તીકા > વિનયપિટક (ટીકા) > વિનયવિનિચ્છય ટીકા-૨

૧૮૩૦-૧. એવં ¶ ¶ નાતિસઙ્ખેપવિત્થારનયેન દ્વેનવુતિ પાચિત્તિયાનિ દસ્સેત્વા તદનન્તરં નિદ્દિટ્ઠે પાટિદેસનીયે દસ્સેતુમાહ ‘‘યો ચન્તરઘર’’ન્તિઆદિ. તત્થ અન્તરઘરન્તિ રથિકાદિમાહ. યથાહ ‘‘અન્તરઘરં નામ રથિકા બ્યૂહં સિઙ્ઘાટકં ઘર’’ન્તિ.

યો ¶ પન ભિક્ખુ અન્તરઘરં પવિટ્ઠાય અઞ્ઞાતિકાય ભિક્ખુનિયા હત્થતો યં કિઞ્ચિ ખાદનં, ભોજનમ્પિ વા સહત્થા પટિગ્ગણ્હેય્ય, તસ્સ ભિક્ખુનો ગહણે દુક્કટં, ભોગે અજ્ઝોહારે પાટિદેસનીયં સિયાતિ યોજના.

ઇતો પટ્ઠાય ચતસ્સો ગાથા ઉપ્પટિપાટિયા પોત્થકેસુ લિખિતા, તાસં અયં પટિપાટિ – ‘‘એત્થન્તરઘર’’ન્તિ તતિયા, ‘‘તસ્મા ભિક્ખુનિયા’’તિ ચતુત્થી, ‘‘રથિકાદીસૂ’’તિ પઞ્ચમી ¶ , ‘‘રથિકાયપિ વા’’તિ છટ્ઠી. પટિપાટિ પનાયં માતિકટ્ઠકથક્કમેન વેદિતબ્બા. ઇમાય પટિપાટિયા તાસં અત્થવણ્ણના હોતિ –

૧૮૩૨-૩. પુરિમગાથાદ્વયેન પદભાજનાગતસામઞ્ઞવિનિચ્છયં દસ્સેત્વા ઇદાનિ અટ્ઠકથાગતં વિસેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘એત્થા’’તિઆદિ. તત્થ એત્થાતિ ઇમસ્મિં પઠમપાટિદેસનીયસિક્ખાપદે. તસ્સાતિ અઞ્ઞાતિકભિક્ખુનિયા. વાક્યતોતિ ‘‘અન્તરઘરં પવિટ્ઠાયા’’તિ વચનતો. હિ-સદ્દો હેતુમ્હિ. યસ્મા ભિક્ખુસ્સ ઠિતટ્ઠાનં નપ્પમાણન્તિ અટ્ઠકથાય (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૫૩) વણ્ણિતં, તસ્મા આરામાદીસુ ઠત્વા દેન્તિયા ભિક્ખુનિયા હત્થતો વીથિઆદીસુ ઠત્વા યો પટિગ્ગણ્હેય્ય ચે, એવં પટિગ્ગણ્હતો તસ્સ ભિક્ખુનો ન દોસોતિ યોજના. પરિભોગસ્સ પટિગ્ગહણમૂલકત્તા ન દોસો. ‘‘પટિગ્ગણ્હતો’’તિ ઇમિના પરિભોગે પાટિદેસનીયાભાવો ચ દીપિતો હોતિ.

૧૮૩૪. સચે ભિક્ખુની રથિકાદીસુ ઠત્વા ભોજનં દેતિ, ભિક્ખુ અન્તરારામે ઠત્વા પટિગ્ગણ્હાતિ ચે, તસ્સ આપત્તીતિ યોજના. ગાથાબન્ધવસેન ‘‘ભિક્ખુનિ ભોજન’’ન્તિ રસ્સત્તં. આપત્તીતિ ચ પટિગ્ગહણપરિભોગેસુ દુક્કટપાટિદેસનીયાપત્તિયો સન્ધાય વુત્તં.

૧૮૩૫. રથિકાદીસુ ઠત્વા ભિક્ખુની ભોજનં દેતિ ચે, તં રથિકાયપિ વા…પે… અયં નયોતિ યોજના. તત્થ રથિકાતિ રચ્છા. બ્યૂહન્તિ અનિબ્બિજ્ઝિત્વા ઠિતા ગતપચ્ચાગતરચ્છા. સન્ધિ નામ ઘરસન્ધિ. સિઙ્ઘાટકન્તિ ચતુક્કોણં વા તિકોણં વા મગ્ગસમોધાનટ્ઠાનં. અયં નયોતિ ‘‘આપત્તી’’તિ અનન્તરગાથાય વુત્તનયો.

૧૮૩૭. આમિસેન ¶ ¶ અસમ્ભિન્નરસં સન્ધાય ઇદં દુક્કટં ભાસિતં. આમિસેન સમ્ભિન્ને એકરસે યામકાલિકાદિમ્હિ પટિગ્ગહેત્વા અજ્ઝોહારે પાટિદેસનીયાપત્તિ સિયાતિ યોજના.

૧૮૩૮. એકતોઉપસમ્પન્નહત્થતોતિ ભિક્ખુનીનં સન્તિકે ઉપસમ્પન્નાય હત્થતો. યથાહ ‘‘એકતોઉપસમ્પન્નાયાતિ ભિક્ખુનીનં સન્તિકે ઉપસમ્પન્નાયા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૫૩). ભિક્ખૂનં સન્તિકે ઉપસમ્પન્નાય પન યથાવત્થુકમેવાતિ.

૧૮૩૯. અઞ્ઞાતિકાય ઞાતિકસઞ્ઞિસ્સ, તથેવ વિમતિસ્સ ચ દુક્કટન્તિ યોજના.

૧૮૪૦. અઞ્ઞાતિકાય દાપેન્તિયા ભૂમિયા નિક્ખિપિત્વા દદમાનાય વા અન્તરારામાદીસુ ઠત્વા દેન્તિયા પટિગ્ગણ્હતો ભિક્ખુસ્સ અનાપત્તીતિ યોજના. અન્તરારામાદીસૂતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન ભિક્ખુનુપસ્સયતિત્થિયસેય્યાપટિક્કમનાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. પટિક્કમનં નામ ભોજનસાલા.

૧૮૪૧. ગામતો બહિ નીહરિત્વા દેતીતિ યોજના.

૧૮૪૨. હત્થતોતિ એત્થ ‘‘ગહણે’’તિ સેસો. તથાતિ અનાપત્તિ. સમુટ્ઠાનં ઇદં સિક્ખાપદં એળકલોમેન સમં મતન્તિ યોજના.

૧૮૪૩-૪. અવુત્તેતિ વક્ખમાનનયેન અવુત્તે. એકેનપિ ચ ભિક્ખુનાતિ સમ્બન્ધો. અપસક્કાતિ અપગચ્છ. આદિ-અત્થવાચિના ઇતિ-સદ્દેન ‘‘અપસક્ક તાવ, ભગિનિ, યાવ ભિક્ખૂ ભુઞ્જન્તી’’તિ વાક્યસેસો સઙ્ગહિતોતિ દટ્ઠબ્બો. ઇમિના અપસાદનાકારો ¶ સન્દસ્સિતો. ‘‘એકેનપિ ચ ભિક્ખુના’’તિ ઇમિના અવકંસો દસ્સિતો. ઉક્કંસો પન ‘‘તેહિ ભિક્ખૂહિ સા ભિક્ખુની અપસાદેતબ્બા’’તિ પાળિતોપિ દટ્ઠબ્બો. ‘‘આમિસ’’ન્તિ સામઞ્ઞવચનેપિ પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરસ્સેવ ગહણં. યથાહ ‘‘પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરેના’’તિ. ભોગેતિ ચ એકતોઉપસમ્પન્નન્તિ ચ વુત્તત્થમેવ.

૧૮૪૫. તથેવાતિ ¶ દુક્કટં. તત્થાતિ અનુપસમ્પન્નાય.

૧૮૪૬. અત્તનો ભત્તે દિન્નેપિ ઇમિના સિક્ખાપદેન અનાપત્તિ, પુરિમસિક્ખાપદેન પન આપત્તિસમ્ભવા ‘‘ન દેતી’’તિ વુત્તં. યથાહ ‘‘અત્તનો ભત્તં દાપેતિ, ન દેતીતિ એત્થ સચેપિ અત્તનો ભત્તં દેતિ, ઇમિના સિક્ખાપદેન અનાપત્તિયેવ, પુરિમસિક્ખાપદેન આપત્તી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૫૮). તથાતિ અનાપત્તિ. ઉભયસિક્ખાપદેહિપિ અનાપત્તિં દસ્સેતુમાહ ‘‘પદેતિ ચે’’તિ. યથાહ ‘‘અઞ્ઞેસં ભત્તં દેતિ, ન દાપેતીતિ એત્થ પન સચેપિ દાપેય્ય, ઇમિના સિક્ખાપદેન આપત્તિ ભવેય્ય, દેન્તિયા પન નેવ ઇમિના, ન પુરિમેન આપત્તી’’તિ.

૧૮૪૭. ભિક્ખુની યં ન દિન્નં, તં દાપેતિ, યત્થ વા ન દિન્નં, તત્થ દાપેતિ, તમ્પિ સબ્બેસં મિત્તામિત્તાનં સમં દાપેતિ, તત્થાપિ અનાપત્તિ.

૧૮૪૮. સિક્ખમાના વા સામણેરિકા વા ‘‘ઇધ સૂપં દેથ, ઓદનં દેથા’’તિ વોસાસન્તી વિધાનં કરોન્તી ઠિતા, તં અનપસાદેન્તસ્સ અનાપત્તિ. પઞ્ચેવ ભોજનાનિ વિના અઞ્ઞં વોસાસન્તિં ભિક્ખુનિં અનપસાદેન્તસ્સ અનાપત્તિ. અનપસાદેન્તસ્સ ઉમ્મત્તકાદિનોપિ અનાપત્તીતિ યોજના.

૧૮૪૯. સમુટ્ઠાનન્તિ ¶ એત્થ ‘‘ઇમસ્સા’’તિ સેસો. ભોજનં કિરિયં, વોસાસન્તિયા અનિવારણં અકિરિયન્તિ એવમિદં ક્રિયાક્રિયં.

૧૮૫૦-૧. સેક્ખન્તિ સમ્મતેતિ ‘‘સેક્ખસમ્મતં નામ કુલં યં કુલં સદ્ધાય વડ્ઢતિ, ભોગેન હાયતિ, એવરૂપસ્સ કુલસ્સ ઞત્તિદુતિયેન કમ્મેન સેક્ખસમ્મુતિ દિન્ના હોતી’’તિ (પાચિ. ૫૬૭) વુત્તં ઇદં કુલં સેક્ખસમ્મતં નામ. તેનાહ ‘‘લદ્ધસમ્મુતિકે કુલે’’તિ. લદ્ધા સમ્મુતિ યેનાતિ વિગ્ગહો. ઘરૂપચારં ઓક્કન્તે નિમન્તિતોપિ અનિમન્તિતોવ હોતીતિ આહ ‘‘ઘરૂપચારોક્કમના પુબ્બેવા’’તિ. યથાહ ‘‘અનિમન્તિતો નામ અજ્જતનાય વા સ્વાતનાય ¶ વા અનિમન્તિતો, ઘરૂપચારં ઓક્કમન્તે નિમન્તેતિ, એસો અનિમન્તિતો નામા’’તિ (પાચિ. ૫૬૭).

‘‘અગિલાનો નામ યો સક્કોતિ પિણ્ડાય ચરિતુ’’ન્તિ વુત્તત્તા ભિક્ખાય ચરિતું સમત્થો અગિલાનો નામ. ગહેત્વાતિ સહત્થા પટિગ્ગહેત્વા. ‘‘આમિસ’’ન્તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. યથાહ ‘‘ખાદનીયં વા ભોજનીયં વા સહત્થા પટિગ્ગહેત્વા’’તિ (પાચિ. ૫૬૭). ગહણેતિ એત્થ ‘‘આહારત્થાયા’’તિ સેસો.

૧૮૫૩. તત્થાતિ અસેક્ખસમ્મતે કુલે. તથેવ પરિદીપિતન્તિ દુક્કટં પરિદીપિતં.

૧૮૫૪. નિમન્તિતસ્સ વાતિ એત્થ વા-સદ્દેન નિમન્તિતસ્સ અવસેસં ગણ્હાતિ. યથાહ ‘‘નિમન્તિતસ્સ વા ગિલાનસ્સ વા સેસકં ભુઞ્જતી’’તિ. અઞ્ઞેસં ભિક્ખા તત્થ દીયતીતિ યોજના. તત્થાતિ તસ્મિં સેક્ખસમ્મતે કુલે.

૧૮૫૫. યત્થ ¶ કત્થચીતિ આસનસાલાદીસુ યત્થ કત્થચિ. નિચ્ચભત્તાદિકે વાપીતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન સલાકભત્તપક્ખિકઉપોસથિકપાટિપદિકભત્તાનં ગહણં.

૧૮૫૬. દ્વારેતિ એત્થ ‘‘ઠપેત્વા’’તિ સેસો. સમ્પત્તેતિ એત્થ ‘‘પચ્છા’’તિ સેસો. યથાહ ‘‘સચેપિ અનાગતે ભિક્ખુમ્હિ પઠમંયેવ નીહરિત્વા દ્વારે ઠપેત્વા પચ્છા સમ્પત્તસ્સ દેન્તિ, વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૬૯).

૧૮૫૭. મહાપચ્ચરિયા(પઆચિ. અટ્ઠ. ૫૬૯) ગતવિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘ભિક્ખુ’’ન્તિઆદિ. સમુટ્ઠાનેળકૂપમન્તિ સમુટ્ઠાનતો એળકલોમસિક્ખાપદસદિસન્તિ અત્થો.

૧૮૫૮-૯. ‘‘પઞ્ચન્નં પટિસંવિદિતં, એતં અપ્પટિસંવિદિતં નામા’’તિ વચનતો ચ ઇધાપિ ‘‘સહધમ્મિકઞાપિત’’ન્તિ વક્ખમાનત્તા ચ અગહટ્ઠ-સદ્દેન પરિબ્બાજકાનં ગહણં. વુત્તમેવ ¶ નયં વોહારન્તરેન દસ્સેતુમાહ ‘‘ઇત્થિયા પુરિસેન વા’’તિ. ‘‘યાનિ ખો પન તાનિ આરઞ્ઞકાનિ સેનાસનાની’’તિ (પાચિ. ૫૭૩) વચનતો આરામન્તિ આરઞ્ઞકારામમાહ. સચે એવમારોચિતં પટિસંવિદિતન્તિ હિ વુત્તં પદભાજનેતિ (પાચિ. ૫૭૩) યોજના. પટિસંવિદિતન્તિ પગેવ નિવેદિતં.

૧૮૬૦. પચ્છા યથારોચિતં તમેવ વા તસ્સ ચ પરિવારં કત્વા અઞ્ઞં બહું વા આહરીયતુ, તમ્પિ પટિસંવેદિતં નામાતિ યોજના.

૧૮૬૧. યાગુયા વિદિતં કત્વાતિ એત્થ ‘‘તં ઠપેત્વા’’તિ ઇદં સામત્થિયા લબ્ભતિ. ઇદમ્પિ વિદિતં કુરુન્દિયં વટ્ટતીતિ વુત્તન્તિ યોજના.

૧૮૬૨. પનાતિ ¶ અપિ-સદ્દત્થો. અઞ્ઞાનિપિ કુલાનીતિ યોજના. એત્થ ‘‘અસુકં નામ કુલં પટિસંવેદિતં કત્વા ખાદનીયાદીનિ ગહેત્વા ગચ્છતીતિ સુત્વા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૭૩) અટ્ઠકથાસેસો. તેનાતિ કતપટિસંવેદિતેન. તમ્પિ ચ સબ્બં વટ્ટતીતિ યોજના.

૧૮૬૩. એવં યં અનારોચિતન્તિ ‘‘આરામં વા ઉપચારં વા પવિસિત્વા’’તિઆદિના નયેન યં પઠમં અનિવેદિતં. ‘‘એવ’’ન્તિ ઇદં ‘‘યં આરામમનાભત’’ન્તિ ઇમિનાપિ યોજેતબ્બં. એવન્તિ ‘‘તસ્સ પરિવારં કત્વા’’તિઆદિના પકારેન. ‘‘તં અસંવિદિતં નામા’’તિ ઇદં ‘‘સહધમ્મિકઞાપિત’’ન્તિ ઇમિનાપિ યોજેતબ્બં. યથાહ ‘‘પઞ્ચન્નં પટિસંવિદિતં, એતં અપ્પટિસંવિદિતં નામા’’તિ (પાચિ. ૫૭૩). અટ્ઠકથાયઞ્ચ ‘‘પઞ્ચન્નં પટિસંવિદિતન્તિ પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ યં કિઞ્ચિ પેસેત્વા ‘ખાદનીયં વા ભોજનીયં વા આહરિસ્સામા’તિ પટિસંવિદિતં કતમ્પિ અપ્પટિસંવિદિતમેવાતિ અત્થો’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૭૩) વુત્તં.

૧૮૬૪. કારાપેત્વાતિ એત્થ ‘‘પટિસંવિદિત’’ન્તિ સેસો.

૧૮૬૫. ભિક્ખુના વા ગન્ત્વા અન્તરામગ્ગે ગહેતબ્બન્તિ યોજના. એવમકત્વાતિ ‘‘બહિઆરામં પેસેત્વા’’તિઆદિના વુત્તવિધાનં અકત્વા. ઉપચારતોતિ એત્થ ભુમ્મત્થે તો-પચ્ચયો વેદિતબ્બો.

૧૮૬૮. ‘‘પટિસંવિદિતે’’તિઆદીનં ¶ પદાનં ‘‘અનાપત્તે વા’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. પટિસંવિદિતેતિ એત્થ ‘‘ગિલાનસ્સા’’તિ સેસો. પટિસંવિદિતે અનાપત્તિ, ગિલાનસ્સાપિ અનાપત્તિ, અપ્પટિસંવિદિતેપિ તસ્સ પટિસંવિદિતસ્સ અવસેસકે વા ગિલાનસ્સ અવસેસકે વા અનાપત્તિ એવાતિ સમ્બન્ધો ¶ . યથાહ અનાપત્તિવારે ‘‘પટિસંવિદિતસ્સ વા ગિલાનસ્સ વા સેસકં ભુઞ્જતી’’તિ (પાચિ. ૫૭૫). બહારામે પટિગ્ગહેત્વા અન્તોયેવ ભુઞ્જતો અસ્સ અનાપત્તીતિ યોજના. ગહેત્વા વાતિ એત્થ વા-સદ્દો ‘‘તસ્સા’’તિઆદીસુપિ યોજેતબ્બો.

૧૮૬૯. તત્થાતિ તસ્મિં આરઞ્ઞકારામે. ખાદતો અનાપત્તિ એવાતિ યોજના, તત્થ ‘‘અઞ્ઞેન કપ્પિયં કત્વા દિન્નાની’’તિ સેસો.

ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

પાટિદેસનીયકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૮૭૦. એવં પાટિદેસનીયવિનિચ્છયં દસ્સેત્વા તદનન્તરં ઉદ્દિટ્ઠાનં સેખિયાનં વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘યો અનાદરિયેનેવા’’તિઆદિ. યોતિ થેરો વા નવો વા મજ્ઝિમો વા. એત્થ અનાદરિયં નામ સઞ્ચિચ્ચ આપત્તિઆપજ્જનં, નિવાસનાદિવત્થસ્સ ઉગ્ગહણે નિરુસ્સાહઞ્ચ. પચ્છતોપિ વાતિ એત્થ વા-સદ્દેન ‘‘પસ્સતોપિ વા’’તિ ઇદં સઙ્ગણ્હાતિ. તસ્સ ચાતિ એત્થ ચ-સદ્દો વક્ખમાનસમુચ્ચયો.

૧૮૭૧. ન કેવલં વુત્તનયેન નિવાસેન્તસ્સેવ હોતિ, ખન્ધકાગતહત્થિસોણ્ડાદિઆકારેનાપિ નિવાસેન્તસ્સ દુક્કટં હોતીતિ આહ ‘‘હત્થિસોણ્ડાદી’’તિઆદિ. હત્થિસોણ્ડાદિનિવાસનં પરતો ખુદ્દકવત્થુક્ખન્ધકે (ચૂળવ. ૨૮૦) આવિ ¶ ભવિસ્સતિ. પરિમણ્ડલન્તિ સમન્તતો મણ્ડલં કત્વા. વત્થબ્બન્તિ નિવત્થબ્બં નિવાસેતબ્બન્તિ અત્થો.

૧૮૭૨. જાણુમણ્ડલતો ¶ હેટ્ઠાતિ એત્થ ‘‘જઙ્ઘટ્ઠિસીસતો પટ્ઠાયા’’તિ સેસો. અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણકન્તિ વડ્ઢકિઅઙ્ગુલેન અટ્ઠઙ્ગુલમત્તન્તિ આચરિયા. ‘‘યો પન સુક્ખજઙ્ઘો વા મહાપિણ્ડિકમંસો વા હોતિ, તસ્સ સારુપ્પત્થાય જાણુમણ્ડલતો અટ્ઠઙ્ગુલાધિકમ્પિ ઓતારેત્વા નિવાસેતું વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૭૬) અટ્ઠકથં સઙ્ગણ્હિતુમાહ ‘‘તતો ઊનં ન વટ્ટતી’’તિ.

૧૮૭૩. અસઞ્ચિચ્ચ અપરિમણ્ડલં નિવાસેન્તસ્સ અનાપત્તીતિ યોજના. એવમુપરિપિ. અસઞ્ચિચ્ચાતિ ‘‘અપરિમણ્ડલં નિવાસેસ્સામી’’તિ એવં અસઞ્ચિચ્ચ, અથ ખો ‘‘પરિમણ્ડલંયેવ નિવાસેસ્સામી’’તિ વિરજ્ઝિત્વા અપરિમણ્ડલં નિવાસેન્તસ્સ અનાપત્તિ. અસતિસ્સાપીતિ અઞ્ઞવિહિતસ્સાપિ તથા નિવાસેન્તસ્સ અનાપત્તિ. અજાનન્તસ્સાતિ કેવલં પરિમણ્ડલં નિવાસેતું અજાનન્તસ્સ અનાપત્તિ. અપિચ નિવાસનવત્તં ઉગ્ગહેતબ્બં. ઉગ્ગહિતવત્તોપિ સચે ‘‘આરુળ્હ’’ન્તિ વા ‘‘ઓરુળ્હ’’ન્તિ વા ન જાનાતિ, તસ્સાપિ અનાપત્તિયેવ. ગિલાનસ્સાતિ યસ્સ જઙ્ઘાય વા પાદે વા વણો હોતિ, તસ્સ ઉક્ખિપિત્વા વા ઓતારેત્વા વા નિવાસેન્તસ્સ અનાપત્તિ. પાદોતિ ચેત્થ પાદસમીપં અધિપ્પેતં. આપદાસૂતિ વાળા વા ચોરા વા અનુબન્ધન્તિ, એવરૂપાસુ આપદાસુ અનાપત્તિ.

૧૮૭૪. ઉભો કોણે સમં કત્વાતિ પારુપનસ્સ એકંસે કતસ્સ પિટ્ઠિપસ્સે, ઉદરપસ્સે ચ ઓલમ્બમાને ઉભો ¶ કણ્ણે હત્થિપિટ્ઠે ગણ્ડા વિય સમં કત્વા. પરિમણ્ડલં કત્વાતિ એતસ્સેવ અત્થપદં. સાદરન્તિ ભાવનપુંસકનિદ્દેસો. સાદરં વા પારુપિતબ્બન્તિ યોજના, સાદરં પારુપનં કત્તબ્બન્તિ અત્થો. એવં અકરોન્તસ્સાતિ પારુપનવત્તે આદરં જનેત્વા એવં અપારુપન્તસ્સ.

૧૮૭૫. ‘‘પરિમણ્ડલં નિવાસેસ્સામીતિ સિક્ખા કરણીયા’’તિ (પાચિ. ૫૭૬) વા ‘‘પરિમણ્ડલં પારુપિસ્સામીતિ સિક્ખા કરણીયા’’તિ (પાચિ. ૫૭૭) વા ‘‘અન્તરઘરે’’તિ અવિસેસેત્વા વુત્તત્તા આહ ‘‘અવિસેસેન વુત્ત’’ન્તિ. ઇદં સિક્ખાપદદ્વયં યસ્મા અવિસેસેન વુત્તં, તસ્મા ઘરે, વિહારે વા કાતબ્બં પરિમણ્ડલન્તિ યોજના. ઘરેતિ અન્તરઘરે. વિહારે વાતિ બુદ્ધુપટ્ઠાનાદિકાલં ¶ સન્ધાય વુત્તં. પરિમણ્ડલં કત્તબ્બન્તિ પરિમણ્ડલમેવ નિવાસેતબ્બં પારુપિતબ્બન્તિ અત્થો.

૧૮૭૬. ઉભો કોણે સમં કત્વાતિ સમ્બન્ધો. ગીવમેવ ચ અનુવાતેન છાદેત્વાતિ યોજના.

૧૮૭૭. તથા અકત્વાતિ યથાવુત્તવિધાનં અકત્વા. જત્તૂનિપીતિ ઉભો અંસકૂટાનિપિ. ઉરમ્પિ ચાતિ હદયમ્પિ. વિવરિત્વાતિ અપ્પટિચ્છાદેત્વા. યથાકામન્તિ ઇચ્છાનુરૂપં. ગચ્છતોતિ એત્થ ‘‘અન્તરઘરે’’તિ સેસો. અન્તરઘરં નામ ગામે વા હોતુ વિહારે વા, પચિત્વા ભુઞ્જિત્વા ગિહીનં વસનટ્ઠાનં.

૧૮૭૮-૯. ‘‘મણિબન્ધતો’’તિ ઇમિનાપિ ‘‘હેટ્ઠા’’તિ યોજેતબ્બં. વાસૂપગસ્સાતિ એત્થ ‘‘કાયં વિવરિત્વા નિસીદતો’’તિ ¶ સેસો. વાસૂપગો નામ રત્તિવાસત્થાય ઉપગતો, એતેન વાસત્થાય અન્તરઘરં ઉપગચ્છન્તેન સુપ્પટિચ્છન્નેનેવ ઉપગન્તબ્બન્તિ દીપિતં હોતિ, એતેનેવ વાસૂપગતસ્સ સન્તિકં ઉપગતસ્સ યથાકામં ગમને ન દોસોતિ ચ વુત્તમેવ હોતિ. તેનાહ ગણ્ઠિપદે ‘‘એકદિવસમ્પિ વાસૂપગતસ્સ સન્તિકં યથાસુખં ગન્તું વટ્ટતિ, કો પન વાદો ચતુપઞ્ચાહં વાસમધિટ્ઠાય વસિતભિક્ખૂનં સન્તિક’’ન્તિ.

૧૮૮૦. સુવિનીતેનાતિ હત્થપાદાનં અકીળાપનેનેવ સુટ્ઠુ વિનીતેન.

૧૮૮૧. ગાથાબન્ધવસેન ‘‘સતીમતા’’તિ દીઘો કતો. અવિકારેનાતિ તંતદવલોકાસહિતેન ¶ . યુગં મત્તા પમાણં એતસ્સાતિ યુગમત્તં, રથયુગં ચતુહત્થપ્પમાણં, તત્તકં પદેસં. પેક્ખિનાતિ ઓલોકેન્તેન. ‘‘ભિક્ખુના ઓક્ખિત્તચક્ખુના’’તિ પદચ્છેદો.

૧૮૮૨. અન્તરઘરે યત્થ કત્થચિપિ એકસ્મિમ્પિ ઠાને ઠત્વાતિ યોજના. એવં વુત્તેપિ તથારૂપે અન્તરાયે સતિ ગચ્છતોપિ ઓલોકેતું લબ્ભતિ. એકસ્મિં પન ઠાને ઠત્વાતિ એત્થ ગચ્છન્તોપિ પરિસ્સયાભાવં ઓલોકેતું લબ્ભતિયેવ. ‘‘તથા ગામે પૂજ’’ન્તિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. પિ-સદ્દો પન-સદ્દત્થો, ઓલોકેતું પન વટ્ટતીતિ વુત્તં હોતિ.

૧૮૮૩. ઓલોકેન્તો તહં તહન્તિ યો અનાદરિયં પટિચ્ચ તં તં દિસાભાગં પાસાદં કૂટાગારં વીથિં ઓલોકેન્તો.

૧૮૮૪. એકતો ¶ વાપીતિ એકઅંસકૂટતો વા. ઉભતો વાપીતિ ઉભયંસકૂટતો વા. ઇન્દખીલકતો અન્તોતિ ગામદ્વારિન્દખીલતો અન્તો, ઘરેતિ વુત્તં હોતિ.

૧૮૮૫. તથા નિસિન્નકાલેપીતિ ઇન્દખીલસ્સ અન્તો નિસિન્નકાલેપિ. કુણ્ડિકં નીહરન્તેન ચ ચીવરં અનુક્ખિપિત્વા દાતબ્બા કુણ્ડિકાતિ યોજના. કુણ્ડિકન્તિ ચ ઉપલક્ખણમત્તં. ધમ્મકરણાદીસુપિ એસેવ નયો.

૧૮૮૬. ગન્તુઞ્ચેવ નિસીદિતુઞ્ચ ન વટ્ટતીતિ યોજના. ચ-સદ્દો કિરિયાસમુચ્ચયો. હસનીયસ્મિં વત્થુસ્મિન્તિ હાસજનકે કારણે. સિતમત્તન્તિ મન્દહાસં.

૧૮૮૭. અપ્પસદ્દેનાતિ ¶ ‘‘કિત્તાવતા અપ્પસદ્દો હોતિ? દ્વાદસહત્થે ગેહે આદિમ્હિ સઙ્ઘત્થેરો, મજ્ઝે દુતિયત્થેરો, અન્તે તતિયત્થેરોતિ એવં નિસિન્નેસુયં સઙ્ઘત્થેરો દુતિયત્થેરેન સદ્ધિં મન્તેતિ, દુતિયત્થેરો તસ્સ સદ્દઞ્ચેવ સુણાતિ, કથઞ્ચ વવત્થપેતિ. તતિયત્થેરો પન સદ્દમેવ સુણાતિ, કથં ન વવત્થપેતિ. એત્તાવતા અપ્પસદ્દો હોતી’’તિ (પાચિ. ૫૮૮) વુત્તઅપ્પસદ્દયુત્તેન. સચે ¶ પન તતિયત્થેરો કથઞ્ચ વવત્થપેતિ, મહાસદ્દો નામ હોતીતિ.

૧૮૮૮. કાયપ્પચાલકં કત્વાતિ કાયં ચાલેત્વા ચાલેત્વા. ઉપરિપિ એસેવ નયો. હત્થસ્સ વુત્તલક્ખણત્તા ‘‘બાહૂ’’તિ મણિબન્ધતો યાવ અંસકૂટા ગહેતબ્બા.

૧૮૮૯. ઉજું પગ્ગહેત્વાતિ ઉજું ઠપેત્વા. આસિતબ્બન્તિ નિસીદિતબ્બં. ‘‘સમેન ઇરિયાપથેન તૂ’’તિ પદચ્છેદો.

૧૮૯૦. ઇત્થમ્ભૂતે કરણવચનં. ગમનપટિસંયુત્તેસુ સિક્ખાપદેસુ ગમનસ્સ અસમ્ભવોતિ આહ ‘‘નિસીદનેન યુત્તેસૂ’’તિ.

૧૮૯૧. ખમ્ભં કત્વાતિ કટિયા એકપસ્સે વા દ્વીસુ વા પસ્સેસુ કપ્પરસન્ધિતો આભુજિત્વા હત્થં ઠપેત્વા. યથાહ – ‘‘ખમ્ભકતો નામ કટિયં હત્થં ઠપેત્વા કતખમ્ભો’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૯૬). ઉક્કુટિકાય વા ગચ્છતોતિ યોજના. ઉક્કુટિકા વુચ્ચતિ પણ્હિયો ઉક્ખિપિત્વા અગ્ગપાદેહિ વા અગ્ગપાદે ઉક્ખિપિત્વા પણ્હીહિ એવ વા ભૂમિં ફુસન્તસ્સ ગમનં.

૧૮૯૨. દુસ્સપલ્લત્થિકાયાતિ આયોગપલ્લત્થિકાય. અન્તરઘરે નિસીદન્તસ્સ તસ્સ દુક્કટં હોતીતિ યોજના.

૧૮૯૩. દુતિયે ¶ ચાતિ ‘‘ન ખમ્ભકતો અન્તરઘરે નિસીદિસ્સામી’’તિ (પાચિ. ૫૯૭) સિક્ખાપદે ચ. ચતુત્થે ચાતિ ‘‘ન ઓગુણ્ઠિતો ¶ અન્તરઘરે નિસીદિસ્સામી’’તિ (પાચિ. ૫૯૯) સિક્ખાપદે ચ. છટ્ઠેતિ ‘‘ન પલ્લત્થિકાય અન્તરઘરે’’ઇચ્ચાદિ (પાચિ. ૬૦૧) સિક્ખાપદે ચ. ઇતિ એવં સારુપ્પા સમણાચારાનુચ્છવિકા છબ્બીસતિ સિક્ખાપદાનિ પકાસિતાનિ.

પઠમદુતિયતતિયચતુત્થપઞ્ચમછટ્ઠાનિ.

૧૮૯૪. વિઞ્ઞુના ભિક્ખુના સક્કચ્ચં સતિયુત્તેન, પત્તસઞ્ઞિના ચ હુત્વા સમસૂપોવ પિણ્ડપાતો ગહેતબ્બોતિ યોજના. એવં એતાય ગાથાય સિક્ખાપદત્તયં સઙ્ગહિતં. સક્કચ્ચન્તિ સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. ‘‘સતિયુત્તેના’’તિ ઇદં ‘‘સક્કચ્ચ’’ન્તિ એતસ્સ અત્થપદં. ‘‘સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૦૨) હિ અટ્ઠકથાયં વુત્તં. પત્તે સઞ્ઞા પત્તસઞ્ઞા, સા અસ્સ અત્થીતિ પત્તસઞ્ઞી, અનઞ્ઞવિહિતેન અત્તનો ભાજનેયેવ ઉપનિબદ્ધસઞ્ઞિનાતિ અત્થો.

૧૮૯૫. ભત્તચતુબ્ભાગોતિ ભત્તસ્સ ચતુબ્ભાગપ્પમાણો. તતો અધિકં ગણ્હતો દુક્કટં.

૧૮૯૬. ‘‘રસરસે’’તિ વત્તબ્બે ‘‘રસેરસે’’તિ ગાથાબન્ધવસેન વુત્તં. દ્વે સૂપે ઠપેત્વા અવસેસાનિ ઓલોણિસાકસૂપેય્યમચ્છરસમંસરસાદીનિ રસરસાતિ વેદિતબ્બાનિ. એત્થ ચ ‘‘ઓલોણીતિ દધિકતં ગોરસ’’ન્તિ કેચિ. ‘‘એકા બ્યઞ્જનવિકતી’’તિ અપરે. ‘‘યો કોચિ સુદ્ધો કઞ્જિકતક્કાદિરસો’’તિ અઞ્ઞે. સાકસૂપેય્યગ્ગહણેન યા કાચિ સૂપેય્યસાકેહિ કતા બ્યઞ્જનવિકતિ વુત્તા. મંસરસાદીનીતિ આદિ-સદ્દેન અવસેસા સબ્બાપિ બ્યઞ્જનવિકતિ સઙ્ગહિતાતિ દટ્ઠબ્બં. ઞાતકાદીનન્તિ એત્થ ‘‘સન્તકં ગણ્હન્તસ્સા’’તિ સેસો. અઞ્ઞત્થાયાતિ એત્થ ‘‘કતં ગણ્હન્તસ્સા’’તિ સેસો. ધનેનાતિ એત્થ ‘‘અત્તનો’’તિ ચ ¶ ‘‘કીત’’ન્તિ ચ ‘‘ગણ્હન્તસ્સા’’તિ ચ સેસો. ઞાતકાદીનં સન્તકં ગણ્હન્તસ્સ, અઞ્ઞત્થાય કતં ગણ્હન્તસ્સ, અત્તનો ધનેન કીતં ગણ્હન્તસ્સ અનાપત્તીતિ અત્થો.

૧૮૯૭. અધિટ્ઠાનૂપગસ્સ ¶ પત્તસ્સ મુખવટ્ટિયા અન્તોલેખાપમાણેન પૂરિતોવ ગહેતબ્બોતિ યોજના.

૧૮૯૮. અનાપત્તિવિસયં દસ્સેત્વા આપત્તિવિસયં દસ્સેતુમાહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થાતિ અધિટ્ઠાનૂપગે પત્તે. થૂપીકતં કત્વાતિ એત્થ ‘‘દિય્યમાન’’ન્તિ સેસો. યથાવુત્તલેખાતિક્કમો યથા હોતિ, એવં થૂપીકતં દિય્યમાનં ગણ્હતો આપત્તિ દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમિના પઠમં થૂપીકતસ્સ અધિટ્ઠાનૂપગપત્તસ્સ પચ્છા પટિગ્ગહણઞ્ચ પઠમપટિગ્ગહિતપત્તે પચ્છા ભોજનસ્સ થૂપીકતસ્સ પટિગ્ગહણઞ્ચ નિવારિતન્તિ વેદિતબ્બં.

૧૮૯૯. કાલિકત્તયમેવ ચ થૂપીકતં વટ્ટતેવાતિ યોજના. સેસેતિ અનધિટ્ઠાનૂપગે પત્તે. સબ્બન્તિ ચતુબ્બિધં કાલિકં થૂપીકતં વટ્ટતીતિ યોજના.

૧૯૦૦. પેસેતીતિ એત્થ ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ સેસો. ભિક્ખુ ભિક્ખૂનં યદિ પેસેતીતિ યોજના. ‘‘વિહારં પેસેતું વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૦૫) અટ્ઠકથાય અધિપ્પાયં દસ્સેતું ‘‘ભિક્ખૂન’’ન્તિ વચનેન પટિગ્ગહણં અવિજહિત્વા ભિક્ખુના એવ પેસિતં ગણ્હન્તાનં ભિક્ખૂનં અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ. અઞ્ઞથા ‘‘પૂરેતું વટ્ટતી’’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બન્તિ વિઞ્ઞાયતિ.

૧૯૦૧. પક્ખિપ્પમાનન્તિ મુખવટ્ટિતો ઉચ્ચં કત્વા મજ્ઝે પક્ખિપિયમાનં. ફલાદિકન્તિ આદિ-સદ્દેન ઓદનાદિમ્પિ સઙ્ગણ્હાતિ. હેટ્ઠા ¶ ઓરોહતીતિ સમન્તા ઓકાસસમ્ભવતો ચાલિયમાનં મુખવટ્ટિપ્પમાણતો હેટ્ઠા ભસ્સતિ.

૧૯૦૨. તક્કોલકાદીનન્તિ એત્થ આદિ-સદ્દેન પૂગફલાદીનં સઙ્ગહો. ઠપેત્વાતિ ભત્તમત્થકે નિક્ખિપિત્વા. વટંસકન્તિ અવટંસકં.

૧૯૦૩. પૂવસ્સાતિ વિકારસમ્બન્ધે સામિવચનં, પૂવવટંસકન્તિ વુત્તં હોતિ. પૂવસ્સ યાવકાલિકત્તા આહ ‘‘ઇદં થૂપીકતં સિયા’’તિ.

૧૯૦૪. પણ્ણાનં વિસું ભાજનત્તા આહ ‘‘વટ્ટતી’’તિ.

૧૯૦૫. અસ્સાતિ ¶ ભિક્ખુસ્સ. તં તુ સબ્બન્તિ ‘‘થૂપીકતત્તા ન વટ્ટતી’’તિ વુત્તં તં પન સબ્બં. ગહિતં સુગહિતન્તિ વિરાધેત્વા પટિગ્ગહિતં ચે, સુપ્પટિગ્ગહિતં.

૧૯૦૬. ‘‘ઉપરિ ઓધિ’’ન્તિ પદચ્છેદો. ઉપરીતિ ભત્તસ્સ ઉપરિ. ઓધિન્તિ પરિચ્છેદં. પટિપાટિયાતિ અત્તનો દિસાય પરિયન્તતો પટ્ઠાય અનુક્કમેન.

૧૯૦૭. અઞ્ઞેસન્તિ એત્થ ‘‘દેન્તો’’તિ સેસો. અત્તનો ભત્તં અઞ્ઞેસં દેન્તો અઞ્ઞસ્સ ભાજને આકિરં આકિરન્તો પન પટિપાટિં વિનાપિ તહિં તહિં ઓમસતિ ચે, નત્થિ દોસોતિ યોજના. ઉત્તરિભઙ્ગકં તથા આકિરન્તો તત્થ તત્થ ઓમસતિ, નત્થિ દોસોતિ યોજના ¶ . ભુઞ્જનત્થાય ગણ્હન્તોપિ ચેત્થ વત્તબ્બો. ઉત્તરિભઙ્ગં નામ બ્યઞ્જનં.

૧૯૦૮. મત્થકં ઓમદ્દિત્વા પરિભુઞ્જતો દોસોતિ યોજના. ‘‘થૂપકતોતિ મત્થકતો, વેમજ્ઝતો’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૧૦) અટ્ઠકથાવચનતો મત્થકન્તિ એત્થ ભત્તમત્થકમાહ. ઓમદ્દિત્વાતિ હત્થેન ભત્તં અવમદ્દિત્વા.

૧૯૦૯. સેસકે પરિત્તેપિ ચાતિ અવસિટ્ઠે અપ્પકેપિ ચ. સંકડ્ઢિત્વાનાતિ તસ્મિં તસ્મિં ઠાને ઠિતં સંહરિત્વા. એકતો પન મદ્દિત્વા ભુઞ્જતો અનાપત્તીતિ યોજના.

૧૯૧૦. ભિય્યોકમ્યતાહેતૂતિ પુન ગણ્હિતુકામતાહેતુ. સૂપં વાતિ મુગ્ગાદિસૂપં વા. બ્યઞ્જનં વાતિ ઉત્તરિભઙ્ગં વા.

૧૯૧૧. વિઞ્ઞત્તિયન્તિ ¶ સૂપોદનવિઞ્ઞત્તિયં. ‘‘ઞાતકાનં વા પવારિતાનં વા અઞ્ઞસ્સ અત્થાય વા અત્તનો ધનેન વા’’તિ ઇદં અનાપત્તિયં અધિકં. ગિલાનોપિ હુત્વા પરેસં પત્તં ઉજ્ઝાનસઞ્ઞાય ઓલોકેન્તસ્સ આપત્તિ હોતીતિ આહ ‘‘ઉજ્ઝાને ગિલાનોપિ ન મુચ્ચતી’’તિ. ઉજ્ઝાનેતિ નિમિત્તત્થે ભુમ્મં.

૧૯૧૨. દસ્સામીતિ ઇમસ્સ ભત્તં ઓલોકેત્વા ‘‘યં તત્થ નત્થિ, તં દસ્સામી’’તિ વા ‘‘દાપેસ્સામી’’તિ વા. અવમઞ્ઞિત્વા ઉજ્ઝાયનચિત્તં ઉજ્ઝાનં, ઉજ્ઝાને સઞ્ઞા ઉજ્ઝાનસઞ્ઞા, સા ¶ અસ્સ અત્થીતિ વિગ્ગહો. નઉજ્ઝાનસઞ્ઞિનો ચ અનાપત્તીતિ ઞાતબ્બન્તિ યોજના.

૧૯૧૩. ‘‘તેસં મજ્ઝપ્પમાણેના’’તિ ઇમિના અસારુપ્પવસેન ખુદ્દકપટિક્ખેપો કતોતિ વેદિતબ્બો. ‘‘નાતિમહન્ત’’ન્તિ ચ અતિમહન્તસ્સેવ પટિક્ખિત્તત્તા ખુદ્દકે આપત્તિ ન દિસ્સતીતિ. કબળોતિ આલોપો.

૧૯૧૪. મૂલખાદનીયાદિકે સબ્બત્થ ખજ્જકે પનાતિ યોજના. ફલાફલેતિ ખુદ્દકે, મહન્તે ચ ફલે.

૧૯૧૫. દસમે નત્થિ કિઞ્ચિ વત્તબ્બં.

૧૯૧૬. ‘‘અનાહટે’’તિ એતસ્સ અત્થપદં ‘‘મુખદ્વારં અપ્પત્તે’’તિ. યથાહ ‘‘અનાહટેતિ અનાહરિતે, મુખદ્વારં અસમ્પાપિતેતિ અત્થો’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૧૭). ‘‘મુખદ્વારં વિવરન્તસ્સા’’તિ એત્તકે વુત્તે મુખદ્વાર-સદ્દસ્સ સમ્બન્ધિસદ્દત્તા કસ્સાતિ અપેક્ખાય ‘‘મુખદ્વારં વિવરિસ્સામી’’તિ ¶ અત્તનોપદેકવચનેન બ્યઞ્જિતમેવત્થં પકાસેતું અત્તનો-ગહણં કતન્તિ વેદિતબ્બં. ચ-સદ્દો એવકારત્થો, અપ્પત્તે વાતિ યોજેતબ્બો, અસમ્પત્તેયેવાતિ અત્થો.

૧૯૧૭. સકલં ¶ હત્થન્તિ એત્થ હત્થ-સદ્દો તદેકદેસેસુ અઙ્ગુલીસુ દટ્ઠબ્બો. ‘‘હત્થમુદ્દા’’તિઆદીસુ વિય સમુદાયે પવત્તવોહારસ્સ અવયવેપિ પવત્તનતો એકઙ્ગુલિમ્પિ મુખે પક્ખિપિતું ન વટ્ટતિ.

૧૯૧૮. અસ્સાતિ ભિક્ખુનો. બ્યાહરન્તસ્સાતિ કથેન્તસ્સ.

૧૯૨૦. પિણ્ડુક્ખેપકન્તિ પિણ્ડં ઉક્ખિપિત્વા ઉક્ખિપિત્વા. ઇધાપિ ખજ્જકફલાફલેસુ અનાપત્તિ. કબળચ્છેદકમ્પિ વાતિ કબળં છિન્દિત્વા. ઇધ ખજ્જકફલાફલેહિ સદ્ધિં ઉત્તરિભઙ્ગેપિ અનાપત્તિ. ગણ્ડે કત્વાતિ એત્થ ફલાફલમત્તેયેવ અનાપત્તિ.

૧૯૨૧-૨. હત્થં નિદ્ધુનિત્વાનાતિ હત્થં નિદ્ધુનિત્વા ભત્તં ભુઞ્જતોતિ ચ સમ્બન્ધો. સિત્થાવકારકન્તિ સિત્થાનિ અવકિરિત્વા અવકિરિત્વા. જિવ્હાનિચ્છારકં વાપીતિ જિવ્હં નિચ્છારેત્વા નિચ્છારેત્વા. ચપુ ચપૂતિ વાતિ ‘‘ચપુ ચપૂ’’તિ એવં સદ્દં કત્વા. સત્તમેતિ ‘‘ન હત્થનિદ્ધુનક’’ન્તિ સિક્ખાપદે. અટ્ઠમેતિ ‘‘ન સિત્થાવકારક’’ન્તિ સિક્ખાપદે. કચવરુજ્ઝનેતિ કચવરાપનયને.

૧૯૨૩. ‘‘સુરુ ¶ સુરૂ’’તિ એવં સદ્દં કત્વા ન ભોત્તબ્બન્તિ યોજના. હત્થનિલ્લેહકં વાપીતિ હત્થં નિલ્લેહિત્વા નિલ્લેહિત્વા.

૧૯૨૪. ફાણિતં ¶ , ઘનયાગું વા અઙ્ગુલીહિ ગહેત્વા અઙ્ગુલિયો મુખે પવેસેત્વાપિ તં ભોત્તું વટ્ટતીતિ યોજના.

૧૯૨૫. એકાય અઙ્ગુલિકાયપિ પત્તો ન લેહિતબ્બોવ. જિવ્હાય એકઓટ્ઠોપિ ન નિલ્લેહિતબ્બકોતિ યોજના. બહિ ઓટ્ઠઞ્ચ જિવ્હાય ન લેહિતબ્બં. ઓટ્ઠે લગ્ગં સિત્થાદિં યં કિઞ્ચિ ઉભોહિ ઓટ્ઠમંસેહિયેવ ગહેત્વા અન્તો કાતું વટ્ટતિ.

૧૯૨૬-૮. ન ચ ગહેતબ્બં, પટિક્કૂલવસેન પટિક્ખિત્તન્તિ યોજના. હિ-ઇતિ ‘‘યસ્મા’’તિ એતસ્સ અત્થે, તેનેવ વક્ખતિ ‘‘તસ્મા’’તિ. ‘‘પાનીયથાલક’’ન્તિ ઇદં ઉપલક્ખણમત્તં સઙ્ખાદીનમ્પિ તથા નગહેતબ્બત્તા. સરાવં વાતિ તટ્ટકં વા.

અનામિસેન હત્થેનાતિ આમિસરહિતેન હત્થેકદેસેન. યથાહ ‘‘સચે પન હત્થસ્સ

એકદેસો આમિસમક્ખિતો ન હોતિ, તેન પદેસેન ગહેતું વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૩૧). આમિસમક્ખિતેનેવ હત્થેન ‘‘ધોવિસ્સામી’’તિ વા ‘‘ધોવાપેસ્સામી’’તિ વા ગણ્હન્તસ્સ પન અનાપત્તિ.

૧૯૨૯. ઉદ્ધરિત્વાતિ સસિત્થકા પત્તધોવના સિત્થકાનિ ઉદ્ધરિત્વા તં પત્તધોવનોદકં ઘરા બહિ અન્તરઘરે છડ્ડેન્તસ્સ અનાપત્તિ. ભિન્દિત્વાતિ સસિત્થકે પત્તધોવને સિત્થકાનિ મદ્દિત્વા ઉદકેન સમ્ભિન્દિત્વા ઉદકગતિકાનેવ કત્વા તં ઉદકં ઘરા બહિ અન્તરઘરે છડ્ડેન્તસ્સ અનાપત્તિ. ગહેત્વાતિ સસિત્થકં પત્તધોવનોદકં ગહેત્વા પટિગ્ગહે છડ્ડેન્તસ્સ અનાપત્તિ. સસિત્થકં પત્તધોવનોદકં ઘરા ¶ બહિ નીહરિત્વા અન્તરઘરે છડ્ડેન્તસ્સ અનાપત્તીતિ અજ્ઝાહારયોજના ¶ વેદિતબ્બા. એત્થ પટિગ્ગહો નામ ખેળમલ્લાદિકો ઉચ્છિટ્ઠહત્થધોવનભાજનવિસેસો.

૧૯૩૦. છત્તં યં કિઞ્ચીતિ ‘‘છત્તં નામ તીણિ છત્તાનિ સેતચ્છત્તં કિલઞ્જચ્છત્તં પણ્ણચ્છત્તં મણ્ડલબદ્ધં સલાકબદ્ધ’’ન્તિ (પાચિ. ૬૩૪) વુત્તેસુ તીસુ છત્તેસુ અઞ્ઞતરં. એત્થ ચ સેતચ્છત્તન્તિ વત્થપલિગુણ્ઠિતં પણ્ડરચ્છત્તં. કિલઞ્જચ્છત્તન્તિ વિલીવચ્છત્તં. પણ્ણચ્છત્તન્તિ તાલપણ્ણાદીહિ યેહિ કેહિચિ કતં. ‘‘મણ્ડલબદ્ધં સલાકબદ્ધ’’ન્તિ ઇદં પન તિણ્ણમ્પિ છત્તાનં પઞ્જરદસ્સનત્થં વુત્તં. તાનિ હિ મણ્ડલબદ્ધાનિ ચેવ હોન્તિ સલાકબદ્ધાનિ ચ. ‘‘યં કિઞ્ચી’’તિ અનવસેસપરિગ્ગહવચનેન ‘‘યમ્પિ ચ તત્થજાતદણ્ડેન કતં એકપણ્ણચ્છત્તં હોતિ, તમ્પિ છત્તમેવા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૩૪) અટ્ઠકથાય વુત્તં છત્તવિસેસં ગણ્હાતિ. હત્થેનાતિ એત્થ ‘‘અમુઞ્ચિત્વા’’તિ સેસો. સરીરાવયવેનાતિ એત્થ ‘‘ગહેત્વા’’તિ સેસો. વા-સદ્દો અપિ-સદ્દત્થો. અંસકૂટાદિસરીરાવયવેન ગહેત્વાપિ હત્થેન અમુઞ્ચિત્વા ધારેન્તસ્સાતિ અત્થો.

સચે પનસ્સ અઞ્ઞો છત્તં ધારેતિ, છત્તપાદુકાય વા ઠિતં હોતિ, પસ્સે વા ઠિતં હોતિ,

હત્થતો અપગતમત્તે છત્તપાણિ નામ ન હોતિ, તસ્સ ધમ્મં દેસેતું વટ્ટતિ. ‘‘ન છત્તપાણિસ્સ અગિલાનસ્સા’’તિ વચનતો, ઇધ ‘‘સબ્બત્થ અગિલાનસ્સા’’તિ વક્ખમાનત્તા ચ એત્થ ‘‘અગિલાનસ્સા’’તિ લબ્ભતિ. ધમ્મપરિચ્છેદો ચેત્થ પદસોધમ્મે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. એવમુપરિપિ.

૧૯૩૧. દણ્ડપાણિમ્હીતિ ¶ એત્થ દણ્ડો પાણિમ્હિ અસ્સાતિ વિગ્ગહો. કિત્તકપ્પમાણો દણ્ડોતિ આહ ‘‘ચતુહત્થપ્પમાણો’’તિઆદિ. મજ્ઝિમહત્થતોતિ પમાણમજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ હત્થતો, યો ‘‘વડ્ઢકિહત્થો’’તિ વુચ્ચતિ.

૧૯૩૨. સત્થપાણિસ્સાતિ ¶ એત્થાપિ વિગ્ગહો વુત્તનયોવ. વક્ખમાનં સકલં ધનુવિકતિં, સરવિકતિઞ્ચ ઠપેત્વા અવસેસં ખગ્ગાદિ સત્થં નામ. ખગ્ગં સન્નહિત્વા ઠિતોપિ સત્થપાણિ નુ ખોતિ આસઙ્કાય નિવત્તનત્થમાહ ‘‘સત્થપાણી’’તિઆદિ. ‘‘ન હોતિ અસિ’’ન્તિ પદચ્છેદો.

૧૯૩૩-૫. સરેન સદ્ધિં ધનું વા સુદ્ધધનું વા સુદ્ધસરં વા સજિયં ધનુદણ્ડં વા નિજિયં ધનુદણ્ડં વા ગહેત્વા ઠિતસ્સાપિ વા નિસિન્નસ્સાપિ વા નિપન્નસ્સાપિ વા સચે યો તથા પદસોધમ્મે વુત્તલક્ખણં સદ્ધમ્મં દેસેતિ, તસ્સ આપત્તિ દુક્કટં હોતીતિ યોજના. સચે પનસ્સ ધનુ ખન્ધે પટિમુક્કં હોતિ, યાવ ન ગણ્હાતિ, તાવ વટ્ટતિ. જિયાય સહ વત્તતીતિ સજિયં.

૧૯૩૬. પાદુકારુળ્હકસ્સાતિ પાદુકં આરુળ્હો પાદુકારુળ્હો, સોયેવ પાદુકારુળ્હકો, તસ્સ. કથં આરુળ્હસ્સાતિ આહ ‘‘અક્કમિત્વા’’તિઆદિ. અક્કમિત્વા ઠિતસ્સાતિ ¶ છત્તદણ્ડકે અઙ્ગુલન્તરં અપ્પવેસેત્વા કેવલં પાદુકં અક્કમિત્વા ઠિતસ્સ. પટિમુક્કસ્સ વાતિ પટિમુઞ્ચિત્વા ઠિતસ્સ. એતં દ્વયમ્પિ ‘‘પાદુકારુળ્હકસ્સા’’તિ એતસ્સ અત્થપદં. યથાહ ‘‘ન પાદુકારુળ્હસ્સ અગિલાનસ્સ ધમ્મો દેસેતબ્બો. યો અનાદરિયં પટિચ્ચ અક્કન્તસ્સ વા પટિમુક્કસ્સ વા ઓમુક્કસ્સ વા અગિલાનસ્સ ધમ્મં દેસેતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પાચિ. ૬૩૮).

૧૯૩૭-૪૦. ઉપાહનગતસ્સાપીતિ અક્કન્તાદિઆકારેન ઉપાહનારુળ્હસ્સ ચ. યથાહ ‘‘અક્કન્તસ્સ વા પટિમુક્કસ્સ વા’’તિ. સબ્બત્થાતિ છત્તપાણિઆદીસુ સબ્બસિક્ખાપદેસુ. અગિલાનસ્સાતિ ઇદં યોજેતબ્બન્તિ સેસો. યાને વા ગતસ્સ અગિલાનસ્સ ધમ્મં દેસેતિ, દુક્કટન્તિ યોજના. તત્થ યાને વા ગતસ્સાતિ સચે દ્વીહિ જનેહિ હત્થસઙ્ઘાતેન ગહિતો, સાટકે ¶ વા ઠપેત્વા વંસેન વય્હતિ, અયુત્તે વા વય્હાદિકે યાને, વિસઙ્ખરિત્વા વા ઠપિતે ચક્કમત્તેપિ નિસિન્નો હોતિ, યાનગતોત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ.

સયનેપિ વા અન્તમસો કટસારકે વા છમાય વા નિપન્નસ્સાપિ અગિલાનસ્સાતિ યોજના. યથાહ ‘‘સયનગતસ્સાતિ અન્તમસો કટસારકેપિ પકતિભૂમિયમ્પિ નિપન્નસ્સા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૪૧). ઉચ્ચે પીઠે વા ઉચ્ચે મઞ્ચેપિ વા નિસિન્નેન, ઠિતેન વા નિપન્નસ્સ દેસેતું ન વટ્ટતીતિ યોજના. ‘‘ઠત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘નિસીદિત્વા’’તિ ઇદઞ્ચ સઙ્ગહિતમેવ. સયનેસુ ગતસ્સ ચ દેસેન્તેન સયનેસુ ગતેનાપિ સમાને વાપિ ઉચ્ચે વા નિપન્નેનેવ વટ્ટતીતિ યોજના.

૧૯૪૧. ‘‘તથેવ ¶ ચા’’તિ ઇમિના ‘‘વટ્ટતી’’તિ ઇદં ગહિતં.

૧૯૪૨. ‘‘પલ્લત્થિકાય નિસિન્નસ્સા’’તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન યકારસ્સ લોપં કત્વા ‘‘પલ્લત્થિકા નિસિન્નસ્સા’’તિ વુત્તં, આયોગપલ્લત્થિકાય વા હત્થપલ્લત્થિકાય વા દુસ્સપલ્લત્થિકાય વા યાય કાયચિ પલ્લત્થિકાય નિસિન્નસ્સાતિ અત્થો. વેઠિતસીસસ્સાતિ દુસ્સવેઠનેન વા મોલિઆદીહિ વા યથા કેસન્તો ન દિસ્સતિ, એવં વેઠિતસીસસ્સ.

૧૯૪૩. યદિ કેસન્તં વિવરાપેત્વા દેસેતિ, વટ્ટતીતિ યોજના. ‘‘અયમેવ વિનિચ્છયો’’તિ ઇમિના ‘‘સીસં વિવરાપેત્વા દેસેતિ, વટ્ટતી’’તિ અનાપત્તિવારોપિ વુત્તો હોતિ.

૧૯૪૪-૫. અટ્ઠમે ‘‘આસને નિસિન્નસ્સાતિ અન્તમસો વત્થમ્પિ તિણાનિપિ સન્થરિત્વા નિસિન્નસ્સા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૪૫) ઇદઞ્ચ નવમે ‘‘ઉચ્ચે આસનેતિ અન્તમસો ભૂમિપ્પદેસેપિ ઉન્નતે ઠાને નિસિન્નસ્સ દેસેતું ન વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૪૭) ઇદઞ્ચ દસમે ‘‘સચેપી’’તિઆદિના વક્ખમાનવિનિચ્છયઞ્ચ ઠપેત્વા વત્તબ્બવિસેસાભાવા આહ ‘‘અટ્ઠમે નવમે ¶ વાપિ, દસમે નત્થિ કિઞ્ચિપી’’તિ. એત્થ ‘‘વત્તબ્બ’’ન્તિ સેસો. થેરુપટ્ઠાનં ગન્ત્વાન ઠિતં દહરં આસને નિસિન્નો થેરો ચે પઞ્હં પુચ્છતીતિ અજ્ઝાહારયોજના. કથેતબ્બમુપાયં દસ્સેતુમાહ ‘‘તસ્સ પસ્સે પનઞ્ઞસ્સ, કથેતબ્બં વિજાનતા’’તિ. એત્થ ‘‘ઠિતસ્સા’’તિ સેસો ¶ . તસ્સ સમીપવત્તિનો કસ્સચિ અભાવે સજ્ઝાયં અધિટ્ઠહિત્વાપિ વત્તું વટ્ટતિ.

૧૯૪૬. ગચ્છતો પુરતોતિ એત્થ ‘‘પચ્છતો ગચ્છન્તેના’’તિ સેસો. પચ્છતો ગચ્છન્તેન પુરતો ગચ્છતો પઞ્હં ન વત્તબ્બન્તિ યોજના. સચે પુરતો ગચ્છન્તો પઞ્હં પુચ્છતિ, કિં કાતબ્બન્તિ આહ ‘‘પચ્છિમસ્સા’’તિઆદિ.

૧૯૪૭. ઉગ્ગહિતં ધમ્મં પુરતો ગચ્છન્તેન સદ્ધિં પચ્છતો ગચ્છન્તો સજ્ઝાયતિ, વટ્ટતીતિ યોજના. સમમેવ ગચ્છતો યુગગ્ગાહં કથેતું વટ્ટતીતિ યોજના. યુગગ્ગાહન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં. અઞ્ઞમઞ્ઞ-સદ્દપરિયાયો હિ યુગગ્ગાહ-સદ્દો.

૧૯૪૮. સકટમગ્ગે એકેકસ્સ ચક્કસ્સ પથેન ગચ્છન્તો એકેકસ્સ ચક્કસ્સ પથેન સમં ગચ્છતો ધમ્મં દેસેતું વટ્ટતિ. ઉપ્પથેનાપિ ગચ્છન્તો ઉપ્પથેન સમં ગચ્છન્તસ્સ ધમ્મં દેસેતું વટ્ટતીતિ અજ્ઝાહારયોજના. ઉપ્પથેનાતિ અમગ્ગેન. એવં અનાપત્તિવિસયે દસ્સિતે તબ્બિપરિયાયતો આપત્તિવિસયો દસ્સિતોયેવાતિ વેદિતબ્બો.

૧૯૪૯. તતિયે નત્થિ વત્તબ્બન્તિ ‘‘ન ઠિતો અગિલાનો ઉચ્ચારં વા પસ્સાવં વા કરિસ્સામી’’તિ (પાચિ. ૬૫૧) એતસ્સ વિનિચ્છયો યથારુતવસેન ¶ સુવિઞ્ઞેય્યોતિ કત્વા વુત્તં. સચે પટિચ્છન્નં ઠાનં ગચ્છન્તસ્સ સહસા ઉચ્ચારો વા પસ્સાવો વા નિક્ખમતિ, અસઞ્ચિચ્ચ ¶ કતો નામ, અનાપત્તિ. અયમેત્થ વિસેસો દટ્ઠબ્બો. સિઙ્ઘાણિકાય ખેળેનેવ સઙ્ગહિતત્તેપિ બાત્તિંસકોટ્ઠાસેસુ વિસુંયેવ દસ્સિતો એકો કોટ્ઠાસોતિ સિક્ખાપદેસુ અવુત્તમ્પિ સઙ્ગહેત્વા આહ ‘‘ઉચ્ચારાદિચતુક્ક’’ન્તિ.

૧૯૫૦. એત્થ હરિતં નામ ઇદન્તિ દસ્સેતુમાહ ‘‘જીવરુક્ખસ્સા’’તિઆદિ. રુક્ખસ્સાતિ ઉપલક્ખણં જીવમાનકતિણલતાદીનમ્પિ હરિતેયેવ સઙ્ગહિતત્તા. ‘‘દિસ્સમાનં ગચ્છતી’’તિ વચનેનેવ અદિસ્સમાનગતં અહરિતન્તિ બ્યતિરેકતો વિઞ્ઞાયતિ. સાખા વા ભૂમિલગ્ગા દિસ્સમાના ગચ્છતિ, તં સબ્બં હરિતમેવાતિ યોજના.

૧૯૫૧. સહસા વચ્ચં નિક્ખમતેવાતિ સમ્બન્ધો. અસ્સ ભિક્ખુનો. વચ્ચન્તિ ઉપલક્ખણં પસ્સાવાદીનમ્પિ દસ્સિતત્તા. વટ્ટતીતિ એત્થ ‘‘ગિલાનટ્ઠાને ઠિતત્તા’’તિ સેસો.

૧૯૫૨. પલાલણ્ડુપકે વાપીતિ પલાલચુમ્બટકેપિ. એત્થ ‘‘અપ્પહરિતં અલભન્તેના’’તિ સેસો. કિસ્મિઞ્ચીતિ સુક્ખતિણાદિમ્હિ કિસ્મિઞ્ચિ. તં વચ્ચં પચ્છા હરિતં ઓત્થરતિ, વટ્ટતીતિ યોજના.

૧૯૫૩. એતીતિ પવિસતિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. ‘‘ખેળેન એવ ચા’’તિ પદચ્છેદો.

૧૯૫૪. વચ્ચકુટિસમુદ્દાદિઉદકેસૂતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન સબ્બં અપરિભોગજલં સઙ્ગણ્હાતિ. તેનેવ ‘‘તેસં અપરિભોગત્તા’’તિ અપરિભોગત્તમેવ કારણમાહ.

૧૯૫૫. ઉદકોઘેતિ ¶ એત્થ ‘‘જાતે’’તિ સેસો. અજલન્તિ અજલટ્ઠાનં. જલેતિ પરિભોગારહજલે. ઇધાપિ થલકતો ઉદકં ઓત્થરતિ, અનાપત્તિ.

૧૯૫૬-૭. પકિણ્ણકવિનિચ્છયં ¶ દસ્સેતુમાહ ‘‘સમુટ્ઠાનાદયો’’તિઆદિ. ઞેય્યાતિ વક્ખમાનનયેન વેદિતબ્બા. એત્થાતિ એતેસુ સેખિયેસુ. ઉજ્જગ્ઘિકા આદિ યેસન્તિ વિગ્ગહો, તગ્ગુણસંવિઞ્ઞાણોયં બાહિરત્થસમાસો, ઉજ્જગ્ઘિકાઅપ્પસદ્દપટિસંયુત્તાનિ ચત્તારિ સિક્ખાપદાનીતિ અત્થો. છમા ચ નીચાસનઞ્ચ ઠાનઞ્ચ પચ્છા ચ ઉપ્પથો ચ છમાનીચાસનટ્ઠાનપચ્છાઉપ્પથા, તે સદ્દા એતેસં સિક્ખાપદાનં અત્થીતિ તપ્પટિસંયુત્તાનિ સિક્ખાપદાનિ છમા…પે… ઉપ્પથવા, છમાદિપદવન્તાનિ પઞ્ચ સિક્ખાપદાનીતિ અત્થો. એત્થ ઠાન-સદ્દેન ઠા-ધાતુસ્સેવ રૂપત્તા સિક્ખાપદાગતો ઠિત-સદ્દો ગહિતો. ‘‘દસસૂ’’તિ વત્તબ્બે વણ્ણલોપેન, વિભત્તિવિપલ્લાસેન વા ‘‘દસા’’તિ વુત્તં. સમનુભાસને સમુટ્ઠાનાદીહિ એતેસુ દસસુ સિક્ખાપદેસુ સમુટ્ઠાનાદયો તુલ્યા વુત્તાતિ યોજના.

કિં વુત્તં હોતિ? ઇમાનિ દસ સિક્ખાપદાનિ સમનુભાસનસમુટ્ઠાનાનિ, એકેકમેત્થ કિરિયં, સઞ્ઞાવિમોક્ખં, સચિત્તકં, લોકવજ્જં, કાયકમ્મં, વચીકમ્મં, અકુસલચિત્તં, દુક્ખવેદનન્તિ વુત્તં હોતિ.

૧૯૫૮-૯. ‘‘છત્ત’’ન્તિઆદીનિ સિક્ખાપદાનં ઉપલક્ખણપદાનિ. એતાનિ એકાદસ સિક્ખાપદાનિ સમુટ્ઠાનાદિના પન ધમ્મદેસનેન તુલ્યાવ સદિસા એવાતિ યોજના. ઇદં વુત્તં ¶ હોતિ – ઇમાનિ એકાદસ સિક્ખાપદાનિ ધમ્મદેસનાસમુટ્ઠાનાનિ, કિરિયાકિરિયાનિ, સઞ્ઞાવિમોક્ખાનિ, સચિત્તકાનિ, લોકવજ્જાનિ, વચીકમ્માનિ, અકુસલચિત્તાનિ, દુક્ખવેદનાનીતિ.

સૂપોદનેન વિઞ્ઞત્તીતિ સૂપોદન-સદ્દેન લક્ખિતં વિઞ્ઞત્તિસિક્ખાપદં. વિઞ્ઞત્તિસિક્ખાપદાનં બહુત્તા ઇદમેવ વિસેસિતં. થેય્યસત્થસમં મતન્તિ સમુટ્ઠાનાદીહિ થેય્યસત્થસિક્ખાપદેન સમાનં મતન્તિ અત્થો. ઇદં વુત્તં હોતિ – સૂપોદનવિઞ્ઞત્તિસિક્ખાપદં થેય્યસત્થસમુટ્ઠાનં, કિરિયં, સઞ્ઞાવિમોક્ખં, સચિત્તકં, લોકવજ્જં, કાયકમ્મં, વચીકમ્મં, અકુસલચિત્તં, દુક્ખવેદનન્તિ.

૧૯૬૦. અવસેસા તિપઞ્ઞાસાતિ અવસેસાનિ તેપઞ્ઞાસસિક્ખાપદાનિ. સમાના પઠમેન તૂતિ પઠમેન પારાજિકેન સમુટ્ઠાનાદિતો સમાનાનીતિ અત્થો, પઠમપારાજિકસદિસસમુટ્ઠાનાનીતિ ¶ વુત્તં હોતિ. ‘‘અનાપત્તિ આપદાસૂ’’તિ પદચ્છેદો. પરિમણ્ડલં નિવાસેત્વા, પારુપિત્વા ચરન્તાનં ચોરુપદ્દવાદિ આપદા નામ. અપિ-સદ્દેન નદિસન્તરણાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. સેખિયેસુ સબ્બેસૂતિ યેભુય્યવસેન વુત્તં.

૧૯૬૧. ‘‘ન ઉજ્ઝાનસઞ્ઞી પરેસં પત્તં ઓલોકેસ્સામી’’તિઆદીનં (પાચિ. ૬૧૪) ઇમસ્સ અનાપત્તિવારસ્સ અસમ્ભવતો ન પનાગતોતિ પાળિયં ન વુત્તો. તસ્સાપિ યથાવત્થુકાવ આપત્તિયો દટ્ઠબ્બા.

૧૯૬૨. યો ¶ ઇમં વિનિચ્છયં વિદિત્વા ઠિતો, સો હિ યસ્મા વિનયે વિસારદો હોતિ, વિનીતમાનસો ચ હોતિ, પરેહિ દુપ્પધંસિયો ચ હોતિ, તતો તસ્મા કારણા સમાહિતો સતતં ઇમં વિનયવિનિચ્છયં સિક્ખેય્યાતિ યોજના.

તત્થ ઇમં વિનિચ્છયં વિદિત્વાતિ સબ્બલોકિયલોકુત્તરગુણસમ્પત્તિનિદાનં ઇમં વિનયવિનિચ્છયં અત્થતો, ગન્થતો, વિનિચ્છયતો ચ સક્કચ્ચં ઞત્વા. વિસારદોતિ સારજ્જનં સારદો, વિગતો સારદો અસ્સાતિ વિસારદો, વિનયપરિયત્તિયા, આપત્તાદિવિભાગે ચ નિબ્ભયો નિરાસઙ્કોતિ વુત્તં હોતિ. ન કેવલં ઇમસ્સ જાનને એસોવ આનિસંસો, અથ ખો વિનીતમાનસો ચ હોતિ, સંયતચિત્તો હોતીતિ અત્થો. સોતિ ઇમં વિનિચ્છયં સક્કચ્ચં વિદિત્વા ઠિતો ભિક્ખુ. પરેહીતિ ઇમં અજાનન્તેહિ અઞ્ઞેહિ. દુપ્પધંસિયો ચ હોતીતિ અનભિભવનીયો ચ હોતિ.

તતોતિ તસ્મા વિનયે વિસારદતાદિસબ્બગુણસમ્પન્નહેતુત્તા. હીતિ યસ્માતિ અત્થો. સિક્ખેતિ સજ્ઝાયનસવનાદિવસેન સિક્ખેય્ય, ઉગ્ગણ્હેય્યાતિ અત્થો. ‘‘સતત’’ન્તિ ઇમિના સબ્બત્થકકમ્મટ્ઠાને વિય એત્થાપિ સતતાભિયોગો કાતબ્બોતિ દસ્સેતિ. વિક્ખિત્તસ્સ યથાભૂતપટિવેધાભાવતો તપ્પટિપક્ખાય એકગ્ગતાય નિયોજેન્તો આહ ‘‘સમાહિતો’’તિ, સમ્મા વિનયવિનિચ્છયે ¶ આહિતો પતિટ્ઠિતો એકગ્ગચિત્તોતિ વુત્તં હોતિ. યથાહ ‘‘અવિક્ખિત્તસ્સાયં ધમ્મો, નાયં ધમ્મો વિક્ખિત્તસ્સા’’તિ.

૧૯૬૩. એવં ઇમાય ગાથાય વુત્તમેવત્થં પકારન્તરેનાપિ દસ્સેતુમાહ ‘‘ઇમ’’ન્તિઆદિ. તેતિ અપેક્ખિત્વા ‘‘યે’’તિ ¶ લબ્ભતિ. યે થેરા વા નવા વા મજ્ઝિમા વા. પરમન્તિ અમતમહાનિબ્બાનપ્પત્તિયા મૂલકારણસ્સ સીલસ્સ પકાસનતો ઉત્તમં. અસંકરન્તિ નિકાયન્તરલદ્ધીહિ અસમ્મિસ્સં. સંકરન્તિ વુત્તપ્પકારગુણોપેતત્તા કાયચિત્તસુખકારણં સમ્મુખં કરોતીતિ સંકરં. સવનામતન્તિ સદ્દરસાદિયોગેન કણ્ણરસાયનં. અમતન્તિ તતોયેવ અમતં સુમધુરં. અમતમહાનિબ્બાનાવહત્તા વા ફલૂપચારેન અમતં. ઇમં વિનયવિનિચ્છયં. અવેચ્ચાતિ સક્કચ્ચં વિદિત્વા. અધિકેતિ અધિસીલાદિસિક્ખત્તયપ્પકાસનેન ઉક્કટ્ઠે. હિતેતિ લોકિયલોકુત્તરસુખહેતુત્તેન હિતે. હિનોતિ અત્તનો ફલન્તિ ‘‘હિત’’ન્તિ સુખહેતુ વુચ્ચતિ. કલિસાસનેતિ લોભાદિકિલેસવિદ્ધંસને. સાસનેતિ વિનયપરિયત્તિસઙ્ખાતસાસનેકદેસે. પટુત્તન્તિ બ્યત્તભાવં. ન યન્તિ ન ગચ્છન્તિ. કે તેતિ કતમે તે. ‘‘ન કેચિ સન્તિ ચા’’તિ નિસ્સન્દેહે ઇમિસ્સા ગાથાય અત્થો લિખિતો.

એવં એત્થ અત્થયોજના વેદિતબ્બા – પરમં ઉત્તમં અસંકરં નિકાયન્તરલદ્ધીહિ અસમ્મિસ્સં સંકરં સકલલોકિયલોકુત્તરસુખાભિનિપ્ફાદકં સવનામતં સોતરસાયનં ઇમં વિનિચ્છયપ્પકરણં અવેચ્ચ સક્કચ્ચં વિદિત્વા અધિકે અધિસીલાદિસિક્ખત્તયપ્પકાસનેન ઉક્કટ્ઠે હિતે લોકિયલોકુત્તરસુખહેતુભૂતે કલિસાસને સકલસંકિલેસવિદ્ધંસકે સાસને વિનયપિટકસઙ્ખાતે પરિયત્તિસાસને યે પટુત્તં ન યન્તિ, તે કે નામાતિ યોજના, યે ઇમં પકરણં અવેચ્ચ વિદિત્વા ઠિતા, તે એકંસતો વિનયપિટકે પટુત્તં પાપુણન્તિ યેવાતિ અધિપ્પાયો.

ભિક્ખુવિભઙ્ગકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૯૬૪. એવં ¶ ભિક્ખુવિભઙ્ગપાળિયા, અટ્ઠકથાય ચ આગતં વિનિચ્છયસારં નાતિસઙ્ખેપવિત્થારનયેન ¶ દસ્સેત્વા ઇદાનિ તદનન્તરાય ભિક્ખુનિવિભઙ્ગપાળિયા, તદટ્ઠકથાય ચ આગતવિનિચ્છયસારં દસ્સેતુમારભન્તો આહ ‘‘ભિક્ખુનીન’’ન્તિઆદિ. તસ્મિં અપીતિ એત્થ અપિ-સદ્દો વુત્તાપેક્ખાયં. ‘‘સમાસેના’’તિ ઇદં ગન્થવસેન સઙ્ખિપનં સન્ધાય વુત્તં. ‘‘કિઞ્ચિમત્ત’’ન્તિ ઇદં અત્થવસેનાતિ વેદિતબ્બં.

૧૯૬૫. છન્દસોતિ મેથુનસેવનરાગપટિસંયુત્તેન છન્દેન. એતેન ‘‘છન્દે પન અસતિ બલક્કારેન પધંસિતાય અનાપત્તી’’તિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. મેથુનધમ્મસિક્ખાપદવણ્ણના) અટ્ઠકથા સૂચિતા હોતિ. સા સમણી પારાજિકા નામ હોતીતિ પવુચ્ચતીતિ યોજના.

૧૯૬૬-૭. ‘‘સજીવસ્સ અપિ અજીવસ્સા’’તિ પદચ્છેદો. ‘‘સન્થતં વા અસન્થત’’ન્તિ ઇદં ‘‘અઙ્ગજાત’’ન્તિ ઇમસ્સ વિસેસનં. અત્તનો તિવિધે મગ્ગેતિ અત્તનો વચ્ચપસ્સાવમુખમગ્ગાનં અઞ્ઞતરસ્મિં મગ્ગે. એત્થ ‘‘સન્થતે વા અસન્થતે વા’’તિ સેસો, ‘‘અલ્લોકાસે’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. ‘‘યેભુય્યઅક્ખાયિતાદિક’’ન્તિ પદચ્છેદો. આદિ-સદ્દેન અક્ખાયિતં સઙ્ગણ્હાતિ.

મનુસ્સપુરિસાદીનં નવન્નં સજીવસ્સપિ અજીવસ્સપિ યસ્સ કસ્સચિ સન્થતં વા અસન્થતં વા યેભુય્યક્ખાયિતાદિકં અઙ્ગજાતં અત્તનો સન્થતે વા અસન્થતે વા તિવિધે મગ્ગે અલ્લોકાસે તિલફલમત્તમ્પિ પવેસેન્તી પરાજિતાતિ યોજના.

૧૯૬૮. સાધારણવિનિચ્છયન્તિ ¶ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં સાધારણસિક્ખાપદવિનિચ્છયં.

૧૯૬૯-૭૦. અધક્ખકન્તિ એત્થ અક્ખકાનં અધોતિ વિગ્ગહો. ઉબ્ભજાણુમણ્ડલન્તિ જાણુમણ્ડલાનં ઉબ્ભન્તિ વિગ્ગહો. ઉબ્ભ-સદ્દો ઉદ્ધં-સદ્દપરિયાયો. ઇધ ‘‘અત્તનો’’તિ સેસો. અવસ્સુતસ્સાતિ કાયસંસગ્ગરાગેન તિન્તસ્સ. અવસ્સુતાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. યાતિ વુત્તત્તા ‘‘સા’’તિ લબ્ભતિ. સરીરન્તિ એત્થ ‘‘યં કિઞ્ચી’’તિ સેસો. પરોપક્કમમૂલકં પારાજિકં દસ્સેતુમાહ ¶ ‘‘તેન વા ફુટ્ઠા’’તિ. એત્થ ‘‘યથાપરિચ્છિન્ને કાયે’’તિ ચ ‘‘સાદિયેય્યા’’તિ ચ વત્તબ્બં.

યા પન ભિક્ખુની અવસ્સુતા અવસ્સુતસ્સ મનુસ્સપુગ્ગલસ્સ યં કિઞ્ચિ સરીરં અત્તનો અધક્ખકં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલં યં સરીરકં, તેન સરીરકેન છુપેય્ય, તેન મનુસ્સપુરિસેન યથાપરિચ્છિન્ને કાયે ફુટ્ઠા સાદિયેય્ય વા, સા પારાજિકા સિયાતિ યોજના.

૧૯૭૧-૨. ‘‘ગહિતં ઉબ્ભજાણુના’’તિ ઇમિના કપ્પરતો ઉદ્ધં પારાજિકક્ખેત્તમેવાતિ દીપેતિ. અત્તનો યથાવુત્તપ્પકારેન કાયેનાતિ યોજના, અત્તનો ‘‘અધક્ખક’’ન્તિઆદિવુત્તપ્પકારેન કાયેનાતિ અત્થો. તથા અવસ્સુતાય અવસ્સુતસ્સ પુરિસસ્સ કાયપટિબદ્ધં ફુસન્તિયા થુલ્લચ્ચયં હોતિ. અત્તનો યથાપરિચ્છિન્નકાયપટિબદ્ધેન તથા અવસ્સુતાય અવસ્સુતસ્સ પુરિસસ્સ કાયં ફુસન્તિયા થુલ્લચ્ચયં હોતિ.

૧૯૭૩. અત્તનો અવસેસેન કાયેન અવસ્સુતાય અવસ્સુતસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ કાયં ફુસન્તિયા થુલ્લચ્ચયં ¶ હોતિ. એવં અત્તનો પયોગે ચ પુરિસસ્સ પયોગે ચ તસ્સા ભિક્ખુનિયાયેવ થુલ્લચ્ચયં હોતીતિ યોજના.

૧૯૭૪. યક્ખપેતતિરચ્છાનપણ્ડકાનં કાયં ‘‘અધક્ખકં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલ’’ન્તિ યથાપરિચ્છિન્નં તથેવ અત્તનો કાયેન ઉભતોઅવસ્સવે સતિ ફુસન્તિયા અસ્સા ભિક્ખુનિયા થુલ્લચ્ચયં, તથેવ યક્ખાદીનં પયોગેપિ તસ્સાયેવ થુલ્લચ્ચયં હોતીતિ યોજના.

૧૯૭૫. એકતોવસ્સવે ચાપીતિ ભિક્ખુનિયા વસેન એકતોઅવસ્સવે ચાપિ. થુલ્લચ્ચયમુદીરિતન્તિ પારાજિકક્ખેત્તભૂતેન અત્તનો કાયેન મનુસ્સપુરિસસ્સ કાયં ફુસન્તિયા થુલ્લચ્ચયં અટ્ઠકથાયં (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૬૨) વુત્તન્તિ અત્થો. અવસેસે ચ સબ્બત્થાતિ યથાવુત્તપારાજિકક્ખેત્તતો અવસેસે થુલ્લચ્ચયક્ખેત્તે સબ્બત્થ એકતોઅવસ્સવે સતિ દુક્કટં હોતીતિ અત્થો. કાયપટિબદ્ધેન કાયપટિબદ્ધામસનાદીસુ સબ્બત્થ ઉભતોઅવસ્સવે વા એકતોઅવસ્સવે વા દુક્કટમેવ હોતિ.

૧૯૭૬. ‘‘ઉબ્ભક્ખકમધોજાણુમણ્ડલ’’ન્તિ ¶ યં અપારાજિકક્ખેત્તં ઇધ દસ્સિતં, એત્થ એકતોઅવસ્સવે દુક્કટં હોતિ. કપ્પરસ્સ ચ હેટ્ઠાપિ એત્થેવ અધોજાણુમણ્ડલે સઙ્ગહં ગતન્તિ યોજના.

૧૯૭૭-૯. ભિક્ખુ ભિક્ખુનિયા સદ્ધિં સચે કાયસંસગ્ગં કેલાયતિ સેવતીતિ યોજના. ભિક્ખુનિયા નાસો સિયાતિ સીલવિનાસો પારાજિકાપત્તિ સિયાતિ અત્થો. ગેહપેમન્તિ એત્થ ‘‘ગેહસિતપેમ’’ન્તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન સિત-સદ્દલોપો, અત્થો પનસ્સ ભિક્ખુવિભઙ્ગે વુત્તનયોવ.

૧૯૮૦. અવિસેસેનાતિ ¶ ‘‘ભિક્ખુનિયા’’તિ વા ‘‘ભિક્ખુસ્સા’’તિ વા વિસેસં અકત્વા.

૧૯૮૧. યસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ વા ભિક્ખુનિયા વા. યત્થાતિ ભિક્ખુનિયં વા ભિક્ખુસ્મિં વા. મનોસુદ્ધન્તિ કાયસંસગ્ગાદિરાગરહિતં. તસ્સ ભિક્ખુસ્સ વા ભિક્ખુનિયા વા તત્થ ભિક્ખુનિયં વા ભિક્ખુસ્મિં વા વિસયે નદોસતા અનાપત્તીતિ અત્થો.

૧૯૮૨. ભિન્દિત્વાતિ સીલભેદં કત્વા. ભિક્ખુનિયા અપકતત્તા આહ ‘‘નેવ હોતિ ભિક્ખુનિદૂસકો’’તિ.

૧૯૮૩. અથાતિ વાક્યારમ્ભે. ન હોતાપત્તિ ભિક્ખુનોતિ એત્થ ભિક્ખુનીહિ કાયસંસગ્ગસઙ્ઘાદિસેસમાહ.

૧૯૮૪. ‘‘ખેત્તે’’તિ વક્ખમાનં ‘‘ફુટ્ઠા’’તિ ઇમિના યોજેત્વા ‘‘પારાજિક’’ન્તિઆદીહિ, ‘‘થુલ્લચ્ચયં ખેત્તે’’તિઆદીહિ ચ સમ્બન્ધિતબ્બં. ‘‘પારાજિક’’ન્તિ વક્ખમાનત્તા ફુટ્ઠાતિ એત્થ ‘‘પારાજિકક્ખેત્તે’’તિ સેસો.

૧૯૮૫. તથાતિ નિચ્ચલાપિ સાદિયતિ. ખેત્તેતિ થુલ્લચ્ચયાદીનં ખેત્તે. કાયેન નિચ્ચલાયપિ ચિત્તેન સાદિયન્તિયા આપત્તિ કસ્મા વુત્તાતિ આહ ‘‘વુત્તત્તા…પે… સત્થુના’’તિ ¶ , ભિક્ખુપાતિમોક્ખે વિય ‘‘કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જેય્યા’’તિ અવત્વા ઇધ ‘‘કાયસંસગ્ગં સાદિયેય્યા’’તિ વુત્તત્તાતિ અધિપ્પાયો.

૧૯૮૬. તસ્સા આપત્તિયા. ક્રિયસમુટ્ઠાનન્તિ કિરિયાય સમુટ્ઠાનં. એવં સતીતિ સાદિયનમત્તેનેવ આપજ્જિતબ્બભાવે સતિ. ઇદન્તિ ‘‘કિરિયસમુટ્ઠાન’’મિતિવિધાનં. તબ્બહુલેનેવ નયેનાતિ ¶ કિરિયસમુટ્ઠાનબાહુલ્લેન નયેન ખદિરવનાદિવોહારો વિયાતિ દટ્ઠબ્બં.

૧૯૮૭. તસ્સા ભિક્ખુનિયા અસઞ્ચિચ્ચ વિરજ્ઝિત્વા આમસન્તિયા અનાપત્તિ, ‘‘અયં પુરિસો’’તિ વા ‘‘ઇત્થી’’તિ વા અજાનિત્વા આમસન્તિયા અનાપત્તિ, પુરિસસ્સ આમસને સતિ ફસ્સં અસાદિયન્તિયા વા અનાપત્તીતિ યોજના.

૧૯૮૮. ખિત્તચિત્તાયાતિ યક્ખુમ્મત્તાય. ઉમ્મત્તિકાય વાતિ પિત્તકોપેન ઉમ્માદપ્પત્તાય. ઇદઞ્ચ ‘‘અસુચી’’તિ વા ‘‘ચન્દન’’ન્તિ વા વિસેસતં અજાનનમેવ પમાણં.

૧૯૮૯-૯૦. ‘‘પારાજિકત્તં જાનન્તી’’તિ ઇમિના અવસેસાપત્તિં જાનિત્વા છાદેન્તિયા પારાજિકાભાવં દીપેતિ. સલિઙ્ગે તુ ઠિતાયાતિ પબ્બજ્જાલિઙ્ગેયેવ ઠિતાય. ઇતિ ધુરે નિક્ખિત્તમત્તસ્મિન્તિ યોજના. ઇતિ-સદ્દો નિદસ્સને. ઇતરાય પુબ્બેયેવ આપન્નત્તા તમપેક્ખિત્વા ‘‘સા ચા’’તિ આહ.

૧૯૯૧. વુત્તાવિસિટ્ઠં સબ્બં વિનિચ્છયં સઙ્ગહેતુમાહ ‘‘સેસ’’ન્તિઆદિ. તત્થાતિ દુટ્ઠુલ્લપટિચ્છાદને.

૧૯૯૨-૫. સઙ્ઘેનાતિ સમગ્ગેન સઙ્ઘેન. ઉક્ખિત્તકોતિ આપત્તિયા અદસ્સનાદીસુ ઉક્ખિત્તકો. ‘‘ઉક્ખેપને ઠિતો’’તિ ઇમિના ઉક્ખેપનીયકમ્મકતસ્સ અનોસારિતભાવં દીપેતિ. યા ¶ દિટ્ઠિ એતસ્સાતિ યંદિટ્ઠિકો, સો ઉક્ખિત્તકો ભિક્ખુ યાય દિટ્ઠિયા સમન્નાગતો હોતીતિ અધિપ્પાયો ¶ . ‘‘તસ્સા દિટ્ઠિયા ગહણેના’’તિ ઇમિના અનુવત્તપ્પકારો દસ્સિતો. તં ઉક્ખિત્તકં ભિક્ખુન્તિ યોજના. સા ભિક્ખુની અઞ્ઞાહિ ભિક્ખુનીહિ વિસુમ્પિચ સઙ્ઘમજ્ઝેપિ ‘‘એસો ખો અય્યે ભિક્ખુ સમગ્ગેન સઙ્ઘેન ઉક્ખિત્તો’’તિઆદિના (પાચિ. ૬૬૯) નયેન તિક્ખત્તું વુચ્ચમાનાતિ યોજના. તં વત્થું અચજન્તી ગહેત્વા યદિ તથેવ તિટ્ઠતીતિ યોજના. એત્થ ‘‘યાવતતિયં સમનુભાસિતબ્બા’’તિ સેસો. તસ્સ કમ્મસ્સ ઓસાનેતિ તતિયાય કમ્મવાચાય ય્યકારપ્પત્તવસેન અસ્સ સમનુભાસનકમ્મસ્સ પરિયોસાને. અસાકિયધીતરાતિ અસાકિયધીતા, પચ્ચત્તે કરણવચનં. ‘‘પુન અપ્પટિસન્ધેયા’’તિ ઇમિના પુન તેનેવ ચ અત્તભાવેન ભિક્ખુનિભાવે પટિસન્ધાતું અનરહતા વુત્તા.

૧૯૯૬. તિકદુક્કટં નિદ્દિટ્ઠન્તિ અધમ્મકમ્મે અધમ્મકમ્મસઞ્ઞા, વેમતિકા, ધમ્મકમ્મસઞ્ઞાતિ એતાસં વસેન તિકદુક્કટં વુત્તં. સમનુભાસને વુત્તા સમુટ્ઠાનાદયો સબ્બે ઇધ વત્તબ્બાતિ યોજના.

