📜
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
ખુદ્દકનિકાયે
થેરગાથાપાળિ
નિદાનગાથા
સીહાનંવ ¶ ¶ ¶ ¶ નદન્તાનં, દાઠીનં ગિરિગબ્ભરે;
સુણાથ ભાવિતત્તાનં, ગાથા અત્થૂપનાયિકા [અત્તૂપનાયિકા (સી. ક.)].
યથાનામા યથાગોત્તા, યથાધમ્મવિહારિનો;
યથાધિમુત્તા સપ્પઞ્ઞા, વિહરિંસુ અતન્દિતા.
તત્થ તત્થ વિપસ્સિત્વા, ફુસિત્વા અચ્ચુતં પદં;
કતન્તં પચ્ચવેક્ખન્તા, ઇમમત્થમભાસિસું.
૧. એકકનિપાતો
૧. પઠમવગ્ગો
૧. સુભૂતિત્થેરગાથા
‘‘છન્ના ¶ મે કુટિકા સુખા નિવાતા, વસ્સ દેવ યથાસુખં;
ચિત્તં મે સુસમાહિતં વિમુત્તં, આતાપી વિહરામિ વસ્સ દેવા’’તિ.
ઇત્થં સુદં [ઇત્થં સુમં (ક. અટ્ઠ.)] આયસ્મા સુભૂતિત્થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૨. મહાકોટ્ઠિકત્થેરગાથા
‘‘ઉપસન્તો ¶ ઉપરતો, મન્તભાણી અનુદ્ધતો;
ધુનાતિ પાપકે ધમ્મે, દુમપત્તંવ માલુતો’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા મહાકોટ્ઠિકો [મહાકોટ્ઠિતો (સી. સ્યા.)] થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૩. કઙ્ખારેવતત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ઞં ¶ ¶ ઇમં પસ્સ તથાગતાનં, અગ્ગિ યથા પજ્જલિતો નિસીથે;
આલોકદા ચક્ખુદદા ભવન્તિ, યે આગતાનં વિનયન્તિ કઙ્ખ’’ન્તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા કઙ્ખારેવતો થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૪. પુણ્ણત્થેરગાથા
‘‘સમ્ભિરેવ સમાસેથ, પણ્ડિતેહત્થદસ્સિભિ;
અત્થં મહન્તં ગમ્ભીરં, દુદ્દસં નિપુણં અણું;
ધીરા સમધિગચ્છન્તિ, અપ્પમત્તા વિચક્ખણા’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા પુણ્ણો મન્તાણિપુત્તો [મન્તાનિપુત્તો (સ્યા. ક.)] થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૫. દબ્બત્થેરગાથા
‘‘યો ¶ દુદ્દમિયો દમેન દન્તો, દબ્બો સન્તુસિતો વિતિણ્ણકઙ્ખો;
વિજિતાવી અપેતભેરવો હિ, દબ્બો સો પરિનિબ્બુતો ઠિતત્તો’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા દબ્બો થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૬. સીતવનિયત્થેરગાથા
‘‘યો ¶ સીતવનં ઉપગા ભિક્ખુ, એકો સન્તુસિતો સમાહિતત્તો;
વિજિતાવી અપેતલોમહંસો, રક્ખં કાયગતાસતિં ધિતિમા’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા સીતવનિયો થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૭. ભલ્લિયત્થેરગાથા
‘‘યોપાનુદી ¶ મચ્ચુરાજસ્સ સેનં, નળસેતુંવ સુદુબ્બલં મહોઘો;
વિજિતાવી અપેતભેરવો હિ, દન્તો સો પરિનિબ્બુતો ઠિતત્તો’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા ભલ્લિયો થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૮. વીરત્થેરગાથા
‘‘યો દુદ્દમિયો દમેન દન્તો, વીરો સન્તુસિતો વિતિણ્ણકઙ્ખો;
વિજિતાવી અપેતલોમહંસો, વીરો સો પરિનિબ્બુતો ઠિતત્તો’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા વીરો થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૯. પિલિન્દવચ્છત્થેરગાથા
‘‘સ્વાગતં ન દુરાગતં [નાપગતં (સી. સ્યા.)], નયિદં દુમન્તિતં મમ;
સંવિભત્તેસુ ધમ્મેસુ, યં સેટ્ઠં તદુપાગમિ’’ન્તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા પિલિન્દવચ્છો [પિલિન્દિવચ્છો (સી.)] થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
૧૦. પુણ્ણમાસત્થેરગાથા
‘‘વિહરિ ¶ ¶ ¶ અપેક્ખં ઇધ વા હુરં વા, યો વેદગૂ સમિતો યતત્તો;
સબ્બેસુ ધમ્મેસુ અનૂપલિત્તો, લોકસ્સ જઞ્ઞા ઉદયબ્બયઞ્ચા’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા પુણ્ણમાસો થેરો ગાથં અભાસિત્થાતિ.
વગ્ગો પઠમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
સુભૂતિ ¶ કોટ્ઠિકો થેરો, કઙ્ખારેવતસમ્મતો;
મન્તાણિપુત્તો દબ્બો ચ, સીતવનિયો ચ ભલ્લિયો;
વીરો પિલિન્દવચ્છો ચ, પુણ્ણમાસો તમોનુદોતિ.
૨. દુતિયવગ્ગો
૧. ચૂળવચ્છત્થેરગાથા
‘‘પામોજ્જબહુલો ભિક્ખુ, ધમ્મે બુદ્ધપ્પવેદિતે;
અધિગચ્છે પદં સન્તં, સઙ્ખારૂપસમં સુખ’’ન્તિ.
… ચૂળવચ્છો [ચૂલગવચ્છો (સી.)] થેરો….
૨. મહાવચ્છત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ઞાબલી સીલવતૂપપન્નો, સમાહિતો ઝાનરતો સતીમા;
યદત્થિયં ભોજનં ભુઞ્જમાનો, કઙ્ખેથ કાલં ઇધ વીતરાગો’’તિ.
… મહાવચ્છો [મહાગવચ્છો (સી.)] થેરો….
૩. વનવચ્છત્થેરગાથા
‘‘નીલબ્ભવણ્ણા ¶ રુચિરા, સીતવારી સુચિન્ધરા;
ઇન્દગોપકસઞ્છન્ના, તે સેલા રમયન્તિ મ’’ન્તિ.
… વનવચ્છો થેરો….
૪. સિવકસામણેરગાથા
‘‘ઉપજ્ઝાયો ¶ મં અવચ, ઇતો ગચ્છામ સીવક;
ગામે ¶ મે વસતિ કાયો, અરઞ્ઞં મે ગતો મનો;
સેમાનકોપિ ગચ્છામિ, નત્થિ સઙ્ગો વિજાનત’’ન્તિ.
… સિવકો સામણેરો….
૫. કુણ્ડધાનત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ચ છિન્દે પઞ્ચ જહે, પઞ્ચ ચુત્તરિ ભાવયે;
પઞ્ચસઙ્ગાતિગો ભિક્ખુ, ઓઘતિણ્ણોતિ વુચ્ચતી’’તિ.
… કુણ્ડધાનો થેરો….
૬. બેલટ્ઠસીસત્થેરગાથા
‘‘યથાપિ ભદ્દો આજઞ્ઞો, નઙ્ગલાવત્તની સિખી;
ગચ્છતિ અપ્પકસિરેન, એવં રત્તિન્દિવા મમ;
ગચ્છન્તિ અપ્પકસિરેન, સુખે લદ્ધે નિરામિસે’’તિ.
… બેલટ્ઠસીસો થેરો….
૭. દાસકત્થેરગાથા
‘‘મિદ્ધી ¶ યદા હોતિ મહગ્ઘસો ચ, નિદ્દાયિતા સમ્પરિવત્તસાયી;
મહાવરાહોવ નિવાપપુટ્ઠો, પુનપ્પુનં ગબ્ભમુપેતિ મન્દો’’તિ.
… દાસકો થેરો….
૮. સિઙ્ગાલપિતુત્થેરગાથા
‘‘અહુ ¶ બુદ્ધસ્સ દાયાદો, ભિક્ખુ ભેસકળાવને;
કેવલં અટ્ઠિસઞ્ઞાય, અફરી પથવિં [પઠવિં (સી. સ્યા.)] ઇમં;
મઞ્ઞેહં કામરાગં સો, ખિપ્પમેવ પહિસ્સતી’’તિ [પહીયભિ (સબ્બત્થ પાળિયં)].
… સિઙ્ગાલપિતા [સીગાલપિતા (સી.)] થેરો….
૯. કુલત્થેરગાથા
[ધ. પ. ૮૦, ૧૪૫ ધમ્મપદેપિ] ‘‘ઉદકં ¶ હિ નયન્તિ નેત્તિકા, ઉસુકારા નમયન્તિ [દમયન્તિ (ક.)] તેજનં;
દારું ¶ નમયન્તિ તચ્છકા, અત્તાનં દમયન્તિ સુબ્બતા’’તિ.
… કુલો [કુણ્ડલો (સી.), કુળો (સ્યા. ક.)] થેરો….
૧૦. અજિતત્થેરગાથા
‘‘મરણે મે ભયં નત્થિ, નિકન્તિ નત્થિ જીવિતે;
સન્દેહં નિક્ખિપિસ્સામિ, સમ્પજાનો પટિસ્સતો’’તિ [પતિસ્સતોતિ (સી. સ્યા.)].
… અજિતો થેરો ….
વગ્ગો દુતિયો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
ચૂળવચ્છો મહાવચ્છો, વનવચ્છો ચ સીવકો;
કુણ્ડધાનો ચ બેલટ્ઠિ, દાસકો ચ તતોપરિ;
સિઙ્ગાલપિતિકો થેરો, કુલો ચ અજિતો દસાતિ.
૩. તતિયવગ્ગો
૧. નિગ્રોધત્થેરગાથા
‘‘નાહં ભયસ્સ ભાયામિ, સત્થા નો અમતસ્સ કોવિદો;
યત્થ ભયં નાવતિટ્ઠતિ, તેન મગ્ગેન વજન્તિ ભિક્ખવો’’તિ.
… નિગ્રોધો થેરો….
૨. ચિત્તકત્થેરગાથા
‘‘નીલા ¶ સુગીવા સિખિનો, મોરા કારમ્ભિયં [કારંવિયં (સી.), કારવિયં (સ્યા.)] અભિનદન્તિ;
તે સીતવાતકીળિતા [સીતવાતકદ્દિતકલિતા (સી.), સીતવાતકલિતા (સ્યા.)], સુત્તં ઝાયં [ઝાનં (સ્યા.), ઝાયિં (?)] નિબોધેન્તી’’તિ.
… ચિત્તકો થેરો….
૩. ગોસાલત્થેરગાથા
‘‘અહં ¶ ¶ ¶ ખો વેળુગુમ્બસ્મિં, ભુત્વાન મધુપાયસં;
પદક્ખિણં સમ્મસન્તો, ખન્ધાનં ઉદયબ્બયં;
સાનું પટિગમિસ્સામિ, વિવેકમનુબ્રૂહય’’ન્તિ.
… ગોસાલો થેરો….
૪. સુગન્ધત્થેરગાથા
‘‘અનુવસ્સિકો પબ્બજિતો, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… સુગન્ધો થેરો….
૫. નન્દિયત્થેરગાથા
‘‘ઓભાસજાતં ફલગં, ચિત્તં યસ્સ અભિણ્હસો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસી’’તિ.
… નન્દિયો થેરો….
૬. અભયત્થેરગાથા
‘‘સુત્વા સુભાસિતં વાચં, બુદ્ધસ્સાદિચ્ચબન્ધુનો;
પચ્ચબ્યધિં હિ નિપુણં, વાલગ્ગં ઉસુના યથા’’તિ.
… અભયો થેરો….
૭. લોમસકઙ્ગિયત્થેરગાથા
‘‘દબ્બં ¶ કુસં પોટકિલં, ઉસીરં મુઞ્જપબ્બજં;
ઉરસા પનુદિસ્સામિ, વિવેકમનુબ્રૂહય’’ન્તિ.
… લોમસકઙ્ગિયો થેરો….
૮. જમ્બુગામિકપુત્તત્થેરગાથા
‘‘કચ્ચિ ¶ નો વત્થપસુતો, કચ્ચિ નો ભૂસનારતો;
કચ્ચિ સીલમયં ગન્ધં, કિં ત્વં વાયસિ [કચ્ચિ સીલમયં ગન્ધં, ત્વં વાસિ (સ્યા.)] નેતરા પજા’’તિ.
… જમ્બુગામિકપુત્તો થેરો….
૯. હારિતત્થેરગાથા
‘‘સમુન્નમયમત્તાનં, ઉસુકારોવ તેજનં;
ચિત્તં ¶ ઉજું કરિત્વાન, અવિજ્જં ભિન્દ હારિતા’’તિ.
… હારિતો થેરો….
૧૦. ઉત્તિયત્થેરગાથા
‘‘આબાધે મે સમુપ્પન્ને, સતિ મે ઉદપજ્જથ;
આબાધો મે સમુપ્પન્નો, કાલો મે નપ્પમજ્જિતુ’’ન્તિ.
… ઉત્તિયો થેરો….
વગ્ગો તતિયો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
નિગ્રોધો ચિત્તકો થેરો, ગોસાલથેરો સુગન્ધો;
નન્દિયો અભયો થેરો, થેરો લોમસકઙ્ગિયો;
જમ્બુગામિકપુત્તો ચ, હારિતો ઉત્તિયો ઇસીતિ.
૪. ચતુત્થવગ્ગો
૧. ગહ્વરતીરિયત્થેરગાથા
‘‘ફુટ્ઠો ¶ ¶ ડંસેહિ મકસેહિ, અરઞ્ઞસ્મિં બ્રહાવને;
નાગો સંગામસીસેવ, સતો તત્રાધિવાસયે’’તિ.
… ગહ્વરતીરિયો થેરો….
૨. સુપ્પિયત્થેરગાથા
‘‘અજરં ¶ જીરમાનેન, તપ્પમાનેન નિબ્બુતિં;
નિમિયં [નિમ્મિસ્સં (સી.), નિરામિસં (સ્યા.), નિમિનેય્યં (?)] પરમં સન્તિં, યોગક્ખેમં અનુત્તર’’ન્તિ.
… સુપ્પિયો થેરો….
૩. સોપાકત્થેરગાથા
‘‘યથાપિ ¶ એકપુત્તસ્મિં, પિયસ્મિં કુસલી સિયા;
એવં સબ્બેસુ પાણેસુ, સબ્બત્થ કુસલો સિયા’’તિ.
… સોપાકો થેરો….
૪. પોસિયત્થેરગાથા
‘‘અનાસન્નવરા એતા, નિચ્ચમેવ વિજાનતા;
ગામા અરઞ્ઞમાગમ્મ, તતો ગેહં ઉપાવિસિ [ઉપાવિસિં (સી.)];
તતો ઉટ્ઠાય પક્કામિ, અનામન્તેત્વા [અનામન્તિય (સી.)] પોસિયો’’તિ.
… પોસિયો થેરો….
૫. સામઞ્ઞકાનિત્થેરગાથા
‘‘સુખં સુખત્થો લભતે તદાચરં, કિત્તિઞ્ચ પપ્પોતિ યસસ્સ વડ્ઢતિ;
યો અરિયમટ્ઠઙ્ગિકમઞ્જસં ઉજું, ભાવેતિ મગ્ગં અમતસ્સ પત્તિયા’’તિ.
… સામઞ્ઞકાનિત્થેરો….
૬. કુમાપુત્તત્થેરગાથા
‘‘સાધુ ¶ સુતં સાધુ ચરિતકં, સાધુ સદા અનિકેતવિહારો;
અત્થપુચ્છનં પદક્ખિણકમ્મં, એતં સામઞ્ઞમકિઞ્ચનસ્સા’’તિ.
… કુમાપુત્તો થેરો….
૭. કુમાપુત્તસહાયકત્થેરગાથા
‘‘નાનાજનપદં યન્તિ, વિચરન્તા અસઞ્ઞતા;
સમાધિઞ્ચ વિરાધેન્તિ, કિંસુ રટ્ઠચરિયા કરિસ્સતિ;
તસ્મા વિનેય્ય સારમ્ભં, ઝાયેય્ય અપુરક્ખતો’’તિ.
… કુમાપુત્તત્થેરસ્સ સહાયકો થેરો….
૮. ગવમ્પતિત્થેરગાથા
‘‘યો ¶ ¶ ઇદ્ધિયા સરભું અટ્ઠપેસિ, સો ગવમ્પતિ અસિતો અનેજો;
તં સબ્બસઙ્ગાતિગતં મહામુનિં, દેવા નમસ્સન્તિ ભવસ્સ પારગુ’’ન્તિ.
… ગવમ્પતિત્થેરો….
૯. તિસ્સત્થેરગાથા
[સં. નિ. ૧.૨૧, ૯૭]‘‘સત્તિયા વિય ઓમટ્ઠો, ડય્હમાનોવ [ડય્હમાનેવ (સબ્બત્થ)] મત્થકે;
કામરાગપ્પહાનાય, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ.
… તિસ્સો થેરો….
૧૦. વડ્ઢમાનત્થેરગાથા
‘‘સત્તિયા ¶ વિય ઓમટ્ઠો, ડય્હમાનોવ મત્થકે;
ભવરાગપ્પહાનાય, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ.
… વડ્ઢમાનો થેરો….
વગ્ગો ચતુત્થો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
ગહ્વરતીરિયો ¶ સુપ્પિયો, સોપાકો ચેવ પોસિયો;
સામઞ્ઞકાનિ કુમાપુત્તો, કુમાપુત્તસહાયકો;
ગવમ્પતિ તિસ્સત્થેરો, વડ્ઢમાનો મહાયસોતિ.
૫. પઞ્ચમવગ્ગો
૧. સિરિવડ્ઢત્થેરગાથા
‘‘વિવરમનુપતન્તિ ¶ વિજ્જુતા, વેભારસ્સ ચ પણ્ડવસ્સ ચ;
નગવિવરગતો ચ ઝાયતિ, પુત્તો અપ્પટિમસ્સ તાદિનો’’તિ.
… સિરિવડ્ઢો થેરો….
૨. ખદિરવનિયત્થેરગાથા
‘‘ચાલે ¶ ઉપચાલે સીસૂપચાલે ( ) [(ચાલા ઉપચાલા, સીસૂપચાલા) (ક.)] પતિસ્સતા [પટિસ્સતિકા (સ્યા. ક.)] નુ ખો વિહરથ;
આગતો વો વાલં વિય વેધી’’તિ.
… ખદિરવનિયો થેરો….
૩. સુમઙ્ગલત્થેરગાથા
‘‘સુમુત્તિકો સુમુત્તિકો સાહુ, સુમુત્તિકોમ્હિ તીહિ ખુજ્જકેહિ;
અસિતાસુ મયા નઙ્ગલાસુ, મયા ખુદ્દકુદ્દાલાસુ મયા.
યદિપિ ઇધમેવ ઇધમેવ, અથ વાપિ અલમેવ અલમેવ;
ઝાય સુમઙ્ગલ ઝાય સુમઙ્ગલ, અપ્પમત્તો વિહર સુમઙ્ગલા’’તિ.
… સુમઙ્ગલો થેરો….
૪. સાનુત્થેરગાથા
[સં. નિ. ૧.૨૩૯] ‘‘મતં વા અમ્મ રોદન્તિ, યો વા જીવં ન દિસ્સતિ;
જીવન્તં મં અમ્મ પસ્સન્તી, કસ્મા મં અમ્મ રોદસી’’તિ.
… સાનુત્થેરો….
૫. રમણીયવિહારિત્થેરગાથા
‘‘યથાપિ ¶ ભદ્દો આજઞ્ઞો, ખલિત્વા પતિતિટ્ઠતિ;
એવં ¶ દસ્સનસમ્પન્નં, સમ્માસમ્બુદ્ધસાવક’’ન્તિ.
… રમણીયવિહારિત્થેરો….
૬. સમિદ્ધિત્થેરગાથા
‘‘સદ્ધાયાહં પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
સતિ પઞ્ઞા ચ મે વુડ્ઢા, ચિત્તઞ્ચ સુસમાહિતં;
કામં કરસ્સુ રૂપાનિ, નેવ મં બ્યાધયિસ્સસી’’તિ [બાધયિસ્સસીતિ (સી.), બ્યાથયિસ્સસીતિ (?)].
… સમિદ્ધિત્થેરો….
૭. ઉજ્જયત્થેરગાથા
‘‘નમો ¶ ¶ તે બુદ્ધ વીરત્થુ, વિપ્પમુત્તોસિ સબ્બધિ;
તુય્હાપદાને વિહરં, વિહરામિ અનાસવો’’તિ.
… ઉજ્જયો થેરો….
૮. સઞ્જયત્થેરગાથા
‘‘યતો અહં પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
નાભિજાનામિ સઙ્કપ્પં, અનરિયં દોસસંહિત’’ન્તિ.
… સઞ્જયો થેરો….
૯. રામણેય્યકત્થેરગાથા
‘‘ચિહચિહાભિનદિતે [વિહવિહાભિનદિતે (સી. સ્યા.)], સિપ્પિકાભિરુતેહિ ચ;
ન મે તં ફન્દતિ ચિત્તં, એકત્તનિરતં હિ મે’’તિ.
… રામણેય્યકો થેરો….
૧૦. વિમલત્થેરગાથા
‘‘ધરણી ¶ ચ સિઞ્ચતિ વાતિ, માલુતો વિજ્જુતા ચરતિ નભે;
ઉપસમન્તિ વિતક્કા, ચિત્તં સુસમાહિતં મમા’’તિ.
… વિમલો થેરો….
વગ્ગો પઞ્ચમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
સિરીવડ્ઢો રેવતો થેરો, સુમઙ્ગલો સાનુસવ્હયો ¶ ;
રમણીયવિહારી ચ, સમિદ્ધિઉજ્જયસઞ્જયા;
રામણેય્યો ચ સો થેરો, વિમલો ચ રણઞ્જહોતિ.
૬. છટ્ઠવગ્ગો
૧. ગોધિકત્થેરગાથા
‘‘વસ્સતિ ¶ દેવો યથા સુગીતં, છન્ના મે કુટિકા સુખા નિવાતા;
ચિત્તં સુસમાહિતઞ્ચ મય્હં, અથ ચે પત્થયસિ પવસ્સ દેવા’’તિ.
… ગોધિકો થેરો….
૨. સુબાહુત્થેરગાથા
‘‘વસ્સતિ દેવો યથા સુગીતં, છન્ના મે કુટિકા સુખા નિવાતા;
ચિત્તં સુસમાહિતઞ્ચ કાયે, અથ ચે પત્થયસિ પવસ્સ દેવા’’તિ.
… સુબાહુત્થેરો….
૩. વલ્લિયત્થેરગાથા
‘‘વસ્સતિ દેવો યથા સુગીતં, છન્ના મે કુટિકા સુખા નિવાતા;
તસ્સં વિહરામિ અપ્પમત્તો, અથ ચે પત્થયસિ પવસ્સ દેવા’’તિ.
… વલ્લિયો થેરો….
૪. ઉત્તિયત્થેરગાથા
‘‘વસ્સતિ ¶ ¶ દેવો યથા સુગીતં, છન્ના મે કુટિકા સુખા નિવાતા;
તસ્સં વિહરામિ અદુતિયો, અથ ચે પત્થયસિ પવસ્સ દેવા’’તિ.
… ઉત્તિયો થેરો….
૫. અઞ્જનવનિયત્થેરગાથા
‘‘આસન્દિં ¶ કુટિકં કત્વા, ઓગય્હ અઞ્જનં વનં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… અઞ્જનવનિયો થેરો….
૬. કુટિવિહારિત્થેરગાથા
‘‘કો ¶ કુટિકાયં ભિક્ખુ કુટિકાયં, વીતરાગો સુસમાહિતચિત્તો;
એવં જાનાહિ આવુસો, અમોઘા તે કુટિકા કતા’’તિ.
… કુટિવિહારિત્થેરો….
૭. દુતિયકુટિવિહારિત્થેરગાથા
‘‘અયમાહુ પુરાણિયા કુટિ, અઞ્ઞં પત્થયસે નવં કુટિં;
આસં કુટિયા વિરાજય, દુક્ખા ભિક્ખુ પુન નવા કુટી’’તિ.
… દુતિયકુટિવિહારિત્થેરો….
૮. રમણીયકુટિકત્થેરગાથા
‘‘રમણીયા મે કુટિકા, સદ્ધાદેય્યા મનોરમા;
ન મે અત્થો કુમારીહિ, યેસં અત્થો તહિં ગચ્છથ નારિયો’’તિ.
… રમણીયકુટિકો થેરો….
૯. કોસલવિહારિત્થેરગાથા
‘‘સદ્ધાયાહં ¶ પબ્બજિતો, અરઞ્ઞે મે કુટિકા કતા;
અપ્પમત્તો ચ આતાપી, સમ્પજાનો પતિસ્સતો’’તિ [પટિસ્સતોતિ (ક.)].
… કોસલવિહારિત્થેરો….
૧૦. સીવલિત્થેરગાથા
‘‘તે મે ઇજ્ઝિંસુ સઙ્કપ્પા, યદત્થો પાવિસિં કુટિં;
વિજ્જાવિમુત્તિં પચ્ચેસં, માનાનુસયમુજ્જહ’’ન્તિ.
… સીવલિત્થેરો….
વગ્ગો છટ્ઠો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
ગોધિકો ¶ ચ સુબાહુ ચ, વલ્લિયો ઉત્તિયો ઇસિ;
અઞ્જનવનિયો થેરો, દુવે કુટિવિહારિનો;
રમણીયકુટિકો ચ, કોસલવ્હયસીવલીતિ.
૭. સત્તમવગ્ગો
૧. વપ્પત્થેરગાથા
‘‘પસ્સતિ ¶ પસ્સો પસ્સન્તં, અપસ્સન્તઞ્ચ પસ્સતિ;
અપસ્સન્તો અપસ્સન્તં, પસ્સન્તઞ્ચ ન પસ્સતી’’તિ.
… વપ્પો થેરો….
૨. વજ્જિપુત્તત્થેરગાથા
‘‘એકકા ¶ મયં અરઞ્ઞે વિહરામ, અપવિદ્ધંવ વનસ્મિં દારુકં;
તસ્સ મે બહુકા પિહયન્તિ, નેરયિકા વિય સગ્ગગામિન’’ન્તિ.
… વજ્જિપુત્તો થેરો….
૩. પક્ખત્થેરગાથા
‘‘ચુતા ¶ પતન્તિ પતિતા, ગિદ્ધા ચ પુનરાગતા;
કતં કિચ્ચં રતં રમ્મં, સુખેનન્વાગતં સુખ’’ન્તિ.
… પક્ખો થેરો….
૪. વિમલકોણ્ડઞ્ઞત્થેરગાથા
‘‘દુમવ્હયાય ઉપ્પન્નો, જાતો પણ્ડરકેતુના;
કેતુહા ¶ કેતુનાયેવ, મહાકેતું પધંસયી’’તિ.
… વિમલકોણ્ડઞ્ઞો થેરો….
૫. ઉક્ખેપકતવચ્છત્થેરગાથા
‘‘ઉક્ખેપકતવચ્છસ્સ, સઙ્કલિતં બહૂહિ વસ્સેહિ;
તં ભાસતિ ગહટ્ઠાનં, સુનિસિન્નો ઉળારપામોજ્જો’’તિ.
… ઉક્ખેપકતવચ્છો થેરો….
૬. મેઘિયત્થેરગાથા
‘‘અનુસાસિ ¶ મહાવીરો, સબ્બધમ્માન પારગૂ;
તસ્સાહં ધમ્મં સુત્વાન, વિહાસિં સન્તિકે સતો;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… મેઘિયો થેરો….
૭. એકધમ્મસવનીયત્થેરગાથા
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં, ભવા સબ્બે સમૂહતા;
વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… એકધમ્મસવનીયો થેરો….
૮. એકુદાનિયત્થેરગાથા
[ઉદા. ૩૭; પાચિ. ૧૫૩] ‘‘અધિચેતસો અપ્પમજ્જતો, મુનિનો મોનપથેસુ સિક્ખતો;
સોકા ન ભવન્તિ તાદિનો, ઉપસન્તસ્સ સદા સતીમતો’’તિ.
… એકુદાનિયો થેરો….
૯. છન્નત્થેરગાથા
‘‘સુત્વાન ¶ ધમ્મં મહતો મહારસં, સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણવરેન દેસિતં;
મગ્ગં પપજ્જિં [પપજ્જં (ક.)] અમતસ્સ પત્તિયા, સો યોગક્ખેમસ્સ પથસ્સ કોવિદો’’તિ.
… છન્નો થેરો….
૧૦. પુણ્ણત્થેરગાથા
‘‘સીલમેવ ¶ ¶ ઇધ અગ્ગં, પઞ્ઞવા પન ઉત્તમો;
મનુસ્સેસુ ચ દેવેસુ, સીલપઞ્ઞાણતો જય’’ન્તિ.
… પુણ્ણો થેરો….
વગ્ગો સત્તમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં ¶ –
વપ્પો ચ વજ્જિપુત્તો ચ, પક્ખો વિમલકોણ્ડઞ્ઞો;
ઉક્ખેપકતવચ્છો ચ, મેઘિયો એકધમ્મિકો;
એકુદાનિયછન્ના ચ, પુણ્ણત્થેરો મહબ્બલોતિ.
૮. અટ્ઠમવગ્ગો
૧. વચ્છપાલત્થેરગાથા
‘‘સુસુખુમનિપુણત્થદસ્સિના, મતિકુસલેન નિવાતવુત્તિના;
સંસેવિતવુદ્ધસીલિના [સંસેવિતબુદ્ધસીલિના (ક.)], નિબ્બાનં ન હિ તેન દુલ્લભ’’ન્તિ.
… વચ્છપાલો થેરો….
૨. આતુમત્થેરગાથા
‘‘યથા ¶ કળીરો સુસુ વડ્ઢિતગ્ગો, દુન્નિક્ખમો હોતિ પસાખજાતો;
એવં અહં ભરિયાયાનિતાય, અનુમઞ્ઞં ¶ મં પબ્બજિતોમ્હિ દાની’’તિ.
… આતુમો થેરો….
૩. માણવત્થેરગાથા
‘‘જિણ્ણઞ્ચ દિસ્વા દુખિતઞ્ચ બ્યાધિતં, મતઞ્ચ દિસ્વા ગતમાયુસઙ્ખયં;
તતો અહં નિક્ખમિતૂન પબ્બજિં, પહાય કામાનિ મનોરમાની’’તિ.
… માણવો થેરો….
૪. સુયામનત્થેરગાથા
‘‘કામચ્છન્દો ચ બ્યાપાદો, થિનમિદ્ધઞ્ચ [થીનમિદ્ધઞ્ચ (સી. સ્યા.)] ભિક્ખુનો;
ઉદ્ધચ્ચં વિચિકિચ્છા ચ, સબ્બસોવ ન વિજ્જતી’’તિ.
… સુયામનો થેરો….
૫. સુસારદત્થેરગાથા
‘‘સાધુ સુવિહિતાન દસ્સનં, કઙ્ખા છિજ્જતિ બુદ્ધિ વડ્ઢતિ;
બાલમ્પિ કરોન્તિ પણ્ડિતં, તસ્મા સાધુ સતં સમાગમો’’તિ.
… સુસારદો થેરો….
૬. પિયઞ્જહત્થેરગાથા
‘‘ઉપ્પતન્તેસુ ¶ નિપતે, નિપતન્તેસુ ઉપ્પતે;
વસે અવસમાનેસુ, રમમાનેસુ નો રમે’’તિ.
… પિયઞ્જહો થેરો….
૭. હત્થારોહપુત્તત્થેરગાથા
‘‘ઇદં ¶ ¶ પુરે ચિત્તમચારિ ચારિકં, યેનિચ્છકં યત્થકામં યથાસુખં;
તદજ્જહં નિગ્ગહેસ્સામિ યોનિસો, હત્થિપ્પભિન્નં વિય અઙ્કુસગ્ગહો’’તિ.
… હત્થારોહપુત્તો થેરો….
૮. મેણ્ડસિરત્થેરગાથા
‘‘અનેકજાતિસંસારં ¶ , સન્ધાવિસ્સં અનિબ્બિસં;
તસ્સ મે દુક્ખજાતસ્સ, દુક્ખક્ખન્ધો અપરદ્ધો’’તિ.
… મેણ્ડસિરો થેરો….
૯. રક્ખિતત્થેરગાથા
‘‘સબ્બો રાગો પહીનો મે, સબ્બો દોસો સમૂહતો;
સબ્બો મે વિગતો મોહો, સીતિભૂતોસ્મિ નિબ્બુતો’’તિ.
… રક્ખિતો થેરો….
૧૦. ઉગ્ગત્થેરગાથા
‘‘યં ¶ મયા પકતં કમ્મં, અપ્પં વા યદિ વા બહું;
સબ્બમેતં પરિક્ખીણં, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… ઉગ્ગો થેરો….
વગ્ગો અટ્ઠમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
વચ્છપાલો ચ યો થેરો, આતુમો માણવો ઇસિ;
સુયામનો સુસારદો, થેરો યો ચ પિયઞ્જહો;
આરોહપુત્તો મેણ્ડસિરો, રક્ખિતો ઉગ્ગસવ્હયોતિ.
૯. નવમવગ્ગો
૧. સમિતિગુત્તત્થેરગાથા
‘‘યં ¶ મયા પકતં પાપં, પુબ્બે અઞ્ઞાસુ જાતિસુ;
ઇધેવ તં વેદનીયં, વત્થુ અઞ્ઞં ન વિજ્જતી’’તિ.
… સમિતિગુત્તો થેરો….
૨. કસ્સપત્થેરગાથા
‘‘યેન ¶ યેન સુભિક્ખાનિ, સિવાનિ અભયાનિ ચ;
તેન પુત્તક ગચ્છસ્સુ, મા સોકાપહતો ભવા’’તિ.
… કસ્સપો થેરો….
૩. સીહત્થેરગાથા
‘‘સીહપ્પમત્તો વિહર, રત્તિન્દિવમતન્દિતો;
ભાવેહિ કુસલં ધમ્મં, જહ સીઘં સમુસ્સય’’ન્તિ.
… સીહો થેરો….
૪. નીતત્થેરગાથા
‘‘સબ્બરત્તિં ¶ સુપિત્વાન, દિવા સઙ્ગણિકે રતો;
કુદાસ્સુ નામ દુમ્મેધો, દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સતી’’તિ.
… નીતો થેરો….
૫. સુનાગત્થેરગાથા
‘‘ચિત્તનિમિત્તસ્સ કોવિદો, પવિવેકરસં વિજાનિય;
ઝાયં નિપકો પતિસ્સતો, અધિગચ્છેય્ય સુખં નિરામિસ’’ન્તિ.
… સુનાગો થેરો….
૬. નાગિતત્થેરગાથા
‘‘ઇતો ¶ બહિદ્ધા પુથુ અઞ્ઞવાદિનં, મગ્ગો ન નિબ્બાનગમો યથા અયં;
ઇતિસ્સુ સઙ્ઘં ભગવાનુસાસતિ, સત્થા સયં પાણિતલેવ દસ્સય’’ન્તિ.
… નાગિતો થેરો….
૭. પવિટ્ઠત્થેરગાથા
‘‘ખન્ધા ¶ દિટ્ઠા યથાભૂતં, ભવા સબ્બે પદાલિતા;
વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… પવિટ્ઠો થેરો….
૮. અજ્જુનત્થેરગાથા
‘‘અસક્ખિં ¶ વત અત્તાનં, ઉદ્ધાતું ઉદકા થલં;
વુય્હમાનો મહોઘેવ, સચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝહ’’ન્તિ.
… અજ્જુનો થેરો….
૯. (પઠમ)-દેવસભત્થેરગાથા
‘‘ઉત્તિણ્ણા પઙ્કપલિપા, પાતાલા પરિવજ્જિતા;
મુત્તો ઓઘા ચ ગન્થા ચ, સબ્બે માના વિસંહતા’’તિ.
… દેવસભો થેરો….
૧૦. સામિદત્તત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ચક્ખન્ધા પરિઞ્ઞાતા, તિટ્ઠન્તિ છિન્નમૂલકા;
વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… સામિદત્તો થેરો….
વગ્ગો નવમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
થેરો સમિતિગુત્તો ચ, કસ્સપો સીહસવ્હયો;
નીતો સુનાગો નાગિતો, પવિટ્ઠો અજ્જુનો ઇસિ;
દેવસભો ચ યો થેરો, સામિદત્તો મહબ્બલોતિ.
૧૦. દસમવગ્ગો
૧. પરિપુણ્ણકત્થેરગાથા
‘‘ન ¶ તથા મતં સતરસં, સુધન્નં યં મયજ્જ પરિભુત્તં;
અપરિમિતદસ્સિના ગોતમેન, બુદ્ધેન દેસિતો ધમ્મો’’તિ.
… પરિપુણ્ણકો થેરો….
૨. વિજયત્થેરગાથા
‘‘યસ્સાસવા ¶ ¶ ¶ પરિક્ખીણા, આહારે ચ અનિસ્સિતો;
સુઞ્ઞતા અનિમિત્તો ચ, વિમોક્ખો યસ્સ ગોચરો;
આકાસેવ સકુન્તાનં, પદં તસ્સ દુરન્નય’’ન્તિ.
… વિજયો થેરો….
૩. એરકત્થેરગાથા
‘‘દુક્ખા કામા એરક, ન સુખા કામા એરક;
યો કામે કામયતિ, દુક્ખં સો કામયતિ એરક;
યો કામે ન કામયતિ, દુક્ખં સો ન કામયતિ એરકા’’તિ.
… એરકો થેરો….
૪. મેત્તજિત્થેરગાથા
‘‘નમો હિ તસ્સ ભગવતો, સક્યપુત્તસ્સ સિરીમતો;
તેનાયં અગ્ગપ્પત્તેન, અગ્ગધમ્મો [અગ્ગો ધમ્મો (સી.)] સુદેસિતો’’તિ.
… મેત્તજિ થેરો….
૫. ચક્ખુપાલત્થેરગાથા
‘‘અન્ધોહં હતનેત્તોસ્મિ, કન્તારદ્ધાનપક્ખન્દો [પક્ખન્નો (સી.), પક્કન્તો (સ્યા. સી. અટ્ઠ.)];
સયમાનોપિ ગચ્છિસ્સં, ન સહાયેન પાપેના’’તિ.
… ચક્ખુપાલો થેરો….
૬. ખણ્ડસુમનત્થેરગાથા
‘‘એકપુપ્ફં ¶ ચજિત્વાન, અસીતિ [અસીતિં (સી.)] વસ્સકોટિયો;
સગ્ગેસુ પરિચારેત્વા, સેસકેનમ્હિ નિબ્બુતો’’તિ.
… ખણ્ડસુમનો થેરો….
૭. તિસ્સત્થેરગાથા
‘‘હિત્વા સતપલં કંસં, સોવણ્ણં સતરાજિકં;
અગ્ગહિં મત્તિકાપત્તં, ઇદં દુતિયાભિસેચન’’ન્તિ.
… તિસ્સો થેરો….
૮. અભયત્થેરગાથા
‘‘રૂપં ¶ ¶ દિસ્વા સતિ મુટ્ઠા, પિયં નિમિત્તં મનસિકરોતો;
સારત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ અજ્ઝોસ તિટ્ઠતિ;
તસ્સ વડ્ઢન્તિ આસવા, ભવમૂલોપગામિનો’’તિ [ભવમૂલા ભવગામિનોતિ (સી. ક.)].
… અભયો થેરો….
૯. ઉત્તિયત્થેરગાથા
‘‘સદ્દં સુત્વા સતિ મુટ્ઠા, પિયં નિમિત્તં મનસિકરોતો;
સારત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ અજ્ઝોસ તિટ્ઠતિ;
તસ્સ વડ્ઢન્તિ આસવા, સંસારં ઉપગામિનો’’તિ.
… ઉત્તિયો થેરો….
૧૦. (દુતિય)-દેવસભત્થેરગાથા
‘‘સમ્મપ્પધાનસમ્પન્નો, સતિપટ્ઠાનગોચરો;
વિમુત્તિકુસુમસઞ્છન્નો, પરિનિબ્બિસ્સત્યનાસવો’’તિ.
… દેવસભો થેરો….
વગ્ગો દસમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
પરિપુણ્ણકો ચ વિજયો, એરકો મેત્તજી મુનિ;
ચક્ખુપાલો ખણ્ડસુમનો, તિસ્સો ચ અભયો તથા;
ઉત્તિયો ચ મહાપઞ્ઞો, થેરો દેવસભોપિ ચાતિ.
૧૧. એકાદસમવગ્ગો
૧. બેલટ્ઠાનિકત્થેરગાથા
‘‘હિત્વા ¶ ¶ ગિહિત્તં અનવોસિતત્તો, મુખનઙ્ગલી ઓદરિકો કુસીતો;
મહાવરાહોવ ¶ નિવાપપુટ્ઠો, પુનપ્પુનં ગબ્ભમુપેતિ મન્દો’’તિ.
… બેલટ્ઠાનિકો થેરો….
૨. સેતુચ્છત્થેરગાથા
‘‘માનેન ¶ વઞ્ચિતાસે, સઙ્ખારેસુ સંકિલિસ્સમાનાસે;
લાભાલાભેન મથિતા, સમાધિં નાધિગચ્છન્તી’’તિ.
… સેતુચ્છો થેરો….
૩. બન્ધુરત્થેરગાથા
‘‘નાહં એતેન અત્થિકો, સુખિતો ધમ્મરસેન તપ્પિતો;
પિત્વા [પીત્વાન (સી. સ્યા.)] રસગ્ગમુત્તમં, ન ચ કાહામિ વિસેન સન્થવ’’ન્તિ.
… બન્ધુરો [બન્ધનો (ક.)] થેરો….
૪. ખિતકત્થેરગાથા
‘‘લહુકો વત મે કાયો, ફુટ્ઠો ચ પીતિસુખેન વિપુલેન;
તૂલમિવ એરિતં માલુતેન, પિલવતીવ મે કાયો’’તિ.
… ખિતકો થેરો….
૫. મલિતવમ્ભત્થેરગાથા
‘‘ઉક્કણ્ઠિતોપિ ન વસે, રમમાનોપિ પક્કમે;
ન ત્વેવાનત્થસંહિતં, વસે વાસં વિચક્ખણો’’તિ.
