તીકા > વિનયપિટક (ટીકા) > પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ

ખુદ્દકાનન્તિ ¶ સુખુમાપત્તિપકાસકત્તા અપ્પકાનં, ગણનતો વા પચુરત્તા બહુકાનં. યેસં સિક્ખાપદાનન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘યેસ’’ન્તિ પદં ‘‘સઙ્ગહો’’તિ પદે સામ્યત્થછટ્ઠી. સઙ્ગહીયતે સઙ્ગહો ¶ . ‘‘નવહિ વગ્ગેહી’’તિપદં ‘‘સઙ્ગહો, સુપ્પતિટ્ઠિતો’’તિ પદદ્વયે કરણં. દાનીતિ કાલવાચકો સત્તમ્યન્તનિપાતો ઇદાનિ-પરિયાયો, ઇમસ્મિં કાલેતિ અત્થો. તેસન્તિ ખુદ્દકાનં, અયં વણ્ણનાતિ સમ્બન્ધો. ભવતીતિ એત્થ તિ-સદ્દો એકંસત્થે અનાગતકાલિકો હોતિ ‘‘નિરયં નૂન ગચ્છામિ, એત્થ મે નત્થિ સંસયો’’તિઆદીસુ (જા. ૨.૨૨.૩૩૧) વિય. કિઞ્ચાપેત્થ હિ યથા એકંસવાચકો નૂનસદ્દો અત્થિ, ન એવં ‘‘ભવતી’’તિ પદે, અત્થતો પન અયં વણ્ણના નૂન ભવિસ્સતીતિ અત્થો ગહેતબ્બો. અથ વા અવસ્સમ્ભાવિયત્થે અનાગતકાલવાચકો હોતિ ‘‘ધુવં બુદ્ધો ભવામહ’’ન્તિઆદીસુ (બુ. વં. ૨.૧૦૯-૧૧૪) વિય. કામઞ્હેત્થ યથા અવસ્સમ્ભાવિયત્થવાચકો ધુવસદ્દો અત્થિ, ન એવં ‘‘ભવતી’’તિ પદે, અત્થતો પન ધુવં ભવિસ્સતિ અયં વણ્ણનાતિ અત્થો ગહેતબ્બોતિ દટ્ઠબ્બં.

૧. ‘‘તત્થા’’તિ ¶ પદં ‘‘મુસાવાદવગ્ગસ્સા’’તિ પદે નિદ્ધારણસમુદાયો, તેસુ નવસુ વગ્ગેસૂતિ અત્થો. પઠમસિક્ખાપદેતિ વા, તેસુ ખુદ્દકેસુ સિક્ખાપદેસૂતિ અત્થો. સક્યાનં પુત્તોતિ ભગિનીહિ સંવાસકરણતો લોકમરિયાદં છિન્દિતું, જાતિસમ્ભેદતો વા રક્ખિતું સક્કુણન્તીતિ સક્યા. સાકવનસણ્ડે નગરં માપેન્તીતિ વા સક્યા, પુબ્બરાજાનો. તેસં વંસે ભૂતત્તા એતરહિપિ રાજાનો સક્યા નામ, તેસં પુત્તોતિ અત્થો. ‘‘બુદ્ધકાલે’’તિ પદં ‘‘પબ્બજિંસૂ’’તિ પદે આધારો. સક્યકુલતો નિક્ખમિત્વાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વાદક્ખિત્તો’’ત્યાદિના વાદેન ખિત્તો, વાદમ્હિ વાતિ અત્થં દસ્સેતિ. યત્ર યત્રાતિ યસ્સં યસ્સં દિટ્ઠિયં પવત્તતીતિ સમ્બન્ધો. અવજાનિત્વાતિ પટિસ્સવેન વિયોગં કત્વા. અવસદ્દો હિ વિયોગત્થવાચકો. ‘‘અપજાનિત્વા’’તિપિ પાઠો, પટિઞ્ઞાતં અપનીતં કત્વાતિ અત્થો. દોસન્તિ અયુત્તિદોસં, સલ્લક્ખેન્તો હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. કથેન્તો કથેન્તોતિ અન્તસદ્દો માનસદ્દકારિયો. કથિયમાનો કથિયમાનોતિ હિ અત્થો. પટિજાનિત્વાતિ પટિઞ્ઞાતં કત્વા. આનિસંસન્તિ નિદ્દોસં ગુણં. પટિપુબ્બો ચરસદ્દો પટિચ્છાદનત્થોતિ આહ ‘‘પટિચરતિ પટિચ્છાદેતી’’તિ. ‘‘કિં પન રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ વુત્તે ‘‘અનિચ્ચ’’ન્તિ વદતિ. કસ્માતિ વુત્તે ‘‘જાનિતબ્બતો’’તિ વદતિ. યદિ એવં નિબ્બાનમ્પિ જાનિતબ્બત્તા અનિચ્ચં નામ સિયાતિ વુત્તે અત્તનો હેતુમ્હિ દોસં દિસ્વા અહં ‘‘જાનિતબ્બતો’’તિ હેતું ન વદામિ, ‘‘જાતિધમ્મતો’’તિ પન વદામિ. તયા પન દુસ્સુતત્તા એવં વુત્તન્તિ વત્વા અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતિ. ‘‘કુરુન્દિય’’ન્તિ પદં ‘‘વુત્ત’’ન્તિ પદે આધારો. એતસ્સાતિ ‘‘રૂપં અનિચ્ચં જાનિતબ્બતો’’તિ વચનસ્સ. તત્રાતિ કુરુન્દિયં. તસ્સાતિ પટિજાનનાવજાનનસ્સ. ‘‘પટિચ્છાદનત્થ’’ન્તિ પદં ‘‘ભાસતી’’તિપદે સમ્પદાનં. ‘‘મહાઅટ્ઠકથાય’’ન્તિપદં ‘‘વુત્ત’’ન્તિ પદે આધારો. ‘‘દિવાટ્ઠાનાદીસૂ’’તિ પદં ઉપનેતબ્બં. ઇદં ‘‘અસુકસ્મિં નામપદેસે’’તિ પદે નિદ્ધારણસમુદાયો.

૩. સમ્મા ¶ વદતિ અનેનાતિ સંવાદનં, ઉજુજાતિકચિત્તં, ન સંવાદનં વિસંવાદનં, વઞ્ચનાધિપ્પાયવસપ્પવત્તં ચિત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિસંવાદનચિત્ત’’ન્તિ. ‘‘વાચા’’ત્યાદિના વચતિ એતાયાતિ વાચાતિ અત્થં દસ્સેતિ ¶ . હીતિ દળ્હીકરણજોતકં, તદમિના સચ્ચન્તિ અત્થો. ‘‘વાચાયેવા’’તિ પદં ‘‘બ્યપ્પથો’’તિ પદે તુલ્યત્થં, ‘‘વુચ્ચતી’’તિ પદે કમ્મં. પથસદ્દપરત્તા વાચાસદ્દસ્સ બ્યાદેસો કતો. સુદ્ધચેતના કથિતાતિ સમ્બન્ધો. તંસમુટ્ઠિતસદ્દસહિતાતિ તાય ચેતનાય સમુટ્ઠિતેન સદ્દેન સહ પવત્તા ચેતના કથિતાતિ યોજના.

‘‘એવ’’ન્તિ પદં ‘‘દસ્સેત્વા’’તિ પદે નિદસ્સનં, કરણં વા. ‘‘દસ્સેત્વા’’તિ પદં ‘‘દસ્સેન્તો આહા’’તિ પદદ્વયે પુબ્બકાલકિરિયા. અન્તેતિ ‘‘વાચા’’તિઆદીનં પઞ્ચન્નં પદાનં અવસાને. ‘‘આહા’’તિ એત્થ વત્તમાન-તિવચનસ્સ અકારો પચ્ચુપ્પન્નકાલવાચકેન ‘‘ઇદાની’’તિ પદેન યોજિતત્તા. ‘‘તત્થા’’તિ પદં ‘‘અત્થો વેદિતબ્બો’’તિ પદે આધારો. એત્થાતિ ‘‘અદિટ્ઠં દિટ્ઠં મે’’તિઆદીસુ. ‘‘પાળિય’’ન્તિ પદં ‘‘દેસના કતા’’તિ પદે આધારો. નિસ્સિતવિઞ્ઞાણવસેન અવત્વા નિસ્સયપસાદવસેન ‘‘ચક્ખુના દિટ્ઠ’’ન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ઓળારિકેનેવા’’તિ.

૪. તસ્સાતિ ‘‘તીહાકારેહી’’તિઆદિવચનસ્સ. ‘‘અત્થો’’તિ પદં ‘‘વેદિતબ્બો’’તિ પદે કમ્મં. હીતિ વિસેસજોતકં, વિસેસં કથયિસ્સામીતિ અત્થો. તત્થાતિ ચતુત્થપારાજિકે. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે.

૯. આદીનમ્પીતિ પિસદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો.

૧૧. મન્દસદ્દો જળત્થવાચકોતિ આહ ‘‘મન્દત્તા જળત્તા’’તિ. યો પન અઞ્ઞં ભણતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘સામણેરેના’’તિ પદં ‘‘વુત્તો’’તિ પદે કત્તા. અપિસદ્દો પુચ્છાવાચકો, ‘‘પસ્સિત્થા’’તિ પદેન યોજેતબ્બો, અપિ પસ્સિત્થાતિ અત્થો. ‘‘અદિટ્ઠં દિટ્ઠં મે’’તિઆદિવચનતો અઞ્ઞા પૂરણકથાપિ તાવ અત્થીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞા પૂરણકથા નામ હોતી’’તિ. અપ્પતાય ઊનસ્સ અત્થસ્સ પૂરણવસેન પવત્તા કથા પૂરણકથા. એસા પૂરણકથા ¶ નામ કાતિ આહ ‘‘એકો’’તિઆદિ. એસા હિ ગામે અપ્પકમ્પિ તેલં વા પૂવખણ્ડં વા પસ્સિત્વા વા લભિત્વા વા બહુકં કત્વા પૂરણવસેન કથિતત્તા પૂરણકથા નામ. બહુકાનિ તેલાનિ વા પૂવે વા પસ્સન્તોપિ લભન્તોપિ અપ્પકં કત્વા ઊનવસેન કથિતત્તા ¶ ઊનકથાપિ અત્થીતિ સક્કા વત્તું. અટ્ઠકથાસુ પન અવુત્તત્તા વીમંસિત્વા ગહેતબ્બં. બહુકાય પૂરણસ્સ અત્થસ્સ ઊનવસેન પવત્તા કથા ઊનકથાતિ વિગ્ગહો કાતબ્બોતિ. પઠમં.

૧૨. દુતિયે મસધાતુ વિજ્ઝનત્થે પવત્તતિ ‘‘ઓમટ્ઠં ઉમ્મટ્ઠ’’ન્તિઆદીસુ (સં. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧.૨૧) વિયાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઓમસન્તીતિ ઓવિજ્ઝન્તી’’તિ.

૧૩. ‘‘ઇદં વત્થુ’’ન્તિ પદં ‘‘આહરી’’તિ પદે કમ્મં. નન્દિતબ્બોતિ નન્દો વણ્ણબલાદિ, સો એતસ્સત્થીતિ નન્દી. વિસાલાનિ મહન્તાનિ વિસાણાનિ એતસ્સત્થીતિ વિસાલો, નન્દી ચ સો વિસાલો ચેતિ નન્દિવિસાલોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ ‘‘નન્દિવિસાલો નામા’’તિઆદિના. સોતિ નન્દિવિસાલો, ‘‘આહા’’તિ પદે કત્તા. તત્થેવાતિ યુઞ્જિતટ્ઠાનેયેવ. અહેતુકપટિસન્ધિકાલેપીતિ પિ-સદ્દો અનુગ્ગહત્થવાચકો, પગેવ દ્વિહેતુક તિહેતુક પટિસન્ધિકાલેતિ અત્થો. ‘‘તેન ચા’’તિ ચકારસ્સ અવુત્તસમ્પિણ્ડનત્થત્તા ‘‘અત્તનો કમ્મેન ચા’’તિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતીતિ આહ ‘‘અત્તનો કમ્મેન ચા’’તિ. અત્તનોતિ નન્દિવિસાલસ્સ.

૧૫. એત્થાતિ એતિસ્સં પદભાજનિયં, ‘‘આહા’’તિ પદે આધારો. ‘‘યસ્મા’’તિ પદં વિભજિતુકામો’’તિ પદે હેતુ. અટ્ઠુપ્પત્તિયંયેવ ‘‘હીનેનાપી’’તિ વત્વા પદભાજનિયં અવુત્તત્તા ઇદં વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. વેણુકારજાતીતિ વિલીવકારજાતિ. નેસાદજાતીતિ એત્થ કેવટ્ટજાતિપિ સઙ્ગહિતા.

પુ વુચ્ચતિ કરીસં, તં કુસતિ અપનેતીતિ પુક્કુસો. પુપ્ફં વુચ્ચતિ કરીસં, કુસુમં વા, તં છડ્ડેતીતિ પુપ્ફછડ્ડકો.

કુટતિ ¶ છિન્દતીતિ કોટ્ઠો, સોયેવ કોટ્ઠકો. યકારભકારે એકતો યોજેત્વા ‘‘યભા’’તિ યો અક્કોસો અત્થિ, એસો હીનો નામ અક્કોસોતિ યોજના.

૧૬. સબ્બપદેસૂતિ નામાદીસુ સબ્બપદેસુ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. અલિકન્તિ અસચ્ચં, મિચ્છાવાચન્તિ સમ્બન્ધો. યોપિ વદતીતિ યોજના.

૨૬. પરિહરિત્વાતિ ¶ પરિમુખં કથનં અપનેત્વા. દવં પરિહાસં કામેતીતિ દવકામો, તસ્સ ભાવો દવકમ્યં, તંયેવ દવકમ્યતા. અનુપસમ્પન્નન્તિ એત્થ અકારસ્સ સદિસત્થમગ્ગહેત્વા અઞ્ઞત્થોવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘ઠપેત્વા ભિક્ખુ’’ન્તિઆદિ. યદિ હિ સદિસત્થો ભવેય્ય, સામણેરોવ અનુપસમ્પન્નો નામ સિયા સણ્ઠાનેન ચ પુરિસભાવેન ચ સદિસત્તા, તસ્મા અઞ્ઞત્થોવ ગહેતબ્બોતિ દટ્ઠબ્બં. સબ્બસત્તાતિ એત્થ સબ્બસદ્દો અનવસેસત્થો મનુસ્સે ઉપાદાય વચનત્થજાનનાજાનનપકતિકાનં સબ્બસત્તાનમ્પિ ગહિતત્તા.

૩૫. અત્થપુરેક્ખારો નામાતિ વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. સિક્ખાપદમપેક્ખિય નપુંસકલિઙ્ગવસેન ‘‘કિરિય’’ન્તિઆદિ વુત્તં. આપત્તિમપેક્ખિય ઇત્થિલિઙ્ગવસેન ‘‘કિરિયા’’તિઆદિ વુત્તં. વજ્જકમ્મસદ્દા સિક્ખાપદમપેક્ખન્તાપિ આપત્તિ, મપેક્ખન્તાપિ નિયતનપુંસકલિઙ્ગત્તા નપુંસકાયેવ, તસ્મા તે દ્વે આપત્તિટ્ઠાને ન વુત્તાતિ દટ્ઠબ્બન્તિ. દુતિયં.

૩૬. તતિયે ‘‘જાતભણ્ડનાન’’ન્તિ વત્તબ્બે અગ્યાહિતોતિઆદીસુ વિય વિસેસનપરનિપાતવસેન ‘‘ભણ્ડનજાતાન’’ન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘સઞ્જાતભણ્ડનાન’’ન્તિ. ‘‘પુબ્બભાગો’’તિ વત્વા તસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ ‘‘ઇમિના ચ ઇમિના ચા’’તિઆદિના. વિરુદ્ધં વદતિ એતેનાતિ વિવાદો, વિગ્ગાહિકકથા ¶ , તં આપન્નાતિ વિવાદાપન્ના, તેસં. પિસતિ સઞ્ચુણ્ણેતીતિ પિસુણો, પુગ્ગલો, તસ્સ ઇદન્તિ પેસુઞ્ઞં, વચનન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પેસુઞ્ઞન્તિ પિસુણવાચ’’ન્તિ.

૩૭. ભિક્ખુપેસુઞ્ઞેતિ ભિક્ખૂનં સન્તિકં ઉપસંહટે પેસુઞ્ઞવચનેતિ છટ્ઠીસમાસો.

૩૮. ‘‘દિસ્વા’’તિ પદં ‘‘ભણન્તસ્સા’’તિ પદે પુબ્બકાલકિરિયા, દસ્સનં હુત્વાતિ અત્થો. તતિયં.

૪૪. ચતુત્થે પટિમુખં આદરેન સુણન્તીતિ પતિસ્સા, ન પતિસ્સા અપ્પતિસ્સાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપ્પતિસ્સવા’’તિ.

૪૫. ‘‘પદસો’’તિ ¶ એત્થ સો-પચ્ચયો વિચ્છત્થવાચકોતિ આહ ‘‘પદં પદ’’ન્તિ. તત્થાતિ તેસુ ચતુબ્બિધેસુ. પદં નામ ઇધ અત્થજોતકં વા વિભત્યન્તં વા ન હોતિ, અથ ખો લોકિયેહિ લક્ખિતો ગાથાય ચતુત્થંસો પાદોવ અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘પદન્તિ એકો ગાથાપાદો’’તિ. અનુ પચ્છા વુત્તપદત્તા દુતિયપાદો અનુપદં નામ. અનુ સદિસં બ્યઞ્જનં અનુબ્યઞ્જનન્તિ અત્થં દસ્સેતિ ‘‘અનુબ્યઞ્જન’’ન્તિઆદિના. બ્યઞ્જનસદ્દો પદ-પરિયાયો. યંકિઞ્ચિ પદં અનુબ્યઞ્જનં નામ ન હોતિ, પુરિમપદેન પન સદિસં પચ્છિમપદમેવ અનુબ્યઞ્જનં નામ.

વાચેન્તો હુત્વા નિટ્ઠાપેતીતિ યોજના. ‘‘એકમેકં પદ’’ન્તિ પદં ‘‘નિટ્ઠાપેતી’’તિ પદે કારિતકમ્મં. ‘‘થેરેના’’તિ પદં ‘‘વુત્તે’’તિ પદે કત્તા, ‘‘એકતો’’તિ પદે સહત્થો. સામણેરો અપાપુણિત્વા ભણતીતિ સમ્બન્ધો. મત્તમેવાતિ એત્થ એવસદ્દો મત્તસદ્દસ્સ અવધારણત્થં દસ્સેતિ, તેન પકારં પટિક્ખિપતિ. ‘‘અનિચ્ચ’’ન્તિ ચ ‘‘અનિચ્ચા’’તિ ચ દ્વિન્નં પદાનં સતિપિ લિઙ્ગવિસેસત્તે અનુબ્યઞ્જનત્તા આપત્તિમોક્ખો નત્થીતિ આહ ‘‘અનુબ્યઞ્જનગણનાય પાચિત્તિયા’’તિ.

બ્રહ્મજાલાદીનીતિ ¶ એત્થ આદિસદ્દેન સામઞ્ઞફલસુત્તાદીનિ દીઘસુત્તાનિ (દી. નિ. ૧.૧૫૦ આદયો) સઙ્ગહિતાનિ. ચસદ્દેન ઓઘતરણસુત્તાદીનિ સંયુત્તસુત્તાનિ (સં. નિ. ૧.૧) ચ ચિત્તપરિયાદાનસુત્તાદીનિ અઙ્ગુત્તરસુત્તાનિ (અ. નિ. ૧.૨ આદયો) ચ સઙ્ગહિતાનિ. સોતિ દેવતાભાસિતો વેદિતબ્બોતિ યોજના.

કિઞ્ચાપિ વદતીતિ સમ્બન્ધો. એત્થ ચ કિઞ્ચાપિસદ્દો ગરહત્થવાચકો, પનસદ્દો અનુગ્ગહત્થવાચકો. મેણ્ડકમિલિન્દપઞ્હેસૂતિ મેણ્ડકપઞ્હે ચ મિલિન્દપઞ્હે ચ. યન્તિ સુત્તં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. આરમ્મણકથા બુદ્ધિકકથા દણ્ડકકથા ઞાણવત્થુકથાતિ યોજેતબ્બં પેય્યાલવસેન વુત્તત્તા. ઇમાયો પકરણાનિ નામાતિ વદન્તિ. મહાપચ્ચરિયાદીસુ વત્વા પરિગ્ગહિતોતિ યોજના. યન્તિ સુત્તં.

૪૮. તત્રાતિ ‘‘એકતો ઉદ્દિસાપેન્તો’’તિ વચને. ઉદ્દિસાપેન્તીતિ આચરિયં દેસાપેન્તિ બહુકત્તારમપેક્ખિય બહુવચનવસેન વુત્તં. તેહીતિ ઉપસમ્પન્નાનુપસમ્પન્નેહિ. દ્વેપીતિ ઉપસમ્પન્નો ચ અનુપસમ્પન્નો ચ.

ઉપચારન્તિ ¶ દ્વાદસહત્થૂપચારં. યેસન્તિ ભિક્ખૂનં. પલાયનકગન્થન્તિ પરિવજ્જેત્વા ગચ્છન્તં પકરણં. સામણેરો ગણ્હાતીતિ યોજના.

ઓપાતેતીતિ અવપાતેતિ, ગળિતાપેતીતિ અત્થો. સુત્તેપીતિ વેય્યાકરણસુત્તેપિ. તન્તિ યેભુય્યેન પગુણગન્થં. પરિસઙ્કમાનન્તિ સારજ્જમાનં. યં પન વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. કિરિયસમુટ્ઠાનત્તાતિ ઇમસ્સ સિક્ખાપદસ્સ કિરિયસમુટ્ઠાનત્તાતિ. ચતુત્થં.

૪૯. પઞ્ચમે મુટ્ઠા સતિ એતેસન્તિ મુટ્ઠસ્સતી. નત્થિ સમ્પજાનં એતેસન્તિ અસમ્પજાના. ભવઙ્ગોતિણ્ણકાલેતિ નિદ્દોક્કમનકાલે.

૫૦. ‘‘પકતિયા’’તિ પદં ‘‘દેન્તી’’તિ પદે વિસેસનં. તે ભિક્ખૂ દેન્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ગારવેના’’તિ પદઞ્ચ ‘‘સિક્ખાકામતાયા’’તિ પદઞ્ચ ‘‘દેન્તી’’તિ પદે હેતુ. સીસસ્સ ઉપધાનં ઉસ્સીસં, તસ્સ કરીયતે ઉસ્સીસકરણં ¶ , તંયેવ અત્થો પયોજનં ઉસ્સીસકરણત્થો, તદત્થાય. તત્રાતિ પુરિમવચનાપેક્ખં, ‘‘સિક્ખાકામતાયા’’તિ વચનેતિ અત્થો. નિદસ્સનન્તિ સેસો. અથ વા સિક્ખાકામતાયાતિ પચ્ચત્તે ભુમ્મવચનં. ‘‘ઇદમ્પિસ્સ હોતિ સીલસ્મિ’’ન્તિઆદીસુ (દી. નિ. ૧.૧૯૫ આદયો) વિય. ઇદમ્પિ સિક્ખાકામતાય અયં સિક્ખાકામતા સિક્ખાકામભાવો હોતીતિ યોજના. એસ નયો ‘‘તત્રિદં સમન્તપાસાદિકાય સમન્તપાસાદિકત્તસ્મિ’’ન્તિઆદીસુપિ. ભિક્ખૂ ખિપન્તીતિ યોજના. તન્તિ આયસ્મન્તં રાહુલં. અથાતિ ખિપનતો પચ્છા. ઇદન્તિ વત્થુ. સમ્મુઞ્ચનિકચવરછડ્ડનકાનિ સન્ધાય વુત્તં. તેનાયસ્મતા રાહુલેન પાતિતં નુ ખોતિ યોજના. સો પનાયસ્મા ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. અપરિભોગા અઞ્ઞેસન્તિ અઞ્ઞેહિ ન પરિભુઞ્જિતબ્બા.

૫૧. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. સયનં સેય્યા, કાયપસારણકિરિયા, સયન્તિ એત્થાતિ સેય્યા, મઞ્ચપીઠાદિ. તદુભયમ્પિ એકસેસેન વા સામઞ્ઞનિદ્દેસેન વા એકતો કત્વા ‘‘સહસેય્ય’’ન્તિ વુત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સેય્યા’’તિઆદિ. તત્થાતિ દ્વીસુ સેય્યાસુ. તસ્માતિ યસ્મા દ્વે સેય્યા દસ્સિતા, તસ્મા. ‘‘સબ્બચ્છન્ના’’તિઆદિના લક્ખણં વુત્તન્તિ યોજના. પાકટવોહારન્તિ લોકે વિદિતં વચનં. દુસ્સકુટિયન્તિ દુસ્સેન છાદિતકુટિયં. અટ્ઠકથાસુ યથાવુત્તે પઞ્ચવિધચ્છદનેયેવ ગય્હમાને કો દોસોતિ આહ ‘‘પઞ્ચવિધચ્છદનેયેવા’’તિઆદિ. યં પન ¶ સેનાસનં પરિક્ખિત્તન્તિ સમ્બન્ધો. પાકારેન વાતિ ઇટ્ઠકસિલાદારુના વા. અઞ્ઞેન વાતિ કિલઞ્જાદિના વા. વત્થેનપીતિ પિસદ્દો પગેવ ઇટ્ઠકાદિનાતિ દસ્સેતિ. યસ્સાતિ સેનાસનસઙ્ખાતાય સેય્યાય. ઉપરીતિ વા સમન્તતોતિ વા યોજના. એકેન દ્વારેન પવિસિત્વા સબ્બપાસાદસ્સ વળઞ્જિતબ્બતં સન્ધાય વુત્તં ‘‘એકૂપચારો’’તિ. સતગબ્ભં વા ચતુસ્સાલં એકૂપચારં હોતીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ સેનાસનસઙ્ખાતં સેય્યં.

તત્થાતિ સેનાસનસઙ્ખાતાયં સેય્યાયં. સમ્બહુલા સામણેરા સચે હોન્તિ, એકો ભિક્ખુ સચે હોતીતિ યોજના. ‘‘સામણેરા’’તિ ¶ ઇદં પચ્ચાસન્નવસેન વુત્તં, ઉપલક્ખણવસેન વા અઞ્ઞેહિપિ સહસેય્યાનં આપત્તિસમ્ભવતો. તેતિ સામણેરા. સબ્બેસન્તિ ભિક્ખૂનં. તસ્સાતિ સામણેરસ્સ. એસેવ નયોતિ એસો એવ નયો, ન અઞ્ઞો નયોતિ અત્થો. અથ વા એસેવ નયોતિ એસો ઇવ નયો, એસો એતાદિસો નયો ઇવ અયં નયો દટ્ઠબ્બોતિ અત્થો.

અપિ ચાતિ એકંસેન. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. ચતુક્કન્તિ એકાવાસએકાનુપસમ્પન્નં, એકાવાસનાનુપસમ્પન્નં, નાનાવાસએકાનુપસમ્પન્નં, નાનાવાસનાનુપસમ્પન્નન્તિ ચતુસમૂહં, ચતુપરિમાણં વા. યોતિ ભિક્ખુ. હિસદ્દો વિત્થારજોતકો, તં વચનં વિત્થારયિસ્સામીતિ અત્થો, વિત્થારો મયા વુચ્ચતેતિ વા. દેવસિકન્તિ દિવસે દિવસે. ણિકપચ્ચયો હિ વિચ્છત્થવાચકો. યોપિ સહસેય્યં કપ્પેતિ, તસ્સાપિ આપત્તીતિ યોજેતબ્બો. તત્રાતિ ‘‘તિરચ્છાનગતેનાપી’’તિ વચને.

‘‘અપદાનં અહિમચ્છા, દ્વિપદાનઞ્ચ કુક્કુટી;

ચતુપ્પદાનં મજ્જારી, વત્થુ પારાજિકસ્સિમા’’તિ. (પારા. અટ્ઠ. ૧.૫૫);

ઇમં ગાથં સન્ધાય વુત્તં ‘‘વુત્તનયેનેવા’’તિ. તસ્માતિ યસ્મા વેદિતબ્બો, તસ્મા. ગોધાતિ કુણ્ડો. બિળાલોતિ આખુભુજો. મઙ્ગુસોતિ નકુલો.

અસમ્બદ્ધભિત્તિકસ્સ કતપાસાદસ્સાતિ યોજના. તુલાતિ એત્થ તુલા નામ થમ્ભાન, મુપરિ દક્ખિણુત્તરવિત્થારવસેન ઠપિતો દારુવિસેસો થલતિ થમ્ભેસુ પતિટ્ઠાતીતિ કત્વા. તા પન હેટ્ઠિમપરિચ્છેદતો તિસ્સો, ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદેન પન પઞ્ચસત્તનવાદયો. નાનૂપચારે પાસાદેતિ સમ્બન્ધો.

વાળસઙ્ઘાટાદીસૂતિ ¶ વાળરૂપં દસ્સેત્વા કતેસુ સઙ્ઘાટાદીસુ. આદિસદ્દેન તુલં સઙ્ગણ્હાતિ. એત્થ ચ સઙ્ઘાટો નામ તુલાન, મુપરિ પુબ્બપચ્છિમાયામવસેન ઠપિતો કટ્ઠવિસેસો સમ્મા ઘટેન્તિ એત્થ ગોપાનસ્યાદયોતિ ¶ કત્વા. તે પન તયો હોન્તિ. નિબ્બકોસબ્ભન્તરેતિ છદનકોટિઅબ્ભન્તરે. પરિમણ્ડલં વા ચતુરસ્સં વા સેનાસનં હોતીતિ સમ્બન્ધો. તત્રાતિ તસ્મિં સેનાસને. અપરિચ્છિન્નો ગબ્ભસ્સ ઉપચારો એતેસન્તિ અપરિચ્છિન્નગબ્ભૂપચારા સબ્બગબ્ભા, તે પવિસન્તીતિ અત્થો. નિપન્નાનં ભિક્ખૂનન્તિ યોજના. તત્રાતિ તસ્મિં પમુખે. પમુખસ્સ સબ્બચ્છન્નત્તા, સબ્બપરિચ્છન્નત્તા ચ આપત્તિં કરોતીતિ યોજના. નનુ પમુખે છન્નમેવ અત્થિ, નો પરિચ્છન્નન્તિ આહ ‘‘ગબ્ભપરિક્ખેપો’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં.

યં પન અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. જગતીતિ પથવિયા ચ મન્દિરાલિન્દવત્થુસ્સ ચ નામમેતં. ઇધ પન મન્દિરાલિન્દવત્થુસઙ્ખાતા ભૂભેદા ગહિતા. તત્થાતિ અન્ધકટ્ઠકથાયં. કસ્મા પાળિયા ન સમેતીતિ આહ ‘‘દસહત્થુબ્બેધાપી’’તિઆદિ. હીતિ યસ્મા. તત્થાતિ અન્ધકટ્ઠકથાયં. યેપિ મહાપાસાદા હોન્તીતિ યોજના. તેસુપીતિ મહાપાસાદેસુપિ.

સુધાછદનમણ્ડપસ્સાતિ એત્થ ‘‘સુધા’’તિ ઇદં ઉપલક્ખણવસેન વુત્તં યેન કેનચિ છદનમણ્ડપસ્સાપિ અધિપ્પેતત્તા. મણ્ડં વુચ્ચતિ સૂરિયરસ્મિ, તં પાતિ રક્ખતિ, તતો વા જનન્તિ મણ્ડપં. નનુ એકૂપચારં હોતિ પાકારસ્સ છિદ્દત્તાતિ આહ ‘‘ન હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. વળઞ્જનત્થાય એવાતિ એવકારો યોજેતબ્બો. તેનાહ ‘‘ન વળઞ્જનૂપચ્છેદનત્થાયા’’તિ. અથ વા ‘‘સદ્દન્તરત્થાપોહનેન સદ્દો અત્થં વદતી’’તિ (ઉદા. અટ્ઠ. ૧; દી. નિ. ટિ. ૧.૧; મ. નિ. ટી. ૧.મૂલપરિયાયસુત્તવણ્ણના; સં. નિ. ટી. ૧.૧.ઓઘતરણસુત્તવણ્ણના; અ. નિ. ટી. ૧.૧.રુપાદિવગ્ગવણ્ણના) વુત્તત્તા ‘‘ન વળઞ્જનૂપચ્છેદનત્થાયા’’તિ વુત્તં. કવાટન્તિ એત્થ દ્વારમેવ અધિપ્પેતં પરિયાયેન વુત્તત્તા, અસતિ ચ દ્વારે કવાટસ્સાભાવતો. સંવરણવિવરણકાલે કવતિ સદ્દં કરોતીતિ કવાટં.

તત્રાતિ ‘‘એકૂપચારત્તા’’તિ વચને. યસ્સાતિ પરવાદિનો. અનુયોગો સિયાતિ યોજના. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સહસેય્યસિક્ખાપદે, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ પિહિતદ્વારે ગબ્ભે. સોતિ પરવાદી. સબ્બચ્છન્નત્તા આપત્તિ ઇતિ વુત્તેતિ યોજના. એસેવ નયો ¶ ‘‘સબ્બપરિચ્છન્નતા ન હોતી’’તિ એત્થાપિ. પચ્ચાગમિસ્સતીતિ પતિ આગમિસ્સતિ, પુન આગમિસ્સતીતિ અત્થો.

બ્યઞ્જનમત્તેનેવાતિ ‘‘સબ્બચ્છન્ના’’તિઆદિઅક્ખરપદમત્તેનેવ, ન અત્થવસેન. ‘‘એવઞ્ચ સતી’’તિ ¶ ઇમિના અબ્યાપિતદોસં દસ્સેતિ. તતોતિ અનાપત્તિતો, પરિહાયેય્યાતિ સમ્બન્ધો. તસ્માતિ યસ્મા અનિયતેસુ વુત્તં, તસ્મા. તત્થાતિ અનિયતેસુ. ઇધાપીતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદેપિ. યં યન્તિ સેનાસનં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ સેનાસનેસુ, સહસેય્યાપત્તિ હોતીતિ સમ્બન્ધો.

૫૩. દ્વીસુ અટ્ઠકથાવાદેસુ મહાઅટ્ઠકથાવાદોવ યુત્તોતિ સો પચ્છા વુત્તો.

ઇમિનાપીતિ સેનમ્બમણ્ડપેનાપિ. એતન્તિ જગતિયા અપરિક્ખિત્તતં. યથાતિ યંસદ્દત્થો તતિયન્તનિપાતો, યેન સેનમ્બમણ્ડપેનાતિ અત્થોતિ. પઞ્ચમં.

૫૫. છટ્ઠે આગન્તુકા વસન્તિ એત્થાતિ આવસથો, આવસથો ચ સો અગારઞ્ચેતિ આવસથાગારન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘આગન્તુકાનં વસનાગાર’’ન્તિ. મનુસ્સાનં સન્તિકા વચનં સુત્વાતિ વચનસેસો યોજેતબ્બો. સાટકન્તિ ઉત્તરસાટકં, નિવત્થવત્થન્તિપિ વદન્તિ. અચ્ચાગમ્માતિ ત્વાપચ્ચયન્તપદસ્સ સમ્બન્ધં દસ્સેતુમાહ ‘‘પવત્તો’’તિ. યથા ઓમસવાદસિક્ખાપદે અક્કોસેતુકામતાય ખત્તિયં ‘‘ચણ્ડાલો’’તિ વદતો અલિકં ભણતોપિ મુસાવાદસિક્ખાપદેન અનાપત્તિ, ઓમસવાદસિક્ખાપદેનેવ આપત્તિ, એવમિધાપિ માતુગામેન સહ સયતો પઠમસહસેય્યસિક્ખાપદેન અનાપત્તિ, ઇમિનાવ આપત્તીતિ દટ્ઠબ્બન્તિ. છટ્ઠં.

૬૦. સત્તમે ¶ મહાદ્વારેતિ બહિ ઠિતે મહાદ્વારે. આગમ્મ, પવિસિત્વા વા વસનટ્ઠાનત્તા ઓવરકો આવસથો નામાતિ આહ ‘‘ઓવરકદ્વારે’’તિ. સુનિગ્ગતેનાતિ સુટ્ઠુ બહિ નિક્ખમિત્વા ગતેન સદ્દેન. ‘‘અઞ્ઞાતુ’’ન્તિ પદસ્સ ‘‘ન ઞાતુ’’ન્તિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘આજાનિતુ’’ન્તિ. ઇમિના નકારવિકારો અઇતિ નિપાતો ન હોતિ, આઇતિ ઉપસગ્ગોતિ પન દસ્સેતિ. ‘‘વિઞ્ઞુના પુરિસેના’’તિ એત્તકમેવ અવત્વા ‘‘પુરિસવિગ્ગહેના’’તિ વદન્તો મનુસ્સપુરિસવિગ્ગહં ગહેત્વા ઠિતેન યક્ખેન પેતેન તિરચ્છાનગતેન સદ્ધિં ઠિતાય માતુગામસ્સ દેસેતું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. ન યક્ખેનાતિ યક્ખેન સદ્ધિં ઠિતાય માતુગામસ્સ દેસેતું ન વટ્ટતીતિ યોજના. એસ નયો ‘‘ન પેતેન, ન તિરચ્છાનગતેના’’તિ એત્થાપિ.

૬૬. છપ્પઞ્ચવાચાહીતિ ¶ એત્થ ‘‘પઞ્ચા’’તિ વાચાસિલિટ્ઠવસેન વુત્તં કસ્સચિ પયોજનસ્સાભાવા. તત્થાતિ ‘‘છપ્પઞ્ચવાચાહી’’તિ પદે. એકો ગાથાપાદો એકા વાચાતિ વદન્તો ચુણ્ણિયે વિભત્યન્તં એકં પદં એકા વાચા નામાતિ દસ્સેતિ, અત્થજોતકપદં વા વાક્યપદં વા ન ગહેતબ્બં. ‘‘એકં પદં પાળિતો, પઞ્ચ અટ્ઠકથાતો’’તિ ઇમિના ‘‘દ્વે પદાનિ પાળિતો, ચત્તારિ અટ્ઠકથાતો’’તિઆદિનયોપિ ગહેતબ્બો. છપદાનતિક્કમોયેવ હિ પમાણં. તસ્મિન્તિ એત્થ સતિ વિભત્તિવિપલ્લાસે લિઙ્ગસ્સાપિ વિપલ્લાસો હોતિ ‘‘તસ્મિ’’ન્તિ પુલ્લિઙ્ગેન વુત્તત્તા. સતિ ચ વિભત્તિવિપલ્લાસે ‘‘તસ્સા’’તિ ઇત્થિલિઙ્ગભાવેન પવત્તા. ‘‘માતુગામસ્સા’’તિ નિયતપુલ્લિઙ્ગાપેક્ખનસ્સ અસમ્ભવતો અત્થવસેન ‘‘એકિસ્સા’’તિ ઇત્થિલિઙ્ગભાવેન વુત્તં. ઇમિના ભેદલિઙ્ગનિસ્સિતો વિસેસનવિસેસ્યોપિ અત્થીતિ દસ્સેતિ. તુમ્હાકન્તિ નિદ્ધારણસમુદાયો. ‘‘સુણાથા’’તિ અવત્વા આભોગોપિ વટ્ટતીતિ આહ ‘‘પઠમ’’ન્તિઆદિ. પઠમન્તિ ચ પઠમમેવ. તેન વુત્તં ‘‘ન પચ્છા’’તિ. પુટ્ઠો હુત્વા ભિક્ખુ કથેતીતિ યોજનાતિ. સત્તમં.

૬૭. અટ્ઠમે ¶ તત્થાતિ ચતુત્થપારાજિકસિક્ખાપદે. ઇધાતિ ભૂતારોચનસિક્ખાપદે. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. પયુત્તવાચાતિ પચ્ચયેહિ યુત્તા વાચા. તથાતિ તતો ગુણારોચનકારણા, અરિયા સાદિયિંસૂતિ યોજના.

યતસદ્દાનં નિચ્ચસમ્બન્ધત્તા વુત્તં ‘‘યે’’તિઆદિ. સબ્બેપીતિ પુથુજ્જનારિયાપિ. ભૂતન્તિ વિજ્જમાનં. કસ્મા સબ્બેપિ પટિજાનિંસુ, નનુ અરિયેહિ અત્તનો ગુણાનં અનારોચિતત્તા ન પટિજાનિતબ્બન્તિ આહ ‘‘અરિયાનમ્પી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. અરિયાનમ્પિ અબ્ભન્તરે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મો યસ્મા ભૂતો હોતિ, તસ્મા સબ્બેપિ ‘‘ભૂતં ભગવા’’તિ પટિજાનિંસૂતિ યોજના. યસ્મા ભાસિતો વિય હોતિ, તસ્માતિ યોજના. અરિયા પટિજાનિંસૂતિ સમ્બન્ધો. અનાદીનવદસ્સિનોતિ દોસસ્સ અદસ્સનધમ્મા. તેહીતિ અરિયેહિ, ભાસિતોતિ સમ્બન્ધો. યં પિણ્ડપાતં ઉપ્પાદેસુન્તિ યોજના. અઞ્ઞેતિ પુથુજ્જના. સબ્બસઙ્ગાહિકેનેવાતિ સબ્બેસં પુથુજ્જનારિયાનં સઙ્ગહણે પવત્તેનેવ. સિક્ખાપદવિભઙ્ગેપીતિ સિક્ખાપદસ્સ પદભાજનિયેપિ. તત્થાતિ ચતુત્થપારાજિકે. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે.

૭૭. ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મમેવ સન્ધાય વુત્તં, ન સુતાદિગુણન્તિ અત્થો. અન્તરા વાતિ પરિનિબ્બાનકાલતો અઞ્ઞસ્મિં કાલે વા. અતિકડ્ઢિયમાનેનાતિ અતિનિપ્પીળિયમાનેન. ઉમ્મત્તકસ્સાતિ ¶ ઇદં પનાતિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો આદ્યત્થો. તેન ‘‘ખિત્તચિત્તસ્સા’’તિઆદિં સઙ્ગણ્હાતિ. દિટ્ઠિસમ્પન્નાનન્તિ મગ્ગપઞ્ઞાય, ફલપઞ્ઞાય ચ સમ્પન્નાનં. અનાપત્તીતિ પાચિત્તિયાપત્તિયા અનાપત્તિ ન વત્તબ્બા, આપત્તિયેવ હોતિ, તસ્મા ‘‘ઉમ્મત્તકસ્સ અનાપત્તી’’તિ ન વત્તબ્બન્તિ અધિપ્પાયોતિ. અટ્ઠમં.

૭૮. નવમે તત્રાતિ તસ્સં ‘‘દુટ્ઠુલ્લા નામા’’તિઆદિપાળિયં, તાસુ વા પાળિઅટ્ઠકથાસુ. વિચારણાતિ વીમંસના. ઉપસમ્પન્નસદ્દેતિ ઉપસમ્પન્નસદ્દત્થભાવે ¶ . એત્થ હિ સદ્દે વુચ્ચમાને અવિનાભાવતો સદ્દેન અત્થોપિ વુત્તો, વિનાપિ ભાવપચ્ચયેન ભાવત્થસ્સ ઞાતબ્બત્તા ભાવોપિ ગહેતબ્બો, તસ્મા વુત્તં ‘‘ઉપસમ્પન્નસદ્દત્થભાવે’’તિ. એસેવ નયો ‘‘દુટ્ઠુલ્લસદ્દે’’તિ એત્થાપિ. એતં પરિમાણં યસ્સાતિ એતં, ‘‘તેરસ સઙ્ઘાદિસેસા’’તિ વચનં. એતં એવ વત્તબ્બં, ન ‘‘ચત્તારિ ચ પારાજિકાની’’તિ ઇદન્તિ અત્થો. તત્થાતિ પાળિયં. કસ્સચિ વિમતિ ભવેય્ય, કિં ભવેય્યાતિ યોજના. આપત્તિં આરોચેન્તેન અક્કોસન્તસ્સ સમાનત્તા વુત્તં ‘‘એવં સતી’’તિઆદિ. પાચિત્તિયમેવ ચાતિ ચસદ્દો બ્યતિરેકત્થો, ન દુક્કટં આપજ્જતીતિ અત્થો. હીતિ સચ્ચં. એતન્તિ પાચિત્તિયાપજ્જનતં, ‘‘અસુદ્ધો હોતિ…પે… ઓમસવાદસ્સા’’તિ વચનં વા, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ પાળિયં. અટ્ઠકથાચરિયાવેતિ એત્થ એવકારો અટ્ઠાનયોગો, પમાણન્તિ એત્થ યોજેતબ્બો, કારણમેવાતિ અત્થો. તેન વુત્તં ‘‘ન અઞ્ઞા વિચારણા’’તિ. અથ વા અઞ્ઞાતિ સામ્યત્થે પચ્ચત્તવચનમેતં, ન અઞ્ઞેસં વિચારણા પમાણન્તિ અત્થો. એવઞ્હિ સતિ એવકારો ઠાનયોગોવ. પુબ્બેપિ ચાતિ ગન્થારમ્ભકાલેપિ ચ.

એતન્તિ અટ્ઠકથાચરિયાનં પમાણતં. સંવરત્થાય એવ, અનાપજ્જનત્થાય એવ ચ અનુઞ્ઞાતન્તિ યોજના. તેનાહ ‘‘ન તસ્સ’’ત્યાદિ. તસ્માતિ યસ્મા ભિક્ખુભાવો નામ ન અત્થિ, તસ્મા સુવુત્તમેવાતિ સમ્બન્ધો.

૮૦. સાતિ ભિક્ખુસમ્મુતિ, સઙ્ઘેન કાતબ્બાતિ યોજના. કત્થચીતિ કિસ્મિઞ્ચિ ઠાને. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. ‘‘વુત્તત્તા’’તિ પદં ‘‘કાતબ્બા’’તિ પદે હેતુ. એસાતિ એસો ભિક્ખુ. હિતેસિતાયાતિ હિતસ્સ એસિતાય, અત્થસ્સ ઇચ્છતાયાતિ અત્થો.

૮૨. સેસાનીતિ ¶ આદિમ્હિ પઞ્ચસિક્ખાપદતો સેસાનિ ઉપરિ પઞ્ચ સિક્ખાપદાનિ. અસ્સાતિ અનુપસમ્પન્નસ્સ. ઘટેત્વાતિ સમ્બન્ધં કત્વાતિ. નવમં.

૮૬. દસમે ¶ ભગવા દસ્સેતીતિ યોજના. એત્થાતિ પથવિયં. તત્થાતિ તેસુ પાસાણાદીસુ. મુટ્ઠિપ્પમાણતોતિ ખટકપમાણતો. સાતિ અદડ્ઢપથવી. હત્થિકુચ્છિયન્તિ એવંનામકે ઠાને. એકપચ્છિપૂરં પથવિન્તિ સમ્બન્ધો. તેસંયેવાતિ અપ્પપંસુઅપ્પમત્તિકાપદાનં એવ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એતન્તિ યેભુય્યેનપાસાણાદિપઞ્ચકં. તન્તિ કુસીતં. આણાપેત્વાતિ એત્થ ‘‘આણ પેસને’’તિ ધાતુપાઠેસુ વુત્તત્તા આણધાતુયેવ પેસનસઙ્ખાતં હેત્વત્થં વદતિ, ન ણાપેપચ્ચયો, સો પન ધાત્વત્થેયેવ વત્તતિ. ન હિ તસ્સ વિસું વુત્તો અભિધેય્યો અત્થિ ધાત્વત્થતો અઞ્ઞસ્સ અભિધેય્યસ્સાભાવા. તાવાતિ પઠમં પાળિમુત્તકવિનિચ્છયસ્સ, તતો વા.

પોક્ખરં પદુમં નેતીતિ પોક્ખરણી. ‘‘સોધેન્તેહી’’તિ પદં ‘‘ઉસ્સિઞ્ચિતું અપનેતુ’’ન્તિ પદેસુ ભાવકત્તા. યોતિ ‘‘તનુકદ્દમો’’તિ પદેન યોજેતબ્બો. યો તનુકદ્દમોતિ હિ અત્થો. કુટેહીતિ ઘટેહિ. ઉસ્સિઞ્ચિતુન્તિ ઉક્ખિપિત્વા, ઉદ્ધરિત્વા વા સિઞ્ચિતું. તત્રાતિ સુક્ખકદ્દમે, ‘‘યો’’તિ પદે અવયવીઆધારો. યોતિ સુક્ખકદ્દમો.

તટન્તિ કૂલં. ઉદકસામન્તાતિ ઉદકસ્સ સમીપે. ઓમકચતુમાસન્તિ ચતુમાસતો ઊનકં. ઓવટ્ઠન્તિ દેવેન ઓવસ્સિતં હોતિ સચેતિ યોજના. પતતીતિ તટં પતતિ. ઉદકેયેવાતિ પકતિઉદકેયેવ. ઉદકસ્સાતિ વસ્સોદકસ્સ. તત્થાતિ પાસાણપિટ્ઠિયં. પઠમમેવાતિ સોણ્ડિખણનતો પઠમં એવ. ઉદકે પરિયાદિણ્ણેતિ ઉદકે સુક્ખે. પચ્છાતિ ઉદકપૂરતો પચ્છા. તત્થાતિ સોણ્ડિયં. ઉદકેયેવાતિ મૂલઉદકેયેવ. ઉદકન્તિ આગન્તુકઉદકં. અલ્લીયતીતિ પિટ્ઠિપાસાણે લગ્ગતિ. તમ્પીતિ સુખુમરજમ્પિ. અકતપબ્ભારેતિ વળઞ્જેન અકતે પબ્ભારે. ઉપચિકાહિ વમીયતિ, ઘરગોળિકાદયો વા સત્તે વમતીતિ વમ્મિકો.

ગાવીનં ¶ ખુરો કણ્ટકસદિસત્તા ગોકણ્ટકો નામ, તેન છિન્નો કદ્દમો ‘‘ગોકણ્ટકો’’તિ વુચ્ચતિ. અચ્છદનં વા વિનટ્ઠચ્છદનં વા પુરાણસેનાસનં હોતીતિ યોજના. તતોતિ ¶ પુરાણસેનાસનતો, ગણ્હિતું વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. અવસેસન્તિ વિનટ્ઠચ્છદનતો. અવસેસં ઇટ્ઠકં ગણ્હામિ ઇતિ સઞ્ઞાયાતિ યોજેતબ્બો. તેનાતિ ઇટ્ઠકાદિના. યા યાતિ મત્તિકા. અતિન્તાતિ અનલ્લા, અકિલિન્નાતિ અત્થો.

તસ્મિન્તિ મત્તિકાપુઞ્જે. સબ્બોતિ સકલો મત્તિકાપુઞ્જો. અસ્સાતિ મત્તિકાપુઞ્જસ્સ. ‘‘કપ્પિયકારકેહી’’તિ પદં ‘‘અપનામેત્વા’’તિ પદે કારિતકમ્મં. કસ્મા વટ્ટતીતિ આહ ‘‘ઉદકેના’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

તત્થાતિ મત્તિકાપાકારે. અઞ્ઞમ્પીતિ મણ્ડપથમ્ભતો અઞ્ઞમ્પિ. તેન અપદેસેનાતિ તેન પાસાણાદિપવટ્ટનલેસેન.

પસ્સાવધારાયાતિ મુત્તસોતાય. કત્તરયટ્ઠિયાતિ કત્તરદણ્ડેન. એત્થ હિ કત્તરયતિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનં સિથિલભાવેન સિથિલો હુત્વા ભવતીતિ કત્વા કત્તરો વુચ્ચતિ જિણ્ણમનુસ્સો, તેન એકન્તતો ગહેતબ્બત્તા કત્તરેન ગહિતા યટ્ઠિ, કત્તરસ્સ યટ્ઠીતિ વા કત્વા કત્તરયટ્ઠિ વુચ્ચતિ કત્તરદણ્ડો. દન્તજપઠમક્ખરેન સજ્ઝાયિતબ્બો. વીરિયસમ્પગ્ગહણત્થન્તિ વીરિયસ્સ સુટ્ઠુ પગ્ગણ્હનત્થં, વીરિયસ્સ ઉક્ખિપનત્થન્તિ અત્થો. કેચિ ભિક્ખૂતિ યોજના.

૮૭. તત્રાપીતિ ઇટ્ઠકકપાલાદીસુપિ. હીતિ સચ્ચં. તેસં અનુપાદાનત્તાતિ તેસં ઇટ્ઠકાદીનં અગ્ગિસ્સ અનિન્ધનત્તા. હીતિ સચ્ચં, યસ્માવા. તાનીતિ ઇટ્ઠકાદીનિ. અવિસયત્તાતિ આપત્તિયા અનોકાસત્તા. તિણુક્કન્તિ તિણમયં ઉક્કં. તત્થેવાતિ મહાપચ્ચરિયં એવ. અરીયતિ અગ્ગિનિપ્ફાદનત્થં ઘંસીયતિ એત્થાતિ અરણી, હેટ્ઠા નિમન્થનીયદારુ. સહ ધનુના એતિ પવત્તતીતિ સહિતો, ઉપરિ નિમન્થનદારુ. અરણી ચ સહિતો ચ અરણીસહિતો, તેન અગ્ગિં નિબ્બત્તેત્વાતિ યોજના. યથા કરિયમાને ન ડય્હતિ, તથા કરોહીતિ સમ્બન્ધો.

૮૮. આવાટં ¶ જાનાતિ આવાટં કાતું, ખણિતું વા જાનાહીતિ અત્થો. ‘‘એવં મહામત્તિકં જાન, થુસમત્તિકં જાના’’તિ એત્થાપિ યથાલાભં સમ્પદાનવાચકપદં અજ્ઝાહરિત્વા યોજના કાતબ્બા. સાતિ પથવી. તેનાતિ પવટ્ટનાદિનાતિ. દસમં.

૮૯. દુતિયવગ્ગસ્સ ¶ પઠમે તસ્સાતિ દેવતાય. ઉક્ખિત્તં ફરસુન્તિ ઉદ્ધં ખિત્તં કુઠારિં. નિગ્ગહેતુન્તિ સણ્ઠાતું, નિવત્તેતું વા. ચક્ખુવિસયાતીતેતિ પસાદચક્ખુસ્સ ગોચરાતિક્કન્તે. મહારાજસન્તિકાતિ વેસ્સવણમહારાજસ્સ સન્તિકા. થનમૂલેયેવાતિ થનસમીપેયેવ. હિમવન્તેતિ હિમઉગ્ગિરણે વને, હિમયુત્તે વા. તત્થાતિ હિમવન્તે, દેવતાસન્નિપાતે વા. રુક્ખધમ્મોતિ રુક્ખસભાવો. રુક્ખધમ્મો ચ નામ છેદનભેદનાદીસુ રુક્ખાનં અચેતનત્તા કોપસ્સ અકરણં, તસ્મિં રુક્ખધમ્મે ઠિતા દેવતા રુક્ખધમ્મે ઠિતા નામ, છેદનભેદનાદીસુ રુક્ખસ્સ વિય રુક્ખટ્ઠકદેવતાય અકોપનં રુક્ખધમ્મે ઠિતા નામાતિ અધિપ્પાયો. તત્થાતિ તાસુ સન્નિપાતદેવતાસુ. ઇતીતિ ઇમસ્સ અલભનસ્સ, ઇમસ્મિં અલભને વા, આદીનવન્તિ સમ્બન્ધો. ભગવતો ચાતિ ચ-સદ્દો ‘‘પુબ્બચરિત’’ન્તિ એત્થ યોજેતબ્બો. ઇમઞ્ચ આદીનવં અદ્દસ, ભગવતો પુબ્બચરિતઞ્ચ અનુસ્સરીતિ વાક્યસમ્પિણ્ડનવસેન યોજના કાતબ્બા. તેનાતિ દસ્સનાનુસ્સરણકારણેન. અસ્સાતિ દેવતાય. સંવિજ્જતિ પિતા અસ્સાતિ સપિતિકો, પુત્તો. (તાવાતિ અતિવિય, પટિસઞ્ચિક્ખન્તિયાતિ સમ્બન્ધો) ‘‘મરિયાદં બન્ધિસ્સતી’’તિ વત્વા તસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસ્સતી’’તિ. ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખન્તિયા અસ્સા દેવતાય એતદહોસીતિ યોજના.

યોતિ ¶ યો કોચિ જનો. વેતિ એકન્તેન. ઉપ્પતિતન્તિ ઉપ્પજ્જનવસેન અત્તનો ઉપરિ પતિતં. ભન્તન્તિ ભમન્તં ધાવન્તં, વારયેતિ નિવારેય્ય નિગ્ગણ્હેય્યાતિ અત્થો. તન્તિ જનં. અયં પનેત્થ યોજના – સારથિ ભન્તં રથં વારયે ઇવ, તથા યો વે ઉપ્પતિતં કોધં વારયે, તં અહં સારથિં ઇતિ બ્રૂમિ. ઇતરો કોધનિવારકતો અઞ્ઞો રાજઉપરાજાદીનં સારથિભૂતો જનો રસ્મિગ્ગાહો રજ્જુગ્ગાહો નામાતિ.

દુતિયગાથાય વેજ્જો વિસટં વિત્થતં સપ્પવિસં સપ્પસ્સ આસીવિસસ્સ વિસં ગરળં ઓસધેહિ ભેસજ્જેન, મન્તેન ચ વિનેતિ ઇવ, તથા યો ભિક્ખવે ઉપ્પતિતં કોધં મેત્તાય વિનેતિ, સો ભિક્ખુ ઉરગો ભુજગો પુરાણં પુરે ભવં જિણ્ણં પુરાણત્તા જિણ્ણં તચં જહાતિ ઇવ, તથા ઓરપારં અપારસઙ્ખાતં પઞ્ચોરમ્ભાગિયસંયોજનં જહાતીતિ યોજના કાતબ્બા.

તત્રાતિ ¶ દ્વીસુ ગાથાસુ. વત્થુ પન વિનયે આરૂળ્હન્તિ યોજના. અથાતિ પચ્છા. યસ્સ દેવપુત્તસ્સાતિ યેન દેવપુત્તેન. પરિગ્ગહોતિ પરિચ્છિન્દિત્વા ગહિતો. સોતિ દેવપુત્તો. તતોતિ ઉપગમનતો. યદા હોતિ, તદાતિ યોજના. મહેસક્ખદેવતાસૂતિ મહાપરિવારાસુ દેવતાસુ, મહાતેજાસુ વા. પટિક્કમન્તીતિ અપેન્તિ. દેવતા યમ્પિ પઞ્હં પુચ્છન્તીતિ યોજના. તત્થેવાતિ અત્તનો વસનટ્ઠાનેયેવ. ઉપટ્ઠાનન્તિ ઉપટ્ઠાનત્થાય, સમ્પદાનત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં. અથ વા ઉપગન્ત્વા તિટ્ઠતિ એત્થાતિ ઉપટ્ઠાનં, ભગવતો સમીપટ્ઠાનં, તં આગન્ત્વાતિ અત્થો. નન્તિ તં, અયમેવ વા પાઠો.

૯૦. ‘‘ભવન્તી’’તિ ઇમિના વિરૂળ્હે મૂલે નીલભાવં આપજ્જિત્વા વડ્ઢમાનકે તરુણરુક્ખગચ્છાદિકે દસ્સેતિ. ‘‘અહુવત્થુ’’ન્તિ ઇમિના પન વડ્ઢિત્વા ઠિતે મહન્તરુક્ખગચ્છાદિકે દસ્સેતિ. ‘‘અહુવત્થુ’’ન્તિ ચ હિય્યત્તનિસઙ્ખાતાય ત્થું-વિભત્તિયા હૂ-ધાતુસ્સ ઊકારસ્સ ઉવાદેસો હોતિ. પોત્થકેસુ પન ‘‘અહુવતી’’તિ પાઠો દિસ્સતિ, સો અપાઠોતિ દટ્ઠબ્બો. ‘‘જાયન્તી’’તિ ઇમિના ભૂ-ધાતુસ્સ સત્તત્થભાવં દસ્સેતિ ¶ , ‘‘વડ્ઢન્તી’’તિ ઇમિના વડ્ઢનત્થભાવં. એતન્તિ ‘‘ભૂતગામો’’તિ નામં. પીયતે યથાકામં પરિભુઞ્જીયતે, પાતબ્બં પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ વા પાતબ્યં, પાસદ્દો યથાકામપરિભુઞ્જનત્થો. તેનાહ – ‘‘છેદનભેદનાદીહિ યથારુચિ પરિભુઞ્જિતબ્બતાતિ અત્થો’’તિ.

૯૧. ‘‘ઇદાની’’તિ પદં ‘‘આહા’’તિ પદે કાલસત્તમી. યસ્મિન્તિ બીજે. તન્તિ બીજં. પઞ્ચ બીજજાતાનીતિ એત્થ જાતસદ્દસ્સ તબ્ભાવત્થતં સન્ધાય અટ્ઠકથાસુ એવં વુત્તં. તબ્ભાવત્થસ્સ ‘‘મૂલે જાયન્તી’’તિ ઇમાય પાળિયા અસંસન્દનતં સન્ધાય વુત્તં સઙ્ગહકારેન ‘‘ન સમેન્તી’’તિ. અટ્ઠકથાચરિયાનં મતેન સતિ જાતસદ્દસ્સ તબ્ભાવત્થભાવે ‘‘મૂલે જાયન્તી’’તિઆદીસુ મૂલે મૂલાનિ જાયન્તીતિ દોસો ભવેય્યાતિ મનસિ કત્વા આહ ‘‘ન હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તાનીતિ રુક્ખાદીનિ. તસ્સાતિ ‘‘ભૂતગામો નામ પઞ્ચ બીજજાતાની’’તિ પદસ્સ. એતન્તિ ‘‘બીજજાતાની’’તિ નામં. બીજેસુ જાતાનિ બીજજાતાનીતિ વુત્તે ‘‘મૂલે જાયન્તી’’તિઆદિના સમેતિ. એતેનાતિ ‘‘બીજતો’’તિઆદિના સઙ્ગહોતિ સમ્બન્ધો.

‘‘યેહી’’તિ પદં ‘‘જાતત્તા’’તિ પદે અપાદાનં, હેતુ વા ‘‘વુત્તાની’’તિ પદે કરણં, કત્તા વા. તેસન્તિ બીજાનં. રુક્ખાદીનં વિરુહનં જનેતીતિ બીજં. ‘‘બીજતો’’તિઆદિના કારિયોપચારેન કારણસ્સ દસ્સિતત્તા કારણૂપચારં પદીપેતિ. અઞ્ઞાનિપિ યાનિ વા પન ગચ્છવલ્લિરુક્ખાદીનિ અત્થિ સંવિજ્જન્તિ, તાનિ ગચ્છવલ્લિરુક્ખાદીનિ જાયન્તિ સઞ્જાયન્તીતિ યોજના. તાનીતિ ગચ્છવલ્લિરુક્ખાદીનિ ¶ . તઞ્ચ મૂલં, પાળિયં વુત્તહલિદ્દાદિ ચ અત્થિ, સબ્બમ્પિ એતં મૂલબીજં નામાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ બીજેસુ, ખન્ધબીજેસુ વા.

૯૨. સઞ્ઞાવસેનાતિ ‘‘બીજ’’ન્તિ સઞ્ઞાવસેન. ‘‘તત્થા’’તિ પદં ‘‘વેદિતબ્બો’’તિ પદે આધારો. ‘‘યથા’’તિઆદિના કારણોપચારેન કારિયસ્સ વુત્તત્તા ફલૂપચારં દસ્સેતિ. યં બીજં વુત્તં, તં દુક્કટવત્થૂતિ યોજના. યદેતં આદિપદન્તિ યોજેતબ્બં. તેનાતિ આદિપદેન. રવીયતિ ભગવતા કથીયતીતિ રુતં, પાળિ, તસ્સ અનુરૂપં યથારુતં, પાળિઅનતિક્કન્તન્તિ અત્થો.

એત્થાતિ ¶ ‘‘બીજે બીજસઞ્ઞી’’તિઆદિપદે, ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે વા. ઉદકે ઠાતિ પવત્તતીતિ ઉદકટ્ઠો, એવં થલટ્ઠોપિ. તત્થાતિ ઉદકટ્ઠથલટ્ઠેસુ. સાસપસ્સ મત્તં પમાણં અસ્સ સેવાલસ્સાતિ સાસપમત્તિકો. તિલસ્સ બીજપમાણં અસ્સ સેવાલસ્સાતિ તિલબીજકો. પમાણત્થે કો. આદિસદ્દેન સઙ્ખપણકાદયો સેવાલે સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થ તિલબીજપમાણો જલસણ્ઠિતો નીલાદિવણ્ણયુત્તો સેવાલો તિલબીજં નામ, સપત્તો અપ્પકણ્ડો ઉક્ખલિપિધાનાદિપમાણો સમૂલો એકો સેવાલવિસેસો સઙ્ખો નામ, ભમરસણ્ઠાનો નીલવણ્ણો એકો સેવાલવિસેસો પણકો નામ. ઉદકં સેવતીતિ સેવાલો. તત્થાતિ સેવાલેસુ. યોતિ સેવાલો. પતિટ્ઠિતં સેવાલન્તિ સમ્બન્ધો. યત્થ કત્થચીતિ મૂલે વા નળે વા પત્તે વા. ઉદ્ધરિત્વાતિ ઉપ્પાટેત્વા. ‘‘હત્થેહી’’તિ પદં ‘‘વિયૂહિત્વા’’તિ પદે કરણં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તસ્સાતિ સેવાલસ્સ. એત્તાવતાતિ ઇતો ચિતો ચ વિયૂહનમત્તેન. યો સેવાલો નિક્ખમતિ, તં સેવાલન્તિ યોજના. પરિસ્સાવનન્તરેનાતિ પરિસ્સાવનછિદ્દેન. ઉપ્પલાનિ અસ્મિં ગચ્છેતિ ઉપ્પલિની. પદુમાનિ અસ્મિં ગચ્છેતિ પદુમિની, ઇનો, ઇત્થિલિઙ્ગજોતકો ઈ. તત્થેવાતિ ઉદકેયેવ. તાનીતિ વલ્લીતિણાનિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. અનન્તકોતિ સાસપમત્તિકો સેવાલો. સો હિ નત્થિ અત્તતો અન્તો લામકો સેવાલો એતસ્સાતિ કત્વા ‘‘અનન્તકો’’તિ વુચ્ચતિ. અત્તનાયેવ હિ સુખુમો, તતો સુખુમો સેવાલો નત્થીતિ અધિપ્પાયો. તત્થાતિ દુક્કટવત્થુભાવે. તમ્પીતિ ‘‘સમ્પુણ્ણભૂતગામં ન હોતી’’તિ વચનમ્પિ. પિસદ્દો મહાપચ્ચરિઆદિઅટ્ઠકથાચરિયાનં વચનાપેક્ખો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ન આગતો, તસ્મા ન સમેતીતિ યોજના. અથાતિ તસ્મિં અનાગતે. એતન્તિ અનન્તકસેવાલાદિં. ગચ્છિસ્સતીતિ વદેય્યાતિ સમ્બન્ધો. તમ્પીતિ ‘‘ગચ્છિસ્સતી’’તિ વચનમ્પિ. પિસદ્દો પુરિમટ્ઠકથાચરિયાનં વચનાપેક્ખો.

અભૂતગામમૂલત્તા ¶ તાદિસસ્સ બીજગામસ્સાતિ એત્થ બીજગામો તિવિધો હોતિ – યો સયં ભૂતગામતો હુત્વા અઞ્ઞમ્પિ ભૂતગામં ¶ જનેતિ, અમ્બટ્ઠિઆદિકો. યો પન સયં ભૂતગામતો હુત્વા અઞ્ઞં પન ભૂતગામં ન જનેતિ, તાલનાળિકેરાદિખાણુ. યો પન સયમ્પિ ભૂતગામતો અહુત્વા અઞ્ઞમ્પિ ભૂતગામં ન જનેતિ. પાનીયઘટાદીનં બહિ સેવાલોતિ. ભૂતગામો પન ચતુબ્બિધો હોતિ – યો સયં બીજગામતો હુત્વા અઞ્ઞમ્પિ બીજગામં જનેતિ, એતરહિ અમ્બરુક્ખાદિકો. યો પન સયં બીજગામતો અહુત્વાવ અઞ્ઞં બીજગામં જનેતિ, આદિકપ્પકાલે અમ્બરુક્ખાદિકો. યો પન સયં બીજગામતો હુત્વા અઞ્ઞં પન બીજગામં ન જનેતિ, નીલવણ્ણો ફલિતકદલીરુક્ખાદિકો. યો પન સયમ્પિ બીજગામતો અહુત્વા અઞ્ઞમ્પિ બીજગામં ન જનેતિ, ઇધ વુત્તો અનન્તકસેવાલાદિકોતિ. તત્થ ચતુત્થં ભૂતગામં સન્ધાય વુત્તં ‘‘અભૂતગામમૂલકત્તા તાદિસસ્સ બીજસ્સા’’તિ. અયં પન તતિયબીજગામસ્સ ચ ચતુત્થભૂતગામસ્સ ચ વિસેસો – તતિયબીજગામે મૂલપણ્ણાનિ ન પઞ્ઞાયન્તિ, ચતુત્થભૂતગામે તાનિ પઞ્ઞાયન્તીતિ. મૂલપણ્ણાનં અપઞ્ઞાયનત્તા બીજગામોતિ વુત્તો, તેસં પઞ્ઞાયનત્તા ભૂતગામોતિ વુત્તો. ઇતરથા હિ વિરોધો ભવેય્યાતિ. અત્તનો વાદે પાચિત્તિયભાવતો ગરુકં, મહાપચ્ચરિઆદીનં વાદે દુક્કટમત્તભાવતો લહુકં. એતન્તિ ઠાનં.

એવં ઉદકટ્ઠં દસ્સેત્વા થલટ્ઠં દસ્સેન્તો આહ ‘‘થલટ્ઠે’’તિઆદિ. થલટ્ઠે વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. તત્થાતિ હરિતખાણૂસુ. ઉદ્ધં વડ્ઢતીતિ નવસાખાનિગ્ગમનેન છિન્નતો ઉપરિ વડ્ઢતિ. સોતિ ખાણુ. ફલિતાય કદલિયા ખાણુ બીજગામેન સઙ્ગહિતોતિ યોજના. ફલં સઞ્જાતં એતિસ્સાતિ ફલિતા. તથાતિ ‘‘ભૂતગામેનેવ સઙ્ગહિતા’’તિ પદાનિ આકડ્ઢતિ. યદાતિ યસ્મિં કાલે. રતનપ્પમાણાપીતિ હત્થપ્પમાણાપિ. અથાતિ અપાદાનત્થો, તતો રાસિકરણતો અઞ્ઞન્તિ અત્થો. ભૂમિયં નિખણન્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘મૂલેસુ ચેવ પણ્ણેસુ ચા’’તિ એત્થ ચસદ્દો સમુચ્ચયત્થોવ, ન વિકપ્પત્થોતિ આહ ‘‘મૂલમત્તેસુ પના’’તિઆદિ.

બીજાનીતિ મૂલાદિબીજાનિ. ઠપિતાનિ હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ઉપરી’’તિ પદેન હેટ્ઠા મૂલાનિ ચાતિ અત્થં નયેન ઞાપેતિ. ન અઙ્કુરે નિગ્ગતમત્તેયેવ ¶ , અથ ખો હરિતે નીલપણ્ણવણ્ણે જાતેયેવ ભૂતગામસઙ્ગહો કાતબ્બોતિ આહ ‘‘હરિતે’’તિઆદિ. તાલટ્ઠીનં મૂલન્તિ સમ્બન્ધો. દન્તસૂચિ વિયાતિ હત્થિદન્તસૂચિ વિય. યથા અસમ્પુણ્ણભૂતગામો તતિયો કોટ્ઠાસો ન આગતો, ન એવં અમૂલકભૂતગામો. સો પન આગતોયેવાતિ આહ ‘‘અમૂલકભૂતગામે’’તિ. અમૂલિકલતા વિય અમૂલકભૂતગામે સઙ્ગહં ગચ્છતીતિ અત્થો.

વન્દાકાતિ ¶ રુક્ખાદની. સા હિ સયં રુક્ખં નિસ્સાય જાયન્તીપિ અત્તનો નિસ્સયાનં રુક્ખાનં અદનત્તા ભક્ખનત્તા વદીયતિ થુતીયતીતિ ‘‘વન્દાકા’’તિ વુચ્ચતિ. અઞ્ઞા વાતિ વન્દાકાય અઞ્ઞા વા. તન્તિ વન્દાકાદિં. તતોતિ રુક્ખતો. વનન્તિ ખુદ્દકો ગચ્છો. પગુમ્બોતિ મહાગચ્છો. દણ્ડકોતિ રુક્ખો દણ્ડયોગતો. તસ્સાપીતિ અમૂલિકલતાયપિ. અયમેવ વિનિચ્છયોતિ વન્દાકાદિકસ્સ વિનિચ્છયો વિય અયં વિનિચ્છયો દટ્ઠબ્બોતિ યોજના. ‘‘દ્વે તીણિ પત્તાની’’તિ વુત્તત્તા એકપત્તો સઞ્જાયન્તોપિ અગ્ગબીજસઙ્ગહં ગચ્છતીતિ અત્થો. ‘‘અનુપસમ્પન્નેના’’તિ પદં ‘‘લિત્તસ્સા’’તિ પદે કત્તા. નિદાઘસમયેતિ ગિમ્હકાલે. અબ્બોહારિકોતિ આપત્તિયા અઙ્ગન્તિ ન વોહરિતબ્બો. વોહરિતું ન અરહતીતિ અત્થો. એતન્તિ અબ્બોહારિકતં, ‘‘સચે…પે… પમજ્જિતબ્બા’’તિ વચનં વા.

અહિં સપ્પં છાદેતીતિ અહિચ્છત્તં, તંયેવ અહિચ્છત્તકં. યથાકથઞ્ચિ હિ બ્યુપ્પત્તિ, રુળ્હિયા અત્થવિનિચ્છયો. તસ્માતિ તતો વિકોપનતો. તત્થાતિ અહિચ્છત્તકે. હેટ્ઠા ‘‘ઉદકપપ્પટકો’’તિ વત્વા ઇધ ‘‘રુક્ખપપ્પટિકાયપી’’તિ વુત્તત્તા પપ્પટકસદ્દો દ્વિલિઙ્ગોતિ દટ્ઠબ્બો. તન્તિ પપ્પટિકં. ઠિતં નિય્યાસન્તિ સમ્બન્ધો. એવં ‘‘લગ્ગ’’ન્તિ એત્થાપિ. હત્થકુક્કુચ્ચેનાતિ હત્થલોલેન. ‘‘છિન્દન્તસ્સાપી’’તિ પદે હેતુ.

વાસત્થિકેનાતિ વાસં ઇચ્છન્તેન. ‘‘ઓચિનાપેતબ્બા’’તિ પદે કત્તા. ઉપ્પાટેન્તેહીતિ ઉદ્ધરન્તેહિ. તેસન્તિ સામણેરાનં. સાખં ગહિતન્તિ સમ્બન્ધો. ઠપિતસ્સ સિઙ્ગીવેરસ્સાતિ યોજના.

છિજ્જનકન્તિ ¶ છિજ્જનયુત્તં, છિજ્જનારહન્તિ અત્થો. ‘‘ચઙ્કમિતટ્ઠાનં દસ્સેસ્સામી’’તિ ઇમિના વત્તસીસેન ચઙ્કમનં વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. ‘‘ભિજ્જતી’’તિ ઇમિના અભિજ્જમાને ગણ્ઠિપિ કાતબ્બોતિ દસ્સેતિ. દારુમક્કટકન્તિ મક્કટસ્સ હત્થો મક્કટો ઉપચારેન, મક્કટો વિયાતિ મક્કટકો, સદિસત્થે કો. દારુસઙ્ખાતો મક્કટકો દારુમક્કટકો. તં આકોટેન્તીતિ સમ્બન્ધો. અનિયામિતત્તાતિ ઇમન્તિ અનિયામિતત્તા વચનસ્સ. ઇદં મહાસામઞ્ઞં, વિસેસસામઞ્ઞમ્પિ વટ્ટતીતિ આહ ‘‘નામં ગહેત્વાપી’’તિઆદિ. સબ્બન્તિ સબ્બં વચનં.

‘‘ઇમં જાનાતિઆદીસૂ’’તિ પદં ‘‘એવમત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ પદે આધારો. ઇમં મૂલભેસજ્જં જાનાતિ ઇમં મૂલભેસજ્જં યોજિતું જાનાતિ યોજના. એત્તાવતાતિ ‘‘ઇમં જાના’’તિઆદિવચનમત્તેન. કપ્પિયન્તિ સમણવોહારેન, વોહારસ્સ વા યુત્તં અનુરૂપં. એત્થાતિ ‘‘કપ્પિયં ¶ કાતબ્બ’’ન્તિ વચને. નિબ્બટ્ટબીજમેવાતિ ફલતો નિબ્બટ્ટેત્વા વિસું કતં બીજં એવ. તત્થાતિ સુત્તે. કરોન્તેન ભિક્ખુના કાતબ્બન્તિ યોજના. ‘‘કપ્પિયન્તિ વત્વાવા’’તિ ઇમિના પઠમં કત્વા અગ્ગિસત્થનખાનિ ઉદ્ધરિત્વા પચ્છા વત્તું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. લોહમયસત્થસ્સાતિ અયતમ્બાદિલોહમયસ્સ સત્થસ્સ. તેહીતિ મનુસ્સાદીનં નખેહિ. તેહીતિ અસ્સાદીનં ખુરેહિ. તેહીતિ હત્થિનખેહિ. યેહીતિ નખેહિ. તત્થજાતકેહિપીતિ તસ્મિં સત્થે જાતકેહિપિ, નખેહીતિ સમ્બન્ધો.

તત્થાતિ પુરિમવચનાપેક્ખં. ‘‘કપ્પિયં કરોન્તેના’’તિઆદિવચનમપેક્ખતિ. ‘‘ઉચ્છું કપ્પિયં કરિસ્સામી’’તિ ઉચ્છુમેવ વિજ્ઝતિ, પગેવ. ‘‘દારું કપ્પિયં કરિસ્સામી’’તિ ઉચ્છું વિજ્ઝતિ, ‘‘દારું કપ્પિયં કરિસ્સામી’’તિ દારુમેવ વા વિજ્ઝતિ, વટ્ટતિ એકાબદ્ધત્તાતિ વદન્તિ. તન્તિ રજ્જું વા વલ્લિં વા. સબ્બં ખણ્ડન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ મરિચપક્કેસુ. કટાહન્તિ એકાય ભાજનવિકતિયા નામમેતં. ઇધ પન બીજાનં ભાજનભાવેન તંસદિસત્તા ફલફેગ્ગુપિ ‘‘કટાહ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. એકાબદ્ધન્તિ કટાહેન એકતો આબદ્ધં.

તાનીતિ તિણાનિ. તેનાતિ રુક્ખપવટ્ટનાદિના. તત્રાતિ તસ્મિં ઠપનપાતનટ્ઠાને. ‘‘મનુસ્સવિગ્ગહપારાજિકવણ્ણનાય’’ન્તિ પદં ‘‘વુત્ત’’ન્તિ પદે ¶ સામઞ્ઞાધારો. ભિક્ખુ અજ્ઝોત્થટો હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઓપાતેતિ આવાટે. સો હિ અવપતનટ્ઠાનત્તા ‘‘ઓપાતો’’તિ વુચ્ચતિ. રુક્ખન્તિ અજ્ઝોત્થટરુક્ખં. ભૂમિન્તિ ઓપાતથિરભૂમિં. જીવિતહેતૂતિ નિમિત્તત્થે પચ્ચત્તવચનં, જીવિતકારણાતિ અત્થો. ‘‘ભિક્ખુના’’તિ પદં ‘‘નિક્ખામેતુ’’ન્તિ પદે ભાવકત્તા, કારિતકત્તા વા. ‘‘અજ્ઝોત્થટભિક્ખુ’’ન્તિ વા ‘‘ઓપાતભિક્ખુ’’ન્તિ વા કારિતકમ્મં અજ્ઝાહરિતબ્બં. તત્થાતિ અનાપત્તિભાવે, અનાપત્તિભાવસ્સ વા. એતસ્સાતિ સુત્તસ્સ. પરો પન કારુઞ્ઞેન કરોતીતિ સમ્બન્ધો. એતમ્પીતિ કારુઞ્ઞમ્પિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વાતિ. પઠમં.

૯૪. દુતિયે અનાચારન્તિ અચરિતબ્બં કાયવચીદ્વારવીતિક્કમં. સબ્બનામસ્સ અનિયમત્થત્તા ઇધ વચનન્તિ આહ ‘‘અઞ્ઞેન વચનેન અઞ્ઞં વચન’’ન્તિ. સોતિ ભિક્ખુ, વદતીતિ સમ્બન્ધો. કોતિ કો પુગ્ગલો. કિન્તિ કિં આપત્તિં. કિસ્મિન્તિ કિસ્મિં વત્થુસ્મિં. કિન્તિ કિં કમ્મં. કન્તિ કં પુગ્ગલં. કિન્તિ કિં વચનં.

એત્થાતિ ¶ ‘‘કો આપન્નો’’તિઆદિપાળિયં. ‘‘ભિક્ખૂહી’’તિ પદં ‘‘વુત્તો’’તિ પદે કત્તા. અસારુપ્પન્તિ ભિક્ખૂનં અસારુપ્પં. એસોતિ એસો અત્થો, વિભવોતિ અત્થો. એતન્તિ વત્થુ. ભણન્તો વા હુત્વા અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરતીતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ પટિચ્છન્નાસને. સોતન્તિ સોતદ્વારં. ચક્ખુન્તિ ચક્ખુદ્વારં.

૯૮. અઞ્ઞન્તિ પુચ્છિતત્થતો અઞ્ઞં અપુચ્છિતમત્થં. ભાવપ્પધાનોયં કત્તુનિદ્દેસોતિ આહ ‘‘અઞ્ઞેનઞ્ઞં પટિચરણસ્સેતં નામ’’ન્તિ. તુણ્હીભાવસ્સાતિ અભાસનસ્સ. આત્યૂપસગ્ગો લુત્તનિદ્દિટ્ઠોતિ આહ ‘‘આરોપેતૂ’’તિ. એવં ‘‘અરોપિતે’’તિ એત્થપિ. તેનાહ ‘‘અનારોપિતે’’તિ.

૧૦૧. તન્તિ અઞ્ઞવાદકવિહેસકરોપનકમ્મં. અસ્સાતિ ભવેય્ય, હોતિ વા.

૧૦૨. કિન્તિ ¶ કિં વચનં. યેનાતિ યેન બ્યાધિના કથેતું ન સક્કોતિ, તાદિસો બ્યાધિ મુખે હોતીતિ યોજના. તપ્પચ્ચયાતિ તતો કથિતકારણાતિ. દુતિયં.

૧૦૩. તતિયે ભિક્ખૂ ઉજ્ઝાપેન્તીતિ એત્થ ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ કારિતકમ્મત્તા કરણત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘તેહિ ભિક્ખૂહી’’તિ. ઓકારવિપરીતો ઉકારોતિ ચ ઝેસદ્દો ઞાણત્થોતિ ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અવજાનાપેન્તી’’તિ. ‘‘તં આયસ્મન્ત’’ન્તિ પદં ‘‘અવજાનાપેન્તી’’તિ પદે ધાતુકમ્મં. અનેકત્થત્તા ધાતૂનં ઝેસદ્દો ઓલોકનત્થો ચ ચિન્તનત્થો ચ હોતિ, તેનાહ ‘‘ઓલોકાપેન્તી’’તિઆદિ. એત્થાતિ ‘‘ભિક્ખૂ ઉજ્ઝાપેન્તી’’તિ પદે. છન્દાયાતિ છન્દત્થં. યેસં સેનાસનાનિ ચ પઞ્ઞપેતિ, ભત્તાનિ ચ ઉદ્દિસતિ, તેસં અત્તનિ પેમત્થન્તિ અત્થો. અટ્ઠકથાયં પન ‘‘છન્દાયાતિ છન્દેના’’તિ વુત્તં. ઇમિના લિઙ્ગવિપલ્લાસનયો વુત્તો. પરેસં અત્તનો પેમેનાતિ અત્થો. પક્ખપાતેનાતિ અત્તનો પક્ખે પાતાપનેન.

૧૦૫. ઉજ્ઝાપેન્તિ અનેનાતિ ઉજ્ઝાપનકં. ખિય્યન્તિ અનેનાતિ ખિય્યનકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેન વચનેના’’તિઆદિ.

૧૦૬. ઉપસમ્પન્નં સઙ્ઘેન સમ્મતં મઙ્કુકત્તુકામોતિ સમ્બન્ધં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપસમ્પન્નં સઙ્ઘેન ¶ સમ્મત’’ન્તિઆદિ. સમ્બજ્ઝનં સમ્બન્ધો, કાતબ્બોતિ યોજના. ઉપસમ્પન્નસ્સ સઙ્ઘેન સમ્મતસ્સ અવણ્ણં કત્તુકામો અયસં કત્તુકામોતિ વિભત્તિવિપરિણામેન સમ્બન્ધં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિભત્તિવિપરિણામો કાતબ્બો’’તિ. ‘‘વસેના’’તિ પદં વિભત્તિવિપરિણામો કાતબ્બો’’તિ પદે વિસેસનં. યસ્મા વિસેસો નત્થિ, તસ્મા કતન્તિ યોજના. તન્તિ ‘‘ખિય્યનક’’ન્તિ પદં. સો ચ ભિક્ખૂતિ ઉજ્ઝાપનકો ચ ખિય્યનકો ચ સો ચ ભિક્ખુ. અથાતિ તસ્મા ઉજ્ઝાપનકખિય્યનકકરત્તા. અસ્સાતિ ભિક્ખુનો. અસ્સાતિ ભવેય્ય.

‘‘ઉપસમ્પન્ન’’ન્તિ ¶ પદં ‘‘ઉજ્ઝાપેતી’’તિ પદે ધાતુકમ્મં ‘‘અનુપસમ્પન્ન’’ન્તિ પદં કારિતકમ્મં, ‘‘અનુપસમ્પન્ન’’ન્તિ પદં ‘‘ઉજ્ઝાપેતી’’તિ કારિતકિરિયં અપેક્ખિત્વા કમ્મં હોતિ. ‘‘ખિય્યતી’’તિ સુદ્ધકિરિયાય અપેક્ખાય વિભત્તિવિપલ્લાસો હોતીતિ આહ ‘‘તસ્સ વા’’તિઆદિ. તસ્સાતિ અનુપસમ્પન્નસ્સ સન્તિકેતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ સઙ્ઘેન સમ્મતં ઉપસમ્પન્નં. ‘‘સઙ્ઘેન અસમ્મત’’ન્તિ એત્થ ન અપલોકનકમ્મેન અસમ્મતં, કમ્મવાચાય પન અસમ્મતન્તિ આહ ‘‘કમ્મવાચાયા’’તિઆદિ. દ્વે તયો હુત્વા કમ્મવાચાય સમ્મનિતુમસક્કુણેય્યત્તા અસમ્મતન્તિ ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યત્રા’’તિઆદિ. યત્રાતિ યસ્મિં વિહારે. ‘‘અનુપસમ્પન્નં સઙ્ઘેન સમ્મત’’ન્તિ એત્થ અનુપસમ્પન્નસ્સ સમ્મુતિયો દાતુમસક્કુણેય્યત્તા પુબ્બવોહારવસેન સમ્મતન્તિ વુત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કિઞ્ચાપી’’તિઆદિ. તન્તિ અનુપસમ્પન્નભાવે ઠિતં. બ્યત્તસ્સાતિ વિયત્તસ્સ. સઙ્ઘેન વા કતોતિ યોજનાતિ. તતિયં.

૧૦૮. ચતુત્થે હિમમેવ હિમન્તો, હિમન્તે નિયુત્તો હેમન્તિકો, કાલોતિ આહ ‘‘હેમન્તકાલે’’તિ. ઓતાપેન્તા પક્કમિંસૂતિ સમ્બન્ધો. કાલસદ્દસ્સ સમ્બન્ધિસદ્દત્તા સમ્બન્ધાપેક્ખોતિ આહ ‘‘યસ્સ કસ્સચી’’તિ. હિમવસ્સેનાતિ હિમેન ચ વસ્સેન ચ.

૧૧૦. ‘‘વસ્સિકો’’તિ ન સઙ્કેતાતિ અવસ્સિકસઙ્કેતા. ‘‘અટ્ઠ માસે’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ ‘‘અવસ્સિકસઙ્કેતે’’તિ વિસેસિતત્તા હેમન્તિકગિમ્હિકમાસાયેવ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘ચત્તારો હેમન્તિકે’’તિઆદિ. યત્થાતિ યસ્મિં રુક્ખે. ન ઊહદન્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘કાકા વા’’તિ એત્થ વાસદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો. તેનાહ ‘‘અઞ્ઞે વા સકુન્તા’’તિ. તસ્માતિ યસ્મા અનુજાનાતિ, તસ્મા. યત્થાતિ યસ્મિં રુક્ખે, વિસ્સમિત્વા ગચ્છન્તીતિ યોજના. યસ્મિન્તિ રુક્ખે, કત્વા વસન્તીતિ યોજના. અટ્ઠ માસે એવાતિ સમ્ભવતો આહ ‘‘યેસુ જનપદેસૂ’’તિઆદિ ¶ . તેસુપીતિ જનપદેસુપિ. અવસ્સિકસઙ્કેતે એવાતિ સમ્ભવતો આહ ‘‘યત્થા’’તિઆદિ. યત્થાતિ યેસુ ¶ જનપદેસુ. ‘‘વિગતવલાહકં વિસુદ્ધં નભં હોતી’’તિ ઇમિના સચે અવિગતવલાહકં અવિસુદ્ધં નભં હોતિ, નિક્ખિપિતું ન વટ્ટતીતિ દીપેતિ. ‘‘એવરૂપે કાલે’’તિ પદં ‘‘નિક્ખિપિતું વટ્ટતી’’તિ પદે આધારો.

અબ્ભોકાસિકેનાપીતિ અબ્ભોકાસધુતઙ્ગયુત્તેનાપિ. પિસદ્દો રુક્ખમૂલિકસ્સ અપેક્ખકો. વત્તં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તસ્સ હી’’તિઆદિ. તસ્સાતિ અબ્ભોકાસિકસ્સ. હિસદ્દો વિત્થારજોતકો. તત્થેવાતિ પુગ્ગલિકમઞ્ચકેયેવ. સઙ્ઘિકં મઞ્ચન્તિ સમ્બન્ધો. વીતમઞ્ચકોતિ વાયિતમઞ્ચકો. તસ્મિન્તિ વીતમઞ્ચકે. પુરાણમઞ્ચકો નસ્સન્તોપિ અનગ્ઘોતિ આહ ‘‘પુરાણમઞ્ચકો ગહેતબ્બો’’તિ. ચમ્મેન અવનહિતબ્બોતિ ઓનદ્ધો, સો એવ ઓનદ્ધકો. ગહેત્વા ચ પન પઞ્ઞપેત્વા નિપજ્જિતું ન વટ્ટતીતિ યોજના. અસમયેતિ વસ્સિકસઙ્ખાતે અકાલે. ચતુગ્ગુણેનાપીતિ ચતુપટલેનપિ. વટ્ટન્તિ વલાહકા આવટ્ટન્તિ અસ્મિં સમયેતિ વટ્ટુલો, સો એવ વટ્ટલિકો, સત્તાહં વટ્ટલિકો, સત્તાહો વા વટ્ટલિકો સત્તાહવટ્ટલિકો, સો આદિ યેસં તાનીતિ સત્તાહવટ્ટલિકાદીનિ. આદિસદ્દેન સત્તાહતો ઊનાધિકાનિ ગહેતબ્બાનિ. કાયાનુગતિકત્તાતિ કાયં અનુગમકત્તા કાયસદિસત્તાતિ અત્થો.

પણ્ણકુટીસૂતિ પણ્ણેન છાદિતકુટીસુ. સભાગભિક્ખૂનન્તિ અત્તના સભાગભિક્ખૂનં, સન્તિકન્તિ સમ્બન્ધો. અનોવસ્સકે ઠાનેતિ યોજના. લગ્ગેત્વાતિ લમ્બેત્વા, અયમેવ વા પાઠો. ‘‘સમ્મજ્જનિ’’ન્તિ પદં ‘‘ગહેત્વા’’તિ પદે અવુત્તકમ્મં, ‘‘ઠપેતબ્બા’’તિ પદે વુત્તકમ્મં. ધોવિત્વાતિ સમ્મજ્જનિં સુદ્ધં કત્વા. ઉપોસથાગારાદીસૂતિઆદિસદ્દેન પરિવેણાદીનિ ગહેતબ્બાનિ.

યો પન ભિક્ખુ ગન્તુકામો હોતિ, તેનાતિ યોજના. તત્થાતિ સાલાયં. યત્થ કત્થચીતિ યસ્મિં કિસ્મિઞ્ચિ ઠાને. પાકતિકટ્ઠાનેતિ પકતિયા ગહિતટ્ઠાને. તત્ર તત્રેવાતિ તેસુ તેસુ ચેતિયઙ્ગણાદીસુયેવ ¶ . અસનસાલન્તિ અસન્તિ ભક્ખન્તિ અસ્સં સાલાયન્તિ અસના, અસના ચ સા સાલા ચેતિ અસનસાલા, ભોજનસાલાતિ અત્થો. તત્રાતિ તસ્સ સમ્મજ્જન્તસ્સ, તસ્મિં ‘‘વત્તં જાનિતબ્બ’’ન્તિ પાઠે વા. મજ્ઝતોતિ પવિત્તતો, સુદ્ધટ્ઠાનતોતિ અત્થો. પાદટ્ઠાનાભિમુખાતિ સમ્મજ્જન્તસ્સ પાદટ્ઠાનં અભિમુખા. વાલિકા હરિતબ્બાતિ પંસુ ચ વાલિકા ચ અપનેતબ્બા. સમ્મુઞ્ચનીસલાકાય પરં પેલ્લેતબ્બાતિ અધિપ્પાયો. બહીતિ સમ્મજ્જિતબ્બતલતો બહિ.

૧૧૧. મસારકોતીતિ ¶ એત્થ ઇતિસદ્દો નામપરિયાયો, મસારકો નામાતિ અત્થો. એવં બુન્દિકાબદ્ધોતીતિઆદીસુપિ. પાદે મસિત્વા વિજ્ઝિત્વા તત્થ અટનિયો પવેસેતબ્બા એત્થાતિ મસારકો. બુન્દો એવ બુન્દિકો, પાદો, તસ્મિં આબદ્ધા બન્ધિતા અટની યસ્સાતિ બુન્દિકાબદ્ધો. કુળીરસ્સ પાદો વિય પાદો યસ્સાતિ કુળીરપાદકો, યથા કુળીરો વઙ્કપાદો હોતિ, એવં વઙ્કપાદોતિ વુત્તં હોતિ. આહચ્ચ અઙ્ગે વિજ્ઝિત્વા તત્થ પવેસિતો પાદો યસ્સાતિ આહચ્ચપાદકો. આણિન્તિ અગ્ગખિલં. મઞ્ચતિ પુગ્ગલં ધારેતીતિ મઞ્ચો. પીઠતિ વિસમદુક્ખં હિંસતીતિ પીઠં. પણવોતિ એકો તૂરિયવિસેસો, તસ્સ સણ્ઠાનં કત્વાતિ અત્થો. તઞ્હિ એતરહિ બુદ્ધપટિમસ્સ પલ્લઙ્કસણ્ઠાનં હોતિ. તન્તિ કોચ્છં. કરોન્તિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ સેનાસનપરિભોગે. હીતિ સચ્ચં. તન્તિ કોચ્છં મહગ્ઘં હોતિ, મહગ્ઘત્તા ભદ્દપીઠન્તિપિ વુચ્ચતિ. યેનાતિ યેન ભિક્ખુના. ‘‘થામમજ્ઝિમસ્સા’’તિ પદેન પમાણમજ્ઝિમં નિવત્તેતિ.

એત્થાતિ ‘‘અનાપુચ્છં વા ગચ્છેય્યા’’તિ પદે. થેરો આણાપેતીતિ યોજના. આણાપેતીતિ ચ આણ-ધાતુયા એવ પેસનસઙ્ખાતસ્સ હેત્વત્થસ્સ વાચકત્તા ણાપેસદ્દો સ્વત્થોવ. સોતિ દહરો. તથાતિ યથા થેરેન વુત્તો, તથા કત્વાતિ અત્થો. તત્થાતિ દિવાટ્ઠાને, મઞ્ચપીઠે વા. તતોતિ ઠપનકાલતો. પરિબુન્ધેતિ હિં સેતીતિ પલિબોધો, પરિસદ્દો ઉપસગ્ગો, સો વિકારવસેન અઞ્ઞથા જાતો. સો પલિબોધો અઞ્ઞત્થ આવાસાદિકો, ઇધ પન ¶ સન્થરાપિતમઞ્ચાદિકો. સાયન્તિ સાયન્હે, ભુમ્મત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં. થેરો ભણતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ મઞ્ચપીઠે. ‘‘બાલો હોતી’’તિ વત્વા તસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનુગ્ગહિતવત્તો’’તિ. અનુગ્ગહિતં વત્તં યેનાતિ અનુગ્ગહિતવત્તો, થેરો. તજ્જેતીતિ ઉબ્બેજેતિ. તસ્મિન્તિ દહરે. અસ્સાતિ થેરસ્સ.

આણત્તિક્ખણેયેવાતિ થેરસ્સ પેસનક્ખણેયેવ. દહરો વદતીતિ યોજના. ‘‘થેરો’’તિ પદં ‘‘વત્વા ગચ્છતી’’તિ પદદ્વયે કત્તા, ‘‘કારેતબ્બો’’તિ પદે કમ્મં. નન્તિ મઞ્ચપીઠં, ‘‘પઞ્ઞપેત્વા’’તિપદમપેક્ખિય એવં વુત્તં. નન્તિ દહરં વા. ‘‘વત્વા’’તિ પદમપેક્ખિય એવં વુત્તં. તત્થેવાતિ મઞ્ચપીઠેયેવ. અસ્સાતિ થેરસ્સ. તત્થાતિ દિવાટ્ઠાને. ભોજનસાલતો અઞ્ઞત્થ ગચ્છન્તોતિ ભોજનસાલતો નિક્ખમિત્વા મઞ્ચપીઠપઞ્ઞાપનટ્ઠાનતો અઞ્ઞં ઠાનં ગચ્છન્તો, થેરોતિ યોજના. તત્થેવાતિ દિવાટ્ઠાનેયેવ. યત્રિચ્છતીતિ યં ઠાનં ગન્તુમિચ્છતીતિ અત્થો. અન્તરસન્નિપાતેતિ સકલં અહોરત્તં અસન્નિપાતેત્વા અન્તરે સન્નિપાતે સતીતિ યોજના.

તત્થાતિ તસ્મિં ઠાને. આગન્તુકા ગણ્હન્તીતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ ગણ્હનતો. તેસન્તિ આગન્તુકાનં ¶ . યેહીતિ આવાસિકો વા હોતુ, આગન્તુકો વા, યેહિ ભિક્ખૂહિ. તેતિ નિસિન્નકભિક્ખૂ. ઉદ્ધં પાળિપાઠં સારેતિ પવત્તેતીતિ ઉસ્સારકો. ધમ્મકથાયં સાધૂતિ ધમ્મકથિકો. તસ્મિન્તિ ઉસ્સારકે વા ધમ્મકથિકે વા. અહોરત્તન્તિ અહો ચ રત્તિ ચ અહોરત્તં, અચ્ચન્તસંયોગપદં. ઇતરસ્મિન્તિ પઠમં નિસિન્નભિક્ખુતો અઞ્ઞસ્મિં ભિક્ખુમ્હીતિ યોજના. અન્તોઉપચારટ્ઠેયેવાતિ લેડ્ડુપાતસઙ્ખાતસ્સ ઉપચારસ્સ અન્તો ઠિતેયેવ, અનાદરે ચેતં ભુમ્મં. સબ્બત્થાતિ આપત્તિવારઅનાપત્તિવારેસુ.

૧૧૨. ચિમિલિકં વાતિઆદીસુ વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. તન્તિ ચિમિલિકત્થરણં. ઉત્તરિ અત્થરિતબ્બન્તિ ઉત્તરત્થરણન્તિ દસ્સેન્તો ¶ આહ ‘‘ઉત્તરત્થરણં નામા’’તિઆદિ. ભૂમિયન્તિ સુધાદિપરિકમ્મેન અકતાયં પકતિભૂમિયં. ચમ્મખણ્ડોતિ એત્થ ચમ્મંયેવ અન્તે ખણ્ડત્તા છિન્નત્તા ચમ્મખણ્ડોતિ વુચ્ચતિ. નનુ સીહચમ્માદીનિ ન કપ્પન્તીતિ આહ ‘‘અટ્ઠકથાસુ હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં. તસ્માતિ યસ્મા ન દિસ્સતિ, તસ્મા. પરિહરણેયેવાતિ અત્તનો સન્તકન્તિ પરિચ્છિન્દિત્વા, પુગ્ગલિકન્તિ વા પરિગ્ગહેત્વા તં તં ઠાનં હરણેયેવ. પાદો પુઞ્છીયતિ સોધીયતિ એતાયાતિ પાદપુઞ્છનીતિ કત્વા રજ્જુપિલોતિકાયો પાદપુઞ્છનીતિ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘પાદપુઞ્છની નામા’’તિઆદિ. મયસદ્દલોપં કત્વા ફલકપીઠન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ફલકપીઠં નામ ફલકમયં પીઠ’’ન્તિ. ફલકઞ્ચ પીઠઞ્ચ ફલકપીઠન્તિ વા દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અથ વા’’તિ. એતેનાતિ ‘‘ફલકપીઠ’’ન્તિ પદેન. ‘‘સઙ્ગહિત’’ન્તિ પદે કરણં, કત્તા વા. બીજનિપત્તકન્તિ ચતુરસ્સબીજનીયેવ સકુણપત્તસદિસત્તા બીજનિપત્તકં, સદિસત્થે કો. ‘‘અજ્ઝોકાસે’’તિ પદં ‘‘પચિત્વા’’તિ પદે આધારો. અગ્ગિસાલાયન્તિ અગ્ગિના પચનસાલાયં. પબ્ભારેતિ લેણસદિસે પબ્ભારે. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને.

યસ્મિન્તિ પુગ્ગલે. ‘‘અત્તનો પુગ્ગલિકમિવ હોતી’’તિ ઇમિના અનાપત્તીતિ દસ્સેતિ.

૧૧૩. યો ભિક્ખુ વા લજ્જી હોતિ, તથારૂપં ભિક્ખું વા તિ યોજના. ‘‘લજ્જી હોતી’’તિ વત્વા તસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તનો પલિબોધં વિય મઞ્ઞતી’’તિ. યોતિ આપુચ્છકો ભિક્ખુ. ‘‘કેનચિ ઉપદ્દુતં હોતી’’તિ સઙ્ખેપેન વુત્તમત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘સચેપિ હી’’તિઆદિ. હિસદ્દો વિત્થારજોતકો. વુડ્ઢતરો ભિક્ખુ ગણ્હાતીતિ સમ્બન્ધો. તં પદેસન્તિ સેનાસનટ્ઠપિતટ્ઠાનં. આપદાસૂતિ વિપત્તીસૂતિ. ચતુત્થં.

૧૧૬. પઞ્ચમે ¶ મઞ્ચકભિસીતિ મઞ્ચે અત્થરિતબ્બો મઞ્ચકો, સોયેવ ભિસીતિ મઞ્ચકભિસિ. એવં પીઠકભિસિપિ. પાવારો કોજવોતિ દ્વેયેવ પચ્ચત્થરણન્તિ વુત્તાતિ આહ ‘‘પાવારો’’તિઆદિ. વુત્તન્તિ અટ્ઠકથાસુ ¶ વુત્તં. દુતિયાતિક્કમેતિ દુતિયપાદાતિક્કમે. સેનાસનતોતિ સચે એકં સેનાસનં હોતિ, તતો. અથ બહૂનિ સેનાસનાનિ હોન્તિ, સબ્બપચ્છિમસેનાસનતો. એકો લેડ્ડુપાતો સેનાસનસ્સ ઉપચારો હોતિ, એકો પરિક્ખેપારહોતિ આહ ‘‘દ્વે લેડ્ડુપાતા’’તિ.

સચે ભિક્ખુ, સામણેરો, આરામિકો ચાતિ તયો હોન્તિ, ભિક્ખું અનાપુચ્છિત્વા સામણેરો વા આરામિકો વા ન આપુચ્છિતબ્બો. અથ સામણેરો, આરામિકો ચાતિ દ્વે હોન્તિ, સામણેરં અનાપુચ્છિત્વા આરામિકોવ ન આપુચ્છિતબ્બોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભિક્ખુમ્હિ સતી’’તિઆદિ. તીસુપિ અસન્તેસુ આપુચ્છિતબ્બવિધિં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તસ્મિમ્પિ અસતી’’તિઆદિ. યેનાતિ ઉપાસકેન, ‘‘કારિતો’’તિ પદે કત્તા. તસ્સાતિ વિહારસામિકસ્સ. તસ્મિમ્પિ અસતિ ગન્તબ્બન્તિ યોજના. પાસાણેસૂતિ પાસાણફલકેસુ. સચે ઉસ્સહતીતિ સચે સક્કોતિ. ઉસ્સહન્તેન ભિક્ખુના ઠપેતબ્બન્તિ યોજના. તેપીતિ ઉપાસકાપિ, ન સમ્પટિચ્છન્તીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ દારુભણ્ડાદીસુ.

પરિચ્છેદાકારેન વેણીયતિ દિસ્સતીતિ પરિવેણં. ‘‘અથ ખો’’તિ પદં ‘‘વેદિતબ્બ’’ન્તિ પદે અરુચિલક્ખણં. ‘‘આસન્ને’’તિ ઇમિના ઉપચારસદ્દસ્સ ઉપટ્ઠાનત્થઅઞ્ઞરોપનત્થે નિવત્તેતિ. યસ્મા વમ્મિકરાસિયેવ હોતિ, તસ્માતિ યોજના. ઉપચિનન્તીતિ ઉપચિકા, તાહિ નિમિત્તભૂતાહિ પલુજ્જતિ નસ્સતીતિ અત્થો. સેનાસનન્તિ વિહારં. ખાયિતુન્તિ ખાદિતું, અયમેવ વા પાઠો. તન્તિ મઞ્ચપીઠં. મઞ્ચપીઠં વિહારે અપઞ્ઞપેત્વા વિહારૂપચારે પઞ્ઞાપનસ્સ વિસેસફલં દસ્સેતું આહ ‘‘વિહારૂપચારે પના’’તિઆદિ. વિહારૂપચારે પઞ્ઞપિતન્તિ સમ્બન્ધો.

૧૧૮. ‘‘ગચ્છન્તેના’’તિ પદં ‘‘ગન્તબ્બ’’ન્તિ પદે કત્તા. તથેવાતિ યથા પુરિમભિક્ખુ કરોતિ, તથેવ. વસન્તેન ભિક્ખુના પટિસામેતબ્બન્તિ યોજના. રત્તિટ્ઠાનન્તિ રત્તિં વસનટ્ઠાનં.

યા દીઘસાલા વા યા પણ્ણસાલા વા ઉપચિકાનં ઉટ્ઠાનટ્ઠાનં હોતિ, તતોતિ યોજના. તસ્મિન્તિ ¶ દીઘસાલાદિકે. હીતિ સચ્ચં ¶ , યસ્મા વા, સન્તિટ્ઠન્તીતિ સમ્બન્ધો. સિલુચ્ચયોતિ પબ્બતો, તસ્મિં લેણં સિલુચ્ચયલેણં, પબ્બતગુહાતિ અત્થો. ઉપચિકાસઙ્કાતિ ઉપચિકાનં ઉટ્ઠાનટ્ઠાનન્તિ આસઙ્કા. તતોતિ પાસાણપિટ્ઠિયં વા પાસાણથમ્ભેસુ વા કતસેનાસનાદિતો. આગન્તુકો યો ભિક્ખુ અનુવત્તન્તો વસતીતિ સમ્બન્ધો. સોતિ આગન્તુકો ભિક્ખુ. પુન સોતિ આગન્તુકો ભિક્ખુયેવ. તતોતિ ગહેત્વા ઇસ્સરિયેન વસનતો. ઉભોપીતિ આવાસિકોપિ આગન્તુકોપિ દ્વે ભિક્ખૂ. તેસૂતિ દ્વીસુ તીસુ. પચ્છિમસ્સાતિ સબ્બપચ્છિમસ્સ. આભોગેનાતિ આભોગમત્તેન મુત્તિ નત્થિ, આપુચ્છિતબ્બમેવાતિ અધિપ્પાયો. અઞ્ઞતોતિ અઞ્ઞાવાસતો. અઞ્ઞત્રાતિ અઞ્ઞસ્મિં આવાસે. તત્થેવાતિ આનીતાવાસેયેવ. તેનાતિ વુડ્ઢતરેન, ‘‘સમ્પટિચ્છિતે’’તિ પદે કત્તા. સમ્પટિચ્છિતેતિ વુડ્ઢતરેન સમ્પટિચ્છિતેપિ ઇતરસ્સ ગન્તું વટ્ટતિ આપુચ્છિતત્તાતિ વદન્તિ. નટ્ઠં વાતિ નટ્ઠે વા સેનાસને સતિ ગીવા ન હોતીતિ યોજના. અઞ્ઞસ્સાતિ અવિસ્સાસિકપુગ્ગલસ્સ. નટ્ઠાનીતિ નટ્ઠેસુ મઞ્ચપીઠેસુ સન્તેસુ.

વુડ્ઢતરો ભિક્ખુ ચ ઇસ્સરિયો ચ યક્ખો ચ સીહો ચ વાળમિગો ચ કણ્હસપ્પો ચ વુડ્ઢ…પે… કણ્હસપ્પા, તે આદયો યેસં તેતિ વુડ્ઢ…પે… કણ્હસપ્પાદયો, તેસુ. આદિસદ્દેન પેતાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. અસ્સાતિ ભિક્ખુનો. ‘‘પલિબુદ્ધો’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ઉપદ્દુતો’’તિ. પઞ્ચમં.

૧૧૯. છટ્ઠે રૂમ્ભિત્વાતિ નિવારેત્વા, આવરણં કત્વાતિ અત્થો. વસ્સગ્ગેનાતિ વસ્સગણનાય. અનુપખજ્જાતિ એત્થ ખદ હિંસાયન્તિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૫ દકારન્તધાતુ) વુત્તત્તા ખદસદ્દો હિંસત્થો હોતિ. અનુસમીપં ઉપગન્ત્વા ખદનં હિં સનં નામ અનુસમીપં પવિસનમેવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનુપવિસિત્વા’’તિ.

૧૨૦. ‘‘જાન’’ન્તિ ¶ એત્થ જાનનાકારં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અનુટ્ઠાપનીયો અય’’ન્તિ. તેનેવાતિ જાનનહેતુના એવ. અસ્સાતિ ‘‘જાન’’ન્તિપદસ્સ. હીતિ વિત્થારજોતકો. સઙ્ઘો પન દેતીતિ સમ્બન્ધો. યસ્સાતિ વુડ્ઢાદીસુ અઞ્ઞતરસ્સ. એત્થાતિ વુડ્ઢગિલાનાદીસુ. ગિલાનસ્સપિ દેતીતિ યોજના. ‘‘ગિલાનો’’તિ પદં ‘‘ન પીળેતબ્બો, અનુકમ્પિતબ્બો’’તિપદદ્વયે વુત્તકમ્મં. ‘‘કામઞ્ચા’’તિ પદસ્સ અનુગ્ગહત્થજોતકત્તા પનસદ્દો ગરહત્થજોતકો.

૧૨૧. મઞ્ચપીઠાનં ¶ ઉપચારો નામાતિ સમ્બન્ધો. યતોતિ યતો કુતોચિ ઠાનતો. યાવ મઞ્ચપીઠં અત્થિ, તાવ ઉપચારો નામાતિ યોજના. તસ્મિં ઉપચારે ઠિતસ્સ ભિક્ખુનો ઉપચારેતિ સમ્બન્ધો.

‘‘અભિનિસીદતિ વા અભિનિપજ્જતિ વા’’તિ એત્થ વાસદ્દસ્સ અનિયમવિકપ્પત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અભિનિસીદનમત્તેના’’તિઆદિ.

૧૨૨. ઇતોતિ વારતો. ઇધાતિ ઇમસ્મિં પાચિત્તિયવારે. યથા વુત્તો, એવન્તિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થેવાતિ સબ્બેસુ એવ વિહારપરિવેણેસુ. અસ્સાતિ વિસભાગપુગ્ગલસ્સ. ઇધાપીતિ ઇમસ્મિમ્પિ સિક્ખાપદે. તત્થાતિ વિસ્સાસિકપુગ્ગલે.

૧૨૩. પાળિયં ‘‘આપદાસૂ’’તિપદં ‘‘પવિસતી’’તિ અજ્ઝાહારપદેન સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ આહ ‘‘આપદાસૂતિઆદી’’તિ. છટ્ઠં.

૧૨૬. સત્તમે યે પાસાદા વા યાનિ વા ચતુસ્સાલાનીતિ યોજના. ચતસ્સો ભૂમિયો એતેસન્તિ ચતુભૂમકા. એવં પઞ્ચભૂમકા. કોટ્ઠકાનીતિ દ્વારકોટ્ઠકાનિ. ‘‘પાસાદા’’તિપદમપેક્ખિય વુત્તં ‘‘યે’’તિપદં, ‘‘ચતુસ્સાલાની’’તિપદે અપેક્ખિતે ‘‘યાની’’તિ લિઙ્ગવિપલ્લાસો હોતિ. સેનાસનેસુ એકેન પયોગેન બહુકે દ્વારે ભિક્ખું અતિક્કામેતીતિ સમ્બન્ધો. નાનાપયોગેહિ નાનાદ્વારે ભિક્ખું અતિક્કામેન્તસ્સાતિ યોજના. ‘‘દ્વારગણનાયા’’તિઇમિના પયોગગણનાયાતિપિ અત્થં ઞાપેતિ અત્થતો પાકટત્તા. અનામસિત્વાતિ અછુપિત્વા.

એત્તકાનીતિ ¶ એતપમાણાનિ. તસ્સાતિ નિક્કડ્ઢિયમાનસ્સ ભિક્ખુસ્સ. ગાળ્હન્તિ દળ્હં.

૧૨૭. ઇધાપીતિ ઇમસ્મિમ્પિ સિક્ખાપદે. પિસદ્દો પુરિમસિક્ખાપદાપેક્ખો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ સિક્ખાપદેસુ. યત્રાતિ યસ્મિં સિક્ખાપદે.

૧૨૮. સોતિ ભણ્ડનકારકકલહકારકો ભિક્ખુ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. પક્ખન્તિ અત્તનો ¶ પક્ખં. નિક્કડ્ઢિયમાનપુગ્ગલપક્ખે ઉમ્મત્તકસ્સ નિક્કડ્ઢતિ વા નિક્કડ્ઢાપેતિ વાતિ સમ્બન્ધિતબ્બં. નિક્કડ્ઢકપુગ્ગલપક્ખે ઉમ્મત્તકસ્સ અનાપત્તીતિ સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ. સત્તમં.

૧૨૯. અટ્ઠમે અચ્છન્નતલત્તા ઉપરિ વેહાસો એતિસ્સાતિ ઉપરિવેહાસા, સા ચ સા કુટિ ચેતિ ઉપરિવેહાસકુટીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપરિઅચ્છન્નતલાયા’’તિ. તસ્સા કુટિયા સરૂપં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘દ્વિભૂમિકકુટિયા વા’’તિઆદિ. ‘‘મઞ્ચ’’ન્તિ પદં ‘‘અભી’’તિઉપસગ્ગેન સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ આહ ‘‘અભિભવિત્વા’’તિ. ‘‘નિસીદતી’’તિ કિરિયાપદેન વા યોજેતબ્બોતિ આહ ‘‘ભુમ્મત્થે વા’’તિઆદિ. એતન્તિ ‘‘મઞ્ચ’’ન્તિપદે એતં વચનં ઉપયોગવચનં. અથ વા એતન્તિ ‘‘મઞ્ચ’’ન્તિપદં ઉપયોગવચનવન્તં. એત્થ ચ પચ્છિમસમ્બન્ધે અભીત્યૂપસગ્ગો પદાલઙ્કારમત્તો પદવિભૂસનમત્તોતિ આહ ‘‘અભીતિ ઇદં પના’’તિઆદિ. પદસોભણત્થન્તિ પદસ્સ અલઙ્કારત્થં વિભૂસનત્થં પદસ્સ ફુલ્લિતત્થન્તિ અધિપ્પાયો. નિપતિત્વાતિ એત્થ નીત્યૂપસગ્ગો ધાત્વત્થાનુવત્તકોતિ આહ ‘‘પતિત્વા’’તિ. અથ વા નિક્ખન્તત્થવાચકોતિ આહ ‘‘નિક્ખમિત્વા વા’’તિ. ઇમિના નીત્યૂપસગ્ગસ્સ ધાત્વત્થવિસેસકતં દીપેતિ, નિક્ખન્તો હુત્વા પતિત્વાતિ અત્થો. હીતિ યસ્મા. આણીતિ અગ્ગખીલા.

૧૩૧. યા કુટિ સીસં ન ઘટ્ટેતિ, સા અસીસઘટ્ટા નામાતિ યોજના. ‘‘પમાણમજ્ઝિમસ્સા’’તિઇમિના થામમજ્ઝિમં નિવત્તેતિ. સબ્બહેટ્ઠિમાહીતિ ¶ સબ્બેસં દબ્બસમ્ભારાનં હેટ્ઠા ઠિતાહિ. તુલાહીતિ ગેહથમ્ભાનમુપરિ વિત્થારવસેન ઠિતેહિ કટ્ઠવિસેસેહિ. ઇમિના અટ્ઠકથાવચનેન ચ તુલાય સરૂપં પાકટં. કેચિ પન તુલાય સરૂપં અઞ્ઞથા વદન્તિ. એતેનાતિ ‘‘મજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ અસીસઘટ્ટા’’તિવચનેન દસ્સિતા હોતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. યા કાચિ કુટિ વુચ્ચતીતિ યોજના. ઉપરીતિ દ્વિભૂમિકકુટિયં ભૂમિતો ઉપરિ ભૂમિયં. અચ્છન્નતલાતિ અનુલ્લોચતલા, અવિતાનતલાતિ અત્થો. ઇધ પનાતિ ઇમસ્મિં પન સિક્ખાપદે.

૧૩૩. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. યાયન્તિ યા અયં કુટિ. તત્થાતિ તસ્સં સીસઘટ્ટકુટિયં. અનોણતેન ભિક્ખુનાતિ યોજના. યસ્સાતિ કુટિયા. અપરિભોગન્તિ ન પરિભુઞ્જિતબ્બં, ન પરિભુઞ્જનારહન્તિ અત્થો. પતાણીતિ પતનસ્સ નિવારણા આણિ અગ્ગખીલા. સા હિ આબન્ધં નયતિ પવત્તેતીતિ આણીતિ વુચ્ચતિ. યત્થાતિ યસ્મિં મઞ્ચપીઠે ¶ . ન નિપ્પતન્તીતિ નિક્ખન્તો હુત્વા ન પતન્તિ. આહચ્ચપાદકેતિ અઙ્ગે આહનિત્વા વિજ્ઝિત્વા તત્થ પવેસિતપાદકે. નાગદન્તકાદીસૂતિ નાગસ્સ દન્તો વિયાતિ નાગદન્તકો, સદિસત્થે કો, સો આદિ યેસં તેતિ નાગદન્તકાદયો, તેસુ. આદિસદ્દેન ભિત્તિખીલાદયો સઙ્ગણ્હાતીતિ. અટ્ઠમં.

૧૩૫. નવમે પિટ્ઠસઙ્ઘાટસ્સાતિ દ્વારબાહાય. સા હિ પિટ્ઠે દ્વિન્નં કવાટાનં સં એકતો ઘાટો ઘટનં સમાગમો એતસ્સત્થીતિ પિટ્ઠસઙ્ઘાટોતિ વુચ્ચતિ. કુરુન્દિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તન્તિ યોજના. તન્તિ મહાઅટ્ઠકથાય વુત્તવચનં. એવં ‘‘તદેવા’’તિ એત્થાપિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ભગવતાપીતિ ન મહાઅટ્ઠકથાચરિયેહિ એવ વુત્તં, અથ ખો ભગવતાપિ કતોતિ યોજના. દ્વારબન્ધેન અગ્ગળસ્સ અવિનાભાવતો ‘‘અગ્ગળટ્ઠપનાયા’’તિ વુત્તેપિ અગ્ગળેન સહ દ્વારબન્ધટ્ઠપનાયાતિ અત્થોવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘સકવાટકદ્વારબન્ધટ્ઠપનાયા’’તિ. અગ્ગળોતિ કવાટફલકો. ઇમમેવત્થન્તિ ¶ મયા વુત્તં ઇમં એવ અત્થં સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ ‘‘અગ્ગળટ્ઠપનાયા’’તિવચને. અધિપ્પાયોતિ ભગવતો અભિસન્ધિ. હિ-સદ્દો વિત્થારજોતકો. કમ્પતીતિ ભુસં કમ્પતિ. ચલતીતિ ઈસં ચલતિ. તેનાતિ તેન સિથિલપતનહેતુના. માતિકાયં, પદભાજનીયઞ્ચ ‘‘અગ્ગળટ્ઠપનાયા’’તિપદસ્સ સમ્બન્ધાભાવતો તસ્સ સમ્બન્ધં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ ‘‘અગ્ગળટ્ઠપનાયા’’તિવચને ન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. અત્થસ્સ કારણસ્સ ઉપ્પત્તિ અત્થુપ્પત્તિ, સાયેવ અટ્ઠુપ્પત્તીતિ વુચ્ચતિ ત્થકારસ્સ ટ્ઠકારં કત્વા. અધિકારતો દટ્ઠબ્બોતિ યોજના.

યં પન વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. યસ્સાતિ મહાવિહારસ્સ. ઉપરીતિ દ્વારતો ઉપરિ. તીસુ દિસાસૂતિ ઉભોસુ પસ્સેસુ, ઉપરીતિ તીસુ દિસાસુ. તત્રાપીતિ ખુદ્દકે વિહારેપિ. સાતિ ભિત્તિ. અપરિપૂરઉપચારાપીતિ સમન્તા કવાટપમાણેન અપરિપૂરઉપચારાપિ. ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદેનાતિ ઉક્કંસપમાણેન. હત્થપાસતો અતિરેકં ન લિમ્પિતબ્બોતિ અધિપ્પાયો. તીસુ દિસાસુ એવ લિમ્પિતબ્બો ન હોતિ, લેપોકાસે સતિ અધોભાગેપિ લિમ્પિતબ્બોતિ આહ ‘‘સચે પનસ્સા’’તિઆદિ. અસ્સાતિ વિહારસ્સ. આલોકં સન્ધેન્તિ પિદહન્તીતિ ‘‘આલોકસન્ધી’’તિ વુત્તે વાતપાનકવાટકાયેવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વાતપાનકવાટકા વુચ્ચન્તી’’તિ. વાતં પિવતીતિ વાતપાનં, દ્વારં, તસ્મિં ઠિતા કવાટકા વાતપાનકવાટકા. તેતિ વાતપાનકવાટકા પહરન્તીતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ આલોકસન્ધિમ્હિ. સબ્બદિસાસૂતિ ઉભોસુ પસ્સેસુ, હેટ્ઠા, ઉપરીતિ ¶ ચતૂસુ દિસાસુ. ‘‘તસ્મા’’તિપદં ‘‘લિમ્પિતબ્બો વા લેપાપેતબ્બો વા’’તિપદદ્વયે હેતુ. એત્થાતિ ‘‘આલોકસન્ધિપરિકમ્માયા’’તિપદે.

ઇમિનાતિ સેતવણ્ણાદિના. સબ્બમેતન્તિ એતં સબ્બં સેતવણ્ણાદિકં.

યન્તિ કિચ્ચં. કત્તબ્બં કિચ્ચન્તિ સમ્બન્ધો. સદ્દન્તરબ્યવહિતોપિ દ્વત્તિસદ્દો પરિયાયસદ્દેન સમાસો હોતીતિ આહ ‘‘છદનસ્સ દ્વત્તિપરિયાય’’ન્તિ. દ્વે વા તયો વા પરિયાયા સમાહટાતિ દ્વત્તિપરિયાયં ¶ , સમાહારે દિગુ, તિસદ્દે પરે દ્વિસ્સ અકારો હોતિ. પરિક્ખેપોતિ અનુક્કમેન પરિક્ખેપો. અપત્યૂપસગ્ગસ્સ પટિસેધવાચકત્તા ‘‘અહરિતે’’તિ વુત્તં. એત્થાતિ ‘‘અપહરિતે’’તિ પદે. ‘‘હરિત’’ન્તિ ઇમિના અધિપ્પેતન્તિ સમ્બન્ધો. આદિકપ્પકાલે અપરણ્ણતો પુબ્બે પવત્તં અન્નં પુબ્બણ્ણં, અપરસ્મિં પુબ્બણ્ણતો પચ્છા પવત્તં અન્નં અપરણ્ણં, નકારદ્વયસ્સ ણકારદ્વયં કત્વા. તેનેવાતિ અધિપ્પેતત્તા એવ.

વુત્તન્તિ વપિતં, યથા ‘‘સુમેધભૂતો ભગવા’’તિએત્થ બોધિં અસમ્પત્તોપિ બોધિસત્તો સુમેધભૂતો ‘‘ભગવા’’તિ વુચ્ચતિ અવસ્સમ્ભાવિયત્તા, એવં હરિતં અસમ્પત્તમ્પિ ખેત્તં ‘‘હરિત’’ન્તિ વુચ્ચતિ અવસ્સમ્ભાવિયત્તાતિ અત્થં દસ્સેતિ ‘‘યસ્મિમ્પિ ખેત્તે’’તિઆદિના.

અહરિતેયેવાતિ હરિતવિરહે એવ ખેત્તેતિ યોજના. તત્રાપીતિ અહરિતખેત્તેપિ. ‘‘પિટ્ઠિવંસસ્સા’’તિપદં ‘‘પસ્સે’’તિપદે સામ્યત્થછટ્ઠી, ઇમિના પકતિગેહં દસ્સેતિ. ‘‘કૂટાગારકણ્ણિકાયા’’તિપદં ‘‘ઉપરિ, થૂપિકાયા’’તિપદે સામ્યત્થછટ્ઠી, ઇમિના એકકૂટયુત્તે માળાદિકે દસ્સેતિ. ઠિતં ભિક્ખુન્તિ સમ્બન્ધો. નિસિન્નકં યંકઞ્ચિ જનન્તિ યોજના. તસ્સાતિ ઠિતટ્ઠાનસ્સ. અન્તોતિ અબ્ભન્તરે, હિ યસ્મા અયં ઓકાસો પતનોકાસોતિ યોજના.

૧૩૬. છાદિતં નામાતિ એત્થ છાદિતસદ્દો ભાવત્થો હોતિ, તેનાહ ‘‘છાદન’’ન્તિ. ઉજુકમેવાતિ છદનુટ્ઠાપનતો ઉદ્ધં ઉજુકં એવ. તન્તિ છાદનં. અપનેત્વાપીતિ નાસેત્વાપિ. તસ્માતિ યસ્મા લબ્ભતિ, તસ્મા, પક્કમિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. પરિક્ખેપેનાતિ પરિવારેન છાદેન્તસ્સાતિ યોજના. ઇધાપીતિ પરિયાયછાદનેપિ અધિટ્ઠહિત્વાતિ સમ્બન્ધો. તુણ્હીભૂતેનાતિ તુણ્હીભૂતો હુત્વા. છદનુપરીતિ છદનસ્સ ઉપરિ. હીતિ સચ્ચં. ‘‘તતો ચે ઉત્તરિ’’ન્તિ એત્થ તતો દ્વત્તિપરિયાયતો ઉપરીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તિણ્ણં મગ્ગાનં વા’’તિઆદિ.

૧૩૭. કરેન ¶ ¶ હત્થેન લુનિતબ્બો, છિન્દિતબ્બો, લાતબ્બો ગહેતબ્બોતિ વા કરળોતિ કતે અત્થપકરણાદિતો તિણમુટ્ઠિ એવાતિ આહ ‘‘તિણમુટ્ઠિય’’ન્તિ. નવમં.

૧૪૦. દસમે ‘‘જાન’’ન્તિ ગચ્છન્તાદિગણોતિ આહ ‘‘જાનન્તો’’તિ. સં વિજ્જતિ પાણો એત્થાતિ સપાણકં. એતન્તિ ઉદકં. સયં જાનન્તોપિ પરેન જાનાપેન્તોપિ જાનાતિયેવ નામાતિ આહ ‘‘યથા તથા વા’’તિ. સપાણકં ઉદકન્તિ કરણત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં, તેનાહ ‘‘તેન ઉદકેના’’તિ. પુબ્બેતિ પથવિખણનસિક્ખાપદાદિકે.

તત્થાતિ ‘‘સિઞ્ચેય્ય વા સિઞ્ચાપેય્ય વા’’તિપદે. ધારન્તિ સોતં. માતિકં પમુખન્તિ માતિકં અભિમુખં. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ઠાને. અઞ્ઞતો ઠાનતો અઞ્ઞં ઠાનં નેતીતિ યોજના. ‘‘સપાણકં ઉદક’’ન્તિ સામઞ્ઞવચનસ્સપિ વિસેસે અવટ્ઠાનતો, વિસેસત્થિના ચ વિસેસસ્સ અનુપયોજિતબ્બતો ઇધ વિસેસઉદકન્તિ સન્ધાયભાસિતત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદં પના’’તિઆદિ. ઇદં પન ન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. યન્તિ ઉદકં ‘‘ગચ્છતી’’તિપદે કત્તા. યત્થાતિ યસ્મિં ઉદકેતિ. દસમં.

૧૪૪. ભિક્ખુનિવગ્ગસ્સ પઠમે તેસન્તિ થેરાનં. મહાકુલેહિ નિક્ખમિત્વા પબ્બજિતાતિ યોજના. કુલધીતરો વિજ્જમાનગુણં કથયન્તીતિ ¶ સમ્બન્ધો. ‘‘ઞાતિમનુસ્સાન’’ન્તિપદં ‘‘કથયન્તી’’તિપદે સમ્પદાનં. કુતોતિ કસ્સ થેરસ્સ સન્તિકાતિ અત્થો. તેસન્તિ થેરાનં ગુણન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘કથેતુ’’ન્તિપદમપેક્ખિત્વા ‘‘વિજ્જમાનગુણે’’તિ વત્તબ્બે અવત્વા ‘‘વટ્ટન્તી’’તિપદમપેક્ખિય ¶ ‘‘વિજ્જમાનગુણા’’તિ વુત્તં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તતોતિ કથનકારણા અભિહરિંસૂતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ અભિહરણહેતુના.

તેસન્તિ છબ્બગ્ગિયાનં. તાસૂતિ ભિક્ખુનીસુ. ‘‘ભિક્ખુનિયો’’તિપદં ‘‘ઉપસઙ્કમિત્વા’’તિપદે કમ્મં. છબ્બગ્ગિયાનં ભિક્ખુનીસુ ઉપસઙ્કમનં લાભતણ્હાય હોતિ, ભિક્ખુનીનં છબ્બગ્ગીસુ ઉપસઙ્કમનં ચલચિત્તતાય હોતીતિ અઞ્ઞમઞ્ઞૂપસઙ્કમન્તાનં વિસેસો. તિરચ્છાનભૂતા કથા તિરચ્છાનકથા નિરત્થકકથાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તિરચ્છાનકથન્તી’’તિ. સગ્ગમગ્ગગમનેપીતિ પિસદ્દો મોક્ખગમને પન કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. રાજાનો આરબ્ભ પવત્તા કથા રાજકથા. આદિસદ્દેન ચોરકથાદયો સઙ્ગણ્હાતિ.

૧૪૭. તે ભિક્ખૂતિ છબ્બગ્ગિયા ભિક્ખૂ ભવેય્યુન્તિ સમ્બન્ધો. અદિટ્ઠં સચ્ચં યેહીતિ અદિટ્ઠસચ્ચા, તેસં ભાવો અદિટ્ઠસચ્ચત્તં, તસ્મા અદિટ્ઠસચ્ચત્તા બન્ધિત્વાતિ યોજના. નેસન્તિ છબ્બગ્ગિયાનં. અઞ્ઞેનેવ ઉપાયેનાતિ અલદ્ધસમ્મુતિતો અઞ્ઞેનેવ લદ્ધસમ્મુતિસઙ્ખાતેન કારણેન કત્તુકામોતિ સમ્બન્ધો. પરતોતિ પરસ્મિં પચ્છા, ઉપરીતિ અત્થો. કરોન્તો વાતિ પરિબાહિરે કરોન્તો એવ હુત્વા આહાતિ યોજના. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. યસ્મા ન ભૂતપુબ્બાનિ, ઇતિ તસ્મા પરિબાહિરં કરોન્તો વાતિ અત્થો.

તત્થાતિ ‘‘અનુજાનામી’’તિઆદિવચને. સીલવાતિ એત્થ વન્તુસદ્દો પસંસત્થે ચ અતિસયત્થે ચ નિચ્ચયોગત્થે ચ હોતિ. તસ્સાતિ લદ્ધસમ્મુતિકસ્સ. તન્તિ સીલં. પાતિમોક્ખસંવરસદ્દાનં કમ્મધારયભાવં, તેહિ ચ સંવુતસદ્દસ્સ તપ્પુરિસભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પાતિમોક્ખોવા’’તિઆદિ. તત્થ એવસદ્દેન કમ્મધારયભાવં, એનસદ્દેન ચ તપ્પુરિસભાવં દસ્સેતીતિ દટ્ઠબ્બં.

વત્તતીતિ ¶ અત્તભાવં પવત્તેતિ. કારિતપચ્ચયો હિ અદસ્સનં ગતો. ઇમિના ઇરિયાપથવિહાર દિબ્બવિહાર બ્રહ્મવિહાર અરિયવિહારેસુ ચતૂસુ વિહારેસુ અત્તભાવવત્તનં ઇરિયાપથવિહારં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. એતન્તિ ‘‘પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરતી’’તિવચનં. વિભઙ્ગેતિ ઝાનવિભઙ્ગે.

‘‘સીલ’’ન્તિઆદીનિ અટ્ઠ પદાનિ તુલ્યાધિકરણાનિ. અયં પનેત્થ સમ્બન્ધો – સીલં કુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા પતિટ્ઠા આદિ ચરણં સંયમો સંવરો મોક્ખં પમોક્ખન્તિ. સમાપત્તિયાતિ ¶ સમાપત્તત્થાય. ‘‘ઉપેતો’’તિઆદીનિ સત્ત પદાનિ અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનાનિ. તત્થ ઉપપન્નોતિ યુત્તો અનુયુત્તો. સમન્નાગતોતિ સમન્તતો અનુ પુનપ્પુનં આગતોતિ સમન્નાગતો, સમઙ્ગીભૂતોતિ અત્થો. એત્થ હિ સંસદ્દો સમન્તત્થવાચકો, અનુસદ્દો નઉપચ્છિન્નત્થવાચકો. તેનાતિ તેન કારણેન. પાલેતીતિ અત્તભાવં બાધનતો રક્ખતિ. યપેતીતિ અત્તભાવો પવત્તતિ. યાપેતીતિ અત્તભાવં પવત્તાપેતિ. યપ યાપને. યાપનં પવત્તનન્તિ હિ ધાતુપાઠેસુ વુત્તં (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૮ પકારન્તધાતુ). વિહરતીતિ એત્થ એકો આકારત્થવાચકો ઇતિસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો, ઇતિ વુચ્ચતિ, ઇતિ વુત્તન્તિ વા યોજના.

આચારગોચરસદ્દાનં દ્વન્દભાવં, તેહિ ચ સમ્પન્નસદ્દસ્સ તપ્પુરિસભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આચારગોચરસમ્પન્નો’’તિઆદિ. તત્થ ચસદ્દેન દ્વન્દભાવં, એનસદ્દેન ચ તપ્પુરિસભાવં દસ્સેતિ. અણુસદ્દો અપ્પત્થો, મત્તસદ્દો પમાણત્થોતિ આહ ‘‘અપ્પમત્તકેસૂ’’તિ. ‘‘દસ્સનસીલો’’તિઇમિના ‘‘દસ્સાવી’’તિએત્થ આવીસદ્દસ્સ તસ્સીલત્થભાવં દસ્સેતિ. ‘‘સમાદાયા’’તિ એત્થ સંપુબ્બઆપુબ્બસ્સ દાસદ્દસ્સ કમ્માપેક્ખત્તા તસ્સ કમ્મં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તં તં સિક્ખાપદ’’ન્તિ. ઇમિના ‘‘સિક્ખાપદેસૂ’’તિ ઉપયોગત્થે ભુમ્મવચનન્તિ દસ્સેતિ. અથ વા સિક્ખાપદેસૂતિ નિદ્ધારણત્થે ભુમ્મવચનમેતં. ‘‘તં તં સિક્ખાપદ’’ન્તિ કમ્મં પન અજ્ઝાહરિતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘સમાદાયા’’તિ એત્થ સંસદ્દસ્સ ચ આપુબ્બસ્સ દાસદ્દસ્સ ચ યકારસ્સ ચ અત્થં દસ્સેતું ¶ ‘‘સાધુકં ગહેત્વા’’તિ વુત્તં. એત્થાતિ ઇમિસ્સં અટ્ઠકથાયં. વિત્થારો પન ગહેતબ્બોતિ યોજના. યોતિ કુલપુત્તો.

અસ્સાતિ લદ્ધસમ્મુતિકસ્સ. યં તં બહુ સુતં નામ અત્થિ, તં ન સુતમત્તમેવાતિ યોજના. મઞ્જૂસાયન્તિ પેળાયં. સા હિ સામિકસ્સ સધનત્તં મઞ્ઞતે ઇમાયાતિ ‘‘મઞ્જૂસા’’તિ વુચ્ચતિ. મઞ્જૂસાયં રતનં સન્નિચિતં વિય સુતં સન્નિચિતં અસ્મિં પુગ્ગલેતિ યોજના, એતેનાતિ ‘‘સન્નિચિત’’ન્તિપદેન, દસ્સેતીતિ સમ્બન્ધો. સોતિ લદ્ધસમ્મુતિકો ભિક્ખુ. સન્નિચિતરતનસ્સેવાતિ સન્નિચિતરતનસ્સ ઇવ. તન્તિ ‘‘યે તે ધમ્મા’’તિઆદિવચનં. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. અસ્સાતિ લદ્ધસમ્મુતિકસ્સ ભિક્ખુનો. તત્થાતિ ‘‘વચસા પરિચિતા’’તિઆદિવચને. એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. પગુણાતિ ઉજુકા. ઉજુકો હિ અજિમ્હત્તા પકટ્ઠો ઉત્તમો ગુણોતિ અત્થેન ‘‘પગુણો’’તિ વુચ્ચતિ. અનુપેક્ખિતાતિ પુનપ્પુનં ઉપગન્ત્વા ઇક્ખિતા, પસ્સિતા દસ્સિતાતિ અત્થો. અત્થતોતિ અભિધેય્યત્થતો, અટ્ઠકથાતોતિ અત્થો. કારણતોતિ ધમ્મતો, પાળિતોતિ અત્થો. દિટ્ઠિસદ્દસ્સ પઞ્ઞાસદ્દવેવચનત્તા ‘‘પઞ્ઞાયા’’તિ વુત્તં. સુપચ્ચક્ખકતાતિ સુટ્ઠુ અક્ખાનં ઇન્દ્રિયાનં પટિમુખં કતા.

‘‘બહુસ્સુતો’’તિ ¶ એત્થ બહુસ્સુતસ્સ તિવિધભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અયં પના’’તિઆદિ. નિસ્સયતો મુચ્ચતીતિ નિસ્સયમુચ્ચનકો. પરિસં ઉપટ્ઠાપેતીતિ પરિસુપટ્ઠાકો. ભિક્ખુનિયો ઓવદતીતિ ભિક્ખુનોવાદકો. તત્થાતિ તિવિધેસુ બહુસ્સુતેસુ. નિસ્સયમુચ્ચનકેન એત્તકં ઉગ્ગહેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ઉપસમ્પદાયાતિ ઉપસમ્પાદેત્વા. પઞ્ચ વસ્સાનિ એતસ્સાતિ પઞ્ચવસ્સો. તેન ઉગ્ગહેતબ્બન્તિ યોજના. સબ્બન્તિમેનાતિ સબ્બેસં પરિચ્છેદાનં અન્તે લામકે પવત્તેન. પગુણાતિ અજિમ્હા ઉજુકા. વાચુગ્ગતાતિ તસ્સેવ વેવચનં. યસ્સ હિ પાળિપાઠા સજ્ઝાયનકાલે પગુણા હોન્તિ, તસ્સ વાચુગ્ગતા. યસ્સ વા પન વાચુગ્ગતા હોન્તિ, તસ્સ પગુણા. તસ્મા તાનિ પદાનિ અઞ્ઞમઞ્ઞકારણવેવચનાનિ. પક્ખદિવસેસૂતિ જુણ્હપક્ખકાળપક્ખપરિયાપન્નેસુ ¶ દિવસેસુ. ધમ્મસાવનત્થાયાતિ સમ્પત્તાનં પરિસાનં ધમ્મસ્સ સાવનત્થાય સુણાપનત્થાયાતિ અધિપ્પાયો. સાવનત્થાયાતિ એત્થ યુપચ્ચયપરત્તા કારિતપચ્ચયો લોપો હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. તસ્મા સાવીયતે સુણાપીયતે સાવનન્તિ વચનત્થો કાતબ્બો. ભાણવારા ઉગ્ગહેતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. સમ્પત્તાનન્તિ અત્તનો સન્તિકં સમ્પત્તાનં. પરિકથનત્થાયાતિ પરિસ્સઙ્ગેન આલિઙ્ગનેન કથનત્થં, અપ્પસદ્દસઙ્ખાતાય વાચાય કથનત્થન્તિ અત્થો. ‘‘કથામગ્ગો’’તિ વુત્તત્તા વત્થુકથાયેવ અધિપ્પેતા, ન સુત્તસઙ્ખાતો પાળિપાઠો. અનુ પચ્છા, પુનપ્પુનં વા દાયકા મોદન્તિ એતાયાતિ અનુમોદના. ઝાનં વા મગ્ગો વા ફલં વા સમણધમ્મો નામ. તસ્સ કરણત્થં ઉગ્ગહેતબ્બન્તિ યોજના. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ચતૂસુ દિસાસુ અપટિહતોતિ ચાતુદ્દિસો, અપટિહતત્થે ણપચ્ચયો.

પરિસુપટ્ઠાપકેન કાતબ્બાતિ યોજના. અભિવિનયેતિ અઞ્ઞમઞ્ઞપરિચ્છિન્ને વિનયપિટકે. દ્વે વિભઙ્ગાતિ ભિક્ખુવિભઙ્ગો ચ ભિક્ખુનિવિભઙ્ગો ચ. અસક્કોન્તેન પરિસુપટ્ઠાપકેન ભિક્ખુનાતિ સમ્બન્ધો. એવં અત્તનો અત્થાય ઉગ્ગહેતબ્બં દસ્સેત્વા ઇદાનિ પરિસાય અત્થાય ઉગ્ગહેતબ્બં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિસાય પના’’તિઆદિ. અભિધમ્મેતિ અઞ્ઞમઞ્ઞપરિચ્છિન્ને સુત્તન્તપિટકે એવ, ન અભિધમ્મપિટકે. તયો વગ્ગાતિ સગાથાવગ્ગો નિદાનવગ્ગો ખન્ધવગ્ગોતિ તયો વગ્ગા. વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો. એકન્તિ એકં નિપાતં. તતો તતોતિ નિકાયતો. સમુચ્ચયં કત્વાતિ રાસિં કત્વા. ન વુત્તન્તિ અટ્ઠકથાસુ ન કથિતં. યસ્સ પન નત્થિ, સો ન લભતીતિ યોજના. સુત્તન્તે ચાતિ સુત્તન્તપિટકે પન. ઉગ્ગહિતોતિ સરૂપકથનેન ગહિતો, ઉચ્ચારિતોતિ અત્થો. દિસાપામોક્ખોતિ દિસાસુ ઠિતાનં ભિક્ખુઆદીનં પામોક્ખો. યેન કામં ગમોતિ યથાકામં ગમો.

ચતૂસુ નિકાયેસૂતિ ખુદ્દકનિકાયતો અઞ્ઞેસુ દીઘનિકાયાદીસુ. એકસ્સાતિ અઞ્ઞતરસ્સ એકસ્સ ¶ . એકનિકાયેનાતિ એકસ્મિં ¶ નિકાયે લદ્ધનયેન. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તત્થાતિ ચતુપ્પકરણસ્સ અટ્ઠકથાયં. નાનત્થન્તિ નાનાપયોજનં. તન્તિ વિનયપિટકં. એત્તાવતાતિ એત્તકપમાણેન પગુણેન. હોતીતિ ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો. ઇતિ પરિસમાપનં વેદિતબ્બન્તિ યોજના.

ઉભયાનિ ખો પનસ્સાતિ આદિ પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞસ્મિન્તિ વિનયપિટકતો ઇતરસ્મિં. તત્થાતિ ‘‘ઉભયાનિ ખો પનસ્સા’’તિઆદિવચને. યથા યેનાકારેન આગતાનિ, તં આકારં દસ્સેતુન્તિ યોજના. પદપચ્ચાભટ્ઠસઙ્કરદોસવિરહિતાનીતિ પદાનં પચ્ચાભટ્ઠસઙ્કરભૂતેહિ દોસેહિ વિરહિતાનિ. એત્થ ચ પદપચ્ચાભટ્ઠન્તિ પદાનં પટિનિવત્તિત્વા આભસ્સનં ગળનં, ચુતન્તિ અત્થો. પદસઙ્કરન્તિ પદાનં વિપત્તિ, વિનાસોતિ અત્થો. ‘‘સુત્તસો’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ ખન્ધકપરિવારસુત્તં એવ ગહેતબ્બન્તિ આહ ‘‘ખન્ધકપરિવારતો’’તિ. અનુબ્યઞ્જનસોતિ એત્થ બ્યઞ્જનસદ્દો અક્ખરસ્સ ચ પદસ્સ ચ વાચકોતિ આહ ‘‘અક્ખરપદપારિપૂરિયા ચા’’તિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

‘‘સિથિલધનિતાદીન’’ન્તિપદં ‘‘વચનેના’’તિપદે કમ્મં, ‘‘વચનેના’’તિપદં ‘‘સમ્પન્નાગતો’’તિપદે હેતુ, ‘‘વિસ્સટ્ઠાય અનેલગળાય અત્થસ્સ વિઞ્ઞાપનિયા’’તિપદાનિ ‘‘વાચાયા’’તિપદે વિસેસનાનિ. સિથિલધનિતાદીનન્તિ આદિસદ્દેન નિગ્ગહિતવિમુત્તસમ્બન્ધવવત્થિતદીઘ રસ્સ ગરુ લહુ સઙ્ખાતા અટ્ઠ બ્યઞ્જનબુદ્ધિયો સઙ્ગણ્હાતિ. યથાવિધાનવચનેનાતિ અક્ખરચિન્તકાનં યથા સંવિદહનવચનેન. વાચાયેવ કરીયતિ કથીયતિ ઉચ્ચારીયતિ વાક્કરણં ચકારસ્સ કકારં કત્વા. હીતિ તદેવ યુત્તં. માતુગામો યસ્મા સરસમ્પત્તિરતો, તસ્મા હીળેતીતિ યોજના. ‘‘સરસમ્પત્તિરહિત’’ન્તિપદં ‘‘વચન’’ન્તિપદે વિસેસનભાવેન વિસેસં કત્વા ‘‘હીળેતી’’તિપદે હેતુભાવેન સમ્પજ્જનતો હેતુઅન્તોગધવિસેસનન્તિ દટ્ઠબ્બં. સબ્બાસન્તિ ભિક્ખુનીનં. ‘‘સીલાચારસમ્પત્તિયા’’તિઇમિના જાતિ ગોત્ત રૂપ ભોગાદિનાતિઅત્થં નિવત્તેતિ. કારણઞ્ચાતિ અટ્ઠકથઞ્ચ. તજ્જેત્વાતિ ઉબ્બેજેત્વા. તાસન્તિ ભિક્ખુનીનં. ગિહિકાલેતિ ભિક્ખુનોવાદકસ્સ ગિહિકાલે અનજ્ઝાપન્નપુબ્બો ¶ હોતીતિ સમ્બન્ધો. હિ તદેવ યુત્તં. ‘‘માતુગામો’’તિપદં ‘‘ન કરોતી’’તિપદે સુદ્ધકત્તા, ‘‘ઉપ્પાદેતી’’તિપદે હેતુકત્તા. ઠિતસ્સ ભિક્ખુનો ધમ્મદેસનાયાપીતિ યોજના. અપિસદ્દો ગરહત્થો. વિસભાગેહીતિ વિરુદ્ધેહિ વત્થારમ્મણેહિ. અયુત્તટ્ઠાનેતિ પબ્બજિતાનં અનનુરૂપટ્ઠાને. છન્દરાગન્તિ બલવતણ્હં. તેનાતિ તેન હેતુના.

‘‘એત્થ ¶ ચા’’તિઆદિમ્હિ અયં પન સઙ્ગહો –

‘‘સીલવા બહુસ્સુતો ચ, સ્વાગતો ચ સુવાચકો;

પિયો પટિબલો ચાપિ, નજ્ઝાપન્નો ચ વીસતી’’તિ.

૧૪૮. વત્થુસ્મિન્તિ અટ્ઠુપ્પત્તિયં. કકારલોપં કત્વા ગરુધમ્માતિ વુચ્ચન્તીતિ આહ ‘‘ગરુકેહિ ધમ્મેહી’’તિ. તેતિ ગરુધમ્મા. હીતિ યસ્મા. ‘‘એકતો’’તિ સામઞ્ઞેન વુત્તવચનસ્સ વિસેસેન ગહેતબ્બતં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ભિક્ખુનીનં સન્તિકે’’તિ. યથાવત્થુકમેવાતિ પાચિત્તિયમેવ. તઞ્હિ વત્થુસ્સ આપત્તિકારણસ્સ અનુરૂપં પવત્તત્તા ‘‘યથાવત્થુક’’ન્તિ વુચ્ચતિ.

૧૪૯. પાતોતિ પગેવ, પઠમન્તિ અત્થો. અસમ્મટ્ઠં સમ્મજ્જીતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. અસમ્મજ્જને દોસં પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘અસમ્મટ્ઠં હી’’તિઆદિ. હીતિ તપ્પાકટીકરણજોતકો. તન્તિ પરિવેણં. દિસ્વા ભવેય્યુન્તિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ અસોતુકામાનં વિય ભવનહેતુના. પરિવેણસમ્મજ્જનસ્સ આનિસંસં દસ્સેત્વા પાનીયપરિભોજનીયઉપટ્ઠાનસ્સ તમેવ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્તો ગામતો પના’’તિ આદિ. તસ્મિન્તિ પાનીયપરિભોજનીયે.

સાખાભઙ્ગમ્પીતિ ભઞ્જિતબ્બસાખમ્પિ. દુતિયોતિ વિઞ્ઞૂ પુરિસો દુતિયો. નિસીદિતબ્બટ્ઠાનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘નિસીદિતબ્બ’’ન્તિઆદિ. ‘‘વિહારમજ્ઝે’’તિ સામઞ્ઞતો વત્વા વિસેસતો દસ્સેતું વુત્તં ‘‘દ્વારે’’તિ. ઓસરન્તિ અવસરન્તિ એત્થાતિ ઓસરણં, તઞ્ચ તં ઠાનઞ્ચેતિ ઓસરણટ્ઠાનં, તસ્મિં. સમગ્ગત્થાતિ એત્થ સંપુબ્બો ચ આપુબ્બો ચ ગમુસદ્દો ¶ હોતિ, તતો હિય્યત્તનીસઙ્ખાતં ત્થવચનં વા હોતિ, પઞ્ચમીસઙ્ખાતસ્સ થવચનસ્સ ત્થત્તં વા હોતિ, સંયોગપરત્તા આ ઉપસગ્ગો રસ્સો ચ હોતિ, ઇતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમ્મા આગતત્થા’’તિ. તત્થ ‘‘સમ્મા’’તિપદેન સંસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ, ‘‘આ’’ઇતિપદેન આત્યૂપસગ્ગં, ‘‘ગત’’ઇતિપદેન ગમુધાતું, ‘‘ત્થ’’ઇતિપદેન હિય્યત્તનીસઙ્ખાતં ત્થવચનં વા, પઞ્ચમીસઙ્ખાતસ્સ થવચનસ્સ ત્થત્તં વા દસ્સેતિ. અયં પનેત્થત્થો – સમં તુમ્હે આગતત્થાતિ. પઞ્ચમીસઙ્ખાતસ્સ થવચનસ્સ ત્થત્તકાલે સમં તુમ્હે આગા અત્થ ભવથાતિ. ‘‘આગચ્છન્તી’’તિપદેન ‘‘વત્તન્તી’’તિ એત્થ વતુધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ, ‘‘પગુણા વાચુગ્ગતા’’તિપદેહિ અધિપ્પાયં દસ્સેતિ. પાળીતિ ગરુધમ્મપાળિ.

તત્થાતિ ¶ તસ્સં પાળિયં, તેસુ વા અભિવાદનાદીસુ ચતૂસુ. મગ્ગસમ્પદાનન્તિ મગ્ગં પરિહરિત્વા ભિક્ખુસ્સ ઓકાસદાનં. બીજનન્તિ બીજનિયા વિધૂપનં. પાનીયાપુચ્છનન્તિ પાનીયસ્સ આપુચ્છનં. આદિસદ્દેન પરિભોજનીયાપુચ્છનાદિકં સઙ્ગણ્હાતિ. એત્થ ચાતિ એતેસુ ચતૂસુ અભિવાદનાદીસુ. ‘‘અન્તો ગામે વા’’તિઆદીનિ છ પદાનિ ‘‘કાતબ્બમેવા’’તિપદે આધારો. રાજુસ્સારણાયાતિ રઞ્ઞો આનુભાવેન જનાનં ઉસ્સારણાય. મહાભિક્ખુસઙ્ઘો સન્નિપતતિ એત્થાતિ મહાસન્નિપાતં, તસ્મિં મહાસન્નિપાતે ઠાને નિસિન્ને સતીતિ યોજના. પચ્ચુટ્ઠાનન્તિ પટિકચ્ચેવ ઉટ્ઠાનં. તં તન્તિ સામીચિકમ્મં.

સક્કત્વાતિ ચિત્તિં કત્વા, સં આદરં કત્વાતિ અત્થો. તેનાહ ‘‘યથા કતો’’તિઆદિ. તિણ્ણં કિચ્ચાનન્તિ ‘‘સક્કત્વા ગરુંકત્વા માનેત્વા’’તિસઙ્ખાતાનં તિણ્ણં કિચ્ચાનં. અનીયસદ્દો કમ્મત્થોતિ આહ ‘‘ન અતિક્કમિતબ્બો’’તિ.

નત્થિ ભિક્ખુ એત્થાતિ અભિક્ખુકો આવાસો, સો કિત્તકે ઠાને અભિક્ખુકો, યો આવાસો અભિક્ખુકો નામ હોતીતિ આહ ‘‘સચે’’તિ આદિ. ‘‘ઉપસ્સયતો’’તિપદં ‘‘અબ્ભન્તરે’’તિપદે અપાદાનં. એત્થાતિ અભિક્ખુકે આવાસે. હીતિ સચ્ચં. તતોતિ અડ્ઢયોજનબ્ભન્તરે ¶ ઠિતઆવાસતો. પરન્તિ અઞ્ઞસ્મિં આવાસે, ભુમ્મત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં. પચ્છાભત્તન્તિ ભત્તતો પચ્છા. તત્થાતિ અભિક્ખુકે આવાસે. ‘‘ભિક્ખુનિયો’’તિપદં ‘‘વદન્તી’’તિપદે કમ્મં. વુત્તપ્પમાણેતિ અડ્ઢયોજનબ્ભન્તરસઙ્ખાતે વુત્તપ્પમાણે. સાખામણ્ડપેપીતિ સાખાય છાદિતમણ્ડપેપિ. પિસદ્દેન આવાસે પન કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. વુત્તાતિ વસિતા. એત્તાવતાતિ એકરત્તં વસિતમત્તેન. એત્થાતિ સભિક્ખુકે આવાસે. ઉપગચ્છન્તીહિ ભિક્ખુનીહિ યાચિતબ્બાતિ યોજના. પક્ખસ્સાતિ આસળ્હીમાસસ્સ જુણ્હપક્ખસ્સ. ‘‘તેરસિય’’ન્તિપદેન અવયવિઅવયવભાવેન યોજેતબ્બં. મયન્તિ અમ્હે. યતોતિ યેન ઉજુના મગ્ગેનાતિ સમ્બન્ધો. તેનાહ ‘‘તેન મગ્ગેના’’તિ. અઞ્ઞેન મગ્ગેનાતિ ઉજુમગ્ગતો અઞ્ઞેન જિમ્હમગ્ગેન. અયન્તિ અયં આવાસો. તતોતિ ભિક્ખૂનં આવાસતો, ભિક્ખુનિઉપસ્સયતો વા, ઇદમેવ યુત્તતરં. વક્ખતિ હિ ‘‘અમ્હાકં ઉપસ્સયતો ગાવુતમત્તે’’તિ. ખેમટ્ઠાનેતિ અભયટ્ઠાને. તઞ્હિ ખીયન્તિ ભયા એત્થાતિ ખેમં, ખેમઞ્ચ તં ઠાનઞ્ચેતિ ખેમટ્ઠાનન્તિ કત્વા ‘‘ખેમટ્ઠાન’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તાહિ ભિક્ખુનીહીતિ અડ્ઢયોજનમત્તે ઠાને વસન્તીહિ. તા ભિક્ખુનિયોતિ ગાવુતમત્તે ઠાને વસન્તિયો. અન્તરાતિ તુમ્હાકં, અમ્હાકઞ્ચ નિવાસનટ્ઠાનસ્સ, નિવાસનટ્ઠાનતો વા અન્તરે વેમજ્ઝે. ભુમ્મત્થે ચેતં નિસ્સક્કવચનં. ઠિતે મગ્ગેતિ સમ્બન્ધો ‘‘સન્તિકા’’તિપદં ¶ ‘‘આગત’’ઇતિપદે અપાદાનં. તત્થાતિ અઞ્ઞાસં ભિક્ખુનીનં ઉપસ્સયે. ઇતિ યાચિતબ્બાતિ યોજના. તતોતિ ભિક્ખૂનં યાચિતબ્બતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો.

ચાતુદ્દસેતિ આસળ્હીમાસસ્સ જુણ્હપક્ખસ્સ ચતુદ્દસન્નં દિવસાનં પૂરણે દિવસે. ઇધાતિ ઇમસ્મિં વિહારે. ‘‘ઓવાદ’’ન્તિપદં ‘‘અનુ’’ઇતિપદે કમ્મં. અનુજીવન્તિયોતિ અનુગન્ત્વા જીવનં વુત્તિં કરોન્તિયો. વુત્તા ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. દુતિયદિવસેતિ આસળ્હીપુણ્ણમિયં. અથાતિ પક્કમનાનન્તરં. એત્થાતિ ભિક્ખૂનં પક્કન્તત્તા અપસ્સને. ‘‘આભોગં કત્વા’’તિઇમિના આભોગં અકત્વા વસિતું ¶ ન વટ્ટતીતિ દીપેતિ. સભિક્ખુકાવાસં ગન્તબ્બમેવાતિ અધિપ્પાયો. સાતિ વસ્સચ્છેદાપત્તિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. કેનચિ કારણેનાતિ ભિક્ખાચારસ્સ અસમ્પદાદિના કેનચિ નિમિત્તેન. હીતિ સચ્ચં. ભિક્ખૂનં પક્કન્તાદિકારણા અભિક્ખુકાવાસે વસન્તિયા કિં અભિક્ખુકાવાસેવ પવારેતબ્બન્તિ આહ ‘‘પવારેન્તિયા પના’’તિઆદિ.

અન્વદ્ધમાસન્તિ એત્થ અનુસદ્દો વિચ્છત્થવાચકો કમ્મપ્પવચનીયો, તેન પયોગત્તા ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘અદ્ધમાસે અદ્ધમાસે’’તિ. પચ્ચાસીસિતબ્બાતિ એત્થ પતિપુબ્બો ચ આપુબ્બો ચ સિધાતુ ઇચ્છત્થેતિ આહ ‘‘ઇચ્છિતબ્બા’’તિ. સિધાતુયા દ્વેભાવો હોતિ. આપુબ્બો સિસિ ઇચ્છાયન્તિપિ ધાતુપાઠેસુ વુત્તં. તત્થાતિ ‘‘ઉપોસથપુચ્છક’’ન્તિવચને. પક્ખસ્સાતિ યસ્સ કસ્સચિ પક્ખસ્સ. મહાપચ્ચરિયં પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઓવાદસ્સ યાચનં ઓવાદો ઉત્તરપદલોપેન, સોયેવ અત્થો પયોજનં ઓવાદત્થો, તદત્થાય. પાટિપદદિવસતોતિ દુતિયદિવસતો. સો હિ ચન્દો વુદ્ધિઞ્ચ હાનિઞ્ચ પટિમુખં પજ્જતિ એત્થ, એતેનાતિ વા પાટિપદોતિ વુચ્ચતિ. ઇતીતિ એવં વુત્તનયેન. ભગવા પઞ્ઞપેતીતિ યોજના. અઞ્ઞસ્સાતિ ધમ્મસ્સવનકમ્મતો અઞ્ઞસ્સ. નિરન્તરન્તિ અભિક્ખણં, ‘‘પઞ્ઞપેતી’’તિપદે ભાવનપુંસકં. હીતિ વિત્થારો. એવઞ્ચ સતીતિ એવં બહૂપકારે સતિ ચ. યન્તિ યં ધમ્મં. સાત્થિકન્તિ સપયોજનં. યથાનુસિટ્ઠન્તિ અનુસિટ્ઠિયા અનુરૂપં. સબ્બાયેવ ભિક્ખુનિયોપીતિ યોજના. હીતિ સચ્ચં.

ઓવાદં ગચ્છતીતિ ઓવાદં યાચિતું ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ આરામં ગચ્છતિ. ન ઓવાદો ગન્તબ્બોતિ ઓવાદં યાચિતું ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ આરામો ન ગન્તબ્બો. ઓવાદોતિ ચ ઉપયોગત્થે પચ્ચત્તવચનન્તિ દટ્ઠબ્બં. ઇતરથા હિ સદ્દપયોગો વિરુજ્ઝેય્ય. ઓવાદં ગન્તુન્તિ ઓવાદં યાચનત્થાય ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ આરામં ગન્તું.

‘‘દ્વે ¶ ¶ તિસ્સો ભિક્ખુનિયો’’તિપદં ‘‘યાચિત્વા’’તિપદે દુતિયાકમ્મં. ‘‘પેસેતબ્બા’’તિપદે પઠમાકમ્મં. ઓવાદૂપસઙ્કમનન્તિ ઓવાદસ્સ ગહણત્થાય ઉપસઙ્કમનં. આરામન્તિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ આરામં. તતોતિ ગમનતો પરન્તિ સમ્બન્ધો. તેન ભિક્ખુનાતિ ઓવાદપટિગ્ગાહકેન ભિક્ખુના. તન્તિ સમ્મતં ભિક્ખું.

ઉસ્સહતીતિ સક્કોતિ. પાસાદિકેનાતિ પસાદં આવહેન પસાદજનકેન કાયવચીમનોકમ્મેનાતિ અત્થો. સમ્પાદેતૂતિ તિવિધં સિક્ખં સમ્પાદેતુ. એત્તાવતાતિ એત્તકેન ‘‘પાસાદિકેન સમ્પાદેતૂ’’તિ વચનમત્તેન. હીતિ ફલજોતકો. એતન્તિ ‘‘તાહી’’તિવચનં.

એત્થ ચ ભિક્ખૂનં સઙ્ઘગણપુગ્ગલવસેન વચનવારો તિવિધો હોતિ, તં તિવિધં વચનવારં ભિક્ખુનીનં સઙ્ઘગણપુગ્ગલવસેન તીહિ વચનવારેહિ ગુણિતં કત્વા નવ વચનવારા હોન્તિ, તં આકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્રાયં વચનક્કમો’’તિ. તત્રાતિ પુરિમવચનાપેક્ખં. વચનાકારો પાકટોવ.

એકા ભિક્ખુની વા બહૂહિ ભિક્ખુનીઉપસ્સયેહિ ઓવાદત્થાય પેસિતે વચનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભિક્ખુનિસઙ્ઘો ચ અય્યા’’તિઆદિ.

તેનાપીતિ ઓવાદપટિગ્ગાહકેનાપિ ‘‘ઓવાદ’’ન્તિપદં ‘‘પટિગ્ગાહકેના’’તિ પદે કમ્મં. પુન ‘‘ઓવાદ’’ન્તિપદં ‘‘અપટિગ્ગહેતુ’’ન્તિપદે કમ્મં. બલતિ અસ્સાસપસ્સાસમત્તેન જીવતિ, ન પઞ્ઞાજીવિતેનાતિ બાલો. ગિલાયતિ રુજતીતિ ગિલાનો. ગમિસ્સતિ ગન્તું ભબ્બોતિ ગમિકો. અયં પનેત્થ યોજના – ગન્તું ભબ્બો યો ભિક્ખુ ગમિસ્સતિ ગમનં કરિસ્સતિ, ઇતિ તસ્મા સો ભિક્ખુ ગમિકો નામ. અથ વા યો ભિક્ખુ ગન્તું ભબ્બત્તા ગમિસ્સતિ ગમનં કરિસ્સતિ, ઇતિ તસ્મા સો ભિક્ખુ ગમિકો નામાતિ. ‘‘ભબ્બો’’તિ ચ હેતુઅન્તોગધવિસેસનં.

તત્થાતિ ¶ ¶ બાલાદીસુ તીસુ પુગ્ગલેસુ. દુતિયપક્ખદિવસેતિ પાટિપદતો દુતિયપક્ખદિવસે. ઉપોસથગ્ગેતિ ઉપોસથગેહે. તઞ્હિ ઉપોસથં ગણ્હન્તિ, ઉપોસથો વા ગય્હતિ અસ્મિન્તિ ‘‘ઉપોસથગ્ગ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તસ્મિં ઉપોસથગ્ગે. ‘‘અનારોચેતુ’’ન્તિ વચનસ્સ ઞાપકં દસ્સેત્વા ‘‘અપચ્ચાહરિતુ’’ન્તિ વચનસ્સ તમેવ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપરમ્પિ વુત્ત’’ન્તિઆદિ.

તત્થાતિ ઓવાદપટિગ્ગાહકેસુ ભિક્ખૂસુ. નો ચસ્સાતિ નો ચે અસ્સ. સભં વાતિ સમજ્જં વા. સા હિ સહ ભાસન્તિ એત્થ, સન્તેહિ વા ભાતિ દિબ્બતીતિ ‘‘સભા’’તિ વુચ્ચતિ, તં સભં વા ઉપસઙ્કમિસ્સામીતિ યોજના. તત્રાતિ તસ્મિં સભાદિકે. એવં ‘‘તત્થા’’તિપદેપિ.

ચતુદ્દસન્નં પૂરણો ચાતુદ્દસો, તસ્મિં પવારેત્વાતિ સમ્બન્ધો. ભિક્ખુસઙ્ઘેતિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ સન્તિકે, સમીપત્થે ચેતં ભુમ્મવચનં. અજ્જતનાતિ એત્થ અસ્મિં અહનિ અજ્જ, ઇમસદ્દતો અહનીતિ અત્થે જ્જપચ્ચયો, ઇમસદ્દસ્સ ચ અકારો, અજ્જ એવ અજ્જતના, સ્વત્થો હિ તનપચ્ચયો. અપરસ્મિં અહનિ અપરજ્જ, અપરસદ્દતો અહનીતિ અત્થે જ્જપચ્ચયો સત્તમ્યન્તોયેવ. એત્થાતિ પવારણે, ‘‘અનુજાનામી’’તિઆદિવચને વા. હીતિ સચ્ચં.

કોલાહલન્તિ કોતૂહલં. પઠમં ભિક્ખુની યાચિતબ્બાતિ સઙ્ઘેન પઠમં ભિક્ખુની યાચિતબ્બા.

તાય ભિક્ખુનિયા વચનીયો અસ્સાતિ યોજના. પસ્સન્તો પટિકરિસ્સતીતિ વજ્જાવજ્જં પસ્સન્તો હુત્વા પટિકરિસ્સતિ.

ઉભિન્નન્તિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં. યથાઠાનેયેવાતિ યં યં ઠાનં યથાઠાનં, તસ્મિં યથાઠાનેયેવ. કેનચિ પરિયાયેનાતિ કેનચિ કારણેન. અવપુબ્બો વરસદ્દો પિહિતત્થોતિ આહ ‘‘પિહિતો’’તિ. વચનંયેવાતિ ઓવાદવચનંયેવ. પથોતિ જેટ્ઠકટ્ઠાને ઠાનસ્સ કારણત્તા પથો. દોસં પનાતિ અભિક્કમનાદીસુ ¶ આદીનવં પન. અઞ્જેન્તીતિ મક્ખેન્તિ. ભિક્ખૂહિ પન ઓવદિતું અનુસાસિતું વટ્ટતીતિ યોજના.

અઞ્ઞન્તિ ઓવાદતો અઞ્ઞં. એસોતિ ગરુધમ્મો.

૧૫૦. ‘‘અધમ્મકમ્મે’’તિ એત્થ કતમં કમ્મં નામાતિ આહ ‘‘અધમ્મકમ્મેતિઆદીસૂ’’તિઆદિ. તત્થાતિ અધમ્મકમ્મધમ્મકમ્મેસુ.

૧૫૨. ઉદ્દેસં દેન્તો ભણતિ, અનાપત્તીતિ યોજના. ઓસારેતીતિ કથેતિ. ચતુપરિસતીતિ ચતુપરિસસ્મિં. તત્રાપીતિ તેન ભિક્ખુનીનં સુણનકારણેનાતિ. પઠમં.

૧૫૩. દુતિયે ¶ પરિયાયસદ્દો વારત્થોતિ આહ ‘‘વારેના’’તિ. વારોતિ ચ અનુક્કમોયેવાતિ આહ ‘‘પટિપાટિયાતિ અત્થો’’તિ. અધિકં ચિત્તં ઇમસ્સાતિ અધિચેતોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અધિચિત્તવતો’’તિઆદિ. અધિચિત્તં નામ ઇધ અરહત્તફલચિત્તમેવ, ન વિપસ્સનાપાદકભૂતં અટ્ઠસમાપત્તિચિત્તન્તિ આહ ‘‘અરહત્તફલચિત્તેના’’તિ. ‘‘અધિચિત્તસિક્ખા’’તિઆદીસુ (પારા. ૪૫; દી. નિ. ૩.૩૦૫; મ. નિ. ૧.૪૯૭; અ. નિ. ૬.૧૦૫; મહાનિ. ૧૦) હિ વિપસ્સનાપાદકભૂતં અટ્ઠસમાપત્તિચિત્તં ‘‘અધિચિત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ન પમજ્જતોતિ ન પમજ્જન્તસ્સ. સાતચ્ચકિરિયાયાતિ સતતકરણેન. ઉભો લોકે મુનતિ જાનાતીતિ મુનીતિ ચ, મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં મુનનટ્ઠેન જાનનત્થેન, તમસ્સત્થીતિ મુનીતિ ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મુનિનોતી’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘યો મુનતિ…પે… મુનનેન વા’’તિઇમિના પઠમત્થં દસ્સેતિ, ‘‘મોનં વુચ્ચતિ…પે… વુચ્ચતી’’તિઇમિના દુતિયત્થં દસ્સેતિ. મુન ગતિયન્તિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૫ પકારન્તધાતુ) વુત્તત્તા ‘‘યો મુનતી’’તિ એત્થ ભૂવાદિગણિકો મુનધાતુયેવ, ન કીયાદિગણિકો મુધાતૂતિ દટ્ઠબ્બં. અથ વા મુન ઞાણેતિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૭ કિયાદિગણિક) વુત્તત્તા ‘‘મુનાતી’’તિ કીયાદિગણિકોવ. ધાત્વન્તનકારલોપોતિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘મોનં વુચ્ચતિ ઞાણ’’ન્તિ ચેત્થ ઞાણં નામ ¶ અરહત્તઞાણમેવ. મોનસ્સ પથો મોનપથોતિ વુત્તે સત્તતિંસ બોધિપક્ખિયધમ્માવ અધિપ્પેતાતિ આહ ‘‘સત્તતિંસબોધિપક્ખિયધમ્મેસૂ’’તિ. અથ વા અધિસીલસિક્ખાદયો અધિપ્પેતાતિ આહ ‘‘તીસુ વા સિક્ખાસૂ’’તિ. પુબ્બભાગપટિપદન્તિ અરહત્તઞાણસ્સ પુબ્બભાગે પવત્તં સીલસમથવિપસ્સનાસઙ્ખાતં પટિપદં. પુબ્બભાગેતિ અરહત્તઞાણસ્સ પુબ્બભાગે. એત્થાતિ ‘‘અધિચેતસો…પે… સિક્ખતો’’તિ વચને. ‘‘તાદિનો’’તિપદં ‘‘મુનિનો’’તિપદેન યોજેતબ્બન્તિ આહ ‘‘તાદિસસ્સ ખીણાસવમુનિનો’’તિ. એત્થાતિ ‘‘સોકા ન ભવન્તિ તાદિનો’’તિ વચને. રાગાદયો ઉપસમેતીતિ ઉપસન્તોતિ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘રાગાદીન’’ન્તિ. સતિ અસ્સત્થીતિ સતિમાતિ કત્વા મન્તુસદ્દો નિચ્ચયોગત્થોતિ આહ ‘‘સતિયા અવિરહિતસ્સા’’તિ.

ન કસીયતિ ન વિલેખીયતીતિ અકાસો, સોયેવ આકાસો. અન્તરેન છિદ્દેન ઇક્ખિતબ્બોતિ અન્તલિક્ખો. આકાસો હિ ચતુબ્બિધો અજટાકાસો, કસિણુગ્ઘાટિમાકાસો, પરિચ્છિન્નાકાસો, રૂપપરિચ્છેદાકાસોતિ. તત્થ અજટાકાસોવ ઇધાધિપ્પેતો ‘‘અન્તલિક્ખે’’તિ વિસેસિતત્તા. તેનાહ ‘‘ન કસિણુગ્ઘાટિમે, ન પન રૂપપરિચ્છેદે’’તિ. પરિચ્છિન્નાકાસોપિ રૂપપરિચ્છેદાકાસેન સઙ્ગહિતો. ‘‘મ’’ન્તિ પદં ‘‘અવમઞ્ઞન્તી’’તિ પદે કમ્મં. એત્તકમેવાતિ એતપ્પમાણં ¶ ‘‘અધિચેતસો’’તિઆદિસઙ્ખાતં વચનમેવ, ન અઞ્ઞં બુદ્ધવચનન્તિ અત્થો. અયન્તિ ચૂળપન્થકો થેરો. હન્દાતિ વસ્સગ્ગત્થે નિપાતો. મમ આનુભાવં દસ્સેમિ, તુમ્હે પસ્સથ ગણ્હથાતિ અધિપ્પાયો. વુટ્ઠાયાતિ તતો ચતુત્થજ્ઝાનતો વુટ્ઠહિત્વા. અન્તરાપિ ધાયતીતિ એત્થ પિસદ્દસ્સ અટ્ઠાનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્તરધાયતિપી’’તિ. એસેવ નયો ‘‘સેય્યમ્પિ કપ્પેતી’’તિ એત્થપિ. થેરોતિ ચૂળપન્થકો થેરો. ઇદં પદં અન્તરન્તરા યુત્તટ્ઠાનેસુ સમ્બન્ધિત્વા ‘‘તઞ્ચેવ ભણતી’’તિઇમિના સમ્બન્ધિતબ્બં. ભાતુથેરસ્સાતિ જેટ્ઠકભાતુભૂતસ્સ મહાપન્થકથેરસ્સ.

પદ્મન્તિ ¶ ગાથાયં તયો પાદા ઇન્દવજિરા, ચતુત્થપાદો ઉપેન્દવજિરો. તસ્મા પદ્મન્તિ એત્થ મકારે પરે દુકારુકારસ્સ લોપં કત્વા પરક્ખરં નેત્વા ‘‘પદ્મ’’ન્તિ દ્વિભાવેન લિખિતબ્બં. અવીતગન્ધન્તિ એત્થ વીતિ દીઘુચ્ચારણમેવ યુત્તં. પઙ્કે દવતિ ગચ્છતીતિ પદુમં. કોકં દુગ્ગન્ધસ્સ આદાનં નુદતિ અપનેતીતિ કોકનુદં. સુન્દરો ગન્ધો ઇમસ્સાતિ સુગન્ધં. અયં પનેત્થ યોજના – યથા કોકનુદસઙ્ખાતં સુગન્ધં પાતો પગેવ બાલાતપેન ફુલ્લં વિકસિતં અવીતગન્ધં હુત્વા વિરોચમાનં પદુમં સિયા, તથા અઙ્ગીરસં અઙ્ગિતો સરીરતો નિચ્છરણપભસ્સરરસં હુત્વા વિરોચમાનભૂતં અન્તલિક્ખે તપન્તં આદિચ્ચં ઇવ તેધાતુકે તપન્તં સમ્માસમ્બુદ્ધં પસ્સાતિ.

પગુણન્તિ વાચુગ્ગતં. તતોતિ અસક્કુણેય્યતો. નન્તિ ચૂળપન્થકં. થેરોતિ મહાપન્થકો થેરો નિક્કડ્ઢાપેસીતિ સમ્બન્ધો. સોતિ ચૂળપન્થકો. અથાતિ તસ્મિં કાલે. ભગવા આહાતિ યોજના. બુદ્ધચક્ખુનાતિ આસયાનુસયઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તઞાણસઙ્ખાતેન સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધાનં ચક્ખુના. તન્તિ ચૂળપન્થકં. તસ્સાતિ ચૂળપન્થકસ્સ. અથાતિ તસ્મિં આરોચનકાલે. અસ્સાતિ ચૂળપન્થકસ્સ, દત્વાતિ સમ્બન્ધો. રજં મલં હરતિ અપનેતીતિ રજોહરણં, પિલોતિકખણ્ડં. સોતિ ચૂળપન્થકો. તસ્સાતિ પિલોતિકખણ્ડસ્સ, ‘‘અન્ત’’ન્તિપદે અવયવિસમ્બન્ધો. પરિસુદ્ધમ્પીતિ પિસદ્દો અપરિસુદ્ધે પિલોતિકખણ્ડે કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. સંવેગન્તિ સન્તાસં ભયન્તિ અત્થો. અથાતિ તસ્મિં આરમ્ભકાલે. અસ્સાતિ ચૂળપન્થકસ્સ. ‘‘ત’’ન્તિપદં ‘‘મમાયનભાવ’’ન્તિપદેન સમ્બન્ધં કત્વા યોજના કાતબ્બાતિ. દુતિયં.

૧૬૨. તતિયે ‘‘ઓવદતિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ વિસેસતો અત્થો ગહેતબ્બોતિ ¶ આહ ‘‘અટ્ઠહિ ગરુધમ્મેહિ ઓવદન્તસ્સેવ પાચિત્તિય’’ન્તિ. ઇતોતિ ઇમસ્મા સિક્ખાપદમ્હા. યત્થ ¶ યત્થાતિ યસ્મિં યસ્મિં સિક્ખાપદે. સબ્બત્થ તત્થ તત્થાતિ યોજનાતિ. તતિયં.

એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. ઇદં પકિણ્ણકં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તીણિ પાચિત્તિયાનીતિ ભિક્ખુનો અસમ્મતત્તા એકં પાચિત્તિયં, સૂરિયસ્સ અત્થઙ્ગતત્તા એકં, ભિક્ખુનુપસ્સયં ઉપસઙ્કમિતત્તા એકન્તિ તીણિ પાચિત્તિયાનિ. કથન્તિ કેન કારણેન હોતીતિ યોજના. તત્થાતિ ભિક્ખુનુપસ્સયં. તસ્સેવાતિ સમ્મતસ્સેવ ભિક્ખુનો. અઞ્ઞેન ધમ્મેનાતિ ગરુધમ્મેહિ અઞ્ઞેન ધમ્મેન. દિવા પનાતિ સૂરિયુગ્ગમનતો તસ્સ અનત્થઙ્ગતેયેવાતિ.

૧૬૪. ચતુત્થે બહું માનં કતં યેહીતિ બહુકતા. બહુકતા હુત્વા ન ઓવદન્તીતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન બહુકતા’’તિઆદિ. ધમ્મેતિ સીલાદિધમ્મે. અધિપ્પાયોતિ ‘‘ન બહુકતા’’તિપદસ્સ, છબ્બગ્ગિયાનં વા અધિપ્પાયોતિ યોજના. ‘‘કત્તુકામોતિ આદીન’’ન્તિપદં ‘‘અત્થો’’તિપદે વાચકસમ્બન્ધો.

અસમ્મતો નામ ઠપિતો વેદિતબ્બોતિ યોજના. સમ્મુતિન્તિ ભિક્ખુનોવાદકસમ્મુતિં. પચ્છા સામણેરભૂમિયં ઠિતોતિ યોજનાતિ. ચતુત્થં.

૧૬૯. પઞ્ચમે રથિકાયાતિ રચ્છાય. સા હિ રથસ્સ હિતત્તા રથિકાતિ વુચ્ચતિ. સન્દિટ્ઠાતિ સમોધાનવસેન દસ્સીયિત્થાતિ સન્દિટ્ઠા. દિટ્ઠમત્તકા મિત્તાતિ આહ ‘‘મિત્તા’’તિ. સેસન્તિ વુત્તવચનતો સેસં વચનં. તત્રાતિ ચીવરપટિગ્ગહણસિક્ખાપદે. હીતિ વિસેસજોતકં. ઇધાતિ ઇમસ્મિં ચીવરદાનસિક્ખાપદેતિ. પઞ્ચમં.

૧૭૫. છટ્ઠે ¶ ¶ ઉદાયીતિ એત્થ મહાઉદાયી, કાળુદાયી, લાળુદાયીતિ તયો ઉદાયી હોન્તિ. તેસુ તતિયોવાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘લાળુદાયી’’તિ. પભાવેન ઠાતિ પવત્તતીતિ પટ્ઠોતિ કતે પટિબલોવ લબ્ભતિ. તેનાહ ‘‘પટિબલો’’તિ. નિપુણોતિ કુસલો. ‘‘પટિભાનેન કતચિત્ત’’ન્તિઇમિના ‘‘પટિભાનચિત્ત’’ન્તિ પદસ્સ મજ્ઝે પદલોપં દસ્સેતિ. સોતિ લાળુદાયી અકાસીતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ચીવરસ્સ. ‘‘યથાસંહટ’’ન્તિ એત્થ એવસદ્દો અજ્ઝાહરિતબ્બોતિ આહ ‘‘યથાસંહટમેવા’’તિ.

૧૭૬. યં ચીવરં નિવાસિતું વા પારુપિતું વા સક્કા હોતિ, તં ચીવરં નામાતિ યોજના. એવં હીતિ એવમેવ. ‘‘દુક્કટ’’ન્તિઇમિના ‘‘સયં સિબ્બતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ એત્થ અન્તરાપત્તિં દસ્સેતિ. આરાતિ સૂચિ. સા હિ અરતિ નિસ્સઙ્ગવસેન ગચ્છતિ પવિસતીતિ ‘‘આરા’’તિ વુચ્ચતિ, તસ્સા પથો ગમનં આરાપથો, તસ્મિં, આરાપથસ્સ નીહરણાવસાનત્તા ‘‘નીહરણે’’તિ વુત્તં. સતક્ખત્તુમ્પીતિ અનેકક્ખત્તુમ્પિ. આણત્તોતિ આણાપીયતીતિ આણત્તો. ‘‘આણાપિતો’’તિ વત્તબ્બે ણાપેસદ્દસ્સ લોપં, ઇકારસ્સ ચ અકારં કત્વા, ‘‘આદત્તે’’તિ આખ્યાતપદે તેવિભત્તિયા વિય તપચ્ચયસ્સ ચ દ્વિભાવં કત્વા એવં વુત્તં. તેનાહ ‘‘સકિં ચીવરં સિબ્બાતિ વુત્તો’’તિ. અથ પનાતિ તતો અઞ્ઞથા પન. આણત્તસ્સાતિ આણાપિતસ્સ. સમ્બહુલાનિપિ પાચિત્તિયાનિ હોન્તીતિ સમ્બન્ધો.

યેપિ નિસ્સિતકા સિબ્બન્તીતિ યોજના, આચરિયુપજ્ઝાયેસુ સિબ્બન્તેસૂતિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ આચરિયુપજ્ઝાયાનં. તેસમ્પીતિ નિસ્સિતકાનમ્પિ. ઞાતિકાનં ભિક્ખુનીનં ચીવરન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અન્તેવાસિકેહી’’તિપદં ‘‘સિબ્બાપેન્તી’’તિપદે કારિતકમ્મં. તત્રાપીતિ આચરિયુપજ્ઝાયેહિ સિબ્બાપનેપિ. ‘‘અન્તેવાસિકે’’તિપદં ‘‘વઞ્ચેત્વા’’તિપદે ¶ સુદ્ધકમ્મં, ‘‘સિબ્બાપેન્તી’’તિપદે કારિતકમ્મં. ઇતરેસન્તિ આચરિયુપજ્ઝાયાનન્તિ. છટ્ઠં.

૧૮૧. સત્તમે ‘‘તાસં ભિક્ખુનીનં પચ્છા ગચ્છન્તીન’’ન્તિ પદાનિ ‘‘પત્તચીવર’’ન્તિ પાઠસેસેન યોજેતબ્બાનીતિ આહ ‘‘પચ્છા ગચ્છન્તીનં પત્તચીવર’’ન્તિ. તા ભિક્ખુનિયો પચ્છા ગચ્છન્તિયોતિ વિભત્તિવિપલ્લાસં કત્વા ‘‘દૂસેસુ’’ન્તિપદેન યોજેતબ્બાનીતિ આહ ‘‘તા ભિક્ખુનિયો ¶ ચોરા દૂસયિંસૂ’’તિ. અથ વા વિભત્તિવિપલ્લાસમકત્વા ‘‘અચ્છિન્દિંસૂ’’તિ પદે ‘‘પત્તચીવર’’ન્તિપદં અજ્ઝાહરિત્વા ‘‘દૂસેસુ’’ન્તિપદે ‘‘સીલ’’ન્તિ પાઠં અજ્ઝાહરિત્વા યોજેતબ્બન્તિ દટ્ઠબ્બં.

૧૮૨-૩. સંપુબ્બો, વિપુબ્બો ચ ધાધાતુ ત્વાપચ્ચયો હોતીતિ આહ ‘‘સંવિદહિત્વા’’તિ. કુક્કુટોતિ તમ્બચૂળો. સો હિ કુકતિ આહારત્થં પાણકાદયો આદદાતીતિ કુક્કુટો. અયન્તિ ગામો. અધિકરણે ણોતિ આહ ‘‘સમ્પદન્તિ એત્થા’’તિ. એત્થાતિ ચ એતસ્મિં ગામે. ઉત્તરપદસ્સ અધિકરણત્થત્તા પુબ્બપદેન છટ્ઠીસમાસોતિ આહ ‘‘કુક્કુટાન’’ન્તિઆદિ. એવં ણસદ્દસ્સ અધિકરણત્થં, પુબ્બપદેન છટ્ઠીસમાસઞ્ચ દસ્સેત્વા ઇદાનિ ણસદ્દસ્સ ભાવત્થં, પુબ્બપદેન બાહિરત્થસમાસઞ્ચ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અથ વા’’તિ. તત્થાતિ પચ્છિમપાઠે. ઉપ્પતિત્વાતિ ઉડ્ડિત્વા ઉદ્ધં આકાસં લઙ્ગિત્વાતિ અત્થો. એત્થાતિ પચ્છિમપાઠે. દ્વિધાતિ પદગમનપક્ખગમનવસેન દ્વિપકારેન. ‘‘ઉપચારો ન લબ્ભતી’’તિઇમિના ગામન્તરો ન હોતિ, એકગામોયેવ પન હોતિ, તસ્મા આપત્તિપિ એકાયેવ હોતીતિ દસ્સેતિ. પચ્ચૂસેતિ પભાતે. સો હિ પટિવિરુદ્ધં તિમિરં ઉસેતિ નાસેતીતિ પચ્ચૂસોતિ વુચ્ચતિ. વસ્સન્તસ્સાતિ રવન્તસ્સ. ‘‘વચનતો’’તિપદં ‘‘આપત્તિયેવા’’તિપદે ઞાપકહેતુ. રતનમત્તન્તરોતિ કુક્કુપમાણેન બ્યવધાનો.

તત્રાતિ ¶ ‘‘ગામન્તરે ગામન્તરે’’તિ વચને. હીતિ વિત્થારો. ઉભોપીતિ ભિક્ખુભિક્ખુનિયોપિ સંવિદહન્તીતિ સમ્બન્ધો. ન વદન્તીતિ અટ્ઠકથાચરિયા ન કથયન્તિ. ચતુન્નં મગ્ગાનં સમાગમટ્ઠાનં ચતુક્કં, દ્વિન્નં, તિણ્ણં, ચતુક્કતો અતિરેકાનં વા મગ્ગાનં સમ્બદ્ધટ્ઠાનં સિઙ્ઘાટકં. તત્રાપીતિ ઉપચારોક્કમનેપિ. ગામતોતિ અત્તનો ગામતો. યાવ ન ઓક્કમન્તિ, તાવાતિ યોજના. સન્ધાયાતિ આરબ્ભ. અથાતિ તસ્મિં નિક્ખમનકાલે. દ્વેપીતિ ભિક્ખુભિક્ખુનિયોપિ ગચ્છન્તીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ વચનં.

હીતિ વિસેસો. ‘‘ગામન્તરે ગામન્તરે’’તિ પુરિમસ્મિં નયે અતિક્કમે અનાપત્તિ, ઓક્કમને આપત્તીતિ અયં વિસેસો.

૧૮૪. ગતપુબ્બત્થાતિ ગતપુબ્બા અત્થ ભવથાતિ અત્થો. એહિ ગચ્છામાતિ વા આગચ્છેય્યાસીતિ વા વદતીતિ યોજના. ચેતિયવન્દનત્થન્તિ થૂપસ્સ વન્દિતું.

૧૮૫. વિસઙ્કેતેનાતિ ¶ એત્થ કાલવિસઙ્કેતો, દ્વારવિસઙ્કેતો, મગ્ગવિસઙ્કેતોતિ તિવિધો. તત્થ કાલવિસઙ્કેતેનેવ અનાપત્તિં સન્ધાય ‘‘વિસઙ્કેતેન ગચ્છન્તિ, અનાપત્તી’’તિ આહ. દ્વારવિસઙ્કેતેન વા મગ્ગવિસઙ્કેતેન વા આપત્તિમોક્ખો નત્થિ. તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુરેભત્ત’’ન્તિઆદિ. ચક્કસમારુળ્હાતિ ઇરિયાપથચક્કં વા સકટચક્કં વા સમ્મા આરુળ્હા. જનપદાતિ જનકોટ્ઠાસા. પરિયાયન્તીતિ પરિ પુનપ્પુનં યન્તિ ચ આયન્તિ ચાતિ. સત્તમં.

૧૮૮. અટ્ઠમે સહ અઞ્ઞમઞ્ઞં થવનં અભિત્થવનં સન્થવો, સઙ્ગમોતિ વુત્તં હોતિ. મિત્તભાવેન સન્થવો મિત્તસન્થવો, લોકેહિ અસ્સાદેતબ્બો ચ સો મિત્તસન્થવો ચેતિ લોકસ્સાદમિત્તસન્થવો, તસ્સ વસો પભૂ, તેન વા આયત્તોતિ લોકસ્સાદમિત્તસન્થવવસો, તેન. ઉદ્ધં ગચ્છતીતિ ઉદ્ધંગામિનીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉદ્ધ’’ન્તિઆદિ. ઉદ્ધન્તિ ચ ઇધ પટિસોતો. તેનાહ ¶ ‘‘નદિયા પટિસોત’’ન્તિ. ‘‘ઉદ્ધંગામિનિ’’ન્તિમાતિકાપદં ‘‘ઉજ્જવનિકાયા’’તિપદભાજનિયા સંસન્દેન્તો આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. યોતિ ભિક્ખુ. ઉદ્ધં જવનતોતિ પટિસોતં ગમનતો. તેનાતિ તેન હેતુના. અસ્સાતિ ‘‘ઉદ્ધંગામિનિ’’ન્તિપદસ્સ. અનુસોતં ઇધ અધો નામાતિ આહ ‘‘અનુસોત’’ન્તિ. અસ્સપીતિ પિસદ્દો પુરિમાપેક્ખો. તત્થાતિ ‘‘ઉદ્ધંગામિનિં વા અધોગામિનિં વા’’તિવચને. યન્તિ નાવં હરન્તીતિ સમ્બન્ધો. સમ્પટિપાદનત્થન્તિ સમ્મા પટિમુખં પાદનત્થં, ઉજુપજ્જાપનત્થન્તિ અત્થો. એત્થાતિ નાવાયં. ‘‘ઠપેત્વા’’તિપદભાજનિમપેક્ખિત્વા ‘‘ઉપયોગત્થે નિસ્સક્કવચન’’ન્તિ આહ. ‘‘અઞ્ઞત્રા’’તિ માતિકાપદે અપેક્ખિતે નિસ્સક્કત્થે નિસ્સક્કવચનમ્પિ યુજ્જતેવ.

૧૮૯. એકં તીરં અગામકં અરઞ્ઞં હોતીતિ યોજના. અદ્ધયોજનગણનાય પાચિત્તિયાનિ હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. મજ્ઝેન ગમનેપીતિ પિસદ્દો અગામકઅરઞ્ઞતીરપસ્સેન ગમને કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. ન કેવલં નદિયાતિ કેવલં નદિયા એવ અનાપત્તિ નાતિ યોજના, અઞ્ઞેસુપિ સમુદ્દાદીસુ અનાપત્તીતિ અધિપ્પાયો. યોપિ ભિક્ખુ ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

૧૯૧. કાલવિસઙ્કેતો, તિત્થવિસઙ્કેતો, નાવાવિસઙ્કેતોતિ તિવિધો વિસઙ્કેતો. તત્થ કાલવિસઙ્કેતેન ¶ અનાપત્તિં સન્ધાય ‘‘વિસઙ્કેતેન અભિરુહન્તી’’તિ વુત્તં. અઞ્ઞેન વિસઙ્કેતેન આપત્તિયેવ, તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇધાપી’’તિઆદીતિ. અટ્ઠમં.

૧૯૨. નવમે મહાનાગેસૂતિ મહાઅરહન્તેસુ તિટ્ઠમાનેસુ સન્તેસુ, ચેતકે પેસ્સભૂતે નવકે ભિક્ખૂ નિમન્તેતીતિ અધિપ્પાયો. ઇતરથાતિ વિભત્તિવિપલ્લાસતો વા પાઠસેસતો વા અઞ્ઞેન પકારેન. અન્તરં મજ્ઝં પત્તા કથા અન્તરકથાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અવસાન’’ન્તિઆદિ. પકિરીયિત્થાતિ પકતા, ન ¶ પકતા વિપ્પકતાતિ વુત્તે કરિયમાનકથાવાતિ આહ ‘‘કરિયમાના હોતી’’તિ. અદ્ધચ્છિકેનાતિ ઉપડ્ઢચક્ખુના. તેહીતિ થેરેહિ.

૧૯૪. લદ્ધબ્બન્તિ લદ્ધારહં. અસ્સાતિ ‘‘ભિક્ખુનિપરિપાચિત’’ન્તિપદસ્સ. સમ્મા આરભિતબ્બોતિ સમારમ્ભોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમારદ્ધં વુચ્ચતી’’તિ. પટિયાદિતસ્સાતિ પરિપાચિતસ્સ ભત્તસ્સ. ગિહીનં સમારમ્ભોતિ ગિહિસમારમ્ભો, કત્વત્થે ચેતં સામિવચનં. તતોતિ તતો ભત્તતો. અઞ્ઞત્રાતિ વિના. તમત્થં વિવરન્તો આહ ‘‘તં પિણ્ડપાતં ઠપેત્વા’’તિ. પદભાજને પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘ઞાતકપવારિતેહી’’તિપદં ‘‘અસમારદ્ધો’’તિપદે કત્તા. અત્થતોતિ ભિક્ખુનિઅપરિપાચિતઅત્થતો. તસ્માતિ યસ્મા અત્થતો સમારદ્ધોવ હોતિ, તસ્મા.

૧૯૫. પટિયાદિતન્તિ પટિયત્તં. પકતિયા પટિયત્તં પકતિપટિયત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પકતિયા’’તિઆદિ. મહાપચ્ચરિયં પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ તસ્સેવ ભિક્ખુનો. અઞ્ઞસ્સાતિ તતો અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુનો.

૧૯૭. ભિક્ખુનિપરિપાચિતેપીતિ પિસદ્દો ભિક્ખુનિઅપરિપાચિતે કા નામ કથાતિ દસ્સેતીતિ. નવમં.

૧૯૮. દસમે પાળિઅત્થો ચાતિ એત્થ પાળિસદ્દો વિનિચ્છિયસદ્દે ચ યોજેતબ્બો ‘‘પાળિવિનિચ્છયો’’તિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ‘‘ઇદં સિક્ખાપદ’’ન્તિપદં ‘‘એકપરિચ્છેદ’’ન્તિપદે ¶ તુલ્યત્થકત્તા, ‘‘પઞ્ઞત્ત’’ન્તિપદે કમ્મં. ઉપરીતિ અચેલકવગ્ગેતિ. દસમં.

૧. આવસથપિણ્ડસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

૨૦૩. ભોજનવગ્ગસ્સ ¶ પઠમે આવસથે પઞ્ઞત્તો પિણ્ડો આવસથપિણ્ડોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમન્તા’’તિઆદિ. પરિક્ખિત્તન્તિ પરિવુતં આવસથન્તિ સમ્બન્ધો. અદ્ધં પથં ગચ્છન્તીતિ અદ્ધિકા. ગિલાયન્તિ રુજન્તીતિ ગિલાના. ગબ્ભો કુચ્છિટ્ઠસત્તો એતાસન્તિ ગબ્ભિનિયો. મલં પબ્બાજેન્તીતિ પબ્બજિતા, તેસં યથાનુરૂપન્તિ સમ્બન્ધો. પઞ્ઞત્તાનિ મઞ્ચપીઠાનિ એત્થાતિ પઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠો, તં. અનેકગબ્ભપરિચ્છેદં અનેકપમુખપરિચ્છેદં આવસથં કત્વાતિ યોજના. તત્થાતિ આવસથે. તેસં તેસન્તિ અદ્ધિકાદીનં. હિય્યોસદ્દસ્સ અતીતાનન્તરાહસ્સ ચ અનાગતાનન્તરાહસ્સ ચ વાચકત્તા ઇધ અનાગતાનન્તરાહવાચકોતિ આહ ‘‘સ્વેપી’’તિ. કુહિં ગતા ઇતિ વુત્તેતિ યોજના. ‘‘કુક્કુચ્ચાયન્તો’’તિપદસ્સ નામધાતું દસ્સેન્તો આહ ‘‘કુક્કુચ્ચં કરોન્તો’’તિ.

૨૦૬. ‘‘અદ્ધયોજનં વા યોજનં વા’’તિઇમિના ‘‘પક્કમિતુ’’ન્તિપદસ્સ કમ્મં દસ્સેતિ. ‘‘ગન્તુ’’ન્તિઇમિના કમુસદ્દસ્સ પદવિક્ખેપત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અનોદિસ્સા’’તિપદસ્સ ત્વાપચ્ચયન્તભાવં દસ્સેતું ‘‘અનુદ્દિસિત્વા’’તિ વુત્તં. પાસં ડેતીતિ પાસણ્ડો, સત્તાનં ચિત્તેસુ દિટ્ઠિપાસં ખિપતીતિ અત્થો. અથ વા તણ્હાપાસં, દિટ્ઠિપાસઞ્ચ ડેતિ ઉડ્ડેતીતિ પાસણ્ડો, તં પાસણ્ડં. યાવતત્થો પઞ્ઞત્તો હોતીતિ યાવતા અત્થો હોતિ, તાવતા પઞ્ઞત્તો હોતીતિ યોજના. ‘‘યાવદત્થો’’તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો. દકારો પદસન્ધિકરો. સકિં ભુઞ્જિતબ્બન્તિ એકદિવસં સકિં ભુઞ્જિતબ્બન્તિ અત્થો. તેનાહ ‘‘એકદિવસં ભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ.

એત્થાતિ ¶ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. એકકુલેન વા પઞ્ઞત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ એકતો હુત્વા પઞ્ઞત્તત્તાતિ અધિપ્પાયો. નાનાકુલેહિ પઞ્ઞત્તં પિણ્ડન્તિ યોજના. ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ નાનાકુલાનિ એકતો અહુત્વા વિસું વિસું પઞ્ઞત્તત્તાતિ અધિપ્પાયો. યોપિ પિણ્ડો ¶ છિજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. ઉપચ્છિન્દિત્વાતિ અસદ્ધિયાદિપાપચિત્તત્તા ઉપચ્છિન્દિત્વા.

૨૦૮. અનુવસિત્વાતિ પુનપ્પુનં વસિત્વા. અન્તરામગ્ગે ગચ્છન્તત્તા ‘‘ગચ્છન્તો ભુઞ્જતી’’તિ ઇદં તાવ યુત્તં હોતુ, ગતટ્ઠાને પન ગમિતત્તા કથં? પચ્ચુપ્પન્નસમીપોપિ અતીતો તેન સઙ્ગહિતત્તા યુત્તં. ‘‘કુતો નુ ત્વં ભિક્ખુ આગચ્છસી’’તિઆદીસુ (સં. નિ. ૧.૧૩૦) વિય. તંસમીપોપિ હિ તાદિસો. નાનાટ્ઠાનેસુ નાનાકુલાનં સન્તકે પકતિયા અનાપત્તિભાવતો નાનાટ્ઠાનેસુ એકકુલસ્સેવ સન્તકં સન્ધાય વુત્તં ‘‘અનાપત્તી’’તિ. આરદ્ધસ્સ વિચ્છેદત્તા ‘‘પુન એકદિવસં ભુઞ્જિતું લભતી’’તિ વુત્તં. ‘‘ઓદિસ્સા’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ ભિક્ખૂયેવ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘ભિક્ખૂનંયેવા’’તિ. પઠમં.

૨૦૯. દુતિયે પહીનલાભસક્કારસ્સ હેતું દસ્સેન્તો આહ ‘‘સો કિરા’’તિઆદિ. સોતિ દેવદત્તો. ‘‘અહોસી’’તિ ચ ‘‘પાકટો જાતો’’તિ ચ યોજેતબ્બો. અજાતસત્તુનાતિ અજાતસ્સેયેવ પિતુરાજસ્સ સત્તુભાવતો અજાતસત્તુના, ‘‘મારાપેત્વા’’તિપદે કારિતકમ્મં. રાજાનન્તિ બિમ્બિસારરાજં, ‘‘મારાપેત્વા’’તિપદે ધાતુકમ્મં. અભિમારેતિ અભિનિલીયિત્વા ભગવતો મારણત્થાય પેસિતે ધનુધરે. ગૂળ્હપટિચ્છન્નોતિ ગુહિતો હુત્વા પટિચ્છન્નો. પરિકથાયાતિ પરિગુહનાય કથાય. ‘‘રાજાનમ્પી’’તિપદં ‘‘મારાપેસી’’તિપદે ધાતુકમ્મં. પવિજ્ઝીતિ પવટ્ટેસિ. તતોતિ તતો વુત્તતો પરં ઉટ્ઠહિંસૂતિ સમ્બન્ધો. નગરે નિવસન્તીતિ નાગરા. રાજાતિ અજાતસત્તુરાજા. સાસનકણ્ટકન્તિસાસનસ્સ કણ્ટકસદિસત્તા સાસનકણ્ટકં. તતોતિ નીહરતો. ઉપટ્ઠાનમ્પીતિ ઉપટ્ઠાનમ્પિ, ઉપટ્ઠાનત્થાયપિ વા. અઞ્ઞેપીતિ રાજતો અઞ્ઞેપિ. અસ્સાતિ દેવદત્તસ્સ. કિઞ્ચિ ખાદનીયભોજનીયં ‘‘દાતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના યોજેતબ્બં. કિઞ્ચિ વા અભિવાદનાદિ ‘‘કાતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. કુલેસુ ¶ વિઞ્ઞાપેત્વા ભુઞ્જનસ્સ હેતું દસ્સેન્તો આહ ‘‘મા મે’’તિઆદિ. પોસેન્તો હુત્વા ભુઞ્જતીતિ સમ્બન્ધો.

૨૧૧. ભત્તં અનધિવાસેન્તાનં કસ્મા ચીવરં પરિત્તં ઉપ્પજ્જતીતિ આહ ‘‘ભત્તં અગણ્હન્તાન’’ન્તિઆદિ.

૨૧૨. ચીવરકારકે ¶ ભિક્ખૂ ભત્તેન કસ્મા નિમન્તેન્તીતિ આહ ‘‘ગામે’’તિઆદિ.

૨૧૫. નાનાવેરજ્જકેતિ એત્થ રઞ્ઞો ઇદં રજ્જં, વિસદિસં રજ્જં વિરજ્જં, નાનપ્પકારં વિરજ્જં નાનાવિરજ્જં. નાનાવિરજ્જેહિ આગતા નાનાવેરજ્જકા. મજ્ઝે વુદ્ધિ હોતીતિ આહ ‘‘નાનાવિધેહિ અઞ્ઞરજ્જેહિ આગતે’’તિ. અઞ્ઞરજ્જેહીતિ રાજગહતો અઞ્ઞેહિ રજ્જેહિ. રઞ્જિતબ્બન્તિ રઞ્જન્તિ વુત્તે નિગ્ગહિતસ્સ અનાસનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘નાનાવેરઞ્જકેઇતિપિ પાઠો’’તિ.

૨૧૮. ગણભોજનેતિ ગણસ્સ ભોજનં ગણભોજનં, ગણભોજનસ્સ ભોજનં ગણભોજનં, તસ્મિં ગણભોજને પાચિત્તિયન્તિ અત્થો. ‘‘રત્તૂપરતો’’તિઆદીસુ (દી. નિ. ૧.૧૦; મ. નિ. ૧.૨૯૩) વિય એકસ્સ ભોજનસદ્દસ્સ લોપો દટ્ઠબ્બો. નનુ ઉપોસથે વિય દ્વે તયો ગણો નામાતિ આહ ‘‘ઇધ ગણો નામ ચત્તારો’’તિઆદિ. તેન દ્વે તયો ગણો નામ ન હોન્તિ, ચત્તારો પન આદિં કત્વા તદુત્તરિ ગણો નામાતિ દસ્સેતિ. તં પનેતન્તિ એત્થ એતસદ્દો વચનાલઙ્કારો દ્વીસુ સબ્બનામેસુ પુબ્બસ્સેવ યેભુય્યેન પધાનત્તા. પસવતીતિ વડ્ઢતિ, જાયતીતિ અત્થો. વેવચનેન વાતિ ‘‘ભત્તેન નિમન્તેમિ, ભોજનેન નિમન્તેમી’’તિ પરિયાયેન વા. ભાસન્તરેન વાતિ મૂલભાસાતો અઞ્ઞાય ભાસાય વા. એકતો નિમન્તિતા ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. પમાણન્તિ કારણં. ‘‘ચત્તારો’’તિ લિઙ્ગવિપલ્લાસં કત્વા ‘‘વિહારે’’તિપદેન યોજેતબ્બં. ઠિતેસુયેવાતિ પદં નિદ્ધારણસમુદાયો. એકો નિમન્તિતોતિ સમ્બન્ધો.

ચત્તારો ¶ ભિક્ખૂ વિઞ્ઞાપેય્યુન્તિ સમ્બન્ધો. પાટેક્કન્તિ પતિએકસ્સ ભાવો પાટેક્કં, વિસુન્તિ અત્થો. એકતો વા નાનાતો વા વિઞ્ઞાપેય્યુન્તિ સમ્બન્ધો.

છવિસઙ્ખાતતો બાહિરચમ્મતો અબ્ભન્તરચમ્મસ્સ થૂલત્તા ‘‘મહાચમ્મસ્સા’’તિ વુત્તં. ફાલં એતેસં પાદાનં સઞ્જાતન્તિ ફાલિતા, ઉપ્પાદેન્તીતિ સમ્બન્ધો. પહટમત્તે સતીતિ યોજના. લેસેન કપ્પન્તિ પવત્તં ચિત્તં લેસકપ્પિયં.

સુત્તઞ્ચાતિ સૂચિપાસપવેસનસુત્તઞ્ચ. નનુ વિસું ચીવરદાનસમયો વિય ચીવરકારસમયોપિ અત્થિ, કસ્મા ‘‘યદા તદા’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘વિસું હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. વિસું ચીવરદાનસમયો વિય ચીવરકારસમયો નામ યસ્મા નત્થિ, તસ્મા ¶ ‘‘યદા તદા’’તિ મયા વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. તસ્મા યો ભિક્ખુ કરોતિ, તેન ભુઞ્જિતબ્બન્તિ યોજના. સૂચિવેઠનકોતિ સિબ્બનત્થાય દ્વે પિલોતિકખણ્ડે સમ્બન્ધિત્વા સૂચિયા વિજ્ઝનકો. વિચારેતીતિ પઞ્ચખણ્ડસત્તખણ્ડાદિવસેન સંવિદહતિ. છિન્દતીતિ સત્થકેન વા હત્થેન વા છિન્દતિ. મોઘસુત્તન્તિ મુય્હનં મોઘો, અત્થતો ગહેતબ્બછટ્ટેતબ્બટ્ઠાને મુય્હનચિત્તં, તસ્સ છિન્દનં સુત્તન્તિ મોઘસુત્તં. આગન્તુકપટ્ટન્તિ દુપટ્ટચીવરે મૂલપટ્ટસ્સ ઉપરિ ઠપિતપટ્ટં. પચ્ચાગતન્તિ પટ્ટચીવરાદીસુ લબ્ભતિ. બન્ધતીતિ મૂલપટ્ટેન આગન્તુકપટ્ટં. બન્ધતિ. અનુવાતન્તિ ચીવરં અનુપરિયાયિત્વા વીયતિ બન્ધીયતીતિ અનુવાતં, તં છિન્દતિ. ઘટ્ટેતીતિ દ્વે અનુવાતન્તે અઞ્ઞમઞ્ઞં સમ્બજ્ઝતિ. આરોપેતીતિ ચીવરસ્સ ઉપરિ આરોપેતિ. તત્થાતિ ચીવરે. સુત્તં કરોતીતિ સૂચિપાસપવેસનસુત્તં વટ્ટેતિ. વલેતીતિ વટ્ટિત્વા સુત્તવેઠનદણ્ડકે આવટ્ટેતિ. પિપ્ફલિકન્તિ સત્થકં. તઞ્હિ પિયમ્પિ ફાલેતીતિ પિપ્ફલિ, સાયેવ પિપ્ફલિકન્તિ કત્વા પિપ્ફલિકન્તિ વુચ્ચતિ, તં નિસેતિ નિસાનં કરોતીતિ અત્થો. યો પન કથેતિ, એતં ઠપેત્વાતિ યોજના.

અદ્ધાનમગ્ગસ્સ દ્વિગાવુતત્તા ‘‘અદ્ધયોજનબ્ભન્તરે ગાવુતે’’તિ વુત્તં. અભિરૂળ્હેન ભુઞ્જિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. યત્થાતિ યસ્મિં કાલે. ‘‘સન્નિપતન્તી’’તિ બહુકત્તુવસેન વુત્તં. અકુસલં પરિવજ્જેતીતિ પરિબ્બાજકો ¶ , પબ્બજ્જવેસં વા પરિગ્ગહેત્વા વજતિ ગચ્છતિ પવત્તતીતિ પરિબ્બાજકો. વિના ભાવપચ્ચયેન ભાવત્થસ્સ ઞાતબ્બતો પરિબ્બાજકભાવો પરિબ્બાજકો, તં સમાપન્નોતિ પરિબ્બાજકસમાપન્નો. અથ વા પરિબ્બાજકેસુ સમાપન્નો પરિયાપન્નોતિ પરિબ્બાજકસમાપન્નો. ‘‘એતેસ’’ન્તિપદં ‘‘યેન કેનચી’’તિપદે નિદ્ધારણસમુદાયો.

૨૨૦. યેપિ ભિક્ખૂ ભુઞ્જન્તીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ‘‘દ્વે તયો એકતો’’તિવચને. અનિમન્તિતો ચતુત્થો યસ્સ ચતુક્કસ્સાતિ અનિમન્તિતચતુત્થં, અનિમન્તિતેન વા ચતુત્થં અનિમન્તિતચતુત્થં. એસેવ નયો અઞ્ઞેસુપિ ચતુત્થેસુ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને. નિમન્તેતીતિ અકપ્પિયનિમન્તનેન નિમન્તેતિ. તેસૂતિ ચતૂસુ ભિક્ખૂસુ. સોતિ ઉપાસકો. અઞ્ઞન્તિ નાગતભિક્ખુતો અઞ્ઞં, નિમન્તિતભિક્ખુતો વા. તઙ્ખણપ્પત્તન્તિ તસ્મિં પુચ્છનકથનક્ખણે પત્તં. હીતિ વિત્થારો. તત્થાતિ તસ્મિં ઠાને, ગેહે વા. તેહીતિ કરણભૂતેહિ ભિક્ખૂહિ.

સોતિ પિણ્ડપાતિકો. અનાગચ્છન્તમ્પીતિ સયં ન આગચ્છન્તમ્પિ. લચ્છથાતિ લભિસ્સથ.

સોપીતિ સામણેરોપિ, ન પિણ્ડપાતિકોયેવાતિ અત્થો.

તત્થાતિ ¶ ગિલાનચતુત્થે, તેસુ ચતૂસુ વા. ગિલાનો ઇતરેસં પન ગણપૂરકો હોતીતિ યોજના.

ગણપૂરકત્તાતિ સમયલદ્ધસ્સ ગણપૂરકત્તા. ચતુક્કાનીતિ ચીવરદાનચતુત્થં ચીવરકારચતુત્થં અદ્ધાનગમનચતુત્થં નાવાભિરુહનચતુત્થં મહાસમયચતુત્થં, સમણભત્તચતુત્થન્તિ છ ચતુક્કાનિ. પુરિમેહિ મિસ્સેત્વા એકાદસ ચતુક્કાનિ વેદિતબ્બાનિ. એકો પણ્ડિતો ભિક્ખુ નિસિન્નો હોતીતિ સમ્બન્ધો. તેસૂતિ તીસુ ભિક્ખૂસુ, ગતેસુ ગચ્છતીતિ યોજના. ભુત્વા આગન્ત્વા ઠિતેસુપિ અનાપત્તિયેવ. કસ્મા સબ્બેસં અનાપત્તિ, નનુ ચત્તારો ભિક્ખૂ એકતો ગણ્હન્તીતિ આહ ‘‘પઞ્ચન્નં હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ભોજનાનંયેવાતિ ન યાગુખજ્જકફલાફલાદીનં. તાનિ ચાતિ યેહિ ભોજનેહિ વિસઙ્કેતં નત્થિ, તાનિ ચ ભોજનાનિ. તેહીતિ ચતૂહિ ભિક્ખૂહિ ¶ . તાનીતિ યાગુઆદીનિ. ઇતીતિ તસ્મા અનાપત્તિન્તિ યોજના.

કોચિ પેસિતો અપણ્ડિતમનુસ્સો વદતીતિ યોજના. કત્તુકામેન પેસિતોતિ સમ્બન્ધો. ભત્તં ગણ્હથાતિ વાતિ વાસદ્દો ‘‘ઓદનં ગણ્હથ, ભોજનં ગણ્હથ, અન્નં ગણ્હથ, કુરં ગણ્હથા’’તિ વચનાનિપિ સઙ્ગણ્હાતિ. નિમન્તનં સાદિયન્તીતિ નેમન્તનિકા. પિણ્ડપાતે ધુતઙ્ગે નિયુત્તાતિ પિણ્ડપાતિકા. પુનદિવસે ભન્તેતિ વુત્તેતિ યોજના. હરિત્વાતિ અપનેત્વા. તતોતિ તતો વદનતો પરન્તિ સમ્બન્ધો. વિક્ખેપન્તિ વિવિધં ખેપં. તેતિ અસુકા ચ અસુકા ચ ગામિકા. ભન્તેતિ વુત્તેતિ યોજના. સોપીતિ અપણ્ડિતમનુસ્સોપિ, ન ગામિકાયેવાતિ અત્થો. કસ્મા ન લભામિ ભન્તેતિ વુત્તેતિ યોજના. એવં ‘‘કથં નિમન્તેસું ભન્તે’’તિ એત્થાપિ. તતોતિ તસ્મા કારણા. એસાતિ એસો ગામો. તન્તિ ભૂમત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં, તસ્મિં ગામે ચરથાતિ હિ અત્થો. કિં એતેનાતિ એતેન પુચ્છનેન કિં પયોજનં. એત્થાતિ પુચ્છને. મા પમજ્જિત્થાતિ વદતીતિ સમ્બન્ધો. દુતિયદિવસેતિ નિમન્તનદિવસતો દુતિયદિવસે. ધુરગામેતિ પધાનગામે, અન્તિકગામે વા. ભાવો નામ કિરિયત્તા એકોયેવ હોતિ, તસ્મા કત્તારં વા કમ્મં વા સમ્બન્ધં વા અપેક્ખિત્વા બહુવચનેન ન ભવિતબ્બં, તેન વુત્તં ‘‘ન દુબ્બચેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ. તેસૂતિ ગામિકેસુ ભોજેન્તેસૂતિ સમ્બન્ધો. અસનસાલાયન્તિ ભોજનસાલાયં. સા હિ અસતિ ભુઞ્જતિ એત્થાતિ અસના, સલન્તિ પવિસન્તિ અસ્સન્તિ સાલા, અસના ચ સા સાલાચેતિ અસનસાલાતિ અત્થેન ‘‘અસનસાલા’’તિ વુચ્ચતિ.

અથ પનાતિ તતો અઞ્ઞથા પન. અપાદાનત્થો હિ અથસદ્દો. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ¶ ઠાને અન્તરવીથિઆદીસૂતિ અત્થો. પટિકચ્ચેવાતિ પઠમં કત્વા એવ. ભિક્ખૂસુ ગામતો અનિક્ખન્તેસુ પગેવાતિ વુત્તં હોતિ. ન વટ્ટતીતિ ‘‘ભત્તં ગણ્હથા’’તિ પહિણત્તા ન વટ્ટતિ. યે પન મનુસ્સા ભોજેન્તીતિ સમ્બન્ધો. નિવત્તથાતિ વુત્તપદેતિ ‘‘નિવત્તથા’’તિ વુત્તે કિરિયાપદે. યસ્સ કસ્સચિ ¶ હોતીતિ યસ્સ કસ્સચિ અત્થાય હોતીતિ યોજના. નિવત્તિતું વટ્ટતીતિ ‘‘ભત્તં ગણ્હથા’’તિ અવુત્તત્તા નિવત્તિતું વટ્ટતિ. સમ્બન્ધં કત્વાતિ ‘‘નિવત્તથ ભન્તે’’તિ ભન્તેસદ્દેન અબ્યવહિતં કત્વા. નિસીદથ ભન્તે, ભત્તં ગણ્હથાતિ ભન્તેસદ્દેન બ્યવહિતં કત્વા વુત્તે ‘‘નિસીદથા’’તિપદે નિસીદિતું વટ્ટતિ. અથ ભન્તેસદ્દેન બ્યવહિતં અકત્વા ‘‘નિસીદથ, ભત્તં ગણ્હથા’’તિ સમ્બન્ધં કત્વા વુત્તે નિસીદિતું વટ્ટતિ. ઇચ્ચેતં નયં અતિદિસતિ ‘‘એસેવ નયો’’તિઇમિનાતિ. દુતિયં.

૨૨૧. તતિયે ‘‘ન ખો…પે… કરોન્તી’’તિપાઠસ્સ અત્થસમ્બન્ધં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેન નિયામેના’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘યેન નિયામેના’’તિઇમિના ‘‘યથયિમે મનુસ્સા’’તિ એત્થ યથાસદ્દસ્સ યંસદ્દત્થભાવં દસ્સેતિ. તેનાતિ તેન નિયામેન. ઇમિના યથાસદ્દસ્સ નિયમનિદ્દિટ્ઠભાવં દસ્સેતિ. ‘‘ઞાયતી’’તિઇમિના કિરિયાપાઠસેસં દસ્સેતિ. ‘‘સાસનં વા દાનં વા’’તિપદેહિ ઇદંસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. બુદ્ધપ્પમુખે સઙ્ઘેતિ સમ્પદાનત્થે ચેતાનિ ભુમ્મવચનાનિ, બુદ્ધપ્પમુખસ્સ સઙ્ઘસ્સ દાનં વાતિ અત્થો. ‘‘પરિત્ત’’ન્તિઇમિના ઓરકસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘લામક’’ન્તિઇમિના પરિત્તસદ્દસ્સ પરિવારત્થં નિવત્તેતિ. કિરો એવ પતિભાવે નિયુત્તો કિરપતિકોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કિરપતિકોતિ એત્થા’’તિ આદિ. સોતિ કિરપતિકો. કમ્મં કારેતીતિ સમ્બન્ધો. ઉપચારવસેનાતિ વોહારવસેન, ઉપલક્ખણવસેન, પધાનવસેન વાતિ અત્થો. ન કેવલં બદરાયેવ, અઞ્ઞેપિ પન બહૂ ખાદનીયભોજનીયા પટિયત્તાતિ અધિપ્પાયો. બદરેન મિસ્સો બદરમિસ્સો, બદરસાળવોતિ આહ ‘‘બદરસાળવેના’’તિ. બદરચુણ્ણેન મિસ્સો મધુસક્ખરાદિ ‘‘બદરસાળવો’’તિ વુચ્ચતિ.

૨૨૨. ઉદ્ધં ¶ સૂરો ઉગ્ગતો અસ્મિં કાલેતિ ઉસ્સૂરોતિ વુત્તે અતિદિવાકાલોતિ આહ ‘‘અતિદિવા’’તિ.

૨૨૬. અયં ભત્તવિકપ્પના નામ વટ્ટતીતિ યોજના. પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસૂતિ નિદ્ધારણસમુદાયો, ઇત્થન્નામસ્સાતિ સમ્બન્ધો. યદિ પન સમ્મુખાપિ વિકપ્પિતું વટ્ટતિ, તદા અત્તના ¶ સહ ઠિતસ્સ ભગવતો કસ્મા ન વિકપ્પેતીતિ આહ ‘‘સા ચાય’’ન્તિઆદિ. સા અયં વિકપ્પના સઙ્ગહિતાતિ સમ્બન્ધો. કસ્મા ભગવતો વિકપ્પેતું ન વટ્ટતીતિ આહ ‘‘ભગવતિ હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. સઙ્ઘેન કતન્તિ સમ્બન્ધો.

૨૨૯. ‘‘દ્વે તયો નિમન્તને’’તિપદાનિ લિઙ્ગવિપલ્લાસાનીતિ આહ ‘‘દ્વે તીણિ નિમન્તનાની’’તિ. નિમન્તિતબ્બો એતેહીતિ નિમન્તનાનિ ભોજનાનિ ભુઞ્જતીતિ સમ્બન્ધો. દ્વે તીણિ કુલાનિ આકિરન્તીતિ યોજના. સૂપબ્યઞ્જનન્તિ સૂપો ચ બ્યઞ્જનઞ્ચ સૂપબ્યઞ્જનં. અનાપત્તિ એકતો મિસ્સિતત્તાતિ અધિપ્પાયો. મૂલનિમન્તનન્તિ પઠમનિમન્તનં ભોજનં. અન્તોતિ હેટ્ઠા. એકમ્પિ કબળન્તિ એકમ્પિ આલોપં. યથા તથા વાતિ યેન વા તેન વા આકારેન. તત્થાતિ તસ્મિં ભોજને. રસં વાતિ ખીરતો અઞ્ઞં રસં વા. યેન ખીરરસેન અજ્ઝોત્થતં ભત્તં એકરસં હોતિ, તં ખીરં વા તં રસં વા આકિરન્તીતિ યોજના. યંસદ્દો હિ ઉત્તરવાક્યે ઠિતો પુબ્બવાક્યે તંસદ્દં અવગમયતિ. ખીરેન સંસટ્ઠં ભત્તં ખીરભત્તં. એવં રસભત્તં. અઞ્ઞેપીતિ ખીરભત્તરસભત્તદાયકતો અઞ્ઞેપિ. અનાપત્તિ ભત્તેન અમિસ્સિતત્તાતિ અધિપ્પાયો. ‘‘ભુઞ્જન્તેના’’તિપદં ‘‘ભુઞ્જિતુ’’ન્તિપદે ભાવકત્તા. સપ્પિપાયાસેપીતિ સપ્પિના ચ પાયાસેન ચ કતે ભત્તેપિ.

તસ્સાતિ મહાઉપાસકસ્સ. આપત્તીતિ ચ વટ્ટતીતિ ચ દ્વિન્નં અટ્ઠકથાવાદાનં યુત્તભાવં મહાપચ્ચરિવાદેન દસ્સેતું વુત્તં ‘‘મહાપચ્ચરિય’’ન્તિઆદિ. દ્વે અટ્ઠકથાવાદા હિ સન્ધાયભાસિતમત્તમેવ વિસેસા, અત્થતો પન એકા. મહાપચ્ચરિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. એકોવાતિ કુમ્ભિયા એકોવ. પરમ્પરભોજનન્તિ પરસ્સ પરસ્સ ભોજનં ¶ . નિમન્તિતમ્હાતિ અહં નિમન્તિતો અમ્હિ નનૂતિ અત્થો. આપુચ્છિત્વાપીતિ મહાઉપાસકં આપુચ્છિત્વાપિ.

સોતિ અનુમોદકો ભિક્ખુ. તન્તિ ભિક્ખું. અઞ્ઞોતિ અઞ્ઞતરો. કિન્તિ કસ્મા. નિમન્તિતત્તાતિ નિમન્તિતભાવતો.

સકલેન ગામેન નિમન્તિતોપિ એકતો હુત્વાવ નિમન્તિતસ્સ કપ્પતિ, ન વિસું વિસુન્તિ આહ ‘‘એકતો હુત્વા’’તિ. પૂગેપીતિ સમાદપેત્વા પુઞ્ઞં કરોન્તાનં સમૂહેપિ. ‘‘નિમન્તિયમાનો’’તિપદસ્સ નિમન્તનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભત્તં ગણ્હા’’તિ. યદગ્ગેનાતિ યં અગ્ગેન યેન કોટ્ઠાસેનાતિ અત્થો. દ્વીસુ થેરવાદેસુ મહાસુમત્થેરવાદોવ યુત્તોતિ સો પચ્છા વુત્તોતિ. તતિયં.

૨૩૦. ચતુત્થે ¶ ‘‘નકુલમાતાતિ’’આદીસુ (અ. નિ. ૧.૨૬૬; અ. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧.૨૬૬) નકુલસ્સ ભગવતો માતા નકુલમાતાતિ ચ નકુલઞ્ચ ભગવતો તં માતા ચાતિ નકુલમાતાતિ ચ અત્થો સમ્ભવતિ, ‘‘ઉત્તરમાતાતિ’’આદીસુ ઉત્તરાય માતા ઉત્તરમાતાતિ અત્થોયેવ સમ્ભવતિ. તેસુ ‘‘ઉત્તરમાતા’’તિપદસ્સેવ ‘‘કાણમાતા’’તિપદસ્સ કાણાય માતા કાણમાતાતિ અત્થોયેવ સમ્ભવતીતિ આહ ‘‘કાણાય માતા’’તિ. તસ્સા ધીતુયા ‘‘કાણા’’તિનામેન વિસ્સુતભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સા કિરા’’તિઆદિ. સાતિ દારિકા વિસ્સુતા અહોસીતિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ મહાઉપાસિકાય. યે યેતિ પુરિસા. ‘‘રાગેન કાણા હોન્તી’’તિઇમિના કણન્તિ નિમિલન્તિ રાગેન પુરિસા એતાયાતિ કાણાતિ અત્થં દસ્સેતિ. તસ્સાતિ કાણાય. આગતન્તિ એત્થ ભાવત્થે તોતિ આહ ‘‘આગમન’’ન્તિ. અધિપ્પાયોતિ ‘‘કિસ્મિં વિયા’’તિપદસ્સ, કાણમાતાય વા અધિપ્પાયો ¶ . રિત્તાતિ તુચ્છા, સુઞ્ઞાતિ અત્થો. ‘‘અસ્મિં ગમને’’તિઇમિના બાહિરત્થસમાસં દસ્સેતિ. ‘‘અરિયસાવિકા’’તિઆદિના અરિયાનં ભિક્ખૂહિ અપટિવિભત્તભોગં દસ્સેતિ. ન કેવલં કિઞ્ચિ પરિક્ખયં અગમાસિ, અથ ખો સબ્બન્તિ આહ ‘‘સબ્બં પરિક્ખયં અગમાસી’’તિ. કાણાપીતિ પિસદ્દો ન કેવલં માતાયેવ મગ્ગફલભાગિની અહોસિ, અથ ખો કાણાપિ સોતાપન્ના અહોસીતિ દસ્સેતિ. સોપિ પુરિસોતિ કાણાય પતિભૂતો સોપિ પુરિસો. પકતિટ્ઠાનેયેવાતિ જેટ્ઠકપજાપતિટ્ઠાનેયેવ.

૨૩૧. ઇમસ્મિં પન વત્થુસ્મિન્તિ ઇમસ્મિં પૂવવત્થુસ્મિં. એતન્તિ પાથેય્યવત્થું. અરિયસાવકત્તાતિ અરિયભૂતસ્સ સાવકસ્સ ભાવતો, અરિયસ્સ વા સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાવકભાવતો.

૨૩૩. પહેણકપણ્ણાકારસદ્દાનં અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનત્તા વુત્તં ‘‘પહેણકત્થાયાતિ પણ્ણાકારત્થાયા’’તિ. ઇધાતિ ‘‘પૂવેહિ વા’’તિપદે, સિક્ખાપદે વા. બદ્ધસત્તૂતિ મધુસક્ખરાદીહિ મિસ્સેત્વા બદ્ધસત્તુ. થૂપીકતન્તિ થૂપીકતં કત્વા.

‘‘દ્વત્તિપત્તપૂરે’’તિપદસ્સ વિસેસનુત્તરભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પૂરે પત્તે’’તિ. દ્વે વા તયો વા પત્તાતિ દ્વત્તિપત્તા, વાસદ્દત્થે સઙ્ખ્યોભયબાહિરત્થસમાસો, તિસદ્દપરત્તા દ્વિસ્સ ચ અકારો હોતિ, દ્વત્તિપત્તા ચ તે પૂરા ચાતિ દ્વત્તિપત્તપૂરા, તે દ્વત્તિપત્તપૂરે ગહેત્વાતિ યોજના. ‘‘આચિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તવચનસ્સ આચિક્ખનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્ર મયા’’તિઆદિ. તેનાપીતિ ¶ દુતિયેનાપિ. પઠમભિક્ખુ એકં ગહેત્વા દુતિયભિક્ખુસ્સ આરોચનઞ્ચ દુતિયભિક્ખુ એકં ગહેત્વા તતિયભિક્ખુસ્સ આરોચનઞ્ચ અતિદિસન્તો આહ ‘‘યેના’’તિઆદિ. તત્થ યેનાતિ પઠમભિક્ખુના. પટિક્કમન્તિ ભુઞ્જીત્વા એત્થાતિ પટિક્કમનન્તિ વુત્તે અસનસાલાવ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘અસનસાલ’’ન્તિ. યત્થાતિ યસ્સં અસનસાલાયં. મુખોલોકનં ન વટ્ટતીતિ આહ ‘‘અત્તનો’’તિઆદિ. અઞ્ઞત્થાતિ પટિક્કમનતો અઞ્ઞત્થ. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ.

‘‘સંવિભજિતબ્બ’’ન્તિ ¶ વુત્તવચનસ્સ સંવિભજનાકારં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સચે તયો’’તિઆદિ. યથામિત્તન્તિ યસ્સ યસ્સ મિત્તસ્સ. અકામાતિ ન કામેન. કારણત્થે ચેતં નિસ્સક્કવચનં.

૨૩૫. અન્તરામગ્ગેતિ મગ્ગસ્સ અન્તરો અન્તરામગ્ગો, સુખુચ્ચારણત્થં મજ્ઝે દીઘો, તસ્મિં. બહુમ્પિ દેન્તાનં એતેસં ઞાતકપવારિતાનં બહુમ્પિ પટિગ્ગણ્હન્તસ્સાતિ યોજના. અટ્ઠકથાસુ પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. અટ્ઠકથાનં વચનં પાળિયા ન સમેતીતિ. ચતુત્થં.

૨૩૬. પઞ્ચમે પવારિતાતિ એત્થ વસ્સંવુત્થપવારણા, પચ્ચયપવારણા, પટિક્ખેપપવારણા, યાવદત્થપવારણા ચાતિ ચતુબ્બિધાસુ પવારણાસુ યાવદત્થપવારણા ચ પટિક્ખેપપવારણા ચાતિ દ્વે પવારણા અધિપ્પેતાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘બ્રાહ્મણેના’’તિઆદિ. બ્રાહ્મણેન પવારિતાતિ સમ્બન્ધો. સયન્તિ તતિયન્તનિપાતો ‘‘પવારિતા’’તિપદેન સમ્બન્ધો. ચસદ્દો અઞ્ઞત્થ યોજેતબ્બો યાવદત્થપવારણાય ચ પટિક્ખેપપવારણાય ચાતિ. પટિમુખં અત્તનો ગેહં વિસન્તિ પવિસન્તીતિ પટિવિસ્સકાતિ વુત્તે આસન્નગેહવાસિકા ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘સામન્તઘરવાસિકે’’તિ.

૨૩૭. ઉદ્ધઙ્ગમો રવો ઓરવો, સોયેવ સદ્દો ઓરવસદ્દો, કાકાનં ઓરવસદ્દો કકોરવસદ્દોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કાકાન’’ન્તિઆદિ.

