિ ચ ન અપ્પચ્ચયં ઉપટ્ઠાપેન્તિ. યે ચ ભિક્ખૂ સિક્ખાકામા તે તં ¶ પહાય અપ્પોસ્સુક્કા પન્નલોમા પરદત્તવુત્તા મિગભૂતેન ચેતસા વિહરન્તિ. તેસં તં, ઉદાયિ, હોતિ અબલં બન્ધનં, દુબ્બલં બન્ધનં, પૂતિકં બન્ધનં, અસારકં બન્ધનં’’.

૧૫૨. ‘‘સેય્યથાપિ, ઉદાયિ, પુરિસો દલિદ્દો અસ્સકો અનાળ્હિયો; તસ્સ’સ્સ એકં અગારકં ઓલુગ્ગવિલુગ્ગં કાકાતિદાયિં [કાકાતિડાયિં (?)] નપરમરૂપં, એકા ખટોપિકા [કળોપિકા (ક.)] ઓલુગ્ગવિલુગ્ગા નપરમરૂપા, એકિસ્સા કુમ્ભિયા ¶ ધઞ્ઞસમવાપકં નપરમરૂપં, એકા જાયિકા નપરમરૂપા. સો આરામગતં ભિક્ખું પસ્સેય્ય સુધોતહત્થપાદં મનુઞ્ઞં ભોજનં ભુત્તાવિં સીતાય છાયાય નિસિન્નં અધિચિત્તે યુત્તં. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સુખં વત, ભો, સામઞ્ઞં, આરોગ્યં વત, ભો, સામઞ્ઞં! સો વતસ્સં [સો વતસ્સ (ક.)] યોહં કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજેય્ય’ન્તિ. સો ન સક્કુણેય્ય એકં અગારકં ઓલુગ્ગવિલુગ્ગં કાકાતિદાયિં નપરમરૂપં પહાય, એકં ખટોપિકં ¶ ઓલુગ્ગવિલુગ્ગં નપરમરૂપં પહાય, એકિસ્સા કુમ્ભિયા ધઞ્ઞસમવાપકં નપરમરૂપં પહાય, એકં જાયિકં નપરમરૂપં પહાય કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું. યો નુ ખો, ઉદાયિ, એવં વદેય્ય – ‘યેહિ સો પુરિસો બન્ધનેહિ બદ્ધો ન સક્કોતિ એકં અગારકં ઓલુગ્ગવિલુગ્ગં કાકાતિદાયિં નપરમરૂપં પહાય, એકં ખટોપિકં ઓલુગ્ગવિલુગ્ગં નપરમરૂપં પહાય, એકિસ્સા કુમ્ભિયા ધઞ્ઞસમવાપકં નપરમરૂપં પહાય, એકં જાયિકં નપરમરૂપં પહાય કેસમસ્સું ¶ ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું; તઞ્હિ તસ્સ અબલં બન્ધનં, દુબ્બલં બન્ધનં, પૂતિકં બન્ધનં, અસારકં બન્ધન’ન્તિ; સમ્મા નુ ખો સો, ઉદાયિ, વદમાનો વદેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે. યેહિ સો, ભન્તે, પુરિસો બન્ધનેહિ બદ્ધો, ન સક્કોતિ એકં અગારકં ઓલુગ્ગવિલુગ્ગં કાકાતિદાયિં નપરમરૂપં પહાય, એકં ખટોપિકં ઓલુગ્ગવિલુગ્ગં નપરમરૂપં પહાય, એકિસ્સા કુમ્ભિયા ધઞ્ઞસમવાપકં નપરમરૂપં પહાય, એકં જાયિકં નપરમરૂપં પહાય કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું; તઞ્હિ તસ્સ બલવં બન્ધનં, દળ્હં બન્ધનં, થિરં બન્ધનં, અપૂતિકં બન્ધનં, થૂલો, કલિઙ્ગરો’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ઉદાયિ, ઇધેકચ્ચે મોઘપુરિસા ‘ઇદં પજહથા’તિ મયા વુચ્ચમાના તે એવમાહંસુ – ‘કિં પનિમસ્સ અપ્પમત્તકસ્સ ઓરમત્તકસ્સ ¶ અધિસલ્લિખતેવાયં સમણો’તિ? તે તઞ્ચેવ નપ્પજહન્તિ, મયિ ચ અપ્પચ્ચયં ઉપટ્ઠાપેન્તિ. યે ચ ભિક્ખૂ સિક્ખાકામા તેસં તં, ઉદાયિ, હોતિ બલવં બન્ધનં, દળ્હં બન્ધનં, થિરં બન્ધનં, અપૂતિકં બન્ધનં, થૂલો, કલિઙ્ગરો’’.

૧૫૩. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ઉદાયિ, ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા અડ્ઢો મહદ્ધનો ¶ મહાભોગો, નેકાનં નિક્ખગણાનં ચયો, નેકાનં ધઞ્ઞગણાનં ચયો, નેકાનં ખેત્તગણાનં ચયો, નેકાનં વત્થુગણાનં ચયો, નેકાનં ભરિયગણાનં ચયો, નેકાનં દાસગણાનં ચયો, નેકાનં દાસિગણાનં ચયો; સો આરામગતં ભિક્ખું પસ્સેય્ય સુધોતહત્થપાદં મનુઞ્ઞં ભોજનં ભુત્તાવિં સીતાય છાયાય નિસિન્નં અધિચિત્તે યુત્તં. તસ્સ એવમસ્સ – ‘સુખં વત, ભો, સામઞ્ઞં, આરોગ્યં વત, ભો, સામઞ્ઞં! સો વતસ્સં યોહં કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજેય્ય’ન્તિ. સો સક્કુણેય્ય નેકાનિ નિક્ખગણાનિ પહાય, નેકાનિ ધઞ્ઞગણાનિ પહાય, નેકાનિ ખેત્તગણાનિ પહાય, નેકાનિ વત્થુગણાનિ પહાય, નેકાનિ ભરિયગણાનિ પહાય, નેકાનિ દાસગણાનિ પહાય, નેકાનિ દાસિગણાનિ પહાય કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું. યો નુ ખો, ઉદાયિ, એવં વદેય્ય – ‘યેહિ સો ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા બન્ધનેહિ બદ્ધો, સક્કોતિ નેકાનિ નિક્ખગણાનિ પહાય, નેકાનિ ધઞ્ઞગણાનિ પહાય, નેકાનિ ¶ ખેત્તગણાનિ પહાય, નેકાનિ વત્થુગણાનિ પહાય, નેકાનિ ભરિયગણાનિ પહાય, નેકાનિ દાસગણાનિ પહાય, નેકાનિ દાસિગણાનિ પહાય કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું, તઞ્હિ તસ્સ બલવં બન્ધનં, દળ્હં બન્ધનં, થિરં બન્ધનં, અપૂતિકં બન્ધનં, થૂલો, કલિઙ્ગરો’તિ; સમ્મા નુ ખો સો, ઉદાયિ, વદમાનો વદેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે. યેહિ સો, ભન્તે, ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા બન્ધનેહિ બદ્ધો, સક્કોતિ નેકાનિ નિક્ખગણાનિ પહાય, નેકાનિ ધઞ્ઞગણાનિ પહાય, નેકાનિ ¶ ખેત્તગણાનિ પહાય, નેકાનિ વત્થુગણાનિ પહાય, નેકાનિ ભરિયગણાનિ પહાય, નેકાનિ દાસગણાનિ પહાય, નેકાનિ દાસિગણાનિ પહાય કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતું; તઞ્હિ તસ્સ અબલં બન્ધનં, દુબ્બલં બન્ધનં, પૂતિકં બન્ધનં, અસારકં બન્ધન’’ન્તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ઉદાયિ, ઇધેકચ્ચે કુલપુત્તા ‘ઇદં પજહથા’તિ મયા વુચ્ચમાના તે એવમાહંસુ – ‘કિં પનિમસ્સ અપ્પમત્તકસ્સ ઓરમત્તકસ્સ પહાતબ્બસ્સ યસ્સ નો ભગવા પહાનમાહ યસ્સ, નો સુગતો પટિનિસ્સગ્ગમાહા’તિ? તે તઞ્ચેવ પજહન્તિ, મયિ ચ ન અપ્પચ્ચયં ઉપટ્ઠાપેન્તિ. યે ચ ભિક્ખૂ સિક્ખાકામા તે તં પહાય ¶ અપ્પોસ્સુક્કા પન્નલોમા પરદત્તવુત્તા મિગભૂતેન ચેતસા વિહરન્તિ. તેસં તં, ઉદાયિ, હોતિ અબલં બન્ધનં, દુબ્બલં બન્ધનં, પૂતિકં બન્ધનં, અસારકં બન્ધનં’’.

૧૫૪. ‘‘ચત્તારોમે ¶ , ઉદાયિ, પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં. કતમે ¶ ચત્તારો? ઇધુદાયિ, એકચ્ચો પુગ્ગલો ઉપધિપહાનાય પટિપન્નો હોતિ ઉપધિપટિનિસ્સગ્ગાય. તમેનં ઉપધિપહાનાય પટિપન્નં ઉપધિપટિનિસ્સગ્ગાય ઉપધિપટિસંયુત્તા સરસઙ્કપ્પા સમુદાચરન્તિ. સો તે અધિવાસેતિ, નપ્પજહતિ, ન વિનોદેતિ, ન બ્યન્તીકરોતિ, ન અનભાવં ગમેતિ. ઇમં ખો અહં, ઉદાયિ, પુગ્ગલં ‘સંયુત્તો’તિ વદામિ નો ‘વિસંયુત્તો’. તં કિસ્સ હેતુ? ઇન્દ્રિયવેમત્તતા હિ મે, ઉદાયિ, ઇમસ્મિં પુગ્ગલે વિદિતા.

‘‘ઇધ પનુદાયિ, એકચ્ચો પુગ્ગલો ઉપધિપહાનાય પટિપન્નો હોતિ ઉપધિપટિનિસ્સગ્ગાય. તમેનં ઉપધિપહાનાય પટિપન્નં ઉપધિપટિનિસ્સગ્ગાય ઉપધિપટિસંયુત્તા સરસઙ્કપ્પા સમુદાચરન્તિ. સો તે નાધિવાસેતિ, પજહતિ, વિનોદેતિ, બ્યન્તીકરોતિ, અનભાવં ગમેતિ. ઇમમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ ¶ , પુગ્ગલં ‘સંયુત્તો’તિ વદામિ નો ‘વિસંયુત્તો’. તં કિસ્સ હેતુ? ઇન્દ્રિયવેમત્તતા હિ મે, ઉદાયિ, ઇમસ્મિં પુગ્ગલે વિદિતા.

‘‘ઇધ પનુદાયિ, એકચ્ચો પુગ્ગલો ઉપધિપહાનાય પટિપન્નો હોતિ ઉપધિપટિનિસ્સગ્ગાય. તમેનં ઉપધિપહાનાય પટિપન્નં ઉપધિપટિનિસ્સગ્ગાય કદાચિ કરહચિ સતિસમ્મોસા ઉપધિપટિસંયુત્તા સરસઙ્કપ્પા સમુદાચરન્તિ; દન્ધો, ઉદાયિ, સતુપ્પાદો. અથ ખો નં ખિપ્પમેવ પજહતિ, વિનોદેતિ, બ્યન્તીકરોતિ, અનભાવં ગમેતિ. સેય્યથાપિ, ઉદાયિ, પુરિસો દિવસંસન્તત્તે [દિવસસન્તત્તે (સી. સ્યા. કં. પી.)] અયોકટાહે દ્વે વા તીણિ વા ઉદકફુસિતાનિ નિપાતેય્ય; દન્ધો, ઉદાયિ, ઉદકફુસિતાનં નિપાતો. અથ ખો નં ખિપ્પમેવ પરિક્ખયં પરિયાદાનં ગચ્છેય્ય. એવમેવ ખો, ઉદાયિ, ઇધેકચ્ચો ¶ પુગ્ગલો ઉપધિપહાનાય પટિપન્નો હોતિ ઉપધિપટિનિસ્સગ્ગાય. તમેનં ઉપધિપહાનાય પટિપન્નં ઉપધિપટિનિસ્સગ્ગાય કદાચિ કરહચિ સતિસમ્મોસા ઉપધિપટિસંયુત્તા સરસઙ્કપ્પા સમુદાચરન્તિ; દન્ધો, ઉદાયિ, સતુપ્પાદો. અથ ખો નં ખિપ્પમેવ પજહતિ, વિનોદેતિ, બ્યન્તીકરોતિ, અનભાવં ગમેતિ. ઇમમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, પુગ્ગલં ‘સંયુત્તો’તિ વદામિ નો ‘વિસંયુત્તો’. તં ¶ કિસ્સ હેતુ? ઇન્દ્રિયવેમત્તતા હિ મે, ઉદાયિ, ઇમસ્મિં પુગ્ગલે વિદિતા.

‘‘ઇધ પનુદાયિ, એકચ્ચો પુગ્ગલો ‘ઉપધિ દુક્ખસ્સ મૂલ’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા નિરુપધિ હોતિ, ઉપધિસઙ્ખયે વિમુત્તો. ઇમં ખો અહં, ઉદાયિ, પુગ્ગલં ‘વિસંયુત્તો’તિ વદામિ નો ‘સંયુત્તો’તિ ¶ . તં કિસ્સ હેતુ? ઇન્દ્રિયવેમત્તતા હિ મે, ઉદાયિ, ઇમસ્મિં પુગ્ગલે વિદિતા. ઇમે ખો, ઉદાયિ, ચત્તારો પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં.

૧૫૫. ‘‘પઞ્ચ ખો ઇમે, ઉદાયિ, કામગુણા. કતમે પઞ્ચ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા. ઇમે ખો, ઉદાયિ, પઞ્ચ કામગુણા. યં ખો, ઉદાયિ, ઇમે પઞ્ચ કામગુણે પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખં સોમનસ્સં ઇદં વુચ્ચતિ કામસુખં મિળ્હસુખં [મીળ્હસુખં (સી. પી.)] પુથુજ્જનસુખં અનરિયસુખં, ન સેવિતબ્બં, ન ભાવેતબ્બં, ન બહુલીકાતબ્બં; ‘ભાયિતબ્બં ¶ એતસ્સ સુખસ્સા’તિ વદામિ.

૧૫૬. ‘‘ઇધુદાયિ ¶ , ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, પીતિયા ચ વિરાગા… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, સુખસ્સ ચ પહાના… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં વુચ્ચતિ નેક્ખમ્મસુખં પવિવેકસુખં ઉપસમસુખં સમ્બોધસુખં, આસેવિતબ્બં, ભાવેતબ્બં, બહુલીકાતબ્બં; ‘ન ભાયિતબ્બં એતસ્સ સુખસ્સા’તિ વદામિ.

‘‘ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; ઇદં ખો અહં, ઉદાયિ, ઇઞ્જિતસ્મિં વદામિ. કિઞ્ચ તત્થ ઇઞ્જિતસ્મિં? યદેવ તત્થ વિતક્કવિચારા અનિરુદ્ધા હોન્તિ ઇદં તત્થ ઇઞ્જિતસ્મિં. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ઇઞ્જિતસ્મિં વદામિ. કિઞ્ચ તત્થ ઇઞ્જિતસ્મિં? યદેવ તત્થ પીતિસુખં અનિરુદ્ધં હોતિ ઇદં તત્થ ઇઞ્જિતસ્મિં. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા…પે… ¶ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ઇઞ્જિતસ્મિં વદામિ. કિઞ્ચ તત્થ ઇઞ્જિતસ્મિં? યદેવ તત્થ ઉપેક્ખાસુખં ¶ અનિરુદ્ધં હોતિ ઇદં તત્થ ઇઞ્જિતસ્મિં. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના…પે… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; ઇદં ખો અહં, ઉદાયિ, અનિઞ્જિતસ્મિં વદામિ.

‘‘ઇધુદાયિ ¶ , ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; ઇદં ખો અહં, ઉદાયિ, ‘અનલ’ન્તિ વદામિ, ‘પજહથા’તિ વદામિ, ‘સમતિક્કમથા’તિ વદામિ. કો ચ તસ્સ સમતિક્કમો? ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં તસ્સ સમતિક્કમો; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ‘અનલ’ન્તિ વદામિ, ‘પજહથા’તિ વદામિ, ‘સમતિક્કમથા’તિ વદામિ. કો ચ તસ્સ સમતિક્કમો? ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં તસ્સ સમતિક્કમો; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ‘અનલ’ન્તિ વદામિ, ‘પજહથા’તિ વદામિ, ‘સમતિક્કમથા’તિ વદામિ. કો ચ તસ્સ સમતિક્કમો? ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં તસ્સ સમતિક્કમો; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ‘અનલ’ન્તિ વદામિ, ‘પજહથા’તિ વદામિ, ‘સમતિક્કમથા’તિ વદામિ. કો ચ તસ્સ સમતિક્કમો? ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં તસ્સ સમતિક્કમો; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ‘અનલ’ન્તિ ¶ વદામિ, ‘પજહથા’તિ વદામિ, ‘સમતિક્કમથા’તિ વદામિ. કો ચ તસ્સ સમતિક્કમો? ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં તસ્સ સમતિક્કમો ¶ ; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ‘અનલ’ન્તિ વદામિ, ‘પજહથા’તિ વદામિ, ‘સમતિક્કમથા’તિ વદામિ. કો ચ ¶ તસ્સ સમતિક્કમો? ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં તસ્સ સમતિક્કમો; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ‘અનલ’ન્તિ વદામિ, ‘પજહથા’તિ વદામિ, ‘સમતિક્કમથા’તિ વદામિ. કો ચ તસ્સ સમતિક્કમો? ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ ¶ વિહરતિ, અયં તસ્સ સમતિક્કમો; ઇદમ્પિ ખો અહં, ઉદાયિ, ‘અનલ’ન્તિ વદામિ, ‘પજહથા’તિ વદામિ, ‘સમતિક્કમથા’તિ વદામિ. કો ચ તસ્સ સમતિક્કમો? ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં તસ્સ સમતિક્કમો; ઇતિ ખો અહં, ઉદાયિ, નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસ્સપિ પહાનં વદામિ. પસ્સસિ નો ત્વં, ઉદાયિ, તં સંયોજનં અણું વા થૂલં વા યસ્સાહં નો પહાનં વદામી’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા ઉદાયી ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

લટુકિકોપમસુત્તં નિટ્ઠિતં છટ્ઠં.

૭. ચાતુમસુત્તં

૧૫૭. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા ચાતુમાયં વિહરતિ આમલકીવને. તેન ખો પન સમયેન સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનપ્પમુખાનિ પઞ્ચમત્તાનિ ભિક્ખુસતાનિ ચાતુમં અનુપ્પત્તાનિ હોન્તિ ભગવન્તં દસ્સનાય. તે ચ આગન્તુકા ભિક્ખૂ નેવાસિકેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પટિસમ્મોદમાના સેનાસનાનિ પઞ્ઞાપયમાના પત્તચીવરાનિ પટિસામયમાના ઉચ્ચાસદ્દા મહાસદ્દા અહેસું. અથ ખો ભગવા આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેસિ – ‘‘કે પનેતે, આનન્દ, ઉચ્ચાસદ્દા મહાસદ્દા, કેવટ્ટા મઞ્ઞે મચ્છવિલોપે’’તિ? ‘‘એતાનિ, ભન્તે, સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનપ્પમુખાનિ પઞ્ચમત્તાનિ ભિક્ખુસતાનિ ચાતુમં ¶ અનુપ્પત્તાનિ ભગવન્તં દસ્સનાય. તે આગન્તુકા ભિક્ખૂ નેવાસિકેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પટિસમ્મોદમાના સેનાસનાનિ પઞ્ઞાપયમાના પત્તચીવરાનિ પટિસામયમાના ઉચ્ચાસદ્દા મહાસદ્દા’’તિ. ‘‘તેનહાનન્દ, મમ વચનેન તે ભિક્ખૂ આમન્તેહિ – ‘સત્થા આયસ્મન્તે આમન્તેતી’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પટિસ્સુત્વા યેન તે ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે ભિક્ખૂ એતદવોચ – ‘‘સત્થા આયસ્મન્તે આમન્તેતી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ¶ આયસ્મતો આનન્દસ્સ પટિસ્સુત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો તે ¶ ભિક્ખૂ ભગવા એતદવોચ – ‘‘કિં નુ તુમ્હે, ભિક્ખવે, ઉચ્ચાસદ્દા મહાસદ્દા, કેવટ્ટા મઞ્ઞે મચ્છવિલોપે’’તિ? ‘‘ઇમાનિ, ભન્તે, સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનપ્પમુખાનિ પઞ્ચમત્તાનિ ભિક્ખુસતાનિ ચાતુમં અનુપ્પત્તાનિ ભગવન્તં દસ્સનાય. તેમે આગન્તુકા ભિક્ખૂ નેવાસિકેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પટિસમ્મોદમાના સેનાસનાનિ પઞ્ઞાપયમાના પત્તચીવરાનિ પટિસામયમાના ઉચ્ચાસદ્દા મહાસદ્દા’’તિ. ‘‘ગચ્છથ, ભિક્ખવે, પણામેમિ વો, ન વો મમ સન્તિકે વત્થબ્બ’’ન્તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પટિસ્સુત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા સેનાસનં સંસામેત્વા પત્તચીવરમાદાય પક્કમિંસુ.

૧૫૮. તેન ખો પન સમયેન ચાતુમેય્યકા સક્યા સન્થાગારે [સન્ધાગારે (ક.)] સન્નિપતિતા હોન્તિ કેનચિદેવ ¶ કરણીયેન. અદ્દસંસુ ખો ચાતુમેય્યકા સક્યા તે ભિક્ખૂ દૂરતોવ આગચ્છન્તે; દિસ્વાન યેન તે ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે ભિક્ખૂ એતદવોચું – ‘‘હન્દ, કહં પન તુમ્હે આયસ્મન્તો ગચ્છથા’’તિ? ‘‘ભગવતા ખો, આવુસો, ભિક્ખુસઙ્ઘો પણામિતો’’તિ. ‘‘તેનહાયસ્મન્તો મુહુત્તં નિસીદથ, અપ્પેવ નામ મયં સક્કુણેય્યામ ભગવન્તં પસાદેતુ’’ન્તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ચાતુમેય્યકાનં સક્યાનં પચ્ચસ્સોસું. અથ ખો ચાતુમેય્યકા સક્યા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં ¶ અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો ચાતુમેય્યકા સક્યા ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘અભિનન્દતુ, ભન્તે, ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં; અભિવદતુ, ભન્તે, ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં. સેય્યથાપિ, ભન્તે ¶ , ભગવતા પુબ્બે ભિક્ખુસઙ્ઘો અનુગ્ગહિતો, એવમેવ ભગવા એતરહિ અનુગ્ગણ્હાતુ ભિક્ખુસઙ્ઘં. સન્તેત્થ, ભન્તે, ભિક્ખૂ નવા અચિરપબ્બજિતા અધુનાગતા ઇમં ધમ્મવિનયં. તેસં ભગવન્તં દસ્સનાય અલભન્તાનં સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો. સેય્યથાપિ, ભન્તે, બીજાનં તરુણાનં ઉદકં અલભન્તાનં સિયા અઞ્ઞથત્તં સિયા વિપરિણામો; એવમેવ ખો, ભન્તે, સન્તેત્થ ભિક્ખૂ ¶ નવા અચિરપબ્બજિતા અધુનાગતા ઇમં ધમ્મવિનયં, તેસં ભગવન્તં દસ્સનાય અલભન્તાનં સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો. સેય્યથાપિ, ભન્તે, વચ્છસ્સ તરુણસ્સ માતરં અપસ્સન્તસ્સ સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો; એવમેવ ખો, ભન્તે, સન્તેત્થ ભિક્ખૂ નવા અચિરપબ્બજિતા અધુનાગતા ઇમં ધમ્મવિનયં, તેસં ભગવન્તં અપસ્સન્તાનં સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો. અભિનન્દતુ, ભન્તે, ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં; અભિવદતુ, ભન્તે, ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં. સેય્યથાપિ, ભન્તે, ભગવતા પુબ્બે ભિક્ખુસઙ્ઘો અનુગ્ગહિતો; એવમેવ ભગવા એતરહિ અનુગ્ગણ્હાતુ ભિક્ખુસઙ્ઘ’’ન્તિ.

૧૫૯. અથ ખો બ્રહ્મા સહમ્પતિ ભગવતો ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય – સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો સમિઞ્જિતં [સમ્મિઞ્જિતં (સી. સ્યા. કં. પી.)] વા બાહં પસારેય્ય, પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય, એવમેવ – બ્રહ્મલોકે ¶ અન્તરહિતો ભગવતો પુરતો પાતુરહોસિ. અથ ખો બ્રહ્મા સહમ્પતિ એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિનન્દતુ, ભન્તે, ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં; અભિવદતુ, ભન્તે, ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં. સેય્યથાપિ, ભન્તે, ભગવતા પુબ્બે ભિક્ખુસઙ્ઘો અનુગ્ગહિતો; એવમેવ ભગવા એતરહિ અનુગ્ગણ્હાતુ ભિક્ખુસઙ્ઘં. સન્તેત્થ, ભન્તે, ભિક્ખૂ નવા અચિરપબ્બજિતા અધુનાગતા ઇમં ધમ્મવિનયં, તેસં ભગવન્તં ¶ દસ્સનાય અલભન્તાનં સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો. સેય્યથાપિ, ભન્તે, બીજાનં તરુણાનં ઉદકં અલભન્તાનં સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો; એવમેવ ખો, ભન્તે, સન્તેત્થ ભિક્ખૂ નવા અચિરપબ્બજિતા અધુનાગતા ઇમં ધમ્મવિનયં, તેસં ભગવન્તં દસ્સનાય અલભન્તાનં સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો. સેય્યથાપિ ભન્તે, વચ્છસ્સ તરુણસ્સ માતરં અપસ્સન્તસ્સ સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો; એવમેવ ખો, ભન્તે, સન્તેત્થ ભિક્ખૂ નવા ¶ અચિરપબ્બજિતા અધુનાગતા ઇમં ધમ્મવિનયં, તેસં ભગવન્તં અપસ્સન્તાનં સિયા અઞ્ઞથત્તં, સિયા વિપરિણામો. અભિનન્દતુ, ભન્તે, ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં; અભિવદતુ, ભન્તે, ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં. સેય્યથાપિ, ભન્તે, ભગવતા પુબ્બે ભિક્ખુસઙ્ઘો ¶ અનુગ્ગહિતો; એવમેવ ભગવા એતરહિ અનુગ્ગણ્હાતુ ભિક્ખુસઙ્ઘ’’ન્તિ.

૧૬૦. અસક્ખિંસુ ખો ચાતુમેય્યકા ચ સક્યા બ્રહ્મા ચ સહમ્પતિ ભગવન્તં પસાદેતું બીજૂપમેન ચ તરુણૂપમેન ચ. અથ ¶ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ઉટ્ઠેથાવુસો, ગણ્હથ પત્તચીવરં. પસાદિતો ભગવા ચાતુમેય્યકેહિ ચ સક્યેહિ બ્રહ્મુના ચ સહમ્પતિના બીજૂપમેન ચ તરુણૂપમેન ચા’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ પટિસ્સુત્વા ઉટ્ઠાયાસના પત્તચીવરમાદાય યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં સારિપુત્તં ભગવા એતદવોચ – ‘‘કિન્તિ તે, સારિપુત્ત, અહોસિ મયા ભિક્ખુસઙ્ઘે પણામિતે’’તિ? ‘‘એવં ખો મે, ભન્તે, અહોસિ – ‘ભગવતા ભિક્ખુસઙ્ઘો પણામિતો. અપ્પોસ્સુક્કો દાનિ ભગવા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારં અનુયુત્તો વિહરિસ્સતિ, મયમ્પિ દાનિ અપ્પોસ્સુક્કા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારમનુયુત્તા વિહરિસ્સામા’’’તિ. ‘‘આગમેહિ ત્વં, સારિપુત્ત, આગમેહિ ત્વં, સારિપુત્ત, દિટ્ઠધમ્મસુખવિહાર’’ન્તિ. અથ ખો ભગવા આયસ્મન્તં મહામોગ્ગલ્લાનં આમન્તેસિ – ‘‘કિન્તિ તે, મોગ્ગલ્લાન, અહોસિ મયા ભિક્ખુસઙ્ઘે પણામિતે’’તિ? ‘‘એવં ખો મે, ભન્તે, અહોસિ – ‘ભગવતા ભિક્ખુસઙ્ઘો પણામિતો. અપ્પોસ્સુક્કો દાનિ ભગવા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારં અનુયુત્તો વિહરિસ્સતિ, અહઞ્ચ દાનિ આયસ્મા ચ સારિપુત્તો ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિહરિસ્સામા’’’તિ. ‘‘સાધુ સાધુ, મોગ્ગલ્લાન! અહં વા હિ, મોગ્ગલ્લાન ¶ , ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિહરેય્યં સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના વા’’તિ.

૧૬૧. અથ ¶ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, ભયાનિ ઉદકોરોહન્તે પાટિકઙ્ખિતબ્બાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? ઊમિભયં [ઉમ્મીભયં (સ્યા. કં.)], કુમ્ભીલભયં, આવટ્ટભયં, સુસુકાભયં – ઇમાનિ, ભિક્ખવે, ચત્તારિ ભયાનિ ઉદકોરોહન્તે પાટિકઙ્ખિતબ્બાનિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારિમાનિ ભયાનિ ¶ ઇધેકચ્ચે પુગ્ગલે ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતે પાટિકઙ્ખિતબ્બાનિ. કતમાનિ ¶ ચત્તારિ? ઊમિભયં, કુમ્ભીલભયં, આવટ્ટભયં, સુસુકાભયં.

૧૬૨. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ઊમિભયં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો કુલપુત્તો સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો હોતિ – ‘ઓતિણ્ણોમ્હિ જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ દુક્ખોતિણ્ણો દુક્ખપરેતો; અપ્પેવ નામ ઇમસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ અન્તકિરિયા પઞ્ઞાયેથા’તિ. તમેનં તથા પબ્બજિતં સમાનં સબ્રહ્મચારી ઓવદન્તિ, અનુસાસન્તિ – ‘એવં તે અભિક્કમિતબ્બં, એવં તે પટિક્કમિતબ્બં, એવં તે આલોકિતબ્બં, એવં તે વિલોકિતબ્બં, એવં તે સમિઞ્જિતબ્બં, એવં તે પસારિતબ્બં, એવં તે સઙ્ઘાટિપત્તચીવરં ધારેતબ્બ’ન્તિ. તસ્સ એવં હોતિ – ‘મયં ખો પુબ્બે અગારિયભૂતા સમાના અઞ્ઞે ઓવદામ, અનુસાસામ [ઓવદામપિ અનુસાસામપિ (સી. સ્યા. કં. પી.)]. ઇમે પનમ્હાકં પુત્તમત્તા મઞ્ઞે, નત્તમત્તા મઞ્ઞે, અમ્હે [એવં (ક.)] ઓવદિતબ્બં ¶ અનુસાસિતબ્બં મઞ્ઞન્તી’તિ. સો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ઊમિભયસ્સ ભીતો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તો. ‘ઊમિભય’ન્તિ ખો, ભિક્ખવે, કોધુપાયાસસ્સેતં અધિવચનં.

૧૬૩. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, કુમ્ભીલભયં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો કુલપુત્તો સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો હોતિ – ‘ઓતિણ્ણોમ્હિ જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ દુક્ખોતિણ્ણો દુક્ખપરેતો; અપ્પેવ નામ ઇમસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ અન્તકિરિયા પઞ્ઞાયેથા’તિ. તમેનં તથા પબ્બજિતં સમાનં સબ્રહ્મચારી ઓવદન્તિ અનુસાસન્તિ – ‘ઇદં તે ખાદિતબ્બં, ઇદં તે ન ખાદિતબ્બં; ઇદં તે ભુઞ્જિતબ્બં, ઇદં તે ન ભુઞ્જિતબ્બં; ઇદં તે સાયિતબ્બં, ઇદં તે ન સાયિતબ્બં; ઇદં તે પાતબ્બં, ઇદં તે ન પાતબ્બં; કપ્પિયં તે ખાદિતબ્બં, અકપ્પિયં તે ન ખાદિતબ્બં; કપ્પિયં તે ભુઞ્જિતબ્બં, અકપ્પિયં તે ન ભુઞ્જિતબ્બં; કપ્પિયં તે સાયિતબ્બં, અકપ્પિયં તે ન સાયિતબ્બં ¶ ; કપ્પિયં તે પાતબ્બં, અકપ્પિયં તે ન પાતબ્બં; કાલે તે ખાદિતબ્બં, વિકાલે તે ન ખાદિતબ્બં; કાલે તે ભુઞ્જિતબ્બં, વિકાલે તે ¶ ન ભુઞ્જિતબ્બં; કાલે તે સાયિતબ્બં, વિકાલે તે ન સાયિતબ્બં; કાલે તે પાતબ્બં, વિકાલે તે ન પાતબ્બ’ન્તિ. તસ્સ એવં ¶ હોતિ – ‘મયં ખો પુબ્બે અગારિયભૂતા સમાના યં ઇચ્છામ તં ખાદામ, યં ન ઇચ્છામ ન તં ખાદામ; યં ઇચ્છામ તં ભુઞ્જામ, યં ¶ ન ઇચ્છામ ન તં ભુઞ્જામ; યં ઇચ્છામ તં સાયામ, યં ન ઇચ્છામ ન તં સાયામ; યં ઇચ્છામ તં પિવામ [પિપામ (સી. પી.)], યં ન ઇચ્છામ ન તં પિવામ; કપ્પિયમ્પિ ખાદામ, અકપ્પિયમ્પિ ખાદામ; કપ્પિયમ્પિ ભુઞ્જામ, અકપ્પિયમ્પિ ભુઞ્જામ; કપ્પિયમ્પિ સાયામ, અકપ્પિયમ્પિ સાયામ; કપ્પિયમ્પિ પિવામ, અકપ્પિયમ્પિ પિવામ; કાલેપિ ખાદામ, વિકાલેપિ ખાદામ; કાલેપિ ભુઞ્જામ વિકાલેપિ ભુઞ્જામ; કાલેપિ સાયામ, વિકાલેપિ સાયામ; કાલેપિ પિવામ, વિકાલેપિ પિવામ. યમ્પિ નો સદ્ધા ગહપતિકા દિવા વિકાલે પણીતં ખાદનીયં ભોજનીયં દેન્તિ તત્થપિમે મુખાવરણં મઞ્ઞે કરોન્તી’તિ. સો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, કુમ્ભીલભયસ્સ ભીતો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તો. ‘કુમ્ભીલભય’ન્તિ ખો, ભિક્ખવે, ઓદરિકત્તસ્સેતં અધિવચનં.