… મલિતવમ્ભો થેરો….
૬. સુહેમન્તત્થેરગાથા
‘‘સતલિઙ્ગસ્સ ¶ અત્થસ્સ, સતલક્ખણધારિનો;
એકઙ્ગદસ્સી દુમ્મેધો, સતદસ્સી ચ પણ્ડિતો’’તિ.
… સુહેમન્તો થેરો….
૭. ધમ્મસવત્થેરગાથા
‘‘પબ્બજિં ¶ તુલયિત્વાન, અગારસ્માનગારિયં;
તિસ્સો ¶ વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… ધમ્મસવો થેરો….
૮. ધમ્મસવપિતુત્થેરગાથા
‘‘સ વીસવસ્સસતિકો, પબ્બજિં અનગારિયં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… ધમ્મસવપિતુ થેરો….
૯. સઙ્ઘરક્ખિતત્થેરગાથા
‘‘ન ¶ નૂનાયં પરમહિતાનુકમ્પિનો, રહોગતો અનુવિગણેતિ સાસનં;
તથાહયં વિહરતિ પાકતિન્દ્રિયો, મિગી યથા તરુણજાતિકા વને’’તિ.
… સઙ્ઘરક્ખિતો થેરો….
૧૦. ઉસભત્થેરગાથા
‘‘નગા નગગ્ગેસુ સુસંવિરૂળ્હા, ઉદગ્ગમેઘેન નવેન સિત્તા;
વિવેકકામસ્સ અરઞ્ઞસઞ્ઞિનો, જનેતિ ભિય્યો ઉસભસ્સ કલ્યત’’ન્તિ.
… ઉસભો થેરો….
વગ્ગો એકાદસમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
બેલટ્ઠાનિકો સેતુચ્છો, બન્ધુરો ખિતકો ઇસિ;
મલિતવમ્ભો સુહેમન્તો, ધમ્મસવો ધમ્મસવપિતા;
સઙ્ઘરક્ખિતત્થેરો ¶ ચ, ઉસભો ચ મહામુનીતિ.
૧૨. દ્વાદસમવગ્ગો
૧. જેન્તત્થેરગાથા
‘‘દુપ્પબ્બજ્જં ¶ ¶ વે દુરધિવાસા ગેહા, ધમ્મો ગમ્ભીરો દુરધિગમા ભોગા;
કિચ્છા વુત્તિ નો ઇતરીતરેનેવ, યુત્તં ચિન્તેતું સતતમનિચ્ચત’’ન્તિ.
… જેન્તો થેરો….
૨. વચ્છગોત્તત્થેરગાથા
‘‘તેવિજ્જોહં મહાઝાયી, ચેતોસમથકોવિદો;
સદત્થો મે અનુપ્પત્તો, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… વચ્છગોત્તો થેરો….
૩. વનવચ્છત્થેરગાથા
‘‘અચ્છોદિકા પુથુસિલા,ગોનઙ્ગુલમિગાયુતા;
અમ્બુસેવાલસઞ્છન્ના, તે સેલા રમયન્તિ મ’’ન્તિ.
… વનવચ્છો થેરો….
૪. અધિમુત્તત્થેરગાથા
‘‘કાયદુટ્ઠુલ્લગરુનો, હિય્યમાનમ્હિ [હીયમાનમ્હિ (સી.)] જીવિતે;
સરીરસુખગિદ્ધસ્સ, કુતો સમણસાધુતા’’તિ.
… અધિમુત્તો થેરો….
૫. મહાનામત્થેરગાથા
‘‘એસાવહિય્યસે પબ્બતેન, બહુકુટજસલ્લકિકેન [સલ્લકિતેન (સી.), સલ્લરિકેન (સ્યા.)];
નેસાદકેન ¶ ગિરિના, યસસ્સિના પરિચ્છદેના’’તિ.
… મહાનામો થેરો….
૬. પારાપરિયત્થેરગાથા
‘‘છફસ્સાયતને ¶ ¶ ¶ હિત્વા, ગુત્તદ્વારો સુસંવુતો;
અઘમૂલં વમિત્વાન, પત્તો મે આસવક્ખયો’’તિ.
… પારાપરિયો [પારાસરિયો (સી.), પારંપરિયો (ક.)] થેરો ….
૭. યસત્થેરગાથા
‘‘સુવિલિત્તો સુવસનો,સબ્બાભરણભૂસિતો;
તિસ્સો વિજ્જા અજ્ઝગમિં, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… યસો થેરો….
૮. કિમિલત્થેરગાથા
‘‘અભિસત્તોવ નિપતતિ, વયો રૂપં અઞ્ઞમિવ તથેવ સન્તં;
તસ્સેવ સતો અવિપ્પવસતો, અઞ્ઞસ્સેવ સરામિ અત્તાન’’ન્તિ.
… કિમિલો [કિમ્બિલો (સી. સ્યા.)] થેરો….
૯. વજ્જિપુત્તત્થેરગાથા
‘‘રુક્ખમૂલગહનં પસક્કિય, નિબ્બાનં હદયસ્મિં ઓપિય;
ઝાય ગોતમ મા ચ પમાદો, કિં તે બિળિબિળિકા કરિસ્સતી’’તિ.
… વજ્જિપુત્તો થેરો….
૧૦. ઇસિદત્તત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ચક્ખન્ધા પરિઞ્ઞાતા, તિટ્ઠન્તિ છિન્નમૂલકા;
દુક્ખક્ખયો ¶ અનુપ્પત્તો,પત્તો મે આસવક્ખયો’’તિ.
… ઇસિદત્તો થેરો….
વગ્ગો દ્વાદસમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં ¶ –
જેન્તો ¶ ચ વચ્છગોત્તો ચ, વચ્છો ચ વનસવ્હયો;
અધિમુત્તો મહાનામો, પારાપરિયો યસોપિ ચ;
કિમિલો વજ્જિપુત્તો ચ, ઇસિદત્તો મહાયસોતિ.
એકકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
વીસુત્તરસતં થેરા, કતકિચ્ચા અનાસવા;
એકકેવ નિપાતમ્હિ, સુસઙ્ગીતા મહેસિભીતિ.
૨. દુકનિપાતો
૧. પઠમવગ્ગો
૧. ઉત્તરત્થેરગાથા
‘‘નત્થિ ¶ ¶ ¶ કોચિ ભવો નિચ્ચો, સઙ્ખારા વાપિ સસ્સતા;
ઉપ્પજ્જન્તિ ચ તે ખન્ધા, ચવન્તિ અપરાપરં.
‘‘એતમાદીનં ઞત્વા, ભવેનમ્હિ અનત્થિકો;
નિસ્સટો સબ્બકામેહિ, પત્તો મે આસવક્ખયો’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા ઉત્તરો થેરો ગાથાયો અભાસિત્થાતિ.
૨. પિણ્ડોલભારદ્વાજત્થેરગાથા
‘‘નયિદં ¶ અનયેન જીવિતં, નાહારો હદયસ્સ સન્તિકો;
આહારટ્ઠિતિકો સમુસ્સયો, ઇતિ દિસ્વાન ચરામિ એસનં.
‘‘પઙ્કોતિ હિ નં પવેદયું, યાયં વન્દનપૂજના કુલેસુ;
સુખુમં સલ્લં દુરુબ્બહં, સક્કારો કાપુરિસેન દુજ્જહો’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા પિણ્ડોલભારદ્વાજો થેરો ગાથાયો અભાસિત્થાતિ.
૩. વલ્લિયત્થેરગાથા
‘‘મક્કટો પઞ્ચદ્વારાયં, કુટિકાયં પસક્કિય;
દ્વારેન અનુપરિયેતિ, ઘટ્ટયન્તો મુહું મુહું.
‘‘તિટ્ઠ મક્કટ મા ધાવિ, ન હિ તે તં યથા પુરે;
નિગ્ગહીતોસિ પઞ્ઞાય, નેવ દૂરં ગમિસ્સતી’’તિ.
… વલ્લિયો થેરો….
૪. ગઙ્ગાતીરિયત્થેરગાથા
‘‘તિણ્ણં ¶ ¶ મે તાલપત્તાનં, ગઙ્ગાતીરે કુટી કતા;
છવસિત્તોવ મે પત્તો, પંસુકૂલઞ્ચ ચીવરં.
‘‘દ્વિન્નં અન્તરવસ્સાનં, એકા વાચા મે ભાસિતા;
તતિયે અન્તરવસ્સમ્હિ, તમોખન્ધો [તમોક્ખન્ધો (સી. સ્યા.)] પદાલિતો’’તિ.
… ગઙ્ગાતીરિયો થેરો….
૫. અજિનત્થેરગાથા
‘‘અપિ ચે હોતિ તેવિજ્જો, મચ્ચુહાયી અનાસવો;
અપ્પઞ્ઞાતોતિ નં બાલા, અવજાનન્તિ અજાનતા.
‘‘યો ¶ ચ ખો અન્નપાનસ્સ, લાભી હોતીધ પુગ્ગલો;
પાપધમ્મોપિ ચે હોતિ, સો નેસં હોતિ સક્કતો’’તિ.
… અજિનો થેરો….
૬. મેળજિનત્થેરગાથા
‘‘યદાહં ¶ ધમ્મમસ્સોસિં, ભાસમાનસ્સ સત્થુનો;
ન કઙ્ખમભિજાનામિ, સબ્બઞ્ઞૂઅપરાજિતે.
‘‘સત્થવાહે મહાવીરે, સારથીનં વરુત્તમે;
મગ્ગે પટિપદાયં વા, કઙ્ખા મય્હં ન વિજ્જતી’’તિ.
… મેળજિનો થેરો….
૭. રાધત્થેરગાથા
[ધ. પ. ૧૩ ધમ્મપદે] ‘‘યથા અગારં દુચ્છન્નં, વુટ્ઠી સમતિવિજ્ઝતિ;
એવં અભાવિતં ચિત્તં, રાગો સમતિવિજ્ઝતિ.
[ધ. પ. ૧૪ ધમ્મપદે] ‘‘યથા અગારં સુચ્છન્નં, વુડ્ઢી ન સમતિવિજ્ઝતિ;
એવં સુભાવિતં ચિત્તં, રાગો ન સમતિવિજ્ઝતી’’તિ.
… રાધો થેરો….
૮. સુરાધત્થેરગાથા
‘‘ખીણા ¶ ¶ હિ મય્હં જાતિ, વુસિતં જિનસાસનં;
પહીનો જાલસઙ્ખાતો, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘યસ્સત્થાય પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો’’તિ.
… સુરાધો થેરો….
૯. ગોતમત્થેરગાથા
‘‘સુખં સુપન્તિ મુનયો, યે ઇત્થીસુ ન બજ્ઝરે;
સદા વે રક્ખિતબ્બાસુ, યાસુ સચ્ચં સુદુલ્લભં.
‘‘વધં ચરિમ્હ તે કામ, અનણા દાનિ તે મયં;
ગચ્છામ દાનિ નિબ્બાનં, યત્થ ગન્ત્વા ન સોચતી’’તિ.
… ગોતમો થેરો….
૧૦. વસભત્થેરગાથા
‘‘પુબ્બે ¶ હનતિ અત્તાનં, પચ્છા હનતિ સો પરે;
સુહતં હન્તિ અત્તાનં, વીતંસેનેવ પક્ખિમા.
‘‘ન બ્રાહ્મણો બહિવણ્ણો, અન્તો વણ્ણો હિ બ્રાહ્મણો;
યસ્મિં પાપાનિ કમ્માનિ, સ વે કણ્હો સુજમ્પતી’’તિ.
… વસભો થેરો….
વગ્ગો પઠમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
ઉત્તરો ચેવ પિણ્ડોલો, વલ્લિયો તીરિયો ઇસિ;
અજિનો ચ મેળજિનો, રાધો સુરાધો ગોતમો;
વસભેન ઇમે હોન્તિ, દસ થેરા મહિદ્ધિકાતિ.
૨. દુતિયવગ્ગો
૧. મહાચુન્દત્થેરગાથા
‘‘સુસ્સૂસા ¶ ¶ ¶ સુતવદ્ધની, સુતં પઞ્ઞાય વદ્ધનં;
પઞ્ઞાય અત્થં જાનાતિ, ઞાતો અત્થો સુખાવહો.
‘‘સેવેથ પન્તાનિ સેનાસનાનિ, ચરેય્ય સંયોજનવિપ્પમોક્ખં;
સચે રતિં નાધિગચ્છેય્ય તત્થ, સઙ્ઘે વસે રક્ખિતત્તો સતિમા’’તિ.
… મહાચુન્દો થેરો….
૨. જોતિદાસત્થેરગાથા
‘‘યે ખો તે વેઠમિસ્સેન [વેઘમિસ્સેન (સી. સ્યા.), વે ગમિસ્સેન, વેખમિસ્સેન (ક.)], નાનત્તેન ચ કમ્મુના;
મનુસ્સે ઉપરુન્ધન્તિ, ફરુસૂપક્કમા જના;
તેપિ ¶ તત્થેવ કીરન્તિ, ન હિ કમ્મં પનસ્સતિ.
‘‘યં કરોતિ નરો કમ્મં, કલ્યાણં યદિ પાપકં;
તસ્સ તસ્સેવ દાયાદો, યં યં કમ્મં પકુબ્બતી’’તિ.
… જોતિદાસો થેરો….
૩. હેરઞ્ઞકાનિત્થેરગાથા
‘‘અચ્ચયન્તિ અહોરત્તા, જીવિતં ઉપરુજ્ઝતિ;
આયુ ખીયતિ મચ્ચાનં, કુન્નદીનંવ ઓદકં.
‘‘અથ પાપાનિ કમ્માનિ, કરં બાલો ન બુજ્ઝતિ;
પચ્છાસ્સ કટુકં હોતિ, વિપાકો હિસ્સ પાપકો’’તિ.
… હેરઞ્ઞકાનિત્થેરો….
૪. સોમમિત્તત્થેરગાથા
‘‘પરિત્તં દારુમારુય્હ, યથા સીદે મહણ્ણવે;
એવં કુસીતમાગમ્મ, સાધુજીવીપિ સીદતિ;
તસ્મા તં પરિવજ્જેય્ય, કુસીતં હીનવીરિયં.
‘‘પવિવિત્તેહિ ¶ ¶ અરિયેહિ, પહિતત્તેહિ ઝાયિભિ;
નિચ્ચં આરદ્ધવીરિયેહિ, પણ્ડિતેહિ સહાવસે’’તિ.
… સોમમિત્તો થેરો….
૫. સબ્બમિત્તત્થેરગાથા
‘‘જનો જનમ્હિ સમ્બદ્ધો [સમ્બદ્ધો (સ્યા. ક.)], જનમેવસ્સિતો જનો;
જનો જનેન હેઠીયતિ, હેઠેતિ ચ [બોધિયતિ, બાધેતિ ચ (ક.)] જનો જનં.
‘‘કો ¶ હિ તસ્સ જનેનત્થો, જનેન જનિતેન વા;
જનં ઓહાય ગચ્છં તં, હેઠયિત્વા [બાધયિત્વા (ક.)] બહું જન’’ન્તિ.
… સબ્બમિત્તો થેરો….
૬. મહાકાળત્થેરગાથા
‘‘કાળી ¶ ઇત્થી બ્રહતી ધઙ્કરૂપા, સત્થિઞ્ચ ભેત્વા અપરઞ્ચ સત્થિં;
બાહઞ્ચ ભેત્વા અપરઞ્ચ બાહં, સીસઞ્ચ ભેત્વા દધિથાલકંવ;
એસા નિસિન્ના અભિસન્દહિત્વા.
‘‘યો વે અવિદ્વા ઉપધિં કરોતિ, પુનપ્પુનં દુક્ખમુપેતિ મન્દો;
તસ્મા પજાનં ઉપધિં ન કયિરા, માહં પુન ભિન્નસિરો સયિસ્સ’’ન્તિ [પસ્સિસ્સન્તિ (ક.)].
… મહાકાળો થેરો….
૭. તિસ્સત્થેરગાથા
‘‘બહૂ સપત્તે લભતિ, મુણ્ડો સઙ્ઘાટિપારુતો;
લાભી અન્નસ્સ પાનસ્સ, વત્થસ્સ સયનસ્સ ચ.
‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, સક્કારેસુ મહબ્ભયં;
અપ્પલાભો અનવસ્સુતો, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ.
… તિસ્સો થેરો….
૮. કિમિલત્થેરગાથા
‘‘પાચીનવંસદાયમ્હિ ¶ , સક્યપુત્તા સહાયકા;
પહાયાનપ્પકે ભોગે, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતા.
‘‘આરદ્ધવીરિયા ¶ પહિતત્તા, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમા;
રમન્તિ ધમ્મરતિયા, હિત્વાન લોકિયં રતિ’’ન્તિ.
… કિમિલો [કિમ્બિલો (સી. સ્યા. પી.)] થેરો….
૯. નન્દત્થેરગાથા
‘‘અયોનિસો ¶ મનસિકારા, મણ્ડનં અનુયુઞ્જિસં;
ઉદ્ધતો ચપલો ચાસિં, કામરાગેન અટ્ટિતો.
‘‘ઉપાયકુસલેનાહં, બુદ્ધેનાદિચ્ચબન્ધુના;
યોનિસો પટિપજ્જિત્વા, ભવે ચિત્તં ઉદબ્બહિ’’ન્તિ.
… નન્દો થેરો….
૧૦. સિરિમત્થેરગાથા
‘‘પરે ચ નં પસંસન્તિ, અત્તા ચે અસમાહિતો;
મોઘં પરે પસંસન્તિ, અત્તા હિ અસમાહિતો.
‘‘પરે ચ નં ગરહન્તિ, અત્તા ચે સુસમાહિતો;
મોઘં પરે ગરહન્તિ, અત્તા હિ સુસમાહિતો’’તિ.
… સિરિમા થેરો….
વગ્ગો દુતિયો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
ચુન્દો ¶ ચ જોતિદાસો ચ, થેરો હેરઞ્ઞકાનિ ચ;
સોમમિત્તો સબ્બમિત્તો, કાલો તિસ્સો ચ કિમિલો [કિમ્બિલો (સી. સ્યા. પી.), છન્દલક્ખણાનુલોમં];
નન્દો ચ સિરિમા ચેવ, દસ થેરા મહિદ્ધિકાતિ.
૩. તતિયવગ્ગો
૧. ઉત્તરત્થેરગાથા
‘‘ખન્ધા ¶ ¶ મયા પરિઞ્ઞાતા, તણ્હા મે સુસમૂહતા;
ભાવિતા મમ બોજ્ઝઙ્ગા, પત્તો મે આસવક્ખયો.
‘‘સોહં ¶ ખન્ધે પરિઞ્ઞાય, અબ્બહિત્વાન [અબ્બુહિત્વાન (ક.)] જાલિનિં;
ભાવયિત્વાન બોજ્ઝઙ્ગે, નિબ્બાયિસ્સં અનાસવો’’તિ.
… ઉત્તરો થેરો….
૨. ભદ્દજિત્થેરગાથા
‘‘પનાદો નામ સો રાજા, યસ્સ યૂપો સુવણ્ણયો;
તિરિયં સોળસુબ્બેધો [સોળસપબ્બેધો (સી. અટ્ઠ.), સોળસબ્બાણો (?)], ઉબ્ભમાહુ [ઉદ્ધમાહુ (સી.), ઉચ્ચમાહુ (સ્યા.)] સહસ્સધા.
‘‘સહસ્સકણ્ડો સતગેણ્ડુ, ધજાલુ હરિતામયો;
અનચ્ચું તત્થ ગન્ધબ્બા, છસહસ્સાનિ સત્તધા’’તિ.
… ભદ્દજિત્થેરો….
૩. સોભિતત્થેરગાથા
‘‘સતિમા પઞ્ઞવા ભિક્ખુ, આરદ્ધબલવીરિયો;
પઞ્ચ કપ્પસતાનાહં, એકરત્તિં અનુસ્સરિં.
‘‘ચત્તારો સતિપટ્ઠાને, સત્ત અટ્ઠ ચ ભાવયં;
પઞ્ચ કપ્પસતાનાહં, એકરત્તિં અનુસ્સરિ’’ન્તિ.
… સોભિતો થેરો….
૪. વલ્લિયત્થેરગાથા
‘‘યં કિચ્ચં દળ્હવીરિયેન, યં કિચ્ચં બોદ્ધુમિચ્છતા;
કરિસ્સં નાવરજ્ઝિસ્સં [નાવરુજ્ઝિસ્સં (ક. સી. ક.)], પસ્સ વીરિયં પરક્કમ.
‘‘ત્વઞ્ચ મે મગ્ગમક્ખાહિ, અઞ્જસં અમતોગધં;
અહં મોનેન મોનિસ્સં, ગઙ્ગાસોતોવ સાગર’’ન્તિ.
… વલ્લિયો થેરો….
૫. વીતસોકત્થેરગાથા
‘‘કેસે ¶ ¶ મે ઓલિખિસ્સન્તિ, કપ્પકો ઉપસઙ્કમિ;
તતો ¶ આદાસમાદાય, સરીરં પચ્ચવેક્ખિસં.
‘‘તુચ્છો ¶ કાયો અદિસ્સિત્થ, અન્ધકારો તમો બ્યગા;
સબ્બે ચોળા સમુચ્છિન્ના, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… વીતસોકો થેરો….
૬. પુણ્ણમાસત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ચ નીવરણે હિત્વા, યોગક્ખેમસ્સ પત્તિયા;
ધમ્માદાસં ગહેત્વાન, ઞાણદસ્સનમત્તનો.
‘‘પચ્ચવેક્ખિં ઇમં કાયં, સબ્બં સન્તરબાહિરં;
અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ, તુચ્છો કાયો અદિસ્સથા’’તિ.
… પુણ્ણમાસો થેરો….
૭. નન્દકત્થેરગાથા
‘‘યથાપિ ભદ્દો આજઞ્ઞો, ખલિત્વા પતિતિટ્ઠતિ;
ભિય્યો લદ્દાન સંવેગં, અદીનો વહતે ધુરં.
‘‘એવં દસ્સનસમ્પન્નં, સમ્માસમ્બુદ્ધસાવકં;
આજાનીયં મં ધારેથ, પુત્તં બુદ્ધસ્સ ઓરસ’’ન્તિ.
… નન્દકો થેરો….
૮. ભરતત્થેરગાથા
‘‘એહિ નન્દક ગચ્છામ, ઉપજ્ઝાયસ્સ સન્તિકં;
સીહનાદં નદિસ્સામ, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ સમ્મુખા.
‘‘યાય નો અનુકમ્પાય, અમ્હે પબ્બાજયી મુનિ;
સો નો અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો’’તિ.
… ભરતો થેરો….
૯. ભારદ્વાજત્થેરગાથા
‘‘નદન્તિ ¶ ¶ ¶ એવં સપ્પઞ્ઞા, સીહાવ ગિરિગબ્ભરે;
વીરા વિજિતસઙ્ગામા, જેત્વા મારં સવાહનિં [સવાહનં (બહૂસુ)].
‘‘સત્થા ચ પરિચિણ્ણો મે, ધમ્મો સઙ્ઘો ચ પૂજિતો;
અહઞ્ચ વિત્તો સુમનો, પુત્તં દિસ્વા અનાસવ’’ન્તિ.
… ભારદ્વાજો થેરો….
૧૦. કણ્હદિન્નત્થેરગાથા
‘‘ઉપાસિતા સપ્પુરિસા, સુતા ધમ્મા અભિણ્હસો;
સુત્વાન પટિપજ્જિસ્સં, અઞ્જસં અમતોગધં.
‘‘ભવરાગહતસ્સ મે સતો, ભવરાગો પુન મે ન વિજ્જતિ;
ન ચાહુ ન ચ મે ભવિસ્સતિ, ન ચ મે એતરહિ વિજ્જતી’’તિ.
… કણ્હદિન્નો થેરો….
વગ્ગો તતિયો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
ઉત્તરો ભદ્દજિત્થેરો, સોભિતો વલ્લિયો ઇસિ;
વીતસોકો ચ યો થેરો, પુણ્ણમાસો ચ નન્દકો;
ભરતો ભારદ્વાજો ચ, કણ્હદિન્નો મહામુનીતિ.
૪. ચતુત્થવગ્ગો
૧. મિગસિરત્થેરગાથા
‘‘યતો ¶ અહં પબ્બજિતો, સમ્માસમ્બુદ્ધસાસને;
વિમુચ્ચમાનો ઉગ્ગચ્છિં, કામધાતું ઉપચ્ચગં.
‘‘બ્રહ્મુનો ¶ ¶ પેક્ખમાનસ્સ, તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે;
અકુપ્પા મે વિમુત્તીતિ, સબ્બસંયોજનક્ખયા’’તિ.
… મિગસિરો થેરો….
૨. સિવકત્થેરગાથા
‘‘અનિચ્ચાનિ ¶ ગહકાનિ, તત્થ તત્થ પુનપ્પુનં;
ગહકારં [ગહકારકં (સી. પી.)] ગવેસન્તો, દુક્ખા જાતિ પુનપ્પુનં.
‘‘ગહકારક દિટ્ઠોસિ, પુન ગેહં ન કાહસિ;
સબ્બા તે ફાસુકા ભગ્ગા, થૂણિકા [થૂણિરા (પી. ક.), ધુણિરા (સ્યા.)] ચ વિદાલિતા [પદાલિતા (સી. સ્યા.)];
વિમરિયાદિકતં ચિત્તં, ઇધેવ વિધમિસ્સતી’’તિ.
… સિવકો [સીવકો (સી.)] થેરો….
૩. ઉપવાણત્થેરગાથા
‘‘અરહં સુગતો લોકે, વાતેહાબાધિતો [… બાધિતો (ક.)] મુનિ;
સચે ઉણ્હોદકં અત્થિ, મુનિનો દેહિ બ્રાહ્મણ.
‘‘પૂજિતો પૂજનેય્યાનં [પૂજનીયાનં (સી.)], સક્કરેય્યાન સક્કતો;
અપચિતોપચેય્યાનં [અપચનીયાનં (સી.), અપચિનેય્યાનં (સ્યા.)], તસ્સ ઇચ્છામિ હાતવે’’તિ.
… ઉપવાણો થેરો….
૪. ઇસિદિન્નત્થેરગાથા
‘‘દિટ્ઠા મયા ધમ્મધરા ઉપાસકા, કામા અનિચ્ચા ઇતિ ભાસમાના;
સારત્તરત્તા મણિકુણ્ડલેસુ, પુત્તેસુ દારેસુ ચ તે અપેક્ખા.
‘‘અદ્ધા ન જાનન્તિ યતોધ ધમ્મં, કામા ¶ અનિચ્ચા ઇતિ ચાપિ આહુ;
રાગઞ્ચ તેસં ન બલત્થિ છેત્તું, તસ્મા સિતા પુત્તદારં ધનઞ્ચા’’તિ.
… ઇસિદિન્નો થેરો….
૫. સમ્બુલકચ્ચાનત્થેરગાથા
‘‘દેવો ¶ ચ વસ્સતિ દેવો ચ ગળગળાયતિ,
એકકો ચાહં ભેરવે બિલે વિહરામિ;
તસ્સ મય્હં એકકસ્સ ભેરવે બિલે વિહરતો,
નત્થિ ભયં વા છમ્ભિતત્તં વા લોમહંસો વા.
‘‘ધમ્મતા ¶ મમસા યસ્સ મે, એકકસ્સ ભેરવે બિલે;
વિહરતો નત્થિ ભયં વા, છમ્ભિતત્તં વા લોમહંસો વા’’તિ.
… સમ્બુલકચ્ચાનો [સમ્બહુલકચ્ચાનો (ક.)] થેરો….
૬. નિતકત્થેરગાથા
[ઉદા. ૩૪ ઉદાનેપિ] ‘‘કસ્સ ¶ સેલૂપમં ચિત્તં, ઠિતં નાનુપકમ્પતિ;
વિરત્તં રજનીયેસુ, કુપ્પનીયે ન કુપ્પતિ;
યસ્સેવં ભાવિતં ચિત્તં, કુતો તં દુક્ખમેસ્સતિ.
‘‘મમ સેલૂપમં ચિત્તં, ઠિતં નાનુપકમ્પતિ;
વિરત્તં રજનીયેસુ, કુપ્પનીયે ન કુપ્પતિ;
મમેવં ભાવિતં ચિત્તં, કુતો મં દુક્ખમેસ્સતી’’તિ.
… નિતકો [ખિતકો (સી. સ્યા.)] થેરો….
૭. સોણપોટિરિયત્થેરગાથા
‘‘ન તાવ સુપિતું હોતિ, રત્તિ નક્ખત્તમાલિની;
પટિજગ્ગિતુમેવેસા, રત્તિ હોતિ વિજાનતા.
‘‘હત્થિક્ખન્ધાવપતિતં ¶ , કુઞ્જરો ચે અનુક્કમે;
સઙ્ગામે મે મતં સેય્યો, યઞ્ચે જીવે પરાજિતો’’તિ.
… સોણો પોટિરિયો [સેલિસ્સરિયો (સી.), પોટ્ટિરિયપુત્તો (સ્યા.)] થેરો ….
૮. નિસભત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ચ ¶ કામગુણે હિત્વા, પિયરૂપે મનોરમે;
સદ્ધાય ઘરા નિક્ખમ્મ, દુક્ખસ્સન્તકરો ભવે.
‘‘નાભિનન્દામિ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, સમ્પજાનો પતિસ્સતો’’તિ.
… નિસભો થેરો….
૯. ઉસભત્થેરગાથા
‘‘અમ્બપલ્લવસઙ્કાસં, અંસે કત્વાન ચીવરં;
નિસિન્નો હત્થિગીવાયં, ગામં પિણ્ડાય પાવિસિં.
‘‘હત્થિક્ખન્ધતો ¶ ઓરુય્હ, સંવેગં અલભિં તદા;
સોહં દિત્તો તદા સન્તો, પત્તો મે આસવક્ખયો’’તિ.
… ઉસભો થેરો….
૧૦. કપ્પટકુરત્થેરગાથા
‘‘અયમિતિ કપ્પટો કપ્પટકુરો, અચ્છાય અતિભરિતાય [અતિભરિયાય (સી. ક.), અચ્ચં ભરાય (સ્યા.)];
અમતઘટિકાયં ધમ્મકટમત્તો [ધમ્મકટપત્તો (સ્યા. ક. અટ્ઠ.), ધમ્મકટમગ્ગો (સી. અટ્ઠ.)], કતપદં ઝાનાનિ ઓચેતું.
‘‘મા ¶ ખો ત્વં કપ્પટ પચાલેસિ, મા ત્વં ઉપકણ્ણમ્હિ તાળેસ્સં;
ન ¶ હિ [ન વા (ક.)] ત્વં કપ્પટ મત્તમઞ્ઞાસિ, સઙ્ઘમજ્ઝમ્હિ પચલાયમાનોતિ.
… કપ્પટકુરો થેરો….
વગ્ગો ચતુત્થો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં –
મિગસિરો ¶ સિવકો ચ, ઉપવાનો ચ પણ્ડિતો;
ઇસિદિન્નો ચ કચ્ચાનો, નિતકો ચ મહાવસી;
પોટિરિયપુત્તો નિસભો, ઉસભો કપ્પટકુરોતિ.
૫. પઞ્ચમવગ્ગો
૧. કુમારકસ્સપત્થેરગાથા
‘‘અહો બુદ્ધા અહો ધમ્મા, અહો નો સત્થુ સમ્પદા;
યત્થ એતાદિસં ધમ્મં, સાવકો સચ્છિકાહિ’’તિ.
‘‘અસઙ્ખેય્યેસુ કપ્પેસુ, સક્કાયાધિગતા અહૂ;
તેસમયં પચ્છિમકો, ચરિમોયં સમુસ્સયો;
જાતિમરણસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… કુમારકસ્સપો થેરો….
૨. ધમ્મપાલત્થેરગાથા
‘‘યો ¶ હવે દહરો ભિક્ખુ, યુઞ્જતિ બુદ્ધસાસને;
જાગરો સ હિ સુત્તેસુ [પતિસુત્તેસુ (સી. ક.)], અમોઘં તસ્સ જીવિતં.
‘‘તસ્મા ¶ સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ, પસાદં ધમ્મદસ્સનં;
અનુયુઞ્જેથ મેધાવી, સરં બુદ્ધાન સાસન’’ન્તિ.
… ધમ્મપાલો થેરો….
૩. બ્રહ્માલિત્થેરગાથા
‘‘કસ્સિન્દ્રિયાનિ સમથઙ્ગતાનિ, અસ્સા યથા સારથિના સુદન્તા;
પહીનમાનસ્સ અનાસવસ્સ, દેવાપિ કસ્સ [તસ્સ (બહૂસુ)] પિહયન્તિ તાદિનો’’તિ.
[ધ. પ. ૯૪ ધમ્મપદેપિ] ‘‘મય્હિન્દ્રિયાનિ ¶ સમથઙ્ગતાનિ, અસ્સા યથા સારથિના સુદન્તા;
પહીનમાનસ્સ અનાસવસ્સ, દેવાપિ મય્હં પિહયન્તિ તાદિનો’’તિ.
… બ્રહ્માલિ થેરો….
૪. મોઘરાજત્થેરગાથા
‘‘છવિપાપક ¶ ચિત્તભદ્દક, મોઘરાજ સતતં સમાહિતો;
હેમન્તિકસીતકાલરત્તિયો [હેમન્તિકકાલરત્તિયો (ક.)], ભિક્ખુ ત્વંસિ કથં કરિસ્સસિ’’.
‘‘સમ્પન્નસસ્સા મગધા, કેવલા ઇતિ મે સુતં;
પલાલચ્છન્નકો સેય્યં, યથઞ્ઞે સુખજીવિનો’’તિ.
… મોઘરાજા થેરો….
૫. વિસાખપઞ્ચાલપુત્તત્થેરગાથા
‘‘ન ઉક્ખિપે નો ચ પરિક્ખિપે પરે, ઓક્ખિપે પારગતં ન એરયે;
ન ¶ ચત્તવણ્ણં પરિસાસુ બ્યાહરે, અનુદ્ધતો સમ્મિતભાણિ સુબ્બતો.
‘‘સુસુખુમનિપુણત્થદસ્સિના, મતિકુસલેન નિવાતવુત્તિના;
સંસેવિતવુદ્ધસીલિના, નિબ્બાનં ન હિ તેન દુલ્લભ’’ન્તિ.
… વિસાખો પઞ્ચાલપુત્તો થેરો ….
૬. ચૂળકત્થેરગાથા
‘‘નદન્તિ ¶ મોરા સુસિખા સુપેખુણા, સુનીલગીવા સુમુખા સુગજ્જિનો;
સુસદ્દલા ચાપિ મહામહી અયં, સુબ્યાપિતમ્બુ સુવલાહકં નભં.
‘‘સુકલ્લરૂપો ¶ સુમનસ્સ ઝાયતં [ઝાયિતં (સ્યા. ક.)], સુનિક્કમો સાધુ સુબુદ્ધસાસને;
સુસુક્કસુક્કં નિપુણં સુદુદ્દસં, ફુસાહિ તં ઉત્તમમચ્ચુતં પદ’’ન્તિ.
… ચૂળકો [ચૂલકો (સી. અટ્ઠ.)] થેરો….
૭. અનૂપમત્થેરગાથા
‘‘નન્દમાનાગતં ચિત્તં, સૂલમારોપમાનકં;
તેન તેનેવ વજસિ, યેન સૂલં કલિઙ્ગરં.
‘‘તાહં ચિત્તકલિં બ્રૂમિ, તં બ્રૂમિ ચિત્તદુબ્ભકં;
સત્થા તે દુલ્લભો લદ્ધો, માનત્થે મં નિયોજયી’’તિ.
… અનૂપમો થેરો….
૮. વજ્જિતત્થેરગાથા
‘‘સંસરં ¶ દીઘમદ્ધાનં, ગતીસુ પરિવત્તિસં;
અપસ્સં અરિયસચ્ચાનિ, અન્ધભૂતો [અન્ધીભૂતો (ક.)] પુથુજ્જનો.
‘‘તસ્સ ¶ મે અપ્પમત્તસ્સ, સંસારા વિનળીકતા;
સબ્બા ગતી સમુચ્છિન્ના, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… વજ્જિતો થેરો….
૯. સન્ધિતત્થેરગાથા
‘‘અસ્સત્થે હરિતોભાસે, સંવિરૂળ્હમ્હિ પાદપે;
એકં બુદ્ધગતં સઞ્ઞં, અલભિત્થં [અલભિં હં (ક.)] પતિસ્સતો.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં સઞ્ઞમલભિં તદા;
તસ્સા સઞ્ઞાય વાહસા, પત્તો મે આસવક્ખયો’’તિ.
… સન્ધિતો થેરો….
વગ્ગો પઞ્ચમો નિટ્ઠિતો.
તસ્સુદ્દાનં ¶ –
કુમારકસ્સપો ¶ થેરો, ધમ્મપાલો ચ બ્રહ્માલિ;
મોઘરાજા વિસાખો ચ, ચૂળકો ચ અનૂપમો;
વજ્જિતો સન્ધિતો થેરો, કિલેસરજવાહનોતિ.
દુકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
ગાથાદુકનિપાતમ્હિ, નવુતિ ચેવ અટ્ઠ ચ;
થેરા એકૂનપઞ્ઞાસં, ભાસિતા નયકોવિદાતિ.
૩. તિકનિપાતો
૧. અઙ્ગણિકભારદ્વાજત્થેરગાથા
‘‘અયોનિ ¶ ¶ ¶ ¶ સુદ્ધિમન્વેસં, અગ્ગિં પરિચરિં વને;
સુદ્ધિમગ્ગં અજાનન્તો, અકાસિં અમરં તપં [અકાસિં અપરં તપં (સ્યા.), અકાસિં અમતં તપં (ક.)].
‘‘તં સુખેન સુખં લદ્ધં, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘બ્રહ્મબન્ધુ પુરે આસિં, ઇદાનિ ખોમ્હિ બ્રાહ્મણો;
તેવિજ્જો ન્હાતકો [નહાતકો (સી. અટ્ઠ.)] ચમ્હિ, સોત્તિયો ચમ્હિ વેદગૂ’’તિ.
… અઙ્ગણિકભારદ્વાજો થેરો….
૨. પચ્ચયત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ચાહાહં પબ્બજિતો, સેખો અપ્પત્તમાનસો,
વિહારં મે પવિટ્ઠસ્સ, ચેતસો પણિધી અહુ.
‘‘નાસિસ્સં ન પિવિસ્સામિ, વિહારતો ન નિક્ખમે;
નપિ પસ્સં નિપાતેસ્સં, તણ્હાસલ્લે અનૂહતે.
‘‘તસ્સ મેવં વિહરતો, પસ્સ વીરિયપરક્કમં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… પચ્ચયો થેરો….
૩. બાકુલત્થેરગાથા
‘‘યો પુબ્બે કરણીયાનિ, પચ્છા સો કાતુમિચ્છતિ;
સુખા સો ધંસતે ઠાના, પચ્છા ચ મનુતપ્પતિ.
‘‘યઞ્હિ કયિરા તઞ્હિ વદે, યં ન કયિરા ન તં વદે;
અકરોન્તં ¶ ભાસમાનં, પરિજાનન્તિ પણ્ડિતા.
‘‘સુસુખં ¶ ¶ વત નિબ્બાનં, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતં;
અસોકં વિરજં ખેમં, યત્થ દુક્ખં નિરુજ્ઝતી’’તિ.
… બાકુલો [બાક્કુલો (સી.)] થેરો….
૪. ધનિયત્થેરગાથા
‘‘સુખં ચે જીવિતું ઇચ્છે, સામઞ્ઞસ્મિં અપેક્ખવા;
સઙ્ઘિકં નાતિમઞ્ઞેય્ય, ચીવરં પાનભોજનં.
‘‘સુખં ચે જીવિતું ઇચ્છે, સામઞ્ઞસ્મિં અપેક્ખવા;
અહિ મૂસિકસોબ્ભંવ, સેવેથ સયનાસનં.
‘‘સુખં ચે ¶ જીવિતું ઇચ્છે, સામઞ્ઞસ્મિં અપેક્ખવા;
ઇતરીતરેન તુસ્સેય્ય, એકધમ્મઞ્ચ ભાવયે’’તિ.
… ધનિયો થેરો….
૫. માતઙ્ગપુત્તત્થેરગાથા
‘‘અતિસીતં અતિઉણ્હં, અતિસાયમિદં અહુ;
ઇતિ વિસ્સટ્ઠકમ્મન્તે, ખણા અચ્ચેન્તિ માણવે.
‘‘યો ચ સીતઞ્ચ ઉણ્હઞ્ચ, તિણા ભિય્યો ન મઞ્ઞતિ;
કરં પુરિસકિચ્ચાનિ, સો સુખા ન વિહાયતિ.
‘‘દબ્બં કુસં પોટકિલં, ઉસીરં મુઞ્જપબ્બજં;
ઉરસા પનુદિસ્સામિ, વિવેકમનુબ્રૂહય’’ન્તિ.
… માતઙ્ગપુત્તો થેરો….
૬. ખુજ્જસોભિતત્થેરગાથા
‘‘યે ચિત્તકથી બહુસ્સુતા, સમણા પાટલિપુત્તવાસિનો;
તેસઞ્ઞતરોયમાયુવા, દ્વારે તિટ્ઠતિ ખુજ્જસોભિતો.
‘‘યે ¶ ¶ ચિત્તકથી બહુસ્સુતા, સમણા પાટલિપુત્તવાસિનો;
તેસઞ્ઞતરોયમાયુવા, દ્વારે તિટ્ઠતિ માલુતેરિતો.
‘‘સુયુદ્ધેન સુયિટ્ઠેન, સઙ્ગામવિજયેન ચ;
બ્રહ્મચરિયાનુચિણ્ણેન, એવાયં સુખમેધતી’’તિ.
… ખુજ્જસોભિતો થેરો….
૭. વારણત્થેરગાથા
‘‘યોધ ¶ કોચિ મનુસ્સેસુ, પરપાણાનિ હિંસતિ;
અસ્મા લોકા પરમ્હા ચ, ઉભયા ધંસતે નરો.
‘‘યો ચ મેત્તેન ચિત્તેન, સબ્બપાણાનુકમ્પતિ;
બહુઞ્હિ સો પસવતિ, પુઞ્ઞં તાદિસકો નરો.