૨૩૯. તવન્તુપચ્ચયસ્સ અતીતત્થભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તત્થ ચા’’તિઆદિ. તત્થાતિ ‘‘ભુત્તવા’’તિપદે. યસ્મા યેન ભિક્ખુના અજ્ઝોહરિતં હોતિ, તસ્મા સો ‘‘ભુત્તાવી’’તિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતીતિ ¶ યોજના. સઙ્ખાદિત્વાતિ દન્તેહિ ચુણ્ણં કત્વા. તેનાતિ તેન હેતુના. અસ્સાતિ ‘‘ભુત્તાવી’’તિપદસ્સ. પવારેતિ પટિક્ખિપતીતિ પવારિતો ભિક્ખૂતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કતપવારણો’’તિ. સોપિ ચાતિ સો પટિક્ખેપો ચ હોતીતિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ ‘‘પવારિતો’’તિપદસ્સ. તત્થાતિ ‘‘અસનં પઞ્ઞાયતી’’તિઆદિવચને. યસ્મા ¶ ભુત્તાવીતિપિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, તસ્મા ન પસ્સામાતિ યોજના. ‘‘અસનં પઞ્ઞાયતી’’તિ પદભાજનિયા ‘‘ભુત્તાવી’’તિ માતિકાપદસ્સ અસંસન્દનભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અસનં પઞ્ઞાયતીતિ ઇમિના’’તિઆદિ. યઞ્ચાતિ યઞ્ચ ભોજનં. દિરત્તાદીતિ એત્થ આદિસદ્દેન પઞ્ચાદિવચનં સઙ્ગણ્હાતિ. એતન્તિ ‘‘ભુત્તાવી’’તિપદં.

‘‘અસનં પઞ્ઞાયતી’’તિઆદીસુ વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. ‘‘પઞ્ઞાયતી’’તિ એત્થ ઞાધાતુયા ખાયનત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘દિસ્સતી’’તિ. ‘‘હત્થપાસે’’તિપદસ્સ દ્વાદસહત્થપ્પમાણો હત્થપાસો નાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘અડ્ઢતેય્યહત્થપ્પમાણે’’તિ. વાચાય અભિહરણં નાધિપ્પેતં. તેનાહ ‘‘કાયેના’’તિ. અભિહરતીતિ અભિમુખં હરતિ. તન્તિ ભોજનં. એતન્તિ પઞ્ચઙ્ગભાવં, ‘‘પઞ્ચહિ…પે… પઞ્ઞાયતી’’તિ વચનં વા.

તત્રાતિ ‘‘અસનં પઞ્ઞાયતી’’તિઆદિવચને. અસ્નાતીતિ કીયાદિગણત્તા, તસ્સ ચ એકક્ખરધાતુત્તા સકારનકારાનં સંયોગો દટ્ઠબ્બો. તન્તિ ભોજનં. ઉન્દતિ પસવતિ ભુઞ્જન્તાનં આયુબલં જનેતીતિ ઓદનો. યવાદયો પૂતિં કત્વા કતત્તા કુચ્છિતેન મસીયતિ આમસીયતીતિ કુમાસો. સચતિ સમવાયો હુત્વા ભવતીતિ સત્તુ. બ્યઞ્જનત્થાય મારેતબ્બોતિ મચ્છો. માનીયતિ ભુઞ્જન્તેહીતિ મંસં. તત્થાતિ ઓદનાદીસુ પઞ્ચસુ ભોજનેસુ. સારો અસ્સત્થિ અઞ્ઞેસં ધઞ્ઞાનન્તિ સાલી. વહતિ ભુઞ્જન્તાનં જીવિતન્તિ વીહિ. યવતિ અમિસ્સિતોપિ મિસ્સિતો વિય ભવતીતિ યવો. ગુધતિ પરિવેઠતિ મિલક્ખભોજનત્તાતિ ગોધુમો. સોભનસીસત્તા કમનીયભાવં ગચ્છતીતિ કઙ્ગુ. મહન્તસીસત્તા, મધુરરસનાળત્તા ચ વરીયતિ પત્થીયતિ જનેહીતિ વરકો. કોરં રુધિરં દૂસતિ ભુઞ્જન્તાનન્તિ કુદ્રૂસકો. નિબ્બત્તો ઓદનો નામાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ સત્તસુ ધઞ્ઞેસુ. સાલીતીતિ એત્થ ઇતિસદ્દો નામપરિયાયો. સાલી નામાતિ અત્થો. એસેવ નયો ‘‘વીહીતી’’તિઆદીસુપિ.

એત્થાતિ ¶ તિણધઞ્ઞજાતીસુ. નીવારો સાલિયા અનુલોમો, વરકચોરકો વરકસ્સ અનુલોમો. અમ્બિલપાયાસાદીસૂતિ એત્થ આદિસદ્દેન ખીરભત્તાદયો સઙ્ગણ્હન્તિ. ઓધીતિ અવધિ, મરિયાદોતિ અત્થો. સો હિ અવહીયતિ ચજીયતિ અસ્માતિ ઓધીતિ વુચ્ચતિ.

યોપિ ¶ પાયાસો વા યાપિ અમ્બિલયાગુ વા ઓધિં ન દસ્સેતિ, સો પવારણં ન જનેતીતિ યોજના. પયેન ખીરેન કતત્તા પાયાસો. પાતબ્બસ્સ, અસિતબ્બસ્સ ચાતિ દ્વિન્નં બ્યુપ્પત્તિનિમિત્તાનં સમ્ભવતો વા પાયાસોતિ વુચ્ચતિ. ઉદ્ધનતોતિ ચુલ્લિતો. સા હિ ઉપરિ ધીયન્તિ ઠપિયન્તિ થાલ્યાદયો એત્થાતિ ઉદ્ધનન્તિ વુચ્ચતિ. આવજ્જિત્વાતિ પરિણામેત્વા. ઘનભાવન્તિ કથિનભાવં. એત્થાપિ વાક્યે ‘‘યો સો’’તિ પદાનિ યોજેતબ્બાનિ. પુબ્બેતિ અબ્ભુણ્હકાલે. નિમન્તનેતિ નિમન્તનટ્ઠાને. ભત્તે આકિરિત્વા દેન્તીતિ સમ્બન્ધો. યાપનં ગચ્છતિ ઇમાયાતિ યાગુ. કિઞ્ચાપિ તનુકા હોતિ, તથાપીતિ યોજના. ઉદકાદીસૂતિઆદિસદ્દેન કિઞ્જિકખીરાદયો સઙ્ગય્હન્તિ. યાગુસઙ્ગહમેવ ગચ્છતિ, કસ્મા? ઉદકાદીનં પક્કુથિતત્તાતિ અધિપ્પાયો. તસ્મિં વાતિ સભત્તે, પક્કુથિતઉદકાદિકે વા. અઞ્ઞસ્મિં વાતિ પક્કુથિતઉદકાદિતો અઞ્ઞસ્મિં ઉદકાદિકે વા. યત્થ યસ્મિં ઉદકાદિકે પક્ખિપન્તિ, તં પવારણં જનેતીતિ યોજના.

સુદ્ધરસકોતિ મચ્છમંસખણ્ડન્હારૂહિ અમિસ્સો સુદ્ધો મચ્છાદિરસકો. રસકયાગૂતિ રસકભૂતા દ્રવભૂતા યાગુ. ઘનયાગૂતિ કથિનયાગુ. એત્થાતિ ઘનયાગુયં. પુપ્ફિઅત્થાયાતિ પુપ્ફં ફુલ્લં ઇમસ્સ ખજ્જકસ્સાતિ પુપ્ફી, પુપ્ફિનો અત્થો પયોજનં પુપ્ફિઅત્થો, તદત્થાય કતન્તિ સમ્બન્ધો. તે તણ્ડુલેતિ તે સેદિતતણ્ડુલે. અચુણ્ણત્તા નેવ સત્તુસઙ્ખ્યં, અપક્કત્તા ન ભત્તસઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ. તેહીતિ સેદિતતણ્ડુલેહિ. તે તણ્ડુલે પચન્તિ, કરોન્તીતિ સમ્બન્ધો.

‘‘યવેહી’’તિ બહુવચનેન સત્ત ધઞ્ઞાનિપિ ગહિતાનિ. એસ નયો સાલિવીહિયવેહીતિ એત્થાપિ. થુસેતિ ધઞ્ઞતચે. પલાપેત્વાતિ પટિક્કમાપેત્વા ¶ . તન્તિ ચુણ્ણં ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. ખરપાકભજ્જિતાનન્તિ ખરો પાકો ખરપાકો, ખરપાકેન ભજ્જિતા ખરપાકભજ્જિતા, તેસં. ન પવારેન્તિ અસત્તુસઙ્ગહત્તાતિ અધિપ્પાયો. કુણ્ડકમ્પીતિ કણમ્પિ. પવારેતિ સત્તુસઙ્ગહત્તાતિ અધિપ્પાયો. તેહીતિ લાજેહિ. સુદ્ધખજ્જકન્તિ પિટ્ઠેહિ અમિસ્સિતં સુદ્ધં ફલાફલાદિખજ્જકં. યાગું પિવન્તસ્સ દેન્તીતિ યોજના. તાનીતિ દ્વે મચ્છમંસખણ્ડાનિ. ન પવારેતિ દ્વિન્નં મચ્છમંસખણ્ડાનં અખાદિતત્તાતિ અધિપ્પાયો. તતોતિ દ્વેમચ્છમંસખણ્ડતો નીહરિત્વા એકન્તિ સમ્બન્ધો, તેસુ વા. સોતિ ખાદકો ભિક્ખુ. અઞ્ઞન્તિ દ્વીહિ મચ્છમંસખણ્ડેહિ અઞ્ઞં પવારણપહોનકં ભોજનં.

અવત્થુતાયાતિ પવારણાય અવત્થુભાવતો. તં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘યં હી’’તિ. હિસદ્દો વિત્થારજોતકો. યન્તિ મંસં. ઇદં પનાતિ ઇદં મંસં પન. પટિક્ખિત્તમંસં કપ્પિયભાવતો અપટિક્ખિપિતબ્બટ્ઠાને ¶ ઠિતત્તા પટિક્ખિત્તમ્પિ મંસભાવં ન જહાતિ. નનુ ખાદિતમંસં પન અકપ્પિયભાવતો પટિક્ખિપિતબ્બટ્ઠાને ઠિતત્તા ખાદિયમાનમ્પિ મંસભાવં જહાતીતિ આહ ‘‘યં પના’’તિઆદિ. કુલદૂસકકમ્મઞ્ચ વેજ્જકમ્મઞ્ચ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મારોચનઞ્ચ સાદિતરૂપિયઞ્ચ કુલ…પે… રૂપિયાનિ, તાનિ આદીનિ યેસં કુહનાદીનન્તિ કુલ…પે… રૂપિયાદયો, તેહિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ વારેસુ.

એવન્તિઆદિ નિગમનનિદસ્સનં. તન્તિ ભોજનં. યથાતિ યેનાકારેન. યેન અજ્ઝોહટં હોતિ, સો પટિક્ખિપતિ પવારેતીતિ યોજના. કત્થચીતિ કિસ્મિઞ્ચિ પત્તાદિકે. તસ્મિં ચે અન્તરેતિ તસ્મિં ખણે ચે. અઞ્ઞત્રાતિ અઞ્ઞસ્મિં ઠાને. પત્તે વિજ્જમાનભોજનં અનજ્ઝોહરિતુકામો હોતિ યથા, એવન્તિ યોજના. હીતિ સચ્ચં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પદેસુ. તત્થાતિ કુરુન્દીયં. આનિસદસ્સાતિ આગમ્મ નિસીદતિ એતેનાતિ આનિસદો, તસ્સ પચ્છિમન્તતોતિ સમ્બન્ધો. પણ્હિઅન્તતોતિ પસતિ ઠિતકાલે વા ગમનકાલે ¶ વા ભૂમિં ફુસતીતિ પણ્હી, તસ્સ અન્તતો. ‘‘દાયકસ્સા’’તિપદં ‘‘પસારિતહત્થ’’ન્તિ પદેન ચ ‘‘અઙ્ગ’’ન્તિ પદેન ચ અવયવીસમ્બન્ધો. હત્થપાસોતિ હત્થસ્સ પાસો સમીપો હત્થપાસો, હત્થો પસતિ ફુસતિ અસ્મિં ઠાનેતિ વા હત્થપાસો, અડ્ઢતેય્યહત્થો પદેસો. તસ્મિન્તિ હત્થપાસે.

ઉપનામેતીતિ સમીપં નામેતિ. અનન્તરનિસિન્નોપીતિ હત્થપાસં અવિજહિત્વા અનન્તરે ઠાને નિસિન્નોપિ ભિક્ખુ વદતીતિ યોજના. ભત્તપચ્છિન્તિ ભત્તેન પક્ખિત્તં પચ્છિં. ઈસકન્તિ ભાવનપુંસકં. ઉદ્ધરિત્વા વા અપનામેત્વા વાતિ સમ્બન્ધિતબ્બં. દૂરેતિ નવાસને. ઇતોતિ પત્તતો. ગતો દૂતોતિ સમ્બન્ધો.

પરિવેસનાયાતિ પરિવેસનત્થાય, ભત્તગ્ગે વા. તત્રાતિ અસ્મિં પરિવેસને. તન્તિ ભત્તપચ્છિં. ફુટ્ઠમત્તાવાતિ ફુસિયમત્તાવ. કટચ્છુના ઉદ્ધટભત્તે પન પવારણા હોતીતિ યોજના. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તસ્સાતિ પરિવેસકસ્સ. અભિહટે પટિક્ખિત્તત્તાતિ અભિહટસ્સ ભત્તસ્સ પટિક્ખિત્તભાવતો.

‘‘કાયેન વાચાય વા પટિક્ખિપન્તસ્સ પવારણા હોતી’’તિ સઙ્ખેપેન વુત્તમત્થં વિત્થારેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થાતિ તેસુ કાયવાચાપટિક્ખેપેસુ. મચ્છિકબીજનિન્તિ મક્ખિકાનં ઉત્તાસનિં બીજનિં. ખકારસ્સ હિ છકારં કત્વા ‘‘મચ્છિકા’’તિ વુચ્ચતિ ‘‘સચ્છિકત્વા’’તિઆદીસુ ¶ વિય (અ. નિ. ૩.૧૦૩). એત્થ હિ ‘‘સક્ખિકત્વા’’તિ વત્તબ્બે ખકારસ્સ છકારો હોતિ.

એકો વદતીતિ સમ્બન્ધો. અપનેત્વાતિ પત્તતો અપનેત્વા. એત્થાતિ વચને. કથન્તિ કેનાકારેન હોતીતિ યોજના. વદન્તસ્સ નામાતિ એત્થ નામસદ્દો ગરહત્થો ‘‘અત્થી’’તિપદેન યોજેતબ્બો. અત્થિ નામાતિ અત્થો. ઇતોપીતિ પત્તતોપિ. તત્રાપીતિ તસ્મિં વચનેપિ.

સમંસકન્તિ મંસેન સહ પવત્તં. રસન્તિ દ્રવં. તન્તિ વચનં. પટિક્ખિપતો હોતિ. કસ્મા? મચ્છો ચ રસો ચ મચ્છેન મિસ્સો રસો ¶ ચાતિ અત્થસ્સ સમ્ભવતો. ઇદન્તિ વત્થું. મંસં વિસું કત્વાતિ ‘‘મંસસ્સ રસં મંસરસ’’ન્તિ મંસપદત્થસ્સ પધાનભાવં અકત્વા, રસપદત્થસ્સેવ પધાનભાવં કત્વાતિ અત્થો.

આપુચ્છન્તન્તિ ‘‘મંસરસં ગણ્હથા’’તિ આપુચ્છન્તં. તન્તિ મંસં. કરમ્બકોતિ મિસ્સકાધિવચનમેતં. યઞ્હિ અઞ્ઞેન અઞ્ઞેન મિસ્સેત્વા કરોન્તિ, સો ‘‘કરમ્બકો’’તિ વુચ્ચતિ. અયં પનેત્થ વચનત્થો – કરોતિ સમૂહં અવયવિન્તિ કરો, કરીયતિ વા સમૂહેન અવયવિનાતિ કરો, અવયવો, તં વકતિ આદદાતીતિ કરમ્બકો, સમૂહો. ‘‘કદમ્બકો’’તિપિ પાઠો, સોપિ યુત્તોયેવ અનુમતત્તા પણ્ડિતેહિ. અભિધાનેપિ એવમેવ અત્થી. અત્થો પન અઞ્ઞથા ચિન્તેતબ્બો. ઇમસ્મિં વા અત્થે રકારસ્સ દકારો કાતબ્બો. મંસેન મિસ્સો, લક્ખિતો વા કરમ્બકો મંસકરમ્બકો. ન પવારેતીતિ યેસં કેસઞ્ચિ મિસ્સકત્તા ન પવારેતિ. પવારેતીતિ મંસેન મિસ્સિતત્તા પવારેતિ.

યો પન પટિક્ખિપતિ, સો પવારિતોવ હોતીતિ યોજના. નિમન્તનેતિ નિમન્તનટ્ઠાને. હીતિ સચ્ચં. તત્થાતિ કુરુન્દિયં. યેનાતિ યેન ભત્તેન. એત્થાતિ ‘‘યાગું ગણ્હથા’’તિઆદિવચને. અધિપ્પાયોતિ અટ્ઠકથાચરિયાનં અધિપ્પાયો. એત્થાતિ ‘‘યાગુમિસ્સકં ગણ્હથા’’તિઆદિવચને. દુદ્દસન્તિ દુક્કરં દસ્સનં. ઇદઞ્ચાતિ ‘‘મિસ્સકં ગણ્હથા’’તિવચનઞ્ચ. ન સમાનેતબ્બન્તિ સમં ન આનેતબ્બં, સમાનં વા ન કાતબ્બં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઇદં પનાતિ મિસ્સકં પન. એત્થાતિ મિસ્સકે. વિસું કત્વાતિ રસખીરસપ્પીનિ આવેણિં કત્વા. તન્તિ રસાદિં.

કદ્દીયતિ મદ્દીયતીતિ કદ્દમો. ઉન્દતિ પસવતિ વડ્ઢતીતિ ઉદકં. ઉન્દતિ વા ક્લેદનં કરોતીતિ ¶ ઉદકં, નિલીને સત્તે ગુપતિ રક્ખતીતિ ગુમ્બો, ગુહતિ સંવરતીતિ વા ગુમ્બો. અનુપરિયાયન્તેનાતિ અનુક્કમેન પરિવત્તિત્વા ¶ આયન્તેન. તન્તિ નાવં વા સેતું વા. મજ્ઝન્હિકન્તિ અહસ્સ મજ્ઝં મજ્ઝન્હં, અહસદ્દસ્સ ન્હાદેસો, મજ્ઝન્હં એવ મજ્ઝન્હિકં. પોત્થકેસુ પન મજ્ઝન્તિકન્તિ પાઠો અત્થિ, સો અપાઠોયેવ. યો ઠિતો પવારેતિ, તેન ઠિતેનેવ ભુઞ્જિતબ્બન્તિ યોજના. આનિસદન્તિ પીઠે ફુટ્ઠઆનિસદમંસં. અચાલેત્વાતિ અચાવેત્વા. અયમેવ વા પાઠો. ઉપરિ ચ પસ્સેસુ ચ અમોચેત્વાતિ વુત્તં હોતિ. અદિન્નાદાને વિય ઠાનાચાવનં ન વેદિતબ્બં. સંસરિતુન્તિ સંસબ્બિતું. નન્તિ ભિક્ખું.

અતિરેકં રિચતિ ગચ્છતીતિ અતિરિત્તં, ન અતિરિત્તં અનતિરિત્તન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન અતિરિત્ત’’ન્તિ. ‘‘અધિક’’ન્તિઇમિના અતિરિત્તસદ્દસ્સ અતિસુઞ્ઞત્થં નિવત્તેતિ. અધિ હુત્વા એતિ પવત્તતીતિ અધિકં. તં પનાતિ અનતિરિત્તં પન હોતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ‘‘અકપ્પિયકત’’ન્તિઆદિવચને. વિત્થારો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. તત્થાતિ અતિરિત્તં કાતબ્બેસુ વત્થૂસુ. યં ફલં વા યં કન્દમૂલાદિ વા અકતન્તિ યોજના. અકપ્પિયભોજનં વાતિ કુલદૂસકકમ્માદીહિ નિબ્બત્તં અકપ્પિયભોજનં વા અત્થીતિ સમ્બન્ધો. યોતિ વિનયધરો ભિક્ખુ. તેન કતન્તિ યોજના. ‘‘ભુત્તાવિના પવારિતેન આસના વુટ્ઠિતેન કત’’ન્તિવચનતો ભુત્તાવિના અપવારિતેન આસના વુટ્ઠિતેન કત્તબ્બન્તિ સિદ્ધં. તસ્મા પાતો અદ્ધાનં ગચ્છન્તેસુ દ્વીસુ એકો પવારિતો, તસ્સ ઇતરો પિણ્ડાય ચરિત્વા લદ્ધં ભિક્ખં અત્તના અભુત્વાપિ ‘‘અલમેતં સબ્બ’’ન્તિ કાતું લભતિ એવ. યન્તિ ખાદનીયભોજનીયં. ‘‘તદુભયમ્પી’’તિઇમિના અતિરિત્તઞ્ચ અતિરિત્તઞ્ચ અતિરિત્તં, ન અતિરિત્તં અનતિરિત્તન્તિ અત્થં દસ્સેતિ.

તસ્સેવાતિ અનતિરિત્તસ્સેવ. એત્થાતિ અનતિરિત્તે, ‘‘કપ્પિયકત’’ન્તિ આદીસુ સત્તસુ વિનયકમ્માકારેસુ વા. અનન્તરેતિ વિનયધરસ્સ અનન્તરે આસને. પત્તતો નીહરિત્વાતિ સમ્બન્ધો. તત્થેવાતિ ભુઞ્જનટ્ઠાનેયેવ. તસ્સાતિ નિસિન્નસ્સ. તેનાતિ ભત્તં આનેન્તેન ભિક્ખુના ભુઞ્જિતબ્બન્તિ યોજના. ‘‘નિસિન્નેન ભિક્ખુના’’તિ કારિતકમ્મં ¶ આનેતબ્બં. કસ્મા ‘‘હત્થં ધોવિત્વા’’તિ વુત્તન્તિ પુચ્છન્તો આહ ‘‘કસ્મા’’તિ. હીતિ કારણં. યસ્મા અકપ્પિયં હોતિ, તસ્મા હત્થં ધોવિત્વાતિ મયા વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. તસ્સાતિ ભત્તં આનેન્તસ્સ. યેનાતિ વિનયધરેન. પુન યેનાતિ એવમેવ. યઞ્ચાતિ ખાદનીયભોજનીયઞ્ચ. યેન વિનયધરેન પઠમં અકતં, તેનેવ કત્તબ્બં. યઞ્ચ ખાદનીયભોજનીયં પઠમં અકતં, તઞ્ઞેવ કત્તબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ ¶ . તત્થાતિ પઠમભાજને. હીતિ સચ્ચં. પઠમભાજનં સુદ્ધં ધોવિત્વા કતમ્પિ નિદ્દોસમેવ. તેન ભિક્ખુનાતિ પવારિતેન ભિક્ખુના.

કુણ્ડેપીતિ ઉક્ખલિયમ્પિ. સા હિ કુડતિ ઓદનાદિં દાહં કરોતીતિ કુણ્ડોતિ વુચ્ચતિ. તન્તિ અતિરિત્તકતં ખાદનીયભોજનીયં. યેન પનાતિ વિનયધરેન પન. ભિક્ખું નિસીદાપેન્તીતિ સમ્બન્ધો. મઙ્ગલનિમન્તનેતિ મઙ્ગલત્થાય નિમન્તનટ્ઠાને. તત્થાતિ મઙ્ગલનિમન્તને. કરોન્તેનાતિ કરોન્તેન વિનયધરેન.

ગિલાનેન ભુઞ્જિતાવસેસમેવ ન કેવલં ગિલાનાતિરિત્તં નામ, ગિલાનં પન ઉદ્દિસ્સ આભતં ગિલાનાતિરિત્તમેવ નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન કેવલ’’ન્તિઆદિ. યંકિઞ્ચિ ગિલાનન્તિ ઉપસમ્પન્નં વા અનુપસમ્પન્નં વા યંકિઞ્ચિ ગિલાનં. યં દુક્કટં વુત્તં, તં અસંસટ્ઠવસેન વુત્તન્તિ યોજના. અનાહારત્થાયાતિ પિપાસચ્છેદનઆબાધવૂપસમત્થાય.

૨૪૧. સતિ પચ્ચયેતિ એત્થ પચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતું ‘‘પિપાસાય સતી’’તિ ચ ‘‘આબાધે સતી’’તિ ચ વુત્તં. તેન તેનાતિ સત્તાહકાલિકેન ચ યાવજીવિકેન ચ. તસ્સાતિ આબાધસ્સ. ઇદં પદં ‘‘ઉપસમનત્થ’’ન્તિ એત્થ સમુધાતુયા સમ્બન્ધે સમ્બન્ધો, યુપચ્ચયેન સમ્બન્ધે કમ્મન્તિ દટ્ઠબ્બન્તિ. પઞ્ચમં.

૨૪૨. છટ્ઠે ન આચરિતબ્બોતિ અનાચારોતિ વુત્તે પણ્ણત્તિવીતિક્કમોતિ આહ ‘‘પણ્ણત્તિવીતિક્કમ’’ન્તિ. ‘‘કરોતી’’તિઇમિના ‘‘અત્તાનમાચરતી’’તિઆદીસુ ¶ વિય ચરસદ્દો કરસદ્દત્થોતિ દસ્સેતિ. ઉપનન્ધીતિ એત્થ ઉપસદ્દો ઉપનાહત્થો, નહધાતુ બન્ધનત્થોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપનાહ’’ન્તિઆદિ. જનિતો ઉપનાહો યેનાતિ જનિતઉપનાહો. ઇમિના ‘‘ઉપનન્ધો’’તિ પદસ્સ ઉપનહતીતિ ઉપનન્ધોતિ કત્થુત્થં દસ્સેતિ.

૨૪૩. અભિહટ્ઠુન્તિ એત્થ તુંપચ્ચયો ત્વાપચ્ચયત્થોતિ આહ ‘‘અભિહરિત્વા’’તિ. પદભાજને પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સાધારણમેવ અત્થન્તિ યોજના. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. તીહાકારેહીતિ સામં જાનનેન ચ અઞ્ઞેસમારોચનેન ચ તસ્સારોચનેન ચાતિ તીહિ કારણેહિ. આસાદીયતે ¶ મઙ્કું કરીયતે આસાદનં, તં અપેક્ખો આસાદનાપેક્ખોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘આસાદન’’ન્તિઆદિ.

યસ્સ અત્થાય અભિહટન્તિ સમ્બન્ધો. ઇતરસ્સાતિ અભિહારકતો અઞ્ઞસ્સ ભુત્તસ્સાતિ. છટ્ઠં.

૨૪૭. સત્તમે ગિરિમ્હીતિ પબ્બતમ્હિ. સો હિ હિમવમનાદિવસેન જલં, સારભૂતાનિ ચ ભેસજ્જાદિવત્થૂનિ ગિરતિ નિગ્ગિરતીતિ ગિરીતિ વુચ્ચતિ. અગ્ગસમજ્જોતિ ઉત્તમસમજ્જો. ઇમેહિ પદેહિ અગ્ગો સમજ્જો અગ્ગસમજ્જો, ગિરિમ્હિ પવત્તો અગ્ગસમજ્જો ગિરગ્ગસમજ્જોતિ અત્થં દસ્સેતિ. સમજ્જોતિ ચ સભા. સા હિ સમાગમં અજન્તિ ગચ્છન્તિ જના એત્થાતિ સમજ્જોતિ વુચ્ચતિ. ‘‘ગિરિસ્સ વા’’તિઆદિના ગિરિસ્સ અગ્ગો કોટિ ગિરગ્ગો, તસ્મિં પવત્તો સમજ્જો ગિરગ્ગસમજ્જોતિ અત્થો દસ્સિતો. સોતિ ગિરગ્ગસમજ્જો. ભવિસ્સતિ કિરાતિ યોજના. ભૂમિભાગેતિ અવયવિઆધારો, સન્નિપતતીતિ સમ્બન્ધો. નટઞ્ચ નાટકઞ્ચ નટનાટકાનિ. ‘‘નચ્ચં ગીતં વાદિતઞ્ચા’’તિ ઇદં તયં ‘‘નાટક’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તેસન્તિ નટનાટકાનં. દસ્સનત્થન્તિ દસ્સનાય ચ સવનાય ચ. સવનમ્પિ હિ દસ્સનેનેવ સઙ્ગહિતં. અપઞ્ઞત્તે ¶ સિક્ખાપદેતિ ઊનવીસતિવસ્સસિક્ખાપદસ્સ તાવ અપઞ્ઞત્તત્તા. તેતિ સત્તરસવગ્ગિયા. તત્થાતિ ગિરગ્ગસમજ્જં. અથાતિ તસ્મિં કાલે. નેસન્તિ સત્તરસવગ્ગિયાનં અદંસૂતિ સમ્બન્ધો. વિલિમ્પેત્વાતિ વિલેપનેહિ વિવિધાકારેન લિમ્પેત્વા.

૨૪૯. ‘‘વિકાલે’’તિ સામઞ્ઞેન વુત્તેપિ વિસેસકાલોવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘કાલો’’તિઆદિ. સો ચાતિ ભોજનકાલો ચ. મજ્ઝન્હિકો હોતીતિ યોજના. તેનેવાતિ ભોજનકાલસ્સ અધિપ્પેતત્તા એવ. અસ્સાતિ ‘‘વિકાલે’’તિપદસ્સ. ‘‘વિકાલો નામ…પે… અરુણુગ્ગમના’’તિ પદભાજનેન અરુણુગ્ગમનતો યાવ મજ્ઝન્હિકા કાલો નામાતિ અત્થો નયેન દસ્સિતો હોતિ. તતોતિ ઠિતમજ્ઝન્હિકતો. સૂરિયસ્સ અતિસીઘત્તા વેગેન ઠિતમજ્ઝન્હિકં વીતિવત્તેય્યાતિ આહ ‘‘કુક્કુચ્ચકેન પન ન કત્તબ્બ’’ન્તિ. કાલત્થમ્ભોતિ કાલસ્સ જાનનત્થાય થૂણો. કાલન્તરેતિ કાલસ્સ અબ્ભન્તરે.

અવસેસં ખાદનીયં નામાતિ એત્થ વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. યન્તિ ખાદનીયં ¶ અત્થીતિ સમ્બન્ધો. વનમૂલાદિપભેદં યમ્પિ ખાદનીયં અત્થિ, તમ્પિ આમિસગતિકં હોતીતિ યોજના. સેય્યથિદન્તિ પુચ્છાવાચકનિપાતસમુદાયો. ઇદં ખાદનીયં સેય્યથા કતમન્તિ અત્થો. ઇદમ્પીતિ ઇદં દ્વાદસવિધમ્પિ. પિસદ્દેન ન પૂવાદિયેવાતિ દસ્સેતિ.

તત્થાતિ દ્વાદસસુ ખાદનીયેસુ, આધારે ભુમ્મં. મૂલતિ પતિટ્ઠાતિ એત્થ, એતેનાતિ વા મૂલં. ખાદિતબ્બન્તિ ખાદનીયં. મૂલમેવ ખાદનીયં મૂલખાદનીયં, તસ્મિં વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. મૂલકમૂલાદીનિ લોકસઙ્કેતો પદેસતોયેવ વેદિતબ્બાનિ. તં તઞ્હિ નામં અજાનન્તાનં અતિસમ્મૂળ્હકારણત્તા સહ પરિયાયન્તરેન વચનત્થં વક્ખામ. સૂપસ્સ હિતં સૂપેય્યં, સૂપેય્યં પણ્ણં એતેસન્તિ સૂપેય્યપણ્ણા, તેસં મૂલાનિ સૂપેય્યપણ્ણમૂલાનિ. આમીયતિ અન્તો પવેસીયતીતિ આમિસો, આકારો અન્તોકરણત્થો, આમિસસ્સ ગતિ વિય ગતિ એતેસન્તિ આમિસગતિકાનિ ¶ . એત્થાતિ મૂલેસુ. જરડ્ઢન્તિ જરભૂતં ઉપડ્ઢં. અઞ્ઞમ્પીતિ વજકલિમૂલતો અઞ્ઞમ્પિ.

યાનિ પન મૂલાનિ વુત્તાનિ, તાનિ યાવજીવિકાનીતિ યોજના. પાળિયં વુત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. ખાદનીયત્થન્તિ ખાદનીયસ્સ, ખાદનીયે વા વિજ્જમાનં, ખાદનીયેન વા કાતબ્બં કિચ્ચં, પયોજનં વાતિ ખાદનીયત્થં. ‘‘ખાદનીયે’’તિઇમિના ‘‘તત્થ વુત્તાભિધમ્મત્થા’’તિઆદીસુ વિય ખાદનીયત્થપદસ્સ ઉત્તરપદત્થપધાનભાવં દસ્સેતિ. તત્થ ખાદનીયસ્સ, ખાદનીયે વા વિજ્જમાનં, ખાદનીયેન વા કાતબ્બં કિચ્ચં નામ જિઘચ્છાહરણમેવ. યઞ્હિ પૂવાદિખાદનીયં ખાદિત્વા જિઘચ્છાહરણં હોતિ, તસ્સ કિચ્ચં કિચ્ચં નામાતિ વુત્તં હોતિ. તં કિચ્ચં, પયોજનં વા નેવ ફરન્તિ, નેવ નિપ્ફાદેન્તિ. એસેવ નયો ‘‘ન ભોજનીયે ભોજનીયત્થં ફરન્તી’’તિએત્થાપિ.

તેસન્તિ મૂલાનં અન્તો, લક્ખણન્તિ વા સમ્બન્ધો. એકસ્મિં જનપદે ખાદનીયત્થભોજનીયત્થેસુ ફરમાનેસુ અઞ્ઞેસુપિ જનપદેસુ ફરન્તિયેવાતિ દસ્સનત્થં ‘‘તેસુ તેસુ જનપદેસૂ’’તિ વિચ્છાપદં વુત્તં. કિઞ્ચાપિ હિ બહૂસુ જનપદેસુ પથવીરસઆપોરસસમ્પત્તિવસેન ખાદનીયત્થભોજનીયત્થં ફરમાનમ્પિ એકસ્મિં જનપદે પથવીરસઆપોરસવિપત્તિવસેન અફરમાનં ભવેય્ય, વિકારવસેન પન તત્થ પવત્તત્તા તં જનપદં પમાણં ન કાતબ્બં, ગહેતબ્બમેવાતિ વુત્તં હોતિ. પકતિઆહારવસેનાતિ અઞ્ઞેહિ યાવકાલિક, સત્તાહકાલિકેહિ અમિસ્સિતં અત્તનો પકતિયાવ આહારકિચ્ચકરણવસેન. ‘‘મનુસ્સાન’’ન્તિઇમિના અઞ્ઞેસં તિરચ્છાનાદીનં ખાદનીયત્થભોજનીયત્થં ¶ ફરમાનમ્પિ ન પમાણન્તિ દસ્સેતિ. તન્તિ મૂલં. હીતિ સચ્ચં. નામસઞ્ઞાસૂતિ નામસઙ્ખાતાસુ સઞ્ઞાસુ.

યથા મૂલે લક્ખણં દસ્સિતં, એવં કન્દાદીસુપિ યં લક્ખણં દસ્સિતન્તિ યોજના. ન કેવલં પાળિયં આગતાનં હલિદ્દાદીનં મૂલંયેવ યાવજીવિકં હોતિ, અથ ખો તચાદયોપીતિ આહ ‘‘યઞ્ચેત’’ન્તિઆદિ. યં એતં અટ્ઠવિધન્તિ સમ્બન્ધો.

એવં ¶ મૂલખાદનીયે વિનિચ્છયં દસ્સેત્વા ઇદાનિ કન્દખાદનીયે તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કન્દખાદનીયે’’તિઆદિ. તત્થ કન્દખાદનીયેતિ કં સુખં દદાતીતિ કન્દો, પદુમાદિકન્દો, સુખસ્સ અદાયકા પન કન્દા રુળ્હીવસેન કન્દાતિ વુચ્ચન્તિ, કન્દો એવ ખાદનીયં કન્દખાદનીયં, તસ્મિં વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. એસેવ નયો ઉપરિપિ. યન્તિ કન્દં. ઇમિના તંસદ્દાનપેક્ખો યંસદ્દોપિ અત્થીતિ ઞાપેતિ. તત્થાતિ કન્દખાદનીયે. તરુણો, સુખખાદનીયોતિ વિસેસનપદાનિ યથાવચનં ઉપરિપિ યોજેતબ્બાનિ. એવમાદયો ફરણકકન્દા યાવકાલિકાતિ સમ્બન્ધો.

અધોતોતિ વિસરસો ઉદકેન અધૂનિતો. તેતિ કન્દા સઙ્ગહિતાતિ સમ્બન્ધો.

મૂલે અલતિ પવત્તતીતિ મુળાલો, ઉદકતો વા ઉદ્ધટમત્તે મિલતિ નિમિલતીતિ મુળાલં. એવમાદિ ફરણકમુળાલં યાવકાલિકન્તિ યોજના. તં સબ્બમ્પીતિ સબ્બમ્પિ તં મુળાલં સઙ્ગહિતન્તિ સમ્બન્ધો.

મસતિ વિજ્ઝતીતિ મત્થકો. એવમાદિ મત્થકો યાવકાલિકોતિ યોજના. જરડ્ઢબુન્દોતિ જરભૂતઅડ્ઢસઙ્ખાતો પાદો.

ખનીયતિ અવદારીયતીતિ ખન્ધો, ખાયતીતિ વા ખન્ધો. ‘‘અન્તોપથવીગતો’’તિપદં ‘‘સાલકલ્યાણિખન્ધો’’તિપદેનેવ યોજેતબ્બં, ન અઞ્ઞેહિ. એવમાદિ ખન્ધો યાવકાલિકોતિ યોજના. અવસેસાતિ તીહિ દણ્ડકાદીહિ અવસેસા.

તચતિ સંવરતિ પટિચ્છાદેતીતિ તચો. સરસોતિ એત્થ એવકારો યોજેતબ્બો, સરસો એવાતિ અત્થો. તેસં સઙ્ગહોતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. એતન્તિ કસાવભેસજ્જં, ‘‘અનુજાનામિ ¶ …પે… ભોજનીયત્થ’’ન્તિ વચનં વા. એત્થાતિ કસાવભેસજ્જે. એતેસમ્પીતિ મત્થકખન્ધત્તચાનમ્પિ.

પતતીતિ પત્તં. એતેસન્તિ મૂલકાદીનં. એવરૂપાનિ પત્તાનિ ચ એકંસેન યાવકાલિકાનીતિ યોજના. યા લોણી આરોહતિ, તસ્સા લોણિયા પત્તં યાવજીવિકન્તિ યોજના. દીપવાસિનોતિ તમ્બપણ્ણિદીપવાસિનો ¶ , જમ્બુદીપવાસિનો વા. યાનિ વા ફરન્તીતિ વુત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ નિમ્બાદીનં. ઇદં પદં પુબ્બપરાપેક્ખકં, તસ્મા દ્વિન્નં મજ્ઝે વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. પણ્ણાનં અન્તો નત્થીતિ સમ્બન્ધો.

પુપ્ફતિ વિકસતીતિ પુપ્ફં. એવમાદિ પુપ્ફં યાવકાલિકન્તિ યોજના. તસ્સાતિ પુપ્ફસ્સ. અસ્સાતિ એવમેવ.

ફલતીતિ ફલં. યાનીતિ ફલાનિ. ફરન્તીતિ સમ્બન્ધો. નેસન્તિ ફલાનં પરિયન્તન્તિ સમ્બન્ધો. યાનિ વુત્તાનિ, તાનિ યાવજીવિકાનીતિ યોજના. તેસમ્પીતિ ફલાનમ્પિ પરિયન્તન્તિ સમ્બન્ધો.

અસીયતિ ખિપીયતિ, છડ્ડીયતીતિ વા અટ્ઠિ. એવમાદીનિ ફરણકાનિ અટ્ઠીનિ યાવકાલિકાનીતિ યોજના. તેસન્તિ અટ્ઠીનં.

પિસીયતિ ચુણ્ણં કરીયતીતિ પિટ્ઠં. એવમાદીનિ ફરણકાનિ પિટ્ઠાનિ યાવકાલિકાનીતિ યોજના. અધોતકન્તિ ઉદકેન અધૂનિતં. તેસન્તિ પિટ્ઠાનં.

નિરન્તરં અસતિ સમ્બજ્ઝતીતિ નિય્યાસો. સેસાતિ ઉચ્છુનિય્યાસતો સેસા. પાળિયં વુત્તનિય્યાસાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ નિય્યાસખાદનીયે. સઙ્ગહિતાનં નિય્યાસાનં પરિયન્તન્તિ યોજના. એવન્તિઆદિ નિગમનં.

વુત્તમેવાતિ હેટ્ઠા પઠમપવારણસિક્ખાપદે વુત્તમેવાતિ. સત્તમં.

૨૫૨. અટ્ઠમે ¶ અબ્ભન્તરે જાતો અબ્ભન્તરો. મહાથેરોતિ મહન્તેહિ થિરગુણેહિ યુત્તો. ઇમિના ‘‘બેલટ્ઠો’’તિ સઞ્ઞાનામસ્સ સઞ્ઞિનામિં દસ્સેતિ. પધાનઘરેતિ સમથવિપસ્સનાનં પદહનટ્ઠાનઘરસઙ્ખાતે એકસ્મિં આવાસે. સુક્ખકુરન્તિ એત્થ સોસનકુરત્તા ન સુક્ખકુરં હોતિ, કેવલં પન અસૂપબ્યઞ્જનત્તાતિ આહ ‘‘અસૂપબ્યઞ્જનં ¶ ઓદન’’ન્તિ. સોસનકુરમ્પિ યુત્તમેવ. વક્ખતિ હિ ‘‘તં પિણ્ડપાતં ઉદકેન તેમેત્વા’’તિ. ‘‘ઓદન’’ન્તિઇમિના કુરસદ્દસ્સ ઓદનપરિયાયતં દસ્સેતિ. ઓદનઞ્હિ કરોતિ આયુવણ્ણાદયોતિ ‘‘કુર’’ન્તિ વુચ્ચતિ. સોતિ બેલટ્ઠસીસો. તઞ્ચ ખોતિ તઞ્ચ સુક્ખકુરં આહરતીતિ સમ્બન્ધો. પચ્ચયગિદ્ધતાયાતિ પિણ્ડપાતપચ્ચયે લુદ્ધતાય. થેરો ભુઞ્જતીતિ સમ્બન્ધો. મનુસ્સાનં એકાહારસ્સ સત્તાહમત્તટ્ઠિતત્તા ‘‘સત્તાહ’’ન્તિ વુત્તં. તતોતિ ભુઞ્જનતો પરન્તિ સમ્બન્ધો. ચત્તારિપીતિ એત્થ પિસદ્દેન અધિકાનિપિ સત્તાહાનિ ગહેતબ્બાનિ.

૨૫૩. ઇતીતિ ઇદં તયં. ‘‘સન્નિધિ કારો અસ્સા’’તિ સમાસો વિસેસનપરનિપાતવસેન ગહેતબ્બો. ‘‘સન્નિધિકિરિયન્તિ અત્થો’’તિ ઇમિના કરીયતીતિ કારોતિ કમ્મત્થં દસ્સેતિ. એકરત્તન્તિ અન્તિમપરિચ્છેદવસેન વુત્તં તદધિકાનમ્પિ અધિપ્પેતત્તા. અસ્સાતિ ‘‘સન્નિધિકારક’’ન્તિ પદસ્સ.

સન્નિધિકારકસ્સ સત્તાહકાલિકસ્સ નિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયાપત્તિયા પચ્ચયત્તા સન્નિધિકારકં યામકાલિકં ખાદનીયભોજનીયં અસમાનમ્પિ સુદ્ધપાચિત્તિયાપત્તિયા પચ્ચયો હોતીતિ આહ ‘‘યામકાલિકં વા’’તિ. પટિગ્ગહણેતિ પટિગ્ગહણે ચ ગહણે ચ. અજ્ઝોહરિતુકામતાય હિ પટિગ્ગહણે ચ પટિગ્ગહેત્વા ગહણે ચાતિ વુત્તં હોતિ. યં પત્તં અઙ્ગુલિયા ઘંસન્તસ્સ લેખા પઞ્ઞાયતિ, સો પત્તો દુદ્ધોતો હોતિ સચેતિ યોજના ઉત્તરવાક્યે યંસદ્દં દિસ્વા પુબ્બવાક્યે તંસદ્દસ્સ ગમનીયત્તા. ગણ્ઠિકપત્તસ્સાતિ બન્ધનપત્તસ્સ. સોતિ સ્નેહો. પગ્ઘરતિ સન્દિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. તાદિસેતિ દુદ્ધોતે, ગણ્ઠિકે વા. તત્થાતિ ધોવિતપત્તે આસિઞ્ચિત્વાતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. અબ્બોહારિકાતિ ન વોહરિતબ્બા, વોહરિતું ન યુત્તાતિ અત્થો. યન્તિ ખાદનીયભોજનીયં પરિચ્ચજન્તીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તતોતિ અપરિચ્ચત્તખાદનીયભોજનીયતો નીહરિત્વાતિ સમ્બન્ધો.

અકપ્પિયમંસેસૂતિ ¶ નિદ્ધારણસમુદાયો. સતિ પચ્ચયેતિ પિપાસસઙ્ખાતે પચ્ચયે સતિ. અનતિરિત્તકતન્તિ ¶ અતિરિત્તેન અકતં સન્નિધિકારકં ખાદનીયભોજનીયન્તિ યોજના. એકમેવ પાચિત્તિયન્તિ સમ્બન્ધો. વિકપ્પદ્વયેતિ સામિસનિરામિસસઙ્ખાતે વિકપ્પદ્વયે. સબ્બવિકપ્પેસૂતિ વિકાલસન્નિધિઅકપ્પિયમંસયામકાલિકપચ્ચયસઙ્ખાતેસુ સબ્બેસુ વિકપ્પેસુ.

૨૫૫. આમિસસંસટ્ઠન્તિ આમિસેન સંસટ્ઠં સત્તાહકાલિકં યાવજીવિકં.

૨૫૬. ચતુબ્બિધકાલિકસ્સ સરૂપઞ્ચ વચનત્થઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિકાલભોજનસિક્ખાપદે’’તિઆદિ. તત્થ નિદ્દિટ્ઠં ખાદનીયભોજનીય’’ન્તિઇમિના યાવકાલિકસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘યાવ…પે… કાલિક’’ન્તિઇમિના વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સદ્ધિં…પે… પાન’’ન્તિઇમિના યામકાલિકસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘યાવ…પે… કાલિક’’ન્તિઇમિના વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સબ્બિઆદિ પઞ્ચવિધં ભેસજ્જ’’ન્તિઇમિના સત્તાહકાલિકસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘સત્તાહં…પે… કાલિક’’ન્તિઇમિના વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઠપેત્વા…પે… સબ્બમ્પી’’તિઇમિના યાવજીવિકસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘યાવ…પે… જીવિક’’ન્તિઇમિના વચનત્થં દસ્સેતિ. સબ્બવચનત્થો લહુકમત્તમેવ, ગરુકો પનેવં વેદિતબ્બો – યાવ યત્તકો મજ્ઝન્હિકો કાલો યાવકાલો, સો અસ્સત્થી, તં વા કાલં ભુઞ્જિતબ્બન્તિ યાવકાલિકં. યામો કાલો યામકાલો, સો અસ્સત્થિ, તં વા કાલં પરિભુઞ્જીતબ્બન્તિ યામકાલિકં. સત્તાહો કાલો સત્તાહકાલો, સો અસ્સત્થિ, તં વા કાલં નિદહિત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ સત્તાહકાલિકં. યાવ યત્તકો જીવો યાવજીવો, સો અસ્સત્થિ, યાવજીવં વા પરિહરિત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ યાવજીવિકન્તિ.

તત્થાતિ ચતુબ્બિધેસુ કાલિકેસુ. સતક્ખત્તુન્તિ અનેકવારં. યાવ કાલો નાતિક્કમતિ, તાવ ભુઞ્જન્તસ્સાતિ યોજના. અહોરત્તં ભુઞ્જન્તસ્સાતિ સમ્બન્ધોતિ. અટ્ઠમં.

૨૫૭. નવમે ¶ પકટ્ઠભાવં નીતન્તિ પણીતન્તિ વુત્તે પણીતસદ્દો ઉત્તમત્થોતિ આહ ‘‘ઉત્તમભોજનાની’’તિ. સમ્પન્નો નામ ન મધુરગુણો, અથ ખો મધુરગુણયુત્તં ભોજનમેવાતિ આહ ‘‘સમ્પત્તિયુત્ત’’ન્તિ. કસ્સાતિ કરણત્થે ચેતં સામિવચનં, કેનાતિ હિ અત્થો. ‘‘સુરસ’’ન્તિઇમિના સાદીયતિ અસ્સાદીયતીતિ સાદૂતિ વચનત્થસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ.

૨૫૯. ‘‘યો ¶ પન…પે… ભુઞ્જેય્યા’’તિ એત્થ વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. સુદ્ધાનીતિ ઓદનેન અસંસટ્ઠાનિ. ઓદનસંસટ્ઠાનિ સબ્બિઆદીનીતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. હીતિ સચ્ચં. ‘‘પણીતસંસટ્ઠાની’’તિઇમિના પણીતેહિ સબ્બિઆદીહિ સંસટ્ઠાનિ ભોજનાનિ પણીતભોજનાનીતિ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સત્તધઞ્ઞનિબ્બત્તાની’’તિ ઇમિના ભોજનાનં સરૂપં દસ્સેતિ.

‘‘સબ્બિના ભત્ત’’ન્તિઆદીનં પઞ્ચન્નં વિકપ્પાનં મજ્ઝે તીસુપિ વિકપ્પેસુ ‘‘ભત્ત’’ન્તિ યોજેતબ્બં. એવં વાક્યં કત્વા વિઞ્ઞાપને આપત્તિં દસ્સેત્વા સમાસં કત્વા વિઞ્ઞાપને તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સબ્બિભત્તં દેહી’’તિઆદિ.

ઇતોતિ ગાવિતો લદ્ધેનાતિ સમ્બન્ધો. વિસઙ્કેતન્તિ સઙ્કેતતો ઞાપિતતો વિગતં વિરહિતન્તિ અત્થો. હીતિ સચ્ચં. ઇમિના વિસઙ્કેતસ્સ ગુણદોસં દસ્સેતિ.

કપ્પિયસબ્બિના દેહીતિ કપ્પિયસબ્બિના સંસટ્ઠં ભત્તં દેહીતિ યોજના. એસેવ નયો સેસેસુપિ. યેન યેનાતિ યેન યેન સબ્બિઆદિના. તસ્મિં તસ્સાતિ એત્થાપિ વિચ્છાવસેન અત્થો દટ્ઠબ્બો. પાળિયં આગતસબ્બિ નામ ગોસબ્બિ, અજિકાસબ્બિ, મહિંસસબ્બિ, યેસં મંસં કપ્પતિ, તેસં સબ્બિ ચ. નવનીતં નામ એવમેવ. તેલં નામ તિલતેલં, સાસપતેલં, મધુકતેલં, એરણ્ડતેલં, વસાતેલઞ્ચ. મધુ નામ મક્ખિકામધુ. ફાણિતં નામ ઉચ્છુમ્હા નિબ્બત્તં. મચ્છો નામ ઉદકચરો. પાળિઅનાગતો મચ્છો નામ નત્થિ. મંસં નામ ¶ યેસં મંસં કપ્પતિ, તેસં મંસં. ખીરદધીનિ સબ્બિસદિસાનેવ. વુત્તં યથા એવં ‘‘નવનીતભત્તં દેહી’’તિઆદીસુપિ સૂપોદનવિઞ્ઞત્તિદુક્કટમેવ હોતીતિ યોજના. હીતિ સચ્ચં. સો ચાતિ સો ચત્થો. તત્થાતિ તસ્મિં અત્થે. કિં પયોજનં. નત્થેવ પયોજનન્તિ અધિપ્પાયો.

પટિલદ્ધં ભોજનન્તિ સમ્બન્ધો. એકરસન્તિ એકકિચ્ચં. તતોતિ નવપણીતભોજનતો નીહરિત્વાતિ સમ્બન્ધો.

સબ્બાનીતિ નવ પાચિત્તિયાનિ સન્ધાય વુત્તં.

૨૬૧. ઉભયેસમ્પીતિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનમ્પિ. સબ્બીતિ ચેત્થ યો નં પરિભુઞ્જતિ, તસ્સ બલાયુવડ્ઢનત્થં સબ્બતિ ગચ્છતિ પવત્તતીતિ સબ્બિ, ઘતં. તતિયક્ખરેનેવ સજ્ઝાયિતબ્બં લિખિતબ્બઞ્ચ ¶ . કસ્મા? તતિયક્ખરટ્ઠાનેયેવ સબ્બ ગતિયન્તિ ગતિઅત્થસ્સ સબ્બધાતુસ્સ ધાતુપાઠેસુ આગતત્તાતિ. નવમં.

૨૬૩. દસમે દન્તકટ્ઠન્તિ દન્તપોનં. તઞ્હિ દન્તો કસીયતિ વિલેખીયતિ અનેનાતિ ‘‘દન્તકટ્ઠ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ‘‘સબ્બ’’ન્તિ આદિના સબ્બમેવ પંસુકૂલં સબ્બપંસુકૂલં, તમસ્સત્થીતિ ‘‘સબ્બપંસુકૂલિકો’’તિ અત્થં દસ્સેતિ. સોતિ ભિક્ખુ પરિભુઞ્જતિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. સુસાનેતિ આળહને. તઞ્હિ છવાનં સયનટ્ઠાનત્તા ‘‘સુસાન’’ન્તિ વુચ્ચતિ નિરુત્તિનયેન. તત્થાતિ સુસાને. પુન તત્થાતિ એવમેવ. અય્યસરૂપઞ્ચ વોસાટિતકસરૂપઞ્ચ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અય્યવોસાટિતકાનીતિ એત્થા’’તિ. તત્થ ‘‘અય્યા…પે… પિતામહા’’તિઇમિના અય્યસરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘વો…પે… ભોજનીયાની’’તિઇમિના વોસાટિતકસરૂપં. અય્યસઙ્ખાતાનં પિતિપિતામહાનં અત્થાય, તે વા ઉદ્દિસ્સ છડ્ડિતાનિ વોસાટિતકસઙ્ખતાનિ ¶ ખાદનીયભોજનીયાનિ અય્યવોસાટિતકાનીતિ વિગ્ગહો કાતબ્બો. મનુસ્સા ઠપેન્તિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. યન્તિ ખાદનીયભોજનીયં. તેસન્તિ ઞાતકાનં. પિણ્ડં પિણ્ડં કત્વાતિ સઙ્ઘાટં સઙ્ઘાટં કત્વા. અઞ્ઞન્તિ વુત્તખાદનીયભોજનીયતો અઞ્ઞં. ઉમ્મારેપીતિ સુસાનસ્સ ઇન્દખીલેપિ. સો હિ ઉદ્ધટો કિલેસમારો એત્થાતિ ‘‘ઉમ્મારો’’તિ વુચ્ચતિ. બોધિસત્તો હિ અભિનિક્ખમનકાલે પુત્તં ચુમ્બિસ્સામીતિ ઓવરકસ્સ ઇન્દખીલે ઠત્વા પસ્સન્તો માતરં પુત્તસ્સ નલાટે હત્થં ઠપેત્વા સયન્તિં દિસ્વા ‘‘સચે મે પુત્તં ગણ્હેય્યં, માતા તસ્સ પબુજ્ઝેય્ય, પબુજ્ઝમાનાય અન્તરાયો ભવેય્યા’’તિ અભિનિક્ખમનન્તરાયભયેન પુત્તદારે પરિચ્ચજિત્વા ઇન્દખીલતો નિવત્તિત્વા મહાભિનિક્ખમનં નિક્ખમિ. તસ્મા બોધિસત્તસ્સ ઠત્વા પુત્તદારેસુ અપેક્ખાસઙ્ખાતસ્સ મારસ્સ ઉદ્ધટટ્ઠાનત્તા સો ઇન્દખીલો નિપ્પરિયાયેન ‘‘ઉમ્મારો’’તિ વુચ્ચતિ, અઞ્ઞે પન રૂળ્હીવસેન. થિરોતિ થદ્ધો. ઘનબદ્ધોતિ ઘનેન બદ્ધો. કથિનેન મંસેન આબદ્ધોતિ અત્થો. વઠતિ થૂલો ભવતીતિ વઠો, મુદ્ધજદુતિયોયં, સો અસ્સત્થીતિ વઠરોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વઠરોતિ થૂલો’’તિ. ‘‘સલ્લક્ખેમા’’તિઇમિના ‘‘મઞ્ઞે’’તિ એત્થ મનધાતુ સલ્લક્ખણત્થો, મકારસ્સેકારોતિ દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. તેસન્તિ મનુસ્સાનં.

૨૬૪. સમ્માતિ અવિપરીતં. અસલ્લક્ખેત્વાતિ આહારસદ્દસ્સ ખાદનીયભોજનીયાદીસુ નિરૂળ્હભાવં અમઞ્ઞિત્વા. ભગવા પન ઠપેસીતિ સમ્બન્ધો. યથાઉપ્પન્નસ્સાતિ યેનાકારેન ઉપ્પન્નસ્સ ¶ . પિતા પુત્તસઙ્ખાતે દારકે સઞ્ઞાપેન્તો વિય ભગવા તે ભિક્ખૂ સઞ્ઞાપેન્તોતિ યોજના.

૨૬૫. એતદેવાતિ તિણ્ણમાકારાનમઞ્ઞતરવસેન અદિન્નમેવ સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. માતિકાયં ‘‘દિન્ન’’ન્તિ વુત્તટ્ઠાનં નત્થિ, અથ કસ્મા પદભાજનેયેવ વુત્તન્તિ આહ ‘‘દિન્નન્તિ ઇદ’’ન્તિઆદિ. ‘‘દિન્ન’’ન્તિ ઇદં ઉદ્ધટન્તિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ ‘‘દિન્ન’’ન્તિ પદસ્સ. નિદ્દેસે ચ ‘‘કાયેન…પે… દેન્તે’’તિ ઉદ્ધટન્તિ યોજના. એવન્તિ ઇમેહિ તીહાકારેહિ દદમાનેતિ સમ્બન્ધો. એવન્તિ ઇમેહિ દ્વીહાકારેહિ ¶ . આદીયમાનન્તિ સમ્બન્ધો. રથરેણુમ્પીતિ રથિકવીથિયં ઉટ્ઠિતપંસુમ્પિ. પુબ્બેતિ પઠમપવારણસિક્ખાપદે. એવં પટિગ્ગહિતં એતં આહારં દિન્નં નામ વુચ્ચતીતિ યોજના. ‘‘એતમેવા’’તિ એવસ્સ સમ્ભવતો તસ્સ ફલં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ન ઇદ’’ન્તિઆદિ. નિસ્સટ્ઠં ન વુચ્ચતીતિ યોજના.

તત્થાતિ ‘‘કાયેના’’તિઆદિવચને. હીતિ સચ્ચં. નત્થુ કરીયતિ ઇમાયાતિ નત્થુકરણી, તાય. નાસાપુટેન પટિગ્ગણ્હાતીતિ સમ્બન્ધો. અકલ્લકોતિ ગિલાનો. હીતિ સચ્ચં. કાયેન પટિબદ્ધો કાયપટિબદ્ધો કટચ્છુઆદીતિ આહ ‘‘કટચ્છુઆદીસૂ’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં. પાતિયમાનન્તિ પાતાપિયમાનં.

એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. ‘‘પઞ્ચહઙ્ગેહી’’તિ પદસ્સ વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘થામમજ્ઝિમસ્સા’’તિઆદિ. તન્તિ દાતબ્બવત્થું.

તત્થાતિ ‘‘હત્થપાસો પઞ્ઞાયતી’’તિવચને. ગચ્છન્તોપિ ઠિતેનેવ સઙ્ગહિતો. ભૂમટ્ઠસ્સાતિ ભૂમિયં ઠિતસ્સ. આકાસટ્ઠસ્સાતિ આકાસે ઠિતસ્સ. ‘‘હત્થં અઙ્ગ’’ન્તિ પદેહિ અવયવિસમ્બન્ધો કાતબ્બો. વુત્તનયેનેવાતિ ‘‘ભૂમટ્ઠસ્સ ચ સીસેના’’તિઆદિના વુત્તનયેનેવ. પક્ખીતિ સકુણો. સો હિ પક્ખયુત્તત્તા પક્ખીતિ વુચ્ચતિ. હત્થીતિ કુઞ્જરો. સો હિ સોણ્ડસઙ્ખાતહત્થયુત્તત્તા હત્થીતિ વુચ્ચતિ. અદ્ધેન અટ્ઠમં રતનમસ્સાતિ અદ્ધટ્ઠમરતનો, હત્થી, તસ્સ. તેનાતિ હત્થિના.

એકો દાયકો વદતીતિ સમ્બન્ધો. ઓણમતીતિ હેટ્ઠા નમતિ. એત્તાવતાતિ એકદેસસમ્પટિચ્છનમત્તેન. તતોતિ સમ્પટિચ્છનતો. ઉગ્ઘાટેત્વાતિ વિવરિત્વા. કાજેનાતિ બ્યાભઙ્ગિયા. સા હિ કચતિ બન્ધતિ વિવિધં ભારં અસ્મિન્તિ કાચોતિ વુચ્ચતિ, ચકારસ્સ જકારે કતે કાજોપિ યુત્તોયેવ. તિંસ હત્થા રતનાનિ ઇમસ્સાતિ તિંસહત્થો, વેણુ. ગુળકુમ્ભોતિ ¶ ફાણિતેન પૂરિતો ઘટો. પટિગ્ગહિતમેવાતિ કુમ્ભેસુ હત્થપાસતો બહિ ઠિતેસુપિ અભિહારકસ્સ ¶ હત્થપાસે ઠિતત્તા પટિગ્ગહિતમેવાતિ વુત્તં હોતિ. ઉચ્છુયન્તદોણિતોતિ ઉચ્છું પીળનયન્તસ્સ અમ્બણતો.

બહૂ પત્તા ઠપિતા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. ઠિતસ્સ ભિક્ખુનો હત્થપાસેતિ યોજના. ઠત્વા ફુસિત્વા ‘‘નિસિન્નસ્સ ભિક્ખુનો’’તિ પાઠસેસેન યોજેતબ્બં. ઠિતેન વા નિસિન્નેન વા નિપન્નેન વા દાયકેન દિય્યતીતિ સમ્બન્ધો.

પથવિયં ઠિતા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. યં યન્તિ યં યં પત્તં. યત્થ કત્થચીતિ યેસુ કેસુચીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ તં વચનં.

તત્થ તસ્મિં ઠાને જાતો તત્થજાતો, અલુત્તસમાસોયં, સોયેવ તત્થજાતકો, તસ્મિં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તત્થજાતકે ન રુહતિ યથા, એવં ન રુહતિયેવાતિ યોજના. થામમજ્ઝિમેન પુરિસેન સુટ્ઠુ હરિતબ્બન્તિ સંહારિયં, તંયેવ સંહારિમં યકારસ્સ મકારં કત્વા, ન સંહારિમં અસંહારિમં, તસ્મિં. તેપીતિ તે અસંહારિમાપિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તત્થજાતકસઙ્ખેપૂપગાતિ તત્થજાતકે સમોધાનેત્વા ખેપં પક્ખેપં ઉપગતા. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઇદઞ્હિ વાક્યન્તરત્તા પુનપ્પુનં વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. તાનીતિ તિન્તિણિકાદિપણ્ણાનિ. સન્ધારેતુન્તિ સમ્મા ધારેતું. ઠિતો દાયકોતિ સમ્બન્ધો.

લદ્ધસ્સ લદ્ધસ્સ વત્થુસ્સ સન્નિધિટ્ઠાનત્તા, પક્ખિત્તટ્ઠાનત્તા વા થવીયતિ પસંસીયતીતિ થવિકા, તતો. પુઞ્છિત્વા પટિગ્ગહેત્વાતિ ‘‘પુઞ્છિત્વા વા પટિગ્ગહેત્વા વા’’તિ અનિયમવિકપ્પત્થો વાસદ્દો અજ્ઝાહરિતબ્બો. તેસુ તેસુ વત્થૂસુ રઞ્જતિ લગ્ગતીતિ રજો, તં. વિનયે પઞ્ઞત્તં દુક્કટં વિનયદુક્કટં. તં પનાતિ ભિક્ખં પન. પટિગ્ગહેત્વા દેથાતિ મં પટિગ્ગહાપેત્વા મમ દેથાતિ અધિપ્પાયો.

તતો તતોતિ તસ્મા તસ્મા ઠાના ઉટ્ઠાપેત્વાતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ ભિક્ખં. તસ્સાતિ અનુપસમ્પન્નસ્સ.

સો વત્તબ્બોતિ સો દિય્યમાનો ભિક્ખુ દાયકેન ભિક્ખુના વત્તબ્બોતિ યોજના. ઇમન્તિ સરજપત્તં. તેનાતિ દિય્યમાનભિક્ખુના. તથા ¶ કાતબ્બન્તિ યથા દાયકેન ભિક્ખુના વુત્તં, તથા ¶ કાતબ્બન્તિ અત્થો. ઉપ્લવતીતિ ઉપરિ ગચ્છતિ, પ્લુ ગતિયન્તિ હિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૬ ળકારન્તધાતુ) વુત્તં. એત્થ ઉઇતિ ઉપસગ્ગસ્સ અત્થદસ્સનત્થં ‘‘ઉપરી’’તિ વુત્તં, પકારલકારસંયોગો દટ્ઠબ્બો. પોત્થકેસુ પન ‘‘ઉપ્પિલવતી’’તિ લિખન્તિ, સો અપાઠો. કઞ્જિકન્તિ બિલઙ્ગં. તઞ્હિ કેન જલેન અઞ્જિયં અભિબ્યત્તં અસ્સાતિ ‘‘કઞ્જિય’’ન્તિ વુચ્ચતિ, તમેવ કઞ્જિકં યકારસ્સ કકારં કત્વા. તં પવાહેત્વા, અપનેત્વાતિ અત્થો. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. સુક્ખમેવ ભત્તં ભજિતબ્બટ્ઠેન સેવિતબ્બટ્ઠેનાતિ સુક્ખભત્તં, તસ્મિં. પુરતોતિ ભિક્ખુસ્સ પુરતો, પુબ્બે વા. ફુસિતાનીતિ બિન્દૂનિ. તાનિ હિ સમ્બાધટ્ઠાનેસુપિ ફુસન્તીતિ ફુસિતાનીતિ વુચ્ચન્તિ.

ઉળુઙ્કોતિ કોસિયસકુણનામો દીઘદણ્ડકો એકો ભાજનવિસેસો, તેન. થેવાતિ ફુસિતાનિ. તાનિ હિ સમ્બાધટ્ઠાનેસુપિ ફુસિતત્તા થવીયન્તિ પસંસીયન્તીતિ ‘‘થેવા’’તિ વુચ્ચન્તિ. ચરુકેનાતિ ચરીયતિ ભક્ખીયતીતિ ચરુ, હબ્યપાકો, તં કરોતિ અનેનાતિ ચરુકં, થાલ્યાદિકં ખુદ્દકભાજનં, તેન આકિરિયમાનેતિ સમ્બન્ધો. કાળવણ્ણકામેહિ માનીયતીતિ મસિ. ખાદતીતિ છારો ખકારસ્સ છકારં, દકારસ્સ ચ રકારં કત્વા, ખારરસો, સો ઇમિસ્સત્થીતિ છારિકા. ઉપ્પતિત્વાતિ ઉદ્ધં ગન્ત્વા. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

ફાલેત્વાતિ છિન્દિત્વા. દેન્તાનં અનુપસમ્પન્નાનન્તિ સમ્બન્ધો. પાયાસસ્સાતિ પાયાસેન. તથાપીતિ તેન મુખવટ્ટિયા ગહણાકારેનપિ.

આભોગં કત્વાતિ ‘‘પટિગ્ગહેસ્સામી’’તિ મનસિકારં કત્વા. સોતિ નિદ્દં ઓક્કન્તો ભિક્ખુ. વટ્ટતિયેવાતિ આભોગસ્સ કતત્તા વટ્ટતિયેવ. અનાદરન્તિ અનાદરેન, કરણત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં, અનાદરં હુત્વાતિ વા યોજેતબ્બં. કેચીતિ અભયગિરિવાસિનો. કાયેન પટિબદ્ધો કાયપટિબદ્ધો, તેન પટિબદ્ધો કાયપટિબદ્ધપટિબદ્ધો ¶ , તેન. વચનમત્તમેવાતિ ‘‘પટિબદ્ધપટિબદ્ધ’’ન્તિ એકં અતિરેકં પટિબદ્ધવચનમત્તમેવ નાનં, અત્થતો પન કાયપટિબદ્ધમેવાતિ અધિપ્પાયો. યમ્પીતિ યમ્પિ વત્થુ. તત્રાતિ તસ્મિં વટ્ટને. તન્તિ અનુજાનનં.

નેય્યો અધિપ્પાયં નેત્વા ઞાતો અત્થો ઇમસ્સાતિ નેય્યત્થં. એત્થાતિ સુત્તે, સુત્તસ્સ વા. યન્તિ વત્થુ પતતીતિ સમ્બન્ધો. પરિગળિત્વાતિ ભસ્સિત્વા. સુદ્ધાયાતિ નિરજાય. સામન્તિ સયં. પુઞ્છિત્વા વાતિઆદીસુ તયો વાસદ્દા અનિયમવિકપ્પત્થા. પુઞ્છિતાદીસુ હિ એકસ્મિં કિચ્ચે ¶ કતે ઇતરકિચ્ચં કાતબ્બં નત્થીતિ અધિપ્પાયો. તેનાતિ તેન ભિક્ખુના, ‘‘આહરાપેતુમ્પી’’તિપદે કારિતકમ્મં. ‘‘કસ્મા ન વટ્ટતી’’તિ પુચ્છા. હીતિ વિત્થારો. વદન્તેન ભગવતાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ સુત્તવચનેસુ. ‘‘પરિચ્ચત્તં તં ભિક્ખવે દાયકેહી’’તિ વચનેનાતિ યોજના. અધિપ્પાયોતિ નીતત્થો અધિપ્પાયો, નિપ્પરિયાયેન ઇતત્થો ઞાતત્થો અધિપ્પાયોતિ વુત્તં હોતિ.

એવં નીતત્થમધિપ્પાયં દસ્સેત્વા નેય્યત્થ, મધિપ્પાયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મા ચા’’તિ આદિ. તન્તિ પરિભુઞ્જનં અનુઞ્ઞાતન્તિ સમ્બન્ધો. દુતિયદિવસેપીતિ પિસદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો, અપરદિવસેપીતિ અત્થો. અધિપ્પાયોતિ નેય્યત્થો અધિપ્પાયો નેત્વા ઇય્યત્થો ઞાતત્થો અધિપ્પાયોતિ વુત્તં હોતિ.

ભુઞ્જન્તાનં ભિક્ખૂનન્તિ સમ્બન્ધો. હીતિ વિત્થારો. દન્તાતિ દસના. તે હિ દંસીયન્તિ ભક્ખીયન્તિ એતેહીતિ ‘‘દન્તા’’તિ વુચ્ચન્તિ. સત્થંયેવ સત્થકં ખુદ્દકટ્ઠેન, તેન પટિગ્ગહિતેન સત્થકેન. એતન્તિ મલં. તન્તિ લોહગન્ધમત્તં. પરિહરન્તીતિ પટિગ્ગહેત્વા હરન્તિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તં સત્થકં પરિભોગત્થાય યસ્મા ન પરિહરન્તિ, તસ્મા એસેવ નયોતિ અત્થો. ઉગ્ગહિતપચ્ચયા, સન્નિધિપચ્ચયા વા દોસો નત્થીતિ વુત્તં હોતિ. તત્થાતિ તેસુ તક્કખીરેસુ. નીલિકાતિ નીલવણ્ણા સ્નેહા. આમકતક્કાદીસૂતિ અપક્કેસુ તક્કખીરેસુ.

કિલિટ્ઠઉદકન્તિ ¶ સમલં ઉદકં. તસ્સાતિ સામણેરસ્સ. પત્તગતં ઓદનન્તિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ સામણેરસ્સ. ઉગ્ગહિતકોતિ અવગહિતકો. ‘‘ઉઞ્ઞાતો’’તિઆદીસુ (સં. નિ. ૧.૧૧૨) વિય ઉકારો ઓકારવિપરીતો હોતિ, અપટિગ્ગહેત્વા ગહિતત્તા દુગ્ગહિતકોતિ વુત્તં હોતિ.

એતેનાતિ ઓદનેન. પટિગ્ગહિતમેવ હોતિ હત્થતો અમુત્તત્તાતિ અધિપ્પાયો.

પુન પટિગ્ગહેતબ્બં સાપેક્ખે સતીતિ અધિપ્પાયો. એત્તોતિ ઇતો પત્તતો. સામણેરો પક્ખિપતીતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ પત્તતો. કેચીતિ અભયગિરિવાસિનો. તન્તિ ‘‘પુન પટિગ્ગહેતબ્બ’’ન્તિ વદન્તાનં કેસઞ્ચિ આચરિયાનં વચનં વેદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. યન્તિ પૂવભત્તાદિ.

અત્તનો ¶ વાતિ સામણેરસ્સ વા. સામણેરાતિ આમન્તનં. તસ્સાતિ સામણેરસ્સ. ભાજનેતિ યાગુપચનકભાજને. યાગુકુટન્તિ યાગુયા પૂરિતં કુટં. તન્તિ યાગુકુટં. ‘‘ભિક્ખુના પટિગ્ગણ્હાપેતુ’’ન્તિ કારિતકમ્મં ઉપનેતબ્બં. ગીવં ઠપેત્વા આવજ્જેતીતિ સમ્બન્ધો. આવજ્જેતીતિ પરિણામેતિ.

પટિગ્ગહણૂપગં ભારન્તિ થામમજ્ઝિમેન પુરિસેન સંહારિમં ભારં. બલવતા સામણેરેનાતિ સમ્બન્ધો. તેલઘટં વાતિ તેલેન પક્ખિત્તં ઘટં વા. લગ્ગેન્તીતિ લમ્બેન્તિ. અયમેવ વા પાઠો.

નાગસ્સ દન્તો વિયાતિ નાગદન્તકો, સદિસત્થે કો. અઙ્કીયતે લક્ખીયતે અનેનાતિ અઙ્કુસો, ગજમત્થકમ્હિ વિજ્ઝનકણ્ડકો. અઙ્કુસો વિયાતિ અઙ્કુસકો, તસ્મિં અઙ્કુસકે વા લગ્ગિતા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. ગણ્હતોતિ ગણ્હન્તસ્સ. મઞ્ચસ્સ હેટ્ઠા હેટ્ઠામઞ્ચો, તસ્મિં. તન્તિ તેલથાલકં.

આરોહન્તેહિ ¶ ચ ઓરોહન્તેહિ ચ નિચ્ચં સેવીયતીતિ નિસ્સેણી, તસ્સા મજ્ઝં નિસ્સેણિમજ્ઝં, તસ્મિં. કણ્ણે ઉટ્ઠિતં કણ્ણિકં, કણ્ણમલં, કણ્ણિકં વિય કણ્ણિકં, યથા હિ કણ્ણમલં કણ્ણતો ઉટ્ઠહિત્વા સયં પવત્તતિ, એવં તેલાદિતો ઉટ્ઠહિત્વા સયં પવત્તતીતિ વુત્તં હોતિ. ઘનચુણ્ણન્તિ કથિનચુણ્ણં. તંસમુટ્ઠાનમેવ નામાતિ તતો તેલાદિતો સમુટ્ઠાનમેવ નામ હોતીતિ અત્થો. એતન્તિ કણ્ણિકાદિ. ઇદં પદં પુબ્બાપરાપેક્ખં.

યોત્તેનાતિ રજ્જુના. અઞ્ઞો દેતીતિ સમ્બન્ધો.

પવિસન્તે ચ નિક્ખમન્તે ચ વરતિ આવરતિ ઇમાયાતિ વતિ, તં. ઉચ્છૂતિ રસાલો. સો હિ ઉસતિ વિસં દાહેતીતિ ઉચ્છૂતિ વુચ્ચતિ, તં. તિમ્બરુસકન્તિ તિન્દુકં. તઞ્હિ તેમેતિ ભુઞ્જન્તં પુગ્ગલં અદ્દેતિ રસેનાતિ તિમ્બો, રુસતિ ખુદ્દિતં નાસેતીતિ રુસકો, તિમ્બો ચ સો રુસકો ચાતિ ‘‘તિમ્બરુસકો’’તિ વુચ્ચતિ, તં. વતિદણ્ડકેસૂતિ વતિયા અત્થાય નિક્ખણિતેસુ દણ્ડકેસુ. મયં પનાતિ સઙ્ગહકારાચરિયભૂતા બુદ્ધઘોસનામકા મયં પન, અત્તાનં સન્ધાય બહુવચનવસેન વુત્તં. ન પુથુલો પાકારોતિ અડ્ઢતેય્યહત્થપાસાનતિક્કમં સન્ધાય વુત્તં. હત્થસતમ્પીતિ રતનસતમ્પિ.

સોતિ ¶ સામણેરો. ભિક્ખુસ્સ દેતીતિ યોજના. અપરોતિ સામણેરો.

ફલં ઇમિસ્સત્થીતિ ફલિની, ઇનપચ્ચયો ઇત્થિલિઙ્ગજોતકો ઈ, તં સાખન્તિ યોજના. ફલિનિસાખન્તિ સમાસતોપિ પાઠો અત્થિ. મચ્છિકવારણત્થન્તિ મધુફાણિતાદીહિ મક્ખનટ્ઠાને નિલીયન્તીતિ મક્ખિકા, તાયેવ મચ્છિકા ખકારસ્સ છકારં કત્વા, તાસં નિવારણાય. મૂલપટિગ્ગહમેવાતિ મૂલે પટિગ્ગહણમેવ, પઠમપટિગ્ગહમેવાતિ વુત્તં હોતિ.

ભિક્ખુ ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. અરિત્તેનાતિ કેનિપાતેન. તઞ્હિ અરતિ નાવા ગચ્છતિ અનેનાતિ અરિત્તં, તેન. તન્તિ પટિગ્ગહણારહં ભણ્ડં ¶ . અનુપસમ્પન્નેનાતિ કારિતકમ્મં. તસ્મિમ્પીતિ ચાટિકુણ્ડકેપિ. તન્તિ અનુપસમ્પન્નં.

પાથેય્યતણ્ડુલેતિ પથસ્સ હિતે તણ્ડુલે. તેસન્તિ સામણેરાનં. ઇતરેહીતિ ભિક્ખૂહિ ગહિતતણ્ડુલેહિ. સબ્બેહિ ભિક્ખૂહિ ભુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ ભિક્ખૂહિ ગહિતેહિ સામણેરસ્સ તણ્ડુલેહિ યાગુપચને ન દિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. કારણન્તિ પરિવત્તેત્વા ભુત્તસ્સ ચ અપરિવત્તેત્વા ભુત્તસ્સ ચ કારણં.

ભત્તં પચિતુકામો સામણેરોતિ યોજના. ભિક્ખુના આરોપેતબ્બં, અગ્ગિ ન કાતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. પુન પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ મૂલે પટિગ્ગહિતત્તાતિ અધિપ્પાયો.

અસ્સાતિ સામણેરસ્સ. તતોતિ અગ્ગિજાલનતો.

તત્તે ઉદકેતિ ઉદકે તાપે. તતોતિ તણ્ડુલપક્ખિપનતો.

પિધાનન્તિ ઉક્ખલિપિધાનં. તસ્સેવાતિ હત્થકુક્કુચ્ચકસ્સ ભિક્ખુનો એવ. દબ્બિં વાતિ કટચ્છું વા. સો હિ દરીયતિ વિલોળીયતિ ઇમાયાતિ દબ્બીતિ વુચ્ચતિ.

તત્રાતિ તસ્મિં ઠપને. તસ્સેવાતિ લોલભિક્ખુસ્સેવ. તતોતિ પત્તતો. પુન તતોતિ સાખાદિતો. તત્થાતિ ફલરુક્ખે.

વિતક્કં સોધેતુન્તિ ‘‘મય્હમ્પિ દસ્સતી’’તિ વિતક્કં સોધેતું. તતોતિ અમ્બફલાદિતો.

પુન ¶ તતોતિ માતાપિતૂનમત્થાય ગહિતતેલાદિતો. તેતિ માતાપિતરો. તતોયેવાતિ તેહિયેવ તણ્ડુલેહિ સમ્પાદેત્વાતિ સમ્બન્ધો.

એત્થાતિ તાપિતઉદકે. અમુઞ્ચન્તેનેવ હત્થેનાતિ યોજના. અઙ્ગન્તિ વિનાસં ગચ્છન્તીતિ અઙ્ગારા. દરીયન્તિ ફલીયન્તીતિ દારૂનિ.

ગવતિ ¶ પરિભુઞ્જન્તાનં વિસ્સટ્ઠં સદ્દં કરોતીતિ ગુળો, ગુળતિ વિસતો જીવિતં રક્ખતીતિ વા ગુળો, તં ભાજેન્તો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ લોલસામણેરસ્સ.

ધૂમસ્સત્થાય વટ્ટીયતિ વટ્ટિત્વા કરીયતીતિ ધૂમવટ્ટિ, તં. મુખીયતિ વિપરીયતીતિ મુખં. કં વુચ્ચતિ સીસં, તં તિટ્ઠતિ એત્થાતિ કણ્ઠો.

ભત્તુગ્ગારોતિ ઉદ્ધં ગિરતિ નિગ્ગિરતીતિ ઉગ્ગારો, ભત્તમેવ ઉગ્ગારો ભત્તુગ્ગારો, ઉગ્ગારભત્તન્તિ અત્થો. દન્તન્તરેતિ દન્તવિવરે.

ઉપકટ્ઠે કાલેતિ આસન્ને મજ્ઝન્હિકે કાલે. કક્ખારેત્વાતિ સઞ્ચિત્વા. તસ્સ અત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘દ્વે તયો ખેળપિણ્ડે પાતેત્વા’’તિ. ફળુસઙ્ખાતં સિઙ્ગં વિસાણં અસ્મિં અત્થીતિ સિઙ્ગી, સોયેવ કટુકભયેહિ વિરમિતબ્બત્તા સિઙ્ગીવેરોતિ વુચ્ચતિ. અઙ્કીયતિ રુક્ખો નવં ઉગ્ગતોતિ લક્ખીયતિ એતેહીતિ અઙ્કુરા, સમં લોણેન ઉદકં, સમં વા ઉદકેન લોણં અસ્મિન્તિ સમુદ્દો, તસ્સ ઉદકં અવયવીઅવયવભાવેનાતિ સમુદ્દોદકં, તેન અપટિગ્ગહિતેનાતિ સમ્બન્ધો. ફાણતિ ગુળતો થદ્ધભાવં ગચ્છતીતિ ફાણિતં. કરેન હત્થેન ગહિતબ્બાતિ કરકા, વસ્સોપલં, કરેન ગણ્હિતુમરહાતિ અત્થો. કતકટ્ઠિનાતિ કતકનામકસ્સ એકસ્સ રુક્ખવિસેસસ્સ અટ્ઠિના. તન્તિ ઉદકં. કપિત્થોતિ એકસ્સ અમ્બિલફલસ્સ રુક્ખવિસેસસ્સ નામં.

બહલન્તિ આવિલં. સન્દિત્વાતિ વિસન્દિત્વા. કકુધસોબ્ભાદયોતિ કકુધરુક્ખસમીપે ઠિતા સોબ્ભાદયો. રુક્ખતોતિ કકુધરુક્ખતો. પરિત્તન્તિ અપ્પકં.

પાનીયઘટે પક્ખિત્તાનિ હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ વાસમત્તં ઉદકં. તત્થેવાતિ ઠપિતપુપ્ફવાસિતપાનીયેયેવ ¶ . ઠપિતં દન્તકટ્ઠન્તિ સમ્બન્ધો. અજાનન્તસ્સ ભિક્ખુસ્સાતિ યોજના. અનાદરે ચેતં સામિવચનં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

કિં ¶ મહાભૂતં વટ્ટતિ, કિં ન વટ્ટતીતિ યોજના. યં પનાતિ મહાભૂતં પન. અઙ્ગલગ્ગન્તિ અઙ્ગેસુ લગ્ગં, મહાભૂતન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ સેદે. સુઝાપિતન્તિ અઙ્ગારસદિસં કત્વા સુટ્ઠુ ઝાપિતં.

ચત્તારીતિ પથવી છારિકા ગૂથં મુત્તન્તિ ચત્તારિ. મહાવિકટાનીતિ મહન્તાનિ સપ્પદટ્ઠક્ખણસઙ્ખાતે વિકારકાલે કત્તબ્બાનિ ઓસધાનિ. એત્થાતિ ‘‘અસતિ કપ્પિયકારકે’’તિ વચને. કાલોદિસ્સં નામાતિ બ્યાધોદિસ્સ, પુગ્ગલોદિસ્સ, કાલોદિસ્સ, સમયોદિસ્સ, દેસોદિસ્સ, વસોદિસ્સ, ભેસજ્જોદિસ્સસઙ્ખાતેસુ સત્તસુ ઓદિસ્સેસુ કાલોદિસ્સં નામાતિ અત્થો. દસમં.

૨૬૯. અચેલકવગ્ગસ્સ પઠમે પરિવિસતિ એત્થાતિ પરિવેસનન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિવેસનટ્ઠાન’’ન્તિ. પરિબ્બાજકપબ્બજસદ્દા સમાનાતિ આહ ‘‘પરિબ્બાજકસમાપન્નોતિ પબ્બજ્જં સમાપન્નો’’તિ. તિત્થેન સમં પૂરતીતિ સમતિત્થીકં, નદીઆદીસુ ઉદકં, સમતિત્થિકં વિયાતિ સમતિત્થિકં, પત્તભાજનેસુ યાગુભત્તં. તેસન્તિ માતાપિતૂનં દેન્તસ્સાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘દાપેતી’’તિ એત્થ દાધાતુયા સમ્પદાનસ્સ સુવિજાનિતત્તા તં અદસ્સેત્વા કારિતકમ્મમેવ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનુપસમ્પન્નેના’’તિ.

૨૭૩. ‘‘સન્તિકે’’તિઇમિના ‘‘ઉપનિક્ખિપિત્વા’’તિ એત્થ ઉપસદ્દસ્સ સમીપત્થં દસ્સેતિ. તેસન્તિ ¶ તિત્થિયાનં. તત્થાતિ ભાજને. ઇતોતિ પત્તતો. ઇધાતિ મય્હં ભાજને. નન્તિ ખાદનીયભોજનીયં. તસ્સાતિ તિત્થિયસ્સાતિ. પઠમં.

૨૭૪. દુતિયે ¶ પટિક્કમનઅસનસાલસદ્દાનં પરિયાયત્તા વુત્તં ‘‘અસનસાલાયપી’’તિ. ભત્તસ્સ વિસ્સજ્જનં ભત્તવિસ્સગ્ગોતિ કતે ભત્તકિચ્ચન્તિ આહ ‘‘ભત્તકિચ્ચ’’ન્તિ. સમ્ભૂધાતુસ્સ પપુબ્બઅપધાત્વત્થત્તા વુત્તં ‘‘ન પાપુણી’’તિ.

૨૭૬. વુત્તાવસેસન્તિ વુત્તેહિ માતુગામેન સદ્ધિં હસિતુકામતાદીહિ અવસેસં. તસ્મિન્તિ ઉય્યોજિતભિક્ખુમ્હિ. અત્થતોતિ વિજહન્તવિજહિતભિક્ખૂનં અવિનાભાવસઙ્ખાતઅત્થતો. ઇતરેનાતિ ઉય્યોજકભિક્ખુના. તત્થાતિ ‘‘દસ્સનૂપચારં વા સવનૂપચારં વા’’તિવચને. એત્થાતિ નિદ્ધારણસમુદાયો, દસ્સનૂપચારસવનૂપચારેસૂતિ અત્થો. ‘‘તથાતિઇમિના દ્વાદસહત્થપમાણં અતિદિસતિ. તેહીતિ કુટ્ટાદીહિ. તસ્સાતિ દસ્સનૂપચારાતિક્કમસ્સ. ‘‘વુત્તપકારમનાચાર’’ન્તિ ઇમિના ‘‘ન અઞ્ઞો કોચિ પચ્ચયો’’તિ એત્થ અઞ્ઞસદ્દસ્સ અપાદાનં દસ્સેતિ, ‘‘કારણ’’ન્તિઇમિના પચ્ચયસદ્દસ્સત્થં.

૨૭૭. કલિસદ્દસ્સ પાપપરાજયસઙ્ખાતેસુ દ્વીસુ અત્થેસુ પાપસઙ્ખાતો કોધોતિ આહ ‘‘કલીતિ કોધો’’તિ. ‘‘આણ’’ન્તિઇમિના સાસનસદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ. વુત્તઞ્હિ ‘‘આણા ચ સાસનં ઞેય્ય’’ન્તિ. કોધવસેન વદતીતિ સમ્બન્ધો. દસ્સેત્વા વદતીતિ યોજના. ઇમસ્સ ઠાનં નિસજ્જં આલોકિતં વિલોકિતં પસ્સથ ભોતિ યોજના. ઇમિનાપીતિ અમનાપવચનં વચનેનાપીતિ. દુતિયં.

૨૭૯. તતિયે ‘‘સયનિયઘરે’’તિ વત્તબ્બે યકારલોપં કત્વા ‘‘સયનિઘરે’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘સયનિઘરે’’તિ. યતોતિ એત્થ તોસદ્દો પઠમાદીસુ અત્થેસુ દિસ્સતિ. ‘‘યતોનિદાન’’ન્તિઆદીસુ (સુ. નિ. ૨૭૫) પઠમત્થે. ‘‘અન્તરાયે અસેસતો’’તિઆદીસુ (ધ. સ. અટ્ઠ. ગન્થારમ્ભકથા ૭) દુતિયત્થે ¶ . ‘‘અનિચ્ચતો’’તિઆદીસુ (પટ્ઠા. ૧.૧.૪૦૯) તતિયત્થે. ‘‘માતિતો પિતિતો’’તિઆદીસુ (દી. નિ. ૧.૩૧૧) પઞ્ચમ્યત્થે. ‘‘યં ¶ પરતો દાનપચ્ચયા’’તિઆદીસુ (જા. ૨.૨૨.૫૮૫) છટ્ઠ્યત્થે. ‘‘પુરતો પચ્છતો’’તિઆદીસુ (પાચિ. ૫૭૬) સત્તમ્યત્થે. ‘‘પદમતો’’તિઆદીસુ કારણત્થે દિસ્સતિ. ઇધાપિ કારણત્થેયેવાતિ આહ ‘‘યસ્મા’’તિ. યસ્મા કારણા અય્યસ્સ ભિક્ખા દિન્ના, તસ્મા ગચ્છથ ભન્તે તુમ્હેતિ અત્થો. યન્તિ ભિક્ખં. વોતિ તુમ્હેહિ. અધિપ્પાયોતિ પુરિસસ્સ અજ્ઝાસયો. ‘‘પરિયુટ્ઠિતો’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ અત્થપકરણાદિતો રાગપરિયુટ્ઠિતોવાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘રાગપરિયુટ્ઠિતો’’તિ, રાગેન પરિભવિત્વા ઉટ્ઠિતોતિ અત્થો.

૨૮૦. સભોજનન્તિ એત્થ સકારો સહસદ્દકારિયો ચ અકારુકારાનં અસરૂપત્તા અકારતો ઉકારસ્સ લોપો ચ તીસુ પદેસુ પચ્છિમાનં દ્વિન્નં પદાનં તુલ્યત્થનિસ્સિતસમાસો ચ પુબ્બપદેન સહ ભેદનિસ્સિતબાહિરત્થસમાસો ચ હોતિ, ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સહ ઉભોહિ જનેહી’’તિ. અથ વા ભુઞ્જિતબ્બન્તિ ભોજનં, સં વિજ્જતિ ભોજનં અસ્મિં કુલેતિ સભોજનન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથ વા’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં. તેનેવાતિ તેનેવ અઞ્ઞમઞ્ઞં ભુઞ્જિતબ્બત્તા. અસ્સાતિ ‘‘સભોજને’’તિપદસ્સ. ઘરેતિ એત્થ પુબ્બો સયનિસદ્દો લોપોતિ આહ ‘‘સયનિઘરે’’તિ. ઇમિના ‘‘દત્તો’’તિઆદીસુ વિય પુબ્બપદલોપસમાસં દસ્સેતિ. પિટ્ઠસઙ્ઘાટસ્સાતિ એત્થ પિટ્ઠસઙ્ઘાટો નામ ન અઞ્ઞસ્સ યસ્સ કસ્સચિ, અથ ખો સયનિઘરગબ્ભસ્સેવાતિ આહ ‘‘તસ્સ સયનિઘરગબ્ભસ્સા’’તિ. યથા વા તથા વાતિ યેન વા તે ન વા આકારેન. કતસ્સાતિ પિટ્ઠિવંસં આરોપેત્વા વા અનારોપેત્વા વા કતસ્સાતિ. તતિયં.

૨૮૪. ચતુત્થપઞ્ચમેસુ યથા ચ સભોજનસિક્ખાપદં પઠમપારાજિકસમુટ્ઠાનં, એવમેવ તાનિપીતિ યોજનાતિ. ચતુત્થપઞ્ચમાનિ.

૨૯૪. છટ્ઠે ¶ કસ્મા તેહિ ‘‘દેથાવુસો ભત્ત’’ન્તિ વુત્તં, નનુ ભિક્ખૂનં એવં વત્તું ન વટ્ટતીતિ આહ ‘‘એત્થ તં કિરા’’તિઆદિ. તસ્માતિ યસ્મા અભિહટં અહોસિ, તસ્મા.

૨૯૫. ઇદં પન વચનં આહાતિ સમ્બન્ધો. પસાદઞ્ઞથત્તન્તિ પસાદસ્સ અઞ્ઞેનાકારેન ભાવો. નન્તિ ખાદનીયં. ‘‘ગહેત્વા આગમંસૂ’’તિઇમિના ‘‘ઉસ્સારિયિત્થા’’તિ એત્થ ઉકારસ્સ ઉગ્ગહત્થતઞ્ચ ¶ સરધાતુસ્સ ગત્યત્થતઞ્ચ અજ્જતનિઞુંવિભત્તિયા ત્થત્તઞ્ચ દસ્સેતિ, ઉગ્ગહેત્વા સારિંસુ અગમંસૂતિ અત્થો.

૨૯૮. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. ઠિતસ્સ ભિક્ખુનો ચિત્તં ઉપ્પન્નન્તિ યોજના. તતોતિ ચિત્તુપ્પન્નતો. યન્તિ ભિક્ખું. પકતિવચનેનાતિ ઉચ્ચાસદ્દમકત્વા પવત્તેન સભાવવચનેન. અન્તોવિહારેતિ વચનસ્સ અતિસમ્બાધત્તા અયુત્તભાવં મઞ્ઞમાનો આહ ‘‘અપિ ચ અન્તોઉપચારસીમાયા’’તિ.

૩૦૨. ગામસ્સ અન્તરે આરામો તિટ્ઠતીતિ અન્તરારામો વિહારો, તં ગચ્છતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્તોગામે’’તિઆદીતિ. છટ્ઠં.

૩૦૩. સત્તમે ‘‘ભગવતો’’તિપદં ‘‘ચૂળપિતુપુત્તો’’તિપદે સમ્બન્ધો, ‘‘મહલ્લકતરો’’તિપદે અપાદાનં. ચૂળપિતુપુત્તોતિ સુદ્ધોદનો, સક્કોદનો, સુક્કોદનો, ધોતોદનો, અમિતોદનોતિ પઞ્ચ જના ભાતરો, અમિતા, પાલિતાતિ દ્વે ભગિનિયો. તેસુ ભગવા ચ નન્દો ચ જેટ્ઠભાતુભૂતસ્સ સુદ્ધોદનસ્સ પુત્તા, આનન્દો કનિટ્ઠભાતુભૂતસ્સ અમિતોદનસ્સ પુત્તો, મહાનામો ચ અનુરુદ્ધો ચ તતિયસ્સ સુક્કોદનસ્સ પુત્તા. સક્કોદનધોતોદનાનં પુત્તા અપાકટા. તિસ્સત્થેરો અમિતાય નામ ભગિનિયા પુત્તો, પાલિતાય પુત્તધીતરા અપાકટા. તસ્મા ચૂળપિતુનો સુક્કોદનસ્સ ¶ પુત્તો ચૂળપિતુપુત્તોતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. દ્વીસુ ફલેસૂતિ હેટ્ઠિમેસુ દ્વીસુ ફલેસુ. ઉસ્સન્નસદ્દો બહુપરિયાયોતિ આહ ‘‘બહૂ’’તિ. વજતોતિ ગોટ્ઠતો. તઞ્હિ ગાવો ગોચરટ્ઠાનતો પટિક્કમિત્વા નિવાસત્થાય વજન્તિ ગચ્છન્તિ અસ્મિન્તિ વજોતિ વુચ્ચતિ.

૩૦૬. તસ્મિં સમયેતિ તસ્મિં પવારણસમયે. ‘‘એત્તકેહી’’તિપદસ્સ નામવસેન વા પરિમાણવસેન વા દુવિધસ્સ અત્થસ્સ અધિપ્પેતત્તા વુત્તં ‘‘નામવસેન પરિમાણવસેના’’તિ. તેસુ નામં સન્ધાય એતં નામં એતેસં ભેસજ્જાનન્તિ એત્તકાનીતિ વચનત્થો કાતબ્બો, પરિમાણં સન્ધાય એતં પરિમાણં એતેસન્તિ એત્તકાનીતિ વચનત્થો કાતબ્બો. ‘‘અઞ્ઞં ભેસજ્જ’’ન્તિ એત્થ અઞ્ઞસદ્દસ્સ અપાદાનં નામં વા પરિમાણં વા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘સબ્બિના પવારિતો’’તિઆદિ.

૩૧૦. યેતિ ¶ દાયકા, પવારિતા હોન્તીતિ સમ્બન્ધોતિ. સત્તમં.

૩૧૧. અટ્ઠમે ‘‘અભિમુખ’’ન્તિઇમિના અભિસદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઉય્યાતો’’તિપદસ્સ ઉટ્ઠહિત્વા યાતોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘નગરતો નિગ્ગતો’’તિ. ‘‘કતઉય્યોગ’’ન્તિ ઇમિના ઉટ્ઠહિત્વા યુઞ્જતિ ગચ્છતીતિ ઉય્યુત્તાતિ દસ્સેતિ. ધાતૂન, મનેકત્થત્તા વુત્તં ‘‘ગામતો નિક્ખન્ત’’ન્તિ.

૩૧૪. દ્વાદસ પુરિસા ઇમસ્સ હત્થિનોતિ દ્વાદસપુરિસો, આવુધો હત્થેસુ એતેસન્તિ આવુધહત્થા. નિન્નન્તિ નિન્નટ્ઠાનં, પસ્સતો ભિક્ખુનોતિ સમ્બન્ધોતિ. અટ્ઠમં.

૩૧૯. નવમે ‘‘તિટ્ઠતુ વા’’તિઆદિના વસનાકારં દસ્સેતિ. વાસદ્દો ‘‘ચઙ્કમતુ વા’’તિઅત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. કિઞ્ચિ ઇરિયાપથન્તિ ચતૂસુ ¶ ઇરિયાપથેસુ કિઞ્ચિ ઇરિયાપથં. યથા રુદ્ધમાને સઞ્ચારો છિજ્જતિ, એવં રુદ્ધા સંવુતા હોતીતિ યોજના. ‘‘રુદ્ધો’’તિ ઇમિના ‘‘પલિબુદ્ધો’’તિ એત્થ પરિપુબ્બસ્સ બુધિધાતુસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતીતિ. નવમં.

૩૨૨. દસમે યુજ્ઝન્તીતિ સંપહરન્તિ. ‘‘બલસ્સ અગ્ગં એત્થા’’તિઇમિના ભિન્નાધિકરણબાહિરત્થસમાસં દસ્સેતિ. ‘‘જાનન્તી’’તિપદં અત્થસમ્પુણ્ણત્થાય પક્ખિત્તં. અગ્ગન્તિ કોટ્ઠાસં. બલં ગણીયતિ એત્થાતિ બલગ્ગન્તિ વચનત્થોપિ યુજ્જતિ. તેનાહ ‘‘બલગણનટ્ઠાન’’ન્તિ. ઇદઞ્હિ વચનં અમ્બસેચનગરુસિનનયેન વુત્તં. કથં? ‘‘બલગણનટ્ઠાન’’ન્તિ વદન્તેન અટ્ઠકથાચરિયેન ‘‘બલસ્સ અગ્ગં જાનન્તિ એત્થાતિ બલગ્ગ’’ન્તિ વચનત્થસ્સ પિણ્ડત્થો ચ ઞાપીયતિ, ‘‘બલં ગણીયતિ એત્થાતિ બલગ્ગ’’ન્તિ વચનત્થો ચ દસ્સીયતિ. વિયૂહીયતે સમ્પિણ્ડીયતે બ્યૂહો, સેનાય બ્યૂહો સેનાબ્યૂહોતિ અત્થં દસ્સેતિ ‘‘સેનાય વિયૂહ’’ન્તિઆદિના. અણતિ ભેરવસદ્દં કરોતીતિ અણીકં, મુદ્ધજણકારો, હત્થીયેવ અણીકં ¶ હત્થાણીકં. એસેવ નયો સેસેસુપિ. યો હત્થી પુબ્બે વુત્તો, તેન હત્થિનાતિ યોજનાતિ. દસમં.

૩૨૬. સુરાપાનવગ્ગસ્સ પઠમે ભદ્દા વતિ એત્થાતિ ભદ્દવતિકાતિ ચ, ભદ્દા વતિ ભદ્દવતિ, સા એત્થ અત્થીતિ ભદ્દવતિકાતિ ચ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સો’’તિઆદિ. સોતિ ગામો લભીતિ સમ્બન્ધો. પથં ગચ્છન્તીતિ પથાવિનોતિ કતે અદ્ધિકાયેવાતિ આહ ‘‘અદ્ધિકા’’તિ. અદ્ધં ગચ્છન્તીતિ અદ્ધિકા. ‘‘પથિકા’’તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો. ‘‘તેજસા તેજ’’ન્તિપદાનિ સમ્બન્ધાપેક્ખાનિ ચ હોન્તિ ¶ , પદાનં સમાનત્તા સમ્બન્ધો ચ સમાનોતિ મઞ્ઞિતું સક્કુણેય્યા ચ હોન્તિ, તસ્મા તેસં સમ્બન્ધઞ્ચ તસ્સ અસમાનતઞ્ચ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અત્તનો તેજસા નાગસ્સ તેજ’’ન્તિ. ‘‘આનુભાવેના’’તિઇમિના પન તેજસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. કપોતસ્સ પાદો કપોતો ઉપચારેન, તસ્સ એસો કાપોતો, વણ્ણો. કાપોતો વિય વણ્ણો અસ્સાતિ કાપોતિકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કપોતપાદસમવણ્ણરત્તોભાસા’’તિ. પસન્નસદ્દસ્સ પસાદસદ્ધાદયો નિવત્તેતું ‘‘સુરામણ્ડસ્સેતં અધિવચન’’ન્તિ વુત્તં. પઞ્ચાભિઞ્ઞસ્સ સતોતિ પઞ્ચાભિઞ્ઞસ્સ સમાનસ્સ સાગતસ્સાતિ યોજના.

૩૨૮. ‘‘મધુકપુપ્ફાદીનં રસેન કતો’’તિઇમિના પુપ્ફાનં રસેન કતો આસવો પુપ્ફાસવોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એસ નયો ‘‘ફલાસવો’’તિઆદીસુપિ. સુરામેરયાનં વિસેસં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સુરા નામા’’તિઆદિ. પિટ્ઠકિણ્ણપક્ખિત્તાતિ પિટ્ઠેન ચ કિણ્ણેન ચ પક્ખિત્તા કતા વારુણીતિ સમ્બન્ધો. કિણ્ણાતિ ચ સુરાય બીજં. તઞ્હિ કિરન્તિ નાનાસમ્ભારાનિ મિસ્સીભવન્તિ એત્થાતિ કિણ્ણાતિ વુચ્ચતિ. તસ્સાયેવ મણ્ડેતિ યોજના. સુરનામકેન એકેન વનચરકેન કતાતિ સુરા. મદં જનેતીતિ મેરયં.

૩૨૯. લોણસોવીરકન્તિ ¶ એવંનામકં પાનં. સુત્તન્તિપિ એવમેવ. તસ્મિન્તિ સૂપસંપાકે. તેલં પન પચન્તીતિ સમ્બન્ધો. નત્થિ તિખિણં મજ્જં એત્થાતિ અતિખિણમજ્જં, અતિખિણમજ્જે તસ્મિંયેવ તેલેતિ અત્થો. યં પનાતિ તેલં પન. તિખિણં મજ્જં ઇમસ્સ તેલસ્સાતિ તિખિણમજ્જં. યત્થાતિ તેલે. અરિટ્ઠોતિ એવંનામકં ભેસજ્જં. તન્તિ અરિટ્ઠં, ‘‘સન્ધાયા’’તિપદે અવુત્તકમ્મં. એતન્તિ ‘‘અમજ્જં અરિટ્ઠ’’ન્તિવચનં, ‘‘વુત્ત’’ન્તિપદે વુત્તકમ્મન્તિ. પઠમં.

૩૩૦. દુતિયે અઙ્ગુલીહિ પતુજ્જનં અઙ્ગુલિપતોદો, સોયેવ અઙ્ગુલિપતોદકોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઙ્ગુલીહી’’તિઆદિ. ઉત્તન્તોતિ ¶ અવતપન્તો. અવતપન્તોતિ ચ અત્થતો કિલમન્તોયેવાતિ આહ ‘‘કિલમન્તો’’તિ. કિલમન્તો હુત્વાતિ યોજના. અસ્સાસગહણેન પસ્સાસોપિ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘અસ્સાસપસ્સાસસઞ્ચારો’’તિ. તમ્પીતિ ભિક્ખુનિમ્પીતિ. દુતિયં.

૩૩૫. તતિયે પકારેન કરીયતિ ઠપીયતીતિ પકતં પઞ્ઞત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યં ભગવતા’’તિઆદિ. યન્તિ સિક્ખાપદં.

૩૩૬. હસસઙ્ખાતો ધમ્મો સભાવો હસધમ્મોતિ વુત્તે અત્થતો કીળિકાયેવાતિ આહ ‘‘કીળિકા વુચ્ચતી’’તિ.

૩૩૭. ગોપ્ફકાનન્તિ ચરણગણ્ઠિકાનં. તે હિ પાદે પાદં ઠપનકાલે અઞ્ઞમઞ્ઞૂપરિ ઠપનતો ગોપીયન્તીતિ ગોપ્ફા, તે એવ ગોપ્ફકાતિ વુચ્ચન્તિ. પાદસ્સ હિ ઉપરિ પાદં ઠપનકાલે એકસ્સ ઉપરિ એકો ન ઠપેતબ્બો. તેનાહ ભગવા ‘‘પાદે પાદં અચ્ચાધાયા’’તિ (દી. નિ. ૨.૧૯૬; મ. નિ. ૧.૪૨૩; અ. નિ. ૩.૧૬). ઓટ્ઠજો દુતિયો. ઓરોહન્તસ્સ ભિક્ખુનોતિ સમ્બન્ધો.

૩૩૮. ફિયારિત્તાદીહીતિ આદિસદ્દેન લઙ્કારાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. કેચિ વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. પતનુપ્પતનવારેસૂતિ પતનવાર ઉપ્પતનવારેસુ. તત્થાતિ તસ્સં ખિત્તકથલાયં. હીતિ સચ્ચં ¶ , યસ્મા વા. ઠપેત્વા કીળન્તસ્સાતિ સમ્બન્ધો. લિખિતું વટ્ટતિ કીળાધિપ્પાયસ્સ વિરહિતત્તાતિ અધિપ્પાયો. કીળાધિપ્પાયેન અત્થજોતકં અક્ખરં લિખન્તસ્સાપિ આપત્તિયેવાતિ વદન્તિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદેતિ. તતિયં.

૩૪૨. ચતુત્થે ધમ્મો નામ તન્તિયેવાતિ આહ ‘‘તન્તી’’તિ. પવેણીતિ તસ્સેવ વેવચનં. ‘‘તં વા ન સિક્ખિતુકામો’’તિ એત્થ તંસદ્દસ્સ અત્થમાવિકાતું વુત્તં ‘‘યેન પઞ્ઞત્તેના’’તિ. વિનયે અપઞ્ઞત્તં ¶ સન્ધાય વુત્તં ‘‘અપઞ્ઞત્તેના’’તિ આહ ‘‘સુત્તે વા અભિધમ્મે વા આગતેના’’તિ.

૩૪૪. પવેણિયાતિ ઉપાલિઆદિકાય આચરિયપરમ્પરસઙ્ખાતાય તન્તિયા. કુરુન્દિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. મહાપચ્ચરિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તં સબ્બન્તિ કુરુન્દિવાદમહાપચ્ચરિવાદસઙ્ખાતં સબ્બં તં વચનં. પવેણિયા આગતેતિ પવેણિયા આગતસઙ્ખાતે મહાઅટ્ઠકથાવાદેતિ. ચતુત્થં.

૩૪૫. પઞ્ચમે મનુસ્સવિગ્ગહેતિ મનુસ્સવિગ્ગહપારાજિકેતિ. પઞ્ચમં.

૩૫૦. છટ્ઠે જનપદસ્સ નામત્તા બહુવચનવસેન ‘‘ભગ્ગેસૂ’’તિ પાળિયં વુત્તં. સુસુમારસણ્ઠાનો પબ્બતસઙ્ખાતો ગિરિ એત્થાતિ સુસુમારગિરિ, એતસ્સ વા માપિતકાલે સુસુમારો ગિરતિ સદ્દં નિગ્ગિરતિ એત્થાતિ સુસુમારગિરીતિ અત્થમનપેક્ખિત્વા વુત્તં ‘‘નગરસ્સ નામ’’ન્તિ. તં પનાતિ વનં પન. ‘‘મિગાન’’ન્તિઆદિના મિગાનં અભયો દીયતિ એત્થાતિ મિગદાયોતિ અત્થં દસ્સેતિ.

૩૫૨. ‘‘જોતિકે’’તિપદસ્સ જોતિસ્સ અગ્ગિસ્સ કરણં જોતિકન્તિ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘જોતિકરણે’’તિ.

૩૫૪. ‘‘સમાદહિતુકામતાયા’’તિપદં ¶ ‘‘અરણિસણ્ઠાપનતો’’તિપદે હેતુ. જાલાતિ સિખા. સા હિ જલતિ દિબ્બતીતિ જાલાતિ વુચ્ચતિ.

પતિલાતં ઉક્ખિપતીતિ એત્થ ‘‘પતિતાલાત’’ન્તિ વત્તબ્બે તકારલોપં કત્વા સન્ધિવસેન પતિલાતન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘અલાતં પતિતં ઉક્ખિપતી’’તિ. અલાતન્તિ ઉમ્મુક્કં. તઞ્હિ આદિત્તં હુત્વા અતિઉણ્હત્તા ન લાતબ્બં ન ગણ્હિતબ્બન્તિ અલાતન્તિ વુચ્ચતિ. અવિજ્ઝાતન્તિ ઝાયનતો ડય્હનતો અવિગતં અલાતન્તિ સમ્બન્ધો. ઝાયનં ડય્હનં ઝાતં, વિગતં ઝાતં ઇમસ્સાલાતસ્સાતિ વિજ્ઝાતં.

૩૫૬. પદીપાદીનીતિ ¶ પદીપજોતિકાદીનિ. તત્થાતિ તાસુ દુટ્ઠવાળમિગઅમનુસ્સસઙ્ખાતાસુ આપદાસુ નિમિત્તભૂતાસુ. નિમિત્તત્થે ચેતં ભુમ્મવચનન્તિ. છટ્ઠં.

૩૬૬. સત્તમે પારં ગચ્છન્તો ન કેવલં સઉદકાય નદિયા એવ ન્હાયિતું વટ્ટતિ, સુક્ખાય નદિયાપિ વટ્ટતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુક્ખાયા’’તિઆદિ. ઉક્કિરિત્વાતિ વિયૂહિત્વા. આવાટાયેવ ખુદ્દકટ્ઠેન આવાટકા, તેસૂતિ. સત્તમં.

૩૬૮. અટ્ઠમે અલભીતિ લભોતિ વચનત્થે અપચ્ચયં કત્વા ણપચ્ચયસ્સ સ્વત્થભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘લભોયેવ લાભો’’તિ. અપચ્ચયમકત્વા પકતિયા ણપચ્ચયોપિ યુત્તોયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. સદ્દન્તરોપિ અત્થન્તરાભાવા સમાસો હોતીતિ આહ ‘‘નવચીવરલાભેનાતિ વત્તબ્બે’’તિ. અનુનાસિકલોપન્તિ ‘‘નવ’’ન્તિ એત્થ નિગ્ગહીતસ્સ વિનાસં. નિગ્ગહીતઞ્હિ નાસં અનુગતત્તા ‘‘અનુનાસિક’’ન્તિ વુચ્ચતિ, તસ્સ અદસ્સન, મકત્વાતિ અત્થો. મજ્ઝે ઠિતપદદ્વયેતિ ‘‘નવ’’ન્તિ ચ ‘‘ચીવરલાભેના’’તિ ચ દ્વિન્નં પદાનમન્તરે ‘‘ઠિતે પના’’તિ ચ ‘‘ભિક્ખુના’’તિ ચ પદદ્વયે. નિદ્ધારણે ચેતં ભુમ્મવચનં. નિપાતોતિ નિપાતમત્તં. અલભીતિ લભોતિ વચનત્થસ્સ અભિધેય્યત્થં દસ્સેતું ‘‘ભિક્ખુના’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ભિક્ખુના’’તિઆદિ. પદભાજને પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. યન્તિ યં ચીવરં. ‘‘ચીવર’’ન્તિ એત્થ ચીવરસરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યં નિવાસેતું વા’’તિઆદિ. ચમ્મકારનીલન્તિ ચમ્મકારાનં તિફલે પક્ખિત્તસ્સ અયગૂથસ્સ નીલં. મહાપચ્ચરિયં ¶ વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. દુબ્બણ્ણો કરીયતિ અનેનાતિ દુબ્બણ્ણકરણં, કપ્પબિન્દુન્તિ આહ ‘‘કપ્પબિન્દું સન્ધાયા’’તિ. આદિયન્તેન ભિક્ખુના આદાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. કોણેસૂતિ અન્તેસુ. વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો. અક્ખિમણ્ડલમત્તં વાતિ અક્ખિમણ્ડલસ્સ પમાણં વા કપ્પબિન્દૂતિ સમ્બન્ધો. પટ્ટે વાતિ અનુવાતપટ્ટે ¶ વા. ગણ્ઠિયં વાતિ ગણ્ઠિકપટ્ટે વા. પાળિકપ્પોતિ દ્વે વા તિસ્સો વા તતો અધિકા વા બિન્દુઆવલી કત્વા કતો કપ્પો. કણ્ણિકકપ્પોતિ કણ્ણિકં વિય બિન્દુગોચ્છકં કત્વા કતો કપ્પો. આદિસદ્દેન અગ્ઘિયકપ્પાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બાસુ અટ્ઠકથાસુ. એકોપિ બિન્દુ વટ્ટોયેવ વટ્ટતીતિ આહ ‘‘એકં વટ્ટબિન્દુ’’ન્તિ.

૩૭૧. અગ્ગળાદીનીતિ આદિસદ્દેન અનુવાતપરિભણ્ડે સઙ્ગણ્હાતીતિ. અટ્ઠમં.

૩૭૪. નવમે તસ્સાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયો ચીવરસામિકોયેવાતિ આહ ‘‘ચીવરસામિકસ્સા’’તિ. દુતિયસ્સ તસદ્દસ્સ વિસયો વિનયધરોયેવાતિ આહ ‘‘યેના’’તિઆદિ. ‘‘અવિસ્સાસન્તો’’તિપદસ્સ કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અવિસ્સાસેના’’તિ. તેનાતિ વિનયધરેનાતિ. નવમં.

૩૭૭. દસમે ‘‘અપનેત્વા’’તિઇમિના અપઇત્યૂપસગ્ગસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. નિધેન્તીતિ નિગૂહિત્વા ઠપેન્તિ. હસાધિપ્પાયોતિ હસં, હસનત્થાય વા અધિપ્પાયો. પરિક્ખારસ્સ સરૂપં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પત્તત્થવિકાદિ’’ન્તિ. પત્તસ્સ પાળિયમાગતત્તા પત્તસ્સ થવિકાતિ અત્થોયેવ ગહેતબ્બો, ન પત્તો ચ થવિકા ચાતિ. ‘‘સમણેન નામા’’તિપદં ‘‘ભવિતુ’’ન્તિપદે ભાવકત્તાતિ. દસમં.

૧. સઞ્ચિચ્ચપાણસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

૩૮૨. સપ્પાણકવગ્ગસ્સ ¶ પઠમે ઉસું અસતિ ખિપતિ અનેનાતિ ઇસ્સાસોતિ કતે ધનુયેવ મુખ્યતો ઇસ્સાસો નામ, ધનુગ્ગહા- ચરિયો ¶ પન ઉપચારેન. ઉસું અસતિ ખિપતીતિ ઇસ્સાસોતિ કતે ધનુગ્ગહાચરિયો ઇસ્સાસો નામ, ઇધ પન ઉપચારત્થો વા કત્તુત્થો વા ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘ધનુગ્ગહાચરિયો હોતી’’તિ. પબ્બજિતકાલે ઇસ્સાસસ્સ અયુત્તત્તા વુત્તં ‘‘ગિહિકાલે’’તિ. વોરોપિતાતિ એત્થ વિ અવ પુબ્બસ્સ રુહધાતુસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘વિયોજિતા’’તિ.

યસ્મા ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ ‘‘જીવિતા વોરોપિતા’’તિવચનં. કસ્મા વોહારમત્તમેવ હોતિ, નનુ યતો કુતોચિ યસ્મિં કિસ્મિંચિ વિયોજિતે દ્વે વત્થૂનિ વિય વિસું તિટ્ઠન્તિ પાણતો જીવિતે વિયોજિતે પાણજીવિતાપીતિ આહ ‘‘ન હેત્થા’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં. એત્થાતિ ‘‘જીવિતા વોરોપિતા’’તિવચને દસ્સેતુન્તિ સમ્બન્ધો. કિઞ્ચિ જીવિતં નામાતિ યોજના. અયં પનેત્થ અત્થસમ્બન્ધો – સીસાલઙ્કારે સીસતો વિયોજિતે સીસં અલઙ્કારતો વિસું તિટ્ઠતિ યથા, એવં જીવિતે પાણતો વિયોજિતે જીવિતં પાણતો વિસું ન તિટ્ઠતિ નામાતિ. અઞ્ઞદત્થૂતિ એકંસેન. ‘‘પાણ’’ન્તિ સામઞ્ઞતો વુત્તોપિ મનુસ્સપાણસ્સ પારાજિકટ્ઠાને ગહિતત્તા ઇધ પારિસેસઞાયેન તિરચ્છાનપાણોવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘તિરચ્છાનગતોયેવ પાણો’’તિ. તન્તિ પાણં. મહન્તે પન પાણેતિ સમ્બન્ધો.

૩૮૫. સોધેન્તો અપનેતીતિ યોજના. મઙ્ગુલોતિ મનુસ્સરત્તપો એકો કિમિવિસેસો. સો હિ રત્તપિવનત્થાય મઙ્ગતિ ઇતો ચિતો ચ ઇમં ચિમઞ્ચ ઠાનં ગચ્છતીતિ ‘‘મઙ્ગુલો’’તિ વુચ્ચતિ. પદક્ખરાનઞ્હિ અવિપરિતત્થં, સોતૂનઞ્ચ સજ્ઝાયોપદેસલભનત્થં કત્થચિ ઠાને વચનત્થો વુત્તોતિ દટ્ઠબ્બં. તસ્સ બીજમેવ ખુદ્દકટ્ઠેન મઙ્ગુલબીજકં, તસ્મિં. તન્તિ મઙ્ગુલબીજકં. ભિન્દન્તો હુત્વાતિ યોજનાતિ. પઠમં.

૩૮૭. દુતિયે ¶ સહ પાણેહીતિ સપ્પાણકં ઉદકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યે પાણકા’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં. પત્તપૂરમ્પિ ઉદકન્તિ સમ્બન્ધો ¶ . તાદિસેનાતિ સપ્પાણકેન. ધોવતોપિ પાચિત્તિયન્તિ યોજના. ઉદકસોણ્ડિન્તિ સિલામયં ઉદકસોણ્ડિં. પોક્ખરણિન્તિ સિલામયં પોક્ખરણિં. ઉટ્ઠાપયતોપિ પાચિત્તિયન્તિ સમ્બન્ધો. તતોતિ સોણ્ડિપોક્ખરણીહિ. ઉદકસ્સાતિ ઉદકેન, પૂરે ઘટે આસિઞ્ચિત્વાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ઉદકે. ઉદકેતિ ઉદકસણ્ઠાનકપદેસે આસિઞ્ચિતઉદકે. પતિસ્સતીતિ સોણ્ડિપોક્ખરણીહિ ગહિતઉદકં પતિસ્સતીતિ. દુતિયં.

૩૯૨. તતિયે ‘‘ઉચ્ચાલેન્તી’’તિઇમિના ઉક્કોટેન્તીતિ એત્થ ઉપુબ્બસ્સ કુટધાતુસ્સ ઉચ્ચાલનત્થં દસ્સેતિ ધાતૂન, મનેકત્થત્તા. યં યં પતિટ્ઠિતં યથાપતિટ્ઠિતં, તસ્સ ભાવો યથાપતિટ્ઠિતભાવો, તેન.

૩૯૩. યો ધમ્મોતિ યો સમથધમ્મો. ધમ્મેનાતિ એત્થ એનસદ્દેન ‘‘યથાધમ્મ’’ન્તિ એત્થ અંઇતિકારિયસ્સ કારિં દસ્સેતિ. ઇમિના ‘‘યથાધમ્મ’’ન્તિ પદસ્સ ‘‘નિહતાધિકરણ’’ન્તિ એત્થ નિહતસદ્દેન સમ્બન્ધિતબ્બભાવં દસ્સેતિ. ‘‘સત્થારા’’તિપદં ‘‘વુત્તં’’ ઇતિપદે કત્તા. નત્થિ હતં હનનં ઇમસ્સાતિ નિહતન્તિ વુત્તે અત્થતો વૂપસમનમેવાતિ આહ ‘‘વૂપસમિત’’ન્તિ.

૩૯૫. યં વા તં વા કમ્મં ધમ્મકમ્મં નામ ન હોતિ, અથ ખો અધિકરણવૂપસમકમ્મમેવ ધમ્મકમ્મં નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેન કમ્મેના’’તિઆદિ. અયમ્પીતિ અયમ્પિ ભિક્ખુ. સેસપદાનિપીતિ ‘‘ધમ્મકમ્મે વેમતિકો’’તિઆદીનિ સેસપદાનિપિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. વિત્થારો પન વુત્તોતિ સમ્બન્ધો. તત્થેવાતિ પરિવારે એવ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે, વિભઙ્ગે વાતિ. તતિયં.

૩૯૯. ચતુત્થે અત્થુદ્ધારવસેન દસ્સિતાનિ દુટ્ઠુલ્લસદ્દત્થભાવેન સદિસત્તાતિ અધિપ્પાયો. ‘‘ધુર’’ન્તિ ¶ એત્થ લક્ખણવન્તત્તા ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘ધુરે’’તિ. ધુરે નિક્ખિત્તમત્તે સતીતિ યોજના.

એવં ¶ ધુરં નિક્ખિપિત્વાતિ ‘‘અઞ્ઞસ્સ નારોચેસ્સામી’’તિ એવં ધુરં નિક્ખિપિત્વા. અઞ્ઞસ્સાતિ વત્થુ, પુગ્ગલતો અઞ્ઞસ્સ દુતિયસ્સ. સોપીતિ દુતિયોપિ. અઞ્ઞસ્સાતિ તતિયસ્સ. યાવ કોટિ ન છિજ્જતિ, તાવ આપજ્જતિયેવાતિ યોજના. તસ્સેવાતિ આપત્તિં આપન્નપુગ્ગલસ્સ. વત્થુપુગ્ગલોયેવાતિ આપત્તિં આપન્નપુગ્ગલોયેવ. અયન્તિ પઠમભિક્ખુ. અઞ્ઞસ્સાતિ દુતિયસ્સ. સોતિ દુતિયો આરોચેતીતિ સમ્બન્ધો. યેનાતિ પઠમભિક્ખુના. અસ્સાતિ દુતિયસ્સ. તસ્સેવાતિ પઠમભિક્ખુસ્સેવ. વત્થુપુગ્ગલં ઉપનિધાય ‘‘તતિયેન પુગ્ગલેન દુતિયસ્સા’’તિ વુત્તં.

૪૦૦. પઞ્ચાપત્તિક્ખન્ધેતિ થુલ્લચ્ચયાદિકે પઞ્ચ આપત્તિક્ખન્ધે. અજ્ઝાચારો નામાતિ અધિભવિત્વા વીતિક્કમિત્વા આચરિતબ્બત્તા અજ્ઝાચારો નામાતિ. ચતુત્થં.

૪૦૨. પઞ્ચમે અઙ્ગુલિયોતિ કરસાખાયો. તા હિ અઙ્ગન્તિ હત્થતો પઞ્ચધા ભિજ્જિત્વા ઉગ્ગચ્છન્તીતિ અઙ્ગુલિયોતિ વુચ્ચન્તિ. લિખન્તસ્સ ઉપાલિસ્સાતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ બહુચિન્તેતબ્બકારણેન. અસ્સાતિ ઉપાલિસ્સ. ઉરોતિ હદયં. તઞ્હિ ઉસતિ ચિત્તતાપો દહતિ એત્થાતિ ઉરોતિ વુચ્ચતિ. રૂપસુત્તન્તિ હેરઞ્ઞિકાનં રૂપસુત્તં, યથા હત્થાચરિયાનં હત્થિસુત્તન્તિ. અક્ખીનીતિ ચક્ખૂનિ. તાનિ હિ અક્ખન્તિ વિસયેસુ બ્યાપીભવન્તિ, રૂપં વા પસ્સતિ ઇમેહીતિ અક્ખીનીતિ વુચ્ચન્તિ. મકસેન સૂચિમુખાનં ગહિતત્તા ડંસેન પિઙ્ગલમક્ખિકાયોવ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘ડંસાતિ પિઙ્ગલમક્ખિકાયો’’તિ. પિઙ્ગલમક્ખિકાયો હિ ડંસનટ્ઠેન ખાદનટ્ઠેન ડંસાતિ વુચ્ચન્તિ. દુક્કરો ખમો એતાસન્તિ દુક્ખાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુક્ખમાન’’ન્તિ. વેદનાનન્તિ સમ્બન્ધો. અસાતસ્સ કારણં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અમધુરાન’’ન્તિ. ઇમિના અમધુરત્તા ન સાદિતબ્બાતિ અસાતાતિ અત્થં દસ્સેતિ. પાણસદ્દજીવિતસદ્દાનં પરિયાયભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘જીવિતહરાન’’ન્તિ. પાણં હરન્તિ અપનેન્તીતિ પાણહરા, તાસં વેદનાનન્તિ સમ્બન્ધો.

૪૦૪. વિજાયનકાલતો ¶ પટ્ઠાય પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સો ન ગહેતબ્બો, ગબ્ભગહણકાલતો ¶ પન પટ્ઠાયાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પટિસન્ધિગ્ગહણતો પટ્ઠાયા’’તિ. ગબ્ભે સયિતકાલેન સદ્ધિં વીસતિમં વસ્સં પરિપુણ્ણમસ્સાતિ ગબ્ભવીસો પુગ્ગલો. હીતિ સચ્ચં. યથાહાતિ યેનાકારેન સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, તેનાકારેન ભગવા આહાતિ યોજના. અથ વા યથા કિં વચનં ભગવા આહાતિ યોજના.

ગબ્ભવીસો હુત્વા ઉપસમ્પન્નોતિ સમ્બન્ધો. અમ્હીતિ અસ્મિ. નુસદ્દો પરિવિતક્કત્થે નિપાતો. યન્તિ યાદિસં પઠમં ચિત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમિના પટિસન્ધિચિત્તં દસ્સેતિ. ‘‘પઠમં વિઞ્ઞાણ’’ન્તિ તસ્સેવ વેવચનં. તન્તિ પઠમં ચિત્તં પઠમં વિઞ્ઞાણં. અસ્સાતિ સત્તસ્સ. સાવ જાતીતિ સા એવ પટિસન્ધિ, ગબ્ભો નામ હોતીતિ સમ્બન્ધો.

તત્થાતિ પાળિયં, વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. યોતિ પુગ્ગલો. મહાપવારણાયાતિ અસ્સયુજપુણ્ણમિયં. સા હિ પૂજિતપવારણત્તા મહાપવારણાતિ વુચ્ચતિ. તતોતિ પવારણાય જાતકાલતો. તન્તિ મહાપવારણં. પાટિપદે ચાતિ એત્થ ચસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો, પવારણદિવસપાટિપદદિવસેસુ અઞ્ઞતરસ્મિં દિવસે ઉપસમ્પાદેતબ્બોતિ અત્થો. હાયનવડ્ઢનન્તિ કુચ્છિમ્હિ વસિતમાસેસુ અધિકેસુ હાયનઞ્ચ ઊનેસુ વડ્ઢુનઞ્ચ વેદિતબ્બં.

પોરાણકત્થેરા પન ઉપસમ્પાદેન્તીતિ સમ્બન્ધો. એકૂનવીસતિવસ્સન્તિ અનન્તરે વુત્તં એકૂનવીસતિવસ્સં. નિક્ખમનીયોતિ સાવણમાસો. સો હિ અન્તોવીથિતો બાહિરવીથિં નિક્ખમતિ સૂરિયો અસ્મિન્તિ ‘‘નિક્ખમનીયો’’તિ વુચ્ચતિ. પાટિપદદિવસેતિ પચ્છિમિકાય વસ્સૂપગમનદિવસે. તં ઉપસમ્પાદનં. કસ્માતિ પુચ્છા. એત્થ ઠત્વા પરિહારો વુચ્ચતે મયાતિ યોજના. વીસતિયા વસ્સેસૂતિ ઉપસમ્પન્નપુગ્ગલસ્સ વીસતિયા વસ્સેસુ. તિંસરત્તિદિવસ્સ એકમાસત્તા ‘‘ચત્તારો ¶ માસા પરિહાયન્તી’’તિ વુત્તં. ઉક્કડ્ઢન્તીતિ એકસ્સ અધિકમાસસ્સ નાસનત્થાય વસ્સં ઉપરિ કડ્ઢન્તિ. તતોતિ છમાસતો અપનેત્વાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ ‘‘એકૂનવીસતિવસ્સ’’ન્તિઆદિવચને. પન-સદ્દો હિસદ્દત્થો, સચ્ચન્તિ અત્થો. યોતિ પુગ્ગલો. તસ્માતિ યસ્મા ગબ્ભમાસાનમ્પિ ગણનૂપગત્તા ગહેત્વા ઉપસમ્પાદેન્તિ, તસ્મા છ માસે વસિત્વાતિ સમ્બન્ધો. અટ્ઠ માસે વસિત્વા જાતોપિ ન જીવતીતિ સુત્તન્તઅટ્ઠકથાસુ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૨.૨૪-૨૫; મ. નિ. અટ્ઠ. ૩.૨૦૫) વુત્તં.

૪૦૬. દસવસ્સચ્ચયેનાતિ ઉપસમ્પદતો દસવસ્સાતિક્કમેન. ઉપસમ્પાદેતીતિ ઉપજ્ઝાયો વા ¶ કમ્મવાચાચરિયો વા હુત્વા ઉપસમ્પાદેતિ. તન્તિ ઉપજ્ઝાચરિયભૂતં અનુપસમ્પન્નપુગ્ગલં. કમ્મવાચાચરિયો હુત્વા ઉપસમ્પાદેન્તો તં મુઞ્ચિત્વા સચે અઞ્ઞોપિ કમ્મવાચાચરિયો અત્થિ, સૂપસમ્પન્નો. સોવ સચે કમ્મવાચં સાવેતિ, નુપસમ્પન્નો. ઞત્વા પન પુન અનુપસમ્પાદેન્તે સગ્ગન્તરાયોપિ મગ્ગન્તરાયોપિ હોતિયેવાતિ દટ્ઠબ્બન્તિ. પઞ્ચમં.

૪૦૭. છટ્ઠે ‘‘પટિયાલોક’’ન્તિ એત્થ આલોકસદ્દેન સૂરિયો વુત્તો ઉપચારેન. સૂરિયો હિ પુરત્થિમદિસતો ઉગ્ગન્ત્વા પચ્છિમદિસં ગતો, તસ્મા સૂરિયસઙ્ખાતસ્સ આલોકસ્સ પટિમુખં ‘‘પટિયાલોક’’ન્તિ વુત્તે પચ્છિમદિસાયેવ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘પચ્છિમં દિસન્તિ અત્થો’’તિ. કમ્મિકાતિ કમ્મે યુત્તા પયુત્તા.

૪૦૯. રાજાનન્તિ એત્થ રઞ્ઞો સન્તકં ‘‘રાજા’’તિ વુચ્ચતિ ઉપચારેન, અથ વા રઞ્ઞો એસો ‘‘રાજા’’તિ કત્વા રઞ્ઞો સન્તકં ‘‘રાજા’’તિ વુચ્ચતિ. થેય્યન્તિ થેનેત્વા ‘‘સક્કચ્ચ’’ન્તિઆદીસુ (પાચિ. ૬૦૬) વિય નિગ્ગહીતાગમો હોતિ. રાજાનં, રઞ્ઞો સન્તકં વા થેય્યં થેનેત્વા ¶ ગચ્છન્તીતિ અત્થો. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘રાજાનં વા થેનેત્વા’’તિઆદિ.

૪૧૧. ચતૂસુ વિસઙ્કેતેસુ દ્વીહિ અનાપત્તિ, દ્વીહિ આપત્તિયેવાતિ. છટ્ઠં.

૪૧૨. સત્તમે ‘‘પધૂપેન્તો’’તિ એત્થ પપુબ્બ ધૂપધાતુ પરિભાસનત્થે વત્તતીતિ આહ ‘‘પરિભાસન્તો’’તિ. ત્વં સમણોપિ માતુગામેન સદ્ધિં ગચ્છસિ, તુય્હેવેસો દોસો, નેતસ્સ પુરિસસ્સાતિ અત્તાનંયેવ પરિભાસન્તોતિ અત્થો. ‘‘નિક્ખામેસી’’તિઇમિના ‘‘નિપ્પાતેસી’’તિએત્થ નિપુબ્બ પતધાતુ ગત્યત્થોતિ દસ્સેતીતિ. સત્તમં.

૪૧૭. અટ્ઠમે ગન્ધેતિ ગિજ્ઝે. તે હિ ગિધન્તિ કુણપં અભિકઙ્ખન્તીતિ ‘‘ગન્ધા’’તિ વુચ્ચન્તિ ¶ . ગદ્ધેતિપિ પાઠો, સોપિ યુજ્જતિ યથા ‘‘યુગનન્ધો, યુગનદ્ધો’’તિ ચ ‘‘પટિબન્ધો પટિબદ્ધો’’તિ ચ. બાધયિંસૂતિ હનિંસુ. અસ્સાતિ અરિટ્ઠસ્સ.

તદ્ધિતેન વુત્તસ્સ અત્થસ્સ દસ્સેતુમાહ ‘‘તે’’તિઆદિ. તેતિ અન્તરાયિકા. તત્થાતિ પઞ્ચવિધેસુ અન્તરાયિકેસુ. ‘‘તથા’’તિપદેન ‘‘કમ્મન્તરાયિકં નામા’’તિ પદં અતિદિસતિ. તં પનાતિ ભિક્ખુનિદૂસકકમ્મં પન. મોક્ખસ્સેવાતિ મગ્ગનિબ્બાનસ્સેવ. મગ્ગો હિ કિલેસેહિ મુચ્ચતીતિ અત્થેન મોક્ખો નામ. ઝાનમ્પેત્થ સઙ્ગહિતં નીવરણેહિ વિમુચ્ચનત્તા. નિબ્બાનં વિમુચ્ચીતિ અત્થેન મોક્ખો નામ. ફલમ્પેત્થ સઙ્ગહિતં વિમુચ્ચિતત્તા. નિયતમિચ્છાદિટ્ઠિધમ્માતિ નિયતભાવં પત્તા, નિયતવસેન વા પવત્તા મિચ્છાદિટ્ઠિસઙ્ખાતા ધમ્મા. તે પન નત્થિકઅહેતુક અકિરિયવસેન તિવિધા. પણ્ડકાદિગહણસ્સ નિદસ્સનમત્તત્તા ‘પટિસન્ધિધમ્મા’’તિપદેન અહેતુકદ્વિહેતુકપટિસન્ધિધમ્મા ગહેતબ્બા સબ્બેસમ્પિ વિપાકન્તરાયિકભાવતો. તેપિ મોક્ખસ્સેવ અન્તરાયં કરોન્તિ, ન સગ્ગસ્સ. તે પનાતિ અરિયૂપવાદા પન. તાવદેવ ઉપવાદન્તરાયિકા ¶ નામાતિ યોજના. તાપીતિ સઞ્ચિચ્ચ આપન્ના આપત્તિયોપિ. પારાજિકાપત્તિં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ભિક્ખુભાવં વા પટિજાનાતી’’તિ. સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ન વુટ્ઠાતિ વા’’તિ. લહુકાપત્તિં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ન દેસેતિ વા’’તિ.

તત્રાતિ પઞ્ચવિધેસુ અન્તરાયિકેસુ. અયં ભિક્ખૂતિ અરિટ્ઠો ગન્ધબાધિપુબ્બો ભિક્ખુ. સેસન્તરાયિકેતિ આણાવીતિક્કમન્તરાયિકતો સેસે ચતુબ્બિધે અન્તરાયિકે. ઇમે આગારિકાતિ અગારે વસનસીલા ઇમે મનુસ્સા. ભિક્ખૂપિ પસ્સન્તિ ફુસન્તિ પરિભુઞ્જન્તીતિ સમ્બન્ધો. કસ્મા ન વટ્ટન્તિ, વટ્ટન્તિયેવાતિ અધિપ્પાયો. રસેન રસં સંસન્દિત્વાતિ ઉપાદિણ્ણકરસેન અનુપાદિણ્ણકરસં, અનુપાદિણ્ણકરસેન વા ઉપાદિણ્ણકરસં સમાનેત્વા. યોનિસો પચ્ચવેક્ખણસ્સ અભાવતો સંવિજ્જતિ છન્દરાગો એત્થાતિ સચ્છન્દરાગો, સોયેવ પરિભોગો સચ્છન્દરાગપરિભોગો, તં. એકં કત્વાતિ સમાનં કત્વા. ઘટેન્તો વિય પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પાદેત્વાતિ યોજના. કિંસદ્દો ગરહત્થો, કસ્મા ભગવતા પઠમપારાજિકં પઞ્ઞત્તં, ન પઞ્ઞાપેતબ્બન્તિ અત્થો. મહાસમુદ્દં બન્ધન્તો યથા અકત્તબ્બં કરોતિ, તથા પઠમપારાજિકં પઞ્ઞપેન્તો ભગવા અપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞપેતીતિ અધિપ્પાયો. એત્થાતિ પઠમપારાજિકે. આસન્તિ ભબ્બાસં. આણાચક્કેતિ આણાસઙ્ખાતે ચક્કે.

અટ્ઠિયેવ અટ્ઠિકં કુચ્છિતત્થેન, કુચ્છિતત્થે હિ કો. અટ્ઠિકમેવ ખલો નીચટ્ઠેન લામકટ્ઠેનાતિ અટ્ઠિકઙ્ખલો નિગ્ગહીતાગમં કત્વા. તેન ઉપમા સદિસાતિ અટ્ઠિકઙ્ખલૂપમા. ‘‘અટ્ઠી’’તિ ¶ ચ ‘‘કઙ્ખલ’’ન્તિ ચ પદં ગહેત્વા વણ્ણેન્તિ આચરિયા (સારત્થ. ટી. પાચિત્તિય ૩.૪૧૭; વિ. વિ. ટી. પાચિત્તિય ૨.૪૧૭; મ. નિ. અટ્ઠ. ૨.૪૨; મ. નિ. ટી. ૩.૪૨). અઙ્ગારકાસૂપમાતિ અઙ્ગારરાસિસદિસા, અઙ્ગારેહિ વા પરિપુણ્ણા આવાટસદિસા. અસિસૂનૂપમાતિ એત્થ અસીતિ ખગ્ગો. સો હિ અસતે ખિપતે અનેનાતિ ‘‘અસી’’તિ વુચ્ચતિ. સૂનાતિ અધિકોટ્ટનં. તઞ્હિ સુનતિ સઞ્ચુણ્ણભાવં ગચ્છતિ એત્થાતિ ‘‘સૂના’’તિ વુચ્ચતિ. અસિના સૂનાતિ અસિસૂના, તાય ઉપમા સદિસાતિ અસિસૂનૂપમા. સત્તિસૂલૂપમાતિ સત્તિયા ચ સૂલેન ¶ ચ સદિસા. એત્થાતિ ઇમિસ્સં અટ્ઠકથાયં. મજ્ઝિમટ્ઠકથાયં અલગદ્દૂપમસુત્તે (મ. નિ. અટ્ઠ. ૧.૨૩૪ આદયો) ગહેતબ્બો. એવંસદ્દખોસદ્દાનમન્તરે વિયસદ્દસ્સ બ્યાદેસભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘એવં વિય ખો’’તિ. અટ્ઠમં.

૪૨૪. નવમે અનુધમ્મસ્સ સરૂપં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અનુલોમવત્તં દિસ્વા કતા ઓસારણા’’તિ. ઇમિના અનુલોમવત્તં દિસ્વા કતો ઓસારણસઙ્ખાતો ધમ્મો અનુધમ્મોતિ દસ્સેતિ. ઓસારણાતિ પવેસના. તેનેવાતિ ઉક્ખિત્તકસ્સ અકટાનુધમ્મત્તા એવ. અસ્સાતિ ‘‘અકટાનુધમ્મેના’’તિ પદસ્સ.

દદતો વા ગણ્હતો વાતિ વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થોતિ. નવમં.

૪૨૮. દસમે અરિટ્ઠસ્સ ઉપ્પન્નં વિય એતસ્સાપિ ઉપ્પન્નન્તિ યોજના. ઉમ્મજ્જન્તસ્સાતિ મનસિકરોન્તસ્સ. સંવાસસ્સ નાસના સંવાસનાસના. લિઙ્ગસ્સ નાસના લિઙ્ગનાસના. દણ્ડકમ્મેન નાસના દણ્ડકમ્મનાસના. તત્થાતિ તિવિધાસુ નાસનાસુ. દૂસકો…પે… નાસેથાતિ એત્થ અયં નાસના લિઙ્ગનાસના નામાતિ યોજના. અયન્તિ દણ્ડકમ્મનાસના. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે, ‘‘નાસેતૂ’’તિ પદે વા. તત્થાતિ પુરિમવચનાપેક્ખં, ‘‘એવઞ્ચ પન ભિક્ખવે’’તિ આદિવચનેતિ અત્થો. પિરેતિ આમન્તનપદં પરસદ્દેન સમાનત્થન્તિ આહ ‘‘પરા’’તિ. ‘‘અમ્હાકં અનજ્ઝત્તિકભૂત’’ઇતિ વા ‘‘અમ્હાકં પચ્ચનીકભૂત’’ ઇતિ વા અત્થો દટ્ઠબ્બો. ‘‘અમામક’’ઇતિપદેન ‘‘પર’’ઇતિપદસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. અમ્હે નમમાયક, અમ્હેહિ વા નમમાયિતબ્બ ઇતિ અત્થો. ‘‘અમ્હામક’’ઇતિપિ હકારયુત્તો પાઠો. અમ્હેહિ આમકઇતિ ¶ અત્થો. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. તેતિ ઉપયોગત્થે સામિવચનં, તન્તિ ¶ અત્થો. તવ રૂપસદ્દે વાતિ સમ્બન્ધો. ન પસ્સામાતિ ન પસ્સામ, ન સુણામ.

૪૨૯. તેનાતિ સામણેરેન. ‘‘કારાપેય્યા’’તિ પદે કારિતકમ્મન્તિ. દસમં.

૧. સહધમ્મિકસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

૪૩૪. સહધમ્મિકવગ્ગસ્સ પઠમે યન્તિ યં પઞ્ઞત્તં. ‘‘સિક્ખમાનેના’’તિ એત્થ માનપચ્ચયસ્સ અનાગતત્થભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સિક્ખિતુકામેના’’તિ. ‘‘સિક્ખમાનેના’’તિપદં ‘‘ભિક્ખુના’’તિપદે એવ ન કેવલં કારકવિસેસનં હોતિ, અથ ખો ‘‘અઞ્ઞાતબ્બ’’ન્તિઆદિપદેસુપિ કિરિયાવિસેસનં હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘હુત્વા’’તિ. પદત્થતોતિ પદતો ચ અત્થતો ચ, પદાનં અત્થતો વાતિ. પઠમં.

૪૩૮. દુતિયે વિનયે પટિસંયુત્તા કથા વિનયકથાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનયકથા નામા’’તિઆદિ. તન્તિ વિનયકથં. પદભાજનેન વણ્ણના વિનયસ્સ વણ્ણો નામાતિ યોજના. તન્તિ વિનયસ્સ વણ્ણં. પરિયાપુણનં પરિયત્તિ, વિનયસ્સ પરિયત્તિ વિનયપરિયત્તિ, વિનયપરિયત્તિસઙ્ખાતં મૂલમસ્સ વણ્ણસ્સાતિ વિનયપરિયત્તિમૂલકો, તં. વિનયધરો લભતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ વિત્થારો. તે સબ્બે ભગવા ભાસતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં.

અસ્સાતિ વિનયધરસ્સ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને. અલજ્જિતાતિઆદીસુ કરણત્થે પચ્ચત્તવચનં. અલજ્જિતાયાતિ હિ અત્થો. તેન વુત્તં ‘‘કથં અલજ્જિતાયા’’તિઆદિ. ચાતિ સચ્ચં ¶ . ‘‘સઞ્ચિચ્ચા’’તિ પદં તીસુ વાક્યેસુ ¶ યોજેતબ્બં. સઞ્ચિચ્ચ આપત્તિં આપજ્જતિ, સઞ્ચિચ્ચ આપત્તિં પરિગૂહતિ, સઞ્ચિચ્ચ અગતિગમનઞ્ચ ગચ્છતીતિ અત્થો. મન્દોતિ બાલો. મોમૂહોતિ અતિસમ્મૂળ્હો. વિરાધેતીતિ વિરજ્ઝાપેતિ. કુક્કુચ્ચે ઉપ્પન્નેતિ ‘‘કપ્પતિ નુ ખો, નો’’તિ વિનયકુક્કુચ્ચે ઉપ્પન્ને. અયં પનાતિ અયં પુગ્ગલો પન વીતિક્કમતિયેવાતિ સમ્બન્ધો. અચ્છમંસેન સૂકરમંસસ્સ વણ્ણસણ્ઠાનેન સદિસત્તા, દીપિમંસેન ચ મિગમંસસ્સ સદિસત્તા વુત્તં ‘‘અચ્છમંસં સૂકરમંસ’’ન્તિઆદિ.

આપત્તિંચ સતિસમ્મોસાયાતિ એત્થ ચસદ્દો અવુત્તવાક્યસમ્પિણ્ડનત્થો, કત્તબ્બઞ્ચ ન હિ કરોતીતિ અત્થો. એવન્તિઆદિ નિગમનં.

એવં અવિનયધરસ્સ દોસં દસ્સેત્વા વિનયધરસ્સ ગુણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનયધરો પના’’તિઆદિ. સોતિ વિનયધરો. હીતિ વિત્થારો. પરૂપવાદન્તિ પરેસં ઉપવાદં. સુદ્ધન્તેતિ સુદ્ધસ્સ કોટ્ઠાસે. તતોતિ પતિટ્ઠાનતો પરન્તિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ વિનયધરસ્સ. એવન્તિઆદિ નિગમનં. અસ્સાતિ વિનયધરસ્સ. કુક્કુચ્ચપકતાનન્તિ કુક્કુચ્ચેન અભિભૂતાનં. સોતિ વિનયધરો. તેહીતિ કુક્કુચ્ચપકતેહિ. સઙ્ઘમજ્ઝે કથેન્તસ્સ અવિનયધરસ્સાતિ યોજના. તન્તિ ભયં સારજ્જં.

પટિપક્ખં, પટિવિરુદ્ધં વા અત્થયન્તિ ઇચ્છન્તીતિ પચ્ચત્થીકા, ણ્યસદ્દો બહુલં કત્તાભિધાયકો, અત્તનો પચ્ચત્થિકા અત્તપચ્ચત્થિકા. તત્થાતિ દુવિધેસુ પચ્ચત્થિકેસુ. ઇમેતિ મેત્તિયભુમ્મજકવડ્ઢલિચ્છવિનો. અઞ્ઞેપિ યે વા પન ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. અરિટ્ઠભિક્ખુ ચ કણ્ટકસામણેરો ચ વેસાલિકવજ્જિપુત્તકા ચ અરિટ્ઠ…પે… વજ્જીપુત્તકા. તે ચ સાસનપચ્ચત્થિકા નામાતિ સમ્બન્ધો. પરૂપહારો ચ અઞ્ઞાણો ચ કઙ્ખાપરવિતરણો ચ પરૂ…પે… વિતરણા. તે આદયો યેસં વાદાનન્તિ પરૂ…પે… વિતરણાદયો. તે એવ વાદા એતેસન્તિ પરૂ…પે… વિતરણાદિવાદા. તે ચ સાસનપચ્ચત્થિકા નામાતિ સમ્બન્ધો. અબુદ્ધસાસનં બુદ્ધસાસનન્તિ વત્વા કતપગ્ગહા મહાસઙ્ઘિકાદયો ચ સાસનપચ્ચત્થિકા નામાતિ યોજના. કઙ્ખાપરવિતરણાદીતિ એત્થ ¶ આદિસદ્દેન કથાવત્થુપકરણે આગતા વાદા સઙ્ગય્હન્તિ. મહાસઙ્ઘિકાદયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન દીપવંસે આગતા ગણા સઙ્ગય્હન્તિ. આદિમ્હિ ‘‘વિપરીતદસ્સના’’તિ પદં સબ્બપદેહિ યોજેતબ્બં. ‘‘સહધમ્મેના’’તિ પદસ્સત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સહ કારણેના’’તિ. યથાતિ યેનાકારેન નિગ્ગય્હમાનેતિ સમ્બન્ધો.

તત્થાતિ ¶ તિવિધેસુ સદ્ધમ્મેસુ. મહાવત્તાનિ સન્તિ, અયં સબ્બોતિ યોજના. ચત્તારિ ફલાનિ ચાતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન યોજેતબ્બં. એત્થ ચકારેન અભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદા સઙ્ગહિતા તાસમ્પિ અધિગમસાસનભાવતો.

તત્થાતિ તિવિધેસુ સદ્ધમ્મેસુ. કેચિ થેરાતિ ધમ્મકથિકા કેચિ થેરા. ‘‘યો ખો’’તિ કણ્ઠજદુતિયક્ખરેન પઠિતબ્બો. પોત્થકેસુ પન ‘‘યો વો’’તિ વકારેન પાઠો અત્થિ, સો અયુત્તો. કસ્મા? ‘‘સો વો’’તિ પરતો વુત્તત્તા, એકસ્મિં વાક્યે દ્વિન્નં સમાનસુતિસદ્દાનં અયુત્તત્તા ચ. કેચિ થેરાતિ પંસુકૂલિકા કેચિ થેરા આહંસૂતિ સમ્બન્ધો. ઇતરે પન થેરાતિ ધમ્મકથિકથેરેહિ ચ પંસુકૂલિકથેરેહિ ચ અઞ્ઞે થેરા. તેતિ પઞ્ચ ભિક્ખૂ કરિસ્સન્તીતિ સમ્બન્ધો. જમ્બુદીપસ્સ પચ્ચન્તે તિટ્ઠતીતિ પચ્ચન્તિમો, તસ્મિં. જમ્બુદીપસ્સ મજ્ઝે વેમજ્ઝે તિટ્ઠતીતિ મજ્ઝિમો. અથ વા મજ્ઝાનં સુદ્ધાનં બુદ્ધાદીનં નિવાસો મજ્ઝિમો, તસ્મિં. વીસતિ વગ્ગા ઇમસ્સાતિ વીસતિવગ્ગો, સોયેવ ગણો વીસતિવગ્ગગણો, તં. એવન્તિઆદિ નિગમનં.

તસ્સાધેય્યોતિ તસ્સાયત્તો, તસ્સ સન્તકોતિ વુત્તં હોતિ. પવારણા આધેય્યા, સઙ્ઘકમ્મં આધેય્યં, પબ્બજ્જા આધેય્યા, ઉપસમ્પદા આધેય્યાતિ યોજના.

યેપિ ઇમે નવ ઉપોસથાતિ સમ્બન્ધો. યાપિ ચ ઇમા નવ પવારણાયોતિ યોજના. તસ્સાતિ વિનયધરસ્સ. તાસન્તિ નવપવારણાનં.

યાનિપિ ¶ ઇમાનિ ચત્તારિ સઙ્ઘકમ્માનીતિ યોજેતબ્બં. એત્થ ચ તાનિ વિનયધરાયત્તાનેવાતિ પાઠસેસો અજ્ઝાહરિતબ્બો.

યાપિ ચ અયં પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ કાતબ્બાતિ યોજના. હીતિ સચ્ચં. અઞ્ઞોતિ વિનયધરતો પરો. સો એવાતિ વિનયધરો એવ. ‘‘ઉપજ્ઝ’’ન્તિ ધાતુકમ્મં, ‘‘સામણેરેના’’તિ કારિતકમ્મં ઉપનેતબ્બં. એત્થ ચાતિ ઉપોસથાદીસુ ચ. નિસ્સયદાનઞ્ચ સામણેરૂપટ્ઠાનઞ્ચ વિસું કત્વા દ્વાદસાનિસંસે લભતીતિપિ સક્કા વત્તું.

વિસું વિસું કત્વાતિ ‘‘પઞ્ચાતિ ચ…પે… એકાદસા’’તિ ચ કોટ્ઠાસં કોટ્ઠાસં કત્વા, સત્ત કોટ્ઠાસે કત્વા ભાસતીતિ અધિપ્પાયો. થોમેતીતિ સમ્મુખા થોમેતિ. પસંસતીતિ પરમ્મુખા પસંસતિ. ‘‘ઉગ્ગહેતબ્બ’’ન્તિપદસ્સત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પરિયાપુણિતબ્બ’’ન્તિ. અદ્ધનિ દીઘે ¶ સાધૂતિ અદ્ધનિયં અદ્ધક્ખમં અદ્ધયોગ્યન્તિ અત્થો સાધુઅત્થે નિયપચ્ચયો (મોગ્ગલ્લાને ૪.૩૩.૭૩).

થેરા ચ નવા ચ મજ્ઝિમા ચ બહૂ તે ભિક્ખૂ પરિયાપુણન્તીતિ યોજના.

૪૩૯. ‘‘ઉદ્દિસ્સમાને’’તિ પદસ્સ કમ્મરૂપત્તં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ઉદ્દિસિયમાને’’તિ. સો પનાતિ પાતિમોક્ખો પન. યસ્મા ઉદ્દિસ્સમાનો નામ હોતિ, તસ્માતિ યોજના. ઉદ્દિસન્તે વાતિ ઉદ્દિસિયમાને વા. ઉદ્દિસાપેન્તે વાતિ ઉદ્દિસાપિયમાને વા. અન્તસદ્દો હિ માનસદ્દકારિયો. યોતિ ભિક્ખુ. નન્તિ તં પાતિમોક્ખં. ચસદ્દો ખુદ્દાનુખુદ્દકપદસ્સ દ્વન્નવાક્યં દસ્સેતિ, પુબ્બપદે કકારલોપો દટ્ઠબ્બો. તેસન્તિ ખુદ્દાનુખુદ્દાકાનં. હીતિ સચ્ચં. એતાનીતિ ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ. યેતિ ભિક્ખૂ. ‘‘યાવ ઉપ્પજ્જતિયેવ, તાવ સંવત્તન્તિ ઇતિ વુત્તં હોતીતિ યોજના ઇમસ્સ નયસ્સ પાઠસેસેહિ યોજેતબ્બત્તા. ગરુકભાવં સલ્લક્ખેન્તો લહુકભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથ વા’’તિઆદિ. અતિવિયાતિ અતિ ઇ એવ. ઇકારો હિ સન્ધિવસેન અદસ્સનં ગતો. વિયસદ્દો એવકારત્થવાચકો ‘‘વરમ્હાકં ભુસામિવા’’તિ એત્થ ¶ (જા. ૧.૩.૧૦૮) ઇવસદ્દો વિય, અતિ હુત્વા એવાતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ‘‘ઉપસમ્પન્નસ્સા’’તિ એત્થ સમીપે સામિવચનન્તિ (રુપસિદ્ધિયં ૩૧૬ સુત્તે) આહ ‘‘ઉપસમ્પન્નસ્સ સન્તિકે’’તિ. તસ્સાતિ ઉપસમ્પન્નસ્સ. તસ્મિન્તિ વિનયે. વિવણ્ણેતીતિ ન કેવલં તસ્સેવ વિવણ્ણમત્તમેવ, અથ ખો નિન્દતિયેવાતિ આહ ‘‘નિન્દતી’’તિ. ગરહતીતિ તસ્સેવ વેવચનં. અથ વા નિન્દતીતિ ઉપસમ્પન્નસ્સ સમ્મુખા નિન્દતિ. ગરહતીતિ પરમ્મુખા ગરહતીતિ. દુતિયં.

૪૪૪. તતિયે અનુસદ્દો પટિપાટિઅત્થં અન્તોકત્વા વિચ્છત્થવાચકોતિ આહ ‘‘અનુપટિપાટિયા અદ્ધમાસે અદ્ધમાસે’’તિ. સોતિ પાતિમોક્ખો. ઉપોસથે ઉપોસથે ઉદ્દિસિતબ્બન્તિ અનુપોસથિકં. એત્થાપિ હિ અનુસદ્દો વિચ્છત્થવાચકો. સોતિ પાતિમોક્ખો. ઉદ્દિસિયમાનો નામ હોતીતિ યોજના. ‘‘તસ્મિં અનાચારે’’તિ પદેન ‘‘તત્થા’’તિ પદસ્સત્થં દસ્સેતિ. ‘‘યં આપત્તિ’’ન્તિ પદેન યંસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. યથાધમ્મોતિ એત્થ ધમ્મસદ્દેન ધમ્મો ચ વિનયો ચ અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘ધમ્મો ચ વિનયો ચા’’તિ. યથાતિ યેનાકારેન. સાધુસદ્દો સુન્દરત્થો, કસદ્દો પદપૂરણોતિ આહ ‘‘સુટ્ઠૂ’’તિ. અટ્ઠિન્તિ ચ ‘‘કત્વા’’તિ ચ દ્વે પદાનિ દટ્ઠબ્બાનિ. ‘‘અટ્ઠિકત્વા’’તિ વા એકં પદં. તત્થ પુબ્બનયે અત્થો યસ્સત્થીતિ અટ્ઠિ ત્થકારસ્સ ¶ ટ્ઠકારં કત્વા, તં અટ્ઠિં. કત્વાતિ ત્વાપચ્ચયન્તઉત્તરપદેન સમાસો ન હોતિ. અટ્ઠિકભાવન્તિ એત્થ ઇકસદ્દેન ‘‘અટ્ઠી’’તિ એત્થ ઈપચ્ચયં દસ્સેતિ. ‘‘ભાવ’’ન્તિપદેન ભાવપચ્ચયેન વિના ભાવત્થસ્સ ઞાપેતબ્બતં દસ્સેતિ. અત્થો પનેવં દટ્ઠબ્બો – અટ્ઠિભાવં કત્વાતિ. પચ્છિમનયે અત્થો યસ્સત્થીતિ અટ્ઠિકો પુરિમનયેનેવ ત્થકારસ્સ ટ્ઠકારં કત્વા. અત્થયિતબ્બો ઇચ્છિતબ્બોતિ વા અટ્ઠિકો, અટ્ઠિકઇતિ નામસદ્દતો ત્વાપચ્ચયો કાતબ્બો. ‘‘અટ્ઠિકત્વા’’તિ ઇદં પદં કિરિયાવિસેસનં. કિરિયાવિસેસને વત્તમાને કરધાતુ વા ભૂધાતુ વા યોજેતબ્બાતિ દસ્સેભું ¶ વુત્તં ‘‘કત્વા હુત્વા’’તિ. તં સબ્બં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અટ્ઠિકત્વાતિ અટ્ઠિકભાવં કત્વા, અટ્ઠિકો હુત્વા’’તિ. તતિયં.

૪૪૯. ચતુત્થે કસ્મા છબ્બગ્ગિયા સત્તરસવગ્ગિયાનં પહારં દેન્તિ, નનુ અકારણેન પહારં દેન્તીતિ આહ ‘‘આવુસો’’તિઆદિ. ઇમિના યથા વદન્તિ, તથા અકતત્તા પહારં દેન્તીતિ દસ્સેતિ.

૪૫૧. સચેપીતિ એત્થ પિસદ્દેન સચે અમરતિ, કા નામ કથા, પાચિત્તિયમેવાતિ દસ્સેતિ. પહારેનાતિ પહારહેતુના. યથાતિ યેનાકારેન. અયન્તિ ભિક્ખુ. ન વિરોચતીતિ ન સોભતિ.

૪૫૨. ‘‘અનુપસમ્પન્નસ્સા’’તિ એત્થ અકારસ્સ અઞ્ઞત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ગહટ્ઠસ્સ વા’’તિઆદિ. પબ્બજિતસ્સ વાતિ પરિબ્બાજકસ્સ વા સામણેરસ્સ વા.

૪૫૩. ‘‘કેનચી’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘મનુસ્સેન વા’’તિઆદિ. તતોતિ વિહેઠનતો, ઇમિના મોક્ખસ્સ અપાદાનં દસ્સેતિ, ‘‘અત્તનો’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધં દસ્સેતિ. ‘‘પત્થયમાનો’’તિ ઇમિના ‘‘અધિપ્પાયો’’તિ પદસ્સત્થં દસ્સેતિ. મુગ્ગરેન વાતિ ચતુહત્થદણ્ડસ્સ અદ્ધેન દણ્ડેન વા. સોતિ ચોરાદિકોતિ. ચતુત્થં.

૪૫૪. પઞ્ચમે તલન્તિ હત્થતલં. તઞ્હિ તલતિ યંકિઞ્ચિ ગહિતવત્થુ પતિટ્ઠાતિ એત્થાતિ ¶ ‘‘તલ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. સત્તીતિ કુન્તો. સો હિ સકતિ વિજ્ઝિતું સમત્થેતીતિ ‘‘સત્તી’’તિ વુચ્ચતિ. તલમેવ સત્તિસદિસત્તા તલસત્તિકં, સદિસત્થે કો, તં તલસત્તિકં ઉપચારેન ગહેત્વા ‘‘કાયમ્પી’’તિ વુત્તં. કાયતો અઞ્ઞં વત્થુમ્પિ તલસત્તિકસઙ્ખાતેન કાયેન ગહેત્વા ઉગ્ગિરત્તા વુત્તં ‘‘કાયપટિબદ્ધમ્પી’’તિ. ‘‘પહારસમુચ્ચિતા’’તિ એત્થ સંપુબ્બો ચ ઉપુબ્બો ચ ચિસદ્દો પગુણનસઙ્ખાતે પરિચિતે વત્તતીતિ આહ ‘‘પહારપરિચિતા’’તિ. પહારેન સં પુનપ્પુનં ઉચ્ચિતા પરિચિતાતિ અત્થો. ઇમમેવત્થં સન્ધાય વુત્તં ¶ ‘‘પુબ્બેપિ…પે… અત્થો’’તિ. અઞ્ઞમ્પિ સજ્ઝાયનનયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પહારસ્સ ઉબ્બિગા’’તિ. તસ્સાતિ તસ્સ પાઠસ્સ. પહારસ્સાતિ પહારતો. નિસ્સક્કત્થે ચેતં સામિવચનં. ‘‘ભીતા’’તિ ઇમિના ‘‘ઉબ્બિગા’’તિ એત્થ ઉપુબ્બ વિજધાતુસ્સત્થં દસ્સેતિ.

૪૫૭-૮. વિરદ્ધોતિ પણ્ણકો હુત્વા. પુબ્બેતિ પુરિમસિક્ખાપદે. વુત્તેસુ વત્થૂસૂતિ ‘‘ચોરં વા પચ્ચત્થીકં વા’’તિઆદિના વુત્તેસુ વત્થૂસૂતિ. પઞ્ચમં.

૪૫૯. છટ્ઠે તેતિ છબ્બગ્ગિયા. ચોદેન્તિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. આકિણ્ણદોસત્તાતિ તેસં આકુલઆદીનવત્તા. એવન્તિ ચોદિયમાને. અત્તપરિત્તાણન્તિ અત્તનો પરિસમન્તતો તાણં રક્ખનં કરોન્તા ચોદેન્તીતિ યોજનાતિ. છટ્ઠં.

૪૬૪. સત્તમે ઉપપુબ્બદહધાતુસ્સ સકમ્મિકત્તા કારિતન્તોગધભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ઉપ્પાદેન્તી’’તિ. ‘‘અનુપસમ્પન્નસ્સા’’તિ એત્થ અકારસ્સ સદિસત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સામણેરસ્સા’’તિ. સામણેરોપિ હિ ઉપસમ્પન્નેન સદિસો હોતિ સણ્ઠાનેન ચ પુરિસભાવેન ચ. સામણેરસ્સ કુક્કુચ્ચં ઉપદહતીતિ સમ્બન્ધો. નિસિન્નં મઞ્ઞે, નિપન્નં મઞ્ઞે, ભુત્તં મઞ્ઞે, પીતં મઞ્ઞે, કતં મઞ્ઞેતિ યોજના. નિસિન્નન્તિ નિસીદિતં. નિપન્નન્તિ નિપજ્જિતન્તિ. સત્તમં.

૪૭૧. અટ્ઠમે ¶ ‘‘અધિકરણજાતાન’’ન્તિ એત્થ અધિકરણસ્સ પકરણતો વિવાદાધિકરણભાવઞ્ચ વિસેસનપરપદભાવઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપ્પન્નવિવાદાધિકરણાન’’ન્તિ. તત્થ ઉપ્પન્નસદ્દેન જાતસદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ ¶ . વિવાદસદ્દેન અધિકરણસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. સુય્યતીતિ સુતિ વચનં, સુતિયા સમીપં ઉપસ્સુતિ ઠાનન્તિ અત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સુતિસમીપ’’ન્તિ. ‘‘સમીપ’’ન્તિ ઇમિના ઉપસદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ. ‘‘યત્થા’’તિઆદિના ‘‘ઉપસ્સુતી’’તિ એત્થ ઉપસદ્દસ્સ પધાનત્તા તસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. મન્તેન્તન્તિ એત્થ ઉપયોગવચનસ્સ ભુમ્મત્થે અધિપ્પેતત્તા વુત્તં ‘‘મન્તયમાને’’તિ.

૪૭૩. ‘‘વૂપસમિસ્સામી’’તિ એત્થ ઇધાતુયા ગત્યત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘વૂપસમં ગમિસ્સામી’’તિ. અકારકભાવન્તિ નિદ્દોસભાવં. સોતુકામતાય ગમનવસેન સિયા કિરિયન્તિ યોજના. પરતોપિ એસેવ નયોતિ. અટ્ઠમં.

૪૭૪. નવમે મયન્તિ છબ્બગ્ગિયનામકા અમ્હે. કતત્તાતિ કમ્માનં કતત્તા. ધમ્મોતિ ભૂતો સભાવો. એતેસૂતિ ચતૂસુ સઙ્ઘકમ્મેસૂતિ. નવમં.

૪૮૧. દસમે ચોદેતિ પરસ્સ દોસં આરોપેતીતિ ચોદકો. તેન ચ ચોદકેન ચોદેતબ્બો દોસં આરોપેતબ્બોતિ ચુદિતો, સોયેવ ચુદિતકો, તેન ચ. ‘‘અનુવિજ્જકોતિ ચ વિનયધરો. સો હિ ચોદકચુદિતકાનં મતં અનુમિનેત્વા વિદતિ જાનાતીતિ અનુવિજ્જકો. એત્તાવતાપીતિ એત્તકેનપિ પમાણેનાતિ. દસમં.

૪૮૪. એકાદસમે ‘‘અલજ્જીતા’’તિઆદીસુ (પરિ. ૨૯૫) વિય યકારલોપેન નિદ્દેસોતિ આહ ‘‘યથામિત્તતાયા’’તિ. ‘‘યો યો’’તિ ઇમિના યથાસદ્દસ્સ વિચ્છત્થં દસ્સેતિ. યથાવુડ્ઢન્તિઆદીસુ ¶ (ચૂળવ. ૩૧૧ આદયો) વિય યો યો ¶ મિત્તો ‘‘યથામિત્ત’’ન્તિ વચનત્થો કાતબ્બો. સબ્બપદેસૂતિ ‘‘યથાસન્દિટ્ઠતા’’તિઆદીસુ સબ્બેસુ પદેસૂતિ. એકાદસમં.

૪૮૯. દ્વાદસમે યન્તિ પદત્થવિનિચ્છયત્થસઙ્ખાતં યં વચનં. તત્થાતિ તિંસકકણ્ડે. ઇધાતિ દ્વેનવુતિકણ્ડે, સિક્ખાપદે વા. પુગ્ગલસ્સાતિ પરપુગ્ગલસ્સાતિ. દ્વાદસમં.

૧. અન્તેપુરસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

૪૯૪. રાજવગ્ગસ્સ પઠમે પરિત્તકોતિ ગુણેન ખુદ્દકો. પાસાદવરસદ્દસ્સ ઉપરિસદ્દેન સમ્બન્ધિતબ્બભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પાસાદવરસ્સ ઉપરિ ગતો’’તિ. ઇમિના પાસાદવરસ્સ ઉપરિ ઉપરિપાસાદવરં, તં ગતો ઉપગતોતિ ઉપરિપાસાદવરગતોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અય્યાનન્તિ ભિક્ખૂનં. ‘‘કારણા’’તિ ઇમિના ‘‘વાહસા’’તિ પદસ્સત્થં દસ્સેતિ. તેહીતિ અય્યેહિ.

૪૯૭. અન્તરન્તિ ખણં, ઓકાસં વા વિવરં વા. ઘાતેતુન્તિ હનિતું. ઇચ્છતીતિ ઇમિના પત્થધાતુયા યાચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘રાજન્તેપુરં હત્થિસમ્મદ્દ’’ન્તિઆદીસુ વચનત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. હત્થિસમ્મદ્દન્તિ હત્થિસમ્બાધટ્ઠાનં. અસ્સેહિ સમ્મદ્દો એત્થાતિ અસ્સસમ્મદ્દો. રથેહિ સમ્મદ્દો એત્થાતિ રથસમ્મદ્દોતિ વચનત્થં અતિદિસન્તો આહ ‘‘એસેવ નયો’’તિ. ‘‘સમ્મત્ત’’ન્તિ પઠમક્ખરેન પાઠસ્સ સમ્બાધસ્સ અવાચકત્તા વુત્તં ‘‘તં ન ગહેતબ્બ’’ન્તિ. તત્થાતિ પાઠે. ‘‘હત્થીનં સમ્મદ્દ’’ન્તિ ઇમિના ઉત્તરપદસ્સ સમ્મદ્દનં સમ્મદ્દન્તિ ભાવત્થં દસ્સેતિ, પુરિમપદેન છટ્ઠીસમાસઞ્ચ. પુરિમપાઠે પન ઉત્તરપદસ્સ અધિકરણત્થઞ્ચ પુબ્બપદેન તતિયાસમાસઞ્ચ દસ્સેતિ. બાહિરત્થસમાસોતિપિ વુચ્ચતિ. પચ્છિમપાઠે ‘‘હત્થિસમ્મદ્દ’’ન્તિઆદિપદસ્સ ¶ લિઙ્ગવિપલ્લાસઞ્ચ ¶ ‘‘અત્થી’’તિ પાઠસેસેન યોજેતબ્બતઞ્ચ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘હત્થિસમ્મદ્દો અત્થી’’તિ. રજિતબ્બાનીતિ રજનીયાનિ, રજિતું અરહાનીતિ અત્થો. ઇમિના સમ્બન્ધકાલે પુરિમપાઠે રઞ્ઞો અન્તેપુરેતિ વિભત્તિવિપલ્લાસો કાતબ્બોતિ. પચ્છિમપાઠે પન મુખ્યતોવ યુજ્જતિ. તેન વુત્તં ‘‘તસ્મિં અન્તેપુરે’’તિ.

૪૯૮. અવસિત્તસ્સાતિ ખત્તિયાભિસેકેન અભિસિત્તસ્સ. ઇતોતિ સયનિઘરતો. ઇમિના પઞ્ચમીબાહિરસમાસં દસ્સેતિ. રઞ્ઞો રતિજનનટ્ઠેન રતનં વુચ્ચતિ મહેસી. મહેસીતિ ચ સાભિસેકા દેવી. નિપુબ્બ ગમુધાતુસ્સ નિપુબ્બકમુધાતુયા પરિયાયભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘નિગ્ગતન્તિ નિક્ખન્ત’’ન્તિ. પઠમં.

૫૦૨. દુતિયે પમુસ્સિત્વાતિ સતિવિપ્પવાસેન પમુસ્સિત્વા. પુણ્ણપત્તન્તિ તુટ્ઠિદાયં. તઞ્હિ મનોરથપુણ્ણેન પત્તબ્બભાગત્તા ‘‘પુણ્ણપત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તસ્સ સરૂપં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સતતો પઞ્ચ કહાપણા’’તિ. ઇધ પન કહાપણાનં પઞ્ચસતત્તા પઞ્ચવીસકહાપણા અધિપ્પેતા. આભરણસદ્દસ્સ અલઙ્કારસદ્દેન પરિયાયભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અલઙ્કાર’’ન્તિ. ‘‘મહાલતં નામા’’તિ ઇમિના ન યો વા સો વા અલઙ્કારો, અથ ખો વિસેસાલઙ્કારોતિ દસ્સેતિ. મહન્તાનિ માલાકમ્મલતાકમ્માનિ એત્થાતિ મહાલતા. લતાગહણેન હિ માલાપિ ગહિતા. નવહિ કોટીહિ અગ્ઘં ઇમસ્સાતિ નવકોટિઅગ્ઘનકં, નવકોટિસઙ્ખાતં અગ્ઘં અરહતીતિ વા નવકોટિઅગ્ઘનકં.

૫૦૪. અન્તે સમીપે વસનસીલત્તા પરિચારિકો ‘‘અન્તેવાસી’’તિ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘પરિચારિકો’’તિ.

૫૦૬. દ્વે લેડ્ડુપાતાતિ થામમજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ દ્વે લેડ્ડુપાતા. સઙ્ઘ…પે… નવકમ્માનં અત્થાય ઉગ્ગણ્હન્તસ્સ વા ઉગ્ગણ્હાપેન્તસ્સ વા દુક્કટન્તિ ¶ યોજના. અવસેસન્તિ જાતરૂપરજતતો અવસેસં. માતુકણ્ણપિળન્ધનતાલપણ્ણમ્પીતિ માતુયા કણ્ણે પિળન્ધિતતાલપણ્ણમ્પિ, પટિસામેન્તસ્સાતિ સમ્બન્ધો.

‘‘કપ્પિયભણ્ડં હોતી’’તિ ઇમિના અકપ્પિયભણ્ડં ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. ઇદન્તિ ભણ્ડં. પલિબોધો ¶ નામાતિ અત્તનો પલિબોધો નામ. છન્દેનપીતિ વડ્ઢકીઆદીનં છન્દહેતુનાપિ. ભયેનપીતિ રાજવલ્લભાનં ભયહેતુનાપિ. બલક્કારેનાતિ કરણં કારો, બલેન કારો બલક્કારો, તેન, બલક્કારો હુત્વા પાતેત્વાતિ અત્થો.

તત્થાતિ મહારામે. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને, સઙ્કા ઉપ્પજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. મહાજનસઞ્ચરણટ્ઠાનેસૂતિ બહૂનં જનાનં સઞ્ચરણસઙ્ખાતેસુ ઠાનેસુ. નગહેતબ્બસ્સ હેતું દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પલિબોધો ન હોતી’’તિ. યસ્મા પલિબોધો ન હોતિ, તસ્મા ન ગહેતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. એકોતિ એકો ભિક્ખુ પસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. ઓક્કમ્માતિ ઓક્કમિત્વા.

રૂપસદ્દો ભણ્ડપરિયાયોતિ આહ ‘‘ભણ્ડ’’ન્તિ. ભણ્ડં રૂપં નામાતિ યોજના. ભણ્ડિકન્તિ ભણ્ડેન નિયુત્તં પુટકં. ગણેત્વાતિ ગણનં કત્વા. નિમિત્તન્તીતિ એત્થ ઇતિસદ્દો નામપરિયાયો. લઞ્છનાદિ નિમિત્તં નામાતિ હિ યોજના. લઞ્છનાદીતિ આદિસદ્દેન નીલપિલોતિકાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. લાખાયાતિ જતુના.

પતિરૂપા નામ ઇધ લજ્જિકુક્કુચ્ચકાતિ આહ ‘‘લજ્જિનો કુક્કુચ્ચકા’’તિ. થાવરન્તિ જઙ્ગમા અઞ્ઞં થાવરં. અદ્ધુનોતિ કાલસ્સ. સમાદપેત્વાતિ અઞ્ઞે સમાદપેત્વા. ઉદ્દિસ્સ અરિયા તિટ્ઠન્તિ, એસા અરિયાન યાચના’’તિ (જા. ૧.૭.૫૯) વુત્તનયેન યાચિત્વાતિ અત્થો.

૫૦૭. રતનસમ્મતન્તિ મનુસ્સાનં ઉપભોગપરિભોગન્તિ. દુતિયં.

૫૦૮. તતિયે ¶ ‘‘તિરચ્છાનભૂતં કથ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘તિરચ્છાનકથ’’ન્તિ પદસ્સ તુલ્યનિસ્સિતસમાસં દસ્સેતિ. રાજપટિસંયુત્તન્તિ રાજૂહિ પટિસંયુત્તં.

૫૧૨. સમ્બહુલા ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તસ્મિં ગામેતિ તસ્મિં પઠમપવિસનગામે. તં કમ્મન્તિ તં ઇચ્છિતકમ્મં. અન્તરાતિ ગામવિહારાનમન્તરે. ભુમ્મત્થે ચેતં નિસ્સક્કવચનં.

કુલઘરે વાતિ ઞાતિકુલઉપટ્ઠાકકુલઘરે વા. તેલભિક્ખાય વાતિ તેલયાચનત્થાય વા. પસ્સેતિ ¶ અત્તનો પસ્સે સમીપેતિ વુત્તં હોતિ. તેનાતિ ગામમજ્ઝમગ્ગેન. અનોક્કમ્માતિ અનોક્કમિત્વા, અપક્કમિત્વાતિ અત્થોતિ. તતિયં.

૫૧૭. ચતુત્થે કકારસ્સ પદપૂરણભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ભેદનમેવ ભેદનક’’ન્તિ. અસ્સત્થિઅત્થે અપચ્ચયોતિ આહ ‘‘તં અસ્સ અત્થી’’તિ. અસ્સાતિ પાચિત્તિયસ્સ. પઠમં સૂચિઘરં ભિન્દિત્વા પચ્છા પાચિત્તિયં દેસેતબ્બન્તિ અત્થો. અરણિધનુકેતિ અરણિયા ધનુકે. વેધકેતિ કાયબન્ધનવેધકેતિ. ચતુત્થં.

૫૨૨. પઞ્ચમે છેદનમેવ છેદનકં, તમસ્સત્થીતિ છેદનકન્તિ અત્થં સન્ધાય વુત્તં ‘‘વુત્તનયમેવા’’તિ.

નિખણિત્વાતિ પમાણાતિરેકં નિખણિત્વા. ઉત્તાનં વા કત્વાતિ હેટ્ઠુપરિ પરિવત્તનં વા કત્વા. ઠપેત્વાતિ લમ્બણવસેન ઠપેત્વાતિ. પઞ્ચમં.

૫૨૬. છટ્ઠે ¶ એત્થાતિ મઞ્ચપીઠે. અવનહિતબ્બન્તિ ઓનદ્ધં, તૂલેન ઓનદ્ધં તૂલોનદ્ધન્તિ અત્થોપિ યુજ્જતિ. તૂલં પક્ખિપિત્વાતિ મઞ્ચપીઠે ચિમિલિકં પત્થરિત્વા તસ્સુપરિ તૂલં પક્ખિપિત્વાતિ અત્થોતિ. છટ્ઠં.

૫૩૧. સત્તમે કત્થાતિ કિસ્મિં ખન્ધકે, કિસ્મિં વત્થુસ્મિં વા. હીતિ સચ્ચં. તત્થાતિ ચીવરક્ખન્ધકે, પણીતભોજનવત્થુસ્મિં વા. ‘‘યથા નામા’’તિ ઇમિના ‘‘સેય્યથાપી’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ, ‘‘પુરાણો ચમ્મકારો’’તિ ઇમિના ‘‘પુરાણાસિકોટ્ઠો’’તિ પદસ્સ. ચમ્મકારો હિ અસિના ચમ્મં કુટતિ છિન્દતીતિ ‘‘અસિકોટ્ઠો’’તિ વુચ્ચતિ. વત્થુપ્પન્નકાલમુપનિધાય વુત્તં ‘‘પુરાણો’’તિ ¶ . તમેવૂપમં પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘યથા હી’’તિ. હીતિ તપ્પાકટીકરણં, તં પાકટં કરિસ્સામીતિ હિ અત્થો. ચમ્મકારો કડ્ઢતીતિ સમ્બન્ધો. વિત્થતન્તિ વિસાલં. સોપીતિ ઉદાયીપિ. તં નિસીદનં કડ્ઢતીતિ યોજના. તેનાતિ કડ્ઢનહેતુના. તન્તિ ઉદાયિં. સન્થતસદિસન્તિ સન્થતેન સદિસં. એકસ્મિં અન્તેતિ એકસ્મિં કોટ્ઠાસે, ફાલેત્વાતિ સમ્બન્ધોતિ. સત્તમં.

૫૩૭. અટ્ઠમે ‘‘કત્થા’’તિઆદીનિ વુત્તનયાનેવ.

૫૩૯. ‘‘યસ્સા’’તિ પદસ્સ વિસયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ભિક્ખુનો’’તિ. ‘‘નાભિયા હેટ્ઠા’’તિ ઇમિના નાભિયા અધો અધોનાભીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ, ‘‘જાણુમણ્ડલાનં ઉપરી’’તિ ઇમિના જાણુમણ્ડલાનં ઉબ્ભ ઉબ્ભજાણુમણ્ડલન્તિ. ઉબ્ભસદ્દો હિ ઉપરિપરિયાયો સત્તમ્યન્તનિપાતો. કણ્ડુખજ્જુસદ્દાનં વેવચનત્તા વુત્તં ‘‘કણ્ડૂતિ ખજ્જૂ’’તિ. કણ્ડતિ ભેદનં કરોતીતિ કણ્ડુ. ખજ્જતિ બ્યધનં કરોતીતિ ખજ્જુ. કેસુચિ પોત્થકેસુ ‘‘કચ્છૂ’’તિ પાઠો અત્થિ, સો અયુત્તો.

લોહિતં ¶ તુણ્ડં એતિસ્સાતિ લોહિતતુણ્ડિકા. પિળયતિ વિબાધયતીતિ પિળકા. આ ભુસો અસુચિં સવતિ પગ્ઘરાપેતીતિ અસ્સાવોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અસુચિપગ્ઘરણ’’ન્તિ. અરિસઞ્ચ ભગન્દરા ચ મધુમેહો ચ. આદિસદ્દેન દુન્નામકાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થ અરિ વિય ઈસતિ અભિભવતીતિ અરિસં. ભગં વુચ્ચતિ વચ્ચમગ્ગં, તં દરતિ ફાલેતીતિ ભગન્દરા, ગૂથસમીપે જાતો વણવિસેસો. મધુ વિય મુત્તાદિં મિહતિ સેચતીતિ મધુમેહો, સો આબાધો મુત્તમેહો સુક્કમેહો રત્તમેહોતિ અનેકવિધો. થુલ્લસદ્દો મહન્તપરિયાયોતિ આહ ‘‘મહા’’તિ. અટ્ઠમં.

૫૪૨. નવમે વસ્સે વસ્સકાલે અધિટ્ઠાતબ્બાતિ વસ્સિકા, વસ્સિકા ચ સા સાટિકા ચેતિ વસ્સિકસાટિકાતિ. નવમં.

૫૪૭. દસમે ¶ ‘‘ચતૂહિ અઙ્ગુલેહી’’તિ ઇમિના ચતુરો અઙ્ગુલા ચતુરઙ્ગુલાતિ અસમાહારદિગું દસ્સેતિ. ઊનકપ્પમાણોતિ ભગવતો લામકપમાણો. ઇમિના ઓમકસદ્દસ્સ લામકત્થં દસ્સેતીતિ દટ્ઠબ્બન્તિ. દસમં.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

૧. પઠમપાટિદેસનીયસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

ખુદ્દકાનં અનન્તરા પાટિદેસનીયા યે ધમ્મા સઙ્ગીતિકારેહિ ઠપિતા, ઇદાનિ તેસં ધમ્માનં અયં વણ્ણના ભવતીતિ યોજના.

૫૫૨. પઠમપાટિદેસનીયે ¶ તાવ અત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. પટિઆગમનકાલેતિ પિણ્ડાય ચરણટ્ઠાનતો પક્કમિત્વા, પટિનિવત્તિત્વા વા આગમનકાલે. સબ્બેવાતિ એત્થ નિગ્ગહીતલોપવસેન સન્ધિ હોતીતિ આહ ‘‘સબ્બમેવા’’તિ. ‘‘કમ્પમાના’’તિ ઇમિના પપુબ્બવિધધાતુયા કમ્પનત્થં દસ્સેતિ. અપેહીતિ એત્થ અપપુબ્બઇધાતુ ગત્યત્થોતિ આહ ‘‘અપગચ્છા’’તિ.

૫૫૩. પટિદેસેતબ્બાકારં દસ્સેતિ અનેનાતિ પટિદેસેતબ્બાકારદસ્સનં. દ્વિન્નં સદ્દાનં પરિયાયભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘રથિકાતિ રચ્છા’’તિ. રથસ્સ હિતા રથિકા. ણ્યપચ્ચયે કતે ‘‘રચ્છા’’તિ (મોગ્ગલ્લાને ૪.૭૨ સુત્તે) વુચ્ચતિ. રચ્છન્તરેન અનિબ્બિદ્ધા રચ્છા બ્યૂહો નામાતિ આહ ‘‘અનિબ્બિજ્ઝિત્વા’’તિઆદિ. બ્યૂહેતિ સમ્પિણ્ડેતિ જને અઞ્ઞત્થ ગન્તુમપદાનવસેનાતિ ¶ બ્યૂહો. સિઙ્ઘાટકં નામ મગ્ગસન્ધીતિ આહ ‘‘મગ્ગસમોધાનટ્ઠાન’’ન્તિ. સિઙ્ઘતિ મગ્ગસમોધાનં કરોતિ એત્થાતિ સિઙ્ઘાટકં. એતેસૂતિ રથિકાદીસુ. એસેવ નયોતિ દુક્કટપાટિદેસનીયે અતિદિસતિ. હીતિ સચ્ચં. ‘‘વચનતો’’તિ પદં ‘‘વેદિતબ્બો’’તિ પદે ઞાપકહેતુ. દદમાનાય ભિક્ખુનિયા વસેનાતિ યોજના. એત્થાતિ સિક્ખાપદે. તસ્માતિ યસ્મા અપમાણં, તસ્મા.

ઇદન્તિ વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સમ્ભિન્ને એકરસે કાલિકત્તયેતિ યોજના.

૫૫૬. ‘‘દાપેતી’’તિ હેતુત્થકિરિયાય કારિતકત્તુકારિતકમ્માનિ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અઞ્ઞાતિકાય અઞ્ઞેન કેનચી’’તિ. અઞ્ઞેનાતિ અત્તના અઞ્ઞેન. ‘‘તાય એવ વા ભિક્ખુનિયા અઞ્ઞેન વા કેનચી’’તિ પદાનિ ‘‘પટિગ્ગહાપેત્વા’’તિપદે કારિતકમ્માનીતિ. પઠમં.

૫૫૮. દુતિયે પુરિમસિક્ખાપદેન આપત્તિ અન્તરઘરત્તાતિ અધિપ્પાયો. ઇમિના સિક્ખાપદેન આપત્તિ ભવેય્ય વોસાસમાનત્તાતિ ¶ અધિપ્પાયો. દેન્તિયા પન નેવ ઇમિના, ન પુરિમેન આપત્તિ અઞ્ઞસ્સ ભત્તત્તાતિ અધિપ્પાયોતિ. દુતિયં.

૫૬૨. તતિયે ‘‘ઉભતો’’તિ એત્થ કરણત્થે તોતિ આહ ‘‘દ્વીહી’’તિ. ‘‘ઉભતોપસન્ન’’ન્તિ બ્યાસોપિ સમાસોપિ યુત્તોયેવ, સમાસે તોપચ્ચયસ્સ અલોપો હોતિ. ‘‘ઉભતો’’તિપદસ્સ સરૂપં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ઉપાસકેનપિ ઉપાસિકાયપી’’તિ. કસ્મા ઉભતો પસન્નં હોતીતિ આહ ‘‘તસ્મિં કિરા’’તિઆદિ. યસ્મા તસ્મિં કુલે…પે… સોતાપન્નાયેવ હોન્તિ કિર, તસ્મા ‘‘ઉભતોપસન્ન’’ન્તિ વુત્તં હોતિ. ‘‘સચેપી’’તિ એત્થ પિસદ્દેન અસીતિકોટિધનતો અધિકમ્પિ સમ્પિણ્ડેતિ. હાયનસ્સ કારણં દસ્સેતિ ‘‘યસ્મા’’તિઆદિના.

૫૬૯. ‘‘ઘરતો નીહરિત્વા’’તિ એત્થ ‘‘નીહરિત્વા’’તિ પદસ્સ કમ્મં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘આસનસાલં ¶ વા વિહારં વા’’તિ. ‘‘આનેત્વા’’તિઇમિના નીપુબ્બહરધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ. દ્વારેતિ અત્તનો ગેહદ્વારેતિ. તતિયં.

૪. ચતુત્થપાટિદેસનીયસિક્ખાપદં

૫૭૦. ચતુત્થે અવરુદ્ધસદ્દો પરિરુદ્ધસદ્દસ્સ પરિયાયોતિ આહ ‘‘પરિરુદ્ધા હોન્તી’’તિ. આરઞ્ઞકસ્સ સેનાસનસ્સ પરિસમન્તતો રુદ્ધા આવુતા હોન્તીતિ અત્થો.

૫૭૩. ‘‘પઞ્ચન્ન’’ન્તિ નિદ્ધારણે સામિવચનભાવઞ્ચ ‘‘યંકિઞ્ચી’’તિ નિદ્ધારણીયેન સમ્બન્ધિતબ્બભાવઞ્ચ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ યં કિઞ્ચી’’તિ. ‘‘પેસેત્વા ખાદનીયં ભોજનીયં આહરિસ્સામી’’તિઇમિના પટિસંવિદિતાકારદસ્સનં. ‘‘આરામ’’ન્તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ આરઞ્ઞકસેનાસનસ્સ ¶ આરામો એવ અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘આરઞ્ઞકસેનાસનારામઞ્ચા’’તિ. તસ્સાતિ આરઞ્ઞકસેનાસનારામસ્સ. ‘‘કસ્મા’’તિ પુચ્છાય ‘‘પટિમોચનત્થ’’ન્તિ વિસજ્જનાય સમેતું સમ્પદાનત્થે નિસ્સક્કવચનં કાતબ્બં. કિમત્થન્તિ હિ અત્થો. પટિમોચનત્થન્તિ તદત્થે પચ્ચત્તવચનં. પટિમોચનસઙ્ખાતાય અત્થાયાતિ હિ અત્થો. અત્થસદ્દો ચ પયોજનવાચકો. પયોજનાયાતિ હિ અત્થો. અથ વા ‘‘પટિમોચનત્થ’’ન્તિ વિસજ્જનાયં. ‘‘કસ્મા’’તિ પુચ્છાય સમેતું નિસ્સક્કત્થે પચ્ચત્તવચનં કાતબ્બં. પટિમોચનસઙ્ખાતા અત્થાતિ હિ અત્થો. અત્થસદ્દો ચ કારણવાચકો. કારણાતિ હિ અત્થો. એવઞ્હિ પુચ્છાવિસજ્જનાનં પુબ્બાપરસમસઙ્ખાતો વિચયો હારો પરિપુણ્ણો હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. અમ્હાકન્તિ ખાદનીયભોજનીયપટિહરન્તાનં અમ્હાકં. અમ્હેતિ ચોરસઙ્ખાતે અમ્હે.

‘‘તસ્સા’’તિ પદસ્સત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘એતિસ્સા યાગુયા’’તિ. અઞ્ઞાનિપીતિ પટિસંવિદિતકુલતો અઞ્ઞાનિપિ કુલાનિ. તેનાતિ પટિસંવિદિતકુલેન. કુરુન્દિવાદે યાગુયા પટિસંવિદિતં કત્વા યાગું અગ્ગહેત્વા પૂવાદીનિ આહરન્તિ, વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો.

૫૭૫. એકસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. તસ્સાતિ પટિસંવિદિતભિક્ખુસ્સ, ચતુન્નં વા પઞ્ચન્નં વા ભિક્ખૂનં અત્થાયાતિ યોજના. અઞ્ઞેસમ્પીતિ ચતુપઞ્ચભિક્ખુતો અઞ્ઞેસમ્પિ. અધિકમેવાતિ પરિભુત્તતો અતિરેકમેવ. યં પનાતિ ખાદનીયભોજનીયં પન, યમ્પિ ખાદનીયભોજનીયં વનતો આહરિત્વા દેન્તીતિ યોજના. ‘‘તત્થજાતક’’ન્તિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં ¶ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘આરામે’’તિ. અઞ્ઞેન દિન્નન્તિ સમ્બન્ધો. નન્તિ મૂલખાદનીયાદિં. પટિસંવિદિતન્તિ પટિકચ્ચેવ સુટ્ઠુ જાનાપિતન્તિ અત્થોતિ. ચતુત્થં.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

સિક્ખિતસિક્ખેન ¶ તીસુ સિક્ખાસુ ચતૂહિ મગ્ગેહિ સિક્ખિતસિક્ખેન તાદિના અટ્ઠહિ લોકધમ્મેહિ અકમ્પિયટ્ઠેન તાદિના, ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ વા અવિકારટ્ઠેન તાદિના ભગવતા યાનિ સિક્ખાપદાનિ ‘‘સેખિયાની’’તિ ભાસિતાનિ, દાનિ તેસમ્પિ સિક્ખાપદાનં અયમ્પિ વણ્ણનાક્કમો ભવતીતિ યોજના.

૫૭૬. તત્થાતિ સેખિયસિક્ખાપદેસુ, અત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘સમન્તતો’’તિઇમિના પરિત્યૂપસગ્ગસ્સત્થં દસ્સેતિ. ‘‘નાભિમણ્ડલં જાણુમણ્ડલ’’ન્તિ એત્થ ઉદ્ધંસદ્દો ચ અધોસદ્દો ચ અજ્ઝાહરિતબ્બોતિ આહ ‘‘ઉદ્ધ’’ન્તિઆદિ. અટ્ઠઙ્ગુલમત્તન્તિ ભાવનપુંસકં, નિવાસેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. તતોતિ અટ્ઠઙ્ગુલમત્તતો. યથા પટિચ્છન્નં હોતિ, એવં નિવાસેન્તસ્સાતિ યોજના. તત્રિદં પમાણન્તિ તસ્સ નિવાસનસ્સ ઇદં પમાણં. તાદિસસ્સાતિ દીઘતો મુટ્ઠિપઞ્ચકસ્સ તિરિયં અડ્ઢતેય્યહત્થસ્સ નિવાસનસ્સ. જાણુમણ્ડલં પટિચ્છાદનત્થં વટ્ટતીતિ યોજના. તત્થાતિ ચીવરેસુ. ન તિટ્ઠતીતિ વિરળત્તા ન તિટ્ઠતિ. તિટ્ઠતીતિ ઘનત્તા તિટ્ઠતિ.

નિવાસેન્તસ્સ ચાતિએત્થ ચસદ્દો અવધારણત્થો, નિવાસેન્તસ્સેવાતિ અત્થો. કેવલં એવં નિવાસેન્તસ્સેવ દુક્કટં ન હોતિ, અથ ખો તથા નિવાસેન્તસ્સાપિ દુક્કટમેવાતિ યોજના. યે પન નિવાસનદોસાતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞેતિ પુરતો ચ પચ્છતો ચ ઓલમ્બેત્વા નિવસનતો અઞ્ઞે ¶ . તે સબ્બેતિ સબ્બે તે નિવાસનદોસા. એત્થાતિ ઇમસ્મિં વિભઙ્ગે. તત્થેવાતિ ખન્ધકેયેવ.

અસઞ્ચિચ્ચ નિવાસેન્તસ્સ અનાપત્તીતિ સમ્બન્ધો. એસેવ નયો ‘‘અસતિયા’’તિ એત્થાપિ. અજાનન્તસ્સાતિ એત્થ અજાનનં દુવિધં નિવાસનવત્તસ્સ અજાનનં, આરૂળ્હોરૂળ્હભાવસ્સ અજાનનન્તિ. તત્થ આરૂળ્હોરૂળ્હભાવસ્સ અજાનનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘અજાનન્તસ્સા’’તિ દસ્સેન્તો ¶ આહ ‘‘અજાનન્તસ્સાતિ એત્થા’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં. તસ્સાતિ નિવાસનવત્તસ્સ. અસ્સાતિ ભિક્ખુનો. તં પનાતિ આપત્તિતો અમોક્ખનં પન. તસ્માતિ યસ્મા યુજ્જતિ, તસ્મા. યોતિ ભિક્ખુ. કુરુન્દિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સુક્ખા જઙ્ઘા ઇમસ્સાતિ સુક્ખજઙ્ઘો. મહન્તં પિણ્ડિકમંસં ઇમસ્સાતિ મહાપિણ્ડિકમંસો. તસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ.

વણોતિ અરુ. તઞ્હિ વણતિ ગત્તવિચુણ્ણનં કરોતીતિ વણોતિ વુચ્ચતિ. વાળમિગા વા ચોરા વાતિ એત્થ વાસદ્દો અવુત્તસમ્પિણ્ડનત્થો, તેન અઞ્ઞાપિ ઉદકચિક્ખલ્લાદયો આપદા સઙ્ગય્હન્તિ.

૫૭૭. ઇધાતિ ઇમસ્મિં વિભઙ્ગે, સિક્ખાપદે વા. ઉભો કણ્ણેતિ પુરતો ચ પચ્છતો ચ નિગ્ગતે દ્વે કણ્ણે. અવિસેસેનાતિ ‘‘અન્તરઘરે’’તિ ચ ‘‘આરામે’’તિ ચ વિસેસં અકત્વા સામઞ્ઞેન. વિહારેપીતિ સઙ્ઘસન્નિપાતબુદ્ધુપટ્ઠાનથેરુપટ્ઠાનાદિકાલં સન્ધાય વુત્તં.

૫૭૮. કાયેકદેસે કાયસદ્દો વત્તતીતિ આહ ‘‘જાણુમ્પિ ઉરમ્પી’’તિ. ‘‘ન સીસં પારુતેના’’તિઇમિના ‘‘સુપ્પટિચ્છન્નેના’’તિપદસ્સ અતિબ્યાપિતદોસં પટિક્ખિપતિ. ગણ્ઠિકન્તિ પાસો. સો હિ ગન્થેતિ બન્ધતીતિ વા, ગન્થેતિ બન્ધતિ એત્થાતિ વા કત્વા ગન્થિકોતિ વુચ્ચતિ. ન્થકારસ્સ વાણ્ઠકારે કતે ગણ્ઠિકો, તં ગણ્ઠિકં પટિમુઞ્ચિત્વા. ઉભો કણ્ણેતિ ચીવરસ્સ દ્વે કોણે. ગલવાટકતોતિ એત્થ ગલોતિ કણ્ઠો. સો હિ ખજ્જભોજ્જલેય્યપેય્યસઙ્ખાતં ચતુબ્બિધં અસનં ગલતિ પન્નો હુત્વા કુચ્છિયં પતતિ ઇતોતિ ગલોતિ વુચ્ચતિ. આવાટોયેવ ખુદ્દકટ્ઠેન આવાટકો, ખુદ્દકત્થે કો. ગલે ઠિતો આવાટકો ગલવાટકો. અકારતો હિ આકારસ્સ લોપો ‘‘પપ’’ન્તિઆદીસુ (જા. ૧.૧.૨) વિય. એત્થ હિ પઆપન્તિ પદચ્છેદો, અકારતો આકારસ્સ ચ લોપો. પવદ્ધં આપં પપં, મહન્તં ઉદકન્તિ અત્થો. સીસં વિવરિત્વાતિ સમ્બન્ધો.

૫૭૯. વાસં ¶ ¶ ઉપગતોતિ વા વાસેન ઉપગતોતિ વા અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘વાસત્થાય ઉપગતસ્સા’’તિ.

૫૮૦. હત્થપાદે અકીળન્તો સુસંવુતો નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘હત્થં વા પાદં વા અકીળાપેન્તો’’તિ.

૫૮૨. ઓક્ખિત્તચક્ખૂતિ એત્થ ઓસદ્દો હેટ્ઠાપરિયાયોતિ આહ ‘‘હેટ્ઠા ખિત્તચક્ખૂ’’તિ. ‘‘હુત્વા’’તિઇમિના કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ. યુગયુત્તકોતિ યુગે યુત્તકો. દમિયિત્થાતિ દન્તો. આભુસો જાનાતિ કારણાકારણન્તિ આજાનેય્યો. એત્તકન્તિ ચતુહત્થપમાણં. યો ગચ્છતિ, અસ્સ ભિક્ખુનો દુક્કટા આપત્તિ હોતીતિ યોજના. ‘‘પરિસ્સયભાવ’’ન્તિ ચ ‘‘પરિસ્સયાભાવ’’ન્તિ ચ દ્વે પાઠા યુજ્જન્તિયેવ.

૫૮૪. ઇત્થમ્ભૂતલક્ખણેતિ ઇમં પકારં ઇત્થં ચીવરુક્ખિપનં, ભવતિ ગચ્છતીતિ ભૂતો, ભિક્ખુ. લક્ખીયતિ અનેનાતિ લક્ખણં, ચીવરં. ઇત્થં ભૂતો ઇત્થમ્ભૂતો, તસ્સ લક્ખણં ઇત્થમ્ભૂતલક્ખણં, તસ્મિં. કરણવચનં દટ્ઠબ્બન્તિ યોજના. ઇત્થમ્ભૂતલક્ખણં નામ કિરિયાવિસેસનસ્સ સભાવોતિ આહ ‘‘એકતો વા…પે… હુત્વાતિ અત્થો’’તિ. અન્તોઇન્દખીલતોતિ ગામસ્સ અન્તોઇન્દખીલતોતિ. પઠમો વગ્ગો.

૫૮૬. ઉચ્ચાસદ્દં કત્વા જગ્ઘનં હસનં ઉજ્જગ્ઘો, સોયેવ ઉજ્જગ્ઘિકા, તાય. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મહાહસિતં હસન્તો’’તિ. એત્થાતિ ‘‘ઉજ્જગ્ઘિકાયા’’તિપદે.

૫૮૮. કિત્તાવતાતિ કિત્તકેન પમાણેન, એવં નિસિન્નેસુ થેરેસૂતિ સમ્બન્ધો, નિદ્ધારણે ચેતં ભુમ્મવચનં. વવત્થપેતીતિ ઇદઞ્ચીદઞ્ચ કથેતીતિ વવત્થપેતિ. એત્તાવતાતિ એત્તકેન પમાણેન.

૫૯૦. નિચ્ચલં કત્વા કાયસ્સ ઉજુટ્ઠપનં કાયપગ્ગહો નામાતિ આહ ‘‘નિચ્ચલં કત્વા’’તિઆદિ. એસેવ નયો બાહુપગ્ગહસીસપગ્ગહેસુપીતિ. દુતિયો વગ્ગો.

૫૯૬. ખમ્ભો ¶ ¶ કતો યેનાતિ ખમ્ભકતો. ખમ્ભોતિ ચ પટિબદ્ધો. કત્થ પટિબદ્ધોતિ આહ ‘‘કટિયં હત્થં ઠપેત્વા’’તિ. સસીસં અવગુણ્ઠયતિ પરિવેઠતીતિ ઓગુણ્ઠિતોતિ આહ ‘‘સસીસં પારુતો’’તિ.

૬૦૦. ઉદ્ધં એકા કોટિ ઇમિસ્સા ગમનાયાતિ ઉક્કુટિકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉક્કુટિકા વુચ્ચતી’’તિઆદિ. એત્થાતિ ‘‘ઉક્કુટિકાયા’’તિપદે.

૬૦૧. હત્થપલ્લત્થીકદુસ્સપલ્લત્થીકેસુ દ્વીસુ દુસ્સપલ્લત્થિકે આયોગપલ્લત્થીકાપિ સઙ્ગહં ગચ્છતીતિ આહ ‘‘આયોગપલ્લત્થિકાપિ દુસ્સપલ્લત્થિકા એવા’’તિ.

૬૦૨. સતિયા ઉપટ્ઠાનં સક્કચ્ચન્તિ આહ ‘‘સતિંઉપટ્ઠપેત્વા’’તિ.

૬૦૩. પિણ્ડપાતં દેન્તેપીતિ પિણ્ડપાતં પત્તે પક્ખિપન્તેપિ. પત્તે સઞ્ઞા પત્તસઞ્ઞા, સા અસ્સત્થીતિ પત્તસઞ્ઞી. ‘‘કત્વા’’ તિઇમિના કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ.

૬૦૪. સમસૂપકં પિણ્ડપાતન્તિ એત્થ સૂપપિણ્ડપાતાનં સમઉપડ્ઢભાવં આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘સમસૂપકો નામા’’તિઆદિ. યત્થાતિ પિણ્ડપાતે. ભત્તસ્સ ચતુત્થભાગપમાણો સૂપો હોતિ, સો પિણ્ડપાતો સમસૂપકો નામાતિ યોજના. ઓલોણી ચ સાકસૂપેય્યઞ્ચ મચ્છરસો ચ મંસરસો ચાતિ દ્વન્દો. તત્થ ઓલોણીતિ એકા બ્યઞ્જનવિકતિ. સાકસૂપેય્યન્તિ સૂપસ્સ હિતં સૂપેય્યં, સાકમેવ સૂપેય્યં સાકસૂપેય્યં. ઇમિના સબ્બાપિ સાકસૂપેય્યબ્યઞ્જનવિકતિ ગહિતા. મચ્છરસમંસરસાદીનીતિ એત્થ આદિસદ્દેન અવસેસા સબ્બાપિ બ્યઞ્જનવિકતિ સઙ્ગહિતા. તં સબ્બં રસાનં રસો રસરસોતિ કત્વા ‘‘રસરસો’’તિ વુચ્ચતિ.

૬૦૫. સમપુણ્ણં સમભરિતન્તિ વેવચનમેવ. થૂપં કતો થૂપીકતોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘થૂપીકતો નામા’’તિઆદિ.

તત્થાતિ ¶ ‘‘થૂપીકત’’ન્તિઆદિવચને. તેસન્તિ અભયત્થેરતિપિટકચૂળનાગત્થેરાનં. ઇતિ પુચ્છિંસુ, તેસઞ્ચ થેરાનં વાદં આરોચેસુન્તિ યોજના. થેરોતિ ચૂળસુમનત્થેરો. એતસ્સાતિ તિપિટકચૂળનાગત્થેરસ્સ ¶ . સત્તક્ખત્તુન્તિ સત્ત વારે. કુતોતિ કસ્સાચરિયસ્સ સન્તિકા. તસ્માતિ યસ્મા યાવકાલિકેન પરિચ્છિન્નો, તસ્મા. આમિસજાતિકં યાગુભત્તં વા ફલાફલં વાતિ યોજના. તઞ્ચ ખોતિ તઞ્ચ સમતિત્થિકં. ઇતરેન પનાતિ નાધિટ્ઠાનુપગેન પત્તેન પન. યં પૂવઉચ્છુખણ્ડફલાફલાદિ હેટ્ઠા ઓરોહતિ, તં પૂવઉચ્છુખણ્ડફલાફલાદીતિ યોજના. પૂવવટંસકોતિ એત્થ વટંસકોતિ ઉત્તંસો. સો હિ ઉદ્ધં તસીયતે અલઙ્કરીયતેતિ વટંસોતિ વુચ્ચતિ ઉકારસ્સ વકારં, તકારસ્સ ચ ટકારં કત્વા, સોયેવ વટંસકો, મુદ્ધનિ પિલન્ધિતો એકો અલઙ્કારવિસેસો. પૂવમેવ તંસદિસત્તા પૂવવટંસકો, તં. પુપ્ફવટંસકો ચ તક્કોલકટુકફલાદિવટંસકો ચાતિ દ્વન્દો, તે.

ઇધાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. નનુ સબ્બથૂપીકતેસુ પટિગ્ગહણસ્સ અકપ્પિયત્તા પરિભુઞ્જનમ્પિ ન વટ્ટતીતિ આહ ‘‘સબ્બત્થ પના’’તિઆદિ. તત્થ સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ થૂપીકતેસૂતિ. તતિયો વગ્ગો.

૬૦૮. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ઠાને. ઓધિન્તિ અવધિં મરિયાદં.

૬૧૦. થૂપકતોતિ થૂપમેવ થૂપકં, તતો થૂપકતોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મત્થકતો’’તિ.

૬૧૧. માઘાતસમયાદીસૂતિ ‘‘પાણે મા ઘાતેથા’’તિ રાજાનો ભેરિં ચરાપેન્તિ એત્થાતિ માઘાતો, સોયેવ સમયો માઘાતસમયો. આદિસદ્દેન અઞ્ઞં પટિચ્છન્નકારણં ગહેતબ્બં.

૬૧૫. તેસન્તિ મયૂરણ્ડકુક્કુટણ્ડાનન્તિ. ચતુત્થો વગ્ગો.

૬૧૭. ‘‘મુખદ્વાર’’ન્તિ ¶ કમ્મસ્સ ‘‘અનાહટે’’તિ ચ ‘‘વિવરિસ્સામી’’તિ ચ દ્વીસુ કિરિયાસુ સમ્બન્ધભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અનાહરિતે મુખદ્વાર’’ન્તિ.

૬૧૮. સકલં હત્થન્તિ પઞ્ચઙ્ગુલિં સન્ધાય વુત્તં.

૬૧૯. સકબળેનાતિ ¶ એત્થ કબળસદ્દેન વચનસ્સ અપરિપુણ્ણકારણં સબ્બમ્પિ ગહેતબ્બં.

૬૨૦. પિણ્ડુક્ખેપકન્તિઆદીસુ વિચ્છત્થે કપચ્ચયોતિ આહ ‘‘પિણ્ડં ઉક્ખિપિત્વા ઉક્ખિપિત્વા’’તિ. ત્વાસદ્દેન કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ.

૬૨૪. ‘‘અવકિરિત્વા’’તિ ઇમિના સિત્થાવકારકન્તિ એત્થ અવપુબ્બો કિરધાતુયેવ, ન કરધાતૂતિ દસ્સેતિ.

૬૨૬. ‘‘ચપુચપૂ’’તિ એવં સદ્દન્તિ ‘‘ચપુચપૂ’’તિ એવં અનુકરણરવન્તિ. પઞ્ચમો વગ્ગો.

૬૨૭. ‘‘સુરુસુરૂ’’તિ એવં સદ્દન્તિ ‘‘સુરુસુરૂ’’તિ એવં અનુકરણરવં. દવનં કીળનન્તિ ઇમિના વચનત્થેન પરિહાસો દવો નામાતિ આહ ‘‘દવોતિ પરિહાસવચન’’ન્તિ. તન્તિ સો દવો. લિઙ્ગવિપલ્લાસો હેસ. ન કાતબ્બં ન કાતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. સિલકબુદ્ધોતિ સિલાય કતો, સિલેન નિયુત્તો વા બુદ્ધો. અપટિબુદ્ધોતિ અપટિવિદ્ધો બુદ્ધો, પરિહાસવચનમેતં. ગોધમ્મોતિ ગુન્નં ધમ્મો. અજધમ્મોતિ અજાનં ધમ્મો. મિગસઙ્ઘોતિ મિગાનં સઙ્ઘો. પસુસઙ્ઘોતિ પસૂનં સઙ્ઘો.

૬૨૮. ‘‘ભુઞ્જન્તેના’’તિ પદં ‘‘નિલ્લેહિતુ’’ન્તિ પદે ભાવકત્તા.

૬૩૧. એવંનામકેતિ ¶ ‘‘કોકનુદ’’ન્તિ એવં નામં અસ્સ પાસાદસ્સાતિ એવંનામકો, પાસાદો, તસ્મિં. ‘‘પદુમસણ્ઠાનો’’તિ ઇમિના પાસાદસ્સ સદિસૂપચારેન ‘‘કોકનુદો’’તિ નામલભનં દસ્સેતિ. તેનાતિ પદુમસણ્ઠાનત્તા. અસ્સાતિ પાસાદસ્સ. પુગ્ગલિકમ્પીતિ પરપુગ્ગલસન્તકં ગહેતબ્બં ‘‘અત્તનો સન્તકમ્પી’’તિ અત્તપુગ્ગલસન્તકસ્સ વિસું ગય્હમાનત્તા. સઙ્ખમ્પીતિ પાનીયસઙ્ખમ્પિ. સરાવમ્પીતિ પાનીયસરાવમ્પિ. થાલકમ્પીતિ પાનીયથાલકમ્પિ.

૬૩૨. ‘‘ઉદ્ધરિત્વા’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તવચનસ્સ કમ્માપાદાનાનિ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સિત્થાનિ ઉદકતો’’તિ. ભિન્દિત્વાતિ ચુણ્ણવિચુણ્ણાનિ કત્વા. બહીતિ અન્તરઘરતો બહિ.

૬૩૪. સેતચ્છત્તન્તિ ¶ એત્થ સેતસદ્દો પણ્ડરપરિયાયોતિ આહ ‘‘પણ્ડરચ્છત્ત’’ન્તિ. વત્થપલિગુણ્ઠિતન્તિ વત્થેહિ સમન્તતો વેઠિતં. સેતં છત્તં સેતચ્છત્તં. કિળઞ્જેહિ કતં છત્તં કિળઞ્જચ્છત્તં. પણ્ણેહિ કતં છત્તં પણ્ણચ્છત્તં. મણ્ડલેન બદ્ધં મણ્ડલબદ્ધં. સલાકાહિ બદ્ધં સલાકબદ્ધં. તાનીતિ તીણિ છત્તાનિ. હીતિ સચ્ચં. યમ્પિ એકપણ્ણચ્છત્તન્તિ યોજના. એતેસૂતિ તીસુ છત્તેસુ. અસ્સાતિ યસ્સ કસ્સચિ ગહટ્ઠસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા. સોતિ યો કોચિ ગહટ્ઠો વા પબ્બજિતો વા. છત્તપાદુકાય વાતિ છત્તદણ્ડનિક્ખેપનાય પાદુકાય વા. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે.

૬૩૫. મજ્ઝિમસ્સાતિ પમાણમજ્ઝિમસ્સ. ‘‘ચતુહત્થપ્પમાણો’’તિઇમિના ચતુહત્થતો ઊનાતિરેકો દણ્ડો ન દણ્ડો નામાતિ દસ્સેતિ. દણ્ડો પાણિમ્હિ અસ્સાતિ વચનત્થં અતિદિસન્તો આહ ‘‘વુત્તનયેનેવા’’તિ.

૬૩૬. ‘‘સત્થપાણિમ્હી’’તિ એત્થ અસિ એવ અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘અસિ’’ન્તિ. અસિન્તિ ખગ્ગં.

૬૩૭. ‘‘આવુધં નામ ચાપો કોદણ્ડો’’તિ પાળિયં વુત્તવચનં ઉપલક્ખણમેવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘આવુધપાણિસ્સાતિ એત્થા’’તિઆદિ. સબ્બાપિ ધનુવિકતિ આવુધન્તિ વેદિતબ્બાતિ યોજના. યથા અસિં ¶ સન્નહિત્વા ઠિતો સત્થપાણીતિ સઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ, એવં ધનું કણ્ઠે પટિમુક્કો આવુધપાણીતિ આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ, ઇમિના આવુધો પાણિના ગહિતોયેવ આવુધપાણિ નામાતિ દસ્સેતીતિ. છટ્ઠો વગ્ગો.

૬૩૮. અઙ્ગુલન્તરન્તિ પાદઙ્ગુલવિવરં. પાદુકન્તિ ઉપાહનવિસેસો. સો હિ પજ્જતે ઇમાયાતિ પાદુકાતિ વુચ્ચતિ, સા બહુપટલા ચમ્મમયા વા હોતિ કટ્ઠમયા વા. પટિમુઞ્ચિત્વાતિ પાદુકં પટિમુઞ્ચીત્વા.

૬૪૦. દ્વીહિ જનેહિ ગહિતોતિ સમ્બન્ધો. વંસેનાતિ વેણુના, યાને નિસિન્નોતિ સમ્બન્ધો. વિસઙ્ખરિત્વાતિ વિપત્તિં કરિત્વા. દ્વેપીતિ ધમ્મકથિકધમ્મપટિગ્ગાહકસઙ્ખાતા ઉભોપિ જના. વટ્ટતીતિ દેસેતું વટ્ટતિ.

૬૪૧. સયનગતસ્સાતિ ¶ સયનં ગતસ્સ, સયને નિપન્નસ્સાતિ અત્થો. નિપન્નસ્સ દેસેતું ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો.

૬૪૨. તીસુ પલ્લત્થિકાસુ યાય કાયચિ પલ્લત્થિકાય નિસિન્નસ્સ ધમ્મં દેસેતું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પલ્લત્થિકાયા’’તિઆદિ.

૬૪૩. યથા વેઠિયમાને કેસન્તો ન દિસ્સતિ, એવં વેઠિતસીસસ્સાતિ યોજના.

૬૪૭. છપકસદ્દસ્સ ચ ચણ્ડાલસદ્દસ્સ ચ વેવચનત્તા વુત્તં ‘‘ચણ્ડાલસ્સા’’તિ. ચણ્ડાલો હિ સં સુનખં પચતીતિ છપકોતિ વુચ્ચતિ સકારસ્સ છકારં કત્વા. છપકસ્સ એસા છપકી, ચણ્ડાલભરિયા. યત્રાતિ એત્થ ત્રપચ્ચયો પચ્ચત્તે હોતીતિ આહ ‘‘યો હિ નામા’’તિ. યો રાજા ઉચ્ચે આસને નિસીદિત્વા મન્તં પરિયાપુણિસ્સતિ નામ, અયં રાજા યાવ અતિવિય અધમ્મિકોતિ વુત્તં હોતિ. ‘‘સબ્બમિદ’’ન્તિ અયં સદ્દો લિઙ્ગવિપલ્લાસોતિ આહ ‘‘સબ્બો અય’’ન્તિ ¶ . ‘‘લોકો’’તિ ઇમિના ઇધસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ચરિમસદ્દો અન્તિમપરિયાયો. અન્તિમોતિ ચ લામકો. લામકોતિ ચ નામ ઇધ વિપત્તીતિ આહ ‘‘સઙ્કર’’ન્તિ. સઙ્કરન્તિ વિપત્તિં. ‘‘નિમ્મરિયાદો’’તિ ઇમિના ‘‘સઙ્કરં ગતો’’તિ પદાનં અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. ચરિમં ગતં ચરિમગતં, સબ્બો અયં લોકો ચરિમગતોતિ અત્થો. ઇધ ચ જાતકે (જા. ૧.૪.૩૩) ચ કેસુચિ પોત્થકેસુ ‘‘ચમરિકત’’ન્તિ પાઠો અત્થિ, સો અયુત્તોયેવ. તત્થેવાતિ અમ્બરુક્ખમૂલેયેવ. તેસન્તિ રાજબ્રાહ્મણાનં.

તત્થાતિ તિસ્સં ગાથાયં. પાળિયાતિ અત્તનો આચારપકાસકગન્થસઙ્ખાતાય પાળિયા. ન પસ્સરેતિ એત્થ રેસદ્દો અન્તિસ્સ કારિયોતિ આહ ‘‘ન પસ્સન્તી’’તિ. યો ચાયન્તિ યો ચ અયં. અયંસદ્દો પદાલઙ્કારમત્તો, બ્રાહ્મણોતિ અત્થો. અધીયતીતિ અજ્ઝાયતિ, સિક્ખતીતિ અત્થો.

તતોતિ બોધિસત્તેન વુત્તગાથાતો પરન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ગાથાય. ભોતિ બોધિસત્તં આમન્તેતિ. ‘‘ભુત્તો’’તિ પદસ્સ કમ્મવાચકભાવમાવિકાતું વુત્તં ‘‘મયા’’તિ. અસ્સાતિ ઓદનસ્સ. ઇમિના સુચિ પરિસુદ્ધં મંસં સુચિમંસં, તેન ઉપસેચનમસ્સાતિ સુચિમંસૂપસેચનોતિ બાહિરત્થસમાસં દસ્સેતિ. ધમ્મેતિ આચારધમ્મે. બદ્ધો હુત્વાતિ થદ્ધો હુત્વા, અયમેવ વા પાઠો ¶ . વણ્ણસદ્દસ્સ સણ્ઠાનાદિકે અઞ્ઞે અત્થે પટિક્ખિપિતું વુત્તં ‘‘પસત્થો’’તિ. થોમિતોતિ તસ્સેવ વેવચનં.

અથાતિ અનન્તરે. નન્તિ બ્રાહ્મણં. તસ્સાતિ ગાથાદ્વયસ્સ. બ્રાહ્મણાતિ પુરોહિતં આલપતિ. સમ્પતીતિ સન્દીટ્ઠિકે. ‘‘યા વુત્તિ વિનિપાતેન, અધમ્મચરણેન વા’’તિ પદાનં સમ્બન્ધં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘નિપ્પજ્જતી’’તિ.

મહાબ્રહ્મેતિ એત્થ બ્રહ્મસદ્દો બ્રાહ્મણવાચકોતિ આહ ‘‘મહાબ્રાહ્મણા’’તિ. અઞ્ઞેપીતિ રાજબ્રાહ્મણેહિ અપરેપિ. ‘‘પચન્તી’’તિ વુત્તે ¶ અવિનાભાવતો ‘‘ભુઞ્જન્તી’’તિ અત્થોપિ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘પચન્તિ ચેવ ભુઞ્જન્તિ ચા’’તિ. ‘‘ન કેવલ’’ન્તિઆદિના અઞ્ઞેપીતિ એત્થ પિસદ્દસ્સ સમ્પિણ્ડનત્થં દસ્સેતિ, ત્વં આચરિસ્સસીતિ સમ્બન્ધો. પુન ત્વન્તિ તં, ઉપયોગત્થે ચેતં પચ્ચત્તવચનં, ‘‘મા ભિદા’’તિઇમિના સમ્બન્ધિતબ્બં. ‘‘પાસાણો’’તિઇમિના અસ્મસદ્દો પાસાણપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. તેનાતિ ભિન્દનહેતુના.

૬૪૮. અત્તનો કઙ્ખાઠાનસ્સ પુચ્છનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ન કથેતબ્બ’’ન્તિ.

૬૪૯. સમધુરેનાતિ સમં ધુરેન, સમં મુખેનાતિ અત્થો.

૬૫૨. યં મૂલં વા યા સાખા વા ગચ્છતીતિ યોજના. ખન્ધેતિ રુક્ખસ્સ ખન્ધે. નિક્ખમતીતિ ઉચ્ચારપસ્સાવો નિક્ખમતિ. તિણણ્ડુપકન્તિ તિણેન કતં, તિણમયં વા અણ્ડુપકં. એત્થાતિ ઉચ્ચારપસ્સાવખેળેસુ.

૬૫૩. અધિપ્પેતઉદકં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પરિભોગઉદકમેવા’’તિ. સત્તમો વગ્ગો.

એત્થાતિ સેખિયેસુ. સૂપબ્યઞ્જનપટિચ્છાદનેતિ સૂપબ્યઞ્જને ઓદનેન પટિચ્છાદેતિ. સમત્તા સેખિયા.

૬૫૫. સઙ્ખ્યં ¶ પરિચ્છિજ્જતીતિ સઙ્ખ્યાપરિચ્છેદો. તેસન્તિ ચતુબ્બિધાનમધિકરણાનં. તસ્સાતિ તેસં ખન્ધકપરિવારાનં. તત્થેવાતિ તેસુ એવ ખન્ધકપરિવારેસુ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ સિક્ખાપદેસૂતિ.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

ભિક્ખુવિભઙ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

જાદિલઞ્છિતનામેન નેકાનં વાચિતો મયા.

સાધું મહાવિભઙ્ગસ્સ, સમત્તો યોજનાનયોતિ.

એવં ¶ ¶ ભિક્ખુવિભઙ્ગસ્સ, કત્વાન યોજનાનયં;

ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગસ્સ, કરિસ્સં યોજનાનયં.

યોતિ વિભઙ્ગો. વિભઙ્ગસ્સાતિ વિભઙ્ગો અસ્સ. અસ્સાતિ હોતિ. તસ્સાતિ ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગસ્સ. યતોતિ યસ્મા. અયં પનેત્થ યોજના – ભિક્ખૂનં વિભઙ્ગસ્સ અનન્તરં ભિક્ખુનીનં યો વિભઙ્ગો સઙ્ગહિતો અસ્સ, તસ્સ ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગસ્સ સંવણ્ણનાક્કમો પત્તો યતો, તતો તસ્સ ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગસ્સ અપુબ્બપદવણ્ણનં કાતું તાવ પારાજિકે અયં સંવણ્ણના હોતીતિ. અપુબ્બાનં પદાનં વણ્ણના અપુબ્બપદવણ્ણના, તં.

૬૫૬. ‘‘તેન…પે… સાળ્હો’’તિ એત્થ ‘‘એત્થા’’તિ પાઠસેસો યોજેતબ્બો. દબ્બગુણકિરિયાજાતિનામસઙ્ખાતેસુ પઞ્ચસુ સદ્દેસુ સાળ્હસદ્દસ્સ નામસદ્દભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સાળ્હોતિ તસ્સ નામ’’ન્તિ. મિગારમાતુયાતિ વિસાખાય. સા હિ મિગારસેટ્ઠિના માતુટ્ઠાને ઠપિતત્તા મિગારમાતા નામ. નવકમ્મં અધિટ્ઠાતીતિ નવકમ્મિકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘નવકમ્માધિટ્ઠાયિક’’ન્તિ. ‘‘પણ્ડિચ્ચેન સમન્નાગતા’’તિઇમિના પણ્ડા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા, સા સઞ્જાતા ઇમિસ્સાતિ પણ્ડિતાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. વેય્યત્તિકેનાતિ વિસેસેન અઞ્જતિ પાકટં ગચ્છતીતિ વિયત્તો, પુગ્ગલો, તસ્સ ઇદં વેય્યત્તિકં, ઞાણં, તેન. ‘‘પણ્ડા’’તિ વુત્તપઞ્ઞાય ‘‘મેધા’’તિ વુત્તપઞ્ઞાય વિસેસભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પાળિગહણે’’તિઆદિ. ‘‘મેધા’’તિ હિ વુત્તપઞ્ઞા ‘‘પણ્ડા’’તિ વુત્તપઞ્ઞાય વિસેસો હોતિ સતિસહાયત્તા. તત્રુપાયાયાતિ અલુત્તસમાસો ¶ ‘‘તત્રમજ્ઝત્તતા’’તિઆદીસુ (ધ. સ. અટ્ઠ. યેવાપનકવણ્ણના) વિય. ‘‘કમ્મેસૂ’’તિ ઇમિના તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ ¶ . કત્તબ્બકમ્મુપપરિક્ખાયાતિ કત્તબ્બકમ્મેસુ વિચારણાય. ચસદ્દેન ‘‘કતાકત’’ન્તિ પદસ્સ દ્વન્દવાક્યં દસ્સેતિ. પરિવેસનટ્ઠાનેતિ પરિભુઞ્જિતું વિસન્તિ પવિસન્તિ એત્થાતિ પરિવેસનં, તમેવ ઠાનં પરિવેસનટ્ઠાનં, તસ્મિં. નિકૂટેતિ એત્થ કૂટસઙ્ખાતસિખરવિરહિતે ઓકાસેતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કોણસદિસં કત્વા દસ્સિતે ગમ્ભીરે’’તિ. વિત્યૂપસગ્ગો વિકારવાચકો, સરસદ્દો સદ્દવાચકોતિ આહ ‘‘વિપ્પકારસદ્દો’’તિ. ચરતિ અનેનાતિ ચરણં પાદો, તસ્મિં ઉટ્ઠિતો ગિલાનો એતિસ્સાતિ ચરણગિલાનાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાદરોગેન સમન્નાગતા’’તિ.

૬૫૭. ‘‘તિન્તા’’તિ ઇમિના અવસ્સુતસદ્દો ઇધ કિલિન્નત્થે એવ વત્તતિ, ન અઞ્ઞત્થેતિ દસ્સેતિ. અસ્સાતિ ‘‘અવસ્સુતા’’તિપદસ્સ. પદભાજને વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ પદભાજને. વત્થં રઙ્ગજાતેન રત્તં વિય, તથા કાયસંસગ્ગરાગેન સુટ્ઠુ રત્તાતિ યોજના. ‘‘અપેક્ખાય સમન્નાગતા’’તિ ઇમિના અપેક્ખા એતિસ્સમત્થીતિ અપેક્ખવતીતિ અત્થં દસ્સેતિ. પટિબદ્ધં ચિત્તં ઇમિસ્સન્તિ પટિબદ્ધચિત્તાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પટિબન્ધિત્વા ઠપિતચિત્તા વિયા’’તિ. દુતિયપદવિભઙ્ગેપીતિ ‘‘અવસ્સુતો’’તિ દુતિયપદભાજનેપિ. પુગ્ગલસદ્દસ્સ સત્તસામઞ્ઞવાચકત્તા પુરિસસદ્દેન વિસેસેતિ. અધોઉબ્ભઇતિ નિપાતાનં છટ્ઠિયા સમસિતબ્બભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અક્ખકાનં અધો’’તિઆદિ. નનુ યથા ઇધ ‘‘અક્ખકાનં અધો’’તિ વુત્તં, એવં પદભાજનેપિ વત્તબ્બં, કસ્મા ન વુત્તન્તિ આહ ‘‘પદભાજને’’તિઆદિ. પદપટિપાટિયાતિ ‘‘અધો’’તિ ચ ‘‘અક્ખક’’ન્તિ ચ પદાનં અનુક્કમેન. એત્થાતિ અધક્ખકઉબ્ભજાણુમણ્ડલેસુ. સાધારણપારાજિકેહીતિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં સાધારણેહિ પારાજિકેહિ. નામમત્તન્તિ નામમેવ.

૬૫૯. એવન્તિ ઇમાય પાળિયા વિભજિત્વાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ‘‘ઉભતોઅવસ્સુતે’’તિઆદિવચને. ‘‘ઉભતોઅવસ્સુતે’’તિ પાઠો મૂલપાઠોયેવ, નાઞ્ઞોતિ દસ્સેન્તેન વિસેસમકત્વા ‘‘ઉભતોઅવસ્સુતેતિ ઉભતો અવસ્સુતે’’તિ વુત્તં. ઉભતોતિ એત્થ ¶ ઉભસરૂપઞ્ચ તોસદ્દસ્સ છટ્ઠ્યત્થે પવત્તિઞ્ચ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ભિક્ખુનિયા ચેવ પુરિસસ્સ ચા’’તિ. તત્થ ભિક્ખુનીપુરિસસદ્દેહિ ઉભસરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘યા’’તિ ચ ‘‘સ’’ઇતિ ચ દ્વીહિ સદ્દેહિ તોપચ્ચયસ્સ છટ્ઠ્યત્થં, ઉભિન્નં અવસ્સુતભાવે સતીતિ અત્થો. ભાવપચ્ચયેન વિના ભાવત્થો ઞાતબ્બોતિ આહ ‘‘અવસ્સુતભાવે’’તિ. યથાપરિચ્છિન્નેનાતિ ‘‘અધક્ખકં, ઉબ્ભજાણુમણ્ડલ’’ન્તિ ¶ યેન યેન પરિચ્છિન્નેન. અત્તનોતિ ભિક્ખુનિયા. તસ્સ વાતિ પુરિસસ્સ વા. ઇધાપીતિ કાયપટિબદ્ધેન કાયામસનેપિ.

તત્રાતિ તેસુ ભિક્ખુભિક્ખુનીસુ. ન કારેતબ્બો ‘‘કાયસંસગ્ગં સાદિયેય્યા’’તિ અવુત્તત્તાતિ અધિપ્પાયો. અચોપયમાનાપીતિ અચાલયમાનાપિ, પિસદ્દો સમ્ભાવનત્થો, તેન ચોપયમાના પગેવાતિ દસ્સેતિ. એવં પન સતીતિ ચિત્તેનેવ અધિવાસયમાનાય સતિ પન. કિરિયસમુટ્ઠાનતાતિ ઇમસ્સ સિક્ખાપદસ્સ કિરિયસમુટ્ઠાનભાવો. તબ્બહુલનયેનાતિ ‘‘વનચરકો (મ. નિ. અટ્ઠ. ૨.૨૦૧; ૩.૧૩૩), સઙ્ગામાવચરો’’તિઆદીસુ (મ. નિ. ૨.૧૦૮) વિય તસ્સં કિરિયાયં બહુલતો સમુટ્ઠાનનયેન. સાતિ કિરિયસમુટ્ઠાનતા.