૧૯૯૭. ‘‘હત્થગ્ગહણં વા સાદિયેય્યાતિ હત્થો નામ કપ્પરં ઉપાદાય યાવ અગ્ગનખા. એતસ્સ અસદ્ધમ્મસ્સ પટિસેવનત્થાય ઉબ્ભક્ખકં અધોજાણુમણ્ડલં ગહણં સાદિયતિ, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૬૭૬) વુત્તત્તા આહ ‘‘અપારાજિકખેત્તસ્સા’’તિઆદિ. ‘‘ત’’ન્તિ વક્ખમાનત્તા ‘‘ય’’ન્તિ લબ્ભતિ. અપારાજિકક્ખેત્તસ્સ યસ્સ કસ્સચિ અઙ્ગસ્સ યં ગહણં, તં હત્થગ્ગહણન્તિ પવુચ્ચતીતિ યોજના. હત્થે ગહણં હત્થગ્ગહણં.

૧૯૯૮. યસ્સ કસ્સચીતિ વુત્તપ્પકારેન યસ્સ કસ્સચિ ચીવરસ્સ યં ગહણન્તિ યોજના.

૧૯૯૯. અસદ્ધમ્મ-સદ્દેન ¶ મેથુનસ્સાપિ વુચ્ચમાનત્તા તતો વિસેસેતુમાહ ‘‘કાયસંસગ્ગ ¶ …પે… કારણા’’તિ. ભિક્ખુની કાયસંસગ્ગસઙ્ખાતસ્સ અસદ્ધમ્મસ્સ કારણા પુરિસસ્સ હત્થપાસસ્મિં તિટ્ઠેય્ય વાતિ યોજના.

૨૦૦૦. તતોતિ તસ્સ અસદ્ધમ્મસ્સ કારણા. તત્થાતિ હત્થપાસે. પુરિસેનાતિ એત્થ ‘‘કત’’ન્તિ સેસો, ‘‘સઙ્કેત’’ન્તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. ‘‘આગમનં અસ્સા’’તિ પદચ્છેદો. ઇચ્છેય્યાતિ વુત્તેપિ ન ગમનિચ્છામત્તેન, અથ ખો ભિક્ખુનિયા પુરિસસ્સ હત્થપાસં, પુરિસેન ચ ભિક્ખુનિયા હત્થપાસં ઓક્કન્તકાલેયેવ વત્થુપૂરણં દટ્ઠબ્બં. યથાહ ‘‘સઙ્કેતં વા ગચ્છેય્યાતિ એતસ્સ અસદ્ધમ્મસ્સ પટિસેવનત્થાય પુરિસેન ‘ઇત્થન્નામં આગચ્છા’તિ વુત્તા ગચ્છતિ, પદે પદે આપત્તિ દુક્કટસ્સ. પુરિસસ્સ હત્થપાસં ઓક્કન્તમત્તે આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૬૭૬) ચ ‘‘પુરિસસ્સ અબ્ભાગમનં સાદિયતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. હત્થપાસં ઓક્કન્તમત્તે આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૬૭૬) ચ. એત્થ ચ ઇત્થન્નામં આગચ્છાતિ ઇત્થન્નામં ઠાનં આગચ્છાતિ અત્થો.

૨૦૦૧. તદત્થાયાતિ તસ્સેવ કાયસંસગ્ગસઙ્ખાતઅસદ્ધમ્મસ્સ સેવનત્થાય. પટિચ્છન્નટ્ઠાનઞ્ચાતિ વત્થાદિના યેન કેનચિ પટિચ્છન્નઓકાસં. પુરિસસ્સ હત્થપાસે ઠિતા તદત્થાય કાયં ઉપસંહરેય્ય વાતિ યોજના.

૨૦૦૨. હત્થગ્ગહણાદીનં વુત્તપ્પકારાનં અટ્ઠન્નં વત્થૂનં પૂરણેન ‘‘અટ્ઠવત્થુકા’’તિ સઙ્ખાતા અયં ભિક્ખુની વિનટ્ઠા હોતિ સીલવિનાસેન, તતોયેવ અસ્સમણી હોતિ અભિક્ખુની હોતીતિ યોજના.

૨૦૦૩. અનુલોમેન ¶ વાતિ હત્થગ્ગહણાદિપટિપાટિયા વા. પટિલોમેન વાતિ તબ્બિપરિયતો પટિલોમેન વા. એકન્તરિકાય વાતિ એકમેકં અન્તરિત્વા પુન તસ્સાપિ કરણવસેન એકન્તરિકાય વા. અનુલોમેન વા પટિલોમેન વા તથેકન્તરિકાય વા અટ્ઠમં વત્થું પરિપૂરેન્તી ચુતાતિ યોજના.

૨૦૦૪. એતદેવ અત્થં બ્યતિરેકમુખેન સમત્થેતુમાહ ‘‘અથાદિતો’’તિઆદિ. સતક્ખત્તુમ્પીતિ ¶ બહુક્ખત્તુમ્પિ. સત-સદ્દો હેત્થ બહુ-સદ્દપરિયાયો. પારાજિકા નેવ સિયાતિ યોજના, ઇમિના તંતંવત્થુમૂલકં દુક્કટથુલ્લચ્ચયં આપજ્જતીતિ વુત્તં હોતિ.

૨૦૦૫. યા પન આપત્તિયો આપન્ના, દેસેત્વા તાહિ મુચ્ચતીતિ યોજના. ધુરનિક્ખેપનં કત્વાતિ ‘‘ન પુનેવં કરિસ્સામી’’તિ ધુરં નિક્ખિપિત્વા. દેસિતા ગણનૂપિકાતિ દેસિતા દેસિતગણનમેવ ઉપેતિ, પારાજિકસ્સ અઙ્ગં ન હોતીતિ અત્થો. તસ્મા યા એકં આપન્ના, ધુરનિક્ખેપં કત્વા દેસેત્વા પુન કિલેસવસેન આપજ્જતિ, પુન દેસેતિ, એવં અટ્ઠ વત્થૂનિ પૂરેન્તીપિ પારાજિકા ન હોતિ.

૨૦૦૬. સઉસ્સાહાય દેસિતાતિ પુન આપજ્જને અનિક્ખિત્તધુરાય ભિક્ખુનિયા દેસિતાપિ આપત્તિ દેસનાગણનં ન ઉપેતિ. કિં હોતીતિ આહ ‘‘દેસિતાપિ અદેસિતા’’તિ, તસ્મા પારાજિકાપત્તિયા અઙ્ગમેવ હોતીતિ અધિપ્પાયો.

૨૦૦૮. અયં અત્થોતિ ‘‘અસદ્ધમ્મો નામ કાયસંસગ્ગો’’તિ અયં અત્થો. ઉદ્દિસિતોતિ પકાસિતો.

૨૦૦૯. અયમત્થો ¶ કેન વચનેન ઉદ્દિસિતોતિ આહ ‘‘વિઞ્ઞૂ…પે… સાધકં વચનં ઇદ’’ન્તિ. ઇદં વચનન્તિ ‘‘વિઞ્ઞૂ પટિબલો કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જિતુ’’ન્તિ (પાચિ. ૬૭૬) ઇદં વચનં. સાધકં પમાણં.

૨૦૧૦. અવસ્સુતા, વજ્જપટિચ્છાદિકા, ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકા, અટ્ઠવત્થુકાતિ ઇમા ચતસ્સો પારાજિકાપત્તિયો મહેસિના અસાધારણા ભિક્ખુનીનમેવ પઞ્ઞત્તાતિ યોજના.

૨૦૧૧. એવં ¶ ભિક્ખુનિવિભઙ્ગે આગતં પારાજિકવિનિચ્છયં વત્વા ઇદાનિ તદનન્તરુદ્દિટ્ઠં સઙ્ઘાદિસેસવિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘યા પન ભિક્ખુની’’તિઆદિ. ઉસ્સયવાદાતિ કોધુસ્સયમાનુસ્સયવસેન વિવદમાના. તતોયેવ અટ્ટં કરોતિ સીલેનાતિ અટ્ટકારી. એત્થ ચ ‘‘અટ્ટો’’તિ વોહારિકવિનિચ્છયો વુચ્ચતિ, યં પબ્બજિતા ‘‘અધિકરણ’’ન્તિપિ વદન્તિ. સબ્બત્થ વત્તબ્બે મુખમસ્સા અત્થીતિ મુખરી, બહુભાણીતિ અત્થો. યેન કેનચિ નરેન સદ્ધિન્તિ ‘‘ગહપતિના વા ગહપતિપુત્તેન વા’’તિઆદિના (પાચિ. ૬૭૯) દસ્સિતેન યેન કેનચિ મનુસ્સેન સદ્ધિં. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને. કિરાતિ પદપૂરણે, અનુસ્સવને વા.

૨૦૧૨. સક્ખિં ¶ વાતિ પચ્ચક્ખતો જાનનકં વા. અટ્ટં કાતું ગચ્છન્તિયા પદે પદે તથા દુક્કટન્તિ યોજના.

૨૦૧૩. વોહારિકેતિ વિનિચ્છયામચ્ચે.

૨૦૧૪. અનન્તરન્તિ તસ્સ વચનાનન્તરં.

૨૦૧૫. ઇતરોતિ અટ્ટકારકો. પુબ્બસદિસોવ વિનિચ્છયોતિ પઠમારોચને દુક્કટં, દુતિયારોચને થુલ્લચ્ચયન્તિ વુત્તં હોતિ.

૨૦૧૬. ‘‘તવ, મમાપિ ચ કથં તુવમેવ આરોચેહી’’તિ ઇતરેન વુત્તા ભિક્ખુનીતિ યોજના. યથાકામન્તિ તસ્સા ચ અત્તનો ચ વચને યં પઠમં વત્તુમિચ્છતિ, તં ઇચ્છાનુરૂપં આરોચેતુ.

૨૦૧૮-૯. ઉભિન્નમ્પિ યથા તથા આરોચિતકથં સુત્વાતિ યોજના. યથા તથાતિ પુબ્બે વુત્તનયેન કેનચિ પકારેન. તેહીતિ વોહારિકેહિ. અટ્ટે પન ચ નિટ્ઠિતેતિ અટ્ટકારકેસુ એકસ્મિં પક્ખે પરાજિતે. યથાહ ‘‘પરાજિતે અટ્ટકારકે અટ્ટપરિયોસાનં નામ હોતી’’તિ. અટ્ટસ્સ પરિયોસાનેતિ એત્થ ‘‘તસ્સા’’તિ સેસો. તસ્સ અટ્ટસ્સ પરિયોસાનેતિ યોજના.

૨૦૨૦-૨૩. અનાપત્તિવિસયં ¶ દસ્સેતુમાહ ‘‘દૂતં વાપી’’તિઆદિ. પચ્ચત્થિકમનુસ્સેહિ દૂતં વાપિ પહિણિત્વા સયમ્પિ વા આગન્ત્વા યા પન આકડ્ઢીયતીતિ યોજના. અઞ્ઞેહીતિ ગામદારકાદીહિ અઞ્ઞેહિ. કિઞ્ચિ પરં અનોદિસ્સાતિ યોજના. ઇમિસ્સા ઓદિસ્સ વુત્તે તેહિ ગહિતદણ્ડે તસ્સા ચ ગીવાતિ સૂચિતં હોતિ. યા રક્ખં યાચતિ ¶ , તત્થ તસ્મિં રક્ખાયાચને તસ્સા અનાપત્તિ પકાસિતાતિ યોજના. અઞ્ઞતો સુત્વાતિ યોજના. ઉમ્મત્તિકાદીનન્તિ એત્થ આદિ-સદ્દેન આદિકમ્મિકા ગહિતા.

સમુટ્ઠાનં કથિનેન તુલ્યન્તિ યોજના. સેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘સકિરિયં ઇદ’’ન્તિ. ઇદં સિક્ખાપદં. કિરિયાય સહ વત્તતીતિ સકિરિયં અટ્ટકરણેન આપજ્જનતો. ‘‘સમુટ્ઠાન’’ન્તિ ઇમિના ચ સમુટ્ઠાનાદિવિનિચ્છયો ઉપલક્ખિતોતિ દટ્ઠબ્બો.

૨૦૨૪-૫. જાનન્તીતિ ‘‘સામં વા જાનાતિ, અઞ્ઞે વા તસ્સા આરોચેન્તી’’તિ (પાચિ. ૬૮૪) વુત્તનયેન જાનન્તી. ચોરિન્તિ યાય પઞ્ચમાસગ્ઘનકતો પટ્ઠાય યં કિઞ્ચિ પરસન્તકં અવહરિતં, અયં ચોરી નામ. વજ્ઝં વિદિતન્તિ ‘‘તેન કમ્મેન વધારહા અય’’ન્તિ એવં વિદિતં. સઙ્ઘન્તિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘં. અનપલોકેત્વાતિ અનાપુચ્છા. રાજાનં વાતિ રઞ્ઞા અનુસાસિતબ્બટ્ઠાને તં રાજાનં વા. યથાહ ‘‘રાજા નામ યત્થ રાજા અનુસાસતિ, રાજા અપલોકેતબ્બો’’તિ. ગણમેવ વાતિ ‘‘તુમ્હેવ તત્થ અનુસાસથા’’તિ રાજૂહિ દિન્નં ગામનિગમમલ્લગણાદિકં ગણં વા. મલ્લગણં નામ પાનીયટ્ઠપનપોક્ખરણિખણનાદિપુઞ્ઞકમ્મનિયુત્તો જનસમૂહો. એતેનેવ એવમેવ દિન્નગામવરા પૂગા ચ સેનિયો ચ સઙ્ગહિતા. વુટ્ઠાપેય્યાતિ ઉપસમ્પાદેય્ય. કપ્પન્તિ ચ વક્ખમાનલક્ખણં કપ્પં. સા ચોરિવુટ્ઠાપનન્તિ સમ્બન્ધો. ઉપજ્ઝાયા હુત્વા યા ચોરિં ઉપસમ્પાદેતિ, સા ભિક્ખુનીતિ અત્થો. ઉપજ્ઝાયસ્સ ભિક્ખુસ્સ દુક્કટં.

૨૦૨૬. પઞ્ચમાસગ્ઘનન્તિ એત્થ પઞ્ચમાસઞ્ચ પઞ્ચમાસગ્ઘનકઞ્ચ પઞ્ચમાસગ્ઘનન્તિ એકદેસસરૂપેકસેસનયેન પઞ્ચમાસસ્સાપિ ¶ ગહણં. અતિરેકગ્ઘનં વાપીતિ એત્થાપિ એસેવ નયો.

૨૦૨૭. પબ્બજિતં ¶ પુબ્બં યાય સા પબ્બજિતપુબ્બા. વુત્તપ્પકારં ચોરકમ્મં કત્વાપિ તિત્થાયતનાદીસુ યા પઠમં પબ્બજિતાતિ અત્થો.

૨૦૨૮-૩૦. ઇદાનિ પુબ્બપયોગદુક્કટાદિઆપત્તિવિભાગં દસ્સેતુમાહ ‘‘વુટ્ઠાપેતિ ચ યા ચોરિ’’ન્તિઆદિ. ઇધ ‘‘ઉપજ્ઝાયા હુત્વા’’તિ સેસો. ઇદં કપ્પં ઠપેત્વાતિ યોજના. સીમં સમ્મન્નતિ ચાતિ અભિનવં સીમં સમ્મન્નતિ, બન્ધતીતિ વુત્તં હોતિ. અસ્સાતિ ભવેય્ય. ‘‘દુક્કટ’’ન્તિ ઇમિના ચ ‘‘થુલ્લચ્ચયં દ્વય’’ન્તિ ઇમિના ચ યોજેતબ્બં.

કમ્મન્તેતિ ઉપસમ્પદકમ્મસ્સ પરિયોસાને, તતિયાય કમ્મવાચાય ય્યકારપ્પત્તાયાતિ વુત્તં હોતિ.

૨૦૩૧. અજાનન્તીતિ ચોરિં અજાનન્તી. (ઇદં સિક્ખાપદં.)

૨૦૩૨. ચોરિવુટ્ઠાપનં નામાતિ ઇદં સિક્ખાપદં ચોરિવુટ્ઠાપનસમુટ્ઠાનં નામ. વાચચિત્તતોતિ ખણ્ડસીમં અગન્ત્વા કરોન્તિયા વાચાચિત્તેહિ. કાયવાચાદિતો ચેવાતિ ગન્ત્વા કરોન્તિયા કાયવાચાચિત્તતો ચ સમુટ્ઠાતિ. યથાહ ‘‘કેનચિદેવ કરણીયેન પક્કન્તાસુ ભિક્ખુનીસુ અગન્ત્વા ખણ્ડસીમં વા નદિં વા યથાનિસિન્નટ્ઠાનેયેવ અત્તનો નિસ્સિતકપરિસાય સદ્ધિં વુટ્ઠાપેન્તિયા વાચાચિત્તતો સમુટ્ઠાતિ, ખણ્ડસીમં વા નદિં વા ગન્ત્વા વુટ્ઠાપેન્તિયા ¶ કાયવાચાચિત્તતો સમુટ્ઠાતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૮૩). ક્રિયાક્રિયન્તિ અનાપુચ્છાવુટ્ઠાપનવસેન કિરિયાકિરિયં.

૨૦૩૩-૪. ગામન્તરન્તિ અઞ્ઞં ગામં. યા એકા સચે ગચ્છેય્યાતિ સમ્બન્ધો. નદીપારન્તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. નદિયા પારં નદીપારં. ‘‘એકા વા’’તિ ઉપરિપિ યોજેતબ્બં. ઓહીયેય્યાતિ વિના ભવેય્ય. ઇધ ‘‘અરઞ્ઞે’’તિ સેસો. અરઞ્ઞલક્ખણં ‘‘ઇન્દખીલ’’ઇચ્ચાદિના વક્ખતિ. ‘‘એકા વા રત્તિં વિપ્પવસેય્ય, એકા વા ગણમ્હા ઓહીયેય્યા’’તિ સિક્ખાપદક્કમો, એવં સન્તેપિ ગાથાબન્ધવસેન ‘‘રત્તિં વિપ્પવસેય્યા’’તિ અન્તે વુત્તં ¶ . તેનેવ વિભાગવિનિચ્છયે દેસનારુળ્હક્કમેનેવ ‘‘પુરેરુણોદયાયેવા’’તિઆદિં વક્ખતિ. સા પઠમાપત્તિકં ગરુકં ધમ્મં આપન્ના સિયાતિ યોજના. પઠમં આપત્તિ એતસ્સાતિ પઠમાપત્તિકો, વીતિક્કમક્ખણેયેવ આપજ્જિતબ્બોતિ અત્થો. ‘‘ગરુકં ધમ્મ’’ન્તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. સકગામા નિક્ખમન્તિયાતિ ભિક્ખુનિયા અત્તનો વસનગામતો નિક્ખમન્તિયા.

૨૦૩૬-૭. એકેન પદવારેન ઇતરસ્સ ગામસ્સ પરિક્ખેપે અતિક્કન્તે, ઉપચારોક્કમે વા થુલ્લચ્ચયન્તિ યોજના. અતિક્કન્તે ઓક્કન્તેતિ એત્થ ‘‘પરિક્ખેપે ઉપચારે’’તિ અધિકારતો લબ્ભતિ.

૨૦૩૮-૯. નિક્ખમિત્વાતિ અત્તનો પવિટ્ઠગામતો નિક્ખમિત્વા. અયમેવ નયોતિ ‘‘એકેન પદવારેન થુલ્લચ્ચયં, દુતિયેન ગરુકાપત્તી’’તિ અયં નયો.

વતિચ્છિદ્દેન ¶ વા ખણ્ડપાકારેન વાતિ યોજના. ‘‘તથા’’તિ ઇમિના ‘‘પાકારેના’’તિ એત્થાપિ વા-સદ્દસ્સ સમ્બન્ધનીયતં દસ્સેતિ. ‘‘ભિક્ખુવિહારસ્સ ભૂમિ તાસમકપ્પિયા’’તિ વક્ખમાનત્તા વિહારસ્સ ભૂમિન્તિ ભિક્ખુનિવિહારભૂમિ ગહિતા. ‘‘કપ્પિયન્તિ પવિટ્ઠત્તા’’તિ ઇમિના વક્ખમાનસ્સ કારણં દસ્સેતિ. કોચિ દોસોતિ થુલ્લચ્ચયસઙ્ઘાદિસેસો વુચ્ચમાનો યો કોચિ દોસો.

૨૦૪૦. તાસન્તિ ભિક્ખુનીનં. ‘‘અકપ્પિયા’’તિ ઇમિના તત્થાપિ પવિટ્ઠાય ગામન્તરપચ્ચયા આપત્તિસમ્ભવમાહ.

૨૦૪૧. ‘‘પઠમં પાદં અતિક્કામેન્તિયા’’તિ (પાચિ. ૬૯૨) વુત્તત્તા ‘‘હત્થિ…પે… અનાપત્તિ સિયાપત્તિ, પદસા ગમને પના’’તિ વુત્તં.

૨૦૪૨. ‘‘યં કિઞ્ચિ…પે… આપત્તિ પવિસન્તિયા’’તિ વુત્તસ્સેવત્થસ્સ ઉપસંહારત્તા ન પુનરુત્તિદોસો.

૨૦૪૩-૪. લક્ખણેનુપપન્નાયાતિ ¶ ‘‘નદી નામ તિમણ્ડલં પટિચ્છાદેત્વા યત્થ કત્થચિ ઉત્તરન્તિયા ભિક્ખુનિયા અન્તરવાસકો તેમિયતી’’તિ (પાચિ. ૬૯૨) વુત્તલક્ખણેન સમન્નાગતાય નદિયા. યા પારં તીરં ગચ્છતીતિ યોજના.

પઠમં પાદં ઉદ્ધરિત્વાન તીરે ઠપેન્તિયાતિ ‘‘ઇદાનિ પદવારેન અતિક્કમતી’’તિ વત્તબ્બકાલે પઠમં પાદં ઉક્ખિપિત્વા પરતીરે ઠપેન્તિયા. ‘‘દુતિયપાદુદ્ધારે સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૯૨) અટ્ઠકથાવચનતો ‘‘અતિક્કમે’’તિ ઇમિના ઉદ્ધારો ગહિતો.

૨૦૪૫. અન્તરનદિયન્તિ નદિવેમજ્ઝે. ભણ્ડિત્વાતિ કલહં કત્વા. ઓરિમં તીરન્તિ આગતદિસાય તીરં. તથા પઠમે થુલ્લચ્ચયં ¶ , દુતિયે ગરુ હોતીતિ અત્થો. ઇમિના સકલેન વચનેન ‘‘ઇતરિસ્સા પન અયં પક્કન્તટ્ઠાને ઠિતા હોતિ, તસ્મા પરતીરં ગચ્છન્તિયાપિ અનાપત્તી’’તિ અટ્ઠકથાપિ ઉલ્લિઙ્ગિતા.

૨૦૪૬. રજ્જુયાતિ વલ્લિઆદિકાય યાય કાયચિ રજ્જુયા.

૨૦૪૭. પિવિતુન્તિ એત્થ ‘‘પાનીય’’ન્તિ પકરણતો લબ્ભતિ. અવુત્તસમુચ્ચયત્થેન અપિ-સદ્દેન ભણ્ડધોવનાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. અથાતિ વાક્યારમ્ભે નિપાતો. ‘‘નહાનાદિકિચ્ચં સમ્પાદેત્વા ઓરિમમેવ તીરં આગમિસ્સામી’’તિ આલયસ્સ વિજ્જમાનત્તા આહ ‘‘વટ્ટતી’’તિ.

૨૦૪૮. પદસાનદિં ઓતરિત્વાનાતિ યોજના. સેતું આરોહિત્વા તથા પદસા ઉત્તરન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજના.

૨૦૪૯. ગન્ત્વાનાતિ એત્થ ‘‘નદિ’’ન્તિ સેસો. ઉત્તરણકાલે પદસા યાતીતિ યોજના.

૨૦૫૦. વેગેનાતિ એકેનેવ વેગેન, અન્તરા અનિવત્તિત્વાતિ અત્થો.

૨૦૫૧. ‘‘નિસીદિત્વા’’તિ ઇદં ‘‘ખન્ધે વા’’તિઆદીહિપિ યોજેતબ્બં. ખન્ધાદયો ચેત્થ સભાગાનમેવ ગહેતબ્બા. હત્થસઙ્ઘાતને વાતિ ઉભોહિ બદ્ધહત્થવલયે વા.

૨૦૫૨-૩. પાસન્તિ ¶ હત્થપાસં. ‘‘આભોગં વિના’’તિ ઇમિના ‘‘ગમિસ્સામી’’તિ આભોગે કતે અજાનન્તિયા અરુણે ¶ ઉટ્ઠિતેપિ અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ. યથાહ ‘‘સચે સજ્ઝાયં વા સવનં વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ કમ્મં કુરુમાના ‘પુરેઅરુણેયેવ દુતિયિકાય સન્તિકં ગમિસ્સામી’તિ આભોગં કરોતિ, અજાનન્તિયા એવ ચસ્સા અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ, અનાપત્તી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૯૨). નાનાગબ્ભે વત્તબ્બમેવ નત્થીતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘એકગબ્ભેપિ વા’’તિ. એકગબ્ભેપિ વા દુતિયિકાય હત્થપાસં અતિક્કમ્મ અરુણં ઉટ્ઠપેન્તિયા ભિક્ખુનિયા આપત્તિ સિયાતિ યોજના.

૨૦૫૪. દુતિયાપાસન્તિ દુતિયિકાય હત્થપાસં. ‘‘ગમિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા ગચ્છન્તિયા સચે અરુણં ઉટ્ઠેતિ, ન દોસોતિ યોજના.

૨૦૫૫-૬. અઞ્ઞત્થ પઞ્ચધનુસતિકસ્સ (પારા. ૬૫૪) પચ્છિમસ્સ આરઞ્ઞકસેનાસનસ્સ વુત્તત્તા તતો નિવત્તેતુમાહ ‘‘ઇન્દખીલમતિક્કમ્મા’’તિઆદિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. દીપિતન્તિ અટ્ઠકથાય ‘‘અરઞ્ઞેતિ એત્થ નિક્ખમિત્વા બહિ ઇન્દખીલા સબ્બમેતં અરઞ્ઞ’’ન્તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૯૨) એવં વુત્તલક્ખણમેવ અરઞ્ઞં દસ્સિતન્તિ અત્થો.

દુતિયિકાય દસ્સનૂપચારં વિજહન્તિયા તસ્સાતિ યોજના. ‘‘જહિતે’’તિ ઇદં અપેક્ખિત્વા ‘‘ઉપચારે’’તિ વિભત્તિવિપરિણામો કાતબ્બો.

૨૦૫૭. સાણિપાકારપાકારતરુઅન્તરિતે ઠાને અસતિ દસ્સનૂપચારે સતિપિ સવનૂપચારે આપત્તિ હોતીતિ યોજના.

૨૦૫૮-૬૦. એત્થ કથન્તિ યત્થ દૂરેપિ દસ્સનં હોતિ, એવરૂપે અજ્ઝોકાસે આપત્તિનિયમો કથં કાતબ્બોતિ ¶ અત્થો. અનેકેસુ ઠાનેસુ ‘‘સવનૂપચારાતિક્કમે’’તિ વુચ્ચમાનત્તા તત્થ લક્ખણં ઠપેતુમાહ ‘‘મગ્ગ…પે… એવરૂપકે’’તિ. એત્થ ‘‘ઠાને’’તિ સેસો. કૂજન્તિયાતિ યથાવણ્ણવવત્થાનં ન હોતિ, એવં અબ્યત્તસદ્દં કરોન્તિયા.

એવરૂપકે ઠાને ધમ્મસ્સવનારોચને વિય ચ મગ્ગમૂળ્હસ્સ સદ્દેન વિય ચ ‘‘અય્યે’’તિ કૂજન્તિયા ¶ તસ્સા સદ્દસ્સ સવનાતિક્કમે ભિક્ખુનિયા ગરુકા આપત્તિ હોતીતિ યોજના. ‘‘ભિક્ખુનિયા ગરુકા હોતી’’તિ ઇદં ‘‘દુતિયિકં ન પાપુણિસ્સામી’’તિ નિરુસ્સાહવસેન વેદિતબ્બં. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘ઓહીયિત્વાથ ગચ્છન્તી’’તિઆદિ. એત્થાતિ ‘‘ગણમ્હા ઓહીયેય્યા’’તિ ઇમસ્મિં.

૨૦૬૧. અથ ગચ્છન્તી ઓહીયિત્વાતિ યોજના. ‘‘ઇદાનિ અહં પાપુણિસ્સામિ’’ ઇતિ એવં સઉસ્સાહા અનુબન્ધતિ, વટ્ટતિ, દુતિયોપચારાતિક્કમેપિ અનાપત્તીતિ વુત્તં હોતિ.

૨૦૬૨. ‘‘ગચ્છતુ અયં’’ ઇતિ ઉસ્સાહસ્સચ્છેદં કત્વા ઓહીના ચે, તસ્સા આપત્તીતિ અજ્ઝાહારયોજના.

૨૦૬૩. ઇતરાપીતિ ગન્તું સમત્થાપિ. ઓહીયતુ અયન્તિ ચાતિ નિરુસ્સાહપ્પકારો સન્દસ્સિતો. વુત્તત્થમેવ સમત્થયિતુમાહ ‘‘સઉસ્સાહા ન હોતિ ચે’’તિ.

૨૦૬૪-૫. પુરિમા એકકં મગ્ગં યાતીતિ યોજના. એકમેવ એકકં. તસ્માતિ યસ્મા એકિસ્સા ઇતરા પક્કન્તટ્ઠાને તિટ્ઠતિ, તસ્મા. તત્થાતિ તસ્મિં ગણમ્હાઓહીયને. પિ-સદ્દો એવકારત્થો. અનાપત્તિ એવ પકાસિતાતિ યોજના.

૨૦૬૬-૭. ગામન્તરગતાયાતિ ગામસીમગતાય. ‘‘નદિયા’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. આપત્તિયોચતસ્સોપીતિ રત્તિવિપ્પવાસ ગામન્તરગમન નદિપારગમન ગણમ્હાઓહીયન સઙ્ખાતા ચતસ્સો ¶ સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિયો. ગણમ્હાઓહીયનમૂલકાપત્તિયા ગામતો બહિ આપજ્જિતબ્બત્તેપિ ગામન્તરોક્કમનમૂલકાપત્તિયા અન્તોગામે આપજ્જિતબ્બત્તેપિ એકક્ખણેતિ ગામૂપચારં સન્ધાયાહ.

૨૦૬૮-૯. યા સદ્ધિં યાતા દુતિયિકા, સા ચ પક્કન્તા વા સચે હોતિ, વિબ્ભન્તા વા હોતિ, પેતાનં લોકં યાતા વા હોતિ, કાલકતા વા હોતીતિ અધિપ્પાયો, પક્ખસઙ્કન્તા વા હોતિ, તિત્થાયતનસઙ્કન્તા વા હોતીતિ અધિપ્પાયો, નટ્ઠા વા હોતિ, પારાજિકાપન્ના વા હોતીતિ ¶ અધિપ્પાયો. એવરૂપે કાલે ગામન્તરોક્કમનાદીનિ…પે… અનાપત્તીતિ ઞાતબ્બન્તિ યોજના. ઉમ્મત્તિકાયપિ એવં ચત્તારિપિ કરોન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજના.

૨૦૭૦. ‘‘અગામકે અરઞ્ઞે’’તિ ઇદં ગામાભાવેન વુત્તં, ન વિઞ્ઝાટવિસદિસતાય.

૨૦૭૧. ગામભાવતો નદિપારગમનગણમ્હાઓહીયનાપત્તિ ન સમ્ભવતિ, તસ્સાપિ સકગામત્તા ગામન્તરગમનમૂલિકાપત્તિ ચ દિવસભાગત્તા રત્તિવિપ્પવાસમૂલિકાપત્તિ ચ ન સમ્ભવતીતિ આહ ‘‘સકગામે…પે… ન વિજ્જરે’’તિ. યથાકામન્તિ યથિચ્છિતં, દુતિયિકાય અસન્તિયાપીતિ અત્થો.

૨૦૭૨. સમુટ્ઠાનાદયો પઠમન્તિમવત્થુના તુલ્યાતિ યોજના.

૨૦૭૩. સીમાસમ્મુતિયા ચેવાતિ ‘‘સમગ્ગેન સઙ્ઘેન ધમ્મેન વિનયેન ઉક્ખિત્તં ભિક્ખુનિં કારકસઙ્ઘં અનાપુચ્છા તસ્સેવ કારકસઙ્ઘસ્સ છન્દં અજાનિત્વા ઓસારેસ્સામી’’તિ નવસીમાસમ્મન્નને ચ. દ્વીહિ કમ્મવાચાહિ દુવે થુલ્લચ્ચયા હોન્તીતિ યોજના.

૨૦૭૪. કમ્મસ્સ ¶ પરિયોસાનેતિ ઓસારણકમ્મસ્સ અવસાને. તિકસઙ્ઘાદિસેસન્તિ ‘‘ધમ્મકમ્મે ધમ્મકમ્મસઞ્ઞા ઓસારેતિ, આપત્તિ સઙ્ઘાદિસેસસ્સ. ધમ્મકમ્મે વેમતિકા, ધમ્મકમ્મે અધમ્મકમ્મસઞ્ઞા ઓસારેતિ, આપત્તિ સઙ્ઘાદિસેસસ્સા’’તિ (પાચિ. ૬૯૭) તિકસઙ્ઘાદિસેસં વુત્તં. કમ્મન્તિ ચ ઉક્ખેપનીયકમ્મં. અધમ્મે તિકદુક્કટન્તિ ‘‘અધમ્મકમ્મે ધમ્મકમ્મસઞ્ઞા ઓસારેતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અધમ્મકમ્મે વેમતિકા, અધમ્મકમ્મસઞ્ઞા ઓસારેતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ તિકદુક્કટં વુત્તં.

૨૦૭૫. ગણસ્સાતિ તસ્સેવ કારકગણસ્સ. વત્તે વા પન વત્તન્તિન્તિ તેચત્તાલીસપ્પભેદે નેત્તારવત્તે વત્તમાનં. તેચત્તાલીસપ્પભેદં પન વત્તક્ખન્ધકે (ચૂળવ. ૩૭૬) આવિ ભવિસ્સતિ. નેત્તારવત્તેતિ કમ્મતો નિત્થરણસ્સ હેતુભૂતે વત્તે.

૨૦૭૭. ઓસારણં ¶ ક્રિયં. અનાપુચ્છનં અક્રિયં.

૨૦૭૮-૯. અવસ્સુતાતિ મેથુનરાગેન તિન્તા. એવમુપરિપિ. ‘‘મનુસ્સપુગ્ગલસ્સા’’તિ ઇમિના યક્ખાદીનં પટિક્ખેપો. ‘‘ઉદકે…પે… દુક્કટ’’ન્તિ વક્ખમાનત્તા આમિસન્તિ અઞ્ઞત્ર દન્તપોના અજ્ઝોહરણીયસ્સ ગહણં. પયોગતોતિ પયોગગણનાય.

૨૦૮૦. એકતોવસ્સુતેતિ પુમિત્થિયા સામઞ્ઞેન પુલ્લિઙ્ગનિદ્દેસો. કથમેતં વિઞ્ઞાયતીતિ? ‘‘એકતોઅવસ્સુતેતિ એત્થ ભિક્ખુનિયા અવસ્સુતભાવો દટ્ઠબ્બોતિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયં પનેતં ન વુત્તં, તં ¶ પાળિયા સમેતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૭૦૧) વુત્તત્તા વિઞ્ઞાયતિ. એત્થ ચ એતં ન વુત્તન્તિ ‘‘ભિક્ખુનિયા અવસ્સુતભાવો દટ્ઠબ્બો’’તિ એતં નિયમનં ન વુત્તં. તન્તિ તં નિયમેત્વા અવચનં. પાળિયા સમેતીતિ ‘‘એકતોઅવસ્સુતે’’તિ (પાચિ. ૭૦૧-૭૦૨) અવિસેસેત્વા વુત્તપાળિયા, ‘‘અનવસ્સુતોતિ જાનન્તી પટિગ્ગણ્હાતી’’તિ (પાચિ. ૭૦૩) ઇમાય ચ પાળિયા સમેતિ. યદિ હિ પુગ્ગલસ્સ અવસ્સુતભાવો નપ્પમાણં, કિં ‘‘અનવસ્સુતોતિ જાનન્તી’’તિ ઇમિના વચનેન. ‘‘અનાપત્તિ ઉભો અનવસ્સુતા હોન્તિ, અનવસ્સુતા પટિગ્ગણ્હાતી’’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બં સિયા. અજ્ઝોહારપયોગેસુ બહૂસુ થુલ્લચ્ચયચયો થુલ્લચ્ચયાનં સમૂહો સિયા, પયોગગણનાય બહૂનિ થુલ્લચ્ચયાનિ હોન્તીતિ અધિપ્પાયો.

૨૦૮૧. સમ્ભવે, બ્યભિચારે ચ વિસેસનં સાત્થકં ભવતીતિ ‘‘મનુસ્સવિગ્ગહાન’’ન્તિ ઇદં વિસેસનં યક્ખપેતતિરચ્છાનપદેહિ યોજેતબ્બં. ઉભતોઅવસ્સુતે સતિ મનુસ્સવિગ્ગહાનં યક્ખપેતતિરચ્છાનાનં હત્થતો ચ પણ્ડકાનં હત્થતો ચ તથાતિ યોજના. તથા-સદ્દેનેત્થ ‘‘યં કિઞ્ચિ આમિસં પટિગ્ગણ્હાતિ, દુક્કટં. અજ્ઝોહારપયોગેસુ થુલ્લચ્ચયચયો સિયા’’તિ યથાવુત્તમતિદિસતિ.

૨૦૮૨. એત્થાતિ ઇમેસુ યક્ખાદીસુ. એકતોઅવસ્સુતે સતિ આમિસં પટિગ્ગણ્હન્તિયા દુક્કટં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ મનુસ્સામનુસ્સેસુ એકતો, ઉભતો વા અનવસ્સુતેસુ. ઉદકે દન્તકટ્ઠકેતિ ¶ ઉદકસ્સ, દન્તકટ્ઠસ્સ ચ ગહણે. પરિભોગે ચાતિ પટિગ્ગહણે ચેવ પરિભોગે ચ.

૨૦૮૩-૪. ઉભયાવસ્સુતાભાવેતિ ભિક્ખુનિયા, પુગ્ગલસ્સ ચ ઉભિન્નં અવસ્સુતત્તે અસતિ યદિ આમિસં પટિગ્ગણ્હાતિ ¶ , ન દોસોતિ યોજના. અયં પુરિસપુગ્ગલો. ન ચ અવસ્સુતોતિ નેવ અવસ્સુતોતિ ઞત્વા. યા પન આમિસં પટિગ્ગણ્હાતિ, તસ્સા ચ ઉમ્મત્તિકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ પકાસિતાતિ યોજના. ‘‘યા ગણ્હાતિ, તસ્સા અનાપત્તી’’તિ વુત્તેપિ પરિભુઞ્જન્તિયાવ અનાપત્તિભાવો દટ્ઠબ્બો.

૨૦૮૫. ઉય્યોજનેતિ ‘‘કિં તે અય્યે એસો પુરિસપુગ્ગલો કરિસ્સતિ અવસ્સુતો વા અનવસ્સુતો વા, યતો ત્વં અનવસ્સુતા, ઇઙ્ઘ અય્યે યં તે એસો પુરિસપુગ્ગલો દેતિ ખાદનીયં વા ભોજનીયં વા, તં ત્વં સહત્થા પટિગ્ગહેત્વા ખાદ વા ભુઞ્જ વા’’તિ (પાચિ. ૭૦૫) વુત્તનયેન નિયોજને. એકિસ્સાતિ ઉય્યોજિકાય. ઇતરિસ્સાતિ ઉય્યોજિતાય. પટિગ્ગહેતિ અવસ્સુતસ્સ હત્થતો આમિસપટિગ્ગહણે. દુક્કટાનિ ચાતિ ઉય્યોજિકાય દુક્કટાનિ. ભોગેસૂતિ ઉય્યોજિતાય તથા પટિગ્ગહિતસ્સ આમિસસ્સ પરિભોગેસુ. થુલ્લચ્ચયગણો સિયાતિ ઉય્યોજિકાય થુલ્લચ્ચયસમૂહો સિયાતિ અત્થો.

૨૦૮૬-૭. ભોજનસ્સાવસાનસ્મિન્તિ ઉય્યોજિતાય ભોજનપરિયન્તે. સઙ્ઘાદિસેસતાતિ ઉય્યોજિકાય સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિ હોતિ.

યક્ખાદીનન્તિ એત્થ આદિ-સદ્દેન પેતપણ્ડકતિરચ્છાનગતા ગહિતા. તથેવ પુરિસસ્સ ચાતિ અવસ્સુતસ્સ મનુસ્સપુરિસસ્સ. ‘‘ગહણે ઉય્યોજને’’તિ પદચ્છેદો. ગહણેતિ ઉય્યોજિતાય ગહણે. ઉય્યોજનેતિ ઉય્યોજિકાય અત્તનો ઉય્યોજને. તેસન્તિ ઉદકદન્તપોનાનં. પરિભોગેતિ ઉય્યોજિતાય પરિભુઞ્જને. દુક્કટં પરિકિત્તિતન્તિ ઉય્યોજિકાય દુક્કટં વુત્તં.

૨૦૮૮. સેસસ્સાતિ ¶ ¶ ઉદકદન્તપોનતો અઞ્ઞસ્સ પરિભુઞ્જિતબ્બામિસસ્સ. ‘‘ગહણુય્યોજને’’તિઆદિ વુત્તનયમેવ.

૨૦૮૯-૯૦. યા પન ભિક્ખુની ‘‘અનવસ્સુતો’’તિ ઞત્વા ઉય્યોજેતિ, ‘‘કુપિતા વા ન પટિગ્ગણ્હતી’’તિ ઉય્યોજેતિ, ‘‘કુલાનુદ્દયતા વાપિ ન પટિગ્ગણ્હતી’’તિ ઉય્યોજેતિ, તસ્સા ચ ઉમ્મત્તિકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ પકાસિતાતિ યોજના. યથાહ ‘‘અનાપત્તિ ‘અનવસ્સુતો’તિ જાનન્તી ઉય્યોજેતિ, ‘કુપિતા ન પટિગ્ગણ્હતી’તિ ઉય્યોજેતિ, ‘કુલાનુદ્દયતાય ન પટિગ્ગણ્હતી’તિ ઉય્યોજેતી’’તિઆદિ (પાચિ. ૭૦૮).

૨૦૯૧. સત્તમન્તિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની કુપિતા અનત્તમના એવં વદેય્ય બુદ્ધં પચ્ચક્ખામી’’તિઆદિનયપ્પવત્તં (પાચિ. ૭૧૦) સત્તમસિક્ખાપદઞ્ચ. અટ્ઠમન્તિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની કિસ્મિઞ્ચિદેવ અધિકરણે પચ્ચાકતા’’તિઆદિનયપ્પવત્તં (પાચિ. ૭૧૬) અટ્ઠમસિક્ખાપદઞ્ચ.

૨૦૯૨. નવમેતિ ‘‘ભિક્ખુનિયો પનેવ સંસટ્ઠા વિહરન્તી’’તિઆદિસિક્ખાપદે (પાચિ. ૭૨૨) ચ. દસમેતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની એવં વદેય્ય સંસટ્ઠાવ અય્યે તુમ્હે વિહરથ, મા તુમ્હે નાના વિહરિત્થા’’તિઆદિસિક્ખાપદે (પાચિ. ૭૨૮) ચ.

૨૦૯૩. તેન મહાવિભઙ્ગાગતેન દુટ્ઠદોસદ્વયેન ચ તત્થેવ આગતેન તેન સઞ્ચરિત્તસિક્ખાપદેન ચાતિ ઇમેહિ તીહિ સદ્ધિં ઇધાગતાનિ છ સિક્ખાપદાનીતિ એવં નવ પઠમાપત્તિકા ¶ . ઇતો ભિક્ખુનિવિભઙ્ગતો ચત્તારિ યાવતતિયકાનિ તતો મહાવિભઙ્ગતો ચત્તારિ યાવતતિયકાનીતિ ¶ એવં અટ્ઠ યાવતતિયકાનિ, પુરિમાનિ નવ ચાતિ સત્તરસ સઙ્ઘાદિસેસસિક્ખાપદાનિ મયા ચેત્થ દસ્સિતાનીતિ અધિપ્પાયો.

ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

સઙ્ઘાદિસેસકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૦૯૪-૫. એવં સત્તરસસઙ્ઘાદિસેસે દસ્સેત્વા ઇદાનિ તદનન્તરાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ દસ્સેતુમાહ ‘‘અધિટ્ઠાનુપગં પત્ત’’ન્તિઆદિ. ‘‘અધિટ્ઠાનુપગં પત્ત’’ન્તિ ઇમિના પદેન કેનચિ કારણેન અનધિટ્ઠાનુપગે પત્તે અનાપત્તિભાવં દીપેતિ. ‘‘તસ્સા’’તિ ત-સદ્દાપેક્ખાય ભિક્ખુનીતિ એત્થ ‘‘યા’’તિ લબ્ભતિ. પત્તસન્નિધિકારણાતિ અનધિટ્ઠાય, અવિકપ્પેત્વા એકરત્તમ્પિ પત્તસ્સ નિક્ખિત્તકારણા.

૨૦૯૬. ઇધ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે સેસો સબ્બો વિનિચ્છયો કથામગ્ગોતિ યોજના, અવસેસસબ્બવિનિચ્છયકથામગ્ગોતિ અત્થો. પત્તસિક્ખાપદેતિ મહાવિભઙ્ગપઠમપત્તસિક્ખાપદે.

૨૦૯૮. અકાલેતિ ‘‘અનત્થતકથિને વિહારે એકાદસ માસા, અત્થતકથિને વિહારે સત્ત માસા’’તિ (પાચિ. ૭૪૦ અત્થતો સમાનં) એવં ¶ વુત્તે અકાલે. વિકપ્પન્તરં દસ્સેતુમાહ ‘‘દિન્નં કાલેપિ કેનચી’’તિઆદિ. વુત્તવિપરિયાયેન કાલનિયમો વેદિતબ્બો. કેનચિ અકાલે યં ચીવરં દિન્નં, કાલેપિ યં ચીવરં આદિસ્સ દિન્નં, તં અકાલચીવરં નામાતિ યોજના. આદિસ્સ દાનપ્પકારં દસ્સેતુમાહ ‘‘સમ્પત્તા ભાજેન્તૂ’’તિ. નિયામિતન્તિ ‘‘સમ્પત્તા ભાજેન્તૂ’’તિ એવં વત્વા દિન્નઞ્ચ ‘‘ઇદં ગણસ્સ, ઇદં તુય્હં દમ્મી’’તિ વત્વા વા દાતુકામતાય પાદમૂલે ઠપેત્વા વા દિન્નઞ્ચ આદિસ્સ દિન્નં નામાતિ અત્થો. યથાહ ‘‘સમ્પત્તા ભાજેન્તૂ’તિ વત્વા વા ‘ઇદં ¶ ગણસ્સ, ઇદં તુમ્હાકં દમ્મી’તિ વત્વા વા દાતુકમ્યતાય પાદમૂલે ઠપેત્વા વા દિન્નમ્પિ આદિસ્સ દિન્નં નામ હોતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૭૪૦).

૨૦૯૯. અકાલચીવરન્તિ વુત્તપ્પકારં અકાલચીવરં.

૨૧૦૦. અત્તના પટિલદ્ધન્તિ તતો યં ચીવરં અત્તના વસ્સગ્ગેન પટિલદ્ધં. નિસ્સજ્જિત્વા પટિલદ્ધકાલે કત્તબ્બવિધિં દસ્સેતુમાહ ‘‘લભિત્વા…પે… નિયોજયે’’તિ. યથાદાને નિયોજયેતિ યથા દાયકેન દિન્નં, તથા ઉપનેતબ્બં, અકાલચીવરપક્ખેયેવ ઠપેતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ.

૨૧૦૧. તસ્સાતિ ‘‘યથાદાને નિયોજયે’’તિ વચનસ્સ. વિનયકમ્મં કત્વા પટિલદ્ધમ્પિ તં પુન સેવિતું ન ચ વટ્ટતીતિ અયમધિપ્પાયોતિ યોજના.

૨૧૦૨. કાલચીવરે અકાલવત્થસઞ્ઞાય દુક્કટન્તિ યોજના. ઉભયત્થપીતિ અકાલચીવરેપિ કાલચીવરેપિ. વેમતિકાય તથા દુક્કટન્તિ યોજના.

૨૧૦૩. ઉભયત્થપિ ¶ ચીવરે કાલચીવરે ચ અકાલચીવરે ચાતિ ઉભયચીવરેપિ કાલચીવરસઞ્ઞાય ભાજાપેન્તિયા નદોસોતિ યોજના. સચિત્તકસમુટ્ઠાનત્તયં સન્ધાયાહ ‘‘તિસમુટ્ઠાનતા’’તિ.

૨૧૦૪. સચે સયં અચ્છિન્દતિ અઞ્ઞાય ભિક્ખુનિયા સદ્ધિં ચીવરં પરિવત્તેત્વા પચ્છા ‘‘તુય્હં ચીવરં ત્વમેવ ગણ્હ, મય્હં ચીવરં દેહી’’તિ એવં યદિ સયં અચ્છિન્દતિ. એત્થ ‘‘સકસઞ્ઞાયા’’તિ સેસો. સકસઞ્ઞાય ગહિતત્તા પાચિત્તિયં, દુક્કટઞ્ચ વુત્તં, ઇતરથા ભણ્ડગ્ઘેન કારેતબ્બો.

૨૧૦૫. ઇતરેસૂતિ અબન્ધનઞ્ચ આણત્તિબહુત્તઞ્ચ સઙ્ગણ્હાતિ. તેનાહ ‘‘વત્થૂનં પયોગસ્સ વસા સિયા’’તિ.

૨૧૦૬. ‘‘તિકપાચિત્તી’’તિ ¶ ઇદમપેક્ખિત્વા ‘‘ઉદ્દિટ્ઠા’’તિ સમ્બન્ધનીયં, ઉપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞા, વેમતિકા, અનુપસમ્પન્નસઞ્ઞાતિ એતાસં વસેન તિકપાચિત્તિ વુત્તાતિ અત્થો. અઞ્ઞસ્મિં પરિક્ખારેતિ ઉપસમ્પન્નાનુપસમ્પન્નાનં અઞ્ઞસ્મિં પરિક્ખારે. ઇતરિસ્સાતિ અનુપસમ્પન્નાય. તિકદુક્કટન્તિ અનુપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞાવેમતિકાઅનુપસમ્પન્નસઞ્ઞાનં વસેન તિકદુક્કટં ઉદ્દિટ્ઠં.

૨૧૦૭. તાય વા દીયમાનં તાય અઞ્ઞાય ભિક્ખુનિયા દુટ્ઠાય વા તુટ્ઠાય વા દીયમાનં ગણ્હન્તિયા, તસ્સા વિસ્સાસમેવ વા ગણ્હન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજના. ‘‘તિસમુટ્ઠાનતા મતા’’તિ ઇદં વુત્તત્થમેવ.

૨૧૦૮. યા ¶ પન ભિક્ખુની ‘‘કિં તે, અય્યે, અફાસુ, કિં આહરીયતૂ’’તિ વુત્તા અઞ્ઞં વિઞ્ઞાપેત્વા તં આહટં પટિક્ખિપિત્વા તઞ્ચ અઞ્ઞઞ્ચ ગણ્હિતુકામા સચે અઞ્ઞં વિઞ્ઞાપેતિ, તસ્સા વિઞ્ઞત્તિદુક્કટં, લાભા નિસ્સગ્ગિયં સિયાતિ સાધિપ્પાયયોજના. વિઞ્ઞત્તિયા દુક્કટં વિઞ્ઞત્તિદુક્કટં.

૨૧૦૯-૧૧. તિકપાચિત્તિયં વુત્તન્તિ ‘‘અઞ્ઞે અઞ્ઞસઞ્ઞા, અઞ્ઞે વેમતિકા, અઞ્ઞે અનઞ્ઞસઞ્ઞા અઞ્ઞં વિઞ્ઞાપેત્વા અઞ્ઞં વિઞ્ઞાપેતિ, નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૭૫૧) તિકપાચિત્તિયં વુત્તં. અનઞ્ઞે દ્વિકદુક્કટન્તિ અનઞ્ઞે અઞ્ઞસઞ્ઞાય, વેમતિકાય ચ વસેન દ્વિકદુક્કટં. ‘‘અનઞ્ઞેનઞ્ઞસઞ્ઞાયા’’તિઆદિના અનાપત્તિવિસયો દસ્સિતો. ‘‘અનઞ્ઞે અનઞ્ઞસઞ્ઞાયા’’તિ પદચ્છેદો. અનઞ્ઞે અનઞ્ઞસઞ્ઞાય વિઞ્ઞાપેન્તિયા અનાપત્તિ. તસ્મિં પઠમવિઞ્ઞાપિતે અપ્પહોન્તે વા તઞ્ઞેવ વા વિઞ્ઞાપેન્તિયા અનાપત્તિ. અઞ્ઞેનપિ અત્થે સતિ તેન સદ્ધિં અઞ્ઞં વિઞ્ઞાપેન્તિયા અનાપત્તિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – સચે પઠમં સપ્પિ વિઞ્ઞત્તં, ‘‘આમકમંસં પચિતબ્બ’’ન્તિ ચ વેજ્જેન વુત્તત્તા તેલેન અત્થો હોતિ, તતો ‘‘તેલેનાપિ મે અત્થો’’તિ એવં અઞ્ઞઞ્ચ વિઞ્ઞાપેતીતિ. આનિસંસઞ્ચ દસ્સેત્વા તતો અઞ્ઞં વિઞ્ઞાપેન્તિયાપિ અનાપત્તીતિ ઞાતબ્બન્તિ યોજના. ઇદં વુત્તં હોતિ – સચે કહાપણસ્સ ¶ સપ્પિ આભતં હોતિ, ઇમિના મૂલેન દિગુણં તેલં લબ્ભતિ, તેલેનાપિ ચ ઇદં કિચ્ચં નિપ્પજ્જતિ, તસ્મા તેલમાહરાતિ એવં આનિસંસં દસ્સેત્વા વિઞ્ઞાપેતીતિ.

૨૧૧૨-૩. પુબ્બં ¶ અઞ્ઞં ચેતાપેત્વાતિ યોજના, અત્તનો કપ્પિયભણ્ડેન ‘‘ઇદં નામ આહરા’’તિ પુબ્બં અઞ્ઞં પરિવત્તાપેત્વાતિ અત્થો. એવન્તિ એત્થ ‘‘વુત્તે’’તિ સેસો. ધનેન નિબ્બત્તં ધઞ્ઞં, અત્તનો ધનેન નિપ્ફાદિતત્તા તેલાદિ ઇધ ‘‘ધઞ્ઞ’’ન્તિ અધિપ્પેતં, ન વીહાદિ. એવં વુત્તે મય્હં અઞ્ઞં ધઞ્ઞં આનેત્વા દેતિ ઇતિ સઞ્ઞાય પચ્છા અઞ્ઞં ચેતાપેય્યાતિ યોજના, ન મે ઇમિના અત્થો, અઞ્ઞં આહરાતિ વુત્તે ઇદઞ્ચ દત્વા અઞ્ઞઞ્ચ આહરિત્વા દેતીતિ સઞ્ઞાય ‘‘ન મે ઇદં રુચ્ચતિ, અઞ્ઞં આહરા’’તિ પચ્છા અઞ્ઞં પરિવત્તાપેય્યાતિ અત્થો. ચેતાપનપયોગેનાતિ આણત્તાય ચેતાપનવસેન. મૂલટ્ઠાયાતિ આણાપિકાય. તેન ચ અઞ્ઞેન વા મૂલેન આભતં હોતુ, તસ્સ લાભે નિસ્સગ્ગિયં હોતીતિ યોજના.

૨૧૧૪. સેસન્તિ તિકપાચિત્તિયાદિકં વિનિચ્છયવિસેસં.

૨૧૧૫-૬. અઞ્ઞદત્થાય દિન્નેનાતિ ઉપાસકેહિ ‘‘એવરૂપં ગહેત્વા ભાજેત્વા પરિભુઞ્જથા’’તિ અઞ્ઞસ્સત્થાય દિન્નેન. ‘‘સઙ્ઘિકેન પરિક્ખારેના’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. પરિક્ખારેનાતિ કપ્પિયભણ્ડેન. સઙ્ઘિકેનાતિ સઙ્ઘસ્સ પરિચ્ચત્તેન. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને. તસ્સાતિ યાય ચેતાપિતં. નિસ્સગ્ગિયં સિયાતિ એત્થ નિસ્સટ્ઠપટિલદ્ધં યથાદાને ઉપનેતબ્બન્તિ વત્તબ્બં. યથાહ ‘‘નિસ્સટ્ઠં પટિલભિત્વા યથાદાને ઉપનેતબ્બ’’ન્તિ (પાચિ. ૭૬૧). ઇદં હેટ્ઠા વુત્તત્થાધિપ્પાયમેવ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. ‘‘અનઞ્ઞદત્થિકે અઞ્ઞદત્થિકસઞ્ઞા, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અનઞ્ઞદત્થિકે વેમતિકા, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ વુત્તત્તા આહ ‘‘અનઞ્ઞદત્થિકે નિદ્દિટ્ઠં ¶ દ્વિકદુક્કટ’’ન્તિ. ઇમિના ચ ‘‘અઞ્ઞદત્થિકે તિકપાચિત્તિય’’ન્તિ ઇદં વુત્તમેવ. ‘‘અઞ્ઞદત્થિકે અઞ્ઞદત્થિકસઞ્ઞા, વેમતિકા, અનઞ્ઞદત્થિકસઞ્ઞા અઞ્ઞં ચેતાપેતિ, નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૭૬૧) હિ વુત્તં.

૨૧૧૭. સેસકન્તિ ¶ યદત્થાય દિન્નં, તં ચેતાપેત્વા આહરિત્વા અતિરિત્તં મૂલં અઞ્ઞદત્થાય ઉપનેન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજેતબ્બં. સામિકે પુચ્છિત્વાતિ ‘‘તુમ્હેહિ ચીવરત્થાય દિન્નં, અમ્હાકઞ્ચ ચીવરં સંવિજ્જતિ, તેલાદીહિ પન અત્થો’’તિ એવં સામિકે પુચ્છિત્વા. તન્તિ તં ચેતાપન્નં. આપદાસૂતિ ભિક્ખુનીહિ વિહારં પહાય ગમનારહમુપદ્દવો ગહિતો. યથાહ ‘‘આપદાસૂતિ તથારૂપેસુ ઉપદ્દવેસુ ભિક્ખુનિયો વિહારં છડ્ડેત્વા પક્કમન્તિ, એવરૂપાસુ આપદાસુ યં વા તં વા ચેતાપેતું વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૭૬૨).

૨૧૧૮. સયં યાચિતકં વિનાતિ ‘‘સંયાચિતક’’ન્તિ પદં વિના, એત્તકમેવ વિસદિસન્તિ વુત્તં હોતિ.

૨૧૧૯. અધિકવચનં દસ્સેતુમાહ ‘‘મહાજનિકસઞ્ઞાચિકેના’’તિ. પદતાધિકાતિ પદમેવ પદતા. મહાજનિકેનાતિ ગણસ્સ પરિચ્ચત્તેન. સઞ્ઞાચિકેનાતિ સયં યાચિતકેન.

૨૧૨૦. અનન્તરસમા મતાતિ ઇધ ‘‘પુગ્ગલિકેના’’તિ પદં વિના સમુટ્ઠાનાદિના સદ્ધિં સબ્બે વિનિચ્છયા અનન્તરસિક્ખાપદસદિસા મતાતિ અત્થો. ‘‘યા પન ભિક્ખુની અઞ્ઞદત્થિકેન પરિક્ખારેન અઞ્ઞુદ્દિસિકેન પુગ્ગલિકેના’’તિ હિ ¶ સિક્ખાપદં. પુગ્ગલિકેનાતિ એકભિક્ખુનિયા પરિચ્ચત્તેન. ‘‘કિઞ્ચિપી’’તિ લિખન્તિ. ‘‘કોચિપી’’તિ પાઠો સુન્દરો ‘‘વિસેસો’’તિ ઇમિના તુલ્યાધિકરણત્તા.

૨૧૨૧-૨. ચત્તારિ કંસાનિ સમાહટાનિ, ચતુન્નં કંસાનં સમાહારો વા ચતુક્કંસં, ચતુક્કંસતો અતિરેકં અતિરેકચતુક્કંસં, તેન અતિરેકચતુક્કંસગ્ઘનકં પાવુરણમાહ, ઉપચારેન ‘‘અતિરેકચતુક્કંસ’’ન્તિ વુત્તં. કંસપરિમાણં પનેત્થ સયમેવ વક્ખતિ ‘‘કહાપણચતુક્કં તુ, કંસો નામ પવુચ્ચતી’’તિ. તસ્મા અતિરેકસોળસકહાપણગ્ઘનકન્તિ અત્થો. ગરુપાવુરણન્તિ સીતકાલે પારુપિતબ્બપાવુરણં. ચેતાપેય્યાતિ વિઞ્ઞાપેય્ય. ચત્તારિ સચ્ચાનિ ¶ સમાહટાનિ, ચતુન્નં વા સચ્ચાનં સમાહારો ચતુસચ્ચં, તં પકાસેતિ સીલેનાતિ ચતુસચ્ચપ્પકાસી, તેન, ચતુન્નં અરિયસચ્ચાનં નિદ્દિસકેન સમ્માસમ્બુદ્ધેન. પયોગેતિ ‘‘દેહી’’તિ એવં વિઞ્ઞાપનપયોગે. લાભેતિ પટિલાભે.

ચતુન્નં સમૂહો ચતુક્કં, કહાપણાનં ચતુક્કં કહાપણચતુક્કં. કહાપણો ચેત્થ તંતંકાલે, તંતંપદેસે ચ વોહારૂપગો ગહેતબ્બો. ઇમા વુત્તપ્પકારા નિસ્સગ્ગિયાવસાનાપત્તિયો ‘‘ઞાતકાનઞ્ચ સન્તકે’’તિ અનાપત્તિવિસયે વક્ખમાનત્તા ‘‘યદા યેન અત્થો, તદા તં વદેય્યાથા’’તિ એવં નિચ્ચપવારણં અકત્વા તસ્મિં કાલે કિસ્મિઞ્ચિ ગુણે પસીદિત્વા ‘‘વદેય્યાથ યેન અત્થો’’તિ એવં પવારિતટ્ઠાને સમ્ભવન્તીતિ દટ્ઠબ્બા.

૨૧૨૩-૫. ઊનકચતુક્કંસે ¶ અતિરેકસઞ્ઞા, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. ઊનકચતુક્કંસે વેમતિકા, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ વુત્તત્તા આહ ‘‘ઊનકે તુ ચતુક્કંસે, ઉદ્દિટ્ઠં દ્વિકદુક્કટ’’ન્તિ. ઇમિના ‘‘અતિરેકચતુક્કંસે અતિરેકસઞ્ઞા, વેમતિકા, ઊનકસઞ્ઞા ચેતાપેતિ, નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિય’’ન્તિ તિકપાચિત્તિયઞ્ચ દસ્સિતં હોતિ.

ગરુકન્તિ ગરુપાવુરણં. તદૂનં વાતિ ચતુક્કંસતો ઊનકં વા. ઞાતકાનઞ્ચાતિ એત્થ ચ-સદ્દેન પવારિતાનં સઙ્ગહો. યથાહ અનાપત્તિવારે ‘‘ઞાતકાનં, પવારિતાન’’ન્તિ (પાચિ. ૭૮૭). એત્થ ચ ‘‘અતિરેકચતુક્કંસમ્પી’’તિ વત્તબ્બં ‘‘તદૂનં વા’’તિ ઇમિના ચતુક્કંસૂનસ્સ વુત્તત્તા. ‘‘અપ્પમેવ વા’’તિ ઇમિના અતિરેકચતુક્કંસેપિ મહગ્ઘતરં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.

૨૧૨૬-૭. ‘‘લહુપાવુરણં પન ભિક્ખુનિયા ચેતાપેન્તિયા અડ્ઢતેય્યકંસપરમં ચેતાપેતબ્બ’’ન્તિ (પાચિ. ૭૮૯) વચનતો લહુપાવુરણન્તિ એત્થ ‘‘ચેતાપેન્તિયા ભિક્ખુનિયા’’તિ ચ અડ્ઢતેય્યકંસગ્ઘનન્તિ એત્થ ‘‘ચેતાપેતબ્બ’’ન્તિ ચ સેસો. લહુપાવુરણન્તિ ઉણ્હકાલે પાવુરણં. તિણ્ણં પૂરણો તેય્યો, અડ્ઢો તેય્યો અસ્સાતિ અડ્ઢતેય્યો, અડ્ઢતેય્યો ચ સો કંસો ચાતિ અડ્ઢતેય્યકંસો, તં અગ્ઘતીતિ અડ્ઢતેય્યકંસગ્ઘનં, દસકહાપણગ્ઘનકન્તિ અત્થો. તતોતિ અડ્ઢતેય્યકંસગ્ઘનકતો. યં પન પાવુરણં અડ્ઢતેય્યકંસગ્ઘનકં, તં લહુપાવુરણં ¶ . તતો અડ્ઢતેય્યકંસગ્ઘનકતો લહુપાવુરણતો. ઉત્તરિન્તિ અતિરેકં. અડ્ઢતેય્યકંસગ્ઘનકં યં પાવુરણં યા ભિક્ખુની ચેતાપેતિ ¶ , તસ્સ પાવુરણસ્સ પટિલાભે તસ્સા ભિક્ખુનિયા નિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયા વુત્તાતિ યોજના.

‘‘અનન્તરસમં સેસ’’ન્તિ ઇદં સમત્થેતુમાહ ‘‘નત્થિ કાચિ વિસેસતા’’તિ. વિસેસોયેવ વિસેસતા.

૨૧૨૮. ઇદાનિ પાતિમોક્ખુદ્દેસે આગતેસુ સમતિંસનિસ્સગ્ગિયેસુ કેસઞ્ચિ અત્તનો અવચને કારણઞ્ચ અવુત્તેહિ સદ્ધિં વુત્તાનં ગહણઞ્ચ દસ્સેતુમાહ ‘‘સાધારણાની’’તિઆદિ. હિ યસ્મા ભિક્ખુનીનં ભિક્ખૂહિ સાધારણાનિ યાનિ સિક્ખાપદાનિ સેસાનિ ઇધ વુત્તેહિ અઞ્ઞાનિ, તાનિ અટ્ઠારસ સિક્ખાપદાનિ ચેવ ઇધ વુત્તસરૂપાનિ દ્વાદસ સિક્ખાપદાનિ ચેતિ ઇચ્ચેવં નિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદાનિ સમતિંસેવ હોન્તીતિ યોજના.

ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

નિસ્સગ્ગિયકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૧૨૯-૩૦. એવં તિંસ નિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયાનિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ સુદ્ધપાચિત્તિયાનિ દસ્સેતુમાહ ‘‘લસુણ’’ન્તિઆદિ. લસુણન્તિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. ‘‘લસુણં’’ઇતિ ભણ્ડિકં વુત્તં અટ્ઠકથાયં (પાચિ. અટ્ઠ. ૭૯૩-૭૯૫). ચતુપઞ્ચમિઞ્જાદિપ્પભેદં ભણ્ડિકં લસુણં નામ, ન તતો ઊનં. તેનાહ ‘‘ન એકદ્વિતિમિઞ્જક’’ન્તિ. પક્કલસુણતો, સીહળદીપસમ્ભવતો ચ વિસેસમાહ ‘‘આમકં માગધંયેવા’’તિ. મગધેસુ જાતં માગધં, ‘‘વુત્ત’’ન્તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. યથાહ ‘‘મગધરટ્ઠે જાતલસુણમેવ ¶ હિ ઇધ લસુણન્તિ અધિપ્પેત’’ન્તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૭૯૫). તં ‘‘ખાદિસ્સામી’’તિ ગણ્હતીતિ સમ્બન્ધો. વુત્તપ્પકારં પાચિત્તિયઞ્ચ અજ્ઝોહારવસેનાતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘અજ્ઝોહારવસેનેવ, પાચિત્તિં પરિદીપયે’’તિ.

૨૧૩૧. તદેવ ¶ વક્ખતિ ‘‘દ્વે તયો’’તિઆદિના. સદ્ધિન્તિ એકતો. સઙ્ખાદિત્વાતિ ગલબિલં અપ્પવેસેત્વા દન્તેહિ સંચુણ્ણિયન્તી ખાદિત્વા. અજ્ઝોહરતિ પરગલં કરોતિ.

૨૧૩૨. તત્થાતિ તસ્મિં ભણ્ડિકલસુણે. ‘‘મિઞ્જાનં ગણનાયા’’તિ ઇમિના અજ્ઝોહારપયોગગણનાયેવ દીપિતા. યથાહ ‘‘ભિન્દિત્વા એકેકં મિઞ્જં ખાદન્તિયા પન પયોગગણનાય પાચિત્તિયાની’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૭૯૫).

૨૧૩૩. સભાવતો વટ્ટન્તેવાતિ યોજના.

૨૧૩૫. યથાવુત્તપલણ્ડુકાદીનં નાનત્તં દસ્સેતુમાહ ‘‘એકા મિઞ્જા’’તિઆદિ. ઇધ મિઞ્જાનં વસેનેવ નાનત્તં દસ્સિતં. અટ્ઠકથાયં પન વણ્ણવસેનાપિ. યથાહ ‘‘પલણ્ડુકો પણ્ડુવણ્ણો હોતિ. ભઞ્જનકો લોહિતવણ્ણો. હરિતકો હરિતપણ્ણવણ્ણો’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૭૯૭).

૨૧૩૬. ‘‘સાળવે ઉત્તરિભઙ્ગકે’’તિ પદચ્છેદો. ‘‘બદરસાળવાદીસૂ’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૭૯૭) અટ્ઠકથાવચનતો એત્થ બદર-સદ્દો સેસો. બદરસાળવં નામ બદરફલાનિ સુક્ખાપેત્વા ચુણ્ણેત્વા કાતબ્બા ખાદનીયવિકતિ. ઉમ્મત્તિકાદીનન્તિ એત્થ આદિ-સદ્દેન આદિકમ્મિકા ગહિતા. યથાહ ‘‘ઉમ્મત્તિકાય આદિકમ્મિકાયા’’તિ (પાચિ. ૭૯૭).

૨૧૩૭. સમ્બાધેતિ ¶ પટિચ્છન્નોકાસે. તસ્સ વિભાગં દસ્સેતુમાહ ‘‘ઉપકચ્છેસુ મુત્તસ્સ કરણેપિ વા’’તિ.

૨૧૩૮. અસ્સા તથા પાચિત્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ન લોમગણનાયા’’તિ ઇમિના ‘‘પયોગગણનાયા’’તિ ઇદમેવ સમત્થયતિ.

૨૧૩૯. આબાધેતિ કણ્ડુઆદિકે રોગે. યથાહ – ‘‘આબાધપચ્ચયાતિ કણ્ડુકચ્છુઆદિઆબાધપચ્ચયા’’તિ ¶ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૦૧). મગ્ગસંવિધાનસમા મતાતિ ભિક્ખુનિયા સંવિધાય એકદ્ધાનસિક્ખાપદેન સદિસા મતા ઞાતાતિ અત્થો.

૨૧૪૦. પદુમસ્સ વા પુણ્ડરીકસ્સ વા અન્તમસો કેસરેનાપિ કામરાગેન મુત્તકરણસ્સ તલઘાતને મુત્તકરણમ્પિ પહારદાને પાચિત્તિ હોતીતિ યોજના. કેસરેનાપીતિ અપિ-સદ્દેન મહાપદુમપણ્ણેહિ વત્તબ્બમેવ નત્થીતિ દીપેતિ. યથાહ – ‘‘અન્તમસો ઉપ્પલપત્તેનાપીતિ એત્થ પત્તં તાવ મહન્તં, કેસરેનાપિ પહારં દેન્તિયા આપત્તિયેવા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૦૩).

૨૧૪૧. તત્થાતિ તસ્મિં મુત્તકરણતલે.

૨૧૪૨. યા પન ભિક્ખુની કામરાગપરેતા કામરાગેન પીળિતા અત્તનો બ્યઞ્જને મુત્તપથે ઉપ્પલપત્તમ્પિ પવેસેતિ, ન વટ્ટતિ પાચિત્તિ હોતીતિ યોજના. પિ-સદ્દેન ‘‘કેસરમત્તમ્પિ પન પવેસેન્તિયા આપત્તિયેવા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૧૨) અટ્ઠકથા ઉલ્લિઙ્ગિતા.

૨૧૪૩-૪. યદ્યેવં ¶ ‘‘જતુમટ્ઠકે પાચિત્તિય’’ન્તિ કસ્મા વુત્તન્તિ આહ ‘‘ઇદં…પે… જતુમટ્ઠક’’ન્તિ. ઇદં જતુમટ્ઠકં વત્થુવસેનેવ વુત્તન્તિ ‘‘અથ ખો સા ભિક્ખુની જતુમટ્ઠકં આદિયિત્વા ધોવિતું વિસ્સરિત્વા એકમન્તં છડ્ડેસિ. ભિક્ખુનિયો મક્ખિકાહિ સમ્પરિકિણ્ણં પસ્સિત્વા એવમાહંસુ ‘કસ્સિદં કમ્મ’ન્તિ. સા એવમાહ ‘મય્હિદં કમ્મ’ન્તિ. યા તા ભિક્ખુનિયો અપ્પિચ્છા, તા ઉજ્ઝાયન્તિ ખિય્યન્તિ વિપાચેન્તિ ‘કથઞ્હિ નામ ભિક્ખુની જતુમટ્ઠકં આદિયિસ્સતી’’તિ (પાચિ. ૮૦૬) આગતવત્થુવસેનેવ વુત્તં, ન તં વિના અઞ્ઞસ્સ વટ્ટકસ્સ સમ્ભવતોતિ અધિપ્પાયો. જતુમટ્ઠકં નામ જતુના કતો મટ્ઠદણ્ડકો.

દણ્ડન્તિ ¶ એત્થ ‘‘યં કિઞ્ચી’’તિ સેસો. યથાહ ‘‘અન્તમસો ઉપ્પલપત્તમ્પિ મુત્તકરણં પવેસેતી’’તિ (પાચિ. ૮૦૮). એતમ્પિ ચ અતિમહન્તં, કેસરમત્તમ્પિ પન પવેસેન્તિયા આપત્તિ એવ. એળાલુકન્તિ કક્કારિફલં વા. તસ્મિન્તિ અત્તનો મુત્તકરણે.

૨૧૪૫. આબાધપચ્ચયાતિ મુત્તકરણપ્પદેસે જાતવણાદિમ્હિ વણટ્ઠાનનિરુપનાદિપચ્ચયા.

૨૧૪૬. અગ્ગપબ્બદ્વયાધિકન્તિ અગ્ગપબ્બદ્વયતો કેસગ્ગમત્તમ્પિ અધિકં. યથાહ ‘‘અન્તમસો કેસગ્ગમત્તમ્પિ અતિક્કામેતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૮૧૨). દકસુદ્ધિં કરોન્તિયાતિ મુત્તકરણટ્ઠાને ધોવનં કરોન્તિયા. યથાહ ‘‘ઉદકસુદ્ધિકં નામ મુત્તકરણસ્સ ધોવના વુચ્ચતી’’તિ (પાચિ. ૮૧૨).

૨૧૪૭. ‘‘તીણી’’તિ ¶ ઇમિના એકઙ્ગુલિયા પબ્બદ્વયસ્સ પવેસેત્વા ધોવને દોસાભાવં દીપેતિ. દીઘતોતિ અઙ્ગુલિયા દીઘતો. તીણિ પબ્બાનિ ગમ્ભીરતો મુત્તકરણે પવેસેત્વા ઉદકસુદ્ધિં આદિયન્તિયા પાચિત્તિયં ભવેતિ યોજના.

૨૧૪૮. તિસ્સો, ચતસ્સો વા અઙ્ગુલિયો એકતો કત્વા વિત્થારેન પવેસને એકપબ્બેપિ પવિટ્ઠે ‘‘દ્વઙ્ગુલપબ્બપરમ’’ન્તિ નિયમિતપ્પમાણાતિક્કમતો આહ ‘‘એકપબ્બમ્પિ યા પના’’તિ. યા પન ભિક્ખુની ચતુન્નં વાપિ અઙ્ગુલીનં તિસ્સન્નં વાપિ અઙ્ગુલીનં એકપબ્બમ્પિ વિત્થારતો પવેસેતિ, તસ્સા પાચિત્તિયં સિયાતિ યોજના.

૨૧૪૯. ઇતીતિ એવં. સબ્બપ્પકારેનાતિ ગમ્ભીરપવેસનાદિના સબ્બેન પકારેન. અભિબ્યત્તતરં કત્વાતિ સુપાકટતરં કત્વા. અયમત્થોતિ ‘‘એકિસ્સઙ્ગુલિયા તીણી’’તિઆદિના વુત્તો અયમત્થો.

૨૧૫૦. દ્વઙ્ગુલપબ્બે દોસો નત્થીતિ યોજના. ઉદકસુદ્ધિપચ્ચયે પન સતિપિ ફસ્સસાદિયને ¶ યથાવુત્તપરિચ્છેદે અનાપત્તિ. અધિકમ્પીતિ દ્વઙ્ગુલપબ્બતો અધિકમ્પિ. ઉદકસુદ્ધિં કરોન્તિયા દોસો નત્થીતિ યોજના.

૨૧૫૧. તથા ઉદકસુદ્ધિં કરોન્તીનં ઉમ્મત્તિકાદીનં અનાપત્તિ પકાસિતાતિ યોજના.

૨૧૫૨. ભુઞ્જતો પન ભિક્ખુસ્સાતિ પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરં ભુઞ્જતો ભિક્ખુસ્સ. યથાહ ‘‘ભુઞ્જન્તસ્સાતિ પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરં ભોજનં ભુઞ્જન્તસ્સા’’તિ (પાચિ. ૮૧૭). પાનીયં વા વિધૂપનં ¶ વાતિ વક્ખમાનં પાનીયં, બીજનીયઞ્ચ. ઉપતિટ્ઠેય્યાતિ ‘‘હત્થપાસે તિટ્ઠતી’’તિ (પાચિ. ૮૧૭) વચનતો એત્થ ઉપ-સદ્દો હત્થપાસસઙ્ખાતં સમીપં વદતીતિ વેદિતબ્બં.

૨૧૫૩. વત્થકોણાદિ યા કાચિ ‘‘બીજની’’તિ વુચ્ચતીતિ યોજના, ઇમિના ‘‘બીજનિકિચ્ચં સમ્પાદેસ્સામી’’તિ અધિટ્ઠાય ગહિતચીવરકોણપ્પકારં યં કિઞ્ચિ ‘‘બીજની’’તિ વુચ્ચતીતિ અત્થો.

૨૧૫૪. ‘‘અથ ખો સા ભિક્ખુની તસ્સ ભિક્ખુનો ભુઞ્જન્તસ્સ પાનીયેન ચ વિધૂપનેન ચ ઉપતિટ્ઠિત્વા અચ્ચાવદતિ. અથ ખો સો ભિક્ખુ તં ભિક્ખુનિં અપસાદેતિ ‘મા, ભગિનિ, એવરૂપં અકાસિ, નેતં કપ્પતી’તિ. ‘પુબ્બે મં ત્વં એવઞ્ચ એવઞ્ચ કરોસિ, ઇદાનિ એત્તકં ન સહસી’તિ પાનીયથાલકં મત્થકે આસુમ્ભિત્વા વિધૂપનેન પહારં અદાસી’’તિ (પાચિ. ૮૧૫) ઇમસ્મિં વત્થુમ્હિ ભિક્ખૂહિ આરોચિતે ‘‘કથઞ્હિ નામ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુની ભિક્ખુસ્સ પહારં દસ્સતી’’તિઆદીનિ (પાચિ. ૮૧૫) વત્વા ‘‘યા પન ભિક્ખુની ભિક્ખુસ્સ ભુઞ્જન્તસ્સ પાનીયેન વા વિધૂપનેન વા ઉપતિટ્ઠેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૮૧૬) વુત્તત્તા પહારપચ્ચયા નુ ખોતિ આસઙ્કં નિવત્તેતુમાહ ‘‘હત્થપાસે ઇધ ઠાનપચ્ચયાપત્તિ દીપિતા’’તિ. એત્થ ચ આસુમ્ભિત્વાતિ પાતેત્વા. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. ‘‘ન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનિયા ભિક્ખુસ્સ પહારો દાતબ્બો. યા દદેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૪૨૦) ભિક્ખુનિક્ખન્ધકે ¶ વુત્તં ગહેત્વા આહ ‘‘પહારપચ્ચયા વુત્તં, ખન્ધકે દુક્કટં વિસુ’’ન્તિ. ઇમિના વુત્તસ્સેવત્થસ્સ કારણં દસ્સિતં હોતિ.

૨૧૫૫. હત્થપાસં જહિત્વાતિ એત્થ ‘‘ભોજનં ભુઞ્જતો’’તિ ચ ખાદનં ખાદતોતિ એત્થ ‘‘હત્થપાસે’’તિ ચ વત્તબ્બં ¶ . ભોજનં ભુઞ્જતો હત્થપાસં જહિત્વા ઉપતિટ્ઠન્તિયા વા ખાદનં ખાદતો હત્થપાસે ઉપતિટ્ઠન્તિયા વા હોતિ આપત્તિ દુક્કટન્તિ યોજના.

૨૧૫૬. દેતીતિ પાનીયં વા સૂપાદિં વા ‘‘ઇમં પિવથ, ઇમિના ભુઞ્જથા’’તિ દેતિ. તાલવણ્ટં ‘‘ઇમિના બીજન્તા ભુઞ્જથા’’તિ દેતિ. દાપેતીતિ અઞ્ઞેન ઉભયમ્પિ દાપેતિ. ઇદં સિક્ખાપદં સમુટ્ઠાનતો એળકલોમેન સમં મતન્તિ યોજના.

૨૧૫૭. વિઞ્ઞત્વાતિ સયં વિઞ્ઞત્વા, અઞ્ઞાય વા વિઞ્ઞાપેત્વા. ‘‘વિઞ્ઞત્વા વા વિઞ્ઞાપેત્વા વા’’તિ (પાચિ. ૮૨૧) હિ સિક્ખાપદં. આમકં ધઞ્ઞન્તિ અપક્કં અભટ્ઠં સાલિઆદિકં સત્તવિધં ધઞ્ઞં. યથાહ – ‘‘આમકધઞ્ઞં નામ સાલિ વીહિ યવો ગોધુમો કઙ્ગુ વરકો કુદ્રૂસકો’’તિ (પાચિ. ૮૨૨). કોટ્ટેત્વાતિ મુસલેહિ કોટ્ટેત્વા. યદિ પરિભુઞ્જતીતિ યોજના.

૨૧૫૮-૬૦. ‘‘ભુઞ્જિસ્સામીતિ પટિગ્ગણ્હાતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સાતિ ઇદં પયોગદુક્કટં નામ, તસ્મા ન કેવલં પટિગ્ગહણેયેવ દુક્કટં હોતી’’તિઆદિના (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૨૨) અટ્ઠકથાગતં વિભાગં દસ્સેતુમાહ ‘‘ન કેવલં તુ ધઞ્ઞાન’’ન્તિઆદિ. પનાતિ અપિ-સદ્દત્થે, સુક્ખાપનેપીતિ અત્થો. ભજ્જનત્થાયાતિ એત્થ ‘‘વદ્દલિદિવસે’’તિ સેસો. ‘‘કપલ્લસજ્જને ઉદ્ધનસજ્જને’’તિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બં. દબ્બિસજ્જનેતિ કટચ્છુસમ્પાદને. તત્થ કપલ્લકે ધઞ્ઞપક્ખિપનેતિ યોજના. ‘‘ઘટ્ટનકોટ્ટને’’તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન ન-કારલોપં કત્વા ‘‘ઘટ્ટકોટ્ટને’’તિ વુત્તં.

૨૧૬૧-૩. પમાણ-સદ્દસ્સ ¶ આવત્તલિઙ્ગસઙ્ખ્યત્તા આહ ‘‘ભોજનઞ્ચેવ વિઞ્ઞત્તિપમાણ’’ન્તિ ¶ . આવત્તલિઙ્ગસઙ્ખ્યત્તં નામ નિયતલિઙ્ગેકત્તબહુત્તં. તથા હેત્થ પમાણ-સદ્દો નિયતનપુંસકલિઙ્ગે નિયતેકત્તં વુચ્ચતિ. એત્થ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે ભોજનઞ્ચેવ વિઞ્ઞત્તિ ચાતિ ઇદં દ્વયં હિ યસ્મા પમાણં, તસ્મા સયં વિઞ્ઞત્વા વા અઞ્ઞતો ભજ્જનાદીનિ કારાપેત્વા વા અઞ્ઞાય પન વિઞ્ઞાપેત્વા સયં ભજ્જનાદીનિ કત્વા વા યા પન ભિક્ખુની અજ્ઝોહરતિ, તસ્સા અજ્ઝોહારપયોગેસુ પાચિત્તિયો સિયુન્તિ યોજના.

મહાપચ્ચરિયં (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૨૩) વુત્તં વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘માતરં વા’’તિઆદિ. માતરં વાપિ યાચિત્વાતિ એત્થ વા-સદ્દો અત્થન્તરવિકપ્પને. પિ-સદ્દો સમ્ભાવને. માતરં વા પિતરં વા અઞ્ઞં વા ઞાતકં વા પવારિતં વા આમકધઞ્ઞં યાચિત્વા વા અઞ્ઞાય કારાપેત્વા વા યા પરિભુઞ્જતિ, તસ્સા પાચિત્તીતિ યોજના.

૨૧૬૪. અવિઞ્ઞત્તિયા લદ્ધં સયં વા ભજ્જનાદીનિ કત્વા વા અઞ્ઞાય કારાપેત્વા વા યા પરિભુઞ્જતિ, તસ્સા દુક્કટન્તિ યોજના.

૨૧૬૫. અઞ્ઞાય પન વિઞ્ઞત્તિયા લદ્ધં તાય કારાપેત્વાપિ સયં કત્વા વા અજ્ઝોહરન્તિયા તથા આપત્તિ દુક્કટન્તિ યોજના. ઇદઞ્ચ મહાપચ્ચરિયાગતનયં ગહેત્વા વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયં પન ‘‘અઞ્ઞાય વિઞ્ઞત્તં ભુઞ્જન્તિયા દુક્કટ’’ન્તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૨૨) વુત્તત્તા વિઞ્ઞત્તિયાપિ અઞ્ઞાય લદ્ધં આમકં ધઞ્ઞં તાય કારાપેત્વા વા સયં કત્વા વા પરિભુઞ્જન્તસ્સાપિ દુક્કટમેવ વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.

૨૧૬૬-૭. સેદકમ્માદિઅત્થાયાતિ ¶ વાતરોગાદિના આતુરાનં સેદનાદિપટિકારત્થાય. ઇધ ‘‘અઞ્ઞાતકઅપ્પવારિતટ્ઠાનેપી’’તિ સેસો. ભિક્ખૂનમ્પિ એસેવ નયો. ઠપેત્વા સત્ત ધઞ્ઞાનિ ઞાતકપવારિતટ્ઠાને સેસવિઞ્ઞત્તિયાપિ અનાપત્તીતિ ઞાતબ્બન્તિ યોજના. સેસવિઞ્ઞત્તિયાતિ મુગ્ગમાસઅલાબુકુમ્ભણ્ડકાદીનં વુત્તધઞ્ઞાવસેસાનં વિઞ્ઞત્તિયા.

સાલિઆદીનં સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં દુક્કટસ્સ વુત્તત્તા, અનામાસત્તા ચ સબ્બેન સબ્બં ન વટ્ટન્તીતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘ઞાતકાનમ્પી’’તિઆદિ.

૨૧૬૮. લદ્ધન્તિ ¶ લબ્ભમાનં. નવકમ્મેસૂતિ નવકમ્મત્થાય, નિમિત્તત્થે ભુમ્મં. એત્થ ‘‘સમ્પટિચ્છિતુ’’ન્તિ સેસો. ‘‘અવિઞ્ઞત્તિયા લબ્ભમાનં પન નવકમ્મત્થાય સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૨૩) મહાપચ્ચરિયં વુત્તં.

૨૧૬૯. સઙ્કારન્તિ કચવરં. વિઘાસકં વાતિ ઉચ્છિટ્ઠકમચ્છકણ્ટકમંસટ્ઠિચલકમુખધોવનાદિકં યં કિઞ્ચિ. છડ્ડેય્ય વાતિ એત્થ ‘‘સય’’ન્તિ સેસો ‘‘છડ્ડાપેય્ય પરેહી’’તિ વક્ખમાનત્તા. કુટ્ટસ્સ તિરો તિરોકુટ્ટં, તસ્મિં, કુટ્ટસ્સ પરભાગેતિ અત્થો. ‘‘પાકારેપિ અયં નયો’’તિ વક્ખમાનત્તા કુટ્ટન્તિ વા બ્યતિરિત્તા ભિત્તિ ગહેતબ્બા.

૨૧૭૧. એકાતિ એત્થ આપત્તીતિ સેસો. ‘‘તસ્સા’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો.

૨૧૭૨. છડ્ડનેતિ એત્થ પિ-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. દન્તકટ્ઠસ્સ છડ્ડનેપિ ભિક્ખુનિયા પાચિત્તિ પરિદીપિતાતિ યોજના.

૨૧૭૩-૪. સબ્બત્થાતિ ¶ વુત્તપ્પકારેસુ સબ્બેસુ વિકપ્પેસુ. અનાપત્તિવિસયં દસ્સેતુમાહ ‘‘અવલઞ્જેપી’’તિઆદિ. અવલઞ્જે ઠાને અનોલોકેત્વા છડ્ડેન્તિયાપિ વા વલઞ્જે ઠાને ઓલોકેત્વાપિ વા પન છડ્ડેન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજના. છડ્ડનં ક્રિયં. અનોલોકનં અક્રિયં.

૨૧૭૫-૬. યા પન ભિક્ખુની ખેત્તે વા નાળિકેરાદિઆરામે વા યત્થ કત્થચિ રોપિમે હરિતટ્ઠાને તાનિ વિઘાસુચ્ચારસઙ્કારમુત્તસઙ્ખાતાનિ ચત્તારિ વત્થૂનિ સચે સયં છડ્ડેતિ વા, તથા પરે છડ્ડાપેતિ વા, તસ્સા ભિક્ખુનિયા આપત્તિવિનિચ્છયો વુત્તનયો ‘‘એકેક’’મિચ્ચાદિના યથાવુત્તપકારોતિ યોજના.

૨૧૭૭-૮. યા પન ભિક્ખુની હરિતે ખેત્તે નિસીદિત્વા ભુઞ્જમાના વા તથા હરિતે તત્થ ¶ ખેત્તે ઉચ્છુઆદીનિ ખાદન્તિ ખાદમાના ગચ્છન્તી વા યદિ ઉચ્છિટ્ઠં ઉદકં વા ચલકાદિં વા છડ્ડેતિ, તસ્સા પાચિત્તિયં હોતીતિ યોજના. ચલકં નામ વમિકરં.

૨૧૭૯. તાદિસે હરિતે ઠાને અન્તમસો મત્થકછિન્નં નાળિકેરમ્પિ જલં પિવિત્વા છડ્ડેન્તિયા આપત્તિ સિયાતિ યોજના.

૨૧૮૦. સબ્બેસન્તિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં.

૨૧૮૧. લાયિતમ્પિ ખેત્તં પુન રોહણત્થાય મનુસ્સા રક્ખન્તિ ચે, તત્થ તસ્મિં ખેત્તે વિઘાસુચ્ચારાદીનિ છડ્ડેન્તિયા અસ્સા ભિક્ખુનિયા યથાવત્થુકમેવ હિ પાચિત્તિયમેવાતિ ¶ યોજના. ‘‘અસ્સા યથાવત્થુક’’ન્તિ ઇમિના ભિક્ખુસ્સ દુક્કટન્તિ વુત્તમેવ હોતિ.

૨૧૮૨. છડ્ડિતે ખેત્તેતિ મનુસ્સેહિ ઉદ્ધટસસ્સે ખેત્તે. યથાહ – ‘‘મનુસ્સેસુ સસ્સં ઉદ્ધરિત્વા ગતેસુ છડ્ડિતખેત્તં નામ હોતિ, તત્થ વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૩૦). એવં અકતેપિ ખેત્તે સામિકે આપુચ્છિત્વા કાતું વટ્ટતિ. યથાહ ‘‘સામિકે અપલોકેત્વા છડ્ડેતી’’તિ (પાચિ. ૮૩૨). ઇધ ખેત્તપાલકા, આરામાદિગોપકા ચ સામિકા એવ. સઙ્ઘસ્સ ખેત્તે, આરામે ચ સચે ‘‘તત્થ કચવરં ન છડ્ડેતબ્બ’’ન્તિ કતિકા નત્થિ, ભિક્ખુસ્સ છડ્ડેતું વટ્ટતિ સઙ્ઘપરિયાપન્નત્તા, ન ભિક્ખુનીનં. તાસં પન ભિક્ખુસઙ્ઘે વુત્તનયેન ન વટ્ટતિ, ન તસ્સ ભિક્ખુસ્સ, એવં સન્તેપિ સારુપ્પવસેન કાતબ્બન્તિ. સબ્બન્તિ ઉચ્ચારાદિ ચતુબ્બિધં.