‘‘સુભાસિતસ્સ સિક્ખેથ, સમણૂપાસનસ્સ ચ;
એકાસનસ્સ ચ રહો, ચિત્તવૂપસમસ્સ ચા’’તિ.
… વારણો થેરો….
૮. વસ્સિકત્થેરગાથા
‘‘એકોપિ સદ્ધો મેધાવી, અસ્સદ્ધાનીધ ઞાતિનં;
ધમ્મટ્ઠો સીલસમ્પન્નો, હોતિ અત્થાય બન્ધુનં.
‘‘નિગ્ગય્હ અનુકમ્પાય, ચોદિતા ઞાતયો મયા;
ઞાતિબન્ધવપેમેન, કારં કત્વાન ભિક્ખુસુ.
‘‘તે અબ્ભતીતા કાલઙ્કતા, પત્તા તે તિદિવં સુખં;
ભાતરો મય્હં માતા ચ, મોદન્તિ કામકામિનો’’તિ.
… વસ્સિકો [પસ્સિકો (સી. સ્યા. પી.)] થેરો….
૯. યસોજત્થેરગાથા
‘‘કાલપબ્બઙ્ગસઙ્કાસો, કિસો ધમનિસન્થતો;
મત્તઞ્ઞૂ ¶ અન્નપાનમ્હિ, અદીનમનસો નરો’’.
‘‘ફુટ્ઠો ¶ ¶ ડંસેહિ મકસેહિ, અરઞ્ઞસ્મિં બ્રહાવને;
નાગો સઙ્ગામસીસેવ, સતો તત્રાધિવાસયે.
‘‘યથા બ્રહ્મા તથા એકો, યથા દેવો તથા દુવે;
યથા ગામો તથા તયો, કોલાહલં તતુત્તરિ’’ન્તિ.
… યસોજો થેરો….
૧૦. સાટિમત્તિયત્થેરગાથા
‘‘અહુ ¶ તુય્હં પુરે સદ્ધા, સા તે અજ્જ ન વિજ્જતિ;
યં તુય્હં તુય્હમેવેતં, નત્થિ દુચ્ચરિતં મમ.
‘‘અનિચ્ચા હિ ચલા સદ્દા, એવં દિટ્ઠા હિ સા મયા;
રજ્જન્તિપિ વિરજ્જન્તિ, તત્થ કિં જિય્યતે મુનિ.
‘‘પચ્ચતિ મુનિનો ભત્તં, થોકં થોકં કુલે કુલે;
પિણ્ડિકાય ચરિસ્સામિ, અત્થિ જઙ્ઘબલં [જઙ્ઘાબલં (સી.)] મમા’’તિ.
… સાટિમત્તિયો થેરો….
૧૧. ઉપાલિત્થેરગાથા
‘‘સદ્ધાય અભિનિક્ખમ્મ, નવપબ્બજિતો નવો;
મિત્તે ભજેય્ય કલ્યાણે, સુદ્ધાજીવે અતન્દિતે.
‘‘સદ્ધાય અભિનિક્ખમ્મ, નવપબ્બજિતો નવો;
સઙ્ઘસ્મિં વિહરં ભિક્ખુ, સિક્ખેથ વિનયં બુધો.
‘‘સદ્ધાય અભિનિક્ખમ્મ, નવપબ્બજિતો નવો;
કપ્પાકપ્પેસુ કુસલો, ચરેય્ય અપુરક્ખતો’’તિ.
… ઉપાલિત્થેરો….
૧૨. ઉત્તરપાલત્થેરગાથા
‘‘પણ્ડિતં ¶ વત મં સન્તં, અલમત્થવિચિન્તકં;
પઞ્ચ કામગુણા લોકે, સમ્મોહા પાતયિંસુ મં.
‘‘પક્ખન્દો મારવિસયે, દળ્હસલ્લસમપ્પિતો;
અસક્ખિં મચ્ચુરાજસ્સ, અહં પાસા પમુચ્ચિતું.
‘‘સબ્બે ¶ કામા પહીના મે, ભવા સબ્બે પદાલિતા [વિદાલિતા (સી. પી. અટ્ઠ.)];
વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… ઉત્તરપાલો થેરો….
૧૩. અભિભૂતત્થેરગાથા
‘‘સુણાથ ઞાતયો સબ્બે, યાવન્તેત્થ સમાગતા;
ધમ્મં વો દેસયિસ્સામિ, દુક્ખા જાતિ પુનપ્પુનં.
[સં. નિ. ૧.૧૮૫] ‘‘આરમ્ભથ [આરભથ (સી. સ્યા.), આરબ્ભથ (ક.)] નિક્કમથ, યુઞ્જથ બુદ્ધસાસને;
ધુનાથ મચ્ચુનો સેનં, નળાગારંવ કુઞ્જરો.
‘‘યો ¶ ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે, અપ્પમત્તો વિહસ્સતિ [વિહેસ્સતિ (સ્યા. પી.)];
પહાય જાતિસંસારં, દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સતી’’તિ.
… અભિભૂતો થેરો….
૧૪. ગોતમત્થેરગાથા
‘‘સંસરં ¶ હિ નિરયં અગચ્છિસ્સં, પેતલોકમગમં પુનપ્પુનં;
દુક્ખમમ્હિપિ તિરચ્છાનયોનિયં, નેકધા હિ વુસિતં ચિરં મયા.
‘‘માનુસોપિ ચ ભવોભિરાધિતો, સગ્ગકાયમગમં સકિં સકિં;
રૂપધાતુસુ ¶ અરૂપધાતુસુ, નેવસઞ્ઞિસુ અસઞ્ઞિસુટ્ઠિતં.
‘‘સમ્ભવા સુવિદિતા અસારકા, સઙ્ખતા પચલિતા સદેરિતા;
તં વિદિત્વા મહમત્તસમ્ભવં, સન્તિમેવ સતિમા સમજ્ઝગ’’ન્તિ.
… ગોતમો થેરો….
૧૫. હારિતત્થેરગાથા
‘‘યો પુબ્બે કરણીયાનિ, પચ્છા સો કાતુમિચ્છતિ;
સુખા સો ધંસતે ઠાના, પચ્છા ચ મનુતપ્પતિ.
‘‘યઞ્હિ ¶ કયિરા તઞ્હિ વદે, યં ન કયિરા ન તં વદે;
અકરોન્તં ભાસમાનં, પરિજાનન્તિ પણ્ડિતા.
‘‘સુસુખં વત નિબ્બાનં, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતં;
અસોકં વિરજં ખેમં, યત્થ દુક્ખં નિરુજ્ઝતી’’તિ.
… હારિતો થેરો….
૧૬. વિમલત્થેરગાથા
‘‘પાપમિત્તે વિવજ્જેત્વા, ભજેય્યુત્તમપુગ્ગલં;
ઓવાદે ચસ્સ તિટ્ઠેય્ય, પત્થેન્તો અચલં સુખં.
‘‘પરિત્તં દારુમારુય્હ, યથા સીદે મહણ્ણવે;
એવં કુસીતમાગમ્મ, સાધુજીવીપિ સીદતિ;
તસ્મા તં પરિવજ્જેય્ય, કુસીતં હીનવીરિયં.
‘‘પવિવિત્તેહિ ¶ અરિયેહિ, પહિતત્તેહિ ઝાયિભિ;
નિચ્ચં ¶ આરદ્ધવીરિયેહિ, પણ્ડિતેહિ સહાવસે’’તિ.
… વિમલો થેરો….
તિકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
અઙ્ગણિકો ભારદ્વાજો, પચ્ચયો બાકુલો ઇસિ;
ધનિયો માતઙ્ગપુત્તો, સોભિતો વારણો ઇસિ.
વસ્સિકો ચ યસોજો ચ, સાટિમત્તિયુપાલિ ચ;
ઉત્તરપાલો અભિભૂતો, ગોતમો હારિતોપિ ચ.
થેરો તિકનિપાતમ્હિ, નિબ્બાને વિમલો કતો;
અટ્ઠતાલીસ ગાથાયો, થેરા સોળસ કિત્તિતાતિ.
૪. ચતુકનિપાતો
૧. નાગસમાલત્થેરગાથા
‘‘અલઙ્કતા ¶ ¶ ¶ સુવસના, માલિની ચન્દનુસ્સદા;
મજ્ઝે મહાપથે નારી, તુરિયે નચ્ચતિ નટ્ટકી.
‘‘પિણ્ડિકાય પવિટ્ઠોહં, ગચ્છન્તો નં ઉદિક્ખિસં;
અલઙ્કતં સુવસનં, મચ્ચુપાસંવ ઓડ્ડિતં.
‘‘તતો મે મનસીકારો, યોનિસો ઉદપજ્જથ;
આદીનવો પાતુરહુ, નિબ્બિદા સમતિટ્ઠથ [સમ્પતિટ્ઠથ (ક.)].
‘‘તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
તિસ્સો ¶ વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… નાગસમાલો થેરો….
૨. ભગુત્થેરગાથા
‘‘અહં મિદ્ધેન પકતો, વિહારા ઉપનિક્ખમિં;
ચઙ્કમં અભિરુહન્તો, તત્થેવ પપતિં છમા.
‘‘ગત્તાનિ પરિમજ્જિત્વા, પુનપારુય્હ ચઙ્કમં;
ચઙ્કમે ચઙ્કમિં સોહં, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતો.
‘‘તતો મે મનસીકારો, યોનિસો ઉદપજ્જથ;
આદીનવો પાતુરહુ, નિબ્બિદા સમતિટ્ઠથ.
‘‘તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… ભગુત્થેરો….
૩. સભિયત્થેરગાથા
[ધ. પ. ૬ ધમ્મપદેપિ] ‘‘પરે ચ ન વિજાનન્તિ, મયમેત્થ યમામસે;
યે ચ તત્થ વિજાનન્તિ, તતો સમ્મન્તિ મેધગા.
‘‘યદા ¶ ચ અવિજાનન્તા, ઇરિયન્ત્યમરા વિય;
વિજાનન્તિ ચ યે ધમ્મં, આતુરેસુ અનાતુરા.
‘‘યં ¶ કિઞ્ચિ સિથિલં કમ્મં, સંકિલિટ્ઠઞ્ચ યં વતં;
સઙ્કસ્સરં બ્રહ્મચરિયં, ન તં હોતિ મહપ્ફલં.
‘‘યસ્સ સબ્રહ્મચારીસુ, ગારવો નૂપલબ્ભતિ;
આરકા હોતિ સદ્ધમ્મા, નભં પુથવિયા યથા’’તિ.
… સભિયો થેરો….
૪. નન્દકત્થેરગાથા
‘‘ધિરત્થુ ¶ પૂરે દુગ્ગન્ધે, મારપક્ખે અવસ્સુતે;
નવસોતાનિ તે કાયે, યાનિ સન્દન્તિ સબ્બદા.
‘‘મા ¶ પુરાણં અમઞ્ઞિત્થો, માસાદેસિ તથાગતે;
સગ્ગેપિ તે ન રજ્જન્તિ, કિમઙ્ગં પન [કિમઙ્ગ પન (સી.)] માનુસે.
‘‘યે ચ ખો બાલા દુમ્મેધા, દુમ્મન્તી મોહપારુતા;
તાદિસા તત્થ રજ્જન્તિ, મારખિત્તમ્હિ બન્ધને.
‘‘યેસં રાગો ચ દોસો ચ, અવિજ્જા ચ વિરાજિતા;
તાદી તત્થ ન રજ્જન્તિ, છિન્નસુત્તા અબન્ધના’’તિ.
… નન્દકો થેરો….
૫. જમ્બુકત્થેરગાથા
‘‘પઞ્ચપઞ્ઞાસવસ્સાનિ, રજોજલ્લમધારયિં;
ભુઞ્જન્તો માસિકં ભત્તં, કેસમસ્સું અલોચયિં.
‘‘એકપાદેન અટ્ઠાસિં, આસનં પરિવજ્જયિં;
સુક્ખગૂથાનિ ચ ખાદિં, ઉદ્દેસઞ્ચ ન સાદિયિં.
‘‘એતાદિસં કરિત્વાન, બહું દુગ્ગતિગામિનં;
વુય્હમાનો મહોઘેન, બુદ્ધં સરણમાગમં.
‘‘સરણગમનં પસ્સ, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… જમ્બુકો થેરો….
૬. સેનકત્થેરગાથા
‘‘સ્વાગતં ¶ ¶ વત મે આસિ, ગયાયં ગયફગ્ગુયા;
યં અદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં, દેસેન્તં ધમ્મમુત્તમં.
‘‘મહપ્પભં ¶ ગણાચરિયં, અગ્ગપત્તં વિનાયકં;
સદેવકસ્સ લોકસ્સ, જિનં અતુલદસ્સનં.
‘‘મહાનાગં મહાવીરં, મહાજુતિમનાસવં;
સબ્બાસવપરિક્ખીણં, સત્થારમકુતોભયં.
‘‘ચિરસંકિલિટ્ઠં વત મં, દિટ્ઠિસન્દાનબન્ધિતં [સન્ધિતં (સી. સ્યા.), સન્દિતં (પી. સી. અટ્ઠ.)];
વિમોચયિ સો ભગવા, સબ્બગન્થેહિ સેનક’’ન્તિ.
… સેનકો થેરો….
૭. સમ્ભૂતત્થેરગાથા
‘‘યો દન્ધકાલે તરતિ, તરણીયે ચ દન્ધયે;
અયોનિ [અયોનિસો (સ્યા.)] સંવિધાનેન, બાલો દુક્ખં નિગચ્છતિ.
‘‘તસ્સત્થા પરિહાયન્તિ, કાળપક્ખેવ ચન્દિમા;
આયસક્યઞ્ચ [આયસસ્યઞ્ચ (સી.)] પપ્પોતિ, મિત્તેહિ ચ વિરુજ્ઝતિ.
‘‘યો દન્ધકાલે દન્ધેતિ, તરણીયે ચ તારયે;
યોનિસો સંવિધાનેન, સુખં પપ્પોતિ પણ્ડિતો.
‘‘તસ્સત્થા પરિપૂરેન્તિ, સુક્કપક્ખેવ ચન્દિમા;
યસો કિત્તિઞ્ચ પપ્પોતિ, મિત્તેહિ ન વિરુજ્ઝતી’’તિ.
… સમ્ભૂતો થેરો….
૮. રાહુલત્થેરગાથા
‘‘ઉભયેનેવ ¶ સમ્પન્નો, રાહુલભદ્દોતિ મં વિદૂ;
યઞ્ચમ્હિ પુત્તો બુદ્ધસ્સ, યઞ્ચ ધમ્મેસુ ચક્ખુમા.
‘‘યઞ્ચ મે આસવા ખીણા, યઞ્ચ નત્થિ પુનબ્ભવો;
અરહા ¶ દક્ખિણેય્યોમ્હિ, તેવિજ્જો અમતદ્દસો.
‘‘કામન્ધા ¶ જાલપચ્છન્ના, તણ્હાછાદનછાદિતા;
પમત્તબન્ધુના બદ્ધા, મચ્છાવ કુમિનામુખે.
‘‘તં ¶ કામં અહમુજ્ઝિત્વા, છેત્વા મારસ્સ બન્ધનં;
સમૂલં તણ્હમબ્બુય્હ, સીતિભૂતોસ્મિ નિબ્બુતો’’તિ.
… રાહુલો થેરો….
૯. ચન્દનત્થેરગાથા
‘‘જાતરૂપેન સઞ્છન્ના [પચ્છન્ના (સી.)], દાસીગણપુરક્ખતા;
અઙ્કેન પુત્તમાદાય, ભરિયા મં ઉપાગમિ.
‘‘તઞ્ચ દિસ્વાન આયન્તિં, સકપુત્તસ્સ માતરં;
અલઙ્કતં સુવસનં, મચ્ચુપાસંવ ઓડ્ડિતં.
‘‘તતો મે મનસીકારો, યોનિસો ઉદપજ્જથ;
આદીનવો પાતુરહુ, નિબ્બિદા સમતિટ્ઠથ.
‘‘તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… ચન્દનો થેરો….
૧૦. ધમ્મિકત્થેરગાથા
[જા. ૧.૧૦.૧૦૨ જાતકેપિ] ‘‘ધમ્મો હવે રક્ખતિ ધમ્મચારિં, ધમ્મો સુચિણ્ણો સુખમાવહતિ;
એસાનિસંસો ધમ્મે સુચિણ્ણે, ન દુગ્ગતિં ગચ્છતિ ધમ્મચારી.
[જા. ૧.૧૫.૩૮૫] ‘‘નહિ ધમ્મો અધમ્મો ચ, ઉભો સમવિપાકિનો;
અધમ્મો ¶ નિરયં નેતિ, ધમ્મો પાપેતિ સુગ્ગતિં.
‘‘તસ્મા હિ ધમ્મેસુ કરેય્ય છન્દં, ઇતિ મોદમાનો સુગતેન તાદિના;
ધમ્મે ઠિતા સુગતવરસ્સ સાવકા, નીયન્તિ ધીરા સરણવરગ્ગગામિનો.
‘‘વિપ્ફોટિતો ¶ ગણ્ડમૂલો, તણ્હાજાલો સમૂહતો;
સો ખીણસંસારો ન ચત્થિ કિઞ્ચનં,
ચન્દો યથા દોસિના પુણ્ણમાસિય’’ન્તિ.
… ધમ્મિકો થેરો….
૧૧. સપ્પકત્થેરગાથા
‘‘યદા બલાકા સુચિપણ્ડરચ્છદા, કાળસ્સ મેઘસ્સ ભયેન તજ્જિતા;
પલેહિતિ આલયમાલયેસિની, તદા નદી અજકરણી રમેતિ મં.
‘‘યદા ¶ ¶ બલાકા સુવિસુદ્ધપણ્ડરા, કાળસ્સ મેઘસ્સ ભયેન તજ્જિતા;
પરિયેસતિ લેણમલેણદસ્સિની, તદા નદી અજકરણી રમેતિ મં.
‘‘કં નુ તત્થ ન રમેન્તિ, જમ્બુયો ઉભતો તહિં;
સોભેન્તિ આપગાકૂલં, મમ લેણસ્સ [મહાલેણસ્સ (સ્યા. ક.)] પચ્છતો.
‘‘તા મતમદસઙ્ઘસુપ્પહીના,
ભેકા ¶ મન્દવતી પનાદયન્તિ;
‘નાજ્જ ગિરિનદીહિ વિપ્પવાસસમયો,
ખેમા અજકરણી સિવા સુરમ્મા’’’તિ.
… સપ્પકો થેરો….
૧૨. મુદિતત્થેરગાથા
‘‘પબ્બજિં જીવિકત્થોહં, લદ્ધાન ઉપસમ્પદં;
તતો સદ્ધં પટિલભિં, દળ્હવીરિયો પરક્કમિં.
‘‘કામં ભિજ્જતુયં કાયો, મંસપેસી વિસીયરું [વિસિયન્તુ (ક.)];
ઉભો જણ્ણુકસન્ધીહિ, જઙ્ઘાયો પપતન્તુ મે.
‘‘નાસિસ્સં ¶ ન પિવિસ્સામિ, વિહારા ચ ન નિક્ખમે;
નપિ પસ્સં નિપાતેસ્સં, તણ્હાસલ્લે અનૂહતે.
‘‘તસ્સ મેવં વિહરતો, પસ્સ વીરિયપરક્કમં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… મુદિતો થેરો….
ચતુક્કનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
નાગસમાલો ભગુ ચ, સભિયો નન્દકોપિ ચ;
જમ્બુકો સેનકો થેરો, સમ્ભૂતો રાહુલોપિ ચ.
ભવતિ ચન્દનો થેરો, દસેતે [ઇદાનિ નવેવ થેરા દિસ્સન્તિ] બુદ્ધસાવકા;
ધમ્મિકો સપ્પકો થેરો, મુદિતો ચાપિ તે તયો;
ગાથાયો દ્વે ચ પઞ્ઞાસ, થેરા સબ્બેપિ તેરસાતિ [ઇદાનિ દ્વાદસેવ થેરા દિસ્સન્તિ].
૫. પઞ્ચકનિપાતો
૧. રાજદત્તત્થેરગાથા
‘‘ભિક્ખુ ¶ ¶ ¶ ¶ સિવથિકં [સીવથિકં (સી. સ્યા. પી.)] ગન્ત્વા, અદ્દસ ઇત્થિમુજ્ઝિતં;
અપવિદ્ધં સુસાનસ્મિં, ખજ્જન્તિં કિમિહી ફુટં.
‘‘યઞ્હિ એકે જિગુચ્છન્તિ, મતં દિસ્વાન પાપકં;
કામરાગો પાતુરહુ, અન્ધોવ સવતી [વસતી (સી.)] અહું.
‘‘ઓરં ઓદનપાકમ્હા, તમ્હા ઠાના અપક્કમિં;
સતિમા સમ્પજાનોહં, એકમન્તં ઉપાવિસિં.
‘‘તતો મે મનસીકારો, યોનિસો ઉદપજ્જથ;
આદીનવો પાતુરહુ, નિબ્બિદા સમતિટ્ઠથ.
‘‘તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… રાજદત્તો થેરો….
૨. સુભૂતત્થેરગાથા
‘‘અયોગે યુઞ્જમત્તાનં, પુરિસો કિચ્ચમિચ્છકો [કિચ્ચમિચ્છતો (સી.), કિચ્ચમિચ્છયં (કત્થચિ)];
ચરં ચે નાધિગચ્છેય્ય, ‘તં મે દુબ્ભગલક્ખણં’.
‘‘અબ્બૂળ્હં અઘગતં વિજિતં, એકઞ્ચે ઓસ્સજેય્ય કલીવ સિયા;
સબ્બાનિપિ ચે ઓસ્સજેય્ય અન્ધોવ સિયા, સમવિસમસ્સ અદસ્સનતો.
‘‘યઞ્હિ ¶ કયિરા તઞ્હિ વદે, યં ન કયિરા ન તં વદે;
અકરોન્તં ભાસમાનં, પરિજાનન્તિ પણ્ડિતા.
[ધ. પ. ૫૧ ધમ્મપદેપિ] ‘‘યથાપિ રુચિરં પુપ્ફં, વણ્ણવન્તં અગન્ધકં;
એવં સુભાસિતા વાચા, અફલા હોતિ અકુબ્બતો.
[ધ. પ. ૫૨] ‘‘યથાપિ ¶ રુચિરં પુપ્ફં, વણ્ણવન્તં સુગન્ધકં [સગન્ધકં (સી. સ્યા. પી.)];
એવં સુભાસિતા વાચા, સફલા હોતિ કુબ્બતો’’તિ [સકુબ્બતો (સી. પી.), સુકુબ્બતો (સ્યા.)].
… સુભૂતો થેરો….
૩. ગિરિમાનન્દત્થેરગાથા
‘‘વસ્સતિ ¶ ¶ દેવો યથા સુગીતં, છન્ના મે કુટિકા સુખા નિવાતા;
તસ્સં વિહરામિ વૂપસન્તો, અથ ચે પત્થયસી પવસ્સ દેવ.
‘‘વસ્સતિ દેવો યથા સુગીતં, છન્ના મે કુટિકા સુખા નિવાતા;
તસ્સં વિહરામિ સન્તચિત્તો, અથ ચે પત્થયસી પવસ્સ દેવ.
‘‘વસ્સતિ દેવો…પે… તસ્સં વિહરામિ વીતરાગો…પે….
‘‘વસ્સતિ દેવો…પે… તસ્સં વિહરામિ વીતદોસો…પે….
‘‘વસ્સતિ દેવો…પે… તસ્સં ¶ વિહરામિ વીતમોહો;
અથ ચે પત્થયસી પવસ્સ દેવા’’તિ.
… ગિરિમાનન્દો થેરો….
૪. સુમનત્થેરગાથા
‘‘યં પત્થયાનો ધમ્મેસુ, ઉપજ્ઝાયો અનુગ્ગહિ;
અમતં અભિકઙ્ખન્તં, કતં કત્તબ્બકં મયા.
‘‘અનુપ્પત્તો સચ્છિકતો, સયં ધમ્મો અનીતિહો;
વિસુદ્ધિઞાણો નિક્કઙ્ખો, બ્યાકરોમિ તવન્તિકે.
‘‘પુબ્બેનિવાસં જાનામિ, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
સદત્થો મે અનુપ્પત્તો, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘અપ્પમત્તસ્સ મે સિક્ખા, સુસ્સુતા તવ સાસને;
સબ્બે મે આસવા ખીણા, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.
‘‘અનુસાસિ ¶ મં અરિયવતા, અનુકમ્પિ અનુગ્ગહિ;
અમોઘો તુય્હમોવાદો, અન્તેવાસિમ્હિ સિક્ખિતો’’તિ.
… સુમનો થેરો….
૫. વડ્ઢત્થેરગાથા
‘‘સાધૂ હિ કિર મે માતા, પતોદં ઉપદંસયિ;
યસ્સાહં વચનં સુત્વા, અનુસિટ્ઠો જનેત્તિયા;
આરદ્ધવીરિયો પહિતત્તો, પત્તો સમ્બોધિમુત્તમં.
‘‘અરહા ¶ દક્ખિણેય્યોમ્હિ, તેવિજ્જો અમતદ્દસો;
જેત્વા નમુચિનો સેનં, વિહરામિ અનાસવો.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ ¶ બહિદ્ધા ચ, યે મે વિજ્જિંસુ આસવા;
સબ્બે અસેસા ઉચ્છિન્ના, ન ચ ઉપ્પજ્જરે પુન.
‘‘વિસારદા ખો ભગિની, એતમત્થં અભાસયિ;
‘અપિહા નૂન મયિપિ, વનથો તે ન વિજ્જતિ’.
‘‘પરિયન્તકતં દુક્ખં, અન્તિમોયં સમુસ્સયો;
જાતિમરણસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… વડ્ઢો થેરો….
૬. નદીકસ્સપત્થેરગાથા
‘‘અત્થાય વત મે બુદ્ધો, નદિં નેરઞ્જરં અગા;
યસ્સાહં ધમ્મં સુત્વાન, મિચ્છાદિટ્ઠિં વિવજ્જયિં.
‘‘યજિં ¶ ઉચ્ચાવચે યઞ્ઞે, અગ્ગિહુત્તં જુહિં અહં;
‘એસા સુદ્ધી’તિ મઞ્ઞન્તો, અન્ધભૂતો [અન્ધીભૂતો (ક.)] પુથુજ્જનો.
‘‘દિટ્ઠિગહનપક્ખન્દો [પક્ખન્તો (સી.), પક્ખન્નો (સ્યા. પી.)], પરામાસેન મોહિતો;
અસુદ્ધિં મઞ્ઞિસં સુદ્ધિં, અન્ધભૂતો અવિદ્દસુ.
‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિ પહીના મે, ભવા સબ્બે પદાલિતા [વિદાલિતા (ક.)];
જુહામિ દક્ખિણેય્યગ્ગિં, નમસ્સામિ તથાગતં.
‘‘મોહા ¶ સબ્બે પહીના મે, ભવતણ્હા પદાલિતા;
વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… નદીકસ્સપો થેરો….
૭. ગયાકસ્સપત્થેરગાથા
‘‘પાતો મજ્ઝન્હિકં સાયં, તિક્ખત્તું દિવસસ્સહં;
ઓતરિં ઉદકં સોહં, ગયાય ગયફગ્ગુયા.
‘‘‘યં ¶ મયા પકતં પાપં, પુબ્બે અઞ્ઞાસુ જાતિસુ;
તં દાનીધ પવાહેમિ’, એવંદિટ્ઠિ પુરે અહું.
‘‘સુત્વા ¶ સુભાસિતં વાચં, ધમ્મત્થસહિતં પદં;
તથં યાથાવકં અત્થં, યોનિસો પચ્ચવેક્ખિસં;
‘‘નિન્હાતસબ્બપાપોમ્હિ, નિમ્મલો પયતો સુચિ;
સુદ્ધો સુદ્ધસ્સ દાયાદો, પુત્તો બુદ્ધસ્સ ઓરસો.
‘‘ઓગય્હટ્ઠઙ્ગિકં સોતં, સબ્બપાપં પવાહયિં;
તિસ્સો વિજ્જા અજ્ઝગમિં, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… ગયાકસ્સપો થેરો….
૮. વક્કલિત્થેરગાથા
‘‘વાતરોગાભિનીતો ત્વં, વિહરં કાનને વને;
પવિટ્ઠગોચરે લૂખે, કથં ભિક્ખુ કરિસ્સસિ.
‘‘પીતિસુખેન વિપુલેન, ફરમાનો સમુસ્સયં;
લૂખમ્પિ અભિસમ્ભોન્તો, વિહરિસ્સામિ કાનને.
‘‘ભાવેન્તો સતિપટ્ઠાને, ઇન્દ્રિયાનિ બલાનિ ચ;
બોજ્ઝઙ્ગાનિ ચ ભાવેન્તો, વિહરિસ્સામિ કાનને.
‘‘આરદ્ધવીરિયે પહિતત્તે, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમે [આરદ્ધવીરિયો પહિતત્તો, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમો (સી.)];
સમગ્ગે સહિતે દિસ્વા, વિહરિસ્સામિ કાનને.
‘‘અનુસ્સરન્તો સમ્બુદ્ધં, અગ્ગં દન્તં સમાહિતં;
અતન્દિતો ¶ રત્તિન્દિવં, વિહરિસ્સામિ કાનને’’તિ.
… વક્કલિત્થેરો….
૯. વિજિતસેનત્થેરગાથા
‘‘ઓલગ્ગેસ્સામિ ¶ તે ચિત્ત, આણિદ્વારેવ હત્થિનં;
ન તં પાપે નિયોજેસ્સં, કામજાલ [કામજાલં (સ્યા.)] સરીરજ [સરીરજં (સ્યા. ક.)].
‘‘ત્વં ¶ ઓલગ્ગો ન ગચ્છસિ [ન ગઞ્છિસિ (પી)], દ્વારવિવરં ગજોવ અલભન્તો;
ન ચ ચિત્તકલિ પુનપ્પુનં, પસક્ક [પસહં (સી. સ્યા. પી.)] પાપરતો ચરિસ્સસિ.
‘‘યથા કુઞ્જરં અદન્તં, નવગ્ગહમઙ્કુસગ્ગહો;
બલવા આવત્તેતિ અકામં, એવં આવત્તયિસ્સં તં.
‘‘યથા વરહયદમકુસલો, સારથિ પવરો દમેતિ આજઞ્ઞં;
એવં દમયિસ્સં તં, પતિટ્ઠિતો પઞ્ચસુ બલેસુ.
‘‘સતિયા ¶ તં નિબન્ધિસ્સં, પયુત્તો તે દમેસ્સામિ [પયતત્તો વોદપેસ્સામિ (સી.)];
વીરિયધુરનિગ્ગહિતો, ન યિતો દૂરં ¶ ગમિસ્સસે ચિત્તા’’તિ.
… વિજિતસેનો થેરો….
૧૦. યસદત્તત્થેરગાથા
‘‘ઉપારમ્ભચિત્તો દુમ્મેધો, સુણાતિ જિનસાસનં;
આરકા હોતિ સદ્ધમ્મા, નભસો પથવી યથા.
‘‘ઉપારમ્ભચિત્તો દુમ્મેધો, સુણાતિ જિનસાસનં;
પરિહાયતિ સદ્ધમ્મા, કાળપક્ખેવ ચન્દિમા.
‘‘ઉપારમ્ભચિત્તો દુમ્મેધો, સુણાતિ જિનસાસનં;
પરિસુસ્સતિ સદ્ધમ્મે, મચ્છો અપ્પોદકે યથા.
‘‘ઉપારમ્ભચિત્તો દુમ્મેધો, સુણાતિ જિનસાસનં;
ન વિરૂહતિ સદ્ધમ્મે, ખેત્તે બીજંવ પૂતિકં.
‘‘યો ચ તુટ્ઠેન ચિત્તેન, સુણાતિ જિનસાસનં;
ખેપેત્વા આસવે સબ્બે, સચ્છિકત્વા અકુપ્પતં;
પપ્પુય્ય પરમં સન્તિં, પરિનિબ્બાતિનાસવો’’તિ.
… યસદત્તો થેરો….
૧૧. સોણકુટિકણ્ણત્થેરગાથા
‘‘ઉપસમ્પદા ¶ ચ મે લદ્ધા, વિમુત્તો ચમ્હિ અનાસવો;
સો ચ મે ભગવા દિટ્ઠો, વિહારે ચ સહાવસિં.
‘‘બહુદેવ રત્તિં ભગવા, અબ્ભોકાસેતિનામયિ;
વિહારકુસલો સત્થા, વિહારં પાવિસી તદા.
‘‘સન્થરિત્વાન સઙ્ઘાટિં, સેય્યં કપ્પેસિ ગોતમો;
સીહો ¶ સેલગુહાયંવ, પહીનભયભેરવો.
‘‘તતો કલ્યાણવાક્કરણો, સમ્માસમ્બુદ્ધસાવકો;
સોણો અભાસિ સદ્ધમ્મં, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ સમ્મુખા.
‘‘પઞ્ચક્ખન્ધે પરિઞ્ઞાય, ભાવયિત્વાન અઞ્જસં;
પપ્પુય્ય પરમં સન્તિં, પરિનિબ્બિસ્સત્યનાસવો’’તિ.
… સોણો કુટિકણ્ણથેરો….
૧૨. કોસિયત્થેરગાથા
‘‘યો ¶ ¶ વે ગરૂનં વચનઞ્ઞુ ધીરો, વસે ચ તમ્હિ જનયેથ પેમં;
સો ભત્તિમા નામ ચ હોતિ પણ્ડિતો, ઞત્વા ચ ધમ્મેસુ વિસેસિ અસ્સ.
‘‘યં આપદા ઉપ્પતિતા ઉળારા, નક્ખમ્ભયન્તે પટિસઙ્ખયન્તં;
સો થામવા નામ ચ હોતિ પણ્ડિતો, ઞત્વા ચ ધમ્મેસુ વિસેસિ અસ્સ.
‘‘યો વે સમુદ્દોવ ઠિતો અનેજો, ગમ્ભીરપઞ્ઞો નિપુણત્થદસ્સી;
અસંહારિયો નામ ચ હોતિ પણ્ડિતો, ઞત્વા ચ ધમ્મેસુ વિસેસિ અસ્સ.
‘‘બહુસ્સુતો ધમ્મધરો ચ હોતિ, ધમ્મસ્સ ¶ હોતિ અનુધમ્મચારી;
સો તાદિસો નામ ચ હોતિ પણ્ડિતો, ઞત્વા ચ ધમ્મેસુ વિસેસિ અસ્સ.
‘‘અત્થઞ્ચ ¶ યો જાનાતિ ભાસિતસ્સ, અત્થઞ્ચ ઞત્વાન તથા કરોતિ;
અત્થન્તરો નામ સ હોતિ પણ્ડિતો, ઞત્વા ચ ધમ્મેસુ વિસેસિ અસ્સા’’તિ.
… કોસિયો થેરો….
પઞ્ચકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
રાજદત્તો સુભૂતો ચ, ગિરિમાનન્દસુમના;
વડ્ઢો ચ કસ્સપો થેરો, ગયાકસ્સપવક્કલી.
વિજિતો યસદત્તો ચ, સોણો કોસિયસવ્હયો;
સટ્ઠિ ચ પઞ્ચ ગાથાયો, થેરા ચ એત્થ દ્વાદસાતિ.
૬. છક્કનિપાતો
૧. ઉરુવેળકસ્સપત્થેરગાથા
‘‘દિસ્વાન ¶ ¶ ¶ પાટિહીરાનિ, ગોતમસ્સ યસસ્સિનો;
ન તાવાહં પણિપતિં, ઇસ્સામાનેન વઞ્ચિતો.
‘‘મમ સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, ચોદેસિ નરસારથિ;
તતો ¶ મે આસિ સંવેગો, અબ્ભુતો લોમહંસનો.
‘‘પુબ્બે જટિલભૂતસ્સ, યા મે સિદ્ધિ પરિત્તિકા;
તાહં તદા નિરાકત્વા [નિરંકત્વા (સ્યા. ક.)], પબ્બજિં જિનસાસને.
‘‘પુબ્બે યઞ્ઞેન સન્તુટ્ઠો, કામધાતુપુરક્ખતો;
પચ્છા રાગઞ્ચ દોસઞ્ચ, મોહઞ્ચાપિ સમૂહનિં.
‘‘પુબ્બેનિવાસં જાનામિ, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
ઇદ્ધિમા પરચિત્તઞ્ઞૂ, દિબ્બસોતઞ્ચ પાપુણિં.
‘‘યસ્સ ચત્થાય પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો’’તિ.
… ઉરુવેળકસ્સપો થેરો….
૨. તેકિચ્છકારિત્થેરગાથા
‘‘અતિહિતા વીહિ, ખલગતા સાલી;
ન ચ લભે પિણ્ડં, કથમહં કસ્સં.
‘‘બુદ્ધમપ્પમેય્યં અનુસ્સર પસન્નો;
પીતિયા ફુટસરીરો હોહિસિ સતતમુદગ્ગો.
‘‘ધમ્મમપ્પમેય્યં અનુસ્સર પસન્નો;
પીતિયા ફુટસરીરો હોહિસિ સતતમુદગ્ગો.
‘‘સઙ્ઘમપ્પમેય્યં અનુસ્સર પસન્નો;
પીતિયા ફુટસરીરો હોહિસિ સતતમુદગ્ગો.
‘‘અબ્ભોકાસે ¶ ¶ વિહરસિ, સીતા હેમન્તિકા ઇમા રત્યો;
મા સીતેન પરેતો વિહઞ્ઞિત્થો, પવિસ ¶ ત્વં વિહારં ફુસિતગ્ગળં.
‘‘ફુસિસ્સં ચતસ્સો અપ્પમઞ્ઞાયો, તાહિ ચ સુખિતો વિહરિસ્સં;
નાહં સીતેન વિહઞ્ઞિસ્સં, અનિઞ્જિતો વિહરન્તો’’તિ.
… તેકિચ્છકારી [તેકિચ્છકાનિ (સી. સ્યા. પી.)] થેરો….
૩. મહાનાગત્થેરગાથા
‘‘યસ્સ ¶ સબ્રહ્મચારીસુ, ગારવો નૂપલબ્ભતિ;
પરિહાયતિ સદ્ધમ્મા, મચ્છો અપ્પોદકે યથા.
‘‘યસ્સ સબ્રહ્મચારીસુ, ગારવો નૂપલબ્ભતિ;
ન વિરૂહતિ સદ્ધમ્મે, ખેત્તે બીજંવ પૂતિકં.
‘‘યસ્સ સબ્રહ્મચારીસુ, ગારવો નૂપલબ્ભતિ;
આરકા હોતિ નિબ્બાના [નિબ્બાણા (સી.)], ધમ્મરાજસ્સ સાસને.
‘‘યસ્સ સબ્રહ્મચારીસુ, ગારવો ઉપલબ્ભતિ;
ન વિહાયતિ સદ્ધમ્મા, મચ્છો બવ્હોદકે [બહ્વોદકે (સી.), બહોદકે (સ્યા.)] યથા.
‘‘યસ્સ સબ્રહ્મચારીસુ, ગારવો ઉપલબ્ભતિ;
સો વિરૂહતિ સદ્ધમ્મે, ખેત્તે બીજંવ ભદ્દકં.
‘‘યસ્સ સબ્રહ્મચારીસુ, ગારવો ઉપલબ્ભતિ;
સન્તિકે હોતિ નિબ્બાનં [નિબ્બાણં (સી.)], ધમ્મરાજસ્સ સાસને’’તિ.
… મહાનાગો થેરો….
૪. કુલ્લત્થેરગાથા
‘‘કુલ્લો સિવથિકં ગન્ત્વા, અદ્દસ ઇત્થિમુજ્ઝિતં;
અપવિદ્ધં ¶ સુસાનસ્મિં, ખજ્જન્તિં કિમિહી ફુટં.
‘‘આતુરં ¶ અસુચિં પૂતિં, પસ્સ કુલ્લ સમુસ્સયં;
ઉગ્ઘરન્તં પગ્ઘરન્તં, બાલાનં અભિનન્દિતં.
‘‘ધમ્માદાસં ગહેત્વાન, ઞાણદસ્સનપત્તિયા;
પચ્ચવેક્ખિં ઇમં કાયં, તુચ્છં સન્તરબાહિરં.
‘‘યથા ઇદં તથા એતં, યથા એતં તથા ઇદં;
યથા અધો તથા ઉદ્ધં, યથા ઉદ્ધં તથા અધો.
‘‘યથા ¶ દિવા તથા રત્તિં, યથા રત્તિં તથા દિવા;
યથા પુરે તથા પચ્છા, યથા પચ્છા તથા પુરે.
‘‘પઞ્ચઙ્ગિકેન તુરિયેન, ન રતી હોતિ તાદિસી;
યથા એકગ્ગચિત્તસ્સ, સમ્મા ધમ્મં વિપસ્સતો’’તિ.
… કુલ્લો થેરો….
૫. માલુક્યપુત્તત્થેરગાથા
‘‘મનુજસ્સ પમત્તચારિનો, તણ્હા વડ્ઢતિ માલુવા વિય;
સો પ્લવતી [પ્લવતિ (સી. પી. ક.), પરિપ્લવતિ (સ્યા.)] હુરા હુરં, ફલમિચ્છંવ વનસ્મિ વાનરો.
‘‘યં એસા સહતે [સહતિ (પી. ક.)] જમ્મી, તણ્હા લોકે વિસત્તિકા;
સોકા તસ્સ પવડ્ઢન્તિ, અભિવટ્ઠંવ [અભિવુટ્ઠંવ (સ્યા.), અભિવડ્ઢંવ (ક.)] બીરણં.
‘‘યો ચેતં સહતે [સહતિ (પી. ક.)] જમ્મિં, તણ્હં લોકે દુરચ્ચયં;
સોકા તમ્હા પપતન્તિ, ઉદબિન્દૂવ પોક્ખરા.
‘‘તં ¶ વો વદામિ ભદ્દં વો, યાવન્તેત્થ સમાગતા;
તણ્હાય ¶ મૂલં ખણથ, ઉસીરત્થોવ બીરણં;
મા વો નળંવ સોતોવ, મારો ભઞ્જિ પુનપ્પુનં.
‘‘કરોથ બુદ્ધવચનં, ખણો વો મા ઉપચ્ચગા;
ખણાતીતા હિ સોચન્તિ, નિરયમ્હિ સમપ્પિતા.