૬૬૦. એત્થાતિ ઉબ્ભક્ખકઅધોજાણુમણ્ડલેસુ.

૬૬૨. ‘‘એકતો અવસ્સુતે’’તિ એત્થાપિ તોપચ્ચયો છટ્ઠ્યત્થે હોતિ. સામઞ્ઞવચનસ્સાપિ વિસેસે અવટ્ઠાનતો, વિસેસત્થિના ચ વિસેસસ્સ અનુપયોજિતબ્બતો આહ ‘‘ભિક્ખુનિયા એવા’’તિ. તત્રાતિ ‘‘એકતો અવસ્સુતે’’તિઆદિવચને. ‘‘તથેવા’’તિઇમિના કાયસંસગ્ગરાગેન અવસ્સુતોતિ અત્થં અતિદિસતિ. ચતૂસૂતિ મેથુનરાગ કાયસંસગ્ગરાગગેહસિતપેમ સુદ્ધચિત્તસઙ્ખાતેસુ ચતૂસુ. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને.

૬૬૩. અયં પુરિસો ઇતિ વા ઇત્થી ઇતિ વા અજાનન્તિયા વાતિ યોજનાતિ. પઠમં.

૬૬૪. દુતિયે ¶ કચ્ચિ નો સાતિ એત્થ નોસદ્દો નુસદ્દત્થોતિ આહ ‘‘કચ્ચિ નુ સા’’તિ. પરિવારવિપત્તીતિ પરિજનસ્સ વિનાસનં. ‘‘અકિત્તી’’તિ એત્થ સમ્મુખા નિન્દં ગહેત્વા ‘‘અયસો’’તિઇમિના પરમ્મુખા નિન્દા ગહેતબ્બાતિ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પરમ્મુખગરહા વા’’તિ.

૬૬૬. ‘‘યા પારાજિકં આપન્ના’’તિઇમિના ‘‘સા વા’’તિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ચતુન્નન્તિ નિદ્ધારણત્થે ચેતં સામિવચનં, ચતૂસૂતિ અત્થો. પચ્છાતિ સબ્બપારાજિકાનં પચ્છા. ઇમસ્મિં ઓકાસેતિ પઠમતતિયપારાજિકાનમન્તરે ઠાને. ઠપિતન્તિ સઙ્ગીતિકારેહિ નિક્ખિત્તં. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. તત્રાતિ દુટ્ઠુલ્લસિક્ખાપદેતિ. દુતિયં.

૬૬૯. તતિયે ¶ અસ્સાતિ ‘‘ધમ્મેન વિનયેના’’તિ પદસ્સ. પદભાજનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઞત્તિસમ્પદા ચેવ અનુસાવનસમ્પદા ચ સત્થુસાસનં નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઞત્તિ…પે… સમ્પદાય ચા’’તિ. સત્થુસાસનેનાતિ ચ સત્થુ આણાય. કમ્મન્તિ ઉક્ખેપનીયકમ્મં. તત્થાતિ સઙ્ઘે. ‘‘વચનં નાદિયતી’’તિઆદીસુ વિય સઙ્ઘં વા નાદિયતીતિ એત્થ નાદિયનં નામ નાનુવત્તનમેવાતિ આહ ‘‘નાનુવત્તતી’’તિ. તત્થાતિ સઙ્ઘાદીસુ. અયં તાવ સંવાસોતિ સહ ભિક્ખૂ વસન્તિ એત્થાતિ સંવાસોતિ અત્થેન અયં એકકમ્માદિ સંવાસો નામ. ‘‘સહ અયનભાવેના’’તિઇમિના સહ અયન્તિ પવત્તન્તીતિ સહાયાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તેતિ ભિક્ખૂ. યેહિ ચાતિ ભિક્ખૂહિ ચ. તસ્સાતિ ઉક્ખિત્તકસ્સ. તેનાતિ ઉક્ખિત્તકેન. અત્તનોતિ ઉક્ખિત્તકસ્સાતિ. તતિયં.

૬૭૫. ચતુત્થે મેથુનરાગેન અવસ્સુતા નાધિપ્પેતા, કાયસંસગ્ગરાગેન અવસ્સુતાવાધિપ્પેતાતિ આહ ‘‘કાયસંસગ્ગરાગેન અવસ્સુતા’’તિ ¶ . ‘‘પુરિસપુગ્ગલસ્સા’’તિપદં ન હત્થસદ્દેન સમ્બન્ધિતબ્બં, ગહણસદ્દેનેવ સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યં પુરિસપુગ્ગલેના’’તિઆદિ. તન્તિ ગહણં, ‘‘હત્થગ્ગહણ’’ન્તિ વુત્તવચનં ઉપલક્ખણમત્તમેવાતિ આહ ‘‘અઞ્ઞમ્પી’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘અઞ્ઞમ્પી’’તિ હત્થગહણતો ઇતરમ્પિ. અપારાજિકક્ખેત્તેતિ ઉબ્ભક્ખકે અધોજાણુમણ્ડલે. અસ્સાતિ ‘‘હત્થગ્ગહણ’’ન્તિપદસ્સ. એત્થાતિ ‘‘અસદ્ધમ્મસ્સ પટિસેવનત્થાયા’’તિપદે. કાયસંસગ્ગોતિ કાયસંસગ્ગો એવ. તેન વુત્તં ‘‘ન મેથુનધમ્મો’’તિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એત્થાતિ કાયસંસગ્ગગહણે. સાધકન્તિ ઞાપકં.

તિસ્સિત્થિયોતિ ભુમ્મત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં. તીસુ ઇત્થીસૂતિ હિ અત્થો, તિસ્સો ઇત્થિયો ઉપગન્ત્વાતિ વા યોજેતબ્બો. એસેવ નયો પરતોપિ. યં મેથુનં અત્થિ, તં ન સેવેતિ યોજના. ન સેવેતિ ચ ન સેવતિ. તિકારસ્સ હિ એકારો. તયો પુરિસેતિ તીસુ પુરિસેસુ, તે વા ઉપગન્ત્વા. તયો ચ અનરિયપણ્ડકેતિ તીસુ અનરિયસઙ્ખાતેસુ ઉભતોબ્યઞ્જનકેસુ ચ પણ્ડકેસુ ચ, તે વા ઉપગન્ત્વાતિ યોજના. ન ચાચરે મેથુનં બ્યઞ્જનસ્મિન્તિ અત્તનો નિમિત્તસ્મિં મેથુનં ન ચ આચરતિ. ઇદં અનુલોમપારાજિકં સન્ધાય વુત્તં. છેજ્જં સિયા મેથુનધમ્મપચ્ચયાતિ ¶ મેથુનધમ્મકારણા છેજ્જં સિયા, પારાજિકં ભવેય્યાતિ અત્થો. કુસલેહીતિ પઞ્હાવિસજ્જને છેકેહિ, છેકકામેહિ વા. અયં પઞ્હો અટ્ઠવત્થુકં સન્ધાય વુત્તો.

પઞ્હાવિસજ્જનત્થાય ચિન્તેન્તાનં સેદમોચનકારણત્તા ‘‘સેદમોચનગાથા’’તિ વુત્તા. વિરુજ્ઝતીતિ ‘‘ન મેથુનધમ્મો’’તિ વચનેન ‘‘છેજ્જં સિયા મેથુનધમ્મપચ્ચયા’’તિ વચનં વિરુજ્ઝતિ, ન સમેતીતિ અત્થો. ઇતિ ચે વદેય્ય, ન વિરુજ્ઝતિ. કસ્મા? મેથુનધમ્મસ્સ પુબ્બભાગત્તાતિ યોજના. ઇમિના મેથુનધમ્મસ્સ પુબ્બભાગભૂતો કાયસંસગ્ગોવ ઉપચારેન તત્થ મેથુનધમ્મસદ્દેન વુત્તો, ન દ્વયંદ્વયસમાપત્તીતિ દીપેતિ. હિસદ્દો વિત્થારજોતકો. પરિવારેયેવ વુત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. વણ્ણાવણ્ણોતિ સુક્કવિસટ્ઠિ. ધનમનુપ્પાદાનન્તિ સઞ્ચરિત્તં ¶ . ‘‘ઇમિના પરિયાયેના’’તિ ઇમિના લેસેન સમીપૂપચારેનાતિ અત્થો. એતેનુપાયેનાતિ ‘‘હત્થગ્ગહણં સાદિયેય્યા’’તિપદે વુત્તઉપાયેન. સબ્બપદેસૂતિ સબ્બેસુ ‘‘સઙ્ઘાટિકણ્ણગ્ગહણં સાદિયેય્યા’’તિઆદીસુ પદેસુ. અપિ ચાતિ એકંસેન, વિસેસં વક્ખામીતિ અધિપ્પાયો. ‘‘એવંનામકં ઠાન’’ન્તિ ઇમિના ‘‘ઇત્થંનામં ઇમસ્સ ઠાનસ્સા’’તિ વચનત્થં દીપેતિ.

૬૭૬. એકન્તરિકાય વાતિ એત્થ વાસદ્દેન દ્વન્તરિકાદીનિપિ સઙ્ગય્હન્તિ. યેન તેનાતિ યેન વા તેન વા. દ્વિતિચતુપ્પઞ્ચછવત્થૂનિ પેય્યાલવસેન વા વાસદ્દેન વા ગહેતબ્બાનિ. અપિ ચાતિ કિઞ્ચ ભિય્યો, વત્તબ્બવિસેસં વક્ખામીતિ અધિપ્પાયો. એત્થાતિ ‘‘આપત્તિયો દેસેત્વા’’તિ વચને. હીતિ સચ્ચં. વુત્તન્તિ પરિવારે વુત્તં. તત્રાતિ પુરિમવચનાપેક્ખં. દેસિતા આપત્તિ ગણનૂપિકાતિ યોજના. એકં વત્થું આપન્ના યા ભિક્ખુનીતિ યોજના. ધુરનિક્ખેપં કત્વાતિ ‘‘ઇમઞ્ચ વત્થું, અઞ્ઞમ્પિ ચ વત્થું નાપજ્જિસ્સામી’’તિ ધુરનિક્ખેપં કત્વા. યા પન સઉસ્સાહાવ દેસેતીતિ યોજનાતિ. ચતુત્થં.

સાધારણાતિ ભિક્ખુનીહિ સાધારણા. એત્થાતિ ‘‘ઉદ્દિટ્ઠા ખો અય્યાયો’’તિઆદિવચને.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

ભિક્ખુનિવિભઙ્ગે પારાજિકકણ્ડવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૧. પઠમસઙ્ઘાદિસેસસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

પારાજિકાનન્તરસ્સાતિ ¶ પારાજિકાનં અનન્તરે ઠપિતસ્સ, સઙ્ગીતસ્સ વા, સઙ્ઘાદિસેસકણ્ડસ્સાતિ સમ્બન્ધો. અયં ઈદિસા અનુત્તાનત્થવણ્ણના અનુત્તાનાનં પદાનં અત્થસ્સ વણ્ણના દાનિ ઇમસ્મિંકાલે ભવિસ્સતીતિ યોજના.

૬૭૮. પઠમે ¶ ઉદકં વસિતં અચ્છાદનં અનેન કતન્તિ ઉદોસિતોતિ વચનત્થેન ભણ્ડસાલા ઉદોસિતં નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉદોસિતન્તિ ભણ્ડસાલા’’તિ. એત્થ હિ ઉદસદ્દો ઉદકપરિયાયો. સંયોગો ન યુત્તોયેવ. ભણ્ડસાલાતિ યાનાદીનં ભણ્ડાનં ઠપનસાલા. અચ્ચાવદથાતિ એત્થ અતીત્યૂપસગ્ગો અતિક્કમનત્થો, આત્યૂપસગ્ગો ધાત્વત્થાનુવત્તકોતિ આહ ‘‘અતિક્કમિત્વા વદથા’’તિ.

૬૭૯. ઉસ્સયવસેન વદનં ઉસ્સયવાદો, સોયેવ ઉસ્સયવાદિકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉસ્સયવાદિકા’’તિઆદિ. ‘‘માનુસ્સયવસેન કોધુસ્સયવસેના’’તિ ઇમિના ઉસ્સયભેદં દસ્સેતિ. સાતિ ઉસ્સયવાદિકા. અત્થતોતિ સરૂપતો. એત્થાતિ પદભાજને. અડ્ડનં અભિયુઞ્જનં અડ્ડોતિ કત્વા દ્વિન્નં જનાનં અડ્ડો વોહારિકાનં વિનિચ્છયકારણં હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘અડ્ડોતિ વોહારિકવિનિચ્છયો વુચ્ચતી’’તિ, મુદ્ધજતતિયક્ખરોયેવ. યન્તિ અડ્ડં. યત્થાતિ યસ્મિં કિસ્મિંચિ ઠાને. દ્વિન્નં અડ્ડકારકાનં વોહારં જાનન્તીતિ વોહારિકા, અક્ખદસ્સા, તેસં. દ્વીસુ જનેસૂતિ અડ્ડકારકેસુ જનેસુ દ્વીસુ. યો કોચીતિ અડ્ડકારકો વા અઞ્ઞો વા યો કોચિ.

એત્થાતિ ‘‘એકસ્સ આરોચેતી’’તિઆદિવચને. યત્થ કત્થચીતિ યંકિઞ્ચિ ઠાનં આગતેપીતિ સમ્બન્ધો. અથાતિ પચ્છા. સાતિ ભિક્ખુની. સોતિ ઉપાસકો.

‘‘કપ્પિયકારકેના’’તિપદં ‘‘કથાપેતી’’તિપદે કારિતકમ્મં. તત્થાતિ કપ્પિયકારકઇતરેસુ ¶ . વોહારિકેહિ કતેતિ સમ્બન્ધો. ગતિગતન્તિ ચિરકાલપત્તં. સુતપુબ્બન્તિ પુબ્બે સુતં. અથાતિ સુતપુબ્બત્તા એવ. તેતિ વોહારિકા, દેન્તીતિ સમ્બન્ધો.

પઠમન્તિ સમનુભાસનતો પુબ્બં. આપત્તીતિ આપજ્જનં. એતસ્સાતિ સઙ્ઘાદિસેસસ્સ. અયં હીતિ અયં એવ, વક્ખમાનો એવાતિ અત્થો. એત્થાતિ પદભાજને. સહ વત્થુજ્ઝાચારાતિ વત્થુજ્ઝાચારેન સહ, વાક્યમેવ, ન સમાસો. વત્થુજ્ઝાચારાતિ કરણત્થે નિસ્સક્કવચનં દટ્ઠબ્બં ¶ . તેન વુત્તં ‘‘સહ વત્થુજ્ઝાચારેના’’તિ. ભિક્ખુનિન્તિ આપત્તિમાપન્નં ભિક્ખુનિં. સઙ્ઘતોતિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘમ્હા. અનીયસદ્દો હેતુકત્તાભિધાયકોતિ આહ ‘‘નિસ્સારેતીતિ નિસ્સારણીયો’’તિ. ભિક્ખુનિસઙ્ઘતો નિસ્સરતિ, નિસ્સારિયતિ વા અનેનાતિ નિસ્સારણીયોતિ કરણત્થોપિ યુત્તોયેવ. તત્થાતિ પદભાજને. યન્તિ સઙ્ઘાદિસેસં. સોતિ સઙ્ઘાદિસેસો. પદભાજનસ્સ અત્થો કારણોપચારેન દટ્ઠબ્બો. હીતિ સચ્ચં. કેનચીતિ પુગ્ગલેન, ન નિસ્સારીયતીતિ સમ્બન્ધો. તેન ધમ્મેન કરણભૂતેન, હેતુભૂતેન વા. સોતિ ધમ્મો.

અડ્ડકારકમનુસ્સેહિ વુચ્ચમાનાતિ યોજના. સયન્તિ સામં. તતોતિ ગમનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. ભિક્ખુનિયા વા કતં આરોચેતૂતિ યોજના.

ધમ્મિકન્તિ ધમ્મેન સભાવેન યુત્તં. યથાતિ યેનાકારેન. તન્તિ આકારં. તત્થાતિ ‘‘અનોદિસ્સ આચિક્ખતી’’તિ વચને.

ધુત્તાદયોતિ આદિસદ્દેન ચોરાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. સાતિ આચિક્ખના. તન્તિ આચિક્ખનં. તેસન્તિ ગામદારકાદીનં. દણ્ડન્તિ ધનદણ્ડં. ગીવા હોતીતિ ઇણં હોતિ. અધિપ્પાયે સતિપીતિ યોજના. તસ્સાતિ અનાચારં ચરન્તસ્સ.

કેવલં હીતિ કેવલમેવ. તન્તિ રક્ખં. કારકેતિ અનાચારસ્સ કારકે. તેસ+?ન્તિ કારકાનં.

તેસન્તિ હરન્તાનં. ‘‘અનત્થકામતાયા’’તિ ઇમિના ભયાદિના વુત્તે નત્થિ દોસોતિ દસ્સેતિ. હીતિ લદ્ધદોસજોતકો. અત્તનો વચનકરં…પે… વત્તું વટ્ટતીતિ અત્તનો વચનં આદિયિસ્સતીતિ વુત્તે વચનં અનાદિયિત્વા દણ્ડે ગહિતેપિ નત્થિ દોસો દણ્ડગહણસ્સ પટિક્ખિત્તત્તા. દાસદાસીવાપિઆદીનન્તિ આદિસદ્દેન ખેત્તાદયો સઙ્ગય્હન્તિ.

વુત્તનયેનેવાતિ ¶ અતીતં આરબ્ભ આચિક્ખને વુત્તનયેન એવ. ‘‘આયતિં અકરણત્થાયા’’તિ ઇમિના અનાગતં આરબ્ભ ઓદિસ્સ આચિક્ખનં ¶ દસ્સેતિ. ‘‘કેન એવં કત’’ન્તિ પુચ્છાય અતીતે કતપુબ્બં પુચ્છતિ. સાપીતિ પિસદ્દો વુત્તસમ્પિણ્ડનત્થો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

વોહારિકા દણ્ડેન્તીતિ સમ્બન્ધો. દણ્ડેન્તીતિ વધદણ્ડેન ચ ધનદણ્ડેન ચ આણં કરોન્તિ.

યો ચાયન્તિ યો ચ અયં. ભિક્ખુનીનં યો અયં નયો વુત્તો, એસેવ નયો ભિક્ખૂનમ્પિ નયોતિ યોજના. ‘‘એસેવ નયો’’તિ વુત્તવચનમેવ વિત્થારેન્તો આહ ‘‘ભિક્ખુનોપિ હી’’તિઆદિ. ‘‘તથા’’તિઇમિના ‘‘ઓદિસ્સા’’તિપદં અતિદિસતિ. તે ચાતિ તે ચ વોહારિકા. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વાતિ. પઠમં.

૬૮૨. દુતિયે વરિતબ્બં ઇચ્છિતબ્બન્તિ વરં, તમેવ ભણ્ડન્તિ વરભણ્ડન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મહગ્ઘભણ્ડ’’ન્તિ. ‘‘મુત્તા’’તિઆદિના તસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ.

૬૮૩. આપુબ્બો લોકસદ્દો અભિમુખં લોકનત્થો હોતિ, ઉપુબ્બો ઉદ્ધં લોકનત્થો, ઓપુબ્બો અધો લોકનત્થો, વિપુબ્બો ઇતો ચિતો ચ વીતિહરણલોકનત્થો, અપપુબ્બો આપુચ્છનત્થો. ઇધ પન અપપુબ્બત્તા આપુચ્છનત્થોતિ આહ ‘‘અનાપુચ્છિત્વા’’તિ. મલ્લગણ ભટિપુત્ત ગણાદિકન્તિઆદીસુ મલ્લગણો નામ નારાયનભત્તિકો ગણો. ભટિપુત્તગણો નામ કુમારભત્તિકો ગણો. આદિસદ્દેન અઞ્ઞમ્પિ ગામનિગમે અનુસાસિતું સમત્થં ગણં સઙ્ગણ્હાતિ. અથ વા મલ્લગણોતિ મલ્લરાજૂનં ગણો. તે હિ ગણં કત્વા કુસિનારાયં રજ્જં અનુસાસન્તિ, તે સન્ધાય વુત્તં ‘‘મલ્લગણો’’તિ. ભટિપુત્તગણોતિ લિચ્છવિગણો પરિયાયન્તરેન વુત્તો. લિચ્છવિરાજૂનઞ્હિ પુબ્બરાજાનો ભટિનામકસ્સ જટિલસ્સ પુત્તા હોન્તિ, તેસં વંસે પવત્તા એતરહિ લિચ્છવિરાજાનોપિ ભટિપુત્તાતિ વુચ્ચન્તિ. જટિલો પન બારાણસિરઞ્ઞો પુત્તે નદિસોતેન વુય્હમાને નદિતો ઉદ્ધરિત્વા અત્તનો ¶ અસ્સમે પુત્તં કત્વા ભરણત્તા પોસનત્તા ભટીતિ વુચ્ચતિ, તસ્સ પુત્તત્તા લિચ્છવિગણો ભટિપુત્તોતિ વુચ્ચતિ. તેપિ ગણં કત્વા વેસાલિયં રજ્જં અનુસાસન્તિ, તં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ભટિપુત્તગણો’’તિ. ધમ્મગણો નામ સાસનધમ્મભત્તિકો ¶ ગણો. ગન્ધિકસેણીતિ ગન્ધકારાનં સમજાતિકાનં સિપ્પિકાનં ગણો. દુસ્સિકસેણીતિ દુસ્સકારાનં સમજાતિકાનં પેસકારાનં ગણો. આદિસદ્દેન તચ્છકસેણિરજકસેણિઆદયો સઙ્ગય્હન્તિ. યત્થ યત્થાતિ યસ્મિં યસ્મિં ઠાને. હીતિ સચ્ચં. તે એવાતિ ગણાદયો એવ. પુન તેતિ ગણાદયો. ઇદન્તિ ‘‘ગણં વા’’તિઆદિવચનં. એત્થાતિ રાજાદીસુ. સઙ્ઘાપુચ્છનમેવ પધાનકારણન્તિ આહ ‘‘ભિક્ખુનિસઙ્ઘો આપુચ્છિતબ્બોવા’’તિ. કપ્પગતિકન્તિ કપ્પં ગચ્છતીતિ કપ્પગતા, સા એવ કપ્પગતિકા, તં.

કેનચિ કરણીયેન ખણ્ડસીમં અગન્ત્વા કેનચિ કરણીયેન ભિક્ખુનીસુ પક્કન્તાસૂતિ યોજના. નિસ્સિતકપરિસાયાતિ અન્તેવાસિકપરિસાય. વુટ્ઠાપેન્તિયાતિ ઉપસમ્પાદેન્તિયાતિ. દુતિયં.

૬૯૨. તતિયે દુતિયેન પાદેન અતિક્કન્તમત્તેતિ સમ્બન્ધો. પરિક્ખેપારહટ્ઠાનં નામ ઘરૂપચારતો પઠમલેડ્ડુપાતો. સઙ્ખેપતો વુત્તમત્થં વિત્થારતો દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિ ચેત્થા’’તિઆદિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે. ઉપચારે વાતિ અપરિક્ખિત્તસ્સ ગામસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાને વા. તતોતિ ગામન્તરતો, ખણ્ડપાકારેન વા વતિછિદ્દેન વા પવિસિતુન્તિ સમ્બન્ધો.

સમ્બદ્ધા વતિ એતેસન્તિ સમ્બદ્ધવતિકા, દ્વે ગામા. વિહારન્તિ ભિક્ખુનિવિહારં. તતો પન ગામતોતિ તતો ઇતરગામતો પન, નિક્ખન્તાય ભિક્ખુનિયા ઠાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ઉસ્સારણા વાતિ મનુસ્સાનં ઉસ્સારણા વા.

જનાતિ ¶ ગામભોજકા જના. એકં ગામન્તિ યંકિઞ્ચિ ઇચ્છિતં એકં ગામં. તતોતિ ગામતો. ‘‘કસ્મા’’તિ ઇમાય પુચ્છાય ‘‘વિહરતો એકં ગામં ગન્તું વટ્ટતી’’તિ વચનસ્સ કારણં પુચ્છતિ. ‘‘વિહારસ્સ ચતુગામસાધારણત્તા’’તિઇમિના વિસજ્જનેન તં પુચ્છં વિસજ્જેતિ.

યત્થાતિ યસ્સં નદિયં. ઉત્તરન્તિયા એકદ્વઙ્ગુલમત્તમ્પિ અન્તરવાસકો તેમિયતિ, સા નદી નામાતિ યોજના. યથા નિવસિયમાનાય તિમણ્ડલપટિચ્છાદનં હોતિ, એવં નિવત્થાયાતિ યોજના ¶ . ભિક્ખુનિયા ઉત્તરન્તિયા અન્તરવાસકોતિ સમ્બન્ધો. યત્થ કત્થચીતિ યસ્મિં કિસ્મિંચિ ઠાને. ‘‘સેતુના ગચ્છતિ, અનાપત્તી’’તિઇમિના પદસા ઉત્તરન્તિયા એવ આપત્તીતિ દસ્સેતિ. ઉત્તરણકાલેતિ નદિતો ઉત્તરણકાલે. આકાસગમનન્તિ ઇદ્ધિયા ગમનં. આદિસદ્દેન હત્થિપિટ્ઠિઆદયો સઙ્ગણ્હાતિ. અક્કમન્તિયાતિ અતિક્કમન્તિયા. એત્થાતિ દ્વીસુ તીસુ ભિક્ખુનીસુ. ઓરિમતીરમેવાતિ અપારતીરમેવ. તમેવ તીરન્તિ ઓરિમતીરમેવ. પચ્ચુત્તરતીતિ પટિનિવત્તિત્વા ઉત્તરતિ.

કુરુમાના ભિક્ખુની કરોતીતિ યોજના. અસ્સાતિ ભિક્ખુનિયા અજાનન્તિયા એવ ચાતિ સમ્બન્ધો, અનાદરે ચેતં સામિવચનં. અથ પનાતિ અથસદ્દો યદિપરિયાયો, કિરિયાપદેન યોજેતબ્બો. અથ અચ્છતિ, અથ ન ઓતરતીતિ અત્થો. અચ્છતીતિ વસતિ. હીતિ સચ્ચં. ઇધાતિ ‘‘એકા વા રત્તિં વિપ્પવસેય્યા’’તિપદે.

એવં વુત્તલક્ખણમેવાતિ એવં અભિધમ્મપરિયાયેન વુત્તલક્ખણમેવ. તં પનેતન્તિ તં પન અરઞ્ઞં. તેનેવાતિ આપન્નહેતુના એવ. અટ્ઠકથાયન્તિ મહાઅટ્ઠકથાયં. ભિક્ખુનીસુ પવિસન્તીસૂતિ સમ્બન્ધો, નિદ્ધારણત્થે ચેતં ભુમ્મવચનં. એત્થાતિ દસ્સનૂપચારસવનૂપચારેસુ. યત્થ ઓકાસે ઠિતં દુતિયિકા પસ્સતિ, સો ઓકાસો દસ્સનૂપચારો નામાતિ યોજના. સાણિપાકારન્તરિકાપીતિ સાણિપાકારેન બ્યવહિકાપિ. યત્થ ઓકાસે ઠિતા…પે… સદ્દં સુણાતિ, સો ઓકાસો સવનૂપચારો નામાતિ યોજના. મગ્ગમૂળ્હસદ્દેનાતિ મગ્ગે મૂળ્હાનં સદ્દેન. ધમ્મસ્સવનારોચનસદ્દેનાતિ ધમ્મસ્સવનત્થાય આરોચનાનં સદ્દેન. મગ્ગમૂળ્હસદ્દેન સદ્દાયન્તિયા સદ્દં સુણાતિ વિય ¶ ચ ધમ્મસ્સવનારોચનસદ્દેન સદ્દાયન્તિયા સદ્દં સુણાતિ વિય ચ ‘‘અય્યે’’તિ સદ્દાયન્તિયા સદ્દં સુણાતીતિ યોજના. સદ્દાયન્તિયાતિ સદ્દં કરોન્તિયા. નામધાતુ હેસા. એવરૂપેતિ ‘‘મગ્ગમૂળ્હસદ્દેન વિયા’’તિઆદિના વુત્તે એવરૂપે.

તિત્થાયતનં સઙ્કન્તા વાતિ તિત્થીનં વાસટ્ઠાનં સઙ્કન્તા વા. ઇમિના ‘‘પક્ખસઙ્કન્તા’’તિ એત્થ પક્ખસદ્દસ્સ પટિપક્ખવાચકત્તા તેન સાસનપટિપક્ખા તિત્થિયા એવ ગહેતબ્બાતિ દસ્સેતિ. તિત્થિયા હિ સાસનસ્સ પટિપક્ખા હોન્તીતિ. તતિયં.

૪. ચતુત્થસઙ્ઘાદિસેસસિક્ખાપદં

૬૯૪. ચતુત્થે પાદસ્સ ઠપનકં પીઠં પાદપીઠં. પાદસ્સ ઠપનકા કથલિકા પાદકથલિકાતિ ¶ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાદપીઠં નામા’’તિઆદિ. અનઞ્ઞાયાતિ એત્થ યકારો ત્વાપચ્ચયસ્સ કારિયોતિ આહ ‘‘અજાનિત્વા’’તિ. નેત્થારવત્તેતિ ઉક્ખેપનીયકમ્મતો નિત્થરણકારણે વત્તે. ‘‘વત્તમાન’’ન્તિઇમિના ‘‘વત્તન્તિ’’ન્તિ એત્થ અન્તપચ્ચયં નયેન દસ્સેતીતિ. ચતુત્થં.

૭૦૧. પઞ્ચમે ‘‘એકતો અવસ્સુતે’’તિ એત્થ હેટ્ઠા વુત્તનયેન ‘‘એકતો’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ ભિક્ખુનિયા એવ ગહેતબ્બભાવઞ્ચ તોપચ્ચયસ્સ છટ્ઠુત્થે પવત્તભાવઞ્ચ અવસ્સુભપદે ભાવત્થઞ્ચ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ભિક્ખુનિયા અવસ્સુતભાવો દટ્ઠબ્બો’’તિ. એતન્તિ ‘‘ભિક્ખુનિયા અવસ્સુતભાવો’’તિ વચનં. તન્તિ અવચનં. પાળિયાતિ ઇમાય સિક્ખાપદપાળિયાતિ. પઞ્ચમં.

૭૦૫. છટ્ઠે યતો ત્વન્તિ એત્થ કારણત્થે તોપચ્ચયોતિ આહ ‘‘યસ્મા’’તિ. કસ્સા હોન્તીતિ ઉય્યોજિકાઉય્યોજિતાસુ કસ્સા ભિક્ખુનિયા હોન્તીતિ યોજના. ન ¶ દેતીતિ ઉય્યોજિકા ઉય્યોજિતાય ન દેતિ. ન પટિગ્ગણ્હાતીતિ ઉય્યોજિતા ઉય્યોજિકાય હત્થતો ન પટિગ્ગણ્હાતિ. પટિગ્ગહો તેન ન વિજ્જતીતિ તેનેવ કારણેન ઉય્યોજિકાય હત્થતો ઉય્યોજિતાય પટિગ્ગહો ન વિજ્જતિ. આપજ્જતિ ગરુકં, ન લહુકન્તિ એવં સન્તેપિ ઉય્યોજિકા ગરુકમેવ સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિં આપજ્જતિ, ન લહુકં. તઞ્ચાતિ તં આપજ્જનઞ્ચ. પરિભોગપચ્ચયાતિ ઉય્યોજિકાય પરિભોગસઙ્ખાતા કારણાતિ અયં ગાથાયત્થો.

ઇતરિસ્સા પનાતિ ઉય્યોજિતાય પન ભિક્ખુનિયા. પઠમસિક્ખાપદેતિ પઞ્ચમસિક્ખાપદે. પઞ્ચમસિક્ખાપદઞ્હિ ઇમિના સિક્ખાપદેન યુગળભાવેન સદિસત્તા ઇમં ઉપાદાય પઠમન્તિ વુત્તન્તિ. છટ્ઠં.

૭૦૯. સત્તમે ¶ યાવતતિયકપદત્થોતિ ‘‘યાવતતિયક’’ન્તિ ઉચ્ચારિતસ્સ પદસ્સ અત્થો વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધોતિ. સત્તમં.

૭૧૫. અટ્ઠમે કિસ્મિંચિદેવ અધિકરણેતિ નિદ્ધારણીયસ્સ નિદ્ધારણસમુદાયેન અવિનાભાવતો આહ ‘‘ચતુન્ન’’ન્તિ. કસ્મા પન નિદ્ધારણસમુદાયનિદ્ધારણીયભાવેન વુત્તં, નનુ પદભાજને ચત્તારિપિ અધિકરણાનિ વુત્તાનીતિ આહ ‘‘પદભાજને પના’’તિઆદીતિ. અટ્ઠમં.

૭૨૩. નવમે સંસટ્ઠસદ્દો મિસ્સપરિયાયોતિ આહ ‘‘મિસ્સીભૂતા’’તિ. ‘‘અનનુલોમેના’’તિઇમિના ‘‘અનનુલોમિકેના’’તિ એત્થ ઇકસદ્દો સ્વત્થોતિ દસ્સેતિ. કોટ્ટનઞ્ચ પચનઞ્ચ ગન્ધપિસનઞ્ચ માલાગન્થનઞ્ચ. આદિસદ્દેન અઞ્ઞેપિ અનનુલોમિકે કાયિકે સઙ્ગણ્હાતિ. સાસનાહરણઞ્ચ પટિસાસનહરણઞ્ચ સઞ્ચરિત્તઞ્ચ. આદિસદ્દેન અઞ્ઞેપિ અનનુલોમિકે વાચસિકે સઙ્ગણ્હાતિ. એતાસન્તિ ભિક્ખુનીનં. સિલોકોતિ યસોતિ. નવમં.

૭૨૭. દસમે ¶ એવાચારાતિ એત્થ નિગ્ગહિતલોપવસેન સન્ધીતિ આહ ‘‘એવંઆચારા’’તિ. ‘‘યાદિસો’’તિઆદિના એવંસદ્દસ્સ નિદસ્સનાદીસુ (અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૧૧૮૬ ગાથાયં) એકાદસસુ અત્થેસુ ઉપમત્થં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ ‘‘એવંસદ્દા એવંસિલોકા’’તિ સબ્બેસુ પદેસુ. ઉઞ્ઞાયાતિ એત્થ ઓકારવિપરીતો ઉકારોતિ આહ ‘‘અવઞ્ઞાયા’’તિ. ‘‘નીચં કત્વા જાનનાયા’’તિ ઇમિના અવસદ્દો નીચત્થો, ઞાધાતુ અવબોધનત્થોતિ દસ્સેતિ. ‘‘પરિભવઞ્ઞાયા’’તિ વત્તબ્બે ઉત્તરપદલોપવસેન ‘‘પરિભવેના’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘પરિભવિત્વા જાનનેના’’તિ. અક્ખન્તિયાતિ એત્થ સહનખન્તિયેવાધિપ્પેતા, નેવ અનુલોમખન્તિ, ન દિટ્ઠિનિજ્ઝાનક્ખન્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અસહનતાયા’’તિ. વેભસ્સિયાતિ એત્થ વિસેસેન ભાસેતિ ¶ ઓભાસેતીતિ વિભાસો આનુભાવો, વિભાસો ઇમસ્સ સઙ્ઘસ્સ અત્થીતિ વિભસ્સો સઙ્ઘો, બહ્વત્થે ચ અતિસયત્થે ચ સપચ્ચયો હોતિ. કસ્મા? મન્તુપચ્ચયત્થત્તા ‘‘લોમસો’’તિઆદીસુ (જા. ૧.૧૪.૫૭) વિય, બહુઆનુભાવો અતિસયઆનુભાવો સઙ્ઘોતિ વુત્તં હોતિ, સંયોગપરત્તા આકારસ્સ રસ્સો. વિભસ્સસ્સ ભાવો વેભસ્સિયં, બહુઆનુભાવો અતિસયઆનુભાવોયેવ. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘બલવભસ્સભાવેના’’તિ. તત્થ બલવઇતિ પદેન મન્તુઅત્થે પવત્તસ્સ સપ્પચ્ચયસ્સ બહ્વત્થઞ્ચ અતિસયત્થઞ્ચ દસ્સેતિ, ભાવઇતિ પદેન ણિયપચ્ચયસ્સ ભાવત્થં, એનઇતિ પદેન નિસ્સક્કવચનસ્સ કરણત્થે પવત્તભાવં દસ્સેતિ. તમેવત્થમાવિકરોન્તો આહ ‘‘અત્તનો બલવપ્પકાસનેના’’તિ. તત્થ અત્તનોતિ અત્તસઙ્ખાતસ્સ સઙ્ઘસ્સ. બલવપ્પકાસનેનાતિ બહુઆનુભાવપ્પકાસનેન, અતિસયઆનુભાવપ્પકાસનેન વા. બલવપ્પકાસનં નામ અત્થતો પરેસં સમુત્રાસનમેવાતિ આહ ‘‘સમુત્રાસનેનાતિ અત્થો’’તિ. દુબ્બલભાવેનાતિ એત્થ ભાવઇતિપદેન ણ્યપચ્ચયસ્સ ભાવત્થં, એનઇતિપદેન ¶ નિસ્સક્કવચનસ્સ કરણત્થં દસ્સેતીતિ દટ્ઠબ્બં. સબ્બત્થાતિ ‘‘ઉઞ્ઞાયા’’તિઆદીસુ સબ્બેસુ પદેસુ. ચસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠોતિ આહ ‘‘એવં સમુચ્ચયત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ. વિવિચ્ચથાતિ એત્થ વીત્યૂપસગ્ગો વિનાસદ્દત્થો, વિચધાતુ સત્તત્થોતિ આહ ‘‘વિના હોથા’’તિ. દસમં.

અનન્તરા પક્ખિપિત્વાતિ સમ્બન્ધો. મહાવિભઙ્ગતો આહરિતાનિ ઇમાનિ તીણિ સિક્ખાપદાનીતિ યોજના. નવ પઠમાપત્તિકા વેદિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. સબ્બેપિ ધમ્માતિ યોજના. એત્થાતિ ‘‘ઉદ્દિટ્ઠા ખો’’તિઆદિપાઠે. તં પનાતિ પક્ખમાનત્તં પનાતિ.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

૧. પઠમનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

તિંસ નિસ્સગ્ગિયા યે ધમ્મા ભિક્ખુનીનં ભગવતા પકાસિતા, તેસં ધમ્માનં દાનિ ઇમસ્મિં કાલે અયં સંવણ્ણનાક્કમો ભવતીતિ યોજના.

૭૩૩. પઠમે ¶ આમત્તિકાપણન્તિ એત્થ આમત્તસદ્દો ભાજનપરિયાયોતિ આહ ‘‘ભાજનાની’’તિ. ભાજનાનિ હિ અમન્તિ પરિભુઞ્જિતબ્બભાવં ગચ્છન્તીતિ ‘‘અમત્તાની’’તિ વુચ્ચન્તિ. અમત્તાનિ વિક્કિણન્તીતિ ‘‘આમત્તિકા’’તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તાની’’તિઆદિ. તેસન્તિ આમત્તિકાનં. તં વાતિ આમત્તિકાપણં વા.

૭૩૪. ‘‘સન્નિધિ’’ન્તિ ઇમિના સંનિપુબ્બો ચિસદ્દો ઉચિનનત્થોતિ દસ્સેતિ. હિસદ્દો વિસેસજોતકો. તત્થાતિ મહાવિભઙ્ગે. ઇધાતિ ભિક્ખુનિવિભઙ્ગે.

ઇદમ્પીતિ ઇદં સિક્ખાપદમ્પિ. પિસદ્દો મહાવિભઙ્ગસિક્ખાપદં અપેક્ખતીતિ. પઠમં.

૨. દુતિયનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૩૮. દુતિયે ¶ અહતચોળાનમ્પિ સેદમલાદિકિલિન્ને વિરૂપત્તા ‘‘જિણ્ણચોળા’’તિ વુત્તં. ‘‘અપિ અય્યાહી’’તિઇમિના ‘‘અપ અય્યાહી’’તિપદવિભાગં નિવત્તેતિ.

૭૪૦. સબ્બમ્પિ એતં ચીવરન્તિ યોજના. એવં પટિલદ્ધન્તિ એવં નિસ્સજ્જિત્વા લદ્ધં. યથાદાનેયેવાતિ યથા દાયકેહિ દિન્નં, તસ્મિં દાનેયેવ ઉપનેતબ્બં, અકાલચીવરેયેવ પક્ખિપિતબ્બન્તિ અત્થોતિ. દુતિયં.

૩. તતિયનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૪૩. તતિયે હન્દસદ્દો વવસ્સગ્ગત્થે નિપાતોતિ આહ ‘‘હન્દાતિ ગણ્હા’’તિ. બહૂનિ નિસ્સગ્ગિયાનીતિ સમ્બન્ધો. સંહરિત્વાતિ વિસું વિસું સઙ્ઘરિત્વાતિ. તતિયં.

૪. ચતુત્થનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૪૮. ચતુત્થે કિણાતિ અનેનાતિ કયન્તિ વચનત્થેન મૂલં કયં નામાતિ આહ ‘‘મૂલેના’’તિ. સાતિ થુલ્લનન્દા, આહ કિરાતિ સમ્બન્ધો. ઞાધાતુયા અવબોધનત્થતો અઞ્ઞમ્પિ ઞાધાતુયા યાચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યાચિત્વા વા’’તિ.

૭૫૨. યન્તિ ¶ સબ્બિતેલાદિ. તઞ્ઞેવાતિ સબ્બિતેલાદિમેવ. યમકન્તિ સબ્બિં સહ તેલેન યુગળં કત્વા. વેજ્જેનાતિ ભિસક્કેન. સો હિ આયુબ્બેદસઙ્ખાતં વિજ્જં જાનાતીતિ વેજ્જોતિ ચ રોગઞ્ચ તસ્સ નિદાનઞ્ચ ભેસજ્જઞ્ચ વિદતિ જાનાતીતિપિ વેજ્જોતિ ચ વુચ્ચતિ. તતોતિ વેજ્જેન વુત્તકારણા. કહાપણસ્સાતિ કહાપણેન, આભતન્તિ સમ્બન્ધોતિ. ચતુત્થં.

૫. પઞ્ચમનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૫૩. પઞ્ચમે સાતિ સિક્ખમાના. અયન્તિ સિક્ખમાના. અદ્ધાતિ એકંસેન. ‘‘ચેતાપેત્વા’’તિ એત્થ ચિતિસદ્દો જાનનત્થોતિ આહ ‘‘જાનાપેત્વા’’તિ. પઞ્ચમં.

૬. છટ્ઠનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૫૮. છટ્ઠે ¶ છન્દં ઉપ્પાદેત્વા ગહિતં છન્દકન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘છન્દક’’ન્તિઆદિ. ધમ્મકિચ્ચન્તિ પુઞ્ઞકરણીયં. ધમ્મસદ્દો હેત્થ પુઞ્ઞવાચકો. યન્તિ વત્થું. પરેસન્તિ અત્તના અઞ્ઞેસં. ‘‘એત’’ન્તિ ‘‘છન્દક’’ન્તિ એતં નામં. ‘‘અઞ્ઞસ્સત્થાય દિન્નેના’’તિઇમિના અઞ્ઞસ્સ અત્થો અઞ્ઞદત્થો, દકારો પદસન્ધિકરો, તદત્થાય દિન્નો અઞ્ઞદત્થિકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અઞ્ઞં ઉદ્દિસિત્વા દિન્નેના’’તિઇમિના અઞ્ઞં ઉદ્દિસિત્વા દિન્નં અઞ્ઞુદ્દિસિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સઙ્ઘસ્સ પરિચ્ચત્તેના’’તિ ઇમિના સઙ્ઘસ્સ પરિચ્ચત્તો સઙ્ઘિકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૭૬૨. યદત્થાયાતિ યેસં ચીવરાદીનં અત્થાય. યસદ્દેન સમાસભાવતો પુબ્બે નિગ્ગહિતાગમો હોતિ. તન્તિ ચીવરાદિકં. તુમ્હેહીતિ દાયકે સન્ધાય વુત્તં. ઉપદ્દવેસૂતિ દુબ્ભિક્ખાદિઉપસગ્ગેસુ. યં વા તં વાતિ ચીવરં વા અઞ્ઞે વા પિણ્ડપાતાદિકેતિ યં વા તં વાતિ. છટ્ઠં.

૭. સત્તમનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૬૪. સત્તમે સઞ્ઞાચિકેનાતિ એત્થ સંસદ્દસ્સ સયમત્થે પવત્તિભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સયં યાચિતકેના’’તિ. એતદેવાતિ ‘‘સઞ્ઞાચિકેના’’તિ પદમેવ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદેતિ. સત્તમં.

૮. અટ્ઠમનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૬૯. અટ્ઠમે ¶ ગણસ્સાતિ ભિક્ખુનિગણસ્સ. ઇમિના ‘‘મહાજનિકેના’’તિ એત્થ ભિક્ખુનિગણોવ મહાજનોતિ અધિપ્પેતોતિ દીપેતીતિ. અટ્ઠમં.

૯. નવમનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૭૪. નવમે ઇતોતિ ઇમસ્મા અટ્ઠમસિક્ખાપદતો. અધિકતરન્તિ અતિરેકતરન્તિ. નવમં.

૧૦. દસમનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૭૮. દસમે ¶ ‘‘વિનસ્સતી’’તિઇમિના ‘‘ઉન્દ્રિયતી’’તિ એત્થ ઉદિધાતુયા નસ્સનત્થં દસ્સેતિ ધાતૂનમનેકત્થત્તા. પરિપતતીતિ પરિગલિત્વા પતતિ. ઇમિના નસ્સનાકારં દસ્સેતિ. એત્તકમેવાતિ એતં પરિમાણં દ્વિપદમેવાતિ. દસમં.

૧૧. એકાદસમનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૮૪. એકાદસમે ગરુપાવુરણં નામ સીતકાલે પાવુરણવત્થન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સીતકાલે પાવુરણ’’ન્તિ. સીતકાલે હિ મનુસ્સા થૂલપાવુરણં પારુપન્તિ. ‘‘ચતુક્કંસપરમ’’ન્તિ એત્થ કંસસદ્દો ભુઞ્જનપત્તે ચ સુવણ્ણાદિલોહવિસેસે ચ ચતુકહાપણે ચાતિ તીસુ અત્થેસુ દિસ્સતિ, ઇધ પન ચતુકહાપણે વત્તતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કંસો નામ ચતુક્કહાપણિકો હોતી’’તિ. ચતુક્કંસસઙ્ખાતં પરમં ઇમસ્સાતિ ચતુક્કંસપરમં, સોળસકહાપણગ્ઘનકં પાવુરણન્તિ અત્થોતિ. એકાદસમં.

૧૨. દ્વાદસમનિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયસિક્ખાપદં

૭૮૯. દ્વાદસમે લહુપાવુરણં નામ ઉણ્હકાલે પાવુરણવત્થન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉણ્હકાલે પાવુરણ’’ન્તિ. ઉણ્હકાલે હિ મનુસ્સા સુખુમપાવુરણં પારુપન્તીતિ. દ્વાદસમં.

નિસ્સગ્ગિયાનં ¶ તિંસભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મહાવિભઙ્ગે’’તિઆદિ. ચીવરવગ્ગતો અપનેત્વાતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞદત્થિકાનીતિ અઞ્ઞદત્થિકપદેન વુત્તાનિ સિક્ખાપદાનિ. ઇતીતિ એવં. એકતોપઞ્ઞત્તાનીતિ એકસ્સેવ પઞ્ઞત્તાનિ, ઉભતોપઞ્ઞત્તાનીતિ ઉભયેસં પઞ્ઞત્તાનિ. એત્થાતિ ‘‘ઉદ્દિટ્ઠા ખો’’તિઆદિવચનેતિ.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

તિંસકાનન્તરં ¶ તિંસકાનં અનન્તરે કાલે છસટ્ઠિસતસઙ્ગહા છઉત્તરસટ્ઠિઅધિકસતેહિ સિક્ખાપદેહિ સઙ્ગહિતા યે ધમ્મા સઙ્ગીતિકારેહિ સઙ્ગીતા, દાનિ ઇમસ્મિં કાલે તેસમ્પિ ધમ્માનં અયં વણ્ણના હોતીતિ યોજના.

૭૯૩. તત્થાતિ તેસુ છસટ્ઠિસતસઙ્ગહેસુ સિક્ખાપદેસુ, પઠમસિક્ખાપદેતિ સમ્બન્ધો. ‘‘દ્વે તયો’’તિ એત્થ વાસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠોતિ આહ ‘‘દ્વે વા તયો વા’’તિ. ફોટલકેતિ કન્દે, મિઞ્જે વા. એતન્તિ ‘‘ગણ્ડિકે’’તિ એતં નામં. ‘‘પમાણ’’ન્તિઇમિના મત્તસદ્દો પમાણત્થોવ, ન અપ્પત્થો, નાપિ અવધારણત્થોતિ દસ્સેતિ. લસુણન્તિ સેતવણ્ણમૂલં મહાકન્દં. મહાકન્દો હિ બ્યઞ્જનસમ્પાકાદીસુ આમગન્ધાનં અભિભવનત્તા લસીયતિ કન્તીયતીતિ લસુણન્તિ વુચ્ચતિ.

સુવણ્ણહંસયોનિન્તિ સુવણ્ણમયેન પત્તેન યુત્તં હંસયોનિં. જાતિસ્સરોતિ જાતિં ભવં સરતિ ¶ જાનાતીતિ જાતિસ્સરો. અથાતિ જાતિસ્સરસ્સ નિપ્ફન્નત્તા. નિપ્ફન્નત્થો હિ અથસદ્દો. પુબ્બસિનેહેનાતિ પુબ્બે મનુસ્સભવે ભાવિતેન સિનેહેન. તાસન્તિ પજાપતિયા ચ તિસ્સન્નં ધીતરાનઞ્ચ. તં પનાતિ પત્તં પન.

૭૯૫. મગધેસૂતિ મગધરટ્ઠે ઠિતેસુ જનપદેસુ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઇધાતિ ‘‘લસુણં ખાદેય્યા’’તિપદે. તમ્પીતિ માગધકમ્પિ. ગણ્ડિકલસુણમેવાતિ ગણ્ડો ફોટો એતસ્સત્થીતિ ગણ્ડિકં. ગણ્ડસદ્દો હિ ફોટપરિયાયો, બહુત્થે ઇકપચ્ચયો. બહુગણ્ડિકલસુણન્તિ હિ વુત્તં હોતિ. ગણ્ડસદ્દો હિ ફોટે ચ કપોલે ચાતિ દ્વીસુ અત્થેસુ વત્તતિ, ઇધ પન ફોટે વત્તતીતિ દટ્ઠબ્બં. પોત્થકેસુ પન ઓટ્ઠજેન ચતુત્થક્ખરેન પાઠો અત્થિ, સો વીમંસિત્વા ગહેતબ્બો. બહૂસુ હિ પુબ્બપોત્થકેસુ ¶ કણ્ઠજો તતિયક્ખરો ચ ઓટ્ઠજો ચતુત્થક્ખરો ચાતિ દ્વે અક્ખરા અઞ્ઞમઞ્ઞં પરિવત્તિત્વા તિટ્ઠન્તિ. ન એકદ્વિતિમિઞ્જકન્તિ એકમિઞ્જો પલણ્ડુકો ન હોતિ, દ્વિમિઞ્જો ભઞ્જનકો ન હોતિ, તિમિઞ્જો હરિતકો ન હોતીતિ અત્થો. કુરુન્દિયં પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સઙ્ખાદિત્વાતિ દન્તેહિ ચુણ્ણવિચુણ્ણં કત્વા.

૭૯૭. પલણ્ડુકોતિ સુકન્દકો એકો લસુણવિસેસો. ભઞ્જનકાદીનિ લોકસઙ્કેતોપદેસતો દટ્ઠબ્બાનિ. હીતિ સચ્ચં. તસ્સાતિ ચાપલસુણસ્સ. સભાવેનેવાતિ સૂપસમ્પાકાદિં વિના અત્તનો સભાવતો એવ. તન્તિ માગધકં, પક્ખિપિતુન્તિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. યત્થ કત્થચીતિ યેસુ કેસુચીતિ. પઠમં.

૭૯૯. દુતિયે સંદસ્સનં બાધતિ નિસેધેતિ અસ્મિં ઠાનેતિ સમ્બાધન્તિ વચનત્થેન પટિચ્છન્નોકાસો સમ્બાધો નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પટિચ્છન્નોકાસે’’તિ. ઉભો ઉપકચ્છકાતિ દ્વે બાહુમૂલા. તે હિ ઉપરિ યંકિઞ્ચિ વત્થું કચતિ બન્ધતિ એત્થાતિ ઉપકચ્છકાતિ વુચ્ચન્તિ. મુત્તકરણન્તિ પસ્સાવમગ્ગો. સો હિ મુત્તં કરોતિ અનેનાતિ મુત્તકરણન્તિ વુચ્ચતિ. લોમો કત્તીયતિ છિન્દીયતિ ઇમાયાતિ કત્તરિ, તાય વા, સુટ્ઠુ દળ્હં લોમં ડંસતીતિ સણ્ડાસો, સોયેવ સણ્ડાસકો, તેન વા, ખુરતિ લોમં છિન્દતીતિ ખુરો, તેન વા સંહરાપેન્તિયાતિ સમ્બન્ધો. સંહરાપેન્તિયાતિ અપનેન્તિયાતિ. દુતિયં.

૮૦૩. તતિયે ¶ મુત્તકરણતલઘાતનેતિ મુત્તકરણસ્સ તલં હનનં પહરણં મુત્તકરણતલઘાતનં, તસ્મિં મુત્તકરણતલઘાતને નિમિત્તભૂતે. તાવ મહન્તન્તિ અતિવિય મહન્તં. કેસરેનાપીતિ કિઞ્જક્ખેનાપિ. સો હિ કે જલે સરતિ પવત્તતીતિ કેસરોતિ વુચ્ચતિ.

૮૦૫. ગણ્ડં વાતિ પીળકં વા. વણં વાતિ અરું વાતિ. તતિયં.

૮૦૬. ચતુત્થે ¶ રઞ્ઞો ઓરોધા રાજોરોધા, પુરાણે રાજોરોધા પુરાણરાજોરોધાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુરાણે’’તિઆદિ. ‘‘ગિહિભાવે’’તિ ઇમિના પુરાણેતિ એત્થ ણપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ચિરાચિરન્તિ નિપાતપટિરૂપકં. તેન વુત્તં ‘‘ચિરેન ચિરેના’’તિ. ‘‘સક્કોથા’’તિ ઇમિના કથં તુમ્હે રાગચિત્તં પટિહનિત્વા અત્તાનં ધારેથ ધારેતું સક્કોથાતિ અત્થં દસ્સેતિ. અનારોચિતેપીતિ ભૂતતો અનારોચિતેપિ.

૮૦૭. જતુનાતિ લાખાય. પટ્ઠદણ્ડકેતિ પટુભાવેન ઠાતિ પવત્તતીતિ પટ્ઠો, સોયેવ દણ્ડો પટ્ઠદણ્ડો, તસ્સ પવેસનં પટ્ઠદણ્ડકં, તસ્મિં નિમિત્તભૂતે. એતન્તિ ‘‘જતુમટ્ઠકે’’તિ એતં વચનન્તિ. ચતુત્થં.

૮૧૦. પઞ્ચમે ‘‘અતિગમ્ભીર’’ન્તિપદં કિરિયાવિસેસનન્તિ આહ ‘‘અતિઅન્તો પવેસેત્વા’’તિ. ‘‘ઉદકેન ધોવનં કુરુમાના’’તિ ઇમિના ‘‘ઉદકસુદ્ધિક’’ન્તિપદસ્સ ઉદકેન સુદ્ધિયા કરણન્તિ અત્થં દસ્સેતિ.

૮૧૨. દ્વઙ્ગુલપબ્બપરમન્તિ એત્થ દ્વે અઙ્ગુલાનિ ચ દ્વે પબ્બાનિ ચ દ્વઙ્ગુલપબ્બં, ઉત્તરપદે પુબ્બપદલોપો. દ્વઙ્ગુલપબ્બં પરમં પમાણં એતસ્સ ઉદકસુદ્ધિકસ્સાતિ દ્વઙ્ગુલપબ્બપરમં. વિત્થારતો દ્વઙ્ગુલપરમં, ગમ્ભીરતો દ્વિપબ્બપરમન્તિ વુત્તં હોતિ. તેનાહ ‘‘વિત્થારતો’’તિઆદિ. અઙ્ગુલં ¶ પવેસેન્તિયાતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. ‘‘ચતુન્નં વા’’તિ ઇદં ઉક્કટ્ઠવસેન વુત્તં, તિણ્ણમ્પિ પબ્બં ન વટ્ટતિ, ચતુન્નં પન પગેવાતિ અત્થોતિ. પઞ્ચમં.

૮૧૫. છટ્ઠે ભત્તસ્સ વિસ્સજ્જનં ભત્તવિસ્સગ્ગોતિ વુત્તે ભત્તકિચ્ચન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભત્તકિચ્ચ’’ન્તિ. પાનીયસદ્દેન પાનીયથાલકં ગહેતબ્બં ¶ , વિધૂપનસદ્દેન બીજની ગહેતબ્બા, ઉપસદ્દો સમીપત્થોતિ સબ્બં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકેન હત્થેના’’તિઆદિ. ‘‘અચ્ચાવદતી’’તિપદસ્સ અતિક્કમિત્વા વદનાકારં દસ્સેતિ ‘‘પુબ્બેપી’’તિઆદિના.

૮૧૭. ‘‘સુદ્ધઉદકં વા હોતૂ’’તિઆદિના ‘‘પાનીયેના’’તિ વચનં ઉપલક્ખણં નામાતિ દસ્સેતિ. દધિમત્થૂતિ દધિમણ્ડં દધિનો સારો, દધિમ્હિ પસન્નોદકન્તિ વુત્તં હોતિ. રસોતિ મચ્છરસો મંસરસો. ‘‘અન્તમસો ચીવરકણ્ણોપી’’તિ ઇમિના ‘‘વિધૂપનેના’’તિ વચનં નિદસ્સનં નામાતિ દસ્સેતિ.

૮૧૯. દેતીતિ સયં દેતિ. દાપેતીતિ અઞ્ઞેન દાપેતિ. ઉભયમ્પીતિ પાનીયવિધૂપનદ્વયમ્પીતિ. છટ્ઠં.

૮૨૨. સત્તમે ‘‘પયોગદુક્કટં નામા’’તિ ઇમિના હેટ્ઠા વુત્તેસુ અટ્ઠસુ દુક્કટેસુ પુબ્બપયોગદુક્કટં દસ્સેતિ. ન કેવલં પુબ્બપયોગદુક્કટં એત્તકમેવ, અથ ખો અઞ્ઞમ્પિ બહુ હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તસ્મા’’તિઆદિ. સઙ્ઘટ્ટનેસુપીતિ વિલોળનેસુપિ. દન્તેહિ સઙ્ખાદતીતિ દન્તેહિ ચુણ્ણવિચુણ્ણં કરોતિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે, અઞ્ઞાય ભિક્ખુનિયા કારાપેત્વાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અઞ્ઞાયા’’તિપદં ‘‘વિઞ્ઞાપેત્વા’’તિ પદે કારિતકમ્મં. માતરમ્પીતિ એત્થ પિસદ્દો અઞ્ઞં વિઞ્ઞાપેત્વા ભુઞ્જન્તિયા પગેવાતિ દસ્સેતિ. તાય વાતિ વિઞ્ઞાપિતભિક્ખુનિયા વા. તન્તિ આમકધઞ્ઞં. તન્તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તવચનં. પુબ્બાપરવિરુદ્ધન્તિ પુબ્બાપરતો વિરુદ્ધં. ‘‘અઞ્ઞાય…પે… દુક્કટમેવા’’તિ પુબ્બવચને દુક્કટમેવ વુત્તં, પુન ‘‘અઞ્ઞાય…પે… દુક્કટ’’ન્તિ ચ પચ્છિમવચને પાચિત્તિયઞ્ચ દુક્કટઞ્ચ વુત્તં, તસ્મા પુબ્બાપરવિરુદ્ધન્તિ વુત્તં હોતિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

૮૨૩. લબ્ભમાનં ¶ આમકધઞ્ઞન્તિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞં વા યંકિઞ્ચીતિ મુગ્ગમાસાદીહિ વા લાબુકુમ્ભણ્ડાદીહિ વા અઞ્ઞં યંકિઞ્ચિ તિલાદિં વાતિ. સત્તમં.

૮૨૪. અટ્ઠમે ¶ નિબ્બિટ્ઠરાજભટોતિ એત્થ ઉત્તરપદસ્સ છટ્ઠીસમાસઞ્ચ પુબ્બપદેન બાહિરત્થસમાસઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘નિબ્બિટ્ઠો’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘રઞ્ઞો ભતી’’તિ ઇમિના રઞ્ઞો ભટો રાજભટોતિ છટ્ઠીસમાસં દસ્સેતિ, ‘‘એતેના’’તિ ઇમિના બાહિરત્થસમાસં. નિબ્બિટ્ઠોતિ નિવિટ્ઠો પતિટ્ઠાપિતોતિ અત્થો. કેણીતિ રઞ્ઞો દાતબ્બસ્સ આયસ્સેતમધિવચનં. એતેનાતિ બ્રાહ્મણેન. તતોતિ ઠાનન્તરતો. ભટસઙ્ખાતાય કેણિયા પથત્તા કારણત્તા ઠાનન્તરં ભટપથન્તિ આહ ‘‘તંયેવ ઠાનન્તર’’ન્તિ.

૮૨૬. ચત્તારિપિ વત્થૂનીતિ ઉચ્ચારાદીનિ. પાટેક્કન્તિ પટિવિસું એકેકમેવ. ઉચ્ચારં વાતિઆદીસુ વાસદ્દેન દન્તકટ્ઠાદયોપિ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘દન્તકટ્ઠ…પે… પાચિત્તિયમેવા’’તિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ઉચ્ચારાદીસૂતિ. અટ્ઠમં.

૮૩૦. નવમે રોપિમહરિતટ્ઠાનેતિ રોપિમટ્ઠાને ચ હરિતટ્ઠાને ચ. રોપિયતિ અસ્મિન્તિ રોપિયં, તંયેવ રોપિમં યકારસ્સ મકારં કત્વા. એતાનીતિ ઉચ્ચારાદીનિ. સબ્બેસન્તિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં. યત્થ પનાતિ યસ્મિં ખેત્તેતિ. નવમં.

૮૩૫. દસમે સોણ્ડા વાતિ સુરાસોણ્ડા વા. મોરોતિ મયૂરો. સુવોતિ સુકો. મક્કટોતિ વાનરો. આદિસદ્દેન સપ્પાદયો સઙ્ગણ્હાતિ, મક્કટાદયોપિ નચ્ચન્તૂતિ સમ્બન્ધો. અસંયતભિક્ખૂનન્તિ વાચસિકકમ્મે અસંયતાનં ભિક્ખૂનં, ધમ્મભાણકગીતં વા હોતૂતિ યોજના. તન્તિયા ગુણેન બદ્ધા તન્તિબદ્ધા. ‘‘ભિ’’ન્તિસઙ્ખાતો રાસદ્દો એતિસ્સાતિ ભેરિ. કુટેન કતા ભેરિ કુટભેરિ, તાય વાદિતં કુટભેરિવાદિતં, તં વા. ઉદકભેરીતિ ¶ ઉદકેન પક્ખિત્તા ભેરિ, તાય વાદિતમ્પિ હોતૂતિ સમ્બન્ધો.

૮૩૬. તેસંયેવાતિ ¶ યેસં નચ્ચં પસ્સતિ, તેસંયેવ. યદિ પન નચ્ચગીતવાદિતે વિસું વિસું પસ્સતિ સુણાતિ, પાટેક્કા આપત્તિયોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. અઞ્ઞતોતિ અઞ્ઞતો દેસતો, પસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ઓલોકેત્વા’’તિ પદે અપેક્ખિતે ઉપયોગત્થે તોપચ્ચયો હોતિ. અઞ્ઞં ઓલોકેત્વાતિ હિ અત્થો. અઞ્ઞતો વાદેન્તે પસ્સતીતિ યોજના. ભિક્ખુની ન લભતીતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞે વત્તુમ્પીતિ સમ્બન્ધો. ઉપહારન્તિ પૂજં. ઉપટ્ઠાનન્તિ પારિચરિયં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ સયં નચ્ચાદીસુ.

૮૩૭. અન્તરારામે વાતિ આરામસ્સ અન્તરે વા. બહિઆરામે વાતિ આરામસ્સ બહિ વા. અઞ્ઞેન વાતિ સલાકભત્તાદીહિ અઞ્ઞેન વા. તાદિસેનાતિ યાદિસો ચોરાદિઉપદ્દવો, તાદિસેનાતિ. દસમં.

૮૩૯. અન્ધકારવગ્ગસ્સ પઠમે અપ્પદીપેતિ ઉપલક્ખણવસેન વુત્તત્તા અઞ્ઞેપિ આલોકા ગહેતબ્બાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પદીપચન્દસૂરિયઅગ્ગીસૂ’’તિઆદિ. અસ્સાતિ ‘‘અપ્પદીપે’’તિપદસ્સ.

૮૪૧. નરહોઅસ્સાદાપેક્ખા હુત્વા ચ રસ્સાદતો અઞ્ઞવિહિતાવ હુત્વા ચાતિ યોજના. ઇમિના ‘‘સન્તિટ્ઠતિ વા સલ્લપતિ વા’’તિ પદે કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ. દાનેન વા નિમિત્તભૂતેન, પૂજાય વા નિમિત્તભૂતાય મન્તેતીતિ યોજનાતિ. પઠમં.

૮૪૨. દુતિયે ¶ ¶ ઇદમેવ પદં નાનન્તિ સમ્બન્ધોતિ. દુતિયં.

૮૪૬. તતિયે ‘‘ઇદમેવા’’તિ પદં અનુવત્તેતબ્બં. તાદિસમેવાતિ પઠમસદિસમેવાતિ અત્થોતિ. તતિયં.

૮૫૦. ચતુત્થે કણ્ણસ્સ સમીપં નિકણ્ણં, તમેવ નિકણ્ણિકન્તિ વુત્તે કણ્ણમૂલન્તિ આહ ‘‘કણ્ણમૂલં વુચ્ચતી’’તિ. ‘‘કણ્ણમૂલે’’તિ ઇમિના ‘‘નિકણ્ણિક’’ન્તિ એત્થ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનન્તિ દસ્સેતિ. આહરણત્થાયાતિ આહરાપનત્થાયાતિ. ચતુત્થં.

૮૫૪. પઞ્ચમે તેસન્તિ ઘરસામિકાનં. ઘરમ્પીતિ ન કેવલં આસનમેવ, ઘરમ્પિ સોધેમાતિ અત્થો. તતોતિ પરિવિતક્કનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો.

૮૫૮. ચોરા વા ઉટ્ઠિતા હોન્તીતિ યોજનાતિ. પઞ્ચમં.

૮૬૦. છટ્ઠે અભિનિસીદેય્યાતિ એત્થ અભિસદ્દો ઉપસગ્ગમત્તોવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘નિસીદેય્યા’’તિ. એસેવ નયો અભિનિપજ્જેય્યાતિ એત્થાપિ. દ્વે આપત્તિયોતિ સમ્બન્ધોતિ. છટ્ઠં.

૮૬૪. સત્તમે ¶ સબ્બન્તિ સકલં વત્તબ્બવચનન્તિ. સત્તમં.

૮૬૯. અટ્ઠમે અનુત્તાનવચનં નત્થીતિ. અટ્ઠમં.

૮૭૫. નવમે ¶ અભિસપેય્યાતિ એત્થ સપધાતુસ્સ અક્કોસનત્થં અન્તોકત્વા કરધાતુયા અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સપથં કરેય્યા’’તિ. નિરયે નિબ્બત્તામ્હીતિ અહં નિરયે નિબ્બત્તા અમ્હીતિ યોજના. નિરયે નિબ્બત્તતૂતિ એસા ભિક્ખુની નિરયે નિબ્બત્તતૂતિ યોજના. ઈદિસા હોતૂતિ મમ સદિસા હોતૂતિ અત્થો. કાણાતિ એકક્ખિકાણા, દ્વક્ખિકાણા વા. કુણીતિ હત્થપાદાદિવઙ્કા.

૮૭૮. એદિસાતિ વિરૂપાદિજાતિકા. વિરમસ્સૂતિ વિરમાહિ. અદ્ધાતિ ધુવન્તિ. નવમં.

૮૭૯. દસમે અનુત્તાનટ્ઠાનં નત્થીતિ. દસમં.

૮૮૩. નગ્ગવગ્ગસ્સ ¶ પઠમે બ્રહ્મચરિયેન ચિણ્ણેનાતિ ચિણ્ણેન બ્રહ્મચરિયેન કિં નુ ખો નામાતિ અત્થો. ‘‘બ્રહ્મચરિયસ્સ ચરણેના’’તિ ઇમિના ચિણ્ણસદ્દસ્સ ચરણં ચિણ્ણન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ન અઞ્ઞં ચીવર’’ન્તિ ઇમિના એવત્થં દસ્સેતિ, અઞ્ઞત્થાપોહનં વાતિ. પઠમં.

૮૮૭. દુતિયે અનુત્તાનટ્ઠાનં નત્થીતિ. દુતિયં.

૮૯૩. તતિયે ¶ અનન્તરાયિકિનીતિ એત્થ નત્થિ અન્તરાયો એતિસ્સાતિ અનન્તરાયા, સા એવ અનન્તરાયિકિનીતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનન્તરાયા’’તિ. તતિયં.

૮૯૮. ચતુત્થે પઞ્ચાહન્તિ સમાહારદિગુ, ણિકપચ્ચયો સ્વત્થો. સઙ્ઘાટિચારોતિએત્થ કેનટ્ઠેન સઙ્ઘાટિ નામ, ચારસદ્દો કિમત્થોતિ આહ ‘‘પરિભોગવસેન વા’’તિઆદિ. તત્થ સઙ્ઘટિતટ્ઠેનાતિ સંહરિતટ્ઠેન. ઇમિના ‘‘કેનટ્ઠેન સઙ્ઘાટિ નામા’’તિ પુચ્છં વિસજ્જેતિ. ‘‘પરિવત્તન’’ન્તિ ઇમિના ‘‘ચારસદ્દો કિમત્થો’’તિ ચોદનં પરિહરતિ. પઞ્ચસૂતિ તિચીવરં ઉદકસાટિકા સંકચ્ચિકાતિ પઞ્ચસૂતિ. ચતુત્થં.

૯૦૩. પઞ્ચમે ‘‘ચીવરસઙ્કમનીય’’ન્તિએત્થ સઙ્કમેતબ્બં પટિદાતબ્બન્તિ સઙ્કમનીયન્તિ કમુધાતુસ્સ પટિદાનત્થઞ્ચ અનીયસદ્દસ્સ કમ્મત્થઞ્ચ, ‘ચીવરઞ્ચ તં સઙ્કમનીયઞ્ચે’તિ ચીવરસઙ્કમનીયન્તિ ¶ વિસેસનપરપદભાવઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્કમેતબ્બં ચીવર’’ન્તિ. તત્થ ‘‘સઙ્કમેતબ્બં ચીવર’’ન્તિ ઇમિના કમ્મત્થઞ્ચ વિસેસનપરપદભાવઞ્ચ દસ્સેતિ. ‘‘પટિદાતબ્બચીવર’’ન્તિ ઇમિના કમુધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ અધિપ્પાયવસેનાતિ. પઞ્ચમં.

૯૦૯. છટ્ઠે ‘‘અઞ્ઞં પરિક્ખાર’’ન્તિએત્થ પરિક્ખારસ્સ સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યંકિઞ્ચી’’તિઆદિ. યંકિઞ્ચિ અઞ્ઞતરન્તિ સમ્બન્ધો. કિત્તકંઅગ્ઘનકન્તિ કિં પમાણેન અગ્ઘેન અરહં ચીવરં. દાતુકામત્થાતિ તુમ્હે દાતુકામા ભવથાતિ અત્થો. કતિપાહેનાતિ કતિપયાનિ અહાનિ કતિપાહં, યકારલોપો. કતિપયસદ્દોહિ દ્વિતિવાચકો રૂળ્હીસદ્દો ¶ , તેન કતિપાહેન. સમગ્ઘન્તિ અપ્પગ્ઘં. સંસદ્દો હિ અપ્પત્થવાચકોતિ. છટ્ઠં.

૯૧૧. સત્તમે ‘‘વિપક્કમિંસૂ’’તિ એત્થ વિવિધં ઠાનં પક્કમિંસૂતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થ તત્થ અગમંસૂ’’તિ. અમ્હાકમ્પિ આગમનન્તિ સમ્બન્ધો.

૯૧૫. કતિપાહેન ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ કતિપાહેન ચીવરં ઉપ્પજ્જિસ્સતિ. તતોતિ તસ્મિં ચીવરુપ્પજ્જનકાલેતિ. સત્તમં.

૯૧૬. અટ્ઠમે યે નાટકં નાટેન્તિ, તે નટા નામાતિ યોજના. ઇમિના નટકં નાટેન્તીતિ નટાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. યે નચ્ચન્તિ, તે નાટકા નામાતિ યોજના. ઇમિના સયં નટન્તીતિ નાટકાતિ વચનત્થં દીપેતિ. વંસવરત્તાદીસૂતિ એત્થ વંસો નામ વેણુ. વરત્તા નામ નદ્ધિકા. આદિસદ્દેન રજ્જુઆદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યે લઙ્ઘનકમ્મં કરોન્તિ, તે લઙ્ઘકા નામાતિ યોજના. માયાકારાતિ એત્થ માયા નામ મયનામકેન અસુરેન સુરે ચલયિતું કતત્તા મયસ્સ એસાતિ માયા, તં કરોતીતિ માયાકારો, મયનામકો અસુરોયેવ. અઞ્ઞે પન રૂળ્હીવસેન ‘‘માયાકારા’’તિ વુચ્ચન્તિ. સોકેન ઝાયનં ડય્હનં સોકજ્ઝાયં, સુરાનં સોકજ્ઝાયં કરોતીતિ સોકજ્ઝાયિકો, મયનામકો અસુરોયેવ. અઞ્ઞે પન રૂળ્હીવસેન ‘‘સોકજ્ઝાયિકા’’તિ ¶ વુચ્ચન્તિ. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સોકજ્ઝાયિકા નામ માયાકારા’’તિ. કુમ્ભથુણિકા નામાતિ એત્થ વિસ્સટ્ઠત્તા થવીયતીતિ થુણો, સદ્દો. કુમ્ભસ્સ થુણો કુમ્ભથુણો. તેન કીળન્તીતિ કુમ્ભથુણિકા, ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘ઘટકેન કીળનકા’’તિ ઇમિના. બિમ્બિસકન્તિ ચતુરસ્સઅમ્બણતાળનં, તં વાદેન્તીતિ બિમ્બિસકવાદકાતિ. અટ્ઠમં.

૯૨૧. નવમે ¶ તેસન્તિ યે ‘‘ન મયં અય્યે સક્કોમા’’તિ વદન્તિ, તેસં. દસ્સતીતિ અચ્છાદેસ્સતીતિ. નવમં.

૯૨૭. દસમે યસ્સાતિ કથિનસ્સ. ઉબ્ભારમૂલકોતિ ઉદ્ધારમૂલકો. સદ્ધાપરિપાલનત્થન્તિ કથિનુદ્ધારં યાચન્તસ્સ સદ્ધાય પરિપાલનત્થન્તિ. દસમં.

૯૩૩. તુવટ્ટવગ્ગસ્સ પઠમે ‘‘તુવટ્ટ નિપજ્જાય’’ન્તિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૮ ટકારન્તધાતુ) વુત્તત્તા ‘‘તુવટ્ટેય્યુન્તિ નિપજ્જેય્યુ’’ન્તિ વુત્તન્તિ. પઠમં.

૯૩૭. દુતિયે ¶ એકત્થરણપાવુરણન્તિએત્થ ઉત્તરપદાનં દ્વન્દભાવં, પુબ્બપદેન ચ બાહિરત્થસમાસભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘એક’’ન્તિઆદિ. તત્થ ચેવ, ચસદ્દેહિ દ્વન્દભાવં દીપેતિ, ‘‘એતાસ’’ન્તિઇમિના બાહિરત્થસમાસભાવં. એતન્તિ ‘‘એકત્થરણપાવુરણા’’તિ એતં નામન્તિ. દુતિયં.

૯૪૧. તતિયે ઉળારકુલાતિ જાતિસેટ્ઠકુલા, ઇસ્સરિયભોગાદીહિ વા વિપુલકુલા. ગુણેહીતિ સીલાદિગુણેહિ. ‘‘ઉળારાતિ સમ્ભાવિતા’’તિ ઇમિના ઇતિલોપતુલ્યાધિકરણસમાસં દસ્સેતિ.

‘‘અભિભૂતા’’તિ ¶ ઇમિના ‘‘અપકતા’’તિ એત્થ કરધાતુ સબ્બધાત્વત્થવાચીપિ ઇધ અપપુબ્બત્તા વિસેસતો અભિભવનત્થે વત્તતીતિ દસ્સેતિ. એતાસન્તિ ભિક્ખુનીનં. ‘‘સઞ્ઞાપયમાના’’તિ ઇમિના સઞ્ઞાપનં સઞ્ઞત્તીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. હેતૂદાહરણાદીહીતિ એત્થ આદિસદ્દેન ઉપમાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. ‘‘વિવિધેહિ નયેહિ ઞાપના’’તિ ઇમિના વિવિધેહિ ઞાપનં વિઞ્ઞત્તીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૯૪૩. ચઙ્કમને પદવારગણનાય આપત્તિયા ન કારેતબ્બોતિ આહ ‘‘નિવત્તનગણનાયા’’તિ. પદાદિગણનાયાતિ પદઅનુપદાદિગણનાયાતિ. તતિયં.

૯૪૯. ચતુત્થે અનુત્તાનટ્ઠાનં નત્થીતિ. ચતુત્થં.

૯૫૨. પઞ્ચમે આણત્તા ભિક્ખુનીતિ યોજના. ઇદઞ્ચ પચ્ચાસન્નવસેન વુત્તં યંકિઞ્ચિપિ આણાપેતું સક્કુણેય્યત્તાતિ. પઞ્ચમં.

૯૫૫. છટ્ઠ-સત્તમ-અટ્ઠમ-નવમેસુ ¶ અનુત્તાનવચનં નત્થીતિ. છટ્ઠ સત્તમ અટ્ઠમ નવમાનિ.

૯૭૩. દસમે અહુન્દરિકાતિ તસ્મિં કાલે, દેસે વા સમ્બાધસ્સ નામમેતન્તિ આહ ‘‘અહુન્દરિકાતિ સમ્બાધા’’તિ.

૯૭૫. યથા ‘‘ઉત્તરિછપ્પઞ્ચવાચાહી’’તિ (પાચિ. ૬૨-૬૫) એત્થ પઞ્ચસદ્દો ન કોચિ અત્થો, વાચાસિલિટ્ઠત્થં લોકવોહારવસેન વુત્તો, ન એવમિધ, ઇધ પન અત્થો અત્થિ, પઞ્ચ યોજનાનિ ગચ્છન્તિયાપિ અનાપત્તિયેવાતિ આહ ¶ ‘‘પવારેત્વા…પે… અનાપત્તી’’તિ. પચ્ચાગચ્છતીતિ પટિનિવત્તેત્વા આગચ્છતીતિ. દસમં.

૯૭૮. ચિત્તાગારવગ્ગસ્સ પઠમે રઞ્ઞો કીળનટ્ઠાનં અગારં રાજાગારન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘રઞ્ઞો કીળનઘર’’ન્તિ. ચિત્તં અગારં ચિત્તાગારં. આરામન્તિ નગરતો નાતિદૂરઆરામોતિ આહ ‘‘ઉપવન’’ન્તિ. ઉય્યાનન્તિ સમ્પન્નપુપ્ફફલતાય ઉદ્ધં ઉલ્લોકેત્વા મનુસ્સા યન્તિ ગચ્છન્તિ એત્થાતિ ઉય્યાનં. પોક્ખરણિન્તિ પોક્ખરં પદુમં નેતીતિ પોક્ખરણી. પઞ્ચપીતિ રાજાગારાદીનિ પઞ્ચપિ. સબ્બત્થાતિ દસ્સનત્થાય ગમને ચ ગન્ત્વા પસ્સને ચાતિ સબ્બેસુ.

૯૮૧. ‘‘અજ્ઝારામે’’તિઆદિના ¶ આરામે ઠિતાય આરામતો બહિ કતે રાજાગારાદિકે પસ્સન્તિયાપિ અનાપત્તીતિ દસ્સેતિ. તાનીતિ રાજાગારાદીનીતિ. પઠમં.

૯૮૨. દુતિયે અનુત્તાનટ્ઠાનં નત્થીતિ. દુતિયં.

૯૮૮. તતિયે યત્તકન્તિ યત્તકં સુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. અઞ્છિતન્તિ કડ્ઢિતં. તસ્મિન્તિ તત્તકે સુત્તેતિ સમ્બન્ધો. તક્કમ્હીતિ એત્થ તક્કોતિ એકો અયોમયો સુત્તકન્તનસ્સ ઉપકરણવિસેસો. સો હિ તકીયતિ સુત્તં બન્ધીયતિ એત્થ, એતેનાતિ વા તક્કોતિ વુચ્ચતિ, તસ્મિં. કન્તનતોતિ કન્તીયતે કપ્પાસાદિભાવસ્સ છિન્દીયતે કન્તનં, તતો.

૯૮૯. દસિકસુત્તાદિન્તિ ¶ એત્થ દસાતિ વત્થસ્સાવયવો. સો હિ દિય્યતિ અવખણ્ડીયતીતિ દસાતિ વુચ્ચતિ, તસ્સં દસાયં પવત્તં દસિકં, તમેવ સુત્તં દસિકસુત્તં. આદિસદ્દેન વક્ખમાનં દુક્કન્તિતસુત્તાદિં સઙ્ગણ્હાતીતિ. તતિયં.

૯૯૨. ચતુત્થે આદિં કત્વાતિ ધોવનાદીનિ આદિં કત્વા. ખાદનીયાદીસૂતિ પૂવખાદનીયાદીસુ. રૂપગણનાયાતિ પૂવાદીનં સણ્ઠાનગણનાય.

૯૯૩. યાગુપાનેત્ત યાગુસઙ્ખાતે પાને. તેસન્તિ મનુસ્સાનં. વેય્યાવચ્ચકરટ્ઠાને ઠપેત્વાતિ માતાપિતરો અત્તનો વેય્યાવચ્ચકરટ્ઠાને ઠપેત્વાતિ. ચતુત્થં.

૯૯૬. પઞ્ચમે વિનિચ્છિનન્તીતિ અધિકરણં વિનિચ્છિનન્તી ભિક્ખુનીતિ યોજનાતિ. પઞ્ચમં.

૯૯૯. છટ્ઠે ¶ અનુત્તાનવચનં નત્થીતિ.

૧૦૦૭. સત્તમે ‘‘પુન પરિયાયે’’તિ એત્થ પરિયાયસદ્દો વારવેવચનોતિ આહ ‘‘પુન વારે’’તિ. મહગ્ઘચીવરન્તિ મહગ્ઘં આવસથચીવરન્તિ. સત્તમં.

૧૦૦૮. અટ્ઠમે અનિસ્સજ્જિત્વાતિ એત્થ બ્રહ્મદેય્યેન ન અનિસ્સજ્જનં, અથ ખો તાવકાલિકમેવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘રક્ખનત્થાયા’’તિઆદિ.

૧૦૧૨. પટિજગ્ગિકન્તિ ¶ રક્ખણકં. વચીભેદન્તિ ‘‘પટિજગ્ગાહી’’તિ વચીભેદં. રટ્ઠેતિ વિજિતે. તઞ્હિ રઠન્તિ ગામનિગમાદયો તિટ્ઠન્તિ એત્થાતિ રટ્ઠન્તિ વુચ્ચતીતિ. અટ્ઠમં.

૧૦૧૫. નવમે સિપ્પસદ્દો પચ્ચેકં યોજેતબ્બો ‘‘હત્થિસિપ્પઞ્ચ અસ્સસિપ્પઞ્ચ રથસિપ્પઞ્ચ ધનુસિપ્પઞ્ચ થરુસિપ્પઞ્ચા’’તિ. તત્થ થરુસિપ્પન્તિ અસિકીળનસિપ્પં. મન્તસદ્દોપિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બો ‘‘આથબ્બણમન્તો ચ ખીલનમન્તો ચ વસીકરણમન્તો ચ સોસાપનમન્તો ચા’’તિ. તત્થ આથબ્બણમન્તોતિ આથબ્બણવેદેન વિહિતો પરૂપઘાતકરો મન્તો. ખીલનમન્તોતિ સારદારુખીલં મન્તેન જપ્પિત્વા પથવિયં નિખણિત્વા ધારણમન્તો. વસીકરણમન્તોતિ મન્તેન જપ્પિત્વા પરસ્સ ઉમ્મત્તભાવમાપન્નકરણો મન્તો. સોસાપનમન્તોતિ પરસ્સ મંસલોહિતાદિસોસાપનમન્તો. અગદપયોગોતિ ભુસવિસસ્સ પયોજનં. આદિસદ્દેન અઞ્ઞેપિ પરૂપઘાતકરણે સિપ્પે સઙ્ગણ્હાતિ. યક્ખપરિત્તન્તિ યક્ખેહિ સમન્તતો તાણં. નાગમણ્ડલન્તિ સપ્પાનં પવેસનનિવારણત્થં મણ્ડલબન્ધમન્તો. આદિસદ્દેન વિસપટિહનનમન્તાદયો સઙ્ગણ્હાતીતિ. નવમં.

૧૦૧૮. દસમે ¶ અનુત્તાનવચનં નત્થીતિ. દસમં.

૧૦૨૫. આરામવગ્ગસ્સ પઠમે ઉપચારન્તિ અપરિક્ખિત્તસ્સ આરામસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનં ઉપચારં.

૧૦૨૭. ‘‘સીસાનુલોકિકા’’તિ ¶ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ ભિક્ખુનીનમેવ સીસન્તિ આહ ‘‘ભિક્ખુનીન’’ન્તિ. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાનેતિ. પઠમં.

૧૦૨૮. દુતિયે અબ્ભન્તરોતિ અબ્ભન્તરે પરિયાપન્નો, જાતો વા. ‘‘સઙ્કામેસી’’તિ ઇમિના સંહરીતિ એત્થ હરધાતુયા સઙ્કમનત્થં દસ્સેતિ. ન્હાપિતાતિ કપ્પકા. તે હિ નહાપેન્તિ સોચાપેન્તીતિ ન્હાપિતાતિ વુચ્ચન્તિ. તન્તિ કાસાવનિવાસનન્તિ. દુતિયં.

૧૦૩૬. તતિયચતુત્થેસુ અનુત્તાનટ્ઠાનં નત્થીતિ. તતિયચતુત્થાનિ.

૧૦૪૩. પઞ્ચમે ¶ ‘‘કુલે મચ્છરો’’તિ એત્થ મચ્છરનં મચ્છરોતિ વચનત્થો કાતબ્બો. ‘‘તં કુલં અસ્સદ્ધં અપ્પસન્ન’’ન્તિ કુલસ્સ અવણ્ણં ભાસતીતિ યોજના. ‘‘ભિક્ખુનિયો દુસ્સીલા પાપધમ્મા’’તિ ભિક્ખુનીનં અવણ્ણં ભાસતીતિ યોજના.

૧૦૪૫. ‘‘સન્તંયેવ આદીનવ’’ન્તિ સમ્બન્ધિયા સમ્બન્ધં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘કુલસ્સ વા ભિક્ખુનીનં વા’’તિ ઇમિના દ્વીસુ અઞ્ઞતરમેવ ન સમ્બન્ધો હોતિ, અથ ખો દ્વયમ્પીતિ દસ્સેતીતિ. પઞ્ચમં.

૧૦૪૮. છટ્ઠે ઓવાદાયાતિ એત્થ ન યો વા સો વા ઓવાદો હોતિ, અથ ખો ગરુધમ્મોયેવાતિ આહ ‘‘ગરુધમ્મત્થાયા’’તિ. સહ વસતિ એત્થ, એતેનાતિ વા સંવાસોતિ વચનત્થેન ઉપોસથપવારણા સંવાસો નામાતિ આહ ‘‘ઉપોસથપવારણાપુચ્છનત્થાયા’’તિ. ‘‘પુચ્છનત્થાયા’’તિ ઇમિના ‘‘સંવાસાયા’’તિ એત્થ ઉત્તરપદલોપભાવં દસ્સેતિ. એત્થાતિ ભિક્ખુનિવિભઙ્ગે, સિક્ખાપદે વા પાળિયં વાતિ. છટ્ઠં.

૧૦૫૩. સત્તમટ્ઠમનવમેસુ ¶ અનુત્તાનવચનં નત્થિ. કેવલં પન ‘‘ઇમિસ્સાપી’’તિ પદં વિસેસો, ઇમિસ્સાપિ પાળિયાતિ અત્થોતિ. સત્તમટ્ઠમનવમાનિ.

૧૦૬૨. દસમે દ્વે કાયા ઉપરિમકાયો હેટ્ઠિમકાયોતિ. તત્થ કટિતો ઉદ્ધં ઉપરિમકાયો, હેટ્ઠા હેટ્ઠિમકાયો. તત્થ ‘‘પસાખે’’તિ ઇદં હેટ્ઠિમકાયસ્સ નામન્તિ આહ ‘‘અધોકાયે’’તિ. હીતિ સચ્ચં. તતોતિ અધોકાયતો. ઇમિના પઞ્ચમીબાહિરત્થસમાસં દસ્સેતિ. રુક્ખસ્સ સાખા પભિજ્જિત્વા ગતા વિય ઉભો ઊરૂ પભિજ્જિત્વા ગતાતિ યોજના.

૧૦૬૫. ફાલેહીતિ ¶ એત્થ ઇતિસદ્દો આદ્યત્થો. તેન ‘‘ધોવા’’તિઆદીનિ ચત્તારિ પદાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. આણત્તિદુક્કટાનીતિ હેટ્ઠા વુત્તેસુ અટ્ઠસુ દુક્કટેસુ વિનયદુક્કટમેવ. સેસેસૂતિ ભિન્દનતો સેસેસુ ફાલનાદીસૂતિ. દસમં.

૧૦૬૯. ગબ્ભિનિવગ્ગસ્સ પઠમે કુચ્છિં પવિટ્ઠો સત્તો એતિસ્સા અત્થીતિ કુચ્છિપવિટ્ઠસત્તા. ‘‘કુચ્છિ’’ન્તિપિ પાઠો. ઇમિના ગબ્ભિનીતિ એત્થ ગબ્ભસદ્દો કુચ્છિટ્ઠસત્તવાચકોતિ દસ્સેતિ. ગબ્ભસદ્દો (અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૯૪૪ ગાથાયં) હિ કુચ્છિટ્ઠસત્તે ચ કુચ્છિમ્હિ ચ ઓવરકે ચ વત્તતીતિ. પઠમં.

૧૦૭૩. દુતિયે ¶ થઞ્ઞં પિવતીતિ પાયન્તો, દારકો, સો એતિસ્સા અત્થીતિ પાયન્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘થઞ્ઞં પાયમાનિ’’ન્તિ. દુતિયં.

૧૦૭૭. તતિયે નિત્થરિસ્સતીતિ વટ્ટદુક્ખતો નિત્થરિસ્સતિ.

૧૦૭૯. પાણાતિપાતા વેરમણિન્તિ એત્થ પાણાતિપાતા વિરમતિ ઇમાયાતિ વેરમણીતિ અત્થેન સિક્ખાપદં વેરમણિ નામાતિ આહ ‘‘પાણાતિપાતા વેરમણિસિક્ખાપદ’’ન્તિ. યં તં સિક્ખાપદન્તિ ¶ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ ‘‘અદિન્નાદાના વેરમણિ’’ન્તિઆદીસુ સબ્બેસુ વાક્યેસુ. પબ્બજિતાય સામણેરિયાતિ સમ્બન્ધો. એતાસૂતિ છસુ સિક્ખાસૂતિ. તતિયં.

૧૦૮૪. ચતુત્થે ‘‘વુટ્ઠાનસમ્મુતી’’તિ પદં ‘‘હોતી’’તિ પદે કત્તા, ‘‘દાતબ્બાયેવા’’તિ પદે કમ્મન્તિ. ચતુત્થં.

૧૦૯૫. પઞ્ચમાદીસુ નવમપરિયોસાનેસુ સિક્ખાપદેસુ અનુત્તાનટ્ઠાનં નત્થીતિ. પઞ્ચમછટ્ઠસત્તમટ્ઠમનવમાનિ.

૧૧૧૬. દસમે વૂપકાસેય્યાતિ એત્થ કાસધાતુયા ગત્યત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગચ્છેય્યા’’તિ. દસમં.

૧-૨-૩. પઠમ-દુતિય-તતિયસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

૧૧૧૯. કુમારિભૂતવગ્ગસ્સ ¶ પઠમદુતિયતતિયેસુ યા પન તા મહાસિક્ખમાનાતિ સમ્બન્ધો. સબ્બપઠમા દ્વે મહાસિક્ખમાનાતિ ગબ્ભિનિવગ્ગે સબ્બાસં સિક્ખમાનાનં પઠમં વુત્તા દ્વે મહાસિક્ખમાના. તા પનાતિ મહાસિક્ખમાના પન. સિક્ખમાનાઇચ્ચેવ વત્તબ્બાતિ સમ્મુતિકમ્મેસુ ¶ સામઞ્ઞતો વત્તબ્બા. ‘‘ગિહિગતા’’તિ વા ‘‘કુમારિભૂતા’’તિ વા ન વત્તબ્બા, વદન્તિ ચે, સમ્મુતિકમ્મં કુપ્પતીતિ અધિપ્પાયો. ગિહિગતાયાતિ એત્થ ગિહિગતા નામ પુરિસન્તરગતા વુચ્ચતિ. સા હિ યસ્મા પુરિસસઙ્ખાતેન ગિહિના ગમિયિત્થ, અજ્ઝાચારવસેન, ગિહિં વા ગમિત્થ, તસ્મા ગિહિગતાતિ વુચ્ચતિ. અયં સિક્ખમાનાતિ સમ્બન્ધો. કુમારિભૂતા નામ સામણેરા વુચ્ચતિ. સા હિ યસ્મા અગિહિગતત્તા કુમારી હુત્વા ભૂતા, કુમારિભાવં વા ભૂતા ગતા, તસ્મા કુમારિભૂતાતિ વુચ્ચતિ. તિસ્સોપીતિ ગિહિગતા કુમારિભૂતા મહાસિક્ખમાનાતિ તિસ્સોપિ. સિક્ખમાનાતિ સિક્ખં માનેતીતિ સિક્ખમાનાતિ. પઠમ દુતિય તતિયાનિ.

૧૧૩૬. ચતુત્થે અનુત્તાનવચનં નત્થીતિ. ચતુત્થં.

પઞ્ચમે એત્થ સિક્ખાપદે ‘‘સઙ્ઘેન પરિચ્છિન્દિતબ્બા’’તિ યં વચનં વુત્તં, તસ્સાતિ યોજનાતિ. પઞ્ચમં.

૬-૭-૮. છટ્ઠ-સત્તમ-અટ્ઠમસિક્ખાપદં

છટ્ઠસત્તમટ્ઠમેસુ અનુત્તાનટ્ઠાનં નત્થીતિ. છટ્ઠસત્તમટ્ઠમાનિ.

૧૧૫૮. નવમે અન્તોતિ અબ્ભન્તરે. ઇમિના આત્યૂપસગ્ગસ્સત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સોક’’ન્તિઆદિના અન્તો વાસેતિ પવેસેતીતિ આવાસા ¶ . સોકં આવાસા સોકાવાસાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઘરં ઘરસામિકા આવિસન્તિ વિય, એવં અયમ્પિ સોકં આવિસતીતિ યોજના. ઇતીતિ એવં. યન્તિ સોકં. સ્વાસ્સાતિ સો અસ્સા. સોતિ સોકો. અસ્સાતિ સિક્ખમાનાય. આવાસોતિ આવાસોકાસો. ‘‘એદિસા અય’’ન્તિ ઇમિના ‘‘અજાનન્તી’’તિ એત્થ અજાનનાકારં દસ્સેતીતિ. નવમં.

૧૧૬૨. દસમે ¶ અનાપુચ્છાતિ એત્થ ત્વાપચ્ચયો લોપોતિ આહ ‘‘અનાપુચ્છિત્વા’’તિ. દ્વિક્ખત્તુન્તિ દ્વે વારે. સકિન્તિ એકવારં.

૧૧૬૩. અપુબ્બં સમુટ્ઠાનસીસં ઇમસ્સાતિ અપુબ્બસમુટ્ઠાનસીસં. દ્વીસુપિ ઠાનેસૂતિ વાચાતો ચ કાયવાચાતો ચાતિ દ્વીસુ ઠાનેસુપિ. અનનુજાનાપેત્વાતિ માતાપિતૂહિ ચ સામિકેન ચ ન અનુજાનાપેત્વાતિ. દસમં.

૧૧૬૭. એકાદસમે તત્થાતિ ‘‘પારિવાસિયછન્દદાનેના’’તિ વચને. અઞ્ઞત્રાતિ અઞ્ઞં ઠાનં.

એકં અજ્ઝેસન્તીતિ એકં ભિક્ખું ધમ્મકથનત્થાય નિય્યોજેન્તિ. અઞ્ઞં પનાતિ ઉપોસથિકતો અઞ્ઞં પન.

તત્રાતિ તેસુ ભિક્ખૂસુ. સુભાસુભં નક્ખત્તં પઠતીતિ નક્ખત્તપાઠકો. દારુણન્તિ કક્ખળં. તેતિ ભિક્ખૂ. તસ્સાતિ નક્ખત્તપાઠકસ્સ ભિક્ખુસ્સ. ‘‘નક્ખત્તં પટિમાનેન્તં, અત્થો બાલં ઉપચ્ચગા’’તિજાતકપાળિ (જા. ૧.૧.૪૯). અયં પનેત્થ યોજના – નક્ખત્તં પટિમાનેન્તં બાલં અત્થો હિતં ઉપચ્ચગા ઉપસમીપે અતિક્કમિત્વા અગાતિ. એકાદસમં.

૧૧૭૦. દ્વાદસમે ¶ નપ્પહોતીતિ ભિક્ખુનિયો નિવાસાપેતું ન સક્કોતીતિ. દ્વાદસમં.

૧૧૭૫. તેરસમે એકં વસ્સન્તિ એત્થ વસ્સસદ્દો સંવચ્છરપરિયાયો, ઉપયોગવચનઞ્ચ ભુમ્મત્થે હોતીતિ આહ ‘‘એકસ્મિં સંવચ્છરે’’તિ. તેરસમં.

૧૧૮૧. છત્તવગ્ગસ્સ ¶ પઠમે કદ્દમાદીનીતિ ચિક્ખલ્લાદીનિ. આદિસદ્દેન ઉદકાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. ગચ્છાદીનીતિ ખુદ્દપાદપાદીનિ. આદિસદ્દેન અઞ્ઞાનિપિ છત્તં ધારેતું અસક્કુણેય્યાનિ સમ્બાધટ્ઠાનાનિ સઙ્ગણ્હાતીતિ. પઠમં.

૧૧૮૪. દુતિયે યાનેનાતિ યન્તિ ઇચ્છિતટ્ઠાનં સુખેન ગચ્છન્તિ અનેનાતિ યાનન્તિ. દુતિયં.

૧૧૯૧. તતિયે ‘‘વિપ્પકિરિયિંસૂ’’તિ કિરિયાપદસ્સ કત્તુના અવિનાભાવતો કત્તારં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘મણયો’’તિ. મણયોતિ ચ રતનાનીતિ. તતિયં.

૧૧૯૪. ચતુત્થે સીસૂપગાદીસૂતિ આદિસદ્દેન ગીવૂપગાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યં યન્તિ અલઙ્કારન્તિ. ચતુત્થં.

૧૧૯૯. પઞ્ચમે ¶ ગન્ધેન ચાતિ ગન્ધેતિ અત્તનો વત્થું સૂચેતિ પકાસેતીતિ ગન્ધો. વણ્ણકેન ચાતિ વિલેપનેન ચ. તઞ્હિ વણ્ણયતિ છવિસોભં પકાસેતીતિ વણ્ણકન્તિ વુચ્ચતિ. ચસદ્દેન સમાહારદ્વન્દવાક્યં દીપેતીતિ. પઞ્ચમં.

૧૨૦૨. છટ્ઠે ¶ અનુત્તાનવચનં નત્થીતિ. છટ્ઠં.

૧૨૦૮. સત્તમે ઉમ્મદ્દનેતિ ઉપ્પીળિત્વા મદ્દને. સંબાહનેપીતિ પુનપ્પુનં બાહનેપીતિ. સત્તમં.

૧૨૧૦. અટ્ઠમાદીસુ તીસુ અનુત્તાનવચનં નત્થીતિ. અટ્ઠમનવમદસમાનિ.

૧૨૧૪. એકાદસમે અભિમુખમેવાતિ અભિમુખે એવ. મુખસ્સ હિ અભિ અભિમુખન્તિ વચનત્થો કાતબ્બો, સત્તમિયા અંકારો. ઇમિના પુરતોતિ એત્થ તોપચ્ચયો ભુમ્મત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. ઉપચારન્તિ દ્વાદસહત્થૂપચારન્તિ. એકાદસમં.

૧૨૧૯. દ્વાદસમે ‘‘અનોકાસકત’’ન્તિપદસ્સ અયુત્તસમાસભાવઞ્ચ વિસેસનપરપદબાહિરસમાસભાવઞ્ચ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અકતઓકાસ’’ન્તિ. ઓકાસો ન કતો યેનાતિ અનોકાસકતો, ભિક્ખુ, તં. ‘‘અનિયમેત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘અનોદિસ્સા’’તિ પદસ્સ ત્વાપચ્ચયન્તભાવં દસ્સેતીતિ. દ્વાદસમં.

૧૨૨૬. તેરસમે ¶ ઉપચારેપીતિ અપરિક્ખિત્તસ્સ ગામસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનસઙ્ખાતે ઉપચારેપિ.

૧૨૨૭. ‘‘અચ્છિન્નચીવરિકાયા’’તિ ¶ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ વિસેસોયેવાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘સઙ્કચ્ચિકચીવરમેવા’’તિ. સમન્તતો પુરિસાનં દસ્સનં કન્તીયતિ છિન્દીયતિ એત્થાતિ સઙ્કચ્ચિ, અધક્ખકઉબ્ભનાભિટ્ઠાનં, સઙ્કચ્ચે નિવસિતબ્બન્તિ સંકચ્ચિકં, તમેવ ચીવરન્તિ સઙ્કચ્ચિકચીવરન્તિ. તેરસમં.

સબ્બાનેવ સિક્ખાપદાનીતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ તેહિ અટ્ઠાસીતિસતસિક્ખાપદેહિ, અપનેત્વાતિ સમ્બન્ધો.

તત્રાતિ તેસુ ખુદ્દકેસુ. એત્થાતિ દસસુ સિક્ખાપદેસૂતિ.

ભિક્ખુનિવિભઙ્ગે ખુદ્દકવણ્ણનાય

૫. પાટિદેસનીયસિક્ખાપદ-અત્થયોજના

ખુદ્દકાનં અનન્તરા પાટિદેસનીયા નામ અટ્ઠ યે ધમ્મા સઙ્ખેપેનેવ સઙ્ગહં આરૂળ્હા સઙ્ગીતિકારેહિ, તેસં અટ્ઠન્નં પાટિદેસનીયનામકાનં ધમ્માનં સઙ્ખેપેનેવ એસા વણ્ણના પવત્તતેતિ યોજના.

૧૨૨૮. યાનિ સબ્બિતેલાદીનીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ વિત્થારો. એત્થાતિ અટ્ઠસુ પાટિદેસનીયેસુ. પાળિવિનિમુત્તકેસૂતિ પાળિતો વિનિમુત્તકેસુ. સબ્બેસૂતિ અખિલેસુ સબ્બિતેલાદીસૂતિ.

ભિક્ખુનિવિભઙ્ગે પાટિદેસનીયવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

પનાતિ પક્ખન્તરજોતકો. યે ધમ્મા ઉદ્દિટ્ઠાતિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ પાટિદેસનીયાનં. પુન તેસન્તિ સેખિયઅધિકરણસમથધમ્માનં.

તન્તિ ¶ ¶ અત્થવિનિચ્છયં, વિદૂ વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. યકારો પદસન્ધિકરો. અયં પનેત્થ યોજના – તેસં પાટિદેસનીયાનં અનન્તરા યે ચ સેખિયા પઞ્ચસત્તતિ યે ચ ધમ્મા, ચસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો, અધિકરણવ્હયા અધિકરણસમથનામકા સત્ત યે ચ ધમ્મા ભગવતા ઉદ્દિટ્ઠા, તેસં સેખિયઅધિકરણસમથધમ્માનં યો અત્થવિનિચ્છયો વિભઙ્ગે મયા વુત્તો, તાદિસમેવ તં અત્થવિનિચ્છયં ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગેપિ વિદૂ વદન્તિ યસ્મા, તસ્મા તેસં ધમ્માનં સેખિયઅધિકરણસમથધમ્માનં યા અત્થવણ્ણના તત્થ મહાવિભઙ્ગે વિસું મયા ન વુત્તા. ઇમા અત્થવણ્ણના ઇધાપિ ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગેપિ, પિસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો, મયા ન વુત્તાયેવાતિ. નકારો દ્વીસુ કિરિયાસુ યોજેતબ્બો.

‘‘સબ્બાસવપહં મગ્ગં, પુઞ્ઞકમ્મેન ચિમિના;

ઉપ્પાદેત્વા સસન્તાને, સત્તા પસ્સન્તુ નિબ્બુતિ’’ન્તિ.

અયં ગાથા એતરહિ પોત્થકેસુ નત્થિ, ટીકાસુ પન અત્થિ. તસ્મા એવમેત્થ યોજના વેદિતબ્બા – ઇમિના પુઞ્ઞકમ્મેન ચ વિભઙ્ગવણ્ણનાય કતેન ઇમિના પુઞ્ઞકમ્મેન ચ અઞ્ઞેન પુઞ્ઞકમ્મેન ચ. ચસદ્દો હિ અવુત્તસમ્પિણ્ડનત્થો. સત્તા સબ્બે સત્તા સબ્બાસવપહં સબ્બેસં આસવાનં વિઘાતકં મગ્ગં અરહત્તમગ્ગં સસન્તાને અત્તનો નિયકજ્ઝત્તે ઉપ્પાદેત્વા જનેત્વા નિબ્બુતિં ખન્ધપરિનિબ્બાનં ઞાણાલોચનેન પસ્સન્તૂતિ.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

જાદિલઞ્છિતનામેન, નેકાનં વાચિતો મયા;

ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગસ્સ, સમત્તો યોજનાનયોતિ.

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

એવૂભતોવિભઙ્ગસ્સ ¶ ¶ , કત્વાન યોજનાનયં;

મહાવગ્ગખન્ધકસ્સ, કરિસ્સં યોજનાનયં.

ઉભિન્નન્તિ ઉભયેસં. પાતિમોક્ખાનન્તિ પાતિમોક્ખવિભઙ્ગાનં. પાતિમોક્ખગહણેન હેત્થ તેસં વિભઙ્ગોપિ ગહિતો અભેદેન વા ઉત્તરપદલોપવસેન વા. ખન્ધકન્તિ પઞ્ઞત્તિસમૂહં. ખન્ધસદ્દો હેત્થ પઞ્ઞત્તિવાચકો. વિનયપઞ્ઞત્તિયો વુચ્ચન્તિ ‘‘ખન્ધો’’તિ. તેસં સમૂહો ખન્ધકો. અથવા ખન્ધોતિ રાસિ. ખન્ધસદ્દો હિ રાસત્થવાચકો. વિનયપઞ્ઞત્તિરાસિ વુચ્ચતિ ‘‘ખન્ધો’’તિ. કકારો પકાસકવાચકો. ખન્ધાનં વિનયપઞ્ઞત્તિરાસીનં કો પકાસકોતિ ખન્ધકો, ¶ તં ખન્ધકં. અયં પનેત્થ યોજના – ઉભિન્નં પાતિમોક્ખાનં સઙ્ગીતિસમનન્તરં ખન્ધકોવિદા ખન્ધકેસુ કુસલા મહાથેરા યં ખન્ધકં સઙ્ગાયિંસુ, તસ્સ ખન્ધકસ્સ દાનિ સંવણ્ણનાક્કમો યસ્મા સમ્પત્તો, તસ્મા તસ્સ ખન્ધકસ્સ અયં અનુત્તાનત્થવણ્ણના હોતીતિ.

યે અત્થાતિ સમ્બન્ધો. હિસદ્દો પદાલઙ્કારો. યેસન્તિ પદાનં. તેતિ તે અત્થે. ભવેતિ ભવેય્ય, ભવિતું સક્કુણેય્યાતિ અત્થો. તેસન્તિ અત્થાનં. કિન્તિ કિં પયોજનં. તેતિ અત્થે, ઞાતુન્તિ સમ્બન્ધો. અથવા તેતિ અત્થા, અવણ્ણિતાતિ સમ્બન્ધો. તેસંયેવાતિ અત્થાનમેવ. અયં પનેત્થ યોજના – પદભાજનીયે યેસં પદાનં યે અત્થા ભગવતા પકાસિતા, તેસં પદાનન્તિ પાઠસેસો, તે અત્થે પુન વદેય્યામ ચે, કદા પરિયોસાનં સંવણ્ણનાય પરિનિટ્ઠાનં ભવે, ન ભવેય્યાતિ અધિપ્પાયો. યે ચેવ અત્થા ઉત્તાના, તેસં સંવણ્ણનાય કિં પયોજનં, ન પયોજનન્તિ અધિપ્પાયો. અધિપ્પાયાનુસન્ધીહિ ચ અધિપ્પાયેન ચ અનુસન્ધિના ચ બ્યઞ્જનેન ચ યે પન અત્થા અનુત્તાના, તે અત્થે, અત્થા વા અવણ્ણિતા ¶ યસ્મા ઞાતું ન સક્કા, તસ્મા તેસંયેવ અત્થાનં અયં સંવણ્ણનાનયો હોતીતિ. ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો.

૧. ‘‘તેન…પે… વેરઞ્જાય’’ન્તિઆદીસુ (પારા. ૧) કરણવચને વિસેસકારણમત્થિ વિય, ‘‘તેન…પે… પઠમાભિસમ્બુદ્ધો’’તિ એત્થ કિઞ્ચાપિ નત્થીતિ યોજના. અસદિસોપમાયં. કિઞ્ચાપિસદ્દો ગરહત્થજોતકો, પન-સદ્દો સમ્ભાવનત્થજોતકો. ‘‘કરણવચનેનેવા’’તિ એત્થ એવકારેન ઉપયોગવચનં વા ભુમ્મવચનં વા નિવારેતિ. અભિલાપોતિ અભિમુખં અત્થં લપતીતિ અભિલાપો, સદ્દો. આદિતોતિ વેરઞ્જકણ્ડતો. એતન્તિ ‘‘તેન સમયેન બુદ્ધો ભગવા ઉરુવેલાય’’ન્તિઆદિવચનં. ‘‘અઞ્ઞેસુપી’’તિ વત્વા તમેવત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ઇતો પરેસૂ’’તિ.

યદિ વિસેસકારણં નત્થિ, કિં પનેતસ્સ વચને પયોજનન્તિ ચોદેન્તો આહ ‘‘કિં પનેતસ્સા’’તિઆદિ. એતસ્સાતિ ‘‘તેન સમયેન બુદ્ધો ભગવા ઉરુવેલાય’’ન્તિઆદિવચનસ્સ. નિદાનદસ્સનં પયોજનં નામાતિ યોજના. તમેવત્થં વિભાવેતુમાહ ‘‘યા હી’’તિઆદિ. યા પબ્બજ્જા ચેવ યા ઉપસમ્પદા ચ ભગવતો અનુઞ્ઞાતાતિ યોજના. યાનિ ચ અનુઞ્ઞાતાનીતિ સમ્બન્ધો. તાનીતિ પબ્બજ્જાદીનિ. અભિસમ્બોધિન્તિ અરહત્તમગ્ગઞાણપદટ્ઠાનં સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણઞ્ચ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણપદટ્ઠાનં અરહત્તમગ્ગઞાણઞ્ચ. બોધિમહામણ્ડેતિ મહન્તાનં મગ્ગઞાણસબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણાનં પસન્નટ્ઠાને બોધિરુક્ખમૂલેતિ અત્થો. એવન્તિઆદિ નિગમનં.

તત્થાતિ ¶ યં ‘‘તેન સમયેન ઉરુવેલાય’’ન્તિઆદિવચનં વુત્તં, તત્થ. ઉરુવેલાયન્તિ એત્થ ઉરુસદ્દો મહન્તપરિયાયોતિ આહ ‘‘મહાવેલાય’’ન્તિ. ‘‘વાલિકરાસિમ્હી’’તિ ઇમિના વેલાસદ્દસ્સ રાસત્થં દસ્સેતિ, કાલસીમાદયો નિવત્તેતિ. યદિ પન ‘‘ઉરૂ’’તિ વાલિકાય નામં, ‘‘વેલા’’તિ મરિયાદાય, એવઞ્હિ સતિ નનુ ઉરુયા વેલાતિ અત્થો દટ્ઠબ્બોતિ આહ ‘‘વેલાતિક્કમનહેતુ આહટા ઉરુ ઉરુવેલા’’તિ. ઇમિના ¶ વેલાય અતિક્કમો વેલા ઉત્તરપદલોપવસેન, વેલાય આહટા ઉરુ ઉરુવેલા પદવિપરિયાયવસેનાતિ દસ્સેતિ. એત્થાતિ ‘‘ઉરુવેલાય’’ન્તિપદે. તમેવત્થં વિભાવેન્તો આહ ‘‘અતીતે કિરા’’તિઆદિ. અનુપ્પન્ને બુદ્ધે પબ્બજિત્વાતિ સમ્બન્ધો. તાપસપબ્બજ્જન્તિ ઇસિપબ્બજ્જં, ન સમણપબ્બજ્જં. કતિકવત્તન્તિ કરણં કતં, કતેન પવત્તં કતિકં, તમેવ વત્તં કતિકવત્તં. અકંસુ કિરાતિ સમ્બન્ધો. યોતિ યો કોચિ. અઞ્ઞોતિ અત્તના અપરો. સો આકિરતૂતિ સમ્બન્ધો. પત્તપુટેનાતિ પણ્ણેન કતેન પુટેન. તતોતિ કતિકવત્તકરણતો. તત્થાતિ તસ્મિં પદેસે. તતોતિ મહાવાલિકરાસિજનનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. નન્તિ તં પદેસં. તન્તિ મહાવાલિકરાસિં.

‘‘બોધિરુક્ખમૂલે’’તિ એત્થ અસ્સત્થરુક્ખસ્સ ઉપચારવસેન બોધીતિ નામલભનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘બોધિ વુચ્ચતિ ચતૂસુ મગ્ગેસુ ઞાણ’’ન્તિઆદિ. ઇમિના ચત્તારિ સચ્ચાનિ બુજ્ઝતીતિ બોધીતિ વચનત્થેન ચતૂસુ મગ્ગેસુ ઞાણં બોધિ નામાતિ દસ્સેતિ. એત્થાતિ બોધિમ્હિ, બોધિયં વા. સમીપત્થે ચેતં ભુમ્મવચનં. રુક્ખોપીતિ પિસદ્દેન ન મગ્ગઞાણમેવાતિ દસ્સેતિ. મૂલેતિ આસન્ને. પઠમાભિસમ્બુદ્ધોતિ અનુનાસિકલોપવસેન સન્ધીતિ આહ ‘‘પઠમં અભિસમ્બુદ્ધો’’તિ. ‘‘હુત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘પઠમ’’ન્તિપદસ્સ ભાવનપુંસકં દસ્સેતિ. સબ્બપઠમંયેવાતિ સબ્બેસં જનાનં પઠમમેવ અભિસમ્બુદ્ધો હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. એકો એવ પલ્લઙ્કો એકપલ્લઙ્કોતિ અવધારણસમાસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકેનેવ પલ્લઙ્કેના’’તિ. ‘‘સકિં…પે… આભુજિતેના’’તિ ઇમિના અવધારણફલં દસ્સેતિ. પલ્લઙ્કોતિ ચ ઊરુબદ્ધાસનં. વિમુત્તિસુખં પટિસંવેદીતિ એત્થ તદઙ્ગાદીસુ (પટિ. મ. અટ્ઠ. ૧.૧.૧૦૪) પઞ્ચસુ વિમુત્તીસુ પટિપ્પસ્સદ્ધિસઙ્ખાતા ફલસમાપત્તિ એવાધિપ્પેતાતિ આહ ‘‘ફલસમાપત્તિસુખ’’ન્તિ. ફલસમાપત્તીતિ અરહત્તફલસમાપત્તિ. સા હિ વિરુદ્ધેહિ ઉપક્કિલેસેહિ મુચ્ચિતટ્ઠેન વિમુત્તીતિ વુચ્ચતિ, તાય સમ્પયુત્તં સુખં વિમુત્તિસુખં, ચતુત્થજ્ઝાનિકં અરહત્તફલસમાપત્તિસુખં. અથવા તાય જાતં સુખં વિમુત્તિસુખં, સકલકિલેસદુક્ખૂપસમસુખં ¶ . ‘‘પટિસંવેદયમાનો’’તિઇમિના ‘‘પટિસંવેદી’’તિ એત્થ ણીપચ્ચયસ્સ કત્તુત્થં દસ્સેતિ. પુનપ્પુનં સુટ્ઠુ વદતિ અનુભવતીતિ પટિસંવેદી. પટિસંવેદી હુત્વા નિસીદીતિ સમ્બન્ધો.

પચ્ચયાકારન્તિ ¶ અવિજ્જાદિપચ્ચયાનં ઉપ્પાદાકારં. કસ્મા પચ્ચયાકારો પટિચ્ચસમુપ્પાદો નામાતિ આહ ‘‘પચ્ચયાકારો હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞ’’ન્તિઇમિના ‘‘પટિચ્ચા’’તિપદસ્સ કમ્મં દસ્સેતિ, ‘‘સહિતે’’તિઇમિના સંસદ્દસ્સત્થં. ‘‘ધમ્મે’’તિઇમિના તસ્સ સરૂપં. એત્થાતિ ઇમિસ્સં વિનયટ્ઠકથાયં. તત્થાતિ ‘‘અનુલોમપટિલોમ’’ન્તિપદે, અનુલોમપટિલોમેસુ વા. સ્વેવ પચ્ચયાકારો વુચ્ચતીતિ યોજના. ‘‘અત્તના કત્તબ્બકિચ્ચકરણતો’’તિઇમિના અનુલોમસદ્દસ્સ સભાવત્થં દસ્સેતિ. સ્વેવાતિ પચ્ચયાકારો એવ. તં કિચ્ચન્તિ અત્તના કત્તબ્બં તં કિચ્ચં. તસ્સ અકરણતોતિ અત્તના કત્તબ્બકિચ્ચસ્સ અકરણતો. ઇમિના પટિલોમસદ્દસ્સ સભાવત્થં દસ્સેતિ. પુરિમનયેનેવાતિ ‘‘અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા’’તિઆદિના પુરિમનયેનેવ. વાતિ અથવા. પવત્તિયાતિ સંસારપવત્તિયા. અનુલોમોતિ અનુકૂલો, અનુરૂપો વા. ઇતરોતિ ‘‘અવિજ્જાયત્વેવા’’તિઆદિના વુત્તો પચ્ચયાકારો. તસ્સાતિ પવત્તિયા. પટિલોમોતિ પટિવિરુદ્ધો, એત્થાતિ ‘‘અનુલોમપટિલોમ’’ન્તિપદે. અત્થો દટ્ઠબ્બોતિ એત્થ અત્થો એવાતિ સમ્ભવતો તસ્સ ફલં વા ‘‘સદ્દન્તરત્થાપોહનેન સદ્દો અત્થં વદતી’’તિ વચનતો (ઉદા. અટ્ઠ. ૧; દી. નિ. ટી. ૧.૧; મ. નિ. ટી. ૧.મુલપરિયાયસુત્તવણ્ણના; સં. નિ. ટી. ૧.૧.ઓઘતરયસુત્તવણ્ણના; અ. નિ. ટી. ૧.૧.રુપાદિવગ્ગવણ્ણના) સદ્દન્તરત્થાપોહનં વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘આદિતો પના’’તિઆદિ. યાવસદ્દો અવધિવચનો. યાવ અન્તં પાપેત્વાતિ સમ્બન્ધો. ઇતોતિ ઇમેહિ વુત્તેહિ દ્વીહિ અત્થેહિ. ‘‘મનસાકાસી’’તિ એત્થ ઇકારલોપવસેન સન્ધીતિ આહ ‘‘મનસિ અકાસી’’તિ. તત્થાતિ ‘‘મનસાકાસી’’તિપદે. યથાતિ યેનાકારેન. ઇદન્તિ ઇમં આકારં. તત્થાતિ ‘‘અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા’’તિઆદિપાઠે અવયવત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. સમાસમજ્ઝે તસદ્દેન પુબ્બપદસ્સેવ લિઙ્ગવચનાનિ ગહેતબ્બાનીતિ આહ ‘‘અવિજ્જા ચ સા પચ્ચયો ચા’’તિ ¶ . વાક્યે પન તસદ્દેન પરપદસ્સેવ લિઙ્ગવચનાનિ ગહેતબ્બાનિ. ‘‘અવિજ્જાપચ્ચયા’’તિપદં ‘‘સમ્ભવન્તી’’તિપદેન સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ આહ ‘‘તસ્મા અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા સમ્ભવન્તી’’તિ. સબ્બપદેસૂતિ ‘‘સઙ્ખારપચ્ચયા વિઞ્ઞાણ’’ન્તિઆદીસુ સબ્બેસુ પદેસુ.

યથા પનાતિ યેનાકારેન પન. ઇદન્તિ ઇમં આકારં. તત્થાતિ ‘‘અવિજ્જાય…પે… નિરોધો’’તિઆદિવાક્યે. અવિજ્જાયત્વેવાતિ એત્થ ‘‘ભદ્દિયોત્વેવા’’તિઆદીસુ વિય ‘‘ભદ્દિયો ઇતિ એવા’’તિ પદચ્છેદો કત્તબ્બો, ન એવં ‘‘અવિજ્જાય ઇતિ એવા’’તિ, અથ ખો ‘‘અવિજ્જાય તુ એવા’’તિ કાતબ્બોતિ આહ ‘‘અવિજ્જાય તુ એવા’’તિ. ‘‘પ અતિમોક્ખં અતિપમોક્ખ’’ન્તિઆદીસુ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિદાનવણ્ણના) વિય ઉપસગ્ગબ્યત્તયેન વુત્તં, એવમિધ ¶ નિપાતબ્યત્તયેન વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. તત્થ એવસદ્દેન સત્તજીવાદયો નિવત્તેતિ. તુસદ્દો પક્ખન્તરત્થજોતકો. અનુલોમપક્ખતો પટિલોમસઙ્ખાતં પક્ખન્તરં મનસાકાસીતિ અત્થો. અસેસવિરાગનિરોધસદ્દો અયુત્તસમાસો, ઉત્તરપદેન ચ તતિયાસમાસોતિ આહ ‘‘વિરાગસઙ્ખાતેન મગ્ગેન અસેસનિરોધા’’તિ. તત્થ અસેસસદ્દં વિરાગસદ્દેન સમ્બન્ધમકત્વા નિરોધસદ્દેન સમ્બન્ધં કત્વા અત્થસ્સ ગહણં અયુત્તસમાસો નામ. ‘‘મગ્ગેના’’તિઇમિના વિરાગસદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ. મગ્ગો હિ વિરજ્જનટ્ઠેન વિરાગોતિ વુચ્ચતિ. સઙ્ખારનિરોધોતિ એત્થ મગ્ગેન નિરોધત્તા અનુપ્પાદનિરોધો હોતીતિ આહ ‘‘સઙ્ખારાનં અનુપ્પાદનિરોધો હોતી’’તિ. અનુપ્પાદનિરોધોતિ ચ અનુપ્પાદેન નિરોધો સમુચ્છેદવસેન નિરુદ્ધત્તા. એવન્તિ યથા અવિજ્જાયત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા સઙ્ખારનિરોધો, એવં તથાતિ અત્થો. તત્થાતિ ‘‘એવમેતસ્સા’’તિઆદિવચને. કેવલસદ્દો સકલપરિયાયોતિ આહ ‘‘સકલસ્સા’’તિ, અનવસેસસ્સાતિ અત્થો. અથવા સત્તજીવાદીહિ અમિસ્સિતત્તા અમિસ્સત્થોતિ આહ ‘‘સુદ્ધસ્સ વા’’તિ. ‘‘સત્તવિરહિતસ્સા’’તિ ઇમિના સુદ્ધભાવં દસ્સેતિ. દુક્ખક્ખન્ધસ્સાતિ એત્થ ખન્ધસદ્દો રાસત્થવાચકોતિ આહ ‘‘દુક્ખરાસિસ્સા’’તિ.

એતમત્થં ¶ વિદિત્વાતિ એત્થ એતસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ય્વાય’’ન્તિઆદિ. તત્થ ‘‘અવિજ્જાદિવસેન…પે… નિરોધો હોતી’’તિ ય્વાયં અત્થો વુત્તોતિ યોજના. સમુદયો ચ હોતીતિ સમ્બન્ધો. વિદિતવેલાયન્તિ પાકટવેલાયં પસિદ્ધકાલેતિ અત્થો. ઇમં ઉદાનન્તિ એત્થ ઇમસદ્દો વુચ્ચમાનાપેક્ખો. તસ્મિં અત્થે વિદિતે સતીતિ યોજના. પજાનનતાયાતિ પકારેન જાનનભાવસ્સ. સોમનસ્સયુત્તઞાણસમુટ્ઠાનન્તિ સોમનસ્સેન એકુપ્પાદાદિવસેન યુત્તેન ઞાણેન સમુટ્ઠાનં, યુત્તં વા ઞાણસઙ્ખાતં સમુટ્ઠાનં ઉદાનન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થ ઉદાનન્તિ કેનટ્ઠેન ઉદાનં? ઉદાનટ્ઠેન, મોદનટ્ઠેન, કીળનટ્ઠેન ચાતિ અત્થો. કિમિદં ઉદાનં નામ? પીતિવેગસમુટ્ઠાપિતો ઉદાહારો. યથા (ઉદા. અટ્ઠ. ગન્થારમ્ભકથા) હિ યં તેલાદિમિનિતબ્બવત્થુ માનં ગહેતું ન સક્કોતિ વિસન્દિત્વા ગચ્છતિ, તં ‘‘અવસેકો’’તિ વુચ્ચતિ. યઞ્ચ જલં તળાકં ગહેતું ન સક્કોતિ, અજ્ઝોત્થરિત્વા ગચ્છતિ, તં ‘‘ઓઘો’’તિ વુચ્ચતિ. એવમેવં યં પીતિવેગસમુટ્ઠાપિતં વિતક્કવિપ્ફારં હદયં સન્ધારેતું ન સક્કોતિ, સો અધિકો હુત્વા અન્તો અસણ્ઠહિત્વા વચીદ્વારેન નિક્ખમન્તો પટિગ્ગાહકનિરપેક્ખો ઉદાહારવિસેસો ‘‘ઉદાન’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ‘‘અત્તમનવાચં નિચ્છારેસી’’તિ ઇમિના ઉદધાતુસ્સ ઉદાહારત્થં દસ્સેતિ.

તસ્સાતિ ઉદાનસ્સ અત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. યદાતિ એત્થ દાપચ્ચયસ્સ અત્થવાક્યં ¶ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મિં કાલે’’તિ. હવેતિ ‘‘બ્યત્ત’’ન્તિ ઇમસ્મિં અત્થે નિપાતો. બ્યત્તં પાકટન્તિ હિ અત્થો. પાતુભવન્તીતિ એત્થ પાતુનિપાતસ્સ અત્થસ્સ ‘‘હવે’’તિ નિપાતેન વુત્તત્તા ભૂધાતુસ્સેવ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપ્પજ્જન્તી’’તિ. અનુલોમ પટિલોમ પચ્ચયાકાર પટિવેધસાધકાતિ અનુલોમતો ચ પટિલોમતો ચ પચ્ચયાકારસ્સ પટિવિજ્ઝનસ્સ સાધકા. બોધિપક્ખિયધમ્માતિ બોધિયા મગ્ગઞાણસ્સ પક્ખે ભવા સત્તતિંસ ધમ્મા. અથવા પાતુનિપાતેન સહ ‘‘ભવન્તી’’તિપદસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પકાસન્તી’’તિ. ઇમસ્મિં નયે હવેસદ્દો એકંસત્થવાચકો. હવે એકંસેનાતિ હિ અત્થો. અભિસમયવસેનાતિ મગ્ગઞાણવસેન ¶ . મગ્ગઞાણઞ્હિ યસ્મા અભિમુખં ચત્તારિ સચ્ચાનિ સમેચ્ચ અયતિ જાનાતિ, તસ્મા અભિસમયોતિ વુચ્ચતિ.

‘‘કિલેસસન્તાપનટ્ઠેના’’તિ ઇમિના આભુસો કિલેસે તાપેતીતિ આતાપોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ન વીરિયસામઞ્ઞં હોતિ, અથ ખો સમ્મપ્પધાનવીરિયમેવાતિ આહ ‘‘સમ્મપ્પધાનવીરિયવતો’’તિ. ઇમિના આતાપીતિ એત્થ ઈપચ્ચયસ્સ વન્તુઅત્થં દસ્સેતિ. આરમ્મણૂપનિજ્ઝાનલક્ખણેન ચાતિ કસિણાદિઆરમ્મણં ઉપગન્ત્વા નિજ્ઝાનસભાવેન અટ્ઠસમાપત્તિસઙ્ખાતેન ઝાનેન ચ. લક્ખણૂપનિજ્ઝાનલક્ખણેન ચાતિ અનિચ્ચાદિલક્ખણં ઉપગન્ત્વા નિજ્ઝાનસભાવેન વિપસ્સનામગ્ગફલસઙ્ખાતેન ઝાનેન ચ. ‘‘બાહિતપાપસ્સા’’તિ ઇમિના બાહિતો અણો પાપો અનેનાતિ બ્રાહ્મણોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અણસદ્દો હિ પાપપરિયાયો. ‘‘ખીણાસવસ્સા’’તિ ઇમિના તસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. અથસ્સાતિ અથ અસ્સ, તસ્મિં કાલે બ્રાહ્મણસ્સાતિ અત્થો. યા એતા કઙ્ખા વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘કો નુ ખો…પે… અવોચા’’તિઆદિના (સં. નિ. ૨.૧૨) નયેન ચ તથા ‘‘કતમં નુ ખો…પે… અવોચા’’તિઆદિના (સં. નિ. ૨.૩૫) નયેન ચ પચ્ચયાકારે વુત્તાતિ યોજના. નો કલ્લો પઞ્હોતિ અયુત્તો પઞ્હો, દુપ્પઞ્હો એસોતિ અત્થો. તથાતિ એવં, તતો અઞ્ઞથા વા. યા ચ સોળસ કઙ્ખા (મ. નિ. ૧.૧૮; સં. નિ. ૨.૨૦) આગતાતિ સમ્બન્ધો. અપટિવિદ્ધત્તા કઙ્ખાતિ યોજના. સોળસ કઙ્ખાતિ અતીતવિસયા પઞ્ચ, અનાગતવિસયા પઞ્ચ, પચ્ચુપ્પન્નવિસયા છાતિ સોળસવિધા કઙ્ખા. વપયન્તીતિ વિ અપયન્તિ, ઇકારલોપેનાયં સન્ધિ. વિત્યૂપસગ્ગો ધાત્વત્થાનુવત્તકો, અપયન્તિ – સદ્દો અપગમનત્થોતિ આહ ‘‘અપગચ્છન્તી’’તિ. ‘‘નિરુજ્ઝન્તી’’તિઇમિના અપગમનત્થમેવ પરિયાયન્તરેન દીપેતિ. ‘‘કસ્મા’’તિ ઇમિના ‘‘યતો પજાનાતિ સહેતુધમ્મ’’ન્તિ વાક્યસ્સ પુબ્બવાક્યકારણભાવં દસ્સેતિ. સહેતુધમ્મન્તિ એત્થ સહ અવિજ્જાદિહેતુનાતિ સહેતુ, સઙ્ખારાદિકો પચ્ચયુપ્પન્નધમ્મો. સહેતુ ચ સો ધમ્મો ચાતિ સહેતુધમ્મોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અવિજ્જાદિકેના’’તિઆદિ ¶ . ‘‘પટિવિજ્ઝતી’’તિ ઇમિના પજાના તીતિ ¶ એત્થ ઞાધાતુયા અવબોધનત્થં દસ્સેતિ, મારણતોસનાદિકે અત્થે નિવત્તેતિ. ઇતીતિ તસ્મા, વપયન્તીતિ યોજના.

૨. પચ્ચયક્ખયસ્સાતિ પચ્ચયાનં ખયટ્ઠાનસ્સ અસઙ્ખતસ્સાતિ યોજના. તત્રાતિ દુતિયઉદાને. ખીયન્તિ પચ્ચયા એત્થાતિ ખયં, નિબ્બાનન્તિ આહ ‘‘પચ્ચયાનં ખયસઙ્ખાતં નિબ્બાન’’ન્તિ. ‘‘અઞ્ઞાસી’’તિ ઇમિના અવેદીતિ એત્થ વિદધાતુયા ઞાણત્થં દસ્સેતિ, અનુભવનલાભાદિકે નિવત્તેતિ. તસ્મા વપયન્તીતિ સમ્બન્ધો. વુત્તપ્પકારાતિ પઠમઉદાને વુત્તસદિસા. ધમ્માતિ બોધિપક્ખિયધમ્મા, ચતુઅરિયસચ્ચધમ્મા વા.

૩. ઇમં ઉદાનં ઉદાનેસીતિ સમ્બન્ધો. યેન મગ્ગેન વિદિતોતિ યોજના. તત્રાતિ તતિયઉદાને. સો બ્રાહ્મણો તિટ્ઠતીતિ સમ્બન્ધો. તેહિ ઉપ્પન્નેહિ બોધિપક્ખિયધમ્મેહિ વા યસ્સ અરિયમગ્ગસ્સ ચતુસચ્ચધમ્મા પાતુભૂતા, તેન અરિયમગ્ગેન વા વિધૂપયન્તિ યોજના. વુત્તપ્પકારન્તિ સુત્તનિપાતે વુત્તપ્પકારં. મારસેનન્તિ કામાદિકં દસવિધં મારસેનં. ‘‘વિધમેન્તો’’તિઇમિના વિધૂપયન્તિ એત્થ ધૂપધાતુયા વિધમનત્થં દસ્સેતિ, લિમ્પનત્થાદયો નિવત્તેતિ. ‘‘વિદ્ધં સેન્તો’’તિઇમિના વિધમેન્તોતિ એત્થ ધમુધાતુયા ધંસનત્થં દસ્સેતિ, સદ્દત્થાદયો નિવત્તેતિ. ‘‘સૂરિયોવ ઓભાસય’’ન્તિપદસ્સ ‘‘સૂરિયો ઇવા’’તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા’’તિઆદિ. સૂરિયોતિ આદિચ્ચો. સો હિ યસ્મા પઠમકપ્પિકાનં સૂરં જનેતિ, તસ્મા સૂરિયોતિ વુચ્ચતિ. અબ્ભુગ્ગતોતિ અભિમુખં ઉદ્ધં આકાસં ગતો, અબ્ભં વા આકાસં ઉગ્ગતો. અબ્ભસદ્દો હિ આકાસપરિયાયો. આકાસો હિ યસ્મા આભુસો ભાતિ દિપ્પતિ, તસ્મા ‘‘અબ્ભ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. અયં પનેત્થ ઓપમ્મસંસન્દનં – યથા સૂરિયો ઓભાસયન્તો તિટ્ઠતિ, એવં બ્રાહ્મણો સચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝન્તો. યથા સૂરિયો અન્ધકારં વિધમેન્તો તિટ્ઠતિ, એવં બ્રાહ્મણો મારસેનમ્પિ વિધૂપયન્તોતિ.

એત્થાતિ એતેસુ તીસુ ઉદાનેસુ. પઠમં ઉદાનં ઉપ્પન્નન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમિસ્સા ખન્ધકપાળિયા ઉદાનપાળિં સંસન્દન્તો આહ ‘‘ઉદાને પના’’તિઆદિ ¶ . ઉદાને પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તન્તિ ઉદાને વુત્તવચનં, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. અચ્ચયેનાતિ અતિક્કમેન, તમેવત્થં વિભાવેન્તો આહ ‘‘તદા હી’’તિઆદિ. તદાતિ ‘‘સ્વે આસના વુટ્ઠહિસ્સામી’’તિ રત્તિં ઉપ્પાદિતમનસિકારકાલે. ભગવા મનસાકાસીતિ સમ્બન્ધો. પુરિમા દ્વે ઉદાનગાથા આનુભાવદીપિકા હોન્તીતિ યોજના. તસ્સાતિ પચ્ચયાકારપજાનનપચ્ચયક્ખયાધિગમસ્સ. એકેકમેવાતિ ¶ અનુલોમપટિલોમેસુ એકેકમેવ. પઠમયામઞ્ચાતિ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં, નિરન્તરં પઠમયામકાલન્તિ અત્થો. ઇધ પનાતિ ઇમસ્મિં ખન્ધકે પન. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘ભગવા હી’’તિઆદિ. તત્થ ભગવા ઉદાનેસીતિ સમ્બન્ધો. વિસાખપુણ્ણમાયાતિ વિસાખાય યુત્તાય પુણ્ણમાય. ‘‘અરુણો ઉગ્ગમિસ્સતી’’તિ વત્તબ્બસમયેતિ સમ્બન્ધો. સબ્બઞ્ઞુતન્તિ સબ્બઞ્ઞુભાવં, અનાવરણઞાણન્તિ અત્થો. તતોતિ અરુણુગ્ગમનતો. તં દિવસન્તિ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનં, તસ્મિં દિવસેતિ હિ અત્થો. અચ્ચન્તસંયોગે વા, તં દિવસં કાલન્તિ હિ અત્થો. એવં મનસિ કત્વાતિ યથા તં દિવસં અનુલોમપટિલોમં મનસાકાસિ, એવં મનસિ કત્વાતિ અત્થો. ઇતીતિ એવં. ‘‘બોધિરુક્ખમૂલે…પે… નિસીદી’’તિ એવં વુત્તં તં સત્તાહન્તિ યોજના. તત્થેવાતિ બોધિરુક્ખમૂલેયેવ.

૪. ન ભગવાતિ એત્થ નકારો ‘‘ઉપસઙ્કમી’’તિ પદેન યોજેતબ્બો, ન ઉપસઙ્ખમીતિ હિ અત્થો. તમ્હા સમાધિમ્હાતિ તતો અરહત્તફલસમાપત્તિસમાધિતો. અનન્તરમેવ અનુપસઙ્કમનં ઉપમાય આવિકરોન્તો આહ ‘‘યથા પના’’તિઆદિ. ઇચ્ચેવં વુત્તં ન હોતીતિ યોજના. ઇદન્તિ ઇદં અત્થજાતં. એત્થાતિ ‘‘ભુત્વા સયતી’’તિ વાક્યે. એવન્તિ ઉપમેય્યજોતકો. ઇધાપીતિ ઇમિસ્સં ‘‘અથ ખો ભગવા’’તિઆદિપાળિયમ્પિ. ઇદન્તિ અયમત્થો દીપિતો હોતીતિ યોજના. એત્થાતિ ‘‘અથ ખો ભગવા’’તિઆદિપાઠે.

અપરાનિપીતિ પલ્લઙ્કસત્તાહતો અઞ્ઞાનિપિ. તત્રાતિ ‘‘અપરાનિપી’’તિઆદિવચને. ભગવતિ નિસિન્ને સતીતિ યોજના. કિરસદ્દો વિત્થારજોતકો ¶ . કિં નુ ખોતિ પરિવિતક્કનત્થે નિપાતો. એકચ્ચાનન્તિ અપ્પેસક્ખાનં એકચ્ચાનં. તાસન્તિ દેવતાનં. બલાધિગમટ્ઠાનન્તિ બલેન તેજસા અધિગમટ્ઠાનં. અનિમિસેહીતિ ઉમ્મિસેહિ. સત્તાહન્તિ કમ્મત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં, અચ્ચન્તસંયોગે વા. એવઞ્હિ સતિ ‘‘કાલ’’ન્તિ કમ્મં વેદિતબ્બં. તં ઠાનન્તિ અનિમિસેહિ અક્ખીહિ ઓલોકિયમાનટ્ઠાનં. અથાતિ અનિમિસસત્તાહસ્સ અનન્તરે. રતનચઙ્કમેતિ રતનમયે ચઙ્કમે. તં ઠાનન્તિ ચઙ્કમટ્ઠાનં. તતોતિ ચઙ્કમસત્તાહતો. રતનઘરન્તિ રતનમયં ગેહં. તત્થાતિ રતનઘરે અભિધમ્મપિટકં વિચિનન્તોતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ રતનઘરે, અભિધમ્મપિટકે વા, નિદ્ધારણે ચેતં ભુમ્મવચનં. તં ઠાનન્તિ અભિધમ્મપિટકવિચિનનટ્ઠાનં.

એવન્તિઆદિ પુબ્બવચનસ્સ નિગમવસેન પચ્છિમવચનસ્સ અનુસન્ધિનિદસ્સનં. તેનાતિ અજપાલાનં ¶ નિસીદનકારણેન. અસ્સાતિ નિગ્રોધસ્સ. ‘‘અજપાલનિગ્રોધોત્વેવ નામ’’ન્તિ ઇમિના ઉપચારવસેન નામલભનં દસ્સેતિ. અજપા બ્રાહ્મણા લન્તિ નિવાસં ગણ્હન્તિ એત્થાતિ અજપાલો, ઉણ્હકાલે વા અન્તોપવિટ્ઠે અજે અત્તનો છાયાય પાલેતીતિ અજપાલો, અજપાલો ચ સો નિગ્રોધો ચેતિ અજપાલનિગ્રોધોતિ વચનત્થાનિપિ પકરણન્તરેસુ (ઉદા. અટ્ઠ. ૪) દસ્સિતાનિ. તત્રાપીતિ અજપાલનિગ્રોધેપિ. બોધિતોતિ બોધિરુક્ખતો. એત્થાતિ અજપાલનિગ્રોધે. ભગવતિ નિસિન્નેતિ યોજના. તત્થાતિ ‘‘અથ ખો અઞ્ઞતરો’’તિઆદિવચને. સોતિ બ્રાહ્મણો. દિટ્ઠમઙ્ગલિકો નામાતિ દિટ્ઠસુતમુતસઙ્ખાતેસુ તીસુ મઙ્ગલિકેસુ દિટ્ઠમઙ્ગલિકો નામ કિરાતિ અત્થો. ‘‘માનવસેન…પે… વુચ્ચતી’’તિ ઇમિના ‘‘હુંહુ’’ન્તિ કરોતીતિ હુંહુઙ્કો, હુંહુઙ્કો જાતિ સભાવો ઇમસ્સાતિ હુંહુઙ્કજાતિકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

તેનાતિ બ્રાહ્મણેન. સિખાપ્પત્તન્તિ અગ્ગપ્પત્તં. તસ્સાતિ ઉદાનસ્સ. યોતિ પુગ્ગલો, પટિજાનાતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ન દિટ્ઠમઙ્ગલિકતાયા’’તિ ઇમિના અવધારણફલં દસ્સેતિ. ‘‘બાહિતપાપધમ્મત્તા’’તિ ઇમિના બાહિતો ¶ પાપો ધમ્મો અનેનાતિ બાહિતપાપધમ્મોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘હુંહુઙ્કારપહાનેના’’તિ ઇમિના નત્થિ હુંહુઙ્કારો ઇમસ્સાતિ નિહુંહુઙ્કોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. રાગાદિકસાવાભાવેનાતિ ઇમિના નત્થિ રાગાદિકસાવો ઇમસ્સાતિ નિક્કસાવોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ભાવનાનુયોગયુત્તચિત્તતાયા’’તિ ઇમિના યતં અનુયુત્તં અત્તં ચિત્તં ઇમસ્સાતિ યતત્તોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એત્થ હિ યતસદ્દો વીરિયવાચકો, યતધાતુયા નિપ્ફન્નો, અત્તસદ્દો ચિત્તપરિયાયો. યતસદ્દસ્સ યમુધાતુયા ચ નિપ્ફન્નભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સીલસંવરેન વા’’તિઆદિ. ‘‘સઞ્ઞતચિત્તતાયા’’તિ ઇમિના યમતિ સંયમતીતિ યતં, યતં અત્તં ચિત્તં ઇમસ્સાતિ યતત્તોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સચ્ચાનિ વિદન્તિ જાનન્તીતિ વેદાનીતિ વચનત્થેન મગ્ગઞાણાનિ વેદાનિ નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચતુમગ્ગઞાણસઙ્ખાતેહિ વેદેહી’’તિ. ‘‘ચતુમગ્ગઞાણસઙ્ખાતાન’’ન્તિ વિભત્તિપરિણામં કત્વા ‘‘વેદાન’’ન્તિપદેન યોજેતબ્બો. અન્તન્તિ નિબ્બાનં. તઞ્હિ યસ્મા સઙ્ખારાનં અવસાને જાતં, તસ્મા અન્તન્તિ વુચ્ચતિ. પુન અન્તન્તિ અરહત્તફલં. તઞ્હિ યસ્મા મગ્ગસ્સ પરિયોસાને પવત્તં, તસ્મા અન્તન્તિ વુચ્ચતિ. ‘‘મગ્ગબ્રહ્મચરિયસ્સ વુસિતત્તા’’તિ ઇમિના વુસિતં મગ્ગસઙ્ખાતં બ્રહ્મચરિયં અનેનાતિ વુસિતબ્રહ્મચરિયોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ધમ્મેન બ્રહ્મવાદં વદેય્યાતિ વુત્તવચનસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘બ્રાહ્મણો અહન્તિ એતં વાદં ધમ્મેન વદેય્યા’’તિ. ધમ્મેનાતિ ભૂતેન સભાવેન. લોકેતિ એત્થ સત્તલોકોવાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘સકલે લોકસન્નિવાસે’’તિ.

૫. અકાલમેઘોતિ ¶ એત્થ વપ્પાદિકાલસ્સ અભાવા ન અકાલો હોતિ, અથ ખો વસ્સકાલે અસમ્પત્તત્તા અકાલોતિ આહ ‘‘અસમ્પત્તે વસ્સકાલે’’તિ. ‘‘ઉપ્પન્નમેઘો’’તિ ઇમિના અકાલે ઉપ્પન્નો મેઘો અકાલમેઘોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસેતિ જેટ્ઠમૂલમાસે. તસ્મિન્તિ મેઘે. સીતવાતદુદ્દિનીતિ એત્થ સીતેન વાતેન દૂસિતં દિનં ઇમિસ્સા વટ્ટલિકાયાતિ સીતવાતદુદ્દિનીતિ વચનત્થં ¶ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સા ચ પના’’તિઆદિ. સા ચ પન સત્તાહવટ્ટલિકા સીતવાતદુદ્દિની નામ અહોસીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘સમીપે પોક્ખરણિયા નિબ્બત્તો’’તિ ઇમિના મુચલિન્દસ્સ સમીપે નિબ્બત્તો મુચલિન્દોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. મુચલિન્દોતિ ચ નિચુલો. સો નીપોતિ ચ પિયકોતિ ચ વુચ્ચતિ. નાગસ્સ ભોગો એકોપિ સત્તાભુજત્તા ‘‘ભોગેહી’’તિ બહુવચનવસેન વુત્તં. તસ્મિન્તિ નાગરાજે ઠિતે સતીતિ યોજના. તસ્સાતિ નાગરાજસ્સ. તસ્માતિ યસ્મા ભણ્ડાગારગબ્ભપમાણં અહોસિ, તસ્મા. ઠાનસ્સ કારણં પરિદીપેતિ અનેનાતિ ઠાનકારણપરિદીપનં ‘‘મા ભગવન્તં સીત’’ન્તિઆદિવચનં. સોતિ નાગરાજા. હીતિ સચ્ચં. પાળિયં ‘‘બાધયિત્થા’’તિ કિરિયાપદં અજ્ઝાહરિતબ્બન્તિ આહ ‘‘મા સીતં ભગવન્તં બાધયિત્થા’’તિ. તત્થાતિ ‘‘મા ભગવન્તં સીત’’ન્તિઆદિવચને. સત્તાહવટ્ટલિકાય સતીતિ સમ્બન્ધો. તમ્પીતિ ઉણ્હમ્પિ. નન્તિ ભગવન્તં. તસ્સાતિ નાગરાજસ્સ. ઉબ્બિદ્ધન્તિ ઉદ્ધં છિદ્દં. વિદ્ધછિદ્દસદ્દા હિ પરિયાયા. આકાસં મેઘપટલપટિચ્છન્નં આસન્નં વિય હોતિ, મેઘપટલવિગમે દૂરં વિય ઉપટ્ઠાતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘મેઘવિગમેન દૂરીભૂત’’ન્તિ. વિગતવલાહકન્તિ એત્થ વિગતસદ્દો અપગતત્થવાચકો, વલાહકસદ્દો મેઘપરિયાયોતિ આહ ‘‘અપગતમેઘ’’ન્તિ. ઇન્દનીલમણિ વિય દિબ્બતીતિ દેવોતિ વચનત્થેન આકાસો દેવો નામાતિ આહ ‘‘દેવન્તિ આકાસ’’ન્તિ. અત્તનો રૂપન્તિ અત્તનો નાગસણ્ઠાનં. ઇમિના સકવણ્ણન્તિ એત્થ સકસદ્દો અત્તવાચકો, વણ્ણસદ્દો સણ્ઠાનવેવચનોતિ દસ્સેતિ.

સુખો વિવેકોતિ એત્થ તદઙ્ગ વિક્ખમ્ભન સમુચ્છેદ પટિપ્પસ્સદ્ધિનિસ્સરણવિવેકસઙ્ખાતેસુ પઞ્ચસુ વિવેકેસુ નિબ્બાનસઙ્ખાતો નિસ્સરણવિવેકો ચ કાયચિત્તઉપધિવિવેકસઙ્ખાતેસુ તીસુ વિવેકેસુ નિબ્બાનસઙ્ખાતો ઉપધિવિવેકો ચ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘નિબ્બાનસઙ્ખાતો ઉપધિવિવેકો’’તિ. ‘‘ચતુમગ્ગઞાણસન્તોસેના’’તિ ઇમિના તુટ્ઠસ્સાતિ એત્થ પિણ્ડપાતસન્તોસાદિકે નિવત્તેતિ. સુતધમ્મસ્સાતિ એત્થ સુતસદ્દો વિસ્સુતપરિયાયોતિ આહ ‘‘પકાસિતધમ્મસ્સા’’તિ, પાકટસચ્ચધમ્મસ્સાતિ અત્થો. પસ્સતોતિ એત્થ મંસચક્ખુસ્સ કરણભાવેન ¶ ¶ આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘ઞાણચક્ખુના’’તિ. ‘‘અકુપ્પનભાવો’’તિ ઇમિના અબ્યાપજ્જન્તિ એત્થ બ્યાપાદસદ્દસ્સ દોસવાચકભાવો ચ ણ્યપચ્ચયસ્સ ભાવત્થો ચ દસ્સિતો. એતેનાતિ ‘‘અબ્યાપજ્જ’’ન્તિપદેન. મેત્તાપુબ્બભાગોતિ અબ્યાપજ્જસ્સ પુબ્બભાગે મેત્તાય ઉપ્પન્નભાવો. પાણભૂતેસુ સંયમોતિ એત્થ પાણભૂતસદ્દા વેવચનભાવેન સત્તેસુ એવ વત્તન્તીતિ આહ ‘‘સત્તેસુ ચા’’તિ. કરુણાપુબ્બભાગોતિ સંયમસ્સ પુબ્બભાગે કરુણાય ઉપ્પન્નભાવો. યાતિ યા વિરાગતા. અનાગામિમગ્ગસ્સ કામરાગસ્સ અનવસેસપહાનત્તા વુત્તં ‘‘એતેન અનાગામિમગ્ગો કથિતો’’તિ. યાથાવમાનસ્સ અરહત્તમગ્ગેન નિરુદ્ધત્તા વુત્તં ‘‘અસ્મિ…પે… કથિત’’ન્તિ. ઇતોતિ અરહત્તતો.

૬. પાચીનકોણેતિ પુરત્થિમઅસ્સે, પુબ્બદક્ખિણદિસાભાગેતિ અત્થો. રાજાયતનરુક્ખન્તિ ખીરિકારુક્ખં. તેન ખો પન સમયેનાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં પુચ્છિત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘કતરેન સમયેના’’તિ. નિસિન્નસ્સ ભગવતોતિ યોજના. દેવરાજસદ્દસ્સ અઞ્ઞે પજાપતિઆદયો દેવરાજાનો નિવત્તેતું ‘‘સક્કો’’તિ વુત્તં. તન્તિ હરીતકં. પરિભુત્તમત્તસ્સેવ ભગવતોતિ સમ્બન્ધો. નિસિન્ને ભગવતિ.

‘‘તેન ખો પન સમયેના’’તિ ઇમિના યેન સમયેન ભગવા રાજાયતનમૂલે નિસીદિ, તેન ખો પન સમયેનાતિ અત્થં દસ્સેતિ. ઉક્કલજનપદતોતિ ઉક્કલનામકા જનપદમ્હા. યસ્મિં દેસે ભગવા વિહરતિ, તં દેસન્તિ યોજના. એત્થાતિ ‘‘તં દેસં અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્ના’’તિપદે. તેસન્તિ વાણિજાનં. ઞાતિસાલોહિતસદ્દાનં અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનત્તા ‘‘ઞાતી’’તિ વુત્તે સાલોહિતસદ્દસ્સ અત્થો સિદ્ધોતિ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ઞાતિભૂતપુબ્બા દેવતા’’તિ. સાતિ દેવતા. નેસન્તિ વાણિજાનં. તતોતિ અપવત્તનકારણા. તેતિ વાણિજા ¶ . ઇદન્તિ અપવત્તનં. બલિન્તિ ઉપહારં. તેસન્તિ વાણિજાનં. ‘‘સબ્બિમધુફાણિતાદીહિ યોજેત્વા’’તિ પદં પુબ્બાપરાપેક્ખં, તસ્મા મજ્ઝે વુત્તં. પતિમાનેથાતિ એત્થ માન પૂજાયં પેમનેતિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૮ નકારન્તધાતુ) વુત્તત્તા પૂજનપેમનં નામ અત્થતો ઉપટ્ઠહનન્તિ આહ ‘‘ઉપટ્ઠહથા’’તિ. તં વોતિ એત્થ તંસદ્દો પતિમાનનવિસયો, વોસદ્દો તીસુ વોસદ્દેસુ તુમ્હસદ્દસ્સ કારિયો વોસદ્દો, સો ચ ચતુત્થ્યત્થોતિ આહ ‘‘તં પતિમાનં તુમ્હાક’’ન્તિ. વોકારો હિ તિવિધો તુમ્હસદ્દસ્સ કારિયો, યોવચનસ્સ કારિયો, પદપૂરણોતિ. તત્થ તુમ્હસદ્દસ્સ કારિયો પઞ્ચવિધો પચ્ચત્તઉપયોગકરણસમ્પદાનસામિવચનવસેનાતિ. તત્થ તુમ્હસદ્દકારિયો સમ્પદાનવચનો ¶ ઇધાધિપ્પેતો. તેનાહ ‘‘તુમ્હાક’’ન્તિ. ‘‘ય’’ન્તિસદ્દસ્સ વિસયો પટિગ્ગહણત્થોતિ આહ ‘‘યં પટિગ્ગહણ’’ન્તિ. અસ્સાતિ ભવેય્ય. યો પત્તો અહોસીતિ યોજના. અસ્સાતિ ભગવતો. સોતિ પત્તો. સુજાતાય આગચ્છન્તિયા એવાતિ સમ્બન્ધો. અનાદરે ચેતં સામિવચનં. તેનાતિ અન્તરધાયહેતુના. અસ્સાતિ ભગવતો. હત્થેસૂતિ કરણત્થે ચેતં ભુમ્મવચનં. હત્થેહીતિ હિ અત્થો. કિમ્હીતિ કેન.

ઇતોતિ આસળ્હીમાસજુણ્હપક્ખપઞ્ચમિતો. એત્તકં કાલન્તિ એતં પમાણં એકૂનપઞ્ઞાસદિવસકાલં. જિઘચ્છાતિ ઘસિતુમિચ્છા. પિપાસાતિ પાતુમિચ્છા. અસ્સાતિ ભગવતો. ચેતસા-ચેતોસદ્દાનં સમ્બન્ધાપેક્ખત્તા તેસં સમ્બન્ધં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અત્તનો’’તિ ચ ‘‘ભગવતો’’તિ ચ. ઇમેહિ સમ્બન્ધિસદ્દાનમસદિસત્તા સમ્બન્ધોપિ અસદિસોતિ દસ્સેતિ. અત્તનોતિ ચતુન્નં મહારાજાનં. સમાસોયેવ અવયવીપધાનો હોતિ, વાક્યં પન અવયવપધાનોયેવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચતૂહિ દિસાહી’’તિ. પાળિયં ‘‘આગન્ત્વા’’તિ પાઠસેસો યોજેતબ્બો. ‘‘સિલામયે’’તિ ઇમિના સિલામયમેવ સેલામયન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. ઇદન્તિ ‘‘સેલામયે પત્તે’’તિ વચનં. યેતિ મુગ્ગવણ્ણસિલામયે પત્તે. તતોતિ ઇન્દનીલમણિમયપત્તઉપનામનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ ચતુન્નં મહારાજાનં. ચત્તારોપિ અધિટ્ઠહીતિ સમ્બન્ધો ¶ . યથાતિ યેનાકારેન, અધિટ્ઠિયમાનેતિ યોજના. એકસદિસોતિ એકંસેન સદિસો. અધિટ્ઠિતે પત્તેતિ સમ્બન્ધો. પત્તેતિ ચ કરણત્થે ભુમ્મવચનં. પત્તેન પટિગ્ગહેસીતિ હિ અત્થો. પચ્ચગ્ઘેતિ એત્થ એકારો સ્મિંવચનસ્સ કારિયોતિ આહ ‘‘પચ્ચગ્ઘસ્મિ’’ન્તિ. પટિ અગ્ઘન્તિ પદવિભાગં કત્વા પટિસદ્દો પાટેક્કત્થો, ‘‘અગ્ઘ’’ન્તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ મહગ્ઘત્થોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાટેક્કં મહગ્ઘસ્મિ’’ન્તિ. ઇમિના ચત્તારો એકતો હુત્વા ન મહગ્ઘા હોન્તિ, પાટેક્કં પન મહગ્ઘા હોન્તીતિ દસ્સેતિ. અથ વા સઉપસગ્ગો પચ્ચગ્ઘસદ્દો અભિનવપરિયાયોતિ આહ ‘‘અભિનવે’’તિ. અભિનવોતિ ચ અચિરતનવત્થુસ્સ નામં. અચિરતનવત્થુ અચિરતનત્તા અબ્ભુણ્હં વિય હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘અબ્ભુણ્હે’’તિ. ‘‘તઙ્ખણે નિબ્બત્તસ્મિ’’ન્તિ ઇમિના તમેવત્થં વિભાવેતિ. દ્વેવાચિકાતિપદસ્સ સમાસવસેન ચ તદ્ધિતવસેન ચ નિપ્ફન્નભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દ્વે વાચા’’તિઆદિ. પત્તાતિ એત્થ એકો ઇતિસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. ઇતિ તસ્મા દ્વેવાચિકાઇતિ અત્થોતિ યોજના. તેતિ વાણિજા. અથાતિ તસ્મિં કાલે. તેતિ કેસે. તેસન્તિ વાણિજાનં. પરિહરથાતિ અત્તનો અભિવાદનપચ્ચુટ્ઠાનટ્ઠાનન્તિ પટિગ્ગહેત્વા, પરિચ્છિન્દિત્વા વા હરથાતિ અત્થો. તેતિ વાણિજા. અમતેનેવાતિ અમતેન ઇવ, અભિસિત્તા ઇવાતિ યોજના.

૭. ભગવા ¶ ઉપસઙ્કમીતિ સમ્બન્ધો. તસ્મિન્તિ અજપાલનિગ્રોધે. આચિણ્ણસમાચિણ્ણોતિ આચરિતો સમ્માચરિતો, ન એકસ્સ બુદ્ધસ્સ આચિણ્ણો, અથ ખો સબ્બબુદ્ધાનં આચિણ્ણસમાચિણ્ણો, અતિઆચિણ્ણો નિચ્ચાચિણ્ણોતિ અત્થો. સઙ્ખેપેન વુત્તમત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘જાનન્તિ હી’’તિઆદિ. ધમ્મદેસનન્તિ ભગવતો ધમ્મદેસનં, ધમ્મદેસનત્થાય વા ભગવન્તં, ભગવન્તં વા ધમ્મદેસનં. તતોતિ યાચનકારણા. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. લોકસન્નિવાસો બ્રહ્મગરુકો યસ્મા, ઇતિ તસ્મા ઉપ્પાદેસ્સન્તીતિ યોજના. ઇતીતિઆદિ નિગમનં.

તત્થાતિ ¶ પરિવિતક્કનાકારપાઠે. ‘‘પઞ્ચકામગુણેસુ અલ્લીય’’ન્તીતિ ઇમિના અલ્લીયન્તિ અભિરમિતબ્બટ્ઠેન લગ્ગન્તિ એત્થાતિ આલયા પઞ્ચ કામગુણાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અલ્લીયન્તીતિ લગ્ગન્તિ. ‘‘પઞ્ચ કામગુણે અલ્લીયન્તી’’તિપિ પાઠો, એવં સતિ અલ્લીયન્તિ અભિરમિતબ્બટ્ઠેન સેવિયન્તીતિ આલયા પઞ્ચ કામગુણાતિ વચનત્થો કાતબ્બો. અલ્લીયન્તીતિ સેવન્તિ. તેતિ પઞ્ચ કામગુણા. ‘‘યદિદ’’ન્તિપદસ્સ યં ઇદન્તિ પદવિભાગં કત્વા ‘‘ય’’ન્તિ ચ ‘‘ઇદ’’ન્તિ ચ સબ્બનામપદન્તિ આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘યદિદન્તિ નિપાતો’’તિ. ઇમિના તીસુ લિઙ્ગેસુ દ્વીસુ ચ વચનેસુ વિનાસં, વિકારં વા વિસદિસં વા નઅયનત્તા નગમનત્તા અબ્યયં નામાતિ દસ્સેતિ, અત્થો પન સબ્બનામત્થોયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. તસ્સાતિ ‘‘યદિદ’’ન્તિનિપાતસ્સ, અત્થોતિ સમ્બન્ધો. ઠાનન્તિ ‘‘ઠાનં’’ઇતિપદં. પટિચ્ચસમુપ્પાદન્તિ ‘‘પટિચ્ચસમુપ્પાદો’’ઇતિપદં. અત્થોપિ યુત્તોયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. ઇમેસન્તિ સઙ્ખારાદીનં પચ્ચયુપ્પન્નાનં. પચ્ચયાતિ અવિજ્જાદિકારણા. ‘‘ઇદપ્પચ્ચયા એવા’’તિ ઇમિના ઇદપ્પચ્ચયતાતિ એત્થ તાપચ્ચયસ્સ સ્વત્થં દીપેતિ ‘‘દેવતા’’તિઆદીસુ (ખુ. પા. અટ્ઠ. એવમિચ્ચાદિપાઠવણ્ણના) વિય.

સો મમસ્સ કિલમથોતિ એત્થ તંસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યા અજાનન્તાનં દેસના નામા’’તિ, ઇમિના ‘‘દેસેય્યં, ન આજાનેય્યુ’’ન્તિ દ્વિન્નમેવ કિરિયાપદાનં તસદ્દસ્સ વિસયભાવં દસ્સેતિ, ન એકસ્સ કિરિયાપદસ્સ. સોતિ દેસનાસઙ્ખાતો કાયવચીપયોગો, ઇમિના વાક્યવિસયે તસદ્દો ઉત્તરપદસ્સેવ લિઙ્ગવચનાનિ ગણ્હાતીતિ દસ્સેતિ, સમાસમજ્ઝે પન તસદ્દો પુબ્બપદસ્સેવ લિઙ્ગવચનાનિ ગણ્હાતિ. તેન વુત્તં ‘‘અવિજ્જા ચ સા પચ્ચયો ચા’’તિ (ઉદા. અટ્ઠ. પઠમબોધિસુત્તવણ્ણના) ચ ‘‘અભિધમ્મો ચ સો પિટકઞ્ચા’’તિ ચ (પારા. અટ્ઠ. ૧.પઠમમહાસઙ્ગીતિકથા; ધ. સ. અટ્ઠ. નિદાનકથા) આદિ ¶ . કિલમથોતિ કાયકિલમનહેતુ. કિલમતિ અનેનાતિ કિલમથો. અસ્સાતિ ભવેય્ય. સાતિ કાયવચીપયોગસઙ્ખાતા દેસના. વિહેસાતિ કાયવિહિંસાહેતુ. વિહિંસતિ ઇમાયાતિ વિહેસા. ચિત્તેન પન બુદ્ધાનં કિલમથો વા વિહેસા વા નત્થિ અરહત્તમગ્ગેન સમુચ્છિન્નત્તા ¶ . ‘‘પટિભંસૂ’’તિ એત્થ પટીતિ કમ્મપ્પવચનીયયોગત્તા ‘‘ભગવન્ત’’ન્તિ એત્થ સામ્યત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘ભગવતો’’તિ. ‘‘અનુ અચ્છરિયા’’તિ ઇમિના ‘‘ન અચ્છરિયા’’તિ પદવિભાગં નિવત્તેતિ, પુનપ્પુનં અચ્છરિયાતિ અત્થો. પટિભંસૂતિ એત્થ પટિસદ્દો પટિભાનત્થો, ભાધાતુ ખાયનત્થોતિ આહ ‘‘પટિભાનસઙ્ખાતસ્સ ઞાણસ્સ ગોચરા અહેસુ’’ન્તિ. ‘‘ગોચરા અહેસુ’’ન્તિ ઇમિના ખાયનં નામ અત્થતો ગોચરભાવેન ભવનન્તિ દસ્સેતિ.

મેતિ મમ, મયા વા, અધિગતં ધમ્મં પકાસિતુન્તિ સમ્બન્ધો. અરિયમગ્ગસોતસ્સ પટિ પટિસોતન્તિ વુત્તે નિબ્બાનમેવાતિ આહ ‘‘પટિસોતં વુચ્ચતિ નિબ્બાન’’ન્તિ. નિબ્બાનગામિન્તિ અરિયમગ્ગં. અરિયમગ્ગો હિ યસ્મા નિબ્બાનં ગમયતિ, તસ્મા નિબ્બાનગામીતિ વુચ્ચતિ. તમોખન્ધેનાતિ એત્થ તમસદ્દો અવિજ્જાપરિયાયો, ખન્ધસદ્દો રાસત્થોતિ આહ ‘‘અવિજ્જારાસિના’’તિ. ‘‘અજ્ઝોત્થટા’’તિ ઇમિના આવુટાતિ એત્થ વુધાતુ આવરણત્થોતિ દસ્સેતિ. અપ્પોસ્સુક્કતાયાતિ એત્થ અપત્યૂપસગ્ગો અભાવત્થો, તાપચ્ચયો ભાવત્થોતિ આહ ‘‘નિરુસ્સુક્કભાવેના’’તિ.

૮. લોકેતિ સત્તલોકે. મહાબ્રહ્મેતિ મહાબ્રહ્માનો. અપ્પરજક્ખજાતિકાતિ એત્થ અપ્પં રજં અક્ખિમ્હિ એતેસન્તિ અપ્પરજક્ખા, અપ્પરજક્ખા જાતિ સભાવો એતેસન્તિ અપ્પરજક્ખજાતિકાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પઞ્ઞામયે’’તિઆદિ. ‘‘પઞ્ઞામયે’’તિ ઇમિના મંસમયેતિ અત્થં નિવત્તેતિ. એતેસન્તિ સત્તાનં. ધમ્મસ્સાતિ તુપચ્ચયયોગે છટ્ઠીકમ્મં. આપુબ્બો ઞાધાતુ પટિવિજ્ઝનત્થોતિ આહ ‘‘પટિવિજ્ઝિતારો’’તિ.

સંવિજ્જતિ મલં એતેસન્તિ સમલા, પૂરણકસ્સપાદિકા છ સત્થારો, તેહિ. ‘‘રાગાદીહી’’તિ ઇમિના મલસરૂપં દસ્સેતિ. અવાપુરેતન્તિ એત્થ અવપુબ્બો ચ આપુબ્બો ચ પુરધાતુ વિવરણત્થોતિ આહ ‘‘વિવર એત’’ન્તિ. વકારસ્સ પકારં કત્વા ‘‘અપાપુરેત’’ન્તિપિ પાઠો ¶ . અમતસદ્દસ્સ સલિલાદયો નિવત્તેતું વુત્તં ‘‘નિબ્બાનસ્સા’’તિ. ઇમે સત્તા સુણન્તૂતિ સમ્બન્ધો. વિમલેનાતિ એત્થ વિસદ્દો અભાવત્થોતિ આહ ‘‘અભાવતો’’તિ. ઇમિના નત્થિ મલં એતસ્સાતિ વિમલોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ ¶ . ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધેના’’તિ ઇમિના અઞ્ઞપદત્થસરૂપં દસ્સેતિ. અનુક્કમેન મગ્ગેન બુજ્ઝિતબ્બન્તિ અનુબુદ્ધન્તિ વુત્તે ચતુસચ્ચધમ્મો ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘ચતુસચ્ચધમ્મ’’ન્તિ.

‘‘સેલમયે’’તિ ઇમિના સિલાય નિબ્બત્તો સેલોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેના’’તિ ઇમિના સમન્તચક્ખુસરૂપં દસ્સેતિ. ભગવા ત્વમ્પીતિ યોજના. ધમ્મસદ્દો પઞ્ઞાપરિયાયોતિ આહ ‘‘ધમ્મમયં પઞ્ઞામય’’ન્તિ. અપેતો સોકો ઇમસ્સાતિ અપેતસોકો, ભગવા. સોકં અવતરતીતિ સોકાવતિણ્ણા, જનતા. સોકાવતિણ્ણઞ્ચ જાતિજરાભિભૂતઞ્ચાતિ ચસદ્દો યોજેતબ્બો. ઇમિના ચસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠોતિ દસ્સેતિ.

‘‘ભગવા’’તિપદં ‘‘વીરો’’તિઆદીસુ યોજેતબ્બં. ‘‘વીરિયવન્તતાયા’’તિ ઇમિના વીરં યસ્સત્થીતિ વીરોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સદ્દસત્થેસુ આલપનપદેસુ વિગ્ગહો ન કાતબ્બોતિ ઇદં આલપનાવત્થં સન્ધાય વુત્તં, ઇધ પન તેસમત્થદસ્સનત્થાય વિગ્ગહો વુત્તોતિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘દેવપુત્ત…પે… વિજિતત્તા’’તિ ઇમિના વિજિતો મારેહિ સંગામો અનેનાતિ વિજિતસઙ્ગામોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એત્થ ચ ખન્ધમારો મચ્ચુમારેન સઙ્ગહિતો દ્વિન્નં મારાનં એકતો વિજિતત્તા. ‘‘સત્તવાહો’’તિ પઠમક્ખરેન ચ ‘‘સત્થવાહો’’તિ દુતિયક્ખરેન ચ યુત્તો. તત્થ સત્થવાહો વિયાતિ ‘‘સત્થવાહો’’તિ ઉપચારેન વુત્તે દુતિયક્ખરેન યુત્તો, સત્તે વહહીતિ સત્તવાહોતિ મુખ્યતો વુત્તે પઠમક્ખરેન યુત્તો. ઇધ પન પઠમક્ખરેન યુત્તોતિ આહ ‘‘સત્તે વહતીતિ સત્તવાહો’’તિ. નત્થિ ઇણં ઇમસ્સાતિ અણણો ભગવા.

૯. બુદ્ધચક્ખુનાતિ ¶ એત્થ ચક્ખુ દુવિધં મંસચક્ખુઞાણચક્ખુવસેન. તત્થાપિ મંસચક્ખુ દુવિધં પસાદચક્ખુસસમ્ભારચક્ખુવસેન. તત્થ પસાદરૂપં પસાદચક્ખુ નામ, ભમુકટ્ઠિપરિચ્છિન્નો મંસપિણ્ડો સસમ્ભારચક્ખુ નામ. ઞાણચક્ખુ પન પઞ્ચવિધં (પટિ. મ. અટ્ઠ. ૧.૧.૩) દિબ્બધમ્મપઞ્ઞાબુદ્ધસમન્તચક્ખુવસેન. તત્થ દિબ્બચક્ખુઅભિઞ્ઞાઞાણં દિબ્બચક્ખુ નામ, હેટ્ઠિમમગ્ગત્તયં ધમ્મચક્ખુ નામ, અરહત્તમગ્ગઞાણં પઞ્ઞાચક્ખુ નામ, ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તઞાણઞ્ચ આસયાનુસયઞાણઞ્ચ બુદ્ધચક્ખુ નામ, સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં સમન્તચક્ખુ નામ. ઇધ પન ‘‘બુદ્ધચક્ખુના’’તિ વુત્તત્તા યથાવુત્તદ્વેઞાણાનિયેવાતિ આહ ‘‘ઇન્દ્રિય…પે… ઞાણેન ચા’’તિ. હીતિ સચ્ચં. યેસન્તિ સત્તાનં. સદ્ધાદીનીતિ આદિસદ્દેન વીરિયસતિસમાધિપઞ્ઞિન્દ્રિયાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. તિક્ખાનીતિ તિખિણાનિ. મુદૂનીતિ સુખુમતરાનિ. આકારાતિ કારણા. ઇમાનિ તીણિ દુકાનિ બાહિરત્થસમાસવસેન વુત્તાનિ. સુખેન વિઞ્ઞાપેતબ્બાતિ સુવિઞ્ઞાપયા, તથા દુવિઞ્ઞાપયાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યે કથિતકારણ’’ન્તિઆદિ ¶ . પરલોકો ચ વજ્જઞ્ચ પરલોકવજ્જાનિ, તાનિ ભયતો પસ્સન્તીતિ પરલોકવજ્જભયદસ્સાવિનોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યે’’તિઆદિ. ઇમાનિ દ્વે દુકાનિ કિતવસેન વુત્તાનિ, ઇધ પચ્છિમદુકે ‘‘ન અપ્પેકચ્ચે પરલોકવજ્જભયદસ્સાવિનો’’તિ દુતિયપદં ન વુત્તં, પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિયં (પટિ. મ. ૧.૧૧૧) પન યુગળવસેન વુત્તં. ઉપ્પલાનિ એત્થ સન્તીતિ ઉપ્પલિનીતિ વચનત્થેન ગચ્છો વા લતા વા પોક્ખરણી વા વનં વા ‘‘ઉપ્પલિની’’તિ વુચ્ચતિ, ઇધ પન ‘‘વન’’ન્તિ આહ ‘‘ઉપ્પલવને’’તિ. નિમુગ્ગાનેવ હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. પોસયન્તીતિ વડ્ઢન્તિ, ઇમિના અન્તોનિમુગ્ગાનેવ હુત્વા પોસયન્તીતિ અન્તોનિમુગ્ગપોસીનીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઉદકેન સમ’’ન્તિ ઇમિના ઉદકેન સમં સમોદકં, સમોદકં હુત્વા ઠિતાનીતિ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અતિક્કમિત્વા’’તિ ઇમિના અચ્ચુગ્ગમ્માતિપદસ્સ અતિઉગ્ગન્ત્વાતિ અત્થં દસ્સેતિ.

પટિચ્છન્નેન આરોપિતાતિ પારુતા, ન પારુતા અપારુતા. અપારુતા નામ અત્થતો વિવરણાતિ આહ ‘‘વિવટા’’તિ સોતિ અરિયમગ્ગો ¶ . હીતિ સચ્ચં. પચ્છિમપદદ્વયેતિ ગાથાય ઉત્તમપદદ્વયે. અયમેવત્થોતિ અયં વક્ખમાનો એવં અત્થો દટ્ઠબ્બોતિ યોજના. હીતિ વિત્થારો. ન ભાસિન્તિ એત્થ ઉત્તમપુરિસત્તા ‘‘અહ’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘દેવમનુજેસુ’’તિ વત્તબ્બે એકસેસવસેન ‘‘મનુજેસૂ’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘દેવમનુસ્સેસૂ’’તિ.

૧૦. ઠાનુપ્પત્તિયાતિ કારણેન ઉપ્પત્તિયા. નિક્કિલેસો જાતિ સભાવો ઇમસ્સાતિ નિક્કિલેસજાતિકો. ‘‘ઞાણ’’ન્તિ અવિસેસેન વુત્તેપિ અત્થતો અનાવરણઞાણમેવાતિ આહ ‘‘સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણ’’ન્તિ. ઇતોતિ ‘‘ધમ્મં દેસેસ્સામી’’તિ પરિવિતક્કદિવસતો, હેટ્ઠાતિ સમ્બન્ધો. દેવતા પન આળારસ્સ કાલઙ્કરણમેવ જાનાતિ, ન આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તભાવં. ભગવા પન સબ્બં જાનાતિ, તેન વુત્તં ‘‘આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તો’’તિ. ‘‘પરિહીનત્તા’’તિ ઇમિના મહાજાનિયોતિ એત્થ હાધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ. અસ્સાતિ આળારસ્સ. મહતી જાનિઅસ્સાતિ ‘‘મહાજાનિકો’’તિ વત્તબ્બે કકારસ્સ યકારં કત્વા ‘‘મહાજાનિયો’’તિ વુત્તં. અક્ખણેતિ બ્રહ્મચરિયવાસાય અનોકાસે, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનેતિ અત્થો. હિય્યોતિ અનન્તરાતીતાહે. સોપીતિ ઉદકો રામપુત્તોપિ. પિસદ્દો આળારાપેક્ખો. તત્થ આળારો કાલામો યાવઆકિઞ્ચઞ્ઞાયતનઝાનલાભી હોતિ, તસ્મા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તો. ઉદકો રામપુત્તો યાવનેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનઝાનલાભી હોતિ, તસ્મા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તોતિ ¶ દટ્ઠબ્બં. ‘‘બહુકારા’’તિ ચ ‘‘બહૂપકારા’’તિ ચ પાઠસ્સ દ્વિધા યુત્તભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘બહુકારાતિ બહૂપકારા’’તિ. પેસિતત્તભાવં મન્તિ યોજના. ઇમિના પહિતત્તન્તિ એત્થ અત્તસદ્દો કાયવાચકોતિ દસ્સેતિ.

૧૧. અન્તરાસદ્દેન યુત્તત્તા ‘‘ગયં, બોધિ’’ન્તિ એત્થ સામ્યત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘ગયાય ચ બોધિમણ્ડસ્સ ચા’’તિ.

ગાથાય ¶ ચતૂસુ સબ્બસદ્દેસુ દુતિયો સબ્બસદ્દો અનવસેસત્થો, સેસા સાવસેસત્થાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સબ્બં તેભૂમકધમ્મ’’ન્તિઆદિ. વચનત્થો સુવિઞ્ઞેય્યોવ. અરહત્તફલસ્સાપિ તણ્હાક્ખયત્તા વુત્તં ‘‘તણ્હાક્ખયે નિબ્બાને’’તિ. સયંસદ્દો અત્તપરિયાયો, અભિઞ્ઞાયસદ્દો તુ ત્વાપચ્ચયન્તોતિ આહ ‘‘અત્તનાવ જાનિત્વા’’તિ. ‘‘સબ્બં ચતુભૂમકધમ્મ’’ન્તિ ઇમિના ઞાધાતુયા કમ્મં દસ્સેતિ. ‘‘અયં મે આચરિયો’’તિ ઉદ્દિસનાકારદસ્સનં.

‘‘લોકુત્તરધમ્મે’’તિ ઇમિના લોકિયધમ્મે પન આચરિયો (મિ. પ. ૪.૫.૧૧) અત્થીતિ દસ્સેતિ. પટિપુગ્ગલોતિ એત્થ પટિસદ્દો પટિભાગત્થોતિ આહ ‘‘પટિભાગપુગ્ગલો’’તિ. સદિસપુગ્ગલો નામ નત્થીતિ અત્થો. સીતિભૂતોતિ સીતિ હુત્વા ભૂતો, સીતિભાવં વા પત્તો.

કાસીનન્તિ બહુવચનવસેન વુત્તત્તા જનપદાનં નામં. જનપદસમૂહસ્સ રટ્ઠનામત્તા વુત્તં ‘‘કાસિરટ્ઠે’’તિ. ‘‘નગર’’ન્તિ ઇમિના પુરસદ્દો નગરપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. પટિલાભાયાતિ પટિલાભાપનત્થાય. ‘‘ભેરિ’’ન્તિ ઇમિના દુન્દુભિસદ્દો ભેરિવાચકોતિ દસ્સેતિ. ભેરિ હિ ‘‘દુંદુ’’ન્તિસદ્દેન ઉભિ પૂરણમેત્થાતિ દુન્દુભીતિ વુચ્ચતિ. દકારરકારાનં સંયોગં કત્વા દુન્દ્રુભીતિપિ પાઠો અત્થિ, સો અપાઠોયેવ. ‘‘પહરિસ્સામી’’તિ એત્થ પહારસદ્દેન આહઞ્ઞિન્તિ એત્થ આપુબ્બહનધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ, સ્સામિસદ્દેન અજ્જતનિઇંવિભત્તિયા અનાગતકાલે પવત્તભાવં, ઇતિસદ્દેન ગમનાકારવાચકસ્સ ઇતિસદ્દસ્સ લોપભાવં દસ્સેતિ.

અનન્તજિનોતિ અનન્તસઙ્ખાતસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસ્સ પદટ્ઠાનભૂતેન અરહત્તમગ્ગઞાણેન સબ્બકિલેસારીનં જિતવા, એતેન ફલૂપચારેન અનન્તજિનભાવં દસ્સેતિ. હુવેય્ય પાવુસોતિ એત્થ ‘‘હુવેય્ય અપિ આવુસો’’તિ પદવિભાગં કત્વા હુધાતુ સત્તત્થવાચકો, અપિસદ્દો એવંનામવાચકોતિ દસ્સેન્તો આહ આવુસો ‘‘એવં નામ ભવેય્યા’’તિ. વકારસ્સ પકારં કત્વા ‘‘હુપેય્યા’’તિ પાઠોપિ યુજ્જતિયેવ.

૧૨. ‘‘અત્થાય ¶ ¶ પટિપન્નો’’તિ ઇમિના બાહુલ્લસ્સ અત્થાય પટિપન્નો બાહુલ્લિકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પધાનતોતિ દુક્કરચરિયાય પદહનતો. ‘‘ભટ્ઠો’’તિ ઇમિના વિબ્ભન્તોતિ એત્થ વિપુબ્બભમુધાતુયા અનવટ્ઠાનત્થો નામ અત્થતો ભટ્ઠોતિ દસ્સેતિ. સોતન્તિ એત્થ સોતસદ્દસ્સ સોતવિઞ્ઞાણાદિવાચકત્તા ‘‘સોતિન્દ્રિય’’ન્તિ વુત્તં. ઇરિયાયાતિ એત્થ ઇરિયનં ચરણં ઇરિયાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુક્કરચરિયાયા’’તિ. અભિજાનાથ નોતિ એત્થ નોસદ્દો નુસદ્દત્થોતિ આહ ‘‘અભિજાનાથ નૂ’’તિ. વાક્યન્તિ વાચકં. સઞ્ઞાપેતુન્તિપદસ્સ સઞ્ઞાપનાકારં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અહં બુદ્ધો’’તિ.

૧૩. ઇતોતિ ‘‘ચક્ખુકરણી’’તિઆદિતો. પદત્થતોતિ પદતો ચ અત્થતો ચ, પદાનં અત્થતો વા. ઇતોતિ યથાવુત્તતો. હીતિ સચ્ચં. સુત્તન્તકથન્તિ સુત્તન્તવસેન વુત્તવચનં.

૧૮. દેવતાકોટીહીતિ બ્રહ્મસઙ્ખાતાહિ દેવતાકોટીહિ. પતિટ્ઠિતસ્સ તસ્સ આયસ્મતોતિ સમ્બન્ધો. સાવ એહિભિક્ખુઉપસમ્પદાતિ યોજના.

૧૯. દુતિયદિવસે ધમ્મચક્ખું ઉદપાદીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘દુતિયદિવસે’’તિઆદિ પાટિપદદિવસં ઉપનિધાય વુત્તં. પક્ખસ્સાતિ આસળ્હીમાસકાળપક્ખસ્સ. સબ્બેવ તે ભિક્ખૂતિ યોજના. અનત્તસુત્તેનાતિ અનત્તલક્ખણસુત્તન્તેન (મહાવ. ૨૦; સં. નિ. ૩.૫૯).

પઞ્ચમિયા પક્ખસ્સાતિ પક્ખસ્સ પઞ્ચમિયા. લોકસ્મિન્તિ સત્તલોકે. ‘‘મનુસ્સઅરહન્તોતિ ઇમિના દેવઅરહન્તો બહૂતિ દસ્સેતિ.

૩૧. પોરાણાનુપોરાણાનન્તિ પુરાણે ચ અનુપુરાણે ચ ભવાનં. એકસટ્ઠીતિ એકો ચ સટ્ઠિ ચ, એકેન વા અધિકા સટ્ઠિ એકસટ્ઠિ.

તત્રાતિ ¶ તેસુ એકસટ્ઠિમનુસ્સઅરહન્તેસુ. પુબ્બયોગોતિ પુબ્બે કતો ઉપાયો, પુબ્બૂપનિસ્સયોતિ અત્થો. વગ્ગબન્ધેનાતિ સમૂહં કત્વા બન્ધેન. તેતિ પઞ્ચપઞ્ઞાસ જના. ઝાપેસ્સામાતિ ડય્હિસ્સામ. નીહરિંસૂતિ ગામતો નીહરિંસુ. તેસૂતિ પઞ્ચપઞ્ઞાસજનેસુ. પઞ્ચ જને ¶ ઠપેત્વાતિ સમ્બન્ધો. સેસાતિ પઞ્ચહિ જનેહિ અવસેસા. સોતિ યસો દારકો. તેપીતિ ચત્તારોપિ જના. તત્થાતિ સરીરે. તે સબ્બેપીતિ યસસ્સ માતાપિતુભરિયાહિ સદ્ધિં સબ્બેપિ તે સહાયકા. તેનાતિ પુબ્બયોગેન.

૩૨. દિબ્બેસુ વિસયેસુ ભવા દિબ્બા લોભપાસાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘દિબ્બા નામા’’તિઆદિ. લોભપાસાતિ લોભસઙ્ખાતા બન્ધના. અસવનતાતિ એત્થ કરણત્થે પચ્ચત્તવચનન્તિ આહ ‘‘અસવનતાયા’’તિ. પરિહાયન્તીતિ એત્થ કેન પરિહાયન્તીતિ આહ ‘‘વિસેસાધિગમતો’’તિ. વિસેસાધિગમતોતિ મગ્ગફલસઙ્ખાતસ્સ વિસેસસ્સ અધિગમતો.

૩૩. અન્તં લામકં કરોતીતિ અન્તકોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘લામકા’’તિ. ‘‘હીનસત્તા’’તિ ઇમિના અન્તકસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. આમન્તનપદમેતં. તન્તિ રાગપાસં. હીતિ સચ્ચં. સોતિ મારો પાપિમા. અન્તલિક્ખે ચરન્તાનં પઞ્ચાભિઞ્ઞાનમ્પિ બન્ધનત્તા અન્તલિક્ખે ચરતિ પવત્તતીતિ અન્તલિક્ખચરોતિ વચનત્થેન રાગપાસો ‘‘અન્તલિક્ખચરો’’તિ મારેન પાપિમતા વુત્તો.

૩૪. નાનાજનપદતોતિ એકિસ્સાપિ દિસાય નાનાજનપદતો. ‘‘અનુજાનામિ…પે… પબ્બાજેથા’’તિઆદિમ્હિ વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. પબ્બાજેન્તેન ભિક્ખુના પબ્બાજેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. યે પટિક્ખિત્તા પુગ્ગલાતિ યોજના. પરતોતિ પરસ્મિં. ‘‘ન ભિક્ખવે…પે… પબ્બાજેતબ્બો’’તિ પાળિં (મહાવ. ૮૯) આદિં કત્વાતિ યોજના. તેતિ પટિક્ખિત્તપુગ્ગલે. સોપિ ચાતિ સોપિ ચ પુગ્ગલો. અનુઞ્ઞાતોયેવ પબ્બાજેતબ્બોતિ ¶ સમ્બન્ધો. તસ્સ ચાતિ પુગ્ગલસ્સ ચ, અથ વા તેસઞ્ચ માતાપિતૂનં. વચનવિપલ્લાસો હેસ. અનુજાનનલક્ખણં વણ્ણયિસ્સામાતિ સમ્બન્ધો.

એવન્તિ ઇમિના વુત્તનયેન. ચસદ્દો વાક્યસમ્પિણ્ડનત્થો. સચે અચ્છિન્નકેસો હોતિ ચ, સચે એકસીમાય અઞ્ઞેપિ ભિક્ખૂ અત્થિ ચાતિ અત્થો. અઞ્ઞેપીતિ અત્તના અપરેપિ. ભણ્ડૂતિ મુણ્ડો, સોયેવ કમ્મં ભણ્ડુકમ્મં. તસ્સાતિ ભણ્ડુકમ્મસ્સ. ઓકાસોતિ પબ્બજ્જાય ખણો. ‘‘ઓકાસં ન લભતી’’તિ વત્વા તસ્સ કારણં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સચે’’તિઆદિ.

અવુત્તોપીતિ ¶ એત્થ પિસદ્દો વુત્તો પન કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. ઉપજ્ઝાયં ઉદ્દિસ્સ પબ્બાજેતીતિ એત્થ પબ્બજ્જા ચતુબ્બિધા તાપસપબ્બજ્જા પરિબ્બાજકપબ્બજ્જા સામણેરપબ્બજ્જા ઉપસમ્પદપબ્બજ્જાતિ. તત્થ કેસમસ્સુહરણં તાપસપબ્બજ્જા નામ વક્કલાદિગહણતો પઠમમેવ વજિતબ્બત્તા. ઇસિપબ્બજ્જાતિપિ તસ્સાયેવ નામં. કેસમસ્સુહરણમેવ પરિબ્બાજકપબ્બજ્જા નામ કાસાયાદિગહણતો પઠમમેવ વજિતબ્બત્તા. કેસમસ્સુહરણઞ્ચ કાસાયચ્છાદનઞ્ચ સામણેરપબ્બજ્જા નામ સરણગહણતો પઠમમેવ વજિતબ્બત્તા. ઉપસમ્પદપબ્બજ્જા તિવિધા એહિભિક્ખુઉપસમ્પદપબ્બજ્જા સરણગહણૂપસમ્પદપબ્બજ્જા ઞત્તિચતુત્થવાચિકૂપસમ્પદપબ્બજ્જાતિ. તત્થ એહિભિક્ખૂપસમ્પદપબ્બજ્જાયં કેસમસ્સુહરણાદિ સબ્બં એકતોવ સમ્પજ્જતિ ‘‘એહિ ભિક્ખૂ’’તિ ભગવતો વચનેન અભિનિપ્ફન્નત્તા. સરણગહણૂપસમ્પદપબ્બજ્જા સામણેરપબ્બજ્જસદિસાયેવ. કેસમસ્સુહરણઞ્ચ કાસાયચ્છાદનઞ્ચ સરણગહણઞ્ચ ઞત્તિચતુત્થવાચિકૂપસમ્પદપબ્બજ્જા નામ કમ્મવાચાગહણતો પઠમમેવ વજિતબ્બત્તા. તત્થ સામણેરપબ્બજ્જં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ઉપજ્ઝાયં ઉદ્દિસ્સ પબ્બાજેતી’’તિ. ઉપજ્ઝાયં ઉદ્દિસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ વેય્યાવચ્ચકરટ્ઠાનનિયમં કત્વા. પબ્બજ્જાકમ્મે અત્તનો ઇસ્સરિયમકત્વાતિ અત્થો. દહરેન ભિક્ખુના કેસચ્છેદનં કાસાયચ્છાદનં સરણદાનન્તિ તીણિ કિચ્ચાનિ કાતબ્બાનિયેવ. કેચિ ‘‘સરણાનિ પન સયં દાતબ્બાની’’તિ પાઠં ઇધાનેત્વા દહરેન ભિક્ખુના સરણાનિ ન દાતબ્બાનીતિ ¶ વદન્તિ, તં ન ગહેતબ્બં દહરસ્સ ભિક્ખુત્તા, ભિક્ખૂનં પબ્બાજેતું લભનત્તા ચ. ઉપજ્ઝાયો ચે કેસચ્છેદનઞ્ચ કાસાયચ્છાદનઞ્ચ અકત્વા પબ્બજ્જત્થં સરણાનિયેવ દેતિ, ન રુહતિ પબ્બજ્જા પબ્બજ્જાય અકત્તબ્બત્તા. કમ્મવાચં સાવેત્વા ઉપસમ્પાદેતિ, રુહતિ ઉપસમ્પદા અપત્તચીવરાનં ઉપસમ્પદસિદ્ધિતો, કમ્મવિપત્તિયા અભાવતો ચ. ખણ્ડસીમન્તિ ઉપચારસીમટ્ઠં બદ્ધસીમં. પબ્બાજેત્વાતિ કેસચ્છેદનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘કાસાયાનિ અચ્છાદેત્વા’’તિ કાસાયચ્છાદનસ્સ વિસું વુત્તત્તા. સામણેરસ્સ સરણદાનસ્સ અરુહત્તા ‘‘સરણાનિ પન સયં દાતબ્બાની’’તિ વુત્તં. પુરિસં પબ્બાજેતુન્તિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. આણત્તિયાતિ ભિક્ખૂનં આણત્તિયા. યેન કેનચીતિ ગહટ્ઠપબ્બજિતેસુ યેન કેનચિ.

‘‘ભબ્બરૂપો’’તિ વત્વા તસ્સ અત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સહેતુકો’’તિ. સહેતુકોતિ મગ્ગફલાનં ઉપનિસ્સયેહિ સહ પવત્તો. યસસ્સીતિ પરિવારયસેન ચ કિત્તિયસેન ચ સમન્નાગતો. ઓકાસં કત્વાપીતિ ઓકાસં કત્વા એવ. સયમેવાતિ ન અઞ્ઞો આણાપેતબ્બો. એત્તોયેવાતિ દસ્સનટ્ઠાનતોયેવ. અસ્સાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખસ્સ. ખજ્જુ વાતિ કણ્ડુવનં વા. ‘‘કચ્છુ વા’’તિપિ પાઠો, પામં વાતિ અત્થો. પિળકા વાતિ ફોટા વા. એત્તકેનાતિ એતપમાણેન ¶ ઘંસિત્વા ન્હાપનમત્તેન. અનિવત્તિધમ્માતિ ગિહિભાવં અનિવત્તનસભાવા. કતઞ્ઞૂતિ કતસ્સૂપકારસ્સ જાનનસીલા. કતવેદિનોતિ કતઞ્ઞૂપકારસ્સ વેદં પાકટં કરોન્તો.

અનિય્યાનિકકથાતિ યાવદત્થં સુપિત્વા યાવદત્થં ભુઞ્જીત્વા ચિત્તકેળિં કરોન્તો અનુક્કણ્ઠિતો વિહરાહીતિઆદિકા કથા. નકથેતબ્બં દસ્સેત્વા કથેતબ્બં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથખ્વસ્સા’’તિ. અસ્સાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખસ્સ. આચિક્ખનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આચિક્ખન્તેન ચા’’તિઆદિ. વણ્ણ…પે… વસેનાતિ વણ્ણો ચ સણ્ઠાનઞ્ચ ગન્ધો ચ આસયો ચ ઓકાસો ચ, તેસં વસેન, આચિક્ખિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. હીતિ ફલજોતકો, આચિક્ખનસ્સ ફલં વક્ખામીતિ અત્થો. સોતિ પબ્બજ્જાપેક્ખો. પુબ્બેતિ પુબ્બભવે, પબ્બજનતો ¶ પુબ્બે વા. કણ્ટકવેધાપેક્ખો પરિપક્કગણ્ડો વિય ઞાણં પવત્તતીતિ યોજના. અસ્સાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખસ્સ. ઇન્દાસનીતિ સક્કસ્સ વજિરાવુધો. સો હિ ઇન્દેન અસીયતિ ખિપીયતીતિ ઇન્દાસનીતિ વુચ્ચતિ. ઇન્દાસનિ પબ્બતે ચુણ્ણયમાના વિય સબ્બે કિલેસે ચુણ્ણયમાનંયેવાતિ યોજના. ખુરગ્ગેયેવાતિ ખુરસ્સ કોટિયમેવ. ખુરકમ્મપરિયોસાનેયેવાતિ અત્થો. હીતિ સચ્ચં. તસ્માતિ યસ્મા પત્તા, તસ્મા. અસ્સાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખસ્સ.

ગિહિગન્ધન્તિ ગેહે ઠિતસ્સ જનસ્સ ગન્ધં. અથાપીતિ યદિપિ અચ્છાદેતીતિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખસ્સ. આચરિયો વાતિ સરણદાનાચરિયો વા કમ્મવાચાચરિયો વા ઓવાદાચરિયો વા. તંયેવ વાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખમેવ વા. તેન ભિક્ખુનાવાતિ આચરિયુપજ્ઝાયભિક્ખુના એવ.

અનાણત્તિયાતિ આચરિયુપજ્ઝાયેહિ અનાણત્તિયા. ઇમિના આચરિયુપજ્ઝાયેહિ અનાણત્તેન યેન કેનચિ નિવાસનાદીનિ ન કાતબ્બાનીતિ દસ્સેતિ. ભિક્ખુનાતિ આચરિયુપજ્ઝાયભિક્ખુના. તસ્સેવાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખસ્સેવ. ઉપજ્ઝાયમૂલકેતિ ઉપજ્ઝાયમૂલકે નિવાસનપારુપને. અયન્તિ વિનિચ્છયો.

તત્થાતિ પબ્બજ્જૂપસમ્પદટ્ઠાને. તેસન્તિ ભિક્ખૂનં. અથાતિ વન્દાપનતો પચ્છા, વન્દાપનસ્સ અનન્તરા વા. ‘‘એવં વદેહી’’તિ પાળિનયનિદસ્સનમુખેન ‘‘યમહં વદામિ, તં વદેહી’’તિ અટ્ઠકથાનયં નિદસ્સેતિ. અથાતિ તદનન્તરં. અસ્સાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખસ્સ, દાતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. એકપદમ્પીતિ તીસુ વાક્યપદેસુ એકં વાક્યપદમ્પિ, નવસુ વા વિભત્યન્તપદેસુ એકપદમ્પિ. એકક્ખરમ્પીતિ ચતુવીસતક્ખરેસુ એકક્ખરમ્પિ.

એકતો ¶ સુદ્ધિયાતિ એકસ્સેવ કમ્મવાચાચરિયસ્સ ઠાનકરણસમ્પત્તિયા સુજ્ઝનેન. ઉભતો સુદ્ધિયાવાતિ ઉભયેસં સરણદાનાચરિયસામણેરાનં સુજ્ઝનેન એવ. ઠાનકરણસમ્પદન્તિ ઉરઆદિટ્ઠાનાનઞ્ચ સંવુતાદિકરણાનઞ્ચ સમ્પદં. વત્તુન્તિ ઠાનકરણસમ્પદં વત્તું. ન સક્કોતીતિ વત્તું ન સક્કોતીતિ યોજના.

ઇમાનીતિ ¶ સરણાનિ. ચસદ્દો ઉપન્યાસો, પનસદ્દો પદાલઙ્કારો. એકસમ્બન્ધાનીતિ એકતો સમ્બન્ધાનિ. અનુનાસિકન્તં કત્વા દાનકાલે ‘‘બુદ્ધં’’ઇતિ ‘‘સરણં’’ઇતિ પદાનઞ્ચ ‘‘સરણં’’ઇતિ ‘‘ગચ્છામિ’’ઇતિ પદાનઞ્ચ અન્તરા વિચ્છેદમકત્વા એકસમ્બન્ધમેવ કત્વા દાતબ્બાનીતિ વુત્તં હોતિ. કસ્મા તિણ્ણં પદાનમન્તરા બ્યવધાનસ્સ કસ્સચિ અક્ખરસ્સ અભાવતો. વિચ્છિન્દિત્વાતિ વિચ્છેદં કત્વા. મકારન્તં કત્વા દાનકાલે તિણ્ણં પદાનમન્તરા એકસમ્બન્ધમકત્વા વિચ્છિન્દિત્વા એવ કત્વા દાતબ્બાનીતિ વુત્તં હોતિ. કસ્મા? તિણ્ણં પદાનમન્તરા બ્યવધાનસ્સ નિસ્સરસ્સ મકારસ્સ અત્થિભાવતો. અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તન્તિ વચનં, ‘‘નત્થી’’તિપદે કત્તા, ‘‘ન વુત્ત’’ન્તિપદે કમ્મં. તથાતિ ‘‘અહં ભન્તે બુદ્ધરક્ખિતો’’તિઆદિના આકારેન, અવદન્તસ્સ સરણં ન કુપ્પતિ, બુકારદકારાદીનં બ્યઞ્જનાનં ઠાનકરણસમ્પદં હાપેન્તસ્સેવ સરણં કુપ્પતીતિ અધિપ્પાયો.

‘‘તિક્ખત્તુ’’ન્તિ ઇમિના સકિં વા દ્વિક્ખત્તું વા ન વટ્ટતીતિ દીપેતિ. તિક્ખત્તુતો અધિકં પન સહસ્સક્ખત્તુમ્પિ વટ્ટતિયેવ. તત્થાતિ તાસુ પબ્બજ્જાઉપસમ્પદાસુ. પરતોતિ પરસ્મિં. સાતિ ઉપસમ્પદા. પબ્બજ્જા પન અનુઞ્ઞાતા એવાતિ સમ્બન્ધો. પરતોપીતિ પિસદ્દો પુબ્બાપેક્ખો. સાતિ પબ્બજ્જા. એત્તાવતાતિ એત્તકેન કેસચ્છેદનકાસાયચ્છાદનસરણદાનેન. હીતિ ફલજોતકો.

એસાતિ એસો સામણેરોતિ અત્થો. ‘‘ગતિમા’’તિ વત્વા તસ્સત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પણ્ડિતજાતિકો’’તિ. અથાતિ એવં સતિ. અસ્સાતિ સામણેરસ્સ. તસ્મિંયેવ ઠાનેતિ સામણેરભૂમિયં ઠિતટ્ઠાનેયેવ. યથા ભગવતા ઉદ્દિટ્ઠાનિ, તથા ઉદ્દિસિતબ્બાનીતિ યોજના. એતન્તિ ‘‘અનુજાનામિ…પે… જાતરૂપ રજતપટિગ્ગહણા વેરમણી’’તિ વચનં.

તન્તિ અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તવચનં. યથાપાળિયાવાતિ એવસદ્દો સન્નિટ્ઠાનત્થો, તેન યથાપાળિયાવ ઉદ્દિસિતબ્બાનિ. યથાપાળિં વિસજ્જેત્વા અઞ્ઞથા એવ ઉદ્દિસિતબ્બાનીતિ વાદં નિવારેતિ. યથાપાળિં વિસજ્જેત્વા ¶ અઞ્ઞથા ‘‘પાણાતિપાતા વેરમણિં સિક્ખાપદં સમાદિયામી’’તિ ¶ ઉદ્દિસન્તોપિ નિદ્દોસોયેવ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તાનીતિ સિક્ખાપદાનિ. યાવાતિ યત્તકં કાલં ન જાનાતિ, ન કુસલો હોતીતિ સમ્બન્ધો. સન્તિકાવચરોયેવાતિ આચરિયુપજ્ઝાયાનં સમીપે અવચારોવ. અસ્સાતિ સામણેરસ્સ. કપ્પિયાકપ્પિયન્તિ દસસિક્ખાપદવિનિમુત્તં કપ્પિયં પરામાસાદિઞ્ચ અકપ્પિયં અપરામાસાદિઞ્ચ. તેનાપીતિ સામણેરેનાપિ. નાસનઙ્ગાનીતિ લિઙ્ગનાસનઅઙ્ગાનિ. સાધુકં સિક્ખિતબ્બન્તિ સાધુકં અસિક્ખન્તસ્સ લિઙ્ગનાસનઞ્ચ દણ્ડકમ્મનાસનઞ્ચ હોતીતિ અધિપ્પાયો.

૩૫. મય્હન્તિપદસ્સ ‘‘અનુપ્પત્તા સચ્છિકતા’’તિપદેસુ છટ્ઠીકત્તુભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મયા ખોતિ અત્થો’’તિ. ‘‘અથ વા’’તિઆદિના ‘‘મય્હ’’ન્તિપદસ્સ ‘‘યોનિસો મનસિકારા, યોનિસો સમ્મપ્પધાના’’તિપદેસુ સમ્બન્ધભાવં દસ્સેતિ. ‘‘યોનિસો મનસિકારા, યોનિસો સમ્મપ્પધાના’’તિ એત્થ કારણત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ આહ ‘‘તેન હેતુના’’તિ. ‘‘પુના’’તિઆદિના ‘‘મય્હ’’ન્તિપદં ‘‘યોનિસો મનસિકારા, યોનિસો સમ્મપ્પધાના’’તિપદેસુ સામ્યત્થે સામિભાવેન યોજેત્વા પુન ‘‘અનુપ્પત્તા, સચ્છિકતા’’તિ પદેસુ કત્તુત્થે સામિભાવેન વિભત્તિવિપલ્લાસો કાતબ્બોતિ દસ્સેતિ.

૩૬. ભદ્દં રૂપઞ્ચ ચિત્તઞ્ચ એતેસમત્થીતિ ભદ્દકા. વગ્ગબન્ધનં વગ્ગો ઉત્તરપદલોપેન, વગ્ગેન ચરન્તીતિ વગ્ગિયા. ભદ્દકા ચ તે વગ્ગિયા ચાતિ ભદ્દવગ્ગિયા કકારલોપેનાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભદ્દવગ્ગિયા’’તિઆદિ. ‘‘વોકારો નિપાતમત્તો’’તિ ઇમિના તુમ્હસદ્દસ્સ ચ યોવચનસ્સ ચ કારિયભાવં નિવત્તેતિ. હીતિ સચ્ચં. તેતિ ભદ્દવગ્ગિયા. ઇદન્તિ પઞ્ચસીલરક્ખનં. પુબ્બકમ્મન્તિ પુબ્બે ઉપચિતં કુસલકમ્મં.

૩૮. પરિયાદિયેય્યન્તિ ¶ એત્થ દાધાતુસ્સ પરીતિ ચ આતિ ચ ઉપસગ્ગવસેન અભિભવનત્થોતિ આહ ‘‘અભિભવેય્ય’’ન્તિ.

૩૯. પચ્છા ¶ પક્ખિત્તાતિ સઙ્ગીતિતો પરં પોત્થકારૂળ્હેહિ ઠપિતાતિ અત્થો.

૪૪. ‘‘એવં વદન્તો વિય ઓણતો’’તિ ઇમિના ‘‘આહરહત્થો’’તિપદસ્સ તદ્ધિતભાવં દસ્સેતિ. વિત્થિણ્ણમુખત્તા મન્દં હીનં અતિમુખમેતાસન્તિ વચનત્થેન અગ્ગિકપાલા મન્દામુખિયોતિ વુચ્ચન્તીતિ આહ ‘‘અગ્ગિભાજનાનિ વુચ્ચન્તી’’તિ.

૫૧. યસ્મા યો નાગદમનકાલો ચિરં પતતિ પવત્તતિ, તસ્મા સો ચિરપતિકોતિ વુચ્ચતિ, તસ્મા ચિરપતિકા પટ્ઠાય અભિપ્પસન્નાતિ યોજના. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચિરકાલતો પટ્ઠાયા’’તિ.

૫૨. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘જટામિસ્સ’’ન્તિઆદિપદેસુ. ખારિકાજન્તિ એત્થ કમણ્ડલુઆદિકા તાપસપરિક્ખારા ખારીતિ વુચ્ચન્તિ, ખારિસઙ્ખાતેન ભારેન પૂરિતો કાજો ખારિકાજોતિ અત્થં એકદેસેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘ખારિભારો’’તિ.

૫૫. લટ્ઠિસદ્દો તરુણરુક્ખવાચકો ‘‘અમ્બલટ્ઠિકાય’’ન્તિઆદીસુ (દી. નિ. ૧.૨), ઇધાપિ તરુણતાલરુક્ખો લટ્ઠિ નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તાલુય્યાને’’તિ. વટરુક્ખેતિ નિગ્રોધરુક્ખે. એત્થ ‘‘વટ’’ઇતિ ઇમિના વટરુક્ખો બહુમૂલત્તા સુટ્ઠું પતિટ્ઠાતીતિ અત્થેન સુપ્પતિટ્ઠો નામાતિ દસ્સેતિ. ‘‘રુક્ખે’’ઇતિ ઇમિના ચેતિયસદ્દો ચેતિયરુક્ખે વત્તતીતિ દસ્સેતિ, દેવાલયઞ્ચ થૂપઞ્ચ નિવત્તેતિ. તસ્સાતિ વટરુક્ખસ્સ. એતન્તિ ‘‘સુપ્પતિટ્ઠે ચેતિયે’’તિ એતં નામં. લોકવોહારવસેન દસસહસ્સસઙ્ખાતે સઙ્ખ્યાવિસેસે નીહરિત્વા યુજ્જિતબ્બન્તિ નિયુતન્તિ વચનત્થેન ¶ દસસહસ્સં નિયુતં નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકનિયુતં દસસહસ્સાની’’તિ. ‘‘નહુત’’ન્તિપિ પાઠો, સો અયુત્તો નહુતસઙ્ખાતેન સઙ્ખ્યાવિસેસેન મિસ્સીભાવેન પસઙ્ગત્તા. તેસન્તિ દ્વાદસનિયુતાનં બ્રાહ્મણગહપતિકાનં.

‘‘કિસસરીરત્તા’’તિ ઇમિના કિસો કો અત્તા એતેસન્તિ કિસકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. કકારો હેત્થ અત્તવાચકો. ‘‘ઓવાદકો’’તિ ઇમિના ઓવદાનોતિ એત્થ યુપચ્ચયો કત્તુત્થોતિ દસ્સેતિ. ગાથાબન્ધત્તા અકારસ્સ દીઘો. ‘‘અથ વા’’તિઆદિના કિસકો હુત્વા અઞ્ઞે ઓવદાનો ¶ કિસકોવદાનોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઇદન્તિ ઇદં અત્થજાતં, અયમત્થો વા. ત્વં પહાસીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ તુવં. ઇતિ વુત્તં હોતીતિ યોજના.

કામિત્થિયોતિ એકારલોપવસેન સન્ધીતિ આહ ‘‘કામે ઇત્થિયો ચા’’તિ. ઉપચીસૂતિ એત્થ કામખન્ધકિલેસઅભિસઙ્ખારસઙ્ખાતેસુ ચતૂસુ ઉપધીસુ ખન્ધુપધિ અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘ખન્ધુપધીસૂ’’તિ.

કોચરહીતિ એત્થ કોસદ્દો ‘‘કો તે બલં મહારાજા’’તિઆદીસુ (જા. ૨.૨૨.૧૮૮૦) વિય ક્વસદ્દત્થોતિ આહ ‘‘ક્વચરહી’’તિ. નિપાતોયેવેસ.

પદસદ્દસ્સ ચરણપદાદયો નિવત્તેતું વુત્તં ‘‘નિબ્બાનપદ’’ન્તિ. ‘‘સન્તસભાવતાયા’’તિઆદિના સન્તો સભાવો ઇમસ્સ પદસ્સાતિ સન્તં. નત્થિ ઉપધયો એત્થાતિ અનુપધિકં. નત્થિ કિઞ્ચનમેત્થાતિ અકિઞ્ચનં. તીસુ ભવેસુ ન સઞ્જતીતિ અસત્તં. અઞ્ઞથા ન ભવતીતિ અનઞ્ઞથાભાવિ. અઞ્ઞેન કેનચિ ન નેતબ્બન્તિ અનઞ્ઞનેય્યન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તેનાતિ ‘‘સન્ત’’ન્તિઆદિપદેન. મેતિ મમ, મનોતિ સમ્બન્ધો. એત્થ દેવમનુસ્સલોકે મે મનો રતો નામાતિ કિં વક્ખામિ. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેતીતિ યોજના.

૫૭. અસ્સાસકાતિ એત્થ આપુબ્બો સાસધાતુ આપુબ્બ સિસધાતુના સદિસો, ‘‘મે’’તિ છટ્ઠીયોગત્તા ણ્વુપચ્ચયો ચ ભાવત્થોતિ ¶ આહ ‘‘આસિસના’’તિ. ‘‘પત્થના’’તિ ઇમિના આપુબ્બસિસધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ. અસ્સાતિ બિમ્બિસારરઞ્ઞો. તત્થાતિ રતનત્તયે. નિચ્છયગમનમેવાતિ ‘‘સરણ’’ઇતિનિચ્છયેન જાનનમેવ ગતો. અત્તસન્નિય્યાતનન્તિ અત્તનો અત્તાનં રતનત્તયે સન્નિય્યાતનં. ઇમિના અત્તસન્નિય્યાતન, પણિપાત, તપ્પરાયન, સિસ્સભાવૂપગમનસઙ્ખાતેસુ ચતૂસુ સરણગમનેસુ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૧.૨૫૦; મ. નિ. અટ્ઠ. ૧.૫૬; ખુ. પા. અટ્ઠ. ૧.સરણગમનગમકવિભાવના) અત્તસન્નિય્યાતનસરણગમનં દીપેતિ. અયન્તિ બિમ્બિસારો રાજા. તન્તિ નિયતસરણતં. પણિપાતગમનઞ્ચાતિ એત્થ પણીતિ કરો. યથા હિ પાદપદસદ્દા દીઘરસ્સવસેન હુત્વા ચરણં વદન્તિ, એવં પાણિપણિસદ્દા કરં વદન્તિ. તસ્મા વુત્તં ‘‘પણીતિ કરો’’તિ. પતનં પાતો, પણિનો પાતો પણિપાતો. અત્થતો અઞ્જલિપણમનન્તિ વુત્તં હોતિ. તસ્સ ગમનઞ્ચ ગચ્છન્તોતિ અત્થો. ઇમિના પણિપાતસરણગમનં ¶ દીપેતિ. ચસદ્દો ‘‘પાકટ’’ન્તિ એત્થાપિ યોજેતબ્બો. પાકટઞ્ચ કરોન્તોતિ હિ અત્થો.

૫૮. સિઙ્ગીનિક્ખસવણ્ણોતિ એત્થ સિઙ્ગીસઙ્ખાતો નિક્ખો સિઙ્ગીનિક્ખો, તેન સમાનો વણ્ણો એતસ્સાતિ સિઙ્ગીનિક્ખસવણ્ણોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સિઙ્ગીસુવણ્ણનિક્ખેન સમાનવણ્ણો’’તિ. તત્થ ‘‘સુવણ્ણ’’ઇતિપદેન નિક્ખસદ્દસ્સ સુવણ્ણત્થં દસ્સેતિ, પઞ્ચસુવણ્ણાદયો અત્થે નિવત્તેતિ. ‘‘સમાન’’ઇતિપદેન સવણ્ણોતિ એત્થ સકારો સમાનસદ્દસ્સેવ કારિયોતિ દસ્સેતિ. સબ્બેસૂતિ અખિલેસુ ચક્ખાદિઇન્દ્રિયેસુ. દન્તોતિ દમિતો. ઇન્દ્રિયસંવરોતિ વુત્તં હોતિ. તમેવત્થં પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘ભગવતો હી’’તિઆદિ.

૫૯. ઓણીતો પત્તતો પાણિ યેનાતિ ઓણીતપત્તપાણીતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પત્તતો ચા’’તિઆદિ. ‘‘અપનીતપાણિ’’ન્તિ ઇમિના ઓણીતસદ્દો અપનીતત્થો, પાણિસદ્દેન ચ સમ્બન્ધિતબ્બોતિ દસ્સેતિ. ‘‘સલ્લક્ખેત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘ભગવન્ત’’ન્તિ ઇમં કમ્મં ‘‘સલ્લક્ખેત્વા’’તિ પાઠસેસેન યોજેતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. એકમન્તન્તિ એત્થ અન્તસદ્દો સમીપદેસત્થો, કોટિદેસત્થો વા હોતિ ¶ , ઉપયોગવચનઞ્ચ ભુમ્મત્થે હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકસ્મિં પદેસે’’તિ. અત્થિકપયોગે કરણસ્સ સમ્ભવતો આહ ‘‘બુદ્ધાભિવાદનગમનેન વા ધમ્મસ્સવનગમનેન વા’’તિ. અપ્પાકિણ્ણન્તિ એત્થ અપ્પસદ્દો પટિસેધત્થોતિ આહ ‘‘અનાકિણ્ણ’’ન્તિ. ‘‘અબ્બોકિણ્ણ’’ન્તિપિ પાઠો. અપ્પનિગ્ઘોસન્તિ એત્થ ‘‘અપ્પસદ્દ’’ન્તિપદેન વચનસદ્દસ્સ ગહિતત્તા ઇમિના પારિસેસનયેન નગરનિગ્ઘોસસદ્દોયેવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘નગરનિગ્ઘોસસદ્દેન અપ્પનિગ્ઘોસ’’ન્તિ. તીસુ પાઠેસુ પઠમેન પાઠેન જનસ્સ વાતો જનવાતો, તેન વિરહિતં વિજનવાતન્તિ વિકપ્પં દસ્સેતિ. દુતિયેન જનસ્સ વાદો જનવાદો, તેન વિરહિતં વિજનવાદન્તિ વિકપ્પં દસ્સેતિ. તતિયેન જનસ્સ પાતો સઞ્ચરણં જનપાતો, તેન વિરહિતં વિજનપાતન્તિ વિકપ્પં દસ્સેતિ. રહસ્સં કરીયતિ એત્થાતિ રાહસ્સેય્યકં. મનુસ્સાનં રાહસ્સેય્યકં મનુસ્સરાહસ્સેય્યકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ ‘‘મનુસ્સાન’’ન્તિઆદિના.

૧૪. સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાન પબ્બજ્જાકથા

૬૦. ‘‘તેતિ સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના. અગમંસુ કિરાતિ યોજના. તત્રાતિ ગિરગ્ગસમજ્જે. અથાતિ પરિવિતક્કનાનન્તરં. તસ્સાતિ સઞ્ચયસ્સ. પારન્તિ પરતીરં. એત્થાતિ તુમ્હાકં વાદે. ઇદન્તિ અયં વાદો એત્તકોયેવાતિ અત્થો. યોતિ યો કોચિ. ત્વઞ્ચ અહઞ્ચ ¶ અમ્હે, તેસુ. નામતુમ્હસઙ્ખાતેસુ હિ તીસુ સદ્દેસુ એકસેસેન કત્તબ્બેસુ પચ્છિમસ્સેવ એકસેસો કાતબ્બો. તેનાતિ કતિકકરણહેતુના.

સંખેપેન વુત્તં વિત્થારેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદં હી’’તિઆદિ. અત્થીકેહીતિ અમતેન અત્થિકેહિ. ઉપઞ્ઞાતં મગ્ગન્તિ અમતસ્સ મગ્ગો ઉપગન્ત્વા ઞાતો. ઞાતો ચેવ ઉપગતો ચાતિ સહ ઉપસગ્ગેન પદં પરિવત્તિત્વા અત્થં કથેન્તો ઉપસગ્ગત્થો ચ ધાતુત્થો ચ વિસુંયેવ હોતીતિ ઞાપેતિ. અત્થિકેહિ અમ્હેહિ ઉપઞ્ઞાતં ¶ નિબ્બાનં મગ્ગં મગ્ગન્તો અનુબન્ધેય્યન્તિ વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથ વા’’તિઆદિ. મગ્ગફલપચ્ચવેક્ખણઞાણેહિ ઉપગન્ત્વા ઞાતબ્બન્તિ ઉપઞ્ઞાતં નિબ્બાનં. મગ્ગધાથુયા અન્વેસનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિયેસન્તો’’તિ.

સારિપુત્તોપિ પઞ્હં પુચ્છીતિ સમ્બન્ધો. કમણ્ડલુતોતિ કુણ્ડિકતો. અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અકથનેન અન્તરે વિવરં પટિસન્દહતીતિ પટિસન્ધારો, તં. એત્થાતિ ‘‘ન ત્યાહં સક્કોમી’’તિપદે. અધિપ્પાયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. એત્તકન્તિ એત્તકં પઞ્હં. ઇમસ્સાતિ પરિબ્બાજકસ્સ. અવિસયભાવન્તિ અત્તનો અવિસયભાવં.

હેતું પટિચ્ચ ભવન્તીતિ હેતુપ્પભવાતિ વચનત્થેન પઞ્ચક્ખન્ધા હેતુપ્પભવા નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘હેતુપ્પભવા નામ પઞ્ચક્ખન્ધા’’તિ. તેનાતિ ‘‘યે ધમ્મા હેતુપ્પભવા’’તિ પદેન. અસ્સાતિ સારિપુત્તપરિબ્બાજકસ્સ. ‘‘તેસં હેતુ નામ સમુદયસચ્ચ’’ન્તિ ઇમિના હિનોતિ એતસ્મા ફલન્તિ હેતૂતિ વચનત્થેન સમુદયસચ્ચં હેતુ નામાતિ દસ્સેતિ. તઞ્ચાતિ સમુદયસચ્ચઞ્ચ. તેસન્તિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ઉભિન્નમ્પિ સચ્ચાન’’ન્તિ. અપવત્તિવસેન નિરુજ્ઝતિ એત્થાતિ નિરોધો. તઞ્ચાતિ નિરોધઞ્ચ. તેનાતિ ‘‘તેસઞ્ચ યો નિરોધો’’તિપદેન. અસ્સાતિ સારિપુત્તપરિબ્બાજકસ્સ. એત્થાતિ ઇમિસ્સં ગાથાયં, ચતૂસુ સચ્ચેસુ વા. નયતોતિ નાનન્તરિકનયતો, અવિનાભાવનયતો વા, નેત્તિદેસનાહારનયતો વા. તમેવત્થં પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘નિરોધે હી’’તિઆદિ. એકદેસસરૂપેકસેસનયેન વા મગ્ગસચ્ચં ગહેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથ વા’’તિઆદિ. નિરોધો ચ નિરોધૂપાયો ચ નિરોધોતિ એકદેસસરૂપેકસેસો કાતબ્બો. તેસઞ્ચાતિ એત્થ અવુત્તસમ્પિણ્ડનત્થેન ચસદ્દેન મગ્ગસચ્ચં ગહેતબ્બન્તિપિ વદન્તિ. અયં નયો અટ્ઠકથાયં ન વુત્તો. તમેવત્થન્તિ ચતુસચ્ચસઙ્ખાતં તમેવત્થં. પટિપાદેન્તોતિ નિગમેન્તો.

‘‘સચેપી’’તિ ¶ ઇમિના યદીતિ પદસ્સત્થં વણ્ણેતિ. ‘‘એત્તકમેવા’’તિ ઇમિના તાવદેવાતિ પદસ્સત્થં ¶ વણ્ણેતિ. ‘‘ઇતો ઉત્તરિ નત્થી’’તિ ઇમિના એવકારસ્સ ફલં દસ્સેતિ. ઇતોતિ સોતાપત્તિફલતો. ‘‘ઇદં…પે… પત્તબ્બ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘એત્તકમેવા’’તિ પદસ્સ અત્થસરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘એસો એવ ધમ્મો’’તિ ઇમિના ‘‘એસેવ ધમ્મો’’તિપદસ્સ અત્થં વણ્ણેતિ. પચ્ચબ્યત્થાતિ પતિઅવપુબ્બો ઇધાતુ પટિવિદ્ધત્થોતિ આહ ‘‘પટિવિદ્ધત્થા’’તિ. તુમ્હેહીતિ અસ્સજિત્થેરં સન્ધાયાહ. ઇમિના ‘‘પચ્ચબ્યત્થા’’તિ એત્થ હિય્યત્તનીપરસ્સપદમજ્ઝિમપુરિસબહુવચનત્થવિભત્તિં દીપેતિ. કપ્પનહુતેહીતિ કપ્પાનં નહુતેહિ, કોટિપકોટિસતસહસ્સાનં સતેહિ નહુતેહીતિ અત્થો. અબ્ભતીતન્તિ અભિઅતીતં. અમ્હેહિ અદિટ્ઠમેવ હુત્વા અતિક્કમાપિતન્તિ અત્થો.

૬૨. આરમ્મણભૂતસ્સ નિબ્બાનસ્સ ગમ્ભીરત્તા આરમ્મણિકભૂતં ઞાણમ્પિ ગમ્ભીરમેવાધિપ્પેતન્તિ આહ ‘‘ગમ્ભીરસ્સ ચ ઞાણસ્સા’’તિ. યથા હિ સણ્હવત્થસ્સ સિબ્બનત્થાય સણ્હસૂચિ અધિપ્પેતાતિ. ઉપધીનં સમ્મા ખયટ્ઠેન નિબ્બાનં ઉપધિસઙ્ખયં નામાતિ આહ ‘‘ઉપધિસઙ્ખયેતિ નિબ્બાને’’તિ. તદારમ્મણાયાતિ તંનિબ્બાનારમ્મણાય. વિમુત્તિયાતિ ફલવિમુત્તિયા. સાવકપારમીઞાણેતિ અગ્ગસાવકપારમીઞાણે. તેસૂતિ સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનેસુ. અડ્ઢમાસેન અરહત્તે પતિટ્ઠિતોતિ સમ્બન્ધો.

અતીતેતિ કપ્પસતસહસ્સાધિકે અસઙ્ખ્યેય્યમત્થકે. તસ્સાતિ બુદ્ધસ્સ સન્તિકે અગ્ગસાવકભાવં પત્થેસીતિ યોજના. અસ્સમેતિ મુનીનં ઠાને. તઞ્હિ આ કોધં, આ ભુસો વા રાગાદયો સમેન્તિ એત્થાતિ અસ્સમોતિ વુચ્ચતિ, તસ્મિં. પત્થયિત્વા ચ પેસેસીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ નીલુપ્પલમણ્ડપે. તેસૂતિ તાપસસેટ્ઠીસુ.

૬૩. યેસન્તિ કુલાનં. ‘‘વિધવભાવાયા’’તિ ઇમિના વિધવાય ભાવો વેધબ્યન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. વિધવાતિ ચ પતિસુઞ્ઞા. સા હિ ધવેન વિગતાતિ ‘‘વિધવા’’તિ ચ, વિગતો ધવો ઇમિસ્સાતિ ‘‘વિધવા’’તિ ચ વુચ્ચતિ. ઉભયેનાપીતિ પુત્તપબ્બજ્જપતિપબ્બજ્જસઙ્ખાતેન દુવિધેનપિ.

સઞ્ચયાનીતિ ¶ એત્થ નિસ્સયૂપચારેન નિસ્સયે નિસ્સિતૂપચારો હોતીતિ આહ ‘‘સઞ્ચયસ્સ અન્તેવાસિકાની’’તિ. અથ વા ણપચ્ચયો તસ્સેદમત્થે હોતીતિ આહ ‘‘સઞ્ચયસ્સ અન્તેવાસિકાની’’તિ. ‘‘મગધાન’’ન્તિ બહુવચનવસેન વુત્તત્તા જનપદસ્સ નામન્તિ આહ ‘‘મગધાનં જનપદસ્સા’’તિ. ગિરિબ્બજન્તિ એત્થ વજો વિયાતિ વજો, ગિરિ. વજસદિસો ગિરિ એત્થાતિ ¶ ગિરિબ્બજં પદહેટ્ઠુપરિયવસેન, નગરં. ‘‘મહાવીરિયવન્તો’’તિ ઇમિના મહન્તો વીરો એતેસં તથાગતાનન્તિ મહાવીરાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ધમ્મેન નયમાનાનં કા ઉસૂયા વિજાનતન્તિ એત્થ કચ્ચાયનનયેન (કચ્ચાયને ૨૭૭ સુત્તે) ઉસૂયપયોગે સમ્પદાનં હોતીતિ આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘ભુમ્મત્થે સામિવચનં, ઉપયોગત્થે વા’’તિ. વિજાનન્તાનન્તિ વિજાનન્તેસુ તથાગતેસુ, વિજાનન્તે વા.

૬૪. અનુપજ્ઝાયકાતિ એત્થ વજ્જાવજ્જં ઉપગન્ત્વા ઝાયતીતિ ઉપજ્ઝાયો, સો નત્થિ એતેસન્તિ અનુપજ્ઝાયકાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વજ્જાવજ્જ’’ન્તિઆદિ. ‘‘પિણ્ડાય ચરણકપત્ત’’ન્તિ ઇમિના પિણ્ડાય ઉદ્દિસ્સ, ઉટ્ઠહિત્વા વા તિટ્ઠતિ અનેનાતિ ઉત્તિટ્ઠો, સોયેવ પત્તો ઉત્તિટ્ઠપત્તોતિ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઉત્તિટ્ઠે ન પમજ્જેય્યા’’તિઆદીસુ (ધ. પ. ૧૬૮) પન પિણ્ડાય ચરણં ‘‘ઉત્તિટ્ઠ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તસ્મા તત્થ પિણ્ડાય ઉદ્દિસ્સ, ઉટ્ઠહિત્વા વા તિટ્ઠનં ઉત્તિટ્ઠન્તિ વચનત્થો કાતબ્બો. ‘‘પિણ્ડાય ચરણપત્ત’’ન્તિ ઇદં વચનં ‘‘તસ્મિઞ્હિ મનુસ્સા ઉચ્છિટ્ઠસઞ્ઞિનો’’તિપદં લઙ્ઘિત્વા ‘‘તસ્મા ઉત્તિટ્ઠપત્તન્તિ વુત્ત’’ન્તિપદેન યોજેતબ્બં, તસ્મા પિણ્ડાય ચરણકપત્તત્તા ઉત્તિટ્ઠપત્તન્તિ વુત્તન્તિ વુત્તં હોતિ. તસ્મિં મનુસ્સા કિંસઞ્ઞિનોતિ આહ ‘‘તસ્મિઞ્હિ મનુસ્સા ઉચ્છિટ્ઠસઞ્ઞિનો’’તિ. તસ્મિઞ્હિ તસ્મિં એવ ઉત્તિટ્ઠપત્તે પબ્બજિતાનં પરિભોગભાવેન મનુસ્સેહિ અવસજ્જિતબ્બત્તા, અવછડ્ડેતબ્બત્તા વા મનુસ્સા ઉચ્છિટ્ઠસઞ્ઞિનો હોન્તીતિ યોજના. પબ્બજિતાનં પિણ્ડાય ચરણકપત્તત્તા ઉત્તિટ્ઠપત્તન્તિ વુત્તં, મનુસ્સાનં પન અવસજ્જિતપત્તત્તા ઉચ્છિટ્ઠપત્તન્તિ વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. ઉત્તિટ્ઠ પત્તન્તિપદં વાક્યમેવ, ન સમાસોતિપિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથ ¶ વા’’તિઆદિ. ‘‘ઉટ્ઠહિત્વા’’તિ ઇમિના ઉત્તિટ્ઠાતિ એત્થ ત્વાલોપોતિ દસ્સેતિ. ‘‘ગહેતુ’’ન્તિ ઇમિના પાઠસેસં દસ્સેતિ. ગેહસિતપેમવસેનાતિ ગેહે નિસ્સિતપેમવસેન, મેત્તાપુબ્બઙ્ગમપેમવસેનાતિ અત્થો. સગારવા હુત્વા સપ્પતિસ્સા હુત્વા વિહરન્તાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપટ્ઠપેત્વા’’તિ. ‘‘સભાગજીવિકા’’તિ ઇમિના સભાગવુત્તિકાતિ એત્થ વુત્તિસદ્દો જીવિકત્થોયેવ, ન વિવરણાદ્યત્થોતિ દસ્સેતિ. ઉપજ્ઝાયભાવં સમ્પટિચ્છતિ એતેહીતિ ઉપજ્ઝાયભાવસમ્પટિચ્છનાનિ, તાનિયેવ વેવચનાનિ ઉપજ્ઝાયભાવસમ્પટિચ્છનવેવચનાનિ. તિક્ખત્તુન્તિ ઉક્કટ્ઠવસેન વુત્તં, સકિમ્પિ વટ્ટતિયેવ. પદસ્સ વસેન વિઞ્ઞાપેતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. એત્થાતિ ઉપજ્ઝાયગહણટ્ઠાને. યદિદં વાચાય વા સાવનં, યદિદં કાયેન વા અત્થવિઞ્ઞાપનં અત્થિ, ઇદમેવ સાવનઅત્થવિઞ્ઞાપનમેવ ઉપજ્ઝાયગહણન્તિ યોજના. સાધૂતિ સમ્પટિચ્છનન્તિ ઉપજ્ઝાયેન ¶ પઞ્ચસુ પદેસુ યસ્મિં કિસ્મિંચિ વુત્તે સદ્ધિવિહારિકસ્સ ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છનં. તન્તિ કેસઞ્ચિ વચનં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એત્થાતિ ઉપજ્ઝાયગહણે. ‘‘ન સમ્પટિચ્છનં અઙ્ગ’’ન્તિ ઇમિના આયાચનદાનાનિયેવ અઙ્ગાનિ નામાતિ દસ્સેતિ. સદ્ધિવિહારિકેનાપિ ઞાતુન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમિના પદેનાતિ ‘‘સાધૂ’’તિ ઇમિના પદેન.

તત્રાયં સમ્માવત્તનાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘યં વુત્તં સમ્મા વત્તિતબ્બ’’ન્તિ. ઇમિના કિરિયાવિસયભાવમેવ દીપેતિ, ન દબ્બવિસયભાવં. અયન્તિ વુચ્ચમાના. અસ્સાતિ સદ્ધિવિહારિકસ્સ. ધોતપાદપરિહરણત્થાયાતિ ધોતસ્સ પાદસ્સ પંસુમક્ખનાદીનં પરિહરણત્થાય. તાતિ ઉપાહનાયો. કાલસ્સેવાતિ પચ્ચૂસકાલતોયેવ, નિસ્સક્કત્થે ચેતં સામિવચનં. તતોતિ તેહિ તીહિ દન્તકટ્ઠેહિ, વિભત્તઅપાદાનમેતં. તેસુ વા તીસુ દન્તકટ્ઠેસુ. યન્તિ યં દન્તકટ્ઠં. અથાતિ તસ્મિં ગહણે.

