📜
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
ખુદ્દકનિકાયે
ધમ્મપદપાળિ
૧. યમકવગ્ગો
મનોપુબ્બઙ્ગમા ¶ ¶ ¶ ¶ ધમ્મા, મનોસેટ્ઠા મનોમયા;
મનસા ચે પદુટ્ઠેન, ભાસતિ વા કરોતિ વા;
તતો નં દુક્ખમન્વેતિ, ચક્કંવ વહતો પદં.
મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા, મનોસેટ્ઠા મનોમયા;
મનસા ચે પસન્નેન, ભાસતિ વા કરોતિ વા;
તતો નં સુખમન્વેતિ, છાયાવ અનપાયિની [અનુપાયિની (ક.)].
અક્કોચ્છિ ¶ મં અવધિ મં, અજિનિ [અજિની (?)] મં અહાસિ મે;
યે ચ તં ઉપનય્હન્તિ, વેરં તેસં ન સમ્મતિ.
અક્કોચ્છિ મં અવધિ મં, અજિનિ મં અહાસિ મે;
યે ચ તં નુપનય્હન્તિ, વેરં તેસૂપસમ્મતિ.
ન ¶ ¶ હિ વેરેન વેરાનિ, સમ્મન્તીધ કુદાચનં;
અવેરેન ચ સમ્મન્તિ, એસ ધમ્મો સનન્તનો.
પરે ¶ ચ ન વિજાનન્તિ, મયમેત્થ યમામસે;
યે ચ તત્થ વિજાનન્તિ, તતો સમ્મન્તિ મેધગા.
સુભાનુપસ્સિં વિહરન્તં, ઇન્દ્રિયેસુ અસંવુતં;
ભોજનમ્હિ ચામત્તઞ્ઞું, કુસીતં હીનવીરિયં;
તં વે પસહતિ મારો, વાતો રુક્ખંવ દુબ્બલં.
અસુભાનુપસ્સિં વિહરન્તં, ઇન્દ્રિયેસુ સુસંવુતં;
ભોજનમ્હિ ચ મત્તઞ્ઞું, સદ્ધં આરદ્ધવીરિયં;
તં વે નપ્પસહતિ મારો, વાતો સેલંવ પબ્બતં.
અનિક્કસાવો કાસાવં, યો વત્થં પરિદહિસ્સતિ;
અપેતો દમસચ્ચેન, ન સો કાસાવમરહતિ.
યો ચ વન્તકસાવસ્સ, સીલેસુ સુસમાહિતો;
ઉપેતો દમસચ્ચેન, સ વે કાસાવમરહતિ.
અસારે સારમતિનો, સારે ચાસારદસ્સિનો;
તે સારં નાધિગચ્છન્તિ, મિચ્છાસઙ્કપ્પગોચરા.
સારઞ્ચ ¶ સારતો ઞત્વા, અસારઞ્ચ અસારતો;
તે સારં અધિગચ્છન્તિ, સમ્માસઙ્કપ્પગોચરા.
યથા અગારં દુચ્છન્નં, વુટ્ઠી સમતિવિજ્ઝતિ;
એવં અભાવિતં ચિત્તં, રાગો સમતિવિજ્ઝતિ.
યથા ¶ ¶ અગારં સુછન્નં, વુટ્ઠી ન સમતિવિજ્ઝતિ;
એવં સુભાવિતં ચિત્તં, રાગો ન સમતિવિજ્ઝતિ.
ઇધ ¶ સોચતિ પેચ્ચ સોચતિ, પાપકારી ઉભયત્થ સોચતિ;
સો સોચતિ સો વિહઞ્ઞતિ, દિસ્વા કમ્મકિલિટ્ઠમત્તનો.
ઇધ મોદતિ પેચ્ચ મોદતિ, કતપુઞ્ઞો ઉભયત્થ મોદતિ;
સો મોદતિ સો પમોદતિ, દિસ્વા કમ્મવિસુદ્ધિમત્તનો.
ઇધ તપ્પતિ પેચ્ચ તપ્પતિ, પાપકારી [પાપકારિ (?)] ઉભયત્થ તપ્પતિ;
‘‘પાપં મે કત’’ન્તિ તપ્પતિ, ભિય્યો [ભીયો (સી.)] તપ્પતિ દુગ્ગતિં ગતો.
ઇધ નન્દતિ પેચ્ચ નન્દતિ, કતપુઞ્ઞો ઉભયત્થ નન્દતિ;
‘‘પુઞ્ઞં મે કત’’ન્તિ નન્દતિ, ભિય્યો નન્દતિ સુગ્ગતિં ગતો.
બહુમ્પિ ચે સંહિત [સહિતં (સી. સ્યા. કં. પી.)] ભાસમાનો, ન તક્કરો હોતિ નરો પમત્તો;
ગોપોવ ¶ ગાવો ગણયં પરેસં, ન ભાગવા સામઞ્ઞસ્સ હોતિ.
અપ્પમ્પિ ચે સંહિત ભાસમાનો, ધમ્મસ્સ હોતિ [હોતી (સી. પી.)] અનુધમ્મચારી;
રાગઞ્ચ દોસઞ્ચ પહાય મોહં, સમ્મપ્પજાનો સુવિમુત્તચિત્તો;
અનુપાદિયાનો ઇધ વા હુરં વા, સ ભાગવા સામઞ્ઞસ્સ હોતિ.
યમકવગ્ગો પઠમો નિટ્ઠિતો.
૨. અપ્પમાદવગ્ગો
અપ્પમાદો ¶ ¶ ¶ અમતપદં [અમતં પદં (ક.)], પમાદો મચ્ચુનો પદં;
અપ્પમત્તા ન મીયન્તિ, યે પમત્તા યથા મતા.
એવં [એતં (સી. સ્યા. કં. પી.)] વિસેસતો ઞત્વા, અપ્પમાદમ્હિ પણ્ડિતા;
અપ્પમાદે પમોદન્તિ, અરિયાનં ગોચરે રતા.
તે ઝાયિનો સાતતિકા, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમા;
ફુસન્તિ ધીરા નિબ્બાનં, યોગક્ખેમં અનુત્તરં.
ઉટ્ઠાનવતો સતીમતો [સતિમતો (સી. સ્યા. ક.)], સુચિકમ્મસ્સ નિસમ્મકારિનો;
સઞ્ઞતસ્સ ધમ્મજીવિનો, અપ્પમત્તસ્સ [અપમત્તસ્સ (?)] યસોભિવડ્ઢતિ.
ઉટ્ઠાનેનપ્પમાદેન ¶ , સંયમેન દમેન ચ;
દીપં કયિરાથ મેધાવી, યં ઓઘો નાભિકીરતિ.
પમાદમનુયુઞ્જન્તિ, બાલા દુમ્મેધિનો જના;
અપ્પમાદઞ્ચ મેધાવી, ધનં સેટ્ઠંવ રક્ખતિ.
મા પમાદમનુયુઞ્જેથ, મા કામરતિસન્થવં [સન્ધવં (ક)];
અપ્પમત્તો હિ ઝાયન્તો, પપ્પોતિ વિપુલં સુખં.
પમાદં અપ્પમાદેન, યદા નુદતિ પણ્ડિતો;
પઞ્ઞાપાસાદમારુય્હ, અસોકો સોકિનિં પજં;
પબ્બતટ્ઠોવ ભૂમટ્ઠે [ભુમ્મટ્ઠે (સી. સ્યા.)], ધીરો બાલે અવેક્ખતિ.
અપ્પમત્તો ¶ ¶ પમત્તેસુ, સુત્તેસુ બહુજાગરો;
અબલસ્સંવ ¶ સીઘસ્સો, હિત્વા યાતિ સુમેધસો.
અપ્પમાદેન મઘવા, દેવાનં સેટ્ઠતં ગતો;
અપ્પમાદં પસંસન્તિ, પમાદો ગરહિતો સદા.
અપ્પમાદરતો ભિક્ખુ, પમાદે ભયદસ્સિ વા;
સંયોજનં અણું થૂલં, ડહં અગ્ગીવ ગચ્છતિ.
અપ્પમાદરતો ભિક્ખુ, પમાદે ભયદસ્સિ વા;
અભબ્બો પરિહાનાય, નિબ્બાનસ્સેવ સન્તિકે.
અપ્પમાદવગ્ગો દુતિયો નિટ્ઠિતો.
૩. ચિત્તવગ્ગો
ફન્દનં ¶ ચપલં ચિત્તં, દૂરક્ખં [દુરક્ખં (સબ્બત્થ)] દુન્નિવારયં;
ઉજું કરોતિ મેધાવી, ઉસુકારોવ તેજનં.
વારિજોવ થલે ખિત્તો, ઓકમોકતઉબ્ભતો;
પરિફન્દતિદં ચિત્તં, મારધેય્યં પહાતવે.
દુન્નિગ્ગહસ્સ લહુનો, યત્થકામનિપાતિનો;
ચિત્તસ્સ દમથો સાધુ, ચિત્તં દન્તં સુખાવહં.
સુદુદ્દસં ¶ ¶ સુનિપુણં, યત્થકામનિપાતિનં;
ચિત્તં રક્ખેથ મેધાવી, ચિત્તં ગુત્તં સુખાવહં.
દૂરઙ્ગમં એકચરં [એકચારં (ક.)], અસરીરં ગુહાસયં;
યે ¶ ચિત્તં સંયમેસ્સન્તિ, મોક્ખન્તિ મારબન્ધના.
અનવટ્ઠિતચિત્તસ્સ, સદ્ધમ્મં અવિજાનતો;
પરિપ્લવપસાદસ્સ, પઞ્ઞા ન પરિપૂરતિ.
અનવસ્સુતચિત્તસ્સ, અનન્વાહતચેતસો;
પુઞ્ઞપાપપહીનસ્સ, નત્થિ જાગરતો ભયં.
કુમ્ભૂપમં કાયમિમં વિદિત્વા, નગરૂપમં ચિત્તમિદં ઠપેત્વા;
યોધેથ મારં પઞ્ઞાવુધેન, જિતઞ્ચ રક્ખે અનિવેસનો સિયા.
અચિરં ¶ વતયં કાયો, પથવિં અધિસેસ્સતિ;
છુદ્ધો અપેતવિઞ્ઞાણો, નિરત્થંવ કલિઙ્ગરં.
દિસો દિસં યં તં કયિરા, વેરી વા પન વેરિનં;
મિચ્છાપણિહિતં ચિત્તં, પાપિયો [પાપિયં (?)] નં તતો કરે.
ન તં માતા પિતા કયિરા, અઞ્ઞે વાપિ ચ ઞાતકા;
સમ્માપણિહિતં ચિત્તં, સેય્યસો નં તતો કરે.
ચિત્તવગ્ગો તતિયો નિટ્ઠિતો.
૪. પુપ્ફવગ્ગો
કો ¶ ¶ ¶ ઇમં [કોમં (ક.)] પથવિં વિચેસ્સતિ [વિજેસ્સતિ (સી. સ્યા. પી.)], યમલોકઞ્ચ ઇમં સદેવકં;
કો ધમ્મપદં સુદેસિતં, કુસલો પુપ્ફમિવ પચેસ્સતિ [પુપ્ફમિવપ્પચેસ્સતિ (ક.)].
સેખો પથવિં વિચેસ્સતિ, યમલોકઞ્ચ ઇમં સદેવકં;
સેખો ધમ્મપદં સુદેસિતં, કુસલો પુપ્ફમિવ પચેસ્સતિ.
ફેણૂપમં ¶ કાયમિમં વિદિત્વા, મરીચિધમ્મં અભિસમ્બુધાનો;
છેત્વાન મારસ્સ પપુપ્ફકાનિ [સપુપ્ફકાનિ (ટીકા)], અદસ્સનં મચ્ચુરાજસ્સ ગચ્છે.
પુપ્ફાનિ હેવ પચિનન્તં, બ્યાસત્તમનસં [બ્યાસત્તમાનસં (ક.)] નરં;
સુત્તં ગામં મહોઘોવ, મચ્ચુ આદાય ગચ્છતિ.
પુપ્ફાનિ હેવ પચિનન્તં, બ્યાસત્તમનસં નરં;
અતિત્તઞ્ઞેવ કામેસુ, અન્તકો કુરુતે વસં.
યથાપિ ભમરો પુપ્ફં, વણ્ણગન્ધમહેઠયં [વણ્ણગન્ધમપોઠયં (ક.)];
પલેતિ રસમાદાય, એવં ગામે મુની ચરે.
ન પરેસં વિલોમાનિ, ન પરેસં કતાકતં;
અત્તનોવ અવેક્ખેય્ય, કતાનિ અકતાનિ ચ.
યથાપિ ¶ ¶ રુચિરં પુપ્ફં, વણ્ણવન્તં અગન્ધકં;
એવં સુભાસિતા વાચા, અફલા હોતિ અકુબ્બતો.
યથાપિ ¶ રુચિરં પુપ્ફં, વણ્ણવન્તં સુગન્ધકં [સગન્ધકં (સી. સ્યા. કં. પી.)];
એવં સુભાસિતા વાચા, સફલા હોતિ કુબ્બતો [સકુબ્બતો (સી. પી.), પકુબ્બતો (સી. અટ્ઠ.), સુકુબ્બતો (સ્યા. કં.)].
યથાપિ ¶ પુપ્ફરાસિમ્હા, કયિરા માલાગુણે બહૂ;
એવં જાતેન મચ્ચેન, કત્તબ્બં કુસલં બહું.
ન પુપ્ફગન્ધો પટિવાતમેતિ, ન ચન્દનં તગરમલ્લિકા [તગરમલ્લિકા (સી. સ્યા. કં. પી.)];
સતઞ્ચ ગન્ધો પટિવાતમેતિ, સબ્બા દિસા સપ્પુરિસો પવાયતિ.
ચન્દનં તગરં વાપિ, ઉપ્પલં અથ વસ્સિકી;
એતેસં ગન્ધજાતાનં, સીલગન્ધો અનુત્તરો.
અપ્પમત્તો અયં ગન્ધો, ય્વાયં તગરચન્દનં [યાયં તગરચન્દની (સી. સ્યા. કં. પી.)];
યો ચ સીલવતં ગન્ધો, વાતિ દેવેસુ ઉત્તમો.
