તીકા > વિનયપિટક (ટીકા) > વિનયસઙ્ગહ-અટ્ઠકથા

૧. તત્થ ¶ ¶ દિવાસેય્યાતિ દિવાનિપજ્જનં. તત્રાયં વિનિચ્છયો – ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દિવા પટિસલ્લીયન્તેન દ્વારં સંવરિત્વા પટિસલ્લીયિતુ’’ન્તિ (પારા. ૭૭) વચનતો દિવા નિપજ્જન્તેન દ્વારં સંવરિત્વા નિપજ્જિતબ્બં. એત્થ ચ કિઞ્ચાપિ પાળિયં ‘‘અયં નામ આપત્તી’’તિ ન વુત્તા, વિવરિત્વા નિપન્નદોસેન પન ઉપ્પન્ને વત્થુસ્મિં દ્વારં સંવરિત્વા નિપજ્જિતું અનુઞ્ઞાતત્તા અસંવરિત્વા નિપજ્જન્તસ્સ અટ્ઠકથાયં દુક્કટં (પારા. અટ્ઠ. ૧.૭૭) વુત્તં. ભગવતો હિ અધિપ્પાયં ઞત્વા ઉપાલિત્થેરાદીહિ અટ્ઠકથા ઠપિતા. ‘‘અત્થાપત્તિ દિવા આપજ્જતિ, નો રત્તિ’’ન્તિ (પરિ. ૩૨૩) ઇમિનાપિ ચેતં સિદ્ધં.

૨. કીદિસં પન દ્વારં સંવરિતબ્બં, કીદિસં ન સંવરિતબ્બં? રુક્ખપદરવેળુપદરકિલઞ્જપણ્ણાદીનં યેન કેનચિ કવાટં કત્વા હેટ્ઠા ઉદુક્ખલે ઉપરિ ઉત્તરપાસકે ચ પવેસેત્વા કતં પરિવત્તકદ્વારમેવ સંવરિતબ્બં. અઞ્ઞં ગોરૂપાનં વજેસુ વિય રુક્ખસૂચિકણ્ટકદ્વારં, ગામથકનકં ચક્કલકયુત્તદ્વારં, ફલકેસુ વા કિટિકાસુ વા દ્વે તીણિ ચક્કલકાનિ યોજેત્વા કતં સંસરણકિટિકદ્વારં, આપણેસુ વિય કતં ઉગ્ઘાટનકિટિકદ્વારં, દ્વીસુ તીસુ ઠાનેસુ વેળુસલાકા ગોપ્ફેત્વા પણ્ણકુટીસુ કતં સલાકહત્થકદ્વારં, દુસ્સસાણિદ્વારન્તિ એવરૂપં દ્વારં ન સંવરિતબ્બં. પત્તહત્થસ્સ કવાટપ્પણામને પન એકં દુસ્સસાણિદ્વારમેવ અનાપત્તિકરં, અવસેસાનિ પણામેન્તસ્સ આપત્તિ. દિવા પટિસલ્લીયન્તસ્સ પન પરિવત્તકદ્વારમેવ આપત્તિકરં, સેસાનિ સંવરિત્વા વા અસંવરિત્વા વા નિપજ્જન્તસ્સ આપત્તિ નત્થિ, સંવરિત્વા પન નિપજ્જિતબ્બં, એતં વત્તં.

૩. પરિવત્તકદ્વારં કિત્તકેન સંવુતં હોતિ? સૂચિઘટિકાસુ દિન્નાસુ સંવુતમેવ હોતિ. અપિચ ખો સૂચિમત્તેપિ દિન્ને વટ્ટતિ, ઘટિકામત્તેપિ દિન્ને વટ્ટતિ, દ્વારબાહં ફુસિત્વા ઠપિતમત્તેપિ વટ્ટતિ, ઈસકં અફુસિતેપિ વટ્ટતિ, સબ્બન્તિમેન વિધિના યાવતા સીસં નપ્પવિસતિ, તાવતા અફુસિતેપિ વટ્ટતિ. સચે બહૂનં વળઞ્જનટ્ઠાનં હોતિ, ભિક્ખું વા સામણેરં વા ‘‘દ્વારં, આવુસો, જગ્ગાહી’’તિ વત્વાપિ નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. અથ ભિક્ખૂ ચીવરકમ્મં વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ કરોન્તા નિસિન્ના હોન્તિ, ‘‘એતે દ્વારં જગ્ગિસ્સન્તી’’તિ ¶ આભોગં કત્વાપિ નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. કુરુન્દટ્ઠકથાયં પન ‘‘ઉપાસકમ્પિ આપુચ્છિત્વા વા ‘એસ ¶ જગ્ગિસ્સતી’તિ આભોગં કત્વા વા નિપજ્જિતું વટ્ટતિ, કેવલં ભિક્ખુનિં વા માતુગામં વા આપુચ્છિતું ન વટ્ટતી’’તિ વુત્તં, તં યુત્તં. એવં સબ્બત્થપિ યો યો થેરવાદો વા અટ્ઠકથાવાદો વા પચ્છા વુચ્ચતિ, સો સોવ પમાણન્તિ ગહેતબ્બં.

૪. અથ દ્વારસ્સ ઉદુક્ખલં વા ઉત્તરપાસકો વા ભિન્નો હોતિ અટ્ઠપિતો વા, સંવરિતું ન સક્કોતિ, નવકમ્મત્થં વા પન ઇટ્ઠકપુઞ્જો વા મત્તિકાદીનં વા રાસિ અન્તોદ્વારે કતો હોતિ, અટ્ટં વા બન્ધન્તિ, યથા સંવરિતું ન સક્કોતિ. એવરૂપે અન્તરાયે સતિ અસંવરિત્વાપિ નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. યદિ પન કવાટં નત્થિ, લદ્ધકપ્પમેવ. ઉપરિ સયન્તેન નિસ્સેણિં આરોપેત્વા નિપજ્જિતબ્બં. સચે નિસ્સેણિમત્થકે થકનકં હોતિ, થકેત્વાપિ નિપજ્જિતબ્બં. ગબ્ભે નિપજ્જન્તેન ગબ્ભદ્વારં વા પમુખદ્વારં વા યં કિઞ્ચિ સંવરિત્વા નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. સચે એકકુટ્ટકે ગેહે દ્વીસુ પસ્સેસુ દ્વારાનિ કત્વા વળઞ્જન્તિ, દ્વેપિ દ્વારાનિ જગ્ગિતબ્બાનિ, તિભૂમકેપિ પાસાદે દ્વારં જગ્ગિતબ્બમેવ. સચે ભિક્ખાચારા પટિક્કમ્મ લોહપાસાદસદિસં પાસાદં બહૂ ભિક્ખૂ દિવાવિહારત્થં પવિસન્તિ, સઙ્ઘત્થેરેન દ્વારપાલસ્સ ‘‘દ્વારં જગ્ગાહી’’તિ વત્વા વા ‘‘દ્વારજગ્ગનં નામ એતસ્સ ભારો’’તિ આભોગં કત્વા વા પવિસિત્વા નિપજ્જિતબ્બં. યાવ સઙ્ઘનવકેન એવમેવ કાતબ્બં. પુરે પવિસન્તાનં ‘‘દ્વારજગ્ગનં નામ પચ્છિમાનં ભારો’’તિ એવં આભોગં કાતુમ્પિ વટ્ટતિ. અનાપુચ્છા વા આભોગં અકત્વા વા અન્તોગબ્ભે વા અસંવુતદ્વારે બહિ વા નિપજ્જન્તાનં આપત્તિ. ગબ્ભે વા બહિ વા નિપજ્જનકાલેપિ ‘‘દ્વારજગ્ગનં નામ મહાદ્વારે દ્વારપાલસ્સ ભારો’’તિ આભોગં કત્વા નિપજ્જિતું વટ્ટતિયેવ. એવં લોહપાસાદાદીસુ આકાસતલે નિપજ્જન્તેનપિ દ્વારં સંવરિતબ્બમેવ.

અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપો – ઇદં દિવાપટિસલ્લીયનં યેન કેનચિ પરિક્ખિત્તે સદ્વારબન્ધે ઠાને કથિતં, તસ્મા અબ્ભોકાસે વા રુક્ખમૂલે વા મણ્ડપે વા યત્થ કત્થચિ સદ્વારબન્ધે નિપજ્જન્તેન દ્વારં સંવરિત્વાવ નિપજ્જિતબ્બં. સચે મહાપરિવેણં હોતિ મહાબોધિયઙ્ગણલોહપાસાદઙ્ગણસદિસં બહૂનં ઓસરણટ્ઠાનં, યત્થ દ્વારં સંવુતમ્પિ સંવુતટ્ઠાને ન તિટ્ઠતિ, દ્વારં અલભન્તા પાકારં આરુહિત્વાપિ વિચરન્તિ, તત્થ સંવરણકિચ્ચં નત્થિ. રત્તિં દ્વારં વિવરિત્વા નિપન્નો અરુણે ઉગ્ગતે વુટ્ઠાતિ, અનાપત્તિ. સચે પન પબુજ્ઝિત્વા ¶ પુન સુપતિ, આપત્તિ. યો પન ‘‘અરુણે ઉગ્ગતે વુટ્ઠહિસ્સામી’’તિ પરિચ્છિન્દિત્વાવ દ્વારં અસંવરિત્વા રત્તિં નિપજ્જતિ, યથાપરિચ્છેદમેવ વુટ્ઠાતિ, તસ્સ આપત્તિયેવ. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘એવં નિપજ્જન્તો અનાદરિયદુક્કટાપિ ન મુચ્ચતી’’તિ વુત્તં.

૫. યો ¶ પન બહુદેવ રત્તિં જગ્ગિત્વા અદ્ધાનં વા ગન્ત્વા દિવા કિલન્તરૂપો મઞ્ચે નિસિન્નો પાદે ભૂમિતો અમોચેત્વાવ નિદ્દાવસેન નિપજ્જતિ, તસ્સ અનાપત્તિ. સચે ઓક્કન્તનિદ્દો અજાનન્તોપિ પાદે મઞ્ચકં આરોપેતિ, આપત્તિયેવ. નિસીદિત્વા અપસ્સાય સુપન્તસ્સ અનાપત્તિ. યોપિ ચ ‘‘નિદ્દં વિનોદેસ્સામી’’તિ ચઙ્કમન્તો પતિત્વા સહસા વુટ્ઠાતિ, તસ્સપિ અનાપત્તિ. યો પન પતિત્વા તત્થેવ સયતિ, ન વુટ્ઠાતિ, તસ્સ આપત્તિ.

કો મુચ્ચતિ, કો ન મુચ્ચતીતિ? મહાપચ્ચરિયં તાવ ‘‘એકભઙ્ગેન નિપન્નકો એવ મુચ્ચતિ. પાદે પન ભૂમિતો મોચેત્વા નિપન્નોપિ યક્ખગહિતકોપિ વિસઞ્ઞીભૂતોપિ ન મુચ્ચતી’’તિ વુત્તં. કુરુન્દટ્ઠકથાયં પન ‘‘બન્ધિત્વા નિપજ્જાપિતોવ મુચ્ચતી’’તિ વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયં પન ‘‘યો ચઙ્કમન્તો મુચ્છિત્વા પતિતો તત્થેવ સુપતિ, તસ્સપિ અવિસયતાય આપત્તિ ન દિસ્સતિ. આચરિયા પન એવં ન કથયન્તિ, તસ્મા આપત્તિયેવાતિ મહાપદુમત્થેરેન વુત્તં. દ્વે પન જના આપત્તિતો મુચ્ચન્તિયેવ, યો ચ યક્ખગહિતકો, યો ચ બન્ધિત્વા નિપજ્જાપિતો’’તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

દિવાસેય્યવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૬. પરિક્ખારોતિ ¶ સમણપરિક્ખારો. તત્રાયં કપ્પિયાકપ્પિયપરિક્ખારવિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૧.૮૫) – કેચિ તાલપણ્ણચ્છત્તં અન્તો વા બહિ વા પઞ્ચવણ્ણેન સુત્તેન સિબ્બિત્વા વણ્ણમટ્ઠં કરોન્તિ, તં ન વટ્ટતિ. એકવણ્ણેન પન નીલેન વા પીતકેન વા યેન કેનચિ સુત્તેન અન્તો વા બહિ વા સિબ્બિતું ¶ , છત્તદણ્ડગ્ગાહકં સલાકપઞ્જરં વા વિનન્ધિતું વટ્ટતિ, તઞ્ચ ખો થિરકરણત્થં વટ્ટતિ, ન વણ્ણમટ્ઠત્થાય. છત્તપણ્ણેસુ મકરદન્તકં વા અડ્ઢચન્દકં વા છિન્દિતું ન વટ્ટતિ. છત્તદણ્ડે ગેહત્થમ્ભેસુ વિય ઘટકો વા વાળરૂપકં વા ન વટ્ટતિ. સચેપિ સબ્બત્થ આરગ્ગેન લેખા દિન્ના હોતિ, સાપિ ન વટ્ટતિ. ઘટકં વા વાળરૂપકં વા ભિન્દિત્વા ધારેતબ્બં, લેખાપિ ઘંસિત્વા વા અપનેતબ્બા, સુત્તકેન વા દણ્ડો વેઠેતબ્બો. દણ્ડબુન્દે પન અહિચ્છત્તકસણ્ઠાનં વટ્ટતિ. વાતપ્પહારેન અચલનત્થં છત્તમણ્ડલિકં રજ્જુકેહિ ગાહેત્વા દણ્ડે બન્ધન્તિ, તસ્મિં બન્ધનટ્ઠાને વલયમિવ ઉક્કિરિત્વા લેખં ઠપેન્તિ, સા વટ્ટતિ.

૭. ચીવરમણ્ડનત્થાય નાનાસુત્તકેહિ સતપદિસદિસં સિબ્બન્તા આગન્તુકપટ્ટં ઠપેન્તિ, અઞ્ઞમ્પિ યં કિઞ્ચિ સૂચિકમ્મવિકારં કરોન્તિ, પટ્ટમુખે વા પરિયન્તે વા વેણિં વા સઙ્ખલિકં વા મુગ્ગરં વા એવમાદિ સબ્બં ન વટ્ટતિ, પકતિસૂચિકમ્મમેવ વટ્ટતિ. ગણ્ઠિકપટ્ટકઞ્ચ પાસકપટ્ટકઞ્ચ અટ્ઠકોણમ્પિ સોળસકોણમ્પિ કરોન્તિ, તત્થ અગ્ઘિયગયમુગ્ગરાદીનિ દસ્સેન્તિ, કક્કટક્ખીનિ ઉક્કિરન્તિ, સબ્બં ન વટ્ટતિ, ચતુકોણમેવ વટ્ટતિ, કોણસુત્તપીળકા ચ ચીવરે રત્તે દુવિઞ્ઞેય્યરૂપા વટ્ટન્તિ. કઞ્જિકપિટ્ઠખલિઅઅલકાદીસુ ચીવરં પક્ખિપિતું ન વટ્ટતિ, ચીવરકમ્મકાલે પન હત્થમલસૂચિમલાદીનં ધોવનત્થં કિલિટ્ઠકાલે ચ ધોવનત્થં વટ્ટતિ, ગન્ધં વા લાખં વા તેલં વા રજને પક્ખિપિતું ન વટ્ટતિ.

રજનેસુ ચ હલિદ્દિં ઠપેત્વા સબ્બં મૂલરજનં વટ્ટતિ, મઞ્જિટ્ઠિઞ્ચ તુઙ્ગહારઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં ખન્ધરજનં વટ્ટતિ. તુઙ્ગહારો નામ એકો સકણ્ટકરુક્ખો, તસ્સ હરિતાલવણ્ણં ખન્ધરજનં હોતિ. લોદ્દઞ્ચ કણ્ડુલઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં તચરજનં વટ્ટતિ. અલ્લિપત્તઞ્ચ નીલિપત્તઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં પત્તરજનં વટ્ટતિ. ગિહિપરિભુત્તકં પન અલ્લિપત્તેન એકવારં રજિતું ¶ વટ્ટતિ. કિંસુકપુપ્ફઞ્ચ કુસુમ્ભપુપ્ફઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં પુપ્ફરજનં વટ્ટતિ. ફલરજને પન ન કિઞ્ચિ ન વટ્ટતિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૪૪).

૮. ચીવરં રજિત્વા સઙ્ખેન વા મણિના વા યેન કેનચિ ન ઘટ્ટેતબ્બં, ભૂમિયં જાણુકાનિ નિહન્ત્વા હત્થેહિ ગહેત્વા દોણિયમ્પિ ન ઘંસિતબ્બં. દોણિયં વા ફલકે વા ઠપેત્વા અન્તે ગાહાપેત્વા હત્થેન પહરિતું પન ¶ વટ્ટતિ, તમ્પિ મુટ્ઠિના ન કાતબ્બં. પોરાણકત્થેરા પન દોણિયમ્પિ ન ઠપેસું. એકો ચીવરં ગહેત્વા તિટ્ઠતિ, અપરો હત્થે કત્વા હત્થેન પહરતિ. ચીવરસ્સ કણ્ણસુત્તકં ન વટ્ટતિ, રજિતકાલે છિન્દિતબ્બં. યં પન ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, કણ્ણસુત્તક’’ન્તિ (મહાવ. ૩૪૪) એવં અનુઞ્ઞાતં, તં અનુવાતે પાસકં કત્વા બન્ધિતબ્બં રજનકાલે લગ્ગનત્થાય. ગણ્ઠિકેપિ સોભાકરણત્થં લેખા વા પીળકા વા ન વટ્ટતિ, નાસેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં.

૯. પત્તે વા થાલકે વા આરગ્ગેન લેખં કરોન્તિ અન્તો વા બહિ વા, ન વટ્ટતિ. પત્તં ભમં આરોપેત્વા મજ્જિત્વા પચન્તિ ‘‘મણિવણ્ણં કરિસ્સામા’’તિ, ન વટ્ટતિ, તેલવણ્ણો પન વટ્ટતિ. પત્તમણ્ડલે ભિત્તિકમ્મં ન વટ્ટતિ, મકરદન્તકં પન વટ્ટતિ.

ધમકરણછત્તકસ્સ ઉપરિ વા હેટ્ઠા વા ધમકરણકુચ્છિયં વા લેખા ન વટ્ટતિ, છત્તમુખવટ્ટિયં પનસ્સ લેખા વટ્ટતિ.

૧૦. કાયબન્ધનસ્સ સોભનત્થં તહિં તહિં દિગુણં સુત્તં કોટ્ટેન્તિ, કક્કટક્ખીનિ ઉટ્ઠાપેન્તિ, ન વટ્ટતિ, ઉભોસુ પન અન્તેસુ દસામુખસ્સ થિરભાવાય દિગુણં કોટ્ટેતું વટ્ટતિ. દસામુખે પન ઘટકં વા મકરમુખં વા દેડ્ડુભસીસં વા યં કિઞ્ચિ વિકારરૂપં કાતું ન વટ્ટતિ, તત્થ તત્થ અચ્છીનિ દસ્સેત્વા માલાકમ્માદીનિ વા કત્વા કોટ્ટિતકાયબન્ધનમ્પિ ન વટ્ટતિ, ઉજુકમેવ પન મચ્છકણ્ટકં વા ખજ્જૂરિપત્તકં વા મટ્ઠકપટ્ટિકં વા કત્વા કોટ્ટેતું વટ્ટતિ. કાયબન્ધનસ્સ દસા એકા વટ્ટતિ, દ્વે તીણિ ચત્તારિપિ વટ્ટન્તિ, તતો પરં ન વટ્ટન્તિ. રજ્જુકકાયબન્ધનં એકમેવ વટ્ટતિ, પામઙ્ગસણ્ઠાનં પન એકમ્પિ ન વટ્ટતિ, દસા પન પામઙ્ગસણ્ઠાનાપિ વટ્ટતિ, બહુરજ્જુકે એકતો કત્વા એકેન નિરન્તરં વેઠેત્વા કતં બહુરજ્જુકન્તિ ન વત્તબ્બં, તં વટ્ટતિ.

કાયબન્ધનવિધે ¶ અટ્ઠમઙ્ગલાદિકં યં કિઞ્ચિ વિકારરૂપં ન વટ્ટતિ, પરિચ્છેદલેખામત્તં વટ્ટતિ. વિધકસ્સ ઉભોસુ અન્તેસુ થિરકરણત્થાય ઘટકં કરોન્તિ, અયમ્પિ વટ્ટતિ.

૧૧. અઞ્જનિયં ઇત્થિપુરિસચતુપ્પદસકુણરૂપં વા માલાકમ્મલતાકમ્મમકરદન્તકગોમુત્તકઅડ્ઢચન્દકાદિભેદં વા વિકારરૂપં ન વટ્ટતિ, ઘંસિત્વા વા ¶ ભિન્દિત્વા વા યથા વા ન પઞ્ઞાયતિ, તથા સુત્તકેન વેઠેત્વા વળઞ્જેતબ્બા. ઉજુકમેવ પન ચતુરંસા વા અટ્ઠંસા વા સોળસંસા વા અઞ્જની વટ્ટતિ. હેટ્ઠતોપિસ્સા દ્વે વા તિસ્સો વા વટ્ટલેખાયો વટ્ટન્તિ, ગીવાયમ્પિસ્સા પિધાનકબન્ધનત્થં એકા વટ્ટલેખા વટ્ટતિ.

અઞ્જનીસલાકાયપિ વણ્ણમટ્ઠકમ્મં ન વટ્ટતિ, અઞ્જનીથવિકાયપિ યં કિઞ્ચિ નાનાવણ્ણેન સુત્તેન વણ્ણમટ્ઠકમ્મં ન વટ્ટતિ. એસેવ નયો કુઞ્ચિકકોસકેપિ. કુઞ્ચિકાય વણ્ણમટ્ઠકમ્મં ન વટ્ટતિ, તથા સિપાટિકાય. એકવણ્ણસુત્તેન પન યેન કેનચિ યં કિઞ્ચિ સિબ્બિતું વટ્ટતિ.

૧૨. આરકણ્ટકેપિ વટ્ટમણિકં વા અઞ્ઞં વા વણ્ણમટ્ઠં ન વટ્ટતિ, ગીવાયં પન પરિચ્છેદલેખા વટ્ટતિ. પિપ્ફલિકેપિ મણિકં વા પીળકં વા યં કિઞ્ચિ ઉટ્ઠાપેતું ન વટ્ટતિ, દણ્ડકે પન પરિચ્છેદલેખા વટ્ટતિ. નખચ્છેદનં વલિતકંયેવ કરોન્તિ, તસ્મા તં વટ્ટતિ. ઉત્તરારણિયં વાપિ અરણિધનુકે વા ઉપરિપેલ્લનદણ્ડકે વા માલાકમ્માદિ યં કિઞ્ચિ વણ્ણમટ્ઠં ન વટ્ટતિ. પેલ્લનદણ્ડકસ્સ પન વેમજ્ઝે મણ્ડલં હોતિ, તત્થ પરિચ્છેદલેખામત્તં વટ્ટતિ. સૂચિસણ્ડાસં કરોન્તિ, યેન સૂચિં ડંસાપેત્વા ઘંસન્તિ, તત્થ મકરમુખાદિકં યં કિઞ્ચિ વણ્ણમટ્ઠં ન વટ્ટતિ, સૂચિડંસનત્થં પન મુખમત્તં હોતિ, તં વટ્ટતિ.

દન્તકટ્ઠચ્છેદનવાસિયમ્પિ યં કિઞ્ચિ વણ્ણમટ્ઠં ન વટ્ટતિ, ઉજુકમેવ કપ્પિયલોહેન ઉભોસુ વા પસ્સેસુ ચતુરંસં વા અટ્ઠંસં વા બન્ધિતું વટ્ટતિ. કત્તરદણ્ડેપિ યં કિઞ્ચિ વણ્ણમટ્ઠં ન વટ્ટતિ, હેટ્ઠા એકા વા દ્વે વા વટ્ટલેખા ઉપરિ અહિચ્છત્તકમકુળમત્તઞ્ચ વટ્ટતિ.

૧૩. તેલભાજનેસુ વિસાણે વા નાળિયં વા અલાબુકે વા આમણ્ડસારકે વા ઠપેત્વા ઇત્થિરૂપં પુરિસરૂપઞ્ચ અવસેસં સબ્બમ્પિ વણ્ણમટ્ઠકમ્મં વટ્ટતિ. મઞ્ચપીઠે ભિસિબિમ્બોહને ભૂમત્થરણે પાદપુઞ્છને ચઙ્કમનભિસિયા સમ્મુઞ્જનિયં કચવરછડ્ડનકે રજનદોણિકાય પાનીયઉળુઙ્કે ¶ પાનીયઘટે પાદકથલિકાય ફલકપીઠકે વલયાધારકે દણ્ડાધારકે પત્તપિધાને તાલવણ્ટે બીજનેતિ એતેસુ સબ્બં માલાકમ્માદિ વણ્ણમટ્ઠકમ્મં વટ્ટતિ.

૧૪. સેનાસને પન દ્વારકવાટવાતપાનકવાટાદીસુ સબ્બરતનમયમ્પિ વણ્ણમટ્ઠકમ્મં વટ્ટતિ. સેનાસને કિઞ્ચિ પટિસેધેતબ્બં નત્થિ અઞ્ઞત્ર વિરુદ્ધસેનાસના ¶ . વિરુદ્ધસેનાસનં નામ અઞ્ઞેસં સીમાય રાજવલ્લભેહિ કતસેનાસનં વુચ્ચતિ. તસ્મા યે તાદિસં સેનાસનં કરોન્તિ, તે વત્તબ્બા ‘‘મા અમ્હાકં સીમાય સેનાસનં કરોથા’’તિ. અનાદિયિત્વા કરોન્તિયેવ, પુનપિ વત્તબ્બા ‘‘મા એવં અકત્થ, મા અમ્હાકં ઉપોસથપવારણાનં અન્તરાયમકત્થ, મા સામગ્ગિં ભિન્દિત્થ, તુમ્હાકં સેનાસનં કતમ્પિ કતટ્ઠાને ન ઠસ્સતી’’તિ. સચે બલક્કારેન કરોન્તિયેવ, યદા તેસં લજ્જિપરિસા ઉસ્સન્ના હોતિ, સક્કા ચ હોતિ લદ્ધું ધમ્મિકો વિનિચ્છયો, તદા તેસં પેસેતબ્બં ‘‘તુમ્હાકં આવાસં હરથા’’તિ. સચે યાવતતિયં પેસિતે હરન્તિ, સાધુ. નો ચે હરન્તિ, ઠપેત્વા બોધિઞ્ચ ચેતિયઞ્ચ અવસેસસેનાસનાનિ ભિન્દિતબ્બાનિ, નો ચ ખો અપરિભોગં કરોન્તેહિ, પટિપાટિયા પન છદનગોપાનસીઇટ્ઠકાદીનિ અપનેત્વા તેસં પેસેતબ્બં ‘‘તુમ્હાકં દબ્બસમ્ભારે હરથા’’તિ. સચે હરન્તિ, સાધુ. નો ચે હરન્તિ, અથ તેસુ દબ્બસમ્ભારેસુ હિમવસ્સવાતાતપાદીહિ પૂતિભૂતેસુ વા ચોરેહિ વા હટેસુ અગ્ગિના વા દડ્ઢેસુ સીમસામિકા ભિક્ખૂ અનુપવજ્જા, ન લબ્ભા ચોદેતું ‘‘તુમ્હેહિ અમ્હાકં દબ્બસમ્ભારા નાસિતા’’તિ વા ‘‘તુમ્હાકં ગીવા’’તિ વા. યં પન સીમસામિકેહિ ભિક્ખૂહિ કતં, તં સુકતમેવ હોતિ. યોપિ ભિક્ખુ બહુસ્સુતો વિનયઞ્ઞૂ અઞ્ઞં ભિક્ખું અકપ્પિયપરિક્ખારં ગહેત્વા વિચરન્તં દિસ્વા છિન્દાપેય્ય વા ભિન્દાપેય્ય વા, અનુપવજ્જો, સો નેવ ચોદેતબ્બો ન સારેતબ્બો, ન તં લબ્ભા વત્તું ‘‘અયં નામ મમ પરિક્ખારો તયા નાસિતો, તં મે દેહી’’તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૧૫. ભેસજ્જકરણપરિત્તપટિસન્થારેસુ ¶ પન ભેસજ્જકરણે તાવ અયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૧૮૫-૭) – આગતાગતસ્સ પરજનસ્સ ભેસજ્જં ન કાતબ્બં, કરોન્તો દુક્કટં આપજ્જતિ. પઞ્ચન્નં પન સહધમ્મિકાનં કાતબ્બં ભિક્ખુસ્સ ભિક્ખુનિયા ¶ સિક્ખમાનાય સામણેરસ્સ સામણેરિયાતિ. સમસીલસદ્ધાપઞ્ઞાનઞ્હિ એતેસં તીસુ સિક્ખાસુ યુત્તાનં ભેસજ્જં અકાતું ન લબ્ભતિ. કરોન્તેન ચ સચે તેસં અત્થિ, તેસં સન્તકં ગહેત્વા યોજેત્વા દાતબ્બં, સચે નત્થિ, અત્તનો સન્તકં કાતબ્બં. સચે અત્તનોપિ નત્થિ, ભિક્ખાચારવત્તેન વા ઞાતકપવારિતટ્ઠાનતો વા પરિયેસિતબ્બં, અલભન્તેન ગિલાનસ્સ અત્થાય અકતવિઞ્ઞત્તિયાપિ આહરિત્વા કાતબ્બં.

૧૬. અપરેસમ્પિ પઞ્ચન્નં કાતું વટ્ટતિ માતુ પિતુ તદુપટ્ઠાકાનં અત્તનો વેય્યાવચ્ચકરસ્સ પણ્ડુપલાસસ્સ ચાતિ. પણ્ડુપલાસો નામ યો પબ્બજ્જાપેક્ખો યાવ પત્તચીવરં પટિયાદિયતિ, તાવ વિહારે વસતિ. તેસુ સચે માતાપિતરો ઇસ્સરા હોન્તિ ન પચ્ચાસીસન્તિ, અકાતું વટ્ટતિ. સચે પન રજ્જેપિ ઠિતા પચ્ચાસીસન્તિ, અકાતું ન વટ્ટતિ. ભેસજ્જં પચ્ચાસીસન્તાનં ભેસજ્જં દાતબ્બં, યોજેતું અજાનન્તાનં યોજેત્વા દાતબ્બં. સબ્બેસં અત્થાય સહધમ્મિકેસુ વુત્તનયેનેવ પરિયેસિતબ્બં. સચે પન માતરં વિહારં આનેત્વા જગ્ગતિ, સબ્બં પરિકમ્મં અનામસન્તેન કાતબ્બં, ખાદનીયભોજનીયં સહત્થા દાતબ્બં. પિતા પન યથા સામણેરો, એવં સહત્થેન ન્હાપનસમ્બાહનાદીનિ કત્વા ઉપટ્ઠાતબ્બો. યે ચ માતાપિતરો ઉપટ્ઠહન્તિ પટિજગ્ગન્તિ, તેસમ્પિ એવમેવ કાતબ્બં. વેય્યાવચ્ચકરો નામ યો વેતનં ગહેત્વા અરઞ્ઞે દારૂનિ વા છિન્દતિ, અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ કમ્મં કરોતિ, તસ્સ રોગે ઉપ્પન્ને યાવ ઞાતકા ન પસ્સન્તિ, તાવ ભેસજ્જં કાતબ્બં. યો પન ભિક્ખુનિસ્સિતકોવ હુત્વા સબ્બકમ્માનિ કરોતિ, તસ્સ ભેસજ્જં કાતબ્બમેવ. પણ્ડુપલાસેપિ સામણેરે વિય પટિપજ્જિતબ્બં.

૧૭. અપરેસમ્પિ દસન્નં કાતું વટ્ટતિ જેટ્ઠભાતુ કનિટ્ઠભાતુ જેટ્ઠભગિનિયા કનિટ્ઠભગિનિયા ચૂળમાતુયા મહામાતુયા ચૂળપિતુનો મહાપિતુનો પિતુચ્છાય માતુલસ્સાતિ. તેસં પન સબ્બેસમ્પિ કરોન્તેન તેસંયેવ સન્તકં ભેસજ્જં ગહેત્વા કેવલં યોજેત્વા દાતબ્બં. સચે ¶ પન નપ્પહોન્તિ યાચન્તિ ચ ‘‘દેથ નો, ભન્તે, તુમ્હાકં પટિદસ્સામા’’તિ, તાવકાલિકં દાતબ્બં. સચેપિ ન યાચન્તિ, ‘‘અમ્હાકં ભેસજ્જં અત્થિ, તાવકાલિકં ગણ્હથા’’તિ વત્વા વા ¶ ‘‘યદા તેસં ભવિસ્સતિ, તદા દસ્સન્તી’’તિ આભોગં વા કત્વા દાતબ્બં. સચે પટિદેન્તિ, ગહેતબ્બં. નો ચે દેન્તિ, ન ચોદેતબ્બા. એતે દસ ઞાતકે ઠપેત્વા અઞ્ઞેસં ન કાતબ્બં.

એતેસં પુત્તપરમ્પરાય પન યાવ સત્તમા કુલપરિવટ્ટા, તાવ ચત્તારો પચ્ચયે આહરાપેન્તસ્સ અકતવિઞ્ઞત્તિ વા ભેસજ્જં કરોન્તસ્સ વેજ્જકમ્મં વા કુલદૂસકાપત્તિ વા ન હોતિ. સચે ભાતુ જાયા, ભગિનિયા સામિકો વા ગિલાનો હોતિ, ઞાતકા ચે, તેસમ્પિ વટ્ટતિ. અઞ્ઞાતકા ચે, ભાતુ ચ ભગિનિયા ચ કત્વા દાતબ્બં ‘‘તુમ્હાકં જગ્ગનટ્ઠાને દેથા’’તિ. અથ વા તેસં પુત્તાનં કત્વા દાતબ્બં ‘‘તુમ્હાકં માતાપિતૂનં દેથા’’તિ. એતેનુપાયેન સબ્બપદેસુ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.

તેસં અત્થાય ચ સામણેરેહિ અરઞ્ઞતો ભેસજ્જં આહરાપેન્તેન ઞાતિસામણેરેહિ વા આહરાપેતબ્બં, અઞ્ઞાતકેહિ અત્તનો અત્થાય વા આહરાપેત્વા દાતબ્બં. તેહિપિ ‘‘ઉપજ્ઝાયસ્સ આહરામા’’તિ વત્તસીસેન આહરિતબ્બં. ઉપજ્ઝાયસ્સ માતાપિતરો ગિલાના વિહારં આગચ્છન્તિ, ઉપજ્ઝાયો ચ દિસાપક્કન્તો હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન ઉપજ્ઝાયસ્સ સન્તકં ભેસજ્જં દાતબ્બં. નો ચે અત્થિ, અત્તનો ભેસજ્જં ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિચ્ચજિત્વા દાતબ્બં. અત્તનોપિ અસન્તે વુત્તનયેનેવ પરિયેસિત્વા ઉપજ્ઝાયસ્સ સન્તકં કત્વા દાતબ્બં. ઉપજ્ઝાયેનપિ સદ્ધિવિહારિકસ્સ માતાપિતૂસુ એવમેવ પટિપજ્જિતબ્બં. એસેવ નયો આચરિયન્તેવાસિકેસુપિ. અઞ્ઞોપિ યો આગન્તુકો વા ચોરો વા યુદ્ધપરાજિતો ઇસ્સરો વા ઞાતકેહિ પરિચ્ચત્તો કપણો વા ગમિયમનુસ્સો વા ગિલાનો હુત્વા વિહારં પવિસતિ, સબ્બેસં અપચ્ચાસીસન્તેન ભેસજ્જં કાતબ્બં.

૧૮. સદ્ધં કુલં હોતિ ચતૂહિ પચ્ચયેહિ ઉપટ્ઠાયકં ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ માતાપિતુટ્ઠાનિયં, તત્ર ચે કોચિ ગિલાનો હોતિ, તસ્સત્થાય વિસ્સાસેન ‘‘ભેસજ્જં કત્વા ભન્તે દેથા’’તિ વદન્તિ, નેવ દાતબ્બં ન કાતબ્બં. અથ પન કપ્પિયં ઞત્વા એવં પુચ્છન્તિ ‘‘ભન્તે, અસુકસ્સ નામ રોગસ્સ કિં ભેસજ્જં કરોન્તી’’તિ, ‘‘ઇદઞ્ચિદઞ્ચ ગહેત્વા કરોન્તી’’તિ વત્તું વટ્ટતિ. ‘‘ભન્તે, મય્હં માતા ગિલાના, ભેસજ્જં તાવ આચિક્ખથા’’તિ એવં પુચ્છિતે પન ન આચિક્ખિતબ્બં, અઞ્ઞમઞ્ઞં પન કથા કાતબ્બા ¶ ‘‘આવુસો, અસુકસ્સ નામ ભિક્ખુનો ઇમસ્મિં ¶ રોગે કિં ભેસજ્જં કરિંસૂ’’તિ. ઇદઞ્ચિદઞ્ચ ભેસજ્જં ભન્તેતિ. તં સુત્વા ઇતરો માતુ ભેસજ્જં કરોતિ, વટ્ટતિ. મહાપદુમત્થેરો કિર વસભરઞ્ઞોપિ દેવિયા રોગે ઉપ્પન્ને એકાય ઇત્થિયા આગન્ત્વા પુચ્છિતો ‘‘ન જાનામી’’તિ અવત્વા એવમેવ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં સમુલ્લપેસિ. તં સુત્વા તસ્સા ભેસજ્જમકંસુ. વૂપસન્તે ચ રોગે તિચીવરેન તીહિ ચ કહાપણસતેહિ સદ્ધિં ભેસજ્જચઙ્કોટકં પૂરેત્વા આહરિત્વા થેરસ્સ પાદમૂલે ઠપેત્વા ‘‘ભન્તે, પુપ્ફપૂજં કરોથા’’તિ આહંસુ. થેરો ‘‘આચરિયભાગો નામ અય’’ન્તિ કપ્પિયવસેન ગાહાપેત્વા પુપ્ફપૂજમકાસિ. એવં તાવ ભેસજ્જે પટિપજ્જિતબ્બં.

૧૯. પરિત્તે પન ‘‘ગિલાનસ્સ પરિત્તં કરોથ, ભન્તે’’તિ વુત્તે ન કાતબ્બં, ‘‘પરિત્તં ભણથા’’તિ વુત્તે પન ભણિતબ્બં. સચેપિસ્સ એવં હોતિ ‘‘મનુસ્સા નામ ન જાનન્તિ, અકરિયમાને વિપ્પટિસારિનો ભવિસ્સન્તી’’તિ, કાતબ્બં. ‘‘પરિત્તોદકં પરિત્તસુત્તં કત્વા દેથા’’તિ વુત્તે પન તેસંયેવ ઉદકં હત્થેન ચાલેત્વા સુત્તં પરિમજ્જિત્વા દાતબ્બં. સચે વિહારતો ઉદકં અત્તનો સન્તકં વા સુત્તં દેતિ, દુક્કટં. મનુસ્સા ઉદકઞ્ચ સુત્તઞ્ચ ગહેત્વા નિસીદિત્વા ‘‘પરિત્તં ભણથા’’તિ વદન્તિ, કાતબ્બં. નો ચે જાનન્તિ, આચિક્ખિતબ્બં. ભિક્ખૂનં નિસિન્નાનં પાદેસુ ઉદકં આકિરિત્વા સુત્તઞ્ચ ઠપેત્વા ગચ્છન્તિ ‘‘પરિત્તં કરોથ, પરિત્તં ભણથા’’તિ, ન પાદા અપનેતબ્બા. મનુસ્સા હિ વિપ્પટિસારિનો હોન્તિ. અન્તોગામેપિ ગિલાનસ્સ અત્થાય વિહારં પેસેન્તિ ‘‘પરિત્તં ભણન્તૂ’’તિ, ભણિતબ્બં. અન્તોગામે રાજગેહાદીસુ રોગે વા ઉપદ્દવે વા ઉપ્પન્ને પક્કોસાપેત્વા ભણાપેન્તિ, આટાનાટિયસુત્તાદીનિ ભણિતબ્બાનિ. ‘‘આગન્ત્વા ગિલાનસ્સ સિક્ખાપદાનિ દેન્તુ, ધમ્મં કથેન્તુ, રાજન્તેપુરે વા અમચ્ચગેહે વા આગન્ત્વા સિક્ખાપદાનિ દેન્તુ, ધમ્મં કથેન્તૂ’’તિ પેસિતેપિ ગન્ત્વા સિક્ખાપદાનિ દાતબ્બાનિ, ધમ્મો કથેતબ્બો. ‘‘મતાનં પરિવારત્થં આગચ્છન્તૂ’’તિ પક્કોસન્તિ, ન ગન્તબ્બં. ‘‘સીવથિકદસ્સને અસુભદસ્સને ચ મરણસ્સતિં પટિલભિસ્સામા’’તિ કમ્મટ્ઠાનસીસેન ગન્તું વટ્ટતિ. ‘‘પહારેદિન્ને મતેપિ અમરણાધિપ્પાયસ્સ અનાપત્તિ વુત્તા’’તિ ન એત્તકેનેવ અમનુસ્સગહિતસ્સ પહારો દાતબ્બો ¶ , તાલપણ્ણં પન પરિત્તસુત્તં વા હત્થે વા પાદે વા બન્ધિતબ્બં, રતનસુત્તાદીનિ પરિત્તાનિ ભણિતબ્બાનિ, ‘‘મા સીલવન્તં ભિક્ખું વિહેઠેહી’’તિ ધમ્મકથા કાતબ્બા, આટાનાટિયપરિત્તં વા ભણિતબ્બં.

ઇધ પન આટાનાટિયપરિત્તસ્સ પરિકમ્મં વેદિતબ્બં (દી. નિ. અટ્ઠ. ૩.૨૮૨). પઠમમેવ હિ આટાનાટિયસુત્તં ન ભણિતબ્બં, મેત્તસુત્તં (ખુ. પા. ૯.૧ આદયો; સુ. નિ. ૧૪૩ આદયો) ધજગ્ગસુત્તં (સં. નિ. ૧.૨૪૯) રતનસુત્તન્તિ (ખુ. પા. ૬.૧ આદયો; સુ. નિ. ૨૨૪ આદયો) ઇમાનિ ¶ સત્તાહં ભણિતબ્બાનિ. સચે મુઞ્ચતિ, સુન્દરં. નો ચે મુઞ્ચતિ, આટાનાટિયસુત્તં ભણિતબ્બં. તં ભણન્તેન ચ ભિક્ખુના પિટ્ઠં વા મંસં વા ન ખાદિતબ્બં, સુસાને ન વસિતબ્બં. કસ્મા? અમનુસ્સા ઓતારં લભન્તિ. પરિત્તકરણટ્ઠાનં હરિતૂપલિત્તં કારેત્વા તત્થ પરિસુદ્ધં આસનં પઞ્ઞપેત્વા નિસીદિતબ્બં. પરિત્તકારકો ભિક્ખુ વિહારતો ઘરં નેન્તેહિ ફલકાવુધેહિ પરિવારેત્વા નેતબ્બો. અબ્ભોકાસે નિસીદિત્વા ન વત્તબ્બં, દ્વારવાતપાનાનિ પિદહિત્વા નિસિન્નેન આવુધહત્થેહિ સમ્પરિવારિતેન મેત્તચિત્તં પુરેચારિકં કત્વા વત્તબ્બં, પઠમં સિક્ખાપદાનિ ગાહાપેત્વા સીલે પતિટ્ઠિતસ્સ પરિત્તં કાતબ્બં. એવમ્પિ મોચેતું અસક્કોન્તેન વિહારં નેત્વા ચેતિયઙ્ગણે નિપજ્જાપેત્વા આસનપૂજં કારેત્વા દીપે જાલાપેત્વા ચેતિયઙ્ગણં સમ્મજ્જિત્વા મઙ્ગલકથા વત્તબ્બા, સબ્બસન્નિપાતો ઘોસેતબ્બો, વિહારસ્સ ઉપવને જેટ્ઠકરુક્ખો નામ હોતિ, તત્થ ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘો તુમ્હાકં આગમનં પતિમાનેતી’’તિ પહિણિતબ્બં. સબ્બસન્નિપાતટ્ઠાને અનાગન્તું નામ ન લભતિ, તતો અમનુસ્સગહિતકો ‘‘ત્વં કોનામોસી’’તિ પુચ્છિતબ્બો, નામે કથિતે નામેનેવ આલપિતબ્બો, ‘‘ઇત્થન્નામ તુય્હં માલાગન્ધાદીસુ પત્તિ, આસનપૂજાયં પત્તિ, પિણ્ડપાતે પત્તિ, ભિક્ખુસઙ્ઘેન તુય્હં પણ્ણાકારત્થાય મહામઙ્ગલકથા વુત્તા, ભિક્ખુસઙ્ઘે ગારવેન એતં મુઞ્ચાહી’’તિ મોચેતબ્બો. સચે ન મુઞ્ચતિ, દેવતાનં આરોચેતબ્બં ‘‘તુમ્હે જાનાથ, અયં અમનુસ્સો અમ્હાકં વચનં ન કરોતિ, મયં બુદ્ધઆણં કરિસ્સામા’’તિ પરિત્તં કાતબ્બં. એતં તાવ ગિહીનં પરિકમ્મં. સચે પન ભિક્ખુ અમનુસ્સેન ગહિતો હોતિ, આસનાનિ ધોવિત્વા સબ્બસન્નિપાતં ઘોસાપેત્વા ગન્ધમાલાદીસુ ¶ પત્તિં દત્વા પરિત્તં ભણિતબ્બં, ઇદં ભિક્ખૂનં પરિકમ્મં. એવં પરિત્તે પટિપજ્જિતબ્બં.

૨૦. પટિસન્થારે પન અયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૧૮૫-૭) – અનામટ્ઠપિણ્ડપાતો કસ્સ દાતબ્બો, કસ્સ ન દાતબ્બો? માતાપિતૂનં તાવ દાતબ્બો. સચેપિ કહાપણગ્ઘનકો હોતિ, સદ્ધાદેય્યવિનિપાતનં નત્થિ. માતાપિતુઉપટ્ઠાકાનં વેય્યાવચ્ચકરસ્સ પણ્ડુપલાસસ્સ ચાતિ એતેસમ્પિ દાતબ્બો. તત્થ પણ્ડુપલાસસ્સ થાલકે પક્ખિપિત્વાપિ દાતું વટ્ટતિ, તં ઠપેત્વા અઞ્ઞેસં અગારિકાનં માતાપિતૂનમ્પિ ન વટ્ટતિ. પબ્બજિતપરિભોગો હિ અગારિકાનં ચેતિયટ્ઠાનિયો. અપિચ અનામટ્ઠપિણ્ડપાથો નામેસ સમ્પત્તસ્સ દામરિકચોરસ્સપિ ઇસ્સરિયસ્સપિ દાતબ્બો. કસ્મા? તે હિ અદીયમાનેપિ ‘‘ન દેન્તી’’તિ આમસિત્વા દીયમાનેપિ ‘‘ઉચ્છિટ્ઠકં દેન્તી’’તિ કુજ્ઝન્તિ, કુદ્ધા જીવિતાપિ વોરોપેન્તિ, સાસનસ્સપિ અન્તરાયં કરોન્તિ. રજ્જં પત્થયમાનસ્સ વિચરતો ચોરનાગસ્સ વત્થુ ચેત્થ કથેતબ્બં. એવં અનામટ્ઠપિણ્ડપાતે પટિપજ્જિતબ્બં.

પટિસન્થારો ¶ ચ નામાયં કસ્સ કાતબ્બો, કસ્સ ન કાતબ્બો? પટિસન્થારો નામ વિહારં સમ્પત્તસ્સ યસ્સ કસ્સચિ આગન્તુકસ્સ વા દલિદ્દસ્સ વા ચોરસ્સ વા ઇસ્સરસ્સ વા કાતબ્બોયેવ. કથં? આગન્તુકં તાવ ખીણપરિબ્બયં વિહારં સમ્પત્તં દિસ્વા ‘‘પાનીયં પિવા’’તિ દાતબ્બં, પાદમક્ખનતેલં દાતબ્બં, કાલે આગતસ્સ યાગુભત્તં, વિકાલે આગતસ્સ સચે તણ્ડુલા અત્થિ, તણ્ડુલા દાતબ્બા. અવેલાય સમ્પત્તોપિ ‘‘ગચ્છાહી’’તિ ન વત્તબ્બો, સયનટ્ઠાનં દાતબ્બં. સબ્બં અપચ્ચાસીયન્તેનેવ કાતબ્બં. ‘‘મનુસ્સા નામ ચતુપચ્ચયદાયકા, એવં સઙ્ગહે કરિયમાને પુનપ્પુનં પસીદિત્વા ઉપકારં કરિસ્સન્તી’’તિ ચિત્તં ન ઉપ્પાદેતબ્બં. ચોરાનં પન સઙ્ઘિકમ્પિ દાતબ્બં. પટિસન્થારાનિસંસદીપનત્થઞ્ચ ચોરનાગવત્થુ, ભાતરા સદ્ધિં જમ્બુદીપગતસ્સ મહાનાગરઞ્ઞો વત્થુ, પિતુરાજસ્સ રજ્જે ચતુન્નં અમચ્ચાનં વત્થુ, અભયચોરવત્થૂતિ એવમાદીનિ બહૂનિ વત્થૂનિ મહાઅટ્ઠકથાયં વિત્થારતો વુત્તાનિ.

તત્રાયં એકવત્થુદીપના – સીહળદીપે કિર અભયો નામ ચોરો પઞ્ચસતપરિવારો એકસ્મિં ઠાને ખન્ધાવારં બન્ધિત્વા સમન્તા તિયોજનં ઉબ્બાસેત્વા ¶ વસતિ. અનુરાધપુરવાસિનો કદમ્બનદિં ન ઉત્તરન્તિ, ચેતિયગિરિમગ્ગે જનસઞ્ચારો ઉપચ્છિન્નો. અથેકદિવસં ચોરો ‘‘ચેતિયગિરિં વિલુમ્પિસ્સામી’’તિ અગમાસિ. આરામિકા દિસ્વા દીઘભાણકઅભયત્થેરસ્સ આરોચેસું. થેરો ‘‘સપ્પિફાણિતાદીનિ અત્થી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘અત્થિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘ચોરાનં દેથ’’. ‘‘તણ્ડુલા અત્થી’’તિ. ‘‘અત્થિ, ભન્તે, સઙ્ઘસ્સત્થાય આહટા તણ્ડુલા ચ પક્કસાકઞ્ચ ગોરસો ચા’’તિ. ‘‘ભત્તં સમ્પાદેત્વા ચોરાનં દેથા’’તિ. આરામિકા તથા કરિંસુ. ચોરા ભત્તં ભુઞ્જિત્વા ‘‘કેનાયં પટિસન્થારો કતો’’તિ પુચ્છિંસુ. ‘‘અમ્હાકં અય્યેન અભયત્થેરેના’’તિ. ચોરા થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા આહંસુ ‘‘મયં ‘સઙ્ઘસ્સ ચ ચેતિયસ્સ ચ સન્તકં અચ્છિન્દિત્વા ગહેસ્સામા’તિ આગતા, તુમ્હાકં પન ઇમિના પટિસન્થારેન મયં પસન્ના, અજ્જ પટ્ઠાય વિહારે ધમ્મિકારક્ખા અમ્હાકં આયત્તા હોતુ, નાગરા આગન્ત્વા દાનં દેન્તુ, ચેતિયં વન્દન્તૂ’’તિ. તતો પટ્ઠાય ચ નાગરે દાનં દાતું આગચ્છન્તે નદીતીરેયેવ પચ્ચુગ્ગન્ત્વા રક્ખન્તા વિહારં નેન્તિ, વિહારેપિ દાનં દેન્તાનં રક્ખં કત્વા તિટ્ઠન્તિ. તેપિ ભિક્ખૂનં ભુત્તાવસેસં ચોરાનં દેન્તિ. ગમનકાલેપિ તે ચોરા નદીતીરં પાપેત્વા નિવત્તન્તિ.

અથેકદિવસં ભિક્ખુસઙ્ઘે ખીયનકકથા ઉપ્પન્ના ‘‘થેરો ઇસ્સરવતાય સઙ્ઘસન્તકં ચોરાનં અદાસી’’તિ. થેરો સન્નિપાતં કારાપેત્વા આહ ‘‘ચોરા ‘સઙ્ઘસ્સ પકતિવટ્ટઞ્ચ ચેતિયસન્તકઞ્ચ અચ્છિન્દિત્વા ગણ્હિસ્સામા’તિ આગમિંસુ, અથ તેસં મયા ‘એતં ન હરિસ્સન્તી’તિ એત્તકો નામ પટિસન્થારો કતો, તં સબ્બમ્પિ એકતો સમ્પિણ્ડેત્વા અગ્ઘાપેથ, તેન ¶ કારણેન અવિલુત્તં ભણ્ડં એકતો સમ્પિણ્ડેત્વા અગ્ઘાપેથા’’તિ. તતો સબ્બમ્પિ થેરેન દિન્નકં ચેતિયઘરે એકં વરપોત્થકચિત્તત્થરણં ન અગ્ઘતિ. તતો આહંસુ ‘‘થેરેન કતો પટિસન્થારો સુકતો, ચોદેતું વા સારેતું વા ન લબ્ભતિ, ગીવા વા અવહારો વા નત્થી’’તિ. એવં મહાનિસંસો પટિસન્થારોતિ સલ્લક્ખેત્વા કત્તબ્બો પણ્ડિતેન ભિક્ખુનાતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

ભેસજ્જાદિકરણવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૨૧. વિઞ્ઞત્તીતિ ¶ ¶ યાચના. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૩૪૨) – મૂલચ્છેજ્જાય પુરિસં યાચિતું ન વટ્ટતિ, ‘‘સહાયત્થાય કમ્મકરણત્થાય પુરિસં દેથા’’તિ યાચિતું વટ્ટતિ, પુરિસેન કત્તબ્બં હત્થકમ્મસઙ્ખાતં પુરિસત્તકરં યાચિતું વટ્ટતિયેવ. હત્થકમ્મઞ્હિ કિઞ્ચિ વત્થુ ન હોતિ, તસ્મા તં ઠપેત્વા મિગલુદ્દકમચ્છબન્ધનકાદીનં સકકમ્મં અવસેસં સબ્બં કપ્પિયં. ‘‘કિં, ભન્તે, આગતાત્થ કેન કમ્મેના’’તિ પુચ્છિતે વા અપુચ્છિતે વા યાચિતું વટ્ટતિ, વિઞ્ઞત્તિપચ્ચયા દોસો નત્થિ. મિગલુદ્દકાદયો પન સકકમ્મં ન યાચિતબ્બા, ‘‘હત્થકમ્મં દેથા’’તિ અનિયમેત્વાપિ ન યાચિતબ્બા. એવં યાચિતા હિ તે ‘‘સાધુ, ભન્તે’’તિ ભિક્ખૂ ઉય્યોજેત્વા મિગેપિ મારેત્વા આહરેય્યું. નિયમેત્વા પન ‘‘વિહારે કિઞ્ચિ કત્તબ્બં અત્થિ, તત્થ હત્થકમ્મં દેથા’’તિ યાચિતબ્બા, ફાલનઙ્ગલાદીનિ ઉપકરણાનિ ગહેત્વા કસિતું વા વપિતું વા લાયિતું વા ગચ્છન્તં સકકિચ્ચપસુતમ્પિ કસ્સકં વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ હત્થકમ્મં યાચિતું વટ્ટતેવ. યો પન વિઘાસાદો વા અઞ્ઞો વા કોચિ નિક્કમ્મો નિરત્થકકથં કથેન્તો નિદ્દાયન્તો વા વિહરતિ, એવરૂપં અયાચિત્વાપિ ‘‘એહિ રે ઇદં વા ઇદં વા કરોહી’’તિ યદિચ્છકં કારાપેતું વટ્ટતિ.

હત્થકમ્મસ્સ પન સબ્બકપ્પિયભાવદીપનત્થં ઇમં નયં કથેન્તિ. સચે હિ ભિક્ખુ પાસાદં કારેતુકામો હોતિ, થમ્ભત્થાય પાસાણકોટ્ટકાનં ઘરં ગન્ત્વા વત્તબ્બં ‘‘હત્થકમ્મં લદ્ધું વટ્ટતિ ઉપાસકા’’તિ. ‘‘કિં કાતબ્બં, ભન્તે’’તિ? ‘‘પાસાણત્થમ્ભા ઉદ્ધરિત્વા દાતબ્બા’’તિ. સચે તે ઉદ્ધરિત્વા વા દેન્તિ, ઉદ્ધરિત્વા નિક્ખિત્તે અત્તનો થમ્ભે વા દેન્તિ, વટ્ટતિ. અથાપિ વદન્તિ ‘‘અમ્હાકં, ભન્તે, હત્થકમ્મં કાતું ખણો નત્થિ, અઞ્ઞં ઉદ્ધરાપેથ, તસ્સ મૂલં દસ્સામા’’તિ, ઉદ્ધરાપેત્વા ‘‘પાસાણત્થમ્ભે ઉદ્ધટમનુસ્સાનં મૂલં દેથા’’તિ વત્તું વટ્ટતિ. એતેનેવ ઉપાયેન પાસાદદારૂનં અત્થાય વડ્ઢકીનં સન્તિકં, ઇટ્ઠકત્થાય ઇટ્ઠકવડ્ઢકીનં, છદનત્થાય ગેહચ્છાદકાનં, ચિત્તકમ્મત્થાય ચિત્તકારાનન્તિ યેન યેન અત્થો હોતિ, તસ્સ તસ્સ અત્થાય તેસં તેસં સિપ્પકારકાનં સન્તિકં ગન્ત્વા હત્થકમ્મં યાચિતું વટ્ટતિ, હત્થકમ્મયાચનવસેન ચ મૂલચ્છેજ્જાય વા ભત્તવેતનાનુપ્પદાનેન વા લદ્ધમ્પિ સબ્બં ગહેતું વટ્ટતિ. અરઞ્ઞતો આહરાપેન્તેન ચ સબ્બં અનજ્ઝાવુત્થકં આહરાપેતબ્બં.

૨૨. ન ¶ ¶ કેવલઞ્ચ પાસાદં કારેતુકામેન, મઞ્ચપીઠપત્તપરિસ્સાવનધમકરણચીવરાદીનિ કારાપેતુકામેનપિ દારુલોહસુત્તાદીનિ લભિત્વા તે તે સિપ્પકારકે ઉપસઙ્કમિત્વા વુત્તનયેનેવ હત્થકમ્મં યાચિતબ્બં. હત્થકમ્મયાચનવસેન ચ મૂલચ્છેજ્જાય વા ભત્તવેતનાનુપ્પદાનેન વા લદ્ધમ્પિ સબ્બં ગહેતબ્બં. સચે પન કાતું ન ઇચ્છન્તિ, ભત્તવેતનં પચ્ચાસીસન્તિ, અકપ્પિયકહાપણાદિ ન દાતબ્બં, ભિક્ખાચારવત્તેન તણ્ડુલાદીનિ પરિયેસિત્વા દાતું વટ્ટતિ. હત્થકમ્મવસેન પત્તં કારેત્વા તથેવ પાચેત્વા નવપક્કસ્સ પત્તસ્સ પુઞ્છનતેલત્થાય અન્તોગામં પવિટ્ઠેન ‘‘ભિક્ખાય આગતો’’તિ સલ્લક્ખેત્વા યાગુયા વા ભત્તે વા આનીતે હત્થેન પત્તો પિધાતબ્બો. સચે ઉપાસિકા ‘‘કિં, ભન્તે’’તિ પુચ્છતિ, ‘‘નવપક્કો પત્તો, પુઞ્છનતેલેન અત્થો’’તિ વત્તબ્બં. સચે સા ‘‘દેહિ, ભન્તે’’તિ પત્તં ગહેત્વા તેલેન પુઞ્છિત્વા યાગુયા વા ભત્તસ્સ વા પૂરેત્વા દેતિ, વિઞ્ઞત્તિ નામ ન હોતિ, ગહેતું વટ્ટતિ.

૨૩. ભિક્ખૂ પગેવ પિણ્ડાય ચરિત્વા આસનસાલં ગન્ત્વા આસનં અપસ્સન્તા તિટ્ઠન્તિ. તત્ર ચે ઉપાસકા ભિક્ખૂ ઠિતે દિસ્વા સયમેવ આસનાનિ આહરાપેન્તિ, નિસીદિત્વા ગચ્છન્તેહિ આપુચ્છિત્વા ગન્તબ્બં, અનાપુચ્છા ગતાનમ્પિ નટ્ઠં ગીવા ન હોતિ, આપુચ્છિત્વા ગમનં પન વત્તં. સચે ભિક્ખૂહિ ‘‘આસનાનિ આહરથા’’તિ વુત્તેહિ આહટાનિ હોન્તિ, આપુચ્છિત્વાવ ગન્તબ્બં, અનાપુચ્છા ગતાનં વત્તભેદો ચ નટ્ઠઞ્ચ ગીવા. અત્થરણકોજવકાદીસુપિ એસેવ નયો.

મક્ખિકા બહુકા હોન્તિ, ‘‘મક્ખિકબીજનિં આહરથા’’તિ વત્તબ્બં, પુચિમન્દસાખાદીનિ આહરન્તિ, કપ્પિયં કારાપેત્વા પટિગ્ગહેતબ્બાનિ. આસનસાલાયં ઉદકભાજનં રિત્તં હોતિ, ‘‘ધમકરણં ગણ્હાહી’’તિ ન વત્તબ્બં. ધમકરણઞ્હિ રિત્તભાજને પક્ખિપન્તો ભિન્દેય્ય, ‘‘નદિં વા તળાકં વા ગન્ત્વા ઉદકં આહરા’’તિ પન વત્તું વટ્ટતિ, ‘‘ગેહતો આહરા’’તિ નેવ વત્તું વટ્ટતિ, ન આહટં પરિભુઞ્જિતું. આસનસાલાય વા અરઞ્ઞે વા ભત્તકિચ્ચં કરોન્તેહિ તત્થ જાતકં અનજ્ઝાવુત્થકં યં કિઞ્ચિ ઉત્તરિભઙ્ગારહં પત્તં વા ફલં વા સચે કિઞ્ચિ કમ્મં કરોન્તં આહરાપેતિ, હત્થકમ્મવસેન આહરાપેત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, અલજ્જીહિ પન ભિક્ખૂહિ વા સામણેરેહિ વા હત્થકમ્મં ન કારેતબ્બં. અયં તાવ પુરિસત્તકરે નયો.

૨૪. ગોણં ¶ પન અઞ્ઞાતકઅપ્પવારિતટ્ઠાનતો આહરાપેતું ન વટ્ટતિ, આહરાપેન્તસ્સ દુક્કટં. ઞાતકપવારિતટ્ઠાનતોપિ મૂલચ્છેજ્જાય યાચિતું ન વટ્ટતિ, તાવકાલિકનયેન સબ્બત્થ વટ્ટતિ. એવં આહરાપિતઞ્ચ ગોણં રક્ખિત્વા જગ્ગિત્વા સામિકા પટિચ્છાપેતબ્બા. સચસ્સ પાદો ¶ વા સિઙ્ગં વા ભિજ્જતિ વા નસ્સતિ વા, સામિકા ચે સમ્પટિચ્છન્તિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે સમ્પટિચ્છન્તિ, ગીવા હોતિ. સચે ‘‘તુમ્હાકંયેવ દેમા’’તિ વદન્તિ, ન સમ્પટિચ્છિતબ્બં. ‘‘વિહારસ્સ દેમા’’તિ વુત્તે પન ‘‘આરામિકાનં આચિક્ખથ જગ્ગનત્થાયા’’તિ વત્તબ્બા.

૨૫. ‘‘સકટં દેથા’’તિપિ અઞ્ઞાતકઅપ્પવારિતે વત્તું ન વટ્ટતિ, વિઞ્ઞત્તિ એવ હોતિ, દુક્કટં આપજ્જતિ. ઞાતકપવારિતટ્ઠાને પન વટ્ટતિ, તાવકાલિકં વટ્ટતિ, કમ્મં પન કત્વા પુન દાતબ્બં. સચે નેમિઆદીનિ ભિજ્જન્તિ, પાકતિકાનિ કત્વા દાતબ્બં, નટ્ઠે ગીવા હોતિ. ‘‘તુમ્હાકમેવ દેમા’’તિ વુત્તે દારુભણ્ડં નામ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ. એસ નયો વાસિફરસુકુઠારીકુદાલનિખાદનેસુ વલ્લિઆદીસુ ચ પરપરિગ્ગહિતેસુ. ગરુભણ્ડપ્પહોનકેસુયેવ વલ્લિઆદીસુ વિઞ્ઞત્તિ હોતિ, ન તતો ઓરં.

૨૬. અનજ્ઝાવુત્થકં પન યં કિઞ્ચિ આહરાપેતું વટ્ટતિ. રક્ખિતગોપિતટ્ઠાનેયેવ હિ વિઞ્ઞત્તિ નામ વુચ્ચતિ. સા દ્વીસુ પચ્ચયેસુ સબ્બેન સબ્બં ન વટ્ટતિ. સેનાસનપચ્ચયે પન ‘‘આહર દેહી’’તિ વિઞ્ઞત્તિમત્તમેવ ન વટ્ટતિ, પરિકથોભાસનિમિત્તકમ્માનિ વટ્ટન્તિ. તત્થ ઉપોસથાગારં વા ભોજનસાલં વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ સેનાસનં ઇચ્છતો ‘‘ઇમસ્મિં વત ઓકાસે એવરૂપં સેનાસનં કાતું વટ્ટતી’’તિ વા ‘‘યુત્ત’’ન્તિ વા ‘‘અનુરૂપ’’ન્તિ વાતિઆદિના નયેન વચનં પરિકથા નામ. ઉપાસકા તુમ્હે કુહિં વસથાતિ. પાસાદે, ભન્તેતિ. ‘‘કિં ભિક્ખૂનં પન ઉપાસકા પાસાદો ન વટ્ટતી’’તિ એવમાદિવચનં ઓભાસો નામ. મનુસ્સે દિસ્વા રજ્જું પસારેતિ, ખીલે આકોટાપેતિ, ‘‘કિં ઇદં, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘ઇધ આવાસં કરિસ્સામા’’તિ એવમાદિકરણં પન નિમિત્તકમ્મં નામ. ગિલાનપચ્ચયે પન વિઞ્ઞત્તિપિ વટ્ટતિ, પગેવ પરિકથાદીનિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

વિઞ્ઞત્તિવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૨૭. કુલસઙ્ગહોતિ ¶ ¶ પુપ્ફફલાદીહિ કુલાનં સઙ્ગહો કુલસઙ્ગહો. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૩૧) – કુલસઙ્ગહત્થાય માલાવચ્છાદીનિ રોપેતું વા રોપાપેતું વા સિઞ્ચિતું વા સિઞ્ચાપેતું વા પુપ્ફાનિ ઓચિનિતું વા ઓચિનાપેતું વા ગન્થિતું વા ગન્થાપેતું વા ન વટ્ટતિ. તત્થ અકપ્પિયવોહારો કપ્પિયવોહારો પરિયાયો ઓભાસો નિમિત્તકમ્મન્તિ ઇમાનિ પઞ્ચ જાનિતબ્બાનિ.

૨૮. તત્થ અકપ્પિયવોહારો નામ અલ્લહરિતાનં કોટ્ટનં કોટ્ટાપનં, આવાટસ્સ ખણનં ખણાપનં, માલાવચ્છસ્સ રોપનં રોપાપનં, આળિયા બન્ધનં બન્ધાપનં, ઉદકસ્સ સેચનં સેચાપનં, માતિકાય સમ્મુખકરણં, કપ્પિયઉદકસિઞ્ચનં, હત્થપાદમુખધોવનનહાનોદકસિઞ્ચનં. કપ્પિયવોહારો નામ ‘‘ઇમં રુક્ખં જાન, ઇમં આવાટં જાન, ઇમં માલાવચ્છં જાન, એત્થ ઉદકં જાના’’તિઆદિવચનં સુક્ખમાતિકાય ઉજુકરણઞ્ચ. પરિયાયો નામ ‘‘પણ્ડિતેન માલાવચ્છાદયો રોપાપેતબ્બા, નચિરસ્સેવ ઉપકારાય સંવત્તન્તી’’તિઆદિવચનં. ઓભાસો નામ કુદાલખણિત્તાદીનિ ચ માલાવચ્છે ચ ગહેત્વા ઠાનં. એવં ઠિતઞ્હિ સામણેરાદયો દિસ્વા ‘‘થેરો કારાપેતુકામો’’તિ ગન્ત્વા કરોન્તિ. નિમિત્તકમ્મં નામ કુદાલખણિત્તિવાસિફરસુઉદકભાજનાનિ આહરિત્વા સમીપે ઠપનં.

૨૯. ઇમાનિ પઞ્ચપિ કુલસઙ્ગહત્થાય રોપનરોપાપનાદીસુ ન વટ્ટન્તિ. ફલપરિભોગત્થાય કપ્પિયાકપ્પિયવોહારદ્વયમેવ ન વટ્ટતિ, ઇતરત્તયં વટ્ટતિ. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘કપ્પિયવોહારોપિ વટ્ટતિ, યઞ્ચ અત્તનો પરિભોગત્થાય વટ્ટતિ, તં અઞ્ઞપુગ્ગલસ્સ વા સઙ્ઘસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા અત્થાયપિ વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. આરામત્થાય પન વનત્થાય છાયત્થાય ચ અકપ્પિયવોહારમત્તમેવ ન વટ્ટતિ, સેસં વટ્ટતિ. ન કેવલઞ્ચ સેસં, યં કિઞ્ચિ માતિકમ્પિ ઉજું કાતું કપ્પિયઉદકં સિઞ્ચિતું નહાનકોટ્ઠકં કત્વા નહાયિતું હત્થપાદમુખધોવનઉદકાનિ ચ તત્થ છડ્ડેતુમ્પિ વટ્ટતિ. મહાપચ્ચરિયં પન કુરુન્દિયઞ્ચ ‘‘કપ્પિયપથવિયં સયં રોપેતુમ્પિ વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. આરામાદિઅત્થાય પન રોપિતસ્સ વા રોપાપિતસ્સ વા ફલં પરિભુઞ્જિતુમ્પિ વટ્ટતિ.

૩૦. અયં ¶ ¶ પન આદિતો પટ્ઠાય વિત્થારેન આપત્તિવિનિચ્છયો – કુલદૂસનત્થાય અકપ્પિયપથવિયં માલાવચ્છં રોપેન્તસ્સ પાચિત્તિયઞ્ચેવ દુક્કટઞ્ચ, તથા અકપ્પિયવોહારેન રોપાપેન્તસ્સ. કપ્પિયપથવિયં રોપનેપિ રોપાપનેપિ દુક્કટમેવ. ઉભયત્રાપિ સકિં આણત્તિયા બહૂનમ્પિ રોપને એકમેવ સપાચિત્તિયદુક્કટં વા સુદ્ધદુક્કટં વા હોતિ. પરિભોગત્થાય કપ્પિયભૂમિયં વા અકપ્પિયભૂમિયં વા કપ્પિયવોહારેન રોપાપને અનાપત્તિ. આરામાદિઅત્થાયપિ અકપ્પિયપથવિયં રોપેન્તસ્સ વા અકપ્પિયવચનેન રોપાપેન્તસ્સ વા પાચિત્તિયં. અયં પન નયો મહાઅટ્ઠકથાયં ન સુટ્ઠુ વિભત્તો, મહાપચ્ચરિયં પન વિભત્તોતિ.

સિઞ્ચનસિઞ્ચાપને પન અકપ્પિયઉદકેન સબ્બત્થ પાચિત્તિયં, કુલદૂસનપરિભોગત્થાય દુક્કટમ્પિ. કપ્પિયેન તેસંયેવ દ્વિન્નં અત્થાય દુક્કટં, પરિભોગત્થાય ચેત્થ કપ્પિયવોહારેન સિઞ્ચાપને અનાપત્તિ. આપત્તિટ્ઠાને પન ધારાવચ્છેદવસેન પયોગબહુલતાય ચ આપત્તિબહુલતા વેદિતબ્બા.

કુલસઙ્ગહત્થાય ઓચિનને પુપ્ફગણનાય દુક્કટપાચિત્તિયાનિ, અઞ્ઞત્થ પાચિત્તિયાનેવ. બહૂનિ પન પુપ્ફાનિ એકપયોગેન ઓચિનન્તો પયોગવસેન કારેતબ્બો. ઓચિનાપને કુલદૂસનત્થાય સકિં આણત્તો બહુમ્પિ ઓચિનાતિ, એકમેવ સપાચિત્તિયદુક્કટં, અઞ્ઞત્ર પાચિત્તિયમેવ.

૩૧. ગન્થનગન્થાપનેસુ પન સબ્બાપિ છ પુપ્ફવિકતિયો વેદિતબ્બા – ગન્થિમં ગોપ્ફિમં વેધિમં વેઠિમં પૂરિમં વાયિમન્તિ. તત્થ ગન્થિમં નામ સદણ્ડકેસુ વા ઉપ્પલપદુમાદીસુ અઞ્ઞેસુ વા દીઘવણ્ટેસુ પુપ્ફેસુ દટ્ઠબ્બં. દણ્ડકેન વા દણ્ડકં, વણ્ટેન વા વણ્ટં ગન્થેત્વા કતમેવ હિ ગન્થિમં. તં ભિક્ખુસ્સ વા ભિક્ખુનિયા વા કાતુમ્પિ અકપ્પિયવચનેન કારાપેતુમ્પિ ન વટ્ટતિ, ‘‘એવં જાન, એવં કતે સોભેય્ય, યથા એતાનિ પુપ્ફાનિ ન વિકિરિયન્તિ, તથા કરોહી’’તિઆદિના પન કપ્પિયવચનેન કારાપેતું વટ્ટતિ.

ગોપ્ફિમં નામ સુત્તેન વા વાકાદીહિ વા વસ્સિકપુપ્ફાદીનં એકતોવણ્ટિકઉભતોવણ્ટિકમાલાવસેન ગોપ્ફનં, વાકં વા રજ્જું વા દિગુણં કત્વા તત્થ અવણ્ટકાનિ નીપપુપ્ફાદીનિ પવેસેત્વા પટિપાટિયા બન્ધન્તિ, એતમ્પિ ગોપ્ફિમમેવ. સબ્બં પુરિમનયેનેવ ન વટ્ટતિ.

વેધિમં ¶ ¶ નામ સવણ્ટકાનિ વસ્સિકપુપ્ફાદીનિ વણ્ટે, અવણ્ટકાનિ વકુલપુપ્ફાદીનિ અત્તનો છિદ્દેસુ સૂચિતાલહીરાદીહિ વિનિવિજ્ઝિત્વા આવુનન્તિ, એતં વેધિમં નામ. તં પુરિમનયેનેવ ન વટ્ટતિ. કેચિ પન કદલિક્ખન્ધમ્હિ કણ્ટકે વા તાલહીરાદીનિ વા પવેસેત્વા તત્થ પુપ્ફાનિ વિનિવિજ્ઝિત્વા ઠપેન્તિ, કેચિ કણ્ટકસાખાસુ, કેચિ પુપ્ફછત્તપુપ્ફકૂટાગારકરણત્થં છત્તે ચ ભિત્તિયઞ્ચ પવેસેત્વા ઠપિતકણ્ટકેસુ, કેચિ ધમ્માસનવિતાને બદ્ધકણ્ટકેસુ, કેચિ કણિકારપુપ્ફાદીનિ સલાકાહિ વિજ્ઝન્તિ, છત્તાધિછત્તં વિય કરોન્તિ, તં અતિઓળારિકમેવ. પુપ્ફવિજ્ઝનત્થં પન ધમ્માસનવિતાને કણ્ટકમ્પિ બન્ધિતું કણ્ટકાદીહિ વા એકપુપ્ફમ્પિ વિજ્ઝિતું પુપ્ફેયેવ વા પુપ્ફં પવેસેતું ન વટ્ટતિ. જાલવિતાનવેદિકનાગદન્તકપુપ્ફપટિચ્છકતાલપણ્ણગુળકાદીનં પન છિદ્દેસુ અસોકપિણ્ડિયા વા અન્તરેસુ પુપ્ફાનિ પવેસેતું ન દોસો. ન હેતં વેધિમં હોતિ. ધમ્મરજ્જુયમ્પિ એસેવ નયો.

વેઠિમં નામ પુપ્ફદામપુપ્ફહત્થકેસુ દટ્ઠબ્બં. કેચિ હિ મત્થકદામં કરોન્તા હેટ્ઠા ઘટકાકારં દસ્સેતું પુપ્ફેહિ વેઠેન્તિ, કેચિ અટ્ઠ અટ્ઠ વા દસ દસ વા ઉપ્પલપુપ્ફાદીનિ સુત્તેન વા વાકેન વા દણ્ડકેસુ બન્ધિત્વા ઉપ્પલહત્થકે વા પદુમહત્થકે વા કરોન્તિ, તં સબ્બં પુરિમનયેનેવ ન વટ્ટતિ. સામણેરેહિ ઉપ્પાટેત્વા થલે ઠપિતઉપ્પલાદીનિ કાસાવેન ભણ્ડિકમ્પિ બન્ધિતું ન વટ્ટતિ. તેસંયેવ પન વાકેન વા દણ્ડકેન વા બન્ધિતું અંસભણ્ડિકં વા કાતું વટ્ટતિ. અંસભણ્ડિકં નામ ખન્ધે ઠપિતકાસાવસ્સ ઉભો અન્તે આહરિત્વા ભણ્ડિકં કત્વા તસ્મિં પસિબ્બકે વિય પુપ્ફાનિ પક્ખિપન્તિ, અયં વુચ્ચતિ અંસભણ્ડિકા, એતં કાતું વટ્ટતિ. દણ્ડકેહિ પદુમિનિપણ્ણં વિજ્ઝિત્વા ઉપ્પલાદીનિ પણ્ણેન વેઠેત્વા ગણ્હન્તિ, તત્રાપિ પુપ્ફાનં ઉપરિ પદુમિનિપણ્ણમેવ બન્ધિતું વટ્ટતિ, હેટ્ઠા દણ્ડકં પન બન્ધિતું ન વટ્ટતિ.

પૂરિમં નામ માલાગુણે ચ પુપ્ફપટે ચ દટ્ઠબ્બં. યો હિ માલાગુણેન ચેતિયં વા બોધિં વા વેદિકં વા પરિક્ખિપન્તો પુન આનેત્વા પુરિમટ્ઠાનં અતિક્કામેતિ, એત્તાવતા પૂરિમં નામ હોતિ, કો પન વાદો અનેકક્ખત્તું પરિક્ખિપન્તસ્સ. નાગદન્તકન્તરેહિ પવેસેત્વા હરન્તો ઓલમ્બકં કત્વા પુન નાગદન્તકં પરિક્ખિપતિ, એતમ્પિ પૂરિમં નામ. નાગદન્તકે ¶ પન પુપ્ફવલયં પવેસેતું વટ્ટતિ. માલાગુણેહિ પુપ્ફપટં કરોન્તિ, તત્રાપિ એકમેવ માલાગુણં હરિતું વટ્ટતિ. પુન પચ્ચાહરતો પૂરિમમેવ હોતિ. તં સબ્બં પુરિમનયેનેવ ન વટ્ટતિ. માલાગુણેહિ પન બહૂહિપિ કતં પુપ્ફદામં લભિત્વા આસનમત્થકાદીસુ બન્ધિતું વટ્ટતિ. અતિદીઘં પન માલાગુણં એકવારં હરિત્વા પરિક્ખિપિત્વા પુન ઇતરસ્સ ભિક્ખુનો દાતું વટ્ટતિ, તેનપિ તથેવ કાતું વટ્ટતિ.

વાયિમં ¶ નામ પુપ્ફજાલપુપ્ફપટપુપ્ફરૂપેસુ દટ્ઠબ્બં. ચેતિયે પુપ્ફજાલં કરોન્તસ્સ એકમેકમ્હિ જાલછિદ્દકે દુક્કટં. ભિત્તિછત્તબોધિત્થમ્ભાદીસુપિ એસેવ નયો. પુપ્ફપટં પન પરેહિ પૂરિતમ્પિ વાયિતું ન લબ્ભતિ. ગોપ્ફિમપુપ્ફેહેવ હત્થિઅસ્સાદિરૂપકાનિ કરોન્તિ, તાનિપિ વાયિમટ્ઠાને તિટ્ઠન્તિ. પુરિમનયેનેવ સબ્બં ન વટ્ટતિ. અઞ્ઞેહિ કતપરિચ્છેદે પન પુપ્ફાનિ ઠપેન્તેન હત્થિઅસ્સાદિરૂપકમ્પિ કાતું વટ્ટતિ. મહાપચ્ચરિયં પન કળમ્બકેન અડ્ઢચન્દકેન ચ સદ્ધિં અટ્ઠ પુપ્ફવિકતિયો વુત્તા.

૩૨. તત્થ કળમ્બકોતિ અડ્ઢચન્દકન્તરે ઘટિકદામઓલમ્બકો વુત્તો. અડ્ઢચન્દકોતિ અડ્ઢચન્દાકારેન માલાગુણપરિક્ખેપો. તદુભયમ્પિ પૂરિમેયેવ પવિટ્ઠં. કુરુન્દિયં પન ‘‘દ્વે તયો માલાગુણે એકતો કત્વા પુપ્ફદામકરણમ્પિ વાયિમંયેવા’’તિ વુત્તં. તમ્પિ ઇધ પૂરિમટ્ઠાનેયેવ પવિટ્ઠં. ન કેવલઞ્ચ પુપ્ફદામમેવ, પિટ્ઠમયદામમ્પિ ગેણ્ડુકપુપ્ફદામમ્પિ કુરુન્દિયં વુત્તં. ખરપત્તદામમ્પિ સિક્ખાપદસ્સ સાધારણત્તા ભિક્ખૂનમ્પિ ભિક્ખુનીનમ્પિ નેવ કાતું, ન કારાપેતું વટ્ટતિ, પૂજાનિમિત્તં પન કપ્પિયવચનં સબ્બત્થ વત્તું વટ્ટતિ. પરિયાયઓભાસનિમિત્તકમ્માનિ વટ્ટન્તિયેવ.

યો હરિત્વા વા હરાપેત્વા વા પક્કોસિત્વા વા પક્કોસાપેત્વા વા સયં વા ઉપગતાનં યં કિઞ્ચિ અત્તનો સન્તકં પુપ્ફં કુલસઙ્ગહત્થાય દેતિ, તસ્સ દુક્કટં, પરસન્તકં દેતિ, દુક્કટમેવ. થેય્યચિત્તેન દેતિ, ભણ્ડગ્ઘેન કારેતબ્બો. એસ નયો સઙ્ઘિકેપિ. અયં પન વિસેસો – સેનાસનત્થાય નિયમિતં ઇસ્સરવતાય દદતો થુલ્લચ્ચયન્તિ.

૩૩. પુપ્ફં નામ કસ્સ દાતું વટ્ટતિ, કસ્સ ન વટ્ટતીતિ? માતાપિતૂનં તાવ હરિત્વાપિ હરાપેત્વાપિ પક્કોસિત્વાપિ પક્કોસાપેત્વાપિ દાતું વટ્ટતિ ¶ , સેસઞાતકાનં પક્કોસાપેત્વાવ. તઞ્ચ ખો વત્થુપૂજનત્થાય, મણ્ડનત્થાય પન સિવલિઙ્ગાદિપૂજનત્થાય વા કસ્સચિપિ દાતું ન વટ્ટતિ. માતાપિતૂનઞ્ચ હરાપેન્તેન ઞાતિસામણેરેહેવ હરાપેતબ્બં. ઇતરે પન યદિ સયમેવ ઇચ્છન્તિ, વટ્ટતિ. સમ્મતેન પુપ્ફભાજકેન પુપ્ફભાજનકાલે સમ્પત્તાનં સામણેરાનં ઉપડ્ઢભાગં દાતું વટ્ટતિ. કુરુન્દિયં પન ‘‘સમ્પત્તગિહીનં ઉપડ્ઢભાગં’’, મહાપચ્ચરિયં ‘‘ચૂળકં દાતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. અસમ્મતેન અપલોકેત્વા દાતબ્બં. આચરિયુપજ્ઝાયેસુ સગારવા સામણેરા બહૂનિ પુપ્ફાનિ આહરિત્વા રાસિં કત્વા ઠપેન્તિ, થેરા પાતોવ સમ્પત્તાનં સદ્ધિવિહારિકાદીનં ઉપાસકાદીનં વા ‘‘ત્વં ઇદં ગણ્હ, ત્વં ઇદં ગણ્હા’’તિ દેન્તિ, પુપ્ફદાનં નામ ન હોતિ. ‘‘ચેતિયં પૂજેસ્સામા’’તિ ગહેત્વા ગચ્છન્તાપિ પૂજં કરોન્તાપિ તત્થ તત્થ સમ્પત્તાનં ¶ ચેતિયપૂજનત્થાય દેન્તિ, એતમ્પિ પુપ્ફદાનં નામ ન હોતિ. ઉપાસકે અક્કપુપ્ફાદીહિ પૂજેન્તે દિસ્વા ‘‘વિહારે કણિકારપુપ્ફાદીનિ અત્થિ, ઉપાસકા તાનિ ગહેત્વા પૂજેથા’’તિ વત્તુમ્પિ વટ્ટતિ. ભિક્ખૂ પુપ્ફપૂજં કત્વા દિવાતરં ગામં પવિટ્ઠે ‘‘કિં, ભન્તે, અતિદિવા પવિટ્ઠત્થા’’તિ પુચ્છન્તિ, ‘‘વિહારે પુપ્ફાનિ બહૂનિ, પૂજં અકરિમ્હા’’તિ વદન્તિ. મનુસ્સા ‘‘બહૂનિ કિર વિહારે પુપ્ફાની’’તિ પુનદિવસે પહૂતં ખાદનીયં ભોજનીયં ગહેત્વા વિહારં ગન્ત્વા પુપ્ફપૂજઞ્ચ કરોન્તિ દાનઞ્ચ દેન્તિ, વટ્ટતિ.

૩૪. મનુસ્સા ‘‘મયં, ભન્તે, અસુકદિવસં નામ પૂજેસ્સામા’’તિ પુપ્ફવારં યાચિત્વા અનુઞ્ઞાતદિવસે આગચ્છન્તિ, સામણેરેહિ ચ પગેવ પુપ્ફાનિ ઓચિનિત્વા ઠપિતાનિ હોન્તિ, તે રુક્ખેસુ પુપ્ફાનિ અપસ્સન્તા ‘‘કુહિં, ભન્તે, પુપ્ફાની’’તિ વદન્તિ, સામણેરેહિ ઓચિનિત્વા ઠપિતાનિ, તુમ્હે પન પૂજેત્વા ગચ્છથ, સઙ્ઘો અઞ્ઞં દિવસં પૂજેસ્સતીતિ. તે પૂજેત્વા દાનં દત્વા ગચ્છન્તિ, વટ્ટતિ. મહાપચ્ચરિયં પન કુરુન્દિયઞ્ચ ‘‘થેરા સામણેરેહિ દાપેતું ન લભન્તિ, સચે સયમેવ તાનિ પુપ્ફાનિ તેસં દેન્તિ, વટ્ટતિ. થેરેહિ પન ‘સામણેરેહિ ઓચિનિત્વા ઠપિતાની’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. સચે પન પુપ્ફવારં યાચિત્વા અનોચિતેસુ પુપ્ફેસુ યાગુભત્તાદીનિ આદાય આગન્ત્વા સામણેરે ‘‘ઓચિનિત્વા દેથા’’તિ વદન્તિ, ઞાભિસામણેરાનંયેવ ઓચિનિત્વા દાતું વટ્ટતિ. અઞ્ઞાતકે ઉક્ખિપિત્વા રુક્ખસાખાય ઠપેન્તિ, ન ઓરોહિત્વા પલાયિતબ્બં, ઓચિનિત્વા દાતું વટ્ટતિ ¶ . સચે પન કોચિ ધમ્મકથિકો ‘‘બહૂનિ ઉપાસકા વિહારે પુપ્ફાનિ, યાગુભત્તાદીનિ આદાય ગન્ત્વા પુપ્ફપૂજં કરોથા’’તિ વદતિ, તસ્સેવ ન કપ્પતીતિ મહાપચ્ચરિયઞ્ચ કુરુન્દિયઞ્ચ વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયં પન ‘‘એતં અકપ્પિયં ન વટ્ટતી’’તિ અવિસેસેન વુત્તં.

૩૫. ફલમ્પિ અત્તનો સન્તકં વુત્તનયેનેવ માતાપિતૂનઞ્ચ સેસઞાતીનઞ્ચ દાતું વટ્ટતિ. કુલસઙ્ગહત્થાય પન દેન્તસ્સ વુત્તનયેનેવ અત્તનો સન્તકે પરસન્તકે સઙ્ઘિકે સેનાસનત્થાય નિયમિતે ચ દુક્કટાદીનિ વેદિતબ્બાનિ. અત્તનો સન્તકંયેવ ગિલાનમનુસ્સાનં વા સમ્પત્તઇસ્સરાનં વા ખીણપરિબ્બયાનં વા દાતું વટ્ટતિ, ફલદાનં ન હોતિ. ફલભાજકેનપિ સમ્મતેન સઙ્ઘસ્સ ફલભાજનકાલે સમ્પત્તમનુસ્સાનં ઉપડ્ઢભાગં દાતું વટ્ટતિ, અસમ્મતેન અપલોકેત્વા દાતબ્બં. સઙ્ઘારામેપિ ફલપરિચ્છેદેન વા રુક્ખપરિચ્છેદેન વા કતિકા કાતબ્બા ‘‘તતો ગિલાનમનુસ્સાનં વા અઞ્ઞેસં વા ફલં યાચન્તાનં યથાપરિચ્છેદેન ચત્તારિ પઞ્ચ ફલાનિ દાતબ્બાનિ, રુક્ખા વા દસ્સેતબ્બા ‘ઇતો ગહેતું લબ્ભતી’’’તિ. ‘‘ઇધ ફલાનિ સુન્દરાનિ, ઇતો ગણ્હથા’’તિ એવં પન ન વત્તબ્બં. અત્તનો સન્તકં સિરીસચુણ્ણં વા ¶ અઞ્ઞં વા યં કિઞ્ચિ કસાવં કુલસઙ્ગહત્થાય દેતિ, દુક્કટં. પરસન્તકાદીસુપિ વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. અયં પન વિસેસો – સઙ્ઘસ્સ રક્ખિતગોપિતાપિ રુક્ખછલ્લિ ગરુભણ્ડમેવાતિ. મત્તિકદન્તકટ્ઠવેળુપણ્ણેસુપિ ગરુભણ્ડૂપગં ઞત્વા ચુણ્ણે વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.

૩૬. જઙ્ઘપેસનિયન્તિ ગિહીનં દૂતેય્યં સાસનહરણકમ્મં વુચ્ચતિ, તં ન કાતબ્બં. ગિહીનઞ્હિ સાસનં ગહેત્વા ગચ્છન્તસ્સ પદે પદે દુક્કટં. તં કમ્મં નિસ્સાય લદ્ધભોજનં ભુઞ્જન્તસ્સપિ અજ્ઝોહારે અજ્ઝોહારે દુક્કટં. પઠમં સાસનં અગ્ગહેત્વાપિ પચ્છા ‘‘અયં દાનિ સો ગામો, હન્દ નં સાસનં આરોચેમી’’તિ મગ્ગા ઓક્કમન્તસ્સપિ પદે પદે દુક્કટં. સાસનં આરોચેત્વા લદ્ધભોજનં ભુઞ્જતો પુરિમનયેનેવ દુક્કટં. સાસનં અગ્ગહેત્વા આગતેન પન ‘‘ભન્તે, તસ્મિં ગામે ઇત્થન્નામસ્સ કા પવત્તી’’તિ પુચ્છિયમાનેન કથેતું વટ્ટતિ, પુચ્છિતપઞ્હે દોસો નત્થિ. પઞ્ચન્નં પન સહધમ્મિકાનં માતાપિતૂનં પણ્ડુપલાસસ્સ અત્તનો વેય્યાવચ્ચકરસ્સ ¶ સાસનં હરિતું વટ્ટતિ, ગિહીનઞ્ચ કપ્પિયસાસનં, તસ્મા ‘‘મમ વચનેન ભગવતો પાદે વન્દથા’’તિ વા ‘‘ચેતિયં પટિમં બોધિં સઙ્ઘત્થેરં વન્દથા’’તિ વા ‘‘ચેતિયે ગન્ધપૂજં કરોથા’’તિ વા ‘‘પુપ્ફપૂજં કરોથા’’તિ વા ‘‘ભિક્ખૂ સન્નિપાતેથ, દાનં દસ્સામ, ધમ્મં દેસાપયિસ્સામા’’તિ વા ઈદિસેસુ સાસનેસુ કુક્કુચ્ચં ન કાતબ્બં. કપ્પિયસાસનાનિ હિ એતાનિ, ન ગિહીનં ગિહિકમ્મપટિસંયુત્તાનીતિ. ઇમેહિ પન અટ્ઠહિ કુલદૂસકકમ્મેહિ ઉપ્પન્નપચ્ચયા પઞ્ચન્નમ્પિ સહધમ્મિકાનં ન કપ્પન્તિ. અભૂતારોચનરૂપિયસંવોહારેહિ ઉપ્પન્નપચ્ચયસદિસાવ હોન્તિ.

પબ્બાજનીયકમ્મકતો પન યસ્મિં ગામે વા નિગમે વા કુલદૂસકકમ્મં કતં, યસ્મિઞ્ચ વિહારે વસતિ, નેવ તસ્મિં ગામે વા નિગમે વા ચરિતું લભતિ, ન વિહારે વસિતું. પટિપ્પસ્સદ્ધકમ્મેનપિ ચ તેન યેસુ કુલેસુ પુબ્બે કુલદૂસકકમ્મં કતં, તતો ઉપ્પન્નપચ્ચયા ન ગહેતબ્બા, આસવક્ખયપત્તેનપિ ન ગહેતબ્બા, અકપ્પિયાવ હોન્તિ. ‘‘કસ્મા ન ગણ્હથા’’તિ પુચ્છિતેન ‘‘પુબ્બે એવં કતત્તા’’તિ વુત્તે સચે વદન્તિ ‘‘ન મયં તેન કારણેન દેમ, ઇદાનિ સીલવન્તતાય દેમા’’તિ, ગહેતબ્બા. પકતિયા દાનટ્ઠાનેયેવ કુલદૂસકકમ્મં કતં હોતિ, તતો પકતિદાનમેવ ગહેતું વટ્ટતિ. યં વડ્ઢેત્વા દેન્તિ, તં ન વટ્ટતિ. યસ્મા ચ પુચ્છિતપઞ્હે દોસો નત્થિ, તસ્મા અઞ્ઞમ્પિ ભિક્ખું પુબ્બણ્હે વા સાયન્હે વા અન્તરઘરં પવિટ્ઠં કોચિ પુચ્છેય્ય ‘‘કસ્મા, ભન્તે, ચરથા’’તિ. યેનત્થેન ચરતિ, તં આચિક્ખિત્વા ‘‘લદ્ધં ન લદ્ધ’’ન્તિ વુત્તે સચે ન લદ્ધં, ‘‘ન લદ્ધ’’ન્તિ વત્વા યં સો દેતિ, તં ગહેતું વટ્ટતિ.

૩૭. ‘‘ન ¶ ચ, ભિક્ખવે, પણિધાય અરઞ્ઞે વત્થબ્બં, યો વસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. ન ચ, ભિક્ખવે, પણિધાય પિણ્ડાય ચરિતબ્બં…પે… ન ચ, ભિક્ખવે, પણિધાય ચઙ્કમિતબ્બં…પે… ન ચ, ભિક્ખવે, પણિધાય ઠાતબ્બં…પે… ન ચ, ભિક્ખવે, પણિધાય નિસીદિતબ્બં…પે… ન ચ, ભિક્ખવે, પણિધાય સેય્યા કપ્પેતબ્બા, યો કપ્પેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પારા. ૨૨૩ આદયો) વુત્તત્તા ‘‘એવં (પારા. અટ્ઠ. ૨.૨૨૩) અરઞ્ઞે વસન્તં મં જનો અરહત્તે વા સેક્ખભૂમિયં વા સમ્ભાવેસ્સતિ, તતો લોકસ્સ સક્કતો ભવિસ્સામિ ગરુકતો માનિતો પૂજિતો’’તિ એવં પત્થનં કત્વા અરઞ્ઞે ન વસિતબ્બં. એવં પણિધાય ‘‘અરઞ્ઞે વસિસ્સામી’’તિ ગચ્છન્તસ્સ ¶ પદવારે પદવારે દુક્કટં, તથા અરઞ્ઞે કુટિકરણચઙ્કમનનિસીદનનિવાસનપારુપનાદીસુ સબ્બકિચ્ચેસુ પયોગે પયોગે દુક્કટં, તસ્મા એવં અરઞ્ઞે ન વસિતબ્બં. એવં વસન્તો હિ સમ્ભાવનં લભતુ વા મા વા, દુક્કટં આપજ્જતિ. યો પન સમાદિન્નધુતઙ્ગો ‘‘ધુતઙ્ગં રક્ખિસ્સામી’’તિ વા ‘‘ગામન્તે મે વસતો ચિત્તં વિક્ખિપતિ, અરઞ્ઞં સપ્પાય’’ન્તિ ચિન્તેત્વા વા ‘‘અદ્ધા અરઞ્ઞે તિણ્ણં વિવેકાનં અઞ્ઞતરં પાપુણિસ્સામી’’તિ વા ‘‘અરઞ્ઞં પવિસિત્વા અરહત્તં અપાપુણિત્વા ન નિક્ખમિસ્સામી’’તિ વા ‘‘અરઞ્ઞવાસો નામ ભગવતા પસત્થો, મયિ ચ અરઞ્ઞે વસન્તે બહૂ સબ્રહ્મચારી ગામન્તં હિત્વા આરઞ્ઞકા ભવિસ્સન્તી’’તિ વા એવં અનવજ્જવાસં વસિતુકામો હોતિ, તેનેવ વસિતબ્બં. પિણ્ડાય ચરન્તસ્સપિ ‘‘અભિક્કન્તાદીનિ સણ્ઠપેત્વા પિણ્ડાય ચરિસ્સામી’’તિ નિવાસનપારુપનકિચ્ચતો પભુતિ યાવ ભોજનપરિયોસાનં, તાવ પયોગે પયોગે દુક્કટં, સમ્ભાવનં લભતુ વા મા વા, દુક્કટમેવ. ખન્ધકવત્તસેખિયવત્તપરિપૂરણત્થં પન સબ્રહ્મચારીનં દિટ્ઠાનુગતિઆપજ્જનત્થં વા પાસાદિકેહિ અભિક્કમપટિક્કમાદીહિ પિણ્ડાય પવિસન્તો અનુપવજ્જો વિઞ્ઞૂનં. ચઙ્કમનાદીસુપિ એસેવ નયો.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૩૮. મચ્છમંસેસુ ¶ પન મચ્છગ્ગહણેન સબ્બમ્પિ જલજં વુત્તં. તત્થ અકપ્પિયં નામ નત્થિ. મંસેસુ પન મનુસ્સહત્થિઅસ્સસુનખઅહિસીહબ્યગ્ઘદીપિઅચ્છતરચ્છાનં વસેન દસ મંસાનિ અકપ્પિયાનિ. તત્થ મનુસ્સમંસે થુલ્લચ્ચયં, સેસેસુ દુક્કટં. ઇતિ ઇમેસં મનુસ્સાદીનં દસન્નં મંસમ્પિ અટ્ઠિપિ લોહિતમ્પિ ચમ્મમ્પિ લોમમ્પિ સબ્બં ન વટ્ટતિ. વસાસુ પન એકા મનુસ્સવસાવ ન વટ્ટતિ. ખીરાદીસુ અકપ્પિયં નામ નત્થિ. ઇમેસુ પન અકપ્પિયમંસેસુ અટ્ઠિઆદીસુ વા યં કિઞ્ચિ ઞત્વા વા અઞત્વા વા ખાદન્તસ્સ આપત્તિયેવ. યદા જાનાતિ, તદા દેસેતબ્બા. ‘‘અપુચ્છિત્વાવ ખાદિસ્સામી’’તિ ગણ્હતો પટિગ્ગહણેપિ દુક્કટં, ‘‘પુચ્છિત્વા ખાદિસ્સામી’’તિ ગણ્હતો ¶ અનાપત્તિ. ઉદ્દિસ્સકતં પન જાનિત્વા ખાદન્તસ્સેવ આપત્તિ, પચ્છા જાનન્તો આપત્તિયા ન કારેતબ્બો (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૮૧).

તત્થ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૧૦) ઉદ્દિસ્સકતં નામ ભિક્ખૂનં અત્થાય વધિત્વા સમ્પાદિતં મચ્છમંસં. ઉભયમ્પિ હિ ઉદ્દિસ્સકતં ન વટ્ટતિ. તમ્પિ અદિટ્ઠં અસુતં અપરિસઙ્કિતં વટ્ટતિ. તિકોટિપરિસુદ્ધઞ્હિ મચ્છમંસં ભગવતા અનુઞ્ઞાતં અદિટ્ઠં અસુતં અપરિસઙ્કિતં. તત્થ અદિટ્ઠં નામ ભિક્ખૂનં અત્થાય મિગમચ્છે વધિત્વા ગય્હમાનં અદિટ્ઠં. અસુતં નામ ભિક્ખૂનં અત્થાય મિગમચ્છે વધિત્વા ગહિતન્તિ અસુતં. અપરિસઙ્કિતં પન દિટ્ઠપરિસઙ્કિતં સુતપરિસઙ્કિતં તદુભયવિનિમુત્તપરિસઙ્કિતઞ્ચ ઞત્વા તબ્બિપક્ખતો જાનિતબ્બં. કથં? ઇધ ભિક્ખૂ પસ્સન્તિ મનુસ્સે જાલવાગુરાદિહત્થે ગામતો વા નિક્ખમન્તે અરઞ્ઞે વા વિચરન્તે. દુતિયદિવસે ચ નેસં તં ગામં પિણ્ડાય પવિટ્ઠાનં સમચ્છમંસં પિણ્ડપાતં અભિહરન્તિ. તે તેન દિટ્ઠેન પરિસઙ્કન્તિ ‘‘ભિક્ખૂનં નુ ખો અત્થાય કત’’ન્તિ, ઇદં દિટ્ઠપરિસઙ્કિતં, એતં ગહેતું ન વટ્ટતિ. યં એવં અપરિસઙ્કિતં, તં વટ્ટતિ. સચે પન તે મનુસ્સા ‘‘કસ્મા, ભન્તે, ન ગણ્હથા’’તિ પુચ્છિત્વા તમત્થં સુત્વા ‘‘નયિદં, ભન્તે, ભિક્ખૂનં અત્થાય કતં, અમ્હેહિ અત્તનો અત્થાય વા રાજયુત્તાદીનં વા અત્થાય કત’’ન્તિ વદન્તિ, કપ્પતિ.

ન હેવ ખો ભિક્ખૂ પસ્સન્તિ, અપિચ ખો સુણન્તિ ‘‘મનુસ્સા કિર જાલવાગુરાદિહત્થા ગામતો વા નિક્ખમન્તિ, અરઞ્ઞે વા વિચરન્તી’’તિ. દુતિયદિવસે ચ તેસં તં ગામં પિણ્ડાય પવિટ્ઠાનં સમચ્છમંસં પિણ્ડપાતં અભિહરન્તિ. તે તેન સુતેન પરિસઙ્કન્તિ ‘‘ભિક્ખૂનં નુ ¶ ખો અત્થાય કત’’ન્તિ, ઇદં સુતપરિસઙ્કિતં નામ, એતં ગહેતું ન વટ્ટતિ. યં એવં અપરિસઙ્કિતં, તં વટ્ટતિ. સચે પન તે મનુસ્સા ‘‘કસ્મા, ભન્તે, ન ગણ્હથા’’તિ પુચ્છિત્વા તમત્થં સુત્વા ‘‘નયિદં, ભન્તે, ભિક્ખૂનં અત્થાય કતં, અમ્હેહિ અત્તનો અત્થાય વા રાજયુત્તાદીનં વા અત્થાય કત’’ન્તિ વદન્તિ, કપ્પતિ.