તતોતિ સીતુણ્હોદકેહિ, સીતુણ્હોદકેસુ વા. વળઞ્જેતીતિ પરિભુઞ્જતિ. ઉદકન્તિ મુખધોવનોદકં. ‘‘વચ્ચકુટિતો’’તિ ઇમિના પસ્સાવકુટીપિ ¶ ગહેતબ્બા. એવન્તિ સમ્મજ્જિયમાને. અસુઞ્ઞન્તિ જનસદ્દતો અતુચ્છં. આસનન્તિ થેરસ્સ આસનં. તસ્મિન્તિ આસને. નિસિન્નસ્સ થેરસ્સ વત્તં કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ઉક્લાપો અસ્મિં દેસે અત્થીતિ ઉક્લાપોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કેનચિ કચવરેન સંકિણ્ણો’’તિ. એત્થ ચ સઙ્કારો ઉચ્છિટ્ઠો કલાપો સમૂહો ઉક્લાપોતિ વચનત્થેન ઉક્લાપોતિ વુચ્ચતિ. કચીયતિ બન્ધીયતિ અસ્મિં દેસેતિ કચો, સો વરીયતિ ઇચ્છીયતિ અનેનાતિ કચવરોતિ વચનત્થેન કચવરોતિ વુચ્ચતિ. હત્થેનપીતિ એત્થ પિસદ્દો પિલોતિકેનપીતિઆદિં સઙ્ગણ્હાતિ.

એકતો કત્વાતિ એકતો સમાનપટલં કત્વા. કસ્મા સઙ્ઘાટીતિ આહ ‘‘સબ્બં હી’’તિઆદિ. ‘‘સઙ્ઘટિતત્તા’’તિ ઇમિના સંહરિતબ્બાતિ સઙ્ઘાટીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તં ઉપજ્ઝાયં સંપાપુણાતીતિ યોજના. એકેન વા પદવીતિહારેનાતિ સમ્બન્ધો. પત્તોયેવ ઉણ્હભારિકેસુ પરિયાપન્નોતિ પત્તપરિયાપન્નો, પત્તે પરિયાપન્નો યાગુઆદિકો પત્તપરિયાપન્નોતિપિ યુજ્જતિયેવ. ભિક્ખાચારેતિ ભિક્ખાચારટ્ઠાને. યાગુયા વા લદ્ધાયાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. સો પત્તોતિ ઉણ્હાદીસુ પરિયાપન્નો સો પત્તો. અઞ્ઞત્ર વાતિ આરામાદીસુ વા. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. વચને અનિટ્ઠિતેતિ સમ્બન્ધો. ઇતો પટ્ઠાયાતિ ‘‘ન ઉપજ્ઝાયસ્સ ભણમાનસ્સા’’તિ એત્થ વુત્તનકારતો પટ્ઠાય. ઇમિના હેટ્ઠા વુત્તેસુ ‘‘નાતિદૂરે ગન્તબ્બ’’ન્તિઆદીસુ નકારપટિસિદ્ધેસુ આપત્તિ નત્થીતિ દસ્સેતિ. યત્થ કત્થચીતિ ‘‘ન ¶ ચ ઉણ્હે ચીવરં નિદહિતબ્બ’’ન્તિઆદીસુ યેસુ કેસુચિ. અયન્તિ દુક્કટાપત્તિ. હીતિ સચ્ચં. આપત્તિસામન્તાતિ એત્થ આપત્તિયા સામન્તા આપત્તિસામન્તાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આપત્તિયા આસન્ન’’ન્તિ. ‘‘આસન્ન’’ન્તિ ઇમિના સામન્તાસદ્દસ્સ આસન્નવેવચનતઞ્ચ ઉપયોગત્થે નિસ્સક્કવચનતઞ્ચ દસ્સેતિ. ઈદિસં વચનં ભન્તે વત્તું વટ્ટતિ નામાતિ યોજના.

ગામતો ¶ પઠમતરન્તિ ગામતો ઉપજ્ઝાયસ્સ પઠમતરં. તેનેવાતિ ઉપજ્ઝાયેનેવ. નિવત્તન્તેન સદ્ધિવિહારિકેનાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘તિન્ત’’ન્તિ વત્વા તમેવત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સેદગ્ગહિત’’ન્તિ. ઇમિના સેદેન સીદતીતિ સિન્નન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અતિરેકં કત્વા’’તિ ઇમિના ઉસ્સારેત્વાતિપદસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ, ઉદ્ધં ઉદ્ધં સારેત્વાતિ વુત્તં હોતિ. પચ્છિમવાક્યસ્સ પુબ્બવાક્યકારણભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘કિં કારણા’’તિ. મજ્ઝે ભઙ્ગસ્સ દોસં આવિકરોન્તો આહ ‘‘સમં કત્વા’’તિઆદિ. તતોતિ સમં કત્વા સંહરણતો, નિચ્ચં ભિજ્જમાનન્તિ સમ્બન્ધો. મજ્ઝે ભઙ્ગતો વા, દુબ્બલન્તિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ ‘‘ચતુરઙ્ગુલં કણ્ણં ઉસ્સારેત્વા’’તિ એતં વચનં. યથાતિ યેનાકારેન સંહરિયમાનેતિ સમ્બન્ધો. ચીવરભોગસ્સ ઓરો અન્તો ઓભોગોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કાયબન્ધન’’ન્તિઆદિ.

યોતિ ઉપજ્ઝાયો. ‘‘ગામેયેવા’’તિ વત્વા તમેવત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અન્તરઘરે વા પટિક્કમને વા’’તિ. પટિક્કમને વાતિ ભોજનસાલાયં વા. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. લદ્ધા ભિક્ખા યેનાતિ લદ્ધભિક્ખો, તસ્સ વા. પિણ્ડપાતો હોતીતિ યોજના. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. પિણ્ડપાતો ન હોતીતિ સમ્બન્ધો. અત્તના લદ્ધોપીતિ પિસદ્દો ઉપજ્ઝાયેન લદ્ધોપીતિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. આહરિયતૂતિ એત્થ તુવિભત્તિ પુચ્છાયં હોતિ, આહરિયતુ કિન્તિ અત્થો. કાલોતિ ભોજનકાલો. ભુઞ્જિત્થાતિ ભુત્તો, તસ્મિં સતીતિ સમ્બન્ધો. ઉપકટ્ઠોતિ મજ્ઝન્હિકસ્સ આસન્નો.

અનન્તરહિતાયાતિ એત્થ અન્તરધાયતીતિ અન્તરહિતો, તટ્ટિકચમ્મખણ્ડાદિ, નત્થિ અન્તરહિતો એતસ્મિં પત્તભૂમીનમન્તરેતિ અનન્તરહિતોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનત્થતાયા’’તિ. કાળવણ્ણકતા વા સુધાબદ્ધા વા નિરજમત્તિકા હોતીતિ યોજના. તન્તિ પત્તં. ધોતવાલિકાયપીતિ સુદ્ધવાલિકાયપિ. તત્થાતિ પંસુરજસક્ખરાદીસુ. પુન તત્થાતિ પણ્ણાધારકેસુ. ઇદં વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. અભિમુખેનાતિ અત્તનો અભિમુખેન. સણિકન્તિ સિન્નં ¶ . અન્તે પનાતિ ચીવરસ્સ કોટિયં પન. નિક્ખિપન્તસ્સ સદ્ધિવિહારિકસ્સ ચીવરસ્સ ભોગોતિ યોજના.

ચુણ્ણં ¶ સન્નેતબ્બન્તિ એત્થ ચુણ્ણસમોધાનેન નેતબ્બન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પિણ્ડિ કાતબ્બા’’તિ. ‘‘એકસ્મિં નિદ્ધૂમે ઠાને’’તિ ઇમિના એકમન્તન્તિ એત્થ એકસ્મિં અન્તે ઠાનેતિ અત્થં દસ્સેતિ. જન્તાઘરેતિ અગ્ગિસાલાયં. સા હિ જલતિ દિબ્બતિ અગ્ગિ એત્થાતિ જન્તા, જનેતિ સરીરસેદમેત્થાતિ વા જન્તા, સા એવ ઘરં જન્તાઘરન્તિ વુચ્ચતિ, તસ્મિં. પરિપૂજાવસેન કરીયતીતિ પરિકમ્મન્તિ અત્થેન અઙ્ગારદાનાદિકં પરિકમ્મં નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિકમ્મં નામા’’તિઆદિ.

‘‘ન કેનચિ ગેલઞ્ઞેના’’તિઆદિના ઉસ્સહનસ્સ કારણં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. અગિલાનેન સટ્ઠિવસ્સેન સદ્ધિવિહારિકેનાપિ કાતબ્બન્તિ યોજના. અનાદરેનાતિ વત્તકરણસ્સ અનાદરેન. નકારપટિસંયુત્તેસૂતિ પટિસેધવાચકેન નકારેન પટિસંયુત્તેસુ. પદેસૂતિ ‘‘ન ઉપજ્ઝાયસ્સ ભણમાનસ્સ અન્તરન્તરા કથા ઓપાતેતબ્બા’’તિઆદીસુ વાક્યેસુ. ભૂમિયન્તિ ઉપલક્ખણવસેન વુત્તં ભિત્તિયમ્પિ અપટિઘંસિતબ્બત્તા. ‘‘પિઠસઙ્ઘાટઞ્ચા’’તિ ઇમિના કવાટપીળન્તિ એત્થ પીઠસદ્દેન પિઠસઙ્ઘાટં વુચ્ચતિ ઉત્તરપદલોપવસેન વા એકદેસવોહારવસેન વાતિ દસ્સેતિ. ‘‘અચ્છુપન્તેના’’તિ ઇમિના અપ્પટિઘંસન્તેનાતિ એત્થ ઘંસધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ. સમ્મા તાયતિ અત્તાનઞ્ચ પરઞ્ચ અનેનાતિ સન્તાનં, તમેવ સન્તાનકન્તિ અત્થેન કીટકુલાવકમક્કટકસુત્તાદિ સન્તાનકં નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સન્તાનક’’ન્તિઆદિ. ઉલ્લોકતોતિ વિતાનતો. તઞ્હિ ઉદ્ધં લુચીયતે બન્ધીયતેતિ ઉલ્લોકન્તિ વુચ્ચતિ, ચકારસ્સ કકારમકત્વા ‘‘ઉલ્લોચ’’ન્તિપિ વુચ્ચતિ. તોસદ્દેન આકારસ્સ સ્માવચનસ્સ કારિયભાવં દસ્સેતિ. અપહરિતબ્બન્તિ અપનેતબ્બં. ‘‘અવહરિતબ્બ’’ન્તિપિ પાઠો, હેટ્ઠા હરિતબ્બં પાતેતબ્બન્તિ અત્થો.

આલોકસન્ધિભાગાતિ ¶ એત્થ ભાગસદ્દસ્સ દ્વન્દતો પરત્તા પુબ્બપદેસુપિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બોતિ આહ ‘‘આલોકસન્ધિભાગા ચ કણ્ણભાગા ચા’’તિ. તસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્તરબાહિરા’’તિઆદિ. ‘‘વાતપાનકવાટકાની’’તિ ઇમિના આલોકસન્ધિસદ્દસ્સ વાતપાનકવાટકપરિયાયભાવં દસ્સેતિ. ‘‘કોણા’’તિ ઇમિના કણ્ણસદ્દસ્સ કોણવેવચનભાવં દસ્સેતિ.

‘‘યથા પઠમ’’ન્તિઆદિના પઠમપઞ્ઞત્તમેવ પઞ્ઞપેતબ્બં, ન અઞ્ઞથાતિ દસ્સેતિ. ઇદં પતિરૂપં પઠમપઞ્ઞત્તં સન્ધાય વુત્તં. પઠમપઞ્ઞત્તે અપતિરૂપે અઞ્ઞથાપિ પઞ્ઞપેતબ્બં. એતદત્થમેવાતિ યથાપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞપેતબ્બસ્સ અત્થાય એવ. સચે પઞ્ઞત્તં અહોસિ, એવં સતીતિ યોજના. ઇદન્તિ ભિત્તિં મોચેત્વા પઞ્ઞાપનં. કટેસુ કિળઞ્જેસુ સારત્તા ઉત્તમત્તા કટસારકોતિ ¶ વુચ્ચતિ. નિવત્તેત્વાતિ સંહરિત્વા. પુરત્થિમાતિ એત્થ યકારલોપેન નિદ્દેસોતિ આહ ‘‘પુરત્થિમાયા’’તિ.

વૂપકાસેતબ્બોતિ એત્થ કસધાતુ ગત્યત્થોતિ આહ ‘‘અઞ્ઞત્થ નેતબ્બો’’તિ. ઉપજ્ઝાયં ગહેત્વા અઞ્ઞત્થ ગન્તબ્બોતિ અત્થો. અઞ્ઞત્થાતિ અઞ્ઞં ઠાનં. વિવેચેતબ્બન્તિ એત્થ દિટ્ઠિગતતો ઉપજ્ઝાયં વિવેચેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિસ્સજ્જાપેતબ્બ’’ન્તિ. ‘‘અઞ્ઞો વત્તબ્બો’’તિ વત્વા તસ્સ આકારં દસ્સેતિ ‘‘થેર’’ન્તિઆદિના. સો સો ભિક્ખુ યાચિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞેન દાપેતબ્બોતિ અત્તના અઞ્ઞેન ભિક્ખુના ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિવાસો દાપેતબ્બોતિ અત્થો. કિન્તિ નુ ખોતિ કેન એવ ઉપાયેન દદેય્ય નુખોતિ અત્થો. ઇતિસદ્દો હિ અવધારણત્થો. અટ્ઠકથાયપિ ઇમમેવ નયં દસ્સેતિ ‘‘કેન નુ ખો ઉપાયેના’’તિ ઇમિના. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘કિન્તિ નુ ખો પટિકસ્સેય્યા’’તિઆદિવાક્યેસુ. સત્તસુ કમ્મેસુ તિવિધસ્સ ઉક્ખેપનીયકમ્મસ્સ ગરુકત્તા વુત્તં ‘‘ઉક્ખેપનીયં અકત્વા’’તિ. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તેન હી’’તિઆદિ.

તેન ¶ સદ્ધિવિહારિકેન યાચિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. સચે કરોન્તિયેવાતિ ભિક્ખૂ સચે કમ્મં કરોન્તિયેવ. પુન સચે કરોન્તિયેવાતિ ભિક્ખૂ સચે ઉક્ખેપનીયકમ્મં કરોન્તિયેવ. અથાતિ તસ્મિં કમ્મે કતે. ઇતીતિ એવં યાચનેન. નન્તિ તં ઉપજ્ઝાયં.

સમ્પરિવત્તકન્તિ એત્થ ‘‘પિણ્ડુક્ખેપક’’ન્તિઆદીસુ (પાચિ. ૬૨૦) વિય સમ્પરિવત્તકન્તિપદં કિરિયાવિસેસનં, કપચ્ચયો ચ વિચ્છત્થોતિ આહ ‘‘સમ્પરિવત્તેત્વા સમ્પરિવત્તેત્વા’’તિ. યદીતિ યાવ. યદિસદ્દો હિ યાવપરિયાયો, તેન વુત્તં ‘‘ન તાવ પક્કમિતબ્બ’’ન્તિ. યાવ અપ્પમત્તકમ્પિ રજનં ગલતિ, ન તાવ પક્કમિતબ્બન્તિ યોજના. વિસભાગપુગ્ગલેનાતિ વિસભાગેન પુગ્ગલેન કરણભૂતેન. ન ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છા ગામો પવિસિતબ્બોતિ એત્થ ન અઞ્ઞેનેવ કરણીયેન પવિસિતબ્બો. પિણ્ડાય પન પવિસિતબ્બોતિ આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘પિણ્ડાય વા’’તિઆદિ. ‘‘અનાપુચ્છિત્વા’’તિ ઇમિના અનાપુચ્છાતિ એત્થ આકારો ત્વાપચ્ચયસ્સ કારિયોતિ દસ્સેતિ. ભિક્ખાચારન્તિ ભિક્ખાય ચરણટ્ઠાનં, ઉપજ્ઝાયેન ગન્તબ્બન્તિ યોજના. પરિવેણન્તિ ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિવેણં. પસ્સતીતિ ઉપજ્ઝાયં પસ્સતિ.

દસ્સનત્થાય વાતિ અસુભદસ્સનત્થાય વા. ઇમિનાપિ વાસત્થાય એવ ન ગન્તબ્બન્તિ આસઙ્કં ¶ નિવત્તેતિ. કમ્મન્તિ પક્કમનસ્સ કારણં કમ્મં. અનનુજાનનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘યાવતતિય’’ન્તિ. તન્તિ ઉપજ્ઝાયં. અસ્સાતિ સદ્ધિવિહારિકસ્સ. ‘‘ન સમ્પજ્જતી’’તિ ઇમિના સચે સમ્પજ્જતિ, ન પક્કમિતબ્બાતિ દસ્સેતિ. કેવલન્તિ વિના ઉદ્દેસાદિસમ્પજ્જનેહિ. એવરૂપે ઉપજ્ઝાયે નિવારેન્તેપીતિ યોજના. ‘‘ગેલઞ્ઞતો’’તિ ઇમિના વુટ્ઠાનસદ્દસ્સ અવધિઅપેક્ખતં દસ્સેતિ. અસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. અઞ્ઞોતિ અત્તના અઞ્ઞો. તસ્સાતિ અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુસ્સ.

૬૭. સમ્માવત્તનાયં ¶ વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઉદ્દેસાદીહીતિ આદિસદ્દેન પરિપુચ્છાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. સઙ્ગહસદ્દસ્સ સઙ્ખેપગહણેસુપિ વુત્તિતો ‘‘અનુગ્ગહો’’તિ વુત્તં. અથ વા સમ્મુખા સઙ્ગહો ચ પરમ્મુખા અનુગ્ગહો ચ કાતબ્બો. આમિસેન વા સઙ્ગહો, ધમ્મેન વા અનુગ્ગહો. દિટ્ઠધમ્મિકત્થાય વા સઙ્ગહો, સમ્પરાયિકત્થાય વા અનુગ્ગહો. લોકિયત્થાય વા સઙ્ગહો, લોકુત્તરત્થાય વા અનુગ્ગહો કાતબ્બો. તત્થાતિ યં વુત્તં ‘‘ઉદ્દેસેન પરિપુચ્છાય ઓવાદેન અનુસાસનીયા’’તિ. તત્થ ઉદ્દિસનં ઉદ્દેસોતિ વચનત્થેન પાળિવાચના ઉદ્દેસો નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉદ્દેસોતિ પાળિવાચના’’તિ. ‘‘પાળિયા અત્થવણ્ણના’’તિ ઇમિના પુનપ્પુનં, સમન્તતો વા પાળિયા અત્થસ્સ પુચ્છનં પરિપુચ્છાતિ અત્થં દસ્સેતિ. વત્થુસ્મિન્તિ ચારિત્તવારિત્તવત્થુસ્મિં. ઇદન્તિ ચારિત્તં. પુન ઇદન્તિ વારિત્તં. ‘‘વચન’’ન્તિ ઇમિના ઓવદનં ઓવાદોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઓતિણ્ણે વત્થુસ્મિં ‘‘ઇદં કરોહિ, ઇદં મા કરિત્થા’’તિ વચનં અનુસાસની નામાતિ યોજના. ‘‘પુનપ્પુનં વચન’’ન્તિ ઇમિના અનુસાસનીતિ એત્થ અનુસદ્દસ્સ નઉપચ્છિન્નત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ પત્તો હોતી’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ ન પકતિપત્તો હોતિ, અથ ખો અતિરિત્તપત્તો હોતીતિ આહ ‘‘અતિરેકપત્તો’’તિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ ચીવરં હોતી’’તિઆદીસુ પદેસુ. અઞ્ઞોપીતિ પત્તચીવરેહિ અઞ્ઞોપિ. સમણપરિક્ખારોતિ છત્તુપાહનાદિ સમણપરિક્ખારો. ઇધાતિ સદ્ધિવિહારિકવત્તે. નયેનાતિ ઞાયેન. ઉપ્પજ્જમાનઉપાયપરિયેસનન્તિ ઉપ્પજ્જમાનસ્સ, ઉપ્પજ્જમાનત્થાય વા ઉપાયસ્સ પરિયેસનં. ઇતોતિ ‘‘કિન્તિ નુ ખો સદ્ધિવિહારિકસ્સ પરિક્ખારો ઉપ્પજ્જિયેથા’’તિ પાળિતો. ચીવરં રજન્તેનાતિ એત્થ રજન્તેન ઉપજ્ઝાયેનાતિ અત્થો ન દટ્ઠબ્બો, સદ્ધિવિહારિકેનાતિ અત્થો એવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપજ્ઝાયતો ઉપાયં સુત્વા રજન્તેના’’તિ. ઉપજ્ઝાયતો ઉપાયન્તિ ઉપજ્ઝાયતો લદ્ધં ઉપાયં.

૬૮. ઉપજ્ઝાયવત્તન્તિ ¶ ¶ ઉપજ્ઝાયમ્હિ વત્તિતબ્બં વત્તં. સોતિ સદ્ધિવિહારિકો. દુક્કટં આપજ્જતીતિ અસ્સ, સો વા દુક્કટં આપજ્જતીતિ યોજના. પણામેતબ્બોતિ એત્થ પપુબ્બ નમુધાતુ અત્થપકરણાદિવસેન ઇધ અપસાદનત્થોતિ આહ ‘‘અપસાદેતબ્બો’’તિ. અધિમત્તન્તિ અધિકપ્પમાણં. ગેહસિતપેમન્તિ મેત્તાસિનેહં. વુત્તપટિપક્ખનયેનાતિ કણ્હપક્ખે વુત્તેન પટિપક્ખેન નયેન. અલં પણામેતુન્તિ એત્થ અલંસદ્દસ્સ અરહત્થપટિક્ખિત્તેસુ દ્વીસુ અત્થેસુ અરહત્થોતિ આહ ‘‘યુત્તો પણામેતુ’’ન્તિ.

સાતિસારો હોતીતિ એત્થ પકતિભાવં અતિક્કમિત્વા સરણં પવત્તનં અતિસારો, દોસો. સંવિજ્જતિ સો એતસ્સાતિ સાતિસારોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સદોસો હોતી’’તિ. તસ્સત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘આપત્તિં આપજ્જતી’’તિ. આપત્તિન્તિ દુક્કટાપત્તિં. તન્તિ વત્તં.

તેસન્તિ સદ્ધિવિહારિકાનં. વત્તન્તિ બહુકાનં સદ્ધિવિહારિકાનં વત્તં. સાદિયનં વા…પે… બાલો હોતીતિ એત્થ બાલસ્સ કારણં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સાદિયનં વા અસાદિયનં વા ન જાનાતી’’તિ. સાદિયનસ્સ વા અસાદિયનસ્સ વા અજાનનત્તા બાલો હોતીતિ વુત્તં હોતિ. અજાનનસ્સ કારણં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘બાલો હોતી’’તિ. બાલત્તા સાદિયનં વા અસાદિયનં વા ન જાનાતીતિ વુત્તં હોતિ. તેસૂતિ બહુકેસુ સદ્ધિવિહારિકેસુ. તસ્સાતિ વત્તસમ્પન્નભિક્ખુસ્સ. તેસન્તિ ઇતરેસં સદ્ધિવિહારિકાનં.

૬૯. કિઞ્ચાપિ આયસ્મા સારિપુત્તો જાનાતીતિ યોજના. ઇમિના ‘‘કિં નુ ખો અજાનન્તો પુચ્છી’’તિ આસઙ્કં નિવારેતિ. ભગવા અનુઞ્ઞાતુકામો ¶ હોતીતિ સમ્બન્ધો. પનસદ્દો ગરહત્થો, તથા જાનન્તોપીતિ અત્થો. લહુકન્તિ હેતુઅન્તોગધવિસેસનં. લહુકત્તા પટિક્ખિપિત્વાતિ વુત્તં હોતિ. અસ્સાતિ ભગવતો, અજ્ઝાસયન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અજ્ઝાસયં વિદિત્વા’’તિવચનસ્સ યુત્તિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘બુદ્ધાનં હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં. અયઞ્ચાતિ સારિપુત્તત્થેરો ચ. અગ્ગોતિ કોટિઉક્કંસો. સેટ્ઠોતિ પવરો ઉત્તમો.

‘‘બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેના’’તિ એત્થ બ્યત્તપટિબલાનં વિસેસં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘બ્યત્તો નામા’’તિઆદિ. તત્થ યસ્સ સાટ્ઠકથં વિનયપિટકવાચુગ્ગતં પવત્તતિ, અયં બ્યત્તો નામાતિ યોજના ¶ . તસ્મિન્તિ વિનયપિટકં વાચુગ્ગતભિક્ખુમ્હિ. યસ્સાતિ ભિક્ખુનો. સુગ્ગહિતન્તિ સાટ્ઠકથાય સુટ્ઠુ ગહિતં. અયમ્પીતિ પિસદ્દો પુરિમભિક્ખું અપેક્ખતિ. ઇમસ્મિં અત્થેતિ ઇમસ્મિં વત્થુમ્હિ, ઇમસ્મિં વિસયેતિ અત્થો. બ્યતિરેકાન્વયવસેન પટિબલં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો પના’’તિઆદિ. યો પન ન સક્કોતીતિ સમ્બન્ધો. કસ્માતિ આહ ‘‘કાસસોસસેમ્હાદિના વા’’તિઆદિ. તત્થ કાસો ચ સોસો ચ સેમ્હો ચ, તે આદયો યસ્સ ગેલઞ્ઞસ્સાતિ કાસસોસસેમ્હાદિ, આદિસદ્દેન એળમૂગાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. ઓટ્ઠો ચ દન્તો ચ જિવ્હા ચ, તા આદયો યેસં તાલુઆદીનન્તિ ઓટ્ઠદન્તજિવ્હાદયો, તેસં. પદબ્યઞ્જનેહીતિ પદઅક્ખરેહિ. બ્યઞ્જનસદ્દો હેત્થ અક્ખરવાચકો. હાપેતીતિ ગલત્તા હાપેતિ. અઞ્ઞથા વા વત્તબ્બન્તિ અઞ્ઞેન સિથિલાદિના આકારેન વા વત્તબ્બં. અઞ્ઞથા વદતીતિ અઞ્ઞેન ધનિતાદિઆકારેન વદતિ. તબ્બિપરીતોતિ તસ્સ અપટિબલસ્સ વિપરીતો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ જાનાપેતબ્બતો. યન્તિ યં આકારં ધાતુકમ્મમેતં, સઙ્ઘોતિ કારિતકમ્મમેતં. ઇધ કારિતકમ્મં કિતો વદતિ.

૭૧. ઉપસમ્પન્નસમનન્તરાતિ એત્થ ઉપસમ્પન્નસ્સ સમનન્તરાતિ અત્થં નિવારેન્તો આહ ‘‘ઉપસમ્પન્નો હુત્વાવ સમનન્તરા’’તિ. એવસદ્દેન ચિરકાલં ¶ નિવત્તેતિ. ઉલ્લુમ્પતૂતિ એત્થ ઉપુબ્બલુપધાતુયા ઉપસગ્ગવસેન વા અત્થાતિસયવસેન વા ધાતૂનમનેકત્થત્તા ઇધ ઉપુબ્બધરધાતુયા અત્થે વત્તતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉદ્ધરતૂ’’તિ. ઉટ્ઠાપેત્વા, ઉક્ખિપિત્વા વા ધરતૂતિ અત્થો. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અકુસલા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘અકુસલા વુટ્ઠાપેત્વા’’તિ ઇમિના સહાવધિના ઉત્યૂપસગ્ગસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘કુસલે પતિટ્ઠાપેતૂ’’તિ ઇમિના સહાધારેન ધરધાતુસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ઉત્યૂપસગ્ગસ્સ ઉક્ખિપનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સામણેરભાવા વા ઉદ્ધરિત્વા’’તિ. ‘‘પટિચ્ચા’’તિ ઇમિના ઉપાદાયાતિ એત્થ સમીપે આદિયિત્વાતિ સદ્દત્થમગહેત્વા સઙ્કેતત્થવસેન પાકટત્તા તસ્સ સઙ્કેતત્થં દસ્સેતિ, અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતીતિ અત્થો.

૭૩. અધિટ્ઠિતાતિ એત્થ અધિ નિચ્ચવસેન ઠાતિ પવત્તતીતિ અધિટ્ઠિતાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘નિચ્ચપ્પવત્તિની’’તિ. કસ્મા ચત્તારો પચ્ચયા નિસ્સયાતિ વુત્તાતિ આહ ‘‘યસ્મા’’તિઆદિ. ‘‘ચત્તારો’’તિઆદિના ચત્તારો પચ્ચયે નિસ્સાય અત્તભાવો સેતિ પવત્તતીતિ નિસ્સાયાતિ અવુત્તકમ્મત્થં દસ્સેતિ.

૭૫. કિન્તાયન્તિ ¶ એત્થ એકારલોપવસેન સન્ધિ હોતીતિ આહ ‘‘કિંતે અય’’ન્તિ. ‘‘ઓવદિતબ્બોતિ’’ઇમિના ઓવદિયોતિ એત્થ ણ્યપચ્ચયસ્સ કમ્મત્થં દસ્સેતિ. ‘‘તદત્થાયા’’તિ ઇમિના ‘‘યદિદં ગણબન્ધિક’’ન્તિ ઉત્તરવાક્યે યંસદ્દં દિસ્વા પુબ્બવાક્યે તંસદ્દં ઞાપેતિ, તસ્સ બાહુલ્લસ્સ અત્થાયાતિ અત્થો.

૭૬. સોતિ પસૂરો પરિબ્બાજકો. તેનાતિ ઉદાયિત્થેરેન. સહધમ્મિકન્તિ સહ ધમ્મેન કારણેન. બ્યત્તો તાવ પુબ્બે વુત્તલક્ખણો હોતુ, પટિબલો પન કથં ઞાતબ્બોતિ આહ ‘‘યો પના’’તિઆદિ ¶ . યો પન સક્કોતીતિ સમ્બન્ધો. ચાતિ સચ્ચં. એતન્તિ પટિબલત્તં, ‘‘પઞ્ચહિ…પે… વિનેતુ’’ન્તિવચનં વા.

૭૭. તિત્થિયપક્ખસઙ્કન્તેસૂતિ તિત્થિયસઙ્ખાતં સાસનસ્સ પટિપક્ખં સઙ્કમન્તેસુ. આચારસમાચારસિક્ખાપનકન્તિ અતિવિય ચરિતબ્બં આભિસમાચારિકસીલં સિક્ખાપનકં. ઇમિના આચારં સિક્ખાપેતીતિ આચરિયોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. નામમત્તમેવાતિ ‘‘આચરિયો’’તિ વા ‘‘અન્તેવાસિકો’’તિ વા નામમત્તમેવ. નાનન્તિ ઉપજ્ઝાયતો વા સદ્ધિવિહારિકતો વા નાનં.

૮૦. યં લક્ખણં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. નિસ્સયન્તેવાસિકેન કાતબ્બન્તિ યોજના. પબ્બજ્જાઉપસમ્પદાધમ્મન્તેવાસિકેહીતિ પબ્બજ્જન્તેવાસિકેન ચ ઉપસમ્પદન્તેવાસિકેન ચ ધમ્મન્તેવાસિકેન ચ. એતેસન્તિ પબ્બજ્જાઉપસમ્પદાધમ્મન્તેવાસિકાનં. એતેસૂતિ એતેસુ તીસુ અન્તેવાસિકેસુ. આચરિયસ્સાતિ પબ્બજ્જન્તેવાસિકો પબ્બજ્જાચરિયસ્સ, ઉપસમ્પદન્તેવાસિકો ઉપસમ્પદાચરિયસ્સાતિ અત્થો. સમીપેતિ નિસ્સયાચરિયસ્સ ચ ધમ્માચરિયસ્સ ચ આસન્ને. તસ્માતિ યસ્મા અન્તેવાસિકેન આચરિયમ્હિ સમ્મા વત્તિતબ્બં, તસ્મા. આચરિયેનાપીતિ નિસ્સયપબ્બજ્જા ઉપસમ્પદા ધમ્માચરિયેનાપિ. ઓવાદાચરિયો તેસુ સઙ્ગહં ગચ્છતિ. તેસૂતિ ચતૂસુ અન્તેવાસિકેસુ.

૮૩. ‘‘નિસ્સયપટિપસ્સદ્ધીસૂ’’તિ ¶ સમૂહાધારો. ‘‘ઉપજ્ઝાયો પક્કન્તો વાતિઆદીસૂ’’તિ અવયવાધારો. ‘‘વિપ્પવસિતુકામો’’તિ ઇમિના નિરાલયભાવં દસ્સેતિ. એવં ગતેતિ એવં ઉપજ્ઝાયે ગતેતિ યોજના. અઞ્ઞદાપીતિ અઞ્ઞસ્મિમ્પિ કાલે. ઉપજ્ઝાયેન પવાસિતકાલેતિ અત્થો. એકસમ્ભોગપરિભોગોતિ અત્તના વા ઉપજ્ઝાયેન વા એકો પચ્ચયસમ્ભોગો ચ ધમ્મપરિભોગો ચ. એકદિવસમ્પીતિ પિસદ્દો ¶ ગરહત્થો, દ્વિહાદિકં પન પગેવાતિ અત્થો. પરિહારો નત્થીતિ આપત્તિપરિહારો નત્થિ, આપત્તિયા પરિહરણં અપનયનં નત્થીતિ અધિપ્પાયો. લજ્જી પેસલોતિ લજ્જી હુત્વા પિયસીલો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તદહેવાતિ તસ્મિં ઉપજ્ઝાયસ્સ પક્કન્તઅહનિ એવ. તથાતિ યથા ‘‘ઉપજ્ઝાયો લહું આગમિસ્સતી’’તિ પુચ્છતિ, તથા ‘‘અહં લહું આગમિસ્સામી’’તિ વુત્તન્તિ અત્થો. સચે વદતીતિ સચે આચરિયો વદતીતિ યોજના. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. સભાગતન્તિ લજ્જિપેસલભાવં.

યાવ આગમનાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ યાવ આગમના. નન્તિ ઉપજ્ઝાયં. ‘‘વાસેન્તિયેવા’’તિપદે કારિતકમ્મં. તત્થાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ ગતટ્ઠાને. તેનાતિ ઉપજ્ઝાયેન. પવત્તીતિ પવત્તનં. નદીપૂરેન વા ઉપદ્દુતોતિ સમ્બન્ધો. નદીપૂરત્તા ઉદકોસક્કનં આગમેતિ, ચોરાદીનં ઉપદ્દુતત્તા સહાયે પરિયેસતિ. સોતિ ઉપજ્ઝાયો.

‘‘નિસ્સયપણામના’’તિ ઇમિના આણાપનં આણત્તીતિ વચનત્થેન નિસ્સયપણામના આણત્તીતિ વુચ્ચતીતિ દસ્સેતિ. નિસ્સયપણામનાતિ નિસ્સયસ્સ ઉપજ્ઝાચરિયસ્સ પણામના. તસ્મા પણામિતો હોતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘આપુચ્છીતિઆદિના’’તિ એત્થ આદિસદ્દેન ‘‘મા મં સુસાનગમનં આપુચ્છી’’તિઆદયો સઙ્ગણ્હાતિ. તેનાતિ સદ્ધિવિહારિકેન. ખમાપેતબ્બોતિ તિતિક્ખાપેતબ્બો.

તાવાતિ મહાથેરેહિ, મહાથેરાનં વા પઠમં. અઞ્ઞત્થાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ વિહારતો અઞ્ઞં વિહારં. અપ્પેવાતિ અપિ એવ નામ ખમેય્યાતિ યોજના. તત્રેવાતિ અઞ્ઞત્થેવ. દુબ્ભિક્ખાદિદોસેનાતિ એત્થ આદિસદ્દેન ઞાતિવિયોગાદિદોસો ગહેતબ્બો. તંયેવાતિ અત્તના વસિતં તમેવ ઠાનં. અઞ્ઞસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયતો અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુસ્સાતિ સમ્બન્ધો. ઇમિના ઉપજ્ઝાયેન પરિચ્ચત્તત્તા ઉપજ્ઝાયસમોધાને નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિ નત્થીતિ દીપેતિ.

આપુચ્છિત્વાતિ =૦૦ ¶ અન્તેવાસિકં આપુચ્છિત્વા. તત્રાપીતિ આચરિયન્તેવાસિકેસુપિ. કદાતિ કસ્મિં કાલે. સાયન્હે વા રત્તિંવાતિ અજ્જ સાયન્હે વા રત્તિં વા. તંખણેયેવાતિ તસ્મિં સમ્પટિચ્છનક્ખણેયેવ.

સો ચાતિ અન્તેવાસિકો ચ. તતોતિ ગામતો. સુગતોતિ સુટ્ઠુ ગતો, નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ અધિપ્પાયો. અથાપીતિ પુન ચ પરં. આપુચ્છિત્વા પક્કમને વિનિચ્છયં દસ્સેત્વા આપુચ્છિત્વા પક્કમને તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આચરિયં અનાપુચ્છા’’તિઆદિ. ઉપચારસીમાતિક્કમેતિ ઉપચારસીમાય અતિક્કમે સતિ, અતિક્કમનહેતુ વાતિ યોજના. એત્થ ચ ઉપચારસીમા નામ પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપોયેવ, અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનં.

સાયન્હે વા રત્તિભાગે વાતિ અજ્જ સાયન્હે વા રત્તિભાગે વા. સ્વેતિ સુવે.

બહિસીમન્તિ ઉપચારસીમતો બહિ. તતોતિ બહિસીમતો. દ્વિન્નં લેડ્ડુપાતાનન્તિ અન્તેવાસિકતો દ્વિન્નં લેડ્ડુપાતાનં. અતિક્કમિત્વાતિ ઉપચારસીમતો બહિ અન્તેવાસિકસદ્ધિવિહારિકાનં વસનટ્ઠાનતો અતિક્કમિત્વા.

મુચ્ચિતુકામોતિ અન્તેવાસિકમ્હા મુચ્ચિતુકામો એવ. પણામેતીતિ કાયવાચાહિ પણામેતિ. સાલયોતિ આચરિયે સાપેક્ખો. ‘‘નિરાલયો’’તિ વત્વા તસ્સ અત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ન દાની’’તિઆદિ. એવમ્પીતિ ધુરે નિક્ખિત્તેપિ. ઉભિન્નં ધુરનિક્ખેપે સતિ, ધુરનિક્ખેપહેતુ વા પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ યોજના. પણામિતેન પટિપજ્જિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો.

વુત્તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘સચે હી’’તિઆદિ. આચરિયન્તિ નિસ્સયાચરિયં. ચેતિયં વા વન્દન્તં ઉપજ્ઝાયન્તિ સમ્બન્ધો, મગ્ગપ્પટિપન્નં વા ઉપજ્ઝાયન્તિ યોજના. દૂરત્તાતિ દૂરભાવતો. ઉપરિપાસાદેતિ પાસાદસ્સ ઉપરિ. તન્તિ ઉપજ્ઝાયં. નિસિન્નં ઉપજ્ઝાયન્તિ સમ્બન્ધો.

સવનવસેન ¶ સમોધાને વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઉપજ્ઝાયસ્સ સદ્દન્તિ સમ્બન્ધો.

૮૪. ઇદાનિ =૦૧ યં લક્ખણં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સઙ્ખેપતોતિ અઙ્ગાનિ અનુદ્ધરિત્વા સમાસતો. તત્થાતિ યં ‘‘પઞ્ચહિ ભિક્ખવે અઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના’’તિઆદિમાહ, તત્થ. અગુણઙ્ગેહીતિ ગુણવિરહિતેહિ અઙ્ગેહિ. સોતિ ભિક્ખુ. ન ઉપસમ્પાદેતબ્બન્તિ એત્થ કમ્મવાચાચરિયેન હુત્વા ન ઉપસમ્પાદેતબ્બન્તિ આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘ઉપજ્ઝાયેન હુત્વા ન ઉપસમ્પાદેતબ્બ’’ન્તિ. એત્થાતિ એતેસુ પઞ્ચકેસુ. આદીસૂતિ એત્થ પુબ્બો નિદસ્સનત્થો ઇતિસદ્દો લોપો હોતિ. ઇતિઆદીસૂતિ હિ અત્થો. અયુત્તવસેનાતિ અનનુરૂપવસેન. યોતિ ભિક્ખુ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. પરે ચ સમાદપેતુન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ સીલક્ખન્ધાદિકે. પરિહરતીતિ પરિસં પરિસ્સયતો હરતિ અપનેતિ. તસ્સાતિ ભિક્ખુનો. ‘‘સીલાદીહી’’તિપદં ‘‘પરિહાયતિયેવા’’તિપદે અપાદાનં, ‘‘ન વડ્ઢતી’’તિપદે કરણં. તસ્માતિઆદિ લદ્ધગુણં. તેનાતિ ભિક્ખુના. કસ્મા આપત્તિઅઙ્ગવસેન ન વુત્તન્તિ આહ ‘‘ન હી’’તિઆદિ. હીતિ યસ્મા. તસ્સેવાતિ ખીણાસવસ્સેવ. ન વદેય્યાતિ ખીણાસવાનં અનભિરતિયા અનુપ્પન્નત્તા ન વદેય્ય. યદિ ન ખીણાસવસ્સેવ ઉપજ્ઝાયાચરિયભાવો અનુઞ્ઞાતો, અથ કસ્મા ખીણાસવપઞ્ચકો વુત્તોતિ આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. યસ્મા ન પરિહાયતીતિ સમ્બન્ધો.

અન્તગ્ગાહિકાયાતિ સસ્સતુચ્છેદસઙ્ખાતં અન્તં લામકં ગણ્હાતિ, ગણ્હાપેતીતિ વા અન્તગ્ગાહિકા, તાય. દિટ્ઠિયાતિ મિચ્છાદિટ્ઠિયા. યત્તકં સુતન્તિ ભિક્ખુનોવાદકસિક્ખાપદે (પાચિ. અટ્ઠ. ૧૪૫-૧૪૭) વુત્તં યત્તકં સુતં. તેનાતિ સુતેન ऋ. યં આપત્તાદિ તેન જાનિતબ્બન્તિ યોજના.

આપત્તિં ¶ ન જાનાતીતિ એત્થ આપત્તિં આપન્નોતિ ન જાનાતીતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદં નામા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘આપન્નો’’તિ ઇમિના ‘‘આપત્તિ’’ન્તિપદં ‘‘આપન્નો’’તિપાઠસેસેન યોજેતબ્બન્તિ દસ્સેતિ.

આભિસમાચારિકાયાતિ એત્થ ઉભતોવિભઙ્ગપરિયાપન્નસીલતો અભિવિસેસેન સમ્મા ચરિતબ્બન્તિ આભિસમાચારં, ખન્ધકપરિયાપન્નં વત્તપટિપત્તિસીલં, તં આરબ્ભ પઞ્ઞત્તા આભિસમાચારિકા, ખન્ધકપરિયાપન્ના સિક્ખા, તાય. આદિબ્રહ્મચારિયકાયાતિ એત્થ મગ્ગસઙ્ખાતસ્સ બ્રહ્મચરિયસ્સ આદિ મરિયાદો આદિબ્રહ્મચરિયો, તસ્મિં પવત્તા આદિબ્રહ્મચરિયકા =૦૨, ઉભતોવિભઙ્ગપરિયાપન્ના સિક્ખા, તાય. સેક્ખપણ્ણત્તિયન્તિ સિક્ખિતબ્બટ્ઠેન સિક્ખા, સા એવ ભગવતા પઞ્ઞત્તત્તા સેક્ખપણ્ણત્તિ. અથ વા સિક્ખનં સિક્ખા, તાય સિક્ખનત્થાય ભગવતા પઞ્ઞપીયતીતિ સેક્ખપણ્ણત્તિ ઉભતોવિભઙ્ગપરિયાપન્નસિક્ખાયેવ, તસ્સં. અભિધમ્મેતિ એત્થ સુત્તન્તપાળિતો અભિ અતિરેકો, અભિવિસિટ્ઠો વા ધમ્મો અભિધમ્મોતિ વુત્તે નામરૂપપરિચ્છેદકં અભિધમ્મપિટકન્તિ આહ ‘‘નામરૂપપરિચ્છેદે’’તિ. અભિવિનયેતિ એત્થ અભિભવિત્વા કાયવાચં વિનેતીતિ અભિવિનયો, અભિભવિત્વા કાયવાચં વિનેતિ એત્થ, એતેનાતિ વા અભિવિનયોતિ વુત્તે વિનયપિટકન્તિ આહ ‘‘સકલે વિનયપિટકે’’તિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પદેસુ, સબ્બેસં વા પદાનં. અત્થો દટ્ઠબ્બોતિ યોજના. ‘‘કારણેના’’તિ એત્થ કારણસદ્દેન ‘‘ધમ્મતો’’તિ એત્થ ધમ્મસદ્દસ્સ સભાવત્થાદયો નિવારેત્વા કારણત્થતં દીપેતિ, એનસદ્દેન તોપચ્ચયસ્સ વિસેસનત્થં. ઇતીતિ એવં યથાવુત્તનયેનાતિ અત્થો. ચતુત્થેતિ ચતુત્થપઞ્ચકે. ચતુત્થપઞ્ચકતો તીણિ પદાનિ, પઞ્ચમપઞ્ચકતો દ્વે પદાનિ ગહેત્વા પઞ્ચકં કત્વા વુત્તં ‘‘ચત્તારો પઞ્ચકા’’તિ. અટ્ઠસુ પઞ્ચકેસૂતિ સમ્બન્ધો.

ઇતિ સોળસપઞ્ચકવિનિચ્છયે યોજના સમત્તા.

૮૫. તન્તિ ¶ ઊનદસવસ્સપદં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ છક્કેસુ. તત્થાતિ છક્કેસુ. ‘‘પાતિમોક્ખાનિ વિત્થારેના’’તિ વુત્તત્તા વિભઙ્ગવસેન ગહેતબ્બાનીતિ આહ ‘‘ઉભતોવિભઙ્ગવસેન વુત્તાની’’તિ. માતિકાવિભઙ્ગવસેન સુટ્ઠુ વિભજિતબ્બાનીતિ સુવિભત્તાનિ, વાચુગ્ગતવસેન સુન્દરા પવત્તિ એતેસન્તિ સુપ્પવત્તીનિ, સુત્તતો અનુબ્યઞ્જનતો સુટ્ઠુ વિનિચ્છિતબ્બાનીતિ સુવિનિચ્છિતબ્બાનીતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘માતિકાવિભઙ્ગવસેના’’તિઆદિ.

૨૫. અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બવત્થુકથા

૮૬. યો પનાતિ યો પન અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બો. અઞ્ઞોપીતિ પસૂરતો અપરોપિ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને. તસ્મિન્તિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બે. તત્થાતિ ‘‘યો સો ભિક્ખવે અઞ્ઞોપી’’તિઆદિવચને. અયન્તિ પરિવાસો. નગ્ગપરિબ્બાજકસ્સેવાતિ વત્વા તસ્સ ભેદં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘આજીવકસ્સ વા અચેલકસ્સ વા’’તિ. તત્થ આજીવકો ઉપરિ એકમેવ વત્થં ઉપકચ્છકે પવેસેત્વા પરિદહતિ, હેટ્ઠા નગ્ગો. અચેલકો પન સબ્બેન સબ્બં નગ્ગોયેવ. સોપીતિ =૦૩ નગ્ગપરિબ્બાજકોપિ. વાલકમ્બલાદીનન્તિ વાલેન કતં કમ્બલં, આદિસદ્દેન કેસકમ્બલાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. અસ્સાતિ પરિબ્બાજકસ્સ. અઞ્ઞસ્સાતિ નગ્ગપરિબ્બાજકતો અપરસ્સ. પણ્ડરઙ્ગાદિકસ્સાતિ પણ્ડરં સેતવત્થં અઙ્ગે સરીરે એતસ્સત્થીતિ પણ્ડરઙ્ગો, આદિસદ્દેન નીલઙ્ગાદયો સઙ્ગણ્હાતિ.

એવન્તિ ઇમિના કેસમસ્સુઓરોપનાદિના. પબ્બાજેન્તેહિ ભિક્ખૂહીતિ સમ્બન્ધો. તસ્મિન્તિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બે, નિસિન્નેયેવાતિ યોજના. અનાદરે ચેતં ભુમ્મવચનં. તસ્સાતિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બસ્સ. નયિમેતિ ન ઇમે, ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બં.

૮૭. ‘‘એવં ખો…પે… અનારાધકો’’તિ અયં કથા માતિકાતિ યોજના. અસ્સાતિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બસ્સ. તસ્સેવાતિ તસ્સાયેવ માતિકાય. તત્થાતિ વિભઙ્ગે. અતિકાલેનાતિ એત્થ ભત્તકિચ્ચં કત્વા વત્તકરણવેલાયેવ અતિકાલો નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ¶ ‘‘વત્તકરણવેલાયમેવા’’તિ. ઇમિના ભુમ્મત્થે કરણવચનન્તિપિ દસ્સેતિ. તત્થેવાતિ કુલઘરેસુયેવ. અઞ્ઞદત્થૂતિ એકંસેન, ‘‘કરોન્તો’’તિ ઇમિના પાઠસેસં દસ્સેતિ. એવમ્પિ કરોન્તો અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બોતિ યોજના. ‘‘સમ્પાદકો’’તિ ઇમિના અનારાધકોતિ એત્થ આરાધસદ્દસ્સ સાધનત્થં દસ્સેતિ, તોસનત્થાદયો નિવત્તેતિ.

અજ્ઝાચારત્થિકા વિસન્તિ પવિસન્તિ એત્થાતિ વેસિયા, સોભણરૂપસઙ્ખાતં વેસં ધારેતીતિ વા વેસિયા. તેન વુત્તં ‘‘સુલભજ્ઝાચારા’’તિઆદિ. આમિસોયેવ કિઞ્જક્ખો અપ્પમત્તકટ્ઠેનાતિ આમિસકિઞ્જક્ખો, વિસેસનપરપદો. અથ વા આમિસો ચ તતો અઞ્ઞો કિઞ્જક્ખો ચ આમિસકિઞ્જક્ખં, તસ્સ સમ્પદાનં આમિસકિઞ્જક્ખસમ્પદાનં. કિઞ્જક્ખસદ્દો કેસરસ્સેવ મુખ્યતો વાચકો, અપ્પમત્તકસ્સ પન રૂળ્હીવસેન. વિધવાતિ એત્થ ધવસદ્દો પતિનોયેવ વાચકો, ન રુક્ખવિસેસસ્સાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મતપતિકા વા’’તિઆદિ. ઇમેહિ પદેહિ મતવસેન વા પવુત્થવસેન વા વિગતો ધવો એતાસં, ધવેન વા વિગતાતિ વિધવાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તાતિ વિધવા. યોબ્બનપત્તત્તા વા યોબ્બનાતીતત્તા વા થુલ્લા મહન્તા કુમારિકાતિ થુલ્લકુમારિકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યોબ્બનપત્તા’’તિઆદિ. પણ્ડકાતિ એત્થ આસિત્તપણ્ડકાદીસુ પઞ્ચસુ પણ્ડકેસુ નપુંસકપણ્ડકોવાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘નપુંસકા’’તિ. સમાનપબ્બજ્જાતિ ભિક્ખૂહિ સમાનપબ્બજ્જા. તતોતિ વિસ્સાસતો.

તત્થાતિ વેસિયાદીસુ. તાસન્તિ વેસિયાનં. સોતિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ =૦૪ વિધવાદીસુ. ગન્તબ્બતં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. તથાતિ યથા ગન્તબ્બત્તં વુત્તં, તથા.

ઉચ્ચાવચાનીતિ એત્થ ઉદ્ધં ચયતિ વડ્ઢતીતિ ઉચ્ચં, ચયતો અવગતો વિયોગોતિ અવચં. ઉચ્ચઞ્ચ અવચઞ્ચ ઉચ્ચાવચાનીતિ વચનત્થેન મહન્તખુદ્દકત્થોતિ આહ ‘‘મહન્તખુદ્દકાની’’તિ. ‘‘કમ્માની’’તિ ઇમિના ‘‘કરણીયાની’’તિપદસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. તંદસ્સનેન ચ કત્તબ્બાનીતિ કરણીયાનીતિ વચનત્થો કાતબ્બો. તત્થાતિ મહન્તખુદ્દકેસુ કમ્મેસુ ¶ . તત્થ ન દક્ખોતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તેસુ તેસુ નવકમ્મેસૂ’’તિ. ‘‘ઉટ્ઠાનવીરિયસમ્પન્નો’’તિ ઇમિના નત્થિ અલસો કોસજ્જં એતસ્સાતિ અનલસોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તત્રાતિ એત્થ ત્રપચ્ચયો સત્તમ્યત્થે વિચ્છાજોતકોતિ આહ ‘‘તેસુ તેસૂ’’તિ. ‘‘ઠાનુપ્પત્તિકાય વીમંસાયા’’તિ વુત્તવચનસ્સત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદમેવ’’ન્તિઆદિ. ‘‘તસ્મિંયેવ ખણે ઉપ્પન્નપઞ્ઞાયા’’તિ ઇમિના ‘‘ઠાનુપ્પત્તિકાયા’’તિ એત્થ ઠાનસદ્દો તઙ્ખણત્થોતિ દસ્સેતિ. અલં કાતુન્તિ એત્થ અલંસદ્દો ભૂસનવારણપરિયત્તસઙ્ખાતેસુ તીસુ અત્થેસુ પરિયત્તત્થોતિ આહ ‘‘કાતું સમત્થો’’તિ.

તિબ્બચ્છન્દોતિ તિખિણછન્દો. ‘‘બલવચ્છન્દો’’તિ ઇમિના અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. લોકિયસમાધિભાવનાયાતિ લોકિયાય અટ્ઠસમાપત્તિસઙ્ખાતાય સમાધિભાવનાય.

ઇધાગતોતિ ઇમસ્મિં સાસને આગતો. તિત્થાયતનસામિકસ્સાતિ તરન્તિ ઉપ્લવન્તિ સત્તા ઉમ્મુજ્જનિમુજ્જં કરોન્તિ એત્થાતિ તિત્થં, દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિયો. તમેવ આયતનં દિટ્ઠિગતિકાનન્તિ તિત્થાયતનં. અથ વા તિત્થમેતેસમત્થીતિ તિત્થિનો, તેસમાયતનં તિત્થાયતનં, તસ્સ સામિકો તિત્થાયતનસામિકો, તસ્સ. તસ્સ દિટ્ઠિયાતિ એત્થ દિટ્ઠિસદ્દો લદ્ધિપરિયાયોતિ આહ ‘‘તસ્સ સન્તકાય લદ્ધિયા’’તિ. કસ્મા સા લદ્ધિ ‘‘ખન્તી’’તિ ચ ‘‘રુચી’’તિ ચ ‘‘આદાયો’’તિ ચ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘ઇદાની’’તિઆદિ. સાયેવ લદ્ધિ ખમતિ ચેવ રુચ્ચતિ ચ ગહિતા ચાતિ યોજના. તસ્સ તિત્થકરસ્સાતિ કત્વત્થે સામિવચનં. તસ્સાતિ તિત્થાયતનસામિકસ્સ. ભઞ્ઞમાનાયાતિ ભણિયમાનાય. અનભિરદ્ધોતિ એત્થ અનભિરાધિતો અપરિતોસિતચિત્તોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપરિપુણ્ણસઙ્કપ્પો, નો પગ્ગહિતચિત્તો’’તિ. યદિદન્તિ યં ઇદં ‘‘અનત્તમનત્ત’’ન્તિ વા ‘‘અત્તમનત્ત’’ન્તિ વા સમ્બન્ધો. ઇમિના ‘‘ઇદ’’ન્તિપદસ્સ અનિયમં દસ્સેતિ. ઇમેતિ ભિક્ખૂ. યઞ્ચ અનત્તમનત્તન્તિ યોજના. તસ્સેવાતિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બસ્સ ¶ એવ અનત્તમનત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઇદન્તિ દ્વે અત્તમનત્તાનિ, દ્વે અનત્તમનત્તાનીતિ ચતુબ્બિધં ઇદં ધમ્મજાતં. સઙ્ઘાટનીયન્તિ સઙ્ઘટિતબ્બં, સન્નિચયં કાતબ્બન્તિ અત્થો. ‘‘અનારાધકે’’તિઆદિના અનારાધનીયસ્મિન્તિ =૦૫ એત્થ ન આરાધેતિ વત્તં અનેન કમ્મેનાતિ અનારાધનીયન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઇદન્તિ ચતુબ્બિધં. લિઙ્ગન્તિ કારણં. લક્ખણન્તિ ચિહનં. ઇતોતિ અટ્ઠઙ્ગતો નીહટેનાતિ સમ્બન્ધો. વુત્તવિપલ્લાસેનાતિ કણ્હપક્ખે વુત્તવિપરીતેન.

સુક્કપક્ખે અટ્ઠઙ્ગાનિ સમોધાનેત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘નાતિકાલેન ગામપવેસનં નાતિદિવા પટિક્કમન’’ન્તિઆદિ. કણ્હપક્ખેપિ ઇમિના નયેન અટ્ઠઙ્ગાનિ સમોધાનેતબ્બાનિ. ‘‘પરિતોસકો’’તિ ઇમિના આરાધકસદ્દસ્સ તોસનત્થં દસ્સેતિ. હેટ્ઠા પન ‘‘સમ્પાદકો’’તિ વુત્તત્તા સાધનત્થં દસ્સેતીતિ દટ્ઠબ્બં.

ઉપસમ્પદમાળકેપીતિ ઉપસમ્પાદટ્ઠાને એકકૂટયુત્તે અનેકકોણે પતિસ્સયવિસેસેપિ. સો હિ એકકૂટં કત્વા અનેકેહિ કોણેહિ મલીયતિ વિભૂસીયતીતિ માળોતિ વુચ્ચતિ. ‘‘ચત્તારો માસે પરિવસિતબ્બ’’ન્તિવચનં અસદિસૂપમાય પાકટં કરોન્તો ‘‘યથા પના’’તિઆદિમાહ. હીતિ સચ્ચં. અસ્સાતિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બસ્સ. પરિવસન્તો અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બોતિ સમ્બન્ધો. અન્તરાતિ ચતુમાસસ્સ અબ્ભન્તરે. કુપ્પનસભાવોતિ નસ્સનસભાવો. પરિગ્ગણ્હાતીતિ પરિચ્છિન્દિત્વા ગણ્હાતિ. નામરૂપં વવત્થપેતીતિ ‘‘ઇદં નામં, ઇદં રૂપ’’ન્તિ વવત્થપેતિ. લક્ખણન્તિ નમનરુપ્પનલક્ખણં, અનિચ્ચાદિલક્ખણં વા. સોતાપત્તિમગ્ગસ્સ દિટ્ઠિવિચિકિચ્છાપહાનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘સમૂહતાનિ…પે… સલ્લ’’ન્તિ. અબ્બુળ્હન્તિ આવહિયિત્થાતિ અબ્બુળ્હં, ઉદ્ધં વહિયિત્થાતિ અત્થો. આત્યૂપસગ્ગો હિ ઉદ્ધઙ્ગમત્થો. તંદિવસમેવાતિ તસ્મિં સોતાપત્તિમગ્ગસ્સ પટિલભનદિવસેયેવ. ભુમ્મત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં. તદહેવાતિ તસ્મિં સોતાપન્નભવનઅહનિ એવ.

તસ્સાતિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બસ્સ. પાળિયં પત્તસ્સ અનાગતત્તા વુત્તં ‘‘પત્તમ્પિ તથેવા’’તિ. યથા ઉપજ્ઝાયમૂલકં ચીવરં પરિયેસિતબ્બં, પત્તમ્પિ તથેવાતિ ¶ અત્થો. ઇદન્તિ પત્તચીવરં. ઇમસ્સાતિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બસ્સ. અઞ્ઞેતિ ઉપજ્ઝાયતો અપરે. તેહિપીતિ અઞ્ઞેહિપિ. વિલોમાતિ પટિલોમા. આયત્તન્તિ અધીનં. આયત્તજીવિકત્તાતિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બસ્સ ઉપજ્ઝાયેન આયત્તજીવિકત્તા. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. વચનકરોતિ વચનં કરો. વાક્યેપિ સમાસેપિ વચનસદ્દસ્સ ‘‘તસ્સા’’તિ પદમેવ અપેક્ખત્તા ‘‘વચનકરો’’તિ સમાસો હોતિ. એસેવ નયો ‘‘ઉપજ્ઝાયેન આયત્તજીવકત્તા’’તિ એત્થાપિ. તેનાતિ વચનકરહેતુના.

અગ્ગિપરિચરણકાતિ =૦૬ અગ્ગિપૂજકા. ઇમિના અગ્ગિં પરિચરન્તીતિ અગ્ગિકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તાપસાતિ જટાધરા. તે હિ યસ્મા જટા ચ તપો ચ એતેસમત્થિ, તસ્મા ‘‘જટિલા’’તિ ચ ‘‘તાપસા’’તિ ચ વુચ્ચન્તિ. એતેતિ જટિલકા. ‘‘કિરિયં ન પટિબાહન્તી’’તિ વુત્તવચનસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્થિ કમ્મં, અત્થિ કમ્મવિપાકો’’તિ. એતદેવ પબ્બજ્જન્તિ એતં એવ તાપસપબ્બજ્જં. એતેસન્તિ જટિલાનં. સાસનેતિ બુદ્ધસ્સ સાસને. તેસન્તિ ઞાતીનં, ઇમં પરિહારન્તિ સમ્બન્ધો. તેતિ ઞાતયો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઞાતિસેટ્ઠસ્સાતિ ઞાતિયેવ સેટ્ઠો, ઞાતીનં વાતિ ઞાતિસેટ્ઠો, તસ્સ, બુદ્ધસ્સાતિ સમ્બન્ધો.

૮૮. મગધેસૂતિ એત્થ બહુવચનપદેન વુત્તત્તા જનપદસ્સ નામન્તિ આહ ‘‘મગધનામકે જનપદે’’તિ. અમનુસ્સાનઞ્ચાતિ મનુસ્સેહિ અઞ્ઞસત્તાનઞ્ચ. ઉસ્સન્નસદ્દો ચ ઉસ્સદસદ્દો ચ વુડ્ઢિપ્પત્તપરિયાયોતિ આહ ‘‘ઉસ્સન્ના વુડ્ઢિપ્પત્તા’’તિ. ‘‘ફાતિપ્પત્તા’’તિ ઇમિના તમેવત્થં દસ્સેતિ. તેહીતિ કુટ્ઠાદીહિ પઞ્ચહિ આબાધેહિ.

તત્થાતિ કુટ્ઠાદીસુ પઞ્ચસુ આબાધેસુ. આબાધિકં આભુસો બાધતિ પીળેતીતિ આબાધો, અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં કુટતિ છિન્દતીતિ કુટ્ઠં. ‘‘રત્તકુટ્ઠં વા’’તિઆદીસુ વાસદ્દેન સેતકુટ્ઠાદીનિપિ સઙ્ગણ્હાતિ. કીટિભ દદ્દુ ખજ્જુ આદિપ્પભેદમ્પીતિ કીટિભો ચ દદ્દુ ચ ખજ્જુ ચ કીટિભદદ્દુખજ્જુયો ¶ , તા આદયો યેસં કુટ્ઠાનન્તિ કીટિભદદ્દુખજ્જુઆદયો, તેસં પભેદો કીટિભદદ્દુ ખજ્જુઆદિપ્પભેદો, તમ્પિ. તત્થ કીટિભોતિ કીટ ઇભોતિ પદવિભાગો કાતબ્બો. તત્થ કીટોતિ કિમિ. ઇમિના કીટકુલાવકં ‘‘કીટો’’તિ ગહેતબ્બં, કીટો વિયાતિ કીટો, કુટ્ઠવિસેસો. ઇભોતિ ગજો. ઇમિના ગજસ્સ સબલં ‘‘ઇભો’’તિ ગહેતબ્બં. ઇભો વિયાતિ ઇભો, કુટ્ઠવિસેસો. કીટોયેવ ઇભો કીટિભો, કુટ્ઠાબાધવિસેસો, યં લોકે ‘‘કુટ્ટાબાધ વિસેસો’’ઇતિ વોહરન્તિ. દદ્દૂતિ કચ્છુ. સા હિ સરીરં દંસતિ વિદંસતિ, હિંસતીતિ વા દદ્દુતિ વુચ્ચતિ. એકસ્સ દકારસ્સ રકારં કત્વા ‘‘દદ્દુ’’તિપિ પાઠો. યં લોકે ‘‘પ્વે:’’ઇતિ વોહરન્તિ. ખજ્જૂતિ કણ્ડુવનં. તઞ્હિ સરીરં ખજ્જતિ બ્યથતિ ખદતિ, હિંસતીતિ વા ખજ્જૂતિ વુચ્ચતિ. યં લોકે ‘‘ખજ્જ’’ઇતિ વોહરન્તિ. ‘‘કચ્છૂ’’તિપિ પાઠો, સો અપાઠો દદ્દુસદ્દેન તસ્સ ગહિતત્તા. તન્તિ કુટ્ઠં. પકતિપટિચ્છન્નટ્ઠાનેતિ પકતિયા પટિચ્છન્નટ્ઠાને, યથાનિવત્થપારુતટ્ઠાનેતિ અત્થો. ઇમિના વિસેસતો પટિચ્છન્નં નિવત્તેતિ. અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં સચે હોતીતિ યોજના. પકતિવણ્ણેતિ =૦૭ પકતિછવિયં. યથા અવણા છવિ હોતિ, તથાતિ અત્થો. ઇદં વણવત્થું સન્ધાય ન વુત્તં.

મેદગણ્ડોતિ મેદો અસ્મિં અત્થીતિ મેદો, ગણ્ડતિ ફોટો ભવતીતિ ગણ્ડો, મેદોયેવ ગણ્ડો મેદગણ્ડો. યં લોકે ‘‘મેદગણ્ડોઇતિ વોહરન્તિ. કોલટ્ઠીતિ કોલં વુચ્ચતિ બદરફલં, તસ્સ અટ્ઠિ કોલટ્ઠિ. અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતે સતીતિ યોજના. સઞ્છવિન્તિ સંવિજ્જમાનછવિં, સઞ્જાતછવિં વા. ઉણ્ણિગણ્ડાતિ ઉદ્ધં નમન્તીતિ ઉણ્ણિયો, તાયેવ ગણ્ડા ઉણ્ણિગણ્ડા. યે લોકે ‘‘ઉણ્ણિગણ્ડા’’ ઇતિ વોહરન્તિ. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં સરીરપદેસે. ખીરપીળકાતિ ખીરં એત્થ અત્થીતિ ખીરા, તા એવ પીળકા ખીરપીળકા. યા લોકે ‘‘ખીરપીળકા’’ ઇતિ ચ ઇતિ ચ વોહરન્તિ. તાસૂતિ પીળકાસુ. ખીરપીળકા નામ ગણ્ડા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. ખરપીળકાતિ ખરસભાવા પીળકા. ખરસભાવત્તા તેન સત્તા મરણમ્પિ ગચ્છન્તિ, મરણમત્તમ્પિ દુક્ખં. યા ¶ લોકે ઇતિ ‘‘ખીરપીળકા’’ વોહરન્તિ. પદુમકણ્ણિકા નામ ગણ્ડા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. પદુમસ્સ કણ્ણિકા વિય પદુમકણ્ણિકા. યા લોકે ‘‘પદુમકણ્ણિકા’’ઇતિ વોહરન્તિ. સાસપબીજકા નામ ગણ્ડાતિ સમ્બન્ધો. સાસપસ્સ બીજં પમાણમેતાસન્તિ સાસપબીજકા. યા લોકે ‘‘સાસપબીજકા’’ ઇતિ વોહરન્તિ. તા સબ્બાતિ સબ્બા તા પીળકા, ગણ્ડજાતિયો વા. તાસૂતિ પીળકાસુ, ગણ્ડજાતીસુ વા.

પદુમપુણ્ડરીકપત્તવણ્ણન્તિ પદુમં નામ રત્તં, પુણ્ડરીકં નામ સેતં, તેસં પુપ્ફપત્તસ્સ વણ્ણં વિય વણ્ણમેતસ્સાતિ પદુમપુણ્ડરીકપત્તવણ્ણં, સઙ્ખકુટ્ઠં. યં લોકે ‘‘પદુમપુણ્ડરીકપત્તવણ્ણં, સઙ્ખકુટ્ઠં’’ ઇતિ વોહરન્તિ. યેનાતિ કુટ્ઠેન. ગુન્નં સરીરં સબલં વિય મનુસ્સાનં સરીરં સબલં હોતીતિ યોજના. તસ્મિન્તિ કિલાસે. સોસબ્યાધીતિ ખયરોગો. સો હિ યસ્મા મંસલોહિતાદીનિ સોસાપેતિ, તસ્મા સોસોતિ વુચ્ચતિ. યં લોકે ‘‘સાંસ’’ ઇતિ ચ ‘‘સોસબ્યાધિ’’ ઇતિ ચ વોહરન્તિ. તસ્મિન્તિ સોસબ્યાધિમ્હિ. અપમારોતિ અપસ્મારો. સો હિ સારતો અપગતત્તા ‘‘અપમારો’’તિ વુચ્ચતિ સકારસ્સ મકારં કત્વા. યં લોકે ‘‘અપમાર’’ ઇતિ ચ ‘‘અરૂ?’’ઇતિ ચ વોહરન્તિ. તત્થાતિ દ્વીસુ ઉમ્માદેસુ. આધારે ચેતં ભુમ્મવચનં. દુત્તિકિચ્છો હોતીતિ સમ્બન્ધો.

૯૦. ઉચ્ચિનથાતિ એત્થ ચિધાતુયા વડ્ઢનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વડ્ઢેથા’’તિ. સોતાપન્નત્તાતિ બિમ્બિસારરઞ્ઞો =૦૮ સોતાપન્નભાવતો. ઘાતેથાતિ જીવિતા વોરોપેથ. હનથાતિ પહરથ. તતોતિ ઉપજ્ઝાયતો. આચરિયો સેટ્ઠોતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ આચરિયતો. ઇદન્તિ વચનં, આગતન્તિ સમ્બન્ધો. આહંસુ વોહારિકા મહામત્તા મુસાવાદેનાતિ યોજના. અમચ્ચોતિ સબ્બરાજકિચ્ચેસુ અમા સહ રઞ્ઞા ભવતીતિ અમચ્ચો. અમાસદ્દો સહત્થે નિપાતો. ‘‘અમા’’તિ નિપાતતો ભવત્થે અચ્ચપચ્ચયો ¶ (મોગ્ગલ્લાને ૪.૨૩ સુત્તે). મહામત્તોતિ મહન્તો મત્તા ઇસ્સરિયા એતસ્સાતિ મહામત્તો. મત્તાસદ્દો હેત્થ ઇસ્સરિયવાચકો. સેવકોતિ રાજાનં સેવતિ ભજતીતિ સેવકો. ભત્તવેતનભટોતિ ભત્તવેતનાનમત્થાય ભટો. તસ્સાતિ રાજભટસ્સ. પુત્તનત્તભાતુકાદયોતિઆદિસદ્દેન ભાગિનેય્યાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યો પનાતિ રાજભટો પન. નિય્યાતેતીતિ અપ્પેતિ. તં ઠાનન્તિ તં રાજભટટ્ઠાનં. યેન વાતિ કમ્મકારેન વા. યંકમ્મકારણાતિ યસ્સ કમ્મસ્સ કારણા. યો વાતિ રાજભટો વા. પબ્બજસ્સૂતિ પબ્બાજેહિ.

૯૧. દિટ્ઠપુબ્બોતિ અઙ્ગુલિમાલો પુબ્બે દિટ્ઠો. અયન્તિ ચોરો. સોતિ અઙ્ગુલિમાલો. અઞ્ઞેસં સન્તિકા વચનં સુણન્તીતિ યોજના. તેતિ મનુસ્સા. ઉબ્બિજ્જન્તિપીતિ કાયેન ઉબ્બિજ્જન્તિપિ. ઉત્તસન્તિપીતિ ચિત્તેન ઉત્તસન્તિપિ. અઙ્ગુલિમાલો ભિક્ખૂહિ ન પબ્બાજિતો, નનુ ભગવતા પન સયં પબ્બાજિતો, અથ કસ્મા ‘‘ન ભિક્ખવે’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ભગવા સયં ધમ્મસ્સામી’’તિ. ધમ્મસ્સામીતિ ચ ધમ્મસ્સ ઇસ્સરો, ધમ્મેન વા દેવમનુસ્સાનં ઇસ્સરો, અધિપતીતિ અત્થો. ભિક્ખૂનં અકરણત્થાય ભિક્ખૂનં સિક્ખાપદન્તિ યોજના. તત્થાતિ ‘‘ન ભિક્ખવે’’તિઆદિવચને. ‘‘ધજં બન્ધિત્વા’’તિઆદિના ધજસ્સ બન્ધનં ધજબન્ધો, ધજબન્ધો વિયાતિ ધજબન્ધો, ધજબન્ધો હુત્વા ચરતીતિ ધજબન્ધોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તસ્માતિ યસ્મા ધજબન્ધો, તસ્મા. યોતિ ચોરો. પન્થદુહનં વાતિ પન્થે દુહનં વા. પઞ્ઞાયતિ ચાતિ એત્થ ચસદ્દો વાક્યસમ્પિણ્ડનત્થો. ન કેવલઞ્હિ વિચરતિયેવ, અથ ખો પઞ્ઞાયતિ ચાતિ અત્થો. ઇદન્તિ ચોરકમ્મં. રજ્જન્તિ રાજભાવં. સોતિ રાજપુત્તો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તસ્મિન્તિ રાજપુત્તે. પુબ્બેતિ પુબ્બકાલે. તન્તિ ચોરં. એવન્તિ ઇમિનાકારેન, જાનન્તિ ચેતિ યોજના. અદિસ્સમાનાતિ અત્તાનં અપઞ્ઞાયમાના. ઇદં સન્ધિચ્છેદાદિચોરે ¶ સન્ધાય વુત્તં, ન અમ્બલબુજાદિચોરે. પચ્છાપીતિ થેય્યકરણતો પચ્છાપિ. તેપીતિ ચોરેપિ.

૯૨. ભયેનાતિ ભયતો. એતે પનાતિ ભિક્ખૂ પન. લદ્ધાભયત્તાતિ રાજતો લદ્ધો અભયો ઇમેહીતિ લદ્ધાભયા, તેસં ભાવો લદ્ધાભયત્તં, તસ્મા. કારભેદકોતિ એત્થ કારસદ્દો રુક્ખવિસેસે =૦૯ ચ સક્કારે ચ બન્ધનાલયે ચ પવત્તતિ, ઇધ પન બન્ધનાલયેતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કારં વુચ્ચતિ બન્ધનાગાર’’ન્તિ. બન્ધનાગારઞ્હિ કરોન્તિ તં પવેસિતે જને હિંસન્તિ એત્થાતિ ‘‘કારા’’તિ વુચ્ચતિ. ઇધાતિ ‘‘કારભેદકો’’તિપદે. દીપબન્ધનં વા હોતૂતિ યોજના. ઇમેહિ પદેહિ ન કેવલં બન્ધનાગારંયેવ કારા નામ હોતિ, અથ ખો અન્દુબન્ધનાદીનિપિ કારાયેવ નામાતિ દસ્સેતિ. યોતિ ચોરો. એતેસૂતિ બન્ધનેસુ. મુઞ્ચિત્વા વાતિ રજ્જુબન્ધનં નિબ્બેઠેત્વા વા. ઇમેહિ પદેહિ ન કેવલં કારાય ભિન્દનતો એવ કારભેદકો નામ હોતિ, અથ ખો છિન્દનમુઞ્ચનવિવરણેહિપિ કારભેદકોયેવ નામાતિ દસ્સેતિ. દીપન્તરન્તિ બન્ધનદીપતો અન્તરં અઞ્ઞં દીપન્તિ અત્થો. ચક્કવાળબન્ધનં ભિન્દિત્વા ચક્કવાળન્તરં ગતો અટ્ઠકથાયં ન વુત્તો. સોતિ નચોરકો. ગામનિગમપટ્ટનાદીનીતિ એત્થ પટ્ટનન્તિ નાવાપટ્ટનં, સકટપટ્ટનઞ્ચ. કેણિયાતિ રઞ્ઞો દાતબ્બઆયેન. તન્તિ કેણિં. નિધાનન્તિ નિક્ખણિત્વા ઠપિતં ધનં. ઉપસંહરિત્વાતિ રાજાદીનં સન્તિકં હરિત્વા. તન્તિ કસિકમ્માદીહિ સમ્પાદેત્વા જીવન્તં. તત્થેવાતિ બન્ધાપિતટ્ઠાનેયેવ.

૯૩. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. યો કોચિ પલાતોતિ સમ્બન્ધો. નન્તિ યં કિઞ્ચિ જનં, લિખાપેતીતિ યોજના. પણ્ણે વાતિ કુસે વા. અસ્સાતિ જનસ્સ. દણ્ડન્તિ ધનદણ્ડં. લિખિતકોતિ લિખિતબ્બોતિ લિખિતો, સોયેવ લિખિતકો.

૯૪. યો પન કસાહિ હઞ્ઞતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમિના અઞ્ઞેહિ કસાહિ હઞ્ઞતીતિ કસાહતોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અયમેવ તે દણ્ડો હોતૂ’’તિ ઇમિના કતં દણ્ડકમ્મં ઇમસ્સાતિ કતદણ્ડકમ્મોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અલ્લવણોતિ તિન્તવણો. ઘાતેત્વાતિ હનિત્વા ¶ પહરિત્વાતિ અત્થો. ગણ્ડિગણ્ડિયોતિ ફોટફોટા. સન્નિસિન્નાસૂતિ ગણ્ડીસુ પકતિસરીરેન સમં નિસિન્નાસુ.

૯૫. કતદણ્ડકમ્મભાવો તાવ પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બો હોતુ, કથં પન લક્ખણાહતભાવો વેદિતબ્બોતિ આહ ‘‘યસ્સ પના’’તિઆદિ. તત્થ તત્તેનાતિ તાપેન. લક્ખણન્તિ સઞ્ઞાણં. સોતિ જનો. ભુજિસ્સોતિ ભુજો એતસ્સત્થીતિ ભુજિસ્સો (મ. નિ. ટી. ૨.૪૨૬). પરેહિ અપાલિતો ચ અનજ્ઝોહરાપિતો ચ હુત્વા સયમેવ અત્તાનં પાલનેન ચ ભોજનં અજ્ઝોહરણેન ચ સમન્નાગતોતિ વુત્તં હોતિ. અસ્સાતિ લક્ખણાહતસ્સ. વણાતિ અરૂનિ. તાનિ હિ યસ્મા વણન્તિ ગત્તાનિ વિચુણ્ણાનિ કરોન્તિ, તસ્મા વણાતિ વુચ્ચન્તિ. રૂળ્હાતિ તરુણમંસેન રુહા. તિમણ્ડલવત્થસ્સ લક્ખણાહતસ્સ જનસ્સાતિ સમ્બન્ધો.

૯૬. ઇણાયિકો ¶ નામાતિ એત્થ ઇણન્તિ ઉદ્ધારો. સો હિ યસ્મા એતિ વુદ્ધિં ગચ્છતિ, તસ્મા ઇણન્તિ વુચ્ચતિ. તં ગણ્હાતિ, ધારેતીતિ વા ઇણાયિકો. યં વાતિ જનં વા આઠપેત્વાતિ સમ્બન્ધો. આઠપેત્વાતિ ચ પેસનત્થાય ધનસામિકસ્સ સન્તિકે ઠપેત્વાતિ અત્થો. આકારો હિ પેસનત્થવાચકો. સોપીતિ પિસદ્દો પુરિમજને અપેક્ખતિ. ‘‘ધારેતી’’તિ ઇમિના આયિકપચ્ચયો ધારણત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. અઞ્ઞેતિ માતાપિતૂહિ અઞ્ઞે. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તેતિ અઞ્ઞે ઞાતકા, તં આઠપેતું યસ્મા ન ઇસ્સરા, તસ્મા ન ઇણાયિકોતિ યોજના. ઇતરન્તિ નઇણાયિકતો અઞ્ઞં. અસ્સાતિ જનસ્સ. નન્તિ તં જનં. તેસૂતિ ઞાતિસાલોહિતાદીસુ. તથારૂપસ્સાતિ અત્તનો ઞાતિસાલોહિતસ્સાતિ અત્થો. આરોચેતબ્બાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સહેતુકો’’તિઆદિ. તત્થ સહેતુકોતિ ભબ્બો. સોતિ ઉપટ્ઠાકો ¶ . પટિપજ્જતીતિ પટિદદાતિ. એતન્તિ કપ્પિયભણ્ડં. અજાનિત્વાતિ ઇણાયિકભાવમજાનિત્વા. પસ્સન્તેનાતિ ઇણાયિકં પસ્સન્તેન. ‘‘અપસ્સન્તસ્સ ગીવા ન હોતી’’તિ ઇમિના પસ્સિત્વા અદસ્સેન્તસ્સ ગીવા હોતીતિ દસ્સેતિ.

પુચ્છિયમાનોપીતિ ‘‘કિં ત્વં ઇણાયિકોસી’’તિ પુચ્છિયમાનોપિ. તન્તિ ઇણાયિકં. તત્થાતિ અઞ્ઞસ્મિં દેસે. તન્તિ ઇણસામિકં. સોતિ ઇણસામિકો. અયન્તિ ઇણાયિકો. અયન્તિ વચના. તત્થાતિ ઇણાયિકસ્સ પબ્બાજને. સામીચીતિ અનુધમ્મતા.

નન્તિ ઇણાયિકં. સોતિ ઇણસામિકો. અસ્સાતિ થેરસ્સ. ગીવા ન હોતીતિ સમ્બન્ધો. અચ્છતૂતિ આસતુ ઉપવેસતૂતિ અત્થો. સોતિ ઇણાયિકો. ઈદિસોતિ સહેતુકો વત્તસમ્પન્નોતિ અત્થો. અતિઆરાધકોતિ વત્તાચારેન થેરસ્સ અતિતોસકો.

૯૭. દાસાતિ ચેટકા. તે હિ સામિકેહિ દુક્ખે વા દુટ્ઠકમ્મે વા અસીયન્તિ ખિપીયન્તીતિ દાસાતિ વુચ્ચન્તિ. તત્થાતિ ચતૂસુ દાસેસુ. ‘‘ઘરદાસિયા પુત્તો’’તિ ઇમિના અન્તોગેહે ઘરદાસિયા કુચ્છિમ્હિ જાતો અન્તોજાતોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ધનં દત્વા કીતો ધનક્કીતોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ધનક્કીતો નામા’’તિઆદિ. ધનેન કીતો ધનક્કીતોતિ ¶ વચનત્થોપિ યુત્તોયેવ. દાસચારિત્તન્તિ દેસકાલવસેન દાસાનં ચારિત્તં. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં દેસે, કાલે વા.

કરમરાનીતો નામાતિ એત્થ કરમરોતિ વન્દિ. સો હિ સત્તૂનં કરેન હત્થેન મરિતબ્બત્તા કરમરોતિ વુચ્ચતિ. કરમરભાવેન આનીતો કરમરાનીતો. તિરોરટ્ઠા આહરન્તીતિ સમ્બન્ધો. ઉપલાપેત્વા ¶ વાતિ પલોભેત્વા વા. તતોતિ કસ્માચિ ગામતો. મનુસ્સા એવ માનુસ્સકાનિ. ઇત્થિપુરિસાનં સાધારણભાવેન સામઞ્ઞભાવતો નપુંસકલિઙ્ગવસેન વુત્તં. પિસદ્દેન ન કેવલં ધનાનિયેવ આહરન્તિ, અથ ખો માનુસ્સકાનિપીતિ સમ્પિણ્ડેતિ. તત્થાતિ માનુસ્સકેસુ. એવરૂપો કરમરાનીતો દાસો ન પબ્બાજેતબ્બોતિ યોજના. સબ્બસાધારણેનાતિ બન્ધનાગારસોધનકાલે સબ્બેસં સાધારણેન.

દાસબ્યન્તિ દાસસ્સ ભાવો દાસબ્યં, તં. તેન વુત્તં ‘‘દાસભાવ’’ન્તિ. ‘‘સયમેવા’’તિ ઇમિના સામંસદ્દો સયમત્થે નિપાતોતિ દસ્સેતિ. ભુજિસ્સિત્થિયોતિ રઞ્ઞો ભુજિસ્સિત્થિયો. વણ્ણદાસીહીતિ નગરસોભિનીહિ. તા હિ વણ્ણસમ્પન્નદાસિભાવતો વણ્ણદાસીતિ વુચ્ચન્તિ. તાસન્તિ ભુજિસ્સિત્થીનં. પણ્ણન્તિ દાસિપણ્ણં. ભટિપુત્તકગણાદીનન્તિ આદિસદ્દેન મલ્લપુત્તગણાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. ઇમિના બહુસામિકદાસં દસ્સેતિ. તેહીતિ ભટિપુત્તકગણાદીહિ. અદિન્ના ન પબ્બાજેતબ્બાતિ બહૂસુ સામિકેસુ એકેનપિ અદિન્ના ન પબ્બાજેતબ્બા. તેપીતિ આરામિકદાસેપિ. ઇમસ્મિં આરામિકદાસપબ્બાજને અટ્ઠકથાવાદં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મહાપચ્ચરિય’’ન્તિઆદિ. ‘‘તક્ક’’ન્તિ પદં ‘‘આસિત્તક’’ઇતિ પદે કમ્મં. ‘‘સીસે’’તિ પદં ‘‘આસિત્તક’’ઇતિ પદે આધારો. કેસુચિ જનપદેસુ દેસચારિત્તવસેન સીસે તક્કસ્સ આસિઞ્ચનં દાસાનં ભુજિસ્સકરણન્તિ અધિપ્પાયો. ‘‘આરામિકં દેમા’’તિ વચનં દાસાનં ભુજિસ્સવચનન્તિ વુત્તં હોતિ. યેન કેનચિ વોહારેનાતિ ‘‘આરામિકં દેમા’’તિ વા ‘‘આરામિકદાસં દેમા’’તિ વા ‘‘કપ્પિયકારકં દેમા’’તિ વા યેન કેનચિ વોહારેન. દ્વીસુ અટ્ઠકથાવાદેસુ કુરુન્દિવાદસ્સ પચ્છા વુત્તત્તા સોયેવ પમાણન્તિ દટ્ઠબ્બં. દુગ્ગતમનુસ્સાતિ દુક્ખં ગતમનુસ્સા. એતેતિ દુગ્ગતમનુસ્સે. તં પબ્બાજેતું ન વટ્ટતીતિ માતાપિતૂનં દાસભાવં ઉપગતકાલે જાતં પુત્તં સન્ધાય વુત્તં. અથ પન માતાપિતરો દાસભાવં ઉપગતા, ન પુત્તો, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. ‘‘ભિક્ખુસ્સા’’તિપદં ‘‘ઞાતકા વા ઉપટ્ઠાકા વા’’તિપદેસુ સામિસમ્બન્ધો, ‘‘દેન્તી’’તિ પદે સમ્પદાનં. અસ્સાતિ ¶ ભિક્ખુસ્સ. ઇમન્તિ દાસં. અભિરમિસ્સતીતિ ભિક્ખુભાવે અભિરમિસ્સતિ. વિબ્ભમિસ્સતીતિ વિનિવત્તેત્વા ગિહિભાવં ભમિસ્સતિ. ઇતિ વત્વા દેન્તીતિ સમ્બન્ધો. નિસ્સામિકદાસોતિ પરિગ્ગાહકસામિકવિરહિતો દાસો ¶ . નિસ્સામિકસ્સ દાસસ્સ રાજા સામી, તસ્મા રઞ્ઞા અપરિગ્ગહિતે અત્તનાવ અત્તાનં ભુજિસ્સં કાતું વટ્ટતિ. પરિગ્ગહિતે રાજાનં કારાપેતું વટ્ટતિ. અજાનન્તોતિ અત્તનો દાસભાવમજાનન્તો.

અનુરાધપુરાતિ અનુરાધનગરતો નિક્ખમિત્વાતિ સમ્બન્ધો. સોતિ પુત્તો. ઇધાતિ રોહણે. માતરં પુચ્છિત્વાતિ સમ્બન્ધો. આગમ્માતિ આગન્ત્વા. અતિચ્છથાતિ અતિક્કમિત્વા ઇચ્છથ, ઇધ કિઞ્ચિ દેય્યધમ્મં નત્થિ, ઇદં અતિક્કમિત્વા અઞ્ઞત્થ ઠાતુમિચ્છથાતિ વુત્તં હોતિ. તેતિ ઘરસામિકા. ચતૂહિ પચ્ચયેહિ પટિજગ્ગન્તા વસાપેસુન્તિ યોજના.

૯૮. તુલાધારમુણ્ડકોતિ માનભણ્ડધારો મુણ્ડકો. ઇમિના કમ્મારભણ્ડૂતિ એત્થ કમ્મારસદ્દો તુલાધારપરિયાયો, ભણ્ડુસદ્દો મુણ્ડકપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. તુલાધારો હિ અલઙ્કારવિકતિકરણત્થાય કમ્મં અરતિ જાનાતીતિ કમ્મારોતિ વુચ્ચતિ. મુણ્ડકો ભણ્ડીયતિ ‘‘મુણ્ડો’’તિ પરિભાસીયતીતિ ભણ્ડૂતિ વુચ્ચતિ. ‘‘સુવણ્ણકારપુત્તો’’તિ ઇમિના તસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. અપલોકેતુન્તિ એત્થ અપપુબ્બો લોકસદ્દો આપુચ્છનત્થોતિ આહ ‘‘આપુચ્છિતુ’’ન્તિ. ‘‘ભણ્ડુકમ્મત્થાયા’’તિ ઇમિના ભણ્ડુકમ્માયાતિ એત્થ તદત્થે ચતુત્થીતિ દસ્સેતિ. તત્રાતિ ‘‘સઙ્ઘં અપલોકેતુ’’ન્તિઆદિવચને. સીમાપરિયાપન્નેતિ વિહારસીમાય વા ઉપચારસીમાય વા પરિયાપન્ને. તત્થાતિ ભિક્ખૂનં સન્નિપાતટ્ઠાનં. એત્થ ચાતિ આપુચ્છને ચ. વત્તું વટ્ટતિયેવાતિ પઞ્ચસુ વાક્યેસુ યંકિઞ્ચિ વાક્યં કથેતું વટ્ટતિયેવ. પિસદ્દેન ‘‘ઇમસ્સ મુણ્ડકમ્મં આપુચ્છામી’’તિ વાક્યમ્પિ સઙ્ગણ્હાતિ.

તેસન્તિ ¶ વીસતિઆદીનં ભિક્ખૂનં. ‘‘દહરભિક્ખૂ વા સામણેરે વા’’તિ ઇદં આસન્નવસેન વુત્તં. ગિહિમ્પિ પેસેત્વા આપુચ્છાપેતું વટ્ટતિ. કસ્મા? ‘‘પબ્બજ્જાપેક્ખં વિના વા’’તિ વુત્તત્તા.

પબ્બાજેન્તસ્સ અનાપત્તિયેવ, સુપબ્બજિતોતિ આહ ‘‘પબ્બાજેન્તસ્સાપિ અનાપત્તી’’તિ.

આપુચ્છિતં પગેવાતિ યોજના. ખણ્ડસીમાયન્તિ વિહારસીમાય વા ઉપચારસીમાય વા અબ્ભન્તરે ઠિતાયં ખણ્ડસીમાયં. યો પનાતિ પબ્બજ્જાપેક્ખો પન. વિબ્ભન્તકો વાતિ નવવિબ્ભન્તકો ¶ વા. પબ્બજિતાનં દ્વઙ્ગુલકેસો વટ્ટતીતિ આહ ‘‘દ્વઙ્ગુલકેસો વા’’તિ. દ્વીહિ અઙ્ગુલીહિ અતિરિત્તો કેસો ઇમસ્સાતિ દ્વઙ્ગુલાતિરિત્તકેસો. એકસિખામત્તધરોપિ હોતીતિ યોજના.

૧૦૦. મારબ્યાધિનાતિ મારણાબાધો. સો હિ સત્તાનં મારણટ્ઠેન, વિવિધસ્સ ચ દુક્ખસ્સ આદહટ્ઠેન મારબ્યાધીતિ વુચ્ચતિ. ઇમિના અહિવાતકરોગેનાતિ એત્થ અહિવિસસદિસેન વાતેન પવત્તો રોગો અહિવાતકરોગોતિ વુચ્ચતીતિ દસ્સેતિ. તમત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘યત્ર હી’’તિઆદિ. તત્થ યત્રાતિ યસ્મિં કુલે. સો રોગો તસ્મિં કુલે દ્વિપદે ચતુપ્પદે પઠમં ગણ્હાતિ, પચ્છા ગેહસામિકે ગણ્હાતીતિ ધમ્મપદઅટ્ઠકથાયં (ધ. પ. અટ્ઠ. ૧.સામાવતીવત્થુ) વુત્તં. તથાતિ યથા અઞ્ઞો ભિત્તિં વા છદનં વા ભિન્દિત્વા પલાયિત્વા તિરોગામાદિગતો વા હુત્વા મુચ્ચતિ, તથા. એત્થ ચ કુલે પિતાપુત્તા મુચ્ચિંસૂતિ અત્થો.

કાકુડ્ડેપકન્તિ એત્થ કાકે ઉડ્ડાપેતીતિ કાકુડ્ડેપકો, કાકે વા ઉડ્ડાપેત્વા ભત્તં ભુઞ્જિતું સક્કોતીતિ કાકુડ્ડેપકોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો વામહત્થેના’’તિઆદિ. તત્થ ઉડ્ડાપેત્વાતિ ઉદ્ધં આકાસં ગમનાપેત્વા. તન્તિ કાકુડ્ડેપકં.

૧૦૨. ઇત્તરસદ્દો ¶ અપ્પમત્તકવાચકો અનિપ્ફન્નપાટિપદિકોતિ આહ ‘‘અપ્પમત્તકો’’તિ. ‘‘કતિપાહમેવા’’તિ ઇમિના તસ્સ અત્થં દસ્સેતિ.

૧૦૩. ઓગણેનાતિ એત્થ ઓત્યૂપસગ્ગો લામકત્થવાચકોતિ આહ ‘‘પરિહીનગણેના’’તિ. અત્તનો વુડ્ઢતરસ્સેવ ભિક્ખુસ્સ સન્તિકે નિસ્સયો ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘સચાયં વુડ્ઢતર’’ન્તિઆદિ. તત્થ અયન્તિ અબ્યત્તો ભિક્ખુ. ઉપસમ્પદાયાતિ ઉપસમ્પાદેત્વા. આયસ્મતોતિ આયસ્મન્તં, ઉપયોગત્થે ચેતં સામિવચનં. આયસ્મતો વા ઓવાદન્તિ યોજના. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ. આપુચ્છનેસૂતિ દિસાપક્કમનાદિઅત્થાય આપુચ્છનેસુ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં નિસ્સયવસનટ્ઠાને. તન્તિ તત્તકં સુતં. તસ્સાતિ સુતસ્સ.

૧૦૫. કપિલવત્થૂતિ ¶ એત્થ કપિલોતિ કળારવણ્ણો ઇસિ વુચ્ચતિ, સો વસતિ એત્થાતિ કપિલવત્થુ, અસ્સમો. તસ્મિં ઠાને માપિતત્તા નગરમ્પિ કપિલવત્થૂતિ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૧.૨૬૭; સુ. નિ. અટ્ઠ. ૨.૩૬૨) વુચ્ચતિ. અયન્તિ વક્ખમાનકથા. સુદ્ધોદનમહારાજાતિ એત્થ સુદ્ધોદનોતિ તસ્સ રઞ્ઞો નામં. અથ વા સુદ્ધં ઓદનં ઇમસ્સાતિ સુદ્ધોદનો, સોયેવ મહારાજા સુદ્ધોદનમહારાજા. વિહરતિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. સોતિ સુદ્ધોદનમહારાજા. રાજગહન્તિ રાજગહનગરં. સાધૂતિ આયાચનત્થે નિપાતો. આયાચામીતિ હિ અત્થો. મેતિ મમ, પુત્તન્તિ સમ્બન્ધો, અનાદરે વા સામિવચનં. સોતિ અમચ્ચો. સાધૂતિ સમ્પટિચ્છનત્થે નિપાતો. એવન્તિ હિ અત્થો. અથાતિ તસ્મિં નિસીદનકાલે. અસ્સાતિ પુરિસસહસ્સપરિવારસ્સ અમચ્ચસ્સ. તતોતિ યાચનકારણા ¶ . નન્તિ પુરિસસહસ્સપરિવારં અમચ્ચં. તત્થેવાતિ રાજગહેયેવ. તેપીતિ અટ્ઠ દૂતાપિ. તેતિ નવ દૂતા.

અથાતિ તતો પચ્છા. એકદિવસજાતકન્તિ એકસ્મિં દિવસે જાતકં. સોતિ કાળુદાયીઅમચ્ચો. પબ્બજિત્વાપીતિ પિસદ્દેન ‘‘અપબ્બજિત્વાપી’’તિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. તથેવાતિ યથા નવ દૂતા સપરિવારા અરહત્તં પાપુણિંસુ, તથેવાતિ અત્થો. સોતિ કાળુદાયી. સમ્ભતેસૂતિ સમ્ભરિતેસુ ગહેત્વા નિટ્ઠાપિતેસૂતિ અત્થો. વિસ્સટ્ઠકમ્મેસૂતિ વિસ્સટ્ઠા કમ્મન્તા એતેસન્તિ વિસ્સટ્ઠકમ્મન્તા, તેસુ. સુપુપ્ફિતેસૂતિ સુન્દરપુપ્ફસઞ્જાતેસુ. પટિપજ્જનક્ખમેતિ પટિપજ્જનત્થાય ખમે યોગ્યે. ગમનવણ્ણં સંવણ્ણેસીતિ સમ્બન્ધો. સટ્ઠિમત્તાહીતિ (બુ. વં. અટ્ઠ. નિદાનકથા ૨) સટ્ઠિપમાણાહિ. એતન્તિ એતં સંવણ્ણસ્સ કારણં કિન્તિ પુચ્છિ. ચારિકં પક્કમિતું કાલોતિ યોજના. તેન હીતિ ઉય્યોજનત્થે નિપાતો. ભગવા પક્કામીતિ સમ્બન્ધો. પરિવુતોતિ પરિસમન્તતો વુતો આવુતો નિવુતો હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. અતુરિતચારિકન્તિ અજવનચારિકં.

એવન્તિ ઇમિના નયેન. ભગવતિ પક્કન્તે ચ સતીતિ યોજના. નિક્ખન્તદિવસતોતિ ફગ્ગુણપુણ્ણમિયા પાટિપદદિવસતો. ઉત્તમભોજનરસસ્સાતિ ઉત્તમભોજનરસેન. દસ્સથાતિ દદેય્યાથ. તેનેવાતિ સદ્ધાય ઉપ્પાદનકારણેનેવ. નન્તિ કાળુદાયિં. ભગવા ઠપેસીતિ સમ્બન્ધો. એતદગ્ગન્તિ એસો અગ્ગો. યદિદન્તિ યો અયં. એતદગ્ગેતિ એતદગ્ગટ્ઠાને.

સાકિયાપિ ખો પહિણિંસૂતિ સમ્બન્ધો. ઞાતિસેટ્ઠન્તિ ઞાતીનં સેટ્ઠં, ઞાતિયેવ વા સેટ્ઠં, ભગવન્તન્તિ ¶ યોજના. નિગ્રોધસક્કસ્સાતિ નિગ્રોધનામકસ્સ સક્કસ્સ. તત્થાતિ નિગ્રોધસક્કસ્સ આરામે. પચ્ચુગ્ગમનન્તિ પટિમુખં ઉટ્ઠહિત્વા ગમનં. તતોતિ પહિણતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો ¶ . રાજકુમારે ચ રાજકુમારિકાયો ચ પહિણિંસૂતિ યોજના. તેસન્તિ રાજકુમારરાજકુમારિકાનં. તત્રાતિ નિગ્રોધારામે. માનો જાતિ સભાવો એતેસન્તિ માનજાતિકા, માનેન, માનો વા થદ્ધો એતેસન્તિ માનથદ્ધા. તેતિ સાકિયા, આહંસૂતિ સમ્બન્ધો.

તેસૂતિ સાકિયેસુ. નેતિ ઞાતયો. વુટ્ઠાયાતિ ચતુત્થજ્ઝાનતો વુટ્ઠહિત્વા. તેસન્તિ ઞાતીનં. કણ્ડમ્બરુક્ખમૂલેતિ કણ્ડનામકેન ઉય્યાનપાલેન રોપિમસ્સ અમ્બરુક્ખસ્સ આસન્ને. રાજાતિ સુદ્ધોદનમહારાજા. વોતિ તુમ્હાકં, પાદેતિ સમ્બન્ધો. અયન્તિ વન્દના. જમ્બુચ્છાયાયાતિ જમ્બુરુક્ખસ્સ છાયાય. ઇતિ આહાતિ યોજના.

સિખાપ્પત્તોતિ અગ્ગપ્પત્તો, કોટિપ્પત્તોતિ અત્થો. તતોતિ નિસીદનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. પોક્ખરવસ્સન્તિ પદુમવને વુટ્ઠવસ્સસદિસં. તમ્બવણ્ણન્તિ લોહિતવણ્ણં. તન્તિ અપતનં ભગવા કથેસીતિ સમ્બન્ધો.

દુતિયદિવસેતિ કપિલવત્થું પત્તદિવસતો દુતિયે દિવસે. ઇન્દખીલેતિ નગરસ્સ ઉમ્મારે. કથન્તિ કેનાકારેન ચરિંસુ નુ ખોતિ યોજના. અગમંસુ કિં ચરિંસુ કિન્તિ યોજના. સપદાનચારન્તિ ઘરપટિપાટિખણ્ડનવિરહિતેન સહ પવત્તં ચારં. તતોતિ આવજ્જનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. અયમેવ વંસોતિ પુબ્બબુદ્ધાનં અયમેવ વંસો. અયં પવેણીતિ તસ્સેવ વેવચનં. અનુસિક્ખન્તાતિ અનુ પટિભાગં સિક્ખન્તા. નિવિટ્ઠગેહતોતિ નિવાસનત્થાય વિસિતગેહતો. અય્યોતિ અધિપો સામીતિ અત્થો. સિદ્ધત્થકુમારોતિ સબ્બલોકસ્સ સિદ્ધો અત્થો અસ્મિં અત્થીતિ સિદ્ધત્થો, સોયેવ કુમારો સિદ્ધત્થકુમારો. સીહપઞ્જરન્તિ વાતપાનં. તઞ્હિ સીહરૂપં દસ્સેત્વા કતપઞ્જરત્તા સીહપઞ્જરન્તિ વુચ્ચતિ. દસ્સનબ્યાવટોતિ દસ્સને, દસ્સનત્થાય વા બ્યાવટો. રાહુલમાતાપિ દેવી આરોચેસીતિ સમ્બન્ધો. કપાલહત્થોતિ કપાલો હત્થેસુ અસ્સ ભગવતોતિ કપાલહત્થો, હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. નાનાવિરાગસમુજ્જલાયાતિ નાનાઠાનેસુ વિરાગાય સમુજ્જલાય. વિરોચમાનં ભગવન્તન્તિ સમ્બન્ધો.

ઉણ્હીસતોતિ ¶ સિરોવેઠનતો. તઞ્હિ ઉપરિસીસે નહતિ બન્ધતિ, નહીયતિ બન્ધીયતીતિ વા ઉણ્હીસોતિ વુચ્ચતિ. નરસીહગાથાહિ નામાતિ નરસીહગાથાનામકાહિ. તા હિ યસ્મા નરોયેવ સબ્બસત્તાનં સીહો સેટ્ઠો, નરાનં, નરેસુ વા સીહો સેટ્ઠોતિ નરસીહો, તસ્સ પકાસકા ¶ ગાથા હોન્તિ, તસ્મા નરસીહગાથાતિ વુચ્ચન્તિ. રઞ્ઞોતિ સસ્સુરરઞ્ઞો, માતુલરઞ્ઞો વા. સંવિગ્ગહદયોતિ ચલનચિત્તો. સણ્ઠાપયમાનોતિ સુટ્ઠુ ઠાપયમાનો. તુરિતતુરિતન્તિ તુરિતતો તુરિતં, અતિસીઘન્તિ અત્થો. કિં ભન્તેતિ કિં કારણા ભન્તે. અહુવત્થાતિ હિય્યત્તનીમજ્ઝિમપુરિસસઙ્ખાતાય ત્થવિભત્તિયા હૂધાતુસ્સ ઊકારસ્સ ઉવાદેસો હોતિ, તસ્મા તુમ્હે એવંસઞ્ઞિનો અહુવત્થાતિ યોજના. વંસચારિત્તમેતન્તિ એતં પિણ્ડાય ચરણં વંસતો પવેણિતો ચારિત્તં. તત્થ ચાતિ મહાસમ્મતખત્તિયવંસે ચ. અયન્તિ મહાસમ્મતખત્તિયવંસો. અન્તરવીથિયન્તિ વીથિયા મજ્ઝે. ઠિતોવ આહાતિ સમ્બન્ધો.

ઉત્તિટ્ઠેતિ ઉદ્દિસ્સ, ઉટ્ઠહિત્વા વા પિણ્ડાય તિટ્ઠને. ધમ્મં સુચરિતન્તિ સુટ્ઠુ ચરિતબ્બં ભિક્ખાચરિયસઙ્ખાતં ધમ્મં. ચરેતિ ચરેય્ય. ધમ્મચારીતિ ભિક્ખાચરિયસઙ્ખાતં ધમ્મં ચરણસીલો સમણો. સુખં સેતીતિ ઉપલક્ખણવસેન વુત્તં. સેસઇરિયાપથાપિ લક્ખણહારવસેન ગહેતબ્બા સમાનકિચ્ચત્તા. અસ્મિઞ્ચ લોકે પરમ્હિ ચ લોકેતિ યોજના.

ન તં દુચ્ચરિતં ચરેતિ વેસિયાદિગોચરસઙ્ખાતં દુટ્ઠુ ચરિતબ્બં તં ધમ્મં ન ચરેય્ય.

એત્થ ચ પઠમગાથં અન્તરવીથિયં કથેત્વા રાજાનં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠાપેસિ, દુતિયગાથં પિતુનિવેસને કથેત્વા મહાપજાપતિં સોતાપત્તિફલે, રાજાનં સકદાગામિફલે પતિટ્ઠાપેસીતિ દટ્ઠબ્બં. ધમ્મપાલજાતકં સુત્વાતિ પુન અપરસ્મિં દિવસે (જા. અટ્ઠ. ૪.૯૮ આદયો; ધ. પ. અટ્ઠ. ૧.નન્દત્થેરવત્થુ) ધમ્મપાલજાતકં (જા. અટ્ઠ. ૪.મહાધમ્મપાલજાતકવણ્ણના) ¶ સુત્વા. મરણસમયેતિ મરણાસન્નકાલે, મરણસમયસમીપે વા, સમીપત્થે ચેતં ભુમ્મવચનં.

સોતાપત્તિફલં સચ્છિકત્વા પરિવિસીતિ સમ્બન્ધો. સબ્બં ઇત્થાગારન્તિ સબ્બો ઓરોધો. સો હિ ઇત્થીનં અગારન્તિ ઇત્થાગારન્તિ વુચ્ચતિ. ઇમિના વચનત્થેન અગારમેવ મુખ્યતો લબ્ભતિ, રાજિત્થિયો પન ઉપચારેનાતિ દટ્ઠબ્બં. સા પનાતિ રાહુલમાતા પન. પરિજનેનાતિ પરિવારેન. નન્તિ અય્યપુત્તં. ‘‘રાજાન’’ન્તિપદં ‘‘ગાહાપેત્વા’’તિપદે કારિતકમ્મં, ‘‘પત્ત’’ન્તિપદં તત્થેવ ધાતુકમ્મં. રાજધીતાયાતિ સુપ્પબુદ્ધરઞ્ઞો ધીતાય. સાતિ રાજધીતા. ગોપ્ફકેસૂતિ ચરણગણ્ઠીસુ ભગવન્તં ગહેત્વાતિ યોજના. અથ વા ભગવતો ગોપ્ફકે ગહેત્વાતિ યોજના. એવઞ્હિ સતિ ઉપયોગત્થે ભુમ્મવચનન્તિ દટ્ઠબ્બં.

રાજા ¶ કથેસીતિ સમ્બન્ધો. અનચ્છરિયન્તિ ન અચ્છરિયં, અચ્છરં પહરિતું ન યોગ્યન્તિ અત્થો. રાજધીતા યં અત્તાનં રક્ખિ, ઇદં અનચ્છરિયન્તિ યોજના.

તંદિવસમેવાતિ તસ્મિં દુતિયદિવસેયેવ. કેસવિસજ્જનન્તિ રાજચૂળામણિબન્ધનત્થં કુમારકાલે બન્ધિતસિખાવેણિસઙ્ખાતસ્સ કેસસ્સ વિસજ્જનં, મોચનન્તિ અત્થો. પટ્ટબન્ધોતિ અસુકો નામ રાજાતિ નલાટે સુવણ્ણમયસ્સ પટ્ટસ્સ બન્ધનં. ઘરમઙ્ગલન્તિ અભિનવઘરં પવેસનમઙ્ગલં. આવાહમઙ્ગલન્તિ આવાહે પવત્તં મઙ્ગલં. છત્તમઙ્ગલન્તિ રાજછત્તુસ્સાપનકાલે પવત્તં મઙ્ગલં. મઙ્ગલં વત્વાતિ મઙ્ગલસંયુત્તં ધમ્મકથં કથેત્વા. જનપદકલ્યાણીતિ જનપદમ્હિ કલ્યાણસમન્નાગતા. તુવટ્ટં ખોતિ ખિપ્પમેવ. સોપીતિ નન્દરાજકુમારોપિ. ઇતીતિઆદિ નિગમનં. દુતિયદિવસેતિ કપિલવત્થુપત્તદિવસતો દુતિયે દિવસે. ધમ્મપદઅટ્ઠકથાયં (ધ. પ. અટ્ઠ. ૧.નન્દત્થેરવત્થુ; થેરગા. અટ્ઠ. ૧.નન્દત્થેરગાથાવણ્ણના) પન ‘‘તતિયદિવસે નન્દં પબ્બાજેસી’’તિ વુત્તં.

સત્તમે દિવસેતિ કપિલવત્થુપત્તદિવસતોયેવ સત્તમે દિવસે. એતં સમણં પસ્સાતિ યોજના. બ્રહ્મરૂપવણ્ણન્તિ બ્રહ્મુનો રૂપસઙ્ખાતો ¶ વણ્ણો વિય વણ્ણો ઇમસ્સાતિ બ્રહ્મરૂપવણ્ણો, તં. અયન્તિ અયં સમણો. ત્યસ્સાતિ તે અસ્સ. તેતિ નિધયો. અસ્સાતિ સમણસ્સ. નન્તિ સમણં. યાચાતિ યાચાહિ. અયં દ્વિકમ્મિકધાતુ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. પુત્તો પિતુસન્તકસ્સ સામિકો, ઇતિ તસ્મા મે દેહીતિ યોજના. અનુરૂપં વચનન્તિ સમ્બન્ધો. ભગવન્તં અનુબન્ધીતિ ભગવતો પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધિ.

ન વિસહતીતિ ન સમત્થેતિ. અયં કુમારો પિતુસન્તકં યં ધનં ઇચ્છતિ, તન્તિ યોજના. વટ્ટાનુગતન્તિ વટ્ટદુક્ખં અનુગતં. સવિઘાતકન્તિ વિઘાતકેહિ પઞ્ચહિ વેરેહિ સહિતં. અસ્સાતિ કુમારસ્સ. નન્તિ કુમારં. અયન્તિ કુમારો. દાયજ્જન્તિ દાયસઙ્ખાતં માતાપિતૂનં ધનં આદદાતીતિ દાયાદો, પુત્તો, તસ્સ ઇદન્તિ દાયજ્જં, માતાપિતૂનં ધનં.

‘‘કથાહં ભન્તે રાહુલકુમારં પબ્બાજેમી’’તિ કસ્મા આહ, નનુ આયસ્મા સારિપુત્તો બારાણસિયં તીહિ સરણગમનેહિ અનુઞ્ઞાતં પબ્બજ્જં ન જાનાતીતિ આહ ‘‘ઇદાની’’તિઆદિ. યા સા પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ અનુઞ્ઞાતાતિ યોજના. તતોતિ પબ્બજ્જાઉપસમ્પદતો. ઉપસમ્પદં પટિક્ખિપિત્વાતિ સમ્બન્ધો. વિમતીતિ વિવિધા ઇચ્છા. ઇમઞ્ચ ¶ પનત્થન્તિ ઇમમેવ વિમતિસઙ્ખાતમત્થં. ધમ્મસેનાપતિ આહાતિ સમ્બન્ધો. ભગવતો તં અજ્ઝાસયન્તિ યોજના.

‘‘અથ ખો…પે… પબ્બાજેસી’’તિ એત્થ કિં કુમારસ્સ કેસચ્છેદનાદીનિ સબ્બકિચ્ચાનિ આયસ્મા સારિપુત્તોયેવ કરોતીતિ આહ ‘‘મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો’’તિઆદિ. ઓવાદાચરિયોતિ નિવાસનપારુપનાદીસુ સેખિયવત્તેસુ, આભિસમાચારિકેસુ ચ ઓવાદકો આચરિયો. અથ કસ્મા ‘‘આયસ્મા સારિપુત્તો રાહુલકુમારં પબ્બાજેસી’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. તત્થાતિ તસ્સં પબ્બજ્જાઉપસમ્પદાયં. ન આચરિયોતિ પબ્બજ્જાચરિયો ચ ઓવાદાચરિયો ચ ન ઇસ્સરો.

ઉપ્પન્નસંવેગેન હદયેનાતિ એત્થ ઇત્થમ્ભૂતલક્ખણે કરણવચનં. ઉપ્પન્નસંવેગો હદયો હુત્વાતિ હિ યોજના. સબ્બન્તિ સબ્બં વચનં.

તત્થાતિ ¶ પુરિમવચનાપેક્ખં. અવિસેસેનાતિ ‘‘ધન’’ન્તિ વા ‘‘અઞ્ઞ’’ન્તિ વા ‘‘સાવજ્જ’’ન્તિ વા ‘‘અનવજ્જ’’ન્તિ વા વિસેસમકત્વા સામઞ્ઞેન. ન ચ બુદ્ધાનન્તિ એત્થ ચસદ્દેન ન કેવલં અપટિરૂપમેવ, અથ ખો બુદ્ધાનઞ્ચ ન આચિણ્ણન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. યન્તિ યં વરં. તથા નન્દેતિ એત્થ તથાસદ્દસ્સ ઉપમેય્યત્થજોતકભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથેવ કિરા’’તિઆદિ. યથેવ બોધિસત્તં બ્યાકરિંસુ, એવં નન્દમ્પિ રાહુલમ્પિ બ્યાકરિંસુ કિરાતિ યોજના. પાળિયં પન યથા ભગવતિ મે ભન્તે પબ્બજિતે અનપ્પકં દુક્ખં અહોસિ, તથા નન્દે પબ્બજિતે અનપ્પકં દુક્ખં અહોસિ, તથા રાહુલે પબ્બજિતે અધિમત્તં દુક્ખં અહોસીતિ યોજના. નેમિત્તકાતિ સુભાસુભનિમિત્તં કથેન્તીતિ નેમિત્તકા. પુત્તસ્સાતિ જેટ્ઠપુત્તસ્સ સિદ્ધત્થકુમારસ્સ. પબ્બજ્જાયાતિ પબ્બજ્જાહેતુ પબ્બજ્જાકારણા, પબ્બજ્જાનિમિત્તં વા. તતોતિ ભગવતો પબ્બજ્જતો. તમ્પીતિ નન્દમ્પિ. ઇતીતિ ઈદિસં. ભગવતો પબ્બજ્જાય મહન્તં ઇચ્છાવિઘાતસદિસન્તિ અત્થો. તમ્પીતિ રાહુલમ્પિ. તેનાતિ પબ્બજ્જાહેતુના. અસ્સાતિ રઞ્ઞો. ઉપ્પજ્જીતિ સમ્બન્ધો. ઇતોતિ સોકુપ્પત્તિતો વરયાચનતો વા.

સોતિ રાજા. યત્ર હિ નામાતિ યો નામ. અહમ્પિ નામ યો યાદિસો બુદ્ધમામકો ધમ્મમામકો સઙ્ઘમામકો સમાનો, સો તાદિસો અહમ્પિ ન સક્કોમીતિ યોજના. અઞ્ઞેતિ મયા અપરે. દુક્ખન્તિ ઞાતિવિયોગદુક્ખં. નિય્યાનિકકારણન્તિ મનુસ્સાનં ગરહઉપવાદઅક્કોસતો નિય્યાનિકં કારણં.

તત્થાતિ ¶ ‘‘અનનુઞ્ઞાતો’’તિઆદિવચને. જનેતીતિ જનની, માતા. જનેતીતિ જનકો, પિતા. ઇમિના પોસાવનિકમાતાપિતરો નિવત્તેતિ. માતા વા મતા હોતીતિ યોજના. સો એવ વાતિ પુત્તો એવ વા. અનુઞ્ઞાતોમ્હીતિ વદતીતિ સચ્ચેન વા અલિકેન વા ‘‘અનુઞ્ઞાતોમ્હી’’તિ વદતિ. માતા વા સયં પબ્બજિતાતિ યોજના. પિતસ્સાતિ પિતા અસ્સ. અસ્સાતિ પુત્તસ્સ. વિપ્પવુત્થોતિ માતુયા કેનચિ કારણેન પવાસો.

ચૂળમાતાદીનન્તિઆદિસદ્દેન ¶ મહામાતાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. પોસનકાતિ વડ્ઢનકા. તેસુપીતિ પોસનકમાતાપિતરેસુપિ.

યં પન પુત્તં નાનુજાનન્તીતિ સમ્બન્ધો. જીવસ્સેવાતિ તસ્સ જીવસ્સ એવ, પબ્બાજેન્તસ્સ વા ભિક્ખુસ્સ, ન દેસન્તરગમનાદીનમત્થાયાતિ અત્થો. તેસન્તિ માતાપિતૂનં.

મહાકન્તારોતિ કેન ઉદકેન તરિતબ્બોતિ કન્તારો, નિરુદકકન્તારોવ મુખ્યતો લબ્ભતિ, વાળકન્તારો ચોરકન્તારો અમનુસ્સકન્તારો દુબ્ભિક્ખકન્તારો મરુકન્તારોતિ ઇમે પઞ્ચ કન્તારા રૂળ્હીવસેન. મહન્તો કન્તારો મહાકન્તારો.

યાવતકેતિ એત્થ યાવસદ્દો પમાણત્થોતિ આહ ‘‘યત્તકે’’તિ.

૪૨. સિક્ખાપદદણ્ડકમ્મવત્થુકથા

૧૦૬. નાસનવત્થૂતિ લિઙ્ગનાસનાય અધિટ્ઠાનં, કારણન્તિ વુત્તં હોતિ. પચ્છિમાનં પઞ્ચન્નન્તિ યોજના. દણ્ડકમ્મવત્થૂતિ દણ્ડકમ્મસ્સ કારણં.

૧૦૭. અપ્પતિસ્સાતિ એત્થ ભિક્ખૂનં વચનસ્સ પટિમુખં આદરેન અસવનં ભિક્ખૂ જેટ્ઠકટ્ઠાને ન ઠપેન્તિ નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભિક્ખૂ જેટ્ઠકટ્ઠાને’’તિઆદિ. ‘‘સમાનજીવિકા’’તિ ઇમિના અસભાગવુત્તિકાતિ એત્થ સભાગસદ્દો સમાનસદ્દપરિયાયો, વુત્તિસદ્દો જીવિકપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. પરિસક્કતીતિ એત્થ સક્ક ગતિયન્તિધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૬ ળકારન્તધાતુ) વુત્તત્તા પરિપુબ્બો સક્કસદ્દો ગત્યત્થોતિ આહ ‘‘પરક્કમતી’’તિ. કિન્તીતિ કિમેવ. ઇતિસદ્દો હેત્થ એવસદ્દત્થો, કેન એવ ઉપાયેનાતિ હિ અત્થો. અક્કોસતિ ચેવાતિ જાતિઆદીહિ અક્કોસતિ ચેવ. ભેદેતીતિ ભેદાપેતિ. આવરણં કાતુન્તિ ¶ એત્થ આવરણસદ્દો નિવારણસદ્દવેવચનોતિ આહ ‘‘નિવારણં ¶ કાતુ’’ન્તિ. યત્થાતિ યસ્મિં પરિવેણે, સેનાસને વા. વસ્સગ્ગેનાતિ વસ્સગણનાય. (તસ્સાતિ પરિવેણસેનાસનસ્સ. ઉપચારેતિ આસન્ને). મુખદ્વારિકન્તિ મુખસઙ્ખાતેન દ્વારેન અજ્ઝોહરિતબ્બં. ‘‘વદતોપી’’તિ ઇમિના વચીપયોગેન દુક્કટાપત્તિં દસ્સેતિ, ‘‘નિક્ખિપતોપી’’તિ ઇમિના કાયપયોગેન. અનાચારસ્સાતિ દણ્ડકમ્મે અનાચારસ્સ. એત્તકે નામ દણ્ડકમ્મેતિ એત્તકે નામ ઉદકાહરાપનાદિસઙ્ખાતે દણ્ડકમ્મે. ઇદન્તિ યાગુભત્તાદિં. લચ્છસીતિ લભિસ્સસિ. ‘‘એત્તકે નામ દણ્ડકમ્મે’’તિ વુત્તવચનસ્સ યુત્તિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભગવતા હી’’તિઆદિ. દણ્ડકમ્મન્તિ દણ્ડેન્તિ દમેન્તિ એતેનાતિ દણ્ડો, સોયેવ કત્તબ્બત્તા કમ્મન્તિ દણ્ડકમ્મં આવરણાદિ. અપરાધાનુરૂપન્તિ વીતિક્કમસ્સ અપરાધસ્સ અનુરૂપં. તમ્પીતિ ઉદકદારુવાલિકાદિઆહરાપણમ્પિ. તઞ્ચ ખોતિ તઞ્ચ કરણં. ઓરમિસ્સતીતિ કાયેન ઓરમિસ્સતિ. વિરમિસ્સતીતિ વાચાય વિરમિસ્સતિ. ઉણ્હપાસાણે વાતિઆદીસુ વાસદ્દેન અઞ્ઞાનિપિ અત્તતાપનપરિતાપનાદીનિ કમ્માનિ સઙ્ગણ્હાતિ.

૧૦૮. ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છાતિ એત્થ ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છિત્વા. સબ્બથા કિં ન કાતબ્બન્તિ આહ ‘‘તુમ્હાક’’ન્તિઆદિ. દણ્ડકમ્મમસ્સાતિ દણ્ડકમ્મં અસ્સ. અસ્સાતિ સામણેરસ્સ. સદ્ધિં ઉપજ્ઝાયેન વિહરન્તીતિ સદ્ધિવિહારિકા. નિસ્સયાચરિયાદીનં અન્તે સમીપે વસન્તીતિ અન્તેવાસિકા, ઉપસમ્પન્નાયેવ.

અપલાળેન્તીતિ એત્થ લળ ઉપસેવાયન્તિ ધાતુપાઠેસુ વુત્તત્તા (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૮ ળકારન્તધાતુ) થેરે લળતો ઉપસેવતો અપગમેન્તીતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ઇધ પન અધિપ્પાયત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તુમ્હાક’’ન્તિઆદિ. અપલાળેતબ્બાતિ અઞ્ઞં લળતો ઉપસેવતો અપગમેતબ્બા. પરિસભૂતે સામણેરૂપસમ્પન્નેતિ યોજના. આદીનવન્તિ દુસ્સીલં નિસ્સાય વસનસ્સ ¶ દોસં. ન્હાયિતું આગતેન તયા ગૂથમક્ખનં કતં વિય દુસ્સીલં નિસ્સાય વિહરન્તેન દુસ્સીલં કતન્તિ યોજના. ‘‘દુસ્સીલ’’ન્તિ પદં પુરિમપચ્છિમપદાપેક્ખં, તસ્મા દ્વિન્નં પદાનં મજ્ઝે વુત્તં. તત્થ પુરિમપદાપેક્ખકાલે વુત્તકમ્મં, પચ્છિમપદાપેક્ખકાલે અવુત્તકમ્મં. સોતિ સામણેરૂપસમ્પન્નો. ઉપજ્ઝાયં વાતિ સામણેરં સન્ધાય વુત્તં. નિસ્સયં વાતિ ઉપસમ્પન્નં સન્ધાય વુત્તં.

તીસુ ¶ નાસનાસૂતિ સંવાસલિઙ્ગદણ્ડકમ્મનાસનસઙ્ખાતાસુ તીસુ નાસનાસુ. યોતિ સામણેરો. નાનાઆપત્તિયોતિ પારાજિકથુલ્લચ્ચય પાચિત્તિયાપત્તિયો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. કુન્થકિપિલ્લિકમ્પીતિ એત્થ પાણખાદકેહિ સત્તેહિ કુથિયતિ હિંસિયતીતિ કુન્થો, કું પથવિં વા ધારેતીતિ કુન્ધો.

કિમિયેવ પિલ્લિકં પોતકં કિપિલ્લિકં મિકારસ્સ લોપં કત્વા. પિલ્લિકસદ્દો હિ પોતકપરિયાયો. કિમીનં, કિમીસુ વા પિલ્લિકં કિપિલ્લિકં. નાસેતબ્બતંયેવાતિ લિઙ્ગેન નાસેતબ્બભાવમેવ. તાવદેવાતિ તસ્મિં મારણભિન્દનક્ખણેયેવ. અસ્સાતિ સામણેરસ્સ. સેનાસનગ્ગાહો ચ પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ વસ્સચ્છેદો હોતીતિ અધિપ્પાયો. આકિણ્ણદોસોવાતિ લિઙ્ગનાસનદોસેન ચ દણ્ડકમ્મનાસનદોસેન ચ આકુલદોસોવ. વિરજ્ઝિત્વાતિ વિરાધેત્વા. યથાનિવત્થપારુતસ્સેવ સામણેરસ્સાતિ સમ્બન્ધો. તસ્માતિ સરણગમનઉપસમ્પદકમ્મવાચાનં સદિસત્તા. ભિક્ખુના સમાદિન્નં વિય ઇમિનાપિ સમાદિન્નાનેવ હોન્તીતિ યોજના. એવન્તિ એવમિજ્ઝને, સમાદિન્ને વા. દળ્હીકરણત્થન્તિ સિક્ખાપદાનં દળ્હીકરણત્થં. પતિટ્ઠાપનત્થન્તિ સામણેરસ્સ પતિટ્ઠાપનત્થં. લચ્છતીતિ લભિસ્સતિ. સઙ્ઘેન દાતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. અપલોકેત્વાતિ સઙ્ઘં આપુચ્છિત્વા. ઇમિના છિન્નવસ્સકં દસ્સેતિ.

અદિન્નાદાને તિણસલાકમત્તેનાપિ વત્થુના અસમણો હોતીતિ યોજના. વિપ્પટિપત્તિયાતિ વિકારેન પટિપજ્જનતો. ભણિતેતિ ¶ ભણને. જાનિત્વાતિ જાનિત્વા એવ. એવકારો હેત્થ અજ્ઝાહરિતબ્બો, તેન વુત્તં ‘‘ન અજાનિત્વા’’તિ. યાનિ પઞ્ચ સિક્ખાપદાનીતિ યોજના. અસ્સાતિ સામણેરસ્સ. ઠપનત્થાયાતિ સિક્ખાપદાનં ઠપનત્થાય. અયન્તિ પારાજિકો. વિસેસોતિ ભિક્ખૂનં પાચિત્તિયતો વિસેસો.

પટિપક્ખવસેનાતિ ‘‘અનરહં અસમ્માસમ્બુદ્ધો’’તિઆદિના ચ ‘‘દ્વાક્ખાતો’’તિઆદિના ચ ‘‘દુપ્પટિપ્પન્નો’’તિઆદિના ચ પટિવિરુદ્ધવસેન ગરહન્તો સામણેરો નિવારેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. કણ્ડકનાસનાયાતિ કણ્ડકનામકસ્સ સામણેરસ્સ દણ્ડકમ્મનાસનાય. તં લદ્ધિન્તિ અવણ્ણભાસનદિટ્ઠિં. અચ્ચયન્તિ અતિક્કમં, દોસં વા. દેસાપેતબ્બોતિ ‘‘અચ્ચયો મં ભન્તે અચ્ચગમા’’તિઆદિના દેસાપેતબ્બા. તં યુત્તન્તિ ‘‘લિઙ્ગનાસનાય નાસેતબ્બો’’તિ તં વચનં પતિરૂપં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઇધાતિ ખન્ધકે, ‘‘સામણેરં નાસેતુ’’ન્તિવચને વા.

‘‘એસેવ નયો’’તિ વુત્તવચનં પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘સસ્સતુચ્છેદાનઞ્હી’’તિઆદિ. અઞ્ઞતરદિટ્ઠિકો ¶ સામણેરોતિ યોજના. એત્થાતિ દસસુ નાસનઙ્ગેસુ. ‘‘કામ’’ન્તિપદેન પુનરુત્તિનિરત્થકદોસારોપનેન ગરહં દસ્સેતિ. ‘‘પના’’તિપદેન તેસં દોસાનં પહાનેન સમ્ભાવનં દસ્સેતિ. અબ્રહ્મચારિં સામણેરન્તિ સમ્બન્ધો. ઉપસમ્પાદેતું વટ્ટતીતિ ઉપસમ્પાદનં વટ્ટતિ. ભિક્ખુનિદૂસકો સામણેરોતિ સમ્બન્ધો. પબ્બજ્જમ્પીતિ એત્થ પિસદ્દસ્સ ગરહત્થભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પગેવ ઉપસમ્પદ’’ન્તિ. એતમત્થન્તિ એતાદિસમત્થં.

૧૦૯. દહરતરુણસદ્દાનં વેવચનત્તા વુત્તં ‘‘દહરે…પે… તરુણે’’તિ. મોળિગલ્લસદ્દો થૂલસરીરવાચકો અનિપ્ફન્નપાટિપદિકોતિ આહ ‘‘મોળિગલ્લેતિ થૂલસરીરે’’તિ. હત્થિભણ્ડેતિ એત્થ હત્થિસઙ્ખાતં ભણ્ડં એતેસન્તિ હત્થિભણ્ડાતિ વુત્તે હત્થિગોપકાતિ આહ ‘‘હત્થિગોપકે’’તિ. અભિધાને (અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૩૬૭ ગાથાયં) પન ‘‘હત્થિમેણ્ડો’’તિ પાઠો અત્થિ.

પણ્ડકોતિ ¶ પડતિ વિકલભાવં ગચ્છતીતિ પણ્ડકો. સંખેપેન વુત્તમત્થં વિત્થારેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ યસ્સાતિ પણ્ડકસ્સ. અસુચિનાતિ સમ્ભવેન. આસિત્તસ્સાતિ આસિઞ્ચિતબ્બસ્સ. ઇમિના અસુચિના મુખે આસિઞ્ચિતબ્બોતિ આસિત્તોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અયન્તિ પણ્ડકો. અજ્ઝાચારન્તિ મેથુનજ્ઝાચારં. ‘‘ઉસૂયાય ઉપ્પન્નાયા’’તિઇમિના ઉસૂયતીતિ ઉસૂયોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઉપક્કમેનાતિ વાયામેન. બીજાનીતિ અણ્ડાનિ. ઇમિના ઉપક્કમેન એતસ્મા બીજાનિ અપનીતાનીતિ ઓપક્કમિકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પક્ખે પવત્તો પણ્ડકો પક્ખપણ્ડકો, પક્ખે પરિળાહવૂપસમો પણ્ડકો પક્ખપણ્ડકોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકચ્ચો પના’’તિઆદિ. તત્થ પુબ્બવચનત્થે પક્ખેતિ કાલપક્ખેતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. પચ્છિમવચનત્થે પક્ખેતિ જુણ્હપક્ખેતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ‘‘અકુસલવિપાકાનુભાવેના’’તિ પદં ‘‘પણ્ડકો હોતી’’તિપદેયેવ સમ્બન્ધિતબ્બં. અસ્સાતિ પણ્ડકસ્સ. નપુંસકપણ્ડકોતિ પુરિસો વિય સાતિસયં પચ્ચામિત્તે ન પુંસકેતિ અભિમદ્દનં કાતું ન સક્કોતીતિ નપુંસકો. ન પુમા ન ઇત્થીતિ નપુંસકોતિ કત્વા નપુમનઇત્થિસદ્દસ્સ નિરુત્તિનયેન નપુંસકકરણમ્પિ વદન્તિ. નપુંસકોયેવ પણ્ડકો નપુંસકપણ્ડકો. તેસૂતિ પઞ્ચસુ પણ્ડકેસુ. તેસુપીતિ ઓપક્કમિકાદીસુ તીસુપિ. ‘‘યસ્મિં પક્ખે’’તિ ઇમિના પક્ખે પક્ખે પણ્ડકભાવં નિવત્તેતિ. અસ્સાતિ પણ્ડકસ્સ. એત્થાતિ પઞ્ચસુ પણ્ડકેસુ. સોપીતિ પણ્ડકોપિ. ઇતોતિ પણ્ડકવારતો. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના લિઙ્ગનાસનમેવ અતિદિસતિ.

૧૧૦. પારિજઞ્ઞપત્તસ્સાતિ ¶ પરિહાયતીતિ પરિજાનિ, ઇસ્સરિયભોગાદિ, તસ્સ ભાવો પારિજઞ્ઞં, ઇસ્સરિયભોગાદિક્ખયો, તં પત્તોતિ પારિજઞ્ઞપત્તો, તસ્સ. ‘‘પારિજુઞ્ઞપત્તસ્સા’’તિપિ ઉકારેન સહ પાઠો અત્થિ. ખીણકોલઞ્ઞોતિ એત્થ કુલે જાતા કોલઞ્ઞા, ણ્યપચ્ચયો, નકારાગમો. ખીણા કોલઞ્ઞા અસ્સાતિ ખીણકોલઞ્ઞોતિ ¶ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘માતિપક્ખપિતિપક્ખતો’’તિઆદિ. તત્થ માતિપક્ખપિતિપક્ખતોતિ માતુયા પક્ખો માતિપક્ખો, પિતુનો પક્ખો પિતિપક્ખો, માતિપક્ખો ચ પિતિપક્ખો ચ માતિપક્ખપિતિપક્ખા. ફાતિં કાતુન્તિ એત્થ ફા-ધાતુ વડ્ઢનત્થોતિ આહ ‘‘વડ્ઢેતુ’’ન્તિ. ‘‘પુચ્છિયમાનો’’તિ ઇમિના અનુયુઞ્જિયમાનોતિ એત્થ અનુત્યૂપસગ્ગવસેન યુજસદ્દો પુચ્છનત્થોતિ દસ્સેતિ.

થેય્યસંવાસકોતિ થેનનં થેય્યં નકારસ્સ યકારં કત્વા, થેય્યાય સંવાસકો ઇમસ્સાતિ થેય્યસંવાસકો. એત્થ ચ ન કેવલં વસ્સગણનાદિકોયેવ સંવાસો નામ હોતિ, અથ ખો થેય્યાય લિઙ્ગગહણમ્પિ સંવાસોયેવ નામ. તસ્મા તસ્સ તિવિધભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તયો’’તિઆદિ. તત્થ લિઙ્ગં થેનેતીતિ લિઙ્ગથેનકો, એસેવ નયો ઇતરેસુપિ. તમત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ યોતિ થેય્યસંવાસકો. લિઙ્ગમત્તસ્સેવાતિ એત્થ મત્તસદ્દેન સંવાસાદયો નિવત્તેતિ.

વિદેસન્તિ અત્તનો દેસતો વિયોગં દેસં. વિસદ્દો હેત્થ વિયોગત્થવાચકો. અથ વા વિ દૂરં દેસં. વિસદ્દો હેત્થ દૂરત્થવાચકો. મુસાતિ અભૂતત્થે દુતિયન્તનિપાતો, અભૂતં વચનન્તિ અત્થો. પટિબાહતીતિ અઞ્ઞે નિવારેતિ. સંવાસથેનકો નામાતિ એત્થ કો સંવાસો નામ, નનુ એકકમ્માદિકોતિ આહ ‘‘ભિક્ખુવસ્સગણનાદિકો’’તિઆદિ. ભિક્ખુવસ્સગણનાદિકોતિ આદિસદ્દેન યથાવુડ્ઢં વન્દનસાદિયનં આસનપટિબાહનં ઉપોસથપવારણાદીસુ સન્દિસ્સનન્તિ ઇમાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. ‘‘કિરિયભેદો’’તિ ઇમિના સં એકતો વસિયતિ અનેનાતિ સંવાસોતિ વચનત્થેન કિરિયભેદો સંવાસો નામાતિ દસ્સેતિ. ઇમસ્મિં અત્થેતિ ઇમસ્મિં વત્થુમ્હિ, ઇમસ્મિં ઠાનેતિ અત્થો. ઇમિના પારાજિકાદિટ્ઠાને પન એકકમ્માદિકો સંવાસો નામાતિ દસ્સેતિ.

‘‘લિઙ્ગસ્સ ¶ ચેવ સંવાસસ્સ ચા’’તિ ઇમિના ઉભયથેનકોતિ એત્થ ઉભયસરૂપં દસ્સેતિ.

એત્થાતિ ¶ થેય્યસંવાસકટ્ઠાને. રાજ…પે… ભયેહિ વાતિ એત્થ ભયસદ્દો પચ્ચેકં યોજેતબ્બો. રાજભયેન ચ દુબ્ભિક્ખભયેન ચ કન્તારભયેન ચ રોગભયેન ચ વેરિભયેન ચાતિ હિ અત્થો. ચીવરગહણત્થન્તિ ચીવરાહરણત્થં, અયમેવ વા પાઠો. વાસદ્દો હેત્વત્થં વા સમ્પદાનત્થં વા સમ્પિણ્ડેતિ. અયં ગાથા વિભત્તિયા ઉપ્પટિપાટિત્તા ભગ્ગરીતિસઙ્ખાતા અલઙ્કારદોસા ન મુત્તા. લિઙ્ગન્તિ સમણલિઙ્ગં. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને.

નાધિવાસેતીતિ ન સમ્પટિચ્છતિ. યાવાતિ યત્તકં કાલં, અયં પનેત્થ યોજના – ઇધ યો રાજ…પે… ભયેન વા ચીવરગહણત્થં વા લિઙ્ગં આદિયતિ, સો સુદ્ધમાનસો હુત્વા યાવ સંવાસં નાધિવાસેતિ, તાવ એસો ‘‘થેય્યસંવાસકો નામા’’તિ ન વુચ્ચતીતિ.

તત્રાતિ તાસુ ગાથાસુ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને. એવન્તિ લિઙ્ગે ગહિયમાને. તસ્મિન્તિ જને. અનોસરિત્વાવાતિ અનોક્કમિત્વાવ. લિઙ્ગં અપનેત્વાતિ સયં ગહિતં સમણલિઙ્ગં વિનાસેત્વા. પબ્બજિતાલયન્તિ પબ્બજિતછાયં. પુબ્બેતિ સંવાસથેનકે.

સબ્બપાસણ્ડિયભત્તાનીતિ સબ્બાનિ પાસણ્ડં ઉદ્દિસ્સ દિન્નાનિ ભત્તાનિ.

સત્તે વહતીતિ સત્તવાહો. વિરમિતબ્બન્તિ વેરં, તં પવત્તેતીતિ વેરિકો. કાયેન પરિહરિતબ્બાનીતિ કાયપરિહારિયાનિ. તન્તિ તુવં. હીનાયાવત્તભાવન્તિ હીનાય ગિહિભાવાય આવત્તભાવં.

ઉપ્પબ્બજિત્વાતિ પબ્બજવિયોગં કત્વા. તમત્થન્તિ ઉપ્પબ્બજિતસઙ્ખાતમત્થં. અસ્સાતિ મહાસામણેરસ્સ.

મહન્તો વાતિ એત્થ વાસદ્દો ગરહત્થો. પગેવ દહરોતિ દસ્સેતિ. અબ્યત્તો હોતીતિ યોજના. સોતિ સામણેરો.

વચ્છગોરક્ખાદીનીતિ ¶ એત્થ વચ્છોતિ તરુણગોણો. સો હિ માતુસન્તિકે વસતીતિ વચ્છો. માતુયા વિયોગકાલે વા વસ્સતીતિ વચ્છોતિ વુચ્ચતિ. ઇમિના દમ્મગવજરગ્ગવાપિ સામઞ્ઞતો ગહિતા. ગો વુચ્ચતિ ખેત્તભૂમિ. વચ્છો ચ ગો ચ વચ્છગવા, તેસં રક્ખનં વચ્છગોરક્ખો, સો આદિ યેસં કસિકમ્માદીનન્તિ વચ્છગોરક્ખાદીનિ. ‘‘સૂપસમ્પન્નો’’તિ ઇમિના ¶ ગહટ્ઠમ્પિ સચે ઉપસમ્પાદેતિ, સૂપસમ્પન્નોતિ દસ્સેતિ. અનુપસમ્પન્નકાલેયેવાતિ સામણેરકાલેયેવ. વિનયવિનિચ્છયેતિ વિનયે વુત્તસ્સ થેય્યસંવાસકસ્સ વિનિચ્છયે. થેય્યસંવાસકો હોતિ લિઙ્ગસ્સ અપનીતત્તા.

થેય્યસંવાસકો ન હોતિ સલિઙ્ગે ઠિતત્તા. અયમ્પિ થેય્યસંવાસકો ન હોતિ કાસાયે સઉસ્સાહત્તા. થેય્યસંવાસકો હોતિ કાસાયે ધુરસ્સ નિક્ખિત્તત્તા.

થેય્યસંવાસકો ન હોતિ સલિઙ્ગે ઠિતત્તા. નેવ થેય્યસંવાસકો હોતિ કાસાયે સઉસ્સાહત્તા. મેથુનસેવનાદીહીતિઆદિસદ્દેન પાણાતિપાતાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. થેય્યસંવાસકો હોતિ કાસાયે ધુરસ્સ નિક્ખિત્તત્તા. ઓવટ્ટિકન્તિ અધોવટ્ટેન કરણં. રક્ખતિ તાવાતિ તાવ રક્ખતિ વીમંસનેન નિવાસિતત્તા. લિઙ્ગન્તિ સમણલિઙ્ગં. થેય્યસંવાસકો હોતિ ગિહિલિઙ્ગસ્સ સમ્પટિચ્છિતત્તા.

વીમંસતિ વા સમ્પટિચ્છતિ વા રક્ખતિયેવ ઓદાતવત્થસ્સ અન્તોકાસાયભાવતો. ‘‘ભિક્ખુનિયાપિ એસેવ નયો’’તિ વુત્તમેવત્થં વિભાવેન્તો આહ ‘‘સાપી’’તિઆદિ.

વુડ્ઢપબ્બજિતો સામણેરોતિ સમ્બન્ધો. પાળિયમ્પીતિ પન્તિયમ્પિ. સેનો મંસપેસિં ગહેત્વા ગચ્છતિ વિય ભત્તપિણ્ડે પત્તં ઉપનામેત્વા ગહેત્વા ગચ્છતિ. થેય્યસંવાસકો ન હોતિ વસ્સાનં અગણનત્તા.

૧૧૦. પક્કમતીતિ ¶ પક્કન્તો, ‘‘પવિટ્ઠો’’તિ ઇમિના કમુધાતુયા પદવિક્ખેપત્થં દસ્સેતિ, ઇચ્છાકન્તિઅત્થે નિવત્તેતિ. સોતિ તિત્થિયપક્કન્તકો. તત્રાતિ તિત્થિયપક્કન્તકે. ઉપસમ્પન્નો ભિક્ખુ ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ તિત્થિયાનં. ‘‘તિત્થિયો ભવિસ્સામી’’તિ પુબ્બેવ લદ્ધિગહિતત્તા વુત્તં ‘‘લિઙ્ગે આદિન્નમત્તે’’તિ. કુસચીરાદીનીતિ એત્થ કુસો વુચ્ચતિ સલાકા. ચીરોતિ પન્તિ, આવલીતિ અત્થો. કુસે રજ્જુના આવુનિત્વા કતો ચીરો કુસચીરો, સો આદિ યેસં તાનીતિ કુસચીરાદીનિ. આદિસદ્દેન ફલકચીરાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. કુસતિણેહિ કતો ચીરો કુસચીરોતિપિ વદન્તિ. નગ્ગોતિ અચેલકો. આજીવકોતિ અચેલકવતમાદાય ¶ જીવતીતિ આજીવકો. તેસન્તિ આજીવકાનં. ઓવદિતો હુત્વાતિ સમ્બન્ધો.

કિન્તિ કિં વતં. લુઞ્ચાપેતીતિ અપનયાપેતિ. મોરપિઞ્છાદીનીતિ એત્થ પિઞ્છં વુચ્ચતિ પક્ખો. સો હિ પિઞ્છતિ આકાસે ગચ્છતિ અનેનાતિ પિઞ્છન્તિ વુચ્ચતિ. પિછિ ગતિયન્તિ ધાતુપાઠો. મોરસ્સ પિઞ્છં મોરપિઞ્છં, તં આદિ યેસં તાનીતિ મોરપિઞ્છાદીનિ. આદિસદ્દેન ઉલૂકપિઞ્છાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યાવ ન સમ્પટિચ્છતીતિ યાવ લદ્ધિં ન સમ્પટિચ્છતિ. નન્તિ વીમંસમાનં ભિક્ખું. લદ્ધીતિ તિત્થિયલદ્ધિ. રક્ખતીતિ તિત્થિયપક્કન્તકતો રક્ખતિ. લદ્ધિયા અભાવેન તિત્થિયપક્કન્તકો ન હોતીતિ અધિપ્પાયો. અચ્છિદ્દચીવરોતિ એત્થ આકારો કોધત્થો, અડ્ડત્થો વા હોતિ, છિદ્દસદ્દો દૂસનત્થો હોતિ. તસ્મા આકોધેન અડ્ડેન વા છિદ્દો દૂસિતોતિ અચ્છિદ્દોતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ‘‘અચ્છિન્નો’’તિપિ પાઠો. અચ્છિદ્દં ચીવરમેતસ્સાતિ અચ્છિદ્દચીવરો. તિત્થાયતનન્તિ તિત્થીનં નિવાસટ્ઠાનં, તિત્થિયાનં ઉપસ્સયન્તિ અત્થો.

૧૧૧. દેવસમ્પત્તિસદિસં ઇસ્સરિયસમ્પત્તિં અનુભવન્તોપિ સો નાગો કસ્મા નાગયોનિયા અટ્ટીયતીતિ આહ ‘‘કિઞ્ચાપી’’તિઆદિ.

તત્થ ¶ કિઞ્ચાપિ અનુભોતીતિ સમ્બન્ધો. કિઞ્ચાપિસદ્દો હેત્થ સમ્ભાવનાજોતકો, પનસદ્દો ગરહત્થજોતકો. કુસલવિપાકેનાતિ અહેતુકકુસલવિપાકેન. તસ્સાતિ નાગસ્સ. સજાતિયાતિ સમાનજાતિયા નાગિયા. ઉદકસઞ્ચારિમણ્ડૂકભક્ખન્તિ ઉદકે સઞ્ચરણસીલં મણ્ડૂકસઙ્ખાતં ભક્ખં પાતુભવતીતિ યોજના. સોતિ નાગો. અટ્ટીયતીતિ અરમણં પીળિયતિ. હરાયતીતિ એત્થ હરેધાતુ લજ્જનત્થોતિ આહ ‘‘લજ્જતી’’તિ. એકારન્તો ધાતુ ભૂવાદિગણિકો (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૬ રકારન્તધાતુ). જિગુચ્છતીતિ એત્થ ગુપધાતુયા કમ્મં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તભાવ’’ન્તિ. ‘‘તસ્સ ભિક્ખુનો’’તિપદસ્સ ‘‘નિક્ખન્તે’’તિપદેન યોજિતબ્બત્તા ભુમ્મત્થે સામિવચનન્તિ આહ ‘‘તસ્મિં ભિક્ખુસ્મિ’’ન્તિ. અથ વા તસ્સ ભિક્ખુનોતિ સામિયોગત્તા ‘‘નિક્ખન્તે’’તિ એત્થ ભાવત્થે માનપચ્ચયોતિ આહ ‘‘નિક્ખમને’’તિ. ઇમિના નિક્ખન્તેતિ એત્થ ન અન્તપચ્ચયો, માનપચ્ચયસ્સેવ અન્તભાવં કત્વા વુત્તોતિ દસ્સેતિ. વિસ્સટ્ઠોતિ સતિવિસ્સજ્જિતો. તસ્મિન્તિ ભિક્ખુમ્હિ. કપિમિદ્ધવસેનેવાતિ કપિનો મિદ્ધવસેન એવ. અથ વા કપિમિદ્ધવસેન નિદ્દાયન્તો ઇવ નિદ્દાયન્તોતિ યોજના. પટિનિપજ્જીતિ પુન નિપજ્જિ. વિસ્સરમકાસીતિ ¶ એત્થ વિસદ્દો વિરૂપત્થજોતકો, સરસદ્દો સદ્દવાચકોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિરૂપં મહાસદ્દમકાસી’’તિ.

‘‘અકારસ્સ લોપં કત્વા’’તિ ઇમિના તુમ્હે ખોત્થાતિ એત્થ ‘‘તુમ્હે ખો અત્થા’’તિ પદવિભાગં કત્વા ઓકારતો પરસ્સ અકારસ્સ લોપં દસ્સેતિ. ‘‘અકારસ્સાલોપ’’ન્તિપિ પાઠો. એવઞ્હિ સતિ અકારસ્સ અલોપં કત્વાતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ઇમિના ‘‘તુમ્હે ખો અત્થા’’તિ પદચ્છેદં કત્વા અકારે પરે ઓકારસ્સ વકારં કત્વા તુમ્હે ખ્વત્થા’’તિ પાઠો દસ્સિતો. કસ્મા ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે અવિરૂળ્હિધમ્માતિ આહ ‘‘ઝાન…પે… અભબ્બત્તા’’તિ. ‘‘ભવથા’’તિ ઇમિના અત્થાતિ એત્થ અસધાતુ સત્તત્થવાચકો થવિભત્તીતિ દસ્સેતિ. સજાતિયાતિ એત્થ સમાના જાતિ એતિસ્સાતિ સજાતીતિ ¶ વુત્તે નાગી એવાતિ આહ ‘‘નાગિયા એવા’’તિ. મનુસ્સિત્થિઆદીતિ એત્થ આદિસદ્દેન તિરચ્છાનગતિત્થીપેતિત્થીદેવિત્થિયો સઙ્ગણ્હાતિ. ‘‘દ્વેમે ભિક્ખવે પચ્ચયા’’તિ દેસના સાવસેસદેસનાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘એત્થ ચા’’તિ. એત્થાતિ તિરચ્છાનગતવત્થુમ્હિ. અભિણ્હન્તિ અભિક્ખણં પુનપ્પુનન્તિ અત્થો.

તિરચ્છાનગતોતિ એત્થ કિં અપાયપરિયાપન્નો દુગ્ગતિઅહેતુકપટિસન્ધિકોવાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘નાગો વા હોતૂ’’તિઆદિ.

૧૧૨. નિક્ખન્તિન્તિ એત્થ ‘‘ઇમસ્સ પાપકમ્મસ્સા’’તિ છટ્ઠીયોગત્તા ભાવત્થે તિપચ્ચયોતિ આહ ‘‘નિક્ખમન’’ન્તિ. અપવાહનન્તિ અપાયપટિસન્ધિવહનતો અપગમનં. યેનાતિ મનુસ્સભૂતેન યેન જીવિતા વોરોપિતાતિ સમ્બન્ધો. મનુસ્સિત્થિભૂતાતિ મનુસ્સિત્થી હુત્વા ભૂતા, મનુસ્સિત્થીભાવં વા ભૂતા પત્તા. ઇમિના તિરચ્છાનગતિત્થિઆદયો નિવત્તેતિ. ‘‘જનિકા’’તિ ઇમિના પોસાવનિકમાતાદયો નિવત્તેતિ. સયમ્પીતિ એત્થ પિસદ્દો ન કેવલં માતાયેવ, અથ ખો પુત્તેનાપીતિ દસ્સેતિ. સતાતિ સન્તેન. મનુસ્સજાતિકેનેવ સતા મનુસ્સજાતિકો એવ હુત્વા વોરોપિતાતિ યોજના. અનન્તરે ભવે ફલં નિબ્બત્તેતીતિ આનન્તરિયં, માતુઘાતકકમ્મં, તેન જાતિસામઞ્ઞમ્પિ અજનિકં ઘાતેન્તો ચ જનિકમ્પિ જાતિભેદં ઘાતેન્તો ચ ન અનન્તરિકો હોતિ, તસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ ન વારિતાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેન પના’’તિઆદિ. તત્થ પોસેતિ વદ્ધેતીતિ પોસાપનિયા, સા એવ પોસાવનિકા પકારસ્સ વકારં, યકારસ્સ ચ કકારં કત્વા, પોસાવનિકા ચ સા માતા ચેતિ પોસાવનિકમાતા. અસ્સાતિ ¶ પુત્તસ્સ. ઇદં પદં પુબ્બાપરાપેક્ખં. તત્થ પુબ્બપદે ભાવસમ્બન્ધો, પચ્છિમપદે સામિસમ્બન્ધો. સબ્બથા એસેવ નયો હોતીતિ આહ ‘‘સચેપી’’તિઆદિ. વેસિયાતિ ઉપલક્ખણવસેન વુત્તં ¶ . યાય કાયચિ ઇત્થિયા પુત્તસ્સાપિ ગહેતબ્બત્તા. ‘‘અયં મે પિતા’’તિ અજાનનમેવ હિ પમાણં. અનેનાતિ ઇમિના પુત્તેન. ‘‘પિતુઘાતકોત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતી’’તિ ઇમિના માતુઘાતકેપિ ‘‘અયં મે માતા’’તિ અજાનિત્વા ઘાતેન્તોપિ માતુઘાતકોત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતીતિ દસ્સેતિ.

૧૧૪. સઙ્ખેપેન વુત્તમત્થં વિત્થારેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘મનુસ્સજાતિયં હી’’તિઆદિ. અપબ્બજિતન્તિ ગિહિભૂતં. પબ્બજ્જા ચસ્સાતિ એત્થ ચસદ્દેન ઉપસમ્પદાપિ વારિતાતિ દસ્સેતિ. અસ્સાતિ અરહન્તઘાતકસ્સ. અવસેસન્તિ અરહન્તતો અવસેસં. અસ્સાતિ અરિયઘાતકસ્સ. આનન્તરિયો ન હોતિ તિરચ્છાનગતત્તા પનસ્સ પબ્બજ્જા વારિતાતિ અત્થો નેતબ્બો. એત્થાતિ માતુઘાતકાદિકમ્મેસુ. વધાયાતિ તદત્થે ચતુત્થીતિ આહ ‘‘વધત્થાયા’’તિ. ‘‘મારેતુ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘વધત્થાયા’’તિ એત્થ હનધાતુ હિંસનત્થોતિ દસ્સેતિ. ‘‘નીયન્તી’’તિ ઇમિના ઓનીયન્તીતિ એત્થ ઓત્યૂપસગ્ગો ધાત્વત્થાનુવત્તકોતિ દસ્સેતિ. યં પન વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સ વચનસ્સ અત્થોતિ યોજના. ‘‘સચા ચ ઇતિ અયં નિપાતો વુત્તો’’તિ ઇમિના ભયપીળિતત્તા ચ નિરુત્તીસુ અકુસલત્તા ચ દવાભણનેન રવાભણનેન અયં નિપાતો ચોરેહિ વુત્તોતિ દસ્સેતિ. ‘‘સચે ચ ઇચ્ચેવ વા પાઠો’’તિ ઇમિના તેહિ તથા વુત્તેપિ સઙ્ગીતિકાલે વા પોત્થકારૂળ્હકાલે વા યથાભૂતં સઙ્ગીતત્તા, પોત્થકારૂળ્હત્તા ચ યથાભૂતો પાઠો અત્થીતિ દસ્સેતિ. તત્થાતિ તેસુ પદેસુ. નિદ્ધારણે ભુમ્મં. તસ્સાતિ ‘‘સચજ્જ મય’’ન્તિ પાઠસ્સ. ‘‘સચે અજ્જ મય’’ન્તિ ઇમિના એકારલોપસન્ધિં દસ્સેતિ. ‘‘સચેજ્જ મય’’ન્તિ અકારલોપસન્ધિનાપિ પાઠો અત્થિ.

૧૧૫. પકતત્તન્તિ પકતિયા સીલસઙ્ખાતો અત્તા સભાવો એતિસ્સાતિ પકતત્તા, તં. કાયસંસગ્ગેન ભિક્ખુનીનં પારાજિકત્તા વુત્તં ‘‘સીલવિનાસં પાપેતી’’તિ. અનિચ્છમાનંયેવ ભિક્ખુનિન્તિ સમ્બન્ધો.

ઇચ્છમાનન્તિ ¶ ઓદાતવત્થવસનં ઇચ્છમાનં. યસ્મા અભિક્ખુની હોતિ, તસ્મા ભિક્ખુનીદૂસકો ન હોતીતિ યોજના. સીલવિપન્નં ભિક્ખુનિન્તિ સમ્બન્ધો.

યો ¶ દેવદત્તો સઙ્ઘં ભિન્દતિ વિય, ભિન્દતીતિ યોજના. ઉદ્ધમ્મન્તિ ધમ્મતો વિરહિતં. ઉબ્બિનયન્તિ વિનયતો વિરહિતં. ચતુન્નં કમ્માનન્તિ અપલોકનાદીનં ચતુન્નં કમ્માનં.

યો દેવદત્તો લોહિતં ઉપ્પાદેતિ વિય, ઉપ્પાદેતીતિ યોજના. દુટ્ઠચિત્તેનાતિ એત્થ ન યંકિઞ્ચિ દુટ્ઠચિત્તં દુટ્ઠચિત્તં નામ, અથ ખો વધકચિત્તન્તિ આહ ‘‘વધકચિત્તેના’’તિ. સરીરેતિ સરીરબ્ભન્તરે. તથાગતસ્સ હિ અભેજ્જકાયત્તા પરૂપક્કમેન ચમ્મચ્છેદં કત્વા લોહિતસ્સ ઉપ્પાદનં નામ નત્થિ. યો પન જીવકો ફાસું કરોતિ વિય, ફાસું કરોતીતિ યોજના. લોહિતઞ્ચાતિ પૂતિલોહિતઞ્ચ.

૧૧૬. ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ એત્થ બાહિરત્થસમાસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇત્થિનિમિત્તુપ્પાદનકમ્મતો ચા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘ઇત્થિ…પે… કમ્મતો ચા’’તિ ઇમિના ઉભયસરૂપં દસ્સેતિ. ઉભતો કમ્મતો પવત્તન્તિ પાઠસેસો યોજેતબ્બો. બ્યઞ્જનન્તિ નિમિત્તં. અસ્સાતિ જનસ્સ. કરોતિપિ કારેતિપીતિ એત્થ કરધાતુયા સુદ્ધકમ્મકારિતકમ્માનિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુરિસનિમિત્તેના’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘વીતિક્કમ’’ન્તિ ઇમિના સુદ્ધકમ્મં દસ્સેતિ, ‘‘પર’’ન્તિ ઇમિના કારિતકમ્મં દસ્સેતિ. સમાદપેત્વાતિ ઉય્યોજેત્વા. તસ્સ દુવિધભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુવિધો’’તિઆદિ. તત્થ ઇત્થિભાવેન લક્ખિતો ઉભતોબ્યઞ્જનકો ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકો. એસ નયો ઇતરત્થાપિ.

તત્થાતિ દુવિધેસુ ઉભતોબ્યઞ્જનકેસુ. ઇત્થિનિમિત્તન્તિ ઇત્થિયા અઙ્ગજાતં. એસેવ નયો ‘‘પુરિસનિમિત્ત’’ન્તિ એત્થાપિ. પાકટં પટિચ્છન્નન્તિ સભાવતો પાકટં પટિચ્છન્નં. પુન પટિચ્છન્નં પાકટન્તિ રાગવસેન પટિચ્છન્નં ¶ પાકટં. પરં ગણ્હાપેતીતિ પરમેવ ગણ્હાપેતીતિ અત્થો. ઇદન્તિ કારણં. એતેસન્તિ દ્વિન્નં ઉભતોબ્યઞ્જનકાનં. કુરુન્દિયં પન વુત્તં, કિં વુત્તન્તિ યોજના. તત્થાતિ ઉભતોબ્યઞ્જનકે. વિચારણક્કમોતિ વીમંસનાનુક્કમો. ‘‘તત્થ વિચારક્કમો’’તિપિ પાઠો. વિચારણક્કમો ધમ્મસઙ્ગહટ્ઠકથાય વેદિતબ્બો, ઇધ પન કિં વેદિતબ્બન્તિ આહ ‘‘ઇદમિધ વેદિતબ્બ’’ન્તિ. તત્થ ઇદન્તિ નપબ્બજ્જૂપસમ્પદકારણં. ઇધાતિ ઇમિસ્સં વિનયટ્ઠકથાયં.

૧૧૭. તેન ખો પન સમયેનાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ અનિયમનિદ્દેસભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેન સમયેના’’તિ. સિક્ખાપદં અપઞ્ઞત્તં હોતીતિ ‘‘ન ભિક્ખવે અનુપજ્ઝાયકો ઉપસમ્પાદેતબ્બો’’તિ ¶ સિક્ખાપદં અપઞ્ઞત્તં હોતિ. ‘‘ઉપજ્ઝાયવિરહિત’’ન્તિ ઇમિના અનુપજ્ઝાયકન્તિ એત્થ અકારસ્સ વિરહત્થં દસ્સેતિ. ઉપજ્ઝાયવિરહિતં ઉપસમ્પદાપેક્ખન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘એવ’’ન્તિઆદિના દોસં દસ્સેતિ. ઉપજ્ઝં અગાહાપેત્વાતિ ‘‘ઉપજ્ઝાયો મે ભન્તે હોહી’’તિ (મહાવ. ૬૫; મહાવ. અટ્ઠ. ૬૪) ઉપજ્ઝં અગાહાપેત્વા. ઉપસમ્પાદેન્તસ્સ કારકસઙ્ઘસ્સાતિ યોજના. કમ્મં પનાતિ ઉપસમ્પદકમ્મં પન. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના ઉપસમ્પાદેન્તસ્સ આપત્તિ, કમ્મં પન ન કુપ્પતીતિ વચનં અતિદિસતિ.

૧૧૮. યો પિણ્ડો હત્થેસુ લબ્ભતીતિ યોજના. તદત્થાયાતિ તસ્સ પિણ્ડસ્સ અત્થાય. સેય્યથાપિ તિત્થિયાતિ એત્થ સેય્યથાપિસદ્દો ઉપમત્થો, તિત્થિયસદ્દો આજીવકનામકે તિત્થિયે હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથાપિ આજીવકનામકા તિત્થિયા’’તિ. તસ્મા આજીવકસઙ્ખાતે તિત્થિયે ઉપમં કત્વા ઉજ્ઝાયન્તીતિ આહ ‘‘સૂપબ્યઞ્જનેહી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તેતિ આજીવકા. કમ્મં પન ન કુપ્પતીતિ પત્તચીવરેસુ અસન્તેસુપિ કમ્મવાચાય ¶ ‘‘પરિપુણ્ણસ્સ પત્તચીવર’’ન્તિ પરિકિત્તિતત્તા કમ્મં ન કુપ્પતીતિ અધિપ્પાયો.

યાચિતકેનાતિ એત્થ યાચિતો હુત્વા ગહિતો યાચિતકોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યાચિત્વા ગહિતેના’’તિ. ‘‘ઈદિસેન હી’’તિઆદિના દોસં દસ્સેતિ. તસ્માતિ યસ્મા આપત્તિ હોતિ, તસ્મા. તસ્સાતિ ઉપસમ્પદાપેક્ખસ્સ. નિરપેક્ખેહિ આચરિયુપજ્ઝાયાદીહીતિ યોજના. નિસ્સજ્જિત્વાતિ બ્રહ્મદેય્યેન નિસ્સજ્જિત્વા. અનધિટ્ઠાનુપગાનં પત્તચીવરાનં અપત્તચીવરત્તા વુત્તં ‘‘અધિટ્ઠાનુપગં પત્તચીવર’’ન્તિ. પણ્ડુપલાસન્તિ સમણુદ્દેસભાવાપેક્ખં. સો હિ રૂળ્હિવસેન પણ્ડુપલાસોતિ વુચ્ચતિ. અથ વા યથા પણ્ડુપલાસો ન હરિતો, નાપિ સુક્ખો હોતિ, એવં સોપિ પબ્બજાપેક્ખો ન ગિહી હોતિ, નાપિ સામણેરો, તસ્મા સમણુદ્દેસભાવાપેક્ખો ‘‘પણ્ડુપલાસો’’તિ વુચ્ચતિ.

વસન્તસ્સ પણ્ડુપલાસસ્સાતિ સમ્બન્ધો. અનામટ્ઠપિણ્ડપાતન્તિ ભિક્ખૂહિ અનામસિતબ્બગ્ગં પિણ્ડપાતં. સામણેરભાગસમકોતિ સામણેરેહિ લદ્ધેન ભાગેન સમં પવત્તો. અસ્સાતિ પણ્ડુપલાસસ્સ. સામણેરસ્સ સબ્બં પટિજગ્ગનકમ્મં કાતું વટ્ટતિ વિય, અસ્સ કાતું વટ્ટતીતિ યોજના.

૧૧૯. હત્થચ્છિન્નાદિવત્થૂસુ ¶ હત્થા છિન્ના યસ્સાતિ હત્થચ્છિન્નોતિઆદિવચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સા’’તિઆદિ. મણિબન્ધેતિ પકોટ્ઠન્તે. સો હિ યસ્મા એત્થ મણિસઙ્ખાતં અલઙ્કારવિકતિં બન્ધતિ, તસ્મા મણિબન્ધોતિ વુચ્ચતિ. કપ્પરેતિ કપોણિયં. સા હિ પરેસં પિટ્ઠીસુ કપતિ હિંસતિ અનેનાતિ ‘‘કપ્પરો’’તિ વુચ્ચતિ. યસ્સ હત્થા છિન્ના હોન્તિ, અયં હત્થચ્છિન્નો નામાતિ યોજના. એસેવ નયો સેસેસુપિ. એકો વા પાદોતિ યોજના. હેટ્ઠા ‘‘એકો વા દ્વે વા હત્થા’’તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. ચતૂસુ હત્થપાદેસુ દ્વે વાતિ એકો હત્થો, એકો પાદોતિ દ્વે ¶ વા. કણ્ણાતિ સદ્દગ્ગહા. તે હિ કણ્ણતિ સવતિ એતેહીતિ કણ્ણાતિ વુચ્ચન્તિ. કણ્ણાબદ્ધેતિ કણ્ણચ્છિદ્દસ્સ આબદ્ધે. સઙ્ઘાટેતુન્તિ સઙ્ઘટનં કાતું, આબન્ધનં કાતુન્તિ અત્થો. અજપદકેતિ અજપદસણ્ઠાને ઠાને. નાસાતિ ઘાનાનિ. તાનિ હિ નાસતિ અબ્યત્તસદ્દં કરોતિ એતાહીતિ નાસાતિ વુચ્ચન્તિ. નાસિકાતિ નાસાયેવ. સણ્ઠાપેતુન્તિ સુટ્ઠુ ઠપેતું, પકતિયા ઠપેતુન્તિ અત્થો. નખસેસન્તિ નખોયેવ સેસો છિન્નઙ્ગુલિતોતિ નખસેસો, તં. અગ્ગે પુરે ઉટ્ઠહતીતિ અઙ્ગુટ્ઠો. ‘‘વુત્તનયેનેવા’’તિ ઇમિના ‘‘નખસેસં અદસ્સેત્વા’’તિ વચનં અતિદિસતિ. કણ્ડરનામકાતિ મહાસિરનામકા. તે હિ કં સરીરં ધારેન્તીતિ કણ્ડરાતિ વુચ્ચન્તિ ધકારસ્સ ડકારં કત્વા. યેસૂતિ કણ્ડરેસુ, નિદ્ધારણે ભુમ્મં.

યસ્સ વગ્ગુલિપક્ખકા વિય અઙ્ગુલિયો સમ્બન્ધો હોન્તિ, અયં ફણહત્થકો નામાતિ યોજના. એતન્તિ ફણહત્થકં. છળઙ્ગુલાદયોપિ ફણહત્થકેયેવ સઙ્ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘યસ્સપિ છ અઙ્ગુલિયો’’તિઆદિ. યસ્સપિ છ અઙ્ગુલિયો હોન્તિ, અયમ્પિ ફણહત્થકો નામ ઉપચારેન.

ખુજ્જોતિ એત્થ ખુજ્જો સરીરો યસ્સત્થીતિ ખુજ્જોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ખુજ્જસરીરો’’તિ. કસ્મા ખુજ્જોતિ આહ ‘‘ઉરસ્સ વા’’તિઆદિ. યસ્સ પન વઙ્કં, અયમ્પિ ખુજ્જો નામાતિ યોજના. વઙ્કન્તિ ચ કુટિલં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. બ્રહ્મુજુગત્તોતિ ઉજું ગત્તં ઉજુગત્તં, બ્રહ્મુનો ઉજુગત્તં વિય ઉજુગત્તં ઇમસ્સ મહાપુરિસસ્સાતિ બ્રહ્મુજુગત્તો, મહાપુરિસો.

સંખેપેન વુત્તમત્થં વિત્થારેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘જઙ્ઘવામનસ્સ હી’’તિઆદિ. યેસન્તિ ઉભિન્નં કાયાનં. ભૂતાનન્તિ અમનુસ્સાનં પિસાચકપેતાનં. અત્તભાવો હોતિ વિયાતિ યોજના. પરિવટુમોતિ પરિસમન્તતો વટ્ટુલસરીરો.

ગલગણ્ડીતિ ¶ ¶ એત્થ ગલે ગણ્ડો યસ્સત્થીતિ ગલગણ્ડીતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સા’’તિઆદિ. એતન્તિ ‘‘ગલગણ્ડી’’તિ એતં વચનં. તત્થાતિ ગલગણ્ડિપબ્બાજને. યન્તિ વચનં.

સિપદીતિ એત્થ સિથિલં પદં ઇમસ્સાતિ સિપદીતિ વુત્તે ભારપાદોયેવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘ભારપાદો વુચ્ચતી’’તિ. ભારં પાદં યસ્સાતિ ભારપાદો. એતે દ્વે થૂલપાદરોગીસુ વત્તન્તીતિ દટ્ઠબ્બં. સઞ્જાતપિળકોતિ સઞ્જાતફોટો. ઉપનાહન્તિ ભુસં બન્ધનં. ઉદકઆવાટેતિ ઉદકેન પુણ્ણાયં કાસુયં. ઉદકવાલિકાયાતિ ઉદકતિન્તેન મરુના. યથા સિરા પઞ્ઞાયન્તિ, એવં મિલાપેતુન્તિ યોજના. ઈદિસન્તિ સિરાપઞ્ઞાયનજઙ્ઘતેલનાળિકસભાવં. તથાતિ યથા પબ્બજ્જાકાલે કરોતિ, તથા કત્વાતિ અત્થો.

પાપરોગીતિ એત્થ પાપરોગસ્સ સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અરિસ’’ઇતિઆદિ. તત્થ અરિસો ચ ભગન્દરો ચ પિત્તઞ્ચ સેમ્હો ચ કાસો ચ સોસો ચાતિ દ્વન્દો, તે આદયો યેસં તેતિ અરિસ…પે… સોસાદયો. આદિસદ્દેન હેટ્ઠા વુત્તે આબાધે સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થ પિત્તસેમ્હસદ્દેહિ તંસમુટ્ઠાનો રોગો ગહેતબ્બો. ‘‘નિચ્ચાતુરો’’તિ ઇમિના પાપરોગીતિ એત્થ મન્તુત્થે પવત્તસ્સ ઈપચ્ચયસ્સ નિચ્ચયોગત્થં દસ્સેતિ.

પરિસદૂસનોતિ એત્થ ઇતિસદ્દો નામપરિયાયો, પરિસદૂસનો નામાતિ હિ અત્થો. યો અત્તનો વિરૂપતાય પરિસં દૂસેતિ, અયં પરિસદૂસનો નામાતિ યોજના. છસરીરદોસં આદિં કત્વા પરિસદૂસનભાવં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘અતિદીઘો વા’’તિઆદિ. અતિદીઘો વાતિ એત્થ ન કેવલં પરેસં દ્વઙ્ગુલાદિમત્તદીઘો, અથ ખો દિગુણાદિદીઘોવાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘અઞ્ઞેસ’’ન્તિઆદિ. નાભિપદેસોતિ અત્તનો નાભિપદેસો. યથા હિ અતિદીઘે પરવચનેન અતિદીઘસ્સ સરૂપં વેદિતબ્બં, તથા અતિરસ્સાદીસુપિ અતિરસ્સસરૂપન્તિ દટ્ઠબ્બં. મહોદરોતિ મહાઉદરો. કપ્પસીસો વાતિ હત્થિસીસો ¶ વિય યુગસીસો વા. કપ્પસદ્દો હેત્થ યુગત્થવાચકો. કણ્ણિકકેસો વાતિ કણ્ણિકસદિસેહિ કેસેહિ સમન્નાગતો. ‘‘જાતિપલિતેહી’’તિ ઇમિના જરાવાતેન પહતં પલિતં નિવત્તેતિ. પકતિતમ્બકેસોતિ એત્થ પકતિસદ્દેન કેનચિ પયોગેન તમ્બકેસં નિવત્તેતિ. આવટ્ટસીસોતિ પુનપ્પુનં વટ્ટતીતિ આવટ્ટો, કેસાવટ્ટો, સો એતસ્સ સીસે અત્થીતિ આવટ્ટસીસો. ઉદ્ધગ્ગેહીતિ ઉદ્ધં કોટીહિ. જાલબદ્ધેન વિયાતિ જાલેન બદ્ધેન ઇવ.

સમ્બદ્ધભમુકો વાતિ અઞ્ઞમઞ્ઞસમ્બદ્ધભમુકો વા. મક્કટભમુકોતિ મક્કટસ્સ ભમુ વિય ¶ ભમુ એતસ્સાતિ મક્કટભમુકો. વાસિકોણેનાતિ તચ્છનીકોટિયા. વિસમચક્કલોતિ એત્થ ચક્કાકારેન લાતિ પવત્તતિ, ચક્કાકારં વા લાતિ ગણ્હાતીતિ ચક્કલો. કેકરોતિ વલિરો. સો હિ કુચ્છિતં કરોતીતિ કેકરોતિ વુચ્ચતિ. કક્કટસ્સેવાતિ કક્કટસ્સ ઇવ. મૂસિકકણ્ણોતિ આખુકણ્ણો. જટુકકણ્ણોતિ વગ્ગુલિકણ્ણો. અવિદ્ધકણ્ણોતિ અચ્છિદ્દકણ્ણો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. સોતિ અવિદ્ધકણ્ણો. કણ્ણે ભગન્દરો એતસ્સાતિ કણ્ણભગન્દરો, સોયેવ કણ્ણભગન્દરિકો. ગણ્ડો કણ્ણે એતસ્સાતિ ગણ્ડકણ્ણો. પગ્ઘરિતપુબ્બેનાતિ પગ્ઘરિતપૂયેન. ટઙ્કિતો કણ્ણો યસ્સાતિ ટઙ્કિતકણ્ણો. ગોભત્તનાળિકાયાતિ ગુન્નં ભત્તપાનત્થં કતાય નાળિકાય. બિળારક્ખિ વિય અતિપિઙ્ગલં અક્ખિ એતસ્સાતિ અતિપિઙ્ગલક્ખિ. મધુવણ્ણો વિય પિઙ્ગલં અક્ખિ એતસ્સાતિ મધુપિઙ્ગલક્ખિ. નિપ્પખુમક્ખીતિ એત્થ પખુમં વુચ્ચતિ અક્ખમ્હિ જાતં લોમં. તઞ્હિ અક્ખિનો પક્ખદ્વયે જાતત્તા પખુમન્તિ વુચ્ચતિ. નત્થિ પખુમં અક્ખિમ્હિ એતસ્સાતિ નિપ્પખુમક્ખિ. અસ્સુપગ્ઘરણં અક્ખિમ્હા એતસ્સાતિ અસ્સુપગ્ઘરણક્ખિ. પુપ્ફં સઞ્જાતં યસ્સ અક્ખિનોતિ પુપ્ફિતં. પુપ્ફિતં અક્ખિ યસ્સાતિ પુપ્ફિતક્ખિ. અક્ખિપાકેનાતિ અક્ખિનો દલપરિયન્તેસુ પચ્ચનકેન રોગેન.

ચિપિટનાસિકોતિ અનુન્નતનાસિકો. સુકતુણ્ડસદિસાયાતિ સુવાનં મુખેન સદિસાય.

પટઙ્ગમણ્ડૂકસ્સેવાતિ ¶ પટઙ્ગનામકસ્સ મણ્ડૂકસ્સ મુખનિમિત્તં ઇવ મુખનિમિત્તંયેવાતિ યોજના. ઉક્ખલિમુખવટ્ટિસદિસેહીતિ ઉક્ખલિયા મુખવટ્ટિના સદિસેહિ. ભેરિચમ્મસદિસેહીતિ ભેરિયા મુખે નહિતચમ્મેન સદિસેહિ. એળમુખોતિ એળાય નિચ્ચપગ્ઘરિતં મુખમેતસ્સેતિ એળમુખો. ઉપ્પક્કમુખોતિ ઉપ્પક્કં કુથિકં મુખમેતસ્સાતિ ઉપ્પક્કમુખો. સઙ્ખતુણ્ડકોતિ સઙ્ખસ્સ તુણ્ડેન સદિસો ઓટ્ઠો એતસ્સાતિ સઙ્ખતુણ્ડકો.

અટ્ઠકદન્તસદિસેહીતિ અટ્ઠકનામકસ્સ નઙ્ગલસ્સ દન્તેહિ સદિસેહિ. દન્તે પિદહિતુન્તિ સમ્બન્ધો. દન્તન્તરેતિ દન્તવિવરે, દન્તમજ્ઝે વા. કલન્દકદન્તો વિયાતિ કાળકાનં દન્તો વિય.

મહાહનુકોતિ મહન્તો હનુ એતસ્સાતિ મહાહનુકો. ચિપિટહનુકોતિ અનુન્નતહનુકો. નિમ્મસ્સુદાઠિકોતિ નત્થિ મસ્સુ ચ દાઠિ ચ એતસ્સાતિ નિમ્મસ્સુદાઠિકો. ભટ્ઠઅંસકૂટોતિ ભટ્ઠો પતિતો અંસકૂટો ઇમસ્સાતિ ભટ્ઠઅંસકૂટો. ગોધાગત્તોતિ ગોધાય ગત્તં વિય ગત્તં ઇમસ્સાતિ ગોધાગત્તો ¶ . સબ્બંપેતન્તિ સબ્બમ્પિ એતં ‘‘કચ્છુગત્તો’’તિઆદિવચનં. એત્થાતિ ‘‘કચ્છુગત્તો’’તિઆદિવચને. વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના.

ભટ્ઠકટિકોતિ ભટ્ઠા પન્ના કટિ એતસ્સાતિ ભટ્ઠકટિકો. અચ્ચુગ્ગતેહિ આનિસદમંસેહીતિ સમ્બન્ધો. વાતણ્ડિકોતિ વાતેન પૂરિતો અણ્ડકોસો એતસ્સાતિ વાતણ્ડિકો. સઙ્ઘટ્ટનજાણુકોતિ અન્તો નતત્તા અઞ્ઞમઞ્ઞં સઙ્ઘટ્ટનં જાણુ એતસ્સાતિ સઙ્ઘટ્ટનજાણુકો. વિકટોતિ તિરિયગમનપાદો. ઉપડ્ઢપિણ્ડિકસ્સ અત્થં સહ ભેદેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘સો દુવિધો’’તિઆદિ. તત્થ દુવિધો સો ઉપડ્ઢપિણ્ડિકો સમન્નાગતોતિ યોજના. અથ વા સો ઉપડ્ઢપિણ્ડિકો હેટ્ઠા ઓરૂળ્હાહિ મહન્તીહિ જઙ્ઘપિણ્ડિકાહિ સમન્નાગતો વા ઉપરિ આરૂળ્હાહિ મહન્તીહિ જઙ્ઘપિણ્ડિકાહિ સમન્નાગતો વાતિ દુવિધોતિ યોજના. પિટ્ઠિકપાદોતિ પિટ્ઠિયં ઉટ્ઠિતો પાદો એતસ્સાતિ પિટ્ઠિકપાદો. ગણ્ડિકઙ્ગુલિ વાતિ ગણ્ડેન ઉટ્ઠિતો અઙ્ગુલિ ¶ એતસ્સાતિ ગણ્ડિકઙ્ગુલિ. સબ્બોપેસાતિ એસ સબ્બોપિ જનો. પરિસં દૂસેતીતિ પરિસદૂસનો.

પુબ્બાદીહીતિઆદિસદ્દેન ચક્ખુપસાદસ્સ અન્તરાયકરાનિ અઞ્ઞાનિપિ વત્થૂનિ ગહેતબ્બાનિ. દ્વીહિ વા અક્ખીહિ, એકેન વા અક્ખિનાતિ યોજના. ઉભયમ્પીતિ દ્વિન્નં અટ્ઠકથાચરિયાનં ઉભયમ્પિ વચનં. પાળિયં ‘‘અન્ધં પબ્બાજેન્તી’’તિ અવત્વા ‘‘કાણં પબ્બાજેન્તી’’તિ વુત્તત્તા ‘‘પરિયાયેના’’તિ વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયઞ્હિ ‘‘જચ્ચન્ધો’’તિ ઇમિના દ્વેઅક્ખિકાણં સન્ધાય વુત્તં. કુણીતિ કુણનં સંકોચનં કુણં, તમેતસ્સત્થીતિ કુણી. ખઞ્જોતિ ખઞ્જતિ ગતિવેકલ્લભાવેન પવત્તતીતિ ખઞ્જો. કુણ્ડપાદકોતિ એત્થ કુણ્ડોતિ ખઞ્જસ્સેવ નામં. ખઞ્જો હિ કુડતિ ગમનં પટિહનતીતિ કુણ્ડોતિ વુચ્ચતિ. કસ્મા કુણ્ડપાદકો? કસ્મા પિટ્ઠિપાદમજ્ઝેન ચઙ્કમન્તોતિ આહ ‘‘મજ્ઝે સંકુટિતપાદત્તા’’તિ. ઇમિના હિ કુણ્ડપાદસ્સ ચ પિટ્ઠિપાદમજ્ઝેન ચઙ્કમનસ્સ ચ હેતું દસ્સેતિ. એસેવ નયો અનન્તરવાક્યેપિ. સબ્બોપેસાતિ એસ સબ્બોપિ જનો.

પક્ખહતોતિ એત્થ એકો પક્ખો હતો વિનાસો એતસ્સાતિ પક્ખહતોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકો હત્થો વા’’તિઆદિ. ‘‘પક્ખપાતો’’તિપિ પાઠો, સો અપાઠોયેવ. પક્ખસદ્દો હિ કોટ્ઠાસવાચકો, ન પઙ્ગુલપરિયાયો, પીઠસબ્બી વુચ્ચતીતિ પીઠેન સબ્બતિ ગચ્છતિ સીલેનાતિ પીઠસબ્બી વુચ્ચતિ. ‘‘જિણ્ણભાવેન દુબ્બલો’’તિ ઇમિના જીરણં જરા, તાય દુબ્બલો જરાદુબ્બલોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. બલવા હોતીતિ આગન્તુકરોગાનમભાવેન બલવા હોતિ, ‘‘વચીભેદો નપ્પવત્તતી’’તિ ઇમિના મુખમત્તમેવ ગચ્છતિ પવત્તતિ, ન વચીભેદો એત્થ જનેતિ ¶ મૂગોતિ દસ્સેતિ. યસ્સ વચીભેદો ન પવત્તતિ, અયં મૂગો નામાતિ યોજના. મમ્મનન્તિ ખલિતવચનં. યો એકમેવ અક્ખરં ચતુપઞ્ચક્ખત્તું વદતિ, તસ્સેતમધિવચનં.

બધીરોતિ સુતિહીનો. સો હિ હનનં સોતપસાદસ્સ નાસનં વધો, તં ઈરતિ ગચ્છતીતિ બધીરોતિ વુચ્ચતિ. યો સબ્બેન સબ્બં ન સુણાતિ, અયં બધીરો નામાતિ યોજના. ઇમિના નટ્ઠપસાદતં દસ્સેતિ ¶ . ઉભયદોસવસેનાતિ ઉપલક્ખણવસેન વુત્તં અન્ધમૂગબધિરપબ્બાજને તિદોસવસેનપિ વુત્તત્તા. તેતિ હત્થચ્છિન્નાદયો દ્વત્તિંસજને. ઓસારણં અપત્તો પુગ્ગલો અત્થિ, તં પુગ્ગલં સઙ્ઘો ઓસારેતિ ચેતિ યોજના. ઓસારેતીતિ સઙ્ઘે પવેસેતિ.

૧૨૦. ‘‘અલજ્જીનં ઓવાદ’’ન્તિ પાઠસેસેન યોજિતે સામ્યત્થે સામિવચનમ્પિ યુજ્જતેવ. તં નયં અદસ્સેત્વા ‘‘ઉપયોગત્થે સામિવચન’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘ભિક્ખૂહિ સભાગત’’ન્તિ ઇમિના ભિક્ખૂહિ સમાનો સીલાદિગુણસઙ્ખાતો ભાગો ઇમસ્સાતિ ભિક્ખુસભાગો, તસ્સ ભાવો ભિક્ખુસભાગતન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘લજ્જિભાવ’’ન્તિ ઇમિના ભાવપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. નવટ્ઠાનન્તિ અભિનવટ્ઠાનં. ગતેન ભિક્ખુનાતિ સમ્બન્ધો.

થેરોતિ નિસ્સયદાયકો થેરો. ગહેતુકામોતિ નિસ્સયં ગહેતુકામો. આચારન્તિ નિસ્સયપટિપન્નસ્સ આચારં. તદહેવાતિ તસ્મિં ગતઅહનિ એવ. આભોગસ્સ કતત્તા, અરુણુગ્ગમનસ્સ ચ અજાનનત્તા વુત્તં ‘‘અનાપત્તી’’તિ. અરુણુગ્ગમનં અજાનન્તોપિ આભોગસ્સ અકતત્તા વુત્તં ‘‘અરુણુગ્ગમને દુક્કટ’’ન્તિ. ‘‘દ્વે તીણિ દિવસાની’’તિ પદેન ચતુ પઞ્ચ છ દિવસાનિપિ ગહેતબ્બાનિ લક્ખણહારનયેન અનિસ્સિતેન વસિતબ્બભાવેન સમાનફલત્તા. તેનાહ ‘‘સત્તાહં વસિસ્સામી’’તિ. લદ્ધપરિહારોતિ લદ્ધો પરિહારો આપત્તિઅપનયનં યેનાતિ લદ્ધપરિહારો.

૧૨૧. ‘‘કરણીયનિસ્સયો’’તિ ઇમિના નિસ્સયગહણં નિસ્સયો ઉત્તરપદલોપવસેન, સો કરણીયો ઇમસ્સાતિ નિસ્સયકરણીયોતિ ¶ વિસેસનપરનિપાતભાવં દસ્સેતિ. નિસ્સયં અલભમાનેનાતિ એત્થ કિં નિસ્સયસ્સ અલભનં નામાતિ આહ ‘‘અત્તના’’તિઆદિ. વુત્થપુબ્બન્તિ ¶ વસિતપુબ્બં. એકરત્તં વસન્તેનાપીતિ પિસદ્દો દ્વિરત્તાદિકે કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. વિસ્સમન્તો વા સત્થં પરિયેસન્તો વા હુત્વાતિ યોજના. નાવાય ગચ્છન્તસ્સાતિ નાવાય અદ્ધાનમગ્ગં પટિપન્નસ્સ.

યાચિયમાનેનાતિ એત્થ બહુકત્તુપસઙ્ગત્તા વુત્તં ‘‘તેન ગિલાનેના’’તિ. ‘‘માનેના’’તિ ઇમિના યાચિતુમસક્કુણેય્યતાદીનિ નિવત્તેતિ.

ફાસુ હોતીતિ એત્થ આવાસસપ્પાયાદિવસેન ફાસુ હોતીતિ આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘સમથવિપસ્સનાનં પટિલાભવસેના’’તિ. હીતિ સચ્ચં. ઇમં પરિહારન્તિ ઇમં ફાસુવિહારપરિહારં. થામગતાય વિપસ્સનાયાતિ યોજના. સમથો વા તરુણો હોતીતિ યોજના. એતસ્સેવાતિ તરુણસમથવિપસ્સનિકસ્સેવ ભિક્ખુનો. તસ્સ નિસ્સાયાતિ એત્થ તસ્સ ઓવાદં નિસ્સાયાતિ યોજના. અથ વા ઉપયોગત્થે સામિવચનં. તં નિસ્સયદાયકં નિસ્સાયાતિ હિ અત્થો. યત્તકો કાલો આસળ્હીપુણ્ણમા અત્થિ, તત્તકં કાલન્તિ યોજના. ‘‘આસળ્હીપુણ્ણમા’’તિ એત્થ ‘‘યાવા’’તિ નિપાતપયોગત્તા અભિવિધિઅવઝત્થે નિસ્સક્કવચનં દટ્ઠબ્બં. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને.

૧૨૨. પાળિયં ગોત્તેનપીતિ એત્થ પિસદ્દેન ન કેવલં નામેનેવ, અથ ખો ગોત્તેનપિ સાવેતુન્તિ દસ્સેતિ. તસ્મા ‘‘આયસ્મતો પિપ્પલિસ્સા’’તિ નામં સાવેત્વાતિપિ ‘‘આયસ્મતો મહાકસ્સપસ્સા’’તિ ગોત્તં સાવેત્વાપિ અનુસાવેતબ્બં. તેન વુત્તં ‘‘મહાકસ્સપસ્સા’’તિઆદિ. ઇમિના ‘‘કોનામો તે ઉપજ્ઝાયો? ઉપજ્ઝાયો મે ભન્તે આયસ્મા મહાકસ્સપો નામા’’તિઆદીસુ ગોત્તમ્પિ નામેનેવ સઙ્ગહિતન્તિ સિદ્ધં હોતિ.

૧૨૩. એકાનુસાવનેતિ ¶ પદસ્સ સમાનાધિકરણબાહિરત્થસમાસભાવં નિવત્તેન્તો આહ ‘‘એકતો અનુસાવને’’તિ. તત્થ એકતોતિ એકક્ખણે, એકપહારેન વા. વક્ખતિ હિ ‘‘એકક્ખણે’’તિ ચ ‘‘એકપહારેનેવા’’તિ ચ. ઇમિના એકતો અનુસાવનમેતેસન્તિ એકાનુસાવનાતિ અસમાનાધિકરણબાહિરત્થસમાસં દસ્સેતિ. એકેનાતિ એકેન અનુસાવનાચરિયેન. એકસ્સાતિ એકસ્સ ઉપસમ્પદાપેક્ખસ્સ. ‘‘એકક્ખણે’’તિ ઇમિના ‘‘એકતો’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઉપસમ્પાદેતુ’’ન્તિ દ્વિન્નં ઉપસમ્પદાપેક્ખાનં ઉપસમ્પાદેતું.

પુરિમનયેનેવાતિ ‘‘એકેન એકસ્સ, અઞ્ઞેન ઇતરસ્સા’’તિઆદિના પુબ્બે વુત્તનયેનેવ. એકતો ¶ અનુસાવને કાતુન્તિ ‘‘એકેન એકસ્સ, અઞ્ઞેન અઞ્ઞસ્સ, ઇતરેન ઇતરસ્સા’’તિ એવં તીહિ આચરિયેહિ તિણ્ણં ઉપસમ્પદાપેક્ખાનં એકક્ખણે અનુસાવને કાતું. તઞ્ચ ખોતિ એત્થ તસદ્દસ્સ ‘‘અનુસાવને કાતુ’’ન્તિ પદસ્સેવ અત્થવિસયતં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અનુસાવનકિરિય’’ન્તિ. દ્વે વા તયો વાતિ એત્થ વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો. સચે એકેનાચરિયેન દ્વે અનુસાવેતિ, ‘‘અયં બુદ્ધરક્ખિતો ચ અયં ધમ્મરક્ખિતો ચા’’તિ અનુસાવેતબ્બા. સચે તયો અનુસાવેતિ, ‘‘અયં બુદ્ધરક્ખિતો ચ અયં ધમ્મરક્ખિતો ચ અયં સઙ્ઘરક્ખિતો ચા’’તિ અનુસાવેતબ્બા. યથા એકેનાચરિયેન દ્વે વા તયો વા એકતો અનુસાવેતબ્બા, એવં દ્વીહિ વા તીહિ વા આચરિયેહિ એકો અનુસાવેતબ્બોતિપિ વદન્તિ. એકેન ઉપજ્ઝાયેન કરણભૂતેન, એકો ઉપજ્ઝાયો હુત્વાતિ વા અત્થો. ‘‘એકપહારેનેવા’’તિ ઇમિના ‘‘એકતો’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. દ્વે તિસ્સો કમ્મવાચાતિ દ્વીહિ આચરિયેહિ દ્વે, તીહિ આચરિયેહિ તિસ્સો કમ્મવાચા. એકેન ઉપજ્ઝાયેન અનુસાવને એકો વા દ્વે વા તયો વા આચરિયા વટ્ટન્તિ, નાનુપજ્ઝાયેન અનુસાવને પન નાનાચરિયા એવ વટ્ટન્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. તિસ્સત્થેરોતિ કમ્મવાચાચરિયભૂતો તિસ્સત્થેરો ¶ . સુમનત્થેરસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયભૂતસ્સ સુમનત્થેરસ્સ. ઇદન્તિ નાનુપજ્ઝાયેન એકસ્સાચરિયસ્સાનુસાવનં. એસ પટિક્ખેપોતિ ‘‘ન ત્વેવ નાનુપજ્ઝાયેના’’તિ એસો પટિક્ખેપો.

૧૨૬. તં ઉપજ્ઝન્તિ તં ઉપજ્ઝાયં. ‘‘ઉપજ્ઝા’’તિ ચ ‘‘ઉપજ્ઝાયો’’તિ ચ હિ અત્થતો એકં, બ્યઞ્જનમેવ નાનં યથા ‘‘સભા સભાય’’ન્તિ. એત્થ ઉપજ્ઝાસદ્દો રાજાદિગણો (રુપસિદ્ધિ ૫૯૯ સુત્તે; સદ્દનીતિ ૧૧૪૦ સુત્તે), ઉપજ્ઝાયસદ્દો પુરિસાદિગણો. સભાસદ્દો ઇત્થિલિઙ્ગો, સભાયસદ્દો પુલ્લિઙ્ગો વા નપુંસકલિઙ્ગો વા. ‘‘વિત્થાયન્તી’’તિ સદ્દો નામધાતૂતિ આહ ‘‘વિત્થદ્ધગત્તા હોન્તી’’તિ. વિત્થસદ્દો હિ દબ્બવાચકત્તા નામસદ્દો, વિકારેન થદ્ધો ગત્તો એતેસન્તિ વિત્થા, દ્ધકારસ્સ લોપં કત્વા, તતો આયપચ્ચયો હોતિ. યન્તિ યં અન્તરાયજાતં. તવ સરીરેતિ તુય્હં કાયે. ‘‘નિબ્બત્ત’’ન્તિ ઇમિના ‘‘જાત’’ન્તિ એત્થ જનધાતુયા જનનત્થં દસ્સેતિ, ‘‘વિજ્જમાન’’ન્તિ ઇમિના જનીધાતુયા પાતુભાવત્થં દસ્સેતિ. સન્તન્તિ સંવિજ્જમાનં. ઇતિઆદિ કથેતબ્બન્તિ યોજના.

૧૨૮. ઉપસમ્પન્નસમનન્તરમેવાતિ ¶ ઉપસમ્પન્નો હુત્વા સમનન્તરમેવ, ન કાલન્તરેતિ અત્થો. એકપોરિસાતિ એત્થ પોરિસસદ્દો ઉપરિ વિત્થતે ભુજપમાણે ચ પોસપમાણે ચ વત્તતિ. પુરિસસ્સ પમાણા પોરિસા, પમાણત્થે ણપચ્ચયો. છાયાતિ આતપાભાવો. મેતબ્બાતિ પમેતબ્બા. ‘‘વસ્સાનો’’તિઆદિ ‘‘ઉતુપમાણં આચિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ એત્થ આચિક્ખણાકારદસ્સનં. ઉતુનો પમાણન્તિ અત્થં નિવારેન્તો આહ ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિ. અરતિ પુનપ્પુનં ગચ્છતીતિ ઉતુ ¶ , પમિયતિ સંવચ્છરો પરિચ્છિજ્જિયતિ અનેનાતિ પમાણં. યત્તકેહિ દિવસેહિ અપરિપુણ્ણોતિ સમ્બન્ધો. યસ્સાતિ દિવસભાગસ્સ. યો ઉતુ અપરિપુણ્ણો, તસ્સ ઉતુનોતિ પાઠસેસો યોજેતબ્બો. ‘‘ઉતુપમાણં આચિક્ખિતબ્બં, દિવસભાગો આચિક્ખિતબ્બો’’તિ પદાનં અપરમ્પિ અત્થવિકપ્પં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથ વા’’તિઆદિ. તત્થ અયં નામ ઉતૂતિ અયં ઉતુ વસ્સાનો નામાતિ વા હેમન્તો નામાતિ વા ગિમ્હો નામાતિ વા. પુબ્બન્હોતિ અહસ્સ પુબ્બો પુબ્બન્હો. તત્થ પચ્છિમનયોવ પાસંસતરો. કસ્મા? પુરિમનયે ઉતુપરિપુણ્ણે દિવસભાગાચિક્ખણસ્સ અભાવા, પચ્છિમનયે પન પરિપુણ્ણં વા અપરિપુણ્ણં વા ઉતુપમાણં આચિક્ખિતબ્બં. ઉપસમ્પન્નદિવસભાગોવ ‘‘પુબ્બન્હો’’તિ વા ‘‘સાયન્હો’’તિ વા આચિક્ખિતબ્બો. સંગીતીતિ એત્થ સં એકતો કત્વા ગાયિતબ્બા કથેતબ્બાતિ સંગીતીતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદમેવ સબ્બં એકતો કત્વા’’તિઆદિ. તત્થ કિન્તિ કિં ઉતું. ઇદં નામાતિ ઇદં નામ ઉતું. વદેય્યાસીતિ આગન્તુકાનં વુડ્ઢનવકભાવાદિઞાપનત્થં કથેય્યાસિ.

૧૨૯. દુતિયન્તિ સહાયં ભિક્ખું વા સામણેરં વા પુરિસં વા. અકરણીયાનીતિ ઉપસમ્પન્નેહિ અકત્તબ્બાનિ. પણ્ડુપલાસોતિ એત્થ પણ્ડૂતિ સેતપીતમિસ્સો વણ્ણો, પલાસસદ્દો પણ્ણવાચકો, ન હરિતવાચકો, નાપિ કિંસુકદુમવાચકોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પણ્ડુવણ્ણો પણ્ણો’’તિ. પણ્ડુપલાસોતિ સમાસોપિ બ્યાસોપિ યુત્તોયેવ. સમાસકાલે પણ્ડુ યસ્સત્થીતિ પણ્ડુ, સોયેવ પલાસો પણ્ડુપલાસોતિ કાતબ્બો. પુપ્ફફલાદિં બન્ધતીતિ બન્ધનન્તિ વચનત્થેન બન્ધનસદ્દો વણ્ટપરિયાયોતિ આહ ‘‘વણ્ટતો’’તિ. પુથુસિલાતિ (મ. નિ. અટ્ઠ. ૩.૬૦) એત્થ પુથુસદ્દો મહન્તપરિયાયોતિ આહ ‘‘મહાસિલા’’તિ.

૧૩૦. તસ્સાતિ ¶ ઉક્ખેપનીયકમ્મારહસ્સ ભિક્ખુનો. સામગ્ગીતિ સઙ્ઘસામગ્ગી. તેનાતિ ઉક્ખેપનીયકમ્મારહેન ભિક્ખુના. સમ્ભોગેતિ આમિસેન ચ ધમ્મેન ચ સમ્ભોગહેતુ. એત્થ સહસેય્યાપિ ¶ સઙ્ગહિતા આપત્તિભાવતો. અનાપત્તીતિ અનુક્ખિત્તકભાવતો પાચિત્તિયાપત્તિયા અનાપત્તિ, અલજ્જિલક્ખણાભાવતો દુક્કટેન અનાપત્તીતિ દટ્ઠબ્બં.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

દ્વાસત્તતિઅધિકવત્થુસતપટિમણ્ડિતસ્સ મહાખન્ધકસ્સ

૧૩૨. ઉપોસથક્ખન્ધકે તરન્તિ ઓતરન્તિ એત્થાતિ તિત્થં, ઉદકતિત્થં, તિત્થં વિયાતિ તિત્થં, લદ્ધીતિ આહ ‘‘તિત્થં વુચ્ચતિ લદ્ધી’’તિ. લદ્ધિ હિ બહૂનં લદ્ધિકાનં ઓતરણટ્ઠાનત્તા તિત્થં નામ. અઞ્ઞન્તિ સાસનિકલદ્ધિતો અઞ્ઞં. એતેસન્તિ પરિબ્બાજકાનં. ઇતોતિ ઇમસ્મા સાસનિકલદ્ધિતો. યન્તિ યં ધમ્મજાતં. તેસન્તિ અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં. તે લભન્તીતિ એત્થ તસદ્દો મનુસ્સવિસયોતિ આહ ‘‘તે મનુસ્સા’’તિ. મૂગસૂકરાતિ એત્થ થૂલસરીરસ્સ સૂકરસ્સ સદ્દમત્તસ્સાપિ અભાવતો મૂગસૂકરો નામાતિ આહ ‘‘થૂલસરીરસૂકરા’’તિ.

૧૩૫. અસ્સાતિ ભિક્ખુનો. સોતિ સમ્પજાનમુસાવાદો. કિન્તિ કિં આપત્તિ. દુક્કટન્તિ પદસ્સ દુક્કટં કમ્મન્તિ આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘દુક્કટાપત્તી’’તિ. સા ચ ખો દુક્કટાપત્તિ મુસાવાદલક્ખણેન ન હોતીતિ યોજના. કેન હોતીતિ આહ ‘‘ભગવતો પન વચનેના’’તિ. વચનેનાતિ ચ ‘‘સમ્પજાનમુસાવાદે કિં હોતિ? દુક્કટં ¶ હોતી’’તિ (મહાવ. ૧૩૫) વચનેન. અકિરિયસમુટ્ઠાનાતિ આવિ કત્તબ્બાય આપત્તિયા અકરણેન અકિરિયસમુટ્ઠાના.

મનુજેનાતિ મનુસ્સેન. વાચાતિ વાચાય. યકારસ્સ હિ લોપો. ગિરન્તિ સદ્દં. પરેતિ અઞ્ઞે ¶ પુગ્ગલે. વાચસિકન્તિ વાચાતો સમુટ્ઠિતં. અયં પનેત્થ યોજના – ભિક્ખુ કેનચિ આસન્ને ઠિતેન મનુજેન વાચાય અનાલપન્તો હોતિ, પરે દૂરે ઠિતે પુગ્ગલે સન્ધાય ગિરં મહાસદ્દં નો ચ ભણેય્ય, એવમ્પિ વાચસિકમેવ આપજ્જેય્યાતિ.

અન્તરાયિકોતિ એત્થ કરોત્યત્થે ણિકપચ્ચયોતિ આહ ‘‘અન્તરાયકરો’’તિ. ‘‘કિમત્થાયા’’તિ ઇમિના કિસ્સાતિ એત્થ તદત્થે ચતુત્થીતિ દસ્સેતિ, હેત્વત્થોપિ યુજ્જતેવ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘દુતિયસ્સ ઝાનસ્સ અધિગમાયા’’તિઆદીસુ. ઇતીતિઆદિ નિગમનં. ઉદ્દેસતો ચાતિ ‘‘સુણાતુ મે ભન્તે સઙ્ઘો’’તિઆદિઉદ્દેસતો ચ. નિદ્દેસતો ચાતિ ‘‘પાતિમોક્ખન્તિ આદિમેત’’ન્તિઆદિનિદ્દેસતો ચ.

૧૩૬. દેવસિકન્તિ એત્થ ણિકપચ્ચયો વિચ્છત્થે હોતીતિ આહ ‘‘દિવસે દિવસે’’તિ. તતિયે ચ સત્તમે ચ પક્ખેતિ એકસ્સ ઉતુનો અટ્ઠસુ પક્ખેસુ તતિયે ચ સત્તમે ચ પક્ખે. ‘‘વચનતો’’તિ પદં ‘‘વટ્ટતી’’તિ પદે ઞાપકહેતુ. તથારૂપે પચ્ચયેતિ તથારૂપે વિકતિચારિત્તસઙ્ખાતે પચ્ચયે. અનુવત્તિતબ્બન્તિ અનુમતિં વત્તિતબ્બં. વચનતોપીતિ પિસદ્દો પુબ્બે ઞાપકહેતું સમ્પિણ્ડેતિ. એતન્તિ ‘‘યસ્મિં તસ્મિં ચાતુદ્દસે વા પન્નરસે વા ઉદ્દિસિતું વટ્ટતી’’તિ વચનં.

૧૩૮. નિમિત્તા કિત્તેતબ્બાતિ નિમિત્તાનિ કિત્તેતબ્બાનિ. નિકારસ્સ હિ આકારો. નિમિત્તં કતોતિ એસો પબ્બતો નિમિત્તં કતોતિ યોજના. એસેવ નયો પરતોપિ. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય કિં નિમિત્તં? પાસાણો ભન્તે, એસો પાસાણો નિમિત્ત’’ન્તિ અત્થં અતિદિસતિ. એસેવ નયો સેસેસુપિ. કેવલં ¶ પન વનઉદકેસુ ‘‘એતં વનં, એતં ઉદક’’ન્તિ વત્તબ્બં. નદિયં ‘‘એસા નદી’’તિ વત્તબ્બા. એત્થ પનાતિ એતિસ્સં ઉત્તરાયં અનુદિસાયં પન. હીતિ ફલજોતકો. તત્થાતિ ‘‘નિમિત્તા કિત્તેતબ્બા’’તિ વચને. સીમમણ્ડલન્તિ સીમબિમ્બં. સમ્બન્ધન્તેનાતિ પુરિમનિમિત્તેન પચ્છિમનિમિત્તં સમ્બન્ધન્તેન. ઇમિના એકન્તરિકાદિવસેન નિમિત્તકિત્તનં ન વટ્ટતિ નિમિત્તેનપિ નિમિત્તાનં સમ્બન્ધાભાવતોતિ દસ્સેતિ. પુરિમનિમિત્તેન પચ્છિમનિમિત્તસ્સ સમ્બન્ધે સતિ અજ્જ એકં નિમિત્તં કિત્તેત્વા સ્વે એકં નિમિત્તં કિત્તેત્વાતિ એવં કાલન્તરેપિ નિમિત્તં કિત્તેત્વા સમ્મનિતું વટ્ટતીતિ વદન્તિ.

પબ્બતોતિ ¶ એત્થ પબ્બં વુચ્ચતિ ફળુ, તં એતસ્મિં અત્થીતિ પબ્બતો. વાલિકરાસિસ્સ સુદ્ધપંસુપબ્બતપસઙ્ગત્તા વુત્તં ‘‘વાલિકરાસિ પન ન વટ્ટતી’’તિ. ઇતરોપીતિ વાલિકરાસિતો અઞ્ઞોપિ તિવિધો પબ્બતો. હત્થિપ્પમાણતોતિ અડ્ઢટ્ઠમરતનહત્થિપમાણતો. ચતૂસુ દિસાસૂતિ વિહારસ્સ ચતૂસુ દિસાસુ. ચતૂહિ વા તીહિ વાતિ એત્થ વાસદ્દેન તતો અધિકાનિપિ ગહેતબ્બાનિ. એકેન વા નિમિત્તેનાતિ યોજના. ઇતોતિ પબ્બતનિમિત્તતો. તસ્માતિ યસ્મા એકેન નિમિત્તેન ન વટ્ટતિ, તસ્મા. તન્તિ પબ્બતં. તસ્માતિ એકસ્સેવ નિમિત્તસ્સ કિત્તિતત્તા. યો પબ્બતો અત્થિ, તં પબ્બતન્તિ યોજના. અન્તોતિ પબ્બતસ્સ અન્તો.

તતિયભાગં વાતિ એત્થ વાસદ્દેન પઠમભાગોપિ એકદેસોપિ ગહેતબ્બો. તસ્સાતિ તત્તકસ્સ પદેસસ્સ. તતિયભાગાદિતો અપરં સબ્બપબ્બતં અન્તોકત્વા સમ્મતં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે’’તિઆદિ.

પાસાણનિમિત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. પસતિ ઘનભાવેન બન્ધતીતિ પાસાણો. અયગુળોપિ પાસાણસઙ્ખમેવ ગચ્છતિ તેન તસ્સ સદિસત્તા. અયગુળોપીતિ એત્થ પિસદ્દેન તમ્બકંસવટ્ટલોહસુવણ્ણરજતાદયોપિ સઙ્ગણ્હાતિ. યો કોચીતિ સિલાપવાળમણિઆદીસુ યો કોચિ. દ્વત્તિંસપલગુળપિણ્ડપરિમાણતા સણ્ઠાનતો ગહેતબ્બા, ન તુલિત્વા ગણનવસેન. ખુદ્દકતરો પાસાણોતિ ¶ યોજના. યો પિટ્ઠિપાસાણો વા યો ઉટ્ઠિતપાસાણો વાતિ યોજના કાતબ્બા – ઉત્તરવાક્યે તસદ્દસ્સ અનિયમનિદ્દેસવચનત્તા ‘‘પાસાણસઙ્ખંયેવા’’તિ એત્થ એવકારેન ‘‘ન પબ્બતસઙ્ખ’’ન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. મહતો પિટ્ઠિપાસાણસ્સાતિ આયામવિત્થારુબ્બેધતો મહન્તસ્સ પિટ્ઠિપાસાણસ્સ સક્કસ્સ પણ્ડુકમ્બલપિટ્ઠિપાસાણસ્સ વિય. તન્તિ પિટ્ઠિપાસાણં. ન વટ્ટતીતિ કિત્તેતું ન વટ્ટતિ. હીતિ લદ્ધદોસજોતકો. તન્તિ પિટ્ઠિપાસાણં. સીમાયાતિ સીમતો. વિહારોપીતિ ન કેવલં નિમિત્તમેવ, વિહારોપિ. પિટ્ઠિપાસાણો ન કિત્તેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. કિત્તેત્વાતિ એત્થ ‘‘પિટ્ઠિપાસાણ’’ન્તિ યોજેતબ્બં.

વનનિમિત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. વનિયતિ મયૂરકોકિલાદીહિ સત્તેહિ સમ્ભજિયતીતિ વનં, વનન્તિ સમ્ભજન્તિ એત્થાતિ વા વનં. તચો એવ સારો એતેસન્તિ તચસારો, તાલનાળિકેરાદયો. આદિસદ્દેન વેણુઆદયો સઙ્ગણ્હાતિ. અન્તો સારો એતેસન્તિ અન્તોસારા, સાકસાલાદયો. આદિસદ્દેન ખદિરાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. અન્તોસારમિસ્સકાનન્તિ અન્તોસારેહિ રુક્ખેહિ મિસ્સકાનં. રુક્ખાનં વનન્તિ એત્થ અવયવઅવયવિભાવેન સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો. ઇમિના તિણવનં રુક્ખવનન્તિ એત્થ ‘‘તિણાનં વન’’ન્તિ વા ‘‘રુક્ખાનં વન’’ન્તિ વા ¶ અત્થં દસ્સેતિ. તિણમેવ વનં, રુક્ખોયેવ વનન્તિ અત્થોપિ યુજ્જતેવ. ચત્તારો વા પઞ્ચ વા રુક્ખાતિ ચતુપઞ્ચરુક્ખા, તે મત્તં પમાણમેત્થાતિ ચતુપઞ્ચરુક્ખમત્તં વનં, તતોતિ ચતુપઞ્ચરુક્ખમત્તતો. એકદેસન્તિ વનસ્સ એકદેસં. વનમજ્ઝેતિ વનસ્સ વેમજ્ઝે, વનસ્સૂપરીતિ અત્થો. રુક્ખન્તરેસુ એવ હિ વિહારં કરોન્તિ. એકદેસન્તિ વનસ્સ એકદેસં. તત્થાતિ વને. ‘‘ઠિતવન’’ન્તિ પદં ‘‘કિત્તેત્વા’’તિ પદે અવુત્તકમ્મં, ‘‘ન કિત્તેતબ્બ’’ન્તિ પદે વુત્તકમ્મં.

રુક્ખનિમિત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. રુક્ખિયતિ ફલાદિકામેહિ સંવરિયતિ રક્ખિયતીતિ રુક્ખો, મહિયં રુહતીતિ વા રુક્ખો. જીવમાનકોતિ લોકવોહારવસેન મૂલઙ્કુરાદિહરિતસઙ્ખાતજીવમાનકો ¶ . પરિણાહતોતિ વિસાલભાવતો. સૂચિદણ્ડકપમાણોતિ સૂચિયા લેખનિયા દણ્ડભૂતવેળુપમાણો. સો વેળુ કનિટ્ઠઙ્ગુલિપમાણોતિ દટ્ઠબ્બો. તતોતિ અટ્ઠઙ્ગુલુબ્બેધસૂચિદણ્ડકપમાણપરિણાહરુક્ખતો. વંસનળકસરાવાદીસૂતિ વંસો ચ નળકો ચ સરાવો ચ વંસનળકસરાવા, તે આદયો યેસં કપાલાદીનન્તિ વંસનળકસરાવાદયો, તેસુ. તતોતિ વંસાદિતો. તંખણમ્પીતિ તસ્મિં નિમિત્તક્ખણેપિ. અકારણન્તિ અપમાણં. એતન્તિ નવમૂલસાખાનિગ્ગમનં. વત્તું વટ્ટતીતિ સામઞ્ઞનામેનપિ વિસેસનામેનપિ વત્તું વટ્ટતિ. ઇમિના પબ્બતાદીસુપિ ‘‘પબ્બતો’’તિ સામઞ્ઞનામેનપિ ‘‘વઙ્કપબ્બતો વેપુલ્લપબ્બતો’’તિ વિસેસનામેનપિ વત્તું વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.

મગ્ગનિમિત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. મગ્ગિયતિ પથિકેહિ, મગ્ગમૂળ્હેહિ વા અન્વેસિયતીતિ મગ્ગો. યો યાદિસો જઙ્ઘમગ્ગો વા સકટમગ્ગો વા વિનિવિજ્ઝિત્વા દ્વે તીણિ ગામન્તરાનિ ગચ્છતિ, સો તાદિસો જઙ્ઘમગ્ગો વા સકટમગ્ગો વા વટ્ટતીતિ યોજના. ઉક્કમિત્વાતિ પક્કમિત્વા. યો જઙ્ઘમગ્ગો ઓતરતિ, સો ન વટ્ટતીતિ યોજના. અવળઞ્જાતિ અપરિભોગા. ગમનં જનેતીતિ જઙ્ઘો. જણ્ણુગોપ્ફકાનં મજ્ઝપદેસો. સહ અત્થેન પણિયધનેનાતિ સત્થો, જઙ્ઘેન વિચરન્તો સત્થો જઙ્ઘસત્થો. સકતિ સમત્થેતિ ભારં વહિતુન્તિ સકટો, તેન વિચરન્તો સત્થો સકટસત્થો. જઙ્ઘસત્થો ચ સકટસત્થો ચ જઙ્ઘસકટસત્થા, તેહિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એતન્તિ નિમિત્તં.

કોણન્તિ વિહારકોણં. ગતં પન મગ્ગન્તિ યોજના. પરભાગેતિ વિહારં પરિક્ખિપિત્વા ગચ્છન્તેહિ ચતૂહિ મગ્ગેહિ પરભાગે. દસસુ નામેસૂતિ સતિપટ્ઠાનટ્ઠકથાદીસુ આગતેસુ ‘‘મગ્ગો પન્થો પથો પજ્જો’’તિઆદીસુ, અભિધાનાદીસુ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૨.૩૭૩; મ. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧૦૬) ચ ¶ આગતેસુ ‘‘મગ્ગો પન્થો પથો અદ્ધા’’તિઆદીસુ દસસુ મગ્ગનામેસુ. યેન કેનચિ નામેનાતિ ઇમિના ¶ પબ્બતાદીસુપિ ‘‘પબ્બતો ગિરિ સેલો અદ્દિ નગો અચલો સિલુચ્ચયો સિખરી ભૂધરો’’તિઆદીસુ અનેકેસુ નામેસુ યેન કેનચિ નામેન કિત્તેતું વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.

વમ્મિકનિમિત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઉપચિકાહિ વમિયતિ, સરબૂઘરગોલિકાદયો સત્તે વમતીતિ વા વમ્મિકો. તંદિવસજાતોતિ તસ્મિં નિમિત્તકિત્તિતદિવસે જાતો. તતોતિ અટ્ઠઙ્ગુલુબ્બેધગોવિસાણપમાણવમ્મીકતો.

નદીનિમિત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. નદતિ સન્દતીતિ નદી, નદન્તો એતિ ગચ્છતીતિ વા નદી. યસ્સાતિ નદિયા, સોતન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અન્વદ્ધમાસ’’ન્તિઆદિના એકપક્ખે તિક્ખત્તું એકમાસે છક્ખત્તું વસ્સન્તભાવં દીપેતિ. વિગતમત્તે સતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ઈદિસે’’તિ ઇમિના ‘‘અન્વદ્ધમાસ’’ન્તિઆદિઅત્થં અતિદિસતિ. તિમણ્ડલન્તિ હેટ્ઠા જાણુમણ્ડલં, ઉપરિ નાભિમણ્ડલન્તિ તિમણ્ડલં. યત્થ કત્થચીતિ તિત્થે વા અતિત્થે વા. ઉદકેન તેમિયતીતિ યોજના, તિન્તિયતીતિ અત્થો. ન કેવલં નિમિત્તેયેવ અયં નદી હોતિ, અથ ખો નદીપારગમનાદિકેપીતિ આહ ‘‘ભિક્ખુનિયા’’તિઆદિ. ઇદં ‘‘નદીપારગમનેપી’’તિ પદેનેવ સમ્બન્ધિતબ્બં.

યા પનાતિ નદી પન, ગતાતિ યોજના. તન્તિ નદિં. વતિન્તિ પાળિં. રુક્ખપાદેતિ રુક્ખસ્સ મૂલે. ઉદકઞ્ચ આવરણં અજ્ઝોત્થરિત્વા પવત્તતિયેવાતિ યોજના. યથાતિ યેનાકારેન. અપવત્તમાના હોતીતિ સમ્બન્ધો.

દુબ્બુટ્ઠિકાલેતિ ગિમ્હસદિસે દુબ્બુટ્ઠિકાલે. ‘‘નિરુદકભાવેના’’તિ ઇમિના ‘‘આવરણભાવેના’’તિ વિસેસનં નિવત્તેતિ. સાતિ ઉદકમાતિકા. સમ્પાદેન્તી હુત્વા નિચ્ચં પવત્તતીતિ યોજના. નિમિત્તં કાતું ન વટ્ટતીતિ મનુસ્સેહિ નીહટત્તા, સયઞ્ચ અગમનત્તા ન વટ્ટતિ. યા પનાતિ ઉદકમાતિકા પન. મૂલેતિ પઠમકાલે. કાલન્તરેન નદી હોતીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ ઉદકમાતિકં.

ઉદકનિમિત્તે ¶ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઉદતિ પસવતીતિ ઉદકં. ભૂમિગતમેવ ઉદકન્તિ સમ્બન્ધો. તઞ્ચાતિ ભૂમિગતઉદકઞ્ચ. આવાટ…પે… સમુદ્દાદીસુ ઠિતં ¶ અપવત્તનકઉદકન્તિ યોજના. ઉક્ખેપિમન્તિ ઉક્ખિપિત્વા ગહિતં. તન્તિ વચનં. સૂકરખતાયપીતિ સૂકરેહિ ખતાય વાપિયાપિ. તંખણઞ્ઞેવાતિ તસ્મિં નિમિત્તે કિત્તનક્ખણેયેવ. આવાટોયેવ ખુદ્દકટ્ઠેન આવાટકં. તન્તિ નિમિત્તસઞ્ઞાકરણં. કાતુઞ્ચાતિ સયં કાતુઞ્ચ. કારાપેતુઞ્ચાતિ પરેહિ કારાપેતુઞ્ચ. કસ્મા લાભસીમાયં ન વટ્ટતિ? લાભસીમા હિ અઞ્ઞેસં પીળનં કરોતીતિ. ઇતિ ઇમમત્થં નયતો દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમાનસંવાસકસીમા’’તિઆદિ. એત્થાતિ સમાનસંવાસકસીમાયં.

અટ્ઠદિસં સન્ધાય અટ્ઠ નિમિત્તાનિ વુત્તાનીતિ દટ્ઠબ્બં. સાતિ સીમા. એકેન વા નિમિત્તેનાતિ યોજના. તિણ્ણં નિમિત્તાનં કિત્તને નિમિત્તાનં ઠિતદિસં સલ્લક્ખેત્વા ‘‘પુરત્થિમાય દિસાયા’’તિઆદિના કિત્તેતબ્બં. નિમિત્તાનં સતકિત્તને સીમાય અટ્ઠદિસં સલ્લક્ખેત્વા એકિસ્સાયપિ દિસાય બહુનિમિત્તાનિ કિત્તેતબ્બાનિ. સિઙ્ઘાટકસણ્ઠાનાતિ તિણ્ણં મગ્ગાનં સમાગમટ્ઠાને સિઙ્ઘાટકસણ્ઠાના, તિકોણા નામ હોતીતિ અધિપ્પાયો. ચતુરસ્સાતિ સમચતુરસ્સા. સિઙ્ઘાટકસણ્ઠાનાતિ ચતુન્નં મગ્ગાનં સમોધાનટ્ઠાને સિઙ્ઘાટકસણ્ઠાના. અડ્ઢચન્દમુદિઙ્ગાદિસણ્ઠાના પન નિમિત્તાનં ઠિતસણ્ઠાનેન હોતીતિ દટ્ઠબ્બા. તન્તિ સીમં. બન્ધિતુકામેહિ નિસ્સઞ્ચારસમયે બન્ધિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. બદ્ધસીમવિહારાનન્તિ બદ્ધા સીમા એતેસૂતિ બદ્ધસીમા, તે એવ વિહારાતિ બદ્ધસીમવિહારા, તેસં. દિસાચારિકભિક્ખૂનન્તિ દિસાસુ ચારિકભિક્ખૂનં. તત્થાતિ તસ્મિં એકગામખેત્તે, ભિક્ખૂનં પેસેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. એકજ્ઝન્તિ એકતો. અઞ્ઞાનિપીતિ સીમબન્ધગામખેત્તતો અઞ્ઞાનિપિ. મહાપદુમત્થેરો પન આહાતિ યોજના. તતોતિ તેહિ નાનાગામખેત્તેહિ. આગન્તબ્બન્તિ સામીચિદસ્સનવસેન વુત્તં. તેનાહ ‘‘આગમનમ્પિ અનાગમનમ્પિ વટ્ટતી’’તિ. એકસીમભાવતો વુત્તં ‘‘અન્તોનિમિત્તગતેહિ આગન્તબ્બ’’ન્તિ.

એવં સન્નિપતિતેસુ સન્તેસુ સીમા બન્ધિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. પરિયન્તં કત્વાતિ હેટ્ઠિમપરિયન્તં કત્વા.

પબ્બજ્જૂપસમ્પદાદીનન્તિ ¶ એત્થ ભણ્ડુકમ્માપુચ્છનં (મહાવ. અટ્ઠ. ૯૮; વિ. સઙ્ગ. અટ્ઠ. ૧૪૪) સન્ધાય પબ્બજ્જાગહણં વુત્તં. ખણ્ડસીમાતિ વિહારપચ્ચન્તં ખણ્ડિતં વિય છિન્દિતં વિય પવત્તા સીમા ખણ્ડસીમા. તન્તિ ખણ્ડસીમં. વત્તં જાનિતબ્બન્તિ એત્થ વત્તં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘સચે હી’’તિઆદિ. સીમન્તિ ખણ્ડસીમં. યથાતિ યેનાકારેન બન્ધિયમાનેતિ સમ્બન્ધો. તસ્સા પમાણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સા’’તિઆદિ. સાતિ ખણ્ડસીમા. અબ્ભાનકમ્મે સદ્ધિં ¶ કમ્મારહેન વીસતિ ભિક્ખૂ સન્ધાય વુત્તં ‘‘એકવીસતિ ભિક્ખૂ’’તિ. તતોતિ એકવીસતિભિક્ખુતો. ગણ્હન્તીપીતિ એત્થ પિસદ્દો સહસ્સતો ઓરં પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. સહસ્સતો અધિકં ગણ્હન્તીપિ વિહારપચ્ચન્તે ખણ્ડિતે ખણ્ડસીમાયેવ નામ. તન્તિ ખણ્ડસીમં.

તત્રાતિ ખણ્ડસીમમહાસીમાસુ આધારે ભુમ્મં. અથાતિ અનન્તરં. એવન્તિ ઇમાય અવિપ્પવાસકમ્મવાચાય સમ્મનિયમાને. હીતિ ફલજોતકો. સીમન્તિ સમાનસંવાસકસીમં. ન સક્ખિસ્સન્તીતિ પઠમં અવિપ્પવાસં અસમૂહનિત્વા સીમં સમૂહનિતું ન સક્ખિસ્સન્તિ. સીમન્તરિકપાસાણાતિ દ્વિન્નં સીમાનં અન્તરે વેમજ્ઝે ઠપિતા પાસાણા. ચતુરઙ્ગુલપમાણાપીતિ પિસદ્દો એકઙ્ગુલિપમાણાપિ વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.

સમન્તાતિ ખણ્ડસીમાય સમન્તા. અનુપરિયાયન્તેહીતિ અનુક્કમેન ખણ્ડસીમપરિયાયન્તેહિ ભિક્ખૂહીતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ તેહિ સીમન્તરિકપાસાણેહિ, દ્વિન્નં સીમાનં નિમિત્તાનિ પઠમં કિત્તેત્વા પચ્છા તાસુ યં ઇચ્છન્તિ, તં બન્ધિતબ્બભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. યથિચ્છિતં બન્ધિતું વટ્ટન્તોપિ પોરાણાચિણ્ણં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘એવં સન્તેપી’’તિઆદિ. ઉભિન્નમ્પીતિ દ્વીસુ સીમાસુ ઠિતાનં ઉભિન્નમ્પિ કમ્મન્તિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

ચસદ્દો વાક્યારમ્ભજોતકો. એસા સીમા નામાતિ યોજના. તત્થાતિ પિટ્ઠિપાસાણાદીસુ પઞ્ચસુ ઠાનેસુ. નિમિત્તપાસાણા યથાઠાને ન તિટ્ઠન્તીતિ પિટ્ઠિપાસાણસ્સુપરિ નિમિત્તપાસાણં ઠપિતમત્તં સન્ધાય વુત્તં. પિટ્ઠિપાસાણં પન વિજ્ઝિત્વા નિમિત્તપાસાણં તત્થ નિખણિત્વા યથા ઠાના ન ચાવેન્તિ, તથા ઠપેન્તિ. એવં સન્તે યથાઠાને તિટ્ઠન્તિયેવાતિ ¶ દટ્ઠબ્બં. ન સીમાતિ સીમાય પથવિસન્ધારકં ઉદકં પરિયન્તંકત્વા ગતત્તા સીમા ન ઝાયતિ.

કુટિગેહેપીતિ એત્થ કુટીતિ ચ ગેહન્તિ ચ અગારસ્સેવ નામં. અગારઞ્હિ સીતાદિદુક્ખસ્સ કુટનટ્ઠેન છિન્દનટ્ઠેન ચ નાનાદબ્બસમ્ભારસ્સ ગહણટ્ઠેન ચ કુટિગેહન્તિ વુચ્ચતિ. કુટિ એવ ગેહં કુટિગેહં, તસ્મિમ્પિ. ભિત્તિં અકિત્તેત્વાતિ ઇદં ઇટ્ઠકદારુમયં ભિત્તિં સન્ધાય વુત્તં. સચે સિલામયા ભિત્તિ નિમિત્તૂપગા ભવેય્ય, ભિત્તિપિ કિત્તેતબ્બા. અન્તો કરિત્વાતિ કુટિગેહસ્સ ભિત્તિયા વા અન્તો કત્વા. પમુખેતિ કુટિગેહસ્સ આલિન્દે. નિબ્બોદકપતનટ્ઠાનેતિ નિગ્ગલિત્વા ઉદકસ્સ પતનટ્ઠાને. એવં સમ્મતાય સીમાયાતિ યોજના.

‘‘કુટ્ટં ¶ અકિત્તેત્વા’’તિ ઇદં પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બં. અન્તોતિ લેણસ્સ, કુટ્ટસ્સ વા અન્તો. ઓકાસેતિ એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસે. એવન્તિ ઇમિનાકારેન સમ્મનિયમાને. અન્તોતિ ભિત્તિયા અન્તો.

હેટ્ઠા ન ઓતરતીતિ હેટ્ઠા આકાસતલત્તા ન ઓતરતિ. નનુ થમ્ભે અનુસારિત્વા ઓતરણો ભવેય્ય, કસ્મા ન ઓતરતીતિ? થમ્ભાનમુપરિ એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસાભાવતોતિ દટ્ઠબ્બં. હેટ્ઠા ઓતરણાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. તુલાનન્તિ થમ્ભાનમુપરિ તિરિયવસેન ઠિતાનં રુક્ખવિસેસાનં. ઉટ્ઠહિત્વાતિ ભૂમિતો ઉટ્ઠહિત્વા. તુલારુક્ખેહીતિ તુલાસઙ્ખાતેહિ રુક્ખેહિ. ‘‘એકસમ્બન્ધો’’તિ ઇમિના ન કેવલં તુલારુક્ખેહેવ એકસમ્બન્ધો, ચતૂસુ દિસાસુ ચતુન્નં ભિત્તીનં અઞ્ઞમઞ્ઞમ્પિ સમ્બન્ધોતિ દસ્સેતિ. હેટ્ઠાપિ ઓતરતીતિ ભિત્તીનમુપરિ એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસપહોનકત્તા વુત્તં. સચે થમ્ભમત્થકે…પે… હોતીતિ ઇમિના બહૂહિ થમ્ભેહિ કતપાસાદસ્સ એકેકસ્મિં થમ્ભમત્થકે એકવીસતિયા ભિક્ખૂનં ઓકાસે સતિ હેટ્ઠા ઓતરતીતિ દસ્સેતિ. નિય્યૂહકાદીસૂતિ નાગદન્તકાદીસુ. આદિસદ્દેન ભિત્તિખિલાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. ભિત્તિ ચાતિ ઇટ્ઠકદારુમયા ભિત્તિ ચ. સચે સિલામયા ભિત્તિ ¶ ચ થમ્ભા ચ હોન્તિ, કિત્તેતબ્બા. ભિત્તિલગ્ગેતિ ભિત્તીસુ લગ્ગે, ભિત્તીનં વા લગ્ગટ્ઠાને. હેટ્ઠાપાસાદસ્સાતિ હેટ્ઠાપાસાદે ‘‘ઠિત’’ઇતિ પદે સમ્બન્ધો. હેટ્ઠાપાસાદસ્સ વા થમ્ભાનન્તિ યોજના. હેટ્ઠા સમ્મતાય સીમાય ઉપરિ આરોહનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. નિબ્બોદકપતનટ્ઠાનેતિ છદનકોટિયં.

તત્થાતિ તસ્મિં તલે. પિટ્ઠિપાસાણે સીમં બન્ધન્તિ વિય બન્ધન્તીતિ યોજના. તેનેવ પરિચ્છેદેનાતિ તેનેવ તલપરિચ્છેદેન. તાલમૂલપબ્બતેપીતિ એત્થ તાલમૂલં નામ હેટ્ઠા મહન્તં હુત્વા અનુપુબ્બેન તનુકં હોતિ, તેન સદિસે પબ્બતેપિ. વિતાનસણ્ઠાનોતિ ઉલ્લોચસ્સ સણ્ઠાનો. ચતૂસુ દિસાસુ નિગ્ગતસાખરુક્ખસણ્ઠાનો વા ખુજ્જરુક્ખસણ્ઠાનો વા હોતિ. યથા પબ્બતો વિતાનસણ્ઠાનો હોતિ, એવં મુદિઙ્ગસણ્ઠાનો વા હોતિ પણવસણ્ઠાનો વાતિ યોજના. તત્થ મુદિઙ્ગો મજ્ઝે થૂલો હોતિ, મૂલે ચ અન્તે ચ તનુકો. પણવો મજ્ઝે તનુકો હોતિ, મૂલે ચ અગ્ગે ચ થૂલો. તેસં સણ્ઠાનો મુદિઙ્ગસણ્ઠાનો વા પણવસણ્ઠાનો વા. હેટ્ઠા વાતિ મુદિઙ્ગસણ્ઠાનસ્સ પબ્બતસ્સ હેટ્ઠા વા. મજ્ઝે વાતિ પણવસણ્ઠાનસ્સ મજ્ઝે વા. દ્વે કૂટાનીતિ દ્વે સિખરાનિ. કૂટન્તરન્તિ કૂટાનં મજ્ઝં. ચિનિત્વા વાતિ ઇટ્ઠકસિલાહિ ચિનિત્વા વા. પૂરેત્વા વાતિ પંસુવાલિકાહિ પૂરેત્વા વા.