તેસં સમ્પન્નસીલાનં, અપ્પમાદવિહારિનં;
સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તાનં, મારો મગ્ગં ન વિન્દતિ.
યથા સઙ્કારઠાનસ્મિં [સઙ્કારધાનસ્મિં (સી. સ્યા. કં. પી.)], ઉજ્ઝિતસ્મિં મહાપથે;
પદુમં તત્થ જાયેથ, સુચિગન્ધં મનોરમં.
એવં ¶ સઙ્કારભૂતેસુ, અન્ધભૂતે [અન્ધીભૂતે (ક.)] પુથુજ્જને;
અતિરોચતિ પઞ્ઞાય, સમ્માસમ્બુદ્ધસાવકો.
પુપ્ફવગ્ગો ચતુત્થો નિટ્ઠિતો.
૫. બાલવગ્ગો
દીઘા ¶ ¶ ¶ જાગરતો રત્તિ, દીઘં સન્તસ્સ યોજનં;
દીઘો બાલાનં સંસારો, સદ્ધમ્મં અવિજાનતં.
ચરઞ્ચે નાધિગચ્છેય્ય, સેય્યં સદિસમત્તનો;
એકચરિયં [એકચરિયં (ક.)] દળ્હં કયિરા, નત્થિ બાલે સહાયતા.
પુત્તા મત્થિ ધનમ્મત્થિ [પુત્તમત્થિ ધનમત્થિ (ક.)], ઇતિ બાલો વિહઞ્ઞતિ;
અત્તા હિ [અત્તાપિ (?)] અત્તનો નત્થિ, કુતો પુત્તા કુતો ધનં.
યો બાલો મઞ્ઞતિ બાલ્યં, પણ્ડિતો વાપિ તેન સો;
બાલો ચ પણ્ડિતમાની, સ વે ‘‘બાલો’’તિ વુચ્ચતિ.
યાવજીવમ્પિ ચે બાલો, પણ્ડિતં પયિરુપાસતિ;
ન સો ધમ્મં વિજાનાતિ, દબ્બી સૂપરસં યથા.
મુહુત્તમપિ ¶ ચે વિઞ્ઞૂ, પણ્ડિતં પયિરુપાસતિ;
ખિપ્પં ધમ્મં વિજાનાતિ, જિવ્હા સૂપરસં યથા.
ચરન્તિ બાલા દુમ્મેધા, અમિત્તેનેવ અત્તના;
કરોન્તા પાપકં કમ્મં, યં હોતિ કટુકપ્ફલં.
ન ¶ તં કમ્મં કતં સાધુ, યં કત્વા અનુતપ્પતિ;
યસ્સ અસ્સુમુખો રોદં, વિપાકં પટિસેવતિ.
તઞ્ચ ¶ કમ્મં કતં સાધુ, યં કત્વા નાનુતપ્પતિ;
યસ્સ પતીતો સુમનો, વિપાકં પટિસેવતિ.
મધુવા ¶ [મધું વા (દી. નિ. ટીકા ૧)] મઞ્ઞતિ બાલો, યાવ પાપં ન પચ્ચતિ;
યદા ચ પચ્ચતિ પાપં, બાલો [અથ બાલો (સી. સ્યા.) અથ (?)] દુક્ખં નિગચ્છતિ.
માસે માસે કુસગ્ગેન, બાલો ભુઞ્જેય્ય ભોજનં;
ન સો સઙ્ખાતધમ્માનં [સઙ્ખતધમ્માનં (સી. પી. ક.)], કલં અગ્ઘતિ સોળસિં.
ન હિ પાપં કતં કમ્મં, સજ્જુ ખીરંવ મુચ્ચતિ;
ડહન્તં બાલમન્વેતિ, ભસ્મચ્છન્નોવ [ભસ્માછન્નોવ (સી. પી. ક.)] પાવકો.
યાવદેવ અનત્થાય, ઞત્તં [ઞાતં (?)] બાલસ્સ જાયતિ;
હન્તિ બાલસ્સ સુક્કંસં, મુદ્ધમસ્સ વિપાતયં.
અસન્તં ¶ ભાવનમિચ્છેય્ય [અસન્તં ભાવમિચ્છેય્ય (સ્યા.), અસન્તભાવનમિચ્છેય્ય (ક.)], પુરેક્ખારઞ્ચ ભિક્ખુસુ;
આવાસેસુ ચ ઇસ્સરિયં, પૂજા પરકુલેસુ ચ.
મમેવ ¶ કત મઞ્ઞન્તુ, ગિહીપબ્બજિતા ઉભો;
મમેવાતિવસા અસ્સુ, કિચ્ચાકિચ્ચેસુ કિસ્મિચિ;
ઇતિ બાલસ્સ સઙ્કપ્પો, ઇચ્છા માનો ચ વડ્ઢતિ.
અઞ્ઞા હિ લાભૂપનિસા, અઞ્ઞા નિબ્બાનગામિની;
એવમેતં અભિઞ્ઞાય, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
સક્કારં નાભિનન્દેય્ય, વિવેકમનુબ્રૂહયે.
બાલવગ્ગો પઞ્ચમો નિટ્ઠિતો.
૬. પણ્ડિતવગ્ગો
નિધીનંવ ¶ ¶ પવત્તારં, યં પસ્સે વજ્જદસ્સિનં;
નિગ્ગય્હવાદિં મેધાવિં, તાદિસં પણ્ડિતં ભજે;
તાદિસં ભજમાનસ્સ, સેય્યો હોતિ ન પાપિયો.
ઓવદેય્યાનુસાસેય્ય, અસબ્ભા ચ નિવારયે;
સતઞ્હિ સો પિયો હોતિ, અસતં હોતિ અપ્પિયો.
ન ભજે પાપકે મિત્તે, ન ભજે પુરિસાધમે;
ભજેથ મિત્તે કલ્યાણે, ભજેથ પુરિસુત્તમે.
ધમ્મપીતિ ¶ સુખં સેતિ, વિપ્પસન્નેન ચેતસા;
અરિયપ્પવેદિતે ધમ્મે, સદા રમતિ પણ્ડિતો.
ઉદકઞ્હિ ¶ નયન્તિ નેત્તિકા, ઉસુકારા નમયન્તિ [દમયન્તિ (ક.)] તેજનં;
દારું નમયન્તિ તચ્છકા, અત્તાનં દમયન્તિ પણ્ડિતા.
સેલો યથા એકઘનો [એકગ્ઘનો (ક.)], વાતેન ન સમીરતિ;
એવં નિન્દાપસંસાસુ, ન સમિઞ્જન્તિ પણ્ડિતા.
યથાપિ રહદો ગમ્ભીરો, વિપ્પસન્નો અનાવિલો;
એવં ધમ્માનિ સુત્વાન, વિપ્પસીદન્તિ પણ્ડિતા.
સબ્બત્થ વે સપ્પુરિસા ચજન્તિ, ન ¶ કામકામા લપયન્તિ સન્તો;
સુખેન ફુટ્ઠા અથ વા દુખેન, ન ઉચ્ચાવચં [નોચ્ચાવચં (સી. અટ્ઠ.)] પણ્ડિતા દસ્સયન્તિ.
ન ¶ અત્તહેતુ ન પરસ્સ હેતુ, ન પુત્તમિચ્છે ન ધનં ન રટ્ઠં;
ન ઇચ્છેય્ય [નયિચ્છે (પી.), નિચ્છે (?)] અધમ્મેન સમિદ્ધિમત્તનો, સ સીલવા પઞ્ઞવા ધમ્મિકો સિયા.
અપ્પકા તે મનુસ્સેસુ, યે જના પારગામિનો;
અથાયં ઇતરા પજા, તીરમેવાનુધાવતિ.
યે ¶ ચ ખો સમ્મદક્ખાતે, ધમ્મે ધમ્માનુવત્તિનો;
તે જના પારમેસ્સન્તિ, મચ્ચુધેય્યં સુદુત્તરં.
કણ્હં ¶ ધમ્મં વિપ્પહાય, સુક્કં ભાવેથ પણ્ડિતો;
ઓકા અનોકમાગમ્મ, વિવેકે યત્થ દૂરમં.
તત્રાભિરતિમિચ્છેય્ય, હિત્વા કામે અકિઞ્ચનો;
પરિયોદપેય્ય [પરિયોદાપેય્ય (?)] અત્તાનં, ચિત્તક્લેસેહિ પણ્ડિતો.
યેસં સમ્બોધિયઙ્ગેસુ, સમ્મા ચિત્તં સુભાવિતં;
આદાનપટિનિસ્સગ્ગે, અનુપાદાય યે રતા;
ખીણાસવા જુતિમન્તો, તે લોકે પરિનિબ્બુતા.
પણ્ડિતવગ્ગો છટ્ઠો નિટ્ઠિતો.
૭. અરહન્તવગ્ગો
ગતદ્ધિનો ¶ વિસોકસ્સ, વિપ્પમુત્તસ્સ સબ્બધિ;
સબ્બગન્થપ્પહીનસ્સ, પરિળાહો ન વિજ્જતિ.
ઉય્યુઞ્જન્તિ ¶ સતીમન્તો, ન નિકેતે રમન્તિ તે;
હંસાવ પલ્લલં હિત્વા, ઓકમોકં જહન્તિ તે.
યેસં ¶ સન્નિચયો નત્થિ, યે પરિઞ્ઞાતભોજના;
સુઞ્ઞતો અનિમિત્તો ચ, વિમોક્ખો યેસં ગોચરો;
આકાસે વ સકુન્તાનં [સકુણાનં (ક.)], ગતિ તેસં દુરન્નયા.
યસ્સાસવા ¶ પરિક્ખીણા, આહારે ચ અનિસ્સિતો;
સુઞ્ઞતો અનિમિત્તો ચ, વિમોક્ખો યસ્સ ગોચરો;
આકાસે વ સકુન્તાનં, પદં તસ્સ દુરન્નયં.
યસ્સિન્દ્રિયાનિ સમથઙ્ગતાનિ [સમથં ગતાનિ (સી. પી.)], અસ્સા યથા સારથિના સુદન્તા;
પહીનમાનસ્સ અનાસવસ્સ, દેવાપિ તસ્સ પિહયન્તિ તાદિનો.
પથવિસમો નો વિરુજ્ઝતિ, ઇન્દખિલુપમો [ઇન્દખીલૂપમો (સી. સ્યા. ક.)] તાદિ સુબ્બતો;
રહદોવ અપેતકદ્દમો, સંસારા ન ભવન્તિ તાદિનો.
સન્તં ¶ તસ્સ મનં હોતિ, સન્તા વાચા ચ કમ્મ ચ;
સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તસ્સ, ઉપસન્તસ્સ તાદિનો.
અસ્સદ્ધો અકતઞ્ઞૂ ચ, સન્ધિચ્છેદો ચ યો નરો;
હતાવકાસો વન્તાસો, સ વે ઉત્તમપોરિસો.
ગામે વા યદિ વારઞ્ઞે, નિન્ને વા યદિ વા થલે;
યત્થ અરહન્તો વિહરન્તિ, તં ભૂમિરામણેય્યકં.
રમણીયાનિ ¶ ¶ અરઞ્ઞાનિ, યત્થ ન રમતી જનો;
વીતરાગા રમિસ્સન્તિ, ન તે કામગવેસિનો.
અરહન્તવગ્ગો સત્તમો નિટ્ઠિતો.
૮. સહસ્સવગ્ગો
સહસ્સમપિ ¶ ચે વાચા, અનત્થપદસંહિતા;
એકં અત્થપદં સેય્યો, યં સુત્વા ઉપસમ્મતિ.
સહસ્સમપિ ચે ગાથા, અનત્થપદસંહિતા;
એકં ગાથાપદં સેય્યો, યં સુત્વા ઉપસમ્મતિ.
યો ચ ગાથા સતં ભાસે, અનત્થપદસંહિતા [અનત્થપદસઞ્હિતં (ક.) વિસેસનં હેતં ગાથાતિપદસ્સ];
એકં ધમ્મપદં સેય્યો, યં સુત્વા ઉપસમ્મતિ.
યો સહસ્સં સહસ્સેન, સઙ્ગામે માનુસે જિને;
એકઞ્ચ જેય્યમત્તાનં [અત્તાનં (સી. પી.)], સ વે સઙ્ગામજુત્તમો.
અત્તા ¶ હવે જિતં સેય્યો, યા ચાયં ઇતરા પજા;
અત્તદન્તસ્સ પોસસ્સ, નિચ્ચં સઞ્ઞતચારિનો.
નેવ દેવો ન ગન્ધબ્બો, ન મારો સહ બ્રહ્મુના;
જિતં અપજિતં કયિરા, તથારૂપસ્સ જન્તુનો.
માસે ¶ ¶ માસે સહસ્સેન, યો યજેથ સતં સમં;
એકઞ્ચ ભાવિતત્તાનં, મુહુત્તમપિ પૂજયે;
સાયેવ પૂજના સેય્યો, યઞ્ચે વસ્સસતં હુતં.
યો ચ વસ્સસતં જન્તુ, અગ્ગિં પરિચરે વને;
એકઞ્ચ ભાવિતત્તાનં, મુહુત્તમપિ પૂજયે;
સાયેવ પૂજના સેય્યો, યઞ્ચે વસ્સસતં હુતં.
યં ¶ કિઞ્ચિ યિટ્ઠં વ હુતં વ [યિટ્ઠઞ્ચ હુતઞ્ચ (ક.)] લોકે, સંવચ્છરં યજેથ પુઞ્ઞપેક્ખો;
સબ્બમ્પિ તં ન ચતુભાગમેતિ, અભિવાદના ઉજ્જુગતેસુ સેય્યો.
અભિવાદનસીલિસ્સ, નિચ્ચં વુડ્ઢાપચાયિનો [વદ્ધાપચાયિનો (સી. પી.)];
ચત્તારો ધમ્મા વડ્ઢન્તિ, આયુ વણ્ણો સુખં બલં.
યો ચ વસ્સસતં જીવે, દુસ્સીલો અસમાહિતો;
એકાહં જીવિતં સેય્યો, સીલવન્તસ્સ ઝાયિનો.