ન હેવ ખો પન ભિક્ખૂ પસ્સન્તિ ન સુણન્તિ, અપિચ ખો તેસં તં ગામં પિણ્ડાય પવિટ્ઠાનં પત્તં ગહેત્વા સમચ્છમંસં પિણ્ડપાતં અભિસઙ્ખરિત્વા અભિહરન્તિ. તે પરિસઙ્કન્તિ ‘‘ભિક્ખૂનં નુ ખો અત્થાય કત’’ન્તિ, ઇદં તદુભયવિનિમુત્તપરિસઙ્કિતં નામ, એતમ્પિ ગહેતું ન વટ્ટતિ. યં એવં અપરિસઙ્કિતં, તં વટ્ટતિ. સચે પન તે મનુસ્સા ‘‘કસ્મા, ભન્તે, ન ગણ્હથા’’તિ પુચ્છિત્વા ¶ તમત્થં સુત્વા ‘‘નયિદં, ભન્તે, ભિક્ખૂનં અત્થાય કતં, અમ્હેહિ અત્તનો અત્થાય વા રાજયુત્તાદીનં વા અત્થાય કતં, પવત્તમંસં વા કપ્પિયમેવ લભિત્વા ભિક્ખૂનં અત્થાય સમ્પાદિત’’ન્તિ વદન્તિ, કપ્પતિ. મતાનં પેતકિચ્ચત્થાય મઙ્ગલાદીનં વા અત્થાય કતેપિ એસેવ નયો. યં યઞ્હિ ભિક્ખૂનંયેવ અત્થાય અકતં, યત્થ ચ નિબ્બેમતિકો હોતિ, તં સબ્બં કપ્પતિ.

૩૯. સચે પન એકસ્મિં વિહારે ભિક્ખૂનં ઉદ્દિસ્સકતં હોતિ, તે ચ અત્તનો અત્થાય કતભાવં ન જાનન્તિ, અઞ્ઞે જાનન્તિ. યે જાનન્તિ, તેસં ન વટ્ટતિ, ઇતરેસં પન વટ્ટતિ. અઞ્ઞે ન જાનન્તિ, તેયેવ જાનન્તિ, તેસંયેવ ન વટ્ટતિ, અઞ્ઞેસં વટ્ટતિ. તેપિ ‘‘અમ્હાકં અત્થાય કત’’ન્તિ જાનન્તિ, અઞ્ઞેપિ ‘‘એતેસં અત્થાય કત’’ન્તિ જાનન્તિ, સબ્બેસમ્પિ ન વટ્ટતિ. સબ્બે ન જાનન્તિ, સબ્બેસમ્પિ વટ્ટતિ. પઞ્ચસુ હિ સહધમ્મિકેસુ યસ્સ વા તસ્સ વા અત્થાય ઉદ્દિસ્સકતં સબ્બેસં ન કપ્પતિ.

સચે પન કોચિ એકં ભિક્ખું ઉદ્દિસ્સ પાણં વધિત્વા તસ્સ પત્તં પૂરેત્વા દેતિ, સો ચ અત્તનો અત્થાય કતભાવં જાનંયેવ ગહેત્વા અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનો દેતિ, સો તં તસ્સ સદ્ધાય પરિભુઞ્જતિ, કસ્સ આપત્તીતિ? દ્વિન્નમ્પિ અનાપત્તિ. યઞ્હિ ઉદ્દિસ્સ કતં, તસ્સ અભુત્તતાય અનાપત્તિ, ઇતરસ્સ અજાનનતાય. કપ્પિયમંસસ્સ હિ પટિગ્ગહણે આપત્તિ નત્થિ, ઉદ્દિસ્સકતઞ્ચ અજાનિત્વા ભુત્તસ્સ પચ્છા ઞત્વા આપત્તિદેસનાકિચ્ચં નામ નત્થિ. અકપ્પિયમંસં પન અજાનિત્વા ભુત્તેન પચ્છા ઞત્વાપિ આપત્તિ દેસેતબ્બા. ઉદ્દિસ્સકતઞ્હિ ઞત્વા ભુઞ્જતોવ આપત્તિ, અકપ્પિયમંસં અજાનિત્વા ભુઞ્જન્તસ્સપિ આપત્તિયેવ, તસ્મા આપત્તિભીરુકેન રૂપં સલ્લક્ખેન્તેનપિ પુચ્છિત્વાવ મંસં પટિગ્ગહેતબ્બં. પરિભોગકાલે ‘‘પુચ્છિત્વા ¶ પરિભુઞ્જિસ્સામી’’તિ વા ગહેત્વા પુચ્છિત્વાવ પરિભુઞ્જિતબ્બં. કસ્મા? દુવિઞ્ઞેય્યત્તા. અચ્છમંસમ્પિ હિ સૂકરમંસસદિસં હોતિ, દીપિમંસાદીનિ ચ મિગમંસાદિસદિસાનિ, તસ્મા પુચ્છિત્વા ગહણમેવ વત્તન્તિ વદન્તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૪૦. અનામાસન્તિ ¶ ¶ ન પરામસિતબ્બં. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૨૮૧) – યસ્મા માતા વા હોતુ ધીતા વા ભગિની વા, ઇત્થી નામ સબ્બાપિ બ્રહ્મચરિયસ્સ પારિબન્થિકાવ અનામાસા ચ, તસ્મા ‘‘અયં મે માતા, અયં મે ધીતા, અયં મે ભગિની’’તિ ગેહસ્સિતપેમેન આમસતોપિ દુક્કટમેવ વુત્તં. ઇમં પન ભગવતો આણં અનુસ્સરન્તેન સચેપિ નદીસોતેન વુય્હમાનં માતરં પસ્સતિ, નેવ હત્થેન પરામસિતબ્બા, પણ્ડિતેન પન ભિક્ખુના નાવા વા ફલકં વા કદલિક્ખન્ધો વા દારુક્ખન્ધો વા ઉપસંહરિતબ્બો. તસ્મિં અસતિ કાસાવમ્પિ ઉપસંહરિત્વા પુરતો ઠપેતબ્બં, ‘‘એત્થ ગણ્હાહી’’તિ પન ન વત્તબ્બા. ગહિતે ‘‘પરિક્ખારં કડ્ઢામી’’તિ કડ્ઢન્તેન ગન્તબ્બં. સચે પન ભાયતિ, પુરતો પુરતો ગન્ત્વા ‘‘મા ભાયી’’તિ સમસ્સાસેતબ્બા. સચે ભાયમાના પુત્તસ્સ સહસા ખન્ધે વા અભિરુહતિ, હત્થે વા ગણ્હાતિ, ન ‘‘અપેહિ મહલ્લિકે’’તિ નિદ્ધુનિતબ્બા, થલં પાપેતબ્બા. કદ્દમે લગ્ગાયપિ કૂપે પતિતાયપિ એસેવ નયો. તત્રાપિ હિ યોત્તં વા વત્થં વા પક્ખિપિત્વા હત્થેન ગહિતભાવં ઞત્વા ઉદ્ધરિતબ્બા, ન ત્વેવ આમસિતબ્બા.

ન કેવલઞ્ચ માતુગામસ્સ સરીરમેવ અનામાસં, નિવાસનપારુપનમ્પિ આભરણભણ્ડમ્પિ અન્તમસો તિણણ્ડુપકં વા તાલપણ્ણમુદ્દિકં વા ઉપાદાય અનામાસમેવ. તઞ્ચ ખો નિવાસનપાવુરણં પિળન્ધનત્થાય ઠપિતમેવ. સચે પન નિવાસનં વા પારુપનં વા પરિવત્તેત્વા ચીવરત્થાય પાદમૂલે ઠપેતિ, વટ્ટતિ. આભરણભણ્ડેસુ પન સીસપસાધનદન્તસૂચિઆદિકપ્પિયભણ્ડં ‘‘ઇમં, ભન્તે, તુમ્હાકં દેમ, ગણ્હથા’’તિ દીયમાનં સિપાટિકાસૂચિઆદિઉપકરણત્થાય ગહેતબ્બં. સુવણ્ણરજતમુત્તાદિમયં પન અનામાસમેવ, દીયમાનમ્પિ ન ગહેતબ્બં. ન કેવલઞ્ચ એતાસં સરીરૂપગમેવ અનામાસં, ઇત્થિસણ્ઠાનેન કતં કટ્ઠરૂપમ્પિ દન્તરૂપમ્પિ અયરૂપમ્પિ લોહરૂપમ્પિ તિપુરૂપમ્પિ પોત્થકરૂપમ્પિ સબ્બરતનરૂપમ્પિ અન્તમસો પિટ્ઠમયરૂપમ્પિ અનામાસમેવ. પરિભોગત્થાય પન ‘‘ઇદં તુમ્હાકં હોતૂ’’તિ લભિત્વા ઠપેત્વા સબ્બરતનમયં અવસેસં ભિન્દિત્વા ઉપકરણારહં ઉપકરણે, પરિભોગારહં પરિભોગે ઉપનેતું વટ્ટતિ.

૪૧. યથા ¶ ચ ઇત્થિરૂપકં, એવં સત્તવિધં ધઞ્ઞમ્પિ અનામાસમેવ. તસ્મા ખેત્તમજ્ઝેન ગચ્છન્તેન તત્થજાતકમ્પિ ધઞ્ઞફલં ન આમસન્તેન ગન્તબ્બં. સચે ઘરદ્વારે વા અન્તરામગ્ગે વા ¶ ધઞ્ઞં પસારિતં હોતિ, પસ્સેન ચ મગ્ગો અત્થિ, ન મદ્દન્તેન ગન્તબ્બં. ગમનમગ્ગે અસતિ મગ્ગં અધિટ્ઠાય ગન્તબ્બં. અન્તરઘરે ધઞ્ઞસ્સ ઉપરિ આસનં પઞ્ઞપેત્વા દેન્તિ, નિસીદિતું વટ્ટતિ. કેચિ આસનસાલાય ધઞ્ઞં આકિરન્તિ, સચે સક્કા હોતિ હરાપેતું, હરાપેતબ્બં. નો ચે, એકમન્તં ધઞ્ઞં અમદ્દન્તેન પીઠકં પઞ્ઞપેત્વા નિસીદિતબ્બં. સચે ઓકાસો ન હોતિ, મનુસ્સા ધઞ્ઞમજ્ઝેયેવ પઞ્ઞપેત્વા દેન્તિ, નિસીદિતબ્બં. તત્થજાતકાનિ મુગ્ગમાસાદીનિ અપરણ્ણાનિપિ તાલપનસાદીનિ વા ફલાનિ કીળન્તેન ન આમસિતબ્બાનિ. મનુસ્સેહિ રાસિકતેસુપિ એસેવ નયો. અરઞ્ઞે પન રુક્ખતો પતિતાનિ ફલાનિ ‘‘અનુપસમ્પન્નાનં દસ્સામી’’તિ ગણ્હિતું વટ્ટતિ.

૪૨. મુત્તા મણિ વેળુરિયો સઙ્ખો સિલા પવાળં રજતં જાતરૂપં લોહિતઙ્કો મસારગલ્લન્તિ ઇમેસુ દસસુ રતનેસુ મુત્તા અધોતા અવિદ્ધા યથાજાતાવ આમસિતું વટ્ટતિ, સેસા અનામાસાતિ વદન્તિ, તં ન ગહેતબ્બં. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘મુત્તા ધોતાપિ અધોતાપિ અનામાસા, ભણ્ડમૂલત્થાય ચ સમ્પટિચ્છિતું ન વટ્ટતિ, કુટ્ઠરોગસ્સ ભેસજ્જત્થાય પન વટ્ટતી’’તિ વુત્તં, તં યુત્તં. અન્તમસો જાતિફલિકં ઉપાદાય સબ્બોપિ નીલપીતાદિવણ્ણભેદો મણિ ધોતવિદ્ધવટ્ટિતો અનામાસો, યથાજાતો પન આકરમુત્તો પત્તાદિભણ્ડમૂલત્થં સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતીતિ વુત્તં, તમ્પિ મહાપચ્ચરિયં પટિક્ખિત્તં. પચિત્વા કતો કાચમણિયેવેકો વટ્ટતીતિ વુત્તં. વેળુરિયેપિ મણિસદિસોવ વિનિચ્છયો.

સઙ્ખો ધમનસઙ્ખો ચ ધોતવિદ્ધો ચ રતનમિસ્સો અનામાસો, પાનીયસઙ્ખો ધોતોપિ અધોતોપિ આમાસોવ. સેસઞ્ચ અઞ્જનાદિભેસજ્જત્થાયપિ ભણ્ડમૂલત્થાયપિ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ. સિલા ધોતવિદ્ધા રતનસંયુત્તા મુગ્ગવણ્ણાવ અનામાસા, સેસા સત્થકનિઘંસનાદિઅત્થાય ગણ્હિતું વટ્ટતિ. એત્થ ચ રતનસંયુત્તાતિ સુવણ્ણેન સદ્ધિં યોજેત્વા પચિત્વા કતાતિ વદન્તિ. પવાળં ધોતવિદ્ધં અનામાસં, સેસં આમાસઞ્ચ ભણ્ડમૂલત્થઞ્ચ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતીતિ વદન્તિ, તં ન ગહેતબ્બં ¶ . મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘ધોતમ્પિ અધોતમ્પિ સબ્બં અનામાસઞ્ચ ન ચ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં, તં યુત્તં.

રજતઞ્ચ જાતરૂપઞ્ચ કતભણ્ડમ્પિ અકતભણ્ડમ્પિ સબ્બેન સબ્બં બીજતો પટ્ઠાય અનામાસઞ્ચ અસમ્પટિચ્છનીયઞ્ચ. ઉત્તરરાજપુત્તો કિર સુવણ્ણચેતિયં કારાપેત્વા મહાપદુમત્થેરસ્સ પેસેસિ. થેરો ‘‘ન કપ્પતી’’તિ પટિક્ખિપિ. ચેતિયઘરે સુવણ્ણપદુમસુવણ્ણબુબ્બુળકાદીનિ હોન્તિ, એતાનિપિ અનામાસાનિ. ચેતિયઘરગોપકા પન રૂપિયછડ્ડકટ્ઠાને ઠિતા ¶ , તસ્મા તેસં કેળાપયિતું વટ્ટતીતિ વુત્તં. કુરુન્ધિયં પન તમ્પિ પટિક્ખિત્તં, સુવણ્ણચેતિયે કચવરમેવ હરિતું વટ્ટતીતિ એત્તકમેવ અનુઞ્ઞાતં. આરકૂટલોહમ્પિ જાતરૂપગતિકમેવ અનામાસન્તિ સબ્બટ્ઠકથાસુ વુત્તં. સેનાસનપરિભોગે પન સબ્બોપિ કપ્પિયો, તસ્મા જાતરૂપરજતમયા સબ્બેપિ સેનાસનપરિક્ખારા આમાસા, ભિક્ખૂનં ધમ્મવિનયવણ્ણનટ્ઠાને રતનમણ્ડપે કરોન્તિ ફલિકત્થમ્ભે રતનદામપટિમણ્ડિતે, તત્થ સબ્બૂપકરણાનિ ભિક્ખૂનં પટિજગ્ગિતું વટ્ટન્તિ. લોહિતઙ્કમસારગલ્લા ધોતવિદ્ધા અનામાસા, ઇતરે આમાસા, ભણ્ડમૂલત્થાય ચ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતીતિ વુત્તં. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘ધોતાપિ અધોતાપિ સબ્બસો અનામાસા, ન ચ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટન્તી’’તિ પટિક્ખિત્તં.

૪૩. સબ્બં આવુધભણ્ડં અનામાસં, ભણ્ડમૂલત્થાય દીયમાનમ્પિ ન સમ્પટિચ્છિતબ્બં. સત્થવણિજ્જા નામ ન વટ્ટતિ. સુદ્ધધનુદણ્ડોપિ ધનુજિયાપિ પતોદોપિ તોમરોપિ અઙ્કુસોપિ અન્તમસો વાસિફરસુઆદીનિપિ આવુધસઙ્ખેપેન કતાનિ અનામાસાનિ. સચે કેનચિ વિહારે સત્તિ વા તોમરો વા ઠપિતો હોતિ, વિહારં જગ્ગન્તેન ‘‘હરન્તૂ’’તિ સામિકાનં પેસેતબ્બં. સચે ન હરન્તિ, તં અચાલેન્તેન વિહારો પટિજગ્ગિતબ્બો. યુદ્ધભૂમિયં પન પતિતં અસિં વા સત્તિં વા તોમરં વા દિસ્વા પાસાણેન વા કેનચિ વા અસિં ભિન્દિત્વા સત્થકત્થાય ગહેતું વટ્ટતિ. ઇતરાનિપિ વિયોજેત્વા કિઞ્ચિ સત્થકત્થાય, કિઞ્ચિ કત્તરદણ્ડાદિઅત્થાય ગહેતું વટ્ટતિ. ‘‘ઇદં ગણ્હથા’’તિ દીયમાનં પન વિનાસેત્વા ‘‘કપ્પિયભણ્ડં કરિસ્સામી’’તિ સબ્બમ્પિ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ.

મચ્છજાલપક્ખિજાલાદીનિપિ ¶ ફલકજાલિકાદીનિપિ સરપરિત્તાણાનિપિ સબ્બાનિ અનામાસાનિ, પરિભોગત્થાય લબ્ભમાનેસુ પન જાલં તાવ ‘‘આસનસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા ઉપરિ બન્ધિસ્સામિ, છત્તં વા વેઠેસ્સામી’’તિ ગહેતું વટ્ટતિ. સરપરિત્તાણં સબ્બમ્પિ ભણ્ડમૂલત્થાય સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ. પરૂપરોધનિવારણઞ્હિ એતં, ન ઉપરોધકરન્તિ. ફલકં ‘‘દન્તકટ્ઠભાજનં કરિસ્સામી’’તિ ગહેતું વટ્ટતિ.

ચમ્મવિનદ્ધાનિ વીણાભેરિઆદીનિ અનામાસાનિ. કુરુન્દિયં પન ‘‘ભેરિસઙ્ઘાટોપિ વીણાસઙ્ઘાટોપિ તુચ્છપોક્ખરમ્પિ મુખવટ્ટિયં આરોપિતચમ્મમ્પિ વીણાદણ્ડકોપિ સબ્બં અનામાસ’’ન્તિ વુત્તં. ઓનહિતું વા ઓનહાપેતું વા વાદેતું વા વાદાપેતું વા ન લબ્ભતિયેવ. ચેતિયઙ્ગણે પૂજં કત્વા મનુસ્સેહિ છડ્ડિતં દિસ્વાપિ અચાલેત્વાવ અન્તરન્તરે સમ્મજ્જિતબ્બં, કચવરછડ્ડનકાલે પન કચવરનિયામેનેવ હરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપિતું વટ્ટતીતિ ¶ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. ભણ્ડમૂલત્થાય સમ્પટિચ્છિતુમ્પિ વટ્ટતિ, પરિભોગત્થાય લબ્ભમાનેસુ પન વીણાદોણિકઞ્ચ ભેરિપોક્ખરઞ્ચ દન્તકટ્ઠભાજનં કરિસ્સામ, ચમ્મં સત્થકકોસકન્તિ એવં તસ્સ તસ્સ પરિક્ખારસ્સ ઉપકરણત્થાય ગહેત્વા તથા તથા કાતું વટ્ટતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૮. અધિટ્ઠાનવિકપ્પનવિનિચ્છયકથા

૪૪. અધિટ્ઠાનવિકપ્પનેસુ ¶ પન – અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તિચીવરં અધિટ્ઠાતું ન વિકપ્પેતું, વસ્સિકસાટિકં વસ્સાનં ચાતુમાસં અધિટ્ઠાતું તતો પરં વિકપ્પેતું, નિસીદનં અધિટ્ઠાતું ન વિકપ્પેતું, પચ્ચત્થરણં અધિટ્ઠાતું ન વિકપ્પેતું, કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિં યાવ આબાધા અધિટ્ઠાતું તતો પરં વિકપ્પેતું, મુખપુઞ્છનચોળં અધિટ્ઠાતું ન વિકપ્પેતું, પરિક્ખારચોળં અધિટ્ઠાતું ન વિકપ્પેતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૫૮) વચનતો તિચીવરાદિનિયામેનેવ અધિટ્ઠહિત્વા પરિભુઞ્જિતુકઆમેન ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિઆદિના નામં વત્વા અધિટ્ઠાતબ્બં. વિકપ્પેન્તેન પન નામં અગ્ગહેત્વાવ ‘‘ઇમં ચીવરં તુય્હં વિકપ્પેમી’’તિ ¶ વત્વા વિકપ્પેતબ્બં. તત્થ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૯) તિચીવરં અધિટ્ઠહન્તેન રજિત્વા કપ્પબિન્દું દત્વા પમાણયુત્તમેવ અધિટ્ઠાતબ્બં. અસ્સ પમાણં ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદેન સુગતચીવરતો ઊનકં વટ્ટતિ, લામકપરિચ્છેદેન સઙ્ઘાટિયા ઉત્તરાસઙ્ગસ્સ ચ દીઘતો મુટ્ઠિપઞ્ચકં, તિરિયં મુટ્ઠિત્તિકં પમાણં વટ્ટતિ. અન્તરવાસકો દીઘસો મુટ્ઠિપઞ્ચકો, તિરિયં દ્વિહત્થોપિ વટ્ટતિ. પારુપનેનપિ હિ સક્કા નાભિં પટિચ્છાદેતુન્તિ. વુત્તપ્પમાણતો પન અતિરેકઞ્ચ ઊનકઞ્ચ ‘‘પરિક્ખારચોળક’’ન્તિ અધિટ્ઠાતબ્બં.

તત્થ યસ્મા ‘‘દ્વે ચીવરસ્સ અધિટ્ઠાના કાયેન વા અધિટ્ઠેતિ, વાચાય વા અધિટ્ઠેતી’’તિ (પરિ. ૩૨૨) વુત્તં, તસ્મા પુરાણસઙ્ઘાટિં ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં પચ્ચુદ્ધરામી’’તિ પચ્ચુદ્ધરિત્વા નવં સઙ્ઘાટિં હત્થેન ગહેત્વા ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ ચિત્તેન આભોગં કત્વા કાયવિકારં કરોન્તેન કાયેન અધિટ્ઠાતબ્બા. ઇદં કાયેન અધિટ્ઠાનં, તં યેન કેનચિ સરીરાવયવેન અફુસન્તસ્સ ન વટ્ટતિ. વાચાય અધિટ્ઠાને પન વચીભેદં કત્વા વાચાય અધિટ્ઠાતબ્બા. તત્ર દુવિધં અધિટ્ઠાનં – સચે હત્થપાસે હોતિ, ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ વાચા ભિન્દિતબ્બા. અથ અન્તોગબ્ભે વા ઉપરિપાસાદે વા સામન્તવિહારે વા હોતિ, ઠપિતટ્ઠાનં સલ્લક્ખેત્વા ‘‘એતં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ વાચા ભિન્દિતબ્બા. એસ નયો ઉત્તરાસઙ્ગે અન્તરવાસકે ચ. નામમત્તમેવ હિ વિસેસો, તસ્મા સબ્બાનિ સઙ્ઘાટિં ઉત્તરાસઙ્ગં અન્તરવાસકન્તિ એવં અત્તનો નામેનેવ અધિટ્ઠાતબ્બાનિ. સચે અધિટ્ઠહિત્વા ઠપિતવત્થેહિ સઙ્ઘાટિઆદીનિ કરોતિ, નિટ્ઠિતે રજને ચ કપ્પે ચ ‘‘ઇમં પચ્ચુદ્ધરામી’’તિ પચ્ચુદ્ધરિત્વા પુન અધિટ્ઠાતબ્બાનિ. અધિટ્ઠિતેન પન ¶ સદ્ધિં મહન્તતરમેવ દુતિયપટ્ટં વા ખણ્ડં વા સિબ્બન્તેન પુન અધિટ્ઠાતબ્બં. સમે વા ખુદ્દકે વા અધિટ્ઠાનકિચ્ચં નત્થિ.

તિચીવરં પન પરિક્ખારચોળં અધિટ્ઠાતું વટ્ટતિ, ન વટ્ટતીતિ? મહાપદુમત્થેરો કિરાહ ‘‘તિચીવરં તિચીવરમેવ અધિટ્ઠાતબ્બં, સચે પરિક્ખારચોળાધિટ્ઠાનં લભેય્ય, ઉદોસિતસિક્ખાપદે પરિહારો નિરત્થકો ભવેય્યા’’તિ. એવં વુત્તે કિર અવસેસા ભિક્ખૂ આહંસુ ‘‘પરિક્ખારચોળમ્પિ ભગવતાવ ‘અધિટ્ઠાતબ્બ’ન્તિ વુત્તં, તસ્મા વટ્ટતી’’તિ. મહાપચ્ચરિયમ્પિ વુત્તં ‘‘પરિક્ખારચોળં નામ પાટેક્કં નિધાનમુખમેતં. તિચીવરં ‘પરિક્ખારચોળ’ન્તિ અધિટ્ઠહિત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, ઉદોસિતસિક્ખાપદે (પારા. ૪૭૧ આદયો) પન તિચીવરં અધિટ્ઠહિત્વા પરિહરન્તસ્સ ¶ પરિહારો વુત્તો’’તિ. ઉભતોવિભઙ્ગભાણકો પુણ્ણવાલિકવાસી મહાતિસ્સત્થેરોપિ કિરાહ ‘‘મયં પુબ્બે મહાથેરાનં અસ્સુમ્હા ‘અરઞ્ઞવાસિનો ભિક્ખૂ રુક્ખસુસિરાદીસુ ચીવરં ઠપેત્વા પધાનં પદહનત્થાય ગચ્છન્તિ, સામન્તવિહારે ધમ્મસ્સવનત્થાય ગતાનઞ્ચ તેસં સૂરિયે ઉટ્ઠિતે સામણેરા વા દહરભિક્ખૂ વા પત્તચીવરં ગહેત્વા ગચ્છન્તિ, તસ્મા સુખપરિભોગત્થં તિચીવરં પરિક્ખારચોળં અધિટ્ઠાતું વટ્ટતી’’’તિ. મહાપચ્ચરિયમ્પિ વુત્તં ‘‘પુબ્બે આરઞ્ઞિકા ભિક્ખૂ અબદ્ધસીમાય દુપ્પરિહારન્તિ તિચીવરં પરિક્ખારચોળમેવ અધિટ્ઠહિત્વા પરિભુઞ્જિંસૂ’’તિ.

૪૫. વસ્સિકસાટિકા અનતિરિત્તપ્પમાણા નામં ગહેત્વા વુત્તનયેનેવ ચત્તારો વસ્સિકે માસે અધિટ્ઠાતબ્બા, તતો પરં પચ્ચુદ્ધરિત્વા વિકપ્પેતબ્બા. વણ્ણભેદમત્તરત્તાપિ ચેસા વટ્ટતિ, દ્વે પન ન વટ્ટન્તિ. નિસીદનં વુત્તનયેન અધિટ્ઠાતબ્બમેવ, તઞ્ચ ખો પમાણયુત્તં એકમેવ, દ્વે ન વટ્ટન્તિ. પચ્ચત્થરણમ્પિ અધિટ્ઠાતબ્બમેવ, તં પન મહન્તમ્પિ વટ્ટતિ, એકમ્પિ વટ્ટતિ, બહૂનિપિ વટ્ટન્તિ, નીલમ્પિ પીતકમ્પિ સદસમ્પિ પુપ્ફદસમ્પીતિ સબ્બપ્પકારં વટ્ટતિ. કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિ યાવ આબાધો અત્થિ, તાવ પમાણિકા અધિટ્ઠાતબ્બા. આબાધે વૂપસન્તે પચ્ચુદ્ધરિત્વા વિકપ્પેતબ્બા, એકાવ વટ્ટતિ. મુખપુઞ્છનચોળં અધિટ્ઠાતબ્બમેવ, યાવ એકં ધોવીયતિ, તાવ અઞ્ઞં પરિભોગત્થાય ઇચ્છિતબ્બન્તિ દ્વેપિ વટ્ટન્તિ. અપરે પન થેરા ‘‘નિધાનમુખમેતં, બહૂનિપિ વટ્ટન્તી’’તિ વદન્તિ. પરિક્ખારચોળે ગણના નત્થિ, યત્તકં ઇચ્છતિ, તત્તકં અધિટ્ઠાતબ્બમેવ. થવિકાપિ પરિસ્સાવનમ્પિ વિકપ્પનૂપગપચ્છિમચીવરપ્પમાણં ‘‘પરિક્ખારચોળ’’ન્તિ અધિટ્ઠાતબ્બમેવ. તસ્સ પમાણં દીઘતો દ્વે વિદત્થિયો તિરિયં વિદત્થિ, તં પન દીઘતો વડ્ઢકીહત્થપ્પમાણં, વિત્થારતો તતો ઉપડ્ઢપ્પમાણં હોતિ. તત્રાયં પાળિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, આયામેન અટ્ઠઙ્ગુલં સુગતઙ્ગુલેન ચતુરઙ્ગુલવિત્થતં પચ્છિમં ચીવરં વિકપ્પેતુ’’ન્તિ ¶ (મહાવ. ૩૫૮). બહૂનિપિ એકતો કત્વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ પરિક્ખારચોળાનિ અધિટ્ઠામી’’તિ અધિટ્ઠાતુમ્પિ વટ્ટતિયેવ. ભેસજ્જનવકમ્મમાતાપિતુઆદીનં અત્થાય ઠપેન્તેન અનધિટ્ઠિતેપિ નત્થિ આપત્તિ. મઞ્ચભિસિ પીઠભિસિ બિમ્બોહનં પાવારો કોજવોતિ એતેસુ પન સેનાસનપરિક્ખારત્થાય દિન્નપચ્ચત્થરણે ચ અધિટ્ઠાનકિચ્ચં નત્થિયેવ.

સચે ¶ પન (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૩૬-૩૮) ઞાતકપવારિતટ્ઠાનતો સુત્તં લભિત્વા ઞાતકપવારિતેનેવ તન્તવાયેન અઞ્ઞેન વા મૂલં દત્વા ચીવરં વાયાપેતિ, વાયાપનપચ્ચયા અનાપત્તિ. દસાહાતિક્કમનપચ્ચયા પન આપત્તિં રક્ખન્તેન વિકપ્પનુપગપ્પમાણમત્તે વીતે તન્તે ઠિતંયેવ અધિટ્ઠાતબ્બં. દસાહાતિક્કમેન નિટ્ઠાપિયમાનઞ્હિ નિસ્સગ્ગિયં ભવેય્યાતિ. ઞાતકાદીહિ તન્તં આરોપાપેત્વા ‘‘તુમ્હાકં, ભન્તે, ઇદં ચીવરં ગણ્હેય્યાથા’’તિ નિય્યાતિતેપિ એસેવ નયો.

સચે તન્તવાયો એવં પયોજિતો વા સયં દાતુકામો વા હુત્વા ‘‘અહં, ભન્તે, તુમ્હાકં ચીવરં અસુકદિવસે નામ વાયિત્વા ઠપેસ્સામી’’તિ વદતિ, ભિક્ખુ ચ તેન પરિચ્છિન્નદિવસતો પટ્ઠાય દસાહં અતિક્કામેતિ, નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં. સચે પન તન્તવાયો ‘‘અહં તુમ્હાકં ચીવરં વાયિત્વા સાસનં પેસેસ્સામી’’તિ વત્વા તથેવ કરોતિ, તેન પેસિતભિક્ખુ પન તસ્સ ભિક્ખુનો ન આરોચેતિ, અઞ્ઞો દિસ્વા વા સુત્વા વા ‘‘તુમ્હાકં, ભન્તે, ચીવરં નિટ્ઠિત’’ન્તિ આરોચેતિ, એતસ્સ આરોચનં ન પમાણં. યદા પન તેન પેસિતોયેવ આરોચેતિ, તસ્સ વચનં સુતદિવસતો પટ્ઠાય દસાહં અતિક્કામયતો નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં.

સચે તન્તવાયો ‘‘અહં તુમ્હાકં ચીવરં વાયિત્વા કસ્સચિ હત્થે પહિણિસ્સામી’’તિ વત્વા તથેવ કરોતિ, ચીવરં ગહેત્વા ગતભિક્ખુ પન અત્તનો પરિવેણે ઠપેત્વા તસ્સ ન આરોચેતિ, અઞ્ઞો કોચિ ભણતિ ‘‘અપિ, ભન્તે, અધુના આભતં ચીવરં સુન્દર’’ન્તિ. કુહિં, આવુસો, ચીવરન્તિ. ઇત્થન્નામસ્સ હત્થે પેસિતન્તિ. એતસ્સપિ વચનં ન પમાણં. યદા પન સો ભિક્ખુ ચીવરં દેતિ, લદ્ધદિવસતો પટ્ઠાય દસાહં અતિક્કામયતો નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં. સચે પન વાયાપનમૂલં અદિન્નં હોતિ, યાવ કાકણિકમત્તમ્પિ અવસિટ્ઠં, તાવ રક્ખતિ.

૪૬. અધિટ્ઠિતચીવરં (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૯) પન પરિભુઞ્જતો કથં અધિટ્ઠાનં વિજહતીતિ ¶ ? અઞ્ઞસ્સ દાનેન અચ્છિન્દિત્વા ગહણેન વિસ્સાસગ્ગાહેન હીનાયાવત્તનેન સિક્ખાપચ્ચક્ખાનેન કાલકિરિયાય લિઙ્ગપરિવત્તનેન પચ્ચુદ્ધરણેન છિદ્દભાવેનાતિ ઇમેહિ નવહિ કારણેહિ વિજહતિ. તત્થ પુરિમેહિ અટ્ઠહિ ¶ સબ્બચીવરાનિ અધિટ્ઠાનં વિજહન્તિ, છિદ્દભાવેન પન તિચીવરસ્સેવ સબ્બટ્ઠકથાસુ અધિટ્ઠાનવિજહનં વુત્તં, તઞ્ચ નખપિટ્ઠિપ્પમાણેન છિદ્દેન. તત્થ નખપિટ્ઠિપ્પમાણં કનિટ્ઠઙ્ગુલિનખવસેન વેદિતબ્બં, છિદ્દઞ્ચ વિનિવિદ્ધછિદ્દમેવ. છિદ્દસ્સ હિ અબ્ભન્તરે એકતન્તુ ચેપિ અચ્છિન્નો હોતિ, રક્ખતિ. તત્થ સઙ્ઘાટિયા ચ ઉત્તરાસઙ્ગસ્સ ચ દીઘન્તતો વિદત્થિપ્પમાણસ્સ, તિરિયન્તતો અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણસ્સ પદેસસ્સ ઓરતો છિદ્દં અધિટ્ઠાનં ભિન્દતિ, અન્તરવાસકસ્સ પન દીઘન્તતો વિદત્થિપ્પમાણસ્સેવ, તિરિયન્તતો ચતુરઙ્ગુલપ્પમાણસ્સ પદેસસ્સ ઓરતો છિદ્દં અધિટ્ઠાનં ભિન્દતિ, પરતો ન ભિન્દતિ, તસ્મા જાતે છિદ્દે તિચીવરં અતિરેકચીવરટ્ઠાને તિટ્ઠતિ, સૂચિકમ્મં કત્વા પુન અધિટ્ઠાતબ્બં. યો પન દુબ્બલટ્ઠાને પઠમં અગ્ગળં દત્વા પચ્છા દુબ્બલટ્ઠાનં છિન્દિત્વા અપનેતિ, અધિટ્ઠાનં ન ભિજ્જતિ. મણ્ડલપરિવત્તનેપિ એસેવ નયો. દુપટ્ટસ્સ એકસ્મિં પટલે છિદ્દે વા જાતે ગળિતે વા અધિટ્ઠાનં ન ભિજ્જતિ, ખુદ્દકં ચીવરં મહન્તં કરોતિ, મહન્તં વા ખુદ્દકં કરોતિ, અધિટ્ઠાનં ન ભિજ્જતિ. ઉભો કોટિયો મજ્ઝે કરોન્તો સચે પઠમં છિન્દિત્વા પચ્છા ઘટેતિ, અધિટ્ઠાનં ભિજ્જતિ. અથ ઘટેત્વા છિન્દતિ, ન ભિજ્જતિ. રજકેહિ ધોવાપેત્વા સેતં કારાપેન્તસ્સપિ અધિટ્ઠાનં અધિટ્ઠાનમેવાતિ. અયં તાવ અધિટ્ઠાને વિનિચ્છયો.

૪૭. વિકપ્પને પન દ્વે વિકપ્પના સમ્મુખાવિકપ્પના પરમ્મુખાવિકપ્પના ચ. કથં સમ્મુખાવિકપ્પના હોતિ? ચીવરાનં એકબહુભાવં સન્નિહિતાસન્નિહિતભાવઞ્ચ ઞત્વા ‘‘ઇમં ચીવર’’ન્તિ વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાની’’તિ વા ‘‘એતં ચીવર’’ન્તિ વા ‘‘એતાનિ ચીવરાની’’તિ વા વત્વા ‘‘તુય્હં વિકપ્પેમી’’તિ વત્તબ્બં, અયમેકા સમ્મુખાવિકપ્પના. એત્તાવતા નિધેતું વટ્ટતિ, પરિભુઞ્જિતું પન વિસ્સજ્જેતું વા અધિટ્ઠાતું વા ન વટ્ટતિ. ‘‘મય્હં સન્તકં, મય્હં સન્તકાનિ પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’’તિ એવં પન વુત્તે પચ્ચુદ્ધારો નામ હોતિ, તતો પભુતિ પરિભોગાદયોપિ વટ્ટન્તિ.

અપરો નયો – તથેવ ચીવરાનં એકબહુભાવં સન્નિહિતાસન્નિહિતભાવઞ્ચ ઞત્વા તસ્સેવ ભિક્ખુનો સન્તિકે ‘‘ઇમં ચીવર’’ન્તિ વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાની’’તિ વા ‘‘એતં ચીવર’’ન્તિ વા ‘‘એતાનિ ચીવરાની’’તિ વા વત્વા પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ અઞ્ઞતરસ્સ અત્તના અભિરુચિતસ્સ યસ્સ કસ્સચિ નામં ગહેત્વા ‘‘તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો વિકપ્પેમી’’તિ વા ‘‘તિસ્સાય ભિક્ખુનિયા, તિસ્સાય સિક્ખમાનાય, તિસ્સસ્સ સામણેરસ્સ, તિસ્સાય સામણેરિયા ¶ વિકપ્પેમી’’તિ ¶ વા વત્તબ્બં, અયં અપરાપિ સમ્મુખાવિકપ્પના. એત્તાવતા નિધેતું વટ્ટતિ, પરિભોગાદીસુ પન એકમ્પિ ન વટ્ટતિ. તેન પન ભિક્ખુના ‘‘તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો સન્તકં…પે… તિસ્સાય સામણેરિયા સન્તકં પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’’તિ વુત્તે પચ્ચુદ્ધારો નામ હોતિ, તતો પભુતિ પરિભોગાદયોપિ વટ્ટન્તિ.

કથં પરમ્મુખાવિકપ્પના હોતિ? ચીવરાનં તથેવ એકબહુભાવં સન્નિહિતાસન્નિહિતભાવઞ્ચ ઞત્વા ‘‘ઇમં ચીવર’’ન્તિ વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાની’’તિ વા ‘‘એતં ચીવર’’ન્તિ વા ‘‘એતાનિ ચીવરાની’’તિ વા વત્વા ‘‘તુય્હં વિકપ્પનત્થાય દમ્મી’’તિ વત્તબ્બં. તેન વત્તબ્બો ‘‘કો તે મિત્તો વા સન્દિટ્ઠો વા’’તિ. તતો ઇતરેન પુરિમનયેનેવ ‘‘તિસ્સો ભિક્ખૂ’’તિ વા…પે… ‘‘તિસ્સા સામણેરી’’તિ વા વત્તબ્બં. પુન તેન ભિક્ખુના ‘‘અહં તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો દમ્મી’’તિ વા…પે… ‘‘તિસ્સાય સામણેરિયા દમ્મી’’તિ વા વત્તબ્બં, અયં પરમ્મુખાવિકપ્પના. એત્તાવતા નિધેતું વટ્ટતિ, પરિભોગાદીસુ પન એકમ્પિ ન વટ્ટતિ. તેન પન ભિક્ખુના દુતિયસમ્મુખાવિકપ્પનાયં વુત્તનયેનેવ ‘‘ઇત્થન્નામસ્સ સન્તકં પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’’તિ વુત્તે પચ્ચુદ્ધારો નામ હોતિ, તતો પભુતિ પરિભોગાદયોપિ વટ્ટન્તિ.

દ્વિન્નં વિકપ્પનાનં કિં નાનાકરણં? સમ્મુખાવિકપ્પનાયં સયં વિકપ્પેત્વા પરેન પચ્ચુદ્ધરાપેતિ, પરમ્મુખાવિકપ્પનાયં પરેનેવ વિકપ્પાપેત્વા પરેનેવ પચ્ચુદ્ધરાપેતિ, ઇદમેત્થ નાનાકરણં. સચે પન યસ્સ વિકપ્પેતિ, સો પઞ્ઞત્તિકોવિદો ન હોતિ, ન જાનાતિ પચ્ચુદ્ધરિતું, તં ચીવરં ગહેત્વા અઞ્ઞસ્સ બ્યત્તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા પુન વિકપ્પેત્વા પરેન પચ્ચુદ્ધરાપેતબ્બં. વિકપ્પિતવિકપ્પના નામેસા વટ્ટતિ. એવં તાવ ચીવરે અધિટ્ઠાનવિકપ્પનાનયો વેદિતબ્બો.

૪૮. પત્તે પન અયં નયો – પત્તં અધિટ્ઠહન્તેન ઉક્કટ્ઠમજ્ઝિમોમકાનં અઞ્ઞતરો પમાણયુત્તોવ અધિટ્ઠાતબ્બો. તસ્સ પમાણં ‘‘અડ્ઢાળ્હકોદનં ગણ્હાતી’’તિઆદિના (પારા. ૬૦૨) નયેન પાળિયં વુત્તં. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૦૨ આદયો) – અનુપહતપુરાણસાલિતણ્ડુલાનં સુકોટ્ટિતપરિસુદ્ધાનં દ્વે મગધનાળિયો ગહેત્વા તેહિ તણ્ડુલેહિ અનુત્તણ્ડુલમકિલિન્નમપિણ્ડિતં સુવિસદં કુન્દમકુળરાસિસદિસં અવસ્સાવિતોદનં પચિત્વા નિરવસેસં ¶ પત્તે પક્ખિપિત્વા તસ્સ ઓદનસ્સ ચતુત્થભાગપ્પમાણો નાતિઘનો નાતિતનુકો હત્થહારિયો સબ્બસમ્ભારસઙ્ખતો મુગ્ગસૂપો પક્ખિપિતબ્બો, તતો આલોપસ્સ આલોપસ્સ અનુરૂપં યાવચરિમાલોપપ્પહોનકં ¶ મચ્છમંસાદિબ્યઞ્જનં પક્ખિપિતબ્બં, સપ્પિતેલતક્કરસકઞ્જિકાદીનિ પન ગણનૂપગાનિ ન હોન્તિ. તાનિ હિ ઓદનગતિકાનિ હોન્તિ, નેવ હાપેતું, ન વડ્ઢેતું સક્કોન્તિ. એવમેતં સબ્બમ્પિ પક્ખિત્તં સચે પત્તસ્સ મુખવટ્ટિયા હેટ્ઠિમરાજિસમં તિટ્ઠતિ, સુત્તેન વા હીરેન વા છિન્દન્તસ્સ સુત્તસ્સ વા હીરસ્સ વા હેટ્ઠિમન્તં ફુસતિ, અયં ઉક્કટ્ઠો નામ પત્તો. સચે તં રાજિં અતિક્કમ્મ થૂપીકતં તિટ્ઠતિ, અયં ઉક્કટ્ઠોમકો નામ પત્તો. સચે તં રાજિં ન સમ્પાપુણાતિ અન્તોગધમેવ હોતિ, અયં ઉક્કટ્ઠુક્કટ્ઠો નામ પત્તો.

ઉક્કટ્ઠતો ઉપડ્ઢપ્પમાણો મજ્ઝિમો નામ પત્તો. મજ્ઝિમતો ઉપડ્ઢપ્પમાણો ઓમકો. તસ્મા સચે મગધનાળિયા નાળિકોદનાદિસબ્બમ્પિ પક્ખિત્તં વુત્તનયેનેવ હેટ્ઠિમરાજિસમં તિટ્ઠતિ, અયં મજ્ઝિમો નામ પત્તો. સચે તં રાજિં અતિક્કમ્મ થૂપીકતં તિટ્ઠતિ, અયં મજ્ઝિમોમકો નામ પત્તો. સચે તં રાજિં ન સમ્પાપુણાતિ અન્તોગધમેવ હોતિ, અયં મજ્ઝિમુક્કટ્ઠો નામ પત્તો. સચે મગધનાળિયા ઉપડ્ઢનાળિકોદનાદિસબ્બમ્પિ પક્ખિત્તં હેટ્ઠિમરાજિસમં તિટ્ઠતિ, અયં ઓમકો નામ પત્તો. સચે તં રાજિં અતિક્કમ્મ થૂપીકતં તિટ્ઠતિ, અયં ઓમકોમકો નામ પત્તો. સચે તં રાજિં ન સમ્પાપુણાતિ અન્તોગધમેવ હોતિ, અયં ઓમકુક્કટ્ઠો નામ પત્તો. એવમેતે નવ પત્તા. તેસુ દ્વે અપત્તા ઉક્કટ્ઠુક્કટ્ઠો ચ ઓમકોમકો ચાતિ. તસ્મા એતે ભાજનપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતબ્બા, ન અધિટ્ઠાનૂપગા ન વિકપ્પનૂપગા. ઇતરે પન સત્ત અધિટ્ઠહિત્વા વા વિકપ્પેત્વા વા પરિભુઞ્જિતબ્બા.

પમાણયુત્તાનમ્પિ એતેસં અધિટ્ઠાનવિકપ્પનૂપગત્તં એવં વેદિતબ્બં – અયોપત્તો પઞ્ચહિ પાકેહિ, મત્તિકાપત્તો દ્વીહિ પાકેહિ પક્કો અધિટ્ઠાનૂપગો. ઉભોપિ યં મૂલં દાતબ્બં, તસ્મિં દિન્નેયેવ. સચે એકોપિ પાકો ઊનો હોતિ, કાકણિકમત્તમ્પિ વા મૂલં અદિન્નં, ન અધિટ્ઠાનૂપગો. સચે પત્તસામિકો વદતિ ‘‘યદા તુમ્હાકં મૂલં ભવિસ્સતિ, તદા દસ્સથ અધિટ્ઠહિત્વા પરિભુઞ્જથા’’તિ, નેવ અધિટ્ઠાનૂપગો હોતિ, પાકસ્સ હિ ઊનત્તા પત્તસઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ, મૂલસ્સ સકલસ્સ વા એકદેસસ્સ ¶ વા અદિન્નત્તા સકભાવં ન ઉપેતિ, અઞ્ઞસ્સેવ સન્તકો હોતિ, તસ્મા પાકે ચ મૂલે ચ સુનિટ્ઠિતેયેવ અધિટ્ઠાનૂપગો હોતિ. યો અધિટ્ઠાનૂપગો, સ્વેવ વિકપ્પનૂપગો. સો હત્થં આગતોપિ અનાગતોપિ અધિટ્ઠાતબ્બો વિકપ્પેતબ્બો વા. યદિ હિ પત્તકારકો મૂલં લભિત્વા સયં વા દાતુકામો હુત્વા ‘‘અહં ભન્તે તુમ્હાકં પત્તં કત્વા અસુકદિવસે નામ પચિત્વા ઠપેસ્સામી’’તિ વદતિ, ભિક્ખુ ચ તેન પરિચ્છિન્નદિવસતો પટ્ઠાય દસાહં અતિક્કામેતિ, નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં. સચે પન પત્તકારકો ‘‘અહં તુમ્હાકં પત્તં કત્વા પચિત્વા સાસનં પેસેસ્સામી’’તિ વત્વા તથેવ કરોતિ, તેન ¶ પેસિતભિક્ખુ પન તસ્સ ભિક્ખુનો ન આરોચેતિ, અઞ્ઞો દિસ્વા વા સુત્વા વા ‘‘તુમ્હાકં, ભન્તે, પત્તો નિટ્ઠિતો’’તિ આરોચેતિ, એતસ્સ આરોચનં ન પમાણં. યદા પન તેન પેસિતોયેવ આરોચેતિ, તસ્સ વચનં સુતદિવસતો પટ્ઠાય દસાહં અતિક્કામયતો નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં. સચે પન પત્તકારકો ‘‘અહં તુમ્હાકં પત્તં કત્વા પચિત્વા કસ્સચિ હત્થે પહિણિસ્સામી’’તિ વત્વા તથેવ કરોતિ, પત્તં ગહેત્વા આગતભિક્ખુ પન અત્તનો પરિવેણે ઠપેત્વા તસ્સ ન આરોચેતિ, અઞ્ઞો કોચિ ભણતિ ‘‘અપિ, ભન્તે, અધુના આભતો પત્તો સુન્દરો’’તિ. ‘‘કુહિં, આવુસો, પત્તો’’તિ? ‘‘ઇત્થન્નામસ્સ હત્થે પેસિતો’’તિ. એતસ્સપિ વચનં ન પમાણં. યદા પન સો ભિક્ખુ પત્તં દેતિ, લદ્ધદિવસતો પટ્ઠાય દસાહં અતિક્કામયતો નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં, તસ્મા દસાહં અનતિક્કામેત્વાવ અધિટ્ઠાતબ્બો વિકપ્પેતબ્બો વા.

તત્થ દ્વે પત્તસ્સ અધિટ્ઠાના કાયેન વા અધિટ્ઠાતિ, વાચાય વા અધિટ્ઠાતિ. તેસં વસેન અધિટ્ઠહન્તેન ‘‘ઇમં પત્તં પચ્ચુદ્ધરામી’’તિ વા ‘‘એતં પત્તં પચ્ચુદ્ધરામી’’તિ વા વત્વા એવં સમ્મુખે વા પરમ્મુખે વા ઠિતં પુરાણપત્તં પચ્ચુદ્ધરિત્વા અઞ્ઞસ્સ વા દત્વા નવં પત્તં યત્થ કત્થચિ ઠિતં હત્થેન પરામસિત્વા ‘‘ઇદં પત્તં અધિટ્ઠામી’’તિ ચિત્તેન આભોગં કત્વા કાયવિકારં કરોન્તેન કાયેન વા અધિટ્ઠાતબ્બો. વચીભેદં કત્વા વાચાય વા અધિટ્ઠાભબ્બો. તત્ર દુવિધં અધિટ્ઠાનં – સચે હત્થપાસે હોતિ, ‘‘ઇમં પત્તં અધિટ્ઠામી’’તિ ¶ વાચા ભિન્દિતબ્બા, અથ અન્તોગબ્ભે વા ઉપરિપાસાદે વા સામન્તવિહારે વા હોતિ, ઠપિતટ્ઠાનં સલ્લક્ખેત્વા ‘‘એતં પત્તં અધિટ્ઠામી’’તિ વાચા ભિન્દિતબ્બા. અધિટ્ઠહન્તેન પન એકકેન અધિટ્ઠાતુમ્પિ વટ્ટતિ, અઞ્ઞસ્સ સન્તિકે અધિટ્ઠાતુમ્પિ વટ્ટતિ. અઞ્ઞસ્સ સન્તિકે અયમાનિસંસો – સચસ્સ ‘‘અધિટ્ઠિતો નુ ખો મે, નો’’તિ વિમતિ ઉપ્પજ્જતિ, ઇતરો સારેત્વા વિમતિં છિન્દિસ્સતીતિ. સચે કોચિ દસ પત્તે લભિત્વા સબ્બે અત્તનાવ પરિભુઞ્જિતુકામો હોતિ, ન સબ્બે અધિટ્ઠાતબ્બા, એકં પત્તં અધિટ્ઠાય પુનદિવસે તં પચ્ચુદ્ધરિત્વા અઞ્ઞો અધિટ્ઠાતબ્બો. એતેનેવ ઉપાયેન વસ્સસતમ્પિ પરિહરિતું સક્કા.

એવં અપ્પમત્તસ્સ સિયા અધિટ્ઠાનવિજહનન્તિ? સિયા. સચે હિ સયં પત્તં અઞ્ઞસ્સ દેતિ, વિબ્ભમતિ વા, સિક્ખં વા પચ્ચક્ખાતિ, કાલં વા કરોતિ, લિઙ્ગં વાસ્સ પરિવત્તતિ, પચ્ચુદ્ધરતિ વા, પત્તે વા છિદ્દં હોતિ, અધિટ્ઠાનં વિજહતિ. વુત્તઞ્ચેતં –

‘‘દિન્નવિબ્ભન્તપચ્ચક્ખા ¶ , કાલકિરિયાકતેન ચ;

લિઙ્ગપચ્ચુદ્ધરા ચેવ, છિદ્દેન ભવતિ સત્તમ’’ન્તિ. (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૦૮) –

ચોરગહણવિસ્સાસગ્ગાહેહિપિ વિજહતિયેવ. કિત્તકેન છિદ્દેન અધિટ્ઠાનં ભિજ્જતિ? યેન કઙ્ગુસિત્થં નિક્ખમતિ ચેવ પવિસતિ ચ. ઇદઞ્હિ સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં લામકધઞ્ઞસિત્થં. તસ્મિં છિદ્દે અયચુણ્ણેન વા આણિયા વા પટિપાકતિકે કતે દસાહબ્ભન્તરે પુન અધિટ્ઠાતબ્બો. અયં તાવેત્થ અધિટ્ઠાને વિનિચ્છયો.

૪૯. વિકપ્પને પન દ્વે વિકપ્પના સમ્મુખાવિકપ્પના ચેવ પરમ્મુખાવિકપ્પના ચ. કથં સમ્મુખાવિકપ્પના હોતિ? પત્તાનં એકબહુભાવં સન્નિહિતાસન્નિહિતભાવઞ્ચ ઞત્વા ‘‘ઇમં પત્ત’’ન્તિ વા ‘‘ઇમે પત્તે’’તિ વા ‘‘એતં પત્ત’’ન્તિ વા ‘‘એતે પત્તે’’તિ વા વત્વા ‘‘તુય્હં વિકપ્પેમી’’તિ વત્તબ્બં, અયમેકા સમ્મુખાવિકપ્પના. એત્તાવતા નિધેતું વટ્ટતિ, પરિભુઞ્જિતું પન વિસ્સજ્જેતું વા અધિટ્ઠાતું વા ન વટ્ટતિ. ‘‘મય્હં સન્તકં પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’’તિ એવં પન વુત્તે પચ્ચુદ્ધારો નામ હોતિ, તતો પભુતિ પરિભોગાદયોપિ વટ્ટન્તિ.

અપરો નયો – તથેવ પત્તાનં એકબહુભાવં સન્નિહિતાસન્નિહિતભાવઞ્ચ ઞત્વા તસ્સેવ ભિક્ખુનો સન્તિકે ‘‘ઇમં પત્ત’’ન્તિ વા ‘‘ઇમે પત્તે’’તિ વા ‘‘એતં પત્ત’’ન્તિ વા ‘‘એતે પત્તે’’તિ વા વત્વા પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ ¶ અઞ્ઞતરસ્સ અત્તના અભિરુચિતસ્સ યસ્સ કસ્સચિ નામં ગહેત્વા ‘‘તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો વિકપ્પેમી’’તિ વા ‘‘તિસ્સાય ભિક્ખુનિયા, સિક્ખમાનાય, સામણેરસ્સ, તિસ્સાય સામણેરિયા વિકપ્પેમી’’તિ વા વત્તબ્બં, અયં અપરાપિ સમ્મુખાવિકપ્પના. એત્તાવતા નિધેતું વટ્ટતિ. પરિભોગાદીસુ પન એકમ્પિ ન વટ્ટતિ. તેન પન ભિક્ખુના તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો સન્તકં…પે… તિસ્સાય સામણેરિયા સન્તકં પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહીતિ વુત્તે પચ્ચુદ્ધારો નામ હોતિ, તતો પભુતિ પરિભોગાદયોપિ વટ્ટન્તિ.

કથં પરમ્મુખાવિકપ્પના હોતિ? પત્તાનં તથેવ એકબહુભાવં સન્નિહિતાસન્નિહિતભાવઞ્ચ ઞત્વા ‘‘ઇમં પત્ત’’ન્તિ વા ‘‘ઇમે પત્તે’’તિ વા ‘‘એતં પત્ત’’ન્તિ વા ‘‘એતે પત્તે’’તિ વા વત્વા ‘‘તુય્હં વિકપ્પનત્થાય દમ્મી’’તિ વત્તબ્બં. તેન વત્તબ્બો ‘‘કો તે મિત્તો વા સન્દિટ્ઠો વા’’તિ ¶ . તતો ઇતરેન પુરિમનયેન ‘‘તિસ્સો ભિક્ખૂ’’તિ વા…પે… ‘‘તિસ્સા સામણેરી’’તિ વા વત્તબ્બં. પુન તેન ભિક્ખુના ‘‘અહં તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો દમ્મી’’તિ વા…પે… ‘‘તિસ્સાય સામણેરિયા દમ્મી’’તિ વા વત્તબ્બં, અયં પરમ્મુખાવિકપ્પના. એત્તાવતા નિધેતું વટ્ટતિ, પરિભોગાદીસુ પન એકમ્પિ ન વટ્ટતિ. તેન પન ભિક્ખુના દુતિયસમ્મુખાવિકપ્પનાયં વુત્તનયેનેવ ‘‘ઇત્થન્નામસ્સ સન્તકં પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’’તિ વુત્તે પચ્ચુદ્ધારો નામ હોતિ, તતો પભુતિ પરિભોગાદયોપિ વટ્ટન્તિ. અયં વિકપ્પને નયો.

૫૦. એવં અધિટ્ઠહિત્વા વિકપ્પેત્વા ચ પરિભુઞ્જન્તેન પત્તે ભિન્ને કિં કાતબ્બન્તિ? યસ્સ પત્તે રાજિમુખવટ્ટિતો હેટ્ઠા દ્વઙ્ગુલપ્પમાણા ન હોતિ તેન ન કિઞ્ચિ કાતબ્બં. યસ્સ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૧૨-૩) પન તાદિસા એકાપિ રાજિ હોતિ, તેન તસ્સા રાજિયા હેટ્ઠિમપરિયન્તે પત્તવેધકેન વિજ્ઝિત્વા પચિત્વા સુત્તરજ્જુકમકચિરજ્જુકાદીહિ વા તિપુસુત્તકેન વા બન્ધિત્વા તં બન્ધનં આમિસસ્સ અલગ્ગનત્થં તિપુપટ્ટેન વા કેનચિ વા બદ્ધસિલેસેન પટિચ્છાદેતબ્બં. સો ચ પત્તો અધિટ્ઠહિત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બો. સુખુમં વા છિદ્દં કત્વા બન્ધિતબ્બો. સુદ્ધેહિ પન મધુકસિત્થકલાખાસજ્જુરસાદીહિ બન્ધિતું ન વટ્ટતિ, ફાણિતં ઝાપેત્વા પાસાણચુણ્ણેન બન્ધિતું વટ્ટતિ. મુખવટ્ટિસમીપે પન પત્તવેધકેન વિજ્ઝિયમાનો કપાલસ્સ બહલત્તા ¶ ભિજ્જતિ, તસ્મા હેટ્ઠા વિજ્ઝિતબ્બો. યસ્સ પન દ્વે રાજિયો, એકાયેવ વા ચતુરઙ્ગુલા, તસ્સ દ્વે બન્ધનાનિ દાતબ્બાનિ. યસ્સ તિસ્સો, એકાયેવ વા છળઙ્ગુલા, તસ્સ તીણિ. યસ્સ ચતસ્સો, એકાયેવ વા અટ્ઠઙ્ગુલા, તસ્સ ચત્તારિ. યસ્સ પઞ્ચ, એકાયેવ વા દસઙ્ગુલા, સો બદ્ધોપિ અબદ્ધોપિ અપત્તોયેવ, અઞ્ઞો વિઞ્ઞાપેતબ્બો. એસ તાવ મત્તિકાપત્તે વિનિચ્છયો.

અયોપત્તે પન સચેપિ પઞ્ચ વા અતિરેકાનિ વા છિદ્દાનિ હોન્તિ, તાનિ ચ અયચુણ્ણેન વા આણિયા વા લોહમણ્ડલકેન વા બદ્ધાનિ મટ્ઠાનિ હોન્તિ, સ્વેવ પત્તો પરિભુઞ્જિતબ્બો, અઞ્ઞો ન વિઞ્ઞાપેતબ્બો. અથ પન એકમ્પિ છિદ્દં મહન્તં હોતિ, લોહમણ્ડલકેન બદ્ધમ્પિ મટ્ઠં ન હોતિ, પત્તે આમિસં લગ્ગતિ, અકપ્પિયો હોતિ, અયં અપત્તો, અઞ્ઞો વિઞ્ઞાપેતબ્બો. વિઞ્ઞાપેન્તેન ચ સઙ્ઘવસેન પવારિતટ્ઠાને પઞ્ચબન્ધનેનેવ પત્તેન અઞ્ઞં પત્તં વિઞ્ઞાપેતું વટ્ટતિ, પુગ્ગલવસેન પન પવારિતટ્ઠાને ઊનપઞ્ચબન્ધનેનાપિ વટ્ટતિ. પત્તં લભિત્વા પરિભુઞ્જન્તેન ચ યાગુરન્ધનરજનપચનાદિના અપરિભોગેન ન પરિભુઞ્જિતબ્બો, અન્તરામગ્ગે પન બ્યાધિમ્હિ ઉપ્પન્ને અઞ્ઞસ્મિં ભાજને અસતિ મત્તિકાય લિમ્પેત્વા યાગું વા પચિતું ઉદકં વા તાપેતું વટ્ટતિ. મઞ્ચપીઠછત્તનાગદન્તકાદિકે અદેસેપિ ન ¶ નિક્ખિપિતબ્બો. પત્તસ્સ હિ નિક્ખિપનદેસો ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પત્તાધારક’’ન્તિઆદિના (ચૂળવ. ૨૫૪) નયેન ખન્ધકે વુત્તોયેવ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

અધિટ્ઠાનવિકપ્પનવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૫૧. ચીવરેનવિનાવાસોતિ ¶ તિચીવરાધિટ્ઠાનેન અધિટ્ઠિતાનં તિણ્ણં ચીવરાનં અઞ્ઞતરેન વિપ્પવાસો. એવં અધિટ્ઠિતેસુ હિ તીસુ ચીવરેસુ એકેનપિ વિના વસિતું ન વટ્ટતિ, વસન્તસ્સ સહ અરુણુગ્ગમના ચીવરં નિસ્સગ્ગિયં ¶ હોતિ, તસ્મા અરુણુગ્ગમનસમયે ચીવરં અડ્ઢતેય્યરતનપ્પમાણે હત્થપાસે કત્વા વસિતબ્બં. ગામનિવેસનઉદોસિતઅડ્ડમાળપાસાદહમ્મિયનાવાસત્થખેત્તધઞ્ઞકરણઆરામવિહારરુક્ખમૂલઅજ્ઝોકાસેસુ પન અયં વિસેસો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૭૭-૮) – સચે એકસ્સ રઞ્ઞો ગામભોજકસ્સ વા સન્તકો ગામો હોતિ, યેન કેનચિ પાકારેન વા વતિયા વા પરિખાય વા પરિક્ખિત્તો ચ, એવરૂપે ગામે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા ગામબ્ભન્તરે યત્થ કત્થચિ યથારુચિતટ્ઠાને અરુણં ઉટ્ઠાપેતું વટ્ટતિ. સચે પન અપરિક્ખિત્તો હોતિ, એવરૂપે ગામે યસ્મિં ઘરે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં વત્થબ્બં, તસ્સ વા ઘરસ્સ હત્થપાસે સમન્તા અડ્ઢતેય્યરતનબ્ભન્તરે વસિતબ્બં. તં પમાણં અતિક્કમિત્વા સચેપિ ઇદ્ધિમા ભિક્ખુ આકાસે અરુણં ઉટ્ઠાપેતિ, ચીવરં નિસ્સગ્ગિયમેવ હોતિ.

સચે નાનારાજૂનં વા ભોજકાનં વા ગામો હોતિ વેસાલીકુસિનારાદિસદિસો પરિક્ખિત્તો ચ, એવરૂપે ગામે યસ્મિં ઘરે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તત્થ વા વત્થબ્બં, તત્થ સદ્દસઙ્ઘટ્ટનેન વા જનસમ્બાધેન વા વસિતું અસક્કોન્તેન સભાયે વા વત્થબ્બં નગરદ્વારમૂલે વા. તત્રાપિ વસિતું અસક્કોન્તેન યત્થ કત્થચિ ફાસુકટ્ઠાને વસિત્વા અન્તોઅરુણે આગમ્મ તેસંયેવ સભાયનગરદ્વારમૂલાનં હત્થપાસે વસિતબ્બં. ઘરસ્સ પન ચીવરસ્સ વા હત્થપાસે વત્તબ્બમેવ નત્થિ.

સચે ઘરે અટ્ઠપેત્વા ‘‘સભાયે ઠપેસ્સામી’’તિ સભાયં ગચ્છન્તો હત્થં પસારેત્વા ‘‘હન્દિમં ચીવરં ઠપેહી’’તિ એવં નિક્ખેપસુખે હત્થપાસગતે કિસ્મિઞ્ચિ આપણે ચીવરં નિક્ખિપતિ, તેન પુરિમનયેનેવ સભાયે વા વત્થબ્બં, દ્વારમૂલે વા તેસં હત્થપાસે વા વસિતબ્બં.

સચે નગરસ્સ બહૂનિપિ દ્વારાનિ હોન્તિ બહૂનિ ચ સભાયાનિ, સબ્બત્થ વસિતું ન વટ્ટતિ. યસ્સા પન વીથિયા ચીવરં ઠપિતં, યં તસ્સા સમ્મુખટ્ઠાને સભાયઞ્ચ દ્વારઞ્ચ, તસ્સ સભાયસ્સ ચ દ્વારસ્સ ચ હત્થપાસે વસિતબ્બં. એવઞ્હિ સતિ સક્કા ચીવરસ્સ પવત્તિં જાનિતું ¶ . સભાયં પન ગચ્છન્તેન યસ્સ આપણિકસ્સ હત્થે નિક્ખિત્તં, સચે સો તં ચીવરં અતિહરિત્વા ઘરે નિક્ખિપતિ, વીથિહત્થપાસો ન રક્ખતિ, ઘરસ્સ હત્થપાસે ¶ વત્થબ્બં. સચે મહન્તં ઘરં હોતિ દ્વે વીથિયો ફરિત્વા ઠિતં, પુરતો વા પચ્છતો વા હત્થપાસેયેવ અરુણં ઉટ્ઠાપેતબ્બં. સભાયે નિક્ખિપિત્વા પન સભાયે વા તસ્સ સમ્મુખે નગરદ્વારમૂલે વા તેસંયેવ હત્થપાસે વા અરુણં ઉટ્ઠાપેતબ્બં. સચે પન ગામો અપરિક્ખિત્તો હોતિ, યસ્મિં ઘરે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં ઘરે તસ્સ ઘરસ્સ વા હત્થપાસે વત્થબ્બં.

સચે (પારા. ૪૮૦) એકકુલસ્સ સન્તકં નિવેસનં હોતિ પરિક્ખિત્તઞ્ચ નાનાગબ્ભં નાનાઓવરકં, અન્તોનિવેસને ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોનિવેસને વત્થબ્બં. સચે અપરિક્ખિત્તં, યસ્મિં ગબ્ભે ચીવરં નિક્ખિત્તં હોતિ, તસ્મિં ગબ્ભે વત્થબ્બં ગબ્ભસ્સ હત્થપાસે વા. સચે નાનાકુલસ્સ નિવેસનં હોતિ પરિક્ખિત્તઞ્ચ નાનાગબ્ભં નાનાઓવરકં, યસ્મિં ગબ્ભે ચીવરં નિક્ખિત્તં હોતિ, તસ્મિં ગબ્ભે વત્થબ્બં, સબ્બેસં સાધારણે ઘરદ્વારમૂલે વા ગબ્ભસ્સ વા ઘરદ્વારમૂલસ્સ વા હત્થપાસે. સચે અપરિક્ખિત્તં હોતિ, યસ્મિં ગબ્ભે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં ગબ્ભે વત્થબ્બં ગબ્ભસ્સ વા હત્થપાસે. ઉદોસિતઅડ્ડમાળપાસાદહમ્મિયેસુપિ નિવેસને વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.

સચે એકકુલસ્સ નાવા હોતિ, અન્તોનાવાયં ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોનાવાયં વત્થબ્બં. સચે નાનાકુલસ્સ નાવા હોતિ નાનાગબ્ભા નાનાઓવરકા, યસ્મિં ઓવરકે ચીવરં નિક્ખિત્તં હોતિ, તસ્મિં ઓવરકે વત્થબ્બં ઓવરકસ્સ હત્થપાસે વા.

સચે એકકુલસ્સ સત્થો હોતિ, તસ્મિં સત્થે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા પુરતો વા પચ્છતો વા સત્તબ્ભન્તરા ન વિજહિતબ્બા, પસ્સતો અબ્ભન્તરં ન વિજહિતબ્બં. એકં અબ્ભન્તરં અટ્ઠવીસતિહત્થં હોતિ. સચે નાનાકુલસ્સ સત્થો હોતિ, સત્થે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા ચીવરસ્સ હત્થપાસે વસિતબ્બં. સચે સત્થો ગચ્છન્તો ગામં વા નદિં વા પરિયાદિયિત્વા તિટ્ઠતિ, અન્તોપવિટ્ઠેન સદ્ધિં એકાબદ્ધો હુત્વા ઓરઞ્ચ પારઞ્ચ ફરિત્વા ઠિતો હોતિ, સત્થપરિહારો લબ્ભતિ. અથ ગામે વા નદિયા વા પરિયાપન્નો હોતિ, ગામપરિહારો ચેવ નદીપરિહારો ચ લબ્ભતિ. સચે વિહારસીમં અતિક્કમિત્વા તિટ્ઠતિ, અન્તોસીમાય ચ ચીવરં હોતિ, વિહારં ગન્ત્વા ¶ વસિતબ્બં. સચે બહિસીમાય ચીવરં હોતિ, સત્થસમીપેયેવ વસિતબ્બં. સચે ગચ્છન્તો સત્થો સકટે વા ભગ્ગે ગોણે વા નટ્ઠે અન્તરા છિજ્જતિ, યસ્મિં કોટ્ઠાસે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તત્થ વસિતબ્બં.

સચે ¶ એકકુલસ્સ ખેત્તં હોતિ પરિક્ખિત્તઞ્ચ, અન્તોખેત્તે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોખેત્તે વત્થબ્બં. સચે અપરિક્ખિત્તં હોતિ, ચીવરસ્સ હત્થપાસે વસિતબ્બં. સચે નાનાકુલસ્સ ખેત્તં હોતિ પરિક્ખિત્તઞ્ચ, અન્તોખેત્તે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા દ્વારમૂલે વત્થબ્બં દ્વારમૂલસ્સ હત્થપાસે વા. સચે અપરિક્ખિત્તં હોતિ, ચીવરસ્સ હત્થપાસે વસિતબ્બં.

સચે એકકુલસ્સ ધઞ્ઞકરણં હોતિ પરિક્ખિત્તઞ્ચ, અન્તોધઞ્ઞકરણે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોધઞ્ઞકરણે વત્થબ્બં. સચે અપરિક્ખિત્તં હોતિ, ચીવરસ્સ હત્થપાસે વસિતબ્બં. સચે નાનાકુલસ્સ ધઞ્ઞકરણં હોતિ પરિક્ખિત્તઞ્ચ, અન્તોધઞ્ઞકરણે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા દ્વારમૂલે વા વત્થબ્બં દ્વારમૂલસ્સ વા હત્થપાસે. સચે અપરિક્ખિત્તં હોતિ, ચીવરસ્સ હત્થપાસે વસિતબ્બં. પુપ્ફારામફલારામેસુપિ ખેત્તે વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.

સચે એકકુલસ્સ વિહારો હોતિ પરિક્ખિત્તો ચ, અન્તોવિહારે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોવિહારે વત્થબ્બં. સચે અપરિક્ખિત્તો હોતિ, યસ્મિં વિહારે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં વત્થબ્બં તસ્સ વિહારસ્સ વા હત્થપાસે.

સચે એકકુલસ્સ રુક્ખમૂલં હોતિ, યં મજ્ઝન્હિકે કાલે સમન્તા છાયા ફરતિ, અન્તોછાયાય ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોછાયાય વત્થબ્બં. વિરળસાખસ્સ પન રુક્ખસ્સ આતપેન ફુટ્ઠોકાસે ઠપિતં નિસ્સગ્ગિયમેવ હોતિ, તસ્મા તાદિસસ્સ રુક્ખસ્સ સાખચ્છાયાય વા ખન્ધચ્છાયાય વા ઠપેતબ્બં. સચે સાખાય વા વિટપે વા ઠપેતિ, ઉપરિ અઞ્ઞસાખચ્છાયાય ફુટ્ઠોકાસેયેવ ઠપેતબ્બં. ખુજ્જરુક્ખસ્સ છાયા દૂરં ગચ્છતિ, છાયાય ગતટ્ઠાને ઠપેતું વટ્ટતિયેવ. સચે નાનાકુલસ્સ રુક્ખમૂલં હોતિ, ચીવરસ્સ હત્થપાસે વસિતબ્બં.

અજ્ઝોકાસે પન અગામકે અરઞ્ઞે ચીવરં ઠપેત્વા તસ્સ સમન્તા સત્તબ્ભન્તરે વસિતબ્બં. અગામકં નામ અરઞ્ઞં વિઞ્ઝાટવીઆદીસુ વા સમુદ્દમજ્ઝે વા મચ્છબન્ધાનં અગમનપથે દીપકેસુ લબ્ભતિ. તાદિસે અરઞ્ઞે મજ્ઝે ¶ ઠિતસ્સ સમન્તા સત્તબ્ભન્તરપરિચ્છેદો, વિનિબ્બેધેન ચુદ્દસ હોન્તિ. મજ્ઝે નિસિન્નો પુરત્થિમાય વા પચ્છિમાય વા દિસાય પરિયન્તે ઠપિતચીવરં રક્ખતિ. સચે પન અરુણુગ્ગમનસમયે કેસગ્ગમત્તમ્પિ પુરત્થિમં દિસં ગચ્છતિ, પચ્છિમાય દિસાય ચીવરં નિસ્સગ્ગિયં હોતિ. એસ નયો ઇતરસ્મિં. નિસ્સગ્ગિયં પન ચીવરં અનિસ્સજ્જિત્વા પરિભુઞ્જન્તો દુક્કટં આપજ્જતિ.

૫૨. સચે ¶ પધાનિકો ભિક્ખુ સબ્બરત્તિં પધાનમનુયુઞ્જિત્વા પચ્ચૂસસમયે ‘‘નહાયિસ્સામી’’તિ તીણિ ચીવરાનિ તીરે ઠપેત્વા નદિં ઓતરતિ, નહાયન્તસ્સેવ ચસ્સ અરુણં ઉટ્ઠહતિ, કિં કાતબ્બં? સો હિ યદિ ઉત્તરિત્વા ચીવરં નિવાસેતિ, નિસ્સગ્ગિયં ચીવરં, અનિસ્સજ્જિત્વા પરિભુઞ્જનપચ્ચયા દુક્કટં આપજ્જતિ. અથ નગ્ગો ગચ્છતિ, એવમ્પિ દુક્કટં આપજ્જતીતિ? નાપજ્જતિ. સો હિ યાવ અઞ્ઞં ભિક્ખું દિસ્વા વિનયકમ્મં ન કરોતિ, તાવ તેસં ચીવરાનં અપરિભોગારહત્તા નટ્ઠચીવરટ્ઠાને ઠિતો હોતિ, નટ્ઠચીવરસ્સ ચ અકપ્પિયં નામ નત્થિ, તસ્મા એકં નિવાસેત્વા દ્વે હત્થેન ગહેત્વા વિહારં ગન્ત્વા વિનયકમ્મં કાતબ્બં. સચે દૂરે વિહારો હોતિ, અન્તરામગ્ગે મનુસ્સા સઞ્ચરન્તિ, એકં નિવાસેત્વા એકં પારુપિત્વા એકં અંસકૂટે ઠપેત્વા ગન્તબ્બં. સચે વિહારે સભાગં ભિક્ખું ન પસ્સતિ, ભિક્ખાચારં ગતા હોન્તિ, સઙ્ઘાટિં બહિગામે ઠપેત્વા સન્તરુત્તરેન આસનસાલં ગન્ત્વા વિનયકમ્મં કાતબ્બં. સચે બહિગામે ચોરભયં હોતિ, પારુપિત્વા ગન્તબ્બં. સચે આસનસાલા સમ્બાધા હોતિ, જનાકિણ્ણા ન સક્કા એકમન્તે ચીવરં અપનેત્વા વિનયકમ્મં કાતું, એકં ભિક્ખું આદાય બહિગામં ગન્ત્વા વિનયકમ્મં કત્વા ચીવરાનિ પરિભુઞ્જિતબ્બાનિ.

સચે થેરા ભિક્ખૂ દહરાનં હત્થે પત્તચીવરં દત્વા મગ્ગં ગચ્છન્તા પચ્છિમયામે સયિતુકામા હોન્તિ, અત્તનો અત્તનો ચીવરં હત્થપાસે કત્વાવ સયિતબ્બં. સચે ગચ્છન્તાનંયેવ અસમ્પત્તેસુ દહરેસુ અરુણં ઉગ્ગચ્છતિ, ચીવરં નિસ્સગ્ગિયં હોતિ, નિસ્સયો પન ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. દહરાનમ્પિ પુરતો ગચ્છન્તાનં થેરેસુ અસમ્પત્તેસુ એસેવ નયો. મગ્ગં વિરજ્ઝિત્વા અરઞ્ઞે અઞ્ઞમઞ્ઞં અપસ્સન્તેસુપિ એસેવ નયો. સચે પન દહરા ‘‘મયં, ભન્તે, મુહુત્તં સયિત્વા અસુકસ્મિં નામ ઓકાસે તુમ્હે સમ્પાપુણિસ્સામા’’તિ વત્વા યાવ અરુણુગ્ગમના સયન્તિ, ચીવરઞ્ચ નિસ્સગ્ગિયં હોતિ, નિસ્સયો ચ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. દહરે ઉય્યોજેત્વા થેરેસુ સયન્તેસુપિ એસેવ નયો. દ્વેધાપથં દિસ્વા થેરા ‘‘અયં મગ્ગો’’ ¶ , દહરા ‘‘અયં મગ્ગો’’તિ વત્વા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ વચનં અગ્ગહેત્વા ગતા, સહ અરુણસ્સ ઉગ્ગમના ચીવરાનિ ચ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તિ, નિસ્સયો ચ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે દહરા મગ્ગતો ઓક્કમ્મ ‘‘અન્તોઅરુણેયેવ નિવત્તિસ્સામા’’તિ ભેસજ્જત્થાય ગામં પવિસિત્વા આગચ્છન્તિ, અસમ્પત્તાનંયેવ ચ નેસં અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ, ચીવરાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તિ, નિસ્સયો પન ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે પન ધેનુભયેન વા સુનખભયેન વા મુહુત્તં ઠત્વા ‘‘ગમિસ્સામા’’તિ ઠત્વા વા નિસીદિત્વા વા ગચ્છન્તિ, અન્તરા અરુણે ઉગ્ગતે ચીવરાનિ ચ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તિ, નિસ્સયો ચ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ.

સચે ¶ ‘‘અન્તોઅરુણેયેવ આગમિસ્સામા’’તિ અન્તોસીમાયં ગામં પવિટ્ઠાનં અન્તરા અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ, નેવ ચીવરાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તિ, ન નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે પન ‘‘વિભાયતુ તાવા’’તિ નિસીદન્તિ, અરુણે ઉગ્ગતે ન ચીવરાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તિ, નિસ્સયો પન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે યેપિ ‘‘અન્તોઅરુણેયેવ આગમિસ્સામા’’તિ સામન્તવિહારં ધમ્મસ્સવનત્થાય સઉસ્સાહા ગચ્છન્તિ, અન્તરામગ્ગેયેવ ચ નેસં અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ, ચીવરાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તિ, નિસ્સયો પન ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે ધમ્મગારવેન ‘‘યાવપરિયોસાનં સુત્વાવ ગમિસ્સામા’’તિ નિસીદન્તિ, સહ અરુણસ્સ ઉગ્ગમના ચીવરાનિપિ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તિ, નિસ્સયો ચ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. થેરેન દહરં ચીવરધોવનત્થાય ગામકં પેસેન્તેન અત્તનો ચીવરં પચ્ચુદ્ધરિત્વાવ દાતબ્બં, દહરસ્સપિ ચીવરં પચ્ચુદ્ધરાપેત્વાવ ઠપેતબ્બં. સચે અસતિયા ગચ્છતિ, અત્તનો ચીવરં પચ્ચુદ્ધરિત્વા દહરસ્સ ચીવરં વિસ્સાસેન ગહેત્વા ઠપેતબ્બં. સચે થેરો ન સરતિ, દહરોવ સરતિ, દહરેન અત્તનો ચીવરં પચ્ચુદ્ધરિત્વા થેરસ્સ ચીવરં વિસ્સાસેન ગહેત્વા ગન્ત્વા વત્તબ્બં ‘‘ભન્તે, તુમ્હાકં ચીવરં અધિટ્ઠહિત્વા પરિભુઞ્જથા’’તિ. અત્તનોપિ ચીવરં અધિટ્ઠાતબ્બં. એવં એકસ્સ સતિયાપિ આપત્તિમોક્ખો હોતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

ચીવરવિપ્પવાસવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૫૩. ભણ્ડસ્સ ¶ ¶ પટિસામનન્તિ પરેસં ભણ્ડસ્સ ગોપનં. પરેસઞ્હિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૦૬) કપ્પિયવત્થુ વા હોતુ અકપ્પિયવત્થુ વા, અન્તમસો માતુ કણ્ણપિળન્ધનં કાલપણ્ણમ્પિ ગિહિસન્તકં ભણ્ડાગારિકસીસેન પટિસામેન્તસ્સ પાચિત્તિયં. સચે પન માતાપિતૂનં સન્તકં અવસ્સં પટિસામેતબ્બં કપ્પિયભણ્ડં હોતિ, અત્તનો અત્થાય ગહેત્વા પટિસામેતબ્બં. ‘‘ઇદં પટિસામેત્વા દેહી’’તિ પન વુત્તે ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિપિતબ્બં. સચે ‘‘પટિસામેહી’’તિ પાતેત્વા ગચ્છન્તિ, પલિબોધો નામ હોતિ, પટિસામેતું વટ્ટતિ. વિહારે કમ્મં કરોન્તા વડ્ઢકીઆદયો વા રાજવલ્લભા વા ‘‘અત્તનો ઉપકરણભણ્ડં વા સયનભણ્ડં વા પટિસામેત્વા દેથા’’તિ વદન્તિ, છન્દેનપિ ભયેનપિ ન કાતબ્બમેવ, ગુત્તટ્ઠાનં પન દસ્સેતું વટ્ટતિ, બલક્કારેન પાતેત્વા ગતેસુ ચ પટિસામેતું.

સચે (પારા. અટ્ઠ. ૧.૧૧૧) અત્તનો હત્થે પટિસામનત્થાય ઠપિતં ભણ્ડં સામિકેન ‘‘દેહિ મે ભણ્ડ’’ન્તિ યાચિતો અદાતુકામો ‘‘નાહં ગણ્હામી’’તિ ભણતિ, સમ્પજાનમુસાવાદેપિ અદિન્નાદાનસ્સ પયોગત્તા દુક્કટં. ‘‘કિં તુમ્હે ભણથ, નેવિદં મય્હં અનુરૂપં, ન તુમ્હાક’’ન્તિઆદીનિ વદન્તસ્સપિ દુક્કટમેવ. ‘‘રહો મયા એતસ્સ હત્થે ઠપિતં, ન અઞ્ઞો કોચિ જાનાતિ, દસ્સતિ નુ ખો મે, નો’’તિ સામિકો વિમતિં ઉપ્પાદેતિ, ભિક્ખુસ્સ થુલ્લચ્ચયં. તસ્સ ફરુસાદિભાવં દિસ્વા સામિકો ‘‘ન મય્હં દસ્સતી’’તિ ધુરં નિક્ખિપતિ, તત્ર સચાયં ભિક્ખુ ‘‘કિલમેત્વા નં દસ્સામી’’તિ દાને સઉસ્સાહો, રક્ખતિ તાવ. સચેપિ સો દાને નિરુસ્સાહો, ભણ્ડસામિકો પન ગહણે સઉસ્સાહો, રક્ખતિયેવ. યદિ પન તસ્મિં દાને નિરુસ્સાહો ભણ્ડસામિકો ‘‘ન મય્હં દસ્સતી’’તિ ધુરં નિક્ખિપતિ, એવં ઉભિન્નં ધુરનિક્ખેપેન ભિક્ખુનો પારાજિકં. યદિપિ મુખેન ‘‘દસ્સામી’’તિ વદતિ, ચિત્તેન પન અદાતુકામો, એવમ્પિ સામિકસ્સ ધુરનિક્ખેપે પારાજિકં. તં પન સઙ્ગોપનત્થાય અત્તનો હત્થે પરેહિ ઠપિતં ભણ્ડં અગુત્તદેસતો ઠાના ચાવેત્વા ગુત્તટ્ઠાને ઠપનત્થાય હરતો અનાપત્તિ. થેય્યચિત્તેનપિ ઠાના ચાવેન્તસ્સ અવહારો નત્થિ. કસ્મા? અત્તનો હત્થે નિક્ખિત્તત્તા, ભણ્ડદેય્યં પન હોતિ. થેય્યચિત્તેન પરિભુઞ્જતોપિ એસેવ નયો.

૫૪. પઞ્ચન્નં ¶ સહધમ્મિકાનં સન્તકં પન યં કિઞ્ચિ પરિક્ખારં પટિસામેતું વટ્ટતિ. સચે ¶ આગન્તુકો ભિક્ખુ આવાસિકાનં ચીવરકમ્મં કરોન્તાનં સમીપે પત્તચીવરં ઠપેત્વા ‘‘એતે સઙ્ગોપેસ્સન્તી’’તિ મઞ્ઞમાનો નહાયિતું વા અઞ્ઞત્ર વા ગચ્છતિ, સચે તં આવાસિકા સઙ્ગોપેન્તિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે, નટ્ઠે ગીવા ન હોતિ. સચેપિ સો ‘‘ઇદં, ભન્તે, ઠપેથા’’તિ વત્વા ગચ્છતિ, ઇતરે ચ કિચ્ચપસુતત્તા ન જાનન્તિ, એસેવ નયો. અથાપિ તે ‘‘ઇદં, ભન્તે, ઠપેથા’’તિ વુત્તા ‘‘મયં બ્યાવટા’’તિ પટિક્ખિપન્તિ, ઇતરો ચ ‘‘અવસ્સં ઠપેસ્સન્તી’’તિ અનાદિયિત્વા ગચ્છતિ, એસેવ નયો. સચે પન તે તેન યાચિતા વા અયાચિતા વા ‘‘મયં ઠપેસ્સામ, ત્વં ગચ્છા’’તિ વદન્તિ, તં સઙ્ગોપિતબ્બં. નો ચે સઙ્ગોપેન્તિ, નટ્ઠે ગીવા. કસ્મા? સમ્પટિચ્છિતત્તા.

યો ભિક્ખુ ભણ્ડાગારિકો હુત્વા પચ્ચૂસસમયે એવ ભિક્ખૂનં પત્તચીવરાનિ હેટ્ઠાપાસાદં ઓરોપેત્વા દ્વારં અપિદહિત્વા તેસમ્પિ અનારોચેત્વાવ દૂરે ભિક્ખાચારં ગચ્છતિ, તાનિ ચે ચોરા હરન્તિ, તસ્સેવ ગીવા. યો પન ભિક્ખુ ભિક્ખૂહિ ‘‘ઓરોપેથ, ભન્તે, પત્તચીવરાનિ, કાલો સલાકગ્ગહણસ્સા’’તિ વુત્તો ‘‘સમાગતાત્થા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘આમ સમાગતામ્હા’’તિ વુત્તે પત્તચીવરાનિ નીહરિત્વા નિક્ખિપિત્વા ભણ્ડાગારદ્વારં બન્ધિત્વા ‘‘તુમ્હે પત્તચીવરાનિ ગહેત્વા હેટ્ઠાપાસાદદ્વારં પટિજગ્ગિત્વા ગચ્છેય્યાથા’’તિ વત્વા ગચ્છતિ. તત્ર ચેકો અલસજાતિકો ભિક્ખુ ભિક્ખૂસુ ગતેસુ પચ્છા અક્ખીનિ પુઞ્છન્તો ઉટ્ઠહિત્વા ઉદકટ્ઠાનં મુખધોવનત્થં ગચ્છતિ, તં ખણં દિસ્વા ચોરા તસ્સ પત્તચીવરં હરન્તિ, સુહટં, ભણ્ડાગારિકસ્સ ગીવા ન હોતિ.

સચેપિ કોચિ ભણ્ડાગારિકસ્સ અનારોચેત્વાવ ભણ્ડાગારે અત્તનો પરિક્ખારં ઠપેતિ, તસ્મિમ્પિ નટ્ઠે ભણ્ડાગારિકસ્સ ગીવા ન હોતિ. સચે પન ભણ્ડાગારિકો તં દિસ્વા ‘‘અટ્ઠાને ઠપિત’’ન્તિ ગહેત્વા ઠપેતિ, નટ્ઠે તસ્સેવ ગીવા. સચેપિ ઠપિતભિક્ખુના ‘‘મયા, ભન્તે, ઈદિસો નામ પરિક્ખારો ઠપિતો, ઉપધારેય્યાથા’’તિ વુત્તો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતિ, દુન્નિક્ખિત્તં વા મઞ્ઞમાનો અઞ્ઞસ્મિં ઠાને ઠપેતિ, નટ્ઠે તસ્સેવ ગીવા. ‘‘નાહં જાનામી’’તિ પટિક્ખિપન્તસ્સ પન નત્થિ ગીવા. યોપિ તસ્સ પસ્સન્તસ્સેવ ઠપેતિ, ભણ્ડાગારિકઞ્ચ ન સમ્પટિચ્છાપેતિ, નટ્ઠં સુનટ્ઠમેવ. સચે પન નં ભણ્ડાગારિકો અઞ્ઞત્ર ઠપેતિ, નટ્ઠે ગીવા ¶ . સચે ભણ્ડાગારં સુગુત્તં, સબ્બો સઙ્ઘસ્સ ચેતિયસ્સ ચ પરિક્ખારો તત્થેવ ઠપીયતિ, ભણ્ડાગારિકો ચ બાલો અબ્યત્તો દ્વારં વિવરિત્વા ધમ્મકથં વા સોતું અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ કાતું કત્થચિ ગચ્છતિ, તં ખણં દિસ્વા યત્તકં ચોરા હરન્તિ, સબ્બં તસ્સ ગીવા. ભણ્ડાગારતો નિક્ખમિત્વા બહિ ચઙ્કમન્તસ્સ વા દ્વારં વિવરિત્વા સરીરં ઉતું ગાહાપેન્તસ્સ વા તત્થેવ ¶ સમણધમ્માનુયોગેન નિસિન્નસ્સ વા તત્થેવ નિસીદિત્વા કેનચિ કમ્મેન બ્યાવટસ્સ વા ઉચ્ચારપસ્સાવપીળિતસ્સપિ સતો તત્થેવ ઉપચારે વિજ્જમાને બહિ ગચ્છતો વા અઞ્ઞેન વા કેનચિ આકારેન પમત્તસ્સ સતો દ્વારં વિવરિત્વા વા વિવટમેવ પવિસિત્વા વા સન્ધિં છિન્દિત્વા વા યત્તકં તસ્સ પમાદપચ્ચયા ચોરા હરન્તિ, સબ્બં તસ્સેવ ગીવા. ‘‘ઉણ્હસમયે પન વાતપાનં વિવરિત્વા નિપજ્જિતું વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ. ઉચ્ચારપીળિતસ્સ પન તસ્મિં ઉપચારે અસતિ અઞ્ઞત્થ ગચ્છન્તસ્સ ગિલાનપક્ખે ઠિતત્તા અવિસયો, તસ્મા ગીવા ન હોતિ.

૫૫. યો પન અન્તો ઉણ્હપીળિતો દ્વારં સુગુત્તં કત્વા બહિ નિક્ખમતિ, ચોરા તં ગહેત્વા ‘‘દ્વારં વિવરા’’તિ વદન્તિ, યાવતતિયં ન વિવરિતબ્બં. યદિ પન તે ચોરા ‘‘સચે ન વિવરસિ, તઞ્ચ મારેસ્સામ, દ્વારઞ્ચ ભિન્દિત્વા પરિક્ખારં હરિસ્સામા’’તિ ફરસુઆદીનિ ઉક્ખિપન્તિ, ‘‘મયિ ચ મતે સઙ્ઘસ્સ ચ સેનાસને વિનટ્ઠે ગુણો નત્થી’’તિ વિવરિતું વટ્ટતિ. ઇધાપિ ‘‘અવિસયત્તા ગીવા નત્થી’’તિ વદન્તિ. સચે કોચિ આગન્તુકો કુઞ્ચિકં વા દેતિ, દ્વારં વા વિવરતિ, યત્તકં ચોરા હરન્તિ, સબ્બં તસ્સ ગીવા. સઙ્ઘેન ભણ્ડાગારં ગુત્તત્થાય સૂચિયન્તકઞ્ચ કુઞ્ચિકમુદ્દિકા ચ યોજેત્વા દિન્ના હોતિ, ભણ્ડાગારિકો ઘટિકમત્તં દત્વા નિપજ્જતિ, ચોરા વિવરિત્વા પરિક્ખારં હરન્તિ, તસ્સેવ ગીવા. સૂચિયન્તકઞ્ચ કુઞ્ચિકમુદ્દિકઞ્ચ યોજેત્વા નિપન્નં પનેતં સચે ચોરા આગન્ત્વા ‘‘દ્વારં વિવરાહી’’તિ વદન્તિ, તત્થ પુરિમનયેનેવ પટિપજ્જિતબ્બં. એવં સુગુત્તં કત્વા નિપન્ને પન સચે ભિત્તિં વા છદનં વા ભિન્દિત્વા ઉમઙ્ગેન વા પવિસિત્વા હરન્તિ, ન તસ્સ ગીવા.

સચે ભણ્ડાગારે અઞ્ઞેપિ થેરા વસન્તિ, વિવટે દ્વારે અત્તનો અત્તનો પરિક્ખારં ગહેત્વા ગચ્છન્તિ, ભણ્ડાગારિકો તેસુ ગતેસુ દ્વારં ન જગ્ગતિ, સચે તત્થ કિઞ્ચિ અવહરીયતિ, ભણ્ડાગારિકસ્સ ઇસ્સરવતાય ભણ્ડાગારિકસ્સેવ ગીવા, થેરેહિ પન સહાયેહિ ભવિતબ્બં. અયઞ્હિ સામીચિ. યદિ ભણ્ડાગારિકો ‘‘તુમ્હે બહિ ઠત્વા તુમ્હાકં પરિક્ખારં ગણ્હથ ¶ , મા પવિસિત્થા’’તિ વદતિ, તેસઞ્ચ એકો લોલમહાથેરો સામણેરેહિ ચેવ ઉપટ્ઠાકેહિ ચ સદ્ધિં ભણ્ડાગારં પવિસિત્વા નિસીદતિ ચેવ નિપજ્જતિ ચ, યત્તકં ભણ્ડં નસ્સતિ, સબ્બં તસ્સ ગીવા, ભણ્ડાગારિકેન પન અવસેસથેરેહિ ચ સહાયેહિ ભવિતબ્બં. અથ ભણ્ડાગારિકોવ લોલસામણેરે ચ ઉપટ્ઠાકે ચ ગહેત્વા ભણ્ડાગારે નિસીદતિ ચેવ નિપજ્જતિ ચ, યત્તકં નસ્સતિ, સબ્બં તસ્સેવ ગીવા. તસ્મા ભણ્ડાગારિકેનેવ તત્થ વસિતબ્બં, અવસેસેહિ અપ્પેવ રુક્ખમૂલે વસિતબ્બં, ન ચ ભણ્ડાગારેતિ.

૫૬. યે ¶ પન અત્તનો અત્તનો સભાગભિક્ખૂનં વસનગબ્ભેસુ પરિક્ખારં ઠપેન્તિ, પરિક્ખારે નટ્ઠે યેહિ ઠપિતો, તેસંયેવ ગીવા, ઇતરેહિ પન સહાયેહિ ભવિતબ્બં. યદિ પન સઙ્ઘો ભણ્ડાગારિકસ્સ વિહારેયેવ યાગુભત્તં દાપેતિ, સો ચ ભિક્ખાચારત્થાય ગામં ગચ્છતિ, નટ્ઠં તસ્સેવ ગીવા. ભિક્ખાચારં પવિસન્તેહિ અતિરેકચીવરં રક્ખણત્થાય ઠપિતવિહારવારિકસ્સપિ યાગુભત્તં વા નિવાપં વા લભમાનસ્સેવ ભિક્ખાચારં ગચ્છતો યં તત્થ નસ્સતિ, સબ્બં ગીવા. ન કેવલઞ્ચ એત્તકમેવ, ભણ્ડાગારિકસ્સ વિય યં તસ્સ પમાદપચ્ચયા નસ્સતિ, સબ્બં ગીવા.

સચે વિહારો મહા હોતિ, અઞ્ઞં પદેસં રક્ખિતું ગચ્છન્તસ્સ અઞ્ઞસ્મિં પદેસે નિક્ખિત્તં હરન્તિ, અવિસયત્તા ગીવા ન હોતિ. ઈદિસે પન વિહારે વેમજ્ઝે સબ્બેસં ઓસરણટ્ઠાને પરિક્ખારે ઠપેત્વા નિસીદિતબ્બં, વિહારવારિકા વા દ્વે તયો ઠપેતબ્બા. સચે તેસમ્પિ અપ્પમત્તાનં ઇતો ચિતો ચ રક્ખતંયેવ કિઞ્ચિ નસ્સતિ, ગીવા ન હોતિ. વિહારવારિકે બન્ધિત્વા હરિતભણ્ડમ્પિ ચોરાનં પટિપથં ગતેસુ અઞ્ઞેન મગ્ગેન હરિતભણ્ડમ્પિ ન તેસં ગીવા. સચે વિહારવારિકાનં વિહારે દાતબ્બં યાગુભત્તં વા નિવાપો વા ન હોતિ, તેહિ પત્તબ્બલાભતો અતિરેકા દ્વે તિસ્સો યાગુસલાકા તેસં પહોનકભત્તસલાકા ચ ઠપેતું વટ્ટતિ, નિબદ્ધં કત્વા પન ન ઠપેતબ્બા. મનુસ્સા હિ વિપ્પટિસારિનો હોન્તિ ‘‘વિહારવારિકાયેવ અમ્હાકં ભત્તં ભુઞ્જન્તી’’તિ, તસ્મા પરિવત્તેત્વા પરિવત્તેત્વા ઠપેતબ્બા. સચે તેસં સભાગા સલાકભત્તાદીનિ આહરિત્વા દેન્તિ, ઇચ્ચેતં કુસલં ¶ . નો ચે દેન્તિ, વારં ગાહાપેત્વા નીહરાપેતબ્બાનિ. સચે વિહારવારિકો દ્વે તિસ્સો યાગુસલાકા ચ ચત્તારિ પઞ્ચ સલાકભત્તાનિ ચ લભમાનો ભિક્ખાચારં ગચ્છતિ, ભણ્ડાગારિકસ્સ વિય સબ્બં નટ્ઠં ગીવા હોતિ. સચે સઙ્ઘસ્સ વિહારપાલાનં દાતબ્બં ભત્તં વા નિવાપો વા નત્થિ, ભિક્ખૂ વિહારવારં ગહેત્વા અત્તનો અત્તનો નિસ્સિતકે વિહારં જગ્ગાપેન્તિ, સમ્પત્તવારં અગ્ગહેતું ન લભતિ. યથા અઞ્ઞે ભિક્ખૂ કરોન્તિ, તથેવ કાતબ્બં. ભિક્ખૂહિ પન અસહાયસ્સ વા અદુતિયસ્સ વા યસ્સ સભાગો ભિક્ખુ ભત્તં આનેત્વા દાતા નત્થિ, એવરૂપસ્સ વારો ન પાપેતબ્બો.

યમ્પિ પાકવટ્ટત્થાય વિહારે ઠપેન્તિ, તં ગહેત્વા ઉપજીવન્તેન ઠાતબ્બં. યો તં ન ઉપજીવતિ, સો વારં ન ગાહાપેતબ્બો. ફલાફલત્થાયપિ વિહારે ભિક્ખું ઠપેન્તિ, જગ્ગિત્વા ગોપેત્વા ફલવારેન ભાજેત્વા ખાદન્તિ. યો તાનિ ખાદતિ, તેન ઠાતબ્બં, અનુપજીવન્તો ન ગાહાપેતબ્બો. સેનાસનમઞ્ચપીઠપચ્ચત્થરણરક્ખણત્થાયપિ ઠપેન્તિ, આવાસે વસન્તેન ઠાતબ્બં, અબ્ભોકાસિકો પન રુક્ખમૂલિકો વા ન ગાહાપેતબ્બો. એકો નવકો હોતિ, બહુસ્સુતો પન બહૂનં ¶ ધમ્મં વાચેતિ, પરિપુચ્છં દેતિ, પાળિં વણ્ણેતિ, ધમ્મકથં કથેતિ, સઙ્ઘસ્સ ભારં નિત્થરતિ, અયં લાભં પરિભુઞ્જન્તોપિ આવાસે વસન્તોપિ વારં ન ગાહાપેતબ્બો. ‘‘પુરિસવિસેસો નામ ઞાતબ્બો’’તિ વદન્તિ. ઉપોસથાગારપટિમાઘરજગ્ગનકસ્સ પન દિગુણં યાગુભત્તં, દેવસિકં તણ્ડુલનાળિ, સંવચ્છરે તિચીવરં દસવીસગ્ઘનકં કપ્પિયભણ્ડઞ્ચ દાતબ્બં. સચે પન તસ્સ તં લભમાનસ્સેવ પમાદેન તત્થ કિઞ્ચિ નસ્સતિ, સબ્બં ગીવા. બન્ધિત્વા બલક્કારેન અચ્છિન્નં, ન ગીવા. તત્થ ચેતિયસ્સ વા સઙ્ઘસ્સ વા સન્તકેન ચેતિયસ્સ સન્તકં રક્ખાપેતું વટ્ટતિ, ચેતિયસ્સ સન્તકેન સઙ્ઘસ્સ સન્તકં રક્ખાપેતું ન વટ્ટતિ. યં પન ચેતિયસ્સ સન્તકેન સદ્ધિં સઙ્ઘસ્સ સન્તકં ઠપિતં હોતિ, તં ચેતિયસન્તકે રક્ખાપિતે રક્ખિતમેવ હોતીતિ એવં વટ્ટતિ. પક્ખવારેન ઉપોસથાગારાદીનિ રક્ખતોપિ પમાદવસેન નટ્ઠં ગીવાયેવાતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

ભણ્ડપટિસામનવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૧૧. કયવિક્કયસમાપત્તિવિનિચ્છયકથા

૫૭. કયવિક્કયસમાપત્તીતિ ¶ ¶ કયવિક્કયસમાપજ્જનં. ‘‘ઇમિના ઇમં દેહી’’તિઆદિના (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૯૫) હિ નયેન પરસ્સ કપ્પિયભણ્ડં ગણ્હન્તો કયં સમાપજ્જતિ, અત્તનો કપ્પિયભણ્ડં દેન્તો વિક્કયં. અયં પન કયવિક્કયો ઠપેત્વા પઞ્ચ સહધમ્મિકે અવસેસેહિ ગિહિપબ્બજિતેહિ અન્તમસો માતાપિતૂહિપિ સદ્ધિં ન વટ્ટતિ.

