📜

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

સંયુત્તનિકાયો

મહાવગ્ગો

૧. મગ્ગસંયુત્તં

૧. અવિજ્જાવગ્ગો

૧. અવિજ્જાસુત્તં

૧. એવં ¶ ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘અવિજ્જા, ભિક્ખવે, પુબ્બઙ્ગમા અકુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા, અન્વદેવ [અનુદેવ (સી. પી. ક.)] અહિરિકં અનોત્તપ્પં ¶ . અવિજ્જાગતસ્સ, ભિક્ખવે, અવિદ્દસુનો મિચ્છાદિટ્ઠિ પહોતિ; મિચ્છાદિટ્ઠિસ્સ મિચ્છાસઙ્કપ્પો પહોતિ; મિચ્છાસઙ્કપ્પસ્સ મિચ્છાવાચા પહોતિ; મિચ્છાવાચસ્સ મિચ્છાકમ્મન્તો પહોતિ; મિચ્છાકમ્મન્તસ્સ મિચ્છાઆજીવો પહોતિ; મિચ્છાઆજીવસ્સ મિચ્છાવાયામો પહોતિ; મિચ્છાવાયામસ્સ મિચ્છાસતિ પહોતિ; મિચ્છાસતિસ્સ મિચ્છાસમાધિ પહોતિ.

‘‘વિજ્જા ¶ ચ ખો, ભિક્ખવે, પુબ્બઙ્ગમા કુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા, અન્વદેવ હિરોત્તપ્પં. વિજ્જાગતસ્સ, ભિક્ખવે ¶ , વિદ્દસુનો સમ્માદિટ્ઠિ ¶ પહોતિ; સમ્માદિટ્ઠિસ્સ સમ્માસઙ્કપ્પો પહોતિ; સમ્માસઙ્કપ્પસ્સ સમ્માવાચા પહોતિ; સમ્માવાચસ્સ સમ્માકમ્મન્તો પહોતિ; સમ્માકમ્મન્તસ્સ સમ્માઆજીવો પહોતિ; સમ્માઆજીવસ્સ સમ્માવાયામો પહોતિ; સમ્માવાયામસ્સ સમ્માસતિ પહોતિ; સમ્માસતિસ્સ સમ્માસમાધિ પહોતી’’તિ. પઠમં.

૨. ઉપડ્ઢસુત્તં

૨. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સક્યેસુ વિહરતિ નગરકં નામ [નાગરકં નામ (સી.), સક્કરં નામ (સ્યા. ક.)] સક્યાનં નિગમો. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ઉપડ્ઢમિદં, ભન્તે, બ્રહ્મચરિયં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા કલ્યાણસહાયતા કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા’’તિ.

‘‘મા હેવં, આનન્દ, મા હેવં, આનન્દ! સકલમેવિદં, આનન્દ, બ્રહ્મચરિયં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા કલ્યાણસહાયતા કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, આનન્દ, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં કલ્યાણસહાયસ્સ કલ્યાણસમ્પવઙ્કસ્સ – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ.

‘‘કથઞ્ચાનન્દ, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો કલ્યાણસહાયો કલ્યાણસમ્પવઙ્કો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં; સમ્માસઙ્કપ્પં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં ¶ …પે… સમ્માવાચં ભાવેતિ ¶ …પે… સમ્માકમ્મન્તં ભાવેતિ…પે… સમ્માઆજીવં ભાવેતિ…પે… સમ્માવાયામં ભાવેતિ…પે… સમ્માસતિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, આનન્દ, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો કલ્યાણસહાયો કલ્યાણસમ્પવઙ્કો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ.

‘‘તદમિનાપેતં ¶ ¶ , આનન્દ, પરિયાયેન વેદિતબ્બં યથા સકલમેવિદં બ્રહ્મચરિયં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા કલ્યાણસહાયતા કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા. મમઞ્હિ, આનન્દ, કલ્યાણમિત્તં આગમ્મ જાતિધમ્મા સત્તા જાતિયા પરિમુચ્ચન્તિ; જરાધમ્મા સત્તા જરાય પરિમુચ્ચન્તિ; મરણધમ્મા સત્તા મરણેન પરિમુચ્ચન્તિ; સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્મા સત્તા સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસેહિ પરિમુચ્ચન્તિ. ઇમિના ખો એતં, આનન્દ, પરિયાયેન વેદિતબ્બં યથા સકલમેવિદં બ્રહ્મચરિયં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા કલ્યાણસહાયતા કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા’’તિ. દુતિયં.

૩. સારિપુત્તસુત્તં

૩. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સકલમિદં, ભન્તે, બ્રહ્મચરિયં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા કલ્યાણસહાયતા કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા’’તિ.

‘‘સાધુ ¶ સાધુ, સારિપુત્ત! સકલમિદં, સારિપુત્ત, બ્રહ્મચરિયં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા કલ્યાણસહાયતા કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, સારિપુત્ત, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં કલ્યાણસહાયસ્સ કલ્યાણસમ્પવઙ્કસ્સ – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ¶ બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો કલ્યાણસહાયો કલ્યાણસમ્પવઙ્કો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ?

‘‘ઇધ, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં ¶ વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો કલ્યાણસહાયો કલ્યાણસમ્પવઙ્કો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ.

‘‘તદમિનાપેતં, સારિપુત્ત, પરિયાયેન વેદિતબ્બં યથા સકલમિદં બ્રહ્મચરિયં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા કલ્યાણસહાયતા કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા. મમઞ્હિ, સારિપુત્ત, કલ્યાણમિત્તં આગમ્મ જાતિધમ્મા સત્તા જાતિયા ¶ પરિમુચ્ચન્તિ; જરાધમ્મા સત્તા જરાય પરિમુચ્ચન્તિ; મરણધમ્મા સત્તા મરણેન પરિમુચ્ચન્તિ; સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્મા સત્તા સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસેહિ પરિમુચ્ચન્તિ. ઇમિના ખો એતં, સારિપુત્ત, પરિયાયેન વેદિતબ્બં ¶ યથા સકલમિદં બ્રહ્મચરિયં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા કલ્યાણસહાયતા કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા’’તિ. તતિયં.

૪. જાણુસ્સોણિબ્રાહ્મણસુત્તં

૪. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પાવિસિ. અદ્દસા ખો આયસ્મા આનન્દો જાણુસ્સોણિં બ્રાહ્મણં સબ્બસેતેન વળવાભિરથેન [વળભીરથેન (સી.)] સાવત્થિયા નિય્યાયન્તં. સેતા સુદં અસ્સા યુત્તા હોન્તિ સેતાલઙ્કારા, સેતો રથો, સેતપરિવારો, સેતા રસ્મિયો, સેતા પતોદલટ્ઠિ, સેતં છત્તં, સેતં ઉણ્હીસં ¶ , સેતાનિ વત્થાનિ, સેતા ઉપાહના, સેતાય સુદં વાલબીજનિયા બીજીયતિ. તમેનં જનો દિસ્વા એવમાહ – ‘‘બ્રહ્મં વત, ભો, યાનં! બ્રહ્મયાનરૂપં વત, ભો’’તિ!!

અથ ખો આયસ્મા આનન્દો સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ ¶ ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘ઇધાહં, ભન્તે, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પાવિસિં. અદ્દસં ખ્વાહં, ભન્તે, જાણુસ્સોણિં બ્રાહ્મણં સબ્બસેતેન વળવાભિરથેન સાવત્થિયા નિય્યાયન્તં. સેતા સુદં અસ્સા યુત્તા હોન્તિ સેતાલઙ્કારા, સેતો રથો, સેતપરિવારો, સેતા રસ્મિયો, સેતા પતોદલટ્ઠિ, સેતં છત્તં, સેતં ઉણ્હીસં, સેતાનિ વત્થાનિ, સેતા ¶ ઉપાહના, સેતાય સુદં વાલબીજનિયા બીજીયતિ. તમેનં જનો દિસ્વા એવમાહ – ‘બ્રહ્મં વત, ભો, યાનં! બ્રહ્મયાનરૂપં વત, ભો’તિ!! સક્કા નુ ખો, ભન્તે, ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે બ્રહ્મયાનં પઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ?

‘‘સક્કા ¶ , આનન્દા’’તિ ભગવા અવોચ – ‘‘ઇમસ્સેવ ખો એતં, આનન્દ, અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ અધિવચનં – ‘બ્રહ્મયાનં’ ઇતિપિ, ‘ધમ્મયાનં’ ઇતિપિ, ‘અનુત્તરો સઙ્ગામવિજયો’ ઇતિપી’’તિ.

‘‘સમ્માદિટ્ઠિ, આનન્દ, ભાવિતા બહુલીકતા રાગવિનયપરિયોસાના હોતિ, દોસવિનયપરિયોસાના હોતિ, મોહવિનયપરિયોસાના હોતિ. સમ્માસઙ્કપ્પો, આનન્દ, ભાવિતો બહુલીકતો રાગવિનયપરિયોસાનો હોતિ, દોસવિનયપરિયોસાનો હોતિ, મોહવિનયપરિયોસાનો હોતિ. સમ્માવાચા, આનન્દ, ભાવિતા બહુલીકતા રાગવિનયપરિયોસાના હોતિ, દોસ…પે… મોહવિનયપરિયોસાના હોતિ. સમ્માકમ્મન્તો, આનન્દ, ભાવિતો બહુલીકતો રાગવિનયપરિયોસાનો હોતિ, દોસ… મોહવિનયપરિયોસાનો હોતિ. સમ્માઆજીવો, આનન્દ, ભાવિતો બહુલીકતો રાગવિનયપરિયોસાનો હોતિ, દોસ… મોહવિનયપરિયોસાનો હોતિ ¶ . સમ્માવાયામો, આનન્દ, ભાવિતો બહુલીકતો રાગવિનયપરિયોસાનો ¶ હોતિ, દોસ… મોહવિનયપરિયોસાનો હોતિ. સમ્માસતિ, આનન્દ, ભાવિતા બહુલીકતા રાગવિનયપરિયોસાના હોતિ, દોસ… મોહવિનયપરિયોસાના હોતિ. સમ્માસમાધિ, આનન્દ, ભાવિતો બહુલીકતો રાગવિનયપરિયોસાનો ¶ હોતિ, દોસ… મોહવિનયપરિયોસાનો હોતિ.

‘‘ઇમિના ખો એતં, આનન્દ, પરિયાયેન વેદિતબ્બં યથા ઇમસ્સેવેતં અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ અધિવચનં – ‘બ્રહ્મયાનં’ ઇતિપિ, ‘ધમ્મયાનં’ ઇતિપિ, ‘અનુત્તરો સઙ્ગામવિજયો’ ઇતિપી’’તિ. ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વાન સુગતો અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

‘‘યસ્સ સદ્ધા ચ પઞ્ઞા ચ, ધમ્મા યુત્તા સદા ધુરં;

હિરી ઈસા મનો યોત્તં, સતિ આરક્ખસારથિ.

‘‘રથો સીલપરિક્ખારો, ઝાનક્ખો ચક્કવીરિયો;

ઉપેક્ખા ધુરસમાધિ, અનિચ્છા પરિવારણં.

‘‘અબ્યાપાદો અવિહિંસા, વિવેકો યસ્સ આવુધં;

તિતિક્ખા ચમ્મસન્નાહો [વમ્મસન્નાહો (સી.)], યોગક્ખેમાય વત્તતિ.

‘‘એતદત્તનિ ¶ ¶ સમ્ભૂતં, બ્રહ્મયાનં અનુત્તરં;

નિય્યન્તિ ધીરા લોકમ્હા, અઞ્ઞદત્થુ જયં જય’’ન્તિ. ચતુત્થં;

૫. કિમત્થિયસુત્તં

૫. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ…પે… એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું –

‘‘ઇધ નો, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા અમ્હે એવં પુચ્છન્તિ – ‘કિમત્થિયં, આવુસો, સમણે ગોતમે બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ? એવં પુટ્ઠા મયં, ભન્તે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં ¶ પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરોમ – ‘દુક્ખસ્સ ખો, આવુસો, પરિઞ્ઞત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ. કચ્ચિ મયં, ભન્તે, એવં પુટ્ઠા એવં બ્યાકરમાના વુત્તવાદિનો ચેવ ભગવતો હોમ, ન ચ ભગવન્તં અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખામ, ધમ્મસ્સ ચાનુધમ્મં ¶ બ્યાકરોમ, ન ચ કોચિ સહધમ્મિકો વાદાનુવાદો ગારય્હં ઠાનં આગચ્છતી’’તિ?

‘‘તગ્ઘ તુમ્હે, ભિક્ખવે, એવં પુટ્ઠા એવં બ્યાકરમાના વુત્તવાદિનો ચેવ મે હોથ, ન ચ મં અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખથ, ધમ્મસ્સ ચાનુધમ્મં બ્યાકરોથ, ન ચ કોચિ સહધમ્મિકો વાદાનુવાદો ગારય્હં ઠાનં આગચ્છતિ. દુક્ખસ્સ હિ પરિઞ્ઞત્થં મયિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ. સચે વો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં પુચ્છેય્યું – ‘અત્થિ પનાવુસો, મગ્ગો, અત્થિ પટિપદા એતસ્સ દુક્ખસ્સ ¶ પરિઞ્ઞાયા’તિ, એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથ – ‘અત્થિ ખો, આવુસો, મગ્ગો, અત્થિ પટિપદા એતસ્સ દુક્ખસ્સ પરિઞ્ઞાયા’’’તિ.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, મગ્ગો, કતમા પટિપદા એતસ્સ દુક્ખસ્સ પરિઞ્ઞાયાતિ? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો, અયં પટિપદા એતસ્સ દુક્ખસ્સ પરિઞ્ઞાયાતિ. એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથા’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. પઠમઅઞ્ઞતરભિક્ખુસુત્તં

૬. સાવત્થિનિદાનં ¶ . અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘‘બ્રહ્મચરિયં, બ્રહ્મચરિય’ન્તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કતમં નુ ખો, ભન્તે, બ્રહ્મચરિયં, કતમં બ્રહ્મચરિયપરિયોસાન’’ન્તિ?

‘‘અયમેવ ખો, ભિક્ખુ, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો બ્રહ્મચરિયં, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ ¶ ¶ . યો ખો, ભિક્ખુ, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – ઇદં બ્રહ્મચરિયપરિયોસાન’’ન્તિ. છટ્ઠં.

૭. દુતિયઅઞ્ઞતરભિક્ખુસુત્તં

૭. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં ¶ નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘‘રાગવિનયો દોસવિનયો મોહવિનયો’તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિસ્સ નુ ખો એતં, ભન્તે, અધિવચનં – ‘રાગવિનયો દોસવિનયો મોહવિનયો’’’તિ? ‘‘નિબ્બાનધાતુયા ખો એતં, ભિક્ખુ, અધિવચનં – ‘રાગવિનયો દોસવિનયો મોહવિનયો’તિ. આસવાનં ખયો તેન વુચ્ચતી’’તિ.

એવં વુત્તે સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘‘અમતં, અમત’ન્તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કતમં નુ ખો, ભન્તે, અમતં, કતમો અમતગામિમગ્ગો’’તિ? ‘‘યો ખો, ભિક્ખુ, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – ઇદં વુચ્ચતિ અમતં. અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો અમતગામિમગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધી’’તિ. સત્તમં.

૮. વિભઙ્ગસુત્તં

૮. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘અરિયં વો, ભિક્ખવે, અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં દેસેસ્સામિ વિભજિસ્સામિ. તં સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ; ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માદિટ્ઠિ? યં ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે ¶ ઞાણં, દુક્ખસમુદયે ઞાણં ¶ , દુક્ખનિરોધે ¶ ઞાણં, દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાય ઞાણં – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માદિટ્ઠિ.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસઙ્કપ્પો? યો ખો, ભિક્ખવે, નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પો ¶ , અબ્યાપાદસઙ્કપ્પો, અવિહિંસાસઙ્કપ્પો – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસઙ્કપ્પો.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માવાચા? યા ખો, ભિક્ખવે, મુસાવાદા વેરમણી, પિસુણાય વાચાય વેરમણી, ફરુસાય વાચાય વેરમણી, સમ્ફપ્પલાપા વેરમણી – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માવાચા.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માકમ્મન્તો? યા ખો, ભિક્ખવે, પાણાતિપાતા વેરમણી, અદિન્નાદાના વેરમણી, અબ્રહ્મચરિયા વેરમણી – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માકમ્મન્તો.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માઆજીવો? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો મિચ્છાઆજીવં પહાય સમ્માઆજીવેન જીવિતં કપ્પેતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માઆજીવો.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માવાયામો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અનુપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં અનુપ્પાદાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ, ઉપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય છન્દં જનેતિ…પે… અનુપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઉપ્પાદાય છન્દં જનેતિ…પે… ઉપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઠિતિયા અસમ્મોસાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય ભાવનાય પારિપૂરિયા છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ – અયં ¶ વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માવાયામો.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો ¶ સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ ¶ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસતિ.

‘‘કતમો ¶ ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસમાધિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો, સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસમાધી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. સૂકસુત્તં

૯. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સાલિસૂકં વા યવસૂકં વા મિચ્છાપણિહિતં હત્થેન વા પાદેન વા અક્કન્તં હત્થં વા પાદં વા ભિન્દિસ્સતિ [ભેચ્છતિ (ક.)], લોહિતં વા ઉપ્પાદેસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? મિચ્છાપણિહિતત્તા, ભિક્ખવે, સૂકસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, સો વત ભિક્ખુ મિચ્છાપણિહિતાય દિટ્ઠિયા મિચ્છાપણિહિતાય મગ્ગભાવનાય અવિજ્જં ભિન્દિસ્સતિ, વિજ્જં ઉપ્પાદેસ્સતિ, નિબ્બાનં સચ્છિકરિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? મિચ્છાપણિહિતત્તા, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિયા.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સાલિસૂકં વા યવસૂકં વા સમ્માપણિહિતં હત્થેન વા પાદેન વા અક્કન્તં હત્થં વા પાદં વા ભિન્દિસ્સતિ, લોહિતં વા ઉપ્પાદેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? સમ્માપણિહિતત્તા, ભિક્ખવે ¶ , સૂકસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, સો વત ભિક્ખુ સમ્માપણિહિતાય દિટ્ઠિયા સમ્માપણિહિતાય મગ્ગભાવનાય અવિજ્જં ¶ ભિન્દિસ્સતિ, વિજ્જં ઉપ્પાદેસ્સતિ, નિબ્બાનં સચ્છિકરિસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? સમ્માપણિહિતત્તા, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિયા.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માપણિહિતાય દિટ્ઠિયા સમ્માપણિહિતાય મગ્ગભાવનાય અવિજ્જં ભિન્દતિ, વિજ્જં ઉપ્પાદેતિ, નિબ્બાનં સચ્છિકરોતીતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં ¶ વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ¶ ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માપણિહિતાય દિટ્ઠિયા સમ્માપણિહિતાય મગ્ગભાવનાય અવિજ્જં ભિન્દતિ, વિજ્જં ઉપ્પાદેતિ, નિબ્બાનં સચ્છિકરોતી’’તિ. નવમં.

૧૦. નન્દિયસુત્તં

૧૦. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો નન્દિયો પરિબ્બાજકો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો નન્દિયો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કતિ નુ ખો, ભો ગોતમ, ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા નિબ્બાનઙ્ગમા હોન્તિ નિબ્બાનપરાયના નિબ્બાનપરિયોસાના’’તિ?

‘‘અટ્ઠિમે ખો, નન્દિય, ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા નિબ્બાનઙ્ગમા હોન્તિ નિબ્બાનપરાયના નિબ્બાનપરિયોસાના. કતમે અટ્ઠ? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇમે ખો, નન્દિય, અટ્ઠ ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા નિબ્બાનઙ્ગમા હોન્તિ નિબ્બાનપરાયના નિબ્બાનપરિયોસાના’’તિ. એવં વુત્તે નન્દિયો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં ¶ , ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ ¶ ¶ …પે… ઉપાસકં મં ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ. દસમં.

અવિજ્જાવગ્ગો પઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

અવિજ્જઞ્ચ ઉપડ્ઢઞ્ચ, સારિપુત્તો ચ બ્રાહ્મણો;

કિમત્થિયો ચ દ્વે ભિક્ખૂ, વિભઙ્ગો સૂકનન્દિયાતિ.

૨. વિહારવગ્ગો

૧. પઠમવિહારસુત્તં

૧૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘ઇચ્છામહં, ભિક્ખવે, અડ્ઢમાસં પટિસલ્લિયિતું. નમ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેના’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ¶ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પટિસ્સુત્વા નાસ્સુધ કોચિ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમતિ, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેન.

અથ ખો ભગવા તસ્સ અડ્ઢમાસસ્સ અચ્ચયેન પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘યેન સ્વાહં, ભિક્ખવે, વિહારેન પઠમાભિસમ્બુદ્ધો વિહરામિ, તસ્સ પદેસેન વિહાસિં. સો એવં પજાનામિ – ‘મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયાપિ વેદયિતં; સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયાપિ વેદયિતં…પે… ¶ મિચ્છાસમાધિપચ્ચયાપિ વેદયિતં; સમ્માસમાધિપચ્ચયાપિ વેદયિતં; છન્દપચ્ચયાપિ વેદયિતં; વિતક્કપચ્ચયાપિ વેદયિતં; સઞ્ઞાપચ્ચયાપિ વેદયિતં; છન્દો ચ અવૂપસન્તો હોતિ, વિતક્કો ચ અવૂપસન્તો હોતિ, સઞ્ઞા ચ અવૂપસન્તા હોતિ, તપ્પચ્ચયાપિ વેદયિતં; છન્દો ¶ ચ વૂપસન્તો હોતિ, વિતક્કો ચ વૂપસન્તો હોતિ, સઞ્ઞા ચ વૂપસન્તા હોતિ, તપ્પચ્ચયાપિ વેદયિતં; અપ્પત્તસ્સ પત્તિયા અત્થિ આયામં [વાયામં (સી. સ્યા.)], તસ્મિમ્પિ ઠાને અનુપ્પત્તે તપ્પચ્ચયાપિ વેદયિત’’’ન્તિ. પઠમં.

૨. દુતિયવિહારસુત્તં

૧૨. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘ઇચ્છામહં, ભિક્ખવે, તેમાસં પટિસલ્લિયિતું. નમ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેના’’તિ ¶ . ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પટિસ્સુત્વા નાસ્સુધ કોચિ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમતિ, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેન.

અથ ખો ભગવા તસ્સ તેમાસસ્સ અચ્ચયેન પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘યેન સ્વાહં, ભિક્ખવે, વિહારેન પઠમાભિસમ્બુદ્ધો વિહરામિ, તસ્સ પદેસેન વિહાસિં. સો એવં પજાનામિ – ‘મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયાપિ વેદયિતં; મિચ્છાદિટ્ઠિવૂપસમપચ્ચયાપિ વેદયિતં; સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયાપિ વેદયિતં; સમ્માદિટ્ઠિવૂપસમપચ્ચયાપિ વેદયિતં…પે… ¶ મિચ્છાસમાધિપચ્ચયાપિ વેદયિતં; મિચ્છાસમાધિવૂપસમપચ્ચયાપિ વેદયિતં, સમ્માસમાધિપચ્ચયાપિ વેદયિતં; સમ્માસમાધિવૂપસમપચ્ચયાપિ વેદયિતં; છન્દપચ્ચયાપિ વેદયિતં; છન્દવૂપસમપચ્ચયાપિ વેદયિતં; વિતક્કપચ્ચયાપિ વેદયિતં; વિતક્કવૂપસમપચ્ચયાપિ વેદયિતં; સઞ્ઞાપચ્ચયાપિ વેદયિતં; સઞ્ઞાવૂપસમપચ્ચયાપિ વેદયિતં; છન્દો ચ અવૂપસન્તો હોતિ, વિતક્કો ચ અવૂપસન્તો હોતિ, સઞ્ઞા ચ અવૂપસન્તા હોતિ, તપ્પચ્ચયાપિ વેદયિતં; છન્દો ¶ ચ વૂપસન્તો હોતિ ¶ , વિતક્કો ચ વૂપસન્તો હોતિ, સઞ્ઞા ચ વૂપસન્તા હોતિ, તપ્પચ્ચયાપિ વેદયિતં; અપ્પત્તસ્સ પત્તિયા અત્થિ આયામં [વાયામં (સી. સ્યા.)], તસ્મિમ્પિ ઠાને અનુપ્પત્તે તપ્પચ્ચયાપિ વેદયિત’’’ન્તિ. દુતિયં.

૩. સેક્ખસુત્તં

૧૩. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ ¶ – ‘‘‘સેક્ખો, સેક્ખો’તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, સેક્ખો હોતી’’તિ?

‘‘ઇધ, ભિક્ખુ, સેક્ખાય સમ્માદિટ્ઠિયા સમન્નાગતો હોતિ…પે… સેક્ખેન સમ્માસમાધિના સમન્નાગતો હોતિ. એત્તાવતા ખો, ભિક્ખુ, સેક્ખો હોતી’’તિ. તતિયં.

૪. પઠમઉપ્પાદસુત્તં

૧૪. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર તથાગતસ્સ પાતુભાવા અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ. કતમે અટ્ઠ? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠ ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર તથાગતસ્સ પાતુભાવા અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સા’’તિ. ચતુત્થં.

૫. દુતિયઉપ્પાદસુત્તં

૧૫. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર સુગતવિનયા. કતમે અટ્ઠ? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ ¶ . ઇમે ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠ ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર સુગતવિનયા’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. પઠમપરિસુદ્ધસુત્તં

૧૬. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા અનઙ્ગણા વિગતૂપક્કિલેસા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર તથાગતસ્સ પાતુભાવા અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ. કતમે અટ્ઠ? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠ ધમ્મા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા ¶ અનઙ્ગણા વિગતૂપક્કિલેસા ¶ અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર તથાગતસ્સ પાતુભાવા અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સા’’તિ. છટ્ઠં.

૭. દુતિયપરિસુદ્ધસુત્તં

૧૭. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા અનઙ્ગણા વિગતૂપક્કિલેસા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર સુગતવિનયા. કતમે અટ્ઠ? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠ ધમ્મા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા અનઙ્ગણા વિગતૂપક્કિલેસા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર સુગતવિનયા’’તિ. સત્તમં.

૮. પઠમકુક્કુટારામસુત્તં

૧૮. એવં મે સુતં – એકં સમયં આયસ્મા ચ આનન્દો આયસ્મા ચ ભદ્દો પાટલિપુત્તે વિહરન્તિ કુક્કુટારામે. અથ ખો આયસ્મા ભદ્દો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા આનન્દેન સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં ¶ કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ભદ્દો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ –

‘‘‘અબ્રહ્મચરિયં, અબ્રહ્મચરિય’ન્તિ, આવુસો આનન્દ, વુચ્ચતિ. કતમં નુ ખો, આવુસો, અબ્રહ્મચરિય’’ન્તિ? ‘‘સાધુ ¶ સાધુ, આવુસો ભદ્દ! ભદ્દકો ખો તે, આવુસો ભદ્દ, ઉમ્મઙ્ગો, ભદ્દકં પટિભાનં, કલ્યાણી પરિપુચ્છા. એવઞ્હિ ત્વં, આવુસો ભદ્દ, પુચ્છસિ – ‘અબ્રહ્મચરિયં, અબ્રહ્મચરિયન્તિ, આવુસો આનન્દ, વુચ્ચતિ. કતમં નુ ખો, આવુસો, અબ્રહ્મચરિય’’’ન્તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘અયમેવ ખો ¶ , આવુસો, અટ્ઠઙ્ગિકો મિચ્છામગ્ગો અબ્રહ્મચરિયં, સેય્યથિદં – મિચ્છાદિટ્ઠિ…પે… મિચ્છાસમાધી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. દુતિયકુક્કુટારામસુત્તં

૧૯. પાટલિપુત્તનિદાનં. ‘‘‘બ્રહ્મચરિયં, બ્રહ્મચરિય’ન્તિ, આવુસો આનન્દ, વુચ્ચતિ. કતમં નુ ખો, આવુસો, બ્રહ્મચરિયં, કતમં બ્રહ્મચરિયપરિયોસાન’’ન્તિ? ‘‘સાધુ સાધુ, આવુસો ભદ્દ! ભદ્દકો ખો તે, આવુસો ભદ્દ, ઉમ્મઙ્ગો, ભદ્દકં પટિભાનં, કલ્યાણી પરિપુચ્છા. એવઞ્હિ ત્વં, આવુસો ભદ્દ, પુચ્છસિ – ‘બ્રહ્મચરિયં, બ્રહ્મચરિયન્તિ, આવુસો આનન્દ, વુચ્ચતિ. કતમં નુ ખો, આવુસો ¶ , બ્રહ્મચરિયં, કતમં બ્રહ્મચરિયપરિયોસાન’’’ન્તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘અયમેવ ખો, આવુસો, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો બ્રહ્મચરિયં, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. યો ખો, આવુસો, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – ઇદં બ્રહ્મચરિયપરિયોસાન’’ન્તિ. નવમં.

૧૦. તતિયકુક્કુટારામસુત્તં

૨૦. પાટલિપુત્તનિદાનં. ‘‘‘બ્રહ્મચરિયં, બ્રહ્મચરિય’ન્તિ, આવુસો આનન્દ, વુચ્ચતિ. કતમં નુ ખો, આવુસો, બ્રહ્મચરિયં, કતમો બ્રહ્મચારી, કતમં બ્રહ્મચરિયપરિયોસાન’’ન્તિ? ‘‘સાધુ ¶ સાધુ, આવુસો ભદ્દ! ભદ્દકો ખો તે, આવુસો ભદ્દ, ઉમ્મઙ્ગો, ભદ્દકં પટિભાનં, કલ્યાણી પરિપુચ્છા. એવઞ્હિ ત્વં, આવુસો ભદ્દ, પુચ્છસિ – ‘બ્રહ્મચરિયં, બ્રહ્મચરિયન્તિ, આવુસો ¶ આનન્દ, વુચ્ચતિ. કતમં નુ ખો, આવુસો, બ્રહ્મચરિયં, કતમો બ્રહ્મચારી, કતમં બ્રહ્મચરિયપરિયોસાન’’’ન્તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘અયમેવ ખો, આવુસો, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો ¶ મગ્ગો બ્રહ્મચરિયં, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. યો ખો, આવુસો, ઇમિના અરિયેન અટ્ઠઙ્ગિકેન મગ્ગેન સમન્નાગતો – અયં વુચ્ચતિ બ્રહ્મચારી. યો ખો, આવુસો, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – ઇદં બ્રહ્મચરિયપરિયોસાન’’ન્તિ. દસમં.

તીણિ સુત્તન્તાનિ એકનિદાનાનિ.વિહારવગ્ગો દુતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

દ્વે વિહારા ચ સેક્ખો ચ, ઉપ્પાદા અપરે દુવે;

પરિસુદ્ધેન દ્વે વુત્તા, કુક્કુટારામેન તયોતિ.

૩. મિચ્છત્તવગ્ગો

૧. મિચ્છત્તસુત્તં

૨૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘મિચ્છત્તઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, સમ્મત્તઞ્ચ. તં સુણાથ. કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, મિચ્છત્તં? સેય્યથિદં – મિચ્છાદિટ્ઠિ…પે… મિચ્છાસમાધિ ¶ . ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, મિચ્છત્તં. કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સમ્મત્તં? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્મત્ત’’ન્તિ. પઠમં.

૨. અકુસલધમ્મસુત્તં

૨૨. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘અકુસલે ચ ખો, ભિક્ખવે, ધમ્મે દેસેસ્સામિ, કુસલે ચ ધમ્મે. તં સુણાથ. કતમે ચ, ભિક્ખવે, અકુસલા ધમ્મા? સેય્યથિદં – મિચ્છાદિટ્ઠિ…પે… મિચ્છાસમાધિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, અકુસલા ધમ્મા. કતમે ચ, ભિક્ખવે, કુસલા ધમ્મા ¶ ? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, કુસલા ધમ્મા’’તિ. દુતિયં.

૩. પઠમપટિપદાસુત્તં

૨૩. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘મિચ્છાપટિપદઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, સમ્માપટિપદઞ્ચ. તં સુણાથ. કતમા ચ, ભિક્ખવે, મિચ્છાપટિપદા? સેય્યથિદં – મિચ્છાદિટ્ઠિ…પે… મિચ્છાસમાધિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, મિચ્છાપટિપદા. કતમા ¶ ચ, ભિક્ખવે, સમ્માપટિપદા? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માપટિપદા’’તિ. તતિયં.

૪. દુતિયપટિપદાસુત્તં

૨૪. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘ગિહિનો વાહં, ભિક્ખવે, પબ્બજિતસ્સ વા મિચ્છાપટિપદં ન વણ્ણેમિ. ગિહિ વા, ભિક્ખવે, પબ્બજિતો વા મિચ્છાપટિપન્નો મિચ્છાપટિપત્તાધિકરણહેતુ ¶ નારાધકો હોતિ ઞાયં ધમ્મં કુસલં’’.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, મિચ્છાપટિપદા? સેય્યથિદં – મિચ્છાદિટ્ઠિ…પે… મિચ્છાસમાધિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, મિચ્છાપટિપદા. ગિહિનો વાહં, ભિક્ખવે, પબ્બજિતસ્સ વા મિચ્છાપટિપદં ન વણ્ણેમિ. ગિહિ વા, ભિક્ખવે, પબ્બજિતો વા મિચ્છાપટિપન્નો મિચ્છાપટિપત્તાધિકરણહેતુ નારાધકો હોતિ ઞાયં ધમ્મં કુસલં.

‘‘ગિહિનો વાહં, ભિક્ખવે, પબ્બજિતસ્સ વા સમ્માપટિપદં વણ્ણેમિ. ગિહિ વા, ભિક્ખવે, પબ્બજિતો વા સમ્માપટિપન્નો સમ્માપટિપત્તાધિકરણહેતુ આરાધકો હોતિ ઞાયં ધમ્મં કુસલં. કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માપટિપદા? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માપટિપદા. ગિહિનો વાહં, ભિક્ખવે, પબ્બજિતસ્સ વા સમ્માપટિપદં વણ્ણેમિ. ગિહિ વા, ભિક્ખવે ¶ , પબ્બજિતો વા સમ્માપટિપન્નો સમ્માપટિપત્તાધિકરણહેતુ આરાધકો હોતિ ઞાયં ધમ્મં કુસલ’’ન્તિ. ચતુત્થં.

૫. પઠમઅસપ્પુરિસસુત્તં

૨૫. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘અસપ્પુરિસઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, સપ્પુરિસઞ્ચ ¶ . તં સુણાથ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, અસપ્પુરિસો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો મિચ્છાદિટ્ઠિકો હોતિ, મિચ્છાસઙ્કપ્પો, મિચ્છાવાચો, મિચ્છાકમ્મન્તો, મિચ્છાઆજીવો, મિચ્છાવાયામો, મિચ્છાસતિ, મિચ્છાસમાધિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અસપ્પુરિસો’’.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સપ્પુરિસો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો સમ્માદિટ્ઠિકો હોતિ, સમ્માસઙ્કપ્પો, સમ્માવાચો, સમ્માકમ્મન્તો ¶ , સમ્માઆજીવો, સમ્માવાયામો, સમ્માસતિ, સમ્માસમાધિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સપ્પુરિસો’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. દુતિયઅસપ્પુરિસસુત્તં

૨૬. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘અસપ્પુરિસઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, અસપ્પુરિસેન અસપ્પુરિસતરઞ્ચ. સપ્પુરિસઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ સપ્પુરિસેન સપ્પુરિસતરઞ્ચ. તં સુણાથ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, અસપ્પુરિસો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો મિચ્છાદિટ્ઠિકો હોતિ…પે… મિચ્છાસમાધિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અસપ્પુરિસો’’.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, અસપ્પુરિસેન અસપ્પુરિસતરો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો મિચ્છાદિટ્ઠિકો હોતિ…પે… મિચ્છાસમાધિ, મિચ્છાઞાણી, મિચ્છાવિમુત્તિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અસપ્પુરિસેન અસપ્પુરિસતરો.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સપ્પુરિસો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો સમ્માદિટ્ઠિકો ¶ હોતિ…પે… સમ્માસમાધિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સપ્પુરિસો.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સપ્પુરિસેન સપ્પુરિસતરો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો સમ્માદિટ્ઠિકો હોતિ…પે… સમ્માસમાધિ, સમ્માઞાણી, સમ્માવિમુત્તિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સપ્પુરિસેન સપ્પુરિસતરો’’તિ. છટ્ઠં.

૭. કુમ્ભસુત્તં

૨૭. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ . ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, કુમ્ભો અનાધારો સુપ્પવત્તિયો હોતિ, સાધારો દુપ્પવત્તિયો હોતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ચિત્તં અનાધારં સુપ્પવત્તિયં હોતિ, સાધારં દુપ્પવત્તિયં હોતિ. કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, ચિત્તસ્સ આધારો? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. અયં ચિત્તસ્સ આધારો. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, કુમ્ભો અનાધારો સુપ્પવત્તિયો હોતિ, સાધારો દુપ્પવત્તિયો હોતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ચિત્તં અનાધારં સુપ્પવત્તિયં હોતિ, સાધારં દુપ્પવત્તિયં હોતી’’તિ. સત્તમં.

૮. સમાધિસુત્તં

૨૮. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘અરિયં વો, ભિક્ખવે, સમ્માસમાધિં દેસેસ્સામિ સઉપનિસં સપરિક્ખારં. તં સુણાથ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, અરિયો સમ્માસમાધિ સઉપનિસો સપરિક્ખારો? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસતિ [સમ્માસમાધિ (સી. સ્યા. કં. ક.)]. યા ¶ ખો, ભિક્ખવે, ઇમેહિ સત્તહઙ્ગેહિ ચિત્તસ્સ એકગ્ગતા સપરિક્ખારતા [સપરિક્ખતા (સી. પી.)] – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયો સમ્માસમાધિ સઉપનિસો ઇતિપિ સપરિક્ખારો ઇતિપી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. વેદનાસુત્તં

૨૯. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, વેદના. કતમા તિસ્સો? સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો વેદના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં વેદનાનં પરિઞ્ઞાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ ¶ . ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં વેદનાનં પરિઞ્ઞાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. નવમં.

૧૦. ઉત્તિયસુત્તં

૩૦. સાવત્થિનિદાનં ¶ . અથ ખો આયસ્મા ઉત્તિયો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ઉત્તિયો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ઇધ મય્હં, ભન્તે, રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ¶ ઉદપાદિ – ‘પઞ્ચ કામગુણા વુત્તા ભગવતા. કતમે નુ ખો પઞ્ચ કામગુણા વુત્તા ભગવતા’’’તિ? ‘‘સાધુ સાધુ, ઉત્તિય! પઞ્ચિમે ખો, ઉત્તિય, કામગુણા વુત્તા મયા. કતમે પઞ્ચ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા… કાયવિઞ્ઞેય્યા ¶ ફોટ્ઠબ્બા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા – ઇમે ખો, ઉત્તિય, પઞ્ચ કામગુણા વુત્તા મયા. ઇમેસં ખો, ઉત્તિય, પઞ્ચન્નં કામગુણાનં પહાનાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇમેસં ખો, ઉત્તિય, પઞ્ચન્નં કામગુણાનં પહાનાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. દસમં.

મિચ્છત્તવગ્ગો તતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

મિચ્છત્તં અકુસલં ધમ્મં, દુવે પટિપદાપિ ચ;

અસપ્પુરિસેન દ્વે કુમ્ભો, સમાધિ વેદનુત્તિયેનાતિ.

૪. પટિપત્તિવગ્ગો

૧. પઠમપટિપત્તિસુત્તં

૩૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ . ‘‘મિચ્છાપટિપત્તિઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, સમ્માપટિપત્તિઞ્ચ ¶ . તં સુણાથ. કતમા ચ, ભિક્ખવે, મિચ્છાપટિપત્તિ? સેય્યથિદં – મિચ્છાદિટ્ઠિ…પે… મિચ્છાસમાધિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, મિચ્છાપટિપત્તિ. કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માપટિપત્તિ? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માપટિપત્તી’’તિ. પઠમં.

૨. દુતિયપટિપત્તિસુત્તં

૩૨. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘મિચ્છાપટિપન્નઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, સમ્માપટિપન્નઞ્ચ. તં સુણાથ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, મિચ્છાપટિપન્નો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો મિચ્છાદિટ્ઠિકો હોતિ…પે… મિચ્છાસમાધિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે ¶ , મિચ્છાપટિપન્નો. કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માપટિપન્નો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો સમ્માદિટ્ઠિકો હોતિ…પે… સમ્માસમાધિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માપટિપન્નો’’તિ. દુતિયં.

૩. વિરદ્ધસુત્તં

૩૩. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો વિરદ્ધો, વિરદ્ધો તેસં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી. યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો આરદ્ધો, આરદ્ધો તેસં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી. કતમો ¶ ¶ ચ, ભિક્ખવે, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો વિરદ્ધો, વિરદ્ધો તેસં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી. યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો આરદ્ધો, આરદ્ધો તેસં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી’’તિ. તતિયં.

૪. પારઙ્ગમસુત્તં

૩૪. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા અપારા પારં ગમનાય ¶ સંવત્તન્તિ. કતમે અટ્ઠ? સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠ ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા અપારા પારં ગમનાય સંવત્તન્તી’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વાન સુગતો અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

‘‘અપ્પકા તે મનુસ્સેસુ, યે જના પારગામિનો;

અથાયં ઇતરા પજા, તીરમેવાનુધાવતિ.

‘‘યે ચ ખો સમ્મદક્ખાતે, ધમ્મે ધમ્માનુવત્તિનો;

તે જના પારમેસ્સન્તિ, મચ્ચુધેય્યં સુદુત્તરં.

‘‘કણ્હં ધમ્મં વિપ્પહાય, સુક્કં ભાવેથ પણ્ડિતો;

ઓકા અનોકમાગમ્મ, વિવેકે યત્થ દૂરમં.

‘‘તત્રાભિરતિમિચ્છેય્ય, હિત્વા કામે અકિઞ્ચનો;

પરિયોદપેય્ય અત્તાનં, ચિત્તક્લેસેહિ પણ્ડિતો.

‘‘યેસં ¶ ¶ સમ્બોધિયઙ્ગેસુ, સમ્મા ચિત્તં સુભાવિતં;

આદાનપટિનિસ્સગ્ગે, અનુપાદાય યે રતા;

ખીણાસવા જુતિમન્તો, તે લોકે પરિનિબ્બુતા’’તિ. ચતુત્થં;

૫. પઠમસામઞ્ઞસુત્તં

૩૫. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘સામઞ્ઞઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, સામઞ્ઞફલાનિ ચ. તં સુણાથ. કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞં. કતમાનિ ચ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞફલાનિ? સોતાપત્તિફલં, સકદાગામિફલં, અનાગામિફલં, અરહત્તફલં – ઇમાનિ વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞફલાની’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. દુતિયસામઞ્ઞસુત્તં

૩૬. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘સામઞ્ઞઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, સામઞ્ઞત્થઞ્ચ. તં સુણાથ. કતમઞ્ચ ખો, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞં. કતમો ચ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞત્થો? યો ખો, ભિક્ખવે, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞત્થો’’તિ. છટ્ઠં.

૭. પઠમબ્રહ્મઞ્ઞસુત્તં

૩૭. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘બ્રહ્મઞ્ઞઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, બ્રહ્મઞ્ઞફલાનિ ચ. તં સુણાથ. કતમઞ્ચ ખો, ભિક્ખવે, બ્રહ્મઞ્ઞં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મઞ્ઞં. કતમાનિ ચ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મઞ્ઞફલાનિ ¶ ? સોતાપત્તિફલં ¶ , સકદાગામિફલં, અનાગામિફલં, અરહત્તફલં – ઇમાનિ વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મઞ્ઞફલાની’’તિ. સત્તમં.

૮. દુતિયબ્રહ્મઞ્ઞસુત્તં

૩૮. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘બ્રહ્મઞ્ઞઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, બ્રહ્મઞ્ઞત્થઞ્ચ. તં સુણાથ. કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મઞ્ઞં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મઞ્ઞં. કતમો ¶ ચ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મઞ્ઞત્થો? યો ખો, ભિક્ખવે, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મઞ્ઞત્થો’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. પઠમબ્રહ્મચરિયસુત્તં

૩૯. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘બ્રહ્મચરિયઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, બ્રહ્મચરિયફલાનિ ચ. તં સુણાથ. કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મચરિયં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં ¶ – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મચરિયં. કતમાનિ ¶ ચ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મચરિયફલાનિ? સોતાપત્તિફલં, સકદાગામિફલં, અનાગામિફલં, અરહત્તફલં – ઇમાનિ વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મચરિયફલાની’’તિ. નવમં.

૧૦. દુતિયબ્રહ્મચરિયસુત્તં

૪૦. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘બ્રહ્મચરિયઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, બ્રહ્મચરિયત્થઞ્ચ. તં સુણાથ. કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મચરિયં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મચરિયં. કતમો ¶ ચ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મચરિયત્થો? યો ખો, ભિક્ખવે, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મચરિયત્થો’’તિ. દસમં.

પટિપત્તિવગ્ગો ચતુત્થો.

તસ્સુદ્દાનં –

પટિપત્તિ પટિપન્નો ચ, વિરદ્ધઞ્ચ પારંગમા;

સામઞ્ઞેન ચ દ્વે વુત્તા, બ્રહ્મઞ્ઞા અપરે દુવે;

બ્રહ્મચરિયેન દ્વે વુત્તા, વગ્ગો તેન પવુચ્ચતીતિ.