૨૧૮૩. એત્થ ‘‘નચ્ચં નામ યં કિઞ્ચિ નચ્ચં. ગીતં નામ યં કિઞ્ચિ ગીતં. વાદિતં નામ યં કિઞ્ચિ વાદિત’’ન્તિ (પાચિ. ૮૩૫) વચનતો ‘‘યં કિઞ્ચી’’તિ સેસો. યા પન ભિક્ખુની યં કિઞ્ચિ નચ્ચં વા યં કિઞ્ચિ ગીતં વા યં કિઞ્ચિ વાદિતં વા દસ્સનત્થાય ગચ્છેય્યાતિ યોજના. તત્થ યં કિઞ્ચિ નચ્ચન્તિ નટાદયો વા નચ્ચન્તુ સોણ્ડા વા, અન્તમસો મોરસુકમક્કટાદયોપિ, સબ્બમ્પેતં નચ્ચમેવ. યં કિઞ્ચિ ગીતન્તિ નટાદીનં વા ગીતં હોતુ અરિયાનં પરિનિબ્બાનકાલે રતનત્તયગુણૂપસંહિતં સાધુકીળિતગીતં વા અસઞ્ઞતભિક્ખૂનં ¶ ધમ્મભાણકગીતં વા, સબ્બમ્પેતં ગીતમેવ. યં કિઞ્ચિ વાદિતન્તિ ઘનાદિવાદનીયભણ્ડવાદિતં વા હોતુ કુટભેરિવાદિતં વા અન્તમસો ઉદરભેરિવાદિતમ્પિ ¶ , સબ્બમ્પેતં વાદિતમેવ. ‘‘દસ્સનસવનત્થાયા’’તિ વત્તબ્બે વિરૂપેકસેસનયેન ‘‘દસ્સનત્થાયા’’તિ વુત્તં. પઞ્ચન્નં વિઞ્ઞાણાનં યથાસકં વિસયસ્સ આલોચનસભાવતાય વા ‘‘દસ્સનત્થાય’’ ઇચ્ચેવ વુત્તં.

૨૧૮૪. પુબ્બપયોગદુક્કટેન સહ પાચિત્તિયં દસ્સેતુમાહ ‘‘દસ્સનત્થાય નચ્ચસ્સા’’તિઆદિ. ગીતસ્સાતિ એત્થ ‘‘વાદિતસ્સા’’તિ પકરણતો લબ્ભતિ.

૨૧૮૫. એકપયોગેનાતિ એકદિસાવલોકનપયોગેન. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘અઞ્ઞસ્મિમ્પિ…પે… સિયુ’’ન્તિ. પસ્સતીતિ એત્થ ‘‘નચ્ચ’’ન્તિ સેસો. તેસન્તિ યેસં નચ્ચં પસ્સતિ. પિ-સદ્દેન વાદિતમ્પિ સમ્પિણ્ડેતિ. યથાહ ‘‘તેસંયેવ ગીતવાદિતં સુણાતિ, એકમેવ પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૩૬).

૨૧૮૬. અઞ્ઞતોતિ અઞ્ઞસ્મિં દિસાભાગે.

૨૧૮૭. ‘‘વિસું પાચિત્તિયો સિયુ’’ન્તિ ઇદમેવ પકાસેતુમાહ ‘‘પયોગગણનાયેત્થ, આપત્તિગણના સિયા’’તિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં નાનાદિસાભાગે. નચ્ચગીતવાદિતાનં દસ્સનસવને અટ્ઠકથાગતં વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘નચ્ચિતુ’’ન્તિઆદિ.

૨૧૮૮. ‘‘નચ્ચ ઇતી’’તિ પદચ્છેદો, ‘‘નચ્ચાહી’’તિપિ પાઠો. ઉપટ્ઠાનન્તિ ભેરિસદ્દપૂજં. સમ્પટિચ્છિતુન્તિ ‘‘સાધૂ’’તિ અધિવાસેતું. ઇમસ્સ ઉપલક્ખણવસેન વુત્તત્તા નચ્ચગીતેપિ એસેવ નયો.

૨૧૮૯-૯૦. સબ્બત્થાતિ નચ્ચનાદીસુ સબ્બત્થ. ઉપટ્ઠાનં કરોમાતિ તુમ્હાકં ચેતિયસ્સ નચ્ચાદીહિ ઉપહારં કરોમાતિ. ઉપટ્ઠાનં પસત્થન્તિ ઉપટ્ઠાનકરણં નામ સુન્દરન્તિ.

યા ¶ આરામેયેવ ચ ઠત્વા પસ્સતિ વા સુણાતિ વાતિ યોજના, ઇધ ‘‘અન્તરારામે વા’’તિઆદિ ¶ સેસો. ‘‘આરામે ઠત્વા અન્તરારામે વા બહિઆરામે વા નચ્ચાદીનિ પસ્સતિ વા સુણાતિ વા, અનાપત્તી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૩૭) અટ્ઠકથાય વુત્તં. ‘‘ઠત્વા’’તિ વુત્તેપિ સબ્બેસુપિ ઇરિયાપથેસુ લબ્ભતિ. આરામે ઠત્વાતિ ન કેવલં ઠત્વાવ, તતો ગન્ત્વાપિ સબ્બિરિયાપથેહિપિ લભતિ. ‘‘આરામે ઠિતા’’તિ (પાચિ. ૮૩૭) પન આરામપરિયાપન્નદસ્સનત્થં વુત્તં. ઇતરથા નિસિન્નાપિ ન લભેય્યાતિ ગણ્ઠિપદાદીસુ વુત્તં. ભિક્ખૂનમ્પિ એસેવ નયો.

૨૧૯૧. યા અત્તનો ઠિતોકાસં આગન્ત્વા પયોજિતં પસ્સતિ વા સુણાતિ વાતિ યોજના. ઠિતોકાસન્તિ એત્થ ગતિનિવત્તિસામઞ્ઞેન સયિતનિસિન્નમ્પિ ગય્હતિ. તથારૂપા હિ કારણા ગન્ત્વા પસ્સન્તિયા વાપીતિ યોજના. કારણં નામ સલાકભત્તાદિકારણં. યથાહ ‘‘સતિ કરણીયેતિ સલાકભત્તાદીનં વા અત્થાય અઞ્ઞેન વા કેનચિ કરણીયેન ગન્ત્વા ગતટ્ઠાને પસ્સતિ વા સુણાતિ વા, અનાપત્તી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૩૭).

૨૧૯૨. મગ્ગં ગચ્છન્તી પટિપથે નચ્ચં અટ્ઠત્વા પસ્સતીતિ એવં પસ્સન્તિયાપિ ચ તથા અનાપત્તીતિ અજ્ઝાહારયોજના. પટિપથેતિ ગમનમગ્ગાભિમુખે. આપદાસુપીતિ તાદિસેન ઉપદ્દવેન ઉપદ્દુતા સમજ્જટ્ઠાનં પવિસતિ, એવં પવિસિત્વા પસ્સન્તિયા વા સુણન્તિયા વા અનાપત્તિ.

૨૧૯૩. ઇદં સિક્ખાપદં સમુટ્ઠાનતો એળકલોમસિક્ખાપદેન સમં મતં ‘‘સમાન’’ન્તિ વિઞ્ઞાતં.

૨૧૯૪-૫. ઇધ ¶ ઇમસ્મિં સાસને યા પન ભિક્ખુની રત્તન્ધકારસ્મિં અપ્પદીપે પુરિસેન સદ્ધિં એકિકા સચે સન્તિટ્ઠતિ, તસ્સા પાચિત્તિયં વુત્તન્તિ યોજના. રત્તન્ધકારસ્મિન્તિ રત્તિયં. રત્તિપરિયાયો હિ રત્તન્ધકાર-સદ્દો. યથાહ પદભાજને ‘‘રત્તન્ધકારેતિ ઓગ્ગતે સૂરિયે’’તિ (પાચિ. ૮૪૦). અપ્પદીપેતિ પજ્જોતચન્દસૂરિયઅગ્ગીસુ એકેનાપિ અનોભાસિતે, ઇમિના ¶ રત્તિક્ખેત્તં દસ્સેતિ. ‘‘સન્તિટ્ઠતી’’તિ ઇમિના ગમનનિસિન્નસયનસઙ્ખાતં ઇરિયાપથત્તિકઞ્ચ ઉપલક્ખિતન્તિ દટ્ઠબ્બં. વુત્તઞ્હિ વજિરબુદ્ધિના ‘‘સન્તિટ્ઠેય્યાતિ એત્થ ઠાનાપદેસેન ચતુબ્બિધોપિ ઇરિયાપથો સઙ્ગહિતો, તસ્મા પુરિસેન સદ્ધિં ચઙ્કમનાદીનિ કરોન્તિયાપિ પાચિત્તિયઞ્ચ ઉપલબ્ભતી’’તિ (વજિર. ટી. પાચિત્તિય ૮૩૯ થોકં વિસદિસં). પુરિસેન સદ્ધિન્તિ સન્તિટ્ઠિતું, સલ્લપિતુઞ્ચ વિઞ્ઞુના મનુસ્સપુરિસેન સદ્ધિં.

રહસ્સાદવસેન પુરિસસ્સ હત્થપાસં સમાગન્ત્વા તેન સદ્ધિં સલ્લપન્તિયા વા પાચિત્તિયં વુત્તન્તિ યોજના.

૨૧૯૬-૭. યા પન ભિક્ખુની સચે મનુસ્સપુરિસસ્સ હત્થપાસં વિજહિત્વા સન્તિટ્ઠતિ વા સલ્લપતિ વા, યક્ખપેતતિરચ્છાનગતાનં હત્થપાસં અવિજહિત્વા સન્તિટ્ઠતિ વા સલ્લપતિ વા, તસ્સા દુક્કટં પરિદીપિતન્તિ યોજના.

વિઞ્ઞુગ્ગહણેન અવિઞ્ઞૂ પુરિસો અનાપત્તિં ન કરોતીતિ દીપેતિ.

૨૧૯૮. અઞ્ઞવિહિતાયાતિ રહોઅસ્સાદતો અઞ્ઞં ચિન્તેન્તિયા. યથાહ ‘‘રહોઅસ્સાદતો અઞ્ઞવિહિતાવ હુત્વા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૪૧). ચતુત્થેન, છટ્ઠેન ચ સમુટ્ઠાનેન સમુટ્ઠાનતો ¶ થેય્યસત્થસમુટ્ઠાનં. સન્તિટ્ઠનસલ્લપનવસેન ક્રિયં. સઞ્ઞાય વિમોક્ખો એતસ્મિન્તિ સઞ્ઞાવિમોક્ખકં.

૨૧૯૯. પટિચ્છન્ને ઓકાસેતિ કુટ્ટાદીસુ યેન કેનચિ પટિચ્છન્ને ઓકાસે. ઇદં વચનં.

૨૨૦૦. તતિયે ‘‘અજ્ઝોકાસે’’તિ ચ ચતુત્થે ‘‘રથિકાય, બ્યૂહે, સિઙ્ઘાટકે’’તિ પદાનિ ચ વજ્જેત્વા અવસેસં સન્ધાયાહ ‘‘અપુબ્બં નત્થિ કિઞ્ચિપી’’તિ. એત્થ ‘‘વત્તબ્બ’’ન્તિ સેસો. એત્થ ¶ ચ રથિકાયાતિ રચ્છાય. બ્યૂહેતિ અનિબ્બિદ્ધરચ્છાય. સિઙ્ઘાટકેતિ ચચ્ચરે ઓકાસે, તિકોણં વા ચતુકોણં વા મગ્ગસમોધાનટ્ઠાનેતિ વુત્તં હોતિ.

૨૨૦૧-૨. ‘‘યા પન ભિક્ખુની પુરેભત્તં કુલાનિ ઉપસઙ્કમિત્વા આસને નિસીદિત્વા સામિકે અનાપુચ્છા પક્કમેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૮૫૫) વચનતો યા પન ભિક્ખુની પુરેભત્તં કુલાનિ ઉપસઙ્કમિત્વા છદનન્તો આસને નિસીદિત્વા સામિકે અનાપુચ્છા અનોવસ્સકપ્પદેસં અતિક્કમેતિ, યા ચ અજ્ઝોકાસે વા નિસીદિત્વા સચે ઉપચારં અતિક્કમેતિ, તસ્સા પઠમે પદે દુક્કટં હોતિ, દુતિયે પદે પાચિત્તિ પરિયાપુતાતિ યોજના. ‘‘આસને’’તિ ઇમિના પલ્લઙ્કમાભુજિત્વા નિસીદનારહમાસનં અધિપ્પેતં. યથાહ – ‘‘આસનં નામ પલ્લઙ્કસ્સ ઓકાસો વુચ્ચતી’’તિ (પાચિ. ૮૫૬). અનોવસ્સપ્પદેસન્તિ નિબ્બકોસબ્ભન્તરં. અબ્ભોકાસે આપત્તિખેત્તં દસ્સેતુમાહ ‘‘ઉપચારમ્પિ વા સચે’’તિ. ઉપચારન્તિ દ્વાદસહત્થપ્પમાણં ¶ પદેસં. યથાહ ગણ્ઠિપદે ‘‘ઉપચારો દ્વાદસહત્થો’’તિ.

૨૨૦૩. ‘‘તથા’’તિ ઇમિના ‘‘દુક્કટં સમુદીરિત’’ન્તિ ઇદં પચ્ચામસતિ. આપુટ્ઠે અનાપુટ્ઠસઞ્ઞાય આપુટ્ઠે વિચિકિચ્છતો પક્કમન્તિયા તથા દુક્કટન્તિ યોજના. એત્થ ચ ‘‘ભિક્ખુનિયા’’તિ સમ્બન્ધિનિયા સમાનત્તા ‘‘વિચિકિચ્છન્તિયા’’તિ વત્તબ્બે લિઙ્ગવિપલ્લાસવસેન ‘‘વિચિકિચ્છતો’’તિ વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.

૨૨૦૪. ગિલાનાયાતિ યા તાદિસેન ગેલઞ્ઞેન આપુચ્છિતું ન સક્કોતિ. આપદાસૂતિ ઘરે અગ્ગિ ઉટ્ઠિતો હોતિ ચોરા વા, એવરૂપે ઉપદ્દવે અનાપુચ્છા પક્કમન્તિયા અનાપત્તિ.

૨૨૦૫-૬. ‘‘ગચ્છન્તિયા વજન્તિયા’’તિ ચ નિસીદનનિપજ્જનાવસાનદસ્સનત્થં વુત્તં. પાચિત્તિયં પન પચ્છાભત્તં સામિકે ‘‘ઇધ નિસીદામ વા સયામ વા’’તિ અનાપુચ્છિત્વા નિસિન્નનિપન્નપચ્ચયા ¶ હોતીતિ વેદિતબ્બં. પચ્છાભત્તં સામિકે અનાપુચ્છા આસને નિસીદિત્વા ગચ્છન્તિયા એકા પાચિત્તિ હોતીતિ યોજના. એસ નયો ‘‘નિપજ્જિત્વા’’તિઆદીસુપિ.

યથા પન તત્થ અસંહારિમે અનાપત્તિ, એવમિધ ધુવપઞ્ઞત્તે વા અનાપત્તીતિ.

૨૨૦૭. તિસમુટ્ઠાનન્તિ સચિત્તકેહિ તીહિ સમુટ્ઠાનેહિ સમુટ્ઠાનતો.

૨૨૦૮. યા ¶ પન ભિક્ખુની અત્તાનમ્પિ વા પરમ્પિ વા નિરયબ્રહ્મચરિયેહિ અભિસપેય્ય, તસ્સા વાચતો વાચતો સિયા પાચિત્તીતિ યોજના. તત્થ અભિસપેય્યાતિ સપથં કરેય્ય, ‘‘નિરયે નિબ્બત્તામિ, અવીચિમ્હિ નિબ્બત્તામી’’તિ અત્તાનં વા ‘‘નિરયે નિબ્બત્તતુ, અવીચિમ્હિ નિબ્બત્તતૂ’’તિ પરં વા ‘‘ગિહિની હોમિ, ઓદાતવત્થા હોમી’’તિ અત્તાનં વા ‘‘ગિહિની હોતુ, ઓદાતવત્થા હોતૂ’’તિ પરં વા અભિસપેય્યાતિ વુત્તં હોતિ.

૨૨૧૦. અક્કોસતિ અત્તાનં વા પરં વાતિ સમ્બન્ધો. તિકપાચિત્તિયન્તિ ઉપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞાવેમતિકાઅનુપસમ્પન્નસઞ્ઞાવસેન. સેસાયાતિ અનુપસમ્પન્નાય. અનુપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞા, વેમતિકા, અનુપસમ્પન્નસઞ્ઞા અક્કોસતિ, દુક્કટન્તિ એવં તિકદુક્કટં.

૨૨૧૧. અત્થધમ્માનુસાસનિં પુરક્ખત્વા વદન્તીનં અનાપત્તીતિ યોજના. યથાહ અટ્ઠકથાયં ‘‘અત્થપુરેક્ખારાયાતિ અટ્ઠકથં કથેન્તિયા. ધમ્મપુરેક્ખારાયાતિ પાળિં વાચેન્તિયા. અનુસાસનિપુરેક્ખારાયાતિ ‘ઇદાનિપિ ત્વં એદિસા, સાધુ વિરમસ્સુ, નો ચે વિરમસિ, અદ્ધા પુન એવરૂપાનિ કમ્માનિ કત્વા નિરયે ઉપ્પજ્જિસ્સસિ, તિરચ્છાનયોનિયા ઉપ્પજ્જિસ્સસી’તિ એવં અનુસાસનિયં ઠત્વા વદન્તિયા અનાપત્તી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૭૮).

૨૨૧૨. વધિત્વાતિ ¶ સત્થાદીહિ પહરિત્વા. વધિત્વા વાતિ એત્થ વા-સદ્દો પાળિયં ‘‘વધિત્વા વધિત્વા’’તિ (પાચિ. ૮૮૦) વુત્તં આમેડિતં સૂચેતિ.

૨૨૧૩. એત્થાતિ ¶ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. કાયવાચાચિત્તસમુટ્ઠાનં ધુરનિક્ખેપસમુટ્ઠાનં નામ, સમનુભાસનસમુટ્ઠાનન્તિપિ એતસ્સેવ નામં.

૨૨૧૪. યા પન ભિક્ખુની નગ્ગા અનિવત્થા અપારુતા હુત્વા નહાયતિ, અસ્સા સબ્બપયોગે દુક્કટં. તસ્સ નહાનસ્સ વોસાને પરિયોસાને સા ભિક્ખુની જિનવુત્તં જિનેન ભગવતા ભિક્ખુનીનં પઞ્ઞત્તં દોસં પાચિત્તિયાપત્તિં સમુપેતિ આપજ્જતીતિ યોજના. ભિક્ખુનિ દોસન્તિ એત્થ ગાથાબન્ધવસેન રસ્સો કતો.

૨૨૧૫. અચ્છિન્નચીવરાતિ અચ્છિન્નઉદકસાટિકચીવરા. નટ્ઠચીવરાતિ ચોરાદીહિ નટ્ઠઉદકસાટિકચીવરા. આપદાસુ વાતિ ‘‘મહગ્ઘં ઇમં દિસ્વા ચોરાપિ હરેય્યુ’’ન્તિ એવરૂપાસુ આપદાસુ વા નગ્ગાય નહાયન્તિયા ન દોસો.

૨૨૧૬. દુતિયેતિ ‘‘ઉદકસાટિકં પન ભિક્ખુનિયા કારયમાનાયા’’તિઆદિસિક્ખાપદે (પાચિ. ૮૮૮).

૨૨૧૭-૮. દુસ્સિબ્બિતં ચીવરન્તિ અસક્કચ્ચસિબ્બિતં ચીવરં. વિસિબ્બેત્વાતિ દુસ્સિબ્બિતં પુન સિબ્બનત્થાય સયં વા વિગતસિબ્બનં કત્વા. ‘‘વિસિબ્બાપેત્વા’’તિ સેસો. યથાહ ‘‘વિસિબ્બેત્વા વા વિસિબ્બાપેત્વા વા’’તિ (પાચિ. ૮૯૩). અનન્તરાયાતિ દસસુ અન્તરાયેસુ ¶ અઞ્ઞતરન્તરાયરહિતા. તં વિસિબ્બિતં, વિસિબ્બાપિતં વા ચીવરં. ‘‘અનન્તરાયા તં ¶ પચ્છા’’તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન રસ્સો કતો. ન સિબ્બેય્યાતિ એત્થાપિ ‘‘ન સિબ્બાપેય્યા’’તિ સેસો. યથાહ ‘‘નેવ સિબ્બેય્ય, ન સિબ્બાપનાય ઉસ્સુક્કં કરેય્યા’’તિ (પાચિ. ૮૯૩).

ચતુપઞ્ચાહન્તિ એત્થ ‘‘ઉત્તરિછપ્પઞ્ચવાચાહિ (પાચિ. ૬૨-૬૪), ઉત્તરિદિરત્તતિરત્ત’’ન્તિઆદીસુ (પાચિ. ૫૧-૫૨) વિય અપ્પસઙ્ખ્યાય બહુસઙ્ખ્યાયં અન્તોગધત્તેપિ ઉભયવચનં લોકવોહારવસેન વચનસિલિટ્ઠતાયાતિ દટ્ઠબ્બં. ધુરેતિ સિબ્બનુસ્સાહે. નિક્ખિત્તમત્તેતિ વિસ્સટ્ઠમત્તે.

૨૨૧૯. તિકપાચિત્તિયં વુત્તન્તિ ઉપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞા, વેમતિકા, અનુપસમ્પન્નસઞ્ઞાતિ તીસુ વારેસુ તિકપાચિત્તિયં વુત્તં. સેસાયાતિ અનુપસમ્પન્નાય. તિકદુક્કટન્તિ વારત્તયે દુક્કટત્તયં.

૨૨૨૦. ઉભિન્નન્તિ ઉપસમ્પન્નાનુપસમ્પન્નાનં. અઞ્ઞસ્મિન્તિ ચીવરતો અઞ્ઞસ્મિં. અન્તરાયેપિ વા સતીતિ રાજચોરાદિઅન્તરાયાનં દસન્નં અઞ્ઞતરે સતિ.

૨૨૨૧. ‘‘ધુરનિક્ખેપનં નામ, સમુટ્ઠાનમિદં મત’’ન્તિ ઇદં અટ્ઠકથાય ‘‘ધુરનિક્ખેપસમુટ્ઠાન’’ન્તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૮૯૩) વુત્તમેવ ગહેત્વા વુત્તં, તેરસસુ સમુટ્ઠાનસીસેસુ ‘‘ધુરનિક્ખેપસમુટ્ઠાન’’ન્તિ વિસું સમુટ્ઠાનસીસં નામ નત્થિ. માતિકટ્ઠકથાયઞ્ચ ‘‘સમનુભાસનસમુટ્ઠાન’’ન્તિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. ચીવરસિબ્બનસિક્ખાપદવણ્ણના, અત્થતો સમાનં) વુત્તં, તં સમુટ્ઠાનસીસેસુ અન્તોગધમેવ. તસ્મા ‘‘ધુરનિક્ખેપસમુટ્ઠાન’’ન્તિ ઇદં સમનુભાસનસમુટ્ઠાનસ્સેવ પરિયાયોતિ ગહેતબ્બં.

૨૨૨૨. પઞ્ચ ¶ અહાનિ પઞ્ચાહં, પઞ્ચાહમેવ પઞ્ચાહિકં. ‘‘અતિક્કમેય્યા’’તિ કિરિયાય દ્વિકમ્મકત્તા ‘‘પઞ્ચાહિક’’ન્તિ ચ ‘‘સઙ્ઘાટિચાર’’ન્તિ ચ ઉપયોગત્થે એવ ઉપયોગવચનં. સઙ્ઘટિતટ્ઠેન સઙ્ઘાટિ, ઇતિ વક્ખમાનાનં પઞ્ચન્નં ચીવરાનમેવાધિવચનં, સઙ્ઘાટીનં ¶ ચારો સઙ્ઘાટિચારો, પરિભોગવસેન વા ઓતાપનવસેન વા પરિવત્તનન્તિ અત્થો. ‘‘પઞ્ચાહિકં સઙ્ઘાટિચારં અતિક્કમેય્યાતિ પઞ્ચમં દિવસં પઞ્ચ ચીવરાનિ નેવ નિવાસેતિ ન પારુપતિ ન ઓતાપેતિ પઞ્ચમં દિવસં અતિક્કામેતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૮૯૯) વચનતો પઞ્ચદિવસબ્ભન્તરે યં કિઞ્ચિ અકત્વા અતિક્કામેન્તિયા ચીવરગણનાય પાચિત્તિ હોતીતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘યાતિક્કમેય્યા’’તિઆદિ.

૨૨૨૩. તિચીવરન્તિ અન્તરવાસકઉત્તરાસઙ્ગસઙ્ઘાટિસઙ્ખાતં તિચીવરઞ્ચ. સંકચ્ચીતિ થનવેઠનસઙ્ખાતં ચીવરઞ્ચ. દકસાટીતિ ઉતુનિકાલે નિવાસેતબ્બઉદકસાટિચીવરઞ્ચ. ઇતિ ઇમે પઞ્ચ. પઞ્ચ તૂતિ પઞ્ચ ચીવરાનિ નામ.

૨૨૨૪-૫. તિકપાચિત્તીતિ પઞ્ચાહાતિક્કન્તસઞ્ઞા, વેમતિકા, અનતિક્કન્તસઞ્ઞાતિ વિકપ્પત્તયે પાચિત્તિયત્તયં હોતિ. પઞ્ચાહાનતિક્કન્તે અતિક્કન્તસઞ્ઞાવેમતિકાનં વસેન દ્વિકદુક્કટં.

‘‘પઞ્ચમે દિવસે’’તિઆદિ અનાપત્તિવારસન્દસ્સનં. નિસેવતીતિ નિવાસેતિ વા પારુપતિ વા. ઓતાપેતીતિ એત્થ વા-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો, ઓતાપેતિ વાતિ અત્થો. આપદાસુપીતિ મહગ્ઘં ચીવરં, ન સક્કા હોતિ ચોરભયાદીસુ પરિભુઞ્જિતું, એવરૂપે ઉપદ્દવે અનાપત્તિ.

૨૨૨૬. અઞ્ઞિસ્સા ¶ સઙ્કમેતબ્બચીવરં અનાપુચ્છા ગહેત્વા યા પરિભુઞ્જતિ, તસ્સા પાચિત્તિયં સિયાતિ યોજના, અઞ્ઞિસ્સા ઉપસમ્પન્નાય સન્તકં પઞ્ચન્નં ચીવરાનં અઞ્ઞતરં તસ્સા અવત્વા આદાય પુન તસ્સા દાતબ્બં, અદત્વા યા ભિક્ખુની પટિસેવતિ, તસ્સા પાચિત્તિયં હોતીતિ અત્થો. ‘‘સઙ્કમેતબ્બચીવરં સઙ્કમનીય’’ન્તિ પરિયાયસદ્દા એતે. યથાહ ‘‘ચીવરસઙ્કમનીયન્તિ સઙ્કમેતબ્બચીવરં, અઞ્ઞિસ્સા સન્તકં અનાપુચ્છા ગહિતં પુન પટિદાતબ્બચીવરન્તિ અત્થો’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૦૩).

૨૨૨૭. તિકપાચિત્તિયં વુત્તન્તિ ‘‘ઉપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞા…પે… વેમતિકા ¶ …પે… અનુપસમ્પન્નસઞ્ઞા ચીવરસઙ્કમનીયં ધારેતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૯૦૫) એવં તિકપાચિત્તિયં પાળિયં વુત્તં. સેસાયાતિ અનુપસમ્પન્નાય. ‘‘તિકદુક્કટ’’ન્તિ ઇદઞ્ચ વુત્તનયમેવ. આપદાસૂતિ સચે અપારુતં વા અનિવત્થં વા ચોરા હરન્તિ, એવરૂપાસુ આપદાસુ વા.

૨૨૨૮. એતં સમુટ્ઠાનં કથિનેન તુલ્યન્તિ યોજના. ગહણં, પરિભોગો ચ ક્રિયં. અનાપુચ્છનં અક્રિયં.

૨૨૨૯. લભિતબ્બં તુ ચીવરન્તિ લભિતબ્બં વિકપ્પનુપગં ચીવરં. નિવારેતીતિ યથા તે દાતુકામા ન દેન્તિ, એવં અન્તરાયં પરક્કમતિ. પાચિત્તિં પરિદીપયેતિ સચે તસ્સા વચનેન તે ન દેન્તિ, ભિક્ખુનિયા પાચિત્તિયં વદેય્યાતિ અત્થો.

૨૨૩૦. એત્થ પઠમં ‘‘સઙ્ઘસ્સા’’તિ વુત્તત્તા ગણસ્સાતિ દ્વે તયોવ ગહેતબ્બા. લાભેતિ એત્થ ‘‘નિવારિતે’’તિ સેસો. સચે અઞ્ઞં પરિક્ખારં નિવારેતિ, તથેવ દુક્કટન્તિ યોજના. અઞ્ઞન્તિ વિકપ્પનુપગચીવરતો અઞ્ઞં. પરિક્ખારન્તિ ¶ યં કિઞ્ચિ થાલકાદીનં વા સપ્પિતેલાદીનં વા અઞ્ઞતરં.

૨૨૩૧. આનિસંસં નિદસ્સેત્વાતિ ‘‘કિત્તકં અગ્ઘનકં દાતુકામત્થાતિ પુચ્છતિ, ‘એત્તકં નામા’તિ વદન્તિ, ‘આગમેથ તાવ, ઇદાનિ વત્થુ મહગ્ઘં, કતિપાહેન કપ્પાસે આગતે સમગ્ઘં ભવિસ્સતી’’તિ એવં આનિસંસં દસ્સેત્વા. ન દોસતાતિ ન દોસો, અનાપત્તીતિ અત્થો.

૨૨૩૨-૩. ધમ્મિકં સમગ્ગેન સઙ્ઘેન સન્નિપતિત્વા કરિયમાનં ચીવરાનં વિભઙ્ગં ભાજનં યા ભિક્ખુની પટિસેધેય્ય પટિબાહેય્ય, તસ્સા એવં પટિસેધેન્તિયા પાચિત્તિયં હોતીતિ યોજના. અધમ્મે ધમ્મસઞ્ઞાય દુક્કટં પરિદીપિતન્તિ યોજના. ઉભો વેમતિકાય વાતિ ઉભોસુ વેમતિકાય. ગાથાબન્ધવસેન સુ-સદ્દલોપો. ધમ્મિકે અધમ્મિકે ચીવરવિભઙ્ગે વેમતિકાય પટિબાહન્તિયા ¶ દુક્કટં પરિદીપિતન્તિ યોજના. યથાહ ‘‘ધમ્મિકે વેમતિકા પટિબાહતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અધમ્મિકે વેમતિકા પટિબાહતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ. આનિસંસં નિદસ્સેત્વાતિ ‘‘એકિસ્સા એકં સાટકં નપ્પહોતિ, આગમેથ તાવ, કતિપાહેનેવ ઉપ્પજ્જિસ્સતિ, તતો ભાજેસ્સામી’’તિ (પાચિ. ૯૧૪) એવં આનિસંસં દસ્સેત્વા.

૨૨૩૫-૬. નિવાસનુપગં વા તથા પારુપનુપગં વા કપ્પબિન્દુકતં વા યં કિઞ્ચિ ચીવરં પઞ્ચ સહધમ્મિકે ચ માતાપિતરોપિ મુઞ્ચિત્વા અઞ્ઞસ્સ યસ્સ કસ્સચિ ગહટ્ઠસ્સ વા પરિબ્બાજકસ્સ વા ¶ યદિ દદેય્ય, તસ્સાપિ પાચિત્તિયં પરિયાપુતન્તિ યોજના. એત્થ ચ ‘‘પિતરો’’તિ માતા ચ પિતા ચ માતાપિતરોતિ વત્તબ્બે વિરૂપેકસેસવસેન નિદ્દેસો દટ્ઠબ્બો.

૨૨૩૭. એત્થ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે તા પન પાચિત્તિયો ચીવરાનં ગણનાય વસેન ગણેતબ્બાતિ યોજના.

૨૨૩૮. તાવ સમ્પટિચ્છિતો કાલો એતસ્સાતિ તાવકાલિકં, ચીવરં. ‘‘અઞ્ઞસ્સા’’તિ પુબ્બે વુત્તસ્સ દૂરત્તા પુનપિ ‘‘અઞ્ઞેસ’’ન્તિ આહ, સોયેવત્થો.

૨૨૩૯. યા પન ભિક્ખુની ‘‘સચે મયં સક્કોમ, દસ્સામ કરિસ્સામાતિ એવં વાચા ભિન્ના હોતી’’તિ વુત્તાય દુબ્બલાય ચીવરપચ્ચાસાય ચીવરસ્સ વિભઙ્ગં નિસેધેત્વા ચીવરે કાલં અતિક્કમેય્ય, અસ્સા દોસતા પાચિત્તિયાપત્તિ હોતીતિ યોજના. ચીવરે કાલન્તિ ‘‘ચીવરકાલસમયો નામ અનત્થતે કથિને વસ્સાનસ્સ પચ્છિમો માસો, અત્થતે કથિને પઞ્ચમાસા’’તિ (પાચિ. ૯૨૨) પદભાજને વુત્તં ચીવરકાલં. અતિક્કમેય્યાતિ ‘‘અનત્થતે કથિને વસ્સાનસ્સ પચ્છિમં દિવસં, અત્થતે કથિને કથિનુદ્ધારદિવસં અતિક્કામેતી’’તિ વુત્તવિધિં અતિક્કામેય્ય.

૨૨૪૦. ‘‘અદુબ્બલચીવરે ¶ દુબ્બલચીવરસઞ્ઞા, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ વચનતો સુદુબ્બલન્તિ ચેતસાતિ એત્થ સુ-સદ્દો પદપૂરણે. ઉભોસૂતિ દુબ્બલે, અદુબ્બલે ચ. કઙ્ખિતાય વાતિ વેમતિકાય વા.

૨૨૪૧. આનિસંસં નિદસ્સેત્વાતિ ‘‘કિઞ્ચાપિ ‘ન મયં અય્યે સક્કોમા’તિ વદન્તિ, ઇદાનિ પન તેસં કપ્પાસો આગમિસ્સતિ, સદ્ધો પસન્નો પુરિસો આગમિસ્સતિ ¶ , અદ્ધા દસ્સતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૨૧) એવં અટ્ઠકથાય વુત્તનયેન આનિસંસં દસ્સેત્વા.

૨૨૪૨. ધમ્મિકં કથિનુદ્ધારન્તિ ‘‘ધમ્મિકો નામ કથિનુદ્ધારો સમગ્ગો ભિક્ખુનિસઙ્ઘો સન્નિપતિત્વા ઉદ્ધરતી’’તિ (પાચિ. ૯૨૯) વુત્તં કથિનુદ્ધારં.

૨૨૪૩. યસ્સાતિ યસ્સ કથિનસ્સ. અત્થારમૂલકો આનિસંસો નામ ‘‘યો ચ તત્થ ચીવરુપ્પાદો, સો નેસં ભવિસ્સતી’’તિ (મહાવ. ૩૦૬) અનુઞ્ઞાતો તસ્મિં વિહારે ઉપ્પજ્જનકચીવરવત્થાનિસંસો. ઉદ્ધારમૂલકો નામ અન્તરુબ્ભારં કારાપેન્તેહિ ઉપાસકેહિ દિય્યમાનચીવરવત્થાનિસંસો.

૨૨૪૫. સમાનિસંસોપીતિ અત્થારઆનિસંસેન સમાનિસંસોપિ ઉબ્ભારો. સદ્ધાપાલનકઆરણાતિ પસાદાનુરક્ખનત્થાય દાતબ્બોતિ યોજના. આનિસંસં નિદસ્સેત્વાતિ ‘‘ભિક્ખુનિસઙ્ઘો જિણ્ણચીવરો, કથિનાનિસંસમૂલકો મહાલાભો’’તિ એવરૂપં આનિસંસં દસ્સેત્વા.

૨૨૪૬. સમુટ્ઠાનાદિના સદ્ધિં સેસં પન વિનિચ્છયજાતં અસેસેન સબ્બાકારેન સત્તમેન સિક્ખાપદેન સમં મતં ‘‘સદિસ’’ન્તિ વિઞ્ઞાતં. કિઞ્ચિપિ અપ્પકમ્પિ અપુબ્બં તત્થ વુત્તનયતો અઞ્ઞં નત્થીતિ યોજના.

૨૨૪૭. ‘‘યા ¶ ¶ પન ભિક્ખુનિયો દ્વે એકમઞ્ચે તુવટ્ટેય્યું, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૯૩૩) પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદે વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘એકાયા’’તિઆદિ. એકાયાતિ એકાય ભિક્ખુનિયા. અપરાતિ અઞ્ઞા ઉપસમ્પન્ના. નિપજ્જેય્યુન્તિ એત્થ ‘‘એકમઞ્ચે’’તિ સેસો. દ્વેતિ દ્વે ભિક્ખુનિયો.

૨૨૪૮-૯. ‘‘એકાય ચા’’તિઆદિ અનાપત્તિવારનિદ્દેસો. ઉભો વાપિ સમં નિસીદન્તીતિ યોજના. એળકેનાતિ એળકલોમસિક્ખાપદેન.

૨૨૫૦-૧. પાવારકટસારાદિન્તિ એત્થ ભુમ્મેકવચનં. ‘‘સંહારિમેસૂ’’તિ ઇમિના સમાનાધિકરણત્તા બહુવચનપ્પસઙ્ગે વચનવિપલ્લાસેનેત્થ એકવચનનિદ્દેસોતિ દટ્ઠબ્બો. પાવારો ચ કટસારો ચ તે આદિ યસ્સાતિ વિગ્ગહો, નિદ્ધારણે ચેતં ભુમ્મં. એકકન્તિ નિદ્ધારિતબ્બનિદસ્સનં. એકમેવ એકકં. સંહારિમેસુ પાવારાદીસુ અઞ્ઞતરન્તિ અત્થો. ‘‘પાવારોતિ કોજવાદયો’’તિ વદન્તિ. કટસારોતિ કટોયેવ. આદિ-સદ્દેન અત્થરિત્વા સયનારહં સબ્બં સઙ્ગણ્હાતિ. તેનેવાતિ યં અત્થતં, તેનેવ. પારુપિત્વા સચે યા પન દ્વે સહેવ નિપજ્જન્તિ, તાસં પાચિત્તિયં સિયાતિ યોજના. એત્થ ચ અત્થરણપાવુરણકિચ્ચે એકસ્સેવ નિદ્દિટ્ઠત્તા એકસ્સ અન્તસ્સ અત્થરણઞ્ચ એકસ્સ અન્તસ્સ પારુપનઞ્ચ વિઞ્ઞાયતિ. યથાહ ‘‘સંહારિમાનં પાવારત્થરણકટસારકાદીનં એકં અન્તં અત્થરિત્વા એકં પારુપિત્વા તુવટ્ટેન્તીનમેતં અધિવચન’’ન્તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૩૭).

એકસ્મિં એકત્થરણે વા એકપાવુરણે વા નિપજ્જને સતિ તાસં દ્વિન્નં ભિક્ખુનીનં દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. દ્વિકદુક્કટં વુત્તન્તિ ¶ ‘‘નાનત્થરણપાવુરણે એકત્થરણપાવુરણસઞ્ઞા…પે… વેમતિકા, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પાચિ. ૯૩૯) વુત્તં દુક્કટદ્વયં.

૨૨૫૨. વવત્થાનં નિદસ્સેત્વાતિ મજ્ઝે કાસાવં વા કત્તરયટ્ઠિં વા અન્તમસો કાયબન્ધનમ્પિ ¶ ઠપેત્વા નિપજ્જન્તિ, અનાપત્તીતિ અત્થો. સેસં સમુટ્ઠાનાદિવિધાનં. આદિનાતિ ઇમસ્મિંયેવ વગ્ગે પઠમસિક્ખાપદેન. તુલ્યન્તિ સમાનં.

૨૨૫૩. અઞ્ઞિસ્સા ભિક્ખુનિયા. અફાસુકારણાતિ અફાસુકરણહેતુ. અનાપુચ્છાતિ અનાપુચ્છિત્વા. તસ્સા પુરતો ચ ચઙ્કમનાદયો યદિ કરેય્ય, એવં કરોન્તિયા પાચિત્તિયાપત્તિ હોતીતિ યોજના. ચઙ્કમનાદયોતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન ‘‘તિટ્ઠતિ વા નિસીદતિ વા સેય્યં વા કપ્પેતિ ઉદ્દિસતિ વા ઉદ્દિસાપેતિ વા સજ્ઝાયં વા કરોતી’’તિ (પાચિ. ૯૪૩) પદભાજને વુત્તાનં સઙ્ગહો.

૨૨૫૪. નિવત્તનાનં ગણનાયાતિ ચઙ્કમન્તિયા ચઙ્કમસ્સ ઉભયકોટિં પત્વા નિવત્તન્તિયા નિવત્તનગણનાય. પયોગતોયેવાતિ પયોગગણનાયેવ, ઇરિયાપથપરિવત્તનગણનાયેવાતિ વુત્તં હોતિ. દોસાતિ પાચિત્તિયાપત્તિયો.

૨૨૫૫. પદાનં ગણનાવસાતિ એત્થ આદિ-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. યથાહ ‘‘પદાદિગણનાયા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૪૩). તિકપાચિત્તિયં વુત્તન્તિ ઉપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞા, વેમતિકા, અનુપસમ્પન્નસઞ્ઞાતિ વિકપ્પત્તયસ્સ વસેન પાચિત્તિયત્તયં વુત્તં. સેસાયાતિ અનુપસમ્પન્નાય.

૨૨૫૬. ન ¶ ચ અફાસુકામાયાતિ આપુચ્છિત્વા તસ્સા ભિક્ખુનિયા પુરતો ચઙ્કમનાદીનિ કરોન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજના.

૨૨૫૭. ક્રિયાક્રિયન્તિ ચઙ્કમનાદિકરણં કિરિયં. આપુચ્છાય અકરણં અકિરિયં. પાપમાનસન્તિ અકુસલચિત્તં.

૨૨૫૮-૯. અનન્તરાયાતિ વક્ખમાનેસુ રાજન્તરાયાદીસુ દસસુ અન્તરાયેસુ અઞ્ઞતરરહિતા ¶ ભિક્ખુની. દુક્ખિતન્તિ ગિલાનં. યથાહ ‘‘દુક્ખિતા નામ ગિલાના વુચ્ચતી’’તિ (પાચિ. ૯૪૮). સહજીવિનિન્તિ સદ્ધિવિહારિનિં. યથાહ ‘‘સહજીવિની નામ સદ્ધિવિહારિની વુચ્ચતી’’તિ. અઞ્ઞાય વા નુપટ્ઠાપેય્યાતિ અઞ્ઞાય ભિક્ખુનિયા, સિક્ખમાનાય, સામણેરિયા વા ગિહિનિયા વા ઉપટ્ઠાનં ન કારાપેય્ય. નુપટ્ઠેય્ય સયમ્પિ વાતિ યા ઉપટ્ઠાનં ન કરેય્ય. ધુરે નિક્ખિત્તમત્તે વાતિ ‘‘નેવ ઉપટ્ઠેસ્સામિ, ન ઉપટ્ઠાપનાય ઉસ્સુક્કં કરિસ્સામી’’તિ ધુરે ઉસ્સાહે નિક્ખિત્તમત્તેયેવ. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયાય.

અન્તેવાસિનિયા વાપીતિ પબ્બજ્જાઉપસમ્પદાધમ્મનિસ્સયવસેન ચતુબ્બિધાસુ અન્તેવાસિનીસુ અઞ્ઞતરાય. ઇતરાયાતિ અનુપસમ્પન્નાય.

૨૨૬૦. ગિલાનાયાતિ સયં ગિલાનાય. ‘‘ગવેસિત્વા અલભન્તિયા’’તિ પદચ્છેદો, અઞ્ઞં ઉપટ્ઠાયિકં પરિયેસિત્વા અલભમાનાયાતિ અત્થો. ‘‘આપદાસુ ઉમ્મત્તિકાદીન’’ન્તિ પદચ્છેદો. ગાથાબન્ધવસેન વણ્ણલોપોપિ દટ્ઠબ્બો. આપદાસૂતિ તથારૂપે ઉપદ્દવે સતિ. ધુરનિક્ખેપનોદયન્તિ ¶ ધુરનિક્ખેપસમુટ્ઠાનં. યદેત્થ વત્તબ્બં, તં હેટ્ઠા વુત્તમેવ.

૨૨૬૧-૨. પુગ્ગલિકસ્સ અત્તાયત્તપરાયત્તવસેન અનિયમિતત્તા ‘‘સક’’ન્તિ ઇમિના નિયમેતિ. સકં પુગ્ગલિકન્તિ અત્તનો પુગ્ગલિકં. દત્વાતિ એત્થ ‘‘ભિક્ખુનિયા’’તિ સેસો. સકવાટન્તિ પરિવત્તકદ્વારકવાટસહિતં. ઉપસ્સયન્તિ ગેહં. દ્વારાદીસૂતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન ગબ્ભપમુખાનં સઙ્ગહો, નિદ્ધારણે ચેતં ભુમ્મં. બહૂનિપીતિ નિદ્ધારેતબ્બનિદસ્સનં. બહૂનિપિ દ્વારાનિ વા બહૂ ગબ્ભે વા બહૂનિ પમુખાનિ વા. તન્તિ યસ્સા ઉપસ્સયો દિન્નો, તં ભિક્ખુનિં. નિક્કડ્ઢન્તિયાતિ અતિક્કામેન્તિયા. તસ્સાતિ યા નિક્કડ્ઢતિ, તસ્સા.

૨૨૬૩. એત્થાતિ નિક્કડ્ઢને. એસેવ નયોતિ ‘‘પયોગગણનાય આપત્તી’’તિ દસ્સિતનયો. એત્થ પયોગો નામ આણાપનં, ઇમિના ‘‘એકાયાણત્તિયા અનેકેસુ દ્વારેસુ અતિક્કામિતેસુપિ એકાવ આપત્તિ હોતી’’તિ એવમાદિકં અટ્ઠકથાગતવિનિચ્છયં (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૪૩, ૯૫૨ અત્થતો સમાનં) સઙ્ગણ્હાતિ.

૨૨૬૪. તેસુ ¶ વિનિચ્છયેસુ એકં વિનિચ્છયવિસેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘એત્તકાવ ઇમં દ્વારા’’તિઆદિ. દ્વારગણનાય આપત્તિયો દ્વારગણનાપત્તિયો.

૨૨૬૫. અકવાટમ્હાતિ અકવાટબન્ધતો ઉપસ્સયા નિક્કડ્ઢન્તિયા દુક્કટન્તિ યોજના. સેસાયાતિ અનુપસમ્પન્નાય. તિકદુક્કટન્તિ અનુપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞાય, વેમતિકાય, અનુપસમ્પન્નસઞ્ઞાય ચ વસેન તિકદુક્કટં. ઉભિન્નન્તિ ઉપસમ્પન્નાનુપસમ્પન્નાનં. પરિક્ખારેસૂતિ પત્તચીવરાદીસુ પરિક્ખારેસુ ¶ . સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પયોગેસુ, નિક્કડ્ઢિયમાનેસુ, નિક્કડ્ઢાપિયમાનેસુ ચાતિ વુત્તં હોતિ.

૨૨૬૬. એત્થ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે સમુટ્ઠાનાદિવિનિચ્છયેન સહ સેસં વિનિચ્છયજાતં અસેસેન સબ્બપ્પકારેન સઙ્ઘિકા વિહારસ્મા નિક્કડ્ઢનસિક્ખાપદેન સમં મતં ‘‘સદિસ’’ન્તિ સલ્લક્ખિતન્તિ યોજના.

૨૨૬૭. છટ્ઠેતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની સંસટ્ઠા વિહરેય્ય ગહપતિના વા ગહપતિપુત્તેન વા’’તિઆદિમાતિકાય (પાચિ. ૯૫૬) નિદ્દિટ્ઠે છટ્ઠસિક્ખાપદે. ઇધ વત્તબ્બન્તિ ઇમસ્મિં વિનયવિનિચ્છયે કથેતબ્બં. અરિટ્ઠસ્સ સિક્ખાપદેનાતિ અરિટ્ઠસિક્ખાપદેન. વિનિચ્છયોતિ સમુટ્ઠાનાદિકો.

૨૨૬૮. સાસઙ્કસમ્મતેતિ એત્થ ‘‘સપ્પટિભયે’’તિ સેસો. ઉભયમ્પિ હેટ્ઠા વુત્તત્થમેવ. અન્તોરટ્ઠેતિ યસ્સ વિજિતે વિહરતિ, તસ્સેવ રટ્ઠે. સાસઙ્કસમ્મતે સપ્પટિભયે અન્તોરટ્ઠે સત્થેન વિના ચારિકં ચરન્તિયા ભિક્ખુનિયા આપત્તિ સિયાતિ યોજના.

૨૨૬૯. એવં ચરન્તિયા સગામકટ્ઠાને ગામન્તરપ્પવેસે ચ અગામકે અરઞ્ઞે અદ્ધયોજને ચ વિનયઞ્ઞુના ભિક્ખુના પાચિત્તિયનયો પાચિત્તિયાપત્તિવિધાનક્કમો ઞેય્યો ઞાતબ્બોતિ યોજના.

૨૨૭૦. સહ ¶ સત્થેન ચરન્તિયા ન દોસોતિ યોજના. ખેમટ્ઠાને ચરન્તિયા, આપદાસુ વા ચરન્તિયા ન દોસોતિ યોજના.

૨૨૭૧. અટ્ઠમે ¶ નવમે વાપીતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની તિરોરટ્ઠે’’તિઆદિકે (પાચિ. ૯૬૬) અટ્ઠમસિક્ખાપદે ચ ‘‘યા પન ભિક્ખુની અન્તોવસ્સં ચારિકં ચરેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૯૭૦) વુત્તનવમસિક્ખાપદે ચ. અનુત્તાનં ન વિજ્જતિ, સબ્બં ઉત્તાનમેવ, તસ્મા એત્થ મયા ન વિચારીયતીતિ અધિપ્પાયો.

૨૨૭૨. ‘‘યા પન ભિક્ખુની વસ્સંવુત્થા ચારિકં ન પક્કમેય્ય અન્તમસો છપ્પઞ્ચયોજનાનિપિ, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૯૭૪) વુત્તસિક્ખાપદે વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘પાચિત્તી’’તિઆદિ. અહં ન ગમિસ્સામિ ન પક્કમિસ્સામીતિ ધુરનિક્ખેપે કતે પાચિત્તીતિ યોજના. તથાતિ પાચિત્તિ.

૨૨૭૩. વસ્સંવુત્થાય પવારેત્વા અન્તમસો પઞ્ચ યોજનાનિ ગન્તું વટ્ટતિ. એત્થ અપિ-સદ્દસ્સ સમ્ભાવનત્થતં દસ્સેતુમાહ ‘‘છસૂ’’તિઆદિ. ઇધ ઇમસ્મિં અનાપત્તિવારે છસુ યોજનેસુ યદત્થિ વત્તબ્બં, તં કિન્નુ નામ સિયા, નત્થિ કિઞ્ચિ વત્તબ્બન્તિ અત્થો. પવારેત્વા છ યોજનાનિ ગચ્છન્તિયા અનાપત્તિભાવો અવુત્તસિદ્ધોવાતિ દીપેતિ.

૨૨૭૪. તીણિ યોજનાનિ. તેનેવાતિ યેન ગતા, તેનેવ મગ્ગેન. અઞ્ઞેન મગ્ગેનાતિ ગતમગ્ગતો અઞ્ઞેન પથેન.

૨૨૭૫. દસવિધે અન્તરાયસ્મિં સતીતિ વક્ખમાનેસુ અન્તરાયેસુ અઞ્ઞતરસ્મિં સતિ. તસ્સા અનાપત્તીતિ યોજના. આપદાસૂતિ અટ્ટાદિકારણેન કેનચિ પલિબુદ્ધાદિભાવસઙ્ખાતાસુ આપદાસુ. ગિલાનાયાતિ સયં ગિલાનાય. દુતિયાય ભિક્ખુનિયા અલાભે વા અપક્કમન્તિયા અનાપત્તિ.

૨૨૭૬. રાજા ¶ ¶ ચ ચોરા ચ અમનુસ્સા ચ અગ્ગિ ચ તોયઞ્ચ વાળા ચ સરીસપા ચાતિ વિગ્ગહો. મનુસ્સોતિ એત્થ ગાથાબન્ધવસેન પુબ્બપદલોપો ‘‘લાબૂનિ સીદન્તી’’તિઆદીસુ (જા. ૧.૧.૭૭) વિય. જીવિતઞ્ચ બ્રહ્મચરિયા ચ જીવિતબ્રહ્મચરિયન્તિ સમાહારદ્વન્દે સમાસો, તસ્સ જીવિતબ્રહ્મચરિયસ્સ. અન્તરાયા એવ અન્તરાયિકા. એતેસં દસન્નં અઞ્ઞતરસ્મિં અપક્કમન્તિયા અનાપત્તિ. યથાહ ‘‘અન્તરાયેતિ દસવિધે અન્તરાયે. ‘પરં ગચ્છિસ્સામી’તિ નિક્ખન્તા, નદિપૂરો પન આગતો, ચોરા વા મગ્ગે હોન્તિ, મેઘો વા ઉટ્ઠાતિ, નિવત્તિતું વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૭૬).

૨૨૭૭. અપક્કમનં અક્રિયં. અનાદરિયેન આપજ્જનતો આહ ‘‘દુક્ખવેદન’’ન્તિ.

૨૨૭૮-૮૦. રાજાગારન્તિ રઞ્ઞો કીળનઘરં. ચિત્તાગારન્તિ કીળનચિત્તસાલં. આરામન્તિ કીળનઉપવનં. કીળુય્યાનન્તિ કીળનત્થાય કતં ઉય્યાનં. કીળાવાપિન્તિ એત્થ કિઞ્ચાપિ પાળિયં (પાચિ. ૯૭૯) પોક્ખરણી વુત્તા, સા પન સબ્બજલાસયાનં કીળાય કતાનં ઉપલક્ખણવસેન વુત્તાતિ આહ ‘‘કીળાવાપિ’’ન્તિ, કીળનત્થાય કતવાપિન્તિ અત્થો. ‘‘નાનાકાર’’ન્તિ ઇદં યથાવુત્તપદેહિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બં. સબ્બસઙ્ગાહિકવસેન ‘‘તાની’’તિ વુત્તં. નાનાકારં રાજાગારં ચિત્તાગારં આરામં કીળુય્યાનં વા કીળાવાપિં દટ્ઠું ગચ્છન્તીનં તાનિ સબ્બાનિ એકતો દટ્ઠું ગચ્છન્તીનં તાસં ભિક્ખુનીનં પદે પદે દુક્કટં મુનિના નિદ્દિટ્ઠન્તિ યોજના.

પઞ્ચપીતિ ¶ રાજાગારાદીનિ પઞ્ચપિ. એકાયેવ પાચિત્તિ આપત્તિ પરિદીપિતાતિ યોજના. તં તં દિસાભાગં ગન્ત્વા પસ્સન્તિ ચે, પાટેક્કાપત્તિયો પયોગગણનાય સિયુન્તિ યોજના.

૨૨૮૧. ગમનબાહુલ્લેન આપત્તિબાહુલ્લં પકાસેત્વા ગીવાપરિવત્તનસઙ્ખાતેન પયોગબાહુલ્લેનાપિ ¶ આપત્તિબાહુલ્લં પકાસેતુમાહ ‘‘પયોગબહુતાયાપિ, પાચિત્તિબહુતા સિયા’’તિ. સબ્બત્થાતિ યત્થ ભિક્ખુનિયા પાચિત્તિયં વુત્તં, તત્થ સબ્બત્થ.

૨૨૮૨. ‘‘અવસેસોપિ અનાપત્તી’’તિ પદચ્છેદો. અનાપત્તિ ચ કથામગ્ગો ચ અનાપત્તિકથામગ્ગો, તેસં વિનિચ્છયો અનાપત્તિકથામગ્ગવિનિચ્છયો, ‘‘અનાપત્તિ આરામે ઠિતા પસ્સતી’’તિઆદિકો (પાચિ. ૯૮૧) અનાપત્તિવિનિચ્છયો ચ અટ્ઠકથાગતો (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૮૧) અવસેસવિનિચ્છયો ચાતિ અત્થો. ‘‘આરામે ઠિતા’’તિ એતેન અજ્ઝારામે રાજાગારાદીનિ કરોન્તિ, તાનિ પસ્સન્તિયા અનાપત્તીતિ અયમનાપત્તિવારો દસ્સિતો. એતેનેવ અન્તોઆરામે તત્થ તત્થ ગન્ત્વા નચ્ચાદીનિ વિય રાજાગારાદીનિપિ પસ્સિતું લભતીતિપિ સિદ્ધં. આદિ-સદ્દેન ‘‘પિણ્ડપાતાદીનં અત્થાય ગચ્છન્તિયા મગ્ગે હોન્તિ, તાનિ પસ્સતિ, અનાપત્તિ. રઞ્ઞો સન્તિકં કેનચિ કરણીયેન ગન્ત્વા પસ્સતિ, અનાપત્તિ. કેનચિ ઉપદ્દુતા પવિસિત્વા પસ્સતિ, અનાપત્તી’’તિ એતે અનાપત્તિવારા સઙ્ગહિતા. નચ્ચદસ્સન…પે… સહાતિ સમુટ્ઠાનાદિના વિનિચ્છયેન સહ નચ્ચદસ્સનસિક્ખાપદસદિસોવ.

૨૨૮૩. માનતો ¶ પમાણતો અતીતા અપેતા માનાતીતા, આસન્દી, તં. વાળેહિ ઉપેતો વાળૂપેતો, પલ્લઙ્કો, તં. ‘‘આસન્દી નામ અતિક્કન્તપ્પમાણા વુચ્ચતી’’તિ વચનતો હેટ્ઠા અટ્ટનિયા વડ્ઢકિહત્થતો ઉચ્ચતરપાદો આયામચતુરસ્સો મઞ્ચપીઠવિસેસો આસન્દી નામ સમચતુરસ્સાનં અતિક્કન્તપ્પમાણાનમ્પિ અનુઞ્ઞાતત્તા. ‘‘પલ્લઙ્કો નામ આહરિમેહિ વાળેહિ કતો’’તિ (પાચિ. ૯૮૪) વચનતો પમાણયુત્તોપિ એવરૂપો ન વટ્ટતિ. આહરિત્વા યથાનુરૂપટ્ઠાને ઠપેતબ્બવાળરૂપાનિ આહરિમવાળા નામ, સંહરિમવાળરૂપયુત્તોતિ વુત્તં હોતિ. માનાતીતં આસન્દિં વા વાળૂપેતં પલ્લઙ્કં વા સેવન્તીનં અભિનિસીદન્તીનં, અભિનિપજ્જન્તીનઞ્ચ યાસં ભિક્ખુનીનં સત્થા પાચિત્તિયાપત્તિં આહ.

૨૨૮૪. તાસં નિસીદનસ્સાપિ નિપજ્જનસ્સાપિ પયોગબાહુલ્લવસેન પાચિત્તિયાનં ગણના હોતિ ઇતિ એવં નિદ્દિટ્ઠા એવં અયં ગણના અચ્ચન્તયસેન અનન્તપરિવારેન ભગવતા વુત્તાતિ ¶ યોજના. એત્થ ચ ઇચ્ચેવન્તિ નિપાતસમુદાયો, ઇતિ-સદ્દો નિદસ્સને, એવં-સદ્દો ઇદમત્થે દટ્ઠબ્બો.

૨૨૮૫. પાદે આસન્દિયા છેત્વાતિ આસન્દિયા પાદે પમાણતો અધિકટ્ઠાનછિન્દનેન છેત્વા. પલ્લઙ્કસ્સ પાદે વાળકા પલ્લઙ્કવાળકા, તે હિત્વા અપનેત્વા, અનાપત્તીતિ સેવન્તીનં અનાપત્તિ.

૨૨૮૬-૭. છન્નન્તિ ખોમાદીનં છન્નં, નિદ્ધારણે સામિવચનં. અઞ્ઞતરં સુત્તન્તિ નિદ્ધારિતબ્બનિદસ્સનં. હત્થાતિ હત્થેન, કરણત્થે ચેતં નિસ્સક્કવચનં. અઞ્ચિતન્તિ હત્થાયામેન આકડ્ઢિતં ¶ . તસ્મિન્તિ તસ્મિં અઞ્છિતે સુત્તપ્પદેસે. તક્કમ્હીતિ કન્તનસૂચિમ્હિ. વેઠિતેતિ પલિવેઠિતે.

સુત્તકન્તનતો સબ્બપુબ્બપયોગેસૂતિ સુત્તકન્તનતો પુબ્બેસુ કપ્પાસવિચિનનાદિસબ્બપયોગેસુ. હત્થવારતોતિ હત્થવારગણનાય. યથાહ ‘‘કપ્પાસવિચિનનં આદિં કત્વા સબ્બપુબ્બપયોગેસુ હત્થવારગણનાય દુક્કટ’’ન્તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૮૮).

૨૨૮૮. કન્તિતં સુત્તન્તિ પઠમમેવ કન્તિતં દસિકસુત્તાદિં. પુન કન્તન્તિયાતિ કોટિયા કોટિં સઙ્ઘાટેત્વા પુન કન્તન્તિયા.

૨૨૮૯. તણ્ડુલાનં કોટ્ટનં તુ આદિં કત્વા ગિહીનં વેય્યાવચ્ચં કરોન્તિયા સબ્બપુબ્બપયોગેસુ દુક્કટન્તિ યોજના.

૨૨૯૦. યાગુઆદિસુ નિપ્ફાદેતબ્બેસુ તદાધારાનિ ભાજનાનિ ગણેત્વાવ પાચિત્તિં પરિદીપયે, ખજ્જકાદીસુ રૂપાનં ગણનાય પાચિત્તિં પરિદીપયેતિ યોજના. યાગુઆદિસૂતિ એત્થ ¶ આદિ-સદ્દેન ભત્તસૂપાદીનં સઙ્ગહો. ખજ્જકાદીસૂતિ આદિ-સદ્દેન મચ્છમંસાદિઉત્તરિભઙ્ગાનં સઙ્ગહો.

૨૨૯૧. ‘‘સચેપિ માતાપિતરો આગચ્છન્તિ, યંકિઞ્ચિ બીજનિં વા સમ્મજ્જનિદણ્ડં વા કારાપેત્વા વેય્યાવચ્ચકરટ્ઠાને ઠપેત્વાવ યં કિઞ્ચિ પચિતું વટ્ટતી’’તિ અટ્ઠકથાગતં વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘સચે’’તિઆદિ. સચેતિ એત્થ ‘‘માતાપિતરો આગચ્છન્તી’’તિ સેસો. અત્તનો એવમાગતાનં માતાપિતૂનમ્પિ ¶ કિઞ્ચિ કમ્મં અકારેત્વા કિઞ્ચિ કમ્મં કાતું ન વટ્ટતીતિ યોજના. અપિ-સદ્દો સમ્ભાવને, તેન અઞ્ઞેસં કથાયેવ નત્થીતિ દીપેતિ.

૨૨૯૨-૩. સઙ્ઘસ્સ યાગુપાને વેય્યાવચ્ચં કરોન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજના. ‘‘સઙ્ઘભત્તેપી’’તિઆદીસુપિ એસેવ નયો. અત્તનો વેય્યાવચ્ચકરસ્સ વાતિ સમ્બન્ધો. યથાહ ‘‘યાગુપાનેતિ મનુસ્સેહિ સઙ્ઘસ્સત્થાય કરિયમાને યાગુપાને વા સઙ્ઘભત્તે વા તેસં સહાયિકભાવેન યં કિઞ્ચિ પચન્તિયા અનાપત્તિ. ચેતિયપૂજાય સહાયિકા હુત્વા ગન્ધમાલાદીનિ પૂજેતિ, વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૯૩).

૨૨૯૪. ‘‘યા પન ભિક્ખુની ‘એહાય્યે ઇમં અધિકરણં વૂપસમેહી’તિ વુચ્ચમાના ‘સાધૂ’તિ પટિસ્સુણિત્વા સા પચ્છા અનન્તરાયિકિની નેવ વૂપસમેય્ય ન વૂપસમાય ઉસ્સુક્કં કરેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૯૯૫) સિક્ખાપદસ્સ વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘પાચિત્તિ ધુરનિક્ખેપે’’તિઆદિ. ધુરનિક્ખેપેતિ ન દાનિ તં વૂપસમેસ્સામિ, અઞ્ઞાહિ વા ન વૂપસમાપેસ્સામી’’તિ એવં ધુરસ્સ ઉસ્સાહસ્સ નિક્ખેપે પાચિત્તીતિ યોજના. ચીવરસિબ્બને યથા પઞ્ચાહપરિહારો લબ્ભતિ, ઇધ પન તથા એકાહમ્પિ પરિહારો ન લબ્ભતીતિ યોજના.

૨૨૯૫. સેસન્તિ ‘‘ધુરં નિક્ખિપિત્વા પચ્છા વિનિચ્છિનન્તી આપત્તિં આપજ્જિત્વાવ વિનિચ્છિનાતી’’તિઆદિકં વિનિચ્છયજાતં. તત્થ ચીવરસિબ્બને વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બન્તિ યોજના.

૨૨૯૬-૭. યા ¶ ¶ પન ભિક્ખુની ગિહીનં વા સહધમ્મિકે ઠપેત્વા અઞ્ઞેસં પરિબ્બાજકપરિબ્બાજિકાનં વા દન્તપોનોદકં વિના અઞ્ઞં યં કિઞ્ચિ અજ્ઝોહરણીયં ખાદનીયં, ભોજનીયં વા કાયેન વા કાયપટિબદ્ધેન વા નિસ્સગ્ગિયેન વા દદાતિ, તસ્સા પાચિત્તિયં હોતીતિ યોજના.

૨૨૯૮-૯. ઇધ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે મુનિના દન્તકટ્ઠોદકે દુક્કટં વુત્તન્તિ યોજના. યા પન ભિક્ખુની કાયાદીહિ સયં ન દેતિ અઞ્ઞેન દાપેતિ, તસ્સા ચ કાયાદીહિ અદત્વા ભૂમિયં નિક્ખિપિત્વા દેન્તિયાપિ યા બાહિરલેપં વા દેતિ, તસ્સાપિ ઉમ્મત્તિકાય ચ ન દોસો અનાપત્તીતિ યોજના.

૨૩૦૦-૧. આવસથચીવરન્તિ ‘‘ઉતુનિયો ભિક્ખુનિયો પરિભુઞ્જન્તૂ’’તિ દિન્નં ચીવરં. યા ભિક્ખુની યં ‘‘આવસથચીવર’’ન્તિ નિયમિતં ચીવરં, તં ચતુત્થે દિવસે ધોવિત્વા અન્તમસો ઉતુનિયા સામણેરાય વા અદત્વા સચે પરિભુઞ્જેય્ય, તસ્સા પાચિત્તિયં વુત્તન્તિ યોજના. તિકપાચિત્તિયં સિયાતિ ‘‘અનિસ્સજ્જિતે અનિસ્સજ્જિતસઞ્ઞા…પે… વેમતિકા…પે… નિસ્સજ્જિતસઞ્ઞા પરિભુઞ્જતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૧૦૦૬) વુત્તં પાચિત્તિયં હોતીતિ યોજના.

૨૩૦૨-૩. તસ્મિં ચીવરે નિસ્સજ્જિતે અનિસ્સજ્જિતસઞ્ઞાય વા વેમતિકાય વા તસ્સા ભિક્ખુનિયા દ્વિકદુક્કટં વુત્તન્તિ યોજના. અઞ્ઞાસં ઉતુનીનં અભાવે અદત્વાપિ પરિભુઞ્જન્તિયા અનાપત્તિ. પુન પરિયયેતિ પુન ઉતુનિવારે યથાકાલં પરિભુઞ્જન્તિયા અનાપત્તિ. અચ્છિન્નચીવરાદીનઞ્ચ અનાપત્તીતિ યોજના. પરિયયેતિ ગાથાબન્ધવસેન રસ્સત્તં ¶ . અચ્છિન્નચીવરાદીનન્તિ એત્થ આદિ-સદ્દેન નટ્ઠચીવરાદીનં સઙ્ગહો. આપદાસુપીતિ મહગ્ઘચીવરં સરીરતો મોચેત્વા સુપ્પટિસામિતમ્પિ ચોરા હરન્તિ, એવરૂપાસુ આપદાસુ પરિભુઞ્જન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજના.

૨૩૦૪. સકવાટકં ¶ વિહારન્તિ કવાટબન્ધવિહારં, દ્વારકવાટયુત્તં સુગુત્તસેનાસનન્તિ વુત્તં હોતિ. રક્ખનત્થાય અદત્વાતિ ‘‘ઇમં જગ્ગેય્યાસી’’તિ એવં અનાપુચ્છિત્વા.

૨૩૦૫-૬. ‘‘હોતિ પાચિત્તિયં તસ્સા, ચારિકં પક્કમન્તિયા’’તિ વુત્તમેવ પકાસેતુમાહ ‘‘અત્તનો ગામતો’’તિઆદિ. અત્તનો ગામતોતિ અત્તનો વસનકગામતો. તથા ઇતરસ્સાતિ અપરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપં ઉપચારં. તન્તિઆદિપદત્તયે ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનં વેદિતબ્બં. પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપે પઠમેન પદેન સમતિક્કન્તે દુક્કટં, તથા ઇતરસ્સ અપરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ તસ્મિં ઉપચારે અતિક્કન્તે દુક્કટં. દુતિયેન પદેન પરિક્ખેપે, ઉપચારે સમતિક્કન્તમત્તે પાચિત્તીતિ યોજના.

૨૩૦૭. અકવાટબન્ધનસ્મિં કવાટબન્ધરહિતે વિહારે તથા અનિસ્સજ્જન્તિયા દુક્કટં પરિદીપિતં. જગ્ગિકં અલભન્તિયાતિ એત્થ ‘‘પરિયેસિત્વા’’તિ સેસો. જગ્ગિકન્તિ વિહારપટિજગ્ગિકં.

૨૩૦૮. આપદાસૂતિ રટ્ઠે ભિજ્જન્તે આવાસે છડ્ડેત્વા ગચ્છન્તિ, એવરૂપાસુ આપદાસુ. ગિલાનાયાતિ વચીભેદં કાતું અસમત્થાયાતિ.

૨૩૦૯-૧૦. હત્થી ¶ ચ અસ્સો ચ રથો ચ હત્થિઅસ્સરથા, તે આદિ યેસં તે હત્થિઅસ્સરથાદયો, તેહિ. આદિ-સદ્દેન ધનુ થરૂતિ પદદ્વયં ગહિતં. સંયુત્તન્તિ યથાવુત્તેહિ હત્થિઅસ્સાદિપદેહિ સંયોજિતં, ‘‘હત્થીનં સિપ્પં હત્થિસિપ્પ’’ન્તિઆદિના કતસમાસન્તિ અત્થો, ‘‘હત્થિસિપ્પં અસ્સસિપ્પં રથસિપ્પં ધનુસિપ્પં થરુસિપ્પ’’ન્તિ એવં વુત્તં યં કિઞ્ચિ સિપ્પન્તિ વુત્તં હોતિ. હત્થિસિક્ખાદિસિપ્પં સન્દીપકો ગન્થો વચ્ચવાચકાનં અભેદોપચારેન એવં વુત્તોતિ ગહેતબ્બં. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘પદાદીનં વસેનિધા’’તિ. પરૂપઘાતકં મન્તાગદયોગપ્પભેદકં કિઞ્ચીતિ પરેસં અન્તરાયકરં ખિલનવસીકરણસોસાપનાદિભેદં આથબ્બણમન્તઞ્ચ વિસયોગાદિપ્પભેદકઞ્ચ યં કિઞ્ચિ સિપ્પન્તિ અત્થો.

એત્થ ¶ ચ ખિલનમન્તો નામ દારુસારખિલં મન્તેત્વા પથવિયં પવેસેત્વા મારણમન્તો. વસીકરણમન્તો નામ પરં અત્તનો વસે વત્તાપનકમન્તો. સોસાપનકમન્તો નામ પરસરીરં રસાદિધાતુક્ખયેન સુક્ખભાવં પાપનકમન્તો. આદિ-સદ્દેન વિદેસ્સનાદિમન્તાનં સઙ્ગહો. વિદેસ્સનં નામ મિત્તાનં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ વેરિભાવાપાદનં. ઇધ ઇમસ્મિં સાસને યા ભિક્ખુની હત્થિ…પે… કિઞ્ચિ યસ્સ કસ્સચિ સન્તિકે પદાદીનં વસેન પરિયાપુણેય્ય અધીયેય્ય ચે, તસ્સા પાચિત્તિયં હોતીતિ યોજના.

૨૩૧૧. લેખેતિ લિખિતસિપ્પે. ધારણાય ચાતિ ધારણસત્થે, યસ્મિં વુત્તનયેન પટિપજ્જન્તા બહૂનિપિ ગન્થાનિ ધારેન્તિ. ગુત્તિયાતિ અત્તનો વા પરેસં વા ગુત્તત્થાય. પરિત્તેસુ ચ સબ્બેસૂતિ યક્ખપરિત્તચોરવાળાદિસબ્બેસુ પરિત્તેસુ ચ.

૨૩૧૨. દસમેતિ ¶ ‘‘યા પન ભિક્ખુની તિરચ્છાનવિજ્જં વાચેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૦૧૮) સમુદ્દિટ્ઠે દસમસિક્ખાપદે. ઇદં દસમસિક્ખાપદં.

૨૩૧૩. સભિક્ખુકં આરામન્તિ યત્થ ભિક્ખૂ રુક્ખમૂલેપિ વસન્તિ, તં પદેસં. જાનિત્વાતિ ‘‘સભિક્ખુક’’ન્તિ જાનિત્વા. યં કિઞ્ચીતિ ભિક્ખું વા સામણેરં વા આરામિકં વા યં કિઞ્ચિ.

૨૩૧૪-૫. ‘‘સભિક્ખુકો નામ આરામો યત્થ ભિક્ખૂ રુક્ખમૂલેપિ વસન્તી’’તિ (પાચિ. ૧૦૨૫) વચનતો આહ ‘‘સચે અન્તમસો’’તિઆદિ. યા પન ભિક્ખુની અન્તમસો રુક્ખમૂલસ્સપિ અનાપુચ્છા સચે પરિક્ખેપં અતિક્કામેતિ, તસ્સા પઠમે પાદે દુક્કટં, અપરિક્ખિત્તે તસ્સ વિહારસ્સ ઉપચારોક્કમે વાપિ ભિક્ખુનિયા દુક્કટં, દુતિયે પાદે અતિક્કામિતે પાચિત્તિ સિયાતિ યોજના.

૨૩૧૬. અભિક્ખુકે ¶ આરામે સભિક્ખૂતિ સઞ્ઞાય ઉભોસુપિ સભિક્ખુકાભિક્ખુકેસુ આરામેસુ જાતકઙ્ખાય સઞ્જાતવિચિકિચ્છાય, વેમતિકાયાતિ અત્થો. તસ્સા આપત્તિ દુક્કટં હોતીતિ યોજના.

૨૩૧૭. સીસાનુલોકિકા યા ભિક્ખુની ગચ્છતિ, તસ્સા ચ અનાપત્તિ પકાસિતાતિ યોજના. એવમુપરિપિ. તા ભિક્ખુનિયો યત્થ સન્નિપતિતા હોન્તિ, તાસં સન્તિકં ‘‘ગચ્છામી’’તિ ગચ્છતિ. યથાહ ‘‘યત્થ ભિક્ખુનિયો પઠમતરં ¶ પવિસિત્વા સજ્ઝાયં વા ચેતિયવન્દનાદીનિ વા કરોન્તિ, તત્થ તાસં સન્તિકં ગચ્છામીતિ ગન્તું વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૧૦૨૭).

૨૩૧૮. ‘‘સન્તં ભિક્ખું અનાપુચ્છા’’તિ વચનેનેવ અભિક્ખુકં આરામં કિઞ્ચિ અનાપુચ્છા પવિસન્તિયા અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ. આરામમજ્ઝતો વા મગ્ગો હોતિ, તેન ગચ્છન્તિયાપિ. આપદાસૂતિ યેન કેનચિ ઉપદ્દુતા હોતિ, એવરૂપાસુ આપદાસુ પવિસન્તિયા.

૨૩૨૦. અક્કોસેય્યાતિ દસન્નં અક્કોસવત્થૂનં અઞ્ઞતરેન સમ્મુખા, પરમ્મુખા વા અક્કોસેય્ય વા. પરિભાસેય્ય વાતિ ભય’મસ્સ ઉપદંસેય્ય વા. તિકપાચિત્તિયન્તિ ‘‘ઉપસમ્પન્ને ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞા…પે… વેમતિકા…પે… અનુપસમ્પન્નસઞ્ઞા અક્કોસતિ વા પરિભાસતિ વા, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૧૦૩૧) તિકપાચિત્તિયં વુત્તં. સેસેતિ અનુપસમ્પન્ને. તિકદુક્કટં તસ્સા હોતીતિ યોજના.

૨૩૨૧. ‘‘પુરક્ખત્વા’’તિઆદીસુ યં વત્તબ્બં, તં ‘‘અભિસપેય્યા’’તિ (પાચિ. ૮૭૫) વુત્તસિક્ખાપદે વુત્તનયમેવ.

૨૩૨૨-૩. સઙ્ઘન્તિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘં. પરિભાસેય્યાતિ ‘‘બાલા એતા, અબ્યત્તા એતા, નેતા જાનન્તિ કમ્મં વા કમ્મદોસં વા કમ્મવિપત્તિં વા કમ્મસમ્પત્તિં વા’’તિ (પાચિ. ૧૦૩૫) આગતનયેન ¶ પરિભાસેય્યાતિ અત્થો. ઇતરાયાતિ એત્થ ઉપયોગત્થે કરણવચનં. એકં ભિક્ખુનિં વા સમ્બહુલા ભિક્ખુનિયો ¶ વા તથેવ ઇતરં અનુપસમ્પન્નં વા પરિભાસન્તિયા તસ્સા દુક્કટં પરિદીપિતન્તિ યોજના.

૨૩૨૪-૬. યા નિમન્તનપવારણા ઉભોપિ ગણભોજનસિક્ખાપદે (પાચિ. ૨૧૭-૨૧૯), પવારણસિક્ખાપદે (પાચિ. ૨૩૮-૨૩૯) ચ વુત્તલક્ખણા, તાહિ ઉભોહિ નિમન્તનપવારણાહિ યા ચ ભિક્ખુની સચે નિમન્તિતાપિ વા પવારિતાપિ વા ભવેય્ય, સા પુરેભત્તં યાગુઞ્ચ યામકાલિકાદિકાલિકત્તયઞ્ચ ઠપેત્વા યં કિઞ્ચિ આમિસં યાવકાલિકં અજ્ઝોહરણત્થાય પટિગ્ગણ્હાતિ ચે, તસ્સા ગહણે દુક્કટં સિયા, અજ્ઝોહારવસેન એત્થ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે પાચિત્તિ પરિદીપિતાતિ યોજના.

એત્થ ચ નિમન્તિતા નામ ‘‘પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરેન ભોજનેન નિમન્તિતા’’તિ ગણભોજનસિક્ખાપદે વુત્તલક્ખણા. પવારણા ચ ‘‘પવારિતો નામ અસનં પઞ્ઞાયતિ, ભોજનં પઞ્ઞાયતિ, હત્થપાસે ઠિતો અભિહરતિ, પટિક્ખેપો પઞ્ઞાયતી’’તિ પવારણસિક્ખાપદે વુત્તલક્ખણાતિ વેદિતબ્બા.

૨૩૨૭. કાલિકાનિ ચ તીણેવાતિ યામકાલિકાદીનિ તીણિ કાલિકાનિ એવ.

૨૩૨૮-૯. નિમન્તિતપવારિતાનં દ્વિન્નં સાધારણાપત્તિં દસ્સેત્વા અનાપત્તિં દસ્સેતુમાહ ‘‘નિમન્તિતા’’તિઆદિ. ઇધ ઇમસ્મિં સાસને યા પન ભિક્ખુની નિમન્તિતા અપ્પવારિતા સચે યાગું પિવતિ, વટ્ટતિ અનાપત્તીતિ અત્થો. સામિકસ્સાતિ યેન નિમન્તિતા, તસ્સ નિમન્તનસામિકસ્સેવ. અઞ્ઞભોજનન્તિ ¶ યેન નિમન્તિતા, તતો અઞ્ઞસ્સ ભોજનં. સચે સા ભુઞ્જતિ, તથા વટ્ટતીતિ યોજના.

કાલિકાનિ ચ તીણેવાતિ યામકાલિકાદીનિ તીણિ કાલિકાનેવ. પચ્ચયે સતીતિ પિપાસાદિપચ્ચયે સતિ.

૨૩૩૦. ઇમસ્સ ¶ સિક્ખાપદસ્સ ઇદં સમુટ્ઠાનં અદ્ધાનેન તુલ્યન્તિ યોજના. પવારિતાય, અપ્પવારિતાય વા નિમન્તિતાય વસેન કિરિયાકિરિયતં દસ્સેતુમાહ ‘‘નિમન્તિતા’’તિઆદિ. નિમન્તિતા પન સામિકં અનાપુચ્છા ભુઞ્જતિ ચે, તસ્સા વસેન ઇદં સિક્ખાપદં કિરિયાકિરિયં હોતિ. એત્થ ભુઞ્જનં ક્રિયં. સામિકસ્સ અનાપુચ્છનં અક્રિયં.

૨૩૩૧. ‘‘કપ્પિયં કારાપેત્વા’’તિઆદિં પવારિતમેવ સન્ધાયાહ. યા યદિ પરિભુઞ્જતિ, તસ્સા ચ પાચિત્તિ સિયા કિરિયતો હોતીતિ યોજના. સિયાતિ અવસ્સં. પવારણસિક્ખાપદે વુત્તનયેન કપ્પિયં કારેત્વા વા અકારાપેત્વા વા પરિભુઞ્જન્તિયા તસ્સા પરિભોગેનેવ ઇમિના સિક્ખાપદેન અવસ્સં આપત્તિ હોતીતિ અત્થો.

૨૩૩૨. ‘‘યા પન ભિક્ખુની કુલમચ્છરિની અસ્સ, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૦૪૩) ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘ભિક્ખુનીન’’ન્તિઆદિ. કુલસન્તિકે ભિક્ખુનીનં અવણ્ણં વદન્તિયા પાચિત્તીતિ સમ્બન્ધો, કુલસ્સ સન્તિકે ‘‘ભિક્ખુનિયો દુસ્સીલા પાપધમ્મા’’તિ ભિક્ખુનીનં અવણ્ણં ભાસન્તિયાતિ અત્થો. કુલસ્સાવણ્ણનં વાપીતિ ‘‘તં કુલં અસ્સદ્ધં અપ્પસન્ન’’ન્તિ ભિક્ખુનીનં સન્તિકે કુલસ્સ અવણ્ણં અગુણં વદન્તિયા પાચિત્તીતિ સમ્બન્ધો.

૨૩૩૩. સન્તં ¶ ભાસન્તિયા દોસન્તિ અમચ્છરાયિત્વા કુલસ્સ વા ભિક્ખુનીનં વા સન્તં દોસં આદીનવં કથેન્તિયા.

૨૩૩૪-૫. ઓવાદદાયકોતિ અટ્ઠહિ ગરુધમ્મેહિ ઓવાદં દેન્તો. વસ્સં ઉપગચ્છન્તિયાતિ વસ્સં વસન્તિયા.

૨૩૩૬. ભિક્ખૂતિ ઓવાદદાયકા ભિક્ખૂ.

૨૩૩૮. યા ¶ સા ભિક્ખુની વસ્સં વુત્થા પુરિમં વા પચ્છિમં વા તેમાસં વુત્થા તતો અનન્તરં ઉભતોસઙ્ઘે ભિક્ખુનિસઙ્ઘે ચ ભિક્ખુસઙ્ઘે ચ ‘‘નાહં પવારેસ્સામી’’તિ ધુરં નિક્ખિપતિ ચેતિ યોજના.

૨૩૪૧. ઓવાદાદીનમત્થાયાતિ અટ્ઠગરુધમ્મસ્સવનાદીનમત્થાય. આદિ-સદ્દેન ઉપોસથપુચ્છનપવારણાનં ગહણં.

૨૩૪૨. ઓવાદાદીનમત્થાય અગમનેન અક્રિયં. કાયિકન્તિ કાયકમ્મં.

૨૩૪૩. ‘‘અન્વદ્ધમાસં ભિક્ખુનિયા ભિક્ખુસઙ્ઘતો દ્વે ધમ્મા પચ્ચાસીસિતબ્બા ઉપોસથપુચ્છનઞ્ચ ઓવાદૂપસઙ્કમનઞ્ચ, તં અતિક્કામેન્તિયા પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૦૫૯) ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘ન યાચિસ્સામી’’તિઆદિ. તં ઉત્તાનત્થમેવ.

૨૩૪૬-૭. પસાખો ¶ નામ નાભિયા હેટ્ઠા, જાણુમણ્ડલાનં ઉપરિ પદેસો. તથા હિ યસ્મા રુક્ખસ્સ સાખા વિય ઉભો ઊરૂ પભિજ્જિત્વા ગતા, તસ્મા સો પસાખોતિ વુચ્ચતિ, તસ્મિં પસાખે. સઞ્જાતન્તિ ઉટ્ઠિતં. ગણ્ડન્તિ યં કિઞ્ચિ ગણ્ડં. રુધિતન્તિ યં કિઞ્ચિ વણં. સઙ્ઘં વાતિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘં વા. ગણં વાતિ સમ્બહુલા ભિક્ખુનિયો વા. એકેનાતિ એત્થ ‘‘પુરિસેના’’તિ સેસો, સહત્થે ઇદં કરણવચનં. યથાહ ‘‘પુરિસેન સદ્ધિં એકેનેકા’’તિ. પુરિસોતિ ચ મનુસ્સપુરિસોવ ગહેતબ્બો.

ધોવાતિ એત્થ આદિ-અત્થે વત્તમાનેન ઇતિ-સદ્દેન ‘‘આલિમ્પાપેય્ય વા બન્ધાપેય્ય વા મોચાપેય્ય વા’’તિ (પાચિ. ૧૦૬૩) સિક્ખાપદાગતાનં ઇતરેસં તિણ્ણં સઙ્ગણ્હનતો ‘‘આલિમ્પ ¶ બન્ધ મોચેહી’’તિ આણત્તિત્તયં સઙ્ગહિતં. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘દુક્કટાનિચ્છ પાચિત્તિયો છ ચા’’તિ.

યા પન ભિક્ખુની પસાખે જાતં ગણ્ડં વા રુધિતં વા સઙ્ઘં વા ગણં વા અનાપુચ્છિત્વા એકેન પુરિસેન એકિકા ‘‘ભિન્દ ફાલેહિ ધોવ આલિમ્પ બન્ધ મોચેહી’’તિ સબ્બાનિ કાતબ્બાનિ આણાપેતિ, તસ્સા છ દુક્કટાનિ, કતેસુ ભિન્દનાદીસુ છસુ કિચ્ચેસુ તસ્સા છ પાચિત્તિયો હોન્તીતિ યોજના.

૨૩૪૮-૯. એત્થાતિ ગણ્ડે વા વણે વા. ‘‘યં કાતબ્બં અત્થિ, તં સબ્બં ત્વં કરોહિ’’ઇતિ સચે એવં યા આણાપેતીતિ યોજના. તસ્સા એકાય આણાપનવાચાય છ દુક્કટાનિ ચ પાચિત્તિયચ્છક્કઞ્ચેતિ દ્વાદસાપત્તિયો સિયુન્તિ યોજના.

૨૩૫૧. આપુચ્છિત્વા ¶ વાતિ સઙ્ઘં વા ગણં વા આપુચ્છિત્વા. દુતિયન્તિ દુતિયિકં. વિઞ્ઞું દુતિયં ગહેત્વાપિ વાતિ યોજના.

૨૩૫૩. ‘‘ગણપરિયેસનાદિસ્મિ’’ન્તિ વત્તબ્બે છન્દાનુરક્ખનત્થં નિગ્ગહિતાગમો. ગબ્ભિનિન્તિ આપન્નસત્તં, કુચ્છિપવિટ્ઠસત્તન્તિ અત્થો. વુટ્ઠાપેન્તિયાતિ ઉપસમ્પાદેન્તિયા. કમ્મવાચાહીતિ દ્વીહિ કમ્મવાચાહિ.

૨૩૫૪-૫. કમ્મવાચાય ઓસાનેતિ તતિયકમ્મવાચાય પરિયોસાને, ય્યકારપ્પત્તેતિ અત્થો. ગબ્ભિનિસઞ્ઞાય ન ચ ગબ્ભિનિયાતિ અગબ્ભિનિયા ગબ્ભિનિસઞ્ઞાય ચ. ઉભો સઞ્જાતકઙ્ખાયાતિ ઉભોસુ સમુપ્પન્નસંસયાય, ગબ્ભિનિયા, અગબ્ભિનિયા ચ વેમતિકાયાતિ અત્થો. ગાથાબન્ધવસેનેત્થ સુ-સદ્દલોપો. તથા વુટ્ઠાપેન્તિયા ઉપજ્ઝાયાય આપત્તિ દુક્કટં હોતીતિ યોજના. આચરિનિયા તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયા ગબ્ભિનિં વુટ્ઠાપેતિ, તસ્સા કમ્મવાચં સાવેન્તિયા ¶ આચરિનિયા ચ. ગણસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયાચરિનીહિ અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનિગણસ્સ ચ. તથા દુક્કટં દીપિતન્તિ યોજના.

૨૩૫૬. ‘‘દ્વીસુ અગબ્ભિનિસઞ્ઞાયા’’તિ પદચ્છેદો. દ્વીસૂતિ ગબ્ભિનિયા, અગબ્ભિનિયા ચ.

૨૩૫૭. દુતિયેતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની પાયન્તિં વુટ્ઠાપેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૦૭૩) સિક્ખાપદે. ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે પાયન્તી ¶ નામ માતા વા હોતિ ધાતિ વાતિ અયં વિસેસો.

૨૩૫૮. યા પન ભિક્ખુની દ્વે વસ્સાનિ છસુ ધમ્મેસુ અસિક્ખિતસિક્ખં સિક્ખમાનં સચે વુટ્ઠાપેય્ય, પાચિત્તિ સિયાતિ યોજના. તત્થ દ્વે વસ્સાનીતિ પવારણવસેન દ્વે સંવચ્છરાનિ. છસુ ધમ્મેસૂતિ પાણાતિપાતાવેરમણિઆદીસુ વિકાલભોજનાવેરમણિપરિયોસાનેસુ છસુ ધમ્મેસુ. અસિક્ખિતસિક્ખન્તિ ‘‘પાણાતિપાતાવેરમણિં દ્વે વસ્સાનિ અવીતિક્કમ્મ સમાદાનં સમાદિયામી’’તિઆદિના (પાચિ. ૧૦૭૯) નયેન અનાદિન્નસિક્ખાપદં વા એવં સમાદિયિત્વાપિ કુપિતસિક્ખં વા. સિક્ખમાનં તેસુ છસુ ધમ્મેસુ સિક્ખનતો વા તે વા સિક્ખાસઙ્ખાતે ધમ્મે માનનતો એવં લદ્ધનામં અનુપસમ્પન્નં. વુટ્ઠાપેય્યાતિ ઉપસમ્પાદેય્ય. આપત્તિ સિયાતિ પઠમસિક્ખાપદે વુત્તનયેનેવ કમ્મવાચાપરિયોસાને પાચિત્તિ આપત્તિ સિયા, પાચિત્તિ હોતીતિ અત્થો.

૨૩૫૯. ‘‘ધમ્મકમ્મે ધમ્મકમ્મસઞ્ઞા વુટ્ઠાપેતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સ. ધમ્મકમ્મે વેમતિકા વુટ્ઠાપેતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સ. ધમ્મકમ્મે અધમ્મકમ્મસઞ્ઞા વુટ્ઠાપેતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ એવં ધમ્મકમ્મે સત્થુના તિકપાચિત્તિયં વુત્તં. ‘‘અધમ્મકમ્મે ધમ્મકમ્મસઞ્ઞા, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અધમ્મકમ્મે વેમતિકા આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અધમ્મકમ્મે અધમ્મકમ્મસઞ્ઞા વુટ્ઠાપેતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પાચિ. ૧૦૮૨) એવં અધમ્મે પન કમ્મસ્મિં સત્થુના તિકદુક્કટં દીપિતં.