તત્રાયં વિનિચ્છયો – વત્થેન વા વત્થં હોતુ, ભત્તેન વા ભત્તં, યં કિઞ્ચિ કપ્પિયં ‘‘ઇમિના ઇમં દેહી’’તિ વદતિ, દુક્કટં. એવં વત્વા માતુયાપિ અત્તનો ભણ્ડં દેતિ, દુક્કટં, ‘‘ઇમિના ઇમં દેહી’’તિ વુત્તો વા ‘‘ઇમં દેહિ, ઇમં તે દસ્સામી’’તિ તં વત્વા વા માતુયાપિ ભણ્ડં અત્તના ગણ્હાતિ, દુક્કટં, અત્તનો ભણ્ડે પરહત્થં, પરભણ્ડે ચ અત્તનો હત્થં સમ્પત્તે નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં. માતરં વા પન પિતરં વા ‘‘ઇમં દેહી’’તિ વદતો વિઞ્ઞત્તિ ન હોતિ, ‘‘ઇમં ગણ્હાહી’’તિ દદતો સદ્ધાદેય્યવિનિપાતનં ન હોતિ. અઞ્ઞાતકં ‘‘ઇમં દેહી’’તિ વદતો વિઞ્ઞત્તિ, ‘‘ઇમં ગણ્હાહી’’તિ દદતો સદ્ધાદેય્યવિનિપાતનં, ‘‘ઇમિના ઇમં દેહી’’તિ કયવિક્કયં આપજ્જતો નિસ્સગ્ગિયં. તસ્મા કપ્પિયભણ્ડં પરિવત્તન્તેન માતાપિતૂહિપિ સદ્ધિં કયવિક્કયં, અઞ્ઞાતકેહિ સદ્ધિં તિસ્સો આપત્તિયો મોચેન્તેન પરિવત્તેતબ્બં.

તત્રાયં પરિવત્તનવિધિ – ભિક્ખુસ્સ પાથેય્યતણ્ડુલા હોન્તિ, સો અન્તરામગ્ગે ભત્તહત્થં પુરિસં દિસ્વા ‘‘અમ્હાકં તણ્ડુલા અત્થિ, ન ચ નો ઇમેહિ અત્થો, ભત્તેન પન અત્થો’’તિ વદતિ, પુરિસો તણ્ડુલે ગહેત્વા ભત્તં દેતિ, વટ્ટતિ. તિસ્સોપિ આપત્તિયો ન હોન્તિ, અન્તમસો નિમિત્તકમ્મમત્તમ્પિ ન હોતિ. કસ્મા? મૂલસ્સ અત્થિતાય. યો પન એવં અકત્વા ‘‘ઇમિના ઇમં દેહી’’તિ પરિવત્તેતિ, યથાવત્થુકમેવ. વિઘાસાદં દિસ્વા ‘‘ઇમં ઓદનં ભુઞ્જિત્વા રજનં વા દારૂનિ વા આહરા’’તિ વદતિ, રજનછલ્લિગણનાય દારુગણનાય ચ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તિ. ‘‘ઇમં ઓદનં ભુઞ્જિત્વા ઇમં નામ કરોથા’’તિ દન્તકારાદીહિ સિપ્પિકેહિ ધમ્મકરણાદીસુ તં તં પરિક્ખારં કારેતિ, રજકેહિ વા વત્થં ધોવાપેતિ, યથાવત્થુકમેવ. નહાપિતેન કેસે છિન્દાપેતિ ¶ , કમ્મકારેહિ નવકમ્મં કારેતિ, યથાવત્થુકમેવ. સચે પન ‘‘ઇદં ભત્તં ભુઞ્જિત્વા ઇદં કરોથા’’તિ ન વદતિ, ‘‘ઇદં ભત્તં ભુઞ્જ, ભુત્તોસિ, ભુઞ્જિસ્સસિ, ઇદં નામ કરોહી’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ. એત્થ ચ કિઞ્ચાપિ વત્થધોવને વા કેસચ્છેદને ¶ વા ભૂમિસોધનાદિનવકમ્મે વા પરભણ્ડં અત્તનો હત્થગતં નિસ્સજ્જિતબ્બં નામ નત્થિ, મહાઅટ્ઠકથાયં પન દળ્હં કત્વા વુત્તત્તા ન સક્કા એતં પટિક્ખિપિતું, તસ્મા યથા નિસ્સગ્ગિયવત્થુમ્હિ પરિભુત્તે વા નટ્ઠે વા પાચિત્તિયં દેસેતિ, એવમિધાપિ દેસેતબ્બં.

યં કિઞ્ચિ કપ્પિયભણ્ડં ગણ્હિતુકામતાય અગ્ઘં પુચ્છિતું વટ્ટતિ, તસ્મા ‘‘અયં તવ પત્તો કિં અગ્ઘતી’’તિ પુચ્છિતે ‘‘ઇદં નામા’’તિ વદતિ, સચે અત્તનો કપ્પિયભણ્ડં મહગ્ઘં હોતિ, એવઞ્ચ નં પટિવદતિ ‘‘ઉપાસક મમ ઇદં વત્થુ મહગ્ઘં, તવ પત્તં અઞ્ઞસ્સ દેહી’’તિ. તં સુત્વા ઇતરો ‘‘અઞ્ઞં થાલકમ્પિ દસ્સામી’’તિ વદતિ, ગણ્હિતું વટ્ટતિ. સચે સો પત્તો મહગ્ઘો, ભિક્ખુનો વત્થુ અપ્પગ્ઘં, પત્તસામિકો ચસ્સ અપ્પગ્ઘભાવં ન જાનાતિ, પત્તો ન ગહેતબ્બો, ‘‘મમ વત્થુ અપ્પગ્ઘ’’ન્તિ આચિક્ખિતબ્બં. મહગ્ઘભાવં ઞત્વા વઞ્ચેત્વા ગણ્હન્તોપિ હિ ભણ્ડં અગ્ઘાપેત્વા કારેતબ્બતં આપજ્જતિ. સચે પત્તસામિકો ‘‘હોતુ, ભન્તે, સેસં મમ પુઞ્ઞં ભવિસ્સતી’’તિ દેતિ, વટ્ટતિ. કપ્પિયકારકસ્સ પન ‘‘ઇમિના ઇમં ગહેત્વા દેહી’’તિ આચિક્ખિતું વટ્ટતિ, તસ્મા યસ્સ હત્થતો ભણ્ડં ગણ્હાતિ, તં ઠપેત્વા અઞ્ઞં અન્તમસો તસ્સ પુત્તભાતિકમ્પિ કપ્પિયકારકં કત્વા ‘‘ઇમિના ઇમં નામ ગહેત્વા દેહી’’તિ આચિક્ખતિ, સો ચે છેકો હોતિ, પુનપ્પુનં અપનેત્વા વિવદિત્વા ગણ્હાતિ, તુણ્હીભૂતેન ઠાતબ્બં. નો ચે છેકો હોતિ, ન જાનાતિ ગહેતું, વાણિજકો ચ તં વઞ્ચેતિ, ‘‘મા ગણ્હાહી’’તિ વત્તબ્બો.

‘‘ઇદં પટિગ્ગહિતં તેલં વા સપ્પિ વા અમ્હાકં અત્થિ, અમ્હાકઞ્ચ અઞ્ઞેન અપ્પટિગ્ગહિતકેન અત્થો’’તિ વુત્તે પન સચે સો તં ગહેત્વા અઞ્ઞં દેતિ, પઠમં અત્તનો તેલં ન મિનાપેતબ્બં. કસ્મા? નાળિયઞ્હિ અવસિટ્ઠતેલં હોતિ, તં પચ્છા મિનન્તસ્સ અપ્પટિગ્ગહિતં દૂસેય્ય. અયઞ્ચ કયવિક્કયો નામ કપ્પિયભણ્ડવસેન વુત્તો. કપ્પિયેન હિ કપ્પિયં પરિવત્તેન્તસ્સ કયવિક્કયસિક્ખાપદેન નિસ્સગ્ગિયં વુત્તં, અકપ્પિયેન પન અકપ્પિયં પરિવત્તેન્તસ્સ, કપ્પિયેન વા અકપ્પિયં અકપ્પિયેન વા કપ્પિયં પરિવત્તેન્તસ્સ ¶ રૂપિયસંવોહારસિક્ખાપદેન નિસ્સગ્ગિયં, તસ્મા ઉભોસુ વા એકસ્મિં વા અકપ્પિયે સતિ રૂપિયસંવોહારો નામ હોતિ.

૫૮. રૂપિયસંવોહારસ્સ ચ ગરુભાવદીપનત્થં ઇદં પત્તચતુક્કં વેદિતબ્બં. યો હિ રૂપિયં ઉગ્ગણ્હિત્વા તેન અયબીજં સમુટ્ઠાપેતિ, તં કોટ્ટાપેત્વા તેન લોહેન પત્તં કારેતિ, અયં પત્તો મહાઅકપ્પિયો નામ, ન સક્કા કેનચિ ઉપાયેન કપ્પિયો કાતું. સચેપિ તં વિનાસેત્વા ¶ થાલકં કારેતિ, તમ્પિ અકપ્પિયં. વાસિં કારેતિ, તાય છિન્નદન્તકટ્ઠમ્પિ અકપ્પિયં. બળિસં કારેતિ, તેન મારિતા મચ્છાપિ અકપ્પિયા. વાસિં તાપેત્વા ઉદકં વા ખીરં વા ઉણ્હાપેતિ, તમ્પિ અકપ્પિયમેવ.

યો પન રૂપિયં ઉગ્ગણ્હિત્વા તેન પત્તં કિણાતિ, અયમ્પિ પત્તો અકપ્પિયો. ‘‘પઞ્ચન્નમ્પિ સહધમ્મિકાનં ન કપ્પતી’’તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. સક્કા પન કપ્પિયો કાતું. સો હિ મૂલે મૂલસામિકાનં, પત્તે ચ પત્તસામિકાનં દિન્ને કપ્પિયો હોતિ, કપ્પિયભણ્ડં દત્વા ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ.

યોપિ રૂપિયં ઉગ્ગણ્હાપેત્વા કપ્પિયકારકેન સદ્ધિં કમ્મારકુલં ગન્ત્વા પત્તં દિસ્વા ‘‘અયં મય્હં રુચ્ચતી’’તિ વદતિ, કપ્પિયકારકો ચ તં રૂપિયં દત્વા કમ્મારં સઞ્ઞાપેતિ, અયમ્પિ પત્તો કપ્પિયવોહારેન ગહિતોપિ દુતિયપત્તસદિસોયેવ, મૂલસ્સ સમ્પટિચ્છિતત્તા અકપ્પિયો. કસ્મા સેસાનં ન કપ્પતીતિ? મૂલસ્સ અનિસ્સટ્ઠત્તા.

યો પન રૂપિયં અસમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘થેરસ્સ પત્તં કિણિત્વા દેહી’’તિ પહિતકપ્પિયકારકેન સદ્ધિં કમ્મારકુલં ગન્ત્વા પત્તં દિસ્વા ‘‘ઇમે કહાપણે ગહેત્વા ઇમં દેહી’’તિ કહાપણે દાપેત્વા ગહિતો, અયં પત્તો એતસ્સેવ ભિક્ખુનો ન વટ્ટતિ દુબ્બિચારિતત્તા, અઞ્ઞેસં પન વટ્ટતિ મૂલસ્સ અસમ્પટિચ્છિતત્તા. મહાસુમત્થેરસ્સ કિર ઉપજ્ઝાયો અનુરુદ્ધત્થેરો નામ અહોસિ. સો અત્તનો એવરૂપં પત્તં સપ્પિસ્સ પૂરેત્વા સઙ્ઘસ્સ નિસ્સજ્જિ. તિપિટકચૂળનાગત્થેરસ્સ સદ્ધિવિહારિકાનં એવરૂપો પત્તો અહોસિ. તં થેરોપિ સપ્પિસ્સ પૂરેત્વા સઙ્ઘસ્સ નિસ્સજ્જાપેસીતિ. ઇદં અકપ્પિયપત્તચતુક્કં.

સચે ¶ પન રૂપિયં અસમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘થેરસ્સ પત્તં કિણિત્વા દેહી’’તિ પહિતકપ્પિયકારકેન સદ્ધિં કમ્મારકુલં ગન્ત્વા પત્તં દિસ્વા ‘‘અયં મય્હં રુચ્ચતી’’તિ વા ‘‘ઇમાહં ગહેસ્સામી’’તિ વા વદતિ, કપ્પિયકારકો ચ તં રૂપિયં દત્વા કમ્મારં સઞ્ઞાપેતિ, અયં પત્તો સબ્બકપ્પિયો બુદ્ધાનમ્પિ પરિભોગારહો. ઇમં પન રૂપિયસંવોહારં કરોન્તેન ‘‘ઇમિના ઇમં ગહેત્વા દેહી’’તિ કપ્પિયકારકમ્પિ આચિક્ખિતું ન વટ્ટતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

કયવિક્કયસમાપત્તિવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૧૨. રૂપિયાદિપટિગ્ગહણવિનિચ્છયકથા

૫૯. રૂપિયાદિપટિગ્ગહોતિ ¶ જાતરૂપાદિપટિગ્ગણ્હનં. તત્થ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૮૩-૪) જાતરૂપં રજતં જાતરૂપમાસકો રજતમાસકોતિ ચતુબ્બિધં નિસ્સગ્ગિયવત્થુ. તમ્બલોહાદીહિ કતો લોહમાસકો. સારદારુના વા વેળુપેસિકાય વા અન્તમસો તાલપણ્ણેનપિ રૂપં છિન્દિત્વા કતો દારુમાસકો. લાખાય વા નિય્યાસેન વા રૂપં સમુટ્ઠાપેત્વા કતો જતુમાસકો. યો યો યત્થ યત્થ જનપદે યદા યદા વોહારં ગચ્છતિ, અન્તમસો અટ્ઠિમયોપિ ચમ્મમયોપિ રુક્ખફલબીજમયોપિ સમુટ્ઠાપિતરૂપોપિ અસમુટ્ઠાપિતરૂપોપીતિ અયં સબ્બોપિ રજતમાસકેનેવ સઙ્ગહિતો. મુત્તા મણિ વેળુરિયો સઙ્ખો સિલા પવાળં લોહિતઙ્કો મસારગલ્લં સત્ત ધઞ્ઞાનિ દાસિદાસખેત્તવત્થુપુપ્ફારામફલારામાદયોતિ ઇદં દુક્કટવત્થુ. તત્થ નિસ્સગ્ગિયવત્થું અત્તનો વા સઙ્ઘગણપુગ્ગલચેતિયાનં વા અત્થાય સમ્પટિચ્છિતું ન વટ્ટતિ. અત્તનો અત્થાય સમ્પટિચ્છતો નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં હોતિ, સેસાનં અત્થાય દુક્કટં. દુક્કટવત્થું સબ્બેસમ્પિ અત્થાય સમ્પટિચ્છતો દુક્કટમેવ.

તત્રાયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૩૮-૯) – સચે કોચિ જાતરૂપરજતં આહરિત્વા ‘‘ઇદં સઙ્ઘસ્સ દમ્મિ, આરામં વા કરોથ ચેતિયં વા ભોજનસાલાદીનં વા અઞ્ઞતર’’ન્તિ વદતિ, ઇદં સમ્પટિચ્છિતું ન વટ્ટતિ. સચે પન ‘‘નયિદં ભિક્ખૂનં સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિત્તે ‘‘વડ્ઢકીનં વા કમ્મકારાનં વા હત્થે ભવિસ્સતિ ¶ , કેવલં તુમ્હે સુકતદુક્કટં જાનાથા’’તિ વત્વા તેસં હત્થે દત્વા પક્કમતિ, વટ્ટતિ. અથાપિ ‘‘મમ મનુસ્સાનં હત્થે ભવિસ્સતિ, મય્હમેવ વા હત્થે ભવિસ્સતિ, કેવલં તુમ્હે યં યસ્સ દાતબ્બં, તદત્થાય પેસેથા’’તિ વદતિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ. સચે પન સંઘં વા ગણં વા પુગ્ગલં વા અનામસિત્વા ‘‘ઇદં હિરઞ્ઞસુવણ્ણં ચેતિયસ્સ દેમ, વિહારસ્સ દેમ, નવકમ્મસ્સ દેમા’’તિ વદન્તિ, પટિક્ખિપિતું ન વટ્ટતિ, ‘‘ઇમે ઇદં ભણન્તી’’તિ કપ્પિયકારકાનં આચિક્ખિતબ્બં. ‘‘ચેતિયાદીનં અત્થાય તુમ્હે ગહેત્વા ઠપેત્વા’’તિ વુત્તે પન ‘‘અમ્હાકં ગહેતું ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિપિતબ્બં.

સચે પન કોચિ બહું હિરઞ્ઞસુવણ્ણં આનેત્વા ‘‘ઇદં સંઘસ્સ દમ્મિ, ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ વદતિ, તઞ્ચે સંઘો સમ્પટિચ્છતિ, પટિગ્ગહણેપિ પરિભોગેપિ આપત્તિ. તત્ર ચેકો ¶ ભિક્ખુ ‘‘નયિદં કપ્પતી’’તિ પટિક્ખિપતિ, ઉપાસકો ચ ‘‘યદિન કપ્પતિ, મય્હમેવ ભવિસ્સતી’’તિ તં આદાય ગચ્છતિ. સો ભિક્ખુ ‘‘તયા સંઘસ્સ લાભન્તરાયો કતો’’તિ ન કેનચિ કિઞ્ચિ વત્તબ્બો. યો હિ તં ચોદેતિ, સ્વેવ સાપત્તિકો હોતિ. તેન પનેકેન બહૂ અનાપત્તિકા કતા. સચે પન ભિક્ખૂહિ ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિત્તે ‘‘કપ્પિયકારકાનં વા હત્થે ભવિસ્સતિ, મમ પુરિસાનં વા મય્હં વા હત્થે ભવિસ્સતિ, કેવલં તુમ્હે પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ.

ચતુપચ્ચયત્થાય ચ દિન્નં યેન યેન પચ્ચયેન અત્થો હોતિ, તં તદત્થં ઉપનેતબ્બં. ચિવરત્થાય દિન્નં ચીવરેયેવ ઉપનેતબ્બં. સચે ચીવરેન તાદિસો અત્થો નત્થિ, પિણ્ડપાતાદીહિ સંઘો કિલમતિ, સંઘસુટ્ઠુતાય અપલોકેત્વા તદત્થાયપિ ઉપનેતબ્બં. એસ નયો પિણ્ડપાતગિલાનપચ્ચયત્થાય દિન્નેપિ. સેનાસનત્થાય દિન્નં પન સેનાસનસ્સ ગરુભણ્ડત્તા સેનાસનેયેવ ઉપનેતબ્બં. સચે પન ભિક્ખૂસુ સેનાસનં છડ્ડેત્વા ગતેસુ સેનાસનં વિનસ્સતિ, ઈદિસે કાલે સેનાસનં વિસ્સજ્જેત્વાપિ ભિક્ખૂનં પરિભોગો અનુઞ્ઞાતો, તસ્મા સેનાસનજગ્ગનત્થં મૂલચ્છેજ્જં અકત્વા યાપનમત્તં પરિભુઞ્જિતબ્બં.

૬૦. સચે કોચિ ‘‘મય્હં તિસસ્સસમ્પાદનકં મહાતળાકં અત્થિ, તં સંઘસ્સ દમ્મી’’તિ વદતિ, તઞ્ચે સંઘો સમ્પટિચ્છતિ, પટિગ્ગહણેપિ પરિભોગેપિ આપત્તિયેવ. યો પન તં પટિક્ખિપતિ, સો પુરિમનયેનેવ ન કેનચિ કિઞ્ચિ વત્તબ્બો. યો હિ તં ચોદેતિ, સ્વેવ સાપત્તિકો હોતિ ¶ . તેન પનેકેન બહૂ અનાપત્તિકા કતા. યો પન ‘‘તાદિસંયેવ તળાકં દમ્મી’’તિ વત્વા ભિક્ખૂહિ ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિત્તો વદતિ ‘‘અસુકઞ્ચ અસુકઞ્ચ સઙ્ઘસ્સ તળાકં અત્થિ, તં કથં વટ્ટતી’’તિ. સો વત્તબ્બો ‘‘કપ્પિયં કત્વા દિન્નં ભવિસ્સતી’’તિ. કથં દિન્નં કપ્પિયં હોતીતિ. ‘‘ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ વત્વા દિન્નન્તિ. સો સચે ‘‘સાધુ, ભન્તે ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ દેતિ, વટ્ટતિ. અથાપિ ‘‘તળાકં ગણ્હથા’’તિ વત્વા ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિત્તો ‘‘કપ્પિયકારકો અત્થી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘નત્થી’’તિ વુત્તે ‘‘ઇદં અસુકો નામ વિચારેસ્સતિ, અસુકસ્સ વા હત્થે મય્હં વા હત્થે ભવિસ્સતિ, સઙ્ઘો કપ્પિયભણ્ડં પરિભુઞ્જતૂ’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ. સચેપિ ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિત્તો ‘‘ઉદકં પરિભુઞ્જિસ્સતિ, ભણ્ડકં ધોવિસ્સતિ, મિગપક્ખિનો પિવિસ્સન્તી’’તિ વદતિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ. અથાપિ ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિત્તો વદતિ ‘‘કપ્પિયસીસેન ગણ્હથા’’તિ. ‘‘સાધુ ઉપાસક, સઙ્ઘો પાનીયં પિવિસ્સતિ, ભણ્ડકં ધોવિસ્સતિ, મિગપક્ખિનો પિવિસ્સન્તી’’તિ વત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. અથાપિ ‘‘મમ તળાકં વા પોક્ખરણિં વા સઙ્ઘસ્સ ¶ દમ્મી’’તિ વુત્તે ‘‘સાધુ ઉપાસક, સઙ્ઘો પાનીયં પિવિસ્સતી’’તિઆદીનિ વત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિયેવ.

યદિ પન ભિક્ખૂહિ હત્થકમ્મં યાચિત્વા સહત્થેન ચ કપ્પિયપથવિં ખણિત્વા ઉદકપરિભોગત્થાય તળાકં કારિતં હોતિ, તઞ્ચે નિસ્સાય સસ્સં નિપ્ફાદેત્વા મનુસ્સા વિહારે કપ્પિયભણ્ડં દેન્તિ, વટ્ટતિ. અથ મનુસ્સા એવ સઙ્ઘસ્સ ઉપકારત્થાય સઙ્ઘિકભૂમિં ખણિત્વા તં નિસ્સાય નિપ્ફન્નસસ્સતો કપ્પિયભણ્ડં દેન્તિ, એતમ્પિ વટ્ટતિ. ‘‘અમ્હાકં એકં કપ્પિયકારકં ઠપેથા’’તિ વુત્તે ચ ઠપેતુમ્પિ લબ્ભતિ. અથ તે મનુસ્સા રાજબલિના ઉપદ્દુતા પક્કમન્તિ, અઞ્ઞે પટિપજ્જન્તિ, ન ચ ભિક્ખૂનં કિઞ્ચિ દેન્તિ, ઉદકં વારેતું લબ્ભતિ, તઞ્ચ ખો કસિકમ્મકાલેયેવ, ન સસ્સકાલે. સચે તે વદન્તિ ‘‘નનુ, ભન્તે, પુબ્બેપિ મનુસ્સા ઇમં નિસ્સાય સસ્સં અકંસૂ’’તિ, તતો વત્તબ્બા ‘‘તે સઙ્ઘસ્સ ઇમઞ્ચ ઇમઞ્ચ ઉપકારં અકંસુ, ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કપ્પિયભણ્ડકં અદંસૂ’’તિ. સચે તે વદન્તિ ‘‘મયમ્પિ દસ્સામા’’તિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ.

સચે પન કોચિ અબ્યત્તો અકપ્પિયવોહારેન તળાકં પટિગ્ગણ્હાતિ વા કારેતિ વા, તં ભિક્ખૂહિ ન પરિભુઞ્જિતબ્બં, તં નિસ્સાય લદ્ધકપ્પિયભણ્ડમ્પિ અકપ્પિયમેવ ¶ . સચે ભિક્ખૂહિ પરિચ્ચત્તભાવં ઞત્વા સામિકો વા તસ્સ પુત્તધીતરો વા અઞ્ઞો વા કોચિ વંસે ઉપ્પન્નો પુન કપ્પિયવોહારેન દેતિ, વટ્ટતિ. પચ્છિન્ને કુલવંસે યો તસ્સ જનપદસ્સ સામિકો, સો અચ્છિન્દિત્વા કપ્પિયવોહારેન પુન દેતિ ચિત્તલપબ્બતે ભિક્ખુના નીહટઉદકવાહકં અળનાગરાજમહેસી વિય, એવમ્પિ વટ્ટતિ. કપ્પિયવોહારેપિ ઉદકવસેન પટિગ્ગહિતતળાકે સુદ્ધચિત્તાનં મત્તિકુદ્ધરણપાળિબન્ધનાદીનિ ચ કાતું વટ્ટતિ. તં નિસ્સાય પન સસ્સં કરોન્તે દિસ્વા કપ્પિયકારકં ઠપેતું ન વટ્ટતિ. યદિ તે સયમેવ કપ્પિયભણ્ડં દેન્તિ, ગહેતબ્બં. નો ચે દેન્તિ, ન ચોદેતબ્બં. પચ્ચયવસેન પટિગ્ગહિતતળાકે કપ્પિયકારકં ઠપેતું વટ્ટતિ, મત્તિકુદ્ધરણપાળિબન્ધનાદીનિ કારેતું ન વટ્ટતિ. સચે કપ્પિયકારકા સયમેવ કરોન્તિ, વટ્ટતિ. અબ્યત્તેન પન લજ્જિભિક્ખુના કારાપિતેસુ કિઞ્ચાપિ પટિગ્ગહણં કપ્પિયં, ભિક્ખુસ્સ પન પયોગપચ્ચયા ઉપ્પન્નેન મિસ્સત્તા વિસગતપિણ્ડપાતો વિય અકપ્પિયમંસરસમિસ્સભોજનં વિય ચ દુબ્બિનિભોગં હોતિ, સબ્બેસં અકપ્પિયમેવ.

૬૧. સચે પન ઉદકસ્સ ઓકાસો અત્થિ, તળાકસ્સ પાળિ થિરા, ‘‘યથા બહું ઉદકં ગણ્હાતિ, એવં કરોહિ, તીરસમીપે ઉદકં કરોહી’’તિ એવં ઉદકમેવ વિચારેતિ, વટ્ટતિ. ઉદ્ધને ¶ અગ્ગિં ન પાતેન્તિ, ‘‘ઉદકકમ્મં લબ્ભતુ ઉપાસકા’’તિ વત્તું વટ્ટતિ, ‘‘સસ્સં કત્વા આહરથા’’તિ વત્તું પન ન વટ્ટતિ. સચે પન તળાકે અતિબહું ઉદકં દિસ્વા પસ્સતો વા પિટ્ઠિતો વા માતિકં નીહરાપેતિ, વનં છિન્દાપેત્વા કેદારે કારાપેતિ, પોરાણકેદારેસુ વા પકતિભાગં અગ્ગહેત્વા અતિરેકં ગણ્હાતિ, નવસસ્સે વા અપરિચ્છિન્નભાગે ‘‘એત્તકે કહાપણે દેથા’’તિ કહાપણે ઉટ્ઠાપેતિ, સબ્બેસં અકપ્પિયં.

યો પન ‘‘કસથ વપથા’’તિ અવત્વા ‘‘એત્તકાય ભૂમિયા એત્તકો નામ ભાગો’’તિ એવં ભૂમિં વા પતિટ્ઠાપેતિ, ‘‘એત્તકે ભૂમિભાગે અમ્હેહિ સસ્સં કતં, એત્તકં નામ ભાગં ગણ્હથા’’તિ વદન્તેસુ કસ્સકેસુ ભૂમિપ્પમાણગહણત્થં રજ્જુયા વા દણ્ડેન વા મિનાતિ, ખલે વા ઠત્વા રક્ખતિ, ખલતો વા નીહરાપેતિ, કોટ્ઠાગારે વા પટિસામેતિ, તસ્સેવ તં અકપ્પિયં. સચે કસ્સકા કહાપણે આહરિત્વા ‘‘ઇમે સઙ્ઘસ્સ આહટા’’તિ વદન્તિ, અઞ્ઞતરો ચ ભિક્ખુ ‘‘ન સઙ્ઘો કહાપણે ખાદતી’’તિ સઞ્ઞાય ‘‘એત્તકેહિ કહાપણેહિ સાટકે આહરથ ¶ , એત્તકેહિ યાગુઆદીનિ સમ્પાદેથા’’તિ વદતિ, યં તે આહરન્તિ, તં સબ્બેસં અકપ્પિયં. કસ્મા? કહાપણાનં વિચારિતત્તા. સચે ધઞ્ઞં આહરિત્વા ‘‘ઇદં સઙ્ઘસ્સ આહટ’’ન્તિ વદન્તિ, અઞ્ઞતરો ચ ભિક્ખુ પુરિમનયેનેવ ‘‘એત્તકેહિ વીહીહિ ઇદઞ્ચિદઞ્ચ આહરથા’’તિ વદતિ, યં તે આહરન્તિ, તં તસ્સેવ અકપ્પિયં. કસ્મા? ધઞ્ઞસ્સ વિચારિતત્તા. સચે તણ્ડુલં વા અપરણ્ણં વા આહરિત્વા ‘‘ઇદં સઙ્ઘસ્સ આહટ’’ન્તિ વદન્તિ, અઞ્ઞતરો ચ ભિક્ખુ પુરિમનયેનેવ ‘‘એત્તકેહિ તણ્ડુલેહિ ઇદઞ્ચિદઞ્ચ આહરથા’’તિ વદતિ, યં તે આહરન્તિ, તં સબ્બેસં કપ્પિયં. કસ્મા? કપ્પિયાનં તણ્ડુલાદીનં વિચારિતત્તા. કયવિક્કયેપિ અનાપત્તિ કપ્પિયકારકસ્સ આચિક્ખિતત્તા.

૬૨. પુબ્બે પન ચિત્તલપબ્બતે એકો ભિક્ખુ ચતુસાલદ્વારે ‘‘અહો વત સ્વે સઙ્ઘસ્સ એત્તકપ્પમાણે પૂવે પચેય્યુ’’ન્તિ આરામિકાનં સઞ્ઞાજનનત્થં ભૂમિયં મણ્ડલં અકાસિ. તં દિસ્વા છેકો આરામિકો તથેવ કત્વા દુતિયદિવસે ભેરિયા આકોટિતાય સન્નિપતિતે સઙ્ઘે પૂવં ગહેત્વા સઙ્ઘત્થેરં આહ – ‘‘ભન્તે, અમ્હેહિ ઇતો પુબ્બે નેવ પિતૂનં, ન પિતામહાનં એવરૂપં સુતપુબ્બં, એકેન અય્યેન ચતુસાલદ્વારે પૂવત્થાય સઞ્ઞા કતા, ઇતો દાનિ પભુતિ અય્યા અત્તનો અત્તનો ચિત્તાનુરૂપં વદન્તુ, અમ્હાકમ્પિ ફાસુવિહારો ભવિસ્સતી’’તિ. મહાથેરો તતોવ નિવત્તિ, એકભિક્ખુનાપિ પૂવો ન ગહિતો. એવં પુબ્બે તત્રુપ્પાદં ન પરિભુઞ્જિંસુ. તસ્મા –

સલ્લેખં ¶ અચ્ચજન્તેન, અપ્પમત્તેન ભિક્ખુના;

કપ્પિયેપિ ન કાતબ્બા, આમિસત્થાય લોલતાતિ. (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૩૮-૯);

યો ચાયં તળાકે વુત્તો, પોક્ખરણીઉદકવાહકમાતિકાદીસુપિ એસેવ નયો.

૬૩. પુબ્બણ્ણાપરણ્ણઉચ્છુફલાફલાદીનં વિરુહનટ્ઠાનં યં કિઞ્ચિ ખેત્તં વા વત્થું વા ‘‘દમ્મી’’તિ વુત્તેપિ ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિપિત્વા તળાકે વુત્તનયેનેવ યદા કપ્પિયવોહારેન ‘‘ચતુપચ્ચયપરિભોગત્થાય દમ્મી’’તિ વદતિ, તદા સમ્પટિચ્છિતબ્બં, ‘‘વનં દમ્મિ અરઞ્ઞં દમ્મી’’તિ વુત્તે પન વટ્ટતિ. સચે મનુસ્સા ભિક્ખૂહિ અનાણત્તાયેવ તત્થ રુક્ખે છિન્દિત્વા અપરણ્ણાદીનિ સમ્પાદેત્વા ¶ ભિક્ખૂનં ભાગં દેન્તિ, વટ્ટતિ, અદેન્તા ન ચોદેતબ્બા. સચે કેનચિદેવ અન્તરાયેન તેસુ પક્કન્તેસુ અઞ્ઞે કરોન્તિ, ન ચ ભિક્ખૂનં કિઞ્ચિ દેન્તિ, તે વારેતબ્બા. સચે વદન્તિ ‘‘નનુ, ભન્તે, પુબ્બે મનુસ્સા ઇધ સસ્સાનિ અકંસૂ’’તિ, તતો વત્તબ્બા ‘‘તે સઙ્ઘસ્સ ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કપ્પિયભણ્ડં અદંસૂ’’તિ. સચે વદન્તિ ‘‘મયમ્પિ દસ્સામા’’તિ, એવં વટ્ટતિ.

કિઞ્ચિ સસ્સુટ્ઠાનકં ભૂમિપ્પદેસં સન્ધાય ‘‘સીમં દેમા’’તિ વદન્તિ, વટ્ટતિ. સીમપરિચ્છેદનત્થં પન થમ્ભા વા પાસાણા વા સયં ન ઠપેતબ્બા, ભૂમિ નામ અનગ્ઘા, અપ્પકેનપિ પારાજિકો ભવેય્ય. આરામિકાનં પન વત્તબ્બં ‘‘ઇમિના ઠાનેન અમ્હાકં સીમા ગતા’’તિ. સચેપિ હિ તે અધિકં ગણ્હન્તિ, પરિયાયેન કથિતત્તા અનાપત્તિ. યદિ પન રાજરાજમહામત્તાદયો સયમેવ થમ્ભે ઠપાપેત્વા ‘‘ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ દેન્તિ, વટ્ટતિયેવ.

સચે ¶ કોચિ અન્તોસીમાયં તળાકં વા ખણતિ, વિહારમજ્ઝેન વા માતિકં નેતિ, ચેતિયઙ્ગણબોધિયઙ્ગણાદીનિ દુસ્સન્તિ, વારેતબ્બો. સચે સઙ્ઘો કિઞ્ચિ લભિત્વા આમિસગરુકતાય ન વારેતિ, એકો ભિક્ખુ વારેતિ, સોવ ભિક્ખુ ઇસ્સરો. સચે એકો ભિક્ખુ ન વારેતિ ‘‘નેથ તુમ્હે’’તિ, તેસંયેવ પક્ખો હોતિ. સઙ્ઘો વારેતિ, સઙ્ઘોવ ઇસ્સરો. સઙ્ઘિકેસુ હિ કમ્મેસુ યો ધમ્મકમ્મં કરોતિ, સોવ ઇસ્સરો. સચે વારિયમાનોપિ કરોતિ, હેટ્ઠા ગહિતં પંસું હેટ્ઠા પક્ખિપિત્વા, ઉપરિ ગહિતં પંસું ઉપરિ પક્ખિપિત્વા પૂરેતબ્બા.

સચે કોચિ યથાજાતમેવ ઉચ્છું વા અપરણ્ણં વા અલાબુકુમ્ભણ્ડાદિકં વા વલ્લિફલં દાતુકામો ‘‘એતં સબ્બં ઉચ્છુખેત્તં અપરણ્ણવત્થું વલ્લિફલાવાટં દમ્મી’’તિ વદતિ, સહ વત્થુના પરામટ્ઠત્તા ન વટ્ટતીતિ મહાસુમત્થેરો આહ. મહાપદુમત્થેરો પન ‘‘અભિલાપમત્તમેતં, સામિકાનંયેવ હિ સો ભૂમિભાગો, તસ્મા વટ્ટતી’’તિ આહ. ‘‘દાસં દમ્મી’’તિ વદતિ, ન વટ્ટતિ. ‘‘આરામિકં દમ્મિ, વેય્યાવચ્ચકરં દમ્મિ, કપ્પિયકારકં દમ્મી’’તિ વુત્તે વટ્ટતિ. સચે આરામિકો પુરેભત્તમ્પિ પચ્છાભત્તમ્પિ સઙ્ઘસ્સેવ કમ્મં કરોતિ, સામણેરસ્સ વિય સબ્બં ભેસજ્જં પટિજગ્ગનમ્પિ તસ્સ કાતબ્બં. સચે પુરેભત્તમેવ સઙ્ઘસ્સ કમ્મં કરોતિ, પચ્છાભત્તં અત્તનો કરોતિ, સાયં નિવાપો ન દાતબ્બો. યેપિ પઞ્ચદિવસવારેન ¶ વા પક્ખવારેન વા સઙ્ઘસ્સ કમ્મં કત્વા સેસકાલે અત્તનો કમ્મં કરોન્તિ, તેસમ્પિ કરણકાલેયેવ ભત્તઞ્ચ નિવાપો ચ દાતબ્બો. સચે સઙ્ઘસ્સ કમ્મં નત્થિ, અત્તનોયેવ કમ્મં કત્વા જીવન્તિ, તે ચે હત્થકમ્મમૂલં આનેત્વા દેન્તિ, ગહેતબ્બં. નો ચે દેન્તિ, ન કિઞ્ચિ વત્તબ્બા. યં કિઞ્ચિ રજકદાસમ્પિ પેસકારદાસમ્પિ આરામિકનામેન સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ.

સચે ‘‘ગાવો દેમા’’તિ વદન્તિ, ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિપિતબ્બા. ઇમા ગાવો કુતોતિ. પણ્ડિતેહિ પઞ્ચગોરસપરિભોગત્થાય દિન્નાતિ. ‘‘મયમ્પિ પઞ્ચગોરસપરિભોગત્થાય દેમા’’તિ વુત્તે વટ્ટન્તિ. અજિકાદીસુપિ એસેવ નયો. ‘‘હત્થિં દેમ, અસ્સં, મહિંસં, કુક્કુટં, સૂકરં દેમા’’તિ વદન્તિ, સમ્પટિચ્છિતું ન વટ્ટતિ. સચે કેચિ મનુસ્સા ‘‘અપ્પોસ્સુક્કા, ભન્તે, તુમ્હે હોથ, મયં ઇમે ગહેત્વા તુમ્હાકં કપ્પિયભણ્ડં દસ્સામા’’તિ ગણ્હન્તિ, વટ્ટતિ. કુક્કુટસૂકરે ‘‘સુખં જીવન્તૂ’’તિ અરઞ્ઞે વિસ્સજ્જાપેતું વટ્ટતિ. ‘‘ઇમં તળાકં, ઇમં ખેત્તં, ઇમં વત્થું વિહારસ્સ દેમા’’તિ વુત્તે પટિક્ખિપિતું ન લબ્ભતિ.

૬૪. સચે કોચિ ભિક્ખું ઉદ્દિસ્સ દૂતેન હિરઞ્ઞસુવણ્ણાદિચીવરચેતાપન્નં પહિણેય્ય ‘‘ઇમિના ચીવરચેતાપન્નેન ચીવરં ચેતાપેત્વા ઇત્થન્નામં ભિક્ખું ચીવરેન અચ્છાદેહી’’તિ, સો ચે દૂતો તં ભિક્ખું ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદેય્ય ‘‘ઇદં ખો, ભન્તે, આયસ્મન્તં ઉદ્દિસ્સ ચીવરચેતાપન્નં આભતં, પટિગ્ગણ્હતુ આયસ્મા ચીવરચેતાપન્ન’’ન્તિ, તેન ભિક્ખુના સો દૂતો એવમસ્સ વચનીયો ‘‘ન ખો મયં, આવુસો, ચીવરચેતાપન્નં પટિગ્ગણ્હામ, ચીવરઞ્ચ ખો મયં પટિગ્ગણ્હામ કાલેન કપ્પિય’’ન્તિ. સો ચે દૂતો તં ભિક્ખું એવં વદેય્ય ‘‘અત્થિ પનાયસ્મતો કોચિ વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ, ચીવરત્થિકેન ભિક્ખુના વેય્યાવચ્ચકરો નિદ્દિસિતબ્બો આરામિકો વા ઉપાસકો વા ‘‘એસો ખો, આવુસો, ભિક્ખૂનં વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ. ન વત્તબ્બો ‘‘તસ્સ દેહી’’તિ વા ‘‘સો વા નિક્ખિપિસ્સતિ, સો વા પરિવત્તેસ્સતિ, સો વા ચેતાપેસ્સતી’’તિ ¶ . સો ચે દૂતો તં વેય્યાવચ્ચકરં સઞ્ઞાપેત્વા તં ભિક્ખું ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદેય્ય ‘‘યં ખો, ભન્તે, આયસ્મા વેય્યાવચ્ચકરં નિદ્દિસિ, આણત્તો સો મયા, ઉપસઙ્કમતુ આયસ્મા કાલેન, ચીવરેન તં અચ્છાદેસ્સતી’’તિ. ચીવરત્થિકેન ભિક્ખુના વેય્યાવચ્ચકરો ઉપસઙ્કમિત્વા દ્વત્તિક્ખત્તું ચોદેતબ્બો સારેતબ્બો ¶ ‘‘અત્થો મે, આવુસો, ચીવરેના’’તિ. ન વત્તબ્બો ‘‘દેહિ મે ચીવરં, આહર મે ચીવરં, પરિવત્તેહિ મે ચીવરં, ચેતાપેહિ મે ચીવર’’ન્તિ. સચે દ્વત્તિક્ખત્તું ચોદયમાનો સારયમાનો તં ચીવરં અભિનિપ્ફાદેતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે અભિનિપ્ફાદેતિ, તત્થ ગન્ત્વા ચતુક્ખત્તું પઞ્ચક્ખત્તું છક્ખત્તુપરમં તુણ્હીભૂતેન ઉદ્દિસ્સ ઠાતબ્બં, ન આસને નિસીદિતબ્બં, ન આમિસં પટિગ્ગહેતબ્બં, ન ધમ્મો ભાસિતબ્બો. ‘‘કિં કારણા આગતોસી’’તિ પુચ્છિયમાનેન ‘‘જાનાહિ, આવુસો’’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બં.

સચે આસને વા નિસીદતિ, આમિસં વા પટિગ્ગણ્હાતિ, ધમ્મં વા ભાસતિ, ઠાનં ભઞ્જતિ. સચે ચતુક્ખત્તું ચોદેતિ, ચતુક્ખત્તું ઠાતબ્બં. પઞ્ચક્ખત્તું ચોદેતિ, દ્વિક્ખત્તું ઠાતબ્બં. છક્ખત્તું ચોદેતિ, ન ઠાતબ્બં. એકાય હિ ચોદનાય ઠાનદ્વયં ભઞ્જતિ. યથા છક્ખત્તું ચોદેત્વા ન ઠાતબ્બં, એવં દ્વાદસક્ખત્તું ઠત્વા ન ચોદેતબ્બં. તસ્મા સચે ચોદેતિયેવ ન તિટ્ઠતિ, છ ચોદના લબ્ભન્તિ. સચે તિટ્ઠતિયેવ ન ચોદેતિ, દ્વાદસ ઠાનાનિ લબ્ભન્તિ. સચે ચોદેતિપિ તિટ્ઠતિપિ, એકાય ચોદનાય દ્વે ઠાનાનિ હાપેતબ્બાનિ. તત્થ યો એકદિવસમેવ પુનપ્પુનં ગન્ત્વા છક્ખત્તું ચોદેતિ, સકિંયેવ વા ગન્ત્વા ‘‘અત્થો મે, આવુસો, ચીવરેના’’તિ છક્ખત્તું વદતિ, તત્થ એકદિવસમેવ પુનપ્પુનં ગન્ત્વા દ્વાદસક્ખત્તું તિટ્ઠતિ, સકિમેવ વા ગન્ત્વા તત્ર તત્ર ઠાને તિટ્ઠતિ, સોપિ સબ્બચોદનાયો સબ્બટ્ઠાનાનિ ચ ભઞ્જતિ, કો પન વાદો નાનાદિવસેસુ. તતો ચે ઉત્તરિ વાયમમાનો તં ચીવરં અભિનિપ્ફાદેતિ, પયોગે દુક્કટં, પટિલાભેન નિસ્સગ્ગિયં હોતિ. નો ચે સક્કોતિ તં અભિનિપ્ફાદેતું, યતો રાજતો રાજમહામત્તતો વા અસ્સ ભિક્ખુનો તં ચીવરચેતાપન્નં આનીતં, તસ્સ સન્તિકં સામં વા ગન્તબ્બં, દૂતો વા પાહેતબ્બો ‘‘યં ખો તુમ્હે આયસ્મન્તો ભિક્ખું ઉદ્દિસ્સ ચીવરચેતાપન્નં પહિણિત્થ, ન તં તસ્સ ભિક્ખુનો કિઞ્ચિ અત્થં અનુભોતિ, યુઞ્જન્તાયસ્મન્તો સકં, મા તુમ્હાકં સન્તકં વિનસ્સતૂ’’તિ. અયં તત્થ સામીચિ. યો પન નેવ સામં ગચ્છતિ, ન દૂતં પાહેતિ, વત્તભેદે દુક્કટં આપજ્જતિ.

૬૫. કિં પન (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૩૮-૯) સબ્બકપ્પિયકારકેસુ એવં પટિપજ્જિતબ્બન્તિ? ન પટિપજ્જિતબ્બં. અયઞ્હિ કપ્પિયકારકો નામ સઙ્ખેપતો દુવિધો નિદ્દિટ્ઠો ¶ અનિદ્દિટ્ઠો ચ. તત્થ નિદ્દિટ્ઠો દુવિધો ભિક્ખુના નિદ્દિટ્ઠો દૂતેન નિદ્દિટ્ઠોતિ. અનિદ્દિટ્ઠોપિ દુવિધો ¶ મુખવેવટિકકપ્પિયકારકો પરમ્મુખકપ્પિયકારકોતિ. તેસુ ભિક્ખુના નિદ્દિટ્ઠો સમ્મુખાસમ્મુખવસેન ચતુબ્બિધો હોતિ, તથા દૂતેન નિદ્દિટ્ઠોપિ. કથં? ઇધેકચ્ચો ભિક્ખુસ્સ ચીવરત્થાય દૂતેન અકપ્પિયવત્થું પહિણતિ, દૂતો તં ભિક્ખું ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘ઇદં, ભન્તે, ઇત્થન્નામેન તુમ્હાકં ચીવરત્થાય પહિતં, ગણ્હથ ન’’ન્તિ વદતિ, ભિક્ખુ ‘‘નયિદં કપ્પતી’’તિ પટિક્ખિપતિ, દૂતો ‘‘અત્થિ પન તે, ભન્તે, વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ પુચ્છતિ, પુઞ્ઞત્થિકેહિ ચ ઉપાસકેહિ ‘‘ભિક્ખૂનં વેય્યાવચ્ચં કરોથા’’તિ આણત્તા વા, ભિક્ખૂનં વા સન્દિટ્ઠસમ્ભત્તા કેચિ વેય્યાવચ્ચકરા હોન્તિ, તેસં અઞ્ઞતરો તસ્મિં ખણે ભિક્ખુસ્સ સન્તિકે નિસિન્નો હોતિ, ભિક્ખુ તં નિદ્દિસતિ ‘‘અયં ભિક્ખૂનં વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ, દૂતો તસ્સ હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા ‘‘થેરસ્સ ચીવરં કિણિત્વા દેહી’’તિ ગચ્છતિ, અયં ભિક્ખુના સમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો.

નો ચે ભિક્ખુસ્સ સન્તિકે નિસિન્નો હોતિ, અપિચ ખો ભિક્ખુ નિદ્દિસતિ ‘‘અસુકસ્મિં નામ ગામે ઇત્થન્નામો ભિક્ખૂનં વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ, સો ગન્ત્વા તસ્સ હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા ‘‘થેરસ્સ ચીવરં કિણિત્વા દદેય્યાસી’’તિ આગન્ત્વા ભિક્ખુસ્સ આરોચેત્વા ગચ્છતિ, અયમેકો ભિક્ખુના અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો.

ન હેવ ખો સો દૂતો અત્તના આગન્ત્વા આરોચેતિ, અપિચ ખો અઞ્ઞં પહિણતિ ‘‘દિન્નં મયા, ભન્તે, તસ્સ હત્થે ચીવરચેતાપન્નં, તુમ્હે ચીવરં ગણ્હેય્યાથા’’તિ, અયં દુતિયો ભિક્ખુના અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો.

ન હેવ ખો અઞ્ઞં પહિણતિ, અપિચ ગચ્છન્તોવ ભિક્ખું વદતિ ‘‘અહં તસ્સ હત્થે ચીવરચેતાપન્નં દસ્સામિ, તુમ્હે ચીવરં ગણ્હેય્યાથા’’તિ, અયં તતિયો ભિક્ખુના અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠોતિ એવં એકો સમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો તયો અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠાતિ ઇમે ચત્તારો ભિક્ખુના નિદ્દિટ્ઠવેય્યાવચ્ચકરા નામ. એતેસુ ઇધ વુત્તનયેનેવ પટિપજ્જિતબ્બં.

અપરો ભિક્ખુ પુરિમનયેનેવ દૂતેન પુચ્છિતો નત્થિતાય વા અવિચારેતુકામતાય વા ‘‘નત્થમ્હાકં કપ્પિયકારકો’’તિ વદતિ, તસ્મિં ખણે કોચિ મનુસ્સો આગચ્છતિ, દૂતો તસ્સ હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા ‘‘ઇમસ્સ હત્થતો ચીવરં ગણ્હેય્યાથા’’તિ વત્વા ગચ્છતિ, અયં દૂતેન સમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠોતિ એવં એકો સમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો.

અપરો ¶ ¶ દૂતો ગામં પવિસિત્વા અત્તના અભિરુચિતસ્સ કસ્સચિ હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા પુરિમનયેનેવ આગન્ત્વા વા આરોચેતિ, અઞ્ઞં વા પહિણતિ ‘‘અહં અસુકસ્સ નામ હત્થે ચીવરચેતાપન્નં દસ્સામિ, તુમ્હે ચીવરં ગણ્હેય્યાથા’’તિ વત્વા વા ગચ્છતિ, અયં તતિયો દૂતેન અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠોતિ એવં એકો સમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો તયો અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠાતિ ઇમે ચત્તારો દૂતેન નિદ્દિટ્ઠવેય્યાવચ્ચકરા નામ. એતેસુ મેણ્ડકસિક્ખાપદે વુત્તનયેનેવ પટિપજ્જિતબ્બં. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, મનુસ્સા સદ્ધા પસન્ના, તે કપ્પિયકારકાનં હત્થે હિરઞ્ઞં ઉપનિક્ખિપન્તિ ‘ઇમિના યં અય્યસ્સ કપ્પિયં, તં દેથા’તિ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યં તતો કપ્પિયં, તં સાદિતું, ન ત્વેવાહં, ભિક્ખવે, ‘કેનચિ પરિયાયેન જાતરૂપરજતં સાદિતબ્બં પરિયેસિતબ્બ’ન્તિ વદામી’’તિ (મહાવ. ૨૯૯).

એત્થ ચોદનાય પરિમાણં નત્થિ, મૂલં અસાદિયન્તેન સહસ્સક્ખત્તુમ્પિ ચોદનાય વા ઠાનેન વા કપ્પિયભણ્ડં સાદિતું વટ્ટતિ. નો ચે દેતિ, અઞ્ઞં કપ્પિયકારકં ઠપેત્વાપિ આહરાપેતબ્બં. સચે ઇચ્છતિ, મૂલસામિકાનમ્પિ કથેતબ્બં. નો ચે ઇચ્છતિ, ન કથેતબ્બં.

અપરો ભિક્ખુ પુરિમનયેનેવ દૂતેન પુચ્છિતો ‘‘નત્થમ્હાકં કપ્પિયકારકો’’તિ વદતિ, તદઞ્ઞો સમીપે ઠિતો સુત્વા ‘‘આહર ભો, અહં અય્યસ્સ ચીવરં ચેતાપેત્વા દસ્સામી’’તિ વદતિ. દૂતો ‘‘હન્દ ભો દદેય્યાસી’’તિ તસ્સ હત્થે દત્વા ભિક્ખુસ્સ અનારોચેત્વાવ ગચ્છતિ, અયં મુખવેવટિકકપ્પિયકારકો. અપરો ભિક્ખુનો ઉપટ્ઠાકસ્સ વા અઞ્ઞસ્સ વા હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા ‘‘થેરસ્સ ચીવરં દદેય્યાસી’’તિ એત્તોવ પક્કમતિ, અયં પરમ્મુખાકપ્પિયકારકોતિ ઇમે દ્વે અનિદ્દિટ્ઠકપ્પિયકારકા નામ. એતેસુ અઞ્ઞાતકઅપ્પવારિતેસુ વિય પટિપજ્જિતબ્બં. સચે સયમેવ ચીવરં આનેત્વા દદન્તિ, ગહેતબ્બં. નો ચે, ન કિઞ્ચિ વત્તબ્બા. યથા ચ દૂતસ્સ હત્થે ચીવરત્થાય અકપ્પિયવત્થુમ્હિ પેસિતે વિનિચ્છયો વુત્તો, એવં પિણ્ડપાતાદીનમ્પિ અત્થાય પેસિતે સયં આગન્ત્વા દીયમાને ચ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.

૬૬. ઉપનિક્ખિત્તસાદિયને ¶ પન અયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૮૩-૪) – કિઞ્ચિ અકપ્પિયવત્થું પાદમૂલે ઠપેત્વા ‘‘ઇદં અય્યસ્સ હોતૂ’’તિ વુત્તે સચેપિ ચિત્તેન સાદિયતિ, ગણ્હિતુકામો હોતિ, કાયેન વા વાચાય વા ‘‘નયિદં કપ્પતી’’તિ પટિક્ખિપતિ, અનાપત્તિ ¶ . કાયવાચાહિ વા અપ્પટિક્ખિપિત્વાપિ સુદ્ધચિત્તો હુત્વા ‘‘નયિદં અમ્હાકં કપ્પતી’’તિ ન સાદિયતિ, અનાપત્તિયેવ. તીસુ દ્વારેસુ હિ યેન કેનચિ પટિક્ખિત્તં પટિક્ખિત્તમેવ હોતિ. સચે પન કાયવાચાહિ અપ્પટિક્ખિપિત્વા ચિત્તેન અધિવાસેતિ, કાયવાચાહિ કત્તબ્બસ્સ પટિક્ખેપસ્સ અકરણતો અકિરિયસમુટ્ઠાનં કાયદ્વારે ચ વચીદ્વારે ચ આપત્તિં આપજ્જતિ, મનોદ્વારે પન આપત્તિ નામ નત્થિ.

એકો સતં વા સહસ્સં વા પાદમૂલે ઠપેતિ ‘‘તુય્હિદં હોતૂ’’તિ, ભિક્ખુ ‘‘નયિદં કપ્પતી’’તિ પટિક્ખિપતિ, ઉપાસકો ‘‘પરિચ્ચત્તં મયા તુમ્હાક’’ન્તિ ગતો, અઞ્ઞો તત્થ આગન્ત્વા પુચ્છતિ ‘‘કિં, ભન્તે, ઇદ’’ન્તિ, યં તેન ચ અત્તના ચ વુત્તં, તં આચિક્ખિતબ્બં. સો ચે વદતિ ‘‘ગોપયિસ્સામહં, ભન્તે, ગુત્તટ્ઠાનં દસ્સેથા’’તિ, સત્તભૂમિકમ્પિ પાસાદં અભિરુહિત્વા ‘‘ઇદં ગુત્તટ્ઠાન’’ન્તિ આચિક્ખિતબ્બં, ‘‘ઇધ નિક્ખિપાહી’’તિ ન વત્તબ્બં. એત્તાવતા કપ્પિયઞ્ચ અકપ્પિયઞ્ચ નિસ્સાય ઠિતં હોતિ, દ્વારં પિદહિત્વા રક્ખન્તેન વસિતબ્બં. સચે કિઞ્ચિ વિક્કાયિકભણ્ડં પત્તં વા ચીવરં વા ગહેત્વા આગચ્છતિ, ‘‘ઇદં ગહેસ્સથ, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘ઉપાસક, અત્થિ અમ્હાકં ઇમિના અત્થો, વત્થુ ચ એવરૂપં નામ સંવિજ્જતિ, કપ્પિયકારકો નત્થી’’તિ વત્તબ્બં. સચે સો વદતિ ‘‘અહં કપ્પિયકારકો ભવિસ્સામિ, દ્વારં વિવરિત્વા દેથા’’તિ, દ્વારં વિવરિત્વા ‘‘ઇમસ્મિં ઓકાસે ઠપિત’’ન્તિ વત્તબ્બં, ‘‘ઇદં ગણ્હા’’તિ ન વત્તબ્બં. એવમ્પિ કપ્પિયઞ્ચ અકપ્પિયઞ્ચ નિસ્સાય ઠિતમેવ હોતિ. સો ચે તં ગહેત્વા તસ્સ કપ્પિયભણ્ડં દેતિ, વટ્ટતિ. સચે અધિકં ગણ્હાતિ, ‘‘ન મયં તવ ભણ્ડં ગણ્હામ, નિક્ખમાહી’’તિ વત્તબ્બો.

૬૭. યેન પન જાતરૂપાદિચતુબ્બિધં નિસ્સગ્ગિયવત્થુ પટિગ્ગહિતં, તેન કિં કાતબ્બન્તિ? સઙ્ઘમજ્ઝે નિસ્સજ્જિતબ્બં. કથં? તેન ભિક્ખુના (પારા. ૫૮૪) સઙ્ઘં ઉપસઙ્કમિત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા વુડ્ઢાનં ભિક્ખૂનં પાદે વન્દિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા એવમસ્સ વચનીયો ‘‘અહં, ભન્તે, રૂપિયં ¶ પટિગ્ગહેસિં, ઇદં મે નિસ્સગ્ગિયં, ઇમાહં નિસ્સજ્જામી’’તિ નિસ્સજ્જિત્વા આપત્તિ દેસેતબ્બા. બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન આપત્તિ પટિગ્ગહેતબ્બા. સચે તત્થ આગચ્છતિ આરામિકો વા ઉપાસકો વા, સો વત્તબ્બો ‘‘આવુસો, ઇદં જાનાહી’’તિ. સચે સો ભણતિ ‘‘ઇમિના કિં આહરિસ્સામી’’તિ, ન વત્તબ્બો ‘‘ઇમં વા ઇમં વા આહરા’’તિ, કપ્પિયં આચિક્ખિતબ્બં સપ્પિં વા તેલં વા મધું વા ફાણિતં વા. આચિક્ખન્તેન ચ ‘‘ઇમિના સપ્પિં વા તેલં વા મધું વા ફાણિતં વા આહરા’’તિ ન વત્તબ્બં, ‘‘ઇદઞ્ચિદઞ્ચ સઙ્ઘસ્સ કપ્પિય’’ન્તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બં. સચે સો તેન ¶ પરિવત્તેત્વા કપ્પિયં આહરતિ, રૂપિયપટિગ્ગાહકં ઠપેત્વા સબ્બેહેવ ભાજેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં, રૂપિયપટિગ્ગાહકેન ભાગો ન ગહેતબ્બો.

અઞ્ઞેસં (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૮૩-૪) ભિક્ખૂનં વા આરામિકાનં વા પત્તભાગમ્પિ લભિત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ, અન્તમસો મક્કટાદીહિ તતો હરિત્વા અરઞ્ઞે ઠપિતં વા તેસં હત્થતો ગળિતં વા તિરચ્છાનપટિગ્ગહિતમ્પિ પંસુકૂલમ્પિ ન વટ્ટતિયેવ. તતો આહટેન ફાણિતેન સેનાસનધૂપનમ્પિ ન વટ્ટતિ. સપ્પિના વા તેલેન વા પદીપં કત્વા દીપાલોકે નિપજ્જિતું, કસિણપરિકમ્મં કાતું, પોત્થકમ્પિ વાચેતું ન વટ્ટતિ. તેલમધુફાણિતેહિ પન સરીરે વણં મક્ખેતું ન વટ્ટતિયેવ. તેન વત્થુના મઞ્ચપીઠાદીનિ વા ગણ્હન્તિ, ઉપોસથાગારં વા ભોજનસાલં વા કરોન્તિ, પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ. છાયાપિ ગેહપરિચ્છેદેન ઠિતાવ ન વટ્ટતિ, પરિચ્છેદાતિક્કન્તા આગન્તુકત્તા વટ્ટતિ. તં વત્થું વિસ્સજ્જેત્વા કતેન મગ્ગેનપિ સેતુનાપિ નાવાયપિ ઉળુમ્પેનાપિ ગન્તું ન વટ્ટતિ. તેન વત્થુના ખણાપિતાય પોક્ખરણિયા ઉબ્ભિદોદકં પાતું વા પરિભુઞ્જિતું વા ન વટ્ટતિ. અન્તો ઉદકે પન અસતિ અઞ્ઞં આગન્તુકં ઉદકં વા વસ્સોદકં વા પવિટ્ઠં વટ્ટતિ. કીતાય યેન સદ્ધિં કીતા, તં આગન્તુકમ્પિ ન વટ્ટતિ. તં વત્થું ઉપનિક્ખેપં ઠપેત્વા સઙ્ઘો પચ્ચયે પરિભુઞ્જતિ, તેપિ પચ્ચયા તસ્સ ન વટ્ટન્તિ. આરામો ગહિતો હોતિ, સોપિ પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ. યદિ ભૂમિપિ બીજમ્પિ અકપ્પિયં, નેવ ભૂમિં, ન ફલં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. સચે ભૂમિંયેવ કિણિત્વા અઞ્ઞાનિ બીજાનિ રોપિતાનિ, ફલં વટ્ટતિ. અથ બીજાનિ કિણિત્વા કપ્પિયભૂમિયં રોપિતાનિ, ફલં ન વટ્ટતિ, ભૂમિયં નિસીદિતું વા નિપજ્જિતું વા વટ્ટતિ.

સચે ¶ પન તત્થ આગતો કપ્પિયકારકો તં પરિવત્તેત્વા સઙ્ઘસ્સ કપ્પિયં સપ્પિતેલાદિં આહરિતું ન જાનાતિ, સો વત્તબ્બો ‘‘આવુસો, ઇમં છડ્ડેહી’’તિ. સચે સો છડ્ડેતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે છડ્ડેતિ, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતો ભિક્ખુ રૂપિયછડ્ડકો સમ્મન્નિતબ્બો યો ન છન્દાગતિં ગચ્છેય્ય, ન દોસાગતિં ગચ્છેય્ય, ન મોહાગતિં ગચ્છેય્ય, ન ભયાગતિં ગચ્છેય્ય, છડ્ડિતાછડ્ડિતઞ્ચ જાનેય્ય. એવઞ્ચ પન સમ્મન્નિતબ્બો, પઠમં ભિક્ખુ યાચિતબ્બો, યાચિત્વા બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો –

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં ભિક્ખું રૂપિયછડ્ડકં સમ્મન્નેય્ય, એસા ઞત્તિ. સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં ભિક્ખું રૂપિયછડ્ડકં સમ્મન્નતિ, યસ્સાયસ્મતો ખમતિ ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો રૂપિયછડ્ડકસ્સ સમ્મુતિ ¶ , સો તુણ્હસ્સ. યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય. સમ્મતો સઙ્ઘેન ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ રૂપિયછડ્ડકો, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (પારા. ૫૮૫).

૬૮. તેન સમ્મતેન (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૮૫) ભિક્ખુના નિમિત્તં અકત્વા અક્ખીનિ નિમીલેત્વા નદિયા વા પપાતે વા વનગહને વા ગૂથં વિય અનપેક્ખેન પતિતોકાસં અસમન્નારહન્તેન છડ્ડેતબ્બં. સચે નિમિત્તં કત્વા પાતેતિ, દુક્કટં આપજ્જતિ. એવં જિગુચ્છિતબ્બેપિ રૂપિયે ભગવા પરિયાયેન ભિક્ખૂનં પરિભોગં આચિક્ખિ. રૂપિયપટિગ્ગાહકસ્સ પન કેનચિ પરિયાયેન તતો ઉપ્પન્નપચ્ચયપરિભોગો ન વટ્ટતિ. યથા ચાયં એતસ્સ ન વટ્ટતિ, એવં અસન્તસમ્ભાવનાય વા કુલદૂસકકમ્મેન વા કુહનાદીહિ વા ઉપ્પન્નપચ્ચયા નેવ તસ્સ, ન અઞ્ઞસ્સ વટ્ટન્તિ, ધમ્મેન સમેન ઉપ્પન્નાપિ અપચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટન્તિ. ચત્તારો હિ પરિભોગા – થેય્યપરિભોગો ઇણપરિભોગો દાયજ્જપરિભોગો સામિપરિભોગોતિ. તત્થ સઙ્ઘમજ્ઝેપિ નિસીદિત્વા પરિભુઞ્જન્તસ્સ દુસ્સીલસ્સ પરિભોગો થેય્યપરિભોગો નામ. સીલવતો અપચ્ચવેક્ખિતપરિભોગો ઇણપરિભોગો નામ. તસ્મા ચીવરં પરિભોગે પરિભોગે પચ્ચવેક્ખિતબ્બં, પિણ્ડપાતો આલોપે આલોપે ¶ , તથા અસક્કોન્તેન પુરેભત્તપચ્છાભત્તપુરિમયામમજ્ઝિમયામપચ્છિમયામેસુ. સચસ્સ અપચ્ચવેક્ખતો અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ, ઇણપરિભોગટ્ઠાને તિટ્ઠતિ. સેનાસનમ્પિ પરિભોગે પરિભોગે પચ્ચવેક્ખિતબ્બં. ભેસજ્જસ્સ પટિગ્ગહણેપિ પરિભોગેપિ સતિપચ્ચયતા વટ્ટતિ, એવં સન્તેપિ પટિગ્ગહણે સતિં કત્વા પરિભોગે અકરોન્તસ્સેવ આપત્તિ, પટિગ્ગહણે પન સતિં અકત્વા પરિભોગે કરોન્તસ્સ અનાપત્તિ. ચતુબ્બિધા હિ સુદ્ધિ – દેસનાસુદ્ધિ સંવરસુદ્ધિ પરિયેટ્ઠિસુદ્ધિ પચ્ચવેક્ખણસુદ્ધીતિ.

તત્થ દેસનાસુદ્ધિ નામ પાતિમોક્ખસંવરસીલં. તઞ્હિ દેસનાય સુજ્ઝનતો ‘‘દેસનાસુદ્ધી’’તિ વુચ્ચતિ. સંવરસુદ્ધિ નામ ઇન્દ્રિયસંવરસીલં. તઞ્હિ ‘‘ન પુનેવં કરિસ્સામી’’તિ ચિત્તાધિટ્ઠાનસંવરેનેવ સુજ્ઝનતો ‘‘સંવરસુદ્ધી’’તિ વુચ્ચતિ. પરિયેટ્ઠિસુદ્ધિ નામ આજીવપારિસુદ્ધિસીલં. તઞ્હિ અનેસનં પહાય ધમ્મેન સમેન પચ્ચયે ઉપ્પાદેન્તસ્સ પરિયેસનાય સુદ્ધત્તા ‘‘પરિયેટ્ઠિસુદ્ધી’’તિ વુચ્ચતિ. પચ્ચવેક્ખણસુદ્ધિ નામ પચ્ચયપરિભોગસન્નિસ્સિતસીલં. તઞ્હિ ‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો ચીવરં પટિસેવામી’’તિઆદિના (મ. નિ. ૧.૨૩; અ. નિ. ૬.૫૮) નયેન વુત્તેન પચ્ચવેક્ખણેન સુજ્ઝનતો ‘‘પચ્ચવેક્ખણસુદ્ધી’’તિ ¶ વુચ્ચતિ, તેન વુત્તં ‘‘પટિગ્ગહણે પન સતિં અકત્વા પરિભોગે કરોન્તસ્સ અનાપત્તી’’તિ.

સત્તન્નં સેક્ખાનં પચ્ચયપરિભોગો દાયજ્જપરિભોગો નામ. તે હિ ભગવતો પુત્તા, તસ્મા પિતુસન્તકાનં પચ્ચયાનં દાયાદા હુત્વા તે પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તિ. કિં પન તે ભગવતો પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તિ, ગિહીનં પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તીતિ? ગિહીહિ દિન્નાપિ ભગવતા અનુઞ્ઞાતત્તા ભગવતો સન્તકા હોન્તિ, તસ્મા ભગવતો પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તીતિ વેદિતબ્બં. ધમ્મદાયાદસુત્ત (મ. નિ. ૧.૨૯ આદયો) ઞ્ચેત્થ સાધકં. ખીણાસવાનં પરિભોગો સામિપરિભોગો નામ. તે હિ તણ્હાય દાસબ્યં અતીતત્તા સામિનો હુત્વા પરિભુઞ્જન્તિ. ઇતિ ઇમેસુ પરિભોગેસુ સામિપરિભોગો ચ દાયજ્જપરિભોગો ચ સબ્બેસમ્પિ વટ્ટતિ, ઇણપરિભોગો ન વટ્ટતિ, થેય્યપરિભોગે કથાયેવ નત્થિ.

અપરેપિ ચત્તારો પરિભોગા – લજ્જિપરિભોગો અલજ્જિપરિભોગો ધમ્મિયપરિભોગો અધમ્મિયપરિભોગોતિ. તત્થ અલજ્જિનો લજ્જિના સદ્ધિં ¶ પરિભોગો વટ્ટતિ, આપત્તિયા ન કારેતબ્બો. લજ્જિનો અલજ્જિના સદ્ધિં યાવ ન જાનાતિ, તાવ વટ્ટતિ. આદિતો પટ્ઠાય હિ અલજ્જી નામ નત્થિ, તસ્મા યદાસ્સ અલજ્જિભાવં જાનાતિ, તદા વત્તબ્બો ‘‘તુમ્હે કાયદ્વારે વચીદ્વારે ચ વીતિક્કમં કરોથ, તં અપ્પતિરૂપં, મા એવમકત્થા’’તિ. સચે અનાદિયિત્વા કરોતિયેવ, યદિ તેન સદ્ધિં પરિભોગં કરોતિ, સોપિ અલજ્જીયેવ હોતિ. યોપિ અત્તનો ભારભૂતેન અલજ્જિના સદ્ધિં પરિભોગં કરોતિ, સોપિ નિવારેતબ્બો. સચે ન ઓરમતિ, અયમ્પિ અલજ્જીયેવ હોતિ. એવં એકો અલજ્જી અલજ્જિસતમ્પિ કરોતિ. અલજ્જિનો પન અલજ્જિનાવ સદ્ધિં પરિભોગે આપત્તિ નામ નત્થિ. લજ્જિનો લજ્જિના સદ્ધિં પરિભોગો દ્વિન્નં ખત્તિયકુમારાનં સુવણ્ણપાતિયં ભોજનસદિસો. ધમ્મિયાધમ્મિયપરિભોગો પચ્ચયવસેનેવ વેદિતબ્બો. તત્થ સચે પુગ્ગલોપિ અલજ્જી, પિણ્ડપાતોપિ અધમ્મિયો, ઉભો જેગુચ્છા. પુગ્ગલો અલજ્જી, પિણ્ડપાતો ધમ્મિયો, પુગ્ગલં જિગુચ્છિત્વા પિણ્ડપાતો ન ગહેતબ્બો. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘દુસ્સીલો સઙ્ઘતો ઉદ્દેસભત્તાદીનિ લભિત્વા સઙ્ઘસ્સેવ દેતિ, એતાનિ યથાદાનમેવ ગહિતત્તા વટ્ટન્તી’’તિ વુત્તં. પુગ્ગલો લજ્જી, પિણ્ડપાતો અધમ્મિયો, પિણ્ડપાતો જેગુચ્છો ન ગહેતબ્બો. પુગ્ગલો લજ્જી, પિણ્ડપાતોપિ ધમ્મિયો, વટ્ટતિ.

અપરે દ્વે પગ્ગહા દ્વે ચ પરિભોગા – લજ્જિપગ્ગહો અલજ્જિપગ્ગહો, ધમ્મપરિભોગો આમિસપરિભોગોતિ. તત્થ અલજ્જિનો લજ્જિં પગ્ગહેતું વટ્ટતિ, ન સો આપત્તિયા કારેતબ્બો ¶ . સચે પન લજ્જી અલજ્જિં પગ્ગણ્હાતિ, અનુમોદનાય અજ્ઝેસતિ, ધમ્મકથાય અજ્ઝેસતિ, કુલેસુ ઉપત્થમ્ભેતિ, ઇતરોપિ ‘‘અમ્હાકં આચરિયો ઈદિસો ચ ઈદિસો ચા’’તિ તસ્સ પરિસતિ વણ્ણં ભાસતિ, અયં સાસનં ઓસક્કાપેતિ અન્તરધાપેતીતિ વેદિતબ્બો. ધમ્મપરિભોગઆમિસપરિભોગેસુ પન યત્થ આમિસપરિભોગો વટ્ટતિ, ધમ્મપરિભોગોપિ તત્થ વટ્ટતિ. યો પન કોટિયં ઠિતો, ગન્થો તસ્સ પુગ્ગલસ્સ અચ્ચયેન નસ્સિસ્સતિ, તં ધમ્માનુગ્ગહેન ઉગ્ગણ્હિતું વટ્ટતીતિ વુત્તં. તત્રિદં વત્થુ – મહાભયે કિર એકસ્સેવ ભિક્ખુનો મહાનિદ્દેસો પગુણો અહોસિ. અથ ચતુનિકાયિકતિસ્સત્થેરસ્સ ઉપજ્ઝાયો મહાતિપિટકત્થેરો નામ ¶ મહારક્ખિતત્થેરં આહ ‘‘આવુસો મહારક્ખિત, એતસ્સ સન્તિકે મહાનિદ્દેસં ગણ્હાહી’’તિ. ‘‘પાપો કિરાયં, ભન્તે, ન ગણ્હામી’’તિ. ‘‘ગણ્હાવુસો, અહં તે સન્તિકે નિસીદિસ્સામી’’તિ. ‘‘સાધુ, ભન્તે, તુમ્હેસુ નિસિન્નેસુ ગણ્હિસ્સામી’’તિ પટ્ઠપેત્વા રત્તિન્દિવં નિરન્તરં પરિયાપુણન્તો ઓસાનદિવસે હેટ્ઠામઞ્ચે ઇત્થિં દિસ્વા ‘‘ભન્તે, સુતંયેવ મે પુબ્બે, સચાહં એવં જાનેય્યં, ન ઈદિસસ્સ સન્તિકે ધમ્મં પરિયાપુણેય્ય’’ન્તિ આહ. તસ્સ પન સન્તિકે બહૂ મહાથેરા ઉગ્ગણ્હિત્વા મહાનિદ્દેસં પતિટ્ઠાપેસુન્તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

રૂપિયાદિપટિગ્ગહણવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૬૯. દાનવિસ્સાસગ્ગાહેહિ ¶ લાભસ્સ પરિણામનન્તિ એત્થ તાવ દાનન્તિ અત્તનો સન્તકસ્સ ચીવરાદિપરિક્ખારસ્સ સદ્ધિવિહારિકાદીસુ યસ્સ કસ્સચિ દાનં. તત્રિદં દાનલક્ખણં – ‘‘ઇદં તુય્હં દેમિ દદામિ દજ્જામિ ઓણોજેમિ પરિચ્ચજામિ વિસ્સજ્જામી’’તિ વા ‘‘ઇત્થન્નામસ્સ દેમિ…પે… વિસ્સજ્જામી’’તિ વા વદતિ, સમ્મુખાપિ પરમ્મુખાપિ દિન્નંયેવ હોતિ. ‘‘તુય્હં ગણ્હાહી’’તિ વુત્તે ‘‘મય્હં ગણ્હામી’’તિ વદતિ, સુદિન્નં સુગ્ગહિતઞ્ચ. ‘‘તવ સન્તકં કરોહિ, તવ સન્તકં હોતુ, તવ સન્તકં હોતી’’તિ વુત્તે ‘‘મમ સન્તકં કરોમિ, મમ સન્તકં હોતુ, મમ સન્તકં કરિસ્સામી’’તિ વદતિ, દુદિન્નં દુગ્ગહિતઞ્ચ. નેવ દાતા દાતું જાનાતિ, ન ઇતરો ગહેતું, સચે પન ‘‘તવ સન્તકં કરોહી’’તિ વુત્તે ‘‘સાધુ, ભન્તે, મય્હં ગણ્હામી’’તિ ગણ્હાતિ, સુગ્ગહિતં. સચે પન એકો ‘‘ઇદં ચીવરં ગણ્હાહી’’તિ વદતિ, ઇતરો ‘‘ન ગણ્હામી’’તિ વદતિ, પુન સો ‘‘દિન્નં મયા તુય્હં, ગણ્હાહી’’તિ વદતિ, ઇતરોપિ ‘‘ન મય્હં ઇમિના અત્થો’’તિ વદતિ, તતો પુરિમોપિ ‘‘મયા દિન્ન’’ન્તિ દસાહં અતિક્કામેતિ, પચ્છિમોપિ ‘‘મયા પટિક્ખિત્ત’’ન્તિ, કસ્સ આપત્તીતિ? ન કસ્સચિ. યસ્સ પન રુચ્ચતિ, તેન અધિટ્ઠહિત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં. ‘‘ઇત્થન્નામસ્સ દેહી’’તિ દિન્નં યાવ પરસ્સ હત્થં ન પાપુણાતિ, તાવ યો પહિણતિ, તસ્સેવ સન્તકં, ‘‘ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’’તિ દિન્નં પન યસ્સ પહીયતિ, તસ્સ સન્તકં. તસ્મા ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ હત્થે ચીવરં પહિણતિ ‘‘ઇદં ¶ ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દેહી’’તિ. સો અન્તરામગ્ગે યો પહિણતિ, તસ્સ વિસ્સાસા ગણ્હાતિ, સુગ્ગહિતં. યસ્સ પહીયતિ, તસ્સ વિસ્સાસા ગણ્હાતિ, દુગ્ગહિતં.

ભિક્ખુ (મહાવ. ૩૭૮-૩૭૯) ભિક્ખુસ્સ હત્થે ચીવરં પહિણતિ ‘‘ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દેહી’’તિ. સો અન્તરામગ્ગે સુણાતિ ‘‘યો પહિણતિ, સો કાલકતો’’તિ, તસ્સ મતકચીવરં અધિટ્ઠાતિ, સ્વાધિટ્ઠિતં. યસ્સ પહીયતિ, તસ્સ વિસ્સાસા ગણ્હાતિ, દુગ્ગહિતં. ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ હત્થે ચીવરં પહિણતિ ‘‘ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દેહી’’તિ. સો અન્તરામગ્ગે સુણાતિ ‘‘યસ્સ પહીયતિ, સો કાલકતો’’તિ, તસ્સ મતકચીવરં અધિટ્ઠાતિ, દ્વાધિટ્ઠિતં. યો પહિણતિ, તસ્સ વિસ્સાસા ગણ્હાતિ, સુગ્ગહિતં. ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ હત્થે ચીવરં પહિણતિ ‘‘ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દેહી’’તિ. સો અન્તરામગ્ગે સુણાતિ ‘‘ઉભો કાલકતા’’તિ, યો પહિણતિ, તસ્સ મતકચીવરં અધિટ્ઠાતિ, સ્વાધિટ્ઠિતં. યસ્સ પહીયતિ, તસ્સ મતકચીવરં અધિટ્ઠાતિ, દ્વાધિટ્ઠિતં. ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ હત્થે ચીવરં પહિણતિ ‘‘ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’’તિ. સો અન્તરામગ્ગે યો પહિણતિ, તસ્સ વિસ્સાસા ગણ્હાતિ, દુગ્ગહિતં. યસ્સ પહીયતિ, તસ્સ વિસ્સાસા ગણ્હાતિ, સુગ્ગહિતં. ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ હત્થે ચીવરં પહિણતિ ‘‘ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’’તિ. સો અન્તરામગ્ગે સુણાતિ ‘‘યો પહિણતિ, સો કાલકતો’’તિ, તસ્સ ¶ મતકચીવરં અધિટ્ઠાતિ, દ્વાધિટ્ઠિતં. યસ્સ પહીયતિ, તસ્સ વિસ્સાસા ગણ્હાતિ, સુગ્ગહિતં. ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ હત્થે ચીવરં પહિણતિ ‘‘ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’’તિ. સો અન્તરામગ્ગે સુણાતિ ‘‘યસ્સ પહીયતિ, સો કાલકતો’’તિ, તસ્સ મતકચીવરં અધિટ્ઠાતિ, સ્વાધિટ્ઠિતં. યો પહિણતિ, તસ્સ વિસ્સાસા ગણ્હાતિ, દુગ્ગહિતં. ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ હત્થે ચીવરં પહિણતિ ‘‘ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’’તિ. સો અન્તરામગ્ગે સુણાતિ ‘‘ઉભો કાલકતા’’તિ. યો પહિણતિ, તસ્સ મતકચીવરં અધિટ્ઠાતિ, દ્વાધિટ્ઠિતં. યસ્સ પહીયતિ, તસ્સ મતકચીવરં અધિટ્ઠાતિ, સ્વાધિટ્ઠિતં.

પરિચ્ચજિત્વા દિન્નં પુન કેનચિ કારણેન કુપિતો આહરાપેતું ન લભતિ. અત્તના દિન્નમ્પિ હિ ચીવરં સકસઞ્ઞાય અચ્છિન્દતો નિસ્સગ્ગિયં, અઞ્ઞં પરિક્ખારં અન્તમસો સૂચિમ્પિ અચ્છિન્દતો દુક્કટં. સચે પન ‘‘ભન્તે, તુમ્હાકં ¶ ઇદં સારુપ્પ’’ન્તિ સયમેવ દેતિ, ગહેતું વટ્ટતિ. અથ પન ‘‘આવુસો, મયં તુય્હં ‘વત્તપટિવત્તં કરિસ્સતિ, અમ્હાકં સન્તિકે ઉપજ્ઝં ગણ્હિસ્સતિ, ધમ્મં પરિયાપુણિસ્સતી’તિ ચીવરં અદમ્હા, સો દાનિ ત્વં ન વત્તં કરોસિ, ન ઉપજ્ઝં ગણ્હાસિ, ન ધમ્મં પરિયાપુણાસી’’તિ એવમાદીનિ વુત્તો ‘‘ભન્તે, ચીવરત્થાય મઞ્ઞે ભણથ, ઇદં વો ચીવર’’ન્તિ દેતિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ. દિસાપક્કમન્તં વા પન દહરં ‘‘નિવત્તેથ ન’’ન્તિ ભણતિ, સો ન નિવત્તતિ, ચીવરે ગહેત્વા નિરુન્ધથાતિ, એવઞ્ચે નિવત્તતિ, સાધુ. સચે ‘‘પત્તચીવરત્થાય મઞ્ઞે તુમ્હે ભણથ, ગણ્હથ ન’’ન્તિ દેતિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ. વિબ્ભમન્તં વા દિસ્વા ‘‘મયં તુય્હં ‘વત્તં કરિસ્સતી’તિ પત્તચીવરં અદમ્હા, સો દાનિ ત્વં વિબ્ભમિત્વા ચરસી’’તિ વદતિ, ઇતરો ‘‘ગણ્હથ તુમ્હાકં પત્તચીવર’’ન્તિ દેતિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ. ‘‘મમ સન્તિકે ઉપજ્ઝં ગણ્હન્તસ્સેવ દેમિ, અઞ્ઞત્થ ગણ્હન્તસ્સ ન દેમિ, વત્તં કરોન્તસ્સેવ દેમિ, અકરોન્તસ્સ ન દેમિ, ધમ્મં પરિયાપુણન્તસ્સેવ દેમિ, અપરિયાપુણન્તસ્સ ન દેમિ, અવિબ્ભમન્તસ્સેવ દેમિ, વિબ્ભમન્તસ્સ ન દેમી’’તિ એવં પન દાતું ન વટ્ટતિ, દદતો દુક્કટં, આહરાપેતું પન વટ્ટતિ, વિસ્સજ્જેત્વા દિન્નં અચ્છિન્દિત્વા ગણ્હન્તો ભણ્ડગ્ઘેન કારેતબ્બો. અયં તાવ દાને વિનિચ્છયો.

૭૦. વિસ્સાસગ્ગાહલક્ખણં પન ઇમિના સુત્તેન જાનિતબ્બં –

‘‘અનુજાનામિ ¶ , ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ વિસ્સાસં ગહેતું સન્દિટ્ઠો ચ હોતિ, સમ્ભત્તો ચ, આલપિતો ચ, જીવતિ ચ, ગહિતે ચ અત્તમનો હોતી’’તિ (મહાવ. ૩૫૬).

તત્થ (પારા. અટ્ઠ. ૧.૧૩૧) સન્દિટ્ઠોતિ દિટ્ઠમત્તકમિત્તો. સમ્ભત્તોતિ દળ્હમિત્તો. આલપિતોતિ ‘‘મમ સન્તકં યં ઇચ્છસિ, તં ગણ્હેય્યાસિ, આપુચ્છિત્વા ગહણે કારણં નત્થી’’તિ વુત્તો. જીવતીતિ અનુટ્ઠાનસેય્યાય સયિતોપિ યાવજીવિતિન્દ્રિયુપચ્છેદં ન પાપુણાતિ. ગહિતે ચ અત્તમનોતિ ગહિતે તુટ્ઠચિત્તો હોતિ. ‘‘એવરૂપસ્સ સન્તકં ગહિતે મે અત્તમનો ભવિસ્સતી’’તિ જાનન્તેન ગહેતું વટ્ટતિ. અનવસેસપરિયાદાનવસેન ચેતાનિ પઞ્ચઙ્ગાનિ વુત્તાનિ, વિસ્સાસગ્ગાહો પન તીહિ અઙ્ગેહિ રુહતિ સન્દિટ્ઠો, જીવતિ, ગહિતે અત્તમનો, સમ્ભત્તો, જીવતિ, ગહિતે અત્તમનો, આલપિતો, જીવતિ, ગહિતે અત્તમનોતિ. યો પન ન જીવતિ, ન ચ ¶ ગહિતે અત્તમનો હોતિ, તસ્સ સન્તકં વિસ્સાસગ્ગાહેન ગહિતમ્પિ પુન દાતબ્બં. દદમાનેન ચ મતકધનં તાવ યે તસ્સ ધને ઇસ્સરા ગહટ્ઠા વા પબ્બજિતા વા, તેસં દાતબ્બં. અનત્તમનસ્સ સન્તકં તસ્સેવ દાતબ્બં, યો પન પઠમંયેવ ‘‘સુટ્ઠુ કતં તયા મમ સન્તકં ગણ્હન્તેના’’તિ વચીભેદેન વા ચિત્તુપ્પાદમત્તેન વા અનુમોદિત્વા પચ્છા કેનચિ કારણેન કુપિતો, પચ્ચાહરાપેતું ન લભતિ, યોપિ અદાતુકામો, ચિત્તેન પન અધિવાસેતિ, ન કિઞ્ચિ વદતિ, સોપિ પુન પચ્ચાહરાપેતું ન લભતિ. યો પન ‘‘મયા તુમ્હાકં સન્તકં ગહિતં વા પરિભુત્તં વા’’તિ વુત્તે ‘‘ગહિતં વા હોતુ પરિભુત્તં વા, મયા પન તં કેનચિદેવ કરણીયેન ઠપિતં, તં પાકતિકં કાતું વટ્ટતી’’તિ વદતિ, અયં પચ્ચાહરાપેતું લભતિ. અયં વિસ્સાસગ્ગાહે વિનિચ્છયો.

૭૧. લાભસ્સ પરિણામનન્તિ ઇદં પન અઞ્ઞેસં અત્થાય પરિણતલાભસ્સ અત્તનો અઞ્ઞસ્સ વા પરિણામનં સન્ધાય વુત્તં. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૫૯-૬૬૦) – સઙ્ઘસ્સ પરિણતં સહધમ્મિકાનં વા ગિહીનં વા અન્તમસો માતુસન્તકમ્પિ ‘‘ઇદં મય્હં દેહી’’તિ સઙ્ઘસ્સ પરિણતભાવં ઞત્વા અત્તનો પરિણામેત્વા ગણ્હન્તસ્સ નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં, ‘‘ઇમસ્સ ભિક્ખુનો દેહી’’તિ એવં અઞ્ઞસ્સ પરિણામેન્તસ્સ સુદ્ધિકપાચિત્તિયં. તસ્મા યોપિ વસ્સિકસાટિકસમયે માતુઘરેપિ સઙ્ઘસ્સ પરિણતં વસ્સિકસાટિકં ઞત્વા અત્તનો પરિણામેતિ, નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં, પરસ્સ પરિણામેતિ, સુદ્ધિકપાચિત્તિયં. મનુસ્સા ‘‘સઙ્ઘભત્તં કરિસ્સામા’’તિ સપ્પિતેલાદીનિ આહરન્તિ, ગિલાનો ચેપિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પરિણતભાવં ઞત્વા કિઞ્ચિ યાચતિ, નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયમેવ. સચે પન સો ‘‘તુમ્હાકં સપ્પિઆદીનિ ¶ આભતાનિ અત્થી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘આમ, અત્થી’’તિ વુત્તે ‘‘મય્હમ્પિ દેથા’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ. અથાપિ નં કુક્કુચ્ચાયન્તં ઉપાસકા વદન્તિ ‘‘સઙ્ઘોપિ અમ્હેહિ દિન્નમેવ લભતિ, ગણ્હથ, ભન્તે’’તિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ.

એકસ્મિં વિહારે સઙ્ઘસ્સ પરિણતં અઞ્ઞવિહારં ઉદ્દિસિત્વા ‘‘અસુકસ્મિં નામ વિહારે સઙ્ઘસ્સ દેથા’’તિ પરિણામેતિ, ‘‘કિં સઙ્ઘસ્સ દાનેન, ચેતિયસ્સ પૂજં કરોથા’’તિ એવં ચેતિયસ્સ વા પરિણામેતિ, દુક્કટં. ચેતિયસ્સ પરિણતં અઞ્ઞચેતિયસ્સ વા સઙ્ઘસ્સ વા ગણસ્સ વા પુગ્ગલસ્સ વા પરિણામેતિ, દુક્કટમેવ. નિયમેત્વા અઞ્ઞચેતિયસ્સ અત્થાય ¶ રોપિતમાલાવચ્છતો અઞ્ઞચેતિયમ્હિ પુપ્ફમ્પિ આરોપેતું ન વટ્ટતિ, એકસ્સ ચેતિયસ્સ પન છત્તં વા પટાકં વા આરોપેત્વા ઠિતં દિસ્વા સેસં અઞ્ઞચેતિયસ્સ દાપેતું વટ્ટતિ. અન્તમસો સુનખસ્સપિ પરિણતં ‘‘ઇમસ્સ સુનખસ્સ મા દેહિ, એતસ્સ દેહી’’તિ એવં અઞ્ઞપુગ્ગલસ્સ પરિણામેતિ, દુક્કટં. સચે પન દાયકા ‘‘મયં સઙ્ઘભત્તં કાતુકામા, ચેતિયપૂજં કાતુકામા, એકસ્સ ભિક્ખુનો પરિક્ખારં દાતુકામા, તુમ્હાકં રુચિયા દસ્સામ, ભણથ કત્થ દેમા’’તિ વદન્તિ, એવં વુત્તે તેન ભિક્ખુના ‘‘યત્થ ઇચ્છથ, તત્થ દેથા’’તિ વત્તબ્બા. સચે પન કેવલં ‘‘કત્થ દેમા’’તિ પુચ્છન્તિ, ‘‘યત્થ તુમ્હાકં દેય્યધમ્મો પરિભોગં વા લભેય્ય, પટિસઙ્ખારં વા લભેય્ય, ચિરટ્ઠિતિકો વા અસ્સ, યત્થ વા પન તુમ્હાકં ચિત્તં પસીદતિ, તત્થ દેથા’’તિ વત્તું વટ્ટતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

દાનલક્ખણાદિવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૭૨. પથવીતિ ¶ દ્વે પથવી જાતા ચ પથવી અજાતા ચ પથવીતિ. તત્થ જાતા નામ પથવી સુદ્ધપંસુકા સુદ્ધમત્તિકા અપ્પપાસાણા અપ્પસક્ખરા અપ્પકઠલા અપ્પમરુમ્બા અપ્પવાલુકા યેભુય્યેનપંસુકા યેભુય્યેનમત્તિકા, અદડ્ઢાપિ વુચ્ચતિ ‘‘જાતા પથવી’’તિ. યોપિ પંસુપુઞ્જો વા મત્તિકાપુઞ્જો વા અતિરેકચાતુમાસં ઓવટ્ઠો, સોપિ વુચ્ચતિ ‘‘જાતા પથવી’’તિ. અજાતા નામ પથવી સુદ્ધપાસાણા સુદ્ધસક્ખરા સુદ્ધકઠલા સુદ્ધમરુમ્બા સુદ્ધવાલુકા અપ્પપંસુકા અપ્પમત્તિકા યેભુય્યેનપાસાણા યેભુય્યેનસક્ખરા યેભુય્યેનકઠલા યેભુય્યેનમરુમ્બા યેભુય્યેનવાલુકા, દડ્ઢાપિ વુચ્ચતિ ‘‘અજાતા પથવી’’તિ. યોપિ પંસુપુઞ્જો વા મત્તિકાપુઞ્જો વા ઓમકચાતુમાસં ઓવટ્ઠો, સોપિ વુચ્ચતિ ‘‘અજાતા પથવી’’તિ (પાચિ. ૮૪-૮૬).

તત્થ જાતપથવિં ખણન્તસ્સ ખણાપેન્તસ્સ વા પાચિત્તિયં. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૬) – સચે સયં ખણતિ, પહારે પહારે પાચિત્તિયં. સચે ¶ અઞ્ઞં આણાપેતિ, સકિં આણત્તો સચેપિ સકલદિવસં ખણતિ, આણાપકસ્સ એકમેવ પાચિત્તિયં. સચે પન કુસીતો હોતિ, પુનપ્પુનં આણાપેતબ્બો, તં આણાપેત્વા ખણાપેન્તસ્સ વાચાય વાચાય પાચિત્તિયં. સચે ‘‘પોક્ખરણિં ખણાહી’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ. ખતાયેવ હિ પોક્ખરણી નામ હોતિ. તસ્મા અયં કપ્પિયવોહારો. એસ નયો ‘‘વાપિં તળાકં આવાટં ખણા’’તિઆદીસુપિ. ‘‘ઇમં ઓકાસં ખણ, ઇમસ્મિં ઓકાસે પોક્ખરણિં ખણા’’તિ વત્તું પન ન વટ્ટતિ. ‘‘કન્દં ખણ, મૂલં ખણા’’તિ અનિયમેત્વા વત્તું વટ્ટતિ, ‘‘ઇમં વલ્લિં ખણ, ઇમસ્મિં ઓકાસે કન્દં વા મૂલં વા ખણા’’તિ વત્તું ન વટ્ટતિ.

૭૩. પોક્ખરણિં સોધેન્તેહિ યો કુટેહિ ઉસ્સિઞ્ચિતું સક્કા હોતિ તનુકકદ્દમો, તં અપનેતું વટ્ટતિ, બહલો ન વટ્ટતિ. આતપેન સુક્ખકદ્દમો ફલતિ, તત્ર યો હેટ્ઠા પથવિયા અસમ્બન્ધો, તમેવ અપનેતું વટ્ટતિ. ઉદકેન ગતટ્ઠાને ઉદકપપ્પટકો નામ હોતિ, વાતપહારેન ચલતિ, તં અપનેતું વટ્ટતિ. પોક્ખરણીઆદીનં તટં ભિજ્જિત્વા ઉદકસામન્તા પતતિ. સચે ઓમકચાતુમાસં ઓવટ્ઠં, છિન્દિતું ભિન્દિતું વા વટ્ટતિ, ચાતુમાસતો ઉદ્ધં ન વટ્ટતિ. સચે પન ¶ ઉદકેયેવ પતતિ, દેવેન અતિરેકચાતુમાસં ઓવટ્ઠેપિ ઉદકેયેવ ઉદકસ્સ પતિતત્તા વટ્ટતિ.

પાસાણપિટ્ઠિયં સોણ્ડિં ખણન્તિ, સચે તત્થ પઠમમેવ સુખુમરજં પતતિ, તં દેવેન ઓવટ્ઠં હોતિ, ચાતુમાસચ્ચયેન અકપ્પિયપથવીસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. ઉદકે પરિયાદિન્ને સોણ્ડિં સોધેન્તેહિ વિકોપેતું ન વટ્ટતિ. સચે પઠમમેવ ઉદકેન પૂરતિ, પચ્છા રજં પતતિ, તં વિકોપેતું વટ્ટતિ. તત્થ હિ દેવે વસ્સન્તેપિ ઉદકેયેવ ઉદકં પતતિ. પિટ્ઠિપાસાણે સુખુમરજં હોતિ, દેવે ફુસાયન્તે અલ્લીયતિ, તમ્પિ ચાતુમાસચ્ચયેન વિકોપેતું ન વટ્ટતિ. અકતપબ્ભારે વમ્મિકો ઉટ્ઠિતો હોતિ, યથાસુખં વિકોપેતું વટ્ટતિ. સચે અબ્ભોકાસે ઉટ્ઠહતિ, ઓમકચાતુમાસં ઓવટ્ઠોયેવ વટ્ટતિ. રુક્ખાદીસુ આરુળ્હઉપચિકમત્તિકાયમ્પિ એસેવ નયો. ગણ્ડુપ્પાદગૂથમૂસિકુક્કરગોકણ્ટકાદીસુપિ એસેવ નયો. ગોકણ્ટકો નામ ગાવીનં ખુરચ્છિન્નકદ્દમો વુચ્ચતિ. સચે પન હેટ્ઠિમતલેન ભૂમિસમ્બન્ધો હોતિ, એકદિવસમ્પિ ન વટ્ટતિ. કસિતટ્ઠાને નઙ્ગલચ્છિન્નમત્તિકાપિણ્ડં ગણ્હન્તસ્સ એસેવ નયો.

પુરાણસેનાસનં ¶ હોતિ અચ્છદનં વા વિનટ્ઠચ્છદનં વા અતિરેકચાતુમાસં ઓવટ્ઠં જાતપથવીસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ, તતો અવસેસં છદનિટ્ઠકં વા ગોપાનસીઆદિકં ઉપકરણં વા ‘‘ઇટ્ઠકં ગણ્હામિ, ગોપાનસિં ભિત્તિપાદં પદરત્થરણં પાસાદત્થમ્ભં ગણ્હામી’’તિ સઞ્ઞાય ગણ્હિતું વટ્ટતિ, તેન સદ્ધિં મત્તિકા પતતિ, અનાપત્તિ, ભિત્તિમત્તિકં ગણ્હન્તસ્સ પન આપત્તિ. સચે યા યા અતિન્તા, તં તં ગણ્હાતિ, અનાપત્તિ. અન્તોગેહે મત્તિકાપુઞ્જો હોતિ, તસ્મિં એકદિવસં ઓવટ્ઠે ગેહં છાદેન્તિ. સચે સબ્બો તિન્તો, ચાતુમાસચ્ચયેન જાતપથવીયેવ. અથસ્સ ઉપરિભાગોયેવ તિન્તો, અન્તો અતિન્તો, યત્તકં તિન્તં, તં કપ્પિયકારકેહિ કપ્પિયવોહારેન અપનામેત્વા સેસં યથાસુખં વળઞ્જેતું વટ્ટતિ ઉદકેન તેમિતત્તા. એકાબદ્ધાયેવ હિ જાતપથવી હોતિ, ન ઇતરાતિ. અબ્ભોકાસે મત્તિકાપાકારો હોતિ, અતિરેકચાતુમાસં ઓવટ્ઠો જાતપથવીસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, તત્થ લગ્ગપંસું પન અલ્લહત્થેન છુપિત્વા ગહેતું વટ્ટતિ. સચે ઇટ્ઠકપાકારો હોતિ, યેભુય્યેનકઠલટ્ઠાને તિટ્ઠતિ, યથાસુખં વિકોપેતું વટ્ટતિ. અબ્ભોકાસે ઠિતમણ્ડપત્થમ્ભં ઇતો ચિતો ચ સઞ્ચાલેત્વા પથવિં વિકોપેન્તેન ગહેતું ન વટ્ટતિ, ઉજુકમેવ ઉદ્ધરિતું વટ્ટતિ. અઞ્ઞમ્પિ સુક્ખરુક્ખં સુક્ખખાણુકં વા ગણ્હન્તસ્સ એસેવ નયો.

૭૪. નવકમ્મત્થં થમ્ભં વા પાસાણં વા રુક્ખં વા દણ્ડકેહિ ઉચ્ચાલેત્વા પવટ્ટેન્તા ગચ્છન્તિ ¶ , તત્થ જાતપથવી ભિજ્જતિ, સચે સુદ્ધચિત્તા પવટ્ટેન્તિ, અનાપત્તિ. અથ પન તેન અપદેસેન પથવિં ભિન્દિતુકામાયેવ હોન્તિ, આપત્તિ. સાખાદીનિ કડ્ઢન્તાનમ્પિ પથવિયં દારૂનિ ફાલેન્તાનમ્પિ એસેવ નયો. પથવિયં અટ્ઠિસૂચિકણ્ટકાદીસુપિ યં કિઞ્ચિ આકોટેતું વા પવેસેતું વા ન વટ્ટતિ, ‘‘પસ્સાવધારાય વેગેન પથવિં ભિન્દિસ્સામી’’તિ એવં પસ્સાવમ્પિ કાતું ન વટ્ટતિ. કરોન્તસ્સ ભિજ્જતિ, આપત્તિ, ‘‘વિસમભૂમિં સમં કરિસ્સામી’’તિ સમ્મજ્જનિયા ઘંસિતુમ્પિ ન વટ્ટતિ. વત્તસીસેનેવ હિ સમ્મજ્જિતબ્બં. કેચિ કત્તરયટ્ઠિયા ભૂમિં કોટ્ટેન્તિ, પાદઙ્ગુટ્ઠકેન વિલિખન્તિ, ‘‘ચઙ્કમિતટ્ઠાનં દસ્સેસ્સામા’’તિ પુનપ્પુનં ભૂમિં ભિન્દન્તા ચઙ્કમન્તિ, સબ્બં ન વટ્ટતિ, વીરિયસમ્પગ્ગહત્થં પન સમણધમ્મં કરોન્તેન સુદ્ધચિત્તેન ચઙ્કમિતું ¶ વટ્ટતિ. ‘‘હત્થં ખોવિસ્સામા’’તિ પથવિયં ઘંસન્તિ, ન વટ્ટતિ, અઘંસન્તેન પન અલ્લહત્થં પથવિયં ઠપેત્વા રજં ગહેતું વટ્ટતિ.

કેચિ કણ્ડુકચ્છુઆદીહિ આબાધિકા છિન્નતટાદીસુ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનિ ઘંસન્તિ, ન વટ્ટતિ. જાતપથવિં દહતિ વા દહાપેતિ વા, પાચિત્તિયં, અન્તમસો પત્તમ્પિ પચન્તો યત્તકેસુ ઠાનેસુ અગ્ગિં દેતિ વા દાપેતિ વા, તત્તકાનિ પાચિત્તિયાનિ, તસ્મા પત્તં પચન્તેનપિ પુબ્બે પક્કટ્ઠાનેયેવ પચિતબ્બો. અદડ્ઢાય પથવિયા અગ્ગિં ઠપેતું ન વટ્ટતિ, પત્તપચનકપાલસ્સ પન ઉપરિ અગ્ગિં ઠપેતું વટ્ટતિ. દારૂનં ઉપરિ ઠપેતિ, સો અગ્ગિ તાનિ દહન્તો ગન્ત્વા પથવિં દહતિ, ન વટ્ટતિ. ઇટ્ઠકકપાલાદીસુપિ એસેવ નયો. તત્રાપિ હિ ઇટ્ઠકાદીનંયેવ ઉપરિ ઠપેતું વટ્ટતિ. કસ્મા? તેસં અનુપાદાનત્તા. ન હિ તાનિ અગ્ગિસ્સ ઉપાદાનસઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ, સુક્ખખાણુસુક્ખરુક્ખાદીસુપિ અગ્ગિં દાતું ન વટ્ટતિ. સચે પન ‘‘પથવિં અપ્પત્તમેવ નિબ્બાપેત્વા ગમિસ્સામી’’તિ દેતિ, વટ્ટતિ. પચ્છા નિબ્બાપેતું ન સક્કોતિ, અવિસયત્તા અનાપત્તિ. તિણુક્કં ગહેત્વા ગચ્છન્તો હત્થે ડય્હમાને ભૂમિયં પાતેતિ, અનાપત્તિ. પતિતટ્ઠાનેયેવ ઉપાદાનં દત્વા અગ્ગિં કાતું વટ્ટતિ. દડ્ઢપથવિયા ચ યત્તકં ઠાનં ઉસુમાય અનુગતં, સબ્બં વિકોપેતું વટ્ટતિ.