યો ચ વસ્સસતં જીવે, દુપ્પઞ્ઞો અસમાહિતો;
એકાહં જીવિતં સેય્યો, પઞ્ઞવન્તસ્સ ઝાયિનો.
યો ¶ ચ વસ્સસતં જીવે, કુસીતો હીનવીરિયો;
એકાહં જીવિતં સેય્યો, વીરિયમારભતો દળ્હં.
યો ¶ ચ વસ્સસતં જીવે, અપસ્સં ઉદયબ્બયં;
એકાહં જીવિતં સેય્યો, પસ્સતો ઉદયબ્બયં.
યો ¶ ચ વસ્સસતં જીવે, અપસ્સં અમતં પદં;
એકાહં જીવિતં સેય્યો, પસ્સતો અમતં પદં.
યો ચ વસ્સસતં જીવે, અપસ્સં ધમ્મમુત્તમં;
એકાહં જીવિતં સેય્યો, પસ્સતો ધમ્મમુત્તમં.
સહસ્સવગ્ગો અટ્ઠમો નિટ્ઠિતો.
૯. પાપવગ્ગો
અભિત્થરેથ ¶ કલ્યાણે, પાપા ચિત્તં નિવારયે;
દન્ધઞ્હિ કરોતો પુઞ્ઞં, પાપસ્મિં રમતી મનો.
પાપઞ્ચે પુરિસો કયિરા, ન નં [ન તં (સી. પી.)] કયિરા પુનપ્પુનં;
ન તમ્હિ છન્દં કયિરાથ, દુક્ખો પાપસ્સ ઉચ્ચયો.
પુઞ્ઞઞ્ચે પુરિસો કયિરા, કયિરા નં [કયિરાથેતં (સી. સ્યા.), કયિરાથેનં (પી.)] પુનપ્પુનં;
તમ્હિ છન્દં કયિરાથ, સુખો પુઞ્ઞસ્સ ઉચ્ચયો.
પાપોપિ ¶ પસ્સતિ ભદ્રં, યાવ પાપં ન પચ્ચતિ;
યદા ચ પચ્ચતિ પાપં, અથ પાપો પાપાનિ [અથ પાપાનિ (?)] પસ્સતિ.
ભદ્રોપિ ¶ ¶ પસ્સતિ પાપં, યાવ ભદ્રં ન પચ્ચતિ;
યદા ચ પચ્ચતિ ભદ્રં, અથ ભદ્રો ભદ્રાનિ [અથ ભદ્રાનિ (?)] પસ્સતિ.
માવમઞ્ઞેથ [માપ્પમઞ્ઞેથ (સી. સ્યા. પી.)] પાપસ્સ, ન મન્તં [ન મં તં (સી. પી.), ન મત્તં (સ્યા.)] આગમિસ્સતિ;
ઉદબિન્દુનિપાતેન, ઉદકુમ્ભોપિ પૂરતિ;
બાલો પૂરતિ [પૂરતિ બાલો (સી. ક.), આપૂરતિ બાલો (સ્યા.)] પાપસ્સ, થોકં થોકમ્પિ [થોક થોકમ્પિ (સી. પી.)] આચિનં.
માવમઞ્ઞેથ પુઞ્ઞસ્સ, ન મન્તં આગમિસ્સતિ;
ઉદબિન્દુનિપાતેન, ઉદકુમ્ભોપિ પૂરતિ;
ધીરો પૂરતિ પુઞ્ઞસ્સ, થોકં થોકમ્પિ આચિનં.
વાણિજોવ ભયં મગ્ગં, અપ્પસત્થો મહદ્ધનો;
વિસં જીવિતુકામોવ, પાપાનિ પરિવજ્જયે.
પાણિમ્હિ ¶ ચે વણો નાસ્સ, હરેય્ય પાણિના વિસં;
નાબ્બણં વિસમન્વેતિ, નત્થિ પાપં અકુબ્બતો.
યો ¶ અપ્પદુટ્ઠસ્સ નરસ્સ દુસ્સતિ, સુદ્ધસ્સ પોસસ્સ અનઙ્ગણસ્સ;
તમેવ બાલં પચ્ચેતિ પાપં, સુખુમો રજો પટિવાતંવ ખિત્તો.
ગબ્ભમેકે ઉપ્પજ્જન્તિ, નિરયં પાપકમ્મિનો;
સગ્ગં સુગતિનો યન્તિ, પરિનિબ્બન્તિ અનાસવા.
ન ¶ અન્તલિક્ખે ન સમુદ્દમજ્ઝે, ન પબ્બતાનં વિવરં પવિસ્સ [પવિસં (સ્યા.)];
ન ¶ વિજ્જતી [ન વિજ્જતિ (ક. સી. પી. ક.)] સો જગતિપ્પદેસો, યત્થટ્ઠિતો [યત્રટ્ઠિતો (સ્યા.)] મુચ્ચેય્ય પાપકમ્મા.
ન અન્તલિક્ખે ન સમુદ્દમજ્ઝે, ન પબ્બતાનં વિવરં પવિસ્સ;
ન વિજ્જતી સો જગતિપ્પદેસો, યત્થટ્ઠિતં [યત્રટ્ઠિતં (સ્યા.)] નપ્પસહેય્ય મચ્ચુ.
પાપવગ્ગો નવમો નિટ્ઠિતો.
૧૦. દણ્ડવગ્ગો
સબ્બે તસન્તિ દણ્ડસ્સ, સબ્બે ભાયન્તિ મચ્ચુનો;
અત્તાનં ઉપમં કત્વા, ન હનેય્ય ન ઘાતયે.
સબ્બે ¶ તસન્તિ દણ્ડસ્સ, સબ્બેસં જીવિતં પિયં;
અત્તાનં ઉપમં કત્વા, ન હનેય્ય ન ઘાતયે.
સુખકામાનિ ¶ ભૂતાનિ, યો દણ્ડેન વિહિંસતિ;
અત્તનો સુખમેસાનો, પેચ્ચ સો ન લભતે સુખં.
સુખકામાનિ ¶ ભૂતાનિ, યો દણ્ડેન ન હિંસતિ;
અત્તનો સુખમેસાનો, પેચ્ચ સો લભતે સુખં.
માવોચ ફરુસં કઞ્ચિ, વુત્તા પટિવદેય્યુ તં [પટિવદેય્યું તં (ક.)];
દુક્ખા હિ સારમ્ભકથા, પટિદણ્ડા ફુસેય્યુ તં [ફુસેય્યું તં (ક.)].
સચે ¶ નેરેસિ અત્તાનં, કંસો ઉપહતો યથા;
એસ પત્તોસિ નિબ્બાનં, સારમ્ભો તે ન વિજ્જતિ.
યથા દણ્ડેન ગોપાલો, ગાવો પાજેતિ ગોચરં;
એવં જરા ચ મચ્ચુ ચ, આયું પાજેન્તિ પાણિનં.
અથ પાપાનિ કમ્માનિ, કરં બાલો ન બુજ્ઝતિ;
સેહિ કમ્મેહિ દુમ્મેધો, અગ્ગિદડ્ઢોવ તપ્પતિ.
યો દણ્ડેન અદણ્ડેસુ, અપ્પદુટ્ઠેસુ દુસ્સતિ;
દસન્નમઞ્ઞતરં ઠાનં, ખિપ્પમેવ નિગચ્છતિ.
વેદનં ¶ ફરુસં જાનિં, સરીરસ્સ ચ ભેદનં [સરીરસ્સ પભેદનં (સ્યા.)];
ગરુકં વાપિ આબાધં, ચિત્તક્ખેપઞ્ચ [ચિત્તક્ખેપં વ (સી. સ્યા. પી.)] પાપુણે.
રાજતો વા ઉપસગ્ગં [ઉપસ્સગ્ગં (સી. પી.)], અબ્ભક્ખાનઞ્ચ [અબ્ભક્ખાનં વ (સી. પી.)] દારુણં;
પરિક્ખયઞ્ચ [પરિક્ખયં વ (સી. સ્યા. પી.)] ઞાતીનં, ભોગાનઞ્ચ [ભોગાનં વ (સી. સ્યા. પી.)] પભઙ્ગુરં [પભઙ્ગુનં (ક.)].
અથ વાસ્સ અગારાનિ, અગ્ગિ ડહતિ [ડય્હતિ (ક.)] પાવકો;
કાયસ્સ ભેદા દુપ્પઞ્ઞો, નિરયં સોપપજ્જતિ [સો ઉપપજ્જતિ (સી. સ્યા.)].
ન ¶ ¶ નગ્ગચરિયા ન જટા ન પઙ્કા, નાનાસકા થણ્ડિલસાયિકા વા;
રજોજલ્લં ઉક્કુટિકપ્પધાનં, સોધેન્તિ મચ્ચં અવિતિણ્ણકઙ્ખં.
અલઙ્કતો ચેપિ સમં ચરેય્ય, સન્તો દન્તો નિયતો બ્રહ્મચારી;
સબ્બેસુ ¶ ભૂતેસુ નિધાય દણ્ડં, સો બ્રાહ્મણો સો સમણો સ ભિક્ખુ.
હિરીનિસેધો પુરિસો, કોચિ લોકસ્મિ વિજ્જતિ;
યો નિદ્દં [નિન્દં (સી. પી.) સં. નિ. ૧.૧૮] અપબોધેતિ [અપબોધતિ (સી. સ્યા. પી.)], અસ્સો ભદ્રો કસામિવ.
અસ્સો ¶ યથા ભદ્રો કસાનિવિટ્ઠો, આતાપિનો સંવેગિનો ભવાથ;
સદ્ધાય સીલેન ચ વીરિયેન ચ, સમાધિના ધમ્મવિનિચ્છયેન ચ;
સમ્પન્નવિજ્જાચરણા પતિસ્સતા, જહિસ્સથ [પહસ્સથ (સી. સ્યા. પી.)] દુક્ખમિદં અનપ્પકં.
ઉદકઞ્હિ નયન્તિ નેત્તિકા, ઉસુકારા નમયન્તિ તેજનં;
દારું નમયન્તિ તચ્છકા, અત્તાનં દમયન્તિ સુબ્બતા.
દણ્ડવગ્ગો દસમો નિટ્ઠિતો.
૧૧. જરાવગ્ગો
કો ¶ ¶ નુ હાસો [કિન્નુ હાસો (ક.)] કિમાનન્દો, નિચ્ચં પજ્જલિતે સતિ;
અન્ધકારેન ઓનદ્ધા, પદીપં ન ગવેસથ.
પસ્સ ચિત્તકતં બિમ્બં, અરુકાયં સમુસ્સિતં;
આતુરં બહુસઙ્કપ્પં, યસ્સ નત્થિ ધુવં ઠિતિ.
પરિજિણ્ણમિદં ¶ રૂપં, રોગનીળં [રોગનિડ્ઢં (સી. પી.), રોગનિદ્ધં (સ્યા.)] પભઙ્ગુરં;
ભિજ્જતિ પૂતિસન્દેહો, મરણન્તઞ્હિ જીવિતં.
યાનિમાનિ ¶ અપત્થાનિ [યાનિમાનિ અપત્થાનિ (સી. સ્યા. પી.), યાનિમાનિ’પવિદ્ધાનિ (?)], અલાબૂનેવ [અલાપૂનેવ (સી. સ્યા. પી.)] સારદે;
કાપોતકાનિ અટ્ઠીનિ, તાનિ દિસ્વાન કા રતિ.
અટ્ઠીનં નગરં કતં, મંસલોહિતલેપનં;
યત્થ જરા ચ મચ્ચુ ચ, માનો મક્ખો ચ ઓહિતો.
જીરન્તિ વે રાજરથા સુચિત્તા, અથો સરીરમ્પિ જરં ઉપેતિ;
સતઞ્ચ ધમ્મો ન જરં ઉપેતિ, સન્તો હવે સબ્ભિ પવેદયન્તિ.
અપ્પસ્સુતાયં પુરિસો, બલિબદ્ધોવ [બલિવદ્દોવ (સી. સ્યા. પી.)] જીરતિ;
મંસાનિ તસ્સ વડ્ઢન્તિ, પઞ્ઞા તસ્સ ન વડ્ઢતિ.
અનેકજાતિસંસારં ¶ , સન્ધાવિસ્સં અનિબ્બિસં;
ગહકારં [ગહકારકં (સી. સ્યા. પી.)] ગવેસન્તો, દુક્ખા જાતિ પુનપ્પુનં.
ગહકારક દિટ્ઠોસિ, પુન ગેહં ન કાહસિ;
સબ્બા ¶ તે ફાસુકા ભગ્ગા, ગહકૂટં વિસઙ્ખતં;
વિસઙ્ખારગતં ચિત્તં, તણ્હાનં ખયમજ્ઝગા.
અચરિત્વા બ્રહ્મચરિયં, અલદ્ધા યોબ્બને ધનં;
જિણ્ણકોઞ્ચાવ ઝાયન્તિ, ખીણમચ્છેવ પલ્લલે.
અચરિત્વા ¶ બ્રહ્મચરિયં, અલદ્ધા યોબ્બને ધનં;
સેન્તિ ચાપાતિખીણાવ, પુરાણાનિ અનુત્થુનં.
જરાવગ્ગો એકાદસમો નિટ્ઠિતો.
૧૨. અત્તવગ્ગો
અત્તાનઞ્ચે ¶ પિયં જઞ્ઞા, રક્ખેય્ય નં સુરક્ખિતં;
તિણ્ણં અઞ્ઞતરં યામં, પટિજગ્ગેય્ય પણ્ડિતો.
અત્તાનમેવ પઠમં, પતિરૂપે નિવેસયે;
અથઞ્ઞમનુસાસેય્ય, ન કિલિસ્સેય્ય પણ્ડિતો.
અત્તાનં ¶ ચે તથા કયિરા, યથાઞ્ઞમનુસાસતિ;
સુદન્તો વત દમેથ, અત્તા હિ કિર દુદ્દમો.
અત્તા હિ અત્તનો નાથો, કો હિ નાથો પરો સિયા;
અત્તના હિ સુદન્તેન, નાથં લભતિ દુલ્લભં.