૨૩૬૧. સચે ¶ ઉપસમ્પદાપેક્ખા પબ્બજ્જાય સટ્ઠિવસ્સાપિ હોતિ, તસ્સા ઇમા છ સિક્ખાયો દ્વે વસ્સાનિ અવીતિક્કમનીયા પદાતબ્બા, ઇમા અદત્વા ન કારયે નેવ વુટ્ઠાપેય્યાતિ યોજના.

૨૩૬૨. ચતુત્થે નત્થિ વત્તબ્બન્તિ વક્ખમાનવિસેસતો અઞ્ઞં વત્તબ્બં નત્થીતિ યથાવુત્તનયમેવાતિ અધિપ્પાયો. ‘‘ઇધા’’તિઆદિના ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે લબ્ભમાનવિસેસં દસ્સેતિ. ઇધ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે સઙ્ઘેન સમ્મતં તં સિક્ખમાનં વુટ્ઠાપેન્તિયા ભિક્ખુનિયા અનાપત્તિ હોતીતિ યોજના.

૨૩૬૩. દ્વે વસ્સાનિ છસુ ધમ્મેસુ સિક્ખિતસિક્ખાય સિક્ખમાનાય ભિક્ખુનિસઙ્ઘેન ઉપસમ્પદતો પઠમં ઞત્તિદુતિયાય કમ્મવાચાય યા વુટ્ઠાનસમ્મુતિ દાતબ્બા હોતિ, સા વુટ્ઠાનસમ્મુતિ સચે પઠમં અદિન્ના હોતિ. તત્થ તસ્મિં ઉપસમ્પદમાળકેપિ પદાતબ્બાયેવાતિ યોજના.

૨૩૬૪. તતિયઞ્ચાતિ તતિયસિક્ખાપદઞ્ચ. ચતુત્થઞ્ચાતિ ઇદં ચતુત્થસિક્ખાપદઞ્ચ. પઠમેન સમં ઞેય્યન્તિ પઠમેન સિક્ખાપદેન સમુટ્ઠાનાદિના વિનિચ્છયેન સમાનન્તિ ઞાતબ્બં. ચતુત્થં પન સિક્ખાપદં વુટ્ઠાપનસમ્મુતિં અદાપેત્વા વુટ્ઠાપનવસેન ક્રિયાક્રિયં હોતિ.

૨૩૬૫. ગિહિગતન્તિ પુરિસન્તરગતં, પુરિસસમાગમપ્પત્તન્તિ અત્થો. પરિપુણ્ણદ્વાદસવસ્સા પરિપુણ્ણા ઉત્તરપદલોપેન. કિઞ્ચાપિ ન દોસોતિ યોજના. વુટ્ઠાપેન્તિયાતિ ઉપજ્ઝાયા હુત્વા ઉપસમ્પાદેન્તિયા.

૨૩૬૬. સેસન્તિ ¶ ¶ વુત્તં. અસેસેન સબ્બસો.

૨૩૬૮. દુક્ખિતં સહજીવિનિન્તિ એત્થ ‘‘સિક્ખાપદ’’ન્તિ સેસો. તુવટ્ટકવગ્ગસ્મિં ‘‘દુક્ખિતં સહજીવિનિ’’ન્તિ ઇમેહિ પદેહિ યુત્તં યં સિક્ખાપદં વુત્તં, તેન સિક્ખાપદેન અટ્ઠમં સમં ઞેય્યં, ન વિસેસતા વિસેસો નત્થીતિ યોજના. અટ્ઠમન્તિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની સહજીવિનિં વુટ્ઠાપેત્વા દ્વે વસ્સાનિ નેવ અનુગ્ગણ્હેય્ય ન અનુગ્ગણ્હાપેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૧૦૮) વુત્તસિક્ખાપદં. તત્થ સહજીવિનિન્તિ સદ્ધિવિહારિનિં. નેવ અનુગ્ગણ્હેય્યાતિ સયં ઉદ્દેસાદીહિ નાનુગ્ગણ્હેય્ય. ન અનુગ્ગણ્હાપેય્યાતિ ‘‘ઇમિસ્સા અય્યે ઉદ્દેસાદીનિ દેહી’’તિ એવં ન અઞ્ઞાય અનુગ્ગણ્હાપેય્ય. પાચિત્તિયન્તિ ધુરે નિક્ખિત્તમત્તે પાચિત્તિયં.

૨૩૬૯. યા કાચિ ભિક્ખુની વુટ્ઠાપિતપવત્તિનિં દ્વે વસ્સાનિ નાનુબન્ધેય્ય ચે, તસ્સા પાચિત્તિ પરિયાપુતા કથિતાતિ યોજના. વુટ્ઠાપેતીતિ વુટ્ઠાપિતા, પવત્તેતિ સુસિક્ખાપેતીતિ પવત્તિની, વુટ્ઠાપિતા ચ સા પવત્તિની ચાતિ વુટ્ઠાપિતપવત્તિની, ઉપજ્ઝાયાયેતં અધિવચનં, તં, ઉપજ્ઝાયં. નાનુબન્ધેય્યાતિ ચુણ્ણેન, મત્તિકાય, દન્તકટ્ઠેન, મુખોદકેનાતિ એવં તેન તેન કરણીયેન ઉપટ્ઠહેય્ય.

૨૩૭૦. ‘‘દ્વે વસ્સાનિ અહં નાનુબન્ધિસ્સામી’’તિ ધુરં નિક્ખિપતિ ચે, એવં ધુરે નિક્ખિત્તમત્તસ્મિં પન તસ્સા પાચિત્તિયં સિયાતિ યોજના.

૨૩૭૧. યા ¶ પન ભિક્ખુની ઉપજ્ઝાયં બાલં વા અલજ્જિં વા નાનુબન્ધતિ, તસ્સા, ગિલાનાય વા આપદાસુ વા ઉમ્મત્તિકાય વા નાનુબન્ધન્તિયા ન દોસોતિ યોજના.

૨૩૭૨. અનુપટ્ઠાનેન હોતીતિ આહ ‘‘અક્રિયં વુત્ત’’ન્તિ.

૨૩૭૩-૫. યા ¶ કાચિ ભિક્ખુની સહજીવિનિં સદ્ધિવિહારિનિં વુટ્ઠાપેત્વા ઉપસમ્પાદેત્વા તં ગહેત્વા અન્તમસો છપ્પઞ્ચયોજનાનિપિ ન ગચ્છેય્ય ન ચઞ્ઞં આણાપેય્ય ‘‘ઇમં, અય્યે, ગહેત્વા ગચ્છા’’તિ અઞ્ઞઞ્ચ ન નિયોજેય્ય ચે, ધુરે નિક્ખિત્તમત્તસ્મિં ‘‘ન દાનિ ગચ્છિસ્સામિ, અઞ્ઞઞ્ચ ગહેત્વા ગન્તું ન નિયોજેસ્સામી’’તિ ઉસ્સાહે વિસ્સટ્ઠમત્તે તસ્સા પાચિત્તિયં સિયાતિ યોજના.

અન્તરાયસ્મિં સતિ વા દુતિયં અલભન્તિયા વા આપદાસુ વા ગિલાનાય વા ઉમ્મત્તિકાય વા ન દોસોતિ યોજના.

૨૩૭૬. ગિહિગતેહિ તીહેવાતિ અનન્તરે ગબ્ભિનિવગ્ગે ગિહિગતપદયુત્તેહિ પઞ્ચમછટ્ઠસત્તમેહિ તીહેવ સિક્ખાપદેહિ. સદિસાનીતિ ઇધ વીસતિવસ્સવચનઞ્ચ કુમારિભૂતવચનઞ્ચ તત્થ દ્વાદસવસ્સવચનઞ્ચ ગિહિગતવચનઞ્ચ ઠપેત્વા અવસેસેહિ વિનિચ્છયેહિ યથાક્કમં સદિસાનેવાતિ.

૨૩૭૭. મહૂપપદાતિ મહા ઉપપદો યાસં સિક્ખમાનાનં તા મહૂપપદા. ઉપપદં નામ પદાનમેવ યુજ્જતિ, ન અત્થાનન્તિ ¶ ‘‘યાસ’’ન્તિ અઞ્ઞપદેન સિક્ખમાનાદિપદાનં ગહણં, સદ્દત્થાનમભેદોપચારસ્સ પન ઇચ્છિતત્તા સિક્ખમાનપદગહિતાનમેત્થ ગહણં વેદિતબ્બં, મહાસિક્ખમાનાતિ વુત્તં હોતિ. આદિતોતિ એત્થ ‘‘વુત્તા’’તિ સેસો, ગબ્ભિનિવગ્ગે તિસ્સન્નં ગિહિગતાનં પુરિમેસુ તતિયચતુત્થસિક્ખાપદેસુ આગતા દ્વે સિક્ખમાનાતિ અત્થો. ગિહિગતાય ‘‘પરિપુણ્ણદ્વાદસવસ્સા’’તિ ચ કુમારિભૂતાય ‘‘પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સા’’તિ ચ વસ્સવસેન નાનાકરણસ્સ વુત્તત્તા તાહિ દ્વીહિ મહાસિક્ખમાનાય વસ્સવસેનેવ નાનાકરણં દસ્સેતુમાહ ‘‘ગતા વીસતિવસ્સાતિ, વિઞ્ઞાતબ્બા વિભાવિના’’તિ, અતિક્કન્તવીસતિવસ્સા મહાસિક્ખમાના નામ હોતીતિ અત્થો.

૨૩૭૮. તા દ્વે મહાસિક્ખમાના સચે ગિહિગતા વા હોન્તુ, ન ચ પુરિસગતા વા હોન્તુ ¶ , સમ્મુતિઆદિસુ કમ્મવાચાય ‘‘સિક્ખમાના’’તિ વત્તબ્બાતિ યોજના. એત્થ ચ સમ્મુતિ નામ ઞત્તિદુતિયાય કમ્મવાચાય કાતબ્બાય સિક્ખાય સમ્મુતિ ચેવ વુટ્ઠાનસમ્મુતિ ચ. આદિ-સદ્દેન ઉપસમ્પદાકમ્મં ગહિતં.

૨૩૭૯. ઇમાસં દ્વિન્નં સમ્મુતિદાનાદીસુ ઞત્તિયા ચ કમ્મવાચાય ચ વત્તબ્બં દસ્સેત્વા ઇદાનિ અવત્તબ્બં દસ્સેતુમાહ ‘‘ન તા’’તિઆદિ. તા એતા ઉભોપિ મહાસિક્ખમાના ‘‘કુમારિભૂતા’’તિ વા તથા ‘‘ગિહિગતા’’તિ વા કમ્મવાચાય ન વત્તબ્બા યસ્મા, તસ્મા એવં વત્તું ન વટ્ટતીતિ યોજના. ‘‘ન વત્તબ્બા’’તિ ઇમિના તથા ચે કમ્મવાચા વુચ્ચેય્ય, તં કમ્મં કુપ્પતીતિ દીપેતિ. ઇધ પન-સદ્દો યસ્મા-પદત્થોતિ તદત્થવસેન યોજના દસ્સિતા.

૨૩૮૦. સમ્મુતિન્તિ ¶ સિક્ખમાનસમ્મુતિં. દસવસ્સાયાતિ એત્થ ‘‘ગિહિગતાયા’’તિ સેસો. યથાહ – ‘‘ગિહિગતાય દસવસ્સકાલે સિક્ખાસમ્મુતિં દત્વા દ્વાદસવસ્સકાલે ઉપસમ્પદા કાતબ્બા’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૧૧૧૯). સેસાસુપીતિ એકાદસવસ્સકાલે દત્વા તેરસવસ્સકાલે કાતબ્બા, દ્વાદસ, તેરસ, ચુદ્દસ, પન્નરસ, સોળસ, સત્તરસ, અટ્ઠારસવસ્સકાલે સિક્ખાસમ્મુતિં દત્વા વીસતિવસ્સકાલે કાતબ્બાતિ એવં અટ્ઠારસવસ્સપરિયન્તાસુ સેસાસુપિ સિક્ખમાનાસુ. અયં નયોતિ ‘‘સમ્મુતિયા દિન્નસંવચ્છરતો આગામિનિ દુતિયે સંવચ્છરે ઉપસમ્પાદેતબ્બા’’તિ અયં નયો. તેનેવ વુત્તં ‘‘એકાદસવસ્સકાલે દત્વા તેરસવસ્સકાલે કાતબ્બા’’તિઆદિ.

૨૩૮૧. ‘‘કુમારિભૂતા’’તિપિ ‘‘ગિહિગતા’’તિપિ વત્તું વટ્ટતીતિ અટ્ઠકથાયં વુત્તાતિ યોજના.

૨૩૮૨. યા પન પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સા સામણેરી ‘‘કુમારિભૂતા’’તિ વુત્તા, સા કમ્મવાચાય ‘‘કુમારિભૂતા’’ઇચ્ચેવ વત્તબ્બા, અઞ્ઞથા પન ન વત્તબ્બા ‘‘ગિહિગતા’’તિ વા ‘‘પુરિસન્તરગતા’’તિ વા ન વત્તબ્બાતિ યોજના. યથાહ ‘‘કુમારિભૂતા પન ‘ગિહિગતા’તિ ન વત્તબ્બા, ‘કુમારિભૂતા’ઇચ્ચેવ વત્તબ્બા’’તિ.

૨૩૮૩. એતા તુ પન તિસ્સોપીતિ મહાસિક્ખમાના ગિહિગતા, કુમારિભૂતાતિ વુત્તા પન ¶ એતા તિસ્સોપિ. અપિ-સદ્દેન ગિહિગતા કુમારિભૂતા દ્વે સકસકનામેનાપિ વત્તું વટ્ટન્તીતિ દીપેતિ. ‘‘કુમારિભૂતસિક્ખમાનાયા’’તિ પાળિયં અવુત્તત્તા ન વટ્ટતીતિ કોચિ મઞ્ઞેય્યાતિ ¶ આહ ‘‘ન સંસયો’’તિ. તથા વત્તબ્બતાહેતુદસ્સનત્થમાહ ‘‘સિક્ખાસમ્મુતિદાનતો’’તિ.

૨૩૮૪-૫. યા પન ભિક્ખુની ઊનદ્વાદસવસ્સાવ ઉપસમ્પદાવસેન અપરિપુણ્ણદ્વાદસવસ્સા એવ સયં ઉપજ્ઝાયા હુત્વા પરં સિક્ખમાનં સચે વુટ્ઠાપેતિ, પુબ્બે વુત્તનયેનેવ ગણપરિયેસનાદિદુતિયાનુસ્સાવનપરિયોસાનેસુ આપન્નાનં દુક્કટાનં અનન્તરં કમ્મવાચાનં ઓસાને તતિયાનુસ્સાવનાય ય્યતારપ્પત્તાય તસ્સા પાચિત્તિ પરિદીપિતાતિ યોજના.

૨૩૮૬. પઞ્ચમેતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની પરિપુણ્ણદ્વાદસવસ્સા સઙ્ઘેન અસમ્મતા વુટ્ઠાપેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૧૪૨) સિક્ખાપદે. કાયચિત્તવાચાચિત્તકાયવાચાચિત્તવસેન તિસમુટ્ઠાનં. ક્રિયાક્રિયન્તિ વુટ્ઠાપનં કિરિયં, સઙ્ઘસમ્મુતિયા અગ્ગહણં અકિરિયં.

૨૩૮૭. સઙ્ઘેનાતિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘેન. ઉપપરિક્ખિત્વાતિ અલજ્જિભાવાદિં ઉપપરિક્ખિત્વા. અલં તાવાતિ એત્થ ‘‘તે અય્યે’’તિ સેસો. વારિતાતિ એત્થ ‘‘સાધૂતિ પટિસ્સુણિત્વા’’તિ સેસો. ‘‘અલં તાવ તે, અય્યે, ઉપસમ્પાદિતેના’’તિ વારિતા ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા એત્થ એતસ્મિં પવારણે પચ્છા ખીયતિ ‘‘અહમેવ નૂન બાલા, અહમેવ નૂન અલજ્જિની’’તિઆદિના અવણ્ણં પકાસેતિ, દોસતા પાચિત્તિયાપત્તિ હોતીતિ યોજના.

૨૩૮૮. છન્દદોસાદીહિ ¶ કરોન્તિયાતિ એત્થ ‘‘પકતિયા’’તિ સેસો. પકતિયા છન્દદોસાદીહિ અગતિગમનેહિ નિવારણં કરોન્તિયા સચે ઉજ્ઝાયતિ, ન દોસોતિ યોજના.

૨૩૮૯-૯૦. લદ્ધે ¶ ચીવરેતિ સિક્ખામાનાય ‘‘સચે મે ત્વં, અય્યે, ચીવરં દસ્સસિ, એવાહં તં વુટ્ઠાપેસ્સામી’’તિ વત્વા યાચિતે તસ્મિં ચીવરે લદ્ધે. પચ્છાતિ ચીવરલાભતો પચ્છા. અસન્તે અન્તરાયિકેતિ દસન્નં અન્તરાયાનં અઞ્ઞતરસ્મિં અન્તરાયે અવિજ્જમાને. વુટ્ઠાપેસ્સામિનાહન્તિ અહં તં ન સમુટ્ઠાપેસ્સામીતિ ધુરનિક્ખેપને તસ્સા પાચિત્તિયં હોતીતિ યોજના.

૨૩૯૧. ઇદન્તિ ઇદં સિક્ખાપદં. અવુટ્ઠાપનેન અક્રિયં.

૨૩૯૨. અટ્ઠમન્તિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની સિક્ખમાનં ‘સચે મં ત્વં, અય્યે, દ્વે વસ્સાનિ અનુબન્ધિસ્સસિ, એવાહં તં વુટ્ઠાપેસ્સામી’’તિઆદિ (પાચિ. ૧૧૫૫) સિક્ખાપદં. નવમેતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની પુરિસસંસટ્ઠં કુમારકસંસટ્ઠં ચણ્ડિં સોકાવાસં સિક્ખમાનં વુટ્ઠાપેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૧૫૯) વુત્તસિક્ખાપદે. ‘‘વત્તબ્બં નત્થી’’તિ ઇદં સદ્દત્થવિસેસમન્તરેન વિનિચ્છયસ્સ સુવિઞ્ઞેય્યત્તા વુત્તં. તેનેવાહ ‘‘ઉત્તાનમેવિદ’’ન્તિ.

સદ્દત્થો પન એવં વેદિતબ્બો – પુરિસસંસટ્ઠન્તિ પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સેન પુરિસેન અનનુલોમિકેન કાયવચીકમ્મેન સંસટ્ઠં. કુમારકસંસટ્ઠન્તિ ઊનવીસતિવસ્સેન કુમારેન તથેવ સંસટ્ઠં. ચણ્ડિન્તિ કોધનં. સોકાવાસન્તિ સઙ્કેતં કત્વા ¶ આગચ્છમાના પુરિસાનં અન્તો સોકં પવેસેતીતિ સોકાવાસા, તં સોકાવાસં. અથ વા ઘરં વિય ઘરસામિકા, અયમ્પિ પુરિસસમાગમં અલભમાના સોકં આવિસતિ, ઇતિ યં આવિસતિ, સ્વાસ્સા આવાસો હોતીતિ સોકાવાસા. તેનેવસ્સ પદભાજને ‘‘સોકાવાસા નામ પરેસં દુક્ખં ઉપ્પાદેતિ, સોકં આવિસતી’’તિ (પાચિ. ૧૧૬૦) દ્વેધા અત્થો વુત્તો. પાચિત્તિયન્તિ એવરૂપં વુટ્ઠાપેન્તિયા વુત્તનયેનેવ કમ્મવાચાપરિયોસાને ઉપજ્ઝાયાય પાચિત્તિયં.

૨૩૯૩. ‘‘નત્થિ અજાનન્તિયા’’તિ પચ્છેદો, સિક્ખમાનાય પુરિસસંસટ્ઠાદિભાવં અજાનન્તિયાતિ અત્થો.

૨૩૯૪. વિજાતમાતરા ¶ વા જનકપિતરા વા સામિના પરિગ્ગાહકસામિના વા નાનુઞ્ઞાતં ઉપસમ્પદત્થાય અનનુઞ્ઞાતં તં સિક્ખમાનં વુટ્ઠાપેન્તિયા તસ્સા પાચિત્તિયાપત્તિ સિયાતિ યોજના.

૨૩૯૫. ન ભિક્ખુનાતિ ભિક્ખુના દ્વિક્ખત્તું ન પુચ્છિતબ્બં, સકિમેવ પુચ્છિતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ. યથાહ ‘‘ભિક્ખુનીહિ દ્વિક્ખત્તું આપુચ્છિતબ્બં પબ્બજ્જાકાલે ચ ઉપસમ્પદાકાલે ચ, ભિક્ખૂનં પન સકિં આપુચ્છિતેપિ વટ્ટતી’’તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૧૧૬૨).

૨૩૯૬-૭. અત્થિતન્તિ અત્થિભાવં. ચતૂહિ સમુટ્ઠાતિ, ચત્તારિ વા સમુટ્ઠાનાનિ એતસ્સાતિ ચતુસમુટ્ઠાનં. કતમેહિ ચતૂહિ સમુટ્ઠાતીતિ આહ ‘‘વાચતો…પે… કાયવાચાદિતોપિ ચા’’તિ. કથં વાચાદીહિ ચતૂહિ સમુટ્ઠાતિ? અબ્ભાનકમ્માદીસુ કેનચિદેવ કરણીયેન ખણ્ડસીમાયં નિસિન્ના ¶ ‘‘પક્કોસથ સિક્ખમાનં, ઇધેવ નં ઉપસમ્પાદેસ્સામા’’તિ ઉપસમ્પાદેતિ, એવં વાચતો સમુટ્ઠાતિ. ‘‘ઉપસ્સયતો પટ્ઠાય ઉપસમ્પાદેસ્સામી’’તિ વત્વા ખણ્ડસીમં ગચ્છન્તિયા કાયવાચતો સમુટ્ઠાતિ. દ્વીસુપિ ઠાનેસુ પણ્ણત્તિં જાનિત્વા વીતિક્કમં કરોન્તિયા વાચાચિત્તતો, કાયવાચાચિત્તતો ચ સમુટ્ઠાતિ. ઉપસમ્પાદનં ક્રિયં, અનાપુચ્છનં અક્રિયં.

૨૩૯૮. એત્થ ઇમસ્મિં સાસને યા ભિક્ખુની પારિવાસિકેન છન્દદાનેન સિક્ખમાનં સચે વુટ્ઠાપેતિ, તસ્સા પાચિત્તિયં સિયાતિ યોજના. તત્થ પારિવાસિકેન છન્દદાનેનાતિ ચતુબ્બિધં પારિવાસિયં પરિસપારિવાસિયં, રત્તિપારિવાસિયં, છન્દપારિવાસિયં, અજ્ઝાસયપારિવાસિયન્તિ.

તત્થ પરિસપારિવાસિયં નામ ભિક્ખૂ કેનચિદેવ કરણીયેન સન્નિપતિતા હોન્તિ, અથ મેઘો વા ઉટ્ઠહતિ, ઉસ્સારણા વા કરીયતિ, મનુસ્સા વા અજ્ઝોત્થરન્તા આગચ્છન્તિ, ભિક્ખૂ ‘‘અનોકાસો અયં, અઞ્ઞત્ર ગચ્છામા’’તિ છન્દં અવિસ્સજ્જેત્વાવ ઉટ્ઠહન્તિ. ઇદં પરિસપારિવાસિયં. કિઞ્ચાપિ પરિસપારિવાસિયં, છન્દસ્સ પન અવિસ્સટ્ઠત્તા કમ્મં કાતું વટ્ટતિ.

પુન ¶ ભિક્ખૂ ‘‘ઉપોસથાદીનિ કરિસ્સામા’’તિ રત્તિં સન્નિપતિત્વા ‘‘યાવ સબ્બે સન્નિપતન્તિ, તાવ ધમ્મં સુણિસ્સામા’’તિ એકં અજ્ઝેસન્તિ, તસ્મિં ધમ્મકથં કથેન્તેયેવ અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ. સચે ‘‘ચાતુદ્દસિકં ઉપોસથં કરિસ્સામા’’તિ નિસિન્ના, ‘‘પન્નરસો’’તિ કાતું વટ્ટતિ. સચે પન્નરસિકં કાતું ¶ નિસિન્ના, પાટિપદે અનુપોસથે ઉપોસથં કાતું ન વટ્ટતિ. અઞ્ઞં પન સઙ્ઘકિચ્ચં કાતું વટ્ટતિ. ઇદં પન રત્તિપારિવાસિયં નામ.

પુન ભિક્ખૂ ‘‘કિઞ્ચિદેવ અબ્ભાનાદિસઙ્ઘકમ્મં કરિસ્સામા’’તિ નિસિન્ના હોન્તિ, તત્રેકો નક્ખત્તપાઠકો ભિક્ખુ એવં વદતિ ‘‘અજ્જ નક્ખત્તં દારુણં, મા ઇદં કમ્મં કરોથા’’તિ, તે તસ્સ વચનેન છન્દં વિસ્સજ્જેત્વા તત્થેવ નિસિન્ના હોન્તિ, અથઞ્ઞો આગન્ત્વા –

‘‘નક્ખત્તં પટિમાનેન્તં, અત્થો બાલં ઉપચ્ચગા’’તિ. (જા. ૧.૧.૪૯) –

વત્વા ‘‘કિં નક્ખત્તેન, કરોથા’’તિ વદતિ. ઇદં છન્દપારિવાસિયઞ્ચેવ અજ્ઝાસયપારિવાસિયઞ્ચ. એતસ્મિં પારિવાસિયે પુન છન્દપારિસુદ્ધિં અનાહરિત્વા કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ. ઇદં સન્ધાય વુત્તં ‘‘પારિવાસિકેન છન્દદાનેના’’તિ.

પાચિત્તિયં સિયાતિ એવં વુટ્ઠાપેન્તિયા વુત્તનયેનેવ કમ્મવાચાપરિયોસાને પાચિત્તિયં સિયાતિ અત્થો.

૨૩૯૯. છન્દં અવિહાય વા અવિસ્સજ્જેત્વાવ અવુટ્ઠિતાય પરિસાય તુ યથાનિસિન્નાય પરિસાય વુટ્ઠાપેન્તિયા અનાપત્તીતિ યોજના. વા-સદ્દો એવકારત્થો.

૨૪૦૦. દ્વાદસેતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની અનુવસ્સં વુટ્ઠાપેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૧૭૧) સિક્ખાપદે. તેરસેતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની એકં વસ્સં દ્વે વુટ્ઠાપેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૧૭૫) સિક્ખાપદે.

૨૪૦૧. અગિલાનાતિ ¶ ¶ છત્તુપાહનેન વૂપસમેતબ્બરોગરહિતા. યથાહ ‘‘અગિલાના નામ યસ્સા વિના છત્તુપાહના ફાસુ હોતી’’તિ. છત્તઞ્ચ ઉપાહના ચ છત્તુપાહનં. તત્થ છત્તં વુત્તલક્ખણં, ઉપાહના વક્ખમાનલક્ખણા. ધારેય્યાતિ ઉભયં એકતો ધારેય્ય. વિસું ધારેન્તિયા હિ દુક્કટં વક્ખતિ.

૨૪૦૨. દિવસન્તિ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. સચે ધારેતીતિ યોજના.

૨૪૦૩. કદ્દમાદીનીતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન મહાવાલુકાદીનં ગહણં.

૨૪૦૪. સચે ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. દિસ્વા ગચ્છાદિકન્તિ છત્તે લગ્ગનયોગ્ગં નીચતરં ગચ્છાદિકં દિસ્વા. આદિ-સદ્દેન ગુમ્બાદીનં ગહણં. દુક્કટન્તિ ઉપાહનમત્તસ્સેવ ધારણે દુક્કટં.

૨૪૦૫. અપનામેત્વાતિ સીસતો અપનામેત્વા. ઓમુઞ્ચિત્વાતિ પાદતો ઓમુઞ્ચિત્વા. હોતિ પાચિત્તિયન્તિ પુન પાચિત્તિયં હોતિ.

૨૪૦૬. પયોગગણનાયેવાતિ છત્તુપાહનસ્સ અપનેત્વા અપનેત્વા એકતો ધારણપયોગગણનાય. તિકપાચિત્તિયં વુત્તન્તિ ‘‘અગિલાના અગિલાનસઞ્ઞા, વેમતિકા, ગિલાનસઞ્ઞા છત્તુપાહનં ધારેતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૧૧૮૧) એવં તિકપાચિત્તિયં વુત્તં. ‘‘ગિલાના અગિલાનસઞ્ઞા, ગિલાના વેમતિકા, છત્તુપાહનં ધારેતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પાચિ. ૧૧૮૨) એવં દ્વિકદુક્કટં તથેવ વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો.

૨૪૦૭. યત્થ ¶ ભિક્ખૂ વા ભિક્ખુનિયો વા નિવસન્તિ, તસ્મિં આરામે વા ઉપચારે વા અપરિક્ખિત્તસ્સ આરામસ્સ ઉપચારે વા. આપદાસૂતિ રટ્ઠભેદાદિઆપદાસુ.

૨૪૦૮. ભિક્ખુનિયાતિ એત્થ ‘‘અગિલાનાયા’’તિ સેસો, પાદેન ગન્તું સમત્થાય અગિલાનાય ¶ ભિક્ખુનિયાતિ અત્થો. યથાહ ‘‘અગિલાના નામ સક્કોતિ પદસા ગન્તુ’’ન્તિ (પાચિ. ૧૧૮૭). યાનં નામ રથાદિ, તં હેટ્ઠા વુત્તસરૂપમેવ.

૨૪૦૯. આપદાસૂતિ રટ્ઠભેદાદિઆપદાસુ. છત્તુપાહનસિક્ખાપદે આરામે, આરામૂપચારે ચ અનાપત્તિ વુત્તા, ઇધ તથા અવુત્તત્તા સબ્બત્થાપિ આપત્તિયેવ વેદિતબ્બા.

૨૪૧૦. ‘‘યં કિઞ્ચિપિ કટૂપિય’’ન્તિ ઇદં ‘‘સઙ્ઘાણિ’’ન્તિ એતસ્સ અત્થપદં. યથાહ – ‘‘સઙ્ઘાણિ નામ યા કાચિ કટૂપગા’’તિ. સઙ્ઘાણિ નામ મેખલાદિકટિપિળન્ધનં. કટૂપિયન્તિ કટિપ્પદેસોપગં.

૨૪૧૨. કટિસુત્તં નામ કટિયં પિળન્ધનરજ્જુસુત્તકં.

૨૪૧૩. ઇધ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે ચિત્તં અકુસલં, ઇદં પન સિક્ખાપદં લોકવજ્જં, ઇતિ ઇદં ઉભયમેવ વિસેસતા પુરિમસિક્ખાપદતો ઇમસ્સ નાનાકરણં.

૨૪૧૪. સીસૂપગાદિસુ ¶ યં કિઞ્ચિ સચે યા ધારેતિ, તસ્સા તસ્સ વત્થુસ્સ ગણનાય આપત્તિયો સિયુન્તિ યોજના. સીસં ઉપગચ્છતીતિ સીસૂપગં, સીસે પિળન્ધનારહન્તિ અત્થો. આદિ-સદ્દેન ગીવૂપગાદીનં ગહણં. યથાહ – ‘‘ઇત્થાલઙ્કારો નામ સીસૂપગો ગીવૂપગો હત્થૂપગો પાદૂપગો કટૂપગો’’તિ.

૨૪૧૫. ન ચ દોસોતિ યોજના. ‘‘સદિસન્તિ પરિદીપિત’’ન્તિ વત્તબ્બે ઇતિ-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો.

૨૪૧૬. યેન ¶ કેનચિ ગન્ધેનાતિ ચન્દનતગરાદિના યેન કેનચિ ગન્ધકક્કેન. સવણ્ણાવણ્ણકેન ચાતિ વણ્ણેન સહ વત્તતીતિ સવણ્ણકં, હલિદ્દિકક્કાદિ, નત્થિ એતસ્સ ઉબ્બટ્ટનપચ્ચયા દિસ્સમાનો વણ્ણવિસેસોતિ અવણ્ણકં, સાસપકક્કાદિ, સવણ્ણકઞ્ચ અવણ્ણકઞ્ચ સવણ્ણાવણ્ણકં, તેન સવણ્ણાવણ્ણકેન ચ. ઉબ્બટ્ટેત્વા ન્હાયન્તિયા ન્હાનોસાને પાચિત્તિયાપત્તિ પકાસિતાતિ યોજના.

૨૪૧૭. સબ્બપયોગેતિ સબ્બસ્મિં પુબ્બપયોગે. આબાધપચ્ચયાતિ દદ્દુકુટ્ઠાદિરોગપચ્ચયા.

૨૪૧૮. છટ્ઠન્તિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની વાસિતકેન પિઞ્ઞાકેન નહાયેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૧૨૦૩) સિક્ખાપદં.

૨૪૧૯. યા પન ભિક્ખુની અઞ્ઞાય ભિક્ખુનિયા સચે ઉબ્બટ્ટાપેય્ય વા સમ્બાહાપેય્ય વા, તસ્સા ભિક્ખુનિયા તથા પાચિત્તિયાપત્તિ હોતીતિ યોજના.

૨૪૨૦. એત્થ ¶ ઇમસ્મિં ઉબ્બટ્ટને, સમ્બાહને ચ હત્થં અમોચેત્વા ઉબ્બટ્ટને એકા આપત્તિ સિયા, હત્થં મોચેત્વા મોચેત્વા ઉબ્બટ્ટને પયોગગણનાય સિયાતિ યોજના.

૨૪૨૧. આપદાસૂતિ ચોરભયાદીહિ સરીરકમ્પનાદીસુ. ગિલાનાયાતિ અન્તમસો મગ્ગગમનપરિસ્સમેનાપિ આબાધિકાય.

૨૪૨૨. અટ્ઠમસિક્ખાપદે ‘‘સિક્ખમાનાયા’’તિ ચ નવમસિક્ખાપદે ‘‘સામણેરિયા’’તિ ચ દસમસિક્ખાપદે ‘‘ગિહિનિયા’’તિ ચ વિસેસં વજ્જેત્વા અવસેસવિનિચ્છયો સત્તમેનેવ સમાનોતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘અટ્ઠમાદીનિ તીણિપી’’તિ.

૨૪૨૩. અન્તોઉપચારસ્મિન્તિ ¶ દ્વાદસરતનબ્ભન્તરે. ‘‘ભિક્ખુસ્સ પુરતો’’તિ ઇદં ઉપલક્ખણં. તસ્મા પુરતો વા હોતુ પચ્છતો વા પસ્સતો વા, સમન્તતો દ્વાદસરતનબ્ભન્તરેતિ નિદસ્સનપદમેતં. છમાયપીતિ અનન્તરહિતાય ભૂમિયાપિ. યા નિસીદેય્યાતિ સમ્બન્ધો. ન વટ્ટતિ પાચિત્તિયાપત્તિ હોતીતિ અત્થો.

૨૪૨૪. તિકપાચિત્તિયં વુત્તન્તિ અનાપુચ્છિતે અનાપુચ્છિતસઞ્ઞા, વેમતિકા, આપુચ્છિતસઞ્ઞાતિ તીસુ વિકપ્પેસુ પાચિત્તિયત્તયં વુત્તં. આપુચ્છિતે અનાપુચ્છિતસઞ્ઞા, વેમતિકા વા ભિક્ખુસ્સ પુરતો નિસીદેય્યાતિ વિકપ્પદ્વયે દુક્કટદ્વયં હોતિ. આપદાસૂતિ રટ્ઠભેદાદિઆપદાસુ. આપુચ્છિતુઞ્ચ ઠાતુઞ્ચ અસક્કોન્તિયા ગિલાનાય.

૨૪૨૫. નિપજ્જનં ક્રિયં. અનાપુચ્છનં અક્રિયં.

૨૪૨૬. ઓકાસો ¶ કતો યેન સો ઓકાસકતો, ન ઓકાસકતો અનોકાસકતો, તં, અકતોકાસન્તિ અત્થો, ‘‘અસુકસ્મિં નામ ઠાને પુચ્છામી’’તિ અત્તના પુચ્છિતબ્બવિનયાદીનં નામં ગહેત્વા ઓકાસં કારાપનકાલે અધિવાસનવસેન અકતોકાસન્તિ વુત્તં હોતિ. દોસતાતિ પાચિત્તિયાપત્તિ. એકસ્મિં પિટકે ઓકાસં કારાપેત્વા અઞ્ઞસ્મિં પિટકે પઞ્હં પુચ્છન્તિયાપિ પાચિત્તિયં હોતીતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘વિનયે ચા’’તિઆદિ.

પુચ્છન્તિયાપિ ચાતિ એત્થ પિ-સદ્દેન ‘‘અભિધમ્મં પુચ્છન્તિયાપી’’તિ ઇદઞ્ચ અનુત્તસમુચ્ચયત્થેન ચ-સદ્દેન ‘‘સુત્તન્તે ઓકાસં કારાપેત્વા વિનયં વા અભિધમ્મં વા પુચ્છતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સ. અભિધમ્મે ઓકાસં કારાપેત્વા સુત્તન્તં વા વિનયં વા પુચ્છતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ ઇદઞ્ચ સઙ્ગહિતં.

૨૪૨૭. અનોદિસ્સાતિ ‘‘અસુકસ્મિં નામ પુચ્છામી’’તિ એવં અનિયમેત્વા કેવલં ‘‘પુચ્છિતબ્બં અત્થિ, પુચ્છામિ અય્યા’’તિ એવં વત્વા.

૨૪૨૮-૯. સંકચ્ચિકન્તિ ¶ થનવેઠનચીવરં, તં પન પારુપન્તિયા અધક્ખકં ઉબ્ભનાભિમણ્ડલં પટિચ્છાદેન્તિયા પારુપિતબ્બં. તેનાહ માતિકટ્ઠકથાયં ‘‘અસંકચ્ચિકાતિ અધક્ખકઉબ્ભનાભિમણ્ડલસઙ્ખાતસ્સ સરીરસ્સ પટિચ્છાદનત્થં અનુઞ્ઞાતસંકચ્ચિકચીવરરહિતા’’તિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. અસંકચ્ચિકસિક્ખાપદવણ્ણના). ‘‘સંકચ્ચિકાય પમાણં તિરિયં દિયડ્ઢહત્થન્તિ પોરાણગણ્ઠિપદે વુત્ત’’ન્તિ (વજિર. ટી. પાચિત્તિય ૧૨૨૪-૧૨૨૬) વજિરબુદ્ધિત્થેરો. પરિક્ખેપોક્કમેતિ પરિક્ખેપસ્સ અન્તોપવેસને. ઉપચારોક્કમેપીતિ ¶ અપરિક્ખિત્તસ્સ ગામસ્સ દુતિયલેડ્ડુપાતબ્ભન્તરપવેસનેપિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. એસેવ નયોતિ ‘‘પઠમે પાદે દુક્કટં, દુતિયે પાચિત્તિય’’ન્તિ યથાવુત્તોયેવ નયો મતો વિઞ્ઞાતોતિ અત્થો.

૨૪૩૦. આપદાસુપીતિ મહગ્ઘં હોતિ સંકચ્ચિકં, પારુપિત્વા ગચ્છન્તિયા ચ ઉપદ્દવો ઉપ્પજ્જતિ, એવરૂપાસુ આપદાસુ અનાપત્તિ.

૨૪૩૧. સેસન્તિ ઇધ સરૂપતો અદસ્સિતઞ્ચ. વુત્તનયેનેવાતિ માતિકાપદભાજનાદીસુ વુત્તનયેનેવ. સુનિપુણસ્મિં ધમ્મજાતં, અત્થજાતઞ્ચ વિભાવેતિ વિવિધેનાકારેન પકાસેતીતિ વિભાવી, તેન વિભાવિના.

એવં નવહિ વગ્ગેહિ ભિક્ખુનીનં ભિક્ખૂહિ અસાધારણાનિ છન્નવુતિ સિક્ખાપદાનિ દસ્સેત્વા ઇતો પરેસુ મુસાવાદવગ્ગાદીસુ સત્તસુ વગ્ગેસુ ભિક્ખૂહિ સાધારણસિક્ખાપદાનિ ભિક્ખુપાતિમોક્ખવિનિચ્છયકથાય વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાનીતિ તાનિ ઇધ ન દસ્સિતાનિ.

સબ્બાનેવ ભિક્ખુનીનં ખુદ્દકેસુ છન્નવુતિ, ભિક્ખૂનં દ્વેનવુતીતિ અટ્ઠાસીતિસતં સિક્ખાપદાનિ. તતો પરં સકલં ભિક્ખુનિવગ્ગં, પરમ્પરભોજનં, અનતિરિત્તભોજનં, અનતિરિત્તેન અભિહટ્ઠું પવારણં, પણીતભોજનવિઞ્ઞત્તિ, અચેલકસિક્ખાપદં, દુટ્ઠુલ્લપઅચ્છાદનં, ઊનવીસતિવસ્સઉપસમ્પાદનં, માતુગામેન સદ્ધિં સંવિધાય અદ્ધાનગમનં, રાજન્તેપુરપ્પવેસનં ¶ , સન્તં ¶ ભિક્ખું અનાપુચ્છા વિકાલે ગામપ્પવેસનં, નિસીદનં, વસ્સિકસાટિકન્તિ ઇમાનિ બાવીસતિ સિક્ખાપદાનિ અપનેત્વા સેસાનિ સતઞ્ચ છસટ્ઠિ ચ સિક્ખાપદાનિ ભિક્ખુનિપાતિમોક્ખુદ્દેસમગ્ગેન ઉદ્દિટ્ઠાનીતિ વેદિતબ્બાનિ.

તત્રાયં સઙ્ખેપતો અસાધારણસિક્ખાપદેસુ સમુટ્ઠાનવિનિચ્છયો – ગિરગ્ગસમજ્જા, ચિત્તાગારસિક્ખાપદં, સઙ્ઘાણિ, ઇત્થાલઙ્કારો, ગન્ધવણ્ણકો, વાસિતકપિઞ્ઞાકો, ભિક્ખુનિઆદીહિ ઉમ્મદ્દનપરિમદ્દનાનીતિ ઇમાનિ દસ સિક્ખાપદાનિ અચિત્તકાનિ, લોકવજ્જાનિ, અકુસલચિત્તાનિ. અયં પનેત્થ અધિપ્પાયો – વિનાપિ ચિત્તેન આપજ્જિતબ્બત્તા અચિત્તકાનિ, ચિત્તે પન સતિ અકુસલેનેવ આપજ્જિતબ્બત્તા લોકવજ્જાનિ ચેવ અકુસલચિત્તાનિ ચ. અવસેસાનિ અચિત્તકાનિ પણ્ણત્તિવજ્જાનેવ. ચોરિવુટ્ઠાપનં, ગામન્તરં, આરામસિક્ખાપદં, ગબ્ભિનિવગ્ગે આદિતો પટ્ઠાય સત્ત, કુમારિભૂતવગ્ગે આદિતો પટ્ઠાય પઞ્ચ, પુરિસસંસટ્ઠં, પારિવાસિયછન્દદાનં, અનુવસ્સવુટ્ઠાપનં, એકન્તરિકવુટ્ઠાપનન્તિ ઇમાનિ એકૂનવીસતિ સિક્ખાપદાનિ સચિત્તકાનિ, પણ્ણત્તિવજ્જાનિ. અવસેસાનિ સચિત્તકાનિ લોકવજ્જાનેવાતિ.

ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

પાચિત્તિયકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૪૩૨. એવં પાચિત્તિયવિનિચ્છયં દસ્સેત્વા ઇદાનિ પાટિદેસનીયં દસ્સેતુમાહ ‘‘અગિલાના’’તિઆદિ. યા પન ભિક્ખુની ¶ અગિલાના સયં અત્તના વિઞ્ઞત્તિયા લદ્ધં સપ્પિં સચે ‘‘ભુઞ્જિસ્સામી’’તિ ગણ્હતિ, તસ્સા એવં ગહણે દુક્કટં પરિદીપિતન્તિ યોજના. તત્થ યસ્સા વિના સપ્પિના ફાસુ હોતિ, સા અગિલાના નામ. સપ્પિન્તિ પુબ્બે વુત્તવિનિચ્છયં પાળિઆગતં ગોસપ્પિઆદિકમેવ.

૨૪૩૩. તિપાટિદેસનીયન્તિ અગિલાના અગિલાનસઞ્ઞા, વેમતિકા, ગિલાનસઞ્ઞાતિ તીસુ ¶ વિકપ્પેસુ તીણિ પાટિદેસનીયાનિ. ગિલાના દ્વિકદુક્કટન્તિ ગિલાનાય દ્વિકદુક્કટં. ગિલાના અગિલાનસઞ્ઞા, વેમતિકા વાતિ દ્વીસુ વિકપ્પેસુ દ્વે દુક્કટાનિ.

૨૪૩૪-૫. ગિલાના હુત્વા સપ્પિં વિઞ્ઞાપેત્વા પચ્છા વૂપસન્તગેલઞ્ઞા હુત્વા સેવન્તિયા પરિભુઞ્જન્તિયાપિ ચ ગિલાનાય અવસેસં પરિભુઞ્જન્તિયા વા ઞાતકાદિતો ઞાતકપવારિતટ્ઠાનતો વિઞ્ઞત્તં ભુઞ્જન્તિયા વા અઞ્ઞસ્સત્થાય વિઞ્ઞત્તં પરિભુઞ્જન્તિયા વા અત્તનો ધનેન ગહિતં ભુઞ્જન્તિયા વા ઉમ્મત્તિકાય વા અનાપત્તીતિ યોજના.

૨૪૩૬. સેસેસુ દુતિયાદીસૂતિ ‘‘યા પન ભિક્ખુની અગિલાના તેલં…પે… મધું…પે… ફાણિતં…પે… મચ્છં…પે… મંસં…પે… ખીરં…પે… દધિં વિઞ્ઞાપેત્વા ભુઞ્જેય્ય, પટિદેસેતબ્બં તાય ભિક્ખુનિયા ગારય્હં અય્યે ધમ્મં આપજ્જિં અસપ્પાયં પાટિદેસનીયં, તં પટિદેસેમી’’તિ (પાચિ. ૧૨૩૬) એવં દુતિયાદીસુ સત્તસુ પાટિદેસનીયેસુ. નત્થિ કાચિ વિસેસતાતિ તેલાદિપદાનિ વિના અઞ્ઞો કોચિ વિસેસો નત્થીતિ અત્થો.

૨૪૩૭. પાળિયં ¶ અનાગતેસુ સબ્બેસુ સપ્પિઆદીસુ અટ્ઠસુ અઞ્ઞતરં વિઞ્ઞાપેત્વા ભુઞ્જન્તિયાપિ દુક્કટન્તિ યોજના.

ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

પાટિદેસનીયકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૪૩૮. પાટિદેસનીયાનન્તરં ઉદ્દિટ્ઠાનિ પઞ્ચસત્તતિ સેખિયાનિ મહાવિભઙ્ગે વુત્તવિનિચ્છયાનેવાતિ તદેવ અતિદિસન્તો આહ ‘‘સેખિયા પન યે ધમ્મા’’તિઆદિ. યે પન પઞ્ચસત્તતિ ¶ સેખિયા ધમ્મા પાટિદેસનીયાનન્તરં ઉદ્દિટ્ઠા, તેસં અત્થવિનિચ્છયો મહાવિભઙ્ગે વુત્તોવાતિ યોજના, અત્થિકેહિ તતોવ ગહેતબ્બો, ન પુન ઇધ દસ્સેસ્સામીતિ અધિપ્પાયો.

ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

સિક્ખાકરણીયકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૪૩૯-૪૦. સવિભઙ્ગાનં ઉભતોવિભઙ્ગસહિતાનં ઉભતોપાતિમોક્ખાનં ભિક્ખૂનં, ભિક્ખુનીનઞ્ચ પાતિમોક્ખાનં અટ્ઠકથાસારો સબ્બટ્ઠકથાનં સારભૂતો યો સો અત્થો વિસેસતો સમન્તપાસાદિકાયં વુત્તો. તં સબ્બં સારભૂતં અત્થં સમાદાય યો વિનયસ્સવિનિચ્છયો ભિક્ખૂનં, ભિક્ખુનીનઞ્ચ હિતત્થાય મયા કતો વિરચિતોતિ સમ્બન્ધો.

૨૪૪૧. નો અમ્હાકં પટિભાણજં પટિભાણતો જાતં ઇમં તુ ઇમં વિનયવિનિચ્છયં પન યે જન્તુનો સત્તા સુણન્તિ ¶ , તે જન્તુનો જનસ્સ સત્તલોકસ્સ હિતે અધિસીલસિક્ખાપકાસકત્તા ઉપકારકે સુમતસ્સ સોભણન્તિ બુદ્ધાદીહિ મતસ્સ, સોભણેહિ વા બુદ્ધાદીહિ મતસ્સ પટિવિદ્ધસ્સ અમતમહાનિબ્બાનસ્સ અયને અઞ્જસભૂતે જનસ્સ તાયને કાયિકવાચસિકવીતિક્કમપટિપક્ખત્તા અપાયભયનિવારણટ્ઠેન તાણભૂતે વિનયે વિનયપિટકે પકતઞ્ઞુનો યથાસભાવં જાનન્તા તઞ્ઞુનો ભવન્તિ તં તં કપ્પિયાકપ્પિયં સેવિતબ્બાસેવિતબ્બં જાનન્તા ભવન્તેવાતિ અત્થો.

૨૪૪૨. બહવો સારભૂતા નયા એત્થાતિ બહુસારનયો, તસ્મિં બહુસારનયે. પરમે ઉત્તમે વિનયે વિનયપિટકે વિસારદતં વેસારજ્જં અસંહીરઞાણં અભિપત્થયતા વિસેસતો ઇચ્છન્તેન બુદ્ધિમતા ઞાણાતિસયમન્તેન યતિના સબ્બકાલં તિવિધસિક્ખાપરિપૂરણે અસિથિલપવત્તસમ્માવાયામેન ભિક્ખુના ઇમસ્મિં વિનયવિનિચ્છયે પરમા ઉત્તરિતરા મહતી આદરતા કરણીયતમા વિસેસેન કાતબ્બાયેવાતિ અત્થો.

૨૪૪૩. ઇચ્ચેવં સીલવિસુદ્ધિસાધને વિનયપિટકે વેસારજ્જહેતુતાય ઇમસ્સ વિનયવિનિચ્છયસ્સ સીલવિસુદ્ધિઆદિસત્તવિસુદ્ધિપરમ્પરાય અધિગન્તબ્બસ્સ અમતમહાનિબ્બાનસ્સ પત્તિયાપિ મૂલભૂતતં દસ્સેતુમાહ ‘‘અવગચ્છતી’’તિઆદિ.

યો ¶ પન ભિક્ખુ અત્થયુત્તં મહતા પયોજનત્થેન, અભિધેય્યત્થેન ચ સમન્નાગતં ઇમં વિનયસ્સવિનિચ્છયં અવગચ્છતિ અવેચ્ચ યાથાવતો જાનાતિ, સો અપરમ્પરં મરણાભાવા અમરં જરાયાભાવા અજરં રાગાદિકિલેસરજપટિપક્ખત્તા અરજં અનેકપ્પકારરોગાનં અપ્પવત્તિહેતુત્તા અરુજં સન્તિપદં સબ્બકિલેસદરથપરિળાહાનં વૂપસમહેતુત્તા ¶ સન્તિસઙ્ખાતં નિબ્બાનપદં અધિગચ્છતિ સીલવિસુદ્ધિઆદિસત્તવિસુદ્ધિપરમ્પરાય ગન્ત્વા પટિવિજ્ઝતીતિ યોજના.

ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

ભિક્ખુનિવિભઙ્ગકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૪૪૪. ઇચ્ચેવં ¶ ¶ નાતિસઙ્ખેપવિત્થારવસેન વિભઙ્ગદ્વયે, તદટ્ઠકથાય ચ આગતં વિનિચ્છયં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ખન્ધકાગતં વિનિચ્છયં દસ્સેતુમારભન્તો આહ ‘‘સીલક્ખન્ધાદી’’તિઆદિ. તત્થ સીલક્ખન્ધાદિયુત્તેનાતિ સીલસમાધિપઞ્ઞાવિમુત્તિવિમુત્તિઞાણદસ્સનસઙ્ખાતેહિ પઞ્ચહિ ખન્ધેહિ ગુણરાસીહિ યુત્તેન સમન્નાગતેન. સુભક્ખન્ધેનાતિ સુવણ્ણાલિઙ્ગસદિસવટ્ટક્ખન્ધતાય સુભો સુન્દરો ખન્ધો એતસ્સાતિ સુભક્ખન્ધો, ભગવા, તેન. ઇમિના બાત્તિંસલક્ખણાનમેકદેસભૂતસ્સ સમવટ્ટક્ખન્ધતાલક્ખણસ્સ પરિદીપકેન વચનેન લક્ખણાહારનયેન બાત્તિંસલક્ખણાદિકા સબ્બાપિ રૂપકાયસિરી સન્દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા.

ખન્ધકેતિ ખન્ધાનં સમૂહો ખન્ધકો, ખન્ધાનં વા કાયનતો દીપનતો ખન્ધકો. ‘‘ખન્ધા’’તિ ચેત્થ પબ્બજ્જૂપસમ્પદાદિવિનયકમ્મસઙ્ખાતા, ચારિત્તવારિત્તસિક્ખાપદસઙ્ખાતા ચ પઞ્ઞત્તિયો અધિપ્પેતા. પબ્બજ્જાદીનિ હિ ભગવતા પઞ્ઞત્તત્તા ‘‘પઞ્ઞત્તિયો’’તિ વુચ્ચન્તિ. પઞ્ઞત્તિયઞ્ચ ખન્ધ-સદ્દો દિસ્સતિ ‘‘દારુક્ખન્ધો (સં. નિ. ૪.૨૪૧) અગ્ગિક્ખન્ધો (પટિ. મ. ૧.૧૧૬) ઉદકક્ખન્ધો’’તિઆદીસુ (અ. નિ. ૬.૩૭) વિય. અપિચ ભાગરાસત્થતા ¶ ચેત્થ યુજ્જતિયેવ તાસં પઞ્ઞત્તીનં ભાગસો, રાસિતો ચ વિભત્તત્તા. તસ્મિં ખન્ધકે. પિ-સદ્દો વુત્તાપેક્ખાય પઞ્ચસતિકસત્તસતિકક્ખન્ધકે દ્વે વજ્જેત્વા ¶ પબ્બજ્જક્ખન્ધકાદિકે ભિક્ખુનિખન્ધકપરિયોસાને વીસતિવિધે ખન્ધકે વુત્તવિનિચ્છયસ્સ ઇધ વક્ખમાનત્તા. તદેવ સન્ધાયાહ ‘‘ખન્ધકેપિ પવક્ખામિ, સમાસેન વિનિચ્છય’’ન્તિ.

૨૪૪૫. ‘‘માતરા પિતરા’’તિ ઇમિના જનકાયેવ અધિપ્પેતા. ‘‘ભણ્ડુકમ્મં, સમણકરણં, પબ્બાજનન્તિ ચ પરિયાય-સદ્દા’’તિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સઙ્ઘં અપલોકેતું ભણ્ડુકમ્માયા’’તિ (મહાવ. ૯૮) ઇમિસ્સા પાળિયા અટ્ઠકથાય (મહાવ. અટ્ઠ. ૯૮) વુત્તં. આપુચ્છિત્વાતિ એત્થ ‘‘સઙ્ઘ’’ન્તિ સેસો.

૨૪૪૬. વાવટોતિ પસુતો, યુત્તપયુત્તોતિ અત્થો. ‘‘પબ્બાજેત્વા આનય ઇતિ ચા’’તિ પદચ્છેદો. એત્થ ચ તિધા પબ્બાજનં વેદિતબ્બં કેસચ્છેદનં, કાસાયઅચ્છાદનં, સરણદાનન્તિ, ઇમાનિ તીણિ કરોન્તો ‘‘પબ્બાજેતી’’તિ વુચ્ચતિ. તેસુ એકં, દ્વે વાપિ કરોન્તો તથા વોહરીયતિયેવ. તસ્મા ‘‘પબ્બાજેત્વાનયા’’તિ ઇમિના કેસે છિન્દિત્વા કાસાયાનિ અચ્છાદેત્વા આનેહીતિ અયમત્થો દીપિતોતિ દટ્ઠબ્બો.

૨૪૪૭. અવુત્તોતિ ઉપજ્ઝાયેન અનુય્યોજિતો. સો દહરો સચે તં સયમેવ કેસચ્છેદનકાસાયચ્છાદનેહિ પબ્બાજેતિ, વટ્ટતીતિ યોજના.

૨૪૪૮. તત્થાતિ અત્તનો સમીપે. ખણ્ડસીમં નેત્વાતિ ભણ્ડુકમ્મારોચનપરિહારત્થં વુત્તં. તેન સભિક્ખુકે વિહારે અઞ્ઞમ્પિ ભિક્ખું ‘‘એતસ્સ કેસે છિન્દા’’તિ વત્તું ન વટ્ટતિ. પબ્બાજેત્વાતિ કેસચ્છેદનં સન્ધાય વદતિ.

૨૪૫૦. ‘‘પુરિસં ¶ ભિક્ખુતો અઞ્ઞો, પબ્બાજેતિ ન વટ્ટતી’’તિ ઇદં સરણદાનં સન્ધાય વુત્તં. તેનેવાહ ‘‘સામણેરો’’તિઆદિ.

૨૪૫૧. ઉભિન્નમ્પિ થેરથેરીનં ‘‘ઇમેહિ ચીવરેહિ ઇમં અચ્છાદેહી’’તિ આણત્તિયા સામણેરોપિ ¶ વા હોતુ, તથા સામણેરી વા હોતુ, તે ઉભો સામણેરસામણેરી કાસાયાનિ દાતું લભન્તીતિ યોજના.

૨૪૫૨-૪. પબ્બાજેન્તેન ભિક્ખુનાતિ એત્થ ‘‘તચપઞ્ચકકમ્મટ્ઠાનં દત્વા’’તિ વત્તબ્બં એવઞ્હિ કત્વા કેસાપનયનસ્સ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા. વુત્તઞ્હિ તત્થ ‘‘આવુસો, સુટ્ઠુ ઉપધારેહિ, સતિં ઉપટ્ઠાપેહીતિ વત્વા તચપઞ્ચકકમ્મટ્ઠાનં આચિક્ખિતબ્બં. આચિક્ખન્તેન ચ વણ્ણસણ્ઠાનગન્ધાસયોકાસવસેન અસુચિજેગુચ્છપટિક્કૂલભાવં, નિજ્જીવનિસ્સત્તભાવં વા પાકટં કરોન્તેન આચિક્ખિતબ્બ’’ન્તિઆદિ. કિમત્થમેવં કરીયતીતિ ચે? સચે ઉપનિસ્સયસમ્પન્નો હોતિ, તસ્સ ખુરગ્ગેયેવ અરહત્તપાપુણનત્થં. વુત્તઞ્ચેતં અટ્ઠકથાયં –

‘‘યે હિ કેચિ ખુરગ્ગે અરહત્તં પત્તા, સબ્બે તે એવરૂપં સવનં લભિત્વા કલ્યાણમિત્તેન આચરિયેન દિન્નનયં નિસ્સાય, નો અનિસ્સાય, તસ્માસ્સ આદિતોવ એવરૂપી કથા કથેતબ્બા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૪).

એતેનેવ બ્યતિરેકતો ઇતો અઞ્ઞા અનિય્યાનિકકથા ન કથેતબ્બાતિ દીપિતં હોતિ. ગોમયાદિનાતિ ગોમયચુણ્ણાદિના. આદિ-સદ્દેન મત્તિકાદીનં ગહણં. પીળકા વાતિ થુલ્લપીળકા વા. કચ્છુ વાતિ સુખુમકચ્છુ વા. નિયંપુત્તન્તિ ¶ અત્તનો પુત્તં. ‘‘ભિક્ખુના’’તિ ઇમસ્સ પદસ્સ દૂરત્તા ‘‘યતિના’’તિ આહ.

૨૪૫૫-૬. કસ્મા પન એવં નહાપેતબ્બોતિ આહ ‘‘એત્તકેનાપી’’તિઆદિ. સોતિ પબ્બજ્જાપેક્ખો. ઉપજ્ઝાયકાદિસૂતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન આચરિયસમાનુપજ્ઝાયકાદીનં ગહણં. પાપુણન્તિ હીતિ એત્થ હિ-સદ્દો યસ્મા-પદત્થે વત્તતિ. યસ્મા એત્તકેનાપિ ઉપજ્ઝાયાદીસુ સગારવો હોતિ, યસ્મા ચ એવરૂપં ઉપકારં લભિત્વા કુલપુત્તા ઉપ્પન્નં અનભિરતિં પટિવિનોદેત્વા સિક્ખાયો પરિપૂરેત્વા નિબ્બાનં પાપુણિસ્સન્તિ, તસ્મા એવરૂપો ઉપકારો કાતબ્બોતિ અત્થો.

૨૪૫૮. એકતોતિ સબ્બાનિ ચીવરાનિ એકતો કત્વા.

૨૪૫૯. અથાતિ ¶ અધિકારન્તરારમ્ભે નિપાતો. તસ્સ હત્થે અદત્વાપિ ઉપજ્ઝાયો વા આચરિયો વાપિ સયમેવ તં પબ્બજ્જાપેક્ખં અચ્છાદેતિ, વટ્ટતીતિ યોજના.

૨૪૬૦. અદિન્નચીવરસ્સ અગ્ગહેતબ્બત્તા આહ ‘‘અપનેત્વા તતો સબ્બં, પુન દાતબ્બમેવ ત’’ન્તિ. તતોતિ તસ્સ સરીરતો. તન્તિ ચીવરં.

૨૪૬૧-૨. એતદેવ આહ ‘‘ભિક્ખુના’’તિઆદિના. અદિન્નં ન વટ્ટતીતિ એત્થ પબ્બજ્જા ન રુહતીતિ વદન્તિ. તસ્સેવ સન્તકં વાપિ ચીવરં અદિન્નં ન વટ્ટતિ અત્તસન્તકે આચરિયુપજ્ઝાયાનં અત્તનો સન્તકે ચીવરે કા કથા વત્તબ્બમેવ નત્થીતિ અત્થો. ભિક્ખૂતિ યે તત્થ સન્નિપતિતા. કારાપેત્વાન ઉક્કુટિન્તિ એત્થ સબ્બધાત્વત્થાનુગતો કરોતિ-સદ્દો ગહિતોતિ ઉક્કુટિકં નિસીદાપેત્વાતિ અત્થો ગહેતબ્બો, ‘‘ઉક્કુટિક’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૪) અટ્ઠકથાપાઠો ગાથાબન્ધસુખત્થં ઇધ ક-કારલોપેન નિદ્દિટ્ઠો.

૨૪૬૪. એકપદં ¶ વાપીતિ બુદ્ધમિચ્ચાદિકં એકમ્પિ વા પદં. એકક્ખરમ્પિ વાતિ બુકારાદિઅક્ખરેસુ એકમ્પિ વા અક્ખરં. પટિપાટિન્તિ ‘‘બુદ્ધ’’મિચ્ચાદિકં પદપન્તિં.

૨૪૬૫. અકત્તબ્બપ્પકારન્તરં દસ્સેતુમાહ ‘‘તિક્ખત્તું યદિ વા’’તિઆદિ. તથા સેસેસૂતિ યદિ વા ‘‘ધમ્મં સરણ’’ન્તિ તિક્ખત્તું દેતિ, ‘‘સઙ્ઘં સરણ’’ન્તિ યદિ વા તિક્ખત્તું દેતિ, એવમ્પિ તીણિ સરણાનિ અદિન્નાનેવ હોન્તિ.

૨૪૬૬. અનુનાસિકન્તાનિ કત્વા દાતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. અનુનાસિકન્તં કત્વા દાનકાલે અન્તરાવિચ્છેદં અકત્વા દાતબ્બાનીતિ દસ્સેતું ‘‘એકાબદ્ધાનિ વા પના’’તિ વુત્તં. વિચ્છિન્દિત્વા પદપટિપાટિતો મ-કારન્તં કત્વા દાનસમયે વિચ્છેદં કત્વા. મન્તાનીતિ ‘‘બુદ્ધં સરણં ઇચ્ચાદિના મ-કારન્તાનિ. ‘‘બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિઆદિના નયેન નિગ્ગહિતન્તમેવ કત્વા ન દાતબ્બન્તિ ‘‘અથા’’તિ આહ.

૨૪૬૭. સુદ્ધિ નામ આચરિયસ્સ ઞત્તિયા, કમ્મવાચાય ચ ઉચ્ચારણવિસુદ્ધિ. પબ્બજ્જાતિ સામણેરસામણેરિપબ્બજ્જા. ઉભતોસુદ્ધિયા વિનાતિ ઉભતોસુદ્ધિં વિના આચરિયન્તેવાસીનં ¶ ઉભિન્નં તીસુ સરણત્તયદાનગ્ગહણેસુ ઉચ્ચારણસુદ્ધિં વિના, એકસ્સાપિ અક્ખરસ્સ વિપત્તિસબ્ભાવે ન હોતીતિ અત્થો.

૨૪૬૮-૯. ‘‘પબ્બજ્જાગુણમિચ્છતા’’તિ ઇદં ‘‘આચરિયેન, અન્તેવાસિકેના’’તિ પદદ્વયસ્સ વિસેસનં દટ્ઠબ્બં, અન્તેવાસિકસ્સ પબ્બજ્જાગુણં ઇચ્છન્તેન આચરિયેન, અત્તનો પબ્બજ્જાગુણં ઇચ્છન્તેન અન્તેવાસિકેન ચ બુ-દ્ધ-કારાદયો વણ્ણા બુ-કાર ધ-કારાદયો વણ્ણા અક્ખરા ઠાનકરણસમ્પદં કણ્ઠતાલુમુદ્ધદન્તઓટ્ઠનાસિકાભેદં ઠાનસમ્પદઞ્ચ ¶ અક્ખરુપ્પત્તિસાધકતમજિવ્હામજ્ઝાદિકરણસમ્પદઞ્ચ અહાપેન્તેન અપરિહાપેન્તેન વત્તબ્બાતિ યોજના. કસ્મા ઇદમેવ દળ્હં કત્વા વુત્તન્તિ આહ ‘‘એકવણ્ણવિનાસેના’’તિઆદિ. હિ-સદ્દો યસ્મા-પદત્થે, યસ્મા એકસ્સાપિ વણ્ણસ્સ વિનાસેન અનુચ્ચારણેન વા દુરુચ્ચારણેન વા પબ્બજ્જા ન રુહતિ, તસ્મા એવં વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો.

૨૪૭૦. યદિ સિદ્ધાતિ સાસઙ્કવચનેન ઉભતોઉચ્ચારણસુદ્ધિયા દુક્કરત્તં દીપેત્વા ‘‘અપ્પમત્તેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉભિન્નં આચરિયન્તેવાસિકાનં અનુસિટ્ઠિ દિન્ના હોતિ. સરણગમનતોવાતિ અવધારણેન સામણેરપબ્બજ્જા ઉપસમ્પદા વિય ઞત્તિચતુત્થેન કમ્મેન ન હોતિ, ઇદાનિપિ સરણગમનેનેવ સિજ્ઝતીતિ દીપેતિ. હિ-સદ્દો પસિદ્ધિયં. યથાહ –

‘‘યસ્મા સરણગમનેન ઉપસમ્પદા પરતો પટિક્ખિત્તા, તસ્મા સા એતરહિ સરણગમનમત્તેનેવ ન રુહતિ. સામણેરસ્સ પબ્બજ્જા પન યસ્મા પરતોપિ ‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ઇમેહિ તીહિ સરણગમનેહિ સામણેરપબ્બજ્જ’ન્તિ (મહાવ. ૧૦૫) અનુઞ્ઞાતા એવ, તસ્મા સા એતરહિપિ સરણગમનમત્તેનેવ રુહતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૪).

સરણગમનતો એવ પબ્બજ્જા યદિપિ કિઞ્ચાપિ સિદ્ધા નિપ્ફન્ના, તથાપિ અસ્સ સામણેરસ્સ ‘‘ઇદઞ્ચિદઞ્ચ મયા પૂરેતબ્બં સીલ’’ન્તિ ઞત્વા પરિપૂરણત્થાય ભિક્ખુના દસ સીલાનિ દાતબ્બાનીતિ યોજના. યથાહ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સામણેરાનં દસ સિક્ખાપદાનિ, તેસુ ચ સામણેરેહિ સિક્ખિતું. પાણાતિપાતા વેરમણી’’તિઆદિ (મહાવ. ૧૦૬).

૨૪૭૧. ઉપજ્ઝાયન્તિ ¶ ¶ વજ્જાવજ્જે ઉપનિજ્ઝાયતીતિ ઉપજ્ઝાયો, તં, ભગવતા વુત્તેહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતો પરિપુણ્ણદસવસ્સો પુગ્ગલો. નિવાસેત્વા ચ પારુપિત્વા ચ સિરસિ અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા અત્તનો અભિમુખે ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા ‘‘ઉપજ્ઝાયો મે, ભન્તે, હોહી’’તિ તિક્ખત્તું વત્વા આયાચનાય કતાય ‘‘સાહુ, લહુ, ઓપાયિકં, પટિરૂપં, પાસાદિકેન સમ્પાદેહી’’તિ ઇમેસુ પઞ્ચસુ પદેસુ અઞ્ઞતરં કાયેન વા વાચાય વા ઉભયેન વા વિઞ્ઞાપેત્વા તસ્મિં સમ્પટિચ્છિતે પિતુટ્ઠાને ઠત્વા અત્રજમિવ તં ગહેત્વા વજ્જાવજ્જં ઉપપરિક્ખિત્વા દોસેન નિગ્ગણ્હિત્વા સદ્ધિવિહારિકે સિક્ખાપેન્તો ઉપજ્ઝાયો નામ.

વિજ્જાસિપ્પં, આચારસમાચારં વા સિક્ખિતુકામેહિ આદરેન ચરિતબ્બો ઉપટ્ઠાતબ્બોતિ આચરિયો, તં, ઉપજ્ઝાયે વુત્તલક્ખણસમન્નાગતોયેવ પુગ્ગલો. વુત્તનયેનેવ નિસીદિત્વા ‘‘આચરિયો મે, ભન્તે, હોહિ, આયસ્મતો નિસ્સાય વચ્છામી’’તિ તિક્ખત્તું વત્વા આયાચનાય કતાય ‘‘સાહૂ’’તિઆદીસુ પઞ્ચસુ અઞ્ઞતરં વત્વા તસ્મિં સમ્પટિચ્છિતે પિતુટ્ઠાને ઠત્વા પુત્તટ્ઠાનિયં અન્તેવાસિં સિક્ખાપેન્તો આચરિયો નામ.

એત્થ ચ સાહૂતિ સાધુ. લહૂતિ અગરુ, મમ તુય્હં ઉપજ્ઝાયભાવે ભારિયં નત્થીતિ અત્થો. ઓપાયિકન્તિ ઉપાયપટિસંયુત્તં, તં ઉપજ્ઝાયગ્ગહણં ઇમિના ઉપાયેન ત્વં મે ઇતો પટ્ઠાય ભારો જાતોસીતિ વુત્તં હોતિ. પટિરૂપન્તિ અનુરૂપં તે ઉપજ્ઝાયગ્ગહણન્તિ અત્થો. પાસાદિકેનાતિ પસાદાવહેન કાયવચીપયોગેન. સમ્પાદેહીતિ તિવિધં સિક્ખં નિપ્ફાદેહીતિ અત્થો. કાયેન વાતિ હત્થમુદ્દાદિં દસ્સેન્તો કાયેન વા. નામવિસેસં વિના પૂરેતબ્બવત્તાનં સમતાય ઉભોપિ એકતો વુત્તા.

એતાનિ ¶ વત્તાનિ ઉપજ્ઝાયસ્સ સદ્ધિવિહારિકેન, આચરિયસ્સ અન્તેવાસિકેનાપિ એવમેવ કાતબ્બાનેવાતિ. વસતાતિ વસન્તેન. પિયસીલેનાતિ પિયં સીલમેતસ્સાતિ પિયસીલો, તેન, સીલં પરિપૂરિતુકામેનાતિ વુત્તં હોતિ.

૨૪૭૨-૩. આસનં પઞ્ઞપેતબ્બન્તિ એત્થ ‘‘કાલસ્સેવ વુટ્ઠાય ઉપાહના ઓમુઞ્ચિત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા’’તિ (મહાવ. ૬૬) વુત્તા પુબ્બકિરિયા વત્તબ્બા. આસનં પઞ્ઞપેતબ્બન્તિ ¶ દન્તકટ્ઠખાદનટ્ઠાનં સમ્મજ્જિત્વા નિસીદનત્થાય આસનં પઞ્ઞપેતબ્બં. ઇમિના ચ યાગુપાનટ્ઠાનાદીસુપિ આસનાનિ પઞ્ઞપેતબ્બાનેવાતિ દસ્સિતં હોતિ.

દન્તકટ્ઠં દાતબ્બન્તિ મહન્તં, મજ્ઝિમં, ખુદ્દકન્તિ તીણિ દન્તકટ્ઠાનિ ઉપનેત્વા તતો યં તીણિ દિવસાનિ ગણ્હાતિ, ચતુત્થદિવસતો પટ્ઠાય તાદિસમેવ દાતબ્બં. સચે અનિયમં કત્વા યં વા તં વા ગણ્હાતિ, અથ યાદિસં લભતિ, તાદિસં દાતબ્બં.

મુખોદકં દાતબ્બન્તિ મુખધોવનોદકં મુખોદકન્તિ મજ્ઝેપદલોપીસમાસો, તં દેન્તેન સીતઞ્ચ ઉણ્હઞ્ચ ઉદકં ઉપનેત્વા તતો યં તીણિ દિવસાનિ વળઞ્જેતિ, ચતુત્થદિવસતો પટ્ઠાય તાદિસમેવ મુખધોવનોદકં દાતબ્બં. સચે અનિયમં કત્વા યં વા તં વા ગણ્હાતિ, અથ યાદિસં લભતિ, તાદિસં દાતબ્બં. સચે દુવિધમ્પિ વળઞ્જેતિ, દુવિધમ્પિ ઉપનેતબ્બં. ‘‘મુખોદકં મુખધોવનટ્ઠાને ઠપેત્વા અવસેસટ્ઠાનાનિ સમ્મજ્જિતબ્બાનિ. સમ્મજ્જન્તેન ચ વચ્ચકુટિતો પટ્ઠાય સમ્મજ્જિતબ્બં. થેરે વચ્ચકુટિં ગતે પરિવેણં સમ્મજ્જિતબ્બં, એવં પરિવેણં અસુઞ્ઞં હોતી’’તિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ. અટ્ઠ. ૬૪ અત્થતો સમાનં) વુત્તનયેનેવ સમ્મજ્જિતબ્બં.

તતો ¶ ઉત્તરિં કત્તબ્બં દસ્સેતુમાહ ‘‘તસ્સ કાલેના’’તિઆદિ. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ વા આચરિયસ્સ વા. કાલેનાતિ યાગુપાનકાલે. ઇધાપિ ‘‘આસનં પઞ્ઞપેતબ્બ’’ન્તિ સેસો. યથાહ ‘‘થેરે વચ્ચકુટિતો અનિક્ખન્તેયેવ આસનં પઞ્ઞપેતબ્બં. સરીરકિચ્ચં કત્વા આગન્ત્વા તસ્મિં નિસિન્નસ્સ ‘સચે યાગુ હોતી’તિઆદિના નયેન વુત્તં વત્તં કાતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૬૪).

યાગુ તસ્સુપનેતબ્બાતિ એત્થ ‘‘ભાજનં ધોવિત્વા’’તિ સેસો. યથાહ – ‘‘ભાજનં ધોવિત્વા યાગુ ઉપનામેતબ્બા’’તિ (મહાવ. ૬૬). સઙ્ઘતો વાતિ સલાકાદિવસેન સઙ્ઘતો લબ્ભમાના વા. કુલતોપિ વાતિ ઉપાસકાદિકુલતો વા.

‘‘પત્તે વત્તઞ્ચ કાતબ્બ’’ન્તિ ઇદં ‘‘યાગું પીતસ્સ ઉદકં દત્વા ભાજનં પટિગ્ગહેત્વા નીચં કત્વા સાધુકં અપ્પટિઘંસન્તેન ધોવિત્વા પટિસામેતબ્બં, ઉપજ્ઝાયમ્હિ વુટ્ઠિતે આસનં ઉદ્ધરિતબ્બં ¶ . સચે સો દેસો ઉક્લાપો હોતિ, સો દેસો સમ્મજ્જિતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૬૬) આગતવત્તં સન્ધાયાહ. દિવા ભુત્તપત્તેપિ કાતબ્બં એતેનેવ દસ્સિતં હોતિ.

વત્તં ‘‘ગામપ્પવેસને’’તિ ઇદં ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયો ગામં પવિસિતુકામો હોતિ, નિવાસનં દાતબ્બં, પટિનિવાસનં પટિગ્ગહેતબ્બ’’ન્તિઆદિનયપ્પવત્તં (મહાવ. ૬૬) વત્તં સન્ધાયાહ. ‘‘કાતબ્બ’’ન્તિ ઇદં સબ્બપદેહિ યોજેતબ્બં.

૨૪૭૪. ચીવરે યાનિ વત્તાનીતિ ગામં પવિસિતુકામસ્સ ચીવરદાને, પટિનિવત્તસ્સ ચીવરગ્ગહણસઙ્ઘરણપટિસામનેસુ મહેસિના યાનિ વત્તાનિ વુત્તાનિ, તાનિ ચ કાતબ્બાનિ. સેનાસને તથાતિ ‘‘યસ્મિં વિહારે ઉપજ્ઝાયો વિહરતી’’તિઆદિના ¶ (મહાવ. ૬૬) વુત્તનયેન ‘‘સેનાસને કત્તબ્બ’’ન્તિ દસ્સિતં સેનાસનવત્તઞ્ચ.

પાદપીઠકથલિકાદીસુ તથાતિ યોજના. ઉપજ્ઝાયે ગામતો પટિનિવત્તે ચ જન્તાઘરે ચ ‘‘પાદોદકં પાદપીઠં પાદકથલિકં ઉપનિક્ખિપિતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૬૬) એવમાગતં વત્તઞ્ચ કાતબ્બં. આદિ-સદ્દેન ‘‘ઉપજ્ઝાયો પાનીયેન પુચ્છિતબ્બો’’તિઆદિવત્તં (મહાવ. ૬૬) સઙ્ગણ્હાતિ.

૨૪૭૫. એવં સબ્બત્થ વત્તેસુ પાટિયેક્કં દસ્સિયમાનેસુ પપઞ્ચોતિ ખન્ધકં ઓલોકેત્વા સુખગ્ગહણત્થાય ગણનં દસ્સેતુકામો આહ ‘‘એવમાદીની’’તિઆદિ. રોગતો વુટ્ઠાનાગમનન્તાનીતિ આચરિયુપજ્ઝાયાનં રોગતો વુટ્ઠાનાગમનપરિયોસાનાનિ. સત્તતિંસસતં સિયુન્તિ સત્તતિંસાધિકસતવત્તાનીતિ અત્થો.

તાનિ પન વત્તાનિ ખન્ધકપાળિયા (મહાવ. ૬૬) આગતક્કમેન એવં યથાવુત્તગણનાય સમાનેતબ્બાનિ – દન્તકટ્ઠદાનં, મુખોદકદાનં, આસનપઞ્ઞાપનં, સચે યાગુ હોતિ, ભાજનં ધોવિત્વા યાગુયા ઉપનામનં, યાગું પીતસ્સ ઉદકં દત્વા ભાજનં પટિગ્ગહેત્વા નીચં કત્વા સાધુકં અપ્પટિઘંસન્તેન ધોવિત્વા પટિસામનં, ઉપજ્ઝાયમ્હિ વુટ્ઠિતે આસનસ્સ ઉદ્ધરણં, સચે સો દેસો ઉક્લાપો હોતિ, તસ્સ સમ્મજ્જનં, સચે ઉપજ્ઝાયો ગામં પવિસિતુકામો હોતિ, તસ્સ નિવાસનદાનં, પટિનિવાસનપટિગ્ગહણં, કાયબન્ધનદાનં, સગુણં કત્વા ¶ સઙ્ઘાટિદાનં, ધોવિત્વા સોદકપત્તસ્સ દાનં, સચે ઉપજ્ઝાયો પચ્છાસમણં આકઙ્ખતિ, તિમણ્ડલં પટિચ્છાદેન્તેન પરિમણ્ડલં નિવાસેત્વા કાયબન્ધનં બન્ધિત્વા સગુણં કત્વા સઙ્ઘાટિયો પારુપિત્વા ¶ ગણ્ઠિકં પરિમુઞ્ચિત્વા ધોવિત્વા પત્તં ગહેત્વા ઉપજ્ઝાયસ્સ પચ્છાસમણેન ગમનં, નાતિદૂરનચ્ચાસન્ને ગમનં, પત્તપરિયાપન્નસ્સ પટિગ્ગહણં, ન ઉપજ્ઝાયસ્સ ભણમાનસ્સ અન્તરન્તરા કથાઓપાતનં, ઉપજ્ઝાયસ્સ આપત્તિસામન્તા ભણમાનસ્સ ચ નિવારણં, નિવત્તન્તેન પઠમતરં આગન્ત્વા આસનપઞ્ઞાપનં, પાદોદકપાદપીઠપાદકથલિકાનં ઉપનિક્ખિપનં, પચ્ચુગ્ગન્ત્વા પત્તચીવરપટિગ્ગહણં, પટિનિવાસનદાનં, નિવાસનપટિગ્ગહણં, સચે ચીવરં સિન્નં હોતિ, મુહુત્તં ઉણ્હે ઓતાપનં, નેવ ઉણ્હે ચીવરસ્સ નિદહનં, મજ્ઝે યથા ભઙ્ગો ન હોતિ, એવં ચતુરઙ્ગુલં કણ્ણં ઉસ્સારેત્વા ચીવરસ્સ સઙ્ઘરણં, ઓભોગે કાયબન્ધનસ્સ કરણં, સચે પિણ્ડપાતો હોતિ, ઉપજ્ઝાયો ચ ભુઞ્જિતુકામો હોતિ, ઉદકં દત્વા પિણ્ડપાતસ્સ ઉપનામનં, ઉપજ્ઝાયસ્સ પાનીયેન પુચ્છનં, ભુત્તાવિસ્સ ઉદકં દત્વા પત્તં પટિગ્ગહેત્વા નીચં કત્વા સાધુકં અપ્પટિઘંસન્તેન ધોવિત્વા વોદકં કત્વા મુહુત્તં ઉણ્હે ઓતાપનં, ન ચ ઉણ્હે પત્તસ્સ નિદહનં, પત્તચીવરં નિક્ખિપિતબ્બં –

પત્તં નિક્ખિપન્તેન એકેન હત્થેન પત્તં ગહેત્વા એકેન હત્થેન હેટ્ઠામઞ્ચં વા હેટ્ઠાપીઠં વા પરામસિત્વા પત્તસ્સ નિક્ખિપનં, ન ચ અનન્તરહિતાય ભૂમિયા પત્તસ્સ નિક્ખિપનં, ચીવરં નિક્ખિપન્તેન એકેન હત્થેન ચીવરં ગહેત્વા એકેન હત્થેન ચીવરવંસં વા ચીવરરજ્જું વા પમજ્જિત્વા પારતો અન્તં ઓરતો ભોગં કત્વા ચીવરસ્સ નિક્ખિપનં, ઉપજ્ઝાયમ્હિ વુટ્ઠિતે આસનસ્સ ઉદ્ધરણં, પાદોદકપાદપીઠપાદકથલિકાનં પટિસામનં, સચે સો દેસો ઉક્લાપો હોતિ, તસ્સ સમ્મજ્જનં, સચે ઉપજ્ઝાયો ન્હાયિતુકામો હોતિ, ન્હાનસ્સ પટિયાદનં, સચે સીતેન અત્થો હોતિ, સીતસ્સ સચે ઉણ્હેન અત્થો હોતિ, ઉણ્હસ્સ પટિયાદનં, સચે ઉપજ્ઝાયો જન્તાઘરં પવિસિતુકામો હોતિ, ચુણ્ણસ્સ ¶ સન્નયનં, મત્તિકાતેમનં, જન્તાઘરપીઠં આદાય ઉપજ્ઝાયસ્સ પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો ગન્ત્વા જન્તાઘરપીઠં દત્વા ચીવરં પટિગ્ગહેત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, ચુણ્ણદાનં, મત્તિકાદાનં, સચે ઉસ્સહતિ, જન્તાઘરં પવિસિતબ્બં –

જન્તાઘરં પવિસન્તેન મત્તિકાય મુખં મક્ખેત્વા પુરતો ચ પચ્છતો ચ પટિચ્છાદેત્વા જન્તાઘરપ્પવેસો, ન થેરાનં ભિક્ખૂનં અનુપખજ્જ નિસીદનં, ન નવાનં ભિક્ખૂનં આસનેન પટિબાહનં, જન્તાઘરે ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિકમ્મસ્સ કરણં, જન્તાઘરા નિક્ખમન્તેન જન્તાઘરપીઠં આદાય ¶ પુરતો ચ પચ્છતો ચ પટિચ્છાદેત્વા જન્તાઘરા નિક્ખમનં, ઉદકેપિ ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિકમ્મકરણં, ન્હાતેન પઠમતરં ઉત્તરિત્વા અત્તનો ગત્તં વોદકં કત્વા નિવાસેત્વા ઉપજ્ઝાયસ્સ ગત્તતો ઉદકસ્સ પમજ્જનં, નિવાસનદાનં, સઙ્ઘાટિદાનં, જન્તાઘરપીઠં આદાય પઠમતરં આગન્ત્વા આસનસ્સ પઞ્ઞાપનં, પાદોદકપાદપીઠપાદકથલિકાનં ઉપનિક્ખિપનં, ઉપજ્ઝાયસ્સ પાનીયેન પુચ્છનં, સચે ઉદ્દિસાપેતુકામો હોતિ, ઉદ્દિસાપનં, સચે પરિપુચ્છિતુકામો હોતિ, પરિપુચ્છનં, યસ્મિં વિહારે ઉપજ્ઝાયો વિહરતિ, સચે સો વિહારો ઉક્લાપો હોતિ, સચે ઉસ્સહતિ, તસ્સ સોધનં, વિહારં સોધેન્તેન પઠમં પત્તચીવરસ્સ નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, નિસીદનપચ્ચત્થરણસ્સ નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, ભિસિબિબ્બોહનસ્સ નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, મઞ્ચસ્સ નીચં કત્વા સાધુકં અપ્પટિઘંસન્તેન અસઙ્ઘટ્ટેન્તેન કવાટપીઠં નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, પીઠસ્સ નીચં કત્વા સાધુકં અપ્પટિઘંસન્તેન અસઙ્ઘટ્ટેન્તેન કવાટપીઠં નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, મઞ્ચપટિપાદકાનં નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, ખેળમલ્લકસ્સ નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, અપસ્સેનફલકસ્સ નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં, ભૂમત્થરણસ્સ યથાપઞ્ઞત્તસ્સ સલ્લક્ખેત્વા નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપનં ¶ , સચે વિહારે સન્તાનકં હોતિ, ઉલ્લોકા પઠમં ઓહારણં, આલોકસન્ધિકણ્ણભાગાનં પમજ્જનં, સચે ગેરુકપરિકમ્મકતા ભિત્તિ કણ્ણકિતા હોતિ, ચોળકં તેમેત્વા પીળેત્વા પમજ્જનં, સચે કાળવણ્ણકતા ભૂમિ કણ્ણકિતા હોતિ, ચોળકં તેમેત્વા પીળેત્વા પમજ્જનં, સચે અકતા હોતિ ભૂમિ, ઉદકેન પરિપ્ફોસિત્વા પમજ્જનં ‘‘મા વિહારો રજેન ઉહઞ્ઞી’’તિ, સઙ્કારં વિચિનિત્વા એકમન્તં છડ્ડનં, ભૂમત્થરણસ્સ ઓતાપેત્વા સોધેત્વા પપ્ફોટેત્વા અતિહરિત્વા યથાપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞાપનં, મઞ્ચપટિપાદકાનં ઓતાપેત્વા પમજ્જિત્વા અતિહરિત્વા યથાટ્ઠાને ઠપનં, મઞ્ચસ્સ ઓતાપેત્વા સોધેત્વા પપ્ફોટેત્વા નીચં કત્વા સાધુકં અપ્પટિઘંસન્તેન અસઙ્ઘટ્ટેન્તેન કવાટપીઠં અતિહરિત્વા યથાપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞાપનં, પીઠસ્સ ઓતાપેત્વા સોધેત્વા પપ્ફોટેત્વા નીચં કત્વા સાધુકં અપ્પટિઘંસન્તેન અસઙ્ઘટ્ટેન્તેન કવાટપીઠં અતિહરિત્વા યથાપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞાપનં, ભિસિબિબ્બોહનસ્સ ઓતાપેત્વા સોધેત્વા પપ્ફોટેત્વા અતિહરિત્વા યથાપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞાપનં, નિસીદનપચ્ચત્થરણસ્સ ઓતાપેત્વા સોધેત્વા પપ્ફોટેત્વા અતિહરિત્વા યથાપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞાપનં, ખેળમલ્લકસ્સ ઓતાપેત્વા પમજ્જિત્વા અતિહરિત્વા યથાટ્ઠાને ઠપનં, અપસ્સેનફલકસ્સ ઓતાપેત્વા પમજ્જિત્વા અતિહરિત્વા યથાટ્ઠાને ઠપનં, પત્તચીવરં નિક્ખિપિતબ્બં –

પત્તં ¶ નિક્ખિપન્તેન એકેન હત્થેન પત્તં ગહેત્વા એકેન હત્થેન હેટ્ઠામઞ્ચં વા હેટ્ઠાપીઠં વા પરામસિત્વા પત્તસ્સ નિક્ખિપનં, ન ચ અનન્તરહિતાય ભૂમિયા પત્તસ્સ નિક્ખિપનં, ચીવરં નિક્ખિપન્તેન એકેન હત્થેન ચીવરં ગહેત્વા એકેન હત્થેન ¶ ચીવરવંસં વા ચીવરરજ્જું વા પમજ્જિત્વા પારતો અન્તં ઓરતો ભોગં કત્વા ચીવરસ્સ નિક્ખિપનં, સચે પુરત્થિમાય સરજા વાતા વાયન્તિ, પુરત્થિમાનં વાતપાનાનં થકનં, તથા પચ્છિમાનં, તથા ઉત્તરાનં, તથા દક્ખિણાનં વાતપાનાનં થકનં, સચે સીતકાલો હોતિ, દિવા વાતપાનાનં વિવરણં, રત્તિં થકનં, સચે ઉણ્હકાલો હોતિ, દિવા વાતપાનાનં થકનં, રત્તિં વિવરણં, સચે પરિવેણં ઉક્લાપં હોતિ, પરિવેણસ્સ સમ્મજ્જનં, સચે કોટ્ઠકો ઉક્લાપો હોતિ, કોટ્ઠકસ્સ સમ્મજ્જનં, સચે ઉપટ્ઠાનસાલા ઉક્લાપા હોતિ, તસ્સા સમ્મજ્જનં, સચે અગ્ગિસાલા ઉક્લાપા હોતિ, તસ્સા સમ્મજ્જનં, સચે વચ્ચકુટિ ઉક્લાપા હોતિ, તસ્સા સમ્મજ્જનં, સચે પાનીયં ન હોતિ, પાનીયસ્સ ઉપટ્ઠાપનં, સચે પરિભોજનીયં ન હોતિ, પરિભોજનીયસ્સ ઉપટ્ઠાપનં, સચે આચમનકુમ્ભિયા ઉદકં ન હોતિ, આચમનકુમ્ભિયા ઉદકસ્સ આસિઞ્ચનં, સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ અનભિરતિ ઉપ્પન્ના હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન વૂપકાસનં વૂપકાસાપનં વા, ધમ્મકથાય વા તસ્સ કરણં, સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ કુક્કુચ્ચં ઉપ્પન્નં હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન વિનોદનં વિનોદાપનં વા, ધમ્મકથાય વા તસ્સ કરણં, સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન વિવેચનં વિવેચાપનં વા, ધમ્મકથાય વા તસ્સ કરણં, સચે ઉપજ્ઝાયો ગરુધમ્મં અજ્ઝાપન્નો હોતિ પરિવાસારહો, સદ્ધિવિહારિકેન ઉસ્સુક્કકરણં ‘‘કિન્તિ નુ ખો સઙ્ઘો ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિવાસં દદેય્યા’’તિ, સચે ઉપજ્ઝાયો મૂલાયપટિકસ્સનારહો હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન ઉસ્સુક્કકરણં ‘‘કિન્તિ ¶ નુ ખો સઙ્ઘો ઉપજ્ઝાયં મૂલાય પટિકસ્સેય્યા’’તિ, સચે ઉપજ્ઝાયો માનત્તારહો હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન ઉસ્સુક્કકરણં ‘‘કિન્તિ નુ ખો સઙ્ઘો ઉપજ્ઝાયસ્સ માનત્તં દદેય્યા’’તિ, સચે ઉપજ્ઝાયો અબ્ભાનારહો હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન ઉસ્સુક્કકરણં ‘‘કિન્તિ નુ ખો સઙ્ઘો ઉપજ્ઝાયં અબ્ભેય્યા’’તિ, સચે સઙ્ઘો ઉપજ્ઝાયસ્સ કમ્મં કત્તુકામો હોતિ તજ્જનીયં વા નિયસ્સં વા પબ્બાજનીયં વા પટિસારણીયં વા ઉક્ખેપનીયં વા, સદ્ધિવિહારિકેન ઉસ્સુક્કકરણં ‘‘કિન્તિ નુ ખો સઙ્ઘો ઉપજ્ઝાયસ્સ કમ્મં ન કરેય્ય, લહુકાય વા પરિણામેય્યા’’તિ, કતં વા પનસ્સ હોતિ સઙ્ઘેન કમ્મં તજ્જનીયં વા નિયસ્સં વા પબ્બાજનીયં વા પટિસારણીયં વા ઉક્ખેપનીયં વા, સદ્ધિવિહારિકેન ઉસ્સુક્કકરણં ‘‘કિન્તિ નુ ખો ઉપજ્ઝાયો સમ્મા વત્તેય્ય, લોમં પાતેય્ય, નેત્થારં વત્તેય્ય, સઙ્ઘો તં કમ્મં પટિપ્પસ્સમ્ભેય્યા’’તિ, સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ ચીવરં ધોવિતબ્બં હોતિ ¶ , સદ્ધિવિહારિકેન ધોવનં ઉસ્સુક્કકરણં વા ‘‘કિન્તિ નુ ખો ઉપજ્ઝાયસ્સ ચીવરં ધોવિયેથા’’તિ, સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ ચીવરં કાતબ્બં હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન કરણં ઉસ્સુક્કકરણં વા ‘‘કિન્તિ નુ ખો ઉપજ્ઝાયસ્સ ચીવરં કરિયેથા’’તિ, સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ રજનં પચિતબ્બં હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન પચનં ઉસ્સુક્કકરણં વા ‘‘કિન્તિ નુ ખો ઉપજ્ઝાયસ્સ રજનં પચિયેથા’’તિ, સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ ચીવરં રજેતબ્બં હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન રજનં ઉસ્સુક્કકરણં વા ‘‘કિન્તિ નુ ખો ઉપજ્ઝાયસ્સ ચીવરં રજિયેથા’’તિ, ચીવરં રજન્તેન સાધુકં સમ્પરિવત્તકં સમ્પરિવત્તકં રજનં, ન ચ અચ્છિન્ને થેવે પક્કમનં, ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છા ન એકચ્ચસ્સ પત્તદાનં, ન એકચ્ચસ્સ પત્તપટિગ્ગહણં, ન એકચ્ચસ્સ ચીવરદાનં, ન એકચ્ચસ્સ ચીવરપટિગ્ગહણં, ન એકચ્ચસ્સ પરિક્ખારદાનં, ન એકચ્ચસ્સ પરિક્ખારપટિગ્ગહણં, ન એકચ્ચસ્સ કેસચ્છેદનં, ન એકચ્ચેન કેસાનં છેદાપનં, ન એકચ્ચસ્સ પરિકમ્મકરણં, ન એકચ્ચેન પરિકમ્મસ્સ કારાપનં, ન એકચ્ચસ્સ વેય્યાવચ્ચકરણં, ન એકચ્ચેન વેય્યાવચ્ચસ્સ ¶ કારાપનં, ન એકચ્ચસ્સ પચ્છાસમણેન ગમનં, ન એકચ્ચસ્સ પચ્છાસમણસ્સ આદાનં, ન એકચ્ચસ્સ પિણ્ડપાતસ્સ નીહરણં, ન એકચ્ચેન પિણ્ડપાતનીહરાપનં, ન ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છા ગામપ્પવેસનં, ન સુસાનગમનં, ન દિસાપક્કમનં, સચે ઉપજ્ઝાયો ગિલાનો હોતિ, યાવજીવં ઉપટ્ઠાનં, વુટ્ઠાનમસ્સ આગમનન્તિ તેસુ કાનિચિ વત્તાનિ સવિભત્તિકાનિ, કાનિચિ અવિભત્તિકાનિ, તેસુ અવિભત્તિકાનં વિભાગે વુચ્ચમાને યથાવુત્તગણનાય અતિરેકતરાનિ હોન્તિ, તં પન વિભાગં અનામસિત્વા પિણ્ડવસેન ગહેત્વા યથા અયં ગણના દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા.