૫. અઞ્ઞતિત્થિયપેય્યાલવગ્ગો

૧. રાગવિરાગસુત્તં

૪૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘સચે વો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં પુચ્છેય્યું – ‘કિમત્થિયં, આવુસો, સમણે ગોતમે બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ, એવં ¶ પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથ – ‘રાગવિરાગત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ. સચે પન વો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા ¶ એવં પુચ્છેય્યું – ‘અત્થિ પનાવુસો, મગ્ગો, અત્થિ પટિપદા રાગવિરાગાયા’તિ, એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથ – ‘અત્થિ ખો, આવુસો, મગ્ગો, અત્થિ પટિપદા રાગવિરાગાયા’તિ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, મગ્ગો, કતમા ચ પટિપદા રાગવિરાગાય ¶ ? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો, અયં પટિપદા રાગવિરાગાયાતિ. એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથા’’તિ. પઠમં.

૨-૭. સંયોજનપ્પહાનાદિસુત્તછક્કં

૪૨-૪૭. ‘‘સચે વો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં પુચ્છેય્યું – ‘કિમત્થિયં, આવુસો, સમણે ગોતમે બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ, એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં ¶ પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથ – ‘સંયોજનપ્પહાનત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ…પે… ‘અનુસયસમુગ્ઘાતનત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ…પે… ‘અદ્ધાનપરિઞ્ઞત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ…પે… ‘આસવાનં ખયત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ…પે… ‘વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ…પે… ‘ઞાણદસ્સનત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ…પે…. સત્તમં.

૮. અનુપાદાપરિનિબ્બાનસુત્તં

૪૮. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘સચે ¶ વો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં પુચ્છેય્યું – ‘કિમત્થિયં, આવુસો, સમણે ગોતમે બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ, એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથ – ‘અનુપાદાપરિનિબ્બાનત્થં ખો, આવુસો, ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’તિ. સચે પન વો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં પુચ્છેય્યું – ‘અત્થિ પનાવુસો, મગ્ગો, અત્થિ પટિપદા અનુપાદાપરિનિબ્બાનાયા’તિ, એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં ¶ પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથ ¶ – ‘અત્થિ ખો, આવુસો, મગ્ગો, અત્થિ પટિપદા અનુપાદાપરિનિબ્બાનાયા’તિ ¶ . કતમો ચ, ભિક્ખવે, મગ્ગો, કતમા ચ પટિપદા અનુપાદાપરિનિબ્બાનાય? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે… સમ્માસમાધિ. અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો, અયં પટિપદા અનુપાદાપરિનિબ્બાનાયાતિ. એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથા’’તિ. અટ્ઠમં.

અઞ્ઞતિત્થિયપેય્યાલવગ્ગો પઞ્ચમો.

તસ્સુદ્દાનં –

વિરાગસંયોજનં અનુસયં, અદ્ધાનં આસવા ખયા;

વિજ્જાવિમુત્તિઞાણઞ્ચ, અનુપાદાય અટ્ઠમી.

૬. સૂરિયપેય્યાલવગ્ગો

૧. કલ્યાણમિત્તસુત્તં

૪૯. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘સૂરિયસ્સ, ભિક્ખવે, ઉદયતો એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – અરુણુગ્ગં; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે ¶ , ભિક્ખુનો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ¶ સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨-૬. સીલસમ્પદાદિસુત્તપઞ્ચકં

૫૦-૫૪. ‘‘સૂરિયસ્સ, ભિક્ખવે, ઉદયતો એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – અરુણુગ્ગં; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય ¶ એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – સીલસમ્પદા. સીલસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં… યદિદં ¶ – છન્દસમ્પદા… યદિદં – અત્તસમ્પદા… યદિદં – દિટ્ઠિસમ્પદા… યદિદં – અપ્પમાદસમ્પદા…. છટ્ઠં.

૭. યોનિસોમનસિકારસમ્પદાસુત્તં

૫૫. ‘‘સૂરિયસ્સ ¶ , ભિક્ખવે, ઉદયતો એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – અરુણુગ્ગં; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમ્મિત્તં, યદિદં – યોનિસોમનસિકારસમ્પદા. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. સત્તમં.

૧. કલ્યાણમિત્તસુત્તં

૫૬. ‘‘સૂરિયસ્સ ¶ , ભિક્ખવે, ઉદયતો એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – અરુણુગ્ગં; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં ¶ , યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨-૬. સીલસમ્પદાદિસુત્તપઞ્ચકં

૫૭-૬૧. ‘‘સૂરિયસ્સ ¶ , ભિક્ખવે, ઉદયતો એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – અરુણુગ્ગં; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – સીલસમ્પદા…પે… યદિદં ¶ – છન્દસમ્પદા…પે… યદિદં – અત્તસમ્પદા…પે… યદિદં – દિટ્ઠિસમ્પદા…પે… યદિદં – અપ્પમાદસમ્પદા…પે…. છટ્ઠં.

૭. યોનિસોમનસિકારસમ્પદાસુત્તં

૬૨. ‘‘યદિદં ¶ – યોનિસોમનસિકારસમ્પદા. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં ¶ મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. સત્તમં.

સૂરિયપેય્યાલવગ્ગો છટ્ઠો.

તસ્સુદ્દાનં –

કલ્યાણમિત્તં સીલઞ્ચ, છન્દો ચ અત્તસમ્પદા;

દિટ્ઠિ ચ અપ્પમાદો ચ, યોનિસો ભવતિ સત્તમં.

૭. એકધમ્મપેય્યાલવગ્ગો

૧. કલ્યાણમિત્તસુત્તં

૬૩. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘એકધમ્મો, ભિક્ખવે, બહૂપકારો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય. કતમો એકધમ્મો? યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં ¶ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં ¶ વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨-૬. સીલસમ્પદાદિસુત્તપઞ્ચકં

૬૪-૬૮. ‘‘એકધમ્મો, ભિક્ખવે, બહૂપકારો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય. કતમો એકધમ્મો? યદિદં – સીલસમ્પદા…પે… યદિદં – છન્દસમ્પદા…પે… યદિદં – અત્તસમ્પદા…પે… યદિદં – દિટ્ઠિસમ્પદા…પે… યદિદં ¶ – અપ્પમાદસમ્પદા…પે…. છટ્ઠં.

૭. યોનિસોમનસિકારસમ્પદાસુત્તં

૬૯. ‘‘યદિદં – યોનિસોમનસિકારસમ્પદા. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. સત્તમં.

૧. કલ્યાણમિત્તસુત્તં

૭૦. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘એકધમ્મો, ભિક્ખવે, બહૂપકારો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય. કતમો એકધમ્મો? યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં ¶ અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં ¶ મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨-૬. સીલસમ્પદાદિસુત્તપઞ્ચકં

૭૧-૭૫. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘એકધમ્મો, ભિક્ખવે, બહૂપકારો અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય. કતમો એકધમ્મો? યદિદં – સીલસમ્પદા…પે… યદિદં – છન્દસમ્પદા…પે… યદિદં – અત્તસમ્પદા…પે… યદિદં – દિટ્ઠિસમ્પદા…પે… યદિદં ¶ – અપ્પમાદસમ્પદા…પે…. છટ્ઠં.

૭. યોનિસોમનસિકારસમ્પદાસુત્તં

૭૬. ‘‘યદિદં – યોનિસોમનસિકારસમ્પદા. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. સત્તમં.

એકધમ્મપેય્યાલવગ્ગો સત્તમો.

તસ્સુદ્દાનં –

કલ્યાણમિત્તં ¶ સીલઞ્ચ, છન્દો ચ અત્તસમ્પદા;

દિટ્ઠિ ચ અપ્પમાદો ચ, યોનિસો ભવતિ સત્તમં.

૮. દુતિયએકધમ્મપેય્યાલવગ્ગો

૧. કલ્યાણમિત્તસુત્તં

૭૭. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ ¶ . ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞં એકધમ્મમ્પિ સમનુપસ્સામિ, યેન અનુપ્પન્નો વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ, યથયિદં, ભિક્ખવે, કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨-૬. સીલસમ્પદાદિસુત્તપઞ્ચકં

૭૮-૮૨. ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞં એકધમ્મમ્પિ સમનુપસ્સામિ, યેન અનુપ્પન્નો વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ, યથયિદં ¶ , ભિક્ખવે, સીલસમ્પદા…પે… યથયિદં, ભિક્ખવે, છન્દસમ્પદા…પે… યથયિદં, ભિક્ખવે, અત્તસમ્પદા…પે… યથયિદં, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિસમ્પદા…પે… યથયિદં, ભિક્ખવે, અપ્પમાદસમ્પદા…પે…. છટ્ઠં.

૭. યોનિસોમનસિકારસમ્પદાસુત્તં

૮૩. ‘‘યથયિદં ¶ , ભિક્ખવે, યોનિસોમનસિકારસમ્પદા. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. સત્તમં.

૧. કલ્યાણમિત્તસુત્તં

૮૪. ‘‘નાહં ¶ , ભિક્ખવે, અઞ્ઞં એકધમ્મમ્પિ સમનુપસ્સામિ, યેન અનુપ્પન્નો વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ, યથયિદં, ભિક્ખવે, કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨-૬. સીલસમ્પદાદિસુત્તપઞ્ચકં

૮૫-૮૯. ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞં એકધમ્મમ્પિ સમનુપસ્સામિ, યેન અનુપ્પન્નો વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ, યથયિદં, ભિક્ખવે, સીલસમ્પદા…પે… યથયિદં, ભિક્ખવે, છન્દસમ્પદા…પે… યથયિદં, ભિક્ખવે, અત્તસમ્પદા…પે… યથયિદં ¶ , ભિક્ખવે, દિટ્ઠિસમ્પદા…પે… યથયિદં, ભિક્ખવે, અપ્પમાદસમ્પદા…પે…. છટ્ઠં.

૭. યોનિસોમનસિકારસમ્પદાસુત્તં

૯૦. ‘‘યથયિદં, ભિક્ખવે, યોનિસોમનસિકારસમ્પદા. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં ¶ દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. સત્તમં.

દુતિયએકધમ્મપેય્યાલવગ્ગો અટ્ઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

કલ્યાણમિત્તં સીલઞ્ચ, છન્દો ચ અત્તસમ્પદા;

દિટ્ઠિ ચ અપ્પમાદો ચ, યોનિસો ભવતિ સત્તમં.

૧. ગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો

૧. પઠમપાચીનનિન્નસુત્તં

૯૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે ¶ , ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. પઠમં.

૨-૫. દુતિયાદિપાચીનનિન્નસુત્તચતુક્કં

૯૨-૯૫. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યમુના નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, અચિરવતી નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સરભૂ નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, મહી નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે…. પઞ્ચમં.

૬. છટ્ઠપાચીનનિન્નસુત્તં

૯૬. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યા કાચિમા મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા, યમુના, અચિરવતી, સરભૂ, મહી, સબ્બા તા પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં ¶ અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. છટ્ઠં.

૧. પઠમસમુદ્દનિન્નસુત્તં

૯૭. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. પઠમં.

૨-૬. દુતિયાદિસમુદ્દનિન્નસુત્તપઞ્ચકં

૯૮-૧૦૨. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યમુના નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અચિરવતી નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, સરભૂ નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહી ¶ નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યા કાચિમા મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા, યમુના, અચિરવતી, સરભૂ, મહી, સબ્બા તા સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ¶ બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં ¶ મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. છટ્ઠં.

ગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો પઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

છ પાચીનતો નિન્ના, છ નિન્ના ચ સમુદ્દતો;

એતે દ્વે છ દ્વાદસ હોન્તિ, વગ્ગો તેન પવુચ્ચતીતિ;

ગઙ્ગાપેય્યાલી પાચીનનિન્નવાચનમગ્ગી, વિવેકનિસ્સિતં દ્વાદસકી પઠમકી.

૨. દુતિયગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો

૧. પઠમપાચીનનિન્નસુત્તં

૧૦૩. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં ¶ દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. પઠમં.

૨-૬. દુતિયાદિપાચીનનિન્નસુત્તપઞ્ચકં

૧૦૪. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યમુના નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… દુતિયં.

૧૦૫. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અચિરવતી નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… તતિયં.

૧૦૬. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સરભૂ નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… ¶ ચતુત્થં.

૧૦૭. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહી નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… પઞ્ચમં.

૧૦૮. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યા કાચિમા મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા, યમુના, અચિરવતી, સરભૂ, મહી, સબ્બા તા ¶ પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… છટ્ઠં.

૧. પઠમસમુદ્દનિન્નસુત્તં

૧૦૯. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો ¶ નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. પઠમં.

૨-૬. દુતિયાદિસમુદ્દનિન્નસુત્તપઞ્ચકં

૧૧૦. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યમુના નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… દુતિયં.

૧૧૧. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અચિરવતી ¶ નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… તતિયં.

૧૧૨. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, સરભૂ નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… ¶ ચતુત્થં.

૧૧૩. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહી નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… પઞ્ચમં.

૧૧૪. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યા કાચિમા મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા, યમુના, અચિરવતી, સરભૂ, મહી, સબ્બા તા સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… ¶ સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. છટ્ઠં.

(રાગવિનયદ્વાદસકી દુતિયકી સમુદ્દનિન્નન્તિ).

૧. પઠમપાચીનનિન્નસુત્તં

૧૧૫. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં ¶ અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. પઠમં.

૨-૬. દુતિયાદિપાચીનનિન્નસુત્તપઞ્ચકં

૧૧૬. સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યમુના નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… દુતિયં.

૧૧૭. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અચિરવતી નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા ¶ ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… તતિયં.

૧૧૮. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સરભૂ નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… ચતુત્થં.

૧૧૯. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહી નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… પઞ્ચમં.

૧૨૦. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યા કાચિમા મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા, યમુના, અચિરવતી, સરભૂ, મહી, સબ્બા તા પાચીનનિન્ના ¶ પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… ¶ છટ્ઠં.

૧. પઠમસમુદ્દનિન્નસુત્તં

૧૨૧. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. પઠમં.

૨-૬. દુતિયાદિસમુદ્દનિન્નસુત્તપઞ્ચકં

૧૨૨-૧૨૬. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યમુના નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અચિરવતી નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સરભૂ નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહી નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા ¶ સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યા કાચિમા મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા ¶ , યમુના, અચિરવતી, સરભૂ, મહી, સબ્બા તા સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં ¶ અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. છટ્ઠં.

(અમતોગધદ્વાદસકી તતિયકી).

૧. પઠમપાચીનનિન્નસુત્તં

૧૨૭. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો ¶ નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. પઠમં.

૨-૬. દુતિયાદિપાચીનનિન્નસુત્તપઞ્ચકં

૧૨૮-૧૩૨. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યમુના નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અચિરવતી નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સરભૂ નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહી નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા ¶ પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યા કાચિમા મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા, યમુના, અચિરવતી, સરભૂ, મહી, સબ્બા તા પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો ¶ નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. છટ્ઠં.

૧. પઠમસમુદ્દનિન્નસુત્તં

૧૩૩. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. પઠમં.

૨-૬. દુતિયાદિસમુદ્દનિન્નસુત્તપઞ્ચકં

૧૩૪-૧૩૮. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યમુના નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, અચિરવતી નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સરભૂ નદી સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહી નદી સમુદ્દનિન્ના ¶ સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ…પે… સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યા કાચિમા મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા, યમુના, અચિરવતી સરભૂ, મહી, સબ્બા તા સમુદ્દનિન્ના સમુદ્દપોણા સમુદ્દપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. છટ્ઠં.

(ગઙ્ગાપેય્યાલી).

દુતિયગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો દુતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

છ ¶ પાચીનતો નિન્ના, છ નિન્ના ચ સમુદ્દતો;

એતે દ્વે છ દ્વાદસ હોન્તિ, વગ્ગો તેન પવુચ્ચતીતિ;

નિબ્બાનનિન્નો દ્વાદસકી, ચતુત્થકી છટ્ઠા નવકી.

૫. અપ્પમાદપેય્યાલવગ્ગો

૧. તથાગતસુત્તં

૧૩૯. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ . ‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા દ્વિપદા [દિપદા (સી.)] વા ચતુપ્પદા વા બહુપ્પદા [બહુપદા (?)] વા રૂપિનો વા અરૂપિનો વા સઞ્ઞિનો વા અસઞ્ઞિનો ¶ વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞિનો વા, તથાગતો તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુસલા ધમ્મા, સબ્બે તે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા; અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતિ. અપ્પમત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ¶ બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ.

‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા દ્વિપદા વા ચતુપ્પદા વા બહુપ્પદા વા રૂપિનો વા અરૂપિનો વા સઞ્ઞિનો વા અસઞ્ઞિનો વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞિનો વા, તથાગતો ¶ તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુસલા ધમ્મા, સબ્બે તે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા; અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતિ. અપ્પમત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં ¶ મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ.

‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા દ્વિપદા વા ચતુપ્પદા વા બહુપ્પદા વા રૂપિનો વા અરૂપિનો વા સઞ્ઞિનો વા અસઞ્ઞિનો વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞિનો વા, તથાગતો તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુસલા ધમ્મા, સબ્બે તે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા; અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતિ. અપ્પમત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ.

‘‘યાવતા ¶ , ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા દ્વિપદા વા ચતુપ્પદા વા બહુપ્પદા વા રૂપિનો વા અરૂપિનો વા સઞ્ઞિનો વા અસઞ્ઞિનો વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞિનો વા, તથાગતો તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુસલા ધમ્મા, સબ્બે તે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા; અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતિ. અપ્પમત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨. પદસુત્તં

૧૪૦. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યાનિ કાનિચિ જઙ્ગલાનં પાણાનં પદજાતાનિ, સબ્બાનિ તાનિ હત્થિપદે સમોધાનં ગચ્છન્તિ; હત્થિપદં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – મહન્તત્તેન; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુસલા ધમ્મા, સબ્બે તે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા; અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતિ. અપ્પમત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. દુતિયં.

૩-૭. કૂટાદિસુત્તપઞ્ચકં

૧૪૧. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, કૂટાગારસ્સ યા કાચિ ગોપાનસિયો સબ્બા તા કૂટઙ્ગમા કૂટનિન્ના કૂટસમોસરણા; કૂટં તાસં અગ્ગમક્ખાયતિ ¶ ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… તતિયં.

૧૪૨. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યે કેચિ મૂલગન્ધા, કાળાનુસારિયં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… ચતુત્થં.

૧૪૩. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યે કેચિ સારગન્ધા, લોહિતચન્દનં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… ¶ પઞ્ચમં.

૧૪૪. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યે કેચિ પુપ્ફગન્ધા, વસ્સિકં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… છટ્ઠં.

૧૪૫. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુટ્ટરાજાનો, સબ્બે તે રઞ્ઞો ચક્કવત્તિસ્સ અનુયન્તા ભવન્તિ, રાજા તેસં ચક્કવત્તિ અગ્ગમક્ખાયતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… સત્તમં.

૮-૧૦. ચન્દિમાદિસુત્તતતિયકં

૧૪૬. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યા કાચિ તારકરૂપાનં પભા, સબ્બા તા ચન્દિમપ્પભાય [ચન્દિમાપભાય (સ્યા. ક.)] કલં નાગ્ઘન્તિ સોળસિં, ચન્દપ્પભા તાસં અગ્ગમક્ખાયતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… અટ્ઠમં.

૧૪૭. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સરદસમયે વિદ્ધે વિગતવલાહકે દેવે આદિચ્ચો નભં અબ્ભુસ્સક્કમાનો સબ્બં આકાસગતં તમગતં અભિવિહચ્ચ ભાસતે ચ તપતે ચ વિરોચતિ ચ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે…પે… નવમં.

૧૪૮. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યાનિ કાનિચિ તન્તાવુતાનં વત્થાનં, કાસિકવત્થં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુસલા ધમ્મા, સબ્બે તે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા; અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતિ. અપ્પમત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે ¶ , ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. દસમં.

(યદપિ તથાગતં, તદપિ વિત્થારેતબ્બં).

અપ્પમાદપેય્યાલવગ્ગો પઞ્ચમો.

તસ્સુદ્દાનં –

તથાગતં ¶ પદં કૂટં, મૂલં સારો ચ વસ્સિકં;

રાજા ચન્દિમસૂરિયા ચ, વત્થેન દસમં પદં.

૬. બલકરણીયવગ્ગો

૧. બલસુત્તં

૧૪૯. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યે કેચિ બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તિ, સબ્બે તે પથવિં નિસ્સાય પથવિયં પતિટ્ઠાય ¶ એવમેતે બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ.

(પરગઙ્ગાપેય્યાલીવણ્ણિયતો પરિપુણ્ણસુત્તન્તિ વિત્થારમગ્ગી).

‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યે કેચિ બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તિ, સબ્બે તે પથવિં નિસ્સાય પથવિયં પતિટ્ઠાય એવમેતે બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ. કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ.

‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યે કેચિ બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તિ, સબ્બે તે પથવિં નિસ્સાય પથવિયં પતિટ્ઠાય એવમેતે બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ.

‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યે કેચિ બલકરણીયા કમ્મન્તા ¶ કરીયન્તિ, સબ્બે તે પથવિં નિસ્સાય પથવિયં પતિટ્ઠાય એવમેતે બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨. બીજસુત્તં

૧૫૦. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યે કેચિમે બીજગામભૂતગામા વુડ્ઢિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જન્તિ, સબ્બે તે પથવિં નિસ્સાય પથવિયં પતિટ્ઠાય એવમેતે બીજગામભૂતગામા વુડ્ઢિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો વુડ્ઢિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં પાપુણાતિ ધમ્મેસુ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો વુડ્ઢિં ¶ વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં પાપુણાતિ ધમ્મેસુ? ઇધ, ભિક્ખવે ¶ , ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં ¶ વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો વુડ્ઢિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં પાપુણાતિ ધમ્મેસૂ’’તિ. દુતિયં.

૩. નાગસુત્તં

૧૫૧. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, હિમવન્તં પબ્બતરાજં નિસ્સાય નાગા કાયં વડ્ઢેન્તિ, બલં ગાહેન્તિ; તે તત્થ કાયં વડ્ઢેત્વા બલં ગાહેત્વા કુસોબ્ભે ઓતરન્તિ, કુસોબ્ભે [કુસ્સુબ્ભે (સી. સ્યા.), કુસુબ્ભે (પી. ક.)] ઓતરિત્વા મહાસોબ્ભે ઓતરન્તિ, મહાસોબ્ભે ઓતરિત્વા કુન્નદિયો ઓતરન્તિ, કુન્નદિયો ઓતરિત્વા મહાનદિયો ઓતરન્તિ, મહાનદિયો ઓતરિત્વા મહાસમુદ્દં [મહાસમુદ્દસાગરં (સબ્બત્થ) સં. નિ. ૨.૨૩] ઓતરન્તિ, તે તત્થ મહન્તત્તં વેપુલ્લત્તં આપજ્જન્તિ કાયેન; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો મહન્તત્તં વેપુલ્લત્તં પાપુણાતિ ધમ્મેસુ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો મહન્તત્તં વેપુલ્લત્તં પાપુણાતિ ધમ્મેસુ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં ¶ નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો મહન્તત્તં વેપુલ્લત્તં પાપુણાતિ ધમ્મેસૂ’’તિ. તતિયં.

૪. રુક્ખસુત્તં

૧૫૨. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રુક્ખો પાચીનનિન્નો પાચીનપોણો પાચીનપબ્ભારો. સો મૂલચ્છિન્નો [મૂલચ્છિન્દે કતે (સ્યા.)] કતમેન પપતેય્યા’’તિ? ‘‘યેન ¶ , ભન્તે, નિન્નો યેન પોણો યેન પબ્ભારો’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો ¶ હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. ચતુત્થં.

૫. કુમ્ભસુત્તં

૧૫૩. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, કુમ્ભો નિક્કુજ્જો વમતેવ ઉદકં, નો પચ્ચાવમતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો વમતેવ ¶ પાપકે અકુસલે ધમ્મે, નો પચ્ચાવમતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો વમતેવ પાપકે અકુસલે ધમ્મે, નો પચ્ચાવમતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો વમતેવ પાપકે અકુસલે ધમ્મે, નો પચ્ચાવમતી’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. સૂકસુત્તં

૧૫૪. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સાલિસૂકં વા યવસૂકં વા સમ્માપણિહિતં હત્થેન વા પાદેન વા અક્કન્તં હત્થં વા પાદં વા ભિન્દિસ્સતિ લોહિતં વા ઉપ્પાદેસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? સમ્માપણિહિતત્તા, ભિક્ખવે, સૂકસ્સ. એવમેવ ¶ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માપણિહિતાય દિટ્ઠિયા સમ્માપણિહિતાય મગ્ગભાવનાય અવિજ્જં ભિન્દિસ્સતિ, વિજ્જં ઉપ્પાદેસ્સતિ, નિબ્બાનં સચ્છિકરિસ્સતીતિ – ઠાનમેતં વિજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? સમ્માપણિહિતત્તા, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિયા. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માપણિહિતાય દિટ્ઠિયા સમ્માપણિહિતાય મગ્ગભાવનાય અવિજ્જં ભિન્દતિ, વિજ્જં ઉપ્પાદેતિ, નિબ્બાનં સચ્છિકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ¶ સમ્માસમાધિં ¶ ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માપણિહિતાય દિટ્ઠિયા સમ્માપણિહિતાય મગ્ગભાવનાય અવિજ્જં ભિન્દતિ, વિજ્જં ઉપ્પાદેતિ, નિબ્બાનં સચ્છિકરોતી’’તિ. છટ્ઠં.

૭. આકાસસુત્તં

૧૫૫. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, આકાસે વિવિધા વાતા વાયન્તિ – પુરત્થિમાપિ વાતા વાયન્તિ, પચ્છિમાપિ વાતા વાયન્તિ, ઉત્તરાપિ વાતા વાયન્તિ, દક્ખિણાપિ વાતા વાયન્તિ, સરજાપિ વાતા વાયન્તિ, અરજાપિ વાતા વાયન્તિ, સીતાપિ વાતા વાયન્તિ, ઉણ્હાપિ વાતા વાયન્તિ, પરિત્તાપિ વાતા વાયન્તિ, અધિમત્તાપિ વાતા વાયન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવયતો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતો ચત્તારોપિ સતિપટ્ઠાના ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, ચત્તારોપિ સમ્મપ્પધાના ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, ચત્તારોપિ ઇદ્ધિપાદા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, પઞ્ચપિ ઇન્દ્રિયાનિ ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, પઞ્ચપિ બલાનિ ભાવનાપરિપૂરિં ગચ્છન્તિ, સત્તપિ બોજ્ઝઙ્ગા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવયતો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતો ચત્તારોપિ સતિપટ્ઠાના ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, ચત્તારોપિ સમ્મપ્પધાના ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, ચત્તારોપિ ઇદ્ધિપાદા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, પઞ્ચપિ ઇન્દ્રિયાનિ ભાવનાપારિપૂરિં ¶ ગચ્છન્તિ, પઞ્ચપિ બલાનિ ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, સત્તપિ બોજ્ઝઙ્ગા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ¶ ભાવયતો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતો ચત્તારોપિ સતિપટ્ઠાના ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, ચત્તારોપિ સમ્મપ્પધાના ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, ચત્તારોપિ ઇદ્ધિપાદા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, પઞ્ચપિ ઇન્દ્રિયાનિ ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, પઞ્ચપિ બલાનિ ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, સત્તપિ બોજ્ઝઙ્ગા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તી’’તિ. સત્તમં.

૮. પઠમમેઘસુત્તં

૧૫૬. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે ઊહતં રજોજલ્લં, તમેનં મહાઅકાલમેઘો ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ; એવમેવ ¶ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો ¶ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં ¶ નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. દુતિયમેઘસુત્તં

૧૫૭. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ઉપ્પન્નં મહામેઘં, તમેનં મહાવાતો અન્તરાયેવ અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે અન્તરાયેવ અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે અન્તરાયેવ અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં ¶ વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે અન્તરાયેવ અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતી’’તિ. નવમં.

૧૦. નાવાસુત્તં

૧૫૮. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સામુદ્દિકાય નાવાય વેત્તબન્ધનબન્ધાય છ માસાનિ ઉદકે પરિયાદાય [પરિયાતાય (ક.), પરિયાહતાય (?)] હેમન્તિકેન થલં ઉક્ખિત્તાય વાતાતપપરેતાનિ બન્ધનાનિ તાનિ પાવુસ્સકેન મેઘેન અભિપ્પવુટ્ઠાનિ ¶ અપ્પકસિરેનેવ પટિપ્પસ્સમ્ભન્તિ, પૂતિકાનિ ભવન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવયતો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતો અપ્પકસિરેનેવ સંયોજનાનિ પટિપ્પસ્સમ્ભન્તિ, પૂતિકાનિ ભવન્તિ ¶ . કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવયતો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતો અપ્પકસિરેનેવ સંયોજનાનિ પટિપ્પસ્સમ્ભન્તિ, પૂતિકાનિ ભવન્તિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ¶ ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવયતો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતો અપ્પકસિરેનેવ સંયોજનાનિ પટિપ્પસ્સમ્ભન્તિ, પૂતિકાનિ ભવન્તી’’તિ. દસમં.

૧૧. આગન્તુકસુત્તં

૧૫૯. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, આગન્તુકાગારં. તત્થ પુરત્થિમાયપિ દિસાય આગન્ત્વા વાસં કપ્પેન્તિ, પચ્છિમાયપિ દિસાય આગન્ત્વા વાસં કપ્પેન્તિ, ઉત્તરાયપિ દિસાય આગન્ત્વા વાસં કપ્પેન્તિ, દક્ખિણાયપિ દિસાય આગન્ત્વા વાસં કપ્પેન્તિ, ખત્તિયાપિ આગન્ત્વા વાસં કપ્પેન્તિ, બ્રાહ્મણાપિ ¶ આગન્ત્વા વાસં કપ્પેન્તિ, વેસ્સાપિ આગન્ત્વા વાસં કપ્પેન્તિ, સુદ્દાપિ આગન્ત્વા વાસં કપ્પેન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા પરિઞ્ઞેય્યા, તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા પરિજાનાતિ ¶ , યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા પહાતબ્બા, તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા પજહતિ, યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા સચ્છિકાતબ્બા, તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા સચ્છિકરોતિ, યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા ભાવેતબ્બા, તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા ભાવેતિ.

‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા અભિઞ્ઞા પરિઞ્ઞેય્યા? પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધાતિસ્સ વચનીયં. કતમે પઞ્ચ? સેય્યથિદં – રૂપુપાદાનક્ખન્ધો…પે… વિઞ્ઞાણુપાદાનક્ખન્ધો. ઇમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા અભિઞ્ઞા પરિઞ્ઞેય્યા. કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા અભિઞ્ઞા પહાતબ્બા? અવિજ્જા ચ ભવતણ્હા ચ – ઇમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા અભિઞ્ઞા પહાતબ્બા. કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા અભિઞ્ઞા સચ્છિકાતબ્બા? વિજ્જા ચ વિમુત્તિ ચ – ઇમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા અભિઞ્ઞા સચ્છિકાતબ્બા. કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા અભિઞ્ઞા ભાવેતબ્બા? સમથો ચ વિપસ્સના ચ – ઇમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા અભિઞ્ઞા ભાવેતબ્બા. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો, યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા પરિઞ્ઞેય્યા તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા પરિજાનાતિ…પે… યે ¶ ધમ્મા અભિઞ્ઞા ભાવેતબ્બા, તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા ભાવેતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં ¶ નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા પરિઞ્ઞેય્યા, તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા પરિજાનાતિ, યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા પહાતબ્બા, તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા પજહતિ, યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા સચ્છિકાતબ્બા, તે ધમ્મે ¶ અભિઞ્ઞા સચ્છિકરોતિ, યે ધમ્મા અભિઞ્ઞા ભાવેતબ્બા, તે ધમ્મે અભિઞ્ઞા ભાવેતી’’તિ. એકાદસમં.

૧૨. નદીસુત્તં

૧૬૦. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા. અથ મહાજનકાયો આગચ્છેય્ય કુદ્દાલ-પિટકં આદાય – ‘મયં ઇમં ગઙ્ગં નદિં પચ્છાનિન્નં કરિસ્સામ પચ્છાપોણં પચ્છાપબ્ભાર’ન્તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નુ સો મહાજનકાયો ગઙ્ગં નદિં પચ્છાનિન્નં કરેય્ય પચ્છાપોણં પચ્છાપબ્ભાર’’ન્તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’? ‘‘ગઙ્ગા, ભન્તે, નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા. સા ન સુકરા પચ્છાનિન્નં કાતું પચ્છાપોણં પચ્છાપબ્ભારં. યાવદેવ પન સો મહાજનકાયો કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી અસ્સા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખું અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તં અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તં રાજાનો વા રાજમહામત્તા વા મિત્તા વા અમચ્ચા વા ઞાતી વા ઞાતિસાલોહિતા વા ભોગેહિ અભિહટ્ઠું પવારેય્યું – ‘એહમ્ભો પુરિસ, કિં તે ઇમે કાસાવા અનુદહન્તિ, કિં મુણ્ડો કપાલમનુસંચરસિ! એહિ, હીનાયાવત્તિત્વા ભોગે ચ ભુઞ્જસ્સુ, પુઞ્ઞાનિ ચ કરોહી’તિ. સો ¶ વત, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેન્તો અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોન્તો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? યઞ્હિ તં, ભિક્ખવે, ચિત્તં દીઘરત્તં વિવેકનિન્નં વિવેકપોણં વિવેકપબ્ભારં તં વત હીનાયાવત્તિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતિ? ઇધ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ¶ સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં બહુલીકરોતી’’તિ. (યદપિ બલકરણીયં, તદપિ વિત્થારેતબ્બં.) દ્વાદસમં.

બલકરણીયવગ્ગો છટ્ઠો.

તસ્સુદ્દાનં –

બલં બીજઞ્ચ નાગો ચ, રુક્ખો કુમ્ભેન સૂકિયા;

આકાસેન ચ દ્વે મેઘા, નાવા આગન્તુકા નદીતિ.

૭. એસનાવગ્ગો

૧. એસનાસુત્તં

૧૬૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો એસના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં અભિઞ્ઞાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં અભિઞ્ઞાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ.

‘‘તિસ્સો ઇમા ખો, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો એસના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં અભિઞ્ઞાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… ¶ સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં અભિઞ્ઞાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ.

‘‘તિસ્સો ¶ ઇમા ખો, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો એસના. ઇમાસં ખો ¶ , ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં અભિઞ્ઞાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં અભિઞ્ઞાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ.

‘‘તિસ્સો ઇમા ખો, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો એસના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં અભિઞ્ઞાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… ¶ સમ્માસમાધિં ¶ ભાવેતિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં અભિઞ્ઞાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ.

‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો ¶ એસના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં પરિઞ્ઞાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. (યદપિ અભિઞ્ઞા, તદપિ પરિઞ્ઞાય વિત્થારેતબ્બં.)

‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો એસના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં પરિક્ખયાય…પે… ¶ અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. (યદપિ અભિઞ્ઞા, તદપિ પરિક્ખયાય વિત્થારેતબ્બં.)

‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો એસના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં પહાનાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં એસનાનં પહાનાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ¶ ભાવેતબ્બો’’તિ. (યદપિ અભિઞ્ઞા, તદપિ પહાનાય વિત્થારેતબ્બં.) પઠમં.

૨. વિધાસુત્તં

૧૬૨. ‘‘તિસ્સો ¶ ¶ ઇમા, ભિક્ખવે, વિધા. કતમા તિસ્સો? ‘સેય્યોહમસ્મી’તિ વિધા, ‘સદિસોહમસ્મી’તિ વિધા, ‘હીનોહમસ્મી’તિ વિધા – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો વિધા. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં વિધાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… ¶ સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે તિસ્સન્નં વિધાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. (યથા એસના, એવં વિત્થારેતબ્બં). દુતિયં.

૩. આસવસુત્તં

૧૬૩. ‘‘તયોમે, ભિક્ખવે, આસવા. કતમે તયો? કામાસવો, ભવાસવો, અવિજ્જાસવો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો આસવા. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણન્નં આસવાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. તતિયં.

૪. ભવસુત્તં

૧૬૪. ‘‘તયોમે, ભિક્ખવે, ભવા. કતમે તયો? કામભવો ¶ , રૂપભવો, અરૂપભવો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો ભવા. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણન્નં ભવાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… ¶ અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. ચતુત્થં.

૫. દુક્ખતાસુત્તં

૧૬૫. ‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, દુક્ખતા. કતમા તિસ્સો? દુક્ખદુક્ખતા, સઙ્ખારદુક્ખતા, વિપરિણામદુક્ખતા – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો દુક્ખતા. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં દુક્ખતાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. ખિલસુત્તં

૧૬૬. ‘‘તયોમે ¶ ¶ , ભિક્ખવે, ખિલા. કતમે તયો? રાગો ખિલો, દોસો ખિલો, મોહો ખિલો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો ખિલા. ઇમેસં ¶ ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણન્નં ખિલાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. છટ્ઠં.

૭. મલસુત્તં

૧૬૭. ‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, મલાનિ. કતમાનિ તીણિ? રાગો મલં, દોસો મલં, મોહો મલં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, તીણિ મલાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણન્નં મલાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય ¶ પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… ¶ અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. સત્તમં.

૮. નીઘસુત્તં

૧૬૮. ‘‘તયોમે, ભિક્ખવે, નીઘા. કતમે તયો? રાગો નીઘો, દોસો નીઘો, મોહો નીઘો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો નીઘા. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણન્નં નીઘાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. વેદનાસુત્તં

૧૬૯. ‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, વેદના. કતમા તિસ્સો? સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો વેદના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં વેદનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… ¶ અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. નવમં.

૧૦. તણ્હાસુત્તં

૧૭૦. ‘‘તિસ્સો ¶ ઇમા, ભિક્ખવે, તણ્હા. કતમા તિસ્સો? કામતણ્હા, ભવતણ્હા, વિભવતણ્હા – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો તણ્હા. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં તણ્હાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે ¶ , ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં તણ્હાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. દસમં.

૧૧. તસિનાસુત્તં

૧૭૧. ‘‘તિસ્સો ¶ ઇમા, ભિક્ખવે, તસિના. કતમા તિસ્સો? કામતસિના, ભવતસિના, વિભવતસિના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં તસિનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… ¶ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં…પે… અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં…પે… ¶ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં તસિનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. એકાદસમં.

એસનાવગ્ગો સત્તમો.

તસ્સુદ્દાનં –

એસના વિધા આસવો, ભવો ચ દુક્ખતા ખિલા;

મલં નીઘો ચ વેદના, દ્વે તણ્હા તસિનાય ચાતિ.

૮. ઓઘવગ્ગો

૧. ઓઘસુત્તં

૧૭૨. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ . ‘‘ચત્તારોમે ¶ , ભિક્ખવે, ઓઘા. કતમે ચત્તારો? કામોઘો, ભવોઘો, દિટ્ઠોઘો, અવિજ્જોઘો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો ઓઘા. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં ઓઘાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. (યથા એસના, એવં સબ્બં વિત્થારેતબ્બં.) પઠમં.

૨. યોગસુત્તં

૧૭૩. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, યોગા. કતમે ચત્તારો? કામયોગો, ભવયોગો, દિટ્ઠિયોગો અવિજ્જાયોગો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો યોગા. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં યોગાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… ¶ અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. દુતિયં.

૩. ઉપાદાનસુત્તં

૧૭૪. ‘‘ચત્તારિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઉપાદાનાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? કામુપાદાનં, દિટ્ઠુપાદાનં, સીલબ્બતુપાદાનં, અત્તવાદુપાદાનં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારિ ઉપાદાનાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં ઉપાદાનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. તતિયં.

૪. ગન્થસુત્તં

૧૭૫. ‘‘ચત્તારોમે ¶ , ભિક્ખવે, ગન્થા. કતમે ચત્તારો? અભિજ્ઝા કાયગન્થો, બ્યાપાદો કાયગન્થો, સીલબ્બતપરામાસો કાયગન્થો, ઇદંસચ્ચાભિનિવેસો કાયગન્થો – ઇમે ¶ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો ગન્થા. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં ગન્થાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. ચતુત્થં.

૫. અનુસયસુત્તં

૧૭૬. ‘‘સત્તિમે, ભિક્ખવે, અનુસયા. કતમે સત્ત? કામરાગાનુસયો, પટિઘાનુસયો, દિટ્ઠાનુસયો ¶ , વિચિકિચ્છાનુસયો, માનાનુસયો, ભવરાગાનુસયો, અવિજ્જાનુસયો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્તાનુસયા. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, સત્તન્નં અનુસયાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. કામગુણસુત્તં

૧૭૭. ‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, કામગુણા. કતમે પઞ્ચ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા…પે… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા…પે… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ કામગુણા. ઇમેસં ¶ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં કામગુણાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. છટ્ઠં.

૭. નીવરણસુત્તં

૧૭૮. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, નીવરણાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? કામચ્છન્દનીવરણં, બ્યાપાદનીવરણં, થિનમિદ્ધનીવરણં, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણં, વિચિકિચ્છાનીવરણં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ નીવરણાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં નીવરણાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. સત્તમં.

૮. ઉપાદાનક્ખન્ધસુત્તં

૧૭૯. ‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, ઉપાદાનક્ખન્ધા. કતમે પઞ્ચ? સેય્યથિદં – રૂપુપાદાનક્ખન્ધો ¶ , વેદનુપાદાનક્ખન્ધો ¶ , સઞ્ઞુપાદાનક્ખન્ધો, સઙ્ખારુપાદાનક્ખન્ધો, વિઞ્ઞાણુપાદાનક્ખન્ધો. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઉપાદાનક્ખન્ધાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. ઓરમ્ભાગિયસુત્તં

૧૮૦. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઓરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સક્કાયદિટ્ઠિ, વિચિકિચ્છા, સીલબ્બતપરામાસો, કામચ્છન્દો, બ્યાપાદો – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ ¶ સંયોજનાનિ. ઇમેસં ખો ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય…પે… અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. નવમં.

૧૦. ઉદ્ધમ્ભાગિયસુત્તં

૧૮૧. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઉદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? રૂપરાગો, અરૂપરાગો, માનો, ઉદ્ધચ્ચં, અવિજ્જા – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચુદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય ¶ પરિક્ખયાય પહાનાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ.

‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઉદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? રૂપરાગો, અરૂપરાગો, માનો, ઉદ્ધચ્ચં, અવિજ્જા – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચુદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. ઇમેસં ¶ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં ¶ સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો. કતમો અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો ¶ મગ્ગો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ…પે… સમ્માસમાધિં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં… અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં… નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય અયં અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ. દસમં.

ઓઘવગ્ગો અટ્ઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

ઓઘો યોગો ઉપાદાનં, ગન્થં અનુસયેન ચ;

કામગુણા નીવરણં, ખન્ધા ઓરુદ્ધમ્ભાગિયાતિ.

વગ્ગુદ્દાનં –

અવિજ્જાવગ્ગો પઠમો, દુતિયં વિહારં વુચ્ચતિ;

મિચ્છત્તં તતિયો વગ્ગો, ચતુત્થં પટિપન્નેનેવ.

તિત્થિયં ¶ પઞ્ચમો વગ્ગો, છટ્ઠો સૂરિયેન ચ;

બહુકતે સત્તમો વગ્ગો, ઉપ્પાદો અટ્ઠમેન ચ.

દિવસવગ્ગો નવમો, દસમો અપ્પમાદેન ચ;

એકાદસબલવગ્ગો, દ્વાદસ એસના પાળિયં;

ઓઘવગ્ગો ભવતિ તેરસાતિ.

મગ્ગસંયુત્તં પઠમં.

૨. બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તં

૧. પબ્બતવગ્ગો

૧. હિમવન્તસુત્તં

૧૮૨. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ ¶ . ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, હિમવન્તં ¶ પબ્બતરાજાનં નિસ્સાય નાગા કાયં વડ્ઢેન્તિ, બલં ગાહેન્તિ; તે તત્થ કાયં વડ્ઢેત્વા બલં ગાહેત્વા કુસોબ્ભે ઓતરન્તિ, કુસોબ્ભે ઓતરિત્વા મહાસોબ્ભે ઓતરન્તિ, મહાસોબ્ભે ઓતરિત્વા કુન્નદિયો ઓતરન્તિ, કુન્નદિયો ઓતરિત્વા મહાનદિયો ઓતરન્તિ, મહાનદિયો ઓતરિત્વા મહાસમુદ્દસાગરં ઓતરન્તિ; તે તત્થ મહન્તત્તં વેપુલ્લત્તં આપજ્જન્તિ કાયેન; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો મહન્તત્તં વેપુલ્લત્તં પાપુણાતિ ધમ્મેસુ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો મહન્તત્તં વેપુલ્લત્તં પાપુણાતિ ધમ્મેસૂતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં; ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ¶ ભાવેતિ…પે… વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ¶ ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો મહન્તત્તં વેપુલ્લત્તં પાપુણાતિ ધમ્મેસૂ’’તિ. પઠમં.

૨. કાયસુત્તં

૧૮૩. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અયં કાયો આહારટ્ઠિતિકો, આહારં પટિચ્ચ તિટ્ઠતિ, અનાહારો નો તિટ્ઠતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ નીવરણા આહારટ્ઠિતિકા, આહારં પટિચ્ચ તિટ્ઠન્તિ, અનાહારા નો તિટ્ઠન્તિ.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, સુભનિમિત્તં. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, પટિઘનિમિત્તં. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ ¶ , ભિક્ખવે, અરતિ તન્દિ વિજમ્ભિતા ભત્તસમ્મદો ચેતસો ચ લીનત્તં. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો ¶ – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, ચેતસો અવૂપસમો. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, વિચિકિચ્છાટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો ¶ – અયમાહારો અનુપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અયં કાયો આહારટ્ઠિતિકો, આહારં પટિચ્ચ તિટ્ઠતિ, અનાહારો નો તિટ્ઠતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ઇમે પઞ્ચ નીવરણા આહારટ્ઠિતિકા, આહારં પટિચ્ચ તિટ્ઠન્તિ, અનાહારા નો તિટ્ઠન્તિ.

‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, અયં કાયો આહારટ્ઠિતિકો, આહારં પટિચ્ચ ¶ તિટ્ઠતિ, અનાહારો નો તિટ્ઠતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા આહારટ્ઠિતિકા, આહારં પટિચ્ચ તિટ્ઠન્તિ, અનાહારા નો તિટ્ઠન્તિ.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, કુસલાકુસલા ધમ્મા, સાવજ્જાનવજ્જા ધમ્મા, હીનપણીતા ધમ્મા, કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગા ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, આરમ્ભધાતુ [આરબ્ભધાતુ (સ્યા. ક.)] નિક્કમધાતુ પરક્કમધાતુ. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ ¶ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે ¶ , કાયપસ્સદ્ધિ, ચિત્તપસ્સદ્ધિ. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, સમથનિમિત્તં [સમાધિનિમિત્તં (સ્યા.)] અબ્યગ્ગનિમિત્તં. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ¶ ¶ ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અયં કાયો આહારટ્ઠિતિકો, આહારં પટિચ્ચ તિટ્ઠતિ, અનાહારો નો તિટ્ઠતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ઇમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા આહારટ્ઠિતિકા, આહારં પટિચ્ચ તિટ્ઠન્તિ, અનાહારા નો તિટ્ઠન્તી’’તિ. દુતિયં.

૩. સીલસુત્તં

૧૮૪. ‘‘યે તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ સીલસમ્પન્ના સમાધિસમ્પન્ના ઞાણસમ્પન્ના વિમુત્તિસમ્પન્ના ¶ વિમુત્તિઞાણદસ્સનસમ્પન્ના, દસ્સનમ્પાહં, ભિક્ખવે, તેસં ભિક્ખૂનં બહુકારં [બહૂપકારં (સ્યા.)] વદામિ; સવનમ્પાહં, ભિક્ખવે, તેસં ભિક્ખૂનં બહુકારં વદામિ; ઉપસઙ્કમનમ્પાહં, ભિક્ખવે, તેસં ભિક્ખૂનં બહુકારં વદામિ; પયિરુપાસનમ્પાહં, ભિક્ખવે, તેસં ભિક્ખૂનં બહુકારં વદામિ; અનુસ્સતિમ્પાહં, ભિક્ખવે, તેસં ભિક્ખૂનં બહુકારં વદામિ; અનુપબ્બજ્જમ્પાહં, ભિક્ખવે, તેસં ભિક્ખૂનં બહુકારં વદામિ. તં કિસ્સ હેતુ? તથારૂપાનં, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂનં ધમ્મં સુત્વા દ્વયેન વૂપકાસેન વૂપકટ્ઠો [દ્વયેન વૂપકટ્ઠો (સી. સ્યા.)] વિહરતિ – કાયવૂપકાસેન ચ ચિત્તવૂપકાસેન ચ. સો તથા વૂપકટ્ઠો વિહરન્તો તં ધમ્મં અનુસ્સરતિ અનુવિતક્કેતિ.

‘‘યસ્મિં ¶ ¶ સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તથા વૂપકટ્ઠો વિહરન્તો તં ધમ્મં અનુસ્સરતિ અનુવિતક્કેતિ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ¶ તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ; સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ; સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. સો તથા સતો વિહરન્તો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતિ પવિચરતિ પરિવીમંસમાપજ્જતિ.

‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તથા સતો વિહરન્તો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતિ પવિચરતિ પરિવીમંસમાપજ્જતિ, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ; ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ; ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. તસ્સ તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતો પવિચરતો પરિવીમંસમાપજ્જતો આરદ્ધં હોતિ વીરિયં અસલ્લીનં.

‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતો પવિચરતો પરિવીમંસમાપજ્જતો આરદ્ધં હોતિ વીરિયં અસલ્લીનં, વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ; વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ; વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપ્પજ્જતિ પીતિ નિરામિસા.

‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપ્પજ્જતિ પીતિ ¶ નિરામિસા, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ; પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ; પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. પીતિમનસ્સ કાયોપિ પસ્સમ્ભતિ, ચિત્તમ્પિ પસ્સમ્ભતિ.

‘‘યસ્મિં ¶ સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પીતિમનસ્સ કાયોપિ પસ્સમ્ભતિ ચિત્તમ્પિ પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ; પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ; પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ¶ ગચ્છતિ. પસ્સદ્ધકાયસ્સ સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ.

‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પસ્સદ્ધકાયસ્સ સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ, સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ ¶ ; સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ; સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. સો તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ.

‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ; ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ; ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.

‘‘એવં ભાવિતેસુ ખો, ભિક્ખવે, સત્તસુ સમ્બોજ્ઝઙ્ગેસુ એવં બહુલીકતેસુ સત્ત ફલા સત્તાનિસંસા પાટિકઙ્ખા. કતમે સત્ત ફલા ¶ સત્તાનિસંસા? દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ. નો ચે દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ, અથ મરણકાલે અઞ્ઞં આરાધેતિ. નો ચે દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે મરણકાલે અઞ્ઞં આરાધેતિ, અથ પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ. નો ચે દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે મરણકાલે અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ, અથ પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ. નો ચે દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે મરણકાલે અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ¶ ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ, અથ પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ. નો ચે દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે મરણકાલે અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં ¶ સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, અથ ¶ પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ. નો ચે દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે મરણકાલે અઞ્ઞં આરાધેતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ ¶ , નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, નો ચે પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, અથ પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઉદ્ધંસોતો હોતિ અકનિટ્ઠગામી. એવં ભાવિતેસુ ખો, ભિક્ખવે, સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ એવં બહુલીકતેસુ ઇમે સત્ત ફલા સત્તાનિસંસા પાટિકઙ્ખા’’તિ. તતિયં.

૪. વત્થસુત્તં

૧૮૫. એકં સમયં આયસ્મા સારિપુત્તો સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘આવુસો, ભિક્ખવો’’તિ! ‘‘આવુસો’’તિ ¶ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા સારિપુત્તો એતદવોચ –

‘‘સત્તિમે, આવુસો, બોજ્ઝઙ્ગા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – ઇમે ખો, આવુસો, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા. ઇમેસં ખ્વાહં, આવુસો, સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં યેન યેન બોજ્ઝઙ્ગેન ¶ આકઙ્ખામિ પુબ્બણ્હસમયં વિહરિતું, તેન તેન બોજ્ઝઙ્ગેન પુબ્બણ્હસમયં વિહરામિ; યેન યેન બોજ્ઝઙ્ગેન આકઙ્ખામિ મજ્ઝન્હિકં સમયં વિહરિતું, તેન તેન બોજ્ઝઙ્ગેન મજ્ઝન્હિકં સમયં વિહરામિ; યેન યેન બોજ્ઝઙ્ગેન આકઙ્ખામિ સાયન્હસમયં વિહરિતું, તેન તેન બોજ્ઝઙ્ગેન સાયન્હસમયં વિહરામિ. સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઇતિ ચે મે, આવુસો, હોતિ, ‘અપ્પમાણો’તિ મે હોતિ, ‘સુસમારદ્ધો’તિ મે હોતિ, તિટ્ઠન્તઞ્ચ નં ‘તિટ્ઠતી’તિ પજાનામિ. સચેપિ મે ચવતિ, ‘ઇદપ્પચ્ચયા મે ચવતી’તિ પજાનામિ…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઇતિ ચે મે, આવુસો, હોતિ, ‘અપ્પમાણો’તિ મે હોતિ, ‘સુસમારદ્ધો’તિ મે હોતિ, તિટ્ઠન્તઞ્ચ નં ‘તિટ્ઠતી’તિ પજાનામિ. સચેપિ મે ચવતિ, ‘ઇદપ્પચ્ચયા મે ચવતી’તિ પજાનામિ.

‘‘સેય્યથાપિ, આવુસો, રઞ્ઞો વા રાજમહામત્તસ્સ વા નાનારત્તાનં દુસ્સાનં દુસ્સકરણ્ડકો પૂરો અસ્સ. સો યઞ્ઞદેવ દુસ્સયુગં આકઙ્ખેય્ય ¶ પુબ્બણ્હસમયં પારુપિતું, તં તદેવ દુસ્સયુગં પુબ્બણ્હસમયં પારુપેય્ય; યઞ્ઞદેવ દુસ્સયુગં આકઙ્ખેય્ય મજ્ઝન્હિકં સમયં પારુપિતું, તં તદેવ દુસ્સયુગં મજ્ઝન્હિકં સમયં પારુપેય્ય; યઞ્ઞદેવ દુસ્સયુગં આકઙ્ખેય્ય સાયન્હસમયં પારુપિતું, તં તદેવ દુસ્સયુગં સાયન્હસમયં પારુપેય્ય. એવમેવ ¶ ખ્વાહં, આવુસો, ઇમેસં સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં યેન યેન બોજ્ઝઙ્ગેન આકઙ્ખામિ પુબ્બણ્હસમયં વિહરિતું, તેન તેન બોજ્ઝઙ્ગેન પુબ્બણ્હસમયં વિહરામિ; ¶ યેન યેન બોજ્ઝઙ્ગેન આકઙ્ખામિ મજ્ઝન્હિકં સમયં વિહરિતું, તેન તેન બોજ્ઝઙ્ગેન મજ્ઝન્હિકં સમયં વિહરામિ; યેન યેન બોજ્ઝઙ્ગેન આકઙ્ખામિ સાયન્હસમયં વિહરિતું, તેન તેન બોજ્ઝઙ્ગેન સાયન્હસમયં વિહરામિ. સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઇતિ ચે મે, આવુસો, હોતિ, ‘અપ્પમાણો’તિ મે હોતિ, ‘સુસમારદ્ધો’તિ મે હોતિ, તિટ્ઠન્તઞ્ચ નં ‘તિટ્ઠતી’તિ પજાનામિ. સચેપિ મે ચવતિ, ‘ઇદપ્પચ્ચયા મે ચવતી’તિ પજાનામિ…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઇતિ ચે મે, આવુસો, હોતિ, ‘અપ્પમાણો’તિ મે હોતિ, ‘સુસમારદ્ધો’તિ મે હોતિ, તિટ્ઠન્તઞ્ચ નં ‘તિટ્ઠતી’તિ પજાનામિ. સચેપિ મે ચવતિ, ‘ઇદપ્પચ્ચયા મે ચવતી’તિ પજાનામી’’તિ. ચતુત્થં.

૫. ભિક્ખુસુત્તં

૧૮૬. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘‘બોજ્ઝઙ્ગા, બોજ્ઝઙ્ગા’તિ, ભન્તે, વુચ્ચન્તિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ‘બોજ્ઝઙ્ગા’તિ વુચ્ચન્તી’’તિ? ‘‘બોધાય સંવત્તન્તીતિ ખો, ભિક્ખુ, તસ્મા ‘બોજ્ઝઙ્ગા’તિ વુચ્ચન્તિ. ઇધ, ભિક્ખુ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. તસ્સિમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવયતો કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ ¶ , ભવાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, અવિજ્જાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. બોધાય સંવત્તન્તીતિ, ભિક્ખુ, તસ્મા ‘બોજ્ઝઙ્ગા’તિ વુચ્ચન્તી’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. કુણ્ડલિયસુત્તં

૧૮૭. એકં ¶ ¶ ¶ સમયં ભગવા સાકેતે વિહરતિ અઞ્જનવને મિગદાયે. અથ ખો કુણ્ડલિયો પરિબ્બાજકો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો કુણ્ડલિયો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અહમસ્મિ, ભો ગોતમ, આરામનિસ્સયી [આરામનિસાદી (સી.), આરામનિયાદી (સ્યા.)] પરિસાવચરો. તસ્સ મય્હં, ભો ગોતમ, પચ્છાભત્તં ભુત્તપાતરાસસ્સ અયમાચારો [અયમાહારો (સ્યા. ક.)] હોતિ – આરામેન આરામં ઉય્યાનેન ઉય્યાનં અનુચઙ્કમામિ અનુવિચરામિ. સો તત્થ પસ્સામિ એકે સમણબ્રાહ્મણે ઇતિવાદપ્પમોક્ખાનિસંસઞ્ચેવ કથં કથેન્તે ઉપારમ્ભાનિસંસઞ્ચ – ‘ભવં પન ગોતમો કિમાનિસંસો વિહરતી’’’તિ? ‘‘વિજ્જાવિમુત્તિફલાનિસંસો ખો, કુણ્ડલિય, તથાગતો વિહરતી’’તિ.

‘‘કતમે પન, ભો ગોતમ, ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ? ‘‘સત્ત ખો, કુણ્ડલિય, બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ. ‘‘કતમે પન, ભો ગોતમ, ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તી’’તિ? ‘‘ચત્તારો ખો, કુણ્ડલિય, સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તી’’તિ ¶ . ‘‘કતમે પન, ભો ગોતમ, ધમ્મા ભાવિતા, બહુલીકતા ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેન્તી’’તિ? ‘‘તીણિ ખો, કુણ્ડલિય, સુચરિતાનિ ભાવિતાનિ બહુલીકતાનિ ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેન્તી’’તિ. ‘‘કતમે પન, ભો ગોતમ, ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા તીણિ સુચરિતાનિ પરિપૂરેન્તી’’તિ? ‘‘ઇન્દ્રિયસંવરો ¶ ખો, કુણ્ડલિય, ભાવિતો બહુલીકતો તીણિ સુચરિતાનિ પરિપૂરેતી’’તિ.

‘‘કથં ભાવિતો ચ, કુણ્ડલિય, ઇન્દ્રિયસંવરો કથં બહુલીકતો તીણિ સુચરિતાનિ પરિપૂરેતીતિ? ઇધ, કુણ્ડલિય, ભિક્ખુ ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા મનાપં નાભિજ્ઝતિ નાભિહંસતિ, ન રાગં જનેતિ. તસ્સ ઠિતો ચ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં. ચક્ખુના ખો પનેવ રૂપં દિસ્વા અમનાપં ન મઙ્કુ હોતિ અપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો અદીનમાનસો અબ્યાપન્નચેતસો. તસ્સ ઠિતો ચ કાયો હોતિ ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં.

‘‘પુન ¶ ચપરં, કુણ્ડલિય, ભિક્ખુ સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે… ¶ ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા…પે… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય મનાપં નાભિજ્ઝતિ નાભિહંસતિ, ન રાગં જનેતિ. તસ્સ ઠિતો ચ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં. મનસા ખો પનેવ ધમ્મં વિઞ્ઞાય અમનાપં ન મઙ્કુ હોતિ અપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો અદીનમાનસો અબ્યાપન્નચેતસો. તસ્સ ઠિતો ચ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં.

‘‘યતો ખો, કુણ્ડલિય, ભિક્ખુનો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા મનાપામનાપેસુ રૂપેસુ ¶ ઠિતો ચ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા…પે… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા…પે… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા…પે… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય મનાપામનાપેસુ ધમ્મેસુ ઠિતો ચ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં ¶ . એવં ભાવિતો ખો, કુણ્ડલિય, ઇન્દ્રિયસંવરો એવં બહુલીકતો તીણિ સુચરિતાનિ પરિપૂરેતિ.

‘‘કથં ભાવિતાનિ ચ, કુણ્ડલિય, તીણિ સુચરિતાનિ કથં બહુલીકતાનિ ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેન્તિ? ઇધ, કુણ્ડલિય, ભિક્ખુ કાયદુચ્ચરિતં પહાય કાયસુચરિતં ભાવેતિ, વચીદુચ્ચરિતં ¶ પહાય વચીસુચરિતં ભાવેતિ, મનોદુચ્ચરિતં પહાય મનોસુચરિતં ભાવેતિ. એવં ભાવિતાનિ ખો, કુણ્ડલિય, તીણિ સુચરિતાનિ એવં બહુલીકતાનિ ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેન્તિ.

‘‘કથં ભાવિતા ચ, કુણ્ડલિય, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના કથં બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ? ઇધ, કુણ્ડલિય, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એવં ભાવિતા ખો, કુણ્ડલિય, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના એવં બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ.

‘‘કથં ¶ ભાવિતા ચ, કુણ્ડલિય, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા કથં બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તિ? ઇધ, કુણ્ડલિય, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ¶ ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, કુણ્ડલિય, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા એવં બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ.

એવં વુત્તે કુણ્ડલિયો પરિબ્બાજકો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ! સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય, ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તીતિ; એવમેવ ભોતા ગોતમેન અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એસાહં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકં મં ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ. છટ્ઠં.

૭. કૂટાગારસુત્તં

૧૮૮. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, કૂટાગારસ્સ યા કાચિ ગોપાનસિયો, સબ્બા તા કૂટનિન્ના કૂટપોણા કૂટપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો.

‘‘કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો ¶ ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. સત્તમં.

૮. ઉપવાનસુત્તં

૧૮૯. એકં સમયં આયસ્મા ચ ઉપવાનો આયસ્મા ચ સારિપુત્તો કોસમ્બિયં વિહરન્તિ ઘોસિતારામે. અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેનાયસ્મા ઉપવાનો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા ઉપવાનેન સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં ઉપવાનં એતદવોચ –

‘‘જાનેય્ય ¶ નુ ખો, આવુસો ઉપવાન, ભિક્ખુ ‘પચ્ચત્તં યોનિસોમનસિકારા એવં સુસમારદ્ધા મે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ફાસુવિહારાય સંવત્તન્તી’’’તિ? ‘‘જાનેય્ય ખો, આવુસો સારિપુત્ત ¶ , ભિક્ખુ ‘પચ્ચત્તં યોનિસોમનસિકારા એવં સુસમારદ્ધા મે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ફાસુવિહારાય સંવત્તન્તી’’’તિ.

‘‘સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ખો, આવુસો, ભિક્ખુ આરબ્ભમાનો પજાનાતિ ‘ચિત્તઞ્ચ મે સુવિમુત્તં, થિનમિદ્ધઞ્ચ મે સુસમૂહતં, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચઞ્ચ મે સુપ્પટિવિનીતં, આરદ્ધઞ્ચ મે વીરિયં, અટ્ઠિંકત્વા મનસિ કરોમિ, નો ¶ ચ લીન’ન્તિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં આવુસો, ભિક્ખુ આરબ્ભમાનો પજાનાતિ ‘ચિત્તઞ્ચ ¶ મે સુવિમુત્તં, થિનમિદ્ધઞ્ચ મે સુસમૂહતં, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચઞ્ચ મે સુપ્પટિવિનીતં, આરદ્ધઞ્ચ મે વીરિયં, અટ્ઠિંકત્વા મનસિ કરોમિ, નો ચ લીન’ન્તિ. એવં ખો, આવુસો સારિપુત્ત, ભિક્ખુ જાનેય્ય ‘પચ્ચત્તં યોનિસોમનસિકારા એવં સુસમારદ્ધા મે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ફાસુવિહારાય સંવત્તન્તી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. પઠમઉપ્પન્નસુત્તં

૧૯૦. ‘‘સત્તિમે, ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર તથાગતસ્સ પાતુભાવા અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર તથાગતસ્સ પાતુભાવા અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સા’’તિ. નવમં.

૧૦. દુતિયઉપ્પન્નસુત્તં

૧૯૧. ‘‘સત્તિમે, ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર સુગતવિનયા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, નાઞ્ઞત્ર સુગતવિનયા’’તિ. દસમં.

પબ્બતવગ્ગો પઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

હિમવન્તં ¶ કાયં સીલં, વત્થં ભિક્ખુ ચ કુણ્ડલિ;

કૂટઞ્ચ ઉપવાનઞ્ચ, ઉપ્પન્ના અપરે દુવેતિ.

૨. ગિલાનવગ્ગો

૧. પાણસુત્તં

૧૯૨. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ ¶ ¶ , ભિક્ખવે, યે કેચિ પાણા ચત્તારો ઇરિયાપથે કપ્પેન્તિ – કાલેન ગમનં, કાલેન ઠાનં, કાલેન નિસજ્જં, કાલેન સેય્યં, સબ્બે તે પથવિં નિસ્સાય પથવિયં પતિટ્ઠાય એવમેતે ચત્તારો ઇરિયાપથે કપ્પેન્તિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ.

‘‘કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨. પઠમસૂરિયૂપમસુત્તં

૧૯૩. ‘‘સૂરિયસ્સ, ભિક્ખવે, ઉદયતો એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – અરુણુગ્ગં; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ઉપ્પાદાય એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેસ્સતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરિસ્સતિ.

‘‘કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ કલ્યાણમિત્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતી’’તિ. દુતિયં.

૩. દુતિયસૂરિયૂપમસુત્તં

૧૯૪. ‘‘સૂરિયસ્સ ¶ , ભિક્ખવે, ઉદયતો એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – અરુણુગ્ગં; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ઉપ્પાદાય એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં ¶ પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – યોનિસોમનસિકારો. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેસ્સતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરિસ્સતિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતી’’તિ. તતિયં.

૪. પઠમગિલાનસુત્તં

૧૯૫. એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા મહાકસ્સપો પિપ્પલિગુહાયં [વિપ્ફલિગુહાયં (સી.)] વિહરતિ આબાધિકો દુક્ખિતો બાળ્હગિલાનો. અથ ¶ ખો ભગવા સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેનાયસ્મા મહાકસ્સપો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. નિસજ્જ ખો ભગવા આયસ્મન્તં મહાકસ્સપં એતદવોચ –

‘‘કચ્ચિ તે, કસ્સપ, ખમનીયં કચ્ચિ યાપનીયં? કચ્ચિ દુક્ખા વેદના પટિક્કમન્તિ, નો અભિક્કમન્તિ; પટિક્કમોસાનં પઞ્ઞાયતિ, નો અભિક્કમો’’તિ? ‘‘ન ¶ મે, ભન્તે, ખમનીયં, ન યાપનીયં. બાળ્હા મે દુક્ખા વેદના અભિક્કમન્તિ, નો પટિક્કમન્તિ; અભિક્કમોસાનં પઞ્ઞાયતિ, નો પટિક્કમો’’તિ.

‘‘સત્તિમે, કસ્સપ, બોજ્ઝઙ્ગા મયા સમ્મદક્ખાતા ભાવિતા બહુલીકતા અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ખો, કસ્સપ, મયા સમ્મદક્ખાતો ભાવિતો બહુલીકતો અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ખો, કસ્સપ, મયા સમ્મદક્ખાતો ભાવિતો બહુલીકતો અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય ¶ નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. ઇમે ખો, કસ્સપ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા મયા સમ્મદક્ખાતા ભાવિતા બહુલીકતા અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તી’’તિ. ‘‘તગ્ઘ, ભગવા, બોજ્ઝઙ્ગા; તગ્ઘ, સુગત, બોજ્ઝઙ્ગા’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા મહાકસ્સપો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિ. વુટ્ઠહિ ચાયસ્મા મહાકસ્સપો તમ્હા આબાધા. તથાપહીનો ચાયસ્મતો મહાકસ્સપસ્સ સો આબાધો અહોસીતિ. ચતુત્થં.

૫. દુતિયગિલાનસુત્તં

૧૯૬. એકં ¶ સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ગિજ્ઝકૂટે પબ્બતે વિહરતિ આબાધિકો દુક્ખિતો બાળ્હગિલાનો. અથ ખો ભગવા સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેનાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. નિસજ્જ ખો ભગવા આયસ્મન્તં મહામોગ્ગલ્લાનં એતદવોચ –

‘‘કચ્ચિ તે, મોગ્ગલ્લાન, ખમનીયં કચ્ચિ યાપનીયં? કચ્ચિ દુક્ખા વેદના પટિક્કમન્તિ, નો અભિક્કમન્તિ; પટિક્કમોસાનં પઞ્ઞાયતિ, નો અભિક્કમો’’તિ? ‘‘ન મે, ભન્તે, ખમનીયં, ન યાપનીયં. બાળ્હા મે દુક્ખા વેદના અભિક્કમન્તિ, નો પટિક્કમન્તિ; અભિક્કમોસાનં પઞ્ઞાયતિ, નો પટિક્કમો’’તિ.

‘‘સત્તિમે, મોગ્ગલ્લાન, બોજ્ઝઙ્ગા મયા સમ્મદક્ખાતા ભાવિતા બહુલીકતા અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ખો, મોગ્ગલ્લાન, મયા સમ્મદક્ખાતો ભાવિતો બહુલીકતો અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ખો, મોગ્ગલ્લાન, મયા સમ્મદક્ખાતો ભાવિતો બહુલીકતો અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. ઇમે ખો, મોગ્ગલ્લાન, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા મયા સમ્મદક્ખાતા ભાવિતા બહુલીકતા અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તી’’તિ. ‘‘તગ્ઘ ¶ , ભગવા, બોજ્ઝઙ્ગા; તગ્ઘ, સુગત, બોજ્ઝઙ્ગા’’તિ.

ઇદમવોચ ¶ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિ. વુટ્ઠહિ ચાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો તમ્હા આબાધા. તથાપહીનો ચાયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ સો આબાધો અહોસીતિ. પઞ્ચમં.

૬. તતિયગિલાનસુત્તં

૧૯૭. એકં ¶ સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તેન ખો પન સમયેન ભગવા આબાધિકો હોતિ દુક્ખિતો બાળ્હગિલાનો. અથ ખો આયસ્મા મહાચુન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં મહાચુન્દં ભગવા એતદવોચ – ‘‘પટિભન્તુ તં, ચુન્દ, બોજ્ઝઙ્ગા’’તિ.

‘‘સત્તિમે, ભન્તે, બોજ્ઝઙ્ગા ભગવતા સમ્મદક્ખાતા ભાવિતા બહુલીકતા અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ખો, ભન્તે, ભગવતા સમ્મદક્ખાતો ભાવિતો બહુલીકતો અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ખો, ભન્તે, ભગવતા સમ્મદક્ખાતો ભાવિતો બહુલીકતો અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. ઇમે ખો, ભન્તે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભગવતા સમ્મદક્ખાતા ભાવિતા બહુલીકતા અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તી’’તિ. ‘‘તગ્ઘ ¶ , ચુન્દ, બોજ્ઝઙ્ગા; તગ્ઘ, ચુન્દ, બોજ્ઝઙ્ગા’’તિ.

ઇદમવોચાયસ્મા ચુન્દો. સમનુઞ્ઞો સત્થા અહોસિ. વુટ્ઠહિ ચ ભગવા તમ્હા આબાધા. તથાપહીનો ચ ભગવતો સો આબાધો અહોસીતિ. છટ્ઠં.

૭. પારઙ્ગમસુત્તં

૧૯૮. ‘‘સત્તિમે, ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા અપારા પારં ગમનાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા અપારા પારં ગમનાય સંવત્તન્તી’’તિ.

‘‘અપ્પકા ¶ ¶ તે મનુસ્સેસુ, યે જના પારગામિનો;

અથાયં ઇતરા પજા, તીરમેવાનુધાવતિ.

‘‘યે ચ ખો સમ્મદક્ખાતે, ધમ્મે ધમ્માનુવત્તિનો;

તે જના પારમેસ્સન્તિ, મચ્ચુધેય્યં સુદુત્તરં.

‘‘કણ્હં ધમ્મં વિપ્પહાય, સુક્કં ભાવેથ પણ્ડિતો;

ઓકા અનોકમાગમ્મ, વિવેકે યત્થ દૂરમં.

‘‘તત્રાભિરતિમિચ્છેય્ય ¶ , હિત્વા કામે અકિઞ્ચનો;

પરિયોદપેય્ય અત્તાનં, ચિત્તક્લેસેહિ પણ્ડિતો.

‘‘યેસં સમ્બોધિયઙ્ગેસુ, સમ્મા ચિત્તં સુભાવિતં;

આદાનપ્પટિનિસ્સગ્ગે, અનુપાદાય યે રતા;

ખીણાસવા જુતિમન્તો, તે લોકે પરિનિબ્બુતા’’તિ. સત્તમં;

૮. વિરદ્ધસુત્તં

૧૯૯. ‘‘યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા વિરદ્ધા, વિરદ્ધો તેસં ¶ અરિયો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી. યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા આરદ્ધા, આરદ્ધો તેસં અરિયો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, ઇમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા વિરદ્ધા, વિરદ્ધો તેસં અરિયો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી. યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, ઇમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા આરદ્ધા, આરદ્ધો તેસં અરિયો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. અરિયસુત્તં

૨૦૦. ‘‘સત્તિમે, ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા અરિયા નિય્યાનિકા નીયન્તિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા અરિયા નિય્યાનિકા નીયન્તિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’’તિ. નવમં.

૧૦. નિબ્બિદાસુત્તં

૨૦૧. ‘‘સત્તિમે ¶ , ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા ¶ એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તી’’તિ. દસમં.

ગિલાનવગ્ગો ¶ દુતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

પાણા ¶ સૂરિયૂપમા દ્વે, ગિલાના અપરે તયો;

પારઙ્ગામી વિરદ્ધો ચ, અરિયો નિબ્બિદાય ચાતિ.

૩. ઉદાયિવગ્ગો

૧. બોધાયસુત્તં

૨૦૨. અથ ¶ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘‘બોજ્ઝઙ્ગા, બોજ્ઝઙ્ગા’તિ, ભન્તે, વુચ્ચન્તિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ‘બોજ્ઝઙ્ગા’તિ વુચ્ચન્તી’’તિ? ‘‘‘બોધાય સંવત્તન્તી’તિ ખો, ભિક્ખુ, તસ્મા બોજ્ઝઙ્ગાતિ વુચ્ચન્તિ. ઇધ, ભિક્ખુ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. ‘બોધાય સંવત્તન્તી’તિ ખો, ભિક્ખુ, તસ્મા ‘બોજ્ઝઙ્ગા’તિ વુચ્ચન્તી’’તિ. પઠમં.

૨. બોજ્ઝઙ્ગદેસનાસુત્તં

૨૦૩. ‘‘સત્ત ¶ વો, ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગે દેસેસ્સામિ; તં સુણાથ. કતમે ચ, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા’’તિ. દુતિયં.

૩. ઠાનિયસુત્તં

૨૦૪. ‘‘કામરાગટ્ઠાનિયાનં ¶ ¶ , [કામરાગટ્ઠાનીયાનં (સી.)] ભિક્ખવે, ધમ્માનં મનસિકારબહુલીકારા અનુપ્પન્નો ચેવ કામચ્છન્દો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ કામચ્છન્દો ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ. બ્યાપાદટ્ઠાનિયાનં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં મનસિકારબહુલીકારા અનુપ્પન્નો ચેવ બ્યાપાદો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ બ્યાપાદો ભિય્યોભાવાય ¶ વેપુલ્લાય સંવત્તતિ. થિનમિદ્ધટ્ઠાનિયાનં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં મનસિકારબહુલીકારા અનુપ્પન્નઞ્ચેવ થિનમિદ્ધં ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ થિનમિદ્ધં ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાયં સંવત્તતિ. ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચટ્ઠાનિયાનં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં મનસિકારબહુલીકારા અનુપ્પન્નઞ્ચેવ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ. વિચિકિચ્છાટ્ઠાનિયાનં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં મનસિકારબહુલીકારા અનુપ્પન્ના ચેવ વિચિકિચ્છા ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્ના ચ વિચિકિચ્છા ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ.

‘‘સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનિયાનં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં મનસિકારબહુલીકારા અનુપ્પન્નો ચેવ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનિયાનં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં મનસિકારબહુલીકારા અનુપ્પન્નો ચેવ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતી’’તિ. તતિયં.

૪. અયોનિસોમનસિકારસુત્તં

૨૦૫. ‘‘અયોનિસો, ભિક્ખવે, મનસિકરોતો અનુપ્પન્નો ચેવ કામચ્છન્દો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ કામચ્છન્દો ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્નો ¶ ચેવ બ્યાપાદો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ બ્યાપાદો ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્નઞ્ચેવ ¶ થિનમિદ્ધં ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ થિનમિદ્ધં ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્નઞ્ચેવ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્ના ચેવ વિચિકિચ્છા ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્ના ચ વિચિકિચ્છા ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્નો ચેવ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો નિરુજ્ઝતિ…પે… અનુપ્પન્નો ચેવ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો નિરુજ્ઝતિ.

યોનિસો ¶ ચ ખો, ભિક્ખવે, મનસિકરોતો અનુપ્પન્નો ચેવ કામચ્છન્દો નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ કામચ્છન્દો પહીયતિ; અનુપ્પન્નો ચેવ બ્યાપાદો નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ બ્યાપાદો પહીયતિ; અનુપ્પન્નઞ્ચેવ થિનમિદ્ધં નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ થિનમિદ્ધં પહીયતિ; અનુપ્પન્નઞ્ચેવ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ¶ નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહીયતિ; અનુપ્પન્ના ચેવ વિચિકિચ્છા નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્ના ચ વિચિકિચ્છા પહીયતિ.

‘‘અનુપ્પન્નો ચેવ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ…પે… અનુપ્પન્નો ચેવ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતી’’તિ. ચતુત્થં.

૫. અપરિહાનિયસુત્તં

૨૦૬. ‘‘સત્ત ¶ વો, ભિક્ખવે, અપરિહાનિયે ધમ્મે દેસેસ્સામિ; તં સુણાથ. કતમે ¶ ચ, ભિક્ખવે, સત્ત અપરિહાનિયા ધમ્મા? યદિદં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત અપરિહાનિયા ધમ્મા’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. તણ્હક્ખયસુત્તં

૨૦૭. ‘‘યો, ભિક્ખવે, મગ્ગો યા પટિપદા તણ્હક્ખયાય સંવત્તતિ, તં મગ્ગં તં પટિપદં ભાવેથ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, મગ્ગો કતમા ચ પટિપદા તણ્હક્ખયાય સંવત્તતિ? યદિદં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ. એવં વુત્તે આયસ્મા ઉદાયી ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કથં ભાવિતા નુ ખો, ભન્તે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા, કથં બહુલીકતા તણ્હક્ખયાય સંવત્તન્તી’’તિ?

‘‘ઇધ ¶ , ઉદાયિ, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં વિપુલં મહગ્ગતં અપ્પમાણં અબ્યાપજ્જં [અબ્યાપજ્ઝં (સી. સ્યા. પી.)]. તસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવયતો વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં વિપુલં મહગ્ગતં અપ્પમાણં અબ્યાપજ્જં તણ્હા પહીયતિ. તણ્હાય પહાના કમ્મં પહીયતિ. કમ્મસ્સ પહાના દુક્ખં પહીયતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં ¶ નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં વિપુલં મહગ્ગતં અપ્પમાણં અબ્યાપજ્જં. તસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવયતો વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં વિપુલં મહગ્ગતં અપ્પમાણં અબ્યાપજ્જં તણ્હા પહીયતિ ¶ તણ્હાય પહાના કમ્મં પહીયતિ ¶ . કમ્મસ્સ પહાના દુક્ખં પહીયતિ. ઇતિ ખો, ઉદાયિ, તણ્હક્ખયા કમ્મક્ખયો, કમ્મક્ખયા દુક્ખક્ખયો’’તિ. છટ્ઠં.

૭. તણ્હાનિરોધસુત્તં

૨૦૮. ‘‘યો ¶ , ભિક્ખવે, મગ્ગો યા પટિપદા તણ્હાનિરોધાય સંવત્તતિ, તં મગ્ગં તં પટિપદં ભાવેથ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, મગ્ગો કતમા ચ પટિપદા તણ્હાનિરોધાય સંવત્તતિ? યદિદં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. કથં ભાવિતા, ચ ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા કથં બહુલીકતા તણ્હાનિરોધાય સંવત્તન્તિ?

‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા એવં બહુલીકતા તણ્હાનિરોધાય સંવત્તન્તી’’તિ. સત્તમં.

૮. નિબ્બેધભાગિયસુત્તં

૨૦૯. ‘‘નિબ્બેધભાગિયં વો, ભિક્ખવે, મગ્ગં દેસેસ્સામિ; તં સુણાથ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, નિબ્બેધભાગિયો મગ્ગો? યદિદં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’’તિ. એવં વુત્તે આયસ્મા ઉદાયી ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કથં ભાવિતા નુ ખો, ભન્તે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા કથં બહુલીકતા નિબ્બેધાય સંવત્તન્તી’’તિ?

‘‘ઇધ, ઉદાયિ, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં વિપુલં મહગ્ગતં અપ્પમાણં ¶ અબ્યાપજ્જં. સો સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવિતેન ચિત્તેન અનિબ્બિદ્ધપુબ્બં અપ્પદાલિતપુબ્બં લોભક્ખન્ધં નિબ્બિજ્ઝતિ પદાલેતિ ¶ ; અનિબ્બિદ્ધપુબ્બં અપ્પદાલિતપુબ્બં ¶ દોસક્ખન્ધં નિબ્બિજ્ઝતિ પદાલેતિ; અનિબ્બિદ્ધપુબ્બં અપ્પદાલિતપુબ્બં મોહક્ખન્ધં નિબ્બિજ્ઝતિ પદાલેતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં ¶ વોસ્સગ્ગપરિણામિં વિપુલં મહગ્ગતં અપ્પમાણં અબ્યાપજ્જં. સો ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવિતેન ચિત્તેન અનિબ્બિદ્ધપુબ્બં અપ્પદાલિતપુબ્બં લોભક્ખન્ધં નિબ્બિજ્ઝતિ પદાલેતિ; અનિબ્બિદ્ધપુબ્બં અપ્પદાલિતપુબ્બં દોસક્ખન્ધં નિબ્બિજ્ઝતિ પદાલેતિ; અનિબ્બિદ્ધપુબ્બં અપ્પદાલિતપુબ્બં મોહક્ખન્ધં નિબ્બિજ્ઝતિ પદાલેતિ. એવં ભાવિતા ખો, ઉદાયિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા એવં બહુલીકતા નિબ્બેધાય સંવત્તન્તી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. એકધમ્મસુત્તં

૨૧૦. ‘‘નાહં ¶ , ભિક્ખવે, અઞ્ઞં એકધમ્મમ્પિ સમનુપસ્સામિ, યો એવં ભાવિતો બહુલીકતો સંયોજનીયાનં ધમ્માનં પહાનાય સંવત્તતિ, યથયિદં, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા કથં બહુલીકતા સંયોજનીયાનં ધમ્માનં પહાનાય સંવત્તન્તિ?

‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા એવં બહુલીકતા સંયોજનીયાનં ધમ્માનં પહાનાય સંવત્તન્તિ.

‘‘કતમે ¶ ¶ ચ, ભિક્ખવે, સંયોજનીયા ધમ્મા? ચક્ખુ, ભિક્ખવે, સંયોજનીયો ધમ્મો. એત્થેતે ઉપ્પજ્જન્તિ સંયોજનવિનિબન્ધા અજ્ઝોસાના…પે… જિવ્હા સંયોજનીયા ધમ્મા. એત્થેતે ઉપ્પજ્જન્તિ સંયોજનવિનિબન્ધા અજ્ઝોસાના…પે… મનો સંયોજનીયો ધમ્મો. એત્થેતે ઉપ્પજ્જન્તિ સંયોજનવિનિબન્ધા અજ્ઝોસાના. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, સંયોજનીયા ધમ્મા’’તિ. નવમં.

૧૦. ઉદાયિસુત્તં

૨૧૧. એકં સમયં ભગવા સુમ્ભેસુ વિહરતિ સેતકં નામ સુમ્ભાનં નિગમો. અથ ખો આયસ્મા ઉદાયી યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ઉદાયી ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! યાવ બહુકતઞ્ચ મે, ભન્તે, ભગવતિ પેમઞ્ચ ગારવો ¶ ચ હિરી ચ ઓત્તપ્પઞ્ચ. અહઞ્હિ, ભન્તે, પુબ્બે અગારિકભૂતો સમાનો ¶ અબહુકતો અહોસિં ધમ્મેન [ધમ્મે (?)] અબહુકતો સઙ્ઘેન. સો ખ્વાહં ભગવતિ પેમઞ્ચ ગારવઞ્ચ હિરિઞ્ચ ઓત્તપ્પઞ્ચ સમ્પસ્સમાનો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો. તસ્સ મે ભગવા ધમ્મં દેસેસિ – ‘ઇતિ રૂપં, ઇતિ રૂપસ્સ સમુદયો, ઇતિ રૂપસ્સ અત્થઙ્ગમો; ઇતિ વેદના…પે… ઇતિ સઞ્ઞા… ઇતિ સઙ્ખારા… ઇતિ વિઞ્ઞાણં, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ સમુદયો, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ અત્થઙ્ગમો’તિ.

‘‘સો ખ્વાહં, ભન્તે, સુઞ્ઞાગારગતો ઇમેસં પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધાનં ¶ ઉક્કુજ્જાવકુજ્જં સમ્પરિવત્તેન્તો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ ¶ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં. ધમ્મો ચ મે, ભન્તે, અભિસમિતો, મગ્ગો ચ મે પટિલદ્ધો; યો મે ભાવિતો બહુલીકતો તથા તથા વિહરન્તં તથત્તાય ઉપનેસ્સતિ યથાહં – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનિસ્સામિ.

‘‘સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મે, ભન્તે, પટિલદ્ધો, યો મે ભાવિતો બહુલીકતો તથા તથા વિહરન્તં તથત્તાય ઉપનેસ્સતિ યથાહં – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનિસ્સામિ…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો મે, ભન્તે, પટિલદ્ધો, યો મે ભાવિતો બહુલીકતો તથા તથા વિહરન્તં તથત્તાય ઉપનેસ્સતિ યથાહં – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનિસ્સામિ. અયં ખો મે, ભન્તે, મગ્ગો પટિલદ્ધો, યો મે ભાવિતો બહુલીકતો તથા તથા વિહરન્તં તથત્તાય ઉપનેસ્સતિ યથાહં – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનિસ્સામી’’તિ.

‘‘સાધુ સાધુ, ઉદાયિ! એસો હિ તે, ઉદાયિ, મગ્ગો પટિલદ્ધો, યો તે ભાવિતો બહુલીકતો તથા તથા વિહરન્તં તથત્તાય ઉપનેસ્સતિ યથા ત્વં – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં ¶ કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનિસ્સસી’’તિ. દસમં.

ઉદાયિવગ્ગો તતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

બોધાય ¶ દેસના ઠાના, અયોનિસો ચાપરિહાની;

ખયો નિરોધો નિબ્બેધો, એકધમ્મો ઉદાયિનાતિ.

૪. નીવરણવગ્ગો

૧. પઠમકુસલસુત્તં

૨૧૨. ‘‘યે ¶ ¶ કેચિ, ભિક્ખવે, ધમ્મા કુસલા કુસલભાગિયા કુસલપક્ખિકા, સબ્બે તે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા; અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતિ. અપ્પમત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેસ્સતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરિસ્સતિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ ¶ ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અપ્પમત્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતી’’તિ. પઠમં.

૨. દુતિયકુસલસુત્તં

૨૧૩. ‘‘યે કેચિ, ભિક્ખવે, ધમ્મા કુસલા કુસલભાગિયા કુસલપક્ખિકા, સબ્બે તે યોનિસોમનસિકારમૂલકા યોનિસોમનસિકારસમોસરણા; યોનિસોમનસિકારો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતિ. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેસ્સતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરિસ્સતિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ¶ ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે ¶ , ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતી’’તિ. દુતિયં.

૩. ઉપક્કિલેસસુત્તં

૨૧૪. ‘‘પઞ્ચિમે ¶ , ભિક્ખવે, જાતરૂપસ્સ ઉપક્કિલેસા, યેહિ ઉપક્કિલેસેહિ ઉપક્કિલિટ્ઠં જાતરૂપં ન ચેવ મુદુ હોતિ ન ચ કમ્મનિયં, ન ચ પભસ્સરં પભઙ્ગુ ચ, ન ચ સમ્મા ઉપેતિ કમ્માય. કતમે પઞ્ચ? અયો, ભિક્ખવે, જાતરૂપસ્સ ઉપક્કિલેસો, યેન ઉપક્કિલેસેન ઉપક્કિલિટ્ઠં જાતરૂપં ન ચેવ મુદુ હોતિ ન ચ કમ્મનિયં, ન ચ પભસ્સરં પભઙ્ગુ ચ, ન ચ સમ્મા ઉપેતિ કમ્માય. લોહં, ભિક્ખવે, જાતરૂપસ્સ ઉપક્કિલેસો, યેન ઉપક્કિલેસેન ઉપક્કિલિટ્ઠં જાતરૂપં…પે… તિપુ, ભિક્ખવે, જાતરૂપસ્સ ઉપક્કિલેસો…પે… ¶ સીસં, ભિક્ખવે, જાતરૂપસ્સ ઉપક્કિલેસો…પે… સજ્ઝુ, ભિક્ખવે, જાતરૂપસ્સ ઉપક્કિલેસો, યેન ઉપક્કિલેસેન ઉપક્કિલિટ્ઠં જાતરૂપં ન ચેવ મુદુ હોતિ ન ચ કમ્મનિયં, ન ચ પભસ્સરં પભઙ્ગુ ચ, ન ચ સમ્મા ઉપેતિ કમ્માય. ઇમે ¶ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ જાતરૂપસ્સ ઉપક્કિલેસા, યેહિ ઉપક્કિલેસેહિ ઉપક્કિલિટ્ઠં જાતરૂપં ન ચેવ મુદુ હોતિ ન ચ કમ્મનિયં, ન ચ પભસ્સરં પભઙ્ગુ ચ, ન ચ સમ્મા ઉપેતિ કમ્માય.

‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિમે ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસા, યેહિ ઉપક્કિલેસેહિ ઉપક્કિલિટ્ઠં ચિત્તં ન ચેવ મુદુ હોતિ ન ચ કમ્મનિયં, ન ચ પભસ્સરં પભઙ્ગુ ચ, ન ચ સમ્મા સમાધિયતિ આસવાનં ખયાય. કતમે પઞ્ચ? કામચ્છન્દો, ભિક્ખવે, ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસો, યેન ઉપક્કિલેસેન ઉપક્કિલિટ્ઠં ચિત્તં ન ચેવ મુદુ હોતિ ન ચ કમ્મનિયં, ન ચ પભસ્સરં પભઙ્ગુ ચ, ન ચ સમ્મા સમાધિયતિ આસવાનં ખયાય…પે… ઇમે ¶ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ ચિત્તસ્સ ઉપેક્કિલેસા, યેહિ ઉપક્કિલેસેહિ ઉપક્કિલિટ્ઠં ચિત્તં ન ચેવ મુદુ હોતિ ન ચ કમ્મનિયં, ન ચ પભસ્સરં પભઙ્ગુ ચ, ન ચ સમ્મા સમાધિયતિ આસવાનં ખયાયા’’તિ. તતિયં.

૪. અનુપક્કિલેસસુત્તં

૨૧૫. ‘‘સત્તિમે ¶ , ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા અનાવરણા અનીવરણા ચેતસો અનુપક્કિલેસા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તિ ¶ . કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ભિક્ખવે, અનાવરણો અનીવરણો ¶ ચેતસો અનુપક્કિલેસો ભાવિતો બહુલીકતો વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ભિક્ખવે, અનાવરણો અનીવરણો ચેતસો અનુપક્કિલેસો ભાવિતો બહુલીકતો વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા અનાવરણા અનીવરણા ચેતસો અનુપક્કિલેસા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તી’’તિ. ચતુત્થં.

૫. અયોનિસોમનસિકારસુત્તં

૨૧૬. ‘‘અયોનિસો, ભિક્ખવે, મનસિકરોતો અનુપ્પન્નો ચેવ કામચ્છન્દો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ કામચ્છન્દો ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્નો ચેવ બ્યાપાદો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ બ્યાપાદો ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્નઞ્ચેવ થિનમિદ્ધં ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ થિનમિદ્ધં ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્નઞ્ચેવ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતિ; અનુપ્પન્ના ¶ ચેવ વિચિકિચ્છા ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્ના ચ વિચિકિચ્છા ¶ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય સંવત્તતી’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. યોનિસોમનસિકારસુત્તં

૨૧૭. ‘‘યોનિસો ¶ ચ ખો, ભિક્ખવે, મનસિકરોતો અનુપ્પન્નો ચેવ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ…પે… અનુપ્પન્નો ચેવ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નો ચ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતી’’તિ. છટ્ઠં.

૭. બુદ્ધિસુત્તં

૨૧૮. ‘‘સત્તિમે, ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા બુદ્ધિયા અપરિહાનાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા બુદ્ધિયા અપરિહાનાય સંવત્તન્તી’’તિ. સત્તમં.

૮. આવરણનીવરણસુત્તં

૨૧૯. ‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, આવરણા નીવરણા ચેતસો ઉપક્કિલેસા પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણા. કતમે પઞ્ચ? કામચ્છન્દો, ભિક્ખવે, આવરણો નીવરણો ¶ ચેતસો ઉપક્કિલેસો પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણો. બ્યાપાદો, ભિક્ખવે, આવરણો નીવરણો ચેતસો ઉપક્કિલેસો પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણો. થિનમિદ્ધં, ભિક્ખવે, આવરણં નીવરણં ચેતસો ઉપક્કિલેસં પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણં. ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ¶ , ભિક્ખવે, આવરણં નીવરણં ચેતસો ઉપક્કિલેસં પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણં. વિચિકિચ્છા, ભિક્ખવે, આવરણા નીવરણા ચેતસો ઉપક્કિલેસા ¶ પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણા. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ આવરણા નીવરણા ચેતસો ઉપક્કિલેસા પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણા.

‘‘સત્તિમે ¶ , ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા અનાવરણા અનીવરણા ચેતસો અનુપક્કિલેસા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ભિક્ખવે, અનાવરણો અનીવરણો ચેતસો અનુપક્કિલેસો ભાવિતો બહુલીકતો વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ભિક્ખવે, અનાવરણો અનીવરણો ચેતસો અનુપક્કિલેસો ભાવિતો બહુલીકતો વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા અનાવરણા અનીવરણા ચેતસો અનુપક્કિલેસા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તીતિ.

‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે અરિયસાવકો અટ્ઠિં કત્વા મનસિ કત્વા સબ્બં ચેતસો સમન્નાહરિત્વા ઓહિતસોતો ધમ્મં સુણાતિ, ઇમસ્સ પઞ્ચ નીવરણા તસ્મિં સમયે ન હોન્તિ. સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા તસ્મિં સમયે ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ.

‘‘કતમે પઞ્ચ નીવરણા તસ્મિં સમયે ન હોન્તિ? કામચ્છન્દનીવરણં તસ્મિં સમયે ન હોતિ, બ્યાપાદનીવરણં તસ્મિં સમયે ન હોતિ, થિનમિદ્ધનીવરણં તસ્મિં સમયે ન હોતિ, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણં તસ્મિં સમયે ન હોતિ, વિચિકિચ્છાનીવરણં તસ્મિં સમયે ન હોતિ. ઇમસ્સ પઞ્ચ નીવરણા તસ્મિં સમયે ન હોન્તિ.

‘‘કતમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા તસ્મિં સમયે ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ ¶ ? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. ઇમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા તસ્મિં સમયે ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ. યસ્મિં ¶ , ભિક્ખવે, સમયે અરિયસાવકો અટ્ઠિં કત્વા મનસિ કત્વા સબ્બં ચેતસો સમન્નાહરિત્વા ઓહિતસોતો ¶ ધમ્મં સુણાતિ, ઇમસ્સ પઞ્ચ નીવરણા તસ્મિં સમયે ન હોન્તિ. ઇમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા તસ્મિં સમયે ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. રુક્ખસુત્તં

૨૨૦. ‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, મહારુક્ખા અણુબીજા મહાકાયા રુક્ખાનં અજ્ઝારુહા, યેહિ રુક્ખા અજ્ઝારૂળ્હા ઓભગ્ગવિભગ્ગા વિપતિતા સેન્તિ. કતમે ચ તે, ભિક્ખવે, મહારુક્ખા અણુબીજા મહાકાયા રુક્ખાનં અજ્ઝારુહા, યેહિ રુક્ખા અજ્ઝારૂળ્હા ઓભગ્ગવિભગ્ગા વિપતિતા સેન્તિ [સેન્તિ. સેય્યથિદં (કત્થચિ)]? અસ્સત્થો, નિગ્રોધો, પિલક્ખો, ઉદુમ્બરો, કચ્છકો, કપિત્થનો – ઇમે ખો તે, ભિક્ખવે, મહારુક્ખા અણુબીજા મહાકાયા રુક્ખાનં અજ્ઝારુહા, યેહિ રુક્ખા અજ્ઝારૂળ્હા ઓભગ્ગવિભગ્ગા વિપતિતા સેન્તિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ઇધેકચ્ચો કુલપુત્તો યાદિસકે કામે ઓહાય અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો હોતિ, સો તાદિસકેહિ કામેહિ તતો વા પાપિટ્ઠતરેહિ ઓભગ્ગવિભગ્ગો વિપતિતો સેતિ.

‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, આવરણા નીવરણા ચેતસો અજ્ઝારુહા પઞ્ઞાય ¶ દુબ્બલીકરણા. કતમે પઞ્ચ? કામચ્છન્દો, ભિક્ખવે, આવરણો નીવરણો ચેતસો અજ્ઝારુહો પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણો. બ્યાપાદો, ભિક્ખવે, આવરણો નીવરણો ચેતસો અજ્ઝારુહો પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણો. થિનમિદ્ધં, ભિક્ખવે, આવરણં નીવરણં ચેતસો અજ્ઝારુહં પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણં. ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં, ભિક્ખવે, આવરણં નીવરણં ચેતસો અજ્ઝારુહં પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણં. વિચિકિચ્છા, ભિક્ખવે, આવરણા નીવરણા ચેતસો અજ્ઝારુહા પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણા. ઇમે ખો, ભિક્ખવે ¶ , પઞ્ચ આવરણા નીવરણા ચેતસો અજ્ઝારુહા પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણા.

‘‘સત્તિમે ¶ , ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા અનાવરણા અનીવરણા ચેતસો અનજ્ઝારુહા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ભિક્ખવે, અનાવરણો અનીવરણો ચેતસો અનજ્ઝારુહો ભાવિતો બહુલીકતો વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ભિક્ખવે, અનાવરણો ¶ અનીવરણો ચેતસો અનજ્ઝારુહો ભાવિતો બહુલીકતો વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા અનાવરણા અનીવરણા ચેતસો અનજ્ઝારુહા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તી’’તિ. નવમં.

૧૦. નીવરણસુત્તં

૨૨૧. ‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, નીવરણા અન્ધકરણા અચક્ખુકરણા અઞ્ઞાણકરણા પઞ્ઞાનિરોધિકા વિઘાતપક્ખિયા અનિબ્બાનસંવત્તનિકા. કતમે પઞ્ચ? કામચ્છન્દનીવરણં, ભિક્ખવે, અન્ધકરણં અચક્ખુકરણં અઞ્ઞાણકરણં પઞ્ઞાનિરોધિકં વિઘાતપક્ખિયં અનિબ્બાનસંવત્તનિકં ¶ . બ્યાપાદનીવરણં, ભિક્ખવે…પે… થિનમિદ્ધનીવરણં, ભિક્ખવે… ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણં, ભિક્ખવે… વિચિકિચ્છાનીવરણં, ભિક્ખવે, અન્ધકરણં અચક્ખુકરણં અઞ્ઞાણકરણં પઞ્ઞાનિરોધિકં વિઘાતપક્ખિયં અનિબ્બાનસંવત્તનિકં. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ નીવરણા અન્ધકરણા અચક્ખુકરણા અઞ્ઞાણકરણા પઞ્ઞાનિરોધિકા વિઘાતપક્ખિયા અનિબ્બાનસંવત્તનિકા.

‘‘સત્તિમે, ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા ચક્ખુકરણા ઞાણકરણા પઞ્ઞાબુદ્ધિયા અવિઘાતપક્ખિયા નિબ્બાનસંવત્તનિકા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ભિક્ખવે, ચક્ખુકરણો ઞાણકરણો પઞ્ઞાબુદ્ધિયો અવિઘાતપક્ખિયો નિબ્બાનસંવત્તનિકો…પે… ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ભિક્ખવે, ચક્ખુકરણો ઞાણકરણો પઞ્ઞાબુદ્ધિયો અવિઘાતપક્ખિયો નિબ્બાનસંવત્તનિકો. ઇમે ખો, ભિક્ખવે ¶ , સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ચક્ખુકરણા ઞાણકરણા પઞ્ઞાબુદ્ધિયા અવિઘાતપક્ખિયા નિબ્બાનસંવત્તનિકા’’તિ. દસમં.

નીવરણવગ્ગો ચતુત્થો.

તસ્સુદ્દાનં –

દ્વે કુસલા કિલેસા ચ, દ્વે યોનિસો ચ બુદ્ધિ ચ;

આવરણા નીવરણા રુક્ખં, નીવરણઞ્ચ તે દસાતિ.

૫. ચક્કવત્તિવગ્ગો

૧. વિધાસુત્તં

૨૨૨. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ . ‘‘યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, અતીતમદ્ધાનં સમણા વા બ્રાહ્મણા વા તિસ્સો વિધા પજહિંસુ, સબ્બે તે સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, અનાગતમદ્ધાનં સમણા વા બ્રાહ્મણા વા તિસ્સો વિધા પજહિસ્સન્તિ, સબ્બે તે સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, એતરહિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા તિસ્સો વિધા પજહન્તિ, સબ્બે તે સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા. કતમેસં સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, અતીતમદ્ધાનં સમણા વા બ્રાહ્મણા વા તિસ્સો વિધા પજહિંસુ…પે… પજહિસ્સન્તિ…પે… પજહન્તિ, સબ્બે તે ઇમેસંયેવ સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા’’તિ. પઠમં.

૨. ચક્કવત્તિસુત્તં

૨૨૩. ‘‘રઞ્ઞો ¶ ¶ , ભિક્ખવે, ચક્કવત્તિસ્સ પાતુભાવા સત્તન્નં રતનાનં પાતુભાવો હોતિ. કતમેસં સત્તન્નં? ચક્કરતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ, હત્થિરતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ, અસ્સરતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ, મણિરતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ, ઇત્થિરતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ, ગહપતિરતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ, પરિણાયકરતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ ¶ . રઞ્ઞો, ભિક્ખવે, ચક્કવત્તિસ્સ પાતુભાવા ઇમેસં સત્તન્નં રતનાનં પાતુભાવો હોતિ.

‘‘તથાગતસ્સ, ભિક્ખવે, પાતુભાવા અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગરતનાનં પાતુભાવો હોતિ. કતમેસં સત્તન્નં? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ રતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ રતનસ્સ પાતુભાવો હોતિ. તથાગતસ્સ, ભિક્ખવે, પાતુભાવા અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ ઇમેસં સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગરતનાનં પાતુભાવો હોતી’’તિ. દુતિયં.

૩. મારસુત્તં

૨૨૪. ‘‘મારસેનપ્પમદ્દનં ¶ વો, ભિક્ખવે, મગ્ગં દેસેસ્સામિ; તં સુણાથ. કતમો ચ, ભિક્ખવે, મારસેનપ્પમદ્દનો મગ્ગો? યદિદં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો – અયં ખો, ભિક્ખવે, મારસેનપ્પમદ્દનો મગ્ગો’’તિ. તતિયં.

૪. દુપ્પઞ્ઞસુત્તં

૨૨૫. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘‘દુપ્પઞ્ઞો એળમૂગો, દુપ્પઞ્ઞો એળમૂગો’તિ ¶ , ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ‘દુપ્પઞ્ઞો એળમૂગો’તિ વુચ્ચતી’’તિ? ‘‘સત્તન્નં ખો, ભિક્ખુ, બોજ્ઝઙ્ગાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા ‘દુપ્પઞ્ઞો એળમૂગો’તિ વુચ્ચતિ. કતમેસં ¶ સત્તન્નં? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ – ઇમેસં ખો, ભિક્ખુ ¶ , સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા ‘દુપ્પઞ્ઞો એળમૂગો’તિ વુચ્ચતી’’તિ. ચતુત્થં.

૫. પઞ્ઞવન્તસુત્તં

૨૨૬. ‘‘‘પઞ્ઞવા અનેળમૂગો, પઞ્ઞવા અનેળમૂગો’તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ‘પઞ્ઞવા અનેળમૂગો’તિ વુચ્ચતી’’તિ? ‘‘સત્તન્નં ખો, ભિક્ખુ, બોજ્ઝઙ્ગાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ‘પઞ્ઞવા અનેળમૂગો’તિ વુચ્ચતિ. કતમેસં સત્તન્નં? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ – ઇમેસં ખો, ભિક્ખુ, સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ‘પઞ્ઞવા અનેળમૂગો’તિ વુચ્ચતી’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. દલિદ્દસુત્તં

૨૨૭. ‘‘‘દલિદ્દો, દલિદ્દો’તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ‘દલિદ્દો’તિ વુચ્ચતી’’તિ? ‘‘સત્તન્નં ખો, ભિક્ખુ, બોજ્ઝઙ્ગાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા ‘દલિદ્દો’તિ વુચ્ચતિ. કતમેસં સત્તન્નં? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ – ઇમેસં ખો, ભિક્ખુ, સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા ‘દલિદ્દો’તિ વુચ્ચતી’’તિ. છટ્ઠં.

૭. અદલિદ્દસુત્તં

૨૨૮. ‘‘‘અદલિદ્દો ¶ , અદલિદ્દો’તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ‘અદલિદ્દો’તિ વુચ્ચતી’’તિ? ‘‘સત્તન્નં ખો, ભિક્ખુ, બોજ્ઝઙ્ગાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ‘અદલિદ્દો’તિ વુચ્ચતિ. કતમેસં સત્તન્નં? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ¶ …પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ – ઇમેસં ¶ ખો, ભિક્ખુ, સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ‘અદલિદ્દો’તિ વુચ્ચતી’’તિ. સત્તમં.

૮. આદિચ્ચસુત્તં

૨૨૯. ‘‘આદિચ્ચસ્સ ¶ , ભિક્ખવે, ઉદયતો એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – અરુણુગ્ગં. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ઉપ્પાદાય એતં પુબ્બઙ્ગમં એતં પુબ્બનિમિત્તં, યદિદં – કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેસ્સતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. અજ્ઝત્તિકઙ્ગસુત્તં

૨૩૦. ‘‘અજ્ઝત્તિકં, ભિક્ખવે, અઙ્ગન્તિ કરિત્વા નાઞ્ઞં એકઙ્ગમ્પિ સમનુપસ્સામિ સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ઉપ્પાદાય, યથયિદં – ભિક્ખવે, યોનિસોમનસિકારો. યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેસ્સતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ¶ ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ ¶ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યોનિસોમનસિકારસમ્પન્નો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતી’’તિ. નવમં.

૧૦. બાહિરઙ્ગસુત્તં

૨૩૧. ‘‘બાહિરં ¶ ¶ , ભિક્ખવે, અઙ્ગન્તિ કરિત્વા નાઞ્ઞં એકઙ્ગમ્પિ સમનુપસ્સામિ સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ઉપ્પાદાય, યથયિદં – ભિક્ખવે, કલ્યાણમિત્તતા. કલ્યાણમિત્તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પાટિકઙ્ખં – સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેસ્સતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરિસ્સતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણમિત્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેતિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોતી’’તિ. દસમં.

ચક્કવત્તિવગ્ગો પઞ્ચમો.

તસ્સુદ્દાનં –

વિધા ચક્કવત્તિ મારો, દુપ્પઞ્ઞો પઞ્ઞવેન ચ;

દલિદ્દો અદલિદ્દો ચ, આદિચ્ચઙ્ગેન તે દસાતિ.

૬. સાકચ્છવગ્ગો

૧. આહારસુત્તં

૨૩૨. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘પઞ્ચન્નઞ્ચ, ભિક્ખવે, નીવરણાનં સત્તન્નઞ્ચ બોજ્ઝઙ્ગાનં આહારઞ્ચ અનાહારઞ્ચ દેસેસ્સામિ; તં સુણાથ. કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ભિય્યોભાવાય ¶ વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે ¶ , સુભનિમિત્તં. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, પટિઘનિમિત્તં ¶ . તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, અરતિ તન્દિ વિજમ્ભિતા ભત્તસમ્મદો ચેતસો ચ લીનત્તં. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ભિય્યોભાવાય ¶ વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, ચેતસો અવૂપસમો. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, વિચિકિચ્છાટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ અયોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ¶ ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય ¶ પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, કુસલાકુસલા ધમ્મા સાવજ્જાનવજ્જા ધમ્મા હીનપણીતા ધમ્મા કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગા ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, આરમ્ભધાતુ નિક્કમધાતુ પરક્કમધાતુ. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, કાયપ્પસ્સદ્ધિ ચિત્તપ્પસ્સદ્ધિ ¶ . તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, સમથનિમિત્તં અબ્યગ્ગનિમિત્તં. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, આહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ¶ ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, અસુભનિમિત્તં ¶ . તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા કામચ્છન્દસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, મેત્તાચેતોવિમુત્તિ. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા બ્યાપાદસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, આરમ્ભધાતુ નિક્કમધાતુ પરક્કમધાતુ. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ઉપ્પાદાય ¶ , ઉપ્પન્નસ્સ વા થિનમિદ્ધસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, ચેતસો વૂપસમો. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય? અત્થિ, ભિક્ખવે, કુસલાકુસલા ધમ્મા સાવજ્જાનવજ્જા ધમ્મા હીનપણીતા ધમ્મા કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગા ધમ્મા. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારો ¶ ¶ – અયમનાહારો અનુપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નાય વા વિચિકિચ્છાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ અમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, કુસલાકુસલા ધમ્મા સાવજ્જાનવજ્જા ધમ્મા હીનપણીતા ધમ્મા કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગા ધમ્મા. તત્થ અમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ¶ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, આરમ્ભધાતુ નિક્કમધાતુ પરક્કમધાતુ. તત્થ અમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ¶ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ અમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, કાયપ્પસ્સદ્ધિ ચિત્તપ્પસ્સદ્ધિ. તત્થ અમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, સમથનિમિત્તં અબ્યગ્ગનિમિત્તં. તત્થ અમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા.

‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, અનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ¶ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા? અત્થિ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ધમ્મા. તત્થ અમનસિકારબહુલીકારો – અયમનાહારો અનુપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદાય ¶ , ઉપ્પન્નસ્સ વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરિયા’’તિ. પઠમં.

૨. પરિયાયસુત્તં

૨૩૩. અથ ¶ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પવિસિંસુ. અથ ખો તેસં ભિક્ખૂનં એતદહોસિ – ‘‘અતિપ્પગો ખો તાવ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિતું. યંનૂન મયં યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમેય્યામા’’તિ.

અથ ખો તે ભિક્ખૂ યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ અઞ્ઞતિત્થિયેહિ પરિબ્બાજકેહિ સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો તે ભિક્ખૂ અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એતદવોચું –

‘‘સમણો, આવુસો, ગોતમો સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘એથ તુમ્હે, ભિક્ખવે, પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ભાવેથા’તિ. મયમ્પિ ખો, આવુસો, સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેમ – ‘એથ તુમ્હે, આવુસો, પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ભાવેથા’તિ. ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો, કો ¶ અધિપ્પયાસો, કિં નાનાકરણં સમણસ્સ વા ¶ ગોતમસ્સ અમ્હાકં વા, યદિદં – ધમ્મદેસનાય વા ધમ્મદેસનં, અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’’ન્તિ?

અથ ખો તે ભિક્ખૂ તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં ભાસિતં નેવ અભિનન્દિંસુ નપ્પટિક્કોસિંસુ; અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિંસુ – ‘‘ભગવતો સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનિસ્સામા’’તિ. અથ ખો તે ભિક્ખૂ સાવત્થિં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં ¶ નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું –

‘‘ઇધ ¶ મયં, ભન્તે, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પવિસિમ્હ. તેસં નો, ભન્તે, અમ્હાકં એતદહોસિ – ‘અતિપ્પગો ખો તાવ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિતું, યંનૂન મયં યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમેય્યામા’તિ. અથ ખો મયં, ભન્તે, યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમિમ્હ; ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ અઞ્ઞતિત્થિયેહિ પરિબ્બાજકેહિ સદ્ધિં સમ્મોદિમ્હ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિમ્હ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો અમ્હે, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એતદવોચું –

‘‘સમણો, આવુસો, ગોતમો સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેતિ ‘એથ તુમ્હે, ભિક્ખવે, પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય ¶ દુબ્બલીકરણે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ભાવેથા’તિ. મયમ્પિ ખો, આવુસો, સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેમ – ‘એથ તુમ્હે, આવુસો, પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ભાવેથા’તિ. ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો, કો અધિપ્પયાસો, કિં નાનાકરણં સમણસ્સ વા ગોતમસ્સ અમ્હાકં વા, યદિદં – ધમ્મદેસનાય વા ધમ્મદેસનં, અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’’ન્તિ?

‘‘અથ ખો મયં, ભન્તે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં ભાસિતં નેવ અભિનન્દિમ્હ નપ્પટિક્કોસિમ્હ, અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિમ્હ – ‘ભગવતો સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનિસ્સામા’’’તિ.

‘‘એવંવાદિનો ¶ , ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘અત્થિ પનાવુસો, પરિયાયો, યં પરિયાયં આગમ્મ પઞ્ચ નીવરણા દસ હોન્તિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ચતુદ્દસા’તિ. એવં પુટ્ઠા, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા ન ચેવ સમ્પાયિસ્સન્તિ, ઉત્તરિઞ્ચ વિઘાતં આપજ્જિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? યથા તં, ભિક્ખવે, અવિસયસ્મિં. ‘‘નાહં તં, ભિક્ખવે, પસ્સામિ સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય, યો ઇમેસં પઞ્હાનં વેય્યાકરણેન ચિત્તં આરાધેય્ય, અઞ્ઞત્ર તથાગતેન વા તથાગતસાવકેન વા ઇતો વા પન સુત્વા’’.

‘‘કતમો ¶ ¶ ¶ ચ, ભિક્ખવે, પરિયાયો, યં પરિયાયં આગમ્મ પઞ્ચ નીવરણા દસ હોન્તિ? યદપિ, ભિક્ખવે, અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દો તદપિ નીવરણં, યદપિ બહિદ્ધા કામચ્છન્દો તદપિ નીવરણં. ‘કામચ્છન્દનીવરણ’ન્તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ. યદપિ, ભિક્ખવે, અજ્ઝત્તં બ્યાપાદો તદપિ નીવરણં, યદપિ બહિદ્ધા બ્યાપાદો તદપિ નીવરણં. ‘બ્યાપાદનીવરણ’ન્તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ. યદપિ, ભિક્ખવે, થિનં તદપિ નીવરણં, યદપિ મિદ્ધં તદપિ નીવરણં. ‘થિનમિદ્ધનીવરણ’ન્તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ. યદપિ, ભિક્ખવે, ઉદ્ધચ્ચં તદપિ નીવરણં, યદપિ કુક્કુચ્ચં તદપિ નીવરણં. ‘ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણ’ન્તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ. યદપિ, ભિક્ખવે, અજ્ઝત્તં ધમ્મેસુ વિચિકિચ્છા તદપિ નીવરણં, યદપિ બહિદ્ધા ધમ્મેસુ વિચિકિચ્છા તદપિ નીવરણં. ‘વિચિકિચ્છાનીવરણ’ન્તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ. અયં ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો, યં પરિયાયં આગમ્મ પઞ્ચ નીવરણા દસ હોન્તિ.

‘‘કતમો ¶ ચ, ભિક્ખવે, પરિયાયો, યં પરિયાયં આગમ્મ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ચતુદ્દસ હોન્તિ? યદપિ, ભિક્ખવે, અજ્ઝત્તં ધમ્મેસુ સતિ તદપિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, યદપિ બહિદ્ધા ધમ્મેસુ સતિ તદપિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ‘સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ.

‘‘યદપિ ¶ , ભિક્ખવે, અજ્ઝત્તં ધમ્મેસુ પઞ્ઞાય પવિચિનતિ [પવિચિનાતિ (ક.)] પવિચરતિ પરિવીમંસમાપજ્જતિ ¶ તદપિ ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, યદપિ બહિદ્ધા ધમ્મેસુ પઞ્ઞાય પવિચિનતિ પવિચરતિ પરિવીમંસમાપજ્જતિ તદપિ ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ‘ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ.

‘‘યદપિ, ભિક્ખવે, કાયિકં વીરિયં તદપિ વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, યદપિ ચેતસિકં વીરિયં તદપિ વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ‘વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ.

‘‘યદપિ ¶ , ભિક્ખવે, સવિતક્કસવિચારા પીતિ તદપિ પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, યદપિ અવિતક્કઅવિચારા પીતિ તદપિ પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ‘પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ.

‘‘યદપિ, ભિક્ખવે, કાયપ્પસ્સદ્ધિ તદપિ પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, યદપિ ચિત્તપ્પસ્સદ્ધિ તદપિ પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ‘પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ ¶ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ.

‘‘યદપિ, ભિક્ખવે, સવિતક્કો સવિચારો સમાધિ તદપિ સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, યદપિ અવિતક્કઅવિચારો સમાધિ તદપિ સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ‘સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ.

‘‘યદપિ, ભિક્ખવે, અજ્ઝત્તં ધમ્મેસુ ઉપેક્ખા તદપિ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, યદપિ બહિદ્ધા ધમ્મેસુ ઉપેક્ખા તદપિ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ‘ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ ઇતિ હિદં ઉદ્દેસં ગચ્છતિ. તદમિનાપેતં પરિયાયેન દ્વયં હોતિ. અયં ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો, યં પરિયાયં આગમ્મ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ચતુદ્દસા’’તિ. દુતિયં.

૩. અગ્ગિસુત્તં

૨૩૪. અથ ¶ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિયં ¶ પિણ્ડાય પવિસિંસુ ¶ . (પરિયાયસુત્તસદિસં).

‘‘એવંવાદિનો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘યસ્મિં, આવુસો, સમયે લીનં ચિત્તં હોતિ, કતમેસં તસ્મિં સમયે બોજ્ઝઙ્ગાનં અકાલો ભાવનાય, કતમેસં તસ્મિં સમયે બોજ્ઝઙ્ગાનં કાલો ભાવનાય? યસ્મિં પનાવુસો, સમયે ઉદ્ધતં ચિત્તં હોતિ, કતમેસં તસ્મિં સમયે બોજ્ઝઙ્ગાનં અકાલો ભાવનાય, કતમેસં તસ્મિં સમયે બોજ્ઝઙ્ગાનં કાલો ભાવનાયા’તિ? એવં પુટ્ઠા ¶ , ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા ન ચેવ સમ્પાયિસ્સન્તિ, ઉત્તરિઞ્ચ વિઘાતં આપજ્જિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? યથા તં, ભિક્ખવે, અવિસયસ્મિં.

‘‘નાહં તં, ભિક્ખવે, પસ્સામિ સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય યો ઇમેસં પઞ્હાનં વેય્યાકરણેન ¶ ચિત્તં આરાધેય્ય, અઞ્ઞત્ર તથાગતેન વા તથાગતસાવકેન વા ઇતો વા પન સુત્વા.

‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે લીનં ચિત્તં હોતિ, અકાલો તસ્મિં સમયે પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, અકાલો સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, અકાલો ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય. તં કિસ્સ હેતુ? લીનં, ભિક્ખવે, ચિત્તં તં એતેહિ ધમ્મેહિ દુસ્સમુટ્ઠાપયં હોતિ.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો પરિત્તં અગ્ગિં ઉજ્જાલેતુકામો અસ્સ. સો તત્થ અલ્લાનિ ¶ ચેવ તિણાનિ પક્ખિપેય્ય, અલ્લાનિ ચ ગોમયાનિ પક્ખિપેય્ય, અલ્લાનિ ચ કટ્ઠાનિ પક્ખિપેય્ય ¶ , ઉદકવાતઞ્ચ દદેય્ય, પંસુકેન ચ ઓકિરેય્ય; ભબ્બો નુ ખો સો પુરિસો પરિત્તં અગ્ગિં ઉજ્જાલિતુ’’ન્તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યસ્મિં સમયે લીનં ચિત્તં હોતિ, અકાલો તસ્મિં સમયે પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, અકાલો સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, અકાલો ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય. તં કિસ્સ હેતુ? લીનં, ભિક્ખવે, ચિત્તં તં એતેહિ ધમ્મેહિ દુસ્સમુટ્ઠાપયં હોતિ.

‘‘યસ્મિઞ્ચ ખો, ભિક્ખવે, સમયે લીનં ચિત્તં હોતિ, કાલો તસ્મિં ¶ સમયે ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, કાલો વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, કાલો પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય. તં કિસ્સ હેતુ? લીનં, ભિક્ખવે, ચિત્તં તં એતેહિ ધમ્મેહિ સુસમુટ્ઠાપયં હોતિ.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો પરિત્તં અગ્ગિં ઉજ્જાલેતુકામો અસ્સ. સો તત્થ સુક્ખાનિ ચેવ તિણાનિ પક્ખિપેય્ય, સુક્ખાનિ ગોમયાનિ પક્ખિપેય્ય, સુક્ખાનિ કટ્ઠાનિ પક્ખિપેય્ય, મુખવાતઞ્ચ દદેય્ય, ન ચ પંસુકેન ઓકિરેય્ય; ભબ્બો નુ ખો સો પુરિસો પરિત્તં અગ્ગિં ઉજ્જાલિતુ’’ન્તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યસ્મિં સમયે લીનં ચિત્તં હોતિ, કાલો તસ્મિં સમયે ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, કાલો વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, કાલો પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય. તં કિસ્સ હેતુ? લીનં, ભિક્ખવે, ચિત્તં તં એતેહિ ધમ્મેહિ સુસમુટ્ઠાપયં હોતિ.

‘‘યસ્મિં ¶ , ભિક્ખવે, સમયે ઉદ્ધત્તં ચિત્તં હોતિ, અકાલો તસ્મિં સમયે ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, અકાલો વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, અકાલો પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ¶ ભાવનાય. તં કિસ્સ હેતુ? ઉદ્ધતં, ભિક્ખવે, ચિત્તં તં એતેહિ ધમ્મેહિ દુવૂપસમયં હોતિ.

‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, પુરિસો મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં નિબ્બાપેતુકામો અસ્સ. સો તત્થ સુક્ખાનિ ચેવ તિણાનિ પક્ખિપેય્ય, સુક્ખાનિ ચ ગોમયાનિ પક્ખિપેય્ય, સુક્ખાનિ ચ કટ્ઠાનિ પક્ખિપેય્ય, મુખવાતઞ્ચ દદેય્ય, ન ચ પંસુકેન ઓકિરેય્ય; ભબ્બો નુ ખો સો પુરિસો ¶ મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં નિબ્બાપેતુ’’ન્તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યસ્મિં સમયે ઉદ્ધતં ચિત્તં હોતિ, અકાલો તસ્મિં સમયે ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, અકાલો વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, અકાલો પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય. તં કિસ્સ હેતુ? ઉદ્ધતં, ભિક્ખવે, ચિત્તં તં એતેહિ ધમ્મેહિ દુવૂપસમયં હોતિ.

‘‘યસ્મિઞ્ચ ખો, ભિક્ખવે, સમયે ઉદ્ધતં ચિત્તં હોતિ, કાલો તસ્મિં સમયે પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, કાલો સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, કાલો ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય. તં કિસ્સ હેતુ? ઉદ્ધતં, ભિક્ખવે, ચિત્તં તં એતેહિ ધમ્મેહિ સુવૂપસમયં હોતિ.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં નિબ્બાપેતુકામો અસ્સ. સો તત્થ અલ્લાનિ ચેવ તિણાનિ પક્ખિપેય્ય, અલ્લાનિ ચ ગોમયાનિ પક્ખિપેય્ય, અલ્લાનિ ચ કટ્ઠાનિ પક્ખિપેય્ય, ઉદકવાતઞ્ચ દદેય્ય, પંસુકેન ચ ઓકિરેય્ય; ભબ્બો નુ ખો સો પુરિસો મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં નિબ્બાપેતુ’’ન્તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’.

‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યસ્મિં સમયે ઉદ્ધતં ચિત્તં ¶ હોતિ, કાલો તસ્મિં સમયે પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, કાલો સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય, કાલો ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય. તં કિસ્સ હેતુ? ઉદ્ધતં, ભિક્ખવે, ચિત્તં તં એતેહિ ધમ્મેહિ સુવૂપસમયં હોતિ. સતિઞ્ચ ખ્વાહં, ભિક્ખવે, સબ્બત્થિકં વદામી’’તિ. તતિયં.

૪. મેત્તાસહગતસુત્તં

૨૩૫. એકં ¶ ¶ સમયં ભગવા કોલિયેસુ વિહરતિ હલિદ્દવસનં નામ કોલિયાનં નિગમો. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય હલિદ્દવસનં પિણ્ડાય પવિસિંસુ ¶ . અથ ખો તેસં ભિક્ખૂનં એતદહોસિ – ‘‘અતિપ્પગો ખો તાવ હલિદ્દવસને પિણ્ડાય ચરિતું. યંનૂન મયં યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમેય્યામા’’તિ.

અથ ખો તે ભિક્ખૂ યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ અઞ્ઞતિત્થિયેહિ પરિબ્બાજકેહિ સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો તે ભિક્ખૂ અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એતદવોચું –

‘‘સમણો, આવુસો, ગોતમો સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘એથ તુમ્હે, ભિક્ખવે, પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં; ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા ¶ વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરથ. કરુણાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં; ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય ¶ સબ્બાવન્તં લોકં કરુણાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરથ. મુદિતાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં; ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મુદિતાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરથ. ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં; ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરથા’’’તિ.

‘‘મયમ્પિ ¶ ખો, આવુસો, સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેમ – ‘એથ તુમ્હે, આવુસો, પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ…પે… કરુણાસહગતેન ચેતસા… મુદિતાસહગતેન ચેતસા… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા ¶ એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં; ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરથા’તિ. ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો, કો અધિપ્પયાસો, કિં નાનાકરણં સમણસ્સ વા ગોતમસ્સ અમ્હાકં વા, યદિદં – ધમ્મદેસનાય ¶ વા ¶ ધમ્મદેસનં, અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’’ન્તિ?

અથ ખો તે ભિક્ખૂ તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં ભાસિતં નેવ અભિનન્દિંસુ નપ્પટિક્કોસિંસુ. અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિંસુ – ‘‘ભગવતો સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનિસ્સામા’’તિ. અથ ખો તે ભિક્ખૂ હલિદ્દવસને પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું –

‘‘ઇધ મયં, ભન્તે, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય હલિદ્દવસને પિણ્ડાય પવિસિમ્હ. તેસં નો, ભન્તે, અમ્હાકં એતદહોસિ – ‘અતિપ્પગો ખો તાવ હલિદ્દવસને પિણ્ડાય ચરિતું. યંનૂન મયં યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમેય્યામા’’’તિ.

‘‘અથ ખો મયં, ભન્તે, યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમિમ્હ, ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ અઞ્ઞતિત્થિયેહિ પરિબ્બાજકેહિ સદ્ધિં સમ્મોદિમ્હ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિમ્હ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો અમ્હે, ભન્તે, તે અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એતદવોચું –

‘‘સમણો, આવુસો, ગોતમો સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘એથ ¶ તુમ્હે, ભિક્ખવે, પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા ¶ વિહરથ…પે… કરુણાસહગતેન ચેતસા ¶ … મુદિતાસહગતેન ચેતસા… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં; ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન ¶ અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા વિહરથા’’’તિ.

‘‘મયમ્પિ ખો, આવુસો, સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેમ – ‘એથ તુમ્હે, આવુસો, પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ…પે… કરુણાસહગતેન ચેતસા…પે… મુદિતાસહગતેન ચેતસા…પે… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં; ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન ફરિત્વા ¶ વિહરથા’તિ. ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો, કો અધિપ્પયાસો, કિં નાનાકરણં સમણસ્સ વા ગોતમસ્સ અમ્હાકં વા, યદિદં, ધમ્મદેસનાય વા ધમ્મદેસનં, અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’’ન્તિ?

અથ ખો મયં, ભન્તે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં ભાસિતં નેવ અભિનન્દિમ્હ નપ્પટિક્કોસિમ્હ, અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિમ્હ – ‘ભગવતો સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનિસ્સામા’તિ.

‘‘એવંવાદિનો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘કથં ભાવિતા પનાવુસો, મેત્તાચેતોવિમુત્તિ, કિંગતિકા હોતિ, કિંપરમા, કિંફલા, કિંપરિયોસાના? કથં ભાવિતા પનાવુસો, કરુણાચેતોવિમુત્તિ, કિંગતિકા હોતિ, કિંપરમા, કિંફલા, કિંપરિયોસાના? કથં ભાવિતા પનાવુસો, મુદિતાચેતોવિમુત્તિ, કિંગતિકા હોતિ, કિંપરમા, કિંફલા, કિંપરિયોસાના? કથં ભાવિતા પનાવુસો, ઉપેક્ખાચેતોવિમુત્તિ, કિંગતિકા હોતિ, કિંપરમા, કિંફલા, કિંપરિયોસાના’’’તિ? એવં પુટ્ઠા, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા ¶ પરિબ્બાજકા ન ચેવ સમ્પાયિસ્સન્તિ, ઉત્તરિઞ્ચ વિઘાતં આપજ્જિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? યથા તં, ભિક્ખવે, અવિસયસ્મિં. ‘‘નાહં તં, ભિક્ખવે, પસ્સામિ સદેવકે ¶ લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય, યો ઇમેસં પઞ્હાનં વેય્યાકરણેન ચિત્તં આરાધેય્ય, અઞ્ઞત્ર તથાગતેન વા તથાગતસાવકેન ¶ વા ઇતો વા પન સુત્વા’’.

‘‘કથં ¶ ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, મેત્તાચેતોવિમુત્તિ, કિંગતિકા હોતિ, કિંપરમા, કિંફલા, કિંપરિયોસાના? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ મેત્તાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… મેત્તાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. સો સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ ‘પટિકૂલે અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલે ચ પટિકૂલે ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ ‘પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલઞ્ચ પટિકૂલઞ્ચ તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરેય્યં સતો સમ્પજાનો’તિ, ઉપેક્ખકો ચ તત્થ વિહરતિ સતો સમ્પજાનો, સુભં વા ખો પન વિમોક્ખં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સુભપરમાહં, ભિક્ખવે, મેત્તાચેતોવિમુત્તિં વદામિ, ઇધપઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનો ઉત્તરિવિમુત્તિં અપ્પટિવિજ્ઝતો.

‘‘કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, કરુણાચેતોવિમુત્તિ, કિંગતિકા હોતિ, કિંપરમા, કિંફલા, કિંપરિયોસાના? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કરુણાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… ¶ કરુણાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં ¶ . સો સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ…પે… સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલઞ્ચ પટિકૂલઞ્ચ તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરેય્યં સતો સમ્પજાનો’તિ, ઉપેક્ખકો તત્થ વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. સબ્બસો વા પન રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. આકાસાનઞ્ચાયતનપરમાહં ¶ , ભિક્ખવે, કરુણાચેતોવિમુત્તિં ¶ વદામિ, ઇધપઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનો ઉત્તરિવિમુત્તિં અપ્પટિવિજ્ઝતો.

‘‘કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, મુદિતાચેતોવિમુત્તિ, કિંગતિકા હોતિ, કિંપરમા, કિંફલા, કિંપરિયોસાના? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ મુદિતાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… મુદિતાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. સો સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ ¶ …પે… સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલઞ્ચ પટિકૂલઞ્ચ તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરેય્યં સતો સમ્પજાનો’તિ, ઉપેક્ખકો તત્થ વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. સબ્બસો વા પન આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનપરમાહં, ભિક્ખવે, મુદિતાચેતોવિમુત્તિં વદામિ, ઇધપઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનો ઉત્તરિવિમુત્તિં અપ્પટિવિજ્ઝતો.

‘‘કથં ¶ ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખાચેતોવિમુત્તિ, કિંગતિકા હોતિ, કિંપરમા, કિંફલા, કિંપરિયોસાના? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઉપેક્ખાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઉપેક્ખાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. સો સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ ‘પટિકૂલે અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલે ચ પટિકૂલે ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ ‘પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ ‘અપ્પટિકૂલઞ્ચ પટિકૂલઞ્ચ તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરેય્યં સતો સમ્પજાનો’તિ, ઉપેક્ખકો તત્થ વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. સબ્બસો ¶ વા પન વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનપરમાહં, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખાચેતોવિમુત્તિં વદામિ, ઇધપઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનો ઉત્તરિવિમુત્તિં અપ્પટિવિજ્ઝતો’’તિ. ચતુત્થં.

૫. સઙ્ગારવસુત્તં

૨૩૬. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ . અથ ખો સઙ્ગારવો બ્રાહ્મણો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો સઙ્ગારવો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘કો ¶ નુ ખો, ભો ગોતમ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેનેકદા દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા? કો પન, ભો ગોતમ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેનેકદા દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા’’તિ?

‘‘યસ્મિં ખો, બ્રાહ્મણ, સમયે કામરાગપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ કામરાગપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ કામરાગસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો સંસટ્ઠો લાખાય વા હલિદ્દિયા વા નીલિયા વા મઞ્જિટ્ઠાય વા. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં ન જાનેય્ય ન પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે કામરાગપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ કામરાગપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ કામરાગસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં ¶ સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘પુન ¶ ચપરં, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે બ્યાપાદપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ બ્યાપાદપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ બ્યાપાદસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ¶ ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો અગ્ગિના સન્તત્તો પક્કુથિતો [પક્કુધિતો (ક.), ઉક્કટ્ઠિતો (સી.), ઉક્કુટ્ઠિતો (સ્યા.)] ઉસ્મુદકજાતો ¶ [ઉસ્સદકજાતો (સી.), ઉસ્માદકજાતો (સ્યા.)]. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં ન જાનેય્ય ન પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે બ્યાપાદપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ બ્યાપાદપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ બ્યાપાદસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે…પે… ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘પુન ચપરં, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે થિનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ થિનમિદ્ધપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ થિનમિદ્ધસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે ¶ યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો સેવાલપણકપરિયોનદ્ધો. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો ¶ યથાભૂતં ન જાનેય્ય ન પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે થિનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ થિનમિદ્ધપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ થિનમિદ્ધસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘પુન ચપરં, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ¶ ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો વાતેરિતો ચલિતો ભન્તો ઊમિજાતો. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં ¶ ¶ ન જાનેય્ય ન પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘પુન ચપરં, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ વિચિકિચ્છાપરેતેન, ઉપ્પન્નાય ચ વિચિકિચ્છાય નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ… દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો આવિલો લુળિતો કલલીભૂતો અન્ધકારે નિક્ખિત્તો. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં ન જાનેય્ય ન ¶ પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ વિચિકિચ્છાપરેતેન, ઉપ્પન્નાય ચ વિચિકિચ્છાય નિસ્સરણં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ¶ ન પસ્સતિ, ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ; દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા. અયં ખો, બ્રાહ્મણ, હેતુ અયં પચ્ચયો યેનેકદા દીઘરત્તં સજ્ઝાયકતાપિ મન્તા નપ્પટિભન્તિ, પગેવ અસજ્ઝાયકતા.