‘‘પમાદો રજો પમાદો [સબ્બદા (સી. ક.), સુત્તનિપાતટ્ઠકથાયં ઉટ્ઠાનસુત્તવણ્ણના ઓલોકેતબ્બા], પમાદાનુપતિતો રજો;
અપ્પમાદેન વિજ્જાય, અબ્બહે સલ્લમત્તનો’’તિ.
… માલુક્યપુત્તો [માલુઙ્ક્યપુત્તો (સી. સ્યા. પી.)] થેરો….
૬. સપ્પદાસત્થેરગાથા
‘‘પણ્ણવીસતિવસ્સાનિ ¶ , યતો પબ્બજિતો અહં;
અચ્છરાસઙ્ઘાતમત્તમ્પિ, ચેતોસન્તિમનજ્ઝગં.
‘‘અલદ્ધા ચિત્તસ્સેકગ્ગં, કામરાગેન અટ્ટિતો [અદ્દિતો (સ્યા. સી. અટ્ઠ.), અડ્ડિતો (ક.)];
બાહા પગ્ગય્હ કન્દન્તો, વિહારા ઉપનિક્ખમિં [નૂપનિક્ખમિં (સબ્બત્થ), દુપનિક્ખમિં (?)].
‘‘સત્થં વા આહરિસ્સામિ, કો અત્થો જીવિતેન મે;
કથં હિ સિક્ખં પચ્ચક્ખં, કાલં કુબ્બેથ માદિસો.
‘‘તદાહં ¶ ખુરમાદાય, મઞ્ચકમ્હિ ઉપાવિસિં;
પરિનીતો ખુરો આસિ, ધમનિં છેત્તુમત્તનો.
‘‘તતો મે મનસીકારો, યોનિસો ઉદપજ્જથ;
આદીનવો પાતુરહુ, નિબ્બિદા સમતિટ્ઠથ.
‘‘તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
તિસ્સો ¶ વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… સપ્પદાસો થેરો….
૭.કાતિયાનત્થેરગાથા
‘‘ઉટ્ઠેહિ નિસીદ કાતિયાન, મા નિદ્દાબહુલો અહુ જાગરસ્સુ;
મા તં અલસં પમત્તબન્ધુ, કૂટેનેવ જિનાતુ મચ્ચુરાજા.
‘‘સેય્યથાપિ [સયથાપિ (સી. પી.)] મહાસમુદ્દવેગો, એવં જાતિજરાતિવત્તતે તં;
સો કરોહિ સુદીપમત્તનો ત્વં, ન હિ તાણં તવ વિજ્જતેવ અઞ્ઞં.
‘‘સત્થા હિ વિજેસિ મગ્ગમેતં, સઙ્ગા જાતિજરાભયા અતીતં;
પુબ્બાપરરત્તમપ્પમત્તો, અનુયુઞ્જસ્સુ દળ્હં કરોહિ યોગં.
‘‘પુરિમાનિ ¶ પમુઞ્ચ બન્ધનાનિ, સઙ્ઘાટિખુરમુણ્ડભિક્ખભોજી;
મા ખિડ્ડારતિઞ્ચ મા નિદ્દં, અનુયુઞ્જિત્થ ઝાય કાતિયાન.
‘‘ઝાયાહિ ¶ જિનાહિ કાતિયાન, યોગક્ખેમપથેસુ ¶ કોવિદોસિ;
પપ્પુય્ય અનુત્તરં વિસુદ્ધિં, પરિનિબ્બાહિસિ વારિનાવ જોતિ.
‘‘પજ્જોતકરો પરિત્તરંસો, વાતેન વિનમ્યતે લતાવ;
એવમ્પિ તુવં અનાદિયાનો, મારં ઇન્દસગોત્ત નિદ્ધુનાહિ;
સો વેદયિતાસુ વીતરાગો, કાલં કઙ્ખ ઇધેવ સીતિભૂતો’’તિ.
… કાતિયાનો થેરો….
૮. મિગજાલત્થેરગાથા
‘‘સુદેસિતો ચક્ખુમતા, બુદ્ધેનાદિચ્ચબન્ધુના;
સબ્બસંયોજનાતીતો, સબ્બવટ્ટવિનાસનો.
‘‘નિય્યાનિકો ઉત્તરણો, તણ્હામૂલવિસોસનો;
વિસમૂલં આઘાતનં, છેત્વા પાપેતિ નિબ્બુતિં.
‘‘અઞ્ઞાણમૂલભેદાય ¶ , કમ્મયન્તવિઘાટનો;
વિઞ્ઞાણાનં પરિગ્ગહે, ઞાણવજિરનિપાતનો.
‘‘વેદનાનં વિઞ્ઞાપનો, ઉપાદાનપ્પમોચનો;
ભવં અઙ્ગારકાસુંવ, ઞાણેન અનુપસ્સનો [અનુપસ્સકો (સી. પી.)].
‘‘મહારસો સુગમ્ભીરો, જરામચ્ચુનિવારણો;
અરિયો ¶ અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, દુક્ખૂપસમનો સિવો.
‘‘કમ્મં કમ્મન્તિ ઞત્વાન, વિપાકઞ્ચ વિપાકતો;
પટિચ્ચુપ્પન્નધમ્માનં, યથાવાલોકદસ્સનો;
મહાખેમઙ્ગમો સન્તો, પરિયોસાનભદ્દકો’’તિ.
… મિગજાલો થેરો….
૯. પુરોહિતપુત્તજેન્તત્થેરગાથા
‘‘જાતિમદેન ¶ મત્તોહં, ભોગઇસ્સરિયેન ચ;
સણ્ઠાનવણ્ણરૂપેન, મદમત્તો અચારિહં.
‘‘નાત્તનો સમકં કઞ્ચિ, અતિરેકં ચ મઞ્ઞિસં;
અતિમાનહતો બાલો, પત્થદ્ધો ઉસ્સિતદ્ધજો.
‘‘માતરં પિતરઞ્ચાપિ, અઞ્ઞેપિ ગરુસમ્મતે;
ન કઞ્ચિ અભિવાદેસિં, માનત્થદ્ધો અનાદરો.
‘‘દિસ્વા વિનાયકં અગ્ગં, સારથીનં વરુત્તમં;
તપન્તમિવ આદિચ્ચં, ભિક્ખુસઙ્ઘપુરક્ખતં.
‘‘માનં મદઞ્ચ છડ્ડેત્વા, વિપ્પસન્નેન ચેતસા;
સિરસા અભિવાદેસિં, સબ્બસત્તાનમુત્તમં.
‘‘અતિમાનો ¶ ચ ઓમાનો, પહીના સુસમૂહતા;
અસ્મિમાનો સમુચ્છિન્નો, સબ્બે માનવિધા હતા’’તિ.
… જેન્તો પુરોહિતપુત્તો થેરો….
૧૦. સુમનત્થેરગાથા
‘‘યદા ¶ નવો પબ્બજિતો, જાતિયા સત્તવસ્સિકો;
ઇદ્ધિયા અભિભોત્વાન, પન્નગિન્દં મહિદ્ધિકં.
‘‘ઉપજ્ઝાયસ્સ ¶ ઉદકં, અનોતત્તા મહાસરા;
આહરામિ તતો દિસ્વા, મં સત્થા એતદબ્રવિ’’.
‘‘સારિપુત્ત ઇમં પસ્સ, આગચ્છન્તં કુમારકં;
ઉદકકુમ્ભમાદાય, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતં.
‘‘પાસાદિકેન વત્તેન, કલ્યાણઇરિયાપથો;
સામણેરોનુરુદ્ધસ્સ, ઇદ્ધિયા ચ વિસારદો.
‘‘આજાનીયેન આજઞ્ઞો, સાધુના સાધુકારિતો;
વિનીતો અનુરુદ્ધેન, કતકિચ્ચેન સિક્ખિતો.
‘‘સો પત્વા પરમં સન્તિં, સચ્છિકત્વા અકુપ્પતં;
સામણેરો સ સુમનો, મા મં જઞ્ઞાતિ ઇચ્છતી’’તિ.
… સુમનો થેરો….
૧૧. ન્હાતકમુનિત્થેરગાથા
‘‘વાતરોગાભિનીતો ¶ ત્વં, વિહરં કાનને વને;
પવિદ્ધગોચરે લૂખે, કથં ભિક્ખુ કરિસ્સસિ’’.
‘‘પીતિસુખેન વિપુલેન, ફરિત્વાન સમુસ્સયં;
લૂખમ્પિ અભિસમ્ભોન્તો, વિહરિસ્સામિ કાનને.
‘‘ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે, ઇન્દ્રિયાનિ બલાનિ ચ;
ઝાનસોખુમ્મસમ્પન્નો [ઝાનસુખુમસમ્પન્નો (સ્યા. ક.)], વિહરિસ્સં અનાસવો.
‘‘વિપ્પમુત્તં ¶ કિલેસેહિ, સુદ્ધચિત્તં અનાવિલં;
અભિણ્હં પચ્ચવેક્ખન્તો, વિહરિસ્સં અનાસવો.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ, યે મે વિજ્જિંસુ આસવા;
સબ્બે અસેસા ઉચ્છિન્ના, ન ચ ઉપ્પજ્જરે પુન.
‘‘પઞ્ચક્ખન્ધા પરિઞ્ઞાતા, તિટ્ઠન્તિ છિન્નમૂલકા;
દુક્ખક્ખયો અનુપ્પત્તો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… ન્હાતકમુનિત્થેરો….
૧૨. બ્રહ્મદત્તત્થેરગાથા
‘‘અક્કોધસ્સ કુતો કોધો, દન્તસ્સ સમજીવિનો;
સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તસ્સ, ઉપસન્તસ્સ તાદિનો.
‘‘તસ્સેવ ¶ ¶ તેન પાપિયો, યો કુદ્ધં પટિકુજ્ઝતિ;
કુદ્ધં અપ્પટિકુજ્ઝન્તો, સઙ્ગામં જેતિ દુજ્જયં.
[સં. નિ. ૧.૧૮૮, ૨૫૦] ‘‘ઉભિન્નમત્થં ચરતિ, અત્તનો ચ પરસ્સ ચ;
પરં સઙ્કુપિતં ઞત્વા, યો સતો ઉપસમ્મતિ.
[સં. નિ. ૧.૧૮૮, ૨૫૦] ‘‘ઉભિન્નં તિકિચ્છન્તં તં, અત્તનો ચ પરસ્સ ચ;
જના મઞ્ઞન્તિ બાલોતિ, યે ધમ્મસ્સ અકોવિદા.
‘‘ઉપ્પજ્જે તે સચે કોધો, આવજ્જ કકચૂપમં;
ઉપ્પજ્જે ચે રસે તણ્હા, પુત્તમંસૂપમં સર.
‘‘સચે ધાવતિ ચિત્તં તે, કામેસુ ચ ભવેસુ ચ;
ખિપ્પં ¶ નિગ્ગણ્હ સતિયા, કિટ્ઠાદં વિય દુપ્પસુ’’ન્તિ;
… બ્રહ્મદત્તો થેરો….
૧૩. સિરિમણ્ડત્થેરગાથા
[ઉદા. ૪૫; ચૂળવ. ૩૮૫; પરિ. ૩૩૯] ‘‘છન્નમતિવસ્સતિ ¶ , વિવટં નાતિવસ્સતિ;
તસ્મા છન્નં વિવરેથ, એવં તં નાતિવસ્સતિ.
[સં. નિ. ૧.૬૬; નેત્તિ. ૧૮] ‘‘મચ્ચુનાબ્ભહતો લોકો, જરાય પરિવારિતો;
તણ્હાસલ્લેન ઓતિણ્ણો, ઇચ્છાધૂપાયિતો સદા.
‘‘મચ્ચુનાબ્ભહતો લોકો, પરિક્ખિત્તો જરાય ચ;
હઞ્ઞતિ નિચ્ચમત્તાણો, પત્તદણ્ડોવ તક્કરો.
‘‘આગચ્છન્તગ્ગિખન્ધાવ, મચ્ચુ બ્યાધિ જરા તયો;
પચ્ચુગ્ગન્તું બલં નત્થિ, જવો નત્થિ પલાયિતું.
‘‘અમોઘં દિવસં કયિરા, અપ્પેન બહુકેન વા;
યં યં વિજહતે [વિરહતે (સી. પી.), વિવહતે (સ્યા.)] રત્તિં, તદૂનં તસ્સ જીવિતં.
‘‘ચરતો તિટ્ઠતો વાપિ, આસીનસયનસ્સ વા;
ઉપેતિ ચરિમા રત્તિ, ન તે કાલો પમજ્જિતુ’’ન્તિ.
… સિરિમણ્ડો [સિરિમન્દો (સી.)] થેરો….
૧૪. સબ્બકામિત્થેરગાથા
‘‘દ્વિપાદકોયં અસુચિ, દુગ્ગન્ધો પરિહીરતિ [પરિહરતિ (ક.)];
નાનાકુણપપરિપૂરો, વિસ્સવન્તો તતો તતો.
‘‘મિગં ¶ નિલીનં કૂટેન, બળિસેનેવ અમ્બુજં;
વાનરં વિય લેપેન, બાધયન્તિ પુથુજ્જનં.
‘‘રૂપા ¶ સદ્દા રસા ગન્ધા, ફોટ્ઠબ્બા ચ મનોરમા;
પઞ્ચ કામગુણા એતે, ઇત્થિરૂપસ્મિ દિસ્સરે.
‘‘યે ¶ એતા ઉપસેવન્તિ, રત્તચિત્તા પુથુજ્જના;
વડ્ઢેન્તિ કટસિં ઘોરં, આચિનન્તિ પુનબ્ભવં.
‘‘યો ચેતા પરિવજ્જેતિ, સપ્પસ્સેવ પદા સિરો;
સોમં વિસત્તિકં લોકે, સતો સમતિવત્તતિ.
‘‘કામેસ્વાદીનવં ¶ દિસ્વા, નેક્ખમ્મં દટ્ઠુ ખેમતો;
નિસ્સટો સબ્બકામેહિ, પત્તો મે આસવક્ખયો’’તિ.
… સબ્બકામિત્થેરો….
છક્કનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
ઉરુવેળકસ્સપો ચ, થેરો તેકિચ્છકારિ ચ;
મહાનાગો ચ કુલ્લો ચ, માલુક્યો [માલુતો (સી. ક.), માલુઙ્ક્યો (સ્યા.)] સપ્પદાસકો.
કાતિયાનો મિગજાલો, જેન્તો સુમનસવ્હયો;
ન્હાતમુનિ બ્રહ્મદત્તો, સિરિમણ્ડો સબ્બકામી ચ;
ગાથાયો ચતુરાસીતિ, થેરા ચેત્થ ચતુદ્દસાતિ.
૭. સત્તકનિપાતો
૧. સુન્દરસમુદ્દત્થેરગાથા
‘‘અલઙ્કતા ¶ ¶ ¶ ¶ સુવસના, માલધારી [માલાભારી (સી.), માલભારી (સ્યા.)] વિભૂસિતા;
અલત્તકકતાપાદા, પાદુકારુય્હ વેસિકા.
‘‘પાદુકા ઓરુહિત્વાન, પુરતો પઞ્જલીકતા;
સા મં સણ્હેન મુદુના, મ્હિતપુબ્બં [મિહિતપુબ્બં (સી.)] અભાસથ’’.
‘‘યુવાસિ ત્વં પબ્બજિતો, તિટ્ઠાહિ મમ સાસને;
ભુઞ્જ માનુસકે કામે, અહં વિત્તં દદામિ તે;
સચ્ચં તે પટિજાનામિ, અગ્ગિં વા તે હરામહં.
‘‘યદા જિણ્ણા ભવિસ્સામ, ઉભો દણ્ડપરાયના;
ઉભોપિ પબ્બજિસ્સામ, ઉભયત્થ કટગ્ગહો’’.
‘‘તઞ્ચ દિસ્વાન યાચન્તિં, વેસિકં પઞ્જલીકતં;
અલઙ્કતં સુવસનં, મચ્ચુપાસંવ ઓડ્ડિતં.
‘‘તતો મે મનસીકારો…પે… નિબ્બિદા સમતિટ્ઠથ.
‘‘તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે…પે… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
… સુન્દરસમુદ્દો થેરો….
૨. લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરગાથા
પરે અમ્બાટકારામે, વનસણ્ડમ્હિ ભદ્દિયો;
સમૂલં તણ્હમબ્બુય્હ, તત્થ ભદ્દોવ ઝાયતિ [ભદ્દો’ધિઝાયાયતિ (સી.), ભદ્દો ઝિયાયતિ (સ્યા. સી. અટ્ઠ.)].
‘‘રમન્તેકે મુદિઙ્ગેહિ [મુતિઙ્ગેહિ (સી. અટ્ઠ.)], વીણાહિ પણવેહિ ચ;
અહઞ્ચ ¶ રુક્ખમૂલસ્મિં, રતો બુદ્ધસ્સ સાસને.
‘‘બુદ્ધો ચે [બુદ્ધો ચ (સબ્બત્થ)] મે વરં દજ્જા, સો ચ લબ્ભેથ મે વરો;
ગણ્હેહં સબ્બલોકસ્સ, નિચ્ચં કાયગતં સતિં.
‘‘યે ¶ મં રૂપેન પામિંસુ, યે ચ ઘોસેન અન્વગૂ;
છન્દરાગવસૂપેતા, ન મં જાનન્તિ તે જના.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ ¶ ન જાનાતિ, બહિદ્ધા ચ ન પસ્સતિ;
સમન્તાવરણો બાલો, સ વે ઘોસેન વુય્હતિ.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ ન જાનાતિ, બહિદ્ધા ચ વિપસ્સતિ;
બહિદ્ધા ફલદસ્સાવી, સોપિ ઘોસેન વુય્હતિ.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ પજાનાતિ, બહિદ્ધા ચ વિપસ્સતિ;
અનાવરણદસ્સાવી, ન સો ઘોસેન વુય્હતી’’તિ.
… લકુણ્ડકભદ્દિયો થેરો….
૩. ભદ્દત્થેરગાથા
‘‘એકપુત્તો ¶ અહં આસિં, પિયો માતુ પિયો પિતુ;
બહૂહિ વતચરિયાહિ, લદ્ધો આયાચનાહિ ચ.
‘‘તે ચ મં અનુકમ્પાય, અત્થકામા હિતેસિનો;
ઉભો પિતા ચ માતા ચ, બુદ્ધસ્સ ઉપનામયું’’.
‘‘કિચ્છા લદ્ધો અયં પુત્તો, સુખુમાલો સુખેધિતો;
ઇમં દદામ તે નાથ, જિનસ્સ પરિચારકં’’.
‘‘સત્થા ચ મં પટિગ્ગય્હ, આનન્દં એતદબ્રવિ;
‘પબ્બાજેહિ ઇમં ખિપ્પં, હેસ્સત્યાજાનિયો અયં.
‘‘પબ્બાજેત્વાન ¶ મં સત્થા, વિહારં પાવિસી જિનો;
અનોગ્ગતસ્મિં સૂરિયસ્મિં, તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે.
‘‘તતો સત્થા નિરાકત્વા, પટિસલ્લાનવુટ્ઠિતો;
‘એહિ ભદ્દા’તિ મં આહ, સા મે આસૂપસમ્પદા.
‘‘જાતિયા સત્તવસ્સેન, લદ્ધા મે ઉપસમ્પદા;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, અહો ધમ્મસુધમ્મતા’’તિ.
… ભદ્દો થેરો….
૪. સોપાકત્થેરગાથા
‘‘દિસ્વા ¶ પાસાદછાયાયં, ચઙ્કમન્તં નરુત્તમં;
તત્થ નં ઉપસઙ્કમ્મ, વન્દિસ્સં [વન્દિસં (સી. પી.)] પુરિસુત્તમં.
‘‘એકંસં ¶ ચીવરં કત્વા, સંહરિત્વાન પાણયો;
અનુચઙ્કમિસ્સં વિરજં, સબ્બસત્તાનમુત્તમં.
‘‘તતો પઞ્હે અપુચ્છિ મં, પઞ્હાનં કોવિદો વિદૂ;
અચ્છમ્ભી ચ અભીતો ચ, બ્યાકાસિં સત્થુનો અહં.
‘‘વિસ્સજ્જિતેસુ પઞ્હેસુ, અનુમોદિ તથાગતો;
ભિક્ખુસઙ્ઘં વિલોકેત્વા, ઇમમત્થં અભાસથ’’.
‘‘લાભા અઙ્ગાનં મગધાનં, યેસાયં પરિભુઞ્જતિ;
ચીવરં પિણ્ડપાતઞ્ચ, પચ્ચયં સયનાસનં;
પચ્ચુટ્ઠાનઞ્ચ સામીચિં, તેસં લાભા’’તિ ચાબ્રવિ.
‘‘અજ્જતગ્ગે મં સોપાક, દસ્સનાયોપસઙ્કમ;
એસા ¶ ચેવ તે સોપાક, ભવતુ ઉપસમ્પદા’’.
‘‘જાતિયા સત્તવસ્સોહં, લદ્ધાન ઉપસમ્પદં;
ધારેમિ અન્તિમં દેહં, અહો ધમ્મસુધમ્મતા’’તિ.
… સોપાકો થેરો….
૫. સરભઙ્ગત્થેરગાથા
‘‘સરે હત્થેહિ ભઞ્જિત્વા, કત્વાન કુટિમચ્છિસં;
તેન મે સરભઙ્ગોતિ, નામં સમ્મુતિયા અહુ.
‘‘ન ¶ મય્હં કપ્પતે અજ્જ, સરે હત્થેહિ ભઞ્જિતું;
સિક્ખાપદા નો પઞ્ઞત્તા, ગોતમેન યસસ્સિના.
‘‘સકલં સમત્તં રોગં, સરભઙ્ગો નાદ્દસં પુબ્બે;
સોયં રોગો દિટ્ઠો, વચનકરેનાતિદેવસ્સ.
‘‘યેનેવ મગ્ગેન ગતો વિપસ્સી, યેનેવ મગ્ગેન સિખી ચ વેસ્સભૂ;
કકુસન્ધકોણાગમનો ચ કસ્સપો, તેનઞ્જસેન અગમાસિ ગોતમો.
‘‘વીતતણ્હા ¶ અનાદાના, સત્ત બુદ્ધા ખયોગધા;
યેહાયં દેસિતો ધમ્મો, ધમ્મભૂતેહિ તાદિભિ.
‘‘ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ, અનુકમ્પાય પાણિનં;
દુક્ખં સમુદયો મગ્ગો, નિરોધો દુક્ખસઙ્ખયો.
‘‘યસ્મિં ¶ નિવત્તતે [યસ્મિં ન નિબ્બત્તતે (ક.)] દુક્ખં, સંસારસ્મિં અનન્તકં;
ભેદા ¶ ઇમસ્સ કાયસ્સ, જીવિતસ્સ ચ સઙ્ખયા;
અઞ્ઞો પુનબ્ભવો નત્થિ, સુવિમુત્તોમ્હિ સબ્બધી’’તિ.
… સરભઙ્ગો થેરો….
સત્તકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
સુન્દરસમુદ્દો થેરો, થેરો લકુણ્ડભદ્દિયો;
ભદ્દો થેરો ચ સોપાકો, સરભઙ્ગો મહાઇસિ;
સત્તકે પઞ્ચકા થેરા, ગાથાયો પઞ્ચતિંસતીતિ.
૮. અટ્ઠકનિપાતો
૧. મહાકચ્ચાયનત્થેરગાથા
‘‘કમ્મં ¶ ¶ ¶ બહુકં ન કારયે, પરિવજ્જેય્ય જનં ન ઉય્યમે;
સો ઉસ્સુક્કો રસાનુગિદ્ધો, અત્થં રિઞ્ચતિ યો સુખાધિવાહો.
‘‘પઙ્કોતિ હિ નં અવેદયું, યાયં વન્દનપૂજના કુલેસુ;
સુખુમં સલ્લં દુરુબ્બહં, સક્કારો કાપુરિસેન દુજ્જહો.
‘‘ન પરસ્સુપનિધાય, કમ્મં મચ્ચસ્સ પાપકં;
અત્તના તં ન સેવેય્ય, કમ્મબન્ધૂહિ માતિયા.
‘‘ન પરે વચના ચોરો, ન પરે વચના મુનિ;
અત્તા ચ નં યથાવેદિ [યથા વેત્તિ (સી.)], દેવાપિ નં તથા વિદૂ.
‘‘પરે ચ ન વિજાનન્તિ, મયમેત્થ યમામસે;
યે ¶ ચ તત્થ વિજાનન્તિ, તતો સમ્મન્તિ મેધગા.
‘‘જીવતે વાપિ સપ્પઞ્ઞો, અપિ વિત્તપરિક્ખયો;
પઞ્ઞાય ચ અલાભેન [અભાવેન (સી. અટ્ઠ.)], વિત્તવાપિ ન જીવતિ.
‘‘સબ્બં સુણાતિ સોતેન, સબ્બં પસ્સતિ ચક્ખુના;
ન ચ દિટ્ઠં સુતં ધીરો, સબ્બં ઉજ્ઝિતુમરહતિ.
‘‘ચક્ખુમાસ્સ યથા અન્ધો, સોતવા બધિરો યથા;
પઞ્ઞવાસ્સ યથા મૂગો, બલવા દુબ્બલોરિવ;
અથ અત્થે સમુપ્પન્ને, સયેથ [પસ્સેથ (ક.)] મતસાયિક’’ન્તિ.
… મહાકચ્ચાયનો થેરો….
૨. સિરિમિત્તત્થેરગાથા
‘‘અક્કોધનોનુપનાહી, અમાયો રિત્તપેસુણો;
સ વે તાદિસકો ભિક્ખુ, એવં પેચ્ચ ન સોચતિ.
‘‘અક્કોધનોનુપનાહી, અમાયો રિત્તપેસુણો;
ગુત્તદ્વારો સદા ભિક્ખુ, એવં પેચ્ચ ન સોચતિ.
‘‘અક્કોધનોનુપનાહી ¶ ¶ , અમાયો રિત્તપેસુણો;
કલ્યાણસીલો સો [યો (સ્યા.)] ભિક્ખુ, એવં પેચ્ચ ન સોચતિ.
‘‘અક્કોધનોનુપનાહી, અમાયો રિત્તપેસુણો;
કલ્યાણમિત્તો સો ભિક્ખુ, એવં પેચ્ચ ન સોચતિ.
‘‘અક્કોધનોનુપનાહી ¶ , અમાયો રિત્તપેસુણો;
કલ્યાણપઞ્ઞો સો ભિક્ખુ, એવં પેચ્ચ ન સોચતિ.
‘‘યસ્સ સદ્ધા તથાગતે, અચલા સુપ્પતિટ્ઠિતા;
સીલઞ્ચ ¶ યસ્સ કલ્યાણં, અરિયકન્તં પસંસિતં.
‘‘સઙ્ઘે પસાદો યસ્સત્થિ, ઉજુભૂતઞ્ચ દસ્સનં;
‘અદલિદ્દો’તિ તં આહુ, અમોઘં તસ્સ જીવિતં.
‘‘તસ્મા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ, પસાદં ધમ્મદસ્સનં;
અનુયુઞ્જેથ મેધાવી, સરં બુદ્ધાન સાસન’’ન્તિ.
… સિરિમિત્તો થેરો….
૩. મહાપન્થકત્થેરગાથા
‘‘યદા પઠમમદ્દક્ખિં, સત્થારમકુતોભયં;
તતો મે અહુ સંવેગો, પસ્સિત્વા પુરિસુત્તમં.
‘‘સિરિં હત્થેહિ પાદેહિ, યો પણામેય્ય આગતં;
એતાદિસં સો સત્થારં, આરાધેત્વા વિરાધયે.
‘‘તદાહં પુત્તદારઞ્ચ, ધનધઞ્ઞઞ્ચ છડ્ડયિં;
કેસમસ્સૂનિ છેદેત્વા, પબ્બજિં અનગારિયં.
‘‘સિક્ખાસાજીવસમ્પન્નો, ઇન્દ્રિયેસુ સુસંવુતો;
નમસ્સમાનો સમ્બુદ્ધં, વિહાસિં અપરાજિતો.
‘‘તતો મે પણિધી આસિ, ચેતસો અભિપત્થિતો;
ન નિસીદે મુહુત્તમ્પિ, તણ્હાસલ્લે અનૂહતે.
‘‘તસ્સ મેવં વિહરતો, પસ્સ વીરિયપરક્કમં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘પુબ્બેનિવાસં ¶ જાનામિ, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
અરહા દક્ખિણેય્યોમ્હિ, વિપ્પમુત્તો નિરૂપધિ.
‘‘તતો ¶ ¶ રત્યા વિવસાને [વિવસને (સી. સ્યા.)], સૂરિયસ્સુગ્ગમનં પતિ;
સબ્બં તણ્હં વિસોસેત્વા, પલ્લઙ્કેન ઉપાવિસિ’’ન્તિ.
… મહાપન્થકો થેરો….
અટ્ઠકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
મહાકચ્ચાયનો થેરો, સિરિમિત્તો મહાપન્થકો;
એતે અટ્ઠનિપાતમ્હિ, ગાથાયો ચતુવીસતીતિ.
૯. નવકનિપાતો
૧. ભૂતત્થેરગાથા
‘‘યદા ¶ ¶ ¶ દુક્ખં જરામરણન્તિ પણ્ડિતો, અવિદ્દસૂ યત્થ સિતા પુથુજ્જના;
દુક્ખં પરિઞ્ઞાય સતોવ ઝાયતિ, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતિ.
‘‘યદા દુક્ખસ્સાવહનિં વિસત્તિકં, પપઞ્ચસઙ્ઘાતદુખાધિવાહિનિં;
તણ્હં પહન્ત્વાન સતોવ ઝાયતિ, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતિ.
‘‘યદા સિવં દ્વેચતુરઙ્ગગામિનં, મગ્ગુત્તમં ¶ સબ્બકિલેસસોધનં;
પઞ્ઞાય પસ્સિત્વ સતોવ ઝાયતિ, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતિ.
‘‘યદા અસોકં વિરજં અસઙ્ખતં, સન્તં પદં સબ્બકિલેસસોધનં;
ભાવેતિ સઞ્ઞોજનબન્ધનચ્છિદં, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતિ.
‘‘યદા નભે ગજ્જતિ મેઘદુન્દુભિ, ધારાકુલા વિહગપથે સમન્તતો;
ભિક્ખૂ ચ પબ્ભારગતોવ ઝાયતિ, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતિ.
‘‘યદા નદીનં કુસુમાકુલાનં, વિચિત્ત-વાનેય્ય-વટંસકાનં;
તીરે નિસિન્નો સુમનોવ ઝાયતિ, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતિ.
‘‘યદા ¶ નિસીથે રહિતમ્હિ કાનને, દેવે ગળન્તમ્હિ નદન્તિ દાઠિનો;
ભિક્ખૂ ચ પબ્ભારગતોવ ઝાયતિ, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતિ.
‘‘યદા ¶ વિતક્કે ઉપરુન્ધિયત્તનો, નગન્તરે નગવિવરં સમસ્સિતો;
વીતદ્દરો વીતખિલોવ ઝાયતિ, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતિ.
‘‘યદા ¶ સુખી મલખિલસોકનાસનો, નિરગ્ગળો નિબ્બનથો વિસલ્લો;
સબ્બાસવે બ્યન્તિકતોવ ઝાયતિ, તતો રતિં પરમતરં ન વિન્દતી’’તિ.
… ભૂતો થેરો….
નવકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
ભૂતો તથદ્દસો થેરો, એકો ખગ્ગવિસાણવા;
નવકમ્હિ નિપાતમ્હિ, ગાથાયોપિ ઇમા નવાતિ.
૧૦. દસકનિપાતો
૧. કાળુદાયિત્થેરગાથા
‘‘અઙ્ગારિનો ¶ ¶ ¶ દાનિ દુમા ભદન્તે, ફલેસિનો છદનં વિપ્પહાય;
તે અચ્ચિમન્તોવ પભાસયન્તિ, સમયો મહાવીર ભાગી રસાનં.
‘‘દુમાનિ ¶ ફુલ્લાનિ મનોરમાનિ, સમન્તતો સબ્બદિસા પવન્તિ;
પત્તં પહાય ફલમાસસાના [ફલમાસમાનો (ક.)], કાલો ઇતો પક્કમનાય વીર.
‘‘નેવાતિસીતં ન પનાતિઉણ્હં, સુખા ઉતુ અદ્ધનિયા ભદન્તે;
પસ્સન્તુ તં સાકિયા કોળિયા ચ, પચ્છામુખં રોહિનિયં તરન્તં.
‘‘આસાય કસતે ખેત્તં, બીજં આસાય વપ્પતિ;
આસાય વાણિજા યન્તિ, સમુદ્દં ધનહારકા;
યાય આસાય તિટ્ઠામિ, સા મે આસા સમિજ્ઝતુ.
[સં. નિ. ૧.૧૯૮] ‘‘પુનપ્પુનં ચેવ વપન્તિ બીજં, પુનપ્પુનં વસ્સતિ દેવરાજા;
પુનપ્પુનં ખેત્તં કસન્તિ કસ્સકા, પુનપ્પુનં ધઞ્ઞમુપેતિ રટ્ઠં.
[સં. નિ. ૧.૧૯૮] ‘‘પુનપ્પુનં યાચનકા ચરન્તિ, પુનપ્પુનં દાનપતી દદન્તિ;
પુનપ્પુનં દાનપતી દદિત્વા, પુનપ્પુનં સગ્ગમુપેન્તિ ઠાનં.
‘‘વીરો ¶ ¶ હવે સત્તયુગં પુનેતિ, યસ્મિં કુલે જાયતિ ભૂરિપઞ્ઞો;
મઞ્ઞામહં સક્કતિ દેવદેવો, તયા હિ જાતો [તયાભિજાતો (સી.)] મુનિ સચ્ચનામો.
‘‘સુદ્ધોદનો ¶ નામ પિતા મહેસિનો, બુદ્ધસ્સ માતા પન માયનામા;
યા બોધિસત્તં પરિહરિય કુચ્છિના, કાયસ્સ ભેદા તિદિવમ્હિ મોદતિ.
‘‘સા ગોતમી કાલકતા ઇતો ચુતા, દિબ્બેહિ કામેહિ સમઙ્ગિભૂતા;
સા મોદતિ કામગુણેહિ પઞ્ચહિ, પરિવારિતા દેવગણેહિ તેહિ.
‘‘બુદ્ધસ્સ પુત્તોમ્હિ અસય્હસાહિનો, અઙ્ગીરસસ્સપ્પટિમસ્સ તાદિનો;
પિતુપિતા મય્હં તુવંસિ સક્ક, ધમ્મેન મે ગોતમ અય્યકોસી’’તિ.
… કાળુદાયી થેરો….
૨. એકવિહારિયત્થેરગાથા
‘‘પુરતો ¶ પચ્છતો વાપિ, અપરો ચે ન વિજ્જતિ;
અતીવ ફાસુ ભવતિ, એકસ્સ વસતો વને.
‘‘હન્દ ¶ એકો ગમિસ્સામિ, અરઞ્ઞં બુદ્ધવણ્ણિતં;
ફાસુ [ફાસું (સ્યા. પી.)] એકવિહારિસ્સ, પહિતત્તસ્સ ભિક્ખુનો.
‘‘યોગી-પીતિકરં રમ્મં, મત્તકુઞ્જરસેવિતં;
એકો અત્તવસી ખિપ્પં, પવિસિસ્સામિ કાનનં.
‘‘સુપુપ્ફિતે સીતવને, સીતલે ગિરિકન્દરે;
ગત્તાનિ પરિસિઞ્ચિત્વા, ચઙ્કમિસ્સામિ એકકો.
‘‘એકાકિયો અદુતિયો, રમણીયે મહાવને;
કદાહં વિહરિસ્સામિ, કતકિચ્ચો અનાસવો.
‘‘એવં મે કત્તુકામસ્સ, અધિપ્પાયો સમિજ્ઝતુ;
સાધિયિસ્સામહંયેવ, નાઞ્ઞો અઞ્ઞસ્સ કારકો.
‘‘એસ ¶ બન્ધામિ સન્નાહં, પવિસિસ્સામિ કાનનં;
ન તતો નિક્ખમિસ્સામિ, અપ્પત્તો આસવક્ખયં.
‘‘માલુતે ઉપવાયન્તે, સીતે સુરભિગન્ધિકે [ગન્ધકે (સ્યા. પી. ક.)];
અવિજ્જં દાલયિસ્સામિ, નિસિન્નો નગમુદ્ધનિ.
‘‘વને કુસુમસઞ્છન્ને, પબ્ભારે નૂન સીતલે;
વિમુત્તિસુખેન સુખિતો, રમિસ્સામિ ગિરિબ્બજે.
‘‘સોહં ¶ પરિપુણ્ણસઙ્કપ્પો, ચન્દો પન્નરસો યથા;
સબ્બાસવપરિક્ખીણો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… એકવિહારિયો થેરો….
૩. મહાકપ્પિનત્થેરગાથા
‘‘અનાગતં ¶ યો પટિકચ્ચ [પટિગચ્ચ (સી.)] પસ્સતિ, હિતઞ્ચ અત્થં અહિતઞ્ચ તં દ્વયં;
વિદ્દેસિનો તસ્સ હિતેસિનો વા, રન્ધં ન પસ્સન્તિ સમેક્ખમાના.
[પટિ. મ. ૧.૧૬૦ પટિસમ્ભિદામગ્ગે] ‘‘આનાપાનસતી યસ્સ, પરિપુણ્ણા સુભાવિતા;
અનુપુબ્બં પરિચિતા, યથા બુદ્ધેન દેસિતા;
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
‘‘ઓદાતં ¶ વત મે ચિત્તં, અપ્પમાણં સુભાવિતં;
નિબ્બિદ્ધં પગ્ગહીતઞ્ચ, સબ્બા ઓભાસતે દિસા.
‘‘જીવતે વાપિ સપ્પઞ્ઞો, અપિ વિત્તપરિક્ખયો;
પઞ્ઞાય ચ અલાભેન, વિત્તવાપિ ન જીવતિ.
‘‘પઞ્ઞા સુતવિનિચ્છિની, પઞ્ઞા કિત્તિસિલોકવદ્ધની;
પઞ્ઞાસહિતો નરો ઇધ, અપિ દુક્ખેસુ સુખાનિ વિન્દતિ.
‘‘નાયં અજ્જતનો ધમ્મો, નચ્છેરો નપિ અબ્ભુતો;
યત્થ જાયેથ મીયેથ, તત્થ કિં વિય અબ્ભુતં.
‘‘અનન્તરં હિ જાતસ્સ, જીવિતા મરણં ધુવં;
જાતા જાતા મરન્તીધ, એવંધમ્મા હિ પાણિનો.
‘‘ન ¶ હેતદત્થાય મતસ્સ હોતિ, યં જીવિતત્થં પરપોરિસાનં;
મતમ્હિ રુણ્ણં ન યસો ન લોક્યં, ન ¶ વણ્ણિતં સમણબ્રાહ્મણેહિ.
‘‘ચક્ખું સરીરં ઉપહન્તિ તેન [ઉપહન્તિ રુણ્ણં (સી.), ઉપહન્તિ રોણ્ણં (સ્યા. પી.)], નિહીયતિ વણ્ણબલં મતી ચ;
આનન્દિનો તસ્સ દિસા ભવન્તિ, હિતેસિનો નાસ્સ સુખી ભવન્તિ.
‘‘તસ્મા હિ ઇચ્છેય્ય કુલે વસન્તે, મેધાવિનો ચેવ બહુસ્સુતે ચ;
યેસં ¶ હિ પઞ્ઞાવિભવેન કિચ્ચં, તરન્તિ નાવાય નદિંવ પુણ્ણ’’ન્તિ.
… મહાકપ્પિનો થેરો….
૪. ચૂળપન્થકત્થેરગાથા
‘‘દન્ધા મય્હં ગતી આસિ, પરિભૂતો પુરે અહં;
ભાતા ચ મં પણામેસિ, ‘ગચ્છ દાનિ તુવં ઘરં’.
‘‘સોહં પણામિતો સન્તો [ભાતા (અટ્ઠ.)], સઙ્ઘારામસ્સ કોટ્ઠકે;
દુમ્મનો તત્થ અટ્ઠાસિં, સાસનસ્મિં અપેક્ખવા.
‘‘ભગવા તત્થ આગચ્છિ [આગઞ્છિ (સી. પી.)], સીસં મય્હં પરામસિ;
બાહાય મં ગહેત્વાન, સઙ્ઘારામં પવેસયિ.
‘‘અનુકમ્પાય મે સત્થા, પાદાસિ પાદપુઞ્છનિં;
‘એતં સુદ્ધં અધિટ્ઠેહિ, એકમન્તં સ્વધિટ્ઠિતં’.
‘‘તસ્સાહં વચનં સુત્વા, વિહાસિં સાસને રતો;
સમાધિં ¶ પટિપાદેસિં, ઉત્તમત્થસ્સ પત્તિયા.
‘‘પુબ્બેનિવાસં ¶ જાનામિ, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘સહસ્સક્ખત્તુમત્તાનં ¶ , નિમ્મિનિત્વાન પન્થકો;
નિસીદમ્બવને રમ્મે, યાવ કાલપ્પવેદના.
‘‘તતો મે સત્થા પાહેસિ, દૂતં કાલપ્પવેદકં;
પવેદિતમ્હિ કાલમ્હિ, વેહાસાદુપસઙ્કમિં [વેહાસાનુપસઙ્કમિં (સ્યા. ક.)].
‘‘વન્દિત્વા સત્થુનો પાદે, એકમન્તં નિસીદહં;
નિસિન્નં મં વિદિત્વાન, અથ સત્થા પટિગ્ગહિ.
‘‘આયાગો સબ્બલોકસ્સ, આહુતીનં પટિગ્ગહો;
પુઞ્ઞક્ખેત્તં મનુસ્સાનં, પટિગણ્હિત્થ દક્ખિણ’’ન્તિ.
… ચૂળપન્થકો થેરો….
૫. કપ્પત્થેરગાથા
‘‘નાનાકુલમલસમ્પુણ્ણો, મહાઉક્કારસમ્ભવો;
ચન્દનિકંવ પરિપક્કં, મહાગણ્ડો મહાવણો.
‘‘પુબ્બરુહિરસમ્પુણ્ણો, ગૂથકૂપેન ગાળ્હિતો [ગૂથકૂપે નિગાળ્હિતો (સ્યા. પી. ક.)];
આપોપગ્ઘરણો કાયો, સદા સન્દતિ પૂતિકં.