૨૪૭૬. અકરોન્તસ્સાતિ એત્થ ‘‘વત્ત’’ન્તિ સેસો. અનાદરવસેનેવ વત્તં અકરોન્તસ્સ ભિક્ખુનો તેન વત્તભેદેન વત્તાકરણેન સબ્બત્થ સત્તતિંસાધિકસતપ્પભેદટ્ઠાને તત્તકંયેવ દુક્કટં પકાસિતન્તિ યોજના.

૨૪૭૭. એવં ઉપજ્ઝાયાચરિયવત્તાનિ સઙ્ખેપેન દસ્સેત્વા ઉપજ્ઝાયાચરિયેહિ સદ્ધિવિહારિકન્તેવાસીનં કાતબ્બવત્તાનિ દસ્સેતુમાહ ‘‘ઉપજ્ઝાયસ્સ વત્તાની’’તિઆદિ. ઉપજ્ઝાયસ્સ વત્તાનીતિ ઉપજ્ઝાયેન સદ્ધિવિહારિકસ્સ યુત્તપત્તકાલે કત્તબ્બત્તા ઉપજ્ઝાયાયત્તવત્તાનીતિ ¶ અત્થો. તથા સદ્ધિવિહારિકેતિ યથા સદ્ધિવિહારિકેન ઉપજ્ઝાયસ્સ કાતબ્બાનિ, તથા ઉપજ્ઝાયેન સદ્ધિવિહારિકે કાતબ્બાનિ.

ઉપજ્ઝાયાચરિયવત્તેસુ ગામપ્પવેસે પચ્છાસમણેન હુત્વા નાતિદૂરનચ્ચાસન્નગમનં, ન અન્તરન્તરા કથાઓપાતનં, આપત્તિસામન્તા ભણમાનસ્સ નિવારણં, પત્તપરિયાપન્નપટિગ્ગહણન્તિ ચત્તારિ વત્તાનિ, ન એકચ્ચસ્સ પત્તદાનાદિઅનાપુચ્છાદિસાપક્કમનાવસાનાનિ વીસતિ પટિક્ખેપા ચેતિ એતાનિ ¶ ચતુવીસતિ વત્તાનિ ઠપેત્વા અવસેસાનિ તેરસાધિકસતવત્તાનિ સન્ધાયાહ ‘‘સતં તેરસ હોન્તેવા’’તિ, તેરસાધિકસતવત્તાનિ હોન્તીતિ અત્થો. આચરિયેન અન્તેવાસિકેપિ ચ કાતબ્બવત્તાનિ તથા તત્તકાનેવાતિ અત્થો.

સદ્ધિવિહારિકન્તેવાસિકવત્તકથાવણ્ણના.

૨૪૭૮. ઉપજ્ઝાયાચરિયેહિ સદ્ધિવિહારિકન્તેવાસિકાનં નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિપ્પકારં દસ્સેતુમાહ ‘‘પક્કન્તે વાપી’’તિઆદિ. પક્કન્તે વાપિ વિબ્ભન્તે વાપિ પક્ખસઙ્કન્તે વાપિ મતે વાપિ આણત્તિયા વાપિ એવં પઞ્ચધા ઉપજ્ઝાયા સદ્ધિવિહારિકેન ગહિતો નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ યોજના. પક્કન્તેતિ તદહુ અપચ્ચાગન્તુકામતાય દિસં ગતે. વિબ્ભન્તેતિ ગિહિભાવં પત્તે. પક્ખસઙ્કન્તકેતિ તિત્થિયાયતનં ગતે. મતેતિ કાલકતે. આણત્તિયાતિ નિસ્સયપણામનેન.

૨૪૭૯-૮૦. આચરિયમ્હાપિ અન્તેવાસિકેન ગહિતનિસ્સયસ્સ ભેદનં છધા છપ્પકારેન હોતીતિ યોજના. કથન્તિ આહ ‘‘પક્કન્તે ચા’’તિઆદિ. તં ઉપજ્ઝાયતો નિસ્સયભેદે વુત્તનયમેવ. વિસેસં પન સયમેવ વક્ખતિ ‘‘આણત્તિય’’ન્તિઆદિના. આણત્તિયન્તિ એત્થ વિસેસત્થજોતકો પન-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. ઉભિન્નમ્પિ ધુરનિક્ખેપનેપિ ચાતિ આચરિયસ્સ નિસ્સયપણામને પન ઉભિન્નં આચરિયન્તેવાસિકાનંયેવ અઞ્ઞમઞ્ઞનિરાલયભાવે સતિ નિસ્સયભેદો હોતિ, ન એકસ્સાતિ અત્થો. તમેવત્થં બ્યતિરેકતો દળ્હીકરોતિ ‘‘એકેકસ્સા’’તિઆદિના. એકેકસ્સ વા ઉભિન્નં વા આલયે સતિ ન ભિજ્જતીતિ યોજના. યથાહ –

‘‘આણત્તિયં ¶ ¶ પન સચેપિ આચરિયો મુઞ્ચિતુકામોવ હુત્વા નિસ્સયપણામનાય પણામેતિ, અન્તેવાસિકો ચ ‘કિઞ્ચાપિ મં આચરિયો પણામેતિ, અથ ખો હદયેન મુદુકો’તિ સાલયોવ હોતિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિયેવ. સચેપિ આચરિયો સાલયો, અન્તેવાસિકો નિરાલયો ‘ન દાનિ ઇમં નિસ્સાય વસિસ્સામી’તિ ધુરં નિક્ખિપતિ, એવમ્પિ ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. ઉભિન્નં સાલયભાવે પન ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિયેવ. ઉભિન્નં ધુરનિક્ખેપેન પટિપ્પસ્સમ્ભતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૩).

અયં પન વિસેસો આચરિયાણત્તિયા નિસ્સયભેદેયેવ દસ્સિતો, ન ઉપજ્ઝાયાણત્તિયા. સારત્થદીપનિયં પન ‘‘સચેપિ આચરિયો મુઞ્ચિતુકામોવ હુત્વા નિસ્સયપણામનાય પણામેતીતિઆદિ સબ્બં ઉપજ્ઝાયસ્સ આણત્તિયમ્પિ વેદિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં.

૨૪૮૧. એવં પઞ્ચ સાધારણઙ્ગાનિ દસ્સેત્વા અસાધારણઙ્ગં દસ્સેતુમાહ ‘‘ઉપજ્ઝાયસમોધાન-ગતસ્સાપિ ચ ભિજ્જતી’’તિ. તત્થ સમોધાનગમનં સરૂપતો, પભેદતો ચ દસ્સેતુમાહ ‘‘દસ્સનં સવનઞ્ચાતિ, સમોધાનં દ્વિધા મત’’ન્તિ. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન સમન્તપાસાદિકાયં (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૩) ગહેતબ્બો. ગન્થવિત્થારભીરૂનં અનુગ્ગહાય પન ઇધ ન વિત્થારિતો.

૨૪૮૨-૩. સભાગે દાયકે અસન્તે અદ્ધિકસ્સ ચ ગિલાનસ્સ ચ ‘‘ગિલાનેન મં ઉપટ્ઠહા’’તિ યાચિતસ્સ ગિલાનુપટ્ઠાકસ્સ ચ નિસ્સયં વિના વસિતું દોસો નત્થીતિ યોજના ¶ . ‘‘ગિલાનુપટ્ઠાકસ્સા’’તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન રસ્સત્તં. ઇમિના સભાગે નિસ્સયદાયકે સન્તે એકદિવસમ્પિ પરિહારો ન લબ્ભતીતિ દીપેતિ. અત્તનો વને ફાસુવિહારતં જાનતાતિ અત્તનો સમથવિપસ્સનાપટિલાભસ્સ વને ફાસુવિહારં જાનન્તેનપિ. ‘‘સભાગે દાયકે અસન્તે’’તિ પદચ્છેદો. સબ્બમેતં વિધાનં અન્તોવસ્સતો અઞ્ઞસ્મિં કાલે વેદિતબ્બં. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન સમન્તપાસાદિકાય ગહેતબ્બો.

નિસ્સયપટિપ્પસ્સમ્ભનકથાવણ્ણના.

૨૪૮૪. કુટ્ઠમસ્સ ¶ અત્થીતિ કુટ્ઠી, તં. ‘‘ગણ્ડિ’’ન્તિઆદીસુપિ એસેવ નયો. રત્તસેતાદિભેદેન યેન કેનચિ કુટ્ઠેન વેવણ્ણિયં પત્તસરીરન્તિ અત્થો. યથાહ –

‘‘રત્તકુટ્ઠં વા હોતુ કાળકુટ્ઠં વા, યં કિઞ્ચિ કિટિભદદ્દુકચ્છુઆદિપ્પભેદમ્પિ સબ્બં કુટ્ઠમેવાતિ વુત્તં. તઞ્ચે નખપિટ્ઠિપ્પમાણમ્પિ વડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં હોતિ, ન પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન નિવાસનપારુપનેહિ પકતિપટિચ્છન્નટ્ઠાને નખપિટ્ઠિપ્પમાણં અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં હોતિ, વટ્ટતિ. મુખે, પન હત્થપાદપિટ્ઠેસુ વા સચેપિ અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં નખપિટ્ઠિતો ખુદ્દકપમાણમ્પિ ન વટ્ટતિયેવાતિ કુરુન્દિયં વુત્તં. તં તિકિચ્છાપેત્વા પબ્બાજેન્તેનાપિ પકતિવણ્ણે જાતેયેવ પબ્બાજેતબ્બો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૮).

નખપિટ્ઠિપ્પમાણન્તિ એત્થ ‘‘કનિટ્ઠઙ્ગુલિનખપિટ્ઠિ અધિપ્પેતા’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં.

ગણ્ડિન્તિ ¶ મેદગણ્ડાદિગણ્ડભેદવન્તં. યથાહ ‘‘મેદગણ્ડો વા હોતુ અઞ્ઞો વા, યો કોચિ કોલટ્ઠિમત્તકોપિ ચે વડ્ઢનકપક્ખે ઠિતો ગણ્ડો હોતિ, ન પબ્બાજેતબ્બો’’તિઆદિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૮). કોલટ્ઠીતિ બદરટ્ઠિ. કિલાસિન્તિ કિલાસવન્તં. યથાહ – ‘‘કિલાસોતિ નભિજ્જનકં નપગ્ઘરણકં પદુમપુણ્ડરીકપત્તવણ્ણં કુટ્ઠં, યેન ગુન્નં વિય સબલં સરીરં હોતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૮). ચ-સદ્દો સબ્બેહિ ઉપયોગવન્તેહિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બો. સોસિન્તિ ખયરોગવન્તં. યથાહ – ‘‘સોસોતિ સોસબ્યાધિ. તસ્મિં સતિ ન પબ્બાજેતબ્બો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૮). અપમારિકન્તિ અપમારવન્તં. યથાહ – ‘‘અપમારોતિ પિત્તુમ્મારો વા યક્ખુમ્મારો વા. તત્થ પુબ્બવેરિકેન અમનુસ્સેન ગહિતો દુત્તિકિચ્છો હોતિ, અપ્પમત્તકેપિ પન અપમારે સતિ ન પબ્બાજેતબ્બો’’તિ.

રાજભટન્તિ રઞ્ઞો ભત્તવેતનભટં વા ઠાનન્તરં પત્તં વા અપ્પત્તં વા રાજપુરિસં. યથાહ – ‘‘અમચ્ચો વા હોતુ મહામત્તો વા સેવકો વા કિઞ્ચિ ઠાનન્તરં પત્તો વા અપ્પત્તો વા, યો કોચિ રઞ્ઞો ભત્તવેતનભટો. સબ્બો ‘રાજભટો’તિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતી’’તિ. ચોરન્તિ મનુસ્સેહિ અપ્પમાદનં ગામઘાતપન્થઘાતાદિકમ્મેન પાકટં ચોરઞ્ચ. લિખિતકન્તિ યં કઞ્ચિ ચોરિકં વા અઞ્ઞં વા ગરું રાજાપરાધં કત્વા પલાતં, રાજા ચ નં પણ્ણે વા પોત્થકે વા ‘‘ઇત્થન્નામો ¶ યત્થ દિસ્સતિ, તત્થ ગહેત્વા મારેતબ્બો’’તિ વા ‘‘હત્થપાદાદીનિસ્સ છિન્દિતબ્બાની’’તિ વા ‘‘એત્તકં નામ દણ્ડં હરાપેતબ્બો’’તિ વા લિખાપેતિ, એવરૂપં લિખિતકં.

‘‘કારભેદક’’ન્તિ ગાથાબન્ધવસેન રસ્સો કતો. કારભેદકન્તિ દાતબ્બકરસ્સ વા કતચોરકમ્મસ્સ વા કારણા ¶ કારાઘરે પક્ખિત્તો વા નિગળબન્ધનાદીહિ બદ્ધો વા, તતો સો મુચ્ચિત્વા પલાયતિ, એવરૂપં કારાભેદકઞ્ચ. યથાહ – ‘‘કારા વુચ્ચતિ બન્ધનાગારં, ઇધ પન અન્દુબન્ધનં વા હોતુ સઙ્ખલિકબન્ધનં વા રજ્જુબન્ધનં વા ગામબન્ધનં વા નિગમબન્ધનં વા નગરબન્ધનં વા પુરિસગુત્તિ વા જનપદબન્ધનં વા દીપબન્ધનં વા, યો એતેસુ યં કિઞ્ચિ બન્ધનં છિન્દિત્વા ભિન્દિત્વા મુઞ્ચિત્વા વિવરિત્વા વા પસ્સમાનાનં વા અપસ્સમાનાનં વા પલાયતિ, સો ‘કારાભેદકો’તિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૯૨).

૨૪૮૫. કસાહતન્તિ ઇણં ગહેત્વા દાતું અસમત્થત્તા ‘‘અયમેવ તે દણ્ડો હોતૂ’’તિ કસાદિના દિન્નપ્પહારં અવૂપસન્તવણં. યથાહ –

‘‘યો વચનપેસનાદીનિ અકરોન્તો હઞ્ઞતિ, ન સો કતદણ્ડકમ્મો. યો પન કેણિયા વા અઞ્ઞથા વા કિઞ્ચિ ગહેત્વા ખાદિત્વા પુન દાતું અસક્કોન્તો ‘અયમેવ તે દણ્ડો હોતૂ’તિ કસાહિ હઞ્ઞતિ, અયં કસાહતો કતદણ્ડકમ્મો. યો ચ કસાહિ વા હતો હોતુ અદ્ધદણ્ડકાદીનં વા અઞ્ઞતરેન, યાવ અલ્લવણો હોતિ, તાવ ન પબ્બાજેતબ્બો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૯૪).

લક્ખણાહતન્તિ એકંસં કત્વા પારુતેન ઉત્તરાસઙ્ગેન અપ્પટિચ્છાદનીયટ્ઠાને તત્તેન લોહેન આહતં અસચ્છવિભૂતલક્ખણેન સમન્નાગતં. યથાહ –

‘‘યસ્સ પન નલાટે વા ઉરાદીસુ વા તત્તેન લોહેન લક્ખણં આહતં હોતિ, સો સચે ભુજિસ્સો, યાવ અલ્લવણો હોતિ, તાવ ન પબ્બાજેતબ્બો. સચેપિસ્સ વણા રુળ્હા હોન્તિ છવિયા ¶ સમપરિચ્છેદા, લક્ખણં પન પઞ્ઞાયતિ, તિમણ્ડલં નિવત્થસ્સ ઉત્તરાસઙ્ગે ¶ કતે પટિચ્છન્નોકાસે ચે હોતિ, પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. અપ્પટિચ્છન્નોકાસે ચે, ન વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૯૫).

ઇણાયિકઞ્ચાતિ માતાપિતુપિતામહાદીહિ વા અત્તના વા ગહિતઇણં. યથાહ –

‘‘ઇણાયિકો નામ યસ્સ પિતિપિતામહેહિ વા ઇણં ગહિતં હોતિ, સયં વા ઇણં ગહિતં હોતિ, યં વા આઠપેત્વા માતાપિતૂહિ કિઞ્ચિ ગહિતં હોતિ, સો તં ઇણં પરેસં ધારેતીતિ ઇણાયિકો. યં પન અઞ્ઞે ઞાતકા આઠપેત્વા કિઞ્ચિ ગણ્હન્તિ, સો ન ઇણાયિકો. ન હિ તે તં આઠપેતું ઇસ્સરા. તસ્મા તં પબ્બાજેતું વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૯૬).

દાસન્તિ અન્તોજાતો, ધનક્કીતો, કરમરાનીતો, સયં વા દાસબ્યં ઉપગતોતિ ચતુન્નં દાસાનં અઞ્ઞતરં. દાસવિનિચ્છયો પનેત્થ સમન્તપાસાદિકાય (મહાવ. અટ્ઠ. ૯૭) વિત્થારતો ગહેતબ્બો. પબ્બાજેન્તસ્સ દુક્કટન્તિ ‘‘કુટ્ઠિ’’ન્તિઆદીહિ ઉપયોગવન્તપદેહિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બં.

૨૪૮૬. હત્થચ્છિન્નન્તિ હત્થતલે વા મણિબન્ધે વા કપ્પરે વા યત્થ કત્થચિ છિન્નહત્થં. અટ્ઠચ્છિન્નન્તિ યથા નખં ન પઞ્ઞાયતિ, એવં ચતૂસુ અઙ્ગુટ્ઠકેસુ અઞ્ઞતરં વા સબ્બે વા યસ્સ છિન્ના હોન્તિ, એવરૂપં. પાદચ્છિન્નન્તિ યસ્સ અગ્ગપાદેસુ વા ગોપ્ફકેસુ વા જઙ્ઘાય વા યત્થ કત્થચિ એકો વા દ્વે વા પાદા છિન્ના હોન્તિ. હત્થપાદછિન્નસ્સાપિ પાળિયં (મહાવ. ૧૧૯) આગતત્તા સોપિ ઇધ વત્તબ્બો, યથાવુત્તનયેનેવ તસ્સ દુક્કટવત્થુતા પઞ્ઞાયતીતિ ન વુત્તોતિ દટ્ઠબ્બં.

કણ્ણનાસઙ્ગુલિચ્છિન્નન્તિ ¶ એત્થ ‘‘કણ્ણચ્છિન્નં નાસચ્છિન્નં કણ્ણનાસચ્છિન્નં અઙ્ગુલિચ્છિન્ન’’ન્તિ યોજના. કણ્ણચ્છિન્નન્તિ યસ્સ કણ્ણમૂલે વા કણ્ણસક્ખલિકાય વા એકો વા દ્વે વા કણ્ણા છિન્ના હોન્તિ. યસ્સ પન કણ્ણાવટ્ટે છિન્ના હોન્તિ, સક્કા ચ હોન્તિ સઙ્ઘાટેતું, સો કણ્ણં સઙ્ઘાટેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. નાસચ્છિન્નન્તિ યસ્સ અજપદકે વા અગ્ગે વા એકપુટે વા યત્થ કત્થચિ નાસા છિન્ના હોતિ. યસ્સ પન નાસિકા સક્કા હોતિ સન્ધેતું, સો ¶ તં ફાસુકં કત્વા પબ્બાજેતબ્બો. કણ્ણનાસચ્છિન્નન્તિ તદુભયચ્છિન્નં. અઙ્ગુલિચ્છિન્નન્તિ યસ્સ નખસેસં અદસ્સેત્વા એકા વા બહૂ વા અઙ્ગુલિયો છિન્ના હોન્તિ. યસ્સ પન સુત્તતન્તુમત્તમ્પિ નખસેસં પઞ્ઞાયતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. કણ્ડરચ્છિન્નમેવ ચાતિ યસ્સ કણ્ડરનામકા મહાન્હારૂ પુરતો વા પચ્છતો વા છિન્ના હોન્તિ, યેસુ એકસ્સાપિ છિન્નત્તા અગ્ગપાદેન વા ચઙ્કમતિ, મૂલેન વા ચઙ્કમતિ, ન વા પાદં પતિટ્ઠાપેતું સક્કોતિ.

૨૪૮૭. કાણન્તિ પસન્નન્ધો વા હોતુ પુપ્ફાદીહિ વા ઉપહતપસાદો, યો દ્વીહિ વા એકેન વા અક્ખિના ન પસ્સતિ, તં કાણં. કુણિન્તિ હત્થકુણી વા પાદકુણી વા અઙ્ગુલિકુણી વા, યસ્સ એતેસુ હત્થાદીસુ યં કિઞ્ચિ વઙ્કં પઞ્ઞાયતિ, સો કુણી. ખુજ્જઞ્ચાતિ યો ઉરસ્સ વા પિટ્ઠિયા વા પસ્સસ્સ વા નિક્ખન્તત્તા ખુજ્જસરીરો, તં ખુજ્જં. યસ્સ પન કિઞ્ચિ કિઞ્ચિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં ઈસકં વઙ્કં, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. મહાપુરિસો એવ હિ બ્રહ્મુજુગત્તો, અવસેસો સત્તો અખુજ્જો નામ નત્થિ.

વામનન્તિ યો જઙ્ઘવામનો વા કટિવામનો વા ઉભયવામનો વા, તં. તત્થ જઙ્ઘવામનસ્સ કટિતો પટ્ઠાય હેટ્ઠિમકાયો ¶ રસ્સો હોતિ, ઉપરિમકાયો પરિપુણ્ણો. કટિવામનસ્સ કટિતો પટ્ઠાય ઉપરિમકાયો રસ્સો હોતિ, હેટ્ઠિમકાયો પરિપુણ્ણો હોતિ. ઉભયવામનસ્સ ઉભોપિ કાયા રસ્સા હોન્તિ. યેસં કાયરસ્સત્તા ભૂતાનં વિય પરિવટુમો મહાકુચ્છિઘટસદિસો અત્તભાવો હોતિ. તં તિવિધમ્પિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ.

ફણહત્થકન્તિ યસ્સ વગ્ગુલિપક્ખકા વિય અઙ્ગુલિયો સમ્બદ્ધા હોન્તિ, તં. એતં પબ્બાજેતુકામેન અઙ્ગુલન્તરિકાયો ફાલેત્વા સબ્બં અન્તરચમ્મં અપનેત્વા ફાસુકં કત્વા પબ્બાજેતબ્બો. યસ્સાપિ છ અઙ્ગુલિયો હોન્તિ, તં પબ્બાજેતુકામેન અધિકં અઙ્ગુલિં છિન્દિત્વા ફાસુકં કત્વા પબ્બાજેતબ્બો.

ખઞ્જન્તિ યો નતજાણુકો વા ભિન્નજઙ્ઘો વા મજ્ઝે સંકુટિતપાદત્તા કુણ્ડપાદકો વા પિટ્ઠિપાદમજ્ઝેન ચઙ્કમન્તો અગ્ગે સંકુટિતપાદત્તા કુણ્ડપાદકો વા પિટ્ઠિપાદગ્ગેન ચઙ્કમન્તો અગ્ગપાદેનેવ ચઙ્કમનખઞ્જો વા પણ્હિકાય ચઙ્કમનખઞ્જો વા પાદસ્સ બાહિરન્તેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા પાદસ્સ અબ્ભન્તરન્તેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા ગોપ્ફકાનં ઉપરિ ભગ્ગત્તા સકલેન ¶ પિટ્ઠિપાદેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા, તં પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ. એત્થ નતજાણુકોતિ અન્તોપવિટ્ઠઆનતપાદો. પક્ખહતન્તિ યસ્સ એકો હત્થો વા પાદો વા અડ્ઢસરીરં વા સુખં ન વહતિ.

સીપદિન્તિ ભારપાદં. યસ્સ પાદો થૂલો હોતિ સઞ્જાતપીળકો ખરો, સો ન પબ્બાજેતબ્બો. યસ્સ પન ન તાવ ખરભાવં ગણ્હાતિ, સક્કા હોતિ ઉપનાહં બન્ધિત્વા ઉદકઆવાટે પવેસેત્વા ઉદકવાલિકાય પૂરેત્વા ¶ યથા સિરા પઞ્ઞાયન્તિ, જઙ્ઘા ચ તેલનાળિકા વિય હોન્તિ, એવં મિલાપેતું સક્કા, તસ્સ પાદં ઈદિસં કત્વા તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે પુન વડ્ઢતિ, ઉપસમ્પાદેન્તેનાપિ તથા કત્વાવ ઉપસમ્પાદેતબ્બો. પાપરોગિનન્તિ યો અરિસભગન્દરપિત્તસેમ્હકાસસોસાદીસુ યેન કેનચિ રોગેન નિચ્ચાતુરો અતેકિચ્છરોગો જેગુચ્છો અમનાપો, તં.

૨૪૮૮. જરાય દુબ્બલન્તિ યો જિણ્ણભાવેન દુબ્બલો અત્તનો ચીવરરજનાદિકમ્મમ્પિ કાતું અસમત્થો, તં. યો પન મહલ્લકોપિ બલવા હોતિ અત્તાનં પટિજગ્ગિતું સક્કોતિ, સો પબ્બાજેતબ્બો. અન્ધન્તિ જચ્ચન્ધં. પધિરઞ્ચેવાતિ યો સબ્બેન સબ્બં ન સુણાતિ, તં. યો પન મહાસદ્દં સુણાતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. મમ્મનન્તિ યસ્સ વચીભેદો વત્તતિ, સરણગમનં પરિપુણ્ણં ભાસિતું ન સક્કોતિ, તાદિસં મમ્મનમ્પિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ. યો પન સરણગમનમત્તં પરિપુણ્ણં ભાસિતું સક્કોતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. અથ વા મમ્મનન્તિ ખલિતવચનં, યો એકમેવ અક્ખરં ચતુપઞ્ચક્ખત્તું વદતિ, તસ્સેતમધિવચનં. પીઠસપ્પિન્તિ છિન્નિરિયાપથં. મૂગન્તિ યસ્સ વચીભેદો નપ્પવત્તતિ.

૨૪૮૯. અત્તનો વિરૂપભાવેન પરિસં દૂસેન્તેન પરિસદૂસકે (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૯) દસ્સેતુમાહ ‘‘અતિદીઘો’’તિઆદિ. અતિદીઘોતિ અઞ્ઞેસં સીસપ્પમાણનાભિપ્પદેસો. અતિરસ્સોતિ વુત્તપ્પકારો ઉભયવામનો વિય અતિરસ્સો. અતિકાળો વાતિ ઝાપિતખેત્તે ખાણુકો વિય અતિકાળવણ્ણો. મટ્ઠતમ્બલોહનિદસ્સનો અચ્ચોદાતોપિ વાતિ સમ્બન્ધો, દધિતક્કાદીહિ મજ્જિતમટ્ઠતમ્બલોહવણ્ણો અતીવ ઓદાતસરીરોતિ અત્થો.

૨૪૯૦. અતિથૂલો ¶ વાતિ ભારિયમંસો મહોદરો મહાભૂતસદિસો. અતિકિસોતિ મન્દમંસલોહિતો ¶ અટ્ઠિસિરાચમ્મસરીરો વિય. અતિમહાસીસો વાતિ યોજના. અતિમહાસીસો વાતિ પચ્છિં સીસે કત્વા ઠિતો વિય. ‘‘અતિખુદ્દકસીસેન અસહિતેના’’તિ પદચ્છેદો. અસહિતેનાતિ સરીરસ્સ અનનુરૂપેન. ‘‘અતિખુદ્દકસીસેના’’તિ એતસ્સ વિસેસનં. અસહિતેન અતિખુદ્દકસીસેન સમન્નાગતોતિ યોજના. યથાહ – ‘‘અતિખુદ્દકસીસો વા સરીરસ્સ અનનુરૂપેન અતિખુદ્દકેન સીસેન સમન્નાગતો’’તિ.

૨૪૯૧. કુટકુટકસીસોતિ તાલફલપિણ્ડિસદિસેન સીસેન સમન્નાગતો. સિખરસીસકોતિ ઉદ્ધં અનુપુબ્બતનુકેન સીસેન સમન્નાગતો, મત્થકતો સંકુટિકો મૂલતો વિત્થતો હુત્વા ઠિતપબ્બતસિખરસદિસસીસોતિ અત્થો. વેળુનાળિસમાનેનાતિ મહાવેળુપબ્બસદિસેન. સીસેનાતિ દીઘસીસેન. યથાહ – ‘‘નાળિસીસો વા મહાવેળુપબ્બસદિસેન સીસેન સમન્નાગતો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૯).

૨૪૯૨. કપ્પસીસોપીતિ મજ્ઝે દિસ્સમાનઆવાટેન હત્થિકુમ્ભસદિસેન દ્વિધાભૂતસીસેન સમન્નાગતો. પબ્ભારસીસો વાતિ ચતૂસુ પસ્સેસુ યેન કેનચિ પસ્સેન ઓણતેન સીસેન સમન્નાગતો. વણસીસકોતિ વણેહિ સમન્નાગતસીસો. કણ્ણિકકેસો વાતિ પાણકેહિ ખાયિતકેદારે સસ્સસદિસેહિ તહિં તહિં ઉટ્ઠિતેહિ કેસેહિ સમન્નાગતો. થૂલકેસોપિ વાતિ તાલહીરસદિસેહિ કેસેહિ સમન્નાગતો.

૨૪૯૩. પૂતિસીસોતિ ¶ દુગ્ગન્ધસીસો. નિલ્લોમસીસો વાતિ લોમરહિતસીસો. જાતિપણ્ડરકેસકોતિ જાતિફલિતેહિ પણ્ડરકેસો વા. જાતિયા તમ્બકેસો વાતિ આદિત્તેહિ વિય તમ્બવણ્ણેહિ કેસેહિ સમન્નાગતો. આવટ્ટસીસકોતિ ગુન્નં સરીરે આવટ્ટસદિસેહિ ઉદ્ધગ્ગેહિ કેસાવટ્ટેહિ સમન્નાગતો.

૨૪૯૪. સીસલોમેકબદ્ધેહિ ભમુકેહિ યુતોપીતિ સીસલોમેહિ સદ્ધિં એકાબદ્ધલોમેહિ ભમુકેહિ સમન્નાગતો. સમ્બદ્ધભમુકો વાતિ એકાબદ્ધઉભયભમુકો, મજ્ઝે સઞ્જાતલોમેહિ ભમુકેહિ સમન્નાગતોતિ અત્થો. નિલ્લોમભમુકોપિ વાતિ ભમુલોમરહિતો. નિલ્લોમભમુકોપિ વાતિ પિ-સદ્દેન અવુત્તસમુચ્ચયત્થેન મક્કટભમુકો સઙ્ગહિતો.

૨૪૯૫. મહન્તખુદ્દનેત્તો ¶ વાતિ એત્થ નેત્ત-સદ્દો મહન્તખુદ્દ-સદ્દેહિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બો, મહન્તનેત્તો વા ખુદ્દકનેત્તો વાતિ અત્થો. મહન્તનેત્તો વાતિ અતિમહન્તેહિ નેત્તેહિ સમન્નાગતો. ખુદ્દકનેત્તો વાતિ મહિંસચમ્મે વાસિકોણેન પહરિત્વા કતછિદ્દસદિસેહિ અતિખુદ્દકક્ખીહિ સમન્નાગતો. વિસમલોચનોતિ એકેન મહન્તેન, એકેન ખુદ્દકેન અક્ખિના સમન્નાગતો. કેકરો વાપીતિ તિરિયં પસ્સન્તો. એત્થ અપિ-સદ્દેન નિક્ખન્તક્ખિં સમ્પિણ્ડેતિ, યસ્સ કક્કટકસ્સેવ અક્ખિતારકા નિક્ખન્તા હોન્તિ. ગમ્ભીરનેત્તોતિ યસ્સ ગમ્ભીરે ઉદપાને ઉદકતારકા વિય અક્ખિતારકા પઞ્ઞાયન્તિ. એત્થ ચ ઉદકતારકા નામ ઉદકપુબ્બુળં. અક્ખિતારકાતિ અક્ખિગેણ્ડકા. વિસમચક્કલોતિ એકેન ઉદ્ધં, એકેન અધોતિ એવં વિસમજાતેહિ અક્ખિચક્કેહિ સમન્નાગતો.

૨૪૯૬. જતુકણ્ણો ¶ વાતિ અતિખુદ્દિકાહિ કણ્ણસક્ખલીહિ સમન્નાગતો. મૂસિકકણ્ણો વાતિ મૂસિકાનં કણ્ણસદિસેહિ કણ્ણેહિ સમન્નાગતો. હત્થિકણ્ણોપિ વાતિ અનનુરૂપાહિ મહન્તાહિ હત્થિકણ્ણસદિસાહિ કણ્ણસક્ખલીહિ સમન્નાગતો. છિદ્દમત્તકકણ્ણો વાતિ યસ્સ વિના કણ્ણસક્ખલીહિ કણ્ણચ્છિદ્દમેવ હોતિ. અવિદ્ધકણ્ણકોતિ કણ્ણબન્ધત્થાય અવિદ્ધેન કણ્ણેન સમન્નાગતો.

૨૪૯૭. ટઙ્કિતકણ્ણો વાતિ ગોભત્તનાળિકાય અગ્ગસદિસેહિ કણ્ણેહિ સમન્નાગતો, ગોહનુકોટિસણ્ઠાનેહિ કણ્ણેહિ સમન્નાગતોતિ અત્થો. પૂતિકણ્ણોપિ વાતિ સદા પગ્ઘરિતપુબ્બેન કણ્ણેન સમન્નાગતો. પૂતિકણ્ણોપીતિ અપિ-સદ્દેન કણ્ણભગન્દરિકો ગહિતો. કણ્ણભગન્દરિકોતિ નિચ્ચપૂતિના કણ્ણેન સમન્નાગતો. અવિદ્ધકણ્ણો પરિસદૂસકો વુત્તો, કથં યોનકજાતીનં પબ્બજ્જાતિ આહ ‘‘યોનકાદિપ્પભેદોપિ, નાયં પરિસદૂસકો’’તિ, કણ્ણાવેધનં યોનકાનં સભાવો, અયં યોનકાદિપ્પભેદો પરિસદૂસકો ન હોતીતિ વુત્તં હોતિ.

૨૪૯૮. અતિપિઙ્ગલનેત્તોતિ ¶ અતિસયેન પિઙ્ગલેહિ નેત્તેહિ સમન્નાગતો. મધુપિઙ્ગલં પન પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. નિપ્પખુમક્ખિ વાતિ અક્ખિદલરોમેહિ વિરહિતઅક્ખિકો. પખુમ-સદ્દો હિ લોકે અક્ખિદલરોમેસુ નિરુળ્હો. અસ્સુપગ્ઘરનેત્તો વાતિ પગ્ઘરણસ્સૂહિ નેત્તેહિ સમન્નાગતો. પક્કપુપ્ફિતલોચનોતિ પક્કલોચનો પુપ્ફિતલોચનોતિ યોજના. પરિપક્કનેત્તો સઞ્જાતપુપ્ફનેત્તોતિ અત્થો.

૨૪૯૯. મહાનાસોતિ સરીરસ્સ અનનુરૂપાય મહતિયા નાસાય સમન્નાગતો. અતિખુદ્દકનાસિકોતિ તથા ¶ અતિખુદ્દિકાય નાસાય સમન્નાગતો. ચિપિટનાસો વાતિ ચિપિટાય અન્તો પવિટ્ઠાય વિય અલ્લિનાસાય સમન્નાગતો. ચિપિટનાસો વાતિ અવુત્તવિકપ્પત્થેન વા-સદ્દેન દીઘનાસિકો સઙ્ગય્હતિ. સો ચ સુકતુણ્ડસદિસાય જિવ્હાય લેહિતું સક્કુણેય્યાય નાસિકાય સમન્નાગતો. કુટિલનાસિકોતિ મુખમજ્ઝે અપ્પતિટ્ઠહિત્વા એકપસ્સે ઠિતનાસિકો.

૨૫૦૦. નિચ્ચવિસ્સવનાસો વાતિ નિચ્ચપગ્ઘરિતસિઙ્ઘાણિકનાસો વા. મહામુખોતિ યસ્સ પટઙ્ગમણ્ડુકસ્સેવ મુખનિમિત્તંયેવ મહન્તં હોતિ, મુખં પન લાબુસદિસં અતિખુદ્દકં. પટઙ્ગમણ્ડુકો નામ મહામુખમણ્ડુકો. વઙ્કભિન્નમુખો વાપીતિ એત્થ ‘‘વઙ્કમુખો વા ભિન્નમુખો વાપી’’તિ યોજના. વઙ્કમુખોતિ ભમુકસ્સ, નલાતસ્સ વા એકપસ્સે નિન્નતાય વઙ્કમુખો. ભિન્નમુખો વાતિ મક્કટસ્સેવ ભિન્નમુખો. મહાઓટ્ઠોપિ વાતિ ઉક્ખલિમુખવટ્ટિસદિસેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો.

૨૫૦૧. તનુકઓટ્ઠો વાતિ ભેરિચમ્મસદિસેહિ દન્તે પિદહિતું અસમત્થેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો. ભેરિચમ્મસદિસેહીતિ ભેરિમુખચમ્મસદિસેહિ. તનુકઓટ્ઠો વાતિ એત્થ વા-સદ્દેન મહાધરોટ્ઠો વા તનુકઉત્તરોટ્ઠો વા તનુકઅધરોટ્ઠો વાતિ તયો વિકપ્પા સઙ્ગહિતા. વિપુલુત્તરઓટ્ઠકોતિ મહાઉત્તરોટ્ઠો. ઓટ્ઠછિન્નોતિ યસ્સ એકો વા દ્વે વા ઓટ્ઠા છિન્ના હોન્તિ. ઉપ્પક્કમુખોતિ પક્કમુખો. એળમુખોપિ વાતિ નિચ્ચપગ્ઘરણમુખો.

૨૫૦૨-૩. સઙ્ખતુણ્ડોપીતિ બહિ સેતેહિ અન્તો અતિરત્તેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો. દુગ્ગન્ધમુખોતિ દુગ્ગન્ધકુણપમુખો. મહાદન્તોપીતિ અટ્ઠકદન્તસદિસેહિ સમન્નાગતો ¶ . અચ્ચન્તન્તિ અતિસયેન. ‘‘હેટ્ઠા ઉપરિતો વાપિ, બહિ નિક્ખન્તદન્તકો’’તિ ઇદં ‘‘અસુરદન્તકો’’તિ એતસ્સ અત્થપદં. અસુરોતિ દાનવો. ‘‘સિપ્પિદન્તો વા ઓટ્ઠદન્તો વા’’તિ ગણ્ઠિપદે લિખિતો. યસ્સ પન સક્કા હોન્તિ ઓટ્ઠેહિ પિદહિતું, કથેન્તસ્સેવ પઞ્ઞાયતિ, નો અકથેન્તસ્સ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. અદન્તોતિ દન્તરહિતો. પૂતિદન્તોતિ પૂતિભૂતેહિ દન્તેહિ સમન્નાગતો.

૨૫૦૪. ‘‘અતિખુદ્દકદન્તકો’’તિ ઇમસ્સ ‘‘યસ્સા’’તિઆદિ અપવાદો. યસ્સ દન્તન્તરે કાળકદન્તસન્નિભો ¶ કલન્દકદન્તસદિસો દન્તો સુખુમોવ ઠિતો ચે, તં તુ પબ્બાજેતું વટ્ટતીતિ યોજના. પબ્બાજેતુમ્પીતિ એત્થ પિ-સદ્દો તુ-સદ્દત્થો.

૨૫૦૫. યો પોસોતિ સમ્બન્ધો. મહાહનુકોતિ ગોહનુસદિસેન હનુના સમન્નાગતો. ‘‘રસ્સેન હનુના યુતો’’તિ ઇદં ‘‘ચિપિટહનુકો વા’’તિ ઇમસ્સ અત્થપદં. યથાહ – ‘‘ચિપિટહનુકો વા અન્તોપવિટ્ઠેન વિય અતિરસ્સેન હનુકેન સમન્નાગતો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૯). ચિપિટહનુકો વાપીતિ એત્થ પિ-સદ્દેન ‘‘ભિન્નહનુકો વા વઙ્કહનુકો વા’’તિ વિકપ્પદ્વયં સઙ્ગણ્હાતિ.

૨૫૦૬. નિમ્મસ્સુદાઠિકો વાપીતિ ભિક્ખુનિસદિસમુખો. અતિદીઘગલોપિ વાતિ બકગલસદિસેન ગલેન સમન્નાગતો. અતિરસ્સગલોપિ વાતિ અન્તોપવિટ્ઠેન વિય ગલેન સમન્નાગતો. ભિન્નગલો વા ગણ્ડગલોપિ વાતિ યોજના, ભિન્નગલટ્ઠિકો વા ગણ્ડેન સમન્નાગતગલોપિ વાતિ અત્થો.

૨૫૦૭. ભટ્ઠંસકૂટો ¶ વાતિ માતુગામસ્સ વિય ભટ્ઠેન અંસકૂટેન સમન્નાગતો. ભિન્નપિટ્ઠિ વા ભિન્નઉરોપિ વાતિ યોજના, સુદીઘહત્થો વા સુરસ્સહત્થો વાતિ યોજના, અતિદીઘહત્થો વા અતિરસ્સહત્થો વાતિ અત્થો. વા-સદ્દેન અહત્થએકહત્થાનં ગહણં. કચ્છુસમાયુતો વા કણ્ડુસમાયુતો વાતિ યોજના. વા-સદ્દેન ‘‘દદ્દુગત્તો વા ગોધાગત્તો વા’’તિ ઇમે દ્વે સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થ ગોધાગત્તો વાતિ યસ્સ ગોધાય વિય ગત્તતો ચુણ્ણાનિ પતન્તિ.

૨૫૦૮. મહાનિસદમંસોતિ ઇમસ્સ અત્થપદં ‘‘ઉદ્ધનગ્ગુપમાયુતો’’તિ. યથાહ – ‘‘મહાઆનિસદો વા ઉદ્ધનકૂટસદિસેહિ આનિસદમંસેહિ અચ્ચુગ્ગતેહિ સમન્નાગતો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૯). મહાનિસદમંસો વાતિ એત્થ વા-સદ્દેન ભટ્ઠકટિકો સઙ્ગહિતો. વાતણ્ડિકોતિ અણ્ડકોસેસુ વુદ્ધિરોગેન સમન્નાગતો. મહાઊરૂતિ સરીરસ્સ અનનુરૂપેહિ મહન્તેહિ સત્તીહિ સમન્નાગતો. સઙ્ઘટ્ટનકજાણુકોતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં સઙ્ઘટ્ટેહિ જાણૂહિ સમન્નાગતો.

૨૫૦૯. ભિન્નજાણૂતિ યસ્સ એકો વા દ્વે વા જાણૂ ભિન્ના હોન્તિ. મહાજાણૂતિ મહન્તેન ¶ જાણુના સમન્નાગતો. દીઘજઙ્ઘોતિ યટ્ઠિસદિસજઙ્ઘો. વિકટો વાતિ તિરિયં ગમનપાદેહિ સમન્નાગતો, યસ્સ ચઙ્કમતો જાણુકા બહિ નિગ્ગચ્છન્તિ. પણ્હો વાતિ પચ્છતો પરિવત્તપાદેહિ સમન્નાગતો, યસ્સ ચઙ્કમતો જાણુકા અન્તો પવિસન્તિ. ‘‘પન્તો’’તિ ચ ‘‘સણ્હો’’તિ ચ એતસ્સેવ વેવચનાનિ. ઉબ્બદ્ધપિણ્ડિકોતિ હેટ્ઠા ઓરુળ્હાહિ વા ઉપરિ આરુળ્હાહિ વા મહતીહિ જઙ્ઘપિણ્ડિકાહિ સમન્નાગતો.

૨૫૧૦. યટ્ઠિજઙ્ઘોતિ ¶ યટ્ઠિસદિસાય જઙ્ઘાય સમન્નાગતો. મહાજઙ્ઘોતિ સરીરસ્સ અનનુરૂપાય મહતિયા જઙ્ઘાય સમન્નાગતો. મહાપાદોપિ વાતિ સરીરસ્સ અનનુરૂપેહિ મહન્તેહિ પાદેહિ સમન્નાગતો. અપિ-સદ્દેન થૂલજઙ્ઘપિણ્ડિકો સઙ્ગહિતો, ભત્તપુટસદિસાય થૂલાય જઙ્ઘપિણ્ડિયા સમન્નાગતોતિ અત્થો. પિટ્ઠિકપાદો વાતિ પાદવેમજ્ઝતો ઉટ્ઠિતજઙ્ઘો. મહાપણ્હિપિ વાતિ અનનુરૂપેહિ અતિમહન્તેહિ પણ્હીહિ સમન્નાગતો.

૨૫૧૧. વઙ્કપાદોતિ અન્તો વા બહિ વા પરિવત્તપાદવસેન દુવિધો વઙ્કપાદો. ગણ્ઠિકઙ્ગુલિકોતિ સિઙ્ગિવેરફણસદિસાહિ અઙ્ગુલીહિ સમન્નાગતો. ‘‘અન્ધનખો વાપી’’તિ એતસ્સ અત્થપદં ‘‘કાળપૂતિનખોપિ ચા’’તિ. યથાહ – ‘‘અન્ધનખો વા કાળવણ્ણેહિ પૂતિનખેહિ સમન્નાગતો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૯).

૨૫૧૨. ઇચ્ચેવન્તિ યથાવુત્તવચનીયનિદસ્સનત્થોયં નિપાતસમુદાયો. અઙ્ગવેકલ્લતાય બહુવિધત્તા અનવસેસં વેકલ્લપ્પકારં સઙ્ગણ્હિતુમાહ ‘‘ઇચ્ચેવમાદિક’’ન્તિ.

૨૫૧૪. પત્તચીવરન્તિ એત્થ ‘‘સામણેરસ્સા’’તિ અધિકારતો લબ્ભતિ. અન્તો નિક્ખિપતોતિ ઓવરકાદીનં અન્તો નિક્ખિપન્તસ્સ. સબ્બપયોગેસૂતિ પત્તચીવરસ્સ આમસનાદિસબ્બપયોગેસુ.

૨૫૧૫-૬. દણ્ડકમ્મં કત્વાતિ દણ્ડકમ્મં યોજેત્વા. દણ્ડેન્તિ વિનેન્તિ એતેનાતિ દણ્ડો, સોયેવ કત્તબ્બત્તા કમ્મન્તિ ¶ દણ્ડકમ્મં, આવરણાદિ. અનાચારસ્સ દુબ્બચસામણેરસ્સ કેવલં ¶ હિતકામેન ભિક્ખુના દણ્ડકમ્મં કત્વા દણ્ડકમ્મં યોજેત્વા યાગું વા ભત્તં વા વા-સદ્દેન પત્તં વા ચીવરં વા દસ્સેત્વા ‘‘દણ્ડકમ્મે આહટે ત્વં ઇદં લચ્છસિ’’ ઇતિ ભાસિતું વટ્ટતીતિ યોજના. કિરાતિ પદપૂરણત્થે નિપાતો.

૨૫૧૭. ધમ્મસઙ્ગાહકત્થેરેહિ ઠપિતદણ્ડકમ્મં દસ્સેતુમાહ ‘‘અપરાધાનુરૂપેના’’તિઆદિ. તં અપરાધાનુરૂપદણ્ડકમ્મં નામ વાલિકાસલિલાદીનં આહરાપનમેવાતિ યોજેતબ્બં. આદિ-સદ્દેન દારુઆદીનં આહરાપનં ગણ્હાતિ. તઞ્ચ ખો ‘‘ઓરમિસ્સતી’’તિ અનુકમ્પાય, ન ‘‘નસ્સિસ્સતિ વિબ્ભમિસ્સતી’’તિઆદિનયપ્પવત્તેન પાપજ્ઝાસયેન.

૨૫૧૮-૯. અકત્તબ્બં દણ્ડકમ્મં દસ્સેતુમાહ ‘‘સીસે વા’’તિઆદિ. સીસે વાતિ એત્થ ‘‘સામણેરસ્સા’’તિ અધિકારતો લબ્ભતિ. પાસાણાદીનીતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન ઇટ્ઠકાદીનં ગહણં. સામણેરં ઉણ્હે પાસાણે નિપજ્જાપેતું વા ઉણ્હાય ભૂમિયા નિપજ્જાપેતું વા ઉદકં પવેસેતું વા ભિક્ખુનો ન વટ્ટતીતિ યોજના.

ભગવતા અનુઞ્ઞાતદણ્ડકમ્મં દસ્સેતુમાહ ‘‘ઇધા’’તિઆદિ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં દણ્ડકમ્માધિકારે. આવરણમત્તન્તિ ‘‘મા ઇધ પાવિસી’’તિ નિવારણમત્તં. પકાસિતન્તિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યત્થ વા વસતિ, યત્થ વા પટિક્કમતિ, તત્થ આવરણં કાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૦૭) ભાસિતં.

‘‘યત્થ વા વસતિ, યત્થ વા પટિક્કમતીતિ યત્થ વસતિ વા પવિસતિ વા, ઉભયેનાપિ અત્તનો પરિવેણઞ્ચ વસ્સગ્ગેન પત્તસેનાસનઞ્ચ વુત્ત’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૭) અટ્ઠકથાય વુત્તત્તા યાવ યોજિતં ¶ દણ્ડકમ્મં કરોન્તિ, તાવ અત્તનો પુગ્ગલિકપરિવેણં વા વસ્સગ્ગેન પત્તસેનાસનં વા પવિસિતું અદત્વા નિવારણં આવરણં નામ. અટ્ઠકથાયં ‘‘અત્તનો’’તિ વચનં યે આવરણં કરોન્તિ, તે આચરિયુપજ્ઝાયે સન્ધાય વુત્તન્તિ વિઞ્ઞાયતિ. કેચિ પનેત્થ ‘‘અત્તનો’’તિ ઇદં યસ્સ આવરણં કરોન્તિ, તં સન્ધાય વુત્તન્તિ ગહેત્વા તત્થ વિનિચ્છયં વદન્તિ. કેચિ ઉભયથાપિ અત્થં ગહેત્વા ઉભયત્થાપિ આવરણં કાતબ્બન્તિ વદન્તિ. વીમંસિત્વા યમેત્થ યુત્તતરં, તં ગહેતબ્બં.

૨૫૨૦. પક્ખો ¶ ચ ઓપક્કમિકો ચ આસિત્તો ચાતિ વિગ્ગહો. એત્થ ચ ‘‘અનુપોસથે ઉપોસથં કરોતી’’તિઆદીસુ યથા ઉપોસથદિને કત્તબ્બકમ્મં ‘‘ઉપોસથો’’તિ વુચ્ચતિ, તથા માસસ્સ પક્ખે પણ્ડકભાવમાપજ્જન્તો ‘‘પક્ખો’’તિ વુત્તો. અથ વા પક્ખપણ્ડકો પક્ખો ઉત્તરપદલોપેન યથા ‘‘ભીમસેનો ભીમો’’તિ. ઇદઞ્ચ પાપાનુભાવેન કણ્હપક્ખેયેવ પણ્ડકભાવમાપજ્જન્તસ્સ અધિવચનં. યથાહ ‘‘અકુસલવિપાકાનુભાવેન કાળપક્ખે કાળપક્ખે પણ્ડકો હોતિ, જુણ્હપક્ખે પનસ્સ પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં પક્ખપણ્ડકો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૯).

યસ્સ ઉપક્કમેન બીજાનિ અપનીતાનિ, અયં ઓપક્કમિકપણ્ડકો. યસ્સ પરેસં અઙ્ગજાતં મુખેન ગહેત્વા અસુચિના આસિત્તસ્સ પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં આસિત્તપણ્ડકો. ઉસૂયકોતિ યસ્સ પરેસં અજ્ઝાચારં પસ્સતો ઉસૂયાય ઉપ્પન્નાય પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં ઉસૂયપણ્ડકો. યો પટિસન્ધિયંયેવ અભાવકો ઉપ્પન્નો, અયં નપુંસકપણ્ડકો.

૨૫૨૧. તેસૂતિ ¶ તેસુ પઞ્ચસુ પણ્ડકેસુ. ‘‘પક્ખપણ્ડકસ્સ યસ્મિંપક્ખે પણ્ડકો હોતિ, તસ્મિંયેવસ્સ પક્ખે પબ્બજ્જા વારિતા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૯) કુરુન્દિયં વુત્તત્તા ‘‘તિણ્ણં નિવારિતા’’તિ ઇદં તસ્સ પણ્ડકસ્સ પણ્ડકપક્ખં સન્ધાય વુત્તન્તિ ગહેતબ્બં.

૨૫૨૨. ‘‘નાસેતબ્બો’’તિ ઇદં લિઙ્ગનાસનં સન્ધાય વુત્તં. યથાહ ‘‘સોપિ લિઙ્ગનાસનેનેવ નાસેતબ્બો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૯). એસ નયો ઉપરિપિ ઈદિસેસુ ઠાનેસુ.

૨૫૨૩. થેનેતીતિ થેનો, લિઙ્ગસ્સ પબ્બજિતવેસસ્સ થેનો લિઙ્ગથેનો. સંવાસસ્સ ભિક્ખુવસ્સગણનાદિકસ્સ થેનો સંવાસથેનો. તદુભયસ્સ ચાતિ તસ્સ લિઙ્ગસ્સ, સંવાસસ્સ ચ ઉભયસ્સ થેનોતિ સમ્બન્ધો. એસ તિવિધોપિ થેય્યસંવાસકો નામ પવુચ્ચતીતિ યોજના.

૨૫૨૪-૬. તત્થ તેસુ તીસુ થેય્યસંવાસકેસુ યો સયમેવ પબ્બજિત્વા ભિક્ખુવસ્સાનિ ન ગણ્હતિ, યથાવુડ્ઢં વન્દનમ્પિ નેવ ગણ્હતિ, અપિ-સદ્દેન આસનેન નેવ પટિબાહતિ ઉપોસથપવારણાદીસુ ¶ નેવ સન્દિસ્સતીતિ સઙ્ગણ્હનતો તદુભયમ્પિ ન કરોતિ, અયં લિઙ્ગમત્તસ્સ પબ્બજિતવેસમત્તસ્સ થેનતો ચોરિકાય ગહણતો લિઙ્ગત્થેનો સિયાતિ યોજના.

યો ચ પબ્બજિતો હુત્વા ભિક્ખુવસ્સાનિ ગણ્હતિ, સો યથાવુડ્ઢવન્દનાદિકં સંવાસં સાદિયન્તોવ સંવાસત્થેનકો મતોતિ યોજના. યથાહ – ‘‘ભિક્ખુવસ્સગણનાદિકો હિ સબ્બોપિ કિરિયભેદો ઇમસ્મિં અત્થે ‘સંવાસો’તિ વેદિતબ્બો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૦).

વુત્તનયોયેવાતિ ¶ ઉભિન્નં પચ્ચેકં વુત્તલક્ખણમેવ એતસ્સ લક્ખણન્તિ કત્વા વુત્તં. અયં તિવિધોપિ થેય્યસંવાસકો અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો નાસેતબ્બો, પુન પબ્બજ્જં યાચન્તોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. બ્યતિરેકમુખેન થેય્યસંવાસલક્ખણં નિયમેતું અટ્ઠકથાય (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૦) વુત્તગાથાદ્વયં ઉદાહરન્તો આહ ‘‘યથાહ ચા’’તિ. યથા અટ્ઠકથાચરિયો રાજદુબ્ભિક્ખાદિગાથાદ્વયમાહ, તથાયમત્થો બ્યતિરેકતો વેદિતબ્બોતિ અધિપ્પાયો.

૨૫૨૭-૮. રાજદુબ્ભિક્ખકન્તાર-રોગવેરિભયેહિ વાતિ એત્થ ભય-સદ્દો પચ્ચેકં યોજેતબ્બો ‘‘રાજભયેન દુબ્ભિક્ખભયેના’’તિઆદિના. ચીવરાહરણત્થં વાતિ અત્તના પરિચ્ચત્તચીવરં પુન વિહારં આહરણત્થાય. ઇધ ઇમસ્મિં સાસને. સંવાસં નાધિવાસેતિ, યાવ સો સુદ્ધમાનસોતિ રાજભયાદીહિ ગહિતલિઙ્ગતાય સો સુદ્ધમાનસો યાવ સંવાસં નાધિવાસેતીતિ અત્થો.

યો હિ રાજભયાદીહિ વિના કેવલં ભિક્ખૂ વઞ્ચેત્વા તેહિ સદ્ધિં વસિતુકામતાય લિઙ્ગં ગણ્હાતિ, સો અસુદ્ધચિત્તતાય લિઙ્ગગ્ગહણેનેવ થેય્યસંવાસકો નામ હોતિ. અયં પન તાદિસેન અસુદ્ધચિત્તેન ભિક્ખૂ વઞ્ચેતુકામતાય અભાવતો યાવ સંવાસં નાધિવાસેતિ, તાવ થેય્યસંવાસકો નામ ન હોતિ. તેનેવ ‘‘રાજભયાદીહિ ગહિતલિઙ્ગાનં ‘ગિહી મં સમણોતિ જાનન્તૂ’તિ વઞ્ચનાચિત્તે સતિપિ ભિક્ખૂનં વઞ્ચેતુકામતાય અભાવા દોસો ન જાતો’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં.

કેચિ ¶ પન ‘‘વૂપસન્તભયતા ઇધ સુદ્ધચિત્તતા’’તિ વદન્તિ, એવઞ્ચ સતિ સો વૂપસન્તભયો યાવ સંવાસં નાધિવાસેતિ, તાવ થેય્યસંવાસકો નામ ન હોતીતિ અયમત્થો વિઞ્ઞાયતિ. ઇમસ્મિઞ્ચ અત્થે વિઞ્ઞાયમાને અવૂપસન્તભયસ્સ સંવાસસાદિયનેપિ થેય્યસંવાસકતા ¶ ન હોતીતિ આપજ્જેય્ય, ન ચ અટ્ઠકથાયં અવૂપસન્તભયસ્સ સંવાસસાદિયને અથેય્યસંવાસકતા દસ્સિતા. ‘‘સબ્બપાસણ્ડિયભત્તાનિ ભુઞ્જન્તો’’તિ ચ ઇમિના અવૂપસન્તભયેનાપિ સંવાસં અસાદિયન્તેનેવ વસિતબ્બન્તિ દીપેતિ. તેનેવ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં ‘‘યસ્મા વિહારં આગન્ત્વા સઙ્ઘિકં ગણ્હન્તસ્સ સંવાસં પરિહરિતું દુક્કરં, તસ્મા ‘સબ્બપાસણ્ડિયભત્તાનિ ભુઞ્જન્તો’તિ ઇદં વુત્ત’’ન્તિ. તસ્મા રાજભયાદીહિ ગહિતલિઙ્ગતા ચેત્થ સુદ્ધચિત્તતાતિ ગહેતબ્બં.

તાવ એસ થેય્યસંવાસકો નામ ન વુચ્ચતીતિ યોજના. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન ‘‘તત્રાયં વિત્થારનયો’’તિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૦) આગતનયેન વેદિતબ્બો.

૨૫૨૯-૩૦. યો ઉપસમ્પન્નો ભિક્ખુ ‘‘અહં તિત્થિયો ભવિસ્સ’’ન્તિ સલિઙ્ગેનેવ અત્તનો ભિક્ખુવેસેનેવ તિત્થિયાનં ઉપસ્સયં યાતિ ચેતિ સમ્બન્ધો. તિત્થિયેસુ પક્કન્તકો પવિટ્ઠો તિત્થિયપક્કન્તકો. તેસં લિઙ્ગે નિસ્સિતેતિ તેસં તિત્થિયાનં વેસે ગહિતે.

૨૫૩૧. ‘‘અહં તિત્થિયો ભવિસ્સ’’ન્તિ કુસચીરાદિકં યો સયમેવ નિવાસેતિ, સોપિ પક્કન્તકો તિત્થિયપક્કન્તકો સિયાતિ યોજના.

૨૫૩૨-૪. નગ્ગો ¶ તેસં આજીવકાદીનં ઉપસ્સયં ગન્ત્વાતિ યોજના. કેસે લુઞ્ચાપેતીતિ અત્તનો કેસે લુઞ્ચાપેતિ. તેસં વતાનિ આદિયતિ વાતિ યોજના. વતાનિ આદિયતીતિ ઉક્કુટિકપ્પધાનાદીનિ વા વતાનિ આદિયતિ. તેસં તિત્થિયાનં મોરપિઞ્છાદિકં લિઙ્ગં સઞ્ઞાણં સચે ગણ્હાતિ વા તેસં પબ્બજ્જં, લદ્ધિમેવ વા સારતો વા એતિ ઉપગચ્છતિ વાતિ યોજના. ‘‘અયં પબ્બજ્જા સેટ્ઠાતિ સેટ્ઠભાવં વા ઉપગચ્છતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૦ તિત્થિયપક્કન્તકકથા) અટ્ઠકથાયં વુત્તં. એસ તિત્થિયપક્કન્તકો હોતિ એવ, ન પન વિમુચ્ચતિ તિત્થિયપક્કન્તભાવતો. નગ્ગસ્સ ગચ્છતોતિ ‘‘આજીવકો ભવિસ્સ’’ન્તિ કાસાયાદીનિ અનાદાય નગ્ગસ્સ આજીવકાનં ઉપસંગચ્છતો.

૨૫૩૫. થેય્યસંવાસકો ¶ અનુપસમ્પન્નવસેન વુત્તો, નો ઉપસમ્પન્નવસેન. ઇમિના ‘‘ઉપસમ્પન્નો ભિક્ખુ કૂટવસ્સં ગણ્હન્તોપિ અસ્સમણો ન હોતિ. લિઙ્ગે સઉસ્સાહો પારાજિકં આપજ્જિત્વા ભિક્ખુવસ્સાદીનિ ગણેન્તોપિ થેય્યસંવાસકો ન હોતી’’તિ અટ્ઠકથાગતવિનિચ્છયં દીપેતિ. તથા વુત્તોતિ યોજના. ‘‘ઉપસમ્પન્નભિક્ખુના’’તિ ઇમિના અનુપસમ્પન્નં નિવત્તેતિ. તેન ચ ‘‘સામણેરો સલિઙ્ગેન તિત્થાયતનં ગતોપિ પુન પબ્બજ્જઞ્ચ ઉપસમ્પદઞ્ચ લભતી’’તિ કુરુન્દટ્ઠકથાગતવિનિચ્છયં દસ્સેતિ.

તિત્થિયપક્કન્તકસ્સ કિં કાતબ્બન્તિ? ન પબ્બાજેતબ્બો, પબ્બાજિતોપિ ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પાદિતો ચ કાસાયાનિ અપનેત્વા સેતકાનિ દત્વા ગિહિભાવં ઉપનેતબ્બો. અયમત્થો ચ ‘‘તિત્થિયપક્કન્તકો ભિક્ખવે અનુપસમ્પન્નો ¶ ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો નાસેતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૧૧૦) પાળિતો ચ ‘‘સો ન કેવલં ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, અથ ખો ન પબ્બાજેતબ્બોપી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૦ તિત્થિયપક્કન્તકકથા) અટ્ઠકથાવચનતો ચ વેદિતબ્બો.

૨૫૩૬. ઇધાતિ ઇમસ્મિં પબ્બજ્જૂપસમ્પદાધિકારે. મનુસ્સજાતિકતો અઞ્ઞસ્સ તિરચ્છાનગતેયેવ અન્તોગધત્તં દસ્સેતુમાહ ‘‘યક્ખો સક્કોપિ વા’’તિ. તિરચ્છાનગતો વુત્તોતિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. ‘‘તિરચ્છાનગતો, ભિક્ખવે, અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો નાસેતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૧૧૧) વચનતો પબ્બજ્જાપિ ઉપલક્ખણતો નિવારિતાયેવાતિ કત્વા વુત્તં ‘‘પબ્બાજેતું ન વટ્ટતી’’તિ. તેન તિરચ્છાનગતો ચ ભગવતો અધિપ્પાયઞ્ઞૂહિ અટ્ઠકથાચરિયેહિ ન પબ્બાજેતબ્બોતિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૧) વુત્તં.

૨૫૩૭. પઞ્ચાનન્તરિકે પોસેતિ માતુઘાતકો, પિતુઘાતકો, અરહન્તઘાતકો, લોહિતુપ્પાદકો, સઙ્ઘભેદકોતિ આનન્તરિયકમ્મેહિ સમન્નાગતે પઞ્ચ પુગ્ગલે.

તત્થ ¶ માતુઘાતકો (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૨) નામ યેન મનુસ્સિત્થિભૂતા જનિકા માતા સયમ્પિ મનુસ્સજાતિકેનેવ સતા સઞ્ચિચ્ચ જીવિતા વોરોપિતા, અયં આનન્તરિયેન માતુઘાતકકમ્મેન માતુઘાતકો, એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ પટિક્ખિત્તા. યેન પન મનુસ્સિત્થિભૂતાપિ અજનિકા પોસાવનિકમાતા વા ચૂળમાતા વા મહામાતા વા જનિકાપિ વા નમનુસ્સિત્થિભૂતા ¶ માતાઘાતિતા, તસ્સ પબ્બજ્જા ન વારિતા, ન ચ આનન્તરિયો હોતિ. યેન સયં તિરચ્છાનભૂતેન મનુસ્સિત્થિભૂતા માતા ઘાતિતા, સોપિ આનન્તરિયો ન હોતિ, તિરચ્છાનગતત્તા પનસ્સ પબ્બજ્જા પટિક્ખિત્તાવ. પિતુઘાતકેપિ એસેવ નયો. સચેપિ હિ વેસિયા પુત્તો હોતિ, ‘‘અયં મે પિતા’’તિ ન જાનાતિ, યસ્સ સમ્ભવેન નિબ્બત્તો, સો ચે અનેન ઘાતિતો, ‘‘પિતુઘાતકો’’ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, આનન્તરિયઞ્ચ ફુસતિ.

અરહન્તઘાતકોપિ મનુસ્સઅરહન્તવસેનેવ વેદિતબ્બો. મનુસ્સજાતિયઞ્હિ અન્તમસો અપબ્બજિતમ્પિ ખીણાસવં દારકં વા દારિકં વા સઞ્ચિચ્ચ જીવિતા વોરોપેન્તો અરહન્તઘાતકોવ હોતિ, આનન્તરિયઞ્ચ ફુસતિ, પબ્બજ્જા ચસ્સ વારિતા. અમનુસ્સજાતિકં પન અરહન્તં, મનુસ્સજાતિકં વા અવસેસં અરિયપુગ્ગલં ઘાતેત્વા આનન્તરિયો ન હોતિ, પબ્બજ્જાપિસ્સ ન વારિતા, કમ્મં પન બલવં હોતિ. તિરચ્છાનો મનુસ્સઅરહન્તમ્પિ ઘાતેત્વા આનન્તરિયો ન હોતિ, કમ્મં પન ભારિયં.

યો દેવદત્તો વિય દુટ્ઠચિત્તેન વધકચિત્તેન તથાગતસ્સ જીવમાનકસરીરે ખુદ્દકમક્ખિકાય પિવનકમત્તમ્પિ લોહિતં ઉપ્પાદેતિ, અયં લોહિતુપ્પાદકો નામ, એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા. યો પન રોગવૂપસમનત્થં જીવકો વિય સત્થેન ફાલેત્વા પૂતિમંસઞ્ચ લોહિતઞ્ચ નીહરિત્વા ફાસું કરોતિ, બહું સો પુઞ્ઞં પસવતિ.

યો દેવદત્તો વિય સાસનં ઉદ્ધમ્મં ઉબ્બિનયં કત્વા ચતુન્નં કમ્માનં અઞ્ઞતરવસેન સઙ્ઘં ભિન્દતિ, અયં સઙ્ઘભેદકો નામ, એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા. ‘‘માતુઘાતકો, ભિક્ખવે, અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો ¶ નાસેતબ્બો’’તિઆદિકાય (મહાવ. ૧૧૨) પાળિયા ઉપસમ્પદાપટિક્ખેપો પબ્બજ્જાપટિક્ખેપસ્સ ઉપલક્ખણન્તિ આહ ‘‘પબ્બાજેન્તસ્સ દુક્કટ’’ન્તિ.

ઉભતોબ્યઞ્જનઞ્ચેવ ¶ ભિક્ખુનિદૂસકઞ્ચ તથા પબ્બાજેન્તસ્સ દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. ઉભતોબ્યઞ્જનન્તિ ક-કારલોપેન નિદ્દેસો. ઇત્થિનિમિત્તુપ્પાદનકમ્મતો ચ પુરિસનિમિત્તુપ્પાદનકમ્મતો ચ ઉભતો બ્યઞ્જનમસ્સ અત્થીતિ ઉભતોબ્યઞ્જનકો. સો દુવિધો હોતિ ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકો, પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ.

તત્થ ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૬) ઇત્થિનિમિત્તં પાકટં હોતિ, પુરિસનિમિત્તં પટિચ્છન્નં. પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ પુરિસનિમિત્તં પાકટં હોતિ, ઇત્થિનિમિત્તં પટિચ્છન્નં. ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ ઇત્થીસુ પુરિસત્તં કરોન્તસ્સ ઇત્થિનિમિત્તં પટિચ્છન્નં હોતિ, પુરિસનિમિત્તં પાકટં હોતિ. પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ પુરિસાનં ઇત્થિભાવં ઉપગચ્છન્તસ્સ પુરિસનિમિત્તં પટિચ્છન્નં હોતિ, ઇત્થિનિમિત્તં પાકટં હોતિ. ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકો સયઞ્ચ ગબ્ભં ગણ્હાતિ, પરઞ્ચ ગબ્ભં ગણ્હાપેતિ. પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકો સયં ન ગણ્હાતિ, પરં ગણ્હાપેતીતિ ઇદમેતેસં નાનાકરણં. ઇમસ્સ પન દુવિધસ્સાપિ ઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સનેવ પબ્બજ્જા અત્થિ, ન ઉપસમ્પદાતિ ઇદમિધ સન્નિટ્ઠાનં વેદિતબ્બં.

યો પકતત્તં ભિક્ખુનિં (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૫) તિણ્ણં મગ્ગાનં અઞ્ઞતરસ્મિં દૂસેતિ, અયં ભિક્ખુનિદૂસકો નામ, એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા. યો પન કાયસંસગ્ગેન સીલવિનાસં પાપેતિ, તસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ ન વારિતા. બલક્કારેન પન ઓદાતવત્થવસનં કત્વા અનિચ્છમાનંયેવ દૂસેન્તોપિ ભિક્ખુનિદૂસકોયેવ. બલક્કારેન પન ઓદાતવત્થવસનં ¶ કત્વા ઇચ્છમાનં દૂસેન્તો ભિક્ખુનિદૂસકો ન હોતિ. કસ્મા? યસ્મા ગિહિભાવે સમ્પટિચ્છિતમત્તેયેવ સા અભિક્ખુની હોતિ. સકિં સીલવિપન્નં પન પચ્છા દૂસેન્તો નેવ ભિક્ખુનિદૂસકો હોતિ, પબ્બજ્જમ્પિ ઉપસમ્પદમ્પિ લભતિ.

૨૫૩૮. પાળિઅટ્ઠકથાવિમુત્તં આચરિયપરમ્પરાભતવિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘એકતો’’તિઆદિ. ‘‘એકતો’’તિ ઇમિના ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સાપિ ગહણં ભવેય્યાતિ તં પરિવજ્જેતું ‘‘ભિક્ખુનીનં તુ સન્તિકે’’તિ વુત્તં. એતેન તંદૂસકસ્સ ભબ્બતં દીપેતિ. સો નેવ ભિક્ખુનિદૂસકો સિયા, ‘‘ઉપસમ્પદં લભતેવ ચ પબ્બજ્જં, સા ચ નેવ પરાજિતા’’તિ ઇદં દુતિયગાથાય ઇધાનેત્વા યોજેતબ્બં. કેવલં ભિક્ખુનિસઙ્ઘે ઉપસમ્પન્ના નામ ન હોતીતિ અધિપ્પાયેનેવ વુત્તં. ‘‘સા ચ નેવ પરાજિતા’’તિ ઇમિના તસ્સા ચ પુન પબ્બજ્જૂપસમ્પદાય ભબ્બતં ¶ દીપેતિ. અયમત્થો અટ્ઠકથાગણ્ઠિપદેપિ વુત્તોયેવ ‘‘ભિક્ખુનીનં વસેન એકતોઉપસમ્પન્નં દૂસેત્વા ભિક્ખુનિદૂસકો ન હોતિ, પબ્બજ્જાદીનિ લભતિ, સા ચ પારાજિકા ન હોતીતિ વિનિચ્છયો’’તિ.

૨૫૩૯. ‘‘સિક્ખમાનાસામણેરીસુ ચ વિપ્પટિપજ્જન્તો નેવ ભિક્ખુનિદૂસકો હોતિ, પબ્બજ્જમ્પિ ઉપસમ્પદમ્પિ લભતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૫) અટ્ઠકથાગતવિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘સચે અનુપસમ્પન્નદૂસકો’’તિ. ‘‘ઉપસમ્પદં લભતેવ ચ પબ્બજ્જ’’ન્તિ ઇદં યથાઠાનેપિ યોજેતબ્બં. સા ચ નેવ પરાજિતાતિ ઇદં પન અટ્ઠકથાય અનાગતત્તા ચ અનુપસમ્પન્નાય ઉપસમ્પન્નવિકપ્પાભાવા ચ ન યોજેતબ્બં. અસતિ હિ ઉપસમ્પન્નવિકપ્પે પરાજિતવિકપ્પાસઙ્ગહો પટિસેધો નિરત્થકોતિ સા પબ્બજ્જૂપસમ્પદાનં ભબ્બાયેવાતિ દટ્ઠબ્બા. ઇમે ¶ પન પણ્ડકાદયો એકાદસ પુગ્ગલા ‘‘પણ્ડકો, ભિક્ખવે, અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો નાસેતબ્બો’’તિઆદિવચનતો (મહાવ. ૧૦૯) અભબ્બાયેવ, નેસં પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ ન રુહતિ, તસ્મા ન પબ્બાજેતબ્બા. જાનિત્વા પબ્બાજેન્તો, ઉપસમ્પાદેન્તો ચ દુક્કટં આપજ્જતિ. અજાનિત્વાપિ પબ્બાજિતા, ઉપસમ્પાદિતા ચ જાનિત્વા લિઙ્ગનાસનાય નાસેતબ્બા.

૨૫૪૦. નૂપસમ્પાદનીયોવાતિ ન ઉપસમ્પાદેતબ્બોવ. અનુપજ્ઝાયકોતિ અસન્નિહિતઉપજ્ઝાયો વા અગ્ગહિતઉપજ્ઝાયગ્ગહણો વા. કરોતોતિ અનુપજ્ઝાયકં ઉપસમ્પાદયતો. દુક્કટં હોતીતિ આચરિયસ્સ ચ ગણસ્સ ચ દુક્કટાપત્તિ હોતિ. ન કુપ્પતિ સચે કતન્તિ સચે અનુપજ્ઝાયકસ્સ ઉપસમ્પદાકમ્મં કતં ભવેય્ય, તં ન કુપ્પતિ સમગ્ગેન સઙ્ઘેન અકુપ્પેન ઠાનારહેન કતત્તા.

૨૫૪૧. એકેતિ અભયગિરિવાસિનો. ‘‘ન ગહેતબ્બમેવા’’તિ અટ્ઠકથાય દળ્હં વુત્તત્તા વુત્તં. તં વચનં. એત્થ ચ ઉપજ્ઝાયે અસન્નિહિતેપિ ઉપજ્ઝાયગ્ગહણે અકતેપિ કમ્મવાચાયં પન ઉપજ્ઝાયકિત્તનં કતંયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. અઞ્ઞથા ‘‘પુગ્ગલં ન પરામસતી’’તિ વુત્તાય કમ્મવિપત્તિયા સમ્ભવતો કમ્મં કુપ્પેય્ય. તેનેવ ‘‘ઉપજ્ઝાયં અકિત્તેત્વા’’તિ અવત્વા ‘‘ઉપજ્ઝં અગ્ગાહાપેત્વા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૭) અટ્ઠકથાયં વુત્તં. યથા ચ અપરિપુણ્ણપત્તચીવરસ્સ ¶ ઉપસમ્પદાકાલે કમ્મવાચાયં ‘‘પરિપુણ્ણસ્સ પત્તચીવર’’ન્તિ અસન્તં વત્થું કિત્તેત્વા કમ્મવાચાય કતાયપિ ઉપસમ્પદા રુહતિ, એવં ‘‘અયં બુદ્ધરક્ખિતો આયસ્મતો ધમ્મરક્ખિતસ્સ ઉપસમ્પદાપેક્ખો’’તિ અસન્તં પુગ્ગલં કિત્તેત્વા કેવલં સન્તપદનીહારેન કમ્મવાચાય ¶ કતાય ઉપસમ્પદા રુહતિયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. તેનેવાહ ‘‘ન કુપ્પતિ સચે કત’’ન્તિ. ‘‘ન, ભિક્ખવે, અનુપજ્ઝાયકો ઉપસમ્પાદેતબ્બો, યો ઉપસમ્પાદેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૧૭) એત્તકમેવ વત્વા ‘‘સો ચ પુગ્ગલો અનુપસમ્પન્નો’’તિ અવુત્તત્તા, કમ્મવિપત્તિલક્ખણસ્સ ચ અસમ્ભવતો ‘‘ન ગહેતબ્બમેવ ત’’ન્તિ વુત્તં.

સેસેસુ સબ્બત્થપીતિ સઙ્ઘગણપણ્ડકથેય્યસંવાસકતિત્થિયપક્કન્તકતિરચ્છાનગતમાતુપિતુઅરહન્તઘાતકભિક્ખુનિદૂસકસઙ્ઘભેદકલોહિતુપ્પાદકઉભતોબ્યઞ્જનકસઙ્ખાતેહિ ઉપજ્ઝાયેહિ ઉપસમ્પાદિતેસુ સબ્બેસુ તેરસસુ વિકપ્પેસુ. વુત્તઞ્હિ ભગવતા ‘‘ન, ભિક્ખવે, સઙ્ઘેન ઉપજ્ઝાયેન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, યો ઉપસમ્પાદેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિઆદિ. ન કેવલં એતેસુયેવ તેરસસુ, અથ ‘‘અપત્તકઅચીવરકઅચીવરપત્તકયાચિતકપત્તયાચિતકચીવરયાચિતકપત્તચીવરકા’’તિ એતેસુ છસુ વિકપ્પેસુ અયં નયો યોજેતબ્બોતિ. સેસ-ગ્ગહણેન એતેસમ્પિ સઙ્ગહો. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા ‘‘ન, ભિક્ખવે, અપત્તકો ઉપસમ્પાદેતબ્બો, યો ઉપસમ્પાદેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિઆદિ (મહાવ. ૧૧૮). અયં નયોતિ ‘‘ન કુપ્પતિ સચે કત’’ન્તિ વુત્તનયો.

૨૫૪૨. પઞ્ચવીસતીતિ ચતુવીસતિ પારાજિકા, ઊનવીસતિવસ્સો ચાતિ પઞ્ચવીસતિ. વુત્તઞ્હિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, જાનં ઊનવીસતિવસ્સો પુગ્ગલો ઉપસમ્પાદેતબ્બો. યો ઉપસમ્પાદેય્ય, યથાધમ્મો કારેતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૯૯). ઓસારોતિ ઉપસમ્પદાસઙ્ખાતો ઓસારો. તેનેવ ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે ‘‘તઞ્ચે સઙ્ઘો ઓસારેતિ, એકચ્ચો સોસારિતો’’તિઆદિપાઠસ્સ (મહાવ. ૩૯૬) અટ્ઠકથાયં ‘‘ઓસારેતીતિ ઉપસમ્પદાકમ્મવસેન ¶ પવેસેતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૯૬) વુત્તં. ‘‘નાસનારહો’’તિ ઇમિના ‘‘પણ્ડકો, ભિક્ખવે, અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો’’તિઆદિવચનતો (મહાવ. ૧૦૯) ઉપસમ્પાદિતસ્સાપિ સેતકાનિ દત્વા ગિહિભાવં પાપેતબ્બતં દીપેતિ.

૨૫૪૩. હત્થચ્છિન્નાદિ ¶ બાત્તિંસાતિ ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે –

‘‘હત્થચ્છિન્નો, ભિક્ખવે, અપ્પત્તો ઓસારણં, તઞ્ચે સઙ્ઘો ઓસારેતિ, સોસારિતો. પાદચ્છિન્નો…પે… હત્થપાદચ્છિન્નો… કણ્ણચ્છિન્નો… નાસચ્છિન્નો… કણ્ણનાસચ્છિન્નો… અઙ્ગુલિચ્છિન્નો… અળચ્છિન્નો… કણ્ડરચ્છિન્નો… ફણહત્થકો… ખુજ્જો… વામનો… ગલગણ્ડી… લક્ખણાહતો… કસાહતો… લિખિતકો… સીપદિકો… પાપરોગી… પરિસદૂસકો… કાણો… કુણી… ખઞ્જો… પક્ખહતો… છિન્નિરિયાપથો… જરાદુબ્બલો… અન્ધો… મૂગો… પધિરો… અન્ધમૂગો… અન્ધપધિરો… મૂગપધિરો… અન્ધમૂગપધિરો, ભિક્ખવે, અપ્પત્તો ઓસારણં, તઞ્ચે સઙ્ઘો ઓસારેતિ, સોસારિતો’’તિ (મહાવ. ૩૯૬) બાત્તિંસ.

કુટ્ઠિઆદિ ચ તેરસાતિ મહાખન્ધકે આગતા –

‘‘કુટ્ઠિં ગણ્ડિં કિલાસિઞ્ચ, સોસિઞ્ચ અપમારિકં;

તથા રાજભટં ચોરં, લિખિતં કારભેદકં.

‘‘કસાહતં નરઞ્ચેવ, પુરિસં લક્ખણાહતં;

ઇણાયિકઞ્ચ દાસઞ્ચ, પબ્બાજેન્તસ્સ દુક્કટ’’ન્તિ. –

એવમેતે પઞ્ચચત્તાલીસ વુત્તા. તેસુ કસાહતલક્ખણાહતલિખિતકાનં તિણ્ણં ઉભયત્થ આગતત્તા અગ્ગહિતગ્ગહણેન દ્વાચત્તાલીસેવ દટ્ઠબ્બા.

‘‘હત્થચ્છિન્નાદિબાત્તિંસ ¶ , કુટ્ઠિઆદિ ચ તેરસા’’તિ યે પુગ્ગલા વુત્તા, તેસં. ઓસારો અપ્પત્તોતિ ઉપસમ્પદાઅનનુરૂપાતિ અત્થો. કતો ચેતિ અકત્તબ્બભાવમસલ્લક્ખન્તેહિ ભિક્ખૂહિ યદિ ઉપસમ્પદાસઙ્ખાતો ઓસારો કતો ભવેય્ય. રૂહતીતિ સિજ્ઝતિ, તે પુગ્ગલા ઉપસમ્પન્નાયેવાતિ અધિપ્પાયો. આચરિયાદયો પન આપત્તિં આપજ્જન્તિ. યથાહ ચમ્પેય્યક્ખન્ધકટ્ઠકથાયં ¶ – ‘‘હત્થચ્છિન્નાદયો પન દ્વત્તિંસ સુઓસારિતા, ઉપસમ્પાદિતા ઉપસમ્પન્નાવ હોન્તિ, ન તે લબ્ભા કિઞ્ચિ વત્તું. આચરિયુપજ્ઝાયા, પન કારકસઙ્ઘો ચ સાતિસારા, ન કોચિ આપત્તિતો મુચ્ચતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૯૬).

૨૫૪૪-૫. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દ્વે તયો એકાનુસ્સાવને કાતું, તઞ્ચ ખો એકેન ઉપજ્ઝાયેના’’તિ (મહાવ. ૧૨૩) વચનતો સચે તયો આચરિયા એકસીમાયં નિસિન્ના એકસ્સ ઉપજ્ઝાયસ્સ નામં ગહેત્વા તિણ્ણં ઉપસમ્પદાપેક્ખાનં વિસું વિસુંયેવ કમ્મવાચં એકક્ખણે વત્વા તયો ઉપસમ્પાદેન્તિ, વટ્ટતીતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘એકૂપજ્ઝાયકો હોતી’’તિઆદિ.

‘‘તયો’’તિ ઇદં અટ્ઠુપ્પત્તિયં ‘‘સમ્બહુલાનં થેરાન’’ન્તિ (મહાવ. ૧૨૩) આગતત્તા વુત્તં. એકતોતિ એકક્ખણે. અનુસાવનન્તિ કમ્મવાચં. ઓસારેત્વાતિ વત્વા. કમ્મન્તિ ઉપસમ્પદાકમ્મં. ન ચ કુપ્પતીતિ ન વિપજ્જતિ. કપ્પતીતિ અવિપજ્જનતો એવં કાતું વટ્ટતિ.

૨૫૪૬-૭. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દ્વે તયો એકાનુસ્સાવને કાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૨૩) વચનતો સચે એકો આચરિયો ‘‘બુદ્ધરક્ખિતો ચ ધમ્મરક્ખિતો ચ સઙ્ઘરક્ખિતો ચ આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ઉપસમ્પદાપેક્ખો’’તિ ઉપસમ્પદાપેક્ખાનં ¶ પચ્ચેકં નામં ગહેત્વા કમ્મવાચં વત્વા દ્વે તયોપિ ઉપસમ્પાદેતિ, વટ્ટતીતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘એકૂપજ્ઝાયકો હોતી’’તિઆદિ.

ઉપસમ્પદં અપેક્ખન્તીતિ ‘‘ઉપસમ્પદાપેક્ખા’’તિ ઉપસમ્પજ્જનકા વુચ્ચન્તિ. તેસં નામન્તિ તેસં ઉપસમ્પજ્જન્તાનઞ્ચેવ ઉપજ્ઝાયાનઞ્ચ નામં. અનુપુબ્બેન સાવેત્વાતિ યોજના, ‘‘બુદ્ધરક્ખિતો’’તિઆદિના યથાવુત્તનયેન કમ્મવાચાયં સકટ્ઠાને વત્વા સાવેત્વાતિ વુત્તં હોતિ. તેનાતિ એકેન આચરિયેન. એકતોતિ દ્વે તયો જને એકતો કત્વા. અનુસાવેત્વાતિ કમ્મવાચં વત્વા. કતં ઉપસમ્પદાકમ્મં.

૨૫૪૮. અઞ્ઞમઞ્ઞાનુસાવેત્વાતિ ¶ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ નામં અનુસાવેત્વા, ગહેત્વાતિ અત્થો, અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ નામં ગહેત્વા કમ્મવાચં વત્વાતિ વુત્તં હોતિ.

૨૫૪૯. તં વિધિં દસ્સેતુમાહ ‘‘સુમનો’’તિઆદિ. સુમનોતિ આચરિયો. તિસ્સથેરસ્સ ઉપજ્ઝાયસ્સ. સિસ્સકં સદ્ધિવિહારિકં. અનુસાવેતીતિ કમ્મવાચં સાવેતિ. તિસ્સોતિ પઠમં ઉપજ્ઝાયભૂતસ્સ ગહણં. સુમનથેરસ્સાતિ પઠમં આચરિયત્થેરમાહ. ઇમે દ્વે એકસીમાયં નિસીદિત્વા એકક્ખણે અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સદ્ધિવિહારિકાનં કમ્મવાચં વદન્તા અત્તનો અત્તનો સદ્ધિવિહારિકં પટિચ્ચ ઉપજ્ઝાયાપિ હોન્તિ, અન્તેવાસિકે પટિચ્ચ આચરિયાપિ હોન્તિ, અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગણપૂરકા ચ હોન્તીતિ વુત્તં હોતિ. યથાહ –

‘‘સચે પન નાનાચરિયા નાનાઉપજ્ઝાયા હોન્તિ, તિસ્સત્થેરો સુમનત્થેરસ્સ સદ્ધિવિહારિકં, સુમનત્થેરો તિસ્સત્થેરસ્સ સદ્ધિવિહારિકં અનુસ્સાવેતિ ¶ , અઞ્ઞમઞ્ઞઞ્ચ ગણપૂરકા હોન્તિ, વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૨૩).