૧૬૪. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, આવટ્ટભયં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો કુલપુત્તો સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો હોતિ – ‘ઓતિણ્ણોમ્હિ જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ દુક્ખોતિણ્ણો દુક્ખપરેતો; અપ્પેવ નામ ઇમસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ અન્તકિરિયા પઞ્ઞાયેથા’તિ. સો એવં પબ્બજિતો સમાનો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય ગામં વા નિગમં વા પિણ્ડાય પવિસતિ. અરક્ખિતેનેવ કાયેન અરક્ખિતાય ¶ વાચાય અનુપટ્ઠિતાય સતિયા અસંવુતેહિ ઇન્દ્રિયેહિ સો તત્થ પસ્સતિ ગહપતિં વા ગહપતિપુત્તં વા પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતં સમઙ્ગીભૂતં પરિચારયમાનં [પરિચારિયમાનં (સ્યા. કં. ક.)]. તસ્સ એવં હોતિ – ‘મયં ખો પુબ્બે અગારિયભૂતા સમાના પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતા સમઙ્ગીભૂતા પરિચારિમ્હા. સંવિજ્જન્તિ ખો પન મે કુલે [સંવિજ્જન્તિ ખો કુલે (સી. સ્યા. કં. પી.)] ભોગા. સક્કા ભોગે ચ ભુઞ્જિતું પુઞ્ઞાનિ ચ કાતુ’ન્તિ. સો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, આવટ્ટભયસ્સ ભીતો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તો. ‘આવટ્ટભય’ન્તિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નેતં કામગુણાનં અધિવચનં.

૧૬૫. ‘‘કતમઞ્ચ ¶ ¶ , ભિક્ખવે, સુસુકાભયં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો ¶ કુલપુત્તો સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો હોતિ – ‘ઓતિણ્ણોમ્હિ જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ દુક્ખોતિણ્ણો દુક્ખપરેતો; અપ્પેવ નામ ઇમસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ અન્તકિરિયા પઞ્ઞાયેથા’તિ. સો એવં પબ્બજિતો સમાનો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય ગામં વા નિગમં વા પિણ્ડાય પવિસતિ. અરક્ખિતેનેવ કાયેન અરક્ખિતાય વાચાય અનુપટ્ઠિતાય સતિયા અસંવુતેહિ ઇન્દ્રિયેહિ સો તત્થ પસ્સતિ માતુગામં દુન્નિવત્થં વા દુપ્પારુતં વા. તસ્સ માતુગામં દિસ્વા દુન્નિવત્થં વા દુપ્પારુતં વા રાગો ચિત્તં અનુદ્ધંસેતિ. સો રાગાનુદ્ધંસેન [અનુદ્ધસ્તેન (સી. પી.)] ચિત્તેન સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તતિ ¶ . અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સુસુકાભયસ્સ ભીતો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તો. ‘સુસુકાભય’ન્તિ ખો, ભિક્ખવે, માતુગામસ્સેતં અધિવચનં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારિ ભયાનિ, ઇધેકચ્ચે પુગ્ગલે ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતે પાટિકઙ્ખિતબ્બાની’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

ચાતુમસુત્તં નિટ્ઠિતં સત્તમં.

૮. નળકપાનસુત્તં

૧૬૬. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસલેસુ વિહરતિ નળકપાને પલાસવને. તેન ખો પન સમયેન સમ્બહુલા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા કુલપુત્તા ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા હોન્તિ – આયસ્મા ચ અનુરુદ્ધો, આયસ્મા ચ ભદ્દિયો [નન્દિયો (સી. પી.) વિનયે ચ મ. નિ. ૧ ચૂળગોસિઙ્ગે ચ], આયસ્મા ચ કિમિલો [કિમ્બિલો (સી. સ્યા. કં. પી.)], આયસ્મા ચ ભગુ, આયસ્મા ચ કોણ્ડઞ્ઞો [કુણ્ડધાનો (સી. પી.)], આયસ્મા ચ રેવતો, આયસ્મા ચ આનન્દો, અઞ્ઞે ચ અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા કુલપુત્તા. તેન ખો પન સમયેન ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો ¶ અબ્ભોકાસે નિસિન્નો હોતિ. અથ ખો ભગવા તે કુલપુત્તે ¶ આરબ્ભ ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘યે તે, ભિક્ખવે, કુલપુત્તા મમં ઉદ્દિસ્સ સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, કચ્ચિ તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ અભિરતા બ્રહ્મચરિયે’’તિ? એવં વુત્તે, તે ભિક્ખૂ તુણ્હી અહેસું. દુતિયમ્પિ ખો ભગવા તે કુલપુત્તે આરબ્ભ ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘યે તે, ભિક્ખવે, કુલપુત્તા મમં ઉદ્દિસ્સ સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, કચ્ચિ તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ અભિરતા બ્રહ્મચરિયે’’તિ? દુતિયમ્પિ ખો તે ભિક્ખૂ તુણ્હી અહેસું. તતિયમ્પિ ખો ભગવા તે કુલપુત્તે આરબ્ભ ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘યે તે, ભિક્ખવે, કુલપુત્તા મમં ઉદ્દિસ્સ સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા ¶ , કચ્ચિ તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ અભિરતા બ્રહ્મચરિયે’’તિ? તતિયમ્પિ ખો તે ભિક્ખૂ તુણ્હી અહેસું.

૧૬૭. અથ ખો ભગવતો એતદહોસિ – ‘‘યંનૂનાહં તે કુલપુત્તે પુચ્છેય્ય’’ન્તિ! અથ ખો ભગવા આયસ્મન્તં અનુરુદ્ધં આમન્તેસિ – ‘‘કચ્ચિ તુમ્હે, અનુરુદ્ધા, અભિરતા બ્રહ્મચરિયે’’તિ? ‘‘તગ્ઘ મયં, ભન્તે, અભિરતા બ્રહ્મચરિયે’’તિ. ‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! એતં ખો, અનુરુદ્ધા, તુમ્હાકં પતિરૂપં કુલપુત્તાનં સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતાનં યં તુમ્હે અભિરમેય્યાથ બ્રહ્મચરિયે. યેન તુમ્હે અનુરુદ્ધા, ભદ્રેન યોબ્બનેન સમન્નાગતા પઠમેન વયસા સુસુકાળકેસા કામે પરિભુઞ્જેય્યાથ તેન તુમ્હે, અનુરુદ્ધા, ભદ્રેનપિ યોબ્બનેન સમન્નાગતા પઠમેન વયસા સુસુકાળકેસા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા. તે ચ ખો પન તુમ્હે, અનુરુદ્ધા, નેવ રાજાભિનીતા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, ન ચોરાભિનીતા અગારસ્મા ¶ અનગારિયં પબ્બજિતા, ન ઇણટ્ટા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, ન ભયટ્ટા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, નાજીવિકાપકતા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા. અપિ ચ ખોમ્હિ ઓતિણ્ણો જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ, દુક્ખોતિણ્ણો દુક્ખપરેતો; અપ્પેવ નામ ઇમસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ અન્તકિરિયા પઞ્ઞાયેથાતિ – નનુ તુમ્હે, અનુરુદ્ધા, એવં સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવં ¶ પબ્બજિતેન ચ પન, અનુરુદ્ધા, કુલપુત્તેન કિમસ્સ કરણીયં? વિવેકં, અનુરુદ્ધા, કામેહિ વિવેકં અકુસલેહિ ધમ્મેહિ પીતિસુખં નાધિગચ્છતિ અઞ્ઞં વા [અઞ્ઞં ચ (ક.)] તતો સન્તતરં, તસ્સ અભિજ્ઝાપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, બ્યાપાદોપિ ચિત્તં ¶ પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, થીનમિદ્ધમ્પિ [થીનમિદ્ધમ્પિ (સી. સ્યા. કં. પી.)] ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠતિ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચમ્પિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, વિચિકિચ્છાપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, અરતીપિ ¶ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, તન્દીપિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠતિ. વિવેકં, અનુરુદ્ધા, કામેહિ વિવેકં અકુસલેહિ ધમ્મેહિ પીતિસુખં નાધિગચ્છતિ અઞ્ઞં વા તતો સન્તતરં’’.

‘‘વિવેકં, અનુરુદ્ધા, કામેહિ વિવેકં અકુસલેહિ ધમ્મેહિ પીતિસુખં અધિગચ્છતિ અઞ્ઞં વા તતો સન્તતરં, તસ્સ અભિજ્ઝાપિ ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, બ્યાપાદોપિ ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, થીનમિદ્ધમ્પિ ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચમ્પિ ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, વિચિકિચ્છાપિ ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, અરતીપિ ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, તન્દીપિ ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ. વિવેકં, અનુરુદ્ધા, કામેહિ વિવેકં અકુસલેહિ ધમ્મેહિ પીતિસુખં અધિગચ્છતિ અઞ્ઞં વા તતો સન્તતરં.

૧૬૮. ‘‘કિન્તિ વો, અનુરુદ્ધા, મયિ હોતિ – ‘યે આસવા સંકિલેસિકા પોનોબ્ભવિકા [પોનોભવિકા (સી. પી.)] સદરા દુક્ખવિપાકા આયતિં જાતિજરામરણિયા, અપ્પહીના તે તથાગતસ્સ; તસ્મા તથાગતો સઙ્ખાયેકં પટિસેવતિ, સઙ્ખાયેકં અધિવાસેતિ, સઙ્ખાયેકં પરિવજ્જેતિ, સઙ્ખાયેકં વિનોદેતી’’’તિ? ‘‘ન ખો ¶ નો, ભન્તે, ભગવતિ એવં હોતિ – ‘યે આસવા સંકિલેસિકા પોનોબ્ભવિકા સદરા દુક્ખવિપાકા આયતિં જાતિજરામરણિયા, અપ્પહીના તે તથાગતસ્સ; તસ્મા તથાગતો સઙ્ખાયેકં પટિસેવતિ, સઙ્ખાયેકં અધિવાસેતિ, સઙ્ખાયેકં પરિવજ્જેતિ, સઙ્ખાયેકં વિનોદેતી’તિ. એવં ખો નો, ભન્તે, ભગવતિ હોતિ – ‘યે આસવા સંકિલેસિકા પોનોબ્ભવિકા ¶ સદરા દુક્ખવિપાકા આયતિં જાતિજરામરણિયા, પહીના તે તથાગતસ્સ; તસ્મા તથાગતો સઙ્ખાયેકં પટિસેવતિ, સઙ્ખાયેકં અધિવાસેતિ, સઙ્ખાયેકં પરિવજ્જેતિ, સઙ્ખાયેકં વિનોદેતી’’’તિ. ‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! તથાગતસ્સ, અનુરુદ્ધા, યે આસવા સંકિલેસિકા પોનોબ્ભવિકા સદરા દુક્ખવિપાકા આયતિં જાતિજરામરણિયા, પહીના તે ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. સેય્યથાપિ, અનુરુદ્ધા, તાલો મત્થકચ્છિન્નો અભબ્બો પુનવિરૂળ્હિયા; એવમેવ ખો, અનુરુદ્ધા ¶ , તથાગતસ્સ યે આસવા સંકિલેસિકા પોનોબ્ભવિકા સદરા દુક્ખવિપાકા આયતિં જાતિજરામરણિયા, પહીના તે ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા; તસ્મા તથાગતો સઙ્ખાયેકં પટિસેવતિ, સઙ્ખાયેકં અધિવાસેતિ, સઙ્ખાયેકં પરિવજ્જેતિ, સઙ્ખાયેકં વિનોદેતિ’’.

‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, અનુરુદ્ધા, કં અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો તથાગતો સાવકે અબ્ભતીતે કાલઙ્કતે ઉપપત્તીસુ બ્યાકરોતિ – ‘અસુ અમુત્ર ઉપપન્નો; અસુ અમુત્ર ઉપપન્નો’’’તિ? ‘‘ભગવંમૂલકા ¶ નો, ભન્તે, ધમ્મા ભગવંનેત્તિકા ભગવંપટિસરણા. સાધુ વત, ભન્તે, ભગવન્તંયેવ પટિભાતુ એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો. ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ ¶ . ‘‘ન ખો, અનુરુદ્ધા, તથાગતો જનકુહનત્થં ન જનલપનત્થં ન લાભસક્કારસિલોકાનિસંસત્થં ન ‘ઇતિ મં જનો જાનાતૂ’તિ સાવકે અબ્ભતીતે કાલઙ્કતે ઉપપત્તીસુ બ્યાકરોતિ – ‘અસુ અમુત્ર ઉપપન્નો, અસુ અમુત્ર ઉપપન્નો’તિ. સન્તિ ચ ખો, અનુરુદ્ધા, કુલપુત્તા સદ્ધા ઉળારવેદા ઉળારપામોજ્જા. તે તં સુત્વા તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરન્તિ. તેસં તં, અનુરુદ્ધા, હોતિ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય’’.

૧૬૯. ‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ભિક્ખુ સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ કાલઙ્કતો [કાલકતો (સી. સ્યા. કં. પી.)]; સો ભગવતા બ્યાકતો – અઞ્ઞાય સણ્ઠહી’તિ. સો ખો પનસ્સ આયસ્મા સામં દિટ્ઠો વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતો વા – ‘એવંસીલો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંપઞ્ઞો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંવિહારી સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંવિમુત્તો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપી’તિ. સો તસ્સ સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તો તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ભિક્ખુનો ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા ¶ , ભિક્ખુ સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ કાલઙ્કતો; સો ભગવતા બ્યાકતો – પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા’તિ. સો ¶ ખો પનસ્સ આયસ્મા સામં દિટ્ઠો વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતો વા ¶ – ‘એવંસીલો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મો…પે… એવંપઞ્ઞો… એવંવિહારી… એવંવિમુત્તો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપી’તિ. સો તસ્સ સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તો તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ભિક્ખુનો ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ભિક્ખુ સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ કાલઙ્કતો; સો ભગવતા બ્યાકતો – તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા રાગદોસમોહાનં તનુત્તા સકદાગામી સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સતી’તિ. સો ખો પનસ્સ આયસ્મા સામં દિટ્ઠો વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતો વા – ‘એવંસીલો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મો…પે… એવંપઞ્ઞો… એવંવિહારી… એવંવિમુત્તો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપી’તિ. સો તસ્સ સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તો તદત્થાય ચિત્તં ¶ ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ભિક્ખુનો ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ભિક્ખુ સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ કાલઙ્કતો; સો ભગવતા બ્યાકતો – તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’તિ. સો ખો પનસ્સ આયસ્મા સામં દિટ્ઠો વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતો વા – ‘એવંસીલો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મો…પે… એવંપઞ્ઞો… એવંવિહારી… એવંવિમુત્તો સો આયસ્મા અહોસિ ¶ ઇતિપી’તિ. સો તસ્સ સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તો તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ભિક્ખુનો ફાસુવિહારો હોતિ.

૧૭૦. ‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ભિક્ખુની સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામા ભિક્ખુની કાલઙ્કતા; સા ભગવતા બ્યાકતા – અઞ્ઞાય સણ્ઠહી’તિ. સા ખો પનસ્સા ભગિની સામં દિટ્ઠા વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતા વા – ‘એવંસીલા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ ¶ , એવંપઞ્ઞા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંવિહારિની સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંવિમુત્તા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપી’તિ. સા તસ્સા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તી તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ભિક્ખુનિયા ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા ¶ , ભિક્ખુની સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામા ભિક્ખુની કાલઙ્કતા; સા ભગવતા બ્યાકતા – પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકા તત્થ પરિનિબ્બાયિની અનાવત્તિધમ્મા તસ્મા લોકા’તિ. સા ખો પનસ્સા ભગિની સામં દિટ્ઠા વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતા વા – ‘એવંસીલા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મા…પે… એવંપઞ્ઞા… એવંવિહારિની… એવંવિમુત્તા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપી’તિ. સા તસ્સા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તી તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ¶ ખો, અનુરુદ્ધા, ભિક્ખુનિયા ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ભિક્ખુની સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામા ભિક્ખુની કાલઙ્કતા; સા ભગવતા બ્યાકતા – તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા રાગદોસમોહાનં તનુત્તા સકદાગામિની સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સતી’તિ. સા ખો પનસ્સા ભગિની સામં દિટ્ઠા વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતા વા – ‘એવંસીલા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મા…પે… એવંપઞ્ઞા… એવંવિહારિની… એવંવિમુત્તા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપી’તિ. સા તસ્સા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તી તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ભિક્ખુનિયા ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ભિક્ખુની સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામા ભિક્ખુની કાલઙ્કતા; સા ભગવતા બ્યાકતા – તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સોતાપન્ના અવિનિપાતધમ્મા નિયતા સમ્બોધિપરાયણા’તિ ¶ . સા ખો પનસ્સા ભગિની સામં દિટ્ઠા વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતા વા – ‘એવંસીલા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મા… એવંપઞ્ઞા… એવંવિહારિની… એવંવિમુત્તા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપી’તિ. સા તસ્સા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તી ¶ તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ભિક્ખુનિયા ફાસુવિહારો હોતિ.

૧૭૧. ‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ઉપાસકો સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામો ઉપાસકો કાલઙ્કતો; સો ભગવતા બ્યાકતો – પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા ¶ લોકા’તિ. સો ખો પનસ્સ આયસ્મા સામં દિટ્ઠો વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતો વા – ‘એવંસીલો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મો ¶ સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંપઞ્ઞો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંવિહારી સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંવિમુત્તો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપી’તિ. સો તસ્સ સદ્ધઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તો તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ઉપાસકસ્સ ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ઉપાસકો સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામો ઉપાસકો કાલઙ્કતો; સો ભગવતા બ્યાકતો – તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા રાગદોસમોહાનં તનુત્તા સકદાગામી સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સતી’તિ. સો ખો પનસ્સ આયસ્મા સામં દિટ્ઠો વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતો વા – ‘એવંસીલો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મો… એવંપઞ્ઞો… એવંવિહારી… એવંવિમુત્તો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપી’તિ. સો તસ્સ સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તો તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ઉપાસકસ્સ ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ઉપાસકો સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામો ઉપાસકો કાલઙ્કતો; સો ભગવતા બ્યાકતો – તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’તિ. સો ખો પનસ્સ આયસ્મા સામં દિટ્ઠો વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતો વા – ‘એવંસીલો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મો…પે… ¶ એવંપઞ્ઞો… એવંવિહારી… એવંવિમુત્તો સો આયસ્મા અહોસિ ઇતિપી’તિ. સો તસ્સ સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તો તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા ઉપાસકસ્સ ફાસુવિહારો હોતિ.

૧૭૨. ‘‘ઇધાનુરુદ્ધા ¶ , ઉપાસિકા સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામા ઉપાસિકા કાલઙ્કતા; સા ભગવતા બ્યાકતા – પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકા તત્થ પરિનિબ્બાયિની અનાવત્તિધમ્મા તસ્મા લોકા’તિ. સા ખો પનસ્સા ભગિની સામં દિટ્ઠા વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતા વા – ‘એવંસીલા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મા… એવંપઞ્ઞા… એવંવિહારિની… એવંવિમુત્તા ¶ સા ભગિની અહોસિ ઇતિપી’તિ. સા તસ્સા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તી તદત્થાય ચિત્તં ¶ ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ઉપાસિકાય ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ઉપાસિકા સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામા ઉપાસિકા કાલઙ્કતા; સા ભગવતા બ્યાકતા – તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા રાગદોસમોહાનં તનુત્તા સકદાગામિની સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સતી’તિ. સા ખો પનસ્સા ભગિની સામં દિટ્ઠા વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતા વા – ‘એવંસીલા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મા… એવંપઞ્ઞા… એવંવિહારિની… એવંવિમુત્તા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપી’તિ. સા તસ્સા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તી તદત્થાય ¶ ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ઉપાસિકાય ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇધાનુરુદ્ધા, ઉપાસિકા સુણાતિ – ‘ઇત્થન્નામા ઉપાસિકા કાલઙ્કતા; સા ભગવતા બ્યાકતા – તિણ્ણં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સોતાપન્ના અવિનિપાતધમ્મા નિયતા સમ્બોધિપરાયણા’તિ. સા ખો પનસ્સા ભગિની સામં દિટ્ઠા વા હોતિ અનુસ્સવસ્સુતા વા – ‘એવંસીલા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંધમ્મા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંપઞ્ઞા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંવિહારિની સા ભગિની અહોસિ ઇતિપિ, એવંવિમુત્તા સા ભગિની અહોસિ ઇતિપી’તિ. સા તસ્સા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ સુતઞ્ચ ચાગઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ અનુસ્સરન્તી તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ. એવમ્પિ ખો, અનુરુદ્ધા, ઉપાસિકાય ફાસુવિહારો હોતિ.

‘‘ઇતિ ¶ ખો, અનુરુદ્ધા, તથાગતો ન જનકુહનત્થં ન જનલપનત્થં ન લાભસક્કારસિલોકાનિસંસત્થં ન ‘ઇતિ મં જનો જાનાતૂ’તિ સાવકે અબ્ભતીતે કાલઙ્કતે ઉપપત્તીસુ બ્યાકરોતિ – ‘અસુ અમુત્ર ઉપપન્નો, અસુ અમુત્ર ઉપપન્નો’તિ. સન્તિ ચ ખો, અનુરુદ્ધા, કુલપુત્તા સદ્ધા ઉળારવેદા ઉળારપામોજ્જા. તે તં સુત્વા તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરન્તિ. તેસં તં, અનુરુદ્ધા, હોતિ દીઘરત્તં હિતાય સુખાયા’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા અનુરુદ્ધો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

નળકપાનસુત્તં નિટ્ઠિતં અટ્ઠમં.

૯. ગોલિયાનિસુત્તં

૧૭૩. એવં ¶ ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તેન ખો પન સમયેન ગોલિયાનિ [ગુલિસ્સાનિ (સી. પી.), ગોલિસ્સાનિ (સ્યા. કં.)] નામ ભિક્ખુ આરઞ્ઞિકો [આરઞ્ઞકો (સબ્બત્થ)] પદસમાચારો [પદરસમાચારો (સી. સ્યા. કં. પી.)] સઙ્ઘમજ્ઝે ઓસટો હોતિ કેનચિદેવ કરણીયેન. તત્ર ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ગોલિયાનિં ભિક્ખું આરબ્ભ ભિક્ખૂ આમન્તેસિ –

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન સબ્રહ્મચારીસુ સગારવેન ભવિતબ્બં સપ્પતિસ્સેન. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ સઙ્ઘગતો સઙ્ઘે વિહરન્તો સબ્રહ્મચારીસુ અગારવો હોતિ અપ્પતિસ્સો, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન, યો અયમાયસ્મા સબ્રહ્મચારીસુ અગારવો હોતિ અપ્પતિસ્સો’તિ – તસ્સ [અપ્પતિસ્સોતિસ્સ (સી. પી.)] ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન સબ્રહ્મચારીસુ સગારવેન ભવિતબ્બં સપ્પતિસ્સેન.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન આસનકુસલેન ભવિતબ્બં – ‘ઇતિ થેરે ચ ભિક્ખૂ નાનુપખજ્જ નિસીદિસ્સામિ નવે ચ ભિક્ખૂ ન આસનેન પટિબાહિસ્સામી’તિ. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ¶ ભિક્ખુ સઙ્ઘગતો સઙ્ઘે વિહરન્તો ન આસનકુસલો હોતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન, યો અયમાયસ્મા આસનકુસલો ન હોતી’તિ [યો અયમાયસ્મા આભિસમાચારિકમ્પિ ધમ્મં ન જાનાતીતિ (સી. સ્યા. કં. પી.)] – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન આસનકુસલેન ભવિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન આભિસમાચારિકોપિ ધમ્મો જાનિતબ્બો. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ સઙ્ઘગતો સઙ્ઘે વિહરન્તો આભિસમાચારિકમ્પિ ધમ્મં ન જાનાતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા આભિસમાચારિકમ્પિ ધમ્મં ¶ ન જાનાતી’તિ ¶ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન આભિસમાચારિકોપિ ધમ્મો જાનિતબ્બો [અયં આભિસમાચારિકતતિયવારો સી. સ્યા. કં. પી. પોત્થકેસુ ન દિસ્સતિ].

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન નાતિકાલેન ગામો પવિસિતબ્બો નાતિદિવા [ન દિવા (સ્યા. કં. પી. ક.)] પટિક્કમિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ સઙ્ઘગતો સઙ્ઘે વિહરન્તો અતિકાલેન ગામં પવિસતિ અતિદિવા પટિક્કમતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા અતિકાલેન ગામં પવિસતિ અતિદિવા પટિક્કમતી’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન નાતિકાલેન ગામો પવિસિતબ્બો, નાતિદિવા પટિક્કમિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન ન ¶ પુરેભત્તં ¶ પચ્છાભત્તં કુલેસુ ચારિત્તં આપજ્જિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ સઙ્ઘગતો સઙ્ઘે વિહરન્તો પુરેભત્તં પચ્છાભત્તં કુલેસુ ચારિત્તં આપજ્જતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘અયં નૂનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન વિહરતો વિકાલચરિયા બહુલીકતા, તમેનં સઙ્ઘગતમ્પિ સમુદાચરતી’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન ન પુરેભત્તં પચ્છાભત્તં કુલેસુ ચારિત્તં આપજ્જિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન અનુદ્ધતેન ભવિતબ્બં અચપલેન. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ સઙ્ઘગતો સઙ્ઘે વિહરન્તો ઉદ્ધતો હોતિ ચપલો, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘ઇદં નૂનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન વિહરતો ઉદ્ધચ્ચં ચાપલ્યં બહુલીકતં, તમેનં સઙ્ઘગતમ્પિ સમુદાચરતી’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન અનુદ્ધતેન ભવિતબ્બં અચપલેન.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો ¶ , ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન અમુખરેન ભવિતબ્બં અવિકિણ્ણવાચેન. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ સઙ્ઘગતો સઙ્ઘે વિહરન્તો મુખરો હોતિ ¶ વિકિણ્ણવાચો, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા મુખરો વિકિણ્ણવાચો’તિ – તસ્સ ભવન્તિ ¶ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન અમુખરેન ભવિતબ્બં અવિકિણ્ણવાચેન.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન સુવચેન [સુબ્બચેન (સી. ક.)] ભવિતબ્બં કલ્યાણમિત્તેન. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ સઙ્ઘગતો સઙ્ઘે વિહરન્તો દુબ્બચો હોતિ પાપમિત્તો, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા દુબ્બચો પાપમિત્તો’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સઙ્ઘગતેન સઙ્ઘે વિહરન્તેન સુવચેન ભવિતબ્બં કલ્યાણમિત્તેન.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારેન ભવિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ ઇન્દ્રિયેસુ અગુત્તદ્વારો હોતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા ¶ ઇન્દ્રિયેસુ અગુત્તદ્વારો’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારેન ભવિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના ભોજને મત્તઞ્ઞુના ભવિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભોજને અમત્તઞ્ઞૂ હોતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા ભોજને અમત્તઞ્ઞૂ’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના ભોજને મત્તઞ્ઞુના ¶ ભવિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના જાગરિયં અનુયુત્તેન ભવિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ જાગરિયં અનનુયુત્તો હોતિ, તસ્સ ¶ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા જાગરિયં અનનુયુત્તો’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના જાગરિયં અનુયુત્તેન ભવિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો ¶ , ભિક્ખુના આરદ્ધવીરિયેન ભવિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ કુસીતો હોતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા કુસીતો’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના આરદ્ધવીરિયેન ભવિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના ઉપટ્ઠિતસ્સતિના ભવિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ મુટ્ઠસ્સતી હોતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા મુટ્ઠસ્સતી’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના ઉપટ્ઠિતસ્સતિના ભવિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના સમાહિતેન ભવિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ અસમાહિતો હોતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન ¶ યો અયમાયસ્મા અસમાહિતો’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના સમાહિતેન ભવિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના પઞ્ઞવતા ભવિતબ્બં. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ દુપ્પઞ્ઞો હોતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો ¶ . ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા દુપ્પઞ્ઞો’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના પઞ્ઞવતા ભવિતબ્બં.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના અભિધમ્મે અભિવિનયે યોગો કરણીયો. સન્તાવુસો, આરઞ્ઞિકં ભિક્ખું અભિધમ્મે અભિવિનયે પઞ્હં પુચ્છિતારો. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ અભિધમ્મે અભિવિનયે પઞ્હં પુટ્ઠો ન સમ્પાયતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા અભિધમ્મે અભિવિનયે પઞ્હં પુટ્ઠો ન સમ્પાયતી’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા ¶ આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના અભિધમ્મે અભિવિનયે યોગો કરણીયો.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો ¶ , ભિક્ખુના યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તત્થ યોગો કરણીયો. સન્તાવુસો, આરઞ્ઞિકં ભિક્ખું યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તત્થ પઞ્હં પુચ્છિતારો. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તત્થ પઞ્હં પુટ્ઠો ન સમ્પાયતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તત્થ પઞ્હં પુટ્ઠો ન સમ્પાયતી’તિ – તસ્સ ¶ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તત્થ યોગો કરણીયો.

‘‘આરઞ્ઞિકેનાવુસો, ભિક્ખુના ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મે યોગો કરણીયો. સન્તાવુસો, આરઞ્ઞિકં ભિક્ખું ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મે પઞ્હં પુચ્છિતારો. સચે, આવુસો, આરઞ્ઞિકો ભિક્ખુ ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મે પઞ્હં પુટ્ઠો ન સમ્પાયતિ, તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. ‘કિં પનિમસ્સાયસ્મતો આરઞ્ઞિકસ્સ એકસ્સારઞ્ઞે સેરિવિહારેન યો અયમાયસ્મા યસ્સત્થાય પબ્બજિતો તમત્થં ન જાનાતી’તિ – તસ્સ ભવન્તિ વત્તારો. તસ્મા આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મે યોગો કરણીયો’’તિ.

એવં વુત્તે, આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો [મહામોગ્ગલાનો (ક.)] આયસ્મન્તં સારિપુત્તં એતદવોચ – ‘‘આરઞ્ઞિકેનેવ નુ ખો, આવુસો સારિપુત્ત, ભિક્ખુના ઇમે ધમ્મા સમાદાય વત્તિતબ્બા ઉદાહુ ગામન્તવિહારિનાપી’’તિ ¶ ? ‘‘આરઞ્ઞિકેનાપિ ખો, આવુસો મોગ્ગલ્લાન, ભિક્ખુના ઇમે ધમ્મા સમાદાય વત્તિતબ્બા પગેવ ગામન્તવિહારિના’’તિ.

ગોલિયાનિસુત્તં નિટ્ઠિતં નવમં.

૧૦. કીટાગિરિસુત્તં

૧૭૪. એવં ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કાસીસુ ચારિકં ચરતિ મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘અહં ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞત્રેવ રત્તિભોજના [રત્તિભોજનં (ક.)] ભુઞ્જામિ. અઞ્ઞત્ર ખો પનાહં, ભિક્ખવે, રત્તિભોજના ભુઞ્જમાનો અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનામિ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. એથ, તુમ્હેપિ, ભિક્ખવે, અઞ્ઞત્રેવ રત્તિભોજના ભુઞ્જથ. અઞ્ઞત્ર ખો પન, ભિક્ખવે, તુમ્હેપિ રત્તિભોજના ભુઞ્જમાના અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનિસ્સથ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચા’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. અથ ખો ભગવા કાસીસુ અનુપુબ્બેન ચારિકં ચરમાનો યેન કીટાગિરિ નામ કાસીનં નિગમો તદવસરિ. તત્ર સુદં ભગવા કીટાગિરિસ્મિં વિહરતિ કાસીનં નિગમે.

૧૭૫. તેન ખો પન સમયેન અસ્સજિપુનબ્બસુકા નામ ભિક્ખૂ કીટાગિરિસ્મિં આવાસિકા હોન્તિ. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ યેન અસ્સજિપુનબ્બસુકા ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા અસ્સજિપુનબ્બસુકે ભિક્ખૂ એતદવોચું – ‘‘ભગવા ખો, આવુસો, અઞ્ઞત્રેવ રત્તિભોજના ભુઞ્જતિ ભિક્ખુસઙ્ઘો ચ. અઞ્ઞત્ર ખો પનાવુસો, રત્તિભોજના ભુઞ્જમાના અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનન્તિ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ ¶ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. એથ, તુમ્હેપિ, આવુસો, અઞ્ઞત્રેવ રત્તિભોજના ભુઞ્જથ. અઞ્ઞત્ર ખો પનાવુસો, તુમ્હેપિ રત્તિભોજના ભુઞ્જમાના અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનિસ્સથ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચા’’તિ ¶ . એવં વુત્તે, અસ્સજિપુનબ્બસુકા ભિક્ખૂ તે ભિક્ખૂ એતદવોચું – ‘‘મયં ખો, આવુસો, સાયઞ્ચેવ ભુઞ્જામ પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે. તે મયં સાયઞ્ચેવ ભુઞ્જમાના પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનામ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. તે મયં કિં સન્દિટ્ઠિકં હિત્વા કાલિકં અનુધાવિસ્સામ? સાયઞ્ચેવ મયં ભુઞ્જિસ્સામ પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે’’તિ.