‘‘યસ્મિઞ્ચ ખો, બ્રાહ્મણ, સમયે ન કામરાગપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન કામરાગપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ કામરાગસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે ¶ યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ; દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ ¶ , બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો અસંસટ્ઠો લાખાય વા હલિદ્દિયા વા નીલિયા વા મઞ્જિટ્ઠાય વા. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં જાનેય્ય પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન કામરાગપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન કામરાગપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ કામરાગસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ…પે….

‘‘પુન ચપરં, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન બ્યાપાદપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન બ્યાપાદપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ ¶ બ્યાપાદસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ… દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો ન અગ્ગિના સન્તત્તો ન પક્કુથિતો ન ઉસ્મુદકજાતો, તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં જાનેય્ય પસ્સેય્ય ¶ . એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન બ્યાપાદપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન બ્યાપાદપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ બ્યાપાદસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ… દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘પુન ચપરં, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન થિનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન થિનમિદ્ધપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ થિનમિદ્ધસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ ¶ … દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો ન સેવાલપણકપરિયોનદ્ધો. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં ¶ જાનેય્ય પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન થિનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન થિનમિદ્ધપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ થિનમિદ્ધસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ… દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘પુન ¶ ચપરં, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ… દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો ન વાતેરિતો ન ચલિતો ન ભન્તો ન ઊમિજાતો. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં જાનેય્ય પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ…પે… ઉભયત્થમ્પિ… દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘પુન ¶ ચપરં, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન વિચિકિચ્છાપરેતેન, ઉપ્પન્નાય ચ વિચિકિચ્છાય નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ [પજાનાતિ પસ્સતિ (સ્યા.)], અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ; ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ; દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘સેય્યથાપિ ¶ , બ્રાહ્મણ, ઉદપત્તો અચ્છો વિપ્પસન્નો અનાવિલો આલોકે નિક્ખિત્તો. તત્થ ચક્ખુમા પુરિસો સકં મુખનિમિત્તં પચ્ચવેક્ખમાનો યથાભૂતં જાનેય્ય પસ્સેય્ય. એવમેવ ખો, બ્રાહ્મણ, યસ્મિં સમયે ન વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ ન વિચિકિચ્છાપરેતેન, ઉપ્પન્નાય ચ વિચિકિચ્છાય નિસ્સરણં યથાભૂતં પજાનાતિ, અત્તત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, પરત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ, ઉભયત્થમ્પિ તસ્મિં સમયે યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ; દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા. અયં ¶ ખો, બ્રાહ્મણ, હેતુ અયં પચ્ચયો યેનેકદા દીઘરત્તં અસજ્ઝાયકતાપિ મન્તા પટિભન્તિ, પગેવ સજ્ઝાયકતા.

‘‘સત્તિમે ¶ , બ્રાહ્મણ, બોજ્ઝઙ્ગા અનાવરણા અનીવરણા ચેતસો અનુપક્કિલેસા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તિ. કતમે સત્ત? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ખો, બ્રાહ્મણ, અનાવરણો ¶ અનીવરણો ચેતસો અનુપક્કિલેસો ભાવિતો બહુલીકતો વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ખો, બ્રાહ્મણ, અનાવરણો અનીવરણો ચેતસો અનુપક્કિલેસો ભાવિતો બહુલીકતો વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ. ઇમે ખો, બ્રાહ્મણ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા અનાવરણા અનીવરણા ચેતસો અનુપક્કિલેસા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તી’’તિ. એવં વુત્તે સઙ્ગારવો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ…પે… ¶ ઉપાસકં મં ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ. પઞ્ચમં.

૬. અભયસુત્તં

૨૩૭. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ ગિજ્ઝકૂટે પબ્બતે. અથ ખો અભયો રાજકુમારો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો અભયો રાજકુમારો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પૂરણો, ભન્તે, કસ્સપો એવમાહ – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો અઞ્ઞાણાય અદસ્સનાય. અહેતુ, અપ્પચ્ચયો [અપ્પચ્ચયા (સી.), અપ્પચ્ચયં (?)] અઞ્ઞાણં અદસ્સનં હોતિ. નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો ઞાણાય દસ્સનાય. અહેતુ, અપ્પચ્ચયો ઞાણં દસ્સનં હોતી’તિ. ઇધ ભગવા કિમાહા’’તિ? ‘‘અત્થિ, રાજકુમાર, હેતુ, અત્થિ પચ્ચયો અઞ્ઞાણાય અદસ્સનાય. સહેતુ, સપ્પચ્ચયો [સપ્પચ્ચયા (સી.), સપ્પચ્ચયં (?)] અઞ્ઞાણં અદસ્સનં હોતિ. અત્થિ ¶ , રાજકુમાર, હેતુ, અત્થિ પચ્ચયો ઞાણાય દસ્સનાય. સહેતુ, સપ્પચ્ચયો ઞાણં ¶ દસ્સનં હોતી’’તિ.

‘‘કતમો પન, ભન્તે, હેતુ, કતમો પચ્ચયો અઞ્ઞાણાય અદસ્સનાય? કથં સહેતુ, સપ્પચ્ચયો અઞ્ઞાણં અદસ્સનં હોતી’’તિ? ‘‘યસ્મિં ખો, રાજકુમાર, સમયે કામરાગપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ કામરાગપરેતેન, ઉપ્પન્નસ્સ ચ કામરાગસ્સ નિસ્સરણં યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ – અયમ્પિ ખો, રાજકુમાર, હેતુ, અયં ¶ પચ્ચયો અઞ્ઞાણાય અદસ્સનાય. એવમ્પિ સહેતુ સપ્પચ્ચયો અઞ્ઞાણં અદસ્સનં હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, રાજકુમાર, યસ્મિં સમયે બ્યાપાદપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ બ્યાપાદપરેતેન…પે… થિનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતેન… ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરિયુટ્ઠિતેન… વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતેન ચેતસા વિહરતિ વિચિકિચ્છાપરેતેન, ઉપ્પન્નાય ચ વિચિકિચ્છાય નિસ્સરણં યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ – અયમ્પિ ખો, રાજકુમાર, હેતુ, અયં ¶ પચ્ચયો અઞ્ઞાણાય અદસ્સનાય. એવમ્પિ સહેતુ સપ્પચ્ચયો અઞ્ઞાણં અદસ્સનં હોતી’’તિ.

‘‘કો ¶ નામાયં, ભન્તે, ધમ્મપરિયાયો’’તિ? ‘‘નીવરણા નામેતે, રાજકુમારા’’તિ. ‘‘તગ્ઘ, ભગવા, નીવરણા; તગ્ઘ, સુગત, નીવરણા! એકમેકેનપિ ખો, ભન્તે, નીવરણેન અભિભૂતો યથાભૂતં ન જાનેય્ય ન પસ્સેય્ય, કો પન વાદો પઞ્ચહિ નીવરણેહિ?

‘‘કતમો પન, ભન્તે, હેતુ, કતમો પચ્ચયો ઞાણાય દસ્સનાય? કથં સહેતુ, સપ્પચ્ચયો ઞાણં દસ્સનં હોતી’’તિ? ‘‘ઇધ ¶ , રાજકુમાર, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. સો સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવિતેન ચિત્તેન યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ – અયમ્પિ ખો, રાજકુમાર, હેતુ, અયં પચ્ચયો ઞાણાય દસ્સનાય. એવમ્પિ સહેતુ, સપ્પચ્ચયો ઞાણં દસ્સનં હોતિ.

‘‘પુન ચપરં, રાજકુમાર, ભિક્ખુ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. સો ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવિતેન ચિત્તેન યથાભૂતં જાનાતિ પસ્સતિ – અયમ્પિ ખો, રાજકુમાર, હેતુ, અયં પચ્ચયો ઞાણાય દસ્સનાય. એવં સહેતુ, સપ્પચ્ચયો ઞાણં દસ્સનં હોતી’’તિ.

‘‘કો નામાયં, ભન્તે, ધમ્મપરિયાયો’’તિ? ‘‘બોજ્ઝઙ્ગા નામેતે, રાજકુમારા’’તિ. ‘‘તગ્ઘ, ભગવા, બોજ્ઝઙ્ગા; તગ્ઘ, સુગત, બોજ્ઝઙ્ગા! એકમેકેનપિ ખો, ભન્તે, બોજ્ઝઙ્ગેન સમન્નાગતો યથાભૂતં ¶ જાનેય્ય પસ્સેય્ય, કો પન વાદો સત્તહિ બોજ્ઝઙ્ગેહિ? યોપિ મે, ભન્તે, ગિજ્ઝકૂટં પબ્બતં આરોહન્તસ્સ ¶ કાયકિલમથો ચિત્તકિલમથો, સોપિ મે પટિપ્પસ્સદ્ધો, ધમ્મો ચ મે અભિસમિતો’’તિ. છટ્ઠં.

સાકચ્છવગ્ગો છટ્ઠો.

તસ્સુદ્દાનં –

આહારા ¶ પરિયાયમગ્ગિ, મેત્તં સઙ્ગારવેન ચ;

અભયો પુચ્છિતો પઞ્હં, ગિજ્ઝકૂટમ્હિ પબ્બતેતિ.

૭. આનાપાનવગ્ગો

૧. અટ્ઠિકમહપ્ફલસુત્તં

૨૩૮. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ . ‘‘અટ્ઠિકસઞ્ઞા, ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા એવં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા’’તિ.

અઞ્ઞતરફલસુત્તં

‘‘અટ્ઠિકસઞ્ઞાય, ભિક્ખવે, ભાવિતાય બહુલીકતાય દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા. કથં ભાવિતાય ચ ખો ¶ , ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞાય કથં બહુલીકતાય દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતાય ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞાય એવં બહુલીકતાય ¶ દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં ¶ પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા’’તિ.

મહત્થસુત્તં

‘‘અટ્ઠિકસઞ્ઞા ¶ , ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહતો અત્થાય સંવત્તતિ. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા કથં બહુલીકતા મહતો અત્થાય સંવત્તતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા એવં બહુલીકતા મહતો અત્થાય સંવત્તતી’’તિ.

યોગક્ખેમસુત્તં

‘‘અટ્ઠિકસઞ્ઞા, ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહતો યોગક્ખેમાય સંવત્તતિ. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા કથં બહુલીકતા મહતો યોગક્ખેમાય સંવત્તતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા એવં બહુલીકતા મહતો યોગક્ખેમાય સંવત્તતી’’તિ.

સંવેગસુત્તં

‘‘અટ્ઠિકસઞ્ઞા ¶ , ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહતો સંવેગાય સંવત્તતિ. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા કથં બહુલીકતા મહતો સંવેગાય સંવત્તતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં ¶ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા એવં બહુલીકતા મહતો સંવેગાય સંવત્તતી’’તિ.

ફાસુવિહારસુત્તં

‘‘અટ્ઠિકસઞ્ઞા ¶ ¶ , ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહતો ફાસુવિહારાય સંવત્તતિ. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા કથં બહુલીકતા મહતો ફાસુવિહારાય સંવત્તતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… અટ્ઠિકસઞ્ઞાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠિકસઞ્ઞા એવં બહુલીકતા મહતો ફાસુવિહારાય સંવત્તતી’’તિ. પઠમં.

૨. પુળવકસુત્તં

૨૩૯. ‘‘પુળવકસઞ્ઞા [પુળુવકસઞ્ઞા (ક.)], ભિક્ખવે, ભાવિતા…પે… ¶ દુતિયં.

૩. વિનીલકસુત્તં

૨૪૦. ‘‘વિનીલકસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… તતિયં.

૪. વિચ્છિદ્દકસુત્તં

૨૪૧. ‘‘વિચ્છિદ્દકસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… ¶ ચતુત્થં.

૫. ઉદ્ધુમાતકસુત્તં

૨૪૨. ‘‘ઉદ્ધુમાતકસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… પઞ્ચમં.

૬. મેત્તાસુત્તં

૨૪૩. ‘‘મેત્તા, ભિક્ખવે, ભાવિતા…પે… ¶ છટ્ઠં.

૭. કરુણાસુત્તં

૨૪૪. ‘‘કરુણા, ભિક્ખવે, ભાવિતા…પે… સત્તમં.

૮. મુદિતાસુત્તં

૨૪૫. ‘‘મુદિતા, ભિક્ખવે, ભાવિતા…પે… ¶ અટ્ઠમં.

૯. ઉપેક્ખાસુત્તં

૨૪૬. ‘‘ઉપેક્ખા ¶ , ભિક્ખવે, ભાવિતા…પે… નવમં.

૧૦. આનાપાનસુત્તં

૨૪૭. ‘‘આનાપાનસ્સતિ ¶ ¶ , ભિક્ખવે, ભાવિતા…પે… દસમં.

આનાપાનવગ્ગો સત્તમો.

તસ્સુદ્દાનં –

અટ્ઠિકપુળવકં વિનીલકં, વિચ્છિદ્દકં ઉદ્ધુમાતેન પઞ્ચમં;

મેત્તા કરુણા મુદિતા ઉપેક્ખા, આનાપાનેન તે દસાતિ.

૮. નિરોધવગ્ગો

૧. અસુભસુત્તં

૨૪૮. ‘‘અસુભસઞ્ઞા ¶ , ભિક્ખવે…પે… પઠમં.

૨. મરણસુત્તં

૨૪૯. ‘‘મરણસઞ્ઞા ¶ , ભિક્ખવે…પે… ¶ દુતિયં.

૩. આહારેપટિકૂલસુત્તં

૨૫૦. ‘‘આહારે પટિકૂલસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… તતિયં.

૪. અનભિરતિસુત્તં

૨૫૧. ‘‘સબ્બલોકે અનભિરતિસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… ¶ ચતુત્થં.

૫. અનિચ્ચસુત્તં

૨૫૨. ‘‘અનિચ્ચસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… પઞ્ચમં.

૬. દુક્ખસુત્તં

૨૫૩. ‘‘અનિચ્ચે દુક્ખસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… ¶ છટ્ઠં.

૭. અનત્તસુત્તં

૨૫૪. ‘‘દુક્ખે ¶ ¶ અનત્તસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… ¶ સત્તમં.

૮. પહાનસુત્તં

૨૫૫. ‘‘પહાનસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… અટ્ઠમં.

૯. વિરાગસુત્તં

૨૫૬. ‘‘વિરાગસઞ્ઞા, ભિક્ખવે…પે… ¶ નવમં.

૧૦. નિરોધસુત્તં

૨૫૭. ‘‘નિરોધસઞ્ઞા, ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, નિરોધસઞ્ઞા કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ નિરોધસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… નિરોધસઞ્ઞાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, નિરોધસઞ્ઞા એવં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસાતિ.

‘‘નિરોધસઞ્ઞાય, ભિક્ખવે, ભાવિતાય બહુલીકતાય દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા. કથં ભાવિતાય, ભિક્ખવે, નિરોધસઞ્ઞાય કથં બહુલીકતાય દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ નિરોધસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… નિરોધસઞ્ઞાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતાય ખો, ભિક્ખવે, નિરોધસઞ્ઞાય એવં બહુલીકતાય દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા’’તિ.

‘‘નિરોધસઞ્ઞા, ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહતો અત્થાય સંવત્તતિ, મહતો યોગક્ખેમાય સંવત્તતિ, મહતો સંવેગાય સંવત્તતિ, મહતો ફાસુવિહારાય સંવત્તતિ. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, નિરોધસઞ્ઞા કથં બહુલીકતા ¶ મહતો અત્થાય સંવત્તતિ, મહતો યોગક્ખેમાય ¶ સંવત્તતિ, મહતો સંવેગાય સંવત્તતિ, મહતો ફાસુવિહારાય સંવત્તતિ? ઇધ, ભિક્ખવે ¶ , ભિક્ખુ નિરોધસઞ્ઞાસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… નિરોધસઞ્ઞાસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, નિરોધસઞ્ઞા એવં બહુલીકતા મહતો અત્થાય સંવત્તતિ, મહતો યોગક્ખેમાય સંવત્તતિ, મહતો સંવેગાય સંવત્તતિ, મહતો ફાસુવિહારાય સંવત્તતી’’તિ. દસમં.

નિરોધવગ્ગો અટ્ઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

અસુભમરણઆહારે, પટિકૂલઅનભિરતેન [પટિકૂલેન ચ સબ્બલોકે (સ્યા.)];

અનિચ્ચદુક્ખઅનત્તપહાનં, વિરાગનિરોધેન તે દસાતિ.

૯. ગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો

૧-૧૨. ગઙ્ગાનદીઆદિસુત્તં

૨૫૮-૨૬૯. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો ¶ નિબ્બાનપબ્ભારો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ. (યાવ એસના પાળિ વિત્થારેતબ્બા).

ગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો નવમો.

તસ્સુદ્દાનં –

છ ¶ ¶ ¶ પાચીનતો નિન્ના, છ નિન્ના ચ સમુદ્દતો;

દ્વેતે છ દ્વાદસ હોન્તિ, વગ્ગો તેન પવુચ્ચતીતિ.

૧૦. અપ્પમાદવગ્ગો

૧-૧૦. તથાગતાદિસુત્તં

૨૭૦. ‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા દ્વિપદા વા ચતુપ્પદા વા બહુપ્પદા વાતિ વિત્થારેતબ્બં ¶ .

અપ્પમાદવગ્ગો દસમો.

તસ્સુદ્દાનં –

તથાગતં પદં કૂટં, મૂલં સારેન વસ્સિકં;

રાજા ચન્દિમસૂરિયા ચ, વત્થેન દસમં પદન્તિ.

(અપ્પમાદવગ્ગો બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તસ્સ બોજ્ઝઙ્ગવસેન વિત્થારેતબ્બા).

૧૧. બલકરણીયવગ્ગો

૧-૧૨. બલાદિસુત્તં

૨૮૦. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યે કેચિ બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તિ…પે… ¶ .

બલકરણીયવગ્ગો એકાદસમો.

તસ્સુદ્દાનં –

બલં ¶ બીજઞ્ચ નાગો ચ, રુક્ખો કુમ્ભેન સૂકિયા;

આકાસેન ચ દ્વે મેઘા, નાવા આગન્તુકા નદીતિ.

(બલકરણીયવગ્ગો બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તસ્સ બોજ્ઝઙ્ગવસેન વિત્થારેતબ્બા).

૧૨. એસનાવગ્ગો

૧-૧૦. એસનાદિસુત્તં

૨૯૨. ‘‘તિસ્સો ¶ ¶ ઇમા, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસનાતિ વિત્થારેતબ્બં.

એસનાવગ્ગો દ્વાદસમો.

તસ્સુદ્દાનં –

એસના વિધા આસવો, ભવો ચ દુક્ખતા તિસ્સો;

ખિલં મલઞ્ચ નીઘો ચ, વેદના તણ્હા તસિનાય ચાતિ.

(બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તસ્સ એસનાપેય્યાલં વિવેકનિસ્સિતતો વિત્થારેતબ્બં).

૧૩. ઓઘવગ્ગો

૧-૮. ઓઘાદિસુત્તં

૩૦૨. ‘‘ચત્તારોમે ભિક્ખવે ¶ , ઓઘા. કતમે ચત્તારો? કામોઘો, ભવોઘો, દિટ્ઠોઘો, અવિજ્જોઘોતિ વિત્થારેતબ્બં.

૧૦. ઉદ્ધમ્ભાગિયસુત્તં

૩૧૧. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઉદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? રૂપરાગો, અરૂપરાગો, માનો, ઉદ્ધચ્ચં, અવિજ્જા ¶ – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે ¶ , પઞ્ચુદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવેતબ્બા. કતમે સત્ત? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ રાગવિનયપરિયોસાનં દોસવિનયપરિયોસાનં મોહવિનયપરિયોસાનં… અમતોગધં અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં… નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય ઇમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવેતબ્બા’’તિ. દસમં.

ઓઘવગ્ગો તેરસમો.

તસ્સુદ્દાનં –

ઓઘો ¶ ¶ યોગો ઉપાદાનં, ગન્થા અનુસયેન ચ;

કામગુણા નીવરણા, ખન્ધા ઓરુદ્ધમ્ભાગિયાનીતિ.

૧૪. પુનગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો

૩૧૨-૩૨૩

પુનગઙ્ગાનદીઆદિસુત્તં

વગ્ગો ચુદ્દસમો.

ઉદ્દાનં –

છ ¶ પાચીનતો નિન્ના, છ નિન્ના ચ સમુદ્દતો;

દ્વેતે છ દ્વાદસ હોન્તિ, વગ્ગો તેન પવુચ્ચતીતિ.

(બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તસ્સ ગઙ્ગાપેય્યાલં રાગવસેન વિત્થારેતબ્બં).

૧૫. પુનઅપ્પમાદવગ્ગો

૩૨૪-૩૩૩

તથાગતાદિસુત્તં

પન્નરસમો.

ઉદ્દાનં –

તથાગતં પદં કૂટં, મૂલં સારેન વસ્સિકં;

રાજા ચન્દિમસૂરિયા ચ, વત્થેન દસમં પદન્તિ.

(અપ્પમાદવગ્ગો રાગવસેન વિત્થારેતબ્બો).

૧૬. પુનબલકરણીયવગ્ગો

૩૩૪-૩૪૫

પુનબલાદિસુત્તં

સોળસમો.

ઉદ્દાનં –

બલં ¶ બીજઞ્ચ નાગો ચ, રુક્ખો કુમ્ભેન સૂકિયા;

આકાસેન ચ દ્વે મેઘા, નાવા આગન્તુકા નદીતિ.

(બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તસ્સ બલકરણીયવગ્ગો રાગવસેન વિત્થારેતબ્બો).

૧૭. પુનએસનાવગ્ગો

૩૪૬-૩૫૬

પુનએસનાદિસુત્તં

પુનએસનાવગ્ગો સત્તરસમો.

ઉદ્દાનં –

એસના વિધા આસવો, ભવો ચ દુક્ખતા તિસ્સો;

ખિલં મલઞ્ચ નીઘો ચ, વેદનાતણ્હા તસિનાય ચાતિ.

૧૮. પુનઓઘવગ્ગો

૩૫૭-૩૬૬

પુનઓઘાદિસુત્તં

બોજ્ઝઙ્ગસંયુતસ્સ પુનઓઘવગ્ગો અટ્ઠારસમો.

ઉદ્દાનં –

ઓઘો યોગો ઉપાદાનં, ગન્થા અનુસયેન ચ;

કામગુણા નીવરણા, ખન્ધા ઓરુદ્ધમ્ભાગિયાનીતિ.

(રાગવિનયપરિયોસાન-દોસવિનયપરિયોસાન-મોહવિનયપરિયોસાનવગ્ગો વિત્થારેતબ્બો). (યદપિ મગ્ગસંયુત્તં વિત્થારેતબ્બં, તદપિ બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તં વિત્થારેતબ્બં).

બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તં દુતિયં.

૩. સતિપટ્ઠાનસંયુત્તં

૧. અમ્બપાલિવગ્ગો

૧. અમ્બપાલિસુત્તં

૩૬૭. એવં ¶ ¶ ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા વેસાલિયં વિહરતિ અમ્બપાલિવને. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘એકાયનો અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એકાયનો અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ.

ઇદમવોચ ¶ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ. પઠમં.

૨. સતિસુત્તં

૩૬૮. એકં ¶ ¶ સમયં ભગવા વેસાલિયં વિહરતિ અમ્બપાલિવને. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘સતો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિહરેય્ય સમ્પજાનો. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય ¶ લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતો હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્પજાનો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અભિક્કન્તે પટિક્કન્તે સમ્પજાનકારી હોતિ, આલોકિતે વિલોકિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સમિઞ્જિતે પસારિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણે સમ્પજાનકારી હોતિ, અસિતે પીતે ખાયિતે સાયિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મે સમ્પજાનકારી હોતિ, ગતે ઠિતે નિસિન્ને સુત્તે જાગરિતે ભાસિતે તુણ્હીભાવે સમ્પજાનકારી હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્પજાનકારી હોતિ. સતો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિહરેય્ય સમ્પજાનો. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની’’તિ. દુતિયં.

૩. ભિક્ખુસુત્તં

૩૬૯. એકં ¶ સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ધમ્મં દેસેતુ, યમહં ભગવતો ધમ્મં સુત્વા એકો વૂપકટ્ઠો ¶ અપ્પમત્તો આતાપી ¶ પહિતત્તો વિહરેય્ય’’ન્તિ. ‘‘એવમેવ પનિધેકચ્ચે મોઘપુરિસા મઞ્ચેવ [મમેવ (સી.)] અજ્ઝેસન્તિ, ધમ્મે ચ ભાસિતે મમેવ અનુબન્ધિતબ્બં મઞ્ઞન્તી’’તિ. ‘‘દેસેતુ મે, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ધમ્મં, દેસેતુ સુગતો સંખિત્તેન ધમ્મં. અપ્પેવ નામાહં ભગવતો ભાસિતસ્સ અત્થં જાનેય્યં, અપ્પેવ નામાહં ભગવતો ભાસિતસ્સ દાયાદો અસ્સ’’ન્તિ. ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, ભિક્ખુ, આદિમેવ વિસોધેહિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ. કો ચાદિ કુસલાનં ધમ્માનં? સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં, દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા. યતો ખો તે, ભિક્ખુ, સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં ભવિસ્સતિ દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા, તતો ત્વં, ભિક્ખુ, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાને તિવિધેન ભાવેય્યાસિ.

કતમે ¶ ચત્તારો? ઇધ ત્વં, ભિક્ખુ, અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; બહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; અજ્ઝત્તબહિદ્ધા ¶ વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અજ્ઝત્તં વા વેદનાસુ…પે… બહિદ્ધા વા વેદનાસુ…પે… અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અજ્ઝત્તં વા ચિત્તે…પે… બહિદ્ધા વા ચિત્તે…પે… અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ…પે… બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ…પે… અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યતો ખો ત્વં, ભિક્ખુ, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં તિવિધેન ભાવેસ્સસિ, તતો તુય્હં, ભિક્ખુ, યા રત્તિ વા દિવસો વા આગમિસ્સતિ વુદ્ધિયેવ પાટિકઙ્ખા કુસલેસુ ધમ્મેસુ, નો પરિહાની’’તિ.

અથ ખો સો ભિક્ખુ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા ¶ અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં ¶ અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ. અથ ખો સો ભિક્ખુ એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરન્તો નચિરસ્સેવ – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ, તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ ¶ . ‘‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અઞ્ઞતરો ચ પન સો ભિક્ખુ અરહતં અહોસીતિ. તતિયં.

૪. સાલસુત્તં

૩૭૦. એકં સમયં ભગવા કોસલેસુ વિહરતિ સાલાય બ્રાહ્મણગામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ…પે… એતદવોચ –

‘‘યે તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ નવા અચિરપબ્બજિતા અધુનાગતા ઇમં ધમ્મવિનયં, તે વો, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવનાય સમાદપેતબ્બા નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા. કતમેસં ચતુન્નં? એથ તુમ્હે, આવુસો, કાયે ¶ કાયાનુપસ્સિનો વિહરથ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, કાયસ્સ યથાભૂતં ઞાણાય; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સિનો વિહરથ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, વેદનાનં યથાભૂતં ઞાણાય; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સિનો વિહરથ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, ચિત્તસ્સ યથાભૂતં ઞાણાય; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરથ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, ધમ્માનં યથાભૂતં ઞાણાય. યેપિ ¶ તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ સેખા અપ્પત્તમાનસા અનુત્તરં યોગક્ખેમં પત્થયમાના વિહરન્તિ, તેપિ કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરન્તિ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા ¶ , કાયસ્સ પરિઞ્ઞાય; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સિનો વિહરન્તિ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, વેદનાનં પરિઞ્ઞાય; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સિનો વિહરન્તિ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, ચિત્તસ્સ પરિઞ્ઞાય; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરન્તિ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, ધમ્માનં પરિઞ્ઞાય.

‘‘યેપિ ¶ તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ અરહન્તો ખીણાસવા વુસિતવન્તો કતકરણીયા ઓહિતભારા અનુપ્પત્તસદત્થા પરિક્ખીણભવસંયોજના સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તા, તેપિ કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરન્તિ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, કાયેન વિસંયુત્તા; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સિનો વિહરન્તિ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, વેદનાહિ વિસંયુત્તા; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સિનો વિહરન્તિ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, ચિત્તેન વિસંયુત્તા; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરન્તિ આતાપિનો સમ્પજાના એકોદિભૂતા વિપ્પસન્નચિત્તા સમાહિતા એકગ્ગચિત્તા, ધમ્મેહિ વિસંયુત્તા.

‘‘યેપિ તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ નવા અચિરપબ્બજિતા અધુનાગતા ઇમં ધમ્મવિનયં, તે વો, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ ઇમેસં ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવનાય ¶ સમાદપેતબ્બા નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા’’તિ. ચતુત્થં.

૫. અકુસલરાસિસુત્તં

૩૭૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ . તત્ર ખો ભગવા એતદવોચ – ‘‘‘અકુસલરાસી’તિ, ભિક્ખવે, વદમાનો પઞ્ચ નીવરણે સમ્મા વદમાનો વદેય્ય. કેવલો હાયં, ભિક્ખવે, અકુસલરાસિ, યદિદં – પઞ્ચ નીવરણા. કતમે પઞ્ચ? કામચ્છન્દનીવરણં ¶ , બ્યાપાદનીવરણં, થિનમિદ્ધનીવરણં, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણં, વિચિકિચ્છાનીવરણં. ‘અકુસલરાસી’તિ, ભિક્ખવે, વદમાનો ઇમે પઞ્ચ નીવરણે સમ્મા વદમાનો વદેય્ય. કેવલો હાયં, ભિક્ખવે, અકુસલરાસિ, યદિદં – પઞ્ચ નીવરણા.

‘‘‘કુસલરાસી’તિ, ભિક્ખવે, વદમાનો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને સમ્મા વદમાનો વદેય્ય. કેવલો હાયં, ભિક્ખવે, કુસલરાસિ, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં ¶ . ‘કુસલરાસી’તિ, ભિક્ખવે, વદમાનો ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને સમ્મા વદમાનો વદેય્ય. કેવલો હાયં, ભિક્ખવે, કુસલરાસિ, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. સકુણગ્ઘિસુત્તં

૩૭૨. ‘‘ભૂતપુબ્બં, ભિક્ખવે, સકુણગ્ઘિ લાપં સકુણં સહસા અજ્ઝપ્પત્તા અગ્ગહેસિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, લાપો સકુણો સકુણગ્ઘિયા હરિયમાનો એવં પરિદેવસિ – ‘મયમેવમ્હ [મયમેવામ્હ (ક.)] અલક્ખિકા, મયં ¶ અપ્પપુઞ્ઞા, યે મયં અગોચરે ચરિમ્હ પરવિસયે. સચેજ્જ મયં ગોચરે ચરેય્યામ સકે પેત્તિકે વિસયે, ન મ્યાયં [ન ચાયં (સી.)], સકુણગ્ઘિ, અલં અભવિસ્સ, યદિદં – યુદ્ધાયા’તિ. ‘કો પન તે, લાપ, ગોચરો સકો પેત્તિકો વિસયો’તિ? ‘યદિદં – નઙ્ગલકટ્ઠકરણં લેડ્ડુટ્ઠાન’’’ન્તિ. ‘‘અથ ¶ ખો, ભિક્ખવે, સકુણગ્ઘિ સકે બલે અપત્થદ્ધા સકે બલે અસંવદમાના [અવચમાના (સી.)] લાપં સકુણં પમુઞ્ચિ – ‘ગચ્છ ખો ત્વં, લાપ, તત્રપિ મે ગન્ત્વા ન મોક્ખસી’’’તિ.

‘‘અથ ¶ ખો, ભિક્ખવે, લાપો સકુણો નઙ્ગલકટ્ઠકરણં લેડ્ડુટ્ઠાનં ગન્ત્વા મહન્તં લેડ્ડું અભિરુહિત્વા સકુણગ્ઘિં વદમાનો અટ્ઠાસિ – ‘એહિ ખો દાનિ મે, સકુણગ્ઘિ, એહિ ખો દાનિ મે, સકુણગ્ઘી’તિ. અથ ખો સા, ભિક્ખવે, સકુણગ્ઘિ સકે બલે અપત્થદ્ધા સકે બલે અસંવદમાના ઉભો પક્ખે સન્નય્હ [સન્ધાય (સી. સ્યા.)] લાપં સકુણં સહસા અજ્ઝપ્પત્તા. યદા ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞાસિ લાપો સકુણો ‘બહુઆગતો ખો મ્યાયં સકુણગ્ઘી’તિ, અથ તસ્સેવ લેડ્ડુસ્સ અન્તરં પચ્ચુપાદિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, સકુણગ્ઘિ તત્થેવ ઉરં પચ્ચતાળેસિ. એવઞ્હિ તં [એવં હેતં (સી.)], ભિક્ખવે, હોતિ યો અગોચરે ચરતિ પરવિસયે.

‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, મા અગોચરે ચરિત્થ પરવિસયે. અગોચરે, ભિક્ખવે, ચરતં પરવિસયે લચ્છતિ મારો ઓતારં, લચ્છતિ મારો આરમ્મણં. કો ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અગોચરો પરવિસયો? યદિદં – પઞ્ચ કામગુણા. કતમે પઞ્ચ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, સોતવિઞ્ઞેય્યા ¶ સદ્દા…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ¶ ગન્ધા… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા – અયં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અગોચરો પરવિસયો.

‘‘ગોચરે, ભિક્ખવે, ચરથ સકે પેત્તિકે વિસયે. ગોચરે, ભિક્ખવે, ચરતં સકે પેત્તિકે વિસયે ન લચ્છતિ મારો ઓતારં, ન લચ્છતિ મારો આરમ્મણં. કો ¶ ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ગોચરો સકો પેત્તિકો વિસયો? યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં – અયં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ગોચરો સકો પેત્તિકો વિસયો’’તિ. છટ્ઠં.

૭. મક્કટસુત્તં

૩૭૩. ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, હિમવતો પબ્બતરાજસ્સ દુગ્ગા વિસમા દેસા, યત્થ નેવ મક્કટાનં ચારી ન મનુસ્સાનં. અત્થિ, ભિક્ખવે, હિમવતો પબ્બતરાજસ્સ ¶ દુગ્ગા વિસમા દેસા, યત્થ મક્કટાનઞ્હિ ખો ચારી, ન મનુસ્સાનં. અત્થિ, ભિક્ખવે, હિમવતો પબ્બતરાજસ્સ સમા ભૂમિભાગા રમણીયા, યત્થ મક્કટાનઞ્ચેવ ચારી મનુસ્સાનઞ્ચ. તત્ર, ભિક્ખવે, લુદ્દા મક્કટવીથીસુ લેપં ઓડ્ડેન્તિ મક્કટાનં બાધનાય.

‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યે તે મક્કટા અબાલજાતિકા અલોલજાતિકા, તે તં લેપં દિસ્વા આરકા પરિવજ્જન્તિ. યો પન સો હોતિ ¶ મક્કટો બાલજાતિકો લોલજાતિકો, સો તં લેપં ઉપસઙ્કમિત્વા હત્થેન ગણ્હાતિ. સો તત્થ બજ્ઝતિ. ‘હત્થં મોચેસ્સામી’તિ દુતિયેન હત્થેન ગણ્હાતિ. સો તત્થ બજ્ઝતિ. ‘ઉભો હત્થે મોચેસ્સામી’તિ પાદેન ગણ્હાતિ. સો તત્થ બજ્ઝતિ. ‘ઉભો હત્થે મોચેસ્સામિ પાદઞ્ચા’તિ દુતિયેન પાદેન ગણ્હાતિ. સો તત્થ બજ્ઝતિ. ‘ઉભો હત્થે મોચેસ્સામિ પાદે ચા’તિ તુણ્ડેન ગણ્હાતિ. સો તત્થ બજ્ઝતિ. એવઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મક્કટો પઞ્ચોડ્ડિતો થુનં સેતિ અનયં આપન્નો બ્યસનં આપન્નો યથાકામકરણીયો ¶ ¶ લુદ્દસ્સ. તમેનં, ભિક્ખવે, લુદ્દો વિજ્ઝિત્વા તસ્મિંયેવ કટ્ઠકતઙ્ગારે [તસ્મિંયેવ મક્કટં ઉદ્ધરિત્વા (સી. સ્યા.)] અવસ્સજ્જેત્વા યેન કામં પક્કમતિ. એવં સો તં, ભિક્ખવે, હોતિ યો અગોચરે ચરતિ પરવિસયે.

‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, મા અગોચરે ચરિત્થ પરવિસયે. અગોચરે, ભિક્ખવે, ચરતં પરવિસયે લચ્છતિ મારો ઓતારં, લચ્છતિ મારો આરમ્મણં. કો ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અગોચરો પરવિસયો? યદિદં – પઞ્ચ કામગુણા. કતમે પઞ્ચ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા. અયં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અગોચરો પરવિસયો.

‘‘ગોચરે, ભિક્ખવે, ચરથ સકે પેત્તિકે વિસયે. ગોચરે, ભિક્ખવે ¶ , ચરતં સકે પેત્તિકે વિસયે ન લચ્છતિ મારો ઓતારં, ન લચ્છતિ મારો આરમ્મણં. કો ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ગોચરો સકો પેત્તિકો વિસયો? યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો ¶ ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અયં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ગોચરો સકો પેત્તિકો વિસયો’’તિ. સત્તમં.

૮. સૂદસુત્તં

૩૭૪. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, બાલો અબ્યત્તો અકુસલો સૂદો રાજાનં વા રાજમહામત્તં વા [રાજમહામત્તાનં વા (સી.)] નાનચ્ચયેહિ સૂપેહિ પચ્ચુપટ્ઠિતો અસ્સ – અમ્બિલગ્ગેહિપિ, તિત્તકગ્ગેહિપિ, કટુકગ્ગેહિપિ, મધુરગ્ગેહિપિ, ખારિકેહિપિ, અખારિકેહિપિ, લોણિકેહિપિ, અલોણિકેહિપિ.

‘‘સ ¶ ખો સો, ભિક્ખવે, બાલો અબ્યત્તો અકુસલો સૂદો સકસ્સ ભત્તુ નિમિત્તં ન ઉગ્ગણ્હાતિ – ‘ઇદં વા મે અજ્જ ભત્તુ સૂપેય્યં રુચ્ચતિ, ઇમસ્સ વા અભિહરતિ, ઇમસ્સ વા બહું ગણ્હાતિ, ઇમસ્સ વા વણ્ણં ભાસતિ. અમ્બિલગ્ગં વા મે અજ્જ ભત્તુ સૂપેય્યં રુચ્ચતિ ¶ , અમ્બિલગ્ગસ્સ વા અભિહરતિ, અમ્બિલગ્ગસ્સ વા બહું ગણ્હાતિ, અમ્બિલગ્ગસ્સ વા વણ્ણં ભાસતિ. તિત્તકગ્ગં વા મે અજ્જ… કટુકગ્ગં વા મે અજ્જ… મધુરગ્ગં વા મે અજ્જ… ખારિકં વા મે અજ્જ… અખારિકં વા મે અજ્જ… લોણિકં ¶ વા મે અજ્જ… અલોણિકં વા મે અજ્જ ભત્તુ સૂપેય્યં રુચ્ચતિ, અલોણિકસ્સ વા અભિહરતિ, અલોણિકસ્સ વા બહું ગણ્હાતિ, અલોણિકસ્સ વા વણ્ણં ભાસતી’’’તિ.

‘‘સ ખો સો, ભિક્ખવે, બાલો અબ્યત્તો અકુસલો સૂદો ન ચેવ લાભી હોતિ અચ્છાદનસ્સ, ન લાભી વેતનસ્સ, ન લાભી અભિહારાનં. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો, ભિક્ખવે, બાલો અબ્યત્તો અકુસલો સૂદો સકસ્સ ભત્તુ નિમિત્તં ન ઉગ્ગણ્હાતિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ઇધેકચ્ચો બાલો અબ્યત્તો અકુસલો ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરતો ચિત્તં ન સમાધિયતિ, ઉપક્કિલેસા ન પહીયન્તિ. સો તં નિમિત્તં ન ઉગ્ગણ્હાતિ. વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ ¶ …પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરતો ચિત્તં ન સમાધિયતિ, ઉપક્કિલેસા ન પહીયન્તિ. સો તં નિમિત્તં ન ઉગ્ગણ્હાતિ.

‘‘સ ખો સો, ભિક્ખવે, બાલો અબ્યત્તો અકુસલો ભિક્ખુ ન ચેવ લાભી હોતિ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સુખવિહારાનં, ન લાભી સતિસમ્પજઞ્ઞસ્સ ¶ . તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો, ભિક્ખવે, બાલો અબ્યત્તો અકુસલો ભિક્ખુ સકસ્સ ચિત્તસ્સ નિમિત્તં ન ઉગ્ગણ્હાતિ.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પણ્ડિતો બ્યત્તો કુસલો સૂદો રાજાનં ¶ વા રાજમહામત્તં વા નાનચ્ચયેહિ સૂપેહિ પચ્ચુપટ્ઠિતો અસ્સ – અમ્બિલગ્ગેહિપિ, તિત્તકગ્ગેહિપિ, કટુકગ્ગેહિપિ, મધુરગ્ગેહિપિ, ખારિકેહિપિ, અખારિકેહિપિ, લોણિકેહિપિ, અલોણિકેહિપિ.

‘‘સ ખો સો, ભિક્ખવે, પણ્ડિતો બ્યત્તો કુસલો સૂદો સકસ્સ ભત્તુ નિમિત્તં ઉગ્ગણ્હાતિ – ‘ઇદં વા મે અજ્જ ભત્તુ સૂપેય્યં રુચ્ચતિ, ઇમસ્સ વા અભિહરતિ, ઇમસ્સ વા બહું ગણ્હાતિ, ઇમસ્સ વા વણ્ણં ભાસતિ. અમ્બિલગ્ગં વા મે અજ્જ ભત્તુ સૂપેય્યં રુચ્ચતિ ¶ , અમ્બિલગ્ગસ્સ વા અભિહરતિ, અમ્બિલગ્ગસ્સ વા બહું ગણ્હાતિ, અમ્બિલગ્ગસ્સ વા વણ્ણં ભાસતિ. તિત્તકગ્ગં વા મે અજ્જ… કટુકગ્ગં વા મે અજ્જ… મધુરગ્ગં વા મે અજ્જ… ખારિકં વા મે અજ્જ… અખારિકં વા મે અજ્જ… લોણિકં વા મે અજ્જ… અલોણિકં વા મે અજ્જ ભત્તુ સૂપેય્યં રુચ્ચતિ, અલોણિકસ્સ વા અભિહરતિ, અલોણિકસ્સ વા બહું ગણ્હાતિ, અલોણિકસ્સ વા વણ્ણં ભાસતી’’’તિ.

‘‘સ ખો સો, ભિક્ખવે, પણ્ડિતો બ્યત્તો કુસલો સૂદો લાભી ચેવ હોતિ અચ્છાદનસ્સ, લાભી વેતનસ્સ, લાભી અભિહારાનં. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો, ભિક્ખવે, પણ્ડિતો બ્યત્તો કુસલો સૂદો સકસ્સ ભત્તુ નિમિત્તં ઉગ્ગણ્હાતિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ઇધેકચ્ચો પણ્ડિતો બ્યત્તો કુસલો ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરતો ¶ ચિત્તં સમાધિયતિ, ઉપક્કિલેસા પહીયન્તિ ¶ . સો તં નિમિત્તં ઉગ્ગણ્હાતિ. વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ ¶ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરતો ચિત્તં સમાધિયતિ, ઉપક્કિલેસા પહીયન્તિ. સો તં નિમિત્તં ઉગ્ગણ્હાતિ.

‘‘સ ખો સો, ભિક્ખવે, પણ્ડિતો બ્યત્તો કુસલો ભિક્ખુ લાભી ચેવ હોતિ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સુખવિહારાનં, લાભી હોતિ સતિસમ્પજઞ્ઞસ્સ. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો, ભિક્ખવે, પણ્ડિતો બ્યત્તો કુસલો ભિક્ખુ સકસ્સ ચિત્તસ્સ નિમિત્તં ઉગ્ગણ્હાતી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. ગિલાનસુત્તં

૩૭૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા વેસાલિયં વિહરતિ વેળુવગામકે [બેલુવગામકે (સી. સ્યા. કં. પી.)]. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘એથ તુમ્હે, ભિક્ખવે, સમન્તા વેસાલિયા યથામિત્તં યથાસન્દિટ્ઠં યથાસમ્ભત્તં વસ્સં ઉપેથ. ઇધેવાહં વેળુવગામકે વસ્સં ઉપગચ્છામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ¶ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પટિસ્સુત્વા સમન્તા વેસાલિયા યથામિત્તં યથાસન્દિટ્ઠં યથાસમ્ભત્તં વસ્સં ઉપગચ્છું. ભગવા પન તત્થેવ વેળુવગામકે વસ્સં ઉપગચ્છિ [ઉપગઞ્છિ (સી. પી.)].

અથ ખો ભગવતો વસ્સૂપગતસ્સ ખરો આબાધો ઉપ્પજ્જિ, બાળ્હા વેદના વત્તન્તિ મારણન્તિકા. તત્ર સુદં ભગવા સતો સમ્પજાનો અધિવાસેસિ અવિહઞ્ઞમાનો. અથ ખો ભગવતો એતદહોસિ – ‘‘ન ખો ¶ મે તં પતિરૂપં, યોહં અનામન્તેત્વા ઉપટ્ઠાકે અનપલોકેત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિનિબ્બાયેય્યં. યંનૂનાહં ઇમં આબાધં વીરિયેન પટિપણામેત્વા જીવિતસઙ્ખારં અધિટ્ઠાય ¶ વિહરેય્ય’’ન્તિ. અથ ખો ભગવા તં આબાધં વીરિયેન પટિપણામેત્વા જીવિતસઙ્ખારં અધિટ્ઠાય વિહાસિ. (અથ ખો ભગવતો સો આબાધો પટિપ્પસ્સમ્ભિ) [( ) દી. નિ. ૨.૧૬૪ દિસ્સતિ].