સપ્પફણસદિસોતિ ¶ સપ્પસ્સ ફણેન સદિસો, ખુજ્જો પબ્બતોતિ અત્થો. આકાસપબ્ભારન્તિ ભિત્તિયા અપરિક્ખિત્તં આકાસસઙ્ખાતં પબ્ભારં. સીમપ્પમાણોતિ સદ્ધિં અન્તોસુસિરેન સીમપ્પમાણો. અગ્ગકોટિન્તિ અગ્ગસઙ્ખાતં કોટિં. સચે પન પબ્બતસ્સ હેટ્ઠા અન્તોલેણં હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઉપરિમસ્સાતિ અન્તોલેણસ્સ ઉપરિ ઠિતસ્સ. પારતોતિ બાહિરતો. અસ્સાતિ પબ્બતસ્સ બહીતિ સમ્બન્ધો. ઓરતોતિ અન્તતો. લેણં હોતીતિ સમ્બન્ધો. કિત્તકં મહન્તન્તિ આહ ‘‘સીમાપરિચ્છેદમતિક્કમિત્વા ઠિત’’ન્તિ. કિત્તકં ખુદ્દકન્તિ આહ ‘‘સબ્બપચ્છિમસીમાપરિમાણ’’ન્તિ. તન્તિ ખુદ્દકં લેણં ¶ . અતિખુદ્દકન્તિ સબ્બપચ્છિમસીમાપરિમાણાભાવતો અતિખુદ્દકં. તતોતિ ઉપરિસીમતો. બહીતિ સીમતો બહિ. ‘‘યદિ સીમપ્પમાણં, સીમા હોતિયેવા’’તિ ઇમિના યદિ ન સીમપ્પમાણં, ન સીમા હોતિયેવાતિ દસ્સેતિ.

તન્તિ ખણ્ડસીમં. પૂરેત્વાતિ ઇટ્ઠકમત્તિકાદીહિ પૂરેત્વા. અટ્ટં બન્ધિત્વાતિ અટ્ટાલકં બન્ધિત્વા. ઉમઙ્ગનદીતિ એત્થ ઉકારો ઓકારવિપરીતો, તસ્મા પથવિયં ઓતરિત્વા પવિસિત્વા મઙ્ગતિ ગચ્છતીતિ ઉમઙ્ગાતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ઉમઙ્ગાચ સા નદી ચેતિ ઉમઙ્ગનદી. તત્થાતિ ઉમઙ્ગનદિયં. હેટ્ઠાપથવિતલે ઠિતોતિ સીમાય હેટ્ઠાપથવિતલે ઇદ્ધિયા ઠિતો.

સીમામાળકેતિ ખણ્ડસીમાય માળકે. વટરુક્ખોતિ નિગ્રોધરુક્ખો. તતોતિ વટરુક્ખતો. નિગ્ગતપારોહોતિ પવદ્ધંવ હુત્વા રુક્ખો આરોહતિ અનેનાતિ પારોહો, એકો મૂલવિસેસો. નિગ્ગતો પારોહો નિગ્ગતપારોહો. મહાસીમં સોધેત્વાતિ એત્થ સોધનં નામ મહાસીમગતાનં ભિક્ખૂનં હત્થપાસાનયનં, સીમતો વા બહિકરણં. બહિદ્ધાતિ દ્વીહિ સીમાહિ બહિદ્ધા. ‘‘બહિટ્ઠા’’તિપિ પાઠો. બહિ ઠિતા કાતબ્બાતિ અત્થો. અનાહચ્ચાતિ મહાસીમાય પથવીતલં વા તત્થજાતરુક્ખાદીનિ વા ન આહનિત્વા. એવન્તિ યથા ખણ્ડસીમાય, એવં તથાતિ અત્થો. સીમામાળકેતિ ખણ્ડસીમામાળકે.

સીમામાળકેતિ દ્વિન્નં સીમાનં અઙ્ગણે. સીમામાળકસ્સાતિ કમ્મસ્સ કતટ્ઠાનસ્સ સીમામાળકસ્સ. વેહાસટ્ઠિતસાખાયાતિ કમ્મસ્સ અકતટ્ઠાને સીમામાળકે ઉટ્ઠિતાય વેહાસે ઠિતાય સાખાય. તસ્સાતિ ભિક્ખુનો પાદા વા નિવાસનપારુપનં વાતિ સમ્બન્ધો. પુરિમનયેપીતિ ‘‘સીમામાળકે વટરુક્ખો હોતી’’તિઆદિના વુત્તે પુરિમનયેપિ. તત્રાતિ પુરિમનયે. ઉક્ખિપાપેત્વા કાતું ન વટ્ટતીતિ દ્વીહિ સીમાહિ ઉટ્ઠિતરુક્ખસ્સ સાખા વા તતો નિગ્ગતપારોહો વા દ્વીસુ સીમાસુ પથવીતલં વા તત્થ જાતરુક્ખાદીનિ વા આહચ્ચ ઠિતત્તા ઉક્ખિપાપેત્વા કાતું ન વટ્ટતિ. આનેતબ્બોતિ એત્થ દ્વિકમ્મિકાય નીધાતુયા અપધાનકમ્મસ્સેવ વુત્તત્તા ¶ ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ પધાનકમ્મં અજ્ઝાહરિતબ્બં ¶ . અબ્ભુગ્ગચ્છતીતિ અબ્ભં આકાસં ઉગ્ગચ્છતિ. તત્રાતિ પબ્બતે. કસ્મા આનેતબ્બોતિ આહ ‘‘બજ્ઝમાનાયેવ હી’’તિઆદિ. તત્થ બજ્ઝમાનાયેવાતિ કમ્મવાચાય બજ્ઝમાનાયેવ. ઇમિના અબદ્ધસીમા પમાણરહિતં દેસં ઓતરતીતિ દસ્સેતિ. યંકિઞ્ચીતિ યંકિઞ્ચિ પબ્બતાદિ. યત્થ કત્થચીતિ યસ્મિં કસ્મિંચિ ઠાને. એકસમ્બન્ધેનાતિ બદ્ધસીમાય એકસમ્બન્ધેન. ઇતીતિ તસ્મા આનેતબ્બોતિ યોજના.

૧૪૦. તીણિ યોજનાનિ તિયોજનં. ‘‘પમાણ’’ન્તિ ઇમિના પરમસદ્દસ્સ અતિરેકઉત્તમત્થે નિવત્તેતિ. એતિસ્સાતિ સીમાય. સમ્મનન્તેન ભિક્ખુનાતિ સમ્બન્ધો. કોણતો મિનિતં કોણન્તિ યોજના. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. આપત્તિઞ્ચાતિ દુક્કટાપત્તિઞ્ચ.

પારયતીતિ અજ્ઝોત્થરતિ. ‘‘કિતકાભિધેય્યલિઙ્ગા’’તિ (કચ્ચાયનસારે ૪૫ ગાથાયં) વચનતો અભિધેય્યભૂતં સીમં સન્ધાય ઇત્થિલિઙ્ગવસેન પારાતિ વુત્તં. નદિયાતિ ઉપયોગત્થે સામિવચનં. નદિન્તિ હિ અત્થો. નદિં અજ્ઝોત્થરમાનં સીમન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ નદિપારસીમાયં. યત્થસ્સાતિ એત્થ યત્થ અસ્સાતિ પદવિભાગં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યત્થ નદિયા’’તિઆદિ. ‘‘નદિયા’’તિ ઇમિના યંસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ધુવનાવાતિ એત્થ ધુવસદ્દો નિચ્ચત્થોતિ આહ ‘‘નિચ્ચસઞ્ચરણનાવા’’તિ. ઇમિના ધુવેન નિચ્ચેન સઞ્ચરણનાવા ધુવનાવાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અસ્સાતિ હોતિ, ભવેય્ય વા. નાવાય પમાણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યા’’તિઆદિ. તત્થ યાતિ નાવા. પાજનપુરિસેનાતિ એત્થ પાજનં નામ એકો નાવાય ગમનૂપકરણવિસેસો. સો હિ પજતિ નાવા ગચ્છતિ અનેનાતિ પાજનન્તિ વુચ્ચતિ. જકારસ્સ ચકારં કત્વા પાચનન્તિપિ યુજ્જતેવ. તસ્સ ગાહકેન પુરિસેન સદ્ધિન્તિ અત્થો. સા નાવા નીતાતિ સમ્બન્ધો. ઉદ્ધં વા અધો વાતિ નદિયા પટિસોતં વા હેટ્ઠાસોતં વા. થેનેહિ વાતિ ચોરેહિ વા. કિઞ્ચાપિ હટા, પન તથાપિ અવસ્સં લબ્ભનેય્યા, ધુવનાવાવ હોતીતિ યોજના. વાતેન વાતિ માલુતેન વા ‘‘છિન્ન’’ઇતિ સમ્બન્ધો. વીચીહીતિ તરઙ્ગેહિ. તરઙ્ગો હિ ¶ વિચિત્તાકારેન ચિનોતિ વડ્ઢતીતિ વીચીતિ વુચ્ચતિ. કિઞ્ચાપિ નદીમજ્ઝં નીતા, પન તથાપિ અવસ્સં આહરિતબ્બા, ધુવનાવાવ હોતીતિ યોજના. ઓગતેતિ ઓતરિત્વા ગતે. થલં ઉસ્સારિતાતિ થલં ઉક્ખિપિત્વા સારિતા પાપિતા નાવાપીતિ સમ્બન્ધો. વિસઙ્ખતપદરાતિ સઙ્ખતવિરહિતફલકા વા. ધુવનાવાવ હોતીતિ નિમિત્તકિત્તનકાલે નિચ્ચસઞ્ચરણનાવત્તા ધુવનાવાવ હોતીતિ અધિપ્પાયો. તત્રાતિ ‘‘ધુવનાવા’’તિવચને. નિમિત્તં વા સીમા વા કમ્મવાચાય ગચ્છતીતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ ન નિમિત્તં કમ્મવાચાય ગચ્છતિ, સીમાય પન અવિનાભાવતો ¶ વુત્તં ‘‘કમ્મવાચાય ગચ્છતી’’તિ. તસ્માતિ યસ્માવ નાવાય આગચ્છન્તાપિ ભગવતા અનુઞ્ઞાતા, તસ્મા.

યત્થાતિ નદિપારસીમસમ્મનનટ્ઠાને. રુક્ખસઙ્ઘાટમયોતિ રુક્ખસમૂહેન કતો. પદરબદ્ધોતિ ફલકેહિ બદ્ધો. સઞ્ચરણયોગ્ગોતિ સઞ્ચરણક્ખમો. પાળિયં ‘‘અસ્સા’’તિ ઠાને અટ્ઠકથાયં ‘‘અત્થી’’તિ વુત્તત્તા ‘‘અસ્સા’’તિપદસ્સ હોતીતિ અત્થોયેવ દટ્ઠબ્બો. તંખણઞ્ઞેવાતિ તસ્મિં નિમિત્તકિત્તક્ખણેયેવ. રુક્ખં છિન્દિત્વા કતોતિ સમ્બન્ધો. એકપદિકસેતૂતિ એકેન પદેન ગમનયોગ્ગો એકપદિકો, સોયેવ સેતૂતિ એકપદિકસેતુ. અકપ્પિયસેતું દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. તેનાતિ સેતુના. સઞ્ચરિતું ન સક્કા હોતીતિ યોજના.

યત્થાતિ યસ્મિં નદિપારસીમસમ્મનનટ્ઠાને. અભિમુખતિત્થેયેવાતિ સીમાય અભિમુખતિત્થે એવ. ધુવનાવા વા ધુવસેતુ વા અભિમુખતિત્થતો ઈસકં ઉદ્ધં આરોહન્તોપિ અધો ઓરોહન્તોપિ કપ્પતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે’’તિઆદિ. ઈસકન્તિ એકઉસભ દ્વિઉસભાદિવસેન મનં અપ્પમત્તં. ઉદ્ધં વાતિ અભિમુખતિત્થતો ઉપરિ વા. અધો વાતિ તતો હેટ્ઠા વા. ગાવુતમત્તબ્ભન્તરેતિ ગાવુતપમાણસ્સ ઠાનસ્સ અબ્ભન્તરે.

સહનિમિત્તકિત્તનવિધિના સમ્મનિતબ્બવિધિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇમઞ્ચ પના’’તિઆદિ. દ્વીસુ તીરેસુ ઠાતુમસક્કુણેય્યત્તા વુત્તં ‘‘એકસ્મિં તીરે ¶ ઠત્વા’’તિ. તતોતિ નિમિત્તતો. અત્તાનન્તિ નિમિત્તકિત્તનં વિનયધરં સન્ધાય વુત્તં. પરિક્ખિપન્તેનાતિ પરિયાયન્તેન. તસ્સાતિ તત્તકસ્સ પરિચ્છેદસ્સ. સમ્મુખટ્ઠાનેતિ અધોસોતે નદિતીરે ઠિતસ્સ નિમિત્તસ્સ સમ્મુખટ્ઠાને. તતોતિ નિમિત્તતો. તસ્સાતિ તત્તકસ્સ પરિચ્છેદસ્સ. સમ્મુખા નદિતીરે નિમિત્તં અત્થીતિ સમ્બન્ધો. સઙ્ઘટેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધિતબ્બં. અથાતિ નિમિત્તકિત્તનતો પચ્છા. ‘‘સબ્બનિમિત્તાનં અન્તો ઠિતે ભિક્ખૂ હત્થપાસગતે કત્વા’’તિ ઇદં સબ્બં એકં ગામખેત્તં બ્યાપેત્વા સમ્મનિતભાવં સન્ધાય વુત્તં. સચે સકલં ગામખેત્તં અબ્યાપેત્વા એકદેસે સમ્મનિતં હોતિ, નિમિત્તતો બહિ ઠિતે ભિક્ખૂપિ હત્થપાસગતે કત્વા સમ્મનિતબ્બા. કમ્મન્તિ સીમસમ્મુતિકમ્મં. ‘‘ઠપેત્વા નદિ’’ન્તિવચનસ્સ કારણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘નદી પન બદ્ધસીમસઙ્ખ્યં ન ગચ્છતી’’તિ.

દીપકો હોતીતિ એત્થ દીપોતિ અન્તરદીપો. સો હિ યસ્મા જલમજ્ઝે દિપ્પતિ, યસ્મા ચ દ્વિધા આપો એત્થ સન્દતિ, તસ્મા દીપોતિ વુચ્ચતિ, સોયેવ ખુદ્દકટ્ઠેન દીપકો. કકારો હિ ¶ ખુદ્દકત્થવાચકો. તન્તિ દીપકં. અત્તનાતિ વિનયધરેન. ઓરિમન્તે ચ પારિમન્તે ચાતિ અધોસોતે નદિતીરે ઠિતસ્સ નિમિત્તસ્સ સમ્મુખે ઓરિમન્તે ચ પારિમન્તે ચ. પરતીરે નિમિત્તં કિત્તેત્વાતિ સમ્બન્ધો. કિસ્સ સમ્મુખટ્ઠાને નિમિત્તન્તિ આહ ‘‘નદિયા ઓરિમતીરે નિમિત્તસ્સ સમ્મુખટ્ઠાને’’તિ. તતોતિ નિમિત્તતો. સમ્મુખા નિમિત્તં અત્થીતિ સમ્બન્ધો. પારિમન્તે ચ ઓરિમન્તે ચાતિ પરતીરે ઉપરિસોતે ઠિતસ્સ નિમિત્તસ્સ સમ્મુખે પારિમન્તે ચ ઓરિમન્તે ચ. પઠમકિત્તિતનિમિત્તેનાતિ ઓરિમતીરે ઉપરિસોતે પઠમં કિત્તિતેન નિમિત્તેન. એકા સીમા ઇમસ્સાતિ એકસીમો, દીપકો. ‘‘તીરદ્વયઞ્ચા’’તિ પદમપેક્ખિત્વા ‘‘એકસીમ’’ન્તિ સમ્બન્ધિતબ્બં. વચ્ચમનપેક્ખિત્વા ‘‘એકસીમા’’તિપિ નિચ્ચઇત્થિલિઙ્ગવસેન પાઠો અત્થિ.

ઉદ્ધં વા અધો વાતિ એત્થ વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો. અથાતિ તસ્મિં અધિકતરે સતીતિ યોજના. વિહારસીમપરિચ્છેદનિમિત્તસ્સ ઉજુકમેવાતિ સચે દીપકો અધો અધિકતરો હોતિ, ઓરિમતીરે અધોસોતે ઠિતસ્સ વિહારસીમપરિચ્છેદનિમિત્તસ્સ ઉજુકમેવ ¶ . સિખરન્તિ સિઙ્ગં. તઞ્હિ સિખં મત્થકં રાતિ ગણ્હાતીતિ સિખરન્તિ વુચ્ચતિ. તતોતિ દીપકસ્સ પારિમન્તનિમિત્તતો. પરતીરનિમિત્તાનિ કિત્તેત્વાતિ સમ્બન્ધો. અયં દીપકસ્સ વિહારસીમપરિચ્છેદતો અધો અધિકતરે વિનિચ્છયો. ઉદ્ધં અધિકતરેપિ ઇમિનાનુસારેન વેદિતબ્બોતિ સો ન દસ્સિતો. પબ્બતસણ્ઠાનાતિ પબ્બતેન સમં ઠાનં એતિસ્સાતિ પબ્બતસણ્ઠાના.

ઉદ્ધમ્પિ અધોપીતિ પિસદ્દો સમુચ્ચયત્થો. ઉભોપિ સિખરાનીતિ ઉદ્ધં સિખરં, અધો સિખરન્તિ ઉભોપિ સિખરાનિ. મુદિઙ્ગસણ્ઠાનાતિ મૂલે ચ અગ્ગે ચ તનુકસ્સ મજ્ઝે થૂલસ્સ મુદિઙ્ગસ્સ સણ્ઠાના.

સબ્બપઠમેન નયેનાતિ ઉદ્ધં અધિકનયસ્સ, અધો અધિકનયસ્સ, ઉદ્ધંઅધોઅધિકનયસ્સ ચાતિ સબ્બેસં નયાનં પઠમેન વિહારસીમદીપકાનં સમેન નયેન. પણવસણ્ઠાનાતિ મૂલે ચ અગ્ગે ચ થૂલસ્સ મજ્ઝેતનુકસ્સ પણવસ્સ સણ્ઠાના.

૧૪૧. અનુપરિવેણિયન્તિ એત્થ અનુસદ્દસ્સ વિચ્છત્થં, પરિવેણસદ્દસ્સ ચ લિઙ્ગવિપલ્લાસભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તસ્મિં તસ્મિં પરિવેણે’’તિ. પરિવેણસદ્દો હિ નપુંસકલિઙ્ગો, ઇધ પન લિઙ્ગવિપલ્લાસં કત્વા ઇત્થિલિઙ્ગવસેન વુત્તં. ‘‘સઙ્કેતં અકત્વા’’તિ ઇમિના અસઙ્કેતેનાતિ ¶ પદસ્સ કિરિયાવિસેસનત્તં દીપેતિ. ‘‘કમ્મવાચાયા’’તિ ઇમિના સમૂહનિત્વાતિ પદસ્સ કરણં દસ્સેતિ.

૧૪૨. યતોતિ એત્થ તોપચ્ચયસ્સ કારણત્થે પવત્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મા’’તિ. ‘‘હત્થપાસે’’તિ ઇમિના હત્થપાસતો બહિ નિસિન્ને અકતોવસ્સ ઉપોસથો હોતીતિ દસ્સેતિ. અસ્સાતિ ભિક્ખુનો. વત્થુવસેનાતિ અટ્ઠુપ્પત્તિવસેન. ઉપોસથસ્સ પમુખસ્સ અબ્ભોકાસે વા માળકાદીસુ વાતિ સમ્બન્ધો. નિમિત્તુપગા વા અનિમિત્તુપગા વાતિ હેટ્ઠા અટ્ઠસુ નિમિત્તેસુ વુત્તા નિમિત્તુપગા વા અનિમિત્તુપગા વા પબ્બતાદયો વા અઞ્ઞે વા કિત્તેતબ્બા.

પઠમતરં ¶ ન આગચ્છતિ, દુક્કટન્તિ ઉપોસથે ઘોસિયમાને પઠમતરં ન આગચ્છતિ, દુક્કટં. વિહારસ્સ મજ્ઝે હોતીતિ યોજના. એત્થાતિ પોરાણકે આવાસે. તત્થાતિ પોરાણકે આવાસે. અસમ્બાધોતિ સઙ્ઘસ્સ નિસજ્જટ્ઠાનપહોનકો. તત્થાતિ પચ્છા ઉટ્ઠિતે આવાસે.

સબ્બેસં નિસજ્જટ્ઠાનન્તિ યોજના. તત્થાતિ થેરસ્સ વિહારે. સોતિ થેરસ્સ વિહારો. એત્થાતિ તુમ્હાકં વિહારે. સબ્બેસં ઓકાસો નત્થીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ તં અસુકં નામ આવાસં. ‘‘વટ્ટતી’’તિ વત્તબ્બન્તિ યોજના. તસ્સાતિ થેરસ્સ.

૧૪૩. અન્ધકવિન્દં નામાતિ તસ્સ ગામસ્સ નામં. તન્તિ અન્ધકવિન્દં. થેરોતિ મહાકસ્સપત્થેરો. તતોતિ અન્ધકવિન્દતો. ઇમિના ‘‘અન્ધકવિન્દા’’તિ એત્થ નિસ્સક્કત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ દસ્સેતિ. ઉપોસથન્તિ તદત્થે ઉપયોગવચનં. ઉપોસથત્થાયાતિ હિ અત્થો. અન્ધકવિન્દા રાજગહં આગમનસ્સ કારણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘રાજગહં હી’’તિઆદિ. તત્થ હીતિ યસ્મા. અન્ધકવિન્દા વિહારં અન્તો કત્વા ‘‘અટ્ઠારસ મહાવિહારા’’તિ વુત્તં. નેસન્તિ અટ્ઠારસન્નં મહાવિહારાનં. સઙ્ઘસ્સ સામગ્ગિદાનત્થન્તિ એત્થ સઙ્ઘસ્સ સામગ્ગિદાનં અત્તનો ઉપોસથકિચ્ચં સિદ્ધં. તસ્મા પાળિયં ‘‘ઉપોસથં આગચ્છન્તો’’તિ વુત્તં. ‘‘સિપ્પિનિયં નામા’’તિ ઇમિના નદિં તરન્તોતિ એત્થ નદિયા નામં દસ્સેતિ. મનં વૂળ્હોતિ એત્થ મનન્તિ નિપાતો ઈસકત્થોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઈસક’’ન્તિ. ‘‘અપ્પમત્ત’’ન્તિ ઇમિના ‘‘ઈસક’’ન્તિપદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘વૂળ્હભાવો’’તિ ઇમિના ભાવપચ્ચયેન વિના ભાવત્થો ¶ ઞાતબ્બોતિ દસ્સેતિ. ચણ્ડેનાતિ ખરેન. તત્થાતિ નદિયં. અમનસિકરોન્તોતિ ‘‘ચણ્ડસોત’’ન્તિ આભોગં ¶ અકરોન્તો. ન પન વૂળ્હોતિ ન પન મહાવૂળ્હો. ઉદકબ્ભાહતાનીતિ ઉદકેન અભિઆહતાનિ. અસ્સાતિ થેરસ્સ. અલ્લાનીતિ તિન્તાનિ.

૧૪૪. પુરિમકમ્મવાચાતિ ‘‘સમ્મતા સા સીમા સઙ્ઘેન તિચીવરેન અવિપ્પવાસા’’તિ પુરે વુત્તા કમ્મવાચા. અયમેવાતિ ‘‘ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચા’’તિપદં પક્ખિપિત્વા અનુપઞ્ઞત્તા અયમેવ કમ્મવાચા. અયન્તિ પચ્છિમકમ્મવાચા. હિ યસ્મા ભિક્ખુનિસઙ્ઘો અન્તોગામે વસતિ, તસ્મા પુરિમાયેવ વટ્ટતીતિ યોજના. યદિ એવન્તિ યદિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ અયં પચ્છિમકમ્મવાચા વટ્ટનં સિયા ભવેય્ય, એવં સતીતિ યોજના. સોતિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘો. એતાય કમ્મવાચાયાતિ પચ્છિમકમ્મવાચાય. ન લભેય્યાતિ અન્તોગામે વસનત્તા તિચીવરપરિહારં ન લભેય્ય. કિં ન લભતિયેવાતિ આહ ‘‘અત્થિ ચસ્સ પરિહારો’’તિ. અસ્સાતિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ. દ્વેપિ સીમાયોતિ સમાનસંવાસકસીમા ચ અવિપ્પવાસસીમા ચાતિ દ્વેપિ સીમાયો. તત્થાતિ ભિક્ખુભિક્ખુનીસુ. તસ્સાતિ ભિક્ખૂનં સીમાય. એસેવ નયોતિ ભિક્ખુનીનં સીમં અજ્ઝોત્થરિત્વાપિ અન્તોપવિસિત્વાપિ ભિક્ખૂનં સીમાય સમ્મને એસેવ નયો. એતેતિ ભિક્ખુભિક્ખુનિયો. સામઞ્ઞત્તા હિ પુલ્લિઙ્ગેન વુત્તં. એત્થ ચાતિ ‘‘ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચા’’તિપદે ચ. સઙ્ગહો વેદિતબ્બો, કસ્મા? ગામેન નિગમનગરાનં એકલક્ખણત્તા.

પરિક્ખેપોકાસોતિ પરિક્ખેપારહોકાસો. તેસૂતિ ગામગામૂપચારેસુ. પરિહારન્તિ ચીવરવિપ્પવાસઆપત્તિઅપનયનં. ‘‘ઇતી’’તિઆદિ નિગમનં. એત્થાતિ સમાનસંવાસકઅવિપ્પવાસસીમાસુ. અત્તનો ધમ્મતાયાતિ અત્તનો સભાવેન. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તસ્સાતિ અવિપ્પવાસસીમાય. વિસુન્તિ સમાનસંવાસકસીમતો પાટેક્કં. તત્થાતિ દ્વીસુ સીમાસુ. અવિપ્પવાસાયાતિ અવિપ્પવાસસીમાય. તન્તિ ગામં. સાતિ અવિપ્પવાસસીમા. સમ્મતાય સીમાયાતિ ¶ અવિપ્પવાસસીમાય સમ્મતાય સતિયાતિ સમ્બન્ધો. સમ્મતતો પચ્છાતિ વા યોજના. નિવિસતીતિ નિવાસત્થાય વિસતિ પવિસતિ. સોપીતિ ગામોપિ. સીમસઙ્ખ્યંયેવાતિ અવિપ્પાસસીમવોહારમેવ. અધિટ્ઠિતતેચીવરિકા ભિક્ખૂ પરિહારં લભન્તીતિ અધિપ્પાયો. યથા પચ્છા નિવિટ્ઠો ગામો સીમસઙ્ખ્યંયેવ ગચ્છતિ, એવન્તિ યોજના. ‘‘પવિસિસ્સામા’’તિ ગેહાનિ કતાનિ, ‘‘પવિસિસ્સામા’’તિ આલયોપિ અત્થીતિ યોજના. આલયોપીતિ અપેક્ખોપિ. અપવિટ્ઠાતિ ગેહાનિ અપવિટ્ઠા. ગેહમેવ છડ્ડેત્વાતિ ગેહં છડ્ડેત્વા એવ. ઇમિના ગેહે છડ્ડિતે સબ્બં છડ્ડિતમેવાતિ દસ્સેતિ. પવિટ્ઠં વા અગતં વા એકમ્પિ કુલં અત્થિ ¶ સચેતિ યોજના. એત્થ ચ ‘‘એકમ્પિ કુલં પવિટ્ઠં વા’’તિ ઇદં નવગામં સન્ધાય વુત્તં. ‘‘એકમ્પિ કુલં અગતં વા’’તિ ઇદં પોરાણકગામં સન્ધાયાતિ દટ્ઠબ્બં.

તત્રાતિ ‘‘વત્તં જાનિતબ્બ’’ન્તિવચને. અવિપ્પવાસસીમાયન્તિ મહાસીમાય. સા એવ હિ યસ્મા અવિપ્પવાસકમ્મવાચાય બહુલપયોજના હોતિ, તસ્મા અવિપ્પવાસસીમાતિ વુચ્ચતિ. ઇતરાયાતિ અવિપ્પવાસસીમાય. તત્થાતિ તાસુ દ્વીસુ સીમાસુ. નિરાસઙ્કટ્ઠાનેસુ ઠત્વાતિ ચેતિયઙ્ગણાદીનં ખણ્ડસીમાય અનોકાસત્તા વુત્તં. ખણ્ડસીમઞ્હિ સમ્મનન્તા ચેતિયઙ્ગણાદિટ્ઠાનં પહાય અઞ્ઞસ્મિં વિવિત્તોકાસે વિહારપચ્ચન્તં ખણ્ડિત્વા સમ્મનન્તિ. સમૂહનિતુન્તિ અવિપ્પવાસસીમં સમૂહનિતું. પટિબન્ધિતું ન સક્ખિસ્સન્તેવાતિ અવિપ્પવાસંયેવ જાનિત્વા ખણ્ડસીમાય અઞ્ઞાતત્તા પટિબન્ધિતું ન સક્ખિસ્સન્તેવ. સીમસમ્ભેદન્તિ ખણ્ડસીમઅવિપ્પવાસસીમાનં સમ્ભેદં. સાસનન્તરધાનેન વાતિ સત્થુ આણાય અન્તરધાનેન વા. સાધુકં પનાતિ નિક્કઙ્ખં પન.

૧૪૭. ઉપોસથકમ્મસ્સ વિસું ગહિતત્તા સેસકમ્મવસેન સમાનસંવાસકતા ગહેતબ્બા ગોબલિબદ્દનયેન વા પારિસેસનયેન વા. તન્તિ સમાનસંવાસએકૂપોસથભાવં. ‘‘અપરિચ્છિન્નાયા’’તિ ઇમિના ¶ અટ્ઠપિતાયાતિ એત્થ ઠપધાતુયા અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. ગામં વા નિગમં વાતિ એત્થ નગરં કેન સઙ્ગહિતન્તિ આહ ‘‘ગામગ્ગહણેન ચેત્થા’’તિઆદિ. તત્થ એત્થાતિ ‘‘ગામં વા નિગમં વા’’તિ પાઠે, ગામગ્ગહણેનાતિ સમ્બન્ધો. અથ વા એત્થાતિ ગામનિગમનગરેસુ, નગરમ્પીતિ સમ્બન્ધો. ગામાદીનં પરિચ્છેદં વિત્થારેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ ગામનિગમનગરેસુ. ગામભોજકાતિ ગામં ભુઞ્જન્તીતિ ગામભોજકા. બલિન્તિ કરં. સો હિ તં નિસ્સાય ગામભોજકા બલન્તિ જીવન્તિ અનેનાતિ બલીતિ વુચ્ચતિ. યમ્પિ એકં પદેસં પરિચ્છિન્દિત્વા દેતીતિ યોજના. ગામખેત્તેતિ રઞ્ઞો આણા ખિપિયતિ એત્થાતિ ખેત્તં, ગામોયેવ ખેત્તં ગામખેત્તં, તસ્મિં. અયમ્પીતિ અયં પદેસોપિ. સોપીતિ પદેસોપિ. વિસુંગામો નામાતિ યોજના. સોપિ વિસુંગામો ગામસીમા હોતિયેવાતિ યોજના. વિસું પરિચ્છિન્દિત્વા દિન્નો ગામો વિસુંગામો. તસ્માતિ યસ્મા વિસું ગામો હોતિ, તસ્મા. સા ચાતિ વિસુંગામસીમા ચ. ઇતરાતિ વિસુંગામસીમતો અઞ્ઞા પકતિગામનગરનિગમસીમા ચાતિ યોજના.

એવન્તિ ¶ ‘‘અસમ્મતાય ભિક્ખવે’’તિઆદિના પાઠેન. તન્તિ સીમપરિચ્છેદં. અપરિચ્છિન્નેતિ રાજૂહિ અપરિચ્છિન્ને. ‘‘અટવિપદેસે’’તિ ઇમિના નત્થિ ગામો એત્થાતિ અગામકોતિ વચનત્થસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. વિજ્ઝાટવિસદિસેતિ વિગતં અગ્ગિનો ઝાયનમેત્થાતિ વિજ્ઝા, ચોરાદયો મનુસ્સે આભુસો ટવન્તિ પીળયન્તિ એત્થાતિ આટવિ. વિજ્ઝા ચ સા આટવિ ચેતિ વિજ્ઝાટવિ, તાય સદિસે વિજ્ઝાટવિસદિસે. એત્થ પુરિમનયે ગામાદીહિ આસન્નો વા હોતુ, અનાસન્નો વા તેહિ અપરિચ્છિન્નો અટવિપદેસો ગહેતબ્બો. પચ્છિમનયે દૂરો મનુસ્સાનં અનાગમનપથો આટવિપદેસો ગહેતબ્બોતિ અયમેતેસં વિસેસો. અસ્સાતિ ભિક્ખુનો. સમન્તાતિ સમન્તતો. અયં સીમાતિ અયં સત્તબ્ભન્તરસીમા. તત્થાતિ સત્તસુ અબ્ભન્તરેસુ. સમન્તા ઠિતસ્સ વા નિસિન્નસ્સ વા અબ્ભન્તરે અન્તોકોટ્ઠાસે જાતં અબ્ભન્તરં અટ્ઠવીસહત્થપમાણં.

યા ¶ કાચિ નદી અસીમાવ હોતીતિ સમ્બન્ધો. નદીસીમલક્ખણપત્તાતિ નદીસીમલક્ખણં પત્તા. ઇમિના સીમલક્ખણં અપત્તા નદી બન્ધિયમાના સીમાવ હોતીતિ દસ્સેતિ. સાવધારણેન ‘‘અત્તનો સભાવેનેવા’’તિ ઇમિના ભિક્ખૂનં બન્ધનભાવેનાતિ અત્થં નિવત્તેતિ. એત્થાતિ નદિયં. એત્થાતિ જાતસ્સરસમુદ્દેસુ. યેન કેનચીતિ અન્તમસો તિરચ્છાનગતેનપિ યેન કેનચિ. ખણિત્વા અકતો સયંજાતોતિ સમ્બન્ધો. ઇદં હેતુઅન્તોગધવિસેસનં. ખણિત્વા અકતત્તાતિ હિ અત્થો. સયંજાતોતિ સયમેવ જાતોતિ એવકારો યોજેતબ્બો. તેન વુત્તં ‘‘યેન કેનચિ ખણિત્વા અકતો’’તિ. સોબ્ભોતિ સં ઉભોતિ પદવિભાગો કાતબ્બો. તત્થ સંસદ્દો સમન્તત્થવાચકો, ઉભસદ્દો પૂરણત્થવાચકો. તસ્મા સમન્તતો આગતેન ઉદકેન ઉભતિ પૂરતિ એત્થાતિ સોબ્ભોતિ વચનત્થો કાતબ્બો. તેન વુત્તં ‘‘સમન્તતો આગતેન ઉદકેન પૂરિતો તિટ્ઠતી’’તિ.

તત્થાતિ નદીસમુદ્દજાતસ્સરેસુ, આધારે ભુમ્મં. યંસદ્દો ઠાનવિસયોતિ આહ ‘‘યં ઠાન’’ન્તિ. મજ્ઝિમસ્સાતિ થામમજ્ઝિમસ્સ. વક્ખતિ હિ ‘‘થામમજ્ઝિમેના’’તિ. ‘‘સમન્તતો’’તિ ઇમિના સમન્તાતિ એત્થ નિસ્સક્કત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘ઉદકુક્ખેપેના’’તિ ઇમિના ઉદકુક્ખેપાતિ એત્થ કરણત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ દસ્સેતિ. ઉદકં ઉક્ખિપિત્વા ખિપિયતિ એત્થાતિ ઉદકુક્ખેપો. ‘‘પરિચ્છિન્ન’’ન્તિ ઇમિના પાઠસેસં દસ્સેતિ. અક્ખધુત્તાતિ એત્થ અક્ખોતિ પાસકો. સો હિ અકતિ કુટિલં ગચ્છતિ અનેનાતિ અક્ખોતિ વુચ્ચતિ, ધવન્તિ મરિયાદમતિક્કમ્મ કીળાદિપસુતં ગચ્છન્તીતિ ધુત્તા, અક્ખેસુ ધુત્તા અક્ખધુત્તા ¶ . દારુગુળન્તિ સારદારુમયં ગુળં. ‘‘વાલુકં વા’’તિ ઇમિના ‘‘ઉદકુક્ખેપા’’તિ એત્થ ઉપલક્ખણં દસ્સેતિ. યત્થાતિ યસ્મિં પદેસે. અયન્તિ પદેસો. તસ્સાતિ ઉદકુક્ખેપસ્સ.

એત્થાતિ નદીસમુદ્દજાતસ્સરેસુ. મુખદ્વારન્તિ સમુદ્દાદીનં મુખસઙ્ખાતં દ્વારં. સબ્બત્થાતિ સબ્બાય નદિયં. થેરવાદં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યં પના’’તિઆદિ. ‘‘યોજનં…પે… વટ્ટતી’’તિ યં પન વચનં મહાસુમત્થેરેન વુત્તન્તિ ¶ યોજના. તત્રાપીતિ યોજનનદિયમ્પિ. પટિક્ખિત્તાકારં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘ભગવતા હી’’તિઆદિ. નદિયા પમાણન્તિ નદિયા ગમ્ભીરપમાણમેવ, ન આયામવિત્થારપમાણન્તિ અત્થો. ‘‘ન યોજનં વા અદ્ધયોજનં વા’’તિ વચનમ્પિ ઇદમેવ સન્ધાય વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. કિઞ્ચાપિ આયામવિત્થારપમાણં ન વુત્તં, પભવતો પન યાવ મુખદ્વારા આયામવિત્થારવસેન કમ્મં કાતું પહોનકનદીયેવ ગહેતબ્બાતિ દટ્ઠબ્બા. યા નદીતિ સમ્બન્ધો. ઇમસ્સ સુત્તસ્સાતિ ‘‘તિમણ્ડલ’’ન્તિઆદિકસ્સ ઇમસ્સ સુત્તસ્સ. પભવતોતિ સમુદાગમતો. એત્થાતિ નદિયં. સબ્બેહિ ભિક્ખૂહિ ઠપેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ એકઉદકુક્ખેપતો.

કિત્તકા પરિપુણ્ણા હોતીતિ આહ ‘‘સમતિત્થિકા’’તિ. તિત્થેન સમં પરિપૂરતીતિ સમતિત્થિકા. ઉદકસાટિકં નિવાસેત્વાપીતિ પિસદ્દો ‘‘અનિવાસેત્વાપી’’તિ દસ્સેતિ. ઉદકસાટિકં અનિવાસેન્તોપિ વત્થેન અવિનાભાવતો અઞ્ઞં નિવાસેત્વાતિ અત્થો ગહેતબ્બો. નાવાય ઠત્વા કરિયમાને કિં ગચ્છન્તિયાપિ નાવાય કાતું વટ્ટતીતિ આહ ‘‘ગચ્છન્તિયા પના’’તિઆદિ. ‘‘કસ્મા’’તિઆદિના કારણં દસ્સેતિ. હીતિ યસ્મા. તન્તિ ઉદકુક્ખેપમત્તં. એવં સતિ…પે… અનુસાવના હોતિ, તસ્મા ગચ્છન્તિયા નાવાય કાતું ન વટ્ટતીતિ યોજના. ‘‘તસ્મા’’તિઆદિના લદ્ધગુણં દસ્સેતિ. ન કેવલં નાવાયમેવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્તોનદિય’’ન્તિઆદિ.

રુક્ખસ્સાતિ અન્તોનદિયં જાતસ્સ રુક્ખસ્સ. સાખા વા પતિટ્ઠિતાતિ સમ્બન્ધો. સીમં વા સોધેત્વાતિ વિહારસીમગામસીમાસુ ઠિતાનં હત્થપાસાનયનબહિકરણવસેન સીમં વા સોધેત્વા. જાતરુક્ખસ્સ પવિટ્ઠસાખાય વા પારોહે વાતિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ બહિનદિતીરે જાતરુક્ખસ્સ. તત્થાતિ ખાણુકે.

તસ્સાતિ પાસાણદીપકસ્સ. પુબ્બે વુત્તપ્પકારેતિ પુબ્બે નદીનિમિત્તટ્ઠાને ‘‘અન્વદ્ધમાસ’’ન્તિઆદિના ¶ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૩૮) વુત્તપ્પકારે. સોતિ પાસાણદીપકો. પુન સોતિ પાસાણદીપકોયેવ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

આવરણન્તિ ¶ પાળિં. તન્તિ આવરણં. આવરણેન વા કોટ્ઠકબન્ધેન વા હેતુભૂતેન, પચ્છિજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. કોચિ આવરણપ્પદેસો અજ્ઝોત્થરિયતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ આવરણપ્પદેસે. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ‘‘હેટ્ઠાપાળિ બદ્ધા’’તિ ઇદં નદિં વિનાસેત્વા તળાકકરણાકારદસ્સનં. એત્થાતિ નદિયં, તળાકે વા. છડ્ડિતમોદકન્તિ તળાકરક્ખનત્થં એકેન વારિમગ્ગેન છડ્ડિતં ઉદકં. દેવે અવસ્સન્તેતિ દુબ્બુટ્ઠિકાલત્તા વસ્સન્તકાલેપિ દેવે અવસ્સન્તે. સાતિ નદિતો નીહટમાતિકા. કાલન્તરેનાતિ અઞ્ઞેન કાલેન. ઉપ્પતિત્વાતિ ગામનિગમાનં ઉપરિ પતિત્વા. પવત્તતીતિ પુબ્બે વુત્તપકારે વસ્સકાલે ચત્તારો માસે અબ્ભોચ્છિન્ના સન્દતિ. વિહારસીમન્તિ વિહારસમ્બન્ધં બદ્ધસીમં.

સમુદ્દેપીતિ પિસદ્દો નદિમપેક્ખતિ. તત્થાતિ પદેસે. ઓતરિત્વાતિ હેટ્ઠા તરિત્વા. ‘‘ઓસરિત્વા’’તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો. સણ્ઠહન્તીતિ ઉદકેન સમં તિટ્ઠન્તિ. સોતિ પદેસો. ઉદકન્તતોતિ ઉદકકોટિતો. તત્થાતિ સમુદ્દે. બાધતીતિ પીળયતિ. તેસૂતિ નાવાઅટ્ટકેસુ. તન્તિ પિટ્ઠિપાસાણં. ઊમિયોતિ વીચિયો. તા હિ પરંપરાવસેન ઉગ્ગન્ત્વા સવિઞ્ઞાણકાવિઞ્ઞાણકે મિયન્તિ હિંસન્તિ, અન્તો પક્ખિપન્તીતિ વા ઊમિયોતિ વુચ્ચન્તિ. તત્થાતિ પિટ્ઠિપાસાણે. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઉદકેનેવ પિટ્ઠિપાસાણો ઓત્થરીયતીતિ યોજના. સોતિ દીપકપબ્બતો. ‘‘દૂરે’’તિ વત્વા તસ્સ પમાણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મચ્છવધાનં અનાગમનપથે’’તિ. મચ્છવધાનન્તિ કેવટ્ટાનં. તે હિ યસ્મા મચ્છે હનન્તિ, તસ્મા મચ્છવધાતિ વુચ્ચન્તિ. ‘‘મચ્છબન્ધાન’’ન્તિપિ પાઠો. મચ્છે બન્ધન્તીતિ મચ્છબન્ધાતિ વચનત્થો કાતબ્બો. અનાગમનપથેતિ યત્થ ગન્ત્વા તદહેવ પચ્ચાગન્ત્વા ન આગમનપથિકે દેસે. નત્થિ આગમનપથો એત્થાતિ અનાગમનપથો, દેસો. તસ્મિં ‘‘અગમનપથે’’તિપિ પાઠો, સો અયુત્તો. કસ્મા? અગમનપથસ્સ નાધિપ્પેતત્તા. ગન્ત્વા હિ પુન અનાગમનપથોયેવાધિપ્પેતો. તેસન્તિ મચ્છવધાનં. ગમનપરિયન્તસ્સાતિ ગમનકોટિયા ¶ . ઓરતોતિ ઓરભાગે ઠિતો દીપકો વા પબ્બતો વાતિ યોજેતબ્બો. તત્થાતિ ઓરભાગે ઠિતેસુ દીપકપબ્બતેસુ. ઓત્થરિત્વાતિ પકતિઉદકેન ઓત્થરિત્વા. તત્થાતિ ઓત્થરિત્વા ઠિતે સમુદ્દે.

કરોન્તેહિપિ કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. યત્થાતિ યસ્મિં સરે. અયન્તિ અયં સરો, ન જાતસ્સરો હોતિ. અયં સરો ગામખેત્તસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતીતિ યોજના. તત્થાતિ સરે. યત્થ પનાતિ ¶ યસ્મિં સરે પન. તસ્સાતિ જાતસ્સરસ્સ. તત્થાતિ પદેસે. સચે ગમ્ભીરં ઉદકં હોતીતિ યોજના. તત્થાતિ અટ્ટકે. એત્થાતિ જાતસ્સરે, ઠિતેસુ પિટ્ઠિપાસાણદીપકેસૂતિ યોજના. પહોનકજાતસ્સરોતિ સઙ્ઘકમ્મં કાતું પહોનકો જાતસ્સરો. ‘‘સુક્ખતી’’તિ વત્વા તદેવ સમત્થેતું વુત્તં ‘‘નિરુદકો’’તિ. તત્થાતિ જાતસ્સરે. સચે નિરુદકમત્તેન ગામખેત્તં ગચ્છતિ. કદા ગચ્છતીતિ આહ ‘‘સચે પનેત્થા’’તિઆદિ. તત્થ એત્થાતિ જાતસ્સરે. પોક્ખરણીઆદીનીતિ એત્થ આદિસદ્દેન ઉદકમાતિકાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યદા ખણન્તિ, તદાતિ પાઠસેસો યોજેતબ્બો. ‘‘તં ઠાન’’ન્તિ વુત્તેપિ ન ખણનટ્ઠાનમેવ ગહેતબ્બં, ‘‘એત્થા’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તત્તા સબ્બોયેવ જાતસ્સરો ગહેતબ્બો. ન કેવલં અજાતસ્સરમત્તં હોતિ, અથ ખો ગામખેત્તન્તિ આહ ‘‘ગામસીમાસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતી’’તિ.

નન્તિ જાતસ્સરં. પૂરેત્વાતિ મત્તિકાદીહિ પૂરેત્વા. પાળિન્તિ આવરણં. સબ્બમેવ નન્તિ સકલમેવ તં જાતસ્સરં. લોણીપીતિ પિસદ્દેન ન કેવલં સોબ્ભોયેવ જાતસ્સરસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, અથ ખો લોણીપીતિ દસ્સેતિ. ઉદકટ્ઠાનોકાસેતિ ઉદકસ્સ ઠાને ઓકાસે.

૧૪૮. સીમાય સીમં સમ્ભિન્દન્તીતિ એત્થ ‘‘સીમાય સીમ’’ન્તિ પદાનં સમ્બન્ધાપેક્ખત્તા તેસં સમ્બન્ધં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અત્તનો પરેસ’’ન્તિ. ‘‘બદ્ધસીમ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘સીમ’’ન્તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ વિસેસતો બદ્ધસીમાયેવ ગહેતબ્બાતિ દસ્સેતિ. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘સચે ¶ હી’’તિઆદિ. સંસટ્ઠવિટપાતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં આસન્નત્તા સંસટ્ઠો વિટપો એતેસન્તિ સંસટ્ઠવિટપા. ‘‘સંસટ્ઠવિટપા’’તિ ઇદં ઉપલક્ખણમત્તં, મૂલાનિપિ સંસટ્ઠાનિયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. તેસૂતિ દ્વીસુ રુક્ખેસુ. વિહારસીમા ચાતિ પોરાણકવિહારસીમા ચ. અન્તો કત્વાતિ સીમાય અન્તો કત્વા. અથ પચ્છાતિ એત્થ ‘‘પચ્છા’’તિ ઇમિના અથસદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ. એવં કે અકંસૂતિ આહ ‘‘એવં છબ્બગ્ગિયા અકંસૂ’’તિ. તેનાતિ કરણેન.

અજ્ઝોત્થરણાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરેસ’’ન્તિઆદિ. તસ્સાતિ બદ્ધસીમાય. પદેસન્તિ ભિક્ખૂહિ કમ્મં કાતું પહોનકં એકદેસં. અન્તમસો એકસ્સપિ ભિક્ખુનો ઠત્વા અધિટ્ઠાનુપોસથં કાતું પહોનકં પદેસં. કમ્મં કાતું અપ્પહોનકપદેસં અન્તો કરિત્વા બન્ધન્તા સીમાય સીમં સમ્ભિન્દન્તિ નામ. સીમાય ઉપચારોતિ પચ્છા બન્ધિતબ્બાય સીમાય ઉપચારો. ‘‘વડ્ઢન્તો સીમાસઙ્કરં કરોતી’’તિ ઇમિના સચે અવડ્ઢનકો પાસાણો હોતિ, દ્વિન્નમ્પિ સીમાનં નિમિત્તં કાતું વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.

૧૪૯. પન્નરસિકસ્સ ¶ પુબ્બકિચ્ચસ્સ પાળિયં આગતત્તા ચાતુદ્દસિકસ્સેવ પુબ્બકિચ્ચં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અજ્જુપોસથો ચાતુદ્દસો’’તિ.

‘‘અધમ્મેન વગ્ગ’’ન્તિઆદીસુ વિનિચ્છયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. અધમ્મેન વગ્ગન્તિ એત્થ અધમ્મં નામ એકસ્મિં વિહારે ચતુન્નં ભિક્ખૂનં સુત્તુદ્દેસઉપોસથમકત્વા પારિસુદ્ધિઉપોસથકરણઞ્ચ તિણ્ણં પારિસુદ્ધિઉપોસથમકત્વા સુત્તુદ્દેસકરણઞ્ચ. વગ્ગં નામ સબ્બેવ અસન્નિપતિત્વા એકસ્સ છન્દપારિસુદ્ધિહરણં. છન્દપારિસુદ્ધિ નામ સઙ્ઘમજ્ઝંયેવ આગચ્છતિ, ન ગણમજ્ઝં, ન પુગ્ગલસ્સ સન્તિકં. અધમ્મેન સમગ્ગન્તિ એત્થ અધમ્મં વુત્તનયમેવ. સમગ્ગં નામ સબ્બેસં સન્નિપતનં. ધમ્મેન વગ્ગન્તિ એત્થ ધમ્મં નામ ચતુન્નં સુત્તુદ્દેસઉપોસથકરણઞ્ચ તિણ્ણં પારિસુદ્ધિઉપોસથકરણઞ્ચ. વગ્ગં વુત્તનયમેવ.

૧૫૦. ઇમં ¶ નિદાનન્તિ પાતિમોક્ખસ્સ ઇમં નિદાનં. સુતા ખો પનાતિ એત્થ સુય્યિત્થાતિ સુતા, સુય્યસ્સન્તીતિ વા સુતા, પારાજિકુદ્દેસાદયો. સુતા ચ સુતા ચ સુતાતિ સરૂપેકસેસો કાતબ્બો. અવસેસન્તિ નિદાનુદ્દેસાદિતો અવસેસં પારાજિકુદ્દેસાદિ. સુતેનાતિ સુતસદ્દેન. ‘‘અત્થે અસમ્ભવતો સદ્દે વુત્તવિધાનં હોતી’’તિ હિ પરિભાસતો ‘‘સુતેના’’તિ એત્થ સદ્દોવ ગહેતબ્બો. તેન નયેનાતિ તેન નિદાનુદ્દેસનયેન.

અટવિમનુસ્સભયન્તિ અટવિયં નિવસન્તસ્સ મનુસ્સસ્સ ભયં, વનચરકભયન્તિ અત્થો. રાજન્તરાયોતિઆદીસુ એવં વિસેસો વેદિતબ્બોતિ યોજના. દવદાહોતિ દાયં દહતીતિ દવદાહો આકારસ્સ રસ્સં, યકારસ્સ ચ વકારં કત્વા. નન્તિ ભિક્ખું. એકં વા ભિક્ખુન્તિ યોજના. પઠમો વા ઉદ્દેસોતિ નિદાનુદ્દેસો. એત્થાતિ પઞ્ચસુ ઉદ્દેસેસુ. યસ્મિન્તિ ઉદ્દેસે. સોપીતિ ઉદ્દેસોપિ. સુતેનેવ સાવેતબ્બોતિ સુતપદેનેવ સઙ્ઘસ્સ સાવેતબ્બોતિ એવસદ્દો ‘‘ન વિત્થારેના’’તિ દસ્સેતિ.

અનજ્ઝિટ્ઠાતિ એત્થ ઉપસગ્ગવસેન ઇસુધાતુસ્સ ઇચ્છાકન્તિતો અઞ્ઞમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનાણત્તા, અયાચિતા વા’’તિ. એત્થ ‘‘અનાણત્તા’’તિ ઇદં થેરેન અનાણત્તભાવં સન્ધાય વુત્તં ¶ . ‘‘અયાચિતા’’તિ ઇદં સમ્મુતિલદ્ધેન નવકેન અયાચિતભાવં સન્ધાય વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. એત્થાતિ ‘‘અનજ્ઝિટ્ઠા ધમ્મં ભાસન્તી’’તિ વચને. ધમ્મજ્ઝેસકેતિ ધમ્મકથનત્થાય અજ્ઝેસતીતિ ધમ્મજ્ઝેસકો, તસ્મિં. આપુચ્છિત્વા વા તેન સઙ્ઘત્થેરેન યાચિતો હુત્વા વાતિ યોજના. વારપટિપાટિયાતિ વારાનુક્કમેન. દેહીતિ વાતિ એત્થ ઇતિ-વા-સદ્દો ‘‘ભણ’’ ઇતિપદેન ચ ‘‘કથેહિ’’ ઇતિપદેન ચ યોજેતબ્બો. ‘‘ભણ’’ ઇતિ વા ‘‘કથેહિ’’ઇતિ વા ‘‘દેહિ’’ઇતિ વા વત્તબ્બાતિ યોજના ¶ . તીહિપિ વિધીહીતિ ઓસારણકથનસરભઞ્ઞસઙ્ખાતેહિ તીહિ સજ્જનેહિ. એત્થ ચ સુત્તસ્સ ઓસારિયતે ઉચ્ચારિયતે ઓસારણં, અત્થસ્સ કથિયતે કથનં, સુત્તસ્સ ચ તદત્થસ્સ ચ સરેન ભણિયતે સરભઞ્ઞં. ઓસારેહીતિ સુત્તં ઉચ્ચારેહિ. કથેહીતિ અત્થં કથેહિ. સરભઞ્ઞન્તિ સુત્તસ્સ ચ તદત્થસ્સ ચ સરેન ભણનં. નન્તિ સદ્ધિવિહારિકં. સજ્ઝાયં અધિટ્ઠહિત્વાતિ ‘‘સજ્ઝાયં કરોમી’’તિ અધિટ્ઠહિત્વા. એત્થાતિ અજ્ઝેસનટ્ઠાને.

નિસ્સિતકેતિ સદ્ધિવિહારિકાદયો. સોતિ સઙ્ઘત્થેરો, ‘‘વત્તબ્બો’’તિપદે કમ્મં, ‘‘વદતી’’તિઆદીસુ પદેસુ કત્તા. આરદ્ધન્તિ સઙ્ઘેન આરદ્ધં. ઠપેત્વાતિ ધમ્મસવનં ઠપેત્વા. ઓસારેત્વાતિ પઠમં સુત્તં ઓસારેત્વા. પુન કથેન્તેનાતિ પચ્છા અત્થં કથેન્તેન. અટ્ઠપેત્વાયેવ વાતિ સુત્તસ્સ ચ અત્થસ્સ ચ અન્તરા અટ્ઠત્વા એવ વા. કથેતબ્બન્તિ અત્થજાતં કથેતબ્બં. કથેન્તસ્સ…પે… નયોતિ પઠમં અત્થં કથેત્વા પુન સુત્તઞ્ચ અત્થઞ્ચ સરેન ભણન્તસ્સ પુન આગતેપિ એસેવ નયોતિ અત્થો.

ઉપનિસિન્નકથાયપીતિ સમીપે નિસિન્નેન કથાયપિ. તેનાતિ સઙ્ઘત્થેરેન. વત્તું વટ્ટતીતિ વિસેસેત્વા વત્તું વટ્ટતિ. તેનાતિ મનુસ્સેહિ જાનનભિક્ખુના. સઙ્ઘત્થેરો ભણતિ, તુણ્હી વા હોતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘પુચ્છન્તી’’તિ વુત્તેતિ યોજના. અનુમોદનાદીસુપીતિઆદિસદ્દેન ધમ્મકથાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. સઙ્ઘત્થેરો અનુજાનાતીતિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ વિહારઅન્તરઘરેસુ.

સજ્ઝાયન્તિ સયં ઇસ્સરેન અયનં ઉચ્ચારણં, કેનચિ અનજ્ઝિટ્ઠો સયં અધિઇસ્સરેન અયનં ઉચ્ચારણન્તિ અત્થો. થેરોતિ સદ્ધિવિહારો થેરો. વિસ્સમિસ્સામીતિ ખેદવિરહિતં ગમિસ્સામિ. આપુચ્છિતબ્બન્તિ પઠમથેરમ્પિ પુન આગતત્થેરમ્પિ આપુચ્છિતબ્બં. એકેન સઙ્ઘત્થેરેન અનુઞ્ઞાતેનાતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞસ્મીન્તિ અનુઞ્ઞાતત્થેરતો અઞ્ઞસ્મિં થેરેતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ પુન આગતં થેરં. અત્તાનં ¶ સમ્મનિતબ્બન્તિ એત્થ પચ્ચત્તે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘અત્તા સમ્મનિતબ્બો’’તિ ¶ . કિં સમ્મતેન પરિસં અનોલોકેત્વા પુચ્છિતબ્બોતિ આહ ‘‘પુચ્છન્તેન પના’’તિઆદિ.

૧૫૩. મેતિ મય્હં. ઇતોતિ પુગ્ગલતો, ઉપ્પન્નોતિ સમ્બન્ધો. પુરમ્હાકન્તિ પદસ્સ પુરે અમ્હાકન્તિ પદચ્છેદં કત્વા પુરેસદ્દો પઠમત્થોતિ આહ ‘‘પઠમં અમ્હાક’’ન્તિ. પટિકચ્ચેવસદ્દો પગેવપરિયાયો, ‘‘પઠમતરમેવા’’તિ ઇમિના તસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ભૂતમેવાતિ વિજ્જમાનમેવ, તથમેવ વા.

૮૨. અધમ્મકમ્મપટિક્કોસનાદિકથા

૧૫૪. અધમ્મકમ્મન્તિ અભૂતકમ્મં. પટિક્કોસિતુન્તિ એત્થ કુસધાતુ અપનયનત્થોતિ આહ ‘‘વારેતુ’’ન્તિ. દિટ્ઠિન્તિ લદ્ધિં. તેસન્તિ ચતુન્નં પઞ્ચન્નં. યથાતિ યેનાકારેન ભણિયમાનેતિ યોજના. ન સુણન્તીતિ અઞ્ઞે ભિક્ખૂ ન સુણન્તિ. થેરાધીનન્તિ થેરેન અધીનં આબન્ધન્તિ અત્થો. થેરાયત્તન્તિ થેરેન આયત્તં, થેરસ્સ સન્તકન્તિ અત્થો. એત્થાતિ પાતિમોક્ખુદ્દેસે.

૮૩. પાતિમોક્ખુદ્દેસકઅજ્ઝેસનાદિકથા

૧૫૫. નવવિધઞ્ચાતિ દિવસવસેન તિવિધં, કારકવસેન તિવિધં, કત્તબ્બાકારવસેન તિવિધઞ્ચાતિ નવકોટ્ઠાસઞ્ચ, નવપકારઞ્ચ વા. ચતુબ્બિધન્તિ ‘‘અધમ્મેન વગ્ગ’’ન્તિઆદિકં ચતુબ્બિધં. દુવિધન્તિ ભિક્ખુભિક્ખુનીવસેન દુવિધં. નવવિધન્તિ ભિક્ખુપાતિમોક્ખે પઞ્ચવિધં, ભિક્ખુનિપાતિમોક્ખે ચતુબ્બિધન્તિ નવવિધં. એત્થાતિ ‘‘યો તત્થ ભિક્ખુ બ્યત્તો પટિબલો’’તિ પાઠે. સુવિસદાતિ સુટ્ઠુ બ્યત્તા, સુદ્ધા વા. એત્તકમ્પીતિ પિસદ્દો ગરહાયં, અધિકે કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ.

સામન્તા આવાસાતિ એત્થ ઉપયોગત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ આહ ‘‘સામન્તં આવાસ’’ન્તિ. યો સક્કોતીતિ બહૂસુ નવેસુ યો સક્કોતિ.

૮૪. પક્ખગણનાદિઉગ્ગહણાનુજાનનકથા

૧૫૬. કતિનં ¶ ¶ પૂરણીતિ કતિનં તિથીનં પૂરણી. કો દિવસોતિ કિત્તકો દિવસો. અય્યાયત્તન્તિ અય્યેહિ ભિક્ખૂહિ આયત્તં આબદ્ધં. સંહરિત્વાતિ પુન સલાકં સંહરિત્વા. અયં પાઠો કેસુચિ અટ્ઠકથાપોત્થકેસુ નત્થિ. કાલવતોતિ એત્થ વન્તુપચ્ચયો સ્વત્થોતિ આહ ‘‘કાલસ્સેવા’’તિ. એવસદ્દો પન સમ્ભવતો યુજ્જિયતિ. પગેવાતિ પાતોવ.

૧૫૮. સાયમ્પીતિ સાયન્હેપિ. પિસદ્દેન અઞ્ઞમ્પિ સરણકાલં સમ્પિણ્ડેતિ.

૧૫૯. આણાપેતુન્તિ એત્થ અનાણાપેતબ્બભિક્ખૂ અપનેત્વા આણાપેતબ્બભિક્ખૂ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘કિઞ્ચિ કમ્મ’’ન્તિઆદિ. સદાકાલમેવ કિઞ્ચિ કમ્મં કરોન્તોતિ યોજના. ધમ્મકથિકાદીસૂતિઆદિસદ્દેન ગણવાચકાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. વારેનાતિ પરિયાયેન. સમ્મુઞ્ચનિન્તિ યટ્ઠિસમ્મુઞ્ચનિં વા મુટ્ઠિસમ્મુઞ્ચનિં વા. સમં, સુટ્ઠુ વા મુઞ્ચતિ સોધેતિ ઇમાયાતિ સમ્મુઞ્ચની, તાલુજો પઠમો. તમ્પીતિ સાખાભઙ્ગમ્પિ.

૧૬૦. વુત્તનયેનેવાતિ સમ્મજ્જને વુત્તનયેનેવ. પુન આહરિતબ્બાનીતિ સઙ્ઘિકાવાસં આસનાનિ પુન આહરિતબ્બાનિ. તટ્ટિકાયોપીતિ વેણુઆદિમયા તટ્ટિકાયોપિ.

૧૬૧. કપલ્લિકા વાતિ કપાલેસુ પરિયાપન્ના પદીપકપાલા વા. તન્તિ તેલાદિં. પરિયેસિતબ્બાનીતિ અનવજ્જપરિયેસનેન પરિયેસિતબ્બાનિ.

૧૬૩. સંગહેતબ્બોતિઆદીનં ચતુન્નં કિરિયાપદાનં વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સંગહેતબ્બો’’તિઆદિ. સંગહસદ્દસ્સ સઙ્ખેપગહણેસુપિ વત્તનતો ઇધ ‘‘અનુગ્ગહત્થે’’તિ દસ્સેતું પાળિયં વુત્તં ‘‘અનુગ્ગહેતબ્બો’’તિ. તેન વુત્તં ‘‘તથાકરણવસેના’’તિ. ઉપલાપેતબ્બોતિ ¶ સઙ્ઘેન બહુસ્સુતો ભિક્ખુ ભિક્ખૂહિ ઉપગન્ત્વા લાપેતબ્બો કથાપેતબ્બો. ઉપટ્ઠાપેતબ્બોતિ સઙ્ઘેન બહુસ્સુતો ભિક્ખુ ભિક્ખૂહિ ઉપ અચ્ચનેન પૂજનેન ઠાપેતબ્બો. ‘‘સબ્બેસં દુક્કટ’’ન્તિ વત્વા તદેવ સમત્થેતું વુત્તં ‘‘ઇધ નેવ થેરા, ન દહરા મુચ્ચન્તી’’તિ. તેનાતિ બહુસ્સુતેન ભિક્ખુના. એવમ્પિ સતીતિ એવં અસાદિયનેપિ સતિ. સાયં પાતન્તિ સાયઞ્ચ પાતો ચ સાયંપાતં. ઉપટ્ઠાનન્તિ ¶ ઉપટ્ઠાનટ્ઠાનં, ઉપટ્ઠાનત્થાય વા. તેનાતિ બહુસ્સુતેન ભિક્ખુના. તેસન્તિ મહાથેરાનં. અસ્સાતિ બહુસ્સુતસ્સ ભિક્ખુનો. સદ્ધિંચરાતિ અત્તના સદ્ધિં ચરન્તીતિ સદ્ધિંચરા. અથાપીતિ યદિપિ. એકો વા વત્તસમ્પન્નો વદતીતિ યોજના. એસો ચ અહઞ્ચાતિ મયં. નામતુમ્હઅમ્હસદ્દેસુ હિ એકસેસેન કત્તબ્બેસુ પરોવ ગહેતબ્બો. વિહરન્તૂતિ વદન્તીતિ યોજના.

સો આવાસો ગન્તબ્બોતિ એત્થ કિમત્થાય ગન્તબ્બો, કિં અનુદિવસં ગન્તબ્બોતિ આહ ‘‘ઉપોસથકરણત્થાય અન્વદ્ધમાસં ગન્તબ્બો’’તિ. સો ચ ખોતિ આવાસો. ઉતુવસ્સેયેવાતિ હેમન્તગિમ્હેયેવ. ઉતુવસ્સેયેવ ગન્તબ્બોતિ અત્થસ્સ ઞાતબ્બભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વસ્સાને પના’’તિઆદિ. યન્તિ કમ્મં. તત્થાતિ ‘‘વસ્સં વસન્તી’’તિઆદિવચને. સોતિ પાતિમોક્ખુદ્દેસકો ભિક્ખુ. અઞ્ઞસ્મિન્તિ અપરસ્મિં પાતિમોક્ખુદ્દેસકે. માસદ્વયન્તિ સાવણમાસપુણ્ણમિતો યાવ અસ્સયુજપુણ્ણમી, તાવ માસદ્વયં વસિતબ્બં. ઇદં પુરિમવસ્સં ઉપગન્ત્વા પચ્છિમિકાય પક્કમનાદિં સન્ધાય વુત્તં. સચે પચ્છિમિકં ઉપગન્ત્વા અનન્તરમેવ પક્કમનાદિં કરોતિ, માસત્તયમ્પિ વસિતબ્બં.

૧૬૪. યેન કેનચિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગેન વિઞ્ઞાપેતીતિ પટિવચનં નિચ્છારેતુમસક્કોન્તો યેન કેનચિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગેન વિઞ્ઞાપેતિ. ઉભયથાતિ ઉભયેહિ કાયવાચાસઙ્ખાતેહિ આકારેહિ. કાયવાચાહિ વિઞ્ઞાપેતીતિ સમ્બન્ધો. સબ્બેતિ અખિલા ગિલાના. હત્થપાસેતિ ¶ સઙ્ઘસ્સ હત્થપાસમ્હિ. સચે દૂરે હોન્તીતિ સચે બહૂ ગિલાના અઞ્ઞમઞ્ઞં દૂરે હોન્તિ. તં દિવસન્તિ તસ્મિં સઙ્ઘઅપ્પહોનકદિવસે.

તત્થેવ પક્કમતીતિ એત્થ નિસ્સક્કત્થે થપચ્ચયોતિ આહ ‘‘તતોવા’’તિ, પારિસુદ્ધિહારટ્ઠાનતો એવાતિ અત્થો. ‘‘ગચ્છતી’’તિ ઇમિના કમુધાતુયા પદવિક્ખેપત્થં દસ્સેતિ, ‘‘કત્થચી’’તિ ઇમિના તસ્સ કમ્મં. સામણેરો પટિજાનાતીતિઆદીસુ પટિજાનનાકારત્થસ્સ ઇતિસદ્દસ્સ લોપભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સામણેરો અહ’’ન્તિ એવં પટિજાનાતી’’તિઆદિ. ભૂતંયેવાતિ વિજ્જમાનંયેવ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘સિક્ખં પચ્ચક્ખાતકો પટિજાનાતી’’તિઆદીસુ.

સબ્બન્તિમેન ¶ પરિચ્છેદેન ચતુન્નં ભિક્ખૂનન્તિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘સઙ્ઘપ્પત્તો વિબ્ભમતી’’તિઆદીસુ. એત્થાતિ પારિસુદ્ધિહરણે. બહૂનમ્પીતિ એત્થ પિસદ્દેન એકેન એકસ્સાપિ, બહૂહિ એકસ્સાપિ, બહૂહિ બહૂનમ્પિ આહટા પારિસુદ્ધિ આહટાવ હોતીતિ દસ્સેતિ. સોતિ પારિસુદ્ધિહારકો ભિક્ખુ. યેસન્તિ ભિક્ખૂનં. તસ્સેવાતિ પારિસુદ્ધિહારકસ્સેવ. ઇતરા પનાતિ ઇતરેસં પારિસુદ્ધિ પન. બિળાલસઙ્ખલિકાતિ એત્થ બિળાલોતિ આખુભુજો. સો હિ બિળાસયં આખું ગણ્હિતું અલતિ સમત્થેતીતિ બિળાલોતિ વુચ્ચતિ. સઙ્ખલિકાતિ એતં સત્તાનં બન્ધનૂપકરણવિસેસસ્સ નામં. બિળાલસ્સ સઙ્ખલિકા તેન સમ્બન્ધસમ્બન્ધિભાવેન સમ્બન્ધત્તાતિ બિળાલસઙ્ખલિકા. ઇદં ઉપલક્ખણમત્તં યેસં કેસઞ્ચિ સઙ્ખલિકાય ગહેતબ્બત્તા. તાય સદિસા બિળાલસઙ્ખલિકા પારિસુદ્ધીતિ અત્થો. ઇદં પનેત્થ ઓપમ્મસંસન્દનં – યથા સઙ્ખલિકાય પઠમં વલયં દુતિયંયેવ વલયં પાપુણાતિ, ન તતિયં, એવમેવ પઠમં દિન્ના પારિસુદ્ધિ દુતિયમેવ પાપુણાતિ, ન તતિયન્તિ.

આગન્ત્વાતિ સઙ્ઘસ્સ હત્થપાસં આગન્ત્વા. પાળિયં સુત્તો ન આરોચેતીતિઆદીસુ હેત્વત્થે પચ્ચત્તવચનં. સુત્તેન નારોચેતીતિ હિ ¶ અત્થો. પારિસુદ્ધિહારકસ્સ અનાપત્તીતિ એત્થ આપત્તીતિ અન્વયત્થં અત્થાપત્તિતો દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે…પે… આપજ્જતી’’તિ. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. ઉભિન્નમ્પીતિ પારિસુદ્ધિદાયકસ્સ, તંહારકસ્સ ચાતિ ઉભિન્નમ્પિ.

૧૬૫. છન્દદાનેપિ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઉપોસથો કતો હોતીતિ પારિસુદ્ધિદાયકસ્સ ચ સઙ્ઘસ્સ ચ ઉપોસથો કતો હોતિ. અઞ્ઞન્તિ ઉપોસથકમ્મતો અઞ્ઞં. યં પન કમ્મન્તિ સમ્બન્ધો. કમ્મમ્પીતિ ઉપોસથકમ્મતો અઞ્ઞં કમ્મમ્પિ. એત્થ ચ તદહુપોસથે અત્તનો ચ સઙ્ઘસ્સ ચ સચે ઉપોસથકમ્મં હોતિ, પારિસુદ્ધિયેવ દાતબ્બા. અથ અઞ્ઞં કમ્મં હોતિ, છન્દોયેવ દાતબ્બો. યદિ ઉપોસથકમ્મઞ્ચ અઞ્ઞકમ્મઞ્ચ હોતિ, પારિસુદ્ધિ ચ છન્દો ચ દાતબ્બો. તં સન્ધાય વુત્તં ‘‘તદહુપોસથે પારિસુદ્ધિં દેન્તેન છન્દમ્પિ દાતુ’’ન્તિ. સીમાય વાતિ બદ્ધસીમાય વા. અચ્છિતુન્તિ ઉપવેસિતું. ‘‘આસ ઉપવેસને’’તિ હિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૬ સકારન્તધાતુ) વુત્તં. સામગ્ગી વાતિ કાયસામગ્ગી વા.

૧૬૭. સરતિપિ ઉપોસથં, નપિ સરતીતિ એત્થ પિસદ્દસ્સ અનિયમવિકપ્પત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘એકદા સરતિ, એકદા ન સરતી’’તિ. ‘‘એકન્ત’’ન્તિ ઇમિના નેવ સરતીતિ એત્થ એવસદ્દસ્સ ¶ સન્નિટ્ઠાનત્થં દસ્સેતિ. કમ્મં ન કોપેતીતિ સમ્મુતિલદ્ધોપિ અલદ્ધોપિ ઉમ્મત્તકો કમ્મં ન કોપેતિ.

૧૬૮. ‘‘સમ્મજ્જિત્વા’’તિ પદમપેક્ખિત્વા સો દેસોતિ એત્થ ‘‘ઉપયોગત્થે પચ્ચત્તવચન’’ન્તિ વુત્તં. એતન્તિ ‘‘સો દેસો સમ્મજ્જિતબ્બો’’તિઆદિવચનં. તેનાતિ તેન હેતુના. અટ્ઠકથાચરિયા ‘‘સમ્મજ્જની…પે… વુચ્ચતિ’’ ઇતિ આહૂતિ યોજના.

સમ્મજ્જનીતિ ¶ સમ્મજ્જનકરણં. પદીપોતિ પદીપુજ્જલનં. ઉદકન્તિ ઉદકટ્ઠપનં. આસનેનાતિ આસનપઞ્ઞાપનેન. ‘‘ઇતી’’તિ અજ્ઝાહરિતબ્બં. ઉપોસથસ્સાતિ નવવિધસ્સ ઉપોસથસ્સ પુબ્બકરણન્તિ સમ્બન્ધો. એતાનીતિ ચત્તારિ કમ્માનિ. વુચ્ચતીતિ કથિયતિ. ઇદં ‘‘એતાની’’તિ કમ્મસ્સ ચ ‘‘પુબ્બકરણ’’ન્તિ આકારસ્સ ચ અભેદત્તા આસન્નં આકારમપેક્ખિત્વા એકવચનવસેન વુત્તં. ‘‘અક્ખાતાની’’તિ ઇદં પન ‘‘ઇમાનિ ચત્તારી’’તિ કમ્મમપેક્ખિત્વા બહુવચનવસેન વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.

છન્દપારિસુદ્ધિઉતુક્ખાનન્તિ છન્દક્ખાનઞ્ચ પારિસુદ્ધિક્ખાનઞ્ચ ઉતુક્ખાનઞ્ચ. ભિક્ખુગણનાતિ ભિક્ખૂ ગણેત્વા અક્ખાનં. ઓવાદોતિ ભિક્ખુનીહિ યાચિતસ્સ ઓવાદસ્સ અક્ખાનં. એતાનીતિ એતાનિ પઞ્ચ. પુબ્બકરણતો પચ્છાતિ પુબ્બકરણસ્સ કરણતો પચ્છા. એત્થ ચ ‘‘પુબ્બકરણતો પચ્છા કત્તબ્બાની’’તિ ઇદં કત્તબ્બાકારસ્સેવ વિસેસનં, ન અત્થસ્સ. અયં પન વિસેસો – સઙ્ઘસન્નિપાતતો પુબ્બભાગે કત્તબ્બત્તા પુબ્બકરણં નામ, ઉપોસથકરણતો પુબ્બભાગે કત્તબ્બત્તા પુબ્બકિચ્ચં નામાતિ.

ઉપોસથોતિ ઉપોસથદિવસો. યાવતિકા ચ ભિક્ખૂતિ યત્તકા ભિક્ખૂ. કમ્મપત્તાતિ ઉપોસથકમ્મસ્સ પત્તા યુત્તા અનુરૂપા. તાવતિકા ભિક્ખૂ હત્થપાસં અવિજહિત્વા એકસીમાયં ઠિતા ચ હોન્તીતિ યોજના. સભાગાપત્તિયોતિ વત્થુસભાગા આપત્તિયો. વજ્જનીયાતિ વજ્જેતબ્બા. પુગ્ગલાતિ ગહટ્ઠાદિપુગ્ગલા. તસ્મિન્તિ તસ્મિં ઉપોસથસીમમાળકે. એતાનિ ચત્તારીતિ પાઠસેસો.

આગતેહિ ¶ તેહિ ભિક્ખૂહીતિ યોજના. પન્નરસોપીતિ પિસદ્દેન ન કેવલં પાળિયં આગતનયેનેવ અધિટ્ઠાતું વટ્ટતિ, અથ ખો ‘‘અજ્જ મે ઉપોસથો પન્નરસો’’તિપીતિ દસ્સેતિ.

૧૬૯. ભગવતા…પે… કાતબ્બોતિ ઇદં વેદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘યસ્સ સિયા આપત્તીતિઆદિવચનેનેવ ચા’’તિઆદિહેતુત્તયેન ‘‘ન સાપત્તિકેન ઉપોસથો કાતબ્બો’’તિ યથારુતં અપઞ્ઞત્તમ્પિ ¶ અત્થતો સિદ્ધમેવાતિ દસ્સેતિ. હેતુત્તયં ‘‘વેદિતબ્બ’’ન્તિ પદેન યોજેતબ્બં. થુલ્લચ્ચયાદીસૂતિ આદિસદ્દેન પાચિત્તિયપાટિદેસનીયદુક્કટદુબ્ભાસિતાપત્તિયો સઙ્ગણ્હાતિ. ‘‘તં પટિદેસેમી’’તિ ઇદં સુવુત્તમેવ હોતીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ આપત્તિં. તુમ્હમૂલેતિ તુમ્હં સન્તિકે. નિગ્ગહિતલોપઞ્હિ વાક્યમેવ, ન સમાસો. ‘‘તુમ્હ’’ ઇતિ ચ ‘‘તુય્હ’’ ઇતિ ચ નવકત્થેરાનં વત્તબ્બાકારદસ્સનમત્તમેવ, ન ઇચ્છિતત્થવિપત્તિદસ્સનં. વુત્તમ્પીતિ પિસદ્દેન ન કેવલં પાળિનયેનેવ સુવુત્તં, ઇમિના નયેનપિ સુવુત્તન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘પસ્સસી’’તિ ઇદઞ્ચ વત્તબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. વત્તબ્બાકારં પન સુવિઞ્ઞેય્યં. ‘‘આમ પસ્સામી’’તિ ઇદં પન સુવુત્તમેવ હોતીતિ સમ્બન્ધો. વુત્તમ્પીતિ પિસદ્દો પાળિનયં સમ્પિણ્ડેતિ. આયતિં સંવરેય્યાસીતિ એત્થ પન વત્તબ્બોતિ સમ્બન્ધો. ગરૂસુ બહુવચનસ્સ કત્તબ્બત્તા વુત્તં ‘‘સંવરેય્યાથા’’તિ. એવં વુત્તેન આપત્તિદેસકેનાતિ સમ્બન્ધો.

તત્રાતિ ‘‘યદા નિબ્બેમતિકો’’તિ પાઠે. સૂરિયે મેઘચ્છન્ને સતીતિ યોજના. તેન ભિક્ખુના વત્તબ્બન્તિ સમ્બન્ધો, વત્થું કિત્તેત્વાતિ ભોજનસઙ્ખાતં વત્થું કિત્તેત્વા. તાતિ આપત્તિયો.

સભાગા આપત્તીતિ એત્થ દ્વીસુ વત્થુસભાગઆપત્તિસભાગાસુ વત્થુસભાગાવ અધિપ્પેતાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યં દ્વેપિ જના’’તિઆદિ. યં આપત્તિન્તિ સમ્બન્ધો. સમાનો ભાગો એતાસન્તિ સભાગા. દેસેતું વટ્ટતીતિ આપત્તિસભાગાપિ વત્થુવિસભાગત્તા દેસેતું વટ્ટતિ. સુદેસિતાવાતિ આપત્તિતો ભિક્ખુ વુટ્ઠાતિયેવાતિ અધિપ્પાયો. અઞ્ઞં દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. પનસદ્દો ગરહત્થજોતકો સુદેસિતાય ગરહાકારેન પવત્તત્તા. કિઞ્ચાપિ સુદેસિતાવ, પન તથાપીતિ યોજના. તન્તિ દુક્કટં. નાનાવત્થુકન્તિ દેસનાપટિગ્ગહણવસેન નાનાવત્થુકં.

૧૭૦. સભાગોયેવ ¶ વત્તબ્બો, ન વિસભાગો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તસ્સાતિ વિસભાગસ્સ. ઇતોતિ સઙ્ઘસન્નિપાતતો.

૧૭૨. તે ¶ ન જાનિંસૂતિ એત્થ જાનનાકારદસ્સનત્થં ‘‘સીમં ઓક્કન્તાતિ વા ઓક્કમન્તીતિ વા’’તિ વુત્તં. ઓક્કન્તાતિ વાતિ પવિસિત્થ ઇતિ વા. તેસન્તિ ચતુન્નં વા અતિરેકાનં વા ભિક્ખૂનં. વગ્ગા સમગ્ગસઞ્ઞિનોતિ એત્થ કસ્મા વગ્ગા, કસ્મા સમગ્ગસઞ્ઞિનોતિ આહ ‘‘તેસ’’ન્તિઆદિ. તત્થ તેસન્તિ અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં. સીમં ઓક્કન્તત્તાતિ સીમં પવિસિતત્તા, વગ્ગા હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. સમગ્ગો ઇતિ સઞ્ઞા સમગ્ગસઞ્ઞા, સા એતેસમત્થીતિ સમગ્ગસઞ્ઞિનો.

૧૭૫. કુક્કુચ્ચપકતાતિ પદસ્સ ‘‘ઇચ્છાપકતો’’તિ પદેન સમાનભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘યથા’’તિઆદિ. પુબ્બભાગેતિ ઉપોસથકમ્મતો પુબ્બભાગે. સન્નિટ્ઠાનં કત્વાપીતિ કપ્પતેવાતિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વાપિ. ‘‘અભિભૂતા’’તિ ઇમિના પકતાતિ એત્થ પપુબ્બકરધાતુયા ઉપસગ્ગવસેન અભિભવનત્થં દસ્સેતિ.

૧૭૬. યથા હેટ્ઠા વગ્ગાવગ્ગસઞ્ઞીપન્નરસકાદીસુ દુક્કટં વુત્તં, એવમકત્વા કસ્મા ‘‘થુલ્લચ્ચય’’ન્તિ આહ ‘‘અકુસલબલવતાયા’’તિ.

૧૭૭. આવાસિકેનઆગન્તુકપેય્યાલે સબ્બં વેદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. વેદિતબ્બાકારં સહ ઉપમાય દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા’’તિઆદિ. આગન્તુકેનઆવાસિકપેય્યાલે પન આનેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. પુરિમપેય્યાલેતિ આવાસિકેનઆગન્તુકપેય્યાલે. આગન્તુકેનઆગન્તુકપેય્યાલે પન યોજેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. એત્થ ચ પેય્યાલન્તિ સદિસનયસ્સ ચ તંજાનનઞાણસ્સ ચ પાતબ્બં રક્ખનં પેય્યં, પેય્યં, પેય્યે વા, પેય્યાય વા અલતિ સમત્થેતીતિ પેય્યાલન્તિ વચનત્થો કાતબ્બો.

૧૭૮. આવાસિકાનં ચાતુદ્દસો હુત્વા કસ્મા આગન્તુકાનં પન્નરસોતિ આહ ‘‘યેસ’’ન્તિઆદિ ¶ . તત્થ યેસન્તિ આગન્તુકાનં. તિરોરટ્ઠતોતિ આવાસિકાનં રટ્ઠસ્સ અઞ્ઞરટ્ઠતો. તિરોજનપદતોતિ ¶ એકરટ્ઠેપિ અઞ્ઞજનપદતો. ચાતુદ્દસિકં અકંસૂતિ સઞ્ઞાનાનત્તવસેન ચાતુદ્દસિકં અકંસુ. અનુવત્તિતબ્બન્તિ અનુમતિં વત્તિતબ્બં. ન પટિક્કોસિતબ્બન્તિ ‘‘ન ચાતુદ્દસો’’તિ વત્વા ન વારિતબ્બં. ન અકામાતિ એત્થ કમુધાતુ ઇચ્છત્થો, કરણત્થે ચ નિસ્સક્કવચનન્તિ આહ ‘‘ન અનિચ્છાય દાતબ્બા’’તિ.

૧૭૯. ‘‘આવાસિકાનં આકાર’’ન્તિ ઇમિના આવાસિકાકારન્તિ પદસ્સ છટ્ઠીસમાસં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘આવાસિકલિઙ્ગ’’ન્તિઆદીસુ. યેનાતિ સુપઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠાદિના, ગણ્હતીતિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ આવાસિકાનં. આચારસણ્ઠાનન્તિ આચારસણ્ઠિતિં. સો સુપઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠાદિકો આકારો નામાતિ યોજના. યન્તિ સુપઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠાદિં, ગમયતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ઠાને. લીને આવાસિકેતિ સમ્બન્ધો. તં સુપઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠાદિ લિઙ્ગં નામાતિ યોજના. ‘‘અદિસ્સમાને’’તિ ઇમિના લીનેતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘જાનાપેતી’’તિ ઇમિના ગમયતીતિ પદસ્સ ઞાણત્થં દસ્સેતિ. યન્તિ સુપઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠાદિં. તેતિ આવાસિકા. તં સુપઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠાદિ નિમિત્તં નામાતિ યોજના. યેનાતિ સુપઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠાદિના. તેતિ આવાસિકા ઉદ્દિસિયન્તિ, સો સુપઞ્ઞત્તમઞ્ચપીઠાદિકો ઉદ્દેસો નામાતિ યોજના. ઇમેહિ પદેહિ આકિરિયન્તિ પકાસિયન્તિ એતેનાતિ આકારો, લીને ગમયતિ બોધેતીતિ લિઙ્ગં. નિમિયન્તિ પરિચ્છિજ્જ ઞાયન્તિ એતેનાતિ નિમિત્તં, ઉદ્દિસિયન્તિ અપદિસિયન્તિ એતેનાતિ ઉદ્દેસોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સબ્બમેતન્તિ ‘‘આવાસિકાકાર’’ન્તિઆદિ એતં સબ્બં. યથાયોગન્તિ પાળિયં યોગાનુરૂપં. તત્થાતિ આગન્તુકાકારાદીસુ. ‘‘અમ્હાકં ઇદ’’ન્તિ ન ઞાતબ્બન્તિ અઞ્ઞાતં, તદેવ અઞ્ઞાતકં, નિસીદનાદિ. ‘‘અમ્હાકં ઇદ’’ન્તિ અજાનનં નામ અત્તનો અસન્તકત્તા, અઞ્ઞેસમેવ સન્તકત્તા હોતીતિ આહ ‘‘અઞ્ઞેસં સન્તક’’ન્તિ. ઉદકનિસ્સેકન્તિ સિઞ્ચનવિરહિતં ઉદકં. બહુવચનસ્સાતિ ‘‘ધોતાન’’ન્તિ એત્થ છટ્ઠીબહુવચનસ્સ. એકવચનન્તિ ‘‘ધોતસ્સા’’તિ એકવચનં ¶ . પચ્છિમપાઠે મલં ધુનાતિ અનેનાતિ ધોતં, ધોતઞ્ચ તં ઉદકઞ્ચેતિ ધોતઉદકં, તમેવ નિસ્સેકં ધોતઉદકનિસ્સેકં.

૧૮૦. સમાનસંવાસકદિટ્ઠિન્તિ પદસ્સ ઇતિલોપસમાસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમાનસંવાસકા એતેતિ દિટ્ઠિ’’ન્તિ. એતેતિ આવાસિકા ભિક્ખૂ. ‘‘લદ્ધિ’’ન્તિ ઇમિના ન પુચ્છન્તીતિ પદસ્સ કમ્મં ¶ દસ્સેતિ. નાનાસંવાસકભાવન્તિ તેસં લદ્ધિનાનાસંવાસકભાવં. ‘‘મદ્દિતુ’’ન્તિ ઇમિના નાભિવિતરન્તીતિ એત્થ અભિસદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અભિભવિતુ’’ન્તિ ઇમિના ચ તદેવત્થં દસ્સેતિ. નાનાસંવાસકભાવસ્સ મદ્દનં નામ લદ્ધિનિસ્સજ્જાપનન્તિ આહ ‘‘તં દિટ્ઠિં ન નિસ્સજ્જાપેન્તી’’તિ.

૧૮૧. સભિક્ખુકાતિ પદસ્સ સંવિજ્જન્તિ ભિક્ખૂ એતસ્મિમાવાસેતિ સભિક્ખુકોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મિં આવાસે’’તિઆદિ. યન્તિ આવાસં. તદહેવાતિ તદહુપોસથે એવ. ઇમિના સચે સક્કોતિ, તદહેવ ગન્તું, સો ગન્તબ્બોતિ દસ્સેતિ. ‘‘અકત્વા’’તિ ઇમિના કત્વા પન ગન્તબ્બોતિ દસ્સેતિ. ‘‘અઞ્ઞત્રા’’તિ નિપાતો ‘‘વિના’’તિ નિપાતસ્સ પરિયાયોતિ આહ ‘‘વિના’’તિ. અત્તચતુત્થેન વા અત્તપઞ્ચમેન વા સઙ્ઘેન ગન્તું વટ્ટતીતિ યોજના. એત્થ ચ ‘‘અત્તચતુત્થેન વા’’તિ ઇદં ઉપોસથકમ્મં સન્ધાય વુત્તં. ‘‘અત્તપઞ્ચમેન વા’’તિ ઇદં પવારણાકમ્મં સન્ધાય વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. વિહારેતિ વિહારસીમાય મહાસીમાયન્તિ અત્થો. ઇદઞ્હિ વિહારસીમાનં અભેદેન વુત્તં. સીમાપીતિ ખણ્ડસીમાપિ. ન ગન્તબ્બાતિ સઙ્ઘસ્સ ગરુકત્તા ન ગન્તબ્બા. એત્થાતિ ખણ્ડસીમાદીસુ. તસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. ગન્તું વટ્ટતીતિ ગણુપોસથટ્ઠાનતો ગન્તું વટ્ટતિ, સઙ્ઘુપોસથટ્ઠાનતો પન ન વટ્ટતિયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. વિસ્સટ્ઠઉપોસથા આવાસાપિ અઞ્ઞં ગન્તું વટ્ટતીતિ યોજના. આરઞ્ઞકેનાપીતિ અરઞ્ઞે એકકેન નિવાસેનપિ. તત્થાતિ અઞ્ઞવિહારે. ઉપોસથન્તિ સઙ્ઘુપોસથઞ્ચ ગણુપોસથઞ્ચ.

૧૮૨. યન્તિ આવાસં. તત્થાતિ તં આવાસં. ગન્તું સક્કોમિ ઇતિ જાનેય્યાતિ યોજના. તત્થાતિ તસ્મિં આવાસે. ઇમિના નેવ કતોતિ ¶ સમ્બન્ધો. નેવ કતો ભવિસ્સતિ ઇતિ જાનેય્યાતિ યોજના.

૧૦૫. વજ્જનીયપુગ્ગલસન્દસ્સનકથા

૧૮૩. હત્થપાસૂપગમનમેવાતિ ઉપોસથસઙ્ઘાદીનં હત્થપાસસ્સ ઉપગમનમેવ. ઇદં પારિવાસિયપારિસુદ્ધિદાનં નામ ન વટ્ટતીતિ યોજના. તસ્સાતિ પારિવાસિયપારિસુદ્ધિદાનસ્સ. અનુપોસથેતિ એત્થ અકારસ્સ અઞ્ઞત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞસ્મિં દિવસે’’તિ. તત્થ અઞ્ઞસ્મિન્તિ દ્વીહિ ઉપોસથેહિ અઞ્ઞસ્મિં. યા સઙ્ઘસામગ્ગી કરિયતિ, તથારૂપિન્તિ યોજના. કોસમ્બકભિક્ખૂનન્તિ ¶ કોસમ્બિયં નિવાસીનં ભિક્ખૂનં. સામગ્ગી વિય યા સામગ્ગીતિ યોજના. ‘‘ઠપેત્વા’’તિ ઇમિના અઞ્ઞત્રાતિ નિપાતસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. યે પનાતિ ભિક્ખૂ પન સમગ્ગા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. ઉપોસથેયેવાતિ ઉપોસથદિવસેયેવ.

ઇતિ ઉપોસથક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૧૮૪. વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકે ‘‘અનનુઞ્ઞાતો’’તિ ઇમિના અપઞ્ઞત્તોતિ એત્થ ઞાધાતુયા અનુજાનનત્થં દસ્સેતિ, ‘‘અસંવિહિતો’’તિ ઇમિના ઞાધાતુયા ઠપનત્થં. તેધાતિ તે ઇધ. ઇધસદ્દો સાસનઞ્ચ લોકઞ્ચ દેસઞ્ચ પદપૂરણઞ્ચ ઉપાદાય વત્તતિ, ઇધ પન પદપૂરણેતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇધસદ્દો નિપાતમત્તો’’તિ. સંહનનં સઙ્ઘાતો, વિનાસોતિ અત્થો. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘વિનાસ’’ન્તિ ઇમિના. સકુન્તકસદ્દો સકુણપરિયાયોતિ આહ ‘‘સકુણા’’તિ. સકુણાતિ ચ વિહઙ્ગમા. તે હિ આકાસે ગન્તું સક્કોન્તીતિ સકુણાતિ વુચ્ચન્તિ. સંકસાયિસ્સન્તીતિ એત્થ ‘‘સં કસે અચ્છને’’તિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૬ સકારન્તધાતુ) વુત્તત્તા સંપુબ્બો કસેધાતુ અચ્છનત્થોતિ આહ ¶ ‘‘વસિસ્સન્તી’’તિ. એકારન્તોયં ધાતુ. નિબદ્ધવાસન્તિ નિચ્ચવાસં. વસ્સાનનામકેતિ વસ્સાનઉતુનામકે. વસ્સાનસ્સ ચતુમાસત્તા ‘‘તેમાસે’’તિ વુત્તં. વસ્સૂપનાયિકાતિ એત્થ નીધાતુ ગમનત્થોતિ આહ ‘‘વસ્સૂપગમનાની’’તિ. અપરજ્જૂતિ પુણ્ણમિતો અપરં અહન્તિ અપરજ્જુ, અહત્થે જ્જુપચ્ચયો, અત્થતો પાટિપદદિવસો. અયં અપરજ્જુસદ્દો પઠમન્તનિપાતો. અસ્સાતિ આસળ્હીપુણ્ણમિયા. અસમાનાધિકરણવિસયો બાહિરત્થસમાસોયં, અતિક્કન્તાય સતિયાતિ યોજના. અપરસ્મિં દિવસેતિ પાટિપદદિવસે. અસ્સાતિ સાવણમાસપુણ્ણમિયા. તસ્માતિ યસ્મા ચ અપરજ્જુગતા, યસ્મા ચ માસગતા, તસ્મા. ‘‘અનન્તરે પાટિપદદિવસે’’તિ ઇમિના પાળિયં અપરજ્જુગતાય આસળ્હિયા અનન્તરે પાટિપદદિવસે પુરિમિકા ઉપગન્તબ્બાતિ અત્થં દસ્સેતિ. આસળ્હિયાતિ આસળ્હીપુણ્ણમિયા. પચ્છિમનયેપિ માસગતાય આસળ્હિયા અનન્તરે પાટિપદદિવસે પચ્છિમિકા ઉપગન્તબ્બાતિ અત્થો ¶ દટ્ઠબ્બો. આસળ્હિયાતિ આસળ્હીપુણ્ણમિયા સમીપે પવત્તત્તા આસળ્હીસઙ્ખાતાય સાવણપુણ્ણમિયાતિ અત્થો. પાટિપદદિવસેયેવ વસ્સં ઉપગન્તબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. સકિં વાતિઆદીસુ વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો. નિચ્છારેત્વાતિ નિચ્ચારેત્વા, ઉચ્ચારેત્વાતિ અત્થો. અફુટ્ઠક્ખરસઞ્ઞોગેહિ પરો ક્વચિ ફુટ્ઠત્તમાપજ્જતિ ‘‘નિક્ખમતી’’તિઆદીસુ વિય. તસ્મા પરસ્સ ચકારસ્સ છકારં કત્વા ‘‘નિચ્છારેત્વા’’તિ વુત્તં.

૧૦૮. વસ્સાનેચારિકાપટિક્ખેપાદિકથા

૧૮૫. આપત્તિ વેદિતબ્બાતિ અનપેક્ખગમનેન ઉપચારાતિક્કમે સાપેક્ખગમનેન અઞ્ઞત્થ અરુણુટ્ઠાપને આપત્તિ વેદિતબ્બા. વિહારગણનાય આપત્તિયો વેદિતબ્બાતિ એત્થ વસ્સૂપનાયિકદિવસે વસ્સં અનુપગન્તુકામતાચિત્તેન વિહારં અતિક્કમેય્ય, વિહારગણનાય આપત્તિયો વેદિતબ્બા. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘સચે હી’’તિઆદિ. તં દિવસન્તિ તસ્મિં વસ્સૂપગમનદિવસે. સતં આપત્તિયોતિ એત્થ સતન્તિ સઙ્ખ્યાપધાનત્તા એકવચનન્તિ સદ્દસત્થેસુ વુત્તં ¶ . એકા એવ આપત્તીતિ અત્તનો વિહારસ્સ અતિક્કમનેયેવ એકા એવ આપત્તિ. કેનચિ અન્તરાયેન અનુપગતેનાતિ સમ્બન્ધો.

વસ્સનામો ઇમસ્સત્થીતિ વસ્સોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વસ્સનામક’’ન્તિ. ‘‘પઠમં માસ’’ન્તિ ઇમિના અઞ્ઞપદસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. પઠમં માસન્તિ ચતૂસુ વસ્સમાસેસુ પઠમં માસં. ઉક્કડ્ઢિતુકામોતિ ઉપરિ કડ્ઢિતુકામો. આસળ્હીમાસમેવ, ન સાવણમાસન્તિ અત્થો. જુણ્હસદ્દો ચન્દપભાયુત્તો માસોતિ આહ ‘‘માસે’’તિ. ચન્દપભાયુત્તો માસોતિ આહ ‘‘માસે’’તિ. ચન્દપભાયુત્તો હિ માસો જોતતિ દિપ્પતીતિ જુણ્હોતિ વુચ્ચતિ. તસ્મા ‘‘માસે’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ પુણ્ણમિયુત્તો માસોવ ગહેતબ્બો. કાચિ પરિહાનિ નામાતિ કિઞ્ચિ સીલાદીનં હાયનં નામ. અઞ્ઞસ્મિમ્પીતિ વસ્સૂપગમનતો અઞ્ઞસ્મિમ્પિ. ધમ્મિકેતિ ધમ્મેન યુત્તે.

૧૮૭. સત્તાહકરણીયેસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘સત્તાહકરણીયેના’’તિ પદસ્સ સત્તમીસમાસઞ્ચ અનીયસદ્દસ્સ કમ્મત્થઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સત્તાહબ્ભન્તરે યં કત્તબ્બ’’ન્તિ ¶ . તત્થ ‘‘સત્તાહબ્ભન્તરે’’તિ ઇમિના સત્તમીસમાસં દસ્સેતિ, ‘‘કત્તબ્બ’’ન્તિ ઇમિના કમ્મત્થં. ‘‘સત્તાહબ્ભન્તરે’’તિ ઇમિના સત્તાહસ્સ અબ્ભન્તરં સત્તાહન્તિ ઉત્તરપદલોપં દસ્સેતિ. પહિતે ગન્તુન્તિ એત્થ પહિતેસદ્દસ્સ કત્તુકમ્માનિ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ભિક્ખુઆદીહિ દૂતે’’તિ. તત્થ ‘‘ભિક્ખુઆદીહી’’તિ ઇમિના કત્તારં દસ્સેતિ, ‘‘દૂતે’’તિ ઇમિના કમ્મં. સત્તાહન્તિ એત્થ ઉત્તરપદલોપઞ્ચ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્તોસત્તાહેયેવા’’તિ. તત્થેવાતિ તસ્મિં પહિતટ્ઠાનેયેવ. ‘‘ન ઉટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ ઇમિના ‘‘સત્તાહેયેવા’’તિ એત્થ એવસદ્દસ્સ ફલં દસ્સેતિ.

૧૮૯. રસો એતસ્મિં અત્થીતિ રસવતીતિ વુત્તે ભત્તગેહં ગહેતબ્બન્તિ આહ ‘‘ભત્તગેહં વુચ્ચતી’’તિ. ભત્તગેહન્તિ ભત્તપચનગેહં. પુરાયં સુત્તન્તોતિ એત્થ પુરા અયન્તિ પદચ્છેદં કત્વા પુરાસદ્દો ¶ યાવપરિયાયોતિ આહ ‘‘યાવ અયં સુત્તન્તો’’તિ. ન પલુજ્જતીતિ એત્થ લુજધાતુ વિનાસત્થોતિ આહ ‘‘ન વિનસ્સતી’’તિ. પરિસઙ્ખતન્તિ પરિસઙ્ખરિતબ્બં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પહિતેસુ. ઇમિનાવ કપ્પિયવચનેનાતિ ઇમિના એવ કપ્પિયેન તિવાક્યસઙ્ખાતેન વચનેન. એતેસન્તિ એતેસં તિણ્ણં વાક્યાનં. વેવચનેનાતિ ‘‘યઞ્ઞઞ્ચ યજિતું, સુત્તઞ્ચ ઉગ્ગણ્હિતું, સમણે ચ દસ્સિતુ’’ન્તિ પરિયાયેન. સત્તસૂતિ ઉપાસક ઉપાસિક ભિક્ખુભિક્ખુની સિક્ખમાન સામણેર સામણેરી સઙ્ખાતાસુ સત્તસુ.

૧૧૦. પઞ્ચન્નં અપ્પહિતેપિ અનુજાનનકથા

૧૯૩. પગેવ પહિતેતિ ઇમિના ‘‘અપહિતેપિ ગન્તબ્બ’’ન્તિ એત્થ પિસદ્દસ્સ સમ્ભાવનત્થં દસ્સેતિ. પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનં સન્તિકં ગન્તબ્બભાવસ્સ કારણં વિભજિત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભિક્ખુ ગિલાનો હોતી’’તિઆદિ. દસહીતિ ‘‘સઙ્ઘો કમ્મં કત્તુકામો હોતિ, કતં વા સઙ્ઘેન કમ્મં હોતી’’તિ ઇદં અઙ્ગં એકં કત્વા દસહિ. નવહીતિ પરિવાસારહં અપનેત્વા નવહિ. ચતૂહીતિ ગિલાનઅનભિરતિકુક્કુચ્ચદિટ્ઠિગતઉપ્પન્નસઙ્ખાતેહિ ચતૂહિ. ઇતિ ઇમેહિ છહીતિ યોજના. સામણેરસ્સપિ છહીતિ એત્થ છન્નં સરૂપં વિત્થારેત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘આદિતો’’તિઆદિ. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. સામણેરિયા સન્તિકં પઞ્ચહિ ગન્તબ્બન્તિ યોજના. પરતોતિ પરસ્મા, પરસ્મિં વા. અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. યે ઞાતકા વા યે અઞ્ઞાતકા વા અત્થિ, તેસમ્પીતિ યોજના. તન્તિ વચનં.

૧૯૯. ભિક્ખુગતિકોતિ ¶ ભિક્ખુ એવ ગતિ પતિટ્ઠા એતસ્સાતિ ભિક્ખુગતિકોતિ વુત્તે ભિક્ખુનિસ્સિતકો પુરિસોતિ આહ ‘‘ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસનકપુરિસો’’તિ. પલુજ્જતીતિ વિનસ્સતિ. ભણ્ડં છેદાપિતન્તિ એત્થ ભણ્ડસદ્દો પરિક્ખારત્થો એવ, ન મૂલધનત્થોતિ આહ ¶ ‘‘દબ્બસમ્ભારભણ્ડ’’ન્તિ. છેદાપિતન્તિ ચુરાદિગણિકધાતું ‘‘છિન્દાપિત’’ન્તિ રુધાદિગણિકધાતુયા વણ્ણેતિ. દજ્જાહન્તિ એકારલોપસન્ધીતિ આહ ‘‘દજ્જે અહ’’ન્તિ. ‘‘દજ્જેહ’’ન્તિપિ પાઠો. એવઞ્હિ સતિ અકારલોપસન્ધિ. દજ્જેતિ દદેય્યં, દદામિ વા. સઙ્ઘકરણીયેનાતિ સઙ્ઘસ્સ કાતબ્બેન કિચ્ચેન. તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યંકિઞ્ચી’’તિઆદિ. તત્થ યંકિઞ્ચિ કાતબ્બન્તિ યોજના. ચેતિયછત્તવેદિકાદીસૂતિ ચેતિયસ્સ છત્તે ચ વેદિકાય ચ. આદિસદ્દેન સુધાલિમ્પાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. તસ્સાતિ સઙ્ઘકરણીયસ્સ. નિપ્ફાદનત્થં ગન્તબ્બન્તિ સમ્બન્ધો.

એત્થાતિ વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકે. ‘‘અનિમન્તિતેના’’તિ પદં ‘‘ગન્તુ’’ન્તિ પદે ભાવકત્તા. ગન્તુન્તિ ગમિતું, ગમનં વા ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પદે કત્તા. પઠમંયેવાતિ ધમ્મસ્સવનતો પઠમમેવ. સન્નિપતિતબ્બં ઇતિ કતિકા કતા હોતીતિ યોજના. ભણ્ડકન્તિ ચીવરાદિભણ્ડકં. ગન્તું ન વટ્ટતીતિ સયમેવ ગન્તું ન વટ્ટતીતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. તેન વુત્તં ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. તત્થાતિ તં વિહારં. ‘‘વટ્ટતી’’તિ ઇમિના વસ્સચ્છેદો ચ આપત્તિ ચ ન હોતીતિ દસ્સેતિ. અત્થાયપીતિ પિસદ્દેન ‘‘ભણ્ડકં ધોવિસ્સામી’’તિ અત્થં અપેક્ખતિ. નન્તિ અન્તેવાસિકં. વટ્ટતીતિ આચરિયસ્સ આણાય સત્તાહે અનતિક્કન્તે વટ્ટતિ, વસ્સચ્છેદો ચ આપત્તિ ચ ન હોતિ. સત્તાહે અતિક્કન્તે વસ્સચ્છેદોવ હોતિ, ન આપત્તીતિ અધિપ્પાયો.

૧૧૩. અન્તરાયે અનાપત્તિવસ્સચ્છેદકથા

૨૦૧. અવિદૂરેતિ આસન્ને. તત્થાતિ ગામે. સત્તાહવારેનાતિ સત્તાહે એકવારેન. અરુણો ઉટ્ઠાપેતબ્બોતિ વિહારે અરુણો ઉટ્ઠાપેતબ્બો. તત્રેવાતિ ગામેયેવ. મયન્તિ ભિક્ખૂ સન્ધાય વુત્તં. પુન મયન્તિ મનુસ્સે સન્ધાય વુત્તં. તેસંયેવાતિ વસ્સચ્છેદભિક્ખૂનં એવ. તન્તિ સલાકભત્તાદિં. વસ્સગ્ગેનાતિ વસ્સગણનાય.

વસ્સાવાસિકન્તિ ¶ વસ્સાવાસાનં દાતબ્બં ચીવરં. તત્થાતિ તસ્મિં વિહારે. યેસં પાપિતન્તિ ¶ સમ્બન્ધો. વિહારેતિ વુટ્ઠિતગામવિહારે. ઉપનિક્ખિત્તકં ભણ્ડન્તિ સમ્બન્ધો. ઇધાતિ ભિક્ખુનો નિવાસટ્ઠાને. યં ચીવરાદિવેભઙ્ગિયભણ્ડં અત્થિ, તન્તિ યોજના. તત્થેવાતિ વુટ્ઠિતગામવિહારે એવ. ઇતોતિ ખેત્તવત્થુઆદિતો. કપ્પિયકારકાનં હત્થેતિ સમ્બન્ધો. તત્રુપ્પાદેપીતિ તસ્સ વિહારસ્સ દિન્નખેત્તવત્થુઆદિતો ઉપ્પાદે પચ્ચયેપિ. ‘‘તત્થેવ ગન્ત્વા અપલોકેત્વા ભાજેતબ્બ’’ન્તિ વચનસ્સ યુત્તિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ઘિકઞ્હી’’તિઆદિ. અન્તોવિહારે વાતિ અન્તોસીમાય વા. ઉભયત્થાતિ અન્તોસીમબહિસીમ સઙ્ખાતેસુ દ્વીસુ ઠાનેસુ ઠિતં વેભઙ્ગિયભણ્ડન્તિ સમ્બન્ધો.

૧૧૪. સઙ્ઘભેદે અનાપત્તિવસ્સચ્છેદકથા

૨૦૨. ભિન્નોતિ એત્થ તપચ્ચયસ્સ અતીતત્થે અયુત્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભિન્ને સઙ્ઘે કરણીયં નત્થી’’તિ. યો પનાતિ સઙ્ઘો પન. ઇદં ‘‘ભિજ્જિસ્સતી’’તિપદે કત્તા, ‘‘આસઙ્કિતો’’તિપદે કમ્મં. ‘‘ભિજ્જિસ્સતી’’તિ ઇમિના ભિન્નોતિ એત્થ તપચ્ચયસ્સ અનાગતત્થે પવત્તભાવં દસ્સેતિ. ભિક્ખુનીહિ સઙ્ઘો ભિન્નોતિ એત્થ કિં ભિક્ખુનીહિ સઙ્ઘો ભિન્નોતિ દટ્ઠબ્બોતિ આહ ‘‘ન ભિક્ખુનીહિ સઙ્ઘો ભિન્નોતિ દટ્ઠબ્બો’’તિ. એતન્તિ ભિક્ખુનીહિ અભિન્નભાવં. એતા પનાતિ ભિક્ખુનિયો પન. તન્તિ સઙ્ઘં. એતન્તિ ‘‘સમ્બહુલાહિ ભિક્ખુનીહિ સઙ્ઘો ભિન્નો’’તિ વચનં.

૨૦૩. ‘‘ગોપાલકાનં નિવાસટ્ઠાન’’ન્તિ ઇમિના ગોપાલકા ગાવો વિય વજે નિવસન્તીતિ દસ્સેતિ.

ઉપકટ્ઠસદ્દો આસન્નપરિયાયોતિ આહ ‘‘આસન્નાયા’’તિ. તત્થાતિ કુટિકાયં. ઇધાતિ ઇમિસ્સં કુટિકાયં. અવિહારત્તા ‘‘ઇધાતિ’’સામઞ્ઞવસેન વુત્તં. તિક્ખત્તુન્તિ ઇદં ઉક્કટ્ઠવસેન વુત્તં. હેટ્ઠા હિ ‘‘સકિં વા દ્વિક્ખત્તું વા તિક્ખત્તું વા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૮૪) વુત્તત્તા સકિમ્પિ વટ્ટતીતિ દટ્ઠબ્બં. તમ્પીતિ ¶ સાલાસઙ્ખેપેન ઠિતસકટમ્પિ. ‘‘આલયો’’તિ ઇમિના ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ વચીભેદો ન કાતબ્બોતિ દસ્સેતિ. આલયોતિ ચ સત્થે ‘‘ઇધ વસ્સં વસિસ્સામી’’તિ ચિત્તસ્સ અલ્લીયનં. મગ્ગપટિપન્નેયેવ સત્થેતિ અનાદરે ભુમ્મવચનં. તત્થેવાતિ સત્થેયેવ. સત્થો અતિક્કમતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ પત્થિતટ્ઠાને. વિપ્પકિરતીતિ વિસું વિસું ગચ્છતિ ¶ . સચે અગામકે ઠાને વિપ્પકિરતિ, પુરિમં ગામં સન્નિવત્તિતબ્બં. ન અઞ્ઞગામં ગન્તબ્બં. તતોતિ ગામતો.

ઉપગન્તબ્બન્તિ ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ તિક્ખત્તું વત્વા ઉપગન્તબ્બં. તત્થેવાતિ સમુદ્દેયેવ. કૂલન્તિ તીરં. તઞ્હિ કુલતિ ઉદકં આવરતીતિ કૂલન્તિ વુચ્ચતિ. અયઞ્ચાતિ નાવાયં વસ્સૂપગમનભિક્ખુ. અનુતીરમેવાતિ અનુક્કમેન, અનુસારેન વા તીરમેવ. અઞ્ઞત્થાતિ પઠમલદ્ધગામતો અઞ્ઞસ્મિં ઠાને. તત્થેવાતિ પઠમલદ્ધગામેયેવ.

ઇતીતિઆદિ નિગમનં. પવારેતુઞ્ચ લભતીતિ એત્થ ચસદ્દો વાક્યસમ્પિણ્ડનત્થો. પુરિમેસુ ચ પનાતિ એત્થ ચસદ્દો બ્યતિરેકત્થો, પનસદ્દો વિસેસત્થજોતકો. અનાપત્તિ હોતીતિ અનાપત્તિમત્તમેવ હોતિ.

૧૧૬. વસ્સં અનુપગન્તબ્બટ્ઠાનકથા

૨૦૪. રુક્ખસુસીરેયેવાતિ રુક્ખસ્સ વિવરે એવ. વિવરઞ્હિ સુ સં ઇરતિ ગચ્છતીતિ સુસીરોતિ વુચ્ચતિ. પદરચ્છદનન્તિ ફલકેહિ છાદિતં. પવિસનદ્વારન્તિ પવિસનનિક્ખમનદ્વારં. પવિસનઞ્ચ નિક્ખમનઞ્ચ પવિસનન્તિ વિરૂપેકસેસેન કાતબ્બં. ખાણુમત્થકેતિ ખાણુનો ઉપરિ. વિટભીતિ વિટં અઞ્ઞમઞ્ઞવેધનં અપતિ ગચ્છતીતિ વિટપો, પકારસ્સ ભકારં, ઇત્થિલિઙ્ગજોતકઈપચ્ચયઞ્ચ કત્વા વિટભીતિ વુચ્ચતિ. તત્થાતિ અટ્ટકે. યસ્સાતિ ભિક્ખુનો, નત્થીતિ સમ્બન્ધો. પઞ્ચન્નં છદનાનન્તિ તિણપણ્ણઇટ્ઠકાસિલાસુધાસઙ્ખાતાનં (ચૂળવ. ૩૦૩) પઞ્ચન્નં છદનાનં. ઇદઞ્ચ યેભુય્યવસેન વુત્તં પદરચ્છદનાદીનમ્પિ ગહિતત્તા. દ્વારબન્ધનન્તિ દ્વારેન બન્ધિતબ્બં. છવકુટિકાતિ છવાનં સયનટ્ઠાને સુસાને કતા કુટિકા છવકુટિકાતિ વુચ્ચતિ. ટઙ્કિતમઞ્ચાદીતિઆદિસદ્દેન ¶ ટઙ્કિતપીઠં સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થાતિ છવકુટિયં. અઞ્ઞં કુટિકન્તિ છવકુટિતો અઞ્ઞં કુટિકં. આવરણન્તિ ભિત્તિં. દ્વારન્તિ પવિસનનિક્ખમનદ્વારં. છત્તકુટિકા નામેસાતિ એસા છત્તેન કતા કુટિકા નામ. મહન્તેન કપલ્લેન કુટિકં કત્વાતિ સમ્બન્ધો.

૨૦૫. અઞ્ઞાપીતિ ‘‘અન્તરાવસ્સં ન પબ્બાજેતબ્બ’’ન્તિ કતિકાય અઞ્ઞાપિ. કતિકા હોતીતિ ¶ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ અધમ્મિકકતિકાય. વુત્તન્તિ ચતુત્થપારાજિકવણ્ણનાયં (પારા. અટ્ઠ. ૨.૨૨૬) વુત્તં.

૨૦૭. પટિસ્સવે આપત્તિ દુક્કટસ્સાતિ એત્થ કિં વસ્સાવાસપટિસ્સુતેયેવ દુક્કટાપત્તિ હોતીતિ આહ ‘‘ન કેવલ’’ન્તિઆદિ. એતસ્સેવાતિ વસ્સાવાસસ્સેવ. એવમાદિનાપીતિ પિસદ્દો ‘‘પટિસ્સવે’’તિ એત્થ યોજેતબ્બો. ‘‘પટિસ્સવેપી’’તિ હિ અત્થો. તસ્સ તસ્સાતિ કમ્મસ્સ. તઞ્ચ ખોતિ તઞ્ચ દુક્કટં વિસંવાદનપચ્ચયા હોતીતિ યોજના. પઠમમ્પીતિ પિસદ્દો ‘‘પચ્છાપી’’તિ પદં સમ્પિણ્ડેતિ. પઠમમ્પિ હિ પાચિત્તિયં, પચ્છાપિ દુક્કટન્તિ અત્થો.

સો તદહેવ અકરણીયોતિઆદીસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. પુરિમિકા ચ ન પઞ્ઞાયતીતિ એત્થ પુરે ભવા પુરિમા, સા એવ પુરિમિકા, પાટિપદતિથી. નાનાસીમાય દ્વીસુ આવાસેસુ વસ્સં ઉપગચ્છન્તસ્સ દુતિયે ‘‘વસિસ્સામી’’તિ પઠમાવાસસ્સ ઉપચારતો નિક્ખન્તમત્તે પઠમસેનાસનગ્ગાહસ્સ પસ્સમ્ભનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘પુરિમિકા ચ ન પઞ્ઞાયતી’’તિ. અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વાતિ વસ્સં ઉપગમનવિહારે અરુણં અનુટ્ઠાપેત્વા. તદહેવાતિ તસ્મિં વસ્સૂપગમનઅહનિ એવ, પક્કન્તસ્સાપીતિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દસ્સ ગરહત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કો પન વાદો’’તિઆદિ. આલયોતિ ચિત્તસ્સ અલ્લીયનં. અસતિયાતિ સતિપમુટ્ઠેન. વસ્સં ન ઉપેતીતિ ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં તેમાસં વસ્સં ઉપેમી’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૮૪) વચીભેદં કત્વા વસ્સં ન ઉપેતિ.

સત્તાહન્તિ ¶ સત્તાહેન, અનાગતાયાતિ સમ્બન્ધો. નવમિતોતિ પુબ્બકત્તિકમાસસ્સ જુણ્હપક્ખનવમિતો, પચ્છિમકત્તિકમાસસ્સ જુણ્હપક્ખનવમિતો વા. મા વા આગચ્છતુ, અનાપત્તીતિ વસ્સંવુત્થત્તા મા વા આગચ્છતુ, અનાપત્તીતિ અત્થો.

ઇતિ વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૨૦૯. પવારણાક્ખન્ધકે ¶ અલ્લાપોતિ એત્થ આત્યૂપસગ્ગસ્સ આદિકમ્મત્થં, લપધાતુયા ચ કથનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પઠમવચન’’ન્તિ. આદિતો, આદિમ્હિ વા લપનં કથનં, લપતિ અનેનાતિ વા અલ્લાપો સંયોગે પરે રસ્સો. સં પુન લપનં, લપતિ વા અનેનાતિ સલ્લાપો. હત્થવિલઙ્ઘકેનાતિ એત્થ વિપુબ્બો લઘિધાતુ ઉક્ખિપનત્થોતિ આહ ‘‘હત્થુક્ખેપકેના’’તિ. પસુસંવાસન્તિ એત્થ પસૂતિ સબ્બચતુપ્પદા. તે હિ અઞ્ઞમઞ્ઞં પસન્તિ બાધન્તિ, મનુસ્સાદીહિ વા પસીયન્તિ બાધીયન્તીતિ પસવોતિ વુચ્ચન્તિ. પસૂનં વિય સંવાસન્તિ પસૂનં સંવાસો વિય સંવાસોતિ પસુસંવાસો, તં પસુસંવાસં. તમત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘પસવોપિ હી’’તિઆદિ. તથાતિ યથા ન કરોન્તિ, તથાતિ અત્થો. એતેપીતિ ભિક્ખવોપિ. તસ્માતિ યસ્મા અકંસુ, તસ્મા. નેસન્તિ ભિક્ખૂનં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ એળકસંવાસસપત્તસંવાસેસુ. મૂગબ્બતન્તિ મૂગસ્સ વતં વિય વતન્તિ મૂગબ્બતં, સુઞ્ઞવચનવતન્તિ અત્થો. તિત્થિયસમાદાનન્તિ તિત્થિયેહિ સમાદાતબ્બં. વતસમાદાનન્તિ સમાદાતબ્બં વતં. અઞ્ઞમઞ્ઞાનુલોમતાતિ એત્થ તાસદ્દસ્સ ભાવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનુલોમભાવો’’તિ. ઇમિના ‘‘દેવતા’’તિઆદીસુ (સં. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧.૧; ખુ. પા. અટ્ઠ. ૫.એવમિચ્ચાદિપાઠવણ્ણના; સુ. નિ. અટ્ઠ. ૨.અઙ્ગલસુત્તવણ્ણના) વિય તાપચ્ચયસ્સ સ્વત્થં ‘‘જનતા’’તિઆદીસુ (પે. વ. અટ્ઠ. ૪૬૦) વિય સમૂહત્થઞ્ચ નિવત્તેતિ. ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞં વત્તુ’’ન્તિ વચનસ્સ યુત્તિં ¶ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વદન્તુ મ’’ન્તિઆદિ. વદન્તં ભિક્ખું વત્તુન્તિ યોજના. ‘‘આપત્તીહિ વુટ્ઠાનભાવો’’તિ ઇમિના આપત્તિવુટ્ઠાનતાતિ પદસ્સ પઞ્ચમીસમાસઞ્ચ તાપચ્ચયસ્સ ભાવત્થઞ્ચ દસ્સેતિ. ‘‘વિનય’’ન્તિઆદિના પુરતો કત્વા કરણં પુરેક્ખારો, તસ્સ ભાવો પુરેક્ખારતા, વિનયં પુરેક્ખારતા વિનયપુરેક્ખારતાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એત્થ પુરસદ્દસ્સ એકારત્તં સદ્દસત્થેસુ (મોગ્ગલ્લાનબ્યાકરણે ૫.૧૩૪ સુત્તે) વદન્તિ. તસ્સ યુત્તિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વદન્તુમ’’ન્તિઆદિ (મોગ્ગલ્લાનબ્યાકરણે ૫.૧૩૪ સુત્તે).

૨૧૦. સબ્બસઙ્ગાહિકાતિ ‘‘સઙ્ઘો પવારેય્યા’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તત્તા સબ્બેસં તેવાચિકાદીનં સઙ્ગાહકા. ઞત્તીતિ ઞાપેતિ સઙ્ઘં એતાય વચનાયાતિ ઞત્તિ. સબ્બસઙ્ગાહિકભાવં ¶ વિત્થારેન્તો આહ ‘‘એવઞ્હિ વુત્તે’’તિઆદિ. તેવાચિકન્તિ તિસ્સો વાચા એતસ્સાતિ તેવાચિકં, તીહિ વાચાહિ કત્તબ્બન્તિ વા તેવાચિકં. એસેવ નયો સેસેસુપિ. સમાનવસ્સિકન્તિ સમાનં વસ્સં એતેસન્તિ સમાનવસ્સા, તેહિ કત્તબ્બન્તિ સમાનવસ્સિકં. અઞ્ઞન્તિ દ્વેવાચિકએકવાચિકં.

૨૧૧. અચ્છન્તીતિ એત્થ આસધાતુયા ઉપવેસનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘નિસિન્નાવ હોન્તી’’તિ. ‘‘ન ઉટ્ઠહન્તી’’તિ ઇમિના એવફલં દસ્સેતિ. તદમન્તરાતિ એત્થ ‘‘તદન્તરા’’તિ વત્તબ્બે વાચાસિલિટ્ઠવસેન મકારાગમં કત્વા વુત્તન્તિ આહ ‘‘તદન્તરા’’તિ. તસ્સ અત્તનો પવારિતકાલસ્સ અન્તરા. ‘‘યાવ પવારેન્તી’’તિ પદસ્સ નિયમત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તાવતકં કાલ’’ન્તિ. યાવાતિ નિપાતસ્સ પયોગત્તા ‘‘તદમન્તરા’’તિ એત્થ અભિવિધિઅવધ્યત્થે પઞ્ચમીવિભત્તિ હોતીતિ દટ્ઠબ્બં.

૨૧૨. ચાતુદ્દસિકાયાતિ ભણ્ડનકારકેહિ ઉપદ્દુતત્તા પચ્ચુક્કડ્ઢિતાય પુબ્બકત્તિકમાસસ્સ કાળપક્ખચાતુદ્દસિકાય. ‘‘અજ્જ પવારણા પન્નરસી’’તિ પુબ્બકિચ્ચં કાતબ્બન્તિ યોજના.

પવારણાકમ્મેસૂતિ ¶ નિદ્ધારણે ભુમ્મં, ‘‘અધમ્મેન વગ્ગં પવારણાકમ્મ’’ન્તિઆદીસુ સમ્બન્ધિતબ્બં. અધમ્મેન વગ્ગન્તિ એત્થ અધમ્મં નામ સઙ્ઘો હુત્વાપિ સઙ્ઘપવારણમકત્વા ગણપવારણાય કરણં, ગણો હુત્વાપિ ગણપવારણમકત્વા સઙ્ઘપવારણાય કરણઞ્ચ. વગ્ગં નામ એકસીમાયં વસન્તાનમ્પિ સબ્બેસં એકતો અસન્નિપતનં.

અધમ્મેન સમગ્ગન્તિ એત્થ અધમ્મં વુત્તનયમેવ. સમગ્ગં નામ સબ્બેસં એકતો સન્નિપતનં.

ધમ્મેન વગ્ગન્તિ એત્થ ધમ્મં નામ સઙ્ઘો હુત્વા સઙ્ઘપવારણાય કરણં, ગણો હુત્વા ગણપવારણાય કરણઞ્ચ. વગ્ગં વુત્તનયમેવ. ધમ્મેન સમગ્ગં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો.

૨૧૩. એવં દિન્નાયાતિ એવં પાળિયં વુત્તનયેનેવ દિન્નાય. પવારેતબ્બન્તિ વસ્સંવુત્થપવારણાય ¶ પવારેતબ્બં. તિસ્સોતિ તિસ્સનામકો. દિટ્ઠેન વા વદતૂતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ તિસ્સનામકં ભિક્ખું. સઙ્ઘો અનુકમ્પં ઉપાદાય વદતૂતિ યોજના. વુડ્ઢતરોતિ પવારણાદાયકો તંહારકતો વુડ્ઢતરો. હીતિ લદ્ધગુણો. તેનાતિ પવારણાહારકેન. તસ્સાતિ પવારણાદાયકસ્સ.

ઇધાપિ ચાતિ ઇમસ્મિં પવારણાક્ખન્ધકેપિ ચ. અપિસદ્દો ઉપોસથક્ખન્ધકં અપેક્ખતિ. અવસેસકમ્મત્થાયાતિ પવારણાકમ્મતો અવસેસાનં કમ્માનમત્થાય હોતીતિ સમ્બન્ધો. પવારણાય આહટાય સતિયાતિ યોજના. તસ્સ ચાતિ પવારણાદાયકસ્સ ચ. સબ્બેસન્તિ પવારણાદાયકસ્સ ચ સઙ્ઘસ્સ ચાતિ સબ્બેસં. અઞ્ઞં પન કમ્મન્તિ પવારણાકમ્મતો અઞ્ઞં કમ્મં પન. તેન પન ભિક્ખુનાતિ પવારણાદાયકેન ભિક્ખુના પન. એત્થ ચ તદહુપવારણાય અત્તનો ચ સઙ્ઘસ્સ ચ સચે પવારણાકમ્મમેવ હોતિ, પવારણાયેવ દાતબ્બા. અથ અઞ્ઞમેવ કમ્મં હોતિ, છન્દોયેવ દાતબ્બો. યદિ પવારણાકમ્મઞ્ચ અઞ્ઞકમ્મઞ્ચ હોતિ, પવારણા ચ છન્દો ચ દાતબ્બો ¶ . તં સન્ધાય વુત્તં ‘‘તદહુ પવારણાય પવારણં દેન્તેન છન્દમ્પિ દાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૧૩). તેનાતિ દાનહેતુના.

૨૧૮. અજ્જ મે પવારણાતિ એત્થ પાળિનયતો અઞ્ઞં અટ્ઠકથાનયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે’’તિઆદિ.

૨૧૯. વુત્તનયમેવાતિ ઉપોસથક્ખન્ધકે (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૯) વુત્તનયમેવ.

૨૨૨. પુન પવારેતબ્બન્તિ એત્થ ન કેવલં પવારણાયેવ પુન કાતબ્બા, પુબ્બકિચ્ચાદીનિપિ પુન કાતબ્બાનીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુન પુબ્બકિચ્ચ’’ન્તિઆદિ.

૨૨૮. એસેવ નયોતિ ‘‘અજ્જ પવારણા પન્નરસી’’તિ પુબ્બકિચ્ચં અતિદિસતિ. અસ્સાતિ વચનસ્સ. ઞત્તિન્તિ ‘‘સુણાતુ મે ભન્તે સઙ્ઘો અજ્જ પવારણા’’તિ ઞત્તિં. પચ્છિમેહીતિ પચ્છિમવસ્સં ઉપગતેહિ ભિક્ખૂહિ. ઉપોસથગ્ગેતિ ઉપોસથસ્સ ગણ્હનટ્ઠાને ગેહે. દ્વે ઞત્તિયોતિ પવારણાઞત્તિ ચ ઉપોસથઞત્તિ ચાતિ દ્વે ઞત્તિયો. ઇદઞ્ચાતિ ઇદં વક્ખમાનં પન. એત્થાતિ પુરિમિકપચ્છિમિકભિક્ખૂનં સંસગ્ગટ્ઠાને. પુરિમિકાય ઉપગતેહીતિ વિભત્તઅપાદાનં અનુમેય્યવિસયઅપાદાનં, થોકતરાતિ સમ્બન્ધો, સહાદિયોગો વા, સમસમાતિ સમ્બન્ધો. સમસમાતિ સમેન, સમતો વા સમા સમસમા, અતિરેકસમાતિ અત્થો. કિઞ્ચિ ઊનં વા અધિકં વા નત્થીતિ અધિપ્પાયો. ઇતીતિ ઇદં લક્ખણં.

સોતિ ¶ પચ્છિમિકો ભિક્ખુ. ઇતરેનાતિ પચ્છિમિકેન. તેસન્તિ પુરિમિકાનં. એકેનાતિ પુરિમિકેન. એકસ્સાતિ પચ્છિમિકસ્સ. પુન એકેનાતિ પચ્છિમિકેન. ‘‘એકસ્સા’’તિ અનુવત્તેતબ્બો, પુરિમિકસ્સાતિ અત્થો. પુરિમવસ્સૂપગતેહિ અધિકતરાતિ સમ્બન્ધો. થોકતરેહીતિ પચ્છિમવસ્સૂપગતેહિ થોકતરેહિ પુરિમવસ્સૂપગતેહીતિ યોજના.

કત્તિકાયાતિ પચ્છિમકત્તિકાય. ચાતુમાસિનિયા પવારણાયાતિ ચતુન્નં માસાનં પૂરણિયા પવારણાય. પવારણાઞત્તિં ઠપેત્વાતિ સમસમા ¶ હુત્વાપિ પવારણાદિવસત્તા પવારણાઞત્તિં ઠપેત્વા. તેહીતિ પચ્છિમિકેહિ. ઇતરેહીતિ પુરિમિકેહિ. તેસન્તિ પચ્છિમિકાનં. થોકતરા વાતિ એકાદિના થોકતરા વા. તેસન્તિ પુરિમિકાનં. તેહીતિ પચ્છિમિકેહિ.

૨૩૩. સઙ્ઘસામગ્ગિયાતિ એત્થ કીદિસી સઙ્ઘસામગ્ગી વેદિતબ્બાતિ આહ ‘‘કોસમ્બકસામગ્ગીસદિસાવ વેદિતબ્બા’’તિ. એત્થાતિ સામગ્ગીપવારણાયં. અપ્પમત્તકેતિ પત્તચીવરાદિં પટિચ્ચ ઉપ્પન્ને અપ્પમત્તકે વિવાદે. પવારણાયમેવાતિ પવારણાદિવસેયેવ. કસ્મિં દિવસે સામગ્ગીપવારણા કાતબ્બાતિ આહ ‘‘સામગ્ગીપવારણ’’ન્તિઆદિ. પઠમપવારણન્તિ પુબ્બકત્તિકપુણ્ણમિં. યાવ કત્તિકચાતુમાસિની પુણ્ણમાતિ અયં અવધિ અનભિવિધિઅવધિ નામ. કસ્મા? કત્તિકચાતુમાસિનિપુણ્ણમિં ઠપેત્વા અન્તોયેવ ગહેતબ્બત્તા. એત્થન્તરેતિ એતસ્મિં દ્વિન્નં પુણ્ણમિનમન્તરે અટ્ઠવીસતિપમાણે દિવસે કાતબ્બા. તતોતિ એત્થન્તરસઙ્ખાતા અટ્ઠવીસદિવસતો.

૨૩૪. ઞત્તિં ઠપેન્તેનાપીતિ પિસદ્દો ન કેવલં પવારેન્તેન એવ દ્વેવાચિકં પવારેતબ્બં, અથ ખો ઞત્તિં ઠપેન્તેનાપિ દ્વેવાચિકઞત્તિયેવ ઠપેતબ્બાતિ દસ્સેતિ. એત્થ ચાતિ ‘‘સમાનવસ્સિકં પવારેતુ’’ન્તિ પાઠે ચ. સમાનવસ્સિકાતિ ગણનવસેન સમાનં વસ્સં એતેસન્તિ સમાનવસ્સિકા, સમાને વસ્સે ઉપસમ્પાદેન્તીતિ વા સમાનવસ્સિકા. એકતોતિ એકસ્મિં ખણે, એકપહારેન વા.

૨૩૬. સબ્બં સઙ્ગણ્હાતીતિ સબ્બસઙ્ગાહિકં. પુગ્ગલસ્સ ઠપનં પુગ્ગલિકં. તત્થાતિ દ્વીસુ પવારણાટ્ઠપનેસુ ¶ . સબ્બસઙ્ગાહિકે ઠપિતા હોતીતિ સમ્બન્ધો. યાવ રેકારો અત્થિ, તાવાતિ યોજના. ભાસિયિત્થાતિ ભાસિતા. લપિયિત્થાતિ લપિતા. ન પરિયોસિયિત્થાતિ અપરિયોસિતા. એત્થન્તરેતિ એતસ્મિં સુકારરેકારાનં અન્તરે. એકપદેપીતિ પિસદ્દો એકક્ખરેપીતિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. ઠપિતાતિ ‘‘સુણાતુ મે ભન્તે ¶ સઙ્ઘો, ઇત્થન્નામો પુગ્ગલો સાપત્તિકો, તસ્સ પવારણં ઠપેમી’’તિ ઞત્તિયા ઠપિતા. ય્યકારેતિ ‘‘પવારેય્યા’’તિ એત્થ ય્યકારે. તતોતિ ય્યકારતો. પુગ્ગલિકટ્ઠપને પન અટ્ઠપિતા હોતીતિ સમ્બન્ધો. સંકારતોતિ ‘‘સઙ્ઘં ભન્તે’’તિ એત્થ સંકારતો. સબ્બપચ્છિમોતિ તીસુ વારેસુ તતિયવારે સબ્બેસં અક્ખરાનં પચ્છિમો ટિકારો અત્થીતિ યોજના. એત્થન્તરેતિ એતસ્મિં સંકારટિકારાનં અન્તરે. તસ્માતિ યસ્મા પરિયોસિતા હોતિ, તસ્મા. ‘‘એસેવ નયો’’તિ વુત્તવચનં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘એતાસુપિ હી’’તિઆદિ. તત્થ એતાસુપીતિ દ્વેવાચિકએકવાચિકસમાનવસ્સિકાસુપિ. પિસદ્દો તેવાચિકમપેક્ખતિ. ઠપનખેત્તન્તિ ઠપનસ્સ ભૂમિ. ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો.

૨૩૭. અનુયુઞ્જિયમાનોતિ એત્થ અનુયુઞ્જસદ્દો પુચ્છનત્થોતિ આહ ‘‘પુચ્છિયમાનો’’તિ. પરતોતિ પરસ્મિંયેવ ખન્ધકેતિ (મહાવ. ૨૩૭) અત્થો. અલં ભિક્ખુ મા ભણ્ડનન્તિઆદીનીતિ એત્થ આદિસદ્દેન ‘‘મા કલહં, મા વિવાદ’’ન્તિવચનાનિ સઙ્ગણ્હાતિ, વચનાનિ વત્વા ઓમદ્દિત્વાતિ યોજના. વચનોમદ્દનાતિ વચનેનેવ ઓમદ્દના. હીતિ સચ્ચં. ઇધાતિ ઇમસ્મિં પવારણાટ્ઠપનટ્ઠાને. અનુદ્ધંસિતં પટિજાનાતીતિ એત્થ પટિજાનનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અમૂલકેન પારાજિકેન અનુદ્ધંસિતો અયં મયા’’તિ. ‘‘લિઙ્ગનાસનાયા’’તિ ઇમિના દણ્ડકમ્મનાસનસંવાસનાસનાનિ નિવત્તેતિ.

૨૩૮. એતન્તિ ‘‘અસુકા આપત્તી’’તિ વચનં. કલહસ્સ મુખન્તિ કલહસ્સ ઉપાયો.

૨૩૯. ચોરા અગમંસુ કિરાતિ સમ્બન્ધો. પોક્ખરણિતો નીહરિત્વાતિ સમ્બન્ધો. સોતિ ભિક્ખુ, એવમાહાતિ સમ્બન્ધો. વુત્થેનાતિ વસન્તેન, યેન કેનચિ કતન્તિ સમ્બન્ધો. તં પુગ્ગલન્તિ વત્થુકતં તં પુગ્ગલં. એત્થાતિ ‘‘વત્થું ઠપેત્વા સઙ્ઘો પવારેય્યા’’તિ પાઠે ¶ . ઇમિના વત્થુના અપદિસાહીતિ સમ્બન્ધો. નન્તિ પુગ્ગલં. અનુવિજ્જિત્વાતિ અનુયુઞ્જિત્વા, પુચ્છિત્વાતિ અત્થો.

એકો ¶ ભિક્ખુ પૂજેસિ, પિવીતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. તદનુરૂપોતિ તેસં પૂજનપિવનાનં અનુરૂપો. સોતિ ચોદકો ભિક્ખુ. તં ગન્ધન્તિ તં સરીરગન્ધં. યં પુગ્ગલન્તિ યોજના. ઠપેસીતિ પવારણાય ઠપેસિ. અયમસ્સાતિ અયં દોસો અસ્સ પુગ્ગલસ્સ.

ઇદાનેવ નન્તિ એત્થ ‘‘ન’’ન્તિ પદં ‘‘પુગ્ગલ’’ન્તિ પદેન યોજેતબ્બં. નં પુગ્ગલન્તિ હિ અત્થો. ઉભયન્તિ વત્થુઞ્ચ પુગ્ગલઞ્ચાતિ ઉભયં. કલ્લં વચનાયાતિ યુત્તં કથેતું. કસ્મા કલ્લં વચનાયાતિ યોજના. પવારણતો પુબ્બે, પચ્છા ચાતિ સમ્બન્ધો. ઇતિ તસ્મા કલ્લં વચનાયાતિ યોજના. ઇદઞ્હિ ઉભયન્તિ વત્થુપુગ્ગલસઙ્ખાતં ઇદમેવ ઉભયં. પવારણાય પુબ્બેતિ યોજના. ઉક્કોટેન્તસ્સાતિ ચાલેન્તસ્સ.

૨૪૦. ચતુત્થપઞ્ચમાતિ છસુ પક્ખેસુ પોટ્ઠપાદમાસસ્સ જુણ્હપક્ખકાળપક્ખસઙ્ખાતા ચતુત્થપઞ્ચમા. તતિયોતિ સાવણમાસસ્સ કાળપક્ખો તતિયો. તતિયચતુત્થપઞ્ચમા વાતિ એત્થ તતિયોતિ સાવણમાસસ્સ કાળપક્ખો. ચતુત્થોતિ પોટ્ઠપાદમાસસ્સ જુણ્હપક્ખો. પઞ્ચમોતિ તસ્સેવ કાળપક્ખો. ‘‘તતિય…પે… પઞ્ચમા વા’’તિ પદાનિ ‘‘દ્વે વા તયો વા’’તિ પદેહિ યથાક્કમં યોજેતબ્બાનિ. ચતુત્થે વા કતેતિ ચતુત્થપક્ખે વા પન્નરસિભાવેન કતે. દ્વે ચાતુદ્દસિકાતિ તતિયપક્ખે ચ ચાતુદ્દસિયા સદ્ધિં દ્વે ચાતુદ્દસિકા. ઇમેતિ ભણ્ડનકારકા. તેતિ ભણ્ડનકારકા.

અસંવિહિતાતિ એત્થ અકારસ્સ વિરહત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સંવિદહનવિરહિતા’’તિ. તત્થ સંવિદહનવિરહિતાતિ સંવિદહનરક્ખવિરહિતા. આગમનજાનનત્થાયાતિ ભણ્ડનકારકાનં આગમનસ્સ જાનનત્થાય. કિલન્તત્થાતિ તુમ્હે કિલન્તા ભવથ. ‘‘સમ્મોહં કત્વા’’તિ ¶ ઇમિના વિક્ખિત્વાતિ પદસ્સ વિક્ખેપં કત્વાતિ અત્થં દસ્સેતિ. નો ચે લભેથાતિ એત્થ કિમત્થાય ન લભેથાતિ આહ ‘‘બહિસીમં ગન્તુ’’ન્તિ. ‘‘ભણ્ડનકારકાનં…પે… હોન્તી’’તિ ઇમિના અલભનસ્સ કારણં દસ્સેતિ. યન્તિ આગમં જુણ્હં. કોમુદિયા ચાતુમાસિનિયાતિ પચ્છિમકત્તિકપુણ્ણમાયં. સા હિ કુમુદાનમત્થિતાય કોમુદી, ચતુન્નં વસ્સિકાનં માસાનં પૂરણત્તા ચાતુમાસિનીતિ વુચ્ચતિ. તદા હિ કુમુદાનિ સુપુપ્ફિતાનિ હોન્તિ, તસ્મા કુમુદાનં સમૂહા, કુમુદાનિ એવ વા કોમુદા, તે એત્થ અત્થીતિ કોમુદીતિ વુચ્ચતિ, કુમુદવતીતિ વુત્તં હોતિ ¶ . અવસ્સં પવારેતબ્બન્તિ ધુવં પવારેતબ્બં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તન્તિ કોમુદિં ચાતુમાસિનિં.

૨૪૧. અઞ્ઞતરો ફાસુવિહારોતિ એત્થ ફાસુવિહારો નામ કોતિ આહ ‘‘તરુણસમથો વા તરુણવિપસ્સના વા’’તિ. ઇમિના તરુણસમથવિપસ્સના ફાસું વિહરતિ અનેનાતિ ફાસુવિહારોતિ દસ્સેતિ. પરિબાહિરા ભવિસ્સામાતિ એત્થ કસ્મા ઇમમ્હા ફાસુવિહારા પરિબાહિરા ભવિસ્સન્તીતિ આહ ‘‘અનિબદ્ધરત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનાદિભાવેના’’તિઆદિ. તત્થ અનિબદ્ધરત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનાદિભાવેનાતિ અનિબદ્ધદિવાટ્ઠાનાદિભાવેન હેતુભૂતેન, અસક્કોન્તાતિ સમ્બન્ધો. આદિસદ્દેન અનિબદ્ધચઙ્કમાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. ‘‘છન્દદાનં પટિક્ખિપતી’’તિ ઇમિના ‘‘સબ્બેહેવ એકજ્ઝં સન્નિપતિતબ્બ’’ન્તિ વાક્યસ્સ અઞ્ઞત્થાપોહનં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઇમેસુ તીસુ છન્દદાનં ન વટ્ટતિ, તસ્મા પટિક્ખિપતીતિ યોજના. અયં પવારણાસઙ્ગહો નામ ન દાતબ્બોતિ યોજના. તરુણસમથવિપસ્સનાલાભી એકપુગ્ગલો વા હોતૂતિ યોજના. ‘‘એકસ્સપિ દાતબ્બોયેવા’’તિ ઇમિના અયં પવારણાસઙ્ગહો એકસ્સ દિન્નોપિ સબ્બેસં દિન્નો હોતીતિ દસ્સેતિ. પવારણાસઙ્ગહે દિન્ને સતીતિ યોજના. આગન્તુકાતિ સટ્ઠિવસ્સાપિ આગન્તુકા. તેસન્તિ દિન્નપવારણાસઙ્ગહાનં. અન્તરાપીતિ કોમુદિયા ચાતુમાસિનિયા અન્તરાપિ.

ઇતિ પવારણાક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૨૪૨. ચમ્મક્ખન્ધકે ¶ ¶ ઇસ્સરિયાધિપચ્ચન્તિ એત્થ ઇસ્સરસ્સ ભાવો ઇસ્સરિયં, અધિપતિનો ભાવો આધિપચ્ચં, ઇસ્સરિયઞ્ચ આધિપચ્ચઞ્ચ, તેહિ સમન્નાગતં ઇસ્સરિયાધિપચ્ચન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇસ્સરભાવેન ચ અધિપતિભાવેન ચ સમન્નાગત’’ન્તિ. ‘‘રાજભાવ’’ન્તિ ઇમિના રજ્જન્તિ એત્થ રઞ્ઞો ભાવો રજ્જન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘રઞ્ઞા કત્તબ્બકિચ્ચ’’ન્તિ ઇમિના રઞ્ઞો ઇદં રજ્જન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘કોળિવીસોતિ ગોત્ત’’ન્તિ ઇદં અટ્ઠકથાવાદવસેન વુત્તં ¶ , અપદાને પન તસ્સ જાતક્ખણે પિતરા કોટિવીસધનસ્સ દિન્નત્તા ‘‘કોળિવીસો નામા’’તિ વુત્તં. વુત્તઞ્હિ તત્થ

‘‘જાતપુત્તસ્સ મે સુત્વા, પિતુ છન્દો અયં અહુ;

દદામહં કુમારસ્સ, વીસકોટી અનૂનકા’’તિ.

ઇમિના પાળિનયેન ‘‘કોટિવીસો’’તિ વત્તબ્બે ‘‘ચક્કવાળ’’ન્તિઆદીસુ વિય ટકારસ્સ ળકારં કત્વા કોળિવીસોતિ વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. અઞ્જનવણ્ણાનીતિ અઞ્જનસ્સ વણ્ણો વિય વણ્ણો એતેસન્તિ અઞ્જનવણ્ણાનિ. લોમાનિ જાતાનિ હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. સોતિ સોણો. ઠપેસિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. તેહીતિ અસીતિસહસ્સપુરિસેહિ. પણ્ણસાલન્તિ પણ્ણેન છાદિતં, તેન ચ પરિક્ખિત્તં સાલં. ઉણ્ણપાવારણન્તિ ઉણ્ણમયં ઉત્તરાસઙ્ગં. પાદપુઞ્છનિકન્તિ પાદં પુઞ્છતિ સોધેતિ અનેનાતિ પાદપુઞ્છનિયં, તદેવ પાદપુઞ્છનિકં. સબ્બેવાતિ સોણેન સહ અસીતિસહસ્સપુરિસા એવ. તસ્સ ચાતિ સોણસ્સ ચ. પુબ્બયોગોતિ પુબ્બૂપાયો.

અસીતિગામિકસહસ્સાનીતિ એત્થ ગામેસુ વસન્તીતિ ગામિકા, તેસં અસીતિસહસ્સાનિ અસીતિગામિકસહસ્સાનીતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેસૂ’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘કુલપુત્તાન’’ન્તિ ઇમિના વસન્ત્યત્થે પવત્તસ્સ ¶ ણિકપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘અસીતિસહસ્સાની’’તિ ઇમિના સદ્દન્તરોપિ અસીતિસહસ્સસદ્દાનં સમાસભાવં દસ્સેતિ. કેનચિદેવાતિ એત્થ ‘‘કેનચિ ઇવા’’તિ પદવિભાગં કત્વા દકારો પદસન્ધિમત્તો, ઇવસદ્દો ઉપમત્થોતિ આહ ‘‘કેનચિ કરણીયેન વિયા’’તિ. અથ વા ‘‘ન પના’’તિઆદિના એવફલસ્સ દસ્સિતત્તા ‘‘કેનચિ એવા’’તિ પદચ્છેદં કત્વા એવત્થોપિ યુજ્જતેવાતિ દટ્ઠબ્બં. અસ્સાતિ બિમ્બિસારરઞ્ઞો. તસ્સાતિ સોણસ્સ. દસ્સનાય અઞ્ઞત્ર કિઞ્ચિ કરણીયં ન અત્થીતિ યોજના. રાજાતિ બિમ્બિસારો રાજા, સન્નિપાતાપેસીતિ સમ્બન્ધો. દિટ્ઠધમ્મિકે અત્થેતિ એત્થ દિટ્ઠધમ્મસદ્દો ઇધલોકત્થો, ઇકસદ્દો હિતત્થે પવત્તોતિ આહ ‘‘ઇધલોકહિતે’’તિ. ‘‘અમ્હાક’’ન્તિ ઇમિના ‘‘સો નો ભગવા’’તિ એત્થ નોસદ્દો અમ્હસદ્દકારિયોતિ દસ્સેતિ. અમ્હાકં સો ભગવાતિ યોજના. સમ્પરાયિકેતિ પરલોકહિતે.

‘‘જાનાપેમી’’તિ ઇમિના ‘‘પટિવેદેમી’’તિ એત્થ વિદધાતુયા ઞાણત્થં દસ્સેતિ. પટિકાય નિમુજ્જિત્વાતિ એત્થ પટિકાસદ્દો અડ્ઢેન્દુપાસાણવાચકોતિ આહ ‘‘અડ્ઢચન્દપાસાણે’’તિ. સો હિ પટતિ અડ્ઢભાવં ગચ્છતીતિ પટિકાતિ વુચ્ચતિ. પટિકાસદ્દોયં અત્થરણવિસેસેપિ વત્તતિ. યસ્સ ¶ દાનીતિ એત્થ યસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેસં હિતકરણીયત્થસ્સા’’તિ. ઇમિના અયં યંસદ્દો ન તંસદ્દાપેક્ખોતિ દસ્સેતિ. અથ વા યસ્સાતિ યો અસ્સ. અસ્સ તેસં હિતકરણીયત્થસ્સ યો કાલો અત્થિ, તં કાલં ભગવા જાનાતીતિ યોજના. તેસન્તિ અસીતિગામિકસહસ્સાનં. પચ્છાયાયન્તિ એત્થ પકારો પચ્ચન્તત્થવાચકોતિ આહ ‘‘વિહારપચ્ચન્તે છાયાય’’ન્તિ. સમ્મનાહરન્તીતિ સં પુનપ્પુનં મનસાગતં અભિમુખં હરન્તીતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુનપ્પુનં મનસિકરોન્તી’’તિ. ‘‘પસાદવસેના’’તિ ઇમિના ‘‘કોધવસેના’’તિઆદીનિ પટિક્ખિપતિ. ‘‘પુન વિસિટ્ઠતર’’ન્તિ ઇમિના ભિય્યોસો મત્તાયાતિ નિપાતસ્સ અત્થં દસ્સેતિ.

૨૪૩. ‘‘મક્ખિતો’’તિ ¶ ઇમિના ફુરતિ વિપ્ફારતિ બ્યાપેતીતિ ફુટોતિ વુત્તે ફુરધાતુયા વિપ્ફારણં નામ મક્ખિતત્થોતિ દસ્સેતિ. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. ઇમિના ગાવો આહનન્તિ એત્થાતિ ગવાઘાતનન્તિ અત્થં દસ્સેભિ. તન્તિસ્સરેતિ તન્તિયા ગુણસ્સ સરે. વાદનકુસલોતિ વાદને કુસલો. ખરમુચ્છિતાતિ ખરેન મુચ્છિતા. ‘‘સરસમ્પન્ના’’તિ ઇમિના સરો એતિસ્સમત્થીતિ સરવતી, વીણાતિ દસ્સેતિ. કમ્મઞ્ઞાતિ એત્થ કમ્મસદ્દતો ખમત્થે ઞ્ઞપચ્ચયોતિ આહ ‘‘કમ્મક્ખમા’’તિ. મન્દમુચ્છનાતિ મન્દેન મુચ્છના. સમે ગુણેતિ એત્થ સમો નામ મજ્ઝિમો, ગુણો નામ મુખ્યતો વીણાય જિયા, ઉપચારતો સરોતિ આહ ‘‘મજ્ઝિમે સરે’’તિ. વીરિયસમથન્તિ એત્થ વીરિયઞ્ચ સમથો ચાતિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘વીરિયસમ્પયુત્તં સમથ’’ન્તિ. ઇમિના વીરિયેન સમ્પયુત્તં સમથં વીરિયસમથન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘વીરિયં સમથેન યોજેહી’’તિ ઇમિના વીરિયેન સમથં યોજેહીતિ અત્થોપિ દસ્સિતોતિ દટ્ઠબ્બં. ઇન્દ્રિયાનઞ્ચ સમતન્તિ એત્થ સદ્ધાદીનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનેવ ગહેતબ્બાનિ, ન અઞ્ઞાનીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સદ્ધાદીનં ઇન્દ્રિયાન’’ન્તિ. ‘‘સમભાવ’’ન્તિ ઇમિના તાપચ્ચયો ભાવત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. તત્થાતિ ‘‘ઇન્દ્રિયાનં સમત’’ન્તિપાઠે, સદ્ધાદીસુ ઇન્દ્રિયેસુ વા. તત્થ ચ નિમિત્તં ગણ્હાહીતિ એત્થ ભાવેનભાવલક્ખણે થપચ્ચયો હોતીતિ આહ ‘‘તસ્મિં સમથે સતી’’તિ. આદાસે સતિ મુખબિમ્બેન કત્તુભૂતેન ઉપ્પજ્જિતબ્બં ઇવ, તસ્મિં સમથે સતિ યેન નિમિત્તેન કત્તુભૂતેન ઉપ્પજ્જિતબ્બન્તિ યોજના. સમથસ્સ નિમિત્તં સમથનિમિત્તં, ઇન્દ્રિયાનં સમભાવો. એસેવ નયો સેસેસુપિ. સમથનિમિત્તાદીનિ ચત્તારિ એકસેસેન વા સામઞ્ઞનિદ્દેસેન વા ‘‘નિમિત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ.

૨૪૪. અઞ્ઞં ¶ બ્યાકરેય્યન્તિ એત્થ અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો અત્તાનં ‘‘અરહા અહ’’ન્તિ જાનાપેતીતિ આહ ‘‘અરહા અહ’’ન્તિ જાનાપેય્ય’’ન્તિ. છ ઠાનાનીતિ એત્થ ઠાનસદ્દો કારણત્થોતિ આહ ‘‘છ કારણાની’’તિ ¶ . ‘‘પટિવિજ્ઝિત્વા’’તિઆદિના અધિમુત્તોતિ પદસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. સદ્દત્થો પન અધિમુચ્ચતીતિ અધિમુત્તોતિ દટ્ઠબ્બો. અરહત્તં વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ વિત્થારો. અસમ્મોહોતીતિ એત્થ આકારત્થવાચકો ઇતિસદ્દો પુબ્બપદેસુપિ યોજેત્વા ‘‘નેક્ખમં ઇતિ વુચ્ચતી’’તિઆદિના યોજના કાતબ્બા.

‘‘પટિવેધરહિત’’ન્તિ ઇમિના કેવલં સદ્ધામત્તકન્તિ એત્થ મત્તસદ્દસ્સ નિવત્તેતબ્બત્થં દસ્સેતિ. પટિવેધપઞ્ઞાયાતિ મગ્ગપઞ્ઞાય. ‘‘અસમ્મિસ્સ’’ન્તિ ઇમિના કેવલસદ્દસ્સ અસમ્મિસ્સત્થં દસ્સેતિ. પટિચયન્તિ એત્થ પટિસદ્દો અનુપચ્છિન્નત્થો, ચિધાતુ વડ્ઢનત્થોતિ આહ ‘‘પુનપ્પુનં કરણેન વડ્ઢિ’’ન્તિ, મગ્ગપટિવેધેન વીતરાગત્તાયેવાતિ સમ્બન્ધો. તન્નિન્નમાનસોયેવાતિ તસ્મિં ફલસમાપત્તિવિહારે નિન્નમાનસો એવ.

લાભસક્કારસિલોકન્તિ એત્થ લભનં લાભો, સુટ્ઠુ કરણં સક્કારો, સિલોકનં વણ્ણભણનં સિલોકો, લાભો ચ સક્કારો ચ સિલોકો ચ લાભસક્કારસિલોકન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચતુપચ્ચયલાભઞ્ચા’’તિઆદિ. તેસંયેવાતિ ચતુન્નં પચ્ચયાનમેવ. ‘‘સીલઞ્ચ વતઞ્ચા’’તિ ઇમિના સીલબ્બતન્તિપદસ્સ દ્વન્દવાક્યં દસ્સેતિ.

ભુસસદ્દસ્સ કલિઙ્ગરત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘બલવન્તો’’તિ ‘‘ખીણાસવસ્સા’’તિ ઇમિના નેવસ્સાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ‘‘ગહેત્વા’’તિ ઇમિના પરિયાદિયન્તીતિ એત્થ પરિપુબ્બઆપુબ્બદાધાતુયા ગહણત્થં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. કિલેસા કરોન્તીતિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ કિલેસાનં. આનેઞ્જપ્પત્તન્તિ એત્થ ઇઞ્જનં કમ્પનં ઇઞ્જં, ન ઇઞ્જં અનેઞ્જં, તમેવ આનેઞ્જં, તં પત્તન્તિ આનેઞ્જપ્પત્તન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અચલનપ્પત્ત’’ન્તિ. વયઞ્ચાતિ ચસદ્દો અવુત્તસમ્પિણ્ડનત્થોતિ આહ ‘‘વયમ્પિ ઉપ્પાદમ્પી’’તિ.

ઉપાદાનક્ખયસ્સાતિ એત્થ ઉપાદાનક્ખયં અધિમુત્તસ્સાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપયોગત્થે સામિવચન’’ન્તિ. ‘‘ઉપ્પાદઞ્ચ વયઞ્ચા’’તિ ઇમિના આયતનુપ્પાદન્તિ ¶ એત્થ ઉપ્પાદસદ્દેન વયોપિ અવિનાભાવતો ગહેતબ્બોતિ દસ્સેતિ. સમ્માતિ નિપાતો ઞાયત્થોતિ આહ ‘‘હેતુના નયેના’’તિ. સન્તચિત્તસ્સાતિ એત્થ સન્તસદ્દસ્સ ખેદાદીસુપિ પવત્તત્તા ઇધ નિબ્બુતત્થે વત્તતીતિ આહ ‘‘નિબ્બુતચિત્તસ્સા’’તિ. અનુનયપટિઘેહીતિ અનુ પુનપ્પુનં આરમ્મણે ચિત્તં નેતીતિ અનુનયો, ¶ રાગો, આરમ્મણે પટિહઞ્ઞતીતિ પટિઘો, દોસો, અનુનયો ચ પટિઘો ચ અનુનયપટિઘા, તેહિ. ઇટ્ઠે અનુનયો, અનિટ્ઠે પટિઘો હોતીતિ સમ્બન્ધો દટ્ઠબ્બો.

૧૪૮. દિગુણાદિઉપાહનપટિક્ખેપકથા

૨૪૫. અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તીતિ એત્થ અઞ્ઞસદ્દો સબ્બનામસુદ્ધનામવસેન દુવિધો. તેસુ ઇધ સુદ્ધનામં, તં પન બાલે ચ દારકે ચ અરહત્તે ચ પવત્તતિ, ઇધ પન અરહત્તેતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અરહત્તં બ્યાકરોન્તી’’તિ. યેનાતિ સભાવેન. અરહાતિ ઞાયતીતિ અરહાઇતિ અત્થો ઞાયતિ. સોતિ સભાવો. સુત્તવણ્ણનાતોયેવાતિ અઙ્ગુત્તરટ્ઠકથાતો એવ. ન ઉપનીતોતિ ન ઉપરિ નીતો. એકચ્ચે મોઘપુરિસાતિ એકચ્ચેસદ્દો અઞ્ઞેપરિયાયો, મોઘસદ્દો તુચ્છવેવચનોતિ આહ ‘‘અઞ્ઞે પન તુચ્છપુરિસા’’તિ. ‘‘હસમાના વિયા’’તિ ઇમિના હસમાનકં મઞ્ઞેતિ એત્થ મઞ્ઞેસદ્દો વિયત્થોતિ દસ્સેતિ. અસન્તમેવાતિ અવિજ્જમાનંયેવ. એકપલાસિકન્તિ એત્થ પલાસસદ્દો પણ્ણવાચકો. પટલં નામ પણ્ણં વિય હોતિ, તસ્મા ‘‘એકપટલ’’ન્તિ વુત્તં. અસીતિસકટવાહેતિ એત્થ અસીતિ પદં સકટપદેન સમ્બન્ધં કત્વા અસીતિસકટેહિ વહિતબ્બેતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ‘‘દ્વે સકટભારા એકો વાહો’’તિ ઇમિના વાહાનં ચત્તાલીસભાવં દસ્સેતિ. સત્તહત્થિકઞ્ચ અનીકન્તિ એત્થ અનીકસ્સ સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘છ હત્થિનિયો ચા’’તિઆદિ. સત્તન્નં હત્થીનં સમૂહો સત્તહત્થિકં. સત્તઅનીકત્તા એકૂનપઞ્ઞાસહત્થિનો હોન્તિ. તેસુ સત્ત હત્થિનો, દ્વાચત્તાલીસ ¶ હત્થિનિયો હોન્તિ. દ્વિગુણાતિ એત્થ ગુણસદ્દો પટલત્થોતિ આહ ‘‘દ્વિપટલા’’તિ. ગુણઙ્ગુણૂપાહનાતિ એત્થ દ્વિગુણતિગુણાનં વિસું ગહિતત્તા પારિસેસતો ગુણઙ્ગુણભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચતુપટલતો પટ્ઠાય વુચ્ચતી’’તિ. ગુણઙ્ગુણૂપાહનાતિ પટલપટલા ઉપાહના, બહુપટલા ઉપાહનાતિ અત્થો. ઉકારેન સહ યોજેત્વા ગકારો સજ્ઝાયિતબ્બો ચ લિખિતબ્બો ચ. ઇદાનિ પોત્થકેસુ પન ઉકારો ન દિસ્સતિ.

૧૪૯. સબ્બનીલિકાદિપટિક્ખેપકથા

૨૪૬. સબ્બાવ નીલિકાતિ સબ્બાવ ઉપાહનાયો નીલિકા, સબ્બટ્ઠાનેસુ નીલમેતાસન્તિ સબ્બનીલિકાતિપિ કાતબ્બો. તત્થ ચાતિ તેસુ નીલિકાદીસુ ચ. ઉમ્મારપુપ્ફસ્સ વણ્ણો વિય વણ્ણો એતિસ્સાતિ ઉમ્મારપુપ્ફવણ્ણા. એવં સેસેસુપિ. અદ્દારિટ્ઠકવણ્ણાતિ એત્થ અદ્દોતિ અલ્લો. અરિટ્ઠોતિ ફેણિલરુક્ખો વા કાકો વા, તસ્મા અદ્દો અલ્લો અરિટ્ઠો ફેણિલરુક્ખો, કાકો વાતિ અદ્દારિટ્ઠો, તદેવ અદ્દારિટ્ઠકો, અદ્દારિટ્ઠકસ્સ વણ્ણો વિય વણ્ણો એતિસ્સાતિ અદ્દારિટ્ઠકવણ્ણા ¶ . એતાસૂતિ સબ્બનીલિકાદીસુ. પુઞ્છિત્વાતિ પરિમજ્જિત્વા. અપ્પમત્તકેનાપીતિ પિસદ્દો સમ્ભાવને. સબ્બનીલાદિકે ભિન્ને કા નામ કથાતિ અત્થો.

‘‘યાસં વદ્ધાયેવ નીલા’’તિ ઇમિના નીલકા વદ્ધિકા એતાસન્તિ નીલકવદ્ધિકાતિ છટ્ઠીબાહિરત્થસમાસં દસ્સેતિ. વદ્ધિકાતિ ચ નદ્ધિ. સા હિ ઉપાહનતલતો વદ્ધયતીતિ વદ્ધિકાતિ ચ ઉપાહનતલં બન્ધતિ ઇમાયાતિ વદ્ધિકાતિ ચ વુચ્ચતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પીતકવદ્ધિકાદીસુ. એતાયોપીતિ નીલકવદ્ધિકાદિકા ઉપાહનાયોપિ. તલેતિ ઉપાહનાય તલે. ‘‘ખલ્લકં બન્ધિત્વા’’તિ ઇમિના ખલ્લકેન બન્ધિતબ્બાતિ ખલ્લકબદ્ધાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. યોનકઉપાહનાતિ યોનકજાતીનં મનુસ્સાનં ઉપાહના. પલિગુણ્ઠેત્વાતિ પરિસમન્તતો વેઠેત્વા. ‘‘ઉપરિ…પે… જઙ્ઘ’’ન્તિ ઇમિના પુટબદ્ધતો વિસેસં દસ્સેતિ. તૂલપિચુનાતિ તૂલસઙ્ખાતેન પિચુના. ‘‘તિત્તિરપત્તસદિસા’’તિ ઇમિના તિત્તિરસ્સ ¶ પત્તં વિય તિત્તિરપત્તિકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તિત્તિરોતિ ચ એકો સકુણવિસેસો. કણ્ણિકટ્ઠાનેતિ દ્વિન્નં વદ્ધિકાનં એકતો સમાગમટ્ઠાને. ‘‘મેણ્ડ…પે… કતા’’તિ ઇમિના મેણ્ડસ્સ વિસાણેન સદિસા વદ્ધિકા એતાસન્તિ મેણ્ડવિસાણવદ્ધિકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તથેવાતિ યથા મેણ્ડઅજસિઙ્ગસણ્ઠાને વદ્ધે યોજેત્વા કતા, તથેવાતિ અત્થો. ‘‘વિચ્છિકા…પે… કતા’’તિ ઇમિના વિચ્છિકાય અળો વિચ્છિકાળો, સો વિય વદ્ધિકા એતાસન્તિ વિચ્છિકાળિકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અળસદ્દો ‘‘અળચ્છિન્નો’’તિઆદીસુ (મહાવ. ૧૧૯) અઙ્ગુટ્ઠવાચકો, ઇધ પન નઙ્ગુટ્ઠવાચકો, તસ્મા વુત્તં ‘‘નઙ્ગુટ્ઠસણ્ઠાને’’તિ. તલેસૂતિ ઉપાહનાય તલેસુ. ‘‘મોર…પે… સિબ્બિકા’’તિ ઇમિના મોરપિઞ્છેહિ પરિસમન્તતો, પરિક્ખિપિત્વા વા સિબ્બિતા મોરપિઞ્છપરિસિબ્બિતાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ચિત્રા ઉપાહનાયોતિ એત્થ ચિત્રસદ્દો વિચિત્રત્થોતિ આહ ‘‘વિચિત્રા’’તિ. એતાસૂતિ ખલ્લકબદ્ધાદીસુ. વળઞ્જેતબ્બાતિ પરિભુઞ્જિતબ્બા. વળજિ પરિભોગેતિ ધાતુપાઠો (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૫ જકારન્તધાતુ). તાલુજો તતિયો. તેસુ પનાતિ ખલ્લકાદીસુ પન. સતિ સન્તેસૂતિ યોજના. સીહચમ્મેન પરિક્ખિપિતબ્બાતિ સીહચમ્મપરિક્ખતાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિયન્તેસૂ’’તિઆદિ. પક્ખિબિળાલોતિ તુલિયો. સો હિ પક્ખયુત્તત્તા ચ બિળાલમુખસદિસમુખત્તા ચ પક્ખિબિળાલોતિ વુચ્ચતિ. ઇમિના લુવકચમ્મપરિક્ખતાતિ એત્થ લુવકસદ્દો પક્ખિબિળાલપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. ‘‘ઉલૂકચમ્મપરિક્ખતા’’તિપિ પાઠો. એતાસુપીતિ સીહચમ્મપરિક્ખતાદીસુપિ. યા કાચિ ઉપાહનાયોતિ સમ્બન્ધો.

૨૪૭. ઓમુક્કન્તિ એત્થ અવત્યૂપસગ્ગસ્સ વિયોગત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પટિમુઞ્ચિત્વા અપનીત’’ન્તિ. પુરાણં ગુણઙ્ગુણૂપાહનન્તિ અત્થો.

૧૫૧. અજ્ઝારામે ઉપાહનપટિક્ખેપકથા

૨૪૮. ‘‘યેન ¶ સિપ્પેના’’તિઆદિના અભિ અધિકં જીવન્તિ અનેનાતિ અભિજીવનં, કિંતં? સિપ્પન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. તસ્સાતિ સિપ્પસ્સ ¶ . ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને. યંસદ્દો વચનવિપલ્લાસોતિ આહ ‘‘યે તુમ્હે’’તિ. હીતિ સચ્ચં. યંનિપાતોતિ યંઇતિ નિપાતો યદિસદ્દસ્સ અત્થે પવત્તતીતિ યોજના. આચરિયા એવાતિ એવસદ્દેન આચરિયમત્તભાવં પટિક્ખિપતિ. હીતિ સચ્ચં. સોતિ અવસ્સિકો. તન્તિ છબ્બસ્સં. નિસ્સાય વચ્છતીતિ અવસ્સિકસ્સ ચતુવસ્સકાલે છબ્બસ્સસ્સ દસવસ્સિકત્તા તં નિસ્સાય વસતિ. ઉપજ્ઝાયમત્તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપજ્ઝાયસ્સા’’તિઆદિ. મહન્તતરાતિ અત્તનો વુડ્ઢતરા. ઉપજ્ઝાયસ્સ મત્તં પમાણમેતેસન્તિ ઉપજ્ઝાયમત્તા.

૨૪૯. પાદતો નિક્ખન્તેન ખીલસદિસેન મંસેન પવત્તો આબાધો પાદખીલાબાધોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાદતો’’તિઆદિ. પાદતો નિક્ખન્તન્તિ સમ્બન્ધો.

૨૫૧. તિણપાદુકાતિઆદીસુ તિણેન કતા પાદુકા તિણપાદુકાતિ વચનત્થાદિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેન કેનચિ તિણેના’’તિઆદિ. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. ‘‘ભૂમિયં સુપ્પતિટ્ઠિતાતિ’’આદિના ન સઙ્કમિતબ્બાતિ અસઙ્કમનીયાતિ અત્થં દસ્સેતિ.

૨૫૨. અઙ્ગજાતેનેવાતિ અત્તનો અઙ્ગજાતેન એવ. અઙ્ગજાતન્તિ ગાવીનં અઙ્ગજાતં. ઓગાહેત્વાતિ એત્થ ઓત્યૂપસગ્ગો દળ્હત્થોતિ આહ ‘‘દળ્હં ગહેત્વા’’તિ.

૨૫૩. ઇત્થિયુત્તેનાતિ એત્થ રૂળીવસેન ધેનુપિ ઇત્થી નામાતિ આહ ‘‘ધેનુયુત્તેના’’તિ. પુરિસન્તરેનાતિ એત્થ પુરિસો એવ અન્તરો અઞ્ઞો એત્થાતિ પુરિસન્તરં યાનં. પુરિસન્તરો નામ અત્થતો સારથીતિ આહ ‘‘પુરિસસારથિના’’તિ, યાનેનાતિ યોજના. ગઙ્ગામહિયાયાતિ એત્થ ગઙ્ગા ચ મહી ચ ગઙ્ગામહી, તત્થ કીળિકા ગઙ્ગામહિયાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગઙ્ગામહીકીળિકાયા’’તિ. તત્થ હિ ઇત્થિપુરિસા યાનેહિ ઉદકકીળં કીળન્તિ. પુરિસયુત્તં ¶ હત્થવટ્ટકન્તિ એત્થ ‘‘અનુજાનામિ ભિક્ખવે પુરિસયુત્તઞ્ચ હત્થવટ્ટકઞ્ચા’’તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘એત્થા’’તિઆદિ. તત્થ પુરિસયુત્તન્તિ પુરિસેન યુજ્જિતબ્બન્તિ પુરિસયુત્તં યાનં. હત્થવટ્ટકન્તિ હત્થેન ¶ વટ્ટેતબ્બન્તિ હત્થવટ્ટકં યાનં. યાનુગ્ઘાતેનાતિ યાનસ્સ ઉલ્લઙ્ઘિત્વા ગમનેન. હનધાતુ હિ ગત્યત્થો. તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યાનં અભિરુહન્તસ્સા’’તિઆદિ. ‘‘તપ્પચ્ચયા’’તિ ઇમિના યાનુગ્ઘાતેનાતિ એત્થ હેત્વત્થે કરણવચનન્તિ દસ્સેતિ. પીઠકસિવિકન્તિ પીઠેન સહ કતં સિવિકં. પટપોટલિકન્તિ પટમયં પોટલિકં.

૧૫૪. ઉચ્ચાસયનમહાસયનપટિક્ખેપકથા

૨૫૪. ઉચ્ચં આસયનં ઉચ્ચાસયનં. મહન્તં આસયનં મહાસયનં. આસન્દિઆદીસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. પમાણાતિક્કન્તાસનન્તિ દીઘાસનં. તઞ્હિ આગમ્મ સદતિ નિસીદતીતિ એત્થ, આયતં વા સુટ્ઠું દદાતીતિ આસન્દીતિ વુચ્ચતિ. વાળરૂપાનીતિ સીહબ્યગ્ઘાદિવાળરૂપાનિ. પાદેસુ વાળરૂપાનિ પરિચ્છિન્દિત્વા અઙ્કીયતિ લક્ખીયતીતિ પલ્લઙ્કો. ગોનકોતિ ગવતિ દીઘલોમેહિ ઉગ્ગચ્છતિ એત્થાતિ ગોનકો. કોજવોતિ કુયં ભૂમિયં જવતિ ગચ્છતીતિ કોજવો. તસ્સાતિ ગોનકસ્સ. લોમાનિ ચતુરઙ્ગુલાધિકાનિ હોન્તિ કિરાતિ યોજના. વાનચિત્રઉણ્ણામયત્થરણોતિ વાનેન સિબ્બનેન સઞ્જાતં ચિત્રરૂપમેત્થાતિ વાનચિત્રં, ઉણ્ણાય નિબ્બત્તો ઉણ્ણામયો, સોયેવ અત્થરણો ઉણ્ણામયત્થરણો, વાનચિત્રઞ્ચ તં ઉણ્ણામયત્થરણો ચેતિ વાનચિત્રઉણ્ણામયત્થરણો. સેતત્થરણોતિ સેતત્થિકેહિ સેવીયતીતિ સોતો, સોયેવ અત્થરણો સેતત્થરણો. ઇમિના અત્થેન પટતિ સેતભાવં ગચ્છતીતિ પટિકાતિ કાતબ્બં. પટિકાસદ્દોયં અડ્ઢેન્દુપાસાણેપિ પવત્તતિ. ઘનપુપ્ફકોતિ ઘનં કથિનં પુપ્ફમેત્થાતિ ઘનપુપ્ફકો. ઇમિના ઘનપુપ્ફસઙ્ખાતં પટલમેત્થ અત્થીતિ પટલિકાતિ દસ્સેતિ. સોતિ અત્થરણો. આમલકપટોતિ આમલકપુપ્ફં દસ્સેત્વા કતો પટો. તૂલિકાતિ તૂલં પૂરેત્વા ¶ કતા તૂલિકા. વિકતિકાતિ સીહબ્યગ્ઘાદિરૂપેહિ (દી. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧૫) વિચિત્તાકારેન કરીયતીતિ વિકતિકા. દીઘનિકાયટ્ઠકથાયં ‘‘ઉદ્દલોમીતિ ઉભતોદસં ઉણ્ણામયત્થરણં. એકન્તલોમીતિ એકતોદસં ઉણ્ણામયત્થરણ’’ન્તિ વુત્તં. ઇધ પન ‘‘ઉદ્દલોમીતિ એકતો ઉગ્ગતલોમં ઉણ્ણામયત્થરણં, એકન્તલોમીતિ ઉભતો ઉગ્ગતલોમં ઉણ્ણામયત્થરણ’’ન્તિ વુત્તં. તસ્મા દ્વે અટ્ઠકથાયો અઞ્ઞમઞ્ઞં વિસદિસા હોન્તિ. એત્થ દીઘનિકાયટ્ઠકથાનયેન વચનત્થં કરિસ્સામિ. ઉટ્ઠિતં દ્વીહિ પક્ખેહિ, દ્વીસુ વા દસાસઙ્ખાતં લોમમેત્થાતિ ઉદ્દલોમી. નિગ્ગહિતાગમં કત્વા ‘‘ઉન્દલોમી’’તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો. એકસ્મિં અન્તે દસાસઙ્ખાતં લોમમેત્થાતિ એકન્તલોમીતિ. કોસેય્યકટ્ટિસ્સમયન્તિ એત્થ કોસેય્યન્તિ કોસિયસુત્તં. કટ્ટિસ્સન્તિ કટ્ટિસ્સનામકં વાકં. ઇમિના કોસેય્યઞ્ચ કટ્ટિસ્સઞ્ચ કટ્ટિસ્સાનીતિ વિરૂપેકસેસં કત્વા કટ્ટિસ્સેહિ ¶ પકતં અત્થરણં કટ્ટિસ્સન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. સુદ્ધકોસેય્યન્તિ રતનઅપરિસિબ્બિતં સુદ્ધકોસેય્યં. ઇમિના સુદ્ધકટ્ટિસ્સમ્પિ વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.

સોળસ નાટકિત્થિયો ઠત્વા નચ્ચં કરોન્તિ એત્થાતિ કુત્તકન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સોળસન્ન’’ન્તિઆદિ. અજિનચમ્મેહીતિ અજિનમિગચમ્મેહિ, કતઇતિ સમ્બન્ધો. પવેણીતિ દુપટ્ટતિપટ્ટાદીહિ પરંપરવસેન કતત્તા ‘‘પવેણી’’તિ વુચ્ચતિ. અજિનચમ્માનિ હિ સુખુમતરાનિ, તસ્મા દુપટ્ટતિપટ્ટાદીનિ કત્વા પવેણિવસેન કતાનિ. તસ્મા વુત્તં ‘‘અજિનપવેણી’’તિ. ‘‘કદલિમિગચમ્મં નામા’’તિ ઇમિના તસ્સ ચમ્મં કદલિમિગઇતિ ગહેતબ્બં ઉત્તરપદલોપવસેન વા ઉપચારેન વાતિ દસ્સેતિ. પવરસદ્દો ઉત્તમત્થોતિ આહ ‘‘ઉત્તમપચ્ચત્થરણ’’ન્તિ. તન્તિ કદલિમિગપવરપચ્ચત્થરણં. સઉત્તરચ્છદન્તિ એત્થ સકારો સહસદ્દકારિયોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સહ ઉત્તરચ્છદેના’’તિ. ‘‘ઉપરી’’તિ ઇમિના ઉત્તરસદ્દસ્સ સેટ્ઠાદયો નિવત્તેતિ. ‘‘સદ્ધિ’’ન્તિ ઇમિના સહસદ્દસ્સ તુલ્યત્થં નિવત્તેતિ. ‘‘સેત…પે… ન વટ્ટતી’’તિ ઇમિના રત્તવિતાનં હેટ્ઠા કપ્પિયપચ્ચત્થરણે સતિપિ ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ ¶ . કસ્મા? રત્તવિતાનસ્સ અકપ્પિયત્તા. ઉભતોલોહિતકૂપધાનન્તિ એત્થ ઉભસરૂપં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સીસૂપધાનઞ્ચ પાદૂપધાનઞ્ચા’’તિ. સીસો ઉપગન્ત્વા તિટ્ઠતિ એત્થાતિ ઉપધાનં, ઉપ ભુસં વા સુખં ધારેતીતિ ઉપધાનં, બિબ્બોહનં. સચે પમાણયુત્તં, તં ઉપધાનં વટ્ટતીતિ યોજના.

૨૫૫. દીપિપોતકોતિ દીપિપોતો વિયાતિ દીપિપોતકો વચ્છો. ભિત્તિદણ્ડકાદીસૂતિ ભિત્તિસમ્બન્ધેસુ દણ્ડકાદીસુ. આદિસદ્દેન ભિત્તિથમ્ભાદયો સઙ્ગણ્હાતિ.

૨૫૬. યો ન સક્કોતિ અનુપાહનો ગામં પવિસિતું, સો ગિલાનો નામાતિ યોજના.

૨૫૭. એતેનાતિ ‘‘કુરરઘરે’’તિ પાઠેન. અસ્સાતિ મહાકચ્ચાનસ્સ. પપાતનામકેતિ યસ્મા મહાતટો એત્થ અત્થિ, તસ્મા પપાતનામકો હોતિ. એતેનાતિ ‘‘પપાતકે પબ્બતે’’તિ પાઠેન. અસ્સાતિ મહાકચ્ચાનસ્સ. કોટિઅગ્ઘનકં પિળન્ધનં કણ્ણે એતસ્સત્થીતિ કુટિકણ્ણોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કોટિઅગ્ઘનકં પના’’તિઆદિ. પિળન્ધતિ અનેનાતિ પિળન્ધનં, અલઙ્કારો ¶ . દન્તજો ચતુત્થક્ખરો. ‘‘પસાદજનક’’ન્તિ ઇમિના પસાદં જનેતીતિ પાસાદિકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પસાદનીયન્તિ પસાદિતબ્બં, પસાદિતું અરહન્તિ અત્થો. અત્થવચનન્તિ અત્થો વુચ્ચતિ અનેનાતિ અત્થવચનં. પાળિયં ઇદાનિ પોત્થકેસુ ‘‘પસાદનીય’’ન્તિ પાઠો નત્થિ. ‘‘પાસાદિક’’ન્તિપદસ્સ પુબ્બે ‘‘દસ્સનીય’’ન્તિ પાઠોયેવ અત્થિ. ઉત્તમદમથસમથન્તિએત્થ દમથસદ્દસ્સ ઞાણત્થઞ્ચ ઇન્દ્રિયસંવરત્થઞ્ચ સમથસદ્દસ્સ સમાધત્થઞ્ચ ચિત્તૂપસમત્થઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉત્તમં દમથઞ્ચા’’તિઆદિ. ચસદ્દેન દ્વન્દવાક્યં દસ્સેતિ. વિસૂકાયિકવિપ્ફન્દિતાનન્તિ વિસૂકાય પટિપક્ખાય પવત્તાનં દિટ્ઠિચિત્તસઙ્ખાતાનં વિવિધચલનાનં. ‘‘વીરિયિન્દ્રિય’’ન્તિ ઇમિના યતિન્દ્રિયન્તિ એત્થ યતસદ્દો વીરિયવાચકોતિ ¶ દસ્સેતિ. નાગન્તિ એત્થ નત્થિ આગુ પાપમેતસ્સાતિ નાગોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આગુવિરહિત’’ન્તિ કિં દિવસતો પટ્ઠાયાતિ આહ ‘‘મમ પબ્બજ્જાદિવસતો પટ્ઠાયા’’તિ. કણ્હા મત્તિકા ઉત્તરિ એત્થાતિ કણ્હુત્તરાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કણ્હમત્તિકુત્તરા’’તિ. ‘‘ઉપરી’’તિ ઇમિના ઉત્તરસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ગુન્નં ખુરેહી’’તિ ઇમિના ગુન્નં ખુરકણ્ટકસદિસત્તા ગોકણ્ટકા નામાતિ દસ્સેતિ. તે ગોકણ્ટકે રક્ખિતુન્તિ સમ્બન્ધો. એવં ખરા ભૂમિ હોતીતિ યોજના. એતેહીતિ એરગૂઆદીહિ ચતૂહિ તિણેહિ. તન્તિ એરગૂતિણં. તેનાતિ મોરગૂતિણેન. જન્તુસ્સ વણ્ણોતિ સમ્બન્ધો. સેનાસનં પઞ્ઞપેસીતિ એત્થ કિં નામ સેનાસનં પઞ્ઞપેસીતિ આહ ‘‘ભિસિં વા કટસારકં વા પઞ્ઞપેસી’’તિ. પઞ્ઞપેત્વા ચ પન સોણસ્સ આરોચેસિ. કિં આરોચેસીતિ આહ ‘‘આવુસો’’તિઆદિ. સત્થા વસિતુકામોતિ સમ્બન્ધો.

૨૫૮. ‘‘તસ્સ સોણસ્સા’’તિ ઇમિના પટિભાતુ તન્તિ એત્થ ‘‘ત’’ન્તિપદં સામ્યત્થે ઉપયોગવચનન્તિ દસ્સેતિ. તન્તિ તવ. અટ્ઠકવગ્ગિકાનીતિ અટ્ઠપમાણો, અટ્ઠસમૂહો વા વગ્ગો એતેસન્તિ અટ્ઠકવગ્ગિકાનિ. કામસુત્તાદીનિ (સુ. નિ. ૭૭૨ આદયો) સોળસ સુત્તાનિ. યોતિ પુગ્ગલો, સમન્નાગતોતિ સમ્બન્ધો. અરિયોપીતિ પિસદ્દો ન કેવલં સુચિસમન્નાગતોયેવ પાપે ન રમતિ, અથ ખો અરિયોપીતિ દસ્સેતિ. ‘‘પટિભાતુ ત’’ન્તિ પાઠતો યાવ ‘‘સુચીતિ વુત્ત’’ન્તિ પાઠા કેસુચિયેવ અટ્ઠકથાપોત્થકેસુ અત્થિ. અયં ખ્વસ્સાતિ એત્થ અસ્સસદ્દો આખ્યાતોતિ આહ ‘‘ભવેય્યા’’તિ. પરિદસ્સેસીતિ પઞ્ચ વરાનિ પરિચ્છિન્દિત્વા દસ્સેસિ. યં વચનં મે ઉપજ્ઝાયો જાનાપેતિ, તસ્સ વચનસ્સ અયં કાલો ભવેય્યાતિ યોજના.

૨૫૯. વિનયધરપઞ્ચમેનાતિ એત્થ ઉપજ્ઝાયપઞ્ચમેનાતિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘અનુસ્સાવનાચરિયપઞ્ચમેના’’તિ. ઉપાહનકોસકોતિ ઉપાહનાય પક્ખિપનોકાસો કોસકો. એળકચમ્મઅજચમ્મેસુ અકપ્પિયં નામ નત્થિ. મિગચમ્મે પન કિઞ્ચિ વટ્ટતિ, ન કિઞ્ચિ વટ્ટતિ ¶ ¶ . તં વિભજિત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘મિગચમ્મે’’તિઆદિ. એતેસંયેવાતિ એણિમિગાદીનં છન્નમેવ. અઞ્ઞેસં પનાતિ છહિ મિગેહિ અવસેસાનં પન. તેસં ચમ્મં ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો.

ગાથાયં મક્કટો ચ કાળસીહો ચ સરભો ચ કદલિમિગો ચ કેચિ યે વાળમિગા અત્થિ, તે ચાતિ યોજના. તેસન્તિ મક્કટાદીનં.

તત્થાતિ ગાથાય, મક્કટાદીસુ વા. ‘‘સીહબ્યગ્ઘઅચ્છતરચ્છા’’તિ ઇમિના વાળમિગાનં સરૂપં દસ્સેતિ. એત્તકાયેવ વાળમિગાતિ આહ ‘‘ન કેવલ’’ન્તિઆદિ. એતેસંયેવાતિ સીહબ્યગ્ઘઅચ્છતરચ્છાનમેવ. ન ચમ્મં ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. યેસન્તિ છન્નં એણિમિગાદીનં. તેતિ છ એણિમિગાદિકે. હિ સચ્ચં સબ્બેસં એતેસં વાળમિગાનં ચમ્મં ન વટ્ટતીતિ યોજના. આહરિત્વા વા ન દિન્નન્તિ આહરિત્વા વા હત્થે વા પાદમૂલે વા ઠપેત્વા ન દિન્નં. ‘‘ગણનં ન ઉપેતી’’તિ ઇમિના ગણનં ઉપગચ્છતીતિ ગણનૂપગન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. અધિટ્ઠિતઞ્ચાતિ અધિટ્ઠિતં પન. યદાતિ યસ્મિં કાલે. તતોતિ કાલતો.

ઇતિ ચમ્મક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૨૬૦. ભેસજ્જક્ખન્ધકે સરદકાલે ઉપ્પન્નો સારદિકોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સરદકાલે ઉપ્પન્નેના’’તિ. ‘‘પિત્તાબાધેના’’તિ ઇમિના આબાધસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. પિત્તાબાધસ્સ કારણં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તસ્મિં હી’’તિઆદિ. તેનાતિ હેતુના. તેસન્તિ ભિક્ખૂનં. કોટ્ઠબ્ભન્તરગતન્તિ કોટ્ઠસ્સ અબ્ભન્તરં ગતં. અન્તસ્સ અન્તો પવિસનં હોતીતિ અધિપ્પાયો. આહારત્થન્તિ આહારસ્સ કિચ્ચં, આહારેન વા કત્તબ્બં કિચ્ચં.

૨૬૧. નચ્છાદેન્તીતિ તાનિ ભેસજ્જાનિ ભોજનાનિ નચ્છાદેન્તિ. કસ્મા? ભોજનાનં અજીરણત્તા ¶ . ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન ¶ જીરન્તી’’તિ. નચ્છાદત્તા ન વાતરોગં પટિપ્પસ્સમ્ભેતું સક્કોન્તિ. એત્થ ચ ‘‘ન જીરન્તી’’તિ ઇમિના નચ્છાદનસ્સ કારણં દસ્સેતિ. ‘‘ન વાત…પે… સક્કોન્તી’’તિ ઇમિના તસ્સેવ ફલં દસ્સેતીતિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘સિનિદ્ધાની’’તિ ઇમિના સિનિહન્તીતિ સેનેહિકાનીતિ અત્થં દસ્સેતિ. ભત્તચ્છન્નકેનાતિ એત્થ ભત્તસ્સ અચ્છન્નકં નામ ભત્તસ્સ અરોચિકં ભત્તસ્સ રુચિયા અનુપ્પાદકન્તિ આહ ‘‘ભત્તારોચકેના’’તિ.

૨૬૨. અચ્છવસન્તિઆદીસુ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. પાળિયં ‘‘પટિગ્ગહિતં નિપ્પક્કં સંસટ્ઠ’’ન્તિ પદાનં કિરિયાવિસેસનં કત્વા ‘‘પરિભુઞ્જિતુ’’ન્તિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘કાલે પટિગ્ગહિતન્તિ આદીસૂ’’તિઆદિ. તેલપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતુન્તિ એત્થ કિત્તકં કાલં તેલપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ આહ ‘‘સત્તાહકાલ’’ન્તિ.

૨૬૩. મૂલભેસજ્જાદિવિનિચ્છયોપીતિ પિસદ્દો અચ્છવસન્તિઆદીસુ વિનિચ્છયં અપેક્ખતિ. ઇધાતિ ભેસજ્જક્ખન્ધકે. યં યન્તિ વિનિચ્છયં. પિસનસિલાતિ પિસતિ એત્થાતિ પિસના, સાયેવ સિલાતિ પિસનસિલા. ઇમિના અચલં હુત્વા નિસીદતીતિ નિસદોતિ અત્થં દસ્સેતિ. પિસનપોતકોતિ પિસતિ અનેનાતિ પિસનો, સોયેવ પોતકોતિ પિસનપોતકો, ઇમિના નિસદતો પોતકોતિ નિસદપોતકોતિ અત્થં દસ્સેતિ. હિઙ્ગુજાતિયોતિ હિઙ્ગુકુલાનિ.

સામુદ્દન્તિ એત્થ સમુદ્દે સન્તિટ્ઠતીતિ સામુદ્દન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમુદ્દતીરે’’તિઆદિ. ‘‘તીરે’’તિ ઇમિના સમુદ્દેતિ એત્થ સત્તમીવિભત્તિયા સમીપત્થે પવત્તભાવં દસ્સેતિ. પકતિલોણન્તિ સભાવલોણં, ન દબ્બસમ્ભારેહિ સદ્ધિં પચિતન્તિ અત્થો. ‘‘પબ્બતે ઉટ્ઠહતી’’તિ ઇમિના સિન્ધુનામકે પબ્બતે ઉટ્ઠહતીતિ સિન્ધવન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. ઉબ્બિતો ભૂમિતો ઈરતિ ઉગ્ગચ્છતીતિ ઉબ્બિરન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો ¶ આહ ‘‘ભૂમિતો અઙ્કુરં ઉટ્ઠહતી’’તિ. ઇમિના અટ્ઠકથાનયેન ઓટ્ઠજો તતિયક્ખરોયેવ યુજ્જતિ, પોત્થકેસુ પન ચતુત્થક્ખરોયેવ દિસ્સતિ. ‘‘ઉબ્ભિદ’’ન્તિપિ પાઠો. બિલન્તિ કોટ્ઠાસો. તસ્મા દબ્બસમ્ભારેહિ બિલેહિ સદ્ધિં પચિતં બિલન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દબ્બસમ્ભારેહિ સદ્ધિં પચિત’’ન્તિ. અભિધાને પન (અભિધાને ૪૬૧ ગાથાયં) ‘‘બિલાલ’’ન્તિ પાઠો અત્થિ. તન્તિ બિલં.

૨૬૪. અસ્સાદીનં ¶ કાયગન્ધો વિય કસ્સચિ કાયગન્ધો હોતીતિ યોજના. તસ્સાપીતિ ભિક્ખુનોપિ. પિસદ્દેન કણ્ડુવાબાધભિક્ખુઆદયોપિ સમ્પિણ્ડેતિ. છકણસદ્દસ્સ અસ્સાદીનં મલેપિ પવત્તનતો વુત્તં ‘‘ગોમય’’ન્તિ. પાકતિકચુણ્ણમ્પીતિ અપક્કરજનચુણ્ણમ્પિ. એતમ્પીતિ પાકતિકચુણ્ણમ્પિ.

તન્તિ આમકમંસં, ન ખાદીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ આમકલોહિતં વા, ન પિવીતિ સમ્બન્ધો. અમનુસ્સોતિ મનુસ્સસદિસો ભૂતો. તન્તિ આમકમંસલોહિતં.

૨૬૫. ‘‘અઞ્જન’’ન્તિ નામં સામઞ્ઞન્તિ આહ ‘‘અઞ્જનન્તિ સબ્બસઙ્ગાહકવચનમેત’’ન્તિ. સબ્બસઙ્ગાહકવચનન્તિ સબ્બેસં અઞ્જનાનં સઙ્ગાહકવચનં. એતન્તિ ‘‘અઞ્જન’’ન્તિ એતં વચનં. અઞ્જતિ ચક્ખું મક્ખેતિ અનેનાતિ અઞ્જનં, અઞ્જતિ ચક્ખું બ્યત્તં કરોતીતિ વા અઞ્જનં, તાલુજો તતિયક્ખરો. કપલ્લન્તિ કપલ્લે પવત્તં. કપાલઞ્હિ દીપસિખાય ઉપરિ નિકુજ્જિત્વા તત્થ પવત્તં મસિ ‘‘કપલ્લ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દીપસિખતો ગહિતમસી’’તિ. અઞ્જનૂપપિસનેહીતિ એત્થ અઞ્જનેહિ સદ્ધિં ઉપનેતું પિસિતબ્બન્તિ અઞ્જનૂપપિસનન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્જનેન સદ્ધિં એકતો પિસિતેહી’’તિ. ‘‘એકતો’’તિ ઇમિના ‘‘સદ્ધિ’’ન્તિ પદસ્સેવ અત્થં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. યંકિઞ્ચિ અઞ્જનૂપપિસનં ચુણ્ણં ન ન વટ્ટતીતિ યોજના. અથ વા ન વટ્ટતિ ન હોતિ, વટ્ટતિયેવાતિ યોજના. ઇમસ્મિં નયે ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ આખ્યાતપદં કિરિયાન્તરાપેક્ખત્તા કત્તા હોતિ. આખ્યાતેસુપિ હિ કત્તુત્તઞ્ચ કમ્મત્તઞ્ચ લબ્ભતિ. ચન્દનન્તિઆદીનિ સુવિઞ્ઞેય્યાનેવ.

અટ્ઠિમયન્તિ ¶ પદસ્સ અતિબ્યાપિતદોસં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘મનુસ્સટ્ઠિં ઠપેત્વા’’તિ. સલાકટ્ઠાનિયન્તિ એત્થ સલાકા તિટ્ઠન્તિ એત્થાતિ સલાકટ્ઠાનિયન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યત્થા’’તિઆદિ. તત્થ યત્થાતિ યસ્મિં સુસિરદણ્ડકાદિકે. સલાકન્તિ અઞ્જનિસલાકં. ઓદહન્તીતિ ઠપેન્તિ. અંસબદ્ધકોતિ અંસે બદ્ધતિ અનેનાતિ અંસબદ્ધકો. યમકનત્થુકરણિન્તિ નત્થુ કરીયતિ ઇમાયાતિ નત્થુકરણી, યમકા નત્થુકરણી યમકનત્થુકરણી.

૨૬૭. તં સબ્બં તેલપાકન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અતિ વિય ખિત્તમજ્જાની’’તિ ઇમિના અતિ વિય ખિપીયન્તિ પક્ખિપીયન્તીતિ અતિખિત્તાનિ, તાનિયેવ મજ્જાનિ અતિખિત્તમજ્જાનીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

પણ્ણસેદન્તિ ¶ પણ્ણેહિ સેદં. અઙ્ગારાનન્તિ અઙ્ગારેહિ. તત્થાતિ તેસુ પંસુવાલિકાદીસુ. વાતહરણપણ્ણાનીતિ વાતસ્સ અપનયનાનિ ઉદ્દાલાદીનિ પણ્ણાનિ. તત્થાતિ તેસુ પણ્ણેસુ. નાનાપણ્ણભઙ્ગકુથિતન્તિ નાનાપણ્ણાનિયેવ ભઞ્જિતબ્બટ્ઠેન નાનાપણ્ણભઙ્ગં, તેન કુથિતં નાનાપણ્ણભઙ્ગકુથિતં. ઉણ્હોદકસ્સાતિ ઉણ્હોદકેન. તત્થાતિ ઉદકકોટ્ઠકે.

પબ્બે પબ્બેતિ ફળુમ્હિ ફળુમ્હિ. યેનાતિ પજ્જેન. તં પજ્જં અભિસઙ્ખરિતુન્તિ યોજના. ‘‘પાદાનં સપ્પાયભેસજ્જ’’ન્તિ ઇમિના પાદસ્સ હિતં પજ્જન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તિલકક્કેનાતિ એત્થ કક્કસદ્દસ્સ ચુણ્ણવાચકત્તા ‘‘પિટ્ઠેહી’’તિ વુત્તં. કબળેન પક્ખિપનં કબળિકં. સત્તુપિણ્ડસ્સ ભત્તકબળસદિસત્તા સત્તુપિણ્ડન્તિ વુત્તં. આણિ વિયાતિ ખીલા વિય. ખારેનાતિ લોણસક્ખરિકમયેન ખારેન. વિકાસં રુન્ધતીતિ વિકાસિકં, તેલરુન્ધનપિલોતિકં. વણકમ્મન્તિ વણસ્સ, વણે વા કમ્મં.

૨૬૮. સપ્પદટ્ઠકાલેયેવ કિં સામં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ આહ ‘‘ન કેવલ’’ન્તિઆદિ. ઇદન્તિ મહાવિકટં, પરિભુઞ્જીકબ્બન્તિ સમ્બન્ધો ¶ . અઞ્ઞેસુ પનાતિ સપ્પદટ્ઠતો અઞ્ઞેસુ પન. સચે ભૂમિપત્તો ગૂથો હોતિ, પટિગ્ગહેતબ્બોતિ યોજના.

૨૬૯. વસીકરણપાનકસમુટ્ઠિતરોગોતિ કન્તિભાવસઙ્ખાતં વસં કરોતિ અનેનાતિ વસીકરણં, ભેસજ્જં, પિવતે પાનં, તંયેવ પાનકં, વસીકરણસ્સ પાનકં વસીકરણપાનકં, તેન સમુટ્ઠિતો રોગો વસીકરણપાનકસમુટ્ઠિતરોગો. ઇમિના ઘરદિન્નકાબાધોતિ એત્થ ઘરણિયા દિન્નેન વસીકરણપાનકેન સમુટ્ઠિતો આબાધો ઘરદિન્નકાબાધોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સીતાય આલોળેતબ્બન્તિ સીતાલોળં, ઉદકં. સીતાસદ્દો નઙ્ગલલેખાસઙ્ખાતં ફાલપદ્ધતિં મુખ્યતો વદતિ, ફાલપદ્ધતિકરે ફાલે લગ્ગમત્તિકં ઉપચારતો વદતિ. તેન વુત્તં ‘‘સીતાય આલોળેતબ્બ’’ન્તિ. અટ્ઠકથાયમ્પિ તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘નઙ્ગલેના’’તિઆદિ.

વિપક્કગહણિકોતિ વિસેસેન પાચાપનગહણિકો. મુત્તહરીતકન્તિ એત્થ ‘‘મુત્ત’’ન્તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ ગોમુત્તમેવ ગહેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગોમુત્તપરિભાવિતં હરીતક’’ન્તિ. ઇમિના મુત્તેન પરિભાવિતં હરીતકં મુત્તહરીતકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તણ્ડુલકસટોતિ તણ્ડુલધોવનોદકકસટો ધોતસિનિદ્ધો, સોવ મુગ્ગપચિતપાનીયોતિ યોજના. ‘‘મંસરસેના’’તિ ઇમિના મંસરસો મંસેન પટિચ્છાદેતબ્બન્તિ પટિચ્છાદનીયન્તિ વુચ્ચતીતિ દસ્સેતિ.

૨૭૨. હીતિ ¶ સચ્ચં. પક્કત્તાતિ મુગ્ગાનં પક્કભાવતો. તેતિ મુગ્ગા.

૨૭૪. અકપ્પિયકુટિયન્તિ અકપ્પિયકુટિયા અન્તો. અસ્સાતિ ભિક્ખુનો ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. તમ્પીતિ ઉણ્હયાગુમ્પિ. પિસદ્દેન પગેવ આમિસં પચિતુન્તિ દસ્સેતિ. ઉત્તણ્ડુલભત્તન્તિ પક્કતણ્ડુલતો વિયોગોતિ ઉત્તણ્ડુલો, ઉકારો હિ વિયોગત્થવાચકો, અપક્કતણ્ડુલોતિ અત્થો. ઉત્તણ્ડુલમયં ભત્તન્તિ ઉત્તણ્ડુલભત્તં. સકિં કુથિતેસુ ખીરતક્કાદીસુ અગ્ગિં દાતું વટ્ટતીતિ યોજના. બિળાલાદીનં ¶ સત્તાનં સમૂહો રૂળ્હીવસેન ઉક્કપિણ્ડકોતિ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘બિળાલમૂસિકગોધામઙ્ગુસા’’તિ. વિઘાસાદભાવેન નિહતમાનત્તા કાયવાચં દમેતીતિ દમકો વિઘાસાદોતિ આહ ‘‘વિઘાસાદા’’તિ.

૨૭૬. તતો નીહટન્તિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યત્થા’’તિઆદિ. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. નીહટન્તિ નીહરિત્વા હરિતં.

૨૭૮. વનટ્ઠં પોક્ખરટ્ઠન્તિ એત્થ વને તિટ્ઠતીતિ વનટ્ઠો, પોક્ખરે તિટ્ઠતીતિ પોક્ખરટ્ઠોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વને ચેવા’’તિઆદિ. ‘‘પદુમિનિગચ્છે’’તિ ઇમિના પોક્ખરસદ્દો પદુમવાચકોતિ દસ્સેતિ. યસ્સ બીજં અઙ્કુરં ન જનેતિ, તં ફલં અબીજં નામાતિ યોજના.

૨૭૯. દુક્ખેન રુપતીતિ દુરોપયોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુક્ખેન રુહતી’’તિ. સત્થકમ્મં વા વત્થિકમ્મં વાતિ એત્થ સત્થેન કાતબ્બં કમ્મં સત્થકમ્મં, વત્થિપીળનં કાતબ્બં કમ્મં વત્થિકમ્મન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા પટિચ્છન્ને’’તિઆદિ. ‘‘સૂચિયા વા’’તિઆદિના સત્થકમ્મન્તિ એત્થ ‘‘સત્થ’’ન્તિ પદં ઉપલક્ખણમત્તન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘સત્થેન વા’’તિ પદં ‘‘છિન્દનં વા ફાલનં વા’’તિપદેહિ યોજેતબ્બં. ‘‘સૂચિયા વા કણ્ટકેન વા સત્તિકાય વા’’તિપદાનિ ‘‘વિજ્ઝનં વા’’તિ પદેન યોજેતબ્બાનિ. ‘‘પાસાણસક્ખલિકાય વા નખેન વા’’તિ પદાનિ ‘‘લેખનં વા’’તિ પદેન યોજેતબ્બાનિ. એતન્તિ સત્થેન છિન્દનાદિકમ્મં. એત્થ ચાતિ સત્થકમ્મવત્થિકમ્મેસુ. તત્થ પનાતિ સમ્બાધે પન. તેનાતિ ખારાદિના. વચ્ચમગ્ગે યાય ભેસજ્જમક્ખિતાદાનવટ્ટિયા ¶ ખારકમ્મં વા કરોન્તિ, યાય વેળુનાળિકાય તેલં વા પવેસેન્તિ, સા ભેસજ્જમક્ખિતાદાનવટ્ટિ વા સા વેળુનાળિકા વા વટ્ટતિયેવાતિ યોજના.

૨૮૦. તં ¶ દિવસન્તિ તસ્મિં દિવસે. કિઞ્ચિ સત્થન્તિ યોજના. ઇમાયાતિ સુપ્પિયાય અઞ્ઞં કિઞ્ચિ અદેય્યં કિમ્પિ ભવિસ્સતીતિ યોજના. યત્ર નામાતિ એત્થ ત્રપચ્ચયો કારણત્થે હોતીતિ આહ ‘‘યસ્મા નામા’’તિ. ‘‘વીમંસી’’તિ ઇમિના પટિવેક્ખીતિ એત્થ પટિઅવપુબ્બો ઇક્ખધાતુ વીમંસનત્થોતિ દસ્સેતિ. અસુકમંસન્તિ અસુકં મંસં, અસુકસ્સ વા સત્તસ્સ મંસં.

૨૮૧. અરઞ્ઞકોકા નામાતિ સસબિળાલાદયો સત્તે ખાદનત્થાય કુકતિ આદદાતીતિ કોકો અરઞ્ઞે જાતો કોકો અરઞ્ઞકોકો, સુનખસદિસાતિ ગામસુનખેન સદિસા. તેસન્તિ અરઞ્ઞકોકાનં. યો પનાતિ સુનખો પન, ઉપ્પન્નોતિ સમ્બન્ધો. ગામસુનખિયાતિ સામ્યત્થે સામિવચનં. કોકેનાતિ સહાદિયોગે કરણવચનં. તાનિ પદાનિ ‘‘સંયોગેના’’તિ પદેન યોજેતબ્બાનિ. તસ્સાતિ સુનખસ્સ.

એત્થાતિ મનુસ્સમંસાદીસુ. સજાતિકતાયાતિ સમાનજાતિકભાવતો. અનુપદ્દવત્થાયાતિ અનુપદ્દવત્થં, પટિક્ખિત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. આપત્તીતિ મનુસ્સમંસે થુલ્લચ્ચયેન, સેસે દુક્કટેન આપત્તિ. ઉદ્દિસ્સ કતં પનાતિ ભિક્ખું ઉદ્દિસ્સ કતમંસં પન.

૨૮૨. એકકોતિ એત્થ એકતો અસહાયત્થે કપચ્ચયોતિ આહ ‘‘નત્થિ મે દુતિયો’’તિ. સોતિ બ્રાહ્મણો. વયં કત્વાતિ પરિબ્બયં કત્વા, પટિયાદાપેસિ કિરાતિ યોજના. અનુમોદનગાથાયાતિ અનુમોદનપકાસકાય ગાથાય. ‘‘પત્થયતં ઇચ્છત’’ન્તિ પદાનં અલમત્થપયોગે સમ્પદાનત્તા વુત્તં ‘‘અલમેવ દાતુન્તિ ઇમિના સમ્બન્ધો’’તિ. સોયેવ ગહેતબ્બોતિ ‘‘દાતુ’’ન્તિભાવસ્સ કત્તુભાવેન સો એવ પાઠો ગહેતબ્બોતિ અત્થો.

૨૮૩. યા ¶ યાગુ પવારણં જનેતિ, સા યાગુ ભોજ્જયાગુ નામાતિ યોજના. યન્તિ કાલં. ‘‘આદિં કત્વા’’તિ ઇમિના યદગ્ગેનાતિ એત્થ અગ્ગસદ્દો આદ્યત્થો કિરિયાવિસેસનત્થે કરણવચનન્તિ ¶ દસ્સેતિ. ‘‘સગ્ગનિબ્બત્તકપુઞ્ઞ’’ન્તિ ઇમિના સગ્ગાતિ એત્થ ફલૂપચારં દસ્સેતિ. સોતિ ગુળો.

૨૮૪. તથારૂપેનાતિ તથાસભાવેન. ગુળસ્સ અનુરૂપસભાવેનાતિ અત્થો.

૨૮૫. યથા સબ્બં સન્થતં હોતિ, એવં તથા સબ્બસન્થરિસન્થતન્તિ યોજના.

૨૮૬. સુનિધો ચ વસ્સકારો ચાતિ એત્થ ચકારેહિ દ્વન્દવાક્યં દસ્સેતિ. આયમુખપચ્છિન્દનત્થન્તિ સુઙ્કમુખસ્સ પચ્છેદનત્થં. ‘‘ઘરવત્થૂની’’તિ ઇમિના વત્થુસદ્દસ્સ કારણદબ્બત્થે પટિક્ખિપિત્વા ભૂભેદત્થં દીપેતિ. તા દેવતા નામેન્તિ કિરાતિ યોજના. યથાનુરૂપન્તિ યં યં ભોગબલાનુરૂપં. લોકેતિ સત્તલોકે. સદ્દોતિ કિત્તિઘોસો. તેનેવાતિ તેન સદ્દસ્સ અબ્ભુગ્ગતહેતુના એવ. ‘‘ઓસરણટ્ઠાનં નામા’’તિ ઇમિના અરિયં આયતનન્તિ એત્થ આયતનસદ્દો સમોસરણટ્ઠાનત્થોતિ દસ્સેતિ. યત્તકં કયવિક્કયટ્ઠાનં નામાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વાણિજાનં…પે… કયવિક્કયટ્ઠાનં નામા’’તિ ઇમિના વણિજા પતન્તિ સન્નિપતન્તિ એત્થાતિ વણિપ્પતોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘વણિજપતો’’તિ વત્તબ્બે જકારલોપોતિ દટ્ઠબ્બો. પાળિયં ‘‘તેસ’’ન્તિ પાઠસેસસ્સ અજ્ઝાહરિતબ્બભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તેસં અરિયાયતનવાણિજપતાન’’ન્તિ. તેસન્તિ ચ સામ્યત્થે સામિવચનં, નિદ્ધારણત્થે વા વિભત્તઅપાદાનત્થે વા. ઇદન્તિ પુરં ¶ . પુટભેદનન્તિ એત્થ પુટં ભિન્દન્તિ એત્થાતિ પુટભેદનન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભણ્ડિકભેદનટ્ઠાન’’ન્તિ. ‘‘સમુચ્ચયત્થો વાસદ્દો’’તિ વુત્તવચનં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તત્ર હી’’તિઆદિ. તત્થ તત્રાતિ પાટલિપુત્તે, તીસુ વા અગ્ગિઉદકમિથુભેદેસુ. ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞભેદા’’તિ ઇમિના મિથુભેદાતિ એત્થ મિથુસદ્દસ્સ અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનભાવં દસ્સેતિ. ઉળુમ્પકુલ્લસદ્દાનં અત્થે સમાનેપિ કરણવિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉળુમ્પ’’ન્તિઆદિ. ઉળુ વુચ્ચતિ ઉદકં, તતો પાતિ રક્ખતીતિ ઉળુમ્પો. કં વુચ્ચતિ ઉદકં, તસ્મિં ઉલતિ ગચ્છતીતિ કુલ્લો.

અણ્ણવન્તિ એત્થ અણ્ણવો નામ કિં સમુદ્દસ્સ નામન્તિ આહ ‘‘અણ્ણવ’’ન્તિઆદિ. ‘‘અણ્ણવ’’ન્તિ એતં નામં ઉદકટ્ઠાનસ્સ અધિવચનન્તિ યોજના. અણ્ણો વુચ્ચતિ ઉદકં, તં એતસ્મિં ¶ અત્થીતિ અણ્ણવો. સરસદ્દસ્સ અકારાદિમ્હિ ચ કણ્ડે ચ પવત્તનતો વુત્તં ‘‘સરન્તિ ઇધ નદી અધિપ્પેતા’’તિ. ઇધાતિ ઇમિસ્સં ગાથાયં. ઇદન્તિ અત્થજાતં.

યેતિ અરિયા. તેતિ અરિયા, તરન્તીતિ સમ્બન્ધો. વિસજ્જપલ્લલાનીતિ એત્થ વિસજ્જસદ્દો ત્વાપચ્ચયન્તો, પલ્લલસદ્દો નિન્નટ્ઠાનવાચકોતિ આહ ‘‘વિસજ્જ…પે… નિન્નટ્ઠાનાની’’તિ. અયં પન જનો કુલ્લં બન્ધતીતિ યોજના. તિણ્ણા મેધાવિનો જના ઇતિ વુત્તં હોતીતિ યોજના.

૨૮૭. અનનુબોધાતિ એત્થ કારણત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ આહ ‘‘અબુજ્ઝનેના’’તિ. સન્ધાવિતં સંસરિતન્તિ એત્થ તપચ્ચયસ્સ કમ્મત્થં સન્ધાય વુત્તં ‘‘મયા ચ તુમ્હેહિ ચા’’તિ. ઇમિના કત્તુત્થે સામિવચનન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘અથ વા’’તિઆદિના તપચ્ચયસ્સ ભાવત્થં દસ્સેતિ. સંસિતન્તિ એત્થ સરધાતુયા રકારો લોપોતિ આહ ‘‘સંસરિત’’ન્તિ. ‘‘તણ્હારજ્જૂ’’તિ ઇમિના ભવતો ભવં નેતીતિ ભવનેત્તીતિ વચનત્થેન તણ્હારજ્જુ ભવનેત્તિ નામાતિ દસ્સેતિ.

૨૮૯. વણ્ણવત્થાલઙ્કારાનિ ¶ સામઞ્ઞવસેન ‘‘નીલા’’તિ વુત્તાનીતિ આહ ‘‘નીલાતિ ઇદં સબ્બસઙ્ગાહક’’ન્તિ. તત્થાતિ ‘‘નીલા’’તિઆદિપાઠે. તેસન્તિ લિચ્છવીનં. પકતિવણ્ણા નીલા ન હોન્તીતિ યોજના. એતન્તિ ‘‘નીલા’’તિઆદિવચનં. પટિવત્તેસીતિ એત્થ વતુધાતુ ઉપસગ્ગવસેન વા અત્થાતિસયવસેન વા પહરણત્થોતિ આહ ‘‘પહારેસી’’તિ. ‘‘સજનપદ’’ન્તિ ઇમિના સાહારન્તિ એત્થ આહારસદ્દો જનપદત્થોતિ દસ્સેતિ. જનપદો હિ યસ્મા નગરસ્સ પરિવારભાવેન આહરિતબ્બો, ઇમસ્મા ચ રાજપુરિસા બલિં આહરન્તિ, તસ્મા આહારોતિ વુત્તો. સજનપદં વેસાલિં દજ્જેય્યાથાતિ યોજના. અઙ્ગુલિં ફોટેસુન્તિ એત્થ ફુટધાતુ સઞ્ચલનત્થોતિ આહ ‘‘અઙ્ગુલિં ચાલેસુ’’ન્તિ. ઇત્થિકાયાતિ ઇત્થીયેવ પુરિસતો ખુદ્દકટ્ઠેન ઇત્થિકા, તાય.

૨૯૦. ધમ્મસ્સ ચ અનુધમ્મન્તિ એત્થ ધમ્મસદ્દો કારણત્થોતિ આહ ‘‘કારણસ્સ અનુકારણ’’ન્તિ. ‘‘પરેહી’’તિ પદં ‘‘વુત્ત’’ઇતિ પદે કત્તા. ‘‘વુત્તકારણેના’’તિપદં ‘‘સકારણો’’તિપદે કરણં. કોચિ અપ્પમત્તકોપિ તુમ્હાકં વાદોતિ યોજના. ‘‘વિઞ્ઞૂહી’’તિ પદં ‘‘ગરહિતબ્બ’’ઇતિ પદે કત્તા. ‘‘ગરહિતબ્બકારણ’’ન્તિ પદં ‘‘ન આગચ્છતી’’તિ પદે કમ્મં ¶ . અનબ્ભક્ખાતુકામાતિ એત્થ અભિત્યૂપસગ્ગો અભિભવનત્થો આપુબ્બો ખાધાતુ પકથનત્થોતિ આહ ‘‘અભિભવિત્વા ન આચિક્ખિતુકામા’’તિ.

૨૯૩. અનુવિચ્ચકારન્તિ એત્થ અનુવિચ્ચસદ્દો વિચધાતુ ત્વાપચ્ચયન્તોતિ આહ ‘‘અનુવિચિત્વા’’તિ. ‘‘ચિન્તેત્વા’’તિ ઇમિના વિચધાતુયા ઞાણત્થં દસ્સેતિ. ‘‘કાતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના કાતબ્બન્તિ કારન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પટાકન્તિ ધજપટાકં. ‘‘આહિણ્ડેય્યુ’’ન્તિ ઇમિના પરિયાયેય્યુન્તિ એત્થ પરિપુબ્બઆપુબ્બ યાધાતુયા ગત્યત્થં દસ્સેતિ. પાળિયં ‘‘પરિહરેય્યુ’’ન્તિપિ પાઠો. આહિણ્ડેય્યુન્તિ આહિણ્ડન્તિ. મુદ્ધજો તતિયક્ખરો ¶ . ઓપાનભૂતન્તિ એત્થ ઓપાનો વિય ભૂતો ઓપાનભૂતોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પટિયત્તઉદપાનો વિય ઠિત’’ન્તિ. ‘‘ઉદપાનો’’તિ ઇમિના ઓપાનસદ્દો ઉદપાનત્થોતિ દસ્સેતિ. ઉદપાનો હિ સબ્બે જના ઓસરિત્વા પિવન્તિ એત્થાતિ ઓપાનોતિ વુચ્ચતિ. ઇમેસન્તિ નિગણ્ઠાનં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. સમ્પત્તાનં દાનં દાતબ્બમેવ, તસ્મા મા ઉપચ્છિન્દિત્થાતિ યોજના. ઉદ્દિસ્સાતિ ત્વાપચ્ચયન્તસદ્દો ‘‘કત’’ન્તિ ઉત્તરપદેન સમાસોતિ આહ ‘‘ઉદ્દિસિત્વા કત’’ન્તિ. એસેવ નયો ‘‘પટિચ્ચકમ્મ’’ન્તિ એત્થાપિ.

૨૯૪. પટિચ્ચકમ્મન્તિ એતં નામં નિમિત્તકમ્મસ્સ અધિવચનન્તિ યોજના. યોતિ યો કોચિ જનો. વધકસ્સ પાણઘાતકમ્મં હોતિ વિય, તસ્સાપિ હોતીતિ યોજના. ન જીરન્તીતિ એત્થ જરધાતુ ગત્યત્થોતિ આહ ‘‘ન ગચ્છન્તી’’તિ.

૨૯૫. બહારામકોટ્ઠકેતિ એત્થ સમીપત્થે ભુમ્મવચનન્તિ આહ ‘‘બહારામકોટ્ઠકસમીપેતિ આરામકોટ્ઠકસ્સ બહિ સમીપેતિ અત્થો’’તિ. અચ્છન્તીતિ વસન્તિ. એતન્તિ ‘‘પચ્ચન્તિમ’’ન્તિ એતં વચનં. ધુરવિહારોપીતિ પધાનવિહારોપિ. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ઠાને. અનુપગેયેવાતિ પાતોયેવ. ઓરવસદ્દન્તિ ઉચ્ચરવસઙ્ખાતં સદ્દં. કપિલસુત્તપરિયોસાનેતિ સુત્તનિપાતે (સુ. નિ. અટ્ઠ. ૨.કપિલસુત્તવણ્ણના) સઙ્ગહિતસ્સ કપિલસુત્તસ્સ પરિયોસાને. પઞ્ચસતાનં કેવટ્ટપુરિસાનન્તિ સમ્બન્ધો.

ઉસ્સાવનન્તિકાદીસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. યો વિહારો કરિયતીતિ સમ્બન્ધો. ભૂમિયા ગતિ વિય ગતિ એતેસન્તિ ભૂમિગતિકા. પતિટ્ઠાપેન્તેહિ બહૂહિ ભિક્ખૂહિ પતિટ્ઠાપેતબ્બોતિ ¶ સમ્બન્ધો. નિચ્છારેન્તેહિ ભિક્ખૂહીતિ યોજના. સયન્તિ ભિક્ખુ. તં પનાતિ ‘‘સઙ્ઘસ્સ કપ્પિયકુટિં અધિટ્ઠામી’’તિ વચનં પન. અવત્વાપીતિ પિસદ્દો તથા ‘‘વત્વાપી’’તિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. અટ્ઠકથાસૂતિ ¶ મહાઅટ્ઠકથાદીસુ તીસુ અટ્ઠકથાસુ. એત્થાતિ ઉસ્સાવનન્તિકકુટિયં. ‘‘સમકાલં વટ્ટતી’’તિ વચનં દળ્હીકરોન્તો આહ ‘‘સચે હી’’તિઆદિ. વચનેતિ ‘‘કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ વચને. તસ્મિન્તિ થમ્ભે. તેનેવાતિ અકતભાવેનેવ. હીતિ સચ્ચં. એત્થાતિ બહૂસુ.

યતોતિ ઇટ્ઠકસિલામત્તિકાપિણ્ડતો. વુત્તનયેનેવાતિ ‘‘બહૂહિ સમ્પરિવારેત્વા કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ વુત્તનયેનેવ. ઇટ્ઠકાદયોતિ ‘‘કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ અધિટ્ઠાતબ્બઇટ્ઠકાદયો. અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તથાતિ યથા અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તં, તથા. થમ્ભાદીનિ ઉક્ખિપિત્વા પતિટ્ઠાપનઞ્ચ ‘‘કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ સાવનઞ્ચ અન્તં પરિયોસાનમેતિસ્સાતિ ઉસ્સાવનન્તિકા.

તાસૂતિ દ્વીસુ ગોનિસાદિકાસુ. યત્થાતિ કુટિયં. નેવ આરામો પરિક્ખિત્તો હોતીતિ સમ્બન્ધો. પુન યત્થાતિ કુટિયં. અયન્તિ કુટિ. ઉભયત્થાપીતિ આરામવિહારગોનિસાદિકાસુ દ્વીસુપિ. બહુતરં પરિક્ખિત્તોપિ પરિક્ખિત્તોયેવ નામાતિ યોજના. એત્થાતિ ઉપડ્ઢપરિક્ખિત્તબહુતરપરિક્ખિત્તઆરામે. ગાવો પવિસિત્વા યથાસુખં નિસીદન્તિ એત્થાતિ ગોનિસાદા ગોસાલા. ગોનિસાદા વિયાતિ ગોનિસાદિકા કુટિ.

મનુસ્સા વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. એસાતિ કુટિ. વુત્તેપીતિ પિસદ્દે, ‘‘કપ્પિયકુટિં દેમા’’તિ વાક્યં અપેક્ખતિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. યસ્મા વટ્ટતિ, તસ્માતિ યોજના. તેસન્તિ સેસસહધમ્મિકદેવમનુસ્સાનં. તેહીતિ સેસસહધમ્મિકદેવમનુસ્સેહિ. પુનપિ વુત્તં, કિં વુત્તન્તિ આહ ‘‘ભિક્ખુસ્સ…પે… હોતી’’તિ. અપીતિ તદઞ્ઞેસં. તન્તિ વચનં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. સઙ્ઘસ્સ સન્તકમેવ વા ભિક્ખુસ્સ સન્તકમેવ વાતિ યોજના. ઇતિ તસ્મા સુવુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ગહપતીનં સન્તકં ગહપતિ કુટિ. ‘‘કમ્મવાચં સાવેત્વા’’તિ ઇદં ઉપલક્ખણમત્તં કમ્મવાચમવત્વા અપલોકનેનપિ કપ્પિયત્તા. કમ્મવાચાય ¶ વા અપલોકનેન વા સમ્મનિતબ્બાતિ સમ્મુતિ કુટિ. ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો.

યં આમિસં વુત્થં, સબ્બં તં આમિસન્તિયોજના. અકપ્પિયભૂમિયં સહસેય્યપહોનકે ગેહે વુત્થં ઠપિતન્તિ સમ્બન્ધો. યં પન સઙ્ઘિકં વા પુગ્ગલિકં વા અત્થીતિ યોજના. તેસંયેવાતિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનમેવ ¶ . એકરત્તમ્પિ ઠપિતં યં સન્તકં અત્થીતિ યોજના. તન્તિ સઙ્ઘિકાદિ. તત્થાતિ અકપ્પિયભૂમિયં સહસેય્યપહોનકગેહે. એતન્તિ અન્તોવુત્થઅન્તોપક્કસઙ્ખાતં યાવયામકાલિકં, ‘‘ન કપ્પતી’’તિ બ્યતિરેકસ્સ અન્વયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સત્તાહકાલિકં પના’’તિઆદિ.

તત્રાતિ પુરિમવચનાપેક્ખં. તત્ર વચનેતિ હિ અત્થો. સામણેરો દેતીતિ સમ્બન્ધો. યંકિઞ્ચિ તણ્ડુલાદિકં આમિસન્તિ યોજના. મુખસન્નિધિ નામાતિ આપત્તિયા મુખો ઉપાયો સન્નિધિ નામાતિ અત્થો. તત્થાતિ મહાપચ્ચરિયં, મુખસન્નિધિઅન્તોવુત્થેસુ વા. ભિક્ખુ પચિત્વા પરિભુઞ્જતીતિ સમ્બન્ધો. આમિસસંસટ્ઠન્તિ આમિસેન સંસગ્ગં.

જહિતવત્થુકાતિ જહિતં વત્થુ એતાસન્તિ જહિતવત્થુકા. ઉસ્સાવનન્તિકા કતાતિ સમ્બન્ધો. સાતિ ઉસ્સાવનન્તિકા. યો યોતિ થમ્ભો વા ભિત્તિપાદો વા. ઇટ્ઠકાદીહિ કતા ઉસ્સાવનન્તિકાતિ યોજના. ચયસ્સાતિ અધિટ્ઠાનસ્સ. યેહિ પન ઇટ્ઠકાદીહીતિઆદિસદ્દેન થમ્ભસિલામત્તિકાયો સઙ્ગણ્હાતિ. તદઞ્ઞેસૂતિ તેહિ અધિટ્ઠિતઇટ્ઠકાદીહિ અઞ્ઞેસુ.

પાકારાદિપરિક્ખેપેતિ ઉપચારસીમાપરિચ્છિન્નસ્સ આરામસ્સ પાકારાદિના પરિક્ખેપે કતે. પાકારાદીતિ આદિસદ્દેન વતિં સઙ્ગણ્હાતિ. કપ્પિયકુટિં લદ્ધું વટ્ટતીતિ ગોનિસાદિકાય અભાવેન સેસાસુ ¶ તીસુ કપ્પિયકુટીસુ યંકિઞ્ચિ કપ્પિયકુટિં લદ્ધું વટ્ટતીતિ અત્થો. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ઠાને. ઇતરા પનાતિ ઉસ્સાવનન્તિકગોનિસાદિકાહિ અઞ્ઞા. દ્વેતિ ઉભો ગહપતિસમ્મુતિયો, જહિતવત્થુકાવ હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. પક્ખપાસકમણ્ડલન્તિ દ્વે પક્ખે અપતનત્થાય પસતિ બન્ધતીતિ પક્ખપાસકો, મણ્ડલન્તિ છદનકોટિગોપાનસીનં ઉપરિ ઠપિતકટ્ઠવિસેસો, પક્ખપાસકો ચ મણ્ડલઞ્ચ પક્ખપાસકમણ્ડલં.

યત્રાતિ યસ્મિં ઠાને. અનુપસમ્પન્નસ્સ દત્વાતિ અનપેક્ખવિસ્સજ્જનેન અનુપસમ્પન્નસ્સ દત્વા. ચીવરવિકપ્પનં વિય સાપેક્ખવિસ્સજ્જનમ્પિ વટ્ટતીતિ વદન્તિ. તત્રાતિ પુરિમવચનાપેક્ખં. સોતિ કરવીકતિસ્સત્થેરો, પસ્સિત્વા પુચ્છીતિ સમ્બન્ધો. થેરોતિ મહાસિવત્થેરો. લૂખદિવસેતિ અસિનિદ્ધદિવસે. તતોતિ બ્રવનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. નન્તિ મહાસિવત્થેરં. પમુખેતિ ગબ્ભસ્સ પમુખે. તન્તિ સબ્બિકુમ્ભિં. બહીતિ વિહારસ્સ બહિ. સોતિ મહાસિવત્થેરો.

૨૯૬. ‘‘બહિદ્વારે’’તિ ¶ એત્થ કસ્સ બહિદ્વારેતિ આહ ‘‘ધઞ્ઞાગારસ્સ બહિદ્વારે’’તિ. આળકથાલિકન્તિ એત્થ આળકતણ્ડુલપચનકં ગણ્હકથાલિ આળકથાલિ, તાય પચિતં ભત્તં આળકથાલિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આળકતણ્ડુલપચનકથાલિક’’ન્તિ. બ્યઞ્જનભણ્ડિકન્તિ બ્યઞ્જનપરિક્ખારિકં, બ્યઞ્જનપરિવારકન્તિ અત્થો. ઇમિના સૂપભિઞ્જનકન્તિ એત્થ સૂપસદ્દો બ્યઞ્જનવાચકો, ભિઞ્જનકસદ્દો ભણ્ડિકપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. દાસકમ્મકરપોરિસન્તિ એત્થ દાસપોરિસા ચ કમ્મકરપોરિસા ચ દાસકમ્મકરપોરિસં, સમાહારદ્વન્દો પુબ્બપદે ઉત્તરલોપો, ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દાસપુરિસે ચ કમ્મકરપુરિસે ચા’’તિ. પોરિસસદ્દોપિ પુરિસસદ્દેન સમાનો ‘‘પુરિસો એવ પોરિસો’’તિ અત્થેન. ધુવભત્તેનાતિ એત્થ ધુવસદ્દો નિચ્ચપરિયાયોતિ આહ ‘‘નિચ્ચકાલ’’ન્તિ. દુય્હેન ખીરેનાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘મેણ્ડકવત્થુસ્મિં પના’’તિ પાઠતો પટ્ઠાય યાવ ‘‘ખણઞ્ઞેવ દુય્હેના’’તિ ¶ પાઠા કેસુચિયેવ અટ્ઠકથાપોત્થકેસુ અત્થિ. એત્થાતિ મેણ્ડકવત્થુમ્હિ. ગોરસેતિ ગવયેહિ નિબ્બત્તે ખીરદધિતક્કનવનીતસબ્બિસઙ્ખાતે રસે. પાથેય્યન્તિ પથસ્સ હિતં પાથેય્યં. ઞત્વાતિ પાથેય્યમિચ્છતીતિ ઞત્વા. ભિક્ખાચારવત્તેન વાતિ અઞ્ઞાતકઅપવારિતટ્ઠાનતો ભિક્ખાચારવત્તેન વા. યાચિત્વાપીતિ પિસદ્દો પગેવ ભિક્ખાચારવત્તેનાતિ દસ્સેતિ. યત્તકેન પાથેય્યેનાતિ સમ્બન્ધો.

૩૦૦. કાજેહીતિ એત્થ કાજસ્સ ગણનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પઞ્ચહિ કાજસતેહી’’તિ. એકેન કાજેન દ્વિન્નં કુટાનં ગહિતત્તા વુત્તં ‘‘કુટસહસ્સ’’ન્તિ. વોતિ તુમ્હે. સુટ્ઠુ પસન્નોતિ સમ્બન્ધો.

તત્થાતિ ‘‘અટ્ઠ પાનાની’’તિ પાઠે, અટ્ઠસુ પાનેસુ વા. ‘‘અમ્બેહિ કતપાન’’ન્તિ ઇમિના મજ્ઝેલોપસમાસં દસ્સેતિ. તત્થાતિ આમપક્કેસુ. કરોન્તેન કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. આદિચ્ચપાકેનાતિ આદિચ્ચહેતુના પચનેન. પુરેભત્તમેવ કપ્પતીતિ ભિક્ખુના સયં કતત્તા પુરેભત્તમેવ કપ્પતિ. તેન વુત્તં ‘‘અનુપસમ્પન્નેહી’’તિઆદિ. કતં અમ્બપાનન્તિ સમ્બન્ધો. સબ્બપાનેસૂતિ જમ્બુપાનાદીસુ સબ્બેસુ પાનેસુ.