યો પન અજાનનકો ભિક્ખુ અરણિસહિતેન અગ્ગિં નિબ્બત્તેત્વા હત્થેન ઉક્ખિપિત્વા ‘‘કિં કરોમી’’તિ વદતિ, ‘‘જાલેહી’’તિ વત્તબ્બો. ‘‘હત્થો ડય્હતી’’તિ વદતિ, ‘‘યથા ન ડય્હતિ, તથા કરોહી’’તિ વત્તબ્બો. ‘‘ભૂમિયં પાતેહી’’તિ પન ન વત્તબ્બો. સચે હત્થે ડય્હમાને પાતેતિ, ‘‘પથવિં દહિસ્સામી’’તિ અપાતિતત્તા અનાપત્તિ, પતિતટ્ઠાને પન અગ્ગિં કાતું વટ્ટતિ. ‘‘ઇમસ્સ થમ્ભસ્સ આવાટં જાન, મહામત્તિકં જાન, થુસમત્તિકં જાન, મહામત્તિકં દેહિ, થુસમત્તિકં દેહિ, મત્તિકં આહર, પંસું આહર, મત્તિકાય અત્થો, પંસુના અત્થો ¶ , ઇમસ્સ થમ્ભસ્સ આવાટં કપ્પિયં કરોહિ, ઇમં મત્તિકં કપ્પિયં કરોહિ, ઇમં પંસું કપ્પિયં કરોહી’’તિ એવં કપ્પિયવોહારેન યં કિઞ્ચિ કારાપેતું વટ્ટતિ. અઞ્ઞવિહિતો કેનચિ સદ્ધિં કિઞ્ચિ કથેન્તો પાદઙ્ગુટ્ઠકેન કત્તરયટ્ઠિયા વા પથવિં વિલિખન્તો તિટ્ઠતિ, એવં અસતિયા વિલિખન્તસ્સ ભિન્દન્તસ્સ વા અનાપત્તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૭૫. ભૂતગામોતિ ¶ ¶ પઞ્ચહિ બીજેહિ જાતાનં રુક્ખલતાદીનમેતં અધિવચનં. તત્રિમાનિ પઞ્ચ બીજાનિ – મૂલબીજં ખન્ધબીજં ફળુબીજં અગ્ગબીજં બીજબીજન્તિ. તત્થ મૂલબીજં નામ હલિદ્દિ સિઙ્ગિવેરં વચા વચત્તં અતિવિસં કટુકરોહિણી ઉસીરં ભદ્દમુત્તકં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ મૂલે જાયન્તિ મૂલે સઞ્જાયન્તિ, એતં મૂલબીજં નામ. ખન્ધબીજં નામ અસ્સત્થો નિગ્રોધો પિલક્ખો ઉદુમ્બરો કચ્છકો કપિત્થનો, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ ખન્ધે જાયન્તિ ખન્ધે સઞ્જાયન્તિ, એતં ખન્ધબીજં નામ. ફળુબીજં નામ ઉચ્છુ વેળુ નળો, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ પબ્બે જાયન્તિ પબ્બે સઞ્જાયન્તિ, એતં ફળુબીજં નામ. અગ્ગબીજં નામ અજ્જુકં ફણિજ્જકં હિરિવેરં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ અગ્ગે જાયન્તિ અગ્ગે સઞ્જાયન્તિ, એતં અગ્ગબીજં નામ. બીજબીજં નામ પુબ્બણ્ણં અપરણ્ણં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ બીજે જાયન્તિ બીજે સઞ્જાયન્તિ, એતં બીજબીજં નામ (પાચિ. ૯૧). તત્થ ભૂતગામે ભૂતગામસઞ્ઞી છિન્દતિ વા છિન્દાપેતિ વા ભિન્દતિ વા ભિન્દાપેતિ વા પચતિ વા પચાપેતિ વા, પાચિત્તિયં. ભૂતગામઞ્હિ વિકોપેન્તસ્સ પાચિત્તિયં, ભૂતગામપરિમોચિતં પઞ્ચવિધમ્પિ બીજગામં વિકોપેન્તસ્સ દુક્કટં.

૭૬. બીજગામભૂતગામો (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૨૨) નામેસ અત્થિ ઉદકટ્ઠો, અત્થિ થલટ્ઠો. તત્થ ઉદકટ્ઠો સાસપમત્તિકતિલબીજકાદિભેદા સપણ્ણિકા ચ અપણ્ણિકા ચ સબ્બા સેવાલજાતિ, અન્તમસો ઉદકપપ્પટકં ઉપાદાય ‘‘ભૂતગામો’’તિ વેદિતબ્બો. ઉદકપપ્પટકો નામ ઉપરિ થદ્ધો ફરુસવણ્ણો હેટ્ઠા મુદુ નીલવણ્ણો હોતિ. તત્થ યસ્સ સેવાલસ્સ મૂલં ઓરુહિત્વા પથવિયં પતિટ્ઠિતં, તસ્સ પથવી ઠાનં. યો ઉદકે સઞ્ચરતિ, તસ્સ ઉદકં. પથવિયં પતિટ્ઠિતં યત્થ કત્થચિ વિકોપેન્તસ્સ, ઉદ્ધરિત્વા વા ઠાનન્તરં સઙ્કામેન્તસ્સ પાચિત્તિયં, ઉદકે સઞ્ચરન્તં વિકોપેન્તસ્સેવ પાચિત્તિયં. હત્થેહિ પન ઇતો ચિતો ચ વિયૂહિત્વા નહાયિતું વટ્ટતિ. સકલઞ્હિ ઉદકં તસ્સ ઠાનં, તસ્મા ન સો એત્તાવતા ઠાનન્તરં સઙ્કામિતો હોતિ. ઉદકતો પન ઉદકેન વિના સઞ્ચિચ્ચ ઉક્ખિપિતું ન વટ્ટતિ, ઉદકેન સદ્ધિં ઉક્ખિપિત્વા પુન ઉદકે પક્ખિપિતું વટ્ટતિ. ઉપ્પલિનિપદુમિનિઆદીનિ જલજવલ્લિતિણાનિ ઉદકતો ઉદ્ધરન્તસ્સ વા તત્થેવ વિકોપેન્તસ્સ વા પાચિત્તિયં, પરેહિ ઉપ્પાટિતાનિ વિકોપેન્તસ્સ દુક્કટં. તાનિ હિ બીજગામે સઙ્ગહં ¶ ગચ્છન્તિ, તિલબીજકસાસપમત્તિકસેવાલોપિ ¶ ઉદકતો ઉદ્ધટો અમિલાતો અગ્ગબીજસઙ્ગહં ગચ્છતિ. મહાપચ્ચરિયાદીસુ ‘‘અનન્તકતિલબીજકઉદકપપ્પટકાદીનિ દુક્કટવત્થૂની’’તિ વુત્તં, તત્થ કારણં ન દિસ્સતિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘સમ્પુણ્ણભૂતગામં ન હોતિ, તસ્મા દુક્કટ’’ન્તિ વુત્તં, તમ્પિ ન સમેતિ. ભૂતગામે હિ પાચિત્તિયં બીજગામે દુક્કટં વુત્તં. અસમ્પુણ્ણભૂતગામો નામ તતિયો કોટ્ઠાસો નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાસુ આગતો, અથેતં બીજગામસઙ્ગહં ગમિસ્સતીતિ, તમ્પિ ન યુત્તં અભૂતગામમૂલત્તા તાદિસસ્સ બીજગામસ્સાતિ. અપિચ ‘‘ગરુકલહુકેસુ ગરુકે ઠાતબ્બ’’ન્તિ એતં વિનયલક્ખણં.

થલટ્ઠે છિન્નરુક્ખાનં અવસિટ્ઠો હરિતખાણુ નામ હોતિ, તત્થ કકુધકરઞ્જપિયઙ્ગુપનસાદીનં ખાણુ ઉદ્ધં વડ્ઢતિ, સો ભૂતગામેન સઙ્ગહિતો. તાલનાળિકેરાદીનં ખાણુ ઉદ્ધં ન વડ્ઢતિ, સો બીજગામેન સઙ્ગહિતો. કદલિયા પન અફલિતાય ખાણુ ભૂતગામેન સઙ્ગહિતો, ફલિતાય બીજગામેન. કદલી પન ફલિતા યાવ નીલપણ્ણા, તાવ ભૂતગામેનેવ સઙ્ગહિતા, તથા ફલિતો વેળુ. યદા પન અગ્ગતો પટ્ઠાય સુસ્સતિ, તદા બીજગામેન સઙ્ગહં ગચ્છતિ. કતરબીજગામેન? ફળુબીજગામેન. કિં તતો નિબ્બત્તતિ? ન કિઞ્ચિ. યદિ હિ નિબ્બત્તેય્ય, ભૂતગામેન સઙ્ગહં ગચ્છેય્ય. ઇન્દસાલાદિરુક્ખે છિન્દિત્વા રાસિં કરોન્તિ, કિઞ્ચાપિ રાસિકતદણ્ડકેહિ રતનપ્પમાણાપિ સાખા નિક્ખમન્તિ, બીજગામેનેવ પન સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. મણ્ડપત્થાય વા વતિઅત્થાય વા વલ્લિઆરોપનત્થાય વા ભૂમિયં નિખણન્તિ, મૂલેસુ ચેવ પણ્ણેસુ ચ નિગ્ગતેસુ પુન ભૂતગામસઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ, મૂલમત્તેસુ પન પણ્ણમત્તેસુ વા નિગ્ગતેસુપિ બીજગામેન સઙ્ગહિતા એવ.

યાનિ કાનિચિ બીજાનિ પથવિયં વા ઉદકેન સિઞ્ચિત્વા ઠપિતાનિ, કપાલાદીસુ વા અલ્લપંસું પક્ખિપિત્વા નિક્ખિત્તાનિ હોન્તિ, સબ્બાનિ મૂલમત્તે વા પણ્ણમત્તે વા નિગ્ગતેપિ બીજાનિયેવ. સચેપિ મૂલાનિ ચ ઉપરિ અઙ્કુરો ચ નિગ્ગચ્છતિ, યાવ અઙ્કુરો હરિતો ન હોતિ, તાવ બીજાનિયેવ. મુગ્ગાદીનં પન પણ્ણેસુ ઉટ્ઠિતેસુ, વીહિઆદીનં વા અઙ્કુરે હરિતે નીલવણ્ણે જાતે ભૂતગામસઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. તાલટ્ઠીનં પઠમં સૂકરદાઠા વિય મૂલં નિગ્ગચ્છતિ, નિગ્ગતેપિ યાવ ઉપરિ પત્તવટ્ટિ ન નિગ્ગચ્છતિ, તાવ બીજગામો નામયેવ. નાળિકેરસ્સ તચં ભિન્દિત્વા દન્તસૂચિ વિય અઙ્કુરો નિગ્ગચ્છતિ, યાવ મિગસિઙ્ગસદિસા ¶ નીલપત્તવટ્ટિ ન હોતિ, તાવ બીજગામોયેવ. મૂલે અનિગ્ગતેપિ તાદિસાય પત્તવટ્ટિયા જાતાય અમૂલકભૂતગામે સઙ્ગહં ગચ્છતિ.

અમ્બટ્ઠિઆદીનિ ¶ વીહિઆદીહિ વિનિચ્છિનિતબ્બાનિ. વન્દાકા વા અઞ્ઞા વા યા કાચિ રુક્ખે જાયિત્વા રુક્ખં ઓત્થરતિ, રુક્ખોવ તસ્સા ઠાનં, તં વિકોપેન્તસ્સ વા તતો ઉદ્ધરન્તસ્સ વા પાચિત્તિયં. એકા અમૂલિકા લતા હોતિ, અઙ્ગુલિવેઠકો વિય વનપ્પગુમ્બદણ્ડકે વેઠેતિ, તસ્સાપિ અયમેવ વિનિચ્છયો. ગેહપમુખપાકારવેદિકા ચેતિયાદીસુ નીલવણ્ણો સેવાલો હોતિ, યાવ દ્વે તીણિ પત્તાનિ ન સઞ્જાયન્તિ, તાવ અગ્ગબીજસઙ્ગહં ગચ્છતિ. પત્તેસુ જાતેસુ પાચિત્તિયવત્થુ, તસ્મા તાદિસેસુ ઠાનેસુ સુધાલેપમ્પિ દાતું ન વટ્ટતિ, અનુપસમ્પન્નેન લિત્તસ્સ ઉપરિ સિનેહલેપો દાતું વટ્ટતિ. સચે નિદાઘસમયે સુક્ખસેવાલો તિટ્ઠતિ, તં સમ્મુઞ્જનીઆદીહિ ઘંસિત્વા અપનેતું વટ્ટતિ. પાનીયઘટાદીનં બહિ સેવાલો દુક્કટવત્થુ, અન્તો અબ્બોહારિકો, દન્તકટ્ઠપૂવાદીસુ કણ્ણકમ્પિ અબ્બોહારિકમેવ. વુત્તઞ્હેતં ‘‘સચે ગેરુકપરિકમ્મકતા ભિત્તિ કણ્ણકિતા હોતિ, ચોળકં તેમેત્વા પીળેત્વા પમજ્જિતબ્બા’’તિ (મહાવ. ૬૬).

૭૭. પાસાણજાતિ પાસાણદદ્દુસેવાલસેલેય્યકાદીનિ અહરિતવણ્ણાનિ અપત્તકાનિ ચ દુક્કટવત્થુકાનિ. અહિચ્છત્તકં યાવ મકુટં હોતિ, તાવ દુક્કટવત્થુ, પુપ્ફિતકાલતો પટ્ઠાય અબ્બોહારિકં, અલ્લરુક્ખતો પન અહિચ્છત્તકં ગણ્હન્તો રુક્ખતચં વિકોપેતિ, તસ્મા તત્થ પાચિત્તિયં. રુક્ખપપટિકાયપિ એસેવ નયો. યા પન ઇન્દસાલકકુધાદીનં પપટિકા રુક્ખતો મુચ્ચિત્વા તિટ્ઠતિ, તં ગણ્હન્તસ્સ અનાપત્તિ. નિય્યાસમ્પિ રુક્ખતો મુચ્ચિત્વા ઠિતં સુક્ખરુક્ખે વા લગ્ગં ગણ્હિતું વટ્ટતિ, અલ્લરુક્ખતો ન વટ્ટતિ. લાખાયપિ એસેવ નયો. રુક્ખં ચાલેત્વા પણ્ડુપલાસં વા પરિણતકણિકારાદિપુપ્ફં વા પાતેન્તસ્સ પાચિત્તિયમેવ. હત્થકુક્કુચ્ચેન મુદુકેસુ ઇન્દસાલનુહીખન્ધાદીસુ વા તત્થજાતકતાલપણ્ણાદીસુ વા અક્ખરં છિન્દન્તસ્સપિ એસેવ નયો. સામણેરાનં પુપ્ફં ઓચિનન્તાનં સાખં ઓનામેત્વા દાતું વટ્ટતિ. તેહિ પન પુપ્ફેહિ પાનીયં ન વાસેતબ્બં, પાનીયવાસત્થિકેન સામણેરં ઉક્ખિપિત્વા ઓચિનાપેતબ્બાનિ. ફલસાખાપિ અત્તના ¶ ખાદિતુકામેન ન ઓનામેતબ્બા, સામણેરં ઉક્ખિપિત્વા ફલં ગાહાપેતબ્બં. કિઞ્ચિ ગચ્છં વાલતં વા ઉપ્પાટેન્તેહિ સામણેરેહિ સદ્ધિં ગહેત્વા આકડ્ઢિતું ન વટ્ટતિ, તેસં પન ઉસ્સાહજનનત્થં અનાકડ્ઢન્તેન કડ્ઢનાકારં દસ્સેન્તેન વિય અગ્ગે ગહેતું વટ્ટતિ. યેસં રુક્ખાનં સાખા રુહતિ, તેસં સાખં મક્ખિકબીજનાદીનં અત્થાય કપ્પિયં અકારાપેત્વા ગહિતં, તચે વા પત્તે વા અન્તમસો નખેનપિ વિલેખન્તસ્સ દુક્કટં. અલ્લસિઙ્ગિવેરાદીસુપિ એસેવ નયો. સચે પન કપ્પિયં કારાપેત્વા સીતલે પદેસે ઠપિતસ્સ મૂલં સઞ્જાયતિ, ઉપરિભાગે છિન્દિતું વટ્ટતિ. સચે અઙ્કુરો જાયતિ, હેટ્ઠાભાગે છિન્દિતું વટ્ટતિ, મૂલે ચ અઙ્કુરે ચ જાતે ન વટ્ટતિ.

‘‘સમ્મુઞ્જનીસલાકાયપિ ¶ તિણાનિ છિન્દિસ્સામી’’તિ ભૂમિયં સમ્મજ્જન્તો સયં વા છિન્દતિ, અઞ્ઞેન વા છેદાપેતિ, ન વટ્ટતિ. ચઙ્કમન્તોપિ ‘‘છિજ્જનકં છિજ્જતુ, ભિજ્જનકં ભિજ્જતુ, ચઙ્કમિતટ્ઠાનં દસ્સેસ્સામી’’તિ સઞ્ચિચ્ચ પાદેહિ અક્કમન્તો તિણવલ્લિઆદીનિ સયં વા છિન્દતિ, અઞ્ઞેન વા છેદાપેતિ, ન વટ્ટતિ. સચેપિ હિ તિણં વા લતં વા ગન્થિં કરોન્તસ્સ ભિજ્જતિ, ગન્થિમ્પિ કાતું ન વટ્ટતિ. તાલરુક્ખાદીસુ પન ચોરાનં અનારુહણત્થાય દારુમક્કટકં આકોટેન્તિ, કણ્ટકે બન્ધન્તિ, ભિક્ખુસ્સ એવં કાતું ન વટ્ટતિ. સચે દારુમક્કટકો રુક્ખે અલ્લીનમત્તોવ હોતિ, રુક્ખં ન પીળેતિ, વટ્ટતિ. ‘‘રુક્ખં છિન્દ, લતં છિન્દ, કન્દં વા મૂલં વા ઉપ્પાટેહી’’તિ વત્તું વટ્ટતિ અનિયમિતત્તા. નિયમેત્વા પન ‘‘ઇમં રુક્ખં છિન્દા’’તિઆદિ વત્તું ન વટ્ટતિ. નામં ગહેત્વાપિ ‘‘અમ્બરુક્ખં ચતુરંસવલ્લિં આલુવકન્દં મુઞ્જતિણં અસુકરુક્ખચ્છલ્લિં છિન્દ ભિન્દ ઉપ્પાટેહી’’તિઆદિવચનમ્પિ અનિયમિતમેવ હોતિ. ‘‘ઇમં અમ્બરુક્ખ’’ન્તિઆદિવચનમેવ હિ નિયમિતં નામ, તં ન વટ્ટતિ. પત્તમ્પિ પચિતુકામો તિણાદીનં ઉપરિ સઞ્ચિચ્ચ અગ્ગિં કરોન્તો સયં વા પચતિ, અઞ્ઞેન વા પચાપેતિ, ન વટ્ટતિ. અનિયમેત્વા પન ‘‘મુગ્ગે પચ, માસે પચા’’તિઆદિ વત્તું વટ્ટતિ, ‘‘ઇમે મુગ્ગે પચા’’તિ એવં વત્તું ન વટ્ટતિ. ‘‘ઇમં મૂલભેસજ્જં જાન, ઇમં મૂલં વા પણ્ણં વા દેહિ, ઇમં રુક્ખં વા લતં વા આહર, ઇમિના પુપ્ફેન ફલેન વા અત્થો, ઇમં રુક્ખં વા લતં વા ફલં વા કપ્પિયં કરોહી’’તિ એવં પન વત્તું વટ્ટતિ. એત્તાવતા ભૂતગામપરિમોચિતં કતં હોતિ.

૭૮. પરિભુઞ્જન્તેન ¶ પન બીજગામપરિમોચનત્થં પુન કપ્પિયં કારાપેતબ્બં. કપ્પિયકરણઞ્ચેત્થ ઇમિના સુત્તાનુસારેન વેદિતબ્બં –

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહિ સમણકપ્પેહિ ફલં પરિભુઞ્જિતું અગ્ગિપરિજિતં સત્થપરિજિતં નખપરિજિતં અબીજં નિબ્બટ્ટબીજઞ્ઞેવ પઞ્ચમ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૫૦).

તત્થ અગ્ગિપરિજિતન્તિ અગ્ગિના પરિજિતં અધિભૂતં દડ્ઢં ફુટ્ઠન્તિ અત્થો. સત્થપરિજિતન્તિ સત્થેન પરિજિતં અધિભૂતં છિન્નં વિદ્ધં વાતિ અત્થો. એસ નયો નખપરિજિતે. અબીજનિબ્બટ્ટબીજાનિ સયમેવ કપ્પિયાનિ. અગ્ગિના કપ્પિયં કરોન્તેન કટ્ઠગ્ગિગોમયગ્ગિઆદીસુ યેન કેનચિ અન્તમસો લોહખણ્ડેનપિ આદિત્તેન કપ્પિયં કાતબ્બં, તઞ્ચ ખો એકદેસે ફુસન્તેન ‘‘કપ્પિય’’ન્તિ વત્વાવ કાતબ્બં. સત્થેન કરોન્તેન યસ્સ કસ્સચિ લોહમયસત્થસ્સ અન્તમસો સૂચિનખચ્છેદનાનમ્પિ તુણ્ડેન વા ધારાય વા છેદં વા વેધં ¶ વા દસ્સેન્તેન ‘‘કપ્પિય’’ન્તિ વત્વાવ કાતબ્બં. નખેન કપ્પિયં કરોન્તેન પૂતિનખેન ન કાતબ્બં, મનુસ્સાનં પન સીહબ્યગ્ઘદીપિમક્કટાનં સકુન્તાનઞ્ચ નખા તિખિણા હોન્તિ, તેહિ કાતબ્બં. અસ્સમહિંસસૂકરમિગગોરૂપાદીનં ખુરા અતિખિણા, તેહિ ન કાતબ્બં, કતમ્પિ અકતં હોતિ. હત્થિનખા પન ખુરા ન હોન્તિ, તેહિ ચ વટ્ટતિ. યેહિ પન કાતું વટ્ટતિ, તેહિ તત્થજાતકેહિપિ ઉદ્ધરિત્વા ગહિતકેપિ છેદં વા વેધં વા દસ્સેન્તેન ‘‘કપ્પિય’’ન્તિ વત્વાવ કાતબ્બં.

તત્થ સચેપિ બીજાનં પબ્બતમત્તો રાસિ, રુક્ખસહસ્સં વા છિન્દિત્વા એકાબદ્ધં કત્વા ઉચ્છૂનં વા મહાભારો બન્ધિત્વા ઠપિતો હોતિ, એકસ્મિં બીજે વા રુક્ખસાખાય વા ઉચ્છુમ્હિ વા કપ્પિયે કતે સબ્બં કતં હોતિ. ઉચ્છૂ ચ દારૂનિ ચ એકતો બદ્ધાનિ હોન્તિ, ‘‘ઉચ્છું કપ્પિયં કરિસ્સામી’’તિ દારું વિજ્ઝતિ, વટ્ટતિયેવ. સચે પન યાય રજ્જુયા વા વલ્લિયા વા બદ્ધાનિ, તં વિજ્ઝતિ, ન વટ્ટતિ. ઉચ્છુખણ્ડાનં પચ્છિં પૂરેત્વા આહરન્તિ, એકસ્મિં ખણ્ડે કપ્પિયે કતે સબ્બં કતમેવ. મરીચપક્કાદીહિ ચ મિસ્સેત્વા ભત્તં આહરન્તિ, ‘‘કપ્પિયં કરોહી’’તિ વુત્તે સચેપિ ભત્તસિત્થે વિજ્ઝતિ, વટ્ટતિયેવ. તિલતણ્ડુલાદીસુપિ એસેવ નયો. યાગુયા પક્ખિત્તાનિ પન એકાબદ્ધાનિ ¶ હુત્વા ન સન્તિટ્ઠન્તિ, તત્થ એકમેકં વિજ્ઝિત્વા કપ્પિયં કાતબ્બમેવ. કપિત્થફલાદીનં અન્તો મિઞ્જં કટાહં મુઞ્ચિત્વા સઞ્ચરતિ, ભિન્દાપેત્વા કપ્પિયં કારાપેતબ્બં, એકાબદ્ધં હોતિ, કટાહેપિ કાતું વટ્ટતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૭૯. દુવિધં ¶ સહસેય્યકન્તિ ‘‘યો પન ભિક્ખુ અનુપસમ્પન્નેન ઉત્તરિદિરત્તતિરત્તં સહસેય્યં કપ્પેય્ય, પાચિત્તિયં (પાચિ. ૪૯). યો પન ભિક્ખુ માતુગામેન સહસેય્યં કપ્પેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૫૬) એવં વુત્તં સહસેય્યસિક્ખાપદદ્વયં સન્ધાય વુત્તં. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૦-૫૧) – અનુપસમ્પન્નેન સદ્ધિં તિણ્ણં રત્તીનં ઉપરિ ચતુત્થદિવસે અત્થઙ્ગતે સૂરિયે સબ્બચ્છન્નસબ્બપરિચ્છન્ને યેભુય્યચ્છન્નયેભુય્યપરિચ્છન્ને વા સેનાસને પુબ્બાપરિયેન વા એકક્ખણે વા નિપજ્જન્તસ્સ પાચિત્તિયં. તત્થ છદનં અનાહચ્ચ દિયડ્ઢહત્થુબ્બેધેન પાકારાદિના યેન કેનચિ પરિચ્છન્નમ્પિ સબ્બપરિચ્છન્નમિચ્ચેવ વેદિતબ્બં. યં સેનાસનં ઉપરિ પઞ્ચહિ છદનેહિ અઞ્ઞેન વા કેનચિ સબ્બમેવ પરિચ્છન્નં, ઇદં સબ્બચ્છન્નં નામ સેનાસનં. અટ્ઠકથાસુ પન પાકટવોહારં ગહેત્વા વાચુગ્ગતવસેન ‘‘સબ્બચ્છન્નં નામ પઞ્ચહિ છદનેહિ છન્ન’’ન્તિ વુત્તં. કિઞ્ચાપિ વુત્તં, અથ ખો દુસ્સકુટિયં સયન્તસ્સપિ ન સક્કા અનાપત્તિ કાતું, તસ્મા યં કિઞ્ચિ પટિચ્છાદનસમત્થં ઇધ છદનઞ્ચ પરિચ્છન્નઞ્ચ વેદિતબ્બં. પઞ્ચવિધચ્છદનેયેવ હિ ગય્હમાને પદરચ્છન્નેપિ સહસેય્યા ન ભવેય્ય, તસ્મા યં સેનાસનં ભૂમિતો પટ્ઠાય યાવછદનં આહચ્ચ પાકારેન વા અઞ્ઞેન વા કેનચિ અન્તમસો વત્થેનપિ પરિક્ખિત્તં, ઇદં સબ્બપરિચ્છન્નં નામ સેનાસનં. છદનં અનાહચ્ચ સબ્બન્તિમેન પરિયાયેન દિયડ્ઢહત્થુબ્બેધેન પાકારાદિના પરિક્ખિત્તમ્પિ સબ્બપરિચ્છન્નમેવ. યસ્સ પન ઉપરિ બહુતરં ઠાનં છન્નં, અપ્પં અચ્છન્નં, સમન્તતો વા બહુતરં પરિક્ખિત્તં, અપ્પં અપરિક્ખિત્તં, ઇદં યેભુય્યેનછન્નં યેભુય્યેનપરિચ્છન્નં નામ.

ઇમિના ¶ લક્ખણેન સમન્નાગતો સચેપિ સત્તભૂમિકો પાસાદો એકૂપચારો હોતિ, સતગબ્ભં વા ચતુસાલં, એકં સેનાસનમિચ્ચેવ સઙ્ખં ગચ્છતિ. એવરૂપે સેનાસને અનુપસમ્પન્નેન સદ્ધિં ચતુત્થદિવસે અત્થઙ્ગતે સૂરિયે નિપજ્જન્તસ્સ પાચિત્તિયં વુત્તં. સચે પન સમ્બહુલા સામણેરા, એકો ભિક્ખુ, સામણેરગણનાય પાચિત્તિયા. તે ચે ઉટ્ઠાયુટ્ઠાય નિપજ્જન્તિ, તેસં પયોગે પયોગે ભિક્ખુસ્સ આપત્તિ, ભિક્ખુસ્સ ઉટ્ઠાયુટ્ઠાય નિપજ્જને પન ભિક્ખુસ્સેવ પયોગેન ભિક્ખુસ્સ આપત્તિ. સચે સમ્બહુલા ભિક્ખૂ, એકો સામણેરો, એકોપિ સબ્બેસં આપત્તિં કરોતિ. તસ્સ ઉટ્ઠાયુટ્ઠાય નિપજ્જનેનપિ ભિક્ખૂનં આપત્તિયેવ. ઉભયેસં સમ્બહુલભાવેપિ એસેવ નયો.

૮૦. અપિચેત્થ ¶ એકાવાસાદિકમ્પિ ચતુક્કં વેદિતબ્બં. યો હિ એકસ્મિં આવાસે એકેનેવ અનુપસમ્પન્નેન સદ્ધિં તિરત્તં સહસેય્યં કપ્પેતિ, તસ્સ ચતુત્થદિવસતો પટ્ઠાય દેવસિકા આપત્તિ. યોપિ એકસ્મિંયેવ આવાસે નાનાઅનુપસમ્પન્નેહિ સદ્ધિં તિરત્તં સહસેય્યં કપ્પેતિ, તસ્સપિ. યોપિ નાનાઆવાસેસુ એકેનેવ અનુપસમ્પન્નેન સદ્ધિં તિરત્તં સહસેય્યં કપ્પેતિ, તસ્સપિ. યોપિ નાનાઆવાસેસુ નાનાઅનુપસમ્પન્નેહિ સદ્ધિં યોજનસતમ્પિ ગન્ત્વા સહસેય્યં કપ્પેતિ, તસ્સપિ ચતુત્થદિવસતો પટ્ઠાય દેવસિકા આપત્તિ.

અયઞ્ચ સહસેય્યાપત્તિ નામ ‘‘ભિક્ખું ઠપેત્વા અવસેસો અનુપસમ્પન્નો નામા’’તિ વચનતો અન્તમસો પારાજિકવત્થુભૂતેન તિરચ્છાનગતેનપિ સદ્ધિં હોતિ, તસ્મા સચેપિ ગોધાબિળાલમઙ્ગુસાદીસુ કોચિ પવિસિત્વા ભિક્ખુનો વસનસેનાસને એકૂપચારટ્ઠાને સયતિ, સહસેય્યાવ હોતિ. યદિ પન થમ્ભાનં ઉપરિ કતપાસાદસ્સ ઉપરિમતલેન સદ્ધિં અસમ્બદ્ધભિત્તિકસ્સ ભિત્તિયા ઉપરિઠિતસુસિરતુલાસીસસ્સ સુસિરેન પવિસિત્વા તુલાય અબ્ભન્તરે સયિત્વા તેનેવ સુસિરેન નિક્ખમિત્વા ગચ્છતિ, હેટ્ઠાપાસાદે સયિતભિક્ખુસ્સ અનાપત્તિ. સચે છદને છિદ્દં હોતિ, તેન પવિસિત્વા અન્તોછદને વસિત્વા તેનેવ પક્કમતિ, નાનૂપચારે ઉપરિમતલે છદનબ્ભન્તરે સયિતસ્સ આપત્તિ, હેટ્ઠિમતલે સયિતસ્સ અનાપત્તિ. સચે અન્તોપાસાદેનેવ આરોહિત્વા સબ્બતલાનિ પરિભુઞ્જન્તિ, એકૂપચારાનિ હોન્તિ, તેસુ યત્થ કત્થચિ ¶ સયિતસ્સ આપત્તિ, સભાસઙ્ખેપેન કતે અડ્ઢકુટ્ટકે સેનાસને સયિતસ્સ તુલાવાળસઘાટાદીસુ કપોતાદયો સયન્તિ, આપત્તિયેવ. પરિક્ખેપસ્સ બહિગતે નિબ્બકોસબ્ભન્તરે સયન્તિ, અનાપત્તિ. પરિમણ્ડલં વા ચતુરસ્સં વા એકચ્છદનાય ગબ્ભમાલાય સતગબ્ભં ચેપિ સેનાસનં હોતિ, તત્ર ચે એકેન સાધારણદ્વારેન પવિસિત્વા વિસું પાકારેન અપરિચ્છિન્નગબ્ભૂપચારે સબ્બગબ્ભેપિ પવિસન્તિ, એકગબ્ભેપિ અનુપસમ્પન્ને નિપન્ને સબ્બગબ્ભેસુ નિપન્નાનં આપત્તિ. સચે સપમુખા ગબ્ભા હોન્તિ, પમુખઞ્ચ ઉપરિ અચ્છન્નં, પમુખે સયિતો ગબ્ભે સયિતાનં આપત્તિં ન કરોતિ. સચે પન ગબ્ભચ્છદનેનેવ સદ્ધિં સમ્બન્ધછદનં, તત્ર સયિતો સબ્બેસં આપત્તિં કરોતિ. કસ્મા? સબ્બચ્છન્નત્તા ચ સબ્બપરિચ્છન્નત્તા ચ. ગબ્ભપરિક્ખેપોયેવ હિસ્સ પરિક્ખેપો.

૮૧. યેપિ એકસાલદ્વિસાલતિસાલચતુસાલસન્નિવેસા મહાપાસાદા એકસ્મિં ઓકાસે પાદે ધોવિત્વા પવિટ્ઠેન સક્કા હોન્તિ સબ્બત્થ અનુપરિગન્તું, તેસુપિ સહસેય્યાપત્તિયા ન મુચ્ચતિ. સચે તસ્મિં તસ્મિં ઠાને ઉપચારં પરિચ્છિન્દિત્વા કતા હોન્તિ, એકૂપચારટ્ઠાનેયેવ આપત્તિ. દ્વીહિ દ્વારેહિ યુત્તસ્સ સુધાછદનમણ્ડપસ્સ મજ્ઝે પાકારં કરોન્તિ, એકેન દ્વારેન પવિસિત્વા ¶ એકસ્મિં પરિચ્છેદે અનુપસમ્પન્નો સયતિ, એકસ્મિં ભિક્ખુ, અનાપત્તિ. પાકારે ગોધાદીનં પવિસનમત્તં છિદ્દં હોતિ, એકસ્મિઞ્ચ પરિચ્છેદે ગોધા સયન્તિ, અનાપત્તિયેવ. ન હિ છિદ્દેન ગેહં એકૂપચારં નામ હોતિ. સચે પાકારમજ્ઝે છિન્દિત્વા દ્વારં યોજેન્તિ, એકૂપચારતાય આપત્તિ. તં દ્વારં કવાટેન પિદહિત્વા સયન્તિ, આપત્તિયેવ. ન હિ દ્વારપિદહનેન ગેહં નાનૂપચારં નામ હોતિ, દ્વારં વા અદ્વારં. કવાટઞ્હિ સંવરણવિવરણેહિ યથાસુખં વળઞ્જનત્થાય કતં, ન વળઞ્જુપચ્છેદનત્થાય. સચે તં દ્વારં પુન ઇટ્ઠકાહિ પિદહન્તિ, અદ્વારં હોતિ, પુરિમે નાનૂપચારભાવેયેવ તિટ્ઠતિ. દીઘપમુખં ચેતિયઘરં હોતિ, એકં કવાટં અન્તો, એકં બહિ, દ્વિન્નં કવાટાનં અન્તરે અનુપસમ્પન્નો અન્તોચેતિયઘરે સયન્તસ્સ આપત્તિં કરોતિ એકૂપચારત્તા.

અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપો – સેનાસનં ખુદ્દકં વા હોતુ મહન્તં વા, અઞ્ઞેન સદ્ધિં સમ્બન્ધં વા અસમ્બન્ધં વા, દીઘં વા વટ્ટં વા ચતુરસ્સં વા, એકભૂમિકં ¶ વા અનેકભૂમિકં વા, યં યં એકૂપચારં, સબ્બત્થ સહસેય્યાપત્તિ હોતીતિ. એત્થ ચ યેન કેનચિ પટિચ્છદનેન સબ્બચ્છન્ને સબ્બપરિચ્છન્ને પાચિત્તિયં, યેભુય્યેનછન્ને યેભુય્યેનપરિચ્છન્ને પાચિત્તિયં, સબ્બચ્છન્ને યેભુય્યેનપરિચ્છન્ને પાચિત્તિયં, સબ્બચ્છન્ને ઉપડ્ઢપરિચ્છન્ને પાચિત્તિયં, યેભુય્યેનછન્ને ઉપડ્ઢપરિચ્છન્ને પાચિત્તિયં, સબ્બપરિચ્છન્ને યેભુય્યેનછન્ને પાચિત્તિયં, સબ્બપરિચ્છન્ને ઉપડ્ઢચ્છન્ને પાચિત્તિયં, યેભુય્યેનપરિચ્છન્ને ઉપડ્ઢચ્છન્ને પાચિત્તિયન્તિ અટ્ઠ પાચિત્તિયાનિ. ઉપડ્ઢચ્છન્ને ઉપડ્ઢપરિચ્છન્ને દુક્કટં, સબ્બચ્છન્ને ચૂળકપરિચ્છન્ને દુક્કટં, યેભુય્યેનછન્ને ચૂળકપરિચ્છન્ને દુક્કટં, સબ્બપરિચ્છન્ને ચૂળકચ્છન્ને દુક્કટં, યેભુય્યેનપરિચ્છન્ને ચૂળકચ્છન્ને દુક્કટન્તિ પઞ્ચ દુક્કટાનિ વેદિતબ્બાનિ. સબ્બચ્છન્ને સબ્બઅપરિચ્છન્ને, સબ્બપરિચ્છન્ને સબ્બઅચ્છન્ને, યેભુય્યેનઅચ્છન્ને યેભુય્યેનઅપરિચ્છન્ને, ઉપડ્ઢચ્છન્ને ચૂળકપરિચ્છન્ને, ઉપડ્ઢપરિચ્છન્ને ચૂળકચ્છન્ને ચૂળકપરિચ્છન્ને ચ અનાપત્તિ. માતુગામેન સહ નિપજ્જન્તસ્સપિ અયમેવ વિનિચ્છયો. અયઞ્હેત્થ વિસેસો – અનુપસમ્પન્નેન સદ્ધિં નિપજ્જન્તસ્સ ચતુત્થદિવસે આપત્તિ, માતુગામેન સદ્ધિં પઠમદિવસેતિ. યક્ખિપેતીહિ પન દિસ્સમાનકરૂપાહિ તિરચ્છાનગતિત્થિયા ચ મેથુનધમ્મવત્થુભૂતાય એવ દુક્કટં, સેસાહિ અનાપત્તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૧૭. મઞ્ચપીઠાદિસઙ્ઘિકસેનાસનેસુ પટિપજ્જિતબ્બવિનિચ્છયકથા

૮૨. વિહારે ¶ સઙ્ઘિકે સેય્યં, સન્થરિત્વાન પક્કમોતિ સઙ્ઘિકે વિહારે સેય્યં સન્થરિત્વાન અઞ્ઞત્થ વસિતુકામતાય વિહારતો પક્કમનં. તત્રાયં વિનિચ્છયો –

‘‘યો પન ભિક્ખુ સઙ્ઘિકે વિહારે સેય્યં સન્થરિત્વા વા સન્થરાપેત્વા વા તં પક્કમન્તો નેવ ઉદ્ધરેય્ય ન ઉદ્ધરાપેય્ય અનાપુચ્છં વા ગચ્છેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૧૫) –

વચનતો ¶ સઙ્ઘિકે વિહારે સેય્યં સયં સન્થરિત્વા અઞ્ઞેન વા સન્થરાપેત્વા ઉદ્ધરણાદીનિ અકત્વા પરિક્ખિત્તસ્સ આરામસ્સ પરિક્ખેપં, અપરિક્ખિત્તસ્સ ઉપચારં અતિક્કમન્તસ્સ પાચિત્તિયં.

તત્થ સેય્યા નામ ભિસિ ચિમિલિકા ઉત્તરત્થરણં ભૂમત્થરણં તટ્ટિકા ચમ્મખણ્ડો નિસીદનં પચ્ચત્થરણં તિણસન્થારો પણ્ણસન્થારોતિ દસવિધા. તત્થ ભિસીતિ મઞ્ચકભિસિ વા પીઠકભિસિ વા. ચિમિલિકા નામ સુધાદિપરિકમ્મકતાય ભૂમિયા વણ્ણાનુરક્ખણત્થં કતા, તં હેટ્ઠા પત્થરિત્વા ઉપરિ કટસારકં પત્થરન્તિ. ઉત્તરત્થરણં નામ મઞ્ચપીઠાનં ઉપરિ અત્થરિતબ્બકપચ્ચત્થરણં. ભૂમત્થરણં નામ ભૂમિયં અત્થરિતબ્બા કટસારકાદિવિકતિ. તટ્ટિકા નામ તાલપણ્ણેહિ વા વાકેહિ વા કતતટ્ટિકા. ચમ્મખણ્ડો નામ સીહબ્યગ્ઘદીપિતરચ્છચમ્માદીસુપિ યં કિઞ્ચિ ચમ્મં. અટ્ઠકથાસુ હિ સેનાસનપરિભોગે પટિક્ખિત્તચમ્મં ન દિસ્સતિ, તસ્મા સીહબ્યગ્ઘચમ્માદીનં પરિહરણેયેવ પટિક્ખેપો વેદિતબ્બો. નિસીદનન્તિ સદસં વેદિતબ્બં. પચ્ચત્થરણન્તિ પાવારો કોજવોતિ એત્તકમેવ વુત્તં. તિણસન્થારોતિ યેસં કેસઞ્ચિ તિણાનં સન્થારો. એસ નયો પણ્ણસન્થારેપિ. એવં પન ઇમં દસવિધં સેય્યં સઙ્ઘિકે વિહારે સન્થરિત્વા વા સન્થરાપેત્વા વા પક્કમન્તેન આપુચ્છિત્વા પક્કમિતબ્બં, આપુચ્છન્તેન ચ ભિક્ખુમ્હિ સતિ ભિક્ખુ આપુચ્છિતબ્બો, તસ્મિં અસતિ સામણેરો, તસ્મિં અસતિ આરામિકો, તસ્મિં અસતિ યેન વિહારો કારિતો, સો વિહારસામિકો, તસ્સ વા કુલે યો કોચિ આપુચ્છિતબ્બો, તસ્મિમ્પિ અસતિ ચતૂસુ પાસાણેસુ મઞ્ચં ઠપેત્વા મઞ્ચે અવસેસમઞ્ચપીઠાનિ ¶ આરોપેત્વા ઉપરિ ભિસિઆદિકં દસવિધમ્પિ સેય્યં રાસિં કત્વા દારુભણ્ડં મત્તિકાભણ્ડં પટિસામેત્વા દ્વારવાતપાનાનિ પિદહિત્વા ગમિયવત્તં પૂરેત્વા ગન્તબ્બં.

સચે પન સેનાસનં ઓવસ્સતિ, છદનત્થઞ્ચ તિણં વા ઇટ્ઠકા વા આનીતા હોન્તિ, સચે ઉસ્સહતિ, છાદેતબ્બં. નો ચે સક્કોતિ, યો ઓકાસો અનોવસ્સકો, તત્થ મઞ્ચપીઠાદીનિ નિક્ખિપિત્વા ગન્તબ્બં. સચે સબ્બમ્પિ ઓવસ્સતિ, ઉસ્સહન્તેન અન્તોગામે ઉપાસકાનં ઘરે ઠપેતબ્બં. સચે તેપિ ‘‘સઙ્ઘિકં નામ, ભન્તે, ભારિયં, અગ્ગિદાહાદીનં ભાયામા’’તિ ન સમ્પટિચ્છન્તિ, અબ્ભોકાસેપિ પાસાણાનં ઉપરિ મઞ્ચં ઠપેત્વા સેસં પુબ્બે વુત્તનયેનેવ નિક્ખિપિત્વા તિણેહિ ચ પણ્ણેહિ ચ પટિચ્છાદેત્વા ગન્તું વટ્ટતિ. યઞ્હિ તત્થ અઙ્ગમત્તમ્પિ અવસિસ્સતિ, તં અઞ્ઞેસં તત્થ ¶ આગતભિક્ખૂનં ઉપકારં ભવિસ્સતીતિ. ઉદ્ધરિત્વા ગચ્છન્તેન પન મઞ્ચપીઠકવાટં સબ્બં અપનેત્વા સંહરિત્વા ચીવરવંસે લગ્ગેત્વાવ ગન્તબ્બં. પચ્છા આગન્ત્વા વસનકભિક્ખુનાપિ પુન મઞ્ચપીઠં ઠપયિત્વા ગચ્છન્તેન તથેવ કાતબ્બં. અન્તોકુટ્ટતો સેય્યં બહિકુટ્ટે પઞ્ઞપેત્વા વસન્તેન ગમનકાલે પુન ગહિતટ્ઠાનેયેવ પટિસામેતબ્બં. ઉપરિપાસાદતો ઓરોપેત્વા હેટ્ઠાપાસાદે વસન્તસ્સપિ એસેવ નયો. રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનેસુ મઞ્ચપીઠં પઞ્ઞપેત્વા બહિગમનકાલે પુન ગહિતટ્ઠાનેયેવ ઠપેતબ્બં.

૮૩. સેનાસનેસુ પન અયં આપુચ્છિતબ્બાનાપુચ્છિતબ્બવિનિચ્છયો – યા તાવ ભૂમિયં દીઘસાલા વા પણ્ણસાલા વા હોતિ, યં વા રુક્ખત્થમ્ભેસુ કતગેહં ઉપચિકાનં ઉટ્ઠાનટ્ઠાનં હોતિ, તતો પક્કમન્તેન તાવ આપુચ્છિત્વાવ પક્કમિતબ્બં. તસ્મિઞ્હિ કતિપયાનિ દિવસાનિ અજગ્ગિયમાને વમ્મિકાવ સન્તિટ્ઠન્તિ. યં પન પાસાણપિટ્ઠિયં વા પાસાણત્થમ્ભેસુ વા કતસેનાસનં સિલુચ્ચયલેણં વા સુધાલિત્તસેનાસનં વા, યત્થ યત્થ ઉપચિકાસઙ્કા નત્થિ, તતો પક્કમન્તસ્સ આપુચ્છિત્વાપિ અનાપુચ્છિત્વાપિ ગન્તું વટ્ટતિ, આપુચ્છનં પન વત્તં. સચે તાદિસેપિ સેનાસને એકેન પસ્સેન ઉપચિકા આરોહન્તિ, આપુચ્છિત્વાવ ગન્તબ્બં. યો પન આગન્તુકો ભિક્ખુ સઙ્ઘિકસેનાસનં ગહેત્વાવ સન્તં ભિક્ખું અનુવત્તન્તો અત્તનો સેનાસનં અગ્ગહેત્વા વસતિ, યાવ સો ન ગણ્હાતિ, તાવ તં સેનાસનં પુરિમભિક્ખુસ્સેવ પલિબોધો. યદા પન સો સેનાસનં ગહેત્વા અત્તનો ઇસ્સરિયેન વસતિ, તતો પટ્ઠાય આગન્તુકસ્સેવ પલિબોધો. સચે ઉભોપિ વિભજિત્વા ગણ્હન્તિ, ઉભિન્નમ્પિ પલિબોધો.

મહાપચ્ચરિયં પન વુત્તં – સચે દ્વે તયો એકતો હુત્વા પઞ્ઞપેન્તિ, ગમનકાલે સબ્બેહિ આપુચ્છિતબ્બં. તેસુ ચે પઠમં ગચ્છન્તો ‘‘પચ્છિમો જગ્ગિસ્સતી’’તિ આભોગં કત્વા ગચ્છતિ, વટ્ટતિ ¶ , પચ્છિમસ્સ આભોગેન મુત્તિ નત્થિ. બહૂ એકં પેસેત્વા સન્થરાપેન્તિ, ગમનકાલે સબ્બેહિ વા આપુચ્છિતબ્બં, એકં વા પેસેત્વા આપુચ્છિતબ્બં. અઞ્ઞતો મઞ્ચપીઠાદીનિ આનેત્વા અઞ્ઞત્ર વસિત્વા ગમનકાલે તત્થેવ નેતબ્બાનિ. સચે અઞ્ઞતો આનેત્વા વસમાનસ્સ અઞ્ઞો વુડ્ઢતરો આગચ્છતિ, ન પટિબાહિતબ્બો ¶ , ‘‘મયા, ભન્તે, અઞ્ઞાવાસતો આનીતં, પાકતિકં કરેય્યાથા’’તિ વત્તબ્બં. તેન ‘‘એવં કરિસ્સામી’’તિ સમ્પટિચ્છિતે ઇતરસ્સ ગન્તું વટ્ટતિ. એવં અઞ્ઞત્થ હરિત્વાપિ સઙ્ઘિકપરિભોગેન પરિભુઞ્જન્તસ્સ હિ નટ્ઠં વા જિણ્ણં વા ચોરેહિ વા હટં ગીવા નેવ હોતિ, પુગ્ગલિકપરિભોગેન પરિભુઞ્જન્તસ્સ પન ગીવા હોતિ. અઞ્ઞસ્સ મઞ્ચપીઠં પન સઙ્ઘિકપરિભોગેન વા પુગ્ગલિકપરિભોગેન વા પરિભુઞ્જન્તસ્સ નટ્ઠં ગીવાયેવ. અન્તોવિહારે સેય્યં સન્થરિત્વા ‘‘અજ્જેવ આગન્ત્વા પટિજગ્ગિસ્સામી’’તિ એવં સાપેક્ખો નદીપારં ગામન્તરં વા ગન્ત્વા યત્થસ્સ ગમનચિત્તં ઉપ્પન્નં, તત્થેવ ઠિતો કઞ્ચિ પેસેત્વા આપુચ્છતિ, નદીપૂરરાજચોરાદીસુ વા કેનચિ પલિબોધો હોતિ ઉપદ્દુતો, ન સક્કોતિ પચ્ચાગન્તું, એવંભૂતસ્સ અનાપત્તિ.

વિહારસ્સ ઉપચારે પન ઉપટ્ઠાનસાલાય વા મણ્ડપે વા રુક્ખમૂલે વા સેય્યં સન્થરિત્વા વા સન્થરાપેત્વા વા તં પક્કમન્તો નેવ ઉદ્ધરતિ ન ઉદ્ધરાપેતિ અનાપુચ્છં વા ગચ્છતિ, દુક્કટં. વુત્તપ્પકારઞ્હિ દસવિધં સેય્યં અન્તોગબ્ભાદિમ્હિ ગુત્તટ્ઠાને પઞ્ઞપેત્વા ગચ્છન્તસ્સ યસ્મા સેય્યાપિ સેનાસનમ્પિ ઉપચિકાહિ પલુજ્જતિ, વમ્મિકરાસિયેવ હોતિ, તસ્મા પાચિત્તિયં વુત્તં. બહિ પન ઉપટ્ઠાનસાલાદીસુ પઞ્ઞપેત્વા ગચ્છન્તસ્સ સેય્યામત્તમેવ નસ્સેય્ય ઠાનસ્સ અગુત્તતાય, ન સેનાસનં, તસ્મા એત્થ દુક્કટં વુત્તં. મઞ્ચપીઠં પન યસ્મા ન સક્કા સહસા ઉપચિકાહિ ખાયિતું, તસ્મા તં વિહારેપિ સન્થરિત્વા ગચ્છન્તસ્સ દુક્કટં. વિહારસ્સૂપચારે ઉપટ્ઠાનસાલાયં મણ્ડપે રુક્ખમૂલેપિ સન્થરિત્વા પક્કમન્તસ્સ દુક્કટમેવ.

૮૪. ‘‘યો પન ભિક્ખુ સઙ્ઘિકં મઞ્ચં વા પીઠં વા ભિસિં વા કોચ્છં વા અજ્ઝોકાસે સન્થરિત્વા વા સન્થરાપેત્વા વા તં પક્કમન્તો નેવ ઉદ્ધરેય્ય ન ઉદ્ધરાપેય્ય અનાપુચ્છં વા ગચ્છેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૦૯) વચનતો સઙ્ઘિકાનિ પન મઞ્ચપીઠાદીનિ ચત્તારિ અજ્ઝોકાસે સન્થરિત્વા વા સન્થરાપેત્વા વા ઉદ્ધરણાદીનિ અકત્વા ‘‘અજ્જેવ આગમિસ્સામી’’તિ ગચ્છન્તસ્સપિ થામમજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ લેડ્ડુપાતાતિક્કમે પાચિત્તિયં. એત્થ કોચ્છં નામ વાકમયં વા ઉસીરમયં વા મુઞ્જમયં વા પબ્બજમયં વા હેટ્ઠા ચ ઉપરિ ચ વિત્થતં મજ્ઝે સંખિત્તં પણવસણ્ઠાનં કત્વા બદ્ધં. તં કિર મજ્ઝે સીહબ્યગ્ઘચમ્મપરિક્ખિત્તમ્પિ ¶ કરોન્તિ, અકપ્પિયચમ્મં નામેત્થ નત્થિ. સેનાસનઞ્હિ સોવણ્ણમયમ્પિ વટ્ટતિ, તસ્મા તં મહગ્ઘં હોતિ.

‘‘અનુજાનામિ, ¶ ભિક્ખવે, અટ્ઠ માસે અવસ્સિકસઙ્કેતે મણ્ડપે વા રુક્ખમૂલે વા યત્થ કાકા વા કુલલા વા ન ઊહદન્તિ, તત્થ સેનાસનં નિક્ખિપિતુ’’ન્તિ (પાચિ. ૧૧૦) વચનતો પન વસ્સિકવસ્સાનમાસાતિ એવં અપઞ્ઞાતે ચત્તારો હેમન્તિકે, ચત્તારો ગિમ્હિકેતિ અટ્ઠ માસે સાખામણ્ડપે વા પદરમણ્ડપે વા રુક્ખમૂલે વા નિક્ખિપિતું વટ્ટતિ. યસ્મિં પન કાકા વા કુલલા વા અઞ્ઞે વા સકુન્તા ધુવનિવાસેન કુલાવકે કત્વા વસન્તિ, તસ્સ રુક્ખસ્સ મૂલે ન નિક્ખિપિતબ્બં. ‘‘અટ્ઠ માસે’’તિ વચનતો યેસુ જનપદેસુ વસ્સકાલે ન વસ્સતિ, તેસુ ચત્તારો માસે નિક્ખિપિતું ન વટ્ટતિયેવ. ‘‘અવસ્સિકસઙ્કેતે’’તિ વચનતો યત્થ હેમન્તે દેવો વસ્સતિ, તત્થ હેમન્તેપિ અજ્ઝોકાસે નિક્ખિપિતું ન વટ્ટતિ. ગિમ્હે પન સબ્બત્થ વિગતવલાહકં વિસુદ્ધં નતં હોતિ, એવરૂપે કાલે કેનચિદેવ કરણીયેન અજ્ઝોકાસે મઞ્ચપીઠં નિક્ખિપિતું વટ્ટતિ.

૮૫. અબ્ભોકાસિકેનપિ વત્તં જાનિતબ્બં. તસ્સ હિ સચે પુગ્ગલિકમઞ્ચકો અત્થિ, તત્થેવ સયિતબ્બં. સઙ્ઘિકં ગણ્હન્તેન વેત્તેન વા વાકેન વા વીતમઞ્ચકો ગહેતબ્બો, તસ્મિં અસતિ પુરાણમઞ્ચકો ગહેતબ્બો, તસ્મિં અસતિ નવવાયિમો વા ઓનદ્ધકો વા ગહેતબ્બો. ગહેત્વા પન ‘‘અહં ઉક્કટ્ઠરુક્ખમૂલિકો ઉક્કટ્ઠઅબ્ભોકાસિકો’’તિ ચીવરકુટિમ્પિ અકત્વા અસમયે અજ્ઝોકાસે વા રુક્ખમૂલે વા પઞ્ઞપેત્વા નિપજ્જિતું ન વટ્ટતિ. સચે પન ચતુગ્ગુણેનપિ ચીવરેન કતા કુટિ અતેમેન્તં રક્ખિતું ન સક્કોતિ, સત્તાહવદ્દલિકાદીનિ ભવન્તિ, ભિક્ખુનો કાયાનુગતિકત્તા વટ્ટતિ. અરઞ્ઞે પણ્ણકુટીસુ વસન્તાનં સીલસમ્પદાય પસન્નચિત્તા મનુસ્સા નવં મઞ્ચપીઠં દેન્તિ ‘‘સઙ્ઘિકપરિભોગેન પરિભુઞ્જથા’’તિ, વસિત્વા ગચ્છન્તેહિ સામન્તવિહારે સભાગભિક્ખૂનં પેસેત્વા ગન્તબ્બં, સભાગાનં અભાવેન અનોવસ્સકે નિક્ખિપિત્વા ગન્તબ્બં, અનોવસ્સકે અસતિ રુક્ખે લગ્ગેત્વા ગન્તબ્બં. ચેતિયઙ્ગણે સમ્મજ્જનિં ગહેત્વા ભોજનસાલઙ્ગણં વા ઉપોસથાગારઙ્ગણં વા પરિવેણદિવાટ્ઠાનઅગ્ગિસાલાદીસુ વા અઞ્ઞતરં સમ્મજ્જિત્વા ધોવિત્વા પુન સમ્મજ્જનિમાળકેયેવ ઠપેતબ્બા. ઉપોસથાગારાદીસુ અઞ્ઞતરસ્મિં ગહેત્વા અવસેસાનિ સમ્મજ્જન્તસ્સપિ એસેવ નયો.

યો ¶ પન ભિક્ખાચારમગ્ગં સમ્મજ્જન્તો ગન્તુકામો હોતિ, તેન સમ્મજ્જિત્વા સચે અન્તરામગ્ગે સાલા અત્થિ, તત્થ ઠપેતબ્બા. સચે નત્થિ, વલાહકાનં અનુટ્ઠિતભાવં સલ્લક્ખેત્વા ‘‘યાવાહં ¶ ગામતો નિક્ખમામિ, તાવ ન વસ્સિસ્સતી’’તિ જાનન્તેન યત્થ કત્થચિ નિક્ખિપિત્વા પુન પચ્ચાગચ્છન્તેન પાકતિકટ્ઠાને ઠપેતબ્બા. ‘‘સચે વસ્સિસ્સતીતિ જાનન્તો અજ્ઝોકાસે ઠપેતિ, દુક્કટ’’ન્તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. સચે પન તત્ર તત્રેવ સમ્મજ્જનત્થાય સમ્મજ્જની નિક્ખિત્તા હોતિ, તં તં ઠાનં સમ્મજ્જિત્વા તત્ર તત્રેવ નિક્ખિપિતું વટ્ટતિ, આસનસાલં સમ્મજ્જન્તેન વત્તં જાનિતબ્બં. તત્રિદં વત્તં – મજ્ઝતો પટ્ઠાય પાદટ્ઠાનાભિમુખા વાલિકા હરિતબ્બા, કચવરં હત્થેહિ ગહેત્વા બહિ છડ્ડેતબ્બં.

૮૬. સચે વુત્તપ્પકારં ચતુબ્બિધમ્પિ સઙ્ઘિકં સેનાસનં અજ્ઝોકાસે વા રુક્ખમૂલે વા મણ્ડપે વા અનુપસમ્પન્નેન સન્થરાપેતિ, યેન સન્થરાપિતં, તસ્સ પલિબોધો. સચે પન ઉપસમ્પન્નેન સન્થરાપેતિ, યેન સન્થતં, તસ્સ પલિબોધો. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પાચિ. અટ્ઠ. ૧૧૧) – થેરો ભોજનસાલાયં ભત્તકિચ્ચં કત્વા દહરં આણાપેતિ ‘‘ગચ્છ દિવાટ્ઠાને મઞ્ચપીઠં પઞ્ઞપેહી’’તિ. સો તથા કત્વા નિસિન્નો, થેરો યથારુચિ વિચરિત્વા તત્થ ગન્ત્વા થવિકં વા ઉત્તરાસઙ્ગં વા ઠપેતિ, તતો પટ્ઠાય થેરસ્સ પલિબોધો. નિસીદિત્વા સયં ગચ્છન્તો નેવ ઉદ્ધરતિ ન ઉદ્ધરાપેતિ, લેડ્ડુપાતાતિક્કમે પાચિત્તિયં. સચે પન થેરો તત્થ થવિકં વા ઉત્તરાસઙ્ગં વા અટ્ઠપેત્વા ચઙ્કમન્તોવ દહરં ‘‘ગચ્છ ત્વ’’ન્તિ ભણતિ, તેન ‘‘ઇદં, ભન્તે, મઞ્ચપીઠ’’ન્તિ આચિક્ખિતબ્બં. સચે થેરો વત્તં જાનાતિ, ‘‘ત્વં ગચ્છ, અહં પાકતિકં કરિસ્સામી’’તિ વત્તબ્બં. સચે બાલો હોતિ અનુગ્ગહિતવત્તો, ‘‘ગચ્છ, મા ઇધ તિટ્ઠ, નેવ નિસીદિતું ન નિપજ્જિતું દેમી’’તિ દહરં તજ્જેતિયેવ. દહરેન ‘‘ભન્તે, સુખં સયથા’’તિ કપ્પં લભિત્વા વન્દિત્વા ગન્તબ્બં. તસ્મિં ગતે થેરસ્સેવ પલિબોધો, પુરિમનયેનેવ ચસ્સ આપત્તિ વેદિતબ્બા.

અથ પન આણત્તિક્ખણેયેવ દહરો ‘‘મય્હં ભણ્ડે ભણ્ડધોવનાદિ કિઞ્ચિ કરણીયં અત્થી’’તિ વદતિ, થેરો પન તં ‘‘પઞ્ઞપેત્વા ગચ્છાહી’’તિ વત્વા ભોજનસાલતો નિક્ખમિત્વા અઞ્ઞત્થ ગચ્છતિ, પાદુદ્ધારેન કારેતબ્બો ¶ . સચે તત્થેવ ગન્ત્વા નિસીદતિ, પુરિમનયેનેવ ચસ્સ લેડ્ડુપાતાતિક્કમે આપત્તિ. સચે પન થેરો સામણેરં આણાપેતિ, સામણેરે તત્થ મઞ્ચપીઠં પઞ્ઞપેત્વા નિસિન્નેપિ ભોજનસાલતો અઞ્ઞત્થ ગચ્છન્તો પાદુદ્ધારેન કારેતબ્બો. ગન્ત્વા નિસિન્નો પુન ગમનકાલે લેડ્ડુપાતાતિક્કમે આપત્તિયા કારેતબ્બો. સચે પન આણાપેન્તો ‘‘મઞ્ચપીઠં પઞ્ઞપેત્વા તત્થેવ નિસીદા’’તિ આણાપેતિ, યત્રિચ્છતિ, તત્ર ગન્ત્વા આગન્તું લભતિ. સયં પન પાકતિકં અકત્વા ગચ્છન્તસ્સ લેડ્ડુપાતાતિક્કમે પાચિત્તિયં. અન્તરસન્નિપાતે ¶ મઞ્ચપીઠાદીનિ પઞ્ઞપેત્વા નિસિન્નેહિ ગમનકાલે આરામિકાનં ‘‘ઇદં પટિસામેથા’’તિ વત્તબ્બં, અવત્વા ગચ્છન્તાનં લેડ્ડુપાતાતિક્કમે આપત્તિ.

૮૭. મહાધમ્મસ્સવનં નામ હોતિ, તત્થ ઉપોસથાગારતોપિ ભોજનસાલતોપિ આહરિત્વા મઞ્ચપીઠાનિ પઞ્ઞપેન્તિ, આવાસિકાનંયેવ પલિબોધો. સચે આગન્તુકા ‘‘ઇદં અમ્હાકં ઉપજ્ઝાયસ્સ, ઇદં આચરિયસ્સા’’તિ ગણ્હન્તિ, તતો પટ્ઠાય તેસં પલિબોધો. ગમનકાલે પાકતિકં અકત્વા લેડ્ડુપાતં અતિક્કમન્તાનં આપત્તિ. મહાપચ્ચરિયં પન વુત્તં ‘‘યાવ અઞ્ઞે ન નિસીદન્તિ, તાવ યેહિ પઞ્ઞત્તં, તેસં ભારો, અઞ્ઞેસુ આગન્ત્વા નિસિન્નેસુ નિસિન્નકાનં ભારો. સચે તે અનુદ્ધરિત્વા વા અનુદ્ધરાપેત્વા વા ગચ્છન્તિ, દુક્કટં. કસ્મા? અનાણત્તિયા પઞ્ઞપિતત્તા’’તિ. ધમ્માસને પઞ્ઞત્તે યાવ ઉસ્સારકો વા ધમ્મકથિકો વા નાગચ્છતિ, તાવ પઞ્ઞાપકાનં પલિબોધો. તસ્મિં આગન્ત્વા નિસિન્ને તસ્સ પલિબોધો. સકલં અહોરત્તં ધમ્મસ્સવનં હોતિ, અઞ્ઞો ઉસ્સારકો વા ધમ્મકથિકો વા ઉટ્ઠાતિ, અઞ્ઞો નિસીદતિ, યો યો આગન્ત્વા નિસીદતિ, તસ્સ તસ્સેવ ભારો. ઉટ્ઠહન્તેન પન ‘‘ઇદમાસનં તુમ્હાકં ભારો’’તિ વત્વા ગન્તબ્બં. સચેપિ ઇતરસ્મિં અનાગતે પઠમં નિસિન્નો ઉટ્ઠાય ગચ્છતિ, તસ્મિઞ્ચ અન્તોઉપચારટ્ઠેયેવ ઇતરો આગન્ત્વા નિસીદતિ, ઉટ્ઠાય ગતો આપત્તિયા ન કારેતબ્બો. સચે પન ઇતરસ્મિં અનાગતેયેવ પઠમં નિસિન્નો ઉટ્ઠાયાસના લેડ્ડુપાતં અતિક્કમતિ, આપત્તિયા કારેતબ્બો. ‘‘સબ્બત્થ લેડ્ડુપાતાતિક્કમે પઠમપાદે દુક્કટં, દુતિયપાદે પાચિત્તિય’’ન્તિ અયં નયો મહાપચ્ચરિયં વુત્તોતિ.

૮૮. સચે ¶ પન વુત્તપ્પકારસેનાસનતો અઞ્ઞં સઙ્ઘિકં ચિમિલિકં વા ઉત્તરત્થરણં વા ભૂમત્થરણં વા તટ્ટિકં વા ચમ્મખણ્ડં વા પાદપુઞ્છનિં વા ફલકપીઠં વા અજ્ઝોકાસે સન્થરિત્વા વા સન્થરાપેત્વા વા તં પક્કમન્તો નેવ ઉદ્ધરતિ ન ઉદ્ધરાપેતિ અનાપુચ્છં વા ગચ્છતિ, દુક્કટં. આધારકં પત્તપિધાનકં પાદકઠલિકં તાલવણ્ટં બીજનિપત્તકં યં કિઞ્ચિ દારુભણ્ડં અન્તમસો પાનીયઉળુઙ્કં પાનીયસઙ્ખં અજ્ઝોકાસે નિક્ખિપિત્વા ગચ્છન્તસ્સપિ દુક્કટં. અજ્ઝોકાસે રજનં પચિત્વા રજનભાજનં રજનઉળુઙ્કો રજનદોણિકાતિ સબ્બં અગ્ગિસાલાય પટિસામેતબ્બં. સચે અગ્ગિસાલા નત્થિ, અનોવસ્સકે પબ્ભારે નિક્ખિપિતબ્બં. તસ્મિમ્પિ અસતિ યત્થ ઓલોકેન્તા ભિક્ખૂ પસ્સન્તિ, તાદિસે ઠાને ઠપેત્વા ગન્તું વટ્ટતિ. અઞ્ઞપુગ્ગલિકે પન મઞ્ચપીઠાદિસેનાસનેપિ દુક્કટમેવ. એત્થ પન ‘‘યસ્મિં વિસ્સાસગ્ગાહો ન રુહતિ, તસ્સ સન્તકે દુક્કટં. યસ્મિં પન વિસ્સાસગ્ગાહો રુહતિ, તસ્સ સન્તકં અત્તનો પુગ્ગલિકમેવ હોતી’’તિ મહાપચ્ચરિયાદીસુ વુત્તં. અત્તનો પુગ્ગલિકે પન અનાપત્તિયેવ. યો ભિક્ખુ ¶ વા સામણેરો વા આરામિકો વા લજ્જી હોતિ, અત્તનો પલિબોધં વિય મઞ્ઞતિ, તથારૂપં અનાપુચ્છિત્વા ગચ્છન્તસ્સપિ અનાપત્તિ. યો પન આતપે ઓતાપેન્તો ‘‘આગન્ત્વા ઉદ્ધરિસ્સામી’’તિ ગચ્છતિ, તસ્સપિ અનાપત્તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

પટિપજ્જિતબ્બવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૮૯. કાલિકાનિપિ ¶ ચત્તારીતિ એત્થ (પાચિ. અટ્ઠ. ૨૫૫-૨૫૬) યાવકાલિકં યામકાલિકં સત્તાહકાલિકં યાવજીવિકન્તિ ઇમાનિ ચત્તારિ કાલિકાનિ વેદિતબ્બાનિ. તત્થ પુરેભત્તં પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં યં કિઞ્ચિ ખાદનીયભોજનીયં યાવ મજ્ઝન્હિકસઙ્ખતો કાલો, તાવ પરિભુઞ્જિતબ્બતો યાવકાલિકં. સદ્ધિં અનુલોમપાનેહિ અટ્ઠવિધં પાનં યાવ રત્તિયા પચ્છિમયામસઙ્ખાતો ¶ યામો, તાવ પરિભુઞ્જિતબ્બતો યામો કાલો અસ્સાતિ યામકાલિકં. સપ્પિઆદિ પઞ્ચવિધં ભેસજ્જં પટિગ્ગહેત્વા સત્તાહં નિધેતબ્બતો સત્તાહો કાલો અસ્સાતિ સત્તાહકાલિકં. ઠપેત્વા ઉદકં અવસેસં સબ્બમ્પિ પટિગ્ગહિતં યાવજીવં પરિહરિત્વા સતિ પચ્ચયે પરિભુઞ્જિતબ્બતો યાવજીવિકન્તિ વુચ્ચતિ.

૯૦. તત્થ યાવકાલિકેસુ ભોજનીયં નામ ઓદનો કુમ્માસો સત્તુ મચ્છો મંસન્તિ. પઞ્ચ ભોજનાનિ યામકાલિકં સત્તાહકાલિકં યાવજીવિકઞ્ચ ઠપેત્વા અવસેસં ખાદનીયં નામ. એત્થ (પાચિ. અટ્ઠ. ૨૪૮-૯) પન યં તાવ સક્ખલિમોદકાદિ પુબ્બણ્ણાપરણ્ણમયં ખાદનીયં, તત્થ વત્તબ્બમેવ નત્થિ. યમ્પિ વનમૂલાદિપ્પભેદં આમિસગતિકં હોતિ. સેય્યથિદં – મૂલખાદનીયં કન્દખાદનીયં મુળાલખાદનીયં મત્થકખાદનીયં ખન્ધખાદનીયં તચખાદનીયં પત્તખાદનીયં પુપ્ફખાદનીયં ફલખાદનીયં અટ્ઠિખાદનીયં પિટ્ઠખાદનીયં નિય્યાસખાદનીયન્તિ, ઇદમ્પિ ખાદનીયસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ.

તત્થ પન આમિસગતિકસલ્લક્ખણત્થં ઇદં મુખમત્તનિદસ્સનં – મૂલખાદનીયે તાવ મૂલકમૂલં ખારકમૂલં ચચ્ચુમૂલં તમ્બકમૂલં તણ્ડુલેય્યકમૂલં વત્થુલેય્યકમૂલં વજકલિમૂલં જજ્ઝરિમૂલન્તિ એવમાદીનિ સૂપેય્યપણ્ણમૂલાનિ આમિસગતિકાનિ. એત્થ ચ વજકલિમૂલે જરટ્ઠં છિન્દિત્વા છડ્ડેન્તિ, તં યાવજીવિકં હોતિ. અઞ્ઞમ્પિ એવરૂપં એતેનેવ નયેન વેદિતબ્બં. મૂલકખારકજજ્ઝરિમૂલાનં પન જરટ્ઠાનિપિ આમિસગતિકાનેવાતિ વુત્તં. યાનિ પન પાળિયં –

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, મૂલાનિ ભેસજ્જાનિ હલિદ્દિં સિઙ્ગિવેરં વચં વચત્તં અતિવિસં કટુકરોહિણિં ઉસીરં ભદ્દમુત્તકં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ મૂલાનિ ભેસજ્જાનિ ¶ નેવ ખાદનીયે ખાદનીયત્થં ફરન્તિ, ન ભોજનીયે ભોજનીયત્થં ફરન્તી’’તિ (મહાવ. ૨૬૩) –

વુત્તાનિ, તાનિ યાવજીવિકાનિ. તેસં ચૂળપઞ્ચમૂલં મહાપઞ્ચમૂલન્તિઆદિના નયેન ગણિયમાનાનં ગણનાય અન્તો નત્થિ, ખાદનીયત્થઞ્ચ ભોજનીયત્થઞ્ચ અફરણભાવોયેવ પનેતેસં લક્ખણં. તસ્મા યં કિઞ્ચિ મૂલં તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થં ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરતિ, તં યાવકાલિકં, ઇતરં યાવજીવિકન્તિ વેદિતબ્બં ¶ . સુબહું વત્વાપિ હિ ઇમસ્મિંયેવ લક્ખણે ઠાતબ્બં. નામસઞ્ઞાસુ પન વુચ્ચમાનાસુ તં તં નામં અજાનન્તાનં સમ્મોહોયેવ હોતિ, તસ્મા નામસઞ્ઞાય આદરં અકત્વા લક્ખણમેવ દસ્સિતં. યથા ચ મૂલે, એવં કન્દાદીસુપિ લક્ખણં દસ્સયિસ્સામ, તસ્સેવ વસેન વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. યઞ્ચ તં પાળિયં હલિદ્દાદિ અટ્ઠવિધં વુત્તં, તસ્સ ખન્ધતચપુપ્ફફલાદિ સબ્બં યાવજીવિકન્તિ વુત્તં.

કન્દખાદનીયે દુવિધો કન્દો દીઘો ચ ભિસકિંસુકકન્દાદિ, વટ્ટો ચ ઉપ્પલકસેરુકકન્દાદિ, યં ગણ્ઠીતિપિ વદન્તિ. તત્થ સબ્બેસં કન્દાનં જિણ્ણજરટ્ઠટ્ઠાનઞ્ચ છલ્લિ ચ સુખુમમૂલાનિ ચ યાવજીવિકાનિ, તરુણો પન સુખખાદનીયો સાલકલ્યાણિપોતકકન્દો કિંસુકપોતકકન્દો અમ્બાટકકન્દો કેતકકન્દો માલુવકન્દો ભિસસઙ્ખાતો પદુમપુણ્ડરીકકન્દો પિણ્ડાલુમસાલુઆદયો ચ ખીરવલ્લિકન્દો આલુવકન્દો સિગ્ગુકન્દો તાલકન્દો નીલુપ્પલરત્તુપ્પલકુમુદસોગન્ધિકાનં કન્દા કદલિકન્દો વેળુકન્દો કસેરુકકન્દોતિ એવમાદયો તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થઞ્ચ ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણકકન્દા યાવકાલિકા. ખીરવલ્લિકન્દો અધોતો યાવજીવિકો, ધોતો યાવકાલિકો. ખીરકાકોલિજીવિકઉસભકલસુણાદિકન્દા પન યાવજીવિકા. તે પાળિયં ‘‘યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ મૂલાનિ ભેસજ્જાની’’તિ એવં (મહાવ. ૨૬૩) મૂલભેસજ્જસઙ્ગહેનેવ સઙ્ગહિતા.

મુળાલખાદનીયે પદુમમુળાલં પુણ્ડરીકમુળાલં મૂલસદિસંયેવ. એરકમુળાલં કન્દુલમુળાલન્તિ એવમાદિ તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થં ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણકમુળાલં યાવકાલિકં, હલિદ્દિસિઙ્ગિવેરમકચિચતુરસ્સવલ્લિકેતકતાલહિન્તાલકુન્તાલનાળિકેરપૂગરુક્ખાદિમુળાલં પન યાવજીવિકં. તં સબ્બમ્પિ પાળિયં ‘‘યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ મૂલાનિ ભેસજ્જાની’’તિ એવં મૂલભેસજ્જસઙ્ગહેનેવ સઙ્ગહિતં.

મત્થકખાદનીયે ¶ તાલહિન્તાલકુન્તાલકેતકનાળિકેરપૂગરુક્ખખજ્જૂરિવેત્તએરકકદલીનં કળીરસઙ્ખાતા મત્થકા, વેણુકળીરો નળકળીરો ઉચ્છુકળીરો ¶ મૂલકકળીરો સાસપકળીરો સતાવરિકળીરો સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં કળીરાતિ એવમાદિ તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થં ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણકો રુક્ખવલ્લિઆદીનં મત્થકો યાવકાલિકો, હલિદ્દિસિઙ્ગિવેરવચમકચિલસુણાનં કળીરા, તાલહિન્તાલકુન્તાલનાળિકેરકળીરાનઞ્ચ છિન્દિત્વા પાતિતો જરટ્ઠબુન્દો યાવજીવિકો.

ખન્ધખાદનીયે અન્તોપથવીગતો સાલકલ્યાણીખન્ધો ઉચ્છુખન્ધો નીલુપ્પલરત્તુપ્પલકુમુદસોગન્ધિકાનં દણ્ડકખન્ધાતિ એવમાદિ તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થં ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણકો ખન્ધો યાવકાલિકો, ઉપ્પલજાતીનં પણ્ણદણ્ડકો પદુમજાતીનં સબ્બોપિ દણ્ડકો કરવિન્દદણ્ડાદયો ચ અવસેસસબ્બખન્ધા યાવજીવિકા.

તચખાદનીયે ઉચ્છુતચોવ એકો યાવકાલિકો, સોપિ સરસો, સેસો સબ્બો યાવજીવિકો. તેસં પન મત્થકખન્ધતચાનં તિણ્ણમ્પિ પાળિયં કસાવભેસજ્જેન સઙ્ગહો વેદિતબ્બો. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, કસાવાનિ ભેસજ્જાનિ નિમ્બકસાવં કુટજકસાવં પટોલકસાવં ફગ્ગવકસાવં નત્તમાલકસાવં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ કસાવાનિ ભેસજ્જાનિ નેવ ખાદનીયે ખાદનીયત્થં ફરન્તિ, ન ભોજનીયે ભોજનીયત્થં ફરન્તી’’તિ (મહાવ. ૨૬૩).

એત્થ હિ એતેસમ્પિ સઙ્ગહો સિજ્ઝતિ. વુત્તકસાવાનિ ચ સબ્બકપ્પિયાનીતિ વેદિતબ્બાનિ.

પત્તખાદનીયે મૂલકં ખારકો ચચ્ચુ તમ્બકો તણ્ડુલેય્યકો પપુન્નાગો વત્થુલેય્યકો વજકલિ જજ્ઝરિ સેલ્લુ સિગ્ગુ કાસમદ્દકો ઉમ્માચીનમુગ્ગો માસો રાજમાસો ઠપેત્વા મહાનિપ્ફાવં અવસેસનિપ્ફાવો અગ્ગિમન્થો સુનિસન્નકો સેતવરણો નાળિકા ભૂમિયં જાતલોણીતિ એતેસં પત્તાનિ, અઞ્ઞાનિ ચ એવરૂપાનિ તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થઞ્ચ ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણકાનિ પત્તાનિ એકંસેન યાવકાલિકાનિ ¶ , યા પનઞ્ઞા ¶ મહાનખપિટ્ઠિમત્તપણ્ણા લોણિરુક્ખે ચ ગચ્છે ચ આરોહતિ, તસ્સા પત્તં યાવજીવિકં. બ્રહ્મિપત્તઞ્ચ યાવકાલિકન્તિ દીપવાસિનો વદન્તિ. અમ્બપલ્લવં યાવકાલિકં, અસોકપલ્લવં પન યાવજીવિકં. યાનિ ચઞ્ઞાનિ પાળિયં –

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પણ્ણાનિ ભેસજ્જાનિ નિમ્બપણ્ણં કુટજપણ્ણં પટોલપણ્ણં સુલસિપણ્ણં કપ્પાસપણ્ણં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ પણ્ણાનિ ભેસજ્જાનિ નેવ ખાદનીયે ખાદનીયત્થં ફરન્તિ, ન ભોજનીયે ભોજનીયત્થં ફરન્તી’’તિ (મહાવ. ૨૬૩) –

વુત્તાનિ, તાનિ યાવજીવિકાનિ. ન કેવલઞ્ચ પણ્ણાનિ, તેસં પુપ્ફફલાનિપિ. યાવજીવિકપણ્ણાનં પન ફગ્ગવપણ્ણં અજ્જુકપણ્ણં ફણિજ્જકપણ્ણં તમ્બૂલપણ્ણં પદુમિનિપણ્ણન્તિ એવં ગણનવસેન અન્તો નત્થિ.

પુપ્ફખાદનીયે મૂલકપુપ્ફં ખારકપુપ્ફં ચચ્ચુપુપ્ફં તમ્બકપુપ્ફં વજકલિપુપ્ફં જજ્ઝરિપુપ્ફં ચૂળનિપ્ફાવપુપ્ફં મહાનિપ્ફાવપુપ્ફં કસેરુકપુપ્ફં નાળિકેરતાલકેતકાનં તરુણપુપ્ફાનિ સેતવરણપુપ્ફં સિગ્ગુપુપ્ફં ઉપ્પલપદુમજાતિકાનં પુપ્ફાનં કણ્ણિકામત્તં અગન્ધિપુપ્ફં કરીરપુપ્ફં જીવન્તી પુપ્ફન્તિ એવમાદિ તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થં ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણપુપ્ફં યાવકાલિકં, અસોકબકુલકુય્યકપુન્નાગચમ્પકજાતિકરવીરકણિકારકુન્દનવમાલિકમલ્લિકાદીનં પન પુપ્ફં યાવજીવિકં, તસ્સ ગણનાય અન્તો નત્થિ. પાળિયં પનસ્સ કસાવભેસજ્જેન સઙ્ગહો વેદિતબ્બો.

ફલખાદનીયે પનસલબુજતાલનાળિકેરઅમ્બજમ્બુઅમ્બાટકતિન્તિણિકમાતુલુઙ્ગકપિત્થલાબુકુમ્ભણ્ડપુસ્સફલતિમ્બરૂસકતિપુસવાતિઙ્ગણચોચમોચમધુકાદીનં ફલાનિ, યાનિ લોકે તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થં ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરન્તિ, સબ્બાનિ તાનિ યાવકાલિકાનિ, નામગણનવસેન તેસં ન સક્કા પરિયન્તં દસ્સેતું. યાનિ પન પાળિયં –

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ફલાનિ ભેસજ્જાનિ બિલઙ્ગં પિપ્પલિં મરીચં હરીતકં વિભીતકં આમલકં ગોટ્ઠફલં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ ¶ અત્થિ ફલાનિ ભેસજ્જાનિ નેવ ખાદનીયે ખાદનીયત્થં ફરન્તિ, ન ભોજનીયે ભોજનીયત્થં ફરન્તી’’તિ (મહાવ. ૨૬૩) –

વુત્તાનિ ¶ , તાનિ યાવજીવિકાનિ. તેસમ્પિ અપરિપક્કાનિ અચ્છિવબિમ્બવરણકેતકકાસ્મરીઆદીનં ફલાનિ જાતિફલં કટુકફલં એળા તક્કોલન્તિ એવં નામવસેન ન સક્કા પરિયન્તં દસ્સેતું.

અટ્ઠિખાદનીયે લબુજટ્ઠિ પનસટ્ઠિ અમ્બાટકટ્ઠિ સાલટ્ઠિ ખજ્જૂરીકેતકતિમ્બરૂસકાનં તરુણફલટ્ઠિ તિન્તિણિકટ્ઠિ બિમ્બફલટ્ઠિ ઉપ્પલપદુમજાતીનં પોક્ખરટ્ઠીતિ એવમાદીનિ તેસુ તેસુ જનપદેસુ મનુસ્સાનં પકતિઆહારવસેન ખાદનીયત્થં ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણકાનિ અટ્ઠીનિ યાવકાલિકાનિ, મધુકટ્ઠિ પુન્નાગટ્ઠિ હરીતકાદીનં અટ્ઠીનિ સિદ્ધત્થકટ્ઠિ રાજિકટ્ઠીતિ એવમાદીનિ અટ્ઠીનિ યાવજીવિકાનિ. તેસં પાળિયં ફલભેસજ્જેનેવ સઙ્ગહો વેદિતબ્બો.

પિટ્ઠખાદનીયે સત્તન્નં તાવ ધઞ્ઞાનં ધઞ્ઞાનુલોમાનં અપરણ્ણાનઞ્ચ પિટ્ઠં પનસપિટ્ઠં લબુજપિટ્ઠં અમ્બાટકપિટ્ઠં સાલપિટ્ઠં ધોતકતાલપિટ્ઠં ખીરવલ્લિપિટ્ઠઞ્ચાતિ એવમાદીનિ તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થં ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણકાનિ પિટ્ઠાનિ યાવકાલિકાનિ, અધોતકં તાલપિટ્ઠં ખીરવલ્લિપિટ્ઠં અસ્સગન્ધાદિપિટ્ઠાનિ ચ યાવજીવિકાનિ. તેસં પાળિયં કસાવેહિ મૂલફલેહિ ચ સઙ્ગહો વેદિતબ્બો.

નિય્યાસખાદનીયે – એકો ઉચ્છુનિય્યાસોવ સત્તાહકાલિકો, સેસા –

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, જતૂનિ ભેસજ્જાનિ હિઙ્ગું હિઙ્ગુજતું હિઙ્ગુસિપાટિકં તકં તકપત્તિં તકપણ્ણિં સજ્જુલસં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ જતૂનિ ભેસજ્જાની’’તિ (મહાવ. ૨૬૩) –

એવં પાળિયં વુત્તા નિય્યાસા યાવજીવિકા. તત્થ યેવાપનકવસેન સઙ્ગહિતાનં અમ્બનિય્યાસો કણિકારનિય્યાસોતિ એવં નામવસેન ન સક્કા પરિયન્તં દસ્સેતું. એવં ઇમેસુ મૂલખાદનીયાદીસુ યં કિઞ્ચિ યાવકાલિકં, સબ્બમ્પિ ઇમસ્મિં અત્થે અવસેસં ખાદનીયં નામાતિ સઙ્ગહિતં.

૯૧. યામકાલિકેસુ ¶ પન અટ્ઠ પાનાનિ નામ અમ્બપાનં જમ્બુપાનં ચોચપાનં મોચપાનં મધુકપાનં મુદ્દિકપાનં સાલૂકપાનં ફારુસકપાનન્તિ ઇમાનિ અટ્ઠ પાનાનિ. તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૦) અમ્બપાનન્તિ આમેહિ વા પક્કેહિ વા અમ્બેહિ કતપાનં. તત્થ આમેહિ કરોન્તેન ¶ અમ્બતરુણાનિ ભિન્દિત્વા ઉદકે પક્ખિપિત્વા આતપે આદિચ્ચપાકેન પચિત્વા પરિસ્સાવેત્વા તદહુપટિગ્ગહિતકેહિ મધુસક્કારકપ્પૂરાદીહિ યોજેત્વા કાતબ્બં, એવં કતં પુરેભત્તમેવ કપ્પતિ. અનુપસમ્પન્નેહિ કતં લભિત્વા પન પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં પુરેભત્તં સામિસપરિભોગેનપિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તં નિરામિસપરિભોગેન યાવ અરુણુગ્ગમના વટ્ટતિ. એસ નયો સબ્બપાનેસુ. જમ્બુપાનન્તિ જમ્બુફલેહિ કતપાનં. ચોચપાનન્તિ અટ્ઠિકકદલિફલેહિ કતપાનં. મોચપાનન્તિ અનટ્ઠિકેહિ કદલિફલેહિ કતપાનં. મધુકપાનન્તિ મધુકાનં જાતિરસેન કતપાનં. તં પન ઉદકસમ્ભિન્નં વટ્ટતિ, સુદ્ધં ન વટ્ટતિ. મુદ્દિકપાનન્તિ મુદ્દિકા ઉદકે મદ્દિત્વા અમ્બપાનં વિય કતપાનં. સાલૂકપાનન્તિ રત્તુપ્પલનીલુપ્પલાદીનં સાલૂકે મદ્દિત્વા કતપાનં. ફારુસકપાનન્તિ ફારુસકફલેહિ અમ્બપાનં વિય કતપાનં. ઇમાનિ અટ્ઠ પાનાનિ સીતાનિપિ આદિચ્ચપાકાનિપિ વટ્ટન્તિ, અગ્ગિપાકાનિ ન વટ્ટન્તિ.

અવસેસાનિ વેત્તતિન્તિણિકમાતુલુઙ્ગકપિત્થકોસમ્બકરમન્દાદિખુદ્દકફલપાનાનિ અટ્ઠપાનગઅકાનેવ. તાનિ કિઞ્ચાપિ પાળિયં ન વુત્તાનિ, અથ ખો કપ્પિયં અનુલોમેન્તિ, તસ્મા કપ્પન્તિ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બં ફલરસં ઠપેત્વા ધઞ્ઞફલરસ’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૦) વુત્તત્તા ઠપેત્વા સાનુલોમધઞ્ઞફલરસં અઞ્ઞં ફલપાનં નામ અકપ્પિયં નત્થિ, સબ્બં યામકાલિકમેવ. તત્થ સાનુલોમધઞ્ઞફલરસો નામ સત્તન્નઞ્ચેવ ધઞ્ઞાનં તાલનાળિકેરપનસલબુજઅલાબુકુમ્ભણ્ડપુસ્સફલતિપુસએળાલુકાતિ નવન્નઞ્ચ મહાફલાનં સબ્બેસઞ્ચ પુબ્બણ્ણાપરણ્ણાનં અનુલોમધઞ્ઞાનં રસો યાવકાલિકો, તસ્મા પચ્છાભત્તં ન વટ્ટતિ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બં પત્તરસં ઠપેત્વા ડાકરસ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૦૦) વુત્તત્તા પક્કડાકરસં ઠપેત્વા યાવકાલિકપત્તાનમ્પિ સીતોદકેન મદ્દિત્વા કતરસો વા આદિચ્ચપાકો વા વટ્ટતિ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બં પુપ્ફરસં ઠપેત્વા મધુકપુપ્ફરસ’’ન્તિ વુત્તત્તા મધુકપુપ્ફરસં ઠપેત્વા સબ્બોપિ પુપ્ફરસો વટ્ટતિ.

૯૨. સત્તાહકાલિકં ¶ નામ સપ્પિ નવનીતં તેલં મધુ ફાણિતન્તિ ઇમાનિ પઞ્ચ ભેસજ્જાનિ. તત્થ સપ્પિ નામ ગોસપ્પિ વા અજિકાસપ્પિ વા મહિંસસપ્પિ વા યેસં મંસં કપ્પતિ, તેસં સપ્પિ. નવનીતં નામ તેસંયેવ નવનીતં. તેલં નામ તિલતેલં સાસપતેલં મધુકતેલં એરણ્ડતેલં વસાતેલં. મધુ નામ મક્ખિકામધુ. ફાણિતં નામ ઉચ્છુમ્હા નિબ્બત્તં (પચિ. ૨૬૦). યાવજીવિકં પન હેટ્ઠા યાવકાલિકે મૂલખાદનીયાદીસુ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.

૯૩. તત્થ ¶ (પાચિ. અટ્ઠ. ૨૫૬) અરુણોદયે પટિગ્ગહિતં યાવકાલિકં સતક્ખત્તુમ્પિ નિદહિત્વા યાવ કાલો નાતિક્કમતિ, તાવ પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, યામકાલિકં એકં અહોરત્તં, સત્તાહકાલિકં સત્તરત્તં, ઇતરં સતિ પચ્ચયે યાવજીવમ્પિ પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. પટિગ્ગહેત્વા એકરત્તં વીતિનામિતં પન યં કિઞ્ચિ યાવકાલિકં વા યામકાલિકં વા અજ્ઝોહરિતુકામતાય ગણ્હન્તસ્સ પટિગ્ગહણે તાવ દુક્કટં, અજ્ઝોહરતો પન એકમેકસ્મિં અજ્ઝોહારે સન્નિધિપચ્ચયા પાચિત્તિયં. સચેપિ પત્તો દુદ્ધોતો હોતિ, યં અઙ્ગુલિયા ઘંસન્તસ્સ લેખા પઞ્ઞાયતિ, ગણ્ઠિકપત્તસ્સ વા ગણ્ઠિકન્તરે સ્નેહો પવિટ્ઠો હોતિ, સો ઉણ્હે ઓતાપેન્તસ્સ પગ્ઘરતિ, ઉણ્હયાગુયા વા ગહિતાય સન્દિસ્સતિ, તાદિસે પત્તેપિ પુનદિવસે ભુઞ્જન્તસ્સ પાચિત્તિયં, તસ્મા પત્તં ધોવિત્વા પુન તત્થ અચ્છોદકં વા આસિઞ્ચિત્વા અઙ્ગુલિયા વા ઘંસિત્વા નિસ્નેહભાવો જાનિતબ્બો. સચે હિ ઉદકે વા સ્નેહભાવો, પત્તે વા અઙ્ગુલિલેખા પઞ્ઞાયતિ, દુદ્ધોતો હોતિ, તેલવણ્ણપત્તે પન અઙ્ગુલિલેખા પઞ્ઞાયતિ, સા અબ્બોહારિકા. યમ્પિ ભિક્ખૂ નિરપેક્ખા સામણેરાનં પરિચ્ચજન્તિ, તઞ્ચે સામણેરા નિદહિત્વા દેન્તિ, સબ્બં વટ્ટતિ. સયં પટિગ્ગહેત્વા અપરિચ્ચત્તમેવ હિ દુતિયદિવસે ન વટ્ટતિ. તતો હિ એકસિત્થમ્પિ અજ્ઝોહરતો પાચિત્તિયમેવ. અકપ્પિયમંસેસુ મનુસ્સમંસે થુલ્લચ્ચયેન સદ્ધિં પાચિત્તિયં, અવસેસેસુ દુક્કટેન સદ્ધિં.

યામકાલિકં સતિ પચ્ચયે અજ્ઝોહરતો પાચિત્તિયં, આહારત્થાય અજ્ઝોહરતો દુક્કટેન સદ્ધિં પાચિત્તિયં. સચે પવારિતો હુત્વા અનતિરિત્તકતં અજ્ઝોહરતિ, પકતિઆમિસે દ્વે પાચિત્તિયાનિ, મનુસ્સમંસે થુલ્લચ્ચયેન સદ્ધિં દ્વે, સેસઅકપ્પિયમંસે દુક્કટેન સદ્ધિં. યામકાલિકં સતિ ¶ પચ્ચયે સામિસેન મુખેન અજ્ઝોહરતો દ્વે, નિરામિસેન એકમેવ. આહારત્થાય અજ્ઝોહરતો વિકપ્પદ્વયેપિ દુક્કટં વડ્ઢતિ. સચે વિકાલે અજ્ઝોહરતિ, પકતિભોજને સન્નિધિપચ્ચયા ચ વિકાલભોજનપચ્ચયા ચ દ્વે પાચિત્તિયાનિ, અકપ્પિયમંસે થુલ્લચ્ચયં દુક્કટઞ્ચ વડ્ઢતિ. યામકાલિકે વિકાલપચ્ચયા અનાપત્તિ. અનતિરિત્તપચ્ચયા પન વિકાલે સબ્બવિકપ્પેસુ અનાપત્તિ.

સત્તાહકાલિકં પન યાવજીવિકઞ્ચ આહારત્થાય પટિગ્ગણ્હતો પટિગ્ગણ્હનપચ્ચયા તાવ દુક્કટં, અજ્ઝોહરતો પન સચે નિરામિસં હોતિ, અજ્ઝોહારે દુક્કટં. અથ આમિસસંસટ્ઠં પટિગ્ગહેત્વા ઠપિતં હોતિ, યથાવત્થુકં પાચિત્તિયમેવ.

૯૪. સત્તાહકાલિકેસુ પન સપ્પિઆદીસુ અયં વિનિચ્છયો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૨૨) – સપ્પિ ¶ તાવ પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં તદહુપુરેભત્તં સામિસમ્પિ નિરામિસમ્પિ પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં નિરામિસં પરિભુઞ્જિતબ્બં. સત્તાહાતિક્કમે સચે એકભાજને ઠપિતં, એકં નિસ્સગ્ગિયં. સચે બહૂસુ, વત્થુગણનાય નિસ્સગ્ગિયાનિ. પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહિતં નિરામિસમેવ વટ્ટતિ, પુરેભત્તં વા પચ્છાભત્તં વા ઉગ્ગહિતકં કત્વા નિક્ખિત્તં અજ્ઝોહરિતું ન વટ્ટતિ, અબ્ભઞ્જનાદીસુ ઉપનેતબ્બં. સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ અનજ્ઝોહરણીયતં આપન્નત્તા. સચે અનુપસમ્પન્નો પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતનવનીતેન સપ્પિં કત્વા દેતિ, પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, સચે સયં કરોતિ, સત્તાહમ્પિ નિરામિસમેવ વટ્ટતિ. પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહિતનવનીતેન યેન કેનચિ કતસપ્પિ સત્તાહમ્પિ નિરામિસમેવ વટ્ટતિ, ઉગ્ગહિતકેન કતે પુબ્બે વુત્તસુદ્ધસપ્પિનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતખીરેન વા દધિના વા કતસપ્પિ અનુપસમ્પન્નેન કતં સામિસમ્પિ તદહુપુરેભત્તં વટ્ટતિ, સયંકતં નિરામિસમેવ વટ્ટતિ.

૯૫. નવનીતં તાપેન્તસ્સ હિ સામંપાકો ન હોતિ, સામંપક્કેન પન તેન સદ્ધિં આમિસં ન વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય ચ ન વટ્ટતિયેવ. સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ સવત્થુકસ્સ પટિગ્ગહિતત્તા. પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહિતકેહિ કતં પન અબ્ભઞ્જનાદીસુ ઉપનેતબ્બં. પુરેભત્તમ્પિ ચ ઉગ્ગહિતકેહિ કતં, ઉભયેસમ્પિ સત્તાહાતિક્કમે અનાપત્તિ. એસ ¶ નયો અકપ્પિયમંસસપ્પિમ્હિ. અયં પન વિસેસો – યત્થ પાળિયં આગતસપ્પિના નિસ્સગ્ગિયં, તત્થ ઇમિના દુક્કટં. અન્ધકટ્ઠકથાયં કારણપતિરૂપકં વત્વા મનુસ્સસપ્પિ ચ નવનીતઞ્ચ પટિક્ખિત્તં, તં દુપ્પટિક્ખિત્તં સબ્બઅટ્ઠકથાસુ અનુઞ્ઞાતત્તા. પરતો ચસ્સ વિનિચ્છયોપિ આગચ્છિસ્સતિ. પાળિયં આગતનવનીતમ્પિ પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં તદહુપુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય નિરામિસમેવ. સત્તાહાતિક્કમે નાનાભાજનેસુ ઠપિતે ભાજનગણનાય, એકભાજનેપિ અમિસ્સેત્વા પિણ્ડપિણ્ડવસેન ઠપિતે પિણ્ડગણનાય નિસ્સગ્ગિયાનિ. પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહિતં સપ્પિનયેન વેદિતબ્બં. એત્થ પન દધિગુળિકાયોપિ તક્કબિન્દૂનિપિ હોન્તિ, તસ્મા ધોતં વટ્ટતીતિ ઉપડ્ઢત્થેરા આહંસુ. મહાસિવત્થેરો પન ‘‘ભગવતા અનુઞ્ઞાતકાલતો પટ્ઠાય તક્કતો ઉદ્ધટમત્તમેવ ખાદિંસૂ’’તિ આહ. તસ્મા નવનીતં પરિભુઞ્જન્તેન ધોવિત્વા દધિતક્કમક્ખિકાકિપિલ્લિકાદીનિ અપનેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં. પચિત્વા સપ્પિં કત્વા પરિભુઞ્જિતુકામેન અધોતમ્પિ પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. યં તત્થ દધિગતં વા તક્કગતં વા, તં ખયં ગમિસ્સતિ. એત્તાવતા હિ સવત્થુકપટિગ્ગહિતં નામ ન હોતીતિ અયમેત્થ અધિપ્પાયો. આમિસેન સદ્ધિં પક્કત્તા પન તસ્મિમ્પિ કુક્કુચ્ચાયન્તિ કુક્કુચ્ચકા. ઇદાનિ ઉગ્ગહેત્વા ઠપિતનવનીતે ચ પુરેભત્તં ખીરદધીનિ પટિગ્ગહેત્વા કતનવનીતે ¶ ચ પચ્છાભત્તં તાનિ પટિગ્ગહેત્વા કતનવનીતે ચ ઉગ્ગહિતકેહિ કતનવનીતે ચ અકપ્પિયમંસનવનીતે ચ સબ્બો આપત્તાનાપત્તિપરિભોગાપરિભોગનયો સપ્પિમ્હિ વુત્તક્કમેનેવ ગહેતબ્બો. તેલભિક્ખાય પવિટ્ઠાનં પન ભિક્ખૂનં તત્થેવ સપ્પિમ્પિ નવનીતમ્પિ પક્કતેલમ્પિ અપક્કતેલમ્પિ આકિરન્તિ. તત્થ તક્કદધિબિન્દૂનિપિ ભત્તસિત્થાનિપિ તણ્ડુલકણાપિ મક્ખિકાદયોપિ હોન્તિ, આદિચ્ચપાકં કત્વા પરિસ્સાવેત્વા ગહિતં સત્તાહકાલિકં હોતિ. પટિગ્ગહેત્વા ચ ઠપિતભેસજ્જેહિ સદ્ધિં પચિત્વા નત્થુપાનમ્પિ કાતું વટ્ટતિ. સચે વદ્દલિસમયે લજ્જી સામણેરો યથા તત્થ પતિતતણ્ડુલકણાદયો ન પચ્ચન્તિ, એવં અગ્ગિમ્હિ વિલીયાપેત્વા પરિસ્સાવેત્વા પુન પચિત્વા દેતિ, પુરિમનયેનેવ સત્તાહં વટ્ટતિ.

૯૬. તેલેસુ તિલતેલં તાવ પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય નિરામિસમેવ વટ્ટતિ. સત્તાહાતિક્કમે ¶ તસ્સ ભાજનગણનાય નિસ્સગ્ગિયભાવો વેદિતબ્બો. પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહિતં સત્તાહં નિરામિસમેવ વટ્ટતિ, ઉગ્ગહિતકં કત્વા નિક્ખિત્તં અજ્ઝોહરિતું ન વટ્ટતિ, સીસમક્ખનાદીસુ ઉપનેતબ્બં, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ. પુરેભત્તં તિલે પટિગ્ગહેત્વા કતતેલં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય અનજ્ઝોહરણીયં હોતિ, સીસમક્ખનાદીસુ ઉપનેતબ્બં, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ. પચ્છાભત્તં તિલે પટિગ્ગહેત્વા કતતેલં અનજ્ઝોહરણીયમેવ સવત્થુકપટિગ્ગહિતત્તા. સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ, સીસમક્ખનાદીસુ ઉપનેતબ્બં. પુરેભત્તં વા પચ્છાભત્તં વા ઉગ્ગહિતકતિલેહિ કતતેલેપિ એસેવ નયો. પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતતિલે ભજ્જિત્વા વા તિલપિટ્ઠં વા સેદેત્વા ઉણ્હોદકેન વા તેમેત્વા કતતેલં સચે અનુપસમ્પન્નેન કતં, પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, અત્તના કતં નિબ્બટ્ટિતત્તા પુરેભત્તં નિરામિસં વટ્ટતિ, સામંપક્કત્તા સામિસં ન વટ્ટતિ. સવત્થુકપટિગ્ગહિતત્તા પન પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય ઉભયમ્પિ અનજ્ઝોહરણીયં, સીસમક્ખનાદીસુ ઉપનેતબ્બં, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ. યદિ પન અપ્પં ઉણ્હોદકં હોતિ અબ્ભુક્કિરણમત્તં, અબ્બોહારિકં હોતિ સામંપાકગણનં ન ગચ્છતિ. સાસપતેલાદીસુપિ અવત્થુકપટિગ્ગહિતેસુ અવત્થુકતિલતેલે વુત્તસદિસોવ વિનિચ્છયો.