અથ ખો ભગવા ગિલાના વુટ્ઠિતો [ગિલાનવુટ્ઠિતો (સદ્દનીતિ)] અચિરવુટ્ઠિતો ગેલઞ્ઞા વિહારા નિક્ખમિત્વા વિહારપચ્છાયાયં [વિહારપચ્છાછાયાયં (બહૂસુ)] પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં ¶ એતદવોચ – ‘‘દિટ્ઠો મે, ભન્તે, ભગવતો ફાસુ; દિટ્ઠં, ભન્તે, ભગવતો ખમનીયં; દિટ્ઠં, ભન્તે, ભગવતો યાપનીયં. અપિ ચ મે, ભન્તે, મધુરકજાતો વિય કાયો, દિસાપિ મે ન પક્ખાયન્તિ, ધમ્માપિ મં નપ્પટિભન્તિ ભગવતો ગેલઞ્ઞેન. અપિ ચ મે, ભન્તે, અહોસિ કાચિદેવ અસ્સાસમત્તા – ‘ન તાવ ભગવા પરિનિબ્બાયિસ્સતિ, ન યાવ ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘં આરબ્ભ કિઞ્ચિદેવ ઉદાહરતી’’’તિ.

‘‘કિં પન દાનિ, આનન્દ, ભિક્ખુસઙ્ઘો મયિ પચ્ચાસીસતિ [પચ્ચાસિંસતિ (સી. સ્યા. કં. પી.)]? દેસિતો, આનન્દ, મયા ધમ્મો અનન્તરં અબાહિરં કરિત્વા. નત્થાનન્દ, તથાગતસ્સ ધમ્મેસુ આચરિયમુટ્ઠિ. યસ્સ નૂન, આનન્દ, એવમસ્સ – ‘અહં ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિહરિસ્સામી’તિ વા, ‘મમુદ્દેસિકો ભિક્ખુસઙ્ઘો’તિ વા, સો નૂન, આનન્દ, ભિક્ખુસઙ્ઘં આરબ્ભ કિઞ્ચિદેવ ઉદાહરેય્ય. તથાગતસ્સ ખો, આનન્દ, ન એવં હોતિ – ‘અહં ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિહરિસ્સામી’તિ વા ¶ , ‘મમુદ્દેસિકો ભિક્ખુસઙ્ઘો’તિ વા. સ કિં [સો નૂન (સી. પી.)], આનન્દ, તથાગતો ભિક્ખુસઙ્ઘં આરબ્ભ કિઞ્ચિદેવ ઉદાહરિસ્સતિ! એતરહિ ખો પનાહં, આનન્દ, જિણ્ણો વુદ્ધો મહલ્લકો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો. આસીતિકો મે વયો વત્તતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, જજ્જરસકટં [જરસકટં (સબ્બત્થ)] વેળમિસ્સકેન [વેગમિસ્સકેન (સી.), વેળુમિસ્સકેન (સ્યા. કં.), વેધમિસ્સકેન (પી. ક.), વેખમિસ્સકેન (ક.)] યાપેતિ; એવમેવ ખો, આનન્દ, વેધમિસ્સકેન મઞ્ઞે તથાગતસ્સ કાયો યાપેતિ.

‘‘યસ્મિં ¶ ¶ , આનન્દ, સમયે તથાગતો સબ્બનિમિત્તાનં અમનસિકારા એકચ્ચાનં વેદનાનં નિરોધા અનિમિત્તં ચેતોસમાધિં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, ફાસુતરો [ફાસુતરં (સબ્બત્થ)], આનન્દ, તસ્મિં સમયે તથાગતસ્સ કાયો હોતિ [તથાગતસ્સ હોતિ (બહૂસુ)]. તસ્માતિહાનન્દ, અત્તદીપા વિહરથ અત્તસરણા અનઞ્ઞસરણા, ધમ્મદીપા ધમ્મસરણા અનઞ્ઞસરણા.

‘‘કથઞ્ચાનન્દ, ભિક્ખુ અત્તદીપો વિહરતિ અત્તસરણો અનઞ્ઞસરણો, ધમ્મદીપો ધમ્મસરણો અનઞ્ઞસરણો? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો ¶ સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એવં ખો, આનન્દ, ભિક્ખુ અત્તદીપો વિહરતિ અત્તસરણો અનઞ્ઞસરણો, ધમ્મદીપો ધમ્મસરણો અનઞ્ઞસરણો. યે હિ કેચિ, આનન્દ, એતરહિ વા મમચ્ચયે વા અત્તદીપા વિહરિસ્સન્તિ અત્તસરણા અનઞ્ઞસરણા, ધમ્મદીપા ધમ્મસરણા અનઞ્ઞસરણા ¶ ; તમતગ્ગે મેતે, આનન્દ, ભિક્ખૂ ભવિસ્સન્તિ યે કેચિ સિક્ખાકામા’’તિ. નવમં.

૧૦. ભિક્ખુનુપસ્સયસુત્તં

૩૭૬. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય યેન અઞ્ઞતરો ભિક્ખુનુપસ્સયો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખુનિયો યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તા ભિક્ખુનિયો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચું –

‘‘ઇધ, ભન્તે આનન્દ, સમ્બહુલા ભિક્ખુનિયો ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા [સુપટ્ઠિતચિત્તા (સી. પી. ક.)] વિહરન્તિયો ઉળારં પુબ્બેનાપરં વિસેસં સઞ્જાનન્તી’’તિ [સમ્પજાનન્તીતિ (ક.)]. ‘‘એવમેતં ¶ , ભગિનિયો, એવમેતં, ભગિનિયો! યો હિ કોચિ, ભગિનિયો, ભિક્ખુ વા ભિક્ખુની વા ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો વિહરતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – ‘ઉળારં પુબ્બેનાપરં વિસેસં સઞ્જાનિસ્સતી’’’તિ.

અથ ¶ ખો આયસ્મા આનન્દો તા ભિક્ખુનિયો ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેત્વા સમાદપેત્વા સમુત્તેજેત્વા સમ્પહંસેત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કામિ. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિં; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિં. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘ઇધાહં, ભન્તે, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય યેન અઞ્ઞતરો ભિક્ખુનુપસ્સયો ¶ તેનુપસઙ્કમિં; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિં. અથ ખો, ભન્તે, સમ્બહુલા ભિક્ખુનિયો યેનાહં તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં ¶ નિસિન્ના ખો, ભન્તે, તા ભિક્ખુનિયો મં એતદવોચું – ‘ઇધ, ભન્તે આનન્દ, સમ્બહુલા ભિક્ખુનિયો ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા વિહરન્તિયો ઉળારં પુબ્બેનાપરં વિસેસં સઞ્જાનન્તી’તિ. એવં વુત્તાહં, ભન્તે, તા ભિક્ખુનિયો એતદવોચં – ‘એવમેતં, ભગિનિયો, એવમેતં, ભગિનિયો! યો હિ કોચિ, ભગિનિયો, ભિક્ખુ વા ભિક્ખુની વા ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો વિહરતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – ઉળારં પુબ્બેનાપરં વિસેસં સઞ્જાનિસ્સતી’’’તિ.

‘‘એવમેતં, આનન્દ, એવમેતં, આનન્દ! યો હિ કોચિ, આનન્દ, ભિક્ખુ વા ભિક્ખુની વા ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો વિહરતિ, તસ્સેતં પાટિકઙ્ખં – ‘ઉળારં પુબ્બેનાપરં વિસેસં સઞ્જાનિસ્સતિ’’’ [સઞ્જાનિસ્સતીતિ (બહૂસુ)].

‘‘કતમેસુ ચતૂસુ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ¶ કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરતો કાયારમ્મણો વા ઉપ્પજ્જતિ કાયસ્મિં પરિળાહો, ચેતસો વા લીનત્તં, બહિદ્ધા વા ચિત્તં વિક્ખિપતિ. તેનાનન્દ [તેનહાનન્દ (સી.)], ભિક્ખુના કિસ્મિઞ્ચિદેવ પસાદનીયે નિમિત્તે ચિત્તં પણિદહિતબ્બં. તસ્સ કિસ્મિઞ્ચિદેવ પસાદનીયે નિમિત્તે ચિત્તં પણિદહતો ¶ પામોજ્જં જાયતિ. પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ. પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ. પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદયતિ [વેદિયતિ (સી.)]. સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યસ્સ ખ્વાહં અત્થાય ચિત્તં પણિદહિં, સો મે અત્થો ¶ અભિનિપ્ફન્નો. હન્દ, દાનિ પટિસંહરામી’તિ. સો પટિસંહરતિ ચેવ ન ચ વિતક્કેતિ ન ચ વિચારેતિ. ‘અવિતક્કોમ્હિ અવિચારો, અજ્ઝત્તં સતિમા સુખમસ્મી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુ વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરતો ધમ્મારમ્મણો વા ઉપ્પજ્જતિ કાયસ્મિં પરિળાહો, ચેતસો વા લીનત્તં, બહિદ્ધા વા ચિત્તં વિક્ખિપતિ. તેનાનન્દ, ભિક્ખુના કિસ્મિઞ્ચિદેવ પસાદનીયે નિમિત્તે ચિત્તં પણિદહિતબ્બં. તસ્સ કિસ્મિઞ્ચિદેવ પસાદનીયે નિમિત્તે ચિત્તં પણિદહતો પામોજ્જં જાયતિ ¶ . પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ. પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ. પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદયતિ. સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યસ્સ ખ્વાહં અત્થાય ચિત્તં પણિદહિં, સો મે અત્થો અભિનિપ્ફન્નો. હન્દ, દાનિ પટિસંહરામી’તિ. સો પટિસંહરતિ ચેવ ન ચ વિતક્કેતિ ન ચ વિચારેતિ. ‘અવિતક્કોમ્હિ અવિચારો, અજ્ઝત્તં સતિમા સુખમસ્મી’તિ પજાનાતિ. એવં ખો, આનન્દ, પણિધાય ભાવના હોતિ.

‘‘કથઞ્ચાનન્દ ¶ , અપ્પણિધાય ભાવના હોતિ? બહિદ્ધા ¶ , આનન્દ, ભિક્ખુ ચિત્તં અપ્પણિધાય ‘અપ્પણિહિતં મે બહિદ્ધા ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ. અથ પચ્છાપુરે ‘અસંખિત્તં વિમુત્તં અપ્પણિહિત’ન્તિ પજાનાતિ. અથ ચ પન ‘કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા સુખમસ્મી’તિ પજાનાતિ. બહિદ્ધા, આનન્દ, ભિક્ખુ ચિત્તં અપ્પણિધાય ‘અપ્પણિહિતં મે બહિદ્ધા ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ. અથ પચ્છાપુરે ‘અસંખિત્તં વિમુત્તં અપ્પણિહિત’ન્તિ પજાનાતિ. અથ ચ પન ‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા સુખમસ્મી’તિ પજાનાતિ. બહિદ્ધા, આનન્દ, ભિક્ખુ ચિત્તં અપ્પણિધાય ‘અપ્પણિહિતં મે બહિદ્ધા ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ. અથ પચ્છાપુરે ‘અસંખિત્તં વિમુત્તં અપ્પણિહિત’ન્તિ પજાનાતિ. અથ ચ પન ‘ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા સુખમસ્મી’તિ પજાનાતિ. બહિદ્ધા, આનન્દ, ભિક્ખુ ચિત્તં અપ્પણિધાય ‘અપ્પણિહિતં મે બહિદ્ધા ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ. અથ પચ્છાપુરે ‘અસંખિત્તં વિમુત્તં અપ્પણિહિત’ન્તિ પજાનાતિ. અથ ચ પન ‘ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા સુખમસ્મી’તિ પજાનાતિ. એવં ખો, આનન્દ, અપ્પણિધાય ભાવના હોતિ.

‘‘ઇતિ ¶ ખો, આનન્દ, દેસિતા મયા પણિધાય ભાવના, દેસિતા અપ્પણિધાય ભાવના. યં, આનન્દ, સત્થારા કરણીયં સાવકાનં હિતેસિના ¶ અનુકમ્પકેન અનુકમ્પં ઉપાદાય, કતં વો તં મયા. એતાનિ, આનન્દ, રુક્ખમૂલાનિ, એતાનિ સુઞ્ઞાગારાનિ! ઝાયથાનન્દ, મા પમાદત્થ; મા પચ્છા વિપ્પટિસારિનો અહુવત્થ! અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની’’તિ.

ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ. દસમં.

અમ્બપાલિવગ્ગો પઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

અમ્બપાલિ ¶ ¶ સતો ભિક્ખુ, સાલા કુસલરાસિ ચ;

સકુણગ્ધિ મક્કટો સૂદો, ગિલાનો ભિક્ખુનુપસ્સયોતિ.

૨. નાલન્દવગ્ગો

૧. મહાપુરિસસુત્તં

૩૭૭. સાવત્થિનિદાનં ¶ . અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘‘મહાપુરિસો, મહાપુરિસો’તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, મહાપુરિસો હોતી’’તિ? ‘‘વિમુત્તચિત્તત્તા ખ્વાહં, સારિપુત્ત, ‘મહાપુરિસો’તિ વદામિ. અવિમુત્તચિત્તત્તા ‘નો મહાપુરિસો’તિ વદામિ’’.

‘‘કથઞ્ચ, સારિપુત્ત, વિમુત્તચિત્તો હોતિ? ઇધ, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરતો ચિત્તં વિરજ્જતિ, વિમુચ્ચતિ અનુપાદાય આસવેહિ. વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ¶ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરતો ચિત્તં વિરજ્જતિ, વિમુચ્ચતિ અનુપાદાય આસવેહિ. એવં ખો, સારિપુત્ત, વિમુત્તચિત્તો હોતિ. વિમુત્તચિત્તત્તા ખ્વાહં, સારિપુત્ત, ‘મહાપુરિસો’તિ વદામિ. અવિમુત્તચિત્તત્તા ‘નો મહાપુરિસો’તિ વદામી’’તિ. પઠમં.

૨. નાલન્દસુત્તં

૩૭૮. એકં ¶ સમયં ભગવા નાલન્દાયં વિહરતિ પાવારિકમ્બવને. અથ ¶ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘એવંપસન્નો અહં, ભન્તે, ભગવતિ! ન ચાહુ, ન ¶ ચ ભવિસ્સતિ, ન ચેતરહિ વિજ્જતિ અઞ્ઞો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા ભગવતા ભિય્યોભિઞ્ઞતરો, યદિદં – સમ્બોધિય’’ન્તિ. ‘‘ઉળારા ખો ત્યાયં, સારિપુત્ત, આસભી વાચા ભાસિતા, એકંસો ગહિતો, સીહનાદો નદિતો – ‘એવંપસન્નો અહં, ભન્તે, ભગવતિ! ન ચાહુ, ન ચ ભવિસ્સતિ ન ચેતરહિ વિજ્જતિ અઞ્ઞો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા ભગવતા ભિય્યોભિઞ્ઞતરો, યદિદં – સમ્બોધિય’’’ન્તિ.

‘‘કિં નુ તે, સારિપુત્ત, યે તે અહેસું અતીતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા, સબ્બે તે ભગવન્તો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતા – ‘એવંસીલા તે ભગવન્તો અહેસું’ ઇતિ વા, ‘એવંધમ્મા તે ભગવન્તો અહેસું’ ઇતિ વા, ‘એવંપઞ્ઞા તે ભગવન્તો અહેસું’ ઇતિ વા, ‘એવંવિહારિનો તે ભગવન્તો અહેસું’ ઇતિ વા, ‘એવંવિમુત્તા તે ભગવન્તો અહેસું’ ઇતિ વા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’!

‘‘કિં પન તે, સારિપુત્ત, યે તે ભવિસ્સન્તિ અનાગતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા, સબ્બે તે ભગવન્તો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતા – ‘એવંસીલા તે ભગવન્તો ભવિસ્સન્તિ’ ઇતિ વા, ‘એવંધમ્મા તે ભગવન્તો ભવિસ્સન્તિ’ ઇતિ વા, ‘એવંપઞ્ઞા તે ભગવન્તો ભવિસ્સન્તિ’ ઇતિ વા, ‘એવંવિહારિનો તે ભગવન્તો ભવિસ્સન્તિ’ ઇતિ ¶ વા, ‘એવંવિમુત્તા તે ભગવન્તો ભવિસ્સન્તિ’ ઇતિ વા’’તિ? ‘‘નો ¶ હેતં, ભન્તે’’.

‘‘કિં ¶ પન ત્યાહં [કિં પન તે (સી.)], સારિપુત્ત, એતરહિ, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો – ‘એવંસીલો ભગવા’ ઇતિ વા, ‘એવંધમ્મો ભગવા’ ઇતિ વા, ‘એવંપઞ્ઞો ભગવા’ ઇતિ વા, ‘એવંવિહારી ભગવા’ ઇતિ વા, ‘એવંવિમુત્તો ભગવા’ ઇતિ વા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘એત્થ ચ તે, સારિપુત્ત, અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ અરહન્તેસુ સમ્માસમ્બુદ્ધેસુ ચેતોપરિયઞાણં [ચેતોપરિયાયઞાણં (બહૂસુ)] નત્થિ. અથ કિઞ્ચરહિ ત્યાયં, સારિપુત્ત, ઉળારા આસભી વાચા ભાસિતા, એકંસો ગહિતો, સીહનાદો નદિતો – ‘એવંપસન્નો અહં, ભન્તે, ભગવતિ! ન ચાહુ, ન ચ ભવિસ્સતિ, ન ચેતરહિ વિજ્જતિ અઞ્ઞો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા ભગવતા’ ભિય્યોભિઞ્ઞતરો, યદિદં – સમ્બોધિય’’ન્તિ?

‘‘ન ¶ ખો મે [ન ખો મે તં (સ્યા. કં. ક.)], ભન્તે, અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ અરહન્તેસુ સમ્માસમ્બુદ્ધેસુ ચેતોપરિયઞાણં અત્થિ, અપિ ચ મે ધમ્મન્વયો વિદિતો. સેય્યથાપિ, ભન્તે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં દળ્હુદ્ધાપં [દળ્હુદ્દાપં (સી. પી. ક.), દળ્હદ્ધાપં (સ્યા. કં.)] દળ્હપાકારતોરણં એકદ્વારં. તત્રસ્સ દોવારિકો પણ્ડિતો બ્યત્તો મેધાવી અઞ્ઞાતાનં નિવારેતા ઞાતાનં પવેસેતા. સો તસ્સ નગરસ્સ સમન્તા અનુપરિયાયપથં અનુક્કમમાનો ન પસ્સેય્ય પાકારસન્ધિં ¶ વા પાકારવિવરં વા, અન્તમસો બિળારનિક્ખમનમત્તમ્પિ. તસ્સ એવમસ્સ – ‘યે ખો કેચિ ઓળારિકા પાણા ઇમં નગરં પવિસન્તિ વા નિક્ખમન્તિ વા, સબ્બે તે ઇમિનાવ દ્વારેન પવિસન્તિ વા નિક્ખમન્તિ વા’તિ. એવમેવ ખો મે, ભન્તે, ધમ્મન્વયો વિદિતો – ‘યેપિ તે, ભન્તે, અહેસું અતીતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા, સબ્બે તે ભગવન્તો પઞ્ચ નીવરણે પહાય, ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે, ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ભાવેત્વા, અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝિંસુ. યેપિ તે, ભન્તે, ભવિસ્સન્તિ અનાગતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા, સબ્બે તે ભગવન્તો પઞ્ચ નીવરણે પહાય, ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે, ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ¶ ભાવેત્વા, અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝિસ્સન્તિ. ભગવાપિ, ભન્તે, એતરહિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો પઞ્ચ નીવરણે પહાય, ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે, ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ભાવેત્વા, અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો’’’તિ.

‘‘સાધુ ¶ સાધુ, સારિપુત્ત! તસ્માતિહ ત્વં, સારિપુત્ત, ઇમં ધમ્મપરિયાયં અભિક્ખણં ભાસેય્યાસિ ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં. યેસમ્પિ હિ, સારિપુત્ત, મોઘપુરિસાનં ભવિસ્સતિ તથાગતે કઙ્ખા ¶ વા વિમતિ વા, તેસમ્પિમં ધમ્મપરિયાયં સુત્વા યા તથાગતે કઙ્ખા વા વિમતિ વા સા પહીયિસ્સતી’’તિ. દુતિયં.

૩. ચુન્દસુત્તં

૩૭૯. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા સારિપુત્તો મગધેસુ ¶ વિહરતિ નાલકગામકે આબાધિકો દુક્ખિતો બાળ્હગિલાનો. ચુન્દો ચ સમણુદ્દેસો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ઉપટ્ઠાકો હોતિ.

અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો તેનેવ આબાધેન પરિનિબ્બાયિ. અથ ખો ચુન્દો સમણુદ્દેસો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ પત્તચીવરમાદાય યેન સાવત્થિ જેતવનં અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામો યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો ચુન્દો સમણુદ્દેસો ¶ આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘આયસ્મા, ભન્તે, સારિપુત્તો પરિનિબ્બુતો. ઇદમસ્સ પત્તચીવર’’ન્તિ.

‘‘અત્થિ ખો ઇદં, આવુસો ચુન્દ, કથાપાભતં ભગવન્તં દસ્સનાય. આયામાવુસો ચુન્દ, યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિસ્સામ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતો એતમત્થં આરોચેસ્સામા’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો ચુન્દો સમણુદ્દેસો આયસ્મતો આનન્દસ્સ પચ્ચસ્સોસિ.

અથ ખો આયસ્મા ચ આનન્દો ચુન્દો ચ સમણુદ્દેસો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં ¶ એતદવોચ – ‘‘અયં, ભન્તે, ચુન્દો સમણુદ્દેસો એવમાહ – ‘આયસ્મા, ભન્તે, સારિપુત્તો પરિનિબ્બુતો; ઇદમસ્સ પત્તચીવર’ન્તિ. અપિ ચ મે, ભન્તે, મધુરકજાતો વિય કાયો, દિસાપિ મે ન પક્ખાયન્તિ, ધમ્માપિ મં નપ્પટિભન્તિ ‘આયસ્મા સારિપુત્તો પરિનિબ્બુતો’તિ સુત્વા’’.

‘‘કિં ¶ નુ ખો તે, આનન્દ, સારિપુત્તો સીલક્ખન્ધં વા આદાય પરિનિબ્બુતો, સમાધિક્ખન્ધં વા આદાય પરિનિબ્બુતો, પઞ્ઞાક્ખન્ધં વા આદાય પરિનિબ્બુતો, વિમુત્તિક્ખન્ધં વા આદાય પરિનિબ્બુતો, વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધં વા આદાય પરિનિબ્બુતો’’તિ? ‘‘ન ચ ખો મે, ભન્તે, આયસ્મા સારિપુત્તો સીલક્ખન્ધં વા આદાય પરિનિબ્બુતો, સમાધિક્ખન્ધં વા…પે… પઞ્ઞાક્ખન્ધં વા… વિમુત્તિક્ખન્ધં વા… વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધં વા આદાય પરિનિબ્બુતો. અપિ ચ મે, ભન્તે, આયસ્મા સારિપુત્તો ઓવાદકો અહોસિ ઓતિણ્ણો વિઞ્ઞાપકો સન્દસ્સકો સમાદપકો સમુત્તેજકો સમ્પહંસકો, અકિલાસુ ધમ્મદેસનાય, અનુગ્ગાહકો સબ્રહ્મચારીનં. તં મયં આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ધમ્મોજં ધમ્મભોગં ધમ્માનુગ્ગહં અનુસ્સરામા’’તિ.

‘‘નનુ ¶ તં, આનન્દ, મયા પટિકચ્ચેવ [પટિગચ્ચેવ (સી. પી.)] અક્ખાતં – ‘સબ્બેહિ પિયેહિ મનાપેહિ નાનાભાવો વિનાભાવો અઞ્ઞથાભાવો ¶ . તં કુતેત્થ, આનન્દ, લબ્ભા! યં તં જાતં ભૂતં સઙ્ખતં પલોકધમ્મં, તં વત મા પલુજ્જીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, મહતો રુક્ખસ્સ તિટ્ઠતો સારવતો યો ¶ મહન્તતરો ખન્ધો સો પલુજ્જેય્ય; એવમેવ ખો આનન્દ, મહતો ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ તિટ્ઠતો સારવતો સારિપુત્તો પરિનિબ્બુતો. તં કુતેત્થ, આનન્દ, લબ્ભા! યં તં જાતં ભૂતં સઙ્ખતં પલોકધમ્મં, તં વત મા પલુજ્જી’તિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. તસ્માતિહાનન્દ, અત્તદીપા વિહરથ અત્તસરણા અનઞ્ઞસરણા, ધમ્મદીપા ધમ્મસરણા અનઞ્ઞસરણા.

‘‘કથઞ્ચાનન્દ, ભિક્ખુ અત્તદીપો વિહરતિ અત્તસરણો અનઞ્ઞસરણો, ધમ્મદીપો ધમ્મસરણો અનઞ્ઞસરણો? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એવં ખો, આનન્દ, ભિક્ખુ અત્તદીપો વિહરતિ અત્તસરણો અનઞ્ઞસરણો, ધમ્મદીપો ધમ્મસરણો અનઞ્ઞસરણો. યે હિ કેચિ, આનન્દ, એતરહિ વા મમચ્ચયે વા અત્તદીપા વિહરિસ્સન્તિ અત્તસરણા અનઞ્ઞસરણા, ધમ્મદીપા ધમ્મસરણા અનઞ્ઞસરણા; તમતગ્ગે મેતે, આનન્દ, ભિક્ખૂ ભવિસ્સન્તિ યે કેચિ સિક્ખાકામા’’તિ. તતિયં.

૪. ઉક્કચેલસુત્તં

૩૮૦. એકં ¶ સમયં ભગવા વજ્જીસુ વિહરતિ ઉક્કચેલાયં ગઙ્ગાય નદિયા તીરે મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં અચિરપરિનિબ્બુતેસુ સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનેસુ. તેન ખો પન સમયેન ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો અજ્ઝોકાસે ¶ નિસિન્નો હોતિ.

અથ ખો ભગવા તુણ્હીભૂતં ભિક્ખુસઙ્ઘં અનુવિલોકેત્વા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘અપિ ¶ મ્યાયં, ભિક્ખવે, પરિસા સુઞ્ઞા વિય ખાયતિ પરિનિબ્બુતેસુ સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનેસુ. અસુઞ્ઞા મે, ભિક્ખવે, પરિસા હોતિ ¶ , અનપેક્ખા તસ્સં દિસાયં હોતિ, યસ્સં દિસાયં સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના વિહરન્તિ. યે હિ તે, ભિક્ખવે, અહેસું અતીતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા, તેસમ્પિ ભગવન્તાનં એતપ્પરમંયેવ સાવકયુગં [એતપરમંયેવ (સી. સ્યા. કં. પી.)] અહોસિ – સેય્યથાપિ મય્હં સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના. યેપિ તે, ભિક્ખવે, ભવિસ્સન્તિ અનાગતમદ્ધાનં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા, તેસમ્પિ ભગવન્તાનં એતપ્પરમંયેવ સાવકયુગં ભવિસ્સતિ – સેય્યથાપિ મય્હં સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના. અચ્છરિયં, ભિક્ખવે, સાવકાનં! અબ્ભુતં, ભિક્ખવે, સાવકાનં! સત્થુ ચ નામ સાસનકરા ભવિસ્સન્તિ ઓવાદપ્પટિકરા, ચતુન્નઞ્ચ પરિસાનં પિયા ભવિસ્સન્તિ મનાપા ગરુભાવનીયા ચ! અચ્છરિયં, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ, અબ્ભુતં, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ! એવરૂપેપિ નામ સાવકયુગે પરિનિબ્બુતે નત્થિ તથાગતસ્સ સોકો વા પરિદેવો વા! તં કુતેત્થ, ભિક્ખવે, લબ્ભા! યં તં જાતં ભૂતં સઙ્ખતં પલોકધમ્મં, તં વત મા પલુજ્જીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહતો રુક્ખસ્સ તિટ્ઠતો સારવતો યે મહન્તતરા ખન્ધા તે પલુજ્જેય્યું; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, મહતો ¶ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ તિટ્ઠતો સારવતો સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના પરિનિબ્બુતા. તં કુતેત્થ, ભિક્ખવે, લબ્ભા! યં તં જાતં ભૂતં સઙ્ખતં પલોકધમ્મં, તં વત મા પલુજ્જીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, અત્તદીપા વિહરથ અત્તસરણા અનઞ્ઞસરણા, ધમ્મદીપા ધમ્મસરણા અનઞ્ઞસરણા.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અત્તદીપો વિહરતિ અત્તસરણો અનઞ્ઞસરણો, ધમ્મદીપો ધમ્મસરણો અનઞ્ઞસરણો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી ¶ વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અત્તદીપો વિહરતિ અત્તસરણો અનઞ્ઞસરણો, ધમ્મદીપો ધમ્મસરણો અનઞ્ઞસરણો. યે ¶ હિ કેચિ, ભિક્ખવે, એતરહિ વા મમચ્ચયે વા અત્તદીપા વિહરિસ્સન્તિ અત્તસરણા અનઞ્ઞસરણા, ધમ્મદીપા ધમ્મસરણા અનઞ્ઞસરણા; તમતગ્ગે મેતે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ ભવિસ્સન્તિ યે કેચિ સિક્ખાકામા’’તિ. ચતુત્થં.

૫. બાહિયસુત્તં

૩૮૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ . અથ ખો આયસ્મા બાહિયો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા બાહિયો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ધમ્મં દેસેતુ, યમહં ભગવતો ધમ્મં ¶ સુત્વા એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરેય્ય’’ન્તિ. ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, બાહિય, આદિમેવ વિસોધેહિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ. કો ચાદિ કુસલાનં ધમ્માનં? સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં, દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા. યતો ચ ખો તે, બાહિય, સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં ભવિસ્સતિ, દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા, તતો ત્વં, બાહિય, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેય્યાસિ’’.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ, ત્વં, બાહિય, કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યતો ખો ત્વં, બાહિય, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેસ્સસિ, તતો તુય્હં, બાહિય, યા રત્તિ વા દિવસો વા આગમિસ્સતિ, વુદ્ધિયેવ પાટિકઙ્ખા કુસલેસુ ધમ્મેસુ, નો પરિહાની’’તિ.

અથ ¶ ખો આયસ્મા બાહિયો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ. અથ ખો આયસ્મા બાહિયો એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરન્તો નચિરસ્સેવ – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ ¶ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ, તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિ ¶ . ‘‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અઞ્ઞતરો ચ પનાયસ્મા બાહિયો અરહતં અહોસીતિ. પઞ્ચમં.

૬. ઉત્તિયસુત્તં

૩૮૨. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો આયસ્મા ઉત્તિયો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ઉત્તિયો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ધમ્મં દેસેતુ, યમહં ભગવતો ¶ ધમ્મં સુત્વા એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરેય્ય’’ન્તિ. ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, ઉત્તિય, આદિમેવ વિસોધેહિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ. કો ચાદિ કુસલાનં ધમ્માનં? સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં, દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા. યતો ચ ખો તે, ઉત્તિય, સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં ભવિસ્સતિ, દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા, તતો ત્વં, ઉત્તિય, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેય્યાસિ’’.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ ત્વં, ઉત્તિય, કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યતો ખો ત્વં, ઉત્તિય, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેસ્સસિ, તતો ત્વં, ઉત્તિય, ગમિસ્સસિ મચ્ચુધેય્યસ્સ પાર’’ન્તિ.

અથ ખો આયસ્મા ઉત્તિયો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ¶ ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ. અથ ખો આયસ્મા ઉત્તિયો એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરન્તો નચિરસ્સેવ – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજન્તિ, તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિ. ‘‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અઞ્ઞતરો ચ પનાયસ્મા ઉત્તિયો અરહતં અહોસીતિ. છટ્ઠં.

૭. અરિયસુત્તં

૩૮૩. ‘‘ચત્તારોમે ¶ , ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા અરિયા નિય્યાનિકા નિય્યન્તિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમે ¶ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા અરિયા નિય્યાનિકા નિય્યન્તિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’’તિ. સત્તમં.

૮. બ્રહ્મસુત્તં

૩૮૪. એકં ¶ સમયં ભગવા ઉરુવેલાયં વિહરતિ નજ્જા નેરઞ્જરાય તીરે અજપાલનિગ્રોધે પઠમાભિસમ્બુદ્ધો. અથ ખો ભગવતો રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – ‘‘એકાયનો અયં મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં ¶ અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’.

‘‘કતમે ચત્તારો? કાયે વા ભિક્ખુ કાયાનુપસ્સી વિહરેય્ય આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વા ભિક્ખુ…પે… ચિત્તે વા ભિક્ખુ…પે… ધમ્મેસુ વા ભિક્ખુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરેય્ય આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એકાયનો અયં મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ.

અથ ખો બ્રહ્મા સહમ્પતિ ભગવતો ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય – સેય્યથાપિ નામ બલવા ¶ પુરિસો સમિઞ્જિતં વા બાહં પસારેય્ય, પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય, એવમેવ – બ્રહ્મલોકે અન્તરહિતો ભગવતો પુરતો પાતુરહોસિ. અથ ખો બ્રહ્મા સહમ્પતિ એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘એવમેતં, ભગવા, એવમેતં, સુગત! એકાયનો અયં, ભન્તે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’ ¶ .

‘‘કતમે ચત્તારો? કાયે વા, ભન્તે, ભિક્ખુ કાયાનુપસ્સી વિહરેય્ય આતાપી સમ્પજાનો સતિમા ¶ , વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વા, ભન્તે, ભિક્ખુ…પે… ચિત્તે વા, ભન્તે, ભિક્ખુ…પે… ધમ્મેસુ વા, ભન્તે, ભિક્ખુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરેય્ય આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એકાયનો અયં, ભન્તે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ¶ ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ.

ઇદમવોચ બ્રહ્મા સહમ્પતિ. ઇદં વત્વા અથાપરં એતદવોચ –

‘‘એકાયનં જાતિખયન્તદસ્સી, મગ્ગં પજાનાતિ હિતાનુકમ્પી;

એતેન મગ્ગેન તરિંસુ પુબ્બે, તરિસ્સન્તિ યે ચ તરન્તિ ઓઘ’’ન્તિ. અટ્ઠમં;

૯. સેદકસુત્તં

૩૮૫. એકં સમયં ભગવા સુમ્ભેસુ વિહરતિ સેદકં નામ સુમ્ભાનં નિગમો. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભૂતપુબ્બં, ભિક્ખવે, ચણ્ડાલવંસિકો ચણ્ડાલવંસં ઉસ્સાપેત્વા મેદકથાલિકં અન્તેવાસિં આમન્તેસિ – ‘એહિ ત્વં, સમ્મ મેદકથાલિકે, ચણ્ડાલવંસં અભિરુહિત્વા મમ ઉપરિખન્ધે તિટ્ઠાહી’તિ. ‘એવં, આચરિયા’તિ ખો, ભિક્ખવે, મેદકથાલિકા અન્તેવાસી ચણ્ડાલવંસિકસ્સ પટિસ્સુત્વા ચણ્ડાલવંસં અભિરુહિત્વા આચરિયસ્સ ઉપરિખન્ધે અટ્ઠાસિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, ચણ્ડાલવંસિકો મેદકથાલિકં અન્તેવાસિં એતદવોચ – ‘ત્વં, સમ્મ ¶ મેદકથાલિકે, મમં રક્ખ, અહં તં રક્ખિસ્સામિ. એવં મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં ¶ ગુત્તા અઞ્ઞમઞ્ઞં રક્ખિતા ¶ સિપ્પાનિ ચેવ દસ્સેસ્સામ, લાભઞ્ચ [લાભે ચ (સી.)] લચ્છામ, સોત્થિના ચ ચણ્ડાલવંસા ઓરોહિસ્સામા’તિ. એવં વુત્તે, ભિક્ખવે, મેદકથાલિકા અન્તેવાસી ચણ્ડાલવંસિકં એતદવોચ – ‘ન ખો પનેતં, આચરિય, એવં ભવિસ્સતિ. ત્વં, આચરિય, અત્તાનં રક્ખ, અહં અત્તાનં રક્ખિસ્સામિ. એવં મયં અત્તગુત્તા અત્તરક્ખિતા સિપ્પાનિ ચેવ દસ્સેસ્સામ, લાભઞ્ચ લચ્છામ, સોત્થિના ચ ચણ્ડાલવંસા ઓરોહિસ્સામા’’’તિ. ‘‘સો તત્થ ઞાયો’’તિ ભગવા એતદવોચ, ‘‘યથા મેદકથાલિકા અન્તેવાસી આચરિયં અવોચ. અત્તાનં, ભિક્ખવે, રક્ખિસ્સામીતિ સતિપટ્ઠાનં સેવિતબ્બં; પરં રક્ખિસ્સામીતિ સતિપટ્ઠાનં સેવિતબ્બં. અત્તાનં, ભિક્ખવે, રક્ખન્તો પરં રક્ખતિ, પરં રક્ખન્તો અત્તાનં રક્ખતિ’’.

‘‘કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, અત્તાનં રક્ખન્તો પરં રક્ખતિ? આસેવનાય, ભાવનાય, બહુલીકમ્મેન – એવં ખો, ભિક્ખવે, અત્તાનં રક્ખન્તો પરં રક્ખતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પરં રક્ખન્તો અત્તાનં રક્ખતિ? ખન્તિયા, અવિહિંસાય, મેત્તચિત્તતાય, અનુદયતાય – એવં ખો, ભિક્ખવે, પરં રક્ખન્તો અત્તાનં રક્ખતિ. અત્તાનં, ભિક્ખવે, રક્ખિસ્સામીતિ સતિપટ્ઠાનં સેવિતબ્બં; પરં રક્ખિસ્સામીતિ સતિપટ્ઠાનં સેવિતબ્બં. અત્તાનં, ભિક્ખવે, રક્ખન્તો પરં રક્ખતિ, પરં રક્ખન્તો અત્તાનં રક્ખતી’’તિ. નવમં.

૧૦. જનપદકલ્યાણીસુત્તં

૩૮૬. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સુમ્ભેસુ વિહરતિ સેદકં નામ સુમ્ભાનં નિગમો. તત્ર ¶ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ‘જનપદકલ્યાણી, જનપદકલ્યાણી’તિ ખો, ભિક્ખવે, મહાજનકાયો સન્નિપતેય્ય. ‘સા ખો પનસ્સ જનપદકલ્યાણી પરમપાસાવિની નચ્ચે, પરમપાસાવિની ગીતે. જનપદકલ્યાણી નચ્ચતિ ગાયતી’તિ ખો, ભિક્ખવે, ભિય્યોસોમત્તાય મહાજનકાયો ¶ સન્નિપતેય્ય. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય જીવિતુકામો અમરિતુકામો સુખકામો દુક્ખપ્પટિકૂલો. તમેનં એવં વદેય્ય – ‘અયં તે, અમ્ભો પુરિસ, સમતિત્તિકો તેલપત્તો અન્તરેન ચ મહાસમજ્જં અન્તરેન ચ જનપદકલ્યાણિયા પરિહરિતબ્બો. પુરિસો ચ તે ઉક્ખિત્તાસિકો પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધિસ્સતિ. યત્થેવ નં થોકમ્પિ છડ્ડેસ્સતિ તત્થેવ તે સિરો પાતેસ્સતી’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નુ સો પુરિસો અમું તેલપત્તં અમનસિકરિત્વા બહિદ્ધા પમાદં આહરેય્યા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.

‘‘ઉપમા ખો મ્યાયં, ભિક્ખવે, કતા અત્થસ્સ વિઞ્ઞાપનાય. અયં ચેવેત્થ અત્થો – સમતિત્તિકો તેલપત્તોતિ ખો, ભિક્ખવે, કાયગતાય એતં સતિયા અધિવચનં. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘કાયગતા સતિ નો ભાવિતા ¶ ભવિસ્સતિ બહુલીકતા યાનીકતા વત્થુકતા ¶ અનુટ્ઠિતા પરિચિતા સુસમારદ્ધા’તિ. એવઞ્હિ ખો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ. દસમં.

નાલન્દવગ્ગો દુતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

મહાપુરિસો ¶ નાલન્દં, ચુન્દો ચેલઞ્ચ બાહિયો;

ઉત્તિયો અરિયો બ્રહ્મા, સેદકં જનપદેન ચાતિ.

૩. સીલટ્ઠિતિવગ્ગો

૧. સીલસુત્તં

૩૮૭. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં આયસ્મા ચ આનન્દો આયસ્મા ચ ભદ્દો પાટલિપુત્તે વિહરન્તિ કુક્કુટારામે. અથ ખો આયસ્મા ભદ્દો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા આનન્દેન સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ભદ્દો ¶ આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘યાનિમાનિ, આવુસો આનન્દ, કુસલાનિ સીલાનિ વુત્તાનિ ભગવતા, ઇમાનિ કુસલાનિ સીલાનિ કિમત્થિયાનિ વુત્તાનિ ભગવતા’’તિ?

‘‘સાધુ સાધુ, આવુસો ભદ્દ! ભદ્દકો ખો તે, આવુસો ભદ્દ, ઉમ્મઙ્ગો [ઉમ્મગ્ગો (સી. સ્યા. કં.)], ભદ્દકં પટિભાનં, કલ્યાણી પરિપુચ્છા. એવઞ્હિ ત્વં, આવુસો ભદ્દ, પુચ્છસિ – ‘યાનિમાનિ આવુસો આનન્દ, કુસલાનિ સીલાનિ વુત્તાનિ ભગવતા, ઇમાનિ કુસલાનિ સીલાનિ કિમત્થિયાનિ વુત્તાનિ ભગવતા’’’તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘યાનિમાનિ, આવુસો ભદ્દ, કુસલાનિ સીલાનિ વુત્તાનિ ભગવતા, ઇમાનિ કુસલાનિ સીલાનિ યાવદેવ ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવનાય વુત્તાનિ ભગવતા’’.

‘‘કતમેસં ચતુન્નં? ઇધાવુસો, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં ¶ ; વેદનાસુ…પે… ¶ ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યાનિમાનિ ¶ , આવુસો ભદ્દ, કુસલાનિ સીલાનિ વુત્તાનિ ભગવતા, ઇમાનિ કુસલાનિ સીલાનિ યાવદેવ ઇમેસં ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવનાય વુત્તાનિ ભગવતા’’તિ. પઠમં.

૨. ચિરટ્ઠિતિસુત્તં

૩૮૮. તંયેવ નિદાનં. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ભદ્દો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘કો નુ ખો, આવુસો આનન્દ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ન ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ? કો પનાવુસો આનન્દ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ચિરટ્ઠિતિકો હોતી’’તિ?

‘‘સાધુ સાધુ, આવુસો ભદ્દ! ભદ્દકો ખો તે, આવુસો ભદ્દ, ઉમ્મઙ્ગો, ભદ્દકં પટિભાનં, કલ્યાણી પરિપુચ્છા. એવઞ્હિ ત્વં, આવુસો ભદ્દ, પુચ્છસિ – ‘કો નુ ખો, આવુસો આનન્દ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ન ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ? કો પનાવુસો આનન્દ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ચિરટ્ઠિતિકો ¶ હોતી’’’તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘ચતુન્નં ખો, આવુસો, સતિપટ્ઠાનાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ન ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ. ચતુન્નઞ્ચ ખો, આવુસો, સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ’’.

‘‘કતમેસં ચતુન્નં? ઇધાવુસો ¶ , ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસં ખો, આવુસો, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ન ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ. ઇમેસઞ્ચ ખો, આવુસો, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ચિરટ્ઠિતિકો હોતી’’તિ. દુતિયં.

૩. પરિહાનસુત્તં

૩૮૯. એકં ¶ સમયં આયસ્મા ચ આનન્દો આયસ્મા ચ ભદ્દો પાટલિપુત્તે ¶ વિહરન્તિ કુક્કુટારામે. અથ ખો આયસ્મા ભદ્દો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા આનન્દેન સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા ભદ્દો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘કો નુ ખો, આવુસો આનન્દ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન સદ્ધમ્મપરિહાનં હોતિ? કો નુ ખો, આવુસો આનન્દ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન સદ્ધમ્મઅપરિહાનં હોતી’’તિ?

‘‘સાધુ સાધુ, આવુસો ભદ્દ! ભદ્દકો ખો તે, આવુસો ભદ્દ, ઉમ્મઙ્ગો, ભદ્દકં પટિભાનં, કલ્યાણી પરિપુચ્છા. એવઞ્હિ ત્વં, આવુસો ભદ્દ, પુચ્છસિ – ‘કો નુ ખો, આવુસો આનન્દ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન સદ્ધમ્મપરિહાનં ¶ હોતિ? કો પનાવુસો આનન્દ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન સદ્ધમ્મઅપરિહાનં હોતી’’’તિ? ‘‘એવમાવુસો’’તિ. ‘‘ચતુન્નં ખો, આવુસો ¶ , સતિપટ્ઠાનાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા સદ્ધમ્મપરિહાનં હોતિ. ચતુન્નઞ્ચ ખો, આવુસો, સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા સદ્ધમ્મઅપરિહાનં હોતિ’’.

‘‘કતમેસં ચતુન્નં? ઇધાવુસો, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસં ખો, આવુસો, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા સદ્ધમ્મપરિહાનં હોતિ. ઇમેસઞ્ચ ખો, આવુસો, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા સદ્ધમ્મઅપરિહાનં હોતી’’તિ. તતિયં.

૪. સુદ્ધસુત્તં

૩૯૦. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ ¶ …પે… ચિત્તે ¶ …પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ. ચતુત્થં.

૫. અઞ્ઞતરબ્રાહ્મણસુત્તં

૩૯૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો અઞ્ઞતરો બ્રાહ્મણો યેન ¶ ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કો નુ ખો, ભો ગોતમ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ન ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ? કો પન, ભો ગોતમ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ચિરટ્ઠિતિકો હોતી’’તિ?