‘‘સટ્ઠિકણ્ડરસમ્બન્ધો ¶ , મંસલેપનલેપિતો;
ચમ્મકઞ્ચુકસન્નદ્ધો, પૂતિકાયો નિરત્થકો.
‘‘અટ્ઠિસઙ્ઘાતઘટિતો, ન્હારુસુત્તનિબન્ધનો;
નેકેસં સંગતીભાવા, કપ્પેતિ ઇરિયાપથં.
‘‘ધુવપ્પયાતો ¶ મરણાય, મચ્ચુરાજસ્સ સન્તિકે;
ઇધેવ છડ્ડયિત્વાન, યેનકામઙ્ગમો નરો.
‘‘અવિજ્જાય નિવુતો કાયો, ચતુગન્થેન ગન્થિતો;
ઓઘસંસીદનો કાયો, અનુસયજાલમોત્થતો.
‘‘પઞ્ચનીવરણે યુત્તો, વિતક્કેન સમપ્પિતો;
તણ્હામૂલેનાનુગતો, મોહચ્છાદનછાદિતો.
‘‘એવાયં વત્તતે કાયો, કમ્મયન્તેન યન્તિતો;
સમ્પત્તિ ચ વિપત્યન્તા, નાનાભાવો વિપજ્જતિ.
‘‘યેમં ¶ ¶ કાયં મમાયન્તિ, અન્ધબાલા પુથુજ્જના;
વડ્ઢેન્તિ કટસિં ઘોરં, આદિયન્તિ પુનબ્ભવં.
‘‘યેમં કાયં વિવજ્જેન્તિ, ગૂથલિત્તંવ પન્નગં;
ભવમૂલં વમિત્વાન, પરિનિબ્બિસ્સન્તિનાસવા’’તિ [પરિનિબ્બન્તુનાસવા (સી.)].
… કપ્પો થેરો….
૬. વઙ્ગન્તપુત્તઉપસેનત્થેરગાથા
‘‘વિવિત્તં અપ્પનિગ્ઘોસં, વાળમિગનિસેવિતં;
સેવે સેનાસનં ભિક્ખુ, પટિસલ્લાનકારણા.
‘‘સઙ્કારપુઞ્જા આહત્વા [આહિત્વા (ક.)], સુસાના રથિયાહિ ચ;
તતો સઙ્ઘાટિકં કત્વા, લૂખં ધારેય્ય ચીવરં.
‘‘નીચં મનં કરિત્વાન, સપદાનં કુલા કુલં;
પિણ્ડિકાય ચરે ભિક્ખુ, ગુત્તદ્વારો સુસંવુતો.
‘‘લૂખેનપિ વા [લૂખેનપિ ચ (બહૂસુ)] સન્તુસ્સે, નાઞ્ઞં પત્થે રસં બહું;
રસેસુ ¶ અનુગિદ્ધસ્સ, ઝાને ન રમતી મનો.
‘‘અપ્પિચ્છો ચેવ સન્તુટ્ઠો, પવિવિત્તો વસે મુનિ;
અસંસટ્ઠો ગહટ્ઠેહિ, અનાગારેહિ ચૂભયં.
‘‘યથા જળો વ મૂગો વ, અત્તાનં દસ્સયે તથા;
નાતિવેલં સમ્ભાસેય્ય, સઙ્ઘમજ્ઝમ્હિ પણ્ડિતો.
‘‘ન સો ઉપવદે કઞ્ચિ, ઉપઘાતં વિવજ્જયે;
સંવુતો પાતિમોક્ખસ્મિં, મત્તઞ્ઞૂ ચસ્સ ભોજને.
‘‘સુગ્ગહીતનિમિત્તસ્સ, ચિત્તસ્સુપ્પાદકોવિદો;
સમં અનુયુઞ્જેય્ય, કાલેન ચ વિપસ્સનં.
‘‘વીરિયસાતચ્ચસમ્પન્નો ¶ , યુત્તયોગો સદા સિયા;
ન ચ અપ્પત્વા દુક્ખન્તં, વિસ્સાસં એય્ય પણ્ડિતો.
‘‘એવં વિહરમાનસ્સ, સુદ્ધિકામસ્સ ભિક્ખુનો;
ખીયન્તિ આસવા સબ્બે, નિબ્બુતિઞ્ચાધિગચ્છતી’’તિ.
… ઉપસેનો વઙ્ગન્તપુત્તો થેરો….
૭. (અપર)-ગોતમત્થેરગાથા
‘‘વિજાનેય્ય ¶ ¶ સકં અત્થં, અવલોકેય્યાથ પાવચનં;
યઞ્ચેત્થ અસ્સ પતિરૂપં, સામઞ્ઞં અજ્ઝુપગતસ્સ.
‘‘મિત્તં ઇધ ચ કલ્યાણં, સિક્ખા વિપુલં સમાદાનં;
સુસ્સૂસા ચ ગરૂનં, એતં સમણસ્સ પતિરૂપં.
‘‘બુદ્ધેસુ સગારવતા, ધમ્મે અપચિતિ યથાભૂતં;
સઙ્ઘે ¶ ચ ચિત્તિકારો, એતં સમણસ્સ પતિરૂપં.
‘‘આચારગોચરે યુત્તો, આજીવો સોધિતો અગારય્હો;
ચિત્તસ્સ ચ સણ્ઠપનં, એતં સમણસ્સ પતિરૂપં.
‘‘ચારિત્તં અથ વારિત્તં, ઇરિયાપથિયં પસાદનિયં;
અધિચિત્તે ચ આયોગો, એતં સમણસ્સ પતિરૂપં.
‘‘આરઞ્ઞકાનિ સેનાસનાનિ, પન્તાનિ અપ્પસદ્દાનિ;
ભજિતબ્બાનિ મુનિના, એતં સમણસ્સ પતિરૂપં.
‘‘સીલઞ્ચ બાહુસચ્ચઞ્ચ, ધમ્માનં પવિચયો યથાભૂતં;
સચ્ચાનં અભિસમયો, એતં સમણસ્સ પતિરૂપં.
‘‘ભાવેય્ય ચ અનિચ્ચન્તિ, અનત્તસઞ્ઞં અસુભસઞ્ઞઞ્ચ;
લોકમ્હિ ચ અનભિરતિં, એતં સમણસ્સ પતિરૂપં.
‘‘ભાવેય્ય ચ બોજ્ઝઙ્ગે, ઇદ્ધિપાદાનિ ઇન્દ્રિયાનિ બલાનિ;
અટ્ઠઙ્ગમગ્ગમરિયં, એતં સમણસ્સ પતિરૂપં.
‘‘તણ્હં પજહેય્ય મુનિ, સમૂલકે આસવે પદાલેય્ય;
વિહરેય્ય વિપ્પમુત્તો, એતં સમણસ્સ પતિરૂપ’’ન્તિ.
… ગોતમો થેરો….
દસકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
કાળુદાયી ચ સો થેરો, એકવિહારી ચ કપ્પિનો;
ચૂળપન્થકો કપ્પો ચ, ઉપસેનો ચ ગોતમો;
સત્તિમે દસકે થેરા, ગાથાયો ચેત્થ સત્તતીતિ.
૧૧. એકાદસનિપાતો
૧. સંકિચ્ચત્થેરગાથા
‘‘કિં ¶ ¶ ¶ ¶ તવત્થો વને તાત, ઉજ્જુહાનોવ પાવુસે;
વેરમ્ભા રમણીયા તે, પવિવેકો હિ ઝાયિનં.
‘‘યથા અબ્ભાનિ વેરમ્ભો, વાતો નુદતિ પાવુસે;
સઞ્ઞા મે અભિકિરન્તિ, વિવેકપટિસઞ્ઞુતા.
‘‘અપણ્ડરો અણ્ડસમ્ભવો, સીવથિકાય નિકેતચારિકો;
ઉપ્પાદયતેવ મે સતિં, સન્દેહસ્મિં વિરાગનિસ્સિતં.
‘‘યઞ્ચ અઞ્ઞે ન રક્ખન્તિ, યો ચ અઞ્ઞે ન રક્ખતિ;
સ વે ભિક્ખુ સુખં સેતિ, કામેસુ અનપેક્ખવા.
‘‘અચ્છોદિકા પુથુસિલા, ગોનઙ્ગુલમિગાયુતા;
અમ્બુસેવાલસઞ્છન્ના, તે સેલા રમયન્તિ મં.
‘‘વસિતં મે અરઞ્ઞેસુ, કન્દરાસુ ગુહાસુ ચ;
સેનાસનેસુ પન્તેસુ, વાળમિગનિસેવિતે.
‘‘‘ઇમે હઞ્ઞન્તુ વજ્ઝન્તુ, દુક્ખં પપ્પોન્તુ પાણિનો’;
સઙ્કપ્પં નાભિજાનામિ, અનરિયં દોસસંહિતં.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘યસ્સ ચત્થાય [યસ્સત્થાય (સી.)] પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો.
‘‘નાભિનન્દામિ ¶ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, નિબ્બિસં ભતકો યથા.
‘‘નાભિનન્દામિ ¶ ¶ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, સમ્પજાનો પતિસ્સતો’’તિ.
… સંકિચ્ચો થેરો….
એકાદસનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
સંકિચ્ચથેરો એકોવ, કતકિચ્ચો અનાસવો;
એકાદસનિપાતમ્હિ, ગાથા એકાદસેવ ચાતિ.
૧૨. દ્વાદસકનિપાતો
૧. સીલવત્થેરગાથા
‘‘સીલમેવિધ ¶ ¶ ¶ સિક્ખેથ, અસ્મિં લોકે સુસિક્ખિતં;
સીલં હિ સબ્બસમ્પત્તિં, ઉપનામેતિ સેવિતં.
‘‘સીલં રક્ખેય્ય મેધાવી, પત્થયાનો તયો સુખે;
પસંસં વિત્તિલાભઞ્ચ, પેચ્ચ સગ્ગે પમોદનં [પેચ્ચ સગ્ગે ચ મોદનં (સી. પી.)].
‘‘સીલવા હિ બહૂ મિત્તે, સઞ્ઞમેનાધિગચ્છતિ;
દુસ્સીલો પન મિત્તેહિ, ધંસતે પાપમાચરં.
‘‘અવણ્ણઞ્ચ અકિત્તિઞ્ચ, દુસ્સીલો લભતે નરો;
વણ્ણં કિત્તિં પસંસઞ્ચ, સદા લભતિ સીલવા.
‘‘આદિ ¶ સીલં પતિટ્ઠા ચ, કલ્યાણાનઞ્ચ માતુકં;
પમુખં સબ્બધમ્માનં, તસ્મા સીલં વિસોધયે.
‘‘વેલા ચ સંવરં સીલં [સંવરો સીલં (સી.), સંવરસીલં (સી. અટ્ઠ.)], ચિત્તસ્સ અભિહાસનં;
તિત્થઞ્ચ સબ્બબુદ્ધાનં, તસ્મા સીલં વિસોધયે.
‘‘સીલં બલં અપ્પટિમં, સીલં આવુધમુત્તમં;
સીલમાભરણં સેટ્ઠં, સીલં કવચમબ્ભુતં.
‘‘સીલં સેતુ મહેસક્ખો, સીલં ગન્ધો અનુત્તરો;
સીલં વિલેપનં સેટ્ઠં, યેન વાતિ દિસોદિસં.
‘‘સીલં સમ્બલમેવગ્ગં, સીલં પાથેય્યમુત્તમં;
સીલં સેટ્ઠો અતિવાહો, યેન યાતિ દિસોદિસં.
‘‘ઇધેવ નિન્દં લભતિ, પેચ્ચાપાયે ચ દુમ્મનો;
સબ્બત્થ દુમ્મનો બાલો, સીલેસુ અસમાહિતો.
‘‘ઇધેવ કિત્તિં લભતિ, પેચ્ચ સગ્ગે ચ સુમ્મનો;
સબ્બત્થ સુમનો ધીરો, સીલેસુ સુસમાહિતો.
‘‘સીલમેવ ¶ ઇધ અગ્ગં, પઞ્ઞવા પન ઉત્તમો;
મનુસ્સેસુ ચ દેવેસુ, સીલપઞ્ઞાણતો જય’’ન્તિ.
… સીલવો થેરો….
૨. સુનીતત્થેરગાથા
‘‘નીચે ¶ કુલમ્હિ જાતોહં, દલિદ્દો અપ્પભોજનો;
હીનકમ્મં [હીનં કમ્મં (સ્યા.)] મમં આસિ, અહોસિં પુપ્ફછડ્ડકો.
‘‘જિગુચ્છિતો ¶ મનુસ્સાનં, પરિભૂતો ચ વમ્ભિતો;
નીચં મનં કરિત્વાન, વન્દિસ્સં બહુકં જનં.
‘‘અથદ્દસાસિં ¶ સમ્બુદ્ધં, ભિક્ખુસઙ્ઘપુરક્ખતં;
પવિસન્તં મહાવીરં, મગધાનં પુરુત્તમં.
‘‘નિક્ખિપિત્વાન બ્યાભઙ્ગિં, વન્દિતું ઉપસઙ્કમિં;
મમેવ અનુકમ્પાય, અટ્ઠાસિ પુરિસુત્તમો.
‘‘વન્દિત્વા સત્થુનો પાદે, એકમન્તં ઠિતો તદા;
પબ્બજ્જં અહમાયાચિં, સબ્બસત્તાનમુત્તમં.
‘‘તતો કારુણિકો સત્થા, સબ્બલોકાનુકમ્પકો;
‘એહિ ભિક્ખૂ’તિ મં આહ, સા મે આસૂપસમ્પદા.
‘‘સોહં એકો અરઞ્ઞસ્મિં, વિહરન્તો અતન્દિતો;
અકાસિં સત્થુવચનં, યથા મં ઓવદી જિનો.
‘‘રત્તિયા પઠમં યામં, પુબ્બજાતિમનુસ્સરિં;
રત્તિયા મજ્ઝિમં યામં, દિબ્બચક્ખું વિસોધયિં [દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં (ક.)];
રત્તિયા પચ્છિમે યામે, તમોખન્ધં પદાલયિં.
‘‘તતો રત્યા વિવસાને, સૂરિયસ્સુગ્ગમનં પતિ;
ઇન્દો બ્રહ્મા ચ આગન્ત્વા, મં નમસ્સિંસુ પઞ્જલી.
‘‘‘નમો તે પુરિસાજઞ્ઞ, નમો તે પુરિસુત્તમ;
યસ્સ તે આસવા ખીણા, દક્ખિણેય્યોસિ મારિસ’.
‘‘તતો ¶ દિસ્વાન મં સત્થા, દેવસઙ્ઘપુરક્ખતં;
સિતં પાતુકરિત્વાન, ઇમમત્થં અભાસથ.
[સુ. નિ. ૬૬૦ સુત્તનિપાતેપિ] ‘‘‘તપેન ¶ ¶ બ્રહ્મચરિયેન, સંયમેન દમેન ચ;
એતેન બ્રાહ્મણો હોતિ, એતં બ્રાહ્મણમુત્તમ’’’ન્તિ.
… સુનીતો થેરો….
દ્વાદસકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
સીલવા ચ સુનીતો ચ, થેરા દ્વે તે મહિદ્ધિકા;
દ્વાદસમ્હિ નિપાતમ્હિ, ગાથાયો ચતુવીસતીતિ.
૧૩. તેરસનિપાતો
૧. સોણકોળિવિસત્થેરગાથા
‘‘યાહુ ¶ ¶ ¶ રટ્ઠે સમુક્કટ્ઠો, રઞ્ઞો અઙ્ગસ્સ પદ્ધગૂ [પત્થગૂ (સ્યા.), પટ્ઠગૂ (ક.)];
સ્વાજ્જ ધમ્મેસુ ઉક્કટ્ઠો, સોણો દુક્ખસ્સ પારગૂ.
‘‘પઞ્ચ છિન્દે પઞ્ચ જહે, પઞ્ચ ચુત્તરિ ભાવયે;
પઞ્ચસઙ્ગાતિગો ભિક્ખુ, ઓઘતિણ્ણોતિ વુચ્ચતિ.
‘‘ઉન્નળસ્સ પમત્તસ્સ, બાહિરાસસ્સ [બાહિરાસયસ્સ (ક.)] ભિક્ખુનો;
સીલં સમાધિ પઞ્ઞા ચ, પારિપૂરિં ન ગચ્છતિ.
‘‘યઞ્હિ કિચ્ચં અપવિદ્ધં [તદપવિદ્ધં (સી. સ્યા.)], અકિચ્ચં પન કરીયતિ;
ઉન્નળાનં ¶ પમત્તાનં, તેસં વડ્ઢન્તિ આસવા.
‘‘યેસઞ્ચ સુસમારદ્ધા, નિચ્ચં કાયગતા સતિ;
અકિચ્ચં તે ન સેવન્તિ, કિચ્ચે સાતચ્ચકારિનો;
સતાનં સમ્પજાનાનં, અત્થં ગચ્છન્તિ આસવા.
‘‘ઉજુમગ્ગમ્હિ અક્ખાતે, ગચ્છથ મા નિવત્તથ;
અત્તના ચોદયત્તાનં, નિબ્બાનમભિહારયે.
‘‘અચ્ચારદ્ધમ્હિ વીરિયમ્હિ, સત્થા લોકે અનુત્તરો;
વીણોપમં કરિત્વા મે, ધમ્મં દેસેસિ ચક્ખુમા;
તસ્સાહં વચનં સુત્વા, વિહાસિં સાસને રતો.
‘‘સમથં પટિપાદેસિં, ઉત્તમત્થસ્સ પત્તિયા;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘નેક્ખમ્મે [નિક્ખમે (ક.), નેક્ખમ્મં (મહાવ. ૨૪૪; અ. નિ. ૬.૫૫)] અધિમુત્તસ્સ, પવિવેકઞ્ચ ચેતસો;
અબ્યાપજ્ઝાધિમુત્તસ્સ [અબ્યાપજ્ઝાધિમ્હત્તસ્સ (ક.)], ઉપાદાનક્ખયસ્સ ચ.
‘‘તણ્હક્ખયાધિમુત્તસ્સ, અસમ્મોહઞ્ચ ચેતસો;
દિસ્વા આયતનુપ્પાદં, સમ્મા ચિત્તં વિમુચ્ચતિ.
‘‘તસ્સ ¶ સમ્મા વિમુત્તસ્સ, સન્તચિત્તસ્સ ભિક્ખુનો;
કતસ્સ પટિચયો નત્થિ, કરણીયં ન વિજ્જતિ.
‘‘સેલો ¶ ¶ યથા એકઘનો [એકઘનો (ક.)], વાતેન ન સમીરતિ;
એવં રૂપા રસા સદ્દા, ગન્ધા ફસ્સા ચ કેવલા.
‘‘ઇટ્ઠા ¶ ધમ્મા અનિટ્ઠા ચ, નપ્પવેધેન્તિ તાદિનો;
ઠિતં ચિત્તં વિસઞ્ઞુત્તં, વયઞ્ચસ્સાનુપસ્સતી’’તિ.
… સોણો કોળિવિસો થેરો….
તેરસનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
સોણો કોળિવિસો થેરો, એકોયેવ મહિદ્ધિકો;
તેરસમ્હિ નિપાતમ્હિ, ગાથાયો ચેત્થ તેરસાતિ.
૧૪. ચુદ્દસકનિપાતો
૧. ખદિરવનિયરેવતત્થેરગાથા
‘‘યદા ¶ ¶ ¶ અહં પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
નાભિજાનામિ સઙ્કપ્પં, અનરિયં દોસસંહિતં.
‘‘‘ઇમે હઞ્ઞન્તુ વજ્ઝન્તુ, દુક્ખં પપ્પોન્તુ પાણિનો’;
સઙ્કપ્પં નાભિજાનામિ, ઇમસ્મિં દીઘમન્તરે.
‘‘મેત્તઞ્ચ અભિજાનામિ, અપ્પમાણં સુભાવિતં;
અનુપુબ્બં પરિચિતં, યથા બુદ્ધેન દેસિતં.
‘‘સબ્બમિત્તો સબ્બસખો, સબ્બભૂતાનુકમ્પકો;
મેત્તચિત્તઞ્ચ [મેત્તં ચિત્તં (સી. સ્યા.)] ભાવેમિ, અબ્યાપજ્જરતો [અબ્યાપજ્ઝરતો (સી. સ્યા.)] સદા.
‘‘અસંહીરં અસંકુપ્પં, ચિત્તં આમોદયામહં;
બ્રહ્મવિહારં ભાવેમિ, અકાપુરિસસેવિતં.
‘‘અવિતક્કં ¶ સમાપન્નો, સમ્માસમ્બુદ્ધસાવકો;
અરિયેન તુણ્હીભાવેન, ઉપેતો હોતિ તાવદે.
‘‘યથાપિ પબ્બતો સેલો, અચલો સુપ્પતિટ્ઠિતો;
એવં મોહક્ખયા ભિક્ખુ, પબ્બતોવ ન વેધતિ.
‘‘અનઙ્ગણસ્સ પોસસ્સ, નિચ્ચં સુચિગવેસિનો;
વાલગ્ગમત્તં પાપસ્સ, અબ્ભમત્તંવ ખાયતિ.
‘‘નગરં યથા પચ્ચન્તં, ગુત્તં સન્તરબાહિરં;
એવં ગોપેથ અત્તાનં, ખણો વો મા ઉપચ્ચગા.
‘‘નાભિનન્દામિ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, નિબ્બિસં ભતકો યથા.
‘‘નાભિનન્દામિ મરણં…પે… સમ્પજાનો પતિસ્સતો.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘યસ્સ ¶ ¶ ચત્થાય પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો.
‘‘સમ્પાદેથપ્પમાદેન, એસા મે અનુસાસની;
હન્દાહં પરિનિબ્બિસ્સં, વિપ્પમુત્તોમ્હિ સબ્બધી’’તિ.
… ખદિરવનિયરેવતો થેરો….
૨. ગોદત્તત્થેરગાથા
‘‘યથાપિ ભદ્દો આજઞ્ઞો, ધુરે યુત્તો ધુરસ્સહો [ધુરાસહો (અટ્ઠ.)];
મથિતો ¶ અતિભારેન, સંયુગં નાતિવત્તતિ.
‘‘એવં પઞ્ઞાય યે તિત્તા, સમુદ્દો વારિના યથા;
ન પરે અતિમઞ્ઞન્તિ, અરિયધમ્મોવ પાણિનં.
‘‘કાલે ¶ કાલવસં પત્તા, ભવાભવવસં ગતા;
નરા દુક્ખં નિગચ્છન્તિ, તેધ સોચન્તિ માણવા [માનવા (સી.)].
‘‘ઉન્નતા સુખધમ્મેન, દુક્ખધમ્મેન ચોનતા;
દ્વયેન બાલા હઞ્ઞન્તિ, યથાભૂતં અદસ્સિનો.
‘‘યે ચ દુક્ખે સુખસ્મિઞ્ચ, મજ્ઝે સિબ્બિનિમચ્ચગૂ;
ઠિતા તે ઇન્દખીલોવ, ન તે ઉન્નતઓનતા.
‘‘ન હેવ લાભે નાલાભે, ન યસે ન ચ કિત્તિયા;
ન નિન્દાયં પસંસાય, ન તે દુક્ખે સુખમ્હિ.
‘‘સબ્બત્થ તે ન લિમ્પન્તિ, ઉદબિન્દુવ પોક્ખરે;
સબ્બત્થ સુખિતા ધીરા, સબ્બત્થ અપરાજિતા.
‘‘ધમ્મેન ચ અલાભો યો, યો ચ લાભો અધમ્મિકો;
અલાભો ધમ્મિકો સેય્યો, યં ચે લાભો અધમ્મિકો.
‘‘યસો ચ અપ્પબુદ્ધીનં, વિઞ્ઞૂનં અયસો ચ યો;
અયસોવ સેય્યો વિઞ્ઞૂનં, ન યસો અપ્પબુદ્ધિનં.
‘‘દુમ્મેધેહિ ¶ પસંસા ચ, વિઞ્ઞૂહિ ગરહા ચ યા;
ગરહાવ સેય્યો વિઞ્ઞૂહિ, યં ચે બાલપ્પસંસના.
‘‘સુખઞ્ચ ¶ ¶ કામમયિકં, દુક્ખઞ્ચ પવિવેકિયં;
પવિવેકદુક્ખં સેય્યો, યં ચે કામમયં સુખં.
‘‘જીવિતઞ્ચ અધમ્મેન, ધમ્મેન મરણઞ્ચ યં;
મરણં ધમ્મિકં સેય્યો, યં ચે જીવે અધમ્મિકં.
‘‘કામકોપપ્પહીના યે, સન્તચિત્તા ભવાભવે;
ચરન્તિ લોકે અસિતા, નત્થિ તેસં પિયાપિયં.
‘‘ભાવયિત્વાન બોજ્ઝઙ્ગે, ઇન્દ્રિયાનિ બલાનિ ચ;
પપ્પુય્ય પરમં સન્તિં, પરિનિબ્બન્તિનાસવા’’તિ.
… ગોદત્તો થેરો….
ચુદ્દસકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
રેવતો ચેવ ગોદત્તો, થેરા દ્વે તે મહિદ્ધિકા;
ચુદ્દસમ્હિ નિપાતમ્હિ, ગાથાયો અટ્ઠવીસતીતિ.
૧૫. સોળસકનિપાતો
૧. અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞત્થેરગાથા
‘‘એસ ¶ ¶ ¶ ભિય્યો પસીદામિ, સુત્વા ધમ્મં મહારસં;
વિરાગો દેસિતો ધમ્મો, અનુપાદાય સબ્બસો.
‘‘બહૂનિ લોકે ચિત્રાનિ, અસ્મિં પથવિમણ્ડલે;
મથેન્તિ ¶ મઞ્ઞે સઙ્કપ્પં, સુભં રાગૂપસંહિતં.
‘‘રજમુહતઞ્ચ વાતેન, યથા મેઘોપસમ્મયે;
એવં સમ્મન્તિ સઙ્કપ્પા, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ.
[ધ. પ. ૨૭૭ ધમ્મપદે] ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચાતિ, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ;
અથ નિબ્બિન્દતિ દુક્ખે, એસ મગ્ગો વિસુદ્ધિયા.
[ધ. પ. ૨૭૮ ધમ્મપદે] ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખાતિ, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ
અથ નિબ્બિન્દતિ દુક્ખે, એસ મગ્ગો વિસુદ્ધિયા.
[ધ. પ. ૨૭૯ ધમ્મપદે] ‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તાતિ, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ;
અથ નિબ્બિન્દતિ દુક્ખે, એસ મગ્ગો વિસુદ્ધિયા.
‘‘બુદ્ધાનુબુદ્ધો યો થેરો, કોણ્ડઞ્ઞો તિબ્બનિક્કમો;
પહીનજાતિમરણો, બ્રહ્મચરિયસ્સ કેવલી.
‘‘ઓઘપાસો દળ્હખિલો [દળ્હો ખિલો (સ્યા. ક.)], પબ્બતો દુપ્પદાલયો;
છેત્વા ખિલઞ્ચ પાસઞ્ચ, સેલં ભેત્વાન [છેત્વાન (ક.)] દુબ્ભિદં;
તિણ્ણો પારઙ્ગતો ઝાયી, મુત્તો સો મારબન્ધના.
‘‘ઉદ્ધતો ચપલો ભિક્ખુ, મિત્તે આગમ્મ પાપકે;
સંસીદતિ મહોઘસ્મિં, ઊમિયા પટિકુજ્જિતો.
‘‘અનુદ્ધતો અચપલો, નિપકો સંવુતિન્દ્રિયો;
કલ્યાણમિત્તો મેધાવી, દુક્ખસ્સન્તકરો સિયા.
‘‘કાલપબ્બઙ્ગસઙ્કાસો, કિસો ધમનિસન્થતો;
મત્તઞ્ઞૂ ¶ અન્નપાનસ્મિં, અદીનમનસો નરો.
‘‘ફુટ્ઠો ¶ ડંસેહિ મકસેહિ, અરઞ્ઞસ્મિં બ્રહાવને;
નાગો સઙ્ગામસીસેવ, સતો તત્રાધિવાસયે.
‘‘નાભિનન્દામિ ¶ મરણં…પે… નિબ્બિસં ભતકો યથા.
‘‘નાભિનન્દામિ મરણં…પે… સમ્પજાનો પતિસ્સતો.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા…પે… ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘યસ્સ ચત્થાય પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, કિં મે સદ્ધિવિહારિના’’તિ.
… અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞો [અઞ્ઞાકોણ્ડઞ્ઞો (સી. સ્યા.)] થેરો….
૨. ઉદાયિત્થેરગાથા
[અ. નિ. ૬.૪૩] ‘‘મનુસ્સભૂતં સમ્બુદ્ધં, અત્તદન્તં સમાહિતં;
ઇરિયમાનં બ્રહ્મપથે, ચિત્તસ્સૂપસમે રતં.
‘‘યં મનુસ્સા નમસ્સન્તિ, સબ્બધમ્માન પારગું;
દેવાપિ તં નમસ્સન્તિ, ઇતિ મે અરહતો સુતં.
‘‘સબ્બસંયોજનાતીતં ¶ , વના નિબ્બનમાગતં;
કામેહિ નેક્ખમ્મરતં [નિક્ખમ્મરતં (ક.)], મુત્તં સેલાવ કઞ્ચનં.
‘‘સ વે અચ્ચરુચિ નાગો, હિમવાવઞ્ઞે સિલુચ્ચયે;
સબ્બેસં ¶ નાગનામાનં, સચ્ચનામો અનુત્તરો.
‘‘નાગં વો કિત્તયિસ્સામિ, ન હિ આગું કરોતિ સો;
સોરચ્ચં અવિહિંસા ચ, પાદા નાગસ્સ તે દુવે.
‘‘સતિ ચ સમ્પજઞ્ઞઞ્ચ, ચરણા નાગસ્સ તેપરે;
સદ્ધાહત્થો મહાનાગો, ઉપેક્ખાસેતદન્તવા.
‘‘સતિ ગીવા સિરો પઞ્ઞા, વીમંસા ધમ્મચિન્તના;
ધમ્મકુચ્છિસમાવાસો, વિવેકો તસ્સ વાલધિ.
‘‘સો ઝાયી અસ્સાસરતો, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતો;
ગચ્છં સમાહિતો નાગો, ઠિતો નાગો સમાહિતો.
‘‘સયં સમાહિતો નાગો, નિસિન્નોપિ સમાહિતો;
સબ્બત્થ સંવુતો નાગો, એસા નાગસ્સ સમ્પદા.
‘‘ભુઞ્જતિ ¶ અનવજ્જાનિ, સાવજ્જાનિ ન ભુઞ્જતિ;
ઘાસમચ્છાદનં લદ્ધા, સન્નિધિં પરિવજ્જયં.
‘‘સંયોજનં ¶ અણું થૂલં, સબ્બં છેત્વાન બન્ધનં;
યેન યેનેવ ગચ્છતિ, અનપક્ખોવ ગચ્છતિ.
‘‘યથાપિ ઉદકે જાતં, પુણ્ડરીકં પવડ્ઢતિ;
નોપલિપ્પતિ તોયેન, સુચિગન્ધં મનોરમં.
‘‘તથેવ ચ લોકે જાતો, બુદ્ધો લોકે વિહરતિ;
નોપલિપ્પતિ લોકેન, તોયેન પદુમં યથા.
‘‘મહાગિનિ પજ્જલિતો, અનાહારોપસમ્મતિ;
અઙ્ગારેસુ ¶ ચ સન્તેસુ, નિબ્બુતોતિ પવુચ્ચતિ.
‘‘અત્થસ્સાયં વિઞ્ઞાપની, ઉપમા વિઞ્ઞૂહિ દેસિતા;
વિઞ્ઞિસ્સન્તિ મહાનાગા, નાગં નાગેન દેસિતં.
‘‘વીતરાગો વીતદોસો, વીતમોહો અનાસવો;
સરીરં વિજહં નાગો, પરિનિબ્બિસ્સત્યનાસવો’’તિ.
… ઉદાયી થેરો….
સોળસકનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
કોણ્ડઞ્ઞો ચ ઉદાયી ચ, થેરા દ્વે તે મહિદ્ધિકા;
સોળસમ્હિ નિપાતમ્હિ, ગાથાયો દ્વે ચ તિંસ ચાતિ.
૧૬. વીસતિનિપાતો
૧. અધિમુત્તત્થેરગાથા
‘‘યઞ્ઞત્થં ¶ ¶ ¶ વા ધનત્થં વા, યે હનામ મયં પુરે;
અવસેસં [અવસે તં (સી. અટ્ઠ. મૂલપાઠો), અવસેસાનં (અટ્ઠ.?)] ભયં હોતિ, વેધન્તિ વિલપન્તિ ચ.
‘‘તસ્સ તે નત્થિ ભીતત્તં, ભિય્યો વણ્ણો પસીદતિ;
કસ્મા ન પરિદેવેસિ, એવરૂપે મહબ્ભયે.
‘‘નત્થિ ચેતસિકં દુક્ખં, અનપેક્ખસ્સ ગામણિ;
અતિક્કન્તા ભયા સબ્બે, ખીણસંયોજનસ્સ વે.
‘‘ખીણાય ભવનેત્તિયા, દિટ્ઠે ધમ્મે યથાતથે;
ન ¶ ભયં મરણે હોતિ, ભારનિક્ખેપને યથા.
‘‘સુચિણ્ણં બ્રહ્મચરિયં મે, મગ્ગો ચાપિ સુભાવિતો;
મરણે મે ભયં નત્થિ, રોગાનમિવ સઙ્ખયે.
‘‘સુચિણ્ણં બ્રહ્મચરિયં મે, મગ્ગો ચાપિ સુભાવિતો;
નિરસ્સાદા ભવા દિટ્ઠા, વિસં પિત્વાવ [પીત્વાવ (સી.)] છડ્ડિતં.
‘‘પારગૂ અનુપાદાનો, કતકિચ્ચો અનાસવો;
તુટ્ઠો આયુક્ખયા હોતિ, મુત્તો આઘાતના યથા.
‘‘ઉત્તમં ધમ્મતં પત્તો, સબ્બલોકે અનત્થિકો;
આદિત્તાવ ઘરા મુત્તો, મરણસ્મિં ન સોચતિ.
‘‘યદત્થિ સઙ્ગતં કિઞ્ચિ, ભવો વા યત્થ લબ્ભતિ;
સબ્બં અનિસ્સરં એતં, ઇતિ વુત્તં મહેસિના.
‘‘યો તં તથા પજાનાતિ, યથા બુદ્ધેન દેસિતં;
ન ગણ્હાતિ ભવં કિઞ્ચિ, સુતત્તંવ અયોગુળં.
‘‘ન મે હોતિ ‘અહોસિ’ન્તિ, ‘ભવિસ્સ’ન્તિ ન હોતિ મે;
સઙ્ખારા વિગમિસ્સન્તિ, તત્થ કા પરિદેવના.
‘‘સુદ્ધં ધમ્મસમુપ્પાદં, સુદ્ધં સઙ્ખારસન્તતિં;
પસ્સન્તસ્સ યથાભૂતં, ન ભયં હોતિ ગામણિ.
‘‘તિણકટ્ઠસમં ¶ ¶ લોકં, યદા પઞ્ઞાય પસ્સતિ;
મમત્તં સો અસંવિન્દં, ‘નત્થિ મે’તિ ન સોચતિ.
‘‘ઉક્કણ્ઠામિ ¶ સરીરેન, ભવેનમ્હિ અનત્થિકો;
સોયં ¶ ભિજ્જિસ્સતિ કાયો, અઞ્ઞો ચ ન ભવિસ્સતિ.
‘‘યં વો કિચ્ચં સરીરેન, તં કરોથ યદિચ્છથ;
ન મે તપ્પચ્ચયા તત્થ, દોસો પેમઞ્ચ હેહિતિ’’.
તસ્સ તં વચનં સુત્વા, અબ્ભુતં લોમહંસનં;
સત્થાનિ નિક્ખિપિત્વાન, માણવા એતદબ્રવું.
‘‘કિં ભદન્તે કરિત્વાન, કો વા આચરિયો તવ;
કસ્સ સાસનમાગમ્મ, લબ્ભતે તં અસોકતા’’.
‘‘સબ્બઞ્ઞૂ સબ્બદસ્સાવી, જિનો આચરિયો મમ;
મહાકારુણિકો સત્થા, સબ્બલોકતિકિચ્છકો.
‘‘તેનાયં દેસિતો ધમ્મો, ખયગામી અનુત્તરો;
તસ્સ સાસનમાગમ્મ, લબ્ભતે તં અસોકતા’’.
સુત્વાન ચોરા ઇસિનો સુભાસિતં, નિક્ખિપ્પ સત્થાનિ ચ આવુધાનિ ચ;
તમ્હા ચ કમ્મા વિરમિંસુ એકે, એકે ચ પબ્બજ્જમરોચયિંસુ.
તે પબ્બજિત્વા સુગતસ્સ સાસને, ભાવેત્વ બોજ્ઝઙ્ગબલાનિ પણ્ડિતા;
ઉદગ્ગચિત્તા સુમના કતિન્દ્રિયા, ફુસિંસુ નિબ્બાનપદં અસઙ્ખતન્તિ.
…અધિમુત્તો થેરો….
૨. પારાપરિયત્થેરગાથા
‘‘સમણસ્સ ¶ અહુ ચિન્તા, પારાપરિયસ્સ ભિક્ખુનો;
એકકસ્સ નિસિન્નસ્સ, પવિવિત્તસ્સ ઝાયિનો.
‘‘કિમાનુપુબ્બં પુરિસો, કિં વતં કિં સમાચારં;
અત્તનો કિચ્ચકારીસ્સ, ન ચ કઞ્ચિ વિહેઠયે.
‘‘ઇન્દ્રિયાનિ ¶ મનુસ્સાનં, હિતાય અહિતાય ચ;
અરક્ખિતાનિ અહિતાય, રક્ખિતાનિ હિતાય ચ.
‘‘ઇન્દ્રિયાનેવ સારક્ખં, ઇન્દ્રિયાનિ ચ ગોપયં;
અત્તનો કિચ્ચકારીસ્સ, ન ચ કઞ્ચિ વિહેઠયે.
‘‘ચક્ખુન્દ્રિયં ¶ ચે રૂપેસુ, ગચ્છન્તં અનિવારયં;
અનાદીનવદસ્સાવી, સો દુક્ખા ન હિ મુચ્ચતિ.
‘‘સોતિન્દ્રિયં ચે સદ્દેસુ, ગચ્છન્તં અનિવારયં;
અનાદીનવદસ્સાવી, સો દુક્ખા ન હિ મુચ્ચતિ.
‘‘અનિસ્સરણદસ્સાવી ¶ , ગન્ધે ચે પટિસેવતિ;
ન સો મુચ્ચતિ દુક્ખમ્હા, ગન્ધેસુ અધિમુચ્છિતો.
‘‘અમ્બિલં મધુરગ્ગઞ્ચ, તિત્તકગ્ગમનુસ્સરં;
રસતણ્હાય ગધિતો, હદયં નાવબુજ્ઝતિ.
‘‘સુભાન્યપ્પટિકૂલાનિ, ફોટ્ઠબ્બાનિ અનુસ્સરં;
રત્તો રાગાધિકરણં, વિવિધં વિન્દતે દુખં.
‘‘મનં ચેતેહિ ધમ્મેહિ, યો ન સક્કોતિ રક્ખિતું;
તતો ¶ નં દુક્ખમન્વેતિ, સબ્બેહેતેહિ પઞ્ચહિ.
‘‘પુબ્બલોહિતસમ્પુણ્ણં, બહુસ્સ કુણપસ્સ ચ;
નરવીરકતં વગ્ગું, સમુગ્ગમિવ ચિત્તિતં.
‘‘કટુકં મધુરસ્સાદં, પિયનિબન્ધનં દુખં;
ખુરંવ મધુના લિત્તં, ઉલ્લિહં નાવબુજ્ઝતિ.
‘‘ઇત્થિરૂપે ઇત્થિસરે, ફોટ્ઠબ્બેપિ ચ ઇત્થિયા;
ઇત્થિગન્ધેસુ સારત્તો, વિવિધં વિન્દતે દુખં.
‘‘ઇત્થિસોતાનિ સબ્બાનિ, સન્દન્તિ પઞ્ચ પઞ્ચસુ;
તેસમાવરણં કાતું, યો સક્કોતિ વીરિયવા.
‘‘સો અત્થવા સો ધમ્મટ્ઠો, સો દક્ખો સો વિચક્ખણો;
કરેય્ય રમમાનોપિ, કિચ્ચં ધમ્મત્થસંહિતં.
‘‘અથો ¶ સીદતિ સઞ્ઞુત્તં, વજ્જે કિચ્ચં નિરત્થકં;
‘ન તં કિચ્ચ’ન્તિ મઞ્ઞિત્વા, અપ્પમત્તો વિચક્ખણો.
‘‘યઞ્ચ અત્થેન સઞ્ઞુત્તં, યા ચ ધમ્મગતા રતિ;
તં સમાદાય વત્તેથ, સા હિ વે ઉત્તમા રતિ.
‘‘ઉચ્ચાવચેહુપાયેહિ, પરેસમભિજિગીસતિ;
હન્ત્વા વધિત્વા અથ સોચયિત્વા, આલોપતિ સાહસા યો પરેસં.
‘‘તચ્છન્તો આણિયા આણિં, નિહન્તિ બલવા યથા;
ઇન્દ્રિયાનિન્દ્રિયેહેવ ¶ , નિહન્તિ કુસલો તથા.
‘‘સદ્ધં ¶ વીરિયં સમાધિઞ્ચ, સતિપઞ્ઞઞ્ચ ભાવયં;
પઞ્ચ પઞ્ચહિ હન્ત્વાન, અનીઘો યાતિ બ્રાહ્મણો.
‘‘સો અત્થવા સો ધમ્મટ્ઠો, કત્વા વાક્યાનુસાસનિં;
સબ્બેન સબ્બં બુદ્ધસ્સ, સો નરો સુખમેધતી’’તિ.
…પારાપરિયો થેરો….
૩. તેલકાનિત્થેરગાથા
‘‘ચિરરત્તં વતાતાપી, ધમ્મં અનુવિચિન્તયં;
સમં ચિત્તસ્સ નાલત્થં, પુચ્છં સમણબ્રાહ્મણે.