અત્તના હિ કતં પાપં, અત્તજં અત્તસમ્ભવં;
અભિમત્થતિ [અભિમન્તતિ (સી. પી.)] દુમ્મેધં, વજિરં વસ્મમયં [વજિરંવ’મ્હમયં (સ્યા. ક.)] મણિં.
યસ્સ ¶ અચ્ચન્તદુસ્સીલ્યં, માલુવા સાલમિવોત્થતં;
કરોતિ સો તથત્તાનં, યથા નં ઇચ્છતી દિસો.
સુકરાનિ ¶ અસાધૂનિ, અત્તનો અહિતાનિ ચ;
યં વે હિતઞ્ચ સાધુઞ્ચ, તં વે પરમદુક્કરં.
યો સાસનં અરહતં, અરિયાનં ધમ્મજીવિનં;
પટિક્કોસતિ દુમ્મેધો, દિટ્ઠિં નિસ્સાય પાપિકં;
ફલાનિ કટ્ઠકસ્સેવ, અત્તઘાતાય [અત્તઘઞ્ઞાય (સી. સ્યા. પી.)] ફલ્લતિ.
અત્તના ¶ હિ [અત્તનાવ (સી. સ્યા. પી.)] કતં પાપં, અત્તના સંકિલિસ્સતિ;
અત્તના અકતં પાપં, અત્તનાવ વિસુજ્ઝતિ;
સુદ્ધી અસુદ્ધિ પચ્ચત્તં, નાઞ્ઞો અઞ્ઞં [નાઞ્ઞમઞ્ઞો(સી.)] વિસોધયે.
અત્તદત્થં ¶ પરત્થેન, બહુનાપિ ન હાપયે;
અત્તદત્થમભિઞ્ઞાય, સદત્થપસુતો સિયા.
અત્તવગ્ગો દ્વાદસમો નિટ્ઠિતો.
૧૩. લોકવગ્ગો
હીનં ધમ્મં ન સેવેય્ય, પમાદેન ન સંવસે;
મિચ્છાદિટ્ઠિં ન સેવેય્ય, ન સિયા લોકવડ્ઢનો.
ઉત્તિટ્ઠે નપ્પમજ્જેય્ય, ધમ્મં સુચરિતં ચરે;
ધમ્મચારી સુખં સેતિ, અસ્મિં લોકે પરમ્હિ ચ.
ધમ્મં ¶ ¶ ચરે સુચરિતં, ન નં દુચ્ચરિતં ચરે;
ધમ્મચારી સુખં સેતિ, અસ્મિં લોકે પરમ્હિ ચ.
યથા પુબ્બુળકં [પુબ્બુળકં (સી. પી.)] પસ્સે, યથા પસ્સે મરીચિકં;
એવં લોકં અવેક્ખન્તં, મચ્ચુરાજા ન પસ્સતિ.
એથ પસ્સથિમં લોકં, ચિત્તં રાજરથૂપમં;
યત્થ બાલા વિસીદન્તિ, નત્થિ સઙ્ગો વિજાનતં.
યો ¶ ¶ ચ પુબ્બે પમજ્જિત્વા, પચ્છા સો નપ્પમજ્જતિ;
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
યસ્સ પાપં કતં કમ્મં, કુસલેન પિધીયતિ [પિતીયતિ (સી. સ્યા. પી.)];
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
અન્ધભૂતો [અન્ધીભૂતો (ક.)] અયં લોકો, તનુકેત્થ વિપસ્સતિ;
સકુણો જાલમુત્તોવ, અપ્પો સગ્ગાય ગચ્છતિ.
હંસાદિચ્ચપથે યન્તિ, આકાસે યન્તિ ઇદ્ધિયા;
નીયન્તિ ધીરા લોકમ્હા, જેત્વા મારં સવાહિનિં [સવાહનં (સ્યા. ક.)].
એકં ધમ્મં અતીતસ્સ, મુસાવાદિસ્સ જન્તુનો;
વિતિણ્ણપરલોકસ્સ, નત્થિ પાપં અકારિયં.
ન ¶ વે કદરિયા દેવલોકં વજન્તિ, બાલા હવે નપ્પસંસન્તિ દાનં;
ધીરો ચ દાનં અનુમોદમાનો, તેનેવ ¶ સો હોતિ સુખી પરત્થ.
પથબ્યા એકરજ્જેન, સગ્ગસ્સ ગમનેન વા;
સબ્બલોકાધિપચ્ચેન, સોતાપત્તિફલં વરં.
લોકવગ્ગો તેરસમો નિટ્ઠિતો.
૧૪. બુદ્ધવગ્ગો
યસ્સ ¶ ¶ જિતં નાવજીયતિ, જિતં યસ્સ [જિતમસ્સ (સી. સ્યા. પી.), જિતં મસ્સ (ક.)] નો યાતિ કોચિ લોકે;
તં બુદ્ધમનન્તગોચરં, અપદં કેન પદેન નેસ્સથ.
યસ્સ જાલિની વિસત્તિકા, તણ્હા નત્થિ કુહિઞ્ચિ નેતવે;
તં બુદ્ધમનન્તગોચરં, અપદં કેન પદેન નેસ્સથ.
યે ઝાનપસુતા ધીરા, નેક્ખમ્મૂપસમે રતા;
દેવાપિ તેસં પિહયન્તિ, સમ્બુદ્ધાનં સતીમતં.
કિચ્છો ¶ મનુસ્સપટિલાભો, કિચ્છં મચ્ચાન જીવિતં;
કિચ્છં સદ્ધમ્મસ્સવનં, કિચ્છો બુદ્ધાનમુપ્પાદો.
સબ્બપાપસ્સ અકરણં, કુસલસ્સ ઉપસમ્પદા [કુસલસ્સૂપસમ્પદા (સ્યા.)];
સચિત્તપરિયોદપનં ¶ [સચિત્તપરિયોદાપનં (?)], એતં બુદ્ધાન સાસનં.
ખન્તી પરમં તપો તિતિક્ખા, નિબ્બાનં [નિબ્બાણં (ક. સી. પી.)] પરમં વદન્તિ બુદ્ધા;
ન હિ પબ્બજિતો પરૂપઘાતી, ન [અયં નકારો સી. સ્યા. પી. પાત્થકેસુ ન દિસ્સતિ] સમણો હોતિ પરં વિહેઠયન્તો.
અનૂપવાદો અનૂપઘાતો [અનુપવાદો અનુપઘાતો (સ્યા. ક.)], પાતિમોક્ખે ચ સંવરો;
મત્તઞ્ઞુતા ચ ભત્તસ્મિં, પન્તઞ્ચ સયનાસનં;
અધિચિત્તે ચ આયોગો, એતં બુદ્ધાન સાસનં.
ન ¶ કહાપણવસ્સેન, તિત્તિ કામેસુ વિજ્જતિ;
અપ્પસ્સાદા દુખા કામા, ઇતિ વિઞ્ઞાય પણ્ડિતો.
અપિ ¶ દિબ્બેસુ કામેસુ, રતિં સો નાધિગચ્છતિ;
તણ્હક્ખયરતો હોતિ, સમ્માસમ્બુદ્ધસાવકો.
બહું વે સરણં યન્તિ, પબ્બતાનિ વનાનિ ચ;
આરામરુક્ખચેત્યાનિ, મનુસ્સા ભયતજ્જિતા.
નેતં ખો સરણં ખેમં, નેતં સરણમુત્તમં;
નેતં સરણમાગમ્મ, સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતિ.
યો ¶ ચ બુદ્ધઞ્ચ ધમ્મઞ્ચ, સઙ્ઘઞ્ચ સરણં ગતો;
ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ, સમ્મપ્પઞ્ઞાય પસ્સતિ.
દુક્ખં દુક્ખસમુપ્પાદં, દુક્ખસ્સ ચ અતિક્કમં;
અરિયં ચટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં, દુક્ખૂપસમગામિનં.
એતં ¶ ખો સરણં ખેમં, એતં સરણમુત્તમં;
એતં સરણમાગમ્મ, સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતિ.
દુલ્લભો પુરિસાજઞ્ઞો, ન સો સબ્બત્થ જાયતિ;
યત્થ સો જાયતિ ધીરો, તં કુલં સુખમેધતિ.
સુખો બુદ્ધાનમુપ્પાદો, સુખા સદ્ધમ્મદેસના;
સુખા સઙ્ઘસ્સ સામગ્ગી, સમગ્ગાનં તપો સુખો.
પૂજારહે પૂજયતો, બુદ્ધે યદિ વ સાવકે;
પપઞ્ચસમતિક્કન્તે, તિણ્ણસોકપરિદ્દવે.
તે ¶ ¶ તાદિસે પૂજયતો, નિબ્બુતે અકુતોભયે;
ન સક્કા પુઞ્ઞં સઙ્ખાતું, ઇમેત્તમપિ કેનચિ.
બુદ્ધવગ્ગો ચુદ્દસમો નિટ્ઠિતો.
૧૫. સુખવગ્ગો
સુસુખં ¶ વત જીવામ, વેરિનેસુ અવેરિનો;
વેરિનેસુ મનુસ્સેસુ, વિહરામ અવેરિનો.
સુસુખં ¶ વત જીવામ, આતુરેસુ અનાતુરા;
આતુરેસુ મનુસ્સેસુ, વિહરામ અનાતુરા.
સુસુખં વત જીવામ, ઉસ્સુકેસુ અનુસ્સુકા;
ઉસ્સુકેસુ ¶ મનસ્સેસુ, વિહરામ અનુસ્સુકા.
સુસુખં વત જીવામ, યેસં નો નત્થિ કિઞ્ચનં;
પીતિભક્ખા ભવિસ્સામ, દેવા આભસ્સરા યથા.
જયં વેરં પસવતિ, દુક્ખં સેતિ પરાજિતો;
ઉપસન્તો સુખં સેતિ, હિત્વા જયપરાજયં.
નત્થિ રાગસમો અગ્ગિ, નત્થિ દોસસમો કલિ;
નત્થિ ખન્ધસમા [ખન્ધાદિસા (સી. સ્યા. પી. રૂપસિદ્ધિયા સમેતિ)] દુક્ખા, નત્થિ સન્તિપરં સુખં.
જિઘચ્છાપરમા ¶ રોગા, સઙ્ખારપરમા [સઙ્કારા પરમા (બહૂસુ)] દુખા;
એતં ઞત્વા યથાભૂતં, નિબ્બાનં પરમં સુખં.
આરોગ્યપરમા લાભા, સન્તુટ્ઠિપરમં ધનં;
વિસ્સાસપરમા ઞાતિ [વિસ્સાસપરમો ઞાતિ (ક. સી.), વિસ્સાસપરમા ઞાતી (સી. અટ્ઠ.), વિસ્સાસા પરમા ઞાતિ (ક.)], નિબ્બાનં પરમં [નિબ્બાણપરમં (ક. સી.)] સુખં.
પવિવેકરસં ¶ પિત્વા [પીત્વા (સી. સ્યા. કં. પી.)], રસં ઉપસમસ્સ ચ;
નિદ્દરો હોતિ નિપ્પાપો, ધમ્મપીતિરસં પિવં.
સાહુ ¶ દસ્સનમરિયાનં, સન્નિવાસો સદા સુખો;
અદસ્સનેન બાલાનં, નિચ્ચમેવ સુખી સિયા.
બાલસઙ્ગતચારી [બાલસઙ્ગતિચારી (ક.)] હિ, દીઘમદ્ધાન સોચતિ;
દુક્ખો બાલેહિ સંવાસો, અમિત્તેનેવ સબ્બદા;
ધીરો ચ સુખસંવાસો, ઞાતીનંવ સમાગમો.
તસ્મા હિ –
ધીરઞ્ચ પઞ્ઞઞ્ચ બહુસ્સુતઞ્ચ, ધોરય્હસીલં ¶ વતવન્તમરિયં;
તં તાદિસં સપ્પુરિસં સુમેધં, ભજેથ નક્ખત્તપથંવ ચન્દિમા [તસ્મા હિ ધીરં પઞ્ઞઞ્ચ, બહુસ્સુતઞ્ચ ધોરય્હં; સીલં ધુતવતમરિયં, તં તાદિસં સપ્પુરિસં; સુમેધં ભજેથ નક્ખત્તપથંવ ચન્દિમા; (ક.)].
સુખવગ્ગો પન્નરસમો નિટ્ઠિતો.
૧૬. પિયવગ્ગો
અયોગે ¶ યુઞ્જમત્તાનં, યોગસ્મિઞ્ચ અયોજયં;
અત્થં હિત્વા પિયગ્ગાહી, પિહેતત્તાનુયોગિનં.
મા ¶ પિયેહિ સમાગઞ્છિ, અપ્પિયેહિ કુદાચનં;
પિયાનં અદસ્સનં દુક્ખં, અપ્પિયાનઞ્ચ દસ્સનં.
તસ્મા પિયં ન કયિરાથ, પિયાપાયો હિ પાપકો;
ગન્થા તેસં ન વિજ્જન્તિ, યેસં નત્થિ પિયાપ્પિયં.
પિયતો જાયતી સોકો, પિયતો જાયતી [જાયતે (ક.)] ભયં;
પિયતો વિપ્પમુત્તસ્સ, નત્થિ સોકો કુતો ભયં.
પેમતો ¶ જાયતી સોકો, પેમતો જાયતી ભયં;
પેમતો વિપ્પમુત્તસ્સ, નત્થિ સોકો કુતો ભયં.
રતિયા જાયતી સોકો, રતિયા જાયતી ભયં;
રતિયા વિપ્પમુત્તસ્સ, નત્થિ સોકો કુતો ભયં.
કામતો જાયતી સોકો, કામતો જાયતી ભયં;
કામતો ¶ વિપ્પમુત્તસ્સ, નત્થિ સોકો કુતો ભયં.
તણ્હાય જાયતી [જાયતે (ક.)] સોકો, તણ્હાય જાયતી ભયં;
તણ્હાય વિપ્પમુત્તસ્સ, નત્થિ સોકો કુતો ભયં.
સીલદસ્સનસમ્પન્નં ¶ , ધમ્મટ્ઠં સચ્ચવેદિનં;
અત્તનો કમ્મ કુબ્બાનં, તં જનો કુરુતે પિયં.