૨૫૫૦. ઇધાતિ ઇમસ્મિં ઉપસમ્પદાધિકારે. પટિક્ખિત્તાતિ ‘‘ન ત્વેવ નાનુપજ્ઝાયેના’’તિ (મહાવ. ૧૨૩) પટિસિદ્ધા. લોકિયેહિ આદિચ્ચપુત્તો મનૂતિ યો પઠમકપ્પિકો મનુસ્સાનં આદિરાજા વુચ્ચતિ, તસ્સ વંસે જાતત્તા આદિચ્ચો બન્ધુ એતસ્સાતિ આદિચ્ચબન્ધુ, ભગવા, તેન.

૨૫૫૧-૨. યા એકાદસહિ સીમાવિપત્તીહિ વજ્જિતા તિસમ્પત્તિસંયુતા નિમિત્તેન નિમિત્તં ઘટેત્વા સમ્મતા, સા અયં બદ્ધસીમા નામ સિયાતિ યોજના. તત્થ અતિખુદ્દકા, અતિમહતી, ખણ્ડનિમિત્તા, છાયાનિમિત્તા, અનિમિત્તા, બહિસીમે ઠિતસમ્મતા, નદિયા સમ્મતા, સમુદ્દે સમ્મતા, જાતસ્સરે સમ્મતા, સીમાય સીમં સમ્ભિન્દન્તેન સમ્મતા, સીમાય સીમં અજ્ઝોત્થરન્તેન સમ્મતાતિ ‘‘ઇમેહિ એકાદસહિ આકારેહિ સીમતો કમ્માનિ વિપજ્જન્તી’’તિ ¶ (પરિ. ૪૮૬) વચનતો ઇમા એકાદસ વિપત્તિસીમાયો નામ, વિપન્નસીમાતિ વુત્તં હોતિ.

તત્થ અતિખુદ્દકા નામ યત્થ એકવીસતિ ભિક્ખૂ નિસીદિતું ન સક્કોન્તિ. અતિમહતી નામ યા અન્તમસો કેસગ્ગમત્તેનાપિ તિયોજનં અતિક્કમિત્વા સમ્મતા. ખણ્ડનિમિત્તા નામ અઘટિતનિમિત્તા વુચ્ચતિ. પુરત્થિમાય દિસાય નિમિત્તં કિત્તેત્વા અનુક્કમેનેવ દક્ખિણાય, પચ્છિમાય, ઉત્તરાય દિસાય કિત્તેત્વા પુન પુરત્થિમાય દિસાય પુબ્બકિત્તિતં ¶ પટિકિત્તેત્વા ઠપેતું વટ્ટતિ, એવં અખણ્ડનિમિત્તા હોતિ. સચે પન અનુક્કમેન આહરિત્વા ઉત્તરાય દિસાય નિમિત્તં કિત્તેત્વા તત્થેવ ઠપેતિ, ખણ્ડનિમિત્તા નામ હોતિ. અપરાપિ ખણ્ડનિમિત્તા નામ યા અનિમિત્તુપગં તચસારરુક્ખં વા ખાણુકં વા પંસુપુઞ્જવાલિકાપુઞ્જાનં વા અઞ્ઞતરં અન્તરા એકં નિમિત્તં કત્વા સમ્મતા. છાયાનિમિત્તા નામ પબ્બતચ્છાયાદીનં યં કિઞ્ચિ છાયં નિમિત્તં કત્વા સમ્મતા. અનિમિત્તા નામ સબ્બેન સબ્બં નિમિત્તાનિ અકિત્તેત્વા સમ્મતા. બહિસીમે ઠિતસમ્મતા નામ નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા નિમિત્તાનં બહિ ઠિતેન સમ્મતા.

નદિયા સમુદ્દે જાતસ્સરે સમ્મતા નામ એતેસુ નદિઆદીસુ સમ્મતા. સા હિ એવં સમ્મતાપિ ‘‘સબ્બા, ભિક્ખવે, નદી અસીમા, સબ્બો સમુદ્દો અસીમો, સબ્બો જાતસ્સરો અસીમો’’તિ (મહાવ. ૧૪૮) વચનતો અસમ્મતાવ હોતિ. સીમાય સીમં સમ્ભિન્દન્તેન સમ્મતા નામ અત્તનો સીમાય પરેસં સીમં સમ્ભિન્દન્તેન સમ્મતા. સચે હિ પોરાણકસ્સ વિહારસ્સ પુરત્થિમાય દિસાય અમ્બો ચેવ જમ્બૂ ચાતિ દ્વે રુક્ખા અઞ્ઞમઞ્ઞં સંસટ્ઠવિટપા હોન્તિ, તેસુ અમ્બસ્સ પચ્છિમદિસાભાગે જમ્બૂ, વિહારસીમા ચ જમ્બું અન્તો કત્વા અમ્બં કિત્તેત્વા બદ્ધા હોતિ, અથ પચ્છા તસ્સ વિહારસ્સ પુરત્થિમાય દિસાય વિહારે કતે સીમં બન્ધન્તા ભિક્ખૂ તં અમ્બં અન્તો કત્વા જમ્બું કિત્તેત્વા બન્ધન્તિ, સીમાય સીમં સમ્ભિન્ના હોતિ. સીમાય સીમં અજ્ઝોત્થરન્તેન સમ્મતા નામ અત્તનો સીમાય પરેસં સીમં અજ્ઝોત્થરન્તેન સમ્મતા. સચે હિ પરેસં બદ્ધસીમં સકલં વા તસ્સા પદેસં વા અન્તો કત્વા અત્તનો સીમં સમ્મન્નતિ, સીમાય સીમા અજ્ઝોત્થરિતા નામ હોતીતિ. ઇતિ ઇમાહિ એકાદસહિ વિપત્તિસીમાહિ વજ્જિતાતિ અત્થો.

તિસમ્પત્તિસંયુતાતિ ¶ નિમિત્તસમ્પત્તિ, પરિસાસમ્પત્તિ, કમ્મવાચાસમ્પત્તીતિ ઇમાહિ તીહિ સમ્પત્તીહિ ¶ સમન્નાગતા. તત્થ નિમિત્તસમ્પત્તિયુત્તા નામ ‘‘પબ્બતનિમિત્તં, પાસાણનિમિત્તં, વનનિમિત્તં, રુક્ખનિમિત્તં, મગ્ગનિમિત્તં, વમ્મિકનિમિત્તં, નદિનિમિત્તં, ઉદકનિમિત્ત’’ન્તિ (મહાવ. ૧૩૮) એવં વુત્તેસુ અટ્ઠસુ નિમિત્તેસુ તસ્મિં તસ્મિં દિસાભાગે યથાલદ્ધાનિ નિમિત્તુપગાનિ નિમિત્તાનિ ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય કિં નિમિત્તં? પબ્બતો, ભન્તે, એસો પબ્બતો નિમિત્ત’’ન્તિઆદિના નયેન સમ્મા કિત્તેત્વા સમ્મતા.

પરિસાસમ્પત્તિયુત્તા નામ સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન ચતૂહિ ભિક્ખૂહિ સન્નિપતિત્વા યાવતિકા તસ્મિં ગામખેત્તે બદ્ધસીમં વા નદિસમુદ્દજાતસ્સરે વા અનોક્કમિત્વા ઠિતા ભિક્ખૂ, તે સબ્બે હત્થપાસે વા કત્વા, છન્દં વા આહરિત્વા સમ્મતા.

કમ્મવાચાસમ્પત્તિયુત્તા નામ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, યાવતા સમન્તા નિમિત્તા કિત્તિતા’’તિઆદિના (મહાવ. ૧૩૯) નયેન વુત્તાય પરિસુદ્ધાય ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચાય સમ્મતા. એવં એકાદસ વિપત્તિસીમાયો અતિક્કમિત્વા તિવિધસમ્પત્તિયુત્તા નિમિત્તેન નિમિત્તં ઘટેત્વા સમ્મતા સીમા બદ્ધસીમાતિ વેદિતબ્બા.

૨૫૫૩-૪. ખણ્ડસમાનસંવાસઅવિપ્પવાસા આદયો આદિભૂતા, આદિમ્હિ વા યાસં સીમાનં તા ખણ્ડસમાનસંવાસાવિપ્પવાસાદી, તાસં, તાહિ વા પભેદો ખણ્ડસમાનસંવાસાદિભેદો, તતો ખણ્ડસમાનસંવાસાદિભેદતો, ખણ્ડસીમા, સમાનસંવાસસીમા, અવિપ્પવાસસીમાતિ ઇમાસં સીમાનં એતાહિ વા કરણભૂતાહિ, હેતુભૂતાહિ વા જાતેન વિભાગેનાતિ વુત્તં હોતિ. સમાનસંવાસાવિપ્પવાસાનમન્તરે ખણ્ડા પરિચ્છિન્ના તાહિ અસઙ્કરા ¶ સીમા ખણ્ડસીમા નામ. સમાનસંવાસેહિ ભિક્ખૂહિ એકતો ઉપોસથાદિકો સંવાસો એત્થ કરીયતીતિ સમાનસંવાસા નામ. અવિપ્પવાસાય લક્ખણં ‘‘બન્ધિત્વા’’તિઆદિના વક્ખતિ. ઇતિ બદ્ધા તિધા વુત્તાતિ એવં બદ્ધસીમા તિપ્પભેદા વુત્તા.

ઉદકુક્ખેપાતિ હેતુમ્હિ નિસ્સક્કવચનં. સત્તન્નં અબ્ભન્તરાનં સમાહારા સત્તબ્ભન્તરા, તતોપિ ચ. અબદ્ધાપિ તિવિધાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ તાસુ તીસુ અબદ્ધસીમાસુ. ગામપરિચ્છેદોતિ સબ્બદિસાસુ સીમં પરિચ્છિન્દિત્વા ‘‘ઇમસ્સ પદેસસ્સ એત્તકો કરો’’તિ એવં કરેન નિયમિતો ગામપ્પદેસો. યથાહ – ‘‘યત્તકે પદેસે તસ્સ ગામસ્સ ભોજકા બલિં હરન્તિ ¶ , સો પદેસો અપ્પો વા હોતુ મહન્તો વા, ‘ગામસીમા’ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. યમ્પિ એકસ્મિંયેવ ગામક્ખેત્તે એકં પદેસં ‘અયં વિસું ગામો હોતૂ’તિ પરિચ્છિન્દિત્વા રાજા કસ્સચિ દેતિ, સોપિ વિસુંગામસીમા હોતિયેવા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૪૭).

‘‘ગામપરિચ્છેદો’’તિ ઇમિના ચ નગરપરિચ્છેદો ચ સઙ્ગહિતો. યથાહ – ‘‘ગામગ્ગહણેન ચેત્થ નગરમ્પિ ગહિતમેવ હોતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૪૭). નિગમસીમાય વિસુંયેવ વુત્તત્તા તસ્સા ઇધ સઙ્ગહો ન વત્તબ્બો. વુત્તઞ્હિ પાળિયં ‘‘યં ગામં વા નિગમં વા ઉપનિસ્સાય વિહરતિ. યા તસ્સ વા ગામસ્સ ગામસીમા, નિગમસ્સ વા નિગમસીમા, અયં તત્થ સમાનસંવાસા એકુપોસથા’’તિ (મહાવ. ૧૪૭). ઇમિસ્સા વિસુંયેવ લક્ખણસ્સ વુત્તત્તા ગામસીમાલક્ખણેનેવ ઉપલક્ખિતા.

૨૫૫૫. ‘‘જાતસ્સરે’’તિઆદીસુ જાતસ્સરાદીનં લક્ખણં એવં વેદિતબ્બં – યો પન કેનચિ ખણિત્વા અકતો સયંજાતો સોબ્ભો સમન્તતો આગતેન ઉદકેન પૂરિતો ¶ તિટ્ઠતિ, યત્થ નદિયં વક્ખમાનપ્પકારે વસ્સકાલે ઉદકં સન્તિટ્ઠતિ, અયં જાતસ્સરો નામ. યોપિ નદિં વા સમુદ્દં વા ભિન્દિત્વા નિક્ખન્તઉદકેન ખણિતો સોબ્ભો એતં લક્ખણં પાપુણાતિ, અયમ્પિ જાતસ્સરોયેવ. સમુદ્દો પાકટોયેવ.

યસ્સા ધમ્મિકાનં રાજૂનં કાલે અન્વડ્ઢમાસં અનુદસાહં અનુપઞ્ચાહં અનતિક્કમિત્વા દેવે વસ્સન્તે વલાહકેસુ વિગતમત્તેસુ સોતં પચ્છિજ્જતિ, અયં નદિસઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ. યસ્સા પન ઈદિસે સુવુટ્ઠિકાલે વસ્સાનસ્સ ચતુમાસે સોતં ન પચ્છિજ્જતિ, યત્થ તિત્થેન વા અતિત્થેન વા સિક્ખાકરણીયે આગતલક્ખણેન તિમણ્ડલં પટિચ્છાદેત્વા અન્તરવાસકં અનુક્ખિપિત્વા ઉત્તરન્તિયા ભિક્ખુનિયા એકદ્વઙ્ગુલમત્તમ્પિ અન્તરવાસકો તેમિયતિ, અયં સમુદ્દં વા પવિસતુ તળાકં વા, પભવતો પટ્ઠાય નદી નામ.

સમન્તતોતિ સમન્તા. મજ્ઝિમસ્સાતિ થામમજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ. ઉદકુક્ખેપોતિ વક્ખમાનેન નયેન થામપ્પમાણેન ખિત્તસ્સ ઉદકસ્સ વા વાલુકાય વા પતિતટ્ઠાનેન પરિચ્છિન્નો અન્તોપદેસો. યથા અક્ખધુત્તા દારુગુળં ખિપન્તિ, એવં ઉદકં વા વાલુકં વા હત્થેન ગહેત્વા થામમજ્ઝિમેન પુરિસેન સબ્બથામેન ખિપિતબ્બં, તત્થ યત્થ એવં ખિત્તં ઉદકં વા ¶ વાલુકા વા પતતિ, અયં ઉદકુક્ખેપો નામાતિ. ઉદકુક્ખેપસઞ્ઞિતોતિ ‘‘ઉદકુક્ખેપો’’તિ સલ્લક્ખિતો.

૨૫૫૬. અગામકે અરઞ્ઞેતિ વિઞ્ઝાટવિસદિસે ગામરહિતે મહાઅરઞ્ઞે. સમન્તતો સત્તેવબ્ભન્તરાતિ અત્તનો ઠિતટ્ઠાનતો પરિક્ખિપિત્વા સત્તેવ અબ્ભન્તરા યસ્સા સીમાય પરિચ્છેદો, અયં સત્તબ્ભન્તરનામિકા સીમા નામ.

૨૫૫૭. ગુળુક્ખેપનયેનાતિ ¶ અક્ખધુત્તકાનં દારુગુળુક્ખિપનાકારેન. ઉદકુક્ખેપકાતિ ઉદકુક્ખેપસદિસવસેન.

૨૫૫૮. ઇમાસં દ્વિન્નં સીમાનં વડ્ઢનક્કમં દસ્સેતુમાહ ‘‘અબ્ભન્તરૂદકુક્ખેપા, ઠિતોકાસા પરં સિયુ’’ન્તિ. ઠિતોકાસા પરન્તિ પરિસાય ઠિતટ્ઠાનતો પરં, પરિસપરિયન્તતો પટ્ઠાય સત્તબ્ભન્તરા ચ મિનિતબ્બા, ઉદકુક્ખેપો ચ કાતબ્બોતિ અત્થો.

૨૫૫૯-૬૦. અન્તોપરિચ્છેદેતિ ઉદકુક્ખેપેન વા સત્તબ્ભન્તરેહિ વા પરિચ્છિન્નોકાસસ્સ અન્તો. હત્થપાસં વિહાય ઠિતો વા પરં તત્તકં પરિચ્છેદં અનતિક્કમ્મ ઠિતો વાતિ યોજના, સીમન્તરિકત્થાય ઠપેતબ્બં એકં ઉદકુક્ખેપં વા સત્તબ્ભન્તરં એવ વા અનતિક્કમ્મ ઠિતોતિ અત્થો.

કમ્મં વિકોપેતીતિ અન્તો ઠિતો કમ્મસ્સ વગ્ગભાવકરણતો, બહિ તત્તકં પદેસં અનતિક્કમિત્વા ઠિતો અઞ્ઞસ્સ સઙ્ઘસ્સ ગણપૂરણભાવં ગચ્છન્તો સીમાય સઙ્કરભાવકરણેન કમ્મં વિકોપેતિ. ઇતિ યસ્મા અટ્ઠકથાનયો, તસ્મા સો અન્તોસીમાય હત્થપાસં વિજહિત્વા ઠિતો હત્થપાસે વા કાતબ્બો, સીમન્તરિકત્થાય પરિચ્છિન્નોકાસતો બહિ વા કાતબ્બો. તત્તકં પરિચ્છેદં અનતિક્કમિત્વા ઠિતો યથાઠિતોવ સચે અઞ્ઞસ્સ કમ્મસ્સ ગણપૂરકો ન હોતિ, કમ્મં ન કોપેતીતિ ગહેતબ્બં.

૨૫૬૧-૨. સણ્ઠાનન્તિ તિકોટિસણ્ઠાનં. નિમિત્તન્તિ પબ્બતાદિનિમિત્તં. દિસકિત્તનન્તિ ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય કિં નિમિત્ત’’ન્તિઆદિના દિસાકિત્તનં. પમાણન્તિ તિયોજનપરમં પમાણં ¶ . સોધેત્વાતિ યસ્મિં ગામક્ખેત્તે સીમં બન્ધતિ, તત્થ વસન્તે ¶ ઉપસમ્પન્નભિક્ખૂ બદ્ધસીમવિહારે વસન્તે સીમાય બહિ ગન્તું અદત્વા, અબદ્ધસીમવિહારે વસન્તે હત્થપાસં ઉપનેતબ્બે હત્થપાસં નેત્વા અવસેસે બહિસીમાય કત્વા સબ્બમગ્ગેસુ આરક્ખં વિદહિત્વાતિ વુત્તં હોતિ. સીમન્તિ ખણ્ડસીમં.

કીદિસન્તિ આહ ‘‘તિકોણ’’ન્તિઆદિ. પણવૂપમન્તિ પણવસણ્ઠાનં મજ્ઝે સંખિત્તં ઉભયકોટિયા વિત્થતં. ‘‘વિતાનાકારં ધનુકાકાર’’ન્તિ આકાર-સદ્દો પચ્ચેકં યોજેતબ્બો. ધનુકાકારન્તિ આરોપિતધનુસણ્ઠાનં, ‘‘મુદિઙ્ગૂપમં સકટૂપમ’’ન્તિ ઉપમા-સદ્દો પચ્ચેકં યોજેતબ્બો. મુદિઙ્ગૂપમન્તિ મજ્ઝે વિત્થતં ઉભયકોટિયા તનુકં તુરિયવિસેસં મુદિઙ્ગન્તિ વદન્તિ, તાદિસન્તિ અત્થો. સીમં બન્ધેય્યાતિ યોજના.

૨૫૬૩. પબ્બતાદિનિમિત્તુપગનિમિત્તાનિ દસ્સેતુમાહ ‘‘પબ્બત’’ન્તિઆદિ. ઇતિ અટ્ઠ નિમિત્તાનિ દીપયેતિ યોજના. તત્રેવં સઙ્ખેપતો નિમિત્તુપગતા વેદિતબ્બા – સુદ્ધપંસુસુદ્ધપાસાણઉભયમિસ્સકવસેન (કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિદાનવણ્ણના; મહાવ. અટ્ઠ. ૧૩૮) તિવિધોપિ હિ પબ્બતો હત્થિપ્પમાણતો પટ્ઠાય ઉદ્ધં નિમિત્તુપગો, તતો ઓમકતરો ન વટ્ટતિ. અન્તોસારેહિ વા અન્તોસારમિસ્સકેહિ વા રુક્ખેહિ ચતુપઞ્ચરુક્ખમત્તમ્પિ વનં નિમિત્તુપગં, તતો ઊનતરં ન વટ્ટતિ. પાસાણનિમિત્તે અયગુળમ્પિ પાસાણસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ, તસ્મા યો કોચિ પાસાણો ઉક્કંસેન હત્થિપ્પમાણતો ઓમકતરં આદિં કત્વા હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન દ્વત્તિંસપલગુળપિણ્ડપરિમાણો નિમિત્તુપગો, ન તતો ખુદ્દકતરો. પિટ્ઠિપાસાણો પન અતિમહન્તોપિ વટ્ટતિ. રુક્ખો જીવન્તોયેવ અન્તોસારો ભૂમિયં પતિટ્ઠિતો અન્તમસો ઉબ્બેધતો અટ્ઠઙ્ગુલો ¶ પરિણાહતો સૂચિદણ્ડપ્પમાણોપિ નિમિત્તુપગો, ન તતો ઓરં વટ્ટતિ. મગ્ગો જઙ્ઘમગ્ગો વા હોતુ સકટમગ્ગો વા, યો વિનિવિજ્ઝિત્વા દ્વે તીણિ ગામક્ખેત્તાનિ ગચ્છતિ, તાદિસો જઙ્ઘસકટસત્થેહિ વળઞ્જિયમાનોયેવ નિમિત્તુપગો, અવળઞ્જો ન વટ્ટતિ. હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન તંદિવસં જાતો અટ્ઠઙ્ગુલુબ્બેધો ગોવિસાણમત્તોપિ વમ્મિકો નિમિત્તુપગો, તતો ઓરં ન વટ્ટતિ. ઉદકં યં અસન્દમાનં આવાટપોક્ખરણિતળાકજાતસ્સરલોણિસમુદ્દાદીસુ ઠિતં, તં આદિં કત્વા અન્તમસો તઙ્ખણંયેવ પથવિયં ખતે આવાટે ઘટેહિ આહરિત્વા પૂરિતમ્પિ યાવ કમ્મવાચાપરિયોસાના સણ્ઠહનકં નિમિત્તુપગં, ઇતરં સન્દમાનકં, વુત્તપરિચ્છેદકાલં ¶ અતિટ્ઠન્તં, ભાજનગતં વા ન વટ્ટતિ. યા અબદ્ધસીમાલક્ખણે નદી વુત્તા, સા નિમિત્તુપગા, અઞ્ઞા ન વટ્ટતીતિ.

૨૫૬૪. તેસૂતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં. તીણીતિ નિદ્ધારિતબ્બદસ્સનં, ઇમિના એકં વા દ્વે વા નિમિત્તાનિ ન વટ્ટન્તીતિ દસ્સેતિ. યથાહ – ‘‘સા એવં સમ્મન્નિત્વા બજ્ઝમાના એકેન, દ્વીહિ વા નિમિત્તેહિ અબદ્ધા હોતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૩૮). સતેનાપીતિ એત્થ પિ-સદ્દો સમ્ભાવનાયં દટ્ઠબ્બો, તેન વીસતિયા, તિંસાય વા નિમિત્તેહિ વત્તબ્બમેવ નત્થીતિ દીપેતિ.

૨૫૬૫. તિયોજનં પરં ઉક્કટ્ઠો પરિચ્છેદો એતિસ્સાતિ તિયોજનપરા. ‘‘વીસતી’’તિઆદીનં સઙ્ખ્યાને, સઙ્ખ્યેય્યે ચ વત્તનતો ઇધ સઙ્ખ્યાને વત્તમાનં વીસતિ-સદ્દં ગહેત્વા એકવીસતિ ભિક્ખૂનન્તિ ભિન્નાધિકરણનિદ્દેસો કતોતિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘એકવીસતિ’’ન્તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન નિગ્ગહીતલોપો, વીસતિવગ્ગકરણીયપરમત્તા સઙ્ઘકમ્મસ્સ કમ્મારહેન સદ્ધિં ભિક્ખૂનં એકવીસતિં ગણ્હન્તીતિ અત્થો, ઇદઞ્ચ ¶ નિસિન્નાનં વસેન વુત્તં. હેટ્ઠિમન્તતો હિ યત્થ એકવીસતિ ભિક્ખૂ નિસીદિતું સક્કોન્તિ, તત્તકે પદેસે સીમં બન્ધિતું વટ્ટતીતિ.

૨૫૬૬. યા ઉક્કટ્ઠાયપિ યા ચ હેટ્ઠિમાયપિ કેસગ્ગમત્તતોપિ અધિકા વા ઊના વા, એતા દ્વેપિ સીમાયો ‘‘અસીમા’’તિ આદિચ્ચબન્ધુના વુત્તાતિ યોજના.

૨૫૬૭. સમન્તતો સબ્બમેવ નિમિત્તં કિત્તેત્વાતિ પુબ્બદિસાનુદિસાદીસુ પરિતો સબ્બદિસાસુ યથાલદ્ધં નિમિત્તોપગં સબ્બનિમિત્તં ‘‘વિનયધરેન પુચ્છિતબ્બં ‘પુરત્થિમાય દિસાય કિં નિમિત્ત’ન્તિ? ‘પબ્બતો, ભન્તે’તિ. પુન વિનયધરેન ‘એસો પબ્બતો નિમિત્ત’’ન્તિઆદિના (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૩૮) અટ્ઠકથાયં વુત્તનયેન નિમિત્તેન નિમિત્તં ઘટેત્વા કિત્તેત્વા. ઞત્તિ દુતિયા યસ્સાતિ વિગ્ગહો, ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, યાવતા સમન્તા નિમિત્તા કિત્તિતા’’તિઆદિના (મહાવ. ૧૩૯) પદભાજને વુત્તેન ઞત્તિદુતિયેન કમ્મેનાતિ અત્થો. અરહતિ પહોતિ વિનયધરોતિ અધિપ્પાયો.

૨૫૬૮. બન્ધિત્વાતિ યથાવુત્તલક્ખણનયેન સમાનસંવાસસીમં પઠમં બન્ધિત્વા. અનન્તરન્તિ કિચ્ચન્તરેન બ્યવહિતં અકત્વા, કાલક્ખેપં અકત્વાતિ વુત્તં હોતિ, સીમં સમૂહનિતુકામાનં ¶ પચ્ચત્તિકાનં ઓકાસં અદત્વાતિ અધિપ્પાયો. પચ્છાતિ સમાનસંવાસસમ્મુતિતો પચ્છા. ચીવરાવિપ્પવાસકં સમ્મન્નિત્વાન યા બદ્ધા, સા ‘‘અવિપ્પવાસા’’તિ વુચ્ચતીતિ યોજના.

તત્થ ચીવરાવિપ્પવાસકં સમ્મન્નિત્વાન યા બદ્ધાતિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, યા સા સઙ્ઘેન સીમા સમ્મતા સમાનસંવાસા ¶ એકુપોસથા…પે… ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચ, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (મહાવ. ૧૪૪) વુત્તનયેન ચીવરેન અવિપ્પવાસં સમ્મન્નિત્વા યા બદ્ધા. સા અવિપ્પવાસાતિ વુચ્ચતીતિ તત્થ વસન્તાનં ભિક્ખૂનં ચીવરેન વિપ્પવાસનિમિત્તાપત્તિયા અભાવતો તથા વુચ્ચતિ, ‘‘અવિપ્પવાસસીમા’’તિ વુચ્ચતીતિ વુત્તં હોતિ.

૨૫૬૯. ‘‘યા કાચિ નદિલક્ખણપ્પત્તા નદી નિમિત્તાનિ કિત્તેત્વા ‘એતં બદ્ધસીમં કરોમા’તિ કતાપિ અસીમાવ હોતી’’તિઆદિકં (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૪૭) અટ્ઠકથાનયં દસ્સેતુમાહ ‘‘નદી…પે… ન વોત્થરતી’’તિ, ન પત્થરતિ સીમાભાવેન બ્યાપિની ન હોતીતિ અત્થો. તેનેવાતિ યેન ન વોત્થરતિ, તેનેવ કારણેન. અબ્રવીતિ ‘‘સબ્બા, ભિક્ખવે, નદી અસીમા, સબ્બો સમુદ્દો અસીમો, સબ્બો જાતસ્સરો અસીમો’’તિ (મહાવ. ૧૪૭) અવોચ.

૨૫૭૦. અટ્ઠમિયાપિ ઉપોસથવોહારત્તા દિનવસેન ઉપોસથાનં અતિરેકત્તેપિ ઇધ અધિપ્પેતેયેવ ઉપોસથે ગહેત્વા આહ ‘‘નવેવા’’તિ.

૨૫૭૧-૩. તે સરૂપતો દસ્સેતુમાહ ‘‘ચાતુદ્દસો…પે… કમ્મેનુપોસથા’’તિ. ચતુદ્દસન્નં પૂરણો ચાતુદ્દસો. પન્નરસન્નં પૂરણો પન્નરસો. યદા પન કોસમ્બક્ખન્ધકે (મહાવ. ૪૫૧ આદયો) આગતનયેન ભિન્ને સઙ્ઘે ઓસારિતે તસ્મિં ભિક્ખુસ્મિં સઙ્ઘો તસ્સ વત્થુસ્સ વૂપસમાય સઙ્ઘસામગ્ગિં કરોતિ, તદા ‘‘તાવદેવ ઉપોસથો કાતબ્બો, પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૪૭૫) વચનતો ઠપેત્વા ચાતુદ્દસપન્નરસે ¶ અઞ્ઞોપિ યો કોચિ દિવસો સામગ્ગી ઉપોસથોતિ. એત્થ ઇતિ-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. ચાતુદ્દસો, પન્નરસો, સામગ્ગી ચ ઉપોસથોતિ એતે તયોપિ ઉપોસથા દિવસેનેવ નિદ્દિટ્ઠા દિવસેનેવ વુત્તાતિ યોજના.

સઙ્ઘેઉપોસથોતિ ¶ સઙ્ઘેન કાતબ્બઉપોસથો. ગણેપુગ્ગલુપોસથોતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. સાધ્યસાધનલક્ખણસ્સ સમ્બન્ધસ્સ લબ્ભમાનત્તા ‘‘સઙ્ઘે’’તિઆદીસુ સામિવચનપ્પસઙ્ગે ભુમ્મનિદ્દેસો. ઉપોસથો સાધ્યો કમ્મભાવતો, સઙ્ઘગણપુગ્ગલા સાધનં કારકભાવતો.

સુત્તસ્સ ઉદ્દેસો સુત્તુદ્દેસો, સુત્તુદ્દેસોતિ અભિધાનં નામં યસ્સ સો સુત્તુદ્દેસાભિધાનો. કમ્મેનાતિ કિચ્ચવસેન.

૨૫૭૪. ‘‘અધિટ્ઠાન’’ન્તિ વાચ્ચલિઙ્ગમપેક્ખિત્વા ‘‘નિદ્દિટ્ઠ’’ન્તિ નપુંસકનિદ્દેસો. વાચ્ચલિઙ્ગા હિ તબ્બાદયોતિ પાતિમોક્ખો નિદ્દિટ્ઠો, પારિસુદ્ધિ નિદ્દિટ્ઠાતિ પુમિત્થિલિઙ્ગેન યોજેતબ્બા.

૨૫૭૫. વુત્તાતિ ‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, પાતિમોક્ખુદ્દેસા, નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં, અયં પઠમો પાતિમોક્ખુદ્દેસો’’તિઆદિના (મહાવ. ૧૫૦) દેસિતા, સયઞ્ચ તેસઞ્ચ ઉદ્દેસે સઙ્ખેપતો દસ્સેતુમાહ ‘‘નિદાન’’ન્તિઆદિ. સાવેતબ્બન્તિ એત્થ ‘‘સુતેના’’તિ સેસો. સેસકન્તિ અનુદ્દિટ્ઠટ્ઠાનં –

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો…પે… આવિકતા હિસ્સ ફાસુ હોતીતિ ઇમં નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા ‘ઉદ્દિટ્ઠં ખો ¶ આયસ્મન્તો નિદાનં, તત્થાયસ્મન્તે પુચ્છામિ કચ્ચિત્થ પરિસુદ્ધા, દુતિયમ્પિ પુચ્છામિ…પે… એવમેતં ધારયામી’તિ વત્વા ‘ઉદ્દિટ્ઠં ખો આયસ્મન્તો નિદાનં. સુતા ખો પનાયસ્મન્તેહિ ચત્તારો પારાજિકા ધમ્મા…પે… અવિવદમાનેહિ સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૫૦) –

અટ્ઠકથાય વુત્તનયેન અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં.

૨૫૭૬. સેસેસુપીતિ ઉદ્દિટ્ઠાપેક્ખાય સેસેસુ પારાજિકુદ્દેસાદીસુપિ. ‘‘અયમેવ નયો ઞેય્યો’’તિ સામઞ્ઞેન વુત્તેપિ ‘‘વિત્થારેનેવ પઞ્ચમો’’તિ વચનતો વિત્થારુદ્દેસે ‘‘સાવેતબ્બં તુ સેસક’’ન્તિ અયં નયો ન લબ્ભતિ. ‘‘સાવેતબ્બં તુ સેસક’’ન્તિ વચનતો પારાજિકુદ્દેસાદીસુ યસ્મિં વિપ્પકતે અન્તરાયો ઉપ્પજ્જતિ, તેન સદ્ધિં અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં. નિદાનુદ્દેસે પન ¶ અનુદ્દિટ્ઠે સુતેન સાવેતબ્બં નામ નત્થિ. ભિક્ખુનિપાતિમોક્ખે અનિયતુદ્દેસસ્સ પરિહીનત્તા ‘‘ભિક્ખુનીનઞ્ચ ચત્તારો’’તિ વુત્તં. ઉદ્દેસા નવિમે પનાતિ ભિક્ખૂનં પઞ્ચ, ભિક્ખુનીનં ચત્તારોતિ ઉભતોપાતિમોક્ખે ઇમે નવ ઉદ્દેસા વુત્તાતિ અત્થો.

૨૫૭૭. ઉપોસથેતિ સઙ્ઘુપોસથે. અન્તરાયન્તિ રાજન્તરાયાદિકં દસવિધં અન્તરાયં. યથાહ – ‘‘રાજન્તરાયો ચોરન્તરાયો અગ્યન્તરાયો ઉદકન્તરાયો મનુસ્સન્તરાયો અમનુસ્સન્તરાયો વાળન્તરાયો સરીસપન્તરાયો જીવિતન્તરાયો બ્રહ્મચરિયન્તરાયો’’તિ (મહાવ. ૧૫૦).

તત્થ સચે ભિક્ખૂસુ ‘‘ઉપોસથં કરિસ્સામા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૫૦) નિસિન્નેસુ રાજા આગચ્છતિ, અયં રાજન્તરાયો. ચોરા આગચ્છન્તિ ¶ , અયં ચોરન્તરાયો. દવદાહો આગચ્છતિ વા, આવાસે વા અગ્ગિ ઉટ્ઠહતિ, અયં અગ્યન્તરાયો. મેઘો વા ઉટ્ઠેતિ, ઓઘો વા આગચ્છતિ, અયં ઉદકન્તરાયો. બહૂ મનુસ્સા આગચ્છન્તિ, અયં મનુસ્સન્તરાયો. ભિક્ખું યક્ખો ગણ્હાતિ, અયં અમનુસ્સન્તરાયો. બ્યગ્ઘાદયો ચણ્ડમિગા આગચ્છન્તિ, અયં વાળન્તરાયો. ભિક્ખું સપ્પાદયો ડંસન્તિ, અયં સરીસપન્તરાયો. ભિક્ખુ ગિલાનો વા હોતિ, કાલં વા કરોતિ, વેરિનો વા તં મારેતું ગણ્હન્તિ, અયં જીવિતન્તરાયો. મનુસ્સા એકં વા બહું વા ભિક્ખૂ બ્રહ્મચરિયા ચાવેતુકામા ગણ્હન્તિ, અયં બ્રહ્મચરિયન્તરાયો.

‘‘ચેવા’’તિ ઇમિના અન્તરાયેવ અન્તરાયસઞ્ઞિના વિત્થારુદ્દેસે અકતેપિ અનાપત્તીતિ દીપેતિ. અનુદ્દેસોતિ વિત્થારેન અનુદ્દેસો. નિવારિતોતિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, અસતિ અન્તરાયે સંખિત્તેન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૧૫૦) પટિસિદ્ધો. ઇમિના ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સતિ અન્તરાયે સંખિત્તેન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૫૦) ઇદમ્પિ વિભાવિતં હોતિ.

૨૫૭૮. તસ્સાતિ પાતિમોક્ખસ્સ. ઇસ્સરણસ્સ હેતુમાહ ‘‘‘થેરાધેય્ય’ન્તિ પાઠતો’’તિ. થેરાધેય્યન્તિ થેરાધીનં, થેરાયત્તન્તિ અત્થો. પાઠતોતિ પાળિવચનતો. ‘‘યો તત્થ ભિક્ખુ બ્યત્તો પટિબલો, તસ્સાધેય્યં પાતિમોક્ખ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૫૫) વચનતો આહ ‘‘અવત્તન્તેના’’તિઆદિ. અવત્તન્તેનાતિ અન્તમસો દ્વેપિ ઉદ્દેસે ઉદ્દિસિતું અસક્કોન્તેન. થેરેન યો ¶ અજ્ઝિટ્ઠો, એવમજ્ઝિટ્ઠસ્સ યસ્સ પન થેરસ્સ, નવસ્સ, મજ્ઝિમસ્સ વા સો પાતિમોક્ખો ¶ વત્તતિ પગુણો હોતિ, સો ઇસ્સરોતિ સમ્બન્ધો.

અજ્ઝિટ્ઠોતિ ‘‘ત્વં, આવુસો, પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસા’’તિ આણત્તો, ઇમિના અનાણત્તસ્સ ઉદ્દિસિતું સામત્થિયા સતિપિ અનિસ્સરભાવો દીપિતો હોતિ. યથાહ – ‘‘સચે થેરસ્સ પઞ્ચ વા ચત્તારો વા તયો વા પાતિમોક્ખુદ્દેસા નાગચ્છન્તિ, દ્વે પન અખણ્ડા સુવિસદા વાચુગ્ગતા હોન્તિ, થેરાયત્તોવ પાતિમોક્ખો. સચે પન એત્તકમ્પિ વિસદં કાતું ન સક્કોતિ, બ્યત્તસ્સ ભિક્ખુનો આયત્તો હોતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૫૫).

૨૫૭૯. ઉદ્દિસન્તેતિ પાતિમોક્ખુદ્દેસકે પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસન્તે. સમા વાતિ આવાસિકેહિ ગણનેન સમા વા. અપ્પા વાતિ ઊના વા. આગચ્છન્તિ સચે પનાતિ સચે પન આગન્તુકા ભિક્ખૂ આગચ્છન્તિ. સેસકન્તિ અનુદ્દિટ્ઠટ્ઠાનં.

૨૫૮૦. ઉદ્દિટ્ઠમત્તેતિ ઉદ્દિટ્ઠક્ખણેયેવ કથારમ્ભતો પુબ્બમેવ. ‘‘વા’’તિ ઇદં એત્થાપિ યોજેતબ્બં, ઇમિના અવુત્તં ‘‘અવુટ્ઠિતાય વા’’તિ ઇમં વિકપ્પં સમ્પિણ્ડેતિ. અવુટ્ઠિતાય પરિસાયાતિ ચ ભિક્ખુપરિસાય અઞ્ઞમઞ્ઞં સુખકથાય નિસિન્નાયયેવાતિ અત્થો. પરિસાયાતિ એત્થ ‘‘એકચ્ચાયા’’તિ ચ ‘‘સબ્બાયા’’તિ ચ સેસો. ભિક્ખૂનં એકચ્ચાય પરિસાય વુટ્ઠિતાય વા સબ્બાય પરિસાય વુટ્ઠિતાય વાતિ યોજના. તેસન્તિ વુત્તપ્પકારાનં આવાસિકાનં. મૂલેતિ સન્તિકે. પારિસુદ્ધિ કાતબ્બાતિ યોજના. ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે…પે… આગચ્છન્તિ બહુતરા, તેહિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂહિ પુન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તનયં દસ્સેતુમાહ ‘‘સચે બહૂ’’તિ. એત્થ ‘‘પુન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિ સેસો. સબ્બવિકપ્પેસુ પુબ્બકિચ્ચં કત્વા ¶ પુન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બન્તિ અત્થો. અયં પનેત્થ સેસવિનિચ્છયો –

‘‘પન્નરસોવાસિકાનં, ઇતરાનં સચેતરો;

સમાનેતરેનુવત્તન્તુ, પુરિમાનં સચેધિકા;

પુરિમા અનુવત્તન્તુ, તેસં સેસેપ્યયં નયો.

‘‘પાટિપદેગન્તુકાનં, એવમેવ અયં નયો;

સાવેય્ય સુત્તં સઞ્ચિચ્ચ, અસ્સાવેન્તસ્સ દુક્કટન્તિ.

૨૫૮૧. વિનિદ્દિટ્ઠસ્સાતિ આણત્તસ્સ, ઇમિના ઇતરેસં અનાપત્તીતિ દીપેતિ. ઇધ ‘‘અગિલાનસ્સા’’તિ સેસો. થેરેન આણાપેન્તેન ‘‘કિઞ્ચિ કમ્મં કરોન્તો વા સદાકાલમેવ એકો વા ભારનિત્થરણકો વા સરભાણકધમ્મકથિકાદીસુ અઞ્ઞતરો વા ન ઉપોસથાગારસમ્મજ્જનત્થં આણાપેતબ્બો, અવસેસા પન વારેન આણાપેતબ્બા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૫૯) અટ્ઠકથાય વુત્તવિધિના આણાપેતબ્બો. સચે આણત્તો સમ્મજ્જનિં તાવકાલિકમ્પિ ન લભતિ, સાખાભઙ્ગં કપ્પિયં કારેત્વા સમ્મજ્જિતબ્બં. તમ્પિ અલભન્તસ્સ લદ્ધકપ્પિયં હોતિ.

આસનપઞ્ઞાપનાણત્તિયમ્પિ ¶ વુત્તનયેનેવ આણાપેતબ્બો. આણાપેન્તેન ચ સચે ઉપોસથાગારે આસનાનિ નત્થિ, સઙ્ઘિકાવાસતોપિ આહરિત્વા પઞ્ઞપેત્વા પુન આહરિતબ્બાનિ. આસનેસુ અસતિ કટસારકેપિ તટ્ટિકાયોપિ પઞ્ઞપેતું વટ્ટતિ, તટ્ટિકાસુપિ અસતિ સાખાભઙ્ગાનિ કપ્પિયં કારેત્વા પઞ્ઞપેતબ્બાનિ, કપ્પિયકારકં અલભન્તસ્સ લદ્ધકપ્પિયં હોતિ.

પદીપકરણેપિ વુત્તનયેનેવ આણાપેતબ્બો. આણાપેન્તેન ચ ‘‘અસુકસ્મિં નામ ઓકાસે તેલં વા વટ્ટિ વા કપલ્લિકા વા અત્થિ, તં ગહેત્વા કરોહી’’તિ વત્તબ્બો. સચે તેલાદીનિ નત્થિ ¶ , ભિક્ખાચારેનપિ પરિયેસિતબ્બાનિ. પરિયેસિત્વા અલભન્તસ્સ લદ્ધકપ્પિયં હોતિ. અપિચ કપાલે અગ્ગિપિ જાલેતબ્બો.

૨૫૮૨. દીપન્તિ એત્થ ‘‘જાલેત્વા’’તિ સેસો. અથ વા ‘‘કત્વા’’તિ ઇમિના ચ યોજેતબ્બં. ગણઞત્તિં ઠપેત્વાતિ ‘‘સુણન્તુ મે, આયસ્મન્તા, અજ્જુપોસથો પન્નરસો, યદાયસ્મન્તાનં પત્તકલ્લં, મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરેય્યામા’’તિ એવં ગણઞત્તિં નિક્ખિપિત્વા. કત્તબ્બો તીહુપોસથોતિ તીહિ ભિક્ખૂહિ ઉપોસથો કાતબ્બો. તીસુ થેરેન એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા દ્વે એવં તિક્ખત્તુમેવ વત્તબ્બો ‘‘પરિસુદ્ધો અહં, આવુસો, ‘પરિસુદ્ધો’તિ મં ધારેથા’’તિ (મહાવ. ૧૬૮). દુતિયેન, તતિયેન ચ યથાક્કમં ‘‘પરિસુદ્ધો અહં, ભન્તે, ‘પરિસુદ્ધો’તિ મં ધારેથા’’તિ તિક્ખત્તુમેવ વત્તબ્બં.

૨૫૮૩. પુબ્બકિચ્ચાદીનિ કત્વા ઞત્તિં અટ્ઠપેત્વા થેરેન નવો એવં તિક્ખત્તુમેવ વત્તબ્બો ‘‘પરિસુદ્ધો અહં, આવુસો ¶ , ‘પરિસુદ્ધો’તિ મં ધારેહી’’તિ (મહાવ. ૧૬૮), નવેન થેરોપિ ‘‘પરિસુદ્ધો અહં, ભન્તે, ‘પરિસુદ્ધો’તિ મં ધારેથા’’તિ (મહાવ. ૧૬૮) તિક્ખત્તું વત્તબ્બો. ઇમસ્મિં પન વારે ઞત્તિયા અટ્ઠપનઞ્ચ ‘‘ધારેહી’’તિ એકવચનનિદ્દેસો ચાતિ એત્તકોવ વિસેસોતિ તં અનાદિયિત્વા પુગ્ગલેન કાતબ્બં ઉપોસથવિધિં દસ્સેતુમાહ ‘‘પુબ્બકિચ્ચં સમાપેત્વા, અધિટ્ઠેય્ય પનેકકો’’તિ. અધિટ્ઠેય્યાતિ ‘‘અજ્જ મે ઉપોસથો, પન્નરસો’તિ વા ‘ચાતુદ્દસો’તિ વા અધિટ્ઠામી’’તિ અધિટ્ઠેય્ય. અસ્સાતિ અવસાને વુત્તપુગ્ગલં સન્ધાય એકવચનનિદ્દેસો. યથાવુત્તો સઙ્ઘોપિ તયોપિ દ્વેપિ અત્તનો અત્તનો અનુઞ્ઞાતં ઉપોસથં અન્તરાયં વિના સચે ન કરોન્તિ, એવમેવ આપત્તિમાપજ્જન્તીતિ વેદિતબ્બો.

૨૫૮૪-૫. ઇદાનિ ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, ઉપોસથકમ્માનિ, અધમ્મેન વગ્ગં ઉપોસથકમ્મ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૧૪૯) નયેન વુત્તં કમ્મચતુક્કં દસ્સેતુમાહ ‘‘અધમ્મેન ચ વગ્ગેના’’તિઆદિ. અધમ્મેન વગ્ગેન કમ્મં, અધમ્મતો સમગ્ગેન કમ્મં, ધમ્મેન વગ્ગેન કમ્મં, ધમ્મતો સમગ્ગેન કમ્મન્તિ એતાનિ ચત્તારિ ઉપોસથસ્સ કમ્માનીતિ જિનો અબ્રવીતિ યોજના. ચતૂસ્વપિ પનેતેસૂતિ એતેસુ ચતૂસુ કમ્મેસુ પન. ચતુત્થન્તિ ‘‘સમગ્ગેન ચ ધમ્મતો’’તિ વુત્તં ચતુત્થં ઉપોસથકમ્મં ‘‘ધમ્મકમ્મ’’ન્તિ અધિપ્પેતં.

૨૫૮૬-૭. તાનિ ¶ કમ્માનિ વિભાવેતુમાહ ‘‘અધમ્મેનિધા’’તિઆદિ. ઇધ ઇમસ્મિં સાસને એત્થ એતેસુ ચતૂસુ ઉપોસથેસુ. અધમ્મેન વગ્ગો ઉપોસથો કતમોતિ કથેતુકામતાપુચ્છા. યત્થ યસ્સં એકસીમાયં ભિક્ખુનો ચત્તારો વસન્તીતિ યોજના.

તત્ર ¶ એકસ્સ પારિસુદ્ધિં આનયિત્વા તે તયો જના પારિસુદ્ધિં ઉપોસથં કરોન્તિ ચે, એવં કતો ઉપોસથો અધમ્મો વગ્ગુપોસથો નામાતિ યોજના, એકસીમટ્ઠેહિ ચતૂહિ સઙ્ઘુપોસથે કાતબ્બે ગણુપોસથસ્સ કતત્તા અધમ્મો ચ સઙ્ઘમજ્ઝં વિના ગણમજ્ઝં પારિસુદ્ધિયા અગમનતો તસ્સ હત્થપાસં અનુપગમનેન વગ્ગો ચ હોતીતિ અત્થો.

૨૫૮૮. અધમ્મેન સમગ્ગોતિ એત્થ ‘‘ઉપોસથો કતમો’’તિ અનુવત્તેતબ્બં. ‘‘ભિક્ખુનો એકતો’’તિ પદચ્છેદો. ‘‘હોતિ અધમ્મિકો’’તિ પદચ્છેદો. ચતૂહિ સમગ્ગેહિ સઙ્ઘુપોસથે કાતબ્બે ગણુપોસથકરણં અધમ્મો, હત્થપાસુપગમનતો સમગ્ગો હોતિ.

૨૫૮૯-૯૦. યો ઉપોસથો ધમ્મેન વગ્ગો હોતિ, સો કતમોતિ યોજના. યત્થ યસ્સં એકસીમાયં ચત્તારો ભિક્ખુનો વસન્તિ, તત્ર એકસ્સ પારિસુદ્ધિં આનયિત્વા તે તયો જના પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસન્તે ચે, ધમ્મેન વગ્ગો ઉપોસથો હોતીતિ યોજના. એકસીમટ્ઠેહિ ચતૂહિ સઙ્ઘુપોસથસ્સ કતત્તા ધમ્મો, એકસ્સ હત્થપાસં અનુપગમનેન વગ્ગો ચ હોતીતિ અત્થો.

૨૫૯૧. યો ધમ્મતો સમગ્ગો, સો કતમોતિ યોજના. ઇધ ઇમસ્મિં સાસને ચત્તારો ભિક્ખુનો એકતો પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસન્તિ ચે, અયં ધમ્મતો સમગ્ગો ઉપોસથોતિ મતો અધિપ્પેતોતિ યોજના. ચતૂહિ સઙ્ઘુપોસથસ્સ કતત્તા ધમ્મો, એકસ્સાપિ હત્થપાસં અવિજહનેન સમગ્ગોતિ અધિપ્પાયો.

૨૫૯૨. વગ્ગે સઙ્ઘે વગ્ગોતિ સઞ્ઞિનો, સમગ્ગે ચ સઙ્ઘે વગ્ગોતિ સઞ્ઞિનો ઉભયત્થ વિમતિસ્સ વા ઉપોસથં કરોન્તસ્સ દુક્કટં આપત્તિ હોતીતિ યોજના.

૨૫૯૩. ભેદાધિપ્પાયતોતિ ¶ ‘‘નસ્સન્તેતે, વિનસ્સન્તેતે, કો તેહિ અત્થો’’તિ એવં ભેદપુરેક્ખારતાય ‘‘ઉપોસથં કરોન્તસ્સા’’તિ આનેત્વા યોજેતબ્બં. તસ્સ ભિક્ખુનો થુલ્લચ્ચયં હોતિ ¶ અકુસલબલવતાય ચ થુલ્લચ્ચયં હોતીતિ. યથાહ – ‘‘ભેદપુરેક્ખારપન્નરસકે અકુસલબલવતાય થુલ્લચ્ચયં વુત્ત’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૭૬). વગ્ગે વા સમગ્ગે વા સઙ્ઘે સમગ્ગો ઇતિ સઞ્ઞિનો ઉપોસથં કરોન્તસ્સ અનાપત્તીતિ યોજના. અવસેસો પનેત્થ વત્તબ્બવિનિચ્છયો પવારણવિનિચ્છયાવસાને ‘‘પારિસુદ્ધિપ્પદાનેના’’તિઆદીહિ (વિ. વિ. ૨૬૪૨) એકતો વત્તુમિચ્છન્તેન ન વુત્તો.

૨૫૯૪-૫. ‘‘ઉક્ખિત્તેના’’તિઆદિકાનિ કરણવચનન્તાનિ પદાનિ ‘‘સહા’’તિ ઇમિના સદ્ધિં ‘‘ઉપોસથો ન કાતબ્બો’’તિ પદેન પચ્ચેકં યોજેતબ્બાનિ. ઉક્ખિત્તેનાતિ આપત્તિયા અદસ્સને ઉક્ખિત્તકો, આપત્તિયા અપ્પટિકમ્મે ઉક્ખિત્તકો, પાપિકાય દિટ્ઠિયા અપ્પટિનિસ્સગ્ગે ઉક્ખિત્તકોતિ તિવિધેન ઉક્ખિત્તેન. એતેસુ હિ તિવિધે ઉક્ખિત્તકે સતિ ઉપોસથં કરોન્તો સઙ્ઘો પાચિત્તિયં આપજ્જતિ.

‘‘ગહટ્ઠેના’’તિ ઇમિના તિત્થિયોપિ સઙ્ગહિતો. સેસેહિ સહધમ્મિહીતિ ભિક્ખુની, સિક્ખમાના, સામણેરો, સામણેરીતિ ચતૂહિ સહધમ્મિકેહિ. ચુતનિક્ખિત્તસિક્ખેહીતિ એત્થ ચુતો ચ નિક્ખિત્તસિક્ખો ચાતિ વિગ્ગહો. ચુતો નામ અન્તિમવત્થું અજ્ઝાપન્નકો. નિક્ખિત્તસિક્ખો નામ સિક્ખાપચ્ચક્ખાતકો.

એકાદસહીતિ પણ્ડકો, થેય્યસંવાસકો, તિત્થિયપક્કન્તકો, તિરચ્છાનગતો, માતુઘાતકો, પિતુઘાતકો, અરહન્તઘાતકો, ભિક્ખુનિદૂસકો, સઙ્ઘભેદકો ¶ , લોહિતુપ્પાદકો, ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ ઇમેહિ એકાદસહિ અભબ્બેહિ.

સભાગાપત્તિકેન વા સહ ઉપોસથો ન કાતબ્બો, પારિવુત્થેન છન્દેન ઉપોસથો ન કાતબ્બો, કરોતો દુક્કટં હોતીતિ યોજના. એવં ઉક્ખિત્તવજ્જિતેસુ સબ્બવિકપ્પેસુ દુક્કટમેવ વેદિતબ્બં. ‘‘યં દ્વેપિ જના વિકાલભોજનાદિના સભાગવત્થુના આપત્તિં આપજ્જન્તિ, એવરૂપા વત્થુસભાગા ‘સભાગા’તિ વુચ્ચતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૯) વચનતો ‘‘સભાગાપત્તી’’તિ વત્થુસભાગાપત્તિયેવ ગહેતબ્બા.

ઉપોસથદિવસે સબ્બોવ સઙ્ઘો સચે સભાગાપત્તિં આપન્નો હોતિ,

‘‘ઇધ ¶ પન, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરસ્મિં આવાસે તદહુપોસથે સબ્બો સઙ્ઘો સભાગં આપત્તિં આપન્નો હોતિ, તેહિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂહિ એકો ભિક્ખુ સામન્તા આવાસા સજ્જુકં પાહેતબ્બો ‘ગચ્છાવુસો, તં આપત્તિં પટિકરિત્વા આગચ્છ, મયં તે સન્તિકે તં આપત્તિં પટિકરિસ્સામા’તિ. એવઞ્ચેતં લભેથ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભેથ, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો – ‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, અયં સબ્બો સઙ્ઘો સભાગં આપત્તિં આપન્નો, યદા અઞ્ઞં ભિક્ખું સુદ્ધં અનાપત્તિકં પસ્સિસ્સતિ, તદા તસ્સ સન્તિકે તં આપત્તિં પટિકરિસ્સતી’’તિ (મહાવ. ૧૭૧) ચ,

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, અયં સબ્બો સઙ્ઘો સભાગાય આપત્તિયા વેમતિકો, યદા નિબ્બેમતિકો ¶ ભવિસ્સતિ, તદા તં આપત્તિં પટિકરિસ્સતી’’તિ (મહાવ. ૧૭૧) ચ,

એત્થ ચ સજ્ઝુકન્તિ તદહેવાગમનત્થાય. ગણુપોસથાદીસુપિ એસેવ નયો. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાગણ્ઠિપદે ‘‘યથા સઙ્ઘો સભાગં આપત્તિં આપજ્જિત્વા સુદ્ધં અલભિત્વા ‘યદા સુદ્ધં પસ્સિસ્સતિ, તદા તસ્સ સન્તિકે તં આપત્તિં પટિકરિસ્સતી’તિ વત્વા ઉપોસથં કાતું લભતિ, એવં દ્વીહિપિ અઞ્ઞમઞ્ઞં આરોચેત્વા ઉપોસથં કાતું વટ્ટતિ. એકેનાપિ ‘પરિસુદ્ધં લભિત્વા પટિકરિસ્સામી’તિ આભોગં કત્વા કાતું વટ્ટતિ કિરા’’તિ. કિરાતિ ચેત્થ અનુસ્સવત્થે દટ્ઠબ્બો, ન પનારુચિયં.

પારિવુત્થેન છન્દેનાતિ છન્દં આહરિત્વા કમ્મં કાતું નિસિન્નેનપિ ‘‘અસુભલક્ખણતાદિના કેનચિ કારણેન ન કરિસ્સામી’’તિ વિસ્સટ્ઠે છન્દે સચે પુન કરિસ્સતિ, પુન છન્દપારિસુદ્ધિં આહરિત્વા કાતબ્બં. યથાહ – ‘‘એતસ્મિં પારિવાસિયે પુન છન્દપારિસુદ્ધિં અનાનેત્વા કમ્મં કાતું ન વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૬૭).

૨૫૯૬. અદેસેત્વા ¶ પનાપત્તિન્તિ આપન્નં આપત્તિં અદેસેત્વા. નાવિકત્વાન વેમતિન્તિ ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલાસુ આપત્તીસુ વેમતિકો, યદા નિબ્બેમતિકો ભવિસ્સામિ, તદા તા આપત્તિયો પટિકરિસ્સામી’’તિ વિમતિં અનારોચેત્વા. ‘‘યદા નિબ્બેમતિકોતિ એત્થ સચે પનેસ નિબ્બેમતિકો ન હોતિ, વત્થું કિત્તેત્વાવ દેસેતું વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૯) અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તં. તત્રાયં દેસનાવિધિ – સચે મેઘચ્છન્ને સૂરિયે ‘‘કાલો નુ ખો, વિકાલો’’તિ ¶ વેમતિકો ભુઞ્જતિ, તેન ભિક્ખુના ‘‘અહં, ભન્તે, વેમતિકો ભુઞ્જિં, સચે કાલો અત્થિ, સમ્બહુલા દુક્કટા આપત્તિયો આપન્નોમ્હિ. નો ચે અત્થિ, સમ્બહુલા પાચિત્તિયાપત્તિયો આપન્નોમ્હી’’તિ એવં વત્થું કિત્તેત્વા ‘‘અહં, ભન્તે, યા તસ્મિં વત્થુસ્મિં સમ્બહુલા દુક્કટા વા પાચિત્તિયા વા આપત્તિયો આપન્નો, તા તુમ્હમૂલે પટિદેસેમી’’તિ વત્તબ્બં. એસેવ નયો સબ્બાપત્તીસૂતિ.

ગણ્ઠિપદેસુ પનેવં વિનિચ્છયો વુત્તો – ‘‘અહં, આવુસો, ઇત્થન્નામાય આપત્તિયા વેમતિકો, યદા નિબ્બેમતિકો ભવિસ્સામિ, તદા તં આપત્તિં પટિકરિસ્સામી’તિ વત્વા ઉપોસથો કાતબ્બો, પાતિમોક્ખં સોતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૭૦) વચનતો યાવ નિબ્બેમતિકો ન હોતિ, તાવ સભાગાપત્તિં પટિગ્ગહેતું ન લભતિ. અઞ્ઞેસઞ્ચ કમ્માનં પરિસુદ્ધો નામ હોતિ. ‘‘પુન નિબ્બેમતિકો હુત્વા દેસેતબ્બમેવા’’તિ (કઙ્ખા. અભિ. ટી. નિદાનવણ્ણના) નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાયં અત્થિ, દેસિતે પન ન દોસો. ‘‘ઇતો વુટ્ઠહિત્વા તં આપત્તિં પટિકરિસ્સામી’’તિ (મહાવ. ૧૭૦) એત્થાપિ એસેવ નયોતિ.

૨૫૯૭. ઉપોસથેતિ દિનકારકકત્તબ્બાકારવસેન પન્નરસી, સઙ્ઘુપોસથો, સુત્તુદ્દેસોતિ ઇમેહિ તીહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતે ઉપોસથે. સભિક્ખુમ્હા ચ આવાસાતિ ‘‘યસ્મિં ઉપોસથે કિચ્ચ’’ન્તિઆદિના વક્ખમાનપ્પકારા સભિક્ખુકા આવાસા. ઇધ ‘‘અનાવાસા’’તિ સેસો. આવાસો વા અનાવાસો વાતિ એત્થ ‘‘અભિક્ખુકો વા નાનાસંવાસકેહિ સભિક્ખુકો વા’’તિ ચ ¶ ન ગન્તબ્બોતિ એત્થ ‘‘અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા’’તિ ચ સેસો. ‘‘અનાવાસો’’તિ ઉદોસિતાદયો વુત્તા. ભિક્ખુના ઉપોસથે સભિક્ખુમ્હા આવાસા વા અનાવાસા વા અભિક્ખુકો વા નાનાસંવાસકેહિ સભિક્ખુકો વા આવાસો વા અનાવાસો વા અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા કુદાચનં કદાચિપિ ન ગન્તબ્બોતિ યોજના.

૨૫૯૮. યસ્મિં ¶ આવાસે પન ઉપોસથે કિચ્ચં સચે વત્તતિ, સો આવાસો ‘‘સભિક્ખુકો નામા’’તિ પકાસિતોતિ યોજના, ઇમિના સચે યત્થ ઉપોસથો ન વત્તતિ, સો સન્તેસુપિ ભિક્ખૂસુ અભિક્ખુકો નામાતિ દીપેતિ.

૨૫૯૯. ઉપોસથસ્સ પયોજનં, તપ્પસઙ્ગેન પવારણાય ચ નિદ્ધારેતુકામતાયાહ ‘‘ઉપોસથો કિમત્થાયા’’તિઆદિ.

૨૬૦૦. પટિક્કોસેય્યાતિ નિવારેય્ય. અદેન્તસ્સપિ દુક્કટન્તિ એત્થ ‘‘કોપેતું ધમ્મિકં કમ્મ’’ન્તિ આનેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં.

૨૬૦૧. સો ચાતિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિદાનવણ્ણના) ચતુવગ્ગાદિપ્પભેદેન પઞ્ચવિધો સો સઙ્ઘો ચ. હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન કત્તબ્બકમ્માનં વસેન પરિદીપિતો, ન છબ્બગ્ગાદીનં કાતું અયુત્તતાદસ્સનવસેન.

૨૬૦૨. ચતુવગ્ગાદિભેદનિબન્ધનં કમ્મં દસ્સેતુમાહ ‘‘પવારણ’’ન્તિઆદિ. પવારણઞ્ચ તથા અબ્ભાનઞ્ચ ઉપસમ્પદઞ્ચ ઠપેત્વા ચતુવગ્ગેન અકત્તબ્બં કમ્મં ન વિજ્જતીતિ યોજના.

૨૬૦૩. મજ્ઝદેસે ¶ ઉપસમ્પદા મજ્ઝદેસૂપસમ્પદા, તં. અબ્ભાનં, મજ્ઝદેસૂપસમ્પદઞ્ચ વિના પઞ્ચવગ્ગેન સબ્બં કમ્મં કાતું વટ્ટતીતિ યોજના.

૨૬૦૪. કિઞ્ચિપિ કમ્મં ન ન કત્તબ્બન્તિ યોજના, સબ્બમ્પિ કમ્મં કત્તબ્બમેવાતિ અત્થો. દ્વે પટિસેધા પકતત્થં ગમયન્તીતિ. વીસતિવગ્ગેન સઙ્ઘેન સબ્બેસમ્પિ કમ્માનં કત્તબ્બભાવે કિમત્થં અતિરેકવીસતિવગ્ગસ્સ ગહણન્તિ આહ ‘‘ઊને દોસોતિ ઞાપેતું, નાધિકે અતિરેકતા’’તિ. યથાવુત્તે ચતુબ્બિધે સઙ્ઘે ગણનતો ઊને દોસો હોતિ, અધિકે દોસો ન હોતીતિ ઞાપેતું અતિરેકતા દસ્સિતા, અતિરેકવીસતિવગ્ગસઙ્ઘો દસ્સિતોતિ અધિપ્પાયો.

૨૬૦૫. ચતુવગ્ગેન કત્તબ્બે પકતત્તાવ ચત્તારો કમ્મપ્પત્તાતિ દીપિતાતિ યોજના. સેસા ¶ પકતત્તા છન્દારહાતિ સેસો. પકતત્તાતિ અનુક્ખિત્તા ચેવ અન્તિમવત્થું અનજ્ઝાપન્ના ચ ગહેતબ્બા. સેસેસુ ચાતિ પઞ્ચવગ્ગાદીસુપિ.

૨૬૦૬. ચતુવગ્ગાદિકત્તબ્બકમ્મં અસંવાસપુગ્ગલં ગણપૂરં કત્વા કરોન્તસ્સ દુક્કટં હોતિ. ન કેવલં દુક્કટમેવ, કતઞ્ચ કમ્મં કુપ્પતીતિ યોજના.

૨૬૦૭. પરિવાસાદીતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન મૂલાયપટિકસ્સનાદીનં ગહણં. તત્રટ્ઠન્તિ પરિવાસાદીસુ ઠિતં. ‘‘તથા’’તિ ઇમિના ‘‘કતં કુપ્પતિ દુક્કટ’’ન્તિ ઇદં અનુવત્તેતિ. સેસં તૂતિ પરિવાસાદિકમ્મતો અઞ્ઞં પન ઉપોસથાદિકમ્મં ¶ . વટ્ટતીતિ તે પારિવાસિકાદયો ગણપૂરકે કત્વા કાતું વટ્ટતિ.

વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકકથાવણ્ણના

૨૬૦૮. વસ્સૂપનાયિકા વુત્તાતિ સેસો. પચ્છિમા ચાતિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો નિદસ્સને. વસ્સૂપનાયિકાતિ વસ્સૂપગમના. આલયો, વચીભેદો વા કાતબ્બો ઉપગચ્છતાતિ ઇમિના વસ્સૂપગમનપ્પકારો દસ્સિતો. ઉપગચ્છતા આલયો કત્તબ્બો, વચીભેદો વા કત્તબ્બોતિ સમ્બન્ધો. ઉપગચ્છન્તેન ચ સેનાસને અસતિ ‘‘ઇધ વસ્સં વસિસ્સામી’’તિ ચિત્તુપ્પાદમત્તં વા કાતબ્બં, સેનાસને સતિ ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં તેમાસં વસ્સં ઉપેમી’’તિ ચ ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ ચ વચીભેદો વા કાતબ્બોતિ અત્થો.

૨૬૦૯. જાનં વસ્સૂપગમનં અનુપગચ્છતો વાપીતિ યોજના. તેમાસન્તિ એત્થ ‘‘પુરિમં વા પચ્છિમં વા’’તિ સેસો. ચરન્તસ્સાપીતિ એત્થ ‘‘ચારિક’’ન્તિ સેસો. પુરિમં વા તેમાસં પચ્છિમં વા તેમાસં અવસિત્વાવ ચારિકં ચરન્તસ્સાપિ દુક્કટન્તિ યોજના. તેમાસન્તિ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. યથાહ – ‘‘ન, ભિક્ખવે, વસ્સં ઉપગન્ત્વા પુરિમં વા તેમાસં પચ્છિમં વા તેમાસં અવસિત્વા ચારિકા પક્કમિતબ્બા, યો પક્કમેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૮૫).

૨૬૧૦. રુક્ખસ્સ ¶ સુસિરેતિ એત્થ ‘‘સુદ્ધે’’તિ સેસો. યથાહ – ‘‘રુક્ખસુસિરેતિ એત્થ સુદ્ધે રુક્ખસુસિરેયેવ ન વટ્ટતિ, મહન્તસ્સ પન રુક્ખસુસિરસ્સ અન્તો પદરચ્છદનં કુટિકં ¶ કત્વા પવિસનદ્વારં યોજેત્વા ઉપગન્તું વટ્ટતી’’તિ. ‘‘રુક્ખસ્સ સુસિરે’’તિ ઇમિના રુક્ખેકદેસો વિટપોપિ સઙ્ગહિતો, સોપિ સુદ્ધોવ ન વટ્ટતિ. યથાહ – ‘‘રુક્ખવિટભિયાતિ એત્થાપિ સુદ્ધે વિટપમત્તે ન વટ્ટતિ, મહાવિટપે પન અટ્ટકં બન્ધિત્વા તત્થ પદરચ્છદનં કુટિકં કત્વા ઉપગન્તું વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૩).

‘‘છત્તેતિ એત્થાપિ ચતૂસુ થમ્ભેસુ છત્તં ઠપેત્વા આવરણં કત્વા દ્વારં યોજેત્વા ઉપગન્તું વટ્ટતિ, છત્તકુટિકા નામેસા હોતિ. ચાટિયાતિ એત્થાપિ મહન્તેન કપલ્લેન છત્તે વુત્તનયેન કુટિં કત્વાવ ઉપગન્તું વટ્ટતી’’તિ અટ્ઠકથાવચનતો એવમકતાસુ સુદ્ધછત્તચાટીસુ નિવારણં વેદિતબ્બં. છવકુટીતિ ટઙ્કિતમઞ્ચાદયો વુત્તા. યથાહ – ‘‘છવકુટિકા નામ ટઙ્કિતમઞ્ચાદિભેદા કુટિ, તત્થ ઉપગન્તું ન વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૩).

સુસાને પન અઞ્ઞં કુટિકં કત્વા ઉપગન્તું વટ્ટતિ. ‘‘છવસરીરં ઝાપેત્વા છારિકાય, અટ્ઠિકાનઞ્ચ અત્થાય કુટિકા કરીયતી’’તિ અન્ધકટ્ઠકથાયં છવકુટિ વુત્તા. ‘‘ટઙ્કિતમઞ્ચોતિ કસિકુટિકાપાસાણઘરન્તિ લિખિત’’ન્તિ (વજિર. ટી. મહાવગ્ગ ૨૦૩) વજિરબુદ્ધિત્થેરો. ચતુન્નં પાસાણાનં ઉપરિ પાસાણં અત્થરિત્વા કતો ગેહોપિ ‘‘ટઙ્કિતમઞ્ચો’’તિ વુચ્ચતિ. દીઘે મઞ્ચપાદે મજ્ઝે વિજ્ઝિત્વા અટનિયો પવેસેત્વા મઞ્ચં કરોન્તીતિ તસ્સ ઇદં ઉપરિ, ઇદં હેટ્ઠાતિ નત્થિ, પરિવત્તેત્વા અત્થતોપિ તાદિસોવ હોતિ, તં સુસાને, દેવટ્ઠાને ચ ઠપેન્તિ, અયમ્પિ ટઙ્કિતમઞ્ચો નામ.

૨૬૧૧. ‘‘સતિ પચ્ચયવેકલ્લે, સરીરાફાસુતાય વા’’તિ અવસેસન્તરાયાનં વક્ખમાનત્તા ‘‘અન્તરાયો’’તિ ઇમિના રાજન્તરાયાદિ દસવિધો ગહેતબ્બો.

૨૬૧૨-૪. ‘‘અનુજાનામિ ¶ , ભિક્ખવે, સત્તન્નં સત્તાહકરણીયેન અપ્પહિતેપિ ગન્તું, પગેવ પહિતે ભિક્ખુસ્સ ભિક્ખુનિયા સિક્ખમાનાય સામણેરસ્સ સામણેરિયા માતુયા ચ પિતુસ્સ ચા’’તિ (મહાવ. ૧૯૮) વુત્તનયં દસ્સેતુમાહ ‘‘માતાપિતૂન’’ન્તિઆદિ.

માતાપિતૂનં ¶ દસ્સનત્થં, પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનં દસ્સનત્થં વા નેસં અત્થે સતિ વા નેસં અન્તરે ગિલાનં દટ્ઠું વા તદુપટ્ઠાકાનં ભત્તાદિં પરિયેસનત્થં વા નેસં ભત્તાદિં પરિયેસનત્થં વા તથા નેસં પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનં અઞ્ઞતરં અનભિરતં ઉક્કણ્ઠિતં અહં ગન્ત્વા વૂપકાસેસ્સં વા વૂપકાસાપેસ્સામિ વા ધમ્મકથમસ્સ કરિસ્સામીતિ વા તસ્સ પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનં અઞ્ઞતરસ્સ ઉટ્ઠિતં ઉપ્પન્નં દિટ્ઠિં વિવેચેસ્સામિ વા વિવેચાપેસ્સામિ વા ધમ્મકથમસ્સ કરિસ્સામીતિ વા તથા ઉપ્પન્નં કુક્કુચ્ચં વિનોદેસ્સામીતિ વા વિનોદાપેસ્સામીતિ વા ધમ્મકથમસ્સ કરિસ્સામીતિ વા એવં વિનયઞ્ઞુના ભિક્ખુના સત્તાહકિચ્ચેન અપેસિતેપિ ગન્તબ્બં, પગેવ પહિતેતિ યોજના.

ભત્તાદીતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન ભેસજ્જપરિયેસનાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. યથાહ – ‘‘ગિલાનભત્તં વા પરિયેસિસ્સામિ, ગિલાનુપટ્ઠાકભત્તં વા પરિયેસિસ્સામિ, ગિલાનભેસજ્જં વા પરિયેસિસ્સામિ, પુચ્છિસ્સામિ વા ઉપટ્ઠહિસ્સામિ વા’’તિ. વૂપકાસેસ્સન્તિ યત્થ અનભિરતિ ઉપ્પન્ના, તતો અઞ્ઞત્થ ગહેત્વા ગમિસ્સામીતિ અત્થો.

વિનોદેસ્સામહન્તિ વાતિ એત્થ વા-સદ્દેન ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ગરુધમ્મં અજ્ઝાપન્નો હોતિ પરિવાસારહો, સો ચે ભિક્ખૂનં સન્તિકે દૂતં પહિણેય્ય ‘અહઞ્હિ ગરુધમ્મં અજ્ઝાપન્નો પરિવાસારહો, આગચ્છન્તુ ભિક્ખૂ, ઇચ્છામિ ¶ ભિક્ખૂનં આગત’ન્તિ. ગન્તબ્બં, ભિક્ખવે, સત્તાહકરણીયેન અપ્પહિતેપિ, પગેવ પહિતે ‘પરિવાસદાનં ઉસ્સુક્કં કરિસ્સામિ વા અનુસ્સાવેસ્સામિ વા ગણપૂરકો વા ભવિસ્સામી’’તિઆદિનયં (મહાવ. ૧૯૩) સઙ્ગણ્હાતિ. એવં સત્તાહકિચ્ચેન ગચ્છન્તેન અન્તોઉપચારસીમાય ઠિતેનેવ ‘‘અન્તોસત્તાહે આગચ્છિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા ગન્તબ્બં. સચે આભોગં અકત્વા ઉપચારસીમં અતિક્કમતિ, છિન્નવસ્સો હોતીતિ વદન્તિ.

૨૬૧૫. ‘‘અયં પનેત્થ પાળિમુત્તકરત્તિચ્છેદવિનિચ્છયો’’તિ અટ્ઠકથાગતં રત્તિચ્છેદવિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘વસ્સં ઉપગતેનેત્થા’’તિઆદિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સત્તાહકિચ્ચાધિકારે. અયં પાળિમુત્તકવિનિચ્છયો દટ્ઠબ્બોતિ અત્થો.

૨૬૧૬. ‘‘અસુકં નામ દિવસ’’ન્તિઆદિના નિમન્તનાકારં વક્ખતિ. પુબ્બન્તિ પઠમં. વટ્ટતીતિ ¶ સત્તાહકિચ્ચેન ગન્તું વટ્ટતિ. યથાહ – ‘‘સચે એકસ્મિં મહાવાસે પઠમંયેવ કતિકા કતા હોતિ ‘અસુકદિવસં નામ સન્નિપતિતબ્બ’ન્તિ, નિમન્તિતોયેવ નામ હોતિ, ગન્તું વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૯૯). ‘‘ઉપાસકેહિ ‘ઇમસ્મિં નામ દિવસે દાનાદીનિ કરોમ, સબ્બે એવ સન્નિપતન્તૂ’તિ કતિકાયપિ કતાય ગન્તું વટ્ટતિ, નિમન્તિતોયેવ નામ હોતી’’તિ કેચિ.

૨૬૧૭. ભણ્ડકન્તિ અત્તનો ચીવરભણ્ડં. ન વટ્ટતીતિ સત્તાહકિચ્ચેન ગન્તું ન વટ્ટતિ. પહિણન્તીતિ ચીવરધોવનાદિકમ્મેન પહિણન્તિ. આચરિયુપજ્ઝાયાનં આણત્તિયેન કેનચિ અનવજ્જકિચ્ચેન સત્તાહકરણીયેન ગન્તું વટ્ટતીતિ ઇમિનાવ દીપિતં હોતિ.

૨૬૧૮. ઉદ્દેસાદીનમત્થાયાતિ ¶ પાળિવાચનાનિ સન્ધાય. આદિ-સદ્દેન પરિપુચ્છાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. ગરૂનન્તિ અગિલાનાનમ્પિ આચરિયુપજ્ઝાયાનં. ગન્તું લભતીતિ સત્તાહકરણીયેન ગન્તું લભતિ. પુગ્ગલોતિ પકરણતો ભિક્ખુંયેવ ગણ્હાતિ.

૨૬૧૯. આચરિયોતિ નિદસ્સનમત્તં, ઉપજ્ઝાયેન નિવારિતેપિ એસેવ નયો. ‘‘સચે પન નં આચરિયો ‘અજ્જ મા ગચ્છા’તિ વદતિ, વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૯૯) અટ્ઠકથાનયં દસ્સેતુમાહ ‘‘રત્તિચ્છેદે અનાપત્તિ, હોતીતિ પરિદીપિતા’’તિ. રત્તિચ્છેદેતિ વસ્સચ્છેદનિમિત્તં. ‘‘રત્તિચ્છેદે’’તિ સબ્બત્થ વસ્સચ્છેદોતિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વા વદન્તિ, એવં સત્તાહકરણીયેન ગતં નં અન્તોસત્તાહેયેવ પુન આગચ્છન્તં સચે આચરિયો વા ઉપજ્ઝાયો વા ‘‘અજ્જ મા ગચ્છા’’તિ વદતિ, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તીતિ અધિપ્પાયો, વસ્સચ્છેદો પન હોતિયેવાતિ દટ્ઠબ્બં સત્તાહસ્સ બહિદ્ધા વીતિનામિતત્તા.

૨૬૨૦. યસ્સ કસ્સચિ ઞાતિસ્સાતિ માતાપિતૂહિ અઞ્ઞસ્સ ઞાતિજનસ્સ. ‘‘ગચ્છતો દસ્સનત્થાયા’’તિ ઇમિના સેસઞાતિકેહિ ‘‘મયં ગિલાના ભદન્તાનં આગમનં ઇચ્છામા’’તિ ચ ‘‘ઉપટ્ઠાકકુલેહિ દાનં દસ્સામ, ધમ્મં સોસ્સામ, ભિક્ખૂનં દસ્સનં ઇચ્છામા’’તિ ચ એવં કત્તબ્બં નિદ્દિસિત્વા દૂતે વા પેસિતે સત્તાહકરણીયેન ગચ્છતો રત્તિચ્છેદો ચ દુક્કટઞ્ચ ન હોતીતિ વુત્તં હોતિ. યથાહ ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુસ્સ ઞાતકો ગિલાનો હોતિ…પે… ગન્તબ્બં, ભિક્ખવે, સત્તાહકરણીયેન પહિતે, ન ત્વેવ અપ્પહિતે’’તિ (મહાવ. ૧૯૯) ચ ¶ ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ઉપાસકેન સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ વિહારો કારાપિતો હોતિ…પે… ઇચ્છામિ દાનઞ્ચ ¶ દાતું ધમ્મઞ્ચ સોતું ભિક્ખૂ ચ પસ્સિતુન્તિ. ગન્તબ્બં, ભિક્ખવે, સત્તાહકરણીયેન પહિતે, ન ત્વેવ અપ્પહિતે’’તિ (મહાવ. ૧૮૮) ચ.

૨૬૨૧. ‘‘અહં ગામકં ગન્ત્વા અજ્જેવ આગમિસ્સામી’’તિ આગચ્છં આગચ્છન્તો સચે પાપુણિતું ન સક્કોતેવ, વટ્ટતીતિ યોજના. વટ્ટતીતિ એત્થ ‘‘અજ્જેવ આગમિસ્સામી’’તિ ગન્ત્વા આગચ્છન્તસ્સ અન્તરામગ્ગે સચે અરુણુગ્ગમનં હોતિ, વસ્સચ્છેદોપિ ન હોતિ, રત્તિચ્છેદદુક્કટઞ્ચ નત્થીતિ અધિપ્પાયો.

૨૬૨૨. વજેતિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૩) ગોપાલકાનં નિવાસનટ્ઠાને. સત્થેતિ જઙ્ઘસત્થસકટસત્થાનં સન્નિવિટ્ઠોકાસે. તીસુ ઠાનેસુ ભિક્ખુનો, વસ્સચ્છેદે અનાપત્તીતિ તેહિ સદ્ધિં ગચ્છન્તસ્સેવ નત્થિ આપત્તિ, તેહિ વિયુઞ્જિત્વા ગમને પન આપત્તિયેવ, પવારેતુઞ્ચ ન લભતિ.

વજાદીસુ વસ્સં ઉપગચ્છન્તેન વસ્સૂપનાયિકદિવસે તેન ભિક્ખુના ઉપાસકા વત્તબ્બા ‘‘કુટિકા લદ્ધું વટ્ટતી’’તિ. સચે કરિત્વા દેન્તિ, તત્થ પવિસિત્વા ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બં. નો ચે દેન્તિ, સાલાસઙ્ખેપેન ઠિતસકટસ્સ હેટ્ઠા ઉપગન્તબ્બં. તમ્પિ અલભન્તેન આલયો કાતબ્બો. સત્થે પન કુટિકાદીનં અભાવે ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ વચીભેદં કત્વા ઉપગન્તું ન વટ્ટતિ, આલયકરણમત્તમેવ વટ્ટતિ. આલયો નામ ‘‘ઇધ વસ્સં વસિસ્સામી’’તિ ચિત્તુપ્પાદમત્તં.

સચે મગ્ગપ્પટિપન્નેયેવ સત્થે પવારણદિવસો હોતિ, તત્થેવ પવારેતબ્બં. અથ સત્થો અન્તોવસ્સેયેવ ભિક્ખુના પત્થિતટ્ઠાનં પત્વા અતિક્કમતિ. પત્થિતટ્ઠાને ¶ વસિત્વા તત્થ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પવારેતબ્બં. અથાપિ સત્થો અન્તોવસ્સેયેવ અન્તરા એકસ્મિં ગામે તિટ્ઠતિ વા વિપ્પકિરતિ વા, તસ્મિંયેવ ગામે ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસિત્વા પવારેતબ્બં, અપ્પવારેત્વા તતો પરં ગન્તું ન વટ્ટતિ.

નાવાય વસ્સં ઉપગચ્છન્તેનાપિ કુટિયંયેવ ઉપગન્તબ્બં. પરિયેસિત્વા અલભન્તે આલયો કાતબ્બો ¶ . સચે અન્તોતેમાસં નાવા સમુદ્દેયેવ હોતિ, તત્થેવ પવારેતબ્બં. અથ નાવા કૂલં લભતિ, સયઞ્ચ પરતો ગન્તુકામો હોતિ, ગન્તું ન વટ્ટતિ. નાવાય લદ્ધગામેયેવ વસિત્વા ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પવારેતબ્બં. સચેપિ નાવા અનુતીરમેવ અઞ્ઞત્થ ગચ્છતિ, ભિક્ખુ ચ પઠમં લદ્ધગામેયેવ વસિતુકામો, નાવા ગચ્છતુ, ભિક્ખુના તત્થેવ વસિત્વા ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પવારેતબ્બં.

ઇતિ વજે, સત્થે, નાવાયન્તિ તીસુ ઠાનેસુ નત્થિ વસ્સચ્છેદે આપત્તિ, પવારેતુઞ્ચ લભતિ.

૨૬૨૩. સતિ પચ્ચયવેકલ્લેતિ પિણ્ડપાતાદીનં પચ્ચયાનં ઊનત્તે સતિ. સરીરાફાસુતાય વાતિ સરીરસ્સ અફાસુતાય આબાધે વા સતિ. વસ્સં છેત્વાપિ પક્કમેતિ વસ્સચ્છેદં કત્વાપિ યથાફાસુકટ્ઠાનં ગચ્છેય્ય. અપિ-સદ્દેન વસ્સં અછેત્વા વસ્સચ્છેદકારણે સતિ સત્તાહકરણીયેન ગન્તુમ્પિ વટ્ટતીતિ દીપેતિ.

૨૬૨૪. યેન કેનન્તરાયેનાતિ રાજન્તરાયાદીસુ યેન કેનચિ અન્તરાયેન. યો ભિક્ખુ વસ્સં નોપગતો, તેનાપિ છિન્નવસ્સેન વાપિ દુતિયા વસ્સૂપનાયિકા ઉપગન્તબ્બાતિ યોજના.

૨૬૨૫-૬. સત્તાહન્તિ ¶ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. ‘‘વીતિનામેતી’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. ઉપગન્ત્વાપિ વા બહિદ્ધા એવ સત્તાહં વીતિનામેતિ ચે. યો ગચ્છતિ, યો ચ વીતિનામેતિ, તસ્સ ભિક્ખુસ્સ. પુરિમાપિ ન વિજ્જતીતિ અનુપગતત્તા, છિન્નવસ્સત્તા ચ પુરિમાપિ વસ્સૂપનાયિકા ન વિજ્જતિ ન લભતિ. ઇમેસં દ્વિન્નં યથાક્કમં ઉપચારાતિક્કમે, સત્તાહાતિક્કમે ચ આપત્તિ વેદિતબ્બા.

પટિસ્સવે ચ ભિક્ખુસ્સ, હોતિ આપત્તિ દુક્કટન્તિ ‘‘ઇધ વસ્સં વસથા’’તિ વુત્તે ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા તસ્સ વિસંવાદે અસચ્ચાપને આપત્તિ હોતિ. કતમાતિ આહ ‘‘દુક્કટ’’ન્તિ. ન કેવલં એતસ્સેવ વિસંવાદે આપત્તિ હોતિ, અથ ખો ઇતરેસમ્પિ પટિસ્સવાનં વિસંવાદે આપત્તિ વેદિતબ્બા. યથાહ – ‘‘પટિસ્સવે ચ આપત્તિ દુક્કટસ્સાતિ એત્થ ન કેવલં ‘ઇમં તેમાસં ઇધ વસ્સં વસથા’તિ એતસ્સેવ પટિસ્સવસ્સ વિસંવાદે આપત્તિ, ‘ઇમં ¶ તેમાસં ભિક્ખં ગણ્હથ, ઉભોપિ મયં ઇધ વસ્સં વસિસ્સામ, એકતોવ ઉદ્દિસાપેસ્સામા’તિ એવમાદિનાપિ તસ્સ તસ્સ પટિસ્સવસ્સ વિસંવાદે દુક્કટ’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૭). તઞ્ચ ખો પટિસ્સવકાલે સુદ્ધચિત્તસ્સ પચ્છા વિસંવાદનપચ્ચયા હોતિ. પઠમં અસુદ્ધચિત્તસ્સ પન પટિસ્સવે પાચિત્તિયં, વિસંવાદેન દુક્કટન્તિ પાચિત્તિયેન સદ્ધિં દુક્કટં યુજ્જતિ.

૨૬૨૭. ‘‘વસ્સં ઉપગન્ત્વા પન અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા તદહેવ સત્તાહકરણીયેન પક્કમન્તસ્સાપિ અન્તોસત્તાહે નિવત્તન્તસ્સ અનાપત્તી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૭) અટ્ઠકથાવચનતો, ‘‘કો વાદો વસિત્વા બહિ ગચ્છતો’’તિ વક્ખમાનત્તા ¶ ચ ‘‘નુટ્ઠાપેત્વા પનારુણ’’ન્તિ પાઠો ગહેતબ્બો. કત્થચિ પોત્થકેસુ ‘‘ઉટ્ઠાપેત્વા પનારુણ’’ન્તિ પાઠો દિસ્સતિ, સો ન ગહેતબ્બો.

૨૬૨૮. વસિત્વાતિ દ્વીહતીહં વસિત્વા. યથા વસ્સં વસિત્વા અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વાવ સત્તાહકરણીયેન ગચ્છતો અનાપત્તિ, તથા ગતટ્ઠાનતો અન્તોસત્તાહે આગન્ત્વા પુનપિ અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વાવ સત્તાહકરણીયેન ગચ્છતો અનાપત્તિ. ‘‘સત્તાહવારેન અરુણો ઉટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૧) અટ્ઠકથાવચનં સત્તમારુણેન પટિબદ્ધદિવસં સત્તમેન અરુણેનેવ સઙ્ગહેત્વા સત્તમઅરુણબ્ભન્તરે અનાગન્ત્વા અટ્ઠમં અરુણં બહિ ઉટ્ઠાપેન્તસ્સ રત્તિચ્છેદદસ્સનપરં, ન સત્તમઅરુણસ્સેવ તત્થ ઉટ્ઠાપેતબ્બભાવદસ્સનપરન્તિ ગહેતબ્બં સિક્ખાભાજનઅટ્ઠકથાય, સીહળગણ્ઠિપદેસુ ચ તથા વિનિચ્છિતત્તા.

૨૬૨૯. ‘‘નોપેતિ અસતિયા’’તિ પદચ્છેદો, નોપેતીતિ ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં તેમાસં વસ્સં ઉપેમી’’તિ વચીભેદેન ન ઉપગચ્છતિ.

૨૬૩૦. વુત્તમેવત્થં સમત્થેતુમાહ ‘‘ન દોસો કોચિ વિજ્જતી’’તિ.

૨૬૩૧. ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં તેમાસં વસ્સં ઉપેમી’’તિ તિક્ખત્તું વચને નિચ્છારિતે એવ વસ્સં ઉપગતો સિયાતિ યોજના. ‘‘નિચ્છારિતેવ તિક્ખત્તુ’’ન્તિ ઇદં ઉક્કંસવસેન વુત્તં, સકિં, દ્વિક્ખત્તું વા નિચ્છારિતેપિ વસ્સૂપગતો નામ હોતીતિ. યથાહ – ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં ¶ તેમાસં વસ્સં ઉપેમીતિ સકિં વા દ્વત્તિક્ખત્તું વા વાચં નિચ્છારેત્વાવ વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૮૪).

૨૬૩૨. નવમિતો ¶ પટ્ઠાય ગન્તું વટ્ટતિ, આગચ્છતુ વા મા વા, અનાપત્તી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૭) અટ્ઠકથાનયં દસ્સેતુમાહ ‘‘આદિં તુ નવમિં કત્વા’’તિઆદિ. નવમિં પભુતિ આદિં કત્વા, નવમિતો પટ્ઠાયાતિ વુત્તં હોતિ. ગન્તું વટ્ટતીતિ સત્તાહકરણીયેનેવ ગન્તું વટ્ટતિ, તસ્મા પવારણદિવસેપિ તદહેવ આગન્તું અસક્કુણેય્યટ્ઠાનં પવારણત્થાય ગચ્છન્તેન લબ્ભમાનેન સત્તાહકરણીયેન ગન્તું વટ્ટતિ. ‘‘પવારેત્વા પન ગન્તું વટ્ટતિ પવારણાય તંદિવસસન્નિસ્સિતત્તા’’તિ (વજિર. ટી. મહાવગ્ગ ૨૦૭) હિ વજિરબુદ્ધિત્થેરો. સો પચ્છા આગચ્છતુ વા મા વા, દોસો ન વિજ્જતીતિ યોજના.

વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકકથાવણ્ણના.

૨૬૩૩. ‘‘પવારણા’’તિ ઇદં ‘‘ચાતુદ્દસી’’તિઆદીહિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બં. તસ્મિં તસ્મિં દિને કાતબ્બા પવારણા અભેદોપચારેન તથા વુત્તા. સામગ્ગી ઉપોસથક્ખન્ધકકથાવણ્ણનાય વુત્તસરૂપાવ. સામગ્ગિપવારણં કરોન્તેહિ ચ પઠમં પવારણં ઠપેત્વા પાટિપદતો પટ્ઠાય યાવ કત્તિકચાતુમાસિપુણ્ણમા એત્થન્તરે કાતબ્બા, તતો પચ્છા વા પુરે વા ન વટ્ટતિ. તેવાચી દ્વેકવાચીતિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે…પે… તેવાચિકં પવારેય્ય, દ્વેવાચિકં પવારેય્ય, એકવાચિકં પવારેય્યા’’તિ તં તં ઞત્તિં ઠપેત્વા કાતબ્બા પવારણા વુચ્ચતિ.