સચે પન પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતાનં સાસપાદીનં ચુણ્ણેહિ આદિચ્ચપાકેન સક્કા તેલં કાતું, તં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય નિરામિસમેવ વટ્ટતિ, સત્તાહાતિક્કમે નિસ્સગ્ગિયં. યસ્મા પન સાસપમધુકચુણ્ણાનિ સેદેત્વા એરણ્ડકટ્ઠીનિ ચ ભજ્જિત્વા એવ તેલં કરોન્તિ, તસ્મા એતેસં તેલં અનુપસમ્પન્નેહિ કતં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, વત્થૂનં યાવજીવિકત્તા પન સવત્થુકપટિગ્ગહણે દોસો નત્થિ. અત્તના કતં સત્તાહં નિરામિસપરિભોગેનેવ ¶ પરિભુઞ્જિતબ્બં. ઉગ્ગહિતકેહિ કતં અનજ્ઝોહરણીયં, બાહિરપરિભોગે વટ્ટતિ, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ. તેલકરણત્થાય સાસપમધુકએરણ્ડકટ્ઠીનિ પટિગ્ગહેત્વા કતતેલં સત્તાહકાલિકં, દુતિયદિવસે કતં છાહં વટ્ટતિ, તતિયદિવસે કતં પઞ્ચાહં વટ્ટતિ, ચતુત્થ, પઞ્ચમ, છટ્ઠ, સત્તમદિવસે કતં તદહેવ વટ્ટતિ. સચે યાવ અરુણસ્સ ઉગ્ગમના તિટ્ઠતિ, નિસ્સગ્ગિયં, અટ્ઠમદિવસે કતં અનજ્ઝોહરણીયં, અનિસ્સગ્ગિયત્તા પન બાહિરપરિભોગે ¶ વટ્ટતિ. સચેપિ ન કરોતિ, તેલત્થાય ગહિતસાસપાદીનં સત્તાહાતિક્કમે દુક્કટમેવ. પાળિયં પન અનાગતાનિ અઞ્ઞાનિપિ નાળિકેરનિમ્બકોસમ્બકરમન્દાદીનં તેલાનિ અત્થિ, તાનિ પટિગ્ગહેત્વા સત્તાહં અતિક્કામયતો દુક્કટં હોતિ. અયમેતેસુ વિસેસો – સેસં યાવકાલિકવત્થું યાવજીવિકવત્થુઞ્ચ સલ્લક્ખેત્વા સામંપાકસવત્થુકપુરેભત્તપચ્છાભત્તપટિગ્ગહિતઉગ્ગહિતવત્થુવિધાનં સબ્બં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.

વસાતેલં નામ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચ વસાનિ અચ્છવસં મચ્છવસં સુસુકાવસં સૂકરવસં ગદ્રભવસ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૬૨) એવં અનુઞ્ઞાતવસાનં તેલં. એત્થ ચ ‘‘અચ્છવસ’’ન્તિ વચનેન ઠપેત્વા મનુસ્સવસં સબ્બેસં અકપ્પિયમંસાનં વસા અનુઞ્ઞાતા. મચ્છગ્ગહણેન ચ સુસુકાપિ ગહિતા હોન્તિ, વાળમચ્છત્તા પન વિસું વુત્તં. મચ્છાદિગ્ગહણેન ચેત્થ સબ્બેસમ્પિ કપ્પિયમંસાનં વસા અનુઞ્ઞાતા. મંસેસુ હિ દસ મનુસ્સહત્થિઅસ્સસુનખઅહિસીહબ્યગ્ઘદીપિઅચ્છતરચ્છાનં મંસાનિ અકપ્પિયાનિ, વસાસુ એકા મનુસ્સવસા. ખીરાદીસુ અકપ્પિયં નામ નત્થિ. અનુપસમ્પન્નેહિ કતં નિબ્બટ્ટિતં વસાતેલં પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં નિરામિસમેવ વટ્ટતિ. યં પન તત્થ સુખુમરજસદિસં મંસં વા ન્હારુ વા અટ્ઠિ વા લોહિતં વા હોતિ, તં અબ્બોહારિકં. સચે પન વસં પટિગ્ગહેત્વા સયં કરોતિ, પુરેભત્તં પટિગ્ગહેત્વા પચિત્વા પરિસ્સાવેત્વા સત્તાહં નિરામિસપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતબ્બં. નિરામિસપરિભોગઞ્હિ સન્ધાય ઇદં વુત્તં ‘‘કાલે પટિગ્ગહિતં કાલે નિપ્પક્કં કાલે સંસટ્ઠં તેલપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૬૨). તત્રાપિ અબ્બોહારિકં અબ્બોહારિકમેવ, પચ્છાભત્તં પન પટિગ્ગહેતું વા કાતું વા ન વટ્ટતિયેવ. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘વિકાલે ચે, ભિક્ખવે, પટિગ્ગહિતં વિકાલે નિપ્પક્કં વિકાલે સંસટ્ઠં, તં ચે પરિભુઞ્જેય્ય, આપત્તિ તિણ્ણં દુક્કટાનં. કાલે ચે, ભિક્ખવે, પટિગ્ગહિતં વિકાલે નિપ્પક્કં વિકાલે સંસટ્ઠં, તં ચે પરિભુઞ્જેય્ય, આપત્તિ દ્વિન્નં દુક્કટાનં. કાલે ચે, ભિક્ખવે, પટિગ્ગહિતં કાલે નિપ્પક્કં વિકાલે સંસટ્ઠં, તં ચે પરિભુઞ્જેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ ¶ . કાલે ચે, ભિક્ખવે, પટિગ્ગહિતં કાલે નિપ્પક્કં કાલે સંસટ્ઠં, તં ચે પરિભુઞ્જેય્ય, અનાપત્તી’’તિ (મહાવ. ૨૬૨).

ઉપતિસ્સત્થેરં ¶ પન અન્તેવાસિકા પુચ્છિંસુ ‘‘ભન્તે, સપ્પિનવનીતવસાનિ એકતો પચિત્વા નિબ્બટ્ટિતાનિ વટ્ટન્તિ, ન વટ્ટન્તી’’તિ? ‘‘ન વટ્ટન્તિ, આવુસો’’તિ. થેરો કિરેત્થ પક્કતેલકસટે વિય કુક્કુચ્ચાયતિ. તતો નં ઉત્તરિ પુચ્છિંસુ ‘‘ભન્તે, નવનીતે દધિગુળિકા વા તક્કબિન્દુ વા હોતિ, એતં વટ્ટતી’’તિ? ‘‘એતમ્પિ, આવુસો, ન વટ્ટતી’’તિ. તતો નં આહંસુ ‘‘ભન્તે, એકતો પચિત્વા એકતો સંસટ્ઠાનિ તેજવન્તાનિ હોન્તિ, રોગં નિગ્ગણ્હન્તી’’તિ. ‘‘સાધાવુસો’’તિ થેરો સમ્પટિચ્છિ. મહાસુમત્થેરો પનાહ ‘‘કપ્પિયમંસવસાવ સામિસપરિભોગે વટ્ટતિ, ઇતરા નિરામિસપરિભોગે વટ્ટતી’’તિ. મહાપદુમત્થેરો પન ‘‘ઇદં કિ’’ન્તિ પટિક્ખિપિત્વા ‘‘નનુ વાતાબાધિકા ભિક્ખૂ પઞ્ચમૂલકસાવયાગુયં અચ્છસૂકરતેલાદીનિ પક્ખિપિત્વા યાગું પિવન્તિ, સા તેજુસ્સદત્તા રોગં નિગ્ગણ્હાતી’’તિ વત્વા ‘‘વટ્ટતી’’તિ આહ.

૯૭. મધુ નામ મધુકરીહિ મધુમક્ખિકાહિ ખુદ્દકમક્ખિકાહિ ભમરમક્ખિકાહિ ચ કતં મધુ. તં પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં પુરેભત્તં સામિસપરિભોગમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં નિરામિસપરિભોગમેવ વટ્ટતિ, સત્તાહાતિક્કમે નિસ્સગ્ગિયં. સચે સિલેસસદિસં મહામધું ખણ્ડં કત્વા ઠપિતં, ઇતરં વા નાનાભાજનેસુ, વત્થુગણનાય નિસ્સગ્ગિયાનિ. સચે એકમેવ ખણ્ડં, એકભાજને વા ઇતરં, એકમેવ નિસ્સગ્ગિયં. ઉગ્ગહિતકં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં, અરુમક્ખનાદીસુ ઉપનેતબ્બં. મધુપટલં વા મધુસિત્થકં વા સચે મધુના અમક્ખિતં પરિસુદ્ધં, યાવજીવિકં, મધુમક્ખિતં પન મધુગતિકમેવ. ચીરિકા નામ સપક્ખા દીઘમક્ખિકા તુમ્બળનામિકા ચ અટ્ઠિપક્ખિકા કાળમહાભમરા હોન્તિ, તેસં આસયેસુ નિય્યાસસદિસં મધુ હોતિ, તં યાવજીવિકં.

૯૮. ફાણિતં નામ ઉચ્છુરસં ઉપાદાય અપક્કા વા અવત્થુકપક્કા વા સબ્બાપિ અવત્થુકા ઉચ્છુવિકતિ. તં ફાણિતં પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં નિરામિસમેવ વટ્ટતિ, સત્તાહાતિક્કમે વત્થુગણનાય નિસ્સગ્ગિયં. બહૂ પિણ્ડા ચુણ્ણે કત્વા એકભાજને પક્ખિત્તા હોન્તિ ઘનસન્નિવેસા, એકમેવ નિસ્સગ્ગિયં. ઉગ્ગહિતકં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં, ઘરધૂપનાદીસુ ઉપનેતબ્બં. પુરેભત્તં ¶ પટિગ્ગહિતેન અપરિસ્સાવિતઉચ્છુરસેન કતફાણિતં સચે અનુપસમ્પન્નેન કતં, સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, સયંકતં નિરામિસમેવ ¶ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય પન સવત્થુકપટિગ્ગહિતત્તા અનજ્ઝોહરણીયં, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ. પચ્છાભત્તં અપરિસ્સાવિતપટિગ્ગહિતેન કતમ્પિ અનજ્ઝોહરણીયમેવ, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તિ. એસ નયો ઉચ્છું પટિગ્ગહેત્વા કતફાણિતેપિ. પુરેભત્તં પન પરિસ્સાવિતપટિગ્ગહિતેન કતં સચે અનુપસમ્પન્નેન કતં, પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં નિરામિસમેવ. સયંકતં પુરેભત્તમ્પિ નિરામિસમેવ, પચ્છાભત્તં પરિસ્સાવિતપટિગ્ગહિતેન કતં પન નિરામિસમેવ સત્તાહં વટ્ટતિ. ઉગ્ગહિતકતં વુત્તનયમેવ. ‘‘ઝામઉચ્છુફાણિતં વા કોટ્ટિતઉચ્છુફાણિતં વા પુરેભત્તમેવ વટ્ટતી’’તિ મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તં. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘એતં સવત્થુકપક્કં વટ્ટતિ, નો વટ્ટતી’’તિ પુચ્છં કત્વા ‘‘ઉચ્છુફાણિતં પચ્છાભત્તં નો વટ્ટનકં નામ નત્થી’’તિ વુત્તં, તં યુત્તં. સીતોદકેન કતં મધુકપુપ્ફફાણિતં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં નિરામિસમેવ વટ્ટતિ, સત્તાહાતિક્કમે વત્થુગણનાય દુક્કટં, ખીરં પક્ખિપિત્વા કતં મધુકફાણિતં યાવકાલિકં. ખણ્ડસક્ખરં પન ખીરજલ્લિકં અપનેત્વા સોધેન્તિ, તસ્મા વટ્ટતિ.

૯૯. મધુકપુપ્ફં પન પુરેભત્તમ્પિ અલ્લં વટ્ટતિ. ભજ્જિતમ્પિ વટ્ટતિ, ભજ્જિત્વા તિલાદીહિ મિસ્સં વા અમિસ્સં વા કત્વા કોટ્ટિતં વટ્ટતિ. યદિ પન તં ગહેત્વા મેરયત્થાય યોજેન્તિ, યોજિતં બીજતો પટ્ઠાય ન વટ્ટતિ. કદલીખજ્જૂરીઅમ્બલબુજપનસચિઞ્ચાદીનં સબ્બેસં યાવકાલિકફલાનં ફાણિતં યાવકાલિકમેવ. મરિચપક્કેહિ ફાણિતં કરોન્તિ, તં યાવજીવિકં. એવં યથાવુત્તાનિ સત્તાહકાલિકાનિ સપ્પિઆદીનિ પઞ્ચ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચ ભેસજ્જાની’’તિ (મહાવ. ૨૬૦) ભેસજ્જનામેન અનુઞ્ઞાતત્તા ભેસજ્જકિચ્ચં કરોન્તુ વા મા વા, આહારત્થં ફરિતું સમત્થાનિપિ પટિગ્ગહેત્વા તદહુપુરેભત્તં યથાસુખં, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સતિ પચ્ચયે વુત્તનયેન સત્તાહં પરિભુઞ્જિતબ્બાનિ, સત્તાહાતિક્કમે પન ભેસજ્જસિક્ખાપદેન નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં. સચેપિ સાસપમત્તં હોતિ, સકિં વા અઙ્ગુલિયા ગહેત્વા જિવ્હાય સાયનમત્તં, નિસ્સજ્જિતબ્બમેવ પાચિત્તિયઞ્ચ દેસેતબ્બં. નિસ્સટ્ઠં પટિલભિત્વા ન અજ્ઝોહરિતબ્બં, ન કાયિકેન પરિભોગેન પરિભુઞ્જિતબ્બં ¶ , કાયો વા કાયે અરુ વા ન મક્ખેતબ્બં. તેહિ મક્ખિતાનિ કાસાવકત્તરયટ્ઠિઉપાહનપાદકઠલિકમઞ્ચપીઠાદીનિપિ અપરિભોગાનિ. ‘‘દ્વારવાતપાનકવાટેસુપિ હત્થેન ગહણટ્ઠાનં ન મક્ખેતબ્બ’’ન્તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. ‘‘કસાવે પન પક્ખિપિત્વા દ્વારવાતપાનકવાટાનિ મક્ખેતબ્બાની’’તિ મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તં. પદીપે વા કાળવણ્ણે વા ઉપનેતું વટ્ટતિ. અઞ્ઞેન પન ભિક્ખુના કાયિકેન પરિભોગેન પરિભુઞ્જિતબ્બં, ન અજ્ઝોહરિતબ્બં. ‘‘અનાપત્તિ અન્તોસત્તાહં અધિટ્ઠેતી’’તિ (પારા. ૬૨૫) વચનતો ¶ પન સત્તાહબ્ભન્તરે સપ્પિઞ્ચ તેલઞ્ચ વસઞ્ચ મુદ્ધનિ તેલં વા અબ્ભઞ્જનં વા મધું અરુમક્ખનં ફાણિતં ઘરધૂપનં અધિટ્ઠેતિ અનાપત્તિ, નેવ નિસ્સગ્ગિયં હોતિ. સચે અધિટ્ઠિતતેલં અનધિટ્ઠિતતેલભાજને આકિરિતુકામો હોતિ, ભાજને ચે સુખુમં છિદ્દં, પવિટ્ઠં પવિટ્ઠં તેલં પુરાણતેલેન અજ્ઝોત્થરીયતિ, પુન અધિટ્ઠાતબ્બં. અથ મહામુખં હોતિ, સહસાવ બહુ તેલં પવિસિત્વા પુરાણતેલં અજ્ઝોત્થરતિ, પુન અધિટ્ઠાનકિચ્ચં નત્થિ. અધિટ્ઠિતગતિકમેવ હિ તં હોતિ. એતેન નયેન અધિટ્ઠિતતેલભાજને અનધિટ્ઠિતતેલઆકિરણમ્પિ વેદિતબ્બં.

સચે પન સત્તાહાતિક્કન્તં અનુપસમ્પન્નસ્સ પરિચ્ચજિત્વા દેતિ, પુન તેન અત્તનો સન્તકં કત્વા દિન્નં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. સચે હિ સો અભિસઙ્ખરિત્વા વા અનભિસઙ્ખરિત્વા વા તસ્સ ભિક્ખુનો નત્થુકમ્મત્થં દદેય્ય, ગહેત્વા નત્થુકમ્મં કાતબ્બં. સચે બાલો હોતિ, દાતું ન જાનાતિ, અઞ્ઞેન ભિક્ખુના વત્તબ્બો ‘‘અત્થિ તે સામણેર તેલ’’ન્તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, અત્થી’’તિ. આહર થેરસ્સ ભેસજ્જં કરિસ્સામાતિ. એવમ્પિ વટ્ટતિ. સચે દ્વિન્નં સન્તકં એકેન પટિગ્ગહિતં અવિભત્તં હોતિ, સત્તાહાતિક્કમે દ્વિન્નમ્પિ અનાપત્તિ, પરિભુઞ્જિતું પન ન વટ્ટતિ. સચે યેન પટિગ્ગહિતં, સો ઇતરં ભણતિ ‘‘આવુસો, ઇમં તેલં સત્તાહમત્તં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતી’’તિ, સો ચ પરિભોગં ન કરોતિ, કસ્સ આપત્તિ? ન કસ્સચિ. કસ્મા? યેન પટિગ્ગહિતં, તેન વિસ્સજ્જિતત્તા, ઇતરસ્સ અપ્પટિગ્ગહિતત્તા.

૧૦૦. ઇમેસુ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૫) પન ચતૂસુ કાલિકેસુ યાવકાલિકં યામકાલિકન્તિ ઇદમેવ દ્વયં અન્તોવુત્થકઞ્ચેવ સન્નિધિકારકઞ્ચ હોતિ, સત્તાહકાલિકઞ્ચ યાવજીવિકઞ્ચ અકપ્પિયકુટિયં નિક્ખિપિતુમ્પિ વટ્ટતિ, સન્નિધિમ્પિ ન ¶ જનેતિ. યાવકાલિકં પન અત્તના સદ્ધિં સમ્ભિન્નરસાનિ તીણિપિ યામકાલિકાદીનિ અત્તનો સભાવં ઉપનેતિ. યામકાલિકં દ્વેપિ સત્તાહકાલિકાદીનિ અત્તનો સભાવં ઉપનેતિ, સત્તાહકાલિકમ્પિ અત્તના સદ્ધિં સંસટ્ઠં યાવજીવિકં અત્તનો સભાવઞ્ઞેવ ઉપનેતિ, તસ્મા યાવકાલિકેન તદહુપટિગ્ગહિતેન સદ્ધિં સંસટ્ઠં સમ્ભિન્નરસં સેસકાલિકત્તયં તદહુપુરેભત્તમેવ વટ્ટતિ. યામકાલિકેન સંસટ્ઠં પન ઇતરદ્વયં તદહુપટિગ્ગહિતં યાવ અરુણુગ્ગમના વટ્ટતિ. સત્તાહકાલિકેન પન તદહુપટિગ્ગહિતેન સદ્ધિં સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં સત્તાહં કપ્પતિ. દ્વીહપટિગ્ગહિતેન છાહં. તીહપટિગ્ગહિતેન પઞ્ચાહં…પે… સત્તાહપટિગ્ગહિતેન તદહેવ કપ્પતીતિ વેદિતબ્બં. કાલયામસત્તાહાતિક્કમેસુ ચેત્થ વિકાલભોજનસન્નિધિભેસજ્જસિક્ખાપદાનં વસેન આપત્તિયો વેદિતબ્બા.

સચે ¶ પન એકતો પટિગ્ગહિતાનિપિ ચત્તારિ કાલિકાનિ સમ્ભિન્નરસાનિ ન હોન્તિ, તસ્સ તસ્સેવ કાલસ્સ વસેન પરિભુઞ્જિતું વટ્ટન્તિ. સચે હિ છલ્લિમ્પિ અનપનેત્વા સકલેનેવ નાળિકેરફલેન સદ્ધિં અમ્બપાનાદિપાનકં પટિગ્ગહિતં હોતિ, નાળિકેરં અપનેત્વા તં વિકાલેપિ કપ્પતિ. ઉપરિ સપ્પિપિણ્ડં ઠપેત્વા સીતલપાયાસં દેન્તિ, યં પાયાસેન અસંસટ્ઠં સપ્પિ, તં અપનેત્વા સત્તાહં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. થદ્ધમધુફાણિતાદીસુપિ એસેવ નયો. તક્કોલજાતિફલાદીહિ અલઙ્કરિત્વા પિણ્ડપાતં દેન્તિ, તાનિ ઉદ્ધરિત્વા ધોવિત્વા યાવજીવં પરિભુઞ્જિતબ્બાનિ. યાગુયં પક્ખિપિત્વા દિન્નસિઙ્ગિવેરાદીસુપિ તેલાદીસુ પક્ખિપિત્વા દિન્નલટ્ઠિમધુકાદીસુપિ એસેવ નયો. એવં યં યં અસમ્ભિન્નરસં હોતિ, તં તં એકતો પટિગ્ગહિતમ્પિ યથા સુદ્ધં હોતિ, તથા ધોવિત્વા તચ્છેત્વા વા તસ્સ તસ્સ કાલસ્સ વસેન પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. સચે સમ્ભિન્નરસં હોતિ સંસટ્ઠં, ન વટ્ટતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૧૦૧. કપ્પિયાચતુભૂમિયોતિ ¶ ¶ એત્થ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ચતસ્સો કપ્પિયભૂમિયો ઉસ્સાવનન્તિકં ગોનિસાદિકં ગહપતિં સમ્મુતિ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૯૫) વચનતો ઉસ્સાવનન્તિકા ગોનિસાદિકા ગહપતિ સમ્મુતીતિ ઇમા ચતસ્સો કપ્પિયભૂમિયો વેદિતબ્બા. તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૯૫) ઉસ્સાવનન્તિકા તાવ એવં કાતબ્બા – યો થમ્ભાનં વા ઉપરિ ભિત્તિપાદે વા નિખનિત્વા વિહારો કરીયતિ, તસ્સ હેટ્ઠા થમ્ભપટિચ્છકા પાસાણા ભૂમિગતિકા એવ. પઠમત્થમ્ભં પન પઠમભિત્તિપાદં વા પતિટ્ઠાપેન્તેહિ બહૂહિ સમ્પરિવારેત્વા ‘‘કપ્પિયકુટિં કરોમ, કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ વાચં નિચ્છારેન્તેહિ મનુસ્સેસુ ઉક્ખિપિત્વા પતિટ્ઠાપેન્તેસુ આમસિત્વા વા સયં ઉક્ખિપિત્વા વા થમ્ભો વા ભિત્તિપાદો વા પતિટ્ઠાપેતબ્બો. કુરુન્દિમહાપચ્ચરીસુ પન ‘‘કપ્પિયકુટિ કપ્પિયકુટીતિ વત્વા પતિટ્ઠાપેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. અન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘સઙ્ઘસ્સ કપ્પિયકુટિં અધિટ્ઠામી’’તિ વુત્તં, તં પન અવત્વાપિ અટ્ઠકથાસુ વુત્તનયેન વુત્તે દોસો નત્થિ. ઇદં પનેત્થ સાધારણલક્ખણં ‘‘થમ્ભપતિટ્ઠાપનઞ્ચ વચનપરિયોસાનઞ્ચ સમકાલં વટ્ટતી’’તિ. સચે હિ અનિટ્ઠિતે વચને થમ્ભો પતિટ્ઠાતિ, અપ્પતિટ્ઠિતે વા તસ્મિં વચનં નિટ્ઠાતિ, અકતા હોતિ કપ્પિયકુટિ. તેનેવ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં ‘‘બહૂહિ સમ્પરિવારેત્વા વત્તબ્બં, અવસ્સઞ્હિ એત્થ એકસ્સપિ વચનનિટ્ઠાનઞ્ચ થમ્ભપતિટ્ઠાનઞ્ચ એકતો ભવિસ્સતી’’તિ. ઇટ્ઠકાસિલામત્તિકાકુટ્ટકાસુ પન કુટીસુ હેટ્ઠા ચયં બન્ધિત્વા વા અબન્ધિત્વા વા કરોન્તુ, યતો પટ્ઠાય ભિત્તિં ઉટ્ઠાપેતુકામા હોન્તિ, તં સબ્બપઠમં ઇટ્ઠકં વા સિલં વા મત્તિકાપિણ્ડં વા ગહેત્વા વુત્તનયેનેવ કપ્પિયકુટિ કાતબ્બા, ઇટ્ઠકાદયો ભિત્તિયં પઠમિટ્ઠકાદીનં હેટ્ઠા ન વટ્ટન્તિ, થમ્ભા પન ઉપરિ ઉગ્ગચ્છન્તિ, તસ્મા વટ્ટન્તિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘થમ્ભેહિ કરિયમાને ચતૂસુ કોણેસુ ચત્તારો થમ્ભા, ઇટ્ઠકાદિકુટ્ટે ચતૂસુ કોણેસુ દ્વે તિસ્સો ઇટ્ઠકા અધિટ્ઠાતબ્બા’’તિ વુત્તં. તથા પન અકતાયપિ દોસો નત્થિ, અટ્ઠકથાસુ હિ વુત્તમેવ પમાણં.

ગોનિસાદિકા દુવિધા આરામગોનિસાદિકા વિહારગોનિસાદિકાતિ. તાસુ યત્થ નેવ આરામો, ન સેનાસનાનિ પરિક્ખિત્તાનિ હોન્તિ, અયં આરામગોનિસાદિકા નામ. યત્થ સેનાસનાનિ સબ્બાનિ ¶ વા એકચ્ચાનિ વા પરિક્ખિત્તાનિ, આરામો અપરિક્ખિત્તો, અયં વિહારગોનિસાદિકા નામ. ઇતિ ઉભયત્રાપિ આરામસ્સ અપરિક્ખિત્તભાવોયેવ પમાણં. ‘‘આરામો ¶ પન ઉપડ્ઢપરિક્ખિત્તોપિ બહુતરં પરિક્ખિત્તોપિ પરિક્ખિત્તોયેવ નામા’’તિ કુરુન્દિમહાપચ્ચરીસુ વુત્તં, એત્થ કપ્પિયકુટિં લદ્ધું વટ્ટતિ.

ગહપતીતિ મનુસ્સા આવાસં કત્વા ‘‘કપ્પિયકુટિં દેમ, પરિભુઞ્જથા’’તિ વદન્તિ, એસા ગહપતિ નામ, ‘‘કપ્પિયકુટિં કાતું દેમા’’તિ વુત્તેપિ વટ્ટતિયેવ. અન્ધકટ્ઠકથાયં પન ‘‘યસ્મા ભિક્ખું ઠપેત્વા સેસસહધમ્મિકાનં સબ્બેસઞ્ચ દેવમનુસ્સાનં હત્થતો પટિગ્ગહો ચ સન્નિધિ ચ અન્તોવુત્થઞ્ચ તેસં સન્તકં ભિક્ખુસ્સ વટ્ટતિ, તસ્મા તેસં ગેહાનિ વા તેહિ દિન્નકપ્પિયકુટિ વા ગહપતીતિ વુચ્ચતી’’તિ વુત્તં, પુનપિ વુત્તં ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ વિહારં ઠપેત્વા ભિક્ખુનુપસ્સયો વા આરામિકાનં વા તિત્થિયાનં વા દેવતાનં વા નાગાનં વા અપિ બ્રહ્માનં વિમાનં કપ્પિયકુટિ હોતી’’તિ, તં સુવુત્તં. સઙ્ઘસન્તકમેવ હિ ભિક્ખુસન્તકં વા ગેહં ગહપતિકુટિકા ન હોતિ.

સમ્મુતિ નામ ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચાય સાવેત્વા સમ્મતા. એવઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, સમ્મન્નિતબ્બા, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો –

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો. યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં વિહારં કપ્પિયભૂમિં સમ્મન્નેય્ય, એસા ઞત્તિ.

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો. સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં વિહારં કપ્પિયભૂમિં સમ્મન્નતિ. યસ્સાયસ્મતો ખમતિ ઇત્થન્નામસ્સ વિહારસ્સ કપ્પિયભૂમિયા સમ્મુતિ, સો તુણ્હસ્સ. યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય.

‘‘સમ્મતો સઙ્ઘેન ઇત્થન્નામો વિહારો કપ્પિયભૂમિ ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (મહાવ. ૨૯૫).

કમ્મવાચં અવત્વા અપલોકનકમ્મવસેન સાવેત્વા કતાપિ સમ્મતા એવ.

૧૦૨. યં ¶ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૯૫) ઇમાસુ ચતૂસુ કપ્પિયભૂમીસુ વુત્તં આમિસં, તં સબ્બં અન્તોવુત્થસઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ. ભિક્ખૂનઞ્ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ અન્તોવુત્થઅન્તોપક્કમોચનત્થઞ્હિ કપ્પિયકુટિયો અનુઞ્ઞાતા. યં પન અકપ્પિયભૂમિયં સહસેય્યપ્પહોનકે ગેહે વુત્તં ¶ સઙ્ઘિકં વા પુગ્ગલિકં વા ભિક્ખુસ્સ ભિક્ખુનિયા વા સન્તકં એકરત્તમ્પિ ઠપિતં, તં અન્તોવુત્થં, તત્થ પક્કઞ્ચ અન્તોપક્કં નામ હોતિ, એતં ન કપ્પતિ. સત્તાહકાલિકં પન યાવજીવિકઞ્ચ વટ્ટતિ.

તત્રાયં વિનિચ્છયો – સામણેરો ભિક્ખુસ્સ તણ્ડુલાદિકં આમિસં આહરિત્વા કપ્પિયકુટિયં નિક્ખિપિત્વા પુનદિવસે પચિત્વા દેતિ, અન્તોવુત્થં ન હોતિ. તત્થ અકપ્પિયકુટિયં નિક્ખિત્તસપ્પિઆદીસુ કિઞ્ચિ પક્ખિપિત્વા દેતિ. મુખસન્નિધિ નામ હોતિ. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘અન્તોવુત્થં હોતી’’તિ વુત્તં. તત્થ નામમત્તમેવ નાનાકરણં, ભિક્ખુ અકપ્પિયકુટિયં ઠપિતસપ્પિઞ્ચ યાવજીવિકપણ્ણઞ્ચ એકતો પચિત્વા પરિભુઞ્જતિ, સત્તાહં નિરામિસં વટ્ટતિ. સચે આમિસસંસટ્ઠં કત્વા પરિભુઞ્જતિ, અન્તોવુત્થઞ્ચેવ સામંપક્કઞ્ચ હોતિ. એતેનુપાયેન સબ્બસંસગ્ગા વેદિતબ્બા. યં કિઞ્ચિ આમિસં ભિક્ખુનો પચિતું ન વટ્ટતિ. સચેપિસ્સ ઉણ્હયાગુયા સુલસિપણ્ણાનિ વા સિઙ્ગિવેરં વા લોણં વા પક્ખિપન્તિ, તમ્પિ ચાલેતું ન વટ્ટતિ, ‘‘યાગું નિબ્બાપેમી’’તિ પન ચાલેતું વટ્ટતિ. ઉત્તણ્ડુલભત્તં લભિત્વા પિદહિતું ન વટ્ટતિ. સચે પન મનુસ્સા પિદહિત્વા દેન્તિ, વટ્ટતિ. ‘‘ભત્તં મા નિબ્બાયતૂ’’તિ પિદહિતું વટ્ટતિ, ખીરતક્કાદીસુ પન સકિં કુથિતેસુ અગ્ગિં કાતું વટ્ટતિ પુનપાકસ્સ અનુઞ્ઞાતત્તા.

ઇમા પન કપ્પિયકુટિયો કદા જહિતવત્થુકા હોન્તિ? ઉસ્સાવનન્તિકા તાવ યા થમ્ભાનં ઉપરિ ભિત્તિપાદે વા નિખનિત્વા કતા, સા સબ્બેસુ થમ્ભેસુ ચ ભિત્તિપાદેસુ ચ અપનીતેસુ જહિતવત્થુકા હોતિ. સચે પન થમ્ભે વા ભિત્તિપાદે વા પરિવત્તેન્તિ, યો યો ઠિતો, તત્થ તત્થ પતિટ્ઠાતિ, સબ્બેસુપિ પરિવત્તિતેસુ અજહિતવત્થુકાવ હોતિ. ઇટ્ઠકાદીહિ કતા ચયસ્સ ઉપરિ ભિત્તિઅત્થાય ઠપિતં ઇટ્ઠકં વા સિલં વા મત્તિકાપિણ્ડં વા આદિં કત્વા વિનાસિતકાલે જહિતવત્થુકાવ હોતિ. યેહિ પન ઇટ્ઠકાદીહિ અધિટ્ઠિતા, તેસુ અપનીતેસુપિ તદઞ્ઞેસુ પતિટ્ઠાતીતિ અજહિતવત્થુકાવ હોતિ. ગોનિસાદિકા ¶ પાકારાદીહિ પરિક્ખેપે કતે જહિતવત્થુકાવ હોતિ. પુન તસ્મિં આરામે કપ્પિયકુટિં લદ્ધું વટ્ટતિ. સચે પન પુનપિ પાકારાદયો તત્થ તત્થ ખણ્ડા હોન્તિ, તતો તતો ગાવો પવિસન્તિ, પુન કપ્પિયકુટિ હોતિ. ઇતરા પન દ્વે ગોપાનસીમત્તં ઠપેત્વા સબ્બસ્મિં છદને વિનટ્ઠે જહિતવત્થુકાવ હોન્તિ. સચે ગોપાનસીનં ઉપરિ એકમ્પિ પક્ખપાસકમણ્ડલં અત્થિ, રક્ખતિ.

૧૦૩. યત્ર ¶ પનિમા ચતસ્સોપિ કપ્પિયભૂમિયો નત્થિ, તત્થ કિં કાતબ્બન્તિ? અનુપસમ્પન્નસ્સ દત્વા તસ્સ સન્તકં કત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં. તત્રિદં વત્થુ – કરવિકતિસ્સત્થેરો કિર વિનયધરપામોક્ખો મહાસીવત્થેરસ્સ સન્તિકં અગમાસિ. સો દીપાલોકેન સપ્પિકુમ્ભં પસ્સિત્વા ‘‘ભન્તે, કિમેત’’ન્તિ પુચ્છિ. થેરો ‘‘આવુસો, ગામતો સપ્પિકુમ્ભો આભતો લૂખદિવસે સપ્પિના ભુઞ્જનત્થાયા’’તિ આહ. તતો નં તિસ્સત્થેરો ‘‘ન વટ્ટતિ, ભન્તે’’તિ આહ. થેરો પુનદિવસે પમુખે નિક્ખિપાપેસિ. તિસ્સત્થેરો પુન એકદિવસં આગતો તં દિસ્વા તથેવ પુચ્છિત્વા ‘‘ભન્તે, સહસેય્યપ્પહોનકટ્ઠાને ઠપેતું ન વટ્ટતી’’તિ આહ. થેરો પુનદિવસે બહિ નીહરાપેત્વા નિક્ખિપાપેસિ, તં ચોરા હરિંસુ. સો પુન એકદિવસં આગતં તિસ્સત્થેરમાહ ‘‘આવુસો, તયા ‘ન વટ્ટતી’તિ વુત્તે સો કુમ્ભો બહિ નિક્ખિત્તો ચોરેહિ હટો’’તિ. તતો નં તિસ્સત્થેરો આહ ‘‘નનુ, ભન્તે, અનુપસમ્પન્નસ્સ દાતબ્બો અસ્સ, અનુપસમ્પન્નસ્સ હિ દત્વા તસ્સ સન્તકં કત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતી’’તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

કપ્પિયભૂમિવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૧૦૪. ખાદનીયાદિપટિગ્ગાહોતિ ¶ અજ્ઝોહરિતબ્બસ્સ યસ્સ કસ્સચિ ખાદનીયસ્સ વા ભોજનીયસ્સ વા પટિગ્ગહણં. તત્રાયં વિનિચ્છયો – પઞ્ચહિ અઙ્ગેહિ પટિગ્ગહણં રુહતિ, થામમજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ ઉચ્ચારણમત્તં હોતિ, હત્થપાસો પઞ્ઞાયતિ, અભિહારો પઞ્ઞાયતિ, દેવો વા મનુસ્સો ¶ વા તિરચ્છાનગતો વા કાયેન કાયપટિબદ્ધેન નિસ્સગ્ગિયેન વા દેતિ, તઞ્ચે ભિક્ખુ કાયેન વા કાયપટિબદ્ધેન વા પટિગ્ગણ્હાતિ. એવં પઞ્ચહઙ્ગેહિ પટિગ્ગહણં રુહતિ.

તત્થ ઠિતનિસિન્નનિપન્નાનં વસેન એવં હત્થપાસો વેદિતબ્બો – સચે ભિક્ખુ નિસિન્નો હોતિ, આસનસ્સ પચ્છિમન્તતો પટ્ઠાય, સચે ઠિતો, પણ્હિઅન્તતો પટ્ઠાય, સચે નિપન્નો, યેન પસ્સેન નિપન્નો, તસ્સ પારિમન્તતો પટ્ઠાય, દાયકસ્સ નિસિન્નસ્સ વા ઠિતસ્સ વા નિપન્નસ્સ વા ઠપેત્વા પસારિતહત્થં યં આસન્નતરં અઙ્ગં, તસ્સ ઓરિમન્તેન પરિચ્છિન્દિત્વા અડ્ઢતેય્યહત્થો હત્થપાસો નામ.

સચે પન દાયકપટિગ્ગાહકેસુ એકો આકાસે હોતિ, એકો ભૂમિયં, ભૂમટ્ઠસ્સ ચ સીસેન, આકાસટ્ઠસ્સ ચ ઠપેત્વા દાતું વા ગહેતું વા પસારિતહત્થં યં આસન્નતરં અઙ્ગં, તસ્સ ઓરિમન્તેન હત્થપાસપમાણં પરિચ્છિન્દિતબ્બં. સચેપિ એકો કૂપે હોતિ, એકો કૂપતટે, એકો વા પન રુક્ખે, એકો પથવિયં, વુત્તનયેનેવ હત્થપાસપમાણં પરિચ્છિન્દિતબ્બં. એવરૂપે હત્થપાસે ઠત્વા સચેપિ પક્ખી મુખતુણ્ડકેન વા હત્થી વા સોણ્ડાય ગહેત્વા પુપ્ફં વા ફલં વા દેતિ, પટિગ્ગહણં રુહતિ. સચે પન અડ્ઢટ્ઠમરતનસ્સપિ હત્થિનો ખન્ધે નિસિન્નો તેન સોણ્ડાય દીયમાનં ગણ્હાતિ, વટ્ટતિયેવ. હત્થાદીસુ યેન કેનચિ સરીરાવયવેન અન્તમસો પાદઙ્ગુલિયાપિ દીયમાનં કાયેન દિન્નં નામ હોતિ. પટિગ્ગહણેપિ એસેવ નયો. યેન કેનચિ હિ સરીરાવયવેન ગહિતં કાયેન ગહિતમેવ હોતિ. સચેપિ નત્થુકરણિયં દીયમાનં નાસાપુટેન અકલ્લકો વા મુખેન પટિગ્ગણ્હાતિ, આભોગમેવ હેત્થ પમાણં.

૧૦૫. કટચ્છુઆદીસુ પન યેન કેનચિ ઉપકરણેન દિન્નં કાયપટિબદ્ધેન દિન્નં નામ હોતિ. પટિગ્ગહણેપિ એસેવ નયો. યેન કેનચિ હિ સરીરસમ્બદ્ધેન પત્તથાલકાદિના ગહિતં કાયપટિબદ્ધેન ¶ ગહિતમેવ હોતિ. કાયતો પન કાયપટિબદ્ધતો ચ મોચેત્વા હત્થપાસે ઠિતસ્સ કાયે વા કાયપટિબદ્ધે વા પાતિયમાનમ્પિ નિસ્સગ્ગિયેન પયોગેન દિન્નં નામ હોતિ. એકો બહૂનિ ભત્તબ્યઞ્જનભાજનાનિ સીસે કત્વા ¶ ભિક્ખુસ્સ સન્તિકં આગન્ત્વા ઠિતકોવ ‘‘ગણ્હથા’’તિ વદતિ, ન તાવ અભિહારો પઞ્ઞાયતિ, તસ્મા ન ગહેતબ્બં. સચે પન ઈસકમ્પિ ઓનમતિ, ભિક્ખુના હત્થં પસારેત્વા હેટ્ઠિમભાજનં એકદેસેનપિ સમ્પટિચ્છિતબ્બં. એત્તાવતા સબ્બભાજનાનિ પટિગ્ગહિતાનિ હોન્તિ. તતો પટ્ઠાય ઓરોપેત્વા ઉગ્ઘાટેત્વા વા યં ઇચ્છતિ, તં ગહેતું વટ્ટતિ. ભત્તપચ્છિઆદિમ્હિ પન એકભાજને વત્તબ્બમેવ નત્થિ.

કાજેન ભત્તં હરન્તોપિ સચે કાજં ઓનમેત્વા દેતિ, વટ્ટતિ. તિંસહત્થો વેણુ હોતિ, એકસ્મિં અન્તે ગુળકુમ્ભો બદ્ધો, એકસ્મિં સપ્પિકુમ્ભો, તઞ્ચે પટિગ્ગણ્હાતિ, સબ્બં પટિગ્ગહિતમેવ. ઉચ્છુયન્તદોણિતો પગ્ઘરન્તમેવ ‘‘રસં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, અભિહારો ન પઞ્ઞાયતીતિ ન ગહેતબ્બો. સચે પન કસટં છડ્ડેત્વા હત્થેન ઉસ્સિઞ્ચિત્વા દેતિ, વટ્ટતિ. બહૂ પત્તા મઞ્ચે વા પીઠે વા કટસારે વા દોણિયં વા ફલકે વા ઠપિતા હોન્તિ, યત્થ ઠિતસ્સ દાયકો હત્થપાસે હોતિ, તત્થ ઠત્વા પટિગ્ગહણસઞ્ઞાય મઞ્ચાદીનિ અઙ્ગુલિયાપિ ફુસિત્વા ઠિતેન વા નિસિન્નેન વા નિપન્નેન વા યં તેસુ પત્તેસુ દીયતિ, તં સબ્બં પટિગ્ગહિતં હોતિ. સચેપિ ‘‘પટિગ્ગહેસ્સામી’’તિ મઞ્ચાદીનિ અભિરુહિત્વા નિસીદતિ, વટ્ટતિયેવ.

પથવિયં પન સચેપિ કુચ્છિયા કુચ્છિં આહચ્ચ ઠિતા હોન્તિ, યં યં અઙ્ગુલિયા વા સૂચિયા વા ફુસિત્વા નિસિન્નો હોતિ, તત્થ તત્થ દીયમાનમેવ પટિગ્ગહિતં હોતિ. યત્થ કત્થચિ મહાકટસારહત્થત્થરણાદીસુ ઠપિતપત્તે પટિગ્ગહણં ન રુહતીતિ વુત્તં, તં હત્થપાસાતિક્કમં સન્ધાય વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં, હત્થપાસે પન સતિ યત્થ કત્થચિ વટ્ટતિ અઞ્ઞત્ર તત્થજાતકા. તત્થજાતકે પન પદુમિનિપણ્ણે વા કિંસુકપણ્ણાદિમ્હિ વા ન વટ્ટતિ. ન હિ તં કાયપટિબદ્ધસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. યથા ચ તત્થજાતકે, એવં ખાણુકે બન્ધિત્વા ઠપિતમઞ્ચાદિમ્હિ અસંહારિમે ફલકે વા પાસાણે વા ન રુહતિયેવ. તેપિ હિ તત્થજાતકસઙ્ખ્યુપગા હોન્તિ. ભૂમિયં અત્થતેસુ સુખુમેસુ તિન્તિણિકાદિપણ્ણેસુ પટિગ્ગહણં ન રુહતિ. ન હિ તાનિ સન્ધારેતું સમત્થાનીતિ. મહન્તેસુ પન પદુમિનિપણ્ણાદીસુ રુહતિ. સચે હત્થપાસં અતિક્કમ્મઠિતો દીઘદણ્ડકેન ઉળુઙ્કેન દેતિ, ‘‘આગન્ત્વા દેહી’’તિ વત્તબ્બો. વચનં અસુત્વા વા અનાદિયિત્વા વા પત્તે આકિરતિયેવ, પુન પટિગ્ગહેતબ્બં. દૂરે ઠત્વા ભત્તપિણ્ડં ખિપન્તેપિ એસેવ નયો.

૧૦૬. સચે ¶ ¶ પત્તથવિકતો નીહરિયમાને પત્તે રજનચુણ્ણાનિ હોન્તિ, સતિ ઉદકે ધોવિતબ્બો, અસતિ રજનચુણ્ણં પુઞ્છિત્વા પટિગ્ગહેત્વા વા પિણ્ડાય ચરિતબ્બં. સચે પિણ્ડાય ચરન્તસ્સ પત્તે રજં પતતિ, પટિગ્ગહેત્વા ભિક્ખા ગણ્હિતબ્બા, અપ્પટિગ્ગહેત્વા ગણ્હતો વિનયદુક્કટં, તં પન પુન પટિગ્ગહેત્વા ભુઞ્જતો અનાપત્તિ. સચે પન ‘‘પટિગ્ગહેત્વા દેથા’’તિ વુત્તે વચનં અસુત્વા વા અનાદિયિત્વા વા ભિક્ખં દેન્તિયેવ, વિનયદુક્કટં નત્થિ, પુન પટિગ્ગહેત્વા અઞ્ઞા ભિક્ખા ગહેતબ્બા. સચે મહાવાતો તતો તતો રજં પાતેતિ, ન સક્કા હોતિ ભિક્ખં ગહેતું, ‘‘અનુપસમ્પન્નસ્સ દસ્સામી’’તિ સુદ્ધચિત્તેન આભોગં કત્વા ગણ્હિતું વટ્ટતિ. એવં પિણ્ડાય ચરિત્વા વિહારં વા આસનસાલં વા ગન્ત્વા તં અનુપસમ્પન્નસ્સ દત્વા પુન તેન દિન્નં વા તસ્સ વિસ્સાસેન વા પટિગ્ગહેત્વા ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. સચે ભિક્ખાચારે સરજં પત્તં ભિક્ખુસ્સ દેતિ, સો વત્તબ્બો ‘‘ઇમં પટિગ્ગહેત્વા ભિક્ખં વા ગણ્હેય્યાસિ પરિભુઞ્જેય્યાસિ વા’’તિ, તેન તથા કાતબ્બં. સચે રજં ઉપરિ ઉપ્પિલવતિ, કઞ્જિકં પવાહેત્વા સેસં ભુઞ્જિતબ્બં. સચે અન્તોપવિટ્ઠં હોતિ, પટિગ્ગહેતબ્બં. અનુપસમ્પન્ને અસતિ હત્થતો અમોચેન્તેનેવ યત્થ અનુપસમ્પન્નો અત્થિ, તત્થ નેત્વા પટિગ્ગહેતબ્બં. સુક્ખભત્તે પતિતરજં અપનેત્વા ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. સચે અતિસુખુમં હોતિ, ઉપરિ ભત્તેન સદ્ધિં અપનેતબ્બં, પટિગ્ગહેત્વા વા ભુઞ્જિતબ્બં. યાગું વા સૂપં વા પુરતો ઠપેત્વા આલુળેન્તાનં ભાજનતો ફુસિતાનિ ઉગ્ગન્ત્વા પત્તે પતન્તિ, પત્તો પટિગ્ગહેતબ્બો.

૧૦૭. ઉળુઙ્કેન આહરિત્વા દેન્તાનં પઠમતરં ઉળુઙ્કતો થેવા પત્તે પતન્તિ, સુપતિતા, અભિહટત્તા દોસો નત્થિ. સચેપિ ચરુકેન ભત્તે આકિરિયમાને ચરુકતો મસિ વા છારિકા વા પતતિ, અભિહટત્તા નેવત્થિ દોસો. અનન્તરસ્સ ભિક્ખુનો દીયમાનં પત્તતો ઉપ્પતિત્વા ઇતરસ્સ પત્તે પતતિ, સુપતિતં. પટિગ્ગહિતમેવ હિ તં હોતિ. સચે જજ્ઝરિસાખાદિં ફાલેત્વા એકસ્સ ભિક્ખુનો દેન્તાનં સાખતો ફુસિતાનિ અઞ્ઞસ્સ પત્તે પતન્તિ, પત્તો પટિગ્ગહેતબ્બો, યસ્સ પત્તસ્સ ઉપરિ ફાલેન્તિ, તસ્સ પત્તે પતિતેસુ દાતુકામતાય અભિહટત્તા દોસો નત્થિ. પાયાસસ્સ પૂરેત્વા પત્તં દેન્તિ, ઉણ્હત્તા હેટ્ઠા ગહેતું ન સક્કોતિ, મુખવટ્ટિયાપિ ગહેતું વટ્ટતિ. સચે ¶ તથાપિ ન સક્કોતિ, આધારકેન ગહેતબ્બો. આસનસાલાય પત્તં ગહેત્વા નિસિન્નો ભિક્ખુ નિદ્દં ઓક્કન્તો હોતિ, નેવ આહરિયમાનં, ન દીયમાનં જાનાતિ, અપ્પટિગ્ગહિતં હોતિ. સચે પન આભોગં કત્વા નિસિન્નો હોતિ, વટ્ટતિ. સચેપિ સો હત્થેન આધારકં મુઞ્ચિત્વા પાદેન પેલ્લેત્વા નિદ્દાયતિ, વટ્ટતિયેવ. પાદેન આધારકં અક્કમિત્વા પટિગ્ગણ્હન્તસ્સ પન જાગરન્તસ્સપિ અનાદરપટિગ્ગહણં હોતિ, તસ્મા ન કત્તબ્બં. કેચિ ‘‘એવં આધારકેન પટિગ્ગહણં કાયપટિબદ્ધપટિબદ્ધેન પટિગ્ગહણં નામ હોતિ ¶ , તસ્મા ન વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ, તં વચનમત્તમેવ, અત્થતો પન સબ્બમ્પેતં કાયપટિબદ્ધમેવ હોતિ. કાયસંસગ્ગેપિ ચેસ નયો દસ્સિતો. યમ્પિ ભિક્ખુસ્સ દીયમાનં પતતિ, તમ્પિ સામં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ.

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યં દીયમાનં પતતિ, તં સામં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું, પરિચ્ચત્તં તં, ભિક્ખવે, દાયકેહી’’તિ (ચૂળવ. ૨૭૩).

ઇદઞ્ચ પન સુત્તં નેય્યત્થં, તસ્મા એવમેત્થ અધિપ્પાયો વેદિતબ્બો – યં દીયમાનં દાયકસ્સ હત્થતો પરિગળિત્વા સુદ્ધાય વા ભૂમિયા પદુમિનિપણ્ણે વા વત્થકટસારકાદીસુ વા પતતિ, તં સામં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. યં પન સરજાય ભૂમિયં પતતિ, તં રજં પુઞ્છિત્વા વા ધોવિત્વા વા પટિગ્ગહેત્વા વા પરિભુઞ્જિતબ્બં. સચે પવટ્ટન્તં અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનો સન્તિકં ગચ્છતિ, તેન આહરાપેતુમ્પિ વટ્ટતિ. સચે તં ભિક્ખું વદતિ ‘‘ત્વંયેવ ખાદા’’તિ, તસ્સપિ ખાદિતું વટ્ટતિ, અનાણત્તેન પન તેન ન ગહેતબ્બં. ‘‘અનાણત્તેનપિ ઇતરસ્સ દસ્સામીતિ ગહેતું વટ્ટતી’’તિ કુરુન્દિયં વુત્તં. કસ્મા પનેતં ઇતરસ્સ ભિક્ખુનો ગહેતું ન વટ્ટતીતિ? ભગવતા અનનુઞ્ઞાતત્તા. ભગવતા હિ ‘‘સામં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતુ’’ન્તિ વદન્તેન યસ્સેવ તં દીયમાનં પતતિ, તસ્સ અપ્પટિગ્ગહિતકમ્પિ તં ગહેત્વા પરિભોગો અનુઞ્ઞાતો. ‘‘પરિચ્ચત્તં તં, ભિક્ખવે, દાયકેહી’’તિ વચનેન પનેત્થ પરસન્તકભાવો દીપિતો, તસ્મા અઞ્ઞસ્સ સામં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ, તસ્સ પન આણત્તિયા વટ્ટતીતિ અયં કિરેત્થ અધિપ્પાયો. યસ્મા ચ એતં અપ્પટિગ્ગહિતકત્તા ¶ અનુઞ્ઞાતં, તસ્મા યથાઠિતંયેવ અનામસિત્વા કેનચિ પિદહિત્વા ઠપિતં દુતિયદિવસેપિ પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, સન્નિધિપચ્ચયા અનાપત્તિ, પટિગ્ગહેત્વા પન પરિભુઞ્જિતબ્બં. તં દિવસંયેવ હિ તસ્સ સામં ગહેત્વા પરિભોગો અનુઞ્ઞાતો, ન તતો પરન્તિ અયમ્પિ કિરેત્થ અધિપ્પાયો.

૧૦૮. ઇદાનિ અબ્બોહારિકનયો વુચ્ચતિ. ભુઞ્જન્તાનઞ્હિ દન્તા ખીયન્તિ, નખા ખીયન્તિ, પત્તસ્સ વણ્ણો ખીયતિ, સબ્બં અબ્બોહારિકં. સત્થકેન ઉચ્છુઆદીસુ ફાલિતેસુ મલં પઞ્ઞાયતિ, એતં નવસમુટ્ઠિતં નામ, પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં. સત્થકં ધોવિત્વા ફાલિતેસુ મલં ન પઞ્ઞાયતિ, લોહગન્ધમત્તં હોતિ, તં અબ્બોહારિકં. યમ્પિ સત્થકં ગહેત્વા પરિહરન્તિ ¶ , તેન ફાલિતેપિ એસેવ નયો. ન હિ તં પરિભોગત્થાય પરિહરન્તીતિ. મૂલભેસજ્જાદીનિ પિસન્તાનં વા કોટ્ટેન્તાનં વા નિસદનિસદપોતકઉદુક્ખલમુસલાદીનિ ખીયન્તિ, પરિહરણકવાસિં તાપેત્વા ભેસજ્જત્થાય તક્કે વા ખીરે વા પક્ખિપન્તિ, તત્થ નીલિકા પઞ્ઞાયતિ, સત્થકે વુત્તસદિસોવ વિનિચ્છયો. આમકતક્કાદીસુ પન સયં ન પક્ખિપિતબ્બા, પક્ખિપતિ ચે, સામંપાકતો ન મુચ્ચતિ. દેવે વસ્સન્તે પિણ્ડાય ચરન્તસ્સ સરીરતો વા ચીવરતો વા કિલિટ્ઠઉદકં પત્તે પતતિ, પટિગ્ગહેતબ્બં. રુક્ખમૂલાદીસુ ભુઞ્જન્તસ્સ પતિતેપિ એસેવ નયો. સચે પન સત્તાહં વસ્સન્તે દેવે સુદ્ધં ઉદકં હોતિ, અબ્ભોકાસતો વા પતતિ, વટ્ટતિ.

૧૦૯. સામણેરસ્સ ઓદનં દેન્તેન તસ્સ પત્તગતં અચ્છુપન્તેનેવ દાતબ્બો, પત્તો વાસ્સ પટિગ્ગહેતબ્બો. અપ્પટિગ્ગહિતે ઓદનં છુપિત્વા પુન અત્તનો પત્તે ઓદનં ગણ્હન્તસ્સ ઉગ્ગહિતકો હોતિ. સચે પન દાતુકામો હુત્વા ‘‘આહર, સામણેર, પત્તં, ઓદનં ગણ્હાહી’’તિ વદતિ, ઇતરો ‘‘અલં મય્હ’’ન્તિ પટિક્ખિપતિ, પુન ‘‘તવેતં મયા પરિચ્ચત્ત’’ન્તિ ચ વુત્તે ‘‘ન મય્હં એતેનત્થો’’તિ વદતિ, સતક્ખત્તુમ્પિ પરિચ્ચજતુ, યાવ અત્તનો હત્થગતં, તાવ પટિગ્ગહિતમેવ હોતિ. સચે પન આધારકે ઠિતં નિરપેક્ખો ‘‘ગણ્હાહી’’તિ વદતિ, પુન પટિગ્ગહેતબ્બં. સાપેક્ખો આધારકે પત્તં ઠપેત્વા ‘‘એત્તો પૂવં વા ભત્તં વા ગણ્હાહી’’તિ સામણેરં વદતિ, સામણેરો હત્થં ધોવિત્વા સચેપિ સતક્ખત્તું ગહેત્વા અત્તનો પત્તગતં અફુસન્તોવ અત્તનો પત્તે ¶ પક્ખિપતિ, પુન પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ. યદિ પન અત્તનો પત્તગતં ફુસિત્વા તતો ગણ્હાતિ, સામણેરસન્તકેન સંસટ્ઠં હોતિ, પુન પટિગ્ગહેતબ્બં. કેચિ પન ‘‘સચેપિ ગય્હમાનં છિજ્જિત્વા તત્થ પતતિ, પુન પટિગ્ગહેતબ્બ’’ન્તિ વદન્તિ. તં ‘‘એકં ભત્તપિણ્ડં ગણ્હ, એકં પૂવં ગણ્હ, ઇમસ્સ ગુળપિણ્ડસ્સ એત્તકં પદેસં ગણ્હા’’તિ એવં પરિચ્છિન્દિત્વા વુત્તે વેદિતબ્બં, ઇધ પન પરિચ્છેદો નત્થિ, તસ્મા યં સામણેરસ્સ પત્તે પતતિ, તદેવ પટિગ્ગહણં વિજહતિ, હત્થગતં પન યાવ સામણેરો વા ‘‘અલ’’ન્તિ ન ઓરમતિ, ભિક્ખુ વા ન વારેતિ, તાવ ભિક્ખુસ્સેવ સન્તકં, તસ્મા પટિગ્ગહણં ન વિજહતિ. સચે અત્તનો વા ભિક્ખૂનં વા યાગુપચનકભાજને કેસઞ્ચિ અત્થાય ભત્તં પક્ખિપતિ, ‘‘સામણેર, ભાજનસ્સ ઉપરિ હત્થં કરોહી’’તિ વત્વા તસ્સ હત્થે પક્ખિપિતબ્બં. તસ્સ હત્થતો ભાજને પતિતઞ્હિ દુતિયદિવસે ભાજનસ્સ અકપ્પિયભાવં ન કરોતિ પરિચ્ચત્તત્તા. સચે એવં અકત્વા પક્ખિપતિ, પત્તમિવ ભાજનં નિરામિસં કત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં.

૧૧૦. દાયકા ¶ યાગુકુટં ઠપેત્વા ગતા, તં દહરસામણેરો પટિગ્ગણ્હાપેતું ન સક્કોતિ, ભિક્ખુ પત્તં ઉપનામેતિ, સામણેરો કુટસ્સ ગીવં પત્તસ્સ મુખવટ્ટિયં ઠપેત્વા આવજ્જેતિ, પત્તગતા યાગુ પટિગ્ગહિતાવ હોતિ. અથ વા ભિક્ખુ ભૂમિયં હત્થં ઠપેતિ, સામણેરો પવટ્ટેત્વા હત્થં આરોપેતિ, વટ્ટતિ. પૂવપચ્છિભત્તપચ્છિઉચ્છુભારાદીસુપિ એસેવ નયો. સચે પટિગ્ગહણૂપગં ભારં દ્વે તયો સામણેરા દેન્તિ, એકેન વા બલવતા ઉક્ખિત્તં દ્વે તયો ભિક્ખૂ ગણ્હન્તિ, વટ્ટતિ. મઞ્ચસ્સ વા પીઠસ્સ વા પાદે તેલઘટં વા ફાણિતઘટં વા લગ્ગેન્તિ, ભિક્ખુસ્સ મઞ્ચેપિ પીઠેપિ નિસીદિતું વટ્ટતિ, ઉગ્ગહિતકં નામ ન હોતિ.

નાગદન્તકે વા અઙ્કુસકે વા દ્વે તેલઘટા લગ્ગિતા હોન્તિ ઉપરિ પટિગ્ગહિતકો, હેટ્ઠા અપ્પટિગ્ગહિતકો. ઉપરિમં ગહેતું વટ્ટતિ, હેટ્ઠા પટિગ્ગહિતકો, ઉપરિ અપ્પટિગ્ગહિતકો, ઉપરિમં ગહેત્વા ઇતરં ગણ્હતો ઉપરિમો ઉગ્ગહિતકો હોતિ. હેટ્ઠામઞ્ચે અપ્પટિગ્ગહિતકં તેલથાલકં હોતિ, તઞ્ચે સમ્મજ્જન્તો સમ્મુઞ્જનિયા ઘટ્ટેતિ, ઉગ્ગહિતકં ન હોતિ, ‘‘પટિગ્ગહિતકં ગણ્હિસ્સામી’’તિ અપ્પટિગ્ગહિતકં ગહેત્વા ઞત્વા પુન ઠપેતિ, ઉગ્ગહિતકં ન હોતિ, બહિ નીહરિત્વા સઞ્જાનાતિ, બહિ અટ્ઠપેત્વા હરિત્વા તત્થેવ ઠપેતબ્બં, નત્થિ દોસો. સચે ¶ પન પુબ્બે વિવરિત્વા ઠપિતં, ન પિદહિતબ્બં. યથા પુબ્બે ઠિતં, તથેવ ઠપેતબ્બં. સચે બહિ ઠપેતિ, પુન ન છુપિતબ્બં.

૧૧૧. પટિગ્ગહિતકે તેલાદિમ્હિ કણ્ણિકા ઉટ્ઠેતિ, સિઙ્ગિવેરાદિમ્હિ ઘનચુણ્ણં, તંસમુટ્ઠાનમેવ નામ તં, પુન પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ. તાલં વા નાળિકેરં વા આરુળ્હો યોત્તેન ફલપિણ્ડિં ઓતારેત્વા ઉપરિ ઠિતોવ ‘‘ગણ્હથા’’તિ વદતિ, ન ગહેતબ્બં. સચે અઞ્ઞો ભૂમિયં ઠિતો યોત્તપાસકે ગહેત્વા ઉક્ખિપિત્વા દેતિ, વટ્ટતિ. સફલં મહાસાખં કપ્પિયં કારેત્વા પટિગ્ગણ્હાતિ, ફલાનિ પટિગ્ગહિતાનેવ હોન્તિ, યથાસુખં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. અન્તોવતિયં ઠત્વા વતિં છિન્દિત્વા ઉચ્છું વા તિમ્બરૂસકં વા દેન્તિ, હત્થપાસે સતિ વટ્ટતિ. દણ્ડકેસુ અપહરિત્વા નિગ્ગતં ગણ્હન્તસ્સ વટ્ટતિ, પહરિત્વા નિગ્ગતે અટ્ઠકથાસુ દોસો ન દસ્સિતો. મયં પન ‘‘યં ઠાનં પહટં, તતો સયંપતિતમિવ હોતી’’તિ તક્કયામ, તમ્પિ ઠત્વા ગચ્છન્તે યુજ્જતિ સુઙ્કઘાતતો પવટ્ટેત્વા બહિપતિતભણ્ડં વિય. વતિં વા પાકારં વા લઙ્ઘાપેત્વા દેન્તિ, સચે પન અપુથુલો પાકારો, અન્તોપાકારે બહિપાકારે ચ ઠિતસ્સ હત્થપાસો પહોતિ, હત્થસતમ્પિ ઉદ્ધં ગન્ત્વા સમ્પત્તં ગહેતું વટ્ટતિ.

ભિક્ખુ ગિલાનં સામણેરં ખન્ધેન વહતિ, સો ફલાફલં દિસ્વા ગહેત્વા ખન્ધે નિસિન્નોવ દેતિ ¶ , વટ્ટતિ. અપરો ભિક્ખું વહન્તો ખન્ધે નિસિન્નસ્સ ભિક્ખુનો દેતિ, વટ્ટતિયેવ. ભિક્ખુ ફલિનિં સાખં છાયત્થાય ગહેત્વા ગચ્છતિ, ફલાનિ ખાદિતું ચિત્તે ઉપ્પન્ને પટિગ્ગહાપેત્વા ખાદિતું વટ્ટતિ. મચ્છિકવારણત્થં કપ્પિયં કારેત્વા પટિગ્ગણ્હાતિ, ખાદિતુકામો ચે હોતિ, મૂલપટિગ્ગહણમેવ વટ્ટતિ, ખાદન્તસ્સ નત્થિ દોસો. ભિક્ખુ પટિગ્ગહણારહં ભણ્ડં મનુસ્સાનં યાને ઠપેત્વા મગ્ગં ગચ્છતિ, યાનં કદ્દમે લગ્ગતિ, દહરો ચક્કં ગહેત્વા ઉક્ખિપતિ, વટ્ટતિ, ઉગ્ગહિતકં નામ ન હોતિ. નાવાય ઠપેત્વા નાવં અરિત્તેન વા પાજેતિ, હત્થેન વા કડ્ઢતિ, વટ્ટતિ. ઉળુમ્પેપિ એસેવ નયો. ચાટિયં વા કુણ્ડકે વા ઠપેત્વાપિ તં અનુપસમ્પન્નેન ગાહાપેત્વા અનુપસમ્પન્નં બાહાયં ગહેત્વા તરિતું વટ્ટતિ. તસ્મિમ્પિ અસતિ અનુપસમ્પન્નં ગાહાપેત્વા તં બાહાયં ગહેત્વા તરિતું વટ્ટતિ.

ઉપાસકા ¶ ગમિકભિક્ખૂનં પાથેય્યતણ્ડુલે દેન્તિ, સામણેરા ભિક્ખૂનં તણ્ડુલે ગહેત્વા અત્તનો તણ્ડુલે ગહેતું ન સક્કોન્તિ, ભિક્ખૂ તેસં તણ્ડુલે ગણ્હન્તિ, સામણેરા અત્તના ગહિતતણ્ડુલેસુ ખીણેસુ ઇતરેહિ તણ્ડુલેહિ યાગું પચિત્વા સબ્બેસં પત્તાનિ પટિપાટિયા ઠપેત્વા યાગું આકિરન્તિ, પણ્ડિતો સામણેરો અત્તનો પત્તં ગહેત્વા થેરસ્સ દેતિ, થેરસ્સ પત્તં દુતિયત્થેરસ્સાતિ એવં સબ્બાનિપિ પરિવત્તેતિ, સબ્બેહિ સામણેરસ્સ સન્તકં ભુત્તં હોતિ, વટ્ટતિ. સચેપિ સામણેરો અપણ્ડિતો હોતિ, અત્તનો પત્તે યાગું સયમેવ પાતું આરભતિ, ‘‘આવુસો, તુય્હં યાગું મય્હં દેહી’’તિ થેરેહિ પટિપાટિયા યાચિત્વાપિ પિવિતું વટ્ટતિ, સબ્બેહિ સામણેરસ્સ સન્તકમેવ ભુત્તં હોતિ, નેવ ઉગ્ગહિતપચ્ચયા, ન સન્નિધિપચ્ચયા વજ્જં ફુસન્તિ. એત્થ પન માતાપિતૂનં તેલાદીનિ, છાયાદીનં અત્થાય સાખાદીનિ ચ હરન્તાનં ઇમેસઞ્ચ વિસેસો ન દિસ્સતિ, તસ્મા કારણં ઉપપરિક્ખિતબ્બં.

૧૧૨. સામણેરો ભત્તં પચિતુકામો તણ્ડુલે ધોવિત્વા નિચ્ચાલેતું ન સક્કોતિ, ભિક્ખુના તણ્ડુલે ચ ભાજનઞ્ચ પટિગ્ગહેત્વા તણ્ડુલે ધોવિત્વા નિચ્ચાલેત્વા ભાજનં ઉદ્ધનં આરોપેતબ્બં, અગ્ગિ ન કાતબ્બો, પક્કકાલે વિવરિત્વા પક્કભાવો જાનિતબ્બો. સચે દુપ્પક્કં હોતિ, પાકત્થાય પિદહિતું ન વટ્ટતિ, રજસ્સ વા છારિકાય વા અપતનત્થાય વટ્ટતિ, પક્કકાલે ઓરોપિતું ભુઞ્જિતુમ્પિ વટ્ટતિ, પુન પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ. સામણેરો પટિબલો પચિતું, ખણો પનસ્સ નત્થિ કત્થચિ ગન્તુકામો, ભિક્ખુના સતણ્ડુલોદકં ભાજનં પટિગ્ગહેત્વા ઉદ્ધનં આરોપેત્વા ‘‘અગ્ગિં જાલેત્વા ગચ્છા’’તિ વત્તબ્બો. તતો પરં પુરિમનયેનેવ સબ્બં કાતું વટ્ટતિ. ભિક્ખુ યાગુઅત્થાય સુદ્ધભાજનં આરોપેત્વા ઉદકં તાપેતિ, વટ્ટતિ. તત્તે ઉદકે સામણેરો તણ્ડુલે પક્ખિપતિ, તતો પટ્ઠાય ભિક્ખુના અગ્ગિ ન ¶ કાતબ્બો, પક્કયાગું પટિગ્ગહેત્વા પાતું વટ્ટતિ. સામણેરો યાગું પચતિ, હત્થકુક્કુચ્ચકો ભિક્ખુ કીળન્તો ભાજનં આમસતિ, પિધાનં આમસતિ, ઉગ્ગતં ફેણં છિન્દિત્વા પહરતિ, તસ્સેવ પાતું ન વટ્ટતિ, દુરુપચિણ્ણં નામ હોતિ. સચે પન દબ્બિં વા ઉળુઙ્કં વા ગહેત્વા અનુક્ખિપન્તો ¶ આલોળેતિ, સબ્બેસં ન વટ્ટતિ, સામંપાકઞ્ચેવ હોતિ દુરુપચિણ્ણઞ્ચ. સચે ઉક્ખિપતિ, ઉગ્ગહિતકમ્પિ હોતિ.

૧૧૩. ભિક્ખુના પિણ્ડાય ચરિત્વા આધારકે પત્તો ઠપિતો હોતિ. તત્ર ચે અઞ્ઞો લોલભિક્ખુ કીળન્તો પત્તં આમસતિ, પત્તપિધાનં આમસતિ, તસ્સેવ તતો લદ્ધભત્તં ન વટ્ટતિ. સચે ન પત્તં ઉક્ખિપિત્વા ઠપેતિ, સબ્બેસં ન વટ્ટતિ. તત્થજાતકફલિનિસાખાય વા વલ્લિયા વા ગહેત્વા ચાલેતિ, તસ્સેવ તતો લદ્ધફલં ન વટ્ટતિ, દુરુપચિણ્ણદુક્કટઞ્ચ આપજ્જતિ. ‘‘ફલરુક્ખં પન અપસ્સયિતું વા તત્થ કણ્ટકં વા બન્ધિતું વટ્ટતિ, દુરુપચિણ્ણં ન હોતી’’તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. અરઞ્ઞે પતિતં પન અમ્બફલાદિં દિસ્વા ‘‘સામણેરસ્સ દસ્સામી’’તિ આહરિત્વા દાતું વટ્ટતિ. સીહવિઘાસાદિં દિસ્વાપિ ‘‘સામણેરસ્સ દસ્સામી’’તિ પટિગ્ગહેત્વા વા અપ્પટિગ્ગહેત્વા વા આહરિત્વા દાતું વટ્ટતિ. સચે પન સક્કોતિ વિતક્કં સોધેતું, તતો લદ્ધં ખાદિતુમ્પિ વટ્ટતિ, નેવ આમકમંસપટિગ્ગહણપચ્ચયા, ન ઉગ્ગહિતકપચ્ચયા વજ્જં ફુસતિ. માતાપિતૂનં અત્થાય તેલાદીનિ ગહેત્વા ગચ્છતો અન્તરામગ્ગે બ્યાધિ ઉપ્પજ્જતિ, તતો યં ઇચ્છતિ, તં પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. સચે પન મૂલેપિ પટિગ્ગહિતં હોતિ, પુન પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ. માતાપિતૂનં તણ્ડુલે આહરિત્વા દેતિ, તે તતોયેવ યાગુઆદીનિ સમ્પાદેત્વા તસ્સ દેન્તિ, વટ્ટતિ, સન્નિધિપચ્ચયા ઉગ્ગહિતપચ્ચયા વા દોસો નત્થિ.

૧૧૪. ભિક્ખુ પિદહિત્વા ઉદકં તાપેતિ, યાવ પરિક્ખયા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. સચે પનેત્થ છારિકા પતતિ, પટિગ્ગહેતબ્બં. દીઘસણ્ડાસેન થાલકં ગહેત્વા તેલં પચન્તસ્સ છારિકા પતતિ, હત્થેન અમુઞ્ચન્તેનેવ પચિત્વા ઓતારેત્વા પટિગ્ગહેતબ્બં. સચે અઙ્ગારાપિ દારૂનિપિ પટિગ્ગહેત્વા ઠપિતાનિ, મૂલપટિગ્ગહણમેવ વટ્ટતિ. ભિક્ખુ ઉચ્છું ખાદતિ, સામણેરો ‘‘મય્હમ્પિ દેથા’’તિ વદતિ, ‘‘ઇતો છિન્દિત્વા ગણ્હા’’તિ વુત્તો ગણ્હાતિ, અવસેસે પુન પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ. ગુળપિણ્ડં ખાદન્તસ્સપિ એસેવ નયો. વુત્તોકાસતો છિન્દિત્વા ગહિતાવસેસઞ્હિ અજહિતપટિગ્ગહણમેવ હોતિ. ભિક્ખુ ગુળં ભાજેન્તો પટિગ્ગહેત્વા કોટ્ઠાસે કરોતિ, ભિક્ખૂપિ સામણેરાપિ આગન્ત્વા એકગ્ગહણેનેવ એકમેકં કોટ્ઠાસં ગણ્હન્તિ, ગહિતાવસેસં ¶ પટિગ્ગહિતમેવ હોતિ. સચે લોલસામણેરો ¶ ગણ્હિત્વા ગણ્હિત્વા પુન ઠપેતિ, તસ્સ ગહિતાવસેસં અપ્પટિગ્ગહિતકમેવ હોતિ.

ભિક્ખુ ધૂમવટ્ટિં પટિગ્ગહેત્વા ધૂમં પિવતિ, મુખઞ્ચ કણ્ઠો ચ મનોસિલાય લિત્તો વિય હોતિ, યાવકાલિકં ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, યાવકાલિકેન યાવજીવિકસંસગ્ગે દોસો નત્થિ. પત્તં વા રજનં વા પચન્તસ્સ કણ્ણનાસચ્છિદ્દેહિ ધૂમો પવિસતિ, બ્યાધિપચ્ચયા પુપ્ફં વા ફલં વા ઉપસિઙ્ઘતિ, અબ્બોહારિકત્તા વટ્ટતિ. ભત્તુગ્ગારો તાલું આહચ્ચ અન્તોયેવ પવિસતિ, અવિસયત્તા વટ્ટતિ, મુખં પવિટ્ઠં પન અજ્ઝોહરતો વિકાલે આપત્તિ. દન્તન્તરે લગ્ગસ્સ આમિસસ્સ રસો પવિસતિ, આપત્તિયેવ. સચે સુખુમં આમિસં હોતિ, રસો ન પઞ્ઞાયતિ, અબ્બોહારિકપક્ખં ભજતિ. ઉપકટ્ઠે કાલે નિરુદકટ્ઠાને ભત્તં ભુઞ્જિત્વા કક્ખારેત્વા દ્વે તયો ખેળપિણ્ડે પાતેત્વા ઉદકટ્ઠાનં ગન્ત્વા મુખં વિક્ખાલેતબ્બં. પટિગ્ગહેત્વા ઠપિતસિઙ્ગિવેરાદીનં અઙ્કુરા નિક્ખમન્તિ, પુન પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ. લોણે અસતિ સમુદ્દોદકેન લોણકિચ્ચં કાતું વટ્ટતિ, પટિગ્ગહેત્વા ઠપિતલોણોદકં લોણં હોતિ, લોણં વા ઉદકં હોતિ, રસો વા ફાણિતં હોતિ, ફાણિતં વા રસો હોતિ, મૂલપટિગ્ગહણમેવ વટ્ટતિ.

હિમકરકા ઉદકગતિકા એવ. પારિહારિકેન કતકટ્ઠિના ઉદકં પસાદેન્તિ, તં અબ્બોહારિકં, આમિસેન સદ્ધિં વટ્ટતિ. આમિસગતિકેહિ કપિત્થફલાદીહિ પસાદિતં પુરેભત્તમેવ વટ્ટતિ. પોક્ખરણીઆદીસુ ઉદકં બહલં હોતિ, વટ્ટતિ. સચે પન મુખે હત્થે ચ લગ્ગતિ, ન વટ્ટતિ, પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં. ખેત્તેસુ કસિતટ્ઠાને બહલં ઉદકં હોતિ, પટિગ્ગહેતબ્બં. સચે સન્દિત્વા કન્દરાદીનિ પવિસિત્વા નદિં પૂરેતિ, વટ્ટતિ. કકુધસોબ્ભાદયો હોન્તિ રુક્ખતો પતિતેહિ પુપ્ફેહિ સઞ્છન્નોદકા. સચે પુપ્ફરસો ન પઞ્ઞાયતિ, પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ. પરિત્તં ઉદકં હોતિ, રસો પઞ્ઞાયતિ, પટિગ્ગહેતબ્બં. પબ્બતકન્દરાદીસુ કાળવણ્ણપણ્ણચ્છન્નઉદકેપિ એસેવ નયો.

પાનીયઘટે સરેણુકાનિ વા સવણ્ટખીરાનિ વા પુપ્ફાનિ પક્ખિત્તાનિ હોન્તિ, પટિગ્ગહેતબ્બં, પુપ્ફાનિ વા પટિગ્ગહેત્વા પક્ખિપિતબ્બાનિ. પાટલિમલ્લિકા પક્ખિત્તા હોન્તિ, વાસમત્તં તિટ્ઠતિ, તં અબ્બોહારિકં. દુભિયદિવસેપિ ¶ આમિસેન સદ્ધિં વટ્ટતિ. ભિક્ખુના ઠપિતપુપ્ફવાસિતકપાનીયતો સામણેરો પાનીયં ગહેત્વા પીતાવસેસકં તત્થેવ આકિરતિ, પટિગ્ગહેતબ્બં. પદુમસરાદીસુ ઉદકં સન્થરિત્વા ઠિતં પુપ્ફરેણું ઘટેન વિક્ખમ્ભેત્વા ઉદકં ગહેતું વટ્ટતિ. કપ્પિયં કારાપેત્વા પટિગ્ગહેત્વા ઠપિતં દન્તકટ્ઠં હોતિ, સચે તસ્સ રસં પિવિતુકામો ¶ , મૂલપટિગ્ગહણમેવ વટ્ટતિ, અપ્પટિગ્ગહેત્વા ઠપિતં પટિગ્ગહેતબ્બં. અજાનન્તસ્સ રસે પવિટ્ઠેપિ આપત્તિયેવ. અચિત્તકઞ્હિ ઇદં સિક્ખાપદં.

૧૧૫. મહાભૂતેસુ કિં વટ્ટતિ, કિં ન વટ્ટતીતિ? ખીરં તાવ વટ્ટતિ, કપ્પિયમંસખીરં વા હોતુ અકપ્પિયમંસખીરં વા, પિવન્તસ્સ અનાપત્તિ. અસ્સુ ખેળો સિઙ્ઘાણિકા મુત્તં કરીસં સેમ્હં દન્તમલં અક્ખિગૂથકો કણ્ણગૂથકો સરીરે ઉટ્ઠિતલોણન્તિ ઇદં સબ્બં વટ્ટતિ. યં પનેત્થ ઠાનતો ચવિત્વા પત્તે વા હત્થે વા પતતિ, તં પટિગ્ગહેતબ્બં, અઙ્ગલગ્ગં પટિગ્ગહિતકમેવ. ઉણ્હપાયાસં ભુઞ્જન્તસ્સ સેદો અઙ્ગુલિઅનુસારેન એકાબદ્ધોવ હુત્વા પાયાસે સન્તિટ્ઠતિ, પિણ્ડાય વા ચરન્તસ્સ હત્થતો પત્તસ્સ મુખવટ્ટિતો વા પત્તતલં ઓરોહતિ, એત્થ પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ, ઝામમહાભૂતે ઇદં નામ ન વટ્ટતીતિ નત્થિ, દુજ્ઝાપિતં પન ન વટ્ટતિ. સુજ્ઝાપિતં પન મનુસ્સટ્ઠિમ્પિ ચુણ્ણં કત્વા લેહે ઉપનેતું વટ્ટતિ. ચત્તારિ મહાવિકટાનિ અસતિ કપ્પિયકારકે સામં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટન્તિ. એત્થ ચ દુબ્બચોપિ અસમત્થોપિ કપ્પિયકારકો અસન્તપક્ખેયેવ તિટ્ઠતિ. છારિકાય અસતિ સુક્ખદારું ઝાપેત્વા છારિકા ગહેતબ્બા. સુક્ખદારુમ્હિ અસતિ અલ્લદારું રુક્ખતો છિન્દિત્વાપિ કાતું વટ્ટતિ. ઇદં પન ચતુબ્બિધમ્પિ મહાવિકટં કાલોદિસ્સં નામ, સપ્પદટ્ઠક્ખણેયેવ વટ્ટતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૧૧૬. પટિક્ખેપપવારણાતિ ¶ પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરં ભુઞ્જમાનેન યસ્સ કસ્સચિ અભિહટભોજનસ્સ પટિક્ખેપસઙ્ખાતા પવારણા. સા ચ ન કેવલં પટિક્ખેપમત્તેન હોતિ, અથ ખો પઞ્ચઙ્ગવસેન. તત્રિમાનિ ¶ પઞ્ચઙ્ગાનિ – અસનં, ભોજનં, દાયકસ્સ હત્થપાસે ઠાનં, અભિહારો, અભિહટસ્સ પટિક્ખેપોતિ. તત્થ અસનન્તિ વિપ્પકતભોજનં, ભુઞ્જમાનો ચેસ પુગ્ગલો હોતીતિ અત્થો. ભોજનન્તિ પવારણપ્પહોનકં ભોજનં, ઓદનાદીનઞ્ચ અઞ્ઞતરં પટિક્ખિપિતબ્બં ભોજનં હોતીતિ અત્થો. દાયકસ્સ હત્થપાસે ઠાનન્તિ પવારણપ્પહોનકં ભોજનં ગણ્હિત્વા દાયકસ્સ અડ્ઢતેય્યહત્થપ્પમાણે ઓકાસે અવટ્ઠાનં. અભિહારોતિ હત્થપાસે ઠિતસ્સ દાયકસ્સ કાયેન અભિહારો. અભિહટસ્સ પટિક્ખેપોતિ એવં અભિહટસ્સ કાયેન વા વાચાય વા પટિક્ખેપો. ઇતિ ઇમેસં પઞ્ચન્નં અઙ્ગાનં વસેન પવારણા હોતિ. વુત્તમ્પિ ચેતં –

‘‘પઞ્ચહિ, ઉપાલિ, આકારેહિ પવારણા પઞ્ઞાયતિ, અસનં પઞ્ઞાયતિ, ભોજનં પઞ્ઞાયતિ, હત્થપાસે ઠિતો, અભિહરતિ, પટિક્ખેપો પઞ્ઞાયતી’’તિ (પરિ. ૪૨૮).

૧૧૭. તત્રાયં વિનિચ્છયો (પાચિ. અટ્ઠ. ૨૩૮-૯) – ‘‘અસન’’ન્તિઆદીસુ તાવ યં અસ્નાતિ, યઞ્ચ ભોજનં હત્થપાસે ઠિતેન અભિહટં પટિક્ખિપતિ, તં ઓદનો કુમ્માસો સત્તુ મચ્છો મંસન્તિ ઇમેસં અઞ્ઞતરમેવ વેદિતબ્બં. તત્થ ઓદનો નામ સાલિ વીહિ યવો ગોધુમો કઙ્ગુ વરકો કુદ્રૂસકોતિ સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં તણ્ડુલેહિ નિબ્બત્તો. તત્ર સાલીતિ અન્તમસો નીવારં ઉપાદાય સબ્બાપિ સાલિજાતિ. વીહીતિ સબ્બાપિ વીહિજાતિ. યવગોધુમેસુ ભેદો નત્થિ. કઙ્ગૂતિ સેતરત્તકાળભેદા સબ્બાપિ કઙ્ગુજાતિ. વરકોતિ અન્તમસો વરકચોરકં ઉપાદાય સબ્બાપિ સેતવણ્ણા વરકજાતિ. કુદ્રૂસકોતિ કાળકુદ્રૂસકો ચેવ સામાકાદિભેદા ચ સબ્બાપિ તિણધઞ્ઞજાતિ. નીવારવરકચોરકા ચેત્થ ધઞ્ઞાનુલોમાતિ વદન્તિ, ધઞ્ઞાનિ હોન્તુ ધઞ્ઞાનુલોમાનિ વા, એતેસં વુત્તપ્પભેદાનં સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં તણ્ડુલે ગહેત્વા ‘‘ભત્તં પચિસ્સામા’’તિ વા ‘‘યાગું પચિસ્સામા’’તિ વા ‘‘અમ્બિલપાયાસાદીસુ અઞ્ઞતરં પચિસ્સામા’’તિ વા યં કિઞ્ચિ સન્ધાય પચન્તુ, સચે ઉણ્હં સીતલં વા ભુઞ્જન્તાનં ભોજનકાલે ગહિતગહિતટ્ઠાને ઓધિ પઞ્ઞાયતિ, ઓદનસઙ્ગહમેવ ગચ્છતિ, પવારણં જનેતિ. સચે ઓધિ ન પઞ્ઞાયતિ, યાગુસઙ્ગહં ગચ્છતિ, પવારણં ન જનેતિ.

યોપિ ¶ ¶ પાયાસો વા પણ્ણફલકળીરમિસ્સકા અમ્બિલયાગુ વા ઉદ્ધનતો ઓતારિતમત્તા અબ્ભુણ્હા હોતિ આવજ્જિત્વા પિવિતું સક્કા, હત્થેન ગહિતોકાસેપિ ઓધિં ન દસ્સેતિ, પવારણં ન જનેતિ. સચે પન ઉસુમાય વિગતાય સીતલભૂતા ઘનભાવં ગચ્છતિ, ઓધિં દસ્સેતિ, પુન પવારણં જનેતિ, પુબ્બે તનુભાવો ન રક્ખતિ. સચેપિ દધિતક્કાદીનિ આરોપેત્વા બહૂ પણ્ણફલકળીરે પક્ખિપિત્વા મુટ્ઠિમત્તાપિ તણ્ડુલા પક્ખિત્તા હોન્તિ, ભોજનકાલે ચે ઓધિ પઞ્ઞાયતિ, પવારણં જનેતિ. અયાગુકે નિમન્તને ‘‘યાગું દસ્સામા’’તિ ભત્તે ઉદકકઞ્જિકખીરાદીનિ આકિરિત્વા ‘‘યાગું ગણ્હથા’’તિ દેન્તિ. કિઞ્ચાપિ તનુકો હોતિ, પવારણં જનેતિયેવ. સચે પન પક્કુથિતેસુ ઉદકાદીસુ પક્ખિપિત્વા પચિત્વા દેન્તિ, યાગુસઙ્ગહમેવ ગચ્છતિ. યાગુસઙ્ગહં ગતેપિ તસ્મિં વા અઞ્ઞસ્મિં વા યત્થ મચ્છમંસં પક્ખિપન્તિ, સચે સાસપમત્તમ્પિ મચ્છમંસખણ્ડં વા ન્હારુ વા પઞ્ઞાયતિ, પવારણં જનેતિ, સુદ્ધરસકો પન રસકયાગુ વા ન જનેતિ. ઠપેત્વા વુત્તધઞ્ઞતણ્ડુલે અઞ્ઞેહિ વેણુતણ્ડુલાદીહિ વા કણ્ડમૂલફલેહિ વા યેહિ કેહિચિ કતં ભત્તમ્પિ પવારણં ન જનેતિ, પગેવ ઘનયાગુ. સચે પનેત્થ મચ્છમંસં પક્ખિપન્તિ, જનેતિ. મહાપચ્ચરિયં ‘‘પુપ્ફિઅત્થાય ભત્તમ્પિ પવારણં જનેતી’’તિ વુત્તં. પુપ્ફિઅત્થાય ભત્તં નામ પુપ્ફિખજ્જકત્થાય કુથિતુદકે પક્ખિપિત્વા સેદિતતણ્ડુલા વુચ્ચન્તિ. સચે પન તે તણ્ડુલે સુક્ખાપેત્વા ખાદન્તિ, વટ્ટતિ, નેવ સત્તુસઙ્ખ્યં, ન ભત્તસઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ. પુન તેહિ કતભત્તં પવારેતિયેવ. તે તણ્ડુલે સપ્પિતેલાદીસુ વા પચન્તિ, પૂવં વા કરોન્તિ, ન પવારેન્તિ. પુથુકા વા તાહિ કતસત્તુભત્તાદીનિ વા ન પવારેન્તિ.

કુમ્માસો નામ યવેહિ કતકુમ્માસો. અઞ્ઞેહિ પન મુગ્ગાદીહિ કતકુમ્માસો પવારણં ન જનેતિ.

સત્તુ નામ સાલિવીહિયવેહિ કતસત્તુ. કઙ્ગુવરકકુદ્રૂસકસીસાનિપિ ભજ્જિત્વા ઈસકં કોટ્ટેત્વા થુસે પલાપેત્વા પુન દળ્હં કોટ્ટેત્વા ચુણ્ણં કરોન્તિ. સચેપિ તં અલ્લત્તા એકબદ્ધં હોતિ, સત્તુસઙ્ગહમેવ ગચ્છતિ. ખરપાકભજ્જિતાનં વીહીનં તણ્ડુલે કોટ્ટેત્વા દેન્તિ, તમ્પિ ચુણ્ણં સત્તુસઙ્ગહમેવ ગચ્છતિ. સમપાકભજ્જિતાનં પન વીહીનં વા વીહિપલાસાનં વા તણ્ડુલા ભજ્જિતતણ્ડુલા એવ વા ન પવારેન્તિ. તેસં ¶ પન તણ્ડુલાનં ચુણ્ણં પવારેતિ, ખરપાકભજ્જિતાનં વીહીનં કુણ્ડકમ્પિ પવારેતિ. સમપાકભજ્જિતાનં પન આતપસુક્ખાનં વા કુણ્ડકં ન પવારેતિ. લાજા વા તેહિ કતભત્તસત્તુઆદીનિ વા ન પવારેન્તિ, ભજ્જિતપિટ્ઠં વા ¶ યં કિઞ્ચિ સુદ્ધખજ્જકં વા ન પવારેતિ. મચ્છમંસપૂરિતખજ્જકં પન સત્તુમોદકો વા પવારેતિ. મચ્છો મંસઞ્ચ પાકટમેવ.

અયં પન વિસેસો – સચે યાગું પિવન્તસ્સ યાગુસિત્થમત્તાનેવ દ્વે મચ્છખણ્ડાનિ વા મંસખણ્ડાનિ વા એકભાજને વા નાનાભાજને વા દેન્તિ, તાનિ ચે અખાદન્તો અઞ્ઞં યં કિઞ્ચિ પવારણપ્પહોનકં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. તતો એકં ખાદિતં, એકં હત્થે વા પત્તે વા હોતિ, સો ચે અઞ્ઞં પટિક્ખિપતિ, પવારેતિ. દ્વેપિ ખાદિતાનિ હોન્તિ, મુખે સાસપમત્તમ્પિ અવસિટ્ઠં નત્થિ, સચેપિ અઞ્ઞં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. કપ્પિયમંસં ખાદન્તો કપ્પિયમંસં પટિક્ખિપતિ, પવારેતિ. કપ્પિયમંસં ખાદન્તો અકપ્પિયમંસં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. કસ્મા? અવત્થુતાય. યઞ્હિ ભિક્ખુનો ખાદિતું વટ્ટતિ, તંયેવ પટિક્ખિપતો પવારણા હોતિ. ઇદં પન જાનન્તો અકપ્પિયત્તા પટિક્ખિપતિ, અજાનન્તોપિ પટિક્ખિપિતબ્બટ્ઠાને ઠિતમેવ પટિક્ખિપતિ નામ, તસ્મા ન પવારેતિ. સચે પન અકપ્પિયમંસં ખાદન્તો કપ્પિયમંસં પટિક્ખિપતિ, પવારેતિ. કસ્મા? વત્થુતાય. યઞ્હિ તેન પટિક્ખિત્તં, તં પવારણાય વત્થુ, યં પન ખાદતિ, તં કિઞ્ચાપિ પટિક્ખિપિતબ્બટ્ઠાને ઠિતં, ખાદિયમાનં પન મંસભાવં ન જહતિ, તસ્મા પવારેતિ. અકપ્પિયમંસં વા ખાદન્તો અકપ્પિયમંસં પટિક્ખિપતિ, પુરિમનયેનેવ ન પવારેતિ. કપ્પિયમંસં વા અકપ્પિયમંસં વા ખાદન્તો પઞ્ચન્નં ભોજનાનં યં કિઞ્ચિ કપ્પિયભોજનં પટિક્ખિપતિ, પવારેતિ. કુલદૂસકવેજ્જકમ્મઉત્તરિમનુસ્સધમ્મારોચનસાદિતરૂપિયાદીહિ નિબ્બત્તં બુદ્ધપટિકુટ્ઠં અનેસનાય ઉપ્પન્નં અકપ્પિયભોજનં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. કપ્પિયભોજનં વા અકપ્પિયભોજનં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. કપ્પિયભોજનં વા અકપ્પિયભોજનં વા ભુઞ્જન્તોપિ કપ્પિયભોજનં પટિક્ખિપતિ, પવારેતિ. અકપ્પિયભોજનં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતીતિ સબ્બત્થ વુત્તનયેનેવ કારણં વેદિતબ્બં.

૧૧૮. એવં ‘‘અસન’’ન્તિઆદીસુ યઞ્ચ અસ્નાતિ, યઞ્ચ ભોજનં હત્થપાસે ઠિતેન અભિહટં પટિક્ખિપન્તો પવારણં આપજ્જતિ, તં ઉત્વા ઇદાનિ યથા આપજ્જતિ, તસ્સ જાનનત્થં અયં વિનિચ્છયો – અસનં ભોજનન્તિ એત્થ તાવ યેન એકસિત્થમ્પિ અજ્ઝોહટં હોતિ સો ¶ સચે પત્તમુખહત્થાનં યત્થ કત્થચિ પઞ્ચસુ ભોજનેસુ એકસ્મિમ્પિ સતિ અઞ્ઞં પઞ્ચસુ ભોજનેસુ એકમ્પિ પટિક્ખિપતિ, પવારેતિ. કત્થચિ ભોજનં નત્થિ, આમિસગન્ધમત્તં પઞ્ઞાયતિ, ન પવારેતિ. મુખે ચ હત્થે ચ ભોજનં નત્થિ, પત્તે અત્થિ, તસ્મિં પન આસને અભુઞ્જિતુકામો, વિહારં વા પવિસિત્વા ભુઞ્જિતુકામો, અઞ્ઞસ્સ વા દાતુકામો તસ્મિં ચે અન્તરે ¶ ભોજનં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. કસ્મા? વિપ્પકતભોજનભાવસ્સ ઉપચ્છિન્નત્તા. ‘‘યોપિ અઞ્ઞત્ર ગન્ત્વા ભુઞ્જિતુકામો મુખે ભત્તં ગિલિત્વા સેસં આદાય ગચ્છન્તો અન્તરામગ્ગે અઞ્ઞં ભોજનં પટિક્ખિપતિ, તસ્સપિ પવારણા ન હોતી’’તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. યથા ચ પત્તે, એવં હત્થેપિ. મુખેપિ વા વિજ્જમાનં ભોજનં સચે અનજ્ઝોહરિતુકામો હોતિ, તસ્મિઞ્ચ ખણે અઞ્ઞં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. એકસ્મિઞ્હિ પદે વુત્તં લક્ખણં સબ્બત્થ વેદિતબ્બં હોતિ. અપિચ કુરુન્દિયં એસ નયો દસ્સિતોયેવ. વુત્તઞ્હિ તત્થ ‘‘મુખે ભત્તં ગિલિતં, હત્થે ભત્તં વિઘાસાદસ્સ દાતુકામો, પત્તે ભત્તં ભિક્ખુસ્સ દાતુકામો, સચે તસ્મિં ખણે પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતી’’તિ.

હત્થપાસે ઠિતોતિ એત્થ પન સચે ભિક્ખુ નિસિન્નો હોતિ, આસનસ્સ પચ્છિમન્તતો પટ્ઠાય, સચે ઠિતો, પણ્હિઅન્તતો પટ્ઠાય, સચે નિપન્નો, યેન પસ્સેન નિપન્નો, તસ્સ પારિમન્તતો પટ્ઠાય, દાયકસ્સ નિસિન્નસ્સ વા ઠિતસ્સ વા નિપન્નસ્સ વા ઠપેત્વા પસારિતહત્થં યં આસન્નતરં અઙ્ગં, તસ્સ ઓરિમન્તેન પરિચ્છિન્દિત્વા અડ્ઢતેય્યહત્થો ‘‘હત્થપાસો’’તિ વેદિતબ્બો. તસ્મિં ઠત્વા અભિહટં પટિક્ખિપન્તસ્સેવ પવારણા હોતિ, ન તતો પરં.

અભિહરતીતિ હત્થપાસબ્ભન્તરે ઠિતો ગહણત્થં ઉપનામેતિ. સચે પન અનન્તરનિસિન્નોપિ ભિક્ખુ હત્થે વા ઊરૂસુ વા આધારકે વા ઠિતં પત્તં અનભિહરિત્વા ‘‘ભત્તં ગણ્હાહી’’તિ વદતિ, તં પટિક્ખિપતો પવારણા નત્થિ. ભત્તપચ્છિં આનેત્વા પુરતો ભૂમિયં ઠપેત્વા ‘‘ગણ્હાહી’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. ઈસકં પન ઉદ્ધરિત્વા વા અપનામેત્વા વા ‘‘ગણ્હથા’’તિ વુત્તે પટિક્ખિપતો પવારણા હોતિ. થેરાસને નિસિન્નો થેરો દૂરે નિસિન્નસ્સ દહરભિક્ખુસ્સ પત્તં પેસેત્વા ‘‘ઇતો ઓદનં ગણ્હાહી’’તિ વદતિ, ગણ્હિત્વા પન ગતો તુણ્હી તિટ્ઠતિ, દહરો ‘‘અલં મય્હ’’ન્તિ પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. કસ્મા? થેરસ્સ દૂરભાવતો દૂતસ્સ ¶ ચ અનભિહરણતો. સચે પન ગહેત્વા આગતો ભિક્ખુ ‘‘ઇદં ભત્તં ગણ્હા’’તિ વદતિ, તં પટિક્ખિપતો પવારણા હોતિ. પરિવેસનાયએકો એકેન હત્થેન ઓદનપચ્છિં, એકેન કટચ્છું ગહેત્વા ભિક્ખું પરિવિસતિ, તત્ર ચે અઞ્ઞો આગન્ત્વા ‘‘અહં પચ્છિં ધારેસ્સામિ, ત્વં ઓદનં દેહી’’તિ વત્વા ગહિતમત્તમેવ કરોતિ, પરિવેસકો એવ પન તં ધારેતિ, તસ્મા સા અભિહટાવ હોતિ, તતો દાતુકામતાય ગણ્હન્તં પટિક્ખિપન્તસ્સ પવારણા હોતિ. સચે પન પરિવેસકેન ફુટ્ઠમત્તાવ હોતિ, ઇતરોવ નં ધારેતિ, તતો દાતુકામતાય ગણ્હન્તં પટિક્ખિપન્તસ્સ પવારણા ન હોતિ, કટચ્છુના ઉદ્ધટભત્તે પન હોતિ. કટચ્છુના અભિહારોયેવ હિ તસ્સ અભિહારો. ‘‘દ્વિન્નં સમભારેપિ પટિક્ખિપન્તો પવારેતિયેવા’’તિ મહાપચ્ચરિયં ¶ વુત્તં. અનન્તરસ્સ ભિક્ખુનો ભત્તે દીયમાને ઇતરો પત્તં હત્થેન પિદહતિ, પવારણા નત્થિ. કસ્મા? અઞ્ઞસ્સ અભિહટે પટિક્ખિત્તત્તા.

પટિક્ખેપો પઞ્ઞાયતીતિ એત્થ વાચાય અભિહટં પટિક્ખિપતો પવારણા નત્થિ, કાયેન અભિહટં પન યેન કેનચિ આકારેન કાયેન વા વાચાય વા પટિક્ખિપન્તસ્સ પવારણા હોતીતિ વેદિતબ્બો. તત્ર કાયેન પટિક્ખેપો નામ અઙ્ગુલિં વા હત્થં વા મક્ખિકાબીજનિં વા ચીવરકણ્ણં વા ચાલેતિ, ભમુકાય વા આકારં કરોતિ, કુદ્ધો વા ઓલોકેતિ. વાચાય પટિક્ખેપો નામ ‘‘અલ’’ન્તિ વા ‘‘ન ગણ્હામી’’તિ વા ‘‘મા આકિરા’’તિ વા ‘‘અપગચ્છા’’તિ વા વદતિ. એવં યેન કેનચિ આકારેન કાયેન વા વાચાય વા પટિક્ખિત્તે પવારણા હોતિ.

૧૧૯. એકો અભિહટે ભત્તે પવારણાય ભીતો હત્થે અપનેત્વા પુનપ્પુનં પત્તે ઓદનં આકિરન્તં ‘‘આકિર આકિર, કોટ્ટેત્વા કોટ્ટેત્વા પૂરેહી’’તિ વદતિ, એત્થ કથન્તિ? મહાસુમત્થેરો તાવ ‘‘અનાકિરણત્થાય વુત્તત્તા પવારણા હોતી’’તિ આહ. મહાપદુમત્થેરો પન ‘‘આકિર પૂરેહીતિ વદન્તસ્સ નામ કસ્સચિ પવારણા અત્થી’’તિ વત્વા ‘‘ન પવારેતી’’તિ આહ.

અપરો ભત્તં અભિહરન્તં ભિક્ખું સલ્લક્ખેત્વા ‘‘કિં, આવુસો, ઇતોપિ કિઞ્ચિ ગણ્હિસ્સસિ, દમ્મિ તે કિઞ્ચી’’તિ આહ, તત્રાપિ ‘‘એવં નાગમિસ્સતીતિ વુત્તત્તા પવારણા હોતી’’તિ મહાસુમત્થેરો આહ. મહાપદુમત્થેરો ¶ પન ‘‘ગણ્હિસ્સસીતિ વદન્તસ્સ નામ કસ્સચિ પવારણા અત્થી’’તિ વત્વા ‘‘ન પવારેતી’’તિ આહ.

એકો સમંસકં રસં અભિહરિત્વા ‘‘રસં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, તં સુત્વા પટિક્ખિપતો પવારણા નત્થિ. ‘‘મચ્છમંસરસ’’ન્તિ વુત્તે પટિક્ખિપતો પવારણા હોતિ, ‘‘ઇદં ગણ્હથા’’તિ વુત્તેપિ હોતિયેવ. મંસં વિસું કત્વા ‘‘મંસરસં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, ‘‘તત્થ ચે સાસપમત્તમ્પિ મંસખણ્ડં અત્થિ, તં પટિક્ખિપતો પવારણા હોતિ. સચે પન પરિસ્સાવિતો હોતિ, વટ્ટતી’’તિ અભયત્થેરો આહ.

મંસરસેન આપુચ્છન્તં મહાથેરો ‘‘મુહુત્તં આગમેહી’’તિ વત્વા ‘‘થાલકં, આવુસો, આહરા’’તિ આહ, એત્થ કથન્તિ? મહાસુમત્થેરો તાવ ‘‘અભિહારકસ્સ ગમનં ઉપચ્છિન્નં, તસ્મા ¶ પવારેતી’’તિ આહ. મહાપદુમત્થેરો પન ‘‘અયં કુહિં ગચ્છતિ, કીદિસં એતસ્સ ગમનં, ગણ્હન્તસ્સપિ નામ કસ્સચિ પવારણા અત્થી’’તિ વત્વા ‘‘ન પવારેતી’’તિ આહ.

કળીરપનસાદીહિ મિસ્સેત્વા મંસં પચન્તિ, તં ગહેત્વા ‘‘કળીરસૂપં ગણ્હથ, પનસબ્યઞ્જનં ગણ્હથા’’તિ વદન્તિ, એવમ્પિ ન પવારેતિ. કસ્મા? અપવારણારહસ્સ નામેન વુત્તત્તા. સચે પન ‘‘મચ્છસૂપં મંસસૂપ’’ન્તિ વા ‘‘ઇદં ગણ્હથા’’તિ વા વદન્તિ, પવારેતિ, મંસકરમ્બકો નામ હોતિ. તં દાતુકામોપિ ‘‘કરમ્બકં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ, ન પવારેતિ, ‘‘મંસકરમ્બક’’ન્તિ વા ‘‘ઇદ’’ન્તિ વા વુત્તે પન પવારેતિ. એસ નયો સબ્બેસુ મચ્છમંસમિસ્સકેસુ.