છન્દજાતો અનક્ખાતે, મનસા ચ ફુટો સિયા;
કામેસુ ચ અપ્પટિબદ્ધચિત્તો [અપ્પટિબન્ધચિત્તો (ક.)], ઉદ્ધંસોતોતિ વુચ્ચતિ.
ચિરપ્પવાસિં પુરિસં, દૂરતો સોત્થિમાગતં;
ઞાતિમિત્તા સુહજ્જા ચ, અભિનન્દન્તિ આગતં.
તથેવ ¶ કતપુઞ્ઞમ્પિ, અસ્મા લોકા પરં ગતં;
પુઞ્ઞાનિ પટિગણ્હન્તિ, પિયં ઞાતીવ આગતં.
પિયવગ્ગો સોળસમો નિટ્ઠિતો.
૧૭. કોધવગ્ગો
કોધં ¶ જહે વિપ્પજહેય્ય માનં, સંયોજનં સબ્બમતિક્કમેય્ય;
તં નામરૂપસ્મિમસજ્જમાનં, અકિઞ્ચનં નાનુપતન્તિ દુક્ખા.
યો વે ઉપ્પતિતં કોધં, રથં ભન્તંવ વારયે [ધારયે (સી. સ્યા. પી.)];
તમહં ¶ સારથિં બ્રૂમિ, રસ્મિગ્ગાહો ઇતરો જનો.
અક્કોધેન જિને કોધં, અસાધું સાધુના જિને;
જિને કદરિયં દાનેન, સચ્ચેનાલિકવાદિનં.
સચ્ચં ભણે ન કુજ્ઝેય્ય, દજ્જા અપ્પમ્પિ [દજ્જા’પ્પસ્મિમ્પિ (સી. પી.), દજ્જા અપ્પસ્મિ (સ્યા. ક.)] યાચિતો;
એતેહિ તીહિ ઠાનેહિ, ગચ્છે દેવાન સન્તિકે.
અહિંસકા ¶ ¶ યે મુનયો [અહિંસકાયા મુનયો (ક.)], નિચ્ચં કાયેન સંવુતા;
તે યન્તિ અચ્ચુતં ઠાનં, યત્થ ગન્ત્વા ન સોચરે.
સદા જાગરમાનાનં, અહોરત્તાનુસિક્ખિનં;
નિબ્બાનં અધિમુત્તાનં, અત્થં ગચ્છન્તિ આસવા.
પોરાણમેતં ¶ અતુલ, નેતં અજ્જતનામિવ;
નિન્દન્તિ તુણ્હિમાસીનં, નિન્દન્તિ બહુભાણિનં;
મિતભાણિમ્પિ નિન્દન્તિ, નત્થિ લોકે અનિન્દિતો.
ન ચાહુ ન ચ ભવિસ્સતિ, ન ચેતરહિ વિજ્જતિ;
એકન્તં નિન્દિતો પોસો, એકન્તં વા પસંસિતો.
યં ચે વિઞ્ઞૂ પસંસન્તિ, અનુવિચ્ચ સુવે સુવે;
અચ્છિદ્દવુત્તિં [અચ્છિન્નવુત્તિં (ક.)] મેધાવિં, પઞ્ઞાસીલસમાહિતં.
નિક્ખં [નેક્ખં (સી. સ્યા. પી.)] જમ્બોનદસ્સેવ, કો તં નિન્દિતુમરહતિ;
દેવાપિ નં પસંસન્તિ, બ્રહ્મુનાપિ પસંસિતો.
કાયપ્પકોપં રક્ખેય્ય, કાયેન સંવુતો સિયા;
કાયદુચ્ચરિતં હિત્વા, કાયેન સુચરિતં ચરે.
વચીપકોપં ¶ રક્ખેય્ય, વાચાય સંવુતો સિયા;
વચીદુચ્ચરિતં હિત્વા, વાચાય સુચરિતં ચરે.
મનોપકોપં રક્ખેય્ય, મનસા સંવુતો સિયા;
મનોદુચ્ચરિતં હિત્વા, મનસા સુચરિતં ચરે.
કાયેન ¶ સંવુતા ધીરા, અથો વાચાય સંવુતા;
મનસા સંવુતા ધીરા, તે વે સુપરિસંવુતા.
કોધવગ્ગો સત્તરસમો નિટ્ઠિતો.
૧૮. મલવગ્ગો
પણ્ડુપલાસોવ ¶ દાનિસિ, યમપુરિસાપિ ચ તે [તં (સી. સ્યા. કં. પી.)] ઉપટ્ઠિતા;
ઉય્યોગમુખે ચ તિટ્ઠસિ, પાથેય્યમ્પિ ચ તે ન વિજ્જતિ.
સો ¶ કરોહિ દીપમત્તનો, ખિપ્પં વાયમ પણ્ડિતો ભવ;
નિદ્ધન્તમલો અનઙ્ગણો, દિબ્બં અરિયભૂમિં ઉપેહિસિ [દિબ્બં અરિયભૂમિમેહિસિ (સી. સ્યા. પી.), દિબ્બમરિયભૂમિં ઉપેહિસિ (?)].
ઉપનીતવયો ચ દાનિસિ, સમ્પયાતોસિ ¶ યમસ્સ સન્તિકે;
વાસો [વાસોપિ ચ (બહૂસુ)] તે નત્થિ અન્તરા, પાથેય્યમ્પિ ચ તે ન વિજ્જતિ.
સો કરોહિ દીપમત્તનો, ખિપ્પં વાયમ પણ્ડિતો ભવ;
નિદ્ધન્તમલો અનઙ્ગણો, ન પુનં જાતિજરં [ન પુન જાતિજરં (સી. સ્યા.), ન પુન જાતિજ્જરં (ક.)] ઉપેહિસિ.
અનુપુબ્બેન મેધાવી, થોકં થોકં ખણે ખણે;
કમ્મારો રજતસ્સેવ, નિદ્ધમે મલમત્તનો.
અયસાવ મલં સમુટ્ઠિતં [સમુટ્ઠાય (ક.)], તતુટ્ઠાય [તદુટ્ઠાય (સી. સ્યા. પી.)] તમેવ ખાદતિ;
એવં અતિધોનચારિનં, સાનિ કમ્માનિ [સકકમ્માનિ (સી. પી.)] નયન્તિ દુગ્ગતિં.
અસજ્ઝાયમલા ¶ ¶ મન્તા, અનુટ્ઠાનમલા ઘરા;
મલં વણ્ણસ્સ કોસજ્જં, પમાદો રક્ખતો મલં.
મલિત્થિયા દુચ્ચરિતં, મચ્છેરં દદતો મલં;
મલા વે પાપકા ધમ્મા, અસ્મિં લોકે પરમ્હિ ચ.
તતો મલા મલતરં, અવિજ્જા પરમં મલં;
એતં મલં પહન્ત્વાન, નિમ્મલા હોથ ભિક્ખવો.
સુજીવં ¶ અહિરિકેન, કાકસૂરેન ધંસિના;
પક્ખન્દિના પગબ્ભેન, સંકિલિટ્ઠેન જીવિતં.
હિરીમતા ¶ ચ દુજ્જીવં, નિચ્ચં સુચિગવેસિના;
અલીનેનાપ્પગબ્ભેન, સુદ્ધાજીવેન પસ્સતા.
યો પાણમતિપાતેતિ, મુસાવાદઞ્ચ ભાસતિ;
લોકે અદિન્નમાદિયતિ, પરદારઞ્ચ ગચ્છતિ.
સુરામેરયપાનઞ્ચ, યો નરો અનુયુઞ્જતિ;
ઇધેવમેસો લોકસ્મિં, મૂલં ખણતિ અત્તનો.
એવં ભો પુરિસ જાનાહિ, પાપધમ્મા અસઞ્ઞતા;
મા તં લોભો અધમ્મો ચ, ચિરં દુક્ખાય રન્ધયું.
દદાતિ વે યથાસદ્ધં, યથાપસાદનં [યત્થ પસાદનં (કત્થચિ)] જનો;
તત્થ યો મઙ્કુ ભવતિ [તત્થ ચે મંકુ યો હોતિ (સી.), તત્થ યો મઙ્કુતો હોતિ (સ્યા.)], પરેસં પાનભોજને;
ન સો દિવા વા રત્તિં વા, સમાધિમધિગચ્છતિ.
યસ્સ ¶ ¶ ચેતં સમુચ્છિન્નં, મૂલઘચ્ચં [મૂલઘચ્છં (ક.)] સમૂહતં;
સ વે દિવા વા રત્તિં વા, સમાધિમધિગચ્છતિ.
નત્થિ રાગસમો અગ્ગિ, નત્થિ દોસસમો ગહો;
નત્થિ મોહસમં જાલં, નત્થિ તણ્હાસમા નદી.
સુદસ્સં વજ્જમઞ્ઞેસં, અત્તનો પન દુદ્દસં;
પરેસં હિ સો વજ્જાનિ, ઓપુનાતિ [ઓફુનાતિ (ક.)] યથા ભુસં;
અત્તનો પન છાદેતિ, કલિંવ કિતવા સઠો.
પરવજ્જાનુપસ્સિસ્સ ¶ , ¶ નિચ્ચં ઉજ્ઝાનસઞ્ઞિનો;
આસવા તસ્સ વડ્ઢન્તિ, આરા સો આસવક્ખયા.
આકાસેવ પદં નત્થિ, સમણો નત્થિ બાહિરે;
પપઞ્ચાભિરતા પજા, નિપ્પપઞ્ચા તથાગતા.
આકાસેવ પદં નત્થિ, સમણો નત્થિ બાહિરે;
સઙ્ખારા સસ્સતા નત્થિ, નત્થિ બુદ્ધાનમિઞ્જિતં.
મલવગ્ગો અટ્ઠારસમો નિટ્ઠિતો.
૧૯. ધમ્મટ્ઠવગ્ગો
ન ¶ તેન હોતિ ધમ્મટ્ઠો, યેનત્થં સાહસા [સહસા (સી. સ્યા. ક.)] નયે;
યો ચ અત્થં અનત્થઞ્ચ, ઉભો નિચ્છેય્ય પણ્ડિતો.
અસાહસેન ¶ ધમ્મેન, સમેન નયતી પરે;
ધમ્મસ્સ ગુત્તો મેધાવી, ‘‘ધમ્મટ્ઠો’’તિ પવુચ્ચતિ.
ન તેન પણ્ડિતો હોતિ, યાવતા બહુ ભાસતિ;
ખેમી અવેરી અભયો, ‘‘પણ્ડિતો’’તિ પવુચ્ચતિ.
ન તાવતા ધમ્મધરો, યાવતા બહુ ભાસતિ;
યો ચ અપ્પમ્પિ સુત્વાન, ધમ્મં કાયેન પસ્સતિ;
સ વે ધમ્મધરો હોતિ, યો ધમ્મં નપ્પમજ્જતિ.
ન ¶ તેન થેરો સો હોતિ [થેરો હોતિ (સી. સ્યા.)], યેનસ્સ પલિતં સિરો;
પરિપક્કો ¶ વયો તસ્સ, ‘‘મોઘજિણ્ણો’’તિ વુચ્ચતિ.
યમ્હિ સચ્ચઞ્ચ ધમ્મો ચ, અહિંસા સંયમો દમો;
સ વે વન્તમલો ધીરો, ‘‘થેરો’’ ઇતિ [સો થેરોતિ (સ્યા. ક.)] પવુચ્ચતિ.
ન વાક્કરણમત્તેન, વણ્ણપોક્ખરતાય વા;
સાધુરૂપો નરો હોતિ, ઇસ્સુકી મચ્છરી સઠો.
યસ્સ ચેતં સમુચ્છિન્નં, મૂલઘચ્ચં સમૂહતં;
સ વન્તદોસો મેધાવી, ‘‘સાધુરૂપો’’તિ વુચ્ચતિ.
ન મુણ્ડકેન સમણો, અબ્બતો અલિકં ભણં;
ઇચ્છાલોભસમાપન્નો, સમણો કિં ભવિસ્સતિ.
યો ¶ ચ સમેતિ પાપાનિ, અણું થૂલાનિ સબ્બસો;
સમિતત્તા હિ પાપાનં, ‘‘સમણો’’તિ પવુચ્ચતિ.
ન ¶ તેન ભિક્ખુ સો હોતિ, યાવતા ભિક્ખતે પરે;
વિસ્સં ધમ્મં સમાદાય, ભિક્ખુ હોતિ ન તાવતા.
યોધ પુઞ્ઞઞ્ચ પાપઞ્ચ, બાહેત્વા બ્રહ્મચરિયવા [બ્રહ્મચરિયં (ક.)];
સઙ્ખાય લોકે ચરતિ, સ વે ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ વુચ્ચતિ.
ન મોનેન મુની હોતિ, મૂળ્હરૂપો અવિદ્દસુ;
યો ચ તુલંવ પગ્ગય્હ, વરમાદાય પણ્ડિતો.
પાપાનિ ¶ પરિવજ્જેતિ, સ મુની તેન સો મુનિ;
યો મુનાતિ ઉભો લોકે, ‘‘મુનિ’’ તેન પવુચ્ચતિ.
ન તેન અરિયો હોતિ, યેન પાણાનિ હિંસતિ;
અહિંસા ¶ સબ્બપાણાનં, ‘‘અરિયો’’તિ પવુચ્ચતિ.
ન સીલબ્બતમત્તેન, બાહુસચ્ચેન વા પન;
અથ વા સમાધિલાભેન, વિવિત્તસયનેન વા.
ફુસામિ નેક્ખમ્મસુખં, અપુથુજ્જનસેવિતં;
ભિક્ખુ વિસ્સાસમાપાદિ, અપ્પત્તો આસવક્ખયં.
ધમ્મટ્ઠવગ્ગો એકૂનવીસતિમો નિટ્ઠિતો.
૨૦. મગ્ગવગ્ગો
મગ્ગાનટ્ઠઙ્ગિકો ¶ ¶ સેટ્ઠો, સચ્ચાનં ચતુરો પદા;
વિરાગો સેટ્ઠો ધમ્માનં, દ્વિપદાનઞ્ચ ચક્ખુમા.