‘‘ચતુન્નં ¶ ખો, બ્રાહ્મણ, સતિપટ્ઠાનાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ન ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ. ચતુન્નઞ્ચ ખો, બ્રાહ્મણ, સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ.

‘‘કતમેસં ચતુન્નં? ઇધ, બ્રાહ્મણ, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસં ખો, બ્રાહ્મણ, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં અભાવિતત્તા અબહુલીકતત્તા તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ન ચિરટ્ઠિતિકો હોતિ. ઇમેસઞ્ચ ખો, બ્રાહ્મણ, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા તથાગતે પરિનિબ્બુતે સદ્ધમ્મો ચિરટ્ઠિતિકો હોતી’’તિ.

એવં વુત્તે સો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કન્તં ¶ , ભો ગોતમ…પે… ઉપાસકં મં ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ. પઞ્ચમં.

૬. પદેસસુત્તં

૩૯૨. એકં ¶ સમયં આયસ્મા ચ સારિપુત્તો આયસ્મા ચ મહામોગ્ગલ્લાનો આયસ્મા ચ અનુરુદ્ધો સાકેતે વિહરન્તિ કણ્ડકીવને [કણ્ટકીવને (સી. સ્યા. કં. પી.)]. અથ ખો આયસ્મા ચ સારિપુત્તો આયસ્મા ચ મહામોગ્ગલ્લાનો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતા યેનાયસ્મા અનિરુદ્ધો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા અનુરુદ્ધેન સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ. સમ્મોદનીયં કથં ¶ સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં અનુરુદ્ધં એતદવોચ – ‘‘‘સેખો, સેખો’તિ [સેક્ખો સેક્ખોતિ (સ્યા. કં.)], આવુસો અનુરુદ્ધ, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, સેખો હોતી’’તિ? ‘‘ચતુન્નં ખો, આવુસો, સતિપટ્ઠાનાનં પદેસં ભાવિતત્તા સેખો હોતિ’’.

‘‘કતમેસં ચતુન્નં? ઇધાવુસો, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ¶ ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસં ખો, આવુસો, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં પદેસં ભાવિતત્તા સેખો હોતી’’તિ. છટ્ઠં.

૭. સમત્તસુત્તં

૩૯૩. તંયેવ નિદાનં. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં અનુરુદ્ધં એતદવોચ – ‘‘‘અસેખો ¶ , અસેખો’તિ, આવુસો અનુરુદ્ધ, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, અસેખો હોતી’’તિ? ‘‘ચતુન્નં ખો, આવુસો, સતિપટ્ઠાનાનં સમત્તં ભાવિતત્તા અસેખો હોતિ’’.

‘‘કતમેસં ચતુન્નં? ઇધાવુસો, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસં ખો ¶ , આવુસો, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં સમત્તં ભાવિતત્તા અસેખો હોતી’’તિ. સત્તમં.

૮. લોકસુત્તં

૩૯૪. તંયેવ નિદાનં. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં અનુરુદ્ધં એતદવોચ – ‘‘કતમેસં, આવુસો અનુરુદ્ધ, ધમ્માનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા મહાભિઞ્ઞતં [મહાભિઞ્ઞાતં (પી.)] પત્તો’’તિ? ‘‘ચતુન્નં ¶ , આવુસો, સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા મહાભિઞ્ઞતં પત્તો’’.

‘‘કતમેસં ચતુન્નં? ઇધાહં, આવુસો, કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસં ખ્વાહં, આવુસો ¶ , ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા મહાભિઞ્ઞતં પત્તો. ઇમેસઞ્ચ પનાહં, આવુસો, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા સહસ્સં લોકં ¶ અભિજાનામી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. સિરિવડ્ઢસુત્તં

૩૯૫. એકં સમયં આયસ્મા આનન્દો રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તેન ખો પન સમયેન સિરિવડ્ઢો [સિરીવડ્ઢો (ક.)] ગહપતિ આબાધિકો હોતિ દુક્ખિતો બાળ્હગિલાનો. અથ ખો સિરિવડ્ઢો ગહપતિ અઞ્ઞતરં પુરિસં આમન્તેસિ – ‘‘એહિ ત્વં, અમ્ભો પુરિસ, યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમ; ઉપસઙ્કમિત્વા મમ વચનેન આયસ્મતો આનન્દસ્સ પાદે સિરસા વન્દ – ‘સિરિવડ્ઢો, ભન્તે, ગહપતિ આબાધિકો દુક્ખિતો બાળ્હગિલાનો. સો આયસ્મતો આનન્દસ્સ પાદે સિરસા વન્દતી’તિ. એવઞ્ચ વદેહિ – ‘સાધુ કિર, ભન્તે, આયસ્મા આનન્દો યેન સિરિવડ્ઢસ્સ ગહપતિસ્સ નિવેસનં તેનુપસઙ્કમતુ અનુકમ્પં ઉપાદાયા’’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો સો પુરિસો સિરિવડ્ઢસ્સ ગહપતિસ્સ પટિસ્સુત્વા યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો ¶ સો પુરિસો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘સિરિવડ્ઢો, ભન્તે, ગહપતિ આબાધિકો દુક્ખિતો બાળ્હગિલાનો, સો આયસ્મતો આનન્દસ્સ પાદે સિરસા વન્દતિ. એવઞ્ચ વદેતિ – ‘સાધુ કિર, ભન્તે, આયસ્મા આનન્દો યેન સિરિવડ્ઢસ્સ ગહપતિસ્સ નિવેસનં તેનુપસઙ્કમતુ અનુકમ્પં ઉપાદાયા’’’તિ. અધિવાસેસિ ¶ ખો આયસ્મા આનન્દો તુણ્હીભાવેન.

અથ ખો આયસ્મા આનન્દો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય ¶ યેન સિરિવડ્ઢસ્સ ગહપતિસ્સ નિવેસનં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. નિસજ્જ ખો આયસ્મા આનન્દો સિરિવડ્ઢં ગહપતિં એતદવોચ – ‘‘કચ્ચિ તે, ગહપતિ, ખમનીયં કચ્ચિ યાપનીયં, કચ્ચિ દુક્ખા વેદના પટિક્કમન્તિ, નો અભિક્કમન્તિ; પટિક્કમોસાનં પઞ્ઞાયતિ, નો અભિક્કમો’’તિ? ‘‘ન મે, ભન્તે, ખમનીયં ન યાપનીયં. બાળ્હા મે દુક્ખા વેદના અભિક્કમન્તિ, નો પટિક્કમન્તિ; અભિક્કમોસાનં પઞ્ઞાયતિ, નો પટિક્કમો’’તિ.

‘‘તસ્માતિહ તે, ગહપતિ, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરિસ્સામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ¶ ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરિસ્સામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સ’ન્તિ. એવઞ્હિ તે, ગહપતિ, સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ.

‘‘યેમે, ભન્તે, ભગવતા ચત્તારો સતિપટ્ઠાના દેસિતા સંવિજ્જન્તિ, તે ધમ્મા [સંવિજ્જન્તે રતનધમ્મા (સી.)] મયિ, અહઞ્ચ તેસુ ધમ્મેસુ સન્દિસ્સામિ. અહઞ્હિ, ભન્તે, કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યાનિ ચિમાનિ, ભન્તે, ભગવતા પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ ¶ દેસિતાનિ, નાહં, ભન્તે, તેસં કિઞ્ચિ અત્તનિ અપ્પહીનં સમનુપસ્સામી’’તિ. ‘‘લાભા તે, ગહપતિ, સુલદ્ધં તે, ગહપતિ! અનાગામિફલં તયા, ગહપતિ, બ્યાકત’’ન્તિ. નવમં.

૧૦. માનદિન્નસુત્તં

૩૯૬. તંયેવ ¶ ¶ નિદાનં. તેન ખો પન સમયેન માનદિન્નો ગહપતિ આબાધિકો હોતિ દુક્ખિતો બાળ્હગિલાનો. અથ ખો માનદિન્નો ગહપતિ અઞ્ઞતરં પુરિસં આમન્તેસિ – ‘‘એહિ ત્વં, અમ્ભો પુરિસ…પે… ન મે, ભન્તે, ખમનીયં ન યાપનીયં. બાળ્હા મે દુક્ખા વેદના અભિક્કમન્તિ, નો પટિક્કમન્તિ; અભિક્કમોસાનં પઞ્ઞાયતિ, નો પટિક્કમોતિ. એવરૂપાય ચાહં, ભન્તે, દુક્ખાય વેદનાય ફુટ્ઠો સમાનો કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરામિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યાનિ ચિમાનિ, ભન્તે, ભગવતા પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ દેસિતાનિ, નાહં, ભન્તે, તેસં કિઞ્ચિ અત્તનિ અપ્પહીનં સમનુપસ્સામી’’તિ. ‘‘લાભા તે, ગહપતિ, સુલદ્ધં તે, ગહપતિ! અનાગામિફલં તયા, ગહપતિ, બ્યાકત’’ન્તિ. દસમં.

સીલટ્ઠિતિવગ્ગો તતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

સીલં ¶ ¶ ઠિતિ પરિહાનં, સુદ્ધં બ્રાહ્મણપદેસં;

સમત્તં લોકો સિરિવડ્ઢો, માનદિન્નેન તે દસાતિ.

૪. અનનુસ્સુતવગ્ગો

૧. અનનુસ્સુતસુત્તં

૩૯૭. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘‘અયં કાયે કાયાનુપસ્સના’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ¶ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ. ‘સા ખો પનાયં કાયે કાયાનુપસ્સના ભાવેતબ્બા’તિ મે, ભિક્ખવે…પે… ભાવિતા’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ’’.

‘‘‘અયં ¶ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સના’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ. ‘સા ખો પનાયં વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સના ભાવેતબ્બા’તિ મે, ભિક્ખવે…પે… ભાવિતા’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ.

‘‘‘અયં ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સના’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ. ‘સા ખો પનાયં ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સના ભાવેતબ્બા’તિ મે, ભિક્ખવે…પે… ભાવિતા’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ.

‘‘‘અયં ¶ ¶ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સના’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ. ‘સા ખો પનાયં ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સના ભાવેતબ્બા’તિ મે, ભિક્ખવે…પે… ભાવિતા’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદી’’તિ. પઠમં.

૨. વિરાગસુત્તં

૩૯૮. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તિ.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તન્તી’’તિ. દુતિયં.

૩. વિરદ્ધસુત્તં

૩૯૯. ‘‘યેસં ¶ કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના વિરદ્ધા, વિરદ્ધો તેસં અરિયો મગ્ગો [અરિયો અટ્ઠઙ્કિકો મગ્ગો (ક.) ઇમસ્મિં યેવ સુત્તે દિસ્સતિ અટ્ઠઙ્ગિકોતિપદં, ન પનાઞ્ઞત્થ ઇદ્ધિપાદ અનુરુદ્ધાદીસુ] સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી. યેસં ¶ કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના આરદ્ધા, આરદ્ધો તેસં અરિયો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો ¶ સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યેસં કેસઞ્ચિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના વિરદ્ધા, વિરદ્ધો તેસં અરિયો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી. યેસં કેસઞ્ચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના આરદ્ધા, આરદ્ધો તેસં અરિયો મગ્ગો સમ્મા દુક્ખક્ખયગામી’’તિ. તતિયં.

૪. ભાવિતસુત્તં

૪૦૦. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા અપારા પારં ગમનાય સંવત્તન્તિ.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા અપારા પારં ગમનાય સંવત્તન્તી’’તિ. ચતુત્થં.

૫. સતિસુત્તં

૪૦૧. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘સતો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિહરેય્ય સમ્પજાનો. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની’’.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં ¶ ; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતો હોતિ.

‘‘કથઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્પજાનો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો વિદિતા વેદના ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ ¶ , વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. વિદિતા વિતક્કા ઉપ્પજ્જન્તિ ¶ , વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. વિદિતા સઞ્ઞા ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્પજાનો હોતિ. સતો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિહરેય્ય સમ્પજાનો. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. અઞ્ઞાસુત્તં

૪૦૨. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા’’તિ. છટ્ઠં.

૭. છન્દસુત્તં

૪૦૩. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરતો યો કાયસ્મિં છન્દો સો પહીયતિ. છન્દસ્સ પહાના અમતં સચ્છિકતં હોતિ.

‘‘વેદનાસુ ¶ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સિનો વિહરતો યો વેદનાસુ છન્દો સો પહીયતિ. છન્દસ્સ પહાના અમતં સચ્છિકતં હોતિ.

‘‘ચિત્તે ¶ ¶ ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સિનો વિહરતો યો ચિત્તમ્હિ છન્દો સો પહીયતિ. છન્દસ્સ પહાના અમતં સચ્છિકતં હોતિ.

‘‘ધમ્મેસુ ¶ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરતો યો ધમ્મેસુ છન્દો સો પહીયતિ. છન્દસ્સ પહાના અમતં સચ્છિકતં હોતી’’તિ. સત્તમં.

૮. પરિઞ્ઞાતસુત્તં

૪૦૪. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરતો કાયો પરિઞ્ઞાતો હોતિ. કાયસ્સ પરિઞ્ઞાતત્તા અમતં સચ્છિકતં હોતિ.

‘‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સિનો વિહરતો વેદના પરિઞ્ઞાતા હોન્તિ. વેદનાનં પરિઞ્ઞાતત્તા ¶ અમતં સચ્છિકતં હોતિ.

‘‘ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સિનો વિહરતો ચિત્તં પરિઞ્ઞાતં હોતિ. ચિત્તસ્સ પરિઞ્ઞાતત્તા અમતં સચ્છિકતં હોતિ.

‘‘ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તસ્સ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સિનો વિહરતો ધમ્મા પરિઞ્ઞાતા હોન્તિ. ધમ્માનં પરિઞ્ઞાતત્તા અમતં સચ્છિકતં હોતી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. ભાવનાસુત્તં

૪૦૫. ‘‘ચતુન્નં ¶ , ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનાનં ભાવનં દેસેસ્સામિ. તં સુણાથ’’. ‘‘કતમા, ભિક્ખવે, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવના? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી ¶ વિહરતિ આતાપી ¶ સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અયં ખો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવના’’તિ. નવમં.

૧૦. વિભઙ્ગસુત્તં

૪૦૬. ‘‘સતિપટ્ઠાનઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ સતિપટ્ઠાનભાવનઞ્ચ સતિપટ્ઠાનભાવનાગામિનિઞ્ચ પટિપદં. તં સુણાથ’’. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનં? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી ¶ સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનં’’.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનભાવના? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમુદયધમ્માનુપસ્સી કાયસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી કાયસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી કાયસ્મિં વિહરતિ, આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. સમુદયધમ્માનુપસ્સી વેદનાસુ વિહરતિ…પે… સમુદયધમ્માનુપસ્સી ચિત્તે વિહરતિ… સમુદયધમ્માનુપસ્સી ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી ધમ્મેસુ વિહરતિ, આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનભાવના.

‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનભાવનાગામિની પટિપદા? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ, સમ્માસઙ્કપ્પો, સમ્માવાચા, સમ્માકમ્મન્તો, સમ્માઆજીવો, સમ્માવાયામો, સમ્માસતિ, સમ્માસમાધિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનભાવનાગામિની પટિપદા’’તિ. દસમં.

અનનુસ્સુતવગ્ગો ચતુત્થો.

તસ્સુદ્દાનં –

અનનુસ્સુતં ¶ ¶ ¶ વિરાગો, વિરદ્ધો ભાવના સતિ;

અઞ્ઞા છન્દં પરિઞ્ઞાય, ભાવના વિભઙ્ગેન ચાતિ.

૫. અમતવગ્ગો

૧. અમતસુત્તં

૪૦૭. સાવત્થિનિદાનં ¶ . ‘‘ચતૂસુ, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા વિહરથ. મા વો અમતં પનસ્સ. કતમેસુ ચતૂસુ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસુ, ભિક્ખવે, ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા વિહરથ. મા વો અમતં પનસ્સા’’તિ. પઠમં.

૨. સમુદયસુત્તં

૪૦૮. ‘‘ચતુન્નં, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાનાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ દેસેસ્સામિ. તં સુણાથ. કો ચ, ભિક્ખવે, કાયસ્સ સમુદયો? આહારસમુદયા કાયસ્સ સમુદયો; આહારનિરોધા કાયસ્સ અત્થઙ્ગમો. ફસ્સસમુદયા વેદનાનં સમુદયો; ફસ્સનિરોધા વેદનાનં અત્થઙ્ગમો. નામરૂપસમુદયા ચિત્તસ્સ સમુદયો; નામરૂપનિરોધા ચિત્તસ્સ અત્થઙ્ગમો. મનસિકારસમુદયા ધમ્માનં સમુદયો; મનસિકારનિરોધા ધમ્માનં અત્થઙ્ગમો’’તિ. દુતિયં.

૩. મગ્ગસુત્તં

૪૦૯. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ . તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘એકમિદાહં, ભિક્ખવે, સમયં ઉરુવેલાયં વિહરામિ નજ્જા નેરઞ્જરાય તીરે અજપાલનિગ્રોધે પઠમાભિસમ્બુદ્ધો. તસ્સ મય્હં, ભિક્ખવે, રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – ‘એકાયનો ¶ અયં મગ્ગો સત્તાનં ¶ વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’’.

‘‘કતમે ચત્તારો? કાયે વા ભિક્ખુ કાયાનુપસ્સી વિહરેય્ય આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વા ભિક્ખુ વેદનાનુપસ્સી વિહરેય્ય…પે… ચિત્તે વા ભિક્ખુ ચિત્તાનુપસ્સી વિહરેય્ય…પે… ધમ્મેસુ વા ભિક્ખુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરેય્ય આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એકાયનો અયં મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ.

‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, બ્રહ્મા સહમ્પતિ મમ ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય – સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો સમિઞ્જિતં વા બાહં પસારેય્ય, પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય, એવમેવ – બ્રહ્મલોકે અન્તરહિતો મમ પુરતો પાતુરહોસિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, બ્રહ્મા સહમ્પતિ એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેનાહં તેનઞ્જલિં પણામેત્વા મં એતદવોચ – ‘એવમેતં, ભગવા, એવમેતં, સુગત! એકાયનો અયં, ભન્તે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો ¶ સતિપટ્ઠાના’’’.

‘‘કતમે ચત્તારો? કાયે ¶ વા, ભન્તે, ભિક્ખુ કાયાનુપસ્સી વિહરેય્ય આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વા…પે… ચિત્તે વા ¶ …પે… ધમ્મેસુ વા, ભન્તે, ભિક્ખુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરેય્ય આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એકાયનો અયં, ભન્તે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ.

‘‘ઇદમવોચ, ભિક્ખવે, બ્રહ્મા સહમ્પતિ. ઇદં વત્વા અથાપરં એતદવોચ –

‘એકાયનં જાતિખયન્તદસ્સી, મગ્ગં પજાનાતિ હિતાનુકમ્પી;

એતેન મગ્ગેન તરિંસુ પુબ્બે, તરિસ્સન્તિ યે ચ તરન્તિ ઓઘ’’’ન્તિ. તતિયં;

૪. સતિસુત્તં

૪૧૦. ‘‘સતો ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિહરેય્ય. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતો હોતિ. સતો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિહરેય્ય. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની’’તિ. ચતુત્થં.

૫. કુસલરાસિસુત્તં

૪૧૧. ‘‘‘કુસલરાસી’તિ, ભિક્ખવે, વદમાનો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને સમ્મા વદમાનો વદેય્ય. કેવલો હાયં, ભિક્ખવે, કુસલરાસિ, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ ¶ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ¶ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ચિત્તાનુપસ્સી…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી ¶ વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ‘કુસલરાસી’તિ, ભિક્ખવે, વદમાનો ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને સમ્મા વદમાનો વદેય્ય. કેવલો હાયં, ભિક્ખવે, કુસલરાસિ, યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. પાતિમોક્ખસંવરસુત્તં

૪૧૨. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ધમ્મં દેસેતુ, યમહં ભગવતો ધમ્મં સુત્વા એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરેય્ય’’ન્તિ. ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, ભિક્ખુ, આદિમેવ વિસોધેહિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ. કો ચાદિ કુસલાનં ધમ્માનં? ઇધ ત્વં, ભિક્ખુ, પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરાહિ આચારગોચરસમ્પન્નો અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી, સમાદાય સિક્ખસ્સુ સિક્ખાપદેસુ. યતો ખો ત્વં, ભિક્ખુ, પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરિસ્સસિ આચારગોચરસમ્પન્નો અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ¶ ભયદસ્સાવી સમાદાય સિક્ખિસ્સુ સિક્ખાપદેસુ; તતો ત્વં, ભિક્ખુ, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેય્યાસિ’’.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ ત્વં, ભિક્ખુ, કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં ¶ . યતો ખો ત્વં, ભિક્ખુ, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેસ્સસિ, તતો તુય્હં, ભિક્ખુ, યા રત્તિ વા દિવસો વા આગમિસ્સતિ વુદ્ધિયેવ પાટિકઙ્ખા કુસલેસુ ધમ્મેસુ, નો પરિહાની’’તિ.

અથ ખો સો ભિક્ખુ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ. અથ ¶ ખો સો ભિક્ખુ એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરન્તો નચિરસ્સેવ – યસ્સત્થાય કુલપુત્તા સમ્મદેવ અગારસ્મા અનગારિયં ¶ પબ્બજન્તિ, તદનુત્તરં – બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ‘‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’’તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અઞ્ઞતરો ચ પન સો ભિક્ખુ અરહતં અહોસીતિ. છટ્ઠં.

૭. દુચ્ચરિતસુત્તં

૪૧૩. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે… ‘‘સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ધમ્મં દેસેતુ, યમહં ભગવતો ધમ્મં સુત્વા એકો વૂપકટ્ઠો અપ્પમત્તો આતાપી પહિતત્તો વિહરેય્ય’’ન્તિ. ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, ભિક્ખુ, આદિમેવ વિસોધેહિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ. કો ચાદિ કુસલાનં ધમ્માનં? ઇધ ત્વં, ભિક્ખુ, કાયદુચ્ચરિતં પહાય કાયસુચરિતં ભાવેસ્સસિ. વચીદુચ્ચરિતં પહાય વચીસુચરિતં ¶ ભાવેસ્સસિ. મનોદુચ્ચરિતં પહાય મનોસુચરિતં ભાવેસ્સસિ. યતો ખો ત્વં, ભિક્ખુ, કાયદુચ્ચરિતં પહાય કાયસુચરિતં ભાવેસ્સસિ, વચીદુચ્ચરિતં પહાય વચીસુચરિતં ભાવેસ્સસિ, મનોદુચ્ચરિતં પહાય મનોસુચરિતં ભાવેસ્સસિ, તતો ત્વં, ભિક્ખુ, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેય્યાસિ’’.

‘‘કતમે ¶ ચત્તારો? ઇધ ત્વં, ભિક્ખુ, કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યતો ખો ત્વં, ભિક્ખુ, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેસ્સસિ, તતો તુય્હં, ભિક્ખુ, યા રત્તિ વા દિવસો વા આગમિસ્સતિ વુદ્ધિયેવ પાટિકઙ્ખા કુસલેસુ ધમ્મેસુ, નો પરિહાની’’તિ…પે… અઞ્ઞતરો ચ પન સો ભિક્ખુ અરહતં અહોસીતિ. સત્તમં.

૮. મિત્તસુત્તં

૪૧૪. ‘‘યે ¶ , ભિક્ખવે, અનુકમ્પેય્યાથ, યે ચ ખો સોતબ્બં મઞ્ઞેય્યું મિત્તા વા અમચ્ચા ¶ વા ઞાતી વા સાલોહિતા વા, તે વો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવનાય સમાદપેતબ્બા નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા.

‘‘કતમેસં, ચતુન્નં? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યે, ભિક્ખવે, અનુકમ્પેય્યાથ, યે ચ સોતબ્બં મઞ્ઞેય્યું મિત્તા વા ¶ અમચ્ચા વા ઞાતી વા સાલોહિતા વા, તે વો, ભિક્ખવે, ઇમેસં ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવનાય સમાદપેતબ્બા નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. વેદનાસુત્તં

૪૧૫. ‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, વેદના. કતમા તિસ્સો? સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સો વેદના. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં વેદનાનં પરિઞ્ઞાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવેતબ્બા.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમાસં ખો, ભિક્ખવે, તિસ્સન્નં વેદનાનં પરિઞ્ઞાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવેતબ્બા’’તિ. નવમં.

૧૦. આસવસુત્તં

૪૧૬. ‘‘તયોમે ¶ , ભિક્ખવે આસવા. કતમે તયો? કામાસવો, ભવાસવો, અવિજ્જાસવો ¶ – ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો આસવા. ઇમેસં ¶ ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણન્નં આસવાનં પહાનાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવેતબ્બા.

‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે ¶ અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણન્નં આસવાનં પહાનાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવેતબ્બા’’તિ. દસમં.

અમતવગ્ગો પઞ્ચમો.

તસ્સુદ્દાનં –

અમતં સમુદયો મગ્ગો, સતિ કુસલરાસિ ચ;

પાતિમોક્ખં દુચ્ચરિતં, મિત્તવેદના આસવેન ચાતિ.

૬. ગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો

૧-૧૨. ગઙ્ગાનદીઆદિસુત્તદ્વાદસકં

૪૧૭-૪૨૮. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેન્તો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો.

‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેન્તો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ ¶ …પે… ચિત્તે ¶ …પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેન્તો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને બહુલીકરોન્તો નિબ્બાનનિન્નો હોતિ નિબ્બાનપોણો નિબ્બાનપબ્ભારો’’તિ વિત્થારેતબ્બં.

ગઙ્ગાપેય્યાલવગ્ગો છટ્ઠો.

તસ્સુદ્દાનં –

છ પાચીનતો નિન્ના, છ નિન્ના ચ સમુદ્દતો;

એતે દ્વે છ દ્વાદસ હોન્તિ, વગ્ગો તેન પવુચ્ચતીતિ.

૭. અપ્પમાદવગ્ગો

૧-૧૦. તથાગતાદિસુત્તદસકં

૪૨૯-૪૩૮. યાવતા, ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા દ્વિપદા વા ચતુપ્પદા વા બહુપ્પદા વાતિ વિત્થારેતબ્બં.

અપ્પમાદવગ્ગો સત્તમો.

તસ્સુદ્દાનં –

તથાગતં ¶ પદં કૂટં, મૂલં સારો ચ વસ્સિકં;

રાજા ચન્દિમસૂરિયા, વત્થેન દસમં પદન્તિ.

૮. બલકરણીયવગ્ગો

૧-૧૨. બલાદિસુત્તદ્વાદસકં

૪૩૯-૪૫૦. સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યે કેચિ બલકરણીયા કમ્મન્તા કરીયન્તીતિ વિત્થારેતબ્બં.

બલકરણીયવગ્ગો અટ્ઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

બલં ¶ બીજઞ્ચ નાગો ચ, રુક્ખો કુમ્ભેન સૂકિયા;

આકાસેન ચ દ્વે મેઘા, નાવા આગન્તુકા નદીતિ.

૯. એસનાવગ્ગો

૧-૧૦. એસનાદિસુત્તદસકં

૪૫૧-૪૬૦. તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, એસના. કતમા તિસ્સો? કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસનાતિ વિત્થારેતબ્બં.

એસનાવગ્ગો નવમો.

તસ્સુદ્દાનં –

એસના વિધા આસવો, ભવો ચ દુક્ખતા તિસ્સો;

ખિલં મલઞ્ચ નીઘો ચ, વેદના તણ્હા તસિનાય ચાતિ.

૧૦. ઓઘવગ્ગો

૧-૧૦. ઉદ્ધમ્ભાગિયાદિસુત્તદસકં

૪૬૧-૪૭૦. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઉદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? રૂપરાગો, અરૂપરાગો, માનો, ઉદ્ધચ્ચં, અવિજ્જા ¶ – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચુદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવેતબ્બા.

‘‘કતમે ¶ ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે ¶ કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં અભિઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાય પરિક્ખયાય પહાનાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવેતબ્બા’’તિ.

(યથા મગ્ગસંયુત્તં તથા સતિપટ્ઠાનસંયુત્તં વિત્થારેતબ્બં).

ઓઘવગ્ગો દસમો.

તસ્સુદ્દાનં –

ઓઘો યોગો ઉપાદાનં, ગન્થા અનુસયેન ચ;

કામગુણા નીવરણા, ખન્ધા ઓરુદ્ધમ્ભાગિયાતિ.

સતિપટ્ઠાનસંયુત્તં તતિયં.

૪. ઇન્દ્રિયસંયુત્તં

૧. સુદ્ધિકવગ્ગો

૧. સુદ્ધિકસુત્તં

૪૭૧. સાવત્થિનિદાનં ¶ ¶ ¶ ¶ . ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ. પઠમં.

૨. પઠમસોતાપન્નસુત્તં

૪૭૨. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં અસ્સાદઞ્ચ [સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ (સ્યા. કં. પી. ક.) સં. નિ. ૨.૧૭૫] આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’’તિ. દુતિયં.

૩. દુતિયસોતાપન્નસુત્તં

૪૭૩. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ ¶ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ ¶ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો ¶ નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’’તિ. તતિયં.

૪. પઠમઅરહન્તસુત્તં

૪૭૪. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં અસ્સાદઞ્ચ [સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ (સ્યા. કં. પી. ક.) સં. નિ. ૨.૧૭૫] આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા ¶ અનુપાદાવિમુત્તો હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો’’તિ. ચતુત્થં.

૫. દુતિયઅરહન્તસુત્તં

૪૭૫. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. યતો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા અનુપાદાવિમુત્તો હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. પઠમસમણબ્રાહ્મણસુત્તં

૪૭૬. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ, ન મે તે, ભિક્ખવે, સમણા વા ¶ બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ વા સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ વા બ્રાહ્મણસમ્મતા, ન ચ પનેતે ¶ આયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થં વા બ્રહ્મઞ્ઞત્થં વા દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તિ.

‘‘યે ¶ ચ ખો કેચિ [યે ચ ખો તે (સ્યા. કં. ક.) સં. નિ. ૨.૧૭૪], ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનન્તિ, તે ખો મે, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ ચેવ સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ ચ બ્રાહ્મણસમ્મતા; તે ચ પનાયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થઞ્ચ બ્રહ્મઞ્ઞત્થઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ. છટ્ઠં.

૭. દુતિયસમણબ્રાહ્મણસુત્તં

૪૭૭. ‘‘યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સદ્ધિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ, સદ્ધિન્દ્રિયસમુદયં નપ્પજાનન્તિ, સદ્ધિન્દ્રિયનિરોધં નપ્પજાનન્તિ, સદ્ધિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં નપ્પજાનન્તિ; વીરિયિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ…પે… સતિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ ¶ …પે… સમાધિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ, પઞ્ઞિન્દ્રિયસમુદયં નપ્પજાનન્તિ, પઞ્ઞિન્દ્રિયનિરોધં નપ્પજાનન્તિ, પઞ્ઞિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં નપ્પજાનન્તિ, ન મે તે, ભિક્ખવે સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ વા સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ વા બ્રાહ્મણસમ્મતા, ન ચ પનેતે આયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થં વા બ્રહ્મઞ્ઞત્થં ¶ વા દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તિ.

‘‘યે ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સદ્ધિન્દ્રિયં પજાનન્તિ, સદ્ધિન્દ્રિયસમુદયં પજાનન્તિ, સદ્ધિન્દ્રિયનિરોધં પજાનન્તિ, સદ્ધિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનન્તિ; વીરિયિન્દ્રિયં પજાનન્તિ, વીરિયિન્દ્રિયસમુદયં પજાનન્તિ, વીરિયિન્દ્રિયનિરોધં પજાનન્તિ, વીરિયિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનન્તિ; સતિન્દ્રિયં પજાનન્તિ…પે… સમાધિન્દ્રિયં પજાનન્તિ…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ¶ પજાનન્તિ, પઞ્ઞિન્દ્રિયસમુદયં પજાનન્તિ, પઞ્ઞિન્દ્રિયનિરોધં પજાનન્તિ, પઞ્ઞિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનન્તિ ¶ , તે ખો મે, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ ચેવ સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ ચ બ્રાહ્મણસમ્મતા, તે ચ પનાયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થઞ્ચ બ્રહ્મઞ્ઞત્થઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ. સત્તમં.

૮. દટ્ઠબ્બસુત્તં

૪૭૮. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં. કત્થ ચ, ભિક્ખવે, સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં? ચતૂસુ સોતાપત્તિયઙ્ગેસુ – એત્થ સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કત્થ ચ, ભિક્ખવે, વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં? ચતૂસુ સમ્મપ્પધાનેસુ – એત્થ વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કત્થ ¶ ચ, ભિક્ખવે, સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં? ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ – એત્થ સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કત્થ ચ, ભિક્ખવે, સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં? ચતૂસુ ઝાનેસુ – એત્થ સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કત્થ ચ, ભિક્ખવે, પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં? ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ – એત્થ પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. પઠમવિભઙ્ગસુત્તં

૪૭૯. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં. કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સદ્ધિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સદ્ધો હોતિ, સદ્દહતિ તથાગતસ્સ બોધિં ¶ – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો ¶ સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’તિ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સદ્ધિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, વીરિયિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો આરદ્ધવીરિયો વિહરતિ અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય, કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદાય, થામવા દળ્હપરક્કમો અનિક્ખિત્તધુરો કુસલેસુ ધમ્મેસુ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, વીરિયિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સતિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સતિમા હોતિ પરમેન ¶ સતિનેપક્કેન સમન્નાગતો ચિરકતમ્પિ ચિરભાસિતમ્પિ સરિતા ¶ અનુસ્સરિતા – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સતિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સમાધિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો વોસ્સગ્ગારમ્મણં કરિત્વા લભતિ સમાધિં, લભતિ ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમાધિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, પઞ્ઞિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો પઞ્ઞવા હોતિ ઉદયત્થગામિનિયા પઞ્ઞાય સમન્નાગતો અરિયાય નિબ્બેધિકાય, સમ્મા દુક્ખક્ખયગામિનિયા – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ. નવમં.

૧૦. દુતિયવિભઙ્ગસુત્તં

૪૮૦. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં. કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સદ્ધિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સદ્ધો હોતિ, સદ્દહતિ તથાગતસ્સ બોધિં – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’તિ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સદ્ધિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, વીરિયિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો આરદ્ધવીરિયો વિહરતિ અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય, કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદાય, થામવા દળ્હપરક્કમો અનિક્ખિત્તધુરો કુસલેસુ ધમ્મેસુ. સો અનુપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં અનુપ્પાદાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; ઉપ્પન્નાનં ¶ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં ¶ આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; અનુપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઉપ્પાદાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; ઉપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઠિતિયા [સમાપત્તિયા (સ્યા. કં. ક.)] અસમ્મોસાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય ભાવનાય પારિપૂરિયા છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, વીરિયિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, સતિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સતિમા હોતિ પરમેન સતિનેપક્કેન સમન્નાગતો, ચિરકતમ્પિ ચિરભાસિતમ્પિ સરિતા અનુસ્સરિતા. સો કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ…પે… ચિત્તે…પે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સતિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સમાધિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો વોસ્સગ્ગારમ્મણં કરિત્વા લભતિ સમાધિં, લભતિ ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં. સો વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ ¶ યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમાધિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, પઞ્ઞિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો પઞ્ઞવા હોતિ ઉદયત્થગામિનિયા પઞ્ઞાય સમન્નાગતો અરિયાય નિબ્બેધિકાય, સમ્મા દુક્ખક્ખયગામિનિયા. સો ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં ¶ પજાનાતિ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ. દસમં.

સુદ્ધિકવગ્ગો પઠમો.

તસ્સુદ્દાનં –

સુદ્ધિકઞ્ચેવ ¶ દ્વે સોતા, અરહન્તા અપરે દુવે;

સમણબ્રાહ્મણા દટ્ઠબ્બં, વિભઙ્ગા અપરે દુવેતિ.

૨. મુદુતરવગ્ગો

૧. પટિલાભસુત્તં

૪૮૧. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં…પે…. કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સદ્ધિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સદ્ધો હોતિ, સદ્દહતિ તથાગતસ્સ બોધિં – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’તિ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સદ્ધિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, વીરિયિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સમ્મપ્પધાને આરબ્ભ વીરિયં પટિલભતિ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, વીરિયિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, સતિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાને આરબ્ભ સતિં પટિલભતિ – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સતિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સમાધિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો વોસ્સગ્ગારમ્મણં કરિત્વા લભતિ સમાધિં, લભતિ ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમાધિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, પઞ્ઞિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો પઞ્ઞવા હોતિ ઉદયત્થગામિનિયા ¶ પઞ્ઞાય સમન્નાગતો અરિયાય ¶ નિબ્બેધિકાય સમ્મા દુક્ખક્ખયગામિનિયા – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ. પઠમં.

૨. પઠમસંખિત્તસુત્તં

૪૮૨. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમત્તા પરિપૂરત્તા અરહં હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અનાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સોતાપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ધમ્માનુસારી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સદ્ધાનુસારી હોતી’’તિ. દુતિયં.

૩. દુતિયસંખિત્તસુત્તં

૪૮૩. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમત્તા પરિપૂરત્તા અરહં હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અનાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સોતાપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ધમ્માનુસારી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સદ્ધાનુસારી હોતિ. ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયવેમત્તતા ફલવેમત્તતા હોતિ, ફલવેમત્તતા પુગ્ગલવેમત્તતા’’તિ. તતિયં.

૪. તતિયસંખિત્તસુત્તં

૪૮૪. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમત્તા પરિપૂરત્તા અરહં હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અનાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામી ¶ હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સોતાપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ધમ્માનુસારી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સદ્ધાનુસારી હોતિ. ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, પરિપૂરં પરિપૂરકારી આરાધેતિ, પદેસં ¶ પદેસકારી આરાધેતિ. ‘અવઞ્ઝાનિ ત્વેવાહં, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’તિ વદામી’’તિ. ચતુત્થં.

૫. પઠમવિત્થારસુત્તં

૪૮૫. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમત્તા ¶ પરિપૂરત્તા અરહં હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ઉદ્ધંસોતો હોતિ અકનિટ્ઠગામી, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સોતાપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ધમ્માનુસારી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સદ્ધાનુસારી હોતી’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. દુતિયવિત્થારસુત્તં

૪૮૬. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમત્તા પરિપૂરત્તા અરહં હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ઉદ્ધંસોતો હોતિ અકનિટ્ઠગામી, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામી હોતિ ¶ , તતો મુદુતરેહિ સોતાપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ધમ્માનુસારી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સદ્ધાનુસારી હોતિ. ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયવેમત્તતા ફલવેમત્તતા હોતિ, ફલવેમત્તતા પુગ્ગલવેમત્તતા હોતી’’તિ. છટ્ઠં.

૭. તતિયવિત્થારસુત્તં

૪૮૭. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં ¶ સમત્તા પરિપૂરત્તા અરહં હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ઉદ્ધંસોતો હોતિ અકનિટ્ઠગામી, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સોતાપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ધમ્માનુસારી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સદ્ધાનુસારી હોતિ. ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, પરિપૂરં ¶ પરિપૂરકારી આરાધેતિ, પદેસં પદેસકારી આરાધેતિ. ‘અવઞ્ઝાનિ ત્વેવાહં, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’તિ વદામી’’તિ. સત્તમં.

૮. પટિપન્નસુત્તં

૪૮૮. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમત્તા પરિપૂરત્તા અરહં હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અરહત્તફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અનાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અનાગામિફલસચ્છિકિરિયાય ¶ પટિપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામિફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સોતાપન્નો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સોતાપત્તિફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નો હોતિ. યસ્સ ખો, ભિક્ખવે, ઇમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં નત્થિ, તમહં ‘બાહિરો પુથુજ્જનપક્ખે ઠિતો’તિ વદામી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. સમ્પન્નસુત્તં

૪૮૯. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘‘ઇન્દ્રિયસમ્પન્નો, ઇન્દ્રિયસમ્પન્નો’તિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ઇન્દ્રિયસમ્પન્નો હોતી’’તિ? ‘‘ઇધ ¶ , ભિક્ખુ, ભિક્ખુ સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવેતિ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં, વીરિયિન્દ્રિયં ભાવેતિ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં, સતિન્દ્રિયં ભાવેતિ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં ¶ , સમાધિન્દ્રિયં ભાવેતિ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવેતિ ઉપસમગામિં સમ્બોધગામિં. એત્તાવતા ખો, ભિક્ખુ, ભિક્ખુ ઇન્દ્રિયસમ્પન્નો હોતી’’તિ. નવમં.

૧૦. આસવક્ખયસુત્તં

૪૯૦. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા ¶ બહુલીકતત્તા ભિક્ખુ આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ¶ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’’તિ. દસમં.

મુદુતરવગ્ગો દુતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

પટિલાભો તયો સંખિત્તા, વિત્થારા અપરે તયો;

પટિપન્નો ચ સમ્પન્નો [પટિપન્નો ચૂપસમો (સ્યા. કં. પી. ક.)], દસમં આસવક્ખયન્તિ.

૩. છળિન્દ્રિયવગ્ગો

૧. પુનબ્ભવસુત્તં

૪૯૧. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં. યાવકીવઞ્ચાહં, ભિક્ખવે, ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નાબ્ભઞ્ઞાસિં, નેવ ¶ તાવાહં, ભિક્ખવે, સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ‘અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો’તિ પચ્ચઞ્ઞાસિં [અભિસમ્બુદ્ધો પચ્ચઞ્ઞાસિં (સી. સ્યા. કં.)]. યતો ચ ખ્વાહં, ભિક્ખવે, ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, અથાહં, ભિક્ખવે, સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ¶ ‘અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો’તિ પચ્ચઞ્ઞાસિં. ઞાણઞ્ચ પન મે દસ્સનં ઉદપાદિ – ‘અકુપ્પા મે વિમુત્તિ [ચેતોવિમુત્તિ (સી. પી. ક.)], અયમન્તિમા જાતિ, નત્થિદાનિ પુનબ્ભવો’’’તિ. પઠમં.

૨. જીવિતિન્દ્રિયસુત્તં

૪૯૨. ‘‘તીણિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ તીણિ? ઇત્થિન્દ્રિયં, પુરિસિન્દ્રિયં, જીવિતિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, તીણિ ઇન્દ્રિયાની’’તિ. દુતિયં.

૩. અઞ્ઞિન્દ્રિયસુત્તં

૪૯૩. ‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ તીણિ? અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયં ¶ , અઞ્ઞિન્દ્રિયં, અઞ્ઞાતાવિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, તીણિ ઇન્દ્રિયાની’’તિ. તતિયં.

૪. એકબીજીસુત્તં

૪૯૪. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમત્તા પરિપૂરત્તા અરહં હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ¶ સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ઉદ્ધંસોતો હોતિ અકનિટ્ઠગામી, તતો મુદુતરેહિ સકદાગામી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ એકબીજી [એકબીજિ (ક.)] હોતિ, તતો મુદુતરેહિ કોલંકોલો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સત્તક્ખત્તુપરમો હોતિ, તતો મુદુતરેહિ ધમ્માનુસારી હોતિ, તતો મુદુતરેહિ સદ્ધાનુસારી હોતી’’તિ. ચતુત્થં.

૫. સુદ્ધકસુત્તં

૪૯૫. ‘‘છયિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ છ? ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં ¶ , જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, છ ઇન્દ્રિયાની’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. સોતાપન્નસુત્તં

૪૯૬. ‘‘છયિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ છ? ચક્ખુન્દ્રિયં…પે… મનિન્દ્રિયં. યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇમેસં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં ¶ પજાનાતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’’તિ. છટ્ઠં.

૭. અરહન્તસુત્તં

૪૯૭. ‘‘છયિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ છ? ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયં. યતો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમેસં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા અનુપાદાવિમુત્તો હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો’’’તિ. સત્તમં.

૮. સમ્બુદ્ધસુત્તં

૪૯૮. ‘‘છયિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ છ? ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયં. યાવકીવઞ્ચાહં ¶ , ભિક્ખવે, ઇમેસં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નાબ્ભઞ્ઞાસિં, નેવ તાવાહં, ભિક્ખવે, સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સ મણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ‘અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો’તિ પચ્ચઞ્ઞાસિં. યતો ચ ખ્વાહં, ભિક્ખવે, ઇમેસં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ ¶ યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં, અથાહં, ભિક્ખવે, સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ‘અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો’તિ ¶ પચ્ચઞ્ઞાસિં. ઞાણઞ્ચ પન મે દસ્સનં ઉદપાદિ – ‘અકુપ્પા મે વિમુત્તિ, અયમન્તિમા જાતિ, નત્થિદાનિ પુનબ્ભવો’’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. પઠમસમણબ્રાહ્મણસુત્તં

૪૯૯. ‘‘છયિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ છ? ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયં. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઇમેસં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ, ન મે તે, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ વા સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ વા બ્રાહ્મણસમ્મતા, ન ચ પનેતે આયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થં વા બ્રહ્મઞ્ઞત્થં વા ¶ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તિ’’. ‘‘યે ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઇમેસં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનન્તિ, તે ખો મે, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ ચેવ સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ ચ બ્રાહ્મણસમ્મતા, તે ચ પનાયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થઞ્ચ બ્રહ્મઞ્ઞત્થઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ. નવમં.