યતો ¶ ખો તે ભિક્ખૂ નાસક્ખિંસુ અસ્સજિપુનબ્બસુકે ભિક્ખૂ સઞ્ઞાપેતું, અથ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા ¶ એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘ઇધ મયં, ભન્તે, યેન અસ્સજિપુનબ્બસુકા ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિમ્હ; ઉપસઙ્કમિત્વા અસ્સજિપુનબ્બસુકે ભિક્ખૂ એતદવોચુમ્હ – ‘ભગવા ખો, આવુસો, અઞ્ઞત્રેવ રત્તિભોજના ભુઞ્જતિ ભિક્ખુસઙ્ઘો ચ; અઞ્ઞત્ર ખો પનાવુસો, રત્તિભોજના ભુઞ્જમાના અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનન્તિ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. એથ, તુમ્હેપિ, આવુસો ¶ , અઞ્ઞત્રેવ રત્તિભોજના ભુઞ્જથ. અઞ્ઞત્ર ખો પનાવુસો, તુમ્હેપિ રત્તિભોજના ભુઞ્જમાના અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનિસ્સથ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચા’તિ. એવં વુત્તે, ભન્તે, અસ્સજિપુનબ્બસુકા ભિક્ખૂ અમ્હે એતદવોચું – ‘મયં ખો, આવુસો, સાયઞ્ચેવ ભુઞ્જામ પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે. તે મયં સાયઞ્ચેવ ભુઞ્જમાના પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનામ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. તે મયં કિં સન્દિટ્ઠિકં હિત્વા કાલિકં અનુધાવિસ્સામ? સાયઞ્ચેવ મયં ભુઞ્જિસ્સામ પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે’તિ. યતો ખો મયં, ભન્તે, નાસક્ખિમ્હ અસ્સજિપુનબ્બસુકે ભિક્ખૂ સઞ્ઞાપેતું, અથ મયં એતમત્થં ભગવતો આરોચેમા’’તિ.

૧૭૬. અથ ખો ભગવા અઞ્ઞતરં ભિક્ખું આમન્તેસિ – ‘‘એહિ ત્વં, ભિક્ખુ, મમ વચનેન અસ્સજિપુનબ્બસુકે ભિક્ખૂ આમન્તેહિ – ‘સત્થા આયસ્મન્તે આમન્તેતી’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો સો ભિક્ખુ ભગવતો પટિસ્સુત્વા યેન અસ્સજિપુનબ્બસુકા ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા અસ્સજિપુનબ્બસુકે ભિક્ખૂ એતદવોચ – ‘‘સત્થા આયસ્મન્તે આમન્તેતી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો અસ્સજિપુનબ્બસુકા ભિક્ખૂ તસ્સ ભિક્ખુનો પટિસ્સુત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો અસ્સજિપુનબ્બસુકે ભિક્ખૂ ભગવા એતદવોચ – ‘‘સચ્ચં કિર, ભિક્ખવે, સમ્બહુલા ભિક્ખૂ તુમ્હે ઉપસઙ્કમિત્વા ¶ એતદવોચું – ‘ભગવા ખો, આવુસો, અઞ્ઞત્રેવ રત્તિભોજના ભુઞ્જતિ ભિક્ખુસઙ્ઘો ચ. અઞ્ઞત્ર ખો પનાવુસો, રત્તિભોજના ભુઞ્જમાના અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનન્તિ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. એથ, તુમ્હેપિ, આવુસો, અઞ્ઞત્રેવ રત્તિભોજના ભુઞ્જથ. અઞ્ઞત્ર ખો પનાવુસો, તુમ્હેપિ રત્તિભોજના ¶ ભુઞ્જમાના ¶ અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનિસ્સથ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચા’તિ. એવં વુત્તે ¶ કિર [કિં નુ (ક.)], ભિક્ખવે, તુમ્હે તે ભિક્ખૂ એવં અવચુત્થ – ‘મયં ખો પનાવુસો, સાયઞ્ચેવ ભુઞ્જામ પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે. તે મયં સાયઞ્ચેવ ભુઞ્જમાના પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે અપ્પાબાધતઞ્ચ સઞ્જાનામ અપ્પાતઙ્કતઞ્ચ લહુટ્ઠાનઞ્ચ બલઞ્ચ ફાસુવિહારઞ્ચ. તે મયં કિં સન્દિટ્ઠિકં હિત્વા કાલિકં અનુધાવિસ્સામ? સાયઞ્ચેવ મયં ભુઞ્જિસ્સામ પાતો ચ દિવા ચ વિકાલે’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’.

૧૭૭. ‘‘કિં નુ મે તુમ્હે, ભિક્ખવે, એવં ધમ્મં દેસિતં આજાનાથ યં કિઞ્ચાયં પુરિસપુગ્ગલો પટિસંવેદેતિ સુખં વા દુક્ખં વા અદુક્ખમસુખં વા તસ્સ અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તી’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘નનુ મે તુમ્હે, ભિક્ખવે, એવં ધમ્મં દેસિતં આજાનાથ ઇધેકચ્ચસ્સ યં એવરૂપં સુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, ઇધ પનેકચ્ચસ્સ એવરૂપં સુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ ¶ , કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં દુક્ખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, ઇધ પનેકચ્ચસ્સ એવરૂપં દુક્ખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, ઇધ પનેકચ્ચસ્સ એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’.

૧૭૮. ‘‘સાધુ, ભિક્ખવે! મયા ચેતં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞાતં અભવિસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં સુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તી’તિ, એવાહં અજાનન્તો ‘એવરૂપં સુખં વેદનં પજહથા’તિ વદેય્યં; અપિ નુ મે એતં, ભિક્ખવે, પતિરૂપં અભવિસ્સા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યસ્મા ચ ખો એતં, ભિક્ખવે, મયા ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં સુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા ¶ અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તી’તિ, તસ્માહં ‘એવરૂપં સુખં વેદનં પજહથા’તિ વદામિ. મયા ચેતં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞાતં અભવિસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં ¶ અફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં ¶ સુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ¶ ધમ્મા પરિહાયન્તિ કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તી’તિ, એવાહં અજાનન્તો ‘એવરૂપં સુખં વેદનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરથા’તિ વદેય્યં; અપિ નુ મે એતં, ભિક્ખવે, પતિરૂપં અભવિસ્સા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યસ્મા ચ ખો એતં, ભિક્ખવે, મયા ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં સુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તી’તિ, તસ્માહં ‘એવરૂપં સુખં વેદનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરથા’તિ વદામિ.

૧૭૯. ‘‘મયા ચેતં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞાતં અભવિસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં દુક્ખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તી’તિ, એવાહં અજાનન્તો ‘એવરૂપં દુક્ખં વેદનં પજહથા’તિ વદેય્યં; અપિ નુ મે એતં, ભિક્ખવે, પતિરૂપં અભવિસ્સા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યસ્મા ચ ખો એતં, ભિક્ખવે, મયા ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં દુક્ખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તી’તિ, તસ્માહં ‘એવરૂપં દુક્ખં વેદનં પજહથા’તિ વદામિ. મયા ચેતં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞાતં અભવિસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં દુક્ખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તી’તિ, એવાહં અજાનન્તો ‘એવરૂપં દુક્ખં વેદનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરથા’તિ વદેય્યં; અપિ નુ મે એતં, ભિક્ખવે, પતિરૂપં અભવિસ્સા’’તિ ¶ ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યસ્મા ચ ખો એતં, ભિક્ખવે, મયા ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં દુક્ખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તી’તિ, તસ્માહં ‘એવરૂપં દુક્ખં વેદનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરથા’તિ વદામિ.

૧૮૦. ‘‘મયા ચેતં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞાતં અભવિસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તી’તિ, એવાહં અજાનન્તો ‘એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં પજહથા’તિ વદેય્યં; અપિ નુ મે એતં, ભિક્ખવે, પતિરૂપં અભવિસ્સા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યસ્મા ચ ખો એતં, ભિક્ખવે, મયા ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય ¶ – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તી’તિ, તસ્માહં ‘એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં પજહથા’તિ વદામિ’’. મયા ચેતં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞાતં અભવિસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં પઞ્ઞાય ¶ – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તી’તિ, એવાહં અજાનન્તો ‘એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરથા’તિ વદેય્યં; અપિ નુ મે એતં, ભિક્ખવે, પતિરૂપં અભવિસ્સા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યસ્મા ચ ખો એતં, ભિક્ખવે, મયા ઞાતં દિટ્ઠં ¶ વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય – ‘ઇધેકચ્ચસ્સ એવરૂપં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તી’તિ, તસ્માહં ‘એવરૂપં ¶ અદુક્ખમસુખં વેદનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરથા’તિ વદામિ.

૧૮૧. ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, સબ્બેસંયેવ ભિક્ખૂનં ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ; ન પનાહં, ભિક્ખવે, સબ્બેસંયેવ ભિક્ખૂનં ‘ન અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. યે તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ અરહન્તો ખીણાસવા વુસિતવન્તો કતકરણીયા ઓહિતભારા અનુપ્પત્તસદત્થા પરિક્ખીણભવસંયોજના સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તા, તથારૂપાનાહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂનં ‘ન અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? કતં તેસં અપ્પમાદેન. અભબ્બા તે પમજ્જિતું. યે ચ ખો તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ સેક્ખા અપ્પત્તમાનસા અનુત્તરં યોગક્ખેમં પત્થયમાના વિહરન્તિ, તથારૂપાનાહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂનં ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અપ્પેવ નામિમે આયસ્મન્તો અનુલોમિકાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવમાના કલ્યાણમિત્તે ભજમાના ઇન્દ્રિયાનિ સમન્નાનયમાના – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્યુન્તિ! ઇમં ખો અહં, ભિક્ખવે, ઇમેસં ભિક્ખૂનં અપ્પમાદફલં સમ્પસ્સમાનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ.

૧૮૨. ‘‘સત્તિમે ¶ , ભિક્ખવે, પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં. કતમે સત્ત? ઉભતોભાગવિમુત્તો, પઞ્ઞાવિમુત્તો, કાયસક્ખિ, દિટ્ઠિપ્પત્તો, સદ્ધાવિમુત્તો, ધમ્માનુસારી, સદ્ધાનુસારી.

‘‘કતમો ¶ ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો ઉભતોભાગવિમુત્તો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તે કાયેન ફુસિત્વા [ફસ્સિત્વા (સી. પી.)] વિહરતિ પઞ્ઞાય ચસ્સ દિસ્વા ¶ આસવા પરિક્ખીણા હોન્તિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો ઉભતોભાગવિમુત્તો ઇમસ્સ ખો અહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ‘ન અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? કતં તસ્સ અપ્પમાદેન. અભબ્બો સો પમજ્જિતું.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો પઞ્ઞાવિમુત્તો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તે ન કાયેન ફુસિત્વા વિહરતિ, પઞ્ઞાય ચસ્સ દિસ્વા આસવા પરિક્ખીણા હોન્તિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો ¶ પઞ્ઞાવિમુત્તો. ઇમસ્સપિ ખો અહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ‘ન અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? કતં તસ્સ અપ્પમાદેન. અભબ્બો સો પમજ્જિતું.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો કાયસક્ખિ? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા ¶ તે કાયેન ફુસિત્વા વિહરતિ, પઞ્ઞાય ચસ્સ દિસ્વા એકચ્ચે આસવા પરિક્ખીણા હોન્તિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો કાયસક્ખિ. ઇમસ્સ ખો અહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અપ્પેવ નામ અયમાયસ્મા અનુલોમિકાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવમાનો કલ્યાણમિત્તે ભજમાનો ઇન્દ્રિયાનિ સમન્નાનયમાનો – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્યાતિ! ઇમં ખો અહં, ભિક્ખવે, ઇમસ્સ ભિક્ખુનો અપ્પમાદફલં સમ્પસ્સમાનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો દિટ્ઠિપ્પત્તો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તે ન કાયેન ફુસિત્વા વિહરતિ, પઞ્ઞાય ચસ્સ દિસ્વા એકચ્ચે આસવા પરિક્ખીણા હોન્તિ, તથાગતપ્પવેદિતા ચસ્સ ધમ્મા પઞ્ઞાય વોદિટ્ઠા હોન્તિ વોચરિતા. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો દિટ્ઠિપ્પત્તો. ઇમસ્સપિ ખો અહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ ¶ હેતુ? અપ્પેવ નામ અયમાયસ્મા અનુલોમિકાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવમાનો કલ્યાણમિત્તે ભજમાનો ઇન્દ્રિયાનિ સમન્નાનયમાનો – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં ¶ ¶ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્યાતિ! ઇમં ખો અહં, ભિક્ખવે, ઇમસ્સ ભિક્ખુનો અપ્પમાદફલં સમ્પસ્સમાનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો સદ્ધાવિમુત્તો. ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તે ન કાયેન ફુસિત્વા વિહરતિ, પઞ્ઞાય ચસ્સ દિસ્વા એકચ્ચે આસવા પરિક્ખીણા હોન્તિ, તથાગતે ચસ્સ સદ્ધા નિવિટ્ઠા હોતિ મૂલજાતા પતિટ્ઠિતા. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો સદ્ધાવિમુત્તો. ઇમસ્સપિ ખો અહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અપ્પેવ નામ અયમાયસ્મા અનુલોમિકાનિ સેનાસનાનિ ¶ પટિસેવમાનો કલ્યાણમિત્તે ભજમાનો ઇન્દ્રિયાનિ સમન્નાનયમાનો – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્યાતિ! ઇમં ખો અહં, ભિક્ખવે, ઇમસ્સ ભિક્ખુનો અપ્પમાદફલં સમ્પસ્સમાનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો ધમ્માનુસારી? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તે ન કાયેન ફુસિત્વા વિહરતિ, પઞ્ઞાય ચસ્સ દિસ્વા એકચ્ચે આસવા પરિક્ખીણા [દિસ્વા આસવા અપરિક્ખીણા (સી. પી.)] હોન્તિ, તથાગતપ્પવેદિતા ચસ્સ ¶ ધમ્મા પઞ્ઞાય મત્તસો નિજ્ઝાનં ખમન્તિ, અપિ ચસ્સ ઇમે ધમ્મા હોન્તિ, સેય્યથિદં – સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો ધમ્માનુસારી. ઇમસ્સપિ ખો અહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અપ્પેવ નામ અયમાયસ્મા અનુલોમિકાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવમાનો કલ્યાણમિત્તે ભજમાનો ઇન્દ્રિયાનિ સમન્નાનયમાનો – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્યાતિ ¶ ! ઇમં ખો અહં, ભિક્ખવે, ઇમસ્સ ભિક્ખુનો અપ્પમાદફલં સમ્પસ્સમાનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ.

‘‘કતમો ¶ ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો સદ્ધાનુસારી? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો યે તે સન્તા વિમોક્ખા અતિક્કમ્મ રૂપે આરુપ્પા તે ન કાયેન ફુસિત્વા વિહરતિ, પઞ્ઞાય ચસ્સ દિસ્વા એકચ્ચે આસવા પરિક્ખીણા [દિસ્વા આસવા અપરિક્ખીણા (સી. પી.)] હોન્તિ, તથાગતે ચસ્સ સદ્ધામત્તં હોતિ પેમમત્તં, અપિ ચસ્સ ઇમે ધમ્મા હોન્તિ, સેય્યથિદં – સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો સદ્ધાનુસારી. ઇમસ્સપિ ખો અહં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? અપ્પેવ નામ અયમાયસ્મા અનુલોમિકાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવમાનો ¶ કલ્યાણમિત્તે ભજમાનો ઇન્દ્રિયાનિ સમન્નાનયમાનો – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્યાતિ! ઇમં ખો અહં, ભિક્ખવે, ઇમસ્સ ભિક્ખુનો અપ્પમાદફલં સમ્પસ્સમાનો ‘અપ્પમાદેન કરણીય’ન્તિ વદામિ.

૧૮૩. ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, આદિકેનેવ અઞ્ઞારાધનં વદામિ; અપિ ચ, ભિક્ખવે, અનુપુબ્બસિક્ખા અનુપુબ્બકિરિયા અનુપુબ્બપટિપદા ¶ અઞ્ઞારાધના હોતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, અનુપુબ્બસિક્ખા અનુપુબ્બકિરિયા અનુપુબ્બપટિપદા અઞ્ઞારાધના હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, સદ્ધાજાતો ઉપસઙ્કમતિ, ઉપસઙ્કમન્તો પયિરુપાસતિ, પયિરુપાસન્તો સોતં ઓદહતિ, ઓહિતસોતો ધમ્મં સુણાતિ, સુત્વા ધમ્મં ધારેતિ, ધતાનં [ધાતાનં (ક.)] ધમ્માનં અત્થં ઉપપરિક્ખતિ, અત્થં ઉપપરિક્ખતો ધમ્મા નિજ્ઝાનં ખમન્તિ, ધમ્મનિજ્ઝાનક્ખન્તિયા સતિ છન્દો જાયતિ, છન્દજાતો ઉસ્સહતિ, ઉસ્સાહેત્વા તુલેતિ, તુલયિત્વા પદહતિ, પહિતત્તો સમાનો કાયેન ચેવ પરમસચ્ચં સચ્છિકરોતિ, પઞ્ઞાય ચ નં અતિવિજ્ઝ પસ્સતિ. સાપિ નામ, ભિક્ખવે, સદ્ધા નાહોસિ; તમ્પિ નામ, ભિક્ખવે, ઉપસઙ્કમનં નાહોસિ; સાપિ નામ, ભિક્ખવે, પયિરુપાસના નાહોસિ; તમ્પિ નામ, ભિક્ખવે, સોતાવધાનં નાહોસિ ¶ ; તમ્પિ નામ, ભિક્ખવે, ધમ્મસ્સવનં નાહોસિ; સાપિ નામ, ભિક્ખવે, ધમ્મધારણા નાહોસિ; સાપિ નામ, ભિક્ખવે, અત્થૂપપરિક્ખા નાહોસિ; સાપિ નામ, ભિક્ખવે, ધમ્મનિજ્ઝાનક્ખન્તિ ¶ નાહોસિ; સોપિ નામ, ભિક્ખવે, છન્દો નાહોસિ; સોપિ નામ, ભિક્ખવે, ઉસ્સાહો નાહોસિ; સાપિ નામ, ભિક્ખવે, તુલના નાહોસિ; તમ્પિ નામ, ભિક્ખવે, પધાનં નાહોસિ. વિપ્પટિપન્નાત્થ, ભિક્ખવે, મિચ્છાપટિપન્નાત્થ, ભિક્ખવે. કીવ દૂરેવિમે, ભિક્ખવે, મોઘપુરિસા અપક્કન્તા ઇમમ્હા ધમ્મવિનયા.

૧૮૪. ‘‘અત્થિ ¶ , ભિક્ખવે, ચતુપ્પદં વેય્યાકરણં યસ્સુદ્દિટ્ઠસ્સ વિઞ્ઞૂ પુરિસો નચિરસ્સેવ પઞ્ઞાયત્થં આજાનેય્ય. ઉદ્દિસિસ્સામિ વો [ઉદ્દિટ્ઠસ્સાપિ (ક.)], ભિક્ખવે, આજાનિસ્સથ મે ત’’ન્તિ? ‘‘કે ચ મયં, ભન્તે, કે ચ ધમ્મસ્સ અઞ્ઞાતારો’’તિ? યોપિ સો, ભિક્ખવે, સત્થા આમિસગરુ આમિસદાયાદો આમિસેહિ સંસટ્ઠો વિહરતિ તસ્સ પાયં એવરૂપી પણોપણવિયા ન ઉપેતિ – ‘એવઞ્ચ નો અસ્સ અથ નં કરેય્યામ, ન ચ નો એવમસ્સ ન નં કરેય્યામા’તિ, કિં પન, ભિક્ખવે, યં તથાગતો સબ્બસો આમિસેહિ વિસંસટ્ઠો વિહરતિ. સદ્ધસ્સ, ભિક્ખવે, સાવકસ્સ સત્થુસાસને પરિયોગાહિય [પરિયોગાય (સી. પી. ક.), પરિયોગય્હ (સ્યા. કં.)] વત્તતો અયમનુધમ્મો હોતિ – ‘સત્થા ભગવા, સાવકોહમસ્મિ; જાનાતિ ભગવા, નાહં જાનામી’તિ. સદ્ધસ્સ, ભિક્ખવે, સાવકસ્સ સત્થુસાસને પરિયોગાહિય વત્તતો રુળ્હનીયં [રુમ્હનિયં (સી. પી.)] સત્થુસાસનં હોતિ ઓજવન્તં. સદ્ધસ્સ, ભિક્ખવે, સાવકસ્સ સત્થુસાસને પરિયોગાહિય ¶ વત્તતો અયમનુધમ્મો હોતિ – ‘કામં તચો ચ ન્હારુ ચ અટ્ઠિ ચ અવસિસ્સતુ, સરીરે ઉપસુસ્સતુ [ઉપસુસ્સતુ સરીરે (સી.), સરીરે અવસુસ્સતુ (ક.)] મંસલોહિતં, યં ¶ તં પુરિસથામેન પુરિસવીરિયેન પુરિસપરક્કમેન પત્તબ્બં ન તં અપાપુણિત્વા વીરિયસ્સ સણ્ઠાનં [સન્થાનં (સી. સ્યા. પી.)] ભવિસ્સતી’તિ. સદ્ધસ્સ, ભિક્ખવે, સાવકસ્સ સત્થુસાસને પરિયોગાહિય વત્તતો દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા’’તિ.

ઇદમવોચ ¶ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

કીટાગિરિસુત્તં નિટ્ઠિતં દસમં.

ભિક્ખુવગ્ગો નિટ્ઠિતો દુતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

કુઞ્જર-રાહુલ-સસ્સતલોકો, માલુક્યપુત્તો ચ ભદ્દાલિ-નામો;

ખુદ્દ-દિજાથ-સહમ્પતિયાચં, નાળક-રઞ્ઞિકિટાગિરિનામો.

૩. પરિબ્બાજકવગ્ગો

૧. તેવિજ્જવચ્છસુત્તં

૧૮૫. એવં ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા વેસાલિયં વિહરતિ મહાવને કૂટાગારસાલાયં. તેન ખો પન સમયેન વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો એકપુણ્ડરીકે પરિબ્બાજકારામે પટિવસતિ. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય વેસાલિં પિણ્ડાય પાવિસિ. અથ ખો ભગવતો એતદહોસિ – ‘‘અતિપ્પગો ખો તાવ વેસાલિયં પિણ્ડાય ચરિતું; યંનૂનાહં યેન એકપુણ્ડરીકો પરિબ્બાજકારામો યેન વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો તેનુપસઙ્કમેય્ય’’ન્તિ. અથ ખો ભગવા યેન એકપુણ્ડરીકો પરિબ્બાજકારામો યેન વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો તેનુપસઙ્કમિ. અદ્દસા ખો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં દૂરતોવ આગચ્છન્તં. દિસ્વાન ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘એતુ ખો, ભન્તે, ભગવા. સ્વાગતં [સાગતં (સી. પી.)], ભન્તે, ભગવતો. ચિરસ્સં ખો, ભન્તે, ભગવા ઇમં પરિયાયમકાસિ યદિદં ઇધાગમનાય. નિસીદતુ, ભન્તે, ભગવા ઇદમાસનં પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ. નિસીદિ ભગવા પઞ્ઞત્તે આસને. વચ્છગોત્તોપિ ખો પરિબ્બાજકો અઞ્ઞતરં ¶ નીચં આસનં ગહેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં ¶ નિસિન્નો ખો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સુતં મેતં, ભન્તે – ‘સમણો ગોતમો સબ્બઞ્ઞૂ સબ્બદસ્સાવી, અપરિસે+સં ઞાણદસ્સનં પટિજાનાતિ, ચરતો ચ મે તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં ઞાણદસ્સનં પચ્ચુપટ્ઠિત’ન્તિ. યે તે, ભન્તે, એવમાહંસુ – ‘સમણો ગોતમો સબ્બઞ્ઞૂ સબ્બદસ્સાવી, અપરિસેસં ઞાણદસ્સનં પટિજાનાતિ, ચરતો ચ મે તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં ઞાણદસ્સનં પચ્ચુપટ્ઠિત’ન્તિ, કચ્ચિ તે, ભન્તે, ભગવતો વુત્તવાદિનો, ન ચ ભગવન્તં અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખન્તિ, ધમ્મસ્સ ચાનુધમ્મં બ્યાકરોન્તિ, ન ચ કોચિ સહધમ્મિકો વાદાનુવાદો ગારય્હં ¶ ઠાનં આગચ્છતી’’તિ? ‘‘યે તે, વચ્છ, એવમાહંસુ – ‘સમણો ગોતમો સબ્બઞ્ઞૂ સબ્બદસ્સાવી, અપરિસેસં ઞાણદસ્સનં પટિજાનાતિ, ચરતો ચ મે તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં ઞાણદસ્સનં પચ્ચુપટ્ઠિત’ન્તિ, ન મે તે વુત્તવાદિનો, અબ્ભાચિક્ખન્તિ ચ પન મં અસતા અભૂતેના’’તિ.

૧૮૬. ‘‘કથં ¶ બ્યાકરમાના પન મયં, ભન્તે, વુત્તવાદિનો ચેવ ભગવતો અસ્સામ, ન ચ ભગવન્તં અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખેય્યામ, ધમ્મસ્સ ચાનુધમ્મં બ્યાકરેય્યામ, ન ચ કોચિ સહધમ્મિકો વાદાનુવાદો ગારય્હં ઠાનં આગચ્છેય્યા’’તિ?

‘‘‘તેવિજ્જો સમણો ગોતમો’તિ ખો, વચ્છ, બ્યાકરમાનો વુત્તવાદી ચેવ મે અસ્સ, ન ચ મં ¶ અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખેય્ય, ધમ્મસ્સ ચાનુધમ્મં બ્યાકરેય્ય, ન ચ કોચિ સહધમ્મિકો વાદાનુવાદો ગારય્હં ઠાનં આગચ્છેય્ય. અહઞ્હિ, વચ્છ, યાવદેવ આકઙ્ખામિ અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરામિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરામિ. અહઞ્હિ, વચ્છ, યાવદેવ આકઙ્ખામિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સામિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે…પે… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનામિ. અહઞ્હિ, વચ્છ, આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરામિ.

‘‘‘તેવિજ્જો સમણો ગોતમો’તિ ¶ ખો, વચ્છ, બ્યાકરમાનો વુત્તવાદી ચેવ મે અસ્સ, ન ચ મં અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખેય્ય, ધમ્મસ્સ ચાનુધમ્મં બ્યાકરેય્ય, ન ચ કોચિ સહધમ્મિકો વાદાનુવાદો ગારય્હં ઠાનં આગચ્છેય્યા’’તિ.

એવં વુત્તે, વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અત્થિ નુ ખો, ભો ગોતમ, કોચિ ગિહી ગિહિસંયોજનં અપ્પહાય કાયસ્સ ભેદા દુક્ખસ્સન્તકરો’’તિ? ‘‘નત્થિ ખો, વચ્છ, કોચિ ગિહી ગિહિસંયોજનં અપ્પહાય કાયસ્સ ભેદા દુક્ખસ્સન્તકરો’’તિ.

‘‘અત્થિ ¶ પન, ભો ગોતમ, કોચિ ગિહી ગિહિસંયોજનં અપ્પહાય કાયસ્સ ભેદા સગ્ગૂપગો’’તિ? ‘‘ન ખો, વચ્છ, એકંયેવ સતં ન દ્વે સતાનિ ન ¶ તીણિ સતાનિ ન ચત્તારિ સતાનિ ન પઞ્ચ સતાનિ, અથ ખો ભિય્યોવ યે ગિહી ગિહિસંયોજનં અપ્પહાય કાયસ્સ ભેદા સગ્ગૂપગા’’તિ [‘‘અત્થિ ખો વચ્છ કોચિ ગિહી ગિહિસંયોજનં અપ્પહાય કાયસ્સ ભેદા સગ્ગૂપગોતિ’’. (ક.)].

‘‘અત્થિ ¶ નુ ખો, ભો ગોતમ, કોચિ આજીવકો [આજીવિકો (ક.)] કાયસ્સ ભેદા દુક્ખસ્સન્તકરો’’તિ? ‘‘નત્થિ ખો, વચ્છ, કોચિ આજીવકો કાયસ્સ ભેદા દુક્ખસ્સન્તકરો’’તિ.

‘‘અત્થિ પન, ભો ગોતમ, કોચિ આજીવકો કાયસ્સ ભેદા સગ્ગૂપગો’’તિ? ‘‘ઇતો ખો સો, વચ્છ, એકનવુતો કપ્પો [ઇતો કો વચ્છ એકનવુતે કપ્પે (ક.)] યમહં અનુસ્સરામિ, નાભિજાનામિ કઞ્ચિ આજીવકં સગ્ગૂપગં અઞ્ઞત્ર એકેન; સોપાસિ કમ્મવાદી કિરિયવાદી’’તિ. ‘‘એવં સન્તે, ભો ગોતમ, સુઞ્ઞં અદું તિત્થાયતનં અન્તમસો સગ્ગૂપગેનપી’’તિ? ‘‘એવં, વચ્છ, સુઞ્ઞં અદું તિત્થાયતનં અન્તમસો સગ્ગૂપગેનપી’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.

તેવિજ્જવચ્છસુત્તં નિટ્ઠિતં પઠમં.

૨. અગ્ગિવચ્છસુત્તં

૧૮૭. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ¶ ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, ‘સસ્સતો લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ [એવંદિટ્ઠી (સી. સ્યા. કં. ક.)] ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘સસ્સતો લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં પન, ભો ગોતમ, ‘અસસ્સતો લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘અસસ્સતો લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં ¶ નુ ખો, ભો ગોતમ, ‘અન્તવા લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘અન્તવા લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં પન, ભો ગોતમ, ‘અનન્તવા લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘અનન્તવા લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, ‘તં જીવં તં સરીરં, ઇદમેવ ¶ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ¶ ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘તં જીવં તં સરીરં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં પન, ભો ગોતમ, ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીરં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીરં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં પન, ભો ગોતમ, ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’’તિ ¶ ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

‘‘કિં પન, ભો ગોતમ, ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’’તિ? ‘‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’’ન્તિ.

૧૮૮. ‘‘‘કિં ¶ નુ ખો, ભો ગોતમ, સસ્સતો લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ¶ ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – સસ્સતો લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ [મોઘમઞ્ઞન્તીતિ વદેસિ (સી.), મોઘમઞ્ઞન્તિ ઇતિ વદેસિ (?)]. ‘કિં પન, ભો ગોતમ, અસસ્સતો લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો અહં, વચ્છ ¶ , એવંદિટ્ઠિ – અસસ્સતો લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ. ‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, અન્તવા લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – અન્તવા લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ. ‘કિં પન, ભો ગોતમ, અનન્તવા લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – અનન્તવા લોકો, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ. ‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, તં જીવં તં સરીરં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – તં જીવં તં સરીરં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ. ‘કિં પન, ભો ગોતમ, અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીરં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીરં, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ. ‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ.

‘‘‘કિં પન, ભો ગોતમ, ન હોતિ તથાગતો પરં ¶ મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ. ‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ. ‘કિં પન, ભો ગોતમ, નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ – એવંદિટ્ઠિ ભવં ગોતમો’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ખો ¶ અહં, વચ્છ, એવંદિટ્ઠિ – નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’ન્તિ વદેસિ.

‘‘કિં પન ભો ગોતમો આદીનવં સમ્પસ્સમાનો એવં ઇમાનિ સબ્બસો દિટ્ઠિગતાનિ અનુપગતો’’તિ?

૧૮૯. ‘‘‘સસ્સતો લોકો’તિ ખો, વચ્છ, દિટ્ઠિગતમેતં દિટ્ઠિગહનં દિટ્ઠિકન્તારો [દિટ્ઠિકન્તારં (સી. પી.)] દિટ્ઠિવિસૂકં દિટ્ઠિવિપ્ફન્દિતં દિટ્ઠિસંયોજનં સદુક્ખં સવિઘાતં સઉપાયાસં સપરિળાહં, ન નિબ્બિદાય ન ¶ વિરાગાય ન નિરોધાય ન ઉપસમાય ન અભિઞ્ઞાય ન સમ્બોધાય ન નિબ્બાનાય સંવત્તતિ ¶ . ‘અસસ્સતો લોકો’તિ ખો, વચ્છ…પે… ‘અન્તવા લોકો’તિ ખો, વચ્છ…પે… ‘અનન્તવા લોકો’તિ ખો, વચ્છ…પે… ‘તં જીવં તં સરીર’ન્તિ ખો, વચ્છ…પે… ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’ન્તિ ખો, વચ્છ…પે… ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ ખો, વચ્છ ¶ …પે… ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ ખો, વચ્છ…પે… ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ ખો, વચ્છ…પે… ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ ખો, વચ્છ, દિટ્ઠિગતમેતં દિટ્ઠિગહનં દિટ્ઠિકન્તારો દિટ્ઠિવિસૂકં દિટ્ઠિવિપ્ફન્દિતં દિટ્ઠિસંયોજનં સદુક્ખં સવિઘાતં સઉપાયાસં સપરિળાહં, ન નિબ્બિદાય ન વિરાગાય ન નિરોધાય ન ઉપસમાય ન અભિઞ્ઞાય ન સમ્બોધાય ન નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. ઇમં ખો અહં, વચ્છ, આદીનવં સમ્પસ્સમાનો એવં ઇમાનિ સબ્બસો દિટ્ઠિગતાનિ અનુપગતો’’તિ.