‘‘‘કો ¶ સો પારઙ્ગતો લોકે, કો પત્તો અમતોગધં;
કસ્સ ધમ્મં પટિચ્છામિ, પરમત્થવિજાનનં’.
‘‘અન્તોવઙ્કગતો આસિ, મચ્છોવ ઘસમામિસં;
બદ્ધો મહિન્દપાસેન, વેપચિત્યસુરો યથા.
‘‘અઞ્છામિ નં ન મુઞ્ચામિ, અસ્મા સોકપરિદ્દવા;
કો મે બન્ધં મુઞ્ચં લોકે, સમ્બોધિં વેદયિસ્સતિ.
‘‘સમણં બ્રાહ્મણં વા કં, આદિસન્તં પભઙ્ગુનં.
કસ્સ ધમ્મં પટિચ્છામિ, જરામચ્ચુપવાહનં.
‘‘વિચિકિચ્છાકઙ્ખાગન્થિતં, સારમ્ભબલસઞ્ઞુતં;
કોધપ્પત્તમનત્થદ્ધં, અભિજપ્પપ્પદારણં.
‘‘તણ્હાધનુસમુટ્ઠાનં ¶ , દ્વે ચ પન્નરસાયુતં [દ્વેધાપન્નરસાયુતં (?)];
પસ્સ ¶ ઓરસિકં બાળ્હં, ભેત્વાન યદિ [યદ (સી. અટ્ઠ.) હદિ (?) ‘‘હદયે’’તિ તંસંવણ્ણના] તિટ્ઠતિ.
‘‘અનુદિટ્ઠીનં અપ્પહાનં, સઙ્કપ્પપરતેજિતં;
તેન વિદ્ધો પવેધામિ, પત્તંવ માલુતેરિતં.
‘‘અજ્ઝત્તં મે સમુટ્ઠાય, ખિપ્પં પચ્ચતિ મામકં;
છફસ્સાયતની કાયો, યત્થ સરતિ સબ્બદા.
‘‘તં ન પસ્સામિ તેકિચ્છં, યો મેતં સલ્લમુદ્ધરે;
નાનારજ્જેન સત્થેન [નારગ્ગેન ન સત્થેન (?)], નાઞ્ઞેન વિચિકિચ્છિતં.
‘‘કો મે અસત્થો અવણો, સલ્લમબ્ભન્તરપસ્સયં;
અહિંસં સબ્બગત્તાનિ, સલ્લં મે ઉદ્ધરિસ્સતિ.
‘‘ધમ્મપ્પતિ ¶ હિ સો સેટ્ઠો, વિસદોસપ્પવાહકો;
ગમ્ભીરે પતિતસ્સ મે, થલં પાણિઞ્ચ દસ્સયે.
‘‘રહદેહમસ્મિ ઓગાળ્હો, અહારિયરજમત્તિકે;
માયાઉસૂયસારમ્ભ, થિનમિદ્ધમપત્થટે.
‘‘ઉદ્ધચ્ચમેઘથનિતં, સંયોજનવલાહકં;
વાહા વહન્તિ કુદ્દિટ્ઠિં [દુદ્દિટ્ઠિં (સી. ધ. પ. ૩૩૯)], સઙ્કપ્પા રાગનિસ્સિતા.
‘‘સવન્તિ સબ્બધિ સોતા, લતા ઉબ્ભિજ્જ તિટ્ઠતિ;
તે સોતે કો નિવારેય્ય, તં લતં કો હિ છેચ્છતિ.
‘‘વેલં ¶ કરોથ ભદ્દન્તે, સોતાનં સન્નિવારણં;
મા તે મનોમયો સોતો, રુક્ખંવ સહસા લુવે.
‘‘એવં ¶ મે ભયજાતસ્સ, અપારા પારમેસતો;
તાણો પઞ્ઞાવુધો સત્થા, ઇસિસઙ્ઘનિસેવિતો.
‘‘સોપાણં સુગતં સુદ્ધં, ધમ્મસારમયં દળ્હં;
પાદાસિ વુય્હમાનસ્સ, ‘મા ભાયી’તિ ચ મબ્રવિ.
‘‘સતિપટ્ઠાનપાસાદં, આરુય્હ પચ્ચવેક્ખિસં;
યં તં પુબ્બે અમઞ્ઞિસ્સં, સક્કાયાભિરતં પજં.
‘‘યદા ¶ ચ મગ્ગમદ્દક્ખિં, નાવાય અભિરૂહનં;
અનધિટ્ઠાય અત્તાનં, તિત્થમદ્દક્ખિમુત્તમં.
‘‘સલ્લં અત્તસમુટ્ઠાનં, ભવનેત્તિપ્પભાવિતં;
એતેસં અપ્પવત્તાય [અપ્પવત્તિયા (?)], દેસેસિ મગ્ગમુત્તમં.
‘‘દીઘરત્તાનુસયિતં, ચિરરત્તમધિટ્ઠિતં;
બુદ્ધો મેપાનુદી ગન્થં, વિસદોસપ્પવાહનો’’તિ.
…તેલકાનિ થેરો….
૪. રટ્ઠપાલત્થેરગાથા
[મ. નિ. ૨.૩૦૨] ‘‘પસ્સ ચિત્તકતં બિમ્બં, અરુકાયં સમુસ્સિતં;
આતુરં બહુસઙ્કપ્પં, યસ્સ નત્થિ ધુવં ઠિતિ.
‘‘પસ્સ ચિત્તકતં રૂપં, મણિના કુણ્ડલેન ચ;
અટ્ઠિં તચેન ઓનદ્ધં, સહ વત્થેહિ સોભતિ.
‘‘અલત્તકકતા ¶ પાદા, મુખં ચુણ્ણકમક્ખિતં;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘અટ્ઠપદકતા ¶ કેસા, નેત્તા અઞ્જનમક્ખિતા;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘અઞ્જનીવ નવા ચિત્તા, પૂતિકાયો અલઙ્કતો;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘ઓદહિ મિગવો પાસં, નાસદા વાગુરં મિગો;
ભુત્વા નિવાપં ગચ્છામ, કન્દન્તે મિગબન્ધકે.
‘‘છિન્નો પાસો મિગવસ્સ, નાસદા વાગુરં મિગો;
ભુત્વા નિવાપં ગચ્છામ, સોચન્તે મિગલુદ્દકે.
‘‘પસ્સામિ લોકે સધને મનુસ્સે, લદ્ધાન વિત્તં ન દદન્તિ મોહા;
લુદ્ધા ¶ ધનં સન્નિચયં કરોન્તિ, ભિય્યોવ કામે અભિપત્થયન્તિ.
‘‘રાજા ¶ પસય્હપ્પથવિં વિજેત્વા, સસાગરન્તં મહિમાવસન્તો;
ઓરં સમુદ્દસ્સ અતિત્તરૂપો, પારં સમુદ્દસ્સપિ પત્થયેથ.
‘‘રાજા ચ અઞ્ઞે ચ બહૂ મનુસ્સા, અવીતતણ્હા મરણં ઉપેન્તિ;
ઊનાવ હુત્વાન જહન્તિ દેહં, કામેહિ લોકમ્હિ ન હત્થિ તિત્તિ.
‘‘કન્દન્તિ ¶ નં ઞાતી પકિરિય કેસે, અહો વતા નો અમરાતિ ચાહુ;
વત્થેન નં પારુતં નીહરિત્વા, ચિતં સમોધાય તતો ડહન્તિ.
‘‘સો ડય્હતિ સૂલેહિ તુજ્જમાનો, એકેન વત્થેન [એતેન ગત્થેન (ક.)] પહાય ભોગે;
ન મીયમાનસ્સ ભવન્તિ તાણા, ઞાતી ચ મિત્તા અથ વા સહાયા.
‘‘દાયાદકા તસ્સ ધનં હરન્તિ, સત્તો પન ગચ્છતિ યેન કમ્મં;
ન મીયમાનં ધનમન્વેતિ [મન્વિતિ (ક.)] કિઞ્ચિ, પુત્તા ચ દારા ચ ધનઞ્ચ રટ્ઠં.
‘‘ન દીઘમાયું લભતે ધનેન, ન ચાપિ વિત્તેન જરં વિહન્તિ;
અપ્પપ્પં હિદં જીવિતમાહુ ધીરા, અસસ્સતં વિપ્પરિણામધમ્મં.
‘‘અડ્ઢા દલિદ્દા ચ ફુસન્તિ ફસ્સં, બાલો ચ ધીરો ચ તથેવ ફુટ્ઠો;
બાલો હિ બાલ્યા વધિતોવ સેતિ, ધીરો ¶ ચ નો વેધતિ ફસ્સફુટ્ઠો.
‘‘તસ્મા ¶ હિ પઞ્ઞાવ ધનેન સેય્યા, યાય વોસાનમિધાધિગચ્છતિ;
અબ્યોસિતત્તા હિ ભવાભવેસુ, પાપાનિ કમ્માનિ કરોતિ મોહા.
‘‘ઉપેતિ ¶ ગબ્ભઞ્ચ પરઞ્ચ લોકં, સંસારમાપજ્જ પરમ્પરાય;
તસ્સપ્પપઞ્ઞો અભિસદ્દહન્તો, ઉપેતિ ગબ્ભઞ્ચ પરઞ્ચ લોકં.
‘‘ચોરો ¶ યથા સન્ધિમુખે ગહીતો, સકમ્મુના હઞ્ઞતિ પાપધમ્મો;
એવં પજા પેચ્ચ પરમ્હિ લોકે, સકમ્મુના હઞ્ઞતિ પાપધમ્મો.
‘‘કામા હિ ચિત્રા મધુરા મનોરમા, વિરૂપરૂપેન મથેન્તિ ચિત્તં;
આદીનવં કામગુણેસુ દિસ્વા, તસ્મા અહં પબ્બજિતોમ્હિ રાજ.
‘‘દુમપ્ફલાનીવ પતન્તિ માણવા, દહરા ચ વુડ્ઢા ચ સરીરભેદા;
એતમ્પિ ¶ દિસ્વા પબ્બજિતોમ્હિ રાજ, અપણ્ણકં સામઞ્ઞમેવ સેય્યો.
‘‘સદ્ધાયાહં પબ્બજિતો, ઉપેતો જિનસાસને;
અવજ્ઝા મય્હં પબ્બજ્જા, અનણો ભુઞ્જામિ ભોજનં.
‘‘કામે આદિત્તતો દિસ્વા, જાતરૂપાનિ સત્થતો;
ગબ્ભવોક્કન્તિતો દુક્ખં, નિરયેસુ મહબ્ભયં.
‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, સંવેગં અલભિં તદા;
સોહં વિદ્ધો તદા સન્તો, સમ્પત્તો આસવક્ખયં.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘યસ્સત્થાય પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો’’તિ.
… રટ્ઠપાલો થેરો….
૫. માલુક્યપુત્તત્થેરગાથા
[સં. નિ. ૪.૯૫] ‘‘રૂપં ¶ દિસ્વા સતિ મુટ્ઠા, પિયં નિમિત્તં મનસિ કરોતો;
સારત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ અજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘તસ્સ ¶ વડ્ઢન્તિ વેદના, અનેકા રૂપસમ્ભવા;
અભિજ્ઝા ચ વિહેસા ચ, ચિત્તમસ્સૂપહઞ્ઞતિ;
એવમાચિનતો દુક્ખં, આરા નિબ્બાન [નિબ્બાનં (સી.)] વુચ્ચતિ.
‘‘સદ્દં સુત્વા સતિ મુટ્ઠા, પિયં નિમિત્તં મનસિ કરોતો;
સારત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ અજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘તસ્સ વડ્ઢન્તિ વેદના, અનેકા સદ્દસમ્ભવા;
અભિજ્ઝા ચ વિહેસા ચ, ચિત્તમસ્સૂપહઞ્ઞતિ;
એવમાચિનતો દુક્ખં, આરા નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ગન્ધં ઘત્વા સતિ મુટ્ઠા, પિયં નિમિત્તં મનસિ કરોતો;
સારત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ અજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘તસ્સ ¶ વડ્ઢન્તિ વેદના, અનેકા ગન્ધસમ્ભવા;
અભિજ્ઝા ચ વિહેસા ચ, ચિત્તમસ્સૂપહઞ્ઞતિ;
એવમાચિનતો દુક્ખં, આરા નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘રસં ભોત્વા સતિ મુટ્ઠા, પિયં નિમિત્તં મનસિ કરોતો;
સારત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ અજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘તસ્સ ¶ વડ્ઢન્તિ વેદના, અનેકા રસસમ્ભવા;
અભિજ્ઝા ચ વિહેસા ચ, ચિત્તમસ્સૂપહઞ્ઞતિ;
એવમાચિનતો દુક્ખં, આરા નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ફસ્સં ¶ ફુસ્સ સતિ મુટ્ઠા, પિયં નિમિત્તં મનસિ કરોતો;
સારત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ અજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘તસ્સ વડ્ઢન્તિ વેદના, અનેકા ફસ્સસમ્ભવા;
અભિજ્ઝા ચ વિહેસા ચ, ચિત્તમસ્સૂપહઞ્ઞતિ;
એવમાચિનતો દુક્ખં, આરા નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ધમ્મં ઞત્વા સતિ મુટ્ઠા, પિયં નિમિત્તં મનસિ કરોતો;
સારત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ અજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘તસ્સ ¶ વડ્ઢન્તિ વેદના, અનેકા ધમ્મસમ્ભવા;
અભિજ્ઝા ચ વિહેસા ચ, ચિત્તમસ્સૂપહઞ્ઞતિ;
એવમાચિનતો દુક્ખં, આરા નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ન સો રજ્જતિ રૂપેસુ, રૂપં દિસ્વા પતિસ્સતો;
વિરત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ નાજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘યથાસ્સ પસ્સતો રૂપં, સેવતો ચાપિ વેદનં;
ખીયતિ નોપચીયતિ, એવં સો ચરતી સતો;
એવં અપચિનતો દુક્ખં, સન્તિકે નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ન સો રજ્જતિ સદ્દેસુ, સદ્દં સુત્વા પતિસ્સતો;
વિરત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ નાજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘યથાસ્સ સુણતો સદ્દં, સેવતો ચાપિ વેદનં;
ખીયતિ નોપચીયતિ, એવં સો ચરતી સતો;
એવં અપચિનતો દુક્ખં, સન્તિકે નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ન સો રજ્જતિ ગન્ધેસુ, ગન્ધં ઘત્વા પતિસ્સતો;
વિરત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ નાજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘યથાસ્સ ¶ ઘાયતો ગન્ધં, સેવતો ચાપિ વેદનં;
ખીયતિ નોપચીયતિ, એવં સો ચરતી સતો;
એવં અપચિનતો દુક્ખં, સન્તિકે નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ન ¶ સો રજ્જતિ રસેસુ, રસં ભોત્વા પતિસ્સતો;
વિરત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ નાજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘યથાસ્સ સાયરતો રસં, સેવતો ચાપિ વેદનં;
ખીયતિ નોપચીયતિ, એવં સો ચરતી સતો;
એવં અપચિનતો દુક્ખં, સન્તિકે નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ન સો રજ્જતિ ફસ્સેસુ, ફસ્સં ફુસ્સ પતિસ્સતો;
વિરત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ નાજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘યથાસ્સ ફુસતો ફસ્સં, સેવતો ચાપિ વેદનં;
ખીયતિ નોપચીયતિ, એવં સો ચરતી સતો;
એવં અપચિનતો દુક્ખં, સન્તિકે નિબ્બાન વુચ્ચતિ.
‘‘ન સો રજ્જતિ ધમ્મેસુ, ધમ્મં ઞત્વા પતિસ્સતો;
વિરત્તચિત્તો વેદેતિ, તઞ્ચ નાજ્ઝોસ્સ તિટ્ઠતિ.
‘‘યથાસ્સ ¶ વિજાનતો ધમ્મં, સેવતો ચાપિ વેદનં;
ખીયતિ નોપચીયતિ, એવં સો ચરતી સતો;
એવં અપચિનતો દુક્ખં, સન્તિકે નિબ્બાન વુચ્ચતિ’’.
… માલુક્યપુત્તો થેરો….
૬. સેલત્થેરગાથા
‘‘પરિપુણ્ણકાયો સુરુચિ, સુજાતો ચારુદસ્સનો;
સુવણ્ણવણ્ણોસિ ભગવા, સુસુક્કદાઠોસિ વીરિયવા [સુસુક્કદાઠો વિરીયવા (સી.)].
‘‘નરસ્સ હિ સુજાતસ્સ, યે ભવન્તિ વિયઞ્જના;
સબ્બે ¶ તે તવ કાયસ્મિં, મહાપુરિસલક્ખણા.
‘‘પસન્નનેત્તો સુમુખો, બ્રહા ઉજુ પતાપવા;
મજ્ઝે સમણસઙ્ઘસ્સ, આદિચ્ચોવ વિરોચસિ.
‘‘કલ્યાણદસ્સનો ભિક્ખુ, કઞ્ચનસન્નિભત્તચો;
કિં તે સમણભાવેન, એવં ઉત્તમવણ્ણિનો.
‘‘રાજા ¶ અરહસિ ભવિતું, ચક્કવત્તી રથેસભો;
ચાતુરન્તો વિજિતાવી, જમ્બુસણ્ડસ્સ [જમ્બુમણ્ડસ્સ (ક.)] ઇસ્સરો.
‘‘ખત્તિયા ભોગી રાજાનો [ભોગા રાજાનો (સી. ક.), ભોજરાજાનો (સ્યા.)], અનુયન્તા ભવન્તિ તે;
રાજાભિરાજા [રાજાધિરાજા (સી. ક.)] મનુજિન્દો, રજ્જં કારેહિ ગોતમ’’.
‘‘રાજાહમસ્મિ ¶ સેલ, (સેલાતિ ભગવા) ધમ્મરાજા અનુત્તરો;
ધમ્મેન ચક્કં વત્તેમિ, ચક્કં અપ્પટિવત્તિયં’’.
‘‘સમ્બુદ્ધો પટિજાનાસિ, (ઇતિ સેલો બ્રાહ્મણો) ધમ્મરાજા અનુત્તરો;
‘ધમ્મેન ચક્કં વત્તેમિ’, ઇતિ ભાસથ ગોતમ.
‘‘કો નુ સેનાપતિ ભોતો, સાવકો સત્થુરન્વયો [અન્વયો (સી.)];
કો તેતમનુવત્તેતિ, ધમ્મચક્કં પવત્તિતં’’.
‘‘મયા ¶ પવત્તિતં ચક્કં, (સેલાતિ ભગવા) ધમ્મચક્કં અનુત્તરં;
સારિપુત્તો અનુવત્તેતિ, અનુજાતો તથાગતં.
‘‘અભિઞ્ઞેય્યં અભિઞ્ઞાતં, ભાવેતબ્બઞ્ચ ભાવિતં;
પહાતબ્બં પહીનં મે, તસ્મા બુદ્ધોસ્મિ બ્રાહ્મણ.
‘‘વિનયસ્સુ ¶ મયિ કઙ્ખં, અધિમુઞ્ચસ્સુ બ્રાહ્મણ;
દુલ્લભં દસ્સનં હોતિ, સમ્બુદ્ધાનં અભિણ્હસો.
‘‘યેસં વે દુલ્લભો લોકે, પાતુભાવો અભિણ્હસો;
સોહં બ્રાહ્મણ બુદ્ધોસ્મિ, સલ્લકત્તો [સલ્લકન્તો (સી.)] અનુત્તરો.
‘‘બ્રહ્મભૂતો અતિતુલો, મારસેનપ્પમદ્દનો;
સબ્બામિત્તે વસે [વસી (સ્યા. ક., મ. નિ. ૨.૩૯૯; સુ. નિ. ૯૬૬)] કત્વા, મોદામિ અકુતોભયો’’.
‘‘ઇદં ભોન્તો નિસામેથ, યથા ભાસતિ ચક્ખુમા;
સલ્લકત્તો મહાવીરો, સીહોવ નદતી વને.
‘‘બ્રહ્મભૂતં અતિતુલં, મારસેનપ્પમદ્દનં;
કો દિસ્વા નપ્પસીદેય્ય, અપિ કણ્હાભિજાતિકો.
‘‘યો મં ઇચ્છતિ અન્વેતુ, યો વા નિચ્છતિ ગચ્છતુ;
ઇધાહં પબ્બજિસ્સામિ, વરપઞ્ઞસ્સ સન્તિકે’’.
‘‘એતં ચે રુચ્ચતિ ભોતો, સમ્માસમ્બુદ્ધસાસનં;
મયમ્પિ પબ્બજિસ્સામ, વરપઞ્ઞસ્સ સન્તિકે.
‘‘બ્રાહ્મણા તિસતા ઇમે, યાચન્તિ પઞ્જલીકતા;
‘બ્રહ્મચરિયં ચરિસ્સામ, ભગવા તવ સન્તિકે’’’.
‘‘સ્વાખાતં ¶ બ્રહ્મચરિયં, (સેલાતિ ભગવા) સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં;
યત્થ અમોઘા પબ્બજ્જા, અપ્પમત્તસ્સ સિક્ખતો’’.
‘‘યં ¶ તં સરણમાગમ્હ [સરણમાગમ્મ (સબ્બત્થ)], ઇતો અટ્ઠમે [અટ્ઠમિ (સ્યા. ક.)] ચક્ખુમ;
સત્તરત્તેન ભગવા, દન્તામ્હ તવ સાસને.
‘‘તુવં ¶ ¶ બુદ્ધો તુવં સત્થા, તુવં મારાભિભૂ મુનિ;
તુવં અનુસયે છેત્વા, તિણ્ણો તારેસિમં પજં.
‘‘ઉપધી તે સમતિક્કન્તા, આસવા તે પદાલિતા;
સીહોવ અનુપાદાનો, પહીનભયભેરવો.
‘‘ભિક્ખવો તિસતા ઇમે, તિટ્ઠન્તિ પઞ્જલીકતા;
પાદે વીર પસારેહિ, નાગા વન્દન્તુ સત્થુનો’’તિ.
… સેલો થેરો….
૭. કાળિગોધાપુત્તભદ્દિયત્થેરગાથા
‘‘યાતં મે હત્થિગીવાય, સુખુમા વત્થા પધારિતા;
સાલીનં ઓદનો ભુત્તો, સુચિમંસૂપસેચનો.
‘‘સોજ્જ ભદ્દો સાતતિકો, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતો;
ઝાયતિ અનુપાદાનો, પુત્તો ગોધાય ભદ્દિયો.
‘‘પંસુકૂલી સાતતિકો, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતો;
ઝાયતિ અનુપાદાનો, પુત્તો ગોધાય ભદ્દિયો.
‘‘પિણ્ડપાતી સાતતિકો…પે….
‘‘તેચીવરી સાતતિકો…પે….
‘‘સપદાનચારી સાતતિકો…પે….
‘‘એકાસની સાતતિકો…પે….
‘‘પત્તપિણ્ડી સાતતિકો…પે….
‘‘ખલુપચ્છાભત્તી સાતતિકો…પે….
‘‘આરઞ્ઞિકો સાતતિકો…પે….
‘‘રુક્ખમૂલિકો ¶ સાતતિકો…પે….
‘‘અબ્ભોકાસી સાતતિકો…પે….
‘‘સોસાનિકો સાતતિકો…પે….
‘‘યથાસન્થતિકો સાતતિકો…પે….
‘‘અપ્પિચ્છો સાતતિકો…પે….
‘‘સન્તુટ્ઠો સાતતિકો…પે….
‘‘પવિવિત્તો સાતતિકો…પે….
‘‘અસંસટ્ઠો સાતતિકો…પે….
‘‘આરદ્ધવીરિયો સાતતિકો…પે….
‘‘હિત્વા સતપલં કંસં, સોવણ્ણં સતરાજિકં;
અગ્ગહિં મત્તિકાપત્તં, ઇદં દુતિયાભિસેચનં.
‘‘ઉચ્ચે મણ્ડલિપાકારે, દળ્હમટ્ટાલકોટ્ઠકે;
રક્ખિતો ખગ્ગહત્થેહિ, ઉત્તસં વિહરિં પુરે.
‘‘સોજ્જ ભદ્દો અનુત્રાસી, પહીનભયભેરવો;
ઝાયતિ વનમોગય્હ, પુત્તો ગોધાય ભદ્દિયો.
‘‘સીલક્ખન્ધે પતિટ્ઠાય, સતિં પઞ્ઞઞ્ચ ભાવયં;
પાપુણિં અનુપુબ્બેન, સબ્બસંયોજનક્ખય’’ન્તિ.
… ભદ્દિયો કાળિગોધાય પુત્તો થેરો….
૮. અઙ્ગુલિમાલત્થેરગાથા
‘‘ગચ્છં ¶ વદેસિ સમણ ‘ટ્ઠિતોમ્હિ’, મમઞ્ચ બ્રૂસિ ઠિતમટ્ઠિતોતિ;
પુચ્છામિ ¶ તં સમણ એતમત્થં, ‘કથં ઠિતો ત્વં અહમટ્ઠિતોમ્હિ’’’.
‘‘ઠિતો અહં અઙ્ગુલિમાલ સબ્બદા, સબ્બેસુ ભૂતેસુ નિધાય દણ્ડં;
તુવઞ્ચ પાણેસુ અસઞ્ઞતોસિ, તસ્મા ઠિતોહં તુવમટ્ઠિતોસિ’’.
‘‘ચિરસ્સં વત મે મહિતો મહેસી, મહાવનં સમણો પચ્ચપાદિ [પચ્ચુપાદિ (સબ્બત્થ)];
સોહં ચજિસ્સામિ સહસ્સપાપં, સુત્વાન ગાથં તવ ધમ્મયુત્તં’’.
ઇચ્ચેવ ¶ ચોરો અસિમાવુધઞ્ચ, સોબ્ભે પપાતે નરકે અન્વકાસિ [અકિરિ (મ. નિ. ૨.૩૪૯)];
અવન્દિ ચોરો સુગતસ્સ પાદે, તત્થેવ પબ્બજ્જમયાચિ બુદ્ધં.
બુદ્ધો ચ ખો કારુણિકો મહેસિ, યો સત્થા લોકસ્સ સદેવકસ્સ;
‘તમેહિ ભિક્ખૂ’તિ તદા અવોચ, એસેવ તસ્સ અહુ ભિક્ખુભાવો.
‘‘યો ¶ ચ પુબ્બે પમજ્જિત્વા, પચ્છા સો નપ્પમજ્જતિ;
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
‘‘યસ્સ ¶ પાપં કતં કમ્મં, કુસલેન પિધીયતિ [પિથીયતિ (સી. સ્યા.)];
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
‘‘યો હવે દહરો ભિક્ખુ, યુઞ્જતિ બુદ્ધસાસને;
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
[દિસા હિ (સ્યા. ક., મ. નિ. ૨.૩૫૨)] ‘‘દિસાપિ મે ધમ્મકથં સુણન્તુ, દિસાપિ મે યુઞ્જન્તુ બુદ્ધસાસને;
દિસાપિ મે તે મનુજે ભજન્તુ, યે ધમ્મમેવાદપયન્તિ સન્તો.
‘‘દિસા હિ મે ખન્તિવાદાનં, અવિરોધપ્પસંસિનં;
સુણન્તુ ધમ્મં કાલેન, તઞ્ચ અનુવિધીયન્તુ.
‘‘ન હિ જાતુ સો મમં હિંસે, અઞ્ઞં વા પન કિઞ્ચનં [કઞ્ચિનં (સી. સ્યા.), કઞ્ચનં (?)];
પપ્પુય્ય પરમં સન્તિં, રક્ખેય્ય તસથાવરે.
[થેરગા. ૧૯] ‘‘ઉદકઞ્હિ ¶ નયન્તિ નેત્તિકા, ઉસુકારા નમયન્તિ [દમયન્તિ (ક.)] તેજનં;
દારું નમયન્તિ [દમયન્તિ (ક.)] તચ્છકા, અત્તાનં દમયન્તિ પણ્ડિતા.
‘‘દણ્ડેનેકે ¶ દમયન્તિ, અઙ્કુસેભિ કસાહિ ચ;
અદણ્ડેન અસત્થેન, અહં દન્તોમ્હિ તાદિના.
‘‘‘અહિંસકો’તિ ¶ મે નામં, હિંસકસ્સ પુરે સતો;
અજ્જાહં સચ્ચનામોમ્હિ, ન નં હિંસામિ કિઞ્ચનં [કઞ્ચિનં (સી. સ્યા.), કઞ્ચનં (?)].
‘‘ચોરો અહં પુરે આસિં, અઙ્ગુલિમાલોતિ વિસ્સુતો;
વુય્હમાનો મહોઘેન, બુદ્ધં સરણમાગમં.
‘‘લોહિતપાણિ પુરે આસિં, અઙ્ગુલિમાલોતિ વિસ્સુતો;
સરણગમનં પસ્સ, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘તાદિસં કમ્મં કત્વાન, બહું દુગ્ગતિગામિનં;
ફુટ્ઠો કમ્મવિપાકેન, અનણો ભુઞ્જામિ ભોજનં.
‘‘પમાદમનુયુઞ્જન્તિ, બાલા દુમ્મેધિનો જના;
અપ્પમાદઞ્ચ મેધાવી, ધનં સેટ્ઠંવ રક્ખતિ.
‘‘મા પમાદમનુયુઞ્જેથ, મા કામરતિસન્થવં [સન્ધવં (ક.)];
અપ્પમત્તો હિ ઝાયન્તો, પપ્પોતિ પરમં સુખં.
‘‘સ્વાગતં નાપગતં, નેતં દુમ્મન્તિતં મમ;
સવિભત્તેસુ ધમ્મેસુ, યં સેટ્ઠં તદુપાગમં.
‘‘સ્વાગતં નાપગતં, નેતં દુમ્મન્તિતં મમ;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘અરઞ્ઞે ¶ રુક્ખમૂલે વા, પબ્બતેસુ ગુહાસુ વા;
તત્થ તત્થેવ અટ્ઠાસિં, ઉબ્બિગ્ગમનસો તદા.
‘‘સુખં સયામિ ઠાયામિ, સુખં કપ્પેમિ જીવિતં;
અહત્થપાસો મારસ્સ, અહો સત્થાનુકમ્પિતો.
‘‘બ્રહ્મજચ્ચો ¶ પુરે આસિં, ઉદિચ્ચો ઉભતો અહુ;
સોજ્જ પુત્તો સુગતસ્સ, ધમ્મરાજસ્સ સત્થુનો.
‘‘વીતતણ્હો અનાદાનો, ગુત્તદ્વારો સુસંવુતો;
અઘમૂલં વધિત્વાન, પત્તો મે આસવક્ખયો.
‘‘પરિચિણ્ણો ¶ મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, ભવનેત્તિ સમૂહતા’’તિ.
… અઙ્ગુલિમાલો થેરો….
૯. અનુરુદ્ધત્થેરગાથા
‘‘પહાય ¶ માતાપિતરો, ભગિની ઞાતિભાતરો;
પઞ્ચ કામગુણે હિત્વા, અનુરુદ્ધોવ ઝાયતુ.
‘‘સમેતો નચ્ચગીતેહિ, સમ્મતાળપ્પબોધનો;
ન તેન સુદ્ધિમજ્ઝગં [સુદ્ધમજ્ઝગા (સી. ક.), સુદ્ધિમજ્ઝગમા (સ્યા.)], મારસ્સ વિસયે રતો.
‘‘એતઞ્ચ સમતિક્કમ્મ, રતો બુદ્ધસ્સ સાસને;
સબ્બોઘં સમતિક્કમ્મ, અનુરુદ્ધોવ ઝાયતિ.
‘‘રૂપા સદ્દા રસા ગન્ધા, ફોટ્ઠબ્બા ચ મનોરમા;
એતે ચ સમતિક્કમ્મ, અનુરુદ્ધોવ ઝાયતિ.
‘‘પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો, એકો અદુતિયો મુનિ;
એસતિ પંસુકૂલાનિ, અનુરુદ્ધો અનાસવો.
‘‘વિચિની અગ્ગહી ધોવિ, રજયી ધારયી મુનિ;
પંસુકૂલાનિ મતિમા, અનુરુદ્ધો અનાસવો.
‘‘મહિચ્છો ¶ ચ અસન્તુટ્ઠો, સંસટ્ઠો યો ચ ઉદ્ધતો;
તસ્સ ધમ્મા ઇમે હોન્તિ, પાપકા સંકિલેસિકા.
‘‘સતો ચ હોતિ અપ્પિચ્છો, સન્તુટ્ઠો અવિઘાતવા;
પવિવેકરતો વિત્તો, નિચ્ચમારદ્ધવીરિયો.
‘‘તસ્સ ¶ ધમ્મા ઇમે હોન્તિ, કુસલા બોધિપક્ખિકા;
અનાસવો ચ સો હોતિ, ઇતિ વુત્તં મહેસિના.
‘‘મમ સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, સત્થા લોકે અનુત્તરો;
મનોમયેન કાયેન, ઇદ્ધિયા ઉપસઙ્કમિ.
‘‘યદા મે અહુ સઙ્કપ્પો, તતો ઉત્તરિ દેસયિ;
નિપ્પપઞ્ચરતો બુદ્ધો, નિપ્પપઞ્ચમદેસયિ.
‘‘તસ્સાહં ધમ્મમઞ્ઞાય, વિહાસિં સાસને રતો;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘પઞ્ચપઞ્ઞાસવસ્સાનિ ¶ , યતો નેસજ્જિકો અહં;
પઞ્ચવીસતિવસ્સાનિ, યતો મિદ્ધં સમૂહતં.
[દી. નિ. ૨.૨૨૨] ‘‘નાહુ અસ્સાસપસ્સાસા, ઠિતચિત્તસ્સ તાદિનો;
અનેજો સન્તિમારબ્ભ, ચક્ખુમા પરિનિબ્બુતો.
[દી. નિ. ૨.૨૨૨] ‘‘અસલ્લીનેન ચિત્તેન, વેદનં અજ્ઝવાસયિ;
પજ્જોતસ્સેવ નિબ્બાનં, વિમોક્ખો ચેતસો અહુ.
‘‘એતે પચ્છિમકા દાનિ, મુનિનો ફસ્સપઞ્ચમા;
નાઞ્ઞે ¶ ધમ્મા ભવિસ્સન્તિ, સમ્બુદ્ધે પરિનિબ્બુતે.
‘‘નત્થિ દાનિ પુનાવાસો, દેવકાયસ્મિ જાલિનિ;
વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.
‘‘યસ્સ ¶ મુહુત્તેન સહસ્સધા, લોકો સંવિદિતો સબ્રહ્મકપ્પો;
વસી ઇદ્ધિગુણે ચુતૂપપાતે, કાલે પસ્સતિ દેવતા સ ભિક્ખુ [સભિક્ખુનો (સી. ક.)].
‘‘અન્નભારો [અન્નહારો (સી.)] પુરે આસિં, દલિદ્દો ઘાસહારકો;
સમણં પટિપાદેસિં, ઉપરિટ્ઠં યસસ્સિનં.
‘‘સોમ્હિ સક્યકુલે જાતો, અનુરુદ્ધોતિ મં વિદૂ;
ઉપેતો નચ્ચગીતેહિ, સમ્મતાળપ્પબોધનો.
‘‘અથદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં, સત્થારં અકુતોભયં;
તસ્મિં ચિત્તં પસાદેત્વા, પબ્બજિં અનગારિયં.
‘‘પુબ્બેનિવાસં જાનામિ, યત્થ મે વુસિતં પુરે;
તાવતિંસેસુ દેવેસુ, અટ્ઠાસિં સક્કજાતિયા [સતજાતિયા (સી.)].
‘‘સત્તક્ખત્તું ¶ મનુસ્સિન્દો, અહં રજ્જમકારયિં;
ચાતુરન્તો વિજિતાવી, જમ્બુસણ્ડસ્સ ઇસ્સરો;
અદણ્ડેન અસત્થેન, ધમ્મેન અનુસાસયિં.
‘‘ઇતો સત્ત તતો સત્ત, સંસારાનિ ચતુદ્દસ;
નિવાસમભિજાનિસ્સં, દેવલોકે ઠિતા તદા.
‘‘પઞ્ચઙ્ગિકે ¶ ¶ સમાધિમ્હિ, સન્તે એકોદિભાવિતે;
પટિપ્પસ્સદ્ધિલદ્ધમ્હિ, દિબ્બચક્ખુ વિસુજ્ઝિ મે.
‘‘ચુતૂપપાતં જાનામિ, સત્તાનં આગતિં ગતિં;
ઇત્થભાવઞ્ઞથાભાવં, ઝાને પઞ્ચઙ્ગિકે ઠિતો.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા…પે… ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘વજ્જીનં વેળુવગામે, અહં જીવિતસઙ્ખયા;
હેટ્ઠતો વેળુગુમ્બસ્મિં, નિબ્બાયિસ્સં અનાસવો’’તિ.
… અનુરુદ્ધો થેરો….
૧૦. પારાપરિયત્થેરગાથા
સમણસ્સ અહુ ચિન્તા, પુપ્ફિતમ્હિ મહાવને;
એકગ્ગસ્સ નિસિન્નસ્સ, પવિવિત્તસ્સ ઝાયિનો.
‘‘અઞ્ઞથા લોકનાથમ્હિ, તિટ્ઠન્તે પુરિસુત્તમે;
ઇરિયં આસિ ભિક્ખૂનં, અઞ્ઞથા દાનિ દિસ્સતિ.
‘‘સીતવાતપરિત્તાનં, હિરિકોપીનછાદનં;
મત્તટ્ઠિયં અભુઞ્જિંસુ, સન્તુટ્ઠા ઇતરીતરે.
‘‘પણીતં યદિ વા લૂખં, અપ્પં વા યદિ વા બહું;
યાપનત્થં અભુઞ્જિંસુ, અગિદ્ધા નાધિમુચ્છિતા.
‘‘જીવિતાનં ¶ પરિક્ખારે, ભેસજ્જે અથ પચ્ચયે;
ન બાળ્હં ઉસ્સુકા આસું, યથા તે આસવક્ખયે.
‘‘અરઞ્ઞે રુક્ખમૂલેસુ, કન્દરાસુ ગુહાસુ ચ;
વિવેકમનુબ્રૂહન્તા, વિહંસુ તપ્પરાયના.
‘‘નીચા ¶ નિવિટ્ઠા સુભરા, મુદૂ અત્થદ્ધમાનસા;
અબ્યાસેકા અમુખરા, અત્થચિન્તા વસાનુગા.
‘‘તતો ¶ પાસાદિકં આસિ, ગતં ભુત્તં નિસેવિતં;
સિનિદ્ધા તેલધારાવ, અહોસિ ઇરિયાપથો.
‘‘સબ્બાસવપરિક્ખીણા, મહાઝાયી મહાહિતા;
નિબ્બુતા દાનિ તે થેરા, પરિત્તા દાનિ તાદિસા.
‘‘કુસલાનઞ્ચ ¶ ધમ્માનં, પઞ્ઞાય ચ પરિક્ખયા;
સબ્બાકારવરૂપેતં, લુજ્જતે જિનસાસનં.
‘‘પાપકાનઞ્ચ ધમ્માનં, કિલેસાનઞ્ચ યો ઉતુ;
ઉપટ્ઠિતા વિવેકાય, યે ચ સદ્ધમ્મસેસકા.
‘‘તે કિલેસા પવડ્ઢન્તા, આવિસન્તિ બહું જનં;
કીળન્તિ મઞ્ઞે બાલેહિ, ઉમ્મત્તેહિવ રક્ખસા.
‘‘કિલેસેહાભિભૂતા તે, તેન તેન વિધાવિતા;
નરા કિલેસવત્થૂસુ, સસઙ્ગામેવ ઘોસિતે.
‘‘પરિચ્ચજિત્વા સદ્ધમ્મં, અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ ભણ્ડરે;
દિટ્ઠિગતાનિ અન્વેન્તા, ઇદં સેય્યોતિ મઞ્ઞરે.
‘‘ધનઞ્ચ પુત્તં ભરિયઞ્ચ, છડ્ડયિત્વાન નિગ્ગતા;
કટચ્છુભિક્ખહેતૂપિ, અકિચ્છાનિ નિસેવરે.
‘‘ઉદરાવદેહકં ભુત્વા, સયન્તુત્તાનસેય્યકા;
કથં વત્તેન્તિ [કથા વડ્ઢેન્તિ (સી. ક.)] પટિબુદ્ધા, યા કથા સત્થુગરહિતા.
‘‘સબ્બકારુકસિપ્પાનિ ¶ , ચિત્તિં કત્વાન [ચિત્તીકત્વાન (સી.), ચિત્તં કત્વાન (સ્યા.)] સિક્ખરે;
અવૂપસન્તા અજ્ઝત્તં, સામઞ્ઞત્થોતિ અચ્છતિ [તિરિઞ્ચતિ (?)].
‘‘મત્તિકં તેલચુણ્ણઞ્ચ, ઉદકાસનભોજનં;
ગિહીનં ઉપનામેન્તિ, આકઙ્ખન્તા બહુત્તરં.
‘‘દન્તપોનં કપિત્થઞ્ચ, પુપ્ફં ખાદનિયાનિ ચ;
પિણ્ડપાતે ચ સમ્પન્ને, અમ્બે આમલકાનિ ચ.
‘‘ભેસજ્જેસુ યથા વેજ્જા, કિચ્ચાકિચ્ચે યથા ગિહી;
ગણિકાવ વિભૂસાયં, ઇસ્સરે ખત્તિયા યથા.
‘‘નેકતિકા ¶ વઞ્ચનિકા, કૂટસક્ખી અપાટુકા;
બહૂહિ પરિકપ્પેહિ, આમિસં પરિભુઞ્જરે.
‘‘લેસકપ્પે પરિયાયે, પરિકપ્પેનુધાવિતા;
જીવિકત્થા ઉપાયેન, સઙ્કડ્ઢન્તિ બહું ધનં.
‘‘ઉપટ્ઠાપેન્તિ ¶ ¶ પરિસં, કમ્મતો નો ચ ધમ્મતો;
ધમ્મં પરેસં દેસેન્તિ, લાભતો નો ચ અત્થતો.
‘‘સઙ્ઘલાભસ્સ ભણ્ડન્તિ, સઙ્ઘતો પરિબાહિરા;
પરલાભોપજીવન્તા, અહિરીકા ન લજ્જરે.