એસેવ [એસોવ (સી. પી.)] મગ્ગો નત્થઞ્ઞો, દસ્સનસ્સ વિસુદ્ધિયા;
એતઞ્હિ તુમ્હે પટિપજ્જથ, મારસ્સેતં પમોહનં.
એતઞ્હિ તુમ્હે પટિપન્ના, દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સથ;
અક્ખાતો વો [અક્ખાતો વે (સી. પી.)] મયા મગ્ગો, અઞ્ઞાય સલ્લકન્તનં [સલ્લસન્થનં (સી. પી.), સલ્લસત્થનં (સ્યા.)].
તુમ્હેહિ કિચ્ચમાતપ્પં, અક્ખાતારો તથાગતા;
પટિપન્ના પમોક્ખન્તિ, ઝાયિનો મારબન્ધના.
‘‘સબ્બે ¶ સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિ, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ;
અથ ¶ નિબ્બિન્દતિ દુક્ખે, એસ મગ્ગો વિસુદ્ધિયા.
‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ;
અથ નિબ્બિન્દતિ દુક્ખે, એસ મગ્ગો વિસુદ્ધિયા.
‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ;
અથ નિબ્બિન્દતિ દુક્ખે, એસ મગ્ગો વિસુદ્ધિયા.
ઉટ્ઠાનકાલમ્હિ અનુટ્ઠહાનો, યુવા બલી આલસિયં ઉપેતો;
સંસન્નસઙ્કપ્પમનો [અસમ્પન્નસઙ્કપ્પમનો (ક.)] કુસીતો, પઞ્ઞાય મગ્ગં અલસો ન વિન્દતિ.
વાચાનુરક્ખી ¶ ¶ મનસા સુસંવુતો, કાયેન ચ નાકુસલં કયિરા [અકુસલં ન કયિરા (સી. સ્યા. કં. પી.)];
એતે તયો કમ્મપથે વિસોધયે, આરાધયે મગ્ગમિસિપ્પવેદિતં.
યોગા વે જાયતી [જાયતે (કત્થચિ)] ભૂરિ, અયોગા ભૂરિસઙ્ખયો;
એતં દ્વેધાપથં ઞત્વા, ભવાય વિભવાય ચ;
તથાત્તાનં નિવેસેય્ય, યથા ભૂરિ પવડ્ઢતિ.
વનં ¶ છિન્દથ મા રુક્ખં, વનતો જાયતે ભયં;
છેત્વા વનઞ્ચ વનથઞ્ચ, નિબ્બના હોથ ભિક્ખવો.
યાવ હિ વનથો ન છિજ્જતિ, અણુમત્તોપિ નરસ્સ નારિસુ;
પટિબદ્ધમનોવ [પટિબન્ધમનોવ (ક.)] તાવ સો, વચ્છો ખીરપકોવ [ખીરપાનોવ (પી.)] માતરિ.
ઉચ્છિન્દ ¶ સિનેહમત્તનો કુમુદં સારદિકંવ [પાણિના];
સન્તિમગ્ગમેવ બ્રૂહય, નિબ્બાનં સુગતેન દેસિતં.
ઇધ વસ્સં વસિસ્સામિ, ઇધ હેમન્તગિમ્હિસુ;
ઇતિ બાલો વિચિન્તેતિ, અન્તરાયં ન બુજ્ઝતિ.
તં પુત્તપસુસમ્મત્તં, બ્યાસત્તમનસં નરં;
સુત્તં ગામં મહોઘોવ, મચ્ચુ આદાય ગચ્છતિ.
ન ¶ સન્તિ પુત્તા તાણાય, ન પિતા નાપિ બન્ધવા;
અન્તકેનાધિપન્નસ્સ, નત્થિ ઞાતીસુ તાણતા.
એતમત્થવસં ઞત્વા, પણ્ડિતો સીલસંવુતો;
નિબ્બાનગમનં મગ્ગં, ખિપ્પમેવ વિસોધયે.
મગ્ગવગ્ગો વીસતિમો નિટ્ઠિતો.
૨૧. પકિણ્ણકવગ્ગો
મત્તાસુખપરિચ્ચાગા ¶ ¶ , પસ્સે ચે વિપુલં સુખં;
ચજે મત્તાસુખં ધીરો, સમ્પસ્સં વિપુલં સુખં.
પરદુક્ખૂપધાનેન, અત્તનો [યો અત્તનો (સ્યા. પી. ક.)] સુખમિચ્છતિ;
વેરસંસગ્ગસંસટ્ઠો, વેરા સો ન પરિમુચ્ચતિ.
યઞ્હિ ¶ કિચ્ચં અપવિદ્ધં [તદપવિદ્ધં (સી. સ્યા.)], અકિચ્ચં પન કયિરતિ;
ઉન્નળાનં પમત્તાનં, તેસં વડ્ઢન્તિ આસવા.
યેસઞ્ચ સુસમારદ્ધા, નિચ્ચં કાયગતા સતિ;
અકિચ્ચં તે ન સેવન્તિ, કિચ્ચે સાતચ્ચકારિનો;
સતાનં સમ્પજાનાનં, અત્થં ગચ્છન્તિ આસવા.
માતરં ¶ પિતરં હન્ત્વા, રાજાનો દ્વે ચ ખત્તિયે;
રટ્ઠં સાનુચરં હન્ત્વા, અનીઘો યાતિ બ્રાહ્મણો.
માતરં પિતરં હન્ત્વા, રાજાનો દ્વે ચ સોત્થિયે;
વેયગ્ઘપઞ્ચમં હન્ત્વા, અનીઘો યાતિ બ્રાહ્મણો.
સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, નિચ્ચં બુદ્ધગતા સતિ.
સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, નિચ્ચં ધમ્મગતા સતિ.
સુપ્પબુદ્ધં ¶ ¶ પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, નિચ્ચં સઙ્ઘગતા સતિ.
સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, નિચ્ચં કાયગતા સતિ.
સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, અહિંસાય રતો મનો.
સુપ્પબુદ્ધં પબુજ્ઝન્તિ, સદા ગોતમસાવકા;
યેસં ¶ દિવા ચ રત્તો ચ, ભાવનાય રતો મનો.
દુપ્પબ્બજ્જં દુરભિરમં, દુરાવાસા ઘરા દુખા;
દુક્ખોસમાનસંવાસો, દુક્ખાનુપતિતદ્ધગૂ;
તસ્મા ન ચદ્ધગૂ સિયા, ન ચ [તસ્મા ન ચદ્ધગૂ ન ચ (ક.)] દુક્ખાનુપતિતો સિયા [દુક્ખાનુપાતિતો (?)].
સદ્ધો સીલેન સમ્પન્નો, યસોભોગસમપ્પિતો;
યં યં પદેસં ભજતિ, તત્થ તત્થેવ પૂજિતો.
દૂરે સન્તો પકાસેન્તિ, હિમવન્તોવ પબ્બતો;
અસન્તેત્થ ન દિસ્સન્તિ, રત્તિં ખિત્તા યથા સરા.
એકાસનં ¶ એકસેય્યં, એકો ચરમતન્દિતો;
એકો દમયમત્તાનં, વનન્તે રમિતો સિયા.
પકિણ્ણકવગ્ગો એકવીસતિમો નિટ્ઠિતો.
૨૨. નિરયવગ્ગો
અભૂતવાદી ¶ ¶ નિરયં ઉપેતિ, યો વાપિ [યો ચાપિ (સી. પી. ક.)] કત્વા ન કરોમિ ચાહ [ન કરોમીતિ ચાહ (સ્યા.)];
ઉભોપિ તે પેચ્ચ સમા ભવન્તિ, નિહીનકમ્મા મનુજા પરત્થ.
કાસાવકણ્ઠા બહવો, પાપધમ્મા અસઞ્ઞતા;
પાપા પાપેહિ કમ્મેહિ, નિરયં તે ઉપપજ્જરે.
સેય્યો ¶ અયોગુળો ભુત્તો, તત્તો અગ્ગિસિખૂપમો;
યઞ્ચે ભુઞ્જેય્ય દુસ્સીલો, રટ્ઠપિણ્ડમસઞ્ઞતો.
ચત્તારિ ઠાનાનિ નરો પમત્તો, આપજ્જતિ પરદારૂપસેવી;
અપુઞ્ઞલાભં ન નિકામસેય્યં, નિન્દં તતીયં નિરયં ચતુત્થં.
અપુઞ્ઞલાભો ¶ ચ ગતી ચ પાપિકા, ભીતસ્સ ભીતાય રતી ચ થોકિકા;
રાજા ચ દણ્ડં ગરુકં પણેતિ, તસ્મા નરો પરદારં ન સેવે.
કુસો યથા દુગ્ગહિતો, હત્થમેવાનુકન્તતિ;
સામઞ્ઞં દુપ્પરામટ્ઠં, નિરયાયુપકડ્ઢતિ.
યં ¶ કિઞ્ચિ સિથિલં કમ્મં, સંકિલિટ્ઠઞ્ચ યં વતં;
સઙ્કસ્સરં બ્રહ્મચરિયં, ન તં હોતિ મહપ્ફલં.
કયિરા ચે કયિરાથેનં [કયિરા નં (ક.)], દળ્હમેનં પરક્કમે;
સિથિલો હિ પરિબ્બાજો, ભિય્યો આકિરતે રજં.
અકતં ¶ દુક્કટં સેય્યો, પચ્છા તપ્પતિ દુક્કટં;
કતઞ્ચ સુકતં સેય્યો, યં કત્વા નાનુતપ્પતિ.
નગરં યથા પચ્ચન્તં, ગુત્તં સન્તરબાહિરં;
એવં ¶ ગોપેથ અત્તાનં, ખણો વો [ખણો વે (સી. પી. ક.)] મા ઉપચ્ચગા;
ખણાતીતા હિ સોચન્તિ, નિરયમ્હિ સમપ્પિતા.
અલજ્જિતાયે લજ્જન્તિ, લજ્જિતાયે ન લજ્જરે;
મિચ્છાદિટ્ઠિસમાદાના, સત્તા ગચ્છન્તિ દુગ્ગતિં.
અભયે ભયદસ્સિનો, ભયે ચાભયદસ્સિનો;
મિચ્છાદિટ્ઠિસમાદાના, સત્તા ગચ્છન્તિ દુગ્ગતિં.
અવજ્જે ¶ વજ્જમતિનો, વજ્જે ચાવજ્જદસ્સિનો;
મિચ્છાદિટ્ઠિસમાદાના, સત્તા ગચ્છન્તિ દુગ્ગતિં.
વજ્જઞ્ચ વજ્જતો ઞત્વા, અવજ્જઞ્ચ અવજ્જતો;
સમ્માદિટ્ઠિસમાદાના, સત્તા ગચ્છન્તિ સુગ્ગતિં.
નિરયવગ્ગો દ્વાવીસતિમો નિટ્ઠિતો.
૨૩. નાગવગ્ગો
અહં ¶ નાગોવ સઙ્ગામે, ચાપતો પતિતં સરં;
અતિવાક્યં તિતિક્ખિસ્સં, દુસ્સીલો હિ બહુજ્જનો.
દન્તં ¶ નયન્તિ સમિતિં, દન્તં રાજાભિરૂહતિ;
દન્તો સેટ્ઠો મનુસ્સેસુ, યોતિવાક્યં તિતિક્ખતિ.
વરમસ્સતરા દન્તા, આજાનીયા ચ [આજાનીયાવ (સ્યા.)] સિન્ધવા;
કુઞ્જરા ચ [કુઞ્જરાવ (સ્યા.)] મહાનાગા, અત્તદન્તો તતો વરં.
ન ¶ હિ એતેહિ યાનેહિ, ગચ્છેય્ય અગતં દિસં;
યથાત્તના સુદન્તેન, દન્તો દન્તેન ગચ્છતિ.
ધનપાલો [ધનપાલકો (સી. સ્યા. કં. પી.)] નામ કુઞ્જરો, કટુકભેદનો [કટુકપ્પભેદનો (સી. સ્યા. પી.)] દુન્નિવારયો;
બદ્ધો કબળં ન ભુઞ્જતિ, સુમરતિ [સુસરતિ (ક.)] નાગવનસ્સ કુઞ્જરો.
મિદ્ધી ¶ યદા હોતિ મહગ્ઘસો ચ, નિદ્દાયિતા સમ્પરિવત્તસાયી;
મહાવરાહોવ નિવાપપુટ્ઠો, પુનપ્પુનં ગબ્ભમુપેતિ મન્દો.
ઇદં ¶ પુરે ચિત્તમચારિ ચારિકં, યેનિચ્છકં યત્થકામં યથાસુખં;
તદજ્જહં નિગ્ગહેસ્સામિ યોનિસો, હત્થિપ્પભિન્નં વિય અઙ્કુસગ્ગહો.
અપ્પમાદરતા હોથ, સચિત્તમનુરક્ખથ;
દુગ્ગા ઉદ્ધરથત્તાનં, પઙ્કે સન્નોવ [સત્તોવ (સી. પી.)] કુઞ્જરો.
સચે લભેથ નિપકં સહાયં, સદ્ધિં ચરં સાધુવિહારિધીરં;
અભિભુય્ય સબ્બાનિ પરિસ્સયાનિ, ચરેય્ય તેનત્તમનો સતીમા.
નો ¶ ચે લભેથ નિપકં સહાયં, સદ્ધિં ચરં સાધુવિહારિધીરં;
રાજાવ રટ્ઠં વિજિતં પહાય, એકો ચરે માતઙ્ગરઞ્ઞેવ નાગો.
એકસ્સ ચરિતં સેય્યો, નત્થિ બાલે સહાયતા;
એકો ચરે ન ચ પાપાનિ કયિરા, અપ્પોસ્સુક્કો માતઙ્ગરઞ્ઞેવ નાગો.
અત્થમ્હિ ¶ જાતમ્હિ સુખા સહાયા, તુટ્ઠી સુખા યા ઇતરીતરેન;
પુઞ્ઞં સુખં જીવિતસઙ્ખયમ્હિ, સબ્બસ્સ દુક્ખસ્સ સુખં પહાનં.
સુખા ¶ ¶ મત્તેય્યતા લોકે, અથો પેત્તેય્યતા સુખા;
સુખા સામઞ્ઞતા લોકે, અથો બ્રહ્મઞ્ઞતા સુખા.