૧૨૦. ‘‘યો પન નિમન્તને ભુઞ્જમાનો મંસં અભિહટં ‘ઉદ્દિસ્સકત’ન્તિ મઞ્ઞમાનો પટિક્ખિપતિ, પવારિતોવ હોતી’’તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. મિસ્સકકથા પન કુરુન્દિયં સુટ્ઠુ વુત્તા. એવઞ્હિ તત્થ વુત્તં – પિણ્ડચારિકો ભિક્ખુ ભત્તમિસ્સકં યાગું આહરિત્વા ‘‘યાગું ગણ્હથા’’તિ વદતિ, ન પવારેતિ, ‘‘ભત્તં ગણ્હથા’’તિ વુત્તે પવારેતિ. કસ્મા? યેનાપુચ્છિતો, તસ્સ અત્થિતાય. અયમેત્થ અધિપ્પાયો – ‘‘યાગુમિસ્સકં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, તત્ર ચે યાગુ બહુતરા વા હોતિ સમસમા વા, ન પવારેતિ. યાગુ મન્દા, ભત્તં બહુતરં, પવારેતિ. ઇદઞ્ચ સબ્બઅટ્ઠકથાસુ વુત્તત્તા ન સક્કા પટિક્ખિપિતું, કારણં પનેત્થ દુદ્દસં. ‘‘ભત્તમિસ્સકં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, ભત્તં બહુતરં વા સમં વા અપ્પતરં વા હોતિ, પવારેતિયેવ ¶ . ભત્તં વા યાગું વા અનામસિત્વા ‘‘મિસ્સકં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, તત્ર ચે ભત્તં બહુતરં વા સમકં વા હોતિ, પવારેતિ, અપ્પતરં ન પવારેતિ, ઇદઞ્ચ કરમ્બકેન ન સમાનેતબ્બં. કરમ્બકો હિ મંસમિસ્સકોપિ હોતિ અમંસમિસ્સકોપિ, તસ્મા કરમ્બકન્તિ વુત્તે પવારણા નત્થિ, ઇદં પન ભત્તમિસ્સકમેવ. એત્થ વુત્તનયેનેવ પવારણા હોતિ. બહુરસે ભત્તે રસં, બહુખીરે ખીરં, બહુસપ્પિમ્હિ ચ પાયાસે સપ્પિં ગણ્હથાતિ વિસું કત્વા દેતિ, તં પટિક્ખિપતો પવારણા નત્થિ.

યો પન ગચ્છન્તો પવારેતિ, સો ગચ્છન્તોવ ભુઞ્જિતું લભતિ. કદ્દમં વા ઉદકં વા પત્વા ઠિતેન અતિરિત્તં કારેતબ્બં. સચે અન્તરા નદી પૂરા હોતિ, નદીતીરે ગુમ્બં અનુપરિયાયન્તેન ભુઞ્જિતબ્બં. અથ નાવા વા સેતુ વા અત્થિ, તં અભિરુહિત્વાપિ ચઙ્કમન્તેનેવ ભુઞ્જિતબ્બં, ગમનં ન ઉપચ્છિન્દિતબ્બં. યાને વા હત્થિઅસ્સપિટ્ઠે વા ચન્દમણ્ડલે વા સૂરિયમણ્ડલે વા નિસીદિત્વા પવારિતેન યાવ મજ્ઝન્હિકં, તાવ તેસુ ગચ્છન્તેસુપિ નિસિન્નેનેવ ¶ ભુઞ્જિતબ્બં. યો ઠિતો પવારેતિ, ઠિતેનેવ, યો નિસિન્નો પવારેતિ, નિસિન્નેનેવ પરિભુઞ્જિતબ્બં, તં તં ઇરિયાપથં વિકોપેન્તેન અતિરિત્તં કારેતબ્બં. યો ઉક્કુટિકો નિસીદિત્વા પવારેતિ, તેન ઉક્કુટિકેનેવ ભુઞ્જિતબ્બં. તસ્સ પન હેટ્ઠા પલાલપીઠં વા કિઞ્ચિ વા નિસીદનકં દાતબ્બં. પીઠકે નિસીદિત્વા પવારિતેન આસનં અચાલેત્વાવ ચતસ્સો દિસા પરિવત્તન્તેન ભુઞ્જિતું લબ્ભતિ. મઞ્ચે નિસીદિત્વા પવારિતેન ઇતો વા એત્તો વા સઞ્ચરિતું ન લબ્ભતિ. સચે પન નં સહ મઞ્ચેન ઉક્ખિપિત્વા અઞ્ઞત્ર નેન્તિ, વટ્ટતિ. નિપજ્જિત્વા પવારિતેન નિપન્નેનેવ પરિભુઞ્જિતબ્બં. પરિવત્તન્તેન યેન પસ્સેન નિપન્નો, તસ્સ ઠાનં નાતિક્કમેતબ્બં.

૧૨૧. પવારિતેન પન કિંકાતબ્બન્તિ? યેન ઇરિયાપથેન પવારિતો હોતિ, તં વિકોપેત્વા અઞ્ઞેન ઇરિયાપથેન ચે ભુઞ્જતિ, અતિરિત્તં કારાપેત્વા ભુઞ્જિતબ્બં. અનતિરિત્તં પન યં કિઞ્ચિ યાવકાલિકસઙ્ગહિતં ખાદનીયં વા ભોજનીયં વા ખાદતિ વા ભુઞ્જતિ વા, અજ્ઝોહારે અજ્ઝોહારે પાચિત્તિયં.

તત્થ અનતિરિત્તં નામ નાતિરિત્તં, ન અધિકન્તિ અત્થો. તં પન યસ્મા કપ્પિયકતાદીહિ સત્તહિ વિનયકમ્માકારેહિ અકતં વા ગિલાનસ્સ અનધિકં વા હોતિ, તસ્મા પદભાજને વુત્તં –

‘‘અનતિરિત્તં ¶ નામ અકપ્પિયકતં હોતિ, અપ્પટિગ્ગહિતકતં હોતિ, અનુચ્ચારિતકતં હોતિ, અહત્થપાસે કતં હોતિ, અભુત્તાવિના કતં હોતિ, ભુત્તાવિના ચ પવારિતેન આસના વુટ્ઠિતેન કતં હોતિ, ‘અલમેતં સબ્બ’ન્તિ અવુત્તં હોતિ, ન ગિલાનાતિરિત્તં હોતિ, એતં અનતિરિત્તં નામા’’તિ (પાચિ. ૨૩૯).

તત્થ અકપ્પિયકતન્તિ યં તત્થ ફલં વા કન્દમૂલાદિં વા પઞ્ચહિ સમણકપ્પેહિ કપ્પિયં અકતં, યઞ્ચ અકપ્પિયમંસં વા અકપ્પિયભોજનં વા, એતં અકપ્પિયં નામ. તં અકપ્પિયં ‘‘અલમેતં સબ્બ’’ન્તિ એવં અતિરિત્તં કતમ્પિ ‘‘અકપ્પિયકત’’ન્તિ વેદિતબ્બં. અપ્પટિગ્ગહિતકતન્તિ ભિક્ખુના અપ્પટિગ્ગહિતંયેવ પુરિમનયેન અતિરિત્તં કતં. અનુચ્ચારિતકતન્તિ કપ્પિયં કારેતું આગતેન ભિક્ખુના ઈસકમ્પિ અનુક્ખિત્તં વા અનપનામિતં વા કતં. અહત્થપાસે કતન્તિ કપ્પિયં કારેતું આગતસ્સ હત્થપાસતો બહિ ઠિતેન કતં. અભુત્તાવિના કતન્તિ યો ‘‘અલમેતં સબ્બ’’ન્તિ અતિરિત્તં કરોતિ, તેન પવારણપ્પહોનકભોજનં ¶ અભુત્તેન કતં. ભુત્તાવિના પવારિતેન આસના વુટ્ઠિતેન કતન્તિ ઇદં ઉત્તાનમેવ. ‘‘અલમેતં સબ્બ’’ન્તિ અવુત્તન્તિ વચીભેદં કત્વા એવં અવુત્તં હોતિ. ઇતિ ઇમેહિ સત્તહિ વિનયકમ્માકારેહિ યં અતિરિત્તં કપ્પિયં અકતં, યઞ્ચ ન ગિલાનાતિરિત્તં, તદુભયમ્પિ ‘‘અનતિરિત્ત’’ન્તિ વેદિતબ્બં.

૧૨૨. અતિરિત્તં પન તસ્સેવ પટિપક્ખનયેન વેદિતબ્બં. તેનેવ વુત્તં પદભાજને –

‘‘અતિરિત્તં નામ કપ્પિયકતં હોતિ, પટિગ્ગહિતકતં હોતિ, ઉચ્ચારિતકતં હોતિ, હત્થપાસે કતં હોતિ, ભુત્તાવિના કતં હોતિ, ભુત્તાવિના પવારિતેન આસના અવુટ્ઠિતેન કતં હોતિ, ‘અલમેતં સબ્બ’ન્તિ વુત્તં હોતિ, ગિલાનાતિરિત્તં હોતિ, એતં અતિરિત્તં નામા’’તિ (પાચિ. ૨૩૯).

અપિચેત્થ ભુત્તાવિના કતં હોતીતિ અનન્તરનિસિન્નસ્સ સભાગસ્સ ભિક્ખુનો પત્તતો એકમ્પિ સિત્થં વા મંસહીરં વા ખાદિત્વા કતમ્પિ ‘‘ભુત્તાવિનાવ કતં હોતી’’તિ વેદિતબ્બં. આસના અવુટ્ઠિતેનાતિ એત્થ પન અસમ્મોહત્થં ¶ અયં વિનિચ્છયો – દ્વે ભિક્ખૂ પાતોયેવ ભુઞ્જમાના પવારિતા હોન્તિ, એકેન તત્થેવ નિસીદિતબ્બં, ઇતરેન નિચ્ચભત્તં વા સલાકભત્તં વા આનેત્વા ઉપડ્ઢં તસ્સ ભિક્ખુનો પત્તે આકિરિત્વા હત્થં ધોવિત્વા સેસં તેન ભિક્ખુના કપ્પિયં કારાપેત્વા ભુઞ્જિતબ્બં. કસ્મા? યઞ્હિ તસ્સ હત્થે લગ્ગં, તં અકપ્પિયં હોતિ. સચે પન પઠમં નિસિન્નો ભિક્ખુ સયમેવ તસ્સ પત્તતો હત્થેન ગણ્હાતિ, હત્થધોવનકિચ્ચં નત્થિ. સચે પન એવં ‘કપ્પિયં કારેત્વા ભુઞ્જન્તસ્સ પુન કિઞ્ચિ બ્યઞ્જનં વા ખાદનીયં વા પત્તે આકિર’ન્તિ યેન પઠમં કપ્પિયં કતં હોતિ, સો પુન કાતું ન લભતિ. યેન અકતં, તેન કાતબ્બં, યઞ્ચ અકતં, તં કાતબ્બં. યેન અકતન્તિ અઞ્ઞેન ભિક્ખુના યેન પઠમં ન કતં, તેન કાતબ્બં. યઞ્ચ અકતન્તિ યેન પઠમં કપ્પિયં કતં, તેનપિ યં અકતં, તં કાતબ્બં. પઠમભાજને પન કાતું ન લબ્ભતિ. તત્થ હિ કરિયમાને પઠમં કતેન સદ્ધિં કતં હોતિ, તસ્મા અઞ્ઞસ્મિં ભાજને કાતું વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. એવં કતં પન તેન ભિક્ખુના પઠમં કતેન સદ્ધિં ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ.

કપ્પિયં કરોન્તેન ચ ન કેવલં પત્તેયેવ, કુણ્ડેપિ પચ્છિયમ્પિ યત્થ કત્થચિ પુરતો ઠપેત્વા ઓનામિતભાજને કાતબ્બં. તં સચે ભિક્ખુસતં પવારિતં હોતિ, સબ્બેસં ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, અપ્પવારિતાનમ્પિ વટ્ટતિ. યેન પન કપ્પિયં કતં, તસ્સ ન વટ્ટતિ. સચેપિ પવારેત્વા ¶ પિણ્ડાય પવિટ્ઠં ભિક્ખું પત્તં ગહેત્વા અવસ્સં ભુઞ્જનકે મઙ્ગલનિમન્તને નિસીદાપેન્તિ, અતિરિત્તં કારાપેત્વાવ ભુઞ્જિતબ્બં. સચે તત્થ અઞ્ઞો ભિક્ખુ નત્થિ, આસનસાલં વા વિહારં વા પત્તં પેસેત્વા કારેતબ્બં, કપ્પિયં કરોન્તેન પન અનુપસમ્પન્નસ્સ હત્થે ઠિતં ન કાતબ્બં. સચે આસનસાલાયં અબ્યત્તો ભિક્ખુ હોતિ, સયં ગન્ત્વા કપ્પિયં કારાપેત્વા આનેત્વા ભુઞ્જિતબ્બં.

ગિલાનાતિરિત્તન્તિ એત્થ ન કેવલં યં ગિલાનસ્સ ભુત્તાવસેસં હોતિ, તં ગિલાનાતિરિત્તં, અથ ખો યં કિઞ્ચિ ગિલાનં ઉદ્દિસ્સ ‘‘અજ્જ વા યદા વા ઇચ્છતિ, તદા ખાદિસ્સતી’’તિ આહટં, તં સબ્બં ગિલાનાતિરિત્તન્તિ વેદિતબ્બં. યામકાલિકં પન સત્તાહકાલિકં યાવજીવિકં વા યં ¶ કિઞ્ચિ અનતિરિત્તં આહારત્થાય પરિભુઞ્જન્તસ્સ અજ્ઝોહારે અજ્ઝોહારે દુક્કટં. સચે પન યામકાલિકાદીનિ આમિસસંસટ્ઠાનિ હોન્તિ, આહારત્થાયપિ અનાહારત્થાયપિ પટિગ્ગહેત્વા અજ્ઝોહરન્તસ્સ પાચિત્તિયમેવ, અસંસટ્ઠાનિ પન સતિ પચ્ચયે ભુઞ્જન્તસ્સ અનાપત્તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૧૨૩. પબ્બજ્જાતિ ¶ એત્થ પન પબ્બજ્જાપેક્ખં કુલપુત્તં પબ્બાજેન્તેન યે પાળિયં ‘‘ન ભિક્ખવે પઞ્ચહિ આબાધેહિ ફુટ્ઠો પબ્બાજેતબ્બો’’તિઆદિના (મહાવ. ૮૯) પટિક્ખિત્તા પુગ્ગલા, તે વજ્જેત્વા પબ્બજ્જાદોસવિરહિતો પુગ્ગલો પબ્બાજેતબ્બો. તત્રાયં વિનિચ્છયો (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૮) – કુટ્ઠં ગણ્ડો કિલાસો સોસો અપમારોતિ ઇમેહિ પઞ્ચહિ આબાધેહિ ફુટ્ઠો ન પબ્બાજેતબ્બો, પબ્બાજેન્તો પન દુક્કટં આપજ્જતિ ‘‘યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ વુત્તત્તા. તત્થ કુટ્ઠન્તિ રત્તકુટ્ઠં વા હોતુ કાળકુટ્ઠં વા, યં કિઞ્ચિ કિટિભદદ્દઉકચ્છુઆદિપ્પભેદમ્પિ સબ્બં કુટ્ઠમેવાતિ વુત્તં. તઞ્ચે નખપિટ્ઠિપ્પમાણમ્પિ વડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં હોતિ, ન પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન નિવાસનપાવુરણેહિ પકતિપટિચ્છન્નટ્ઠાને નખપિટ્ઠિપ્પમાણં અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં હોતિ, વટ્ટતિ. ‘‘મુખે પન હત્થપાદપિટ્ઠીસુ વા સચેપિ અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં, નખપિટ્ઠિતો ચ ખુદ્દકતરમ્પિ ન વટ્ટતિયેવા’’તિ કુરુન્દિયં વુત્તં. તિકિચ્છાપેત્વા પબ્બાજેન્તેનપિ પકતિવણ્ણે જાતેયેવ પબ્બાજેતબ્બો, ગોધાપિટ્ઠિસદિસચુણ્ણઓકિરણસરીરમ્પિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ.

ગણ્ડોતિ મેદગણ્ડો વા હોતુ અઞ્ઞો વા, યો કોચિ કોલટ્ઠિમત્તકોપિ ચે વડ્ઢનકપક્ખે ઠિતો ગણ્ડો હોતિ, ન પબ્બાજેતબ્બો. પટિચ્છન્નટ્ઠાને પન કોલટ્ઠિમત્તે અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતે વટ્ટતિ, મુખાદિકે અપ્પટિચ્છન્નટ્ઠાને અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતેપિ ન વટ્ટતિ. તિકિચ્છાપેત્વા પબ્બાજેન્તેનપિ સરીરં સચ્છવિં કારાપેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. ઉણ્ણિગણ્ડા નામ ¶ હોન્તિ ગોથનકા વિય અઙ્ગુલિકા વિય ચ તત્થ તત્થ લમ્બન્તિ, એતેપિ ગણ્ડાયેવ, તેસુ સતિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ. દહરકાલે ખીરપીળકા યોબ્બન્નકાલે ચ મુખે ખરપીળકા નામ હોન્તિ, મહલ્લકકાલે નસ્સન્તિ, ન તા ગણ્ડસઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ, તાસુ સતિ પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. અઞ્ઞા પન સરીરે ખરપીળકા નામ, અપરા પદુમકણ્ણિકા નામ હોન્તિ, અઞ્ઞા સાસપબીજકા નામ સાસપમત્તાયેવ સકલસરીરં ફરન્તિ, સબ્બા કુટ્ઠજાતિકાવ, તાસુ સતિ ન પબ્બાજેતબ્બો.

કિલાસોતિ ન ભિજ્જનકં ન પગ્ઘરણકં પદુમપુણ્ડરીકપત્તવણ્ણં કુટ્ઠં. યેન ગુન્નં વિય સબલં સરીરં હોતિ, તસ્મિં કુટ્ઠે વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. સોસોતિ સોસબ્યાધિ. તસ્મિં ¶ સતિ ન પબ્બાજેતબ્બો. અપમારોતિ પિત્તુમ્માદો વા યક્ખુમ્માદો વા. તત્થ પુબ્બવેરિકેન અમનુસ્સેન ગહિતો દુત્તિકિચ્છો હોતિ, અપ્પમત્તકેપિ પન અપમારે સતિ ન પબ્બાજેતબ્બો.

૧૨૪. ‘‘ન, ભિક્ખવે, રાજભટો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૯૦) વચનતો રાજભટોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. એત્થ ચ અમચ્ચો વા હોતુ મહામત્તો વા સેવકો વા કિઞ્ચિ ઠાનન્તરં પત્તો વા અપ્પત્તો વા, યો કોચિ રઞ્ઞો ભત્તવેતનભટો, સબ્બો રાજભટોતિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, સો ન પબ્બાજેતબ્બો. તસ્સ પન પુત્તનત્તભાતુકા યે રાજતો ભત્તવેતનં ન ગણ્હન્તિ, તે પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. યો પન રાજતો લદ્ધં નિબદ્ધભોગં વા માસસંવચ્છરપરિબ્બયં વા રઞ્ઞોયેવ નિય્યાદેતિ, પુત્તભાતુકે વા તં ઠાનં સમ્પટિચ્છાપેત્વા રાજાનં ‘‘ન દાનાહં દેવસ્સ ભટો’’તિ આપુચ્છતિ, યેન વા યંકારણા વેતનં ગહિતં, તં કમ્મં કતં હોતિ, યો વા ‘‘પબ્બજસ્સૂ’’તિ રઞ્ઞા અનુઞ્ઞાતો હોતિ, તમ્પિ પબ્બાજેતું વટ્ટતિ.

૧૨૫. ચોરોપિ ધજબન્ધો ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, ધજબન્ધો ચોરો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૯૧) વુત્તત્તા. તત્થ ધજં બન્ધિત્વા વિય વિચરતીતિ ધજબન્ધો, મૂલદેવાદયો વિય લોકે પાકટોતિ વુત્તં હોતિ. તસ્મા યો ગામઘાતં વા પન્થદુહનં વા નગરે સન્ધિચ્છેદાદિકમ્મં વા કરોન્તો વિચરતિ, પઞ્ઞાયતિ ¶ ચ ‘‘અસુકો નામ ઇદં ઇદં કરોતી’’તિ, સો ન પબ્બાજેતબ્બો. યો પન રાજપુત્તો રજ્જં પત્થેન્તો ગામઘાતાદીનિ કરોતિ, સો પબ્બાજેતબ્બો. રાજાનો હિ તસ્મિં પબ્બજિતે તુસ્સન્તિ, સચે પન ન તુસ્સન્તિ, ન પબ્બાજેતબ્બો. પુબ્બે મહાજને પાકટો ચોરો પચ્છા ચોરકમ્મં પહાય પઞ્ચ સીલાનિ સમાદિયતિ, તઞ્ચે મનુસ્સા એવં જાનન્તિ, પબ્બાજેતબ્બો. યે પન અમ્બલબુજાદિચોરકા સન્ધિચ્છેદાદિચોરા એવ વા અદિસ્સમાના થેય્યં કરોન્તિ, પચ્છાપિ ‘‘ઇમિના નામ ઇદં કત’’ન્તિ ન પઞ્ઞાયન્તિ, તેપિ પબ્બાજેતું વટ્ટતિ.

૧૨૬. કારભેદકો પન ચોરો ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, કારભેદકો ચોરો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૯૨) વુત્તત્તા. તત્થ કારો વુચ્ચતિ બન્ધનાગારં. ઇધ પન અન્દુબન્ધનં વા હોતુ સઙ્ખલિકબન્ધનં વા રજ્જુબન્ધનં વા ગામબન્ધનં વા નિગમબન્ધનં વા નગરબન્ધનં વા પુરિસગુત્તિ વા જનપદબન્ધનં વા દીપબન્ધનં વા, યો એતેસુ યં કિઞ્ચિ બન્ધનં ભિન્દિત્વા વા છિન્દિત્વા વા મુઞ્ચિત્વા વા વિવરિત્વા વા ¶ અપસ્સમાનાનં વા પલાયતિ, સો કારભેદકોતિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. તસ્મા ઈદિસો કારભેદકો ચોરો દીપબન્ધનં ભિન્દિત્વા દીપન્તરં ગતોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. યો પન ન ચોરો, કેવલં હત્થકમ્મં અકરોન્તો ‘‘એવં નો અપલાયન્તો કરિસ્સતી’’તિ રાજયુત્તાદીહિ બદ્ધો, સો કારં ભિન્દિત્વા પલાતોપિ પબ્બાજેતબ્બો. યો પન ગામનિગમપટ્ટનાદીનિ કેણિયા ગહેત્વા તં અસમ્પાદેન્તો બન્ધનાગારં પવેસિતો હોતિ, સોપિ પલાયિત્વા આગતો ન પબ્બાજેતબ્બો. યોપિ કસિકમ્માદીહિ ધનં સમ્પાદેત્વા જીવન્તો ‘‘નિધાનં ઇમિના લદ્ધ’’ન્તિ પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરિત્વા કેનચિ બન્ધાપિતો હોતિ, તં તત્થેવ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ, પલાયિત્વા ગતં પન ગતટ્ઠાને પબ્બાજેતું વટ્ટતિ.

૧૨૭. ‘‘ન, ભિક્ખવે, લિખિતકો ચોરો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૯૩) વચનતો પન લિખિતકો ચોરો ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્થ લિખિતકો નામ યો કોચિ ચોરિકં વા અઞ્ઞં વા ગરું રાજાપરાધં કત્વા પલાતો, રાજા ચ નં ¶ પણ્ણે વા પોત્થકે વા ‘‘ઇત્થન્નામો યત્થ દિસ્સતિ, તત્થ ગહેત્વા મારેતબ્બો’’તિ વા ‘‘હત્થપાદાદીનિ અસ્સ છિન્દિતબ્બાની’’તિ વા ‘‘એત્તકં નામ દણ્ડં આહરાપેતબ્બો’’તિ વા લિખાપેતિ, અયં લિખિતકો નામ, સો ન પબ્બાજેતબ્બો.

૧૨૮. કસાહતો કતદણ્ડકમ્મોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, કસાહતો કતદણ્ડકમ્મો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૯૪) વચનતો. એત્થ પન યો વચનપેસનાદીનિ અકરોન્તો હઞ્ઞતિ, ન સો કતદણ્ડકમ્મો. યો પન કેણિયા વા અઞ્ઞથા વા કિઞ્ચિ ગહેત્વા ખાદિત્વા પુન દાતું અસક્કોન્તો ‘‘અયમેવ તે દણ્ડો હોતૂ’’તિ કસાહિ હઞ્ઞતિ, અયમેવ કસાહતો કતદણ્ડકમ્મો. સો ચ કસાહિ વા હતો હોતુ અડ્ઢદણ્ડકાદીનં વા અઞ્ઞતરેન, યાવ અલ્લવણો હોતિ, ન તાવ પબ્બાજેતબ્બો, વણે પન પાકતિકે કત્વા પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન જાણૂહિ વા કપ્પરેહિ વા નાળિકેરપાસાણાદીહિ વા ઘાતેત્વા મુત્તો હોતિ, સરીરે ચસ્સ ગણ્ઠિયો પઞ્ઞાયન્તિ, ન પબ્બાજેતબ્બો, ફાસુકં કત્વા એવ ગણ્ઠીસુ સન્નિસિન્નાસુ પબ્બાજેતબ્બો.

૧૨૯. લક્ખણાહતો પન કતદણ્ડકમ્મો ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, લક્ખણહતો કતદણ્ડકમ્મો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૯૫) વચનતો. એત્થપિ કતદણ્ડકમ્મભાવો પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બો. યસ્સ પન નલાટે વા ઊરુઆદીસુ વા તત્તેન લોહેન લક્ખણં આહતં હોતિ, સો સચે ભુજિસ્સો, યાવ અલ્લવણો હોતિ ¶ , તાવ ન પબ્બાજેતબ્બો. સચેપિસ્સ વણા રુળ્હા હોન્તિ છવિયા સમપરિચ્છેદા, લક્ખણં ન પઞ્ઞાયતિ, તિમણ્ડલં નિવત્થસ્સ ઉત્તરાસઙ્ગે કતે પટિચ્છન્નોકાસે ચે હોતિ, પબ્બાજેતું વટ્ટતિ, અપ્પટિચ્છન્નોકાસે ચે, ન વટ્ટતિ.

૧૩૦. ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇણાયિકો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૯૬) વચનતો ઇણાયિકોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્થ ઇણાયિકો નામ યસ્સ પિતિપિતામહેહિ વા ઇણં ગહિતં હોતિ ¶ , સયં વા ઇણં ગહિતં હોતિ, યં વા આઠપેત્વા માતાપિતૂહિ કિઞ્ચિ ગહિતં હોતિ, સો તં ઇણં પરેસં ધારેતીતિ ઇણાયિકો. યં પન અઞ્ઞે ઞાતકા આઠપેત્વા કિઞ્ચિ ગણ્હન્તિ, સો ન ઇણાયિકો. ન હિ તે તં આઠપેતું ઇસ્સરા, તસ્મા તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ, ઇતરં ન વટ્ટતિ. સચે પનસ્સ ઞાતિસાલોહિતા ‘‘મયં દસ્સામ, પબ્બાજેથ ન’’ન્તિ ઇણં અત્તનો ભારં કરોન્તિ, અઞ્ઞો વા કોચિ તસ્સ આચારસમ્પત્તિં દિસ્વા ‘‘પબ્બાજેથ નં, અહં ઇણં દસ્સામી’’તિ વદતિ, પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. તેસુ અસતિ ભિક્ખુના તથારૂપસ્સ ઉપટ્ઠાકસ્સપિ આરોચેતબ્બં ‘‘સહેતુકો સત્તો ઇણપલિબોધેન ન પબ્બજતી’’તિ. સચે સો પટિપજ્જતિ, પબ્બાજેતબ્બો. સચેપિ અત્તનો કપ્પિયભણ્ડં અત્થિ, ‘‘એતં દસ્સામી’’તિ પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન નેવ ઞાતકાદયો પટિપજ્જન્તિ, ન અત્તનો ધનં અત્થિ, ‘‘પબ્બાજેત્વા ભિક્ખાય ચરિત્વા મોચેસ્સામી’’તિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ. સચે પબ્બાજેતિ, દુક્કટં. પલાતોપિ આનેત્વા દાતબ્બો. નો ચે દેતિ, સબ્બં ઇણં ગીવા હોતિ. અજાનિત્વા પબ્બાજયતો અનાપત્તિ, પસ્સન્તેન પન આનેત્વા ઇણસામિકાનં દસ્સેતબ્બો, અપસ્સન્તસ્સ ગીવા ન હોતિ.

સચે ઇણાયિકો અઞ્ઞં દેસં ગન્ત્વા પુચ્છિયમાનોપિ ‘‘નાહં કસ્સચિ કિઞ્ચિ ધારેમી’’તિ વત્વા પબ્બજતિ, ઇણસામિકો ચ તં પરિયેસન્તો તત્થ ગચ્છતિ, દહરો તં દિસ્વા પલાયતિ, સો થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘અયં, ભન્તે, કેન પબ્બાજિતો, મમ એત્તકં નામ ધનં ગહેત્વા પલાતો’’તિ વદતિ, થેરેન વત્તબ્બં ‘‘મયા, ઉપાસક, ‘અણણો અહ’ન્તિ વદન્તો પબ્બાજિતો, કિં દાનિ કરોમિ, પસ્સ મે પત્તચીવર’’ન્તિ. અયં તત્થ સામીચિ. પલાતે પન ગીવા ન હોતિ. સચે પન નં થેરસ્સ સમ્મુખાવ દિસ્વા ‘‘અયં મમ ઇણાયિકો’’તિ વદતિ, ‘‘તવ ઇણાયિકં ત્વમેવ જાનાહી’’તિ વત્તબ્બો, એવમ્પિ ગીવા ન હોતિ. સચેપિ સો ‘‘પબ્બજિતો અયં દાનિ કુહિં ગમિસ્સતી’’તિ વદતિ, થેરેન ‘‘ત્વંયેવ જાનાહી’’તિ વત્તબ્બો. એવમ્પિસ્સ પલાતે ગીવા ન હોતિ. સચે પન થેરો ‘‘કુહિં દાનિ અયં ગમિસ્સતિ, ઇધેવ અચ્છતૂ’’તિ વદતિ, સો ચે પલાયતિ, ગીવા હોતિ. સચે સો સહેતુકો સત્તો હોતિ વત્તસમ્પન્નો ¶ ¶ , થેરેન ‘‘ઈદિસો અય’’ન્તિ વત્તબ્બં. ઇણસામિકો ચે ‘‘સાધૂ’’તિ વિસ્સજ્જેતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં, ‘‘ઉપડ્ઢુપડ્ઢં દેથા’’તિ વદતિ, દાતબ્બં. અપરેન સમયેન અતિઆરાધકો હોતિ, ‘‘સબ્બં દેથા’’તિ વુત્તેપિ દાતબ્બમેવ. સચે પન ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીસુ કુસલો હોતિ બહૂપકારો ભિક્ખૂનં, ભિક્ખાચારવત્તેન પરિયેસિત્વાપિ ઇણં દાતબ્બમેવ.

૧૩૧. દાસોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, દાસો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૯૭) વચનતો. તત્થ ચત્તારો દાસા અન્તોજાતો ધનક્કીતો કરમરાનીતો સામં દાસબ્યં ઉપગતોતિ. તત્થ અન્તોજાતો નામ જાતિયા દાસો ઘરદાસિયા પુત્તો. ધનક્કીતો નામ માતાપિતૂનં સન્તિકા પુત્તો વા સામિકાનં સન્તિકા દાસો વા ધનં દત્વા દાસચારિત્તં આરોપેત્વા કીતો. એતે દ્વેપિ ન પબ્બાજેતબ્બા. પબ્બાજેન્તેન તત્થ તત્થ ચારિત્તવસેન અદાસે કત્વા પબ્બાજેતબ્બા. કરમરાનીતો નામ તિરોરટ્ઠં વિલોપં વા કત્વા ઉપલાપેત્વા વા તિરોરટ્ઠતો ભુજિસ્સમાનુસકાનિ આહરન્તિ, અન્તોરટ્ઠેયેવ વા કતાપરાધં કિઞ્ચિ ગામં રાજા ‘‘વિલુમ્પથા’’તિ ચ આણાપેતિ, તતો માનુસકાનિપિ આહરન્તિ, તત્થ સબ્બે પુરિસા દાસા, ઇત્થિયો દાસિયો. એવરૂપો કરમરાનીતો દાસો યેહિ આનીતો, તેસં સન્તિકે વસન્તો વા બન્ધનાગારે બદ્ધો વા પુરિસેહિ રક્ખિયમાનો વા ન પબ્બાજેતબ્બો, પલાયિત્વા પન ગતો ગતટ્ઠાને પબ્બાજેતબ્બો. રઞ્ઞા તુટ્ઠેન ‘‘કરમરાનીતકે મુઞ્ચથા’’તિ વત્વા વા સબ્બસાધારણેન વા નયેન બન્ધનમોક્ખે કતે પબ્બાજેતબ્બોવ.

સામં દાસબ્યં ઉપગતો નામ જીવિતહેતુ વા આરક્ખહેતુ વા ‘‘અહં તે દાસો’’તિ સયમેવ દાસભાવં ઉપગતો રાજૂનં હત્થિઅસ્સગોમહિંસગોપકાદયો વિય. તાદિસો દાસો ન પબ્બાજેતબ્બો. રઞ્ઞો વણ્ણદાસીનં પુત્તા હોન્તિ અમચ્ચપુત્તસદિસા, તેપિ ન પબ્બાજેતબ્બા. ભુજિસ્સિત્થિયો અસઞ્ઞતા વણ્ણદાસીહિ સદ્ધિં વિચરન્તિ, તાસં પુત્તે પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે સયમેવ પણ્ણં આરોપેન્તિ, ન વટ્ટતિ. ભટિપુત્તગણાદીનં દાસાપિ તેહિ અદિન્ના ન પબ્બાજેતબ્બા. વિહારેસુ ¶ રાજૂહિ આરામિકદાસા નામ દિન્ના હોન્તિ, તેપિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ, ભુજિસ્સે કત્વા પન પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. મહાપચ્ચરિયં ‘‘અન્તોજાતધનક્કીતકે આનેત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ‘આરામિકે દેમા’તિ દેન્તિ, તક્કં સીસે આસિત્તકસદિસાવ હોન્તિ, તે પબ્બાજેતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. કુરુન્દિયં પન ‘‘આરામિકં દેમાતિ કપ્પિયવોહારેન દેન્તિ, યેન કેનચિ વોહારેન દિન્નો હોતુ, નેવ પબ્બાજેતબ્બો’’તિ વુત્તં. દુગ્ગતમનુસ્સા ‘‘સઙ્ઘં નિસ્સાય જીવિસ્સામા’’તિ વિહારે કપ્પિયકારકા હોન્તિ, એતે પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. યસ્સ માતાપિતરો દાસા ¶ , માતા એવ વા દાસી, પિતા અદાસો, તં પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ. યસ્સ પન માતા અદાસી, પિતા દાસો, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. ભિક્ખુસ્સ ઞાતકા વા ઉપટ્ઠાકા વા દાસં દેન્તિ ‘‘ઇમં પબ્બાજેથ, તુમ્હાકં વેય્યાવચ્ચં કરિસ્સતી’’તિ, અત્તનો વાસ્સ દાસો અત્થિ, ભુજિસ્સો કતોવ પબ્બાજેતબ્બો. સામિકા દાસં દેન્તિ ‘‘ઇમં પબ્બાજેથ, સચે અભિરમિસ્સતિ, અદાસો. વિબ્ભમિસ્સતિ ચે, અમ્હાકં દાસોવ ભવિસ્સતી’’તિ, અયં તાવકાલિકો નામ, તં પબ્બાજેતું ન વટ્ટતીતિ કુરુન્દિયં વુત્તં. નિસ્સામિકદાસો હોતિ, સોપિ ભુજિસ્સો કતોવ પબ્બાજેતબ્બો. અજાનન્તો પબ્બાજેત્વા ઉપસમ્પાદેત્વા વા પચ્છા જાનન્તિ, ભુજિસ્સં કાતુમેવ વટ્ટતિ.

ઇમસ્સ ચ અત્થસ્સ પકાસનત્થં ઇદં વત્થું વદન્તિ – એકા કિર કુલદાસી એકેન સદ્ધિં અનુરાધપુરા પલાયિત્વા રોહણે વસમાના પુત્તં પટિલભિ, સો પબ્બજિત્વા ઉપસમ્પન્નકાલે લજ્જી કુક્કુચ્ચકો અહોસિ. અથેકદિવસં માતરં પુચ્છિ ‘‘કિં ઉપાસિકે તુમ્હાકં ભાતા વા ભગિની વા નત્થિ, ન કિઞ્ચિ ઞાતકં પસ્સામી’’તિ. તાત, અહં અનુરાધપુરે કુલદાસી, તવ પિતરા સદ્ધિં પલાયિત્વા ઇધ વસામીતિ. સીલવા ભિક્ખુ ‘‘અસુદ્ધા કિર મે પબ્બજ્જા’’તિ સંવેગં લભિત્વા માતરં તસ્સ કુલસ્સ નામગોત્તં પુચ્છિત્વા અનુરાધપુરં આગમ્મ તસ્સ કુલસ્સ ઘરદ્વારે અટ્ઠાસિ, ‘‘અતિચ્છથ, ભન્તે’’તિ વુત્તેપિ નાતિક્કમિ. તે આગન્ત્વા ‘‘કિં, ભન્તે’’તિ પુચ્છિંસુ. ‘‘તુમ્હાકં ઇત્થન્નામા દાસી પલાતા અત્થી’’તિ? ‘‘અત્થિ, ભન્તે’’. અહં તસ્સા પુત્તો, સચે મં તુમ્હે અનુજાનાથ, પબ્બજ્જં લભામિ, તુમ્હે મય્હં સામિકાતિ. તે હટ્ઠતુટ્ઠા હુત્વા ‘‘સુદ્ધા, ભન્તે, તુમ્હાકં પબ્બજ્જા’’તિ તં ભુજિસ્સં કત્વા મહાવિહારે ¶ વસાપેસું ચતૂહિ પચ્ચયેહિ પટિજગ્ગન્તા. થેરો તં કુલં નિસ્સાય વસમાનોયેવ અરહત્તં પાપુણીતિ.

૧૩૨. ‘‘ન, ભિક્ખવે, હત્થચ્છિન્નો પબ્બાજેતબ્બો. ન પાદચ્છિન્નો, ન હત્થપાદચ્છિન્નો, ન કણ્ણચ્છિન્નો, ન કણ્ણનાસચ્છિન્નો, ન અઙ્ગુલિચ્છિન્નો, ન અળચ્છિન્નો, ન કણ્ડરચ્છિન્નો, ન ફણહત્થકો, ન ખુજ્જો, ન વામનો ન ગલગણ્ડી, ન લક્ખણાહતો, ન કસાહતો, ન લિખિતકો, ન સીપદી, ન પાપરોગી, ન પરિસદૂસકો, ન કાણો, ન કુણી, ન ખઞ્જો, ન પક્ખહતો, ન છિન્નિરિયાપથો, ન જરાદુબ્બલો, ન અન્ધો, ન મૂગો, ન બધિરો, ન અન્ધમૂગો, ન અન્ધબધિરો, ન મૂગબધિરો, ન અન્ધમૂગબધિરો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૧૯) વચનતો પન હત્થચ્છિન્નાદયોપિ ન પબ્બાજેતબ્બા.

તત્થ ¶ હત્થચ્છિન્નોતિ યસ્સ હત્થતલે વા મણિબન્ધે વા કપ્પરે વા યત્થ કત્થચિ એકો વા દ્વે વા હત્થા છિન્ના હોન્તિ. પાદચ્છિન્નોતિ યસ્સ અગ્ગપાદે વા ગોપ્ફકેસુ વા જઙ્ઘાય વા યત્થ કત્થચિ એકો વા દ્વે વા પાદા છિન્ના હોન્તિ. હત્થપાદચ્છિન્નોતિ યસ્સ વુત્તપ્પકારેનેવ ચતૂસુ હત્થપાદેસુ દ્વે વા તયો વા સબ્બે વા હત્થપાદા છિન્ના હોન્તિ. કણ્ણચ્છિન્નોતિ યસ્સ કણ્ણમૂલે વા કણ્ણસક્ખલિકાય વા એકો વા દ્વે વા કણ્ણા છિન્ના હોન્તિ. યસ્સ પન કણ્ણાવટ્ટે છિજ્જન્તિ, સક્કા ચ હોતિ સઙ્ઘાટેતું, સો કણ્ણં સઙ્ઘાટેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. નાસચ્છિન્નોતિ યસ્સ અજપદકે વા અગ્ગે વા એકપુટે વા યત્થ કત્થચિ નાસા છિન્ના હોતિ. યસ્સ પન નાસિકા સક્કા હોતિ સન્ધેતું, સો તં ફાસુકં કત્વા પબ્બાજેતબ્બો. કણ્ણનાસચ્છિન્નો ઉભયવસેન વેદિતબ્બો. અઙ્ગુલિચ્છિન્નોતિ યસ્સ નખસેસં અદસ્સેત્વા એકા વા બહૂ વા અઙ્ગુલિયો છિન્ના હોન્તિ. યસ્સ પન સુત્તતન્તુમત્તમ્પિ નખસેસં પઞ્ઞાયતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. અળચ્છિન્નોતિ યસ્સ ચતૂસુ અઙ્ગુટ્ઠકેસુ અઙ્ગુલિયં વુત્તનયેનેવ એકો વા બહૂ વા અઙ્ગુટ્ઠકા છિન્ના હોન્તિ. કણ્ડરચ્છિન્નોતિ યસ્સ કણ્ડરનામકા મહાન્હારૂ પુરતો વા પચ્છતો વા છિન્ના હોન્તિ, યેસુ એકસ્સપિ છિન્નત્તા અગ્ગપાદેન વા ચઙ્કમતિ, મૂલેન વા ચઙ્કમતિ, ન પાદં પતિટ્ઠાપેતું સક્કોતિ.

ફણહત્થકોતિ ¶ યસ્સ વગ્ગુલિપક્ખકા વિય અઙ્ગુલિયો સમ્બદ્ધા હોન્તિ, એતં પબ્બાજેતુકામેન અઙ્ગુલન્તરિકાયો ફાલેત્વા સબ્બં અન્તરચમ્મં અપનેત્વા ફાસુકં કત્વા પબ્બાજેતબ્બો. યસ્સપિ છ અઙ્ગુલિયો હોન્તિ, તં પબ્બાજેતુકામેન અધિકં અઙ્ગુલિં છિન્દિત્વા ફાસુકં કત્વા પબ્બાજેતબ્બો. ખુજ્જોતિ યો ઉરસ્સ વા પિટ્ઠિયા વા પસ્સસ્સ વા નિક્ખન્તત્તા ખુજ્જસરીરો. યસ્સ પન કિઞ્ચિ કિઞ્ચિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં ઈસકં વઙ્કં, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. મહાપુરિસો એવ હિ બ્રહ્મુજુગત્તો, અવસેસો સત્તો અખુજ્જો નામ નત્થિ. વામનોતિ જઙ્ઘવામનો વા કટિવામનો વા ઉભયવામનો વા. જઙ્ઘવામનસ્સ કટિતો પટ્ઠાય હેટ્ઠિમકાયો રસ્સો હોતિ, ઉપરિમકાયો પરિપુણ્ણો. કટિવામનસ્સ કટિતો પટ્ઠાય ઉપરિમકાયો રસ્સો હોતિ, હેટ્ઠિમકાયો પરિપુણ્ણો. ઉભયવામનસ્સ ઉભોપિ કાયા રસ્સા હોન્તિ, યેસં રસ્સત્તા ભૂતાનં વિય પરિવટુમો મહાકુચ્છિઘટસદિસો અત્તભાવો હોતિ, તં તિવિધમ્પિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ.

ગલગણ્ડીતિ યસ્સ કુમ્ભણ્ડં વિય ગલે ગણ્ડો હોતિ. દેસનામત્તમેવ ચેતં, યસ્મિં કિસ્મિઞ્ચિ પન પદેસે ગણ્ડે સતિ ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્થ વિનિચ્છયો ‘‘ન, ભિક્ખવે, પઞ્ચહિ આબાધેહિ ફુટ્ઠો પબ્બાજેતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૮૯) એત્થ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. લક્ખણાહતકસાહતલિખિતકેસુ ¶ યં વત્તબ્બં, તં હેટ્ઠા વુત્તમેવ. સીપદીતિ ભારપાદો વુચ્ચતિ. યસ્સ પાદો થૂલો હોતિ સઞ્જાતપીળકો ખરો, સો ન પબ્બાજેતબ્બો. યસ્સ પન ન તાવ ખરભાવં ગણ્હાતિ, સક્કા હોતિ ઉપનાહં બન્ધિત્વા ઉદકઆવાટે પવેસેત્વા ઉદકવાલિકાય પૂરેત્વા યથા સિરા પઞ્ઞાયન્તિ, જઙ્ઘા ચ તેલનાળિકા વિય હોતિ, એવં મિલાપેતું, તસ્સ પાદં ઈદિસં કત્વા તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે પુન વડ્ઢતિ, ઉપસમ્પાદેન્તેનપિ તથા કત્વાવ ઉપસમ્પાદેતબ્બો. પાપરોગીતિ અરિસભગન્દરપિત્તસેમ્હકાસસોસાદીસુ યેન કેનચિ રોગેન નિચ્ચાતુરો અતેકિચ્છરોગો જેગુચ્છો અમનાપો, અયં ન પબ્બાજેતબ્બો.

૧૩૩. પરિસદૂસકોતિ યો અત્તનો વિરૂપતાય પરિસં દૂસેતિ, અતિદીઘો વા હોતિ અઞ્ઞેસં સીસપ્પમાણનાભિપ્પદેસો, અતિરસ્સો વા ઉભયવામનભૂતરૂપં વિય, અતિકાળો વા ઝાપિતક્ખેત્તે ખાણુકો ¶ વિય, અચ્ચોદાતો વા દધિતક્કાદીહિ પમજ્જિતતમ્બલોહવણ્ણો, અતિકિસો વા મન્દમંસલોહિતો અટ્ઠિસિરાચમ્મસરીરો વિય, અતિથૂલો વા ભારિયમંસો મહોદરો મહાભૂતસદિસો, અભિમહન્તસીસો વા પચ્છિં સીસે કત્વા ઠિતો વિય, અતિખુદ્દકસીસો વા સરીરસ્સ અનનુરૂપેન અતિખુદ્દકેન સીસેન સમન્નાગતો, કૂટકૂટસીસો વા તાલફલપિણ્ડિસદિસેન સીસેન સમન્નાગતો, સિખરસીસો વા ઉદ્ધં અનુપુબ્બતનુકેન સીસેન સમન્નાગતો, નાળિસીસો વા મહાવેણુપબ્બસદિસેન સીસેન સમન્નાગતો, કપ્પસીસો વા પબ્ભારસીસો વા ચતૂસુ પસ્સેસુ યેન કેનચિ પસ્સેન ઓનતેન સીસેન સમન્નાગતો, વણસીસો વા પૂતિસીસો વા કણ્ણિકકેસો વા પાણકેહિ ખાયિતકેદારે સસ્સસદિસેહિ તહિં તહિં ઉટ્ઠિતેહિ કેસેહિ સમન્નાગતો, નિલ્લોમસીસો વા થૂલથદ્ધકેસો વા તાલહીરસદિસેહિ કેસેહિ સમન્નાગતો, જાતિપલિતેહિ પણ્ડરકેસો વા પકતિતમ્બકેસો વા આદિત્તેહિ વિય કેસેહિ સમન્નાગતો, આવટ્ટસીસો વા ગુન્નં સરીરે આવટ્ટસદિસેહિ ઉદ્ધગ્ગેહિ કેસાવટ્ટેહિ સમન્નાગતો, સીસલોમેહિ સદ્ધિં એકાબદ્ધભમુકલોમો વા જાલબદ્ધેન વિય નલાટેન સમન્નાગતો.

સમ્બદ્ધભમુકો વા નિલ્લોમભમુકો વા મક્કટભમુકો વા અતિમહન્તક્ખિ વા અતિખુદ્દકક્ખિ વા મહિંસચમ્મે વાસિકોણેન પહરિત્વા કતછિદ્દસદિસેહિ અક્ખીહિ સમન્નાગતો, વિસમક્ખિ વા એકેન મહન્તેન, એકેન ખુદ્દકેન અક્ખિના સમન્નાગતો, વિસમચક્કલો વા એકેન ઉદ્ધં, એકેન અધોતિ એવં વિસમજાતેહિ અક્ખિચક્કેહિ સમન્નાગતો, કેકરો વા ગમ્ભીરક્ખિ વા યસ્સ ગમ્ભીરે ઉદપાને ઉદકતારકા વિય અક્ખિતારકા પઞ્ઞાયન્તિ, નિક્ખન્તક્ખિ વા યસ્સ કક્કટસ્સેવ અક્ખિતારકા નિક્ખન્તા હોન્તિ, હત્થિકણ્ણો વા મહન્તાહિ કણ્ણસક્ખલીહિ સમન્નાગતો, મૂસિકકણ્ણો વા જતુકકણ્ણો ¶ વા ખુદ્દકાહિ કણ્ણસક્ખલીહિ સમન્નાગતો, છિદ્દમત્તકણ્ણો વા યસ્સ વિના કણ્ણસક્ખલીહિ કણ્ણચ્છિદ્દમત્તમેવ હોતિ, અવિદ્ધકણ્ણો વા, યોનકજાતિકો પન પરિસદૂસકો ન હોતિ, સભાવોયેવ હિ સો તસ્સ. કણ્ણભગન્દરિકો વા નિચ્ચપૂતિના કણ્ણેન સમન્નાગતો, ગણ્ડકણ્ણો ¶ વા સદા પગ્ઘરિતપુબ્બેન કણ્ણેન સમન્નાગતો, ટઙ્કિતકણ્ણો વા ગોભત્તનાળિકાય અગ્ગસદિસેહિ કણ્ણેહિ સમન્નાગતો, અતિપિઙ્ગલક્ખિ વા, મધુપિઙ્ગલં પન પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. નિપ્પખુમક્ખિ વા અસ્સુપગ્ઘરણક્ખિ વા પુપ્ફિતક્ખિ વા અક્ખિપાકેન સમન્નાગતક્ખિ વા.

અતિમહન્તનાસિકો વા અતિખુદ્દકનાસિકો વા ચિપિટનાસિકો વા મજ્ઝે અપ્પતિટ્ઠહિત્વા એકપસ્સે ઠિતવઙ્કનાસિકો વા દીઘનાસિકો વા સુકતુણ્ડસદિસાય જિવ્હાય લેહિતું સક્કુણેય્યાય નાસિકાય સમન્નાગતો, નિચ્ચં પગ્ઘરિતસિઙ્ઘાણિકનાસો વા, મહામુખો વા યસ્સ પટઙ્ગમણ્ડૂકસ્સેવ મુખનિમિત્તંયેવ મહન્તં હોતિ, મુખં પન લાબુસદિસં અતિખુદ્દકં, ભિન્નમુખો વા વઙ્કમુખો વા મહાઓટ્ઠો વા ઉક્ખલિમુખવટ્ટિસદિસેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો, તનુકઓટ્ઠો વા ભેરિચમ્મસદિસેહિ દન્તે પિદહિતું અસમત્થેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો, મહાધરોટ્ઠો વા તનુકઉત્તરોટ્ઠો વા તનુકઅધરોટ્ઠો વા મહાઉત્તરોટ્ઠો વા ઓટ્ઠછિન્નકો વા એળમુખો વા ઉપ્પક્કમુખો વા સઙ્ખતુણ્ડકો વા બહિ સેતેહિ અન્તો અતિરત્તેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો, દુગ્ગન્ધકુણપમુખો વા, મહાદન્તો વા અટ્ઠકદન્તસદિસેહિ દન્તેહિ સમન્નાગતો, અસુરદન્તો વા હેટ્ઠા વા ઉપરિ વા બહિ નિક્ખન્તદન્તો, યસ્સ પન સક્કા હોતિ ઓટ્ઠેહિ પિદહિતું, કથેન્તસ્સેવ પઞ્ઞાયતિ, નો અકથેન્તસ્સ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. પૂતિદન્તો વા નિદ્દન્તો વા અતિખુદ્દકદન્તો વા યસ્સ પન દન્તન્તરે કલન્દકદન્તો વિય સુખુમદન્તો હોતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ.

મહાહનુકો વા ગોહનુસદિસેન હનુના સમન્નાગતો, દીઘહનુકો વા ચિપિટહનુકો વા અન્તોપવિટ્ઠેન વિય અતિરસ્સેન હનુકેન સમન્નાગતો, ભિન્નહનુકો વા વઙ્કહનુકો વા નિમ્મસ્સુદાઠિકો વા ભિક્ખુનીસદિસમુખો, દીઘગલો વા બકગલસદિસેન ગલેન સમન્નાગતો, રસ્સગલો વા અન્તોપવિટ્ઠેન વિય ગલેન સમન્નાગતો, ભિન્નગલો વા ભટ્ઠઅંસકૂટો વા અહત્થો વા એકહત્થો વા અતિરસ્સહત્થો વા અતિદીઘહત્થો વા ભિન્નઉરો વા ભિન્નપિટ્ઠિ વા કચ્છુગત્તો વા કણ્ડુગત્તો વા દદ્દુગત્તો વા ગોધાગત્તો વા યસ્સ ગોધાય વિય ગત્તતો ચુણ્ણાનિ પતન્તિ. સબ્બઞ્ચેતં વિરૂપકરણં સન્ધાય વિત્થારિતવસેન ¶ વુત્તં, વિનિચ્છયો પનેત્થ પઞ્ચાબાધેસુ વુત્તનયેન વેદિતબ્બો.

ભટ્ઠકટિકો ¶ વા મહાઆનિસદો વા ઉદ્ધનકૂટસદિસેહિ આનિસદમંસેહિ અચ્ચુગ્ગતેહિ સમન્નાગતો, મહાઊરુકો વા વાતણ્ડિકો વા મહાજાણુકો વા સઙ્ઘટ્ટનજાણુકો વા દીઘજઙ્ઘો વા યટ્ઠિસદિસજઙ્ઘો, વિકટો વા સઙ્ઘટ્ટો વા ઉબ્બદ્ધપિણ્ડિકો વા, સો દુવિધો હેટ્ઠા ઓરુળ્હાહિ વા ઉપરિ આરુળ્હાહિ વા મહતીહિ જઙ્ઘપિણ્ડિકાહિ સમન્નાગતો, મહાજઙ્ઘો વા થૂલજઙ્ઘપિણ્ડિકો વા મહાપાદો વા મહાપણ્હિ વા પિટ્ઠિકપાદો વા પાદવેમજ્ઝતો ઉટ્ઠિતજઙ્ઘો, વઙ્કપાદો વા, સો દુવિધો અન્તો વા બહિ વા પરિવત્તપાદો, ગણ્ઠિકઙ્ગુલિ વા સિઙ્ગિવેરફણસદિસાહિ અઙ્ગુલીહિ સમન્નાગતો, અન્ધનખો વા કાળવણ્ણેહિ પૂતિનખેહિ સમન્નાગતો, સબ્બોપિ એસ પરિસદૂસકો. એવરૂપો પરિસદૂસકો ન પબ્બાજેતબ્બો.

૧૩૪. કાણોતિ પસન્નન્ધો વા હોતુ પુપ્ફાદીહિ વા ઉપહતપસાદો, દ્વીહિ વા એકેન વા અક્ખિના ન પસ્સતિ, સો ન પબ્બાજેતબ્બો. મહાપચ્ચરિયં પન એકક્ખિકાણો ‘‘કાણો’’તિ વુત્તો, દ્વિઅક્ખિકાણો અન્ધેન સઙ્ગહિતો. મહાઅટ્ઠકથાયં જચ્ચન્ધો ‘‘અન્ધો’’તિ વુત્તો. તસ્મા ઉભયમ્પિ પરિયાયેન યુજ્જતિ. કુણીતિ હત્થકુણી વા પાદકુણી વા અઙ્ગુલિકુણી વા, યસ્સ એતેસુ હત્થાદીસુ યં કિઞ્ચિ વઙ્કં પઞ્ઞાયતિ. ખઞ્જોતિ નતજાણુકો વા ભિન્નજઙ્ઘો વા મજ્ઝે સંકુટિતપાદત્તા કુણ્ઠપાદકો વા પિટ્ઠિપાદમજ્ઝેન ચઙ્કમન્તો, અગ્ગે સંકુટિતપાદત્તા કુણ્ઠપાદકો વા પિટ્ઠિપાદગ્ગેન ચઙ્કમન્તો, અગ્ગપાદેનેવ ચઙ્કમનખઞ્જો વા પણ્હિકાય ચઙ્કમનખઞ્જો વા પાદસ્સ બાહિરન્તેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા પાદસ્સ અબ્ભન્તરેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા ગોપ્ફકાનં ઉપરિ ભગ્ગત્તા સકલેન પિટ્ઠિપાદેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા. સબ્બોપેસ ખઞ્જોયેવ, ન પબ્બાજેતબ્બો.

પક્ખહતોતિ યસ્સ એકો હત્થો વા પાદો વા અદ્ધસરીરં વા સુખં ન વહતિ. છિન્નિરિયાપથોતિ પીઠસપ્પી વુચ્ચતિ. જરાદુબ્બલોતિ જિણ્ણભાવેન ¶ દુબ્બલો અત્તનો ચીવરરજનાદિકમ્મમ્પિ કાતું અસમત્થો. યો પન મહલ્લકોપિ બલવા હોતિ, અત્તાનં પટિજગ્ગિતું સક્કોતિ, સો પબ્બાજેતબ્બો. અન્ધોતિ જચ્ચન્ધો વુચ્ચતિ. મૂગોતિ યસ્સ વચીભેદો ન પવત્તતિ, યસ્સપિ પવત્તતિ, સરણગમનં પન પરિપુણ્ણં ભાસિતું ન સક્કોતિ, તાદિસં મમ્મનમ્પિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ. યો પન સરણગમનમત્તં પરિપુણ્ણં ભાસિતું સક્કોતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. બધિરોતિ યો સબ્બેન સબ્બં ન સુણાતિ. યો પન મહાસદ્દં સુણાતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. અન્ધમૂગાદયો ઉભયદોસવસેન વુત્તા. યેસઞ્ચ પબ્બજ્જા પટિક્ખિત્તા, ઉપસમ્પદાપિ તેસં પટિક્ખિત્તાવ. સચે પન ને સઙ્ઘો ઉપસમ્પાદેતિ, સબ્બેપિ સૂપસમ્પન્ના, કારકસઙ્ઘો પન આચરિયુપજ્ઝાયા ચ આપત્તિતો ન મુચ્ચન્તિ.

૧૩૫. પણ્ડકો ¶ ઉભતોબ્યઞ્જનકો થેય્યસંવાસકો તિત્થિયપક્કન્તકો તિરચ્છાનગતો માતુઘાતકો પિતુઘાતકો અરહન્તઘાતકો લોહિતુપ્પાદકો સઙ્ઘભેદકો ભિક્ખુનીદૂસકોતિ ઇમે પન એકાદસ પુગ્ગલા ‘‘પણ્ડકો, ભિક્ખવે, અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો નાસેતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૧૦૯) આદિવચનતો અભબ્બા, નેવ નેસં પબ્બજ્જા, ન ઉપસમ્પદા ચ રુહતિ, તસ્મા ન પબ્બાજેતબ્બા ન ઉપસમ્પાદેતબ્બા, જાનિત્વા પબ્બાજેન્તો ઉપસમ્પાદેન્તો ચ દુક્કટં આપજ્જતિ. અજાનિત્વાપિ પબ્બાજિતા ઉપસમ્પાદિતા ચ જાનિત્વા લિઙ્ગનાસનાય નાસેતબ્બા.

તત્થ પણ્ડકોતિ આસિત્તપણ્ડકો ઉસૂયપણ્ડકો ઓપક્કમિકપણ્ડકો પક્ખપણ્ડકો નપુંસકપણ્ડકોતિ પઞ્ચ પણ્ડકા. તેસુ યસ્સ પરેસં અઙ્ગજાતં મુખેન ગહેત્વા અસુચિના આસિત્તસ્સ પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં આસિત્તપણ્ડકો. યસ્સ પરેસં અજ્ઝાચારં પસ્સતો ઉસૂયાય ઉપ્પન્નાય પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં ઉસૂયપણ્ડકો. યસ્સ ઉપક્કમેન બીજાનિ અપનીતાનિ, અયં ઓપક્કમિકપણ્ડકો. એકચ્ચો પન અકુસલવિપાકાનુભાવેન કાળપક્ખે પણ્ડકો હોતિ, જુણ્હપક્ખે પનસ્સ પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં પક્ખપણ્ડકો. યો પન પટિસન્ધિયંયેવ અભાવકો ઉપ્પન્નો, અયં ન પુંસકપણ્ડકો. તેસુ આસિત્તપણ્ડકસ્સ ¶ ચ ઉસૂયપણ્ડકસ્સ ચ પબ્બજ્જા ન વારિતા, ઇતરેસં તિણ્ણં વારિતા. ‘‘તેસુપિ પક્ખપણ્ડકસ્સ યસ્મિં પક્ખે પણ્ડકો હોતિ, તસ્મિંયેવસ્સ પક્ખે પબ્બજ્જા વારિતા’’તિ કુરુન્દિયં વુત્તં.

૧૩૬. ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૬) ઇત્થિનિમિત્તુપ્પાદનકમ્મતો ચ પુરિસનિમિત્તુપ્પાદનકમ્મતો ચ ઉભતોબ્યઞ્જનમસ્સ અત્થીતિ ઉભતોબ્યઞ્જનકો. સો દુવિધો હોતિ ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકો પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ. તત્થ ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ ઇત્થિનિમિત્તં પાકટં હોતિ, પુરિસનિમિત્તં પટિચ્છન્નં. પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ પુરિસનિમિત્તં પાકટં, ઇત્થિનિમિત્તં પટિચ્છન્નં. ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ ઇત્થીસુ પુરિસત્તં કરોન્તસ્સ ઇત્થિનિમિત્તં પટિચ્છન્નં હોતિ, પુરિસનિમિત્તં પાકટં. પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ પુરિસાનં ઇત્થિભાવં ઉપગચ્છન્તસ્સ પુરિસનિમિત્તં પટિચ્છન્નં હોતિ, ઇત્થિનિમિત્તં પાકટં હોતિ. ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકો સયઞ્ચ ગબ્ભં ગણ્હાતિ, પરઞ્ચ ગણ્હાપેતિ, પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકો પન સયં ન ગણ્હાતિ, પરં પન ગણ્હાપેતીતિ ઇદમેતેસં નાનાકરણં. ઇમસ્સ પન દુવિધસ્સપિ ઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ નેવ પબ્બજ્જા અત્થિ, ન ઉપસમ્પદા.

૧૩૭. થેય્યસંવાસકોતિ તયો થેય્યસંવાસકા લિઙ્ગત્થેનકો સંવાસત્થેનકો ઉભયત્થેનકોતિ ¶ . તત્થ યો સયં પબ્બજિત્વા વિહારં ગન્ત્વા ન ભિક્ખુવસ્સાનિ ગણેતિ, ન યથાવુડ્ઢં વન્દનં સાદિયતિ, ન આસનેન પટિબાહતિ, ન ઉપોસથપવારણાદીસુ સન્દિસ્સતિ, અયં લિઙ્ગમત્તસ્સેવ થેનિતત્તા લિઙ્ગત્થેનકો નામ. યો પન ભિક્ખૂહિ પબ્બાજિતો સામણેરો સમાનો વિદેસં ગન્ત્વા ‘‘અહં દસવસ્સો વા વીસતિવસ્સો વા’’તિ મુસા વત્વા ભિક્ખુવસ્સાનિ ગણેતિ, યથાવુડ્ઢં વન્દનં સાદિયતિ, આસનેન પટિબાહતિ, ઉપોસથપવઆરણાદીસુ સન્દિસ્સતિ, અયં સંવાસમત્તસ્સેવ થેનિતત્તા સંવાસત્થેનકો નામ. ભિક્ખુવસ્સગણનાદિકો હિ સબ્બોપિ કિરિયભેદો ઇમસ્મિં અત્થે ‘‘સંવાસો’’તિ વેદિતબ્બો. સિક્ખં પચ્ચક્ખાય ‘‘ન મં કોચિ જાનાતી’’તિ પુન એવં પટિપજ્જન્તેપિ એસેવ નયો. યો પન સયં પબ્બજિત્વા વિહારં ગન્ત્વા ભિક્ખુવસ્સાનિ ગણેતિ, યથાવુડ્ઢં વન્દનં સાદિયતિ, આસનેન પટિબાહતિ, ઉપોસથપવારણાદીસુ સન્દિસ્સતિ, અયં લિઙ્ગસ્સ ચેવ ¶ સંવાસસ્સ ચ થેનિતત્તા ઉભયત્થેનકો નામ. અયં તિવિધોપિ થેય્યસંવાસકો અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો નાસેતબ્બો, પુન પબ્બજ્જં યાચન્તોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો.

૧૩૮. એત્થ ચ અસમ્મોહત્થં ઇદં પકિણ્ણકં વેદિતબ્બં –

‘‘રાજદુબ્ભિક્ખકન્તાર, રોગવેરિભયેન વા;

ચીવરાહરણત્થં વા, લિઙ્ગં આદિયતીધ યો.

‘‘સંવાસં નાધિવાસેતિ, યાવ સો સુદ્ધમાનસો;

થેય્યસંવાસકો નામ, તાવ એસ ન વુચ્ચતી’’તિ. (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૦);

તત્રાયં વિત્થારનયો – ઇધેકચ્ચસ્સ રાજા કુદ્ધો હોતિ, સો ‘‘એવં મે સોત્થિ ભવિસ્સતી’’તિ સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા પલાયતિ. તં દિસ્વા રઞ્ઞો આરોચેન્તિ, રાજા ‘‘સચે પબ્બજિતો, ન તં લબ્ભા કિઞ્ચિ કાતુ’’ન્તિ તસ્મિં કોધં પટિવિનેતિ. સો ‘‘વૂપસન્તં મે રાજભય’’ન્તિ સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતો પબ્બાજેતબ્બો. અથાપિ ‘‘સાસનં નિસ્સાય મયા જીવિતં લદ્ધં, હન્દ દાનિ અહં પબ્બજામી’’તિ ઉપ્પન્નસંવેગો તેનેવ લિઙ્ગેન આગન્ત્વા આગન્તુકવત્તં ન સાદિયતિ, ભિક્ખૂહિ પુટ્ઠો વા અપુટ્ઠો વા યથાભૂતમત્તાનં આવિકત્વા પબ્બજ્જં યાચતિ, લિઙ્ગં અપનેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન સો વત્તં સાદિયતિ, પબ્બજિતાલયં ¶ દસ્સેતિ, સબ્બં પુબ્બે વુત્તં વસ્સગણનાદિભેદં વિધિં પટિપજ્જતિ, અયં ન પબ્બાજેતબ્બો.

ઇધ પનેકચ્ચો દુબ્ભિક્ખે જીવિતું અસક્કોન્તો સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા સબ્બપાસણ્ડિયભત્તાનિ ભુઞ્જન્તો દુબ્ભિક્ખે વીતિવત્તે સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતોતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ.

અપરો મહાકન્તારં નિત્થરિતુકામો હોતિ, સત્થવાહો ચ પબ્બજિતે ગહેત્વા ગચ્છતિ. સો ‘‘એવં મં સત્થવાહો ગહેત્વા ગમિસ્સતી’’તિ સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા સત્થવાહેન સદ્ધિં કન્તારં નિત્થરિત્વા ખેમન્તં પત્વા સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતોતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ.

અપરો ¶ રોગભયે ઉપ્પન્ને જીવિતું અસક્કોન્તો સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા સબ્બપાસણ્ડિયભત્તાનિ ભુઞ્જન્તો રોગભયે વૂપસન્તે સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતોતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ.

અપરસ્સ એકો વેરિકો કુદ્ધો હોતિ, ઘાતેતુકામો નં વિચરતિ. સો ‘‘એવં મે સોત્થિ ભવિસ્સતી’’તિ સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા પલાયતિ. વેરિકો ‘‘કુહિં સો’’તિ પરિયેસન્તો ‘‘પબ્બજિત્વા પલાતો’’તિ સુત્વા ‘‘સચે પબ્બજિતો, ન તં લબ્ભા કિઞ્ચિ કાતુ’’ન્તિ તસ્મિં કોધં પટિવિનેતિ. સો ‘‘વૂપસન્તં મે વેરિભય’’ન્તિ સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતોતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ.

અપરો ઞાતિકુલં ગન્ત્વા સિક્ખં પચ્ચક્ખાય ગિહી હુત્વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ ઇધ નસ્સિસ્સન્તિ, સચેપિ ઇમાનિ ગહેત્વા વિહારં ગમિસ્સામિ, અન્તરામગ્ગે મં ‘ચોરો’તિ ગહેસ્સન્તિ, યંનૂનાહં કાયપરિહારિયાનિ કત્વા ગચ્છેય્ય’’ન્તિ ચીવરાહરણત્થં નિવાસેત્વા ચ પારુપિત્વા ચ વિહારં ગચ્છતિ. તં દૂરતોવ આગચ્છન્તં દિસ્વા સામણેરા ચ દહરા ચ અબ્ભુગ્ગચ્છન્તિ, વત્તં દસ્સેન્તિ. સો ન સાદિયતિ, યથાભૂતમત્તાનં આવિકરોતિ. સચે ભિક્ખૂ ‘‘ન દાનિ મયં તં મુઞ્ચિસ્સામા’’તિ બલક્કારેન પબ્બાજેતુકામા હોન્તિ, કાસાયાનિ અપનેત્વા પુન પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન ‘‘નયિમે મં હીનાયાવત્તભાવં જાનન્તી’’તિ તંયેવ ભિક્ખુભાવં ¶ પટિજાનિત્વા સબ્બં પુબ્બે વુત્તં વસ્સગણનાદિભેદં વિધિં પટિપજ્જતિ, અયં ન પબ્બાજેતબ્બો.

અપરો મહાસામણેરો ઞાતિકુલં ગન્ત્વા ઉપ્પબ્બજિત્વા કમ્મન્તાનુટ્ઠાનેન ઉબ્બાળ્હો પુન ‘‘દાનિ અહં સામણેરો ભવિસ્સામિ, થેરોપિ મે ઉપ્પબ્બજિતભાવં ન જાનાતી’’તિ તદેવ પત્તચીવરં આદાય વિહારં ગચ્છતિ, તમત્થં ભિક્ખૂનં ન આરોચેતિ, સામણેરભાવં પટિજાનાતિ, અયં થેય્યસંવાસકોયેવ, પબ્બજ્જં ન લભતિ. સચેપિસ્સ લિઙ્ગગ્ગહણકાલે એવં હોતિ ‘‘નાહં કસ્સચિ આરોચેસ્સામી’’તિ, વિહારઞ્ચ ગતો આરોચેતિ, ગહણેનેવ થેય્યસંવાસકો. અથાપિસ્સ ગહણકાલે ‘‘આચિક્ખિસ્સામી’’તિ ચિત્તં ઉપ્પન્નં હોતિ, વિહારઞ્ચ ગન્ત્વા ‘‘કુહિં ત્વં, આવુસો, ગતો’’તિ વુત્તો ‘‘ન દાનિ મં ઇમે જાનન્તી’’તિ વઞ્ચેત્વા ¶ નાચિક્ખતિ, ‘‘નાચિક્ખિસ્સામી’’તિ સહ ધુરનિક્ખેપેન અયમ્પિ થેય્યસંવાસકોવ. સચે પનસ્સ ગહણકાલેપિ ‘‘આચિક્ખિસ્સામી’’તિ હોતિ, વિહારં ગન્ત્વાપિ આચિક્ખતિ, અયં પુન પબ્બજ્જં લભતિ.

અપરો દહરસામણેરો મહન્તો વા પન અબ્યત્તો. સો પુરિમનયેનેવ ઉપ્પબ્બજિત્વા ઘરે વચ્છકગોરક્ખણાદીનિ કમ્માનિ કાતું ન ઇચ્છતિ. તમેનં ઞાતકા તાનિયેવ કાસાયાનિ અચ્છાદેત્વા થાલકં વા પત્તં વા હત્થે દત્વા ‘‘ગચ્છ, સમણોવ હોહી’’તિ ઘરા નીહરન્તિ. સો વિહારં ગચ્છતિ, નેવ નં ભિક્ખૂ જાનન્તિ ‘‘અયં ઉપ્પબ્બજિત્વા પુન સયમેવ પબ્બજિતો’’તિ, નાપિ સયં જાનાતિ ‘‘યો એવં પબ્બજતિ, સો થેય્યસંવાસકો નામ હોતી’’તિ. સચે પન તં પરિપુણ્ણવસ્સં ઉપસમ્પાદેન્તિ, સૂપસમ્પન્નો. સચે પન અનુપસમ્પન્નકાલેયેવ વિનયવિનિચ્છયે વત્તમાને સુણાતિ ‘‘યો એવં પબ્બજતિ, સો થેય્યસંવાસકો નામ હોતી’’તિ, તેન ‘‘મયા એવં કત’’ન્તિ ભિક્ખૂનં આચિક્ખિતબ્બં. એવં પુન પબ્બજ્જં લભતિ. સચે પન ‘‘દાનિ ન મં કોચિ જાનાતી’’તિ નારોચેતિ, ધુરં નિક્ખિત્તમત્તેયેવ થેય્યસંવાસકો.

ભિક્ખુ સિક્ખં પચ્ચક્ખાય લિઙ્ગં અનપનેત્વા દુસ્સીલકમ્મં કત્વા વા અકત્વા વા પુન સબ્બં પુબ્બે વુત્તં વસ્સગણનાદિભેદં વિધિં પટિપજ્જતિ, થેય્યસંવાસકો હોતિ. સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય સલિઙ્ગે ઠિતો મેથુનં પટિસેવિત્વા વસ્સગણનાદિભેદં વિધિં આપજ્જન્તો થેય્યસંવાસકો ન હોતિ, પબ્બજ્જામત્તં લભતિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં પન ‘‘એસો થેય્યસંવાસકો’’તિ વુત્તં, તં ન ગહેતબ્બં.

એકો ¶ ભિક્ખુ કાસાયે સઉસ્સાહોવ ઓદાતં નિવાસેત્વા મેથુનં પટિસેવિત્વા પુન કાસાયાનિ નિવાસેત્વા વસ્સગણનાદિભેદં વિધિં આપજ્જતિ, અયમ્પિ થેય્યસંવાસકો ન હોતિ, પબ્બજ્જામત્તં લભતિ. સચે પન કાસાયે ધુરં નિક્ખિપિત્વા ઓદાતં નિવાસેત્વા મેથુનં પટિસેવિત્વા પુન કાસાયાનિ નિવાસેત્વા વસ્સગણનાદિભેદં વિધિં આપજ્જતિ, થેય્યસંવાસકો હોતિ. સામણેરો સલિઙ્ગે ઠિતો મેથુનાદિઅસ્સમણકરણધમ્મં આપજ્જિત્વાપિથેય્યસંવાસકો ન હોતિ. સચેપિ કાસાયે સઉસ્સાહોવ કાસાયાનિ અપનેત્વા મેથુનં પટિસેવિત્વા પુન કાસાયાનિ નિવાસેતિ, નેવ થેય્યસંવાસકો હોતિ. સચે પન કાસાયે ધુરં નિક્ખિપિત્વા નગ્ગો વા ઓદાતવત્થો વા ¶ મેથુનસેવનાદીહિ અસ્સમણો હુત્વા કાસાયં નિવાસેતિ, થેય્યસંવાસકો હોતિ.

સચે ગિહિભાવં પત્થયમાનો કાસાયં ઓવટ્ટિકં કત્વા અઞ્ઞેન વા આકારેન ગિહિનિવાસનેન નિવાસેતિ ‘‘સોભતિ નુ ખો મે ગિહિલિઙ્ગં, ન સોભતી’’તિ વીમંસનત્થં, રક્ખતિ તાવ. ‘‘સોભતી’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા પન પુન લિઙ્ગં સાદિયન્તો થેય્યસંવાસકો હોતિ. ઓદાતં નિવાસેત્વા વીમંસનસમ્પટિચ્છનેસુપિ એસેવ નયો. સચે પન નિવત્થકાસાવસ્સ ઉપરિ ઓદાતં નિવાસેત્વા વીમંસતિ વા સમ્પટિચ્છતિ વા, રક્ખતિયેવ. ભિક્ખુનિયાપિ એસેવ નયો. સાપિ ગિહિભાવં પત્થયમાના સચે કાસાયં ગિહિનિવાસનં નિવાસેતિ ‘‘સોભતિ નુ ખો મે ગિહિલિઙ્ગં, ન સોભતી’’તિ વીમંસનત્થં, રક્ખતિયેવ. સચે ‘‘સોભતી’’તિ સમ્પટિચ્છતિ, ન રક્ખતિ. ઓદાતં નિવાસેત્વા વીમંસનસમ્પટિચ્છનેસુપિ એસેવ નયો. નિવત્થકાસાયસ્સ પન ઉપરિ ઓદાતં નિવાસેત્વા વીમંસતુ વા સમ્પટિચ્છતુ વા, રક્ખતિયેવ.

સચે કોચિ વુડ્ઢપબ્બજિતો વસ્સાનિ અગણેત્વા પાળિયમ્પિ અટ્ઠત્વા એકપસ્સેન ગન્ત્વા મહાપેળાદીસુ કટચ્છુના ઉક્ખિત્તે ભત્તપિણ્ડે પત્તં ઉપનામેત્વા સેનો વિય મંસપેસિં ગહેત્વા ગચ્છતિ, થેય્યસંવાસકો ન હોતિ, ભિક્ખુવસ્સાનિ પન ગણેત્વા ગણ્હન્તો થેય્યસંવાસકો હોતિ. સયં સામણેરોવ સામણેરપટિપાટિયા કૂટવસ્સાનિ ગણેત્વા ગણ્હન્તો થેય્યસંવાસકો ન હોતિ. ભિક્ખુ ભિક્ખુપટિપાટિયા કૂટવસ્સાનિ ગણેત્વા ગણ્હન્તો ભણ્ડગ્ઘેન કારેતબ્બો.

૧૩૯. તિત્થિયપક્કન્તકોતિ તિત્થિયેસુ પક્કન્તો પવિટ્ઠોતિ તિત્થિયપક્કન્તકો, સોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્રાયં વિનિચ્છયો – ઉપસમ્પન્નો ભિક્ખુ ‘‘તિત્થિયો ભવિસ્સામી’’તિ સલિઙ્ગેનેવ તેસં ઉપસ્સયં ગચ્છતિ, પદવારે પદવારે દુક્કટં, તેસં લિઙ્ગે આદિન્નમત્તે તિત્થિયપક્કન્તકો ¶ હોતિ. યોપિ સયમેવ ‘‘તિત્થિયો ભવિસ્સ’’ન્તિ કુસચીરાદીનિ નિવાસેતિ, તિત્થિયપક્કન્તકો હોતિયેવ. યો પન નગ્ગો નહાયન્તો અત્તાનં ઓલોકેત્વા ‘‘સોભતિ મે આજીવકભાવો, આજીવકો ભવિસ્સ’’ન્તિ કાસાયાનિ અનાદાય નગ્ગો આજીવકાનં ¶ ઉપસ્સયં ગચ્છતિ, પદવારે પદવારે દુક્કટં. સચે પનસ્સ અન્તરામગ્ગે હિરોત્તપ્પં ઉપ્પજ્જતિ, દુક્કટાનિ દેસેત્વા મુચ્ચતિ. તેસં ઉપસ્સયં ગન્ત્વાપિ તેહિ વા ઓવદિતો અત્તના વા ‘‘ઇમેસં પબ્બજ્જા અતિદુક્ખા’’તિ દિસ્વા નિવત્તન્તોપિ મુચ્ચતિયેવ. સચે પન ‘‘કિં તુમ્હાકં પબ્બજ્જાય ઉક્કટ્ઠ’’ન્તિ પુચ્છિત્વા ‘‘કેસમસ્સુલુઞ્ચનાદીની’’તિ વુત્તો એકકેસમ્પિ લુઞ્ચાપેતિ, ઉક્કુટિકપ્પધાનાદીનિ વા વત્તાનિ આદિયતિ, મોરપિઞ્છાદીનિ વા નિવાસેતિ, તેસં લિઙ્ગં ગણ્હાતિ, ‘‘અયં પબ્બજ્જા સેટ્ઠા’’તિ સેટ્ઠભાવં વા ઉપગચ્છતિ, ન મુચ્ચતિ, તિત્થિયપક્કન્તકો હોતિ. સચે પન ‘‘સોભતિ નુ ખો મે તિત્થિયપબ્બજ્જા, નનુ ખો સોભતી’’તિ વીમંસનત્થં કુસચીરાદીનિ વા નિવાસેતિ, જટં વા બન્ધતિ, ખારિકાજં વા આદિયતિ, યાવ ન સમ્પટિચ્છતિ લદ્ધિં, તાવ રક્ખતિ, સમ્પટિચ્છિતમત્તે તિત્થિયપક્કન્તકો હોતિ. અચ્છિન્નચીવરો પન કુસચીરાદીનિ નિવાસેન્તો રાજભયાદીહિ વા તિત્થિયલિઙ્ગં ગણ્હન્તો લદ્ધિયા અભાવેન નેવ તિત્થિયપક્કન્તકો હોતિ. ‘‘અયઞ્ચ તિત્થિયપક્કન્તકો નામ ઉપસમ્પન્નભિક્ખુના કથિતો, તસ્મા સામણેરો સલિઙ્ગેન તિત્થિયાયતનં ગતોપિ પુન પબ્બજ્જઞ્ચ ઉપસમ્પદઞ્ચ લભતી’’તિ કુરુન્દિયં વુત્તં. પુરિમો પન થેય્યસંવાસકો અનુપસમ્પન્નેન કથિતો, તસ્મા ઉપસમ્પન્નો કૂટવસ્સં ગણેન્તોપિ અસ્સમણો ન હોતિ. લિઙ્ગે સઉસ્સાહો પારાજિકં આપજ્જિત્વા ભિક્ખુવસ્સાદીનિ ગણ્હન્તોપિ થેય્યસંવાસકો ન હોતિ.

૧૪૦. તિરચ્છાનગતોતિ નાગો વા હોતુ સુપણ્ણમાણવકાદીનં વા અઞ્ઞતરો અન્તમસો સક્કં દેવરાજાનં ઉપાદાય યો કોચિ અમનુસ્સજાતિયો, સબ્બોવ ઇમસ્મિં અત્થે ‘‘તિરચ્છાનગતો’’તિ વેદિતબ્બો. સો ચ નેવ ઉપસમ્પાદેતબ્બો ન પબ્બાજેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નોપિ નાસેતબ્બો.

૧૪૧. માતુઘાતકાદીસુ પન યેન મનુસ્સિત્થિભૂતા જનિકા માતા સયમ્પિ મનુસ્સજાતિકેનેવ સભા સઞ્ચિચ્ચ જીવિતા વોરોપિતા, અયં આનન્તરિયેન માતુઘાતકકમ્મેન માતુઘાતકો. એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ પટિક્ખિત્તા. યેન પન મનુસ્સિત્થિભૂતાપિ અજનિકા પોસાવનિકા માતા વા ચૂળમાતા વા જનિકાપિ વા ન મનુસ્સિત્થિભૂતા માતા ¶ ઘાતિતા, તસ્સ પબ્બજ્જા ન વારિતા, ન ચ આનન્તરિકો હોતિ. યેન સયં તિરચ્છાનભૂતેન મનુસ્સિત્થિભૂતા માતા ઘાતિતા, સોપિ આનન્તરિકો ન હોતિ, તિરચ્છાનગતત્તા પનસ્સ પબ્બજ્જા ¶ પટિક્ખિત્તા. પિતુઘાતકેપિ એસેવ નયો. સચેપિ હિ વેસિયા પુત્તો હોતિ, ‘‘અયં મે પિતા’’તિ ન જાનાતિ, યસ્સ સમ્ભવેન નિબ્બત્તો, સો ચે અનેન ઘાતિતો, પિતુઘાતકોત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, આનન્તરિયઞ્ચ ફુસતિ.

અરહન્તઘાતકોપિ મનુસ્સઅરહન્તવસેનેવ વેદિતબ્બો. મનુસ્સજાતિયઞ્હિ અન્તમસો અપબ્બજિતમ્પિ ખીણાસવં દારકં વા દારિકં વા સઞ્ચિચ્ચ જીવિતા વોરોપેન્તો અરહન્તઘાતકોવ હોતિ, આનન્તરિયઞ્ચ ફુસતિ, પબ્બજ્જા ચસ્સ વારિતા. અમનુસ્સજાતિકં પન અરહન્તં મનુસ્સજાતિકં વા અવસેસં અરિયપુગ્ગલં ઘાતેત્વા આનન્તરિકો ન હોતિ, પબ્બજ્જાપિસ્સ ન વારિતા, કમ્મં પન બલવં હોતિ. તિરચ્છાનો મનુસ્સઅરહન્તમ્પિ ઘાતેત્વા આનન્તરિકો ન હોતિ, કમ્મં પન ભારિયન્તિ અયમેત્થ વિનિચ્છયો.

યો પન દેવદત્તો વિય દુટ્ઠચિત્તેન વધકચિત્તેન તથાગતસ્સ જીવમાનકસરીરે ખુદ્દકમક્ખિકાય પિવનમત્તમ્પિ લોહિતં ઉપ્પાદેતિ, અયં લોહિતુપ્પાદકો નામ. એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા. યો પન રોગવૂપસમત્થં જીવકો વિય સત્થેન ફાલેત્વા પૂતિમંસલોહિતં હરિત્વા ફાસુકં કરોતિ, બહું સો પુઞ્ઞં પસવતીતિ.

યો દેવદત્તો વિય સાસનં ઉદ્ધમ્મં ઉબ્બિનયં કત્વા ચતુન્નં કમ્માનં અઞ્ઞતરવસેન સઙ્ઘં ભિન્દતિ, અયં સઙ્ઘભેદકો નામ. એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા.

યો પન પકતત્તં ભિક્ખુનિં તિણ્ણં મગ્ગાનં અઞ્ઞતરસ્મિં દૂસેતિ, અયં ભિક્ખુનીદૂસકો નામ. એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા. યો પન કાયસંસગ્ગેન સીલવિનાસં પાપેતિ, તસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ ન વારિતા. બલક્કારેન ઓદાતવત્થવસનં કત્વા અનિચ્છમાનંયેવ દૂસેન્તોપિ ભિક્ખુનીદૂસકોયેવ, બલક્કારેન પન ઓદાતવત્થવસનં કત્વા ઇચ્છમાનં દૂસેન્તો ભિક્ખુનીદૂસકો ન હોતિ. કસ્મા? યસ્મા ગિહિભાવે સમ્પટિચ્છિ તમત્તેયેવ સા અભિક્ખુની હોતિ. સકિંસીલવિપન્નં પચ્છા ¶ દૂસેન્તો સિક્ખમાનસામણેરીસુ ચ વિપ્પટિપજ્જન્તો નેવ ભિક્ખુનીદૂસકો હોતિ, પબ્બજ્જમ્પિ ઉપસમ્પદમ્પિ લભતિ. ઇતિ ઇમે એકાદસ અભબ્બપુગ્ગલા વેદિતબ્બા.

૧૪૨. ઊનવીસતિવસ્સસ્સ પન ઉપસમ્પદાયેવ પટિક્ખિત્તા, ન પબ્બજ્જા, તસ્મા પટિસન્ધિગ્ગહણતો ¶ પટ્ઠાય પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સો ઉપસમ્પાદેતબ્બો. ગબ્ભવીસોપિ હિ પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સોત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. યથાહ ભગવા –

‘‘યં, ભિક્ખવે, માતુકુચ્છિસ્મિં પઠમં ચિત્તં ઉપ્પન્નં, પઠમં વિઞ્ઞાણં પાતુભૂતં, તદુપાદાય સાવસ્સ જાતિ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગબ્ભવીસં ઉપસમ્પાદેતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૨૪).

તત્થ (પાચિ. અટ્ઠ. ૪૦૪) યો દ્વાદસ માસે માતુકુચ્છિસ્મિં વસિત્વા મહાપવારણાય જાતો, સો તતો પટ્ઠાય યાવ એકૂનવીસતિમે વસ્સે મહાપવારણા, તં અતિક્કમિત્વા પાટિપદે ઉપસમ્પાદેતબ્બો. એતેનુપાયેન હાયનવડ્ઢનં વેદિતબ્બં. પોરાણકત્થેરા પન એકૂનવીસતિવસ્સં સામણેરં નિક્ખમનીયપુણ્ણમાસિં અતિક્કમ્મ પાટિપદદિવસે ઉપસમ્પાદેન્તિ. કસ્મા? એકસ્મિં વસ્સે છ ચાતુદ્દસિકઉપોસથા હોન્તિ, ઇતિ વીસતિયા વસ્સેસુ ચત્તારો માસા પરિહાયન્તિ, રાજાનો તતિયે તતિયે ગસ્સે વસ્સં ઉક્કડ્ઢન્તિ, ઇતિ અટ્ઠારસવસ્સેસુ છ માસા વડ્ઢન્તિ, તતો ઉપોસથવસેન પરિહીને ચત્તારો માસે અપનેત્વા દ્વે માસા અવસેસા હોન્તિ, તે દ્વે માસે ગહેત્વા વીસતિ વસ્સાનિ પરિપુણ્ણાનિ હોન્તીતિ નિક્કઙ્ખા હુત્વા નિક્ખમનીયપુણ્ણમાસિં અતિક્કમ્મ પાટિપદે ઉપસમ્પાદેન્તિ.

એત્થ પન યો પવારેત્વા વીસતિવસ્સો ભવિસ્સતિ, તં સન્ધાય ‘‘એકૂનવીસતિવસ્સ’’ન્તિ વુત્તં. તસ્મા યો માતુકુચ્છિસ્મિં દ્વાદસ માસે વસિ, સો એકવીસતિવસ્સો હોતિ. યો સત્ત માસે વસિ, સો સત્તમાસાધિકવીસતિવસ્સો. છમાસજાતો પન ન જીવતિ, ઊનવીસતિવસ્સં પન ‘‘પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સો’’તિ સઞ્ઞાય ઉપસમ્પાદેન્તસ્સ અનાપત્તિ, પુગ્ગલો પન અનુપસમ્પન્નોવ હોતિ. સચે પન સો દસવસ્સચ્ચયેન અઞ્ઞં ઉપસમ્પાદેતિ, તઞ્ચે મુઞ્ચિત્વા ગણો પૂરતિ, સૂપસમ્પન્નો. સોપિ ¶ ચ યાવ ન જાનાતિ, તાવસ્સ નેવ સગ્ગન્તરાયો ન મોક્ખન્તરાયો, ઞત્વા પન પુન ઉપસમ્પજ્જિતબ્બં.

૧૪૩. ઇતિ ઇમેહિ પબ્બજ્જાદોસેહિ વિરહિતોપિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, અનનુઞ્ઞાતો માતાપિતૂહિ પુત્તો પબ્બાજેતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૧૦૫) વચનતો માતાપિતૂહિ અનનુઞ્ઞાતો ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૫) માતાપિતૂહીતિ જનકે સન્ધાય વુત્તં. સચે દ્વેપિ અત્થિ, દ્વેપિ આપુચ્છિતબ્બા. સચે પિતા મતો હોતિ માતા વા, યો જીવતિ, સો આપુચ્છિ તબ્બો, પબ્બજિતાપિ આપુચ્છિતબ્બાવ. આપુચ્છન્તેન સયં વા ગન્ત્વા આપુચ્છિતબ્બં, અઞ્ઞો વા ¶ પેસેતબ્બો. સો એવ વા પેસેતબ્બો ‘‘ગચ્છ માતાપિતરો આપુચ્છિત્વા એહી’’તિ. સચે ‘‘અનુઞ્ઞાતોમ્હી’’તિ વદતિ, સદ્દહન્તેન પબ્બાજેતબ્બો. પિતા સયં પબ્બજિતો પુત્તમ્પિ પબ્બાજેતુકામો હોતિ, માતરં આપુચ્છિત્વા પબ્બાજેતુ. માતા વા ધીતરં પબ્બાજેતુકામા પિતરં આપુચ્છિત્વાવ પબ્બાજેતુ. પિતા પુત્તદારેન અનત્થિકો પલાયિ, માતા ‘‘ઇમં પબ્બજેથા’’તિ પુત્તં ભિક્ખૂનં દેતિ, ‘‘પિતાસ્સ કુહિ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘ચિત્તકેળિં કીળિતું પલાતો’’તિ વદતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. માતા કેનચિ પુરિસેન સદ્ધિં પલાતા હોતિ, પિતા પન ‘‘પબ્બાજેથા’’તિ વદતિ, એત્થાપિ એસેવ નયો. પિતા વિપ્પવુત્થો હોતિ, માતા પુત્તં ‘‘પબ્બાજેથા’’તિ અનુજાનાતિ, ‘‘પિતાસ્સ કુહિ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘કિં તુમ્હાકં પિતરા, અહં જાનિસ્સામી’’તિ વદતિ, પબ્બાજેતું વટ્ટતીતિ કુરુન્દિયં વુત્તં.

માતાપિતરો મતા, દારકો ચૂળમાતાદીનં સન્તિકે સંવદ્ધો, તસ્મિં પબ્બાજિયમાને ઞાતકા કલહં વા કરોન્તિ ખિય્યન્તિ વા, તસ્મા વિવાદુપચ્છેદનત્થં આપુચ્છિત્વા પબ્બાજેતબ્બો, અનાપુચ્છિત્વા પબ્બાજેન્તસ્સ પન આપત્તિ નત્થિ. દહરકાલે ગહેત્વા પોસકા માતાપિતરો નામ હોન્તિ, તેસુપિ એસેવ નયો. પુત્તો અત્તાનં નિસ્સાય જીવતિ, ન માતાપિતરો. સચેપિ રાજા હોતિ, આપુચ્છિત્વાવ પબ્બાજેતબ્બો. માતાપિતૂહિ અનુઞ્ઞાતો પબ્બજિત્વા પુન વિબ્ભમતિ, સચેપિ સતક્ખત્તું પબ્બજિત્વા વિબ્ભમતિ, આગતાગતકાલે પુનપ્પુનં આપુચ્છિત્વાવ પબ્બાજેતબ્બો. સચેપિ એવં વદન્તિ ‘‘અયં વિબ્ભમિત્વા ગેહં આગતો, અમ્હાકં કમ્મં ન કરોતિ, પબ્બજિત્વા તુમ્હાકં વત્તં ન પૂરેતિ, નત્થિ ઇમસ્સ આપુચ્છનકિચ્ચં ¶ , આગતાગતં નં પબ્બાજેય્યાથા’’તિ, એવં નિસ્સટ્ઠં પુન અનાપુચ્છાપિ પબ્બાજેતું વટ્ટતિ.

યોપિ દહરકાલેયેવ ‘‘અયં તુમ્હાકં દિન્નો, યદા ઇચ્છથ, તદા પબ્બાજેય્યાથા’’તિ એવં દિન્નો હોતિ, સોપિ આગતાગતો પુન અનાપુચ્છિત્વાવ પબ્બાજેતબ્બો. યં પન દહરકાલેયેવ ‘‘ઇમં, ભન્તે, પબ્બાજેય્યાથા’’તિ અનુજાનિત્વા પચ્છા વુડ્ઢિપ્પત્તકાલે નાનુજાનન્તિ, અયં ન અનાપુચ્છા પબ્બાજેતબ્બો. એકો માતાપિતૂહિ સદ્ધિં ભણ્ડિત્વા ‘‘પબ્બાજેથ મ’’ન્તિ આગચ્છતિ, ‘‘આપુચ્છિત્વા એહી’’તિ ચ વુત્તો ‘‘નાહં ગચ્છામિ, સચે મં ન પબ્બાજેથ, વિહારં વા ઝાપેમિ, સત્થેન વા તુમ્હે પહરામિ, તુમ્હાકં ઞાતકાનં વા ઉપટ્ઠાકાનં વા આરામચ્છેદનાદીહિ અનત્થં ઉપ્પાદેમિ, રુક્ખા વા પતિત્વા મરામિ, ચોરમજ્ઝં વા પવિસામિ, દેસન્તરં વા ગચ્છામી’’તિ વદતિ, તં તસ્સેવ રક્ખણત્થાય પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે પનસ્સ માતાપિતરો આગન્ત્વા ‘‘કસ્મા અમ્હાકં પુત્તં પબ્બાજયિત્થા’’તિ વદન્તિ, તેસં તમત્થં આરોચેત્વા ¶ ‘‘રક્ખણત્થાય નં પબ્બાજયિમ્હ, પઞ્ઞાયથ તુમ્હે પુત્તેના’’તિ વત્તબ્બા. ‘‘રુક્ખા પતિસ્સામી’’તિ અભિરુહિત્વા પન હત્થપાદે મુઞ્ચન્તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિયેવ.

એકો વિદેસં ગન્ત્વા પબ્બજ્જં યાચતિ, આપુચ્છિત્વા ચે ગતો, પબ્બાજેતબ્બો. નો ચે, દહરભિક્ખું પેસેત્વા આપુચ્છાપેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. અતિદૂરઞ્ચે હોતિ, પબ્બાજેત્વાપિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પેસેત્વા દસ્સેતું વટ્ટતિ. કુરુન્દિયં પન વુત્તં ‘‘સચે દૂરં હોતિ, મગ્ગો ચ મહાકન્તારો, ‘ગન્ત્વા આપુચ્છિસ્સામી’તિ પબ્બાજેતું વટ્ટતી’’તિ. સચે પન માતાપિતૂનં બહૂ પુત્તા હોન્તિ, એવઞ્ચ વદન્તિ ‘‘ભન્તે, એતેસં દારકાનં યં ઇચ્છથ, તં પબ્બાજેય્યાથા’’તિ, દારકે વીમંસિત્વા યં ઇચ્છતિ, સો પબ્બાજેતબ્બો. સચેપિ સકલેન કુલેન વા ગામેન વા અનુઞ્ઞાતો હોતિ ‘‘ભન્તે, ઇમસ્મિં કુલે વા ગામે વા યં ઇચ્છથ, તં પબ્બાજેય્યાથા’’તિ, યં ઇચ્છતિ, સો પબ્બાજેતબ્બોતિ.

૧૪૪. એવં (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૪) પબ્બજ્જાદોસવિરહિતં માતાપિતૂહિ અનુઞ્ઞાતં પબ્બાજેન્તેનપિ ચ સચે અચ્છિન્નકેસો હોતિ, એકસીમાયઞ્ચ અઞ્ઞેપિ ભિક્ખૂ ¶ અત્થિ, કેસચ્છેદનત્થાય ભણ્ડુકમ્મં આપુચ્છિતબ્બં. તત્રાયં આપુચ્છનવિધિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૯૮) – સીમાપરિયાપન્ને ભિક્ખૂ સન્નિપાતેત્વા પબ્બજ્જાપેક્ખં તત્થ નેત્વા ‘‘સઙ્ઘં, ભન્તે, ઇમસ્સ દારકસ્સ ભણ્ડુકમ્મં આપુચ્છામી’’તિ તિક્ખત્તું વા દ્વિક્ખત્તું વા સકિં વા વત્તબ્બં. એત્થ ચ ‘‘ઇમસ્સ દારકસ્સ ભણ્ડુકમ્મં આપુચ્છામી’’તિપિ ‘‘ઇમસ્સ સમણકરણં આપુચ્છામી’’તિપિ ‘‘અયં સમણો હોતુકામો’’તિપિ ‘‘અયં પબ્બજિતુકામો’’તિપિ વત્તું વટ્ટતિયેવ. સચે સભાગટ્ઠાનં હોતિ, દસ વા વીસતિ વા તિંસં વા ભિક્ખૂ વસન્તીતિ પરિચ્છેદો પઞ્ઞાયતિ, તેસં ઠિતોકાસં વા નિસિન્નોકાસં વા ગન્ત્વાપિ પુરિમનયેનેવ આપુચ્છિતબ્બં. પબ્બજ્જાપેક્ખં વિનાવ દહરભિક્ખૂ વા સામણેરે વા પેસેત્વાપિ ‘‘એકો, ભન્તે, પબ્બજ્જાપેક્ખો અત્થિ, તસ્સ ભણ્ડુકમ્મં આપુચ્છામા’’તિઆદિના નયેન આપુચ્છાપેતું વટ્ટતિ. સચે કેચિ ભિક્ખૂ સેનાસનં વા ગુમ્બાદીનિ વા પવિસિત્વા નિદ્દાયન્તિ વા સમણધમ્મં વા કરોન્તિ, આપુચ્છકા ચ પરિયેસન્તાપિ અદિસ્વા ‘‘સબ્બે આપુચ્છિતા અમ્હેહી’’તિ સઞ્ઞિનો હોન્તિ, પબ્બજ્જા નામ લહુકકમ્મં, તસ્મા પબ્બજિતો સુપબ્બજિતો, પબ્બાજેન્તસ્સપિ અનાપત્તિ.

સચે પન વિહારો મહા હોતિ અનેકભિક્ખુસહસ્સાવાસો, સબ્બે ભિક્ખૂ સન્નિપાતાપેતુમ્પિ દુક્કરં, પગેવ પટિપાટિયા આપુચ્છિતું, ખણ્ડસીમાય વા ઠત્વા નદીસમુદ્દાદીનિ વા ગન્ત્વા પબ્બાજેતબ્બો. યો પન નવમુણ્ડો વા હોતિ વિબ્ભન્તકો વા નિગણ્ઠાદીસુ ¶ અઞ્ઞતરો વા દ્વઙ્ગુલકેસો વા ઊનદ્વઙ્ગુલકેસો વા, તસ્સ કેસચ્છેદનકિચ્ચં નત્થિ, તસ્મા ભણ્ડુકમ્મં અનાપુચ્છિત્વાપિ તાદિસં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. દ્વઙ્ગુલાતિરિત્તકેસો પન યો હોતિ અન્તમસો એકસિખામત્તધરોપિ, સો ભણ્ડુકમ્મં આપુચ્છિત્વાવ પબ્બાજેતબ્બો.

૧૪૫. એવં આપુચ્છિત્વા પબ્બાજેન્તેન ચ પરિપુણ્ણપત્તચીવરોવ પબ્બાજેતબ્બો. સચે તસ્સ નત્થિ, યાચિતકેનપિ પત્તચીવરેન પબ્બાજેતું વટ્ટતિ, સભાગટ્ઠાને વિસ્સાસેન ગહેત્વાપિ પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૮) પન અપક્કં પત્તં ચીવરૂપગાનિ ચ વત્થાનિ ગહેત્વા આગતો હોતિ, યાવ પત્તો પચ્ચતિ, ચીવરાનિ ચ કરીયન્તિ, તાવ વિહારે વસન્તસ્સ અનામટ્ઠપિણ્ડપાતં દાતું વટ્ટતિ, થાલકેસુ ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. પુરેભત્તં સામણેરભાગસમકો ¶ આમિસભાગો દાતું વટ્ટતિ, સેનાસનગ્ગાહો પન સલાકભત્તઉદ્દેસભત્તનિમન્તનાદીનિ ચ ન વટ્ટન્તિ. પચ્છાભત્તમ્પિ સામણેરભાગસમો તેલતણ્ડુલમધુફાણિતાદિભેસજ્જભાગો વટ્ટતિ. સચે ગિલાનો હોતિ, ભેસજ્જમસ્સ કાતું વટ્ટતિ, સામણેરસ્સ વિય સબ્બં પટિજગ્ગનકમ્મં. ઉપસમ્પદાપેક્ખં પન યાચિતકેન પત્તચીવરેન ઉપસમ્પાદેતું ન વટ્ટતિ. ‘‘ન, ભિક્ખવે, યાચિતકેન પત્તચીવરેન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, યો ઉપસમ્પાદેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૧૮) વુત્તં. તસ્મા સો પરિપુણ્ણપત્તચીવરોયેવ ઉપસમ્પાદેતબ્બો. સચે તસ્સ નત્થિ, આચરિયુપજ્ઝાયા ચસ્સ દાતુકામા હોન્તિ, અઞ્ઞે વા ભિક્ખૂ નિરપેક્ખેહિ નિસ્સજ્જિત્વા અધિટ્ઠાનુપગં પત્તચીવરં દાતબ્બં. યાચિતકેન પન પત્તેન વા ચીવરેન વા ઉપસમ્પાદેન્તસ્સેવ આપત્તિ હોતિ, કમ્મં પન ન કુપ્પતિ.