‘‘નાનુયુત્તા તથા એકે, મુણ્ડા સઙ્ઘાટિપારુતા;
સમ્ભાવનંયેવિચ્છન્તિ, લાભસક્કારમુચ્છિતા.
‘‘એવં નાનપ્પયાતમ્હિ, ન દાનિ સુકરં તથા;
અફુસિતં ¶ વા ફુસિતું, ફુસિતં વાનુરક્ખિતું.
‘‘યથા કણ્ટકટ્ઠાનમ્હિ, ચરેય્ય અનુપાહનો;
સતિં ઉપટ્ઠપેત્વાન, એવં ગામે મુની ચરે.
‘‘સરિત્વા પુબ્બકે યોગી, તેસં વત્તમનુસ્સરં;
કિઞ્ચાપિ પચ્છિમો કાલો, ફુસેય્ય અમતં પદં.
‘‘ઇદં વત્વા સાલવને, સમણો ભાવિતિન્દ્રિયો;
બ્રાહ્મણો પરિનિબ્બાયી, ઇસિ ખીણપુનબ્ભવો’’તિ.
… પારાપરિયો [પારાસરિયો (સ્યા.)] થેરો….
વીસતિનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
અધિમુત્તો પારાપરિયો, તેલકાનિ રટ્ઠપાલો;
માલુક્યસેલો ભદ્દિયો, અઙ્ગુલિ દિબ્બચક્ખુકો.
પારાપરિયો દસેતે, વીસમ્હિ પરિકિત્તિતા;
ગાથાયો દ્વે સતા હોન્તિ, પઞ્ચતાલીસ [૨૪૪ ગાથાયોયેવ દિસ્સન્તિ] ઉત્તરિન્તિ.
૧૭. તિંસનિપાતો
૧. ફુસ્સત્થેરગાથા
પાસાદિકે ¶ ¶ ¶ બહૂ દિસ્વા, ભાવિતત્તે સુસંવુતે;
ઇસિ પણ્ડરસગોત્તો [પણ્ડરસ્સ ગોત્તો (સી.)], અપુચ્છિ ફુસ્સસવ્હયં.
‘‘કિંછન્દા ¶ કિમધિપ્પાયા, કિમાકપ્પા ભવિસ્સરે;
અનાગતમ્હિ કાલમ્હિ, તં મે અક્ખાહિ પુચ્છિતો’’.
‘‘સુણોહિ વચનં મય્હં, ઇસિપણ્ડરસવ્હય;
સક્કચ્ચં ઉપધારેહિ, આચિક્ખિસ્સામ્યનાગતં.
‘‘કોધના ઉપનાહી ચ, મક્ખી થમ્ભી સઠા બહૂ;
ઉસ્સુકી નાનાવાદા ચ, ભવિસ્સન્તિ અનાગતે.
‘‘અઞ્ઞાતમાનિનો ધમ્મે, ગમ્ભીરે તીરગોચરા;
લહુકા અગરુ ધમ્મે, અઞ્ઞમઞ્ઞમગારવા.
‘‘બહૂ આદીનવા લોકે, ઉપ્પજ્જિસ્સન્ત્યનાગતે;
સુદેસિતં ઇમં ધમ્મં, કિલેસેસ્સન્તિ [કિલેસિસ્સન્તિ (સી.), કિલિસિસ્સન્તિ (સ્યા. ક.)] દુમ્મતી.
‘‘ગુણહીનાપિ સઙ્ઘમ્હિ, વોહરન્તા વિસારદા;
બલવન્તો ભવિસ્સન્તિ, મુખરા અસ્સુતાવિનો.
‘‘ગુણવન્તોપિ સઙ્ઘમ્હિ, વોહરન્તા યથાત્થતો;
દુબ્બલા તે ભવિસ્સન્તિ, હિરીમના અનત્થિકા.
‘‘રજતં જાતરૂપઞ્ચ, ખેત્તં વત્થુમજેળકં;
દાસિદાસઞ્ચ દુમ્મેધા, સાદિયિસ્સન્ત્યનાગતે.
‘‘ઉજ્ઝાનસઞ્ઞિનો બાલા, સીલેસુ અસમાહિતા;
ઉન્નળા વિચરિસ્સન્તિ, કલહાભિરતા મગા.
‘‘ઉદ્ધતા ચ ભવિસ્સન્તિ, નીલચીવરપારુતા;
કુહા ¶ થદ્ધા લપા સિઙ્ગી, ચરિસ્સન્ત્યરિયા વિય.
‘‘તેલસણ્ઠેહિ કેસેહિ, ચપલા અઞ્જનક્ખિકા;
રથિયાય ગમિસ્સન્તિ, દન્તવણ્ણિકપારુતા.
‘‘અજેગુચ્છં ¶ ¶ વિમુત્તેહિ, સુરત્તં અરહદ્ધજં;
જિગુચ્છિસ્સન્તિ કાસાવં, ઓદાતેસુ સમુચ્છિતા [ઓદાતે સુસમુચ્છિતા (સી.)].
‘‘લાભકામા ભવિસ્સન્તિ, કુસીતા હીનવીરિયા;
કિચ્છન્તા વનપત્થાનિ, ગામન્તેસુ વસિસ્સરે.
‘‘યે ¶ યે લાભં લભિસ્સન્તિ, મિચ્છાજીવરતા સદા;
તે તેવ અનુસિક્ખન્તા, ભજિસ્સન્તિ અસંયતા.
‘‘યે યે અલાભિનો લાભં, ન તે પુજ્જા ભવિસ્સરે;
સુપેસલેપિ તે ધીરે, સેવિસ્સન્તિ ન તે તદા.
‘‘મિલક્ખુરજનં રત્તં [પિલક્ખરજનં રત્તં (?)], ગરહન્તા સકં ધજં;
તિત્થિયાનં ધજં કેચિ, ધારિસ્સન્ત્યવદાતકં.
‘‘અગારવો ચ કાસાવે, તદા તેસં ભવિસ્સતિ;
પટિસઙ્ખા ચ કાસાવે, ભિક્ખૂનં ન ભવિસ્સતિ.
‘‘અભિભૂતસ્સ દુક્ખેન, સલ્લવિદ્ધસ્સ રુપ્પતો;
પટિસઙ્ખા મહાઘોરા, નાગસ્સાસિ અચિન્તિયા.
‘‘છદ્દન્તો હિ તદા દિસ્વા, સુરત્તં અરહદ્ધજં;
તાવદેવ ભણી ગાથા, ગજો અત્થોપસંહિતા’’.
[ધ. પ. ૯; જા. ૧.૨.૧૪૧; ૧.૧૬.૧૨૨] ‘‘અનિક્કસાવો ¶ કાસાવં, યો વત્થં પરિધસ્સતિ [પરિદહિસ્સતિ (સી. સ્યા.)];
અપેતો દમસચ્ચેન, ન સો કાસાવમરહતિ.
‘‘યો ચ વન્તકાસાવસ્સ, સીલેસુ સુસમાહિતો;
ઉપેતો દમસચ્ચેન, સ વે કાસાવમરહતિ.
‘‘વિપન્નસીલો દુમ્મેધો, પાકટો કામકારિયો;
વિબ્ભન્તચિત્તો નિસ્સુક્કો, ન સો કાસાવમરહતિ.
‘‘યો ચ સીલેન સમ્પન્નો, વીતરાગો સમાહિતો;
ઓદાતમનસઙ્કપ્પો, સ વે કાસાવમરહતિ.
‘‘ઉદ્ધતો ઉન્નળો બાલો, સીલં યસ્સ ન વિજ્જતિ;
ઓદાતકં અરહતિ, કાસાવં કિં કરિસ્સતિ.
‘‘ભિક્ખૂ ¶ ચ ભિક્ખુનિયો ચ, દુટ્ઠચિત્તા અનાદરા;
તાદીનં મેત્તચિત્તાનં, નિગ્ગણ્હિસ્સન્ત્યનાગતે.
‘‘સિક્ખાપેન્તાપિ થેરેહિ, બાલા ચીવરધારણં;
ન સુણિસ્સન્તિ દુમ્મેધા, પાકટા કામકારિયા.
‘‘તે ¶ તથા સિક્ખિતા બાલા, અઞ્ઞમઞ્ઞં અગારવા;
નાદિયિસ્સન્તુપજ્ઝાયે, ખળુઙ્કો વિય સારથિં.
‘‘એવં અનાગતદ્ધાનં, પટિપત્તિ ભવિસ્સતિ;
ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનઞ્ચ, પત્તે કાલમ્હિ પચ્છિમે.
‘‘પુરા આગચ્છતે એતં, અનાગતં મહબ્ભયં;
સુબ્બચા હોથ સખિલા, અઞ્ઞમઞ્ઞં સગારવા.
‘‘મેત્તચિત્તા ¶ કારુણિકા, હોથ સીલેસુ સંવુતા;
આરદ્ધવીરિયા પહિતત્તા, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમા.
‘‘પમાદં ¶ ભયતો દિસ્વા, અપ્પમાદઞ્ચ ખેમતો;
ભાવેથટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં, ફુસન્તા અમતં પદ’’ન્તિ.
… ફુસ્સો થેરો….
૨. સારિપુત્તત્થેરગાથા
‘‘યથાચારી યથાસતો સતીમા, યતસઙ્કપ્પજ્ઝાયિ અપ્પમત્તો;
અજ્ઝત્તરતો સમાહિતત્તો, એકો સન્તુસિતો તમાહુ ભિક્ખું.
‘‘અલ્લં સુક્ખં વા ભુઞ્જન્તો, ન બાળ્હં સુહિતો સિયા;
ઊનૂદરો મિતાહારો, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે.
‘‘ચત્તારો પઞ્ચ આલોપે, અભુત્વા ઉદકં પિવે;
અલં ફાસુવિહારાય, પહિતત્તસ્સ ભિક્ખુનો.
‘‘કપ્પિયં તં ચે છાદેતિ, ચીવરં ઇદમત્થિકં [ઇદમત્થિતં (સી.)];
અલં ફાસુવિહારાય, પહિતત્તસ્સ ભિક્ખુનો.
‘‘પલ્લઙ્કેન ¶ નિસિન્નસ્સ, જણ્ણુકે નાભિવસ્સતિ;
અલં ફાસુવિહારાય, પહિતત્તસ્સ ભિક્ખુનો.
[સં. નિ. ૪.૨૫૩; ઇતિવુ. ૫૩] ‘‘યો સુખં દુક્ખતો અદ્દ, દુક્ખમદ્દક્ખિ સલ્લતો;
ઉભયન્તરેન ¶ [ઉભયમન્તરે (સી.)] નાહોસિ, કેન લોકસ્મિ કિં સિયા.
‘‘મા મે કદાચિ પાપિચ્છો, કુસીતો હીનવીરિયો;
અપ્પસ્સુતો અનાદરો, કેન લોકસ્મિ કિં સિયા.
‘‘બહુસ્સુતો ¶ ચ મેધાવી, સીલેસુ સુસમાહિતો;
ચેતોસમથમનુયુત્તો, અપિ મુદ્ધનિ તિટ્ઠતુ.
‘‘યો પપઞ્ચમનુયુત્તો, પપઞ્ચાભિરતો મગો;
વિરાધયી સો નિબ્બાનં, યોગક્ખેમં અનુત્તરં.
‘‘યો ચ પપઞ્ચં હિત્વાન, નિપ્પપઞ્ચપથે રતો;
આરાધયી સો નિબ્બાનં, યોગક્ખેમં અનુત્તરં.
[ધ. પ. ૯૮] ‘‘ગામે વા યદિ વારઞ્ઞે, નિન્ને વા યદિ વા થલે;
યત્થ અરહન્તો વિહરન્તિ, તં ભૂમિરામણેય્યકં.
‘‘રમણીયાનિ અરઞ્ઞાનિ, યત્થ ન રમતી જનો;
વીતરાગા રમિસ્સન્તિ, ન તે કામગવેસિનો.
[ધ. પ. ૭૬] ‘‘નિધીનંવ પવત્તારં, યં પસ્સે વજ્જદસ્સિનં;
નિગ્ગય્હવાદિં ¶ મેધાવિં, તાદિસં પણ્ડિતં ભજે;
તાદિસં ભજમાનસ્સ, સેય્યો હોતિ ન પાપિયો.
[ધ. પ. ૭૭] ‘‘ઓવદેય્યાનુસાસેય્ય, અસબ્ભા ચ નિવારયે;
સતઞ્હિ સો પિયો હોતિ, અસતં હોતિ અપ્પિયો.
‘‘અઞ્ઞસ્સ ભગવા બુદ્ધો, ધમ્મં દેસેસિ ચક્ખુમા;
ધમ્મે ¶ દેસિયમાનમ્હિ, સોતમોધેસિમત્થિકો;
તં મે અમોઘં સવનં, વિમુત્તોમ્હિ અનાસવો.
‘‘નેવ પુબ્બેનિવાસાય, નપિ દિબ્બસ્સ ચક્ખુનો;
ચેતોપરિયાય ઇદ્ધિયા, ચુતિયા ઉપપત્તિયા;
સોતધાતુવિસુદ્ધિયા, પણિધી મે ન વિજ્જતિ [કથા. ૩૭૮].
‘‘રુક્ખમૂલંવ ¶ નિસ્સાય, મુણ્ડો સઙ્ઘાટિપારુતો;
પઞ્ઞાય ઉત્તમો થેરો, ઉપતિસ્સોવ [ઉપતિસ્સો ચ (સી. ક.)] ઝાયતિ.
‘‘અવિતક્કં સમાપન્નો, સમ્માસમ્બુદ્ધસાવકો;
અરિયેન તુણ્હીભાવેન, ઉપેતો હોતિ તાવદે.
[ઉદા. ૨૪] ‘‘યથાપિ પબ્બતો સેલો, અચલો સુપ્પતિટ્ઠિતો;
એવં મોહક્ખયા ભિક્ખુ, પબ્બતોવ ન વેધતિ.
‘‘અનઙ્ગણસ્સ પોસસ્સ, નિચ્ચં સુચિગવેસિનો;
વાલગ્ગમત્તં પાપસ્સ, અબ્ભમત્તંવ ખાયતિ.
‘‘નાભિનન્દામિ ¶ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
નિક્ખિપિસ્સં ઇમં કાયં, સમ્પજાનો પતિસ્સતો.
‘‘નાભિનન્દામિ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, નિબ્બિસં ભતકો યથા.
‘‘ઉભયેન મિદં મરણમેવ, નામરણં પચ્છા વા પુરે વા;
પટિપજ્જથ મા વિનસ્સથ, ખણો વો મા ઉપચ્ચગા.
‘‘નગરં યથા પચ્ચન્તં, ગુત્તં સન્તરબાહિરં;
એવં ગોપેથ અત્તાનં, ખણો વો મા ઉપચ્ચગા;
ખણાતીતા ¶ હિ સોચન્તિ, નિરયમ્હિ સમપ્પિતા.
‘‘ઉપસન્તો ઉપરતો, મન્તભાણી [મત્તભાણી (સી.)] અનુદ્ધતો;
ધુનાતિ પાપકે ધમ્મે, દુમપત્તંવ માલુતો.
‘‘ઉપસન્તો ઉપરતો, મન્તભાણી અનુદ્ધતો;
અપ્પાસિ [અબ્બહિ (સ્યા.), અભાસિ (?)] પાપકે ધમ્મે, દુમપત્તંવ માલુતો.
‘‘ઉપસન્તો ¶ અનાયાસો, વિપ્પસન્નો અનાવિલો;
કલ્યાણસીલો મેધાવી, દુક્ખસ્સન્તકરો સિયા.
‘‘ન વિસ્સસે એકતિયેસુ એવં, અગારિસુ પબ્બજિતેસુ ચાપિ;
સાધૂપિ હુત્વા ન અસાધુ હોન્તિ, અસાધુ હુત્વા પુન સાધુ હોન્તિ.
‘‘કામચ્છન્દો ¶ ચ બ્યાપાદો, થિનમિદ્ધઞ્ચ ભિક્ખુનો;
ઉદ્ધચ્ચં વિચિકિચ્છા ચ, પઞ્ચેતે ચિત્તકેલિસા.
‘‘યસ્સ સક્કરિયમાનસ્સ, અસક્કારેન ચૂભયં;
સમાધિ ન વિકમ્પતિ, અપ્પમાદવિહારિનો.
‘‘તં ઝાયિનં સાતતિકં, સુખુમદિટ્ઠિવિપસ્સકં;
ઉપાદાનક્ખયારામં, આહુ સપ્પુરિસો ઇતિ.
‘‘મહાસમુદ્દો પથવી, પબ્બતો અનિલોપિ ચ;
ઉપમાય ન યુજ્જન્તિ, સત્થુ વરવિમુત્તિયા.
‘‘ચક્કાનુવત્તકો ¶ થેરો, મહાઞાણી સમાહિતો;
પથવાપગ્ગિસમાનો, ન રજ્જતિ ન દુસ્સતિ.
‘‘પઞ્ઞાપારમિતં પત્તો, મહાબુદ્ધિ મહામતિ;
અજળો જળસમાનો, સદા ચરતિ નિબ્બુતો.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા…પે… ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘સમ્પાદેથપ્પમાદેન ¶ , એસા મે અનુસાસની;
હન્દાહં પરિનિબ્બિસ્સં, વિપ્પમુત્તોમ્હિ સબ્બધી’’તિ.
… સારિપુત્તો થેરો….
૩. આનન્દત્થેરગાથા
‘‘પિસુણેન ચ કોધનેન ચ, મચ્છરિના ચ વિભૂતનન્દિના;
સખિતં ન કરેય્ય પણ્ડિતો, પાપો કાપુરિસેન સઙ્ગમો.
‘‘સદ્ધેન ચ પેસલેન ચ, પઞ્ઞવતા બહુસ્સુતેન ચ;
સખિતં કરેય્ય પણ્ડિતો, ભદ્દો સપ્પુરિસેન સઙ્ગમો.
‘‘પસ્સ ચિત્તકતં બિમ્બં…પે… યસ્સ નત્થિ ધુવં ઠિતિ.
‘‘પસ્સ ચિત્તકતં બિમ્બં…પે… વત્થેહિ સોભતિ.
‘‘અલત્તકકતા ¶ …પે… નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘અટ્ઠપદકતા…પે… નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘અઞ્જનીવ નવા…પે… નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘બહુસ્સુતો ચિત્તકથી, બુદ્ધસ્સ પરિચારકો;
પન્નભારો વિસઞ્ઞુત્તો, સેય્યં કપ્પેતિ ગોતમો.
‘‘ખીણાસવો વિસઞ્ઞુત્તો, સઙ્ગાતીતો સુનિબ્બુતો;
ધારેતિ અન્તિમં દેહં, જાતિમરણપારગૂ.
‘‘યસ્મિં ¶ પતિટ્ઠિતા ધમ્મા, બુદ્ધસ્સાદિચ્ચબન્ધુનો;
નિબ્બાનગમને મગ્ગે, સોયં તિટ્ઠતિ ગોતમો.
‘‘દ્વાસીતિ ¶ બુદ્ધતો ગણ્હિં, દ્વે સહસ્સાનિ ભિક્ખુતો;
ચતુરાસીતિસહસ્સાનિ, યે મે ધમ્મા પવત્તિનો.
‘‘અપ્પસ્સુતાયં પુરિસો, બલિબદ્દોવ જીરતિ;
મંસાનિ તસ્સ વડ્ઢન્તિ, પઞ્ઞા તસ્સ ન વડ્ઢતિ.
‘‘બહુસ્સુતો અપ્પસ્સુતં, યો સુતેનાતિમઞ્ઞતિ;
અન્ધો પદીપધારોવ, તથેવ પટિભાતિ મં.
‘‘બહુસ્સુતં ઉપાસેય્ય, સુતઞ્ચ ન વિનાસયે;
તં મૂલં બ્રહ્મચરિયસ્સ, તસ્મા ધમ્મધરો સિયા.
‘‘પુબ્બાપરઞ્ઞૂ અત્થઞ્ઞૂ, નિરુત્તિપદકોવિદો;
સુગ્ગહીતઞ્ચ ગણ્હાતિ, અત્થઞ્ચોપપરિક્ખતિ.
‘‘ખન્ત્યા ¶ છન્દિકતો [ખન્તિયા છન્દિતો (?)] હોતિ, ઉસ્સહિત્વા તુલેતિ તં;
સમયે સો પદહતિ, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતો.
‘‘બહુસ્સુતં ધમ્મધરં, સપ્પઞ્ઞં બુદ્ધસાવકં;
ધમ્મવિઞ્ઞાણમાકઙ્ખં, તં ભજેથ તથાવિધં.
‘‘બહુસ્સુતો ધમ્મધરો, કોસારક્ખો મહેસિનો;
ચક્ખુ સબ્બસ્સ લોકસ્સ, પૂજનીયો બહુસ્સુતો.
‘‘ધમ્મારામો ધમ્મરતો, ધમ્મં અનુવિચિન્તયં;
ધમ્મં અનુસ્સરં ભિક્ખુ, સદ્ધમ્મા ન પરિહાયતિ.
‘‘કાયમચ્છેરગરુનો ¶ [ગરુકો (સી.)], હિય્યમાને [હિય્યમાનો (સી.)] અનુટ્ઠહે;
સરીરસુખગિદ્ધસ્સ, કુતો સમણફાસુતા.
‘‘ન ¶ પક્ખન્તિ દિસા સબ્બા, ધમ્મા ન પટિભન્તિ મં;
ગતે કલ્યાણમિત્તમ્હિ, અન્ધકારંવ ખાયતિ.
‘‘અબ્ભતીતસહાયસ્સ, અતીતગતસત્થુનો;
નત્થિ એતાદિસં મિત્તં, યથા કાયગતા સતિ.
‘‘યે પુરાણા અતીતા તે, નવેહિ ન સમેતિ મે;
સ્વજ્જ એકોવ ઝાયામિ, વસ્સુપેતોવ પક્ખિમા.
‘‘દસ્સનાય અભિક્કન્તે, નાનાવેરજ્જકે બહૂ;
મા વારયિત્થ સોતારો, પસ્સન્તુ સમયો મમં.
‘‘દસ્સનાય ¶ અભિક્કન્તે, નાનાવેરજ્જકે પુથુ;
કરોતિ સત્થા ઓકાસં, ન નિવારેતિ ચક્ખુમા.
‘‘પણ્ણવીસતિવસ્સાનિ, સેખભૂતસ્સ મે સતો;
ન કામસઞ્ઞા ઉપ્પજ્જિ, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં.
‘‘પણ્ણવીસતિવસ્સાનિ, સેખભૂતસ્સ મે સતો;
ન દોસસઞ્ઞા ઉપ્પજ્જિ, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં.
‘‘પણ્ણવીસતિવસ્સાનિ, ભગવન્તં ઉપટ્ઠહિં;
મેત્તેન કાયકમ્મેન, છાયાવ અનપાયિની [અનુપાયિની (સ્યા. ક.)].
‘‘પણ્ણવીસતિવસ્સાનિ, ભગવન્તં ઉપટ્ઠહિં;
મેત્તેન વચીકમ્મેન, છાયાવ અનપાયિની.
‘‘પણ્ણવીસતિવસ્સાનિ, ભગવન્તં ઉપટ્ઠહિં;
મેત્તેન મનોકમ્મેન, છાયાવ અનપાયિની.
‘‘બુદ્ધસ્સ ¶ ¶ ચઙ્કમન્તસ્સ, પિટ્ઠિતો અનુચઙ્કમિં;
ધમ્મે દેસિયમાનમ્હિ, ઞાણં મે ઉદપજ્જથ.
‘‘અહં સકરણીયોમ્હિ, સેખો અપ્પત્તમાનસો;
સત્થુ ચ પરિનિબ્બાનં, યો અમ્હં અનુકમ્પકો.
‘‘તદાસિ ¶ યં ભિંસનકં, તદાસિ લોમહંસનં;
સબ્બાકારવરૂપેતે, સમ્બુદ્ધે પરિનિબ્બુતે.
‘‘બહુસ્સુતો ધમ્મધરો, કોસારક્ખો મહેસિનો;
ચક્ખુ સબ્બસ્સ લોકસ્સ, આનન્દો પરિનિબ્બુતો.
‘‘બહુસ્સુતો ધમ્મધરો, કોસારક્ખો મહેસિનો;
ચક્ખુ સબ્બસ્સ લોકસ્સ, અન્ધકારે તમોનુદો.
‘‘ગતિમન્તો સતિમન્તો, ધિતિમન્તો ચ યો ઇસિ;
સદ્ધમ્મધારકો થેરો, આનન્દો રતનાકરો.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
… આનન્દો થેરો….
તિંસનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
ફુસ્સોપતિસ્સો આનન્દો, તયોતિમે પકિત્તિતા;
ગાથાયો તત્થ સઙ્ખાતા, સતં પઞ્ચ ચ ઉત્તરીતિ;
૧૮. ચત્તાલીસનિપાતો
૧. મહાકસ્સપત્થેરગાથા
‘‘ન ¶ ¶ ¶ ¶ ગણેન પુરક્ખતો ચરે, વિમનો હોતિ સમાધિ દુલ્લભો;
નાનાજનસઙ્ગહો દુખો, ઇતિ દિસ્વાન ગણં ન રોચયે.
‘‘ન કુલાનિ ઉપબ્બજે મુનિ, વિમનો હોતિ સમાધિ દુલ્લભો;
સો ઉસ્સુક્કો રસાનુગિદ્ધો, અત્થં રિઞ્ચતિ યો સુખાવહો.
‘‘પઙ્કોતિ હિ નં અવેદયું, યાયં વન્દનપૂજના કુલેસુ;
સુખુમં સલ્લ દુરુબ્બહં, સક્કારો કાપુરિસેન દુજ્જહો.
‘‘સેનાસનમ્હા ઓરુય્હ, નગરં પિણ્ડાય પાવિસિં;
ભુઞ્જન્તં પુરિસં કુટ્ઠિં, સક્કચ્ચં તં ઉપટ્ઠહિં.
‘‘સો મે [તં (સી. ક.)] પક્કેન હત્થેન, આલોપં ઉપનામયિ;
આલોપં પક્ખિપન્તસ્સ, અઙ્ગુલિ ચેત્થ [પેત્થ (સી. ક.)] છિજ્જથ.
‘‘કુટ્ટમૂલઞ્ચ [કુડ્ડમૂલઞ્ચ (સી. સ્યા.)] નિસ્સાય, આલોપં તં અભુઞ્જિસં;
ભુઞ્જમાને વા ભુત્તે વા, જેગુચ્છં મે ન વિજ્જતિ.
‘‘ઉત્તિટ્ઠપિણ્ડો આહારો, પૂતિમુત્તઞ્ચ ઓસધં;
સેનાસનં રુક્ખમૂલં, પંસુકૂલઞ્ચ ચીવરં;
યસ્સેતે અભિસમ્ભુત્વા [અભિભુઞ્જતિ (?)], સ વે ચાતુદ્દિસો નરો.
‘‘યત્થ એકે વિહઞ્ઞન્તિ, આરુહન્તા સિલુચ્ચયં;
તસ્સ બુદ્ધસ્સ દાયાદો, સમ્પજાનો પતિસ્સતો;
ઇદ્ધિબલેનુપત્થદ્ધો ¶ , કસ્સપો અભિરૂહતિ.
‘‘પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો ¶ , સેલમારુય્હ કસ્સપો;
ઝાયતિ અનુપાદાનો, પહીનભયભેરવો.
‘‘પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો, સેલમારુય્હ કસ્સપો;
ઝાયતિ અનુપાદાનો, ડય્હમાનેસુ નિબ્બુતો.
‘‘પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો, સેલમારુય્હ કસ્સપો;
ઝાયતિ અનુપાદાનો, કતકિચ્ચો અનાસવો.
‘‘કરેરિમાલાવિતતા ¶ ¶ , ભૂમિભાગા મનોરમા;
કુઞ્જરાભિરુદા રમ્મા, તે સેલા રમયન્તિ મં.
‘‘નીલબ્ભવણ્ણા રુચિરા, વારિસીતા સુચિન્ધરા;
ઇન્દગોપકસઞ્છન્ના, તે સેલા રમયન્તિ મં.
‘‘નીલબ્ભકૂટસદિસા, કૂટાગારવરૂપમા;
વારણાભિરુદા રમ્મા, તે સેલા રમયન્તિ મં.
‘‘અભિવુટ્ઠા રમ્મતલા, નગા ઇસિભિ સેવિતા;
અબ્ભુન્નદિતા સિખીહિ, તે સેલા રમયન્તિ મં.
‘‘અલં ઝાયિતુકામસ્સ, પહિતત્તસ્સ મે સતો;
અલં મે અત્થકામસ્સ [અત્તકામસ્સ (?)], પહિતત્તસ્સ ભિક્ખુનો.
‘‘અલં મે ફાસુકામસ્સ, પહિતત્તસ્સ ભિક્ખુનો;
અલં મે યોગકામસ્સ, પહિતત્તસ્સ તાદિનો.
‘‘ઉમાપુપ્ફેન સમાના, ગગનાવબ્ભછાદિતા;
નાનાદિજગણાકિણ્ણા ¶ , તે સેલા રમયન્તિ મં.
‘‘અનાકિણ્ણા ગહટ્ઠેહિ, મિગસઙ્ઘનિસેવિતા;
નાનાદિજગણાકિણ્ણા, તે સેલા રમયન્તિ મં.
‘‘અચ્છોદિકા પુથુસિલા, ગોનઙ્ગુલમિગાયુતા;
અમ્બુસેવાલસઞ્છન્ના, તે સેલા રમયન્તિ મં.
‘‘ન પઞ્ચઙ્ગિકેન તુરિયેન, રતિ મે હોતિ તાદિસી;
યથા એકગ્ગચિત્તસ્સ, સમ્મા ધમ્મં વિપસ્સતો.
‘‘કમ્મં ¶ બહુકં ન કારયે, પરિવજ્જેય્ય જનં ન ઉય્યમે;
ઉસ્સુક્કો સો રસાનુગિદ્ધો, અત્થં રિઞ્ચતિ યો સુખાવહો.
‘‘કમ્મં બહુકં ન કારયે, પરિવજ્જેય્ય અનત્તનેય્યમેતં;
કિચ્છતિ કાયો કિલમતિ, દુક્ખિતો સો સમથં ન વિન્દતિ.
‘‘ઓટ્ઠપ્પહતમત્તેન, અત્તાનમ્પિ ન પસ્સતિ;
પત્થદ્ધગીવો ચરતિ, અહં સેય્યોતિ મઞ્ઞતિ.
‘‘અસેય્યો સેય્યસમાનં, બાલો મઞ્ઞતિ અત્તાનં;
ન તં વિઞ્ઞૂ પસંસન્તિ, પત્થદ્ધમાનસં નરં.
‘‘યો ¶ ચ સેય્યોહમસ્મીતિ, નાહં સેય્યોતિ વા પન;
હીનો તંસદિસો [તીનોહં સદિસો (સ્યા.)] વાતિ, વિધાસુ ન વિકમ્પતિ.
‘‘પઞ્ઞવન્તં ¶ તથા તાદિં, સીલેસુ સુસમાહિતં;
ચેતોસમથમનુત્તં, તઞ્ચે વિઞ્ઞૂ પસંસરે.
‘‘યસ્સ ¶ સબ્રહ્મચારીસુ, ગારવો નૂપલબ્ભતિ;
આરકા હોતિ સદ્ધમ્મા, નભતો પુથવી યથા.
‘‘યેસઞ્ચ હિરિ ઓત્તપ્પં, સદા સમ્મા ઉપટ્ઠિતં;
વિરૂળ્હબ્રહ્મચરિયા તે, તેસં ખીણા પુનબ્ભવા.
‘‘ઉદ્ધતો ચપલો ભિક્ખુ, પંસુકૂલેન પારુતો;
કપીવ સીહચમ્મેન, ન સો તેનુપસોભતિ.
‘‘અનુદ્ધતો અચપલો, નિપકો સંવુતિન્દ્રિયો;
સોભતિ પંસુકૂલેન, સીહોવ ગિરિગબ્ભરે.
‘‘એતે સમ્બહુલા દેવા, ઇદ્ધિમન્તો યસસ્સિનો;
દસદેવસહસ્સાનિ, સબ્બે તે બ્રહ્મકાયિકા.
‘‘ધમ્મસેનાપતિં વીરં, મહાઝાયિં સમાહિતં;
સારિપુત્તં નમસ્સન્તા, તિટ્ઠન્તિ પઞ્જલીકતા.
‘‘‘નમો ¶ તે પુરિસાજઞ્ઞ, નમો તે પુરિસુત્તમ;
યસ્સ તે નાભિજાનામ, યમ્પિ નિસ્સાય ઝાયતિ [ઝાયસિ (ક. અટ્ઠ.)].
‘‘‘અચ્છેરં વત બુદ્ધાનં, ગમ્ભીરો ગોચરો સકો;
યે મયં નાભિજાનામ, વાલવેધિસમાગતા’.
‘‘તં તથા દેવકાયેહિ, પૂજિતં પૂજનારહં;
સારિપુત્તં તદા દિસ્વા, કપ્પિનસ્સ સિતં અહુ.
‘‘યાવતા બુદ્ધખેત્તમ્હિ, ઠપયિત્વા મહામુનિં;
ધુતગુણે વિસિટ્ઠોહં, સદિસો મે ન વિજ્જતિ.
‘‘પરિચિણ્ણો ¶ મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.
‘‘ન ¶ ચીવરે ન સયને, ભોજને નુપલિમ્પતિ;
ગોતમો અનપ્પમેય્યો, મુળાલપુપ્ફં વિમલંવ;
અમ્બુના નેક્ખમ્મનિન્નો, તિભવાભિનિસ્સટો.
‘‘સતિપટ્ઠાનગીવો સો, સદ્ધાહત્થો મહામુનિ;
પઞ્ઞાસીસો મહાઞાણી, સદા ચરતિ નિબ્બુતો’’તિ.
… મહાકસ્સપો થેરો….
ચત્તાલીસનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
ચત્તાલીસનિપાતમ્હિ, મહાકસ્સપસવ્હયો;
એકોવ થેરો ગાથાયો, ચત્તાસીલ દુવેપિ ચાતિ.
૧૯. પઞ્ઞાસનિપાતો
૧. તાલપુટત્થેરગાથા
‘‘કદા ¶ ¶ ¶ નુહં પબ્બતકન્દરાસુ, એકાકિયો અદ્દુતિયો વિહસ્સં;
અનિચ્ચતો સબ્બભવં વિપસ્સં, તં મે ઇદં તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા નુહં ભિન્નપટન્ધરો મુનિ, કાસાવવત્થો ¶ અમમો નિરાસો;
રાગઞ્ચ દોસઞ્ચ તથેવ મોહં, હન્ત્વા સુખી પવનગતો વિહસ્સં.
‘‘કદા અનિચ્ચં વધરોગનીળં, કાયં ઇમં મચ્ચુજરાયુપદ્દુતં;
વિપસ્સમાનો વીતભયો વિહસ્સં, એકો વને તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા નુહં ભયજનનિં દુખાવહં, તણ્હાલતં બહુવિધાનુવત્તનિં;
પઞ્ઞામયં તિખિણમસિં ગહેત્વા, છેત્વા વસે તમ્પિ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા નુ પઞ્ઞામયમુગ્ગતેજં, સત્થં ઇસીનં સહસાદિયિત્વા;
મારં સસેનં સહસા ભઞ્જિસ્સં, સીહાસને તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા નુહં સબ્ભિ સમાગમેસુ, દિટ્ઠો ભવે ધમ્મગરૂહિ તાદિભિ;
યાથાવદસ્સીહિ જિતિન્દ્રિયેહિ, પધાનિયો ¶ તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા નુ મં તન્દિ ખુદા પિપાસા, વાતાતપા કીટસરીસપા વા;
ન બાધયિસ્સન્તિ ન તં ગિરિબ્બજે, અત્થત્થિયં તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા ¶ ¶ નુ ખો યં વિદિતં મહેસિના, ચત્તારિ સચ્ચાનિ સુદુદ્દસાનિ;
સમાહિતત્તો સતિમા અગચ્છં, પઞ્ઞાય તં તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા નુ રૂપે અમિતે ચ સદ્દે, ગન્ધે રસે ફુસિતબ્બે ચ ધમ્મે;
આદિત્તતોહં સમથેહિ યુત્તો, પઞ્ઞાય દચ્છં તદિદં કદા મે.
‘‘કદા નુહં દુબ્બચનેન વુત્તો, તતોનિમિત્તં વિમનો ન હેસ્સં;
અથો પસત્થોપિ તતોનિમિત્તં, તુટ્ઠો ન હેસ્સં તદિદં કદા મે.
‘‘કદા નુ કટ્ઠે ચ તિણે લતા ચ, ખન્ધે ઇમેહં અમિતે ચ ધમ્મે;
અજ્ઝત્તિકાનેવ ચ બાહિરાનિ ચ, સમં ¶ તુલેય્યં તદિદં કદા મે.
‘‘કદા નુ મં પાવુસકાલમેઘો, નવેન તોયેન સચીવરં વને;
ઇસિપ્પયાતમ્હિ પથે વજન્તં, ઓવસ્સતે તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા ¶ મયૂરસ્સ સિખણ્ડિનો વને, દિજસ્સ સુત્વા ગિરિગબ્ભરે રુતં;
પચ્ચુટ્ઠહિત્વા અમતસ્સ પત્તિયા, સંચિન્તયે તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા નુ ગઙ્ગં યમુનં સરસ્સતિં, પાતાલખિત્તં વળવામુખઞ્ચ [બલવામુખઞ્ચ (ક.)];
અસજ્જમાનો પતરેય્યમિદ્ધિયા, વિભિંસનં તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા ¶ નુ નાગોવ અસઙ્ગચારી, પદાલયે કામગુણેસુ છન્દં;
નિબ્બજ્જયં સબ્બસુભં નિમિત્તં, ઝાને યુતો તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘કદા ¶ ઇણટ્ટોવ દલિદ્દકો [દળિદ્દકો (સી.)] નિધિં, આરાધયિત્વા ધનિકેહિ પીળિતો;
તુટ્ઠો ભવિસ્સં ¶ અધિગમ્મ સાસનં, મહેસિનો તં નુ કદા ભવિસ્સતિ.
‘‘બહૂનિ વસ્સાનિ તયામ્હિ યાચિતો, ‘અગારવાસેન અલં નુ તે ઇદં’;
તં દાનિ મં પબ્બજિતં સમાનં, કિંકારણા ચિત્ત તુવં ન યુઞ્જસિ.
‘‘નનુ અહં ચિત્ત તયામ્હિ યાચિતો, ‘ગિરિબ્બજે ચિત્રછદા વિહઙ્ગમા’;
મહિન્દઘોસત્થનિતાભિગજ્જિનો, તે તં રમેસ્સન્તિ વનમ્હિ ઝાયિનં.
‘‘કુલમ્હિ મિત્તે ચ પિયે ચ ઞાતકે, ખિડ્ડારતિં કામગુણઞ્ચ લોકે;
સબ્બં પહાય ઇમમજ્ઝુપાગતો, અથોપિ ત્વં ચિત્ત ન મય્હ તુસ્સસિ.
‘‘મમેવ એતં ન હિ ત્વં પરેસં, સન્નાહકાલે પરિદેવિતેન કિં;
સબ્બં ઇદં ચલમિતિ પેક્ખમાનો, અભિનિક્ખમિં અમતપદં જિગીસં.
‘‘સુયુત્તવાદી દ્વિપદાનમુત્તમો, મહાભિસક્કો નરદમ્મસારથિ [સારથી (સી.)];
‘ચિત્તં ¶ ચલં મક્કટસન્નિભં ઇતિ, અવીતરાગેન સુદુન્નિવારયં’.
‘‘કામા ¶ હિ ચિત્રા મધુરા મનોરમા, અવિદ્દસૂ યત્થ સિતા પુથુજ્જના;
તે દુક્ખમિચ્છન્તિ પુનબ્ભવેસિનો, ચિત્તેન નીતા નિરયે નિરાકતા.
‘‘‘મયૂરકોઞ્ચાભિરુતમ્હિ કાનને, દીપીહિ બ્યગ્ઘેહિ પુરક્ખતો વસં;
કાયે અપેક્ખં જહ મા વિરાધય’, ઇતિસ્સુ મં ચિત્ત પુરે નિયુઞ્જસિ.
‘‘‘ભાવેહિ ¶ ઝાનાનિ ચ ઇન્દ્રિયાનિ ચ, બલાનિ બોજ્ઝઙ્ગસમાધિભાવના;
તિસ્સો ચ વિજ્જા ફુસ બુદ્ધસાસને’, ઇતિસ્સુ મં ચિત્ત પુરે નિયુઞ્જસિ.
‘‘‘ભાવેહિ મગ્ગં અમતસ્સ પત્તિયા, નિય્યાનિકં સબ્બદુખક્ખયોગધં;
અટ્ઠઙ્ગિકં સબ્બકિલેસસોધનં’, ઇતિસ્સુ મં ચિત્ત પુરે નિયુઞ્જસિ.
‘‘‘દુક્ખન્તિ ખન્ધે પટિપસ્સ યોનિસો, યતો ¶ ચ દુક્ખં સમુદેતિ તં જહ;
ઇધેવ દુક્ખસ્સ કરોહિ અન્તં’, ઇતિસ્સુ મં ચિત્ત પુરે નિયુઞ્જસિ.
‘‘‘અનિચ્ચં ¶ દુક્ખન્તિ વિપસ્સ યોનિસો, સુઞ્ઞં અનત્તાતિ અઘં વધન્તિ ચ;
મનોવિચારે ઉપરુન્ધ ચેતસો’, ઇતિસ્સુ મં ચિત્ત પુરે નિયુઞ્જસિ.
‘‘‘મુણ્ડો વિરૂપો અભિસાપમાગતો, કપાલહત્થોવ કુલેસુ ભિક્ખસુ;
યુઞ્જસ્સુ સત્થુવચને મહેસિનો’, ઇતિસ્સુ મં ચિત્ત પુરે નિયુઞ્જસિ.
‘‘‘સુસંવુતત્તો ¶ વિસિખન્તરે ચરં, કુલેસુ કામેસુ અસઙ્ગમાનસો;
ચન્દો યથા દોસિનપુણ્ણમાસિયા’, ઇતિસ્સુ મં ચિત્ત પુરે નિયુઞ્જસિ.