૨૬૩૪. તીણિ કમ્માનિ મુઞ્ચિત્વા, અન્તેનેવ પવારયેતિ ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, પવારણકમ્માનિ, અધમ્મેન વગ્ગં પવારણકમ્મં…પે… ધમ્મેન સમગ્ગં પવારણકમ્મ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૧૨) વત્વા ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે ¶ , યદિદં અધમ્મેન વગ્ગં પવારણકમ્મં, ન, ભિક્ખવે, એવરૂપં પવારણકમ્મં કાતબ્બં…પે… તત્ર, ભિક્ખવે, યદિદં ધમ્મેન સમગ્ગં પવારણકમ્મં, એવરૂપં, ભિક્ખવે, પવારણકમ્મં કાતબ્બ’’ન્તિઆદિવચનતો (મહાવ. ૨૧૨) તીણિ ¶ અકત્તબ્બાનિ પવારણકમ્માનિ મુઞ્ચિત્વા કાતું અનુઞ્ઞાતેન ચતુત્થેન પવારણકમ્મેન પવારેય્યાતિ અત્થો. તસ્સ વિભાગેકદેસં ‘‘પઞ્ચ યસ્મિં પનાવાસે’’તિઆદિના વક્ખતિ.

૨૬૩૫. પુબ્બકિચ્ચં સમાપેત્વાતિ –

‘‘સમ્મજ્જની પદીપો ચ, ઉદકં આસનેન ચ;

પવારણાય એતાનિ, ‘પુબ્બકરણ’ન્તિ વુચ્ચતિ.

‘‘છન્દપારિસુદ્ધિઉતુક્ખાનં, ભિક્ખુગણના ચ ઓવાદો;

પવારણાય એતાનિ, ‘પુબ્બકિચ્ચ’ન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. –

વુત્તં નવવિધં પુબ્બકિચ્ચં નિટ્ઠાપેત્વા.

‘‘પવારણા યાવતિકા ચ ભિક્ખૂ કમ્મપ્પત્તા,

વજ્જનીયા ચ પુગ્ગલા તસ્મિં ન હોન્તિ,

‘પત્તકલ્લ’ન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. –

વુત્તે ચતુબ્બિધે પત્તકલ્લે સમોધાનિતે પરિસમાપિતે.

ઞત્તિં ઠપેત્વાતિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, અજ્જ પવારણા, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો પવારેય્યા’’તિ (મહાવ. ૨૧૦) એવં સબ્બસઙ્ગાહિકવસેન ચ ‘‘તેવાચિકં પવારેય્યા’’તિ ચ દાનાદિકરણેન યેભુય્યેન રત્તિયા ખેપિતાય ચ રાજાદિઅન્તરાયે સતિ ચ તદનુરૂપતો ‘‘દ્વેવાચિકં, એકવાચિકં, સમાનવસ્સિકં પવારેય્યા’’તિ ચ ઞત્તિં ઠપેત્વા ¶ , તાસં વિસેસો અટ્ઠકથાયં દસ્સિતોયેવ. યથાહ –

‘‘એવઞ્હિ ¶ વુત્તે તેવાચિકઞ્ચ દ્વેવાચિકઞ્ચ એકવાચિકઞ્ચ પવારેતું વટ્ટતિ, સમાનવસ્સિકં ન વટ્ટતિ. ‘તેવાચિકં પવારેય્યા’તિ વુત્તે પન તેવાચિકમેવ વટ્ટતિ, અઞ્ઞં ન વટ્ટતિ, ‘દ્વેવાચિકં પવારેય્યા’તિ વુત્તે દ્વેવાચિકઞ્ચ તેવાચિકઞ્ચ વટ્ટતિ, એકવાચિકઞ્ચ સમાનવસ્સિકઞ્ચ ન વટ્ટતિ. ‘એકવાચિકં પવારેય્યા’તિ વુત્તે પન એકવાચિકદ્વેવાચિકતેવાચિકાનિ વટ્ટન્તિ, સમાનવસ્સિકમેવ ન વટ્ટતિ. ‘સમાનવસ્સિક’ન્તિ વુત્તે સબ્બં વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૧૦).

કાતબ્બાતિ થેરેન ભિક્ખુના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા એવમસ્સ વચનીયો ‘‘સઙ્ઘં, આવુસો, પવારેમિ દિટ્ઠેન વા…પે… તતિયમ્પિ આવુસો, સઙ્ઘં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા…પે… પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ (મહાવ. ૨૧૦) વુત્તનયેન કાતબ્બા. નવકેન ભિક્ખુના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા…પે… તતિયમ્પિ, ભન્તે, સઙ્ઘં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા…પે… પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામીતિ (મહાવ. ૨૧૦) વુત્તનયેન કાતબ્બા.

૨૬૩૬. થેરેસુ પવારેન્તેસુ યો પન નવો, સો સયં યાવ પવારેતિ, તાવ ઉક્કુટિકં નિસીદેય્યાતિ યોજના.

૨૬૩૭. ચત્તારો વા તયોપિ વા એકાવાસે એકસીમાયં વસન્તિ ચે, ઞત્તિં વત્વા ‘‘સુણન્તુ મે, આયસ્મન્તો, અજ્જ પવારણા, યદાયસ્મન્તાનં પત્તકલ્લં, મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં પવારેય્યામા’’તિ (મહાવ. ૨૧૬) ગણઞત્તિં ઠપેત્વા પવારેય્યુન્તિ યોજના.

પવારેય્યુન્તિ ¶ એત્થ થેરેન ભિક્ખુના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા તે તયો વા દ્વે વા ભિક્ખૂ એવમસ્સુ વચનીયા ‘‘અહં, આવુસો, આયસ્મન્તે પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તો અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ અહં, આવુસો, આયસ્મન્તે પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તો અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ (મહાવ. ૨૧૬) પવારેતબ્બં. નવેનપિ ‘‘અહં, ભન્તે, આયસ્મન્તે પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તો અનુકમ્પં ઉપાદાય ¶ , પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ અહં, ભન્તે, આયસ્મન્તે પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તો અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ પવારેતબ્બં.

૨૬૩૮. અઞ્ઞમઞ્ઞં પવારેય્યું, વિના ઞત્તિં દુવે જના. તેસુ થેરેન ‘‘અહં, આવુસો, આયસ્મન્તં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદતુ મં આયસ્મા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ અહં, આવુસો, આયસ્મન્તં પવારેમિ…પે… પટિકરિસ્સામી’’તિ (મહાવ. ૨૧૭) પવારેતબ્બં. નવેનપિ ‘‘અહં, ભન્તે, આયસ્મન્તં પવારેમિ…પે… વદતુ મં આયસ્મા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ અહં, ભન્તે, આયસ્મન્તં પવારેમિ…પે… પટિકરિસ્સામી’’તિ પવારેતબ્બં.

અધિટ્ઠેય્યાતિ પુબ્બકિચ્ચં સમાપેત્વા ‘‘અજ્જ મે પવારણા ચાતુદ્દસી’’તિ વા ‘‘પન્નરસી’’તિ વા વત્વા ‘‘અધિટ્ઠામી’’તિ અધિટ્ઠેય્ય ¶ . યથાહ ‘‘અજ્જ મે પવારણાતિ એત્થ સચે ચાતુદ્દસિકા હોતિ, ‘અજ્જ મે પવારણા ચાતુદ્દસી’તિ, સચે પન્નરસિકા, ‘અજ્જ મે પવારણા પન્નરસી’તિ એવં અધિટ્ઠાતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૧૮), ઇમિના સબ્બસઙ્ગાહાદિઞત્તીસુ ચ તસ્મિં તસ્મિં દિવસે સો સો વોહારો કાતબ્બોતિ દીપિતમેવ.

સેસા સઙ્ઘપવારણાતિ પઞ્ચહિ, અતિરેકેહિ વા ભિક્ખૂહિ કત્તબ્બા પવારણા સઙ્ઘપવારણા.

૨૬૩૯. પવારિતેતિ પઠમપવારણાય પવારિતે. અનાગતોતિ કેનચિ અન્તરાયેન પુરિમિકાય ચ પચ્છિમિકાય ચ વસ્સૂપનાયિકાય વસ્સં અનુપગતો. અવુત્થોતિ પચ્છિમિકાય ઉપગતો. વુત્તઞ્હિ ખુદ્દસિક્ખાવણ્ણનાય ‘‘અવુત્થોતિ પચ્છિમિકાય ઉપગતો અપરિનિટ્ઠિતત્તા ‘અવુત્થો’તિ વુચ્ચતી’’તિ. પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરેય્યાતિ યોજના. એત્થ ‘‘તેસં સન્તિકે’’તિ સેસો.

૨૬૪૦-૧. યસ્મિં ¶ પનાવાસે પઞ્ચ વા ચત્તારો વા તયો વા સમણા વસન્તિ, તે તત્થ એકેકસ્સ પવારણં હરિત્વાન સચે અઞ્ઞમઞ્ઞં પવારેન્તિ, આપત્તિ દુક્કટન્તિ યોજના.

સેસન્તિ ‘‘અધમ્મેન સમગ્ગ’’ન્તિઆદિકં વિનિચ્છયં. ઇધાતિ ઇમસ્મિં પવારણાધિકારે. બુધોતિ વિનયધરો. ઉપોસથે વુત્તનયેનાતિ ઉપોસથવિનિચ્છયે વુત્તક્કમેન. નયેતિ જાનેય્ય.

૨૬૪૨. સમ્પાદેતત્તનો સુચિન્તિ અત્તનો ઉપોસથં સમ્પાદેતિ. સબ્બં સાધેતીતિ ઉપોસથાદિસબ્બં કમ્મં નિપ્ફાદેતિ. નત્તનોતિ અત્તનો ઉપોસથં ન નિપ્ફાદેતિ.

૨૬૪૩. તસ્માતિ ¶ યસ્મા અત્તનો સુચિં ન સાધેતિ, તસ્મા. ઉભિન્નન્તિ અત્તનો ચ સઙ્ઘસ્સ ચ. કિચ્ચસિદ્ધત્થમેવિધાતિ ઉપોસથાદિકમ્મનિપ્પજ્જનત્થં ઇધ ઇમસ્મિં ઉપોસથકમ્માદિપકરણે. પારિસુદ્ધિપીતિ એત્થ પિ-સદ્દેન પવારણા સઙ્ગહિતા. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘છન્દં વા પારિસુદ્ધિં વા, ગહેત્વા વા પવારણ’’ન્તિ.

છન્દપારિસુદ્ધિપવારણં દેન્તેન સચે સાપત્તિકો હોતિ, આપત્તિં દેસેત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા છન્દાદિહારકો ભિક્ખુ વત્તબ્બો ‘‘છન્દં દમ્મિ, છન્દં મે હર, છન્દં મે આરોચેહી’’તિ (મહાવ. ૧૬૫), ‘‘પારિસુદ્ધિં દમ્મિ, પારિસુદ્ધિં મે હર, પારિસુદ્ધિં મે આરોચેહી’’તિ (મહાવ. ૧૬૪), ‘‘પવારણં દમ્મિ, પવારણં મે હર, પવારણં મે આરોચેહિ, મમત્થાય પવારેહી’’તિ (મહાવ. ૨૧૩).

૨૬૪૪. ‘‘છન્દો એકેના’’તિ પદચ્છેદો. એકેન બહૂનમ્પિ છન્દો હાતબ્બો, તથા પારિસુદ્ધિ હાતબ્બા. પિ-સદ્દેન પવારણા હાતબ્બાતિ યોજના. પરમ્પરાહટો છન્દોતિ બહૂનં વા એકસ્સ વા છન્દાદિહારકસ્સ હત્થતો અન્તરા અઞ્ઞેન ગહિતા છન્દપારિસુદ્ધિપવારણા. વિસુદ્ધિયા ન ગચ્છતિ અનવજ્જભાવાય ન પાપુણાતિ બિળાલસઙ્ખલિકછન્દાદીનં સઙ્ઘમજ્ઝં અગમનેન વગ્ગભાવકરણતો.

એત્થ ચ યથા બિળાલસઙ્ખલિકાય પઠમવલયં દુતિયવલયં પાપુણાતિ, ન તતિયં, એવમિમેપિ છન્દાદયો દાયકેન યસ્સ દિન્ના, તતો અઞ્ઞત્થ ન ગચ્છતીતિ બિળાલસઙ્ખલિકાસદિસત્તા ¶ ‘‘બિળાલસઙ્ખલિકા’’તિ વુત્તા. બિળાલસઙ્ખલિકાગ્ગહણઞ્ચેત્થ યાસં કાસઞ્ચિ સઙ્ખલિકાનં ઉપલક્ખણમત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.

૨૬૪૫-૬. છન્દં ¶ વા પારિસુદ્ધિં વા પવારણં વા ગહેત્વા છન્દાદિહારકો સઙ્ઘમપ્પત્વા સચે સામણેરાદિભાવં પટિજાનેય્ય વા વિબ્ભમેય્ય વા મરેય્ય વા, તં સબ્બં છન્દાદિભાવં નાહટં હોતિ, સઙ્ઘં પત્વા એવં સિયા સામણેરાદિભાવં પટિજાનન્તો, વિબ્ભન્તો, કાલકતો વા ભવેય્ય, તં સબ્બં હટં આનીતં હોતીતિ યોજના.

તત્થ સામણેરાદિભાવં વા પટિજાનેય્યાતિ ‘‘અહં સામણેરો’’તિઆદિના ભૂતં સામણેરાદિભાવં કથેય્ય, પચ્છા સામણેરભૂમિયં પતિટ્ઠહેય્યાતિ અત્થો. આદિ-સદ્દેન અન્તિમવત્થું અજ્ઝાપન્નો ગહિતો.

૨૬૪૭. સઙ્ઘં પત્વાતિ અન્તમસો તંતંકમ્મપ્પત્તસ્સ ચતુવગ્ગાદિસઙ્ઘસ્સ હત્થપાસં પત્વાતિ અત્થો. પમત્તોતિ પમાદં સતિસમ્મોસં પત્તો. સુત્તોતિ નિદ્દૂપગતો. ખિત્તચિત્તકોતિ યક્ખાદીહિ વિક્ખેપમાપાદિતચિત્તો. નારોચેતીતિ અત્તનો છન્દાદીનં આહટભાવં એકસ્સાપિ ભિક્ખુનો ન કથેતિ. સઞ્ચિચ્ચાતિ સઞ્ચેતેત્વા જાનન્તોયેવ અનાદરિયો નારોચેતિ, દુક્કટં હોતિ.

૨૬૪૮. યે તેતિ યે તે ભિક્ખૂ થેરા વા નવા વા મજ્ઝિમા વા. વિપસ્સનાતિ સહચરિયેન સમથોપિ ગય્હતિ. સમથવિપસ્સના ચ ઇધ તરુણાયેવ અધિપ્પેતા, તસ્મા વિપસ્સનાયુત્તાતિ એત્થ તરુણાહિ સમથવિપસ્સનાહિ સમન્નાગતાતિ અત્થો. રત્તિન્દિવન્તિ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. અતન્દિતાતિ અનલસા.

‘‘રત્તિન્દિવ’’ન્તિ એત્થ રત્તિ-સદ્દેન રત્તિયાયેવ ગહણં, ઉદાહુ એકદેસસ્સાતિ આહ ‘‘પુબ્બરત્તાપરરત્ત’’ન્તિ. પુબ્બા ચ સા રત્તિ ચાતિ પુબ્બરત્તિ, પઠમયામો, અપરા ચ ¶ સા રત્તિ ચાતિ અપરરત્તિ, પચ્છિમયામો, પુબ્બરત્તિ ચ અપરરત્તિ ચાતિ સમાહારદ્વન્દે સમાસન્તે અ-કારપચ્ચયં કત્વા ‘‘પુબ્બરત્તાપરરત્ત’’ન્તિ વુત્તં. ઇધાપિ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. મજ્ઝિમયામે કાયદરથવૂપસમનત્થાય સુપનં અનુઞ્ઞાતન્તિ તં વજ્જેત્વા પુરિમપચ્છિમયામેસુ નિરન્તરભાવનાનુયોગો કાતબ્બોતિ દસ્સનત્થમેવ વુત્તં. વિપસ્સના પરાયના સમથવિપસ્સનાવ પરં ¶ અયનં પતિટ્ઠા એતેસન્તિ વિપસ્સનાપરાયના, સમથવિપસ્સનાય યુત્તપયુત્તા હોન્તીતિ વુત્તં હોતિ.

૨૬૪૯. લદ્ધો ફાસુવિહારો યેહિ તે લદ્ધફાસુવિહારા, તેસં. ફાસુવિહારોતિ ચ સુખવિહારસ્સ મૂલકારણત્તા તરુણા સમથવિપસ્સના અધિપ્પેતા, પટિલદ્ધતરુણસમથવિપસ્સનાનન્તિ અત્થો. સિયા ન પરિહાનિતિ પરિહાનિ નામ એવં કતે ન ભવેય્ય.

કત્તિકમાસકેતિ ચીવરમાસસઙ્ખાતે કત્તિકમાસે પવારણાય સઙ્ગહો વુત્તોતિ યોજના. ગાથાબન્ધવસેન ‘‘સઙ્ગાહો’’તિ દીઘો કતો, પવારણાસઙ્ગહો વુત્તોતિ અત્થો. યથાહ –

‘‘પવારણાસઙ્ગહો ચ નામાયં વિસ્સટ્ઠકમ્મટ્ઠાનાનં થામગતસમથવિપસ્સનાનં સોતાપન્નાદીનઞ્ચ ન દાતબ્બો. તરુણસમથવિપસ્સનાલાભિનો પન સબ્બે વા હોન્તુ, ઉપડ્ઢા વા, એકપુગ્ગલો વા, એકસ્સપિ વસેન દાતબ્બોયેવ. દિન્ને પવારણાસઙ્ગહે અન્તોવસ્સે પરિહારોવ હોતિ, આગન્તુકા તેસં સેનાસનં ગહેતું ન લભન્તિ. તેહિપિ છિન્નવસ્સેહિ ન ભવિતબ્બં, પવારેત્વા પન અન્તરાપિ ચારિકં પક્કમિતું લભન્તી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૪૧).

પવારણાસઙ્ગહસ્સ ¶ દાનપ્પકારો પન પાળિતો ગહેતબ્બો.

૨૬૫૦. એળકા ચ અજા ચ મિગા ચાતિ વિગ્ગહો. પસૂનં દ્વન્દે એકત્તનપુંસકત્તસ્સ વિભાસિતત્તા બહુવચનનિદ્દેસો. એળકાનઞ્ચ અજાનઞ્ચ મિગાનં રોહિતેણિકુરુઙ્ગાનઞ્ચ. પસદા ચ મિગમાતા ચ પસદમિગમાતા, ‘‘પસદમિગમાતુયા’’તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન ‘‘પસદ’’ન્તિ નિગ્ગહિતાગમો. પસદમિગમાતુયા ચ ચમ્મં ભિક્ખુનો વટ્ટતીતિ યોજના. ‘‘મિગાન’’ન્તિ ઇમિના ગહિતાનમેવેત્થ વિભાગદસ્સનં ‘‘રોહિતેણી’’તિઆદિ. રોહિતાદયો મિગવિભાગવિસેસા.

૨૬૫૧. એતેસં ¶ યથાવુત્તસત્તાનં ચમ્મં ઠપેત્વા અઞ્ઞં ચમ્મં દુક્કટાપત્તિયા વત્થુભૂતન્તિ અત્થો. અઞ્ઞન્તિ ચ –

‘‘મક્કટો કાળસીહો ચ, સરભો કદલીમિગો;

યે ચ વાળમિગા હોન્તિ, તેસં ચમ્મં ન વટ્ટતી’’તિ. (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૫૯) –

અટ્ઠકથાય પટિક્ખિત્તં ચમ્મમાહ. મક્કટો નામ સાખમિગો. કાળસીહો નામ મહામુખવાનરજાતિકો. વાળમિગા નામ સીહબ્યગ્ઘાદયો. યથાહ – ‘‘તત્થ વાળમિગાતિ સીહબ્યગ્ઘઅચ્છતરચ્છા, ન કેવલઞ્ચ એતેયેવ, યેસં પન ચમ્મં વટ્ટતીતિ વુત્તં, તે ઠપેત્વા અવસેસા અન્તમસો ગોમહિંસસ્સમિળારાદયોપિ સબ્બે ઇમસ્મિં અત્થે ‘વાળમિગા’ત્વેવ વેદિતબ્બા’’તિ.

થવિકા ¶ ચ ઉપાહના ચ થવિકોપાહનં. અમાનુસં મનુસ્સચમ્મરહિતં સબ્બં ચમ્મં થવિકોપાહને વટ્ટતીતિ યોજના. એત્થ થવિકાતિ ઉપાહનાદિકોસકસ્સ ગહણં. યથાહ ‘‘મનુસ્સચમ્મં ઠપેત્વા યેન કેનચિ ચમ્મેન ઉપાહના વટ્ટતિ. ઉપાહનાકોસકસત્થકકોસકકુઞ્જિકાકોસકેસુપિ એસેવ નયો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૫૯).

૨૬૫૨. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બપચ્ચન્તિમેસુ જનપદેસુ ગુણઙ્ગુણૂપાહન’’ન્તિ (મહાવ. ૨૫૯) વચનતો ‘‘વટ્ટન્તિ મજ્ઝિમે દેસે, ન ગુણઙ્ગુણૂપાહના’’તિ વુત્તં. મજ્ઝિમે દેસેતિ ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય ગજઙ્ગલં નામ નિગમો’’તિઆદિના (મહાવ. ૨૫૯) વુત્તસીમાપરિચ્છેદે મજ્ઝિમદેસે. ગુણઙ્ગુણૂપાહનાતિ ચતુપટલતો પટ્ઠાય બહુપટલા ઉપાહના. યથાહ – ‘‘ગુણઙ્ગુણૂપાહનાતિ ચતુપટલતો પટ્ઠાય વુચ્ચતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૪૫). મજ્ઝિમદેસે ગુણઙ્ગુણૂપાહના ન વટ્ટન્તીતિ યોજના. અન્તોઆરામેતિ એત્થ પકરણતો ‘‘સબ્બેસ’’ન્તિ લબ્ભતિ, ગિલાનાનમિતરેસઞ્ચ સબ્બેસન્તિ અત્થો. સબ્બત્થાપિ ચાતિ અન્તોઆરામે, બહિ ચાતિ સબ્બત્થાપિ. રોગિનોતિ ગિલાનસ્સ વટ્ટન્તીતિ યોજના.

૨૬૫૩. પુટબદ્ધા ખલ્લકબદ્ધાચાતિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બં. વિસેસો પનેતાસં અટ્ઠકથાયમેવ ¶ વુત્તો ‘‘પુટબદ્ધાતિ યોનકઉપાહના વુચ્ચતિ, યા યાવજઙ્ઘતો સબ્બપાદં પટિચ્છાદેતિ. ખલ્લકબદ્ધાતિ પણ્હિપિધાનત્થં તલે ખલ્લકં બન્ધિત્વા કતા’’તિ. પાલિગુણ્ઠિમા ચ ‘‘પલિગુણ્ઠિત્વા કતા, યા ઉપરિ પાદમત્તમેવ પટિચ્છાદેતિ, ન જઙ્ઘ’’ન્તિ અટ્ઠકથાયં દસ્સિતાવ. તૂલપુણ્ણાતિ તૂલપિચુના પૂરેત્વા કતા.

સબ્બાવ ¶ નીલા સબ્બનીલા, સા આદિ યાસં તા સબ્બનીલાદયો. આદિ-સદ્દેન મહાનામરત્તપરિયન્તાનં ગહણં. એતાસં સરૂપં અટ્ઠકથાયમેવ વુત્તં ‘‘નીલિકા ઉમાપુપ્ફવણ્ણા હોતિ, પીતિકા કણિકારપુપ્ફવણ્ણા, લોહિતિકા જયસુમનપુપ્ફવણ્ણા, મઞ્જિટ્ઠિકા મઞ્જિટ્ઠવણ્ણા એવ, કણ્હા અદ્દારિટ્ઠકવણ્ણા, મહારઙ્ગરત્તા સતપદિપિટ્ઠિવણ્ણા, મહાનામરત્તા સમ્ભિન્નવણ્ણા હોતિ પણ્ડુપલાસવણ્ણા. કુરુન્દિયં પન ‘પદુમપુપ્ફવણ્ણા’તિ વુત્ત’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૪૬). સબ્બનીલાદયોપિ ચાતિ અપિ-સદ્દેન નીલાદિવદ્ધિકાનં ગહણં.

૨૬૫૪. ચિત્રાતિ વિચિત્રા. મેણ્ડવિસાણૂપમવદ્ધિકાતિ મેણ્ડાનં વિસાણસદિસવદ્ધિકા, કણ્ણિકટ્ઠાને મેણ્ડસિઙ્ગસણ્ઠાને વદ્ધે યોજેત્વા કતાતિ અત્થો. ‘‘મેણ્ડવિસાણૂપમવદ્ધિકા’’તિ ઇદં અજવિસાણૂપમવદ્ધિકાનં ઉપલક્ખણં. મોરસ્સ પિઞ્છેન પરિસિબ્બિતાતિ તલેસુ વા વદ્ધેસુ વા મોરપિઞ્છેહિ સુત્તકસદિસેહિ પરિસિબ્બિતા. ઉપાહના ન ચ વટ્ટન્તીતિ યોજના.

૨૬૫૫. મજ્જારાતિ બિળારા. કાળકા રુક્ખકણ્ટકા. ઊલૂકા પક્ખિબિળાલા. સીહાતિ કેસરસીહાદયો સીહા. ઉદ્દાતિ ચતુપ્પદજાતિકા. દીપી સદ્દલા. અજિનસ્સાતિ એવંનામિકસ્સ. પરિક્ખટાતિ ઉપાહનપરિયન્તે ચીવરે અનુવાતં વિય વુત્તપ્પકારં ચમ્મં યોજેત્વા કતા.

૨૬૫૬. સચે ઈદિસા ઉપાહના લભન્તિ, તાસં વળઞ્જનપ્પકારં દસ્સેતુમાહ ‘‘પુટાદિં અપનેત્વા’’તિઆદિ. પુટાદિં સબ્બસો છિન્દિત્વા વા અપનેત્વા વા ઉપાહના ધારેતબ્બાતિ યોજના. એવમકત્વા લદ્ધનીહારેનેવ ધારેન્તસ્સ દુક્કટં. યથાહ – ‘‘એતાસુ યં કિઞ્ચિ લભિત્વા સચે ¶ તાનિ ખલ્લકાદીનિ અપનેત્વા સક્કા હોન્તિ વળઞ્જિતું, વળઞ્જેતબ્બા, તેસુ પન સતિ વળઞ્જન્તસ્સ દુક્કટ’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૪૬).

વણ્ણભેદં ¶ તથા કત્વાતિ એત્થ ‘‘એકદેસેના’’તિ સેસો. ‘‘સબ્બસો વા’’તિ આહરિત્વા સબ્બસો વા એકદેસેન વા વણ્ણભેદં કત્વા સબ્બનીલાદયો ઉપાહના ધારેતબ્બાતિ યોજના. તથા અકત્વા ધારેન્તસ્સ દુક્કટં. યથાહ ‘‘એતાસુ યં કિઞ્ચિ લભિત્વા રજનં ચોળકેન પુઞ્છિત્વા વણ્ણં ભિન્દિત્વા ધારેતું વટ્ટતિ. અપ્પમત્તકેપિ ભિન્ને વટ્ટતિયેવા’’તિ. નીલવદ્ધિકાદયોપિ વણ્ણભેદં કત્વા ધારેતબ્બા.

૨૬૫૭. તત્થ ઠાને પસ્સાવપાદુકા, વચ્ચપાદુકા, આચમનપાદુકાતિ તિસ્સો પાદુકાયો ઠપેત્વા સબ્બાપિ પાદુકા તાલપત્તિકાદિભેદા સબ્બાપિ સઙ્કમનીયા પાદુકા ધારેતું ન વટ્ટન્તીતિ યોજના.

૨૬૫૮. અતિક્કન્તપમાણં ઉચ્ચાસયનસઞ્ઞિતં આસન્દિઞ્ચેવ પલ્લઙ્કઞ્ચ સેવમાનસ્સ દુક્કટન્તિ યોજના. આસન્દી વુત્તલક્ખણાવ. પલ્લઙ્કોતિ પાદેસુ આહરિમાનિ વાળરૂપાનિ ઠપેત્વા કતો, એકસ્મિંયેવ દારુમ્હિ કટ્ઠકમ્મવસેન છિન્દિત્વા કતાનિ અસંહારિમાનિ તત્રટ્ઠાનેવ વાળરૂપાનિ યસ્સ પાદેસુ સન્તિ, એવરૂપો પલ્લઙ્કો કપ્પતીતિ ‘‘આહરિમેના’’તિ ઇમિનાવ દીપિતં. ‘‘અકપ્પિયરૂપકતો અકપ્પિયમઞ્ચો પલ્લઙ્કો’’તિ હિ સારસમાસે વુત્તં.

૨૬૫૯. ગોનકન્તિ દીઘલોમકમહાકોજવં. ચતુરઙ્ગુલાધિકાનિ કિર તસ્સ લોમાનિ, કાળવણ્ણઞ્ચ હોતિ. ‘‘ચતુરઙ્ગુલતો ઊનકપ્પમાણલોમો કોજવો વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ. કુત્તકન્તિ સોળસન્નં નાટકિત્થીનં ઠત્વા નચ્ચનયોગ્ગં ¶ ઉણ્ણામયત્થરણં. ચિત્તન્તિ ભિત્તિચ્છિદ્દાદિકવિચિત્રં ઉણ્ણામયત્થરણં. પટિકન્તિ ઉણ્ણામયં સેતત્થરણં. પટલિકન્તિ ઘનપુપ્ફકં ઉણ્ણામયં લોહિતત્થરણં, યો ‘‘આમલકપત્તો’’તિપિ વુચ્ચતિ.

એકન્તલોમિન્તિ ઉભતો ઉગ્ગતલોમં ઉણ્ણામયત્થરણં. વિકતિન્તિ સીહબ્યગ્ઘાદિરૂપવિચિત્રં ઉણ્ણામયત્થરણં. ‘‘એકન્તલોમીતિ એકતોદસં ઉણ્ણામયત્થરણ’’ન્તિ દીઘનિકા. તૂલિકન્તિ રુક્ખતૂલલતાતૂલપોટકિતૂલસઙ્ખાતાનં તિણ્ણં તૂલાનં અઞ્ઞતરપુણ્ણં પકતિતૂલિકં. ઉદ્દલોમિકન્તિ એકતો ઉગ્ગતલોમં ઉણ્ણામયત્થરણં. ‘‘ઉદ્દલોમીતિ ઉભતોદસં ઉણ્ણામયત્થરણં. એકન્તલોમીતિ એકતોદસં ઉણ્ણામયત્થરણ’’ન્તિ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧૫) દીઘનિકાયટ્ઠકથાયં ¶ વુત્તં. સારસમાસે પન ‘‘ઉદ્દલોમીતિ એકતો ઉગ્ગતપુપ્ફં. એકન્તલોમીતિ ઉભતો ઉગ્ગતપુપ્ફ’’ન્તિ વુત્તં.

૨૬૬૦. કટ્ટિસ્સન્તિ રતનપરિસિબ્બિતં કોસેય્યકટ્ટિસ્સમયં પચ્ચત્થરણં. ‘‘કોસેય્યકટ્ટિસ્સમયન્તિ કોસેય્યકસટમય’’ન્તિ (દી. નિ. ટી. ૧.૧૫) આચરિયધમ્મપાલત્થેરેન વુત્તં, કન્તિતકોસેય્યપુટમયન્તિ અત્થો. કોસેય્યન્તિ રતનપરિસિબ્બિતં કોસિયસુત્તમયં પચ્ચત્થરણં. રતનપરિસિબ્બનરહિતં સુદ્ધકોસેય્યં પન વટ્ટતિ.

દીઘનિકાયટ્ઠકથાયં પનેત્થ ‘‘ઠપેત્વા તૂલિકં સબ્બાનેવ ગોનકાદીનિ રતનપરિસિબ્બિતાનિ ન વટ્ટન્તી’’તિ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧૫) વુત્તં. તત્થ ‘‘ઠપેત્વા તૂલિક’’ન્તિ એતેન રતનપરિસિબ્બનરહિતાપિ તૂલિકા ન વટ્ટતીતિ દીપેતિ. ‘‘રતનપરિસિબ્બિતાનિ ન વટ્ટન્તી’’તિ ઇમિના પન યાનિ રતનપરિસિબ્બિતાનિ, તાનિ ભૂમત્થરણવસેન યથાનુરૂપં મઞ્ચાદીસુ ચ ઉપનેતું વટ્ટતીતિ દીપિતન્તિ ¶ વેદિતબ્બં. એત્થ ચ વિનયપરિયાયં પત્વા ગરુકે ઠાતબ્બત્તા ઇધ વુત્તનયેનેવેત્થ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. સુત્તન્તિકદેસનાયં પન ગહટ્ઠાનમ્પિ વસેન વુત્તત્તા નેસં સઙ્ગણ્હનત્થં ‘‘ઠપેત્વા તૂલિકં…પે… વટ્ટન્તીતિ વુત્ત’’ન્તિ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧૫) અપરે.

હત્થિઅસ્સરથત્થરન્તિ હત્થિપિટ્ઠે અત્થરિતં અત્થરણં હત્થત્થરણં નામ. અસ્સરથત્થરેપિ એસેવ નયો. કદલિમિગપવર-પચ્ચત્થરણકમ્પિ ચાતિ કદલિમિગચમ્મં નામ અત્થિ, તેન કતં પવરપચ્ચત્થરણન્તિ અત્થો. તં કિર સેતવત્થસ્સ ઉપરિ કદલિમિગચમ્મં પત્થરિત્વા સિબ્બેત્વા કરોન્તિ. પિ-સદ્દેન અજિનપ્પવેણી ગહિતા. અજિનપ્પવેણી નામ અજિનચમ્મેહિ મઞ્ચપમાણેન સિબ્બેત્વા કતા પવેણી. તાનિ કિર ચમ્માનિ સુખુમતરાનિ, તસ્મા દુપટ્ટતિપટ્ટાનિ કત્વા સિબ્બન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘અજિનપ્પવેણી’’તિ.

૨૬૬૧. રત્તવિતાનસ્સ હેટ્ઠાતિ કુસુમ્ભાદિરત્તસ્સ લોહિતવિતાનસ્સ હેટ્ઠા કપ્પિયપચ્ચત્થરણેહિ અત્થતં સયનાસનઞ્ચ. કસાવરત્તવિતાનસ્સ પન હેટ્ઠા કપ્પિયપચ્ચત્થરણેન અત્થતં વટ્ટતિ. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘હેટ્ઠા અકપ્પિયે’’તિઆદિ.

દ્વિધા ¶ રત્તૂપધાનકન્તિ સીસપસ્સે, પાદપસ્સે ચાતિ ઉભતોપસ્સે પઞ્ઞત્તરત્તબિબ્બોહનવન્તઞ્ચ સયનાસનં. ઇદં સબ્બં અકપ્પિયં પરિભુઞ્જતો દુક્કટં હોતિ. ‘‘યં પન એકમેવ ઉપધાનં ઉભોસુ પસ્સેસુ રત્તં વા હોતિ પદુમવણ્ણં વા વિચિત્રં વા, સચે પમાણયુત્તં, વટ્ટતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૫૪) અટ્ઠકથાવિનિચ્છયો એતેનેવ બ્યતિરેકતો વુત્તો હોતિ. ‘‘યેભુય્યરત્તાનિપિ દ્વે બિબ્બોહનાનિ ન વટ્ટન્તી’’તિ ગણ્ઠિપદે વુત્તં. તેનેવ યેભુય્યેન રત્તવિતાનમ્પિ ન વટ્ટતીતિ વિઞ્ઞાયતિ.

એત્થ ¶ ચ કિઞ્ચાપિ દીઘનિકાયટ્ઠકથાયં ‘‘અલોહિતકાનિ દ્વેપિ વટ્ટન્તિયેવ, તતો ઉત્તરિ લભિત્વા અઞ્ઞેસં દાતબ્બાનિ, દાતું અસક્કોન્તો મઞ્ચે તિરિયં અત્થરિત્વા ઉપરિ પચ્ચત્થરણં દત્વા નિપજ્જિતુમ્પિ લભતી’’તિ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧૫) અવિસેસેન વુત્તં. સેનાસનક્ખન્ધકસંવણ્ણનાયં પન ‘‘અગિલાનસ્સ સીસૂપધાનઞ્ચ પાદૂપધાનઞ્ચાતિ દ્વયમેવ વટ્ટતિ, ગિલાનસ્સ બિબ્બોહનાનિ સન્થરિત્વા ઉપરિ પચ્ચત્થરણં દત્વા નિપજ્જિતુમ્પિ વટ્ટતી’’તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૯૭) વુત્તત્તા ગિલાનોયેવ મઞ્ચે તિરિયં અત્થરિત્વા નિપજ્જિતું લભતીતિ વેદિતબ્બં.

૨૬૬૨. ઉદ્ધં સેતવિતાનમ્પિ હેટ્ઠા અકપ્પિયે પચ્ચત્થરણે સતિ ન વટ્ટતીતિ યોજના. તસ્મિન્તિ અકપ્પિયપચ્ચત્થરણે.

૨૬૬૩. ‘‘ઠપેત્વા’’તિ ઇમિના આસન્દાદિત્તયસ્સ વટ્ટનાકારો નત્થીતિ દીપેતિ. સેસં સબ્બન્તિ ગોનકાદિ દ્વિધારત્તૂપધાનકપરિયન્તં સબ્બં. ગિહિસન્તકન્તિ ગિહીનં સન્તકં તેહિયેવ પઞ્ઞત્તં, ઇમિના પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ અઞ્ઞતરેન વા તેસં આણત્તિયા વા પઞ્ઞત્તં ન વટ્ટતીતિ દીપેતિ. લભતેતિ નિસીદિતું લભતિ.

૨૬૬૪. તં કત્થ લભતીતિ પદેસનિયમં દસ્સેતુમાહ ‘‘ધમ્માસને’’તિઆદિ. ધમ્માસનેતિ એત્થ અટ્ઠકથાયં ‘‘યદિ ધમ્માસને સઙ્ઘિકમ્પિ ગોનકાદિં ભિક્ખૂહિ અનાણત્તા આરામિકાદયો સયમેવ પઞ્ઞાપેન્તિ ચેવ નીહરન્તિ ચ, એતં ગિહિવિકતનીહારં નામ. ઇમિના ગિહિવિકતનીહારેન વટ્ટતી’’તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૦; વિ. સઙ્ગ. અટ્ઠ. પકિણ્ણકવિનિચ્છયકથા ૫૬ અત્થતો સમાનં) વુત્તં. ભત્તગ્ગે વાતિ વિહારે નિસીદાપેત્વા પરિવેસનટ્ઠાને ¶ વા ભોજનસાલાયં વા. અપિસદ્દેન ગિહીનં ગેહેપિ તેહિ પઞ્ઞત્તે ગોનકાદિમ્હિ નિસીદિતું ¶ અનાપત્તીતિ દીપેતિ. ધમ્માસનાદિપદેસનિયમનેન તતો અઞ્ઞત્થ ગિહિપઞ્ઞત્તેપિ તત્થ નિસીદિતું ન વટ્ટતીતિ બ્યતિરેકતો વિઞ્ઞાયતિ.

ભૂમત્થરણકેતિ એત્થ ‘‘કતે’’તિ સેસો. તત્થાતિ સઙ્ઘિકે વા ગિહિસન્તકે વા ગોનકાદિમ્હિ સહધમ્મિકેહિ અનાણત્તેહિ ગિહીહિ એવ ભૂમત્થરણે કતે. સયિતુન્તિ ઉપરિ અત્તનો પચ્ચત્થરણં દત્વા નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. અપિ-સદ્દેન નિસીદિતુમ્પિ વાતિ સમુચ્ચિનોતિ. ‘‘ભૂમત્થરણકે’’તિ ઇમિના ગિહીહિ એવ મઞ્ચાદીસુ સયનત્થં અત્થતે ઉપરિ અત્તનો પચ્ચત્થરણં દત્વા સયિતું વા નિસીદિતું વા ન વટ્ટતીતિ દીપેતિ.

૨૬૬૫. ગહપતિસ્સ ભૂમિ, સમ્મુતિભૂમિ, ઉસ્સાવનન્તિકાભૂમિ, ગોનિસાદિભૂમીતિ કપ્પિયભૂમિયો ચતસ્સો હોન્તીતિ વુત્તા ભગવતાતિ યોજના.

૨૬૬૬. કથં કપ્પિયં કત્તબ્બન્તિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ચતસ્સો કપ્પિયભૂમિયો ઉસ્સાવનન્તિકં ગોનિસાદિકં ગહપતિં સમ્મુતિ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૯૫) એવં ચતસ્સો ભૂમિયો ઉદ્ધરિત્વા તાસં સામઞ્ઞલક્ખણં દસ્સેતુમાહ ‘‘સઙ્ઘસ્સા’’તિઆદિ. સઙ્ઘસ્સ સન્તકં વાસત્થાય કતં ગેહં વા ભિક્ખુનો સન્તકં વાસત્થાય કતં ગેહં વાતિ યોજના. કપ્પિયં કત્તબ્બન્તિ કપ્પિયટ્ઠાનં કત્તબ્બં. સહસેય્યપ્પહોનકન્તિ સબ્બચ્છન્નપરિચ્છન્નાદિલક્ખણેન સહસેય્યારહં.

૨૬૬૭. ઇદાનિ ¶ ચતસ્સોપિ ભૂમિયો સરૂપતો દસ્સેતુમાહ ‘‘ઠપેત્વા’’તિઆદિ. ભિક્ખું ઠપેત્વા અઞ્ઞેહિ કપ્પિયભૂમિયા અત્થાય દિન્નં વા તેસં સન્તકં વા યં ગેહં, ઇદં એવ ગહપતિભૂમિ નામાતિ યોજના.

૨૬૬૮. યા પન કુટિ સઙ્ઘેન સમ્મતા ઞત્તિદુતિયાય કમ્મવાચાય, સા સમ્મુતિકા નામ. તસ્સા સમ્મન્નનકાલે કમ્મવાચં અવત્વા અપલોકનં વા કાતું વટ્ટતેવાતિ યોજના.

૨૬૬૯-૭૦. પઠમઇટ્ઠકાય ¶ વા પઠમપાસાણસ્સ વા પઠમત્થમ્ભસ્સ વા આદિ-ગ્ગહણેન પઠમભિત્તિપાદસ્સ વા ઠપને પરેસુ મનુસ્સેસુ ઉક્ખિપિત્વા ઠપેન્તેસુ સમન્તતો પરિવારેત્વા ‘‘કપ્પિયકુટિં કરોમ, કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ અભિક્ખણં વદન્તેહિ આમસિત્વા વા સયમેવ ઉક્ખિપિત્વા વા ઇટ્ઠકા ઠપેય્ય પાસાણો વા થમ્ભો વા ભિત્તિપાદો વા ઠપેય્ય ઠપેતબ્બો, અયં ઉસ્સાવનન્તિકા કુટીતિ યોજના.

૨૬૭૧. ઇટ્ઠકાદિપતિટ્ઠાનન્તિ પઠમિટ્ઠકાદીનં ભૂમિયં પતિટ્ઠાનં. વદતન્તિ ‘‘કપ્પિયકુટિં કરોમ, કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ વદન્તાનં. સમકાલં તુ વટ્ટતીતિ એકકાલં વટ્ટતિ, ઇમિના ‘‘સચે હિ અનિટ્ઠિતે વચને થમ્ભો પતિટ્ઠાતિ, અપ્પતિટ્ઠિતે વા તસ્મિં વચનં નિટ્ઠાતિ, અકતા હોતિ કપ્પિયકુટી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૯૫) અટ્ઠકથાવિનિચ્છયો સૂચિતો.

૨૬૭૨. આરામો સકલો અપરિક્ખિત્તો વા યેભુય્યતો અપરિક્ખિત્તો વાતિ દુવિધોપિ વિઞ્ઞૂહિ વિનયધરેહિ ¶ ‘‘ગોનિસાદી’’તિ વુચ્ચતિ. પવેસનિવારણાભાવેન પવિટ્ઠાનં ગુન્નં નિસજ્જાયોગતો તથા વુચ્ચતીતિ યોજના.

૨૬૭૩. પયોજનં દસ્સેતુમાહ ‘‘એત્થ પક્કઞ્ચા’’તિઆદિ. આમિસન્તિ પુરિમકાલિકદ્વયં. ‘‘આમિસ’’ન્તિ ઇમિના નિરામિસં ઇતરકાલિકદ્વયં અકપ્પિયકુટિયં વુત્થમ્પિ પક્કમ્પિ કપ્પતીતિ દીપેતિ.

૨૬૭૪-૫. ઇમા કપ્પિયકુટિયો કદા જહિતવત્થુકા હોન્તીતિ આહ ‘‘ઉસ્સાવનન્તિકા યા સા’’તિઆદિ. યા ઉસ્સાવનન્તિકા યેસુ થમ્ભાદીસુ અધિટ્ઠિતા, સા તેસુ થમ્ભાદીસુ અપનીતેસુ તદઞ્ઞેસુપિ થમ્ભાદીસુ તિટ્ઠતીતિ યોજના.

સબ્બેસુ થમ્ભાદીસુ અપનીતેસુ સા જહિતવત્થુકા સિયાતિ યોજના. ગોનિસાદિકુટિ પરિક્ખિત્તા વતિઆદીહિ જહિતવત્થુકા સિયા. પરિક્ખિત્તાતિ ચ ‘‘આરામો પન ઉપડ્ઢપરિક્ખિત્તોપિ બહુતરં પરિક્ખિત્તોપિ પરિક્ખિત્તોયેવ નામા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૯૫) કુરુન્દિમહાપચ્ચરિયાદીસુ વુત્તત્તા ન કેવલં સબ્બપરિક્ખિત્તાવ, ઉપડ્ઢપરિક્ખિત્તાપિ યેભુય્યપરિક્ખિત્તાપિ ગહેતબ્બા.

સેસાતિ ¶ ગહપતિસમ્મુતિકુટિયો. છદનનાસતો જહિતવત્થુકા સિયુન્તિ યોજના. છદનનાસતોતિ એત્થ ‘‘ગોપાનસિમત્તં ઠપેત્વા’’તિ સેસો. સચે ગોપાનસીનં ઉપરિ એકમ્પિ પક્ખપાસમણ્ડલં અત્થિ, રક્ખતિ. યત્ર પનિમા ચતસ્સોપિ કપ્પિયભૂમિયો નત્થિ, તત્થ કિં કાતબ્બં? અનુપસમ્પન્નસ્સ દત્વા તસ્સ સન્તકં કત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં.

૨૬૭૬. ભિક્ખું ¶ ઠપેત્વા અઞ્ઞેસં હત્થતો પટિગ્ગહો ચ તેસં સન્નિધિ ચ તેસં અન્તોવુત્થઞ્ચ ભિક્ખુસ્સ વટ્ટતીતિ યોજના.

૨૬૭૭. ભિક્ખુસ્સ સન્તકં સઙ્ઘિકમ્પિ વા અકપ્પિયભૂમિયં સહસેય્યપ્પહોનકે ગેહે અન્તોવુત્થઞ્ચ અન્તોપક્કઞ્ચ ભિક્ખુસ્સ ન વટ્ટતિ. ભિક્ખુનિયા સન્તકં સઙ્ઘિકમ્પિ વા અકપ્પિયભૂમિયં સહસેય્યપ્પહોનકે ગેહે અન્તોવુત્થઞ્ચ અન્તોપક્કઞ્ચ ભિક્ખુનિયા ન વટ્ટતીતિ એવં ઉભિન્નં ભિક્ખુભિક્ખુનીનં ન વટ્ટતીતિ યોજના.

૨૬૭૮. અકપ્પકુટિયાતિ અકપ્પિયકુટિયા, ‘‘અકપ્પિયભૂમિયં સહસેય્યપ્પહોનકે ગેહે’’તિ અટ્ઠકથાયં વુત્તાય અકપ્પિયભૂમિયાતિ અત્થો. આદિ-સદ્દેન નવનીતતેલમધુફાણિતાનં ગહણં.

૨૬૭૯. તેહેવ અન્તોવુત્થેહિ સપ્પિઆદીહિ સત્તાહકાલિકેહિ સહ ભિક્ખુના પક્કં તં યાવજીવિકં નિરામિસં સત્તાહં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતેવાતિ યોજના.

૨૬૮૦. પક્કં સામંપક્કં તં યાવજીવિકં સચે આમિસસંસટ્ઠં પરિભુઞ્જતિ, અન્તોવુત્થઞ્ચ ભુઞ્જતિ, કિઞ્ચ ભિય્યો સામંપક્કઞ્ચ ભુઞ્જતીતિ યોજના. યાવજીવિકસ્સ આમિસસંસટ્ઠસ્સ આમિસગતિકત્તા ‘‘અન્તોવુત્થ’’ન્તિ વુત્તં.

૨૬૮૨. ઉદકં ન હોતિ કાલિકં ચતૂસુ કાલિકેસુ અસઙ્ગહિતત્તા.

૨૬૮૩. તિકાલિકા યાવકાલિકા યામકાલિકા સત્તાહકાલિકાતિ તયો કાલિકા પટિગ્ગહવસેનેવ ¶ અત્તનો ¶ અત્તનો કાલં અતિક્કમિત્વા ભુત્તા દોસકરા હોન્તિ, તતિયં સત્તાહાતિક્કમે નિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયવત્થુત્તા અભુત્તમ્પિ દોસકરન્તિ યોજના.

‘‘ભુત્તા દોસકરા’’તિ ઇમિના પુરિમકાલિકદ્વયં પટિગ્ગહેત્વા કાલાતિક્કમનમત્તેન આપત્તિયા કારણં ન હોતિ, ભુત્તમેવ હોતિ. સત્તાહકાલિકં કાલાતિક્કમેન અપરિભુત્તમ્પિ આપત્તિયા કારણં હોતીતિ દીપેતિ. તેસુ સત્તાહકાલિકેયેવ વિસેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘અભુત્તં તતિયમ્પિ ચા’’તિ. ચ-સદ્દો તુ-સદ્દત્થે. યાવજીવિકં પન પટિગ્ગહેત્વા યાવજીવં પરિભુઞ્જિયમાનં ઇતરકાલિકસંસગ્ગં વિના દોસકરં ન હોતીતિ ન ગહિતં.

૨૬૮૪. અમ્બાદયો સદ્દા રુક્ખાનં નામભૂતા તંતંફલેપિ વત્તમાના ઇધ ઉપચારવસેન તજ્જે પાનકે વુત્તા, તેનેવાહ ‘‘પાનકં મત’’ન્તિ. ચોચં અટ્ઠિકકદલિપાનં. મોચં ઇતરકદલિપાનં. મધૂતિ મુદ્દિકફલાનં રસં. મુદ્દિકાતિ સીતોદકે મદ્દિતાનં મુદ્દિકફલાનં પાનં. ‘‘સાલૂકપાનન્તિ રત્તુપ્પલનીલુપ્પલાદીનં સાલૂકે મદ્દિત્વા કતપાન’’ન્તિ પાળિયં, અટ્ઠકથાય (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૦) ચ સાલૂક-સદ્દસ્સ દીઘવસેન સંયોગદસ્સનતો ‘‘સાલુ ફારુસકઞ્ચા’’તિ ગાથાબન્ધવસેન રસ્સો કતો.

સાલૂકં કુમુદુપ્પલાનં ફલરસં. ખુદ્દસિક્ખાવણ્ણનાયં પન ‘‘સાલૂકપાનં નામ રત્તુપ્પલનીલુપ્પલાદીનં કિઞ્જક્ખરેણૂહિ કતપાન’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘ફારુસક’ન્તિઆદીસુ એકો રુક્ખો’’તિ ગણ્ઠિપદે વુત્તં. તસ્સ ફલરસો ફારુસકં નામ. એતેસં અટ્ઠન્નં ફલાનં રસો ઉદકસમ્ભિન્નો વટ્ટતિ, સીતુદકે મદ્દિતો પસન્નો નિક્કસટોવ વટ્ટતિ, ઉદકેન પન અસમ્ભિન્નો રસો યાવકાલિકો.

૨૬૮૫. ફલન્તિ ¶ અમ્બાદિફલં. સવત્થુકપટિગ્ગહોતિ પાનવત્થુકાનં ફલાનં પટિગ્ગહો. વસતિ એત્થ પાનન્તિ વત્થુ, ફલં, વત્થુના સહ વટ્ટતીતિ સવત્થુકં, પાનં, સવત્થુકસ્સ પટિગ્ગહો સવત્થુકપટિગ્ગહો. સવત્થુકસ્સ પટિગ્ગહં નામ વત્થુપટિગ્ગહણમેવાતિ કત્વા વુત્તં ‘‘પાનવત્થુકાનં ફલાનં પટિગ્ગહો’’તિ.

૨૬૮૬. ‘‘સુકોટ્ટેત્વા’’તિ વુચ્ચમાનત્તા ‘‘અમ્બપક્ક’’ન્તિ આમકમેવ અમ્બફલં વુચ્ચતિ ¶ . ઉદકેતિ સીતોદકે. પરિસ્સવં પરિસ્સાવિતં. કત્વાતિ મધુઆદીહિ અભિસઙ્ખરિત્વા. યથાહ – ‘‘તદહુપટિગ્ગહિતેહિ મધુસક્કરકપ્પૂરાદીહિ યોજેત્વા કાતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૦). પાતું વટ્ટતીતિ એત્થ વિનિચ્છયો ‘‘એવં કતં પુરેભત્તમેવ કપ્પતિ, અનુપસમ્પન્નેહિ કતં લભિત્વા પન પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં પુરેભત્તં સામિસપરિભોગેનાપિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તં નિરામિસપરિભોગેન યાવ અરુણુગ્ગમના વટ્ટતિયેવ. એસ નયો સબ્બપાનેસૂ’’તિ અટ્ઠકથાયં વુત્તો.

૨૬૮૭. સેસપાનકેસુપીતિ જમ્બુપાનકાદીસુપિ.

૨૬૮૮. ઉચ્છુરસો અન્તોગધત્તા ઇધ વુત્તો, ન પન યામકાલિકત્તા, સો પન સત્તાહકાલિકોયેવ.

૨૬૮૯. મધુકસ્સ રસન્તિ મધુકપુપ્ફસ્સ રસં. એત્થ મધુકપુપ્ફરસો અગ્ગિપાકો વા હોતુ આદિચ્ચપાકો વા, પચ્છાભત્તં ન વટ્ટતિ. પુરેભત્તમ્પિ યં પાનં ગહેત્વા મજ્જં કરોન્તિ, સો આદિતો પટ્ઠાય ન વટ્ટતિ. મધુકપુપ્ફં પન અલ્લં વા સુક્ખં વા ભજ્જિતં વા તેન કતફાણિતં વા યતો પટ્ઠાય મજ્જં ન કરોન્તિ, તં સબ્બં પુરેભત્તં વટ્ટતિ.

પક્કડાકરસન્તિ ¶ પક્કસ્સ યાવકાલિકસ્સ રસં. સબ્બો પત્તરસો યામકાલિકો વુત્તોતિ યોજના. અટ્ઠકથાયં ‘‘યાવકાલિકપત્તાનઞ્હિ પુરેભત્તંયેવ રસો કપ્પતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૦) ઇમમેવ સન્ધાય વુત્તં.

૨૬૯૦. સાનુલોમાનં સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં ફલજં રસં ઠપેત્વા સબ્બો ફલજો રસો વિકાલે યામસઞ્ઞિતે અનુલોમતો પરિભુઞ્જિતું અનુઞ્ઞાતોતિ યોજના.

૨૬૯૧. યાવકાલિકપત્તાનં સીતુદકે મદ્દિત્વા કતો રસોપિ અપક્કો, આદિચ્ચપાકોપિ વિકાલે પન વટ્ટતીતિ યોજના.

૨૬૯૨-૩. સત્તધઞ્ઞાનુલોમાનિ સરૂપતો દસ્સેતુમાહ ‘‘તાલઞ્ચનાળિકેરઞ્ચા’’તિઆદિ. અપરણ્ણં ¶ મુગ્ગાદિ. ‘‘સત્તધઞ્ઞાનુલોમિક’’ન્તિ ઇમિના એતેસં રસો યાવકાલિકો યામકાલસઙ્ખાતે વિકાલે પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.

૨૬૯૫. એવમાદીનં ખુદ્દકાનં ફલાનં રસો પન અટ્ઠપાનાનુલોમત્તા અનુલોમિકે યામકાલિકાનુલોમિકે નિદ્દિટ્ઠો કથિતોતિ યોજના.

૨૬૯૬. ઇધ ઇમસ્મિં લોકે સાનુલોમસ્સ ધઞ્ઞસ્સ ફલજં રસં ઠપેત્વા અયામકાલિકો અઞ્ઞો ફલરસો નત્થીતિ યોજના, સબ્બો યામકાલિકોયેવાતિ દીપેતિ.

૨૬૯૭. વુત્થવસ્સાનં ¶ પુરિમિકાય વસ્સં ઉપગન્ત્વા યાવ મહાપવારણા, તાવ રત્તિચ્છેદં અકત્વા વુત્થવસ્સાનં ભિક્ખૂનં એકસ્સ વા દ્વિન્નં તિણ્ણં ચતુન્નં પઞ્ચન્નં અતિરેકાનં વા ભિક્ખૂનં પઞ્ચન્નં આનિસંસાનં વક્ખમાનાનં અનામન્તચારાદીનં પઞ્ચન્નં આનિસંસાનં પટિલાભકારણા મુનિપુઙ્ગવો સબ્બેસં અગારિકાદિમુનીનં સકલગુણગણેહિ ઉત્તમો ભગવા કથિનત્થારં ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, વસ્સંવુત્થાનં ભિક્ખૂનં કથિનં અત્થરિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૦૬) અબ્ર્વિ કથેસીતિ યોજના.

એત્થાયં વિનિચ્છયો – ‘‘કથિનત્થારં કે લભન્તિ, કે ન લભન્તીતિ? ગણનવસેન તાવ પચ્છિમકોટિયા પઞ્ચ જના લભન્તિ, ઉદ્ધં સતસહસ્સમ્પિ, પઞ્ચન્નં હેટ્ઠા ન લભન્તી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૬) ઇદં અટ્ઠકથાય અત્થારકસ્સ ભિક્ખુનો સઙ્ઘસ્સ કથિનદુસ્સદાનકમ્મં સન્ધાય વુત્તં. ‘‘વુત્થવસ્સવસેન પુરિમિકાય વસ્સં ઉપગન્ત્વા પઠમપવારણાય પવારિતા લભન્તિ, છિન્નવસ્સા વા પચ્છિમિકાય ઉપગતા વા ન લભન્તિ. અઞ્ઞસ્મિં વિહારે વુત્થવસ્સાપિ ન લભન્તીતિ મહાપચ્ચરિયં વુત્ત’’ન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૬) ઇદં અટ્ઠકથાય આનિસંસલાભં સન્ધાય વુત્તં, ન કમ્મં.

ઇદાનિ તદુભયં વિભજિત્વા દસ્સેતિ –

‘‘પુરિમિકાય ¶ ઉપગતાનં પન સબ્બે ગણપૂરકા હોન્તિ, આનિસંસં ન લભન્તિ, આનિસંસો ઇતરેસંયેવ હોતિ. સચે પુરિમિકાય ઉપગતા ચત્તારો વા હોન્તિ, તયો વા દ્વે વા એકો વા, ઇતરે ગણપૂરકે કત્વા કથિનં અત્થરિતબ્બં. અથ ચત્તારો ભિક્ખૂ ઉપગતા, એકો પરિપુણ્ણવસ્સો સામણેરો, સો ચે પચ્છિમિકાય ઉપસમ્પજ્જતિ, ગણપૂરકો ચેવ હોતિ, આનિસંસઞ્ચ લભતિ ¶ . તયો ભિક્ખૂ દ્વે સામણેરા, દ્વે ભિક્ખૂ તયો સામણેરા, એકો ભિક્ખુ ચત્તારો સામણેરાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. સચે પુરિમિકાય ઉપગતા કથિનત્થારકુસલા ન હોન્તિ, અત્થારકુસલા ખન્ધકભાણકત્થેરા પરિયેસિત્વા આનેતબ્બા, કમ્મવાચં સાવેત્વા કથિનં અત્થરાપેત્વા દાનઞ્ચ ભુઞ્જિત્વા ગમિસ્સન્તિ, આનિસંસો પન ઇતરેસંયેવ હોતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૬).

કથિનં કેન દિન્નં વટ્ટતીતિ? યેન કેનચિ દેવેન વા મનુસ્સેન વા પઞ્ચન્નં વા સહધમ્મિકાનં અઞ્ઞતરેન દિન્નં વટ્ટતિ. કથિનદાયકસ્સ વત્તં અત્થિ, સચે સો તં અજાનન્તો પુચ્છતિ ‘‘ભન્તે, કથં કથિનં દાતબ્બ’’ન્તિ, તસ્સ એવં આચિક્ખિતબ્બં ‘‘તિણ્ણં ચીવરાનં અઞ્ઞતરપ્પહોનકં સૂરિયુગ્ગમનસમયે વત્થં ‘કથિનચીવરં દેમા’તિ દાતું વટ્ટતિ, તસ્સ પરિકમ્મત્થં એત્તકા નામ સૂચિયો, એત્તકં સુત્તં, એત્તકં રજનં, પરિકમ્મં કરોન્તાનં એત્તકાનં ભિક્ખૂનં યાગુભત્તઞ્ચ દાતું વટ્ટતી’’તિ.

કથિનત્થારકેનાપિ ધમ્મેન સમેન ઉપ્પન્નં કથિનં અત્થરન્તેન વત્તં જાનિતબ્બં. તન્તવાયગેહતો હિ આભતસન્તાનેનેવ ખલિમક્ખિતસાટકોપિ ન વટ્ટતિ, મલીનસાટકોપિ ન વટ્ટતિ, તસ્મા કથિનત્થારસાટકં લભિત્વા સુદ્ધં ધોવિત્વા સૂચિઆદીનિ ચીવરકમ્મૂપકરણાનિ સજ્જેત્વા બહૂહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં તદહેવ સિબ્બિત્વા નિટ્ઠિતસૂચિકમ્મં રજિત્વા કપ્પબિન્દું દત્વા કથિનં અત્થરિતબ્બં. સચે તસ્મિં અનત્થતેયેવ અઞ્ઞો કથિનસાટકં અત્થરિતબ્બકં આહરતિ, અઞ્ઞાનિ ચ બહૂનિ કથિનાનિસંસવત્થાનિ દેતિ, યો ¶ આનિસંસં બહું દેતિ, તસ્સ સન્તકેનેવ અત્થરિતબ્બં. ઇતરો યથા તથા ઓવદિત્વા સઞ્ઞાપેતબ્બો.

કથિનં પન કેન અત્થરિતબ્બં? યસ્સ સઙ્ઘો કથિનચીવરં દેતિ. સઙ્ઘેન પન કસ્સ દાતબ્બં? યો જિણ્ણચીવરો હોતિ. સચે બહૂ જિણ્ણચીવરા હોન્તિ, વુડ્ઢસ્સ દાતબ્બં. વુડ્ઢેસુપિ યો મહાપરિવારો તદહેવ ચીવરં કત્વા અત્થરિતું સક્કોતિ, તસ્સ દાતબ્બં. સચે વુડ્ઢો ¶ ન સક્કોતિ, નવકતરો સક્કોતિ, તસ્સ દાતબ્બં. અપિ ચ સઙ્ઘેન મહાથેરસ્સ સઙ્ગહં કાતું વટ્ટતિ, તસ્મા ‘‘તુમ્હે, ભન્તે, ગણ્હથ, મયં કત્વા દસ્સામા’’તિ વત્તબ્બં.

તીસુ ચીવરેસુ યં જિણ્ણં હોતિ, તદત્થાય દાતબ્બં. પકતિયા દુપટ્ટચીવરસ્સ દુપટ્ટત્થાયેવ દાતબ્બં. સચેપિસ્સ એકપટ્ટચીવરં ઘનં હોતિ, કથિનસાટકો ચ પેલવો, સારુપ્પત્થાય દુપટ્ટપ્પહોનકમેવ દાતબ્બં. ‘‘અહં અલભન્તો એકપટ્ટં પારુપામી’’તિ વદન્તસ્સાપિ દુપટ્ટં દાતું વટ્ટતિ. યો પન લોભપકતિકો હોતિ, તસ્સ ન દાતબ્બં. તેનાપિ કથિનં અત્થરિત્વા ‘‘પચ્છા વિસિબ્બિત્વા દ્વે ચીવરાનિ કરિસ્સામી’’તિ ન ગહેતબ્બં.

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, ઇદં સઙ્ઘસ્સ કથિનદુસ્સં ઉપ્પન્નં, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઇમં કથિનદુસ્સં ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો દદેય્ય કથિનં અત્થરિતું, એસા ઞત્તિ.

‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, ઇદં સઙ્ઘસ્સ કથિનદુસ્સં ઉપ્પન્નં, સઙ્ઘો ઇમં કથિનદુસ્સં ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો દેતિ કથિનં અત્થરિતું, યસ્સાયસ્મતો ખમતિ ¶ ઇમસ્સ કથિનદુસ્સસ્સ ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો દાનં કથિનં અત્થરિતું, સો તુણ્હસ્સ, યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય.

‘‘દિન્નં ઇદં સઙ્ઘેન કથિનદુસ્સં ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો કથિનં અત્થરિતું, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (મહાવ. ૩૦૭) –

એવં ઞત્તિદુતિયાય કમ્મવાચાય દાતબ્બન્તિ એવં દિન્નં.

૨૬૯૮-૯. ન ઉલ્લિખિતમત્તાદિ-ચતુવીસતિવજ્જિતન્તિ પાળિયં આગતેહિ ‘‘ન ઉલ્લિખિતમત્તેન અત્થતં હોતિ કથિન’’ન્તિ (મહાવ. ૩૦૮) ઉલ્લિખિતમત્તાદીહિ ચતુવીસતિયા આકારેહિ વજ્જિતં. ચીવરન્તિ ‘‘અહતેન અત્થતં હોતિ કથિન’’ન્તિ (મહાવ. ૩૦૯) પાળિયં ¶ આગતાનં સોળસન્નં આકારાનં અઞ્ઞતરેન યુત્તં કતપરિયોસિતં દિન્નં કપ્પબિન્દું તિણ્ણં ચીવરાનં અઞ્ઞતરચીવરં. તે પન ચતુવીસતિ આકારા, સોળસાકારા ચ પાળિતો (મહાવ. ૩૦૮), અટ્ઠકથાતો (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૮) ચ ગહેતબ્બા. ગન્થગારવપરિહારત્થમિધ ન વુત્તા.

ભિક્ખુના વક્ખમાને અટ્ઠધમ્મે જાનન્તેન અત્થરકેન આદાય ગહેત્વા પુરાણકં અત્તના પરિભુઞ્જિયમાનં અત્થરિતબ્બચીવરેન એકનામકં પુરાણચીવરં ઉદ્ધરિત્વા પચ્ચુદ્ધરિત્વા નવં અત્થરિતબ્બં ચીવરં અધિટ્ઠહિત્વા પુરાણપચ્ચુદ્ધટચીવરસ્સ નામેન અધિટ્ઠહિત્વાવ તં અન્તરવાસકં ચે, ‘‘ઇમિના અન્તરવાસકેન કથિનં અત્થરામિ’’ઇતિ વચસા વત્તબ્બન્તિ યોજના. સચે ઉત્તરાસઙ્ગો હોતિ, ‘‘ઇમિના ઉત્તરાસઙ્ગેન કથિનં અત્થરામિ’’, સચે સઙ્ઘાટિ હોતિ, ‘‘ઇમાય સઙ્ઘાટિયા કથિનં અત્થરામી’’તિ વત્તબ્બં.

૨૭૦૦-૧. ઇચ્ચેવં ¶ તિક્ખત્તું વુત્તે કથિનં અત્થતં હોતીતિ યોજના. તેન પન ભિક્ખુના નવકેન કથિનચીવરં આદાય સઙ્ઘં ઉપસઙ્કમ્મ ‘‘અત્થતં, ભન્તે, સઙ્ઘસ્સ કથિનં, ધમ્મિકો કથિનત્થારો, અનુમોદથ’’ઇતિ વત્તબ્બન્તિ યોજના.

૨૭૦૨. અનુમોદકેસુ ચ થેરેહિ ‘‘અત્થતં, આવુસો, સઙ્ઘસ્સ કથિનં, ધમ્મિકો કથિનત્થારો, અનુમોદામા’’તિ વત્તબ્બં, નવેન પન ‘‘અત્થતં, ભન્તે, સઙ્ઘસ્સ કથિનં, ધમ્મિકો કથિનત્થારો, અનુમોદામી’’તિ ઇતિ પુન ઈરયે કથેય્યાતિ યોજના. ગાથાય પન અનુમોદનપાઠસ્સ અત્થદસ્સનમુખેન ‘‘સુઅત્થતં તયા ભન્તે’’તિ વુત્તં, ન પાઠક્કમદસ્સનવસેનાતિ વેદિતબ્બં.

અત્થારકેસુ ચ અનુમોદકેસુ ચ નવેહિ વુડ્ઢાનં વચનક્કમો વુત્તો, વુડ્ઢેહિ નવાનં વચનક્કમો પન તદનુસારેન યથારહં યોજેત્વા વત્તબ્બોતિ ગાથાસુ ન વુત્તોતિ વેદિતબ્બો. અત્થારકેન થેરેન વા નવેન વા ગણપુગ્ગલાનં વચનક્કમો ચ ગણપુગ્ગલેહિ અત્થારકસ્સ વચનક્કમો ચ વુત્તનયેન યથારહં યોજેતું સક્કાતિ ન વુત્તો.

એવં અત્થતે પન કથિને સચે કથિનચીવરેન સદ્ધિં આભતં આનિસંસં દાયકા ‘‘યેન અમ્હાકં ¶ કથિનં ગહિતં, તસ્સેવ ચ દેમા’’તિ દેન્તિ, ભિક્ખુસઙ્ઘો અનિસ્સરો. અથ અવિચારેત્વાવ દત્વા ગચ્છન્તિ, ભિક્ખુસઙ્ઘો ઇસ્સરો. તસ્મા સચે કથિનત્થારકસ્સ સેસચીવરાનિપિ દુબ્બલાનિ હોન્તિ, સઙ્ઘેન અપલોકેત્વા તેસમ્પિ અત્થાય વત્થાનિ દાતબ્બાનિ, કમ્મવાચાય પન એકાયેવ વટ્ટતિ. અવસેસે ¶ કથિનાનિસંસે બલવવત્થાનિ વસ્સાવાસિકઠિતિકાય દાતબ્બાનિ, ઠિતિકાય અભાવે થેરાસનતો પટ્ઠાય દાતબ્બાનિ, ગરુભણ્ડં ન ભાજેતબ્બં. સચે પન એકસીમાય બહૂ વિહારા હોન્તિ, સબ્બે ભિક્ખૂ સન્નિપાતેત્વા એકત્થ કથિનં અત્થરિતબ્બં, વિસું વિસું અત્થરિતું ન વટ્ટતિ.

૨૭૦૩. ‘‘કથિનસ્સ ચ કિં મૂલ’’ન્તિઆદીનિ સયમેવ વિવરિસ્સતિ.

૨૭૦૬. અટ્ઠધમ્મુદ્દેસગાથાય પુબ્બકિચ્ચં પુબ્બ-વચનેનેવ ઉત્તરપદલોપેન વુત્તં. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘પુબ્બકિચ્ચન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. ‘‘પચ્ચુદ્ધાર’’ઇતિ વત્તબ્બે ‘‘પચ્ચુદ્ધર’’ઇતિ ગાથાબન્ધવસેન રસ્સો. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘પચ્ચુદ્ધારો’’તિ. અધિટ્ઠહનં અધિટ્ઠાનં. પચ્ચુદ્ધારો ચ અધિટ્ઠાનઞ્ચ પચ્ચુદ્ધરાધિટ્ઠાના. ઇતરીતરયોગેન દ્વન્દસમાસો. અત્થારોતિ એત્થ ‘‘કથિનત્થારો’’તિ પકરણતો લબ્ભતિ.

‘‘માતિકા’’તિ ઇમિના ‘‘અટ્ઠ કથિનુબ્ભારમાતિકા’’તિ પકરણતો વિઞ્ઞાયતિ. યથાહ – ‘‘અટ્ઠિમા, ભિક્ખવે, માતિકા કથિનસ્સ ઉબ્ભારાયા’’તિ (મહાવ. ૩૧૦). માતિકાતિ માતરો જનેત્તિયો, કથિનુબ્ભારં એતા અટ્ઠ જનેન્તીતિ અત્થો. ઉદ્ધારોતિ કથિનસ્સ ઉદ્ધારો. આનિસંસાતિ એત્થ ‘‘કથિનસ્સા’’તિ પકરણતો લબ્ભતિ. કથિનસ્સ આનિસંસાતિ ઇમે અટ્ઠ ધમ્માતિ યોજના. યથાહ ‘‘અત્થતકથિનાનં વો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ કપ્પિસ્સન્તી’’તિઆદિ (મહાવ. ૩૦૬). ‘‘આનિસંસેના’’તિપિ પાઠો. આનિસંસેન સહ ઇમે અટ્ઠ ધમ્માતિ યોજના.

૨૭૦૭. ‘‘ન ઉલ્લિખિતમત્તાદિ-ચતુવીસતિવજ્જિત’’ન્તિઆદિના કથિનં અત્થરિતું કતપરિયોસિતં ચીવરં ચે લદ્ધં, તત્થ ¶ પટિપજ્જનવિધિં દસ્સેત્વા સચે અકતસિબ્બનાદિકમ્મં વત્થમેવ લદ્ધં, તત્થ પટિપજ્જનવિધિં પુબ્બકિચ્ચવસેન દસ્સેતુમાહ ‘‘ધોવન’’ન્તિઆદિ. તત્થ ધોવનન્તિ કથિનદુસ્સસ્સ સેતભાવકરણં. વિચારોતિ ‘‘પઞ્ચકં વા સત્તકં વા નવકં વા એકાદસકં ¶ વા હોતૂ’’તિ વિચારણં. છેદનન્તિ યથાવિચારિતસ્સ વત્થસ્સ છેદનં. બન્ધનન્તિ મોઘસુત્તકારોપનં. સિબ્બનન્તિ સબ્બસૂચિકમ્મં. રજનન્તિ રજનકમ્મં. કપ્પન્તિ કપ્પબિન્દુદાનં. ‘‘પુબ્બકિચ્ચ’’ન્તિ વુચ્ચતિ ઇદં સબ્બં કથિનત્થારસ્સ પઠમમેવ કત્તબ્બત્તા.

૨૭૦૮. અન્તરવાસકોતિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. સઙ્ઘાટિ, ઉત્તરાસઙ્ગો, અથો અન્તરવાસકોતિ એસમેવ તુ પચ્ચુદ્ધારોપિ અધિટ્ઠાનમ્પિ અત્થારોપિ વુત્તોતિ યોજના.

૨૭૦૯. અટ્ઠમાતિકા (મહાવ. ૩૧૦-૩૧૧; પરિ. ૪૧૫; મહાવ. અટ્ઠ. ૩૧૦-૩૧૧) દસ્સેતુમાહ ‘‘પક્કમનઞ્ચા’’તિઆદિ. પક્કમનં અન્તો એતસ્સાતિ પક્કમનન્તિકાતિ વત્તબ્બે ઉત્તરપદલોપેન ‘‘પક્કમન’’ન્તિ વુત્તં. એસ નયો સબ્બત્થ. અટ્ઠિમાતિ એત્થ ‘‘માતિકા’’તિ પકરણતો લબ્ભતિ. ઇમા અટ્ઠ માતિકાતિ યોજના.

૨૭૧૦. ઉદ્દેસાનુક્કમેન નિદ્દિસિતુમાહ ‘‘કતચીવરમાદાયા’’તિઆદિ. ‘‘કતચીવરમાદાયા’’તિ ઇમિના ચીવરપલિબોધુપચ્છેદો દસ્સિતો. ‘‘આવાસે નિરપેક્ખકો’’તિ ઇમિના દુતિયો આવાસપલિબોધુપચ્છેદો દસ્સિતો. એત્થ સબ્બવાક્યેસુ ‘‘અત્થતકથિનો યો ભિક્ખુ સચે પક્કમતી’’તિ સેસો. અતિક્કન્તાય સીમાયાતિ વિહારસીમાય અતિક્કન્તાય. હોતિ પક્કમનન્તિકાતિ એત્થ ‘‘તસ્સ ભિક્ખુનો’’તિ સેસો, તસ્સ ભિક્ખુનો પક્કમનન્તિકા નામ માતિકા હોતીતિ અત્થો.

૨૭૧૧-૨. આનિસંસં ¶ નામ વુત્થવસ્સેન લદ્ધં અકતસૂચિકમ્મવત્થં. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘કરોતી’’તિઆદિ. ‘‘વિહારે અનપેક્ખકો’’તિ ઇમિના એત્થ પઠમં આવાસપલિબોધુપચ્છેદો દસ્સિતો. સુખવિહરણં પયોજનમસ્સાતિ સુખવિહારિકો, વિહારોતિ. તત્થ તસ્મિં વિહારે વિહરન્તોવ તં ચીવરં યદિ કરોતિ, તસ્મિં ચીવરે નિટ્ઠિતે નિટ્ઠાનન્તા નિટ્ઠાનન્તિકાતિ વુચ્ચતીતિ યોજના. ‘‘નિટ્ઠિતેચીવરે’’તિ ઇમિના ચીવરપલિબોધુપચ્છેદો દસ્સિતો.

૨૭૧૩. તમસ્સમન્તિ તં વુત્થવસ્સાવાસં. ધુરનિક્ખેપેતિ ઉભયધુરનિક્ખેપવસેન ચિત્તપ્પવત્તક્ખણે. સન્નિટ્ઠાનં નામ ધુરનિક્ખેપો. એત્થ પલિબોધદ્વયસ્સ એકક્ખણેયેવ ઉપચ્છેદો અટ્ઠકથાયં ¶ વુત્તો ‘‘સન્નિટ્ઠાનન્તિકે દ્વેપિ પલિબોધા ‘નેવિમં ચીવરં કારેસ્સં, ન પચ્ચેસ્સ’ન્તિ ચિન્તિતમત્તેયેવ એકતો છિજ્જન્તી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૧૧).

૨૭૧૪. કથિનચ્છાદનન્તિ કથિનાનિસંસં ચીવરવત્થું. ન પચ્ચેસ્સન્તિ ન પચ્ચાગમિસ્સામિ. કરોન્તસ્સેવાતિ એત્થ ‘‘ચીવર’’ન્તિ પકરણતો લબ્ભતિ. ‘‘કથિનચ્છાદન’’ન્તિ ઇદં વા સમ્બન્ધનીયં. કરોન્તસ્સાતિ અનાદરે સામિવચનં. નટ્ઠન્તિ ચોરેહિ હટત્તા વા ઉપચિકાદીહિ ખાદિતત્તા વા નટ્ઠં. દડ્ઢં વાતિ અગ્ગિના દડ્ઢં વા. નાસનન્તિકાતિ એવં ચીવરસ્સ નાસનન્તે લબ્ભમાના અયં માતિકા નાસનન્તિકા નામાતિ અત્થો. એત્થ ‘‘ન પચ્ચેસ્સ’’ન્તિ ઇમિના પઠમં આવાસપલિબોધુપચ્છેદો દસ્સિતો. ‘‘કરોન્તસ્સેવા’’તિ ઇમિના દુતિયં ચીવરપલિબોધુપચ્છેદો દસ્સિતો.

૨૭૧૫. લદ્ધાનિસંસોતિ લદ્ધકથિનાનિસંસચીવરો. આનિસંસે ચીવરે સાપેક્ખો અપેક્ખવા બહિસીમગતો વસ્સંવુત્થસીમાય ¶ બહિસીમગતો તં ચીવરં કરોતિ, સો કતચીવરો અન્તરુબ્ભારં અન્તરા ઉબ્ભારં સુણાતિ ચે, સવનન્તિકા નામ હોતીતિ યોજના. ‘‘બહિસીમગતો’’તિઆદિના દુતિયપલિબોધુપચ્છેદો દસ્સિતો. એત્થ ‘‘કતચીવરો’’તિ વુત્તત્તા ચીવરપલિબોધુપચ્છેદો પઠમં હોતિ, ઇતરો પન ‘‘સહ સવનેન આવાસપલિબોધો છિજ્જતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૧૧) અટ્ઠકથાય વુત્તત્તા પચ્છા હોતિ.

૨૭૧૬-૭. ચીવરાસાય વસ્સંવુત્થો આવાસતો પક્કન્તો ‘‘તુય્હં ચીવરં દસ્સામી’’તિ કેનચિ વુત્તો બહિસીમગતો પન સવતિ, પુન ‘‘તવ ચીવરં દાતું ન સક્કોમી’’તિ વુત્તો આસાય છિન્નમત્તાય ચીવરે પચ્ચાસાય ઉપચ્છિન્નમત્તાય આસાવચ્છેદિકા નામ માતિકાતિ મતા ઞાતાતિ યોજના. આસાવચ્છાદિકે કથિનુબ્ભારે આવાસપલિબોધો પઠમં છિજ્જતિ, ચીવરાસાય ઉપચ્છિન્નાય ચીવરપલિબોધો છિજ્જતિ.

૨૭૧૮-૨૦. યો વસ્સંવુત્થવિહારમ્હા અઞ્ઞં વિહારં ગતો હોતિ, સો આગચ્છં આગચ્છન્તો અન્તરામગ્ગે કથિનુદ્ધારં અતિક્કમેય્ય, તસ્સ સો કથિનુદ્ધારો સીમાતિક્કન્તિકો મતોતિ યોજના. તત્થ સીમાતિક્કન્તિકે કથિનુબ્ભારે ચીવરપલિબોધો પઠમં છિજ્જતિ, તસ્સ બહિસીમે આવાસપલિબોધો છિજ્જતિ.

એત્થ ¶ ચ ‘‘સીમાતિક્કન્તિકો નામ ચીવરકાલસીમાતિક્કન્તિકો’’તિ કેનચિ વુત્તં. ‘‘બહિસીમાયં ચીવરકાલસમયસ્સ અતિક્કન્તત્તા સીમાતિક્કન્તિકો’’તિ (સારત્થ. ટી. મહાવ. ૩૧૧) સારત્થદીપનિયં વુત્તં. ‘‘આગચ્છં અન્તરામગ્ગે, તદુદ્ધારમતિક્કમે’’તિ વુત્તત્તા પન સઙ્ઘેન ¶ કરિયમાનં અન્તરુબ્ભારં આગચ્છન્તો વિહારસીમં અસમ્પત્તેયેવ કથિનુબ્ભારસ્સ જાતત્તા તં ન સમ્ભુણેય્ય, તસ્સેવં સીમમતિક્કન્તસ્સેવ સતો પુન આગચ્છતો અન્તરામગ્ગે જાતો કથિનુબ્ભારો સીમાતિક્કન્તિકોતિ અમ્હાકં ખન્તિ.

કથિનાનિસંસચીવરં આદાય સચે આવાસે સાપેક્ખોવ ગતો હોતિ, પુન આગન્ત્વા કથિનુદ્ધારં કથિનસ્સ અન્તરુબ્ભારમેવ સમ્ભુણાતિ ચે યદિ પાપુણેય્ય, તસ્સ સો કથિનુદ્ધારો હોતિ, સો ‘‘સહુબ્ભારો’’તિ વુચ્ચતીતિ યોજના. સહુબ્ભારે દ્વે પલિબોધા અપુબ્બં અચરિમં છિજ્જન્તિ.

૨૭૨૧. ‘‘સીમાતિક્કન્તિકેના’’તિ વત્તબ્બે ઉત્તરપદલોપેન ‘‘સીમતો’’તિ વુત્તં. પક્કમનઞ્ચ નિટ્ઠાનઞ્ચ સન્નિટ્ઠાનઞ્ચ સીમતો સીમાતિક્કન્તિકેન સહ ઇમે ચત્તારો કથિનુબ્ભારા પુગ્ગલાધીના પુગ્ગલાયત્તા સહુબ્ભારસઙ્ખાતો અન્તરુબ્ભારો સઙ્ઘાધીનોતિ યોજના. ‘‘અન્તરુબ્ભરો’’તિ ગાથાબન્ધવસેન રસ્સત્તં.

૨૭૨૨. નાસનન્તિ નાસનન્તિકો. સવનન્તિ સવનન્તિકો. આસાવચ્છેદિકાપિ ચાતિ તયોપિ કથિનુબ્ભારા. ન તુ સઙ્ઘા ન ભિક્ખુતોતિ સઙ્ઘતોપિ ન હોન્તિ, પુગ્ગલતોપિ ન હોન્તીતિ અત્થો. ચીવરસ્સ વિનાસો સઙ્ઘસ્સ વા ચીવરસામિકસ્સ વા પયોગેન ન જાતોતિ નાસનકો તાવ કથિનુબ્ભારો ઉભતોપિ ન હોતીતિ વુત્તો. સવનઞ્ચ ઉભયેસં પયોગતો ન જાતન્તિ તથા વુત્તં. તથા આસાવચ્છેદિકાપિ.

૨૭૨૩. આવાસોયેવ પલિબોધોતિ વિગ્ગહો. પલિબોધો ચ ચીવરેતિ એત્થ ચીવરેતિ ભેદવચનિચ્છાય નિમિત્તત્થે ¶ ભુમ્મં, ચીવરનિમિત્તપલિબોધોતિ અત્થો, ચીવરસઙ્ખાતો પલિબોધોતિ વુત્તં હોતિ. સચ્ચાદિગુણયુત્તં મુસાવાદાદિદોસવિમુત્તં અત્થં વદતિ સીલેનાતિ યુત્તમુત્તત્થવાદી, તેન.

૨૭૨૪. અટ્ઠન્નં ¶ માતિકાનન્તિ બહિસીમગતાનં વસેન વુત્તા પક્કમનન્તિકાદયો સત્ત માતિકા, બહિસીમં ગન્ત્વા અન્તરુબ્ભારં સમ્ભુણન્તસ્સ વસેન વુત્તો સહુબ્ભારોતિ ઇમાસં અટ્ઠન્નં માતિકાનં વસેન ચ. અન્તરુબ્ભારતોપિ વાતિ બહિસીમં અગન્ત્વા તત્થેવ વસિત્વા કથિનુબ્ભારકમ્મેન ઉબ્ભારકથિનાનં વસેન લબ્ભનતો અન્તરુબ્ભારતો ચાતિ મહેસિના કથિનસ્સ દુવે ઉબ્ભારાપિ વુત્તાતિ યોજના. બહિસીમં ગન્ત્વા આગતસ્સ વસેન સહુબ્ભારો, બહિસીમં આગતાનં વસેન અન્તરુબ્ભારોતિ એકોયેવ ઉબ્ભારો દ્વિધા વુત્તો, તસ્મા અન્તરુબ્ભારં વિસું અગ્ગહેત્વા અટ્ઠેવ માતિકા પાળિયં (મહાવ. ૩૧૦) વિભત્તાતિ વેદિતબ્બા.

૨૭૨૫. અનામન્તચારો ઉત્તરપદલોપવસેન ‘‘અનામન્તા’’ ઇતિ વુત્તો. યાવ કથિનં ન ઉદ્ધરીયતિ, તાવ અનામન્તેત્વા ચરણં કપ્પિસ્સતિ, ચારિત્તસિક્ખાપદેન અનાપત્તિ ભવિસ્સતીતિ અત્થો.

અસમાદાનચારો ‘‘અસમાદાન’’ન્તિ ઉત્તરપદલોપેન વુત્તો. અસમાદાનચારોતિ તિચીવરં અસમાદાય ચરણં, ચીવરવિપ્પવાસો કપ્પિસ્સતીતિ અત્થો.

‘‘ગણતો’’તિ ઇમિના ઉત્તરપદલોપેન ગણભોજનં દસ્સિતં. ગણભોજનમ્પિ કપ્પિસ્સતિ, તં સરૂપતો પાચિત્તિયકણ્ડે વુત્તં.

‘‘યાવદત્થિક’’ન્તિ ¶ ઇમિના યાવદત્થચીવરં વુત્તં. યાવદત્થચીવરન્તિ યાવતકેન ચીવરેન અત્થો, તાવતકં અનધિટ્ઠિતં અવિકપ્પિતં કપ્પિસ્સતીતિ અત્થો.

‘‘તત્થ યો ચીવરુપ્પાદો’’તિ ઇમિના ‘‘યો ચ તત્થ ચીવરુપ્પાદો’’તિ (મહાવ. ૩૦૬) વુત્તો આનિસંસો દસ્સિતો. યો ચ તત્થ ચીવરુપ્પાદોતિ તત્થ કથિનત્થતસીમાયં મતકચીવરં વા હોતુ સઙ્ઘસ્સ ઉદ્દિસ્સ દિન્નં વા સઙ્ઘિકેન તત્રુપ્પાદેન આભતં વા, યેન કેનચિ આકારેન યં સઙ્ઘિકં ચીવરં ઉપ્પજ્જતિ, તં તેસં ભવિસ્સતીતિ અત્થો. ઇમે પઞ્ચ કથિનાનિસંસા ચ વુત્તાતિ સમ્બન્ધો.

૨૭૨૬-૭. ચીવરં ¶ ઉપ્પજ્જતિ એતાસૂતિ ‘‘ઉપ્પાદા’’તિ જનિકાવ વુચ્ચન્તિ, ચીવરવત્થપરિલાભક્ખેત્તન્તિ અત્થો. યથાહ – ‘‘યથાવુત્તાનં ચીવરાનં પટિલાભાય ખેત્તં દસ્સેતું અટ્ઠિમા ભિક્ખવે માતિકાતિઆદિમાહા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૭૯). ચીવરમાતિકાતિ ચીવરુપ્પાદહેતુભૂતમાતરો. તેનાહ કથિનક્ખન્ધકવણ્ણનાયં ‘‘માતિકાતિ માતરો, જનેત્તિયોતિ અત્થો’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૧૦). માતિકાતિ ચેત્થ ચીવરદાનમધિપ્પેતં. યથાહ ‘‘સીમાય દાનં એકા માતિકા, કતિકાય દાનં દુતિયા’’તિઆદિ. સીમાય દેતિ, કતિકાય દેતિ, ભિક્ખાપઞ્ઞત્તિયા દેતિ, સઙ્ઘસ્સ દેતિ, ઉભતોસઙ્ઘે દેતિ, વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ દેતિ, આદિસ્સ દેતિ, પુગ્ગલસ્સ દેતિ. ‘‘ઇમા પન અટ્ઠ માતિકા’’તિ વુત્તમેવ નિગમનવસેન વુત્તં.

૨૭૨૮. તત્થાતિ ¶ તાસુ અટ્ઠમાતિકાસુ. સીમાય દેતીતિ ‘‘સીમાય દમ્મી’’તિ એવં સીમં પરામસિત્વા દેન્તો સીમાય દેતિ, એવં દિન્નં અન્તોસીમગતેહિ ભિક્ખૂહિ ભાજેતબ્બન્તિ વણ્ણિતન્તિ યોજના. તત્થ અન્તોસીમગતેહીતિ દાયકો યં સીમં અપેક્ખિત્વા એવમાહ, તસ્સા સીમાય અન્તોગતેહિ સબ્બેહિ. ભાજેતબ્બન્તિ તં ચીવરં ભાજેતબ્બં. વરવણ્ણિનાતિ ‘‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહ’’ન્તિઆદિના સકલલોકબ્યાપિગુણાતિસયયુત્તેન બ્યામપ્પભાય, છબ્બણ્ણાનં રંસીનઞ્ચ વસેન ઉત્તમપ્પભાતિસયયુત્તેન વરવણ્ણિના વણ્ણિતં કથિતં. અયમેત્થ પદવણ્ણના, અયં પન વિનિચ્છયો – સીમાય દેતીતિ એત્થ તાવ ખણ્ડસીમા ઉપચારસીમા સમાનસંવાસસીમા અવિપ્પવાસસીમા લાભસીમા ગામસીમા નિગમસીમા નગરસીમા અબ્ભન્તરસીમા ઉદકુક્ખેપસીમા જનપદસીમા રટ્ઠસીમા રજ્જસીમા દીપસીમા ચક્કવાળસીમા ઇતિ પન્નરસ સીમા વેદિતબ્બા.