૧૦. દુતિયસમણબ્રાહ્મણસુત્તં

૫૦૦. ‘‘યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ચક્ખુન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ, ચક્ખુન્દ્રિયસમુદયં નપ્પજાનન્તિ, ચક્ખુન્દ્રિયનિરોધં નપ્પજાનન્તિ, ચક્ખુન્દ્રિયનિરોધગામિનિં ¶ પટિપદં નપ્પજાનન્તિ; સોતિન્દ્રિયં…પે… ઘાનિન્દ્રિયં…પે… જિવ્હિન્દ્રિયં…પે… કાયિન્દ્રિયં…પે… મનિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ, મનિન્દ્રિયસમુદયં નપ્પજાનન્તિ ¶ , મનિન્દ્રિયનિરોધં નપ્પજાનન્તિ, મનિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં નપ્પજાનન્તિ. ન મે તે, ભિક્ખવે…પે… સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તિ.

‘‘યે ¶ ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ચક્ખુન્દ્રિયં પજાનન્તિ, ચક્ખુન્દ્રિયસમુદયં પજાનન્તિ, ચક્ખુન્દ્રિયનિરોધં પજાનન્તિ, ચક્ખુન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનન્તિ, સોતિન્દ્રિયં…પે… ઘાનિન્દ્રિયં…પે… જિવ્હિન્દ્રિયં…પે… કાયિન્દ્રિયં…પે… મનિન્દ્રિયં પજાનન્તિ, મનિન્દ્રિયસમુદયં પજાનન્તિ, મનિન્દ્રિયનિરોધં પજાનન્તિ, મનિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનન્તિ, તે ખો મે, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ ચેવ સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ ચ બ્રાહ્મણસમ્મતા, તે ચ પનાયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થઞ્ચ બ્રહ્મઞ્ઞત્થઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ. દસમં.

છળિન્દ્રિયવગ્ગો તતિયો.

તસ્સુદ્દાનં –

પુનબ્ભવો જીવિતઞ્ઞાય, એકબીજી ચ સુદ્ધકં;

સોતો અરહસમ્બુદ્ધો, દ્વે ચ સમણબ્રાહ્મણાતિ.

૪. સુખિન્દ્રિયવગ્ગો

૧. સુદ્ધિકસુત્તં

૫૦૧. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ. પઠમં.

૨. સોતાપન્નસુત્તં

૫૦૨. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’’તિ. દુતિયં.

૩. અરહન્તસુત્તં

૫૦૩. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. યતો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા અનુપાદાવિમુત્તો હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરહં ખીણાસવો વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો’’તિ. તતિયં.

૪. પઠમસમણબ્રાહ્મણસુત્તં

૫૦૪. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. યે ¶ હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ, ન મે તે, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ વા સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ વા બ્રાહ્મણસમ્મતા, ન ચ પનેતે આયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થં વા બ્રહ્મઞ્ઞત્થં વા દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તિ.

‘‘યે ¶ ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનન્તિ, તે ખો મે ¶ , ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ ચેવ સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ ચ બ્રાહ્મણસમ્મતા, તે ચ પનાયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થઞ્ચ બ્રહ્મઞ્ઞત્થઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ. ચતુત્થં.

૫. દુતિયસમણબ્રાહ્મણસુત્તં

૫૦૫. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. યે હિ કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સુખિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ, સુખિન્દ્રિયસમુદયં નપ્પજાનન્તિ, સુખિન્દ્રિયનિરોધં નપ્પજાનન્તિ, સુખિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં નપ્પજાનન્તિ; દુક્ખિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ…પે… સોમનસ્સિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ…પે… દોમનસ્સિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ ¶ …પે… ઉપેક્ખિન્દ્રિયં નપ્પજાનન્તિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયસમુદયં નપ્પજાનન્તિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયનિરોધં નપ્પજાનન્તિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં ¶ પટિપદં નપ્પજાનન્તિ; ન મે તે, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ વા સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ વા બ્રાહ્મણસમ્મતા, ન ચ પનેતે આયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થં વા બ્રહ્મઞ્ઞત્થં વા દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તિ.

‘‘યે ચ ખો કેચિ, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સુખિન્દ્રિયં પજાનન્તિ, સુખિન્દ્રિયસમુદયં પજાનન્તિ, સુખિન્દ્રિયનિરોધં પજાનન્તિ, સુખિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનન્તિ; દુક્ખિન્દ્રિયં પજાનન્તિ…પે… સોમનસ્સિન્દ્રિયં પજાનન્તિ… દોમનસ્સિન્દ્રિયં પજાનન્તિ… ઉપેક્ખિન્દ્રિયં પજાનન્તિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયસમુદયં પજાનન્તિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયનિરોધં પજાનન્તિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયનિરોધગામિનિં પટિપદં પજાનન્તિ, તે ચ ખો મે, ભિક્ખવે, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા સમણેસુ ચેવ સમણસમ્મતા બ્રાહ્મણેસુ ચ બ્રાહ્મણસમ્મતા, તે ચ પનાયસ્મન્તો સામઞ્ઞત્થઞ્ચ બ્રહ્મઞ્ઞત્થઞ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. પઠમવિભઙ્ગસુત્તં

૫૦૬. ‘‘પઞ્ચિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, સુખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં સુખં ¶ , કાયિકં સાતં, કાયસમ્ફસ્સજં સુખં સાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સુખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં દુક્ખં, કાયિકં અસાતં, કાયસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સોમનસ્સિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચેતસિકં સુખં, ચેતસિકં સાતં, મનોસમ્ફસ્સજં સુખં સાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સોમનસ્સિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દોમનસ્સિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચેતસિકં દુક્ખં, ચેતસિકં અસાતં, મનોસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દોમનસ્સિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં વા ચેતસિકં વા નેવસાતં નાસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ. છટ્ઠં.

૭. દુતિયવિભઙ્ગસુત્તં

૫૦૭. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ ¶ , ભિક્ખવે, સુખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં સુખં, કાયિકં સાતં, કાયસમ્ફસ્સજં સુખં સાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સુખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં દુક્ખં ¶ , કાયિકં અસાતં, કાયસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સોમનસ્સિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચેતસિકં સુખં, ચેતસિકં સાતં, મનોસમ્ફસ્સજં સુખં સાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સોમનસ્સિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, દોમનસ્સિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચેતસિકં દુક્ખં, ચેતસિકં અસાતં, મનોસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દોમનસ્સિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં વા ચેતસિકં વા નેવસાતં નાસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં.

‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યઞ્ચ સુખિન્દ્રિયં યઞ્ચ સોમનસ્સિન્દ્રિયં, સુખા સા વેદના દટ્ઠબ્બા. તત્ર, ભિક્ખવે, યઞ્ચ દુક્ખિન્દ્રિયં યઞ્ચ દોમનસ્સિન્દ્રિયં, દુક્ખા સા વેદના દટ્ઠબ્બા. તત્ર, ભિક્ખવે, યદિદં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં, અદુક્ખમસુખા સા વેદના દટ્ઠબ્બા. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ. સત્તમં.

૮. તતિયવિભઙ્ગસુત્તં

૫૦૮. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, સુખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં સુખં ¶ , કાયિકં સાતં, કાયસમ્ફસ્સજં સુખં સાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સુખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં દુક્ખં, કાયિકં અસાતં, કાયસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સોમનસ્સિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચેતસિકં સુખં, ચેતસિકં સાતં, મનોસમ્ફસ્સજં સુખં સાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સોમનસ્સિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ ¶ , ભિક્ખવે, દોમનસ્સિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચેતસિકં દુક્ખં, ચેતસિકં અસાતં, મનોસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દોમનસ્સિન્દ્રિયં.

‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં વા ચેતસિકં વા નેવ સાતં નાસાતં વેદયિતં – ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં.

‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યઞ્ચ સુખિન્દ્રિયં યઞ્ચ સોમનસ્સિન્દ્રિયં, સુખા સા વેદના દટ્ઠબ્બા. તત્ર, ભિક્ખવે, યઞ્ચ દુક્ખિન્દ્રિયં યઞ્ચ દોમનસ્સિન્દ્રિયં, દુક્ખા સા વેદના દટ્ઠબ્બા. તત્ર, ભિક્ખવે, યદિદં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં, અદુક્ખમસુખા સા વેદના દટ્ઠબ્બા ¶ . ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, ઇમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પઞ્ચ હુત્વા ¶ તીણિ હોન્તિ, તીણિ હુત્વા પઞ્ચ હોન્તિ પરિયાયેના’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. કટ્ઠોપમસુત્તં

૫૦૯. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સુખિન્દ્રિયં, દુક્ખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, દોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. સુખવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખિન્દ્રિયં. સો સુખિતોવ સમાનો ‘સુખિતોસ્મી’તિ પજાનાતિ. તસ્સેવ સુખવેદનિયસ્સ ¶ ફસ્સસ્સ નિરોધા ‘યં તજ્જં વેદયિતં સુખવેદનિયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પન્નં સુખિન્દ્રિયં તં નિરુજ્ઝતિ, તં વૂપસમ્મતી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘દુક્ખવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ દુક્ખિન્દ્રિયં. સો દુક્ખિતોવ સમાનો ‘દુક્ખિતોસ્મી’તિ પજાનાતિ. તસ્સેવ દુક્ખવેદનિયસ્સ ફસ્સસ્સ નિરોધા ‘યં તજ્જં વેદયિતં દુક્ખવેદનિયં ફસ્સં ¶ પટિચ્ચ ઉપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં તં નિરુજ્ઝતિ, તં વૂપસમ્મતી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘સોમનસ્સવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સોમનસ્સિન્દ્રિયં. સો સુમનોવ સમાનો ‘સુમનોસ્મી’તિ પજાનાતિ. તસ્સેવ સોમનસ્સવેદનિયસ્સ ફસ્સસ્સ નિરોધા ‘યં તજ્જં વેદયિતં સોમનસ્સવેદનિયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પન્નં સોમનસ્સિન્દ્રિયં તં નિરુજ્ઝતિ, તં વૂપસમ્મતી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘દોમનસ્સવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ દોમનસ્સિન્દ્રિયં. સો દુમ્મનોવ સમાનો ‘દુમ્મનોસ્મી’તિ પજાનાતિ. તસ્સેવ દોમનસ્સવેદનિયસ્સ ફસ્સસ્સ નિરોધા ‘યં તજ્જં વેદયિતં દોમનસ્સવેદનિયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પન્નં દોમનસ્સિન્દ્રિયં તં નિરુજ્ઝતિ, તં ¶ વૂપસમ્મતી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘ઉપેક્ખાવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. સો ઉપેક્ખકોવ સમાનો ‘ઉપેક્ખકોસ્મી’તિ પજાનાતિ. તસ્સેવ ઉપેક્ખાવેદનિયસ્સ ફસ્સસ્સ નિરોધા ‘યં તજ્જં વેદયિતં ઉપેક્ખાવેદનિયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પન્નં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં તં નિરુજ્ઝતિ, તં વૂપસમ્મતી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, દ્વિન્નં કટ્ઠાનં સઙ્ઘટ્ટનસમોધાના [સંઘટ્ટનાસમોધાના (પી. ક.), સંઘટનસમોધાના (સ્યા. કં.)] ઉસ્મા જાયતિ, તેજો અભિનિબ્બત્તતિ; તેસંયેવ કટ્ઠાનં નાનાભાવાવિનિક્ખેપા યા ¶ [નાનાભાવનિક્ખેપા (સ્યા. કં. પી. ક.)] તજ્જા ઉસ્મા સા નિરુજ્ઝતિ સા વૂપસમ્મતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, સુખવેદનિયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખિન્દ્રિયં. સો સુખિતોવ સમાનો ‘સુખિતોસ્મી’તિ પજાનાતિ. તસ્સેવ સુખવેદનિયસ્સ ફસ્સસ્સ નિરોધા ‘યં તજ્જં ¶ વેદયિતં સુખવેદનિયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખિન્દ્રિયં તં નિરુજ્ઝતિ ¶ , તં વૂપસમ્મતી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘દુક્ખવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ…પે… સોમનસ્સવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ…પે… દોમનસ્સવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ…પે… ઉપેક્ખાવેદનિયં, ભિક્ખવે, ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. સો ઉપેક્ખકોવ સમાનો ‘ઉપેક્ખકોસ્મી’તિ પજાનાતિ. તસ્સેવ ઉપેક્ખાવેદનિયસ્સ ફસ્સસ્સ નિરોધા ‘યં તજ્જં વેદયિતં ઉપેક્ખાવેદનિયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખિન્દ્રિયં તં નિરુજ્ઝતિ, તં વૂપસમ્મતી’તિ પજાનાતિ’’. નવમં.

૧૦. ઉપ્પટિપાટિકસુત્તં

૫૧૦. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? દુક્ખિન્દ્રિયં ¶ , દોમનસ્સિન્દ્રિયં, સુખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ દુક્ખિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં દુક્ખિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં દુક્ખિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. સો દુક્ખિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, દુક્ખિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, દુક્ખિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ દુક્ખિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ’’’.

‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ દોમનસ્સિન્દ્રિયં. સો ¶ એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં દોમનસ્સિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં દોમનસ્સિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’ ¶ . સો દોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, દોમનસ્સિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, દોમનસ્સિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં ¶ દોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં ¶ નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં દોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં દોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ’’’.

‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ સુખિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં સુખિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં સુખિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. સો સુખિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, સુખિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, સુખિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં સુખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં સુખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ¶ ચુપ્પન્નં સુખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ સુખિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ’’’.

‘‘ઇધ ¶ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ સોમનસ્સિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં સોમનસ્સિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં સોમનસ્સિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. સો સોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, સોમનસ્સિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, સોમનસ્સિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં સોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં સોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં સોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ સોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ’’’.

‘‘ઇધ ¶ ¶ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં ¶ સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. સો ઉપેક્ખિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ ¶ ઉપેક્ખિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતી’’’તિ. દસમં.

સુખિન્દ્રિયવગ્ગો ચતુત્થો.

તસ્સુદ્દાનં –

સુદ્ધિકઞ્ચ સોતો અરહા, દુવે સમણબ્રાહ્મણા;

વિભઙ્ગેન તયો વુત્તા, કટ્ઠો ઉપ્પટિપાટિકન્તિ.

૫. જરાવગ્ગો

૧. જરાધમ્મસુત્તં

૫૧૧. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ પુબ્બારામે મિગારમાતુપાસાદે. તેન ખો પન સમયેન ભગવા સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો પચ્છાતપે નિસિન્નો હોતિ પિટ્ઠિં ઓતાપયમાનો.

અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા ભગવતો ગત્તાનિ પાણિના અનોમજ્જન્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે ¶ , અબ્ભુતં, ભન્તે! ન ચેવં દાનિ, ભન્તે, ભગવતો તાવ પરિસુદ્ધો છવિવણ્ણો પરિયોદાતો, સિથિલાનિ ચ ગત્તાનિ સબ્બાનિ વલિયજાતાનિ, પુરતો પબ્ભારો ¶ ચ કાયો, દિસ્સતિ ચ ઇન્દ્રિયાનં અઞ્ઞથત્તં – ચક્ખુન્દ્રિયસ્સ સોતિન્દ્રિયસ્સ ઘાનિન્દ્રિયસ્સ જિવ્હિન્દ્રિયસ્સ કાયિન્દ્રિયસ્સા’’તિ.

‘‘એવઞ્હેતં ¶ , આનન્દ, હોતિ – જરાધમ્મો યોબ્બઞ્ઞે, બ્યાધિધમ્મો આરોગ્યે, મરણધમ્મો જીવિતે. ન ચેવ તાવ પરિસુદ્ધો હોતિ છવિવણ્ણો પરિયોદાતો, સિથિલાનિ ચ હોન્તિ ગત્તાનિ સબ્બાનિ વલિયજાતાનિ, પુરતો પબ્ભારો ચ કાયો, દિસ્સતિ ચ ઇન્દ્રિયાનં અઞ્ઞથત્તં – ચક્ખુન્દ્રિયસ્સ સોતિન્દ્રિયસ્સ ઘાનિન્દ્રિયસ્સ જિવ્હિન્દ્રિયસ્સ કાયિન્દ્રિયસ્સા’’તિ.

‘‘ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વા ચ સુગતો ¶ અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

‘‘ધી તં જમ્મિ જરે અત્થુ, દુબ્બણ્ણકરણી જરે;

તાવ મનોરમં બિમ્બં, જરાય અભિમદ્દિતં.

‘‘યોપિ વસ્સસતં જીવે, સોપિ મચ્ચુપરાયણો [સબ્બે મચ્ચુપરાયના (સ્યા. કં. ક.)];

ન કિઞ્ચિ પરિવજ્જેતિ, સબ્બમેવાભિમદ્દતી’’તિ. પઠમં;

૨. ઉણ્ણાભબ્રાહ્મણસુત્તં

૫૧૨. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો ઉણ્ણાભો બ્રાહ્મણો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો ઉણ્ણાભો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં એતદવોચ –

‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભો ગોતમ, ઇન્દ્રિયાનિ નાનાવિસયાનિ નાનાગોચરાનિ, ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તિ. કતમાનિ પઞ્ચ? ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં ¶ . ઇમેસં નુ ખો, ભો ગોતમ, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં નાનાવિસયાનં ¶ નાનાગોચરાનં ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તાનં કિં પટિસરણં, કો ચ નેસં ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોતી’’તિ?

‘‘પઞ્ચિમાનિ, બ્રાહ્મણ, ઇન્દ્રિયાનિ નાનાવિસયાનિ નાનાગોચરાનિ ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તિ. કતમાનિ પઞ્ચ? ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં ¶ , ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં. ઇમેસં ખો, બ્રાહ્મણ, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં નાનાવિસયાનં નાનાગોચરાનં ¶ ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તાનં મનો પટિસરણં, મનોવ નેસં ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોતી’’તિ.

‘‘મનસ્સ પન, ભો ગોતમ, કિં પટિસરણ’’ન્તિ? ‘‘મનસ્સ ખો, બ્રાહ્મણ, સતિ પટિસરણ’’ન્તિ. ‘‘સતિયા પન, ભો ગોતમ, કિં પટિસરણ’’ન્તિ? ‘‘સતિયા ખો, બ્રાહ્મણ, વિમુત્તિ પટિસરણ’’ન્તિ. ‘‘વિમુત્તિયા પન, ભો ગોતમ, કિં પટિસરણ’’ન્તિ? ‘‘વિમુત્તિયા ખો, બ્રાહ્મણ, નિબ્બાનં પટિસરણ’’ન્તિ. ‘‘નિબ્બાનસ્સ પન, ભો ગોતમ, કિં પટિસરણ’’ન્તિ? ‘‘અચ્ચયાસિ [અચ્ચસરા (સી. સ્યા. કં.), અજ્ઝપરં (પી. ક.)], બ્રાહ્મણ, પઞ્હં, નાસક્ખિ પઞ્હસ્સ પરિયન્તં ગહેતું. નિબ્બાનોગધઞ્હિ, બ્રાહ્મણ, બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ નિબ્બાનપરાયણં નિબ્બાનપરિયોસાન’’ન્તિ.

અથ ખો ઉણ્ણાભો બ્રાહ્મણો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ.

અથ ખો ભગવા અચિરપક્કન્તે ઉણ્ણાભે બ્રાહ્મણે ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, કૂટાગારે વા કૂટાગારસાલાયં વા [રસ્મિયો (સ્યા. ક.)] પાચીનવાતપાના સૂરિયે ઉગ્ગચ્છન્તે વાતપાનેન રસ્મિ [કૂટાગારં વા કૂટાગારસાલં વા ઉત્તરાય (ક. સી.)] પવિસિત્વા ક્વાસ્સ [કાય (સ્યા. ક.)] પતિટ્ઠિતા’’તિ? ‘‘પચ્છિમાયં, ભન્તે, ભિત્તિય’’ન્તિ. ‘‘એવમેવ ¶ ખો, ભિક્ખવે, ઉણ્ણાભસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ તથાગતે સદ્ધા ¶ નિવિટ્ઠા મૂલજાતા પતિટ્ઠિતા દળ્હા અસંહારિયા સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા કેનચિ વા લોકસ્મિં. ઇમમ્હિ ચે, ભિક્ખવે, સમયે ઉણ્ણાભો બ્રાહ્મણો કાલઙ્કરેય્ય, નત્થિ સંયોજનં યેન સંયોજનેન સંયુત્તો ઉણ્ણાભો બ્રાહ્મણો પુન ઇમં લોકં આગચ્છેય્યા’’તિ. દુતિયં.

૩. સાકેતસુત્તં

૫૧૩. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાકેતે વિહરતિ અઞ્જનવને મિગદાયે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘અત્થિ નુ ખો, ભિક્ખવે ¶ , પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ યાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ તાનિ પઞ્ચ બલાનિ હોન્તિ, યાનિ પઞ્ચ બલાનિ તાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ હોન્તી’’તિ?

‘‘ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા ભગવંનેત્તિકા ભગવંપટિસરણા. સાધુ વત, ભન્તે, ભગવન્તંયેવ પટિભાતુ એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો. ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ યાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ તાનિ પઞ્ચ બલાનિ હોન્તિ, યાનિ પઞ્ચ બલાનિ તાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ હોન્તિ’’.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ યાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ તાનિ પઞ્ચ બલાનિ હોન્તિ, યાનિ પઞ્ચ બલાનિ તાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ હોન્તિ? યં, ભિક્ખવે, સદ્ધિન્દ્રિયં તં સદ્ધાબલં, યં સદ્ધાબલં તં સદ્ધિન્દ્રિયં; યં વીરિયિન્દ્રિયં તં વીરિયબલં, યં વીરિયબલં તં વીરિયિન્દ્રિયં; યં સતિન્દ્રિયં તં સતિબલં, યં સતિબલં તં સતિન્દ્રિયં; યં સમાધિન્દ્રિયં તં ¶ સમાધિબલં, યં સમાધિબલં તં સમાધિન્દ્રિયં; યં પઞ્ઞિન્દ્રિયં તં પઞ્ઞાબલં, યં પઞ્ઞાબલં તં પઞ્ઞિન્દ્રિયં. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા, તસ્સ મજ્ઝે દીપો. અત્થિ, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ તસ્સા નદિયા એકો સોતો ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ [સઙ્ખં (સી. સ્યા. કં.)]. અત્થિ પન, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ તસ્સા નદિયા દ્વે સોતાનિ ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ.

‘‘કતમો ¶ ચ, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ તસ્સા નદિયા એકો સોતો ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ? યઞ્ચ, ભિક્ખવે, તસ્સ દીપસ્સ પુરિમન્તે [પુરત્થિમન્તે (સી. સ્યા. કં. પી.)] ઉદકં, યઞ્ચ પચ્છિમન્તે ઉદકં – અયં ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ તસ્સા નદિયા એકો સોતો ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ તસ્સા નદિયા દ્વે સોતાનિ ત્વેવ ¶ સઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ? યઞ્ચ, ભિક્ખવે, તસ્સ દીપસ્સ ઉત્તરન્તે ઉદકં, યઞ્ચ દક્ખિણન્તે ઉદકં – અયં ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ તસ્સા નદિયા દ્વે સોતાનિ ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યં સદ્ધિન્દ્રિયં તં સદ્ધાબલં, યં સદ્ધાબલં તં સદ્ધિન્દ્રિયં; યં વીરિયિન્દ્રિયં તં વીરિયબલં, યં વીરિયબલં તં વીરિયિન્દ્રિયં; યં સતિન્દ્રિયં તં સતિબલં ¶ , યં સતિબલં તં સતિન્દ્રિયં; યં ¶ સમાધિન્દ્રિયં તં સમાધિબલં, યં સમાધિબલં તં સમાધિન્દ્રિયં; યં પઞ્ઞિન્દ્રિયં તં પઞ્ઞાબલં, યં પઞ્ઞાબલં તં પઞ્ઞિન્દ્રિયં. પઞ્ચન્નં, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ભિક્ખુ આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’’તિ. તતિયં.

૪. પુબ્બકોટ્ઠકસુત્તં

૫૧૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ પુબ્બકોટ્ઠકે. તત્ર ખો ભગવા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં આમન્તેસિ – ‘‘સદ્દહસિ [સદ્દહાસિ (સી. પી.)] ત્વં, સારિપુત્ત – સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાનં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાન’’ન્તિ?

‘‘ન ¶ ખ્વાહં એત્થ, ભન્તે, ભગવતો સદ્ધાય ગચ્છામિ – સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાનં. યેસઞ્હેતં, ભન્તે, અઞ્ઞાતં અસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં [અપસ્સિતં (સી. સ્યા. કં. ક.), અફુસિતં (પી.)] પઞ્ઞાય, તે તત્થ પરેસં સદ્ધાય ગચ્છેય્યું – સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાનં. યેસઞ્ચ ખો એતં, ભન્તે, ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય, નિક્કઙ્ખા તે તત્થ નિબ્બિચિકિચ્છા – સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાનં. મય્હઞ્ચ ખો એતં, ભન્તે, ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય. નિક્કઙ્ખવાહં ¶ તત્થ નિબ્બિચિકિચ્છો સદ્ધિન્દ્રિયં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાન’’ન્તિ.

‘‘સાધુ સાધુ, સારિપુત્ત! યેસઞ્હેતં, સારિપુત્ત, અઞ્ઞાતં અસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં ¶ અફસ્સિતં પઞ્ઞાય, તે તત્થ પરેસં સદ્ધાય ગચ્છેય્યું – સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાનં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાનં. યેસઞ્ચ ખો એતં, સારિપુત્ત, ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય, નિક્કઙ્ખા તે તત્થ નિબ્બિચિકિચ્છા ¶ – સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં ¶ અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાનં…પે… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયણં અમતપરિયોસાન’’ન્તિ. ચતુત્થં.

૫. પઠમપુબ્બારામસુત્તં

૫૧૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ પુબ્બારામે મિગારમાતુપાસાદે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘કતિનં નુ ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ?

ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે… ‘‘એકસ્સ ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયસ્સ ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામીતિ. કતમસ્સ એકસ્સ પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ પઞ્ઞવતો ¶ , ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ તદન્વયા સદ્ધા સણ્ઠાતિ, તદન્વયં વીરિયં સણ્ઠાતિ, તદન્વયા સતિ સણ્ઠાતિ, તદન્વયો સમાધિ સણ્ઠાતિ. ઇમસ્સ ખો, ભિક્ખવે, એકસ્સ ઇન્દ્રિયસ્સ ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. દુતિયપુબ્બારામસુત્તં

૫૧૬. તંયેવ નિદાનં. ‘‘કતિનં નુ ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે… ‘‘દ્વિન્નં ¶ ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ ¶ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામીતિ. કતમેસં દ્વિન્નં? અરિયાય ચ પઞ્ઞાય, અરિયાય ચ વિમુત્તિયા. યા હિસ્સ, ભિક્ખવે, અરિયા પઞ્ઞા તદસ્સ પઞ્ઞિન્દ્રિયં. યા હિસ્સ, ભિક્ખવે, અરિયા વિમુત્તિ તદસ્સ સમાધિન્દ્રિયં. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, દ્વિન્નં ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં ¶ બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ. છટ્ઠં.

૭. તતિયપુબ્બારામસુત્તં

૫૧૭. તંયેવ નિદાનં. ‘‘કતિનં નુ ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા ¶ બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે… ‘‘ચતુન્નં ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામીતિ. કતમેસં ચતુન્નં? વીરિયિન્દ્રિયસ્સ, સતિન્દ્રિયસ્સ, સમાધિન્દ્રિયસ્સ, પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ – ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ. સત્તમં.

૮. ચતુત્થપુબ્બારામસુત્તં

૫૧૮. તંયેવ નિદાનં. ‘‘કતિનં નુ ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે… ‘‘પઞ્ચન્નં ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામીતિ. કતમેસં પઞ્ચન્નં? સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ ¶ , વીરિયિન્દ્રિયસ્સ, સતિન્દ્રિયસ્સ, સમાધિન્દ્રિયસ્સ, પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ – ઇમેસં ¶ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા ¶ ખીણાસવો ભિક્ખુ અઞ્ઞં બ્યાકરોતિ – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ. અટ્ઠમં.

૯. પિણ્ડોલભારદ્વાજસુત્તં

૫૧૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસમ્બિયં વિહરતિ ઘોસિતારામે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મતા પિણ્ડોલભારદ્વાજેન અઞ્ઞા બ્યાકતા હોતિ – ‘‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં ¶ , નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’તિ. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું –

‘‘આયસ્મતા, ભન્તે, પિણ્ડોલભારદ્વાજેન અઞ્ઞા બ્યાકતા – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામીતિ. કિં નુ ખો, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનેન આયસ્મતા પિણ્ડોલભારદ્વાજેન અઞ્ઞા બ્યાકતા – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ?

‘‘તિણ્ણન્નં ખો, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા પિણ્ડોલભારદ્વાજેન ભિક્ખુના અઞ્ઞા બ્યાકતા – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામીતિ. કતમેસં તિણ્ણન્નં? સતિન્દ્રિયસ્સ, સમાધિન્દ્રિયસ્સ, પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ – ઇમેસં ¶ ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણન્નં ઇન્દ્રિયાનં ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા પિણ્ડોલભારદ્વાજેન ભિક્ખુના અઞ્ઞા બ્યાકતા – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામીતિ. ઇમાનિ ચ, ભિક્ખવે, તીણિન્દ્રિયાનિ કિમન્તાનિ? ખયન્તાનિ. કિસ્સ ખયન્તાનિ? જાતિજરામરણસ્સ. ‘જાતિજરામરણં ખય’ન્તિ ખો, ભિક્ખવે, સમ્પસ્સમાનેન પિણ્ડોલભારદ્વાજેન ¶ ભિક્ખુના અઞ્ઞા બ્યાકતા – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનામી’’તિ. નવમં.

૧૦. આપણસુત્તં

૫૨૦. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા અઙ્ગેસુ વિહરતિ આપણં નામ અઙ્ગાનં નિગમો. તત્ર ખો ભગવા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં આમન્તેસિ – ‘‘યો સો, સારિપુત્ત, અરિયસાવકો તથાગતે એકન્તગતો [એકન્તિગતો (સી.)] અભિપ્પસન્નો, ન સો તથાગતે વા તથાગતસાસને વા કઙ્ખેય્ય વા વિચિકિચ્છેય્ય વા’’તિ?

‘‘યો સો, ભન્તે, અરિયસાવકો તથાગતે એકન્તગતો અભિપ્પસન્નો, ન સો તથાગતે વા તથાગતસાસને વા કઙ્ખેય્ય વા વિચિકિચ્છેય્ય વા. સદ્ધસ્સ હિ, ભન્તે, અરિયસાવકસ્સ એવં પાટિકઙ્ખં યં ¶ આરદ્ધવીરિયો વિહરિસ્સતિ – અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય, કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદાય, થામવા દળ્હપરક્કમો અનિક્ખિત્તધુરો કુસલેસુ ધમ્મેસુ. યં હિસ્સ, ભન્તે, વીરિયં તદસ્સ વીરિયિન્દ્રિયં.

‘‘સદ્ધસ્સ હિ ¶ , ભન્તે, અરિયસાવકસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સ એતં પાટિકઙ્ખં યં સતિમા ભવિસ્સતિ, પરમેન સતિનેપક્કેન સમન્નાગતો, ચિરકતમ્પિ ચિરભાસિતમ્પિ સરિતા અનુસ્સરિતા. યા હિસ્સ, ભન્તે, સતિ તદસ્સ સતિન્દ્રિયં.

‘‘સદ્ધસ્સ હિ, ભન્તે, અરિયસાવકસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપટ્ઠિતસ્સતિનો એતં પાટિકઙ્ખં યં વોસ્સગ્ગારમ્મણં કરિત્વા લભિસ્સતિ સમાધિં, લભિસ્સતિ ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં. યો હિસ્સ, ભન્તે, સમાધિ તદસ્સ સમાધિન્દ્રિયં.

‘‘સદ્ધસ્સ હિ, ભન્તે, અરિયસાવકસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપટ્ઠિતસ્સતિનો ¶ સમાહિતચિત્તસ્સ એતં પાટિકઙ્ખં યં એવં પજાનિસ્સતિ – અનમતગ્ગો ખો સંસારો. પુબ્બા કોટિ ન પઞ્ઞાયતિ અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં સન્ધાવતં સંસરતં. અવિજ્જાય ત્વેવ તમોકાયસ્સ અસેસવિરાગનિરોધો સન્તમેતં પદં પણીતમેતં પદં, યદિદં – સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હાક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં [નિબ્બાનન્તિ (?)]. યા હિસ્સ, ભન્તે, પઞ્ઞા તદસ્સ પઞ્ઞિન્દ્રિયં.

‘‘સદ્ધો ¶ સો [સ ખો સો (સી. સ્યા. કં.)], ભન્તે, અરિયસાવકો એવં પદહિત્વા પદહિત્વા એવં સરિત્વા સરિત્વા એવં સમાદહિત્વા સમાદહિત્વા એવં પજાનિત્વા પજાનિત્વા એવં અભિસદ્દહતિ – ‘ઇમે ખો તે ધમ્મા યે મે પુબ્બે સુતવા અહેસું. તેનાહં ¶ એતરહિ કાયેન ચ ફુસિત્વા વિહરામિ, પઞ્ઞાય ચ અતિવિજ્ઝ [પટિવિજ્ઝ (સી. ક.) તદટ્ઠકથાસુ પન અતિવિજ્ઝિત્વાતિ વણ્ણિતં] પસ્સામી’તિ. યા હિસ્સ, ભન્તે, સદ્ધા તદસ્સ સદ્ધિન્દ્રિય’’ન્તિ.

‘‘સાધુ સાધુ, સારિપુત્ત! યો સો, સારિપુત્ત, અરિયસાવકો તથાગતે એકન્તગતો અભિપ્પસન્નો, ન સો તથાગતે વા તથાગતસાસને વા કઙ્ખેય્ય વા વિચિકિચ્છેય્ય વા. સદ્ધસ્સ હિ, સારિપુત્ત, અરિયસાવકસ્સ એતં પાટિકઙ્ખં યં આરદ્ધવીરિયો વિહરિસ્સતિ – અકુસલાનં ¶ ધમ્માનં પહાનાય, કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદાય, થામવા દળ્હપરક્કમો અનિક્ખિત્તધુરો કુસલેસુ ધમ્મેસુ. યં હિસ્સ, સારિપુત્ત, વીરિયં તદસ્સ વીરિયિન્દ્રિયં.

‘‘સદ્ધસ્સ હિ, સારિપુત્ત, અરિયસાવકસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સ એતં પાટિકઙ્ખં યં સતિમા ભવિસ્સતિ, પરમેન સતિનેપક્કેન સમન્નાગતો, ચિરકતમ્પિ ચિરભાસિતમ્પિ સરિતા અનુસ્સરિતા. યા હિસ્સ, સારિપુત્ત, સતિ તદસ્સ સતિન્દ્રિયં.

‘‘સદ્ધસ્સ હિ, સારિપુત્ત, અરિયસાવકસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપટ્ઠિતસ્સતિનો એતં પાટિકઙ્ખં યં વોસ્સગ્ગારમ્મણં કરિત્વા લભિસ્સતિ સમાધિં, લભિસ્સતિ ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં. યો હિસ્સ, સારિપુત્ત, સમાધિ તદસ્સ સમાધિન્દ્રિયં.

‘‘સદ્ધસ્સ હિ, સારિપુત્ત, અરિયસાવકસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપટ્ઠિતસ્સતિનો સમાહિતચિત્તસ્સ ¶ એતં પાટિકઙ્ખં યં એવં પજાનિસ્સતિ – અનમતગ્ગો ખો સંસારો. પુબ્બા કોટિ ન પઞ્ઞાયતિ અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં સન્ધાવતં સંસરતં. અવિજ્જાય ત્વેવ તમોકાયસ્સ અસેસવિરાગનિરોધો સન્તમેતં પદં પણીતમેતં પદં, યદિદં – સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હાક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં. યા હિસ્સ, સારિપુત્ત, પઞ્ઞા તદસ્સ પઞ્ઞિન્દ્રિયં.

‘‘સદ્ધો સો [સ ખો સો (સી. સ્યા. કં. પી.)], સારિપુત્ત, અરિયસાવકો એવં પદહિત્વા પદહિત્વા એવં સરિત્વા સરિત્વા એવં સમાદહિત્વા સમાદહિત્વા એવં પજાનિત્વા પજાનિત્વા એવં અભિસદ્દહતિ – ‘ઇમે ખો તે ¶ ધમ્મા યે મે પુબ્બે સુતવા અહેસું. તેનાહં એતરહિ ¶ કાયેન ચ ફુસિત્વા વિહરામિ, પઞ્ઞાય ચ અતિવિજ્ઝ [પટિવિજ્ઝ (ક. સી. ક.)] પસ્સામી’તિ. યા હિસ્સ, સારિપુત્ત, સદ્ધા તદસ્સ સદ્ધિન્દ્રિય’’ન્તિ. દસમં.

જરાવગ્ગો પઞ્ચમો.

તસ્સુદ્દાનં –

જરા ઉણ્ણાભો બ્રાહ્મણો, સાકેતો પુબ્બકોટ્ઠકો;

પુબ્બારામે ચ ચત્તારિ, પિણ્ડોલો આપણેન ચાતિ [સદ્ધેન તે દસાતિ (સ્યા. કં. ક.)].

૬. સૂકરખતવગ્ગો

૧. સાલસુત્તં

૫૨૧. એવં ¶ ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસલેસુ વિહરતિ સાલાય બ્રાહ્મણગામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યે કેચિ તિરચ્છાનગતા પાણા, સીહો મિગરાજા તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – થામેન જવેન સૂરેન [સૂરિયેન (સી. સ્યા. કં.)]; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ બોધિપક્ખિયા ધમ્મા, પઞ્ઞિન્દ્રિયં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – બોધાય’’.

‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, બોધિપક્ખિયા ધમ્મા? સદ્ધિન્દ્રિયં, ભિક્ખવે, બોધિપક્ખિયો ધમ્મો, તં બોધાય સંવત્તતિ; વીરિયિન્દ્રિયં બોધિપક્ખિયો ધમ્મો, તં બોધાય સંવત્તતિ; સતિન્દ્રિયં બોધિપક્ખિયો ધમ્મો, તં બોધાય સંવત્તતિ; સમાધિન્દ્રિયં બોધિપક્ખિયો ધમ્મો, તં બોધાય સંવત્તતિ; પઞ્ઞિન્દ્રિયં બોધિપક્ખિયો ધમ્મો, તં બોધાય સંવત્તતિ. સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યે કેચિ તિરચ્છાનગતા પાણા, સીહો મિગરાજા તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – થામેન જવેન સૂરેન; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ બોધિપક્ખિયા ધમ્મા, પઞ્ઞિન્દ્રિયં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – બોધાયા’’તિ. પઠમં.

૨. મલ્લિકસુત્તં

૫૨૨. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા મલ્લેસુ [મલ્લકેસુ (સી. સ્યા. કં.), મલ્લિકેસુ (ક.)] વિહરતિ ઉરુવેલકપ્પં ¶ નામ મલ્લાનં નિગમો. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘યાવકીવઞ્ચ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ અરિયઞાણં ન ઉપ્પન્નં હોતિ નેવ તાવ ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં સણ્ઠિતિ હોતિ, નેવ તાવ ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં અવટ્ઠિતિ હોતિ. યતો ચ ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ અરિયઞાણં ઉપ્પન્નં હોતિ, અથ ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં સણ્ઠિતિ હોતિ, અથ ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં અવટ્ઠિતિ હોતિ’’.

‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યાવકીવઞ્ચ કૂટાગારસ્સ કૂટં ન ઉસ્સિતં હોતિ, નેવ તાવ ગોપાનસીનં સણ્ઠિતિ હોતિ, નેવ તાવ ગોપાનસીનં અવટ્ઠિતિ હોતિ. યતો ચ ખો, ભિક્ખવે, કૂટાગારસ્સ કૂટં ઉસ્સિતં ¶ હોતિ, અથ ગોપાનસીનં સણ્ઠિતિ હોતિ, અથ ગોપાનસીનં અવટ્ઠિતિ હોતિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યાવકીવઞ્ચ અરિયસાવકસ્સ અરિયઞાણં ન ઉપ્પન્નં હોતિ, નેવ તાવ ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં સણ્ઠિતિ હોતિ, નેવ તાવ ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં અવટ્ઠિતિ હોતિ. યતો ચ ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ અરિયઞાણં ઉપ્પન્નં હોતિ, અથ ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં…પે… અવટ્ઠિતિ હોતિ.

‘‘કતમેસં ચતુન્નં? સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ ¶ , વીરિયિન્દ્રિયસ્સ, સતિન્દ્રિયસ્સ, સમાધિન્દ્રિયસ્સ. પઞ્ઞવતો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ તદન્વયા સદ્ધા સણ્ઠાતિ, તદન્વયં વીરિયં સણ્ઠાતિ, તદન્વયા સતિ સણ્ઠાતિ, તદન્વયો સમાધિ સણ્ઠાતી’’તિ. દુતિયં.

૩. સેખસુત્તં

૫૨૩. એવં ¶ મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસમ્બિયં વિહરતિ ઘોસિતારામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘અત્થિ નુ ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ સેખો ભિક્ખુ સેખભૂમિયં ઠિતો ‘સેખોસ્મી’તિ પજાનેય્ય, અસેખો ભિક્ખુ અસેખભૂમિયં ઠિતો ‘અસેખોસ્મી’તિ પજાનેય્યા’’તિ?

ભગવંમૂલકા ¶ નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે… ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ સેખો ભિક્ખુ સેખભૂમિયં ઠિતો ‘સેખોસ્મી’તિ પજાનેય્ય, અસેખો ભિક્ખુ અસેખભૂમિયં ઠિતો ‘અસેખોસ્મી’તિ પજાનેય્ય’’.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ સેખો ભિક્ખુ સેખભૂમિયં ઠિતો ‘સેખોસ્મી’તિ પજાનાતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, સેખો ભિક્ખુ ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ – અયમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ સેખો ભિક્ખુ સેખભૂમિયં ઠિતો ‘સેખોસ્મી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, સેખો ભિક્ખુ ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અત્થિ નુ ખો ઇતો બહિદ્ધા અઞ્ઞો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા યો એવં ભૂતં તચ્છં તથં ધમ્મં ¶ દેસેતિ ¶ યથા ભગવા’તિ? સો એવં પજાનાતિ – ‘નત્થિ ખો ઇતો બહિદ્ધા અઞ્ઞો સમણો વા ¶ બ્રાહ્મણો વા યો એવં ભૂતં તચ્છં તથં ધમ્મં દેસેતિ યથા ભગવા’તિ. અયમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ સેખો ભિક્ખુ સેખભૂમિયં ઠિતો ‘સેખોસ્મી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, સેખો ભિક્ખુ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પજાનાતિ – સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં – યંગતિકાનિ યંપરમાનિ યંફલાનિ યંપરિયોસાનાનિ. ન હેવ ખો કાયેન ફુસિત્વા વિહરતિ; પઞ્ઞાય ચ અતિવિજ્ઝ પસ્સતિ. અયમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ સેખો ભિક્ખુ સેખભૂમિયં ઠિતો ‘સેખોસ્મી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ અસેખો ભિક્ખુ અસેખભૂમિયં ઠિતો ‘અસેખોસ્મી’તિ પજાનાતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, અસેખો ભિક્ખુ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પજાનાતિ – સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં – યંગતિકાનિ યંપરમાનિ યંફલાનિ યંપરિયોસાનાનિ. કાયેન ચ ફુસિત્વા વિહરતિ; પઞ્ઞાય ચ અતિવિજ્ઝ ¶ પસ્સતિ. અયમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ અસેખો ભિક્ખુ અસેખભૂમિયં ઠિતો ‘અસેખોસ્મી’તિ પજાનાતિ’’.

‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અસેખો ભિક્ખુ છ ઇન્દ્રિયાનિ પજાનાતિ. ‘ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો છ ઇન્દ્રિયાનિ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં ¶ અપરિસેસં નિરુજ્ઝિસ્સન્તિ, અઞ્ઞાનિ ચ છ ઇન્દ્રિયાનિ ન કુહિઞ્ચિ કિસ્મિઞ્ચિ ઉપ્પજ્જિસ્સન્તી’તિ પજાનાતિ. અયમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ અસેખો ભિક્ખુ અસેખભૂમિયં ઠિતો ‘અસેખોસ્મી’તિ પજાનાતી’’તિ. તતિયં.

૪. પદસુત્તં

૫૨૪. ‘‘સેય્યથાપિ ¶ , ભિક્ખવે, યાનિ કાનિચિ જઙ્ગલાનં [જઙ્ગમાનં (સી. પી.)] પાણાનં પદજાતાનિ સબ્બાનિ તાનિ હત્થિપદે સમોધાનં ગચ્છન્તિ, હત્થિપદં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – મહન્તત્તેન; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યાનિ કાનિચિ પદાનિ બોધાય સંવત્તન્તિ ¶ , પઞ્ઞિન્દ્રિયં પદં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – બોધાય. કતમાનિ ચ, ભિક્ખવે, પદાનિ બોધાય સંવત્તન્તિ? સદ્ધિન્દ્રિયં, ભિક્ખવે, પદં, તં બોધાય સંવત્તતિ; વીરિયિન્દ્રિયં પદં, તં બોધાય સંવત્તતિ; સતિન્દ્રિયં પદં, તં બોધાય સંવત્તતિ; સમાધિન્દ્રિયં પદં, તં બોધાય સંવત્તતિ; પઞ્ઞિન્દ્રિયં પદં, તં બોધાય સંવત્તતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યાનિ કાનિચિ જઙ્ગલાનં પાણાનં પદજાતાનિ સબ્બાનિ તાનિ હત્થિપદે સમોધાનં ગચ્છન્તિ, હત્થિપદં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – મહન્તત્તેન; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યાનિ કાનિચિ પદાનિ બોધાય સંવત્તન્તિ, પઞ્ઞિન્દ્રિયં પદં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ, યદિદં – બોધાયા’’તિ. ચતુ