‘‘અત્થિ પન ભોતો ગોતમસ્સ કિઞ્ચિ દિટ્ઠિગત’’ન્તિ? ‘‘દિટ્ઠિગતન્તિ ખો, વચ્છ, અપનીતમેતં તથાગતસ્સ. દિટ્ઠઞ્હેતં, વચ્છ, તથાગતેન – ‘ઇતિ રૂપં, ઇતિ રૂપસ્સ સમુદયો, ઇતિ રૂપસ્સ અત્થઙ્ગમો; ઇતિ વેદના, ઇતિ વેદનાય સમુદયો, ઇતિ વેદનાય અત્થઙ્ગમો; ઇતિ સઞ્ઞા, ઇતિ સઞ્ઞાય સમુદયો, ઇતિ સઞ્ઞાય અત્થઙ્ગમો; ઇતિ સઙ્ખારા, ઇતિ સઙ્ખારાનં સમુદયો, ઇતિ સઙ્ખારાનં અત્થઙ્ગમો; ઇતિ વિઞ્ઞાણં, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ સમુદયો, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ અત્થઙ્ગમો’તિ. તસ્મા તથાગતો સબ્બમઞ્ઞિતાનં સબ્બમથિતાનં સબ્બઅહંકારમમંકારમાનાનુસયાનં ખયા વિરાગા ¶ નિરોધા ચાગા પટિનિસ્સગ્ગા અનુપાદા વિમુત્તોતિ વદામી’’તિ.

૧૯૦. ‘‘એવં ¶ વિમુત્તચિત્તો પન, ભો ગોતમ, ભિક્ખુ કુહિં ઉપપજ્જતી’’તિ? ‘‘ઉપપજ્જતીતિ ખો, વચ્છ, ન ઉપેતિ’’. ‘‘તેન હિ, ભો ગોતમ, ન ઉપપજ્જતી’’તિ? ‘‘ન ઉપપજ્જતીતિ ખો, વચ્છ, ન ઉપેતિ’’. ‘‘તેન હિ, ભો ગોતમ, ઉપપજ્જતિ ચ ન ચ ઉપપજ્જતી’’તિ? ‘‘ઉપપજ્જતિ ચ ન ચ ઉપપજ્જતીતિ ખો, વચ્છ, ન ઉપેતિ’’. ‘‘તેન હિ, ભો ગોતમ, નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ઉપપજ્જતી’’તિ? ‘‘નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ઉપપજ્જતીતિ ખો, વચ્છ, ન ઉપેતિ’’.

‘‘‘એવં ¶ વિમુત્તચિત્તો પન, ભો ગોતમ, ભિક્ખુ કુહિં ઉપપજ્જતી’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ઉપપજ્જતીતિ ખો, વચ્છ, ન ઉપેતી’તિ વદેસિ. ‘તેન હિ, ભો ગોતમ, ન ઉપપજ્જતી’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ન ઉપપજ્જતીતિ ખો, વચ્છ, ન ઉપેતી’તિ વદેસિ. ‘તેન હિ, ભો ગોતમ, ઉપપજ્જતિ ચ ન ચ ઉપપજ્જતી’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘ઉપપજ્જતિ ચ ન ચ ઉપપજ્જતીતિ ખો, વચ્છ, ન ઉપેતી’તિ વદેસિ. ‘તેન હિ, ભો ગોતમ, નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ઉપપજ્જતી’તિ ઇતિ પુટ્ઠો સમાનો ‘નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ¶ ઉપપજ્જતીતિ ખો, વચ્છ, ન ઉપેતી’તિ વદેસિ. એત્થાહં, ભો ગોતમ, અઞ્ઞાણમાપાદિં, એત્થ સમ્મોહમાપાદિં. યાપિ મે એસા ભોતો ગોતમસ્સ પુરિમેન કથાસલ્લાપેન અહુ પસાદમત્તા ¶ સાપિ મે એતરહિ અન્તરહિતા’’તિ. ‘‘અલઞ્હિ તે, વચ્છ, અઞ્ઞાણાય, અલં સમ્મોહાય. ગમ્ભીરો હાયં, વચ્છ, ધમ્મો દુદ્દસો દુરનુબોધો સન્તો પણીતો અતક્કાવચરો નિપુણો પણ્ડિતવેદનીયો. સો તયા દુજ્જાનો અઞ્ઞદિટ્ઠિકેન અઞ્ઞખન્તિકેન અઞ્ઞરુચિકેન અઞ્ઞત્રયોગેન [અઞ્ઞત્રાયોગેન (દી. નિ. ૧.૪૨૦)] અઞ્ઞત્રાચરિયકેન’’ [અઞ્ઞત્થાચરિયકેન (સી. સ્યા. કં. પી.)].

૧૯૧. ‘‘તેન હિ, વચ્છ, તઞ્ઞેવેત્થ પટિપુચ્છિસ્સામિ; યથા તે ખમેય્ય તથા નં બ્યાકરેય્યાસિ. તં કિં મઞ્ઞસિ, વચ્છ, સચે તે પુરતો અગ્ગિ જલેય્ય, જાનેય્યાસિ ત્વં – ‘અયં મે પુરતો અગ્ગિ જલતી’’’તિ? ‘‘સચે મે, ભો ગોતમ, પુરતો અગ્ગિ જલેય્ય, જાનેય્યાહં – ‘અયં મે પુરતો અગ્ગિ જલતી’’’તિ.

‘‘સચે પન તં, વચ્છ, એવં પુચ્છેય્ય – ‘યો તે અયં પુરતો અગ્ગિ જલતિ અયં અગ્ગિ કિં પટિચ્ચ જલતી’તિ, એવં પુટ્ઠો ત્વં, વચ્છ, કિન્તિ બ્યાકરેય્યાસી’’તિ? ‘‘સચે મં, ભો ગોતમ, એવં પુચ્છેય્ય – ‘યો તે અયં પુરતો અગ્ગિ જલતિ અયં અગ્ગિ કિં પટિચ્ચ જલતી’તિ, એવં પુટ્ઠો અહં, ભો ગોતમ, એવં બ્યાકરેય્યં ¶ – ‘યો મે અયં પુરતો અગ્ગિ જલતિ અયં અગ્ગિ તિણકટ્ઠુપાદાનં પટિચ્ચ જલતી’’’તિ.

‘‘સચે તે, વચ્છ, પુરતો સો અગ્ગિ નિબ્બાયેય્ય, જાનેય્યાસિ ત્વં – ‘અયં મે પુરતો અગ્ગિ નિબ્બુતો’’’તિ? ‘‘સચે મે, ભો ગોતમ, પુરતો સો અગ્ગિ નિબ્બાયેય્ય, જાનેય્યાહં – ‘અયં મે પુરતો અગ્ગિ નિબ્બુતો’’’તિ.

‘‘સચે ¶ પન તં, વચ્છ, એવં પુચ્છેય્ય – ‘યો તે અયં પુરતો અગ્ગિ નિબ્બુતો સો અગ્ગિ ઇતો કતમં ¶ દિસં ગતો – પુરત્થિમં વા દક્ખિણં વા પચ્છિમં વા ઉત્તરં વા’તિ, એવં પુટ્ઠો ત્વં, વચ્છ, કિન્તિ બ્યાકરેય્યાસી’’તિ? ‘‘ન ઉપેતિ, ભો ગોતમ, યઞ્હિ સો, ભો ગોતમ, અગ્ગિ તિણકટ્ઠુપાદાનં પટિચ્ચ અજલિ [જલતિ (સ્યા. કં. ક.)] તસ્સ ચ પરિયાદાના અઞ્ઞસ્સ ચ અનુપહારા અનાહારો નિબ્બુતો ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતી’’તિ.

૧૯૨. ‘‘એવમેવ ખો, વચ્છ, યેન રૂપેન તથાગતં પઞ્ઞાપયમાનો પઞ્ઞાપેય્ય તં રૂપં તથાગતસ્સ પહીનં ઉચ્છિન્નમૂલં તાલાવત્થુકતં અનભાવંકતં આયતિં અનુપ્પાદધમ્મં. રૂપસઙ્ખયવિમુત્તો [રૂપસઙ્ખાવિમુત્તો (સી. સ્યા. કં. પી.) એવં વેદનાસઙ્ખયાદીસુપિ] ખો, વચ્છ, તથાગતો ગમ્ભીરો અપ્પમેય્યો દુપ્પરિયોગાળ્હો – સેય્યથાપિ મહાસમુદ્દો. ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, ઉપપજ્જતિ ¶ ચ ન ચ ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ.

‘‘યાય વેદનાય તથાગતં પઞ્ઞાપયમાનો પઞ્ઞાપેય્ય સા વેદના તથાગતસ્સ પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. વેદનાસઙ્ખયવિમુત્તો ખો, વચ્છ, તથાગતો ગમ્ભીરો અપ્પમેય્યો દુપ્પરિયોગાળ્હો – સેય્યથાપિ મહાસમુદ્દો. ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, ઉપપજ્જતિ ચ ન ચ ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ.

‘‘યાય સઞ્ઞાય તથાગતં પઞ્ઞાપયમાનો પઞ્ઞાપેય્ય સા સઞ્ઞા તથાગતસ્સ પહીના ¶ ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. સઞ્ઞાસઙ્ખયવિમુત્તો ખો, વચ્છ, તથાગતો ગમ્ભીરો અપ્પમેય્યો દુપ્પરિયોગાળ્હો – સેય્યથાપિ મહાસમુદ્દો. ઉપપજ્જતીતિ ¶ ન ઉપેતિ, ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, ઉપપજ્જતિ ચ ન ચ ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ.

‘‘યેહિ સઙ્ખારેહિ તથાગતં પઞ્ઞાપયમાનો પઞ્ઞાપેય્ય તે સઙ્ખારા તથાગતસ્સ પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. સઙ્ખારસઙ્ખયવિમુત્તો ખો, વચ્છ, તથાગતો ગમ્ભીરો અપ્પમેય્યો દુપ્પરિયોગાળ્હો – સેય્યથાપિ મહાસમુદ્દો. ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ ¶ , ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, ઉપપજ્જતિ ચ ન ચ ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ.

‘‘યેન વિઞ્ઞાણેન તથાગતં પઞ્ઞાપયમાનો પઞ્ઞાપેય્ય તં વિઞ્ઞાણં તથાગતસ્સ પહીનં ઉચ્છિન્નમૂલં તાલાવત્થુકતં અનભાવંકતં આયતિં અનુપ્પાદધમ્મં. વિઞ્ઞાણસઙ્ખયવિમુત્તો ખો, વચ્છ, તથાગતો ગમ્ભીરો અપ્પમેય્યો દુપ્પરિયોગાળ્હો – સેય્યથાપિ મહાસમુદ્દો. ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, ઉપપજ્જતિ ચ ન ચ ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ, નેવ ઉપપજ્જતિ ન ન ઉપપજ્જતીતિ ન ઉપેતિ’’.

એવં વુત્તે, વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, ગામસ્સ વા નિગમસ્સ વા અવિદૂરે ¶ મહાસાલરુક્ખો. તસ્સ અનિચ્ચતા સાખાપલાસા પલુજ્જેય્યું [સાખાપલાસં પલુજ્જેય્ય], તચપપટિકા પલુજ્જેય્યું, ફેગ્ગૂ પલુજ્જેય્યું [ફેગ્ગુ પલુજ્જેય્ય (સી. સ્યા. કં. પી.)]; સો અપરેન સમયેન અપગતસાખાપલાસો અપગતતચપપટિકો અપગતફેગ્ગુકો સુદ્ધો અસ્સ, સારે પતિટ્ઠિતો; એવમેવ ભોતો ગોતમસ્સ પાવચનં અપગતસાખાપલાસં અપગતતચપપટિકં અપગતફેગ્ગુકં સુદ્ધં, સારે પતિટ્ઠિતં. અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ…પે… ¶ ઉપાસકં મં ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

અગ્ગિવચ્છસુત્તં નિટ્ઠિતં દુતિયં.

૩. મહાવચ્છસુત્તં

૧૯૩. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. અથ ખો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો યેન ભગવા ¶ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘દીઘરત્તાહં ભોતા ગોતમેન સહકથી. સાધુ મે ભવં ગોતમો સંખિત્તેન કુસલાકુસલં દેસેતૂ’’તિ. ‘‘સંખિત્તેનપિ ખો તે અહં, વચ્છ, કુસલાકુસલં દેસેય્યં, વિત્થારેનપિ ખો તે અહં, વચ્છ, કુસલાકુસલં દેસેય્યં; અપિ ચ તે અહં, વચ્છ, સંખિત્તેન કુસલાકુસલં દેસેસ્સામિ. તં સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભો’’તિ ખો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –

૧૯૪. ‘‘લોભો ખો, વચ્છ, અકુસલં, અલોભો કુસલં; દોસો ખો, વચ્છ, અકુસલં, અદોસો કુસલં; મોહો ખો, વચ્છ, અકુસલં, અમોહો કુસલં. ઇતિ ખો, વચ્છ, ઇમે તયો ધમ્મા અકુસલા, તયો ધમ્મા કુસલા.

‘‘પાણાતિપાતો ખો, વચ્છ, અકુસલં, પાણાતિપાતા વેરમણી કુસલં; અદિન્નાદાનં ખો, વચ્છ, અકુસલં, અદિન્નાદાના વેરમણી કુસલં; કામેસુમિચ્છાચારો ખો, વચ્છ, અકુસલં, કામેસુમિચ્છાચારા વેરમણી કુસલં; મુસાવાદો ¶ ખો, વચ્છ, અકુસલં, મુસાવાદા વેરમણી કુસલં; પિસુણા વાચા ખો, વચ્છ, અકુસલં ¶ , પિસુણાય વાચાય વેરમણી કુસલં; ફરુસા વાચા ખો, વચ્છ, અકુસલં, ફરુસાય વાચાય વેરમણી કુસલં; સમ્ફપ્પલાપો ખો, વચ્છ, અકુસલં, સમ્ફપ્પલાપા વેરમણી કુસલં; અભિજ્ઝા ખો, વચ્છ, અકુસલં, અનભિજ્ઝા કુસલં; બ્યાપાદો ખો, વચ્છ, અકુસલં, અબ્યાપાદો કુસલં; મિચ્છાદિટ્ઠિ ખો, વચ્છ, અકુસલં સમ્માદિટ્ઠિ કુસલં. ઇતિ ખો, વચ્છ, ઇમે દસ ધમ્મા અકુસલા, દસ ધમ્મા કુસલા.

‘‘યતો ¶ ખો, વચ્છ, ભિક્ખુનો તણ્હા પહીના હોતિ ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા, સો હોતિ ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો’’તિ.

૧૯૫. ‘‘તિટ્ઠતુ ભવં ગોતમો. અત્થિ પન તે ભોતો ગોતમસ્સ એકભિક્ખુપિ સાવકો યો આસવાનં ખયા [સાવકો આસવાનં ખયા (સી. સ્યા. કં. પી.) એવમુપરિપિ] અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં ¶ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’’તિ? ‘‘ન ખો, વચ્છ, એકંયેવ સતં ન દ્વે સતાનિ ન તીણિ સતાનિ ન ચત્તારિ સતાનિ ન પઞ્ચ સતાનિ, અથ ખો ભિય્યોવ યે ભિક્ખૂ મમ સાવકા આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ.

‘‘તિટ્ઠતુ ભવં ગોતમો, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખૂ. અત્થિ પન ભોતો ગોતમસ્સ એકા ભિક્ખુનીપિ સાવિકા યા આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ ¶ વિહરતી’’તિ? ‘‘ન ખો, વચ્છ, એકંયેવ સતં ન દ્વે સતાનિ ન તીણિ સતાનિ ન ચત્તારિ સતાનિ ન પઞ્ચ સતાનિ, અથ ખો ભિય્યોવ યા ભિક્ખુનિયો મમ સાવિકા આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ.

‘‘તિટ્ઠતુ ભવં ગોતમો, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખૂ, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખુનિયો. અત્થિ પન ભોતો ગોતમસ્સ એકુપાસકોપિ સાવકો ગિહી ઓદાતવસનો બ્રહ્મચારી યો પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા’’તિ? ‘‘ન ખો, વચ્છ, એકંયેવ સતં ન દ્વે સતાનિ ન તીણિ સતાનિ ન ચત્તારિ સતાનિ ન પઞ્ચ સતાનિ, અથ ખો ભિય્યોવ યે ઉપાસકા મમ સાવકા ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ¶ ઓપપાતિકા તત્થ પરિનિબ્બાયિનો અનાવત્તિધમ્મા તસ્મા લોકા’’તિ.

‘‘તિટ્ઠતુ ¶ ભવં ગોતમો, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખૂ, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખુનિયો, તિટ્ઠન્તુ ઉપાસકા ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો. અત્થિ પન ભોતો ગોતમસ્સ એકુપાસકોપિ સાવકો ગિહી ઓદાતવસનો કામભોગી સાસનકરો ઓવાદપ્પટિકરો યો તિણ્ણવિચિકિચ્છો વિગતકથંકથો વેસારજ્જપ્પત્તો અપરપ્પચ્ચયો સત્થુસાસને વિહરતી’’તિ? ‘‘ન ખો, વચ્છ, એકંયેવ સતં ન દ્વે સતાનિ ન તીણિ સતાનિ ન ચત્તારિ સતાનિ ન પઞ્ચ સતાનિ ¶ , અથ ખો ભિય્યોવ યે ઉપાસકા મમ સાવકા ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો સાસનકરા ઓવાદપ્પટિકરા તિણ્ણવિચિકિચ્છા વિગતકથંકથા વેસારજ્જપ્પત્તા અપરપ્પચ્ચયા સત્થુસાસને વિહરન્તી’’તિ.

‘‘તિટ્ઠતુ ¶ ભવં ગોતમો, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખૂ, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખુનિયો, તિટ્ઠન્તુ ઉપાસકા ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો, તિટ્ઠન્તુ ઉપાસકા ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો. અત્થિ પન ભોતો ગોતમસ્સ એકુપાસિકાપિ સાવિકા ગિહિની ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિની યા પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકા તત્થ પરિનિબ્બાયિની અનાવત્તિધમ્મા તસ્મા લોકા’’તિ? ‘‘ન ખો, વચ્છ, એકંયેવ સતં ન દ્વે સતાનિ ન તીણિ સતાનિ ન ચત્તારિ સતાનિ ન પઞ્ચ સતાનિ, અથ ખો ભિય્યોવ યા ઉપાસિકા મમ સાવિકા ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકા તત્થ પરિનિબ્બાયિનિયો અનાવત્તિધમ્મા તસ્મા લોકા’’તિ.

‘‘તિટ્ઠતુ ભવં ગોતમો, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખૂ, તિટ્ઠન્તુ ભિક્ખુનિયો, તિટ્ઠન્તુ ઉપાસકા ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો, તિટ્ઠન્તુ ઉપાસકા ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો, તિટ્ઠન્તુ ઉપાસિકા ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો. અત્થિ પન ભોતો ગોતમસ્સ એકુપાસિકાપિ સાવિકા ગિહિની ઓદાતવસના કામભોગિની સાસનકરા ઓવાદપ્પટિકરા યા તિણ્ણવિચિકિચ્છા વિગતકથંકથા વેસારજ્જપ્પત્તા અપરપ્પચ્ચયા સત્થુસાસને વિહરતી’’તિ? ‘‘ન ખો, વચ્છ, એકંયેવ સતં ન દ્વે ¶ સતાનિ ન તીણિ સતાનિ ન ચત્તારિ સતાનિ ન પઞ્ચ સતાનિ, અથ ખો ભિય્યોવ યા ઉપાસિકા મમ સાવિકા ગિહિનિયો ઓદાતવસના કામભોગિનિયો સાસનકરા ઓવાદપ્પટિકરા તિણ્ણવિચ્છિકિચ્છા વિગતકથંકથા વેસારજ્જપ્પત્તા અપરપ્પચ્ચયા સત્થુસાસને વિહરન્તી’’તિ.

૧૯૬. ‘‘સચે ¶ હિ, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવંયેવ ગોતમો આરાધકો અભવિસ્સ, નો ચ ખો ભિક્ખૂ આરાધકા અભવિસ્સંસુ ¶ ; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં અભવિસ્સ તેનઙ્ગેન. યસ્મા ચ ખો, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો ભિક્ખૂ ચ આરાધકા; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં તેનઙ્ગેન.

‘‘સચે હિ, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો અભવિસ્સ, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા અભવિસ્સંસુ, નો ચ ખો ભિક્ખુનિયો આરાધિકા અભવિસ્સંસુ; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં અભવિસ્સ તેનઙ્ગેન. યસ્મા ચ ખો, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો, ભિક્ખૂ ¶ ચ આરાધકા, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં તેનઙ્ગેન.

‘‘સચે હિ, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો અભવિસ્સ, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા અભવિસ્સંસુ, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા અભવિસ્સંસુ, નો ચ ખો ઉપાસકા ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો આરાધકા અભવિસ્સંસુ; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં અભવિસ્સ તેનઙ્ગેન. યસ્મા ચ ખો, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા, ઉપાસકા ચ ગિહી ¶ ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો આરાધકા; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં તેનઙ્ગેન.

‘‘સચે હિ, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો અભવિસ્સ, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા અભવિસ્સંસુ, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા અભવિસ્સંસુ, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો આરાધકા અભવિસ્સંસુ, નો ચ ખો ઉપાસકા ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો આરાધકા અભવિસ્સંસુ; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં અભવિસ્સ તેનઙ્ગેન. યસ્મા ચ ખો, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો આરાધકા, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો આરાધકા; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં તેનઙ્ગેન.

‘‘સચે ¶ હિ, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો અભવિસ્સ, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા અભવિસ્સંસુ, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા અભવિસ્સંસુ, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો આરાધકા અભવિસ્સંસુ, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો આરાધકા અભવિસ્સંસુ, નો ચ ખો ઉપાસિકા ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો ¶ આરાધિકા અભવિસ્સંસુ; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં અભવિસ્સ તેનઙ્ગેન. યસ્મા ચ ખો, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો આરાધકા, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો આરાધકા ¶ , ઉપાસિકા ચ ગિહિનિયો ઓદાતવસના ¶ બ્રહ્મચારિનિયો આરાધિકા; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં તેનઙ્ગેન.

‘‘સચે હિ, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો અભવિસ્સ, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા અભવિસ્સંસુ, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા અભવિસ્સંસુ, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો આરાધકા અભવિસ્સંસુ, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો આરાધકા અભવિસ્સંસુ, ઉપાસિકા ચ ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો આરાધિકા અભવિસ્સંસુ, નો ચ ખો ઉપાસિકા ગિહિનિયો ઓદાતવસના કામભોગિનિયો આરાધિકા અભવિસ્સંસુ; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં અપરિપૂરં અભવિસ્સ તેનઙ્ગેન. યસ્મા ચ ખો, ભો ગોતમ, ઇમં ધમ્મં ભવઞ્ચેવ ગોતમો આરાધકો, ભિક્ખૂ ચ આરાધકા, ભિક્ખુનિયો ચ આરાધિકા, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનો આરાધકા, ઉપાસકા ચ ગિહી ઓદાતવસના કામભોગિનો આરાધકા, ઉપાસિકા ચ ગિહિનિયો ઓદાતવસના બ્રહ્મચારિનિયો આરાધિકા, ઉપાસિકા ચ ગિહિનિયો ઓદાતવસના કામભોગિનિયો આરાધિકા; એવમિદં બ્રહ્મચરિયં પરિપૂરં તેનઙ્ગેન.

૧૯૭. ‘‘સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, ગઙ્ગા નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા સમુદ્દં આહચ્ચ તિટ્ઠતિ, એવમેવાયં ભોતો ગોતમસ્સ પરિસા સગહટ્ઠપબ્બજિતા નિબ્બાનનિન્ના નિબ્બાનપોણા નિબ્બાનપબ્ભારા નિબ્બાનં આહચ્ચ તિટ્ઠતિ. અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ…પે… ¶ એસાહં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. લભેય્યાહં ભોતો ગોતમસ્સ સન્તિકે પબ્બજ્જં, લભેય્યં ઉપસમ્પદ’’ન્તિ ¶ . ‘‘યો ખો, વચ્છ, અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બો ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે આકઙ્ખતિ ¶ પબ્બજ્જં, આકઙ્ખતિ ઉપસમ્પદં, સો ચત્તારો માસે પરિવસતિ. ચતુન્નં માસાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તિ ઉપસમ્પાદેન્તિ ભિક્ખુભાવાય; અપિ ચ મેત્થ પુગ્ગલવેમત્તતા વિદિતા’’તિ. ‘‘સચે, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બા ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે આકઙ્ખન્તા પબ્બજ્જં, આકઙ્ખન્તા ઉપસમ્પદં ચત્તારો માસે પરિવસન્તિ, ચતુન્નં માસાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તિ ઉપસમ્પાદેન્તિ ભિક્ખુભાવાય; અહં ચત્તારિ વસ્સાનિ પરિવસિસ્સામિ. ચતુન્નં વસ્સાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તુ ઉપસમ્પાદેન્તુ ભિક્ખુભાવાયા’’તિ. અલત્થ ખો વચ્છગોત્તો પરિબ્બાજકો ભગવતો સન્તિકે પબ્બજ્જં અલત્થ ઉપસમ્પદં.

અચિરૂપસમ્પન્નો ¶ ખો પનાયસ્મા વચ્છગોત્તો અદ્ધમાસૂપસમ્પન્નો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા વચ્છગોત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘યાવતકં, ભન્તે, સેખેન ઞાણેન સેખાય ¶ વિજ્જાય પત્તબ્બં, અનુપ્પત્તં તં મયા; ઉત્તરિ ચ મે [ઉત્તરિં મે (સી. સ્યા. કં. પી.)] ભગવા ધમ્મં દેસેતૂ’’તિ. ‘‘તેન હિ ત્વં, વચ્છ, દ્વે ધમ્મે ઉત્તરિ ભાવેહિ – સમથઞ્ચ વિપસ્સનઞ્ચ. ઇમે ખો તે, વચ્છ, દ્વે ધમ્મા ઉત્તરિ ભાવિતા – સમથો ચ વિપસ્સના ચ – અનેકધાતુપટિવેધાય સંવત્તિસ્સન્તિ.

૧૯૮. ‘‘સો ત્વં, વચ્છ, યાવદેવ [યાવદે (પી.)] આકઙ્ખિસ્સસિ – ‘અનેકવિહિતં ઇદ્ધિવિધં પચ્ચનુભવેય્યં – એકોપિ હુત્વા બહુધા અસ્સં, બહુધાપિ હુત્વા એકો અસ્સં; આવિભાવં, તિરોભાવં; તિરોકુટ્ટં તિરોપાકારં તિરોપબ્બતં અસજ્જમાનો ગચ્છેય્યં, સેય્યથાપિ આકાસે; પથવિયાપિ ઉમ્મુજ્જનિમુજ્જં કરેય્યં, સેય્યથાપિ ઉદકે; ઉદકેપિ અભિજ્જમાને ગચ્છેય્યં, સેય્યથાપિ પથવિયં; આકાસેપિ પલ્લઙ્કેન કમેય્યં, સેય્યથાપિ પક્ખી સકુણો; ઇમેપિ ચન્દિમસૂરિયે એવંમહિદ્ધિકે એવંમહાનુભાવે પાણિના પરિમસેય્યં, પરિમજ્જેય્યં; યાવબ્રહ્મલોકાપિ કાયેન વસં વત્તેય્ય’ન્તિ, તત્ર તત્રેવ સક્ખિભબ્બતં પાપુણિસ્સસિ, સતિ સતિઆયતને.

‘‘સો ત્વં, વચ્છ, યાવદેવ આકઙ્ખિસ્સસિ – ‘દિબ્બાય સોતધાતુયા ¶ વિસુદ્ધાય અતિક્કન્તમાનુસિકાય ¶ ઉભો સદ્દે સુણેય્યં – દિબ્બે ચ માનુસે ચ, યે દૂરે સન્તિકે ચા’તિ, તત્ર તત્રેવ સક્ખિભબ્બતં પાપુણિસ્સસિ, સતિ સતિઆયતને.

‘‘સો ત્વં, વચ્છ, યાવદેવ આકઙ્ખિસ્સસિ – ‘પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનેય્યં – સરાગં વા ચિત્તં સરાગં ¶ ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, વીતરાગં વા ચિત્તં વીતરાગં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સદોસં વા ચિત્તં સદોસં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, વીતદોસં વા ચિત્તં વીતદોસં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સમોહં વા ચિત્તં સમોહં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, વીતમોહં વા ચિત્તં વીતમોહં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સંખિત્તં વા ચિત્તં સંખિત્તં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, વિક્ખિત્તં વા ચિત્તં વિક્ખિત્તં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; મહગ્ગતં વા ચિત્તં મહગ્ગતં ¶ ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, અમહગ્ગતં વા ચિત્તં અમહગ્ગતં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સઉત્તરં વા ચિત્તં સઉત્તરં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, અનુત્તરં વા ચિત્તં અનુત્તરં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; સમાહિતં વા ચિત્તં સમાહિતં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, અસમાહિતં વા ચિત્તં અસમાહિતં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં; વિમુત્તં વા ચિત્તં વિમુત્તં ચિત્તન્તિ પજાનેય્યં, અવિમુત્તં વા ચિત્તં અવિમુત્તં ચિત્તન્તિ પજાનેય્ય’ન્તિ, તત્ર તત્રેવ સક્ખિભબ્બતં પાપુણિસ્સસિ, સતિ સતિઆયતને.

‘‘સો ત્વં, વચ્છ, યાવદેવ આકઙ્ખિસ્સસિ – ‘અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરેય્યં, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો તિસ્સોપિ જાતિયો ચતસ્સોપિ જાતિયો પઞ્ચપિ જાતિયો દસપિ જાતિયો વીસમ્પિ જાતિયો તિંસમ્પિ જાતિયો ચત્તાલીસમ્પિ જાતિયો પઞ્ઞાસમ્પિ જાતિયો જાતિસતમ્પિ જાતિસહસ્સમ્પિ જાતિસતસહસ્સમ્પિ; અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ વિવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે – અમુત્રાસિં ¶ એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિં; તત્રાપાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નોતિ; ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરેય્ય’ન્તિ, તત્ર તત્રેવ સક્ખિભબ્બતં પાપુણિસ્સસિ, સતિ સતિઆયતને.

‘‘સો ¶ ત્વં, વચ્છ, યાવદેવ આકઙ્ખિસ્સસિ – ‘દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સેય્યં ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે ¶ દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનેય્યં – ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના; ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્નાતિ; ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે ¶ પસ્સેય્યં ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે ¶ યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનેય્ય’ન્તિ, તત્ર તત્રેવ સક્ખિભબ્બતં પાપુણિસ્સસિ, સતિ સતિઆયતને.

‘‘સો ત્વં, વચ્છ, યાવદેવ આકઙ્ખિસ્સસિ – ‘આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, તત્ર તત્રેવ સક્ખિભબ્બતં પાપુણિસ્સસિ, સતિ સતિઆયતને’’તિ.

૧૯૯. અથ ખો આયસ્મા વચ્છગોત્તો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ. અથ ખો આયસ્મા વચ્છગોત્તો એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરન્તો નચિરસ્સેવ – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અઞ્ઞતરો ખો પનાયસ્મા વચ્છગોત્તો અરહતં અહોસિ.

૨૦૦. તેન ખો પન સમયેન સમ્બહુલા ભિક્ખૂ ભગવન્તં દસ્સનાય ગચ્છન્તિ. અદ્દસા ખો આયસ્મા વચ્છગોત્તો તે ભિક્ખૂ દૂરતોવ આગચ્છન્તે. દિસ્વાન યેન તે ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે ભિક્ખૂ એતદવોચ ¶ – ‘‘હન્દ! કહં પન તુમ્હે આયસ્મન્તો ગચ્છથા’’તિ? ‘‘ભગવન્તં ખો મયં, આવુસો, દસ્સનાય ગચ્છામા’’તિ ¶ . ‘‘તેનહાયસ્મન્તો મમ વચનેન ભગવતો પાદે સિરસા વન્દથ, એવઞ્ચ વદેથ – ‘વચ્છગોત્તો, ભન્તે, ભિક્ખુ ભગવતો પાદે સિરસા વન્દતિ, એવઞ્ચ વદેતિ – પરિચિણ્ણો મે ભગવા, પરિચિણ્ણો મે સુગતો’’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ¶ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો વચ્છગોત્તસ્સ પચ્ચસ્સોસું. અથ ખો તે ભિક્ખૂ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘આયસ્મા, ભન્તે, વચ્છગોત્તો ભગવતો પાદે સિરસા વન્દતિ, એવઞ્ચ વદેતિ – ‘પરિચિણ્ણો મે ભગવા, પરિચિણ્ણો મે સુગતો’’’તિ. ‘‘પુબ્બેવ મે, ભિક્ખવે, વચ્છગોત્તો ભિક્ખુ ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો – ‘તેવિજ્જો વચ્છગોત્તો ¶ ભિક્ખુ મહિદ્ધિકો મહાનુભાવો’તિ. દેવતાપિ મે એતમત્થં આરોચેસું – ‘તેવિજ્જો, ભન્તે, વચ્છગોત્તો ભિક્ખુ મહિદ્ધિકો મહાનુભાવો’’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.

મહાવચ્છસુત્તં નિટ્ઠિતં તતિયં.