૧૪૬. પરિપુણ્ણપત્તચીવરં (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૪) પબ્બાજેન્તેનપિ સચે ઓકાસો હોતિ, સયં પબ્બાજેતબ્બો. સચે ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીહિ બ્યાવટો હોતિ, ઓકાસં ન લભતિ, એકો દહરભિક્ખુ વત્તબ્બો ‘‘એતં પબ્બાજેહી’’તિ. અવુત્તોપિ ચે દહરભિક્ખુ ઉપજ્ઝાયં ઉદ્દિસ્સ પબ્બાજેતિ, વટ્ટતિ. સચે દહરભિક્ખુ નત્થિ, સામણેરોપિ વત્તબ્બો ‘‘એતં ખણ્ડસીમં નેત્વા પબ્બાજેત્વા કાસાયાનિ અચ્છાદેત્વા એહી’’તિ. સરણાનિ પન સયં દાતબ્બાનિ. એવં ભિક્ખુનાવ પબ્બાજિતો હોતિ. પુરિસઞ્હિ ભિક્ખુતો અઞ્ઞો પબ્બાજેતું ન લભતિ, માતુગામં ભિક્ખુનીતો અઞ્ઞો, સામણેરો પન સામણેરી વા આણત્તિયા કાસાયાનિ દાતું લભન્તિ, કેસોરોપનં યેન કેનચિ કતં સુકતં.

સચે પન ભબ્બરૂપો હોતિ સહેતુકો ઞાતો યસસ્સી કુલપુત્તો, ઓકાસં કત્વાપિ સયમેવ પબ્બાજેતબ્બો, ‘‘મત્તિકામુટ્ઠિં ગહેત્વા નહાયિત્વા આગચ્છાહી’’તિ ચ ન પન વિસ્સજ્જેતબ્બો ¶ . પબ્બજિતુકામાનઞ્હિ પઠમં બલવઉસ્સાહો હોતિ, પચ્છા પન કાસાયાનિ ચ કેસહરણસત્થકઞ્ચ દિસ્વા ઉત્રસન્તિ, એત્તોયેવ પલાયન્તિ, તસ્મા સયમેવ નહાનતિત્થં નેત્વા સચે નાતિદહરો, ‘‘નહાહી’’તિ વત્તબ્બો, કેસા પનસ્સ સયમેવ મત્તિકં ગહેત્વા ધોવિતબ્બા ¶ . દહરકુમારકો પન સયં ઉદકં ઓતરિત્વા ગોમયમત્તિકાહિ ઘંસિત્વા નહાપેતબ્બો. સચેપિસ્સ કચ્છુ વા પિળકા વા હોન્તિ, યથા માતા પુત્તં ન જિગુચ્છતિ, એવમેવં અજિગુચ્છન્તેન સાધુકં હત્થપાદતો ચ સીસતો ચ પટ્ઠાય ઘંસિત્વા ઘંસિત્વા નહાપેતબ્બો. કસ્મા? એત્તકેન હિ ઉપકારેન કુલપુત્તા આચરિયુપજ્ઝાયેસુ ચ સાસને ચ બલવસિનેહા તિબ્બગારવા અનિવત્તિધમ્મા હોન્તિ, ઉપ્પન્નં અનભિરતિં વિનોદેત્વા થેરભાવં પાપુણન્તિ, કતઞ્ઞુકતવેદિનો હોન્તિ.

એવં નહાપનકાલે પન કેસમસ્સું ઓરોપનકાલે વા ‘‘ત્વં ઞાતો યસસ્સી, ઇદાનિ મયં તં નિસ્સાય પચ્ચયેહિ ન કિલમિસ્સામા’’તિ ન વત્તબ્બો, અઞ્ઞાપિ અનિય્યાનિકકથા ન વત્તબ્બા, અથ ખ્વસ્સ ‘‘આવુસો, સુટ્ઠુ ઉપધારેહિ, સતિં ઉપટ્ઠાપેહી’’તિ વત્વા તચપઞ્ચકકમ્મટ્ઠાનં આચિક્ખિતબ્બં. આચિક્ખન્તેન ચ વણ્ણસણ્ઠાનગન્ધાસયોકાસવસેન અસુચિજેગુચ્છપટિક્કૂલભાવં નિજ્જીવનિસ્સત્તભાવં વા પાકટં કરોન્તેન આચિક્ખિતબ્બં. સચે હિ સો પુબ્બે મદ્દિતસઙ્ખારો હોતિ ભાવિતભાવનો કણ્ટકવેધાપેક્ખો વિય પરિપક્કગણ્ડો સૂરિયુગ્ગમનાપેક્ખં વિય ચ પરિણતપદુમં, અથસ્સ આરદ્ધમત્તે કમ્મટ્ઠાનં મનસિકારે ઇન્દાસનિ વિય પબ્બતે કિલેસપબ્બતે ચુણ્ણયમાનંયેવ ઞાણં પવત્તતિ, ખુરગ્ગેયેવ અરહત્તં પાપુણાતિ. યે હિ કેચિ ખુરગ્ગે અરહત્તં પત્તા, સબ્બે તે એવરૂપં સવનં લભિત્વા કલ્યાણમિત્તેન આચરિયેન દિન્નનયં નિસ્સાય, નો અનિસ્સાય. તસ્માસ્સ આદિતોવ એવરૂપી કથા કથેતબ્બાતિ.

કેસેસુ પન ઓરોપિતેસુ હલિદ્દિચુણ્ણેન વા ગન્ધચુણ્ણેન વા સીસઞ્ચ સરીરઞ્ચ ઉબ્બટ્ટેત્વા ગિહિગન્ધં અપનેત્વા કાસાયાનિ તિક્ખત્તું વા દ્વિક્ખત્તું વા સકિં વા પટિગ્ગાહાપેતબ્બો. અથાપિસ્સ હત્થે અદત્વા આચરિયો વા ઉપજ્ઝાયો વા સયમેવ અચ્છાદેતિ, વટ્ટતિ. સચે અઞ્ઞં દહરં વા સામણેરં વા ઉપાસકં વા આણાપેતિ ‘‘આવુસો, એતાનિ કાસાયાનિ ગહેત્વા એતં અચ્છાદેહી’’તિ, તઞ્ઞેવ વા આણાપેતિ ‘‘એતાનિ ગહેત્વા અચ્છાદેહી’’તિ, સબ્બં તં વટ્ટતિ, સબ્બં તેન ભિક્ખુનાવ દિન્નં હોતિ. યં પન નિવાસનં વા પારુપનં ¶ વા અનાણત્તિયા નિવાસેતિ વા પારુપતિ વા, તં અપનેત્વા પુન દાતબ્બં. ભિક્ખુના ¶ હિ સહત્થેન વા આણત્તિયા વા દિન્નમેવ કાસાયં વટ્ટતિ, અદિન્નં ન વટ્ટતિ. સચેપિ તસ્સેવ સન્તકં હોતિ, કો પન વાદો ઉપજ્ઝાયમૂલકે.

૧૪૭. એવં પન દિન્નાનિ કાસાયાનિ અચ્છાદાપેત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કારાપેત્વા યે તત્થ સન્નિપતિતા ભિક્ખૂ, તેસં પાદે વન્દાપેત્વા અથ સરણગહણત્થં ઉક્કુટિકં નિસીદાપેત્વા અઞ્જલિં પગ્ગણ્હાપેત્વા ‘‘એવં વદેહી’’તિ વત્તબ્બો, ‘‘યમહં વદામિ, તં વદેહી’’તિ વત્તબ્બો. અથસ્સ ઉપજ્ઝાયેન વા આચરિયેન વા ‘‘બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિઆદિના નયેન સરણાનિ દાતબ્બાનિ યથાવુત્તપટિપાટિયાવ, ન ઉપ્પટિપાટિયા. સચે હિ એકપદમ્પિ એકક્ખરમ્પિ ઉપ્પટિપાટિયા દેતિ, બુદ્ધં સરણંયેવ વા તિક્ખત્તું દત્વા પુન ઇતરેસુ એકેકં તિક્ખત્તું દેતિ, અદિન્નાનિ હોન્તિ સરણાનિ.

ઇમઞ્ચ પન સરણગમનુપસમ્પદં પટિક્ખિપિત્વા અનુઞ્ઞાતઉપસમ્પદા એકતોસુદ્ધિયા વટ્ટતિ, સામણેરપબ્બજ્જા પન ઉભતોસુદ્ધિયાવ વટ્ટતિ, નો એકતોસુદ્ધિયા. તસ્મા ઉપસમ્પદાય સચે આચરિયો ઞત્તિદોસઞ્ચેવ કમ્મવાચાદોસઞ્ચ વજ્જેત્વા કમ્મં કરોતિ, સુકતં હોતિ. પબ્બજ્જાય પન ઇમાનિ તીણિ સરણાનિ બુ-કાર ધ-કારાદીનં બ્યઞ્જનાનં ઠાનકરણસમ્પદં અહાપેન્તેન આચરિયેનપિ અન્તેવાસિકેનપિ વત્તબ્બાનિ. સચે આચરિયો વત્તું સક્કોતિ, અન્તેવાસિકો ન સક્કોતિ, અન્તેવાસિકો વા સક્કોતિ, આચરિયો ન સક્કોતિ, ઉભોપિ વા ન સક્કોન્તિ, ન વટ્ટતિ. સચે પન ઉભોપિ સક્કોન્તિ, વટ્ટતિ. ઇમાનિ ચ પન દદમાનેન ‘‘બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિ એવં એકસમ્બન્ધાનિ અનુનાસિકન્તાનિ વા કત્વા દાતબ્બાનિ, ‘‘બુદ્ધમ સરણમ ગચ્છામી’’તિ એવં વિચ્છિન્દિત્વા મકારન્તાનિ વા કત્વા દાતબ્બાનિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘નામં સાવેત્વા ‘અહં, ભન્તે, બુદ્ધરક્ખિતો યાવજીવં બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિ વુત્તં, તં એકટ્ઠકથાયમ્પિ નત્થિ, પાળિયમ્પિ ન વુત્તં, તેસં રુચિમત્તમેવ, તસ્મા ન ગહેતબ્બં. ન હિ તથા અવદન્તસ્સ સરણં કુપ્પતિ. એત્તાવતા ચ સામણેરભૂમિયં પતિટ્ઠિતો હોતિ.

૧૪૮. સચે પનેસ ગતિમા હોતિ પણ્ડિતજાતિકો, અથસ્સ તસ્મિંયેવ ઠાને સિક્ખાપદાનિ ઉદ્દિસિતબ્બાનિ. કથં? યથા ભગવતા ઉદ્દિટ્ઠાનિ. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘અનુજાનામિ ¶ , ભિક્ખવે, સામણેરાનં દસ સિક્ખાપદાનિ, તેસુ ચ સામણેરેહિ સિક્ખિતું. પાણાતિપાતા વેરમણિ, અદિન્નાદાના વેરમણિ, અબ્રહ્મચરિયા વેરમણિ, મુસાવાદા ¶ વેરમણિ, સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના વેરમણિ, વિકાલભોજના વેરમણિ, નચ્ચગીતવાદિત વિસૂકદસ્સના વેરમણિ, માલાગન્ધ વિલેપન ધારણ મણ્ડન વિભૂસનટ્ઠાના વેરમણિ, ઉચ્ચાસયનમહાસયના વેરમણિ, જાતરૂપરજતપટિગ્ગહણા વેરમણી’’તિ (મહાવ. ૧૦૬).

અન્ધકટ્ઠકથાયં પન ‘‘અહં, ભન્તે, ઇત્થન્નામો યાવજીવં પાણાતિપાતા વેરમણિસિક્ખાપદં સમાદિયામી’’તિ એવં સરણદાનં વિય સિક્ખાપદદાનમ્પિ વુત્તં, તં નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાસુ અત્થિ, તસ્મા યથાપાળિયાવ ઉદ્દિસિતબ્બાનિ. પબ્બજ્જા હિ સરણગમનેહેવ સિદ્ધા, સિક્ખાપદાનિ પન કેવલં સિક્ખાપદપૂરણત્થં જાનિતબ્બાનિ, તસ્મા પાળિયા આગતનયેનેવ ઉગ્ગહેતું અસક્કોન્તસ્સ યાય કાયચિ ભાસાય અત્થવસેનપિ આચિક્ખિતું વટ્ટતિ. યાવ પન અત્તના સિક્ખિતબ્બસિક્ખાપદાનિ ન જાનાતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણટ્ઠાનનિસજ્જાદીસુ પાનભોજનાદિવિધિમ્હિ ચ ન કુસલો હોતિ, તાવ ભોજનસાલં વા સલાકભાજનટ્ઠાનં વા અઞ્ઞં વા તથારૂપટ્ઠાનં ન પેસેતબ્બો, સન્તિકાવચરોયેવ કાતબ્બો, બાલદારકો વિય પટિપજ્જિતબ્બો, સબ્બમસ્સ કપ્પિયાકપ્પિયં આચિક્ખિતબ્બં, નિવાસનપારુપનાદીસુ અભિસમાચારિકેસુ વિનેતબ્બો. તેનપિ –

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દસહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં સામણેરં નાસેતું. પાણાતિપાતી હોતિ, અદિન્નાદાયી હોતિ, અબ્રહ્મચારી હોતિ, મુસાવાદી હોતિ, મજ્જપાયી હોતિ, બુદ્ધસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, ધમ્મસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, સઙ્ઘસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, મિચ્છાદિટ્ઠિકો હોતિ, ભિક્ખુનીદૂસકો હોતી’’તિ (મહાવ. ૧૦૮) –

એવં વુત્તાનિ દસ નાસનઙ્ગાનિ આરકા પરિવજ્જેત્વા આભિસમાચારિકં પરિપૂરેન્તેન દસવિધે સીલે સાધુકં સિક્ખિતબ્બં.

૧૪૯. યો ¶ પન (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૮) પાણાતિપાતાદીસુ દસસુ નાસનઙ્ગેસુ એકમ્પિ કમ્મં કરોતિ, સો લિઙ્ગનાસનાય નાસેતબ્બો. તીસુ હિ નાસનાસુ લિઙ્ગનાસનાયેવ ઇધાધિપ્પેતા. યથા ચ ભિક્ખૂનં પાણાતિપાતાદીસુ તા તા આપત્તિયો હોન્તિ, ન તથા સામણેરાનં. સામણેરો હિ કુન્થ કિપિલ્લિકમ્પિ મારેત્વા મઙ્ગુલણ્ડકમ્પિ ભિન્દિત્વા નાસેતબ્બતંયેવ પાપુણાતિ, તાવદેવસ્સ સરણગમનાનિ ચ ઉપજ્ઝાયગ્ગહણઞ્ચ સેનાસનગ્ગાહો ચ પટિપ્પસ્સમ્ભન્તિ, સઙ્ઘલાભં ન લભતિ, લિઙ્ગમત્તમેવ એકં અવસિટ્ઠં હોતિ. સો સચે આકિણ્ણદોસોવ ¶ હોતિ, આયતિં સંવરે ન તિટ્ઠતિ, નિક્કડ્ઢિતબ્બો. અથ સહસા વિરજ્ઝિત્વા ‘‘દુટ્ઠુ મયા કત’’ન્તિ પુન સંવરે ઠાતુકામો હોતિ, લિઙ્ગનાસનકિચ્ચં નત્થિ, યથાનિવત્થપારુતસ્સેવ સરણાનિ દાતબ્બાનિ, ઉપજ્ઝાયો દાતબ્બો. સિક્ખાપદાનિ પન સરણગમનેનેવ ઇજ્ઝન્તિ. સામણેરાનઞ્હિ સરણગમનં ભિક્ખૂનં ઉપસમ્પદકમ્મવાચાસદિસં, તસ્મા ભિક્ખૂનં વિય ચતુપારિસુદ્ધિસીલં ઇમિનાપિ દસ સીલાનિ સમાદિન્નાનેવ હોન્તિ, એવં સન્તેપિ દળ્હીકરણત્થં આયતિં સંવરે પતિટ્ઠાપનત્થં પુન દાતબ્બાનિ. સચે પુરિમિકાય પુન સરણાનિ ગહિતાનિ, પચ્છિમિકાય વસ્સાવાસિકં લચ્છતિ. સચે પચ્છિમિકાય ગહિતાનિ, સઙ્ઘેન અપલોકેત્વા લાભો દાતબ્બો. અદિન્નાદાને તિણસલાકમત્તેનપિ વત્થુના, અબ્રહ્મચરિયે તીસુ મગ્ગેસુ યત્થ કત્થચિ વિપ્પટિપત્તિયા, મુસાવાદે હસાધિપ્પાયતાયપિ મુસા ભણિતે અસ્સમણો હોતિ, નાસેતબ્બતં આપજ્જતિ, મજ્જપાને પન ભિક્ખુનો અજાનિત્વાપિ બીજતો પટ્ઠાય મજ્જં પિવન્તસ્સ પાચિત્તિયં. સામણેરો જાનિત્વા પિવન્તોવ સીલભેદં આપજ્જતિ, ન અજાનિત્વા. યાનિ પનસ્સ ઇતરાનિ પઞ્ચ સિક્ખાપદાનિ, એતેસુ ભિન્નેસુ ન નાસેતબ્બો, દણ્ડકમ્મં કાતબ્બં. સિક્ખાપદે પન પુન દિન્નેપિ અદિન્નેપિ વટ્ટતિ, દણ્ડકમ્મેન પન પીળેત્વા આયતિં સંવરે ઠપનત્થાય દાતબ્બમેવ.

અવણ્ણભાસને પન ‘‘અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો’’તિઆદીનં પટિપક્ખવસેન બુદ્ધસ્સ વા ‘‘સ્વાક્ખાતો’’તિઆદીનં પટિપક્ખવસેન ધમ્મસ્સ વા ‘‘સુપ્પટિપન્નો’’તિઆદીનં પટિપક્ખવસેન સઙ્ઘસ્સ વા અવણ્ણં ભાસન્તો રતનત્તયં નિન્દન્તો ગરહન્તો આચરિયુપજ્ઝાયાદીહિ ‘‘મા એવં અવચા’’તિ અવણ્ણભાસને આદીનવં દસ્સેત્વા નિવારેતબ્બો. ‘‘સચે યાવતતિયં વુચ્ચમાનો ¶ ન ઓરમતિ, કણ્ટકનાસનાય નાસેતબ્બો’’તિ કુરુન્દિયં વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયં પન ‘‘સચે એવં વુચ્ચમાનો તં લદ્ધિં નિસ્સજ્જતિ, દણ્ડકમ્મં કારેત્વા અચ્ચયં દેસાપેતબ્બો. સચે ન નિસ્સજ્જતિ, તથેવ આદાય પગ્ગય્હ તિટ્ઠતિ, લિઙ્ગનાસનાય નાસેતબ્બો’’તિ વુત્તં, તં યુત્તં. અયમેવ હિ નાસના ઇધાધિપ્પેતાતિ. મિચ્છાદિટ્ઠિકેપિ એસેવ નયો. સસ્સતુચ્છેદાનઞ્હિ અઞ્ઞતરદિટ્ઠિકો સચે આચરિયાદીહિ ઓવદિયમાનો નિસ્સજ્જતિ, દણ્ડકમ્મં કારેત્વા અચ્ચયં દેસાપેતબ્બો, અપટિનિસ્સજ્જન્તોવ નાસેતબ્બો. ભિક્ખુનીદૂસકો ચેત્થ કામં અબ્રહ્મચારિગ્ગહણેન ગહિતોવ, અબ્રહ્મચારિં પન આયતિં સંવરે ઠાતુકામં સરણાનિ દત્વા ઉપસમ્પાદેતું વટ્ટતિ. ભિક્ખુનીદૂસકો આયતિં સંવરે ઠાતુકામોપિ પબ્બજ્જમ્પિ ન લભતિ, પગેવ ઉપસમ્પદન્તિ એતમત્થં દસ્સેતું ‘‘ભિક્ખુનીદૂસકો’’તિ ઇદં વિસું દસમં અઙ્ગં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.

૧૫૦. ‘‘અનુજાનામિ ¶ , ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ સામણેરસ્સ દણ્ડકમ્મં કાતું. ભિક્ખૂનં અલાભાય પરિસક્કતિ, ભિક્ખૂનં અનત્થાય પરિસક્કતિ, ભિક્ખૂનં અવાસાય પરિસક્કતિ, ભિક્ખૂ અક્કોસતિ, પરિભાસતિ, ભિક્ખૂ ભિક્ખૂહિ ભેદેતી’’તિ (મહાવ. ૧૦૭) ‘‘વચનતો પન ઇમાનિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ, સિક્ખાપદેસુ ચ પચ્છિમાનિ વિકાલભોજનાદીનિ પઞ્ચાતિ દસ દણ્ડકમ્મવત્થૂનિ. કિંપનેત્થ દણ્ડકમ્મં કત્તબ્બ’’ન્તિ? ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યત્થ વા વસતિ, યત્થ વા પટિક્કમતિ, તત્થ આવરણં કાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૦૭) વચનતો યત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૭) વસતિ વા પવિસતિ વા, તત્થ આવરણં કાતબ્બં ‘‘મા ઇધ પવિસા’’તિ. ઉભયેનપિ અત્તનો પરિવેણઞ્ચ વસ્સગ્ગેન પત્તસેનાસનઞ્ચ વુત્તં. તસ્મા ન સબ્બો સઙ્ઘારામો આવરણં કાતબ્બો, કરોન્તો ચ દુક્કટં આપજ્જતિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, સબ્બો સઙ્ઘારામો આવરણં કાતબ્બો, યો કરેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ વુત્તત્તા. ન ચ મુખદ્વારિકો આહારો આવરણં કાતબ્બો, કરોન્તો ચ દુક્કટં આપજ્જતિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, મુખદ્વારિકો આહારો આવરણં કાતબ્બો, યો કરેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ વુત્તત્તા. તસ્મા ‘‘અજ્જ મા ખાદ મા ભુઞ્જા’’તિ વદતોપિ ‘‘આહારમ્પિ નિવારેસ્સામી’’તિ પત્તચીવરં અન્તો નિક્ખિપતોપિ સબ્બપયોગેસુ દુક્કટં. અનાચારસ્સ પન દુબ્બચસામણેરસ્સ દણ્ડકમ્મં કત્વા યાગું વા ભત્તં વા પત્તચીવરં વા દસ્સેત્વા ‘‘એત્તકે ¶ નામ દણ્ડકમ્મે આહટે ઇદં લચ્છસી’’તિ વત્તું વટ્ટતિ. ભગવતા હિ આવરણમેવ દણ્ડકમ્મં વુત્તં. ધમ્મસઙ્ગાહકત્થેરેહિ પન ‘‘અપરાધાનુરૂપં ઉદકદારુવાલિકાદીનં આહરાપનમ્પિ કાતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, તસ્મા તમ્પિ કાતબ્બં, તઞ્ચ ખો ‘‘ઓરમિસ્સતિ વિરમિસ્સતી’’તિ અનુકમ્પાય, ન ‘‘નસ્સિસ્સતિ વિબ્ભમિસ્સતી’’તિઆદિનયપ્પવત્તેન પાપજ્ઝાસયેન. ‘‘દણ્ડકમ્મં કરોમી’’તિ ચ ઉણ્હપાસાણે વા નિપજ્જાપેતું પાસાણિટ્ઠકાદીનિ વા સીસે નિક્ખિપાપેતું ઉદકં વા પવેસેતું ન વટ્ટતિ.

ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છાપિ દણ્ડકમ્મં ન કારેતબ્બં ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છા આવરણં કાતબ્બં, યો કરેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૦૮) વચનતો. એત્થ પન ‘‘તુમ્હાકં સામણેરસ્સ અયં નામ અપરાધો, દણ્ડકમ્મમસ્સ કરોથા’’તિ તિક્ખત્તું વુત્તે સચે સો ઉપજ્ઝાયો દણ્ડકમ્મં ન કરોતિ, સયં કાતું વટ્ટતિ. સચેપિ આદિતો ઉપજ્ઝાયો વદતિ ‘‘મય્હં સામણેરાનં દોસે સતિ તુમ્હે દણ્ડકમ્મં કરોથા’’તિ, કાતું વટ્ટતિયેવ. યથા ચ સામણેરાનં, એવં સદ્ધિવિહારિકન્તેવાસિકાનમ્પિ દણ્ડકમ્મં કાતું વટ્ટતિ, અઞ્ઞેસં પન પરિસા ન અપલાળેતબ્બા, અપલાળેન્તો દુક્કટં આપજ્જતિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, અઞ્ઞસ્સ પરિસા અપલાળેતબ્બા, યો અપલાળેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૦૮) વચનતો ¶ . તસ્મા ‘‘તુમ્હાકં પત્તં દેમ, ચીવરં દેમા’’તિ અત્તનો ઉપટ્ઠાનકરણત્થં સઙ્ગણ્હિત્વા સામણેરા વા હોન્તુ ઉપસમ્પન્ના વા, અન્તમસો દુસ્સીલભિક્ખુસ્સપિ પરસ્સ પરિસભૂતે ભિન્દિત્વા ગણ્હિતું ન વટ્ટતિ, આદીનવં પન વત્તું વટ્ટતિ ‘‘તયા નહાયિતું આગતેન ગૂથમક્ખનં વિય કતં દુસ્સીલં નિસ્સાય વિહરન્તેના’’તિ. સચે સો સયમેવ જાનિત્વા ઉપજ્ઝં વા નિસ્સયં વા યાચતિ, દાતું વટ્ટતિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૧૫૧. નિસ્સયોતિ ¶ ¶ એત્થ પન અયં નિસ્સયો નામ કેન દાતબ્બો, કેન ન દાતબ્બો, કસ્સ દાતબ્બો, કસ્સ ન દાતબ્બો, કથં ગહિતો હોતિ, કથં પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, નિસ્સાય કેન વસિતબ્બં, કેન ચ ન વસિતબ્બન્તિ? તત્થ કેન દાતબ્બો, કેન ન દાતબ્બોતિ એત્થ તાવ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન દસવસ્સેન વા અતિરેકદસવસ્સેન વા ઉપસમ્પાદેતું, નિસ્સયં દાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૭૬, ૮૨) ચ વચનતો યો બ્યત્તો હોતિ પટિબલો ઉપસમ્પદાય દસવસ્સો વા અતિરેકદસવસ્સો વા, તેન દાતબ્બો, ઇતરેન ન દાતબ્બો. સચે દેતિ, દુક્કટં આપજ્જતિ.

એત્થ (પાચિ. અટ્ઠ. ૧૪૫-૧૪૭) ચ ‘‘બ્યત્તો’’તિ ઇમિના પરિસુપટ્ઠાપકબહુસ્સુતો વેદિતબ્બો. પરિસુપટ્ઠાપકેન હિ સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન પરિસં અભિવિનયે વિનેતું દ્વે વિભઙ્ગા પગુણા વાચુગ્ગતા કાતબ્બા, અસક્કોન્તેન તીહિ જનેહિ સદ્ધિં પરિવત્તનક્ખમા કાતબ્બા, કમ્માકમ્મઞ્ચ ખન્ધકવત્તઞ્ચ ઉગ્ગહેતબ્બં, પરિસાય પન અભિધમ્મે વિનયનત્થં સચે મજ્ઝિમભાણકો હોતિ, મૂલપણ્ણાસકો ઉગ્ગહેતબ્બો, દીઘભાણકેન મહાવગ્ગો, સંયુત્તભાણકેન હેટ્ઠિમા વા તયો વગ્ગા મહાવગ્ગો વા, અઙ્ગુત્તરભાણકેન હેટ્ઠા વા ઉપરિ વા ઉપડ્ઢનિકાયો ઉગ્ગહેતબ્બો, અસક્કોન્તેન તિકનિપાતતો પટ્ઠાય ઉગ્ગહેતુમ્પિ વટ્ટતિ. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘એકં ગણ્હન્તેન ચતુક્કનિપાતં વા પઞ્ચકનિપાતં વા ઉગ્ગહેતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. જાતકભાણકેન સાટ્ઠકથં જાતકં ઉગ્ગહેતબ્બં, તતો ઓરં ન વટ્ટતિ. ‘‘ધમ્મપદમ્પિ સહ વત્થુના ઉગ્ગહેતું વટ્ટતી’’તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. તતો તતો સમુચ્ચયં કત્વા મૂલપણ્ણાસકમત્તં વટ્ટતિ, ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ કુરુન્દટ્ઠકથાયં પટિક્ખિત્તં, ઇતરાસુ વિચારણાયેવ નત્થિ. અભિધમ્મે કિઞ્ચિ ગહેતબ્બન્તિ ન વુત્તં. યસ્સ પન સાટ્ઠકથમ્પિ વિનયપિટકં અભિધમ્મપિટકઞ્ચ પગુણં, સુત્તન્તે ચ વુત્તપ્પકારો ગન્થો નત્થિ, પરિસં ઉપટ્ઠાપેતું ન લભતિ. યેન પન સુત્તન્તતો ચ વિનયતો ચ વુત્તપ્પમાણો ગન્થો ઉગ્ગહિતો, અયં પરિસુપટ્ઠાકો બહુસ્સુતોવ હોતિ, દિસાપામોક્ખો યેનકામંગમો પરિસં ઉપટ્ઠાપેતું લભતિ, અયં ઇમસ્મિં અત્થે ‘‘બ્યત્તો’’તિ અધિપ્પેતો.

યો ¶ ¶ પન અન્તેવાસિનો વા સદ્ધિવિહારિકસ્સ વા ગિલાનસ્સ સક્કોતિ ઉપટ્ઠાનાદીનિ કાતું, અયં ઇધ ‘‘પટિબલો’’તિ અધિપ્પેતો. યં પન વુત્તં –

‘‘પઞ્ચહિ, ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. ન અસેક્ખેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન અસેક્ખેન સમાધિક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન અસેક્ખેન પઞ્ઞાક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન અસેક્ખેન વિમુત્તિક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન અસેક્ખેન વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. અત્તના ન અસેક્ખેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન પરં અસેક્ખે સીલક્ખન્ધે સમાદપેતા. અત્તના ન અસેક્ખેન સમાધિક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન પરં અસેક્ખે સમાધિક્ખન્ધે સમાદપેતા. અત્તના ન અસેક્ખેન પઞ્ઞાક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન પરં અસેક્ખે પઞ્ઞાક્ખન્ધે સમાદપેતા. અત્તના ન અસેક્ખેન વિમુત્તિક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન પરં અસેક્ખે વિમુત્તિક્ખન્ધે સમાદપેતા. અત્તના ન અસેક્ખેન વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન પરં અસેક્ખે વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધે સમાદપેતા. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. અસ્સદ્ધો હોતિ, અહિરિકો હોતિ, અનોત્તપ્પી હોતિ, કુસીતો હોતિ, મુટ્ઠસ્સતિ હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં ¶ , ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. અધિસીલે સીલવિપન્નો હોતિ, અજ્ઝાચારે ¶ આચારવિપન્નો હોતિ, અતિદિટ્ઠિયા દિટ્ઠિવિપન્નો હોતિ, અપ્પસ્સુતો હોતિ, દુપ્પઞ્ઞો હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. ન પટિબલો હોતિ અન્તેવાસિં વા સદ્ધિવિહારિં વા ગિલાનં ઉપટ્ઠાતું વા ઉપટ્ઠાપેતું વા, અનભિરતં વૂપકાસેતું વા વૂપકાસાપેતું વા, ઉપ્પન્નં કુક્કુચ્ચં ધમ્મતો વિનોદેતું, આપત્તિં ન જાનાતિ, આપત્તિયા વુટ્ઠાનં ન જાનાતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. ન પટિબલો હોતિ અન્તેવાસિં વા સદ્ધિવિહારિં વા આભિસમાચારિકાય સિક્ખાય સિક્ખાપેતું, આદિબ્રહ્મચરિયકાય સિક્ખાય વિનેતું, અભિધમ્મે વિનેતું, અભિવિનયે વિનેતું, ઉપ્પન્નં દિટ્ઠિગતં ધમ્મતો વિવેચેતું. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો ¶ . આપત્તિં ન જાનાતિ, અનાપત્તિં ન જાનાતિ, લહુકં આપત્તિં ન જાનાતિ, ગરુકં આપત્તિં ન જાનાતિ, ઉભયાનિ ખો પનસ્સ પાતિમોક્ખાનિ વિત્થારેન ન સ્વાગતાનિ હોન્તિ ન સુવિભત્તાનિ ન સુપ્પવત્તીનિ ન સુવિનિચ્છિતાનિ સુત્તસો અનુબ્યઞ્જનસો. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. આપત્તિં ન જાનાતિ, અનાપત્તિં ન જાનાતિ, લહુકં આપત્તિં ન જાનાતિ, ગરુકં આપત્તિં ન જાનાતિ, ઊનદસવસ્સો હોતિ ¶ . ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો’’તિઆદિ (મહાવ. ૮૪). તમ્પિ –

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન દસવસ્સેન વા અતિરેકદસવસ્સેન વા ઉપસમ્પાદેતું, નિસ્સયં દાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૭૬, ૮૨) ચ એવં સઙ્ખેપતો વુત્તસ્સેવ ઉપજ્ઝાયાચરિયલક્ખણસ્સ વિત્થારદસ્સનત્થં વુત્તં.

તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૪) કિઞ્ચિ અયુત્તવસેન પટિક્ખિત્તં, કિઞ્ચિ આપત્તિઅઙ્ગવસેન. તથા હિ ‘‘ન અસેક્ખેન સીલક્ખન્ધેના’’તિ ચ ‘‘અત્તના ન અસેક્ખેના’’તિ ચ ‘‘અસ્સદ્ધો’’તિ ચ આદીસુ તીસુ પઞ્ચકેસુ અયુત્તવસેન પટિક્ખેપો કતો, ન આપત્તિઅઙ્ગવસેન. યો હિ અસેક્ખેહિ સીલક્ખન્ધાદીહિ અસમન્નાગતો પરે ચ તત્થ સમાદપેતું અસક્કોન્તો અસ્સદ્ધિયાદિદોસયુત્તોવ હુત્વા પરિસં પરિહરતિ, તસ્સ પરિસા સીલાદીહિ પરિયાયતિયેવ ન વડ્ઢતિ, તસ્મા ‘‘તેન ન ઉપસમ્પાદેતબ્બ’’ન્તિઆદિ અયુત્તવસેન વુત્તં, ન આપત્તિઅઙ્ગવસેન. ન હિ ખીણાસવસ્સેવ ઉપજ્ઝાચરિયભાવો ભગવતા અનુઞ્ઞાતો, યદિ તસ્સેવ અનુઞ્ઞાતો અભવિસ્સ, ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ અનભિરતિ ઉપ્પન્ના હોતી’’તિઆદિં ન વદેય્ય, યસ્મા પન ખીણાસવસ્સ પરિસા સીલાદીહિ ન પરિહાયતિ, તસ્મા ‘‘પઞ્ચહિ, ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ઉપસમ્પાદેતબ્બ’’ન્તિઆદિ વુત્તં.

અધિસીલે ¶ સીલવિપન્નોતિઆદીસુ પારાજિકઞ્ચ સઙ્ઘાદિસેસઞ્ચ આપન્નો અધિસીલે સીલવિપન્નો નામ. ઇતરે પઞ્ચાપત્તિક્ખન્ધે આપન્નો અજ્ઝાચારે આચારવિપન્નો નામ. સમ્માદિટ્ઠિં પહાય અન્તગ્ગાહિકાય દિટ્ઠિયા સમન્નાગતો અતિદિટ્ઠિયા દિટ્ઠિવિપન્નો નામ. યત્તકં સુતં પરિસં પરિહરન્તસ્સ ઇચ્છિતબ્બં, તેન વિરહિતત્તા અપ્પસ્સુતો. યં તેન જાનિતબ્બં આપત્તાદિ, તસ્સ અજાનનતો દુપ્પઞ્ઞો. ઇમસ્મિં પઞ્ચકે પુરિમાનિ તીણિ પદાનિ અયુત્તવસેન વુત્તાનિ, પચ્છિમાનિ દ્વે આપત્તિઅઙ્ગવસેન.

આપત્તિં ન જાનાતીતિ ‘‘ઇદં નામ મયા કત’’ન્તિ વુત્તે ‘‘ઇમં નામ આપત્તિં અયં આપન્નો’’તિ ન જાનાતિ. વુટ્ઠાનં ન જાનાતીતિ ‘‘વુટ્ઠાનગામિનિતો વા દેસનાગામિનિતો વા આપત્તિતો એવં નામ વુટ્ઠાનં હોતી’’તિ ન જાનાતિ. ઇમસ્મિઞ્હિ પઞ્ચકે પુરિમાનિ દ્વે પદાનિ અયુત્તવસેન વુત્તાનિ, પચ્છિમાનિ તીણિ આપત્તિઅઙ્ગવસેન.

આભિસમાચારિકાય ¶ સિક્ખાયાતિ ખન્ધકવત્તે વિનેતું ન પટિબલો હોતીતિ અત્થો. આદિબ્રહ્મચરિયકાયાતિ સેક્ખપણ્ણત્તિયં વિનેતું ન પટિબલોતિ અત્થો. અભિધમ્મેતિ નામરૂપપરિચ્છેદે વિનેતું ન પટિબલોતિ અત્થો. અભિવિનયેતિ સકલે વિનયપિટકે વિનેતું ન પટિબલોતિ અત્થો. વિનેતું ન પટિબલોતિ ચ સબ્બત્થ સિક્ખાપેતું ન સક્કોતીતિ અત્થો. ધમ્મતો વિવેચેતુન્તિ ધમ્મેન કારણેન વિસ્સજ્જાપેતું. ઇમસ્મિં પઞ્ચકે સબ્બપદેસુ આપત્તિ.

‘‘આપત્તિં ન જાનાતી’’તિઆદિપઞ્ચકસ્મિં વિત્થારેનાતિ ઉભતોવિભઙ્ગેન સદ્ધિં. ન સ્વાગતાનીતિ ન સુટ્ઠુ આગતાનિ. સુવિભત્તાનીતિ સુટ્ઠુ વિભત્તાનિ પદપચ્ચાભટ્ઠસઙ્કરદોસરઅતાનિ. સુપ્પવત્તીનીતિ પગુણાનિ વાચુગ્ગતાનિ સુવિનિચ્છિતાનિ. સુત્તસોતિ ખન્ધકપરિવારતો આહરિતબ્બસુત્તવસેન સુટ્ઠુ વિનિચ્છિતાનિ. અનુબ્યઞ્જનસોતિ અક્ખરપદપારિપૂરિયા ચ સુવિનિચ્છિતાનિ અખણ્ડાનિ અવિપરીતક્ખરાનિ. એતેન અટ્ઠકથા દીપિતા. અટ્ઠકથાતો હિ એસ વિનિચ્છયો હોતીતિ. ઇમસ્મિં પઞ્ચકેપિ સબ્બપદેસુ આપત્તિ. ઊનદસવસ્સપરિયોસાનપઞ્ચકેપિ એસેવ નયો. ઇતિ આદિતો તયો પઞ્ચકા, ચતુત્થે તીણિ પદાનિ, પઞ્ચમે દ્વે પદાનીતિ સબ્બેપિ ચત્તારો પઞ્ચકા અયુત્તવસેન વુત્તા, ચતુત્થે પઞ્ચકે દ્વે ¶ પદાનિ, પઞ્ચમે તીણિ, છટ્ઠસત્તમટ્ઠમા તયો પઞ્ચકાતિ સબ્બેપિ ચત્તારો પઞ્ચકા આપત્તિઅઙ્ગવસેન વુત્તા.

સુક્કપક્ખે પન વુત્તવિપરિયાયેન ‘‘પઞ્ચહિ, ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ઉપસમ્પાદેતબ્બં, નિસ્સયો દાતબ્બો, સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. અસેક્ખેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતી’’તિઆદિના (મહાવ. ૮૪) અટ્ઠ પઞ્ચકા આગતાયેવ. તત્થ સબ્બત્થેવ અનાપત્તિ.

૧૫૨. કસ્સ દાતબ્બો, કસ્સ ન દાતબ્બોતિ એત્થ પન યો લજ્જી હોતિ, તસ્સ દાતબ્બો. ઇતરસ્સ ન દાતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, અલજ્જીનં નિસ્સયો દાતબ્બો, યો દદેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૨૦) વચનતો. નિસ્સાય વસન્તેનપિ અલજ્જી નિસ્સાય ન વસિતબ્બં. વુત્તઞ્હેતં ‘‘ન, ભિક્ખવે, અલજ્જીનં નિસ્સાય વત્થબ્બં, યો વસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૨૦). એત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૨૦) ચ અલજ્જીનન્તિ ઉપયોગત્થે સામિવચનં, અલજ્જિપુગ્ગલે નિસ્સાય ન વસિતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ. તસ્મા નવં ઠાનં ગતેન ‘‘એહિ, ભિક્ખુ, નિસ્સયં ગણ્હાહી’’તિ વુચ્ચમાનેનપિ ચતૂહપઞ્ચાહં નિસ્સયદાયકસ્સ લજ્જિભાવં ઉપપરિક્ખિત્વા નિસ્સયો ગહેતબ્બો. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ચતૂહપઞ્ચાહં આગમેતું યાવ ભિક્ખુસભાગતં જાનામી’’તિ (મહાવ. ૧૨૦) હિ વુત્તં. સચે ‘‘થેરો ¶ લજ્જી’’તિ ભિક્ખૂનં સન્તિકે સુત્વા આગતદિવસેયેવ ગહેતુકામો હોતિ, થેરો પન ‘‘આગમેહિ તાવ, વસન્તો જાનિસ્સસી’’તિ કતિપાહં આચારં ઉપપરિક્ખિત્વા નિસ્સયં દેતિ, વટ્ટતિ, પકતિયા નિસ્સયગહણટ્ઠાનં ગતેન પન તદહેવ ગહેતબ્બો, એકદિવસમ્પિ પરિહારો નત્થિ. સચે પઠમયામે આચરિયસ્સ ઓકાસો નત્થિ, ઓકાસં અલભન્તો ‘‘પચ્ચૂસસમયે ગહેસ્સામી’’તિ સયતિ, અરુણં ઉગ્ગતમ્પિ ન જાનાતિ, અનાપત્તિ. સચે પન ‘‘ગણ્હિસ્સામી’’તિ આભોગં અકત્વા સયતિ, અરુણુગ્ગમને દુક્કટં. અગતપુબ્બં ઠાનં ગતેન દ્વે તીણિ દિવસાનિ વસિત્વા ગન્તુકામેન અનિસ્સિતેન વસિતબ્બં. ‘‘સત્તાહં વસિસ્સામી’’તિ આલયં કરોન્તેન પન નિસ્સયો ગહેતબ્બો. સચે થેરો ‘‘કિં સત્તાહં વસન્તસ્સ નિસ્સયેના’’તિ વદતિ, પટિક્ખિત્તકાલતો પટ્ઠાય લદ્ધપરિહારો હોતિ.

‘‘અનુજાનામિ ¶ , ભિક્ખવે, અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નેન ભિક્ખુના નિસ્સયં અલભમાનેન અનિસ્સિતેન વત્થુ’’ન્તિ વચનતો પન અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નો સચે અત્તના સદ્ધિં અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નં નિસ્સયદાયકં ન લભતિ, એવં નિસ્સયં અલભમાનેન અનિસ્સિતેન બહૂનિપિ દિવસાનિ ગન્તું વટ્ટતિ. સચે પુબ્બે નિસ્સયં ગહેત્વા વુત્થપુબ્બં કિઞ્ચિ આવાસં પવિસતિ, એકરત્તં વસન્તેનપિ નિસ્સયો ગહેતબ્બો. અન્તરામગ્ગે વિસ્સમન્તો વા સત્થં વા પરિયેસન્તો કતિપાહં વસતિ, અનાપત્તિ. અન્તોવસ્સે પન નિબદ્ધવાસં વસિતબ્બં, નિસ્સયો ચ ગહેતબ્બો. નાવાય ગચ્છન્તસ્સ પન વસ્સાને આગતેપિ નિસ્સયં અલભન્તસ્સ અનાપત્તિ. સચે અન્તરામગ્ગે ગિલાનો હોતિ, નિસ્સયં અલભમાનેન અનિસ્સિતેન વસિતું વટ્ટતિ.

ગિલાનુપટ્ઠાકોપિ ગિલાનેન યાચિયમાનો અનિસ્સિતો એવ વસિતું લભતિ. વુત્તઞ્હેતં ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગિલાનેન ભિક્ખુના નિસ્સયં અલભમાનેન અનિસ્સિતેન વત્થું, અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગિલાનુપટ્ઠાકેન ભિક્ખુના નિસ્સયં અલભમાનેન યાચિયમાનેન અનિસ્સિતેન વત્થુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૨૧). સચે પન ‘‘યાચાહિ મ’’ન્તિ વુચ્ચમાનોપિ ગિલાનો માનેન ન યાચતિ, ગન્તબ્બં.

‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, આરઞ્ઞિકેન ભિક્ખુના ફાસુવિહારં સલ્લક્ખેન્તેન નિસ્સયં અલભમાનેન અનિસ્સિતેન વત્થું ‘યદા પતિરૂપો નિસ્સયદાયકો આગચ્છિસ્સતિ, તદા તસ્સ નિસ્સાય વસિસ્સામી’’’તિ વચનતો પન યત્થ વસન્તસ્સ સમથવિપસ્સનાનં પટિલાભવસેન ફાસુ હોતિ, તાદિસં ફાસુવિહારં સલ્લક્ખેન્તેન નિસ્સયં અલભમાનેન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં. ઇમઞ્ચ પન પરિહારં નેવ સોતાપન્નો, ન સકદાગામિઅનાગામિઅરહન્તો લભન્તિ, ન થામગતસ્સ ¶ સમાધિનો વા વિપસ્સનાય વા લાભી, વિસ્સટ્ઠકમ્મટ્ઠાને પન બાલપુથુજ્જને કથાવ નત્થિ. યસ્સ ખો પન સમથો વા વિપસ્સના વા તરુણા હોતિ, અયં ઇમં પરિહારં લભતિ, પવારણાસઙ્ગહોપિ એતસ્સેવ અનુઞ્ઞાતો. તસ્મા ઇમિના પુગ્ગલેન આચરિયે પવારેત્વા ગતેપિ ‘‘યદા પતિરૂપોનિસ્સયદાયકો આગચ્છિસ્સતિ, તં નિસ્સાય વસિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા પુન યાવ આસાળ્હીપુણ્ણમા, તાવ અનિસ્સિતેન વત્થું વટ્ટતિ. સચે પન આસાળ્હીમાસે આચરિયો નાગચ્છતિ, યત્થ નિસ્સયો લબ્ભતિ, તત્થ ગન્તબ્બં.

૧૫૩. કથં ¶ ગહિતો હોતીતિ એત્થ ઉપજ્ઝાયસ્સ સન્તિકે તાવ ઉપજ્ઝં ગણ્હન્તેન એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા પાદે વન્દિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘ઉપજ્ઝાયો મે, ભન્તે, હોહી’’તિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બં. એવં સદ્ધિવિહારિકેન વુત્તે સચે ઉપજ્ઝાયો ‘‘સાહૂ’’તિ વા ‘‘લહૂ’’તિ વા ‘‘ઓપાયિક’’ન્તિ વા ‘‘પતિરૂપ’’ન્તિ વા ‘‘પાસાદિકેન સમ્પાદેહી’’તિ વા કાયેન વિઞ્ઞાપેતિ, વાચાય વિઞ્ઞાપેતિ, કાયેન વાચાય વિઞ્ઞાપેતિ, ગહિતો હોતિ ઉપજ્ઝાયો. ઇદમેવ હેત્થ ઉપજ્ઝાયગ્ગહણં, યદિદં ઉપજ્ઝાયસ્સ ઇમેસુ પઞ્ચસુ પદેસુ યસ્સ કસ્સચિ પદસ્સ વાચાય સાવનં કાયેન વા અત્થવિઞ્ઞાપનન્તિ. કેચિ પન ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છનં સન્ધાય વદન્તિ, ન તં પમાણં. આયાચનદાનમત્તેન હિ ગહિતો હોતિ ઉપજ્ઝાયો, ન એત્થ સમ્પટિચ્છનં અઙ્ગં. સદ્ધિવિહારિકેનપિ ન કેવલં ‘‘ઇમિના મે પદેન ઉપજ્ઝાયો ગહિતો’’તિ ઞાતું વટ્ટતિ, ‘‘અજ્જતગ્ગે દાનિ થેરો મય્હં ભારો, અહમ્પિ થેરસ્સ ભારો’’તિ ઇદમ્પિ ઞાતું વટ્ટતિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૬૪). વુત્તઞ્હેતં –

‘‘ઉપજ્ઝાયો, ભિક્ખવે, સદ્ધિવિહારિકમ્હિ પુત્તચિત્તં ઉપટ્ઠપેસ્સતિ, સદ્ધિવિહારિકો ઉપજ્ઝાયમ્હિ પિતુચિત્તં ઉપટ્ઠપેસ્સતિ, એવં તે અઞ્ઞમઞ્ઞં સગારવા સપ્પતિસ્સા સભાગવુત્તિનો વિહરન્તા ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુડ્ઢિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સન્તી’’તિ (મહાવ. ૬૫).

આચરિયસ્સ સન્તિકે નિસ્સયગ્ગહણેપિ અયમેવ વિનિચ્છયો. અયં પનેત્થ વિસેસો – આચરિયસ્સ સન્તિકે નિસ્સયં ગણ્હન્તેન ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા ‘‘આચરિયો મે, ભન્તે, હોહિ, આયસ્મતો નિસ્સાય વચ્છામી’’તિ (મહાવ. ૭૭) તિક્ખત્તું વત્તબ્બં, સેસં વુત્તનયમેવ.

૧૫૪. કથં ¶ પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ એત્થ તાવ ઉપજ્ઝાયમ્હા પઞ્ચહાકારેહિ નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિ વેદિતબ્બા, આચરિયમ્હા છહિ આકારેહિ. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘પઞ્ચિમા, ભિક્ખવે, નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિયો ઉપજ્ઝાયમ્હા. ઉપજ્ઝાયો પક્કન્તો વા હોતિ, વિબ્ભન્તો વા, કાલકતો વા, પક્ખસઙ્કન્તો વા, આણત્તિયેવ પઞ્ચમી. ઇમા ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિયો ઉપજ્ઝાયમ્હા.

છયિમા ¶ , ભિક્ખવે, નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિયો આચરિયમ્હા. આચરિયો પક્કન્તો વા હોતિ, વિબ્ભન્તો વા, કાલકતો વા, પક્ખસઙ્કન્તો વા, આણત્તિયેવ પઞ્ચમી, ઉપજ્ઝાયેન વા સમોધાનગતો હોતિ. ઇમા ખો, ભિક્ખવે, છ નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિયો આચરિયમ્હા’’તિ (મહાવ. ૮૩).

તત્રાયં વિનિચ્છયો (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૩) – પક્કન્તોતિ દિસં ગતો. એવં ગતે ચ પન તસ્મિં સચે વિહારે નિસ્સયદાયકો અત્થિ, યસ્સ સન્તિકે અઞ્ઞદાપિ નિસ્સયો વા ગહિતપુબ્બો હોતિ, યો વા એકસમ્ભોગપરિભોગો, તસ્સ સન્તિકે નિસ્સયો ગહેતબ્બો, એકદિવસમ્પિ પરિહારો નત્થિ. સચે તાદિસો નત્થિ, અઞ્ઞો લજ્જી પેસલો અત્થિ, તસ્સ પેસલભાવં જાનન્તેન તદહેવ નિસ્સયો યાચિતબ્બો. સચે દેતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. અથ પન ‘‘તુમ્હાકં ઉપજ્ઝાયો લહું આગમિસ્સતી’’તિ પુચ્છતિ, ઉપજ્ઝાયેન ચે તથા વુત્તં, ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ વત્તબ્બં. સચે વદતિ ‘‘તેન હિ ઉપજ્ઝાયસ્સ આગમનં આગમેથા’’તિ, વટ્ટતિ. અથ પનસ્સ પકતિયા પેસલભાવં ન જાનાતિ, ચત્તારિ પઞ્ચ દિવસાનિ તસ્સ ભિક્ખુસ્સ સભાગતં ઓલોકેત્વા ઓકાસં કારેત્વા નિસ્સયો ગહેતબ્બો. સચે પન વિહારે નિસ્સયદાયકો નત્થિ, ઉપજ્ઝાયો ચ ‘‘અહં કતિપાહેન આગમિસ્સામિ, મા ઉક્કણ્ઠિત્થા’’તિ વત્વા ગતો, યાવ આગમના પરિહારો લબ્ભતિ, અથાપિ નં તત્થ મનુસ્સા પરિચ્છિન્નકાલતો ઉત્તરિપિ પઞ્ચ વા દસ વા દિવસાનિ વાસેન્તિયેવ, તેન વિહારં પવત્તિ પેસેતબ્બા ‘‘દહરા મા ઉક્કણ્ઠન્તુ, અહં અસુકદિવસં નામ આગમિસ્સામી’’તિ, એવમ્પિ પરિહારો લબ્ભતિ. અથ આગચ્છતો અન્તરામગ્ગે નદીપૂરેન વા ચોરાદીહિ વા ઉપદ્દવો હોતિ, થેરો ઉદકોસક્કનં વા આગમેતિ, સહાયે વા પરિયેસતિ, તં ચે પવત્તિં દહરા સુણન્તિ, યાવ આગમના પરિહારો લબ્ભતિ. સચે પન સો ‘‘ઇધેવાહં વસિસ્સામી’’તિ પહિણતિ, પરિહારો નત્થિ. યત્થ નિસ્સયો લબ્ભતિ, તત્થ ગન્તબ્બં. વિબ્ભન્તે પન કાલકતે પક્ખસઙ્કન્તે વા એકદિવસમ્પિ પરિહારો નત્થિ, યત્થ નિસ્સયો લબ્ભતિ, તત્થ ગન્તબ્બં.

આણત્તીતિ ¶ ¶ પન નિસ્સયપણામના વુચ્ચતિ, તસ્મા ‘‘પણામેમિ ત’’ન્તિ વા ‘‘મા ઇધ પટિક્કમી’’તિ વા ‘‘નીહર તે પત્તચીવર’’ન્તિ વા ‘‘નાહં તયા ઉપટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ વાતિ ઇમિના પાળિનયેન ‘‘મા મં ગામપ્પવેસનં આપુચ્છી’’તિઆદિના પાળિમુત્તકનયેન વા યો નિસ્સયપણામનાય પણામિતો હોતિ, તેન ઉપજ્ઝાયો ખમાપેતબ્બો. સચે આદિતોવ ન ખમતિ, દણ્ડકમ્મં આહરિત્વા તિક્ખત્તું તાવ સયમેવ ખમાપેતબ્બો. નો ચે ખમતિ, તસ્મિં વિહારે મહાથેરે ગહેત્વા ખમાપેતબ્બો. નો ચે ખમતિ, સામન્તવિહારે ભિક્ખૂ ગહેત્વા ખમાપેતબ્બો. સચે એવમ્પિ ન ખમતિ, અઞ્ઞત્થ ગન્ત્વા ઉપજ્ઝાયસ્સ સભાગાનં સન્તિકે વસિતબ્બં ‘‘અપ્પેવ નામ ‘સભાગાનં મે સન્તિકે વસતી’તિ ઞત્વાપિ ખમેય્યા’’તિ. સચે એવમ્પિ ન ખમતિ, તત્રેવ વસિતબ્બં. તત્ર ચે દુબ્ભિક્ખાદિદોસેન ન સક્કા હોતિ વસિતું, તંયેવ વિહારં આગન્ત્વા અઞ્ઞસ્સ સન્તિકે નિસ્સયં ગહેત્વા વસિતું વટ્ટતિ. અયમાણત્તિયં વિનિચ્છયો.

આચરિયમ્હા નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધીસુ આચરિયો પક્કન્તો વા હોતીતિ એત્થ કોચિ આચરિયો આપુચ્છિત્વા પક્કમતિ, કોચિ અનાપુચ્છિત્વા, અન્તેવાસિકોપિ એવમેવ. તત્ર સચે અન્તેવાસિકો આચરિયં આપુચ્છતિ ‘‘અસુકં નામ, ભન્તે, ઠાનં ગન્તું ઇચ્છામિ કેનચિદેવ કરણીયેના’’તિ, આચરિયેન ચ ‘‘કદા ગમિસ્સસી’’તિ વુત્તો ‘‘સાયન્હે વા રત્તિં વા ઉટ્ઠહિત્વા ગમિસ્સામી’’તિ વદતિ, આચરિયોપિ ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતિ, તં ખણંયેવ નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે પન ‘‘ભન્તે, અસુકં નામ ઠાનં ગન્તુકામોમ્હી’’તિ વુત્તે આચરિયો ‘‘અસુકસ્મિં નામ ગામે પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છા જાનિસ્સસી’’તિ વદતિ, સો ચ ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતિ, તતો ચે ગતો સુગતો. સચે પન ન ગચ્છતિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. અથાપિ ‘‘ગચ્છામી’’તિ વુત્તે આચરિયેન ‘‘મા તાવ ગચ્છ, રત્તિં મન્તેત્વા જાનિસ્સામા’’તિ વુત્તો મન્તેત્વા ગચ્છતિ, સુગતો. નો ચે ગચ્છતિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. આચરિયં અનાપુચ્છા પક્કમન્તસ્સ પન ઉપચારસીમાતિક્કમે નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, અન્તોઉપચારસીમતો પટિનિવત્તન્તસ્સ ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે પન આચરિયો અન્તેવાસિકં આપુચ્છતિ ‘‘આવુસો, અસુકં નામ ઠાનં ગમિસ્સામી’’તિ, અન્તેવાસિકેન ચ ‘‘કદા’’તિ ¶ વુત્તે ‘‘સાયન્હે વા રત્તિભાગે વા’’તિ વદતિ, અન્તેવાસિકોપિ ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતિ, તં ખણંયેવ નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, સચે પન આચરિયો ‘‘સ્વે પિણ્ડાય ચરિત્વા ગમિસ્સામી’’તિ વદતિ, ઇતરો ચ ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતિ, એકદિવસં તાવ નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, પુનદિવસે પટિપ્પસ્સદ્ધો હોતિ. ‘‘અસુકસ્મિં નામ ગામે પિણ્ડાય ચરિત્વા જાનિસ્સામિ મમ ગમનં વા અગમનં વા’’તિ વત્વા ¶ પન સચે ન ગચ્છતિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. અથાપિ ‘‘ગચ્છામી’’તિ વુત્તે અન્તેવાસિકેન ‘‘મા તાવ ગચ્છથ, રત્તિં મન્તેત્વા જાનિસ્સથા’’તિ વુત્તો મન્તેત્વાપિ ન ગચ્છતિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે ઉભોપિ આચરિયન્તેવાસિકા કેનચિદેવ કરણીયેન બહિસીમં ગચ્છન્તિ, તતો ચે આચરિયો ગમિયચિત્તે ઉપ્પન્ને અનાપુચ્છાવ ગન્ત્વા દ્વિન્નં લેડ્ડુપાતાનં અન્તોયેવ નિવત્તતિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા નિવત્તતિ, પટિપ્પસ્સદ્ધો હોતિ. આચરિયુપજ્ઝાયા દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમ્મ અઞ્ઞસ્મિં વિહારે વસન્તિ, નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. આચરિયે વિબ્ભન્તે કાલકતે પક્ખસઙ્કન્તે ચ તં ખણંયેવ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ.

આણત્તિયં પન આચરિયો મુઞ્ચિતુકામોવ હુત્વા નિસ્સયપણામનાય પણામેતિ, અન્તેવાસિકો ચ ‘‘કિઞ્ચાપિ મં આચરિયો પણામેતિ, અથ ખો હદયેન મુદુકો’’તિ સાલયો હોતિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચેપિ આરિયો સાલયો, અન્તેવાસિકો નિરાલયો ‘‘ન દાનિ ઇમં નિસ્સાય વસિસ્સામી’’તિ ધુરં નિક્ખિપતિ, એવમ્પિ ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. ઉભિન્નં સાલયભાવે પન ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિયેવ, ઉભિન્નં ધુરનિક્ખેપેન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, પણામિતેન દણ્ડકમ્મં આહરિત્વા તિક્ખત્તું ખમાપેતબ્બો. નો ચે ખમતિ, ઉપજ્ઝાયે વુત્તનયેન પટિપજ્જિતબ્બં. યથાપઞ્ઞત્તં પન આચરિયુપજ્ઝાયવત્તં પરિપૂરેન્તં અધિમત્તપેમાદિપઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં અન્તેવાસિકં સદ્ધિવિહારિકં વા પણામેન્તસ્સ દુક્કટં, ઇતરં અપણામેન્તસ્સપિ દુક્કટમેવ. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘ન, ભિક્ખવે, સમ્માવત્તન્તો પણામેતબ્બો, યો પણામેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. ન ચ, ભિક્ખવે, અસમ્માવત્તન્તો ન પણામેતબ્બો, યો ન પણામેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ (મહાવ. ૮૦).

‘‘પઞ્ચહિ ¶ , ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં અન્તેવાસિકં અપણામેન્તો આચરિયો સાતિસારો હોતિ, પણામેન્તો અનતિસારો હોતિ. આચરિયમ્હિ નાધિમત્તં પેમં હોતિ, નાધિમત્તો પસાદો હોતિ, નાધિમત્તા હિરી હોતિ, નાધિમત્તો ગારવો હોતિ, નાધિમત્તા ભાવના હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં અન્તેવાસિકં અપણામેન્તો આચરિયો સાતિસારો હોતિ, પણામેન્તો અનતિસારો હોતિ (મહાવ. ૮૧).

‘‘પઞ્ચહિ ¶ , ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં સદ્ધિવિહારિકં અપણામેન્તો ઉપજ્ઝાયો સાતિસારો હોતિ, પણામેન્તો અનતિસારો હોતિ. ઉપજ્ઝાયમ્હિ નાધિમત્તં પેમં હોતિ, નાધિમત્તો પસાદો હોતિ, નાધિમત્તા હિરી હોતિ, નાધિમત્તો ગારવો હોતિ, નાધિમત્તા ભાવના હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં સદ્ધિવિહારિકં અપણામેન્તો ઉપજ્ઝાયો સાતિસારો હોતિ, પણામેન્તો અનતિસારો હોતી’’તિઆદિ (મહાવ. ૬૮).

તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૬૮) નાધિમત્તં પેમં હોતીતિ ઉપજ્ઝાયમ્હિ અધિમત્તં ગેહસ્સિતપેમં ન હોતિ. નાધિમત્તા ભાવના હોતીતિ અધિમત્તા મેત્તાભાવના ન હોતીતિ અત્થો.

ઉપજ્ઝાયેન વા સમોધાનગતોતિ એત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૩) દસ્સનસવનવસેન સમોધાનં વેદિતબ્બં. સચે હિ આચરિયં નિસ્સાય વસન્તો સદ્ધિવિહારિકો એકવિહારે ચેતિયં વા વન્દન્તં, એકગામે વા પિણ્ડાય ચરન્તં ઉપજ્ઝાયં પસ્સતિ, નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. ઉપજ્ઝાયો પસ્સતિ, સદ્ધિવિહારિકો ન પસ્સતિ, ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. મગ્ગપ્પટિપન્નં વા આકાસેન વા ગચ્છન્તં ઉપજ્ઝાયં દિસ્વા દૂરત્તા ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ જાનાતિ, ‘‘ઉપજ્ઝાયો’’તિ ન જાનાતિ, ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે જાનાતિ, પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. ઉપરિપાસાદે ઉપજ્ઝાયો વસતિ, હેટ્ઠા સદ્ધિવિહારિકો, તં અદિસ્વાવ યાગું પિવિત્વા પટિક્કમતિ, આસનસાલાય વા નિસિન્નં અદિસ્વાવ એકમન્તે ભુઞ્જિત્વા પક્કમતિ, ધમ્મસ્સવનમણ્ડપે વા નિસિન્નમ્પિ ¶ તં અદિસ્વાવ ધમ્મં સુત્વા પક્કમતિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. એવં તાવ દસ્સનવસેન સમોધાનં વેદિતબ્બં. સવનવસેન પન સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ વિહારે વા અન્તરઘરે વા ધમ્મં વા કથેન્તસ્સ અનુમોદનં વા કરોન્તસ્સ સદ્દં સુત્વા ‘‘ઉપજ્ઝાયસ્સ મે સદ્દો’’તિ સઞ્જાનાતિ, નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, અસઞ્જાનન્તસ્સ ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. અયં સમોધાને વિનિચ્છયો.

૧૫૫. નિસ્સાય કેન વસિતબ્બં, કેન ન વસિતબ્બન્તિ એત્થ પન ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન પઞ્ચ વસ્સાનિ નિસ્સાય વત્થું, અબ્યત્તેન યાવજીવ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૦૩) વચનતો યો અબ્યત્તો હોતિ, તેન યાવજીવં નિસ્સાયેવ વસિતબ્બં. સચાયં (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૩) વુડ્ઢતરં આચરિયં ન લભતિ, ઉપસમ્પદાય સટ્ઠિવસ્સો વા સત્તતિવસ્સો વા હોતિ, નવકતરસ્સપિ બ્યત્તસ્સ સન્તિકે ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘આચરિયો મે, આવુસો, હોતિ, આયસ્મતો નિસ્સાય વચ્છામી’’તિ ¶ એવં તિક્ખત્તું વત્વા નિસ્સયો ગહેતબ્બોવ. ગામપ્પવેસનં આપુચ્છન્તેનપિ ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘ગામપ્પવેસનં આપુચ્છામિ આચરિયા’’તિ વત્તબ્બં. એસ નયો સબ્બઆપુચ્છનેસુ.

યો પન બ્યત્તો હોતિ ઉપસમ્પદાય પઞ્ચવસ્સો, તેન અનિસ્સિતેન વત્થું વટ્ટતિ. તસ્મા નિસ્સયમુચ્ચનકેન (પાચિ. અટ્ઠ. ૧૪૫-૧૪૭) ઉપસમ્પદાય પઞ્ચવસ્સેન સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન દ્વે માતિકા પગુણા વાચુગ્ગતા કત્તબ્બા, પક્ખદિવસેસુ ધમ્મસ્સવનત્થાય સુત્તન્તતો ચત્તારો ભાણવારા, સમ્પત્તાનં પરિસાનં પરિકથનત્થાય અન્ધકવિન્દ(અ. નિ. ૫.૧૧૪) મહારાહુલોવાદ(મ. નિ. ૨.૧૧૩ આદયો) અમ્બટ્ઠ(દઈ. નિ. ૧.૨૫૪ આદયો) સદિસો એકો કથામગ્ગો, સઙ્ઘભત્તમઙ્ગલામઙ્ગલેસુ અનુમોદનત્થાય તિસ્સો અનુમોદના, ઉપોસથપવારણાદિજાનનત્થં કમ્માકમ્મવિનિચ્છયો, સમણધમ્મકરણત્થં સમાધિવસેન વા વિપસ્સનાવસેન વા અરહત્તપરિયોસાનમેકં કમ્મટ્ઠાનં, એત્તકં ઉગ્ગહેતબ્બં. એત્તાવતા હિ અયં બહુસ્સુતો હોતિ ચાતુદ્દિસો, યત્થ કત્થચિ અત્તનો ઇસ્સરિયેન વસિતું લભતિ. યં પન વુત્તં –

‘‘પઞ્ચહિ ¶ , ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં. ન અસેક્ખેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ, ન અસેક્ખેન સમાધિક્ખન્ધેન… ન અસેક્ખેન પઞ્ઞાક્ખન્ધેન… ન અસેક્ખેન વિમુત્તિક્ખન્ધેન… ન અસેક્ખેન વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધેન સમન્નાગતો હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં. અસ્સદ્ધો હોતિ, અહિરિકો હોતિ, અનોત્તપ્પી હોતિ, કુસીતો હોતિ, મુટ્ઠસ્સતિ હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં. અધિસીલે સીલવિપન્નો હોતિ, અજ્ઝાચારે આચારવિપન્નો હોતિ, અતિદિટ્ઠિયા દિટ્ઠિવિપન્નો હોતિ, અપ્પસ્સુતો હોતિ, દુપ્પઞ્ઞો હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં.

‘‘અપરેહિપિ ¶ , ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં. આપત્તિં ન જાનાતિ, અનાપત્તિં ન જાનાતિ, લહુકં આપત્તિં ન જાનાતિ, ગરુકં આપત્તિં ન જાનાતિ, ઉભયાનિ ખો પનસ્સ પાતિમોક્ખાનિ વિત્થારેન ન સ્વાગતાનિ હોન્તિ ન સુવિભત્તાનિ ન સુપ્પવત્તીનિ ન સુવિનિચ્છિતાનિ સુત્તસો અનુબ્યઞ્જનસો. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં.

‘‘અપરેહિપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બં. આપત્તિં ન જાનાતિ, અનાપત્તિં ન જાનાતિ, લહુકં આપત્તિં ન જાનાતિ, ગરુકં આપત્તિં ન જાનાતિ, ઊનપઞ્ચવસ્સો હોતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના ન અનિસ્સિતેન વત્થબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૦૩). એત્થાપિ ¶ પુરિમનયેનેવ અયુત્તવસેન આપત્તિઅઙ્ગવસેન ચ પટિક્ખેપો કતોતિ દટ્ઠબ્બં.

બાલાનં પન અબ્યત્તાનં દિસંગમિકાનં અન્તેવાસિકસદ્ધિવિહારિકાનં અનુઞ્ઞા ન દાતબ્બા. સચે દેન્તિ, આચરિયુપજ્ઝાયાનં દુક્કટં. તે ચે અનનુઞ્ઞાતા ગચ્છન્તિ, તેસમ્પિ દુક્કટં. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, સમ્બહુલા ભિક્ખૂ બાલા અબ્યત્તા દિસંગમિકા આચરિયુપજ્ઝાયે આપુચ્છન્તિ. તે, ભિક્ખવે, આચરિયુપજ્ઝાયેહિ પુચ્છિતબ્બા ‘‘કહં ગમિસ્સથ, કેન સદ્ધિં ગમિસ્સથા’’તિ. તે ચે, ભિક્ખવે, બાલા અબ્યત્તા અઞ્ઞે બાલે અબ્યત્તે અપદિસેય્યું. ન, ભિક્ખવે, આચરિયુપજ્ઝાયેહિ અનુજાનિતબ્બા, અનુજાનેય્યું ચે, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. તે ચે, ભિક્ખવે, બાલા અબ્યત્તા અનનુઞ્ઞાતા આચરિયુપજ્ઝાયેહિ ગચ્છેય્યું ચે, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૬૩).

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૧૫૬. સીમાતિ ¶ એત્થ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિદાનવણ્ણના) સીમા નામેસા બદ્ધસીમા અબદ્ધસીમાતિ દુવિધા હોતિ. તત્થ એકાદસ વિપત્તિસીમાયો અતિક્કમિત્વા તિવિધસમ્પત્તિયુત્તા નિમિત્તેન નિમિત્તં બન્ધિત્વા સમ્મતા સીમા બદ્ધસીમા નામ. અતિખુદ્દકા, અતિમહતી, ખણ્ડનિમિત્તા, છાયાનિમિત્તા, અનિમિત્તા, બહિસીમે ઠિતસમ્મતા, નદિયા સમ્મતા, સમુદ્દે સમ્મતા, જાતસ્સરે સમ્મતા, સીમાય સીમં સમ્ભિન્દન્તેન સમ્મતા, સીમાય સીમં અજ્ઝોત્થરન્તેન સમ્મતાતિ ઇમેહિ એકાદસહિ આકારેહિ સીમતો કમ્માનિ વિપજ્જન્તીતિ વચનતો એતા વિપત્તિસીમાયો નામ.

તત્થ અતિખુદ્દકા નામ યત્થ એકવીસતિ ભિક્ખૂ નિસીદિતું ન સક્કોન્તિ. અતિમહતી નામ યા કેસગ્ગમત્તેનપિ તિયોજનં અતિક્કમિત્વા સમ્મતા. ખણ્ડનિમિત્તા ¶ નામ અઘટિતનિમિત્તા વુચ્ચતિ. પુરત્થિમાય દિસાય નિમિત્તં કિત્તેત્વા અનુક્કમેન દક્ખિણાય દિસાય પચ્છિમાય ઉત્તરાય દિસાય કિત્તેત્વા પુન પુરત્થિમાય દિસાય પુબ્બકિત્તિતં પટિકિત્તેત્વા ઠપેતું વટ્ટતિ, એવં અખણ્ડનિમિત્તા હોતિ. સચે પન અનુક્કમેન આહરિત્વા ઉત્તરાય દિસાય નિમિત્તં કિત્તેત્વા તત્થેવ ઠપેતિ, ખણ્ડનિમિત્તા હોતિ. અપરાપિ ખણ્ડનિમિત્તા નામ યા અનિમિત્તુપગં તચસારરુક્ખં વા ખાણુકં વા પંસુપુઞ્જં વા વાલુકપુઞ્જં વા અઞ્ઞતરં અન્તરા એકનિમિત્તં કત્વા સમ્મતા. છાયાનિમિત્તા નામ પબ્બતછાયાદીનં યં કિઞ્ચિ છાયં નિમિત્તં કત્વા સમ્મતા. અનિમિત્તા નામ સબ્બેન સબ્બં નિમિત્તાનિ અકિત્તેત્વા સમ્મતા. બહિસીમે ઠિતસમ્મતા નામ નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા નિમિત્તાનં બહિ ઠિતેન સમ્મતા. નદિયા, સમુદ્દે, જાતસ્સરે સમ્મતા નામ એતેસુ નદિઆદીસુ સમ્મતા. સા હિ એવં સમ્મતાપિ ‘‘સબ્બા, ભિક્ખવે, નદી અસીમા, સબ્બો સમુદ્દો અસીમો, સબ્બો જાતસ્સરો અસીમો’’તિ (મહાવ. ૧૪૭) વચનતો અસમ્મતાવ હોતિ. સીમાય સીમં સમ્ભિન્દન્તેન સમ્મતા (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૪૮) નામ અત્તનો સીમાય પરેસં સીમં સમ્ભિન્દન્તેન સમ્મતા. સચે હિ પોરાણકસ્સ વિહારસ્સ પુરત્થિમાય દિસાય અમ્બો ચેવ જમ્બુ ચાતિ દ્વે રુક્ખા અઞ્ઞમઞ્ઞં સંસટ્ઠવિટપા હોન્તિ, તેસુ અમ્બસ્સ પચ્છિમદિસાભાગે જમ્બુ, વિહારસીમા ચ જમ્બું અન્તોકત્વા અમ્બં કિત્તેત્વા બદ્ધા હોતિ. અથ પચ્છા તસ્સ વિહારસ્સ પુરત્થિમાય દિસાય વિહારે કતે સીમં બન્ધન્તા ભિક્ખૂ તં અમ્બં અન્તોકત્વા જમ્બું કિત્તેત્વા બન્ધન્તિ ¶ , સીમાય સીમં સમ્ભિન્ના હોતિ. તસ્મા સચે પઠમતરં કતસ્સ વિહારસ્સ સીમા અસમ્મતા હોતિ, સીમાય ઉપચારો ઠપેતબ્બો. સચે સમ્મતા હોતિ, પચ્છિમકોટિયા હત્થમત્તા સીમન્તરિકા ઠપેતબ્બા. કુરુન્દિયં ‘‘વિદત્થિમત્તમ્પિ’’, મહાપચ્ચરિયં ‘‘ચતુરઙ્ગુલમત્તમ્પિ વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. એકરુક્ખોપિ ચ દ્વિન્નં સીમાનં નિમિત્તં હોતિ. સો પન વડ્ઢન્તો સીમસઙ્કરં કરોતિ, તસ્મા ન કાતબ્બો. સીમાય સીમં અજ્ઝોત્થરન્તેન સમ્મતા નામ અત્તનો સીમાય પરેસં સીમં અજ્ઝોત્થરન્તેન સમ્મતા. સચે હિ પરેસં બદ્ધસીમં સકલં વા તસ્સા પદેસં વા અન્તોકત્વા અત્તનો સીમં સમ્મન્નન્તિ, સીમાય સીમં અજ્ઝોત્થરિતા નામ હોતિ. ભિક્ખુનીનં પન સીમં અજ્ઝોત્થરિત્વા અન્તોપિ ભિક્ખૂનં સીમં સમ્મન્નિતું વટ્ટતિ. ભિક્ખુનીનમ્પિ ભિક્ખૂનં સીમાય એસેવ ¶ નયો. ન હિ તે અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ કમ્મે ગણપૂરકા હોન્તિ, ન કમ્મવાચં વગ્ગં કરોન્તિ. ઇતિ ઇમા એકાદસ વિપત્તિસીમાયો અતિક્કમિત્વા સીમા સમ્મન્નિતબ્બા.

૧૫૭. તિવિધસમ્પત્તિયુત્તા નામ નિમિત્તસમ્પત્તિયા પરિસસમ્પત્તિયા કમ્મવાચાસમ્પત્તિયા ચ યુત્તા. તત્થ નિમિત્તસમ્પત્તિયા યુત્તા નામ પબ્બતનિમિત્તં પાસાણનિમિત્તં વનનિમિત્તં રુક્ખનિમિત્તં મગ્ગનિમિત્તં વમ્મિકનિમિત્તં નદીનિમિત્તં ઉદકનિમિત્તન્તિ એવં વુત્તેસુ અટ્ઠસુ નિમિત્તેસુ તસ્મિં તસ્મિં દિસાભાગે યથાલદ્ધાનિ નિમિત્તુપગાનિ નિમિત્તાનિ ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય કિં નિમિત્તં. પબ્બતો, ભન્તે. એસો પબ્બતો નિમિત્ત’’ન્તિઆદિના નયેન સમ્મા કિત્તેત્વા સમ્મતા.

તત્રાયં વિનિચ્છયો (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૩૮) – વિનયધરેન પુચ્છિતબ્બં ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય કિં નિમિત્ત’’ન્તિ? ‘‘પબ્બતો, ભન્તે’’તિ. ઇદં પન ઉપસમ્પન્નો વા આચિક્ખતુ અનુપસમ્પન્નો વા, વટ્ટતિયેવ. પુન વિનયધરેન ‘‘એસો પબ્બતો નિમિત્ત’’ન્તિ એવં નિમિત્તં કિત્તેતબ્બં, ‘‘એતં પબ્બતં નિમિત્તં કરોમ, કરિસ્સામ, નિમિત્તં કતો, નિમિત્તં હોતુ, હોતિ, ભવિસ્સતી’’તિ એવં પન કિત્તેતું ન વટ્ટતિ. પાસાણાદીસુપિ એસેવ નયો. પુરત્થિમાય દિસાય, પુરત્થિમાય અનુદિસાય, દક્ખિણાય દિસાય, દક્ખિણાય અનુદિસાય, પચ્છિમાય દિસાય, પચ્છિમાય અનુદિસાય, ઉત્તરાય દિસાય, ઉત્તરાય અનુદિસાય કિં નિમિત્તં? ઉદકં, ભન્તે. એતં ઉદકં નિમિત્તન્તિ કિત્તેતબ્બં. એત્થ પન અટ્ઠપેત્વા પુન ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય કિં નિમિત્તં? પબ્બતો, ભન્તે. એસો પબ્બતો નિમિત્ત’’ન્તિ એવં પઠમં કિત્તિતનિમિત્તં કિત્તેત્વાવ ઠપેતબ્બં. એવઞ્હિ નિમિત્તેન નિમિત્તં ઘટિતં હોતિ, નિમિત્તાનિ સકિં ¶ કિત્તિતાનિપિ કિત્તિતાનેવ હોન્તિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં પન ‘‘તિક્ખત્તું સીમમણ્ડલં બન્ધન્તેન નિમિત્તં કિત્તેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં.

૧૫૮. ઇદાનિ નિમિત્તુપગાનિ પબ્બતાદીનિ વેદિતબ્બાનિ – તિવિધો પબ્બતો સુદ્ધપંસુપબ્બતો સુદ્ધપાસાણપબ્બતો ઉભયમિસ્સકોતિ. સો તિવિધોપિ વટ્ટતિ, વાલિકરાસિ પન ન વટ્ટતિ. ઇતરોપિ હત્થિપ્પમાણતો ઓમકતરો ન વટ્ટતિ, હત્થિપ્પમાણતો પટ્ઠાય સિનેરુપ્પમાણોપિ વટ્ટતિ. સચે ચતૂસુ દિસાસુ ચત્તારો તીસુ વા તયો પબ્બતા હોન્તિ ¶ , ચતૂહિ વા તીહિ વા પબ્બતનિમિત્તેહિ સમ્મન્નિતુમ્પિ વટ્ટતિ, દ્વીહિ પન નિમિત્તેહિ એકેન વા સમ્મન્નિતું ન વટ્ટતિ. ઇતો પરેસુ પાસાણનિમિત્તાદીસુપિ એસેવ નયો. તસ્મા પબ્બતનિમિત્તં કરોન્તેન પુચ્છિતબ્બં ‘‘એકાબદ્ધો, ન એકાબદ્ધો’’તિ. સચે એકાબદ્ધો હોતિ, ન કાતબ્બો. તઞ્હિ ચતૂસુ વા અટ્ઠસુ વા દિસાસુ કિત્તેન્તેનપિ એકમેવ નિમિત્તં કિત્તિતં હોતિ, તસ્મા યો એવં ચક્કસણ્ઠાનેન વિહારમ્પિ પરિક્ખિપિત્વા ઠિતો પબ્બતો, તં એકદિસાય કિત્તેત્વા અઞ્ઞાસુ દિસાસુ તં બહિદ્ધા કત્વા અન્તો અઞ્ઞાનિ નિમિત્તાનિ કિત્તેતબ્બાનિ. સચે પબ્બતસ્સ તતિયભાગં વા ઉપડ્ઢં વા અન્તોસીમાય કત્તુકામા હોન્તિ, પબ્બતં અકિત્તેત્વા યત્તકં પદેસં અન્તો કત્તુકામા, તસ્સ પરતો તસ્મિંયેવ પબ્બતે જાતરુક્ખવમ્મિકાદીસુ અઞ્ઞતરં નિમિત્તં કિત્તેતબ્બં. સચે એકયોજનદ્વિયોજનપ્પમાણં સબ્બં પબ્બતં અન્તો કત્તુકામા હોન્તિ, પબ્બતસ્સ પરતો ભૂમિયં જાતરુક્ખવમ્મિકાદીનિ નિમિત્તાનિ કિત્તેતબ્બાનિ.

પાસાણનિમિત્તે અયગુળોપિ પાસાણસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ, તસ્મા યો કોચિ પાસાણો વટ્ટતિ. પમાણતો પન હત્થિપ્પમાણો પબ્બતસઙ્ખ્યં ગતો, તસ્મા સો ન વટ્ટતિ, મહાગોણમહામહિંસપ્પમાણો પન વટ્ટતિ. હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન દ્વત્તિંસપલગુળપિણ્ડપ્પમાણો વટ્ટતિ, તતો ખુદ્દકતરો ઇટ્ઠકા વા મહન્તીપિ ન વટ્ટતિ, અનિમિત્તુપગપાસાણાનં રાસિપિ ન વટ્ટતિ, પગેવ પંસુવાલુકરાસિ. ભૂમિસમો ખલમણ્ડલસદિસો પિટ્ઠિપાસાણો વા ભૂમિતો ખાણુકો વિય ઉટ્ઠિતપાસાણો વા હોતિ, સોપિ પમાણુપગો ચે, વટ્ટતિ. પિટ્ઠિપાસાણો અતિમહન્તોપિ પાસાણસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ, તસ્મા સચે મહતો પિટ્ઠિપાસાણસ્સ એકપ્પદેસં અન્તોસીમાય કત્તુકામા હોન્તિ, તં અકિત્તેત્વા તસ્સુપરિ અઞ્ઞો પાસાણો કિત્તેતબ્બો. સચે પિટ્ઠિપાસાણુપરિ વિહારં કરોન્તિ, વિહારમજ્ઝેન વા પિટ્ઠિપાસાણો વિનિવિજ્ઝિત્વા ગચ્છતિ, એવરૂપો પિટ્ઠિપાસાણો ન વટ્ટતિ. સચે હિ તં કિત્તેન્તિ, નિમિત્તસ્સ ઉપરિ વિહારો હોતિ, નિમિત્તઞ્ચ ¶ નામ બહિસીમાય હોતિ, વિહારોપિ બહિસીમાયં આપજ્જતિ. વિહારં પરિક્ખિપિત્વા ઠિતપિટ્ઠિપાસાણો એકત્થ કિત્તેત્વા અઞ્ઞત્થ ન કિત્તેતબ્બો.

વનનિમિત્તે ¶ તિણવનં વા તચસારતાલનાળિકેરાદિરુક્ખવનં વા ન વટ્ટતિ, અન્તોસારાનં પન સાકસાલાદીનં અન્તોસારમિસ્સકાનં વા રુક્ખાનં વનં વટ્ટતિ, તઞ્ચ ખો હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન ચતુપઞ્ચરુક્ખમત્તમ્પિ, તતો ઓરં ન વટ્ટતિ, પરં યોજનસતિકમ્પિ વટ્ટતિ. સચે પન વનમજ્ઝે વિહારં કરોન્તિ, વનં ન કિત્તેતબ્બં. એકદેસં અન્તોસીમાય કાતુકામેહિપિ વનં અકિત્તેત્વા તત્થ રુક્ખપાસાણાદયો કિત્તેતબ્બા. વિહારં પરિક્ખિપિત્વા ઠિતવનં એકત્થ કિત્તેત્વા અઞ્ઞત્થ ન કિત્તેતબ્બં.

રુક્ખનિમિત્તે તચસારો તાલનાળિકેરાદિરુક્ખો ન વટ્ટતિ, અન્તોસારો જીવમાનકો અન્તમસો ઉબ્બેધતો અટ્ઠઙ્ગુલો પરિણાહતો સૂચિદણ્ડકપ્પમાણોપિ વટ્ટતિ. તતો ઓરં ન વટ્ટતિ, પરં દ્વાદસયોજનો સુપ્પતિટ્ઠિતનિગ્રોધોપિ વટ્ટતિ. વંસનળકસરાવાદીસુ બીજં રોપેત્વા વડ્ઢાપિતો પમાણુપગોપિ ન વટ્ટતિ, તતો અપનેત્વા પન તં ખણમ્પિ ભૂમિયં રોપેત્વા કોટ્ઠકં કત્વા ઉદકં આસિઞ્ચિત્વા કિત્તેતું વટ્ટતિ. નવમૂલસાખાનિગ્ગમનં અકારણં, ખન્ધં છિન્દિત્વા રોપિતે પન એતં યુજ્જતિ. કિત્તેન્તેન ચ ‘‘રુક્ખો’’તિપિ વત્તું વટ્ટતિ ‘‘સાકરુક્ખો’’તિપિ ‘‘સાલરુક્ખો’’તિપિ. એકાબદ્ધં પન સુપ્પતિટ્ઠિતનિગ્રોધસદિસં એકત્થ કિત્તેત્વા અઞ્ઞત્થ કિત્તેતું ન વટ્ટતિ.

મગ્ગનિમિત્તે અરઞ્ઞખેત્તનદીતળાકમગ્ગાદયો ન વટ્ટન્તિ, જઙ્ઘમગ્ગો વા સકટમગ્ગો વા વટ્ટતિ. યો નિબ્બિજ્ઝિત્વા દ્વે તીણિ ગામન્તરાનિ ગચ્છતિ, યો પન જઙ્ઘમગ્ગસકટમગ્ગતો ઓક્કમિત્વા પુન સકટમગ્ગમેવ ઓતરતિ, યે વા જઙ્ઘમગ્ગસકટમગ્ગા અવળઞ્જા, તે ન વટ્ટન્તિ, જઙ્ઘસત્થસકટસત્થેહિ વળઞ્જિયમાનાયેવ વટ્ટન્તિ. સચે દ્વે મગ્ગા નિક્ખમિત્વા પચ્છા સકટધુરમિવ એકીભવન્તિ, દ્વેધા ભિન્નટ્ઠાને વા સમ્બન્ધટ્ઠાને વા સકિં કિત્તેત્વા પુન ન કિત્તેતબ્બા. એકાબદ્ધનિમિત્તઞ્હેતં હોતિ. સચે વિહારં પરિક્ખિપિત્વા ચત્તારો મગ્ગા ચતૂસુ દિસાસુ ગચ્છન્તિ, મજ્ઝે એકં કિત્તેત્વા અપરં કિત્તેતું ન વટ્ટતિ. એકાબદ્ધનિમિત્તઞ્હેતં. કોણં નિબ્બિજ્ઝિત્વા ગતં પન પરભાગે કિત્તેતું વટ્ટતિ. વિહારમજ્ઝેન નિબ્બિજ્ઝિત્વા ગતમગ્ગો પન ન કિત્તેતબ્બો, કિત્તિતે નિમિત્તસ્સ ઉપરિ વિહારો હોતિ. સચે સકટમગ્ગસ્સ અન્તિમચક્કમગ્ગં નિમિત્તં કરોન્તિ, મગ્ગો બહિસીમાય હોતિ, સચે બાહિરચક્કમગ્ગં નિમિત્તં કરોન્તિ, બાહિરચક્કમગ્ગો બહિસીમાય હોતિ ¶ , સેસં અન્તોસીમં ભજતિ. મગ્ગં કિત્તેન્તેન ‘‘મગ્ગો ¶ પન્થો પથો પજ્જો’’તિઆદીસુ દસસુ યેન કેનચિ નામેન ચ કિત્તેતું વટ્ટતિ, પરિખાસણ્ઠાનેન વિહારં પરિક્ખિપિત્વા ગતમગ્ગો એકત્થ કિત્તેત્વા અઞ્ઞત્થ કિત્તેતું ન વટ્ટતિ.

વમ્મિકનિમિત્તે હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન તં દિવસં જાતો અટ્ઠઙ્ગુલુબ્બેધો ગોવિસાણપ્પમાણોપિ વમ્મિકો વટ્ટતિ, તતો ઓરં ન વટ્ટતિ. પરં હિમવન્તપબ્બતસદિસોપિ વટ્ટતિ, વિહારં પરિક્ખિપિત્વા ઠિતં પન એકાબદ્ધં એકત્થ કિત્તેત્વા અઞ્ઞત્થ કિત્તેતું ન વટ્ટતિ.

નદીનિમિત્તે યસ્સા ધમ્મિકાનં રાજૂનં કાલે અન્વડ્ઢમાસં અનુદસાહં અનુપઞ્ચાહન્તિ એવં દેવે વસ્સન્તે વલાહકેસુ વિગતમત્તેસુ સોતં પચ્છિજ્જતિ, અયં નદીસઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ. યસ્સા પન ઈદિસે સુવુટ્ઠિકાલે વસ્સાનસ્સ ચાતુમાસે સોતં ન પચ્છિજ્જતિ, યત્થ તિત્થેન વા અતિત્થેન વા સિક્ખાકરણીયે આગતલક્ખણેન તિમણ્ડલં પટિચ્છાદેત્વા અન્તરવાસકં અનુક્ખિપિત્વા ઉત્તરન્તિયા ભિક્ખુનિયા એકઙ્ગુલદ્વઙ્ગુલમત્તમ્પિ અન્તરવાસકો તેમિયતિ, અયં નદી સીમં બન્ધન્તાનં નિમિત્તં હોતિ. ભિક્ખુનિયા નદીપારગમનેપિ ઉપોસથાદિસઙ્ઘકમ્મકરણેપિ નદીપારસીમાસમ્મન્નનેપિ અયમેવ નદી. યા પન મગ્ગો વિય સકટધુરસણ્ઠાનેન વા પરિખાસણ્ઠાનેન વા વિહારં પરિક્ખિપિત્વા ગતા, તં એકત્થ કિત્તેત્વા અઞ્ઞત્થ કિત્તેતું ન વટ્ટતિ. વિહારસ્સ ચતૂસુ દિસાસુ અઞ્ઞમઞ્ઞં વિનિબ્બિજ્ઝિત્વા ગતે નદીચતુક્કેપિ એસેવ નયો. અસમ્મિસ્સા નદિયો પન ચતસ્સોપિ કિત્તેતું વટ્ટતિ. સચે વતિં કરોન્તો વિય રુક્ખપાદે નિખણિત્વા વલ્લિપલાલાદીહિ નદીસોતં રુન્ધન્તિ, ઉદકં અજ્ઝોત્થરિત્વા આવરણં પવત્તતિયેવ, નિમિત્તં કાતું વટ્ટતિ. યથા પન ઉદકં ન પવત્તતિ, એવં સેતુમ્હિ કતે અપવત્તમાના નદીનિમિત્તં કાતું ન વટ્ટતિ, પવત્તનટ્ઠાને નદીનિમિત્તં, અપ્પવત્તનટ્ઠાને ઉદકનિમિત્તં કાતું વટ્ટતિ. યા પન દુબ્બુટ્ઠિકાલે વા ગિમ્હે વા નિરુદકભાવેન ન પવત્તતિ, સા વટ્ટતિ. મહાનદિતો ઉદકમાતિકં નીહરન્તિ, સા કુન્નદીસદિસા હુત્વા તીણિ સસ્સાનિ સમ્પાદેન્તી નિચ્ચં પવત્તતિ, કિઞ્ચાપિ પવત્તતિ, નિમિત્તં કાતું ન વટ્ટતિ. યા પન મૂલે મહાનદિતો નીહતાપિ કાલન્તરેન તેનેવ નીહતમગ્ગેન નદિં ભિન્દિત્વા સયં ગચ્છતિ, ગચ્છન્તી પરતો સુસુમારાદિસમાકિણ્ણા નાવાદીહિ સઞ્ચરિતબ્બા નદી હોતિ, તં નિમિત્તં કાતું વટ્ટતિ.

ઉદકનિમિત્તે ¶ નિરુદકટ્ઠાને નાવાય વા ચાટિઆદીસુ વા ઉદકં પૂરેત્વા ઉદકનિમિત્તં કિત્તેતું ન વટ્ટતિ, ભૂમિગતમેવ વટ્ટતિ. તઞ્ચ ખો અપ્પવત્તનઉદકં આવાટપોક્ખરણીતળઆકજાતસ્સરલોણિસમુદ્દાદીસુ ઠિતં, અટ્ઠિતં પન ઓઘનદીઉદકવાહકમાતિકાદીસુ ઉદકં ન વટ્ટતિ ¶ . અન્ધકટ્ઠકથાયં પન ‘‘ગમ્ભીરેસુ આવાટાદીસુ ઉક્ખેપિમં ઉદકં નિમિત્તં ન કાતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, તં દુવુત્તં, અત્તનોમતિમત્તમેવ. ઠિતં પન અન્તમસો સૂકરખતાયપિ ગામદારકાનં કીળનવાપિયમ્પિ તં ખણઞ્ઞેવ પથવિયં આવાટં કત્વા કુટેહિ આહરિત્વા પૂરિતઉદકમ્પિ સચે યાવ કમ્મવાચાપરિયોસાના તિટ્ઠતિ, અપ્પં વા હોતુ બહું વા, વટ્ટતિ. તસ્મિં પન ઠાને નિમિત્તસઞ્ઞાકરણત્થં પાસાણવાલિકાપંસુઆદિરાસિ વા પાસાણત્થમ્ભો વા દારુત્થમ્ભો વા કાતબ્બો. તં કાતું કારેતુઞ્ચ ભિક્ખુસ્સ વટ્ટતિ, લાભસીમાયં પન ન વટ્ટતિ. સમાનસંવાસકસીમા કસ્સચિ પીળનં ન કરોતિ, કેવલં ભિક્ખૂનં વિનયકમ્મમેવ સાધેતિ, તસ્મા એત્થ વટ્ટતિ.

ઇમેહિ ચ અટ્ઠહિ નિમિત્તેહિ અસમ્મિસ્સેહિપિ અઞ્ઞમઞ્ઞં સમ્મિસ્સેહિપિ સીમા સમ્મન્નિતું વટ્ટતિયેવ. સા એવં સમ્મન્નિત્વા બજ્ઝમાના એકેન દ્વીહિ વા નિમિત્તેહિ અબદ્ધા હોતિ, તીણિ પન આદિં કત્વા વુત્તપ્પકારાનં નિમિત્તાનં સતેનપિ બદ્ધા હોતિ. સા તીહિ સિઙ્ઘાટકસણ્ઠાના હોતિ, ચતૂહિ ચતુરસ્સા વા સિઙ્ઘાટકઅડ્ઢચન્દમુદિઙ્ગાદિસણ્ઠાના વા, તતો અધિકેહિ નાનાસણ્ઠાના. એવં વુત્તનયેન નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા સમ્મતા ‘‘નિમિત્તસમ્પત્તિયુત્તા’’તિ વેદિતબ્બા.

૧૫૯. પરિસસમ્પત્તિયુત્તા નામ સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન ચતૂહિ ભિક્ખૂહિ સન્નિપતિત્વા યાવતિકા તસ્મિં ગામખેત્તે બદ્ધસીમં વા નદીસમુદ્દજાતસ્સરે વા અનોક્કમિત્વા ઠિતા ભિક્ખૂ, તે સબ્બે હત્થપાસે વા કત્વા છન્દં વા આહરિત્વા સમ્મતા.

૧૬૦. કમ્મવાચાસમ્પત્તિયુત્તા નામ –

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યાવતા સમન્તા નિમિત્તા કિત્તિતા, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો એતેહિ નિમિત્તેહિ સીમં સમ્મન્નેય્ય સમાનસંવાસં એકૂપોસથં, એસા ઞત્તિ.

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યાવતા સમન્તા નિમિત્તા કિત્તિતા, સઙ્ઘો એતેહિ નિમિત્તેહિ સીમં સમ્મન્નતિ સમાનસંવાસં ¶ એકૂપોસથં, યસ્સાયસ્મતો ખમતિ એતેહિ નિમિત્તેહિ સીમાય સમ્મુતિ સમાનસંવાસાય એકૂપોસથાય, સો તુણ્હસ્સ. યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય.

‘‘સમ્મતા ¶ સીમા સઙ્ઘેન એતેહિ નિમિત્તેહિ સમાનસંવાસા એકૂપોસથા, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (મહાવ. ૧૩૯) –

એવં વુત્તાય પરિસુદ્ધાય ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચાય સમ્મતા. કમ્મવાચાપરિયોસાને નિમિત્તાનં અન્તો સીમા હોતિ, નિમિત્તાનિ સીમતો બહિ હોન્તિ.

૧૬૧. એવં બદ્ધાય ચ સીમાય તિચીવરેન વિપ્પવાસસુખત્થં દળ્હીકમ્મત્થઞ્ચ અવિપ્પવાસસમ્મુતિ કાતબ્બા. સા પન એવં કત્તબ્બા –

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યા સા સઙ્ઘેન સીમા સમ્મતા સમાનસંવાસા એકૂપોસથા, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો તં સીમં તિચીવરેન અવિપ્પવાસં સમ્મન્નેય્ય ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચ, એસા ઞત્તિ.

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યા સા સઙ્ઘેન સીમા સમ્મતા સમાનસંવાસા એકૂપોસથા, સઙ્ઘો તં સીમં તિચીવરેન અવિપ્પવાસં સમ્મન્નતિ ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચ, યસ્સાયસ્મતો ખમતિ એતિસ્સા સીમાય તિચીવરેન અવિપ્પવાસાય સમ્મુતિ ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચ, સો તુણ્હસ્સ. યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય.

‘‘સમ્મતા સા સીમા સઙ્ઘેન તિચીવરેન અવિપ્પવાસા ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચ, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (મહાવ. ૧૪૩).

એત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૪૪) ચ નિગમનગરાનમ્પિ ગામેનેવ સઙ્ગહો વેદિતબ્બો. ગામૂપચારોતિ પરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપો, અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપોકાસો. ઇમેસુ પન ગામગામૂપચારેસુ અધિટ્ઠિતતેચીવરિકો ભિક્ખુ પરિહારં ન લભતિ. અયઞ્હિ અવિપ્પવાસસીમા ‘‘ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચા’’તિ વુત્તત્તા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચ ¶ ન ઓત્થરતિ, સમાનસંવાસકસીમાવ ઓત્થરતિ. સમાનસંવાસકસીમા ચેત્થ અત્તનો ધમ્મતાય ગચ્છતિ, અવિપ્પવાસસીમા પન યત્થ સમાનસંવાસકસીમા, તત્થેવ ગચ્છતિ. ન હિ તસ્સા વિસું નિમિત્તકિત્તનં અત્થિ, તત્થ સચે અવિપ્પવાસાય સમ્મુતિકાલે ગામો અત્થિ, તં સા ન ઓત્થરતિ ¶ . સચે પન સમ્મતાય સીમાય પચ્છા ગામો નિવિસતિ, સોપિ સીમસઙ્ખ્યંયેવ ગચ્છતિ. યથા ચ પચ્છા નિવિટ્ઠો, એવં પઠમં નિવિટ્ઠસ્સ પચ્છા વડ્ઢિતપ્પદેસોપિ સીમસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ. સચે સીમાસમ્મુતિકાલે ગેહાનિ કતાનિ, ‘‘પવિસિસ્સામા’’તિ આલયોપિ અત્થિ, મનુસ્સા પન અપ્પવિટ્ઠા, પોરાણકગામં વા સચે ગેહમેવ છડ્ડેત્વા અઞ્ઞત્થ ગતા, અગામોયેવ એસ, સીમા ઓત્થરતિ. સચે પન એકમ્પિ કુલં પવિટ્ઠં વા અગતં વા અત્થિ, ગામોયેવ, સીમા ન ઓત્થરતિ. અયમેત્થ સઙ્ખેપો.

૧૬૨. અયં પન વિત્થારો (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૩૮) સીમં બન્ધિતુકામેન હિ સામન્તવિહારેસુ ભિક્ખૂ તસ્સ તસ્સ વિહારસ્સ સીમાપરિચ્છેદં પુચ્છિત્વા બદ્ધસીમવિહારાનં સીમાય સીમન્તરિકં, અબદ્ધસીમવિહારાનં સીમાય ઉપચારં ઠપેત્વા દિસાચારિકભિક્ખૂનં નિસ્સઞ્ચારસમયે સચે એકસ્મિં ગામખેત્તે સીમં બન્ધિતુકામા, યે તત્થ બદ્ધસીમવિહારા, તેસુ ભિક્ખૂનં ‘‘મયં અજ્જ સીમં બન્ધિસ્સામ, તુમ્હે સકસીમાય પરિચ્છેદતો મા નિક્ખમિત્થા’’તિ પેસેતબ્બં. યે અબદ્ધસીમવિહારા, તેસુ ભિક્ખૂ એકજ્ઝં સન્નિપાતેતબ્બા, છન્દારહાનં છન્દો આહરાપેતબ્બો. ‘‘સચે અઞ્ઞાનિપિ ગામખેત્તાનિ અન્તોકાતુકામા, તેસુ ગામેસુ યે ભિક્ખૂ વસન્તિ, તેહિપિ આગન્તબ્બં, અનાગચ્છન્તાનં છન્દો આહરિતબ્બો’’તિ મહાસુમત્થેરો આહ. મહાપદુમત્થેરો પન ‘‘નાનાગામખેત્તાનિ નામ પાટિયેક્કં બદ્ધસીમસદિસાનિ, ન તતો છન્દપારિસુદ્ધિ આગચ્છતિ, અન્તોનિમિત્તગતેહિ પન ભિક્ખૂહિ આગન્તબ્બ’’ન્તિ વત્વા પુન આહ ‘‘સમાનસંવાસકસીમાસમ્મન્નનકાલે આગમનમ્પિ અનાગમનમ્પિ વટ્ટતિ, અવિપ્પવાસસીમાસમ્મન્નનકાલે પન અન્તોનિમિત્તગતેહિ આગન્તબ્બં, અનાગચ્છન્તાનં છન્દો આહરિતબ્બો’’તિ.