સુખં યાવ જરા સીલં, સુખા સદ્ધા પતિટ્ઠિતા;
સુખો પઞ્ઞાય પટિલાભો, પાપાનં અકરણં સુખં.
નાગવગ્ગો તેવીસતિમો નિટ્ઠિતો.
૨૪. તણ્હાવગ્ગો
મનુજસ્સ ¶ પમત્તચારિનો, તણ્હા વડ્ઢતિ માલુવા વિય;
સો પ્લવતી [પ્લવતિ (સી. પી.), પલવેતી (ક.), ઉપ્લવતિ (?)] હુરા હુરં, ફલમિચ્છંવ વનસ્મિ વાનરો.
યં એસા સહતે જમ્મી, તણ્હા લોકે વિસત્તિકા;
સોકા તસ્સ પવડ્ઢન્તિ, અભિવટ્ઠંવ [અભિવડ્ઢંવ (સ્યા.), અભિવટ્ટંવ (પી.), અભિવુડ્ઢંવ (ક.)] બીરણં.
યો ચેતં સહતે જમ્મિં, તણ્હં લોકે દુરચ્ચયં;
સોકા તમ્હા પપતન્તિ, ઉદબિન્દુવ પોક્ખરા.
તં વો વદામિ ભદ્દં વો, યાવન્તેત્થ સમાગતા;
તણ્હાય મૂલં ખણથ, ઉસીરત્થોવ બીરણં;
મા વો નળંવ સોતોવ, મારો ભઞ્જિ પુનપ્પુનં.
યથાપિ ¶ ¶ ¶ મૂલે અનુપદ્દવે દળ્હે, છિન્નોપિ રુક્ખો પુનરેવ રૂહતિ;
એવમ્પિ તણ્હાનુસયે અનૂહતે, નિબ્બત્તતી દુક્ખમિદં પુનપ્પુનં.
યસ્સ છત્તિંસતિ સોતા, મનાપસવના ભુસા;
માહા [વાહા (સી. સ્યા. પી.)] વહન્તિ દુદ્દિટ્ઠિં, સઙ્કપ્પા રાગનિસ્સિતા.
સવન્તિ ¶ સબ્બધિ સોતા, લતા ઉપ્પજ્જ [ઉબ્ભિજ્જ (સી. સ્યા. કં. પી.)] તિટ્ઠતિ;
તઞ્ચ દિસ્વા લતં જાતં, મૂલં પઞ્ઞાય છિન્દથ.
સરિતાનિ સિનેહિતાનિ ચ, સોમનસ્સાનિ ભવન્તિ જન્તુનો;
તે સાતસિતા સુખેસિનો, તે વે જાતિજરૂપગા નરા.
તસિણાય પુરક્ખતા પજા, પરિસપ્પન્તિ સસોવ બન્ધિતો [બાધિતો (બહૂસુ)];
સંયોજનસઙ્ગસત્તકા, દુક્ખમુપેન્તિ પુનપ્પુનં ચિરાય.
તસિણાય પુરક્ખતા પજા, પરિસપ્પન્તિ સસોવ બન્ધિતો;
તસ્મા તસિણં વિનોદયે, આકઙ્ખન્ત [ભિક્ખૂ આકઙ્ખી (સી.), ભિક્ખુ આકઙ્ખં (સ્યા.)] વિરાગમત્તનો.
યો નિબ્બનથો વનાધિમુત્તો, વનમુત્તો વનમેવ ધાવતિ;
તં પુગ્ગલમેથ પસ્સથ, મુત્તો બન્ધનમેવ ધાવતિ.
ન ¶ ¶ તં દળ્હં બન્ધનમાહુ ધીરા, યદાયસં દારુજપબ્બજઞ્ચ [દારૂજં બબ્બજઞ્ચ (સી. પી.)];
સારત્તરત્તા ¶ મણિકુણ્ડલેસુ, પુત્તેસુ દારેસુ ચ યા અપેક્ખા.
એતં દળ્હં બન્ધનમાહુ ધીરા, ઓહારિનં સિથિલં દુપ્પમુઞ્ચં;
એતમ્પિ છેત્વાન પરિબ્બજન્તિ, અનપેક્ખિનો કામસુખં પહાય.
યે રાગરત્તાનુપતન્તિ સોતં, સયંકતં મક્કટકોવ જાલં;
એતમ્પિ છેત્વાન વજન્તિ ધીરા, અનપેક્ખિનો સબ્બદુક્ખં પહાય.
મુઞ્ચ ¶ પુરે મુઞ્ચ પચ્છતો, મજ્ઝે મુઞ્ચ ભવસ્સ પારગૂ;
સબ્બત્થ વિમુત્તમાનસો, ન પુનં જાતિજરં ઉપેહિસિ.
વિતક્કમથિતસ્સ જન્તુનો, તિબ્બરાગસ્સ સુભાનુપસ્સિનો;
ભિય્યો તણ્હા પવડ્ઢતિ, એસ ખો દળ્હં [એસ ગાળ્હં (ક.)] કરોતિ બન્ધનં.
વિતક્કૂપસમે ¶ ચ [વિતક્કૂપસમેવ (ક.)] યો રતો, અસુભં ભાવયતે સદા સતો;
એસ ¶ [એસો (?)] ખો બ્યન્તિ કાહિતિ, એસ [એસો (?)] છેચ્છતિ મારબન્ધનં.
નિટ્ઠઙ્ગતો ¶ અસન્તાસી, વીતતણ્હો અનઙ્ગણો;
અચ્છિન્દિ ભવસલ્લાનિ, અન્તિમોયં સમુસ્સયો.
વીતતણ્હો અનાદાનો, નિરુત્તિપદકોવિદો;
અક્ખરાનં સન્નિપાતં, જઞ્ઞા પુબ્બાપરાનિ ચ;
સ વે ‘‘અન્તિમસારીરો, મહાપઞ્ઞો મહાપુરિસો’’તિ વુચ્ચતિ.
સબ્બાભિભૂ સબ્બવિદૂહમસ્મિ, સબ્બેસુ ધમ્મેસુ અનૂપલિત્તો;
સબ્બઞ્જહો તણ્હક્ખયે વિમુત્તો, સયં અભિઞ્ઞાય કમુદ્દિસેય્યં.
સબ્બદાનં ધમ્મદાનં જિનાતિ, સબ્બરસં ધમ્મરસો જિનાતિ;
સબ્બરતિં ધમ્મરતિ જિનાતિ, તણ્હક્ખયો સબ્બદુક્ખં જિનાતિ.
હનન્તિ ભોગા દુમ્મેધં, નો ચ પારગવેસિનો;
ભોગતણ્હાય દુમ્મેધો, હન્તિ અઞ્ઞેવ અત્તનં.
તિણદોસાનિ ખેત્તાનિ, રાગદોસા અયં પજા;
તસ્મા હિ વીતરાગેસુ, દિન્નં હોતિ મહપ્ફલં.
તિણદોસાનિ ¶ ¶ ¶ ખેત્તાનિ, દોસદોસા અયં પજા;
તસ્મા હિ વીતદોસેસુ, દિન્નં હોતિ મહપ્ફલં.
તિણદોસાનિ ખેત્તાનિ, મોહદોસા અયં પજા;
તસ્મા હિ વીતમોહેસુ, દિન્નં હોતિ મહપ્ફલં.
(તિણદોસાનિ ¶ ખેત્તાનિ, ઇચ્છાદોસા અયં પજા;
તસ્મા હિ વિગતિચ્છેસુ, દિન્નં હોતિ મહપ્ફલં.) [( ) વિદેસપોત્થકેસુ નત્થિ, અટ્ઠકથાયમ્પિ ન દિસ્સતિ]
તિણદોસાનિ ખેત્તાનિ, તણ્હાદોસા અયં પજા;
તસ્મા હિ વીતતણ્હેસુ, દિન્નં હોતિ મહપ્ફલં.
તણ્હાવગ્ગો ચતુવીસતિમો નિટ્ઠિતો.
૨૫. ભિક્ખુવગ્ગો
ચક્ખુના સંવરો સાધુ, સાધુ સોતેન સંવરો;
ઘાનેન સંવરો સાધુ, સાધુ જિવ્હાય સંવરો.
કાયેન સંવરો સાધુ, સાધુ વાચાય સંવરો;
મનસા સંવરો સાધુ, સાધુ સબ્બત્થ સંવરો;
સબ્બત્થ સંવુતો ભિક્ખુ, સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતિ.
હત્થસંયતો પાદસંયતો, વાચાસંયતો સંયતુત્તમો;
અજ્ઝત્તરતો સમાહિતો, એકો સન્તુસિતો તમાહુ ભિક્ખું.
યો ¶ મુખસંયતો ભિક્ખુ, મન્તભાણી અનુદ્ધતો;
અત્થં ધમ્મઞ્ચ દીપેતિ, મધુરં તસ્સ ભાસિતં.
ધમ્મારામો ¶ ¶ ¶ ધમ્મરતો, ધમ્મં અનુવિચિન્તયં;
ધમ્મં અનુસ્સરં ભિક્ખુ, સદ્ધમ્મા ન પરિહાયતિ.
સલાભં નાતિમઞ્ઞેય્ય, નાઞ્ઞેસં પિહયં ચરે;
અઞ્ઞેસં પિહયં ભિક્ખુ, સમાધિં નાધિગચ્છતિ.
અપ્પલાભોપિ ચે ભિક્ખુ, સલાભં નાતિમઞ્ઞતિ;
તં વે દેવા પસંસન્તિ, સુદ્ધાજીવિં અતન્દિતં.
સબ્બસો નામરૂપસ્મિં, યસ્સ નત્થિ મમાયિતં;
અસતા ચ ન સોચતિ, સ વે ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ વુચ્ચતિ.
મેત્તાવિહારી યો ભિક્ખુ, પસન્નો બુદ્ધસાસને;
અધિગચ્છે પદં સન્તં, સઙ્ખારૂપસમં સુખં.
સિઞ્ચ ભિક્ખુ ઇમં નાવં, સિત્તા તે લહુમેસ્સતિ;
છેત્વા રાગઞ્ચ દોસઞ્ચ, તતો નિબ્બાનમેહિસિ.
પઞ્ચ છિન્દે પઞ્ચ જહે, પઞ્ચ ચુત્તરિ ભાવયે;
પઞ્ચ સઙ્ગાતિગો ભિક્ખુ, ‘‘ઓઘતિણ્ણો’’તિ વુચ્ચતિ.
ઝાય ભિક્ખુ [ઝાય તુવં ભિક્ખુ (?)] મા પમાદો [મા ચ પમાદો (સી. સ્યા. પી.)], મા તે કામગુણે રમેસ્સુ [ભમસ્સુ (સી. પી.), ભવસ્સુ (સ્યા.), રમસ્સુ (ક.)] ચિત્તં;
મા લોહગુળં ગિલી પમત્તો, મા કન્દિ ‘‘દુક્ખમિદ’’ન્તિ ડય્હમાનો.
નત્થિ ઝાનં અપઞ્ઞસ્સ, પઞ્ઞા નત્થિ અઝાયતો [અજ્ઝાયિનો (ક.)];
યમ્હિ ઝાનઞ્ચ પઞ્ઞા ચ, સ વે નિબ્બાનસન્તિકે.
સુઞ્ઞાગારં ¶ ¶ ¶ ¶ પવિટ્ઠસ્સ, સન્તચિત્તસ્સ ભિક્ખુનો;
અમાનુસી રતિ હોતિ, સમ્મા ધમ્મં વિપસ્સતો.
યતો યતો સમ્મસતિ, ખન્ધાનં ઉદયબ્બયં;
લભતી [લભતિ (પી.), લભતે (ક.)] પીતિપામોજ્જં, અમતં તં વિજાનતં.
તત્રાયમાદિ ભવતિ, ઇધ પઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનો;
ઇન્દ્રિયગુત્તિ સન્તુટ્ઠિ, પાતિમોક્ખે ચ સંવરો.
મિત્તે ભજસ્સુ કલ્યાણે, સુદ્ધાજીવે અતન્દિતે;
પટિસન્થારવુત્યસ્સ [પટિસન્ધારવુત્યસ્સ (ક.)], આચારકુસલો સિયા;
તતો પામોજ્જબહુલો, દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સતિ.
વસ્સિકા વિય પુપ્ફાનિ, મદ્દવાનિ [મજ્જવાનિ (ક. ટીકા) પચ્ચવાનિ (ક. અટ્ઠ.)] પમુઞ્ચતિ;
એવં રાગઞ્ચ દોસઞ્ચ, વિપ્પમુઞ્ચેથ ભિક્ખવો.
સન્તકાયો સન્તવાચો, સન્તવા સુસમાહિતો [સન્તમનો સુસમાહિતો (સ્યા. પી.), સન્તમનો સમાહિતો (ક.)];
વન્તલોકામિસો ભિક્ખુ, ‘‘ઉપસન્તો’’તિ વુચ્ચતિ.
અત્તના ચોદયત્તાનં, પટિમંસેથ અત્તના [પટિમાસે અત્તમત્તના (સી. પી.), પટિમંસે તમત્તના (સ્યા.)];
સો અત્તગુત્તો સતિમા, સુખં ભિક્ખુ વિહાહિસિ.
અત્તા હિ અત્તનો નાથો, (કો હિ નાથો પરો સિયા) [( ) વિદેસપોત્થકેસુ નત્થિ]
અત્તા હિ અત્તનો ગતિ;
તસ્મા સંયમમત્તાનં [સંયમય’ત્તાનં (સી. પી.)], અસ્સં ભદ્રંવ વાણિજો.
પામોજ્જબહુલો ¶ ભિક્ખુ, પસન્નો બુદ્ધસાસને;
અધિગચ્છે પદં સન્તં, સઙ્ખારૂપસમં સુખં.
યો ¶ ¶ હવે દહરો ભિક્ખુ, યુઞ્જતિ બુદ્ધસાસને;
સોમં ¶ [સો ઇમં (સી. સ્યા. કં. પી.)] લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
ભિક્ખુવગ્ગો પઞ્ચવીસતિમો નિટ્ઠિતો.