૪. દીઘનખસુત્તં

૨૦૧. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ ગિજ્ઝકૂટે પબ્બતે સૂકરખતાયં. અથ ખો દીઘનખો પરિબ્બાજકો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતો ખો દીઘનખો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અહઞ્હિ, ભો ગોતમ, એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – ‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’’તિ. ‘‘યાપિ ખો તે એસા, અગ્ગિવેસ્સન, દિટ્ઠિ – ‘સબ્બં મે નક્ખમતી’તિ, એસાપિ તે દિટ્ઠિ નક્ખમતી’’તિ? ‘‘એસા ચે [એસાપિ (ક.)] મે, ભો ગોતમ, દિટ્ઠિ ખમેય્ય, તંપસ્સ તાદિસમેવ, તંપસ્સ ¶ તાદિસમેવા’’તિ. ‘‘અતો ખો તે, અગ્ગિવેસ્સન, બહૂ હિ બહુતરા લોકસ્મિં યે એવમાહંસુ – ‘તંપસ્સ તાદિસમેવ, તંપસ્સ તાદિસમેવા’તિ. તે તઞ્ચેવ દિટ્ઠિં નપ્પજહન્તિ અઞ્ઞઞ્ચ દિટ્ઠિં ઉપાદિયન્તિ. અતો ખો તે, અગ્ગિવેસ્સન, તનૂ હિ તનુતરા લોકસ્મિં યે એવમાહંસુ – ‘તંપસ્સ તાદિસમેવ, તંપસ્સ તાદિસમેવા’તિ. તે તઞ્ચેવ દિટ્ઠિં પજહન્તિ અઞ્ઞઞ્ચ દિટ્ઠિં ન ઉપાદિયન્તિ. સન્તગ્ગિવેસ્સન, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સબ્બં મે ખમતી’તિ; સન્તગ્ગિવેસ્સન, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સબ્બં મે નક્ખમતી’તિ; સન્તગ્ગિવેસ્સન ¶ , એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘એકચ્ચં મે ખમતિ, એકચ્ચં મે નક્ખમતી’તિ. તત્રગ્ગિવેસ્સન, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સબ્બં મે ખમતી’તિ તેસમયં દિટ્ઠિ સારાગાય સન્તિકે, સઞ્ઞોગાય સન્તિકે, અભિનન્દનાય સન્તિકે અજ્ઝોસાનાય સન્તિકે ¶ ઉપાદાનાય સન્તિકે; તત્રગ્ગિવેસ્સન યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સબ્બં મે નક્ખમતી’તિ તેસમયં દિટ્ઠિ અસારાગાય સન્તિકે, અસઞ્ઞોગાય સન્તિકે, અનભિનન્દનાય સન્તિકે, અનજ્ઝોસાનાય સન્તિકે, અનુપાદાનાય સન્તિકે’’તિ.

૨૦૨. એવં વુત્તે, દીઘનખો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ઉક્કંસેતિ [ઉક્કંસતિ (સી. પી. ક.)] મે ભવં ગોતમો દિટ્ઠિગતં, સમુક્કંસેતિ [સમ્પહંસતિ (ક.)] મે ભવં ગોતમો દિટ્ઠિગત’’ન્તિ. ‘‘તત્રગ્ગિવેસ્સન, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘એકચ્ચં મે ખમતિ, એકચ્ચં મે નક્ખમતી’તિ. યા ¶ હિ તેસં ખમતિ સાયં દિટ્ઠિ સારાગાય સન્તિકે, સઞ્ઞોગાય સન્તિકે, અભિનન્દનાય સન્તિકે, અજ્ઝોસાનાય સન્તિકે, ઉપાદાનાય સન્તિકે; યા હિ તેસં નક્ખમતિ સાયં દિટ્ઠિ અસારાગાય સન્તિકે, અસઞ્ઞોગાય સન્તિકે, અનભિનન્દનાય સન્તિકે, અનજ્ઝોસાનાય સન્તિકે, અનુપાદાનાય સન્તિકે. તત્રગ્ગિવેસ્સન, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સબ્બં મે ખમતી’તિ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ ¶ – ‘યા ખો મે અયં દિટ્ઠિ – સબ્બં મે ખમતીતિ, ઇમઞ્ચે અહં દિટ્ઠિં થામસા પરામાસા અભિનિવિસ્સ વોહરેય્યં – ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ; દ્વીહિ મે અસ્સ વિગ્ગહો – યો ચાયં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવંવાદી ¶ એવંદિટ્ઠિ – સબ્બં મે નક્ખમતીતિ, યો ચાયં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – એકચ્ચં મે ખમતિ, એકચ્ચં મે નક્ખમતીતિ – ઇમેહિ અસ્સ દ્વીહિ વિગ્ગહો. ઇતિ વિગ્ગહે સતિ વિવાદો, વિવાદે સતિ વિઘાતો, વિઘાતે સતિ વિહેસા’. ઇતિ સો વિગ્ગહઞ્ચ વિવાદઞ્ચ વિઘાતઞ્ચ વિહેસઞ્ચ અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો તઞ્ચેવ દિટ્ઠિં પજહતિ અઞ્ઞઞ્ચ દિટ્ઠિં ન ઉપાદિયતિ. એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પહાનં હોતિ, એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પટિનિસ્સગ્ગો હોતિ.

૨૦૩. ‘‘તત્રગ્ગિવેસ્સન, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘સબ્બં મે નક્ખમતી’તિ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યા ખો મે અયં દિટ્ઠિ – સબ્બં મે નક્ખમતી’તિ, ઇમઞ્ચે અહં દિટ્ઠિં થામસા પરામાસા અભિનિવિસ્સ વોહરેય્યં – ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ; દ્વીહિ મે અસ્સ વિગ્ગહો – યો ચાયં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ ¶ – સબ્બં મે ખમતીતિ, યો ચાયં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – એકચ્ચં મે ખમતિ એકચ્ચં મે નક્ખમતીતિ – ઇમેહિ અસ્સ દ્વીહિ વિગ્ગહો. ઇતિ વિગ્ગહે સતિ વિવાદો, વિવાદે સતિ વિઘાતો, વિઘાતે સતિ વિહેસા’. ઇતિ સો વિગ્ગહઞ્ચ વિવાદઞ્ચ ¶ વિઘાતઞ્ચ વિહેસઞ્ચ અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો તઞ્ચેવ દિટ્ઠિં પજહતિ અઞ્ઞઞ્ચ દિટ્ઠિં ન ઉપાદિયતિ. એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પહાનં હોતિ, એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પટિનિસ્સગ્ગો હોતિ.

૨૦૪. ‘‘તત્રગ્ગિવેસ્સન, યે તે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘એકચ્ચં મે ખમતિ, એકચ્ચં મે નક્ખમતી’તિ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યા ખો મે ¶ અયં દિટ્ઠિ – એકચ્ચં મે ખમતિ, એકચ્ચં મે નક્ખમતીતિ, ઇમઞ્ચે અહં દિટ્ઠિં થામસા પરામાસા અભિનિવિસ્સ વોહરેય્યં – ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ; દ્વીહિ મે અસ્સ વિગ્ગહો – યો ચાયં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – સબ્બં મે ખમતીતિ, યો ચાયં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – સબ્બં મે નક્ખમતીતિ – ઇમેહિ અસ્સ દ્વીહિ વિગ્ગહો. ઇતિ વિગ્ગહે સતિ વિવાદો, વિવાદે સતિ વિઘાતો, વિઘાતે સતિ વિહેસા’. ઇતિ સો વિગ્ગહઞ્ચ વિવાદઞ્ચ વિઘાતઞ્ચ વિહેસઞ્ચ અત્તનિ સમ્પસ્સમાનો તઞ્ચેવ દિટ્ઠિં પજહતિ અઞ્ઞઞ્ચ દિટ્ઠિં ન ઉપાદિયતિ. એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પહાનં હોતિ, એવમેતાસં દિટ્ઠીનં પટિનિસ્સગ્ગો હોતિ.

૨૦૫. ‘‘અયં ¶ ખો પનગ્ગિવેસ્સન, કાયો રૂપી ચાતુમહાભૂતિકો [ચાતુમ્મહાભૂતિકો (સી. સ્યા.)] માતાપેત્તિકસમ્ભવો ઓદનકુમ્માસુપચયો અનિચ્ચુચ્છાદનપરિમદ્દનભેદનવિદ્ધંસનધમ્મો, અનિચ્ચતો દુક્ખતો રોગતો ગણ્ડતો સલ્લતો અઘતો આબાધતો પરતો પલોકતો સુઞ્ઞતો અનત્તતો સમનુપસ્સિતબ્બો ¶ . તસ્સિમં કાયં અનિચ્ચતો દુક્ખતો રોગતો ગણ્ડતો સલ્લતો અઘતો આબાધતો પરતો પલોકતો સુઞ્ઞતો અનત્તતો સમનુપસ્સતો યો કાયસ્મિં કાયછન્દો કાયસ્નેહો કાયન્વયતા સા પહીયતિ.

‘‘તિસ્સો ખો ઇમા, અગ્ગિવેસ્સન, વેદના – સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના. યસ્મિં, અગ્ગિવેસ્સન, સમયે સુખં વેદનં વેદેતિ ¶ , નેવ તસ્મિં સમયે દુક્ખં વેદનં વેદેતિ, ન અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદેતિ; સુખંયેવ તસ્મિં સમયે વેદનં વેદેતિ. યસ્મિં, અગ્ગિવેસ્સન, સમયે દુક્ખં વેદનં વેદેતિ, નેવ તસ્મિં સમયે સુખં વેદનં વેદેતિ, ન અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદેતિ; દુક્ખંયેવ તસ્મિં સમયે વેદનં વેદેતિ. યસ્મિં, અગ્ગિવેસ્સન, સમયે અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદેતિ, નેવ તસ્મિં સમયે સુખં વેદનં વેદેતિ, ન દુક્ખં વેદનં વેદેતિ; અદુક્ખમસુખંયેવ તસ્મિં સમયે વેદનં વેદેતિ. સુખાપિ ખો, અગ્ગિવેસ્સન, વેદના અનિચ્ચા સઙ્ખતા પટિચ્ચસમુપ્પન્ના ખયધમ્મા વયધમ્મા વિરાગધમ્મા નિરોધધમ્મા; દુક્ખાપિ ખો, અગ્ગિવેસ્સન, વેદના અનિચ્ચા સઙ્ખતા પટિચ્ચસમુપ્પન્ના ખયધમ્મા વયધમ્મા વિરાગધમ્મા નિરોધધમ્મા; અદુક્ખમસુખાપિ ખો, અગ્ગિવેસ્સન, વેદના અનિચ્ચા સઙ્ખતા પટિચ્ચસમુપ્પન્ના ખયધમ્મા વયધમ્મા વિરાગધમ્મા નિરોધધમ્મા. એવં પસ્સં, અગ્ગિવેસ્સન, સુતવા અરિયસાવકો સુખાયપિ વેદનાય નિબ્બિન્દતિ, દુક્ખાયપિ વેદનાય નિબ્બિન્દતિ, અદુક્ખમસુખાયપિ વેદનાય ¶ નિબ્બિન્દતિ ¶ ; નિબ્બિન્દં વિરજ્જતિ, વિરાગા વિમુચ્ચતિ. વિમુત્તસ્મિં, વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. એવં વિમુત્તચિત્તો ખો, અગ્ગિવેસ્સન, ભિક્ખુ ન કેનચિ સંવદતિ, ન કેનચિ વિવદતિ, યઞ્ચ લોકે વુત્તં તેન વોહરતિ, અપરામસ’’ન્તિ.

૨૦૬. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા સારિપુત્તો ભગવતો પિટ્ઠિતો ¶ ઠિતો હોતિ ભગવન્તં બીજયમાનો [વીજયમાનો (સી. પી.)]. અથ ખો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ એતદહોસિ – ‘‘તેસં તેસં કિર નો ભગવા ધમ્માનં અભિઞ્ઞા પહાનમાહ, તેસં તેસં કિર નો સુગતો ધમ્માનં અભિઞ્ઞા પટિનિસ્સગ્ગમાહા’’તિ. ઇતિ હિદં આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ પટિસઞ્ચિક્ખતો અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચિ. દીઘનખસ્સ પન પરિબ્બાજકસ્સ વિરજં વીતમલં ધમ્મચક્ખું ઉદપાદિ – ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્તિ. અથ ખો દીઘનખો પરિબ્બાજકો દિટ્ઠધમ્મો પત્તધમ્મો વિદિતધમ્મો પરિયોગાળ્હધમ્મો તિણ્ણવિચિકિચ્છો વિગતકથંકથો વેસારજ્જપ્પત્તો અપરપ્પચ્ચયો સત્થુસાસને ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ! સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં ¶ આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય – ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તીતિ – એવમેવ ખો ભોતા ગોતમેન અનેકપરિયાયેન ¶ ધમ્મો પકાસિતો. એસાહં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકં મં ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ.

દીઘનખસુત્તં નિટ્ઠિતં ચતુત્થં.

૫. માગણ્ડિયસુત્તં

૨૦૭. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કુરૂસુ વિહરતિ કમ્માસધમ્મં નામ કુરૂનં નિગમો, ભારદ્વાજગોત્તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ અગ્યાગારે તિણસન્થારકે [તિણસન્થરકે (સી. સ્યા. કં. પી.)]. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય કમ્માસધમ્મં પિણ્ડાય પાવિસિ. કમ્માસધમ્મં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેન અઞ્ઞતરો વનસણ્ડો તેનુપસઙ્કમિ દિવાવિહારાય. તં વનસણ્ડં અજ્ઝોગાહેત્વા અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ. અથ ¶ ખો માગણ્ડિયો [માગન્દિયો (સી. પી.)] પરિબ્બાજકો જઙ્ઘાવિહારં અનુચઙ્કમમાનો અનુવિચરમાનો યેન ભારદ્વાજગોત્તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ અગ્યાગારં તેનુપસઙ્કમિ. અદ્દસા ખો માગણ્ડિયો પરિબ્બાજકો ભારદ્વાજગોત્તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ અગ્યાગારે તિણસન્થારકં પઞ્ઞત્તં. દિસ્વાન ભારદ્વાજગોત્તં બ્રાહ્મણં એતદવોચ – ‘‘કસ્સ ન્વયં ભોતો ભારદ્વાજસ્સ અગ્યાગારે તિણસન્થારકો પઞ્ઞત્તો, સમણસેય્યાનુરૂપં [સમણસેય્યારૂપં (સી. પી.)] મઞ્ઞે’’તિ? ‘‘અત્થિ, ભો માગણ્ડિય, સમણો ગોતમો સક્યપુત્તો સક્યકુલા પબ્બજિતો. તં ખો પન ભવન્તં ગોતમં એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ ¶ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’તિ. તસ્સેસા ભોતો ગોતમસ્સ સેય્યા પઞ્ઞત્તા’’તિ. ‘‘દુદ્દિટ્ઠં વત, ભો ભારદ્વાજ, અદ્દસામ; દુદ્દિટ્ઠં વત, ભો ભારદ્વાજ, અદ્દસામ! યે મયં તસ્સ ભોતો ગોતમસ્સ ભૂનહુનો [ભૂનહનસ્સ (સ્યા. કં.)] સેય્યં અદ્દસામા’’તિ. ‘‘રક્ખસ્સેતં, માગણ્ડિય, વાચં; રક્ખસ્સેતં ¶ , માગણ્ડિય, વાચં. બહૂ હિ તસ્સ ભોતો ગોતમસ્સ ખત્તિયપણ્ડિતાપિ બ્રાહ્મણપણ્ડિતાપિ ગહપતિપણ્ડિતાપિ સમણપણ્ડિતાપિ અભિપ્પસન્ના વિનીતા અરિયે ઞાયે ધમ્મે કુસલે’’તિ. ‘‘સમ્મુખા ચેપિ મયં, ભો ભારદ્વાજ, તં ભવન્તં ગોતમં પસ્સેય્યામ, સમ્મુખાપિ નં વદેય્યામ – ‘ભૂનહુ [ભૂનહનો (સ્યા. કં.)] સમણો ગોતમો’તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ નો સુત્તે ઓચરતી’’તિ. ‘‘સચે તં ભોતો માગણ્ડિયસ્સ અગરુ આરોચેય્યામિ તં [આરોચેય્યમેતં (સી. પી.), આરોચેસ્સામિ તસ્સ (સ્યા. કં.)] સમણસ્સ ગોતમસ્સા’’તિ. ‘‘અપ્પોસ્સુક્કો ભવં ભારદ્વાજો વુત્તોવ નં વદેય્યા’’તિ.

૨૦૮. અસ્સોસિ ખો ભગવા દિબ્બાય સોતધાતુયા વિસુદ્ધાય અતિક્કન્તમાનુસિકાય ભારદ્વાજગોત્તસ્સ ¶ બ્રાહ્મણસ્સ માગણ્ડિયેન પરિબ્બાજકેન સદ્ધિં ઇમં કથાસલ્લાપં. અથ ખો ભગવા સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન ભારદ્વાજગોત્તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ અગ્યાગારં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા નિસીદિ ભગવા પઞ્ઞત્તે તિણસન્થારકે. અથ ખો ભારદ્વાજગોત્તો બ્રાહ્મણો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા ¶ એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો ભારદ્વાજગોત્તં બ્રાહ્મણં ભગવા એતદવોચ – ‘‘અહુ પન તે, ભારદ્વાજ, માગણ્ડિયેન પરિબ્બાજકેન સદ્ધિં ¶ ઇમંયેવ તિણસન્થારકં આરબ્ભ કોચિદેવ કથાસલ્લાપો’’તિ? એવં વુત્તે, ભારદ્વાજગોત્તો બ્રાહ્મણો સંવિગ્ગો લોમહટ્ઠજાતો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘એતદેવ ખો પન મયં ભોતો ગોતમસ્સ આરોચેતુકામા. અથ ચ પન ભવં ગોતમો અનક્ખાતંયેવ અક્ખાસી’’તિ. અયઞ્ચ હિ [અયઞ્ચ હિદં (સી. સ્યા. કં. પી.)] ભગવતો ભારદ્વાજગોત્તેન બ્રાહ્મણેન સદ્ધિં અન્તરાકથા વિપ્પકતા હોતિ. અથ ખો માગણ્ડિયો પરિબ્બાજકો જઙ્ઘાવિહારં અનુચઙ્કમમાનો અનુવિચરમાનો યેન ભારદ્વાજગોત્તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ અગ્યાગારં યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો માગણ્ડિયં પરિબ્બાજકં ભગવા એતદવોચ –

૨૦૯. ‘‘ચક્ખું ¶ ખો, માગણ્ડિય, રૂપારામં રૂપરતં રૂપસમ્મુદિતં. તં તથાગતસ્સ દન્તં ગુત્તં રક્ખિતં સંવુતં, તસ્સ ચ સંવરાય ધમ્મં દેસેતિ. ઇદં નુ તે એતં, માગણ્ડિય, સન્ધાય ભાસિતં – ‘ભૂનહુ સમણો ગોતમો’’’તિ? ‘‘એતદેવ ખો પન મે, ભો ગોતમ, સન્ધાય ભાસિતં – ‘ભૂનહુ સમણો ગોતમો’તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ નો સુત્તે ઓચરતી’’તિ. ‘‘સોતં ખો, માગણ્ડિય, સદ્દારામં…પે… ઘાનં ¶ ખો, માગણ્ડિય ગન્ધારામં… જિવ્હા ખો, માગણ્ડિય, રસારામા રસરતા રસસમ્મુદિતા. સા તથાગતસ્સ દન્તા ગુત્તા રક્ખિતા સંવુતા, તસ્સા ચ સંવરાય ધમ્મં દેસેતિ. ઇદં નુ તે એતં, માગણ્ડિય, સન્ધાય ભાસિતં – ‘ભૂનહુ સમણો ગોતમો’’’તિ? ‘‘એતદેવ ખો પન મે, ભો ગોતમ, સન્ધાય ભાસિતં – ‘ભૂનહુ સમણો ગોતમો’તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ નો સુત્તે ઓચરતી’’તિ. ‘‘કાયો ખો, માગણ્ડિય, ફોટ્ઠબ્બારામો ફોટ્ઠબ્બરતો…પે… મનો ખો, માગણ્ડિય, ધમ્મારામો ધમ્મરતો ધમ્મસમ્મુદિતો. સો તથાગતસ્સ દન્તો ગુત્તો રક્ખિતો સંવુતો, તસ્સ ચ સંવરાય ધમ્મં દેસેતિ. ઇદં નુ તે એતં, માગણ્ડિય, સન્ધાય ભાસિતં – ‘ભૂનહુ સમણો ગોતમો’’’તિ? ‘‘એતદેવ ખો પન મે, ભો ¶ ગોતમ, સન્ધાય ભાસિતં – ‘ભૂનહુ સમણો ગોતમો’તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હિ નો સુત્તે ઓચરતી’’તિ.

૨૧૦. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય – ‘ઇધેકચ્ચો ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યેહિ ¶ રૂપેહિ પરિચારિતપુબ્બો અસ્સ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ, સો અપરેન સમયેન રૂપાનંયેવ સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા રૂપતણ્હં પહાય રૂપપરિળાહં પટિવિનોદેત્વા વિગતપિપાસો અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો વિહરેય્ય. ઇમસ્સ પન તે, માગણ્ડિય, કિમસ્સ વચનીય’’’ન્તિ? ‘‘ન કિઞ્ચિ, ભો ગોતમ’’. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય – ‘ઇધેકચ્ચો સોતવિઞ્ઞેય્યેહિ સદ્દેહિ…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યેહિ ¶ ગન્ધેહિ… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યેહિ રસેહિ… કાયવિઞ્ઞેય્યેહિ ફોટ્ઠબ્બેહિ પરિચારિતપુબ્બો અસ્સ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ, સો અપરેન સમયેન ફોટ્ઠબ્બાનંયેવ સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા ફોટ્ઠબ્બતણ્હં પહાય ફોટ્ઠબ્બપરિળાહં પટિવિનોદેત્વા વિગતપિપાસો અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો વિહરેય્ય. ઇમસ્સ પન તે, માગણ્ડિય, કિમસ્સ વચનીય’’’ન્તિ? ‘‘ન કિઞ્ચિ, ભો ગોતમ’’.

૨૧૧. ‘‘અહં ¶ ખો પન, માગણ્ડિય, પુબ્બે અગારિયભૂતો સમાનો પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારેસિં ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યેહિ રૂપેહિ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ, સોતવિઞ્ઞેય્યેહિ સદ્દેહિ…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યેહિ ગન્ધેહિ… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યેહિ રસેહિ… કાયવિઞ્ઞેય્યેહિ ફોટ્ઠબ્બેહિ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ. તસ્સ મય્હં, માગણ્ડિય, તયો પાસાદા અહેસું – એકો વસ્સિકો, એકો હેમન્તિકો, એકો ગિમ્હિકો. સો ખો અહં, માગણ્ડિય, વસ્સિકે પાસાદે વસ્સિકે ચત્તારો [વસ્સિકે પાસાદે ચત્તારો (સ્યા. કં.)] માસે નિપ્પુરિસેહિ તૂરિયેહિ [તુરિયેહિ (સી. સ્યા. કં. પી.)] પરિચારયમાનો [પરિચારિયમાનો (સબ્બત્થ)] ન હેટ્ઠાપાસાદં ઓરોહામિ. સો અપરેન સમયેન કામાનંયેવ સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા કામતણ્હં પહાય કામપરિળાહં પટિવિનોદેત્વા વિગતપિપાસો ¶ અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો વિહરામિ. સો અઞ્ઞે સત્તે પસ્સામિ કામેસુ અવીતરાગે કામતણ્હાહિ ખજ્જમાને કામપરિળાહેન પરિડય્હમાને કામે પટિસેવન્તે. સો તેસં ન પિહેમિ, ન તત્થ અભિરમામિ ¶ . તં કિસ્સ હેતુ? યાહયં, માગણ્ડિય, રતિ, અઞ્ઞત્રેવ કામેહિ અઞ્ઞત્ર અકુસલેહિ ધમ્મેહિ – અપિ દિબ્બં સુખં ¶ સમધિગય્હ તિટ્ઠતિ – તાય રતિયા રમમાનો હીનસ્સ ન પિહેમિ, ન તત્થ અભિરમામિ.

૨૧૨. ‘‘સેય્યથાપિ, માગણ્ડિય, ગહપતિ વા ગહપતિપુત્તો વા અડ્ઢો મહદ્ધનો મહાભોગો પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારેય્ય ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યેહિ રૂપેહિ…પે… ફોટ્ઠબ્બેહિ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ. સો કાયેન સુચરિતં ચરિત્વા વાચાય સુચરિતં ચરિત્વા મનસા સુચરિતં ચરિત્વા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જેય્ય દેવાનં તાવતિંસાનં સહબ્યતં. સો તત્થ નન્દને વને અચ્છરાસઙ્ઘપરિવુતો દિબ્બેહિ પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારેય્ય. સો પસ્સેય્ય ગહપતિં વા ગહપતિપુત્તં વા પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતં સમઙ્ગીભૂતં પરિચારયમાનં.

‘‘તં ¶ કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય, અપિ નુ સો દેવપુત્તો નન્દને વને અચ્છરાસઙ્ઘપરિવુતો દિબ્બેહિ પઞ્ચહિ કામગુણેહિ ¶ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારયમાનો અમુસ્સ ગહપતિસ્સ વા ગહપતિપુત્તસ્સ વા પિહેય્ય, માનુસકાનં વા પઞ્ચન્નં કામગુણાનં માનુસકેહિ વા કામેહિ આવટ્ટેય્યા’’તિ? ‘‘નો હિદં, ભો ગોતમ’’. તં કિસ્સ હેતુ? માનુસકેહિ, ભો ગોતમ, કામેહિ દિબ્બકામા અભિક્કન્તતરા ચ પણીતતરા ચા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો અહં, માગણ્ડિય, પુબ્બે અગારિયભૂતો સમાનો પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારેસિં ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યેહિ રૂપેહિ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ, સોતવિઞ્ઞેય્યેહિ સદ્દેહિ…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યેહિ ગન્ધેહિ… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યેહિ રસેહિ… કાયવિઞ્ઞેય્યેહિ ફોટ્ઠબ્બેહિ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ. સો અપરેન સમયેન કામાનંયેવ સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા કામતણ્હં પહાય કામપરિળાહં પટિવિનોદેત્વા વિગતપિપાસો અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો વિહરામિ. સો અઞ્ઞે સત્તે પસ્સામિ કામેસુ અવીતરાગે કામતણ્હાહિ ખજ્જમાને કામપરિળાહેન પરિડય્હમાને ¶ કામે પટિસેવન્તે, સો તેસં ન પિહેમિ, ન તત્થ અભિરમામિ. તં કિસ્સ હેતુ? યાહયં, માગણ્ડિય, રતિ અઞ્ઞત્રેવ કામેહિ અઞ્ઞત્ર અકુસલેહિ ¶ ધમ્મેહિ – અપિ દિબ્બં સુખં સમધિગય્હ તિટ્ઠતિ – તાય રતિયા રમમાનો હીનસ્સ ન પિહેમિ, ન તત્થ અભિરમામિ.

૨૧૩. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , માગણ્ડિય, કુટ્ઠી પુરિસો અરુગત્તો પક્કગત્તો કિમીહિ ખજ્જમાનો નખેહિ વણમુખાનિ વિપ્પતચ્છમાનો અઙ્ગારકાસુયા કાયં પરિતાપેય્ય. તસ્સ મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા ભિસક્કં સલ્લકત્તં ઉપટ્ઠાપેય્યું. તસ્સ સો ભિસક્કો સલ્લકત્તો ભેસજ્જં કરેય્ય. સો તં ભેસજ્જં આગમ્મ કુટ્ઠેહિ પરિમુચ્ચેય્ય, અરોગો અસ્સ સુખી સેરી સયંવસી યેન કામં ગમો. સો અઞ્ઞં કુટ્ઠિં પુરિસં પસ્સેય્ય અરુગત્તં પક્કગત્તં કિમીહિ ખજ્જમાનં નખેહિ વણમુખાનિ વિપ્પતચ્છમાનં અઙ્ગારકાસુયા કાયં પરિતાપેન્તં.

‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય, અપિ નુ સો પુરિસો અમુસ્સ કુટ્ઠિસ્સ પુરિસસ્સ પિહેય્ય અઙ્ગારકાસુયા વા ભેસજ્જં પટિસેવનાય વા’’તિ? ‘‘નો ¶ હિદં, ભો ગોતમ. તં કિસ્સ હેતુ? રોગે હિ, ભો ગોતમ, સતિ ભેસજ્જેન કરણીયં હોતિ, રોગે અસતિ ન ભેસજ્જેન કરણીયં હોતી’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો અહં, માગણ્ડિય, પુબ્બે અગારિયભૂતો સમાનો પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારેસિં, ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યેહિ રૂપેહિ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ, સોતવિઞ્ઞેય્યેહિ સદ્દેહિ…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યેહિ ગન્ધેહિ… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યેહિ રસેહિ… કાયવિઞ્ઞેય્યેહિ ફોટ્ઠબ્બેહિ ઇટ્ઠેહિ કન્તેહિ મનાપેહિ પિયરૂપેહિ કામૂપસંહિતેહિ રજનીયેહિ. સો અપરેન સમયેન કામાનંયેવ સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા કામતણ્હં પહાય કામપરિળાહં ¶ પટિવિનોદેત્વા વિગતપિપાસો અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો વિહરામિ. સો અઞ્ઞે સત્તે પસ્સામિ કામેસુ અવીતરાગે કામતણ્હાહિ ખજ્જમાને કામપરિળાહેન પરિડય્હમાને કામે પટિસેવન્તે. સો તેસં ન પિહેમિ, ન તત્થ અભિરમામિ. તં કિસ્સ હેતુ? યાહયં, માગણ્ડિય, રતિ, અઞ્ઞત્રેવ કામેહિ અઞ્ઞત્ર અકુસલેહિ ધમ્મેહિ – અપિ દિબ્બં સુખં સમધિગય્હ તિટ્ઠતિ – તાય રતિયા રમમાનો હીનસ્સ ન પિહેમિ, ન તત્થ અભિરમામિ.

૨૧૪. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , માગણ્ડિય, કુટ્ઠી પુરિસો અરુગત્તો પક્કગત્તો કિમીહિ ખજ્જમાનો નખેહિ વણમુખાનિ વિપ્પતચ્છમાનો અઙ્ગારકાસુયા કાયં પરિતાપેય્ય. તસ્સ મિત્તામચ્ચા ¶ ઞાતિસાલોહિતા ભિસક્કં સલ્લકત્તં ઉપટ્ઠાપેય્યું. તસ્સ સો ભિસક્કો સલ્લકત્તો ભેસજ્જં કરેય્ય. સો તં ભેસજ્જં આગમ્મ કુટ્ઠેહિ પરિમુચ્ચેય્ય, અરોગો અસ્સ સુખી સેરી સયંવસી યેન કામં ગમો. તમેનં દ્વે બલવન્તો પુરિસા નાનાબાહાસુ ગહેત્વા અઙ્ગારકાસું ઉપકડ્ઢેય્યું.

‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય, અપિ નુ સો પુરિસો ઇતિ ચિતિચેવ કાયં સન્નામેય્યા’’તિ? ‘‘એવં, ભો ગોતમ’’. ‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’? ‘‘અસુ હિ, ભો ગોતમ, અગ્ગિ દુક્ખસમ્ફસ્સો ચેવ મહાભિતાપો ચ મહાપરિળાહો ચા’’તિ. ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય, ઇદાનેવ નુ ખો સો અગ્ગિ દુક્ખસમ્ફસ્સો ચેવ મહાભિતાપો ચ મહાપરિળાહો ચ ઉદાહુ પુબ્બેપિ સો અગ્ગિ દુક્ખસમ્ફસ્સો ચેવ મહાભિતાપો ચ મહાપરિળાહો ચા’’તિ ¶ ? ‘‘ઇદાનિ ચેવ, ભો ગોતમ, સો અગ્ગિ દુક્ખસમ્ફસ્સો ચેવ મહાભિતાપો ¶ ચ મહાપરિળાહો ચ, પુબ્બેપિ સો અગ્ગિ દુક્ખસમ્ફસ્સો ચેવ મહાભિતાપો ચ મહાપરિળાહો ચ. અસુ ચ [અસુ હિ ચ (સી. પી.)], ભો ગોતમ, કુટ્ઠી પુરિસો અરુગત્તો પક્કગત્તો કિમીહિ ખજ્જમાનો નખેહિ વણમુખાનિ વિપ્પતચ્છમાનો ઉપહતિન્દ્રિયો દુક્ખસમ્ફસ્સેયેવ અગ્ગિસ્મિં સુખમિતિ વિપરીતસઞ્ઞં પચ્ચલત્થા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, માગણ્ડિય, અતીતમ્પિ અદ્ધાનં કામા દુક્ખસમ્ફસ્સા ચેવ મહાભિતાપા ચ મહાપરિળાહા ચ, અનાગતમ્પિ અદ્ધાનં કામા દુક્ખસમ્ફસ્સા ચેવ મહાભિતાપા ચ મહાપરિળાહા ચ, એતરહિપિ પચ્ચુપ્પન્નં અદ્ધાનં કામા દુક્ખસમ્ફસ્સા ચેવ મહાભિતાપા ચ મહાપરિળાહા ચ. ઇમે ચ, માગણ્ડિય, સત્તા કામેસુ અવીતરાગા કામતણ્હાહિ ખજ્જમાના કામપરિળાહેન પરિડય્હમાના ઉપહતિન્દ્રિયા દુક્ખસમ્ફસ્સેસુયેવ કામેસુ સુખમિતિ વિપરીતસઞ્ઞં પચ્ચલત્થું.