તેસૂતિ ¶ જમ્બુપાનાદીસુ સત્તસુ પાનેસુ. પનસદ્દો વિસેસત્થજોતકો. જમ્બુફલેહીતિ આમેહિ વા પક્કેહિ વા જમ્બુફલેહિ. અટ્ઠિકેહીતિ અટ્ઠિ અસ્મિમત્થીતિ અટ્ઠિકં ફલં. જાતિરસેનાતિ યથાજાતેન રસેન. ઇમિના મધુસક્ખરકપ્પુરાદીહિ ન યોજેતબ્બોતિ દસ્સેતિ. તં પનાતિ મધુકપાનં પન. મુદ્દિકાતિ મુદ્દિકફલાનિ. સાલુકેતિ કન્દે. સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં ફલરસન્તિ તણ્ડુલધોવનોદકં. ‘‘પક્કડાકરસ’’ન્તિ ઇમિના અપક્કડાકરસં વટ્ટતીતિ દીપેતિ. હીતિ સચ્ચં, વિત્થારો વા. રસોતિ પક્કરસો. પટિગ્ગહેત્વા ઠપિતસબ્બિઆદીહિ પક્કાનં યાવજીવિકાનં પત્તાનં રસોતિ યોજના. પક્કં યાવજીવિકપત્તરસન્તિ સમ્બન્ધો. યાવકાલિકપત્તાનમ્પીતિ પિસદ્દો પગેવ ¶ યાવજીવિકપત્તાનન્તિ દસ્સેતિ. યં પાનન્તિ યં મધુકપુપ્ફરસપાનં. સોતિ મધુકપુપ્ફરસો. તેનાતિ મધુકપુપ્ફેન. યતો કાલતો પટ્ઠાય મજ્જં ન કરોન્તિ, તતોતિ યોજના. ઉચ્છુરસો નિકસટો પચ્છાભત્તં વટ્ટતિ સત્તાહકાલિકત્તા. ઇમે ચત્તારો રસાતિ ફલપત્તપુપ્ફઉચ્છુરસસઙ્ખાતા ઇમે ચત્તારો રસા. અગ્ગિહુત્તમુખાતિ યઞ્ઞા અગ્ગિહુતમુખા, અગ્ગિહુતસેટ્ઠાતિ અત્થો.

૩૦૧. સઙ્કરમકંસૂતિ એત્થ સઙ્કરસદ્દસ્સ યુદ્ધત્થાદીસુ પવત્તનતો ઇધ પટિઞ્ઞાતત્થેતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કતિકમકંસૂ’’તિ. કતિકન્તિ પટિઞ્ઞાતસઙ્ખાતં કતિકં. ઉળારં ખોતિ એત્થ ઉળારસદ્દો સેટ્ઠવાચકો. સેટ્ઠન્તિ ચ સુન્દરમેવાતિ આહ ‘‘સુન્દરં ખો તે ઇદ’’ન્તિ. તેતિ તુય્હં. ‘‘બહુકતો’’તિ પદસ્સ કતબહુમાનોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પસાદબહુમાનેના’’તિ. ‘‘પિટ્ઠમયંખાદનીય’’ન્તિ ઇમિના પિટ્ઠખાદનીયન્તિ એત્થ મયસદ્દલોપં દસ્સેતિ.

૩૦૩. પટિભાનેય્યકાતિ એત્થ પટિભાને નિયુત્તા પટિભાનેય્યકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પટિભાનસમ્પન્ના’’તિ. ‘‘નિદ્દોસસિપ્પા’’તિ ઇમિના પરિયોદાતસિપ્પાતિ એત્થ પરિસમન્તતો ઓદાતં સિપ્પં એતેસન્તિ પરિયોદાતસિપ્પાતિ અત્થં દસ્સેતિ. સિપ્પત્થિકેહિ સિયતિ સેવિયતીતિ સિપ્પં, સિપ્પિકાનં હિતાય સેતિ પવત્તતીતિ વા સિપ્પં, ઓટ્ઠજો પઠમક્ખરો. નાળિયાવાપકેનાતિ પદસ્સ દ્વન્દભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘નાળિયા ચેવ આવાપકેન ચા’’તિ. ઇમિના યકારો પદસન્ધિમત્તોતિ દસ્સેતિ. ‘‘નાળિયા વા પસિબ્બકેના’’તિપિ પાઠો, સો અપાઠોયેવ. કો આવાપકો નામાતિ આહ ‘‘આવાપકો નામ યત્થા’’તિઆદિ. તત્થ યત્થાતિ યસ્મિં થવિકે. ઇમિના આહરિત્વા યથાલદ્ધં વપન્તિ પક્ખિપન્તિ એત્થાતિ આવાપકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. વપ બીજનિક્ખેપેતિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૫ પકારન્તધાતુ) વુત્તં. ઇધ પન ¶ પક્ખિપનેતિ દટ્ઠબ્બો. તેન વુત્તં ‘‘પક્ખિપન્તી’’તિ. પરિહરિતુમેવાતિ પરિગ્ગહેત્વા ¶ હરિતુમેવ. વેતનન્તિ ભતિં. યોતિ ભિક્ખુ. તં વાતિ પરિહરિતખુરભણ્ડં વા. અઞ્ઞં વાતિ અઞ્ઞસ્સ સન્તકં વા.

૩૦૪. ઇદન્તિ દસમભાગદાનં. દસ કોટ્ઠાસેતિ દસ પટિવીસે.

૩૦૫. ઇદં ન કપ્પતીતિઆદીતિ ‘‘ઇદં ન કપ્પતી’’તિઆદયો ઇમે ચત્તારો મહાપદેસેતિ યોજના. અપસ્સયં કત્વા દિસિયન્તિ એત્થાતિ અપદેસા ઓકાસા, અપસ્સયં કત્વા દિસિયન્તિ એતેહીતિ વા અપદેસા કારણા, ‘‘મહન્તા અપદેસા મહાપદેસા. તઞ્ચાતિ મહાપદેસસઙ્ખાતં તઞ્ચ સુત્તં, ગહેત્વાતિ યોજના. પરિમદ્દન્તાતિ પુનપ્પુનં મદ્દન્તા, ઉપપરિક્ખન્તાતિ અત્થો. ઇદન્તિ કારણં. તન્તિ નવમહાફલઅપરણ્ણં. તાનીતિ ખુદ્દકફલપાનાનિ. હીતિ સચ્ચં.

તેસન્તિ છન્નં ચીવરાનં. તત્થાતિ છસુ અનુલોમચીવરેસુ. ‘‘પાણકેહિ સઞ્જાતવત્થ’’ન્તિ ઇમિના કોસેય્યવત્થભાવં દસ્સેતિ. દ્વે પટાતિ ચીનપટસોમારપટા. દુકૂલં સાણસ્સ અનુલોમન્તિ યોજના.

તેસંયેવાતિ દ્વિન્નં પત્તાનમેવ. તેસંયેવાતિ તિણ્ણં તુમ્બાનમેવ. તેસંયેવાતિ દ્વિન્નં કાયબન્ધનાનમેવ. સેતચ્છત્તન્તિ સેતેહિ વત્થેહિ કતં છત્તં. તેસંયેવાતિ તિણ્ણં છત્તાનમેવ.

સમ્ભિન્નરસન્તિ સંસગ્ગરસં. એત્થ ભિજ્જિત્થાતિ ભિન્નોતિ વચનત્થેન ભિદિધાતુ દ્વિધાકરણસઙ્ખાતો ભેદત્થો હોતિ, ધાત્વત્થબાધકેન સંત્યૂપસગ્ગેન ભિદિધાતુયા ભેદત્થં બાધેત્વા સંસગ્ગત્થવાચકો હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. છલ્લિમ્પીતિ તચમ્પિ. સકલેનેવાતિ છલ્લિયા એવ. પાયાસેન અસંસટ્ઠં યં સબ્બીતિ યોજના. તાનીતિ તક્કોલજાતિફલાદીનિ. યટ્ઠિમધુકાદીસુપીતિ મધુલટ્ઠિકાદીસુપિ. ‘‘લટ્ઠિમધુકાદીસુપી’’તિ વા પાઠો, સો અપાઠોયેવ. યં યન્તિ વત્થુ. યથાતિ યેનાકારેન, ધોવિયમાને તચ્છિયમાનેતિ સમ્બન્ધો.

સમ્ભિન્નરસન્તિ ¶ વત્વા તમેવત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સંસટ્ઠ’’ન્તિ. સભાવન્તિ યાવકાલં કપ્પિયસભાવં ¶ . તસ્માતિ યસ્મા ઉપનેતિ, તસ્મા. તેનાતિ સત્તાહકાલિકેન. તદહુપટિગ્ગહિતન્તિ તદહેવ પટિગ્ગહિતં. દ્વીહપટિગ્ગહિતેન સત્તાહકાલિકેનાતિ સમ્બન્ધો.

એત્થાતિ કાલિકસંસગ્ગે. આપત્તિયો વેદિતબ્બાતિ યથાક્કમં આપત્તિયો વેદિતબ્બા. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં ભેસજ્જક્ખન્ધકે.

ઇતિ ભેસજ્જક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૦૬. કથિનક્ખન્ધકે પાવેય્યકાતિ એત્થ પાવારટ્ઠે નિવસન્તીતિ પાવેય્યકાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાવારટ્ઠવાસિનો’’તિ. તત્થાતિ પાવાનામકે રટ્ઠે. એકો પિતા એતેસન્તિ એકપિતુકા. તે ચ તે ભાતરો ચેતિ એકપિતુકભાતરો, તેસં. એતન્તિ ‘‘પાવેય્યકા’’તિ એતં નામં. તેસૂતિ પાવેય્યકેસુ. ‘‘ધુતઙ્ગસમાદાનવસેના’’તિ વિસેસનસ્સ બ્યવચ્છેદભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ન અરઞ્ઞવાસમત્તેના’’તિ. વિસેસનઞ્હિ દુવિધં બ્યવચ્છેદં, તપ્પાકટિકરણઞ્ચાતિ. તેસન્તિ પાવેય્યકાનં. પિણ્ડપાતિકાદિભાવેપીતિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દો આરઞ્ઞકં અપેક્ખતિ. એતન્તિ ‘‘સબ્બે આરઞ્ઞકા’’તિઆદિ એતં વચનં. ઇમે પનાતિ પાવેય્યકા પન. ઉદકસંગહેતિ એત્થ ઉદકેન સંગહેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉદકેન સંગહિતે’’તિ. ‘‘થલે ચ નિન્ને ચા’’તિ ઇમિના ‘‘ઉદકસંગહે’’તિ પદસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ.

ઉદકચિક્ખલ્લોતિ ઉદકેન લોળિતો ચિક્ખલ્લો ઉદકચિક્ખલ્લો. ઓકપુણ્ણેહીતિ એત્થ ઓકસદ્દો ઉદકવેવચનોતિ આહ ‘‘ઉદકપુણ્ણેહી’’તિ. ઉદકઞ્હિ ઉચયતિ સમવાયભાવેન પવત્તતીતિ ઓકન્તિ ¶ વુચ્ચતિ. તેસન્તિ પાવેય્યકાનં. ઘનાનીતિ નિરન્તરાનિ. તેસૂતિ ચીવરેસુ. તેનાતિ ચીવરાનં ઘનત્તા, ઉદકસ્સ ચ ન પગ્ઘરણત્તા. ભગવતા ‘‘અવિવદમાના ફાસુકં વસ્સં વસિત્થા’’તિ પુચ્છિયમાનાપિ તે ભિક્ખૂ યથાપુચ્છિતં અવત્વા કસ્મા ફાસુકપદં અપનેત્વા ¶ ‘‘અવિવદમાના વસ્સં વસિમ્હા’’તિ અવોચુન્તિ આહ ‘‘અવિવદમાના વસ્સં વસિમ્હાતિ એત્થા’’તિઆદિ. ઉક્કણ્ઠિતતાય ચાતિ એત્થ ચસદ્દો ‘‘ફાસુતાય અભાવેના’’તિ એત્થાપિ યોજેતબ્બો. સેનાસનફાસુતાય અભાવેન ચ ભગવતો દસ્સનાલાભેન ઉક્કણ્ઠિતતાય ચાતિ હિ અત્થો. અનમતગ્ગિયકથન્તિ સંયુત્તનિકાયે અનમતગ્ગિયસુત્તન્તકથં (સં. નિ. ૨.૧૩૫). સબ્બેવ તે પાવેય્યકા ભિક્ખૂતિ યોજના. તન્તિ અનમતગ્ગિયકથં. તતોતિ ધમ્મકથનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. ભગવા આમન્તેસીતિ સમ્બન્ધો. એકં ચીવરન્તિ સઙ્ઘાટિં. સન્તરુત્તરેનાતિ સહ અન્તરેનાતિ સન્તરં, સન્તરઞ્ચ તં ઉત્તરઞ્ચેતિ સન્તરુત્તરં, તેન. અસ્સુતિ ભવેય્યું. અભવિસ્સંસૂતિ હિ અત્થો. સત્તમીવિભત્તિકાલાતિપત્તિવિભત્તીનં સમાનત્થભાવો સદ્દસત્થેસુ વુત્તોયેવ. ચસદ્દો ઉપન્યાસત્થો. એસ કથિનત્થારો નામાતિ યોજના. અનુજાનિતુકામો હુત્વાતિ સમ્બન્ધો.

તત્થાતિ ‘‘અનુજાનામિ ભિક્ખવે’’તિઆદિપાઠે. વોકારસ્સ નિપાતમત્તે સતિ કથમત્થો ભવિસ્સતીતિ આહ ‘‘અત્થતકથિનાનન્તિ અત્થો’’તિ. અત્થતકથિનાનં ભિક્ખૂનન્તિ સમ્બન્ધો. લદ્ધગુણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એવઞ્હી’’તિઆદિ. હિસદ્દો લદ્ધગુણજોતકો. પરતોતિ પરમ્હિ. ‘‘સો તુમ્હાક’’ન્તિ વા ‘‘સો વો’’તિ વા અવત્વા ‘‘સો નેસં ભવિસ્સતી’’તિ વુત્તત્તા વો-કારો નિપાતમત્તોતિ અધિપ્પાયો. ‘‘વોતિ સામિવચનમેવેત’’ન્તિ ઇમિના વો તુમ્હાકન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. એવં સતિ ‘‘પરતો સો નેસ’’ન્તિ એત્થ કથમત્થો ભવિસ્સતીતિ આહ ‘‘સો નેસન્તિ એત્થ પના’’તિઆદિ. યે તુમ્હે અત્થતકથિના, તેસં તુમ્હાકન્તિ યોજના. કથિનસદ્દો થિરત્થવાચકો અનિપ્ફન્નપાટિપદિકો ¶ . અનામન્તચારાદિકાનં પઞ્ચાનિસંસાનં અન્તોકરણસમત્થભાવે થિરન્તિ અત્થો.

તત્થાતિ અનામન્તચારાદીસુ પઞ્ચાનિસંસેસુ. અનામન્તચારોતિ એત્થ ચરણં ચારો, અનામન્તેત્વા ચારો અનામન્તચારોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનામન્તેત્વા ચરણ’’ન્તિ. ‘‘અસમાદાય ચરણ’’ન્તિ ઇમિના અસમાદાનચારોતિ એત્થ પુબ્બપદે ત્વાપચ્ચયસ્સ અનાદેસં કત્વા અસમાદાનચારોતિ વુત્તન્તિ દસ્સેતિ. યાવતત્થચીવરન્તિ એત્થ આકારલોપેન સન્ધીતિ આહ ‘‘યાવતા ચીવરેન અત્થો’’તિ. ‘‘યાવદત્થચીવર’’ન્તિપિ પાઠો, એવં સતિ દકારો પદસન્ધિમત્તો. યાવસદ્દો પરિચ્છેદત્થવાચકો, ન અભિવિઝત્થવાચકો. અત્થસદ્દેન સમાસો હોતિ. યો ચ તત્થ ચીવરુપ્પાદોતિ એત્થ તત્થસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કથિનત્થારસીમાય’’ન્તિ. તત્રુપ્પાદેનાતિ તત્ર કથિનત્થારસીમાયં ઉપ્પાદેન મૂલેન. ‘‘ચીવરં ઉપ્પજ્જતી’’તિ ¶ ઇમિના ચીવરુપ્પાદોતિ એત્થ ચીવરમેવ ઉપ્પાદો ચીવરુપ્પાદોતિ વિસેસનપરપદત્તં દસ્સેતિ.

કેતિ કિત્તકા. ઇદં ‘‘ગણવસેના’’તિ વચનં સન્ધાય વુત્તં. અથ વા કેતિ કિન્નામ વુત્થવસ્સા. ઇદં ‘‘વુત્થવસ્સવસેના’’તિ વચનં સન્ધાય વુત્તં. સતસહસ્સમ્પિ જના લભન્તીતિ યોજના. પિસદ્દેન તતો અધિકમ્પિ લભન્તીતિ દસ્સેતિ. છિન્નવસ્સા વાતિ પુરિમિકાય ઉપગન્ત્વા છિન્નવસ્સા વા. અઞ્ઞસ્મિં વિહારેતિ કથિનત્થારવિહારતો અપરસ્મિં વિહારે. સબ્બે છિન્નવસ્સાદિકા ભિક્ખૂ પુરિમિકાય વસ્સૂપગતાનં ભિક્ખૂનં ગણપૂરકા હોન્તીતિ યોજના. ઇતરેસંયેવાતિ પુરિમિકાય વસ્સં ઉપગન્ત્વા પઠમપવારણાય પવારિતાનમેવ. પરિપુણ્ણવસ્સોતિ પરિપુણ્ણો વીસતિવસ્સો, અચ્છિન્નવસ્સો વા. સોતિ સામણેરો. ઇતિ એત્થાપીતિ એવં એતેસુ તીસુ વારેસુપિ.

કેન દિન્નં કથિનચીવરં વટ્ટતીતિ યોજના. યેન કેનચિ દિન્નં ચીવરં વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ વત્તં. અજાનન્તોતિ અજાનનહેતુ. હેત્વત્થે ¶ હિ અન્તપચ્ચયો. તસ્સાતિ કથિનદાયકસ્સ. એવન્તિ ઇમિના વક્ખમાનનયેન. અઞ્ઞતરપહોનકં વત્થન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ કથિનચીવરસ્સ. એત્તકા નામ સૂચિયો વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. ઇતિ આચિક્ખિતબ્બન્તિ યોજના.

કથિનત્થારકેનાપિ વત્તં જાનિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દો કથિનદાયકં અપેક્ખતિ. વત્તં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તન્તવાયગેહતો હી’’તિઆદિ. આભતસન્તાનેનેવાતિ આભતસન્તતિયા એવ. ખલિમક્ખિતસાટકોતિ અહતસાટકો. સો હિ ખલેન તક્કેન કઞ્જિકેન મક્ખિતસાટકત્તા ‘‘ખલિમક્ખિતસાટકો’’તિ વુચ્ચતિ. કથિનત્થારસાટકન્તિ કથિનત્થારત્થાય દિન્નં સાટકં. તદહેવાતિ તસ્મિં દિન્નઅહનિ એવ. તસ્મિન્તિ પઠમં દિન્ને કથિનત્થારસાટકે. અઞ્ઞાનિ ચાતિ કથિનસાટકતો અઞ્ઞાનિ ચ. ચસદ્દેન ન કથિનસાટકમેવ આહરતિ, અઞ્ઞાનિ ચાતિ દસ્સેતિ. યોતિ કથિનદાયકો. ઇતરોતિ પઠમં કથિનદાયકો. યથા તથા ઓવદિત્વાતિ તવ સન્તકતો એતસ્સ સન્તકં સઙ્ઘસ્સ બહુપકારં, સઙ્ઘસ્સ બહુપકારત્તં તયાપિ ઇચ્છિતબ્બં, એવમિચ્છન્તસ્સ બહુપુઞ્ઞન્તિ યેન તેનાકારેન ઓવદિત્વા.

કેન ભિક્ખુનાતિ સમ્બન્ધો. યસ્સ સઙ્ઘો કથિનચીવરં દેતિ, તેન ભિક્ખુના અત્થરિતબ્બન્તિ યોજના. કસ્સ ભિક્ખુસ્સાતિ સમ્બન્ધો. યો જિણ્ણચીવરો હોતિ, તસ્સ દાતબ્બન્તિ ¶ યોજના. મહતી પરિસા એતસ્સાતિ મહાપરિસો થેરો. ‘‘નવકતરો સક્કોતિ, તસ્સ દાતબ્બ’’ન્તિ વચનસ્સ અનેકન્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિ ચા’’તિઆદિ. અપિ ચાતિ એકન્તેન. તદત્થાયાતિ તસ્સ જિણ્ણચીવરસ્સ અત્થાય. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. પેલવોતિ વિરળો. તેનાપીતિ કથિનત્થારકેનાપિ. તન્તિ વિધિં. દાનકમ્મવાચાતિ દાનકારણકમ્મવાચા.

એવં દિન્ને પન કથિને નિટ્ઠાપેતબ્બાનીતિ યોજના. એકેનાપીતિ પિસદ્દેન પગેવ બહૂહિ પનાતિ દસ્સેતિ. બુદ્ધપ્પસત્થન્તિ બુદ્ધેહિ પસત્થં. અતીતે કપ્પસતસહસ્સમત્થકેતિ યોજના. તસ્સાતિ પદુમુત્તરસ્સ ¶ . કથિનં ગણ્હિ કિરાતિ યોજના. તન્તિ કથિનં, સત્થા અકાસીતિ સમ્બન્ધો.

કતપરિયોસિતં કથિનં કિં કાતબ્બન્તિ આહ ‘‘કતપરિયોસિતં પના’’તિઆદિ. કથિનં ગહેત્વા અત્થરિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘તેન કથિનત્થારકેન ભિક્ખુના’’તિ પદં ‘‘વચનીયો’’તિ પદે સુદ્ધકત્તા, ‘‘અનુમોદાપેતબ્બ’’ન્તિ પદે કારિતકત્તા. કિં વચનીયોતિ આહ ‘‘અત્થતં…પે… અનુમોદથા’’તિ. ‘‘તેહિ અનુમોદકેહિ ભિક્ખુહી’’તિ પદં ‘‘વચનીયો’’તિ પદે અવુત્તકત્તા, ‘‘અનુમોદાપેતબ્બ’’ન્તિ પદે કારિતકમ્મં અવુત્તકમ્મં, વા. ‘‘કથિન’’ન્તિ ધાતુકમ્મં વા વુત્તકમ્મં વા ઉપનેતબ્બં. કિં વચનીયોતિ આહ ‘‘અત્થતં…પે… અનુમોદામા’’તિ. ઇતરેહિ ચાતિ અનુમોદકેહિ ચ. સબ્બેસન્તિ અત્થારકઅનુમોદકાનં. હીતિ સચ્ચં. એતન્તિ સબ્બેસં અત્થતભાવં, ‘‘દ્વિન્નં…પે… અનુમોદકસ્સ ચા’’તિ વચનં વા.

એવં કથિને અત્થતે સતિ પનાતિ યોજના. યેનાતિ ભિક્ખુના. અવિચારેત્વાવાતિ ‘‘કથિનત્થારકસ્સ દેમા’’તિ વા ‘‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વા અવિચારેત્વા એવ. સેસચીવરાનિપીતિ કથિનત્થારચીવરતો સેસચીવરાનિપિ. સઙ્ઘેન દાતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અપલોકેત્વા’’તિ ઇમિના કમ્મવાચાય કિચ્ચાભાવં દસ્સેતિ. વસ્સાવાસિકટ્ઠિતિકાયાતિ વસ્સાવાસકાલે પવત્તાય ઠિતિકાય. ગરુભણ્ડન્તિ મઞ્ચબિબ્બોહનાદિગરુભણ્ડં. એકસીમાયાતિ એકાય ઉપચારસીમાય.

૩૦૮. યથા ચાતિ એત્થ યથાસદ્દો યંસદ્દત્થો. યેન વિધિનાતિ હિ અત્થો. મહાભૂમિકન્તિ મહાવિસયં. ચતુવીસતિઆકારવન્તતાય મહાવિત્થારિકન્તિ વુત્તં હોતિ. તતોતિ અનત્થતલક્ખણતો. પરિવારેપીતિ પિસદ્દો ન ઇધ એવાતિ દસ્સેતિ.

તત્થાતિ ચતુવીસતિયા આકારેસુ. ઉલ્લિખિતમત્તેનાતિ એત્થ પમાણસ્સ ઉગ્ગહણત્થં નખાદીહિ ¶ લિખનં ઉલ્લિખિતં, ઉલ્લિખિતં મત્તં પમાણં ઉલ્લિખિતમત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘દીઘતો ચ પુથુલતો ¶ ચ પમાણગહણમત્તેના’’તિ. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘પમાણં હી’’તિઆદિ. દસ્સેન્તો હુત્વા ઉલ્લિખતીતિ યોજના. પઞ્ચકન્તિ પઞ્ચપમાણં, પઞ્ચસમૂહં વા ખણ્ડં. વાસદ્દેન અઞ્ઞાનિપિ તેરસકાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. મોઘસુત્તકારોપનમત્તેનાતિ મોઘસુત્તસ્સ ચીવરસ્સૂપરિ આરોપનમત્તેન. દીઘસિબ્બિતમત્તેનાતિ દીઘતો સિબ્બિતમત્તેન. મુદ્દિયપટ્ટબન્ધનમત્તેનાતિ મુદ્દિયપટ્ટસ્સ બન્ધનમત્તેન. દ્વે ચિમિલિકાયોતિ દ્વે પિલોતિકાયો. પઠમચિમિલિકાતિ કથિનચિમિલિકતો અઞ્ઞા અત્તનો પકતિચિમિલિકા ઘટેત્વા ઠપિતા હોતીતિ યોજના. ‘‘તં પઠમચિમિલિક’’ન્તિ પાઠસેસં અજ્ઝાહરિત્વા કથિનસાટકસ્સ કુચ્છિચિમિલિકં કત્વાતિ ઇમિના સમ્બન્ધિતબ્બં. પકતિચીવરસ્સાતિ અત્તનો પકતિચીવરસ્સ. પકતિપટ્ટબન્ધચીવરન્તિ પકતિપટ્ટેન બન્ધચીવરં. પિટ્ઠિઅનુવાતારોપનમત્તેનાતિ દીઘતો અનુવાતસ્સ ચીવરસ્સૂપરિ આરોપનમત્તેન. દીઘાનુવાતઞ્હિ પારુપનકાલે પિટ્ઠિયં ઠિતત્તા પિટ્ઠિઅનુવાતન્તિ વુચ્ચતિ. કુચ્છિઅનુવાતારોપનમત્તેનાતિ પુથુલતો અનુવાતસ્સ ચીવરસ્સૂપરિ આરોપનમત્તેન. પુથુલાનુવાતઞ્હિ પારુપનકાલે કુચ્છિયં ઠિતત્તા કુચ્છિઅનુવાતન્તિ વુચ્ચતિ. આગન્તુકપટ્ટારોપનમત્તેનાતિ આગન્તુકપટ્ટસ્સ ચીવરસ્સૂપરિ આરોપનમત્તેન. વાતિ અથવા.

સારુપ્પન્તિ સમણાનુચ્છવિકં. પરિકથાયાતિ પરિયાયેન ઉપ્પાદિતાય કથાય. અતિઉક્કટ્ઠં વટ્ટતીતિ અતિઉક્કટ્ઠં એવ વટ્ટતિ. ઓતિણ્ણસદિસમેવાતિ ઓતિણ્ણેન વત્થેન સદિસમેવ કથિનચીવરન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ દુવિધેસુ સન્નિધીસુ. તદહેવાતિ તસ્મિં દિન્નઅહનિ એવ.

રત્તિનિસ્સગ્ગિયેનાતિ રત્તિઅતિક્કન્તં હુત્વા નિસ્સગ્ગિયેન. અઞ્ઞેનાતિ તિચીવરતો અઞ્ઞેન. સમણ્ડલિકતન્તિ સહ મહામણ્ડલઅડ્ઢમણ્ડલેન કતં.

૩૦૯. એવં ચતુવીસતિઆકારં અનત્થતલક્ખણં દસ્સેત્વા ઇદાનિ સત્તરસાકારં અત્થતલક્ખણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અહતેના’’તિઆદિ ¶ . તત્થ પરિભોગં ન હનિત્થ ન ગચ્છિત્થાતિ અહતં, પરિભોગેન ન હનિતબ્બં ન હિંસિતબ્બન્તિ વા અહતન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપરિભુત્તેના’’તિ. ‘‘અહતસદિસેના’’તિ ઇમિના અહતકપ્પેનાતિ એત્થ કપ્પસદ્દો સદિસત્થોતિ દસ્સેતિ. પાપણિકેનાતિ એત્થ પસારિતો આપણો પાપણો, તસ્મિં પતિતં પાપણિકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘આપણદ્વારે પતિત’’ન્તિ. ‘‘પિલોતિક’’ન્તિ ઇમિના ણિકપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. વુત્તવિપલ્લાસેનેવાતિ વુત્તેહિ ‘‘નિમિત્તકતેના’’તિઆદીહિ વિપલ્લાસેન એવ. તત્થાતિ પરિવારે ¶ . હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઇધાતિ કથિનક્ખન્ધકે. અવુચ્ચમાનેન તેન વચનેન પરિહાયતીતિ સમ્બન્ધો.

૩૧૦. તત્થાતિ ‘‘કથઞ્ચ ભિક્ખવે ઉબ્ભતં હોતિ કથિન’’ન્તિઆદિપાઠે. જનેત્તિયો માતરોતિ યોજના. ઇમિના ધમ્મેન પુત્તે માનેતીતિ માતા, ધમ્મેન પુત્તેહિ માનિયતીતિ વા માતા, સા વિય હોન્તીતિ માતિકાતિ દસ્સેતિ. કથિનુબ્ભારન્તિ ચ કથિનુદ્ધારન્તિ ચ અત્થતો સદિસં. એતાતિ એતા પદજાતિયો. તાસૂતિ અટ્ઠસુ માતિકાસુ. અસ્સાતિ કથિનુબ્ભારસ્સ.

૩૧૧. ન પચ્ચેસ્સન્તિ એત્થ પતીત્યૂપસગ્ગસ્સ પુનત્થં, ઇધાતુયા ચ ગત્યત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન પુન આગમિસ્સ’’ન્તિ. એવં પક્કમતો છિજ્જતીતિ સમ્બન્ધો.

એતઞ્ચાતિ પક્કમનન્તિકં, કથિનુદ્ધારઞ્ચ. તાહન્તિ તે અહં. તેતિ તુય્હં.

અઞ્ઞન્તિ અત્તનો વિહારતો અઞ્ઞં. એવં હોતીતિ એસો પરિવિતક્કો હોતિ. સોતિ આવાસપલિબોધો. આદિચ્ચબન્ધુના વુત્તોતિ યોજના.

દ્વે પલિબોધા એકતો છિજ્જન્તીતિ સમ્બન્ધો. અપુબ્બં અચરિમન્તિ એકપહારેનેવ. સો પલિબોધૂપચ્છેદો કસ્મા વિત્થારતો ન વુત્તોતિ આહ ‘‘સો પના’’તિઆદિ. સો પનાતિ પલિબોધૂપચ્છેદો ¶ પન. ન વુત્તોતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ ઇમસ્મિં કથિનુબ્ભારે. કસ્મા અયં કથિનુદ્ધારો ‘‘નાસનન્તિકો’’તિ વુત્તોતિ આહ ‘‘યસ્મા’’તિઆદિ. તસ્સાતિ ભિક્ખુનો.

આસાવચ્છેદિકે છિજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. અયં પનાતિ આસાવચ્છેદિકો કથિનુદ્ધારો પન. અનેકપભેદો હોતીતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. વુત્તોતિ અયં આસાવચ્છેદિકો કથિનુદ્ધારો વુત્તોતિ યોજના. એત્થ પનાતિ ઇમસ્મિં પન ઠાને. તત્થાતિ સીમાતિક્કન્તિકે.

૩૧૨-૩૨૫. એવન્તિઆદિ નિગમનં. સત્તકેતિ અટ્ઠસુ માતિકાસુ આસાવચ્છેદતો સેસે સત્તપમાણે, સત્તસમૂહે વા. તેયેવાતિ સત્તકે એવ. તતોતિ વારતો. યે યેતિ કથિનુદ્ધારા. ઇતરેહીતિ આસાવચ્છેદતો અઞ્ઞેહિ. યે પલિબોધા વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. આવાસો ચજીયતિ અનેનાતિ ¶ ચત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેન ચિત્તેના’’તિઆદિ. તન્તિ ચિત્તં. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના આવાસો વમીયતિ અનેનાતિ વન્તં. આવાસતો મુચ્ચતિ અનેનાતિ મુત્તન્તિ વચનત્થં અતિદિસતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં કથિનક્ખન્ધકે.

ઇતિ કથિનક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૬. ચીવરક્ખન્ધકે પદક્ખિણસદ્દસ્સ અપસબ્યત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘છેકા કુસલા’’તિ. અભિસટાતિ એત્થ સરધાતુયા ગતિચિન્તાસુ ઇધ ગત્યત્થેતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અભિગતા’’તિ. અભિગતાતિ અભિમુખં ગન્તબ્બા. નનુ પાળિયં ‘‘અત્થિકાનં અત્થિકાનં મનુસ્સાન’’ન્તિ વુત્તં, કસ્મા પન ‘‘અત્થિકેહિ અત્થિકેહિ મનુસ્સેહી’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘કરણત્થે પના’’તિઆદિ. ઇમિના છટ્ઠીકત્તા નામ ¶ તતિયાકત્તુના સમાનોયેવાતિ દસ્સેતિ. નિગમે વસતીતિ નેગમોતિ વુત્તે કુટુમ્બિયગણો નેગમો નામાતિ આહ ‘‘કુટુમ્બિયગણો’’તિ.

૩૨૭. નગરે નિવસન્તીતિ નાગરા. દત્વા, વુટ્ઠાપેસુન્તિ સમ્બન્ધો. આરામુય્યાનવાહનાદીતિ એત્થ આદિસદ્દેન અઞ્ઞાનિ ઉપભોગપરિભોગાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. ગણિકટ્ઠાનેતિ ગણિકાય ઠાને. ગણિકાતિ ચ નગરસોભિની. સા હિ અત્થિકેન જનગણેન અભિગન્તબ્બાતિ ગણિકાતિ વુચ્ચતિ. પટિસતેન ચાતિ એત્થ ચસદ્દો અવધારણત્થો. રત્તિં ગમનસ્સ પટિનિધિસઙ્ખાતેન સતેન એવાતિ હિ અત્થો. ગિલાનન્તિ એત્થ ભાવપચ્ચયેન વિનાપિ ભાવત્થો ઞાતબ્બોતિ આહ ‘‘ગિલાનભાવ’’ન્તિ. ‘‘જાનાપેય્ય’’ન્તિ ઇમિના પટિવેદેય્યન્તિ એત્થ વિદધાતુયા ઞાણત્થં દસ્સેતિ. કત્તરસુપ્પેતિ એત્થ કત્તરસદ્દો જિણ્ણપરિયાયોતિ આહ ‘‘જિણ્ણસુપ્પે’’તિ. સુપન્તિ સુનખાદયો એત્થાતિ સુપ્પં, કત્તરં સુપ્પં કત્તરસુપ્પં.

૩૨૮. તન્તિ જીવકં. અઞ્ઞે રાજદારકા વદન્તિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. નત્થિ માતા એતસ્સાતિ ¶ નિમ્માતિકો. યથા ચાતિઆદીસુ યથા પેસન્તિ, તથાતિ યોજના. ચસદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો. ન કેવલં વદન્તિયેવ, અથ ખો ન કોચિ કિઞ્ચિ પેસેતીતિ હિ અત્થો. અઞ્ઞેસન્તિ જીવકતો અઞ્ઞેસં. તસ્સાતિ જીવકસ્સ. ઇતીતિ એવં. સોતિ જીવકો. તં સબ્બન્તિ ‘‘નિમ્માતિકો નિપ્પિતિકો’’તિ વદનઞ્ચ પણ્ણાકારસ્સ અપેસનઞ્ચાતિ તં સબ્બં.

યંનૂનાતિ સાધુ વત. અહં વજ્જસિપ્પં સિક્ખેય્યં સાધુ વતાતિ યોજના. તસ્સાતિ જીવકસ્સ. એતદહોસીતિ એતં અહોસિ, પરિવિતક્કો અહૂતિ અત્થો. પરૂપઘાતપટિસંયુત્તાનીતિ પરં ઉપગન્ત્વા, ઉપ ભુસેન વા હનનેન પટિસંયુત્તાનિ. મેત્તાપુબ્બભાગન્તિ સિપ્પસ્સ પુબ્બભાગે પવત્તા મેત્તા એતસ્સાતિ મેત્તાપુબ્બભાગં. ઇતિ અહોસીતિ યોજના. પુરિમચિન્તાય અનેકન્તભાવતો એકન્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિ ચા’’તિઆદિ. અપિ ચાતિ એકન્તેન. અયન્તિ જીવકો. ઇતોતિ ભદ્દકપ્પતો. અયન્તિ ઉપાસકો ¶ . ચતુપરિસન્તરેતિ ચતુપરિસમજ્ઝે. પત્થતગુણન્તિ પત્થરિતગુણં. ઠાનન્તરન્તિ ઠાનભેદં, અહમ્પીતિ ન અયં ઉપાસકોયેવ, અહમ્પીતિ અત્થો. ભગવાતિ આલપનપદમેતં. પત્થનન્તિ ઇચ્છિતવરં. ચોદિયમાનોપીતિ ઉય્યોજિયમાનોપિ. પિસદ્દેન પુરિમચિન્તનમપેક્ખતિ. એસાતિ એસો જીવકો.

૩૨૯. દિસાપામોક્ખોતિ પદસ્સ દિસાસુ પામોક્ખો દિસાપામોક્ખોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સબ્બદિસાસૂ’’તિઆદિ. તસ્મિઞ્ચ સમયેતિ જીવકસ્સ તસ્મિં ચિન્તનસમયે ચ, આગમંસૂતિ સમ્બન્ધો. તેતિ વાણિજે, પુચ્છીતિ સમ્બન્ધો. કુતોતિ નગરતો. તક્કસીલતોતિ તક્કસીલનગરતો. તત્થાતિ તક્કસીલે. આમાતિ સમ્પટિચ્છનત્થે નિપાતો, આમ અત્થીતિ હિ અત્થો. તેતિ વાણિજા. તથાતિ યથા જીવકો આહ, તથા અકંસૂતિ અત્થો. સોતિ જીવકો. પિતરન્તિ અભયરાજકુમારં. તેહીતિ વાણિજેહિ.

તન્તિ જીવકં, પુચ્છીતિ સમ્બન્ધો. સોતિ જીવકો. કસ્મા તાત ત્વં ઇધાગતો અસિ પનાતિ પુચ્છીતિ યોજના. તતોતિ પુચ્છતો. સોતિ જીવકો. સિક્ખિતું આગતો અમ્હીતિ યોજના. બહુઞ્ચ ગણ્હાતીતિઆદીસુ સો કિઞ્ચિ કમ્મં અકત્વા સિપ્પસ્સેવ સિક્ખિતત્તા બહુઞ્ચ ગણ્હાતીતિ આહ ‘‘યથા’’તિઆદિ. તત્થ યથા સિક્ખન્તિયેવ, એવં તથા સો ન સિક્ખતીતિ યોજના. સો પનાતિ જીવકો પન, કરોતિ સિક્ખતીતિ સમ્બન્ધો. એકં કાલન્તિ એકસ્મિં કાલે. એવં સન્તે કસ્મા સો બહુઞ્ચ ગણ્હાતીતિ આહ ‘‘એવં સન્તેપી’’તિઆદિ. મેધાવિતાયાતિ ખિપ્પં ગહણધારણપઞ્ઞતાય, બહુઞ્ચ સિપ્પન્તિ સમ્બન્ધો. અસ્સ જીવકસ્સ ગહિતઞ્ચ સિપ્પં ન સમ્મુસ્સતીતિ યોજના.

યત્તકં ¶ સિપ્પં આચરિયો જાનાતિ, તત્તકં અયં જીવકો જાનાતીતિ યોજના. યન્તિ સિપ્પં. અયન્તિ જીવકો, ભવિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. નન્તિ જીવકં. યથાતિ યેનાકારેન. કમ્મવિપાકન્તિ કમ્મવિપાકજં રોગં. ‘‘ન’’ન્તિ પદં ‘‘સિક્ખાપેસી’’તિ પદે કારિતકમ્મં, ‘‘ભેસજ્જયોજન’’ન્તિ ¶ પદં ધાતુકમ્મં. ભેસજ્જયોજનન્તિ ભેસજ્જેન રોગસ્સ યોજનં. સો પનાતિ જીવકો પન. ઇમિનાતિ જીવકેન ન ઉગ્ગહિતં, ઉગ્ગહિતન્તિ સમ્બન્ધો. એકેન દ્વારેનાતિ ચતૂસુ દ્વારેસુ એકેન દ્વારેન. આહિણ્ડન્તોતિ વિચરન્તો. પરિત્તં પાથેય્યન્તિ એત્થ પરિત્તસદ્દસ્સ આરક્ખનત્થેપિ પવત્તનતો ઇધ અપ્પત્થે પવત્તતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપ્પમત્તક’’ન્તિ. કસ્મા અપ્પમત્તકં પાથેય્યં અદાસીતિ યોજના. તસ્સાતિ દિસાપામોક્ખસ્સ. અયન્તિ જીવકો, લભિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ લભનતો. ખીણે પાથેય્યેતિ પાથેય્યે ખીણે સતીતિ યોજના.

૩૩૦. યા નામાતિ યા નામ ઘરણી. કિમ્પિ માયન્તિ એત્થ એકારલોપસન્ધીતિ આહ ‘‘કિમ્પિ મે અય’’ન્તિ. ઇમિના યકારાદેસસન્ધિં નિવત્તેતિ, ‘‘મ્યાય’’ન્તિપિ પાઠો, એવં સતિ આદેસસન્ધિયેવ, ન લોપસન્ધિ. અયં ઘરણી મે કિઞ્ચિ દેય્યધમ્મં કિમ્પિ દસ્સતીતિ યોજના. તસ્સ ચાતિ સબ્બિસ્સ ચ, કતસ્સાતિપિ પાઠો. રોગૂપસમસ્સ ચાતિ મમ રોગસ્સ ઉપસમસ્સ ચ, ઇમેહિ પદેહિ સંયમસ્સાતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઉપકાર’’ન્તિ ઇમિના ઉપજાનામીતિ એત્થ ઉપસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. અધિપ્પાયોતિ ઘરણિયા આસયો.

૩૩૧. ‘‘સબ્બાલઙ્કારં તુય્હં હોતૂ’’તિ ઇદં વચનં રાજા સભાવતો આહ, ઉદાહુ કિઞ્ચિ ચિન્તેત્વાતિ આહ ‘‘રાજા’’તિઆદિ. તત્થ ઇમન્તિ અલઙ્કારં. પમાણયુત્તેતિ કારણાનુરૂપે. નન્તિ જીવકં. નાટકાનમ્પીતિ પઞ્ચસતિકાનં નાટકાનમ્પિ. સોપીતિ જીવકોપિ. તેસન્તિ અભયકુમારનાટકાનં. મેતિ મય્હં, ન પતિરૂપન્તિ સમ્બન્ધો. અય્યિકાનન્તિ માતામહીનં. કતસ્સ મે ઉપકારન્તિ યોજના. ઇમિના અધિકારો ચ ઉપકારો ચ અત્થતો સદિસન્તિ દસ્સેતિ. રાજા પસન્નો દત્વા આહાતિ સમ્બન્ધો.

૩૩૨. ઇરિયાપથસમ્પરિવત્તનેનાતિ ¶ ઇરિયાપથસ્સ પુનપ્પુનં પરિવત્તનેન. તીહિ સત્તાહેહિ નિચ્ચલસ્સ ¶ નિપન્નસ્સ અસ્સ સેટ્ઠિસ્સ મત્થલુઙ્ગન્તિ યોજના. અપ્પેવ નિપજ્જેય્યાતિ યોજના. નન્તિ સેટ્ઠિં. તેનેવાતિ તેનેવ કારણેન. સીસં છાદેતીતિ સીસચ્છવીતિ વુત્તે સીસપટિચ્છાદનચમ્મન્તિ આહ ‘‘સીસચમ્મ’’ન્તિ. તસ્સાતિ સેટ્ઠિસ્સ. તીહિ સત્તાહેનાતિ એત્થ પુબ્બપદેન પચ્છિમપદં ગુણિત્વા ગહેતબ્બન્તિ આહ ‘‘તીહિ પસ્સેહિ એકેનેકેન સત્તાહેના’’તિ.

૩૩૩. જનં નીહરાપેત્વાતિ જનં અપક્કમાપેત્વા.

૩૩૪. વિચ્છિકસ્સ જાતોતિ વિચ્છિકસ્સ કારણા જાતો, વિચ્છિકં પટિચ્ચ જાતોતિ અત્થો. સબ્બિ ચ ભેસજ્જં વિચ્છિકાનં પટિકૂલં હોતીતિ યોજના. પઞ્ઞાસયોજનિકાતિ એત્થ ણિકપચ્ચયસ્સ ગન્તું સમત્થત્થે પવત્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગન્તું સમત્થો હોતી’’તિ. અસ્સ રઞ્ઞોતિ ચન્દપજ્જોતનામકસ્સ અસ્સ રઞ્ઞો. હત્થિનીયેવાતિ ભદ્દવતિકા નામ હત્થિનીયેવ. વીસયોજનસતન્તિ વીસાધિકં યોજનસતં.

ભુઞ્જિતું નિસિન્નસ્સ એકસ્સ કુલપુત્તસ્સ દ્વારેતિ યોજના. તસ્સાતિ કુલપુત્તસ્સ, આરોચેસીતિ સમ્બન્ધો. સોતિ કુલપુત્તો, ‘‘આહરા’’તિ આણાપેસીતિ સમ્બન્ધો. ઇતરોતિ પુરિસો. તન્તિ પત્તં. યત્થ યત્થાતિ યસ્મિં યસ્મિં ભવે. તત્થ તત્થ વાહનસમ્પન્નો હોમીતિ યોજના. સોતિ પુરિસો. પજ્જોતો નામ અયં રાજા જાતોતિ યોજના.

સબ્બિં પાયેત્વાતિ ઇદં ઉપલક્ખણમત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સબ્બિઞ્ચ પાયેત્વા’’તિઆદિ. સબ્બિઞ્ચ પાયેત્વા, પરિચારકાનં આહારાચારે વિધિઞ્ચ આચિક્ખિત્વાતિ અત્થો. ઓલુમ્પેત્વાતિ લુપિધાતુ ¶ ઓદહનત્થોતિ આહ ‘‘ઓદહિત્વા’’તિ. વિરેચેસીતિ ઉદ્ધઞ્ચ અધો ચ વિરેચેસિ.

૩૩૫. સિવથિકન્તિ સિવા જમ્બુકા કુણપખાદનત્થાય આગન્ત્વા તિટ્ઠન્તિ એત્થાતિ સિવટ્ઠં, તદેવ સિવથિકં, ઇમિના સિવથિકાયં ઉપ્પન્નં સિવેય્યકં થિકસદ્દસ્સ લોપં કત્વાતિ દસ્સેતિ. તત્થાતિ ઉત્તરકુરૂસુ. તન્તિ મતં. હત્થિસોણ્ડકસકુણાતિ હત્થિલિઙ્ગવિહઙ્ગમા. તે હિ હત્થિનો સોણ્ડો વિય સોણ્ડો એતેસુ અત્થીતિ હત્થીસોણ્ડકા, તે ચ તે સકુણા ચેતિ હત્થિસોણ્ડકસકુણાતિ ¶ વુચ્ચન્તિ. રઞ્ઞો આહરન્તીતિ રઞ્ઞો અત્થાય, સન્તિકં વા આહરન્તિ. ઇદન્તિ સિવેય્યકં દુસ્સયુગં. સિવિરટ્ઠે વાયિતં સિવેય્યકન્તિ ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથવા’’તિઆદિ. તેનાતિ કારણેન. ‘‘સિવેય્યકન્તિ…પે… વદન્તી’’તિ પોરાણા આહૂતિ યોજના.

૩૩૬. કિંપનાતિ એત્થ કિંસદ્દો અનિયમત્થો. લૂખો કિં, ન લૂખો કિન્તિ હિ અત્થો. ‘‘સિનેહપાનં પન તેમેતી’’તિ ચ ‘‘કરોતી’’તિ ચ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સકલકાયે. સિરાતિ કણ્ડરા. અયન્તિ જીવકો. ઓળારિકદોસહરણત્થન્તિ ઓળારિકસ્સ દોસસ્સ અપનયનત્થં. પકતત્તેતિ પકતિસઙ્ખાતે સભાવે સતીતિ સમ્બન્ધો. ભગવા ભન્તેતિ યોજના. કુતોતિ કસ્સ સન્તિકા. વટ્ટતિ નુ ખોતિ ચિન્તેસીતિ યોજના. તતોતિ ચિન્તનતો. સોણોતિ કોળિવીસસોણો, ભુઞ્જતીતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ સોણસ્સ સન્તિકા. તસ્સાતિ સોણસ્સ. સોતિ સોણો. થેરસ્સાતિ મોગ્ગલ્લાનત્થેરસ્સ. ઇદં ‘‘પત્ત’’ન્તિપદે સામી, ‘‘અદાસી’’તિ પદે સમ્પદાનં. અઞ્ઞં પિણ્ડપાતન્તિ સમ્બન્ધો.

રાજાપિ ખો ભુઞ્જિતુકામો અહોસીતિ સમ્બન્ધો. યઞ્ચ સુજાતા અદાસિ, યઞ્ચ પરિનિબ્બાનકાલે ચુન્દો કમ્મારપુત્તો, ભાજનગતેસુ ¶ દ્વીસુયેવ તેસુ પિણ્ડપાતેસુ દેવતા ઓજં પક્ખિપન્તીતિ યોજના. અઞ્ઞેસૂતિ દ્વીહિ પિણ્ડપાતેહિ અઞ્ઞેસુ. ઇચ્છન્તિ રુચિં. સોતિ બિમ્બિસારો રાજા. તવેવાતિ તુય્હમેવ. તન્તિ ભગવતો વચનં. રાજા અકાસીતિ સમ્બન્ધો. તેતિ અસીતિકુલપુત્તસહસ્સા. એતદત્થમેવાતિ સોણસ્સ અરહત્તે પતિટ્ઠાપનત્થમેવ, ન રઞ્ઞો અનુગ્ગહત્થન્તિ અધિપ્પાયો.

૩૩૭. કતં ભત્તકિચ્ચં યેનાતિ કતભત્તકિચ્ચો, તસ્મિં સતીતિ સમ્બન્ધો. વુત્તનયેનેવાતિ રાહુલવત્થુમ્હિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૦૫) વુત્તનયેનેવ. ઇદં વત્થન્તિ ઇદં સિવેય્યકં વત્થં, ઉપ્પન્નન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘તાવા’’તિ અજ્ઝાહરિતબ્બો. એત્થન્તરેતિ એતસ્મિં વત્થુપ્પન્નકાલમજ્ઝે. કોચિ ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ પંસુકૂલિકહેતુના. અયન્તિ જીવકો. ગહપતિચીવરન્તિ એત્થ ગહપતીનં ચીવરન્તિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘ગહપતીહિ દિન્નં ચીવર’’ન્તિ ¶ . વત્થદાનાનિસંસપટિસંયુત્તાયાતિ ‘‘વત્થદો હોતિ વણ્ણદો’’તિઆદિકાય (સં. નિ. ૧.૪૨) વત્થદાનસ્સ આનિસંસેન પટિસંયુત્તાય. વિચ્છાવસેન વુત્તો ‘‘ઇતરીતરેના’’તિ સબ્બનામસદ્દો અનિયમત્થોતિ આહ ‘‘અપ્પગ્ઘેનપિ મહગ્ઘેનપિ યેન કેનચી’’તિ. પાવારોતિ ઉત્તરાસઙ્ગો. સો હિ પારુપનત્થાય વરિયતિ ઇચ્છિયતીતિ પાવારોતિ વુચ્ચતિ. ‘‘કપ્પાસાદિભેદો’’તિ ઇમિના તસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. પકતિકોજવમેવાતિ પકતિયા ભિક્ખૂનં સારુપ્પં કોજવમેવ. સોળસનાટકિત્થીનં ઠત્વા નચ્ચયોગ્યત્તા મહતી પિટ્ઠિ એતસ્સાતિ મહાપિટ્ઠિયં, તમેવ કોજવં મહાપિટ્ઠિયકોજવં. તસ્સ કિર લોમાનિ ચતુરઙ્ગુલાધિકાનિ હોન્તિ.

૩૩૮. કાસીનન્તિ કાસીનં જનપદાનં, કાસિરટ્ઠે નિવાસીનં જનાનં વા. પસેનદિસ્સાતિ પચ્ચુટ્ઠં, પટિપક્ખં વા સેનં જિનાતીતિ પસેનદિ જકારસ્સ દકારં કત્વા. એસાતિ એસો કાસિરાજા. ‘‘સહસ્સ’’ન્તિ ¶ ઇમિના કાસિસદ્દસ્સ સઙ્કેતસઙ્ખ્યં દસ્સેતિ. તંઅગ્ઘનકોતિ તેન કાસિના અગ્ઘનકો. કસ્મા અડ્ઢકાસીતિ (થેરીગા. અટ્ઠ. ૨૫) વુત્તોતિ આહ ‘‘અયં પના’’તિઆદિ. અયન્તિ કમ્બલો. પનાતિ કારણત્થજોતકો. યસ્માતિ હિ અત્થો.

૩૩૯. ભઞ્જિતબ્બં ખોમાદીનિ પઞ્ચ સુત્તાનિ મિસ્સિત્વા અવમદ્દિતબ્બન્તિ ભઙ્ગન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભઙ્ગં નામા’’તિઆદિ. વાકમયમેવાતિ ભઙ્ગનામકેન વાકેન નિબ્બત્તમેવ.

૩૪૦. તેતિ ભિક્ખૂ, સલ્લક્ખિંસુ કિરાતિ સમ્બન્ધો. એતસ્સાતિ પદસ્સ, અત્થન્તિ સમ્બન્ધો. ન અચ્છિંસૂતિ ન આસિંસુ, ન વસિંસૂતિ અત્થો. નાકામાતિ એત્થ કમુધાતુ ઇચ્છત્થો યકારલોપોતિ આહ ‘‘ન અનિચ્છાયા’’તિ. દાતબ્બોતિ ભાગો દાતબ્બો. ઉપચારેતિ સુસાનસ્સ સમીપે. ‘‘અકામા ભાગં દાતુ’’ન્તિ વચનસ્સ અનેકન્તભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘યદિ પના’’તિઆદિ. ઇધાતિ ઇમં સુસાનં. ‘‘સમ્પત્તા ગણ્હન્તૂ’’તિ દેન્તીતિ યોજના. યેનાતિ ભિક્ખુના. સદિસા ઓક્કમિંસૂતિ એત્થ સદિસસદ્દો સમપરિયાયોતિ આહ ‘‘સમં ઓક્કમિંસૂ’’તિ. સમન્તિ ભાવનપુંસકો. સમાનદિસાયાતિ વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકદિસાય વા’’તિ. એત્થ પન યકારલોપો દટ્ઠબ્બો. બહિમેવાતિ સુસાનતો બહિ એવ. કતિકન્તિ કતેન પવત્તં સઙ્ગરં.

૨૧૩. ચીવરપટિગ્ગાહકસમ્મુતિકથા

૩૪૨. ‘‘યો ¶ ન છન્દાગતિં ગચ્છતી’’તિઆદીસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઞાતકાદીનં ચીવરન્તિ સમ્બન્ધો. એકચ્ચસ્મિન્તિ જને. વાસદ્દો વિકપ્પત્થો. એતેસુ તીસુ અઞ્ઞતરેન કારણેન છન્દાગતિં ગચ્છતિ નામાતિ હિ અત્થો. આગતસ્સાપિ ચીવરન્તિ સમ્બન્ધો પિસદ્દો ગરહત્થો. પગેવ પચ્છા આગતસ્સાતિ હિ અત્થો. અવમઞ્ઞન્તિ ઉઞ્ઞાતં. વોતિ તુમ્હાકં. નત્થિ કિન્તિ યોજના. મુટ્ઠા ¶ સતિ એતસ્સાતિ મુટ્ઠસ્સતિ. આગતાનમ્પિ ચીવરન્તિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દો સમ્ભાવનત્થો. પગેવ પઠમં આગતાનન્તિ હિ અત્થો. એતં ચીવરપટિગ્ગાહકટ્ઠાનં નામાતિ યોજના. સન્તસન્તો વાતિ ખેદખેદો વા. ઇદઞ્ચિદઞ્ચાતિ ઇદઞ્ચ ઇદઞ્ચ ચીવરં. તસ્માતિ યસ્મા ચ ગચ્છતિ, યસ્મા ચ જાનાતિ, તસ્મા. યોતિ ભિક્ખુ. સક્કોતીતિ સમ્બન્ધો. એવરૂપો ભિક્ખુ સમ્મનિતબ્બોતિ યોજના.

અપલોકનેનપીતિ ‘‘ઇત્થન્નામં ભિક્ખું ચીવરપટિગ્ગાહકં કાતું સઙ્ઘં અપલોકેમી’’તિ અપલોકનેનપિ, સમ્મનિતુન્તિ સમ્બન્ધો. યત્થ પનાતિ યસ્મિં પન ધુરવિહારે.

‘‘ગહિતટ્ઠાનેયેવા’’તિ ઇમિના તત્થેવાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ‘‘છડ્ડેત્વા’’તિ ઇમિના ઉજ્ઝિત્વાતિ એત્થ ઉધધાતુયા વિસ્સજ્જનત્થં દસ્સેતિ. ચીવરપટિગ્ગાહકન્તિ પદસ્સ ચીવરં પટિગ્ગણ્હાતીતિ ચીવરપટિગ્ગાહકોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો’’તિઆદિ. તત્થ યો પટિગ્ગણ્હાતિ, સો ચીવરપટિગ્ગાહકો નામાતિ યોજના. ‘‘ચીવરપટિસામક’’ન્તિ ઇમિના ચીવરં ગહિતટ્ઠાનતો નીહરિત્વા ભણ્ડાગારે દહતિ ઠપેતીતિ ચીવરનિદહકોતિ અત્થં દસ્સેતિ. યો ન છન્દાતિં ગચ્છતીતિઆદીસુ એત્થ એતેસુ ચ ઇતો પરઞ્ચાતિ યોજના.

૩૪૩. યો વિહારો વા યો અડ્ઢયોગો વા હોતિ, સો વિહારાદિકો સમ્મનિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘આરામિકસામણેરાદીહી’’તિ પદં વિવિત્તત્થે અપાદાનં, કરણમ્પિ યુજ્જતિ. પચ્ચન્તસેનાસનં પન ન સમ્મનિતબ્બં ચોરાદિઉપદ્દવત્તા. વિહારમજ્ઝેયેવાતિ ભણ્ડાગારવિહારમજ્ઝેયેવ.

યસ્સાતિ ભણ્ડાગારસ્સ. ઇદં પદં ‘‘છદનાદીસૂ’’તિ પદે સામી, ‘‘નત્થી’’તિ પદે સમ્પદાનં ¶ . યસ્સ પનાતિ ભણ્ડાગારસ્સ પન. યત્થ કત્થચીતિ ¶ યસ્મિં કસ્મિંચિ ઠાને. યેનાતિ પતિતહેતુના. મૂસિત્વા ખાદતીતિ મૂસિકો. આદિસદ્દેન ગોધામઙ્ગુસાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. ઉપ ભુસં, ઉપગુહિત્વા વા ચિનન્તીતિ ઉપચિકા. તન્તિ ઓવસ્સનાદિં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એવન્તિઆદિ નિગમનં.

ચીવરપટિગ્ગાહકાદીહીતિ આદિસદ્દેન ચીવરનિદહકભણ્ડાગારિકે સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થાતિ તેસુ. ચીવરપટિગ્ગાહકેન ન ગણ્હિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. તાવાતિ ચીવરનિદહકભણ્ડાગારિકાનં, તેહિ વા પઠમં. યં યન્તિ ચીવરં. તથેવાતિ યથા વિસું વિસું કત્વા ગણ્હતિ, તથેવ. ચીવરનિદહકેનાપીતિ પિસદ્દો ન કેવલં પટિગ્ગાહકેનેવ, અથ ખો નિદહકેનપીતિ સમ્પિણ્ડેતિ. તથેવાતિ યથા નિદહકો આચિક્ખતિ, તથેવ. તતોતિ તેહિ ચીવરેહિ, વિભત્તઅપાદાનં, તેસુ ચીવરેસુ વા નિદ્ધારણં. તદેવાતિ સઙ્ઘેન વુત્તચીવરમેવ.

ઇતીતિઆદિ નિગમનં. ભગવતા અનુઞ્ઞાતોતિ સમ્બન્ધો. ભણ્ડાગારન્તિ ભણ્ડસ્સ ઠપનોકાસં અગારં. ભણ્ડાગારિકોતિ ભણ્ડાગારે નિયુત્તો. બાહુલ્લિકતાયાતિ પચ્ચયબાહુલ્લેન નિયુત્તભાવત્થં. એવં સન્તે કિમત્થાય અનુઞ્ઞાતોતિ આહ ‘‘અપિ ચા’’તિઆદિ. અનુગ્ગહાય અનુઞ્ઞાતોતિ સમ્બન્ધો. હીતિ વિત્થારો. નેવ જાનેય્યુન્તિ યોજના. દ્વે દ્વે વા ચીવરેતિ સમ્બન્ધો. સઙ્ગહં કાતુન્તિ સઙ્ઘેન સઙ્ગહં કાતું.

ન વુટ્ઠાપેતબ્બોતિ એત્થ અત્થુદ્ધારવસેન અઞ્ઞેપિ અવુટ્ઠાપનીયે દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞેપી’’તિઆદિ. હીતિ વિત્થારો. તત્થાતિ ચતૂસુ. સઙ્ઘો પન દેતીતિ સમ્બન્ધો. ઉપકારતાય ચાતિ સઙ્ઘસ્સ ઉપકારતાય ચ. એત્થ ચ પુરિમેસુ તીસુ એકોયેવ હેતુ, પચ્છિમે પન દ્વે હેતવોતિ દટ્ઠબ્બં.

સમ્મુખીભૂતેનાતિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ મુખે સંવિજ્જમાનો, સન્નિપતિતો વા સમ્મુખો, સમ્મુખો હુત્વા ભૂતો સમ્મુખીભૂતો. ભૂસદ્દયોગત્તા અકારસ્સીકારો હોતિ, અન્તોઉપચારસીમાયં ઠિતો સઙ્ઘો ¶ . તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્તોઉપચારસીમાયં ઠિતેના’’તિ. કોલાહલન્તિ બહુજનેહિ સન્નિપતિત્વા એકતો કતં અબ્યત્તસદ્દં. તદાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અમ્હાક’’ન્તિઆદિ. ‘‘ચીવરભાજકેસૂ’’તિઆદિના અગતિગમનાકારં દસ્સેતિ, તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. તુલાભૂતોતિ તુલાય સદિસો હુત્વા ભૂતો, તુલાય સદિસભાવં પત્તો વા. મજ્ઝત્તોતિ મજ્ઝે ઠિતો અત્તા સભાવો એતસ્સાતિ મજ્ઝત્તો.

ઇદન્તિ ¶ ચીવરં. ઘનન્તિ નિરન્તરં. તનુકન્તિ વિરળં. એત્થ ‘‘ઉચ્ચિનિત્વા’’તિ ઇમિના વત્થસ્સ પમાણેન ઉચ્ચિનનં દસ્સેતિ. ‘‘તુલયિત્વા’’તિ ઇમિના અગ્ઘેન તુલનં દસ્સેતિ. વણ્ણાવણ્ણં કત્વાતિ વણ્ણઞ્ચ અવણ્ણઞ્ચ ખુદ્દકઞ્ચ પમાણં, મહન્તઞ્ચ પમાણં કત્વાતિ અત્થો. એકચ્ચાનિ ચીવરાનિ અપ્પગ્ઘાનિ હોન્તિ, એકચ્ચાનિ મહગ્ઘાનીતિ વુત્તં હોતિ. દસદસઅગ્ઘનકન્તિ દસહિ દસહિ કહાપણેહિ અગ્ઘનકં. યન્તિ ચીવરં, બન્ધિત્વાતિ નવગ્ઘનકં એકગ્ઘનકેન, અટ્ઠગ્ઘનકઞ્ચ દ્વિઅગ્ઘનકેન બન્ધિત્વાતિ અત્થો. સમે પટિવીસેતિ સમપમાણે પટિવીસે ઠપેત્વા, ઇમિના ‘‘વણ્ણાવણ્ણ’’ન્તિ એત્થ વણ્ણસદ્દો પમાણત્થોતિ દીપેતિ. દસ દસ ભિક્ખૂતિ ઇદં ઉપલક્ખણવસેન વુત્તં અઞ્ઞેનાકારેનાપિ ગણેતું સક્કુણેય્યત્તા. ભણ્ડિકન્તિ ચીવરભણ્ડેન નિયુત્તં પુટં. કુસોતિ સલાકદણ્ડો.

અત્તિસ્સરાતિ અત્તનાવ અત્તાનં ઇસ્સરા. અઞ્ઞેસં વત્તપટિપત્તિન્તિ સમ્બન્ધો. ઉપડ્ઢભાગોતિ ભિક્ખૂનં લદ્ધભાગતો ઉપડ્ઢો ભાગો. યે પનાતિ સામણેરા પન. સમભાગોતિ ભિક્ખૂનં ભાગેન સમો ભાગો. ઇદઞ્ચાતિ ‘‘ઉપડ્ઢપટિવીસ’’ન્તિ વચનઞ્ચ, કથિતન્તિ સમ્બન્ધો. સમકમેવાતિ ભિક્ખુસામણેરાનં સમપમાણમેવ. તત્રુપ્પાદવસ્સાવાસિકન્તિ તસ્મિં વિહારે ઉપ્પાદેન મૂલેન ઉપ્પાદિતં વસ્સાવાસિકં. ફાતિકમ્મન્તિ વડ્ઢનકમ્મં ‘‘યત્તકેન વિનયાગતેન સમ્મુઞ્જનિબન્ધનાદિના હત્થકમ્મેન વિહારસ્સ ઊનતા ન હોતિ, તત્તકં કત્વાતિ અત્થો. એતન્તિ ફાતિકમ્મં કત્વા ગહણં ¶ . હીતિ સચ્ચં. એત્થાતિ તત્રુપ્પાદવસ્સાવાસિકગહણે. સબ્બેસન્તિ અખિલાનં ભિક્ખુસામણેરાનં. ભણ્ડાગારિકચીવરેપીતિ ભણ્ડાગારે ઠપિતે અકાલચીવરેપિ. પિસદ્દેન તત્રુપ્પાદવસ્સાવાસિકમપેક્ખતિ. સામણેરા ઉક્કુટ્ઠિં કરોન્તીતિ સમ્બન્ધો. અપહરિતકન્તિ હરિતવિરહિતં. રઙ્ગછલ્લિન્તિ રજનચ્છવિં. એતન્તિ ઉક્કુટ્ઠિકરણતો સમભાગદાનં, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. યે ચાતિ સામણેરા ચ. વિરજ્ઝિત્વા કરોન્તીતિ કત્તબ્બકાલેસુ અકત્વા યથિચ્છિતક્ખણે કરોન્તિ. તેતિ સામણેરે. સમપટિવીસો દાતબ્બોતિ ‘‘કરિસ્સામા’’તિ પટિઞ્ઞાતમત્તેન સમો પટિવીસો દાતબ્બો.

‘‘સકં ભાગં દાતુ’’ન્તિ ઇદં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. કિં સન્ધાય વુત્તન્તિ આહ ‘‘ભણ્ડાગારતો…પે… સન્ધાયા’’તિ. પહતાયાતિ પહરિતબ્બાય, પહનિતબ્બાય વા. તસ્માતિ યસ્મા સન્ધાય વુત્તં, તસ્મા. અનીહટેસૂતિ ભણ્ડાગારતો અનીહરિતેસુ. ઇમસ્સ ભિક્ખુનોતિ ઉત્તરિતુકામસ્સ ઇમસ્સ ભિક્ખુનો. તુલાયાતિ માનેન.

તેસૂતિ સાટકેસુ, એકો સાટકોતિ યોજના. સબ્બેસુ પાતિતેસૂતિ સમ્બન્ધો. એત્તકેનાતિ ¶ દ્વાદસગ્ઘનકેન. તં સુત્વાતિ ભિક્ખૂનં તં વચનં સુત્વા. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં સઙ્ઘગણસન્તકે. અનુપ્પદાનેન ખિપિયતિ પક્ખિપિયતીતિ અનુક્ખેપન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનુક્ખેપં નામા’’તિઆદિ. યત્તકં અગ્ઘન્તિ સમ્બન્ધો. તત્તકેન અગ્ઘેન અગ્ઘનકેતિ યોજના. વિકલ્લકાતિ વિકલસ્સ ભાવો વિકલ્લં, ચીવરપુગ્ગલાનં અપહોનકભાવો, તદેવ વિકલ્લકા. ‘‘તત્થા’’તિ પાઠસેસો, તેસુ દ્વીસુ વિકલ્લકેસૂતિ અત્થો. અત્થીતિ સંવિજ્જન્તિ, નિપાતોયં. છિન્દન્તેહિ ચ દાતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. દાતબ્બાનીતિ ચ છિન્દિતબ્બાનિ. દાસદ્દો હિ અવખણ્ડનત્થો. દાતુન્તિ અવખણ્ડિતું. એવન્તિઆદિ નિગમનં. એત્થાતિ એતેસુ વિકલ્લકેસુ. તન્તિ ચીવરં ¶ . અથાતિ તોસિતતો પરં. તત્થાતિ એકસ્સ ભિક્ખુનો કોટ્ઠાસે. સામણકન્તિ સમણસ્સ અનુરૂપં. યોતિ ભિક્ખુ. તેનાતિ પરિક્ખારેન. ઇદમ્પીતિ અઞ્ઞં સામણકસ્સ પરિક્ખારસ્સ ઠપનમ્પિ. પિસદ્દેન પુરિમં વત્થછિન્દનમપેક્ખતિ.

વગ્ગન્તિ સમૂહં. અટ્ઠ વા નવ વા ભિક્ખૂ હોન્તીતિ યોજના. તેસન્તિ અટ્ઠન્નં વા નવન્નં વા. એવન્તિઆદિ નિગમનં. અયં અપહોનકભાવોતિ યોજના. પુન ચીવરસ્સેવ વિકલ્લકભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથવા’’તિઆદિ. એત્થ પુરિમનયે ચીવરસ્સ ચ પુગ્ગલસ્સ ચ વિકલ્લકં હોતિ, પચ્છિમે ચીવરસ્સેવાતિ અયમેતેસં વિસેસો.

૩૪૪. ગિહિપરિભુત્તં પનાતિ ગિહિના પરિભુત્તં વત્થં પન, કિઞ્ચિ ફલન્તિ સમ્બન્ધો.

સીતુદકાતિ સીતં ઉદકં. લિઙ્ગવિપલ્લાસો હિ અયં. ઉત્તરાળુમ્પન્તિ એત્થ ઉત્તર ઉળુમ્પન્તિ પદચ્છેદં કત્વા અકારતો ઉકારસ્સ લોપં કત્વા, પુબ્બસરસ્સ ચ દીઘં કત્વા ‘‘ઉત્તરાળુમ્પ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ઉત્તરાળૂતિ ઉત્તરઉદકં. ઉળુસદ્દો હિ ઉદકવાચકો, તં પાતિ રક્ખતીતિ ઉત્તરાળુમ્પં. તસ્સ સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વટ્ટાધારક’’ન્તિ. રજનન્તિ રજનછલ્લિં. હીતિ ફલજોતકો. રજનન્તિ રજનુદકં. હીતિ વિત્થારો. થેવોતિ રજનબિન્દુ. ન વિસરતીતિ ન પગ્ઘરતિ. રજનાળુઙ્કન્તિ એત્થાપિ પુરિમનયેનેવ પદસિદ્ધિ વેદિતબ્બા. રજનઉળુઙ્કન્તિ રજનસઙ્ખાતસ્સ ઉદકસ્સ ગહણત્થાય કરિયતીતિ રજનઉળુઙ્કં. દણ્ડકેન નિયુત્તં થાલકં દણ્ડકથાલકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તમેવ સદણ્ડક’’ન્તિ. રજનકુણ્ડન્તિ રજનપક્ખિપનં મહાઘટં. અઞ્ઞત્રાતિ અઞ્ઞં ઠાનં. પત્થિન્નસદ્દો થદ્ધપરિયાયોતિ આહ ‘‘થદ્ધ’’ન્તિ. દન્તકાસાવાનીતિ એત્થ દન્તસદ્દેન તસ્સ વણ્ણો ગહેતબ્બો, સો એતેસમત્થીતિ દન્તાનિ, દન્તાનિ ચ ¶ તાનિ કાસાવાનિ ચેતિ દન્તકાસાવાનિ, તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દન્તવણ્ણાની’’તિ. દન્તવણ્ણાનિ કાસાવાનિ ધારેન્તીતિ સમ્બન્ધો.

૩૪૫. દીઘમરિયાદબદ્ધન્તિ ¶ દીઘેન મરિયાદેન બદ્ધં. ચતુક્કસણ્ઠાનન્તિ ચતુન્નં મગ્ગાનં સમોધાનસણ્ઠાનં. ઉસ્સહસિ ત્વન્તિ એત્થ ઉપુબ્બો સહધાતુ સમત્થત્થોતિ આહ ‘‘સક્કોસિ ત્વ’’ન્તિ. પપુબ્બો પન અભિભવનત્થો હોતિ ‘‘પસહતી’’તિઆદીસુ. યો નામાતિ યો આનન્દો આજાનિસ્સતિ નામ, સો આનન્દો પણ્ડિતોતિ યોજના. ‘‘કુસી’’તિ એતં નામં અધિવચનન્તિ યોજના. અનુવાતાદીનન્તિ આદિસદ્દેન પરિભણ્ડાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. ‘‘અડ્ઢકુસી’’તિ એતન્તિ યોજના.

ગીવેય્યકન્તિ એત્થ ગીવાયં સુત્તસંસિબ્બિતં ગીવેય્યકન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગીવાવેઠનટ્ઠાને’’તિઆદિ. ‘‘આગન્તુકપટ્ટ’’ન્તિ ઇમિના એય્યકપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. એસેવ નયો જઙ્ઘેય્યકન્તિ એત્થાપિ. એતં નામન્તિ ‘‘ગીવેય્યકં, જઙ્ઘેય્યક’’ન્તિ એતં નામં. ઇતીતિ એવં. એતન્તિ ‘‘અનુવિવટ્ટ’’ન્તિઆદિ એતં. ‘‘અનુવિવટ્ટ’’ન્તિ એતં નામન્તિ યોજના. વિવટ્ટસ્સાતિ મજ્ઝિમખણ્ડકસ્સ. બાહન્તન્તિ એત્થ બાહાય ઉપરિ ઠપિતા અન્તા બાહન્તાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘બાહાયા’’તિઆદિ. તેસન્તિ ઉભિન્નમન્તાનં. એતન્તિ ‘‘બાહન્ત’’ન્તિ એતં.

૩૪૬. ‘‘ઉક્ખિત્તભણ્ડિકભાવં આપાદિતે’’તિ ઇમિના ઉબ્ભણ્ડિતેતિ એત્થ ઉક્ખિત્તં ભણ્ડં ઉબ્ભણ્ડં, ઉબ્ભણ્ડભાવં ઇતા આપાદિતાતિ ઉબ્ભણ્ડિતાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તે ઉબ્ભણ્ડિતે ભિક્ખૂ અદ્દસાતિ યોજના. ભિસિસઙ્ખેપેનાતિ ભિસિયં પક્ખેપેન, પવેસેનાતિ અત્થો, ભિસિઆકારેનાતિ વુત્તં હોતિ. તત્થાતિ દક્ખિણાગિરિં. ગચ્છન્તા તે ભિક્ખૂતિ યોજના. ‘‘અટ્ઠપમાણાસૂ’’તિ ઇમિના અન્તરટ્ઠકાસૂતિ એત્થ કપચ્ચયો પમાણત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ, કેસુચિ પોત્થકેસુ પમાણસદ્દો ન દિસ્સતિ, ગળિતોતિ દટ્ઠબ્બો. રત્તીસૂતિ સમ્બન્ધો. ભગવન્તન્તિ એત્થ સમ્પદાનત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘ભગવતો’’તિ. સીતાલુકાતિ એત્થ સીતં પકતિ એતેસન્તિ સીતાલુનો ¶ , તેયેવ સીતાલુકાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સીતપકતિકા’’તિ ¶ . યે કુલપુત્તા પકતિયાવ સીતેન કિલમન્તિ, તે સીતાલુકા નામાતિ યોજના. એકચ્ચિયન્તિ એત્થ એકચ્ચસદ્દો એકપરિયાયોતિ આહ ‘‘એકં પટ્ટ’’ન્તિ. ઇમિના એકોયેવ એકચ્ચોતિ કત્વા સકત્થે અચ્ચપચ્ચયોતિ દસ્સેતિ. ‘‘પટ્ટ’’ન્તિ ઇમિના એકચ્ચેન નિયુત્તં એકચ્ચિયન્તિ વચનત્થં કત્વા નિયુત્તત્થે પવત્તસ્સ ઇયપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ઇતીતિ એવં. ભગવા અનુજાનાતીતિ સમ્બન્ધો. ઇતરેતિ સઙ્ઘાટિતો ઇતરે ઉત્તરાસઙ્ગઅન્તરવાસકે.

૩૪૮. અચ્છુપેય્યન્તિ એત્થ અચ્છિ વુચ્ચતિ નેત્તમણ્ડલં, તં વિયાતિ અચ્છિ છિદ્દો, તસ્મિં ઉપગન્તબ્બં ઉપનેતબ્બન્તિ અચ્છુપેય્યં. ‘‘લગ્ગાપેય્ય’’ન્તિ ઇમિના અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. એત્થાતિ પંસુકૂલે. સબ્બમિદન્તિ ‘‘દિગુણં સઙ્ઘાટિ’’ન્તિઆદિકં સબ્બં ઇદં વચનં. ઉદ્ધરિત્વાતિ અપનેત્વા. સંસિબ્બિતન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં સમ્બન્ધિત્વા સિબ્બિતં.

૩૫૧. સોવગ્ગિકન્તિ એત્થ સુન્દરાનિ અગ્ગાનિ રૂપાદીનિ એત્થાતિ સગ્ગો, પુબ્બપદે ઉકારસ્સ લોપો, ઉકારસ્સ ઉવાદેસે ‘‘સુવગ્ગો’’તિ સિજ્ઝતિ. સુવગ્ગપ્પત્તહેતુકં સોવગ્ગિકં, દાનં, તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સગ્ગપ્પત્તહેતુક’’ન્તિ. ‘‘અપનેતી’’તિ ઇમિના નુદધાતુયા અપનયનત્થં દસ્સેતિ. અનામયાતિ એત્થ આમયસદ્દો રોગપરિયાયોતિ આહ ‘‘અરોગા’’તિ. નત્થિ આમયો એતિસ્સાતિ અનામયા.

૩૫૩. ઝાનલાભિનોતિ ઝાનલાભીનં પુથુજ્જનાનં કામચ્છન્દનીવરણસ્સ વિક્ખમ્ભનત્તા વુત્તં.

૩૫૬. સમોધાનવસેન દસ્સિયિત્થાતિ સન્દિટ્ઠો. સમોધાનવસેન ભજિયિત્થાતિ સમ્ભત્તો. અભિમુખં લપિત્થાતિ આલપિતો. ઇમેહીતિ ઇમેહિ દ્વીહિ.

૨૨૧. પચ્છિમવિકપ્પનુપગચીવરાદિકથા

૩૫૯. કતપંસુકૂલોતિ ¶ કતો પંસુકૂલો. ઇમિના ‘‘પંસુકૂલતો’’તિ પદસ્સ વિસેસનપરપદત્તં દસ્સેતિ. અગ્ગળારોપનેનાતિ અગ્ગળસ્સ આરોપનેન. ‘‘સુત્તેનેવા’’તિ એત્થ એવસદ્દેન ¶ પિલોતિકં નિવત્તેતિ. અઞ્છિત્વા અઞ્છિત્વાતિ આકડ્ઢિત્વા આકડ્ઢિત્વા. અભિધાતુ હિ આકડ્ઢનત્થો. ‘‘સઙ્ઘાટિકોણો દીઘો’’તિ ઇમિના વિકણ્ણોતિ એત્થ વિસમો કણ્ણો વિકણ્ણોતિ કત્વા કણ્ણસદ્દસ્સ કોણત્થં દસ્સેતિ. તતોતિ ગળનતો. લુજ્જન્તીતિ વલિં ગણ્હન્તિ. અટ્ઠપદકન્તિ પદસ્સ અટ્ઠપદેન સિબ્બિતં અટ્ઠપદકન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અટ્ઠપદકચ્છિન્નેન પત્તમુખં સિબ્બિતુ’’ન્તિ. તત્થ અટ્ઠપદકચ્છિન્નેન પત્તમુખં સિબ્બિતુન્તિ અટ્ઠપદલિખનેન તત્થ તત્થ ગબ્ભં દસ્સેત્વા પત્તમુખં સિબ્બિતું. ‘‘અટ્ઠપદકચ્છન્નેના’’તિપિ પાઠો, અટ્ઠફલકાકારેનાતિ અત્થો.

૩૬૦. ‘‘આગન્તુકપત્તમ્પિ દાતુ’’ન્તિ ઇમિના અન્વાદિકન્તિ પદસ્સ અનુપચ્છા આગન્તુકભાવેન દીયતીતિ અન્વાદિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ચતુત્થક્ખરેનપિ પાઠો, અનુપચ્છા આગન્તુકભાવેન ધીયતિ ઠપીયતીતિ અન્વાધિકન્તિ કાતબ્બો. ઇદં પનાતિ અન્વાધિકં પન.

૩૬૧. સેસઞાતીનન્તિ માતાપિતૂહિ સેસઞાતીનં. વિનિપાતેતિયેવાતિ વિનસ્સન્તો નિપાતેતિયેવ.

૩૬૨. ‘‘વસ્સિકો’’તિ સઙ્કેતીયતિ ગણ્હીયતીતિ વસ્સિકસઙ્કેતન્તિ વુત્તે ચત્તારો માસાતિ આહ ‘‘ચત્તારો માસે’’તિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. આરઞ્ઞકસ્સ ભિક્ખુનોતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ આરઞ્ઞકેન ભિક્ખુના.

૩૬૩. અઞ્ઞત્થાતિ દિન્નટ્ઠાનતો અઞ્ઞત્થ. હટાનિપિ ચીવરાનિ તુય્હેવ સન્તકાનીતિ યોજના. તેસન્તિ ચીવરાનં. અઞ્ઞોતિ એકકવસ્સાવાસિકતો ¶ અઞ્ઞો. પઞ્ચમાસે તં સબ્બં તસ્સેવ ભિક્ખુનો હોતીતિ સમ્બન્ધો. યન્તિ ચીવરં, તં સબ્બં ચીવરન્તિ સમ્બન્ધો. યમ્પીતિ ચીવરમ્પિ. સોતિ ભિક્ખુ, ગણ્હાતીતિ સમ્બન્ધો. વસ્સાવાસત્થાયાતિ વસ્સં આવાસસ્સ ભિક્ખુનો અત્થાય. ઠપિતઉપનિક્ખેપતોતિ વેય્યાવચ્ચકરેહિ વડ્ઢિં પયોજેત્વા ઠપિતઉપનિક્ખેપતો. તત્રુપ્પાદતોતિ તસ્મિં વિહારે ઉપ્પાદતો નાળિકેરઆરામાદિતો. ઇદન્તિ વક્ખમાનં. એત્થાતિ ‘‘તસ્સેવ તાનિ ચીવરાનિ યાવ કથિનસ્સ ઉબ્ભારાયા’’તિ વચને. યન્તિ ચીવરં. પન સદ્દો વિસેસત્થજોતકો. ઇદન્તિ પદાલઙ્કારમત્તં. ઇધાતિ ઇમસ્મિં વિહારે. અભિલાપમત્તન્તિપિ વદન્તિ. અનત્થતકથિનસ્સાપીતિ પિસદ્દો પગેવ અત્થતકથિનસ્સાતિ દસ્સેતિ ¶ . પઞ્ચમાસેતિ અચ્ચન્તસંયોગત્થે ઉપયોગવચનં. તતોતિ પઞ્ચમાસતો. અતીતવસ્સે વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ ઇદં વસ્સાવાસિકં દેતિ કિં? ઉદાહુ અનાગતવસ્સેતિ યોજના. પિટ્ઠિસમયેતિ ગિમ્હાનં પઠમદિવસતો પટ્ઠાય યાવ અસ્સયુજપુણ્ણમી, તાવ પિટ્ઠિસમયે.

વસ્સાનતોતિ વસ્સાનમાસતો. એત્થાતિ એતેસુ ચીવરેસુ. કેચિ ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તમત્થન્તિ તસ્સ સઙ્ઘિકચીવરસ્સ કારણં. તત્થેવાતિ ગતટ્ઠાને એવ. એસાતિ સઙ્ઘિકચીવરહારકો ભિક્ખુ. તત્રાતિ વિહારાદીસુ. નન્તિ ચીવરહારકં ભિક્ખું.

વત્તં વિત્થારેત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેન હી’’તિઆદિ. તેન ભિક્ખુના ભાજેતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. તસ્સેવાતિ અધિટ્ઠહન્તસ્સેવ.

એકેકં ભાગન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થ ઠાને અહમેવ અસ્મીતિ યોજના. દુગ્ગહિતાનિ હોન્તીતિ સઙ્ઘિકાનેવ હોન્તીતિ અધિપ્પાયો. મય્હમેવિમાનિ ચીવરાનીતિ ઇસ્સરવસેન ગહણે દુગ્ગહિતાનિ. મય્હેતાનિ પાપુણન્તીતિ અનિસ્સરવસેન ગહણે સુગ્ગહિતાનીતિ વિસેસો.

પાતિતે કુસેતિ એત્થ તપચ્ચયસ્સ પચ્ચુપ્પન્નકાલિકભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકકોટ્ઠાસે’’તિઆદિ. ગહિતમેવાતિ એકકોટ્ઠાસે ¶ પાતિતસ્સ કુસદણ્ડસ્સ વસેન ‘‘ઇમસ્સિદ’’ન્તિ એકકોટ્ઠાસે વિદિતે સબ્બેસં વિદિતત્તા ગહિતમેવાતિ અધિપ્પાયો.

ઇતોવાતિ સચીવરભત્તતોવ. વિસું સજ્જિયમાનેતિ ચીવરે ચ ભત્તે ચ વિસું સજ્જિયમાને.

યથા પુરિમેસુ દ્વીસુ વત્થૂસુ ‘‘અદંસૂ’’તિ વુત્તં, તથા અવત્વા કસ્મા ઇધ ‘‘દેન્તી’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘સણિકં સણિકં દેન્તિયેવા’’તિ. સણિકં સણિકં દેન્તે દાનકિરિયાય અનુપચ્છિન્નત્તા ‘‘દેન્તી’’તિ પચ્ચુપ્પન્નવસેન વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. પચ્છિન્નદાનત્તાતિ પચ્છિન્નદાનકિરિયભાવતો. ઇદં પન વત્થુ ઉપ્પન્નન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમે ચ થેરાતિ નિલવાસિઆદયો વિનયધરપામોક્ખા ઇમે ચ થેરા.

૨૨૩. ઉપનન્દસક્યપુત્તવત્થુકથા

૩૬૪. એત્થાતિ ¶ ઉપનન્દવત્થુમ્હિ. તસ્સાતિ ઉપનન્દસ્સ. ગામકાવાસિનોતિ ગામકે આવાસિનો. અયન્તિ ઉપનન્દો. મુખરોતિ મુખં ખરં એતસ્સાતિ મુખરો ખકારલોપો, અથ વા મુખં એતસ્સત્થીતિ મુખરો મન્તુત્થે પવત્તો રપચ્ચયો નિન્દત્થવાચકો. લહુકાપત્તીતિ દુક્કટાપત્તિ. તસ્સેવાતિ ગહિતભિક્ખુસ્સેવ. ધુરનિક્ખેપે સતીતિ યોજના.

એકસ્સ પુગ્ગલસ્સત્થાય અધિપ્પિયતે ઇચ્છિયતેતિ એકાધિપ્પાયો, એકપુગ્ગલપટિવીસો, તેનાહ ‘‘એકપુગ્ગલપટિવીસમેવા’’તિ. યથા યથાતિ યેન યેનાકારેન. યોતિ પટિવીસો. ‘‘તથા તથા’’તિ અજ્ઝાહરિતબ્બો. તત્થાતિ ‘‘ઇધ પના’’તિઆદિવચને. એકેકસ્મિં આવાસેતિ સમ્બન્ધો. વાસદ્દો અઞ્ઞેપિ દ્વીહદ્વીહાદિવારે સઙ્ગણ્હાતિ. યન્તિ પટિવીસં. એકો પુગ્ગલોતિ એકો નિચ્ચાવાસો પુગ્ગલો. એવન્તિ ઉપડ્ઢે દિય્યમાને. યત્થ વા પનાતિ એત્થ યસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘એવં પુરિમસ્મિ’’ન્તિ. પુરિમસ્મિં આવાસેતિ સમ્બન્ધો ¶ . તતોતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘બહુતરં વસિતવિહારતો’’તિ. ઇદઞ્ચાતિ ‘‘અમુત્ર ઉપડ્ઢો ચીવરપટિવીસો દાતબ્બો’’તિ વચનઞ્ચ. એકસીમવિહારેહીતિ એકિસ્સં ઉપચારસીમાયં ઠિતેહિ વિહારેહિ. નાનાસીમવિહારેતિ નાનાઉપચારસીમાયં ઠિતે વિહારે. સેનાસનગ્ગાહોતિ પુરિમઉપચારસીમાયં સેનાસનગ્ગાહો. તત્થાતિ પસ્સમ્ભનવિહારે. સેસન્તિ ચીવરતો સેસં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ વિહારેસુ. અન્તોસીમગતસ્સાતિ અન્તોઉપચારસીમાયં ગતસ્સ, ભિક્ખુનોતિ સમ્બન્ધો. ચીવરં સેનાસનગ્ગાહસ્સેવ પાપુણાતિ, સેસં પન આમિસભેસજ્જાદિસબ્બં અઞ્ઞવિહારતો આગન્ત્વા અન્તોસીમગતસ્સ પાપુણાતીતિ અધિપ્પાયો.

૩૬૫. મઞ્ચકે નિપાતેસુન્તિ એત્થ મઞ્ચકે નિપાતનં નામ મઞ્ચકે નિપજ્જાપનન્તિ આહ ‘‘મઞ્ચકે નિપજ્જાપેસુ’’ન્તિ. મુત્તકરીસકિલિટ્ઠન્તિ મુત્તકરીસેહિ કિલિટ્ઠં. યોતિ યો કોચિ. મન્તિ મમ. તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઓવાદાનુસાસનીકરણેના’’તિ. મમ ઓવાદસ્સ ચ અનુસાસનિયા ચ કરણેનાતિ અત્થો. એત્થાતિ ‘‘યો ભિક્ખવે મં ઉપટ્ઠહેય્યા’’તિઆદિપાઠે. સુત્તસ્સ નેય્યત્થત્તા અગહેતબ્બત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભગવતો ચા’’તિઆદિ. યસ્સાતિ ગિલાનસ્સ. ઉપજ્ઝાયાદયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન આચરિયસદ્ધિવિહારિકઅન્તેવાસિકસમાનુપજ્ઝાયકસમાનાચરિયકસઙ્ખાતે ¶ પઞ્ચ જને સઙ્ગણ્હાતિ. એકચારિકો વા હોતીતિ સમ્બન્ધો. સઙ્ઘત્થેરોપીતિ પિસદ્દો પગેવ અઞ્ઞેસન્તિ દસ્સેતિ.

૩૬૬. અભિક્કમન્તં વાતિ એત્થ અભિમુખં કમતીતિ અભિક્કમન્તોતિ વુત્તે વડ્ઢનત્થોતિ આહ ‘‘વડ્ઢન્તં વા’’તિ. આબાધં નાવિકરોતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમિના અન્તપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ઇદં નામ ભોજનન્તિ સમ્બન્ધો. સંવિધાતુન્તિ એત્થ સંવિપુબ્બો ધાધાતુ કરધાત્વત્થો, કરધાતુ ચ સબ્બધાત્વત્થો, તસ્મા વુત્તં ‘‘ભેસજ્જં યોજેતુ’’ન્તિ ¶ . અસ્સાતિ ગિલાનુપટ્ઠાકસ્સ. અન્તરસદ્દસ્સ મજ્ઝત્થાદયો પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘કારણં વુચ્ચતી’’તિ.

૩૬૭. કાલઙ્કતેતિ એત્થ કરણં કતન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કાલકિરિયાયા’’તિ. અપલોકેત્વાતિ ‘‘ઇત્થન્નામો ભન્તે ભિક્ખુ કાલઙ્કતો, તસ્સ તિચીવરઞ્ચ પત્તઞ્ચ ગિલાનુપટ્ઠાકાનં દાતું સઙ્ઘં અપલોકેમી’’તિ અપલોકેત્વા.

૩૬૯. ગિલાનુપટ્ઠાકલાભેતિ ગિલાનુપટ્ઠાકાનં લભિતબ્બે.

સબ્બેપિ ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ તસ્મિં કાલઙ્કતે. કિં વદન્તિ? ‘‘સબ્બેપિ…પે… સામિનો’’તિ વદન્તીતિ યોજના. દ્વીસુ વાદેસુ પચ્છિમવાદો અટ્ઠકથાચરિયેન રુચ્ચતીતિ વદન્તિ. યન્તિ યં વત્થુ. ‘‘યં અત્થિ, તં દાતબ્બ’’ન્તિ વુત્તમેવત્થં આવિકરોન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞસ્મિં…પે… દાતબ્બ’’ન્તિ. તન્તિ પરિક્ખારં.

સમકોતિ સમં પમાણમેતસ્સ ભાગસ્સાતિ સમકો. સંવિદહનમત્તમેવાતિ ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કરોહીતિ સજ્જનમત્તમેવ. જેટ્ઠકભાગોતિ દિગુણભાગો.

યો પનાતિ ભિક્ખુ પન. એત્થાતિ બહૂસુ ભિક્ખૂસુ. યેનાતિ યેન કેનચિ, દિન્નં પટિયાદિતન્તિ સમ્બન્ધો. એકદિવસમ્પીતિ પિસદ્દો પગેવ દ્વીહાદિકેતિ દસ્સેતિ. સોપીતિ પિસદ્દો ન કેવલં બહુદિવસં ઉપટ્ઠાકોયેવ, અથ ખો સોપીતિ દસ્સેતિ. સમીપન્તિ ગિલાનસ્સ સન્તિકં. આગચ્છતીતિ સમીપમાગચ્છતિ.

પચ્ચાસીસાયાતિ ¶ ભાગસ્સ પચ્ચાસીસાય. ‘‘પુન આગન્ત્વા જગ્ગિસ્સામી’’તિ ઇમિના ‘‘પુન આગન્ત્વા ન જગ્ગિસ્સામી’’તિ ગચ્છન્તસ્સ ન દાતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. ધુરં નિક્ખિપિત્વાતિ ઉપટ્ઠહને ધુરં નિક્ખિપિત્વા.

માતુગામોપિ હોતૂતિ યોજના. તસ્સ ભિક્ખુનોતિ કાલઙ્કતસ્સ તસ્સ ભિક્ખુનો. સચેપિ સહસ્સં અગ્ઘતિ, ગિલાનુપટ્ઠાકાનંયેવ ¶ દાતબ્બન્તિ યોજના. અઞ્ઞન્તિ પત્તચીવરતો અઞ્ઞં. તેતિ ગિલાનુપટ્ઠાકા. અવસેસન્તિ પત્તચીવરતો અવસેસં. તતોતિ બહુકમહગ્ઘતો. તિચીવરપરિક્ખારોતિ તિણ્ણં ચીવરાનં પરિવારો. સબ્બઞ્ચેતન્તિ સબ્બમેવ એતં પરિક્ખારં. લભતીતિ ગિલાનુપટ્ઠાકો લભતિ.

સોતિ કાલઙ્કતો. કસ્સચીતિ ગહટ્ઠસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા. તસ્સેવાતિ દિન્નગાહકસ્સેવ. રુચિયા એવાતિ કામા એવ. તત્થ તત્થ સઙ્ઘસ્સેવાતિ તસ્મિં તસ્મિં વિહારે ઠિતસ્સ સઙ્ઘસ્સેવ. ઇદં વિહારે ઠપિતપરિક્ખારે સન્ધાય વુત્તં. સચે ગામે વા અરઞ્ઞે વા ઠપિતા હોન્તિ, સકલોવ સઙ્ઘો ઇસ્સરો. કસ્મા? સઙ્ઘસ્સેવ દાયજ્જભાવતો. બહૂનમ્પીતિ તીહિ પટ્ઠાય બહૂનમ્પિ. ઈદિસવચનં ઉપનિધાય સાસનેપિ એકો દ્વે બહૂતિ તીણિ વચનાનિ અત્થે દિસ્સન્તિ, સદ્દે પન દ્વિવચનબહુવચનાનં વિસેસાભાવતો દ્વિવચનં નત્થીતિ દટ્ઠબ્બં. અદિન્નમેવાતિ અત્તનોયેવ અસન્તકત્તા, અઞ્ઞેસમ્પિ સાધારણત્તા ચ અદિન્નમેવ. સચે સબ્બે મતા અનુમતિયા દેન્તિ, સુદિન્નમેવ. તન્તિ સન્તકં. તેસૂતિ તેસુ સબ્બેસુ.

૩૭૧. ‘‘અક્કનાળમય’’ન્તિ ઇમિના અક્કનાળેન નિબ્બત્તં અક્કનાળન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. મકચિમયોતિ એત્થ મકચિસદ્દેન પોત્થકસદ્દસ્સ ગન્થાદયો અત્થે નિવત્તેતિ. મયસદ્દેન પુરિમનયેનેવ નિબ્બત્તતદ્ધિતં દસ્સેતિ. સેસાનીતિ અક્કનાળપોત્થકેહિ સેસાનિ કુસચીરાદીનિ. તેસૂતિ કુસચીરાદીસુ.

૩૭૨. તિપટ્ટચીવરસ્સ વાતિ ઇદં દ્વિપટ્ટચીવરસ્સ મજ્ઝે દાનં સન્ધાય વુત્તં. તેસન્તિ સબ્બનીલકાદીનં. કઞ્ચુકન્તિ વારણં. તઞ્હિ કચિયતિ કાયે બન્ધિયતીતિ કઞ્ચુકોતિ વુચ્ચતિ. વેઠનેપીતિ ઉણ્હીસેપિ. તઞ્હિ યસ્મા યેન સીસે વેઠિયતિ, તસ્મા વેઠનન્તિ વુચ્ચતિ. રુક્ખછલ્લિમયન્તિ એત્થ રુક્ખછલ્લિસદ્દેન તિરીટસદ્દસ્સ વક્કલત્થં દસ્સેતિ. વક્કલઞ્હિ ¶ ¶ નિવસનાનં અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં તિરોભાવં પટિચ્છન્નભાવં એતિ ગચ્છતિ અનેનાતિ વા રુક્ખં તિરોપટિચ્છન્નં હુત્વા એતિ પવત્તતીતિ વા તિરીટન્તિ વુચ્ચતિ. અભિધાને (અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૪૪૨ ગાથાયં) પન તરીટન્તિ તકારે ઇકારવિરહિતો પાઠો અત્થિ. પાદપુઞ્જનન્તિ પાદો પુજિયતિ સોધિયતિ અનેનાતિ પાદપુઞ્જનં, તાલુજો તતિયક્ખરો.

૩૭૪. સન્તે પતિરૂપકે ગાહકેતિ એત્થ પતિરૂપકો નામ પક્કમન્તસ્સ ભિક્ખુનો સન્દિટ્ઠસમ્ભત્તો. ઇમિના પતિરૂપકે ગાહકે અસતિ અદત્વા સઙ્ઘેન ભાજિતે સુભાજિતમેવાતિ દસ્સેતિ. સત્ત જનાતિ પક્કમન્તઉમ્મત્તકખિત્તચિત્તવેદનટ્ટા ચત્તારો, ઉક્ખિત્તકા તયોતિ સત્ત જના.

૨૩૦. સઙ્ઘે ભિન્ને ચીવરુપ્પાદકથા

૩૭૬. સઙ્ઘો ભિજ્જતીતિ એત્થ દ્વિકોટ્ઠાસવસેન ભિજ્જનમેવાધિપ્પેતં, ન અઞ્ઞન્તિ આહ ‘‘દ્વે કોટ્ઠાસા’’તિ. એકસ્મિં પક્ખે ચીવરાનિ દેન્તીતિ યોજના. દ્વિપક્ખં સન્ધાય ‘‘સકલસ્સ સઙ્ઘસ્સા’’તિ વુત્તં. એતન્તિ ચીવરં. તસ્સેવ ચીવરન્તિ તસ્સ કોટ્ઠાસસ્સ ચીવરમેવ. યત્થાતિ યસ્મિં દેસે. દક્ખિણોદકં પમાણન્તિ દક્ખિણોદકમેવ પમાણં, ન દેય્યધમ્મો. તસ્મા દક્ખિણોદકં પટિગ્ગણ્હન્તા, દેય્યધમ્મસ્સ સામિનો હોન્તીતિ અધિપ્પાયો. ઉભોહિપિ પક્ખેહીતિ યોજના. પરસમુદ્દેતિ જમ્બુદીપે. સો હિ સીહળદીપતો સમુદ્દસ્સ પારત્તા પરસમુદ્દોતિ વુચ્ચતિ. ઇતરો પક્ખોતિ દક્ખિણોદકસ્સ ચ ચીવરસ્સ ચ લદ્ધપક્ખતો ઇતરો અલદ્ધો પક્ખો.

૩૭૯. ઇદાનિ આહાતિ સમ્બન્ધો. પુગ્ગલાધિટ્ઠાનનયેનાતિ ‘‘સીમાય દેતી’’તિ કત્તુવાચકેન કિરિયાપદેન દાયકપુગ્ગલસઙ્ખાતકત્તુનો અધિટ્ઠાનવસેન વુત્તત્તા પુગ્ગલાધિટ્ઠાનેન નયેન. એત્થાતિ ¶ એતાસુ અટ્ઠસુ માતિકાસુ. અટ્ઠમા માતિકાતિ યોજના. તત્થાતિ અટ્ઠસુ માતિકાસુ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘કતિકાય દેતી’’તિઆદીસુ.

સીમાય…પે… ભાજેતબ્બન્તિઆદિમ્હિ માતિકાનિદ્દેસે પન એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. સીમાય દેતીતિ એત્થ પન્નરસ સીમા વેદિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો.

તત્થાતિ ¶ પન્નરસસુ સીમાસુ. ઉપચારસીમા પરિચ્છિન્ના હોતીતિ સમ્બન્ધો. એત્તકં ઠાનન્તિ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનસ્સ એકન્તેન અવુત્તત્તા એકન્તેન પરિક્ખેપારહટ્ઠાનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિચા’’તિઆદિ. ધુવસન્નિપાતતો વા ખિપિતાનન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘પરિયન્તે’’તિ પદં પુબ્બાપરાપેક્ખં. તસ્મા તીસુ નિસ્સક્કપદેસુ યોજેતબ્બં. સા પનાતિ ઉપચારસીમા પન. ભિક્ખૂસુ વડ્ઢન્તેસુ આવાસોપિ વડ્ઢતીતિ મનસિકત્વા વુત્તં ‘‘ભિક્ખૂસુ વડ્ઢન્તેસૂ’’તિ. સબ્બેસં ભિક્ખૂનન્તિ સમ્બન્ધો. વુત્તમેવાતિ સીમકથાયં (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૩૮, ૧૪૪) વુત્તમેવ.

અપિચ ખોતિ એત્થ અપિસદ્દો પુચ્છત્થવાચકો. કેહિ ઠપિતાતિ હિ અત્થો. રાજરાજમહામત્તા ઠપેન્તીતિ સમ્બન્ધો. લાભસીમાતિ લાભસ્સ મરિયાદો. યન્તિ યો લાભો. એત્થન્તરેતિ એતસ્મિં ગાવુતાદિઅન્તરે. લાભસીમા નામાતિ લાભેન પરિચ્છિન્ના સીમા નામ. તત્થાતિ બહૂસુ જનપદેસુ. અન્તરદીપા ચાતિ મહાદીપતો અઞ્ઞદીપા ચ, ખુદ્દકદીપાતિ અધિપ્પાયો.

એત્થેવ સીમાયાતિ ખણ્ડસીમાય એવ. તેસંયેવાતિ ખણ્ડસીમગતાનંયેવ. એવત્થફલં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞેસ’’ન્તિઆદિ. રુક્ખે વા પબ્બતે વા ઠિતસ્સ વા હેટ્ઠા પથવીમજ્ઝગતસ્સ વા ભિક્ખુસ્સાતિ યોજના. ઇમિસ્સા ઉપચારસીમાય ઠિતસ્સાતિ સમ્બન્ધો. સમાનસંવાસસીમાયાતિ મહાસીમાય. ખણ્ડસીમસીમન્તરિકાસૂતિ ખણ્ડસીમાયઞ્ચ દ્વિન્નં સીમાનં સીમન્તરિકાયઞ્ચ. તત્થ દ્વિન્નં ગામટ્ઠાનમ્પિ પાપુણાતિ. અવિપ્પવાસસીમાય દિન્નં ગામટ્ઠાનં ન પાપુણાતિ ‘‘ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચા’’તિ વુત્તત્તા.

જમ્બુયા ¶ લક્ખિતો દીપો જમ્બુદીપો. તમ્બો લોહિતો પાણિ હત્થો એતેસન્તિ તમ્બપાણિનો. વિજયકુમારાદયો સત્તસતા જના. તેસં નિવાસો તમ્બપણ્ણિ, સોયેવ દીપોતિ તમ્બપણ્ણિદીપો, તસ્મિં. સબ્બેસં ભાગન્તિ સમ્બન્ધો. તત્રેવાતિ જમ્બુદીપેયેવ. એવન્તિઆદિ નિગમનં.

યો પન ભણતીતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ કથનતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. નન્તિ મહાસિવત્થેરં. તિયોજનાપીતિ પિસદ્દો તતો ઊનાપિ હોતીતિ દસ્સેતિ. સબ્બંપેતન્તિ સબ્બંપિ એતં લાભગણ્હનાદિં. ઇતિ આહંસૂતિ યોજના.

કતિકાનં યથિચ્છિતકતેન પવત્તત્તા બહુ હોતિ, તસ્મા ઇધ ઇચ્છિતકતિકં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સમાનલાભકતિકાયા’’તિ ¶ . તત્રાતિ ‘‘કતિકાય દેતી’’તિ પાઠે. સન્નિપતિતેહિ ભિક્ખૂહિ ભાજેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ વિહારસ્સ. બુદ્ધાધિવુત્થોતિ બુદ્ધેન અધિ ઇસ્સરવસેન વસિયિત્થાતિ બુદ્ધાધિવુત્થો. એત્તાવતાતિ એત્તકેન સાવનમત્તેન. નિસિન્નોવાતિ નિસિન્નો એવ હોતિ, નિસિન્નો ઇવ વા. તસ્મિં વિહારેપીતિ તસ્મિં પોરાણકાદિવિહારેપિ. એવમેવાતિ ‘‘અયં પોરાણકો વિહારો તેન નવવિહારેન સદ્ધિં સમાનલાભં કાતું સઙ્ઘસ્સ રુચ્ચતી’’તિઆદિના એવમેવ. ઇધાતિ પોરાણકવિહારે. તસ્મિન્તિ નવવિહારે. એવન્તિ યથા એકેન વિહારેન સદ્ધિં એકો વિહારો કાતબ્બો, એવં તથાતિ અત્થો.

ભિક્ખાપઞ્ઞત્તિયાતિ એત્થ ભિક્ખા પઞ્ઞપિયતિ નિચ્ચવસેન ઠપિયતિ એત્થાતિ ભિક્ખાપઞ્ઞત્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તનો પરિચ્ચાગપઞ્ઞાપનટ્ઠાને’’તિ. તસ્સાતિ ‘‘યત્થ સઙ્ઘસ્સ ધુવકારા કરિયન્તી’’તિપાઠસ્સ. અત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. યત્થ વાતિ યસ્મિં વા ઠાને. અનેનાતિ ચીવરદાયકેન. સલાકભત્તાદીનિ વા નિબદ્ધાનિ કારિતાનીતિ સમ્બન્ધો. યેન પનાતિ ચીવરદાયકેન પન. સકલોપિ વિહારોતિ સકલોપિ સઆરામો વિહારો. તત્થાતિ ચીવરદાયકે. ઇમેતિ પાકવત્તસ્સ વત્તનટ્ઠાનાદયો વિહારા. ધુવેન ¶ કરિયન્તીતિ ધુવકારા વિહારા. સોતિ ચીવરદાયકો. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ બહૂસુ વિહારેસુ.

તેહીતિ બહુતરેહિ ભિક્ખૂહિ. ધુવકારેસૂતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં. એકત્થાતિ એકસ્મિં ધુવકારે. ‘‘સચે ભિક્ખુગણનાય ગણ્હથાતિ વદતી’’તિ ઇમિના સચે ન વદતિ, ભિક્ખુગણનાય ભાજેત્વા ગણ્હિતું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ, વિહારગણનાય ગણ્હિતું વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. તથાતિ યથા ‘‘ભિક્ખુગણનાય ગણ્હથા’’તિ વદતિ, તથાતિ અત્થો. એત્થાતિ ભાજેતબ્બવત્થૂસુ. તન્તિ મઞ્ચપીઠકં, પુચ્છિત્વા દાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. પુચ્છિત્વાતિ દાયકં પુચ્છિત્વા, વદતીતિ દાયકો વદતિ. સઙ્ઘસ્સાપીતિ પિસદ્દો ન દાયકસ્સેવાતિ દસ્સેતિ.

ઉપચારસીમાયં ઠિતેન સઙ્ઘેન ભાજેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો ¶ . સીમટ્ઠસ્સાતિ ઉપચારસીમાયં ઠિતસ્સ. અસમ્પત્તસ્સાપીતિ ભાજનટ્ઠાનં અસમ્પત્તસ્સાપિ. અલસજાતિકાતિ કોસજ્જજાતિકા. ઠિતિકાતિ પબન્ધવસેન ઠિયતે ઠિતિ, સાયેવ ઠિતિકા. અથ વા ‘‘ઠિતટ્ઠાનતો પટ્ઠાય દાતબ્બ’’ન્તિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૭૯) વુત્તત્તા તિટ્ઠતિ પબન્ધવસેન એત્થાતિ ઠિતિ, સાયેવ ઠિતિકાતિ વચનત્થો કાતબ્બો. ઠિતિકં ઠપેત્વાતિ વીસતિવસ્સસઙ્ખાતં ઠિતિકં ઠપેત્વા. તેસન્તિ થેરાનં.

સમ્પત્તસમ્પત્તાનન્તિ ભાજનટ્ઠાનં સમ્પત્તસમ્પત્તાનં. અત્તનો વિહારદ્વારે વા અત્તનો અન્તોવિહારેયેવ વાતિ યોજના. સીમાતિ ઉપચારસીમા. થેરાસનં આરૂળ્હે સતીતિ યોજના. વસ્સગ્ગેનાતિ વસ્સગણનાય.

પાટેક્કન્તિ પચ્ચેકં. સબ્બાનેવ ચીવરાનીતિ સમ્બન્ધો. દુબ્ભાસિતદુગ્ગહિતાનમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગતગતટ્ઠાને સઙ્ઘિકાનેવ હોન્તી’’તિ. એકન્તિ દસસુ વત્થેસુ એકં.

વત્થસ્સેવ પુપ્ફં વા વલિ વા અત્થીતિ યોજના. તેનાતિ પુપ્ફવલિના. એકં તન્તન્તિ એકં સુત્તં. તત્થાતિ તેસુ ઠિતિકાય ઠાનાટ્ઠાનેસુ. દ્વીહિપિ ગહેતબ્બં ઠિતિકાય અભાવતો.

ભિક્ખુ ¶ અત્તનો સન્તકં યં ચીવરન્તિ યોજના. પંસુકૂલિકાનમ્પિ વટ્ટતીતિ ‘‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વા ‘‘તુય્હં દેમા’’તિ વા અવત્વા ‘‘ભિક્ખૂનં દેમ, થેરાનં દેમા’’તિ વુત્તત્તા પંસુકૂલિકાનમ્પિ વટ્ટતિ. ભિક્ખુથેરા નામ હિ ન અત્તનાયેવ હોન્તિ, અઞ્ઞેપિ બહૂ, તસ્મા વટ્ટતિ. ‘‘સઙ્ઘસ્સા’’તિ વુત્તે અત્તના એકન્તેન સઙ્ઘોયેવ, તસ્મા ‘‘સઙ્ઘસ્સા’’તિ વુત્તેપિ ન વટ્ટતિ, પગેવ ‘‘તુય્હ’’ન્તિ વુત્તે.

તતોતિ બહુવત્થતો. ગહેતું ન વટ્ટતીતિ પંસુકૂલિકાનં ગહેતું ન વટ્ટતિ.

યન્તિ વત્થં. તત્થાતિ પરિક્ખારેસુ. સુત્તન્તિ તન્તં.

એવં અન્તોસીમં પવિસિત્વા ‘‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ દિન્ને વિનિચ્છયં દસ્સેત્વા બહિસીમાય દિન્ને તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. એકબદ્ધા ચાતિ દ્વાદસહત્થમનતિક્કમિત્વા એકતોબદ્ધા ચ. યે પનાતિ ભિક્ખૂ પન.

ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દેતીતિ એત્થ ચતુન્નં વાક્યાનં વસેન વુત્તેપિ ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દેતિયેવ નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દમ્મીતિ વુત્તેપી’’તિઆદિ. ઉભતોસઙ્ઘગ્ગહણેન ગહિતત્તાતિ પુગ્ગલસ્સ ઉભતોસઙ્ઘગ્ગહણેન ગહિતત્તા. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના એકવીસતિપટિવીસે કત્વા એકો ચેતિયસ્સ દાતબ્બોતિ નયં અતિદિસતિ. પાપુણનકોટ્ઠાસો નામ નત્થિ ચેતિયસ્સ ઉભતોસઙ્ઘગ્ગહણેન અગહિતત્તા.

તત્થાતિ ¶ ઉભતોસઙ્ઘપુગ્ગલચેતિયેસુ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

પુબ્બેતિ બુદ્ધસ્સ ભગવતો ધરમાનકાલે. તદાતિ યદા બુદ્ધો ભગવા ધરતિ, તદા. પટિમં વાતિ પટિબિમ્બં વા. તઞ્હિ ભગવતા પટિ સદિસં માનીયતીતિ પટિમાતિ વુચ્ચતિ. ચેતિયં વાતિ થૂપં વા. સો હિ દેવમનુસ્સેહિ ચિતિતબ્બં, પૂજેતબ્બં, ઇટ્ઠકાદીહિ વા ચિનિતબ્બન્તિ ચેતિયન્તિ વુચ્ચતિ. તત્થાતિ દેય્યધમ્મેસુ. યન્તિ કિરિયાપરામસનં. યં ¶ દેન્તીતિ યોજના. તત્થાતિ તસ્મિં દાને. અનિયમવાચકસ્સ ‘‘યો’’તિ સબ્બનામસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પબ્બજિતો વા ગહટ્ઠો વા’’તિ. વત્તં કત્વા પરિભુઞ્જિતુન્તિ પુબ્બકાલઅપરકાલકિરિયાનં વિકારવસેન અનિયતત્તા વુત્તં ‘‘ભુઞ્જિત્વા પચ્છાપિ વત્તં કાતુ’’ન્તિ.

‘‘દૂરમ્પિ હરિત્વા પૂજેતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના જઙ્ઘપેસનિકકમ્મં ન હોતીતિ દસ્સેતિ. હરન્તસ્સ ભિક્ખુનોતિ સમ્બન્ધો. ગચ્છતોતિ અનાદરે સામિવચનં. તન્તિ સઙ્ઘસ્સ આહટભત્તં.

વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સાતિ વસ્સં વસિત્થાતિ વસ્સંવુત્થો. અલુત્તકિતન્તસમાસોયં, સોયેવ સઙ્ઘો વસ્સંવુત્થસઙ્ઘો, તસ્સ. યાવતિકસદ્દો યત્તકપરિયાયોતિ આહ ‘‘યત્તકા’’તિ. દિસાપક્કન્તસ્સાપીતિ અઞ્ઞં દિસં પક્કન્તસ્સપિ, દાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. વદન્તીતિ અટ્ઠકથાચરિયેહિ અપરે આચરિયા વદન્તિ. એતન્તિ વચનં.

સમ્પત્તાનન્તિ દિન્નટ્ઠાનં સમ્પત્તાનં. સબ્બેસન્તિ યત્થ કત્થચિ વુત્થવસ્સાનં સબ્બેસં. તત્રાતિ વિહારે. તત્રાતિ તસ્મિં વદને સતિ, તેસુ ભિક્ખૂસુ વા. વસ્સં વસન્તીતિ વસ્સંવસન્તા, તેસં. ચીવરમાસેતિ ચીવરેન લક્ખિતે પચ્છિમકત્તિકમાસે.

હેમન્તસ્સ પચ્છિમો દિવસોતિ ફગ્ગુણપુણ્ણમીસઙ્ખાતો હેમન્તસ્સ પચ્છિમો દિવસો. વસ્સાવાસિકન્તિ વસ્સં આવસન્તાનં દાતબ્બં ચીવરં. આરોપેતબ્બાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અતીતવસ્સાવાસસ્સા’’તિઆદિ. તત્થ અતીતવસ્સાવાસસ્સાતિ અતીતવસ્સં, અતીતવસ્સે વા આવાસસ્સ સઙ્ઘસ્સ. તન્તિ ચીવરં.

ઠપેત્વાતિ વિહારે ઠપેત્વા. સમ્પત્તાનન્તિ ઇમં ઠાનં સમ્પત્તાનં. ઇતોતિ ચીવરદાનકાલતો. તેતિ અન્તોવસ્સે વુત્થભિક્ખૂ.

આદિસ્સાતિ ¶ પદસ્સ ત્વાપચ્ચયન્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આદિસિત્વા’’તિ. અયમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. તત્રાતિ ‘‘યાગુયા વા’’તિઆદિપાઠે. અજ્જતનાય વાતિ અજ્જ ભવાનં પુઞ્ઞાનં અત્થાય ¶ વા. તેસન્તિ નિમન્તકાનં, પવિટ્ઠાનં ભિક્ખૂનન્તિ સમ્બન્ધો. યેહિ નિમન્તિતેહીતિ નિમન્તિતેહિ યેહિ ભિક્ખૂહિ. યેસં વા પત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તેસં ન પાપુણાતીતિ સબ્બેસં તેસં ન પાપુણાતિ, કસ્મા? અનિમન્તિતત્તા. તેસં ન પાપુણન્તિ, કસ્મા? નિમન્તિતગેહં અપવિટ્ઠત્તા. સોતિ દાયકો.

પુબ્બેપીતિ ઇતો પુબ્બેપિ. અસ્સાતિ દાયકસ્સ. વાસેત્વાતિ વાસાપેત્વા. સોતિ દાયકો. યોતિ ભિક્ખુ, વસતીતિ સમ્બન્ધો. તાનીતિ ભેસજ્જાનિ. ઇદન્તિ ચીવરં.

‘‘અન્તેવાસિકાનઞ્ચા’’તિ પદેન સદ્ધિવિહારિકાપિ ગહેતબ્બા ઉદ્દેસાદિવસેન અન્તે વસનસીલત્તા. ઉદ્દેસં ગહેતું આગતો ચ ગહેત્વા ગચ્છન્તો ચાતિ ઇમે અન્તે અવસનસીલાપિ રૂળ્હીવસેન અન્તેવાસિકા નામ. ઇમિના નિસ્સયં ગહેતું આગતો ચ થેરસ્સ સન્તિકે નિસ્સયં ગહિતપુબ્બો ચ અન્તેવાસિકો નામાતિ દસ્સેતિ. વત્તં કત્વા ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીનિ ગહેત્વા વિચરન્તાનં સબ્બેસં ઉદ્દેસન્તેવાસિકાનં પાપુણાતીતિ યોજના. ઇમિના સદ્ધિવિહારિકનિસ્સયન્તેવાસિકઉપસમ્પદન્તેવાસિકપબ્બજ્જન્તેવાસિકાપિ ગહેતબ્બા તેસમ્પિ નિબદ્ધચારિકભિક્ખુભાવતો. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં ચીવરક્ખન્ધકે.

ઇતિ ચીવરક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૨૩૪. કસ્સપગોત્તભિક્ખુવત્થુકથા

૩૮૦. ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે ગગ્ગરાય પોક્ખરણિયાતિ એત્થ ગગ્ગરસદ્દસ્સ નામસદ્દભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગગ્ગરનામિકાય ઇત્થિયા’’તિ. ઇમિના ગગ્ગરસદ્દો ગગ્ગરઇતિ નામં પવત્તિનિમિત્તં કત્વા ઇત્થિદબ્બં વદતીતિ દસ્સેતિ. તન્તિપટિબદ્ધોતિ તન્તિયા પટિબદ્ધો. ‘‘ઉસ્સુક્કમ્પિ ¶ અકાસિ યાગુયા’’તિઆદીસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના ¶ . તસ્સ ભિક્ખુનોતિ કસ્સપગોત્તનામકસ્સ તસ્સ ભિક્ખુનો. તત્થેવાતિ વાસભગામેયેવ.

૩૮૨. અધમ્મેન વગ્ગકમ્મં કરોન્તીતિઆદીનં નાનાકરણન્તિ સમ્બન્ધો.

૩૮૫. અઞ્ઞત્રાપિ ધમ્માતિ એત્થ ધમ્માતિ ઉપયોગત્થે નિસ્સક્કવચનમેતન્તિ આહ ‘‘અઞ્ઞત્ર ધમ્મ’’ન્તિ. ‘‘અઞ્ઞત્રા’’તિ નિપાતપયોગે દુતિયાતતિયાપઞ્ચમીસુ અઞ્ઞતરસ્સ સમ્ભવતો ઉપયોગવચનમ્પિ હોતિ. તસ્મા વુત્તં ‘‘અયમેવ વા પાઠો’’તિ. ‘‘ભૂતેન વત્થુના’’તિ ઇમિના ધમ્મસદ્દસ્સ સચ્ચત્થં દસ્સેતિ. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના સદ્દસભાવમેવ સન્ધાય અતિદિસતિ, ન અત્થં. તેન વુત્તં ‘‘એત્થ પના’’તિઆદિ. સત્થુસાસનન્તિ સત્થુ આણા. સત્થુઆણા નામ ઞત્તિઅનુસાવનાનં સમ્પદાતિ આહ ‘‘ઞત્તિસમ્પદા અનુસાવનસમ્પદા ચા’’તિ. ‘‘પટિકુટ્ઠઞ્ચેવ કતઞ્ચા’’તિ ઇમિના પટિકુટ્ઠકતન્તિ પદસ્સ દ્વન્દવાક્યં દસ્સેતિ. પટિકુસિતબ્બન્તિ પટિકુટ્ઠં, કત્તબ્બન્તિ કતં, કમ્મં. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યં અઞ્ઞેસૂ’’તિઆદિ. તત્થ યન્તિ કમ્મં.

૩૮૭. પાળિયાતિ વિનયપાળિયા. યન્તિ કમ્મં, ન કરિયતીતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ અટ્ઠકથાયં. સો ચ ખોતિ સો ચ વિત્થારો, આગતોતિ સમ્બન્ધો. કસ્મા ઞત્તિદુતિયઞત્તિચતુત્થકમ્માનમેવ વસેન આગતો, નનુ ઞત્તિઅપલોકનકમ્મવસેનપિ આગતેન ભવિતબ્બન્તિ આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. ઞત્તિદુતિયઞત્તિચતુત્થેસુ હાપનં વા અઞ્ઞથા કરણં વા અત્થિ વિય ઞત્તિકમ્મે નત્થીતિ યોજના. ઞત્તિકમ્મે ઞત્તિટ્ઠપનતો અઞ્ઞકિચ્ચસ્સ અસમ્ભવતો હાપનં વા અઞ્ઞથા કરણં વા નત્થીતિ અધિપ્પાયો. તાનીતિ ઞત્તિકમ્મઅપલોકનકમ્માનિ. સબ્બેસમ્પિ કમ્માનન્તિ સબ્બેસમ્પિ ચતુન્નં કમ્માનં. પરતોતિ પરસ્મિં પરિવારાવસાને (પરિ. અટ્ઠ. ૪૮૨).

૩૮૮. યદિદં ¶ કમ્મન્તિ યોજના. તેસન્તિ સઙ્ઘાનં. કમ્મપ્પત્તોતિ એત્થ કમ્મેન, કમ્મસ્સ વા પત્તોતિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘કમ્મં પત્તો’’તિ. ‘‘સબ્બકમ્મેસુ કમ્મપત્તો’’તિ ¶ પાળિનયેન ‘‘કમ્મેસુ પત્તો’’તિ અત્થોપિ યુજ્જતિ. લોકવોહારવસેન ‘‘કમ્મેન કમ્મસ્સ વા પત્તો’’તિ અત્થોપિ યુજ્જતેવ.

૩૮૯. પરિસતોતિ પરિસકારણા. તત્થાતિ ‘‘ચતુવગ્ગકરણઞ્ચે ભિક્ખવે’’તિઆદિપાઠે, ચતુવીસતિપુગ્ગલેસુ વા. કમ્મનાનાસંવાસકોતિ ઉક્ખેપનીયકમ્મકતો. લદ્ધિનાનાસંવાસકોતિ ઉક્ખિત્તાનુવત્તકો. ‘‘હુત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘ભિક્ખુનીચતુત્થો’’તિઆદીસુ ચતુવીસતિયા ઠાનેસુ કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ. ભિક્ખુની ચતુત્થી એતસ્સાતિ ભિક્ખુનીચતુત્થો, ચતુવગ્ગો સઙ્ઘોતિઆદિના વચનત્થો કાતબ્બો.

૩૯૩. પરિવાસાદીતિઆદિસદ્દેન મૂલાયકસ્સનમાનત્તઅબ્ભાનાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. તેસન્તિ પરિવાસાદિકમ્માનં. પરતોતિ પરસ્મિં ચૂળવગ્ગે (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૭૫ આદયો).

૩૯૪. પટિકુટ્ઠકતકમ્મસ્સાતિ પટિકુટ્ઠસ્સ હુત્વા કતસ્સ કમ્મસ્સ. પકતત્તસ્સાતિ એત્થ પકતિસીલસઙ્ખાતો અત્તા સભાવો એતસ્સાતિ પકતત્તોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અવિપન્નસીલસ્સા’’તિ. સઙ્ઘાદિસેસં અનાપજ્જન્તસ્સાપિ અવિપન્નસીલત્તા વુત્તં ‘‘પારાજિકં અનજ્ઝાપન્નસ્સા’’તિ. ઇમિના સઙ્ઘાદિસેસં આપજ્જન્તોપિ પકતત્તોયેવાતિ દસ્સેતિ. સોપિ હિ ઇધ અવિપન્નસીલો નામ, અઞ્ઞત્થ પન સઙ્ઘાદિસેસસ્સ સીલવિપત્તિભાવતો તં આપજ્જન્તોપિ વિપન્નસીલોયેવ નામ. આનન્તરિકસ્સાતિ એત્થ અનન્તરસદ્દસ્સ સમ્બન્ધઞ્ચ ણિકપચ્ચયસ્સ અત્થઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તનો અનન્તરં નિસિન્નસ્સા’’તિ. તત્થ ‘‘અત્તનો’’તિ ઇમિના અનન્તરસદ્દસ્સ સમ્બન્ધં દસ્સેતિ. ‘‘નિસિન્નસ્સા’’તિ ઇમિના ણિકપચ્ચયસ્સ અત્થં દસ્સેતિ.

૩૯૫. વત્થુતોતિ ¶ વત્થુકારણા. તત્થાતિ ‘‘દ્વેમા ભિક્ખવે’’તિઆદિપાઠે. ‘‘સન્ધાય વુત્ત’’ન્તિ ઇમિના ‘‘અપ્પત્તો’’તિઆદિસુત્તસ્સ નેય્યત્થભાવં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તન્તિ પબ્બાજનીયકમ્મં. પુન તન્તિ પબ્બાજનીયકમ્મમેવ. એસ ભિક્ખુ અપ્પત્તોતિ સમ્બન્ધો. કસ્મા અપ્પત્તોતિ આહ ‘‘યસ્મા’’તિઆદિ. આવેણિકલક્ખણેનાતિ અવિના હુત્વા પવત્તેન લક્ખણેન. અત્તના અવિના હુત્વા અત્તનો સન્તકેન વિસું ભૂતેન લક્ખણેનાતિ વુત્તં હોતિ. યદિ અપ્પત્તો, કસ્મા સુનિસ્સારિતોતિ આહ ‘‘યસ્મા પનસ્સા’’તિઆદિ. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ, કરેય્યાતિ સમ્બન્ધો. તં ચે સઙ્ઘો તજ્જનીયકમ્માદિવસેન નિસ્સારેતિ, સુનિસ્સારિતોતિ સમ્બન્ધો ¶ . સોતિ ભિક્ખુ. યસ્મા અનુઞ્ઞાતા, તસ્મા સુનિસ્સારિતોતિ યોજના. કિત્તકેન અઙ્ગેન અનુઞ્ઞાતાતિ આહ ‘‘એકેનપિ અઙ્ગેના’’તિ.

૩૯૬. ઓસારણાતિ એત્થ ઓત્યૂપસગ્ગવસેન સરધાતુ પવેસનત્થોતિ આહ ‘‘પવેસના’’તિ. તત્થાતિ ‘‘ઓસારણા’’તિઆદિપાઠે. ઓસારેતીતિ એત્થ અબ્ભાનાદિવસેન પવેસનં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘ઉપસમ્પદકમ્મવસેના’’તિ. સહસ્સક્ખત્તુમ્પીતિ પિસદ્દો ગરહત્થો. એકવારાદિકે પન કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. સાતિસારાતિ સદોસા. તથાતિ યથા આચરિયુપજ્ઝાયા સાતિસારા, તથા. સેસો કારકસઙ્ઘો સાતિસારોતિ સમ્બન્ધો. ‘‘હત્થચ્છિન્નાદયો પન દ્વત્તિંસ સુઓસારિતા’’તિ વુત્તત્તા અન્ધમૂગબધિરાનં અપબ્બજિતાનમ્પિ ઉપસમ્પદા રુહતીતિ દટ્ઠબ્બં. તેતિ હત્થચ્છિન્નાદયો દ્વત્તિંસ.

૩૯૭. અભૂતવત્થુવસેનાતિ અસચ્ચવત્થુવસેન, અસંવિજ્જમાનવત્થુવસેન વા. તત્થાતિ ‘‘ઇધ પન ભિક્ખવે’’તિઆદિપાઠે. પટિનિસ્સજ્જિતાતિ એત્થ તપચ્ચયસ્સ કમ્મત્થે પવત્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પટિનિસ્સજ્જિતબ્બા’’તિ.

૪૦૦. તત્થાતિ ¶ ઉપાલિપઞ્હેસુ. તસ્સપાપિયસિકાદીહિ સદ્ધિં એકા પુચ્છા કતાતિ યોજના. ભિક્ખૂનમ્પિ વારેતિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દેન ‘‘ન કેવલં ઉપાલિપઞ્હેસુયેવ યોજેતબ્બાનિ, અથ ખો ભિક્ખૂનં વારેપી’’તિ દસ્સેતિ.

૪૦૭. ‘‘ઇધ પન ભિક્ખવે ભિક્ખુ ભણ્ડનકારકો’’તિઆદિ વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ‘‘ઇધ પન ભિક્ખવે’’તિઆદિપાઠે. અનપદાનોતિ એત્થ અપપુબ્બો દાસદ્દો અવખણ્ડનત્થોતિ આહ ‘‘અપદાનં વુચ્ચતિ પરિચ્છેદો’’તિ. નત્થિ અપદાનં અવખણ્ડનં આપત્તિપરિયન્તો એતસ્સાતિ અનપદાનોતિ વચનત્થો કાતબ્બો. સાયેવ પાળિ વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ તસ્સં પાળિયં. કિઞ્ચિ અત્થવિનિચ્છયં પાળિઅનુસારેન વિદિતું ન સક્કા ન હોતીતિ યોજના.

ઇતિ ચમ્પેય્યક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૫૧. કોસમ્બકક્ખન્ધકે ¶ અયમનુપુબ્બિકથા એવં વેદિતબ્બાતિ યોજના. વિનયં પાળિતો ચ, તદત્થતો ચ ધારેતીતિ વિનયધરો, તથા સુત્તન્તં ધારેતીતિ સુત્તન્તિકો. તેસૂતિ દ્વીસુ ભિક્ખૂસુ. સુત્તન્તિકો ભિક્ખુ નિક્ખમીતિ સમ્બન્ધો. આચમનઉદકાવસેસન્તિ આચમેતિ ધોવતિ અનેનાતિ આચમનં, તમેવ ઉદકં આચમનઉદકં, તમેવ અવસેસં આચમનઉદકાવસેસં, અવસેસઆચમનઉદકન્તિ અત્થો. તં ભિક્ખુન્તિ સુત્તન્તિકં ભિક્ખું. એત્થાતિ આચમનઉદકાવસેસટ્ઠપને. ‘‘સચે હોતિ, દેસેસ્સામી’’તિ ઇમિના અત્તનો સુબ્બચભાવઞ્ચ સિક્ખાકામતઞ્ચ દસ્સેતિ. તેતિ તયા, કથન્તિ સમ્બન્ધો. અથ વા તેતિ તુય્હં, નત્થીતિ સમ્બન્ધો. અસઞ્ચિચ્ચ અસતિયા કતત્તા અનાપત્તિપક્ખોપિ ¶ ભવેય્યાતિ આહ ‘‘નત્થિ આપત્તી’’તિ. એત્થ પન આપત્તિયેવ. સોતિ સુત્તન્તિકો.

વિનયધરોપીતિ વિનયધરો પન, આરોચેસીતિ સમ્બન્ધો. આપજ્જમાનોપીતિ પિસદ્દો ગરહત્થો. તેતિ વિનયધરસ્સ નિસ્સિતકા, આહંસૂતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ સુત્તન્તિકસ્સ. તેતિ સુત્તન્તિકસ્સ નિસ્સિતકા, આરોચેસુન્તિ સમ્બન્ધો. સોતિ સુત્તન્તિકો. મુસાવાદીતિ અભૂતતો, અભૂતં વા વચનં વદનસીલો. એસોતિ વિનયધરો. તેતિ સુત્તન્તિકસ્સ નિસ્સિતકા, આહંસૂતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ કલહવડ્ઢનકારણા. વિનયધરો અકાસીતિ સમ્બન્ધો.

૪૫૩. ‘‘ન તાવ ભિન્નો’’તિ ઇમિના ભિન્નોતિ એત્થ તપચ્ચયસ્સ અવસ્સમ્ભાવિયત્થે અનાગતકાલિકતં દસ્સેતિ. તમેવત્થં સહ ઉપમાય દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિચા’’તિઆદિ. તન્તિ સસ્સં. ‘‘ભિજ્જિસ્સતી’’તિ ઇમિના ભિજ્જિસ્સતીતિ ભિન્નોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સો ચ ખોતિ સઙ્ઘો. કલહવસેન ભિજ્જિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. સમ્ભમઅત્થવસેનાતિ સંવેગઅત્થવસેન. સમ્ભમસદ્દો હિ તીસુ અત્થેસુ વત્તતિ ગારવે, ભીતિયં, સંવેગે ચાતિ. ઇધ પન સંવેગે વત્તતિ. ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ભિન્ને સંવેગઅત્થવસેનાતિ અધિપ્પાયો. ઇદં હેટ્ઠા કથિતાય ‘‘ભયે કોધે પસંસાય’’ન્તિ ગાથાય (પારા. અટ્ઠ. ૧.૧૫) ચસદ્દેન સમ્પિણ્ડિતં સમ્ભમઅત્થં સન્ધાય વુત્તન્તિ ¶ દટ્ઠબ્બં. એત્થાતિ ‘‘ભિન્નો ભિક્ખુસઙ્ઘો ભિન્નો ભિક્ખુસઙ્ઘો’’તિ પાઠે. આમેડિતન્તિ આ પુનપ્પુનં ભયાદિપીળિતત્તા મેડેન ઉમ્માદેન ઇતં કથિતં આમેડિતં.

૪૫૪. હીતિ વિત્થારો. ભગવા વદેય્યાતિ સમ્બન્ધો. ઉક્ખિપન્તિ અપનેન્તીતિ ઉક્ખેપકા. ઉક્ખિત્તમનુવત્તન્તીતિ ઉક્ખિત્તાનુવત્તકા. એતેસન્તિ ઉક્ખિત્તાનુવત્તકાનં. પુન એતેસન્તિ ઉક્ખેપકાનં. પક્ખોતિ સખા. તન્તિમેવાતિ પાળિમેવ, બ્યાપારમેવ વા.

૪૫૫. યોતિ ભિક્ખુ. ચિત્તં ઉપ્પાદેતીતિ સમ્બન્ધો. તુમ્હેતિ ધમ્મવાદિનો સન્ધાય વુત્તં. કિં ભણથાતિ કિં વચનં ભણથ. ઇતિ પુચ્છિત્વાતિ ¶ સમ્બન્ધો. તેસઞ્ચાતિ ધમ્મવાદીનઞ્ચ. ઇતરેસઞ્ચાતિ અધમ્મવાદીનઞ્ચ. ઇમેતિ અત્તનો પક્ખે ઇમે ભિક્ખૂ. તેસન્તિ અધમ્મવાદીનં. ‘‘કમ્મં કોપેતી’’તિ ‘‘નાનાસંવાસકચતુત્થો ચે ભિક્ખવે કમ્મં કરેય્ય, અકમ્મં, ન ચ કરણીય’’ન્તિ વચનતો (મહાવ. ૩૮૯) કમ્મં કોપેતિ. ઇતરેસમ્પીતિ ધમ્મવાદીનમ્પિ. ધમ્મવાદીનં પક્ખે નિસીદિત્વા અધમ્મવાદીનં લદ્ધિં ગણ્હન્તોપિ ધમ્મવાદીનં નાનાસંવાસકો હોતિયેવ, અયં નયો વુત્તનયસ્સ અત્થતો સિદ્ધોતિ કત્વા ઇધ ન વુત્તો. એવન્તિઆદિ નિગમનં. યોતિ ભિક્ખુ, પવિસતિ ગણ્હાતીતિ સમ્બન્ધો. નિસિન્નો હુત્વાતિ યોજના. ઇમેતિ અત્તનો પક્ખે ઇમે ભિક્ખૂ. ઇતરેતિ પરપક્ખે ઇતરે ભિક્ખૂ. તેસન્તિ ધમ્મવાદીનં. યત્થ તત્થ વા પન પક્ખેતિ યસ્મિં કસ્મિંચિ વા ધમ્મવાદીનં પક્ખે. ઇમે ધમ્મવાદિનોતિ ગણ્હાતીતિ તંતંપક્ખગતે ભિક્ખૂ યાથાવતો વા અયાથાવતો વા ‘‘ઇમે ધમ્મવાદિનો’’તિ ગણ્હાતિ.

૪૫૬. કાયેન કતં કમ્મં કાયકમ્મં, વચિયા કતં કમ્મં વચીકમ્મં. તત્થ કાયકમ્મં ઉપદંસેન્તા ભિક્ખૂ પહરન્તા ઉપદંસેન્તિ. વચીકમ્મં ઉપદંસેન્તા ભિક્ખૂ ફરુસં વદન્તા ઉપદંસેન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘કાયેન પહરન્તા’’તિઆદિ. ઉપદંસેન્તીતિ પવત્તેન્તિ. ‘‘કોધવસેના’’તિ ઇમિના પેમવસેનાતિ અત્થં નિવત્તેતિ. અધમ્મિયાનીતિ અધમ્મેન કત્તબ્બાનિ. ‘‘કિચ્ચાની’’તિ ઇમિના ઇયપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. અસમ્મોદિકાતિ એત્થ યકારલોપોતિ આહ ‘‘અસમ્મોદિકાયા’’તિ. ‘‘કથાયા’’તિ ઇમિના અસમ્મોદં જનેતીતિ અસમ્મોદિકાતિ કત્વા ણિકપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ઉપચારં મુઞ્ચિત્વાતિ એત્થ ઉપચારો નામ અઞ્ઞમઞ્ઞં પહરન્તાનં હત્થસ્સ પાપુણનટ્ઠાનં, તં મુઞ્ચિત્વાતિ અત્થો. આસનન્તરિકાયાતિ એત્થ એકં આસનં અન્તરં બ્યવહિતં ઇમિસ્સા નિસિન્નકિરિયાયાતિ આસનન્તરિકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકેકં આસનં અન્તર’’ન્તિ. ‘‘કત્વા’’તિ ઇમિના કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ.

૪૫૭-૮. અયં ¶ અસ્સ ભિક્ખુનો અધિપ્પાયો કિરાતિ યોજના. એતેતિ કોધાભિભૂતે ભિક્ખૂ. ભગવા પન કથેસીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અનત્થો ¶ અતો’’તિ ઇમિના અનત્થતોતિ પદસ્સ ઓકારલોપસન્ધિં દસ્સેતિ. તેસં પદાનમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એતસ્મા’’તિઆદિ. ‘‘અથ વા’’તિઆદિના ‘‘અનત્થદો’’તિ વત્તબ્બે ‘‘સુગતો’’તિઆદીસુ વિય દ-કારસ્સ ત-કારં કત્વા અનત્થતોતિ વુત્તન્તિ દસ્સેતિ. અનત્થદોતિ અનત્થં દદાતીતિ અનત્થદો.

૪૬૪. પુથુસદ્દોતિ એત્થ પુથુસદ્દો મહન્તપરિયાયોતિ આહ ‘‘મહા’’તિ. અસ્સાતિ ભણ્ડનકારકસ્સ જનસ્સ. સમજનોતિ એત્થ સમસદ્દો સદિસપરિયાયોતિ આહ ‘‘એકસદિસો’’તિ, તુલ્યાધિકરણસમાસોયં. ભણ્ડનકારકો અયં જનોતિ યોજના. તત્થાતિ ભણ્ડનકારકેસુ જનેસુ. અઞ્ઞમ્પિ એકં ઇદં કારણન્તિ સમ્બન્ધો. ન મઞ્ઞિત્થાતિ કોચિ એકોપિ ન મઞ્ઞિત્થાતિ યોજના. ઇમિના અમઞ્ઞરુન્તિ એત્થ આવિભત્તિયા ‘‘રુ’’ન્તિ આદેસો દસ્સિતો.

પરિમુટ્ઠાતિ પરિમુટ્ઠા સતિ એતેસન્તિ પરિમુટ્ઠાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિમુટ્ઠસતિનો’’તિ. અટ્ઠક્ખરગાથાયં ‘‘પઞ્ચમં લઘુ સબ્બત્થા’’તિ વુત્તત્તા પઞ્ચમસ્સ રાકારસ્સ રસ્સો હોતિ. તેન વુત્તં ‘‘રાકારસ્સ રસ્સાદેસો કતો’’તિ. કથં ભાણિનોતિ વાચં ભાણિનો. મુખાયામન્તિ એત્થ આયામસદ્દો વિત્થારપરિયાયો, વિત્થારો ચ નામ પસારણન્તિ આહ ‘‘પસારેતુ’’ન્તિ. સમ્પદાનત્થજોતકેન તુંપચ્ચયેન સમ્પદાનત્થે ઉપયોગવચનન્તિ દસ્સેતિ. નીતાતિ કમ્મવાચકસ્સ કિતસ્સ અપ્પધાનકમ્મં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇમં નિલ્લજ્જભાવ’’ન્તિ. દ્વિકમ્મકધાતુભાવતો ‘‘અત્તનો’’તિ પધાનકમ્મમ્પિ અજ્ઝાહરિતબ્બં. તન્તિ કલહં. ‘‘જાન’’ન્તિ પદેન ‘‘વિદૂ’’તિ પદસ્સ અત્થઞ્ચ વાક્યઞ્ચ દસ્સેતિ. વિદન્તિ જાનન્તીતિ વિદૂતિ વચનત્થો કાતબ્બોતિ અધિપ્પાયો. સાદીનવોતિઆદીનવેન દોસેન સહ પવત્તો. અયન્તિ કલહો.

યે ¶ ચ તં ઉપનય્હન્તીતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘આઘાત’’ન્તિ. યેતિ જના. ઉપનય્હન્તિ ઉપનહન્તિ બન્ધન્તિ. સનન્તનોતિ એત્થ સનન્તનસદ્દો પુરાણપરિયાયોતિ આહ ‘‘પોરાણો’’તિ.

‘‘અઞ્ઞે’’તિ ઇમિના પરેતિ એત્થ પરસદ્દસ્સ પચ્છાભાગત્થાદયો નિવારેતિ. મયમેત્થ યમામસેતિ એત્થ એતસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ઘમજ્ઝે’’તિ. યમુધાતુ ઉપયમનત્થો સેકારો નિપાતમત્તોતિ આહ ‘‘ઉપયમામા’’તિ. ‘‘સતતં સમિતં મચ્ચુસન્તિકં ગચ્છામા’’તિ ઇમિના ¶ ‘‘ન જાનન્તી’’તિ પદસ્સ આકારં દસ્સેતિ. તત્થાતિ મહાજનકાયે યે પણ્ડિતાતિ યોજના. એવં હીતિ એવમેવ. જાનન્તા તે પણ્ડિતા પટિપજ્જન્તીતિ યોજના. મેધન્તા હિંસન્તા ગચ્છન્તિ પવત્તન્તીતિ મેધગા કલહા. કેચિ મેધધાતુતો ણ્વુપચ્ચયં વદન્તિ, તેસં મતેન મેધકાતિ પઠમક્ખરેન પાઠો ભવેય્ય.

તેસમ્પીતિ બ્રહ્મદત્તદીઘાવુકુમારાનમ્પિ. સઙ્ગતીતિ સમાગમો. વોતિ તુમ્હાકં. યેસં તુમ્હાકં નેવ માતાપિતૂનં અટ્ઠીનિ છિન્નાનિ, ન પાણા હતા, ન ગવસ્સધનાનિ હટાનિ. તેસં તુમ્હાકં કસ્મા સઙ્ગતિ ન હોતીતિ યોજના.

સબ્બાનિ પરિસ્સયાનીતિ એત્થ સબ્બાનીતિ વુત્તકારણઞ્ચ લિઙ્ગવિપલ્લાસઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાકટપરિસ્સયે ચ પટિચ્છન્નપરિસ્સયે ચા’’તિ. ‘‘અભિભવિત્વા’’તિ ઇમિના અભિભુય્યાતિ પદસ્સ ત્વાપચ્ચયન્તભાવં દસ્સેતિ. તેનાતિ નિપકેન સહાયેન.

રાજાવાતિ એત્થ રાજા ઇવાતિ પદવિભાગં કત્વા રાજસદ્દસ્સ ઉપલક્ખણવસેન મહાજનક, અરિન્દમરાજાનો ચ ઇવસદ્દસ્સ ઓપમ્મત્થજોતકઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા’’તિઆદિ. રટ્ઠવિજિતસદ્દા અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયાયા. વિસેસનવિસેસ્યાનં કામાચારતો ગમ્યમાનત્તા વુત્તં ‘‘વિજિતં રટ્ઠ’’ન્તિ. ‘‘માતઙ્ગો અરઞ્ઞે નાગો ઇવા’’તિ ઇમિના ¶ પદવિભાગં દસ્સેતિ. તેસં પદાનં અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘માતઙ્ગોતિ હત્થી વુચ્ચતી’’તિઆદિ. ‘‘હત્થી વુચ્ચતી’’તિ ઇમિના મહન્તો અઙ્ગો સરીરમેતસ્સાતિ માતઙ્ગોતિ વચનત્થેન હત્થી માતઙ્ગો નામાતિ દસ્સેતિ. મહન્તસદ્દસ્સ માતાદેસો. નાગસદ્દો ઉરગે ચ હત્થિમ્હિ ચ નાગરુક્ખે ચ ઉત્તમે ચ નામપઞ્ઞત્તિયઞ્ચાતિ પઞ્ચસુ અત્થેસુ વત્તતિ, ઇધ ઉત્તમત્થેતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘નાગોતિ મહન્તાધિવચનમેત’’ન્તિ. માતઙ્ગરઞ્ઞેવાતિ એત્થ ઇવસદ્દસ્સ ઓપમ્મત્થજોતકભાવં દસ્સેત્વા અત્થયોજનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા હી’’તિઆદિ. ‘‘યથા ચ પાલિલેય્યકો’’તિ ઇમિના માતઙ્ગનાગસ્સ સરૂપં ઉપલક્ખણેન દસ્સેતિ.

૪૬૭. પાલિલેય્યકન્તિ પલિલવનસણ્ડે વસન્તહત્થિનાગં. ‘‘હત્થી’’તિ ચ ‘‘નાગો’’તિ ચ દ્વિન્નં સદ્દાનં પરિયાયભાવેન વુત્તત્તા અધિકત્થોતિ આહ ‘‘મહાહત્થી’’તિ. પુરતો પુરતો ગચ્છન્તેહિ તેહિ હત્થિઆદીહિ છિન્નગ્ગાનીતિ યોજના. ઓભગ્ગોભગ્ગન્તિ ભઞ્જિત્વા અધોપાતિતં ઓભગ્ગન્તિ ¶ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભઞ્જિત્વા ભઞ્જિત્વા પાતિત’’ન્તિ. ‘‘ઉચ્ચટ્ઠાનતો’’તિ ઇમિના અવત્યૂપસગ્ગસ્સ અધોત્થં નયેન દસ્સેતિ. એતસ્સાતિ હત્થિનાગસ્સ. તેતિ હત્થિઆદયો. તેહીતિ હત્થિઆદીહિ. પિવન્તેહિ તેહીતિ યોજના. કદ્દમોદકાનીતિ કદ્દમેન સંસટ્ઠાનિ ઉદકાનિ.

ઈસાદન્તસ્સાતિ એત્થ ઈસાય સદિસો દન્તો ઇમસ્સાતિ ઈસાદન્તોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘રથઈસાસદિસદન્તસ્સા’’તિ. ‘‘રથઈસા’’તિ ઇમિના નઙ્ગલઈસં નિવત્તેતિ. યદેકોતિ યં એકો. યંસદ્દો કારણત્થોતિ આહ ‘‘યસ્મા’’તિ. અસ્સ નાગસ્સાતિ હત્થિનાગસ્સ. નાગેનાતિ બુદ્ધનાગેન.

યથાભિરન્તન્તિ ¶ એત્થ કિત્તકં કાલં રમતીતિ આહ ‘‘તેમાસ’’ન્તિ. એત્તાવતાતિ એત્તકેન તેમાસવિહરણેન. પત્થટા અહોસીતિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં જમ્બુદીપતલે.

‘‘કોસમ્બિનિવાસિનો’’તિ ઇમિના કોસમ્બિયં નિવસન્તીતિ કોસમ્બકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૪૭૧. ‘‘લદ્ધિગ્ગહણ’’ન્તિ ઇમિના આદીયતે આદાયોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૪૭૫. તં દિવસમેવાતિ તસ્મિં સઙ્ઘસામગ્ગિકરણદિવસેયેવ.

૪૭૬. ન મૂલા મૂલં ગન્ત્વાતિ મૂલતો મૂલં ન ગન્ત્વાવ. ‘‘અત્થતો અપગતા’’તિ ઇમિના અત્થતો અપેતા અત્થાપેતાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘બ્યઞ્જનમત્તં ઉપેતા’’તિ ઇમિના બ્યઞ્જનમત્તં ઉપેતા ઉપગતા બ્યઞ્જનૂપેતાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૪૭૭. અત્થેસુ જાતેસૂતિ એત્થ જાતસદ્દો ઉપ્પન્નપરિયાયોતિ આહ ‘‘વિનયઅત્થેસુ ઉપ્પન્નેસૂ’’તિ. તઞ્ચ પદં ‘‘સઙ્ઘસ્સ કિચ્ચેસૂ’’તિઆદીસુ સબ્બપદેસુ યોજેતબ્બં. મહત્થિકોતિ મહન્તો ઉપકારસઙ્ખાતો અત્થો ઇમસ્સાતિ મહત્થિકોતિ દસ્સન્તો આહ ‘‘મહાઉપકારો’’તિ.

અનાનુવજ્જો પઠમેનાતિ એત્થ પઠમસદ્દો તાવપરિયાયોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તાવા’’તિ. સીલતોતિ ¶ સીલેન. ઉપેક્ખિતાચારોતિ ઉપપત્તિતો ઇક્ખિતાચારો. ‘‘અપેક્ખિતાચારો’’તિપિ પાઠો. ઉપપરિક્ખિતાચારોતિ ઉપપરિક્ખિતો આચારો એતસ્સાતિ ઉપપરિક્ખિતાચારો.

વિસય્હાતિ એત્થ વિપુબ્બો સહધાતુ અભિભવનત્થો, ત્વાપચ્ચયો ચ હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અભિભવિત્વા’’તિ. અનપગતન્તિ કારણતો ¶ અનપેતં. ભણન્તો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મા હી’’તિઆદિ. સોતિ ભિક્ખુ, ન હાપેતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ઉસૂયાયા’’તિ ઇમિના દોસાગતિગમનસ્સ ગહિતત્તા ‘‘અગતિગમનવસેના’’તિ ઇમિના પારિસેસનયેન અવસેસઅગતિગમનમેવાધિપ્પેતં. સોતિ ભિક્ખુ. છમ્ભતિ ચેવાતિ થમ્ભતિ ચેવ, થદ્ધં કરોતિ ચેવાતિ અત્થો. વેધતિ ચાતિ કમ્પતિ ચ. યો ચાતિ ભિક્ખુ પન. ઈદિસોતિ ઉસૂયાય વા અગતિગમનેન વા ભણનસઙ્ખાતો એદિસો ન હોતિ.

કિઞ્ચ ભિય્યોતિ નિપાતસમુદાયો, તતો વુત્તતો અતિરેકં કથેતબ્બં કિં પનાતિ અત્થો. તસ્સા ગાથાય અત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. યોતિ ભિક્ખુ. હીતિ સચ્ચં. કાલાગતન્તિ એત્થ ગહેતબ્બકાલઞ્ચ સત્તમીતપ્પુરિસસમાસઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કથેતબ્બયુત્તકાલે આગત’’ન્તિ. વચોતિ પદં ન વચનપધાનં, વચનવન્તપુગ્ગલોયેવ પધાનન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વદન્તો’’તિ.

આચેરકમ્હિ ચ સકેતિ એત્થ આચરિયસ્સ એસો આચેરકો, સસ્સ અત્તનો એસો સકોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તનો આચરિયવાદે’’તિ. ગાથાભાવતો આચરિયસદ્દસ્સ આચેરાદેસો કાતબ્બો. ‘‘વાદે’’તિ ઇમિના ઇદમત્થે પવત્તસ્સ ણિકપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. અલં પમેતુન્તિ એત્થ અલંસદ્દો સમત્થત્થો, પમસદ્દોતુલનત્થોતિ આહ ‘‘તુલયિતું સમત્થો’’તિ. કથેતવેતિ એત્થ તવેસદ્દો અઞ્ઞત્થ યેભુય્યેન ભાવવાચકો, ઇધ પન કમ્મવાચકોતિ આહ ‘‘કથેતબ્બે’’તિ. વિરદ્ધટ્ઠાનકુસલોતિ વિરદ્ધટ્ઠાને કુસલો.

અયં ગાથા વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ કથેતબ્બં. અયં હેત્થત્થોતિ અયં એવ એત્થ ગાથાયં અત્થોતિ યોજના. ‘‘ગચ્છન્તી’’તિ ઇમિના વજન્તીતિ એત્થ વજધાતુયા ગત્યત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અત્તનો આચરિયવાદ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘સકં આદાય’’ન્તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. આચરિયવાદો ¶ હિ આદાતબ્બતો ગહેતબ્બતો આદાયન્તિ વુત્તો. તદનુરૂપન્તિ તસ્સ વત્થુસ્સ અનુરૂપં. બ્યાકરમાનો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. અટ્ઠહિ દૂતઙ્ગેહીતિ ‘‘સોતા ચ હોતિ, સાવેતા ચ, ઉગ્ગહેતા ચ, ધારેતા ચ, વિઞ્ઞાતા ચ, વિઞ્ઞાપેતા, ચ કુસલો ચ સહિતાસહિતસ્સ, નો ચ કલહકારકો’’તિ (ચૂળવ. ૩૪૭; અ. નિ. ૮.૧૬) એવં વુત્તેહિ અટ્ઠહિ દૂતસ્સ ¶ અઙ્ગેહિ. કસ્સ દૂતેય્યકમ્મન્તિ આહ ‘‘સઙ્ઘસ્સા’’તિ. દૂતસ્સ એતાનિ દૂતેય્યાનિ, તાનિયેવ કમ્માનિ દૂતેય્યકમ્માનિ, તેસુ. ઇદન્તિ અત્થજાકં, વુત્તં હોતીતિ યોજના. અથ વા ઇદન્તિ અયમત્થો. વુત્તં હોતીતિ વુત્તો હોતિ. પચ્છિમનયે લિઙ્ગવિપલ્લાસોતિ દટ્ઠબ્બો. આનેત્વા હવન્તિ પૂજેન્તીતિ આહવો દાયકા, તેસં આહૂનં. આનેત્વા હુનિતબ્બં પૂજેતબ્બન્તિ આહુતિ, તં આહુતિં. સઙ્ઘસ્સ કિચ્ચેસૂતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં. તેન વુત્તં ‘‘તસ્સ તસ્સ કિચ્ચસ્સા’’તિ. કરવચોતિ એત્થ ‘‘વચોકરો’’તિ વત્તબ્બે ગાથાભાવતો પદવિપરિયાયવસેન ‘‘કરવચો’’તિ વુત્તોતિ આહ ‘‘વચનં કરોન્તો’’તિ. ‘‘વચનકરણેના’’તિ ઇમિના ‘‘ન તેન મઞ્ઞતી’’તિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ.

આપજ્જમાનો ભિક્ખુ આપત્તિ હોતીતિ યોજના. તસ્સા ચાતિ એત્થ સ્માવચનસ્સ સ્સાદેસો કાતબ્બો. યથાતિ યેનાકારેન, વિનયકમ્માકારેનાતિ અત્થો. યેસૂતિ યત્તકેસુ વત્થૂસુ. ઉભયે એતે વિભઙ્ગાતિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. આપત્તિવુટ્ઠાનપદસ્સાતિ પદસદ્દો કારણત્થો, ભુમ્મત્થે સામિવચનો ચ હોતીતિ આહ ‘‘આપત્તિવુટ્ઠાનકારણે’’તિ. ‘‘કુસલો’’તિ ઇમિના છેકો પણ્ડિતો, કુચ્છિતં પાપં વિદતિ જાનાતીતિ કોવિદોતિ વચનત્થેન કોવિદો નામાતિ દસ્સેતિ.

આચરન્તો ¶ ભિક્ખુ ગચ્છતીતિ યોજના. ‘‘વત્ત’’ન્તિ ઇમિના ઓસારણં તન્તિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ‘‘યા’’તિ ઇમિના એતમ્પીતિ એત્થ એતસદ્દસ્સ અનિયમનિદ્દેસભાવં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં કોસમ્બકક્ખન્ધકે.

ઇતિ કોસમ્બકક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

જાદિલઞ્છિતનામેન, નેકાનં વાચિતો મયા;

મહાવગ્ગખન્ધકસ્સ, સમત્તો યોજનાનયોતિ.

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

મહાવગ્ગખન્ધકસ્સેવં ¶ , કત્વાન યોજનાનયં;

અધુના ચૂળવગ્ગસ્સ, કરિસ્સં યોજનાનયં.

૧. ચૂળવગ્ગસ્સ ¶ પઠમે કમ્મક્ખન્ધકે એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘ચૂળવગ્ગસ્સા’’તિ પદં ‘‘કમ્મક્ખન્ધકે’’તિ પદે અવયવિસમ્બન્ધો. તાવાતિ પારિવાસિકક્ખન્ધકાદિતો ¶ , પારિવાસિક્ખન્ધકાદીનં વા પઠમં. ચેવસદ્દો ચ ચસદ્દો ચ ‘‘પણ્ડુકલોહિતકા’’તિ પદસ્સ અસમાહારદ્વન્દવાક્યં દીપેન્તિ. નિસ્સયાનં નામં નિસ્સિતેસુ ઉપચારવસેન તેસં સદ્ધિવિહારિકઅન્તેવાસિકાપિ પણ્ડુકલોહિતકનામાયેવ હોન્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેસં નિસ્સિતકાપી’’તિઆદિ. પિસદ્દેન ઉપચારત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. ‘‘સુટ્ઠુ બલવ’’ન્તિ ઇમિના બલવાબલવન્તિ દ્વિન્નં સદ્દાનં પરિયાયભાવેન વુત્તત્તા અતિસયત્થોતિ દસ્સેતિ. ‘‘બલવબલવ’’ન્તિ વત્તબ્બે વાચાસિલિટ્ઠવસેન દીઘં કત્વા એવં વુત્તં. પટિવદથાતિ પટિચ્છન્નટ્ઠાને કથેથ. ઇમિના પટિમન્તેથાતિ એત્થ મન્તધાતુયા ગુત્તભાસનત્થં દસ્સેતિ. અત્થેસુ કરણભાસનકિચ્ચેસુ અલં સમત્થાતિ અલમત્થા, તેસં વિસેસેનાતિ અલમત્થતરાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમત્થતરા’’તિ.

૪. અસમ્મુખા ¶ કતન્તિઆદીસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. સમ્મુખેહિ વિરહિતા અસમ્મુખાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ઘધમ્મવિનયપુગ્ગલસમ્મુખાનં વિના કત’’ન્તિ. ‘‘અપ્પટિપુચ્છિત્વા’’તિ ઇમિના અપ્પટિપુચ્છાતિ એત્થ ત્વાપચ્ચયસ્સાકારભાવં દસ્સેતિ. તસ્સેવાતિ ચુદિતકસ્સેવ. અદેસનાગામિનિયાતિ એત્થ અકારસ્સ અઞ્ઞત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પારાજિકા…પે… વા’’તિ. એત્થાતિ તજ્જનીયકમ્મે. નવ પદાતિ નવસુ પદેસુ, નિદ્ધારણે ચેતં પચ્ચત્તવચનં. પુરિમકેસુ તીસુ તિકેસુ વુત્તેસુ નવસુ પદેસૂતિ યોજના. ‘‘એકેક’’ન્તિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બં. ઇમેહીતિ ઇમેહિ દ્વીહિ પદેહિ. દ્વાદસ તિકાતિ પુરિમેહિ તીહિ તિકેહિ નવ તિકે મિસ્સેત્વા દ્વાદસ. સુક્કપક્ખેસુપીતિ પટિસેધવિરહવસેન સુક્કેસુ પક્ખેસુપિ.

૬. ‘‘પબ્બજિતાન’’ન્તિ ઇમિના ગિહીનં અનનુલોમિકતં નિવત્તેતિ. સહસોકિતાદીહીતિ આદિસદ્દેન સહનન્દિં સઙ્ગણ્હાતિ. ઇમસ્મિં ઠાને સબ્બઅટ્ઠકથાપોત્થકેસુ ‘‘ન ઉપસમ્પાદેતબ્બન્તિ ઉપજ્ઝાયેન હુત્વા ન ઉપસમ્પાદેતબ્બ’’ન્તિ પાઠતો પટ્ઠાય યાવ ‘‘ન સમ્પયોજેતબ્બન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં યોજેત્વા કલહો ન કારેતબ્બો’’તિ પાઠો અત્થિ, તાવ અટ્ઠારસસમ્માવત્તનવત્તાનં સંવણ્ણનાપાઠો લિખિતો, સો પાઠો ઇમસ્મિં ઠાને ન લિખિતબ્બો. કસ્મા? પાળિક્કમાનુપ્પત્તાભાવતો, અટ્ઠકથાયમેવ ‘‘અટ્ઠારસ સમ્માવત્તનવત્તાનિ પારિવાસિકક્ખન્ધકે વણ્ણયિસ્સામા’’તિ વક્ખમાનત્તા, યથાવચનઞ્ચ પારિવાસિકક્ખન્ધકે (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૭૬) સંવણ્ણિતત્થા ચ. તસ્મા સો પાઠો ન પોરાણપાઠો હોતિ, પચ્છા પક્ખિત્તપાઠોતિ દટ્ઠબ્બો.

તિણ્ણં ¶ ભિક્ખવે ભિક્ખૂનન્તિઆદિ વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. એકેકેનાપીતિ તીસુ અઙ્ગેસુ એકેકેનાપિ. ઇમિના અવયવવાક્યનિબ્બત્તિવસેન કમ્મારહભાવં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. નિયસ્સસ્સ વિસેસેન અભિણ્હાપત્તિકત્તં અઙ્ગં ઇતિ વુત્તન્તિ યોજના. એત્થ આકારવાચકો ¶ ઇતિસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠોતિ દટ્ઠબ્બં. એસેવ નયો અનન્તરેપિ. તજ્જીયતિ અનેન વિનયકમ્મેનાતિ તજ્જનીયં, તમેવ કમ્મં તજ્જનીયકમ્મં. ‘‘નિસ્સાય તે વત્થબ્બ’’ન્તિ નિયસ્સીયતિ બાલો ભજાપીયતિ અનેન વિનયકમ્મેનાતિ નિયસ્સં, દિવાદિગણિકત્તા સકારસ્સ દ્વેભાવો હોતિ ‘‘નસ્સં વસ્સ’’ન્તિઆદીસુ વિય, નિયસ્સમેવ કમ્મં નિયસ્સકમ્મં. ગામાદિતો પબ્બાજિયતિ અનેન વિનયકમ્મેનાતિ પબ્બાજનીયં, તમેવ કમ્મં પબ્બાજનીયકમ્મં. તીસૂતિ ભણ્ડનકારકઅભિણ્હાપત્તિકકુલદૂસકવસેન તિવિધેસુ અઙ્ગેસુ. યેન કેનચિ અઙ્ગેનાતિ સમ્બન્ધો. યદિ સબ્બાનિ કમ્માનિ કાતું વટ્ટતીતિ યોજના. એવં સતિ ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે (મહાવ. ૪૦૦ આદયો) વુત્તં ઇદં વચનં વિરુજ્ઝતીતિ સમ્બન્ધો. વચનત્થનાનત્તતોતિ વચનસ્સ ચ અત્થસ્સ ચ નાનાભાવતો. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તજ્જનીયકમ્મારહસ્સાતિ ઇમસ્સ હી’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘તિણ્ણં ભિક્ખવે’’તિઆદિવચનસ્સ અઙ્ગસમ્ભવો અત્થોતિ યોજના. તસ્માતિ યસ્મા ન વિરુજ્ઝતિ, તસ્મા. સઙ્ઘેન કતં હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમિના લક્ખણેન તજ્જનીયાદિકમ્મારહસ્સ તસ્સ ભિક્ખુસ્સાતિ યોજના. એવં કમ્મસન્નિટ્ઠાનત્થં દસ્સેત્વા અઙ્ગસમ્ભવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સ પના’’તિઆદિ. તત્થ યસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ, અત્થીતિ સમ્બન્ધો. ભણ્ડનકારકાદીસૂતિઆદિસદ્દેન અભિણ્હાપત્તિકકુલદૂસકાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. આકઙ્ખમાનો સઙ્ઘો કરેય્યાતિ સમ્બન્ધો. કમ્મારહન્તિ કમ્મસ્સ, કમ્મે વા અરહં. એત્થાતિ કમ્મક્ખન્ધકે. પુબ્બેનાતિ પુબ્બે વુત્તેન ચમ્પેય્યક્ખન્ધકેન. અપરન્તિ અપરે વુત્તં કમ્મક્ખન્ધકં. સમેતીતિ સમં ગચ્છતિ.

તત્થાતિ કમ્મેસુ, તજ્જનીયકમ્મેતિ સમ્બન્ધો, અઙ્ગેસુ વા, ભણ્ડનકારકવસેનાતિ સમ્બન્ધો. અથ ખોતિ તથા વુત્તાપીતિ અત્થો. કરોન્તેન કમ્મવાચાવાચકેનાતિ સમ્બન્ધો. હીતિ ફલજોતકો. ભૂતેન વત્થુનાતિ તચ્છેન વત્થુના. અઞ્ઞસ્સ કમ્મસ્સાતિ તજ્જનીયકમ્મતો અઞ્ઞસ્સ કમ્મસ્સ. કસ્મા બાલસ્સ અબ્યત્તસ્સ આપત્તિબહુલસ્સ ¶ તજ્જનીયકમ્મં કાતબ્બન્તિ યોજના. ઇદમ્પીતિ તજ્જનીયકમ્મમ્પિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ કમ્મેસુ.

નપ્પટિપ્પસ્સમ્ભેતબ્બઅટ્ઠારસકાદિકથા

૮. પન્નલોમાતિ પતિતમાનલોમા. એતન્તિ વત્તં. નેત્થારન્તિ એત્થ અફુટ્ઠક્ખરસંયોગે પરસ્સ ¶ તકારસ્સ થકારો હોતિ, તસ્મા દુતિયક્ખરેન પાઠો યુત્તો. યેનાતિ વત્તેન. નિસ્સારણાતિ નિસ્સારણતો. દસ વા દિવસાનિ, પઞ્ચ વા દિવસાનિ પૂરેતબ્બન્તિ યોજના. હીતિ સચ્ચં. એત્તકેનાતિ એતપ્પમાણેન દસપઞ્ચદિવસેન.

૧૧. અપિસ્સુ ભિક્ખૂ પકતાતિ એત્થ નિપાતાનમનેકત્થત્તા ઇધ અપિસ્સુસદ્દો નિચ્ચત્થો હોતિ. પકતસદ્દો ‘‘કુક્કુચ્ચપકતા’’તિઆદીસુ (પારા. અટ્ઠ. ૧.તતિયસઙ્ગીતિકથા; પાચિ. અટ્ઠ. ૪૩૮) અભિભવનત્થો, ઇધ પન બ્યાવટત્થોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘નિચ્ચં બ્યાવટા હોન્તી’’તિ.

૨૭. એત્થાતિ અસ્સજિપુનબ્બસુકવત્થુમ્હિ. કાયિકોતિ એત્થ કાયેન કીળતીતિ કાયિકોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કાયકીળા વુચ્ચતી’’તિ. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના વાચાય કીળતીતિ વાચસિકો, કાયિકો ચ વાચસિકો ચ કાયિકવાચસિકોતિ વચનત્થં અતિદિસતિ. એત્થ ચ પચ્છિમવચનત્થો સમાહારદ્વન્દો, સમાહારદ્વન્દેપિ કત્થચિ પુલ્લિઙ્ગમિચ્છન્તિ સદ્દવિદૂ ‘‘ધમ્મવિનયો’’તિઆદીસુ (વિભ. અટ્ઠ. ૫૦૯) વિય. કાયદ્વારપઞ્ઞત્તસિક્ખાપદં વીતિક્કમતીતિ કાયિકોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદવીતિક્કમો વુચ્ચતી’’તિ. કાયેન પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદં વીતિક્કમેતીતિ કાયિકોતિ વચનત્થોપિ યુજ્જતેવ. ‘‘ઉપહનનં વુચ્ચતી’’તિ ઇમિના ઉપહનનં ઉપઘાતં, તમેવ ઉપઘાતિકન્તિ ¶ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘નાસન’’ન્તિ ઇમિના હનધાતુયા હિંસનત્થં દસ્સેતિ. પટિક્ખિત્તવેજ્જકમ્માદિવસેન તેલપચનઅરિટ્ઠપચનાદીનિ કાયિકો મિચ્છાજીવો નામાતિ યોજના. ઇમિના મિચ્છાજીવસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ.

૩૩. સુધમ્મવત્થુસ્મિં એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. અનપલોકેત્વાતિ એત્થ અપપુબ્બો લોકસદ્દો આપુચ્છનત્થોતિ આહ ‘‘ન આપુચ્છિત્વા’’તિ.

૩૪. કિન્તિ ¶ કિં નામ ખાદનીયભોજનીયં. વોતિ તુમ્હેહિ. ગહપતીતિ આલપનપદં. થેરાનં અત્થાયાતિ સમ્બન્ધો. પટિયત્તન્તિ પટિયાદિતં. ‘‘એતં અવોચા’’તિ ઇમિના એતદવોચાતિ એત્થ નિગ્ગહિતાદેસસન્ધિં દસ્સેતિ. યદિદન્તિ સદ્દો ‘‘તિલસંગુળિકા’’તિ પદેન યોજિતત્તા ઇત્થિલિઙ્ગોતિ આહ ‘‘યા અય’’ન્તિ. તિલસક્ખલિકાતિ તિલેન સંસટ્ઠા સક્ખલિકા. ‘‘સા નત્થી’’તિ ઇમિના ઉત્તરવાક્યે યંસદ્દસ્સ પુબ્બવાક્યે તંસદ્દાપેક્ખતં દસ્સેતિ. એકો પુરિસોતિ સમ્બન્ધો. પૂવિયોતિ પૂવં, પૂવેન વા કયવિક્કયો. તેનાતિ કારણેન. નન્તિ ગહપતિં. થેરોતિ સુધમ્મત્થેરો. યદેવ કિઞ્ચીતિ એત્થ કિઞ્ચિ એવ યં વચનન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કિઞ્ચિદેવ તિલસંગુળિકાવચન’’ન્તિ. ઇદન્તિ ઇમં અત્થં. સોતિ કુક્કુટપોતકો. કાકવસ્સિતન્તિ કાકસ્સ વસ્સિતં, નેવ અકાસીતિ સમ્બન્ધો. તયાપીતિ પિસદ્દો કુક્કુટપોતકં અપેક્ખતિ. નેવ ભિક્ખુવચનં વુત્તં, ન ગિહિવચનં વુત્તં, ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેતીતિ યોજના.

૩૯. પુરિમેહિ કમ્મેહીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ અઙ્ગેસુ. યથા પરિસક્કિયમાને ગિહિનો લાભં ન લભન્તીતિ યોજના. પરિપુબ્બો સક્કધાતુ પરક્કમત્થોતિ આહ ‘‘પરક્કમન્તો’’તિ. તત્થાતિ અનત્થાદીસુ ¶ . અત્થભઙ્ગોતિ ગિહીનં અત્થસ્સ ભઙ્ગો. અવસનન્તિ ગિહીનં અવસનં. ગિહીનન્તિ એત્થ સામ્યત્થે સામિવચનન્તિ આહ ‘‘ગિહીનં સન્તિકે’’તિ. યથા કરિયમાને સચ્ચો હોતિ, એવં ન કરોતીતિ યોજના. એકઙ્ગેનાપીતિ પિસદ્દો સમ્ભાવનત્થો, તતો અધિકેહિ અઙ્ગેહિ કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. એત્થાતિ પટિસારણીયકમ્મે. પટિમુખં અત્તનો દોસં સરાપેતબ્બં અનેન વિનયકમ્મેનાતિ પટિસારણીયં, તમેવ કમ્મં પટિસારણીયકમ્મં.

૫. આપત્તિયા અદસ્સને ઉક્ખેપનીયકમ્મકથા

૪૬. સંસથાતિ એત્થ સંસધાતુયા કથનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આરોચેથા’’તિ. તુમ્હે સંસથ, કથેથાતિ અત્થો.

૫૦. ભણ્ડનકારકો હોતીતિઆદિ કારણૂપચારવસેન વુત્તોતિ આહ ‘‘ભણ્ડનાદિપચ્ચયા’’તિઆદિ. ભણ્ડનકારકાદિ કારણં, તેન આપન્ના આપત્તિ ફલં, તસ્સા અદસ્સને ઉક્ખેપનીયકમ્મં કાતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. તસ્સાતિ આપત્તિયા.

૫૧. એત્થાતિ ¶ ઉક્ખેપનીયકમ્મે. તત્થાતિ તેચત્તાલીસવત્તેસુ. અનુદ્ધંસેતબ્બોતિ એત્થ ધંસધાતુયા ગત્યત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘ન ચોદેતબ્બો’’તિ. ‘‘રજોનુદ્ધંસતી’’તિઆદીસુ (બુ. વં. ૨.૧૦૧) હિ ધંસધાતુ ગત્યત્થે વત્તતિ. ‘‘ન ભિક્ખુ ભિક્ખૂહી’’તિ એત્થ સોયેવ ભિક્ખુ તેહેવ ભિક્ખૂહીતિ અત્થં નિવારેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞો ભિક્ખુ અઞ્ઞેહિ ભિક્ખૂહી’’તિ. ન ગિહિદ્ધજોતિ એત્થ ગિહીનં ધજો ગિહિદ્ધજોતિ વુત્તે ઓદાતવત્થાદીનીતિ આહ ‘‘ઓદાતવત્થાની’’તિઆદિ. ન તિત્થિયાદિપદત્તયન્તિ ‘‘ન તિત્થિયા સેવિતબ્બા, ભિક્ખૂ સેવિતબ્બા, ભિક્ખુસિક્ખાય સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ પદાનં તયં. ‘‘ન અપસાદેતબ્બો’’તિ ઇમિના ન આસાદેતબ્બોતિ એત્થ આપુબ્બસદધાતુયા અપપુબ્બસદધાતુયા સમાનભાવં દસ્સેતિ. ‘‘અન્તો વા બહિ વાતિ’’ એત્થ કસ્સ અન્તો વા બહિ વાતિ આહ ‘‘વિહારસ્સા’’તિ. સેસં સબ્બંવત્તન્તિ ¶ યોજના. ઇમિનાતિ આપત્તિયા અદસ્સને ઉક્ખેપનીયકમ્મેન.

૬૫. તસ્સાતિ આપત્તિયા. ઇધાતિ પાપિકાય દિટ્ઠિયા અપ્પટિનિસ્સગ્ગે કતે ઉક્ખેપનીયકમ્મે. આપત્તિઅદસ્સનાદીસુ ઉદ્ધરિત્વા ખિપીયતિ અપનીયતિ અનેન વિનયકમ્મેનાતિ ઉક્ખેપનીયં, તમેવ કમ્મં ઉક્ખેપનીયકમ્મં.

ઇતિ કમ્મક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૭૫. પારિવાસિકક્ખન્ધકે પારિવાસિકાતિ પદસ્સ પરિવાસં પરિવસન્તીતિ પારિવાસિકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિવાસં પરિવસન્તા’’તિ. તત્થાતિ ‘‘પરિવાસં પરિવસન્તા’’તિ તદ્ધિતવાક્યે. તેસૂતિ ચતુબ્બિધેસુ પરિવાસેસુ. તિત્થિયપરિવાસોતિ તિત્થિયાનં પરિવાસો, તિત્થિયાનં વા દાતબ્બો પરિવાસો, તિત્થિયેહિ વા પરિવસિતબ્બો પરિવાસો તિત્થિયપરિવાસો. અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસોતિ અપ્પટિચ્છન્નો પરિવાસો અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસો. તત્થાતિ અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસે. યન્તિ વચનં. અયં પનાતિ અયં પટિચ્છન્નપરિવાસો પન. ઇધાતિ ¶ પારિવાસિકક્ખન્ધકે. સેસાતિ અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસતો સેસા. તયોતિ અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસાદયો તયો, દાતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. કસ્સ દાતબ્બાતિ આહ ‘‘યેના’’તિઆદિ. આપન્ના ચેવાતિ આપજ્જિતબ્બા ચેવ. તેસૂતિ તિવિધેસુ પરિવાસેસુ. એતે પનાતિ તયો પન. ઇધાતિ પારિવાસિકક્ખન્ધકે. તસ્માતિ યસ્મા ઇધ અધિપ્પેતા, તસ્મા. એતેસૂતિ તિવિધેસુ પરિવાસેસુ.

પકતત્તાનં ભિક્ખૂનન્તિ એત્થ અધિપ્પેતપકતત્તે દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઠપેત્વા’’તિઆદિ. મૂલાયપટિકસ્સનારહાદીનમ્પીતિ એત્થ આદિસદ્દેન માનત્તારહમાનત્તચારિકઅબ્ભાનારહાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. પિસદ્દેન પકતિપકતત્તં અપેક્ખતિ. તેતિ પકતત્તા. યં અભિવાદનાદિં કરોન્તીતિ ¶ યોજના. સાદિયન્તીતિ એત્થ સાદિયનં નામ સમ્પટિચ્છનન્તિ આહ ‘‘સમ્પટિચ્છન્તી’’તિ. તત્થાતિ અભિવાદનાદીસુ, નિદ્ધારણે ચેતં ભુમ્મવચનં. સામીચિકમ્મન્તિ એતં આભિસમાચારિકસ્સ અધિવચનન્તિ યોજના. અભિવાદનાદીનીતિ અભિવાદનપચ્ચુટ્ઠાનઅઞ્જલિકમ્માનિ. બીજનવાતદાનાદિનોતિ બીજનિયા પહરિતેન પવત્તસ્સ વાતસ્સ દાનાદિનો. આસનાભિહારન્તિ એત્થ અભિહરણં અભિહારો, આસનસ્સ અભિહારો આસનાભિહારોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આસનસ્સ અભિહરણ’’ન્તિ. પઞ્ઞાપનમ્પિ અભિહરિત્વા પઞ્ઞાપિતત્તા અભિહારોયેવ નામાતિ આહ ‘‘પઞ્ઞાપનમેવ વા’’તિ. ‘‘પાદધોવનઉદક’’ન્તિ ઇમિના પાદસ્સ ધોવનં ઉદકં પાદોદકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘પાદટ્ઠપનક’’ન્તિ ઇમિના પાદસ્સ ઠપનકં પીઠં પાદપીઠન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘પાદઘંસનં વા’’તિ ઇમિના પાદસ્સ ઘંસનં કથલિકં પાદકથલિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સદ્ધિવિહારિકાનમ્પિ અભિવાદનાદિન્તિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દેન અઞ્ઞેસં સાદિયન્તસ્સ કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. તેતિ સદ્ધિવિહારિકા. સદ્ધાપબ્બજિતાતિ સદ્ધાય પબ્બજિતા. કુલપુત્તાતિ જાતિકુલપુત્તા, આચારકુલપુત્તા ચ. કરોન્તિ, આપુચ્છન્તિયેવાતિ સમ્બન્ધો. વારિતમ્પિ અસાદિયનં નામાતિ આહ ‘‘વારિતકાલતો પટ્ઠાય અનાપત્તી’’તિ. મિથુ યથાવુડ્ઢન્તિ એત્થ મિથુસદ્દો અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયાયો, યથાસદ્દો યંસદ્દપરિયાયો, વિચ્છત્થો ચાતિ આહ ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞં યો યો વુડ્ઢો’’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞઞ્હિ મિથતિ સઙ્ગમં કરોતીતિ મિથૂતિ વુચ્ચતિ. તેન તેનાતિ ભિક્ખુના, ‘‘સાદિતુ’’ન્તિ પદે ભાવકત્તા. સાદિતું અનુજાનામીતિ સમ્બન્ધો.

‘‘વુડ્ઢપટિપાટિયા’’તિ ઇમિના વુડ્ઢાનં પટિપાટિ યથાવુડ્ઢન્તિ ચતુત્થીઅબ્યયીભાવં દસ્સેતિ. પુરિમપદે પન પઠમાઅબ્યયીભાવો. પાળિયાતિ પન્તિયા. તત્થેવાતિ સઙ્ઘનવકટ્ઠાને એવ. પવારણાયપીતિ ¶ પિસદ્દેન ન કેવલં ઉપોસથેયેવ, અથ ખો પવારણાયપીતિ દસ્સેતિ. સઙ્ઘેન ભાજિયમાનન્તિ સમ્બન્ધો.

ઓણોજનન્તિ અવનુદતે ઓણોજનં. અવપુબ્બો નુદધાતુ નકારસ્સ ણકારં, દકારસ્સ ચ જકારં કત્વા ઓણોજનન્તિ વુચ્ચતિ. નુદધાતુ ¶ અપનયનત્થો, તેન વુત્તં ‘‘વિસ્સજ્જનં વુચ્ચતી’’તિ. ઉદ્દેસભત્તાદીનીતિઆદિસદ્દેન સલાકભત્તાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. અસ્સાતિ પારિવાસિકસ્સ. તાનીતિ દ્વે તીણિ ઉદ્દેસભત્તાદીનિ. હેટ્ઠાતિ અત્તનો હેટ્ઠા. ગાહેથાતિ નવકતરે ભિક્ખૂ ગાહાપેથ. ભત્તપચ્ચાસાતિ ભત્તમેવ પચ્ચાસા ભત્તપચ્ચાસા, પચ્ચાસાભત્તન્તિ અત્થો. ‘‘વિસ્સજ્જેતબ્બાની’’તિ ઇમિના અવનુદિતબ્બન્તિ ઓણોજનન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. એવન્તિ ગહેત્વા વિસ્સજ્જમાનેતિ યોજના. તાનીતિ ઉદ્દેસભત્તાદીનિ. યદિ પન ન ગણ્હાતીતિ સચે સઙ્ઘતો વસ્સગ્ગેન ન ગણ્હાતિ. ન વિસ્સજ્જેતીતિ સચે અઞ્ઞસ્સ ન વિસ્સજ્જેતિ. ઓદિસ્સાતિ ઉદ્દિસિત્વા. તસ્સાતિ પારિવાસિકસ્સ. હીતિ યસ્મા. સઙ્ઘનવકટ્ઠાને નિસિન્નસ્સ તસ્સાતિ યોજના. ભત્તગ્ગેતિ ભત્તસ્સ ગહણટ્ઠાને. સોતિ પારિવાસિકો, મા કિલમિત્થાતિ સમ્બન્ધો. ઇદન્તિ ઓણોજનં. અસ્સાતિ પારિવાસિકસ્સ, અનુઞ્ઞાતન્તિ સમ્બન્ધો.

આગતાગતેહિ ભિક્ખૂહીતિ સમ્બન્ધો. ચતુસ્સાલભત્તન્તિ ચતુમુખા સાલા ચતુસ્સાલા ભોજનસાલા, તત્થ પટિપાટિયા દિન્નં ભત્તં ચતુસ્સાલભત્તં. એતન્તિ ચતુસ્સાલભત્તં. પાળિયાતિ ભિક્ખૂનં પાળિયા. ઓસક્કિત્વાતિ હેટ્ઠા સક્કિત્વા. હત્થપાસેતિ ભત્તદાયકસ્સ હત્થપાસે. સેનોતિ કુલલો. ‘‘આરામિકસમણુદ્દેસેહી’’તિ પદં ‘‘આહરાપેતુ’’ન્તિ પદે કારિતકમ્મં. સયમેવાતિ પારિવાસિકેન અનાણત્તો હુત્વા સયમેવ. મહાપેળભત્તેપીતિ મહતિયં પેળાયં પક્ખિપિત્વા દિન્ને ભત્તેપિ. યત્થ પનાતિ પરિવિસટ્ઠાને પન.

૭૬. તત્રાયં સમ્માવત્તનાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ અનિયમનિદ્દેસભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદાનિ યા અયં સમ્માવત્તના વુત્તા’’તિ. સમ્મા વત્તિતબ્બં એતાયાતિ સમ્માવત્તના. તત્થાતિ સમ્માવત્તનાયં. ન ઉપસમ્પાદેતબ્બન્તિ એત્થ આચરિયેન હુત્વા કમ્મવાચાસાવનમ્પિ ઉપસમ્પાદનમેવાતિ આહ ‘‘આચરિયેન હુત્વાપિ કમ્મવાચા ન સાવેતબ્બા’’તિ. અઞ્ઞસ્મિં અસતીતિ અત્તના અઞ્ઞસ્મિં કમ્મવાચાવાચકે અસતિ. ન નિસ્સયો દાતબ્બોતિ એત્થ આગન્તુકાનમેવ નિસ્સયો ન દાતબ્બો, ન દિન્નનિસ્સયાનમ્પીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘આગન્તુકાનં નિસ્સયો ¶ ન દાતબ્બો’’તિઆદિ, યેહિપિ ભિક્ખૂહિ ગહિતોતિ સમ્બન્ધો.

અઞ્ઞો ¶ સામણેરોતિ પકતત્તકાલે ઉપજ્ઝં દત્વા ગહિતસામણેરેહિ અઞ્ઞો સામણેરો. આધિપચ્ચટ્ઠાનભૂતાતિ સબ્બસમ્મુતીનં અધિપતિભાવસ્સ ઠાનભૂતા. પટિબલસ્સાતિ ભિક્ખુનિયો ઓવદિતું પટિબલસ્સ. ઇમિના લદ્ધસમ્મુતિકેન આણત્તો અલદ્ધસમ્મુતિકોપિ ગરુધમ્મેહિ વા અઞ્ઞેહિ વા ભિક્ખુનિયો ઓવદિતું લભતીતિ દસ્સેતિ. આગતા ભિક્ખુનિયો વત્તબ્બાતિ સમ્બન્ધો. વોતિ તુમ્હાકં. સોતિ ભિક્ખુ. વોતિ તુમ્હાકં, દસ્સતીતિ સમ્બન્ધો.

સુક્કવિસ્સટ્ઠિયાતિ સુક્કવિસ્સટ્ઠિઆપત્તિકારણા. કાયસંસગ્ગાદિગરુકાપત્તિ નાપજ્જિતબ્બાતિ યોજના. આપત્તિક્ખન્ધવસેન આપત્તિવત્થૂનં પાપિટ્ઠભાવઞ્ચ પાપિટ્ઠતરભાવઞ્ચ વિત્થારેન્તો આહ ‘‘સત્તસુ હી’’તિઆદિ. પાપિટ્ઠતરાતિ દુબ્ભાસિતાપત્તિતો દુક્કટાપત્તિ પાપિટ્ઠતરા. તાસન્તિ સત્તન્નં આપત્તીનં. પુરિમનયેનેવાતિ પુરિમાનં આપત્તીનં નયેનેવ. ભેદોતિ વત્થૂનં વિસેસો. એવં આપત્તિક્ખન્ધવસેન આપત્તિવત્થૂનં પાપિટ્ઠપાપિટ્ઠતરભાવં દસ્સેત્વા ઇદાનિ સિક્ખાપદવસેન તેસં તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પણ્ણત્તિવજ્જસિક્ખાપદે પના’’તિઆદિ. ઉભયમ્પીતિ વત્થુઆપત્તિસઙ્ખાતં ઉભયમ્પિ.

કમ્મન્તિ એત્થ કારણભૂતસ્સ કમ્મસ્સ નામં કારિયભૂતાયં કમ્મવાચાયં ઉપચારવસેન કારિયભૂતા કમ્મવાચા કમ્મન્તિ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘પરિવાસકમ્મવાચા વુચ્ચતી’’તિ. કમ્મસ્મિં સતિ, કમ્મેન વા વચિતબ્બાતિ કમ્મવાચાતિ વચનત્થો કાતબ્બો. કસિકમ્મન્તિ કસિસઙ્ખાતં કમ્મં. ગોરક્ખકમ્મન્તિ ગોરક્ખસઙ્ખાતં કમ્મં. ‘‘કમ્મં કત’’ન્તિ ઇમિના કમ્મં કરોન્તીતિ કમ્મિકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તેતિ કમ્મિકા ભિક્ખૂ, ન ગરહિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો.

વચિતબ્બં અનેન દોસેનાતિ વચનીયં, સંવિજ્જતિ વચનીયં અસ્સાતિ સવચનીયં, તં ન કાતબ્બન્તિ અત્થો. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘પલિબોધત્થાય હી’’તિઆદિ. યાવ ન તં ¶ અધિકરણં વૂપસન્તં હોતિ, તાવ ઇમમ્હા આવાસા એકપદમ્પિ મા પક્કામીતિ યોજના. તેતિ તુય્હં.

અનુવાદોતિ એત્થ અનુસાસનવસેન અઞ્ઞે વદતીતિ અનુવાદોતિ વુત્તે જેટ્ઠકટ્ઠાનન્તિ આહ ‘‘વિહારે જેટ્ઠકટ્ઠાનં ન કાતબ્બ’’ન્તિ. જેટ્ઠકટ્ઠાનં સરૂપેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન વા’’તિઆદિ. મેતિ મય્હં. તન્તિ તવં. ન ચોદેતબ્બોતિ એત્થ કેન ન ચોદેતબ્બોતિ આહ ‘‘વત્થુના વા આપત્તિયા વા’’તિ. ન સારેતબ્બોતિ ન સરાપેતબ્બો. ન ભિક્ખૂહિ ¶ સમ્પયોજેતબ્બન્તિ એત્થ ભિક્ખૂહિ અત્તના કલહવસેન ન સમ્પયોજેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞં યોજેત્વા કલહો ન કારેતબ્બો’’તિ.

સઙ્ઘત્થેરેન હુત્વાતિ સઙ્ઘત્થેરેન હોન્તેનપીતિ અત્થો. પુરતો અગન્તબ્બે સમાને કિં પચ્છતો ગન્તબ્બન્તિ આહ ‘‘દ્વાદસહત્થ’’ન્તિઆદિ. આસનપરિયન્તોતિ આસનમેવ પરિયન્તો લામકોતિ આસનપરિયન્તો, તદત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ઘનવકાસનં વુચ્ચતી’’તિ. સ્વાસ્સાતિ સો અસ્સ. સોતિ આસનપરિયન્તો. અસ્સાતિ પારિવાસિકસ્સ. તત્થાતિ આસનપરિયન્તે. અયન્તિ પારિવાસિકો, ન લભતીતિ સમ્બન્ધો. ગહિતાવસેસાતિ ગહિતાહિ સેય્યાહિ અવસેસા. મઙ્ગુલગૂથભરિતાતિ મઙ્ગુલાનં ગૂથેહિ પૂરિતા. અસ્સાતિ પારિવાસિકસ્સ. રજેહિ હતા નાસિતા ભૂમિ એત્થાતિ રજોહતભૂમિ. જતુકમૂસિકભરિતાતિ જતૂહિ ચ મૂસિકાહિ ચ પૂરિતા. પણ્ણસાલાતિ પણ્ણેહિ છાદિતા સાલા. અસ્સાતિ પારિવાસિકસ્સ. સબ્બેપિ આવાસાતિ યોજના. એતેહીતિ પકતત્તેહિ. તેસૂતિ આવાસેસુ. યન્તિ આવાસં. પચ્ચયન્તિ વસ્સાવાસિકલાભં. એકપસ્સેતિ ભિક્ખૂનં પાળિયં અટ્ઠત્વા એકસ્મિં પસ્સે.

અસ્સાતિ પારિવાસિકસ્સ, દેન્તીતિ સમ્બન્ધો. સો એવાતિ આસનાદિપરિયન્તો એવ. ઞાતિપવારિતટ્ઠાને નિમન્તિતેનાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ¶ તં કુલં. સંવિધાયાતિ સંવિદહિત્વા. અસ્સાતિ કુલસ્સ, ભવેય્ય વા.

હરાયમાનેનાતિ લજ્જમાનેન. યેનાપીતિ પારિવાસિકેનપિ. સમાદિન્નન્તિ આરઞ્ઞિકધુતઙ્ગસમાદિન્નં. તથાતિ યથા આરઞ્ઞિકઙ્ગં ન સમાદાતબ્બં, તથા. પિણ્ડપાતિકધુતઙ્ગમ્પીતિ પિસદ્દો આરઞ્ઞિકઙ્ગં અપેક્ખતિ. યો પનાતિ પારિવાસિકો પન.

અનારોચેન્તસ્સ મેતિ યોજના. અનારોચેન્તે સતીતિ વા યોજના. ‘‘ઇમિના કારણેના’’તિ ઇમિના તપ્પચ્ચયાતિ એત્થ પચ્ચયસદ્દો કારણત્થો, નિસ્સક્કવચનઞ્ચ કારણત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. સો રત્તિચ્છેદો એવ પચ્ચયો તપ્પચ્ચયોતિ વચનત્થો કાતબ્બો. ‘‘સામણેરેહી’’તિ પદં ‘‘પચાપેત્વા’’તિ પદે કારિતકમ્મં. એત્થાપિ પકતિયા નીહરાપેત્વાપિ વિહારે પચાપેત્વાપિ ભુઞ્જન્તસ્સ પટિસેધો નત્થિ. કસ્મા? ‘‘તપ્પચ્ચયા’’તિ વુત્તત્તા. ગામેતિ મહાગામે, સબ્બકાલં અનેકસતેહિ ભિક્ખૂહિ અવિવિત્તે ગામેતિ અત્થો. ગામકાવાસન્તિ ગામોયેવ ખુદ્દકટ્ઠેન ગામકો, તસ્મિં કારિતો આવાસો ગામકાવાસો, તં.

ગતેન ¶ આગન્તુકપારિવાસિકેનાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ કિસ્મિઞ્ચિ વિહારે, સબ્બે ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ઠિતટ્ઠાને. ન એકચ્ચે પસ્સતિ, અપસ્સિતત્તા નારોચેતિ, રત્તિચ્છેદોવ હોતીતિ અધિપ્પાયો.

એકસ્સ વા બહૂનં વા આગન્તુકાનન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ ‘‘આગન્તુકસ્સ આરોચેતબ્બ’’ન્તિ પદે. વુત્તનયેનેવાતિ ‘‘આગન્તુકેન આરોચેતબ્બ’’ન્તિ પદે વુત્તનયેનેવ. તં વુત્તનયમાવિકરોન્તો આહ ‘‘સચે’’તિઆદિ. તેસમ્પીતિ આગન્તુકાનમ્પિ. તસ્સાતિ પારિવાસિકસ્સ. અજાનન્તસ્સેવાતિ અનાદરે ચેતં સામિવચનં. અયઞ્ચ પનાતિ પારિવાસિકો ચ. ગતકાલેતિ આગન્તુકાનં ગતકાલે. યેપીતિ આગન્તુકાપિ. ઓક્કમિત્વાતિ ઓસરિત્વા, પવિસિત્વાતિ અત્થો. અયઞ્ચાતિ પારિવાસિકો ચ, જાનાતીતિ સમ્બન્ધો. નેસન્તિ આગન્તુકાનં. યોપીતિ આગન્તુકોપિ. અસ્સાતિ ¶ પારિવાસિકસ્સ. અઞ્ઞાતત્તાતિ આગતભાવસ્સ અજાનિતત્તા. ‘‘અબ્ભાન’’ન્તિ પદં ‘‘કરોતી’’તિ પદે કમ્મં, ‘‘હોતી’’તિ પદે કત્તા. અધિકા રત્તિયોતિ આપત્તિપટિચ્છન્નરત્તિતો અધિકા રત્તિયો. અયન્તિ પારિવાસિકવત્તપટિપદા. અપણ્ણકપટિપદાતિ અવિરદ્ધપટિપદા, એકંસપટિપદાતિ અત્થો.

ગચ્છન્તમ્પિ ભિક્ખુન્તિ સમ્બન્ધો. સાવેતુન્તિ સુણાપેતું. વિસયાવિસયેનાતિ આરોચેતું દેસાદેસેન. કરવીકતિસ્સત્થેરો આહાતિ સમ્બન્ધો.

‘‘ઉપોસથદિવસે’’તિ ઇમિના ઉપોસથેતિ એત્થ ઉપોસથસદ્દસ્સ પાતિમોક્ખુદ્દેસાદયો અત્થે નિવત્તેતિ. પવારણાયપીતિ પવારણદિવસેપિ. ગન્તુન્તિ ભિક્ખુસ્સ ઠિતટ્ઠાનં ગન્તું. દૂતેનાપીતિ એત્થ અનધિપ્પેતદૂતં પટિક્ખિપિત્વા અધિપ્પેતદૂતં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અનુપસમ્પન્નં…પે… આરોચાપેતબ્બ’’ન્તિ.

સુઞ્ઞવિહારોતિ ભિક્ખૂહિ વિવિત્તવિહારો. યત્થાતિ યસ્મિં આવાસે. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તત્થાતિ સુઞ્ઞવિહારે. દસવિધન્તરાયે સતિ પન ગન્તબ્બમેવાતિ યોજના. નાનાસંવાસકેહીતિ કમ્મનાનાસંવાસકલદ્ધિનાનાસંવાસકેહિ.

૮૧. આવાસાદીનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આવાસો નામા’’તિઆદિ. તતિયપદેનાતિ ‘‘આવાસે વા અનાવાસે વા’’તિ તતિયપદેન. એતેસૂતિ આવાસાદીસુ. છદનતોતિ છદનકોટિતો. અન્તોઆવાસેતિ ભિત્તિપરિચ્છિન્ને અન્તોઆવાસે. અવિસેસેનાતિ ‘‘ઉક્ખિત્તકો’’તિ ¶ વા ‘‘પારિવાસિકો’’તિ વા વિસેસં અકત્વા સામઞ્ઞેન. ઉદકપાતેનાતિ છદનતો ઉદકં પતતિ એત્થાતિ ઉદકપાતો, તેન. પઞ્ચવણ્ણચ્છદનબદ્ધટ્ઠાનેસૂતિ પઞ્ચપમાણેન છદનેન બદ્ધટ્ઠાનેસુ એતેસુ આવાસેસૂતિ સમ્બન્ધો. પારિવાસિકસ્સ ચ ઉક્ખિત્તકસ્સ ચ પકતત્તેન સદ્ધિં વારિતન્તિ યોજના. નાનૂપચારેપીતિ પિસદ્દેન એકૂપચારે પન કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ ¶ . એત્થાતિ એકચ્છન્ને આવાસાદિકે, સચે નિપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. તસ્મિન્તિ સટ્ઠિવસ્સેપિ પારિવાસિકે.

વુટ્ઠાતબ્બં, નિમન્તેતબ્બોતિ એત્થ કિં અત્તનો વુડ્ઢતરં પકતત્તં દિસ્વા વુટ્ઠાતબ્બં, નિમન્તેતબ્બોતિ આહ ‘‘તદહુપસમ્પન્નમ્પી’’તિઆદિ. ઓબુદ્ધન્તિ પલિબુદ્ધં. એકાસનેતિ એત્થ એકસદ્દો સમાનપરિયાયોતિ આહ ‘‘સમાનવસ્સિકાસને’’તિ, સમાનવસ્સિકાનં આસનેતિ અત્થો. છમાયં નિસિન્નેતિ એત્થ છમાસદ્દો ભૂમિપરિયાયોતિ આહ ‘‘ભૂમિયં નિસિન્ને’’તિ. ઇતરેનાતિ પારિવાસિકેન. સહાયેન સદ્ધિં ચઙ્કમતિ વિયાતિ યોજના. ‘‘એકસ્મિં ચઙ્કમે’’તિ ઇમિના એકચઙ્કમસદ્દસ્સ તુલ્યાધિકરણસમાસવાક્યં દસ્સેતિ.

છમાયં ચઙ્કમન્તન્તિ એત્થ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘છમાયં ચઙ્કમન્તે’’તિ. અયં પનાતિ વક્ખમાનો પન. એત્થાતિ ‘‘છમાયં ચઙ્કમન્તે’’તિ પાઠે. ચઙ્કમન્તેતિ પકતત્તે ચઙ્કમન્તે. ન ચઙ્કમિતબ્બન્તિ પારિવાસિકેન ન ચઙ્કમિતબ્બં. કો પન વાદો ઇટ્ઠકાચયસમ્પન્ને વેદિકાપરિક્ખિત્તે ઇતિ અત્થોતિ યોજના. પબ્બતન્તરવનન્તરગુમ્બન્તરેસૂતિ પબ્બતમજ્ઝવનમજ્ઝગુમ્બમજ્ઝેસુ, પબ્બતવિવરવનવિવરગુમ્બવિવરેસુ વા. ઉપચારન્તિ દ્વાદસહત્થં ઉપચારં.

૮૨. ઇતરોતિ નવકો. અસ્સાતિ નવકસ્સ. ન વત્તભેદે દુક્કટન્તિ અઞ્ઞાતત્તા ન વત્તભેદે દુક્કટં. એસેવ નયો સબ્બત્થ. અપચ્છાપુરિમન્તિ અપચ્છા અપુરિમં, એકપહારેનાતિ અત્થો. સમવસ્સા દ્વે પારિવાસિકાતિ યોજના. દ્વિન્નં પારિવાસિકાનં એકતો વસનદોસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે હિ દ્વે’’તિઆદિ. નેસન્તિ દ્વિન્નં પારિવાસિકાનં. એત્થાતિ પારિવાસિકાદીસુ પઞ્ચસુ ભિક્ખૂસુ. મૂલાયપટિકસ્સનારહાદયો ચત્તારોતિ યોજના.

પરિવાસદાનાદીનીતિ આદિસદ્દેન મૂલાયપટિકસ્સનમાનત્તદાનઅબ્ભાનાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. એતેસ્વેવાતિ પરિવાસદાનાદીસુ એવ. અયન્તિ પારિવાસિકો.

૮૩. ‘‘અથ ¶ ખો આયસ્મા ઉપાલી’’તિઆદિવચનસ્સ અનુસન્ધિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇમં પના’’તિઆદિ ¶ . રહોગતસ્સ ઉપાલિત્થેરસ્સાતિ યોજના. અથ વા અનાદરે સામિવચનં કત્વા ઉપાલિત્થેરસ્સ રહોગતસ્સાતિ યોજના કાતબ્બા. એત્થાતિ પારિવાસિકવત્તે. સોતિ ઉપાલિત્થેરો. અસ્સાતિ ઉપાલિત્થેરસ્સ. તત્થાતિ તીસુ રત્તિચ્છેદેસુ. ય્વાયન્તિ યો અયં, એકતો વાસોતિ સમ્બન્ધો. સો વાસો સહવાસો નામાતિ યોજના. વિપ્પવાસોતિ એત્થ પકતત્તેન વિપ્પયુત્તો હુત્વા વાસોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકકસ્સેવ વાસો’’તિ. આગન્તુકાદીનન્તિ આદિસદ્દેન આવાસિકા ગહેતબ્બા.

૮૪. તત્થ તત્થાતિ તં તં ઠાનં. દ્વીસુ પદેસૂતિ દ્વીસુ વાક્યસઙ્ખાતેસુ પદેસુ. એકેનેકેનપીતિ એકેન એકેન વાક્યપદેનપિ. પરિવસિયિત્થાતિ પરિવુત્થો, પરિવુત્થો પરિવાસો એતસ્સાતિ પરિવુત્થપરિવાસો, તસ્સ. હીતિ સચ્ચં. એસાતિ એસો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. સુદ્ધન્તેતિ સુદ્ધકોટ્ઠાસે. દુક્ખસ્સાતિ વટ્ટદુક્ખસ્સ. અન્તન્તિ અવસાનં, વિનાસં વા.

૮૬. નવકતરં મૂલાયપટિકસ્સનારહં ઠપેત્વાતિ યોજના. ઇમેસં પઞ્ચન્નં પકતત્તા એવાતિ સમ્બન્ધો. નેસન્તિ મૂલાયપટિકસ્સનારહમાનત્તારહમાનત્તચારિકઅબ્ભાનારહાનં ચતુન્નં, મૂલાયપટિકસ્સનારહાદિલક્ખણન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ મૂલાયપટિકસ્સનારહસ્સ વત્તે. ઇતોતિ મૂલાયપટિકસ્સનારહસ્સ વત્તતો.

૮૭. યથેવ પારિવાસિકો ગણપૂરકો ન હોતિ, એવં એતેપિ ન હોન્તીતિ યોજના.

૯૨. ઊને ¶ ગણેતિ એત્થ ગણો નામ ગણભોજનસિક્ખાપદે (પાચિ. ૨૧૭ આદયો) વિય હોતીતિ આહ ‘‘ચત્તારો વા અતિરેકા વા’’તિ. સબ્બત્થાતિ પારિવાસિકક્ખન્ધકે.

ઇતિ પારિવાસિકક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

સમુચ્ચયક્ખન્ધકે ¶ તત્થાતિ ચતુબ્બિધેસુ માનત્તેસુ. યં માનત્તં દિય્યતિ, ઇદં અપ્પટિચ્છન્નમાનત્તં નામાતિ યોજના. એસેવ નયો અનન્તરવાક્યેસુપિ. પટિચ્છન્નાય આપત્તિયાતિ હેત્વત્થે કરણવચનં, કારણત્થે નિસ્સક્કવચનં વા. અદ્ધમાસન્તિ પન્નરસદિવસકાલં. ઓધાયાતિ સમૂહં કત્વા. ‘‘એકતો કત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘ઓધાયા’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. તેસૂતિ ચતુબ્બિધેસુ માનત્તેસુ. ઇદન્તિ માનત્તં. અપ્પટિચ્છન્નાય…પે… વચનતોતિ ઞાપકહેતુ. એતેન અપ્પટિચ્છન્નાય આપત્તિયા દાતબ્બં માનત્તં અપ્પટિચ્છન્નમાનત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તન્તિ અપ્પટિચ્છન્નમાનત્તં. ઇધાતિ ઇમિસ્સં પાળિયં. તતુત્તરીતિ તતો તીહિપિ ઉત્તરિ. નાનાવત્થૂનિ એતાસન્તિ નાનાવત્થુકાયો. તાસન્તિ નાનાવત્થુકાનં.

માળકસીમાયમેવાતિ સીમમાળકે એવ, સીમઙ્ગણે એવાતિ અત્થો. તત્થેવાતિ માળકસીમાયમેવ.

વેદયામહન્તિ વેદયામિ અહં. મમ માનત્તચરભાવં સઙ્ઘં જાનાપેમીતિ અત્થો. વેદયતીતિ મન્તિ જાનાપેતિ, ઇતિ મં સઙ્ઘો ધારેતૂતિ અધિપ્પાયો. વુત્તનયેનેવાતિ પારિવાસિકક્ખન્ધકે વુત્તનયેનેવ. નિક્ખિપિતબ્બન્તિ ‘‘માનત્તં નિક્ખિપામિ, વત્તં નિક્ખિપામી’’તિ નિક્ખિપિતબ્બં. માળકતોતિ સીમઙ્ગણતો. સોપીતિ સહ ગચ્છન્તોપિ. ‘‘માળકે નારોચિત’’ન્તિ ¶ ઇમિના યસ્સ માળકે આરોચિતં, તસ્સ અનારોચેત્વાપિ નિક્ખિપિતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. આરોચેન્તેન વત્તબ્બન્તિ સમ્બન્ધો.

વિસભાગેહિ સહ વસન્તસ્સ વત્તસ્સ દુપ્પૂરિતત્તા વુત્તં’’સભાગા ભિક્ખૂ વસન્તી’’તિ. ચતૂહિ, પઞ્ચહિ વાતિ વાસદ્દેન તતો અતિરેકમ્પિ સઙ્ગણ્હાતિ. પરિક્ખેપારહટ્ઠાનતોતિ ચીવરક્ખન્ધકે (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૭૯) વુત્તપરિક્ખેપારહટ્ઠાનતો. ‘‘દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા’’તિ ઇદં વિહારે ભિક્ખૂનં ¶ સજ્ઝાયાદિસદ્દસવનૂપચારપહાનત્થં વુત્તં. સચે સવનૂપચારતો ન મુચ્ચતિ, તતો અતિરેકમ્પિ અતિક્કમિતબ્બં. ઓક્કમ્માતિ મગ્ગપટિપન્નાનં ભિક્ખૂનં વચનસદ્દસવનૂપચારપહાનત્થં ઓક્કમિત્વા. ‘‘ગુમ્બેન વા વતિયા વા’’તિ દસ્સનૂપચારપહાનત્થં વુત્તં. ઇધ ઉપચારો નામ યત્થ ઠત્વા પસ્સતિ સુણાતિ, સોયેવ દેસો. અઞ્ઞોતિ ચતૂહિ પઞ્ચહિ વા ભિક્ખૂહિ અઞ્ઞો. એસાતિ એસો માનત્તચારિકો.

‘‘દ્વાદસહત્થં ઉપચારં ઓક્કમિત્વા’’તિ ઇમિના અનોક્કમિત્વા અજાનન્તસ્સેવ ગચ્છતિ, નત્થિ રત્તિચ્છેદોપીતિ દસ્સેતિ. એત્થ દિટ્ઠરૂપાનં સુતસદ્દાનં દ્વાદસહત્થૂપચારતો બહિ ઠિતાનમ્પિ આરોચેતબ્બં. અદિટ્ઠાસુતાનમ્પિ અન્તો દ્વાદસહત્થૂપચારગતાનં આરોચેતબ્બન્તિ દટ્ઠબ્બં. સતિ કરણીયેતિ ઇદં ગન્તુસ્સ કારણદસ્સનત્થં વુત્તં. અસતિ કરણીયેપિ ગન્તું વટ્ટતિ. સોપીતિ એકો ભિક્ખુપિ. ‘‘તસ્સ સન્તિકે આરોચેત્વા’’તિ ઇમિના અનારોચને વત્તભેદદુક્કટં હોતીતિ દસ્સેતિ. એકસ્સ સન્તિકે આરોચેત્વા નિક્ખિપિયમાને કિં ઊને ગણે ચરણદોસો વા વિપ્પવાસો વા ન હોતીતિ આહ ‘‘અયઞ્ચા’’તિઆદિ. તત્થ અયઞ્ચાતિ માનત્તચારિકો પન. યસ્મા કારણા વસિ, તેન કારણેનાતિ યોજના. ભિક્ખૂનઞ્ચ અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાતિ પકતત્તાગતકાલે તસ્સ અનારોચેત્વાવ ગચ્છન્તિ, તસ્મા ભિક્ખૂનઞ્ચ દ્વાદસહત્થૂપચારે અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાતિ અત્થો. એત્થ ચ ‘‘ગણસ્સ આરોચેત્વા’’તિ ઇમિના ઊને ગણે ચરણદોસાભાવં દસ્સેતિ. ‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચ અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વા’’તિ ઇમિના વિપ્પવાસદોસાભાવં દસ્સેતિ. યન્તિ પુબ્બે અનારોચિતં યં ભિક્ખું ¶ . અયન્તિ પઠમં પસ્સિતબ્બસ્સ આરોચેત્વા નિક્ખિપનં. ‘‘નિક્ખિત્તવત્તસ્સ પરિહારો’’તિ ઇમિના અનિક્ખિત્તવત્તે અન્તોઉપચારગતાનં સબ્બેસં આરોચેતબ્બન્તિ દસ્સેતિ.

અયન્તિ માનત્તચારિકો, ઠિતોતિ સમ્બન્ધો. તેનાપીતિ માનત્તચારિકેનપિ, યાચિતબ્બન્તિ યોજના. સોતિ અનિક્ખિત્તવત્તો ભિક્ખુ. તત્રાતિ ‘‘સો અબ્ભેતબ્બો’’તિ વચને. અયં અબ્ભાનવિધિ વુત્તોતિ યોજના. અયઞ્ચાતિ અબ્ભાનવિધિ ચ. તાસન્તિ આપત્તીનં. એવન્તિઆદિ નિગમનં. પટિચ્છન્નમાનત્તં પન દાતબ્બં હોતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘પટિચ્છન્નાયા’’તિઆદિના પટિચ્છન્નાય આપત્તિયા દાતબ્બં માનત્તં પટિચ્છન્નમાનત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. નન્તિ પટિચ્છન્નમાનત્તં.

૧૦૨. તસ્સાતિ પટિચ્છન્નમાનત્તસ્સ. સમોધાનેત્વાતિ ઇધેવ પરિવાસકથાયં સમોધાનેત્વા. ઇધેવ પરિવાસકથાયં દસ્સયિસ્સામાતિ યોજના. ઇધેવસદ્દો હિ પુબ્બાપરાપેક્ખો.

ઇધ ¶ અધિપ્પેતં પરિવાસં વિત્થારેત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘અયં હી’’તિઆદિ. ઇધ અધિપ્પેતો પરિવાસો નામ તિવિધો હોતીતિ યોજના. તત્થાતિ તિવિધેસુ પરિવાસેસુ. ‘‘યથાપટિચ્છન્નાય આપત્તિયા’’તિ વચનં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘કસ્સચિ હી’’તિઆદિ. યથા ઉદાયિત્થેરસ્સ એકાહપટિચ્છન્ના અયં આપત્તિ હોતિ, તથા કસ્સચિ એકાહપટિચ્છન્ના આપત્તિ હોતીતિ યોજના. યથા ચ પરતો આગતા ઉદાયિત્થેરસ્સેવ આપત્તિ હોતિ, તથા કસ્સચિ દ્વિહાદિપટિચ્છન્ના આપત્તિ હોતીતિ યોજના. ઇમિના વુત્તનયાનુસારેન પરતોપિ નયો નેતબ્બો. તસ્માતિ યસ્મા એકાહાદિપટિચ્છન્ના એકાદિઆપત્તિ હોતિ, તસ્મા જાનિતબ્બોતિ યોજના.

પટિચ્છન્નભાવં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘અયં હી’’તિઆદિ. તત્થાતિ ‘‘દસહાકારેહી’’તિ પાઠે. આપત્તિઇતિ સઞ્ઞા એતસ્સાતિ આપત્તિસઞ્ઞી ¶ . પહુ ચાતિ સમત્થો ચ. પપુબ્બો હૂધાતુ સમત્થત્થે હોતિ.

તત્થાતિ તસ્સં માતિકાયં. યન્તિ આપત્તિં. સોપિ ચાતિ ભિક્ખુપિ ચ. તત્થાતિ તસ્સં આપત્તિયં. અયન્તિ ભિક્ખુ. તત્થાતિ આપત્તિયં. અલજ્જિપક્ખે તિટ્ઠતીતિ ‘‘સઞ્ચિચ્ચ આપત્તિં પરિગૂહતી’’તિ (પરિ. ૩૫૯) વુત્તપક્ખે ઠિતત્તા અલજ્જિપક્ખે તિટ્ઠતિ.

પકતત્તોતિ એત્થ ‘‘પારાજિકં અનજ્ઝાપન્નો’’તિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘તિવિધં ઉક્ખેપનીયકમ્મં અકતો’’તિ. એતન્તિ અપ્પટિચ્છન્નભાવં, ‘‘આપજ્જતિ…પે… કુસલેહિ ચિન્તિતા’’તિ વચનં વા.

ગાથાય ‘‘સાવસેસ’’ન્તિ ઇમિના પારાજિકં નિવત્તેતિ. ગરુકન્તિ એત્થ સઙ્ઘાદિસેસમેવ અધિપ્પેતન્તિ દસ્સેતિ. અનાદરિયન્તિ સિક્ખાપદે અનાદરિયં. વજ્જન્તિ દુક્કટં. ઉક્ખિત્તકેન કરણભૂતેન.

યસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ, નત્થીતિ સમ્બન્ધો. ભીરુકજાતિકતાયાતિ ભીરુકસભાવતાય. પબ્બતવિહારે વસન્તસ્સ યસ્સ ભિક્ખુનોતિ યોજના. પબ્બતવિહારેતિ પબ્બતસ્સ તલે, અન્તરે વા કારિતે વિહારે. એતસ્મિન્તિ એતાદિસે. અન્તરાયે સતિયેવાતિ યોજના. તસ્સ અચ્છન્નાવ હોતીતિ યોજના. અનન્તરાયિકસઞ્ઞાય છાદયતો અચ્છન્નાવાતિ અનન્તરાયિકસઞ્ઞાય છાદેન્તસ્સાપિ એકન્તેન અન્તરાયિકત્તા અચ્છન્નાવાતિ અધિપ્પાયો.

અસ્સાતિ ¶ ભિક્ખુસ્સ. હનુકવાતોતિ હનુકસ્સ ગેલઞ્ઞકરો વાતો. વિજ્ઝતીતિ હનુકં વિજ્ઝતિ. ઇમિનાતિ ભિક્ખુના. પહુસઞ્ઞિનો છાદિતાપિ એકન્તેન અપહુત્તા અચ્છાદિતાવ હોતિ.

છાદેતુકામો ચાતિ એત્થ ઇદં ચતુક્કં વેદિતબ્બં છાદેતુકામો છાદેતિ, છાદેતુકામો નચ્છાદેતિ, અચ્છાદેતુકામો છાદેતિ, નચ્છાદેતુકામો નચ્છાદેતીતિ. તત્થ પઠમપદં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ઇદં ઉત્તાનત્થમેવા’’તિ. એવં સેસાસુપિ માતિકાસુ ચતુક્કં વેદિતબ્બં ¶ . ચતૂસુ ચતુક્કેસુ પઠમપદે એવ છન્ના હોતિ, ન સેસપદેસુ. અનુત્તાનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. પુરેભત્તે વાતિ પુરેભત્તં વા, ભત્તતો, ભત્તસ્સ વા પુરેતિ પુરેભત્તં. અબ્યયીભાવસમાસે સત્તમીવિભત્તિયા અમિતિકારિયસ્સ અનિચ્ચભાવતો વુત્તં ‘‘પુરેભત્તે’’તિ. એસેવ નયો ‘‘પચ્છાભત્તે’’તિ એત્થાપિ. દુતિયપદસ્સ અત્થં દસ્સેત્વા તતિયપદસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સ પના’’તિઆદિ. અભિક્ખુકે ઠાને વસન્તસ્સ યસ્સ ભિક્ખુસ્સાતિ યોજના. આગમેન્તસ્સ ગચ્છન્તસ્સાતિ અનાદરે ચેતાનિ સામિવચનાનિ.

ચતુત્થપદસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો પના’’તિઆદિ. તત્થ યો પનાતિ ભિક્ખુ પન, આવિ કરોતીતિ સમ્બન્ધો. સભાગન્તિ અવેરિં. અયન્તિ ભિક્ખુ. ઉપજ્ઝાયો ઇતિ વા આચરિયો ઇતિ વાતિ યોજના. લજ્જાયાતિ લજ્જનિમિત્તં, લજ્જકારણા, લજ્જહેતુ વા. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા, ઇધાતિ આપત્તિઆરોચનટ્ઠાને. અવેરિસભાગસ્સાતિ અવેરી હુત્વા સભાગસ્સ.

પકાસેતુકામોતિ અઞ્ઞેસં પકાસેતુકામો. ઉપજ્ઝાયસ્સાપીતિ પિસદ્દેન અઞ્ઞસ્સ સન્તિકે કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. તત્થાતિ આપત્તિઆરોચનટ્ઠાને. સભાગસઙ્ઘાદિસેસન્તિ વત્થુસભાગસઙ્ઘાદિસેસં. સુદ્ધસ્સાતિ વત્થુસભાગસઙ્ઘાદિસેસતો સુદ્ધસ્સ. આવિકરણાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આવિકરોન્તો ચા’’તિઆદિ. ઇતિ ઇમાનીતિઆદિ નિગમનં.

તતોતિ જાનિતબ્બતો, પરન્તિ સમ્બન્ધો. એકાહપટિચ્છન્નાતિ એકાહેન પટિચ્છન્ના. યાવ ચુદ્દસ દિવસાનિ, તાવ દિવસવસેન યોજના કાતબ્બાતિ યોજના. પક્ખપટિચ્છન્નન્તિ પક્ખેન પટિચ્છન્નં. અતિરેકપક્ખપટિચ્છન્નન્તિ પક્ખતો અતિરેકેન પટિચ્છન્નં.

સંવચ્છરપટિચ્છન્નન્તિ ¶ સંવચ્છરેન પટિચ્છન્નં. તતો વાતિ અતિરેકસટ્ઠિસંવચ્છ રતો વા. ભિય્યોપીતિ અતિરેકમ્પિ.

તતોતિ ¶ તીહિ આપત્તીહિ. પરન્તિ અતિરેકં. ગણનવસેનાતિ આપત્તિગણનવસેન. વત્થુકિત્તનવસેન વાતિ આપત્તીનં વત્થુકિત્તનવસેન વા. નામમત્તવસેન વાતિ ‘‘સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિયો’’તિ એવં નામસ્સેવ વસેન વા. એત્થ હિ મત્તસદ્દો અવધારણત્થો, તેન વત્થું નિવત્તેતિ.

તત્થાતિ ‘‘નામમત્તવસેના’’તિ પદે. સજાતિસાધારણન્તિ સસ્સ અત્તનો જાતિ સજાતિ, તાય સાધારણં સજાતિસાધારણં. સબ્બેસં, સબ્બેહિ વા આપત્તીહિ સાધારણં સબ્બસાધારણં. તત્થાતિ દુવિધેસુ નામેસુ. સબ્બસાધારણનામવસેનાપીતિ એત્થ પિસદ્દો ‘‘અહં ભન્તે સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપજ્જિં એકાહપટિચ્છન્નાયો’’તિ એવં સજાતિસાધારણનામવસેનપિ ‘‘અહં ભન્તે સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં એકાહપટિચ્છન્નાયો’’તિ એવં ઉભયસાધારણવસેનપિ વત્તું વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. સબ્બમ્પિ પરિવાસાદિકં ઇદં વિનયકમ્મન્તિ યોજના. વસતિ આપત્તિ એત્થ તદાયત્તવુત્તિતાયાતિ વત્થુ. ગો વુચ્ચતિ વચનં વા ઞાણં વા, તં તાયતીતિ ગોત્તં.

તત્થાતિ વત્થાદીસુ ચતુબ્બિધેસુ. તત્થાતિ તેસુ વચનેસુ. સુક્કવિસ્સટ્ઠિં કાયસંસગ્ગન્તિઆદિના વચનેનાપીતિ એત્થ આદિસદ્દેન દુટ્ઠુલ્લાદિવચનાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. ઇધ પનાતિ ઇમસ્મિં પન ઠાને. યો યોતિ તિસ્સો વા ફુસ્સો વા આપન્નો હોતિ.

એવં આરોચેતબ્બન્તિ એવં વક્ખમાનનયેન આરોચેતબ્બન્તિ યોજના. કિં આરોચેતબ્બં? ‘‘અહં ભન્તે…પે… સઙ્ઘો ધારેતુ’’ ઇતિ આરોચેતબ્બન્તિ યોજના.

વેદયામહન્તિ વેદયામિ અહં. મમ પારિવાસિકભાવં સઙ્ઘં, સઙ્ઘસ્સ વા જાનાપેમીતિ અત્થો. વેદયતીતિ મન્તિ વેદયતિ ઇતિ મં. પારિવાસિકભાવં સઙ્ઘં, સઙ્ઘસ્સ વા જાનાપેતીતિ મં સઙ્ઘો ધારેતૂતિ અત્થો. એત્થ બહૂસુ અટ્ઠકથાપોત્થકેસુ ‘‘તિણ્ણં વા અતિરેકાનં વા આરોચેન્તેન આયસ્મન્તો ધારેન્તૂ’’તિ પાઠો અત્થિ ¶ . કેસુચિ અટ્ઠકથાપોત્થકેસુ ‘‘તિણ્ણં આરોચેન્તેન આયસ્મન્તો ધારેન્તૂ’’તિ એત્તકોયેવ પાઠો અત્થિ. હેટ્ઠા માનત્તકથાયમ્પિ એવમેવ અત્થિ. તત્થ ‘‘અતિરેકાન’’ન્તિ ઇમિના તીહિ અતિરેકાનં આરોચેન્તેન સઙ્ઘં અપેક્ખિત્વા સચે એકવચનવસેન ¶ વત્તુકામો હોતિ, ‘‘મં સઙ્ઘો ધારેતૂ’’તિ વત્તબ્બં. અથ સમ્બહુલે ભિક્ખૂ અપેક્ખિત્વા સચે બહુવચનવસેન વત્તુકામો હોતિ, યથા તિણ્ણં, એવં ‘‘મં આયસ્મન્તો ધારેન્તૂ’’તિ વત્તબ્બન્તિ દસ્સેતિ. ઇદઞ્ચ સદ્દસત્થવસેનેવ વુત્તં, ન વિનયકમ્મવિપત્તિવસેનાતિ દટ્ઠબ્બં.

‘‘વિહારેયેવ રત્તિપરિગ્ગહો’’તિ ઇમિના અન્તોઉપચારસીમાયમ્પિ પરિવસિતબ્બભાવં દસ્સેતિ. ઉપચારસીમન્તિ પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપં, અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનં. એસાતિ પારિવાસિકો ભિક્ખુ. અસ્સાતિ આગતસ્સ ભિક્ખુનો.

તતોતિ આપત્તિપટિચ્છન્નદિવસતો. કુક્કુચ્ચવિનોદનત્થાયાતિ આપત્તિપટિચ્છન્નદિવસેન સમં પરિવસિતબ્બં નુખો, ન નુખોતિ કુક્કુચ્ચસ્સ વિનોદનત્થાય. પરિવુત્થત્તાતિ પરિવસિતત્તા. સોતિ પરિવુત્થો ભિક્ખુ. ઇદન્તિ દાતબ્બમાનત્તં. તન્તિ પટિચ્છન્નમાનત્તં. છારત્તન્તિ છરત્તિયો સમાહટાતિ છારત્તં, સમાહારે દિગુ. ‘‘છરત્ત’’ન્તિ વત્તબ્બે સુખુચ્ચારણત્થં છકારસ્સ દીઘં કત્વા એવં વુત્તં, અચ્ચન્તસંયોગે ચેતં ઉપયોગવચનં.

અપ્પટિચ્છન્નાપત્તિં દાતું વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમિના હેટ્ઠા વુત્તં પટિચ્છન્નમાનત્તં ઇમસ્મિં પટિચ્છન્નમાનત્તે સમોધાનેત્વાપિ દાતું વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. એવં સન્તેપિ મૂલમાનત્તં પટિચ્ચ પટિચ્છન્નમાનત્તન્તિ વુચ્ચતિ. કથં દાતું વટ્ટતીતિ યોજના.

અસ્સાતિ માનત્તં યાચન્તસ્સ. તદનુરૂપન્તિ તસ્સ યાચનસ્સ અનુરૂપં. સચે પટિચ્છન્ના દ્વેતિ એત્થ દ્વેતિ નિદસ્સનમત્તં તતો અતિરેકમ્પિ ગહેતબ્બત્તા. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ એકબહૂસુ. તદનુરૂપમે વાતિ ¶ તસ્સ માનત્તદાનસ્સ અનુરૂપમેવ. ઇધ પનાતિ પટિચ્છન્નમાનત્તે પન. ઇતીતિઆદિ નિગમનં. યં માનત્તં દિય્યતીતિ યોજના. એત્થાતિ પટિચ્છન્નમાનત્તે.

અવસેસાતિ અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસપટિચ્છન્નપરિવાસેહિ અવસેસા. તત્થાતિ અવસેસેસુ દ્વીસુ પરિવાસેસુ. અધમ્મિકમાનત્તચારાવસાને અનુઞ્ઞાતપરિવાસોતિ સમ્બન્ધો. કિસ્મિં વત્થુસ્મિં અનુઞ્ઞાતોતિ આહ ‘‘ઇમસ્મિં વત્થુસ્મિ’’ન્તિ. એસાતિ સુદ્ધન્તો, દાતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ જાનનાજાનનં.

તત્થાતિ ¶ દ્વીસુ સુદ્ધન્તેસુ, ચૂળસુદ્ધન્તોતિ વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. યોતિ ભિક્ખુ, વદતીતિ સમ્બન્ધો. આરોચિતદિવસતોતિ આપત્તિઆરોચિતદિવસતો.

તન્તિ ચૂળસુદ્ધન્તં, પરિવસન્તેન પરિવસિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. અગ્ગહેસીતિ પરિવાસં અગ્ગહેસિ. અઞ્ઞન્તિ ગહિતમાસતો અઞ્ઞં. ‘‘પરિવાસદાનકિચ્ચં નત્થી’’તિ ઇમિના પરિવાસગહણકિચ્ચમ્પિ નત્થીતિ દસ્સેતિ ગણ્હન્તસ્સેવ દાતબ્બત્તા, દેન્તસ્સેવ ગહેતબ્બત્તા વા. ઉદ્ધમ્પિ આરોહતીતિ પરિવાસગહણકાલતો અઞ્ઞમ્પિ કાલં પરિવસિતબ્બત્તા ઉદ્ધમ્પિ આરોહતિ. હેટ્ઠાપિ ઓરોહતીતિ પરિવાસગહણકાલતો ઊનમ્પિ કાલં પરિવસિતબ્બત્તા હેટ્ઠાપિ ઓરોહતિ. ઇદન્તિ આરોહનોરોહનં. તસ્સાતિ સુદ્ધન્તપરિવાસસ્સ. એકમેવ પટિચ્ચ દ્વે, તિસ્સો, સમ્બહુલા વા ભવન્તીતિ આહ ‘‘એકં વિના સમ્બહુલાનં અભાવતો’’તિ.

એવં ચૂળસુદ્ધન્તં દસ્સેત્વા મહાસુદ્ધન્તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો પના’’તિઆદિ. તન્તિ મહાસુદ્ધન્તં. યાવ યત્તકો ઉપસમ્પદદિવસો હોતિ, તાવ તત્તકં કાલન્તિ યોજના. ઉદ્ધં નારોહતીતિ ઉદ્ધં આરોહનકાલસ્સ અભાવતો ઉદ્ધં ન આરોહતિ. એત્થાતિ સુદ્ધન્તપરિવાસે. અયં સુદ્ધન્તપરિવાસો નામાતિ નિગમનં.

તત્થાતિ ¶ તિવિધેસુ સમોધાનપરિવાસેસુ. ‘‘ઓધુનિત્વા સમોદહિત્વા દાતબ્બપરિવાસો’’તિ ઇમિના ઓધુનિત્વા સમોધાનેત્વા દાતબ્બો ¶ પરિવાસો ઓધાનસમોધાનોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ, ‘‘પરિવાસો’’તિ ઇમિના તદ્ધિતણપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. એત્થ ચ અવધુનિયતે, અવધુનિતબ્બન્તિ વા ઓધાનં, સં એકતો ઓદહીયતે સમ્પિણ્ડીયતે, ઉદહિયતિ સમ્પિણ્ડિયતીતિ વા સમોધાનન્તિ અવયવવચનત્થો કાતબ્બો. ‘‘મક્ખેત્વા’’તિ ઇમિના ધુધાતુયા પપ્પોટનધંસનધોવનાનિ દસ્સેતિ. સોતિ ઓધાનસમોધાનો, આગતોતિ સમ્બન્ધો.

એત્થાતિ ઓધાનસમોધાને. યોતિ ભિક્ખુ, પટિચ્છાદેતીતિ સમ્બન્ધો. પરિવસન્તો વા માનત્તારહો વા માનત્તં ચરન્તો વા અબ્ભાનારહો વા યો ભિક્ખૂતિ યોજના. ‘‘પુરિમાય આપત્તિયા’’તિ પદં ‘‘સમા વા’’તિ પદે સહાદિયોગો. ‘‘ઊનતરા’’તિપદે વિભત્તિઅપાદાનં, અનુમેય્યવિસયઅપાદાનં વા. ‘‘અદિવસે કત્વા’’તિ ઇમિના ઓધુનિત્વાતિ એત્થ ધુધાતુયા યથાવુત્તત્થેયેવ દસ્સેતિ. ઊનકપક્ખપટિચ્છન્નાતિ પક્ખતો ઊનકેન પટિચ્છન્ના. એતેનુપાયેનાતિ પક્ખે વુત્તેન એતેન ઉપાયેન.

તત્થાતિ મૂલાપત્તિતો અતિરેકપટિચ્છન્ને. આવિ કારાપેત્વાતિ મૂલાપત્તિતો અન્તરાપત્તિયા પટિચ્છન્નભાવં આવિ કારાપેત્વા. એત્થાતિ આપત્તિપટિચ્છન્ને. પમાણન્તિ કારણં. યાતિ આપત્તિ. તત્થાતિ મૂલભાવેન કત્તબ્બાયં મૂલિઆપત્તિયં. ઇતરન્તિ મૂલિભાવેન કત્તબ્બં મૂલાપત્તિં. સમોધાયાતિ સમોદહિત્વા. પક્ખિપિત્વાતિ અત્થો.