તત્થ ખણ્ડસીમા સીમાકથાયં વુત્તા. ઉપચારસીમા પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપેન, અપરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનેન પરિચ્છિન્ના હોતિ. અપિચ ભિક્ખૂનં ધુવસન્નિપાતટ્ઠાનતો વા પરિયન્તે ઠિતભોજનસાલતો વા નિબદ્ધવસનકઆવાસતો વા થામમજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ દ્વિન્નં લેડ્ડુપાતાનં અન્તો ઉપચારસીમા વેદિતબ્બા. સા પન આવાસેસુ વડ્ઢન્તેસુ વડ્ઢતિ, પરિહાયન્તેસુ પરિહાયતિ. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘ભિક્ખૂસુપિ વડ્ઢન્તેસુ વડ્ઢતી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૭૯) વુત્તં. તસ્મા સચે વિહારે સન્નિપતિતભિક્ખૂહિ સદ્ધિં ¶ એકાબદ્ધા હુત્વા યોજનસતમ્પિ પૂરેત્વા નિસીદન્તિ, યોજનસતમ્પિ ઉપચારસીમાવ હોતિ, સબ્બેસં લાભો પાપુણાતિ. સમાનસંવાસઅવિપ્પવાસસીમાદ્વયમ્પિ વુત્તમેવ.

લાભસીમા ¶ નામ નેવ સમ્માસમ્બુદ્ધેન અનુઞ્ઞાતા, ન ધમ્મસઙ્ગાહકત્થેરેહિ ઠપિતા, અપિચ ખો રાજરાજમહામત્તા વિહારં કારેત્વા ગાવુતં વા અડ્ઢયોજનં વા યોજનં વા સમન્તતો પરિચ્છિન્દિત્વા ‘‘અયં અમ્હાકં વિહારસ્સ લાભસીમા’’તિ નામલિખિતકે થમ્ભે નિખણિત્વા ‘‘યં એત્થન્તરે ઉપ્પજ્જતિ, સબ્બં તં અમ્હાકં વિહારસ્સ દેમા’’તિ સીમં ઠપેન્તિ, અયં લાભસીમા નામ. ગામનિગમનગરઅબ્ભન્તરઉદકુક્ખેપસીમાપિ વુત્તા એવ.

જનપદસીમા નામ કાસિકોસલરટ્ઠાદીનં અન્તો બહૂ જનપદા હોન્તિ, એત્થ એકેકો જનપદપરિચ્છેદો જનપદસીમા. રટ્ઠસીમા નામ કાસિકોસલાદિરટ્ઠપરિચ્છેદો. રજ્જસીમા નામ મહાચોળભોગો કેરળભોગોતિ એવં એકેકસ્સ રઞ્ઞો આણાપવત્તિટ્ઠાનં. દીપસીમા નામ સમુદ્દન્તેન સમુચ્છિન્નમહાદીપા ચ અન્તરદીપા ચ. ચક્કવાળસીમા નામ ચક્કવાળપબ્બતેનેવ પરિચ્છિન્ના.

એવમેતાસુ સીમાસુ ખણ્ડસીમાય કેનચિ કમ્મેન સન્નિપતિતં સઙ્ઘં દિસ્વા ‘‘એત્થેવ સીમાય સઙ્ઘસ્સ દેમી’’તિ વુત્તે યાવતિકા ભિક્ખૂ અન્તોખણ્ડસીમગતા, તેહિ ભાજેતબ્બં. તેસંયેવ હિ તં પાપુણાતિ, અઞ્ઞેસં સીમન્તરિકાય વા ઉપચારસીમાય વા ઠિતાનમ્પિ ન પાપુણાતિ. ખણ્ડસીમાય ઠિતે પન રુક્ખે વા પબ્બતે વા ઠિતસ્સ હેટ્ઠા વા પથવિયા વેમજ્ઝં ગતસ્સ પાપુણાતિયેવ.

‘‘ઇમિસ્સા ઉપચારસીમાય સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ દિન્નં પન ખણ્ડસીમાસીમન્તરિકાસુ ઠિતાનમ્પિ પાપુણાતિ. ‘‘સમાનસંવાસસીમાય દમ્મી’’તિ દિન્નં પન ખણ્ડસીમાસીમન્તરિકાસુ ઠિતાનં ન પાપુણાતિ. અવિપ્પવાસસીમાલાભસીમાસુ દિન્નં તાસુ સીમાસુ અન્તોગતાનંયેવ પાપુણાતિ. ગામસીમાદીસુ દિન્નં ¶ તાસં સીમાનં અબ્ભન્તરે બદ્ધસીમાય ઠિતાનમ્પિ પાપુણાતિ. અબ્ભન્તરસીમાઉદકુક્ખેપસીમાસુ દિન્નં તત્થ અન્તોગતાનંયેવ પાપુણાતિ. જનપદરટ્ઠરજ્જદીપચક્કવાળસીમાસુપિ ગામસીમાદીસુ વુત્તસદિસોયેવ વિનિચ્છયો.

સચે ¶ પન જમ્બુદીપે ઠિતો ‘‘તમ્બપણ્ણિદીપે સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ વદતિ, તમ્બપણ્ણિદીપતો એકોપિ ગન્ત્વા સબ્બેસં ગણ્હિતું લભતિ. સચેપિ તત્રેવ એકો સભાગભિક્ખુ સભાગાનં ભાગં ગણ્હાતિ, ન વારેતબ્બો. એવં તાવ યો સીમં પરામસિત્વા દેતિ, તસ્સ દાને વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.

યો પન ‘‘અસુકસીમાયા’’તિ વત્તું ન જાનાતિ, કેવલં ‘‘સીમા’’તિ વચનમત્તમેવ જાનન્તો વિહારં આગન્ત્વા ‘‘સીમાય દમ્મી’’તિ વા ‘‘સીમટ્ઠકસઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ વા ભણતિ, સો પુચ્છિતબ્બો ‘‘સીમા નામ બહુવિધા, કતરં સીમં સન્ધાય ભણસી’’તિ, સચે વદતિ ‘‘અહં ‘અસુકસીમા’તિ ન જાનામિ, સીમટ્ઠકસઙ્ઘો ભાજેત્વા ગણ્હતૂ’’તિ, કતરસીમાય ભાજેતબ્બં? મહાસીવત્થેરો કિરાહ ‘‘અવિપ્પવાસસીમાયા’’તિ. તતો નં આહંસુ ‘‘અવિપ્પવાસસીમા નામ તિયોજનાપિ હોતિ, એવં સન્તે તિયોજને ઠિતા લાભં ગણ્હિસ્સન્તિ, તિયોજને ઠત્વા આગન્તુકવત્તં પૂરેત્વા આરામં પવિસિતબ્બં ભવિસ્સતિ, ગમિકો તિયોજનં ગન્ત્વા સેનાસનં આપુચ્છિસ્સતિ, નિસ્સયપટિપન્નસ્સ તિયોજનાતિક્કમે નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભિસ્સતિ, પારિવાસિકેન તિયોજનં અતિક્કમિત્વા અરુણં ઉટ્ઠાપેતબ્બં ભવિસ્સતિ, ભિક્ખુનિયા તિયોજને ઠત્વા આરામપ્પવેસનં આપુચ્છિતબ્બં ભવિસ્સતિ, સબ્બમ્પેતં ઉપચારસીમાપરિચ્છેદવસેનેવ કત્તું વટ્ટતિ. તસ્મા ઉપચારસીમાયમેવ ભાજેતબ્બ’’ન્તિ.

૨૭૨૯. યે ¶ વિહારા સઙ્ઘેન કતિકાય એકલાભકા સમાનલાભકા એત્થ એતેસુ વિહારેસુ દિન્નં ‘‘કતિકાય દમ્મી’’તિ દિન્નં સબ્બેહિ ભિક્ખૂહિ સહ ભાજેતબ્બં ચીવરં કતિકાય વુચ્ચતીતિ યોજના.

અયમેત્થ વિનિચ્છયો – કતિકા નામ સમાનલાભકતિકા, તત્રેવં કતિકા કાતબ્બા – એકસ્મિં વિહારે સન્નિપતિતેહિ ભિક્ખૂહિ યં વિહારં સઙ્ગણ્હિતુકામા સમાનલાભં કાતું ઇચ્છન્તિ, અસ્સ નામં ગહેત્વા ‘‘અસુકો નામ વિહારો પોરાણકો’’તિ વા ‘‘બુદ્ધાધિવુત્થો’’તિ વા ‘‘અપ્પલાભો’’તિ વા યં કિઞ્ચિ કારણં વત્વા ‘‘તં વિહારં ઇમિના વિહારેન સદ્ધિં એકલાભં કાતું સઙ્ઘસ્સ રુચ્ચતી’’તિ તિક્ખત્તું સાવેતબ્બં. એત્તાવતા તસ્મિં વિહારે નિસિન્નોપિ ઇધ નિસિન્નોવ હોતિ. તસ્મિં વિહારેપિ સઙ્ઘેન એવમેવ કાતબ્બં. એત્તાવતા ઇધ ¶ નિસિન્નોપિ તસ્મિં વિહારે નિસિન્નોવ હોતિ. એકસ્મિં લાભે ભાજિયમાને ઇતરસ્મિં ઠિતસ્સ ભાગં ગહેતું વટ્ટતિ. એવં એકેન વિહારેન સદ્ધિં બહૂપિ આવાસા એકલાભા કાતબ્બાતિ.

૨૭૩૦. ચીવરદાયકેન ધુવકારા પાકવત્તાદિનિચ્ચસક્કારા યત્થ સઙ્ઘસ્સ ક્રીયન્તિ કરીયન્તિ તત્થ તસ્મિં વિહારે તેનેવ દાયકેન સઙ્ઘસ્સ દિન્નં વિહારં ‘‘ભિક્ખાપઞ્ઞત્તિયા દિન્ન’’ન્તિ મહેસિના વુત્તન્તિ યોજના.

તત્રાયં વિનિચ્છયો – યસ્મિં વિહારે ઇમસ્સ ચીવરદાયકસ્સ સન્તકં સઙ્ઘસ્સ પાકવત્તં વા વત્તતિ, યસ્મિં વા વિહારે ભિક્ખૂ અત્તનો ભારં કત્વા સદા ગેહે ભોજેતિ, યત્થ વા તેન આવાસો કારિતો, સલાકભત્તાદીનિ વા નિબદ્ધાનિ, યેન પન સકલોપિ વિહારો ¶ પતિટ્ઠાપિતો, તત્થ વત્તબ્બમેવ નત્થિ, ઇમે ધુવકારા નામ. તસ્મા સચે સો ‘‘યત્થ મય્હં ધુવકારા કરીયન્તિ, એત્થ દમ્મી’’તિ વા ‘‘તત્થ દેથા’’તિ વા ભણતિ, બહૂસુ ચેપિ ઠાનેસુ ધુવકારા હોન્તિ, સબ્બત્થ દિન્નમેવ હોતિ.

સચે પન એકસ્મિં વિહારે ભિક્ખૂ બહુતરા હોન્તિ, તેહિ વત્તબ્બં ‘‘તુમ્હાકં ધુવકારે એકત્થ ભિક્ખૂ બહૂ, એકત્થ અપ્પકા’’તિ, સચે ‘‘ભિક્ખુગણનાય ગણ્હથા’’તિ ભણતિ, તથા ભાજેત્વા ગણ્હિતું વટ્ટતિ. એત્થ ચ વત્થભેસજ્જાદિ અપ્પકમ્પિ સુખેન ભાજીયતિ, યદિ પન મઞ્ચો વા પીઠકં વા એકમેવ હોતિ, તં પુચ્છિત્વા યસ્સ વા વિહારસ્સ એકવિહારેપિ વા યસ્સ સેનાસનસ્સ સો વિચારેતિ, તત્થ દાતબ્બં. સચે ‘‘અસુકભિક્ખુ ગણ્હતૂ’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ.

અથ ‘‘મય્હં ધુવકારે દેથા’’તિ વત્વા અવિચારેત્વાવ ગચ્છતિ, સઙ્ઘસ્સપિ વિચારેતું વટ્ટતિ. એવં પન વિચારેતબ્બં – ‘‘સઙ્ઘત્થેરસ્સ વસનટ્ઠાને દેથા’’તિ વત્તબ્બં. સચે તત્થ સેનાસનં પરિપુણ્ણં હોતિ. યત્થ નપ્પહોતિ, તત્થ દાતબ્બં. સચે એકો ભિક્ખુ ‘‘મય્હં વસનટ્ઠાને સેનાસનપરિભોગભણ્ડં નત્થી’’તિ વદતિ, તત્થ દાતબ્બન્તિ.

૨૭૩૧. સઙ્ઘસ્સ પન યં દિન્નન્તિ વિહારં પવિસિત્વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ યં ચીવરં દિન્નં. ‘‘સમ્મુખીભૂતેના’’તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધેન રસ્સત્તં. સમ્મુખિભૂતેનાતિ ચ ¶ ઉપચારસીમાય ઠિતેન. ભાજેતબ્બન્તિ ઘણ્ટિં પહરિત્વા કાલં ઘોસેત્વા ભાજેતબ્બં. ઇદમેત્થ મુખમત્તદસ્સનં. વિનિચ્છયો અટ્ઠકથાય (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૭૯) વેદિતબ્બો. સેય્યથિદં – ચીવરદાયકેન ¶ વિહારં પવિસિત્વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ દિન્નેસુ ભાજિયમાનેસુ સીમટ્ઠસ્સ અસમ્પત્તસ્સપિ ભાગં ગણ્હન્તો ન વારેતબ્બો. વિહારો મહા હોતિ, થેરાસનતો પટ્ઠાય વત્થેસુ દિય્યમાનેસુ અલસજાતિકા મહાથેરા પચ્છા આગચ્છન્તિ, ‘‘ભન્તે, વીસતિવસ્સાનં દિય્યતિ, તુમ્હાકં ઠિતિકા અતિક્કન્તા’’તિ ન વત્તબ્બા, ઠિતિકં ઠપેત્વા તેસં દત્વા પચ્છા ઠિતિકાય દાતબ્બં.

‘‘અસુકવિહારે કિર બહું ચીવરં ઉપ્પન્ન’’ન્તિ સુત્વા યોજનન્તરિકવિહારતોપિ ભિક્ખૂ આગચ્છન્તિ, સમ્પત્તસમ્પત્તાનં ઠિતટ્ઠાનતો પટ્ઠાય દાતબ્બં. અસમ્પત્તાનમ્પિ ઉપચારસીમં પવિટ્ઠાનં અન્તેવાસિકાદીસુ ગણ્હન્તેસુ દાતબ્બમેવ. ‘‘બહિ ઉપચારસીમાય ઠિતાનં દેથા’’તિ વદન્તિ, ન દાતબ્બં. સચે પન ઉપચારસીમં ઓક્કન્તેહિ એકાબદ્ધા હુત્વા અત્તનો વિહારદ્વારે વા અન્તોવિહારેયેવ વા હોન્તિ, પરિસવસેન વડ્ઢિતા નામ સીમા હોતિ, તસ્મા દાતબ્બં. સઙ્ઘનવકસ્સ દિન્નેપિ પચ્છા આગતાનં દાતબ્બમેવ. દુતિયભાગે પન થેરાસનં આરુળ્હે આગતાનં પઠમભાગો ન પાપુણાતિ, દુતિયભાગતો વસ્સગ્ગેન દાતબ્બં.

એકસ્મિં વિહારે દસ ભિક્ખૂ હોન્તિ, દસ વત્થાનિ ‘‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ દેન્તિ, પાટેક્કં ભાજેતબ્બાનિ. સચે ‘‘સબ્બાનેવ અમ્હાકં પાપુણન્તી’’તિ ગહેત્વા ગચ્છન્તિ, દુપ્પાપિતાનિ ચેવ દુગ્ગહિતાનિ ચ, ગતગતટ્ઠાને સઙ્ઘિકાનેવ હોન્તિ. એકં પન ઉદ્ધરિત્વા ‘‘ઇદં તુમ્હાકં પાપુણાતી’’તિ સઙ્ઘત્થેરસ્સ દત્વા સેસાનિ ‘‘ઇમાનિ અમ્હાકં પાપુણન્તી’’તિ ગહેતું વટ્ટતિ.

એકમેવ વત્થં ‘‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ આહરન્તિ, અભાજેત્વાવ ‘‘અમ્હાકં પાપુણાતી’’તિ ગણ્હન્તિ, દુપ્પાપિતઞ્ચેવ દુગ્ગહિતઞ્ચ, સત્થકેન, પન હલિદ્દિઆદિના વા લેખં કત્વા એકં ¶ કોટ્ઠાસં ‘‘ઇમં ઠાનં તુમ્હાકં પાપુણાતી’’તિ સઙ્ઘત્થેરસ્સ પાપેત્વા સેસં ‘‘અમ્હાકં પાપુણાતી’’તિ ગહેતું વટ્ટતિ. યં પન વત્થસ્સેવ પુપ્ફં વા વલિ વા, તેન પરિચ્છેદં કાતું ન વટ્ટતિ. સચે એકં તન્તં ઉદ્ધરિત્વા ‘‘ઇદં ઠાનં તુમ્હાકં પાપુણાતી’’તિ સઙ્ઘત્થેરસ્સ દત્વા સેસં ‘‘અમ્હાકં પાપુણાતી’’તિ ગણ્હન્તિ, વટ્ટતિ. ખણ્ડં ખણ્ડં છિન્દિત્વા ભાજિયમાનં વટ્ટતિયેવ.

એકભિક્ખુકે ¶ વિહારે સઙ્ઘસ્સ ચીવરેસુ ઉપ્પન્નેસુ સચે પુબ્બે વુત્તનયેનેવ સો ભિક્ખુ ‘‘સબ્બાનિ મય્હં પાપુણન્તી’’તિ ગણ્હાતિ, સુગ્ગહિતાનિ, ઠિતિકા પન ન તિટ્ઠતિ. સચે એકેકં ઉદ્ધરિત્વા ‘‘ઇદં મય્હં પાપુણાતી’’તિ ગણ્હાતિ, ઠિતિકા તિટ્ઠતિ. તત્થ ઠિતિકાય અટ્ઠિતાય પુન અઞ્ઞસ્મિં ચીવરે ઉપ્પન્ને સચે એકો ભિક્ખુ આગચ્છતિ, મજ્ઝે છિન્દિત્વા દ્વીહિપિ ગહેતબ્બં. ઠિતાય ઠિતિકાય પુન અઞ્ઞસ્મિં ચીવરે ઉપ્પન્ને સચે નવકતરો આગચ્છતિ, ઠિતિકા હેટ્ઠા ઓરોહતિ. સચે વુડ્ઢતરો આગચ્છતિ, ઠિતિકા ઉદ્ધં આરોહતિ. અથ અઞ્ઞો નત્થિ, પુન અત્તનો પાપેત્વા ગહેતબ્બં.

‘‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વા ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વા યેન કેનચિ આકારેન સઙ્ઘં આમસિત્વા દિન્નં પન પંસુકૂલિકાનં ન વટ્ટતિ ‘‘ગહપતિચીવરં પટિક્ખિપામિ, પંસુકૂલિકઙ્ગં સમાદિયામી’’તિ વુત્તત્તા, ન પન અકપ્પિયત્તા. ભિક્ખુસઙ્ઘેન અપલોકેત્વા દિન્નમ્પિ ન ગહેતબ્બં. યં પન ભિક્ખુ અત્તનો સન્તકં દેતિ, તં ભિક્ખુદત્તિયં નામ વટ્ટતિ. પંસુકૂલં પન ન હોતિ. એવં સન્તેપિ ધુતઙ્ગં ન ભિજ્જતિ. ‘‘ભિક્ખૂનં દેમ, થેરાનં દેમા’’તિ વુત્તે પન પંસુકૂલિકાનમ્પિ વટ્ટતિ. ‘‘ઇદં વત્થં સઙ્ઘસ્સ દેમ, ઇમિના ઉપાહનત્થવિકપત્તત્થવિકઆયોગઅંસબદ્ધકાદીનિ ¶ કરોથા’’તિ દિન્નમ્પિ વટ્ટતિ.

પત્તત્થવિકાદીનં અત્થાય દિન્નાનિ બહૂનિપિ હોન્તિ, ચીવરત્થાયપિ પહોન્તિ, તતો ચીવરં કત્વા પારુપિતું વટ્ટતિ. સચે પન સઙ્ઘો ભાજિતાતિરિત્તાનિ વત્થાનિ છિન્દિત્વા ઉપાહનત્થવિકાદીનં અત્થાય ભાજેતિ, તતો ગહેતું ન વટ્ટતિ. સામિકેહિ વિચારિતમેવ હિ વટ્ટતિ, ન ઇતરં.

‘‘પંસુકૂલિકસઙ્ઘસ્સ ધમ્મકરણઅંસબદ્ધાદીનં અત્થાય દેમા’’તિ વુત્તેપિ ગહેતું વટ્ટતિ. પરિક્ખારો નામ પંસુકૂલિકાનમ્પિ ઇચ્છિતબ્બો. યં તત્થ અતિરેકં હોતિ, તં ચીવરેપિ ઉપનેતું વટ્ટતિ. સુત્તં સઙ્ઘસ્સ દેન્તિ, પંસુકૂલિકેહિપિ ગહેતબ્બં. અયં તાવ વિહારં પવિસિત્વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ દિન્નેસુ વિનિચ્છયો.

સચે પન બહિ ઉપચારસીમાય અદ્ધાનપટિપન્ને ભિક્ખૂ દિસ્વા ‘‘સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ સઙ્ઘત્થેરસ્સ વા સઙ્ઘનવકસ્સ વા આરોચેતિ, સચેપિ યોજનં ફરિત્વા પરિસા ઠિતા હોતિ, એકાબદ્ધા ¶ ચે, સબ્બેસં પાપુણાતિ. યે પન દ્વાદસહિ હત્થેહિ પરિસં અસમ્પત્તા, તેસં ન પાપુણાતીતિ.

૨૭૩૨. ઇદાનિ ‘‘ઉભતોસઙ્ઘે દેતી’’તિ માતિકં વિવરન્તો આહ ‘‘ઉભતોસઙ્ઘમુદ્દિસ્સા’’તિઆદિ. ઉભતોસઙ્ઘમુદ્દિસ્સાતિ ભિક્ખુસઙ્ઘં, ભિક્ખુનિસઙ્ઘઞ્ચ ઉદ્દિસિત્વા. દેતીતિ ‘‘ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દેમી’’તિ દેતિ. ‘‘બહુ વા’’તિ એત્થ ‘‘બહૂ વા’’તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન રસ્સત્તં. ભિક્ખુનીનં ભિક્ખૂ થોકા વા હોન્તુ બહૂ વા, પુગ્ગલગ્ગેન અકત્વા ઉભતોસઙ્ઘવસેન સમભાગોવ કાતું વટ્ટતીતિ યોજના.

તત્રાયં ¶ વિનિચ્છયો – ‘‘ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ વુત્તેપિ ‘‘દ્વેધાસઙ્ઘસ્સ દમ્મિ, દ્વિન્નં સઙ્ઘાનં દમ્મિ, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ ચ દમ્મી’’તિ વુત્તેપિ ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દિન્નમેવ હોતિ, દ્વે ભાગે સમે કત્વા એકો દાતબ્બો.

‘‘ઉભતોસઙ્ઘસ્સ ચ તુય્હઞ્ચ દમ્મી’’તિ વુત્તે સચે દસ દસ ભિક્ખૂ, ભિક્ખુનિયો ચ હોન્તિ, એકવીસતિ પટિવીસે કત્વા એકો પુગ્ગલસ્સ દાતબ્બો, દસ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ, દસ ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ. યેન પુગ્ગલિકો લદ્ધો, સો સઙ્ઘતોપિ અત્તનો વસ્સગ્ગેન ગહેતું લભતિ. કસ્મા? ઉભતોસઙ્ઘગ્ગહણેન ગહિતત્તા.

‘‘ઉભતોસઙ્ઘસ્સ ચ ચેતિયસ્સ ચ દમ્મી’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. ઇધ પન ચેતિયસ્સ સઙ્ઘતો પાપુણનકોટ્ઠાસો નામ નત્થિ, એકપુગ્ગલસ્સ પત્તકોટ્ઠાસસમોવ કોટ્ઠાસો હોતિ.

‘‘ઉભતોસઙ્ઘસ્સ ચ તુય્હઞ્ચ ચેતિયસ્સ ચા’’તિ વુત્તે પન દ્વાવીસતિ કોટ્ઠાસે કત્વા દસ ભિક્ખૂનં, દસ ભિક્ખુનીનં, એકો પુગ્ગલસ્સ, એકો ચેતિયસ્સ દાતબ્બો. તત્થ પુગ્ગલો સઙ્ઘતોપિ અત્તનો વસ્સગ્ગેન પુન ગહેતું લભતિ. ચેતિયસ્સ એકોયેવ.

‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ દમ્મી’’તિ વુત્તે પન મજ્ઝે ભિન્દિત્વા ન દાતબ્બં, ભિક્ખૂ ચ ભિક્ખુનિયો ચ ગણેત્વા દાતબ્બં.

‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ¶ ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ તુય્હઞ્ચા’’તિ વુત્તે પન પુગ્ગલો વિસું ¶ ન લભતિ, પાપુણનટ્ઠાનતો એકમેવ લભતિ. કસ્મા? ભિક્ખુસઙ્ઘગ્ગહણેન ગહિતત્તા.

‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ તુય્હઞ્ચ ચેતિયસ્સ ચા’’તિ વુત્તેપિ ચેતિયસ્સ એકપુગ્ગલપટિવીસો લબ્ભતિ, પુગ્ગલસ્સ વિસું ન લબ્ભતિ. તસ્મા એકં ચેતિયસ્સ દત્વા અવસેસં ભિક્ખૂ ચ ભિક્ખુનિયો ચ ગણેત્વા ભાજેતબ્બં.

‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ દમ્મી’’તિ વુત્તેપિ ન મજ્ઝે ભિન્દિત્વા દાતબ્બં, પુગ્ગલગણનાય એવ વિભજિતબ્બં.

‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ તુય્હઞ્ચ ચેતિયસ્સ ચા’’તિ એવં વુત્તેપિ ચેતિયસ્સ એકપુગ્ગલપટિવીસો લબ્ભતિ, પુગ્ગલસ્સ વિસું નત્થિ, ભિક્ખૂ ચ ભિક્ખુનિયો ચ ગણેત્વા એવ ભાજેતબ્બં. યથા ચ ભિક્ખુસઙ્ઘં આદિં કત્વા નયો નીતો, એવં ભિક્ખુનિસઙ્ઘં આદિં કત્વાપિ નેતબ્બો.

‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ તુય્હઞ્ચા’’તિ વુત્તે પુગ્ગલસ્સ વિસું ન લબ્ભતિ, વસ્સગ્ગેનેવ ગહેતબ્બં.

‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ ચેતિયસ્સ ચા’’તિ વુત્તે પન ચેતિયસ્સ વિસું પટિવીસો લબ્ભતિ.

‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ તુય્હઞ્ચ ચેતિયસ્સ ચા’’તિ વુત્તેપિ ચેતિયસ્સેવ લબ્ભતિ, ન પુગ્ગલસ્સ.

‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચ તુય્હઞ્ચા’’તિ વુત્તેપિ વિસું ન લબ્ભતિ.

‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચ ચેતિયસ્સ ચા’’તિ વુત્તે પન ચેતિયસ્સ લબ્ભતિ.

‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચ ¶ તુય્હઞ્ચ ચેતિયસ્સ ચા’’તિ વુત્તેપિ ચેતિયસ્સેવ વિસું લબ્ભતિ, ન પુગ્ગલસ્સ. ભિક્ખુનિસઙ્ઘં આદિં કત્વાપિ એવમેવ યોજેતબ્બં.

પુબ્બે બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દાનં દેન્તિ, ભગવા મજ્ઝે નિસીદતિ, દક્ખિણતો ભિક્ખૂ, વામતો ભિક્ખુનિયો નિસીદન્તિ, ભગવા ઉભિન્નં સઙ્ઘત્થેરો, તદા ભગવા અત્તનો લદ્ધપચ્ચયે અત્તનાપિ પરિભુઞ્જતિ, ભિક્ખૂનમ્પિ દાપેતિ. એતરહિ પન પણ્ડિતમનુસ્સા સધાતુકં પટિમં વા ચેતિયં વા ઠપેત્વા બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દાનં દેન્તિ, પટિમાય વા ¶ ચેતિયસ્સ વા પુરતો આધારકે પત્તં ઠપેત્વા દક્ખિણોદકં દત્વા ‘‘બુદ્ધાનં દેમા’’તિ તત્થ યં પઠમં ખાદનીયં ભોજનીયં દેન્તિ, વિહારં વા આહરિત્વા ‘‘ઇદં ચેતિયસ્સ દેમા’’તિ પિણ્ડપાતઞ્ચ માલાગન્ધાદીનિ ચ દેન્તિ, તત્થ કથં પટિપજ્જિતબ્બન્તિ? માલાગન્ધાદીનિ તાવ ચેતિયે આરોપેતબ્બાનિ, વત્થેહિ પટાકા, તેલેન પદીપા કાતબ્બા. પિણ્ડપાતમધુફાણિતાદીનિ પન યો નિબદ્ધં ચેતિયસ્સ જગ્ગકો હોતિ પબ્બજિતો વા ગહટ્ઠો વા, તસ્સ દાતબ્બાનિ. નિબદ્ધજગ્ગકે અસતિ આહટપત્તં ઠપેત્વા વત્તં કત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. ઉપકટ્ઠે કાલે ભુઞ્જિત્વા પચ્છાપિ વત્તં કાતું વટ્ટતિયેવ.

માલાગન્ધાદીસુ ચ યં કિઞ્ચિ ‘‘ઇદં હરિત્વા ચેતિયસ્સ પૂજં કરોથા’’તિ વુત્તે દૂરમ્પિ હરિત્વા પૂજેતબ્બં. ‘‘ભિક્ખં સઙ્ઘસ્સ હરા’’તિ વુત્તેપિ હરિતબ્બં. સચે પન ‘‘અહં પિણ્ડાય ચરામિ, આસનસાલાય ભિક્ખૂ અત્થિ, તે હરિસ્સન્તી’’તિ વુત્તે ‘‘ભન્તે, તુય્હંયેવ દમ્મી’’તિ વદતિ, ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. અથ પન ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ દસ્સામી’’તિ હરન્તસ્સ ગચ્છતો અન્તરાવ કાલો ઉપકટ્ઠો હોતિ, અત્તનો પાપેત્વા ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ.

૨૭૩૩. યં પન ચીવરં ‘‘યસ્મિં આવાસે વસ્સંવુત્થસ્સ સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ દેતિ, તસ્મિંયેવ આવાસે વુત્થવસ્સેન સઙ્ઘેન વા ગણેન વા પુગ્ગલેન વા તં ચીવરં ભાજેતબ્બન્તિ વણ્ણિતં દેસિતન્તિ યોજના.

તત્રાયં વિનિચ્છયો – વિહારં પવિસિત્વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ દેતિ, યાવતિકા ભિક્ખૂ તસ્મિં આવાસે વસ્સંવુત્થા, યત્તકા વસ્સચ્છેદં અકત્વા પુરિમવસ્સંવુત્થા, તેહિ ભાજેતબ્બં, અઞ્ઞેસં ન પાપુણાતિ. દિસાપક્કન્તસ્સાપિ ¶ સતિ ગાહકે ¶ યાવ કથિનસ્સ ઉબ્ભારા દાતબ્બં. અનત્થતે પન કથિને અન્તોહેમન્તે એવઞ્ચ વત્વા દિન્નં પચ્છિમવસ્સંવુત્થાનમ્પિ પાપુણાતીતિ લક્ખણઞ્ઞૂ વદન્તિ. અટ્ઠકથાસુ પનેતં અવિચારિતં.

સચે પન બહિ ઉપચારસીમાયં ઠિતો ‘‘વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ વદતિ, સમ્પત્તાનં સબ્બેસં પાપુણાતિ. અથ ‘‘અસુકવિહારે વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સા’’તિ વદતિ, તત્ર વસ્સંવુત્થાનમેવ યાવ કથિનસ્સુબ્ભારા પાપુણાતિ. સચે પન ગિમ્હાનં પઠમદિવસતો પટ્ઠાય એવં વદતિ, તત્ર સમ્મુખીભૂતાનંયેવ સબ્બેસં પાપુણાતિ. કસ્મા? પિટ્ઠિસમયે ઉપ્પન્નત્તા. અન્તોવસ્સેયેવ ‘‘વસ્સં વસન્તાનં દમ્મી’’તિ વુત્તે છિન્નવસ્સા ન લભન્તિ, વસ્સં વસન્તાવ લભન્તિ. ચીવરમાસે પન ‘‘વસ્સં વસન્તાનં દમ્મી’’તિ વુત્તે પચ્છિમિકાય વસ્સૂપગતાનંયેવ પાપુણાતિ, પુરિમિકાય વસ્સૂપગતાનઞ્ચ છિન્નવસ્સાનઞ્ચ ન પાપુણાતિ.

ચીવરમાસતો પટ્ઠાય યાવ હેમન્તસ્સ પચ્છિમો દિવસો, તાવ ‘‘વસ્સાવાસિકં દેમા’’તિ વુત્તે કથિનં અત્થતં વા હોતુ અનત્થતં વા, અતીતવસ્સંવુત્થાનમેવ પાપુણાતિ. ગિમ્હાનં પઠમદિવસતો પટ્ઠાય વુત્તે પન માતિકા આરોપેતબ્બા ‘‘અતીતવસ્સાવાસસ્સ પઞ્ચ માસા અભિક્કન્તા, અનાગતે ચાતુમાસચ્ચયેન ભવિસ્સતિ, કતરવસ્સાવાસસ્સ દેસી’’તિ. સચે ‘‘અતીતવસ્સંવુત્થાનં દમ્મી’’તિ વદતિ, તં અન્તોવસ્સં વુત્થાનમેવ પાપુણાતિ. દિસાપક્કન્તાનમ્પિ સભાગા ગણ્હિતું લભન્તિ.

સચે ‘‘અનાગતે વસ્સાવાસિકં દમ્મી’’તિ વદતિ, તં ઠપેત્વા વસ્સૂપનાયિકદિવસે ગહેતબ્બં. અથ ‘‘અગુત્તો વિહારો, ચોરભયં અત્થિ, ન સક્કા ઠપેતું, ગણ્હિત્વા વા આહિણ્ડિતુ’’ન્તિ ¶ વુત્તે ‘‘સમ્પત્તાનં દમ્મી’’તિ વદતિ, ભાજેત્વા ગહેતબ્બં. સચે વદતિ ‘‘ઇતો મે, ભન્તે, તતિયે વસ્સે વસ્સાવાસિકં ન દિન્નં, તં દમ્મી’’તિ, તસ્મિં અન્તોવસ્સે વુત્થભિક્ખૂનં પાપુણાતિ. સચે તે દિસાપક્કન્તા, અઞ્ઞો વિસ્સાસિકો ગણ્હાતિ, દાતબ્બં. અથ એકોયેવ અવસિટ્ઠો, સેસા કાલકતા, સબ્બં એકસ્સેવ પાપુણાતિ. સચે એકોપિ નત્થિ, સઙ્ઘિકં હોતિ, સમ્મુખીભૂતેહિ ભાજેતબ્બન્તિ.

૨૭૩૪. યાગુયા પન પીતાય વા ભત્તે વા ભુત્તે સચે પન આદિસ્સ ‘‘યેન મે યાગુ પીતા, તસ્સ દમ્મિ, યેન મે ભત્તં ભુત્તં, તસ્સ દમ્મી’’તિ પરિચ્છિન્દિત્વા ચીવરં દેતિ, વિનયધરેન ¶ તત્થ તત્થેવ દાનં દાતબ્બન્તિ યોજના. એસ નયો ખાદનીયચીવરસેનાસનભેસજ્જાદીસુ.

તત્રાયં વિનિચ્છયો – ભિક્ખૂ અજ્જતનાય વા સ્વાતનાય વા યાગુયા નિમન્તેત્વા તેસં ઘરં પવિટ્ઠાનં યાગું દેતિ, યાગું દત્વા પીતાય યાગુયા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ યેહિ મય્હં યાગુ પીતા, તેસં દમ્મી’’તિ દેતિ, યેહિ નિમન્તિતેહિ યાગુ પીતા, તેસંયેવ પાપુણન્તિ, યેહિ પન ભિક્ખાચારવત્તેન ઘરદ્વારેન ગચ્છન્તેહિ વા ઘરં પવિટ્ઠેહિ વા યાગુ લદ્ધા, યેસં વા આસનસાલતો પત્તં આહરિત્વા મનુસ્સેહિ નીતા, યે વા થેરેહિ પેસિતા, તેસં ન પાપુણન્તિ.

સચે પન નિમન્તિતભિક્ખૂહિ સદ્ધિં અઞ્ઞેપિ બહૂ આગન્ત્વા અન્તોગેહઞ્ચ બહિગેહઞ્ચ પૂરેત્વા નિસિન્ના, દાયકો ચ એવં વદતિ ‘‘નિમન્તિતા વા હોન્તુ અનિમન્તિતા વા, યેસં મયા યાગુ દિન્ના, સબ્બેસં ઇમાનિ વત્થાનિ હોન્તૂ’’તિ, સબ્બેસં પાપુણન્તિ. યેહિ પન થેરાનં હત્થતો યાગુ ¶ લદ્ધા, તેસં ન પાપુણન્તિ. અથ સો ‘‘યેહિ મય્હં યાગુ પીતા, સબ્બેસં હોન્તૂ’’તિ વદતિ, સબ્બેસં પાપુણન્તિ. ભત્તખાદનીયેસુપિ એસેવ નયો.

ચીવરે વાતિ પુબ્બેપિ યેન વસ્સં વાસેત્વા ભિક્ખૂનં ચીવરં દિન્નપુબ્બં હોતિ, સો ચે ભિક્ખૂ ભોજેત્વા વદતિ ‘‘યેસં મયા પુબ્બે ચીવરં દિન્નં, તેસંયેવ ઇમં ચીવરં વા સુત્તં વા સપ્પિમધુફાણિતાદીનિ વા હોન્તૂ’’તિ, સબ્બં તેસંયેવ પાપુણાતિ.

સેનાસને વાતિ ‘‘યો મયા કારિતે વિહારે વા પરિવેણે વા વસતિ, તસ્સિદં હોતૂ’’તિ વુત્તે તસ્સેવ હોતિ.

ભેસજ્જે વાતિ ‘‘મયં કાલેન કાલં થેરાનં સપ્પિઆદીનિ ભેસજ્જાનિ દેમ, યેહિ તાનિ લદ્ધાનિ, તેસંયેવિદં હોતૂ’’તિ વુત્તે તેસંયેવ હોતીતિ.

૨૭૩૫. દીયતેતિ દાનન્તિ કમ્મસાધનેન ચીવરં વુચ્ચતિ. યં-સદ્દેન ચીવરસ્સ પરામટ્ઠત્તા તં-સદ્દેનાપિ તદેવ પરામસિતબ્બન્તિ.

તત્રાયં વિનિચ્છયો – ‘‘ઇમં ¶ ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’’તિ એવં પરમ્મુખા વા ‘‘ઇદં મે, ભન્તે, તુમ્હાકં દમ્મી’’તિ એવં સમ્મુખા વા પાદમૂલે ઠપેત્વા વા દેતિ, તં તસ્સેવ હોતિ. સચે પન ‘‘ઇદં તુમ્હાકઞ્ચ તુમ્હાકં અન્તેવાસિકાનઞ્ચ દમ્મી’’તિ એવં વદતિ, થેરસ્સ ચ અન્તેવાસિકાનઞ્ચ પાપુણાતિ. ઉદ્દેસં ગહેતું આગતો ગહેત્વા ગચ્છન્તો ચ અત્થિ, તસ્સાપિ પાપુણાતિ. ‘‘તુમ્હેહિ સદ્ધિં નિબદ્ધચારિકભિક્ખૂનં દમ્મી’’તિ વુત્તે ઉદ્દેસન્તેવાસિકાનં વત્તં કત્વા ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીનિ ગહેત્વા વિચરન્તાનં સબ્બેસં પાપુણાતીતિ.

૨૭૩૭. વદતિચ્ચેવમેવ ¶ ચેતિ ઇચ્ચેવં યથાવુત્તનયેન વદતિ ચે. તન્તિ તં પરિક્ખારં. તેસન્તિ માતુઆદીનં. સઙ્ઘસ્સેવ સન્તકં હોતીતિ યોજના.

૨૭૩૮. ‘‘પઞ્ચન્નં…પે… હોતી’’તિ ઇમિના પુરિમગાથાદ્વયેન વિત્થારિતમેવત્થં સંખિપિત્વા દસ્સેતિ. પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનં. અચ્ચયેતિ કાલકિરિયાય. દાનન્તિ ‘‘મયિ કાલકતે ઇમં પરિક્ખારં તુય્હં હોતુ, તવ સન્તકં કરોહી’’તિઆદિના પરિચ્ચજનં. કિઞ્ચિપીતિ અન્તમસો દન્તકટ્ઠમ્પિ. ગિહીનં પન દાનં તથા દાયકાનં ગિહીનમેવ અચ્ચયે રૂહતીતિ યોજના.

૨૭૩૯. ભિક્ખુ વા સામણેરો વા ભિક્ખુનિઉપસ્સયે કાલં કરોતિ, અસ્સ ભિક્ખુસ્સ વા સામણેરસ્સ વા પરિક્ખારા ભિક્ખૂનંયેવ સન્તકા ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સેવ સન્તકાતિ યોજના. ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સેવ સન્તકા કાલકતસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘપરિયાપન્નત્તા.

૨૭૪૦. સામણેરી વાતિ એત્થ વા-સદ્દેન ‘‘સિક્ખમાના વા’’તિ ઇદં સઙ્ગણ્હાતિ. વિહારસ્મિં ભિક્ખૂનં નિવાસનટ્ઠાને. તસ્સાતિ ભિક્ખુનિયા વા સામણેરિયા વા સિક્ખમાનાય વા પરિક્ખારા ભિક્ખુનીનં સન્તકા હોન્તીતિ યોજના. સન્તકાતિ એત્થાપિ ભિક્ખૂસુ વુત્તનયેનેવત્થો ગહેતબ્બો.

૨૭૪૧. દેહિ નેત્વાતિ એત્થ ‘‘ઇમં ચીવર’’ન્તિ પકરણતો લબ્ભતિ. ‘‘ઇમં ચીવરં નેત્વા અસુકસ્સ દેહી’’તિ યં ચીવરં દિન્નં, તં તસ્સ પુરિમસ્સેવ સન્તકં હોતિ. ‘‘ઇદં ચીવરં ¶ અસુકસ્સ દમ્મી’’તિ યં ચીવરં દિન્નં, તં યસ્સ પહિય્યતિ, તસ્સ પચ્છિમસ્સેવ સન્તકં હોતીતિ યોજના.

૨૭૪૨. યથાવુત્તવચનપ્પકારાનુરૂપેન ¶ સામિકે ઞત્વા સામિકેસુ વિસ્સાસેન વા તેસુ મતેસુ મતકચીવરમ્પિ ગણ્હિતું વટ્ટતીતિ દસ્સેતું આહ ‘‘એવ’’ન્તિઆદિ. ‘‘મતસ્સ વા અમતસ્સ વા’’તિ પદચ્છેદો. વિસ્સાસં વાપિ ગણ્હેય્યાતિ જીવન્તસ્સ સન્તકં વિસ્સાસગ્ગાહં ગણ્હેય્ય. ગણ્હે મતકચીવરન્તિ મતસ્સ ચીવરં મતકપરિક્ખારનીહારેન પાપેત્વા ગણ્હેય્ય.

૨૭૪૩. રજતે અનેનાતિ રજનન્તિ મૂલાદિસબ્બમાહ. વન્તદોસેનાતિ સવાસનસમુચ્છિન્નરાગાદિદોસેન. તાદિનાતિ રૂપાદીસુ છળારમ્મણેસુ રાગાદીનં અનુપ્પત્તિયા અટ્ઠસુ લોકધમ્મેસુ નિબ્બિકારતાય એકસદિસેન.

૨૭૪૪-૫. ‘‘મૂલે’’તિઆદીસુ નિદ્ધારણે ભુમ્મં. મૂલરજને હલિદ્દિં ઠપેત્વા સબ્બં મૂલરજનં વટ્ટતિ. ખન્ધેસુ રજનેસુ મઞ્જેટ્ઠઞ્ચ તુઙ્ગહારકઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં ખન્ધરજનં વટ્ટતિ. પત્તેસુ રજનેસુ અલ્લિયા પત્તં તથા નીલિયા પત્તઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં પત્તરજનં વટ્ટતિ. પુપ્ફરજનેસુ કુસુમ્ભઞ્ચ કિંસુકઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં પુપ્ફરજનં વટ્ટતિ. તચરજને લોદ્દઞ્ચ કણ્ડુલઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં તચરજનં વટ્ટતિ. ફલરજનં સબ્બમ્પિ વટ્ટતીતિ યોજના.

મઞ્જેટ્ઠન્તિ એકો સકણ્ટકરુક્ખો, વલ્લિવિસેસો ચ, યસ્સ રજનં મઞ્જેટ્ઠબીજવણ્ણં હોતિ. મઞ્જેટ્ઠરુક્ખસ્સ ખન્ધો સેતવણ્ણોતિ સો ઇધ ન ગહેતબ્બો રજનાધિકારત્તા. તુઙ્ગહારકો નામ એકો સકણ્ટકરુક્ખો, યસ્સ રજનં હરિતાલવણ્ણં હોતિ. અલ્લીતિ ચુલ્લતાપિઞ્છરુક્ખો, યસ્સ પણ્ણરજનં હલિદ્દિવણ્ણં હોતિ. નીલીતિ ગચ્છવિસેસો, યસ્સ પન રજનં નીલવણ્ણં હોતિ. કિંસુકં નામ વલ્લિકિંસુકપુપ્ફં, યસ્સ રજનં લોહિતવણ્ણં હોતિ.

૨૭૪૬. કિલિટ્ઠસાટકન્તિ ¶ મલીનસાટકં. ધોવિતુન્તિ એકવારં ધોવિતું. અલ્લિયા ધોતં કિર સમ્મદેવ રજનં પટિગ્ગણ્હાતિ.

૨૭૪૭. ચીવરાનં ¶ કથા સેસાતિ ભેદકારણપ્પકારકથાદિકા ઇધ અવુત્તકથા. પઠમે કથિને વુત્તાતિ સેસો. વિભાવિનાતિ ખન્ધકભાણકેન.

ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

મહાવગ્ગવિનિચ્છયવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૭૪૮. એવં ¶ ¶ મહાવગ્ગવિનિચ્છયં સઙ્ખેપેન દસ્સેત્વા ચૂળવગ્ગાગતવિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘તજ્જનીય’’ન્તિઆદિ. તજ્જનીયન્તિ કલહકારકાનં ભિક્ખૂનં તતો વિરમનત્થાય નિગ્ગહવસેન અનુઞ્ઞાતં ઞત્તિચતુત્થં તજ્જનીયકમ્મઞ્ચ. નિયસ્સન્તિ બાલસ્સ અબ્યત્તસ્સ આપત્તિબહુલસ્સ અનપદાનસ્સ અનનુલોમિકેહિ ગિહિસંસગ્ગેહિ સંસટ્ઠસ્સ વિહરતો ભિક્ખુનો નિગ્ગહવસેન નિસ્સાય વસનત્થાય કાતું અનુઞ્ઞાતં ઞત્તિચતુત્થં નિયસ્સકમ્મઞ્ચ.

પબ્બાજન્તિ કુલદૂસકસ્સ ભિક્ખુનો યત્થ તેન કુલદૂસનં કતં, તત્થ ન લભિતબ્બઆવાસત્થાય નિગ્ગહવસેન અનુઞ્ઞાતં ઞત્તિચતુત્થં પબ્બાજનીયકમ્મઞ્ચ. પટિસારણન્તિ સદ્ધસ્સ ઉપાસકસ્સ દાયકસ્સ કારકસ્સ સઙ્ઘુપટ્ઠાકસ્સ જાતિઆદીહિ અક્કોસવત્થૂહિ અક્કોસકસ્સ ભિક્ખુનો તંખમાપનત્થાય નિગ્ગહવસેન અનુઞ્ઞાતં ઞત્તિચતુત્થં પટિસારણીયકમ્મઞ્ચ.

તિવિધુક્ખેપનન્તિ આપત્તિયા અદસ્સને, આપત્તિયા અપ્પટિકમ્મે, પાપિકાય દિટ્ઠિયા અપ્પટિનિસ્સગ્ગે ચ તતો ઓરમિતું નિગ્ગહવસેન અનુઞ્ઞાતં ઞત્તિચતુત્થં તિવિધં ઉક્ખેપનીયકમ્મઞ્ચાતિ. દીપયેતિ પાળિયા, અટ્ઠકથાય ચ વુત્તનયેન પકાસેય્યાતિ અત્થો.

તજ્જનીયાદિકમ્માનં ઓસારણનિસ્સારણવસેન પચ્ચેકં દુવિધત્તેપિ તં ભેદં અનામસિત્વા કેવલં ¶ જાતિવસેન ‘‘સત્ત કમ્માની’’તિ વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. યથા દસ્સિતો પનેતેસં ¶ વિસેસો અત્થુપ્પત્તિવસેનાતિ દટ્ઠબ્બો. વિત્થારો પનેસં કમ્મક્ખન્ધકતો વેદિતબ્બો.

૨૭૪૯. ખન્ધકે કમ્મસઙ્ખાતે ખન્ધકે આગતાનિ તેચત્તાલીસ વત્તાનિ. તદનન્તરેતિ તસ્સ કમ્મક્ખન્ધકસ્સ અનન્તરે. ખન્ધકેતિ પારિવાસિકક્ખન્ધકે. નવ અધિકાનિ યેસં તે નવાધિકાનિ તિંસેવ વત્તાનિ, એકૂનચત્તાલીસ વત્તાનીતિ વુત્તં હોતિ.

‘‘આપત્તિયા અદસ્સને ઉક્ખેપનીયકમ્મકતેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના સમ્મા વત્તિતબ્બં. તત્રાયં સમ્માવત્તના – ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો, ન ભિક્ખુનોવાદકસમ્મુતિ સાદિતબ્બા, સમ્મતેનાપિ ભિક્ખુનિયો ન ઓવદિતબ્બા, યાય આપત્તિયા સઙ્ઘેન આપત્તિયા અદસ્સને ઉક્ખેપનીયકમ્મં કતં હોતિ, સા આપત્તિ ન આપજ્જિતબ્બા, અઞ્ઞા વા તાદિસિકા, તતો વા પાપિટ્ઠતરા, કમ્મં ન ગરહિતબ્બં, કમ્મિકા ન ગરહિતબ્બા, ન પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો અભિવાદનં પચ્ચુટ્ઠાનં અઞ્જલિકમ્મં સામીચિકમ્મં આસનાભિહારો સેય્યાભિહારો પાદોદકં પાદપીઠં પાદકથલિકં પત્તચીવરપટિગ્ગહણં નહાને પિટ્ઠિપરિકમ્મં સાદિતબ્બં, ન પકતત્તો ભિક્ખુ સીલવિપત્તિયા અનુદ્ધંસેતબ્બો, ન આચારવિપત્તિયા અનુદ્ધંસેતબ્બો, ન દિટ્ઠિવિપત્તિયા અનુદ્ધંસેતબ્બો, ન આજીવવિપત્તિયા અનુદ્ધંસેતબ્બો, ન ભિક્ખુ ભિક્ખૂહિ ભેદેતબ્બો, ન ગિહિદ્ધજો ધારેતબ્બો, ન તિત્થિયદ્ધજો ધારેતબ્બો, ન તિત્થિયા સેવિતબ્બા, ભિક્ખૂ સેવિતબ્બા, ભિક્ખુસિક્ખાય ¶ સિક્ખિતબ્બં, ન પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને આવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને અનાવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને આવાસે વા અનાવાસે વા વત્થબ્બં, પકતત્તં ભિક્ખું દિસ્વા આસના વુટ્ઠાતબ્બં, ન પકતત્તો ભિક્ખુ આસાદેતબ્બો અન્તો વા બહિ વા, ન પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો ઉપોસથો ઠપેતબ્બો, ન પવારણા ઠપેતબ્બા, ન સવચનીયં કાતબ્બં, ન અનુવાદો પટ્ઠપેતબ્બો, ન ઓકાસો કારેતબ્બો, ન ચોદેતબ્બો, ન સારેતબ્બો, ન ભિક્ખૂહિ સમ્પયોજેતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૫૧) –

એવં ¶ ચેતાનિ તેચત્તાલીસ વત્તાનિ સન્ધાય વુત્તં ‘‘તેચત્તાલીસ વત્તાનિ, ખન્ધકે કમ્મસઞ્ઞિતે’’તિ.

પારિવાસિકક્ખન્ધકે (ચૂળવ. ૭૬-૮૨) –

‘‘પારિવાસિકેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના સમ્મા વત્તિતબ્બં. તત્રાયં સમ્માવત્તના – ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં, ન નિસ્સયો દાતબ્બો, ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો, ન ભિક્ખુનોવાદકસમ્મુતિ સાદિતબ્બા, સમ્મતેનપિ ભિક્ખુનિયો ન ઓવદિતબ્બા, યાય આપત્તિયા સઙ્ઘેન પરિવાસો દિન્નો હોતિ, સા આપત્તિ ન આપજ્જિતબ્બા, અઞ્ઞા વા તાદિસિકા, તતો વા પાપિટ્ઠતરા, કમ્મં ન ગરહિતબ્બં, કમ્મિકા ન ગરહિતબ્બા, ન પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો ઉપોસથો ઠપેતબ્બો, ન પવારણા ઠપેતબ્બા, ન સવચનીયં કાતબ્બં, ન અનુવાદો પટ્ઠપેતબ્બો, ન ઓકાસો કારેતબ્બો, ન ચોદેતબ્બો, ન સારેતબ્બો, ન ભિક્ખૂહિ સમ્પયોજેતબ્બં.

‘‘ન ¶ , ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો પુરતો ગન્તબ્બં, ન પુરતો નિસીદિતબ્બં, યો હોતિ સઙ્ઘસ્સ આસનપરિયન્તો સેય્યાપરિયન્તો વિહારપરિયન્તો, સો તસ્સ પદાતબ્બો, તેન ચ સો સાદિતબ્બો.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો પુરેસમણેન વા પચ્છાસમણેન વા કુલાનિ ઉપસઙ્કમિતબ્બાનિ, ન આરઞ્ઞિકઙ્ગં સમાદાતબ્બં, ન પિણ્ડપાતિકઙ્ગં સમાદાતબ્બં, ન ચ તપ્પચ્ચયા પિણ્ડપાતો નીહરાપેતબ્બો ‘મા મં જાનિંસૂ’તિ.

‘‘પારિવાસિકેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના આગન્તુકેન આરોચેતબ્બં, આગન્તુકસ્સ આરોચેતબ્બં, ઉપોસથે આરોચેતબ્બં, પવારણાય આરોચેતબ્બં, સચે ગિલાનો હોતિ, દૂતેનપિ આરોચેતબ્બં.

‘‘ન ¶ , ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા અભિક્ખુકો આવાસો ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા અભિક્ખુકો અનાવાસો ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા અભિક્ખુકો આવાસો વા અનાવાસો વા ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા અભિક્ખુકો આવાસો ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા અભિક્ખુકો ¶ અનાવાસો ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા અભિક્ખુકો આવાસો વા અનાવાસો વા ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા અભિક્ખુકો આવાસો ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા અભિક્ખુકો અનાવાસો ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા અભિક્ખુકો આવાસો વા અનાવાસો વા ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા સભિક્ખુકો આવાસો ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા સભિક્ખુકો અનાવાસો ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા સભિક્ખુકો આવાસો ¶ વા અનાવાસો વા ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા સભિક્ખુકો આવાસો ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ¶ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા સભિક્ખુકો અનાવાસો ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા સભિક્ખુકો આવાસો વા અનાવાસો વા ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા સભિક્ખુકો આવાસો ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા સભિક્ખુકો અનાવાસો ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા. ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા સભિક્ખુકો આવાસો વા અનાવાસો વા ગન્તબ્બો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ નાનાસંવાસકા અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા.

‘‘ગન્તબ્બો, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા સભિક્ખુકો આવાસો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ગન્તબ્બો, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા સભિક્ખુકો અનાવાસો યત્થસ્સુ ¶ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ગન્તબ્બો, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા સભિક્ખુકો ¶ આવાસો વા અનાવાસો વા યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ગન્તબ્બો, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા સભિક્ખુકો આવાસો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ગન્તબ્બો, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા સભિક્ખુકો અનાવાસો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ગન્તબ્બો, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા અનાવાસા સભિક્ખુકો આવાસો વા અનાવાસો વા યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ગન્તબ્બો, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા સભિક્ખુકો આવાસો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ગન્તબ્બો, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા સભિક્ખુકો અનાવાસો યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ગન્તબ્બો ¶ , ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા વા અનાવાસા વા સભિક્ખુકો આવાસો વા અનાવાસો વા યત્થસ્સુ ભિક્ખૂ સમાનસંવાસકા યં જઞ્ઞા ‘સક્કોમિ અજ્જેવ ગન્તુ’ન્તિ.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને આવાસે ¶ વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને અનાવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને આવાસે વા અનાવાસે વા વત્થબ્બં, પકતત્તં ભિક્ખું દિસ્વા આસના વુટ્ઠાતબ્બં, પકતત્તો ભિક્ખુ આસનેન નિમન્તેતબ્બો, ન પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકાસને નિસીદિતબ્બં, ન નીચે આસને નિસિન્ને ઉચ્ચે આસને નિસીદિતબ્બં, ન છમાયં નિસિન્ને આસને નિસીદિતબ્બં, ન એકચઙ્કમે ચઙ્કમિતબ્બં, ન નીચે ચઙ્કમે ચઙ્કમન્તે ઉચ્ચે ચઙ્કમે ચઙ્કમિતબ્બં, ન છમાયં ચઙ્કમન્તે ચઙ્કમે ચઙ્કમિતબ્બં.

‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના પારિવાસિકેન વુડ્ઢતરેન ભિક્ખુના સદ્ધિં…પે… મૂલાયપટિકસ્સનારહેન ભિક્ખુના સદ્ધિં…પે… માનત્તારહેન ભિક્ખુના સદ્ધિં…પે… માનત્તચારિકેન ભિક્ખુના સદ્ધિં…પે… અબ્ભાનારહેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને આવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને અનાવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને આવાસે વા અનાવાસે વા વત્થબ્બં, ન એકાસને નિસીદિતબ્બં, ન નીચે આસને નિસિન્ને ઉચ્ચે આસને નિસીદિતબ્બં, ન છમાયં નિસિન્ને આસને નિસીદિતબ્બં, ન એકચઙ્કમે ચઙ્કમિતબ્બં, ન નીચે ચઙ્કમે ચઙ્કમન્તે ઉચ્ચે ચઙ્કમે ચઙ્કમિતબ્બં, ન છમાયં ચઙ્કમન્તે ચઙ્કમે ચઙ્કમિતબ્બં.

‘‘પારિવાસિકચતુત્થો ¶ ચે, ભિક્ખવે, પરિવાસં દદેય્ય, મૂલાય પટિકસ્સેય્ય, માનત્તં દદેય્ય, તંવીસો અબ્ભેય્ય, અકમ્મં ન ચ કરણીય’’ન્તિ (ચૂળવ. ૭૬-૮૨) –

એવં પારિવાસિકાનં ચતુનવુતિ વત્તાનિ.

સા ચ નેસં ચતુનવુતિસઙ્ખા એવં વેદિતબ્બા – નઉપસમ્પાદનાદિનકમ્મિકગરહપરિયોસાનાનિ નવ વત્તાનિ, તતો પકતત્તસ્સ ઉપોસથટ્ઠપનાદિભિક્ખૂહિસમ્પયોજનપરિયોસાનાનિ અટ્ઠ, તતો નપુરતોગમનાદી પઞ્ચ, નપુરેગમનાદી ચત્તારિ, આગન્તુકેન આરોચનાદી ચત્તારીતિ તિંસ, સભિક્ખુકાવાસાદિતો અભિક્ખુકાવાસાદિગમનપઅસંયુત્તાનિ તીણિ નવકાનિ ચાતિ સત્તપઞ્ઞાસ, તતો નપકતત્તેન સદ્ધિં એકચ્છન્નવાસાદિપટિસંયુત્તાનિ એકાદસ, તતો નપારિવાસિકવુડ્ઢતરમૂલાયપટિકસ્સનારહમાનત્તારહમાનત્તચારિકઅબ્ભાનારહેહિ ¶ સદ્ધિં એકચ્છન્નવાસાદિપટિસંયુત્તાનિ પચ્ચેકં એકાદસ કત્વા પઞ્ચપઞ્ઞાસાય વત્તેસુ પારિવાસિકવુડ્ઢતરમૂલાયપટિકસ્સનારહમાનત્તારહાનં તિણ્ણં સમાનત્તા તેસુ એકં એકાદસકં, માનત્તચારિકઅબ્ભાનારહાનં દ્વિન્નં સમાનત્તા તેસુ એકં એકાદસકન્તિ દુવે એકાદસકાનિ, અન્તે પારિવાસિકચતુત્થસ્સ સઙ્ઘસ્સ પરિવાસાદિદાનચતુક્કે ગણપૂરણત્થદોસતો નિવત્તિવસેન ચત્તારિ ચત્તારીતિ ચતુનવુતિ વત્તાનિ. તાનિ અગ્ગહિતગ્ગહણેન એકૂનચત્તાલીસવત્તાનિ નામ. આદિતો નવ, ઉપોસથટ્ઠપનાદીનિ અટ્ઠ, પકતત્તેન એકચ્છન્નવાસાદી ચત્તારિ ચાતિ એકવીસતિ વત્તાનિ કમ્મક્ખન્ધકે ગહિતત્તા ઇધ ગણનાય અગ્ગહેત્વા તતો સેસેસુ તેસત્તતિયા વત્તેસુ પારિવાસિકવુડ્ઢતરાદીહિ એકચ્છન્ને વાસાદિપટિસંયુત્તાનિ દ્વાવીસતિ વત્તાનિ પકતત્તેહિ સમાનત્તા તાનિ ચ ‘‘ગન્તબ્બો ભિક્ખવે’’તિઆદિકં નવકં તથા ¶ ગચ્છન્તસ્સ અનાપત્તિદસ્સનપરં, ન આવાસતો ગચ્છન્તસ્સ આપત્તિદસ્સનપરન્તિ તઞ્ચ અગ્ગહેત્વા અવસેસેસુ દ્વાચત્તાલીસવત્તેસુ પારિવાસિકચતઉત્થાદિકમ્મચતુક્કં ગરુકાપત્તિવુટ્ઠાનાય ગણપૂરણત્થસામઞ્ઞેન એકં કત્વા તયો અપનેત્વા ગણિતાનિ એકૂનચત્તાલીસાનિ હોન્તીતિ વુત્તં ‘‘નવાધિકાનિ તિંસેવ, ખન્ધકે તદનન્તરે’’તિ.

૨૭૫૦. ઇમાનિ એકૂનચત્તાલીસ વત્તાનિ પુરિમેહિ તેચત્તાલીસવત્તેહિ સદ્ધિં દ્વાસીતિ હોન્તીતિ આહ ‘‘એવં સબ્બાનિ…પે… ગહિતાગહણેન તૂ’’તિ.

એવં કમ્મક્ખન્ધકપારિવાસિકક્ખન્ધકેસુ મહેસિના વુત્તાનિ ખન્ધકવત્તાનિ ગહિતાગહણેન દ્વાસીતિ એવ હોન્તીતિ યોજના. એવમેત્થ દ્વાસીતિક્ખન્ધકવત્તાનિ દસ્સિતાનિ.

‘‘પારિવાસિકાનં ભિક્ખૂનં વત્તં પઞ્ઞપેસ્સામીતિ (ચૂળવ. ૭૫) આરભિત્વા ‘ન ઉપસમ્પાદેતબ્બં…પે… ન છમાયં ચઙ્કમન્તે ચઙ્કમે ચઙ્કમિતબ્બ’ન્તિ (ચૂળવ. ૭૬-૮૧) વુત્તાવસાનાનિ છસટ્ઠિ, તતો પરં ‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના પારિવાસિકેન વુડ્ઢતરેન ભિક્ખુના સદ્ધિં, મૂલાયપટિકસ્સનારહેન, માનત્તારહેન, માનત્તચારિકેન, અબ્ભાનારહેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને આવાસે વત્થબ્બ’ન્તિઆદીનં (ચૂળવ. ૮૨) પકતત્તે ચરિતબ્બેહિ અનઞ્ઞત્તા વિસું તે અગણેત્વા પારિવાસિકવુડ્ઢતરાદીસુ ¶ પુગ્ગલન્તરેસુ ચરિતબ્બત્તા તેસં વસેન સમ્પિણ્ડેત્વા એકેકં કત્વા ગણિતાનિ પઞ્ચાતિ એકસત્તતિ વત્તાનિ, ઉક્ખેપનીયકમ્મકતવત્તેસુ વત્તપઞ્ઞાપનવસેન વુત્તં ‘ન પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો અભિવાદનં ¶ …પે… નહાને પિટ્ઠિપરિકમ્મં સાદિતબ્બ’ન્તિ (ચૂળવ. ૫૧) ઇદં અભિવાદનાદીનં અસાદિયનં એકં, ‘ન પકતત્તો ભિક્ખુ સીલવિપત્તિયા અનુદ્ધંસેતબ્બો’તિઆદીનિ ચ દસાતિ એવમેતાનિ દ્વાસીતિ હોન્તિ. એતેસ્વેવ કાનિચિ તજ્જનીયકમ્માદિવત્તાનિ, કાનિચિ પારિવાસિકાદિવત્તાનીતિ અગ્ગહિતગ્ગહણેન દ્વાસીતિ એવા’’તિ (મ. નિ. ટી. ૨.૨૫; સારત્થ. ટી. ૨.૩૯; વિ. વિ. ટી. ૧.૩૯) –

વુત્તં. એતાનિ પન વત્તાનિ કદાચિ તજ્જનીયકમ્મકતાદિકાલે, પારિવાસિકાદિકાલે ચ ચરિતબ્બાનિ ખુદ્દકવત્તાનીતિ ગહેતબ્બાનિ આગન્તુકવત્તાદીનં ચુદ્દસમહાવત્તાનં વક્ખમાનત્તા.

૨૭૫૧. ઇદાનિ પારિવાસિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદં, વત્તભેદઞ્ચ દસ્સેતુમાહ ‘‘પરિવાસઞ્ચ વત્તઞ્ચા’’તિઆદિ. પરિવાસઞ્ચ વત્તઞ્ચ સમાદિન્નસ્સાતિ ‘‘પરિવાસં સમાદિયામી’’તિ પરિવાસઞ્ચ ‘‘વત્તં સમાદિયામી’’તિ વત્તઞ્ચ પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો સન્તિકે ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા વચીભેદં કત્વા સમાદિન્નસ્સ. ભિક્ખુનોતિ પારિવાસિકસ્સ ભિક્ખુનો.

૨૭૫૨. સહવાસાદયો ‘‘એકચ્છન્ને’’તિઆદિના સયમેવ વક્ખતિ. સહવાસો, વિનાવાસો, અનારોચનમેવ ચાતિ ઇમેહિ તીહિ પારિવાસિકભિક્ખુસ્સ રત્તિચ્છેદો ચ દુક્કટઞ્ચ હોતીતિ યોજના.

૨૭૫૩. ઉદકપાતેન સમન્તા નિબ્બકોસસ્સ ઉદકપાતટ્ઠાનેન. એકચ્છન્નેતિ એકચ્છન્ને પરિચ્છન્ને વા અપરિચ્છન્ને વા આવાસે. પકતત્તેન ભિક્ખુના સહ ઉક્ખિત્તસ્સ નિવાસો ¶ નિવારિતોતિ યોજના. ‘‘નિવારિતો’’તિ ઇમિના દુક્કટં હોતીતિ દીપેતિ.

૨૭૫૪. અન્તોયેવાતિ એકચ્છન્નસ્સ આવાસપરિચ્છેદસ્સ અન્તોયેવ. ‘‘ન લબ્ભતી’’તિ ઇમિના રત્તિચ્છેદો ચ દુક્કટઞ્ચ હોતીતિ દીપેતિ.

૨૭૫૫. મહાઅટ્ઠકથાદિસૂતિ ¶ આદિ-સદ્દેન કુરુન્દટ્ઠકથાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. ઉભિન્નન્તિ ઉક્ખિત્તકપારિવાસિકાનં. ઇતિ અવિસેસેન નિદ્દિટ્ઠન્તિ યોજના.

૨૭૫૬. ઇમિના સહવાસેન રત્તિચ્છેદઞ્ચ દુક્કટઞ્ચ દસ્સેત્વા વિનાવાસેન દસ્સેતુમાહ ‘‘અભિક્ખુકે પનાવાસે’’તિ. આવાસેતિ વસનત્થાય કતસેનાસને. અનાવાસેતિ વાસત્થાય અકતે ચેતિયઘરે વા બોધિઘરે વા સમ્મજ્જનિઅટ્ટકે વા દારુઅટ્ટકે વા પાનીયમાળે વા વચ્ચકુટિયં વા દ્વારકોટ્ઠકે વા અઞ્ઞત્ર વા યત્થ કત્થચિ એવરૂપે ઠાને. વિપ્પવાસં વસન્તસ્સાતિ પકતત્તેન વિના વાસં કપ્પેન્તસ્સ. રત્તિચ્છેદો ચ દુક્કટન્તિ રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદદુક્કટઞ્ચ હોતિ.

૨૭૫૭. એવં વિપ્પવાસેન રત્તિચ્છેદદુક્કટાનિ દસ્સેત્વા અનારોચનેન દસ્સેતુમાહ ‘‘પારિવાસિકભિક્ખુસ્સા’’તિઆદિ. ભિક્ખું દિસ્વાનાતિ આકાસેનાપિ ગચ્છન્તં સમાનસંવાસકં આગન્તુકં ભિક્ખું દિસ્વા. તઙ્ખણેતિ તસ્મિં દિટ્ઠક્ખણેયેવ. ‘‘અનારોચેન્તસ્સ એવ એતસ્સા’’તિ પદચ્છેદો. એવકારેન રત્તિચ્છેદો ચ દુક્કટઞ્ચાતિ ઉભયં એતસ્સ હોતીતિ દીપેન્તેન અદિટ્ઠો ચે, રત્તિચ્છેદોવ હોતીતિ ઞાપેતિ. યથાહ – ‘‘સોપિસ્સ રત્તિચ્છેદં કરોતિ, અઞ્ઞાતત્તા પન વત્તભેદદુક્કટં નત્થી’’તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૭૫). નાનાસંવાસકેન ¶ સહ વિનયકમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ, તસ્સ અનારોચનેપિ રત્તિચ્છેદો ન હોતિ.

૨૭૫૮-૯. પારિવાસિકો ભિક્ખુ યત્થ સઙ્ઘનવકટ્ઠાને ઠિતો, તત્થેવ તસ્મિંયેવ ઠાને ઠત્વા યથાવુડ્ઢં પકતત્તેહિપિ સદ્ધિં વુડ્ઢપટિપાટિયા પઞ્ચ કિચ્ચાનિ કાતું વટ્ટતીતિ યોજના.

તાનિ સરૂપતો દસ્સેતુમાહ ‘‘ઉપોસથપવારણ’’ન્તિઆદિ. ઉપોસથપવારણં યથાવુડ્ઢં કાતું લભતીતિ યોજના. દેન્તીતિ એત્થ ‘‘ઘણ્ટિં પહરિત્વા’’તિ સેસો. સઙ્ઘદાયકાતિ કમ્મધારયસમાસો. સઙ્ઘસ્સ એકત્તેપિ ગરૂસુ બહુવચનનિદ્દેસો. ‘‘દેતિ ચે સઙ્ઘદાયકો’’તિપિ પાઠો. તત્થ ઘણ્ટિં પહરિત્વા ભાજેત્વા દેન્તો સઙ્ઘો વસ્સિકસાટિકં દેતિ ચે, પારિવાસિકો યથાવુડ્ઢં અત્તનો પત્તટ્ઠાને લભતીતિ યોજના.

ઓણોજનન્તિ વિસ્સજ્જનં, સઙ્ઘતો અત્તનો પત્તાનં દ્વિન્નં, તિણ્ણં વા ઉદ્દેસભત્તાદીનં અત્તનો ¶ પુગ્ગલિકભત્તપચ્ચાસાય પટિગ્ગહેત્વા ‘‘મય્હં અજ્જ ભત્તપચ્ચાસા અત્થિ, સ્વે ગણ્હિસ્સામી’’તિ વત્વા સઙ્ઘવિસ્સજ્જનં લભતીતિ વુત્તં હોતિ. ભત્તન્તિ આગતાગતેહિ વુડ્ઢપટિપાટિયા ગહેત્વા ગન્તબ્બં વિહારે સઙ્ઘસ્સ ચતુસ્સાલભત્તં. તથા પારિવાસિકો યથાવુડ્ઢં લભતીતિ યોજના. ઇમે પઞ્ચાતિ વુત્તમેવત્થં નિગમયતિ.

તત્રાયં વિનિચ્છયો (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૭૫) – ઉપોસથપવારણે તાવ પાતિમોક્ખે ઉદ્દિસ્સમાને હત્થપાસે નિસીદિતું વટ્ટતિ. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘પાળિયા અનિસીદિત્વા પાળિં વિહાય હત્થપાસં અમુઞ્ચન્તેન નિસીદિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. પારિસુદ્ધિઉપોસથે કરિયમાને સઙ્ઘનવકટ્ઠાને નિસીદિત્વા તત્થેવ ¶ નિસિન્નેન અત્તનો પાળિયા પારિસુદ્ધિઉપોસથો કાતબ્બોવ. પવારણાયપિ સઙ્ઘનવકટ્ઠાને નિસીદિત્વા તત્થેવ નિસિન્નેન અત્તનો પાળિયા પવારેતબ્બં. સઙ્ઘેન ઘણ્ટિં પહરિત્વા ભાજિયમાનં વસ્સિકસાટિકમ્પિ અત્તનો પત્તટ્ઠાને ગહેતું વટ્ટતિ.

ઓણોજને સચે પારિવાસિકસ્સ દ્વે તીણિ ઉદ્દેસભત્તાદીનિ પાપુણન્તિ, અઞ્ઞા ચસ્સ પુગ્ગલિકભત્તપચ્ચાસા હોતિ, તાનિ પટિપાટિયા ગહેત્વા ‘‘ભન્તે, હેટ્ઠા ગાહેથ, અજ્જ મય્હં ભત્તપચ્ચાસા અત્થિ, સ્વેવ ગણ્હિસ્સામી’’તિ વત્વા વિસ્સજ્જેતબ્બાનિ, એવં તાનિ પુનદિવસેસુ ગણ્હિતું લભતિ. ‘‘પુનદિવસે સબ્બપઠમં એતસ્સ દાતબ્બ’’ન્તિ કુરુન્દિયં વુત્તં. યદિ પન ન ગણ્હાતિ ન વિસ્સજ્જેતિ, પુનદિવસે ન લભતિ. ઇદં ઓણોજનં નામ પારિવાસિકસ્સેવ ઓદિસ્સ અનુઞ્ઞાતં. કસ્મા? તસ્સ હિ સઙ્ઘનવકટ્ઠાને નિસિન્નસ્સ ભત્તગ્ગે યાગુખજ્જકાદીનિ પાપુણન્તિ વા ન વા, તસ્મા ‘‘સો ભિક્ખાહારેન મા કિલમિત્થા’’તિ ઇદમસ્સ સઙ્ગહકરણત્થાય ઓદિસ્સ અનુઞ્ઞાતં.

ભત્તે ચતુસ્સાલભત્તં યથાવુડ્ઢં લભતિ, પાળિયા પન ગન્તું વા ઠાતું વા ન લભતિ. તસ્મા પાળિતો ઓસક્કિત્વા હત્થપાસે ઠિતેન હત્થં પસારેત્વા યથા સેનો નિપતિત્વા ગણ્હાતિ, એવં ગણ્હિતબ્બં. આરામિકસમણુદ્દેસેહિ આહરાપેતું ન લભતિ. સચે સયમેવ આહરન્તિ, વટ્ટતિ. રઞ્ઞો મહાપેળભત્તેપિ એસેવ નયો. ચતુસ્સાલભત્તે પન સચે ઓણોજનં કત્તુકામો હોતિ, અત્તનો અત્થાય ઉક્ખિત્તે પિણ્ડે ‘‘અજ્જ મે ભત્તં અત્થિ, સ્વેવ ગણ્હિસ્સામી’’તિ વત્તબ્બં. ‘‘પુનદિવસે દ્વે પિણ્ડે લભતી’’તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૭૫) મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. ઉદ્દેસભત્તાદીનિપિ ¶ પાળિતો ઓસક્કિત્વાવ ગહેતબ્બાનિ. યત્થ પન નિસીદાપેત્વા પરિવિસન્તિ ¶ , તત્થ સામણેરાનં જેટ્ઠકેન ભિક્ખૂનં સઙ્ઘનવકેન હુત્વા નિસીદિતબ્બન્તિ.

૨૭૬૦. ઇદાનિ સમથવિનિચ્છયં દસ્સેતું યેસુ અધિકરણેસુ સન્તેસુ સમથેહિ ભવિતબ્બં, તાનિ તાવ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિવાદાધારતા’’તિઆદિ. વિવાદાધારતાતિ વિવાદાધિકરણં. આપત્તાધારતાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. આધારતાતિ અધિકરણપરિયાયો. આધારીયતિ અભિભુય્યતિ વૂપસમ્મતિ સમથેહીતિ આધારો, વિવાદો ચ સો આધારો ચાતિ વિવાદાધારો, સો એવ વિવાદાધારતા. એવમાધારાધિકરણ-સદ્દાનં વિવાદાદિસદ્દેહિ સહ કમ્મધારયસમાસો દટ્ઠબ્બો. અધિકરીયતિ અભિભુય્યતિ વૂપસમ્મતિ સમથેહીતિ અધિકરણન્તિ વિવાદાદિચતુબ્બિધમેવ પાળિયં દસ્સિતં. અયમત્થો ‘‘એતેસં તુ ચતુન્નમ્પિ, સમત્તા સમથા મતા’’તિ વક્ખમાનેન વિઞ્ઞાયતિ.

૨૭૬૧. એતાનિ ચત્તારિ અધિકરણાનિ ચ ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ વિવદન્તિ ‘ધમ્મો’તિ વા ‘અધમ્મો’તિ વા’’તિ (ચૂળવ. ૨૧૫) અટ્ઠારસ ભેદકારકવત્થૂનિ ચ મહેસિના વુત્તાનિ. તત્થ તેસુ ચતૂસુ અધિકરણેસુ વિવાદો અધિકરણસઙ્ખાતો એતાનિ અટ્ઠારસ ભેદકરવત્થૂનિ નિસ્સિતો નિસ્સાય પવત્તોતિ યોજના.

૨૭૬૨. વિપત્તિયો ચતસ્સોવાતિ ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ ભિક્ખું અનુવદન્તિ સીલવિપત્તિયા વા આચારવિપત્તિયા વા ¶ દિટ્ઠિવિપત્તિયા વા આજીવવિપત્તિયા વા’’તિ (ચૂળવ. ૨૧૫) વુત્તા ચતસ્સો વિપત્તિયો. દિટ્ઠાદીનં અનુગન્ત્વા સીલવિપત્તિઆદીહિ વદનં ચોદના અનુવાદો. ઉપાગતોતિ નિસ્સિતો, અનુવાદો ચતસ્સો વિપત્તિયો નિસ્સાય પવત્તોતિ અત્થો. ‘‘તત્થા’’તિ પઠમમેવ નિદ્ધારણસ્સ વુત્તત્તા ઇધ પુનવચને પયોજનં ન દિસ્સતિ, ‘‘સમ્ભવા’’તિ વચનસ્સાપિ ન કોચિ અત્થવિસેસો દિસ્સતિ. તસ્મા ‘‘આપત્તાધારતા તત્થ, સત્તઆપત્તિસમ્ભવા’’તિ પાઠો ન યુજ્જતિ, ‘‘આપત્તાધારતા નામ, સત્ત આપત્તિયો મતા’’તિ પાઠો ¶ યુત્તતરો, આપત્તાધારતા નામ આપત્તાધિકરણં નામ સત્ત આપત્તિયો મતા સત્ત આપત્તિયોવ અધિપ્પેતાતિ અત્થો.

૨૭૬૩. સઙ્ઘકિચ્ચાનિ નિસ્સાયાતિ અપલોકનકમ્માદીનિ ચત્તારિ સઙ્ઘકમ્માનિ ઉપાદાય કિચ્ચાધિકરણાભિધાનં સિયા, કિચ્ચાધિકરણં નામ ચત્તારિ સઙ્ઘકમ્માનીતિ અત્થો. એતેસં તુ ચતુન્નમ્પીતિ એતેસં પન ચતુન્નમ્પિ અધિકરણાનં. સમત્તાતિ વૂપસમહેતુત્તા. સમથા મતાતિ સમ્મુખાવિનયાદયો સત્ત અધિકરણસમથાતિ અધિપ્પેતા. અધિકરણાનિ સમેન્તિ, સમ્મન્તિ વા એતેહીતિ ‘‘સમથા’’તિ વુચ્ચન્તીતિ ‘‘સમત્તા સમથા મતા’’તિ ઇમિના સમથ-સદ્દસ્સ અન્વત્થં દીપેતિ.

૨૭૬૪-૫. તે સરૂપતો દસ્સેતુમાહ ‘‘સમ્મુખા’’તિઆદિ. ‘‘વિનયો’’તિ ઇદં સમ્મુખાદિપદેહિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બં ‘‘સમ્મુખાવિનયો સતિવિનયો અમૂળ્હવિનયો’’તિ. ‘‘પટિઞ્ઞાવિનયો’’તિ ચ પટિઞ્ઞાતકરણં વુત્તં. સત્તમો વિનયોતિ સમથો અધિપ્પેતો. તિણવત્થારકોતિ ઇમે સત્ત સમથા બુદ્ધેનાદિચ્ચબન્ધુના વુત્તાતિ યોજના.

૨૭૬૬. ચતૂસુ ¶ અધિકરણેસુ યં અધિકરણં યત્તકેહિ સમથેહિ સમ્મતિ, તે સઙ્ગહેત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિવાદો’’તિઆદિ.

૨૭૬૭-૯. ‘‘વિવાદો’’તિઆદિના ઉદ્દિટ્ઠમત્થં નિદ્દિસન્તો આહ ‘‘છટ્ઠેના’’તિઆદિ. એત્થ એતેસુ ચતૂસુ અધિકરણેસુ, સમથેસુ ચ કિં કેન સમ્મતીતિ ચે? વિવાદો વિવાદાધિકરણં છટ્ઠેન યેભુય્યસિકાય, પઠમેન સમથેન સમ્મુખાવિનયેન ચાતિ દ્વીહિ સમથેહિ સમ્મતિ. યસ્સા કિરિયાય ધમ્મવાદિનો બહુતરા, એસા યેભુય્યસિકા. ‘‘સઙ્ઘસમ્મુખતા, ધમ્મસમ્મુખતા, વિનયસમ્મુખતા, પુગ્ગલસમ્મુખતા’’તિ (ચૂળવ. ૨૨૯, ૨૩૪, ૨૩૬, ૨૩૭, ૨૪૨) વુત્તાનં સઙ્ઘાદીનં ચતુન્નં સન્નિધાનેન વા ગણપુગ્ગલેહિ સમિયમાનં વિવાદાધિકરણં સઙ્ઘસમ્મુખતં વિના ઇતરેહિ તીહિ વા સમ્મતીતિ વુત્તં હોતિ.

એત્થ ચ કારકસઙ્ઘસ્સ સઙ્ઘસામગ્ગિવસેન સમ્મુખીભાવો સઙ્ઘસમ્મુખતા, સમેતબ્બસ્સ વત્થુનો ¶ ભૂતતા ધમ્મસમ્મુખતા, યથા તં સમેતબ્બં, તથેવસ્સ સમનં વિનયસમ્મુખતા, યો ચ વિવદતિ, યેન ચ વિવદતિ, તેસં ઉભિન્નં અત્થપચ્ચત્થિકાનં સમ્મુખીભાવો પુગ્ગલસમ્મુખતા.

‘‘અનુવાદો ચતૂહિપી’’તિ ઉદ્દિટ્ઠં નિદ્દિસન્તો આહ ‘‘સમ્મુખા’’તિઆદિ. અનુપુબ્બેનાતિ અનુપટિપાટિયા. સમ્મુખાવિનયાદીહિ તીહિપીતિ સમ્મુખાવિનયસતિવિનયઅમૂળ્હવિનયેહિ તીહિપિ. તથેવાતિ યથા તીહિ, તથા પઞ્ચમેન તસ્સપાપિયસિકાસમથેનાપિ અનુવાદો સમ્મતિ, પગેવ ચતૂહીતિ અત્થો.

યો પાપુસ્સન્નતાય પાપિયો પુગ્ગલો, તસ્સ કત્તબ્બતો ‘‘તસ્સપાપિયસિકા’’તિ કમ્મં વુચ્ચતિ. આયસ્મતો દબ્બસ્સ ¶ મલ્લપુત્તસ્સ વિય સતિવેપુલ્લપ્પત્તસ્સ ખીણાસવસ્સ કતા અમૂલિકા સીલવિપત્તિચોદના સમ્મુખાવિનયેન, ઞત્તિચતુત્થાય કમ્મવાચાય દિન્નેન સતિવિનયેન ચ સમ્મતિ. ઉમ્મત્તકસ્સ ભિક્ખુનો કતા આપત્તિચોદના સમ્મુખાવિનયેન ચ તથેવ દિન્નેન અમૂળ્હવિનયેન ચ સમ્મતિ. સઙ્ઘમજ્ઝે આપત્તિયા ચોદિયમાનસ્સ અવજાનિત્વા પટિજાનનાદિં કરોન્તસ્સ પાપભિક્ખુનો બહુલાપત્તિચોદના સમ્મુખાવિનયેન ચેવ તથેવ પકતેન તસ્સપાપિયસિકાકમ્મેન ચ વૂપસમ્મતીતિ વુત્તં હોતિ.

‘‘આપત્તિ પન તીહેવા’’તિ ઉદ્દેસસ્સ નિદ્દેસમાહ ‘‘સમ્મુખેના’’તિઆદિ. સમ્મુખેન સમ્મુખાવિનયેન, પટિઞ્ઞાય પટિઞ્ઞાતકરણેન, તિણવત્થારકેન વા ઇમેહિ તીહિ એવ સમથેહિ સા આપત્તિ આપત્તાધિકરણં ઉપસમં યાતીતિ યોજના. એત્થ પટિઞ્ઞાતકરણં નામ આપત્તિં પટિગ્ગણ્હન્તેન ‘‘પસ્સસી’’તિ વુત્તે આપત્તિં દેસેન્તેન ‘‘આમ પસ્સામી’’તિ સમ્પટિચ્છનં. તિણવત્થારકં પન સયમેવ વક્ખતિ.

તીહેવ સમથેહીતિ એત્થ ગરુકાપત્તિ સમ્મુખાવિનયેન, પટિઞ્ઞાતકરણેન ચાતિ દ્વીહિ, લહુકાપત્તિં આપજ્જિત્વા સઙ્ઘે વા ગણે વા પુગ્ગલે વા દેસનાય સમ્મુખાવિનયેન ચેવ પટિઞ્ઞાતકરણેન ચ, કોસમ્બકાનં વિગ્ગહસદિસં મહાવિગ્ગહં કરોન્તેહિ આપન્ના અનેકવિધા આપત્તિયો સચે હોન્તિ, તાસુ વક્ખમાનસરૂપં થુલ્લવજ્જાદિં ઠપેત્વા અવસેસા સબ્બા આપત્તિયો સમ્મુખાવિનયેન, તિણવત્થારકેન ચ સમ્મન્તીતિ અત્થો.

કિચ્ચં ¶ કિચ્ચાધિકરણં એકેન સમ્મુખાવિનયેનેવ સમ્મતીતિ યોજના.

૨૭૭૦. યેભુય્યસિકકમ્મેતિ ¶ એત્થ નિમિત્તત્થે ભુમ્મં. સલાકં ગાહયેતિ વિનિચ્છયકારકે સઙ્ઘે ધમ્મવાદીનં બહુત્તં વા અપ્પતરત્તં વા જાનિતું વક્ખમાનેન નયેન સલાકં ગાહાપેય્ય. બુધોતિ ‘‘ન છન્દાગતિં ગચ્છતિ…પે… ગહિતાગહિતઞ્ચ જાનાતી’’તિ વુત્તં પઞ્ચહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં પુગ્ગલં દસ્સેતિ. ‘‘ગૂળ્હેના’’તિઆદિના સલાકગ્ગાહપ્પકારો દસ્સિતો. કણ્ણજપ્પેનાતિ એત્થ કણ્ણે જપ્પો યસ્મિં સલાકગ્ગાહપયોગેતિ વિગ્ગહો. એત્થ ગૂળ્હસલાકગ્ગાહો નામ ધમ્મવાદિસલાકા ચ અધમ્મવાદિસલાકા ચ વિસું વિસું ચીવરકણ્ણે પક્ખિપિત્વા પુગ્ગલાનં સન્તિકં વિસું વિસું ઉપસઙ્કમિત્વા સલાકા વિસું વિસું દસ્સેત્વા ‘‘ઇતો તવ રુચ્ચનકં ગણ્હાહી’’તિ રહો ઠત્વા ગાહાપનં. વિવટકં નામ ધમ્મવાદીનં બહુભાવં ઞત્વા સબ્બેસુ જાનન્તેસુ પુગ્ગલાનં સન્તિકં ગાહાપનં. કણ્ણજપ્પનં નામ એવમેવ કણ્ણમૂલે રહો ઠત્વા ગાહાપનં.

૨૭૭૧. અલજ્જુસ્સદેતિ એત્થ ‘‘સઙ્ઘે’’તિ સેસો. લજ્જિસુ બાલેસૂતિ એત્થાપિ ‘‘ઉસ્સદેસૂ’’તિ વત્તબ્બં.

૨૭૭૨. સકેન કમ્મુનાયેવાતિ અત્તનો યં કિચ્ચં, તેનેવાતિ.

૨૭૭૩-૫. ‘‘આપજ્જતી’’તિઆદિ ‘‘અલજ્જી, લજ્જી, બાલો’’તિ જાનનસ્સ હેતુભૂતકમ્મદસ્સનં. દુચ્ચિન્તિતોતિ અભિજ્ઝાદિતિવિધમનોદુચ્ચરિતવસેન દુટ્ઠુ ચિન્તેન્તો. દુબ્ભાસીતિ મુસાવાદાદિચતુબ્બિધવચીદુચ્ચરિતવસેન વચીદ્વારે પઞ્ઞત્તાનં સિક્ખાપદાનં વીતિક્કમવસેન દુટ્ઠુ ભાસનસીલો. દુક્કટકારિકોતિ પાણાતિપાતાદિતિવિધકાયદુચ્ચરિતવસેન કાયદ્વારે ¶ પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદાનં વીતિક્કમવસેન કુચ્છિતકમ્મસ્સ કરણસીલો. ઇતિ લક્ખણેનેવાતિ યથાવુત્તં અલજ્જીલજ્જીબાલલક્ખણં નિગમેતિ.

૨૭૭૬. ‘‘યેભુય્યસિકા’’તિઆદિગાથાહિ નિદ્દિટ્ઠમેવ અત્થં નિગમેતુમાહ ‘‘તિધા’’તિઆદિ. તિધાસલાકગાહેનાતિ તિવિધસ્સ સલાકગાહસ્સ અઞ્ઞતરેન. બહુકા ધમ્મવાદિનો યદિ સિયુન્તિ યોજના. કાતબ્બન્તિ એત્થ ‘‘વિવાદાધિકરણવૂપસમન’’ન્તિ સેસો.

૨૭૭૭. યો ¶ પુગ્ગલો અલજ્જી ચ હોતિ સાનુવાદો ચ કમ્મતો કાયકમ્મતો, વચીકમ્મતો ચ અસુચિ ચ સમ્બુદ્ધજિગુચ્છનીયોતિ અત્થો. સો એવંવિધો પાપપુગ્ગલો તસ્સ પાપિયસિકકમ્મસ્સ યોગો હોતીતિ સમ્બન્ધો. સાનુવાદોતિ એત્થ અનુવાદો નામ ચોદના, સહ અનુવાદેન વત્તતીતિ સાનુવાદો, પાપગરહિતપુગ્ગલેહિ કાતબ્બચોદનાય અનુરૂપોતિ અત્થો.

૨૭૭૮-૯. ભણ્ડનેતિ કલહસ્સ પુબ્બભાગે. કલહેતિ કાય