૨૧૫. ‘‘સેય્યથાપિ, માગણ્ડિય, કુટ્ઠી પુરિસો અરુગત્તો પક્કગત્તો કિમીહિ ખજ્જમાનો નખેહિ વણમુખાનિ વિપ્પતચ્છમાનો અઙ્ગારકાસુયા કાયં પરિતાપેતિ. યથા યથા ખો, માગણ્ડિય, અસુ કુટ્ઠી પુરિસો અરુગત્તો પક્કગત્તો કિમીહિ ખજ્જમાનો નખેહિ વણમુખાનિ વિપ્પતચ્છમાનો અઙ્ગારકાસુયા કાયં પરિતાપેતિ તથા તથા’સ્સ [તથા તથા તસ્સેવ (સ્યા. કં. ક.)] તાનિ વણમુખાનિ અસુચિતરાનિ ¶ ચેવ હોન્તિ દુગ્ગન્ધતરાનિ ચ પૂતિકતરાનિ ચ ¶ , હોતિ ચેવ કાચિ સાતમત્તા અસ્સાદમત્તા – યદિદં વણમુખાનં કણ્ડૂવનહેતુ; એવમેવ ખો, માગણ્ડિય, સત્તા કામેસુ અવીતરાગા ¶ કામતણ્હાહિ ખજ્જમાના કામપરિળાહેન ચ પરિડય્હમાના કામે પટિસેવન્તિ. યથા યથા ખો, માગણ્ડિય, સત્તા કામેસુ અવીતરાગા કામતણ્હાહિ ખજ્જમાના કામપરિળાહેન ચ પરિડય્હમાના કામે પટિસેવન્તિ તથા તથા તેસં તેસં સત્તાનં કામતણ્હા ચેવ પવડ્ઢતિ, કામપરિળાહેન ચ પરિડય્હન્તિ, હોતિ ચેવ સાતમત્તા અસ્સાદમત્તા – યદિદં પઞ્ચકામગુણે પટિચ્ચ.

‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય, અપિ નુ તે દિટ્ઠો વા સુતો વા રાજા વા રાજમહામત્તો વા પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારયમાનો કામતણ્હં અપ્પહાય કામપરિળાહં અપ્પટિવિનોદેત્વા વિગતપિપાસો અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો વિહાસિ વા વિહરતિ વા વિહરિસ્સતિ વા’’તિ ¶ ? ‘‘નો હિદં, ભો ગોતમ’’. ‘‘સાધુ, માગણ્ડિય! મયાપિ ખો એતં, માગણ્ડિય, નેવ દિટ્ઠં ન સુતં રાજા વા રાજમહામત્તો વા પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતો સમઙ્ગીભૂતો પરિચારયમાનો કામતણ્હં અપ્પહાય કામપરિળાહં અપ્પટિવિનોદેત્વા વિગતપિપાસો અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો વિહાસિ વા વિહરતિ વા વિહરિસ્સતિ વા. અથ ખો, માગણ્ડિય, યે હિ કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા વિગતપિપાસા અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તા વિહાસું વા વિહરન્તિ વા વિહરિસ્સન્તિ વા સબ્બે તે કામાનંયેવ સમુદયઞ્ચ ¶ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા કામતણ્હં પહાય કામપરિળાહં પટિવિનોદેત્વા વિગતપિપાસા અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તા વિહાસું વા વિહરન્તિ વા વિહરિસ્સન્તિ વા’’તિ. અથ ખો ભગવા તાયં વેલાયં ઇમં ઉદાનં ઉદાનેસિ –

‘‘આરોગ્યપરમા લાભા, નિબ્બાનં પરમં સુખં;

અટ્ઠઙ્ગિકો ચ મગ્ગાનં, ખેમં અમતગામિન’’ન્તિ.

૨૧૬. એવં વુત્તે, માગણ્ડિયો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્છરિયં, ભો ગોતમ, અબ્ભુતં, ભો ગોતમ! યાવ સુભાસિતં ચિદં ભોતા ગોતમેન – ‘આરોગ્યપરમા ¶ લાભા, નિબ્બાનં પરમં સુખ’ન્તિ. મયાપિ ખો એતં, ભો ગોતમ, સુતં પુબ્બકાનં પરિબ્બાજકાનં આચરિયપાચરિયાનં ભાસમાનાનં – ‘આરોગ્યપરમા લાભા, નિબ્બાનં પરમં સુખ’ન્તિ; તયિદં, ભો ગોતમ, સમેતી’’તિ. ‘‘યં પન તે એતં, માગણ્ડિય, સુતં પુબ્બકાનં પરિબ્બાજકાનં ¶ આચરિયપાચરિયાનં ભાસમાનાનં – ‘આરોગ્યપરમા લાભા, નિબ્બાનં પરમં સુખ’ન્તિ, કતમં તં આરોગ્યં, કતમં તં નિબ્બાન’’ન્તિ? એવં વુત્તે, માગણ્ડિયો પરિબ્બાજકો સકાનેવ સુદં ગત્તાનિ પાણિના અનોમજ્જતિ – ‘‘ઇદન્તં, ભો ગોતમ, આરોગ્યં, ઇદન્તં નિબ્બાનં. અહઞ્હિ, ભો ગોતમ, એતરહિ અરોગો સુખી, ન મં કિઞ્ચિ આબાધતી’’તિ.

૨૧૭. ‘‘સેય્યથાપિ, માગણ્ડિય, જચ્ચન્ધો પુરિસો; સો ન પસ્સેય્ય ¶ કણ્હસુક્કાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય નીલકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય પીતકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય લોહિતકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય મઞ્જિટ્ઠકાનિ [મઞ્જેટ્ઠિકાનિ (સી. સ્યા. કં. પી.), મઞ્જેટ્ઠકાનિ (ક.)] રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય સમવિસમં, ન પસ્સેય્ય તારકરૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય ચન્દિમસૂરિયે. સો સુણેય્ય ચક્ખુમતો ભાસમાનસ્સ – ‘છેકં વત, ભો ¶ , ઓદાતં વત્થં અભિરૂપં નિમ્મલં સુચી’તિ! સો ઓદાતપરિયેસનં ચરેય્ય. તમેનં અઞ્ઞતરો પુરિસો તેલમલિકતેન સાહુળિચીરેન [તેલમસિકતેન સાહુળચીવરેન (સી. સ્યા. કં. પી.)] વઞ્ચેય્ય – ‘ઇદં તે, અમ્ભો પુરિસ, ઓદાતં વત્થં અભિરૂપં નિમ્મલં સુચી’તિ. સો તં પટિગ્ગણ્હેય્ય, પટિગ્ગહેત્વા પારુપેય્ય, પારુપેત્વા અત્તમનો અત્તમનવાચં નિચ્છારેય્ય – ‘છેકં વત, ભો, ઓદાતં વત્થં અભિરૂપં નિમ્મલં સુચી’તિ!

‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય, અપિ નુ સો જચ્ચન્ધો પુરિસો જાનન્તો પસ્સન્તો અમું તેલમલિકતં સાહુળિચીરં પટિગ્ગણ્હેય્ય, પટિગ્ગહેત્વા પારુપેય્ય, પારુપેત્વા અત્તમનો અત્તમનવાચં નિચ્છારેય્ય – ‘છેકં વત, ભો, ઓદાતં વત્થં અભિરૂપં નિમ્મલં સુચી’તિ ઉદાહુ ચક્ખુમતો સદ્ધાયા’’તિ? ‘‘અજાનન્તો હિ, ભો ગોતમ, અપસ્સન્તો સો જચ્ચન્ધો પુરિસો અમું તેલમલિકતં સાહુળિચીરં પટિગ્ગણ્હેય્ય, પટિગ્ગહેત્વા પારુપેય્ય, પારુપેત્વા અત્તમનો અત્તમનવાચં નિચ્છારેય્ય – ‘છેકં ¶ વત, ભો, ઓદાતં વત્થં અભિરૂપં નિમ્મલં સુચી’તિ, ચક્ખુમતો સદ્ધાયા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, માગણ્ડિય, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા અન્ધા અચક્ખુકા અજાનન્તા આરોગ્યં, અપસ્સન્તા નિબ્બાનં ¶ , અથ ચ પનિમં ગાથં ભાસન્તિ – ‘આરોગ્યપરમા લાભા, નિબ્બાનં પરમં સુખ’ન્તિ. પુબ્બકેહેસા, માગણ્ડિય, અરહન્તેહિ સમ્માસમ્બુદ્ધેહિ ગાથા ભાસિતા –

‘આરોગ્યપરમા ¶ લાભા, નિબ્બાનં પરમં સુખં;

અટ્ઠઙ્ગિકો ચ મગ્ગાનં, ખેમં અમતગામિન’ન્તિ.

૨૧૮. ‘‘સા એતરહિ અનુપુબ્બેન પુથુજ્જનગાથા [પુથુજ્જનગતા (સી. પી.)]. અયં ખો પન, માગણ્ડિય, કાયો રોગભૂતો ગણ્ડભૂતો સલ્લભૂતો અઘભૂતો આબાધભૂતો, સો ત્વં ઇમં કાયં રોગભૂતં ગણ્ડભૂતં સલ્લભૂતં અઘભૂતં આબાધભૂતં – ‘ઇદન્તં, ભો ગોતમ, આરોગ્યં, ઇદન્તં નિબ્બાન’ન્તિ વદેસિ. તઞ્હિ તે, માગણ્ડિય, અરિયં ચક્ખું નત્થિ યેન ત્વં અરિયેન ચક્ખુના આરોગ્યં જાનેય્યાસિ, નિબ્બાનં પસ્સેય્યાસી’’તિ. ‘‘એવં પસન્નો અહં ભોતો ગોતમસ્સ! પહોતિ મે ભવં ગોતમો તથા ધમ્મં દેસેતું યથાહં આરોગ્યં જાનેય્યં, નિબ્બાનં પસ્સેય્ય’’ન્તિ.

૨૧૯. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , માગણ્ડિય, જચ્ચન્ધો પુરિસો; સો ન પસ્સેય્ય કણ્હસુક્કાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય નીલકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય પીતકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય લોહિતકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય મઞ્જિટ્ઠકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય સમવિસમં, ન પસ્સેય્ય તારકરૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય ચન્દિમસૂરિયે. તસ્સ મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા ભિસક્કં સલ્લકત્તં ઉપટ્ઠાપેય્યું. તસ્સ સો ભિસક્કો સલ્લકત્તો ભેસજ્જં કરેય્ય. સો તં ભેસજ્જં આગમ્મ ન ચક્ખૂનિ ઉપ્પાદેય્ય, ન ¶ ચક્ખૂનિ વિસોધેય્ય. તં કિં મઞ્ઞસિ, માગણ્ડિય, નનુ સો વેજ્જો યાવદેવ કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી અસ્સા’’તિ? ‘‘એવં, ભો ગોતમ’’. ‘‘એવમેવ ખો, માગણ્ડિય, અહઞ્ચે તે ધમ્મં દેસેય્યં – ‘ઇદન્તં આરોગ્યં, ઇદન્તં નિબ્બાન’ન્તિ, સો ત્વં આરોગ્યં ન જાનેય્યાસિ, નિબ્બાનં ન પસ્સેય્યાસિ. સો મમસ્સ કિલમથો, સા મમસ્સ વિહેસા’’તિ. ‘‘એવં ¶ પસન્નો અહં ભોતો ગોતમસ્સ. પહોતિ મે ભવં ગોતમો તથા ધમ્મં દેસેતું યથાહં આરોગ્યં જાનેય્યં, નિબ્બાનં પસ્સેય્ય’’ન્તિ.

૨૨૦. ‘‘સેય્યથાપિ, માગણ્ડિય, જચ્ચન્ધો પુરિસો; સો ન પસ્સેય્ય કણ્હસુક્કાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય નીલકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય પીતકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય લોહિતકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય મઞ્જિટ્ઠકાનિ રૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય સમવિસમં, ન પસ્સેય્ય તારકરૂપાનિ, ન પસ્સેય્ય ચન્દિમસૂરિયે. સો સુણેય્ય ચક્ખુમતો ભાસમાનસ્સ – ‘છેકં વત, ભો, ઓદાતં વત્થં અભિરૂપં નિમ્મલં સુચી’તિ! સો ઓદાતપરિયેસનં ચરેય્ય. તમેનં અઞ્ઞતરો ¶ પુરિસો તેલમલિકતેન સાહુળિચીરેન વઞ્ચેય્ય – ‘ઇદં તે, અમ્ભો પુરિસ, ઓદાતં વત્થં અભિરૂપં નિમ્મલં સુચી’તિ. સો તં પટિગ્ગણ્હેય્ય, પટિગ્ગહેત્વા પારુપેય્ય. તસ્સ મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા ભિસક્કં સલ્લકત્તં ઉપટ્ઠાપેય્યું. તસ્સ સો ભિસક્કો સલ્લકત્તો ભેસજ્જં કરેય્ય – ઉદ્ધંવિરેચનં અધોવિરેચનં અઞ્જનં પચ્ચઞ્જનં નત્થુકમ્મં. સો તં ભેસજ્જં ¶ આગમ્મ ચક્ખૂનિ ઉપ્પાદેય્ય, ચક્ખૂનિ વિસોધેય્ય. તસ્સ સહ ચક્ખુપ્પાદા યો અમુસ્મિં તેલમલિકતે સાહુળિચીરે છન્દરાગો સો પહીયેથ. તઞ્ચ નં પુરિસં અમિત્તતોપિ દહેય્ય, પચ્ચત્થિકતોપિ દહેય્ય, અપિ ચ જીવિતા વોરોપેતબ્બં મઞ્ઞેય્ય – ‘દીઘરત્તં વત, ભો, અહં ઇમિના પુરિસેન તેલમલિકતેન સાહુળિચીરેન નિકતો વઞ્ચિતો પલુદ્ધો – ઇદં તે, અમ્ભો પુરિસ, ઓદાતં વત્થં ¶ અભિરૂપં નિમ્મલં સુચી’તિ. એવમેવ ખો, માગણ્ડિય, અહઞ્ચે તે ધમ્મં દેસેય્યં – ‘ઇદન્તં આરોગ્યં, ઇદન્તં નિબ્બાન’ન્તિ. સો ત્વં આરોગ્યં જાનેય્યાસિ, નિબ્બાનં પસ્સેય્યાસિ. તસ્સ તે સહ ચક્ખુપ્પાદા યો પઞ્ચસુપાદાનક્ખન્ધેસુ છન્દરાગો સો પહીયેથ; અપિ ચ તે એવમસ્સ – ‘દીઘરત્તં વત, ભો, અહં ઇમિના ચિત્તેન નિકતો વઞ્ચિતો પલુદ્ધો [પલદ્ધો (સી. પી.)]. અહઞ્હિ રૂપંયેવ ઉપાદિયમાનો ઉપાદિયિં, વેદનંયેવ ઉપાદિયમાનો ઉપાદિયિં, સઞ્ઞંયેવ ઉપાદિયમાનો ઉપાદિયિં, સઙ્ખારેયેવ ઉપાદિયમાનો ઉપાદિયિં, વિઞ્ઞાણંયેવ ઉપાદિયમાનો ઉપાદિયિં. તસ્સ મે ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો, ભવપચ્ચયા જાતિ, જાતિપચ્ચયા જરામરણં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા ¶ સમ્ભવન્તિ; એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ સમુદયો હોતી’’’તિ. ‘‘એવં પસન્નો અહં ભોતો ગોતમસ્સ! પહોતિ મે ભવં ગોતમો તથા ધમ્મં દેસેતું યથાહં ઇમમ્હા આસના અનન્ધો વુટ્ઠહેય્ય’’ન્તિ.

૨૨૧. ‘‘તેન હિ ત્વં, માગણ્ડિય, સપ્પુરિસે ભજેય્યાસિ. યતો ખો ¶ ત્વં, માગણ્ડિય, સપ્પુરિસે ભજિસ્સસિ તતો ત્વં, માગણ્ડિય, સદ્ધમ્મં સોસ્સસિ; યતો ખો ત્વં, માગણ્ડિય, સદ્ધમ્મં સોસ્સસિ તતો ત્વં, માગણ્ડિય, ધમ્માનુધમ્મં પટિપજ્જિસ્સસિ; યતો ખો ત્વં, માગણ્ડિય, ધમ્માનુધમ્મં પટિપજ્જિસ્સસિ તતો ત્વં, માગણ્ડિય, સામંયેવ ઞસ્સસિ, સામં દક્ખિસ્સસિ – ઇમે રોગા ગણ્ડા સલ્લા; ઇધ રોગા ગણ્ડા સલ્લા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ. તસ્સ મે ઉપાદાનનિરોધા ભવનિરોધો, ભવનિરોધા જાતિનિરોધો, જાતિનિરોધા જરામરણં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા નિરુજ્ઝન્તિ; એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ નિરોધો હોતી’’તિ.

૨૨૨. એવં ¶ વુત્તે, માગણ્ડિયો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ! સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય – ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તીતિ; એવમેવં ભોતા ગોતમેન અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એસાહં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ ¶ . લભેય્યાહં ભોતો ગોતમસ્સ સન્તિકે પબ્બજ્જં, લભેય્યં ઉપસમ્પદ’’ન્તિ. ‘‘યો ખો, માગણ્ડિય, અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બો ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે આકઙ્ખતિ પબ્બજ્જં, આકઙ્ખતિ ઉપસમ્પદં, સો ચત્તારો માસે પરિવસતિ; ચતુન્નં માસાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તિ ¶ , ઉપસમ્પાદેન્તિ ભિક્ખુભાવાય. અપિ ચ મેત્થ પુગ્ગલવેમત્તતા વિદિતા’’તિ. ‘‘સચે, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બા ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે આકઙ્ખન્તા પબ્બજ્જં, આકઙ્ખન્તા ઉપસમ્પદં ચત્તારો માસે પરિવસન્તિ, ચતુન્નં માસાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તિ ઉપસમ્પાદેન્તિ ભિક્ખુભાવાય; અહં ચત્તારિ વસ્સાનિ પરિવસિસ્સામિ, ચતુન્નં વસ્સાનં અચ્ચયેન આરદ્ધચિત્તા ભિક્ખૂ પબ્બાજેન્તુ, ઉપસમ્પાદેન્તુ ભિક્ખુભાવાયા’’તિ ¶ . અલત્થ ખો માગણ્ડિયો પરિબ્બાજકો ભગવતો સન્તિકે પબ્બજ્જં, અલત્થ ઉપસમ્પદં. અચિરૂપસમ્પન્નો ખો પનાયસ્મા માગણ્ડિયો એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરન્તો નચિરસ્સેવ – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અઞ્ઞતરો ખો પનાયસ્મા માગણ્ડિયો અરહતં અહોસીતિ.

માગણ્ડિયસુત્તં નિટ્ઠિતં પઞ્ચમં.

૬. સન્દકસુત્તં

૨૨૩. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસમ્બિયં વિહરતિ ઘોસિતારામે. તેન ખો પન સમયેન સન્દકો પરિબ્બાજકો પિલક્ખગુહાયં પટિવસતિ મહતિયા પરિબ્બાજકપરિસાય સદ્ધિં પઞ્ચમત્તેહિ પરિબ્બાજકસતેહિ. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘આયામાવુસો, યેન દેવકતસોબ્ભો તેનુપસઙ્કમિસ્સામ ગુહાદસ્સનાયા’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો આનન્દસ્સ પચ્ચસ્સોસું. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો સમ્બહુલેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં યેન દેવકતસોબ્ભો તેનુપસઙ્કમિ. તેન ખો પન સમયેન સન્દકો પરિબ્બાજકો મહતિયા ¶ પરિબ્બાજકપરિસાય સદ્ધિં નિસિન્નો હોતિ ઉન્નાદિનિયા ઉચ્ચાસદ્દમહાસદ્દાય અનેકવિહિતં તિરચ્છાનકથં કથેન્તિયા, સેય્યથિદં – રાજકથં ચોરકથં મહામત્તકથં સેનાકથં ભયકથં યુદ્ધકથં અન્નકથં પાનકથં વત્થકથં સયનકથં માલાકથં ગન્ધકથં ઞાતિકથં યાનકથં ગામકથં નિગમકથં નગરકથં જનપદકથં ઇત્થિકથં સૂરકથં વિસિખાકથં કુમ્ભટ્ઠાનકથં પુબ્બપેતકથં નાનત્તકથં લોકક્ખાયિકં સમુદ્દક્ખાયિકં ¶ ઇતિભવાભવકથં ઇતિ વા. અદ્દસા ખો સન્દકો પરિબ્બાજકો આયસ્મન્તં આનન્દં દૂરતોવ આગચ્છન્તં. દિસ્વાન સકં પરિસં સણ્ઠાપેસિ ¶ – ‘‘અપ્પસદ્દા ભોન્તો હોન્તુ, મા ભોન્તો સદ્દમકત્થ; અયં સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકો આગચ્છતિ સમણો આનન્દો. યાવતા ખો પન સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકા કોસમ્બિયં પટિવસન્તિ, અયં તેસં અઞ્ઞતરો સમણો આનન્દો. અપ્પસદ્દકામા ખો પન તે આયસ્મન્તો અપ્પસદ્દવિનીતા અપ્પસદ્દસ્સ વણ્ણવાદિનો; અપ્પેવ નામ અપ્પસદ્દં પરિસં વિદિત્વા ઉપસઙ્કમિતબ્બં મઞ્ઞેય્યા’’તિ. અથ ખો તે પરિબ્બાજકા તુણ્હી અહેસું.

૨૨૪. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન સન્દકો પરિબ્બાજકો તેનુપસઙ્કમિ. અથ ખો સન્દકો પરિબ્બાજકો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘એતુ ખો ભવં આનન્દો, સ્વાગતં ભોતો આનન્દસ્સ. ચિરસ્સં ખો ભવં આનન્દો ઇમં પરિયાયમકાસિ યદિદં ઇધાગમનાય. નિસીદતુ ભવં આનન્દો, ઇદમાસનં પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ. નિસીદિ ખો આયસ્મા આનન્દો ¶ પઞ્ઞત્તે આસને. સન્દકોપિ ખો પરિબ્બાજકો અઞ્ઞતરં નીચં આસનં ગહેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો સન્દકં પરિબ્બાજકં આયસ્મા આનન્દો એતદવોચ – ‘‘કાયનુત્થ, સન્દક, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના, કા ચ પન વો અન્તરાકથા વિપ્પકતા’’તિ? ‘‘તિટ્ઠતેસા, ભો આનન્દ, કથા યાય મયં એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના. નેસા ભોતો આનન્દસ્સ કથા દુલ્લભા ભવિસ્સતિ પચ્છાપિ સવનાય. સાધુ વત ભવન્તંયેવ આનન્દં પટિભાતુ સકે આચરિયકે ધમ્મીકથા’’તિ. ‘‘તેન હિ, સન્દક, સુણાહિ ¶ , સાધુકં મનસિ કરોહિ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં ભો’’તિ ખો સન્દકો પરિબ્બાજકો આયસ્મતો આનન્દસ્સ પચ્ચસ્સોસિ. આયસ્મા આનન્દો એતદવોચ – ‘‘ચત્તારોમે ¶ , સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન અબ્રહ્મચરિયવાસા અક્ખાતા ચત્તારિ ચ અનસ્સાસિકાનિ બ્રહ્મચરિયાનિ અક્ખાતાનિ, યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ [વસન્તો વા (સી. પી.) એવમુપરિપિ અનારાધનપક્ખે] નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલ’’ન્તિ. ‘‘કતમે પન તે, ભો આનન્દ, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચત્તારો અબ્રહ્મચરિયવાસા અક્ખાતા, યત્થ વિઞ્ઞૂ ¶ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલ’’ન્તિ?

૨૨૫. ‘‘ઇધ, સન્દક, એકચ્ચો સત્થા એવંવાદી હોતિ એવંદિટ્ઠિ – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં, નત્થિ હુતં, નત્થિ સુકતદુક્કટાનં કમ્માનં ફલં વિપાકો, નત્થિ અયં લોકો, નત્થિ પરોલોકો, નત્થિ માતા, નત્થિ પિતા, નત્થિ સત્તા ઓપપાતિકા, નત્થિ લોકે સમણબ્રાહ્મણા સમ્મગ્ગતા સમ્માપટિપન્ના યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તિ. ચાતુમહાભૂતિકો અયં પુરિસો યદા કાલઙ્કરોતિ, પથવી પથવીકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, આપો આપોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, તેજો તેજોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, વાયો વાયોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ ¶ , આકાસં ઇન્દ્રિયાનિ સઙ્કમન્તિ. આસન્દિપઞ્ચમા પુરિસા મતં આદાય ગચ્છન્તિ, યાવાળાહના પદાનિ પઞ્ઞાયન્તિ. કાપોતકાનિ અટ્ઠીનિ ભવન્તિ. ભસ્સન્તા આહુતિયો; દત્તુપઞ્ઞત્તં યદિદં દાનં. તેસં તુચ્છા મુસા વિલાપો યે કેચિ અત્થિકવાદં વદન્તિ. બાલે ચ પણ્ડિતે ચ કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ ન હોન્તિ પરં મરણા’તિ.

‘‘તત્ર ¶ , સન્દક, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયં ખો ભવં સત્થા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં, નત્થિ હુતં, નત્થિ સુકતદુક્કટાનં કમ્માનં ફલં વિપાકો, નત્થિ અયં લોકો, નત્થિ પરોલોકો, નત્થિ માતા, નત્થિ પિતા, નત્થિ સત્તા ઓપપાતિકા, નત્થિ લોકે સમણબ્રાહ્મણા સમ્મગ્ગતા સમ્માપટિપન્ના યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તિ. ચાતુમહાભૂતિકો અયં પુરિસો યદા કાલઙ્કરોતિ, પથવી પથવીકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, આપો આપોકાયં ¶ અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, તેજો તેજોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, વાયો વાયોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, આકાસં ઇન્દ્રિયાનિ સઙ્કમન્તિ. આસન્દિપઞ્ચમા પુરિસા મતં આદાય ગચ્છન્તિ, યાવાળાહના પદાનિ પઞ્ઞાયન્તિ. કાપોતકાનિ અટ્ઠીનિ ભવન્તિ. ભસ્સન્તા આહુતિયો; દત્તુપઞ્ઞત્તં યદિદં દાનં. તેસં તુચ્છા મુસા વિલાપો યે કેચિ અત્થિકવાદં વદન્તિ. બાલે ચ પણ્ડિતે ચ કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ ¶ વિનસ્સન્તિ ન હોન્તિ પરં મરણા’તિ. સચે ઇમસ્સ ભોતો સત્થુનો સચ્ચં વચનં, અકતેન મે એત્થ કતં, અવુસિતેન મે એત્થ વુસિતં. ઉભોપિ મયં એત્થ સમસમા સામઞ્ઞં પત્તા, યો ચાહં ન વદામિ ‘ઉભો કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જિસ્સામ, વિનસ્સિસ્સામ, ન ભવિસ્સામ પરં મરણા’તિ. અતિરેકં ખો પનિમસ્સ ભોતો સત્થુનો નગ્ગિયં મુણ્ડિયં ઉક્કુટિકપ્પધાનં કેસમસ્સુલોચનં યોહં પુત્તસમ્બાધસયનં [પુત્તસમ્બાધવસનં (સી.)] અજ્ઝાવસન્તો કાસિકચન્દનં પચ્ચનુભોન્તો માલાગન્ધવિલેપનં ધારેન્તો જાતરૂપરજતં સાદિયન્તો ઇમિના ભોતા સત્થારા સમસમગતિકો ભવિસ્સામિ. અભિસમ્પરાયં સોહં કિં જાનન્તો કિં પસ્સન્તો ઇમસ્મિં સત્થરિ બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ? ‘સો અબ્રહ્મચરિયવાસો અય’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા તસ્મા બ્રહ્મચરિયા નિબ્બિજ્જ પક્કમતિ [નિબ્બિજ્જાપક્કમતિ (સી.)]. અયં ખો, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન પઠમો અબ્રહ્મચરિયવાસો અક્ખાતો યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ¶ ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

૨૨૬. ‘‘પુન ચપરં, સન્દક, ઇધેકચ્ચો સત્થા એવંવાદી હોતિ એવંદિટ્ઠિ – ‘કરોતો કારયતો છિન્દતો છેદાપયતો પચતો પાચાપયતો સોચયતો સોચાપયતો કિલમતો કિલમાપયતો ફન્દતો ફન્દાપયતો પાણમતિપાતયતો અદિન્નં આદિયતો સન્ધિં છિન્દતો નિલ્લોપં હરતો એકાગારિકં કરોતો પરિપન્થે તિટ્ઠતો પરદારં ગચ્છતો મુસા ભણતો ¶ કરોતો ન ¶ કરીયતિ પાપં. ખુરપરિયન્તેન ચેપિ ચક્કેન યો ઇમિસ્સા પથવિયા પાણે એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કરેય્ય, નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ પાપસ્સ આગમો. દક્ખિણઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય હનન્તો ઘાતેન્તો છિન્દન્તો છેદાપેન્તો પચન્તો પચાપેન્તો, નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ ¶ પાપસ્સ આગમો. ઉત્તરઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય દદન્તો દાપેન્તો યજન્તો યજાપેન્તો, નત્થિ તતોનિદાનં પુઞ્ઞં, નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો. દાનેન દમેન સંયમેન સચ્ચવજ્જેન નત્થિ પુઞ્ઞં, નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’તિ.

‘‘તત્ર, સન્દક, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયં ખો ભવં સત્થા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – કરોતો કારયતો છિન્દતો છેદાપયતો પચતો પાચાપયતો સોચતો સોચાપયતો કિલમતો કિલમાપયતો ફન્દતો ફન્દાપયતો પાણમતિપાતયતો અદિન્નં આદિયતો સન્ધિં છિન્દતો નિલ્લોપં હરતો એકાગારિકં કરોતો પરિપન્થે તિટ્ઠતો પરદારં ગચ્છતો મુસા ભણતો કરોતો ન કરીયતિ પાપં ખુરપરિયન્તેન ચેપિ ચક્કેન યો ઇમિસ્સા પથવિયા પાણે એકં મંસખલં એકં મંસપુઞ્જં કરેય્ય, નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ પાપસ્સ આગમો. દક્ખિણઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય હનન્તો ઘાતેન્તો છિન્દન્તો છેદાપેન્તો પચન્તો પચાપેન્તો, નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ પાપસ્સ આગમો. ઉત્તરઞ્ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ¶ ગચ્છેય્ય દદન્તો દાપેન્તો યજન્તો યજાપેન્તો, નત્થિ તતોનિદાનં પુઞ્ઞં, નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો. દાનેન દમેન સંયમેન સચ્ચવજ્જેન નત્થિ પુઞ્ઞં, નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’તિ. સચે ઇમસ્સ ભોતો સત્થુનો સચ્ચં વચનં, અકતેન મે એત્થ કતં, અવુસિતેન મે એત્થ વુસિતં. ઉભોપિ મયં એત્થ સમસમા સામઞ્ઞં પત્તા, યો ચાહં ન વદામિ ‘ઉભિન્નં કુરુતં ન કરીયતિ પાપ’ન્તિ. અતિરેકં ખો પનિમસ્સ ભોતો સત્થુનો નગ્ગિયં મુણ્ડિયં ઉક્કુટિકપ્પધાનં કેસમસ્સુલોચનં યોહં પુત્તસમ્બાધસયનં અજ્ઝાવસન્તો કાસિકચન્દનં પચ્ચનુભોન્તો માલાગન્ધવિલેપનં ધારેન્તો જાતરૂપરજતં સાદિયન્તો ઇમિના ભોતા સત્થારા સમસમગતિકો ભવિસ્સામિ. અભિસમ્પરાયં સોહં કિં જાનન્તો કિં પસ્સન્તો ઇમસ્મિં સત્થરિ બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ? ‘સો અબ્રહ્મચરિયવાસો અય’ન્તિ ઇતિ વિદિત્વા તસ્મા બ્રહ્મચરિયા નિબ્બિજ્જ પક્કમતિ. અયં ખો, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન દુતિયો અબ્રહ્મચરિયવાસો અક્ખાતો યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

૨૨૭. ‘‘પુન ચપરં, સન્દક, ઇધેકચ્ચો સત્થા એવંવાદી હોતિ એવંદિટ્ઠિ – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં સંકિલેસાય; અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા ¶ સંકિલિસ્સન્તિ; નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો ¶ સત્તાનં વિસુદ્ધિયા; અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા વિસુજ્ઝન્તિ; નત્થિ બલં, નત્થિ ¶ વીરિયં, નત્થિ પુરિસથામો ¶ , નત્થિ પુરિસપરક્કમો; સબ્બે સત્તા સબ્બે પાણા સબ્બે ભૂતા સબ્બે જીવા અવસા અબલા અવીરિયા નિયતિસઙ્ગતિભાવપરિણતા છસ્વેવાભિજાતીસુ સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’તિ.