૨૬. બ્રાહ્મણવગ્ગો
છિન્દ સોતં પરક્કમ્મ, કામે પનુદ બ્રાહ્મણ;
સઙ્ખારાનં ખયં ઞત્વા, અકતઞ્ઞૂસિ બ્રાહ્મણ.
યદા દ્વયેસુ ધમ્મેસુ, પારગૂ હોતિ બ્રાહ્મણો;
અથસ્સ સબ્બે સંયોગા, અત્થં ગચ્છન્તિ જાનતો.
યસ્સ પારં અપારં વા, પારાપારં ન વિજ્જતિ;
વીતદ્દરં વિસંયુત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
ઝાયિં વિરજમાસીનં, કતકિચ્ચમનાસવં;
ઉત્તમત્થમનુપ્પત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
દિવા ¶ તપતિ આદિચ્ચો, રત્તિમાભાતિ ચન્દિમા;
સન્નદ્ધો ખત્તિયો તપતિ, ઝાયી તપતિ બ્રાહ્મણો;
અથ સબ્બમહોરત્તિં [સબ્બમહોરત્તં (?)], બુદ્ધો તપતિ તેજસા.
બાહિતપાપોતિ ¶ બ્રાહ્મણો, સમચરિયા સમણોતિ વુચ્ચતિ;
પબ્બાજયમત્તનો મલં, તસ્મા ‘‘પબ્બજિતો’’તિ વુચ્ચતિ.
ન ¶ ¶ બ્રાહ્મણસ્સ પહરેય્ય, નાસ્સ મુઞ્ચેથ બ્રાહ્મણો;
ધી [ધિ (સ્યા. બ્યાકરણેસુ)] બ્રાહ્મણસ્સ હન્તારં, તતો ધી યસ્સ [યો + અસ્સ = યસ્સ] મુઞ્ચતિ.
ન બ્રાહ્મણસ્સેતદકિઞ્ચિ સેય્યો, યદા નિસેધો મનસો પિયેહિ;
યતો યતો હિંસમનો નિવત્તતિ, તતો તતો સમ્મતિમેવ દુક્ખં.
યસ્સ કાયેન વાચાય, મનસા નત્થિ દુક્કટં;
સંવુતં તીહિ ઠાનેહિ, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યમ્હા ધમ્મં વિજાનેય્ય, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતં;
સક્કચ્ચં તં નમસ્સેય્ય, અગ્ગિહુત્તંવ બ્રાહ્મણો.
ન જટાહિ ન ગોત્તેન, ન જચ્ચા હોતિ બ્રાહ્મણો;
યમ્હિ સચ્ચઞ્ચ ધમ્મો ચ, સો સુચી સો ચ બ્રાહ્મણો.
કિં ¶ તે જટાહિ દુમ્મેધ, કિં તે અજિનસાટિયા;
અબ્ભન્તરં તે ગહનં, બાહિરં પરિમજ્જસિ.
પંસુકૂલધરં જન્તું, કિસં ધમનિસન્થતં;
એકં વનસ્મિં ઝાયન્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
ન ¶ ચાહં બ્રાહ્મણં બ્રૂમિ, યોનિજં મત્તિસમ્ભવં;
ભોવાદિ નામ સો હોતિ, સચે હોતિ સકિઞ્ચનો;
અકિઞ્ચનં અનાદાનં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
સબ્બસંયોજનં છેત્વા, યો વે ન પરિતસ્સતિ;
સઙ્ગાતિગં ¶ વિસંયુત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
છેત્વા ¶ નદ્ધિં [નન્ધિં (ક. સી.), નન્દિં (પી.)] વરત્તઞ્ચ, સન્દાનં [સન્દામં (સી.)] સહનુક્કમં;
ઉક્ખિત્તપલિઘં બુદ્ધં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
અક્કોસં વધબન્ધઞ્ચ, અદુટ્ઠો યો તિતિક્ખતિ;
ખન્તીબલં બલાનીકં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
અક્કોધનં વતવન્તં, સીલવન્તં અનુસ્સદં;
દન્તં અન્તિમસારીરં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
વારિ ¶ પોક્ખરપત્તેવ, આરગ્ગેરિવ સાસપો;
યો ન લિમ્પતિ [લિપ્પતિ (સી. પી.)] કામેસુ, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યો દુક્ખસ્સ પજાનાતિ, ઇધેવ ખયમત્તનો;
પન્નભારં વિસંયુત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
ગમ્ભીરપઞ્ઞં મેધાવિં, મગ્ગામગ્ગસ્સ કોવિદં;
ઉત્તમત્થમનુપ્પત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
અસંસટ્ઠં ¶ ગહટ્ઠેહિ, અનાગારેહિ ચૂભયં;
અનોકસારિમપ્પિચ્છં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
નિધાય દણ્ડં ભૂતેસુ, તસેસુ થાવરેસુ ચ;
યો ન હન્તિ ન ઘાતેતિ, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
અવિરુદ્ધં વિરુદ્ધેસુ, અત્તદણ્ડેસુ નિબ્બુતં;
સાદાનેસુ અનાદાનં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યસ્સ રાગો ચ દોસો ચ, માનો મક્ખો ચ પાતિતો;
સાસપોરિવ ¶ આરગ્ગા [આરગ્ગે (ક.)], તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
અકક્કસં ¶ ¶ વિઞ્ઞાપનિં, ગિરં સચ્ચમુદીરયે;
યાય નાભિસજે કઞ્ચિ [કિઞ્ચિ (ક.)], તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યોધ દીઘં વ રસ્સં વા, અણું થૂલં સુભાસુભં;
લોકે અદિન્નં નાદિયતિ [નાદેતિ (મ. નિ. ૨.૪૫૯)], તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
આસા યસ્સ ન વિજ્જન્તિ, અસ્મિં લોકે પરમ્હિ ચ;
નિરાસાસં [નિરાસયં (સી. સ્યા. પી.), નિરાસકં (?)] વિસંયુત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યસ્સાલયા ન વિજ્જન્તિ, અઞ્ઞાય અકથંકથી;
અમતોગધમનુપ્પત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યોધ પુઞ્ઞઞ્ચ પાપઞ્ચ, ઉભો સઙ્ગમુપચ્ચગા;
અસોકં વિરજં સુદ્ધં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
ચન્દંવ વિમલં સુદ્ધં, વિપ્પસન્નમનાવિલં;
નન્દીભવપરિક્ખીણં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યોમં ¶ [યો ઇમં (સી. સ્યા. કં. પી.)] પલિપથં દુગ્ગં, સંસારં મોહમચ્ચગા;
તિણ્ણો પારગતો [પારગતો (સી. સ્યા. કં. પી.)] ઝાયી, અનેજો અકથંકથી;
અનુપાદાય નિબ્બુતો, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યોધ ¶ કામે પહન્ત્વાન [પહત્વાન (સી. પી.)], અનાગારો પરિબ્બજે;
કામભવપરિક્ખીણં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં [ઇદં ગાથાદ્વયં વિદેસપોત્થકેસુ સકિદેવ દસ્સિતં].
યોધ તણ્હં પહન્ત્વાન, અનાગારો પરિબ્બજે;
તણ્હાભવપરિક્ખીણં ¶ , તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
હિત્વા ¶ માનુસકં યોગં, દિબ્બં યોગં ઉપચ્ચગા;
સબ્બયોગવિસંયુત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
હિત્વા રતિઞ્ચ અરતિઞ્ચ, સીતિભૂતં નિરૂપધિં;
સબ્બલોકાભિભું વીરં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
ચુતિં યો વેદિ સત્તાનં, ઉપપત્તિઞ્ચ સબ્બસો;
અસત્તં સુગતં બુદ્ધં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યસ્સ ગતિં ન જાનન્તિ, દેવા ગન્ધબ્બમાનુસા;
ખીણાસવં અરહન્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
યસ્સ ¶ પુરે ચ પચ્છા ચ, મજ્ઝે ચ નત્થિ કિઞ્ચનં;
અકિઞ્ચનં અનાદાનં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
ઉસભં ¶ પવરં વીરં, મહેસિં વિજિતાવિનં;
અનેજં ન્હાતકં [નહાતકં (સી. સ્યા. કં પી.)] બુદ્ધં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
પુબ્બેનિવાસં યો વેદિ, સગ્ગાપાયઞ્ચ પસ્સતિ,
અથો જાતિક્ખયં પત્તો, અભિઞ્ઞાવોસિતો મુનિ;
સબ્બવોસિતવોસાનં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણં.
બ્રાહ્મણવગ્ગો છબ્બીસતિમો નિટ્ઠિતો.
(એત્તાવતા ¶ સબ્બપઠમે યમકવગ્ગે ચુદ્દસ વત્થૂનિ, અપ્પમાદવગ્ગે નવ, ચિત્તવગ્ગે નવ, પુપ્ફવગ્ગે દ્વાદસ, બાલવગ્ગે પન્નરસ, પણ્ડિતવગ્ગે એકાદસ, અરહન્તવગ્ગે દસ, સહસ્સવગ્ગે ચુદ્દસ, પાપવગ્ગે દ્વાદસ, દણ્ડવગ્ગે એકાદસ, જરાવગ્ગે નવ, અત્તવગ્ગે દસ, લોકવગ્ગે એકાદસ, બુદ્ધવગ્ગે નવ [અટ્ઠ (ક.)], સુખવગ્ગે અટ્ઠ, પિયવગ્ગે નવ, કોધવગ્ગે અટ્ઠ, મલવગ્ગે દ્વાદસ, ધમ્મટ્ઠવગ્ગે દસ, મગ્ગવગ્ગે દ્વાદસ, પકિણ્ણકવગ્ગે નવ, નિરયવગ્ગે નવ, નાગવગ્ગે અટ્ઠ, તણ્હાવગ્ગે દ્વાદસ, ભિક્ખુવગ્ગે દ્વાદસ, બ્રાહ્મણવગ્ગે ચત્તાલીસાતિ પઞ્ચાધિકાનિ તીણિ વત્થુસતાનિ.
સતેવીસચતુસ્સતા, ચતુસચ્ચવિભાવિના;
સતત્તયઞ્ચ વત્થૂનં, પઞ્ચાધિકં સમુટ્ઠિતાતિ) [( ) એત્થન્તરે પાઠો વિદેસપોત્થકેસુ નત્થિ, અટ્ઠકથાસુયેવ દિસ્સતિ].
[ધમ્મપદસ્સ વગ્ગસ્સુદ્દાનં§યમકં પમાદં ચિત્તં, પુપ્ફં બાલઞ્ચ પણ્ડિતં.§રહન્તં સહસ્સં પાપં, દણ્ડં જરા અત્તલોકં.§બુદ્ધં સુખં પિયં કોધં, મલં ધમ્મટ્ઠમગ્ગઞ્ચ.§પકિણ્ણકં નિરયં નાગં, તણ્હા ભિક્ખૂ ચ બ્રાહ્મણો.§ગાથાયુદ્દાનં§યમકે વીસગાથાયો, અપ્પમાદલોકમ્હિ ચ.§પિયે દ્વાદસગાથાયો, ચિત્તે જરત્તેકાદસ.§પુપ્ફબાલસહસ્સમ્હિ, બુદ્ધ મગ્ગ પકિણ્ણકે.§સોળસ પણ્ડિતે કોધે, નિરયે નાગે ચતુદ્દસ.§અરહન્તે દસગ્ગાથા, પાપસુખમ્હિ તેરસ.§સત્તરસ દણ્ડધમ્મટ્ઠે, મલમ્હિ એકવીસતિ.§તણ્હાવગ્ગે સત્તબ્બીસ, તેવીસ ભિક્ખુવગ્ગમ્હિ.§બ્રાહ્મણે એકતાલીસ, ચતુસ્સતા સતેવીસ. (ક.)]
ધમ્મપદે વગ્ગાનમુદ્દાનં –
યમકપ્પમાદો ¶ ચિત્તં, પુપ્ફં બાલેન પણ્ડિતો;
અરહન્તો સહસ્સઞ્ચ, પાપં દણ્ડેન તે દસ.
જરા ¶ અત્તા ચ લોકો ચ, બુદ્ધો સુખં પિયેન ચ;
કોધો મલઞ્ચ ધમ્મટ્ઠો, મગ્ગવગ્ગેન વીસતિ.
પકિણ્ણં નિરયો નાગો, તણ્હા ભિક્ખુ ચ બ્રાહ્મણો;
એતે છબ્બીસતિ વગ્ગા, દેસિતાદિચ્ચબન્ધુના.
ગાથાનમુદ્દાનં –
યમકે વીસતિ ગાથા, અપ્પમાદમ્હિ દ્વાદસ;
એકાદસ ચિત્તવગ્ગે, પુપ્ફવગ્ગમ્હિ સોળસ.
બાલે ચ સોળસ ગાથા, પણ્ડિતમ્હિ ચતુદ્દસ;
અરહન્તે દસ ગાથા, સહસ્સે હોન્તિ સોળસ.
તેરસ પાપવગ્ગમ્હિ, દણ્ડમ્હિ દસ સત્ત ચ;
એકાદસ જરા વગ્ગે, અત્તવગ્ગમ્હિ તા દસ.
દ્વાદસ ¶ ¶ લોકવગ્ગમ્હિ, બુદ્ધવગ્ગમ્હિ ઠારસ [સોળસ (સબ્બત્થ)];
સુખે ચ પિયવગ્ગે ચ, ગાથાયો હોન્તિ દ્વાદસ.
ચુદ્દસ કોધવગ્ગમ્હિ, મલવગ્ગેકવીસતિ;
સત્તરસ ચ ધમ્મટ્ઠે, મગ્ગવગ્ગે સત્તરસ.
પકિણ્ણે સોળસ ગાથા, નિરયે નાગે ચ ચુદ્દસ;
છબ્બીસ તણ્હાવગ્ગમ્હિ, તેવીસ ભિક્ખુવગ્ગિકા.
એકતાલીસગાથાયો, બ્રાહ્મણે વગ્ગમુત્તમે;
ગાથાસતાનિ ચત્તારિ, તેવીસ ચ પુનાપરે;
ધમ્મપદે નિપાતમ્હિ, દેસિતાદિચ્ચબન્ધુનાતિ.
ધમ્મપદપાળિ નિટ્ઠિતા.