‘‘‘આરઞ્ઞિકો હોહિ ચ પિણ્ડપાતિકો, સોસાનિકો હોહિ ચ પંસુકૂલિકો;
નેસજ્જિકો હોહિ સદા ધુતે રતો’, ઇતિસ્સુ મં ચિત્ત પુરે નિયુઞ્જસિ.
‘‘રોપેત્વ ¶ રુક્ખાનિ યથા ફલેસી, મૂલે તરું છેત્તુ તમેવ ઇચ્છસિ;
તથૂપમં ચિત્તમિદં કરોસિ, યં મં અનિચ્ચમ્હિ ચલે નિયુઞ્જસિ.
‘‘અરૂપ દૂરઙ્ગમ એકચારિ, ન તે કરિસ્સં વચનં ઇદાનિહં;
દુક્ખા હિ કામા કટુકા મહબ્ભયા, નિબ્બાનમેવાભિમનો ચરિસ્સં.
‘‘નાહં અલક્ખ્યા અહિરિક્કતાય વા, ન ચિત્તહેતૂ ન ચ દૂરકન્તના;
આજીવહેતૂ ચ અહં ન નિક્ખમિં, કતો ચ તે ચિત્ત પટિસ્સવો મયા.
‘‘‘અપ્પિચ્છતા સપ્પુરિસેહિ વણ્ણિતા, મક્ખપ્પહાનં વૂપસમો દુખસ્સ’;
ઇતિસ્સુ ¶ મં ચિત્ત તદા નિયુઞ્જસિ, ઇદાનિ ત્વં ગચ્છસિ પુબ્બચિણ્ણં.
‘‘તણ્હા અવિજ્જા ચ પિયાપિયઞ્ચ, સુભાનિ રૂપાનિ સુખા ચ વેદના;
મનાપિયા કામગુણા ચ વન્તા, વન્તે અહં આવમિતું ન ઉસ્સહે.
‘‘સબ્બત્થ ¶ ¶ તે ચિત્ત વચો કતં મયા, બહૂસુ જાતીસુ ન મેસિ કોપિતો;
અજ્ઝત્તસમ્ભવો કતઞ્ઞુતાય તે, દુક્ખે ચિરં સંસરિતં તયા કતે.
‘‘ત્વઞ્ઞેવ નો ચિત્ત કરોસિ બ્રાહ્મણો [બ્રાહ્મણે (સી.), બ્રાહ્મણં (?) ભાવલોપ-તપ્પધાનતા ગહેતબ્બા], ત્વં ખત્તિયો રાજદસી [રાજદિસી (સ્યા. ક.)] કરોસિ;
વેસ્સા ચ સુદ્દા ચ ભવામ એકદા, દેવત્તનં વાપિ તવેવ વાહસા.
‘‘તવેવ હેતૂ અસુરા ભવામસે, ત્વંમૂલકં નેરયિકા ભવામસે;
અથો તિરચ્છાનગતાપિ એકદા, પેતત્તનં વાપિ તવેવ વાહસા.
‘‘નનુ દુબ્ભિસ્સસિ મં પુનપ્પુનં, મુહું મુહું ચારણિકંવ દસ્સયં;
ઉમ્મત્તકેનેવ મયા પલોભસિ, કિઞ્ચાપિ તે ચિત્ત વિરાધિતં મયા.
‘‘ઇદં પુરે ચિત્તમચારિ ચારિકં, યેનિચ્છકં યત્થકામં યથાસુખં;
તદજ્જહં નિગ્ગહેસ્સામિ યોનિસો, હત્થિપ્પભિન્નં ¶ વિય અઙ્કુસગ્ગહો.
‘‘સત્થા ¶ ચ મે લોકમિમં અધિટ્ઠહિ, અનિચ્ચતો અદ્ધુવતો અસારતો;
પક્ખન્દ મં ચિત્ત જિનસ્સ સાસને, તારેહિ ઓઘા મહતા સુદુત્તરા.
‘‘ન તે ઇદં ચિત્ત યથા પુરાણકં, નાહં અલં તુય્હ વસે નિવત્તિતું [વસેન વત્તિતું (?)];
મહેસિનો પબ્બજિતોમ્હિ સાસને, ન માદિસા હોન્તિ વિનાસધારિનો.
‘‘નગા ¶ ¶ સમુદ્દા સરિતા વસુન્ધરા, દિસા ચતસ્સો વિદિસા અધો દિવા;
સબ્બે અનિચ્ચા તિભવા ઉપદ્દુતા, કુહિં ગતો ચિત્ત સુખં રમિસ્સસિ.
‘‘ધિતિપ્પરં કિં મમ ચિત્ત કાહિસિ, ન તે અલં ચિત્ત વસાનુવત્તકો;
ન જાતુ ભસ્તં ઉભતોમુખં છુપે, ધિરત્થુ પૂરં નવ સોતસન્દનિં.
‘‘વરાહએણેય્યવિગાળ્હસેવિતે, પબ્ભારકુટ્ટે પકતેવ સુન્દરે;
નવમ્બુના પાવુસસિત્થકાનને, તહિં ¶ ગુહાગેહગતો રમિસ્સસિ.
‘‘સુનીલગીવા સુસિખા સુપેખુના, સુચિત્તપત્તચ્છદના વિહઙ્ગમા;
સુમઞ્જુઘોસત્થનિતાભિગજ્જિનો, તે તં રમેસ્સન્તિ વનમ્હિ ઝાયિનં.
‘‘વુટ્ઠમ્હિ દેવે ચતુરઙ્ગુલે તિણે, સંપુપ્ફિતે મેઘનિભમ્હિ કાનને;
નગન્તરે વિટપિસમો સયિસ્સં, તં મે મુદૂ હેહિતિ તૂલસન્નિભં.
‘‘તથા તુ કસ્સામિ યથાપિ ઇસ્સરો, યં લબ્ભતિ તેનપિ હોતુ મે અલં;
ન તાહં કસ્સામિ યથા અતન્દિતો, બિળારભસ્તંવ યથા સુમદ્દિતં.
‘‘તથા તુ કસ્સામિ યથાપિ ઇસ્સરો, યં લબ્ભતિ તેનપિ હોતુ મે અલં;
વીરિયેન તં મય્હ વસાનયિસ્સં, ગજંવ મત્તં કુસલઙ્કુસગ્ગહો.
‘‘તયા ¶ સુદન્તેન અવટ્ઠિતેન હિ, હયેન ¶ યોગ્ગાચરિયોવ ઉજ્જુના;
પહોમિ મગ્ગં પટિપજ્જિતું સિવં, ચિત્તાનુરક્ખીહિ સદા નિસેવિતં.
‘‘આરમ્મણે ¶ તં બલસા નિબન્ધિસં, નાગંવ થમ્ભમ્હિ દળ્હાય રજ્જુયા;
તં મે સુગુત્તં સતિયા સુભાવિતં, અનિસ્સિતં સબ્બભવેસુ હેહિસિ.
‘‘પઞ્ઞાય છેત્વા વિપથાનુસારિનં, યોગેન નિગ્ગય્હ પથે નિવેસિય;
દિસ્વા સમુદયં વિભવઞ્ચ સમ્ભવં, દાયાદકો હેહિસિ અગ્ગવાદિનો.
‘‘ચતુબ્બિપલ્લાસવસં અધિટ્ઠિતં, ગામણ્ડલંવ પરિનેસિ ચિત્ત મં;
નનુ [નૂન (સી.)] સંયોજનબન્ધનચ્છિદં, સંસેવસે કારુણિકં મહામુનિં.
‘‘મિગો યથા સેરિ સુચિત્તકાનને, રમ્મં ગિરિં પાવુસઅબ્ભમાલિનિં [માલિં (?)];
અનાકુલે તત્થ નગે રમિસ્સં [રમિસ્સસિ (સ્યા. ક.)], અસંસયં ચિત્ત પરા ભવિસ્સસિ.
‘‘યે ¶ ¶ તુય્હ છન્દેન વસેન વત્તિનો, નરા ચ નારી ચ અનુભોન્તિ યં સુખં;
અવિદ્દસૂ મારવસાનુવત્તિનો, ભવાભિનન્દી તવ ચિત્ત સાવકા’’તિ.
… તાલપુટો થેરો….
પઞ્ઞાસનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
પઞ્ઞાસમ્હિ નિપાતમ્હિ, એકો તાલપુટો સુચિ;
ગાથાયો તત્થ પઞ્ઞાસ, પુન પઞ્ચ ચ ઉત્તરીતિ.
૨૦. સટ્ઠિનિપાતો
૧. મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરગાથા
‘‘આરઞ્ઞિકા ¶ ¶ ¶ પિણ્ડપાતિકા, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતા;
દાલેમુ મચ્ચુનો સેનં, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતા.
‘‘આરઞ્ઞિકા પિણ્ડપાતિકા, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતા;
ધુનામ ¶ મચ્ચુનો સેનં, નળાગારંવ કુઞ્જરો.
‘‘રુક્ખમૂલિકા સાતતિકા, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતા;
દાલેમુ મચ્ચુનો સેનં, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતા.
‘‘રુક્ખમૂલિકા સાતતિકા, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતા;
ધુનામ મચ્ચુનો સેનં, નળાગારંવ કુઞ્જરો.
‘‘અટ્ઠિકઙ્કલકુટિકે, મંસન્હારુપસિબ્બિતે;
ધિરત્થુ પુરે દુગ્ગન્ધે, પરગત્તે મમાયસે.
‘‘ગૂથભસ્તે તચોનદ્ધે, ઉરગણ્ડિપિસાચિનિ;
નવ સોતાનિ તે કાયે, યાનિ સન્દન્તિ સબ્બદા.
‘‘તવ સરીરં નવસોતં, દુગ્ગન્ધકરં પરિબન્ધં;
ભિક્ખુ પરિવજ્જયતે તં, મીળ્હં ચ યથા સુચિકામો.
‘‘એવઞ્ચે તં જનો જઞ્ઞા, યથા જાનામિ તં અહં;
આરકા પરિવજ્જેય્ય, ગૂથટ્ઠાનંવ પાવુસે’’.
‘‘એવમેતં મહાવીર, યથા સમણ ભાસસિ;
એત્થ ચેકે વિસીદન્તિ, પઙ્કમ્હિવ જરગ્ગવો.
‘‘આકાસમ્હિ હલિદ્દિયા, યો મઞ્ઞેથ રજેતવે;
અઞ્ઞેન વાપિ રઙ્ગેન, વિઘાતુદયમેવ તં.
‘‘તદાકાસસમં ચિત્તં, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતં;
મા પાપચિત્તે આસાદિ, અગ્ગિખન્ધંવ પક્ખિમા.
‘‘પસ્સ ચિત્તકતં બિમ્બં, અરુકાયં સમુસ્સિતં;
આતુરં બહુસઙ્કપ્પં, યસ્સ નત્થિ ધુવં ઠિતિ.
‘‘પસ્સ ¶ ચિત્તકતં રૂપં, મણિના કુણ્ડલેન ચ;
અટ્ઠિં તચેન ઓનદ્ધં, સહ વત્થેહિ સોભતિ.
‘‘અલત્તકકતા ¶ પાદા, મુખં ચુણ્ણકમક્ખિતં;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘અટ્ઠપદકતા કેસા, નેત્તા અઞ્જનમક્ખિતા;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘અઞ્જનીવ નવા ચિત્તા, પૂતિકાયો અલઙ્કતો;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
‘‘ઓદહિ મિગવો પાસં, નાસદા વાગુરં મિગો;
ભુત્વા નિવાપં ગચ્છામ, કદ્દન્તે મિગબન્ધકે.
‘‘છિન્નો પાસો મિગવસ્સ, નાસદા વાગુરં મિગો;
ભુત્વા નિવાપં ગચ્છામ, સોચન્તે મિગલુદ્દકે.
‘‘તદાસિ યં ભિંસનકં, તદાસિ લોમહંસનં;
અનેકાકારસમ્પન્ને, સારિપુત્તમ્હિ નિબ્બુતે.
[દી. નિ. ૨.૨૨૧, ૨૭૨; સં. નિ. ૧.૧૮૬; ૨.૧૪૩; અપ. થેર ૧.૨.૧૧૫; જા. ૧.૧.૯૫] ‘‘અનિચ્ચા ¶ ¶ વત સઙ્ખારા ઉપ્પાદવય ધમ્મિનો.
ઉપજ્જિત્વા નિરુજ્ઝન્તિ, તેસં વૂપસમો સુખો.
‘‘સુખુમં તે પટિવિજ્ઝન્તિ, વાલગ્ગં ઉસુના યથા;
યે પઞ્ચક્ખન્ધે પસ્સન્તિ, પરતો નો ચ અત્તતો.
‘‘યે ચ પસ્સન્તિ સઙ્ખારે, પરતો નો ચ અત્તતો;
પચ્ચબ્યાધિંસુ નિપુણં, વાલગ્ગં ઉસુના યથા.
[સં. નિ. ૧.૨૧, ૯૭] ‘‘સત્તિયા વિય ઓમટ્ઠો, ડય્હમાનોવ મત્થકે;
કામરાગપ્પહાનાય, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે.
[સં. નિ. ૧.૨૧, ૯૭]‘‘સત્તિયા વિય ઓમટ્ઠો, ડય્હમાનોવ મત્થકે;
ભવરાગપ્પહાનાય, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’.
‘‘ચોદિતો ભાવિતત્તેન, સરીરન્તિમધારિના;
મિગારમાતુપાસાદં, પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પયિં.
‘‘નયિદં સિથિલમારબ્ભ, નયિદં અપ્પેન થામસા;
નિબ્બાનમધિગન્તબ્બં, સબ્બગન્થ-પમોચનં.
‘‘અયઞ્ચ ¶ દહરો ભિક્ખુ, અયમુત્તમપોરિસો;
ધારેતિ અન્તિમં દેહં, જેત્વા મારં સવાહિનિં [સવાહનં (ક.)].
‘‘વિવરમનુપભન્તિ ¶ વિજ્જુતા, વેભારસ્સ ચ પણ્ડવસ્સ ચ;
નગવિવરગતો ઝાયતિ, પુત્તો અપ્પટિમસ્સ તાદિનો.
‘‘ઉપસન્તો ઉપરતો, પન્તસેનાસનો મુનિ;
દાયાદો ¶ બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ, બ્રહ્મુના અભિવન્દિતો.
‘‘ઉપસન્તં ઉપરતં, પન્તસેનાસનં મુનિં;
દાયાદં બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ, વન્દ બ્રાહ્મણ કસ્સપં.
‘‘યો ચ જાતિસતં ગચ્છે, સબ્બા બ્રાહ્મણજાતિયો;
સોત્તિયો વેદસમ્પન્નો, મનુસ્સેસુ પુનપ્પુનં.
‘‘અજ્ઝાયકોપિ ચે અસ્સ, તિણ્ણં વેદાન પારગૂ;
એતસ્સ વન્દનાયેતં, કલં નાગ્ઘતિ સોળસિં.
‘‘યો સો અટ્ઠ વિમોક્ખાનિ, પુરેભત્તં અફસ્સયિ [અપસ્સયિ (સી. ક.), અફુસ્સયિ (સ્યા.)];
અનુલોમં પટિલોમં, તતો પિણ્ડાય ગચ્છતિ.
‘‘તાદિસં ભિક્ખું માસાદિ [મા હનિ (સી.)], માત્તાનં ખણિ બ્રાહ્મણ;
અભિપ્પસાદેહિ મનં, અરહન્તમ્હિ તાદિને;
ખિપ્પં પઞ્જલિકો વન્દ, મા તે વિજટિ મત્થકં.
‘‘નેસો પસ્સતિ સદ્ધમ્મં, સંસારેન પુરક્ખતો;
અધોગમં જિમ્હપથં, કુમ્મગ્ગમનુધાવતિ.
‘‘કિમીવ મીળ્હસલ્લિત્તો, સઙ્ખારે અધિમુચ્છિતો;
પગાળ્હો લાભસક્કારે, તુચ્છો ગચ્છતિ પોટ્ઠિલો.
‘‘ઇમઞ્ચ પસ્સ આયન્તં, સારિપુત્તં સુદસ્સનં;
વિમુત્તં ઉભતોભાગે, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતં.
‘‘વિસલ્લં ¶ ખીણસંયોગં, તેવિજ્જં મચ્ચુહાયિનં;
દક્ખિણેય્યં ¶ મનુસ્સાનં, પુઞ્ઞક્ખેત્તં અનુત્તરં.
‘‘એતે સમ્બહુલા દેવા, ઇદ્ધિમન્તો યસસ્સિનો;
દસ દેવસહસ્સાનિ, સબ્બે બ્રહ્મપુરોહિતા;
મોગ્ગલ્લાનં નમસ્સન્તા, તિટ્ઠન્તિ પઞ્જલીકતા.
‘‘‘નમો ¶ તે પુરિસાજઞ્ઞ, નમો તે પુરિસુત્તમ;
યસ્સ તે આસવા ખીણા, દક્ખિણેય્યોસિ મારિસ’.
‘‘પૂજિતો ¶ નરદેવેન, ઉપ્પન્નો મરણાભિભૂ;
પુણ્ડરીકંવ તોયેન, સઙ્ખારેનુપલિપ્પતિ.
‘‘યસ્સ મુહુત્તેન સહસ્સધા લોકો, સંવિદિતો સબ્રહ્મકપ્પો વસિ;
ઇદ્ધિગુણે ચુતુપપાતે કાલે, પસ્સતિ દેવતા સ ભિક્ખુ.
‘‘સારિપુત્તોવ પઞ્ઞાય, સીલેન ઉપસમેન ચ;
યોપિ પારઙ્ગતો ભિક્ખુ, એતાવપરમો સિયા.
‘‘કોટિસતસહસ્સસ્સ, અત્તભાવં ખણેન નિમ્મિને;
અહં વિકુબ્બનાસુ કુસલો, વસીભૂતોમ્હિ ઇદ્ધિયા.
‘‘સમાધિવિજ્જાવસિપારમીગતો, મોગ્ગલ્લાનગોત્તો અસિતસ્સ સાસને;
ધીરો સમુચ્છિન્દિ સમાહિતિન્દ્રિયો, નાગો ¶ યથા પૂતિલતંવ બન્ધનં.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
‘‘યસ્સ ચત્થાય પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો.
[મ. નિ. ૧.૫૧૩] ‘‘કીદિસો નિરયો આસિ, યત્થ દુસ્સી અપચ્ચથ;
વિધુરં સાવકમાસજ્જ, કકુસન્ધઞ્ચ બ્રાહ્મણં.
‘‘સતં આસિ અયોસઙ્કૂ, સબ્બે પચ્ચત્તવેદના;
ઈદિસો નિરયો આસિ, યત્થ દુસ્સી અપચ્ચથ;
વિધુરં સાવકમાસજ્જ, કકુસન્ધઞ્ચ બ્રાહ્મણં.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘મજ્ઝેસરસ્મિં ¶ [સરસ્સ (સી.), સાગરસ્મિં (ક.)] તિટ્ઠન્તિ, વિમાના કપ્પઠાયિનો;
વેળુરિયવણ્ણા રુચિરા, અચ્ચિમન્તો પભસ્સરા;
અચ્છરા તત્થ નચ્ચન્તિ, પુથુ નાનત્તવણ્ણિયો.
‘‘યો ¶ ¶ એતમભિજાનાતિ…પે… કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો વે બુદ્ધેન ચોદિતો, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પેક્ખતો;
મિગારમાતુપાસાદં, પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પયિ.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ…પે… કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો ¶ વેજયન્તપાસાદં, પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પયિ;
ઇદ્ધિબલેનુપત્થદ્ધો, સંવેજેસિ ચ દેવતા.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ…પે… કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ…પે… કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો વેજયન્તપાસાદે, સક્કં સો પરિપુચ્છતિ;
અપિ આવુસો જાનાસિ, તણ્હક્ખયવિમુત્તિયો;
તસ્સ સક્કો વિયાકાસિ, પઞ્હં પુટ્ઠો યથાતથં.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ…પે… કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો બ્રહ્માનં પરિપુચ્છતિ, સુધમ્માયં ઠિતો [સુધમ્માયા’ભિતો (સ્યા.)] સભં;
અજ્જાપિ ત્યાવુસો સા દિટ્ઠિ, યા તે દિટ્ઠિ પુરે અહુ;
પસ્સસિ વીતિવત્તન્તં, બ્રહ્મલોકે પભસ્સરં.
‘‘તસ્સ બ્રહ્મા વિયાકાસિ, પઞ્હં પુટ્ઠો યથાતથં;
ન મે મારિસ સા દિટ્ઠિ, યા મે દિટ્ઠિ પુરે અહુ.
‘‘પસ્સામિ વીતિવત્તન્તં, બ્રહ્મલોકે પભસ્સરં;
સોહં અજ્જ કથં વજ્જં, અહં નિચ્ચોમ્હિ સસ્સતો.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ…પે… કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો મહાનેરુનો કૂટં, વિમોક્ખેન અફસ્સયિ [અપસ્સયિ (સી. ક.)];
વનં પુબ્બવિદેહાનં, યે ચ ભૂમિસયા નરા.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘ન વે અગ્ગિ ચેતયતિ, અહં બાલં ડહામીતિ;
બાલોવ જલિતં અગ્ગિં, આસજ્જ નં પડય્હતિ.
‘‘એવમેવ તુવં માર, આસજ્જ નં તથાગતં;
સયં ડહિસ્સસિ અત્તાનં, બાલો અગ્ગિંવ સમ્ફુસં.
‘‘અપુઞ્ઞં ¶ ¶ પસવી મારો, આસજ્જ નં તથાગતં;
કિં નુ મઞ્ઞસિ પાપિમ, ન મે પાપં વિપચ્ચતિ.
‘‘કરતો તે ચીયતે [મિય્યતે (સબ્બત્થ) મ. નિ. ૧.૫૧૩ પસ્સિતબ્બં] પાપં, ચિરરત્તાય અન્તક;
માર નિબ્બિન્દ બુદ્ધમ્હા, આસં માકાસિ ભિક્ખુસુ.
‘‘ઇતિ ¶ ¶ મારં અતજ્જેસિ, ભિક્ખુ ભેસકળાવને;
તતો સો દુમ્મનો યક્ખો, તત્થેવન્તરધાયથા’’તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો [મહામોગ્ગલાનો (ક.)] થેરો ગાથાયો અભાસિત્થાતિ.
સટ્ઠિનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
સટ્ઠિકમ્હિ નિપાતમ્હિ, મોગ્ગલ્લાનો મહિદ્ધિકો;
એકોવ થેરગાથાયો, અટ્ઠસટ્ઠિ ભવન્તિ તાતિ.
૨૧. મહાનિપાતો
૧. વઙ્ગીસત્થેરગાથા
‘‘નિક્ખન્તં ¶ ¶ ¶ વત મં સન્તં, અગારસ્માનગારિયં;
વિતક્કા ઉપધાવન્તિ, પગબ્ભા કણ્હતો ઇમે.
‘‘ઉગ્ગપુત્તા મહિસ્સાસા, સિક્ખિતા દળ્હધમ્મિનો [દળ્હધન્વિનો (સી. અટ્ઠ.)];
સમન્તા પરિકિરેય્યું, સહસ્સં અપલાયિનં.
‘‘સચેપિ એત્તકા [એતતો (સં. નિ. ૧.૨૦૯)] ભિય્યો, આગમિસ્સન્તિ ઇત્થિયો;
નેવ મં બ્યાધયિસ્સન્તિ [બ્યાથયિસ્સન્તિ (?)], ધમ્મે સમ્હિ [ધમ્મેસ્વમ્હિ (સ્યા. ક.)] પતિટ્ઠિતો.
‘‘સક્ખી ¶ હિ મે સુતં એતં, બુદ્ધસ્સાદિચ્ચબન્ધુનો;
નિબ્બાનગમનં મગ્ગં, તત્થ મે નિરતો મનો.
‘‘એવં ચે મં વિહરન્તં, પાપિમ ઉપગચ્છસિ;
તથા મચ્ચુ કરિસ્સામિ, ન મે મગ્ગમ્પિ દક્ખસિ.
‘‘અરતિઞ્ચ [અરતિં (બહૂસુ)] રતિઞ્ચ પહાય, સબ્બસો ગેહસિતઞ્ચ વિતક્કં;
વનથં ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ, નિબ્બનથો અવનથો સ [નિબ્બનથો અરતો સ હિ (સં. નિ. ૧.૨૧૦)] ભિક્ખુ.
‘‘યમિધ પથવિઞ્ચ વેહાસં, રૂપગતં જગતોગધં કિઞ્ચિ;
પરિજીયતિ સબ્બમનિચ્ચં, એવં સમેચ્ચ ચરન્તિ મુતત્તા.
‘‘ઉપધીસુ જના ગધિતાસે, દિટ્ઠસુતે [દિટ્ઠે સુતે (સી.)] પટિઘે ચ મુતે ચ;
એત્થ વિનોદય છન્દમનેજો, યો હેત્થ ન લિમ્પતિ મુનિ તમાહુ [તં મુનિમાહુ (સં. નિ. ૧.૨૧૦)].
‘‘અથ ¶ સટ્ઠિસિતા સવિતક્કા, પુથુજ્જનતાય [પુથૂ જનતાય (સં. નિ. ૧.૨૧૦)] અધમ્મા નિવિટ્ઠા;
ન ચ વગ્ગગતસ્સ કુહિઞ્ચિ, નો પન દુટ્ઠુલ્લગાહી [દુટ્ઠુલ્લભાણી (સં. નિ. ૧.૨૧૦)] સ ભિક્ખુ.
‘‘દબ્બો ¶ ચિરરત્તસમાહિતો, અકુહકો નિપકો અપિહાલુ;
સન્તં પદં અજ્ઝગમા મુનિ, પટિચ્ચ પરિનિબ્બુતો કઙ્ખતિ કાલં.
‘‘માનં પજહસ્સુ ગોતમ, માનપથઞ્ચ જહસ્સુ અસેસં;
માનપથમ્હિ સ મુચ્છિતો, વિપ્પટિસારીહુવા ચિરરત્તં.
‘‘મક્ખેન મક્ખિતા પજા, માનહતા નિરયં પપતન્તિ;
સોચન્તિ જના ચિરરત્તં, માનહતા નિરયં ઉપપન્ના.
‘‘ન ¶ હિ સોચતિ ભિક્ખુ કદાચિ, મગ્ગજિનો સમ્મા પટિપન્નો;
કિત્તિઞ્ચ ¶ સુખઞ્ચાનુભોતિ, ધમ્મદસોતિ તમાહુ તથત્તં.
‘‘તસ્મા અખિલો ઇધ [અખિલો (સી.), અખિલોધ (સં. નિ. ૧.૨૧૧)] પધાનવા, નીવરણાનિ પહાય વિસુદ્ધો;
માનઞ્ચ પહાય અસેસં, વિજ્જાયન્તકરો સમિતાવી.
‘‘કામરાગેન ડય્હામિ, ચિત્તં મે પરિડય્હતિ;
સાધુ નિબ્બાપનં બ્રૂહિ, અનુકમ્પાય ગોતમ.
‘‘સઞ્ઞાય ¶ વિપરિયેસા, ચિત્તં તે પરિડય્હતિ;
નિમિત્તં પરિવજ્જેહિ, સુભં રાગૂપસંહિતં ( ) [(સઙ્ખારે પરતો પસ્સ, દુક્ખતો મા ચ અત્તતો; નિબ્બાપેહિ મહારાગં, મા દય્હિત્થો પુનપ્પુનં;) (સી. સં. નિ. ૧.૨૧૨) ઉદ્દાનગાથાયં એકસત્તતીતિસઙ્ખ્યા ચ, થેરગાથાટ્ઠકથા ચ પસ્સિતબ્બા].
‘‘અસુભાય ચિત્તં ભાવેહિ, એકગ્ગં સુસમાહિતં;
સતિ કાયગતા ત્યત્થુ, નિબ્બિદાબહુલો ભવ.
‘‘અનિમિત્તઞ્ચ ભાવેહિ, માનાનુસયમુજ્જહ;
તતો માનાભિસમયા, ઉપસન્તો ચરિસ્સસિ.
‘‘તમેવ વાચં ભાસેય્ય, યાયત્તાનં ન તાપયે;
પરે ચ ન વિહિંસેય્ય, સા વે વાચા સુભાસિતા.
‘‘પિયવાચમેવ ભાસેય્ય, યા વાચા પટિનન્દિતા;
યં અનાદાય પાપાનિ, પરેસં ભાસતે પિયં.
‘‘સચ્ચં વે અમતા વાચા, એસ ધમ્મો સનન્તનો;
સચ્ચે અત્થે ચ ધમ્મે ચ, આહુ સન્તો પતિટ્ઠિતા.
‘‘યં બુદ્ધો ભાસતિ વાચં, ખેમં નિબ્બાનપત્તિયા;
દુક્ખસ્સન્તકિરિયાય, સા વે વાચાનમુત્તમા.
‘‘ગમ્ભીરપઞ્ઞો મેધાવી, મગ્ગામગ્ગસ્સ કોવિદો;
સારિપુત્તો ¶ મહાપઞ્ઞો, ધમ્મં દેસેતિ ભિક્ખુનં.
‘‘સઙ્ખિત્તેનપિ દેસેતિ, વિત્થારેનપિ ભાસતિ;
સાલિકાયિવ નિગ્ઘોસો, પટિભાનં ઉદિય્યતિ [ઉદીરયિ (સી.), ઉદીય્યતિ (સ્યા.), ઉદય્યતિ (?) ઉટ્ઠહતીતિ તંસંવણ્ણના].
‘‘તસ્સ ¶ તં દેસયન્તસ્સ, સુણન્તિ મધુરં ગિરં;
સરેન રજનીયેન, સવનીયેન વગ્ગુના;
ઉદગ્ગચિત્તા મુદિતા, સોતં ઓધેન્તિ ભિક્ખવો.
‘‘અજ્જ પન્નરસે વિસુદ્ધિયા, ભિક્ખૂ પઞ્ચસતા સમાગતા;
સંયોજનબન્ધનચ્છિદા, અનીઘા ખીણપુનબ્ભવા ઇસી.
‘‘ચક્કવત્તી ¶ યથા રાજા, અમચ્ચપરિવારિતો;
સમન્તા અનુપરિયેતિ, સાગરન્તં મહિં ઇમં.
‘‘એવં ¶ વિજિતસઙ્ગામં, સત્થવાહં અનુત્તરં;
સાવકા પયિરુપાસન્તિ, તેવિજ્જા મચ્ચુહાયિનો.
‘‘સબ્બે ભગવતો પુત્તા, પલાપેત્થ ન વિજ્જતિ;
તણ્હાસલ્લસ્સ હન્તારં, વન્દે આદિચ્ચબન્ધુનં.
‘‘પરોસહસ્સં ભિક્ખૂનં, સુગતં પયિરુપાસતિ;
દેસેન્તં વિરજં ધમ્મં, નિબ્બાનં અકુતોભયં.
‘‘સુણન્તિ ધમ્મં વિમલં, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતં;
સોભતિ વત સમ્બુદ્ધો, ભિક્ખુસઙ્ઘપુરક્ખતો.
‘‘‘નાગનામો’સિ ભગવા, ઇસીનં ઇસિસત્તમો;
મહામેઘોવ હુત્વાન, સાવકે અભિવસ્સસિ.
‘‘દિવા ¶ વિહારા નિક્ખમ્મ, સત્થુદસ્સનકમ્યતા;
સાવકો તે મહાવીર, પાદે વન્દતિ વઙ્ગિસો.
‘‘ઉમ્મગ્ગપથં મારસ્સ, અભિભુય્ય ચરતિ પભિજ્જ ખીલાનિ;
તં પસ્સથ બન્ધપમુઞ્ચકરં, અસિતંવ ભાગસો પવિભજ્જ.
‘‘ઓઘસ્સ હિ નિતરણત્થં, અનેકવિહિતં મગ્ગં અક્ખાસિ;
તસ્મિઞ્ચ અમતે અક્ખાતે, ધમ્મદસા ઠિતા અસંહીરા.
‘‘પજ્જોતકરો અતિવિજ્ઝ [અતિવિજ્ઝ ધમ્મં (સી.)], સબ્બઠિતીનં અતિક્કમમદ્દસ [અતિક્કમમદ્દ (સી. ક.)];
ઞત્વા ચ સચ્છિકત્વા ચ, અગ્ગં સો દેસયિ દસદ્ધાનં.
‘‘એવં સુદેસિતે ધમ્મે, કો પમાદો વિજાનતં ધમ્મં;
તસ્મા હિ તસ્સ ભગવતો સાસને, અપ્પમત્તો સદા નમસ્સમનુસિક્ખે.
‘‘બુદ્ધાનુબુદ્ધો યો થેરો, કોણ્ડઞ્ઞો તિબ્બનિક્કમો;
લાભી સુખવિહારાનં, વિવેકાનં અભિણ્હસો.
‘‘યં ¶ ¶ સાવકેન પત્તબ્બં, સત્થુ સાસનકારિના;
સબ્બસ્સ તં અનુપ્પત્તં, અપ્પમત્તસ્સ સિક્ખતો.
‘‘મહાનુભાવો તેવિજ્જો, ચેતોપરિયકોવિદો;
કોણ્ડઞ્ઞો બુદ્ધદાયાદો, પાદે વન્દતિ સત્થુનો.
‘‘નગસ્સ ¶ પસ્સે આસીનં, મુનિં દુક્ખસ્સ પારગું;
સાવકા પયિરુપાસન્તિ, તેવિજ્જા મચ્ચુહાયિનો.
‘‘ચેતસા [તે ચેતસા (સં. નિ. ૧.૨૧૮)] અનુપરિયેતિ, મોગ્ગલ્લાનો મહિદ્ધિકો;
ચિત્તં ¶ નેસં સમન્વેસં [સમન્નેસં (સં. નિ. ૧.૨૧૮)], વિપ્પમુત્તં નિરૂપધિં.
‘‘એવં સબ્બઙ્ગસમ્પન્નં, મુનિં દુક્ખસ્સ પારગું;
અનેકાકારસમ્પન્નં, પયિરુપાસન્તિ ગોતમં.
‘‘ચન્દો યથા વિગતવલાહકે નભે, વિરોચતિ વીતમલોવ ભાણુમા;
એવમ્પિ અઙ્ગીરસ ત્વં મહામુનિ, અતિરોચસિ યસસા સબ્બલોકં.
‘‘કાવેય્યમત્તા વિચરિમ્હ પુબ્બે, ગામા ગામં પુરા પુરં;
અથદ્દસામ સમ્બુદ્ધં, સબ્બધમ્માન પારગું.
‘‘સો મે ધમ્મમદેસેસિ, મુનિ દુક્ખસ્સ પારગૂ;
ધમ્મં સુત્વા પસીદિમ્હ, સદ્ધા [અદ્ધા (સી. અટ્ઠ.)] નો ઉદપજ્જથ.
‘‘તસ્સાહં વચનં સુત્વા, ખન્ધે આયતનાનિ ચ;
ધાતુયો ચ વિદિત્વાન, પબ્બજિં અનગારિયં.
‘‘બહૂનં વત અત્થાય, ઉપ્પજ્જન્તિ તથાગતા;
ઇત્થીનં પુરિસાનઞ્ચ, યે તે સાસનકારકા.
‘‘તેસં ખો વત અત્થાય, બોધિમજ્ઝગમા મુનિ;
ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનઞ્ચ, યે નિરામગતદ્દસા.
‘‘સુદેસિતા ચક્ખુમતા, બુદ્ધેનાદિચ્ચબન્ધુના;
ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ, અનુકમ્પાય પાણિનં.
‘‘દુક્ખં ¶ દુક્ખસમુપ્પાદં, દુક્ખસ્સ ચ અતિક્કમં;
અરિયં ¶ ચટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં, દુક્ખૂપસમગામિનં.
‘‘એવમેતે તથા વુત્તા, દિટ્ઠા મે તે યથા તથા;
સદત્થો મે અનુપ્પત્તો, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘સ્વાગતં વત મે આસિ, મમ બુદ્ધસ્સ સન્તિકે;
સુવિભત્તેસુ [સવિભત્તેસુ (સી. ક.)] ધમ્મેસુ, યં સેટ્ઠં તદુપાગમિં.
‘‘અભિઞ્ઞાપારમિપ્પત્તો, સોતધાતુ વિસોધિતા;
તેવિજ્જો ઇદ્ધિપત્તોમ્હિ, ચેતોપરિયકોવિદો.
‘‘પુચ્છામિ ¶ સત્થારમનોમપઞ્ઞં, દિટ્ઠેવ ધમ્મે યો વિચિકિચ્છાનં છેત્તા;
અગ્ગાળવે કાલમકાસિ ભિક્ખુ, ઞાતો યસસ્સી અભિનિબ્બુતત્તો.
‘‘નિગ્રોધકપ્પો ¶ ઇતિ તસ્સ નામં, તયા કતં ભગવા બ્રાહ્મણસ્સ;
સો તં નમસ્સં અચરિ મુત્યપેખો, આરદ્ધવીરિયો દળ્હધમ્મદસ્સી.
‘‘તં સાવકં સક્ક મયમ્પિ સબ્બે, અઞ્ઞાતુમિચ્છામ સમન્તચક્ખુ;
સમવટ્ઠિતા નો સવનાય સોતા [હેતું (સી. સ્યા.) સુત્તનિપાતટ્ઠકથા પસ્સિતબ્બા], તુવં નો સત્થા ત્વમનુત્તરોસિ’’.
છિન્દ ¶ નો વિચિકિચ્છં બ્રૂહિ મેતં, પરિનિબ્બુતં વેદય ભૂરિપઞ્ઞ;
મજ્ઝેવ નો ભાસ સમન્તચક્ખુ, સક્કોવ દેવાન સહસ્સનેત્તો.
‘‘યે કેચિ ગન્થા ઇધ મોહમગ્ગા, અઞ્ઞાણપક્ખા વિચિકિચ્છઠાના;
તથાગતં પત્વા ન તે ભવન્તિ, ચક્ખુઞ્હિ એતં પરમં નરાનં.
‘‘નો ¶ ચે હિ જાતુ પુરિસો કિલેસે, વાતો યથા અબ્ભઘનં વિહાને;
તમોવસ્સ નિવુતો સબ્બલોકો, જોતિમન્તોપિ ન પભાસેય્યું [ન જોતિમન્તોપિ નરા તપેય્યું (સુ. નિ. ૩૫૦)].
‘‘ધીરા ચ પજ્જોતકરા ભવન્તિ, તં તં અહં વીર તથેવ મઞ્ઞે;
વિપસ્સિનં જાનમુપાગમિમ્હ, પરિસાસુ નો આવિકરોહિ કપ્પં.
‘‘ખિપ્પં ગિરં એરય વગ્ગુ વગ્ગું, હંસોવ પગ્ગય્હ સણિકં નિકૂજ;
બિન્દુસ્સરેન ¶ સુવિકપ્પિતેન, સબ્બેવ તે ઉજ્જુગતા સુણોમ.
‘‘પહીનજાતિમરણં ¶ અસેસં, નિગ્ગય્હ ધોનં વદેસ્સામિ [પટિવેદિયામિ (સી. ક.)] ધમ્મં;
ન કામકારો હિ [હોતિ (સી. ક.)] પુથુજ્જનાનં, સઙ્ખેય્યકારો ચ [વ (બહૂસુ)] તથાગતાનં.
‘‘સમ્પન્નવેય્યાકરણં તવેદં, સમુજ્જુપઞ્ઞસ્સ સમુગ્ગહીતં;
અયમઞ્જલિ પચ્છિમો સુપ્પણામિતો, મા મોહયી જાનમનોમપઞ્ઞ.
‘‘પરોપરં અરિયધમ્મં વિદિત્વા, મા મોહયી જાનમનોમવીરિય;
વારિં યથા ઘમ્મનિ ઘમ્મતત્તો, વાચાભિકઙ્ખામિ સુતં પવસ્સ.
‘‘યદત્થિકં બ્રહ્મચરિયં અચરી, કપ્પાયનો કચ્ચિસ્સતં અમોઘં;
નિબ્બાયિ સો આદુ સઉપાદિસેસો [અનુપાદિસેસા (સી.), અનુપાદિસેસો (ક.)], યથા વિમુત્તો અહુ તં સુણોમ.
‘‘‘અચ્છેચ્છિ ¶ તણ્હં ઇધ નામરૂપે,
(ઇતિ ભગવા) કણ્હસ્સ સોતં દીઘરત્તાનુસયિતં;
અતારિ જાતિં મરણં અસેસં’, ઇચ્ચબ્રવિ ¶ ભગવા પઞ્ચસેટ્ઠો.
‘‘એસ સુત્વા પસીદામિ, વચો તે ઇસિસત્તમ;
અમોઘં કિર મે પુટ્ઠં, ન મં વઞ્ચેસિ બ્રાહ્મણો.
‘‘યથા વાદી તથા કારી, અહુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
અચ્છેચ્છિ મચ્ચુનો જાલં, તતં માયાવિનો દળ્હં.
‘‘અદ્દસ ¶ ભગવા આદિં, ઉપાદાનસ્સ કપ્પિયો;
અચ્ચગા ¶ વત કપ્પાનો, મચ્ચુધેય્યં સુદુત્તરં.
‘‘તં દેવદેવં વન્દામિ, પુત્તં તે દ્વિપદુત્તમ;
અનુજાતં મહાવીરં, નાગં નાગસ્સ ઓરસ’’ન્તિ.
ઇત્થં સુદં આયસ્મા વઙ્ગીસો થેરો ગાથાયો
અભાસિત્થાતિ.
મહાનિપાતો નિટ્ઠિતો.
તત્રુદ્દાનં –
સત્તતિમ્હિ નિપાતમ્હિ, વઙ્ગીસો પટિભાણવા;
એકોવ થેરો નત્થઞ્ઞો, ગાથાયો એકસત્તતીતિ.
નિટ્ઠિતા થેરગાથાયો.
તત્રુદ્દાનં –
સહસ્સં હોન્તિ તા ગાથા, તીણિ સટ્ઠિસતાનિ ચ;
થેરા ચ દ્વે સતા સટ્ઠિ, ચત્તારો ચ પકાસિતા.
સીહનાદં નદિત્વાન, બુદ્ધપુત્તા અનાસવા;
ખેમન્તં પાપુણિત્વાન, અગ્ગિખન્ધાવ નિબ્બુતાતિ.
થેરગાથાપાળિ નિટ્ઠિતા.