‘‘તત્ર, સન્દક, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયં ખો ભવં સત્થા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં સંકિલેસાય, અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા સંકિલિસ્સન્તિ. નત્થિ હેતુ નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા, અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા વિસુજ્ઝન્તિ. નત્થિ બલં, નત્થિ વીરિયં, નત્થિ પુરિસથામો, નત્થિ પુરિસપરક્કમો, સબ્બે સત્તા સબ્બે પાણા સબ્બે ભૂતા સબ્બે જીવા અવસા અબલા અવીરિયા નિયતિસઙ્ગતિભાવપરિણતા છસ્વેવાભિજાતીસુ સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’તિ. સચે ઇમસ્સ ભોતો સત્થુનો સચ્ચં વચનં, અકતેન મે એત્થ કતં, અવુસિતેન મે એત્થ વુસિતં. ઉભોપિ મયં એત્થ સમસમા સામઞ્ઞં પત્તા, યો ચાહં ન વદામિ ‘ઉભો અહેતૂ અપ્પચ્ચયા વિસુજ્ઝિસ્સામા’તિ. અતિરેકં ખો પનિમસ્સ ભોતો સત્થુનો નગ્ગિયં મુણ્ડિયં ઉક્કુટિકપ્પધાનં કેસમસ્સુલોચનં યોહં પુત્તસમ્બાધસયનં અજ્ઝાવસન્તો કાસિકચન્દનં પચ્ચનુભોન્તો માલાગન્ધવિલેપનં ધારેન્તો જાતરૂપરજતં સાદિયન્તો ઇમિના ભોતા સત્થારા સમસમગતિકો ભવિસ્સામિ. અભિસમ્પરાયં સોહં કિં જાનન્તો કિં પસ્સન્તો ઇમસ્મિં સત્થરિ બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ? ‘સો અબ્રહ્મચરિયવાસો અય’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા તસ્મા ¶ બ્રહ્મચરિયા નિબ્બિજ્જ પક્કમતિ. અયં ખો, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન તતિયો અબ્રહ્મચરિયવાસો અક્ખાતો યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

૨૨૮. ‘‘પુન ચપરં, સન્દક, ઇધેકચ્ચો સત્થા એવંવાદી હોતિ એવંદિટ્ઠિ – ‘સત્તિમે કાયા અકટા અકટવિધા અનિમ્મિતા અનિમ્માતા વઞ્ઝા કૂટટ્ઠા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા, તે ન ઇઞ્જન્તિ ન વિપરિણમન્તિ ન અઞ્ઞમઞ્ઞં બ્યાબાધેન્તિ નાલં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુખાય વા દુક્ખાય વા સુખદુક્ખાય વા. કતમે સત્ત? પથવીકાયો આપોકાયો તેજોકાયો વાયોકાયો સુખે દુક્ખે જીવે સત્તમે – ઇમે સત્તકાયા અકટા અકટવિધા અનિમ્મિતા ¶ અનિમ્માતા ¶ વઞ્ઝા કૂટટ્ઠા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા. તે ન ઇઞ્જન્તિ ન વિપરિણમન્તિ ન અઞ્ઞમઞ્ઞં બ્યાબાધેન્તિ. નાલં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુખાય વા દુક્ખાય વા સુખદુક્ખાય વા. તત્થ નત્થિ હન્તા વા ઘાતેતા વા સોતા વા સાવેતા વા વિઞ્ઞાતા વા વિઞ્ઞાપેતા વા. યોપિ તિણ્હેન સત્થેન સીસં છિન્દતિ, ન કોચિ કઞ્ચિ [કિઞ્ચિ (ક.)] જીવિતા વોરોપેતિ. સત્તન્નંત્વેવ કાયાનમન્તરેન સત્થં વિવરમનુપતતિ. ચુદ્દસ ખો પનિમાનિ યોનિપમુખસતસહસ્સાનિ સટ્ઠિ ચ સતાનિ છ ચ સતાનિ પઞ્ચ ચ કમ્મુનો સતાનિ પઞ્ચ ચ કમ્માનિ તીણિ ¶ ચ કમ્માનિ, કમ્મે ચ અડ્ઢકમ્મે ચ, દ્વટ્ઠિપટિપદા, દ્વટ્ઠન્તરકપ્પા, છળાભિજાતિયો, અટ્ઠ પુરિસભૂમિયો, એકૂનપઞ્ઞાસ આજીવકસતે, એકૂનપઞ્ઞાસ પરિબ્બાજકસતે, એકૂનપઞ્ઞાસ ¶ નાગાવાસસતે, વીસે ઇન્દ્રિયસતે, તિંસે નિરયસતે, છત્તિંસ રજોધાતુયો, સત્ત સઞ્ઞીગબ્ભા, સત્ત અસઞ્ઞીગબ્ભા, સત્ત નિગણ્ઠિગબ્ભા, સત્ત દેવા, સત્ત માનુસા, સત્ત પેસાચા, સત્ત સરા, સત્ત પવુટા, સત્ત પપાતા, સત્ત પપાતસતાનિ, સત્ત સુપિના, સત્ત સુપિનસતાનિ, ચુલ્લાસીતિ [ચૂળાસીતિ (સી. સ્યા. કં. પી.)] મહાકપ્પિનો [મહાકપ્પુનો (સી. પી.)] સતસહસ્સાનિ, યાનિ બાલે ચ પણ્ડિતે ચ સન્ધાવિત્વા સંસરિત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સન્તિ. તત્થ નત્થિ ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા અપરિપક્કં વા કમ્મં પરિપાચેસ્સામિ, પરિપક્કં વા કમ્મં ફુસ્સ ફુસ્સ બ્યન્તિં કરિસ્સામીતિ. હેવં નત્થિ દોણમિતે સુખદુક્ખે પરિયન્તકતે સંસારે, નત્થિ હાયનવડ્ઢને, નત્થિ ઉક્કંસાવકંસે. સેય્યથાપિ નામ સુત્તગુળે ખિત્તે નિબ્બેઠિયમાનમેવ પલેતિ, એવમેવ બાલે ચ પણ્ડિતે ચ સન્ધાવિત્વા સંસરિત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સન્તી’તિ.

‘‘તત્ર, સન્દક, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયં ખો ભવં સત્થા એવંવાદી એવંદિટ્ઠિ – સત્તિમે કાયા અકટા અકટવિધા અનિમ્મિતા અનિમ્માતા વઞ્ઝા કૂટટ્ઠા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા. તે ન ઇઞ્જન્તિ ન વિપરિણમન્તિ ન અઞ્ઞમઞ્ઞં બ્યાબાધેન્તિ. નાલં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુખાય વા દુક્ખાય વા સુખદુક્ખાય વા. કતમે સત્ત ¶ ? પથવીકાયો આપોકાયો તેજોકાયો વાયોકાયો સુખે દુક્ખે જીવે સત્તમે – ઇમે સત્ત કાયા અકટા અકટવિધા અનિમ્મિતા અનિમ્માતા વઞ્ઝા કૂટટ્ઠા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા. તે ન ઇઞ્જન્તિ ન વિપરિણમન્તિ ન અઞ્ઞમઞ્ઞં બ્યાબાધેન્તિ. નાલં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુખાય વા દુક્ખાય વા સુખદુક્ખાય વા. તત્થ નત્થિ હન્તા વા ¶ ઘાતેતા વા સોતા વા સાવેતા વા વિઞ્ઞાતા વા વિઞ્ઞાપેતા વા. યોપિ તિણ્હેન સત્થેન સીસં છિન્દતિ, ન કોચિ કઞ્ચિ જીવિતા વોરોપેતિ ¶ . સત્તન્નંત્વેવ કાયાનમન્તરેન સત્થં વિવરમનુપતતિ. ચુદ્દસ ખો પનિમાનિ યોનિપમુખસતસહસ્સાનિ સટ્ઠિ ચ સતાનિ છ ચ સતાનિ પઞ્ચ ચ કમ્મુનો સતાનિ પઞ્ચ ચ કમ્માનિ તીણિ ચ કમ્માનિ, કમ્મે ચ અડ્ઢકમ્મે ચ, દ્વટ્ઠિપટિપદા, દ્વટ્ઠન્તરકપ્પા, છળાભિજાતિયો, અટ્ઠ પુરિસભૂમિયો, એકૂનપઞ્ઞાસ આજીવકસતે, એકૂનપઞ્ઞાસ પરિબ્બાજકસતે, એકૂનપઞ્ઞાસ નાગાવાસસતે, વીસે ઇન્દ્રિયસતે, તિંસે નિરયસતે, છત્તિંસ રજોધાતુયો, સત્ત સઞ્ઞીગબ્ભા, સત્ત અસઞ્ઞીગબ્ભા, સત્ત નિગણ્ઠિગબ્ભા, સત્ત દેવા, સત્ત માનુસા, સત્ત પેસાચા, સત્ત સરા, સત્ત પવુટા, સત્ત પપાતા, સત્ત પપાતસતાનિ, સત્ત સુપિના, સત્ત સુપિનસતાનિ, ચુલ્લાસીતિ મહાકપ્પિનો સતસહસ્સાનિ, યાનિ બાલે ચ પણ્ડિતે ચ સન્ધાવિત્વા સંસરિત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સન્તિ. તત્થ નત્થિ ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા અપરિપક્કં ¶ વા કમ્મં પરિપાચેસ્સામિ, પરિપક્કં વા કમ્મં ફુસ્સ ફુસ્સ બ્યન્તિં કરિસ્સામીતિ, હેવં નત્થિ દોણમિતે સુખદુક્ખે પરિયન્તકતે સંસારે, નત્થિ હાયનવડ્ઢને, નત્થિ ઉક્કંસાવકંસે. સેય્યથાપિ નામ સુત્તગુળે ખિત્તે નિબ્બેઠિયમાનમેવ પલેતિ, એવમેવ બાલે ચ પણ્ડિતે ચ સન્ધાવિત્વા સંસરિત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સન્તી’તિ. સચે પન ઇમસ્સ ભોતો સત્થુનો સચ્ચં વચનં, અકતેન મે એત્થ કતં, અવુસિતેન મે એત્થ વુસિતં. ઉભોપિ મયં એત્થ સમસમા સામઞ્ઞં પત્તા, યો ચાહં ન વદામિ. ‘ઉભો સન્ધાવિત્વા સંસરિત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સામા’તિ. અતિરેકં ખો પનિમસ્સ ભોતો સત્થુનો નગ્ગિયં મુણ્ડિયં ઉક્કુટિકપ્પધાનં કેસમસ્સુલોચનં યોહં પુત્તસમ્બાધસયનં અજ્ઝાવસન્તો કાસિકચન્દનં પચ્ચનુભોન્તો માલાગન્ધવિલેપનં ધારેન્તો જાતરૂપરજતં સાદિયન્તો ઇમિના ભોતા સત્થારા સમસમગતિકો ભવિસ્સામિ. અભિસમ્પરાયં સોહં કિં જાનન્તો કિં પસ્સન્તો ઇમસ્મિં સત્થરિ બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામિ? ‘સો અબ્રહ્મચરિયવાસો અય’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા તસ્મા બ્રહ્મચરિયા નિબ્બિજ્જ પક્કમતિ. અયં ખો, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચતુત્થો અબ્રહ્મચરિયવાસો અક્ખાતો યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘ઇમે ¶ ખો તે, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચત્તારો અબ્રહ્મચરિયવાસા ¶ અક્ખાતા યત્થ ¶ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલ’’ન્તિ.

‘‘અચ્છરિયં ¶ , ભો આનન્દ, અબ્ભુતં, ભો આનન્દ! યાવઞ્ચિદં તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચત્તારો અબ્રહ્મચરિયવાસાવ સમાના ‘અબ્રહ્મચરિયવાસા’તિ અક્ખાતા યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલન્તિ. કતમાનિ પન તાનિ, ભો આનન્દ, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચત્તારિ અનસ્સાસિકાનિ બ્રહ્મચરિયાનિ અક્ખાતાનિ યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલ’’ન્તિ?

૨૨૯. ‘‘ઇધ, સન્દક, એકચ્ચો સત્થા સબ્બઞ્ઞૂ સબ્બદસ્સાવી અપરિસેસં ઞાણદસ્સનં પટિજાનાતિ – ‘ચરતો ચ મે તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં ઞાણદસ્સનં પચ્ચુપટ્ઠિત’ન્તિ. સો સુઞ્ઞમ્પિ અગારં પવિસતિ, પિણ્ડમ્પિ ન લભતિ, કુક્કુરોપિ ડંસતિ, ચણ્ડેનપિ હત્થિના સમાગચ્છતિ, ચણ્ડેનપિ અસ્સેન સમાગચ્છતિ, ચણ્ડેનપિ ગોણેન સમાગચ્છતિ, ઇત્થિયાપિ પુરિસસ્સપિ નામમ્પિ ગોત્તમ્પિ પુચ્છતિ, ગામસ્સપિ નિગમસ્સપિ નામમ્પિ મગ્ગમ્પિ પુચ્છતિ. સો ‘કિમિદ’ન્તિ પુટ્ઠો સમાનો ‘સુઞ્ઞં મે અગારં પવિસિતબ્બં અહોસિ’, તેન પાવિસિં; ‘પિણ્ડમ્પિ અલદ્ધબ્બં અહોસિ’, તેન નાલત્થં ¶ ; ‘કુક્કુરેન ડંસિતબ્બં અહોસિ’, તેનમ્હિ [તેન (ક.), તેનાસિં (?)] દટ્ઠો; ‘ચણ્ડેન હત્થિના સમાગન્તબ્બં અહોસિ’, તેન સમાગમિં; ‘ચણ્ડેન અસ્સેન સમાગન્તબ્બં અહોસિ’, તેન સમાગમિં; ‘ચણ્ડેન ગોણેન સમાગન્તબ્બં અહોસિ’, તેન સમાગમિં; ‘ઇત્થિયાપિ પુરિસસ્સપિ નામમ્પિ ગોત્તમ્પિ પુચ્છિતબ્બં અહોસિ’, તેન પુચ્છિં; ‘ગામસ્સપિ નિગમસ્સપિ નામમ્પિ મગ્ગમ્પિ પુચ્છિતબ્બં અહોસિ’, તેન પુચ્છિન્તિ. તત્ર, સન્દક, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયં ખો ભવં સત્થા સબ્બઞ્ઞૂ સબ્બદસ્સાવી અપરિસેસં ઞાણદસ્સનં પટિજાનાતિ…પે… ¶ ‘ગામસ્સપિ નિગમસ્સપિ નામમ્પિ મગ્ગમ્પિ પુચ્છિતબ્બં અહોસિ, તેન પુચ્છિ’ન્તિ ¶ . સો ‘અનસ્સાસિકં ઇદં બ્રહ્મચરિય’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા તસ્મા બ્રહ્મચરિયા નિબ્બિજ્જ પક્કમતિ. ઇદં ખો, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન પઠમં અનસ્સાસિકં બ્રહ્મચરિયં અક્ખાતં ¶ યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

૨૩૦. ‘‘પુન ચપરં, સન્દક, ઇધેકચ્ચો સત્થા અનુસ્સવિકો હોતિ અનુસ્સવસચ્ચો. સો અનુસ્સવેન ઇતિહિતિહપરમ્પરાય પિટકસમ્પદાય ધમ્મં દેસેતિ. અનુસ્સવિકસ્સ ખો પન, સન્દક ¶ , સત્થુનો અનુસ્સવસચ્ચસ્સ સુસ્સુતમ્પિ હોતિ દુસ્સુતમ્પિ હોતિ તથાપિ હોતિ અઞ્ઞથાપિ હોતિ. તત્ર, સન્દક, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયં ખો ભવં સત્થા અનુસ્સવિકો અનુસ્સવસચ્ચો સો અનુસ્સવેન ઇતિહિતિહપરમ્પરાય પિટકસમ્પદાય ધમ્મં દેસેતિ. અનુસ્સવિકસ્સ ખો પન સત્થુનો અનુસ્સવસચ્ચસ્સ સુસ્સુતમ્પિ હોતિ દુસ્સુતમ્પિ હોતિ તથાપિ હોતિ અઞ્ઞથાપિ હોતિ’. સો ‘અનસ્સાસિકં ઇદં બ્રહ્મચરિય’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા તસ્મા બ્રહ્મચરિયા નિબ્બિજ્જ પક્કમતિ. ઇદં ખો, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન દુતિયં અનસ્સાસિકં બ્રહ્મચરિયં અક્ખાતં યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

૨૩૧. ‘‘પુન ¶ ચપરં, સન્દક, ઇધેકચ્ચો સત્થા તક્કી હોતિ વીમંસી. સો તક્કપરિયાહતં વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાનં ધમ્મં દેસેતિ. તક્કિસ્સ ખો પન, સન્દક, સત્થુનો વીમંસિસ્સ સુતક્કિતમ્પિ હોતિ દુત્તક્કિતમ્પિ હોતિ તથાપિ હોતિ અઞ્ઞથાપિ હોતિ. તત્ર, સન્દક, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયં ખો ભવં સત્થા તક્કી વીમંસી. સો તક્કપરિયાહતં વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાનં ધમ્મં દેસેતિ. તક્કિસ્સ ખો પન સત્થુનો વીમંસિસ્સ સુતક્કિતમ્પિ હોતિ દુત્તક્કિતમ્પિ હોતિ તથાપિ હોતિ અઞ્ઞથાપિ હોતિ’. સો ‘અનસ્સાસિકં ઇદં બ્રહ્મચરિય’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા તસ્મા બ્રહ્મચરિયા નિબ્બિજ્જ પક્કમતિ. ઇદં ખો, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન તતિયં અનસ્સાસિકં બ્રહ્મચરિયં અક્ખાતં યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

૨૩૨. ‘‘પુન ¶ ચપરં, સન્દક, ઇધેકચ્ચો સત્થા મન્દો હોતિ મોમૂહો. સો મન્દત્તા મોમૂહત્તા તત્થ તત્થ [તથા તથા (સી. સ્યા. કં. પી.)] પઞ્હં પુટ્ઠો ¶ સમાનો વાચાવિક્ખેપં આપજ્જતિ અમરાવિક્ખેપં – ‘એવન્તિપિ [એવમ્પિ (સી. પી.)] મે નો, તથાતિપિ [તથાપિ (સી. પી.)] મે નો, અઞ્ઞથાતિપિ [અઞ્ઞથાપિ (સી. પી.) ( ) સબ્બત્થ નત્થિ] મે નો, નોતિપિ મે નો, નો નોતિપિ મે નો’તિ. તત્ર, સન્દક, વિઞ્ઞૂ પુરિસો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અયં ખો ભવં સત્થા મન્દો મોમૂહો. સો મન્દત્તા મોમૂહત્તા તત્થ તત્થ પઞ્હં પુટ્ઠો સમાનો વાચાવિક્ખેપં આપજ્જતિ અમરાવિક્ખેપં ¶ – એવન્તિપિ મે નો, તથાતિપિ મે નો, અઞ્ઞથાતિપિ મે નો, નોતિપિ મે નો, નો નોતિપિ મે નો’તિ. સો ‘અનસ્સાસિકં ઇદં બ્રહ્મચરિય’ન્તિ – ઇતિ વિદિત્વા ¶ તસ્મા બ્રહ્મચરિયા નિબ્બિજ્જ પક્કમતિ. ઇદં ખો, સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચતુત્થં અનસ્સાસિકં બ્રહ્મચરિયં અક્ખાતં યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘ઇમાનિ ખો, (તાનિ સન્દક, તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચત્તારિ અનસ્સાસિકાનિ બ્રહ્મચરિયાનિ અક્ખાતાનિ યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલ’’ન્તિ.

‘‘અચ્છરિયં, ભો આનન્દ, અબ્ભુતં, ભો આનન્દ! યાવઞ્ચિદં તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચત્તારિ અનસ્સાસિકાનેવ બ્રહ્મચરિયાનિ અનસ્સાસિકાનિ બ્રહ્મચરિયાનીતિ અક્ખાતાનિ યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં ન વસેય્ય, વસન્તો ચ નારાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં. સો પન, ભો આનન્દ, સત્થા કિં વાદી કિં અક્ખાયી યત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં વસેય્ય, વસન્તો ચ આરાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલ’’ન્તિ.

૨૩૩. ‘‘ઇધ, સન્દક, તથાગતો લોકે ઉપ્પજ્જતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા…પે… [વિત્થારો મ. નિ. ૨.૯-૧૦ કન્દરકસુત્તે] સો ઇમે ¶ પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ¶ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યસ્મિં ખો [યસ્મિં ખો પન (સ્યા. કં. ક.)], સન્દક, સત્થરિ સાવકો એવરૂપં ઉળારવિસેસં અધિગચ્છતિ તત્થ ¶ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં વસેય્ય, વસન્તો ચ આરાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘પુન ચપરં, સન્દક, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે... દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યસ્મિં ખો, સન્દક, સત્થરિ સાવકો એવરૂપં ઉળારવિસેસં અધિગચ્છતિ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં વસેય્ય, વસન્તો ચ આરાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘પુન ¶ ચપરં, સન્દક, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ…પે… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યસ્મિં ખો, સન્દક, સત્થરિ સાવકો એવરૂપં ઉળારવિસેસં અધિગચ્છતિ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં વસેય્ય, વસન્તો ચ આરાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘પુન ચપરં, સન્દક, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના…પે… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યસ્મિં ખો, સન્દક, સત્થરિ સાવકો એવરૂપં ઉળારવિસેસં અધિગચ્છતિ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં વસેય્ય, વસન્તો ચ આરાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે ¶ વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ. યસ્મિં ખો, સન્દક, સત્થરિ સાવકો એવરૂપં ઉળારવિસેસં અધિગચ્છતિ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં વસેય્ય, વસન્તો ચ આરાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે સત્તાનં ચુતૂપપાતઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે…પે… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. યસ્મિં ખો, સન્દક, સત્થરિ સાવકો એવરૂપં ઉળારવિસેસં અધિગચ્છતિ ¶ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં વસેય્ય, વસન્તો ચ આરાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે પરિસુદ્ધે પરિયોદાતે અનઙ્ગણે વિગતૂપક્કિલેસે મુદુભૂતે કમ્મનિયે ઠિતે આનેઞ્જપ્પત્તે આસવાનં ખયઞાણાય ચિત્તં અભિનિન્નામેતિ. સો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ; ‘ઇમે આસવા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં આસવસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં આસવનિરોધો’તિ યથાભૂતં ¶ પજાનાતિ, ‘અયં આસવનિરોધગામિની ¶ પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ એવં જાનતો એવં પસ્સતો કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, ભવાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અવિજ્જાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. યસ્મિં ખો, સન્દક, સત્થરિ સાવકો એવરૂપં ઉળારવિસેસં અધિગચ્છતિ તત્થ વિઞ્ઞૂ પુરિસો સસક્કં બ્રહ્મચરિયં વસેય્ય, વસન્તો ચ આરાધેય્ય ઞાયં ધમ્મં કુસલ’’ન્તિ.

૨૩૪. ‘‘યો પન સો, ભો આનન્દ, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો પરિભુઞ્જેય્ય ¶ સો કામે’’તિ? ‘‘યો સો, સન્દક, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો અભબ્બો સો પઞ્ચટ્ઠાનાનિ અજ્ઝાચરિતું. અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ સઞ્ચિચ્ચ પાણં જીવિતા વોરોપેતું, અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ અદિન્નં થેય્યસઙ્ખાતં આદાતું, અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેતું, અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ સમ્પજાનમુસા ભાસિતું, અભબ્બો ખીણાસવો ભિક્ખુ સન્નિધિકારકં કામે પરિભુઞ્જિતું, સેય્યથાપિ પુબ્બે અગારિયભૂતો. યો સો, સન્દક, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો અભબ્બો સો ¶ ઇમાનિ પઞ્ચટ્ઠાનાનિ અજ્ઝાચરિતુ’’ન્તિ.

૨૩૫. ‘‘યો ¶ પન સો, ભો આનન્દ, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો તસ્સ ચરતો ચેવ તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં ઞાણદસ્સનં પચ્ચુપટ્ઠિતં – ‘ખીણા મે આસવા’’’તિ? ‘‘તેન હિ, સન્દક, ઉપમં તે કરિસ્સામિ; ઉપમાયપિધેકચ્ચે વિઞ્ઞૂ પુરિસા ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનન્તિ. સેય્યથાપિ, સન્દક, પુરિસસ્સ હત્થપાદા છિન્ના; તસ્સ ચરતો ચેવ તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં (જાનાતિ – ‘છિન્ના મે હત્થપાદા’તિ, ઉદાહુ પચ્ચવેક્ખમાનો જાનાતિ – ‘છિન્ના મે હત્થપાદા’’’તિ? ‘‘ન ખો, ભો આનન્દ, સો પુરિસો સતતં સમિતં જાનાતિ – ‘છિન્ના મે હત્થપાદા’ તિ.) [(છિન્નાવ હત્થપાદા,) (સી. સ્યા. કં. પી.)] અપિ ચ ખો પન નં પચ્ચવેક્ખમાનો જાનાતિ – ‘છિન્ના મે હત્થપાદા’’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, સન્દક, યો સો ¶ ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો તસ્સ ચરતો ચેવ તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં (ઞાણદસ્સનં ન પચ્ચુપટ્ઠિતં – ‘ખીણા મે આસવા’તિ;) [(ખીણાવ આસવા,) (સી. સ્યા. કં. પી.)] અપિ ચ ખો પન નં પચ્ચવેક્ખમાનો જાનાતિ – ‘ખીણા મે આસવા’’’તિ.

૨૩૬. ‘‘કીવબહુકા પન, ભો આનન્દ, ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે નિય્યાતારો’’તિ? ‘‘ન ખો, સન્દક, એકંયેવ સતં ન દ્વે સતાનિ ન તીણિ સતાનિ ન ચત્તારિ સતાનિ ન પઞ્ચ સતાનિ, અથ ખો ભિય્યોવ યે ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે નિય્યાતારો’’તિ. ‘‘અચ્છરિયં, ભો આનન્દ, અબ્ભુતં, ભો આનન્દ! ન ચ નામ સધમ્મોક્કંસના ભવિસ્સતિ, ન ¶ પરધમ્મવમ્ભના, આયતને ચ ધમ્મદેસના તાવ બહુકા ¶ ચ નિય્યાતારો પઞ્ઞાયિસ્સન્તિ. ઇમે પનાજીવકા પુત્તમતાય પુત્તા અત્તાનઞ્ચેવ ઉક્કંસેન્તિ, પરે ચ વમ્ભેન્તિ તયો ચેવ નિય્યાતારો પઞ્ઞપેન્તિ, સેય્યથિદં – નન્દં વચ્છં, કિસં સંકિચ્ચં, મક્ખલિં ગોસાલ’’ન્તિ. અથ ખો સન્દકો પરિબ્બાજકો સકં પરિસં આમન્તેસિ – ‘‘ચરન્તુ ભોન્તો સમણે ગોતમે બ્રહ્મચરિયવાસો. ન દાનિ સુકરં અમ્હેહિ લાભસક્કારસિલોકે પરિચ્ચજિતુ’’ન્તિ. ઇતિ હિદં સન્દકો પરિબ્બાજકો સકં પરિસં ઉય્યોજેસિ ભગવતિ બ્રહ્મચરિયેતિ.

સન્દકસુત્તં નિટ્ઠિતં છટ્ઠં.

૭. મહાસકુલુદાયિસુત્તં

૨૩૭. એવં ¶ ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તેન ખો પન સમયેન સમ્બહુલા અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા પરિબ્બાજકા મોરનિવાપે પરિબ્બાજકારામે પટિવસન્તિ, સેય્યથિદં – અન્નભારો વરધરો સકુલુદાયી ચ પરિબ્બાજકો અઞ્ઞે ચ અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતા પરિબ્બાજકા. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય રાજગહં પિણ્ડાય પાવિસિ. અથ ખો ભગવતો એતદહોસિ – ‘‘અતિપ્પગો ખો તાવ રાજગહે પિણ્ડાય ચરિતું. યંનૂનાહં યેન મોરનિવાપો પરિબ્બાજકારામો યેન સકુલુદાયી પરિબ્બાજકો તેનુપસઙ્કમેય્ય’’ન્તિ. અથ ખો ભગવા યેન મોરનિવાપો પરિબ્બાજકારામો તેનુપસઙ્કમિ. તેન ખો પન સમયેન સકુલુદાયી પરિબ્બાજકો મહતિયા પરિબ્બાજકપરિસાય સદ્ધિં નિસિન્નો હોતિ ઉન્નાદિનિયા ઉચ્ચાસદ્દમહાસદ્દાય અનેકવિહિતં તિરચ્છાનકથં કથેન્તિયા, સેય્યથિદં – રાજકથં ચોરકથં મહામત્તકથં સેનાકથં ભયકથં યુદ્ધકથં અન્નકથં પાનકથં વત્થકથં સયનકથં માલાકથં ગન્ધકથં ઞાતિકથં યાનકથં ગામકથં નિગમકથં નગરકથં જનપદકથં ઇત્થિકથં સૂરકથં વિસિખાકથં કુમ્ભટ્ઠાનકથં પુબ્બપેતકથં ¶ નાનત્તકથં લોકક્ખાયિકં સમુદ્દક્ખાયિકં ઇતિભવાભવકથં ¶ ઇતિ વા. અદ્દસા ખો સકુલુદાયી પરિબ્બાજકો ભગવન્તં દૂરતોવ આગચ્છન્તં. દિસ્વાન સકં પરિસં સણ્ઠાપેતિ – ‘‘અપ્પસદ્દા ભોન્તો હોન્તુ; મા ભોન્તો સદ્દમકત્થ. અયં સમણો ગોતમો આગચ્છતિ; અપ્પસદ્દકામો ખો પન સો આયસ્મા અપ્પસદ્દસ્સ વણ્ણવાદી. અપ્પેવ નામ અપ્પસદ્દં પરિસં વિદિત્વા ઉપસઙ્કમિતબ્બં મઞ્ઞેય્યા’’તિ. અથ ખો તે પરિબ્બાજકા તુણ્હી અહેસું. અથ ખો ભગવા યેન સકુલુદાયી પરિબ્બાજકો તેનુપસઙ્કમિ. અથ ખો સકુલુદાયી પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘એતુ ખો, ભન્તે, ભગવા. સ્વાગતં, ભન્તે, ભગવતો. ચિરસ્સં ખો, ભન્તે, ભગવા ઇમં પરિયાયમકાસિ યદિદં ઇધાગમનાય. નિસીદતુ, ભન્તે, ભગવા; ઇદમાસનં પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ. નિસીદિ ભગવા પઞ્ઞત્તે આસને. સકુલુદાયીપિ ખો પરિબ્બાજકો અઞ્ઞતરં નીચં આસનં ગહેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો સકુલુદાયિં પરિબ્બાજકં ભગવા એતદવોચ –

૨૩૮. ‘‘કાયનુત્થ ¶ ¶ , ઉદાયિ, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના, કા ચ પન વો અન્તરાકથા વિપ્પકતા’’તિ? ‘‘તિટ્ઠતેસા, ભન્તે, કથા યાય મયં એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના. નેસા, ભન્તે, કથા ભગવતો દુલ્લભા ભવિસ્સતિ પચ્છાપિ સવનાય. પુરિમાનિ, ભન્તે, દિવસાનિ પુરિમતરાનિ નાનાતિત્થિયાનં સમણબ્રાહ્મણાનં કુતૂહલસાલાયં સન્નિસિન્નાનં સન્નિપતિતાનં અયમન્તરાકથા ¶ ઉદપાદિ – ‘લાભા વત, ભો, અઙ્ગમગધાનં, સુલદ્ધલાભા વત, ભો, અઙ્ગમગધાનં! તત્રિમે [યત્થિમે (સી.)] સમણબ્રાહ્મણા સઙ્ઘિનો ગણિનો ગણાચરિયા ઞાતા યસસ્સિનો તિત્થકરા સાધુસમ્મતા બહુજનસ્સ રાજગહં વસ્સાવાસં ઓસટા. અયમ્પિ ખો પૂરણો કસ્સપો સઙ્ઘી ચેવ ગણી ચ ગણાચરિયો ચ ઞાતો યસસ્સી તિત્થકરો સાધુસમ્મતો બહુજનસ્સ; સોપિ રાજગહં વસ્સાવાસં ઓસટો. અયમ્પિ ખો મક્ખલિ ગોસાલો…પે… અજિતો કેસકમ્બલો… પકુધો કચ્ચાયનો… સઞ્જયો બેલટ્ઠપુત્તો… નિગણ્ઠો નાટપુત્તો સઙ્ઘી ચેવ ગણી ચ ગણાચરિયો ચ ઞાતો ¶ યસસ્સી તિત્થકરો સાધુસમ્મતો બહુજનસ્સ; સોપિ રાજગહં વસ્સાવાસં ઓસટો. અયમ્પિ ખો સમણો ગોતમો સઙ્ઘી ચેવ ગણી ચ ગણાચરિયો ચ ઞાતો યસસ્સી તિત્થકરો સાધુસમ્મતો બહુજનસ્સ; સોપિ રાજગહં વસ્સાવાસં ઓસટો. કો નુ ખો ઇમેસં ભવતં સમણબ્રાહ્મણાનં સઙ્ઘીનં ગણીનં ગણાચરિયાનં ઞાતાનં યસસ્સીનં તિત્થકરાનં સાધુસમ્મતાનં બહુજનસ્સ સાવકાનં સક્કતો ગરુકતો માનિતો પૂજિતો, કઞ્ચ પન સાવકા સક્કત્વા ગરું કત્વા [ગરુકત્વા (સી. સ્યા. કં. પી.)] ઉપનિસ્સાય વિહરન્તી’’’તિ?

૨૩૯. ‘‘તત્રેકચ્ચે એવમાહંસુ – ‘અયં ખો પૂરણો કસ્સપો સઙ્ઘી ચેવ ગણી ચ ગણાચરિયો ચ ઞાતો યસસ્સી તિત્થકરો સાધુસમ્મતો બહુજનસ્સ; સો ચ ખો સાવકાનં ન સક્કતો ન ગરુકતો ન માનિતો ન ¶ પૂજિતો, ન ચ પન પૂરણં કસ્સપં સાવકા સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ. ભૂતપુબ્બં પૂરણો કસ્સપો અનેકસતાય પરિસાય ધમ્મં દેસેતિ. તત્રઞ્ઞતરો પૂરણસ્સ કસ્સપસ્સ સાવકો સદ્દમકાસિ – ‘‘મા ભોન્તો પૂરણં કસ્સપં એતમત્થં પુચ્છિત્થ; નેસો એતં જાનાતિ; મયમેતં જાનામ, અમ્હે એતમત્થં પુચ્છથ; મયમેતં ભવન્તાનં બ્યાકરિસ્સામા’’તિ. ભૂતપુબ્બં પૂરણો કસ્સપો ¶ બાહા પગ્ગય્હ કન્દન્તો ન લભતિ – ‘‘અપ્પસદ્દા ભોન્તો હોન્તુ, મા ભોન્તો સદ્દમકત્થ. નેતે, ભવન્તે, પુચ્છન્તિ, અમ્હે એતે પુચ્છન્તિ; મયમેતેસં બ્યાકરિસ્સામા’’તિ. બહૂ ખો પન પૂરણસ્સ કસ્સપસ્સ સાવકા વાદં આરોપેત્વા અપક્કન્તા – ‘‘ન ત્વં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનાસિ, અહં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનામિ ¶ , કિં ત્વં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનિસ્સસિ? મિચ્છાપટિપન્નો ત્વમસિ, અહમસ્મિ સમ્માપટિપન્નો, સહિતં મે, અસહિતં તે, પુરેવચનીયં પચ્છા અવચ, પચ્છાવચનીયં પુરે અવચ, અધિચિણ્ણં તે વિપરાવત્તં, આરોપિતો તે વાદો, નિગ્ગહિતોસિ, ચર વાદપ્પમોક્ખાય, નિબ્બેઠેહિ વા સચે પહોસી’’તિ. ઇતિ પૂરણો કસ્સપો સાવકાનં ન સક્કતો ન ગરુકતો ન માનિતો ન પૂજિતો, ન ચ પન પૂરણં કસ્સપં સાવકા સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ. અક્કુટ્ઠો ચ પન પૂરણો કસ્સપો ધમ્મક્કોસેના’’’તિ.