એકા વા યા આપત્તિ સબ્બચિરપટિચ્છન્ના હોતીતિ યોજના. સબ્બચિરપટિચ્છન્નાયોતિ સબ્બાસં આપત્તીનં ચિરેન પટિચ્છન્નાયો. તાસન્તિ આપત્તીનં. અગ્ઘેનાતિ પરિચ્છેદેન. અગ્ઘસદ્દો હેત્થ પરિચ્છેદત્થવાચકો. અભિધાને (અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૧૦૪૮ ગાથાયં) વુત્તં ‘‘અગ્ઘો મુલ્યે ચ પૂજને’’તિ. એત્થ ‘‘મુલ્યે ચા’’તિ પદસ્સ મૂલપરિચ્છેદેતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તાસં રત્તિપરિચ્છેદવસેના’’તિ. ઇમેહિ ¶ પદેહિ અગ્ઘેન રત્તિપરિચ્છેદેન સમોધાનેત્વા દાતબ્બો પરિવાસો અગ્ઘસમોધાનોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એત્થ ચ ‘‘સબ્બચિરપટિચ્છન્નાયો’’તિ વુત્તત્તા કિઞ્ચાપિ કોટિઅત્થવાચકો તતિયક્ખરેન પાઠો યુત્તો વિય દિસ્સતિ. તથાપિ સો પાઠો ન ગહેતબ્બો. કસ્મા? બહૂસુ પાળિપોત્થકેસુ, અટ્ઠકથાપોત્થકેસુ ચ અલિખિતત્તા. બહૂસુ હિ પોરાણપોત્થકેસુ ચતુત્થક્ખરેન પાઠોયેવ લિખિતો, તસ્મા સો પાઠોયેવ ગહેતબ્બો, ન અઞ્ઞોતિ દટ્ઠબ્બં. સોતિ અગ્ઘસમોધાનો. આગતોયેવાતિ સમ્બન્ધો.

યસ્સ પનાતિ ભિક્ખુસ્સ, પટિચ્છન્નાતિ સમ્બન્ધો. સબ્બન્તિ સકલં. આપત્તિસહસ્સગાથાય –

દસસતં આપત્તિયો રત્તિસતં છાદયિત્વાનાતિ યોજના. ઇમિના નયેનપિ અગ્ઘસમોધાનોતિ એત્થ અગ્ઘસદ્દસ્સ ચતુત્થક્ખરેન પાઠસ્સ યુત્તભાવો વેદિતબ્બો. અગ્ઘેન દસરત્તિપરિચ્છેદેન સમોધાય દાતબ્બો અગ્ઘસમોધાનો.

યો પરિવાસો નાનાવત્થુકાયો આપત્તિયો એકતો કત્વા દિય્યતિ, અયં પરિવાસો મિસ્સકસમોધાનો નામાતિ યોજના. એત્થ વત્થુવસેન મિસ્સકા આપત્તિયો સમોધાનેત્વા દાતબ્બો પરિવાસો મિસ્સકસમોધાનોતિ વચનત્થો કાતબ્બો. તત્રાતિ મિસ્સકસમોધાને. તદનુરૂપાયાતિ તસ્સ યાચનસ્સ અનુરૂપાય.

એત્થ ચાતિ મિસ્સકસમોધાને ચ, કાતું વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો.

‘‘પક્ખમાનત્તઞ્ચ ¶ …પે… કથયિસ્સામા’’તિ યં વચનં વુત્તં, તસ્સ વચનસ્સ ઓકાસોતિ યોજના. તં પનાતિ પક્ખમાનત્તં પન. ‘‘અડ્ઢમાસમેવ દાતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના પક્ખમેવ દાતબ્બં માનત્તં પક્ખમાનત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. તં પનાતિ પક્ખમાનત્તં પન, દાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. અત્તનો સીમન્તિ અત્તનો વિહારસીમં, મહાસીમન્તિ અત્થો. સોધેત્વાતિ સબ્બાસં હત્થપાસનયનવસેન, છન્દારહાનં છન્દનયનવસેન, સીમતો ¶ બહિકરણવસેન ચ સોધેત્વા. ચતુવગ્ગગણન્તિ ચતુવગ્ગસઙ્ઘં. ગણોતિ ચેત્થ સઙ્ઘોયેવાધિપ્પેતો.

તત્રાતિ ‘‘યોજના કાતબ્બા’’તિ વચને. મુખમત્તદસ્સનન્તિ ઉપાયમત્તદસ્સનં, આદિમત્તદસ્સનં વા. ‘‘આપન્નાય ભિક્ખુનિયા’’તિ પદં ‘‘એવમસ્સ વચનીયો’’તિ પદે કત્તા, ‘‘યાચાપેત્વા’’તિ પદે કારિતકમ્મં. ‘‘બ્યત્તાય ભિક્ખુનિયા’’તિ પદં ‘‘ઞાપેતબ્બો’’તિ પદે કારિતકત્તા, ‘‘સઙ્ઘો’’તિ પદં તત્થેવ કારિતકમ્મં. ‘‘એતં કારણ’’ન્તિ ધાતુકમ્મં અજ્ઝાહરિતબ્બં. તબ્બપચ્ચયેન કારિતકમ્મમેવ વુત્તં. ઞાપેતબ્બાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુણાતુ મે’’તિઆદિ.

નિક્ખિત્તવત્તન્તિ કરણત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં. નિક્ખિત્તવત્તેનાતિ હિ અત્થો. તત્થેવાતિ માળકસીમાયમેવ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. અસ્સાતિ માનત્તચારિકાય ભિક્ખુનિયા. તત્રાતિ તસ્મા કત્તબ્બવિનયકમ્મભાવતોતિ અત્થો. નોતિ અમ્હાકં, સન્તિકન્તિ સમ્બન્ધો. ચતૂહિ પકતત્તભિક્ખુનીહિ નિસીદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ગામૂપચારતો દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વાતિ ઇદં ભિક્ખુનીવિહારૂપચારાતિક્કમં સન્ધાય વુત્તં. વિહારૂપચારતોપીતિ ભિક્ખુવિહારૂપચારતોપિ. તત્થાતિ ભિક્ખુનીનં નિસિન્નટ્ઠાનં. કુરુન્દિમહાપચ્ચરીસુ પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. વિહારસ્સ ચાતિ ભિક્ખુવિહારસ્સ ચ. ગામસ્સ ઉપચારં મુઞ્ચિતું વટ્ટતીતિ ન વુત્તન્તિ યોજના. તસ્મા ગામૂપચારેપિ નિસીદિતું વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો.

તાય ભિક્ખુનિયા આરોચેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો.

તત્થેવાતિ ભિક્ખુનીનં નિસીદનટ્ઠાનેયેવ. ઠાનન્તિ ભિક્ખૂનં ઠાનં. એતીતિ આગચ્છતિ. પગેવાતિ પાતોયેવ. તાયાતિ માનત્તચારિનિયા.

અનિક્ખિત્તવત્તાય પન ભિક્ખુનિયાતિ સમ્બન્ધો. અજાનનપચ્ચયાતિ અજાનનકારણા. તન્તિ વચનં. પારિવાસિકવત્તાદીનન્તિ આદિસદ્દેન આગન્તુકવત્તપૂરણનિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધાદયો સઙ્ગણ્હાતિ ¶ . યુત્તતરં દિસ્સતીતિ યુત્તતરં હુત્વા દિસ્સતિ. ઇમિના અનિક્ખિત્તવત્તભિક્ખુના વિય ભિક્ખુનિયાપિ અન્તોઉપચારસીમગતાનંયેવ આરોચેતબ્બં, ન ગામે ઠિતાનમ્પિ ¶ ગન્ત્વા આરોચેતબ્બન્તિ દીપેતિ. ઉપોસથેતિ ઉપોસથદિવસે. એસેવ નયો પવારણાયપિ. દેવસિકન્તિ દિવસે દિવસે. તસ્મિં ગામેતિ ભિક્ખુનીનં વસનગામે. અઞ્ઞત્રાતિ ભિક્ખુનીનં વસનગામતો અઞ્ઞસ્મિં ગામે. તત્રાતિ ભિક્ખુનીનં વસનગામં. દસ્સેત્વાતિ ભિક્ખુનીનં દસ્સેત્વા. તાયાતિ માનત્તચારિનિયા. વિહારન્તિ ભિક્ખૂનં વિહારં. ઉપચારસીમાયાતિ ઉપચારસીમતો બહીતિ સમ્બન્ધો. અયન્તિ માનત્તચારિની.

વીસતિ ગણો ઇમસ્સાતિ વીસતિગણો, સઙ્ઘો, તસ્મિં. માનત્તં ચરમાના ભિક્ખુનીતિ યોજના. ઇદં પક્ખમાનત્તં નામાતિ ઇદં પુબ્બવચનસ્સ નિગમવસેન પરવચનસ્સ કથનત્થાય વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.

તત્થાતિ તિવિધેસુ માનત્તેસુ. યદેતં માનત્તં અનુઞ્ઞાતન્તિ સમ્બન્ધો. પરતોતિ પરસ્મિં. પરિવાસં પરિવસન્તસ્સ મૂલાયપટિકસ્સિતસ્સ ઉદાયિત્થેરસ્સ અનુઞ્ઞાતન્તિ સમ્બન્ધો. આપજ્જિત્વાતિ આપજ્જનતો. ઇદન્તિ માનત્તં વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ઓધાનસમોધાનન્તિ એત્થ વચનત્થો હેટ્ઠા વુત્તોયેવ. તમ્પીતિ કુરુન્દિયં વુત્તવચનમ્પિ.

તન્તિ અગ્ઘસમોધાનમિસ્સકસમોધાનં, દાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. એત્તાવતાતિ એતપરિમાણેન વચનક્કમેન, ‘‘અયઞ્હિ ઇધ અધિપ્પેતો પરિવાસો નામા’’તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૧૦૨) વચનતો પટ્ઠાય યાવ ‘‘યોજેત્વા દાતબ્બ’’ન્તિ વચનં, તાવ વચનક્કમેનાતિ અત્થો. ‘‘તેન હિ ભિક્ખવે…પે… દસ્સેસ્સામા’’તિ યં વચનં વુત્તન્તિ યોજના. ‘‘અત્થતો’’તિ ઇમિના સદ્દોપિ ગહેતબ્બો અવિનાભાવતો.

૧૦૨. યા પાળિ વુત્તાતિ સમ્બન્ધો.

૧૦૮. તતોતિ પાળિતો. તં આપત્તિન્તિ તં અન્તરાપત્તિં. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. નિક્ખિત્તવત્તો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો, હુત્વાતિ વા. સોતિ ¶ ભિક્ખુ, ઠિતો હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સા આપત્તિયાતિ તસ્સા અન્તરાપત્તિયા. પટિચ્છન્ના હોતીતિ અન્તરાપત્તિપિ પટિચ્છન્ના હોતિ ¶ . તસ્મિમ્પીતિ મૂલાય પટિકસ્સનેપિ. મક્ખિતાતિ પિસિતા, ધંસિતા વા. મક્ખિયન્તિ પિસિયન્તિ, ધંસિયન્તીતિ વા મક્ખિતા, પરિવુત્થદિવસા. તતોતિ પાળિતો પરન્તિ સમ્બન્ધો. પરતોપિ એસેવ નયો. એવન્તિઆદિ નિગમનં. પટિચ્છન્નવારે દસ્સિતા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો.

૧૨૫. તતોતિ પટિચ્છન્નવારતો, પરં દસ્સિતન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થ ચાતિ એતસ્મિં વારે ચ. યસ્માતિ યસ્મા કારણા, યેન કારણેન વા. તેનેવાતિ તેનેવ કારણેન, તસ્મા કારણા વા, ‘‘મૂલાય…પે… દેતૂ’’તિ વુત્તન્તિ યોજના. તસ્મા સબ્બે મક્ખિતાવ હોન્તીતિ યોજના. તતોતિ વારતો પરં નિટ્ઠાપિતન્તિ સમ્બન્ધો.

૧૩૪. તતોતિ વારતો પરં દસ્સિતોતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ વારતો પરં પાળિ ઠપિતાતિ સમ્બન્ધો. લજ્જિધમ્મે વા ઉપ્પન્નેતિ સમ્બન્ધો. યન્તિ કમ્મં. તતોતિ વારતો પરં તથેવ પાળિ ઠપિતાતિ સમ્બન્ધો.

૧૩૮. તતોતિ વારતો પરં પુરિમનયેનેવ પાળિ ઠપિતાતિ સમ્બન્ધો.

૧૫૬. તતોતિ વારતો પરં સુદ્ધન્તપરિવાસો દસ્સિતોતિ સમ્બન્ધો.

૧૬૦. તતોતિ પાળિતો પરં પાળિ ઠપિતાતિ સમ્બન્ધો.

૧૬૫. તત્થાતિ પાળિયં. અન્તરા…પે… અપ્પટિચ્છન્નાયોતિઆદીસુ અત્થો દટ્ઠબ્બોતિ સમ્બન્ધો.

૧૬૬. પચ્છિમસ્મિં ¶ આપત્તિક્ખન્ધેતિ એત્થ આપત્તિક્ખન્ધસ્સ ભેદભાવતો કિં ‘‘પચ્છિમસ્મિં આપત્તિક્ખન્ધે’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘એકોવ સો આપત્તિક્ખન્ધો’’તિ. અથ કસ્મા ‘‘પચ્છિમસ્મિં ¶ આપત્તિક્ખન્ધે’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘પચ્છા છાદિતત્તા પના’’તિઆદિ. એત્થ પનસદ્દો ગરહત્થવાચકો, તથાપીતિ હિ અત્થો. એકોપિ આપત્તિક્ખન્ધો પચ્છા છાદિતત્તા પચ્છિમસ્મિં આપત્તિક્ખન્ધેતિ વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો.

૧૮૦. ‘‘વવત્થિતા સમ્ભિન્ના’’તિ એતં વચનન્તિ યોજના.

૮. દ્વેભિક્ખુવારએકાદસકાદિકથા

૧૮૧. તતોતિ પાળિતો પરં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ પાળિયં. મિસ્સકન્તિ એત્થ કેહિ મિસ્સકન્તિ આહ ‘‘થુલ્લચ્ચયાદીહિ મિસ્સક’’ન્તિ.

૧૮૪. તતોતિ પાળિતો પરં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ‘‘ઇધ પન ભિક્ખવે’’તિઆદિપાઠે. તઞ્ચાતિ ‘‘ઇધ પન ભિક્ખવે’’તિઆદિવચનઞ્ચ ઇતો પુબ્બે અવુત્તં સબ્બં વચનઞ્ચાતિ યોજના.

ઇતિ સમુચ્ચયક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૧૮૬-૭. સમથક્ખન્ધકે એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. છ માતિકાપદાનીતિ વાક્યમ્પિ સમાસોપિ યુત્તોયેવ. તત્થ સમાસો પન અસમાહારદિગુયેવ. ‘‘નિક્ખિપિત્વા’’તિ પદં ‘‘વુત્તો’’તિ પદે પુબ્બકાલકિરિયાવિસેસનં, તુલ્યત્થો વા. વિત્થારોતિ વિભઙ્ગો. તત્થાતિ વિભઙ્ગે. સઞ્ઞાપેતીતિ એત્થ સઞ્ઞં કત્વા જાનાપેતીતિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘પરિતોસેત્વા જાનાપેતી’’તિ. ઇમિના સંપુબ્બો ઞાધાતુ પરિતોસનત્થં અન્તોકત્વા અવબોધનત્થો હોતીતિ દસ્સેતિ. કારણપતિરૂપકાનીતિ કારણસ્સ પટિભાગાનિ. નિજ્ઝાપેતીતિ એત્થ ઝેધાતુ ઓલોકનત્થોતિ ¶ આહ ‘‘ઓલોકેતી’’તિ. યથાતિ યેનાકારેન, કરિયમાનેતિ ¶ સમ્બન્ધો. સોતિ ધમ્મવાદી. પરતોપિ એસેવ નયો. ‘‘પુનપ્પુન’’ન્તિ ઇમિના અનુપેક્ખતીતિ એત્થ અનુસદ્દો ન ઉપચ્છિન્નત્થોતિ દસ્સેતિ. પેક્ખતિ અનુપેક્ખતીતિ એત્થ ઇક્ખધાતુ ‘‘દસ્સેતિ અનુદસ્સેતી’’તિ એત્થ દિસધાતુયા સદિસત્થોતિ આહ ‘‘દસ્સેતિ…પે… પરિયાયવચનાની’’તિ. તેસઞ્ઞેવાતિ ‘‘પેક્ખતિ અનુપેક્ખતી’’તિ પદાનઞ્ઞેવ. પરિયાયવચનાનીતિ વેવચનસદ્દા અત્થે પરિબ્યત્તિં અયન્તિ ગચ્છન્તિ ઇમેહીતિ પરિયાયાનિ, તાનિયેવ વચનાનિ પરિયાયવચનાનિ. સોતિ અધમ્મવાદી. મોહેત્વાતિ ધમ્મવાદીપુગ્ગલાદિં મોહાપેત્વા.

૧૮૮. ધમ્મવાદી પુગ્ગલો દસ્સેતીતિ સમ્બન્ધો. અમોહેત્વાતિ અધમ્મવાદીપુગ્ગલાદિં અમોહાપેત્વા, અવિપરીતં જાનાપેત્વાતિ અત્થો.

૧૯૫. પરમ્મુખં વિનેતિ વિનાસેતીતિ વિનયો, પરમ્મુખં વિનેતિ વિનાસેતિ અનેનાતિ વા વિનયો, વિનયકમ્મં. સઙ્ઘધમ્મવિનયપુગ્ગલસમ્મુખાનં દાતબ્બો વિનયો સમ્મુખાવિનયો. પઞ્ચિમાનીતિ એત્થ પઞ્ચન્નં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુદ્ધસ્સા’’તિઆદિ. અનુવદિતસ્સ દાનન્તિ સમ્બન્ધો. એતાનીતિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. ‘‘એકેકઅઙ્ગવસેન ન લબ્ભન્તી’’તિ ઇમિના સમુદાયવાક્યનિબ્બત્તિભાવતો પઞ્ચઙ્ગવસેનેવ લબ્ભન્તીતિ દસ્સેતિ. દેસનામત્તમેવેતન્તિ ‘‘પઞ્ચિમાની’’તિ એતં વચનં દેસનામત્તમેવ, ન અવયવવાક્યનિબ્બત્તિવચનન્તિ અધિપ્પાયો. ધમ્મન્તિ ભૂતં. એત્થાતિ ‘‘પઞ્ચિમાનિ ભિક્ખવે’’તિઆદિવચને. તત્થ ચાતિ ‘‘પઞ્ચિમાનિ ભિક્ખવે’’તિઆદિવચને ચ. અનુવદન્તીતિ એત્થ અનુદ્ધંસનેન વદન્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચોદેન્તી’’તિ. અયં પન સતિવિનયો દાતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. અનાગામિનોપીતિ પિસદ્દો સમ્ભાવને, સકદાગામિઆદિકે પન કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ. સો ચ ખોતિ સતિવિનયો ચ. ચોદિયમાનેયેવાતિ ચોદિયમાનસ્સેવ, અયમેવ વા પાઠો. તસ્મિન્તિ સતિવિનયસ્મિં દિન્નેતિ સમ્બન્ધો. અચોદિતત્તા ¶ કથા ન રૂહતીતિ આહ ‘‘ચોદેન્તોપી’’તિઆદિ. આપજ્જતીતિ ચોદકો આપજ્જતિ. ચોદનાદિઅસારુપ્પે વિનેતિ વિનાસેતીતિ વિનયો, વિનેતિ વિનાસેતિ અનેનાતિ વા વિનયો, વિનયકમ્મં. સતિવેપુલ્લપત્તસ્સ દાતબ્બો વિનયો સતિવિનયો.

૧૯૬. ભાસિતપરિકન્તન્તિ ¶ એત્થ ભાસિતપરિકન્તસદ્દાનં કરણાપેક્ખત્તા વિસું કરણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વાચાય ભાસિતં, કાયેન પરિકન્ત’’ન્તિ. ‘‘પરિક્કમેત્વા કત’’ન્તિ ઇમિના પરિકમતીતિ પરિકન્તં, પરિકન્તં હુત્વા કતં પરિકન્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પરિક્કમેત્વાતિ અતિક્કમિત્વા. સરતાયસ્માતિ એત્થ ઉકારલોપસન્ધિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સરતુ આયસ્મા’’તિ. ‘‘એવરૂપિયા આપત્તિયા’’તિ ઇમિના આપજ્જિતાતિ એત્થ તુપચ્ચયયોગભાવતો કમ્મત્થછટ્ઠિયાપિ સમ્ભવભાવં દસ્સેતિ. તુપચ્ચયયોગે કમ્મત્થછટ્ઠી અનિચ્ચં હોતિ, તસ્મા પાળિયં ‘‘એવરૂપિયા આપત્તિયા’’તિ કમ્મત્થછટ્ઠીભાવેન અવત્વા ‘‘એવરૂપિં આપત્તિ’’ન્તિ કમ્મત્થદુતિયાભાવેન વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. તસ્સાતિ ‘‘આપજ્જિત્વા’’તિ પાઠસ્સ. ‘‘પઠમં પચ્છા’’તિ પદેહિ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. ચોદકસ્સ કથં વિનેતિ વિનાસેતીતિ વિનયો, ચોદકસ્સ કથં વિનેતિ વિનાસેતિ અનેનાતિ વા વિનયો. પઠમં મૂળ્હભાવં ઉપગન્ત્વા પચ્છા અમૂળ્હસ્સ દાતબ્બો વિનયો અમૂળ્હવિનયો.

૨૦૦. પટિજાનિયતે, પટિજાનનં વા પટિઞ્ઞા, તાય કારેતબ્બં.

૨૦૨. યેભુય્યસિકાતિ એત્થ યેભુય્યેન પવત્તા યેભુય્યસિકા, ધમ્મવાદીનં યેભુય્યતાસમ્પાદિકા કિરિયાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સા કિરિયાયા’’તિઆદિ. તત્થ યસ્સા કિરિયાયાતિ યસ્સા યેભુય્યતાસમ્પાદિકાય કિરિયાય. એસાતિ યેભુય્યતાસમ્પાદિકા કિરિયા.

૨૦૪. ઓરમત્તકન્તિ ¶ એત્થ ઓરસદ્દો ચ મત્તસદ્દો ચ સમૂહં કત્વા પરિત્તવાચકો અપ્પમત્તવાચકોતિ આહ ‘‘પરિત્તં અપ્પમત્તક’’ન્તિ. ‘‘ભણ્ડનમત્તમેવા’’તિ ઇમિના ન મહન્તં વિવાદાધિકરણં હોતીતિ દસ્સેતિ ¶ . ન ચ ગતિગતન્તિ એત્થ ચિરકાલભાવં ન ચ ગતન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘દ્વે તયો…પે… અવિનિચ્છિત’’ન્તિ. તત્થ તત્થેવાતિ તસ્મિં તસ્મિં વિવાદાધિકરણજાતઆવાસે એવ, ન ચ સરિતસારિતપદાનં સુદ્ધકારિતકિરિયભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સયં સરિતં વા અઞ્ઞેહિ સારિતં વા ન હોતી’’તિ. તેહિ ભિક્ખૂહીતિ વિવાદકારકેહિ ભિક્ખૂહિ. ‘‘સલાકં ગાહેન્તો’’તિ ઇમિના ‘‘જાનાતી’’તિ પદસ્સ કત્તારં દસ્સેતિ. ઇમિના નીહારેનાતિ ઇમિના કારણેન. અપિ નામાતિ ઇમિના અપ્પેવનામસદ્દો અપિનામપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. અસ્સૂતિ ભવેય્યું. ઇમિના ‘‘પાળિયં અધમ્મવાદી બહુતરા ભવેય્યું, અપ્પેવ નામ સાધૂ’’તિ યોજનાનયં દસ્સેતિ. ‘‘અયમસ્સ અજ્ઝાસયો હોતી’’તિ ઇમિના પાઠસેસં દસ્સેતિ. અસ્સાતિ સલાકગાહસ્સ. દ્વીસુપીતિ ‘‘જાનાતિ સઙ્ઘો ભિજ્જિસ્સતી’’તિ ચ ‘‘અપ્પેવ નામ સઙ્ઘો ભિજ્જેય્યા’’તિ ચ દ્વીસુપિ પદેસુ.

‘‘અધમ્મેન ગણ્હન્તી’’તિ એત્થ ‘‘ગણ્હન્તી’’તિ કિરિયાપદસ્સ અધમ્મવાદિનો એવ કત્તા નામાતિ આહ ‘‘અધમ્મવાદિનો’’તિ. ‘‘દ્વે ધમ્મવાદિનો’’તિ ઇમિના ‘‘વગ્ગા ગણ્હન્તી’’તિ એત્થ ‘‘ગણ્હન્તી’’તિ કિરિયાપદસ્સ ધમ્મવાદિનો એવ કત્તા નામાતિ દસ્સેતિ. ન ચ યથાદિટ્ઠિયા ગણ્હન્તીતિ એત્થ ધમ્મવાદિનો હુત્વા ધમ્મવાદિસલાકં અગ્ગહેત્વા અધમ્મવાદિસલાકસ્સ ગહણં ન ચ યથાદિટ્ઠિયા ગણ્હન્તિ નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ધમ્મવાદિનો હુત્વા’’તિઆદિ. પટિવત્તેત્વાતિ ઇમમેવત્થં પટિસેધેત્વા. ‘‘પરિવત્તેત્વા’’તિપિ પાઠો, હેટ્ઠુપરિયાયં કત્વાતિ અત્થો. તેતિ ધમ્મવાદિનો. એત્થાતિ સમથક્ખન્ધકે.

૨૦૭. અસુચીતિ એત્થ નત્થિ સુચીનિ કાયવચીકમ્માનિ એતસ્સાતિ અસુચીતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અસુચીહિ કાયવચીકમ્મેહિ સમન્નાગતો’’તિ ¶ . એસેવ નયો અલજ્જીતિ એત્થાપિ. સાનુવાદોતિ એત્થ અનુવાદઉપવાદસદ્દાનં પરિયાયત્તા વુત્તં ‘‘સઉપવાદો’’તિ. ઇતિ પઞ્ચાતિ ઇમાનિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. એત્થાતિ તસ્સપાપિયસિકકમ્મે. ઇદન્તિ કમ્મં વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ વિત્થારો. યો પુગ્ગલો પાપિયોતિ યોજના. પાપુસ્સન્નતાયાતિ લામકુસ્સન્નતાય. ઇમિના અયઞ્ચ પાપો અયઞ્ચ પાપો, અયમિમેસં વિસેસેન પાપોતિ પાપિયોતિ ચ પાપાનં અતિસયેન પાપોતિ પાપિયોતિ ચ વચનત્થો દસ્સિતો. તસ્સાતિ પુગ્ગલસ્સ. ઇમિના તસ્સ પાપિયસ્સ કત્તબ્બં તસ્સપાપિયસિકં, તમેવ કમ્મં તસ્સપાપિયસિકકમ્મન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. કેસુચિ પોત્થકેસુ યકારે દ્વેભાવો અત્થિ, સો અયુત્તોયેવ. ‘‘યેભુય્યસિકા’’તિ એત્થ યકારે દ્વેભાવસ્સ દસ્સનતો એત્થાપિ દ્વેભાવો યુત્તો ભવેય્યાતિ લિખન્તીતિ દટ્ઠબ્બં.

૨૧૨. કક્ખળતાય વાળતાયાતિ એત્થ કક્ખળસ્સ ભાવો કક્ખળતા, વાળસ્સ ભાવો વાળતાતિ ¶ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કક્ખળભાવાય ચેવ વાળભાવાય ચા’’તિ. ઇમિના તાપચ્ચયસ્સ સમૂહત્થઞ્ચ સ્વત્થઞ્ચ પટિક્ખિપતિ. ‘‘કક્ખળતાય વાળતાયા’’તિ બ્યઞ્જનતોયેવ નાનં, ન અત્થતો. ભેદાયાતિ એત્થ અઞ્ઞસ્સ ભેદં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘સઙ્ઘભેદાયા’’તિ. ગિલાનેપીતિ પિસદ્દો અઞ્ઞે પન કા કથાતિ દસ્સેતિ. તત્થેવાતિ અધિકરણવૂપસમટ્ઠાનેયેવ. ‘‘એકતો’’તિ ઇમિના એકજ્ઝન્તિ પદસ્સ ‘‘એકતો’’તિ પદેન સમાનતં દસ્સેતિ, એકસદ્દતો જ્ઝપચ્ચયો ચ તોપચ્ચયો ચ વિસેસો, ‘‘તિણવત્થારકસદિસત્તા’’તિ ઇમિના સદિસૂપચારં દસ્સેતિ. તિણેહિ અવત્થરિતબ્બન્તિ તિણવત્થારં, ગૂથમુત્તં, તિણવત્થારમિવ તિણવત્થારકં. એત્થ અધિકરણમેવ મુખ્યતો લબ્ભતિ, સમથો પન ફલૂપચારતો, સદિસત્થે કપચ્ચયો. તમેવત્થં પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘યથા હી’’તિઆદિ. ઘટ્ટિયમાનં ગૂથં વા મુત્તં વાતિ યોજના. ‘‘ઘટ્ટિયમાન’’ન્તિ પદં હેતુઅન્તોગધવિસેસનં, ‘‘બાધતી’’તિ ઇમિના ¶ સમ્બન્ધિતબ્બં. સુપ્પટિચ્છાદિતસ્સ પન અસ્સ ગૂથમુત્તસ્સાતિ યોજના. ‘‘સુપ્પટિચ્છાદિતસ્સા’’તિ પદમ્પિ હેતુઅન્તોગધવિસેસનમેવ, ‘‘ન બાધતી’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધિતબ્બં. યં અધિકરણં સંવત્તતીતિ સમ્બન્ધો. મૂલાનુમૂલન્તિ મૂલઞ્ચ અનુમૂલઞ્ચ મૂલાનુમૂલં. તન્તિ અધિકરણં. ઇમિના કમ્મેનાતિ તિણવત્થારકકમ્મેન. ગૂથં તિણેહિ પટિચ્છન્નં સુવૂપસન્તં હોતિ વિય તિણવત્થારકેન પટિચ્છન્નં સુવૂપસન્તં હોતીતિ યોજના. ઇતીતિ તસ્મા.

૨૧૩. થુલ્લવજ્જન્તિ એત્થ થુલ્લચ્ચયસ્સાપિ થુલ્લવજ્જત્તા ઇધ પારાજિકસઙ્ઘાદિસેસમેવાધિપ્પેતન્તિ આહ ‘‘પારાજિકઞ્ચેવ સઙ્ઘાદિસેસઞ્ચા’’તિ. ગિહિપટિસંયુત્તન્તિ એત્થ ગિહીનં પટિસંયુત્તં ગિહિપટિસંયુત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગિહીન’’ન્તિઆદિ. ‘‘હીનેના’’તિ પદં ‘‘ખુંસનવમ્ભન’’ ઇતિ પદેનેવ સમ્બન્ધિતબ્બં. ધમ્મિકપટિસ્સવેસૂતિ નિમિત્તત્થે ભુમ્મવચનં.

૨૧૪. કમ્મવાચાપરિયોસાને વુટ્ઠિતા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ અધિકરણવૂપસમટ્ઠાને. અઞ્ઞાવિહિતાપીતિ અધિકરણવિનિચ્છયતો અઞ્ઞસ્મિં ઠાને ચિત્તં આવિહિતાપિ ઠપિતાપિ. ઉપસમ્પદમણ્ડલતોતિ ઉપસમ્પદસીમબિમ્બતો, યે પનાતિ ભિક્ખૂ પન, દિટ્ઠાવિકમ્મં કરોન્તીતિ વા અનાગતાતિ વા નિસિન્નાતિ વા સમ્બન્ધો. તેહિ વાતિ અધિકરણં વિનિચ્છિનન્તેહિ ભિક્ખૂહિ વા. તત્થાતિ અધિકરણવિનિચ્છિતટ્ઠાનં. છન્દં દત્વાતિ છન્દં સઙ્ઘસ્સ દત્વા. પરિવેણાદીસૂતિઆદિસદ્દેન આવાસાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. તેતિ ભિક્ખૂ.

૨૧૫. વિપચ્ચતાયાતિ ¶ એત્થ વિકારભાવેન પતતિ પવત્તતીતિ વિપચ્ચં, ચિત્તદુક્ખં, તદેવ વિપચ્ચતા, તદત્થાયાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચિત્તદુક્ખત્થ’’ન્તિ. ‘‘ફરુસવચન’’ન્તિ ઇમિના વોહાર સદ્દો વચનપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. યો તત્થાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેસુ અનુવદન્તેસૂ’’તિ. યો ઉપવાદોતિ યોજના. ‘‘અનુવદના’’તિ ¶ એતં પદન્તિ યોજના. આકારદસ્સનન્તિ અનુવદનસ્સ આકારદસ્સનં, દસ્સનહેતુ વા. ‘‘પુનપ્પુન’’ન્તિ ઇમિના અનુસમ્પવઙ્કતાતિ એત્થ અનુસદ્દસ્સ ન ઉપચ્છિન્નત્થં દસ્સેતિ. તત્થેવાતિ અનુવદને એવ. સમ્પવઙ્કતાતિ સમ્મા પકારેન નિન્નપોનપબ્ભારતા. અબ્ભુસ્સહનતાતિ એત્થ અતિરેકં ઉસ્સાહનતાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કસ્મા’’તિઆદિ. અનુબલપ્પદાનન્તિ એત્થ પુનપ્પુનં બલસ્સ પદાનન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુરિમવચનસ્સા’’તિઆદિ.

કિચ્ચયતાતિ એત્થ ‘‘મા પણ્ડિચ્ચય’’ન્તિઆદીસુ (જા. ૨.૨૨.૧) વિય બ્યઞ્જનવડ્ઢનવસેન યકારાગમોતિ આહ ‘‘કિચ્ચમેવ કિચ્ચય’’ન્તિ. ‘‘ઉભયંપેતં સઙ્ઘસ્સેવ અધિવચન’’ન્તિ ઇમિના કિચ્ચકરણીયસદ્દો કત્તુવાચકોતિ દસ્સેતિ, સઙ્ઘો હિ કરોતીતિ વચનત્થેન કિચ્ચોતિ ચ કરણીયોતિ ચ વુચ્ચતિ. તસ્સ ભાવો, કિચ્ચયતા કરણીયતાતિ વુત્તે સઙ્ઘકમ્મંયેવ લબ્ભતિ. તેન વુત્તં ‘‘ઉભયંપેતં સઙ્ઘકમ્મસ્સેવ અધિવચન’’ન્તિ. યદિ કમ્મવાચકો ભવેય્ય, ‘‘કત્તબ્બન્તિ કિચ્ચં, કરણીય’’ન્તિ વુત્તેયેવ સઙ્ઘકમ્મસ્સ લભનતો તાપચ્ચયો સ્વત્થો ભવેય્ય. એવઞ્હિ સતિ કિચ્ચયસ્સ ભાવો કિચ્ચયતા કરણીયસ્સ ભાવો કરણીયતાતિ વચનત્થો ન કત્તબ્બો ભવેય્ય, કતો ચ, તસ્મા ન કમ્મવાચકોતિ દટ્ઠબ્બં. તસ્સેવાતિ સઙ્ઘકમ્મસ્સેવ. તત્થાતિ અપલોકનાદીસુ ચતૂસુ કમ્મેસુ. સીમટ્ઠકસઙ્ઘન્તિ ‘‘ઉપચારસીમાદીસુ ઠિતં સઙ્ઘં. સોધેત્વાતિ એત્થ સોધનં નામ સીમટ્ઠકસઙ્ઘસ્સ હત્થપાસનયનં, છન્દારહાનં છન્દસ્સ આહરણં, સીમતો બહિકરણં. તમેવત્થં એકદેસતો દસ્સેતું વુત્તં ‘‘છન્દારહાનં છન્દં આહરિત્વા’’તિ. અપલોકેતિ આપુચ્છતિ અનેનાતિ અપલોકનં, તંયેવ કમ્મં અપલોકનકમ્મં. વુત્તનયેનેવાતિ ‘‘સીમટ્ઠકસઙ્ઘં સોધેત્વા’’તિઆદિના વુત્તનયેનેવ. ‘‘સુણાતુ મે’’તિઆદિના સઙ્ઘગણપુગ્ગલે ઞાપેતિ એતાયાતિ ઞત્તિ, સાયેવ કમ્મં ઞત્તિકમ્મં, ઞત્તિયેવ દુતિયં ઞત્તિદુતિયં, તમેવ કમ્મં ઞત્તિદુતિયકમ્મં. એત્થ કિઞ્ચાપિ ઞત્તિ પઠમં ઠપિતા, કમ્મવાચાયેવ દુતિયા ¶ હોતિ, ‘‘ફસ્સપઞ્ચમા’’તિઆદીસુ (ધાતુ. ૩૧૬) વિય પન પટિલોમવસેન વોહારં કત્વા ‘‘ઞત્તિદુતિયા’’તિ વુત્તં. ફસ્સપઞ્ચમાતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ ધમ્મસઙ્ગણિયં (ધ. સ. ૧ આદયો) ‘‘ફસ્સો હોતિ, વેદના હોતિ, સઞ્ઞા હોતિ, ચેતના હોતિ ¶ , ચિત્તં હોતી’’તિ ફસ્સં પઠમં વુત્તં, પટિલોમવસેન પન વોહારં કત્વા ‘‘ફસ્સપઞ્ચમા’’તિ ધાતુકથાયં વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. એસેવ નયો ઞત્તિ ચતુત્થકમ્મેપિ. એકાય ચ અનુસાવનાયાતિ ઞત્તિતો અનુપચ્છા સાવેતબ્બાતિ અનુસાવના, તાય, તીહિ ચ અનુસાવનાહીતિ ઞત્તિતોઅનુ પચ્છા, પુનપ્પુનં વા તિક્ખત્તું સાવેતબ્બાતિ અનુસાવના, તાહિ. તત્થાતિ ચતૂસુ કમ્મેસુ.

અપલોકેત્વાવાતિ એત્થ એવફલં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઞત્તિકમ્માદિવસેન ન કાતબ્બ’’ન્તિ. ઞત્તિકમ્મમ્પીતિ પિસદ્દેન ન કેવલં અપલોકનકમ્મમેવ, અથ ખો ઞત્તિકમ્મમ્પીતિ દસ્સેતિ. ઞત્તિદુતિયકમ્મં પનાતિ એત્થ પનસદ્દો વિસેસત્થજોતકો, પક્ખન્તરજોતકો વા. તત્થાતિ દ્વીસુ કમ્મેસુ. ગરુકાનીતિ અલહુકાનિ. અવસેસાનીતિ છહિ કમ્મેહિ અવસેસાનિ, એવરૂપાનિ લહુકકમ્માનીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અવસેસા’’તિપિ પાઠો, સમ્મુતિયોતિ સમ્બન્ધો. અપલોકેત્વાપીતિ પિસદ્દો ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચં સાવેત્વાપીતિ સમ્પિણ્ડેતિ. અઞ્ઞત્થાપોહનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઞત્તિકમ્મઞત્તિચતુત્થકમ્મવસેન પન ન કાતબ્બમેવા’’તિ. ઞત્તિચતુત્થકમ્મં કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ સમથક્ખન્ધકે.

વિત્થારતો પન આગતોયેવાતિ સમ્બન્ધો. એતેસન્તિ ચતુન્નં કમ્માનં. યં પન અત્થજાતં અનુત્તાનન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ચતૂસુ કમ્મેસુ. તન્તિ અત્થજાતં. એવન્તિ એવં કમ્મવગ્ગેયેવ વણ્ણયમાને. હીતિ લદ્ધગુણજોતકો. સુવિઞ્ઞેય્યાતિ સુખેન વિઞ્ઞાતબ્બા.

૨૧૬. પાળિવસેનેવાતિ ન અટ્ઠકથાવસેનાતિ અધિપ્પાયો.

૨૨૦. યેનાતિ ચિત્તુપ્પાદેન. ઇમિના વિવદન્તિ અનેનાતિ વિવાદોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સમથેહિ ચાતિ ચસદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો. તેન ¶ ન કેવલં વિવાદોયેવ, અથ ખો અધિકરણઞ્ચાતિ સમ્પિણ્ડેતિ, અથ વા સમથેહિ ચાતિ સમથેહિ એવ. ઇમિના સમથેહિ અધિકરીયતિ વૂપસમીયતીતિ અધિકરણન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. વિવાદોયેવ અધિકરણં વિવાદાધિકરણં. એવમાદિના નયેનાતિ આદિસદ્દેન અનુદ્ધંસનેન વદન્તિ અનેન ચિત્તુપ્પાદેનાતિ અનુવાદોતિઆદયો વચનત્થે સઙ્ગણ્હાતિ.

૨૨૨. સન્ધાયભાસિતવસેનાતિ લોકવજ્જં સન્ધાય ભાસિતસ્સ વચનસ્સ વસેન. સન્ધાયભાસિતત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘યસ્મિં હી’’તિઆદિ. તત્થ પથવિખણનાદિકે યસ્મિં આપત્તાધિકરણેતિ ¶ યોજના. તસ્મિન્તિ કુસલચિત્તઙ્ગે આપત્તાધિકરણે. તસ્માતિ યસ્મા ન સક્કા વત્તું, તસ્મા. ઇદન્તિ ‘‘નત્થિ આપત્તાધિકરણં કુસલ’’ન્તિ વચનં, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સન્ધાય અવુત્તં દસ્સેત્વા સન્ધાય વુત્તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદં પન સન્ધાય વુત્ત’’ન્તિ. તત્થ ઇદં પનાતિ કારણં પન સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો. યં આપત્તાધિકરણન્તિ યોજના. ‘‘લોકવજ્જ’’ન્તિ પદે તુલ્યાધિકરણં. લોકસ્મિં, લોકેહિ વા વજ્જેતબ્બન્તિ લોકવજ્જં. તન્તિ આપત્તાધિકરણં. તત્થાતિ આપત્તાધિકરણે. વિકપ્પોતિ વિવિધા કપ્પનં, વિવિધતક્કો વા. યં પનાતિ આપત્તાધિકરણં પન. ‘‘પણ્ણત્તિવજ્જ’’ન્તિ પદે તુલ્યાધિકરણં. ભગવતો પઞ્ઞત્તિયા હેતુભૂતાય વજ્જેતબ્બન્તિ પણ્ણત્તિવજ્જં. તન્તિ આપત્તાધિકરણં, અકુસલં હોતીતિ સમ્બન્ધો. કિઞ્ચીતિ અપ્પમત્તકં, આપત્તાનાપત્તિં અજાનન્તસ્સ આપજ્જનતોતિ સમ્બન્ધો. તસ્માતિ યસ્મા અબ્યાકતં હોતિ, તસ્મા. તત્થાતિ પણ્ણત્તિવજ્જભૂતે આપત્તાધિકરણે. ‘‘આપત્તાધિકરણં…પે… કુસલ’’ન્તિ ઇદં વચનં વુત્તન્તિ યોજના.

યદિ કુસલચિત્તો આપજ્જતિ, અથ નનુ આપત્તાધિકરણં કુલલન્તિ વત્તબ્બો ભવેય્યાતિ આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. યન્તિ આપત્તાધિકરણં. ‘‘ઇદં વુચ્ચતિ…પે… કુસલ’’ન્તિ વદેય્ય સચેતિ યોજના. એળકલોમઞ્ચ પદસોધમ્મઞ્ચ એળકલોમપદસોધમ્માનિ, તાનિ આદીનિ યેસં તાનીતિ એળકલોમપદસોધમ્માદીનિ, તાનિ સમુટ્ઠાનાનિ યાસન્તિ ¶ એળકલોમપદસોધમ્માદિસમુટ્ઠાના, તાસં આપત્તીનમ્પીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ એળકલોમપદસોધમ્માદિસમુટ્ઠાનાસુ આપત્તીસુ. આપત્તિયા અઙ્ગન્તિ આપત્તિયા કારણં. એવં આપત્તિયા અનઙ્ગં દસ્સેત્વા તસ્સાયેવ અઙ્ગં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કાયવચીવિઞ્ઞત્તિવસેન પના’’તિઆદિ. તત્થ ચલિતપ્પવત્તાનન્તિ ચલિતેન હેતુભૂતેન પવત્તાનં. અથ વા ચલિતો ચ કાયો, પવત્તા ચ વાચાતિ ચલિતપ્પવત્તા, તાસં ચલિતપ્પવત્તાનં કાયવાચાનં. તઞ્ચાતિ કાયવાચાનં અઞ્ઞતરઞ્ચ. અબ્યાકતન્તિ એત્થ ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો.

અયમત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. તેનાતિ ચિત્તેન. ‘‘ઇદં…પે… સદ્ધિ’’ન્તિ ઇમિના સઞ્જાનન્તોતિ એત્થ સંસદ્દસ્સ સુન્દરત્થં સહ આકારેન દસ્સેતિ. ‘‘વીતિક્કમ…પે… કપ્પેત્વા’’તિ ઇમિના ચેચ્ચાતિ પદસ્સ અત્થં સહ વિસેસનેન દસ્સેતિ. ‘‘ઉપક્કમવસેન…પે… પેસેત્વા’’તિ ઇમિના અભિવિતરિત્વાતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. પાળિયં યંસદ્દોવીતિક્કમવિસયોતિ આહ ‘‘યં આપત્તાધિકરણં વીતિક્કમ’’ન્તિ. ‘‘આપજ્જતી’’તિ ઇમિના પાઠસેસં દસ્સેતિ. એવં વીતિક્કમતો તસ્સ ભિક્ખુનોતિ યોજના.

અબ્યાકતવારેપીતિ ¶ પિસદ્દો અકુસલવારં અપેક્ખતિ. તસ્સાતિ ચિત્તસ્સ. અજાનન્તોતિઆદીનં પદાનમત્થો અકુસલવારે વુત્તપટિપક્ખવસેન વેદિતબ્બો. યં આપત્તાધિકરણન્તિઆદીનં પદાનમત્થો અકુસલવારેન સદિસોયેવ.

૨૨૪. અયં વિવાદો નો અધિકરણન્તિઆદીસુ એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો.

૨૨૮. ચતુવગ્ગકરણે કમ્મેતિ સીમસમ્મુતિઆદિકમ્મે. પઞ્ચવગ્ગકરણેતિ પચ્ચન્તિમેસુ જનપદેસુ ઉપસમ્પદાદિકમ્મે. દસવગ્ગકરણેતિ મજ્ઝિમેસુ જનપદેસુ ઉપસમ્પદકમ્મે. વીસતિવગ્ગકરણેતિ અબ્ભાનકમ્મે. કમ્મપ્પત્તાતિ કમ્મસ્સ પત્તા યુત્તા અનુરૂપા.

૨૩૦. સમ્પટિચ્છિતબ્બન્તિ ¶ પટિગ્ગણ્હિતબ્બં. સમ્પટિચ્છિત્વા ચ પન અતિક્કામેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ભણ્ડકન્તિ ચીવરાદિભણ્ડકં. માનનિગ્ગહત્થાયાતિ ભણ્ડનજાતાનં માનસ્સ નિગ્ગહત્થાય. કતિપાહન્તિ કતિપયાહં, દ્વીહતીહન્તિ અત્થો.

૨૩૧. અનન્તાનિ ચેવ ભસ્સાનીતિ એત્થ અનન્તસદ્દો અપરિમાણસદ્દેન અત્થતો એકોતિ આહ ‘‘અપરિમાણાની’’તિ. ‘‘વચનાની’’તિ ઇમિના ભસ્સસદ્દો વચનપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. ઉબ્બાહિકાય સમ્મનિતબ્બોતિ કેન સમ્મનિતબ્બોતિ આહ ‘‘અપલોકેત્વા વા’’તિઆદિ. ઇમિના અપલોકનકમ્મેન વા ઞત્તિદુતિયકમ્મેન વા સમ્મનિતબ્બોતિ દસ્સેતિ. અનન્તાનિ ભસ્સાનિ ધમ્મકથિકં ઉદ્ધરિત્વા બાહતિ પટિસેધેતિ ઇમાય સમ્મુતિયાતિ ઉબ્બાહિકા, તાય. એવં સમ્મતેહિ પન ભિક્ખૂહિ વિનિચ્છિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. વિસું નિસીદિત્વા તસ્સાયેવ પરિસાય નિસીદિત્વા વાતિ યોજના. અઞ્ઞેહીતિ સમ્મતભિક્ખૂહિ અઞ્ઞેહિ.

૨૩૩. તત્રસ્સાતિ એત્થ તત્ર અસ્સાતિ પદવિભાગં કત્વા તસદ્દો પરિસવિસયો પસિદ્ધવિસયો, અસ્સસદ્દો આખ્યાતિકોતિ આહ ‘‘તસ્સં પરિસતિ ભવેય્યા’’તિ. ‘‘નેવ સુત્તં આગત’’ન્તિ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ ‘‘નો સુત્તવિભઙ્ગો’’તિ વક્ખમાનત્તા માતિકં સન્ધાય વુત્તન્તિ આહ ‘‘ન માતિકા આગતા’’તિ. વિનયોપીતિ ખન્ધકવિનયોપિ. પિસદ્દેન સુત્તવિભઙ્ગં અપેક્ખતિ. બ્યઞ્જનચ્છાયાયાતિ એત્થ છાયાસદ્દો પટિબિમ્બે ચ પભાય ચ હોતીતિ આહ ‘‘બ્યઞ્જનમત્તમેવા’’તિ, બ્યઞ્જનપટિબિમ્બિકબ્યઞ્જનપભાવન્તભૂતં અત્થં અગ્ગહેત્વા બ્યઞ્જનપટિબિમ્બબ્યઞ્જનપભામત્તમેવ ¶ ગહેત્વાતિ અધિપ્પાયો. ‘‘પટિસેધેતી’’તિ ઇમિના પટિબાહસદ્દો પટિસેધત્થોયેવ, ન મદ્દનત્થોતિ દસ્સેતિ. પટિબાહનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘જાતરૂપરજતખેત્તવત્થુપટિગ્ગહણાદીસૂ’’તિઆદિ. કિન્તિ કેન કારણેન, કસ્મા કારણા વા. ઇમેતિ જાતરૂપાદિપટિગ્ગાહકે ભિક્ખૂ. કારેથાતિ તુમ્હે ¶ કારેય્યાથ. એય્યાથસ્સ હિ એથાદેસો. પુચ્છાયં સત્તમીવિભત્તિ હોતિ. સુત્તેતિ સુત્તન્તપિટકે. અપરો ધમ્મકથિકો વદતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમેસન્તિ ઓલમ્બેત્વા નિવાસેન્તાનં. એત્થાતિ ઓલમ્બેત્વા નિવાસને.

૨૩૪. બહુતરા ભિક્ખૂતિ એત્થ દ્વિગુણતિગુણાદિના અધિકા એવ બહુતરા નામાતિ આહ ‘‘એકેનપિ અધિકા બહુતરાવા’’તિ. ‘‘કો પન વાદો’’તિઆદિના ‘‘એકેનપી’’તિ એત્થ પિસદ્દસ્સ ગરહત્થં દસ્સેતિ.

૨૩૫. સઞ્ઞત્તિયાતિ એત્થ સઞ્ઞાપનં સઞ્ઞત્તિ, તદત્થાયાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઞ્ઞાપનત્થાયા’’તિ. ગૂહિતબ્બોતિ ગૂળ્હો, સોયેવ ગૂળ્હકો, સલાકગ્ગાહો કાતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. વિવરિતબ્બોતિ વિવટો, સોયેવ વિવટકો. સસ્સ અત્તનો કણ્ણસમીપે જપ્પીયતિ કથીયતીતિ સકણ્ણજપ્પો, સોયેવ સકણ્ણજપ્પકો. ‘‘નિમિત્તસઞ્ઞં આરોપેત્વા’’તિ ઇમિના વણ્ણાવણ્ણાયો કત્વાતિ એત્થ વણ્ણસદ્દો સણ્ઠાનવાચકોતિ દસ્સેતિ. સુસણ્ઠાનદુસણ્ઠાના સલાકાયો કત્વાતિ અત્થો. તતોતિ વિસભાગકરણતો પરં ગહેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. સબ્બાપિ તા સલાકાયોતિ યોજના. કત્વાતિ પક્ખિપનં કત્વા. વુત્તનયેનાતિ ‘‘અલજ્જુસ્સન્નાયા’’તિઆદિના વુત્તનયેન. ‘‘યાવતતિય’’ન્તિ ઇમિના પચ્ચુક્કડ્ઢિતબ્બન્તિ એત્થ પુનપ્પુનં ઉદ્ધં કડ્ઢિતબ્બન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. અતિરેકજાતેતિ અધમ્મવાદીહિ અતિરેકતો જાતે સતીતિ સમ્બન્ધો. યાવતતિયમ્પીતિ પિસદ્દો તતો ઊને એકદ્વેવારે પન કા નામ કથાતિ દસ્સેતિ.

સકણ્ણજપ્પકે પન એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. સચે સઙ્ઘત્થેરો ગણ્હાતીતિ સમ્બન્ધો. સોતિ સઙ્ઘત્થેરો. વયોઅનુપ્પત્તાતિ પચ્છિમવયં અનુપ્પત્તા. એતન્તિ અધમ્મવાદિસલાકં. અસ્સાતિ ¶ સઙ્ઘત્થેરસ્સ. ઇતરા સલાકાતિ અધમ્મવાદિસલાકાહિ અઞ્ઞા ધમ્મવાદિસલાકા. સોતિ સઙ્ઘત્થેરો. તન્તિ ધમ્મવાદિસલાકં. તતોતિ નેવ અવબુજ્ઝનકારણા. વુત્તનયમેવાતિ ગૂળ્હકે વુત્તનયમેવ. વિવટો અત્થો ઇમસ્સાતિ વિવટત્થો.

૨૩૮. પારાજિકસામન્તં ¶ નામાતિ પારાજિકસ્સ આસન્નં નામ. અદિન્નાદાનાદીસૂતિ આદિસદ્દેન મનુસ્સવિગ્ગહ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મપારાજિકે સઙ્ગણ્હાતિ. નિબ્બેઠયમાનન્તિ વેઠનરહિતં, તમેનં ભિક્ખુન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમિના નિબ્બેઠેન્તન્તિ એત્થ અન્તસદ્દો માનસદ્દપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. અતિવેઠેતીતિ એત્થ કેહિ અતિવેઠેતીતિ આહ ‘‘ઇઙ્ઘાયસ્માતિઆદિવચનેહી’’તિ. તેનાતિ ચોદકેન. મન્તિ મમં. આહાતિ ચુદિતકો આહ. એતસ્સાતિ અવજાનનપટિજાનનાદિકારકસ્સ પાપિયસ્સ પુગ્ગલસ્સ. સીલવા ભવિસ્સતીતિ પાપિયો પુગ્ગલો સચે સીલવા ભવિસ્સતિ. પટિપ્પસ્સદ્ધિન્તિ પાપિયભાવતો પટિપ્પસ્સમ્ભનં. નો ચેતિ સીલવા નો ભવિસ્સતિ ચે. તથા નાસિતોતિ તેન તસ્સ પાપિયસિકકમ્મકરણેન નાસં ગતો ભવિસ્સતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં સમથક્ખન્ધકે.

ઇતિ સમથક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૨૪૩. ખુદ્દકવત્થુક્ખન્ધકે મુટ્ઠિકમલ્લાતિ મુટ્ઠિકેન મથન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં હિંસન્તીતિ મુટ્ઠિકમલ્લા. ઇમિના પાળિયં પદસ્સ હેટ્ઠુપરિયં દસ્સેતિ. ગામમુદવાતિ એત્થ છવિરાગમણ્ડનાનુયુત્તેન મુદો મોદનં એતેસમત્થીતિ મુદવા, ગામે વસન્તા મુદવા ગામમુદવાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘છવિરાગમણ્ડનાનુયુત્તા નાગરિકમનુસ્સા’’તિ. ‘‘વણ્ણવા અહેસુ’’ન્તિઆદીસુ ¶ (પારા. ૧૯૩; પાચિ. ૬૭) વિય વચનં દટ્ઠબ્બં. થમ્ભેતિ એત્થ ન યત્થ કત્થચિ થમ્ભો હોતિ, અથ ખો ન્હાનતિત્થે નિખણિત્વા ઠપિતથમ્ભોયેવાતિ આહ ‘‘ન્હાનતિત્થે નિખણિત્વા ઠપિતત્થમ્ભે’’તિ.

ઇટ્ઠકાસિલાદારુકુટ્ટાનન્તિ ઇટ્ઠકાકુટ્ટસિલાકુટ્ટદારુકુટ્ટાનં. અટ્ઠપદાકારેનાતિ અટ્ઠપદફલકાકારેન. રાજિયોતિ લેખાયો. તત્થાતિ અટ્ટાને, આકિરિત્વાતિ સમ્બન્ધો. ગન્ધબ્બહત્થકોતિ ¶ ગન્ધબ્બાનં વીણાહત્થો વિયાતિ ગન્ધબ્બહત્થકો. દારૂહિ કતત્તા વુત્તં ‘‘દારુમયહત્થેના’’તિ. તેનાતિ ગન્ધબ્બહત્થેન, ગહેત્વાતિ સમ્બન્ધો. કુરુવિન્દકપાસાણચુણ્ણાનીતિ એવંનામકસ્સ પાસાણસ્સ ચુણ્ણાનિ. તન્તિ કતગુળિકકલાપકં, ગહેત્વાતિ સમ્બન્ધો. વિગ્ગય્હાતિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સરીરે દળ્હં ગહેત્વાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞં સરીરેન સરીર’’ન્તિ. મકરદન્તકેતિ મકરનામકસ્સ મચ્છસ્સ દન્તસદિસે દન્તે. મલ્લકમૂલસણ્ઠાનેનાતિ ખેળપટિગ્ગહપાદસણ્ઠાનેન. ગિલાનસ્સાપીતિ પિસદ્દો અગિલાનસ્સ પગેવાતિ દસ્સેતિ.

૨૪૪. દન્તેતિ મકરદન્તે. અકતં મલ્લકં અકતમલ્લકં. કપાલખણ્ડં વાતિ વાસદ્દો સમુચ્ચયત્થો. કાસફુલ્લવિરહિતત્તા વત્થવટ્ટિ ઉક્કાસિકા નામ. નત્થિ કાસં ફુલ્લમેતિસ્સાતિ ઉક્કાસા, સા એવ ઉક્કાસિકા. યસ્સ કસ્સચીતિ ગિલાનાગિલાનસ્સ વા જરાદુબ્બલતરુણબલવસ્સ વા. પિટ્ઠિન્તિ પિટ્ઠિયં, અયમેવ વા પાઠો. પાણિતલસ્સ પુથુટ્ઠાનં પુથુપાણિ, તેન કતં પુથુપાણિકં, હત્થપરિકમ્મં, તેન વુત્તં ‘‘હત્થપરિકમ્મં વુચ્ચતી’’તિ. સબ્બેસન્તિ ન્હાયન્તાનં વા અન્હાયન્તાનં વા સબ્બેસં.

૨૪૫. કણ્ણતોતિ કણ્ણચ્છિદ્દતો. મુત્તોલમ્બકાદિવલ્લિસદિસત્તા વલ્લિકા નામ. પલમ્બકસુત્તન્તિ પરિમુઞ્ચિત્વા લમ્બિયતિ અનેનાતિ પલમ્બકં, તમેવ સુત્તં પલમ્બકસુત્તં. વલયન્તિ નિયુરં.

૨૪૬. દ્વીહિ માસેહિ નિયુત્તં દુમાસિકં. દ્વે અઙ્ગુલાનિ એતસ્સાતિ દુવઙ્ગુલં, કેસો. ઉભયેનપીતિ દુમાસિકદુવઙ્ગુલસઙ્ખાતેન ઉભયેનપિ ¶ . અયમ્પિ ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદોવ વુત્તોતિ યોજના. તતોતિ દુમાસિકદુવઙ્ગુલતો.

ઓસણ્ઠેન્તીતિ એત્થ ઓલિખિત્વા સમં પતિટ્ઠાપેન્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઓલિખિત્વા સન્નિસીદાપેન્તી’’તિ. દન્તમયાદીસૂતિ આદિસદ્દેન અટ્ઠિમયાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. હત્થફણેનાતિ હત્થસઙ્ખાતેન ફણેન. ચિક્ખલ્લેનાતિ ચિક્ખલ્લસદિસેન નિય્યાસેન. ઉદકતેલેનાતિ એત્થ ઉદકઞ્ચ તેલઞ્ચાતિ ચ ઉદકસઙ્ખાતેન તેલેનાતિ ચ અત્થં નિવત્તેન્તો આહ ‘‘ઉદકમિસ્સકેન તેલેના’’તિ. ઇમિના ઉદકેન મિસ્સકં તેલં ઉદકતેલન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઉટ્ઠલોમેતિ ઉટ્ઠિતલોમે. હત્થં તેમેત્વાતિ હત્થં ઉદકતેલેન તેમેત્વા. ઉણ્હાભિતત્તરજોકિણ્ણસિરાનમ્પીતિ ઉણ્હેન અભિતત્તો ચ રજેહિ ઓકિણ્ણસિરો ચ ઉણ્હાભિતત્તરજોકિણ્ણસિરા, અથ વા ઉણ્હેન અભિતત્તો સિરો એતેસન્તિ ઉણ્હાભિતત્તસિરા, રજેહિ ઓકિણ્ણો સિરો એતેસન્તિ રજોકિણ્ણસિરા ¶ , ઉણ્હાભિતત્તસિરા ચ રજોકિણ્ણસિરા ચ ઉણ્હાભિતત્તરજોકિણ્ણસિરા, પુબ્બપદે ઉત્તરપદલોપો, તેસમ્પિ. અલ્લહત્થેનાતિ અદ્દહત્થેન, અયમેવ વા પાઠો.

૨૪૭. યેસુ કંસપત્તાદીસુ મુખનિમિત્તં પઞ્ઞાયતિ, સબ્બાનિ તાનિ કંસપત્તાદીનિપીતિ યોજના. યત્થ કત્થચીતિ યસ્મિં કસ્મિંચિ આદાસે વા ઉદકપત્તે વાતિ સમ્બન્ધો. સઞ્છવિ નુ ખોતિ સઞ્જાતા છવિ નુ ખો, અહં જિણ્ણો અમ્હિ નુ ખો, નોતિ યોજના.

મુખં આલિમ્પન્તીતિ એત્થ કેહિ આલિમ્પન્તીતિ આહ ‘‘વિપ્પસન્નછવિરાગકરેહિ મુખલેપનેહી’’તિ. ‘‘મનોસિલાયા’’તિ ઇમિના મનોસિલા એવ મનોસિલિકાતિ દસ્સેતિ. તાનીતિ લઞ્છનાનિ. હરિતાલાદીહિપીતિ પિસદ્દેન ન કેવલં મનોસિલિકાય એવ, અથ ખો હરિતાલાદીહિપીતિ દસ્સેતિ.

૨૪૮. ન ¶ ભિક્ખવે નચ્ચં વાતિઆદીસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. નિચ્ચાપેન્તસ્સ વાતિ પરેહિ નચ્ચાપેન્તસ્સ વા. સાધુગીતન્તિ સુન્દરં અનિચ્ચતાદિપટિસંયુત્તં ગીતં, સજ્જનાનં વા. દન્તગીતમ્પિ ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. યન્તિ ગીતં. પુબ્બભાગેતિ ગાયનતો પુબ્બભાગે. ગાયાપેન્તસ્સાપીતિ પરેહિ વા ગાયાપેન્તસ્સાપિ. યં પનાતિ કિરિયાપરામસનં. યં પહરતિ, તત્થ પહરણે અનાપત્તીતિ યોજના. સબ્બન્તિ અખિલં નચ્ચગીતવાદિતં. પસ્સતોતિ પસ્સન્તસ્સ ચ સુણન્તસ્સ ચ. સવનમ્પિ હિ એકસેસેન વા સામઞ્ઞનિદ્દેસેન વા પસ્સનેનેવ સઙ્ગહિતં. વિહારતોતિ અનચ્ચઅગીતઅવાદિતટ્ઠાનવિહારતો. વિહારન્તિ નચ્ચગીતવાદિતટ્ઠાનવિહારં. અસનસાલાયાતિ ગામે ઠિતાય અસનસાલાય.

૨૪૯. સરકિરિયન્તિ સરસ્સ કિરિયં. ઇમિના સરકુત્તિન્તિ એત્થ સરસ્સ કરણં સરકુત્તીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અલદ્ધં સમાધિન્તિ સમ્બન્ધો. પચ્છિમા જનતાતિ એત્થ સમૂહિં અવયવં વિના સમૂહસ્સ અવયવિનો અભાવા તાપચ્ચયો સ્વત્થોપિ હોતીતિ આહ ‘‘પચ્છિમો જનો’’તિ. તં તં વત્તન્તિ સુત્તન્તવત્તાદિં તં તં વત્તં. અક્ખરાનિ વિનાસેત્વાતિ અઞ્ઞથા વત્તબ્બાનિ અક્ખરાનિ અઞ્ઞથા વદનેન ચ દીઘાદીનિ રસ્સાદિવદનેન ચ વિનાસેત્વા. ધમ્મે પનાતિ એત્થ સદ્દો પન વિસેસજોતકો. ગીતતો વિસેસોવ વેદિતબ્બોતિ હિ અત્થો. સુત્તન્તવત્તન્તિ સુત્તન્તસ્સ ઉચ્ચારણં વત્તં. એસેવ નયો ‘‘જાતકવત્તં ગાથાવત્ત’’ન્તિ એત્થાપિ. તન્તિ વત્તં. યદિ પન તં વિનાસેત્વા અતિદીઘં કાતું ન વટ્ટતિ, એવં સતિ યથા સુત્તન્તવત્તાદીનિ હોન્તિ, તથા કથં દસ્સેતબ્બાનીતિ આહ ‘‘ચતુરસ્સેન વત્તેના’’તિઆદિ. તત્થ ચતુરસ્સેન ¶ વત્તેનાતિ પરિપુણ્ણેન ઉચ્ચારણવત્તેન. પરિમણ્ડલાનીતિ સમન્તતો મણ્ડલાનિ બિમ્બાનિ પુણ્ણાનીતિ અત્થો. ‘‘સરેન ભણિત’’ન્તિ ઇમિના સરભઞ્ઞન્તિ એત્થ સરેન ભણિતબ્બન્તિ સરભઞ્ઞન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સરભઞ્ઞે કિર અત્થીતિ સમ્બન્ધો ¶ . તરઙ્ગવત્થાદીનં ઉચ્ચારણવિધાનાનિ (વજિર. ટી. ચૂળવગ્ગ ૨૪૯; સારત્થ. ટી. ચૂળવગ્ગ ૩.૨૪૯; વિ. વિ. ટી. ચૂળવગ્ગ ૨.૨૪૮-૯) એતરહિ નત્થિ. દ્વત્તિંસવત્તાનીતિ ચ સઙ્ખ્યામત્તમેવ અત્થિ, ન સઙ્ખ્યેય્યં. તસ્મા ટીકાસુ (સારત્થ. ટી. ચૂળવગ્ગ ૩.૨૪૯; વજિર. ટી. ચૂળવગ્ગ. ૨૪૯) ‘‘તરઙ્ગવત્તાદીનં ઉચ્ચારણવિધાનાનિ નટ્ઠપયોગાની’’તિ વુત્તં. અત્થીતિ સંવિજ્જન્તિ. અયઞ્હિ અત્થિસદ્દો નિપાતો. તેસૂતિ દ્વત્તિંસવત્તેસુ. યન્તિ વત્તં. ઉચ્ચારણવિધાનાનિ નટ્ઠપયોગાનિપિ તેસં સબ્બેસં સામઞ્ઞલક્ખણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સબ્બેસ’’ન્તિઆદિ. તત્થ સબ્બેસન્તિ દ્વત્તિંસવત્તાનં, લક્ખણન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અવિનાસેત્વા’’તિ વત્વા તમેવત્થં પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘વિકારં અકત્વા’’તિ. તત્થ વિકારકરણં નામ યત્તકાહિ મત્તાહિ અક્ખરં પરિપુણ્ણં હોતિ, તતો અધિકમત્તાયુત્તં કત્વા કથનં, તથા અકત્વા સમણસારુપ્પેન ચતુરસ્સેન નયેન પવત્તનંયેવ લક્ખણન્તિ અત્થો.

બાહિરલોમિં ઉણ્ણિન્તિ એત્થ ‘‘બાહિરલોમિ’’ન્તિ પદં ભાવનપુંસકન્તિ આહ ‘‘ઉણ્ણલોમાનિ બહિ કત્વા’’તિ. ‘‘ઉણ્ણપાવાર’’ન્તિ ઇમિના ઉણ્ણીતિ એત્થ ઉત્તરપદલોપં દસ્સેતિ. અથ વા પાવારપદેન ઉણ્ણા એતસ્સ અત્થીતિ ઉણ્ણીતિ કત્વા તદ્ધિતપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘તથા ધારેન્તસ્સ દુક્કટ’’ન્તિ વચનસ્સ અત્થાપત્તિનયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘લોમાનિ અન્તો કત્વા પારુપિતું વટ્ટતી’’તિ.

૨૫૧. અઙ્ગજાતં છિન્દન્તસ્સેવાતિ અઙ્ગજાતમેવ છિન્દન્તસ્સાતિ યોજના. અથ વા અઙ્ગજાતં છિન્દન્તસ્સ થુલ્લચ્ચયમેવાતિ યોજના. અહિકીટદટ્ઠાદીસુ નિમિત્તભૂતેસુ છિન્દન્તસ્સાતિ યોજના.

૨૫૨. ઉપ્પન્ના હોતીતિ પટિલાભવસેન ઉપ્પન્ના હોતિ. ઉપ્પન્નભાવં પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘સો’’તિઆદિ. તત્થ સોતિ રાજગહકો સેટ્ઠિ, કીળતીતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ સેટ્ઠિસ્સ. ઇદં પદં ‘‘જાલે’’તિ પદે સામ્યત્થછટ્ઠી, ‘‘ઉપ્પન્ના હોતી’’તિ પદે સમ્પદાનં. તન્તિ ચન્દનગણ્ઠિં. અસ્સાતિ સેટ્ઠિસ્સ. ઇદં પદં ‘‘પુરિસા’’તિ પદે સામ્યત્થછટ્ઠી, ‘‘અદંસૂ’’તિ પદે સમ્પદાનં. વિકુબ્બનિદ્ધીતિ વિવિધં, વિકારં ¶ વા કુબ્બનવસેન પવત્તા ઇદ્ધિ (પટિ. મ. ૩.૧૨-૧૬; વિસુદ્ધિ. ૨.૩૬૯-૩૭૩). અધિટ્ઠાનિદ્ધીતિ ¶ અધિટ્ઠાનવસેન પવત્તા ઇદ્ધિ (પટિ. મ. ૩.૧૨-૧૬; વિસુદ્ધિ. ૨.૩૬૯-૩૭૩).

ગિહી ઉપનામેન્તીતિ સમ્બન્ધો. બ્યઞ્જનં કત્વાતિ બ્યઞ્જનં પક્ખિપનં કત્વા. તન્તિ સુવણ્ણતટ્ટિકાદિં. આમસિતુમ્પીતિ પિસદ્દો પગેવ પટિગ્ગણ્હિતુન્તિ દસ્સેતિ. સઙ્ઘિકપરિભોગેન વાતિ વાસદ્દો પનસદ્દત્થો. સઙ્ઘિકપરિભોગેન પનાતિ હિ અત્થો. ગિહિવિકટાનિ વાતિ વાસદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો. ગિહિવિકટાનિ ભાજનાનિપિ વટ્ટન્તીતિ હિ અત્થો. કંસલોહવટ્ટલોહાનં સભાગત્તા વુત્તં ‘‘કંસ…પે… સઙ્ગહિતો’’તિ.

૨૫૩. ‘‘લિખિતુ’’ન્તિ એતં વુત્તન્તિ યોજના. પકતિમણ્ડલન્તિ એત્થ કિં મકરદન્તમત્તમ્પિ અચ્છિન્નમણ્ડલન્તિ આહ ‘‘મકરદન્તચ્છિન્નકમણ્ડલમેવા’’તિ.

૨૫૪. પહરિત્વાતિ આવટ્ટનતો અઞ્ઞમઞ્ઞં પહરિત્વા. તયો પત્તે ઉપરુપરિ ઠપેતું વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. ભૂમિઆધારકો નામ ભૂમિયા આસન્નો દન્તાદીહિ કતો વલયાધારકો. દારુઆધારકો નામ એકદારુના કતો આધારકો. દણ્ડાધારકો નામ ચતુદણ્ડતો પટ્ઠાય બહૂહિ દણ્ડેહિ કતો આધારકો. તત્થાતિ ભમકોટિસદિસદારુ આધારકતિદણ્ડકાધારેસુ. ગહેત્વા એવાતિ પત્તં ગહેત્વા એવ, એકમેવ ઠપેતબ્બં ઇતિ વુત્તન્તિ યોજના.

તત્થેવાતિ મિડ્ઢન્તેયેવ. વિત્થિણ્ણાયાતિ વિત્થારાય. બાહિરપસ્સેતિ કુટ્ટસ્સ બાહિરપસ્સે. કતાયાતિ કુટ્ટસ્સ થિરભાવત્થં કતાય. એત્થાતિ પરિભણ્ડન્તે.

યં ¶ વત્થં પત્થરિત્વા પત્તો ઠપિયતીતિ વત્થં ચોળકં નામાતિ યોજના. તસ્મિં પનાતિ ચોળકે પન. યત્થાતિ યસ્સં વાલિકાયં. ન દુસ્સતીતિ પત્તો ન દુસ્સતિ. પત્તમાળકન્તિ પત્તસ્સ ઠપનત્થાય કતં અટ્ટં. ભણ્ડકુક્ખળિકાતિ પત્તાદિભણ્ડકાનં પક્ખિપના ઉક્ખળિકા. યત્થ કત્થચીતિ ભિત્તિખીલાદિકે યસ્મિં કસ્મિંચિ. લગ્ગેન્તસ્સાતિ પત્તં થવિકાય લગ્ગેન્તસ્સ. નિસીદનસયનત્થં વા કતં હોતૂતિ યોજના. અઞ્ઞેનાતિ પત્તતો અઞ્ઞેન. અટ્ટકછન્નેનાતિ અટ્ટપતિરૂપેન, અટ્ટકસદિસેનાતિ અત્થો. તત્થાતિ અટ્ટકછન્નેન ઠપિતે મઞ્ચપીઠે. અંસે બદ્ધિયતિ અનેનાતિ અંસબદ્ધો, સોયેવ અંસબદ્ધકો, તેન લગ્ગેત્વાતિ સમ્બન્ધો. છત્તે ઠપેતું ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. ભત્તેન પૂરો ભત્તપૂરો, પત્તો. બન્ધિત્વા ઠપિતે છત્તે વા અટ્ટકં કત્વા ઠપિતે છત્તે વાતિ યોજના. યો કોચિ ભત્તપૂરોપિ તુચ્છપત્તોપીતિ સમ્બન્ધો.

૨૫૫. યસ્સાતિ ¶ ભિક્ખુનો. હત્થે પત્તો અત્થિ, સો એવ ભિક્ખુ પત્તહત્થો ન હોતિ, અપિચ ખો પન હત્થે વા પિટ્ઠિપાદે વા યત્થ કત્થચિ સરીરાવયવે પત્તસ્મિં સતીતિ યોજના. એસેવ નયો અનન્તરવાક્યેપિ. ઇમેહિ વાક્યેહિ ‘‘પત્તહત્થો’’તિ ચ ‘‘કવાટં પણામેતુ’’ન્તિ ચ ઉપલક્ખણમત્તમેવાતિ દસ્સેતિ. સૂચિં વા અવાપુરિતુન્તિ સમ્બન્ધો. કુઞ્ચિકાય વાતિ વાસદ્દો ‘‘સરીરાવયવેના’’તિ પદં અપેક્ખતિ.

લાબુકટાહન્તિ લમ્બતીતિ લાબુ, લાબુયા કટાહં લાબુકટાહં. ‘‘તાવકાલિક’’ન્તિ ઇમિના એકવારમેવ તેન આમિસં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિત્વા છડ્ડેતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. ઘટિકપાલન્તિ ભાજનકપાલં. અભું મેતિ અવડ્ઢિ મય્હં, ઉપ્પજ્જિત્થાતિ અત્થો. ‘‘અભુ મે’’તિ (મ. નિ. અટ્ઠ. ૨.૧૪૯; મ. નિ. ટી. ૨.૧૪૯) વત્તબ્બે નિગ્ગહિતાગમવસેન એવં વુત્તં. ઉત્રાસવચનન્તિ ઉત્રાસેન વચનકારણં પદં. દિન્નકમેવાતિ પરેહિ દિન્નકમેવ આમિસન્તિ સમ્બન્ધો.

ચમ્બેત્વાતિ ¶ મુખેન ચમ્બેત્વા. અપવિદ્ધામિસાનીતિ છડ્ડિતાનિ આમિસાનિ. એતેસૂતિ ચલકાદીસુ. અનુચ્છિટ્ઠં સુદ્ધપત્તન્તિ નત્થિ ઉચ્છિટ્ઠો એત્થાતિ અનુચ્છિટ્ઠો, સુદ્ધપત્તો, તં. ઉચ્છિટ્ઠહત્થેનાતિ ઉચ્છિટ્ઠો એત્થ અત્થીતિ ઉચ્છિટ્ઠો, સોયેવ હત્થો ઉચ્છિટ્ઠહત્થો, તેન. વામહત્થેન આસિઞ્ચિત્વાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ સુદ્ધપત્તે. એત્તાવતાપીતિ એત્તકેન એકઉદકગેણ્ડુસગહણમત્તેનાપિ. સોતિ સુદ્ધપત્તો. હત્થં પનાતિ ઉચ્છિટ્ઠહત્થમ્પિ. પનસદ્દો હેત્થ સમ્પિણ્ડનત્થો. યં અટ્ઠિં વા યં ચલકં વાતિ યોજના. તત્થાતિ મચ્છમંસફલાદીસુ. તન્તિ અટ્ઠિચલકં. યં પનાતિ અટ્ઠિચલકાદિં પન, પટિખાદિતુકામોતિ સમ્બન્ધો, પુન ખાદિતુકામોતિ અત્થો. તત્થેવાતિ પત્તે એવ. કત્વાતિ ઠપનં કત્વા. યં કિઞ્ચિ અટ્ઠિકણ્ટકાદિન્તિ સમ્બન્ધો.

૨૫૬. સત્થકવેઠનકન્તિ સત્થકસ્સ વેઠનકરણં. પિપ્ફલિકં વા દણ્ડસત્થકં નામાતિ યોજના. પિપ્ફાલેતિ એતાયાતિ પિપ્ફલિ, સાયેવ પિપ્ફલિકં. અઞ્ઞમ્પીતિ પિપ્ફલિકતો અઞ્ઞમ્પિ. યંકિઞ્ચિ દણ્ડં યોજેત્વા કતસત્થકં વા દણ્ડસત્થકં નામાતિ યોજના. ઇમિના દણ્ડેન યોજિતં સત્થકં દણ્ડસત્થકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

મલગ્ગહિતાતિ અયમલગ્ગહિતા. કિણ્ણેનાતિ મદિરાદિબીજેન કિણ્ણેન. તેનાતિ પાસાણચુણ્ણસઙ્ખાતેન સરિતકેન. મક્ખેતુન્તિ સૂચિં મક્ખેતું. મક્ખિતમધુસિત્થકં તં સરિતકં પરિભિજ્જતીતિ ¶ યોજના. મધુસિત્થકપિલોતિકન્તિ મધુસિત્થકેન મક્ખિતં પિલોતિકં. તત્થાતિ નિસ્સેણિયં. યાય રજ્જુયા કથિને બન્ધન્તિ, સા રજ્જુ કથિનરજ્જુ નામાતિ યોજના. તત્થાતિ દીઘસ્સ ભિક્ખુનો પમાણેન કતે કથિને. દણ્ડકેતિ કથિનદણ્ડકમ્હિ. તસ્સાતિ દીઘસ્સ ભિક્ખુનો પમાણેન કતસ્સ કથિનસ્સ. ઇતરસ્સ ભિક્ખુનોતિ દીઘભિક્ખુતો ઇતરસ્સ રસ્સભિક્ખુનો.

દણ્ડકથિનપમાણેન કતસ્સ કટસારકસ્સાતિ યોજના. ‘‘દુગુણકરણ’’ન્તિ ઇમિના પિદલકન્તિ દુગુણકરણસઙ્ખાતસ્સ કિરિયાવિસેસસ્સ ¶ નામન્તિ દસ્સેતિ. વિનન્ધનરજ્જુન્તિ વિસેસેન નહિયતિ બન્ધિયતિ એતાયાતિ વિનન્ધના, સાયેવ રજ્જુ વિનન્ધનરજ્જુ, તમેવત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘વિનન્ધિતું રજ્જુ’’ન્તિ. વિનન્ધનસુત્તકન્તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. તેન સુત્તકેનાતિ વિનન્ધનસુત્તકેન. તત્થાતિ ખુદ્દકનિસ્સેણિયં કાચિ સુત્તન્તરિકાયોતિ સમ્બન્ધો. પમાણસઞ્ઞાકરણન્તિ સુત્તન્તરિકપમાણસ્સ સઞ્ઞાકરણં. કાળસુત્તેન સઞ્ઞાકરણં વિય હલિદ્દિસુત્તેન સઞ્ઞાકરણન્તિ યોજના. અઙ્ગુલિયા પટિગ્ગણ્હન્તીતિ એત્થ ‘‘પટિગ્ગણ્હન્તી’’તિ પદસ્સ ‘‘અઙ્ગુલિયા’’તિ કરણસ્સેવ વુત્તત્તા કમ્મસ્સ અવુત્તત્તા તસ્સ કમ્મં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સૂચિમુખ’’ન્તિ. અઙ્ગુલિકોસકન્તિ અઙ્ગુલિકઞ્ચુકં.

૨૫૭. પાતિચઙ્કોટકાદિન્તિ એત્થ પાતિ નામ પટિગ્ગહસણ્ઠાનેન કતો સૂચિઆદિભણ્ડટ્ઠપનો ભાજનવિસેસો. આકિરિત્વાતિ પક્ખિપિત્વા. ઓધુનિત્વાતિ પપ્ફોટેત્વા. ઘનદણ્ડકન્તિ નિરન્તરદણ્ડકં. અન્તોકત્વાતિ કથિનસ્સ અન્તોકત્વા.

૨૫૮. વિનન્ધિત્વાતિ ચોળકેન વિનન્ધિત્વા.

૨૫૯. અપરિસ્સાવનકસ્સેવ ભિક્ખુનોતિ યોજના. યો પન યાચતીતિ સમ્બન્ધો. મજ્ઝેદણ્ડકેતિ દણ્ડકસ્સ મજ્ઝે. ઉદકન્તિ અકપ્પિયઉદકં. તન્તિ ઉદકં. યન્તિ પરિસ્સાવનં. ઉદકં પરિસુદ્ધં હુત્વા સવતિ ગચ્છતિ પવત્તતિ અનેનાતિ પરિસ્સાવનં. યં ઉદકે ઓત્થરિત્વા ઘટેન ઉદકં ગણ્હન્તિ, તં ઓત્થરકં નામાતિ યોજના. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તં હી’’તિઆદિ. તન્તિ પરિસ્સાવનં, બન્ધિત્વાતિ સમ્બન્ધો. તેસૂતિ ચતૂસુ ખાણુકેસુ. સબ્બપરિયન્તેતિ સબ્બપરિસ્સાવનસ્સ પરિયન્તે મોચેત્વાતિ સમ્બન્ધો. ઓત્થરિત્વાતિ ઓગાહેત્વા. ચીવરકુટિકાતિ ચીવરેન કતા કુટિકા, સા મકસાનં પરિત્તાણત્થં કતત્તા મકસકુટિકાતિ વુચ્ચતિ.

૨૬૦. સેમ્હાદિદોસુસ્સન્નકાયાતિ ¶ સેમ્હાદિદોસેહિ ઉસ્સન્નકાયા. અગ્ગળત્થમ્ભોતિ કવાટત્થમ્ભો. યત્થાતિ અગ્ગળત્થમ્ભે. તત્થાતિ દ્વારબાહાય. તત્થાતિ અગ્ગળપાસકે. ધૂમો નિક્ખમતિ એતેનાતિ ધૂમનેત્તો, છિદ્દો. તેન વુત્તં ‘‘ધૂમનિક્ખમનછિદ્દ’’ન્તિ ¶ . ‘‘ગન્ધેહી’’તિ ઇમિના ‘‘વાસેતુ’’ન્તિ પદસ્સ કરણં દસ્સેતિ. ‘‘ઉદકટ્ઠપનટ્ઠાન’’ન્તિ ઇમિના ઉદકટ્ઠાનન્તિ એત્થ ઉદકસ્સ ઠપનં ઠાનં ઉદકટ્ઠાનન્તિ મજ્ઝેપદલોપસમાસં દસ્સેતિ. તત્થાતિ ઉદકટ્ઠાને. કોટ્ઠકોતિ એત્થ ન યત્થ કત્થચિ, યસ્સ કસ્સચિ વા કોટ્ઠકો હોતિ, અપિ ચ ખો પન દ્વારે એવ, દ્વારસ્સેવ વા કોટ્ઠકોતિ આહ ‘‘દ્વારકોટ્ઠકો’’તિ.

૨૬૧. પરિકમ્મન્તિ પિટ્ઠિઆદિપરિકમ્મં. પટિચ્છાદિયતિ ઇમાયાતિ પટિચ્છાદિ, વત્થમેવ પટિચ્છાદિ વત્થપટિચ્છાદિ. ઉદકં ન હોતીતિ એત્થ પાનોદકં નિવત્તેન્તો આહ ‘‘ન્હાનોદકં ન હોતી’’તિ.

૨૬૨. પણ્ણિકાનં તુલં વિય ઉદકઉબ્બાહનકતુલન્તિ યોજના. દીઘવરત્તાદીહીતિઆદિસદ્દેન રજ્જુ આદયો સઙ્ગણ્હાતિ. અરહત્થઘટિયન્તં નામ ચક્કસણ્ઠાનં અનેકારં અરે અરે ઘટાનિ બન્ધિત્વા એકેન વા દ્વીહિ વા પરિબ્ભમિયમાનં યન્તં. અરસઙ્ખાતેસુ હત્થેસુ ઘટા બન્ધિતબ્બા એત્થાતિ અરહત્થઘટિ, તમેવ યન્તં અરહત્થઘટિયન્તં. ચમ્મભાજનન્તિ ચમ્મમયં ભાજનં. અપરિક્ખિત્તા હોતીતિ ચન્દનિકા અપાકારા હોતિ. ઉદકપુઞ્જનં વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. તસ્મિન્તિ ઉદકપુઞ્જને. ‘‘ઉદકપુઞ્જની’’તિપિ પાઠો. એવં સતિ તાય ઉદકપુઞ્જનિયાતિ અત્થો. પચ્ચુદ્ધરિતુન્તિ અપનેતું.

૨૬૩. આ સમન્તતો વિદ્ધં પક્ખપાસકમેત્થાતિ આવિદ્ધપક્ખપાસકં. મણ્ડલેતિ કણ્ણિકમણ્ડલમ્હિ. કતં કૂટઞ્ચ છદનઞ્ચ એત્થાતિ કતકૂટચ્છદનં, જન્તાઘરં, તસ્સ. એતન્તિ ‘‘નિલ્લેખજન્તાઘર’’ન્તિ એતં નામં. ‘‘ચત્તારો માસે’’તિ ઇમિના ‘‘ચતુમાસ’’ન્તિ દિગુસમાસસ્સ વાક્યં દસ્સેતિ.

૨૬૪. નમતકન્તિ એત્થ હેટ્ઠા વુત્તનમતકતો (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૫૬) વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એળકલોમેહી’’તિઆદિ. અવાયિમન્તિ વાયિત્વા ન કતં. ચમ્મખણ્ડપરિહારેનાતિ ચમ્મખણ્ડં વિય અધિટ્ઠાનવિકપ્પનઅપનયનેન, પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ અત્થો. પેળાયાતિ અટ્ઠંસાદિઆકારેન કતાય ¶ મઞ્જૂસાય. એતન્તિ ‘‘આસિત્તકૂપધાન’’ન્તિ એતં નામં. દારુમયાપીતિ પિસદ્દો ન તમ્બલોહરજતમયા એવાતિ દસ્સેતિ. એત્થેવાતિ મળોરિકાયમેવ. આધારકસઙ્ખેપગમનતોતિ ¶ આધારકે સઙ્ખેપં ગમનતો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. પુબ્બે પત્તરક્ખનત્થં આધારકો અનુઞ્ઞાતો, ઇદાનિ ભુઞ્જનત્થન્તિ દટ્ઠબ્બં. એકો ભિક્ખુ ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. સેસકન્તિ ગહેતબ્બફલપૂવેહિ સેસકં. તસ્મિં ખણેતિ તસ્મિં ભુઞ્જનક્ખણે.

૨૬૫. એકેકેનપિ અઙ્ગેનાતિ પિસદ્દો સમ્ભાવનત્થો, તતો પન અધિકેહિ અઙ્ગેહિ પગેવાતિ હિ અત્થો. સમન્નાગતસ્સ ઉપાસકસ્સ નિક્કુજ્જિતુન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ઉપાસકસ્સ. ન ગહેતબ્બોતિ સઙ્ઘેન ન ગહેતબ્બો. અસુકસ્સ ઉપાસકસ્સાતિ સમ્બન્ધો. ઉક્કુજ્જનકાલેતિ પત્તસ્સ ઉક્કુજ્જનકાલે. યાચાપેત્વાતિ પત્તનિકુજ્જિતેન ઉપાસકેન યાચાપેત્વા. હત્થપાસન્તિ સઙ્ઘસ્સ હત્થપાસં.

૨૬૮. પુરક્ખત્વાતિ એત્થ પુરસદ્દસ્સ અગ્ગત્થભાવઞ્ચ કરસદ્દસ્સ ખાદેસભાવઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અગ્ગતો કત્વા’’તિ. સોતિ બોધિરાજકુમારો, સન્થરીતિ સમ્બન્ધો. લચ્છામીતિ લભિસ્સામિ, એસ બોધિરાજકુમારો પુત્તલાભાય અભબ્બોતિ યોજના. અક્કમને દોસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યદી’’તિઆદિ. પચ્છાતિ અક્કમનતો પચ્છા. અયન્તિ ભગવા. ઇદન્તિ કારણં. તાવાતિ સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિતો, સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિયા વા પઠમં. પરિભવતોતિ ગિહીનં પરિભવતો.

મઙ્ગલત્થાયાતિ અરોગાદિકસ્સ મઙ્ગલસ્સ અત્થાય. ધોતપાદકન્તિ એત્થ ધોતેહિ પાદેહિ અક્કમનટ્ઠાને અત્થરિતં ધોતપાદકન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ધોતપાદકં નામા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘પચ્ચત્થરણં અત્થત’’ન્તિ ઇમિના ‘‘ધોતપાદક’’ન્તિ એત્થ ણિકપચ્ચયસ્સ અત્થરિતત્થે પવત્તભાવં દસ્સેતિ.

૨૬૯. પદુમકણ્ણિકાકારન્તિ પદુમકણ્ણિકસણ્ઠાનં. કતં પાદઘંસનં કતકં નામાતિ યોજના. તન્તિ કતકં, પટિક્ખિત્તમેવાતિ સમ્બન્ધો. પોત્થકેસુ તંસદ્દો ગલિતોતિ દટ્ઠબ્બો. બાહુલ્લિકાનુયોગત્તાતિ ¶ પચ્ચયબહુલભાવાય અનુયોગત્તા. પાસાણફેણકોપીતિ પાસાણઅબ્બુદમ્પિ. બીજનીતિ ચતુરસ્સબીજની. તન્તિ વિધૂપનં, કતં હોતૂતિ સમ્બન્ધો. ઇધાપિ તંસદ્દો ગલિતો. વેળુદન્તવિલીવેહિ વા મોરપિઞ્છેહિ વા ચમ્મવિકતીહિ વા કતં હોતૂતિ યોજના. સબ્બં વિધૂપનન્તિ સમ્બન્ધો. પાળિયં તાલવણ્ટન્તિ સહ વણ્ટેન કતં તાલં તાલવણ્ટં, તાલસદ્દેન તંમયા મણ્ડલબીજની ગહેતબ્બા વિકારીવિકારભાવેન સમ્બન્ધત્તા. મકસબીજનીતિ ¶ મકસાનં પલાયનકબીજની, દન્તમયવિસાણમયદણ્ડકાપિ મકસબીજની વટ્ટતીતિ યોજના. ‘‘વાકમયબીજનિયા’’તિ પદં ‘‘સઙ્ગહિતા’’તિ પદે આધારો, કરણં વા.

૨૭૦. યસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ ચક્ખું વા દુબ્બલં હોતીતિ યોજના. અઞ્ઞોતિ કાયડાહાદીહિ આબાધેહિ અઞ્ઞો, કોચિ આબાધો વા ઉપ્પજ્જતીતિ યોજના. ‘‘વસ્સે પના’’તિ પદં ‘‘ચીવરગુત્તત્થ’’ન્તિ પદે એવ સમ્બન્ધિતબ્બં. ચીવરગુત્તત્થન્તિ ચીવરસ્સ વસ્સતેમનતો ગુત્તત્થં, વાળમિગચોરભયેસુ સન્તેસૂતિ સમ્બન્ધો. તાલપણ્ણાદિના એકેન પણ્ણેન કતં છત્તં એકપણ્ણચ્છત્તં. સબ્બત્થેવાતિ સબ્બેસુ એવ ગામારઞ્ઞેસુ.

‘‘અસિ અસ્સા’’તિ ઇમિના અસિસ્સાતિ પદસ્સ અનવકાસવિધિં દસ્સેતિ. અસીતિ ખગ્ગો. અસ્સાતિ ચોરસ્સ, અસીતિ સમ્બન્ધો. વિજ્જોતલતીતિ એત્થ અલપચ્ચયો રૂપસિદ્ધિમત્તોવાતિ આહ ‘‘વિજ્જોતતી’’તિ. ‘‘ચતુહત્થોયેવા’’તિ ઇમિના પમાણયુત્તોતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. તતોતિ ચતુહત્થતો. સબ્બેસન્તિ ગિલાનાગિલાનાનં. ‘‘સક્કા પના’’તિ પદં ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પદે કત્તા, ‘‘દાતબ્બા’’તિ પદે કમ્મં. સમ્મન્નિત્વાવ દાતબ્બા, ન વિના સમ્મુતિયાતિ અધિપ્પાયો.

૨૭૩. આગતન્તિ ઉદરિયતો નિક્ખમિત્વા આગતં. ઉગ્ગારન્તિ ગલતો ઉગ્ગારં ભોજનન્તિ સમ્બન્ધો. સન્ધારેત્વાતિ પતિટ્ઠાપેત્વા. અસન્ધારિતમેવ હુત્વાતિ સમ્બન્ધો.

યન્તિ ¶ ખાદનીયભોજનીયં, પતિતન્તિ સમ્બન્ધો. તન્તિ ખાદનીયભોજનીયં, ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતુન્તિ સમ્બન્ધો. ઇદન્તિ વચનં.

૨૭૪. કુબ્બં કરિસ્સામીતિ એત્થ કરિયતિ ઉચ્ચારિયતીતિ કુબ્બન્તિ વુત્તે સદ્દોતિ આહ ‘‘સદ્દં કરિસ્સામી’’તિ. સદ્દન્તિ ‘‘અયં મં ભિક્ખુ વિપ્પકરોતી’’તિ ઉચ્ચાસદ્દં. નખાદીહીતિઆદિસદ્દેન મુખકુટ્ટે સઙ્ગણ્હાતિ. અનુરક્ખનત્થન્તિ અનુદયેન પાલનત્થં. નખચ્છેદનન્તિ નખં છિન્દતિ અનેનાતિ નખચ્છેદનં, સત્થકાદિ. વીસતિમટ્ઠન્તિ એત્થ વીસતિયા નખાનં મટ્ઠં વીસતિમટ્ઠન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વીસતિપિ નખે’’તિઆદિ. લિખિતમટ્ઠેતિ લિખિતે હુત્વા મટ્ઠે. કારાપેન્તીતિ નહાપિતે કારાપેન્તિ. નખતોતિ નખતો વા નખન્તરતો વા. અપકડ્ઢિતુન્તિ કડ્ઢિત્વા અપનેતું.

૨૭૫. ખુરકોસકન્તિ ¶ ખુરસ્સ ઠપનકં. કત્તરિયાતિ કન્તિયતિ છિન્દિયતિ ઇમાયાતિ કત્તરિ, અયોમયો એકો ઉપકરણવિસેસો, તાય. ‘‘છેદાપેન્તી’’તિ ઇમિના કપ્પાપેન્તીતિ એત્થ કપ્પસદ્દસ્સ વિધ્યત્થં અધિપ્પાયેન દસ્સેતિ. મસ્સું વડ્ઢાપેન્તીતિ એત્થ મસ્સું વડ્ઢેત્વા રુહાપેન્તીતિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘મસ્સું દીઘં કારાપેન્તી’’તિ. એળકમસ્સૂતિ એળકસ્સ વિય મસ્સૂતિ એળકમસ્સુ. ‘‘ગોલોમિક’’ન્તિ વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ચતુકોણ’’ન્તિ ઇમિના ચતુરસ્સન્તિ એત્થ અંસસદ્દો કોણત્થોતિ દસ્સેતિ. ચતુરસ્સન્તિ એત્થ હિ ‘‘ચતુરંસ’’ન્તિ વત્તબ્બે નિગ્ગહિતસ્સ લોપં કત્વા પરસ્સ સકારસ્સ દ્વેભાવં કત્વા ‘‘ચતુરસ્સ’’ન્તિ વુત્તં. લોમસંહરણન્તિ લોમાનં અપનયનં. લોમરાજિટ્ઠપનન્તિ લોમલેખાઠપનં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ, મસ્સુકપ્પનાદીસૂતિ સમ્બન્ધો. ગણ્ડવણરુધિઆબાધપચ્ચયાતિ ગણ્ડો ચ વણો ચ રુધિ ચ ગણ્ડવણરુધયો, તેયેવ આબાધા ગણ્ડવણરુધિઆબાધા, તેસં પચ્ચયા. વણોતિ મહન્તો વણો. રુધીતિ ખુદ્દકો વણો. સક્ખરાદીહીતિ સક્ખરમધુસિત્થકેહિ. સણ્ડાસોતિ સુટ્ઠુ લોમં ડંસતીતિ સણ્ડાસો. યન્તિ લોમં, ઠિતન્તિ સમ્બન્ધો. કત્થ ઠિતન્તિ આહ ‘‘ભમુકાય વા’’તિઆદિ. કિં હુત્વા ઠિતન્તિ ¶ આહ – ‘‘ઉગ્ગન્ત્વા વિભચ્છં ઠિત’’ન્તિ, વિભચ્છં હુત્વા ઠિતન્તિ યોજના. વિસેસેન સોભણં ભક્ખતીતિ વિભચ્છો, અસોભણો. ‘‘વિગચ્છ’’ન્તિપિ પાઠો, વિરૂપં ગચ્છતિ, ગમયતીતિ વા વિગચ્છો. તત્થ પુરિમપાઠોયેવ મૂલપાઠોતિ દટ્ઠબ્બોતિ. પલિતં વા અપલિતં વા તાદિસં લોમન્તિ યોજના.

૨૭૭. કંસપત્થરિકાતિ એત્થ કંસઆપણે પત્થરન્તિ પસારેન્તીતિ કંસપત્થરિકાતિ વુત્તે કંસભણ્ડવાણિજા ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘કંસભણ્ડવાણિજા’’તિ. વાસિદણ્ડાદીનં અપાતનત્થં બન્ધતિ અનેન લોહેનાતિ બન્ધનં, તમેવ મત્તં અપ્પન્તિ બન્ધનમત્તં.

૨૭૮. નિક્ખમન્તેનાતિ આરામતો નિક્ખમન્તેન. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. ‘‘સરિત્વા’’તિ ઇમિના અસરિત્વા પિણ્ડાય ચરિતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. બહુરજ્જુકન્તિ બહૂ રજ્જુયો એતસ્સાતિ બહુરજ્જુકં. ઇમિના કલાપેન બહુરજ્જૂનં સમૂહેન કત્તબ્બન્તિ કલાપુકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ, ઇકારસ્સુકારો. દેડ્ડુભકન્તિ એત્થ દેડ્ડુભસદ્દેન તસ્સ સીસં ગહેતબ્બં એકદેસૂપચારેન, દેડ્ડુભં વિયાતિ દેડ્ડુભકં, સદિસત્થે કપચ્ચયો હોતિ. તેન વુત્તં ‘‘ઉદકસપ્પસીસસદિસ’’ન્તિ. ‘‘મુરજવટ્ટિસણ્ઠાન’’ન્તિ ઇમિના મુરજસદ્દેન મુરજવટ્ટિ ગહેતબ્બા તસ્સ વિકારત્તા, તેન સદિસં મુરજન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. વેઠેત્વાતિ બહુરજ્જુકે એકતો વેઠેત્વા. મદ્દવીણસદ્દો પામઙ્ગપરિયાયો. મદ્દવીણં વિયાતિ મદ્દવીણં. તેન વુત્તં ‘‘પામઙ્ગસણ્ઠાન’’ન્તિ. ‘‘પગેવ બહૂની’’તિ ઇમિના ‘‘એકમ્પી’’તિ એત્થ પિસદ્દસ્સ સમ્ભાવનત્થં દસ્સેતિ. મચ્છકણ્ટકવાયિમાતિ મચ્છકણ્ટકં ¶ વિય દસ્સેત્વા વાયિમા. કુઞ્જરચ્છિકાદિભેદાતિ વારણઅચ્છિકાદિભેદા. વારણો હિ કું ભૂમિં જરાપેતીતિ કુઞ્જરોતિ (વિ. વ. અટ્ઠ. ૩૧; અ. નિ. ટી. ૧.૧.૨) ચ કુઞ્જે નિકુઞ્જે રમતીતિ કુઞ્જરોતિ ચ વુચ્ચતિ. તસ્સ અચ્છિ વિયાતિ કુઞ્જરચ્છિકં, તં આદિ યેસં તાનીતિ કુઞ્જરચ્છિકાદીનિ, તેસં ભેદાતિ કુઞ્જરચ્છિકાદિભેદા. આદિસદ્દેન ગોણચ્છિકાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. ‘‘કુઞ્ચિકાકોસકસણ્ઠાન’’ન્તિ ઇમિના સૂકરસ્સ અન્તં વિય ¶ સૂકરન્તકન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. સૂકરસ્સ હિ અન્તં કુઞ્ચિકાકોસકં વિય મજ્ઝે સુસિરો હોતિ. સૂકરન્તકં અનુલોમેતીતિ સૂકરન્તકેન અનુલોમેતિ. દસાસુયેવાતિ કાયબન્ધનસ્સ અન્તેસુયેવ. એત્થાતિ દસાસુ. ‘‘ચતુન્નં ઉપરિ ન વટ્ટતી’’તિ ઇમિના મુરજદસા તતો ઉપરિ વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. વેઠેત્વાતિ રજ્જું વત્થેન વેઠેત્વા. મુદ્દિકસણ્ઠાનેનાતિ વરકસીસસણ્ઠાનેન. એવં સિબ્બિતાતિ એવં સિબ્બિયમાના. હીતિ ફલજોતકો. પાસન્તોતિ પાસકોટિ.

૨૮૦. ઓલમ્બકં કત્વા નિવત્થં હત્થિસોણ્ડકં નામાતિ યોજના. ચોળિકઇત્થીનન્તિ ચોળરટ્ઠે નિવાસીનં ઇત્થીનં. હત્થિયા સોણ્ડો વિય હત્થિસોણ્ડકં નિવત્થં. મચ્છવાલં વિયાતિ મચ્છવાલકં. ચત્તારો કણ્ણા એતસ્સ નિવત્થસ્સાતિ ચતુકણ્ણકં. તાલવણ્ટં વિયાતિ તાલવણ્ટકં. સતં વલિનો એતસ્સ નિવત્થસ્સાતિ સતવલિકં. ‘‘અનેકક્ખત્તુ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘સતવલિક’’ન્તિ એત્થ સતસદ્દસ્સ અનેકત્થવાચકતં દસ્સેતિ. ‘‘વામદક્ખિણપસ્સેસુ વા’’તિ ઇમિના પુરિમનિવત્થં કટિતો પટ્ઠાય હેટ્ઠા નિવત્થં નામાતિ દસ્સેતિ.

સંવલ્લિત્વા નિવત્થં સંવલ્લિયં. મલ્લો ચ કમ્મકારો ચ મલ્લકમ્મકારા, તે આદયો યેસં તેતિ મલ્લકમ્મકારાદયો. આદિસદ્દેન ધુત્તાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યમ્પિ નિવત્થં નિવાસેન્તિ, સબ્બં તં નિવત્થં ન વટ્ટતીતિ યોજના. એકં વા કોણન્તિ સમ્બન્ધો. કોણેતિ અન્તરવાસકસ્સ કોણે. ‘‘તથા’’તિ ઇમિના ‘‘એકં વા દ્વે વા કોણે ઉક્ખિપિત્વા અન્તરવાસકસ્સ ઉપરિ લગ્ગેન્તી’’તિ અત્થં અતિદિસતિ. અન્તોકાસાવસ્સ દસ્સેત્વાતિ સમ્બન્ધો. દ્વે નિવાસેન્તેન અગિલાનેનાતિ યોજના. સગુણન્તિ અન્તોકાસાવેન બહિકાસાવં સમાનગુણં કત્વા. ઇતીતિઆદિ નિગમનં. યઞ્ચાતિ યં નિવત્થઞ્ચ. ઇધાતિ ખુદ્દકવત્થુક્ખન્ધકે. યઞ્ચ સેખિયવણ્ણનાયં (પાચિ. અટ્ઠ. ૫૭૬ આદયો) પટિક્ખિત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સબ્બં તં નિવત્થન્તિ યોજના. નિબ્બિકારં કત્વાતિ સમ્બન્ધો. ઉભો ¶ કણ્ણેતિ હેટ્ઠા ઠિતે ઉભો કણ્ણે ઉપરિ ચ ઠિતે ઉભો કણ્ણે. તન્તિ પરિમણ્ડલપારુપનં.

તત્થાતિ ‘‘ગિહિપારુત’’ન્તિ વચને યંકિઞ્ચિ અઞ્ઞથાપારુતં અત્થીતિ સમ્બન્ધો. તસ્માતિ યસ્મા ¶ ગિહિપારુતં નામ, તસ્મા, પરિમણ્ડલં પારુપિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘યથા પારુપન્તિ, યથા ચ ઠપેન્તી’’તિઆદિના યોજના કાતબ્બા. તસ્સેવાતિ દીઘસાટકસ્સેવ. તસ્સેવાતિ સાટકસ્સેવ. પાળિકારકોતિ પાળિં ગણ્હન્તં વા વાચેન્તં વા કારકો. તથાતિ યથા પારુપન્તિ, તથા.

૨૮૧. કુહિઞ્ચિ ઠાનં ગચ્છતો રઞ્ઞોતિ યોજના. ‘‘પરિક્ખારભણ્ડવહનમનુસ્સા’’તિ ઇમિના તે મનુસ્સા મુણ્ડં સીસં ચોળકેન વેઠેન્તીતિ મુણ્ડવેઠિનો નામાતિ દસ્સેતિ. અધિપ્પાયોતિ ઉજ્ઝાયન્તાનં મનુસ્સાનમધિપ્પાયો. અન્તરાકાજન્તિ એત્થ અન્તરાસદ્દો મજ્ઝત્થવાચકોતિ આહ ‘‘મજ્ઝે’’તિ. ‘‘લગ્ગેત્વા’’તિઆદિના કાજસ્સ અન્તરે લગ્ગેત્વા વહિતબ્બં અન્તરાકાજન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૨૮૨. ‘‘ચક્ખૂનં હિત’’ન્તિ ઇમિના અચક્ખુસ્સન્તિ એત્થ સ્સપચ્ચયો ચક્ખુસદ્દતો હિતત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. પમાણઙ્ગુલેનાતિ વડ્ઢકીનં પમાણયુત્તેન અઙ્ગુલેન.

૨૮૩. ‘‘તિણવનાદીસૂ’’તિ ઇમિના દાયં આલિમ્પેન્તીતિ એત્થ દાયસદ્દો વનવાચકોતિ દસ્સેતિ. ‘‘અગ્ગિં દેન્તી’’તિ ઇમિના આપુબ્બો લિપિધાતુ ઉપસગ્ગવસેન અગ્ગિદાનત્થોતિ દસ્સેતિ. પરિત્તન્તિ એત્થ સમન્તતો તાયતિ અનેનાતિ પરિત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપ્પહરિતકરણેન વા પરિખાખણેન વા પરિત્તાણ’’ન્તિ. એત્થાતિ પરિત્તકરણે. દાતું લબ્ભતીતિ સયં દાતું લબ્ભતિ. હરિતુન્તિ અપનેતું. પત્તં વા અપત્તં વા અગ્ગિન્તિ સમ્બન્ધો. તથાતિ અગ્ગિદાનાદિના આકારેન. ઉદકેન નિબ્બાપેન્તેન ભિક્ખુનાતિ સમ્બન્ધો.

૨૮૪. સતિ ¶ કરણીયેતિ એત્થ કરણીયસદ્દો કિચ્ચપરિયાયોતિ આહ ‘‘સુક્ખકટ્ઠાદિગ્ગહણકિચ્ચે’’તિ. ‘‘સુક્ખકટ્ઠાદિગ્ગહણ’’ ઇતિ પદેન કિચ્ચસરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘પુરિસપ્પમાણ’’ન્તિ ઇમિના પોરિસિયન્તિ એત્થ ણિયપચ્ચયો પમાણત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. પુરિસપ્પમાણં નામ ઉપરિ બાહુદ્વયતતસ્સ પુરિસસ્સ પમાણં. દિસ્વા વા હુત્વા વા દિસ્વાતિ યોજના. અતિઉચ્ચમ્પીતિ પિસદ્દો સમ્ભાવનત્થો. નીચં પન રુક્ખં પગેવાતિ હિ અત્થો.

૨૮૫. કલ્યાણવાક્કરણાતિ એત્થ કરિયતિ ઉચ્ચારિયતીતિ કરણો, સદ્દો, વાચાયેવ કરણો વાક્કરણો, કલ્યાણો વાક્કરણો એતેસન્તિ કલ્યાણવાક્કરણાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મધુરસદ્દા’’તિ. વેદં વિયાતિ સુતિં વિય. વાચનામગ્ગન્તિ વાચનાય ઉપાયં. સકાતિ સમ્માસમ્બુદ્ધસઙ્ખાતસ્સ ¶ સસ્સ અત્તનો એસા સકા. તેન વુત્તં ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધેના’’તિ. સમ્માસમ્બુદ્ધેન હિ માગધનિરુત્તિયા એવ ધમ્મો ભાસિતો, તસ્મા સા માગધનિરુત્તિ સકા નામાતિ વુચ્ચતિ. નિરુત્તીતિ અત્થં નીહરિત્વા વુચ્ચતે ઇમાય સદ્દપઞ્ઞત્તિયાતિ નિરુત્તિ, વચધાતુસ્સ વકારસ્સ ઉકારો, સબ્બવોહારો લબ્ભતિ. ઇધ પન ‘‘સકાયા’’તિ વુત્તત્તા માગધવોહારો એવ. તેન વુત્તં ‘‘માગધવોહારો’’તિ. ‘‘સભાવનિરુત્તી’’તિપિ પાઠો. એવઞ્હિ સતિ સબ્બસત્તાનં સભાવેન પવત્તા મૂલભાસાભૂતા માગધનિરુત્તિયેવ.

૨૮૬. લોકાયતં નામ તિત્થિયસત્થન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમિનાવ કારણેનાતિ ‘‘સેતો કાકો, કસ્મા? અટ્ઠીનં સેતત્તા. રત્તો બકો, કસ્મા? લોહિતસ્સ રત્તત્તા’’ ઇતિ (મ. નિ. અટ્ઠ. ૨.૨૨૩; સં. નિ. અટ્ઠ. ૩.૫.૧૦૮૦; અ. નિ. ૧૦.૬૯-૭૦) ઇમિના એવ કારણેન.

૨૮૮. અન્તરા ¶ અહોસીતિ એત્થ અન્તરસદ્દો બ્યવધાનત્થોતિ આહ ‘‘અન્તરિતા અહોસિ પટિચ્છન્ના’’તિ. તેન સદ્દેન ધમ્મકથા બ્યવધાના અહોસીતિ અત્થો.

૨૮૯. આબાધપ્પચ્ચયાતિ એત્થ આબાધસ્સ ભેસજ્જસઙ્ખાતો પચ્ચયો આબાધપચ્ચયોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સા’’તિઆદિ. ઇમિના આબાધોયેવ પચ્ચયો આબાધપચ્ચયોતિ અત્થં પટિક્ખિપતિ.

૨૯૩. દુક્કટવત્થુ નામ અકપ્પિયવોહારાદિના માલાવચ્છરોપનાદિ, પાચિત્તિયવત્થુ નામ માલાવચ્છરોપનાદિઅત્થાય પથવીખણનાદિ. પહરણીતિ પહરતિ ઇમાયાતિ પહરણી. એતન્તિ ‘‘પહરણી’’તિ એતં નામં. યસ્સ કસ્સચિ આવુધસઙ્ખાતસ્સ લોહભણ્ડસ્સાતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ આવુધસઙ્ખાતં લોહભણ્ડં. વુત્તમેવાતિ ‘‘કતકં નામ પદુમકણ્ણિકાકાર’’ન્તિઆદિના (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૬૯) વુત્તમેવ. ધનિયસ્સેવાતિ ધનિયસ્સ એવ. અઞ્ઞેસઞ્હિ કતાય સબ્બમત્તિકામયકુટિયા અપાકટત્તા વુત્તં ‘‘ધનિયસ્સેવા’’તિ. અથ વા ધનિયસ્સ સબ્બમત્તિકામયકુટિ ઇવાતિ યોજના. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં ખુદ્દકવત્થુક્ખન્ધકે.

ઇતિ ખુદ્દકવત્થુક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૨૯૪. સેનાસનક્ખન્ધકે ¶ અપઞ્ઞત્તં હોતીતિ એત્થ ન ઞપધાતુ હોતિ, અપિચ ઞાધાતુયેવ, સો ચ ખો અનુજાનનત્થોતિ આહ ‘‘અનનુઞ્ઞાતં હોતી’’તિ. ઇમિના ઞાધાતુસ્સ અવબોધનાદયો અત્થે નિવત્તેતિ, અનુજાનનત્થંયેવ દસ્સેતિ. અડ્ઢયોગાદીનં વિસું ગહિતત્તા વિહારસદ્દેન પારિસેસતો અવસેસાવાસોવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘અડ્ઢયોગાદિમુત્તકો અવસેસાવાસો’’તિ. સુવણ્ણવઙ્કગેહન્તિ સુવણ્ણવઙ્કછદનેન છાદિતં ગેહં. ઇટ્ઠકાગુહાતિ ઇટ્ઠકાય ¶ કતા ગુહા. એસેવ નયો સેસેસુપિ. આગતસ્સ ચ અનાગતસ્સ ચાતિ એત્થ ચસદ્દેન દ્વન્દવાક્યં દસ્સેતિ. આગચ્છતીતિ આગતો, ન આગતો અનાગતો, સઙ્ઘો. આગતો ચ અનાગતો ચ આગતાનાગતો, સમાહારદ્વન્દો પુંલિઙ્ગો, તસ્સ. ‘‘અપ્પટિહતચારસ્સા’’તિ ઇમિના ચતૂસુ દિસાસુ અપ્પટિહતચારો ચાતુદ્દિસોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૨૯૫. અનુમોદનગાથાસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઉતુવિસભાગવસેનાતિ સીતઉણ્હાનં ઉતૂનં વિસભાગવસેન. સંફુસિતકવાતોતિ સહ ઉદકબિન્દુના આગતો વાતો. એત્થ હિ સંસદ્દો સહત્થો, ફુસિતસદ્દો ઉદકબિન્દુવાચકો. ઉજુકમેઘવુટ્ઠિયો એવાતિ વાતેન અપહરિતત્તા ઉજુકં પતિતા મેઘવુટ્ઠિયો એવ. પાળિયં તતોતિ એત્થ તોપચ્ચયો પચ્ચત્તત્થે વત્તતિ. સો વિહારોતિ હિ અત્થો. વાળમિગાનિ ચાતિ વાળમિગે ચ. લિઙ્ગવિપલ્લાસો હેસ. એતાનિ સબ્બાનીતિ ‘‘સીત’’ન્તિઆદીનિ સબ્બાનિ સત્ત પદાનિ. યોજેતબ્બાનીતિ સો વિહારો સીતં પટિહનતિ…પે… વુટ્ઠિયો પટિહનતીતિ યોજેતબ્બાનીતિ અત્થો.

‘‘વિહારેના’’તિ ઇમિના પાળિયં તતોતિ એત્થ તોપચ્ચયો કત્તુત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ, તેન વિહારેનાતિ અત્થો. પટિહઞ્ઞતીતિ પટિહનીયતિ. સુખત્થન્તિ એત્થ ઉત્તરપદલોપોતિ આહ ‘‘સુખવિહારત્થ’’ન્તિ. ‘‘લેણત્થઞ્ચ સુખત્થઞ્ચા’’તિ પદદ્વયં ‘‘હોતી’’તિ પાઠસેસેન યોજેતબ્બં. વિહારદાનં લેણત્થઞ્ચ સુખત્થઞ્ચ હોતીતિ હિ અત્થો. ઇદન્તિ અયં અધિપ્પાયો. વુત્તન્તિ વુત્તો. વિહારદાનં સુખત્થઞ્ચ હોતીતિ યોજના. ઝાયિતું વિપસ્સિતુઞ્ચ યં સુખં અત્થીતિ સમ્બન્ધો. તદત્થન્તિ તસ્સ સુખસ્સ અત્થાય. પરપદેનપીતિ ‘‘ઝાયિતુઞ્ચ વિપસ્સિતુ’’ન્તિ પદદ્વયતો ¶ પરં ઠિતેન ‘‘વિહારદાન’’ન્તિ પદેનપિ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં વિહારે. વિહારદાનન્તિ વિહારસ્સ દાનં, દાતબ્બવિહારં વા, વણ્ણિતન્તિ સમ્બન્ધો. વુત્તન્તિ સંયુત્તનિકાયે વુત્તં. સાધકપાળિયં યો ઉપસ્સયં દદાતિ, સો ચ સબ્બદદો સબ્બેસં બલાદીનં ¶ દદો હોતીતિ યોજના. સો ચાતિ એત્થ ચસદ્દો અવધારણત્થો. સો એવાતિ હિ અત્થો.

‘‘વિહારે’’તિ ઇમિના વાસયેત્થાતિ એત્થ એતસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. વાસયેતિ વાસેય્ય. તેસં અન્નઞ્ચાતિ એત્થ ‘‘તેસ’’ન્તિ પદં ‘‘અનુચ્છવિય’’ન્તિ પાઠસેસેન યોજેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેસં અનુચ્છવિય’’ન્તિ. તત્થ અનુચ્છવિયં અન્નઞ્ચ અનુચ્છવિયાનિ વત્થાનિ ચાતિ યોજના. અથ વા તેસન્તિ ભુમ્મત્થે સમ્પદાનવચનન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેસૂ’’તિ, ભિક્ખૂસૂતિ અત્થો. ઉજુભૂતેસૂતિ એત્થ સમ્પદાનત્થે ભુમ્મવચનં કત્વા ઉજુભૂતાનં તેસં ભિક્ખૂનં દદેય્યાતિ અત્થોપિ યુજ્જતેવ. ‘‘અકુટિલચિત્તેસૂ’’તિ ઇમિના ‘‘ઉજુભૂતેસૂ’’તિ એત્થ ઉજુસદ્દસ્સ અકુટિલત્થઞ્ચ ભૂતસદ્દેન બાહિરત્થસમાસઞ્ચ દસ્સેતિ. ઉજુભૂતં ચિત્તમેતેસન્તિ ઉજુભૂતાતિ વચનત્થો કાતબ્બો. નિદહેય્યાતિ નિખણિત્વા ઠપેય્ય. ‘‘ન ચિત્તપસાદં વિરાધેત્વા’’તિ ઇમિના વિપ્પસન્નેન ચેતસાતિ એત્થ એવત્થફલં વા અઞ્ઞત્થાપોહનં વા દસ્સેતિ. હીતિ ફલજોતકો. એવં વિપ્પસન્નચિત્તસ્સ તસ્સ વિહારદાયકસ્સ તે ભિક્ખૂ ધમ્મં દેસેન્તીતિ યોજના.

૨૯૬. આવિઞ્છનછિદ્દન્તિ અઙ્ગુલિં અવ પવેસેત્વા અઞ્છતિ આકડ્ઢતિ એત્થ, એતેનાતિ વા આવિઞ્છનં. અવપુબ્બો અછિધાતુ, ઉપસગ્ગઅકારસ્સ દીઘં કત્વા, ધાતુઅકારસ્સ ચ ઇકારં કત્વા ‘‘આવિઞ્છન’’ન્તિ વુત્તં, તમેવ છિદ્દં આવિઞ્છનછિદ્દં. આવિઞ્છનરજ્જુન્તિ કવાટચ્છિદ્દે અવ પવેસેત્વા અઞ્છતિ આકડ્ઢતિ ઇમાયાતિ આવિઞ્છના, સાયેવ રજ્જૂતિ આવિઞ્છનરજ્જુ. કાચિ રજ્જુ ન ન વટ્ટતીતિ યોજના. અથ વા ન વટ્ટતિ ન હોતિ, વટ્ટતિયેવાતિ યોજના. તીણિ તાલાનીતિ એત્થ તાલસદ્દો કુઞ્ચિકાપરિયાયોતિ આહ ‘‘તિસ્સો કુઞ્ચિકાયો’’તિ. ઇમિના તાલસદ્દસ્સ રુક્ખતૂરિયવિસેસે નિવત્તેતિ. યં યન્તિ ઉપકરણં. તસ્સાતિ યન્તકસ્સ. વેદિકાવાતપાનન્તિ વાતં પિવતિ અનેનાતિ વાતપાનં, વેદિકાય કતં વાતપાનં વેદિકાવાતપાનં. ચક્કલિકન્તિ એત્થ ચક્કાકારેન અલતિ પવત્તતીતિ ચક્કલં, ચોળકપાદપુઞ્જનં. તેન બન્ધિતબ્બન્તિ ચક્કલિકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ¶ ‘‘ચોળકપાદપુઞ્જનં બન્ધિતુ’’ન્તિ. ‘‘વાતપાનપ્પમાણેન ભિસિં કત્વા’’તિ ઇમિના વાતપાનપમાણેન કતા ભિસિ વાતપાનભિસીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૨૯૭. ‘‘ઉચ્ચકમ્પિ આસન્દિક’’ન્તિ વચનતો વટ્ટતીતિ વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. એકતોભાગેન ¶ દીઘપીઠં અટ્ઠઙ્ગુલપાદકમેવ વટ્ટતીતિ યોજના. તતો અધિકં ન વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. પમાણાતિક્કન્તોપીતિ પિસદ્દો પમાણયુત્તો પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. સત્તઙ્ગોતિ તીસુ દિસાસુ અપસ્સયો, ચત્તારો પાદાતિ સત્ત અઙ્ગાનિ એતસ્સાતિ સત્તઙ્ગો. અયમ્પીતિ પિસદ્દો આસન્દિકં અપેક્ખતિ. એળકપાદપીઠં નામ વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. એળકસ્સ પાદો વિય પાદો એત્થાતિ એળકપાદં, તમેવ પીઠં એળકપાદપીઠં. આમલકવણ્ણિકપીઠન્તિ આમલકાય વણ્ણો સણ્ઠાનો આમલકવણ્ણો, તેન યોજિતં આમલકવણ્ણિકં, તદેવ પીઠં આમલકવણ્ણિકપીઠં. ‘‘આકારેના’’તિ ઇમિના વણ્ણસદ્દસ્સ સણ્ઠાનત્થં દસ્સેતિ. ઇમાનીતિ પીઠાનિ. એત્થાતિ પીઠે. મુઞ્ચપબ્બજમયન્તિ મુઞ્જેન ચ પબ્બજેન ચ કતં.

મનુસ્સાનન્તિ વડ્ઢકીમનુસ્સાનં. છવિસંરક્ખનત્થાયાતિ છવિયા વિનાસનતો સુટ્ઠુ રક્ખનત્થાય. સિમ્બલિરુક્ખાદીનન્તિઆદિસદ્દેન તૂલનિબ્બત્તકે સબ્બરુક્ખે સઙ્ગણ્હાતિ. ખીરવલ્લિઆદીનન્તિઆદિસદ્દેન તૂલનિબ્બત્તકા સબ્બા લતાયો સઙ્ગણ્હાતિ. પોટકીતિણાદીનન્તિઆદિસદ્દેન તૂલનિબ્બત્તકા સબ્બા તિણજાતિયો સઙ્ગણ્હાતિ. તીહીતિ રુક્ખલતાપોટકીહિ. નનુ ભૂતગામાનં અનેકત્તા એતેહિ તીહિ મુત્તો ભૂતગામો અત્થિ, કસ્મા પન સબ્બભૂતગામા સઙ્ગહિતા હોન્તીતિ આહ ‘‘રુક્ખવલ્લિતિણજાતિયો હી’’તિઆદિ. તત્થ હિ યસ્મા નત્થિ, તસ્મા સઙ્ગહિતા હોન્તીતિ યોજના. તસ્માતિ યસ્મા નત્થિ, તસ્મા. સબ્બમ્પિ એતં તૂલન્તિ યોજના. બિબ્બોહને લોમમ્પિ વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. લોમમ્પીતિ પિસદ્દેન તૂલં અપેક્ખતિ. યંકિઞ્ચિ પુપ્ફન્તિ સબ્બં પુપ્ફં. પત્તં પાપુણિત્વા સુદ્ધં તમાલપત્તમેવ ન વટ્ટતિ, અવસેસં ¶ સબ્બં પત્તં સુદ્ધમ્પિ વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. પઞ્ચવિધન્તિ ઉણ્ણચોળવાકતિણપણ્ણવસેન પઞ્ચપકારં.

‘‘ઉપડ્ઢકાયપમાણાની’’તિ ઇમિના અદ્ધકાયિકાનીતિ એત્થ અદ્ધસ્સ કાયસ્સ પમાણેન કતાનિ અદ્ધકાયિકાનીતિ અત્થં દસ્સેતિ. યેસુ બિબ્બોહનેસુ કટિતો પટ્ઠાય યાવ સીસં ઉપદહન્તિ, તાનિ બિબ્બોહનાનિ અદ્ધકાયિકાનિ નામાતિ યોજના. યસ્સાતિ બિબ્બોહનસ્સ. વિત્થારતો મુટ્ઠિરતનં હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમિના યત્થ સહ ગીવાય સકલં સીસં ઠપેતું સક્કા, તસ્સ મુટ્ઠિરતનં વિત્થારપમાણન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘તીસુ કણ્ણેસુ દ્વિન્નં કણ્ણાન’’ન્તિ ઇદં બિબ્બોહનસ્સ ઉભોસુ અન્તેસુ ઠપેતબ્બચોળપમાણં સન્ધાય વુત્તં. ઇદં પન બિબ્બોહનસ્સ ઉભોસુ અન્તેસુ ઠપિતચોળસ્સ કોટિયા કોટિં આહચ્ચ દ્વિગુણં કતં તિકણ્ણં હોતિ, તેસુ તીસુ કણ્ણેસુ દ્વિન્નં કણ્ણાનમન્તરં વિદત્થિ ચતુરઙ્ગુલં હોતિ, મજ્ઝટ્ઠાનં કોટિતો કોટિમાહચ્ચ મુટ્ઠિરતનં હોતિ, ઇદં પન બિબ્બોહનં તિકણ્ણં હોતિ. વટ્ટં વા ચતુરસ્સાદિં વા કત્વા સિબ્બિતં ¶ યથા કોટિતો કોટિ વિત્થારતો પુથુલટ્ઠાનં મુટ્ઠિરતનં હોતિ, એવં સિબ્બિતબ્બં. ઇતો અધિકં ન વટ્ટતિ, ઊનં પન વટ્ટતિયેવ. સીસૂપધાનન્તિ સીસં ઉપદહન્તિ ઠપેન્તિ એત્થાતિ સીસૂપધાનં. બિબ્બોહનાનીતિ વિસેસેન, વિસેસં વા સુખં વહન્તીતિ બિબ્બોહનાનિ. ઉપરીતિ બિબ્બોહનાનં ઉપરિ. યાનિ પન કપ્પિયતૂલાનિ સન્તીતિ યોજના. મહન્તમ્પીતિ પિસદ્દો ખુદ્દકં પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. વિનયધરઉપતિસ્સત્થેરો પન આહાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વિનયધર’’ ઇતિ પદેન ફુસ્સદેવત્થેરતો વિસેસં દસ્સેતિ. અકપ્પિયતૂલં વાતિ ભિસિયં અકપ્પિયતૂલં વા. બિબ્બોહને હિ અકપ્પિયતૂલં નામ નત્થિ.

પઞ્ચભિસિયોતિ એત્થ વાક્યભાવઞ્ચ અસમાહારદિગુભાવઞ્ચ પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘પઞ્ચહિ ઉણ્ણાદીહિ પૂરિતા ભિસિયો’’તિ. ઇમિના પઞ્ચહિ ઉણ્ણાદીહિ પૂરિતા ભિસિયો પઞ્ચભિસિયોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અત્થતો પન વાક્યમ્પિ અસમાહારદિગુપિ યુજ્જતેવ. કસ્મા પઞ્ચગણના હોતીતિ ¶ આહ ‘‘તૂલગણનાય હી’’તિઆદિ. હિ યસ્મા તૂલગણનાય એતાસં ગણના વુત્તા, તસ્મા પઞ્ચભિસિયો હોન્તીતિ યોજના. તત્થાતિ ઉણ્ણાદીસુ પઞ્ચસુ. ઉણ્ણગ્ગહણેન ગહિતન્તિ સમ્બન્ધો. કમ્બલમેવાતિ ઉણ્ણામયં કમ્બલમેવ. ઉણ્ણાય, ઉણ્ણં વા પક્ખિપિત્વા કતા ભિસિ ઉણ્ણાભિસિ. એસેવ નયો ચોળભિસિઆદીસુ.

પમાણનિયમોતિ એત્તકા પમાણાતિ પમાણસ્સ નિયમો. મઞ્ચે અત્થરિતબ્બા ભિસિ મઞ્ચભિસિ. એતાસન્તિ મઞ્ચભિસિઆદીનં. યં એતં તૂલન્તિ યોજના. સૂરકેપીતિ ચમ્મમયભિસિયમ્પિ. એતેનાતિ કુરુન્દિયં વુત્તવચનેન સિદ્ધં હોતીતિ સમ્બન્ધો.

મઞ્ચભિસિન્તિ મઞ્ચે અત્થરિતબ્બં ભિસિં. ‘‘અત્થરણત્થાય સંહરન્તીતિ યુજ્જતી’’તિ ઇમિના ‘‘અત્થરન્તી’’તિ એત્થ કારિયૂપચારેન અત્થો ગહેતબ્બોતિ દસ્સેતિ. અત્થરણાય હિ સંહરણં કારણં નામ, અત્થરણં કારિયં નામ. ઉપરીતિ ભિસિછવિયા ઉપરિ. ફુસિતાનીતિ બિન્દૂનિ. ભિત્તિકમ્મન્તિ ભિત્તિયં નાનાવણ્ણેહિ રાજિકરણં વિય કત્તબ્બં કમ્મં.

૨૯૮. ‘‘ઇક્કાસ’’ન્તિ નામં નિય્યાસસિલેસાનં નામન્તિ આહ ‘‘રુક્ખનિય્યાસં વા સિલેસં વા’’તિ. ‘‘કુણ્ડકમિસ્સકમત્તિક’’ન્તિ ઇમિના કુણ્ડકેન મિસ્સકા મત્તિકા કુણ્ડકમત્તિકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સાસપપિટ્ઠન્તિ સાસપચુણ્ણં. ‘‘બિન્દુ બિન્દુ ¶ હુત્વા’’તિ ઇમિના અચ્ચુસ્સન્નં હોતીતિ એત્થ કારણૂપચારં દસ્સેતિ. અચ્ચુસ્સન્નઞ્હિ કારણં હોતિ, ‘‘બિન્દુ બિન્દુ હુત્વા’’તિ ઠાનં કારિયં હોતિ. ‘‘પુઞ્જિતુ’’ન્તિ સોધેતું. ગણ્ડુપ્પાદગૂથમત્તિકન્તિ મહિલતાય ગૂથમયં મત્તિકં. ઇમિના લણ્ડમત્તિકન્તિ એત્થ લણ્ડસદ્દો ગૂથપરિયાયોતિ દસ્સેતિ.

૨૯૯. ન ભિક્ખવે પટિભાનચિત્તન્તિ એત્થ ‘‘ઇત્થિરૂપકં પુરિસરૂપક’’ન્તિ પાળિયં વુત્તત્તા કિં ઇત્થિપુરિસરૂપમેવ ન વટ્ટતીતિ આહ ‘‘ન કેવલ’’ન્તિઆદિ. તિરચ્છાનરૂપમ્પિ કાતું વા ‘‘કરોહી’’તિ વત્તું વા ન ¶ વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. દ્વારપાલન્તિ દ્વારપાલરૂપં. પસાદનીયાનીતિ પસાદેતબ્બાનિ, પસાદેતું અરહાનીતિ અત્થો.

૩૦૦. એકઙ્ગણાતિ અવિહારટ્ઠાનેન સમાનભૂમિભાગા. મુણ્ડચ્છેદનગબ્ભોતિ મુણ્ડેન છાદેતબ્બો ગબ્ભો.

તત્થાતિ વિજ્ઝિતબ્બરુક્ખે. ‘‘કત’’ન્તિ ઇમિના કુલઙ્કપાદકન્તિ એત્થ ણિકપચ્ચયસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. તં આહરિમં ભિત્તિપાદં પતિટ્ઠાપેતુન્તિ સમ્બન્ધો. વસ્સપરિત્તાણત્થન્તિ વસ્સોદકપરિત્તાણત્થં. ‘‘મદ્દિતમત્તિક’’ન્તિ ઇમિના ઉદ્દસુધન્તિ એત્થ સુધાસદ્દસ્સ લેપનસુધં દસ્સેતિ, ભોજનસુધં નિવત્તેતિ.

પમુખન્તિ વિહારસ્સ પમુખં. યન્તિ પદેસં, હનન્તીતિ સમ્બન્ધો. તસ્સ કતપદેસસ્સાતિ યોજના. ‘‘પઘાન’’ન્તિપિ વુચ્ચતીતિ દીઘવસેન ‘‘પઘાન’’ન્તિપિ વુચ્ચતિ. ઇમિના પુરિમપાઠે રસ્સભાવં દીપેતિ. ‘‘પકુટ્ટ’’ન્તિપિ પાઠોતિ સસંયોગવસેન ‘‘પકુટ્ટ’’ન્તિપિ પાઠો. ઇમિના પુરિમપાઠે નિસંયોગભાવં દસ્સેતિ. વંસન્તિ વેળું. તતોતિ વંસતો. ‘‘ઓસારેત્વા કત’’ન્તિ ઇમિના ઓસારેત્વા કતં ઓસારકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘છદનપમુખ’’ન્તિ ઇમિના ણિકપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ચક્કલયુત્તોતિ ચક્કલેન યુત્તો.

૩૦૧. પાનીયદાનભાજનન્તિ પાનીયં દેતિ અનેનાતિ પાનીયદાનં, તમેવ ભાજનં પાનીયદાનભાજનં. ‘‘ઉળુઙ્કો ચ થાલકઞ્ચા’’તિ ઇમિના દ્વે પાનીયસઙ્ખસ્સ અનુલોમાનીતિ યોજના.

૩૦૩. દ્વારથકનકન્તિ દ્વારં થકેતિ અનેનાતિ દ્વારથકનકં. ગામદ્વારેસુ દ્વારથકનકં વિય ચક્કલયુત્તં દ્વારથકનકન્તિ યોજના.

૩૦૫. અસ્સતરિરથાતિ ¶ અસ્સાનં વિસેસેન, અતિસયેન વાતિ અસ્સતરો, અથ વા પકતિઅસ્સે તરતિ અતિક્કમતીતિ અસ્સતરો, સો એતેસુ રથેસુ યુજ્જિતબ્બોતિ અસ્સતરી, તેયેવ રથાતિ અસ્સતરિરથાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અસ્સતરયુત્તા રથા અસ્સતરિરથા’’તિ. તત્થ ‘‘અસ્સતરયુત્તા’’તિ ઇમિના ‘‘અસ્સતરી’’તિ પદસ્સ અસ્સત્થિતદ્ધિતં દસ્સેતિ. આમુત્તમણિકુણ્ડલાતિ પદસ્સ ‘‘સતં કઞ્ઞા ¶ સહસ્સાની’’તિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બત્તા વુત્તં ‘‘આમુત્તમણિકુણ્ડલાની’’તિ. ઇમિના નિકારસ્સ આકારો હોતીતિ દસ્સેતિ. કણ્ણેસુ આમુત્તં મણિકુણ્ડલં એતાસન્તિ આમુત્તમણિકુણ્ડલા કઞ્ઞાયો.

ખન્ધપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બુતોતિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બુતો’’તિ. સીતિભૂતોતિ એત્થ કિલેસાતપાનં અભાવેનેવ સીતિભૂતો, ન અઞ્ઞેસન્તિ આહ ‘‘કિલેસાતપાભાવેના’’તિ. ‘‘કિલેસૂપધિઅભાવેના’’તિ ઇમિના નિરુપધીતિ એત્થ ખન્ધૂપધિઅભિસઙ્ખારૂપધિઅભાવેનાતિ અત્થં પટિક્ખિપતિ.

આસત્તિયોતિ એત્થ પુનપ્પુનં વિસયેસુ, ભવેસુ વા સઞ્જન્તીતિ આસત્તિયોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘રૂપાદીસૂ’’તિઆદિ. પત્થનાયોતિ તણ્હાયો. ઇમિના આસત્તીનં સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘છિન્દિત્વા’’તિ ઇમિના છેત્વાતિ એત્થ છેધાતુયા છેદનત્થં દસ્સેતિ. વિનેય્યહદયે દરન્તિ એત્થ ‘‘વિનેય્યા’’તિ પદસ્સ ત્વાપચ્ચયન્તભાવઞ્ચ હદયસદ્દસ્સ ચિત્તવાચકભાવઞ્ચ દરથસરૂપઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચિત્તે કિલેસદરથં વિનેત્વા’’તિ. તત્થ ‘‘ચિત્તે’’તિ ઇમિના હદયસદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ, ‘‘કિલેસ’’ ઇતિ પદેન દરથસરૂપં, ‘‘વિનેત્વા’’તિ ઇમિના ત્વાપચ્ચયન્તભાવં દસ્સેતિ. વયકરણન્તિ પરિબ્બયમૂલં. તઞ્હિ વયં કરિયતિ અનેનાતિ વયકરણન્તિ વુચ્ચતિ. ઇમિના વયસ્સ કરણં વયાયિકં, કરણત્થે આયિકપચ્ચયો, વયાયિકમેવ વેય્યાયિકન્તિ અત્થં દસ્સેતિ.

૩૦૭. આદેય્યવાચોતિ એત્થ આદિયિતબ્બાતિ આદેય્યા, સા વાચા એતસ્સાતિ આદેય્યવાચોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તસ્સ વચન’’ન્તિઆદિ. તત્થ તસ્સાતિ અનાથપિણ્ડિકસ્સ. સધનાતિ સંવિજ્જમાન ધના, અત્તનો વા ધનવન્તો. મન્દધનાતિ અપ્પધના. અદાસીતિ અનાથપિણ્ડિકો અદાસિ. ઇતીતિ એવં, દત્વા કત્વાતિ સમ્બન્ધો. સોતિ અનાથપિણ્ડિકો, અગમાસીતિ સમ્બન્ધો.

કહાપણે ¶ સન્થરીતિ સમ્બન્ધો. કોટિયા કરણભૂતાય, આધારભૂતાય વા. પટિપાતેત્વાતિ પટિહનાપેત્વા ¶ . તત્થ તસ્મિં ઠાને યે રુક્ખા વા યા પોક્ખરણિયો વા તિટ્ઠન્તીતિ યોજના. તેસન્તિ તાસં રુક્ખપોક્ખરણીનં. સામઞ્ઞઞ્હિ અપેક્ખિત્વા પુલ્લિઙ્ગવસેન વુત્તં. પરિક્ખેપપમાણન્તિ પરિણાહસ્સ પમાણં. અસ્સાતિ અનાથપિણ્ડિકસ્સ.

એવં બહુધનં ચજન્તસ્સાપિ ગહપતિનોતિ યોજના. કોટ્ઠકં માપેસીતિ એત્થ અઞ્ઞે કોટ્ઠકે પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘દ્વારકોટ્ઠકપાસાદ’’ન્તિ.

વિહારાદયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન પાળિયં આગતે પરિવેણાદયો ચુદ્દસ ઉપકરણે સઙ્ગણ્હાતિ. અમ્હાકં ભગવતો વિહારકારાપનપસઙ્ગેન સત્તન્નમ્પિ બુદ્ધાનં વિહારકારાપનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિપસ્સિસ્સા’’તિઆદિ. તત્થ વિપસ્સિસ્સ ભગવતો વિહારં (દી. નિ. અટ્ઠ. ૨.૧૨) કારાપેસીતિ સમ્બન્ધો. તિગાવુતપ્પમાણં ભૂમિં સુવણ્ણયટ્ઠિસન્થરેન કિણિત્વા વિહારં કારાપેસીતિ યોજના. એસેવ નયો પરતોપિ. અટ્ઠકરીસપ્પમાણા ભૂમિ ઉસભેન દસઉસભપ્પમાણા યટ્ઠિયા દ્વિસતયટ્ઠિપ્પમાણા હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘એવં અનુપુબ્બેન પરિહાયન્તી’’તિ વત્વા સબ્બજનં સંવેજેન્તો આહ ‘‘સમ્પત્તિયો હી’’તિઆદિ. તત્થ યસ્મા સમ્પત્તિયો પરિહાયન્તિ, તસ્મા અલમેવ સબ્બસમ્પત્તીસુ વિરજ્જિતું, અલં એવ સબ્બસમ્પત્તીહિ વિમુચ્ચિતુન્તિ યોજના. ‘‘સબ્બસમ્પત્તીસૂ’’તિ પદઞ્હિ ‘‘વિમુચ્ચિતુ’’ન્તિ પદેન વિભત્તિપરિણામં કત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં.

૩૦૮. ખણ્ડફુલ્લસદ્દાનં અધિકરણભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ખણ્ડન્તિ છિન્નોકાસો. ફુલ્લન્તિ ફલિતોકાસો’’તિ. તત્થ ‘‘છિન્નોકાસો’’તિ ઇમિના ખણ્ડતિ છિજ્જતિ એત્થાતિ ખણ્ડન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ફલિતોકાસો’’તિ ઇમિના ફુલ્લતિ ફલતિ એત્થાતિ ફુલ્લન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પટિસઙ્ખરિસ્સતીતિ એત્થ પાટિસદ્દસ્સ પાકતિકત્થભાવં, સઙ્ખરિસ્સતિસદ્દસ્સ ચ કરધાતુયા નિપ્ફન્નભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પાકતિકં કરિયતી’’તિ.

૩૧૦. થેરોતિ ¶ સારિપુત્તત્થેરો, આગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. ઇદન્તિ ગિલાનપટિજગ્ગનાદિ. અસ્સાતિ થેરસ્સ. અગ્ગાસનન્તિઆદીસુ અગ્ગસદ્દો પઠમત્થોપિ ઉત્તમત્થોપિ યુજ્જતિ. તેન વુત્તં ‘‘થેરાસન’’ન્તિઆદિ. અન્તરા સત્થીનન્તિ એત્થ અન્તરાતિ ભુમ્મત્થે નિસ્સક્કવચનં. સત્થિસદ્દો ચ ઊરુસઙ્ખાતો પાદવાચકોતિ આહ ‘‘ચતુન્નં પાદાનં અન્તરે’’તિ.

૩૧૫. પતિટ્ઠાપેસીતિ ¶ એત્થ કં વયં કત્વા પતિટ્ઠાપેસીતિ આહ ‘‘અટ્ઠારસકોટિપરિચ્ચાગં કત્વા’’તિ. એવન્તિઆદિ નિગમનં.

૩૧૬. વિપ્પકતભોજનેનાતિ એત્થ વિપ્પકતસદ્દો અનિટ્ઠિતપરિયાયોતિ આહ ‘‘અનિટ્ઠિતે ભોજને’’તિ. પકિરિયિત્થ, પકિરિયિસ્સતે વા પકતં, ન પકતં વિપ્પકતન્તિ વિગ્ગહો કાતબ્બો, અત્થતો પન ‘‘કરિયમાનો અનિટ્ઠિતો’’તિ વુત્તં હોતિ. એત્થાતિ ઠાને. અતિસમીપન્તિ ભુઞ્જમાનસ્સ ભિક્ખુસ્સ અતિઆસન્નં. તસ્સાતિ ભુઞ્જમાનસ્સ ભિક્ખુસ્સ. પિવિત્વા વાતિ યાગું પિવિત્વા વા. ખાદિત્વા વાતિ ખજ્જકં ખાદિત્વા વા. રિત્તહત્થમ્પીતિ તુચ્છહત્થમ્પિ. પિસદ્દેન આમિસહત્થં પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. સોતિ રિત્તહત્થો ભિક્ખુ.

આપત્તિન્તિ દુક્કટાપત્તિં. યન્તિ વિપ્પકતભોજનં ભિક્ખું. સોતિ પચ્છા આગતો ભિક્ખુ. અયઞ્ચ ભિક્ખૂતિ વિપ્પકતભોજનો અયઞ્ચ ભિક્ખુ. તેનાતિ વિપ્પકતભોજનેન નવકેન વા વુડ્ઢતરેન વા ભિક્ખુના. કિં નવકેન વુડ્ઢતરં આણાપેતું વટ્ટતીતિ આહ ‘‘વુડ્ઢતરં હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. સોતિ વુડ્ઢતરો ભિક્ખુ. તતોતિ ઉદકં આહરાપેતું આણત્તિતો. યન્તિ કમ્મં.

યોતિ ભિક્ખુ. ‘‘એવરૂપસ્સા’’તિ પદેન તસ્સ નિયમનં વેદિતબ્બં. કાસસ્સ ખેળમલ્લકં ઠપેતબ્બં. ભગન્દરઅતિસારાનં વચ્ચકપાલં ઠપેતબ્બં ¶ . અઞ્ઞેસં અઞ્ઞાનિ ઠપેતબ્બાનિ હોન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘ખેળ…પે… હોન્તી’’તિ. યસ્મિંતિ યસ્મિં ગિલાને. યોપિ ભેસજ્જં કરોતીતિ સમ્બન્ધો. લેસકપ્પેનાતિ એત્થ લેસકપ્પસદ્દાનં અત્થતો એકત્તા વુત્તં ‘‘અપ્પકેન સીસાબાધાદિમત્તેના’’તિ. ભિક્ખૂ ગણેત્વાતિ એત્થ ગણં ઞત્વાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિચ્છેદં ઞત્વા’’તિ. તત્થ ‘‘પરિચ્છેદ’’ન્તિ ઇમિના ગણસદ્દસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઞત્વા’’તિ ઇમિના ઇધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ.

૩૧૮. સેય્યાતિ કાયપસારણસઙ્ખાતં સયનકિરિયં પટિક્ખિપિત્વા સેનાસનસઙ્ખાતં સેય્યં દસ્સેન્તો ¶ આહ ‘‘મઞ્ચટ્ઠાનાની’’તિ. ‘‘સેય્યાપરિચ્છેદેના’’તિ ઇમિના સેય્યગ્ઘેનાતિ એત્થ અગ્ઘસદ્દસ્સ પૂજનત્થં પટિક્ખિપિત્વા પરિચ્છેદનત્થં દીપેતિ. એત્થ ચ અગ્ઘસદ્દસ્સ ચતુત્થક્ખરેન યુત્તભાવો હેટ્ઠા સમુચ્ચયક્ખન્ધકવણ્ણના (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૧૦૨) યોજનાય વુત્તોયેવ. કાલન્તિ સેય્યાપટિગ્ગહણસ્સ કાલં. ગાહિયમાનાતિ ગાહાપિયમાના. ‘‘અતિરેકાનિ અહેસુ’’ન્તિ ઇમિના ઉસ્સારયિંસૂતિ એત્થ ઉદ્ધં સારયિંસુ ગચ્છિંસુ પવત્તિંસૂતિ અત્થં દસ્સેતિ. અતિરેકાનીતિ ચ ભિક્ખુપરિચ્છેદતો સેય્યાપરિચ્છેદાનિ અતિરેકાનિ. અનુભાગન્તિ એત્થ અનુ પચ્છા દાતબ્બો ભાગો અનુભાગોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુન અપરમ્પિ ભાગં દાતુ’’ન્તિ. અતિમન્દેસૂતિઆદિવચનેન કિઞ્ચિમન્દેસુ ભિક્ખૂસુ એકેકસ્સ ભિક્ખુનો દ્વે તિસ્સો સેય્યા દાતબ્બા. યતો કિઞ્ચિમન્દેસુ ભિક્ખૂસુ દ્વે તયો વિહારા દાતબ્બાતિ અત્થોપિ ગહેતબ્બો. તત્થાતિ ‘‘ન અકામા દાતબ્બો’’તિ વચને. અનુભાગે ગહિતેતિ યોજના. યેન અનુભાગો ચ પઠમભાગો ચ ગહિતો, સો ભિક્ખૂતિ યોજના.

‘‘ઉપચારસીમતો બહી’’તિ ઇમિના નિસ્સીમેતિ એત્થ સીમતો બહિ નિક્ખન્તં, નિસિન્નં વા નિસ્સીમન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. ઉપચારસીમાય આવાસવડ્ઢનવસેન અતિવિત્થારત્તા વુત્તં ‘‘દૂરે ઠિતસ્સાપી’’તિ. ઉતુકાલેપીતિ ¶ હેમન્તગિમ્હકાલેપિ. તસ્મિઞ્હિ કાલે સીતઉણ્હઉતુ તિખિણો હોતિ, તસ્મા તસ્સેવ વિસેસેન ઉતુકાલોતિ નામં પાકટં હોતિ. તેન વુત્તં ‘‘હેમન્તગિમ્હકાલેપી’’તિ. પિસદ્દેન વસ્સકાલં અપેક્ખતિ. પુરિમવસ્સૂપનાયિકદિવસે ગાહો પુરિમકો, પચ્છિમવસ્સૂપનાયિકદિવસે ગાહો પચ્છિમકો.

અન્તરા દ્વીહિ વસ્સૂપનાયિકદિવસેહિ મુત્તે કાલે ગાહો અન્તરામુત્તકો. એકસ્મિં વિહારેતિ એકિસ્સં વિહારસીમાયં. સેનાસનસામિકાતિ સેનાસનદાયકા, દેન્તીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ સેનાસનં. આવાસિકા ન ઓલોકેન્તીતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ સેનાસને. પલુજ્જન્તમ્પીતિ વિનસ્સન્તમ્પિ. ભગવા આહાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ સેનાસનસ્સ. અપરજ્જૂતિ અપરસ્મિં અહનિ અપરજ્જુ. ગતાયાતિ અતિક્કમિતાય. પવારણાય ગતાય પવારણદિવસે અતિક્કમિતે સતિ અપરજ્જુ અન્તરામુત્તકો ગાહેતબ્બોતિ યોજના.

તન્તિ અન્તરામુત્તકં. ગાહેન્તેનાતિ ગાહાપેન્તેન. તેનાતિ ગણ્હન્તેન. અટ્ઠમાસેતિ ચત્તારો હેમન્તમાસે, ચત્તારો ચ ગિમ્હમાસેતિ અટ્ઠમાસે. કદાચિ પઞ્ચ ગિમ્હમાસેતિ નવમાસે વા. ખણ્ડં વાતિ છિન્નટ્ઠાનં વા. ફુલ્લં વાતિ ફલિતટ્ઠાનં વા. પટિસઙ્ખરિતબ્બન્તિ પાકતિકં કાતબ્બં. દિવસં ખેપેત્વાતિ પરિવેણે દિવસં ખેપેત્વા. તત્થાતિ ગહિતસેનાસને. રત્તિન્દિવન્તિ રત્તિ ¶ ચ દિવો ચ રત્તિન્દિવં, સમાહારદ્વન્દો, અચ્ચન્તસંયોગે ચેતં ઉપયોગવચનં. ન લબ્ભતીતિ સઙ્ઘત્થેરેન ન લબ્ભતિ. ઇદન્તિ સેનાસનં.

અન્તરામુત્તકગાહેન અગહેતબ્બસેનાસનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મિં પના’’તિઆદિ. તેમાસચ્ચયેન તેમાસચ્ચયેનાતિ તિણ્ણં માસાનં અતિક્કમેન તિણ્ણં માસાનં અતિક્કમેન. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. યસ્મિં પનાતિ સેનાસને પન. સકિદેવાતિ એકવારમેવ. અયન્તિ એસા કથા.

તત્થાતિ દુવિધેસુ સેનાસનગ્ગાહેસુ. ઉતુકાલન્તિ ઉતુકાલે આગચ્છન્તીતિ સમ્બન્ધો. તેસં તદાવ દાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. અકાલો નામાતિ ¶ ઉટ્ઠાપનસ્સ અકાલો નામ નત્થિ. એકં વા મઞ્ચટ્ઠાનં વા ઠપેતબ્બન્તિ યોજના. એકો વા થેરો આગચ્છતીતિ યોજના. ઉબ્ભણ્ડિકાતિ ઉક્ખિત્તભણ્ડિકા.

બહૂસૂતિ તયો આદિં કત્વા બહૂસુ ભિક્ખૂસુ. પહોતીતિ એકેકસ્સ ભિક્ખુસ્સ પહોતિ. તત્થાતિ પરિવેણે. તસ્સેવાતિ પરિવેણસામિકસ્સેવ. એવં અપહોન્તેસૂતિ એવં પરિવેણગ્ઘેન અપહોન્તેસુ. પાસાદગ્ઘેનાતિ વિહારસઙ્ખાતસ્સ પાસાદસ્સ પરિચ્છેદેન. ઓવરકગ્ઘેનાતિ ગબ્ભસ્સ પરિચ્છેદેન. સેય્યગ્ઘેનાતિ ચતુપઞ્ચહત્થપ્પમાણાય સેય્યાય પરિચ્છેદેન. મઞ્ચટ્ઠાનેનાતિ દ્વિહત્થવિત્થારસ્સ ચતુહત્થઆયામસ્સ મઞ્ચસ્સ ઠાનેન. એકમઞ્ચટ્ઠાનસ્સ દ્વિન્નં પીઠકાનં ઠાનત્તા વુત્તં ‘‘એકપીઠકટ્ઠાનવસેના’’તિ. ઇદં નિસીદિતું સક્કુણેય્યવસેન વુત્તં. સચે ન સક્કા નિસીદિતું, ન દાતબ્બં. તેન વુત્તં ‘‘ભિક્ખુનો પન ઠિતોકાસમત્તં ન ગાહેતબ્બ’’ન્તિ. એતન્તિ ઠિતોકાસમત્તં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એકમઞ્ચટ્ઠાનસ્સ તિણ્ણં જનાનં એકપીઠકટ્ઠાનભાવેન અપહોન્તત્તા વુત્તં ‘‘એકં મઞ્ચટ્ઠાનં વા તિણ્ણં જનાનં દાતબ્બ’’ન્તિ. હીતિ સચ્ચં. ‘‘સીતસમયે’’તિ ઇમિના ઉણ્હસમયેપિ સબ્બદિવસં અજ્ઝોકાસે વસિતું ન સક્કાતિ દીપેતિ. પરિળાહસમયે પન સક્કા સબ્બરત્તિં અજ્ઝોકાસે વસિતું. કિઞ્ચાપિ સક્કા, સીતુણ્હકાલે પન ન દાતબ્બત્તા પરિળાહસમયેપિ ન દાતબ્બન્તિ વેદિતબ્બં. એકમઞ્ચટ્ઠાને વા એકપીઠકટ્ઠાને વા તિણ્ણં જનાનં નિસીદનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મહાથેરેના’’તિઆદિ. તત્થ મહાથેરેન વત્તબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. નિદ્દાગરુકોતિ નિદ્દાય ગરુકારકો. સીતં અનુદહતીતિ સીતં મં પીળેતિ. તેનાતિ મહાથેરેન. દુતિયત્થેરેનાપીતિ પિસદ્દો મહાથેરં અપેક્ખતિ. વુત્તનયેનેવાતિ ‘‘ઉક્કાસિત્વા’’તિઆદિના વુત્તનયેનેવ. એવન્તિઆદિ નિગમનં. જમ્બુદીપે પન એકચ્ચે ભિક્ખૂ ગાહેન્તીતિ સમ્બન્ધો. કિઞ્ચિદેવ મઞ્ચટ્ઠાનં ¶ વા પીઠટ્ઠાનં વાતિ યોજના. અયન્તિઆદિ પુરિમવચનસ્સ નિગમનવસેન પચ્છિમવચનસ્સ કથનત્થાય વુત્તવચનં.

વસ્સાવાસે ¶ સેનાસનગ્ગાહો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. આગન્તુકવત્તન્તિ આગન્તુકસ્સ વત્તં. અઞ્ઞત્થાતિ અઞ્ઞસ્મિં ઠાને. ગન્ત્વા વસિતુકામેન આગન્તુકેનાતિ યોજના. વસ્સૂપનાયિકદિવસમેવાતિ વસ્સં ઉપગમનદિવસેયેવ. તત્થાતિ અઞ્ઞં ઠાનં. નગન્તબ્બકારણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વસનટ્ઠાનં વા હી’’તિઆદિ. હીતિ યસ્મા. તત્રાતિ અઞ્ઞસ્મિં ઠાને. તેનાતિ સમ્બાધઅસમ્પજ્જનકારણા. તસ્માતિ યસ્મા ન ફાસું વિહરેય્ય, તસ્મા. તં વિહારન્તિ યસ્મિં વસિતુકામો, તં વિહારં. તત્થાતિ વિહારે, વસન્તો સુખં વસિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. ઉદ્દેસત્થિકોતિ ઉદ્દેસં અત્થિકો, ઉદ્દેસેન વા. કમ્મટ્ઠાનસપ્પાયતન્તિ કમ્મટ્ઠાનેન, કમ્મટ્ઠાનસ્સ વા સપ્પાયભાવં.

તત્થાતિ અઞ્ઞવિહારં. ગચ્છન્તેન ઘટ્ટેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. ઘટ્ટેતબ્બાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ સકટ્ઠાને. કિં ન વત્તબ્બાતિ આહ ‘‘તુમ્હે’’તિઆદિ. સલાકભત્તાદીનિ વા યાગુખજ્જકાદીનિ વા નત્થિ ન વિજ્જન્તીતિ યોજના. ઉપોસથાગારસ્સ પરિક્ખારોતિ સમ્બન્ધો. તુમ્હાકં વિહારસ્સ ઇદં તાળઞ્ચેવ ઇમં સૂચિઞ્ચ સમ્પટિચ્છથાતિ યોજના. ગમિયવત્તન્તિ ગમિકાનં ભિક્ખૂનં વત્તં. ‘‘દહરેહી’’તિ પદં ‘‘ઉક્ખિપાપેત્વા’’તિ ચ ‘‘ગાહાપેત્વા’’તિ ચ પદદ્વયે કારિતકમ્મં, ‘‘પત્તચીવરભણ્ડિકાયો’’તિ પદં ‘‘ઉક્ખિપાપેત્વા’’તિ પદે ધાતુકમ્મં, ‘‘તેલનાળિકત્તરદણ્ડાદીની’’તિ પદં ‘‘ગાહાપેત્વા’’તિ પદે ધાતુકમ્મમેવ. અત્તાનં દસ્સેન્તેનાતિ અત્તાનં મનુસ્સાનં પકાસેન્તેન. વિતક્કન્તિ પચ્ચયબાહુલ્લિકવિતક્કં. ‘‘સપરિવાર’’ન્તિ પદં ‘‘ગચ્છન્તઞ્ચા’’તિ પદે કિરિયાવિસેસનં. એવઞ્હિ સતિ સપરિવારં ગચ્છન્તઞ્ચાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ન’’ન્તિ પદે પન કારકવિસેસનં. એવઞ્હિ સતિ સપરિવારં નં ભિક્ખુન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘દિસ્વા’’તિ પદે ચ કિરિયાવિસેસનમેવ. એવઞ્હિ સતિ ગચ્છન્તઞ્ચ નં ભિક્ખું સપરિવારં દિસ્વાતિ સમ્બન્ધો. મનુસ્સા વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. તેસૂતિ મનુસ્સેસુ. એકો પણ્ડિતમનુસ્સોતિ સમ્બન્ધો. અયં કાલો વસ્સૂપનાયિકકાલો નામાતિ યોજના. યત્થાતિ ઠાને. તસ્સાતિ એકસ્સ પણ્ડિતમનુસ્સસ્સ, વચનન્તિ સમ્બન્ધો. તે મનુસ્સા યાચન્તીતિ સમ્બન્ધો ¶ . અઞ્ઞત્થાતિ અઞ્ઞં ઠાનં. મેજ્જન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં સિનેહન્તીતિ મિત્તા. સુખદુક્ખેસુ અમા સહ વત્તન્તીતિ અમચ્ચા. મિત્તાયેવ અમચ્ચાતિ મિત્તામચ્ચા, તે. સમ્મન્તયિત્વાતિ સમં, સમ્મા વા મન્તયિત્વા. ઇધેવાતિ ગામે એવ, વિહારે એવ વા. કસ્મા સાદિતું વટ્ટતિ, નનુ સબ્બમેતં અકપ્પિયઞ્ચ સાવજ્જઞ્ચાતિ આહ ¶ ‘‘સબ્બઞ્હેતં કપ્પિયઞ્ચેવ અનવજ્જઞ્ચા’’તિ. હિ યસ્મા એતં સબ્બં કપ્પિયઞ્ચ અનવજ્જઞ્ચ, તસ્મા સબ્બં સાદિતું વટ્ટતીતિ યોજના. કુરુન્દિયં પન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઉભયમ્પીતિ મહાઅટ્ઠકથાકુરુન્દીસુ વુત્તવચનવસેન ઉભયમ્પિ એતં વચનન્તિ સમ્બન્ધો.

આવાસિકવત્તં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘પટિકચ્ચેવ હી’’તિઆદિ. તત્થ પટિકચ્ચેવાતિ આગન્તુકાનં આગતતો પઠમમેવ. પધાનઘરવિહારમગ્ગોતિ પધાનઘરમગ્ગો ચ વિહારમગ્ગો ચ. મુદ્દવેદિકાયાતિ ચેતિયસ્સ હમ્મિયવેદિકાય. કસ્મા ઇદમ્પિ સબ્બં કાતબ્બન્તિ આહ ‘‘વસ્સં વસિતુકામા હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. વસ્સં વસિતુકામા સુખં વસિસ્સન્તીતિ સમ્બન્ધો. કતપરિકમ્મેહિ આવાસિકેહીતિ સમ્બન્ધો. યતો કુલતો પકતિયા લબ્ભતિ, તસ્મિં કુલે વસ્સાવાસિકં પુચ્છિતબ્બન્તિ યોજના. ન દિન્નપુબ્બન્તિ પુબ્બે ન દિન્નં. હીતિ યસ્મા. ઉપદ્દુતાતિ ઉપગન્ત્વા, ભુસં વા પીળિતા. તત્થાતિ મનુસ્સેસુ. યેતિ મનુસ્સા. વસ્સાવાસિકે ગાહિતેતિ વસ્સાવાસિકે સેનાસને ગાહાપિયમાને. ગાહિતભિક્ખૂનન્તિ ગાહાપિતભિક્ખૂનં. વસ્સાવાસિકન્તિ વસ્સં આવસન્તાનં દાતબ્બં ચીવરં. ગાહણકાલોતિ ગાહાપનકાલો. ઉપકટ્ઠોતિ આસન્નો. છાતકાદીહીતિ આદિસદ્દેન રોગાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યન્તિ ચીવરં. તતોતિ ચીવરતો. તન્તિ વચનં. તદનુરૂપેનાતિ તેસં મનુસ્સાનં વચનસ્સાનુરૂપેન. તેસં તેસન્તિ મનુસ્સાનં, વસ્સાવાસિકં ચીવરન્તિ સમ્બન્ધો.

યસ્સાતિ ભિક્ખુનો. સોતિ ભિક્ખુ. ઇતિ વદન્તીતિ યોજના. તન્તિ ચીવરં. પટિક્કમ્માતિ પટિક્કમિત્વા. વિહારતો અપસક્કિત્વાતિ અત્થો. તત્રાતિ ગામે. ઉપનિક્ખેપં ઠપેત્વાતિ કપ્પિયવત્થું વા અકપ્પિયવત્થું વા આરામિકાદીનં હત્થે ઉપનિક્ખેપં ઠપેત્વા. વિહારેતિ વિહારસ્સ, વિહારે વસ્સં વસન્તસ્સ વા. અપુચ્છિત્વાપીતિ પિસદ્દેન ¶ ‘‘પુચ્છિત્વાપી’’તિ અત્થં દસ્સેતિ. તેસન્તિકુલાનં. વત્તન્તિ જગ્ગનાદિવત્તં. તેસન્તિ કુલાનં. આગતઞ્ચ તન્તિ તં પંસુકૂલિકં આગતઞ્ચ વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ પંસુકૂલિકેન. દાતું ન ઇચ્છન્તીતિ સઙ્ઘસ્સ આચિક્ખન્તેપિ સઙ્ઘસ્સ દાતું ન ઇચ્છન્તિ. સભાગો ભિક્ખૂતિ અત્તના સભાગો ભિક્ખુ. એતન્તિ વસ્સાવાસિકં. પંસુકૂલિકસ્સ ન વટ્ટતિ, કસ્મા? ગહપતિચીવરત્તા. ઇતીતિઆદિ નિગમનં. સદ્ધાદેય્યેતિ સદ્ધાય દાતબ્બે વસ્સાવાસિકલાભવિસયે.

તત્રુપ્પાદેતિ તસ્મિં વિહારે ઉપ્પજ્જનકલાભવિસયે. ભણ્ડપટિચ્છાદનન્તિ પટિચ્છાદનચીવરભણ્ડં. ચીવરભણ્ડમેવ હિ યસ્મા અનેન સરીરં પટિચ્છાદિયતિ, તસ્મા ભણ્ડપટિચ્છાદનન્તિ ¶ વુચ્ચતિ. ગાહેથાતિ ભિક્ખૂહિ ગાહાપેથ. ગાહેતબ્બન્તિ ભિક્ખૂહિ ગાહાપેતબ્બં. વત્થુ પનાતિ સાટકતો અઞ્ઞં કપ્પિયં વા અકપ્પિયં વા વત્થુ પન. કસ્મા વટ્ટતિયેવ, નનુ અકપ્પિયવત્થુ ન વટ્ટતીતિ આહ ‘‘કપ્પિયકારકાનઞ્હિ’’તિઆદિ. તત્થ હિ યસ્મા અનુઞ્ઞાતં, તસ્મા વટ્ટતિયેવાતિ યોજના. દિન્નવત્થુતો ઉપ્પન્નન્તિ સમ્બન્ધો.

યન્તિ વત્થુ દિન્નન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ કપ્પિયકારકાનં હત્થે દિન્નવત્થૂસુ. તન્તિ વત્થુ ઉપનામેન્તેહીતિ સમ્બન્ધો. ગરુભણ્ડં હોતિ, ગરુભણ્ડત્તા અઞ્ઞેસુ પચ્ચયેસુ ન ઉપનામેતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. પુગ્ગલવસેનેવાતિ ‘‘ભિક્ખૂ ચીવરેન કિલમન્તિ, એત્તકં નામ તણ્ડુલભાગં ભિક્ખૂનં ચીવરં કાતું રુચ્ચતિ સઙ્ઘસ્સા’’તિઆદિના પુગ્ગલં પરામસિત્વા પુગ્ગલવસેનેવ. સઙ્ઘવસેનાતિ ‘‘સઙ્ઘો ચીવરેન કિલમતી’’તિઆદિના સઙ્ઘવસેન ન કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. એવં પુગ્ગલવસેન અપલોકનકમ્મસ્સ અકત્તબ્બતં દસ્સેત્વા ઇદાનિ વત્થુવસેન તસ્સેવ અકત્તબ્બતં દસ્સેન્તો આહ ‘‘જાતરૂપરજતવસેનાપી’’તિઆદિ. કપ્પિયભણ્ડવસેનાતિ ચીવરતણ્ડુલેહિ અવસેસસ્સ કપ્પિયભણ્ડસ્સ વસેન. ચીવરતણ્ડુલાનઞ્હિ વિસું ગહિતત્તા ‘‘કપ્પિયભણ્ડવસેના’’તિ એત્થ તેહિ અવસેસો કપ્પિયભણ્ડોવ ગહેતબ્બો. તં પનાતિ અપલોકનકમ્મં પન. કત્તબ્બાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદાની’’તિઆદિ. સુભિક્ખન્તિ સમિદ્ધભિક્ખં. સુલભપિણ્ડન્તિ ¶ સુખેન લભપિણ્ડં. દ્વીહિ પદેહિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ કારણં દસ્સેતિ, સુભિક્ખત્તા સુલભપિણ્ડં, સુલભપિણ્ડત્તા સુભિક્ખન્તિ વુત્તં હોતિ.

એવં ચીવરપચ્ચયં સલ્લક્ખેત્વા સેનાસનં સલ્લક્ખેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. કાલેતિ ગાહાપનસ્સ કાલે. વુત્તન્તિ મહાઅટ્ઠકથાય વુત્તં. કસ્મા દ્વે સમ્મન્નિતબ્બા, નનુ એકમ્પિ સમ્મન્નિતું વટ્ટતીતિ આહ ‘‘એવઞ્હી’’તિઆદિ. તત્થ હિ યસ્મા ગાહેસ્સતિ, તસ્મા દ્વે સમ્મન્નિતબ્બાતિ યોજના. એકેન હિ સમ્મુતિલદ્ધેન સક્કા પરં ગાહાપેતું, અત્તના પન અત્તનો પાપેતું ન સક્કા, તસ્મા દ્વીસુ સમ્મતેસુ નવકો વુડ્ઢસ્સ, વુડ્ઢો ચ નવકસ્સાતિ ઉભો અઞ્ઞમઞ્ઞં ગાહેસ્સન્તીતિ અધિપ્પાયો. સમ્મન્નિતબ્બાતિ એકતો સમ્મન્નિતબ્બા. અટ્ઠપિ સોળસપીતિ એત્થ પિસદ્દેન તતો અધિકમ્પિ એકતો સમ્મન્નિતું વટ્ટતીતિ દીપેતિ. સત્તસતિકક્ખન્ધકે ઉબ્બાહિકસમ્મુતિયં (ચૂળવ. ૪૫૬) અટ્ઠપિ જના એકતોવ સમ્મતાતિ વચનઞ્ચેત્થ સાધકં. નિગ્ગહકમ્મમેવ હિ સઙ્ઘો સઙ્ઘસ્સ ન કરોતીતિ દટ્ઠબ્બં. તેસન્તિ અટ્ઠસોળસજનાનં, સમ્મુતિ વટ્ટતિયેવાતિ સમ્બન્ધો. કિન્તિ સલ્લક્ખેતબ્બન્તિ આહ ‘‘ચેતિયઘર’’ન્તિઆદિ.

આસનઘરન્તિ ¶ પટિમાઘરં. મગ્ગપોક્ખરણીનં સમીપે કતા સાલાયો ઉપચારવસેન વુચ્ચન્તિ ‘‘મગ્ગો’’તિ ચ ‘‘પોક્ખરણી’’તિ ચ. તા હિ સાલાયો ઉપચારસીમબ્ભન્તરગતે ગામાભિમુખમગ્ગે ચ અન્તોઉપચારસીમાયં ખણિતા યત્થ કત્થચિ પોક્ખરણિયો ચ કરીયન્તિ, ઇતિ સલ્લક્ખેતબ્બન્તિ યોજના. અસેનાસનં દસ્સેત્વા સેનાસનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિહારો’’તિઆદિ. રુક્ખમૂલન્તિ છન્નકવાટબદ્ધરુક્ખમૂલં. એસેવ નયો વેળુગુમ્બેપિ. ગાહેન્તેન ચ ગાહેતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. સઙ્ઘિકોતિ તત્રુપ્પાદો. તેસૂતિ દ્વીસુ ચીવરપચ્ચયેસુ. યન્તિ ચીવરપચ્ચયં. તસ્સાતિ ચીવરપચ્ચયસ્સ. ઠિતિકતોતિ પબન્ધવસેન ઠિતટ્ઠાનતો. ઇતરોતિ પઠમં ગહિતચીવરપચ્ચયતો ઇતરો.

અપ્પતાયાતિ ¶ અપ્પભાવતો, ગાહિયમાનેતિ સમ્બન્ધો. પરિવેણગ્ઘેનાતિ પરિવેણપરિચ્છેદેન. લભન્તીતિ પરિવેણસામિકા ભિક્ખૂ લભન્તિ. તન્તિ પરિવેણં. વિજટેત્વાતિ વિજટં કત્વા, દ્વે વા તયો વા કોટ્ઠાસે કત્વાતિ અત્થો. પક્ખિપિત્વાતિ ભાગકોટ્ઠાસં પક્ખિપિત્વા. ન એવં કાતબ્બન્તિ યથા મહાસુમત્થેરો આહ, તથા ન કાતબ્બન્તિ અત્થો. અકાતબ્બકારણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મનુસ્સા હી’’તિઆદિ. તત્થાતિ પરિવેણે, પવિસિતબ્બં ઇતિ આહાતિ યોજના. એત્થાતિ એતસ્મિં ગાહણટ્ઠાને. પટિક્કોસતીતિ પટિસેધેતિ. પટિક્કોસનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મા આવુસો’’તિઆદિ. ઇતિ વુત્તં, ઇતિ પટિક્કોસતીતિ યોજના. એકો હિ ઇતિસદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. તસ્સાતિ મહાથેરસ્સ. સઙ્ગહન્તિ ભિક્ખૂનં સઙ્ગહં. તન્તિ મહાથેરં.

એવં વત્તબ્બન્તિ એવં વક્ખમાનનયેન વત્તબ્બં. પચ્ચયં ધારેથ, ઇતિ વત્તબ્બન્તિ યોજના. પાપુણાતિ આવુસો ઇતિ વુત્તેતિ યોજના. ‘‘ગહિતં હોતી’’તિ ઇમિના ‘‘ગણ્હથ, ગણ્હામી’’તિ પચ્ચુપ્પન્નકાલવસેન વુત્તત્તા ગહિતં હોતીતિ દસ્સેતિ. અતીતઅનાગતકાલવસેન અગહિતભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. સતુપ્પાદમત્તન્તિ ગહણે સતિયા ઉપ્પાદનમત્તં. એત્થાતિ સેનાસનપચ્ચયગહણટ્ઠાને.

યોપીતિ યમ્પિ. ઉપયોગત્થે ચેતં પચ્ચત્તવચનં, યમ્પિ પચ્ચયં વિસ્સજ્જેતીતિ યોજના. પચ્ચયન્તિ ચ ચીવરપચ્ચયં. અયમ્પીતિ અયમ્પિ પચ્ચયો. પિસદ્દો મહાલાભપરિવેણે પચ્ચયં સમ્પિણ્ડેતિ. તસ્મિંયેવ પરિવેણેતિ તસ્મિં પંસુકૂલિકેન ગહિતપરિવેણે એવ. અઞ્ઞસ્સાતિ પંસુકૂલિકતો અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુસ્સ. પંસુકૂલિકો ‘‘અહં વસામી’’તિ સેનાસનં જગ્ગિસ્સતિ. ઇતરો ‘‘અહં પચ્ચયં ગણ્હામી’’તિ સેનાસનં જગ્ગિસ્સતીતિ યોજના. દ્વીહિ કારણેહીતિ વસનગહણવસેન દ્વીહિ કારણેહિ. પંસુકૂલિકે ગણ્હન્તેતિ સમ્બન્ધો. ઇધાતિ સેનાસને. તેનાતિ ¶ પંસુકૂલિકેન. હેટ્ઠાતિ સેનાસનસ્સ હેટ્ઠા, ઠિતં અઞ્ઞં ભિક્ખુન્તિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ પંસુકૂલિકેન ¶ , કિઞ્ચિ વચનન્તિ સમ્બન્ધો. વુત્થવસ્સસ્સ પંસુકૂલિકસ્સાતિ યોજના. વટ્ટતીતિ પંસુકૂલિકસ્સ વટ્ટતિ. તસ્મિં સેનાસનેતિ પંસુકૂલિકેન ગહિતસેનાસને. યેસં પનાતિ મનુસ્સાનં પન. તેસન્તિ મનુસ્સાનં.

થૂપં કત્વાતિ ચેતિયં કત્વા. તસ્સાતિ થૂપસ્સ. તેન ભિક્ખુનાતિ વસ્સાવાસિકં ગાહકભિક્ખુના. તન્તિ ભોજનસાલં. ગાહેતું વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. સબ્બમિદન્તિ સબ્બં ઇદં વચનં.

પાટિપદઅરુણતોતિ વસ્સૂપનાયિકદિવસસઙ્ખાતસ્સ પાટિપદસ્સ અરુણુગ્ગમનતો. વિતક્કચારિકોતિ ‘‘કત્થ નુ ખો વસિસ્સામી’’તિઆદિના વિતક્કેન ચરણે અનુયુત્તો. સેનાસનં યાચતીતિ સેનાસનગ્ગાહાપકં સેનાસનં યાચતિ. ગહિતન્તિ સઙ્ઘેન ગહિતં. યત્થાતિ ઠાને. વસ્સૂપગતેહિ વત્તબ્બાતિ સમ્બન્ધો. પુનપ્પુનં, સમં વા ચેતિયઙ્ગણાદિં મુઞ્ચન્તિ સોધેન્તિ ઇમાહીતિ સમ્મુઞ્ચનિયો. મુચિધાતુ સોધનત્થે યુપચ્ચયો કરણત્થે હોતિ. તાલુજો પઠમક્ખરો. સુલભા ચે દણ્ડકા, એકેકેન દ્વે તિસ્સો યટ્ઠિસમ્મુઞ્ચનિયો બન્ધિતબ્બા. સુલભા ચે સલાકા, છપઞ્ચમુટ્ઠિસમ્મુઞ્ચનિયો બન્ધિતબ્બાતિ અત્થો. પઞ્ચ પઞ્ચ ઉક્કાતિ અરઞ્ઞવિહારેસુ પરિસ્સયવિજાનનત્થં પઞ્ચ પઞ્ચ અગ્ગિઉક્કા કોટ્ટેતબ્બા છિન્દિતબ્બાતિ અત્થો.

‘‘નિબદ્ધવત્તં ઠપેત્વા’’તિ એત્થ અકત્તબ્બવત્તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વત્તં કરોન્તેહિ ચા’’તિઆદિ. તત્થ વત્તં કરોન્તેહિ ચ એવરૂપં અધમ્મિકવત્તં ન કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. હિ સચ્ચં, સબ્બેવ એતે ઉદ્દેસાદયો પપઞ્ચાતિ યોજના. પપઞ્ચેન્તિ સંસારે ચિરં ઠપેન્તીતિ પપઞ્ચા. મૂગબ્બતન્તિ મૂગાનં વતં, મૂગેહિ કત્તબ્બં વા, મૂગેન વિય વા અમૂગેહિ કત્તબ્બં વતં. એવં અકાતબ્બવત્તં દસ્સેત્વા ઇદાનિ કાતબ્બવત્તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિયત્તિધમ્મો નામા’’તિઆદિ. તિવિધમ્પીતિ પરિયત્તિપટિપત્તિપટિવેધવસેન તિપ્પકારમ્પિ. અવયવપરિયત્તિધમ્મોપિ અવયવિપરિયત્તિધમ્મં, અવયવિપરિયત્તિધમ્મો ¶ વા અવયવપરિયત્તિધમ્મં પતિટ્ઠાપેતિ, તસ્મા પરિયત્તિધમ્મો અત્તનાપિ અત્તાનં પતિટ્ઠાપેસીતિ વેદિતબ્બં. ઉદ્દિસથાતિ પરિયત્તિં ઉદ્દિસથ. સોધેત્વા…પે… ઉપસમ્પાદેથાતિ એત્થ સોધનં નામ સબ્બેસં આચારકુલપુત્તાનં ઉપપરિક્ખનં. સોધેત્વા નિસ્સયં દેથાતિ એત્થ સોધનં નામ ભિક્ખુસભાગતં ઉપપરિક્ખનં. હીતિ સચ્ચં. કુલપુત્તોતિ આચારકુલપુત્તો. યત્તકાનિ ધુતઙ્ગાનિ સમાદિયિતું સક્કોથાતિ યોજના. અન્તોવસ્સં નામેતન્તિ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનમેતં. એતસ્મિં અન્તોવસ્સેતિ હિ અત્થો, ભવિતબ્બન્તિઆદીસુ ¶ સમ્બન્ધિતબ્બં. સકલદિવસન્તિ સકલદિવસમ્હિ, અપ્પમત્તેહીતિ સમ્બન્ધો. એકચારિકવત્તન્તિ એકકેન ચરિતબ્બં વત્તં. ભસ્સેતિ વચને. દસવત્થુકકથન્તિ અપ્પિચ્છતાદિદસવત્થુક કથં.

વિગ્ગાહિકપિસુણફરુસવચનાનીતિ વિગ્ગહં કલહં જનેતીતિ વિગ્ગાહિકં, વિગ્ગાહિકવચનઞ્ચ પિસુણવચનઞ્ચ ફરુસવચનઞ્ચ વિગ્ગાહિકપિસુણફરુસવચનાનિ. મનસિકારબહુલા વિહરથ ઇતિ ઓવદિતબ્બાતિ યોજના. દન્તકટ્ઠખાદનવત્તન્તિ હેટ્ઠા અદિન્નાદાનવણ્ણનાયં વુત્તં દન્તકટ્ઠખાદને, દન્તકટ્ઠખાદનસ્સ વા વત્તં. ‘‘પત્તં થવિકાય પક્ખિપન્તેન ન કથેતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના કથેન્તે પમાદેન પત્તો ભિજ્જેય્યાતિ પત્તસ્સ ગુત્તત્થાય કથનં નિવારેતિ. આચિક્ખિતબ્બાતિ ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો.

કોચિ દાયકોતિ સમ્બન્ધો. આગન્તુકો ભિક્ખૂતિ ચીવરગ્ગાહિતતો પચ્છા આગતો આગન્તુકો ભિક્ખુ. સઙ્ઘત્થેરોતિ આવાસિકસઙ્ઘત્થેરો. પઠમભાગન્તિ પુબ્બે ગાહિતં પઠમભાગં, પરિવત્તેત્વાતિ પુબ્બે ગાહિતભાગેન પચ્છા દાતબ્બં વસ્સાવાસિકં પરિવત્તેત્વા. આગન્તુકસ્સ વસ્સગ્ગેન પત્તટ્ઠાને આગન્તુકસ્સ દાતબ્બન્તિ યોજના. ‘‘આગન્તુકસ્સા’’તિ પદં પુબ્બાપરં અપેક્ખતિ. તસ્મા દ્વિન્નં પદાનં મજ્ઝે વુત્તં. પઠમવસ્સૂપગતાતિ પઠમવસ્સૂપનાયિકદિવસે વસ્સૂપગતા. ‘‘દ્વે તીણિ ચત્તારી’’તિ વચનસ્સ વા બહૂનં ભિક્ખૂનં વા બ્યાપનત્થાય ‘‘લદ્ધં લદ્ધ’’ન્તિ વિચ્છાવસેન વુત્તં. તેન પનાતિ આગન્તુકેન ¶ પન. પઠમવસ્સૂપગતેહિ અપ્પકે લદ્ધે પચ્છિમવસ્સૂપનાયિકદિવસે દાતબ્બાનં વસ્સાવાસિકાનં બહુકેપિ અયં નયો ઞાતબ્બોતિ કત્વા ન વુત્તો.

દ્વીસુપીતિ પઠમ દુતિયવસેન દ્વીસુપિ. વસ્સૂપગતા ભિક્ખૂ ભિક્ખાય કિલમન્તા વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. ઇધાતિ ઠાને. વસન્તાતિ એકતો વસન્તા. દ્વે ભાગા હોમ સાધુ વતાતિ યોજના. સાધુ વતાતિ એકંસેન સુન્દરા ભવેય્યુન્તિ અત્થો. યેસન્તિ ભિક્ખૂનં. તત્થાતિ ઞાતિપવારિતટ્ઠાનેસુ. પવારણાયાતિ પવારણાદિવસે. તેસૂતિ ભિક્ખૂસુ. યેતિ ભિક્ખૂ. તત્થાતિ ઞાતિપવારિતટ્ઠાનેસુ. કસ્મા અપલોકેત્વા દાતબ્બં, નનુ તે સાદિયન્તીતિ આહ ‘‘સાદિ યન્તાપિ હી’’તિઆદિ. તત્થ હીતિ યસ્મા. ‘‘નેવ વસ્સાવાસિકસ્સ સામિનો’’તિ ઇમિના તેસં વસ્સચ્છિન્નતં દીપેતિ. નેવ અદાતું લભન્તીતિ પઠમમેવ કતિકવત્તસ્સ કતત્તા અદાતું નેવ લભન્તિ, સબ્બેસં નો અમ્હાકન્તિ યોજના. ઇધાતિ ઠાને. તન્તિ કતિકવત્તં. એકો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ ભિક્ખૂનં. તત્થાતિ સભાગટ્ઠાને. વસિત્વા આગતાનં તેસં ભિક્ખૂનન્તિ ¶ યોજના. ન લબ્ભતિ ઇતિ વુત્તન્તિ યોજના. ઇમેસન્તિ વસ્સાવાસિઅપ્પત્તકાનં એકચ્ચાનં. ગાહિતસદિસમેવાતિ વસ્સાવાસિકસ્સ ગાહિતેન સદિસમેવ. તેસમેવાતિ એકચ્ચાનમેવ.

પક્કન્તોપીતિ અઞ્ઞં ઠાનં પક્કમન્તોપિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તેન ભિક્ખુના કતં પાનીયઉપટ્ઠપનાદિકમ્મં ભતિનિવિટ્ઠં ભતિયા ઠિતન્તિ યોજના. અપલોકનકમ્મં કત્વા ગાહિતં સઙ્ઘિકન્તિ સમ્બન્ધો. સઙ્ઘિકન્તિ તત્રુપ્પાદં સન્ધાય વુત્તં. વિબ્ભન્તોપીતિ પિસદ્દો પગેવ છિન્નવસ્સોતિ દસ્સેતિ. પચ્ચયવસેનેવાતિ સદ્ધાદેય્યપચ્ચયવસેન. વદન્તીતિ કેચિ વદન્તિ.

દિસંગમિકો ભિક્ખુ વિબ્ભમતીતિ સમ્બન્ધો. મનુસ્સેતિ વસ્સાવાસિકદાયકમનુસ્સે. સમ્મુખાતિ આવાસિકસ્સ સમ્મુખા. સમ્પટિચ્છાપેત્વાતિ ‘‘સુટ્ઠુ દસ્સામા’’તિ પટિચ્છાપેત્વા. યસ્સ ગાહિતન્તિ યસ્સ ભિક્ખુનો સેનાસનં ગાહિતં. સેનાસનસામિકસ્સાતિ સેનાસનદાયકસ્સ પુત્તધીતાદયોતિ ¶ સમ્બન્ધો. સેનાસને દેમાતિ સેનાસનસ્સ દેમ. તત્થાતિ સેનાસને. એકમેવ વત્થં દાતબ્બં. કસ્મા? પુગ્ગલસ્સ અદત્વા સેનાસનસ્સેવ દાતબ્બત્તા. વસ્સાવાસિકટ્ઠિતિકાયાતિ વસ્સાવાસિકગાહિતસ્સ ઠિતિકાય. એસેવ નયોતિ સેનાસનસ્સેવ દિન્નત્તા એસેવ નયો. તસ્સેવ હોન્તીતિ પુગ્ગલસ્સેવ દિન્નત્તા તસ્સેવ હોન્તિ.

દુતિયો થેરાસને ગાહિતો હોતીતિ સમ્બન્ધો. પઠમભાગસ્સ સામણેરસ્સ ગાહિતત્તા વુત્તં ‘‘વરભાગં સામણેરસ્સ દત્વા’’તિ. ઉભોપીતિ દ્વે થેરસામણેરેપિ. સયમેવાતિ દાયકો સયમેવ. યન્તિ વસ્સાવાસિકં. યસ્સાતિ થેરસ્સ વા સામણેરસ્સ વા.

ઇતોતિ વુત્તનયતો. દહરસામણેરસ્સાતિ તરુણસ્સ સામણેરસ્સ. સોતિ ઘરસામિકો. નન્તિ પત્તજનં. યસ્સાતિ ભિક્ખુનો. તેસન્તિ મનુસ્સાનં. યથાભૂતં આચિક્ખિતબ્બન્તિ વિબ્ભમકાલઙ્કતકારણં યથાભૂતં આચિક્ખિતબ્બં. સુદ્ધપંસુકૂલિકાયેવાતિ અઞ્ઞેહિ અમિસ્સા સુદ્ધા પંસુકૂલિકાયેવાતિ. ઇદં નેવાસિકવત્તન્તિ નિગમનં.

૩૧૯. અયમત્થોતિ અયં વક્ખમાનો અત્થો, એવં વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ગામકે ¶ . તન્તિ સેનાસનં, ગણ્હન્તેનેવાતિ સમ્બન્ધો. ઇધાતિ સાવત્થિયં. મુત્તન્તિ તે સેનાસનં મુઞ્ચિતં હોતિ. તત્રાપીતિ ગામકેપિ. ઉભયત્થાતિ સાવત્થિયં, ગામકે ચાતિ ઉભયત્થ.

એત્થાતિ ઉપનન્દવત્થુસ્મિં. કથન્તિ કેન પકારેન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. ઇધાતિ સાસને. એકચ્ચો ગણ્હાતીતિ સમ્બન્ધો. તત્રાપીતિ સામન્તવિહારેપિ ¶ . તસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. ઇધાતિ સેનાસને. આલયમત્તન્તિ ચિત્તુપ્પાદમત્તં. ઇચ્ચસ્સાતિ ઇતિ અસ્સ, એવં અસ્સ ભિક્ખુસ્સાતિ અત્થો. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં ‘‘ગહણેન ગહણ’’ન્તિઆદિકે ચતુક્કે. યો પન ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. ઉપચારસીમાતિક્કમેતિ નિમિત્તત્થે ચેતં ભુમ્મવચનં, ભાવેન ભાવલક્ખણે વા. તત્થાતિ અઞ્ઞસ્મિં વિહારે પચ્ચાગચ્છતિ, વટ્ટતિ, સેનાસનગ્ગાહો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ અધિપ્પાયો.

૩૨૦. યોતિ ભિક્ખુ. મહન્તતરો વા દહરતરો વાતિ અત્તનો મહન્તતરો વા દહરતરો વા હોતિ. સો ભિક્ખુ તિવસ્સન્તરો નામાતિ યોજના. એકસ્સ ભિક્ખુનો તિણ્ણં વસ્સાનમન્તરે ઠિતો તિવસ્સન્તરો અઞ્ઞો ભિક્ખુ. તત્થાતિ ભિક્ખૂસુ. ઇમે સબ્બેતિ તિવસ્સન્તરદ્વિવસ્સન્તરસમાનવસ્સિકે ઇમે ભિક્ખૂ, લભન્તીતિ સમ્બન્ધો. યં તિણ્ણં પહોતીતિ મઞ્ચપીઠવિનિમુત્તં યં આસનં તિણ્ણં સુખં નિસીદિતું પહોતિ, તથારૂપે આસનેપિ દ્વે દ્વે હુત્વા નિસીદિતું લભન્તીતિ યોજના. અપિસદ્દેન મઞ્ચપીઠાનિ અપેક્ખતિ. ઇદં પચ્છિમદીઘાસનં. અનુપસમ્પન્નેનાપીતિ પિસદ્દો પગેવ ઉપસમ્પન્નેનાતિ દસ્સેતિ.

હત્થિકુમ્ભેતિ હત્થિસિરોપિણ્ડે. ઇમિના હત્થિસદ્દેન હત્થિકુમ્ભો ગહિતો અવયવૂપચારેન વા ઉત્તરપદલોપેન વાતિ દસ્સેતિ. હત્થી વિયાતિ હત્થી, ભૂમિભાગો, હત્થિમ્હિ પતિટ્ઠિતો પાદસઙ્ખાતો નખો ઇમસ્સાતિ હત્થિનખકો, પાસાદો. એતં ‘‘હત્થિનખકો’’તિ નામં એવંકતસ્સ પાસાદસ્સ નામન્તિ યોજના. ‘‘સુવણ્ણરજતાદિવિચિત્રાની’’તિ પદં ‘‘કવાટાનિ મઞ્ચપીઠાનિ તાલવણ્ટાની’’તિ સબ્બપદેસુ યોજેતબ્બં. યંકિઞ્ચિ ચિત્તકમ્મકતં અત્થિ, સબ્બં વટ્ટતીતિ યોજના. પાસાદસ્સ દેમાતિ સમ્બન્ધો. પાટેક્કન્તિ પાસાદતો વિસું. પટિગ્ગહિતમેવાતિ સબ્બં પટિગ્ગહિતમેવ હોતિ. ગોનકાદીનિ અટ્ઠારસ અત્થરણાનિ પરિભુઞ્જિતુન્તિ સમ્બન્ધો. ગિહિવિકટનીહારેનાતિ ગિહીહિ વિસેસેન યથાકામં કરિયતીતિ ગિહિવિકટં, ગિહિસન્તકં. ‘‘ગિહિવિકટ’’ન્તિ નીહારો અભિનીહારો ગિહિવિકટનીહારો, તેન. લબ્ભન્તીતિ નિસીદિતુમેવ લબ્ભન્તિ. તત્રાપીતિ ધમ્માસનેપિ.

૩૨૧. એતાનીતિ ¶ ¶ ગરુભણ્ડાનિ. તત્થાતિ રાસિવસેન પઞ્ચસુ સરૂપવસેન પઞ્ચવીસતિયા ગરુભણ્ડેસુ. આગન્ત્વા, આભુસો વા રમન્તિ એત્થાતિ આરામો. તેસંયેવાતિ પુપ્ફારામફલારામાનમેવ. ‘‘ઠપિતોકાસો’’તિ ઇમિના વત્થુસદ્દસ્સ ભૂમિભેદત્થં દસ્સેતિ. વસતિ આરામો પતિટ્ઠહતિ એત્થાતિ આરામવત્થુ. તેસુ વાતિ એત્થ વાસદ્દેન નવભૂમિભાગતો અઞ્ઞસ્સ પોરાણભૂમિભાગસ્સપિ આરામવત્થુભાવં વિકપ્પેતિ. વિસેસેન ચતુઇરિયાપથે હરતિ પવત્તેતિ એત્થાતિ વિહારો. તસ્સાતિ વિહારસ્સ. ચતુન્નં મઞ્ચાનન્તિ નિદ્ધારણત્થે સામિવચનં. અઞ્ઞતરો મઞ્ચો નામાતિ યોજના. એસેવ નયો સેસેસુપિ. ‘‘લોહેન કતા કુમ્ભી’’તિ ઇમિના લોહકુમ્ભીતિ એત્થ મજ્ઝેલોપસમાસં દસ્સેતિ. લોહમયા કુમ્ભી લોહકુમ્ભીતિ વચનત્થોપિ યુજ્જતેવ. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના લોહેન કતં ભાણકં, લોહેન કતો વારકો, લોહેન કતં કટાહન્તિ અત્થં અતિદિસતિ. એત્થાતિ ભાણકવારકકટાહેસુ. અરઞ્જરોતિ અતિમહન્તત્તા અરં ખિપ્પં જરતિ વિનાસેતીતિ અરઞ્જરો. અથ વા જલં ગણ્હિતું અલન્તિ અરઞ્જરો લકારાનં રકારે કત્વા.

ગાથાવસેન નિગમનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એવ’’ન્તિઆદિ. તત્થ એવં પકાસયીતિ સમ્બન્ધો. દ્વે ગરુભણ્ડાનિ દ્વિસઙ્ગહાનિ હોન્તિ, તતિયં ગરુભણ્ડં ચતુસઙ્ગહં હોતિ, ચતુત્થં ગરુભણ્ડં નવકોટ્ઠાસં હોતિ, પઞ્ચમં ગરુભણ્ડં અટ્ઠભેદનં હોતિ, ઇતિ ઇમિના પકારેન પઞ્ચનિમ્મલલોચનો નાથો પઞ્ચહિ રાસીહિ પઞ્ચવીસવિધં ગરુભણ્ડં પકાસયીતિ યોજના.

તત્રાતિ ગરુભણ્ડે. હીતિ વિત્થારો. સબ્બમ્પિ ઇદં ગરુભણ્ડં અવિસ્સજ્જિયન્તિ વુત્તન્તિ યોજના. ઇધાતિ ઇમસ્મિં વત્થુસ્મિં. પરિવારે પન આગતન્તિ સમ્બન્ધો.

પઞ્ચ રાસયો મહેસિના વુત્તાતિ યોજના. એત્થાતિ પરિવારે.

તત્રાતિ ¶ ‘‘પરિવત્તનવસેના’’તિ વચને. ઇદં ગરુભણ્ડં ઉપનેતુન્તિ સમ્બન્ધો. નિચ્ચં તિટ્ઠન્તીતિ થાવરા, ઠાધાતુ વરપચ્ચયો, ઠાકારસ્સ થાકારો. ઇમિના આરામઆરામવત્થુવિહારવિહારવત્થૂનિ ગહેતબ્બાનિ. અવિસ્સજ્જિયઅવેભઙ્ગીયત્તા ગરુ અલહુકં ભણ્ડં ગરુભણ્ડં. ઇમિના મઞ્ચાદીનિ એકવીસતિ ગરુભણ્ડાનિ ગહેતબ્બાનિ. થાવરેતિ આધારે ભુમ્મં, પરિયાપન્નન્તિ સમ્બન્ધો. અથ વા નિદ્ધારણે ભુમ્મં, થાવરેસૂતિ હિ અત્થો, ખેત્તન્તિઆદીસુ સમ્બન્ધિતબ્બં. ખિપતિ ¶ પુબ્બણ્ણબીજમેત્થાતિ ખેત્તં. વસતિ અપરણ્ણબીજં પતિટ્ઠાતિ એત્થાતિ વત્થુ, તલે ભૂમિભાગે એકતો વા દ્વીહિ વા તીહિ વા ઠાનેહિ આવરણં કરીયતિ એત્થાતિ તળાકો, સરો. કસ્સકાનં મતેન કત્તબ્બાતિ માતિકા. આરામેન પરિવત્તેતુન્તિ સમ્બન્ધો. કાનિ પરિવત્તેતુન્તિ આહ ‘‘ઇમાનિ ચત્તારિપી’’તિ. પિસદ્દો અવયવસમ્પિણ્ડનો.

તત્રાતિ ‘‘પરિવત્તેતું વટ્ટતી’’તિ વચને. દૂરેતિ સઙ્ઘારામતો દૂરટ્ઠાને. યમ્પીતિ નાળિકેરફલમ્પિ. હરન્તીતિ સઙ્ઘસ્સ હરન્તિ. અઞ્ઞેસન્તિ સઙ્ઘતો અઞ્ઞેસં મનુસ્સાનન્તિ સમ્બન્ધો. તેતિ મનુસ્સા. સઙ્ઘેન સમ્પટિચ્છિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. રુચ્ચતીતિ સઙ્ઘસ્સારામેન મનુસ્સાનમારામં, મનુસ્સાનમારામેન વા સઙ્ઘસ્સારામં પરિવત્તેતું રુચીયતિ ઇચ્છીયતિ. ભિક્ખૂનં આરામોતિ સમ્બન્ધો. અયન્તિ મનુસ્સાનમારામો. ખુદ્દકોતિ સઙ્ઘારામતો ખુદ્દકો. આયન્તિ અયતિ આયસામિકો ધનેન વડ્ઢિં ગચ્છતિ અનેનાતિ આયો, તં. સમકમેવાતિ સમપ્પમાણમેવ, આયં સચે દેતીતિ સમ્બન્ધો. પમાણત્થે કપચ્ચયો. મનુસ્સાનં રુક્ખાતિ સમ્બન્ધો. અતિરેકં સઙ્ઘસ્સ દેમાતિ સમ્બન્ધો. જાનાપેત્વાતિ ‘‘સઙ્ઘે દિન્નં મહપ્ફલ’’ન્તિ (મ. નિ. ૩.૩૭૬) સઙ્ઘસ્સ દિન્નદાનસ્સ આનિસંસં મનુસ્સાનં જાનાપેત્વા. ફલધારિનો હોન્તિ નનૂતિ યોજના. એવન્તિઆદિ નિગમનં. એતેનેવ નયેનાતિ યેન નયેન આરામો આરામેન પરિવત્તેતબ્બો, એતેનેવ નયેન. મહન્તેન વા ખુદ્દકેન વા આરામવત્થુના ચાતિ યોજના. આરામ આરામવત્થુવિહારવિહારવત્થૂનિ પરિવત્તેતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો.

ઉભોપીતિ ¶ ગેહપાસાદવસેન ઉભોપિ. તત્થાતિ ગેહે. ઇદં પનાતિ પાસાદસઙ્ખાતં ગેહં, મનુસ્સાનં ગેહન્તિ સમ્બન્ધો. મહગ્ઘેન વા અપ્પગ્ઘેન વા વિહારવત્થુના ચાતિ યોજના. વિહારવિહારવત્થુઆરામઆરામવત્થૂનિ પરિવત્તેતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. એવન્તિઆદિ નિગમનં.

ગરુભણ્ડેન ગરુભણ્ડપરિવત્તને એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. પંસ્વાગારકેસૂતિ પંસુકીળનત્થાય કતેસુ અગારકેસુ. કપ્પિયમઞ્ચાતિ સઙ્ઘગણપુગ્ગલાનં કપ્પિયા સુવણ્ણરજતાદીહિ અકતા મઞ્ચા. વિહારસ્સ પન સુવણ્ણરજતમયાદિકાપિ કપ્પિયા મઞ્ચા દાતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. બહિસીમાયાતિ ઉપચારસીમતો બહિ. તત્થાતિ સઙ્ઘત્થેરસ્સ વસનટ્ઠાને. તત્થાતિ તસ્સ ભિક્ખુનો વસનટ્ઠાને. ‘‘મહગ્ઘેના’’તિ વુત્તવચનં નિયમેન્તો આહ ‘‘સતગ્ઘનકેન વા સહસ્સગ્ઘનકેન વા’’તિ. મઞ્ચસતન્તિ મઞ્ચબહું. એતેસુપીતિ પીઠભિસિબિબ્બોહનેસુપિ. તત્થાતિ પીઠભિસિબિબ્બોહનેસુ. કપ્પિયં પીઠાદીતિ સમ્બન્ધો. અકપ્પિયં વા મહગ્ઘં કપ્પિયં વાતિ કપ્પિયેન વા મહગ્ઘકપ્પિયેન વા પરિવત્તેત્વાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વુત્તવત્થૂની’’તિ ¶ પદં ‘‘પરિવત્તેત્વા’’તિ પદે અવુત્તકમ્મં, ‘‘ગહેતબ્બાની’’તિ પદે વુત્તકમ્મં, પુબ્બાપરાપેક્ખપદં.

પસતમત્તઉદકગણ્હકાનિપીતિ એત્થ પસતો નામ કુઞ્ચિતપાણિ. સીહળદીપેતિ સીહં લાતિ ગણ્હાતીતિ સીહળો લકારસ્સ ળકારં કત્વા, સીહબાહુનામકો રાજા, તસ્સ પુત્તત્તા વિજયકુમારોપિ સીહળો નામ, તેન આદિમ્હિ નિવાસભાવેન ગહિતત્તા દીપો સીહળદીપો નામ, તસ્મિં. પાદં ગણ્હાતીતિ પાદગણ્હનો, સોયેવ પાદગણ્હનકો. પાદો નામાતિ ‘‘પાદગણ્હનકો’’તિ એત્થ પાદો નામ. યો લોહવારકો મગધનાળિયા પઞ્ચનાળિમત્તં ગણ્હાતિ, સો લોહવારકો પાદો નામાતિ યોજના. ઇમિના પમાણસ્સ નામં પમાણવન્તે ઉપચારતો વોહારનયં દસ્સેતિ. તતોતિ પઞ્ચનાળિમત્તગણ્હનકવારકતો. ઇમાનીતિ લોહકુમ્ભીઆદીનિ.

ભિઙ્ગાર ¶ …પે… કટચ્છુઆદીનીતિ ભિઙ્ગારો ચ પટિગ્ગહો ચ ઉળુઙ્કો ચ દબ્બિ ચ કટચ્છુ ચ પાતિ ચ તટ્ટકો ચ સરકો ચ સમુગ્ગો ચ અઙ્ગારકપલ્લો ચ ધૂમકટચ્છુ ચ ભિઙ્ગાર…પે… ધૂમકટચ્છુયો, તા આદિ યેસં તાનીતિ ભિઙ્ગાર…પે… કટચ્છુઆદીનિ. આદિસદ્દેન અઞ્ઞાનિ ઉપકરણાનિ ગહેતબ્બાનિ. ભાજનીયાનીતિ ભાજેતબ્બાનિ. કંસલોહાદીતિઆદિસદ્દેન વટ્ટલોહં સઙ્ગણ્હાતિ. વટ્ટલોહં નામ પીતલોહં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. પારિહારિયન્તિ સઙ્ઘિકપરિભોગં પરિહરિત્વા અપનેત્વા પુગ્ગલિકપરિભોગેન પરિભુઞ્જનં, ‘‘અત્તસન્તક’’ન્તિ વા પરિગ્ગહેન હરિત્વા ભુઞ્જનં ન વટ્ટતિ. ગિહિવિકટનીહારેનેવાતિ ‘‘ગિહિવિકટ’’ન્તિ અભિનીહારેનેવ.

અઞ્ઞસ્મિમ્પિ કપ્પિયલોહભણ્ડે પરિયાપન્ના અઞ્જનીતિ યોજના. અથ વા કપ્પિયલોહભણ્ડેતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં, ‘‘અઞ્જની’’તિઆદિના સમ્બન્ધિતબ્બં. સૂચીતિ ચીવરાદિસિબ્બનકા સૂચિ. પણ્ણસૂચીતિ પણ્ણે લિખના સૂચિ. અઞ્ઞમ્પીતિ અઞ્જનિઆદિતો અઞ્ઞમ્પિ. ધૂમનેત્તઞ્ચ ફાલઞ્ચ દીપરુક્ખો ચ દીપકપલ્લકો ચ ઓલમ્બકદીપો ચ ધૂમનેત્ત…પે… ઓલમ્બકદીપા. ઇત્થિપુરિસતિરચ્છાનગતસઙ્ખાતાનિ રૂપાનિ એતેસુ અત્થીતિ ઇત્થિપુરિસતિરચ્છાનગતરૂપકાનિ. ધૂમનેત્ત…પે… ઓલમ્બકદીપા ચ તે ઇત્થિપુરિસતિરચ્છાનગતરૂપકાનિ ચેતિ ધૂમનેત્ત…પે… રૂપકાનિ, વિસેસનપરનિપાતો. તાનિ વા અઞ્ઞાનિ વા ભિત્તિચ્છદનકવાટાદીસુ ઉપનેતબ્બાનિ લોહભણ્ડાનીતિ સમ્બન્ધો. લોહખિલકન્તિ લોહમયં આણિં. પરિહરિત્વાતિ ‘‘અત્તનો સન્તક’’ન્તિ પરિગ્ગહેન હરિત્વા, સઙ્ઘિકપરિભોગગિહિવિકટાનિ વા અપનેત્વા. ખીરપાસાણમયાનીતિ ખીરવણ્ણેન પાસાણેન કતાનિ.

સુવણ્ણઞ્ચ ¶ રજતઞ્ચ હારકૂટઞ્ચ જાતિફલિકઞ્ચ સુવણ્ણ…પે… જાતિફલિકાનિ, તેહિ કતાનિ ભાજનાનિ સુવણ્ણ…પે… ભાજનાનિ. સબ્બન્તિ સુવણ્ણરજતાદિસબ્બં. વટ્ટતીતિ સઙ્ઘગણપુગ્ગલાનં વટ્ટતિ.

વાસિઆદીસુ ¶ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના, નિદ્ધારણે વા ભુમ્મં. યાય વાસિયા ન સક્કાતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ વાસિતો. મહત્તરીસદ્દો મહન્તપરિયાયો અનિપ્ફન્નપાટિપદિકો. મહત્તરી વાસીતિ સમ્બન્ધો. વેજ્જાનન્તિ ભિસક્કાનં. સિરાવેધનફરસુપીતિ પિસદ્દેન તતો મહન્તં પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. યા પન કુઠારી આવુધસઙ્ખેપેન કતાતિ સમ્બન્ધો. અથ વા આવુધસઙ્ખેપેન કતા યા પન કુઠારી અત્થીતિ યોજના. અનામાસાતિ અનામસિતબ્બા, અનામાસારહાતિ અત્થો. ચતુરઙ્ગુલમત્તોપીતિ પિસદ્દો તતો અધિકો પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. નિખણિત્વા ખાદતીતિ નિખાદનં. ચતુરસ્સં મુખમેતસ્સાતિ ચતુરસ્સમુખં. દોણિસદિસં મુખમેતસ્સાતિ દોણિમુખં. સમ્મુઞ્ચનિદણ્ડવેધનમ્પિ નિખાદનં દણ્ડબદ્ધં હોતિ ચેતિ યોજના. દણ્ડેન બન્ધિતબ્બન્તિ દણ્ડબદ્ધં, દણ્ડં બદ્ધમેતસ્સાતિ વા દણ્ડબદ્ધં. ‘‘અદણ્ડક’’ન્તિ વત્વા તસ્સેવત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘ફલમત્તમેવા’’તિ. નત્થિ દણ્ડમેતસ્સાતિ અદણ્ડકં. યન્તિ નિખાદનં. પરિહરિતુન્તિ પુગ્ગલિકભાવેન પરિગ્ગહેત્વા હરિતું, સઙ્ઘિકભાવં અપનેતું વા. સિખરમ્પિ નિખાદનેનેવ સઙ્ગહિતં લક્ખણહારનયેન સમાનકિચ્ચભાવતો. સિખરન્તિ યેન પરિબ્ભમિત્વા છિન્દન્તિ, યેહિ મનુસ્સેહિ દિન્નાનીતિ સમ્બન્ધો. તેતિ મનુસ્સા, વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. નોતિ અમ્હાકં. પાકતિકેતિ પકતિયા ઠિતે, યથા પઠમં ઠિતા હોન્તિ, તથા કરિસ્સામાતિ અત્થો. સચે આહરન્તીતિ સચે આયાચનં અકત્વા હરન્તિ. અનાહરન્તાપીતિ પુન અનાહરન્તાપિ.

કમ્મારો ચ તટ્ટકારો ચ ચુન્દકારો ચ નળકારો ચ મણિકારો ચ પત્તબન્ધકો ચ કમ્માર…પે… પત્તબન્ધકા, તેસં. અધિકરણી ચ મુટ્ઠિકો ચ સણ્ડાસો ચ તુલા ચ અધિકરણિ…પે… તુલા. સઙ્ઘે દિન્નકાલતોતિ સઙ્ઘસ્સ દિન્નકાલતો. તિપું છિન્દતિ અનેનાતિ તિપુચ્છેદનં, તમેવ સત્થકં તિપુચ્છેદનસત્થકં. મહાકત્તરિઞ્ચ મહાસણ્ડાસઞ્ચ ¶ મહાપિપ્ફિલિકઞ્ચ ઠપેત્વાતિ યોજના. કસ્મા ઠપિતાનીતિ આહ ‘‘મહાકત્તરિઆદીનિ ગરુભણ્ડાની’’તિ. તત્થ યસ્મા મહાકત્તરિઆદીનિ ગરુભણ્ડાનિ, તસ્મા ‘‘ઠપેત્વા મહાકત્તરિ’’ન્તિ આદિ મયા વુત્તન્તિ યોજના.

વલ્લિઆદીસુ ¶ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. વેત્તવલ્લિઆદિકાતિ વેત્તસઙ્ખાતવલ્લિઆદિકા. અડ્ઢબહુપ્પમાણાતિ એત્થ –

‘‘બ્યામો સહકરા બાહુ, દ્વેપસ્સદ્વયવિત્થતા’’તિ. –

અભિધાને (અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૨૬૯ ગાથાયં) વુત્તત્તા બાહુ નામ ઇધ બ્યામોવ અધિપ્પેતો. તસ્મા દ્વીસુ પસ્સેસુ વિત્થતાનં બ્યામસઙ્ખાતાનં સહકરાનં દ્વિન્નં બાહૂનં અડ્ઢોતિ અડ્ઢબાહુ, તસ્સ પમાણમેતસ્સાતિ અડ્ઢબાહુપ્પમાણાતિ વચનત્થો કાતબ્બો, દીઘતો દ્વિહત્થા વલ્લીતિ વુત્તં હોતિ. તત્થજાતકાતિ તિસ્સં સઙ્ઘસ્સ ભૂમિયં જાતકા. રક્ખિતગોપિતાતિ સઙ્ઘેન સયં રક્ખિતા, પરેહિ ગોપિતા. ઇમિના અરક્ખિતઅગોપિતા ગરુભણ્ડં ન હોતીતિ દસ્સેતિ. સાતિ વલ્લિ. અતિરેકા હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઉપનેતુન્તિ તં વલ્લિં ઉપનેતું. સુત્તઞ્ચ મકચિવાકઞ્ચ નાળિકેરહીરઞ્ચ ચમ્મઞ્ચ સુત્ત…પે… ચમ્માનિ, તેહિ કતા સુત્ત…પે… ચમ્મમયા. રજ્જુકા વા યોત્તાનિ વા ગરુભણ્ડં હોતીતિ સમ્બન્ધો. એકવટ્ટા વા દ્વિવટ્ટા વાતિ એત્થ વાસદ્દેન તિવટ્ટાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. અવટ્ટેત્વા દિન્નં સુત્તઞ્ચ અવટ્ટેત્વા દિન્ના મકચિવાકનાળિકેરહીરા ચાતિ યોજના.

યો કોચિ વેળૂતિ સમ્બન્ધો. સોપીતિ વેળુપિ વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દેન વલ્લિં અપેક્ખતિ. ઇદમેત્થાતિ ઇદં સબ્બં એત્થ વેળુમ્હિ, વેળૂસુ વા ઇદન્તિ સમ્બન્ધો. સમકં વાતિ ગહિતવેળુના સમપ્પમાણં વા. અતિરેકં વાતિ તતો અતિરેકં વા. તંઅગ્ઘનકન્તિ તસ્સ વેળુનો અગ્ઘનારહં. ફાતિકમ્મન્તિ વડ્ઢિકમ્મં. તત્થેવાતિ ગણ્હનટ્ઠાનેવ. ગમનકાલેતિ ગણ્હનટ્ઠાનતો અઞ્ઞત્થ ગમનકાલે. ‘‘પહિણિત્વા દાતબ્બો’’તિ ઇમિના સયં વા આગન્ત્વા દાતબ્બોતિ અત્થોપિ લક્ખણહારનયેન ગહેતબ્બો સમાનકિચ્ચત્તા.

મુઞ્જપબ્બજસદ્દેન ¶ મુઞ્જપબ્બજતિણાનં પાળિયં વિસું ગહિતત્તા તિણસદ્દેન તાનિ ઠપેત્વા પારિસેસઞાયેન અવસેસતિણમેવ ગહેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મુઞ્જં પબ્બજઞ્ચ ઠપેત્વા’’તિઆદિ. સમાનફલત્તા લક્ખણહારનયેન પણ્ણમ્પિ તિણેનેવ સઙ્ગહિતન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યત્થા’’તિઆદિ. તત્થ યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને, ઇતીતિ એવં. તિણઞ્ચ ગરુભણ્ડં હોતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થજાતકં વાતિ તસ્મિં સઙ્ઘારામે જાતકં વા. બહારામેતિ સઙ્ઘારામતો બહિ. તમ્પીતિ તિણમ્પિ. પિસદ્દેન વલ્લિવેળૂ અપેક્ખતિ. અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણોપીતિ દીઘતો અટ્ઠઙ્ગુલપમાણોપિ ¶ . રિત્તપોત્થકોતિ અલિખિતત્તા તુચ્છો મકચિવત્થાદિકોપિ પણ્ણમયોપિ પોત્થકો. ઇદઞ્ચ પણ્ણપસઙ્ગેન વુત્તં.

પઞ્ચવણ્ણા વાતિ નીલપીતલોહિતોદાતમઞ્જિટ્ઠવસેન પઞ્ચવણ્ણના વા. તમ્પીતિ મત્તિકમ્પિ. પિસદ્દેન વલ્લિવેળુતિણાનિ અપેક્ખતિ.

દારુભણ્ડે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. રક્ખિતગોપિતો યો કોચિ દારુભણ્ડકો અત્થીતિ યોજના. મહાઅટ્ઠકથાયં પન વુત્તોતિ સમ્બન્ધો.

તત્રાતિ મહાઅટ્ઠકથાયં, ‘‘તેન ખો પન સમયેના’’તિ પાળિયં વા. ઇમેસૂતિ આસન્દિકાદીસુ. એત્થાતિ પીઠેસુ, પલાલપીઠેનાતિ સમ્બન્ધો. બ્યગ્ઘચમ્મઓનદ્ધન્તિ બ્યગ્ઘચમ્મેન અવનદ્ધં. વાળરૂપપરિક્ખિત્તન્તિ વાળરૂપેહિ પરિવારિતં. રતનપરિસિબ્બિતન્તિ રતનસુત્તેન સમન્તતો સિબ્બિતં.

એતેસુપીતિ વઙ્કફલકાદીસુપિ. ‘‘સઙ્ખથાલકં પન ભાજનીય’’ન્તિ પાઠસ્સાનન્તરં ‘‘તથા’’તિ પાઠો અત્થિ, સો એત્થ ન યુજ્જતિ, પરતો પન ‘‘યેન કેનચિ કતં ગરુભણ્ડમેવા’’તિ પાઠસ્સાનન્તરં યુજ્જતિ. તત્થ હિ યથા યેન કેનચિ કતં ગરુભણ્ડમેવ હોતિ, તથા થમ્ભતુલાસોપાનફલકાદીસુ દારુમયં વા પાસાણમયં વા યંકિઞ્ચિ ગેહસમ્ભારરૂપં ગરુભણ્ડમેવાતિ અત્થો.

સબ્બન્તિ સકલં ઉદકતુમ્બપાદકથલિકમણ્ડલં. એતેસુપીતિ આધારકાદીસુપિ. તથા થમ્ભતલાતિ એત્થ તથાસદ્દેન ‘ગરુભણ્ડમેવા’’તિ ¶ પદં અતિદિસતિ. સઙ્ઘે દિન્નન્તિ સઙ્ઘસ્સ દિન્નં. ભૂમત્થરણન્તિ ભૂમિયં અત્થરિતબ્બં. તમ્પીતિ એળકચમ્મમ્પિ.

ઉદુક્ખલં ગરુભણ્ડમેવાતિ સમ્બન્ધો. એસેવ નયો મુસલન્તિઆદીસુપિ. એતેસૂતિ મઞ્ચપાદાદીસુ. અનુઞ્ઞાતવાસિયાતિ ભાજનત્થાય અનુઞ્ઞાતવાસિયા. ધમકરણોતિ એત્થ ‘‘સઙ્ખં ધમતિ, સઙ્ખધમકો’’તિઆદીસુ વિય નિસ્સંયોગપાઠોયેવ યુજ્જતિ. તસ્મા ધમતિ વાતેન પવત્તતીતિ ધમો, વાતહેતુકો સદ્દો, ધમં કરોતીતિ ધમકરણોતિ વચનત્થો કાતબ્બો. સબ્બમેતન્તિ અનુઞ્ઞાતવાસિદણ્ડાદિકં એતં સબ્બં. તતોતિ અનુઞ્ઞાતવાસિદણ્ડાદિકતો, મહન્તતરં વાસિદણ્ડાદિકં ગરુભણ્ડન્તિ યોજના.

યથાજાતમેવાતિ ¶ યથાપવત્તમેવ. તેહીતિ હત્થિદન્તાદીહિ, ‘‘કત’’ઇતિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બં. તચ્છિતનિટ્ઠિતોપીતિ તચ્છિતકમ્મેન નિટ્ઠિતોપિ.

મત્તિકાભણ્ડે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના, ઉપભોગો ચ પરિભોગો ચ ઉપભોગપરિભોગં, સમાહારદ્વન્દો. ઇદં પદં ‘‘ઘટપિધાનાદિકુલાલભાજન’’ન્તિ પદેનેવ સમ્બન્ધિતબ્બં. થુપિકાતીતિ એત્થ ઇતિસદ્દો ઇમસદ્દત્થો. ઇદં સબ્બં સઙ્ઘસ્સ દિન્નકાલતો પટ્ઠાય ગરુભણ્ડન્તિ યોજના. ‘‘અનતિરિત્તપમાણો’’તિ વિસેસનપદં ‘‘ઘટકો’’તિ વિસેસ્યપદેનેવ સમ્બન્ધિતબ્બં. એત્થાતિ મત્તિકાભણ્ડે, આધારે વા નિદ્ધારણે વા ત્થ પચ્ચયો. મત્તિકાભણ્ડે કુણ્ડિકા ભાજનીયકોટ્ઠાસં ભજતિ, એવં લોહભણ્ડેપીતિ યોજના. એત્થાતિ ગરુભણ્ડવિનિચ્છયે.

૩૨૩. ભણ્ડિકાટ્ઠપનમત્તેનાતિ એત્થ ભણ્ડિકાટ્ઠપનં નામ ભણ્ડિકયોજનન્તિ આહ ‘‘કપોતભણ્ડિકયોજનમત્તેના’’તિ. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. ચિતકધૂમોતિ ચિતકે ઉટ્ઠિતો ધૂમો. એતસ્સેવાતિ ભિક્ખુસ્સ ¶ એવ વિહારોતિ સમ્બન્ધો. ધૂમકાલેતિ ધૂમસ્સ ઉટ્ઠિતકાલે. ‘‘અપલોકેત્વા’’તિ ઇમિના ધૂમકાલે અપલોકિતં ધૂમકાલિકં. ધૂમકાલિકં હુત્વાતિ અત્થયોજનં કત્વા પાળિયં ‘‘પરિયોસિતવિહાર’’ન્તિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બભાવં દસ્સેતિ. કતપરિયોસિતવિહારન્તિ કતપરિયોસિતો વિહારો ઇમસ્સ નવકમ્મસ્સાતિ કતપરિયોસિતવિહારં. ઇદં નવકમ્મં દેન્તીતિ સમ્બન્ધો. યાવ ગોપાનસિયો ન આરોહન્તિ, તાવ વિપ્પકતો નામાતિ યોજના. તતોતિ ગોપાનસિઆરોહનતો. કઞ્ચિદેવ સમાદપેત્વા કારેસ્સતીતિ વિહારસામિકોયેવ કઞ્ચિ ભિક્ખુંસમાદપેત્વા કારેસ્સતિ. પઞ્ચહત્થે વિહારેતિ સમ્બન્ધો. છવસ્સિકં નવકમ્મન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ અડ્ઢયોગે. સોતિ અડ્ઢયોગો. મહલ્લકં નિયામેત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘દસહત્થે એકાદસહત્થે’’તિ. દસવસ્સિકં વા એકાદસવસ્સિકં વા નવકમ્મન્તિ સમ્બન્ધો. તતોતિ દ્વાદસહત્થતો. લોહપાસાદસદિસેપિ પાસાદેતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ દ્વાદસવસ્સિકનવકમ્મતો.

નવકમ્મિકોતિ નવકમ્મે યુત્તપયુત્તો. ઉતુકાલેતિ હેમન્તગિમ્હકાલે. પટિબાહિતુન્તિ અઞ્ઞેસં સમ્પત્તભિક્ખૂનં પટિસેધેતું. આવાસસામિકસ્સાતિ આવાસદાયકસ્સ. તસ્સાતિ આવાસસામિકસ્સ. વંસેતિ અન્વયે. તેતિ તવ. સોતિ આવાસસામિઆદિકો. ભિક્ખૂહિ જગ્ગિતબ્બોતિ ¶ સમ્બન્ધો. તેપીતિ ઞાતિઉપટ્ઠાકાપિ. તસ્મિમ્પીતિ સઙ્ઘિકપચ્ચયેપિ. બહૂ આવાસેતિ સમ્બન્ધો. એકં આવાસન્તિ યોજના.

એકં વા આવાસન્તિ સમ્બન્ધો. તતોતિ વિસજ્જિતાવાસેહિ, ઉપ્પન્નાનીતિ સમ્બન્ધો. કુરુન્દિયં પન વુત્તં, કિન્તિ વુત્તન્તિ યોજના. એકં મઞ્ચટ્ઠાનં ગહેત્વાતિ એકં મઞ્ચટ્ઠાનં પુગ્ગલિકભાવેન ગહેત્વા. તિભાગન્તિ તતિયભાગં. અયમેવ વા પાઠો. એત્થાતિ નટ્ઠવિહારે. પુગ્ગલિકમેવાતિ પુગ્ગલિકં એવ, પુગ્ગલિકં ઇવ વા. જગ્ગાતિ જગ્ગાહિ. હીતિ ¶ ફલજોતકો. એવં જગ્ગિતો પનાતિ એવં જગ્ગિતો વિહારો પન. તસ્મિન્તિ જગ્ગન્તે. સદ્ધિવિહારિકાદીનં દાતુકામો હોતીતિ સઙ્ઘસ્સ ભણ્ડટ્ઠપનં વા નવકાનં વસનટ્ઠાનં વા અદત્વા અત્તનોયેવ સદ્ધિવિહારિકાદીનં દાતુકામો હોતિ. સદ્ધિવિહારિકાદીનં દાતું લબ્ભતીતિ સબ્બવિહારં પુગ્ગલિકભાવેન અગ્ગહેત્વા એકદેસસ્સેવ ગહિતત્તા સદ્ધિવિહારિકાદીનં દાતું લબ્ભતીતિ અત્થો. જગ્ગાપેતબ્બો ઇતિ વુત્તન્તિ યોજના. એત્થ ‘‘વુત્ત’’ન્તિ પાઠો અત્થિ, સો અપાઠોયેવ ‘‘કુરુન્દિયં પન વુત્ત’’ન્તિ પદસ્સ આકારત્તા.

અઞ્ઞં ઇદમ્પિ ચ વક્ખમાનવચનં તત્થેવ કુરુન્દિયં વુત્તન્તિ યોજના. કિન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘દ્વે ભિક્ખૂ’’તિઆદિ. દ્વે ભિક્ખૂ કરોન્તીતિ સમ્બન્ધો. યેનાતિ ભિક્ખુના. સોયેવ સામીતિ યેન સા ભૂમિ પઠમં ગહિતા, સોયેવ સામીતિ અત્થો. પતિરૂપે ઠાનેતિ પતિરૂપે સેનાસનટ્ઠાને. તન્તિ પુગ્ગલિકકરણં. યં પન વયકમ્મન્તિ યોજના. એત્થ ચ વયકમ્મન્તિ તસ્મિં વિહારે કતસ્સ કમ્મસ્સ મૂલં. વિહારસ્સ મૂલં દાતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ. તસ્સાતિ સઙ્ઘિકં કરોન્તસ્સ. તત્થેવાતિ કતવિહારે એવ. કતાવાસેતિ સમીપત્થે ભુમ્મવચનં, કતાવાસસમીપેતિ વુત્તં હોતિ. છાયૂપગફલૂપગાતિ છાયં ઉપગચ્છન્તા ચ ફલં ઉપગચ્છન્તા ચ, છાયાફલાનિ ઉપહરન્તાતિ અત્થો. અપલોકેત્વાતિ સઙ્ઘં અપલોકેત્વા. સામિકાતિ રુક્ખસામિકા. હારેતબ્બાતિ અપનેતબ્બા.

‘‘સઙ્ઘિકવલ્લિમત્તમ્પિ અગ્ગહેત્વા’’તિ ઇમિના સઙ્ઘિકં ગહેત્વા સઙ્ઘિકાય ભૂમિયા સચે વિહારં કરોતિ, સઙ્ઘિકમેવાતિ દસ્સેતિ. દ્વિભૂમકતિભૂમકાદીસુ પાસાદેસુ ઉપડ્ઢભાગં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાસાદો ચેવ હોતી’’તિઆદિ. ઉપરિ પાસાદોતિ સમ્બન્ધો. સોતિ વિહારકારકો ભિક્ખુ, તસ્સ હેટ્ઠાપાસાદોતિ સમ્બન્ધો. વિહારેતિ સઙ્ઘિકવિહારે, વિહારસમીપેતિ અત્થો. અકતટ્ઠાનેતિ ચયપમુખાનં અકતપુબ્બટ્ઠાને. ચયં વા પમુખં વાતિ સઙ્ઘિકવિહારસ્સ ચયં વા પમુખં વા. બહિકુટ્ટેતિ કુટ્ટસ્સ, કુટ્ટતો વા બહિ. તસ્સાતિ ચયપમુખકારકસ્સ ભિક્ખુસ્સ હોતીતિ ¶ સમ્બન્ધો ¶ . વિસમં પબ્બતકન્દરાદિન્તિ સમ્બન્ધો. અપદેતિ સુકરસ્સ અકારણે. કતં હોતીતિ ચયં વા પમુખં વા કતં હોતિ. તત્થાતિ ચયપમુખેસુ, સઙ્ઘો અનિસ્સરો ઇતિ વુત્તન્તિ યોજના.

પુન આગન્ત્વાતિ પક્કમિત્વા પુન આગન્ત્વા. તસ્સાતિ નવકમ્મગાહકસ્સ ભિક્ખુસ્સ. એતન્તિ સેનાસનં.

અઞ્ઞત્રપરિભોગપટિક્ખેપાદિકથા

૩૨૪. નાતિહરન્તીતિ એત્થ અતિસદ્દો હરણત્થો, હરસદ્દો પરિભુઞ્જનત્થોતિ આહ ‘‘અઞ્ઞત્ર હરિત્વા ન પરિભુઞ્જન્તી’’તિ. યં મઞ્ચપીઠાદીતિ યોજના. તત્થાતિ ઉન્દ્રિયમહાવિહારે. તન્તિ મઞ્ચપીઠાદિં. તસ્માતિ યસ્મા અનુજાનાતિ, તસ્મા. તન્તિ મઞ્ચપીઠાદિં. અઞ્ઞત્રાતિ અઞ્ઞં વિહારં. અરોગન્તિ અનટ્ઠાજિણ્ણત્તા અરોગં. તસ્મિં વિહારેતિ ઉન્દ્રિયવિહારે. તસ્મિન્તિ ઉન્દ્રિયવિહારે. તતોતિ ઉન્દ્રિયવિહારતો. સુયોજિતાનીતિ સુટ્ઠુ યોજિતાનિ. મૂલદાનં વા પટિપાકતિકં વા નત્થીતિ અધિપ્પાયો. છડ્ડિતવિહારતોતિ ભિક્ખૂહિ અનપેક્ખેન છડ્ડિતસઙ્ઘિકવિહારતો ચ પુગ્ગલેન સાપેક્ખેન છડ્ડિતપુગ્ગલિકવિહારતો ચ. આવાસિકકાલેતિ આવાસિકાનં ઠિતકાલે. તતોતિ છડ્ડિતવિહારતો.

ફાતિકમ્મત્થાયાતિ એત્થ ફાતિસદ્દો વડ્ઢનત્થોતિ આહ ‘‘વડ્ઢિકમ્મત્થાયા’’તિ. એત્થાતિ ‘‘ફાતિકમ્મત્થાયા’’તિ પાઠે.

ચક્કલિકન્તિ ચક્કાકારેન લાતિ પવત્તતિ, ચક્કાકારં વા લાતિ ગણ્હાતીતિ ચક્કલં, તદેવ ચક્કલિકં, પાદપુઞ્જનં, ‘‘કમ્બલાદીહિ વેઠેત્વા કત’’ન્તિ ઇમિના તસ્સ કરણાકારં દસ્સેતિ. યેહીતિ પાદેહિ ¶ . ઉદકન્તિ સેનાસનસ્સ તિન્તકં ઉદકં. ઉદકં ન પઞ્ઞાયતીતિ યોજના. સઉપાહનેન અક્કમિતું ન વટ્ટતીતિ યોજના.

સુધાભૂમિયન્તિ સુધાય લિત્તાયં ભૂમિયં. પરિભણ્ડભૂમિયન્તિ ગોમયકસાવપરિભણ્ડભૂમિયં. પાદાતિ મઞ્ચપાદા. તસ્મિન્તિ ચોળકે. ઠપેન્તસ્સાતિ મઞ્ચપાદે ઠપેન્તસ્સ. તત્થાતિ તેસુ ભિક્ખૂસુ ¶ . નેવાસિકાતિ નિબદ્ધં વસન્તીતિ નેવાસિકા. ઠપેન્તીતિ મઞ્ચપાદે ઠપેન્તિ. તથેવાતિ યથા નેવાસિકા વળઞ્જન્તિ, તથેવ આગન્તુકેહિ વળઞ્જિતું વટ્ટતીતિ અત્થો.

સેતભિત્તિ વાતિ એત્થ વાસદ્દેન નીલભિત્તિઆદયો સમ્પિણ્ડેતિ. ‘‘દ્વારમ્પિ વાતપાનમ્પી’’તિઆદિના સામઞ્ઞતો વુત્તત્તા દ્વારવાતપાનાદયો અપરિકમ્મકતાપિ ન અપસ્સયિતબ્બા. કેનચિ વા વત્થાદિનાતિ સમ્બન્ધો.