એવં સન્નિપતિતેસુ ભિક્ખૂસુ છન્દારહાનં છન્દે આહટે તેસુ તેસુ મગ્ગેસુ નદીતિત્થગામદ્વારાદીસુ ચ આગન્તુકભિક્ખૂનં સીઘં સીઘં હત્થપાસનયનત્થઞ્ચેવ બહિસીમકરણત્થઞ્ચ આરામિકે ચેવ સમણુદ્દેસે ચ ¶ ઠપેત્વા ભેરિસઞ્ઞં વા સઙ્ખસઞ્ઞં વા કત્વા નિમિત્તકિત્તનાનન્તરં વુત્તાય ‘‘સુણાતુ મે ભન્તે સઙ્ઘો’’તિઆદિકાય કમ્મવાચાય સીમા બન્ધિતબ્બા. કમ્મવાચાપરિયોસાનેયેવ નિમિત્તાનિ બહિકત્વા હેટ્ઠા પથવીસન્ધારકં ઉદકપરિયન્તં કત્વા સીમા ગતા હોતિ.

૧૬૩. ઇમં પન સમાનસંવાસકસીમં સમ્મન્નન્તેહિ પબ્બજ્જૂપસમ્પદાદીનં સઙ્ઘકમ્માનં સુખકરણત્થં પઠમં ખણ્ડસીમા બન્ધિતબ્બા. તં પન બન્ધન્તેહિ વત્તં જાનિતબ્બં. સચે હિ બોધિચેતિયભત્તસાલાદીનિ ¶ સબ્બવત્થૂનિ પતિટ્ઠાપેત્વા કતવિહારે બન્ધન્તિ, વિહારમજ્ઝે બહૂનં સમોસરણટ્ઠાને અબન્ધિત્વા વિહારપચ્ચન્તે વિવિત્તોકાસે બન્ધિતબ્બા. અકતવિહારે બન્ધન્તેહિ બોધિચેતિયાદીનં સબ્બવત્થૂનં ઠાનં સલ્લક્ખેત્વા યથા પતિટ્ઠિતેસુ વત્થૂસુ વિહારપચ્ચન્તે વિવિત્તોકાસે હોતિ, એવં બન્ધિતબ્બા. સા હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન સચે એકવીસતિ ભિક્ખૂ ગણ્હાતિ, વટ્ટતિ, તતો ઓરં ન વટ્ટતિ, પરં ભિક્ખુસહસ્સં ગણ્હન્તીપિ વટ્ટતિ. તં બન્ધન્તેહિ સીમમાળકસ્સ સમન્તા નિમિત્તુપગા પાસાણા ઠપેતબ્બા, ન ખણ્ડસીમાય ઠિતેહિ મહાસીમા બન્ધિતબ્બા, ન મહાસીમાય ઠિતેહિ ખણ્ડસીમા, ખણ્ડસીમાયમેવ પન ઠત્વા ખણ્ડસીમા બન્ધિતબ્બા.

તત્રાયં બન્ધનવિધિ – સમન્તા ‘‘એસો પાસાણો નિમિત્ત’’ન્તિ એવં નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા કમ્મવાચાય સીમા સમ્મન્નિતબ્બા. અથ તસ્સા એવ દળ્હીકમ્મત્થં અવિપ્પવાસકમ્મવાચા કાતબ્બા. એવઞ્હિ ‘‘સીમં સમૂહનિસ્સામા’’તિ આગતા સમૂહનિતું ન સક્ખિસ્સન્તિ. સીમં સમ્મન્નિત્વા બહિ સીમન્તરિકપાસાણા ઠપેતબ્બા. સીમન્તરિકા પચ્છિમકોટિયા એકરતનપ્પમાણા વટ્ટતિ. ‘‘વિદત્થિપ્પમાણાપિ વટ્ટતી’’તિ કુરુન્દિયં, ‘‘ચતુરઙ્ગુલપ્પમાણાપિ વટ્ટતી’’તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. સચે પન વિહારો મહા હોતિ, દ્વેપિ તિસ્સોપિ તતુત્તરિમ્પિ ખણ્ડસીમાયો બન્ધિતબ્બા.

એવં ખણ્ડસીમં સમ્મન્નિત્વા મહાસીમસમ્મુતિકાલે ખણ્ડસીમતો નિક્ખમિત્વા મહાસીમાયં ઠત્વા સમન્તા અનુપરિયાયન્તેહિ સીમન્તરિકપાસાણા કિત્તેતબ્બા, તતો અવસેસનિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા હત્થપાસં અવિજહન્તેહિ કમ્મવાચાય સમાનસંવાસકસીમં સમ્મન્નિત્વા તસ્સા દળ્હીકમ્મત્થં અવિપ્પવાસકમ્મવાચાપિ કાતબ્બા. એવઞ્હિ ‘‘સીમં સમૂહનિસ્સામા’’તિ આગતા સમૂહનિતું ન સક્ખિસ્સન્તિ. સચે પન ખણ્ડસીમાય ¶ નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા તતો સીમન્તરિકાય નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા મહાસીમાય નિમિત્તાનિ કિત્તેન્તિ, એવં તીસુ ઠાનેસુ નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા યં સીમં ઇચ્છન્તિ, તં પઠમં બન્ધિતું વટ્ટતિ. એવં સન્તેપિ યથાવુત્તનયેન ખણ્ડસીમતોવ પટ્ઠાય બન્ધિતબ્બા. એવં બદ્ધાસુ પન સીમાસુ ખણ્ડસીમાય ઠિતા ભિક્ખૂ મહાસીમાય કમ્મં કરોન્તાનં ન કોપેન્તિ, મહાસીમાય વા ઠિતા ખણ્ડસીમાય કરોન્તાનં, સીમન્તરિકાય પન ઠિતા ઉભિન્નમ્પિ ન કોપેન્તિ. ગામખેત્તે ઠત્વા કમ્મં કરોન્તાનં પન સીમન્તરિકાય ઠિતા કોપેન્તિ. સીમન્તરિકા હિ ગામખેત્તં ભજતિ.

સીમા ¶ ચ નામેસા ન કેવલા પથવીતલેયેવ બદ્ધા બદ્ધા નામ હોતિ, અથ ખો પિટ્ઠિપાસાણેપિ કુટિગેહેપિ લેણેપિ પાસાદેપિ પબ્બતમત્થકેપિ બદ્ધા બદ્ધાયેવ હોતિ. તત્થ પિટ્ઠિપાસાણે બન્ધન્તેહિ પાસાણપિટ્ઠિયં રાજિં વા કોટ્ટેત્વા ઉદુક્ખલં વા ખણિત્વા નિમિત્તં ન કાતબ્બં, નિમિત્તુપગપાસાણે ઠપેત્વા નિમિત્તાનિ કિત્તેતબ્બાનિ. કમ્મવાચાપરિયોસાને સીમા પથવીસન્ધારકં ઉદકપરિયન્તં કત્વા ઓતરતિ. નિમિત્તપાસાણા યથાઠાને ન તિટ્ઠન્તિ, તસ્મા સમન્તતો રાજિ વા ઉપટ્ઠાપેતબ્બા, ચતૂસુ વા કોણેસુ પાસાણા વિજ્ઝિતબ્બા, ‘‘અયં સીમાપરિચ્છેદો’’તિ વત્વા અક્ખરાનિ વા છિન્દિતબ્બાનિ. કેચિ ઉસૂયકા ‘‘સીમં ઝાપેસ્સામા’’તિ અગ્ગિં દેન્તિ, પાસાણાવ ઝાયન્તિ, ન સીમા.

કુટિગેહેપિ ભિત્તિં અકિત્તેત્વા એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસટ્ઠાનં અન્તોકરિત્વા પાસાણનિમિત્તાનિ ઠપેત્વા સીમા સમ્મન્નિતબ્બા, અન્તોકુટ્ટમેવ સીમા હોતિ. સચે અન્તોકુટ્ટે એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસો નત્થિ, પમુખે નિમિત્તપાસાણે ઠપેત્વા સમ્મન્નિતબ્બા. સચે એવમ્પિ નપ્પહોતિ, બહિ નિબ્બોદકપતનટ્ઠાનેપિ નિમિત્તાનિ ઠપેત્વા સમ્મન્નિતબ્બા. એવં સમ્મતાય પન સબ્બં કુટિગેહં સીમટ્ઠમેવ હોતિ.

ચતુભિત્તિયલેણેપિ બન્ધન્તેહિ કુટ્ટં અકિત્તેત્વા પાસાણાવ કિત્તેતબ્બા, અન્તો ઓકાસે અસતિ પમુખેપિ નિમિત્તાનિ ઠપેતબ્બાનિ, એવં લેણસ્સ અન્તો ચ બહિ ચ સીમા હોતિ.

ઉપરિપાસાદેપિ ¶ ભિત્તિં અકિત્તેત્વા અન્તોપાસાણે ઠપેત્વા સીમા સમ્મન્નિતબ્બા. સચે નપ્પહોતિ, પમુખેપિ પાસાણે ઠપેત્વા સમ્મન્નિતબ્બા. એવં સમ્મતા ઉપરિપાસાદેયેવ હોતિ, હેટ્ઠા ન ઓતરતિ. સચે પન બહૂસુ થમ્ભેસુ તુલાનં ઉપરિ કતપાસાદસ્સ હેટ્ઠિમતલે કુટ્ટો યથા નિમિત્તાનં અન્તો હોતિ, એવં ઉટ્ઠહિત્વા તુલારુક્ખેહિ એકસમ્બન્ધો ઠિતો, હેટ્ઠાપિ ઓતરતિ, એકથમ્ભપાસાદસ્સ પન ઉપરિતલે બદ્ધા સીમા. સચે થમ્ભમત્થકે એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસો હોતિ, હેટ્ઠા ઓતરતિ. સચે પાસાદભિત્તિતો નિગ્ગતેસુ નિય્યૂહકાદીસુ પાસાણે ઠપેત્વા સીમં બન્ધન્તિ, પાસાદભિત્તિ અન્તોસીમાય હોતિ. હેટ્ઠા પનસ્સા ઓતરણાનોતરણં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.

હેટ્ઠાપાસાદે કિત્તેન્તેહિપિ ભિત્તિ ચ રુક્ખત્થમ્ભા ચ ન કિત્તેતબ્બા, ભિત્તિલગ્ગે પન પાસાણત્થમ્ભે કિત્તેતું વટ્ટતિ. એવં કિત્તિતા સીમા હેટ્ઠાપાસાદસ્સ પરિયન્તથમ્ભાનં અન્તોયેવ હોતિ. સચે પન હેટ્ઠાપાસાદસ્સ કુટ્ટો ઉપરિમતલેન સમ્બદ્ધો હોતિ, ઉપરિપાસાદમ્પિ ¶ અભિરુહતિ. સચે પાસાદસ્સ બહિ નિબ્બોદકપતનટ્ઠાને નિમિત્તાનિ કરોન્તિ, સબ્બો પાસાદો સીમટ્ઠો હોતિ.

પબ્બતમત્થકે તલં હોતિ એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસારહં, તત્થ પિટ્ઠિપાસાણે વિય સીમં બન્ધન્તિ, હેટ્ઠાપબ્બતેપિ તેનેવ પરિચ્છેદેન સીમા ઓતરતિ. તાલમૂલકપબ્બતેપિ ઉપરિ સીમા બદ્ધા હેટ્ઠા ઓતરતેવ. યો પન વિતાનસણ્ઠાનો હોતિ, ઉપરિ એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસો અત્થિ, હેટ્ઠા નત્થિ, તસ્સુપરિ બદ્ધા સીમા હેટ્ઠા ન ઓતરતિ. એવં મુદિઙ્ગસણ્ઠાનો વા હોતુ પણવસણ્ઠાનો વા, યસ્સ હેટ્ઠા વા મજ્ઝે વા સીમપ્પમાણં નત્થિ, તસ્સ ઉપરિ બદ્ધા સીમા હેટ્ઠા ન ઓતરતિ. યસ્સ પન દ્વે કૂટાનિ આસન્ને ઠિતાનિ, એકસ્સપિ ઉપરિ સીમપ્પમાણં નપ્પહોતિ, તસ્સ કૂટન્તરં ચિનિત્વા વા પૂરેત્વા વા એકાબદ્ધં કત્વા ઉપરિ સીમા સમ્મન્નિતબ્બા. એકો સપ્પફણસદિસો પબ્બતો, તસ્સ ઉપરિ સીમપ્પમાણસ્સ અત્થિતાય સીમં બન્ધન્તિ, તસ્સ ચે હેટ્ઠા આકાસપબ્ભારં હોતિ, સીમા ન ઓતરતિ. સચે પનસ્સ વેમજ્ઝે સીમપ્પમાણો સુસિરપાસાણો હોતિ, ઓતરતિ, સો ચ પાસાણો સીમટ્ઠોયેવ હોતિ. અથાપિસ્સ હેટ્ઠાલેણસ્સ કુટ્ટો અગ્ગકોટિં આહચ્ચ તિટ્ઠતિ ¶ , ઓતરતિ, હેટ્ઠા ચ ઉપરિ ચ સીમાયેવ હોતિ. સચે પન હેટ્ઠા ઉપરિમસ્સ સીમાપરિચ્છેદસ્સ પારતો અન્તોલેણં હોતિ, બહિ સીમા ન ઓતરતિ. અથાપિ ઉપરિમસ્સ સીમાપરિચ્છેદસ્સ ઓરતો બહિ લેણં હોતિ, અન્તો સીમા ન ઓતરતિ. અથાપિ ઉપરિ સીમાપરિચ્છેદો ખુદ્દકો, હેટ્ઠા લેણં મહન્તં સીમાપરિચ્છેદમતિક્કમિત્વા ઠિતં, સીમા ઉપરિયેવ હોતિ, હેટ્ઠા ન ઓતરતિ. યદિ પન લેણં ખુદ્દકં સબ્બપચ્છિમસીમાપરિમાણં, ઉપરિ સીમા મહતી નં અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિતા, સીમા ઓતરતિ. અથ લેણં અતિખુદ્દકં સીમપ્પમાણં ન હોતિ, સીમા ઉપરિયેવ હોતિ, હેટ્ઠા ન ઓતરતિ. સચે તતો ઉપડ્ઢં ભિજ્જિત્વા પતતિ, સીમપ્પમાણં ચેપિ હોતિ, બહિ પતિતં અસીમા. અપતિતં પન યદિ સીમપ્પમાણં, સીમા હોતિયેવ.

ખણ્ડસીમા ચ નીચવત્થુકા હોતિ, તં પૂરેત્વા ઉચ્ચવત્થુકં કરોન્તિ, સીમાયેવ. સીમાય ગેહં કરોન્તિ, સીમટ્ઠકમેવ હોતિ. સીમાય પોક્ખરણિં ખણન્તિ, સીમાયેવ. ઓઘો સીમામણ્ડલં ઓત્થરિત્વા ગચ્છતિ, સીમામાળકે અટ્ટં બન્ધિત્વા કમ્મં કાતું વટ્ટતિ. સીમાય હેટ્ઠા ઉમઙ્ગનદી હોતિ, ઇદ્ધિમા ભિક્ખુ તત્થ નિસીદતિ. સચે સા નદી પઠમં ગતા, સીમા પચ્છા બદ્ધા, કમ્મં ન કોપેતિ. અથ પઠમં સીમા બદ્ધા, પચ્છા નદી ગતા, કમ્મં કોપેતિ, હેટ્ઠાપથવીતલે ઠિતો પન કોપેતિયેવ.

સીમામાળકે ¶ વટરુક્ખો હોતિ, તસ્સ સાખા વા તતો નિગ્ગતપારોહો વા મહાસીમાય પથવીતલં વા તત્થજાતરુક્ખાદીનિ વા આહચ્ચ તિટ્ઠતિ, મહાસીમં વા સોધેત્વા કમ્મં કાતબ્બં, તે વા સાખાપારોહા છિન્દિત્વા બહિટ્ઠકા કાતબ્બા. અનાહચ્ચ ઠિતસાખાદીસુ આરુળ્હભિક્ખૂ હત્થપાસં આનેતબ્બા. એવં મહાસીમાય જાતરુક્ખસ્સ સાખા વા પારોહો વા વુત્તનયેનેવ સીમામાળકે પતિટ્ઠાતિ, વુત્તનયેનેવ સીમં સોધેત્વા વા કમ્મં કાતબ્બં, તે વા સાખાપારોહા છિન્દિત્વા બહિટ્ઠકા કાતબ્બા. સચે માળકે કમ્મે કરિયમાને કોચિ ભિક્ખુ માળકસ્સ અન્તો પવિસિત્વા વેહાસં ઠિતસાખાય નિસીદતિ, પાદા વાસ્સ ભૂમિગતા હોન્તિ, નિવાસનપારુપનં વા ભૂમિં ફુસતિ, કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ. પાદે પન નિવાસનપારુપનઞ્ચ ઉક્ખિપાપેત્વા કાતું કમ્મં વટ્ટતિ, ઇદઞ્ચ ¶ લક્ખણં પુરિમનયેપિ વેદિતબ્બં. અયં પન વિસેસો – તત્ર ઉક્ખિપાપેત્વા કાતું ન વટ્ટતિ, હત્થપાસમેવ આનેતબ્બો. સચે અન્તોસીમતો પબ્બતો અબ્ભુગ્ગચ્છતિ, તત્રટ્ઠો ભિક્ખુ હત્થપાસં આનેતબ્બો. ઇદ્ધિયા અન્તોપબ્બતં પવિટ્ઠેપિ એસેવ નયો. બજ્ઝમાના એવ હિ સીમા પમાણરહિતં પદેસં ન ઓતરતિ, બદ્ધાય સીમાય જાતં યં કિઞ્ચિ યત્થ કત્થચિ એકસમ્બન્ધેન ગતં સીમાસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતીતિ.

તિયોજનપરમં પન સીમં સમ્મન્નન્તેન મજ્ઝે ઠત્વા યથા ચતૂસુપિ દિસાસુ દિયડ્ઢદિયડ્ઢયોજનં હોતિ, એવં સમ્મન્નિતબ્બા. સચે પન મજ્ઝે ઠત્વા એકેકદિસતો તિયોજનં કરોન્તિ, છયોજનં હોતીતિ ન વટ્ટતિ. ચતુરસ્સં વા તિકોણં વા સમ્મન્નન્તેન યથા કોણતો કોણં તિયોજનં હોતિ, એવં સમ્મન્નિતબ્બા. સચે હિ યેન કેનચિ પરિયન્તેન કેસગ્ગમત્તમ્પિ તિયોજનં અતિક્કામેતિ, આપત્તિઞ્ચ આપજ્જતિ, સીમા ચ અસીમા હોતિ.

૧૬૪. ‘‘ન, ભિક્ખવે, નદીપારસીમા સમ્મન્નિતબ્બા, યો સમ્મન્નેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૪૦) વચનતો નદીપારસીમા ન સમ્મન્નિતબ્બા. યત્ર પન ધુવનાવા વા ધુવસેતુ વા અભિમુખતિત્થેયેવ અત્થિ, એવરૂપં નદીપારસીમં સમ્મન્નિતું વટ્ટતિ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યત્થસ્સ ધુવનાવા વા ધુવસેતુ વા, એવરૂપં નદીપારસીમં સમ્મન્નિતુ’’ન્તિ હિ વુત્તં. સચે ધુવનાવા વા ધુવસેતુ વા અભિમુખતિત્થે નત્થિ, ઈસકં ઉદ્ધં અભિરુહિત્વા અધો વા ઓરોહિત્વા અત્થિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ. કરવિકતિસ્સત્થેરો પન ‘‘ગાવુતમત્તબ્ભન્તરેપિ વટ્ટતી’’તિ આહ.

ઇમઞ્ચ પન નદીપારસીમં સમ્મન્નન્તેન એકસ્મિઞ્ચ તીરે ઠત્વા ઉપરિસોતે નદીતીરે નિમિત્તં કિત્તેત્વા તતો પટ્ઠાય અત્તાનં પરિક્ખિપન્તેન યત્તકં પરિચ્છેદં ઇચ્છતિ, તસ્સ પરિયોસાને ¶ અધોસોતેપિ નદીતીરે નિમિત્તં કિત્તેત્વા પરતીરે સમ્મુખટ્ઠાને નદીતીરે નિમિત્તં કિત્તેતબ્બં. તતો પટ્ઠાય યત્તકં પરિચ્છેદં ઇચ્છતિ, તસ્સ વસેન યાવ ઉપરિસોતે પઠમં કિત્તિતનિમિત્તસ્સ સમ્મુખા નદીતીરે નિમિત્તં, તાવ કિત્તેત્વા પચ્ચાહરિત્વા પઠમકિત્તિતનિમિત્તેન સદ્ધિં ઘટેતબ્બં. અથ સબ્બનિમિત્તાનં અન્તો ઠિતે ભિક્ખૂ હત્થપાસગતે કત્વા કમ્મવાચાય ¶ સીમા સમ્મન્નિતબ્બા. નદિયા ઠિતા અનાગતાપિ કમ્મં ન કોપેન્તિ, સમ્મુતિપરિયોસાને ઠપેત્વા નદિં નિમિત્તાનં અન્તો પરતીરે ચ ઓરિમતીરે ચ એકસીમા હોતિ, નદી પન બદ્ધસીમાસઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ. વિસું નદીસીમા એવ હિ સા.

સચે અન્તોનદિયં દીપકો હોતિ, તં અન્તોસીમાય કાતુકામેન પુરિમનયેનેવ અત્તના ઠિતતીરે નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા દીપકસ્સ ઓરિમન્તે ચ પારિમન્તે ચ નિમિત્તં કિત્તેતબ્બં. અથ પરતીરે નદિયા ઓરિમતીરે નિમિત્તસ્સ સમ્મુખટ્ઠાને નિમિત્તં કિત્તેત્વા તતો પટ્ઠાય પુરિમનયેનેવ યાવ ઉપરિસોતે પઠમં કિત્તિતનિમિત્તસ્સ સમ્મુખા નિમિત્તં, તાવ કિત્તેતબ્બં. અથ દીપકસ્સ પારિમન્તે ચ ઓરિમન્તે ચ નિમિત્તં કિત્તેત્વા પચ્ચાહરિત્વા પઠમં કિત્તિતનિમિત્તેન સદ્ધિં ઘટેતબ્બં. અથ દ્વીસુ તીરેસુ દીપકેસુ ચ ભિક્ખૂ સબ્બે હત્થપાસગતે કત્વા કમ્મવાચાય સીમા સમ્મન્નિતબ્બા, નદિયં ઠિતા અનાગચ્છન્તાપિ કમ્મં ન કોપેન્તિ, સમ્મુતિપરિયોસાને ઠપેત્વા નદિં નિમિત્તાનં અન્તો તીરદ્વયઞ્ચ દીપકો ચ એકસીમા હોતિ, નદી પન નદીસીમાયેવ.

સચે પન દીપકો વિહારસીમાપરિચ્છેદતો ઉદ્ધં વા અધો વા અધિકતરો હોતિ, અથ વિહારસીમાપરિચ્છેદનિમિત્તસ્સ ઉજુકમેવ સમ્મુખીભૂતે દીપકસ્સ ઓરિમન્તે નિમિત્તં કિત્તેત્વા તતો પટ્ઠાય દીપકસિખરં પરિક્ખિપન્તેન પુન દીપકસ્સ ઓરિમન્તે નિમિત્તસમ્મુખે પારિમન્તે નિમિત્તં કિત્તેતબ્બં. તતો પરં પુરિમનયેનેવ પરતીરે સમ્મુખનિમિત્તમાદિં કત્વા પરતીરે નિમિત્તાનિ ચ દીપકસ્સ પારિમન્તઓરિમન્તે નિમિત્તાનિ ચ કિત્તેત્વા પઠમકિત્તિતનિમિત્તેન સદ્ધિં ઘટના કાતબ્બા. એવં કિત્તેત્વા સમ્મતા સીમા પબ્બતસણ્ઠાના હોતિ. સચે પન દીપકો વિહારસીમાપરિચ્છેદતો ઉદ્ધમ્પિ અધોપિ અધિકતરો હોતિ, પુરિમનયેનેવ દીપકસ્સ ઉભોપિ સિખરાનિ પરિક્ખિપિત્વા નિમિત્તાનિ કિત્તેન્તેન નિમિત્તઘટના કાતબ્બા. એવં કિત્તેત્વા સમ્મતા સીમા મુદિઙ્ગસણ્ઠાના હોતિ. સચે દીપકો વિહારસીમાપરિચ્છેદસ્સ અન્તો ખુદ્દકો હોતિ, સબ્બપઠમેન નયેન દીપકે નિમિત્તાનિ કિત્તેતબ્બાનિ. એવં કિત્તેત્વા સમ્મતા સીમા પણવસણ્ઠાના હોતિ. એવં તાવ સીમાબન્ધનં વેદિતબ્બં.

૧૬૫. એવં ¶ બદ્ધા પન સીમા કદા અસીમા હોતીતિ? યદા સઙ્ઘો સીમં સમૂહનતિ, તદા અસીમા હોતિ. કથં પનેસા સમૂહનિતબ્બાતિ? ‘‘સીમં ¶ , ભિક્ખવે, સમ્મન્નન્તેન પઠમં સમાનસંવાસસીમા સમ્મન્નિતબ્બા, પચ્છા તિચીવરેન અવિપ્પવાસો સમ્મન્નિતબ્બો. સીમં, ભિક્ખવે, સમૂહનન્તેન પઠમં તિચીવરેન અવિપ્પવાસો સમૂહન્તબ્બો, પચ્છા સમાનસંવાસસીમા સમૂહન્તબ્બા’’તિ વચનતો પઠમં અવિપ્પવાસો સમૂહનિતબ્બો, પચ્છા સીમા સમૂહનિતબ્બાતિ. કથં? બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો –

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યો સો સઙ્ઘેન તિચીવરેન અવિપ્પવાસો સમ્મતો, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો તં તિચીવરેન અવિપ્પવાસં સમૂહનેય્ય, એસા ઞત્તિ.

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યો સો સઙ્ઘેન તિચીવરેન અવિપ્પવાસો સમ્મતો, સઙ્ઘો તં તિચીરેન અવિપ્પવાસં સમૂહનતિ. યસ્સાયસ્મતો ખમતિ એતસ્સ તિચીવરેન અવિપ્પવાસસ્સ સમુગ્ઘાતો, સો તુણ્હસ્સ. યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય.

‘‘સમૂહતો સો સઙ્ઘેન તિચીવરેન અવિપ્પવાસો, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (મહાવ. ૧૪૫) –

એવં તાવ અવિપ્પવાસો સમૂહનિતબ્બો.

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યા સા સઙ્ઘેન સીમા સમ્મતા સમાનસંવાસા એકૂપોસથા, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો તં સીમં સમૂહનેય્ય સમાનસંવાસં એકૂપોસથં, એસા ઞત્તિ.

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યા સા સઙ્ઘેન સીમા સમ્મતા સમાનસંવાસા એકૂપોસથા, સઙ્ઘો તં સીમં સમૂહનતિ સમાનસંવાસં એકૂપોસથં. યસ્સાયસ્મતો ખમતિ એતિસ્સા સીમાય સમાનસંવાસાય એકૂપોસથાય સમુગ્ઘાતો, સો તુણ્હસ્સ. યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય.

‘‘સમૂહતા ¶ સા સીમા સઙ્ઘેન સમાનસંવાસા એકૂપોસથા, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (મહાવ. ૧૪૬) –

સમૂહનન્તેન પન ભિક્ખુના વત્તં જાનિતબ્બં. તત્રિદં વત્તં (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૪૪) – ખણ્ડસીમાય ઠત્વા અવિપ્પવાસસીમા ન સમૂહન્તબ્બા, તથા અવિપ્પવાસસીમાય ઠત્વા ખણ્ડસીમાપિ. ખણ્ડસીમાય પન ઠિતેન ખણ્ડસીમાવ સમૂહનિતબ્બા, તથા ઇતરાય ઠિતેન ઇતરા. સીમં નામ દ્વીહિ કારણેહિ સમૂહનન્તિ પકતિયા ખુદ્દકં પુન આવાસવડ્ઢનત્થાય મહતિં વા કાતું, પકતિયા મહતિં પુન અઞ્ઞેસં વિહારોકાસદાનત્થાય ખુદ્દકં વા કાતું. તત્થ સચે ખણ્ડસીમઞ્ચ અવિપ્પવાસસીમઞ્ચ જાનન્તિ, સમૂહનિતુઞ્ચેવ બન્ધિતુઞ્ચ સક્ખિસ્સન્તિ. ખણ્ડસીમં પન જાનન્તા અવિપ્પવાસં અજાનન્તાપિ સમૂહનિતુઞ્ચેવ બન્ધિતુઞ્ચ સક્ખિસ્સન્તિ. ખણ્ડસીમં અજાનન્તા અવિપ્પવાસંયેવ જાનન્તા ચેતિયઙ્ગણબોધિયઙ્ગણઉપઓસથાગારાદીસુ નિરાસઙ્કટ્ઠાનેસુ ઠત્વા અપ્પેવ નામ સમૂહનિતું સક્ખિસ્સન્તિ, પટિબન્ધિતું પન ન સક્ખિસ્સન્તેવ. સચે બન્ધેય્યું, સીમાસમ્ભેદં કત્વા વિહારં અવિહારં કરેય્યું, તસ્મા ન સમૂહનિતબ્બા. યે પન ઉભોપિ ન જાનન્તિ, તે નેવ સમૂહનિતું, ન બન્ધિતું સક્ખિસ્સન્તિ. અયઞ્હિ સીમા નામ કમ્મવાચાય વા અસીમા હોતિ સાસનન્તરધાનેન વા, ન ચ સક્કા સીમં અજાનન્તેહિ કમ્મવાચા કાતું, તસ્મા ન સમૂહનિતબ્બા, સાધુકં પન ઞત્વાયેવ સમૂહનિતબ્બા ચેવ બન્ધિતબ્બા ચાતિ. અયં તાવ બદ્ધસીમાય વિનિચ્છયો.

૧૬૬. અબદ્ધસીમા પન ગામસીમા સત્તબ્ભન્તરસીમા ઉદકુક્ખેપસીમાતિ તિવિધા. તત્થ યાવતા એકં ગામખેત્તં, અયં ગામસીમા નામ, ગામગ્ગહણેન ચેત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૪૭) નગરમ્પિ નિગમમ્પિ ગહિતમેવ હોતિ. તત્થ યત્તકે પદેસે તસ્સ તસ્સ ગામસ્સ ગામભોજકા બલિં લભન્તિ, સો પદેસો અપ્પો વા હોતુ મહન્તો વા, ગામસીમાત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. નગરનિગમસીમાસુપિ એસેવ નયો. યમ્પિ એકસ્મિંયેવ ગામખેત્તે એકં પદેસં ‘‘અયં વિસુંગામો હોતૂ’’તિ પરિચ્છિન્દિત્વા રાજા કસ્સચિ દેતિ, સોપિ વિસુંગામસીમા હોતિયેવ, તસ્મા સા ચ ઇતરા ચ પકતિગામનગરનિગમસીમા ¶ બદ્ધસીમાસદિસાયેવ હોન્તિ, કેવલં પન તિચીવરવિપ્પવાસપરિહારં ન લભન્તિ.

અગામકે પન અરઞ્ઞે સમન્તા સત્તબ્ભન્તરા સત્તબ્ભન્તરસીમા નામ. તત્થ અગામકં નામ અરઞ્ઞં વિઞ્ઝાટવીઆદીસુ વા સમુદ્દમજ્ઝે વા મચ્છબન્ધાનં અગમનપથે દીપકેસુ લબ્ભતિ. સમન્તા સત્તબ્ભન્તરાતિ મજ્ઝે ઠિતાનં સબ્બદિસાસુ સત્તબ્ભન્તરા વિનિબ્બેધેન ચુદ્દસ હોન્તિ. તત્થ એકં અબ્ભન્તરં અટ્ઠવીસતિહત્થપ્પમાણં હોતિ. અયઞ્ચ સીમા પરિસવસેન વડ્ઢતિ ¶ , તસ્મા સમન્તા પરિસપરિયન્તતો પટ્ઠાય અબ્ભન્તરપરિચ્છેદો કાતબ્બો. સચે પન દ્વે સઙ્ઘા વિસું ઉપોસથં કરોન્તિ, દ્વિન્નં સત્તબ્ભન્તરાનં અન્તરે અઞ્ઞમેકં અબ્ભન્તરં ઉપચારત્થાય ઠપેતબ્બં.

૧૬૭. યા પનેસા ‘‘સબ્બા, ભિક્ખવે, નદી અસીમા, સબ્બો સમુદ્દો અસીમો, સબ્બો જાતસ્સરો અસીમો’’તિ (મહાવ. ૧૪૭) એવં નદીઆદીનં બદ્ધસીમભાવં પટિક્ખિપિત્વા પુન ‘‘નદિયા વા, ભિક્ખવે, સમુદ્દે વા જાતસ્સરે વા યં મજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ સમન્તા ઉદકુક્ખેપા, અયં તત્થ સમાનસંવાસા એકૂપોસથા’’તિ (મહાવ. ૧૪૭) વુત્તા, અયં ઉદકુક્ખેપસીમા નામ. તત્થ નદી નદીનિમિત્તે વુત્તલક્ખણાવ, સમુદ્દોપિ પાકટોયેવ. યો પન યેન કેનચિ ખણિત્વા અકતો સયંજાતો સોબ્ભો સમન્તતો આગતેન ઉદકેન પૂરિતો તિટ્ઠતિ, યત્થ નદિયં વુત્તપ્પકારે વસ્સકાલે ઉદકં સન્તિટ્ઠતિ, અયં જાતસ્સરો નામ. યોપિ નદિં વા સમુદ્દં વા ભિન્દિત્વા નિક્ખન્તઉદકેન ખતો સોબ્ભો એતં લક્ખણં પાપુણાતિ, અયમ્પિ જાતસ્સરોયેવ. એતેસુ નદીઆદીસુ યં ઠાનં થામમજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ સમન્તતો ઉદકુક્ખેપેન પરિચ્છિન્નં, અયં ઉદકુક્ખેપસીમા નામ.

કથં પન ઉદકુક્ખેપો કાતબ્બોતિ? યથા અક્ખધુત્તા દારુગુળં ખિપન્તિ, એવં ઉદકં વા વાલુકં વા હત્થેન ગહેત્વા થામમજ્ઝિમેન પુરિસેન સબ્બથામેન ખિપિતબ્બં. યત્થ એવં ખિત્તં ઉદકં વા વાલુકા વા પતતિ, અયમેકો ઉદકુક્ખેપો, તસ્સ અન્તોહત્થપાસં વિજહિત્વા ઠિતો કમ્મં કોપેતિ. યાવ પરિસા વડ્ઢતિ, તાવ સીમાપિ વડ્ઢતિ, પરિસપરિયન્તતો ઉદકુક્ખેપોયેવ પમાણં, અયં પન એતેસં નદીઆદીનં ¶ અન્તોયેવ લબ્ભતિ, ન બહિ. તસ્મા નદિયા વા જાતસ્સરે વા યત્તકં પદેસં પકતિવસ્સકાલે ચતૂસુ માસેસુ ઉદકં ઓત્થરતિ, સમુદ્દે યસ્મિં પદેસે પકતિવીચિયો ઓસરિત્વા સણ્ઠહન્તિ, તતો પટ્ઠાય કપ્પિયભૂમિ, તત્થ ઠત્વા ઉપોસથાદિકમ્મં કાતું વટ્ટતિ, દુબ્બુટ્ઠિકાલે વા ગિમ્હે વા નદીજાતસ્સરેસુ સુક્ખેસુપિ સા એવ કપ્પિયભૂમિ. સચે પન સુક્ખે જાતસ્સરે વાપિં વા ખણન્તિ, વપ્પં વા કરોન્તિ, તં ઠાનં ગામખેત્તં હોતિ. યા પનેસા ‘‘કપ્પિયભૂમી’’તિ વુત્તા, તતો બહિ ઉદકુક્ખેપસીમા ન ગચ્છતિ, અન્તો ગચ્છતિ, તસ્મા તેસં અન્તો પરિસપરિયન્તતો પટ્ઠાય સમન્તા ઉદકુક્ખેપપરિચ્છેદો કાતબ્બો, અયમેત્થ સઙ્ખેપો.

અયં પન વિત્થારો – સચે નદી નાતિદીઘા હોતિ, પભવતો પટ્ઠાય યાવ મુખદ્વારા સબ્બત્થ સઙ્ઘો નિસીદતિ, ઉદકુક્ખેપસીમાય કમ્મં નત્થિ, સકલાપિ નદી એતેસંયેવ ભિક્ખૂનં પહોતિ ¶ . યં પન મહાસુમત્થેરેન વુત્તં ‘‘યોજનં પવત્તમાનાયેવ નદી, તત્રાપિ ઉપરિ અડ્ઢયોજનં પહાય હેટ્ઠા અડ્ઢયોજને કમ્મં કાતું વટ્ટતી’’તિ, તં મહાપદુમત્થેરેનેવ પટિક્ખિત્તં. ભગવતા હિ ‘‘તિમણ્ડલં પટિચ્છાદેત્વા યત્થ કત્થચિ ઉત્તરન્તિયા ભિક્ખુનિયા અન્તરવાસકો તેમિયતી’’તિ (પાચિ. ૬૯૨) ઇદં નદિયા પમાણં વુત્તં, ન યોજનં વા અડ્ઢયોજનં વા, તસ્મા યા ઇમસ્સ સુત્તસ્સ વસેન પુબ્બે વુત્તલક્ખણા નદી, તસ્સા પભવતો પટ્ઠાય સઙ્ઘકમ્મં કાતું વટ્ટતિ. સચે પનેત્થ બહૂ ભિક્ખૂ વિસું વિસું કમ્મં કરોન્તિ, સબ્બેહિ અત્તનો ચ અઞ્ઞેસઞ્ચ ઉદકુક્ખેપપરિચ્છેદસ્સ અન્તરા અઞ્ઞો ઉદકુક્ખેપો સીમન્તરિકત્થાય ઠપેતબ્બો, તતો અધિકં વટ્ટતિયેવ, ઊનં પન ન વટ્ટતીતિ વુત્તં. જાતસ્સરસમુદ્દેપિ એસેવ નયો.

નદિયા પન ‘‘કમ્મં કરિસ્સામા’’તિ ગતેહિ સચે નદી પરિપુણ્ણા હોતિ સમતિત્તિકા, ઉદકસાટિકં નિવાસેત્વા અન્તોનદિયંયેવ કમ્મં કાતબ્બં. સચે ન સક્કોન્તિ, નાવાયપિ ઠત્વા કાતબ્બં. ગચ્છન્તિયા પન નાવાય કાતું ન વટ્ટતિ. કસ્મા? ઉદકુક્ખેપમત્તમેવ હિ સીમા. તં નાવા સીઘમેવ અતિક્કમતિ, એવં સતિ અઞ્ઞિસ્સા સીમાય ઞત્તિ, અઞ્ઞિસ્સા અનુસાવના હોતિ, તસ્મા નાવં અરિત્તેન વા ઠપેત્વા પાસાણે ¶ વા લમ્બેત્વા અન્તોનદિયં જાતરુક્ખે વા બન્ધિત્વા કમ્મં કાતબ્બં. અન્તોનદિયં બદ્ધઅટ્ટકેપિ અન્તોનદિયં જાતરુક્ખેપિ ઠિતેહિ કાતું વટ્ટતિ. સચે પન રુક્ખસ્સ સાખા વા તતો નિક્ખન્તપારોહો વા બહિનદીતીરે વિહારસીમાય વા ગામસીમાય વા પતિટ્ઠિતો, સીમં વા સોધેત્વા સાખં વા છિન્દિત્વા કમ્મં કાતબ્બં. બહિનદીતીરે જાતરુક્ખસ્સ અન્તોનદિયં પવિટ્ઠસાખાય વા પારોહે વા નાવં બન્ધિત્વા કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ, કરોન્તેહિ સીમા વા સોધેતબ્બા, છિન્દિત્વા વાસ્સ બહિપતિટ્ઠિતભાવો નાસેતબ્બો. નદીતીરે પન ખાણુકં કોટ્ટેત્વા તત્થ બદ્ધનાવાય ન વટ્ટતિયેવ. નદિયં સેતું કરોન્તિ, સચે અન્તોનદિયંયેવ સેતુ ચ સેતુપાદા ચ હોન્તિ, સેતુમ્હિ ઠિતેહિ કમ્મં કાતું વટ્ટતિ. સચે પન સેતુ વા સેતુપાદા વા બહિતીરે પતિટ્ઠિતા, કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ, સીમં સોધેત્વા કાતબ્બં. અથ સેતુપાદા અન્તો, સેતુ પન ઉભિન્નમ્પિ તીરાનં ઉપરિઆકાસે ઠિતો, વટ્ટતિ.

અન્તોનદિયં પાસાણો વા દીપકો વા હોતિ, તત્થ યત્તકં પદેસં પુબ્બે વુત્તપ્પકારે પકતિવસ્સકાલે વસ્સાનસ્સ ચતૂસુ માસેસુ ઉદકં ઓત્થરતિ, સો નદીસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ. અતિવુટ્ઠિકાલે ઓઘેન ઓત્થતોકાસો ન ગહેતબ્બો. સો હિ ગામસીમાસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ. નદિતો માતિકં નીહરન્તા નદિયં આવરણં કરોન્તિ, તં ચે ઓત્થરિત્વા વા વિનિબ્બિજ્ઝિત્વા વા ઉદકં ગચ્છતિ, સબ્બત્થ પવત્તનટ્ઠાને કમ્મં કાતું વટ્ટતિ. સચે પન આવરણેન વા કોટ્ટકબન્ધનેન ¶ વા સોતં પચ્છિન્દતિ, ઉદકં નપ્પવત્તતિ, અપ્પવત્તનટ્ઠાને કાતું ન વટ્ટતિ, આવરણમત્તકેપિ કાતું ન વટ્ટતિ. સચે કોચિ આવરણપ્પદેસો પુબ્બે વુત્તપાસાણદીપકપ્પદેસો વિય ઉદકેન અજ્ઝોત્થરીયતિ, તત્થ વટ્ટતિ. સો હિ નદીસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ. નદિં વિનાસેત્વા તળાકં કરોન્તિ, હેટ્ઠા પાળિબદ્ધા ઉદકં આગન્ત્વા તળાકં પૂરેત્વા તિટ્ઠતિ, એત્થ કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ, ઉપરિ પવત્તનટ્ઠાને હેટ્ઠા ચ છડ્ડિતોદકં નદિં ઓતરિત્વા સન્દનટ્ઠાનતો પટ્ઠાય વટ્ટતિ. દેવે અવસ્સન્તે હેમન્તગિમ્હેસુ વા સુક્ખનદિયાપિ વટ્ટતિ, નદિતો નીહટમાતિકાય ન વટ્ટતિ. સચે સા કાલન્તરેન ભિજ્જિત્વા નદી હોતિ, વટ્ટતિ. કાચિ નદી ઉપ્પતિત્વા ગામનિગમસીમં ઓત્થરિત્વા પવત્તતિ, નદીયેવ હોતિ, કમ્મં કાતું વટ્ટતિ. સચે પન વિહારસીમં ઓત્થરતિ, વિહારસીમાત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ.

સમુદ્દેપિ ¶ કમ્મં કરોન્તેહિ યં પદેસં ઉદ્ધં વડ્ઢનઉદકં વા પકતિવીચિ વા વેગેન આગન્ત્વા ઓત્થરતિ, તત્થ કાતું ન વટ્ટતિ. યસ્મિં પન પદેસે પકતિવીચિયો ઓસરિત્વા સણ્ઠહન્તિ, સો ઉદકન્તતો પટ્ઠાય અન્તો સમુદ્દો નામ, તત્થ ઠિતેહિ કમ્મં કાતબ્બં. સચે ઊમિવેગો બાધતિ, નાવાય વા અટ્ટકે વા ઠત્વા કાતબ્બં. તેસુ વિનિચ્છયો નદિયં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. સમુદ્દે પિટ્ઠિપાસાણો હોતિ, તં કદાચિ ઊમિયો આગન્ત્વા ઓત્થરન્તિ, કદાચિ ન ઓત્થરન્તિ, તત્થ કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ. સો હિ ગામસીમાસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ. સચે પન વીચીસુ આગતાસુપિ અનાગતાસુપિ પકતિઉદકેનેવ ઓત્થરીયતિ, વટ્ટતિ. દીપકો વા પબ્બતો વા હોતિ, સો ચે દૂરે હોતિ મચ્છબન્ધાનં અગમનપથે, અરઞ્ઞસીમાસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ. તેસં ગમનપરિયન્તસ્સ ઓરતો પન ગામસીમાસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, તત્થ ગામસીમં અસોધેત્વા કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ. સમુદ્દો ગામસીમં વા નિગમસીમં વા ઓત્થરિત્વા તિટ્ઠતિ, સમુદ્દોવ હોતિ, તત્થ કમ્મં કાતું વટ્ટતિ. સચે પન વિહારસીમં ઓત્થરતિ, વિહારસીમાત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ.

જાતસ્સરે કમ્મં કરોન્તેહિ યત્થ પુબ્બે વુત્તપ્પકારે વસ્સકાલે વસ્સે પચ્છિન્નમત્તે પિવિતું વા હત્થપાદે વા ધોવિતું ઉદકં ન હોતિ, સુક્ખતિ, અયં ન જાતસ્સરો, ગામખેત્તસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ, તત્થ કમ્મં ન કાતબ્બં. યત્થ પન વુત્તપ્પકારે વસ્સકાલે ઉદકં સન્તિટ્ઠતિ, અયમેવ જાતસ્સરો. તસ્સ યત્તકે પદેસે વસ્સાનં ચાતુમાસે ઉદકં તિટ્ઠતિ, તત્થ કમ્મં કાતું વટ્ટતિ. સચે ગમ્ભીરં ઉદકં, અટ્ટકં બન્ધિત્વા તત્થ ઠિતેહિપિ જાતસ્સરસ્સ અન્તોજાતરુક્ખમ્હિ બદ્ધઅટ્ટકેપિ કાતું વટ્ટતિ. પિટ્ઠિપાસાણદીપકેસુ પનેત્થ નદિયં વુત્તસદિસોવ વિનિચ્છયો. સમવસ્સદેવકાલે પહોનકજાતસ્સરો પન ચેપિ દુબ્બુટ્ઠિકકાલે વા ¶ ગિમ્હહેમન્તેસુ વા સુક્ખતિ, નિરુદકો હોતિ, તત્થ સઙ્ઘકમ્મં કાતું વટ્ટતિ. યં અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તં ‘‘સબ્બો જાતસ્સરો સુક્ખો અનોદકો ગામખેત્તંયેવ ભજતી’’તિ, તં ન ગહેતબ્બં. સચે પનેત્થ ઉદકત્થાય આવાટં વા પોક્ખરણીઆદીનિ વા ખણન્તિ, તં ઠાનં અજાતસ્સરો હોતિ, ગામસીમાસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. લાબુતિપુસકાદિવપ્પે કતેપિ એસેવ નયો. સચે પન નં પૂરેત્વા થલં વા કરોન્તિ, એકસ્મિં ¶ દિસાભાગે પાળિં બન્ધિત્વા સબ્બમેવ નં મહાતળાકં વા કરોન્તિ, સબ્બોપિ અજાતસ્સરો હોતિ, ગામસીમાસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. લોણીપિ જાતસ્સરસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ. વસ્સિકે ચત્તારો માસે ઉદકટ્ઠાનોકાસે કમ્મં કાતું વટ્ટતીતિ. અયં અબદ્ધસીમાય વિનિચ્છયો.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

૧૬૮. ઉપોસથપવારણાતિ ¶ એત્થ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિદાનવણ્ણના) દિવસવસેન તયો ઉપોસથા ચાતુદ્દસિકો પન્નરસિકો સામગ્ગીઉપોસથોતિ. તત્થ હેમન્તગિમ્હવસ્સાનાનં તિણ્ણં ઉતૂનં તતિયસત્તમપક્ખેસુ દ્વે દ્વે કત્વા છ ચાતુદ્દસિકા, સેસા પન્નરસિકાતિ એવં એકસંવચ્છરે ચતુવીસતિ ઉપોસથા. ઇદં તાવ પકતિચારિત્તં. તથારૂપપચ્ચયે સતિ અઞ્ઞસ્મિમ્પિ ચાતુદ્દસે ઉપોસથં કાતું વટ્ટતિ. પુરિમવસ્સંવુટ્ઠાનં પન પુબ્બકત્તિકપુણ્ણમા, તેસંયેવ સચે ભણ્ડનકારકેહિ ઉપદ્દુતા પવારણં પચ્ચુક્કડ્ઢન્તિ, અથ કત્તિકમાસસ્સ કાળપક્ખચાતુદ્દસો વા પચ્છિમકત્તિકપુણ્ણમા વા પચ્છિમવસ્સંવુટ્ઠાનઞ્ચ પચ્છિમકત્તિકપુણ્ણમા એવ વાતિ ઇમે તયો પવારણાદિવસાપિ હોન્તિ. ઇદમ્પિ પકતિચારિત્તમેવ. તથારૂપપચ્ચયે સતિ દ્વિન્નં કત્તિકપુણ્ણમાનં પુરિમેસુ ચાતુદ્દસેસુપિ પવારણં કાતું વટ્ટતિ. યદા પન કોસમ્બકક્ખન્ધકે (મહાવ. ૪૫૧ આદયો) આગતનયેન ભિન્ને ભિક્ખુસઙ્ઘે ઓસારિતે તસ્મિં ભિક્ખુસ્મિં સઙ્ઘો તસ્સ વત્થુસ્સ વૂપસમાય સઙ્ઘસામગ્ગિં કરોતિ, તદા તાવદેવ ઉપોસથો કાતબ્બો. ‘‘પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિ વચનતો ઠપેત્વા ચાતુદ્દસપન્નરસે અઞ્ઞોપિ યો કોચિ દિવસો ઉપોસથદિવસો નામ હોતિ, વસ્સંવુટ્ઠાનં પન કત્તિકમાસબ્ભન્તરે અયમેવ સામગ્ગીપવારણાદિવસો નામ હોતિ. ઇતિ ઇમેસુ તીસુ દિવસેસુ ઉપોસથો કાતબ્બો. કરોન્તેન પન સચે ચાતુદ્દસિકો હોતિ, ‘‘અજ્જુપોસથો ચાતુદ્દસો’’તિ વત્તબ્બં. સચે સામગ્ગીઉપોસથો હોતિ, ‘‘અજ્જુપોસથો ¶ સામગ્ગી’’તિ વત્તબ્બં. પન્નરસિયં પન પાળિયં આગતનયેનેવ ‘‘અજ્જુપોસથો પન્નરસો’’તિ વત્તબ્બં.

૧૬૯. સઙ્ઘે ઉપોસથો (કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિદાનવણ્ણના), ગણે ઉપોસથો, પુગ્ગલે ઉપોસથોતિ એવં કારકવસેન અપરેપિ તયો ઉપોસથા વુત્તા, કત્તબ્બાકારવસેન પન સુત્તુદ્દેસો પારિસુદ્ધિઉપોસથો અધિટ્ઠાનુપોસથોતિ અપરેપિ તયો ઉપોસથા. તત્થ સુત્તુદ્દેસો નામ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો’’તિઆદિના નયેન વુત્તો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. યે પનિતરે દ્વે ઉપોસથા, તેસુ પારિસુદ્ધિઉપોસથો તાવ અઞ્ઞેસઞ્ચ સન્તિકે અઞ્ઞમઞ્ઞઞ્ચ આરોચનવસેન દુવિધો. તત્થ ય્વાયં અઞ્ઞેસં સન્તિકે કરીયતિ, સોપિ પવારિતાનઞ્ચ અપ્પવારિતાનઞ્ચ સન્તિકે કરણવસેન દુવિધો. તત્થ મહાપવારણાય પવારિતાનં સન્તિકે પચ્છિમિકાય ઉપગતેન વા અનુપગતેન વા છિન્નવસ્સેન વા ચાતુમાસિનિયં પન પવારિતાનં સન્તિકે અનુપગતેન વા છિન્નવસ્સેન ¶ વા કાયસામગ્ગિં દત્વા ‘‘પરિસુદ્ધો અહં ભન્તે, પરિસુદ્ધોતિ મં ધારેથા’’તિ તિક્ખત્તું વત્વા કાતબ્બો. ઠપેત્વા પન પવારણાદિવસં અઞ્ઞસ્મિં કાલે આવાસિકેહિ ઉદ્દિટ્ઠમત્તે પાતિમોક્ખે અવુટ્ઠિતાય વા એકચ્ચાય વુટ્ઠિતાય વા સબ્બાય વા વુટ્ઠિતાય પરિસાય યે અઞ્ઞે સમસમા વા થોકતરા વા આગચ્છન્તિ, તેહિ તેસં સન્તિકે વુત્તનયેનેવ પારિસુદ્ધિ આરોચેતબ્બા.

યો પનાયં અઞ્ઞમઞ્ઞં આરોચનવસેન કરીયતિ, સો ઞત્તિં ઠપેત્વા કરણવસેન ચ અટ્ઠપેત્વા કરણવસેન ચ દુવિધો. તત્થ યસ્મિં આવાસે તયો ભિક્ખૂ વિહરન્તિ, તેસુ ઉપોસથદિવસે સન્નિપતિતેસુ એકેન ભિક્ખુના ‘‘સુણન્તુ મે આયસ્મન્તા, અજ્જુપોસથો ચાતુદ્દસો’’તિ વા ‘‘પન્નરસો’’તિ વા વત્વા ‘‘યદાયસ્મન્તાનં પત્તકલ્લં, મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરેય્યામા’’તિ ઞત્તિયા ઠપિતાય થેરેન ભિક્ખુના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘પરિસુદ્ધો અહં, આવુસો, પરિસુદ્ધોતિ મં ધારેથા’’તિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બં. ઇતરેહિ ‘‘ભન્તે’’તિ વત્વા એવમેવ વત્તબ્બં. એવં ઞત્તિં ઠપેત્વા કાતબ્બો. યત્ર પન દ્વે ભિક્ખૂ વિહરન્તિ, તત્ર ઞત્તિં અટ્ઠપેત્વા વુત્તનયેનેવ પારિસુદ્ધિ આરોચેતબ્બાતિ અયં પારિસુદ્ધિઉપોસથો.

સચે ¶ પન એકોવ ભિક્ખુ હોતિ, સબ્બં પુબ્બકરણીયં કત્વા અઞ્ઞેસં અનાગમનં ઞત્વા ‘‘અજ્જ મે ઉપોસથો ચાતુદ્દસો’’તિ વા ‘‘પન્નરસો’’તિ વા વત્વા ‘‘અધિટ્ઠામી’’તિ વત્તબ્બં. અયં અધિટ્ઠાનુપોસથોતિ એવં કત્તબ્બાકારવસેન તયો ઉપોસથા વેદિતબ્બા. એત્તાવતા નવ ઉપોસથા દીપિતા હોન્તિ. તેસુ દિવસવસેન પન્નરસિકો, કારકવસેન સઙ્ઘુપોસથો, કત્તબ્બાકારવસેન સુત્તુદ્દેસોતિ એવં તિલક્ખણસમ્પન્ને ઉપોસથે પવત્તમાને ઉપોસથં અકત્વા તદહુપોસથે અઞ્ઞં અભિક્ખુકં નાનાસંવાસકેહિ વા સભિક્ખુકં આવાસં વા અનાવાસં વા વાસત્થાય અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા ગચ્છન્તસ્સ દુક્કટં હોતિ.

૧૭૦. ઉપોસથકરણત્થં સન્નિપતિતે સઙ્ઘે બહિ ઉપોસથં કત્વા આગતેન સન્નિપાતટ્ઠાનં ગન્ત્વા કાયસામગ્ગિં અદેન્તેન છન્દો દાતબ્બો. યોપિ ગિલાનો વા હોતિ કિચ્ચપસુતો વા, તેનપિ પારિસુદ્ધિં દેન્તેન છન્દોપિ દાતબ્બો. કથં? એકસ્સ ભિક્ખુનો સન્તિકે ‘‘છન્દં દમ્મિ, છન્દં મે હર, છન્દં મે આરોચેહી’’તિ અયમત્થો કાયેન વા વાચાય વા ઉભયેન વા વિઞ્ઞાપેતબ્બો, એવં દિન્નો હોતિ છન્દો. અકતુપોસથેન ગિલાનેન વા કિચ્ચપસુતેન વા પારિસુદ્ધિ દાતબ્બા. કથં? એકસ્સ ભિક્ખુનો સન્તિકે ‘‘પારિસુદ્ધિં દમ્મિ, પારિસુદ્ધિં મે હર ¶ , પારિસુદ્ધિં મે આરોચેહી’’તિ અયમત્થો કાયેન વા વાચાય વા ઉભયેન વા વિઞ્ઞાપેતબ્બો, એવં દિન્ના હોતિ પારિસુદ્ધિ. તં પન દેન્તેન છન્દોપિ દાતબ્બો. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તદહુપોસથે પારિસુદ્ધિં દેન્તેન છન્દમ્પિ દાતું, સન્તિ સઙ્ઘસ્સ કરણીય’’ન્તિ (મહાવ. ૧૬૫). તત્થ પારિસુદ્ધિદાનં સઙ્ઘસ્સપિ અત્તનોપિ ઉપોસથકરણં સમ્પાદેતિ, ન અવસેસં સઙ્ઘકિચ્ચં, છન્દદાનં સઙ્ઘસ્સેવ ઉપોસથકરણઞ્ચ સેસકિચ્ચઞ્ચ સમ્પાદેતિ, અત્તનો પનસ્સ ઉપોસથો અકતોયેવ હોતિ, તસ્મા પારિસુદ્ધિં દેન્તેન છન્દોપિ દાતબ્બો. પુબ્બે વુત્તં પન સુદ્ધિકચ્છન્દં વા પારિસુદ્ધિં વા ઇમં વા છન્દપારિસુદ્ધિં એકેન બહૂનમ્પિ આહરિતું વટ્ટતિ. સચે પન સો અન્તરામગ્ગે અઞ્ઞં ભિક્ખું પસ્સિત્વા યેસં તેન છન્દો વા પારિસુદ્ધિ વા ગહિતા, તેસઞ્ચ અત્તનો ચ છન્દપારિસુદ્ધિં દેતિ, તસ્સેવ આગચ્છતિ. ઇતરા ¶ પન બિળાલસઙ્ખલિકા છન્દપારિસુદ્ધિ નામ હોતિ, સા ન આગચ્છતિ, તસ્મા સયમેવ સન્નિપાતટ્ઠાનં ગન્ત્વા આરોચેતબ્બં. સચે પન સઞ્ચિચ્ચ નારોચેતિ, દુક્કટં આપજ્જતિ, છન્દપારિસુદ્ધિ પન તસ્મિં હત્થપાસં ઉપગતમત્તેયેવ આગતા હોતિ.

૧૭૧. પારિવાસિયેન પન છન્દદાનેન યં કિઞ્ચિ સઙ્ઘકમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ. તત્થ (પાચિ. અટ્ઠ. ૧૧૬૭) ચતુબ્બિધં પારિવાસિયં પરિસપારિવાસિયં રત્તિપારિવાસિયં છન્દપારિવાસિયં અજ્ઝાસયપારિવાસિયન્તિ. તેસુ પરિસપારિવાસિયં નામ ભિક્ખૂ કેનચિદેવ કરણીયેન સન્નિપતિતા હોન્તિ, અથ મેઘો વા ઉટ્ઠેતિ, ઉસ્સારણા વા કરીયતિ, મનુસ્સા વા અજ્ઝોત્થરન્તા આગચ્છન્તિ, ભિક્ખૂ ‘‘અનોકાસા મયં, અઞ્ઞત્થ ગચ્છામા’’તિ છન્દં અવિસ્સજ્જેત્વાવ ઉટ્ઠહન્તિ. ઇદં પરિસપારિવાસિયં. કિઞ્ચાપિ પરિસપારિવાસિયં, છન્દસ્સ પન અવિસ્સટ્ઠત્તા કમ્મં કાતું વટ્ટતિ.

પુન ભિક્ખૂ ‘‘ઉપોસથાદીનિ કરિસ્સામા’’તિ રત્તિં સન્નિપતિત્વા ‘‘યાવ સબ્બે સન્નિપતન્તિ, તાવ ધમ્મં સુણિસ્સામા’’તિ એકં અજ્ઝેસન્તિ, તસ્મિં ધમ્મકથં કથેન્તેયેવ અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ. સચે ‘‘ચાતુદ્દસિકં ઉપોસથં કરિસ્સામા’’તિ નિસિન્ના, પન્નરસોતિ કાતું વટ્ટતિ. સચે પન્નરસિકં કાતું નિસિન્ના, પાટિપદે અનુપોસથે ઉપોસથં કાતું ન વટ્ટતિ, અઞ્ઞં પન સઙ્ઘકિચ્ચં કાતું વટ્ટતિ. ઇદં રત્તિપારિવાસિયં નામ.

પુન ભિક્ખૂ ‘‘કિઞ્ચિદેવ અબ્ભાનાદિસઙ્ઘકમ્મં કરિસ્સામા’’તિ નિસિન્ના હોન્તિ, તત્રેકો નક્ખત્તપાઠકો ભિક્ખુ એવં વદતિ ‘‘અજ્જ નક્ખત્તં દારુણં, મા ઇમં કરોથા’’તિ. તે તસ્સ ¶ વચનેન છન્દં વિસ્સજ્જેત્વા તત્થેવ નિસિન્ના હોન્તિ. અથઞ્ઞો આગન્ત્વા ‘‘નક્ખત્તં પતિમાનેન્તં, અત્થો બાલં ઉપચ્ચગા’’તિ (જા. ૧.૧.૪૯) વત્વા ‘‘કિં નક્ખત્તેન, કરોથા’’તિ વદતિ. ઇદં છન્દપારિવાસિયઞ્ચેવ અજ્ઝાસયપારિવાસિયઞ્ચ. એતસ્મિં પારિવાસિયે પુન છન્દપારિસુદ્ધિં અનાનેત્વા કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ.

૧૭૨. સચે કોચિ ભિક્ખુ ગિલાનો ન સક્કોતિ છન્દપારિસુદ્ધિં દાતું, સો મઞ્ચેન વા પીઠેન વા સઙ્ઘમજ્ઝં આનેતબ્બો. સચે ગિલાનુપટ્ઠાકાનં ભિક્ખૂનં એવં હોતિ ‘‘સચે ખો મયં ગિલાનં ઠાના ચાવેસ્સામ, આબાધો વા અભિવડ્ઢિસ્સતિ, કાલકિરિયા વા ભવિસ્સતી’’તિ, ન ¶ સો ભિક્ખુ ઠાના ચાવેતબ્બો, સઙ્ઘેન તત્થ ગન્ત્વા ઉપોસથો કાતબ્બો. સચે બહૂ તાદિસા ગિલાના હોન્તિ, સઙ્ઘેન પટિપાટિયા ઠત્વા સબ્બે હત્થપાસે કાતબ્બા. સચે દૂરે હોન્તિ, સઙ્ઘો નપ્પહોતિ, તં દિવસં ઉપોસથો ન કાતબ્બો. ન ત્વેવ વગ્ગેન સઙ્ઘેન ઉપોસથો કાતબ્બો, કરેય્ય ચે, દુક્કટં.

સચે (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૪૯) એકસ્મિં વિહારે ચતૂસુ ભિક્ખૂસુ વસન્તેસુ એકસ્સ છન્દપારિસુદ્ધિં આહરિત્વા તયો પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરોન્તિ, તીસુ વા વસન્તેસુ એકસ્સ છન્દપારિસુદ્ધિં આહરિત્વા દ્વે પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસન્તિ, અધમ્મેન વગ્ગં ઉપોસથકમ્મં હોતિ. સચે પન ચત્તારોપિ સન્નિપતિત્વા પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરોન્તિ, તયો વા દ્વે વા પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસન્તિ, અધમ્મેન સમગ્ગં નામ હોતિ. સચે ચતૂસુ જનેસુ એકસ્સ પારિસુદ્ધિં આહરિત્વા તયો પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસન્તિ, તીસુ વા જનેસુ એકસ્સ પારિસુદ્ધિં આહરિત્વા દ્વે પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરોન્તિ, ધમ્મેન વગ્ગં નામ હોતિ. સચે પન ચત્તારો એકત્થ વસન્તા સબ્બે સન્નિપતિત્વા પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસન્તિ, તયો પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરોન્તિ, દ્વે અઞ્ઞમઞ્ઞં પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરોન્તિ, ધમ્મેન સમગ્ગં નામ હોતિ.

૧૭૩. પવારણાકમ્મેસુ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૧૨) પન સચે એકસ્મિં વિહારે પઞ્ચસુ ભિક્ખૂસુ વસન્તેસુ એકસ્સ પવારણં આહરિત્વા ચત્તારો ગણઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેન્તિ, ચતૂસુ વા તીસુ વા વસન્તેસુ એકસ્સ પવારણં આહરિત્વા તયો વા દ્વે વા સઙ્ઘઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેન્તિ, સબ્બમેતં અધમ્મેન વગ્ગં પવારણાકમ્મં. સચે પન સબ્બેપિ પઞ્ચ જના એકતો સન્નિપતિત્વા ગણઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેન્તિ, ચત્તારો વા તયો વા દ્વે વા વસન્તા એકતો સન્નિપતિત્વા સઙ્ઘઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેન્તિ, સબ્બમેતં અધમ્મેન સમગ્ગં પવારણાકમ્મં. સચે પઞ્ચસુ જનેસુ એકસ્સ પવારણં આહરિત્વા ચત્તારો સઙ્ઘઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેન્તિ, ચતૂસુ વા તીસુ ¶ વા એકસ્સ પવારણં આહરિત્વા તયો વા દ્વે વા ગણઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેન્તિ, સબ્બમેતં ધમ્મેન વગ્ગં પવારણાકમ્મં. સચે પન સબ્બેપિ પઞ્ચ જના એકતો સન્નિપતિત્વા સઙ્ઘઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેન્તિ, ચત્તારો વા તયો વા એકતો સન્નિપતિત્વા ગણઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેન્તિ, દ્વે અઞ્ઞમઞ્ઞં ¶ પવારેન્તિ, એકકો વસન્તો અધિટ્ઠાનપવારણં કરોતિ, સબ્બમેતં ધમ્મેન સમગ્ગં નામ પવારણાકમ્મન્તિ.

એત્થ સચે ચાતુદ્દસિકા હોતિ, ‘‘અજ્જ મે પવારણા ચાતુદ્દસી’’તિ, સચે પન્નરસિકા, ‘‘અજ્જ મે પવારણા પન્નરસી’’તિ એવં અધિટ્ઠાતબ્બં. પવારણં દેન્તેન પન ‘‘પવારણં દમ્મિ, પવારણં મે હર, મમત્થાય પવારેહી’’તિ કાયેન વા વાચાય વા કાયવાચાહિ વા અયમત્થો વિઞ્ઞાપેતબ્બો. એવં દિન્નાય (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૧૩) પવારણાય પવારણાહારકેન સઙ્ઘં ઉપસઙ્કમિત્વા એવં પવારેતબ્બં ‘‘તિસ્સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સઙ્ઘં પવારેતિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદતુ તં, ભન્તે, સઙ્ઘો અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સતિ. દુતિયમ્પિ, ભન્તે…પે… તતિયમ્પિ, ભન્તે, તિસ્સો ભિક્ખુ સઙ્ઘં પવારેતિ…પે… પટિકરિસ્સતી’’તિ. સચે પન વુડ્ઢતરો હોતિ, ‘‘આયસ્મા, ભન્તે, તિસ્સો’’તિ વત્તબ્બં. એવઞ્હિ તેન તસ્સત્થાય પવારિતં હોતિ. પવારણં દેન્તેન પન છન્દોપિ દાતબ્બો, છન્દદાનં હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. ઇધાપિ છન્દદાનં અવસેસકમ્મત્થાય. તસ્મા સચે પવારણં દેન્તો છન્દં દેતિ, વુત્તનયેન આહટાય પવારણાય તેન ચ ભિક્ખુના સઙ્ઘેન ચ પવારિતમેવ હોતિ. અથ પવારણમેવ દેતિ, ન છન્દં, તસ્સ ચ પવારણાય આરોચિતાય સઙ્ઘેન ચ પવારિતે સબ્બેસં સુપ્પવારિતં હોતિ, અઞ્ઞં પન કમ્મં કુપ્પતિ. સચે છન્દમેવ દેતિ, ન પવારણં, સઙ્ઘસ્સ પવારણા ચ સેસકમ્માનિ ચ ન કુપ્પન્તિ, તેન પન ભિક્ખુના અપ્પવારિતં હોતિ, પવારણાદિવસે પન બહિસીમાય પવારણં અધિટ્ઠહિત્વા આગતેનપિ છન્દો દાતબ્બો તેન સઙ્ઘસ્સ પવારણાકમ્મં ન કુપ્પતિ.

સચે પુરિમિકાય પઞ્ચ ભિક્ખૂ વસ્સં ઉપગતા, પચ્છિમિકાયપિ પઞ્ચ, પુરિમેહિ ઞત્તિં ઠપેત્વા પવારિતે પચ્છિમેહિ તેસં સન્તિકે પારિસુદ્ધિઉપોસથો કાતબ્બો, ન એકસ્મિં ઉપોસથગ્ગે દ્વે ઞત્તિયો ઠપેતબ્બા. સચેપિ પચ્છિમિકાય ઉપગતા ચત્તારો તયો દ્વે એકો વા હોતિ, એસેવ નયો. અથ પુરિમિકાય ચત્તારો, પચ્છિમિકાયપિ ચત્તારો તયો દ્વે એકો વા, એસેવ નયો. અથાપિ પુરિમિકાય તયો, પચ્છિમિકાયપિ તયો દ્વે એકો વા, એસેવ નયો. ઇદઞ્હેત્થ લક્ખણં.

સચે ¶ ¶ પુરિમિકાય ઉપગતેહિ પચ્છિમિકાય ઉપગતા થોકતરા ચેવ હોન્તિ સમસમા ચ, સઙ્ઘપવારણાય ચ ગણં પૂરેન્તિ, સઙ્ઘપવારણાવસેન ઞત્તિ ઠપેતબ્બા. સચે પન પચ્છિમિકાય એકો હોતિ, તેન સદ્ધિં તે ચત્તારો હોન્તિ, ચતુન્નં સઙ્ઘઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેતું ન વટ્ટતિ. ગણઞત્તિયા પન સો ગણપૂરકો હોતિ, તસ્મા ગણવસેન ઞત્તિં ઠપેત્વા પુરિમેહિ પવારેતબ્બં, ઇતરેન તેસં સન્તિકે પારિસુદ્ધિઉપોસથો કાતબ્બોતિ. પુરિમિકાય દ્વે, પચ્છિમિકાય દ્વે વા એકો વા એસેવ નયો. પુરિમિકાય એકો પચ્છિમિકાય એકોતિ એકેન એકસ્સ સન્તિકે પવારેતબ્બં, એકેન પારિસુદ્ધિઉપોસથો કાતબ્બો. સચે પુરિમેહિ વસ્સૂપગતેહિ પચ્છા વસ્સૂપગતા એકેનપિ અધિકતરા હોન્તિ, પઠમં પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિત્વા પચ્છા થોકતરેહિ તેસં સન્તિકે પવારેતબ્બં.

કત્તિકાય ચાતુમાસિનિપવારણાય પન સચે પઠમવસ્સૂપગતેહિ મહાપવારણાય પવારિતેહિ પચ્છા ઉપગતા અધિકતરા વા સમસમા વા હોન્તિ, પવારણાઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેતબ્બં. તેહિ પવારિતે પચ્છા ઇતરેહિ પારિસુદ્ધિઉપોસથો કાતબ્બો. અથ મહાપવારણાયં પવારિતા બહૂ હોન્તિ, પચ્છા વસ્સૂપગતા થોકા વા એકો વા, પાતિમોક્ખે ઉદ્દિટ્ઠે પચ્છા તેસં સન્તિકે તેન પવારેતબ્બં. કિં પનેતં પાતિમોક્ખં સકલમેવ ઉદ્દિસિતબ્બં, ઉદાહુ એકદેસમ્પીતિ? એકદેસમ્પિ ઉદ્દિસિતું વટ્ટતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા –

‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, પાતિમોક્ખુદ્દેસા, નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં, અયં પઠમો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા ચત્તારિ પારાજિકાનિ ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં, અયં દુતિયો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા ચત્તારિ પારાજિકાનિ ઉદ્દિસિત્વા તેરસ સઙ્ઘાદિસેસે ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં, અયં તતિયો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા ચત્તારિ પારાજિકાનિ ઉદ્દિસિત્વા તેરસ સઙ્ઘાદિસેસે ઉદ્દિસિત્વા દ્વે અનિયતે ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં ભુતેન સાવેતબ્બં, અયં ચતુત્થો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. વિત્થારેનેવ પઞ્ચમો’’તિ (માહાવ. ૧૫૦).

તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૫૦) ¶ નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બન્તિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો…પે… આવિકતા હિસ્સ ફાસુ હોતી’’તિ ઇમં નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા ‘‘ઉદ્દિટ્ઠં ખો આયસ્મન્તો નિદાનં, તત્થાયસ્મન્તે પુચ્છામિ કચ્ચિત્થ પરિસુદ્ધા. દુતિયમ્પિ પુચ્છામિ…પે… એવમેતં ધારયામિ. સુતા ખો પનાયસ્મન્તેહિ ચત્તારો પારાજિકા ધમ્મા ¶ …પે… અવિવદમાનેહિ સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ એવં અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં. એતેન નયેન સેસાપિ ચત્તારો પાતિમોક્ખુદ્દેસા વેદિતબ્બા.

૧૭૪. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સતિ અન્તરાયે સંખિત્તેન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતું. ન, ભિક્ખવે, અસતિ અન્તરાયે સંખિત્તેન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બં, યો ઉદ્દિસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૫૦) વચનતો પન વિના અન્તરાયા સંખિત્તેન પાતિમોક્ખં ન ઉદ્દિસિતબ્બં. તત્રિમે અન્તરાયા – રાજન્તરાયો ચોરન્તરાયો અગ્યન્તરાયો ઉદકન્તરાયો મનુસ્સન્તરાયો અમનુસ્સન્તરાયો વાળન્તરાયો સરીસપન્તરાયો જીવિતન્તરાયો બ્રહ્મચરિયન્તરાયોતિ.

તત્થ સચે ભિક્ખૂસુ ઉપોસથં કરિસ્સામાતિ નિસિન્નેસુ રાજા આગચ્છતિ, અયં રાજન્તરાયો. ચોરા આગચ્છન્તિ, અયં ચોરન્તરાયો. દવડાહો આગચ્છતિ, આવાસે વા અગ્ગિ ઉટ્ઠાતિ, અયં અગ્યન્તરાયો. મેઘો વા ઉટ્ઠેતિ, ઓઘો વા આગચ્છતિ, અયં ઉદકન્તરાયો. બહૂ મનુસ્સા આગચ્છન્તિ, અયં મનુસ્સન્તરાયો. ભિક્ખું યક્ખો ગણ્હાતિ, અયં અમનુસ્સન્તરાયો. બ્યગ્ઘાદયો ચણ્ડમિગા આગચ્છન્તિ, અયં વાળન્તરાયો. ભિક્ખું સપ્પાદયો ડંસન્તિ, અયં સરીસપન્તરાયો. ભિક્ખુ ગિલાનો વા હોતિ, કાલં વા કરોતિ, વેરિનો વા તં મારેતુકામા ગણ્હન્તિ, અયં જીવિતન્તરાયો. મનુસ્સા એકં વા બહૂ વા ભિક્ખૂ બ્રહ્મચરિયા ચાવેતુકામા ગણ્હન્તિ, અયં બ્રહ્મચરિયન્તરાયો. એવરૂપેસુ અન્તરાયેસુ સંખિત્તેન પાતિમોક્ખો ઉદ્દિસિતબ્બો, પઠમો વા ઉદ્દેસો ઉદ્દિસિતબ્બો. આદિમ્હિ દ્વે તયો ચત્તારો વા. એત્થ દુતિયાદીસુ ઉદ્દેસેસુ યસ્મિં અપરિયોસિતે અન્તરાયો હોતિ, સોપિ સુતેનેવ સાવેતબ્બો. નિદાનુદ્દેસે પન અનિટ્ઠિતે સુતેન સાવેતબ્બં નામ નત્થિ.

પવારણાકમ્મેપિ ¶ સતિ અન્તરાયે દ્વેવાચિકં એકવાચિકં સમાનવસ્સિકં વા પવારેતું વટ્ટતિ. એત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૩૪) ઞત્તિં ઠપેન્તેનપિ ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો દ્વેવાચિકં પવારેય્યા’’તિ વત્તબ્બં. એકવાચિકે ‘‘એકવાચિકં પવારેય્યા’’તિ, સમાનવસ્સિકેપિ ‘‘સમાનવસ્સિકં પવારેય્યા’’તિ વત્તબ્બં. એત્થ ચ બહૂપિ સમાનવસ્સા એકતો પવારેતું લભન્તિ. ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, અજ્જ પવારણા પન્નરસી, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો પવારેય્યા’’તિ ઇમાય પન સબ્બસઙ્ગાહિકાય ઞત્તિયા ઠપિતાય તેવાચિકં દ્વેવાચિકં એકવાચિકઞ્ચ પવારેતું વટ્ટતિ, સમાનવસ્સિકં ન વટ્ટતિ. ‘‘તેવાચિકં પવારેય્યા’’તિ વુત્તે પન તેવાચિકમેવ વટ્ટતિ, અઞ્ઞં ન વટ્ટતિ. ‘‘દ્વેવાચિકં પવારેય્યા’’તિ વુત્તે દ્વેવાચિકં તેવાચિકઞ્ચ ¶ વટ્ટતિ, એકવાચિકઞ્ચ સમાનવસ્સિકઞ્ચ ન વટ્ટતિ. ‘‘એકવાચિકં પવારેય્યા’’તિ વુત્તે પન એકવાચિકદ્વેવાચિકતેવાચિકાનિ વટ્ટન્તિ, સમાનવસ્સિકમેવ ન વટ્ટતિ. ‘‘સમાનવસ્સિક’’ન્તિ વુત્તે સબ્બં વટ્ટતિ.

૧૭૫. કેન પન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બન્તિ? ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, થેરાધિકં પાતિમોક્ખ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૫૪) વચનતો થેરેન વા પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બં, ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યો તત્થ ભિક્ખુ બ્યત્તો પટિબલો, તસ્સાધેય્યં પાતિમોક્ખ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૫૫) વચનતો નવકતરેન વા. એત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૫૫) ચ કિઞ્ચાપિ નવકતરસ્સપિ બ્યત્તસ્સ પાતિમોક્ખં અનુઞ્ઞાતં, અથ ખો એત્થ અયં અધિપ્પાયો – સચે થેરસ્સ પઞ્ચ વા ચત્તારો વા તયો વા પાતિમોક્ખુદ્દેસા નાગચ્છન્તિ, દ્વે પન અખણ્ડા સુવિસદા વાચુગ્ગતા હોન્તિ, થેરાયત્તંવ પાતિમોક્ખં. સચે પન એત્તકમ્પિ વિસદં કાતું ન સક્કોતિ, બ્યત્તસ્સ ભિક્ખુનો આયત્થં હોતિ, તસ્મા સયં વા ઉદ્દિસિતબ્બં, અઞ્ઞો વા અજ્ઝેસિતબ્બો. ‘‘ન, ભિક્ખવે, સઙ્ઘમજ્ઝે અનજ્ઝિટ્ઠેન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બં, યો ઉદ્દિસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૫૪) વચનતો અનજ્ઝિટ્ઠેન પાતિમોક્ખં ન ઉદ્દિસિતબ્બં. ન કેવલં પાતિમોક્ખંયેવ, ધમ્મોપિ ન ભાસિતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, સઙ્ઘમજ્ઝે અનજ્ઝિટ્ઠેન ધમ્મો ભાસિતબ્બો, યો ભાસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૫૦) વચનતો.

અજ્ઝેસના ¶ ચેત્થ સઙ્ઘેન સમ્મતધમ્મજ્ઝેસકાયત્તા વા સઙ્ઘત્થે રાયત્તા વા, તસ્મા ધમ્મજ્ઝેસકે અસતિ સઙ્ઘત્થેરં આપુચ્છિત્વા વા તેન યાચિતો વા ભાસિતું લભતિ. સઙ્ઘત્થેરેનપિ સચે વિહારે બહૂ ધમ્મકથિકા હોન્તિ, વારપટિપાટિયા વત્તબ્બો. ‘‘ત્વં ધમ્મં ભણ, ધમ્મદાનં દેહી’’તિ વા વુત્તેન તીહિપિ વિધીહિ ધમ્મો ભાસિતબ્બો, ‘‘ઓસારેહી’’તિ વુત્તો પન ઓસારેતુમેવ લભતિ, ‘‘કથેહી’’તિ વુત્તો કથેતુમેવ, ‘‘સરભઞ્ઞં ભણાહી’’તિ વુત્તો સરભઞ્ઞમેવ. સઙ્ઘત્થેરોપિ ચ ઉચ્ચતરે આસને નિસિન્નો યાચિતું ન લભતિ. સચે ઉપજ્ઝાયો ચેવ સદ્ધિવિહારિકો ચ હોતિ, ઉપજ્ઝાયો ચ નં ઉચ્ચાસને નિસિન્નો ‘‘ભણા’’તિ વદતિ, સજ્ઝાયં અધિટ્ઠહિત્વા ભણિતબ્બં. સચે પનેત્થ દહરભિક્ખૂ હોન્તિ, ‘‘તેસં ભણામી’’તિ ભણિતબ્બં. સચે વિહારે સઙ્ઘત્થેરો અત્તનોયેવ નિસ્સિતકે ભણાપેતિ, અઞ્ઞે મધુરભાણકેપિ નાજ્ઝેસતિ, સો અઞ્ઞેહિ વત્તબ્બો – ‘‘ભન્તે, અસુકં નામ ભણાપેમા’’તિ. સચે ‘‘ભણાપેથા’’તિ વદતિ, તુણ્હી વા હોતિ, ભણાપેતું વટ્ટતિ. સચે પન પટિબાહતિ, ન ભણાપેતબ્બં. યદિ પન અનાગતેયેવ સઙ્ઘત્થેરે ધમ્મસ્સવનં આરદ્ધં, પુન આગતે ઠપેત્વા આપુચ્છનકિચ્ચં ¶ નત્થિ. ઓસારેત્વા પન કથેન્તેન આપુચ્છિત્વા અટ્ઠપેત્વાયેવ વા કથેતબ્બં. કથેન્તસ્સ પુન આગતેપિ એસેવ નયો.

ઉપનિસિન્નકથાયમ્પિ સઙ્ઘત્થેરોવ સામી, તસ્મા તેન સયં વા કથેતબ્બં, અઞ્ઞો વા ભિક્ખુ ‘‘કથેહી’’તિ વત્તબ્બો, નો ચ ખો ઉચ્ચતરે આસન્ને નિસિન્નેન, મનુસ્સાનં પન ‘‘ભણાહી’’તિ વત્તું વટ્ટતિ. મનુસ્સા અત્તનો જાનનકં ભિક્ખું પુચ્છન્તિ, તેન થેરં આપુચ્છિત્વાપિ કથેતબ્બં. સચે સઙ્ઘત્થેરો ‘‘ભન્તે, ઇમે પઞ્હં પુચ્છન્તી’’તિ પુટ્ઠો ‘‘કથેહી’’તિ વા ભણતિ, તુણ્હી વા હોતિ, કથેતું વટ્ટતિ. અન્તરઘરે અનુમોદનાદીસુપિ એસેવ નયો. સચે સઙ્ઘત્થેરો ‘‘વિહારે વા અન્તરઘરે વા મં અનાપુચ્છિત્વાપિ કથેય્યાસી’’તિ અનુજાનાતિ, લદ્ધકપ્પિયં હોતિ, સબ્બત્થ વત્તું વટ્ટતિ. સજ્ઝાયં કરોન્તેનાપિ થેરો આપુચ્છિતબ્બોયેવ. એકં આપુચ્છિત્વા સજ્ઝાયન્તસ્સ અપરો આગચ્છતિ, પુન આપુચ્છનકિચ્ચં નત્થિ. સચેપિ ‘‘વિસ્સમિસ્સામી’’તિ ઠપિતસ્સ આગચ્છતિ, પુન આરભન્તેન આપુચ્છિતબ્બં. સઙ્ઘત્થેરે અનાગતેયેવ આરદ્ધં સજ્ઝાયન્તસ્સાપિ ¶ એસેવ નયો. એકેન સઙ્ઘત્થેરેન ‘‘મં અનાપુચ્છાપિ યથાસુખં સજ્ઝાયાહી’’તિ અનુઞ્ઞાતે યથાસુખં સજ્ઝાયિતું વટ્ટતિ, અઞ્ઞસ્મિં પન આગતે તં આપુચ્છિત્વાવ સજ્ઝાયિતબ્બં.

યસ્મિં પન વિહારે સબ્બેવ ભિક્ખૂ બાલા હોન્તિ અબ્યત્તા ન જાનન્તિ પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતું, તત્થ કિં કાતબ્બન્તિ? તેહિ ભિક્ખૂહિ એકો ભિક્ખુ સામન્તા આવાસા સજ્જુકં પાહેતબ્બો ‘‘ગચ્છાવુસો, સંખિત્તેન વા વિત્થારેન વા પાતિમોક્ખં પરિયાપુણિત્વા આગચ્છાહી’’તિ. એવઞ્ચેતં લભેથ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભેથ, તેહિ ભિક્ખૂહિ સબ્બેહેવ યત્થ તાદિસા ભિક્ખૂ હોન્તિ, સો આવાસો ઉપોસથકરણત્થાય અન્વડ્ઢમાસં ગન્તબ્બો, અગચ્છન્તાનં દુક્કટં. ઇદઞ્ચ ઉતુવસ્સેયેવ, વસ્સાને પન પુરિમિકાય પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન વિના ન વસ્સં ઉપગચ્છિતબ્બં. સચે સો વસ્સૂપગતાનં પક્કમતિ વા વિબ્ભમતિ વા કાલં વા કરોતિ, અઞ્ઞસ્મિં સતિયેવ પચ્છિમિકાય વસિતું વટ્ટતિ, અસતિ અઞ્ઞત્થ ગન્તબ્બં, અગચ્છન્તાનં દુક્કટં. સચે પન પચ્છિમિકાય પક્કમતિ વા વિબ્ભમતિ વા કાલં વા કરોતિ, માસદ્વયં વસિતબ્બં.

યત્થ પન તે બાલા ભિક્ખૂ વિહરન્તિ અબ્યત્તા, સચે તત્થ કોચિ ભિક્ખુ આગચ્છતિ બહુસ્સુતો આગતાગમો ધમ્મધરો વિનયધરો માતિકાધરો પણ્ડિતો બ્યત્તો મેધાવી લજ્જી કુક્કુચ્ચકો સિક્ખાકામો, તેહિ ભિક્ખૂહિ સો ભિક્ખુ સઙ્ગહેતબ્બો અનુગ્ગહેતબ્બો ઉપલાપેતબ્બો ¶ , ઉપટ્ઠાપેતબ્બો ચુણ્ણેન મત્તિકાય દન્તકટ્ઠેન મુખોદકેન. નો ચે સઙ્ગહેય્યું અનુગ્ગહેય્યું ઉપલાપેય્યું, ઉપટ્ઠાપેય્યું ચુણ્ણેન મત્તિકાય દન્તકટ્ઠેન મુખોદકેન, સબ્બેસં દુક્કટં. ઇધ નેવ થેરા, ન દહરા મુચ્ચન્તિ, સબ્બેહિ વારેન ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. અત્તનો વારે અનુપટ્ઠહન્તસ્સ આપત્તિ. તેન પન મહાથેરાનં પરિવેણસમ્મજ્જનદન્તકટ્ઠદાનાદીનિ ન સાદિતબ્બાનિ, એવમ્પિ સતિ મહાથેરેહિ સાયંપાતં ઉપટ્ઠાનં આગન્તબ્બં, તેન પન તેસં આગમનં ઞત્વા પઠમતરં મહાથેરાનં ઉપટ્ઠાનં ગન્તબ્બં. સચસ્સ સદ્ધિઞ્ચરા ભિક્ખૂ ઉપટ્ઠાકા અત્થિ, ‘‘મય્હં ઉપટ્ઠાકા અત્થિ, તુમ્હે અપ્પોસ્સુક્કા વિહરથા’’તિ વત્તબ્બં. અથાપિસ્સ સદ્ધિઞ્ચરા નત્થિ, તસ્મિંયેવ વિહારે એકો વા દ્વે વા વત્તસમ્પન્ના વદન્તિ ‘‘મયં થેરસ્સ કત્તબ્બં કરિસ્સામ, અવસેસા ફાસુ વિહરન્તૂ’’તિ, સબ્બેસં અનાપત્તિ.

૧૭૬. ‘‘યસ્સ ¶ સિયા આપત્તિ, સો આવિકરેય્યા’’તિ(મહાવ. ૧૩૪) આદિવચનતો ન સાપત્તિકેન ઉપોસથો કાતબ્બો, તસ્મા તદહુપોસથે આપત્તિં સરન્તેન દેસેતબ્બા. દેસેન્તેન ચ એકં ભિક્ખું ઉપસઙ્કમિત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા એવં વત્તબ્બો ‘‘અહં, આવુસો, ઇત્થન્નામં આપત્તિં આપન્નો, તં પટિદેસેમી’’તિ. સચે નવકતરો હોતિ, ‘‘અહં, ભન્તે’’તિ વત્તબ્બં. ‘‘તં પટિદેસેમી’’તિ ઇદં પન અત્તનો અત્તનો અનુરૂપવસેન ‘‘તં તુય્હમૂલે, તં તુમ્હમૂલે પટિદેસેમી’’તિ વુત્તેપિ સુવુત્તમેવ હોતિ. પટિગ્ગાહકેનપિ અત્તનો અત્તનો અનુરૂપવસેન ‘‘પસ્સથ, ભન્તે, તં આપત્તિં, પસ્સસિ, આવુસો, તં આપત્તિ’’ન્તિ વા વત્તબ્બં, પુન દેસકેન ‘‘આમ, આવુસો, પસ્સામિ, આમ, ભન્તે, પસ્સામી’’તિ વા વત્તબ્બં. પુન પટિગ્ગાહકેન ‘‘આયતિં, ભન્તે, સંવરેય્યાથ, આયતિં, આવુસો, સંવરેય્યાસી’’તિ વા વત્તબ્બં. એવં વુત્તે દેસકેન ‘‘સાધુ સુટ્ઠુ આવુસો સંવરિસ્સામિ, સાધુ સુટ્ઠુ, ભન્તે, સંવરિસ્સામી’’તિ વા વત્તબ્બં. સચે આપત્તિયા વેમતિકો હોતિ, એકં ભિક્ખું ઉપસઙ્કમિત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા એવં વત્તબ્બો ‘‘અહં, આવુસો, ઇત્થન્નામાય આપત્તિયા વેમતિકો, યદા નિબ્બેમતિકો ભવિસ્સામિ, તદા તં આપત્તિં પટિકરિસ્સામી’’તિ વત્વા ઉપોસથો કાતબ્બો, પાતિમોક્ખં સોતબ્બં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા ઉપોસથસ્સ અન્તરાયો કાતબ્બો. ‘‘ન, ભિક્ખવે, સભાગા આપત્તિ દેસેતબ્બા, યો દેસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. ન, ભિક્ખવે, સભાગા આપત્તિ પટિગ્ગહેતબ્બા, યો પટિગ્ગણ્હેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૬૯) વચનતો યં દ્વેપિ જના વિકાલભોજનાદિના સભાગવત્થુના આપત્તિં આપજ્જન્તિ, એવરૂપા વત્થુસભાગા આપત્તિ નેવ દેસેતબ્બા, ન ચ પટિગ્ગહેતબ્બા. વિકાલભોજનપચ્ચયા ¶ આપન્નં પન આપત્તિસભાગં અનતિરિત્તભોજનપચ્ચયા આપન્નસ્સ સન્તિકે દેસેતું વટ્ટતિ.

સચે પન સબ્બો સઙ્ઘો વિકાલભોજનાદિના સભાગવત્થુના લહુકાપત્તિં આપજ્જતિ, તત્થ કિં કાતબ્બન્તિ? તેહિ ભિક્ખૂહિ એકો ભિક્ખુ સામન્તા આવાસા સજ્જુકં પાહેતબ્બો ‘‘ગચ્છાવુસો, તં આપત્તિં ¶ પટિકરિત્વા આગચ્છ, મયં તે સન્તિકે આપત્તિં પટિકરિસ્સામા’’તિ. એવઞ્ચેતં લભેથ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભેથ, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો – ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, અયં સબ્બો સઙ્ઘો સભાગં આપત્તિં આપન્નો, યદા અઞ્ઞં ભિક્ખું સુદ્ધં અનાપત્તિકં પસ્સિસ્સતિ, તદા તસ્સ સન્તિકે તં આપત્તિં પટિકરિસ્સતી’’તિ (મહાવ. ૧૭૧) વત્વા ઉપોસથો કાતબ્બો. સચે પન વેમતિકો હોતિ, ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, અયં સબ્બો સઙ્ઘો સભાગાય આપત્તિયા વેમતિકો, યદા નિબ્બેમતિકો ભવિસ્સતિ, તદા તં આપત્તિં પટિકરિસ્સતી’’તિ (મહાવ. ૧૭૧) વત્વા ઉપોસથો કાતબ્બો. સચે પનેત્થ કોચિ ‘‘તં સભાગં આપત્તિં દેસેતું વટ્ટતી’’તિ મઞ્ઞમાનો એકસ્સ સન્તિકે દેસેતિ, દેસિતા સુદેસિતાવ. અઞ્ઞં પન દેસનાપચ્ચયા દેસકો પટિગ્ગહણપચ્ચયા પટિગ્ગાહકો ચાતિ ઉભોપિ દુક્કટં આપજ્જન્તિ, તં નાનાવત્થુકં હોતિ, તસ્મા અઞ્ઞમઞ્ઞં દેસેતબ્બં. એત્તાવતા તે નિરાપત્તિકા હોન્તિ, તેસં સન્તિકે સેસેહિ સભાગાપત્તિયો દેસેતબ્બા વા આરોચેતબ્બા વા. સચે તે એવં અકત્વા ઉપોસથં કરોન્તિ, ‘‘પારિસુદ્ધિં આયસ્મન્તો આરોચેથા’’તિઆદિના નયેન સાપત્તિકસ્સ ઉપોસથકરણે પઞ્ઞત્તં દુક્કટં આપજ્જન્તિ.

સચે કોચિ ભિક્ખુ પાતિમોક્ખે ઉદ્દિસ્સમાને આપત્તિં સરતિ, તેન ભિક્ખુના સામન્તો ભિક્ખુ એવં વત્તબ્બો ‘‘અહં, આવુસો, ઇત્થન્નામં આપત્તિં આપન્નો, ઇતો વુટ્ઠહિત્વા તં આપત્તિં પટિકરિસ્સામી’’તિ. સામન્તો ચ ભિક્ખુ સભાગોયેવ વત્તબ્બો. વિસભાગસ્સ હિ વુચ્ચમાને ભણ્ડનકલહસઙ્ઘભેદાદીનિપિ હોન્તિ, તસ્મા તસ્સ અવત્વા ‘‘ઇતો વુટ્ઠહિત્વા પટિકરિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા ઉપોસથો કાતબ્બો. સચે પન કોચિ પાતિમોક્ખે ઉદ્દિસ્સમાને આપત્તિયા વેમતિકો હોતિ, તેનપિ સભાગોયેવ સામન્તો ભિક્ખુ એવં વત્તબ્બો ‘‘અહં, આવુસો, ઇત્થન્નામાય આપત્તિયા વેમતિકો, યદા નિબ્બેમતિકો ભવિસ્સામિ, તદા તં આપત્તિં પટિકરિસ્સામી’’તિ. એવઞ્ચ વત્વા ઉપોસથો કાતબ્બો, પાતિમોક્ખં સોતબ્બં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા ઉપોસથસ્સ અન્તરાયો કાતબ્બો.

૧૭૭. ‘‘અનુજાનામિ ¶ ¶ , ભિક્ખવે, ઉપોસથાગારં સમ્મજ્જિતુ’’ન્તિ(મહાવ. ૧૫૯) આદિવચનતો –

‘‘સમ્મજ્જની પદીપો ચ, ઉદકં આસનેન ચ;

ઉપોસથસ્સ એતાનિ, પુબ્બકરણન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૮) –

એવં વુત્તં ચતુબ્બિધં પુબ્બકરણં કત્વાવ ઉપોસથો કાતબ્બો. કેન પન તં કાતબ્બન્તિ? ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, થેરેન ભિક્ખુના નવં ભિક્ખું આણાપેતું, ન, ભિક્ખવે, થેરેન આણત્તેન અગિલાનેન ન સમ્મજ્જિતબ્બં, યો ન સમ્મજ્જેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિઆદિવચનતો યો થેરેન આણત્તો, તેન કાતબ્બં. આણાપેન્તેન ચ કિઞ્ચિ કમ્મં કરોન્તો વા સદાકાલમેવ એકો વા ભારનિત્થરણકો વા સરભાણકધમ્મકથિકાદીસુ અઞ્ઞતરો વા ન ઉપોસથાગારસમ્મજ્જનત્થં આણાપેતબ્બો, અવસેસા પન વારેન આણાપેતબ્બા. સચે આણત્તો સમ્મુઞ્જનિં તાવકાલિકમ્પિ ન લભતિ, સાખાભઙ્ગં કપ્પિયં કારેત્વા સમ્મજ્જિતબ્બં, તમ્પિ અલભન્તસ્સ લદ્ધકપ્પિયં હોતિ.

આસનપઞ્ઞાપનત્થં આણત્તેન ચ સચે ઉપોસથાગારે આસનાનિ નત્થિ, સઙ્ઘિકાવાસતો આહરિત્વા પઞ્ઞપેત્વા પુન આહરિતબ્બાનિ, આસનેસુ અસતિ કટસારકેપિ તટ્ટિકાયોપિ પઞ્ઞાપેતું વટ્ટતિ, તટ્ટિકાસુપિ અસતિ સાખાભઙ્ગાનિ કપ્પિયં કારેત્વા પઞ્ઞપેતબ્બાનિ, કપ્પિયકારકં અલભન્તસ્સ લદ્ધકપ્પિયં હોતિ.

પદીપકરણત્થં આણાપેન્તેન પન ‘‘અસુકસ્મિં નામ ઓકાસે તેલં વા વટ્ટિ વા કપલ્લિકા વા અત્થિ, તં ગહેત્વા કરોહી’’તિ વત્તબ્બો. સચે તેલાદીનિ નત્થિ, પરિયેસિતબ્બાનિ, પરિયેસિત્વા અલભન્તસ્સ લદ્ધકપ્પિયં હોતિ. અપિચ કપાલે અગ્ગિપિ જાલેતબ્બો.

‘‘છન્દપારિસુદ્ધિઉતુક્ખાનં, ભિક્ખુગણનાચ ઓવાદો;

ઉપોસથસ્સ એતાનિ, પુબ્બકિચ્ચન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. (મહાવ. ૧૬૮) –

એવં ¶ વુત્તં પન ચતુબ્બિધમ્પિ પુબ્બકિચ્ચં પુબ્બકરણતો પચ્છા કાતબ્બં. તમ્પિ હિ અકત્વા ઉપોસથો ન કાતબ્બો.

૧૭૮. યદિ ¶ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઉપોસથં કરેય્યા’’તિ (મહાવ. ૧૪૩) વચનતો યદા સઙ્ઘસ્સ ઉપોસથકમ્મં પત્તકલ્લં હોતિ, તદા તં કાતબ્બં, પત્તકલ્લઞ્ચ નામેતં ચતૂહિ અઙ્ગેહિ સઙ્ગહિતં. તેનાહુ અટ્ઠકથાચરિયા –

‘‘ઉપોસથો યાવતિકા ચ ભિક્ખૂ કમ્મપ્પત્તા,

વજ્જનીયા ચ પુગ્ગલા તસ્મિં ન હોન્તિ,

પત્તકલ્લન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૮);

તત્થ ઉપોસથોતિ તીસુ ઉપોસથદિવસેસુ અઞ્ઞતરદિવસો. તસ્મિઞ્હિ સતિ ઇદં સઙ્ઘસ્સ ઉપોસથકમ્મં પત્તકલ્લં નામ હોતિ, નાસતિ. યથાહ ‘‘ન ચ, ભિક્ખવે, અનુપોસથે ઉપોસથો કાતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૧૮૩).

યાવતિકા ચ ભિક્ખૂ કમ્મપ્પત્તાતિ યત્તકા ભિક્ખૂ તસ્સ ઉપોસથકમ્મસ્સ પત્તા યુત્તા અનુરૂપા સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન ચત્તારો પકતત્તા, તે ચ ખો હત્થપાસં અવિજહિત્વા એકસીમાયં ઠિતા. તેસુ હિ ચતૂસુ ભિક્ખૂસુ એકસીમાયં હત્થપાસં અવિજહિત્વા ઠિતેસ્વેવ તં સઙ્ઘસ્સ ઉપોસથકમ્મં પત્તકલ્લં નામ હોતિ, ન ઇતરથા. યથાહ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ચતુન્નં પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૬૮).

સભાગાપત્તિયો ચ ન વિજ્જન્તીતિ એત્થ યં સબ્બો સઙ્ઘો વિકાલભોજનાદિના સભાગવત્થુના લહુકાપત્તિં આપજ્જતિ, એવરૂપા વત્થુસભાગા સભાગાતિ વુચ્ચતિ. એતાસુ અવિજ્જમાનાસુપિ સભાગાસુ વિજ્જમાનાસુપિ પત્તકલ્લં હોતિયેવ.

વજ્જનીયા ચ પુગ્ગલા તસ્મિં ન હોન્તીતિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, સગહટ્ઠાય પરિસાય પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૫૪) વચનતો ગહટ્ઠો ચ, ‘‘ન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનિયા નિસિન્નપરિસાય પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૧૮૩) નયેન વુત્તા ભિક્ખુની, સિક્ખમાના, સામણેરો, સામણેરી, સિક્ખાપચ્ચક્ખાતકો, અન્તિમવત્થુઅજ્ઝાપન્નકો ¶ , આપત્તિયા અદસ્સને ઉક્ખિત્તકો, આપત્તિયા અપ્પટિકમ્મે ઉક્ખિત્તકો, પાપિકાય દિટ્ઠિયા અપ્પટિનિસ્સગ્ગે ઉક્ખિત્તકો, પણ્ડકો, થેય્યસંવાસકો, તિત્થિયપક્કન્તકો, તિરચ્છાનગતો, માતુઘાતકો ¶ , પિતુઘાતકો, અરહન્તઘાતકો, ભિક્ખુનીદૂસકો, સઙ્ઘભેદકો, લોહિતુપ્પાદકો, ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ ઇમે વીસતિ ચાતિ એકવીસતિ પુગ્ગલા વજ્જનીયા નામ. તે હત્થપાસતો બહિકરણવસેન વજ્જેતબ્બા. એતેસુ હિ તિવિધે ઉક્ખિત્તકે સતિ ઉપોસથં કરોન્તો સઙ્ઘો પાચિત્તિયં આપજ્જતિ, સેસેસુ દુક્કટં, એત્થ ચ તિરચ્છાનગતોતિ યસ્સ ઉપસમ્પદા પટિક્ખિત્તા. તિત્થિયા ગહટ્ઠેનેવ સઙ્ગહિતા. એતેપિ હિ વજ્જનીયા. એવં પત્તકલ્લં ઇમેહિ ચતૂહિ અઙ્ગેહિ સઙ્ગહિતન્તિ વેદિતબ્બં. ઇદઞ્ચ સબ્બં પવારણાકમ્મેપિ યોજેત્વા દસ્સેતબ્બં. ‘‘ન, ભિક્ખવે, પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન સઞ્ચિચ્ચ ન સાવેતબ્બં, યો ન સાવેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન વાયમિતું ‘કથં સાવેય્ય’ન્તિ, વાયમન્તસ્સ અનાપત્તી’’તિ (મહાવ. ૧૫૪) વચનતો પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન પરિસં સાવેતું વાયમિતબ્બન્તિ.

ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

ઉપોસથપવારણાવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

૧૭૯. વસ્સૂપનાયિકાતિ ¶ એત્થ પુરિમિકા પચ્છિમિકાતિ દુવે વસ્સૂપનાયિકા. તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૮૪ આદયો) આસાળ્હીપુણ્ણમાય અનન્તરે પાટિપદદિવસે પુરિમ