‘‘એકચ્ચે ¶ એવમાહંસુ – ‘અયમ્પિ ખો મક્ખલિ ગોસાલો…પે… અજિતો કેસકમ્બલો… પકુધો કચ્ચાયનો… સઞ્જયો ¶ બેલટ્ઠપુત્તો… નિગણ્ઠો નાટપુત્તો સઙ્ઘી ચેવ ગણી ચ ગણાચરિયો ચ ઞાતો યસસ્સી તિત્થકરો સાધુસમ્મતો બહુજનસ્સ; સો ચ ખો સાવકાનં ન સક્કતો ન ગરુકતો ન માનિતો ન પૂજિતો, ન ચ પન નિગણ્ઠં નાટપુત્તં સાવકા સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ. ભૂતપુબ્બં નિગણ્ઠો નાટપુત્તો અનેકસતાય પરિસાય ધમ્મં દેસેતિ. તત્રઞ્ઞતરો નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ સાવકો સદ્દમકાસિ – મા ભોન્તો નિગણ્ઠં નાટપુત્તં એતમત્થં પુચ્છિત્થ; નેસો એતં જાનાતિ; મયમેતં જાનામ, અમ્હે એતમત્થં પુચ્છથ; મયમેતં ભવન્તાનં બ્યાકરિસ્સામાતિ. ભૂતપુબ્બં નિગણ્ઠો નાટપુત્તો બાહા પગ્ગય્હ કન્દન્તો ન લભતિ – ‘‘અપ્પસદ્દા ભોન્તો હોન્તુ, મા ભોન્તો સદ્દમકત્થ. નેતે ભવન્તે પુચ્છન્તિ, અમ્હે એતે પુચ્છન્તિ; મયમેતેસં બ્યાકરિસ્સામા’’તિ. બહૂ ખો પન નિગણ્ઠસ્સ નાટપુત્તસ્સ સાવકા વાદં આરોપેત્વા અપક્કન્તા – ‘‘ન ત્વં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનાસિ, અહં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનામિ. કિં ત્વં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનિસ્સસિ? મિચ્છાપટિપન્નો ત્વમસિ. અહમસ્મિ સમ્માપટિપન્નો. સહિતં મે અસહિતં તે, પુરેવચનીયં પચ્છા અવચ, પચ્છાવચનીયં પુરે અવચ, અધિચિણ્ણં તે વિપરાવત્તં, આરોપિતો તે વાદો, નિગ્ગહિતોસિ, ચર વાદપ્પમોક્ખાય, નિબ્બેઠેહિ ¶ વા સચે પહોસી’’તિ. ઇતિ નિગણ્ઠો નાટપુત્તો સાવકાનં ન સક્કતો ન ગરુકતો ન માનિતો ન પૂજિતો, ન ચ પન નિગણ્ઠં નાટપુત્તં ¶ સાવકા સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ. અક્કુટ્ઠો ચ પન નિગણ્ઠો નાટપુત્તો ધમ્મક્કોસેના’’’તિ.

૨૪૦. ‘‘એકચ્ચે એવમાહંસુ – ‘અયમ્પિ ખો સમણો ગોતમો સઙ્ઘી ચેવ ગણી ચ ગણાચરિયો ¶ ચ ઞાતો યસસ્સી તિત્થકરો સાધુસમ્મતો બહુજનસ્સ; સો ચ ખો સાવકાનં સક્કતો ગરુકતો માનિતો પૂજિતો, સમણઞ્ચ પન ગોતમં સાવકા સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ. ભૂતપુબ્બં સમણો ગોતમો અનેકસતાય પરિસાય ધમ્મં દેસેસિ. તત્રઞ્ઞતરો સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકો ઉક્કાસિ. તમેનાઞ્ઞતરો સબ્રહ્મચારી જણ્ણુકેન [જણ્ણુકે (સી.)] ઘટ્ટેસિ – ‘‘અપ્પસદ્દો આયસ્મા ¶ હોતુ, માયસ્મા સદ્દમકાસિ, સત્થા નો ભગવા ધમ્મં દેસેસી’’તિ. યસ્મિં સમયે સમણો ગોતમો અનેકસતાય પરિસાય ધમ્મં દેસેતિ, નેવ તસ્મિં સમયે સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકાનં ખિપિતસદ્દો વા હોતિ ઉક્કાસિતસદ્દો વા. તમેનં મહાજનકાયો પચ્ચાસીસમાનરૂપો [પચ્ચાસિં સમાનરૂપો (સી. સ્યા. કં. પી.)] પચ્ચુપટ્ઠિતો હોતિ – ‘‘યં નો ભગવા ધમ્મં ભાસિસ્સતિ તં નો સોસ્સામા’’તિ. સેય્યથાપિ નામ પુરિસો ચાતુમ્મહાપથે ખુદ્દમધું [ખુદ્દં મધું (સી. સ્યા. કં. પી.)] અનેલકં પીળેય્ય [ઉપ્પીળેય્ય (સી.)]. તમેનં મહાજનકાયો પચ્ચાસીસમાનરૂપો પચ્ચુપટ્ઠિતો અસ્સ. એવમેવ યસ્મિં સમયે સમણો ગોતમો અનેકસતાય પરિસાય ધમ્મં દેસેતિ, નેવ તસ્મિં સમયે સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકાનં ખિપિતસદ્દો વા હોતિ ઉક્કાસિતસદ્દો વા. તમેનં મહાજનકાયો પચ્ચાસીસમાનરૂપો પચ્ચુપટ્ઠિતો હોતિ ¶ – ‘‘યં નો ભગવા ધમ્મં ભાસિસ્સતિ તં નો સોસ્સામા’’તિ. યેપિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકા સબ્રહ્મચારીહિ સમ્પયોજેત્વા સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તન્તિ તેપિ સત્થુ ચેવ વણ્ણવાદિનો હોન્તિ, ધમ્મસ્સ ચ વણ્ણવાદિનો હોન્તિ, સઙ્ઘસ્સ ચ વણ્ણવાદિનો હોન્તિ, અત્તગરહિનોયેવ હોન્તિ અનઞ્ઞગરહિનો, ‘‘મયમેવમ્હા અલક્ખિકા મયં અપ્પપુઞ્ઞા તે મયં એવં સ્વાક્ખાતે ધમ્મવિનયે પબ્બજિત્વા નાસક્ખિમ્હા યાવજીવં ¶ પરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં ચરિતુ’’ન્તિ. તે આરામિકભૂતા વા ઉપાસકભૂતા વા પઞ્ચસિક્ખાપદે સમાદાય વત્તન્તિ. ઇતિ સમણો ગોતમો સાવકાનં સક્કતો ગરુકતો માનિતો પૂજિતો, સમણઞ્ચ પન ગોતમં સાવકા સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તી’’’તિ.

૨૪૧. ‘‘કતિ પન ત્વં, ઉદાયિ, મયિ ધમ્મે સમનુપસ્સસિ, યેહિ મમં [મમ (સબ્બત્થ)] સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ [ગરુકરોન્તિ (સી. સ્યા. કં. પી.)] માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તી’’તિ? ‘‘પઞ્ચ ખો અહં, ભન્તે, ભગવતિ ધમ્મે સમનુપસ્સામિ યેહિ ભગવન્તં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ. કતમે પઞ્ચ? ભગવા હિ, ભન્તે, અપ્પાહારો, અપ્પાહારતાય ચ વણ્ણવાદી. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા અપ્પાહારો, અપ્પાહારતાય ચ વણ્ણવાદી ઇમં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતિ ¶ પઠમં ધમ્મં સમનુપસ્સામિ યેન ભગવન્તં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ¶ ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

‘‘પુન ¶ ચપરં, ભન્તે, ભગવા સન્તુટ્ઠો ઇતરીતરેન ચીવરેન, ઇતરીતરચીવરસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા સન્તુટ્ઠો ઇતરીતરેન ચીવરેન, ઇતરીતરચીવરસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી, ઇમં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતિ દુતિયં ધમ્મં સમનુપસ્સામિ યેન ભગવન્તં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા સન્તુટ્ઠો ઇતરીતરેન પિણ્ડપાતેન, ઇતરીતરપિણ્ડપાતસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા સન્તુટ્ઠો ઇતરીતરેન પિણ્ડપાતેન, ઇતરીતરપિણ્ડપાતસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી, ઇમં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતિ તતિયં ધમ્મં સમનુપસ્સામિ યેન ભગવન્તં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા સન્તુટ્ઠો ઇતરીતરેન સેનાસનેન, ઇતરીતરસેનાસનસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા સન્તુટ્ઠો ઇતરીતરેન સેનાસનેન, ઇતરીતરસેનાસનસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી, ઇમં ¶ ખો અહં, ભન્તે, ભગવતિ ચતુત્થં ધમ્મં સમનુપસ્સામિ યેન ભગવન્તં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા પવિવિત્તો, પવિવેકસ્સ ચ વણ્ણવાદી ¶ . યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા પવિવિત્તો, પવિવેકસ્સ ચ વણ્ણવાદી, ઇમં ખો અહં, ભન્તે, ભગવતિ પઞ્ચમં ધમ્મં સમનુપસ્સામિ યેન ભગવન્તં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

‘‘ઇમે ખો અહં, ભન્તે, ભગવતિ પઞ્ચ ધમ્મે સમનુપસ્સામિ યેહિ ભગવન્તં સાવકા સક્કરોન્તિ ¶ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તી’’તિ.

૨૪૨. ‘‘‘અપ્પાહારો સમણો ગોતમો, અપ્પાહારતાય ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, સન્તિ ખો પન મે, ઉદાયિ, સાવકા કોસકાહારાપિ અડ્ઢકોસકાહારાપિ બેલુવાહારાપિ અડ્ઢબેલુવાહારાપિ. અહં ¶ ખો પન, ઉદાયિ, અપ્પેકદા ઇમિના પત્તેન સમતિત્તિકમ્પિ ભુઞ્જામિ ભિય્યોપિ ભુઞ્જામિ. ‘અપ્પાહારો સમણો ગોતમો, અપ્પાહારતાય ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, યે તે, ઉદાયિ, મમ સાવકા કોસકાહારાપિ અડ્ઢકોસકાહારાપિ બેલુવાહારાપિ અડ્ઢબેલુવાહારાપિ ન મં તે ઇમિના ધમ્મેન સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું.

‘‘‘સન્તુટ્ઠો સમણો ગોતમો ઇતરીતરેન ચીવરેન, ઇતરીતરચીવરસન્તુટ્ઠિયા ¶ ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, સન્તિ ખો પન મે, ઉદાયિ, સાવકા પંસુકૂલિકા લૂખચીવરધરા તે સુસાના વા સઙ્કારકૂટા વા પાપણિકા વા નન્તકાનિ [પાપણિકાનિ વા નન્તકાનિ વા (સી.)] ઉચ્ચિનિત્વા [ઉચ્છિન્દિત્વા (ક.)] સઙ્ઘાટિં કરિત્વા ધારેન્તિ. અહં ખો પનુદાયિ, અપ્પેકદા ગહપતિચીવરાનિ ધારેમિ ¶ દળ્હાનિ સત્થલૂખાનિ અલાબુલોમસાનિ. ‘સન્તુટ્ઠો સમણો ગોતમો ઇતરીતરેન ચીવરેન, ઇતરીતરચીવરસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, યે તે, ઉદાયિ, મમ સાવકા પંસુકૂલિકા લૂખચીવરધરા તે સુસાના વા સઙ્કારકૂટા વા પાપણિકા વા નન્તકાનિ ઉચ્ચિનિત્વા સઙ્ઘાટિં કરિત્વા ધારેન્તિ, ન મં તે ઇમિના ધમ્મેન સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું.

‘‘‘સન્તુટ્ઠો સમણો ગોતમો ઇતરીતરેન પિણ્ડપાતેન, ઇતરીતરપિણ્ડપાતસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ¶ ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, સન્તિ ખો પન મે, ઉદાયિ, સાવકા પિણ્ડપાતિકા સપદાનચારિનો ઉઞ્છાસકે વતે રતા, તે અન્તરઘરં પવિટ્ઠા સમાના આસનેનપિ નિમન્તિયમાના ન સાદિયન્તિ. અહં ખો પનુદાયિ, અપ્પેકદા નિમન્તનેપિ [નિમન્તનસ્સાપિ (ક.)] ભુઞ્જામિ સાલીનં ઓદનં વિચિતકાળકં ¶ ¶ અનેકસૂપં અનેકબ્યઞ્જનં. ‘સન્તુટ્ઠો સમણો ગોતમો ઇતરીતરેન પિણ્ડપાતેન, ઇતરીતરપિણ્ડપાતસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, યે તે, ઉદાયિ, મમ સાવકા પિણ્ડપાતિકા સપદાનચારિનો ઉઞ્છાસકે વતે રતા તે અન્તરઘરં પવિટ્ઠા સમાના આસનેનપિ નિમન્તિયમાના ન સાદિયન્તિ, ન મં તે ઇમિના ધમ્મેન સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું.

‘‘‘સન્તુટ્ઠો સમણો ગોતમો ઇતરીતરેન સેનાસનેન, ઇતરીતરસેનાસનસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, સન્તિ ખો પન મે, ઉદાયિ, સાવકા રુક્ખમૂલિકા અબ્ભોકાસિકા, તે અટ્ઠમાસે છન્નં ન ઉપેન્તિ. અહં ખો પનુદાયિ, અપ્પેકદા કૂટાગારેસુપિ વિહરામિ ઉલ્લિત્તાવલિત્તેસુ નિવાતેસુ ફુસિતગ્ગળેસુ [ફુસ્સિતગ્ગળેસુ (સી. પી.)] પિહિતવાતપાનેસુ. ‘સન્તુટ્ઠો સમણો ગોતમો ઇતરીતરેન ¶ સેનાસનેન, ઇતરીતરસેનાસનસન્તુટ્ઠિયા ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, યે તે, ઉદાયિ, મમ સાવકા રુક્ખમૂલિકા અબ્ભોકાસિકા તે અટ્ઠમાસે છન્નં ન ઉપેન્તિ, ન મં તે ઇમિના ધમ્મેન સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ¶ ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું.

‘‘‘પવિવિત્તો સમણો ગોતમો, પવિવેકસ્સ ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, સન્તિ ખો પન મે, ઉદાયિ, સાવકા આરઞ્ઞિકા પન્તસેનાસના અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરન્તિ, તે અન્વદ્ધમાસં સઙ્ઘમજ્ઝે ઓસરન્તિ પાતિમોક્ખુદ્દેસાય. અહં ખો પનુદાયિ, અપ્પેકદા આકિણ્ણો વિહરામિ ભિક્ખૂહિ ભિક્ખુનીહિ ¶ ઉપાસકેહિ ઉપાસિકાહિ રઞ્ઞા રાજમહામત્તેહિ તિત્થિયેહિ તિત્થિયસાવકેહિ. ‘પવિવિત્તો સમણો ગોતમો, પવિવેકસ્સ ચ વણ્ણવાદી’તિ, ઇતિ ચે ¶ મં, ઉદાયિ, સાવકા સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું, યે તે, ઉદાયિ, મમ સાવકા આરઞ્ઞકા પન્તસેનાસના અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ અજ્ઝોગાહેત્વા વિહરન્તિ તે અન્વદ્ધમાસં સઙ્ઘમજ્ઝે ઓસરન્તિ પાતિમોક્ખુદ્દેસાય, ન મં તે ઇમિના ધમ્મેન સક્કરેય્યું ગરું કરેય્યું માનેય્યું પૂજેય્યું, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરેય્યું.

‘‘ઇતિ ખો, ઉદાયિ, ન મમં સાવકા ઇમેહિ પઞ્ચહિ ધમ્મેહિ સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

૨૪૩. ‘‘અત્થિ ખો, ઉદાયિ, અઞ્ઞે ચ પઞ્ચ ધમ્મા યેહિ પઞ્ચહિ ધમ્મેહિ મમં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ ¶ , સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ. કતમે પઞ્ચ? ઇધુદાયિ, મમં સાવકા અધિસીલે સમ્ભાવેન્તિ – ‘સીલવા સમણો ગોતમો પરમેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો’તિ. યમ્પુદાયિ [યમુદાયિ (સ્યા. ક.)], મમં સાવકા અધિસીલે સમ્ભાવેન્તિ – ‘સીલવા સમણો ગોતમો પરમેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો’તિ, અયં ખો, ઉદાયિ ¶ , પઠમો ધમ્મો યેન મમં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

૨૪૪. ‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, મમં સાવકા અભિક્કન્તે ઞાણદસ્સને સમ્ભાવેન્તિ – ‘જાનંયેવાહ સમણો ગોતમો – જાનામીતિ, પસ્સંયેવાહ સમણો ગોતમો – પસ્સામીતિ; અભિઞ્ઞાય સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ નો અનભિઞ્ઞાય; સનિદાનં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ નો અનિદાનં; સપ્પાટિહારિયં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ નો અપ્પાટિહારિય’ન્તિ. યમ્પુદાયિ, મમં સાવકા અભિક્કન્તે ઞાણદસ્સને સમ્ભાવેન્તિ – ‘જાનંયેવાહ સમણો ગોતમો – જાનામીતિ, પસ્સંયેવાહ સમણો ગોતમો – પસ્સામીતિ; અભિઞ્ઞાય સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ નો અનભિઞ્ઞાય; સનિદાનં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ નો અનિદાનં; સપ્પાટિહારિયં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ નો અપ્પાટિહારિય’ન્તિ, અયં ખો, ઉદાયિ, દુતિયો ધમ્મો યેન મમં સાવકા ¶ ¶ સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

૨૪૫. ‘‘પુન ¶ ચપરં, ઉદાયિ, મમં સાવકા અધિપઞ્ઞાય સમ્ભાવેન્તિ – ‘પઞ્ઞવા સમણો ગોતમો પરમેન પઞ્ઞાક્ખન્ધેન સમન્નાગતો; તં વત અનાગતં વાદપથં ન દક્ખતિ, ઉપ્પન્નં વા પરપ્પવાદં ન સહધમ્મેન સુનિગ્ગહિતં નિગ્ગણ્હિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. તં કિં મઞ્ઞસિ, ઉદાયિ, અપિ નુ મે સાવકા એવં જાનન્તા એવં પસ્સન્તા અન્તરન્તરા કથં ઓપાતેય્યુ’’ન્તિ?

‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘ન ખો પનાહં, ઉદાયિ, સાવકેસુ અનુસાસનિં પચ્ચાસીસામિ [પચ્ચાસિંસામિ (સી. સ્યા. કં. પી.)]; અઞ્ઞદત્થુ મમયેવ સાવકા અનુસાસનિં પચ્ચાસીસન્તિ.

‘‘યમ્પુદાયિ, મમં સાવકા અધિપઞ્ઞાય સમ્ભાવેન્તિ – ‘પઞ્ઞવા સમણો ગોતમો પરમેન પઞ્ઞાક્ખન્ધેન સમન્નાગતો; તં વત અનાગતં વાદપથં ન દક્ખતિ, ઉપ્પન્નં વા પરપ્પવાદં ન સહધમ્મેન નિગ્ગહિતં નિગ્ગણ્હિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. અયં ખો, ઉદાયિ, તતિયો ધમ્મો યેન મમં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

૨૪૬. ‘‘પુન ¶ ચપરં, ઉદાયિ, મમ સાવકા યેન દુક્ખેન દુક્ખોતિણ્ણા દુક્ખપરેતા તે મં ઉપસઙ્કમિત્વા દુક્ખં અરિયસચ્ચં પુચ્છન્તિ, તેસાહં દુક્ખં અરિયસચ્ચં પુટ્ઠો બ્યાકરોમિ, તેસાહં ચિત્તં આરાધેમિ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણેન; તે મં દુક્ખસમુદયં… દુક્ખનિરોધં… દુક્ખનિરોધગામિનિં પટિપદં અરિયસચ્ચં પુચ્છન્તિ, તેસાહં દુક્ખનિરોધગામિનિં પટિપદં અરિયસચ્ચં પુટ્ઠો બ્યાકરોમિ ¶ , તેસાહં ચિત્તં આરાધેમિ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણેન. યમ્પુદાયિ, મમ સાવકા યેન દુક્ખેન દુક્ખોતિણ્ણા દુક્ખપરેતા તે મં ઉપસઙ્કમિત્વા દુક્ખં અરિયસચ્ચં પુચ્છન્તિ, તેસાહં દુક્ખં અરિયસચ્ચં પુટ્ઠો બ્યાકરોમિ, તેસાહં ચિત્તં આરાધેમિ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણેન. તે મં દુક્ખસમુદયં ¶ … દુક્ખનિરોધં… દુક્ખનિરોધગામિનિં પટિપદં અરિયસચ્ચં પુચ્છન્તિ. તેસાહં દુક્ખનિરોધગામિનિં પટિપદં અરિયસચ્ચં પુટ્ઠો બ્યાકરોમિ. તેસાહં ચિત્તં આરાધેમિ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણેન. અયં ખો, ઉદાયિ, ચતુત્થો ધમ્મો યેન ¶ મમં સાવકા સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ.

૨૪૭. ‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેન્તિ. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ… ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા ચત્તારો સમ્મપ્પધાને ભાવેન્તિ. ઇધુદાયિ ¶ , ભિક્ખુ અનુપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં અનુપ્પાદાય છન્દં જનેતિ, વાયમતિ, વીરિયં આરભતિ, ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ, પદહતિ; ઉપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય છન્દં જનેતિ, વાયમતિ, વીરિયં આરભતિ, ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ, પદહતિ; અનુપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઉપ્પાદાય છન્દં જનેતિ, વાયમતિ, વીરિયં આરભતિ, ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ, પદહતિ; ઉપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઠિતિયા અસમ્મોસાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય ભાવનાય પારિપૂરિયા છન્દં જનેતિ, વાયમતિ, વીરિયં આરભતિ, ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ, પદહતિ. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

‘‘પુન ¶ ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા ચત્તારો ઇદ્ધિપાદે ભાવેન્તિ. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ છન્દસમાધિપધાનસઙ્ખારસમન્નાગતં ઇદ્ધિપાદં ભાવેતિ, વીરિયસમાધિપધાનસઙ્ખારસમન્નાગતં ઇદ્ધિપાદં ભાવેતિ, ચિત્તસમાધિપધાનસઙ્ખારસમન્નાગતં ઇદ્ધિપાદં ભાવેતિ, વીમંસાસમાધિપધાનસઙ્ખારસમન્નાગતં ઇદ્ધિપાદં ભાવેતિ. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

‘‘પુન ¶ ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવેન્તિ. ઇધુદાયિ ¶ , ભિક્ખુ સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવેતિ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં; વીરિયિન્દ્રિયં ભાવેતિ…પે… સતિન્દ્રિયં ભાવેતિ… સમાધિન્દ્રિયં ભાવેતિ… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવેતિ ¶ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા પઞ્ચ બલાનિ ભાવેન્તિ. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સદ્ધાબલં ભાવેતિ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં; વીરિયબલં ભાવેતિ…પે… સતિબલં ભાવેતિ… સમાધિબલં ભાવેતિ… પઞ્ઞાબલં ભાવેતિ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા સત્તબોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તિ. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં; ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ… પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ… પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ… સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તિ. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ, સમ્માસઙ્કપ્પં ભાવેતિ, સમ્માવાચં ભાવેતિ ¶ , સમ્માકમ્મન્તં ભાવેતિ, સમ્માઆજીવં ભાવેતિ, સમ્માવાયામં ભાવેતિ, સમ્માસતિં ¶ ભાવેતિ, સમ્માસમાધિં ભાવેતિ. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

૨૪૮. ‘‘પુન ¶ ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા અટ્ઠ વિમોક્ખે ભાવેન્તિ. રૂપી રૂપાનિ પસ્સતિ, અયં પઠમો વિમોક્ખો; અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ, અયં દુતિયો વિમોક્ખો; સુભન્તેવ અધિમુત્તો હોતિ, અયં તતિયો વિમોક્ખો; સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં ¶ સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં ચતુત્થો વિમોક્ખો; સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં પઞ્ચમો વિમોક્ખો; સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં છટ્ઠો વિમોક્ખો; સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં સત્તમો વિમોક્ખો; સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં અટ્ઠમો વિમોક્ખો. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

૨૪૯. ‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના ¶ મે સાવકા અટ્ઠ અભિભાયતનાનિ ભાવેન્તિ. અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પરિત્તાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ. ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ, પસ્સામી’તિ એવં સઞ્ઞી હોતિ. ઇદં પઠમં અભિભાયતનં.

‘‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ અપ્પમાણાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ. ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ, પસ્સામી’તિ એવં સઞ્ઞી હોતિ. ઇદં દુતિયં અભિભાયતનં.

‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પરિત્તાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ. ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ, પસ્સામી’તિ એવં સઞ્ઞી હોતિ. ઇદં તતિયં અભિભાયતનં.

‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ અપ્પમાણાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ. ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ, પસ્સામી’તિ એવં સઞ્ઞી હોતિ. ઇદં ચતુત્થં અભિભાયતનં.

‘‘અજ્ઝત્તં ¶ ¶ અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ નીલાનિ નીલવણ્ણાનિ નીલનિદસ્સનાનિ નીલનિભાસાનિ. સેય્યથાપિ નામ ઉમાપુપ્ફં નીલં નીલવણ્ણં નીલનિદસ્સનં નીલનિભાસં, સેય્યથાપિ વા પન તં વત્થં બારાણસેય્યકં ઉભતોભાગવિમટ્ઠં નીલં નીલવણ્ણં નીલનિદસ્સનં નીલનિભાસં; એવમેવ અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ નીલાનિ નીલવણ્ણાનિ નીલનિદસ્સનાનિ નીલનિભાસાનિ. ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ, પસ્સામી’તિ એવં સઞ્ઞી હોતિ. ઇદં પઞ્ચમં અભિભાયતનં ¶ .

‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પીતાનિ પીતવણ્ણાનિ પીતનિદસ્સનાનિ પીતનિભાસાનિ. સેય્યથાપિ નામ કણિકારપુપ્ફં ¶ પીતં પીતવણ્ણં પીતનિદસ્સનં પીતનિભાસં, સેય્યથાપિ વા પન તં વત્થં બારાણસેય્યકં ઉભતોભાગવિમટ્ઠં પીતં પીતવણ્ણં પીતનિદસ્સનં પીતનિભાસં; એવમેવ અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પીતાનિ પીતવણ્ણાનિ પીતનિદસ્સનાનિ પીતનિભાસાનિ. ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ, પસ્સામી’તિ એવં સઞ્ઞી હોતિ. ઇદં છટ્ઠં અભિભાયતનં.

‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ લોહિતકાનિ લોહિતકવણ્ણાનિ લોહિતકનિદસ્સનાનિ લોહિતકનિભાસાનિ. સેય્યથાપિ નામ બન્ધુજીવકપુપ્ફં લોહિતકં લોહિતકવણ્ણં લોહિતકનિદસ્સનં લોહિતકનિભાસં, સેય્યથાપિ વા પન તં વત્થં બારાણસેય્યકં ઉભતોભાગવિમટ્ઠં લોહિતકં લોહિતકવણ્ણં લોહિતકનિદસ્સનં લોહિતકનિભાસં; એવમેવ અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ લોહિતકાનિ લોહિતકવણ્ણાનિ લોહિતકનિદસ્સનાનિ લોહિતકનિભાસાનિ. ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ, પસ્સામી’તિ એવં સઞ્ઞી હોતિ. ઇદં સત્તમં અભિભાયતનં.

‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ ઓદાતાનિ ઓદાતવણ્ણાનિ ઓદાતનિદસ્સનાનિ ઓદાતનિભાસાનિ. સેય્યથાપિ નામ ઓસધિતારકા ઓદાતા ઓદાતવણ્ણા ઓદાતનિદસ્સના ઓદાતનિભાસા, સેય્યથાપિ વા પન તં વત્થં બારાણસેય્યકં ઉભતોભાગવિમટ્ઠં ઓદાતં ઓદાતવણ્ણં ઓદાતનિદસ્સનં ઓદાતનિભાસં; એવમેવ અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ ઓદાતાનિ ઓદાતવણ્ણાનિ ઓદાતનિદસ્સનાનિ ઓદાતનિભાસાનિ ¶ ¶ . ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ ¶ , પસ્સામી’તિ એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં અટ્ઠમં અભિભાયતનં. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

૨૫૦. ‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા દસ કસિણાયતનાનિ ભાવેન્તિ. પથવીકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં અદ્વયં અપ્પમાણં; આપોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ…પે… તેજોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… વાયોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… નીલકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… પીતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… લોહિતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… ઓદાતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… આકાસકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ ¶ … વિઞ્ઞાણકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં અદ્વયં અપ્પમાણં. તત્ર ચ પન મે સાવકા બહૂ અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા વિહરન્તિ.

૨૫૧. ‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, અક્ખાતા મયા સાવકાનં પટિપદા, યથાપટિપન્ના મે સાવકા ચત્તારિ ઝાનાનિ ભાવેન્તિ. ઇધુદાયિ, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇમમેવ કાયં વિવેકજેન પીતિસુખેન અભિસન્દેતિ પરિસન્દેતિ પરિપૂરેતિ પરિપ્ફરતિ, નાસ્સ કિઞ્ચિ સબ્બાવતો કાયસ્સ વિવેકજેન પીતિસુખેન અપ્ફુટં હોતિ. સેય્યથાપિ, ઉદાયિ, દક્ખો ન્હાપકો [નહાપકો (સી. પી.)] વા ન્હાપકન્તેવાસી ¶ વા કંસથાલે ન્હાનીયચુણ્ણાનિ [નહાનીયચુણ્ણાનિ (સી. પી.)] આકિરિત્વા ઉદકેન પરિપ્ફોસકં પરિપ્ફોસકં સન્નેય્ય, સાયં ન્હાનીયપિણ્ડિ [સાસ્સ નહાનીયપિણ્ડી (સી. સ્યા. કં.)] સ્નેહાનુગતા સ્નેહપરેતો સન્તરબાહિરા ફુટા સ્નેહેન ન ચ પગ્ઘરિણી; એવમેવ ખો, ઉદાયિ, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં વિવેકજેન પીતિસુખેન અભિસન્દેતિ પરિસન્દેતિ પરિપૂરેતિ પરિપ્ફરતિ, નાસ્સ કિઞ્ચિ સબ્બાવતો કાયસ્સ વિવેકજેન પીતિસુખેન અપ્ફુટં હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં…પે… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇમમેવ કાયં સમાધિજેન પીતિસુખેન અભિસન્દેતિ પરિસન્દેતિ પરિપૂરેતિ પરિપ્ફરતિ, નાસ્સ કિઞ્ચિ સબ્બાવતો કાયસ્સ સમાધિજેન પીતિસુખેન અપ્ફુટં હોતિ ¶ . સેય્યથાપિ, ઉદાયિ, ઉદકરહદો ગમ્ભીરો ઉબ્ભિદોદકો [ઉબ્ભિતોદકો (સ્યા. કં. ક.)]. તસ્સ નેવસ્સ પુરત્થિમાય દિસાય ઉદકસ્સ આયમુખં ¶ , ન પચ્છિમાય દિસાય ઉદકસ્સ આયમુખં, ન ઉત્તરાય દિસાય ઉદકસ્સ આયમુખં, ન દક્ખિણાય દિસાય ઉદકસ્સ ¶ આયમુખં, દેવો ચ ન કાલેન કાલં સમ્મા ધારં અનુપ્પવેચ્છેય્ય; અથ ખો તમ્હાવ ઉદકરહદા સીતા વારિધારા ઉબ્ભિજ્જિત્વા તમેવ ઉદકરહદં સીતેન વારિના અભિસન્દેય્ય પરિસન્દેય્ય પરિપૂરેય્ય પરિપ્ફરેય્ય, નાસ્સ [ન નેસં (સી.)] કિઞ્ચિ સબ્બાવતો ઉદકરહદસ્સ સીતેન વારિના અપ્ફુટં અસ્સ. એવમેવ ખો, ઉદાયિ, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં સમાધિજેન પીતિસુખેન અભિસન્દેતિ પરિસન્દેતિ પરિપૂરેતિ પરિપ્ફરતિ, નાસ્સ કિઞ્ચિ સબ્બાવતો ¶ કાયસ્સ સમાધિજેન પીતિસુખેન અપ્ફુટં હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, ઉદાયિ, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા…પે… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇમમેવ કાયં નિપ્પીતિકેન સુખેન અભિસન્દેતિ પરિસન્દેતિ પરિપૂરેતિ પરિપ્ફરતિ, નાસ્સ કિઞ્ચિ સબ્બાવતો કાયસ્સ નિપ્પીતિકેન સુખેન અપ્ફુટં હોતિ. સેય્યથાપિ, ઉદાયિ, ઉપ્પલિનિયં વા પદુમિનિયં વા પુણ્ડરીકિનિયં વા અપ્પેકચ્ચાનિ ઉપ્પલાનિ વા પદુમાનિ વા પુણ્ડરીકાનિ વા ઉદકે જાતાનિ ઉદકે સંવડ્ઢાનિ ઉદકાનુગ્ગતાનિ અન્તો નિમુગ્ગપોસીનિ, તાનિ યાવ