‘‘હુત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘ધોતપાદકા’’તિ પદસ્સ ‘‘નિપજ્જિતુ’’ન્તિ પદે કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ, ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ પદે કારકવિસેસનભાવં નિવત્તેતિ. કસ્મિં ઠાને નિપજ્જિતું કુક્કુચ્ચાયન્તીતિ આહ ‘‘ધોતેહિ પાદેહિ અક્કમિતબ્બટ્ઠાને’’તિ. ‘‘અક્કમિતબ્બટ્ઠાનસ્સેતં અધિવચન’’ન્તિ ઇમિના ‘‘ધોતપાદકે’’તિ પાઠસ્સ ધોતો પાદો તિટ્ઠતિ એત્થ ઠાનેતિ ધોતપાદકં, તસ્મિં ધોતપાદકેતિ અત્થં દસ્સેતિ. એતન્તિ ‘‘ધોતપાદકે’’તિ નામં. ‘‘પચ્ચત્થરિત્વા’’તિ એત્થ કેન પચ્ચત્થરિત્વાતિ આહ ‘‘પચ્ચત્થરણેના’’તિ. ‘‘અત્તનો સન્તકેના’’તિ ઇમિના સઙ્ઘિકેન પચ્ચત્થરણેન પચ્ચત્થરણં પટિક્ખિપતિ. નિદ્દાયતોપીતિ નિદ્દાયકારણાપિ, સંકુટિતેતિ સમ્બન્ધો. અથ વા નિદ્દાયતોપીતિ નિદ્દાયન્તસ્સપિ. ‘‘સરીરાવયવો’’તિ પદે સામ્યત્થછટ્ઠી, ‘‘આપત્તિયેવા’’તિ પદે સમ્પદાનં. લોમેસુ ફુસન્તેસૂતિ સમ્બન્ધો. ‘‘પરિભોગસીસેના’’તિ ઇમિના પરિભોગં અકત્વા કેનચિ કમ્મેન સરીરાવયવેન ફુસન્તસ્સ અનાપત્તીતિ દસ્સેતિ. હત્થતલેન ફુસિતું પાદતલેન ફુસિતું વા અક્કમિતું વાતિ યથાલાભયોજના દટ્ઠબ્બા. ‘‘પરિભોગસીસેના’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મઞ્ચપીઠં નીહરન્તસ્સા’’તિઆદિ.

૩૨૫. ‘‘સઙ્ઘસ્સ ¶ ભત્ત’’ન્તિ ઇમિના સઙ્ઘભત્તન્તિ પદસ્સ છટ્ઠીસમાસં દસ્સેતિ. સઙ્ઘસ્સ અત્થાય આભતં ભત્તં કાતું ન સક્કોન્તીતિ યોજના. ઉદ્દેસભત્તન્તિઆદીસુ એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘ઉદ્દેસેન લદ્ધભિક્ખૂનં ભત્તં કાતુ’’ન્તિ ઇમિના ઉદ્દેસેન લદ્ધભિક્ખૂનં કાતબ્બં ભત્તં ઉદ્દેસભત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તથેવાતિ યથા સઙ્ઘતો ઉદ્દિસિત્વા લદ્ધભિક્ખૂ, તથેવ. પરિચ્છિન્દિત્વાતિ ‘‘એકં વા’’તિઆદિના પરિચ્છિન્દિત્વા. તેસન્તિ લદ્ધભિક્ખૂનં. ઇમિના નિમન્તેત્વા લદ્ધભિક્ખૂનં કાતબ્બં ભત્તં નિમન્તનભત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સલાકાયો છિન્દિત્વા’’તિ ઇમિના સલાકાયો છિન્દિત્વા કાતબ્બં ભત્તં સલાકભત્તન્તિ વચનત્થં ¶ દસ્સેતિ. પક્ખિકન્તિ ઉપોસથિકન્તિ પાટિપદિકન્તિ એવં નિયામેત્વાતિ યોજના. પઞ્ચમીઆદીસુ પક્ખેસુ કાતબ્બં પક્ખિકં. ઉપોસથે કાતબ્બં ઉપોસથિકં. પાટિપદે કાતબ્બં પાટિપદિકં, તમેવ ભત્તં પાટિપદિકભત્તં. ઉદ્દેસભત્તં નિમન્તનન્તિ એત્થ ઇતિસદ્દો આદ્યત્થો, ઉદ્દેસભત્તં નિમન્તનન્તિઆદિં ઇમં વોહારં પત્તાનીતિ હિ અત્થો. ઉદ્દેસભત્તાદીનિયેવ અનુજાનનમકત્વા કસ્મા સઙ્ઘભત્તમ્પિ અનુજાનાતીતિ આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. તત્થ યસ્મા સક્ખિસ્સન્તીતિ સમ્બન્ધો. તેતિ મનુસ્સા. તમ્પીતિ સઙ્ઘભત્તમ્પિ. પિસદ્દેન ઉદ્દેસભત્તાદીનિ અપેક્ખતિ.

સઙ્ઘભત્તાદીનં વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ ‘‘સઙ્ઘભત્તં ઉદ્દેસભત્ત’’ન્તિઆદિપાઠે, એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના, સઙ્ઘભત્તાદીસુ વા નિદ્ધારણે ભુમ્મં, ભુઞ્જન્તાનં અમ્હાકં અજ્જ દસ દ્વાદસ દિવસા અહેસુન્તિ યોજના. અઞ્ઞતોતિ અઞ્ઞસ્મા ઠાના. તત્થાતિ સઙ્ઘભત્તે. વત્તબ્બાતિ મનુસ્સા વત્તબ્બા. તન્તિ સઙ્ઘભત્તં, ધાતુકમ્મં, ‘‘અમ્હાક’’ન્તિ કારિતકમ્મં. તન્તિ સઙ્ઘભત્તં.

અયં નયો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. રઞ્ઞા વા પહિતેતિ સમ્બન્ધો. સચે અત્થીતિ સચે ઠિતિકા અત્થિ. ઉદ્દેસકેનાતિ ભત્તુદ્દેસકેન ¶ . ન અતિક્કામેતબ્બન્તિ ઉદ્દેસભત્તં ન અતિક્કામેતબ્બં. તે પનાતિ પિણ્ડપાતિકા પન. ઠિતિકં ઠપેત્વાતિ ઠિતિકં ઠિતટ્ઠાને ઠપેત્વા મુઞ્ચિત્વાતિ અત્થો. તેસન્તિ મહાથેરાનં. યોજનન્તરિકવિહારતોપીતિ યોજનેન બ્યવધાને ઠિતવિહારતોપિ. ઠિતટ્ઠાનતોતિ ઠિતિકાય ઠિતટ્ઠાનતો. અસમ્પત્તાનમ્પીતિ ભત્તુદ્દેસટ્ઠાનં અસમ્પત્તાનમ્પિ. વડ્ઢિતા નામ સીમાતિ ઉપચારસીમા વડ્ઢિતા નામ. સઙ્ઘનવકસ્સ દિન્નેપીતિ યાવ દુતિયભાગો ન દાતબ્બો, તાવ સઙ્ઘનવકસ્સ દિન્નેપિ. વસ્સગ્ગેનાતિ ગણિયતીતિ ગં, વસ્સમેવ ગં વસ્સગ્ગં, તેન વસ્સગ્ગેન, વસ્સગણનાયાતિ વુત્તં હોતિ. યદિ ‘‘વસ્સગ્ઘેના’’તિ ચતુત્થક્ખરેન પાઠો ભવેય્ય, એવં સતિ વસ્સપરિચ્છેદેનાતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો, અયમેવ યુત્તતરો.

એકસ્મિં વિહારેતિ એકિસ્સં વિહારસીમાયં. તસ્મિંયેવ ભત્તુદ્દેસટ્ઠાનેતિ એત્થ એવસદ્દેન અઞ્ઞસ્મિં ઠાને ગાહણં પટિક્ખિપતિ. એકોતિ એકો દાયકો. તેનાતિ પહિતભિક્ખુના. સો અત્થોતિ સો હેતુ. તંદિવસન્તિ તસ્મિં પહિતદિવસે. પમુસ્સતીતિ સતિપવાસેન મુસ્સતિ. ભોજનસાલાયાતિ ભત્તુદ્દેસટ્ઠાનસઙ્ખાતાય ભોજનસાલાય. યા પકતિટ્ઠિતિકાતિ યોજના. ‘‘એકાબદ્ધા ¶ હોન્તી’’તિ વુત્તવચનસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞં દ્વાદસહત્થન્તરં અવિજહિત્વા’’તિ. નવં ઠિતિકન્તિ ભત્તુદ્દેસટ્ઠાને ઠપિતપકતિટ્ઠિતિકતો અઞ્ઞં નવં ઠિતિકં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એતન્તિ ઉદ્દેસભત્તં. ‘‘સ્વે’’તિ નિયામેત્વા વુત્તત્તા દુતિયદિવસે ન લબ્ભતિ.

કોચીતિ દાયકો. સકવિહારે ઠીતિકાવસેનેવ ગાહેતબ્બન્તિ યં વિહારં ગચ્છન્તિ, તત્થ અપવિટ્ઠત્તા સકવિહારે ઠિતિકાવસેનેવ ગાહેતબ્બં. દિન્નં પન ભત્તં ગાહેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. સમ્પત્તાનન્તિ દિન્નટ્ઠાનં સમ્પત્તાનં. તત્થાતિ દિન્નટ્ઠાનં, સમ્પત્તાનંયેવાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સ વિહારસ્સાતિ પવિટ્ઠવિહારસ્સ. તસ્મિં તસ્મિં ઠાનેતિ ગામદ્વારવીથિચતુક્કસઙ્ખાતે તસ્મિં તસ્મિં ઠાને. અન્તોઉપચારગતાનન્તિ એત્થ અન્તોઉપચારો નામ દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરં.

ગામદ્વારૂપચાર ¶ વીથિચતુક્કૂપચાર ઘરૂપચારેસુ તીસુ ઘરૂપચારસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઘરૂપચારો ચેત્થા’’તિઆદિ. એત્થાતિ તીસુ ઉપચારેસુ. ઘરૂપચારો વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. એકો ઉપચારો એત્થાતિ એકૂપચારં ઘરં. ઇમેસન્તિ ચતુન્નં ઘરાનં. તત્થાતિ ચતૂસુ ઘરેસુ. એકકુલસ્સ યં ઘરન્તિ સમ્બન્ધો. એકવળઞ્જન્તિ એકદ્વારેન સમાનપરિભોગં. તત્થાતિ એકૂપચારે.

યં પન એકં ઘરં કતન્તિ સમ્બન્ધો. સુખવિહારત્થાયાતિ કલહં વિચ્છિન્દિત્વા સુખવિહારત્થાય. તસ્મિં તસ્મિં ઠાનેતિ ભિત્તિયા પરિચ્છિન્ને તસ્મિં તસ્મિં ઠાને.

યસ્મિં પન ઘરે નિસીદાપેન્તીતિ સમ્બન્ધો. યમ્પિ નિવેસનન્તિ યોજના.

યો પન ઉદ્દેસલાભો ઉપ્પજ્જતિ, સો પાપુણાતીતિ યોજના. કિઞ્ચાપિ દિસ્સન્તિ, તથાપીતિ યોજના.

યો પનાતિ ભિક્ખુ પન, લભતીતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞસ્મિન્તિ અત્તના અઞ્ઞસ્મિં. તેનાતિ ઉદ્દેસભત્તં લભન્તેન ભિક્ખુના.

કાલં પટિમાનેન્તેસૂતિ ભોજનકાલં પટિમાનેન્તેસુ ભિક્ખૂસુ, નિસિન્નેસૂતિ સમ્બન્ધો. કોચિ ¶ મનુસ્સો વદતીતિ સમ્બન્ધો. સઙ્ઘુદ્દેસપત્તં દેથ ઇતિ વાતિ યોજના. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના પત્તસ્સ ઠાને ભિક્ખું પક્ખિપિત્વા વુત્તે અતિદિસતિ.

એત્થાતિ ઉદ્દેસભત્તે, એવંવચને વા. પેસલોતિ પિયસીલો. તેનાતિ ઉદ્દેસકેન. કિન્તિ જાનાતીતિ આહ ‘‘દસવસ્સેન લદ્ધ’’ન્તિ. તસ્સાતિ ઉદ્દેસકસ્સ, વચનન્તિ સમ્બન્ધો. અપ્પસદ્દાતિ સણિકસદ્દા. ‘‘અપસદ્દા’’તિપિ પાઠો, નિસ્સદ્દાતિ અત્થો. સબ્બનવકસ્સાતિ સબ્બેસં ભિક્ખૂનં નવકસ્સ. છાયાયપિ પુચ્છિયમાનાયાતિ અનાદરે ભુમ્મવચનં, સામિવચનં વા. ન લભતીતિ પાપુણાપિતત્તા ન લભતિ. નિસિન્નસ્સાપિ નિદ્દાયન્તસ્સાપીતિ અનાદરે સામિવચનં, ભિક્ખુસ્સ નિસિન્નસ્સાપિ નિદ્દાયન્તસ્સાપીતિ અત્થો. હીતિ સચ્ચં. એતં ભાજનીયભણ્ડં ¶ નામાતિ યોજના. તત્થાતિ ‘‘સમ્પત્તસ્સેવ પાપુણાતી’’તિ વચને. ઉપચારેનાતિ દ્વાદસહત્થૂપચારેન. તસ્મિન્તિ અન્તોપરિક્ખેપે.

કોચિ ઉપાસકો પહિણાતીતિ સમ્બન્ધો. પણીતભોજનાનન્તિ પણીતભોજનેહિ. ઉદકસ્સાતિ ઉદકેન, પૂરેત્વાતિ સમ્બન્ધો. આગતા મનુસ્સાતિ સમ્બન્ધો. યેનાતિ ભિક્ખુના. યન્તિ વત્થુ. તિચીવરપરિવારન્તિ તિચીવરેન પરિવારિતં, તિચીવરપરિવારવન્તં વા ઉદ્દેસભત્તન્તિ અત્થો. હિ સચ્ચં અસ્સ ભિક્ખુસ્સ પુઞ્ઞવિસેસો ઈદિસોતિ યોજના. નનુ ઉદકંપિસ્સ પુઞ્ઞવિસેસં, કસ્મા અઞ્ઞં ઉદ્દેસભત્તં લભતીતિ આહ ‘‘ઉદકં પના’’તિઆદિ.

ગહેત્વા આગતા તે મનુસ્સાતિ યોજના. તેસન્તિ મહાથેરાદીનં. દહરસામણેરેહીતિ દહરેહિ સામણેરેહિ, લદ્ધેસૂતિ સમ્બન્ધો.

તત્થાતિ ઉદ્દેસભત્તે. પુરતોતિ મહાથેરાનં પુરતો. પત્તેતિ સઙ્ઘુદ્દેસપત્તે, અગાહિતેયેવાતિ સમ્બન્ધો. આહટમ્પિ ઉદ્દેસભત્તન્તિ સમ્બન્ધો.

એકો વદતીતિ સમ્બન્ધો. સોતિ મનુસ્સો, ભણતીતિ સમ્બન્ધો. યથા તે રુચ્ચતિ, તથા વત્વા આહરાતિ યોજના. વિસ્સટ્ઠદૂતો નામાતિ અત્તનો રુચિં વિસ્સજ્જિત્વા તસ્સ રુચિયા વિસ્સટ્ઠો દૂતો નામ. પટિપાટિપત્તં વાતિ સઙ્ઘતો પટિપાટિયા લદ્ધં પત્તં વા, ઇદં નિમન્તનભત્તં સન્ધાય વુત્તં. યં ઇચ્છતીતિ વિસ્સટ્ઠદૂતો યં ઇચ્છતિ. સોતિ બાલો, ન વત્તબ્બોતિ સમ્બન્ધો. પુચ્છાસભાગેન વદેય્યાતિ સમ્બન્ધો. તતોતિ વદનકારણા.

કૂટટ્ઠિતિકા ¶ નામાતિ અઞ્ઞેહિ ઉદ્દેસભત્તેહિ મિસ્સેત્વા ઉજુકટ્ઠિતિકાય પવત્તિત્વા કૂટેન પવત્તા ઠિતિકા નામ હોતિ. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘રઞ્ઞો વા હી’’તિઆદિ. એકચારિકભત્તાનીતિ પતિ એકં કત્વા ચરિતબ્બાનિ ભક્ખિતબ્બાનીતિ એકચારિકાનિ, અઞ્ઞેહિ ઉદ્દેસભત્તેહિ અમિસ્સેત્વા પતિ એકં કત્વા ભક્ખિતબ્બાનીતિ વુત્તં ¶ હોતિ, તાનિયેવ ભત્તાનિ એકચારિકભત્તાનિ. એકચ્ચે ભિક્ખૂ ગતાતિ સમ્બન્ધો. તેસૂતિ એકચ્ચેસુ ભિક્ખૂસુ. તઙ્ખણંયેવાતિ તસ્મિં નિસિન્નક્ખણેયેવ. પુન તઙ્ખણંયેવાતિ તસ્મિં ગાહણક્ખણેયેવ. ‘‘પણીતભત્ત’’ન્તિ વુત્તે ‘‘કતિવસ્સતો પટ્ઠાયા’’તિ વદન્તિ, ‘‘એત્તકવસ્સતો નામા’’તિ વુત્તેતિ યોજના. ગાહિતેતિ ઠિતિકં અજાનન્તેહિ આગન્તુકેહિ પત્તે ગાહિતે. આગતેહિપિ ઠિતિકં જાનનકભિક્ખૂહીતિ સમ્બન્ધો. એસેવ નયો પરતોપિ. ભિક્ખૂયેવ આગચ્છન્તૂતિ પત્તં અગ્ગહેત્વા ભિક્ખૂયેવ આગચ્છન્તૂતિ અધિપ્પાયો.

નેતિ ઠિતિકં અજાનન્તે આગન્તુકે. રાજા ભોજેત્વાતિ રાજા અત્તનો ગેહે ભોજેત્વા. નેસન્તિ આગન્તુકાનં, પત્તેપીતિ સમ્બન્ધો. યં આહટન્તિ યં ભત્તં અભુઞ્જિત્વા આહટં. તં ન ગાહેતબ્બન્તિ તં ભત્તં ઠિતિકાય ન ગાહેતબ્બં થોકત્તા. નેસન્તિ આગન્તુકાનં. ગીવા હોતીતિ ઇણં હોતિ. ઇણં નામ પટિદાતબ્બસભાવો હોતિ, તસ્મા પટિદાતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. એત્થાતિ ઠિતિકં અજાનિત્વા ભુત્તટ્ઠાને. તાવ નિસીદિતબ્બન્તિ તાવ આગમેત્વા નિસીદિતબ્બં. પત્તટ્ઠાનેન ગાહણમ્પિ ગીવાસદિસોતિ પુરિમથેરસ્સ મતિ ભવેય્ય. એવઞ્હિ સતિ દ્વિન્નં થેરાનં વાદો સદિસોયેવ.

એકો પિણ્ડપાતોતિ સમ્બન્ધો. તથારૂપોતિ તિચીવરપરિવારો સતગ્ઘનકો. અયન્તિ પિણ્ડપાતો. ઇતિ વુત્તં અટ્ઠકથાસુ.

એકો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. અન્તરાભટ્ઠકોતિ ઉદ્દેસભત્તસ્સ અન્તરે વેમજ્ઝે ભસ્સતિ ગલતીતિ અન્તરાભટ્ઠકો. પરિપુણ્ણવસ્સો યો પન સામણેરોતિ યોજના. તસ્સ ઉપસમ્પજ્જિતસામણેરસ્સ ઠિતિકા અતિક્કન્તાતિ સમ્બન્ધો. સોતિ ઉદ્દેસભત્તપત્તો ભિક્ખુ. સમીપેતિ અત્તનો સમીપે. તઞ્ચે થેય્યાય હરન્તીતિ તં પત્તં પત્તહારકા થેય્યાય હરન્તિ ચે. ગીવા હોતીતિ પત્તદાપકસ્સ ગીવા હોતિ. સો ભિક્ખૂતિ સમીપે નિસિન્નો સો ભિક્ખુ. અસ્સાતિ પત્તદાપકસ્સ. ‘‘અય’’ન્તિ પોત્થકેસુ પાઠો અત્થિ, સો ન સુન્દરો. તતોતિ ઉદ્દેસભત્તઘરતો. ‘‘સુહટો’’તિ વચનસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભત્તસ્સ દિન્નત્તા ગીવા ન હોતી’’તિ.

સાદિયનકોતિ ¶ ¶ ઉદ્દેસભત્તસાદિયનકો, હોતીતિ સમ્બન્ધો. દસહિપિ પત્તેહિ ભત્તં આહરાપેત્વાતિ યોજના. ભિક્ખુદત્તિયં નામાતિ ભિક્ખુના દત્તિયં નામ. સો ભિક્ખૂતિ સાદિયનકો સો ભિક્ખુ. તે ભિક્ખૂતિ પિણ્ડપાતિકે તે ભિક્ખૂ. એથ ભન્તે મય્હં સહાયા હોથ ઇતિ વત્વાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ઉપાસકસ્સ. તત્થાતિ ઉપાસકસ્સ ઘરે. તસ્સેવાતિ સાદિયનકસ્સેવ. ઇતરેતિ નવપિણ્ડપાતિકા. નેસન્તિ દસન્નં ભિક્ખૂનં. તસ્સ ભિક્ખુનોતિ સાદિયનકસ્સ ભિક્ખુનો. ભુત્તાવીનન્તિ ભુત્તવન્તાનં.

તેતિ નવપિણ્ડપાતિકા, વુત્તા ગચ્છન્તીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ઉપાસકસ્સ ઘરે. તત્રાતિ દસસુ ભિક્ખૂસુ. મધુરેન સરેન અનુમોદનં કરોન્તસ્સ એકસ્સ ધમ્મકથં સુત્વાતિ યોજના. અકતભાગો નામાતિ પુબ્બે ન કરિયિત્થાતિ અકતો, સોયેવ ભાગો કોટ્ઠાસોતિ અકતભાગો, આગન્તુકભાગો નામાતિ અત્થો.

એકો ઉપાસકો દેતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમન્તિ ખાદનીયભોજનીયં. પત્તસામિકસ્સ દાતબ્બન્તિ યોજના. ઠપેત્વાતિ પકતિયા ઠપેત્વા. ‘‘સબ્બો સઙ્ઘો ભુઞ્જતૂ’’તિ વત્વા ચ કિઞ્ચિ અવત્વા ચ ગતેપિ પઠમમેવ ‘‘સબ્બં સઙ્ઘિકં પત્તં દેથા’’તિ વુત્તત્તા ભાજેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં.

પાતિયા આહરિત્વાતિ સમ્બન્ધો. એકેકં આલોપન્તિ એકેકસ્સ ભિક્ખુસ્સ એકેકં આલોપં. અચ્છતીતિ વસતિ. કસ્સ તેતિ કસ્સ અત્થાય તયા, આનીતન્તિ યોજના. ‘‘એકેન ભિક્ખુના’’તિ પદં ‘‘ગાહેતબ્બ’’ન્તિ પદે કારિતકમ્મં, ‘‘ભત્ત’’ન્તિ ધાતુકમ્મં તબ્બપચ્ચયો વદતિ.

કિં આહરીયતીતિ અવત્વાતિ કિં વત્થુ તયા આહરીતીતિ ઉપાસકં અપુચ્છિત્વા. ‘‘કિં આહરિસ્સસી’’તિપિ પાઠો, કિં વત્થું ત્વં આહરિસ્સસીતિ અત્થો. સપરિવારાય યાગુયા ચ મહગ્ઘાનં ફલાનઞ્ચ પણીતાનં ખજ્જકાનઞ્ચ તથા આવેણિકા ઠિતિકા કાતબ્બાતિ યોજના ¶ . એકા એવ ઠિતિકાતિ સમાના એવ ઠિતિકા. તથા ફાણિતસ્સાતિ એત્થ તથાસદ્દેન ‘‘એકા એવ ઠિતિકા વટ્ટતી’’તિ પદં અતિદિસતિ.

ઇતિ ઉદ્દેસભત્તકથાય યોજના સમત્તા.

નિમન્તનં ¶ પુગ્ગલિકં સઙ્ઘિકઞ્ચાતિ દુવિધં. તત્થ પુગ્ગલિકં સન્ધાય વુત્તં ‘‘પુગ્ગલિકં ચે સયમેવ ઇસ્સરો’’તિ. ‘‘એત્તકે ભિક્ખૂ સઙ્ઘતો ઉદ્દિસથા’’તિઆદીનિ અવત્વા ‘‘એત્તકાનં ભિક્ખૂનં ભત્તં ગણ્હથા’’તિ નિમન્તેત્વા દિન્નં સઙ્ઘિકં નિમન્તનં નામ. એત્થાતિ નિમન્તને. પિણ્ડપાતિકાનમ્પિ વટ્ટતીતિ ‘‘ભિક્ખ’’ન્તિ કપ્પિયવોહારેન વુત્તત્તા પિણ્ડપાતિકાનમ્પિ વટ્ટતિ. પટિપાટિયાતિ સઙ્ઘતો લદ્ધપટિપાટિયા. આગતમનુસ્સો વદતીતિ સમ્બન્ધો. વિચ્છિન્દિત્વાતિ ‘‘તુમ્હે ચ ગચ્છથા’’તિ વચનં વિચ્છિન્દિત્વા.

નિમન્તનભત્તઘરતોતિ નિમન્તનભત્તસ્સ દિન્નઘરતો. એકો આહરતીતિ સમ્બન્ધો. પૂરેત્વાતિ ભત્તસ્સ પૂરેત્વા. તન્તિ ભત્તં. ઇધાપીતિ નિમન્તનેપિ.

તતોતિ વદનકારણા. ‘‘સો ભિક્ખૂ’’તિ પદં ‘‘અસ્સા’’તિ પદે પકતિકત્તા, ‘‘જિગુચ્છનીયો’’તિ પદં તત્થેવ વિકતિકત્તા. અસ્સાતિ ભવેય્ય, હોતિ વા. ‘‘પત્તત્થાય આગતોમ્હી’’તિ વદન્તસ્સ તસ્સ પત્તો દાતબ્બોતિ યોજના. ભત્તાહરણકપત્તન્તિ ભત્તં આહરતિ અનેનાતિ ભત્તાહરણકો, સોયેવ પત્તો ભત્તાહરણકપત્તો, તં. પટિપાટિભત્તન્તિ પટિપાટિયા લદ્ધં ભત્તં.

આલોપભત્તટ્ઠિતિકતોતિ એકેકઆલોપેન લદ્ધસ્સ ભત્તસ્સ ઠિતિકતો. આલોપસઙ્ખેપેનાતિ એકેકસ્મિં આલોપે તંસંખિપનેન. અયં નયો ઉદ્દેસભત્તતો વિસેસો. કસ્સ તે આભતન્તિ કસ્સ અત્થાય તયા આભતન્તિ યોજના. સઙ્ઘસ્સ મે ભત્તન્તિ સઙ્ઘસ્સ અત્થાય મયા ભત્તં આભતં. થેરાનં મે ભત્તન્તિ થેરાનં મયા ભત્તં આભતં.

ઉપાસકો ¶ પહિણાતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમે તયો જનાતિ સઙ્ઘત્થેરો ચ ગન્થધુતઙ્ગવસેન અભિઞ્ઞાતો ચ ભત્તુદ્દેસકો ચાતિ ઇમે તયો જના. પુચ્છિતુન્તિ ‘‘કિં સઙ્ઘતો ગણ્હામિ, ઉદાહુ યે જાનામિ, તેહિ સદ્ધિં આગચ્છામી’’તિ પુચ્છિતું. આરુહિયિત્થાતિ આરૂળ્હા. અત્તનવમેહીતિ અત્તા નવમો એતેસન્તિ અત્તનવમા, તેહિ ભિક્ખૂહીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ યસ્મા. એતે ભિક્ખૂતિ સઙ્ઘત્થેરાદયો તયો એતે ભિક્ખૂ. તેનાતિ ગન્થધુતઙ્ગાદીહિ અનભિઞ્ઞાતેન ભિક્ખુના પટિપજ્જિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. નિસ્સિતકે વા, યે ભિક્ખૂ જાનાથ, તે ભિક્ખૂ વા ગહેત્વાતિ ¶ યોજના. અત્તના અઞ્ઞો ગામો ગન્તબ્બોતિ સમ્બન્ધો. સોયેવ ગામોતિ નિમન્તનગામોયેવ.

તત્રાતિ અસનસાલાયં. ઉસ્સવાદીસૂતિ છણાદીસુ. આદિસદ્દેન અઞ્ઞેન કેનચિ કારણેન મનુસ્સાનં બહુસન્નિપાતં સઙ્ગણ્હાતિ. તદાતિ તસ્મિં નિમન્તનકાલે. સન્નિપાતટ્ઠાનતોતિ ભિક્ખૂનં સન્નિપાતટ્ઠાનતો. યથાસત્તીતિ સત્તિયા અનુરૂપં, સત્તિં અનતિક્કમિત્વાતિ અત્થો. એત્થ ચ સત્તિસદ્દસ્સ કુન્તસઙ્ખાતસ્સ સત્થસ્સપિ વાચકત્તા તં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘યથાબલ’’ન્તિ.

સઙ્ઘત્થેરો વા આગચ્છન્તીતિ સમ્બન્ધો. બહુકત્તારમપેક્ખિત્વા ‘‘આગચ્છન્તી’’તિ બહુવચનવસેન વુત્તં. એકવારન્તિ એકસ્મિં દિવસે, આગમનદિવસેતિ અત્થો. પટિબદ્ધકાલતોતિ તત્થેવ સકટ્ઠાને વાસસ્સ નિબદ્ધકાલતો. દુતિયવારેતિ દુતિયદિવસે. અભિનવઆગન્તુકાવાતિ અનાગમનપુબ્બા અભિનવા આગન્તુકાવ. તત્રાતિ તસ્મિં પત્તટ્ઠાને. તેસન્તિ અભિનવઆગન્તુકાનં. એત્થાતિ અનાગતપુબ્બટ્ઠાને.

સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ સકટ્ઠાનઆગન્તુકટ્ઠાનેસુ. તેનાતિ અતિલાભિના ભિક્ખુના. અવિસેસેત્વાતિ વિસેસમકત્વા.

સલાકભત્તં ¶ પન એવં વેદિતબ્બન્તિ યોજના. ‘‘વચનતો’’તિ પદં ‘‘દાતબ્બા’’તિ પદે ઞાપકહેતુ. સલાકાય વાતિ કુસદણ્ડે વા. અસુકસ્સ નામાતિ અસુકસ્સ નામ ઉપાસકસ્સ. ઉપનિબન્ધિત્વાતિ લિખિત્વા, છિન્દિત્વાતિ અત્થો. ‘‘ઓપુઞ્જિત્વા’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુનપ્પુનં હેટ્ઠુપરિયવસેન આલોળેત્વા’’તિ. ભત્તુદ્દેસકેન દાતબ્બાતિ સમ્બન્ધો.

ન બહુકાતિ અપ્પકા. ગામવસેનપીતિ યેભુય્યેન સમાનલાભગામવસેનપિ. પિસદ્દેન કુલં અપેક્ખતિ. ગાહેન્તેન ગાહિતાનેવાતિ સમ્બન્ધો. સટ્ઠિસલાકભત્તાનિ હોન્તીતિ યોજના. તેસન્તિ દ્વિન્નં તિણ્ણં સલાકભત્તાનં.

તન્તિ બહુસલાકભત્તગામં. તં પનાતિ એકસલાકભત્તં પન. એતેસૂતિ ભિક્ખૂસુ. નિગ્ગહેનાતિ ¶ દૂરત્તા અનિચ્છન્તસ્સપિ એકસ્સ નિગ્ગહેન. તન્તિ સલાકભત્તં. ઓરિમગામેતિ ઓરભાગે ઠિતે ગામે. ગાહિતસઞ્ઞાયાતિ ગાહિતા ઇતિ સઞ્ઞાય. પુન વિહારં આગન્ત્વાતિ પુન વિહારં અનાગન્ત્વા ઓરિમગામે સલાકભત્તાનિ પઠમં ગહેત્વા પચ્છા વિહારં આગન્ત્વા અત્તનો પાપેત્વા ભુઞ્જિતુમ્પિ વટ્ટતિ. કસ્મા પુન વિહારો આગન્તબ્બો, નનુ અગાહિતોપિ અત્તનો પત્તત્તા ગહેત્વા ભુઞ્જિતું વટ્ટતીતિ આહ ‘‘ન હી’’તિઆદિ. હિ યસ્મા બહિસીમાય સઙ્ઘલાભો ગાહેતું ન લબ્ભતિ, તસ્મા વિહારો આગન્તબ્બોતિ યોજના. એકબાહવસેન વાતિ એકાય ઘરપાળિસઙ્ખાતાય બાહાયવસેન વા. વીથિઆદીસુ ચાતિ વીથિબાહકુલેસુ ચ, નિદ્ધારણે ભુમ્મં. યત્થાતિ યસ્મિં ઠાને. સલાકાસુ અસતિ અસન્તાસૂતિ યોજના. ઉદ્દિસિત્વાપીતિ ‘‘અસુકગામસ્સ સલાકભત્તાનિ તુય્હં પાપુણન્તી’’તિ ગામાદીનિ ઉદ્દિસિત્વાપિ.

તમેવત્થં ¶ વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તેન હી’’તિઆદિ. તત્થ તેનાતિ સલાકદાયકેન ભિક્ખુના. ગાહેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. વારગામેતિ અતિદૂરત્તા વારેન ગન્તબ્બે ગામે. તત્રાતિ તં ગામં.

અતિરેકગાવુતેતિ ગાવુતતો અતિરેકે ઠાને. તંદિવસન્તિ તસ્મિં સલાકભત્તગહણદિવસે. યો ન ગચ્છતિ, તસ્સ ન દાતબ્બાતિ યોજના. હીતિ યસ્મા. તીણિ પન દિવસાનીતિ અચ્ચન્તસંયોગે ચેતં ઉપયોગવચનં. તન્તિ ઓરિમવારગામસલાકં. દણ્ડકમ્મં પન કિન્તિ ગાળ્હં કાતબ્બન્તિ આહ ‘‘સટ્ઠિતો વા પણ્ણાસતો વા ન પરિહાપેતબ્બ’’ન્તિ. વિહારવારોતિ વિહારસ્સ રક્ખનત્થાય વારો. વિહારવારિકસ્સાતિ વિહારં વારેન, વારં ગહેત્વા વા રક્ખતીતિ વિહારવારિકો, તસ્સ દાતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. વિહારગોપકાતિ વિહારં ગોપેન્તીતિ વિહારગોપકા. અઞ્ઞથત્તન્તિ પસાદઞ્ઞથત્તં. અઞ્ઞેસુ કુલેસુ દાતબ્બાતિ અઞ્ઞેસં કુલાનં યાગુઆદયો દાતબ્બા.

વારં ગાહેત્વાતિ અઞ્ઞેહિ વારં ગાહાપેત્વા. નેસન્તિ વિહારવારિકાનં. સલાકાતિ પકતિકત્તારં અપેક્ખિત્વા ‘‘ભવન્તી’’તિ બહુવચનવસેન વુત્તં. ફાતિકમ્મમેવાતિ વિહારરક્ખનત્થાય સઙ્ઘેન દાતબ્બફાતિકમ્મમેવ. અઞ્ઞમ્પીતિ પિસદ્દેન ન કેવલં ફાતિકમ્મમેવ, અઞ્ઞમ્પીતિ દસ્સેતિ. અતિરેકઉત્તરિભઙ્ગસ્સાતિ અતિરેકં ઉત્તરિભઙ્ગમેતસ્સાતિ અતિરેકઉત્તરિભઙ્ગં, તસ્સ.

સલાકા લદ્ધાતિ સલાકા એવ લદ્ધા. તંદિવસન્તિ તસ્મિં સલાકલદ્ધદિવસે. એકસ્સેવાતિ ¶ એકેકસ્સેવ. વિજટેત્વાતિ તાનિ દ્વે તીણિ એકચારિકભત્તાનિ વિજટં નિગુમ્બં કત્વા.

એકસમ્ભોગાતિ એકતો સમ્ભોગા. ગાહેન્તેન દાતુન્તિ સમ્બન્ધો. સમ્મુખીભૂતસ્સાતિ ઉપચારસીમાયં ઠિતસ્સ યસ્સ કસ્સચિ, પાપેત્વાતિ યોજના. રસસલાકન્તિ ઉચ્છુસલાકં. ‘‘રસાલસલાક’’ન્તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો. ખુદ્દકવિહારે ગાહેતબ્બવિધાનં દસ્સેત્વા મહાઆવાસે તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મહાઆવાસે’’તિઆદિ.

‘‘તક્કસલાકમ્પિ ¶ …પે… દાતું વટ્ટતી’’તિ ઇદં ખુદ્દકવિહારં સન્ધાય વુત્તં, તેન વુત્તં ‘‘મહાઆવાસે’’તિઆદિ. ભેસજ્જાદિસલાકાયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન ગન્ધમાલાસલાકાયો સઙ્ગણ્હાતિ. એત્થાતિ સલાકાસુ. અગ્ગભિક્ખમત્તન્તિ અગ્ગતો દાતબ્બં ભિક્ખામત્તં. તાદિસાનિ ભત્તાનીતિ અગ્ગભિક્ખામત્તસભાવાનિ ભત્તાનિ. નો ચેતિ તાદિસાનિ ભત્તાનિ બહૂનિ નો ચે હોન્તિ. લદ્ધા વા અલદ્ધા વાતિ લભિત્વા વા અલભિત્વા વા.

સલાકાસુ ગાહિતાસૂતિ અઞ્ઞાસુ સલાકાસુ ગાહિતાસુ. સમીપે ઠિતસ્સાતિ હત્થં અપસારેત્વા સમીપે ઠિતસ્સ. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. અયં સલાકાતિ ‘‘અયં તસ્સ સલાકા’’તિ ઠપેતું વટ્ટતિ. અધમ્મિકાતિ કતિકા અધમ્મયુત્તા. અનાગતસ્સ દેથાતિ અનાગતસ્સ ભિક્ખુસ્સ સલાકં દેથ.

સોતિ ભત્તુદ્દેસકો, વદેય્યાતિ સમ્બન્ધો. મયા મય્હં પાપિતન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ગામે. ભુઞ્જેય્યાથ ઇતિ વદેય્ય, વટ્ટતીતિ યોજના. તત્થેવાતિ અસનસાલાયમેવ. તત્રાતિ તસ્મિં ગામે. વિહારં આનેત્વાતિ વિહારં સલાકભત્તં આનેત્વા. સલાકગ્ગાહણકાલેતિ સલાકાય ભિક્ખૂહિ ગાહાપનકાલે.

તત્થાતિ તસ્મિં દિસાભાગે. અઞ્ઞેનાતિ અત્તના અઞ્ઞેન, લદ્ધા હોતીતિ સમ્બન્ધો. તેન પનાતિ ગમિકતો ઇતરેન. તસ્મિન્તિ ગમિકે. ઉપચારસીમં અનતિક્કન્તેયેવાતિ યોજના.

તત્થાતિ છડ્ડિતવિહારે. તેસૂતિ આવાસિકેસુ ભિક્ખૂસુ, ગતેસૂતિ સમ્બન્ધો. સોવાતિ આગન્તુકો એવ. યો પન ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ સલાકભત્તં, ન પાપુણાતીતિ સમ્બન્ધો.

પુઞ્ઞેનાતિ ¶ પુઞ્ઞસ્મા. તા ચ ખો પનાતિ સલાકાયો પન. પચ્છિં પનાતિ સલાકપચ્છિં પન. તત્થાતિ પચ્છિયં. એત્તોવાતિ આકિરણટ્ઠાનતોવ. એકન્તિ એકં સલાકં. વત્તબ્બન્તિ સલાકદાયકેન વત્તબ્બં.

ભિક્ખૂ ગતાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ અઞ્ઞસ્મિં વિહારે. મહાથેરોપિ ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. ગતવિહારે અભુઞ્જિત્વાવ ગોચરગામં અનુપ્પત્તેહિ ¶ ભિક્ખૂહિ પત્તા ન દાતબ્બાતિ યોજના. વિહારટ્ઠકં ભત્તન્તિ વિહારે ઠિતં ભત્તં.

યન્તિ ભત્તં દિય્યતીતિ સમ્બન્ધો. ચાતુદ્દસીપઞ્ચદ્દસીપઞ્ચમીઅટ્ઠમીતિ અભિલક્ખિતેસૂતિ યોજના. કમ્મપ્પસુતેહીતિ કમ્મૂપચયેહિ. ઇમેહિ પાઠેહિ પક્ખેસુ દાતબ્બં પક્ખિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તન્તિ પક્ખિકભત્તં. ‘‘હોતી’’તિ પદે વુત્તકત્તા, ‘‘ગાહેત્વા’’તિ પદે ધાતુકમ્મં, ‘‘ભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ પદે વુત્તકમ્મં. સબ્બેસન્તિ ભિક્ખૂનં. યેસન્તિ ભિક્ખૂનં. મન્દાતિ અપ્પા. તન્તિ સલાકભત્તં. પણીતં દેન્તીતિ પણીતં કત્વા દેન્તિ. લૂખભત્તન્તિ અસિનિદ્ધભત્તં.

યં ભત્તં અત્તના ભુઞ્જતિ, તદેવ દિય્યતીતિ યોજના. ઇમિના ઉપોસથે દાતબ્બં ઉપોસથિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઉપોસથેતિ ઉપોસથદિવસે. એત્થ ચ પઞ્ચદ્દસિયં સચે દાયકા ‘‘પક્ખિક’’ન્તિ વત્વા દેન્તિ, પક્ખિકં નામ. અથ ‘‘ઉપોસથિક’’ન્તિ વત્વા દેન્તિ, ઉપોસથિકં નામાતિ વિસેસો. પાટિપદેતિ પાટિપદદિવસે. ઉપોસથકમ્મેનાતિ ઉપોસથકમ્મેન હેતુભૂતેન. ‘‘પાટિપદે દિય્યનકદાન’’ન્તિ ઇમિના પાટિપદે દાતબ્બં પાટિપદિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તમ્પિ ઉભયન્તિ ઉપોસથિકપાટિપદિકવસેન ઉભયમ્પિ તં ભત્તં. ઇતિ ઇમાનીતિ એત્થ ઇમસદ્દેન ઇતિસદ્દસ્સ ઇમસદ્દત્થભાવો દસ્સિતો હોતિ. સત્તપિ ભત્તાનીતિ ઇમસ્મિં સેનાસનક્ખન્ધકે આગતાનિ સઙ્ઘભત્તાદીનિ સત્તપિ ભત્તાનિ.

અપરાનિપિ ચત્તારિ ભત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ચતૂસુ ભત્તેસુ. ‘‘આગન્તુકાનં દિન્ન’’ન્તિઆદિના આગન્તુકભત્તન્તિ પદસ્સ ચતુત્થીમજ્ઝેલોપસમાસં દસ્સેતિ. અઞ્ઞત્થ પન ‘‘આગન્તુકસ્સ અત્થાય આભત’’ન્તિઆદિના છટ્ઠીમજ્ઝેલોપસમાસં દસ્સેતિ. એત્થાતિ ચતૂસુ ¶ ભત્તેસુ. સબ્બેસન્તિ ભિક્ખૂનં. એકો આગન્તુકો નિસીદતીતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ પઠમઆગન્તુકેન.

યોતિ ¶ આગન્તુકો. આગન્ત્વાપીતિ પિસદ્દો ગરહત્થો, પચ્છા પન પગેવાતિ અત્થો. તેન ગણ્હિતબ્બન્તિ યોજના. ‘‘આગતદિવસેયેવા’’તિ ઇમિના ન દુતિયદિવસાદીસુ ભુઞ્જિતબ્બન્તિ દસ્સેતિ.

કત્થચીતિ કિઞ્ચિ ઠાનં. તન્તિ આગન્તુકભત્તં. નિબન્ધાપિતન્તિ નિચ્ચં ઠપિતં. અસનસાલાયન્તિ અન્તોગામે અસનસાલાયં. અસતીતિ અસન્તેસુ.

આવાસિકોપીતિ પિસદ્દો ન ગમિકોયેવાતિ દસ્સેતિ. યથા આગન્તુકભત્તં દ્વે વા તીણિ વા સત્ત વા દિવસાનિ લબ્ભતિ, એવં ઇદં ગમિયભત્તં ન લબ્ભતીતિ યોજના. પન્થન્તિ મગ્ગં. રુન્ધન્તીતિ પિદહન્તિ. ઉદકં વા રુન્ધતીતિ સમ્બન્ધો. એતે ઉપદ્દવેતિ ચોરાદયો એતે ઉપદ્દવે. ઓડ્ડેત્વાતિ ઠપેત્વા.

એતસ્સાતિ મહાગિલાનસ્સ. પુન એતસ્સાતિ અનાગતસ્સ મહાગિલાનસ્સ. સપ્પાયભોજનન્તિ ગિલાનાનં સપ્પાયભોજનં. મિસ્સકયાગુન્તિ નાનાતણ્ડુલે મિસ્સેત્વા પચિતં યાગું. ન કુપ્પતીતિ ન વિકારં કરોતિ.

ઇદમ્પીતિ ગિલાનુપટ્ઠાકભત્તમ્પિ. તત્થાતિ તસ્મિં કુલે. અસ્સાતિ ગિલાનસ્સ. એવં દિન્નાનીતિ એવં વક્ખમાનનયેન દિન્નાનિ હોન્તિ. પિણ્ડપાતિકાનમ્પિ વટ્ટતીતિ ‘‘ભિક્ખ’’ન્તિ કપ્પિયવોહારેન વુત્તત્તા પિણ્ડપાતિકાનમ્પિ વટ્ટતિ. ન વટ્ટતીતિ ‘‘ભત્ત’’ન્તિ અકપ્પિયવોહારેન વુત્તત્તા ન વટ્ટતિ.

અપરાનિપિ તીણિ ભત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ તીસુ ભત્તેસુ. ધુરભત્તન્તિ એત્થ ધુરસદ્દસ્સ ધુવસદ્દેન અત્થતો સદિસત્તા નિચ્ચત્થોતિ આહ ‘‘નિચ્ચભત્તં વુચ્ચતી’’તિ. તન્તિ ધુરભત્તં. તત્થાતિ દુવિધેસુ. ‘‘સઙ્ઘિકે’’તિ પાઠસેસો યોજેતબ્બો. પુગ્ગલિકેપીતિ પિસદ્દો ‘‘સઙ્ઘિકે’’તિ પદં અપેક્ખતિ. પચ્છાતિ પઠમં ‘‘ભિક્ખં ગણ્હથા’’તિ વુત્તવચનતો, વુત્તવચનસ્સ વા પરં.

કુટિં ¶ કત્વા દાતબ્બં ભત્તં કુટિભત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કુટિભત્તં નામા’’તિઆદિ. યન્તિ ભત્તં, નિબન્ધાપિતન્તિ સમ્બન્ધો, સેનાસનવાસિનો ભિક્ખૂતિ સમ્બન્ધો. યં પનાતિ ભત્તં પન, દિન્નન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સેવાતિ પુગ્ગલસ્સેવ. તસ્મિન્તિ પુગ્ગલે.

વારેન ¶ , વારં ગહેત્વા વા દિન્નં ભત્તં વારભત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વારભત્તં નામા’’તિઆદિ. તમ્પીતિ વારભત્તમ્પિ. નિગમનવસેન સમ્પિણ્ડેત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇતિ ઇમાનિ ચા’’તિઆદિ.

અટ્ઠકથાયન્તિ મહાઅટ્ઠકથાયં, વુત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ચતૂસુ ભત્તેસુ. વિહારે ઉપ્પન્નં ભત્તં વિહારભત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિહારભત્તં નામા’’તિઆદિ. તત્રુપ્પાદભત્તન્તિ તસ્મિં વિહારે દિન્નખેત્તવત્થુઆદીહિ ઉપ્પાદભત્તં. તન્તિ વિહારભત્તં. યથાતિ યેનાકારેન, પટિગ્ગહિયમાનેતિ સમ્બન્ધો. અટ્ઠન્નં સમૂહો, અટ્ઠ પરિમાણાનિ યસ્સાતિ વા અટ્ઠકો, તસ્સ દિન્નં ભત્તં અટ્ઠકભત્તં. એવં ચતુક્કભત્તન્તિ એત્થાપિ. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અટ્ઠન્નં ભિક્ખૂનં દેમા’’તિઆદિ. મહાભિસઙ્ખારિકેનાતિ સબ્બિનોનીતાદીહિ મહન્તો અભિસઙ્ખારો મહાભિસઙ્ખારો, સો એતસ્સ અત્થીતિ મહાભિસઙ્ખારિકો, તેન અતિરસકપૂવેન પત્તે પક્ખિપિત્વાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘થકેત્વા દિન્ન’’ન્તિ ઇમિના ગૂહિત્વા દાતબ્બં ગુળ્હકં, તમેવ ભત્તં ગુળ્હકભત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

ઇધાતિ ઇમસ્મિં લોકે. એકચ્ચે મનુસ્સા દેન્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ભિક્ખુપરિચ્છેદજાનનત્થં ગુળકે દેન્તી’’તિ ઇમિના ગુળકેન ભિક્ખૂ ગણેત્વા દાતબ્બં ભત્તં ગુળકભત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એત્થ ચ પુરિમનયે ળકારે હકારસંયોગો અત્થિ, પચ્છિમનયે નત્થીતિ દટ્ઠબ્બં. ગુળપિણ્ડગણનાય ભિક્ખુગણનં જાનાતિ. ઇતીતિઆદિ નિગમનં. ચીવરભાજનીયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો.

સબ્બિઆદીસુ ભેસજ્જેસૂતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં, ‘‘સબ્બિસ્સા’’તિ પદં ‘‘કુમ્ભસતમ્પી’’તિ પદે નિસ્સિતસમ્બન્ધો.

પચ્છા ¶ આગતાનં દાતબ્બમેવાતિ દુતિયભાગે અદાતબ્બેયેવ પચ્છા આગતાનં દાતબ્બમેવ. સબ્બસન્નિપાતટ્ઠાનેયેવાતિ સબ્બેસં ભિક્ખૂનં સન્નિપાતટ્ઠાનેવ. ભાજનીયભણ્ડં નામ ભાજનટ્ઠાનં સમ્પત્તસ્સેવ પાપુણાતિ, ન અસમ્પત્તસ્સ. સબ્બસન્નિપાતટ્ઠાને ચ યેભુય્યેન સમ્પત્તો હોતિ, તેન વુત્તં ‘‘સબ્બસન્નિપાતટ્ઠાનેયેવા’’તિ.

યથાઠિતંયેવાતિ કિઞ્ચિ અભાજેત્વા યથાઠિતંયેવ. ‘‘દુગ્ગહિત’’ન્તિ વત્વા તદત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તં ગતગતટ્ઠાને સઙ્ઘિકમેવ હોતી’’તિ. આવજ્જેત્વાતિ પરિણામેત્વા. તમ્પીતિ થાલકે ¶ પક્ખિત્તં સબ્બિમ્પિ. થિનન્તિ ઘનભાવેન તિટ્ઠતીતિ થિનં, ઘનન્તિ વુત્તં હોતિ. વુત્તપરિચ્છેદતોતિ ‘‘દસ ભિક્ખૂ, દસેવ ચ સબ્બિકુમ્ભા’’તિ વુત્તપરિચ્છેદતો.

ગાથાયં પાળિન્તિ વિનયપાળિં. અટ્ઠકથઞ્ચેવાતિ તસ્સા અટ્ઠકથઞ્ચેવ. વિચક્ખણોતિ વિવિધં અત્થં ચક્ખતિ પસ્સતીતિ વિચક્ખણો. એવન્તિ યથાવુત્તનયેન. તત્રાયં યોજના – એવં વિચક્ખણો ભિક્ખુ પાળિં, અટ્ઠકથઞ્ચેવ ઓલોકેત્વા અપ્પમત્તોવ હુત્વા સઙ્ઘિકે પચ્ચયે ભાજયેતિ.

ઇતિ પચ્ચયભાજનીયકથાય યોજના સમત્તા.

ઉપડ્ઢભાગોતિ ભિક્ખૂનં લદ્ધભાગતો ઉપડ્ઢો ભાગો. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

ઇતિ સેનાસનક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૩૦. સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકે અભિઞ્ઞાતા અભિઞ્ઞાતાતિ એત્થ અભિપુબ્બો ઞાતસદ્દો પાકટત્થોતિ આહ ‘‘પાકટા પાકટા’’તિ. કાળુદાયિપ્પભૂતયોતિ કાળુદાયિઆદયો. પરિવારેહિ સદ્ધિં દસ દૂતા ચ અઞ્ઞે ચ બહૂ જના સક્યકુમારા નામાતિ યોજના. અમ્હેસૂતિ ¶ સક્યકુલસઙ્ખાતેસુ અમ્હેસુ, નિદ્ધારણે ભુમ્મં. ઇમિના પાઠસેસં દસ્સેતિ. ‘‘કુલતો’’તિ ઇમિના ‘‘કુલા’’તિ એત્થ નિસ્સક્કત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ દસ્સેતિ. ઘરાવાસત્થન્તિ એત્થ ઘરે આવસન્તાનં મનુસ્સાનં કિચ્ચન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઘરાવાસે ય’’ન્તિઆદિ. તત્થ યન્તિ યંકિઞ્ચિ. ઉદકં નિન્નેતબ્બન્તિ એત્થ ઉદકં નીહરિત્વા નેતબ્બં અપનેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા ઉદકં સબ્બટ્ઠાનેસુ સુસં હોતી’’તિ. સુસન્તિ સુક્ખં. તિણાનીતિ સસ્સદૂસકાનિ તિણાનિ. ‘‘ઉદ્ધરિતબ્બાની’’તિ ઇમિના નિદ્ધાપેતબ્બન્તિ એત્થ ધુધાતુયા પપ્ફોટનધંસનત્થે દસ્સેતિ ¶ . ભુસાતિ સસ્સનાળદણ્ડા, તેહિ મિસ્સા પલાલા ભુસિકા. ઓફુણાપેતબ્બન્તિ એત્થ ફુણધાતુયા અવકિરણત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપનેતબ્બ’’ન્તિ. ત્વઞ્ઞેવ ઘરાવાસત્થેન ઉપજાનાતિ એત્થ ઘરાવાસત્થેનાતિ ઉપયોગત્થે કરણવચનં. ઉપજાનાતિ ઉપત્યૂપસગ્ગો ધાત્વત્થાનુવત્તકો, હિવિભત્તિ ચ લોપો હોતિ, તેન વુત્તં ‘‘ત્વઞ્ઞેવ ઘરાવાસત્થં જાનાહી’’તિ. અહન્તિ ભદ્દિયકુમારનામકો અહં. તયાતિ અનુરુદ્ધકુમારનામકેન તયા. ‘‘સદ્ધિં પબ્બજિસ્સામી’’તિ ઇમિના પાઠસેસં દસ્સેતિ. સેસન્તિ ‘‘સદ્ધિં પબ્બજિસ્સામી’’તિ વચનં.

૩૩૧. નિપ્પાતિતાતિ એત્થ નિક્ખમિત્વા ગમાપિતાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘નિક્ખામિતા’’તિ. માનસ્સિનોતિ એત્થ માનં સયન્તિ નિસ્સયન્તીતિ માનસ્સિનોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘માનસ્સયિનો’’તિ.

૩૩૨. યસ્સન્તરતો ન સન્તિ કોપાતિ એત્થ અન્તરસદ્દો ચિત્તવાચકો, તોપચ્ચયો ચ સત્તમ્યત્થવાચકોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સ ચિત્તે’’તિ. કસ્મા કોપા ન સન્તીતિ આહ ‘‘તતિયમગ્ગેન સમૂહતત્તા’’તિ. અનાગામિમગ્ગેન દોસસ્સ સમૂહતત્તા યસ્સ ખીણાસવસ્સ ચિત્તે કોપા ન સન્તીતિ અધિપ્પાયો. ઇતિ ભવાભવતઞ્ચ વીતિવત્તોતિ એત્થ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. તત્થ યસ્મા પન વુચ્ચતિ, તસ્મા એવમત્થો દટ્ઠબ્બોતિ યોજના ¶ . વિભવોતિ પાપં વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. નનુ પાળિયં ‘‘વિભવો’’તિ નત્થિ, ‘‘અભવો’’તિ એવ અત્થિ, અથ કસ્મા ‘‘વિભવોતિ અભવો’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘વિભવોતિ ચ અભવોતિ ચ અત્થતો એકમેવા’’તિ. ઇમિના સદ્દતોયેવ નાનન્તિ દસ્સેતિ. યા એસા ભવાભવતા વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અનેકપ્પકારા’’તિ ઇમિના ઇતિસદ્દસ્સ પકારત્થં દસ્સેતિ. ચતૂહિપિ મગ્ગેહિ વીતિવત્તોતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ખીણાસવસ્સ.

૩૩૩. અહિમેખલિકાતિ મેખલા વિય મેખલિકા, અહિમેવ મેખલિકા અહિમેખલિકા. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અહિં કટિયં બન્ધિત્વા’’તિ.

૩૩૪. સમ્મન્નતીતિ એત્થ ‘‘સમ્માનેતી’’તિ ચુરાદિગણિકધાતુવસેન વત્તબ્બે દિવાદિગણિકધાતુવસેન વુત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમ્માનેતી’’તિ. અચિન્તેય્યો હિ પાળિનયો. સમ્માનેતીતિ સમ્માનં કરોતિ. યન્તિ કમ્મં. સોતિ સત્થા. ઇમિના યં તુમોતિ એત્થ તુમોતિ રુળ્હીસદ્દો ઇધ ‘‘સો’’તિ સબ્બનામસદ્દેન સદિસત્થોતિ દસ્સેતિ.

૩૩૬. ‘‘ખેળસદિસા’’તિ ¶ ઇમિના મિચ્છાજીવેન ઉપ્પન્નપચ્ચયાનં સદિસૂપચારેન ખેળભાવં દસ્સેતિ. તસ્મા ખેળા વિયાતિ ખેળો, મિચ્છાજીવપચ્ચયા, ખેળે અસતિ ભક્ખતિ અજ્ઝોહરતીતિ ખેળાસકોતિ વચનત્થો કાતબ્બો. એતરહિ પાળિયં, અટ્ઠકથાયઞ્ચ ‘‘ખેળાપકસ્સા’’તિ ઓટ્ઠજેન પઠમક્ખરેન પાઠો અત્થિ.

૩૪૦. પત્થદ્ધેનાતિ એત્થ ભૂસો થદ્ધો પત્થદ્ધો, બાળ્હથદ્ધોતિ અત્થો. તેન વુત્તં ‘‘નિચ્ચલેના’’તિ. પોત્થકરૂપસદિસેનાતિ એત્થ પોત્થકરૂપં નામ વત્થદન્તાદિમયં, તેન સદિસો પોત્થકરૂપસદિસો, તેન.

૩૪૨. રાજઞાતકા ¶ નામાતિ એત્થ રઞ્ઞા જાનિયન્તિ ‘‘અમ્હાકં ગરૂ’’તિ રાજઞાતા, તેયેવ રાજઞાતકાતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. તદત્થં અધિપ્પાયેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘રાજા અમ્હે જાનાતી’’તિઆદિ. પહટ્ઠકણ્ણવાલોતિ પહટ્ઠો કણ્ણો ચ વાલો ચ એતસ્સાતિ પહટ્ઠકણ્ણવાલો. બન્ધનિચ્ચલેતિ રજ્જુવલ્લીહિ બન્ધો વિય નિચ્ચલે, પહટ્ઠકણ્ણવાલેતિ સમ્બન્ધો. ‘‘કત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘અભિધાવી’’તિ પદે કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ.

દુક્ખઞ્હિ કુઞ્જર નાગમાસદોતિ એત્થ કુઞ્જરસદ્દસ્સ આમન્તનપદભાવં આવિકરોન્તો આહ ‘‘ભો કુઞ્જરા’’તિ. નાગસદ્દસ્સ અહિનાગહત્થિનાગેસુ પવત્તનતો વુત્તં ‘‘બુદ્ધનાગ’’ન્તિ. આસદોતિ પદસ્સ આકોધેન સદનં ઉપગમનં આસદોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વધકચિત્તેન ઉપગમનં નામા’’તિ. દુક્ખન્તિ એતરહિ ચ આયતિઞ્ચ દુક્ખકારણં. દુક્ખં હીતિ હિસદ્દો પદપૂરણમત્તં, અથ વા દુક્ખમેવાતિ અત્થો. ‘‘બુદ્ધનાગં ઘાતકસ્સા’’તિ ઇમિના નાગં હનતીતિ નાગહતોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

પટિકુટિયોવ ઓસક્કીતિ એત્થ તથાગતસ્સ પટિમુખં કુટેન ગમનમેતસ્સાતિ પટિકુટિયો, પટિકુટિયો એવ હુત્વા ઓસક્કીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તથાગતાભિમુખોયેવ પિટ્ઠિમેહિ પાદેહિ ઓસક્કી’’તિ. ‘‘ન જાનાતી’’તિ ઇમિના લક્ખ દસ્સનઙ્કેસૂતિ ધાતુપાઠેસુ (પાણિની ૧૫૩૯ સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૮ દકારન્તધાતુ) વુત્તેસુ અત્થેસુ ઇધ દસ્સનત્થોતિ દસ્સેતિ. ન લક્ખિતબ્બોતિ અઞ્ઞેહિ સપ્પુરિસેહિ ન લક્ખિતબ્બોતિ અત્થો. એત્થ ણ્યપચ્ચયો કત્તુકમ્મેસુ હોતિ, યકારસ્સ કકારં કત્વા અલક્ખિકોતિ વુત્તં.

૩૪૩. ‘‘ભુઞ્જિતબ્બભોજન’’ન્તિ ¶ ઇમિના તિકભોજનન્તિ એત્થ યુપચ્ચયસ્સ કમ્મત્થભાવં દસ્સેતિ. તન્તિ તિકભોજનં. યથાધમ્મોતિ ‘‘ગણભોજને પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૨૦૯) વુત્તાય માતિકાવિભઙ્ગપાળિયા અનુરૂપં ¶ . પઞ્ચવત્થુયાચનકથાતિ પઞ્ચ વત્થૂનિ યાચનસ્સ કથા. આયુકપ્પન્તિ અવીચિમહાનિરયે આયુકપ્પં સન્ધાય વુત્તં. અવીચિમહાનિરયે આયુકપ્પો નામ એકો અન્તરકપ્પોતિ જિનાલઙ્કારટીકાદીસુ (મિ. પ. ૪.૧.૩; કથા. અટ્ઠ. ૬૫૪-૬૫૭; ઇતિવુ. અટ્ઠ. ૧૮; સારત્થ. ટી. ચૂળવગ્ગ ૩.૩૪૩; અ. નિ. ટી. ૩.૬૬૨) વુત્તો. ‘‘એકો અસઙ્ખ્યેય્યકપ્પો’’તિ સમ્મોહવિનોદનાદીસુ (વિભ. અટ્ઠ. ૮૦૯; મ. નિ. અટ્ઠ. ૩.૧૨૮; વિ. વિ. ટી. ૧.૪૧૦; વજિર. ટી. પારાજિકણ્ડ ૪૧૦) વુત્તો. સેટ્ઠં પુઞ્ઞન્તિ મહન્તં પુઞ્ઞં. ઇમિના બ્રહં પુઞ્ઞન્તિ બ્રહસદ્દો મહન્તત્થોતિ દસ્સેતિ. બ્રહ વુદ્ધિયન્તિ ધાતુપાઠેસુ (પાણિની ૭૩૫; સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૬ હકારન્તધાતુ) વુત્તત્તા બ્રહસદ્દો મહન્તવાચકો હોતિ. બ્રહધાતુતો અપચ્ચયં કત્વા ‘‘બ્રહા’’તિપિ, મપચ્ચયં કત્વા ‘‘બ્રહ્મા’’તિપિ પાઠો અત્થિ. આયુકપ્પમેવાતિ સગ્ગેસુ આયુકપ્પમેવ.

૩૪૪. સોતિ દેવદત્તો, ગતો કિરાતિ સમ્બન્ધો. તત્થેવાતિ વિહારસીમાયમેવ. આવેણિકન્તિ ભિક્ખુસઙ્ઘતો આવેણિકં.

૩૪૫. આગિલાયતીતિ એત્થ આત્યૂપસગ્ગો અભિભવનત્થો, ગિલેધાતુ બાધનત્થોતિ આહ ‘‘વેદનાભિભૂતા બાધતી’’તિ. તન્તિ પિટ્ઠિં. પરસ્સ ચિત્તં આદિસિત્વા દેસયતિ એતાયાતિ આદેસના, સા એવ પાટિહારિયં આદેસનાપાટિહારિયં. અનુસાસતિ એતાયાતિ અનુસાસની, ઇમમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એવમ્પિ તે’’તિઆદિ.

૩૪૬. મમાનુક્રુબ્બન્તિ એત્થ અનુત્યૂપસગ્ગો અનુકિરિયત્થો કરધાતુ અન્તપચ્ચયો ગચ્છન્તાદિગણોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મમાનુકિરિયં કુરુમાનો’’તિ. ‘‘દુક્ખિતો’’તિ ઇમિના કપણોતિ એત્થ કપધાતુ હિંસનત્થોતિ દસ્સેતિ. મહાવરાહસ્સાતિ વરાહસદ્દસ્સ સૂકરત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘મહાનાગસ્સા’’તિ. ‘‘પથવિ’’ન્તિ ઇમિના મહિં વિકુબ્બતોતિ એત્થ મહીસદ્દસ્સ એવંનામકં મહાનદિં ¶ પટિક્ખિપતિ. ‘‘પદાલેન્તસ્સા’’તિ ઇમિના કરધાતુયા વિત્યૂપસગ્ગવસેન પદાલનત્થં દસ્સેતિ. ભિસં ¶ ઘસમાનસ્સાતિ એત્થ માનસદ્દો કત્વત્થોતિ આહ ‘‘ભિસં ઘસન્તસ્સા’’તિ. ઘસન્તસ્સાતિ ભક્ખન્તસ્સ. નદીનામકં તં પોક્ખરણિન્તિ યોજના. ઇમિના નદીસુ જગ્ગતોતિ એત્થ નદી નામ પોક્ખરણીતિ દસ્સેતિ. જગ્ગતોતિ હત્થિયૂથં પાલેન્તસ્સ.

૩૪૭. ‘‘સુતાતિ સોતા’’તિ ઇમિના પાળિયા દ્વિધાભાવં દસ્સેતિ. ‘‘નિસ્સન્દેહો’’તિ ઇમિના અસન્દિદ્ધોતિ એત્થ દિહધાતું દસ્સેતિ, દિસધાતું નિવત્તેતિ.

૩૫૦. બુદ્ધસહસ્સેનપીતિ પિસદ્દો ગરહત્થો, પગેવ એકેન બુદ્ધેનાતિ દસ્સેતિ.

‘‘સત્તો’’તિ ઇમિના કોચિસદ્દસ્સ પધાનપદં દસ્સેતિ. અટ્ઠાતિ આખ્યાતપદસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઠિતો’’તિ. દેવદત્તોતિ મે સુતન્તિ એત્થ ‘‘મે’’તિ પદં ભગવન્તં સન્ધાય વુત્તન્તિ આહ ‘‘ભગવતા’’તિ. તદેવાતિ સુતમેવ. ઇદન્તિ ‘‘દેવદત્તોતિ મે સુત’’ન્તિ વચનં. અનુચિનાતીતિ અનુવડ્ઢેતિ. ‘‘પત્વા’’તિ ઇમિના આસજ્જનન્તિ એત્થ સદધાતુયા ગત્યત્થં, કિરિયાવિસેસનઞ્ચ દસ્સેતિ. અવીચિનિરયં પત્તોતિ એત્થ ઇદાનિ ન દેવદત્તો અવીચિનિરયં પત્તો હોતિ, આયતિં પન અવીચિનિરયે અવસ્સમ્ભાવિયત્તા ‘‘અવીચિનિરયં પત્તો’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘આસંસાયં અતીતવચન’’ન્તિ. આસંસાયન્તિ અવસ્સમ્ભાવિયત્થે. ભેસ્મા હિ ઉદધી મહાતિ એત્થ ભેસ્માસદ્દો ભયાનકપરિયાયોતિ આહ ‘‘ભયાનકો’’તિ.

૩૫૧. એકતોતિ એત્થ તોપચ્ચયસ્સ સત્તમ્યત્થે પવત્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ધમ્મવાદીપક્ખે’’તિ. ‘‘અનુનયન્તો’’તિ ઇમિના અનુસ્સાવેતીતિ ¶ એત્થ અનુસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. અનુનયન્તોતિ પુનપ્પુનં નયન્તો. સાવનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન તુમ્હાકંયેવા’’તિઆદિ. અયં અધમ્મો વા અયં અવિનયો વા ઇદં અસત્થુસાસનં વા યદિ ભવેય્યાતિ યોજના. ‘‘બોધેતી’’તિ ઇમિના સાવેતીતિ એત્થ સુધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અનુસ્સાવેત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘અનુસ્સાવેતિ, સલાકં ગાહેતી’’તિ એત્થ અનુસ્સાવનકિરિયા પુબ્બભાગે પવત્તા, સલાકગ્ગાહકિરિયા પચ્છાભાગેતિ દસ્સેતિ.

એત્તાવતાતિ એત્તકેન અનુસ્સાવનસલાકગ્ગાહમત્તેન. ન પન સઙ્ઘો ભિન્નો હોતિ, અનુસ્સાવેત્વા ¶ સલાકં ગાહેત્વા આવેણિકં સઙ્ઘકમ્મે કતેયેવ સઙ્ઘો ભિન્નો હોતીતિ અધિપ્પાયો.

એત્થ ઠત્વા કસ્સચિ ચોદકસ્સ અનુયોગો સિયાતિ યોજના. કિન્તિ સિયાતિ આહ ‘‘એવં દેવદત્તો’’તિઆદિ. તત્થ એવન્તિ પકતત્તે સઙ્ઘે ભિન્દે સતીતિ અત્થો. કથન્તિ કેનાકારેન. પુન કથન્તિ કસ્મા કારણા. રઞ્ઞોતિ અજાતસત્તુરઞ્ઞો, કારિતકમ્મં. ‘‘ઘાતાપિતત્તા’’તિ બિમ્બિસારરાજાનં ઘાતાપિતત્તા. તત્થાતિ ‘‘ભિક્ખુ ખો ઉપાલી’’તિઆદિવચને, ઠત્વા પરિહારં વદામાતિ યોજના. વિરદ્ધત્તાતિ વિરાધિતત્તા. તમત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તેન હી’’તિઆદિ. તત્થ તેન હીતિ ઉય્યોજનત્થે નિપાતો. એવઞ્હીતિ એવમેવ. તસ્સાતિ દેવદત્તસ્સ. કુમારો પનાતિ અજાતસત્તુકુમારો પન, કતમત્તેયેવ ન વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ દેવદત્તસ્સ. તસ્માતિ યસ્મા સઙ્ઘભેદતો પુબ્બે રુહિતુપ્પાદકમ્મં કરોન્તસ્સાપિ પચ્છા અભબ્બભાવો રોપિતો, તસ્મા.

ભેદકરવત્થૂસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ધમ્માધમ્માદીનં સુત્તન્તવિનયપરિયાયેન વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેના’’તિઆદિ. તત્થ સુત્તન્તપરિયાયેનાતિ સુત્તન્તદેસનાય, સુત્તન્તદેસનાનયતોતિ વુત્તં હોતિ. તથાતિ તતો અઞ્ઞથા.

તત્થાતિ ¶ દ્વીસુ ધમ્માધમ્મેસુ. એવં અમ્હાકન્તિ એવં કરિયમાને અમ્હાકં. એવં સુત્તન્તપરિયાયેન ધમ્માધમ્માનં વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ વિનયપરિયાયેન તેસં તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનયપરિયાયેન પના’’તિઆદિ. ભૂતેન વત્થુના કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. એવં ‘‘અભૂતેન વત્થુના’’તિ એત્થાપિ.

એવં દ્વિન્નં પરિયાયાનં વસેન ધમ્માધમ્મદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ વિનયાવિનયદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેના’’તિઆદિ ¶ . તત્થ સુત્તન્તનયેન રાગાદયો વિનેતીતિ વિનયો, વિનયનયેન કાયં વાચં વિનેતીતિ વિનયોતિ વચનત્થો કાતબ્બો.

એવં દ્વિન્નં પરિયાયાનં વસેન વિનયાવિનયદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ભાસિતાભાસિતદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેન ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો’’તિ ઇદં વચનં તથાગતેન ભાસિતં લપિતન્તિ યોજના.

એવં દ્વિન્નં પરિયાયાનં વસેન ભાસિતાભાસિતદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ આચિણ્ણાનાચિણ્ણદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેન દેવસિક’’ન્તિઆદિ. તત્થ ‘‘દેવસિક’’ન્તિ પદં ‘‘સમાપજ્જનં, વોલોકન’’ન્તિ તીસુયેવ પદેસુ યોજેતબ્બં. અટ્ઠુપ્પત્તિવસેનાતિ કારણુપ્પત્તિવસેન. કારણઞ્હિ અરતિ ફલં એતસ્માતિ અત્થોતિ વુચ્ચતિ, અત્થસ્સ ઉપ્પત્તિ અત્થુપ્પત્તિ, સાયેવ અટ્ઠુપ્પત્તિ ત્થકારસ્સ ટ્ઠકારં કત્વા, અટ્ઠુપ્પત્તિયા વસો અટ્ઠુપ્પત્તિવસો, તેન. ઇદં પદં ‘‘સુત્તન્તદેસના જાતકકથા’’તિ દ્વીહિપિ પદેહિ યોજેતબ્બં. ઇદન્તિ ફલસમાપત્તિસમાપજ્જનાદિ. આચિણ્ણન્તિ આ બન્ધિતં, પુનપ્પુનં વા ઉપચિતં વડ્ઢિતં, પગુણં વા. ચારિયપક્કમનન્તિ ચારિયત્થં પક્કમનં.

એવં ¶ દ્વિન્નં પરિયાયાનં વસેન આચિણ્ણાનાચિણ્ણદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ પઞ્ઞત્તદુકસ્સ વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તન્તપરિયાયેન ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિઆદિ. તં ભાસિતાભાસિતદુકસદિસમેવ. એવં દ્વિન્નં સુત્તન્તવિનયપરિયાયાનં વસેન પઞ્ચન્નં દુકાનં વિસેસો દસ્સિતો.

આપત્તાનાપત્તિદુકે ‘‘ન મોચનાધિપ્પાયસ્સા’’તિ પાઠસ્સ અનન્તરે પચ્છિમવાક્યે ઠિતો આદિસદ્દો આનેતબ્બો. ઇતિ આદિના નયેનાતિ હિ અત્થો. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં સિક્ખાપદે. ઇદં પદં પચ્છિમવાક્યેપિ અનુવત્તેતબ્બં.

લહુકગરુકદુકે પઞ્ચાપત્તિક્ખન્ધાતિ થુલ્લચ્ચયપાચિત્તિયપાટિદેસનીયદુક્કટદુબ્ભાસિતવસેન પઞ્ચ આપત્તિરાસયો. દ્વે આપત્તિક્ખન્ધાતિ પારાજિકસઙ્ઘાદિસેસવસેન દ્વે આપત્તિરાસયો.

સાવસેસાનાવસેસદુકે છ આપત્તિક્ખન્ધાતિ પારાજિકાપત્તિતો અવસેસા છ આપત્તિરાસયો.

દુટ્ઠુલ્લાદુટ્ઠુલ્લદુકે લહુકગરુકદુકસદિસમેવ. અયં પન વિસેસો – ગરુકાપત્તિ દુટ્ઠુલ્લા નામ ¶ , લહુકાપત્તિ અદુટ્ઠુલ્લા નામાતિ એવં વિનયપરિયાયવસેનેવ ચતુન્નં દુકાનં વિસેસો દસ્સિતો.

એત્થાતિ ‘‘અધમ્મં ધમ્મોતિ દીપેન્તી’’તિઆદિવચને. ચતુન્નં સઙ્ઘકમ્માનન્તિ અપલોકનાદિવસેન ચતુન્નં સઙ્ઘકમ્માનં. કરોન્તેહિ હેતુભૂતેહિ, હેત્વત્થે ચેતં કરણવચનં.

તત્થાતિ ‘‘તે ઇમેહી’’તિઆદિવચને. અપકસ્સન્તીતિ એત્થ કસધાતુસ્સ ગત્યત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિસં આકડ્ઢન્તી’’તિ. વિજટેન્તીતિ વિજટં કરોન્તિ, વિસું કરોન્તીતિ અત્થો. એકમન્તં ઉસ્સાદેન્તીતિ એકસ્મિં અન્તે ઉસ્સદં કરોન્તિ. અવપકસ્સન્તીતિ એત્થ દ્વિન્નં ઉપસગ્ગાનં વસેન અતિવિયત્થો દટ્ઠબ્બોતિ આહ ‘‘અતિ વિય આકડ્ઢન્તી’’તિ. અતિવિયત્થં આવિકરોન્તો આહ ‘‘યથા વિસંસટ્ઠાવ ¶ હોન્તિ, એવં કરોન્તી’’તિ. યથાતિ યેનાકારેન કરિયમાનેતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વિસુ’’ન્તિ ઇમિના આવેણિસદ્દો ‘‘વિસુ’’ન્તિઅત્થવાચકો અનિપ્ફન્નપાટિપદિકોતિ દસ્સેતિ. વત્થૂસૂતિ ભેદકરવત્થૂસુ. ઇમં ગણ્હથાતિ ઇમં વાદં ગણ્હથ. વિસુન્તિ આવેણિં. ઇમસ્મિં ખન્ધકે વુત્તવચનં પરિવારપાળિયા સંસન્દેન્તો આહ ‘‘પરિવારે પના’’તિઆદિ. તત્થ પઞ્ચહિ આકારેહીતિ ‘‘કમ્મેન ઉદ્દેસેન વોહરન્તો અનુસ્સાવનેન સલાકગ્ગાહેના’’તિ (પરિ. ૪૫૮) એવં પઞ્ચહિ કારણેહિ. તસ્સાતિ પરિવારે વુત્તવચનસ્સ. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકે, વુત્તેન ઇમિના સઙ્ઘભેદલક્ખણેનાતિ યોજના. ‘‘અત્થતો નાનાકરણં નત્થી’’તિ ઇમિના સદ્દતો નાનાકરણં અત્થીતિ દીપેતિ. અસ્સાતિ સઙ્ઘભેદલક્ખણસ્સ. તં પન નાનાકરણાભાવન્તિ યોજના. તત્થેવાતિ પરિવારે એવ. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકે.

ઇતિ સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૫૭. વત્તક્ખન્ધકે ¶ આરામન્તિ ઉપચારસીમં સન્ધાય વુત્તન્તિ આહ ‘‘ઉપચારસીમસમીપ’’ન્તિ. ‘‘ગહેત્વા’’તિ પદસ્સ ‘‘ઉપાહના’’તિ કમ્મં પાકટં, કરણં પન અપાકટં. તસ્મા કરણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપાહનદણ્ડકેન ગહેત્વા’’તિ. ઇમિના ‘‘હત્થેના’’તિ કરણં નિવત્તેતિ. પટિક્કમન્તીતિ એત્થ પવિસન્તીતિ ચ અપક્કમન્તીતિ ચ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘સન્નિપતન્તી’’તિ. ઉપાહના…પે… પુચ્છિતબ્બાતિ એત્થ ‘‘પુચ્છિતબ્બા’’તિ પદસ્સ સહ કમ્મેન પુચ્છિતબ્બાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કતરસ્મિં ઠાને’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘કતરસ્મિં…પે… ચોળક’’ન્તિ ઇમિના પુચ્છિતબ્બાકારં દસ્સેતિ. ‘‘આવાસિકા ભિક્ખૂ’’તિ ઇમિના કમ્મં દસ્સેતિ. ‘‘પત્થરિતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના વિસ્સજ્જેતબ્બન્તિ એત્થ સજધાતુયા ચજનત્થં ¶ પટિક્ખિપતિ. ગોચરો પુચ્છિતબ્બોતિ એત્થ ગોચરસદ્દો ભિક્ખાચારસદ્દેન અત્થતો એકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભિક્ખાચારો પુચ્છિતબ્બો’’તિ. ભિક્ખાય ચરન્તિ એત્થાતિ ભિક્ખાચારો, ગોચરગામો. યત્થાતિ યસ્મિં ગામે. ‘‘કિ’’ન્તિઆદિના પાનીયં પુચ્છિતબ્બન્તિઆદીસુ પુચ્છિતબ્બાકારં દસ્સેતિ. કં કાલન્તિ કસ્મિં કાલે.

બહિ નિક્ખમન્તસ્સાતિ વિહારતો બહિ નિક્ખમન્તસ્સ. નિલ્લોકેતબ્બોતિ ઓલોકેતબ્બો. ‘‘યદિ સક્કોતી’’તિ ઇમિના સચે ઉસ્સહતીતિ એત્થ સચેસદ્દો યદિપરિયાયો, ઉસ્સહતિસદ્દો સક્કોતિ પરિયાયોતિ દસ્સેતિ. સક્કોન્તસ્સ વિહારસોધનવત્તેતિ સમ્બન્ધો.

૩૫૯. આવાસિકવત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. સબ્બં કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ વુડ્ઢતરસ્સ આગન્તુકસ્સ. ‘‘પણ્ડિતો’’તિઆદિના સચે બાલો ‘‘સમ્મજ્જાહિ તાવ ચેતિયઙ્ગણ’’ન્તિ ન વદતિ, સમ્મજ્જનિં નિક્ખિપિત્વા તસ્સ વત્તમેવ કાતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. ભેસજ્જમેવ કાતબ્બન્તિ સહાવધારણેન વુત્તત્તા બાલો ‘‘કરોહિ તાવ ભેસજ્જ’’ન્તિ અવદન્તોપિ ભેસજ્જમેવ કાતબ્બં. ‘‘પણ્ડિતો હી’’તિઆદિના પન આગન્તુકસ્સ વત્તબ્બભાવમત્તમેવ ¶ દસ્સેતિ. પાળિમુત્તકવત્તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિચા’’તિઆદિ. બીજનેનાતિ બીજનિયા. ‘‘બીજન’’ન્તિ હિ નપુંસકલિઙ્ગો, ‘‘બીજની’’તિ ઇત્થિલિઙ્ગો. ‘‘બીજિતબ્બો’’તિ ચ ‘‘બીજિતબ્બ’’ન્તિ ચ ઇમિના અટ્ઠકથાવચનેન બીજિયતિ અનેનાતિ બીજનં, બીજિયતિ એતાયાતિ બીજનીતિ વચનત્થો કાતબ્બો. અસ્સાતિ વુડ્ઢતરઆગન્તુકસ્સ. મક્ખેતબ્બાતિ અઞ્જેતબ્બા. હીતિ સચ્ચં. એત્થાતિ ઉપાહનપુઞ્છને. કત્થાતિ કસ્મિં વિહારે. પુચ્છિતેન આવાસિકેનાતિ સમ્બન્ધો.

‘‘અત્તનો સન્તિકં…પે… ન લભતી’’તિ ઇમિના અત્તાનં સન્ધાય અનાગચ્છન્તોપિ અત્તનો સન્તિકં સમ્પત્તસ્સ આગન્તુકસ્સ વત્તં અકાતું ન લભતીતિ દસ્સેતિ.

૩૬૦. ગમિકવત્તે ¶ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. તત્થાતિ સેનાસનક્ખન્ધકે. તં સબ્બં પટિસામેત્વાતિ સમ્બન્ધો. યત્થ યેસુ પાસાણપિટ્ઠિપાસાણત્થમ્ભેસુ ઉપચિકા નારોહન્તિ, તસ્સં પાસાણપિટ્ઠિયં વા તેસુ પાસાણત્થમ્ભેસુ વા યં કતસેનાસનં અત્થિ, તં અનાપુચ્છન્તસ્સાપિ અનાપત્તીતિ યોજના. ચતૂસુ પાસાણેસૂતિઆદિ વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો, ઉપચિકાનં ઉપ્પત્તિટ્ઠાને કતેતિ સમ્બન્ધો. અયન્તિ આનિસંસો. ઓવસ્સકગેહે પન ઠપિતાનં મઞ્ચપીઠાનન્તિ સમ્બન્ધો.

૩૬૨. ઇદ્ધં અહોસીતિ એત્થ ઇધધાતુયા વડ્ઢનત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘સમ્પન્નં અહોસી’’તિ. સઙ્ઘત્થેરે નિસિન્નેતિ સમ્બન્ધો. અનુથેરે અનુમોદનત્થાય નિસિન્નેતિ યોજના. સઙ્ઘત્થેરેન અજ્ઝિટ્ઠેપીતિ સમ્બન્ધો. અનુમોદકો વદતીતિ સમ્બન્ધો. અનુ પુનપ્પુનં, પચ્છા વા દાયકે ધમ્મકથાય મોદેતીતિ અનુમોદકો. ‘‘ગચ્છથા’’તિ સચે વદતિ અનુમોદકોતિ યોજના. તસ્સાતિ અનુમોદકસ્સ. મનુસ્સા કારેન્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘એકેના’’તિ પદં ‘‘કારેન્તી’’તિ પદે કારિતકમ્મં. તસ્સાતિ કારિતભિક્ખુસ્સ. અનુમોદનતોતિ અનુમોદનકારણા. ઉપનિસિન્નકથાતિ ઉપસમીપે નિસિન્નાનં કથિયતિ એતાયાતિ ઉપનિસિન્નકથા. અનુમોદનાયાતિ અનુમોદનત્થાય. અજ્ઝિટ્ઠોવાતિ સયં અજ્ઝિટ્ઠો એવ. એત્થાતિ અનુમોદનવત્થુસ્મિં. ‘‘સઞ્જાતવચ્ચો’’તિ ઇમિના વચ્ચો સઞ્જાતો ઇમસ્સાતિ વચ્ચિતોતિ કત્વા સઞ્જાતત્થે ઇત પચ્ચયોતિ દસ્સેતિ.

૩૬૪. ભત્તગ્ગવત્તેતિ ¶ ભત્તં ગણ્હન્તિ એત્થાતિ ભત્તગ્ગં, પરિવિસનટ્ઠાનં. તસ્મિં કત્તબ્બં વત્તં ભત્તગ્ગવત્તં, તસ્મિં ભત્તગ્ગવત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ ¶ યોજના. મનુસ્સાનં પરિવિસનટ્ઠાનં નામ યત્થ મનુસ્સા સપુત્તદારા આવસિત્વા ભિક્ખૂભોજેન્તિ. ‘‘અતિઅલ્લીયિત્વા’’તિ ઇમિના અનુપખજ્જાતિ એત્થ ખદધાતુસ્સ હિંસનં નામ અતિઅલ્લીયનન્તિ દસ્સેતિ. આસનેસુ સતીતિ આસનેસુ સન્તેસુ. નિસીદન્તસ્સ નવકસ્સાતિ સમ્બન્ધો. આપજ્જતીતિ આપત્તિં આપજ્જતિ. આપુચ્છિતે અનનુજાનન્તો થેરો આપજ્જતીતિ યોજના. સઙ્ઘાટિન્તિ પારુતસઙ્ઘાટિં.

પત્તધોવનઉદકન્તિ ભુઞ્જનત્થાય પત્તાનં ધોવનઉદકં. ગહેતબ્બન્તિ હત્થેન ગહેતબ્બં.

યથા ગણ્હિયમાનેતિ યોજના. મત્તાયાતિ પમાણાય. સબ્બિઆદીસુ એવાતિ એવસદ્દો અજ્ઝાહરિતબ્બો. સબ્બિઆદીસૂતિ સબ્બિતેલઉત્તરિભઙ્ગેસુ, નિદ્ધારણે ભુમ્મં. યન્તિ સબ્બિઆદિકં. અપ્પહોતીતિ સબ્બેસં ભિક્ખૂનં નપ્પહોતિ. તન્તિ સબ્બિઆદિકં, સમ્પાદેહીતિ સમ્બન્ધો. તાદિસં સબ્બિઆદિકન્તિ સમ્બન્ધો.

યં ભત્તગ્ગન્તિ યોજના. હત્થધોવનઉદકન્તિ ભુત્તાવીનં હત્થસ્સ ધોવનઉદકં. અન્તરાતિ ભોજનસ્સ મજ્ઝે. પિપાસિતેનાતિ પિવિતું ઇચ્છન્તેન. ગલેતિ કણ્ઠે.

નિવત્તન્તેનાતિ એત્થ કસ્મા ઠાના નિવત્તન્તેનાતિ આહ ‘‘ભત્તગ્ગતો’’તિ. કથં કેનાકારેન નિવત્તિતબ્બન્તિ યોજના. કસ્મા નવકેહિ ભિક્ખૂહિ પઠમતરં નિવત્તિતબ્બન્તિ આહ ‘‘સમ્બાધેસુ હી’’તિઆદિ. નિક્ખમનોકાસોતિ પઠમતરં નિક્ખન્તોકાસો. પટિપાટિયાતિ વુડ્ઢપટિપાટિયા. ધુરેતિ ગેહદ્વારસ્સ સમીપે. ધુરસદ્દો હિ ઇધ સમીપવાચકો. નવકા અન્તોગેહે ચે નિસિન્ના હોન્તીતિ યોજના. અન્તરેનાતિ ભિક્ખૂનં વિવરેન, મજ્ઝેન વા. વિરળાયાતિ તનુકાય.

૩૬૬. પિણ્ડચારિકવત્તે ¶ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. કપ્પાસં વા ગહેત્વાતિ ¶ સમ્બન્ધો. યઞ્ચાતિ યઞ્ચ કિઞ્ચિ વત્થું, ગહેત્વાતિ સમ્બન્ધો. કરોન્તી ઠિતા વાતિ કરોન્તી હુત્વા ઠિતા વા. તન્તિ કમ્મં. ન ચ ભિક્ખાદાયિકાયાતિ ઇત્થિલિઙ્ગવસેન વુત્તત્તા ઇત્થિયા એવ મુખં ન ઉલ્લોકેતબ્બન્તિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘ઇત્થી વા હોતૂ’’તિઆદિ. ‘‘ભિક્ખાદાનસમયે’’તિ ઇમિના અઞ્ઞસ્મિં સમયે ઓલોકેન્તોપિ નત્થિ દોસોતિ દસ્સેતિ. એકસ્મિં કાલે ભિક્ખાય દદમાનાય સબ્બકાલમ્પિ ન ઓલોકેતબ્બન્તિ અનિચ્છિતત્થં પટિક્ખિપતિ.

૩૬૮. આરઞ્ઞિકવત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. સેનાસના ઓતરિતબ્બન્તિ એત્થ અરઞ્ઞે રુક્ખમૂલાદીસુ નિસિન્નસ્સ વિહારાભાવતો સેનાસનં નામ વસનટ્ઠાનં સન્ધાય વુત્તન્તિ આહ ‘‘વસનટ્ઠાનતો નિક્ખમિતબ્બ’’ન્તિ.

પત્તં થવિકાય પક્ખિપિત્વાતિ એત્થ કથં પત્તો થવિકાય પક્ખિપિતબ્બોતિ આહ ‘‘સચે બહી’’તિઆદિ. તત્થ પત્તો પક્ખિપિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. ધોવિત્વા કત્વાતિ પદેસુ ‘‘પત્તં વોદક’’ન્તિ વિભત્તિપરિણામં કત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં. તમ્પીતિ વેળુનાળિકમ્પિ. સમીપેતિ આરઞ્ઞકસ્સ સેનાસનસ્સ સમીપે. યથા ચ આરઞ્ઞકસ્સ અરણિસહિતં ઇચ્છિતબ્બં, એવં કન્તારં પટિપન્નસ્સાપિ અરણિસહિતં ઇચ્છિતબ્બન્તિ યોજના. ગણવાસિનોતિ ગણેન સહ વાસિનો, આરઞ્ઞકસ્સાતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ અરણિસહિતેન. ‘‘નક્ખત્તાનેવ નક્ખત્તપદાની’’તિ ઇમિના અસ્સયુજાદિનક્ખત્તાનેવ (અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૫૮-૬૦ ગાથાસુ) દિસાભાગજાનનસ્સ, ચ સમયજાનનસ્સ ચ કારણત્તા નક્ખત્તપદાનિ નામાતિ દસ્સેતિ.

૩૬૯. સેનાસનવત્તે ¶ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. દ્વારં નામાતિ મહાદ્વારં. મહાવળઞ્જન્તિ મહન્તેહિ જનેહિ પરિભુઞ્જિતબ્બં. તત્થાતિ દ્વારે. આપુચ્છિત્વાવાતિ વુડ્ઢં આપુચ્છિત્વાવ, સભાગસ્સ વુડ્ઢતરસ્સાતિ સમ્બન્ધો. વટ્ટતિયેવાતિ યથાસુખં વિહરિતું વટ્ટતિયેવ. પરિવત્તિતબ્બન્તિ પરિમુખં વત્તિતબ્બં.

૩૭૧. જન્તાઘરવત્તે ¶ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. બહિજગતીતિ બહિઆલિન્દો.

૩૭૩. આચમનવત્થુસ્મિં એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. નીહરિત્વાતિ ઉદકં નીહરિત્વા. આચમિતબ્બન્તિ ધોવિતબ્બં. ‘‘આપુબ્બો ચમુ ધોવને’’તિ હિ ધાતુપાઠેસુ વુત્તં. ઇદં અતિવિવટન્તિ ઇદં ઠાનં અતિવિવટં, ન કેનચિ પટિચ્છન્નન્તિ અત્થો. ઉદકં અલભન્તસ્સેવાતિ ઉદકં અલભન્તેયેવ.

૩૭૪. વચ્ચકુટિવત્તે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. અયન્તિ દન્તકટ્ઠં ખાદતો વચ્ચકરણં. સબ્બત્થેવાતિ સબ્બસ્મિં એવ ઠાને. ‘‘ન ફરુસેન કટ્ઠેના’’તિ એત્થ ન કેવલં ખરકટ્ઠમેવ, ફાલિતકટ્ઠાદયોપિ છવિઅવલેખનકટ્ઠા ફરુસાયેવ નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ફાલિતકટ્ઠેન વા’’તિઆદિ. પવિટ્ઠસ્સાતિ વચ્ચકુટિં પવિટ્ઠસ્સ.

સબ્બસાધારણટ્ઠાનન્તિ સબ્બેસં ભિક્ખૂનં, સબ્બેહિ વા સાધારણં વચ્ચકુટિસઙ્ખાતં ઠાનં. તત્રાતિ તસ્મિં સબ્બસાધારણે ઠાને. નિબદ્ધગમનત્થાયાતિ અત્તનો નિબદ્ધગમનત્થાય કતં યં ઠાનં વા યં પુગ્ગલિકટ્ઠાનં વા હોતીતિ યોજના.

ઉહતાતિ એત્થ ઉપુબ્બો હદધાતૂતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉહદિતા’’તિ. ‘‘હદ કરીસોસ્સગ્ગે’’તિ ધાતુપાઠેસુ (પાણિની ૯૭૭ ધાતુપાઠે; સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૫ દકારન્તધાતુ) વુત્તત્તા વચ્ચકૂપતો બહિ ¶ કરીસસ્સ ઓસ્સજ્જનન્તિ આહ ‘‘બહિ વચ્ચમક્ખિતા’’તિ. ધોવિતબ્બાતિ ઉદકેન ધોવિતબ્બા. એતમ્પીતિ ઉદકસ્સ અવિજ્જમાનમ્પિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં વત્તક્ખન્ધકે.

ઇતિ વત્તક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૮૩. પાતિમોક્ખટ્ઠપનક્ખન્ધકે ¶ નન્દિમુખિયા રત્તિયાતિ એત્થ નન્દિયતિ તુસિયતીતિ નન્દિ, ઇકારન્તોયં નપુંસકલિઙ્ગો. ‘‘નન્દિસેનો (જા. અટ્ઠ. ૩.૪.૧) નન્દિવિસાલો’’તિઆદીસુ ઇકારન્તોયં પુલ્લિઙ્ગો હોતિ, ઇધ પન મુખં અપેક્ખિત્વા ઇકારન્તો નપુંસકલિઙ્ગો હોતિ. અરુણુટ્ઠિતકાલે ઓદાતદિસામુખતાય નન્દિ મુખં એતિસ્સં રત્તિયન્તિ નન્દિમુખી, રત્તિ, તાય નન્દિમુખિયા રત્તિયા, તેન વુત્તં ‘‘અરુણુટ્ઠિતકાલેપિ હિ નન્દીમુખા વિય રત્તિ ખાયતી’’તિ. અન્તોપૂતિન્તિ એત્થ કાયસ્સ અન્તો કુણપપૂતિન્તિ અત્થં પટિપક્ખિપન્તો આહ ‘‘અત્તચિત્તસન્તાને’’તિઆદિ. ‘‘કિલેસવસ્સનવસેના’’તિ ઇમિના ઉદકવસ્સનવસેનાતિ અત્થં પટિક્ખિપતિ. અવસ્સુતન્તિ તિન્તં, કિલિન્નન્તિ અત્થો. કસમ્બુજાતન્તિ એત્થ કસમ્બૂતિ સઙ્કારો. સો હિ સમ્મુઞ્ચનિયા કસિયમાને વિલેખિયમાને સમ્બતિ સદ્દં કરોતીતિ કસમ્બુ, તં વિય જાતન્તિ કસમ્બુજાતન્તિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. અટ્ઠકથાયં પન અધિપ્પાયવસેન ‘‘આકિલિટ્ઠજાત’’ન્તિ વુત્તં, અતિવિય કિલિટ્ઠજાતન્તિ અત્થો. ‘‘આકિણ્ણદોસતાય કિલિટ્ઠજાત’’ન્તિપિ પાઠો. ‘‘યાવ બાહાગહણાપિ નામા’’તિ ઇમિના પાઠેન દસ્સેતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ પદપૂરણમત્તં. તેનાતિ મોઘપુરિસેન. ‘‘યાવા’’તિ નિપાતપયોગત્તા ‘‘બાહાગહણાપી’’તિ એત્થ પઞ્ચમીવિભત્તિ અવધિઅત્થે હોતિ. નામ-સદ્દો ગરહત્થજોતકો, તસ્સ પયોગત્તા ‘‘આગમેસ્સતી’’તિ એત્થ અતીતત્થે અનાગતવચનં (સદ્દનીતિસુત્તમાલાય ૮૯૩ સુત્તે). આગમેસ્સતિ ¶ નામાતિ યોજના. આગમેસ્સતીતિ ઈસં અધિવાસેસ્સતિ. ‘‘આતો ગમુઈસમધિવાસને’’તિ હિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૮ મકારન્તધાતુ) વુત્તં.

૩૮૪. ન આયતકેનેવ પપાતોતિ એત્થ દીઘેનેવ પપાતોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન પઠમમેવ ગમ્ભીરો’’તિ. આયતસદ્દો હિ દીઘપરિયાયો. ‘‘ન આયતકેન ગીતસ્સરેન ધમ્મો ગાયિતબ્બો’’તિઆદીસુ (ચૂળવ. ૨૪૯) વિય પપાતો દીઘેન તીરસ્સ આદિમ્હિ ન હોતીતિ વુત્તં હોતિ. પઠમમેવાતિ તીરસ્સ આદિમ્હિયેવ. ‘‘અનુપુબ્બેન ગમ્ભીરો’’તિ ઇમિના ‘‘ન પઠમમેવ ગમ્ભીરો’’તિ વચનસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. ઠિતધમ્મોતિ તીરસ્સ અન્તોયેવ ઠિતસભાવો ¶ . વેલં નાતિવત્તતીતિ એત્થ વેલાસદ્દસ્સ તીરમરિયાદત્થેસુ પવત્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઓસક્કનકન્દરં મરિયાદવેલ’’ન્તિ. તત્થ ‘‘ઓસક્કનકન્દર’’ઇતિ પદેન તીરત્થં દસ્સેતિ, ‘‘મરિયાદ’’ ઇતિ પદેન મરિયાદત્થં. કેન ઉદકેન દરિતબ્બોતિ કન્દરો, ઉદકેન ઓસક્કનો કન્દરો એત્થાતિ ઓસક્કનકન્દરં, તીરં. ઓસક્કનકન્દરભૂતઞ્ચ મરિયાદભૂતઞ્ચ વેલં તીરં નાતિક્કમતીતિ અત્થો. તીરં વાહેતીતિ એત્થ વહધાતુયા પાપુણનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તીરં અપ્પેતી’’તિ. તત્થ અપ્પેતીતિ પાપુણાપેતિ. ‘‘ઉસ્સારેતી’’તિ ઇમિના પાળિયં ‘‘થલં ઉસ્સારેતી’’તિ પદેન ‘‘તીરં વાહેતી’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતીતિ અત્થો દસ્સિતો. ઉસ્સારેતીતિ ઉદ્ધરિત્વા ગમાપેતિ. અઞ્ઞાપટિવેધોતિ એત્થ આજાનાતિ, આજાનિત્થાતિ વા અઞ્ઞં અરહત્તમગ્ગો વા અરહત્તફલં વા, તસ્સ પટિવિજ્ઝનં અઞ્ઞાપટિવેધો, સુખુચ્ચારણત્થં મજ્ઝે દીઘો, અઞ્ઞાપટિવેધો નામ અરહત્તુપ્પત્તિયેવ હોતિ. તેન વુત્તં ‘‘અરહત્તુપ્પત્તી’’તિ.

૩૮૫. છન્નમતિવસ્સતીતિ ઉદાનપાળિયા સન્ધાયભાસિતપાળિભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આપત્તિ’’ન્તિઆદિ. તત્થ ઇદન્તિ ‘‘છન્નમતિવસ્સતી’’તિ વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ નવાપત્તિઆપજ્જનં સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો.

૩૮૬. પુરે ¶ વા પચ્છા વાતિ ઞત્તિતો પુરે વા પચ્છા વા. ખેત્તેતિ પાતિમોક્ખટ્ઠપનસ્સ ખેત્તે. ખેત્તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તસ્મા’’તિઆદિ. રેકારં ભણતીતિ છત્તિંસત્યક્ખરેસુ રે-કારં ઞત્તિટ્ઠપનકો ભણતિ. ઇદન્તિ પઞ્ચતિંસત્યક્ખરાનં ઉચ્ચારણટ્ઠાનં. વુત્તેતિ ઞત્તિટ્ઠપનકેન વુત્તે. ‘‘સુણાતુ મે’’તિ વચને અનારદ્ધેયેવાતિ યોજના.

૫. ધમ્મિકાધમ્મિકપાતિમોક્ખટ્ઠપનકથા

૩૮૭. તેન પુગ્ગલેનાતિ તેન ચુદિતકેન પુગ્ગલેન. સા વિપત્તીતિ સીલવિપત્તિઆદિસઙ્ખાતા સા વિપત્તિ. સઞ્ઞાઅમૂલિકવસેનાતિ ‘‘કતા’’ ઇતિ સઞ્ઞાય અમૂલિકવસેન. કતઞ્ચાતિ એકન્તેન કતઞ્ચ. અકતઞ્ચાતિ એકન્તેન અકતઞ્ચ.

કોપેતુકામતાય નેવ આગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ અનાગમનાદિકારણેન. આપજ્જતીતિ પાતિમોક્ખટ્ઠપનકો આપજ્જતિ. ઇચ્ચસ્સાપીતિ ઇતિ એવં અસ્સ પાતિમોક્ખટ્ઠપનકસ્સાપિ ¶ . પચ્ચાદિયતીતિ પતિ આદિયતિ, ‘‘અકતં કમ્મં, પુન કાતબ્બં કમ્મ’’ન્તિઆદિના પુન આદીયતિ, પુન આરભતીતિ અત્થો.

૩૮૮. મગ્ગપટિપાદનાદીસૂતિ મગ્ગસ્મિં પટિપાદનાદીસુ. આદિસદ્દેન થેય્યચિત્તેન અવહારાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. આકારાદિસઞ્ઞાતિ આકારસઞ્ઞા લિઙ્ગસઞ્ઞા નિમિત્તસઞ્ઞા. તન્તિ પરિસઙ્કં સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો.

૩૯૮. અત્તાદાનં આદાતુકામેનાતિ એત્થ કિં અત્તાદાનન્તિ આહ ‘‘સાસનં સોધેતુકામો’’તિઆદિ. ઇમિના પરં ચોદેતું અત્તના આદાતબ્બં અધિકરણં અત્તાદાનન્તિ વુચ્ચતીતિ દસ્સેતિ. અકાલો ¶ ઇમં અત્તાદાનં આદાતુન્તિ એત્થ અકાલં દસ્સેન્તો આહ ‘‘રાજભય’’ન્તિઆદિ. તત્થ વસ્સારત્તોતિ વસ્સકાલો. સો હિ વસ્સો અતિવિય રઞ્જતિ એત્થ કાલેતિ વસ્સારત્તોતિ વુચ્ચતિ. વસ્સારત્તોપિ અધિકરણવૂપસમત્થં લજ્જિપરિસાય દૂરતો આનયનસ્સ દુક્કરત્તા અકાલો નામ. ઇતીતિ અયં રાજભયાદિકાલોતિ અત્થો. વિપરીતોતિ રાજભયાદીનં અભાવકાલો.

અભૂતં ઇદં અત્તાદાનન્તિ એત્થ અભૂતસદ્દો અવિજ્જમાનપરિયાયોતિ આહ ‘‘અસન્તમિદ’’ન્તિ, ઇદં અત્તાદાનં અવિજ્જમાનન્તિ અત્થો. મયા ગહિતોતિ સમ્બન્ધો. સીલવા પુગ્ગલોતિ યોજના. યન્તિ અત્તાદાનં સંવત્તતીતિ સમ્બન્ધો. ઇદન્તિ અત્તાદાનં.

ન લભિસ્સામિ સન્દિટ્ઠે, લભિસ્સામિ સન્દિટ્ઠેતિ એત્થ ‘‘ન લભિસ્સામિ, લભિસ્સામી’’તિ ઇદં કિં સન્ધાય વુત્તન્તિ આહ ‘‘અપ્પેકદા હી’’તિઆદિ. તત્થ અપ્પેકદાતિ અપિ એકદા. હિસદ્દો વિત્થારજોતકો. એવરૂપાતિ સન્દિટ્ઠસમ્ભત્તસભાવા. તન્તિ ઉપત્થમ્ભકભિક્ખુલભનં સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ન લભિસ્સામી’’તિ ઇદં વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો.

કોસમ્બકાનં ભણ્ડનાદિ ભવતિ વિય ભણ્ડનાદિ ભવિસ્સતીતિ યોજના. પચ્છાપિ અવિપ્પટિસારકરં ભવિસ્સતીતિ એત્થ કેસં અવિપ્પટિસારકરં ભવતિ વિય પઞ્ચઙ્ગસમ્પન્નાગતં અત્તાદાનં ¶ આદિયતો પચ્છાપિ અવિપ્પટિસારકરં ભવતીતિ આહ ‘‘સુભદ્દં વુડ્ઢપબ્બજિત’’ન્તિઆદિ. તત્થ પઞ્ચસતિકસઙ્ગીતિન્તિ પઞ્ચસતેહિ મહાકસ્સપાદીહિ કત્તબ્બં સઙ્ગીતિં. મહાકસ્સપત્થેરસ્સ પચ્છા સમનુસ્સરણકરં હોતિ ઇવ હોતીતિ યોજના. એસેવ નયો સેસેસુપિ. સમનુસ્સરણકરન્તિ સમ્મોદવસેન પુનપ્પુનં અનુસ્સરણસ્સ કરં. ઇમિના ‘‘અવિપ્પટિસારકર’’ન્તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. પચ્છાપીતિ એત્થ પિસદ્દસ્સ અવુત્તસમ્પિણ્ડનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સાસનસ્સ ચા’’તિઆદિ. તત્થ સાસનસ્સ ચ સસ્સિરિકતાયાતિ સમ્બન્ધો. વિગતઉપક્કિલેસચન્દિમસૂરિયાનં વિય સાસનસ્સ ચ સસ્સિરિકતાય સંવત્તતીતિ અધિપ્પાયો.

૮. ચોદકેન પચ્ચવેક્ખિતબ્બધમ્મકથા

૩૯૯. ‘‘અચ્છિદ્દેન ¶ અપ્પટિમંસેના’’તિઆદીસુ એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. છિદ્દસપ્પટિમંસં પઠમં દસ્સેત્વા વિપરીતવસેન અચ્છિદ્દઅપ્પટિમંસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેના’’તિઆદિ. તત્થ યેન કતાનીતિ સમ્બન્ધો. છિજ્જતીતિ છિદ્દો, પટિ પુનપ્પુનં મસિયતિ આમસિયતીતિ પટિમંસો, નિગ્ગહિતાગમો, ભાવપ્પધાનોયં કમ્મનિદ્દેસો. સહ પટિમંસેનાતિ સપ્પટિમંસો, કાયસમાચારો. વિપરીતોતિ વિપરિવત્તવસેન ઇતો પવત્તો, કાયસમાચારોતિ અત્થો. અમૂલકાનુદ્ધંસનાદીહીતિ આદિસદ્દેન દુટ્ઠુલ્લવાચાદયો સઙ્ગણ્હાતિ.

મેત્તં નુ ખો મે ચિત્તન્તિ એત્થ અપ્પનાભાવપ્પત્તં મેત્તચિત્તમેવાધિપ્પેતન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પલિબોધે છિન્દિત્વા’’તિઆદિ. તત્થ પલિબોધેતિ આવાસપલિબોધાદિકે પલિબોધે. ‘‘વિક્ખમ્ભનવસેન વિહતાઘાત’’ન્તિ ઇમિના અપ્પનાભાવપ્પત્તં મેત્તચિત્તમેવ દસ્સેતિ. ઇદં પનાવુસો કત્થ વુત્તં ભગવતાતિ એત્થ ઇદંસદ્દકિંસદ્દાનં વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદં સિક્ખાપદં કતરસ્મિં નગરે’’તિ.

૪૦૦. ‘‘કાલેન વક્ખામી’’તિઆદીસુ ચોદનાય કાલઅકાલાદિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકો એક’’ન્તિઆદિ. તત્થ એકોતિ એકકો ચોદકો. એકન્તિ એકકં ચુદિતકં. સઙ્ઘમજ્ઝ…પે… અસનસાલાદીસુ વા પરિવારિતક્ખણે વાતિ યોજના. તત્થ ‘‘સઙ્ઘમજ્ઝ…પે… અસનસાલાદીસૂ’’તિ ઇમિના ઠાનાભાવં દસ્સેતિ, ‘‘ઉપટ્ઠાકેહિ પરિવારિતક્ખણે’’તિ ઇમિના કાલાભાવં દસ્સેતિ. ઇમેહિ પદેહિ ઠાનમ્પિ કાલેન સઙ્ગહેત્વા ‘‘કાલેન ¶ વક્ખામી’’તિ વુત્તન્તિ દસ્સેતિ. તચ્છેનાતિ સચ્ચેન. હમ્ભોતિ નિપાતો પચ્છિમપદેસુ પચ્ચેકં યોજેતબ્બો. હમ્ભો મહલ્લક, હમ્ભો પરિસાવચર, હમ્ભો પંસુકૂલિક, હમ્ભો ધમ્મકથિકાતિ હિ અત્થો. ઇદન્તિ કમ્મં. કારણનિસ્સિતન્તિ મહલ્લકભાવકારણાદીસુ ¶ નિસ્સિતં. ‘‘ભન્તે’’તિ નિપાતોપિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બો. એત્થ ચ ‘‘હમ્ભો’’તિ નિપાતેન લોકવોહારવસેન અનાદરસ્સ પકાસકત્તા ફરુસેન વદતિ નામ, ‘‘ભન્તે’’તિ નિપાતેન સાદરસ્સ પકાસકત્તા સણ્હેન વદતિ નામ. કારણનિસ્સિતં કત્વાતિ ઇમસ્મિં વીતિક્કમે અયં નામ દોસોતિ કારણનિસ્સિતં કત્વા. ‘‘મેત્તચિત્તં ઉપટ્ઠપેત્વા’’તિ ઇમિના મેત્તચિત્તોતિ પદસ્સ ‘‘વક્ખામી’’તિ પદે કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ. નો દોસન્તરોતિ એત્થ અન્તરસદ્દસ્સ ચિત્તવાચકભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન દુટ્ઠચિત્તો’’તિ. ‘‘હુત્વા’’તિ ઇમિના કિરિયાવિસેસનભાવં દસ્સેતિ.

૪૦૧. અજ્ઝત્તન્તિ એત્થ અત્તસદ્દસ્સ ચિત્તવાચકભાવઞ્ચ સત્તમીવિભત્તિયાપિ અમાદેસભાવઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તનો ચિત્તે’’તિ. ઉપ્પાદેત્વાતિ ઇમિના ‘‘મનસિકરિત્વા’’તિ પદસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ. કારુઞ્ઞતાતિ એત્થ દ્વીસુ ણ્યપચ્ચયતાપચ્ચયેસુ એકસ્સેવ ભાવવાચકત્તા એકો સ્વત્થોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કરુણભાવો’’તિ. તત્થ કરુણસ્સ પુગ્ગલસ્સ ભાવો કારુઞ્ઞં, તદેવ કારુઞ્ઞતા. અથ વા કરુણો એવ પુગ્ગલો કારુઞ્ઞં, તસ્સ ભાવો કારુઞ્ઞતાતિ વચનત્થો કાતબ્બો. ઇમિનાતિ ‘‘કારુઞ્ઞતા’’તિ પદેન. કરુણઞ્ચાતિ અપ્પનાપત્તં કરુણઞ્ચ. કરુણાપુબ્બભાગઞ્ચાતિ અપ્પનાપત્તાય કરુણાય પુબ્બભાગે પરિકમ્મૂપચારવસેન પવત્તં કામાવચરકરુણઞ્ચ. દ્વીહિપીતિ ‘‘હિતેસિતા, અનુકમ્પિતા’’તિ દ્વીહિપિ પદેહિ. મેત્તઞ્ચાતિ અપ્પનાપત્તમેત્તઞ્ચ. મેત્તાપુબ્બભાગઞ્ચાતિ અપ્પનાપત્તાય મેત્તાય પુબ્બભાગે પરિકમ્મૂપચારવસેન પવત્તં કામાવચરમેત્તઞ્ચ. સુદ્ધન્તેતિ સુદ્ધે કોટ્ઠાસે. પટિઞ્ઞં આરોપેત્વાતિ ચુદિતકં પટિઞ્ઞં આરોપેત્વા. યે એતેતિ ‘‘કારુઞ્ઞતા’’તિઆદિના નયેન યે એતે પઞ્ચ ધમ્મા વુત્તાતિ યોજના. ઇમિના ઇમે પઞ્ચ ધમ્મેતિ એત્થ ઇમસદ્દસ્સ અનિયમનિદ્દેસભાવં દસ્સેતિ.

સચ્ચે ¶ ચ અકુપ્પે ચાતિ એત્થ સચ્ચસદ્દસ્સ વિરતિસચ્ચપરમત્થસચ્ચાનિ પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘વચીસચ્ચે ચા’’તિ. ‘‘અકુપ્પનતાયા’’તિ ઇમિના નકુપસ્સ ભાવો અકુપ્પન્તિ કત્વા ણ્યપચ્ચયસ્સ ¶ ભાવત્થં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં, વિત્થારો વા. ન પરો ઘટ્ટેતબ્બોતિ ન પરો કુજ્ઝાપેતબ્બો. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં પાતિમોક્ખટ્ઠપનક્ખન્ધકે.

ઇતિ પાતિમોક્ખટ્ઠપનક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૦૨. ભિક્ખુનિક્ખન્ધકે કસ્મા પટિક્ખિપતીતિ ચોદનં દસ્સેત્વા તસ્સા આભોગં દસ્સેન્તો આહ ‘‘નનૂ’’તિઆદિ. ‘‘કામ’’ન્તિઆદિના અભ્યૂપગમપરિહારવસેન વિસ્સજ્જેતિ. તત્થ કામંસદ્દો અનુગ્ગહત્થો, પન સદ્દો ગરહત્થો, પન તથાપિ પટિક્ખિપતીતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ મહાપજાપતિં ગોતમિં. યાચિતેન હુત્વા અનુઞ્ઞાતન્તિ યોજના. અયન્તિ પબ્બજ્જા. ભદ્દકં કત્વાતિ લદ્ધકં કત્વા, મનાપં કત્વાતિ અત્થો.

૪૦૩. કુમ્ભથેનકેહીતિ એત્થ કુમ્ભે દીપં જાલેત્વા તેનાલોકેન થેનેન્તીતિ કુમ્ભથેનકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કુમ્ભે દીપં જાલેત્વા’’તિઆદિ.

નાળિમજ્ઝગતન્તિ સસ્સનાળસ્સ મજ્ઝે ગતં. ગણ્ઠિન્તિ ફળું. ‘‘કણ્ડ’’ન્તિપિ પાઠો, દણ્ડન્તિ અત્થો. યેનાતિ પાણકેન. અયઞ્હિ યંસદ્દો તંસદ્દાનપેક્ખોતિ દટ્ઠબ્બો.

અન્તોરત્તભાવોતિ અન્તોલોહિતભાવો. એતમત્થન્તિ એતં વક્ખમાનં અત્થં. આળિયાતિ આવરણાય. અબદ્ધાયપીતિ પિસદ્દો અનુગ્ગહત્થો, બદ્ધાય પન પગેવાતિ અત્થો. કિઞ્ચીતિ અપ્પમત્તકં. યન્તિ ઉદકં. તમ્પીતિ ઉદકમ્પિ. પિસદ્દો અબદ્ધાય ઠિતં કિઞ્ચિ ઉદકં અપેક્ખતિ. યે ઇમે ગરુધમ્મા પઞ્ઞત્તાતિ યોજના. પટિકચ્ચેવાતિ પગેવ ¶ , પઠમમેવાતિ અત્થો. તેસૂતિ ગરુધમ્મેસુ. અપઞ્ઞત્તેસુ સન્તેસુપીતિ યોજના. પઠમં વુત્તન્તિઆદિ વુત્તં, વસ્સસહસ્સમેવ ઠસ્સતિ ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેતીતિ યોજના. ‘‘વસ્સસહસ્સ’’ન્તિ ચ એતં વચનં વુત્તન્તિ ¶ સમ્બન્ધો. તતોતિ વસ્સસહસ્સતો. પરિયત્તિધમ્મોપીતિ પિસદ્દો પટિવેધસદ્ધમ્મં અપેક્ખતિ. દ્વીસુ સદ્ધમ્મેસુ ઠિતેસુ પટિપત્તિસદ્ધમ્મો ઠિતોયેવાતિ કત્વા ન વુત્તં. તાનિયેવાતિ પઞ્ચવસ્સસહસ્સાનિયેવ. પરિયત્તિયા સતિ પટિવેધો ન હોતીતિ નાપિ વત્તબ્બોતિ યોજના. લિઙ્ગન્તિ સમણવેસં, સમણાકારન્તિ અત્થો.

૪૦૪. ઇમાય અનુપઞ્ઞત્તિયાતિ મહાપજાપતિયા અટ્ઠગરુધમ્મપટિગ્ગહણૂપસમ્પદં ઉપનિધાય અયં પઞ્ઞત્તિ અનુપઞ્ઞત્તિ નામ, તાય અનુપઞ્ઞત્તિયા ઉપસમ્પાદેતુન્તિ અત્થો. મહાપજાપતિયા સદ્ધિવિહારિનિયો કત્વાતિ મહાપજાપતિં ઉપજ્ઝં કત્વા પઞ્ચસતા સાકિયાનિયો તસ્સા સદ્ધિવિહારિનિયો કત્વાતિ અત્થો. ઇતીતિ તસ્મા અહેસુન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમિના ઓવાદેનાતિ ભગવતો ઇમિના ઓવાદેન.

૪૧૦. એતિસ્સાતિ એતિસ્સા ભિક્ખુનિયા. તન્તિ કમ્મં. અઞ્ઞસ્મિન્તિ અઞ્ઞસ્મિં કમ્મે. અઞ્ઞન્તિ રોપિતબ્બકમ્મતો અઞ્ઞં કમ્મં.

૪૧૧. કદ્દમોદકેનાતિ કદ્દમેન આલુળિતેન ઉદકેનેવ. કદ્દમાદીસુપીતિ પીસદ્દો ‘‘યેન કેનચી’’તિ એત્થ યોજેતબ્બો. યેન કેનચિપીતિ હિ અત્થો. સન્નિપતિત્વાતિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘેન સન્નિપતિત્વા. અપસાદનીયન્તિ અપસાદેતબ્બં કમ્મં. એત્તાવતાતિ એત્તકેન સાવનમત્તેન. અવન્દિયોતિ ન વન્દેતબ્બો, વન્દિતું ન અરહોતિ અત્થો. તતોતિ તિક્ખત્તું સાવેતબ્બતો. ન વન્દન્તીતિ ભિક્ખુનિયો ન વન્દન્તિ. દિસ્વાપીતિ તં ભિક્ખું દિસ્વાપિ. તેન ભિક્ખુનાતિ અપસાદનીયં દસ્સેન્તેન ભિક્ખુના, ખમાપેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. વિહારેયેવાતિ ભિક્ખૂનં વિહારેયેવ. તેન ભિક્ખુનાતિ ઉપસઙ્કમિતબ્બેન ¶ ભિક્ખુના, વત્તબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. તતોતિ વત્તબ્બકાલતો. સોતિ અપસાદનીયં દસ્સેન્તો ભિક્ખુ. એત્થાતિ ભિક્ખુનિક્ખન્ધકે. કમ્મવિભઙ્ગેતિ પરિવારાવસાને કમ્માનં વિભઙ્ગટ્ઠાને (પરિ. અટ્ઠ. ૪૯૫-૪૯૬).

ઓભાસન્તીતિ અવ હીનેન ભાસન્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અસદ્ધમ્મેન ઓભાસન્તી’’તિ. ‘‘ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં સમ્પયોજેન્તી’’તિ એત્થ કમ્મકરણે દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુરિસે અસદ્ધમ્મેના’’તિ. એત્થ ‘‘પુરિસે’’તિ ઇમિના કમ્મં દસ્સેતિ, ‘‘અસદ્ધમ્મેના’’તિ ઇમિના કરણં. વિહારપ્પવેસનેતિ ભિક્ખૂનં વિહારપ્પવેસને. ઓવાદં ઠપેતુન્તિ એત્થ ઓવાદટ્ઠપનાકારં દસ્સેન્તો ¶ આહ ‘‘ન ભિક્ખુનુપસ્સય’’ન્તિઆદિ. ઓવાદત્થાયાતિ ઓવાદપટિગ્ગહણત્થાય. મા કરિત્થાતિ મા કરેય્યાથ.

૪૧૬. ગિહિદારિકાયોતિ ગિહિભૂતા દારિકાયો બન્ધન્તિ વિયાતિ યોજના. ઘનપટ્ટકેનાતિ ઘનભૂતેન પટ્ટેન નિયુત્તેન. એકપરિયકન્તિ એત્થ એકવારં કટિયં પરિક્ખિપિત્વા કતં કાયબન્ધનં એકપરિયકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકવારં પરિક્ખિપનક’’ન્તિ. તત્થ પરિક્ખિપનકન્તિ કટિયં પરિક્ખિપનારહં.

વિલીવેનાતિ એત્થ બહુત્થે એકવચનન્તિ આહ ‘‘સણ્હેહિ વિલીવેહી’’તિ. ‘‘કતપટ્ટેના’’તિ ઇમિના પાળિયં ‘‘કતેના’’તિ પાઠસેસં દસ્સેતિ. સેતવત્થપટ્ટેનાતિ સેતવત્થેન કતેન પટ્ટેન. કતવેણિયાતિ કતાય વેણિયા. ઇમિના દુસ્સેન કતા વેણિ દુસ્સવેણીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એસેવ નયો પુરિમપચ્છિમપદેસુપિ. ચોળકાસાવન્તિ ચોળમેવ કસાવેન રત્તત્તા ચોળકાસાવં.

અટ્ઠિલ્લેનાતિ અદ્દેન અટ્ઠિના. ‘‘ગોજઙ્ઘટ્ઠિકે’’તિ ઇમિના અટ્ઠિનો સમ્બન્ધં દસ્સેતિ. હત્થં કોટ્ટાપેન્તીતિ એત્થ હત્થં નામ અગ્ગબાહમેવાધિપ્પેતં, ન કપ્પરતો પટ્ઠાયાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અગ્ગબાહ’’ન્તિ. પિટ્ઠિહત્થન્તિ હત્થપિટ્ઠિં. પિટ્ઠિપાદન્તિ પાદપિટ્ઠિં.

૪૧૭. વુત્તનયાનેવાતિ ¶ છબ્બગ્ગિયાનં મુખલિમ્પનાદીસુ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૪૭) વુત્તનયાનેવ. અઙ્ગદેસેતિ સરીરપ્પદેસે. ગણ્ડપ્પદેસેતિ કપોલપ્પદેસે. સાલોકે તિટ્ઠન્તીતિ એત્થ સંવિજ્જતિ આલોકો એત્થાતિ સાલોકન્તિ કત્વા દ્વારં ગહેતબ્બં. તેન વુત્તં ‘‘દ્વારં વિવરિત્વા’’તિ. વુટ્ઠાપેન્તીતિ ઉપસમ્પાદેન્તિ. સૂનં ઠપેન્તીતિ એત્થ સૂનાસદ્દો મંસપરિયાયોતિ આહ ‘‘મંસં વિક્કિણન્તી’’તિ. તેનાતિ દાસેન. ઇદં પદં ‘‘કારેન્તી’’તિ પદે કારિતકમ્મં. ‘‘હરિતકઞ્ચેવ પક્કઞ્ચા’’તિ ઇમિના હરિતકપક્કિકન્તિ પદસ્સ દ્વન્દવાક્યં દસ્સેતિ. તત્થ હરિતકન્તિ હરિતમેવ પણ્ણં. પક્કન્તિ સેદિતં પણ્ણં.

૪૧૮. કથિતાયેવાતિ ચીવરક્ખન્ધકે કથિતાયેવ.

૪૧૯. પાળિમુત્તકવિનિચ્છયોતિ પાળિયં વુત્તવિનિચ્છયતો મુત્તો વિનિચ્છયો. પાળિમુત્તકવિનિચ્છયં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘સચે હી’’તિઆદિ. યો કોચિ કાલં કરોન્તો વદતીતિ સમ્બન્ધો. મમચ્ચયેનાતિ મમ અતિક્કમેન. અઞ્ઞસ્સાતિ વુત્તેહિ ઉપજ્ઝાયાદીહિ અઞ્ઞસ્સ ¶ . તેસન્તિ ઉપજ્ઝાયાદીનં. ન હોતીતિ પરિક્ખારો ન હોતિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. અચ્ચયદાનન્તિ અચ્ચયેન હોતૂતિ દાનં. ન રુહતીતિ પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનં પબ્બજિતસ્સ વા ગહટ્ઠસ્સ વા યસ્સ કસ્સચિ અચ્ચયદાનં તેસં ન રુહતિ, સઙ્ઘસ્સેવ રુહતીતિ અધિપ્પાયો. ગિહીનં પન અચ્ચયદાનન્તિ સમ્બન્ધો. રુહતીતિ ગિહીનં પબ્બજિતસ્સ વા ગહટ્ઠસ્સ વા યસ્સ કસ્સચિ અચ્ચયદાનં તેસં રુહતિ, તેસંયેવ સન્તકો હોતીતિ અધિપ્પાયો.

૪૨૦. પુરાણમલ્લીતિ એત્થ મલ્લસ્સ ભરિયા મલ્લી, પુરાણે મલ્લી પુરાણમલ્લીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુરાણે’’તિઆદિ. ‘‘ગિહિકાલે’’તિ ઇમિના ‘‘પુરાણે’’તિ એત્થ ણપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. મલ્લસ્સાતિ મુટ્ઠિમલ્લસ્સ. પુરિસબ્યઞ્જનન્તિ એત્થ બ્યઞ્જનસદ્દો નિમિત્તપરિયાયોતિ આહ ‘‘પુરિસનિમિત્ત’’ન્તિ. ચિત્તન્તિ રાગચિત્તં.

૪૨૧. યન્તિ ¶ યં વત્થુ, અગ્ગન્તિ પઠમભાગં. અસપ્પાયન્તિ અત્તનો અસપ્પાયં.

હિય્યોતિ અતીતાનન્તરાહનિ. અઞ્ઞસ્મિન્તિ ભિક્ખુનીહિ અઞ્ઞસ્મિં. ‘‘ભિક્ખુનીહી’’તિ પદં ‘‘પટિગ્ગાહાપેત્વા’’તિ પદે કારિતકમ્મં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

૪૨૬. ‘‘ભોજનકાલ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘કાલં વીતિનામેસુ’’ન્તિ એત્થ કાલવિસેસં દસ્સેતિ.

પુરેતિ આદિમ્હિ. તાસન્તિ અટ્ઠન્નં ભિક્ખુનીનં. અબ્ભન્તરિમાતિ અબ્ભન્તરે પરિયાપન્ના. અઞ્ઞાતિ અટ્ઠહિ ભિક્ખુનીહિ અઞ્ઞા. નવકતરા હોતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ઠપેત્વા ભત્તગ્ગ’’ન્તિ ઇમિના અઞ્ઞત્થ સબ્બત્થ યથાવુડ્ઢં ન પટિબાહિતબ્બન્તિ એત્થ અઞ્ઞસદ્દસ્સ અપાદાનં દસ્સેતિ. અઞ્ઞસ્મિન્તિ એત્થ સ્મિંવચનેન ત્થપચ્ચયસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ચતુપચ્ચયભાજનીયટ્ઠાને’’તિ ઇમિના સરૂપં દસ્સેતિ.

૪૩૦. દૂતેનપિ ઉપસમ્પાદેતુન્તિ એત્થ કિં સબ્બથા દૂતેન ઉપસમ્પદા વટ્ટતીતિ આહ ‘‘દૂતેન…પે… વટ્ટતી’’તિ. યેન કેનચિ અન્તરાયેનાતિ સમ્બન્ધો, અસતિ અન્તરાયે ન વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. કમ્મવાચાપરિયોસાને ઉપસમ્પન્નાવ હોતીતિ સમ્બન્ધો. તાવદેવાતિ ઉપસમ્પન્નક્ખણેયેવ.

૪૩૧. નવકમ્મમ્પીતિ ¶ પિસદ્દો ઉદોસિતઉપસ્સયે અપેક્ખતિ.

૪૩૨. તસ્સાતિ તસ્સા ઇત્થિયા. યાવ સો દારકો વિઞ્ઞુતં પાપુણાતીતિ એત્થ કથં વિઞ્ઞુભાવો ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘યાવ ખાદિતુ’’ન્તિઆદિ.

ઠપેત્વા સાગારન્તિ એત્થ સકારો સહસદ્દકારિયો, અગારન્તિ ચ સેય્યાગારન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સહાગારસેય્યમત્તં ઠપેત્વા’’તિ. યથા અઞ્ઞસ્મિં પુરિસે પટિપજ્જિતબ્બં, એવં તથાતિ યોજના. ‘‘અઞ્ઞસ્મિ’’ન્તિ ઇમિના પાળિયં અઞ્ઞે પુરિસેતિ એત્થ સ્મિંવચનસ્સ સબ્બનામતો એકારાદેસો ¶ દસ્સિતો, તંદસ્સનેન ચ કચ્ચાયને (કચ્ચાયને ૧૧૦ સુત્તે) સબ્બનામતો સ્મિંવચનસ્સ એકારાદેસનિસેધનં અનિચ્ચન્તિ દસ્સેતિ.

૪૩૪. ‘‘યદેવ સા વિબ્ભન્તા’’તિ ઇમિના દસ્સેતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘યસ્મા’’તિ ઇમિના યદેવાતિ એત્થ યંસદ્દસ્સ કારણત્થં દસ્સેતિ. ઓદાતાનિ વત્થાનિ નિવત્થાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘તસ્માયેવા’’તિ ઇમિના તદેવાતિ પદસ્સ કારણત્થમેવ દસ્સેતિ. ‘‘ન સિક્ખાપચ્ચક્ખાનેના’’તિ ઇમિના એવત્થફલં દસ્સેતિ. સા પુન ઉપસમ્પદં ન લભતીતિ સા વિબ્ભન્તા ભિક્ખુની પુન ઉપસમ્પદં ન લભતિ.

પબ્બજ્જમ્પિ ન લભતીતિ તિત્થાયતનસઙ્કન્તા ભિક્ખુની પબ્બજ્જમ્પિ ન લભતિ, પગેવ ઉપસમ્પદં.

પાદે સમ્બાહન્તાતિ ભિક્ખુનીનં પાદે સમ્બાહન્તા. કેસેતિ ભિક્ખુનીનં કેસે. તત્રાતિ ‘‘કુક્કુચ્ચયન્તા ન સાદિયન્તી’’તિ વચને. એકે આચરિયા વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. સારત્તા હોન્તીતિ યોજના. એત્થાતિ પુરિસાનં અભિવાદનાદીસુ. ઇદન્તિ પુરિસાનં અભિવાદનાદિ, ‘‘અનુઞ્ઞાત’’ન્તિ પદે વુત્તકમ્મં ‘‘વટ્ટતી’’તિ પદે વુત્તકત્તા. અથ વા ઓદિસ્સ અનુઞ્ઞાતં ઇદં પુરિસાનં અભિવાદનાદિ વટ્ટતીતિ યોજના. એવઞ્હિ સતિ ‘‘ઓદિસ્સ અનુઞ્ઞાત’’ન્તિ પદં હેતુઅન્તોગધવિસેસનં, ઓદિસ્સ અનુઞ્ઞાતત્તા વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. તન્તિ અટ્ઠકથાસુ વુત્તવચનં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

૪૩૫. પલ્લઙ્કેન નિસીદન્તીતિ એત્થ આસનપલ્લઙ્કં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા નિસીદન્તી’’તિ. તત્થ આભુજિત્વાતિ આબન્ધિત્વા. કૂપોતિ વચ્ચકૂપો. ઉપરીતિ કૂપતો ¶ ઉપરિ. ‘‘સબ્બદિસાસુ પઞ્ઞાયતી’’તિ ઇમિના પટિચ્છન્નમેવ અત્થિ, ન ઉપરિ છન્નન્તિ દસ્સેતિ.

૪૩૬. કુણ્ડકન્તિ કણં. એત્થાતિ ભિક્ખુનિક્ખન્ધકે.

ઇતિ ભિક્ખુનિક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૧. ખુદ્દાનુખુદ્દકસિક્ખાપદકથા

૪૪૧. પઞ્ચસતિકક્ખન્ધકે ¶ ‘‘ચત્તારિ…પે… ખુદ્દકાની’’તિ એવમાદિ વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. પરિયાયેનાતિ કારણેન. ધૂમકાલિકન્તિ એત્થ ધૂમસ્સ કાલો ધૂમકાલો, ધૂમસ્સ ઉટ્ઠિતકાલોતિ અત્થો. સો એતસ્સત્થીતિ ધૂમકાલિકં, સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તં. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યાવા’’તિઆદિ.

૪૪૩. ઇદન્તિ ‘‘કતમાનિ પન ભન્તે ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાની’’તિ અપુચ્છનં. ‘‘તયા’’તિ ઇમિના ઇદં તેતિ એત્થ તેસદ્દસ્સ ‘‘તુય્હં, તવા’’તિ અત્થે પટિક્ખિપતિ. આપત્તિન્તિ દુક્કટાપત્તિં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. તેતિ થેરા. ‘‘સઙ્ઘો…પે… ન સમુચ્છિન્દતી’’તિ એતં વચનં અનુસ્સાવિતન્તિ યોજના. ‘‘દેસેહિ તં આવુસો દુક્કટ’’ન્તિ ઇદમ્પિ ચ વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. થેરો પનાતિ આનન્દત્થેરો પન આહાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ અપુચ્છને. યથાતિ યેનાકારેન. ચતૂસુ ઠાનેસૂતિ ‘‘ભગવતો વસ્સિકસાટિકં અક્કમિત્વા સિબ્બેસી’’તિઆદીસુ ચતૂસુ ઠાનેસુ. એત્થાતિ પઞ્ચસતિકક્ખન્ધકે.

ઇતિ પઞ્ચસતિકક્ખન્ધકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૪૭. સત્તસતિકક્ખન્ધકે ¶ વડ્ઢેન્તિ કટસિન્તિ એત્થ કટસીસદ્દો સુસાનભૂમિવાચકોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુનપ્પુનં કળેવરં નિક્ખિપમાના ભૂમિં વડ્ઢેન્તી’’તિ. તત્થ કળેવરન્તિ દેહં. તઞ્હિ કળે અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનં અવયવે સમ્પિણ્ડેત્વા વરિયતિ ઇચ્છિયતીતિ કળેવરન્તિ વુચ્ચતિ. એવં ઘોરં કટસિં વડ્ઢેન્તાવ પુનબ્ભવં આદિયન્તીતિ યોજના.

૪૫૪. પાપકં ¶ નો આવુસો કતન્તિ એત્થ નોસદ્દો અમ્હસદ્દકારિયો, છટ્ઠીકત્તા ચ હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘આવુસો અમ્હેહિ પાપકં કત’’ન્તિ.

૪૫૫. ‘‘પિયવચન’’ન્તિ ઇમિના કતમેન ત્વં ભૂમિ-વિહારેનાતિ એત્થ ભૂમિસદ્દો પિયવાચકો રુળ્હીસદ્દોતિ દસ્સેતિ. ‘‘આમન્તેતી’’તિ ઇમિના આલપનપદન્તિ દસ્સેતિ. આવુસો ભૂમીતિ અત્થો. કુલ્લવિહારો નામ મેત્તાવિહારો, સો ચ હેટ્ઠિમઝાનત્તયે યુત્તત્તા ઉત્તાનવિહારોતિ આહ ‘‘ઉત્તાનવિહારેના’’તિ.

૪૫૭. સાવત્થિયાતિ સાવત્થિનગરે. સુત્તવિભઙ્ગેતિ પદભાજનીયે. પટિક્ખિત્તભાવં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તત્ર હી’’તિઆદિ. તત્રાતિ સુત્તવિભઙ્ગે, પટિક્ખિત્તં હોતીતિ સમ્બન્ધો. તત્રાતિ ‘‘સન્નિધિકારકે અસન્નિધિકારકસઞ્ઞી’’તિઆદિવચને. એકે આચરિયા એવં મઞ્ઞન્તીતિ યોજના. કિન્તિ મઞ્ઞન્તીતિ આહ ‘‘યો પન ભિક્ખૂ’’તિઆદિ. અલોણકં યમ્પિ આમિસન્તિ યોજના. તેનાતિ પુરેપરિગ્ગહિતલોણેન. તન્તિ આમિસં. તદહુપટિગ્ગહિતમેવાતિ તસ્મિં અહનિ પટિગ્ગહિતમેવ. તસ્માતિ યસ્મા તદહુપટિગ્ગહિતમેવ, તસ્મા. વદતોતિ વદન્તસ્સ, ભગવતો વચનેનાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ અલોણકામિસપરિભુઞ્જને, દુક્કટેન ભવિતબ્બં ઇતિ મઞ્ઞન્તીતિ યોજના. તેતિ એકે આચરિયા. દુક્કટેનપીતિ પિસદ્દેન પગેવ પાચિત્તિયેનાતિ દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એત્થાતિ યાવજીવિકયાવકાલિકેસુ. યાવજીવિકં ન તદહુપટિગ્ગહિતં, યાવકાલિકમેવ તદહુપટિગ્ગહિતન્તિ યોજના. તદહુપટિગ્ગહિતઞ્ચ યાવકાલિકન્તિ સમ્બન્ધો. તં દુક્કટં તુમ્હે યદિ ¶ મઞ્ઞથાતિ યોજના. યાવજીવિકમિસ્સન્તિ લોણસઙ્ખાતેન યાવજીવિકેન સંસટ્ઠં. બ્યઞ્જનમત્તન્તિ વિકાલે ન કપ્પતીતિ બ્યઞ્જનમત્તં.

એત્થાતિ ‘‘યાવકાલિકેન ભિક્ખવે’’તિઆદિવચને (મહાવ. ૩૦૫) તદહુપટિગ્ગહિતં યાવજીવિકન્તિ યોજના. યાવકાલિકસ્સ ગતિ વિય ગતિ એતસ્સાતિ ¶ યાવકાલિકગતિકં. તસ્મા દુક્કટં ન હોતીતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ પુરેપટિગ્ગહિતલોણેન આમિસપરિભુઞ્જને. તદહુપટિગ્ગહિતં યાવકાલિકેન સમ્ભિન્નરસં યાવજીવિકન્તિ યોજના. તન્તિ યથાવુત્તં યાવજીવિકં, વિકાલભોજનપાચિત્તિયા એવ કારણં હોતીતિ યોજના. એવન્તિ તથા, અજ્જ પટિગ્ગહિતમ્પિ યાવજીવિકન્તિ સમ્બન્ધો. અપરજ્જુ પટિગ્ગહિતેન યાવકાલિકેનાતિ યોજના. તન્તિ યાવજીવિકેન સમ્મિસ્સં યાવકાલિકં, અજાનન્તોપીતિ સમ્બન્ધો. ઇદન્તિ યથાવુત્તં યાવકાલિકં. તતોતિ સન્નિધિભોજનપાચિત્તિયતો. હીતિ સચ્ચં. ‘‘સાવત્થિયા સુત્તવિભઙ્ગે’’તિ ઇદં બ્યાકરણં પરિસુદ્ધન્તિ યોજના.

‘‘રાજગહે ઉપોસથસંયુત્તે’’તિ ઇદં વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઉપોસથસંયુત્તેતિ ઉપોસથેન સમ્બન્ધે ઉપોસથક્ખન્ધકે. કિં સન્ધાય વુત્તન્તિ આહ ‘‘ન ભિક્ખવે…પે… દુક્કટસ્સાતિ (મહાવ. ૧૪૧) એતં સન્ધાયા’’તિ. અતિસારેતિ અતિક્કમિત્વા સરણે ગમને પવત્તનેતિ અત્થો. નિમિત્તત્થે ચેતં ભુમ્મં. ‘‘ચમ્પેય્યકે વિનયવત્થુસ્મિ’’ન્તિ ઇદં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે આગત’’ન્તિ ઇમિના ચમ્પેય્યે આગતં ચમ્પેય્યકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

ધમ્મિકન્તિ ભૂતેન પવત્તં. સુત્તવિભઙ્ગે હિ યસ્મા આગતન્તિ સમ્બન્ધો. દસાયેવાતિ દસાયમેવ, આધારે ચેતં ભુમ્મં. વિદત્થિમત્તાતિ વિદત્થિપમાણા. દસાય વિનાતિ દસં વજ્જેત્વા. તં પમાણન્તિ વિદત્થિત્તયસઙ્ખાતં તં પમાણં કરોન્તસ્સ વુત્તપાચિત્તિયં આપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘તં અતિક્કામયતો છેદનકં પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ. ૫૩૩) ઇદં વચનં આગતમેવ હોતીતિ યોજના. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં સત્તસતિકક્ખન્ધકે.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

દ્વિવગ્ગસઙ્ગહાતિ ¶ મહાવગ્ગચૂળવગ્ગવસેન દ્વીહિ વગ્ગેહિ સઙ્ગહિતા. દ્વાવીસતિપભેદનાતિ મહાવગ્ગે ¶ દસ, ચૂળવગ્ગે દ્વાદસાતિ એવં દ્વાવીસતિપકારા. પઞ્ચક્ખન્ધદુક્ખપ્પહાયિનોતિ પઞ્ચક્ખન્ધસઙ્ખાતં દુક્ખં પજહનસીલસ્સ, ભગવતોતિ સમ્બન્ધો. આસાપીતિ ઇચ્છાપિ. અયં પનેત્થ યોજના-પઞ્ચક્ખન્ધદુક્ખપ્પહાયિનો ભગવતો સાસને દ્વિવગ્ગસઙ્ગહા દ્વાવીસતિપભેદના યે ખન્ધકા ભગવતા વુત્તા, તેસં ખન્ધકાનં એસા વણ્ણના અન્તરાયં વિના યથા સિદ્ધા, એવં તથા પાણીનં કલ્યાણા આસાપિ સિજ્ઝન્તૂતિ.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

જાદિલઞ્છિતનામેન, નેકાનં વાચિતો મયા;

ચૂળવગ્ગખન્ધકસ્સ, સમત્તો યોજનાનયોતિ.

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

ચૂળવગ્ગખન્ધકસ્સેવં ¶ ¶ , કત્વાન યોજનાનયં;

અધુના પરિવારસ્સ, કરિસ્સં યોજનાનયં.

એવં દ્વાવીસતિખન્ધકાનં સંવણ્ણનં કત્વા ઇદાનિ ‘‘પરિવારો’’તિ સઙ્ગહમારૂળ્હસ્સ વિનયસ્સ સંવણ્ણનં કરોન્તો અયમાચરિયો પઠમં તાવ અનુસન્ધિદસ્સનમુખેન પટિઞ્ઞં કાતુકામો ¶ આહ ‘‘વિસુદ્ધપરિવારસ્સા’’તિઆદિ. તત્થ વિસુદ્ધપરિવારસ્સાતિ વિસુદ્ધાય ચતુપરિસાય પરિવારિતસ્સ, અથવા વિસુદ્ધેન ચતુપરિસસઙ્ખાતેન પરિવારેન સમન્નાગતસ્સ ભગવતોતિ સમ્બન્ધો. પરિવારે હિ વિસુદ્ધે તેન પરિવારિતો, તંપરિવારિતો વા ભગવાપિ વિસુદ્ધોયેવ નામ હોતિ. ઇમિના સંવણ્ણિયમાનસ્સ ‘‘પરિવારો’’તિ સઙ્ગહમારૂળ્હસ્સ દેસેતબ્બધમ્મસ્સ અનુરૂપેન દેસકભૂતસ્સ ભગવતો થોમનં કતં હોતિ. ધમ્મક્ખન્ધસરીરસ્સાતિ સીલાદિધમ્મક્ખન્ધસઙ્ખાતેન સરીરેન સમન્નાગતસ્સ, ઇમિના સંવણ્ણિતાનં ખન્ધકાનમનુરૂપેન ભગવતો થોમનં કતં હોતિ. પકતિ હેસાચરિયાનં યદિદં દેસેતબ્બધમ્માનુરૂપેન દેસકસ્સ થોમના (સારત્થ. ટી. ૧.ગન્થારમ્ભકથા; વિસુદ્ધિ. મહાટી. ૧.૧). અનન્તરાતિ અનન્તરે કાલે.

યોતિ ¶ વિનયો. પુબ્બાગતન્તિ પુબ્બે વુત્તેસુ વિભઙ્ગખન્ધકેસુ આગતં. નયન્તિ સદ્દઅત્થવિનિચ્છયનયસઙ્ખાતં સબ્બં નયં. હિત્વાતિ ચજિત્વા. અનુત્તાનત્થવણ્ણનન્તિ અનુત્તાનાનં પદાનમત્થવણ્ણનં. અયં પનેત્થ યોજના – વિસુદ્ધપરિવારસ્સ ધમ્મક્ખન્ધસરીરસ્સ ભગવતો સાસને ખન્ધકાનમનન્તરા ‘‘પરિવારો’’તિ યો વિનયો સઙ્ગહં સમારૂળ્હો, તસ્સ વિનયસ્સ પુબ્બાગતં નયં હિત્વા ઇદાનિ અનુત્તાનત્થવણ્ણનં કરિસ્સામીતિ.

૧. તત્થ તત્થાતિ ‘‘તસ્સ અનુત્તાનત્થવણ્ણનં કરિસ્સામી’’તિ યો પરિવારસઙ્ખાતો વિનયો સંવણ્ણેતબ્બભાવેન વુત્તો, તત્થ. સઙ્ખેપત્થોતિ સમાસત્થો. યં તેનાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ અનિયમનિદ્દેસભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો સો’’તિ. તત્થ યોતિ અનિયમ નિદ્દેસો, તસ્સ ‘‘તેના’’તિ નિયમનં દટ્ઠબ્બં. સોતિ પદાલઙ્કારો. દ્વીસુ હિ સબ્બનામેસુ યેભુય્યેન પુબ્બમેવ પધાનં, પચ્છિમં પન વચનાલઙ્કારં. યો સો ભગવા પઞ્ઞપેસીતિ સમ્બન્ધો. ચિરટ્ઠિતિકત્થન્તિ ચિરં પઞ્ચવસ્સસહસ્સકાલં ઠિતિકત્થાય, ‘‘યાચિતો’’તિ ચ ‘‘પઞ્ઞપેસી’’તિ ચ સમ્બન્ધો. ધમ્મસેનાપતિના યાચિતોતિ સમ્બન્ધો. યાચિતો હુત્વા પઞ્ઞપેસીતિ યોજના. તેન ભગવતા પઞ્ઞત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘જાનતા પસ્સતા’’તિ દ્વિન્નં પદાનં કમ્મમેવ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તસ્સ તસ્સા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘પઞ્ઞત્તિકાલ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘જાનતા’’તિ પદસ્સ કમ્મં દસ્સેતિ, ‘‘દસ અત્થવસે’’તિ ઇમિના ‘‘પસ્સતા’’તિ પદસ્સ કમ્મં.

એવં કમ્મદસ્સનેન યોજનાનયં દસ્સેત્વા ઇદાનિ કરણદસ્સનેન અપરમ્પિ યોજનાનયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિચા’’તિઆદિ. ‘‘પુબ્બેનિવાસાદીહી’’તિઆદિસદ્દેન દિબ્બચક્ખુસ્સ વિસું ગહેતબ્બત્તા ઇદ્ધિવિધદિબ્બસોતપરચિત્તવિજાનનાનિ ગહેતબ્બાનિ. ઇમેહિ પદેહિ ‘‘જાનતા, પસ્સતા’’તિ ¶ દ્વિન્નં પદાનં પઞ્ચન્નં લોકિયઅભિઞ્ઞાનમેવ કરણભાવં દસ્સેતિ. તીહિ વિજ્જાહીતિ પુબ્બેનિવાસદિબ્બચક્ખુઆસવક્ખયઞાણસઙ્ખાતાહિ તીહિ વિજ્જાહિ. છહિ વા પન અભિઞ્ઞાહીતિ સહ આસવક્ખયઞાણેન પઞ્ચલોકિયાભિઞ્ઞાસઙ્ખાતાહિ છહિ અભિઞ્ઞાહિ. સબ્બત્થાતિ ¶ સબ્બેસુ તીસુ કાલેસુ, પઞ્ચસુપિ ઞેય્યધમ્મેસુ. સમન્તચક્ખુનાતિ અનાવરણસબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસઙ્ખાતેન સમન્તચક્ખુના. પઞ્ઞાયાતિ સબ્બઞ્ઞુતપઞ્ઞાય. તિરોકુટ્ટાદીતિ આદિસદ્દેન તિરોપબ્બતાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. મંસચક્ખુનાતિ પસાદચક્ખુના. પટિવેધપઞ્ઞાયાતિ મગ્ગપઞ્ઞાય. દેસનાપઞ્ઞાયાતિ સબ્બઞ્ઞુતપઞ્ઞાય. સબ્બઞ્ઞુતપઞ્ઞાયેવ હિ અત્થતો દેસનાપઞ્ઞા નામ. તેન વુત્તં ‘‘તસ્સા પઞ્ઞાય તેજસા. અભિધમ્મકથામગ્ગં, દેવાનં સમ્પવત્તયીતિ (ધ. સ. અટ્ઠ. ગન્થારમ્ભકથા ૫). ઇમેહિ પદેહિ અવત્થાવસેન વિસું વિસું દ્વિન્નં પદાનં કરણસમ્ભવં દસ્સેતિ. અરહતાતિ અરીનં અરાનઞ્ચ હતત્તા, પચ્ચયાદીનઞ્ચ અરહત્તા અરહતા. સમ્માસમ્બુદ્ધેનાતિ સમ્મા સામઞ્ચ સબ્બધમ્માનં બુદ્ધત્તા સમ્માસમ્બુદ્ધેન, તેન ભગવતાતિ સમ્બન્ધો. કેનાભતન્તિ તં પઠમં પારાજિકં કેન આભતં, ઇતિ સઙ્ખેપત્થોતિ યોજના.

૨. પુચ્છાવિસજ્જને પન એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. યં તેન…પે… પારાજિકન્તિ ઇદં પદં પચ્ચુદ્ધરણમત્તમેવાતિ સમ્બન્ધો. પતિઉદ્ધરણમત્તમેવ, ન અત્થદસ્સનન્તિ અત્થો. એત્થાતિ એતેસુ પદેસુ. એકા પઞ્ઞત્તીતિ એકા પઠમપઞ્ઞત્તિ. અનુપઞ્ઞત્તિયોતિ પચ્છા ઠપિતા પઞ્ઞત્તિયો.

એત્તાવતાતિ એત્તકેન ‘‘એકા પઞ્ઞત્તિ, દ્વે અનુપઞ્ઞત્તિયો’’તિ વચનમત્તેન વિસ્સજ્જિતા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. તતિયં પુચ્છન્તિ સમ્બન્ધો. કસ્મા અનુપ્પન્નપઞ્ઞત્તિ તસ્મિં નત્થીતિ આહ ‘‘અયં હી’’તિઆદિ. તત્થ હિ યસ્મા અઞ્ઞત્ર નત્થિ, તસ્મા નત્થીતિ યોજના. ‘‘અનુપ્પન્ને દોસે પઞ્ઞત્તા’’તિ ઇમિના અનુપ્પન્ને દોસે પઞ્ઞપેતબ્બાતિ અનુપ્પન્નપઞ્ઞત્તીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સાતિ અનુપ્પન્નપઞ્ઞત્તિ. તસ્માતિ યસ્મા અઞ્ઞત્ર નત્થિ, તસ્મા. સબ્બત્થપઞ્ઞત્તીતિ એત્થ સબ્બસ્મિં પદેસે પઞ્ઞત્તિ સબ્બત્થપઞ્ઞત્તીતિ અલુત્તસમાસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મજ્ઝિમદેસે ચેવા’’તિઆદિ. ‘‘મજ્ઝિમદેસે ચેવ પચ્ચન્તિમજનપદેસુ ચા’’તિ ઇમિના ‘‘સબ્બત્થા’’તિ પદસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. પદેસપઞ્ઞત્તિં અપનેત્વા સબ્બત્થપઞ્ઞત્તિં પારિસેસનયેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનયધરપઞ્ચમેના’’તિઆદિ ¶ . તત્થ વિનયધરપઞ્ચમેનાતિ અનુસ્સાવનાચરિયપઞ્ચમેન. એત્થેવાતિ મજ્ઝિમદેસેયેવ. એતેહીતિ ચતૂહિ સિક્ખાપદેહિ. સેસાનીતિ ચતૂહિ સિક્ખાપદેહિ સેસાનિ.

સાધારણપઞ્ઞત્તીતિ ¶ એત્થ સાધારણા નામ ભિક્ખુભિક્ખુનીનમેવાતિ આહ ‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચેવ ભિક્ખુનીનઞ્ચા’’તિ. ઇદં પનાતિ પઠમપારાજિકં પન, પઞ્ઞત્તન્તિ સમ્બન્ધો. વિનીતકથામત્તમેવાતિ વિનીતવત્થુપકાસકં કથામત્તમેવ. તાસન્તિ ભિક્ખુનીનં. બ્યઞ્જનમત્તમેવાતિ ‘‘સાધારણા’’તિ ચ ‘‘ઉભતો’’તિ ચ બ્યઞ્જનમત્તમેવ. એત્થાતિ સાધારણપઞ્ઞત્તિઉભતોપઞ્ઞત્તિપદે.

‘‘નિદાને અનુપવિટ્ઠ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘નિદાનોગધ’’ન્તિ પદસ્સ સત્તમીસમાસઞ્ચ ઓગધસદ્દસ્સ અનુપવિટ્ઠત્થઞ્ચ દસ્સેતિ. ઓગાળ્હો હુત્વા ધરતિ તિટ્ઠતીતિ ઓગધં. નનુ નિદાનોગધે સતિ ‘‘પઠમેન ઉદ્દેસેના’’તિ વત્તબ્બં, કસ્મા ‘‘દુતિયેન ઉદ્દેસેના’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘નિદાનોગધ’’ન્તિ. નિદાનપરિયાપન્નમ્પિ સમાનન્તિ નિદાનપરિયાપન્નં સમાનમ્પીતિ યોજના. પિસદ્દો ગરહત્થો, પગેવ દુતિયે ઉદ્દેસે પરિયાપન્નેતિ દસ્સેતિ. ‘‘સીલવિપત્તિઆદીન’’ન્તિ વચનં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘પઠમા હી’’તિઆદિ.

દ્વઙ્ગિકેનાતિ કાયચિત્તસઙ્ખાતેન દ્વઙ્ગિકેન. નનુ ‘‘એકેન સમુટ્ઠાનેના’’તિ વુત્તત્તા ‘‘કાયતોયેવા’’તિ વત્તબ્બં, અથ કસ્મા ‘‘કાયતો ચ ચિત્તતો ચ સમુટ્ઠાતી’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘એત્થ હી’’તિઆદિ. એત્થાતિ ‘‘એકેન સમુટ્ઠાનેના’’તિ વચને. ચિત્તન્તિ સેવનચિત્તં. આપન્નોસીતિ ત્વં આપન્નો અસીતિ યોજના. આમ આપન્નોમ્હીતિ આમ અહં આપન્નો અમ્હીતિ યોજના. તાવદેવાતિ તસ્મિં પટિજાનક્ખણેયેવ. તં પુગ્ગલન્તિ પારાજિકમાપન્નં તં પુગ્ગલં. તપ્પચ્ચયાતિ તસ્સ પારાજિકમાપન્નસ્સ કારણા. ‘‘ન કતમેન સમથેન સમ્મતી’’તિ યં પન વચનં વુત્તન્તિ યોજના. તન્તિ વચનં, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો.

વુત્તમાતિકા પઞ્ઞત્તીતિ વુત્તમાતિકાસઙ્ખાતા પઞ્ઞત્તિ વિનયો નામાતિ યોજના. માતિકા હિ યસ્મા પઞ્ઞપીયતિ સઙ્ખેપેન ઠપીયતિ, પકારં જાનાપેતિ વા, તસ્મા પઞ્ઞત્તીતિ વુચ્ચતિ. ‘‘પદભાજનં વુચ્ચતી’’તિ ¶ ઇમિના વિત્થારેન ભાજિયતિ એતાયાતિ વિભત્તીતિ દસ્સેતિ. વીતિક્કમોતિ કાયવાચાવીતિક્કમો. સો હિ ન સંવરતિ કાયવાચં ન પિદહતીતિ અસંવરોતિ વુચ્ચતિ. યેસં વત્તતીતિ એત્થ વત્તતિકિરિયાય કત્તારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનયપિટકઞ્ચ અટ્ઠકથા ચા’’તિ. પગુણાતિ વાચુગ્ગતા. તેતિ તે પુગ્ગલા, ધારેન્તીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એતસ્સાતિ પઠમપારાજિકસ્સ. કેનાભતન્તિ એત્થ ભરધાતુયા ધારણપોસનત્થેસુ (પાણિની ૧૦૮ ધાતુપાઠે) ધારણત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કેન આનીત’’ન્તિ ¶ . ‘‘પરમ્પરાય આનીત’’ન્તિ ઇમિના પરમ્પરાભતન્તિ પદસ્સ તતિયાસમાસં દસ્સેતિ. અથવા ‘‘કેનાભત’’ન્તિ પુચ્છાય અનુરૂપં યકારલોપવસેન વાક્યન્તિ દસ્સેતિ.

૩. ઉપાલિ દાસકો ચેવાતિઆદિકા ગાથાયો કિમત્થં કેહિ ઠપિતાતિ આહ ‘‘ઇદાની’’તિઆદિ. તન્તિ પરં પરં. તત્થાતિ તાસુ ગાથાસુ. યન્તિ વચનં. ઇમિના નયેનાતિ પઠમપારાજિકસ્સ પુચ્છાવિસજ્જને વુત્તેન ઇમિના નયેન.

ઇતિ મહાવિભઙ્ગે પઞ્ઞત્તિવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૧૫૭. ઇતોતિ પઞ્ઞત્તિવારતો, પરં વુત્તા સત્ત વારા ઉત્તાનત્થા એવાતિ યોજના. કતાપત્તિવારોતિ ‘‘કતાપત્તી’’તિ પદેન લક્ખિતો વારો. એસેવ નયો સેસેસુપિ. તદનન્તરોતિ તેસં સત્તન્નં વારાનં અનન્તરે વુત્તો. સમુચ્ચયવારોતિ સં એકતો આપત્તિવિપત્તિઆદયો ઉચિયન્તિ સમ્પિણ્ડિયન્તિ એત્થાતિ સમુચ્ચયો, સોયેવ વારો સમુચ્ચયવારો.

૧૮૮. તતોતિ તેહિ અટ્ઠહિ વારેહિ, પરં વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. પચ્ચયવસેન વુત્તો એકો પઞ્ઞત્તિવારોતિ યોજના. પચ્ચયવસેનાતિ પચ્ચયસદ્દસ્સ વસેન. તસ્સાતિ પચ્ચયસ્સ. તેપીતિ અટ્ઠ ¶ વારાપિ. ઇતીતિઆદિ નિગમનં. તતોતિ મહાવિભઙ્ગતો, પરં આગતાતિ સમ્બન્ધો. એવં ઇમે દ્વત્તિંસ વારાતિ યોજના. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એત્થાતિ દ્વત્તિંસવારેસુ.

૨૫૭. તદનન્તરાયાતિ તેસં દ્વત્તિંસવારાનં અનન્તરં વુત્તાય સમુટ્ઠાનકથાય એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. અનત્તા ઇતિ નિચ્છિતાતિ અનત્તાત્વેવ વિનિચ્છિતા. ઇમિના અનત્તા ઇતિ નિચ્છયાતિ એત્થ ચિધાતુયા વિનિચ્છયત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અનિચ્ચાકારાદીહી’’તિ ઇમિના સભાગધમ્માનન્તિ એત્થ અનિચ્ચાકારાદીહિ સમાનો ભાગો એતેસન્તિ સભાગા, તેયેવ ધમ્મા સભાગધમ્માતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. નામમત્તમ્પીતિ અનિચ્ચાદિનામમત્તમ્પિ. પિસદ્દેન પગેવ નામિકો અનિચ્ચાદિસભાવોતિ દસ્સેતિ. ન પઞ્ઞાયતીતિ ન ખાયતિ. ઇમિના ન નાયતીતિ એત્થ ઞાધાતુયા ખાયનત્થં દસ્સેતિ. દુક્ખહાનિન્તિ એત્થ દુક્ખં જહાતીતિ દુક્ખહાનીતિ દસ્સેન્તો ¶ આહ ‘‘દુક્ખઘાતન’’ન્તિ. દુક્ખં હનતીતિ દુક્ખઘાતનો, સદ્ધમ્મો, તં. ‘‘ખન્ધકા યા ચ માતિકા’’તિ વત્તબ્બે સુખુચ્ચારણત્થાય રસ્સવસેન પાઠો અત્થીતિ આહ ‘‘ખન્ધકા ય ચ માતિકા’’તિ. સમુટ્ઠાનં નિયતોકતન્તિ (સં. નિ. ૧.૨૧૬) એત્થ ‘‘સમુટ્ઠાનં નિયતકત’’ન્તિ વત્તબ્બે ‘‘પરોસહસ્સ’’ન્તિઆદીસુ વિય ઓકારાગમવસેન ‘‘સમુટ્ઠાનનિયતોકત’’ન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘સમુટ્ઠાનં નિયતકત’’ન્તિ. એતેનાતિ ‘‘સમુટ્ઠાનં નિયતોકત’’ન્તિ પાઠેન. પચ્ચેતબ્બોતિ પતિ એતબ્બો, પટિમુખં ઞાતબ્બોતિ અત્થો. અઞ્ઞેહીતિ તીહિ સિક્ખાપદેહિ અઞ્ઞેહિ સિક્ખાપદેહિ.

તત્થાતિ સમ્ભેદનિદાનવચનેસુ. સમ્ભેદવચનેન પચ્ચેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. તાનિ તીણિ સિક્ખાપદાનિ ઠપેત્વાતિ સમ્બન્ધો. પઞ્ઞત્તિદેસસઙ્ખાતન્તિ પઞ્ઞત્તિટ્ઠાનભૂતદેસસઙ્ખાતં. ‘‘ઇમાનિ તીણી’’તિ ઇમિના ‘‘દિસ્સન્તી’’તિ કિરિયાય કત્તારં દસ્સેતિ. ‘‘પઞ્ઞાયન્તી’’તિ ઇમિના દિસધાતુયા ખાયનત્થં દસ્સેતિ. તત્થાતિ સમુટ્ઠાનનિયમસમ્ભેદનિદાનસઙ્ખાતેસુ ¶ તીસુ, નિદ્ધારણે ભુમ્મં. ઇતરં પનાતિ સમુટ્ઠાનનિયમસમ્ભેદેહિ અઞ્ઞં પન.

આળવીતિ આળવિયં. સક્કેસુ ભગ્ગેસુ ચાતિ એત્થ જનપદનામત્તા બહુવચનવસેન વુત્તં.

દ્વીસુ વિભઙ્ગેસુ પઞ્ઞત્તં યં સિક્ખાપદં ઉદ્દિસન્તીતિ યોજના. ‘‘વિભઙ્ગેસૂ’’તિ ઇમિના વિભઙ્ગેતિ એત્થ સુકારલોપોતિ દસ્સેતિ. તસ્સાતિ સિક્ખાપદસ્સ. યથાઞાયન્તિ યુત્તિયા અનુરૂપં. તન્તિ સમુટ્ઠાનં. મે સુણાથાતિ મમ સન્તિકા સુણાથ. ઇતીતિ અયમત્થો.

કથિનન્તિ પઠમકથિનસમુટ્ઠાનં. અનનુઞ્ઞાતાય સદ્ધિન્તિ અનનુઞ્ઞાતસમુટ્ઠાનેન સદ્ધિં. સદિસા ઇધ દિસ્સરેતિ એત્થ ઇધસદ્દો અત્થપકરણવસેન ઉભતોવિભઙ્ગવિસયોતિ આહ ‘‘ઇધ ઉભતોવિભઙ્ગે’’તિ. ‘‘સદિસાની’’તિ ઇમિના સદિસાતિ એત્થ નિકારસ્સાકારાદેસો દસ્સિતો. ‘‘દિસ્સન્તી’’તિ ઇમિના દિસ્સરેતિ એત્થ અન્તિસદ્દસ્સ રેકારો (નિરુત્તિદીપનિયં ૫૭૦ સુતે) દસ્સિતો.

૨૫૮. કિમત્થં ¶ ‘‘મેથુનં સુક્કસંસગ્ગો’’તિઆદિવચનં વુત્તન્તિ આહ ‘‘ઇદાની’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ ‘‘મેથુનં સુક્કસંસગ્ગો’’તિઆદિવચને. સમુટ્ઠાનસીસન્તિ સમુટ્ઠાનાનં, સમુટ્ઠાનેસુ વા સીસં. સેસાનીતિ પઠમપારાજિકતો સેસાનિ પઞ્ચસત્તતિ સિક્ખાપદાનિ. તેનાતિ પઠમપારાજિકેન. ‘‘સુક્કસંસગ્ગો’’તિઆદિવચનં સંવણ્ણેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ ‘‘સુક્કસંસગ્ગો’’તિઆદિવચને.

ખુદ્દકવણ્ણનાવસાનેતિ ખુદ્દકટ્ઠકથાય અવસાને.

લિઙ્ગવિપરિયાયોતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસો. કાયમાનસિકા કતાતિ એત્થ કાયમાનસેસુ પવત્તા કાયમાનસિકાતિ વુત્તે સમુટ્ઠાનાતિ આહ ‘‘કાયચિત્તસમુટ્ઠાના કતા’’તિ.

૨૫૯. ઇદં ¶ સમુટ્ઠાનં એકં સમુટ્ઠાનસીસન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અદિન્નાદાન’’ન્તિ ઇમિના અદિન્નન્તિ એત્થ સમુદાયનામે એકદેસવોહારોતિ દસ્સેતિ. સેસાનીતિ દુતિયપારાજિકતો સેસાનિ એકૂનસત્તતિ સિક્ખાપદાનિ. તેનાતિ દુતિયપારાજિકેન. તત્થાતિ ‘‘વિગ્ગહુત્તરી’’તિઆદિવચને. વિગ્ગહુત્તરીતિઆદિપદાનં બ્યઞ્જને આદરમકત્વા અત્થમેવ દસ્સેતું વુત્તં ‘‘મનુસ્સવિગ્ગહઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસિક્ખાપદાની’’તિ. અનિયતા દુતિયિકાતિ આપત્તિં અપેક્ખિત્વા પાળિયં ઇત્થિલિઙ્ગવસેન વુત્તં, અટ્ઠકથાયં પન સિક્ખાપદં અપેક્ખિત્વા નપુંસકલિઙ્ગવસેન દુતિયન્તિ વુત્તં.

સમુટ્ઠાના તિકા કતાતિ એત્થ ‘‘તિકસમુટ્ઠાના’’તિ વત્તબ્બે પદવિપરિયાયવસેન કકારસ્સ દીઘવસેન સમુટ્ઠાના તિકાતિ વુત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તિકસમુટ્ઠાના કતા’’તિ.

૨૬૦. ‘‘સઞ્ચરી’’તિ ¶ ઇદં તાવ સઞ્ચરિત્તં નામ એકસમુટ્ઠાનસીસં, સેસાનિ તેન સદિસાનિ.

વિભઙ્ગે આગતેન ‘‘રિઞ્ચન્તી’’તિ (પારા. ૫૭૬) પદેન એળકલોમધોવાપનસિક્ખાપદં ઉપલક્ખિત્વા વુત્તન્તિ આહ ‘‘વિભઙ્ગે રિઞ્ચન્તિ ઉદ્દેસન્તિ આગત’’ન્તિ.

‘‘યાવ દ્વારકોસા અગ્ગળટ્ઠપનાય’’ ઇતિ (પાચિ. ૧૩૫-૧૩૬) ચ ‘‘અઞ્ઞાતિકાય ભિક્ખુનિયા ચીવરં દદેય્ય’’ઇતિ (પાચિ. ૧૬૯) ચ ‘‘ચીવરં સિબ્બેય્ય’’ઇતિ (પાચિ. ૧૭૬-૧૭૭) ચ વુત્તસિક્ખાપદત્તયન્તિ યોજના.

‘‘સમણચીવરેન ચા’’તિ એવં વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘સમણચીવરં દદેય્યા’’તિ ઇદં (પાચિ. ૯૧૭) વચનં સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો.

૨૬૧. ભેદન્તિ ¶ ઇદં સમનુભાસનં નામ એકં સમુટ્ઠાનસીસં, સેસાનિ તેન સદિસાનિ.

૨૬૨. ઉબ્ભતન્તિ ઇદં કથિનસમુટ્ઠાનં નામ એકં સમુટ્ઠાનસીસં, સેસાનિ તેન સદિસાનિ.

આવસથેન સદ્ધિન્તિ આવસથસદ્દેન સદ્ધિં.

૨૬૩. ‘‘એળકલોમા’’તિ ઇદં એળકલોમસમુટ્ઠાનં નામ એકં સમુટ્ઠાનસીસં. ઇતોતિ યથાવુત્તતો. પાળિન્તિ માતિકાપાળિં. વિરજ્ઝિત્વાતિ પુબ્બાપરતો વિરાધેત્વા. યથાતિ યેનાકારેન ¶ . પનસદ્દો અનુગ્ગહત્થો. કિઞ્ચાપિ લિખન્તિ, પન તથાપીતિ યોજના. એવન્તિ તથાકારેન. અત્થાનુક્કમોતિ અત્થસ્સ અનુક્કમો.

‘‘અભિક્ખુકાવા સેન ચા’’તિ એતં વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અભિક્ખુકે આવાસે વસ્સં વસેય્યા’’તિ (પાચિ. ૧૦૪૭) ઇદં વચનં સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ભિક્ખુની’’તિઆદિના વુત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. આદિસદ્દેન ‘‘સિક્ખમાના ચ સામણેરી ગિહિનિયા’’તિ પાઠં સઙ્ગણ્હાતિ.

૨૬૪. પદન્તિ ઇદં પદસોધમ્મસમુટ્ઠાનં નામ એકં સમુટ્ઠાનસીસં, સેસાનિ તેન સદિસાનિ. ‘‘તથા અત્થઙ્ગતેન ચા’’તિ એતં વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અત્થઙ્ગતે સૂરિયે ઓવદેય્યા’’તિ (પાચિ. ૧૫૪-૧૫૫) ઇદં વચનં સન્ધાયાતિ સમ્બન્ધો. અનોકાસો ચ…પે… સન્ધાય વુત્તન્તિ (પાચિ. ૧૨૧૯-૧૨૨૧) એત્થાપિ એસેવ નયો.

૨૬૫. અદ્ધાનન્તિ ¶ ઇદં અદ્ધાનસમુટ્ઠાનં નામ એકં સમુટ્ઠાનસીસં, સેસાનિ તેન સદિસાનિ.

૨૬૬. થેય્યસત્થન્તિ ઇદં થેય્યસત્થસમુટ્ઠાનં નામ એકં સમુટ્ઠાનસીસં, સેસાનિ તેન સદિસાનિ. ‘‘બ્યૂહેન સત્તમા’’તિ ઇદં વચનં વુત્તન્તિ યોજના. તદનન્તરમેવાતિ તસ્સ સિક્ખાપદસ્સ અનન્તરમેવ, ‘‘આગત’’ઇતિ સમ્બન્ધો.

૨૬૭. ધમ્મદેસનાસમુટ્ઠાને સમુટ્ઠાનસીસં નત્થિ, સબ્બાનિ એકદસ સિક્ખાપદાનિ સમ્પિણ્ડેત્વા ધમ્મદેસનાસમુટ્ઠાનાનીતિ વુત્તાનિ. એવન્તિઆદિ નિગમનં. તેસન્તિ તેસં સિક્ખાપદાનં ¶ . સમ્ભિન્નસમુટ્ઠાનન્તિ સંસગ્ગસમુટ્ઠાનં. તિવિધન્તિ ભૂતારોચનચોરિવુટ્ઠાપનઅનનુઞ્ઞાતસમુટ્ઠાનવસેન તિપ્પકારં. તન્તિ નિયતસમુટ્ઠાનં, હોતીતિ સમ્બન્ધો. પુન તન્તિ નિયતસમુટ્ઠાનં, દસ્સેતુન્તિ સમ્બન્ધો. પુન તન્તિ વચનં. નેત્તિધમ્માનુલોમિકન્તિ એત્થ કાયવાચં નેતિ વિનેતીતિ નેત્તિ, કાયવાચં નેતિ વિનેતિ એત્થ, એતાયાતિ વા નેત્તિ. ધમ્મોતિ પાળિ. સા હિ યસ્મા અત્થં ધારેતિ, તસ્મા ધમ્મોતિ વુચ્ચતિ. નેત્તિયેવ ધમ્મો નેત્તિધમ્મો, તસ્સ અનુલોમિકં નેત્તિધમ્માનુલોમિકં. તેન વુત્તં ‘‘વિનયપાળિધમ્મસ્સ અનુલોમ’’ન્તિ.

ઇતિ સમુટ્ઠાનસીસવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

અન્તરપેય્યાલ કતિપુચ્છાવારવણ્ણના

૨૭૧. ઇદાનિ વુત્તોતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ઇદાની’’તિ પદેન સમ્બન્ધત્તા વુત્તોતિ એત્થ તપચ્ચયો પચ્ચુપ્પન્નકાલિકોતિ દટ્ઠબ્બો.

તત્થાતિ ¶ માતિકાયં, પુચ્છાસુ વા. આગતાપત્તિપુચ્છાતિ આગતાપત્તિયા પુચ્છા. હીતિ વિસેસજોતકો, હિ વિસેસં વક્ખામીતિ અત્થો. એત્થાતિ ‘‘કતિ આપત્તિક્ખન્ધા’’તિ દુતિયપદે. ‘‘રાસિવસેના’’તિ ઇમિના ખન્ધસદ્દસ્સ રાસત્થં દસ્સેતિ. વિનીતવત્થૂનીતિ એત્થ વિનીતસદ્દો વિનયપરિયાયોતિ આહ ‘‘વિનયપુચ્છા’’તિ. નનુ વિનીતવિનયસદ્દાનં સદ્દતો નાનત્તા અત્થતોપિ નાનં, કસ્મા પન ‘‘વિનયપુચ્છા’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘વિનીતં…પે… એક’’ન્તિ. ઇદન્તિ પદત્તયં. અત્થતો એકન્તિ અત્થતોયેવ એકં, ન સદ્દતો. વિનીતવત્થૂનીતિ આપત્તિવિનયકારણત્તા વિનીતવત્થૂનિ. યેસૂતિ અગારવેસુ. સતીતિ સન્તેસુ. એત્થ ચ યેસુ સતિ આપત્તિયો ન હોન્તિ, અસતિ હોન્તીતિ વાક્યમ્પિ અવુત્તસિદ્ધિનયેન ગહેતબ્બં. યેસૂતિ ગારવેસુ. તેતિ અગારવગારવે. યસ્મા પન નત્થીતિ સમ્બન્ધો. વિપત્તિભાવપુચ્છાતિ વિપત્તિભાવસ્સ પુચ્છા. પુચ્છિયતિ ઇમાયાતિ પુચ્છા. વિવાદમૂલાનિ અનુવાદમૂલાનીતિ ઇમા પુચ્છાયો મૂલપુચ્છાતિ સમ્બન્ધો. પોત્થકેસુ ‘‘ઇમાની’’તિ નિકારેન સહ પાઠો અત્થિ, સો અપાઠોયેવ. મૂલપુચ્છાતિ પુચ્છિયન્તિ ઇમાહીતિ પુચ્છા, મૂલાનં પુચ્છા મૂલપુચ્છા. ‘‘અધિકરણ’’ન્તિઆદીસુ ¶ ‘‘વુત્તં’’ ઇતિ સમ્બન્ધો. તેસંયેવાતિ અધિકરણાનંયેવ. અયમેત્થ માતિકા.

નિદ્દેસે માતિકાયાતિ પાતિમોક્ખે. વિભઙ્ગેતિ પદભાજનિયં, આગતવસેન વુત્તાતિ યોજના. અયમેત્થ નિદ્દેસો.

પટિનિદ્દેસે આરતીતિઆદિપદાનં વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આરકા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘આરકા’’તિ ઇમિના આરતીતિ એત્થ આઉપસગ્ગસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. એતેહીતિ આપત્તિક્ખન્ધેહિ, આરકાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘રમતી’’તિ ઇમિના તિપચ્ચયો કત્વત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. રતીતિ રમનં. ઇમિના તિપચ્ચયો ભાવત્થેપિ હોતીતિ દસ્સેતિ. વિનાતિ એતેહિ આપત્તિક્ખન્ધેહિ વિના. ઇમિના વિરતીતિ એત્થ વિત્યૂપસગ્ગસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. પચ્ચેકન્તિ પતિ એકં, પટિસદ્દો વિચ્છત્થજોતકો, વિસું વિસુન્તિ અત્થો. ઇમિના પટિવિરતીતિ એત્થ પટિત્યૂપસગ્ગસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. વિરતિ પટિવિરતીતિ એત્થાપિ તિપચ્ચયો ભાવત્થેપિ વેદિતબ્બો ¶ . વેરન્તિ અનત્થકરત્તા વિરમિતબ્બન્તિ વિરં, તદેવ વેરં, રાગાદિઅકુસલધમ્મા. તે હિ વેરહેતુત્તા વેરન્તિ વુચ્ચન્તિ. એતાયાતિ વિરતિયા. ઇમિના અકિરિયાતિ એત્થ રિરિયપચ્ચયો કરણત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. યં આપત્તિક્ખન્ધકરણન્તિ યોજના. તસ્સાતિ આપત્તિક્ખન્ધકરણસ્સ. પટિપક્ખતોતિ વિરુદ્ધભાવતો. ઇમિના અકરણન્તિ એત્થ અકારો વિરુદ્ધત્થોતિ દસ્સેતિ. આપત્તિક્ખન્ધઅજ્ઝાપત્તિયાતિ આપત્તિક્ખન્ધાનં અતિક્કમિત્વા આપજ્જનસ્સ. ‘‘વેલનતો’’તિ ઇમિના વેલતીતિ વેલા, વેલનં વા વેલાતિ વચનત્થે દસ્સેતિ. નિય્યાનન્તિ મગ્ગં. મગ્ગો હિ નિબ્બાનં આરમ્મણકરણવસેન યાતિ ગચ્છતીતિ નિય્યાનન્તિ વુચ્ચતિ. ‘‘બન્ધતી’’તિ ઇમિના સિધાતુયા બન્ધનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘નિવારેતી’’તિ ઇમિના બન્ધધાતુયા અધિપ્પાયત્થં. એતન્તિ ‘‘સેતૂ’’તિ નામં. તં સેતુન્તિ આપત્તિક્ખન્ધસઙ્ખાતં તં સેતું. એત્થ કેસુચિ પોત્થકેસુ ‘‘સો સેતૂ’’તિ ચ ‘‘એતાય પઞ્ઞત્તિયા’’તિ ચ પાઠો અત્થિ, સો અપાઠોયેવ.

બુદ્ધે અગારવાદીસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. યોતિ યો કોચિ, ન ગચ્છતીતિઆદીસુ સમ્બન્ધો. ધરમાનેતિ તિટ્ઠમાને, સંવિજ્જમાનેતિ અત્થો. ઉપટ્ઠાનન્તિ ઉપટ્ઠાનટ્ઠાનં, ઉપટ્ઠાનત્થં વા. એતસ્સાતિ યસ્સ કસ્સચિ ગહટ્ઠસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા. ધમ્મસ્સવનન્તિ ધમ્મસ્સવનટ્ઠાનં, ધમ્મસ્સવનત્થં વા. ધમ્મસ્સવનગ્ગન્તિ ધમ્મસ્સવનં ગણ્હન્તિ એત્થાતિ ધમ્મસ્સવનગ્ગો, ધમ્મસવનમણ્ડપો. અથ વા ધમ્મસ્સવનં ગણ્હાતીતિ ધમ્મસ્સવનગ્ગો, ધમ્મસ્સવનટ્ઠાને ¶ સમાગમજનો, તં ધમ્મસ્સવનગ્ગં. ચિત્તીકારન્તિ અપચાયનાકારં. વિક્ખિત્તો વા અનાદરો વા હુત્વા નિસીદતીતિ યોજના. કાયપાગબ્બિયન્તિ ભુસં ગરતિ અઞ્ઞે પીળેતિ અનેનાતિ પગબ્બો, અતિમાનો, ઓટ્ઠજો તતિયક્ખરો. પગબ્બસ્સ ભાવો પાગબ્બિયં, કાયેન પાગબ્બિયં કાયપાગબ્બિયં (વજિર. ટી. પરિવાર ૨૭૧; સારત્થ. ટી. પરિવાર ૩.૨૭૧; વિ. વિ. ટી. પરિવાર ૨.૨૭૧ સં. નિ. અટ્ઠ. ૨.૨.૧૪૬; અ. નિ. અટ્ઠ. ૩.૬.૮૨-૮૪; સુ. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧૪૪), કાયાનાચારં. તિસ્સો સિક્ખાતિ અધિસીલસિક્ખાદિકા તિસ્સો સિક્ખા. પમજ્જનં પમાદો ¶ , સતિવિપ્પવાસોતિ આહ ‘‘પમાદે ચ સતિવિપ્પવાસે’’તિ. આમિસપટિસન્ધારન્તિ આમિસેન અત્તનો, પરેસઞ્ચ અન્તરસ્સ પટિસન્દહનં આમિસપટિસન્ધારો, તથા ધમ્મપટિસન્ધારો.

૨૭૨. સત્થરિપિ અગારવોતિઆદીનં અત્થોતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અનીચવુત્તી’’તિઆદિના અપ્પતિસ્સોતિ પદસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ, સદ્દત્થો પનેવં વેદિતબ્બો, પટિમુખં આદરેન સત્થુવચનં અસુણન્તો અપ્પતિસ્સો નામાતિ. અજ્ઝત્તં વાતિ એત્થ નિયકજ્ઝત્તાદીસુ ચતૂસુ નિયકજ્ઝત્તભાવઞ્ચ સત્તમીવિભત્તિયા અમાદેસભાવઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તનો સન્તાને વા’’તિ. ‘‘અત્તનો પક્ખે વા’’તિ ઇમિના અત્તનો ચિત્તસન્તાનેતિ અત્થં પટિક્ખિપતિ. તત્ર તુમ્હેતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તસ્મિં અજ્ઝત્તબહિદ્ધાભેદે’’તિ. સપરસન્તાનેતિ અત્તપરસન્તાને. પહાનાયાતિ એત્થ હાધાતુયા કરણઞ્ચ આયસદ્દસ્સ તદત્થભાવઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મેત્તાભાવનાદીહિ નયેહિ પહાનત્થ’’ન્તિ. મેત્તાભાવનાદીહીતિઆદિસદ્દેન કરુણાભાવનાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. તન્તિ વિવાદમૂલં. ‘‘અપ્પવત્તિભાવાયા’’તિ ઇમિના અનવસ્સવાયાતિ એત્થ અવપુબ્બ સુધાતુયા પવત્તનત્થં દસ્સેતિ.

સન્દિટ્ઠિપરામાસીતિ એત્થ સસ્સ અત્તનો ઇદં સં, સં દિટ્ઠિં પરતો આમસતીતિ સન્દિટ્ઠિપરામાસીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સકમેવ દિટ્ઠિં પરામસતી’’તિ. ‘‘ય’’ન્તિઆદિના પરામસનાકારં દસ્સેતિ. આધાનગ્ગાહીતિ એત્થ આભુસો ઠિયતે આધાનન્તિ વચનત્થેન આધાનસદ્દો દળ્હપરિયાયોતિ આહ ‘‘દળ્હગ્ગાહી’’તિ. દળ્હં ગણ્હાતીતિ દળ્હગ્ગાહી.

૨૭૩. અનુવાદમૂલનિદ્દેસો કિઞ્ચાપિ સમાનોતિ યોજના. અથ ખોતિ તથા સમાનોપિ, અયમેત્થ વિસેસોતિ સમ્બન્ધો. વિવદન્તાનં પુગ્ગલાનન્તિ યોજના. તથા વિવદન્તાતિ તેનાકારેન વિવદન્તા, અનુવદન્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અસુકં નામ વિપત્તિં આપન્નો’’તિ વુત્તમેવત્થં આપત્તિયા સલ્લક્ખેત્વા દસ્સેન્તો આહ ‘‘પારાજિકં આપન્નોસી’’તિઆદિ ¶ ¶ . એત્થાતિ અનુવાદમૂલે. વિસેસોતિ વિવાદમૂલતો વિસેસો. વિવદન્તાનં કોધૂપનાહાદીનિ વિવાદમૂલાનિ, અનુવદન્તાનં અનુવાદમૂલાનીતિ વુત્તં હોતિ.

૨૭૪. મેત્તં કાયકમ્મં નામાતિ એત્થ મેત્તા એતસ્સત્થીતિ મેત્તં, કાયકમ્મં, મેત્તચિત્તસહગતં કાયકમ્મન્તિ વુત્તં હોતિ. તેન વુત્તં ‘‘મેત્તચિત્તેન કતં કાયકમ્મ’’ન્તિ. સમ્મુખપરમ્મુખાનં વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ તેસુ સમ્મુખપરમ્મુખેસુ. કાયકમ્મં નામાતિ મેત્તં કાયકમ્મં નામ. થેરાનં દાનઇતિ સમ્બન્ધો. ઉભયેહિપીતિ નવકત્થેરેહિપિ. તેસૂતિ નવકત્થેરેસુ. અવમઞ્ઞન્તિ અવમાનં. અત્તનો દુન્નિક્ખિત્તાનં પટિસામનં વિય પટિસામનન્તિ યોજના. ‘‘મેત્તાકાયકમ્મસઙ્ખાતો’’તિ ઇમિના અયમ્પિ ધમ્મોતિ એત્થ ધમ્મસરૂપં દસ્સેતિ. પિસદ્દો ઉપરિ વક્ખમાને ધમ્મે અપેક્ખતિ. ‘‘સરિતબ્બો’’તિ ઇમિના અનીયસદ્દો કમ્મવાચકોતિ દસ્સેતિ. સતિજનકોતિ સબ્રહ્મચારીનં સતિજનકો. તસ્સ પદસ્સ અધિપ્પાયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો ન’’ન્તિઆદિ. તત્થ યોતિ પુગ્ગલો. નન્તિ મેત્તં કાયકમ્મં. તં પુગ્ગલં અનુસ્સરન્તીતિ સમ્બન્ધો. યેસન્તિ સબ્રહ્મચારીનં. તેતિ સબ્રહ્મચારિનો. પસન્નચિત્તા હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘પિયં કરોતી’’તિ ઇમિના પિયકરણોતિ પદસ્સ પિયં કરોતીતિ પિયકરણોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એસેવ નયો ગરુકરણોતિ એત્થાપિ. ‘‘સઙ્ગહેતબ્બભાવાયા’’તિ ઇમિના સઙ્ગહાયાતિ પદસ્સ ભાવપ્પધાનકમ્મનિદ્દેસભાવં દસ્સેતિ. સઙ્ગહેતબ્બોતિ સઙ્ગહો, તદત્થાય. તેહીતિ સબ્રહ્મચારીહિ. ‘‘સમગ્ગભાવાયા’’તિ ઇમિના સમગ્ગસ્સ ભાવો સામગ્ગીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

પગ્ગય્હ વચનન્તિ પગ્ગહેત્વા વચનં. વિહારેતિ આધારે ભુમ્મં, થેરે અસન્તેતિ યોજના. તન્તિ થેરં કદા આગમિસ્સતિ નુખોતિ યોજના. મમાયનવચનન્તિ મમાયનાકારેન પવત્તં વચનં. મેત્તાસિનેહસિનિદ્ધાનીતિ મેત્તાસઙ્ખાતેન સિનેહેન સિનેહિતાનિ. નયનાનીતિ ચક્ખૂનિ. ‘‘અપ્પાબાધો’’તિ ઇમિના અરોગોતિ પદસ્સેવ અત્થં ¶ દસ્સેતિ. નિચ્ચાબાધેન વા અરોગો, આગન્તુકાબાધેન અપ્પાબાધો, અજ્ઝત્તાબાધેન વા અરોગો, બહિદ્ધાબાધેન અપ્પાબાધો, કાયાબાધેન વા અરોગો, ચિત્તાબાધેન અપ્પાબાધો. સમન્નાહરણન્તિ પુનપ્પુનં મનસિકરણં.

ન પુગ્ગલં પટિવિભજિત્વા ભુઞ્જતીતિ યોજના. તદત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘યો હી’’તિઆદિ. તત્થ યોતિ પુગ્ગલો, ભુઞ્જતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘એત્તકં…પે… ભુઞ્જિસ્સામી’’તિ ઇમિના આમિસપટિવિભત્તભોગિભાવં દસ્સેતિ. ‘‘એત્તકં વા અસુકસ્સ ચ…પે… ભુઞ્જિસ્સામી’’તિ ઇમિના પુગ્ગલપટિવિભત્તભોગિભાવં દસ્સેતિ. અયન્તિ પુગ્ગલો. આભતન્તિ ગામાદિતો ¶ આનીતં. અદાતુમ્પીતિ પિસદ્દેન દાતુમ્પિ વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. દાનઞ્હિ નામ ન કસ્સચિ વારિતં. સબ્બેસન્તિ દુસ્સીલસીલવન્તાનં. વુત્તન્તિ અટ્ઠકથાયં (દી. નિ. અટ્ઠ. ૨.૧૪૧; મ. નિ. અટ્ઠ. ૨.૪૯૨; અ. નિ. અટ્ઠ. ૩.૬.૧૧) વુત્તં. વિચેય્યાતિ વિચિનિત્વા. દાતુમ્પીતિ પિસદ્દેન અવિચિનિત્વા સામઞ્ઞતો દાતુમ્પિ વટ્ટતીતિ સમ્પિણ્ડેતિ. નનુ એવં સતિ પુગ્ગલવિભાગો કતો નામ હોતિ, કસ્મા વિચેય્ય દાતું વટ્ટતીતિ આહ ‘‘ન હી’’તિઆદિ. હીતિ યસ્મા. એતેતિ ગિલાનાદયો. ઇદં પદં વિચિનિત્વાતિ પદે કમ્મં, ‘‘દેન્તેના’’તિ પદે સમ્પદાનં. હીતિ સચ્ચં. ઇતિ અયન્તિ ઇતિ મનસિકત્વા અયં સારણીયધમ્મપૂરકો.

અખણ્ડાનીતિઆદીસુ પઠમં તાવ ખણ્ડછિદ્દસબલકમ્માસાનિ દસ્સેત્વા તેસં પટિપક્ખવસેન અખણ્ડાદીનિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સા’’તિઆદિ. તત્થ યસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ, સિક્ખાપદં ભિન્નન્તિ સમ્બન્ધો. સત્તસુ આપત્તિક્ખન્ધેસૂતિ આધારે ભુમ્મં, સિક્ખાપદન્તિ સમ્બન્ધો. આપત્તિઞ્હિ પટિચ્ચ સિક્ખાપદસ્સ પઞ્ઞત્તત્તા આપત્તિ તસ્સ વિસયો હોતિ. આદિમ્હિ વા અન્તે વાતિ સિક્ખાપદાનં આદિમ્હિ વા અન્તે વા. વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો. સિક્ખાપદે ભિન્ને આપત્તિસમ્ભવતો વુત્તં ‘‘સિક્ખાપદં ભિન્ન’’ન્તિ. ખણ્ડં નામાતિ છિન્નં નામ. વેમજ્ઝેતિ સિક્ખાપદાનં વેમજ્ઝે. ભિન્નન્તિ સિક્ખાપદં ભિન્નં. છિદ્દં નામાતિ વિવરં નામ. દ્વે તીણિ સિક્ખાપદાનીતિ સમ્બન્ધો. સબલં નામાતિ ચિત્રં નામ. ભિન્નાનીતિ સિક્ખાપદાનિ ભિન્નાનિ. કમ્માસં નામાતિ વિચિત્રં નામ. એત્થ ¶ ચ એકસ્મિં ઠાને એકેન વિસભાગવણ્ણેન ચિત્રં સબલં નામ, નાનાઠાને નાનાવણ્ણેન વિચિત્રં કમ્માસં નામાતિ અયમેતેસં વિસેસો. ખણ્ડાદીનં વિપરિવત્તનવસેન અખણ્ડાદીનિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સ પના’’તિઆદિ. અભિન્નાનિસીલાનીતિ અભિન્નાનિ સિક્ખાપદસીલાનિ. તાનિ પનાતિ સીલાનિ પન. ‘‘એતાની’’તિ પદં પદાલઙ્કારમત્તં. ભુજિસ્સભાવકરણતોતિ તણ્હાદાસબ્યતો મોચેત્વા ભુજિસ્સકરણભાવતો. ઇમિના ‘‘ભુજિસ્સભાવકરણાની’’તિ વત્તબ્બે ઉત્તરપદલોપવસેન એવં વુત્તન્તિ દસ્સેતિ. ભુજિસ્સાનીતિ વુચ્ચન્તીતિ સમ્બન્ધો. વિઞ્ઞૂહીતિ બુદ્ધાદીહિ સપ્પુરિસેહિ. ઉપચારસમાધિં અપ્પનાસમાધિં વાતિ એત્થ વાસદ્દો સમુચ્ચયત્થો. ઉપચારસમાધિઞ્ચ અપ્પનાસમાધિં ચાતિ હિ અત્થો. ‘‘સંવત્તયન્તી’’તિ ઇમિના સમાધિસંવત્તનિકાનીતિ એત્થ અનીયસદ્દો બહુલં કત્તુવાચકોતિ દસ્સેતિ. સીલસામઞ્ઞગતોતિ એત્થ સમાનસ્સ ભાવો સામઞ્ઞં, તં ગતોતિ સામઞ્ઞગતો, સીલેન સામઞ્ઞગતો સીલસામઞ્ઞગતો, હુત્વા વિહરતીતિ યોજના. તેન વુત્તં ‘‘સમાનભાવૂપગતસીલો વિહરતી’’તિ.

યાયં ¶ દિટ્ઠીતિ એત્થ ‘‘દિટ્ઠી’’તિ સામઞ્ઞગતસ્સાપિ સદ્દસ્સ ‘‘અરિયા’’તિ સદ્દન્તરસન્નિધાનેન વિસેસવિસયત્તા સમ્માદિટ્ઠીતિ આહ ‘‘મગ્ગસમ્પયુત્તા સમ્માદિટ્ઠી’’તિ. ‘‘મગ્ગસમ્પયુત્તા’’તિ ઇમિના લોકિયસમ્માદિટ્ઠિં પટિક્ખિપતિ. નિદ્દોસાતિ વિસુદ્ધત્તા, ઉત્તમત્તા વા નિદ્દોસા. ઇમિના અરિયસદ્દો નિદ્દોસત્થવાચકો અનિપ્ફન્નપાટિપદિકોતિ દસ્સેતિ. નિય્યાતીતિ નિબ્બાનં યાતિ. ઇમિના અનીયસદ્દો બહુલં કત્તુવાચકોતિ દસ્સેતિ. યો તથાકારી હોતિ, તક્કરસ્સાતિ યોજના. તથાકારીતિ તાય મગ્ગસમ્પયુત્તાય સમ્માદિટ્ઠિયા કારી હોતિ. ઇમિના તાય સમ્માદિટ્ઠિયા કરોતીતિ તક્કરોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. દુક્ખક્ખયાયાતિ એત્થ ખીયનં ખયો, દુક્ખસ્સ ખયો દુક્ખક્ખયો, તદત્થાયાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સબ્બદુક્ખસ્સ ખયત્થ’’ન્તિ. સેસન્તિ વુત્તવચનતો સેસં વચનં.

ઇતિ કતિપુચ્છાવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૦. ઉપસમ્પદક્ખન્ધકન્તિ ¶ મહાખન્ધકં. ‘‘નિદાનેન ચ નિદ્દેસેન ચ સદ્ધિ’’ન્તિ ઇમિના સહ નિદાનેનાતિ સનિદાનં, સહ નિદ્દેસેનાતિ સનિદ્દેસન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એત્થ નિદાનેનાતિ સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિદેસસઙ્ખાતેન નિદાનેન. નિદ્દેસેનાતિ પુગ્ગલાદિનિદ્દેસેન. તત્થાતિ ઉપસમ્પદક્ખન્ધકે. સમુક્કટ્ઠપદાનન્તિ એત્થ સમુક્કટ્ઠસદ્દો ઉત્તમપરિયાયોતિ આહ ‘‘ઉત્તમાની’’તિ. પદાનીતિ ‘‘ન ભિક્ખવે ઊનવીસતિવસ્સો પુગ્ગલો ઉપસમ્પાદેતબ્બો’’તિ (પાચિ. ૪૦૨-૪૦૩; મહાવ. ૧૨૪) આદિના નયેન વુત્તાનિ પદાનિ. ઇમેહિ પદેહિ ‘‘સમુક્કટ્ઠાનિ પદાનિ સમુક્કટ્ઠપદાની’’તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઇતીતિ અયમત્થો. કસ્મા પનેત્થ ‘‘સમુક્કટ્ઠપદાનં કતિ આપત્તિયો’’તિ પદાનમેવ સામિવસેન નિદ્દેસો કતો, નનુ આપત્તિયો નામ પુગ્ગલાનઞ્ઞેવ હોન્તીતિ આહ ‘‘યેન યેન હી’’તિઆદિ. હીતિ યસ્મા. યેન યેન પદેન પઞ્ઞત્તાતિ સમ્બન્ધો. સા સાતિ આપત્તિ. દ્વે આપત્તિયોતિ એત્થ દ્વિન્નં આપત્તીનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાચિત્તિયં, દુક્કટ’’ન્તિ.

નસ્સન્તેતેતિ ¶ નસ્સન્તુ એતે. વિનસ્સન્તેતેતિ વિનસ્સન્તુ એતે ભિક્ખૂતિ અત્થો. તેહીતિ ભિક્ખૂહિ. વદતોતિ વદન્તાનં. સેસેસુ ઉપોસથકરણેસૂતિ સમ્બન્ધો. ‘‘દુક્કટાપત્તિયેવા’’તિ ઇમિના એકા આપત્તીતિ એત્થ અત્થપકરણાદિવસેન દુક્કટાપત્તિયેવાતિ દસ્સેતિ.

પવારણક્ખન્ધકેપીતિ પિસદ્દો ઉપોસથક્ખન્ધકં અપેક્ખતિ.

ચમ્મસંયુત્તેપીતિ ચમ્મેન સંયુત્તં કત્વા દેસિતે ખન્ધકેપિ, ચમ્મક્ખન્ધકેપીતિ અત્થો. પિસદ્દો પવારણક્ખન્ધકં અપેક્ખતિ. ભેસજ્જક્ખન્ધકેપીતિ પિસદ્દો ચમ્મક્ખન્ધકં અપેક્ખતિ. સમન્તાતિ અઙ્ગજાતસ્સ સમન્તતો.

તત્થાતિ ¶ કથિનક્ખન્ધકે. ચીવરસંયુત્તેતિ ચીવરક્ખન્ધકે.

ચમ્પેય્યકેતિ ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે. સમુચ્ચયક્ખન્ધકેસુપીતિ પિસદ્દો ચમ્પેય્યક્ખન્ધકં અપેક્ખતિ.

સમથક્ખન્ધકે ઇમા દ્વે આપત્તિયો હોન્તીતિ યોજના. એસેવ નયો સેસેસુપિ. ખુદ્દકવત્થુકેતિ ખુદ્દકવત્થુક્ખન્ધકે. ગરુભણ્ડવિસ્સજ્જનેતિ ગરુભણ્ડસ્સ વિસ્સજ્જને.

સઙ્ઘભેદેતિ સઙ્ઘભેદક્ખન્ધકે. ‘‘સમાચારં પુચ્છિસ્સન્તિ વુત્તે વત્તક્ખન્ધકે’’તિ ઇમિના સમાચારસદ્દેન વત્તક્ખન્ધકં ગહેતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. સાતિ દુક્કટાપત્તિ. ‘‘તથા’’તિ પદેન ‘‘એકા દુક્કટાપત્તિયેવા’’તિ પદં અતિદિસતિ. ‘‘પાતિમોક્ખટ્ઠપને’’તિ ઇમિના પાળિયં ઠપનં પુચ્છિસ્સન્તિ એત્થ ‘‘પાતિમોક્ખ’’ન્તિઆદિપદસ્સ લોપં દસ્સેતિ. પઞ્ચસતિકસત્તસતિકેસૂતિ પઞ્ચસતિકક્ખન્ધકસત્તસતિકક્ખન્ધકેસુ. આરોપિતોતિ એત્થ રુપધાતુયા દ્વિકમ્મિકત્તા, ન્યાદિગણત્તા ચ ‘‘ધમ્મો’’તિ પધાનકમ્મમેવ વુત્તં, ન ‘‘સઙ્ગહ’’ન્તિ અપધાનકમ્મં. તેન વુત્તં ‘‘ધમ્મો સઙ્ગહ’’ન્તિ. તત્થાતિ પઞ્ચસતિકસત્તસતિકેસુ.

ઇતિ ખન્ધકપુચ્છાવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૧. એવં ¶ ખન્ધકપુચ્છાય વણ્ણનં કત્વા ઇદાનિ એકુત્તરિકનયસ્સ તં કરોન્તો આહ ‘‘આપત્તિ…પે… નયે’’તિ. તત્થ એકુત્તરિકનયે એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘છ આપત્તિસમુટ્ઠાનાની’’તિ ઇમિના સમુટ્ઠાનાનિ આપત્તિં કરોન્તીતિ અત્થેન આપત્તિકરા નામાતિ દસ્સેતિ. એતેસન્તિ છન્નં આપત્તિસમુટ્ઠાનાનં. હીતિ યસ્મા, આપજ્જતીતિ ¶ સમ્બન્ધો. સિક્ખાપદે ચાતિ માતિકાસિક્ખાપદે ચ. લહુકા આપત્તીતિ એત્થ અપ્પસાવજ્જત્તા ન લહુકા નામ હોતિ, લહુકેન પન વિનયકમ્મેનાતિ આહ ‘‘લહુકેન વિનયકમ્મેન વિસુજ્ઝનતો’’તિ. પઞ્ચવિધાતિ થુલ્લચ્ચયાદિવસેન પઞ્ચપકારા. કેનચીતિ લહુકેન વા ગરુકેન વા કેનચિ આકારેન. સંવિજ્જતિ ગિહિભાવતો અવસેસો સમણભાવો એતિસ્સાતિ સાવસેસા, પટિપક્ખવસેન અનવસેસા. દ્વે આપત્તિક્ખન્ધાતિ પારાજિકસઙ્ઘાદિસેસવસેન દ્વે આપત્તિક્ખન્ધા.

‘‘કરોન્તી’’તિ ઇમિના અન્તરાયિકાતિ એત્થ ણિકપચ્ચયસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. અન્તરાયિકા આપત્તિયો સબ્બથા અન્તરાયિકા હોન્તીતિ આહ ‘‘અન્તરાયિકં આપન્નસ્સાપી’’તિઆદિ. દેસેત્વા સુદ્ધિપત્તસ્સાતિ સમ્બન્ધો. લોકવજ્જાતિ લોકેહિ વજ્જેતબ્બા. પણ્ણત્તિવજ્જાતિ ભગવતો પણ્ણત્તિયા વજ્જેતબ્બા. યન્તિ યં આપત્તિં આપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. કરોન્તોતિ કિરિયમાનતો. એત્થ હિ માનસદ્દસ્સ અન્તાદેસો. ઇમિના કરણં કિરિયન્તિ ભાવત્થં દસ્સેતિ. આપજ્જતીતિ પુગ્ગલો આપજ્જતિ. સા આપત્તિ કિરિયતો સમુટ્ઠિતા નામાતિ યોજના. કા આપત્તિ વિયાતિ આહ ‘‘પારાજિકાપત્તિ વિયા’’તિ. એસેવ નયો અનન્તરવાક્યેસુપિ.

પુબ્બાપત્તીતિ એત્થ પુબ્બસદ્દો પઠમત્થોતિ આહ ‘‘પઠમં આપન્નાપત્તી’’તિ. ‘‘આપન્ના’’તિ પદેન મજ્ઝેલોપં દસ્સેતિ. પચ્છા આપન્નાપત્તીતિ વત્તભેદદુક્કટાપત્તિ. મૂલવિસુદ્ધિયાતિ મૂલે કાયચિ આપત્તિયા અમિસ્સત્તા વિસુદ્ધિયા આપત્તિયા. કુરુન્દિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઇદમ્પીતિ ¶ કુરુન્દિયં વુત્તવચનમ્પિ. પિસદ્દેન પુરિમં મહાઅટ્ઠકથાવચનં અપેક્ખતિ. એકેન પરિયાયેનાતિ એકેન કારણેન.

યાતિ આપત્તિ, દેસિતા હોતીતિ સમ્બન્ધો. અયં દેસિતા ગણનૂપિકા નામાતિ યોજના. યા દેસિતા હોતિ, અયં અગણનૂપિકા નામાતિ યોજના. સઉસ્સાહેનેવાતિ પુનપિ આપજ્જિસ્સામીતિ સહ ઉસ્સાહેનેવ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. ‘‘ગણનં ન ઉપેતી’’તિ ¶ ઇમિના ગણનં ન ઉપગચ્છતીતિ અગણનૂપિકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અટ્ઠમે વત્થુસ્મિં પૂરણેતિ સમ્બન્ધો. ઇદં પાળિયં અટ્ઠવત્થુકપૂરણવસેન ભિક્ખુનીનં આગતત્તા ભિક્ખુનિયો સન્ધાય વુત્તં. ભિક્ખૂનમ્પિ દુતિયપારાજિકટ્ઠાને લબ્ભતિયેવ.

થુલ્લવજ્જાતિ એત્થ થુલ્લં વજ્જં એતિસ્સાતિ થુલ્લવજ્જાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘થુલ્લદોસે પઞ્ઞત્તા’’તિ. યા ચ ધમ્મિકસ્સ પટિસ્સવસ્સ અસચ્ચાપને આપત્તિ અત્થિ, સા ચ ગિહિપટિસંયુત્તાતિ યોજના. પઞ્ચાનન્તરિયકમ્માપત્તીતિ પઞ્ચહિ આનન્તરિયકમ્મેહિ આપન્ના પારાજિકાપત્તિ. સુદિન્નત્થેરાદીતિ આદિસદ્દેન ધનિયત્થેરાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. આદિકમ્મિકોતિ આદિકમ્મં કરોન્તો, તસ્મિં નિયુત્તો વા. મક્કટિસમણાદીતિ આદિસદ્દેન વજ્જિપુત્તકાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યો કદાચિ કરહચિ આપત્તિં આપજ્જતિ, સો અધિચ્ચાપત્તિકો નામાતિ યોજના. પરતોપિ એસેવ નયો.

‘‘ચોદેતી’’તિ ઇમિના ચોદેતીતિ ચોદકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ચોદિતો’’તિ ઇમિના ચોદિતબ્બોતિ ચુદિતો, સોયેવ ચુદિતકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પઞ્ચદસસૂતિ પાતિમોક્ખટ્ઠપનક્ખન્ધકે વુત્તેસુ પઞ્ચદસધમ્મેસુ. તેનાતિ અધમ્મચોદકેન, ચોદિતોતિ સમ્બન્ધો. પાતિમોક્ખટ્ઠપનક્ખન્ધકે (ચૂળવ. ૪૦૧) વુત્તે સચ્ચે ચ અકુપ્પે ચ અતિટ્ઠન્તોપિ અધમ્મચુદિતકોયેવ નામ, સો પન ધમ્મચોદકેન ચોદિતેયેવ કુપ્પન્તો અધમ્મચુદિતકો નામ, અધમ્મચોદકેન ચોદિતે પન કુપ્પન્તોપિ અધમ્મચુદિતકો નામ ન હોતિ, તસ્મા ઇધ ન વુત્તો. ‘‘સમન્નાગતો’’તિ ઇમિના નિયતા એતસ્સ સન્તીતિ નિયતોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

આપજ્જિતું ભબ્બાતિ ભબ્બાપત્તિકા. કેનચિ કમ્મેન અકતોપિ અનુક્ખિત્તકોયેવ નામ, સો પન ઉક્ખિત્તકોતિ સઙ્કાભાવતો ઇધ ન વુત્તો. અયન્તિ તજ્જનીયાદિકમ્મકતો ભિક્ખુ. હીતિ યસ્મા, ન કોપેતીતિ સમ્બન્ધો. લિઙ્ગદણ્ડકમ્મસંવાસનાસનાહીતિ લિઙ્ગનાસનેન ¶ ચ દણ્ડકમ્મનાસનેન ચ સંવાસનાસનેન ચ. યેનાતિ ભિક્ખુના. સોતિ નાનાસંવાસકો. દ્વિન્નં નાનાસંવાસકાનં ¶ વિસેસો હેટ્ઠા (પાચિ. અટ્ઠ. ૪૨૮) વુત્તોયેવ. ઠપનં જાનિતબ્બન્તિ એત્થ કિં ઠપનં નામાતિ આહ ‘‘પાતિમોક્ખટ્ઠપન’’ન્તિ.

ઇતિ એકકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૨. દુકેસુ અચિત્તકા આપત્તીતિ સમ્બન્ધો. ભૂતારોચનાપત્તીતિ પાચિત્તિયાપત્તિ. અભૂતારોચનાપત્તીતિ પારાજિકથુલ્લચ્ચયાપત્તિ. પદસોધમ્માદિકાતિઆદિસદ્દેન ઉત્તરિછપઞ્ચવાચા સઙ્ગહિતા. મઞ્ચપીઠાદીનન્તિઆદિસદ્દેન ભિસિઆદયો સઙ્ગણ્હાતિ. અનાપુચ્છાગમનાદીસૂતિ આદિસદ્દેન અનુદ્ધરિત્વા ગમનં સઙ્ગણ્હાતિ. સપુગ્ગલોતિ સો અત્તસઙ્ખાતો પુગ્ગલો સપુગ્ગલો. પરપુગ્ગલોતિ પરો પુગ્ગલો પરપુગ્ગલો. ગરુકન્તિ સઙ્ઘાદિસેસં. લહુકન્તિ પાચિત્તિયં. પુન ગરુકન્તિ પારાજિકં. પુન લહુકન્તિ પાચિત્તિયમેવ.

અઙ્ગુલિમત્તમ્પીતિ પિસદ્દેન કેસગ્ગમત્તમ્પીતિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. તન્તિ મઞ્ચપીઠં. ગમિયો આપજ્જતિ નામાતિ સમ્બન્ધો.

‘‘આદિયન્તો આપજ્જતિ નામા’’તિઆદિના અત્થાપત્તિ આદિયન્તો આપજ્જતીતિ પાળિયં આદિયન્તો હુત્વા આપજ્જતિ આપત્તિ અત્થીતિ યોજનાનયં દસ્સેતિ. એવઞ્હિ સતિ ‘‘આપજ્જતી’’તિ આખ્યાતપદં ‘‘અત્થી’’તિ કિરિયન્તરં અપેક્ખિત્વા કત્તા હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. અથ વા આદિયન્તો પુગ્ગલો યં આપત્તિં આપજ્જતિ, સા આપત્તિ અત્થીતિ યોજના. એસેવ નયો અઞ્ઞેસુપિ. મૂગબ્બતાદીનીતિ આદિસદ્દેન ગોવતકુક્કુરવતાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. પારિવાસિકાદયો આપજ્જન્તીતિ સમ્બન્ધો. તજ્જનીયાદિકમ્મકતા વા પુગ્ગલાતિ યોજના. અસમાદિયન્તા ¶ આપજ્જન્તીતિ અસમાદિયન્તા હુત્વા આપજ્જન્તિ. તેતિ પુગ્ગલે. કરોન્તો આપજ્જતિ નામાતિ કરોન્તો હુત્વા આપજ્જતિ નામાતિ યોજના. એવં દેન્તો આપજ્જતિ નામાતિઆદીસુપિ.

એકરત્તછારત્તસત્તાહદસાહમાસાતિક્કમેસૂતિ ‘‘એકરત્તમ્પિ તિચીવરેન વિપ્પવસેય્યા’’તિ (પારા. ૪૭૫-૪૭૬) ચ ‘‘છારત્તપરમં તેન ભિક્ખુના તેન ચીવરેન વિપ્પવસિતબ્બ’’ન્તિ (પારા. ૬૫૩) ચ ‘‘સત્તાહપરમં સન્નિધિકારકં પરિભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ ¶ (પારા. ૬૨૨-૬૨૩) ચ ‘‘દસાહપરમં અતિરેકચીવરં ધારેતબ્બ’’ન્તિ (પારા. ૪૬૨-૪૬૩) ચ ‘‘માસપરમં નિક્ખિપિતબ્બ’’ન્તિ (પારા. ૪૯૯-૫૦૦) ચ વુત્તકાલાતિક્કમેસુ.

ઇમં પન આપત્તિં આપજ્જતિ નામાતિ સમ્બન્ધો.

યસ્મિં પક્ખે નિસિન્નોતિ યસ્મિં પક્ખે સયં નિસિન્નો. તેસન્તિ અત્તનો પક્ખે નિસિન્નાનં, નાનાસંવાસકન્તિ સમ્બન્ધો. યેસન્તિ સકપક્ખે નિસિન્નાનં. કમ્મં કોપેતીતિ નાનાસંવાસકત્તા કમ્મં કોપેતિ. ઇતરેસન્તિ પરપક્ખે નિસિન્નાનં. હત્થપાસં અનાગતત્તા કમ્મં કોપેતીતિ યોજના. ‘‘એસેવ નયો’’તિ વુત્તવચનં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘યેસં હી’’તિઆદિ. યેસન્તિ સકપક્ખે વા પરપક્ખે વા નિસિન્નાનં યેસં ભિક્ખૂનં. સોતિ ભિક્ખુ. આપજ્જિતબ્બતોતિ આપજ્જિતબ્બભાવતો. ઇમિના પુગ્ગલેન છહિ સમુટ્ઠાનેહિ આપજ્જિતબ્બાતિ આપત્તિયોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. કમ્મેન વા સલાકગ્ગાહેન વાતિ એત્થ ઉદ્દેસો કમ્મે લક્ખણહારનયેન સઙ્ગહં ગચ્છતિ, વોહારાનુસ્સાવના સલાકગ્ગાહેતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉદ્દેસો ચેવ…પે… એક’’ન્તિ. પુબ્બભાગાતિ સઙ્ઘભેદસ્સ પુબ્બભાગે પવત્તા. પમાણન્તિ સઙ્ઘભેદસ્સ કારણં.

અદ્ધાનહીનો નામાતિ એત્થ અદ્ધાનસદ્દો કાલપરિયાયોતિ આહ ‘‘ઊનવીસતિવસ્સો’’તિ. થેય્યસંવાસકાદયોતિઆદિસદ્દેન તિત્થિયપક્કન્તકભિક્ખુનીદૂસકપઞ્ચાનન્તરિયા સઙ્ગહેતબ્બા. અટ્ઠ અભબ્બપુગ્ગલા ¶ કરણદુક્કટકા નામ હોન્તીતિ યોજના. એત્થ કત્તબ્બન્તિ કરણં, કમ્મં, દુટ્ઠુ કત્તબ્બન્તિ દુક્કટં, કમ્મમેવ. કરણં દુક્કટમેતસ્સાતિ કરણદુક્કટકો. વિસેસનપરનિપાતો ‘‘અગ્યાહિતો’’તિઆદીસુ વિય. તદેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુક્કટકિરિયા’’તિઆદિ. નો ચ યાચતીતિ એત્થ યાચધાતુયા પધાનકમ્મં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપસમ્પદ’’ન્તિ, ‘‘સઙ્ઘ’’ન્તિ અપધાનકમ્મમાનેતબ્બં. તેપિટકોતિ તિપિટકં વાચુગ્ગતવસેન ધારકો. આણાયપીતિ પિસદ્દો ‘‘મતેનપી’’તિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. યાચન્તસ્સેવાતિ નિસ્સયં આચરિયં યાચન્તસ્સેવ. યં વત્થું અજ્ઝાચરન્તો આપત્તિં આપજ્જતિ, તં વત્થુ સાતિસારં નામાતિ યોજના.

ઉપઘાતિકાતિ એત્થ ઉપહનન્તીતિ ઉપઘાતા, તેયેવ ઉપઘાતિકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપઘાતા’’તિ. તત્થાતિ દ્વીસુ ઉપઘાતિકેસુ. દ્વે વેનયિકાતિ એત્થ વિનયેન સિદ્ધા વેનયિકાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનયસિદ્ધા’’તિ. ‘‘દ્વે અત્થા’’તિ ઇમિના ણિકસદ્દસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ ¶ . પઞ્ઞત્તાનુલોમં નામ દટ્ઠબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. પચ્ચયઘાતોતિ પચ્ચયસ્સ ઘાતો. ઇમિના સેતુઘાતોતિ એત્થ સેતુસદ્દો પચ્ચયવાચકોતિ દસ્સેતિ. ચિત્તસ્સાપીતિ પિસદ્દો પગેવ કાયવાચાનન્તિ દસ્સેતિ. ઇતિપીતિ પિસદ્દો દુતિયત્થસમ્પિણ્ડનો. ‘‘પમાણેના’’તિ ઇમિના મત્તકારિતાતિ એત્થ મત્તસદ્દો પમાણત્થોતિ દસ્સેતિ. ‘‘કરણ’’ન્તિ ઇમિના કારિતાતિ તદ્ધિતભાવં કિતભાવેન દસ્સેતિ સભાગત્તા. કાયદ્વારિકન્તિ કાયદ્વારે પવત્તં આપત્તિં. ઇમિના આપજ્જતીતિ પદસ્સ કમ્મં દસ્સેતિ. કાયેનેવ વુટ્ઠાતીતિ કાયસામગ્ગિયા દાનત્તા કાયેનેવ વુટ્ઠાતિ. સીસમક્ખનાદીતિ આદિસદ્દેન પાદમક્ખનાદિં સઙ્ગણ્હાતિ.

તન્તિ ભારં. ‘‘નિત્થરિતું વીરિયં આરભતી’’તિ ઇમિના વહનાકારં દસ્સેતિ. થેરો સમાનોતિ યોજના. નવહનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનુજાનામી’’તિઆદિ. ‘‘કુક્કુચ્ચાયિત્વા કરોતી’’તિ ઇમિના કુક્કુચ્ચસદ્દસ્સ ¶ નામધાતું દસ્સેતિ. ‘‘દિવા ચ રત્તો ચા’’તિ ઇમિના અભિણ્હં આસવવડ્ઢનં દસ્સેતિ. તત્થ તત્થાતિ તેસુ તેસુ વિભઙ્ગક્ખન્ધકેસુ.

ઇતિ દુકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૩. તિકેસુ ભગવતિ તિટ્ઠન્તે યં આપત્તિં આપજ્જતિ, સા આપત્તિ અત્થીતિ યોજના. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પદેસુ. વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ તિકેસુ, વિત્થારો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. લોહિતુપ્પાદાપત્તીતિ અનુલોમપારાજિકાપત્તિ. ‘‘આવુસોવાદેના’’તિ ‘‘આવુસો’’તિ વોહારેન. વોતિ તુમ્હેહિ.

કાલેતિ પુરેભત્તકાલે. વિકાલેતિ પચ્છાભત્તકાલે. અવસેસં આપત્તિન્તિ સમ્બન્ધો. દસવસ્સોમ્હીતિ અહં દસવસ્સો અમ્હિ. નવોતિ પઞ્ચવસ્સઅપરિપુણ્ણો. મજ્ઝિમોતિ પઞ્ચવસ્સતો પટ્ઠાય યાવ દસવસ્સઅપરિપુણ્ણો. કુસલચિત્તો આપજ્જતીતિ કુસલચિત્તો હુત્વા આપજ્જતિ. અબ્યાકતચિત્તોતિ સુપન્તસ્સ ભવઙ્ગચિત્તં સન્ધાય વુત્તં. યન્તિ આપત્તિં. સબ્બન્તિ આપત્તિં, આપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. દુક્ખવેદનાસમઙ્ગી હુત્વા આપજ્જતીતિ યોજના. યન્તિ આપત્તિં.

તયો પટિક્ખેપાતિ એત્થ પટિક્ખેપસ્સ સામિકં દસ્સેન્તો આહ ‘‘બુદ્ધસ્સ ભગવતો’’તિ. કિલેસસલ્લેખનકપટિપત્તિયાતિ ¶ કિલેસં સલ્લિખતિ તનું કરોતીતિ કિલેસસલ્લેખનકા, સાયેવ પટિપત્તિ કિલેસસલ્લેખનકપટિપત્તિ, તાય.

પરિસં ઉપટ્ઠાપેન્તો બાલોતિ સમ્બન્ધો. પરિસં ઉપટ્ઠાપેન્તો પણ્ડિતો ચાતિ સમ્બન્ધો. અવસેસં આપત્તિન્તિ યોજના. કાળેતિ કાળપક્ખે. જુણ્હેતિ જુણ્હપક્ખે.

કત્તિકપુણ્ણમાસિયાતિ ¶ પચ્છિમકત્તિકપુણ્ણમાસિયા. કુરુન્દિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સુવુત્તકારણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચાતુમાસ’’ન્તિઆદિ. હીતિ યસ્મા, પરિયેસન્તો ચ નિવાસેન્તો ચ ભિક્ખૂતિ યોજના.

વત્થુન્તિ મેથુનધમ્માદિવત્થું.

પટિચ્છાદેતિ એતાયાતિ પટિચ્છાદીતિ કરણત્થોપિ યુજ્જતિ. વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દ્વારં પિદહિત્વા’’તિઆદિ. એતદેવાતિ પરિકમ્મમેવ. ઉભયત્થાતિ ઉભયેસુ જન્તાઘરપટિચ્છાદિઉદકપટિચ્છાદીસુ. સબ્બન્તિ અખિલં પરિકમ્માદિં. નિય્યન્તીતિ નિલીયિત્વા યન્તિ. ઇમિના વહન્તીતિ એત્થ વહધાતુ ગત્યત્થોતિ દસ્સેતિ. અબ્ભમહિકાધૂમરજરાહુવિમુત્તન્તિ અબ્ભેન ચ મહિકાય ચ ધૂમેન ચ રજેન ચ રાહુના ચ વિમુત્તં. તેસૂતિ અબ્ભાદીસુ. તથાતિ યથા ચન્દમણ્ડલં વિરોચતિ, તથા સૂરિયમણ્ડલં.

કપ્પેન્તોતિ કરોન્તો. આગન્તુકો આપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. અનજ્ઝિટ્ઠોતિ અનજ્ઝેસિતો હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. તિણવત્થારકસમથે કાયેન વુટ્ઠાતિ કાયસામગ્ગિયા દાનત્તા.

આગાળ્હાય ચેતેય્યાતિ આગાળ્હસદ્દો દળ્હપરિયાયોતિ આહ ‘‘દળ્હભાવાયા’’તિ. આ ભુસો ગાહિયતે આગાળ્હો, ગાળ્હો બાળ્હો દળ્હોતિ અત્થતો એકં. ચેતેય્યાતિ પકપ્પેય્ય. ન પૂરયતોતિ ન પૂરયન્તસ્સ. અલજ્જી ચ હોતિ બાલો ચ અપકતત્તો ચાતિ એત્થ બાલમત્તઅપકતત્તમત્તેન કમ્મં ન કાતબ્બં, આપત્તિવસેનેવ પન કાતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘બાલો’’તિઆદિ. તત્થ બાલો ન જાનાતીતિ સમ્બન્ધો. અયન્તિ બાલો. એત્તાવતાતિ એત્તકેન અજાનનમત્તેન. બાલભાવમૂલકં આપત્તિન્તિ સમ્બન્ધો. દ્વે આપત્તિક્ખન્ધેતિ પારાજિકસઙ્ઘાદિસેસવસેન ¶ દ્વે આપત્તિરાસયો. તેસન્તિ તિણ્ણં પુગ્ગલાનં, કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો.

કાયિકો દવો નામાતિ કાયિકો પરિહાસો નામ. મુખાલમ્બરકરણાદિભેદોતિ મુખેન આલમ્બરનામકતૂરિયકિચ્ચસ્સ કરણાદિભેદો ¶ . દ્વીહિપિ દ્વારેહીતિ કાયવચીવસેન દ્વીહિપિ દ્વારેહિ. કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદવીતિક્કમોતિ કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસ્સ કાયસંસગ્ગાદિસિક્ખાપદસ્સ વીતિક્કમો. વચીદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદવીતિક્કમોતિ વચીદ્વારે પઞ્ઞત્તસ્સ દુટ્ઠુલ્લવાચાદિસિક્ખાપદસ્સ વીતિક્કમો. કાયિકેન ઉપઘાતિકેનાતિ એત્થ ઉપઘાતિકં નામ અસિક્ખનન્તિ આહ ‘‘અસિક્ખનેના’’તિ. કસ્મા અસિક્ખનં ઉપઘાતં નામાતિ આહ ‘‘યો હી’’તિઆદિ. તત્થ યોતિ પુગ્ગલો. તન્તિ કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદં. નન્તિ એવમેવ. હિ યસ્મા ઉપઘાતેતીતિ સમ્બન્ધો. વેજ્જકમ્મેન સમન્નાગતોતિ સમ્બન્ધો. સાસનઉગ્ગહણઆરોચનાદિના વાચસિકેન મિચ્છાજીવેનાતિ યોજના.

‘‘મા ભણ્ડનં કરી’’તિ ઇમિના ‘‘મા’’તિ પટિસેધસ્સ ‘‘કરી’’તિ પાઠસેસેન સમ્બન્ધિતબ્બભાવં દસ્સેતિ. ન વોહરિતબ્બન્તિ એત્થ વિપુબ્બઅવપુબ્બ-હરધાતુ કથનત્થોતિ આહ ‘‘ન કિઞ્ચિ વત્તબ્બ’’ન્તિ. હીતિ સચ્ચં. બીજનગ્ગાહાદિકેતિ આદિસદ્દેન ધમ્મજ્ઝેસનાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. ઓકાસકમ્મં કારેન્તસ્સાતિ એત્થ ‘‘ઓકાસ’’ન્તિ ચ ‘‘ઓકાસકમ્મ’’ન્તિ ચ સદિસન્તિ આહ ‘‘ઓકાસં કારેન્તસ્સા’’તિ. ન આદાતબ્બન્તિ ન ગણ્હિતબ્બં. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યત્થ ગહેત્વા’’તિઆદિ.

યન્તિ વિનયં. સોતિ ભિક્ખુ. સોતિ વિનયો. તસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. ઇદન્તિ કમ્મં. અઞ્ઞં પુચ્છાતિ મયા અઞ્ઞં ભિક્ખું પુચ્છાહીતિ યોજના. ઇતીતિ એવં. સોતિ તીહઙ્ગેહિ સમન્નાગતો ભિક્ખુ. અસ્સાતિ તીહઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ. ન સાકચ્છિતબ્બોતિ ન સહ કથેતબ્બો.

‘‘લદ્ધિ’’ન્તિ ઇમિના ઇદમપ્પહાયાતિ એત્થ ઇદંસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ‘‘અવિજહિત્વા’’તિ ઇમિના હાધાતુ ત્વાપચ્ચયોતિ દસ્સેતિ. સુદ્ધં બ્રહ્મચારિન્તિ એત્થ સબ્બથા કિલેસસુદ્ધો ખીણાસવોવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘ખીણાસવં ભિક્ખુ’’ન્તિ. ‘‘પાતબ્યભાવ’’ન્તિ ઇમિના પાતબ્યતન્તિ એત્થ તાપચ્ચયો ભાવત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. ‘‘પટિસેવન’’ન્તિ ઇમિના પાતબ્યસદ્દો યથાકામપરિભુઞ્જનત્થોતિ દસ્સેતિ ¶ . ગતિવિસોધનન્તિ દુગ્ગતિતો સુગતિયા વિસુજ્ઝનં ¶ . ‘‘અકુસલાનિ ચેવ મૂલાનિ ચા’’તિ ઇમિના અકુસલસદ્દસ્સ ચ મૂલસદ્દસ્સ ચ તુલ્યાધિકરણભાવં દસ્સેતિ. તસ્મા અકુસલસઙ્ખાતાનિ મૂલાનિ અકુસલમૂલાનીતિ તુલ્યાધિકરણસમાસો કાતબ્બો. દુચ્ચરિતાનીતિ એત્થ દુસદ્દસ્સ દુટ્ઠુવિરૂપત્થભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુટ્ઠુ ચરિતાનિ, વિરૂપાનિ વા ચરિતાની’’તિ. વિરૂપાનીતિ વિકારસભાવાનિ. ‘‘કરણભૂતેના’’તિ ઇમિના ‘‘કત્તુભૂતેના’’તિ અત્થં પટિક્ખિપતિ. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ખન્ધકે.

ઇતિ તિકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

એકુત્તરિકનયો ચતુક્કવારવણ્ણના

૩૨૪. ચતુક્કેસુ એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. તિણવત્થારકસમથટ્ઠાનન્તિ તિણવત્થારકસમથેન અધિકરણવૂપસમિતટ્ઠાનં. પરસ્સ કમ્મવાચાયાતિ પરસ્સ કરણભૂતાય કમ્મવાચાય. તતોતિ ચતુક્કતો. પરેસૂતિ અઞ્ઞેસુ ચતુક્કેસુ એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. તમેવાતિ કાયદ્વારિકમેવ. પુન તમેવાતિ વચીદ્વારિકમેવ. આપજ્જિતબ્બાપત્તિઞ્ચ સહાગારસેય્યાપત્તિઞ્ચાતિ યોજના. જગ્ગન્તોતિ જાગરન્તો.

અચિત્તકો આપજ્જતિ નામાતિ ‘‘અચિત્તકો ભિક્ખુ આપજ્જતિ નામા’’તિ વા ‘‘અચિત્તકો હુત્વા આપજ્જતિ નામા’’તિ વા યોજના કાતબ્બા. સભાગન્તિ વત્થુસભાગં. તઞ્ચાતિ અઞ્ઞતરં તઞ્ચ આપત્તિં. ઇતીતિ એવં.

કમ્મેનાતિ સમનુભાસનકમ્મેન. કમ્મેન વુટ્ઠાતીતિ કમ્મેન એવ વુટ્ઠાતિ.

સોતિ ગિહિપરિક્ખારો, આહટો હોતીતિ સમ્બન્ધો. અવાપુરણન્તિ કુઞ્ચિકં. અન્તોતિ ભણ્ડાગારસ્સ અન્તો.

સમ્મુખા ¶ વુટ્ઠાતીતિ સમ્મુખા એવ વુટ્ઠાતિ.

સયિતાય એવ ભિક્ખુનિયાતિ યોજના. ઇદન્તિ સહાગારસેય્યાપત્તિં, પટિચ્ચાતિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ ‘‘લિઙ્ગપાતુભાવેના’’તિ વચનં, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઉભિન્નમ્પીતિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનમ્પિ ¶ . લિઙ્ગપટિલાભેનાતિ ઇત્થિલિઙ્ગપટિલાભેન. પઠમન્તિ આદિકપ્પકાલે. ‘‘પઠમં ઉપ્પન્નવસેના’’તિ ઇમિના પુરે ઉપ્પન્નં પુરિમન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘સેટ્ઠભાવેના’’તિ ઇમિના પુરભાવેન સેટ્ઠભાવેન ઉપ્પન્નં પુરિમન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘પુરિસલિઙ્ગ’’ન્તિ ઇમિના ઇમપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. પુરિસકુત્તપુરિસાકારાદીતિ આદિસદ્દેન પુરિસનિમિત્તાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. યાનિ છચત્તાલીસ સિક્ખાપદાનીતિ યોજના. ઇમિના વુત્તનયાનુસારેન દુતિયચતુક્કેપિ અત્થો વેદિતબ્બો. તેહીતિ તિંસાધિકેહિ સતસિક્ખાપદેહિ.

મહાપદેસાતિ વિનયે (મહાવ. ૩૦૫) આગતા મહાપદેસા. કસ્મા મહાપદેસા ‘‘સામુક્કંસા’’તિ વુચ્ચન્તીતિ આહ ‘‘તે હી’’તિઆદિ. તત્થ તેતિ ચત્તારો મહાપદેસા, વુચ્ચન્તીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘સય’’ન્તિ ઇમિના સામુક્કંસાતિ એત્થ સંસદ્દસ્સ સયમત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઉક્ખિપિત્વા’’તિ ઇમિના ઉક્કંસસદ્દો ઉક્ખિપનત્થોતિ દસ્સેતિ. ‘‘ઠપિતત્તા’’તિ ઇમિના સયં ઉક્કંસિત્વા ઠપિતા સામુક્કંસાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અજ્ઝોહરણીયપરિભોગા’’તિ ઇમિના બાહિરપરિભોગં નિવત્તેતિ. ઉદકં પનાતિ કેનચિ અસંસગ્ગં પસન્નોદકં પન. કાલેતિ સપ્પદટ્ઠકાલે. ‘‘પઞ્ચ વા દસ વા સીલાની’’તિ ઇમિના પઞ્ચ વા દસ વા સીલાનિ ઉપાસકસીલન્તિ દસ્સેતિ.

તત્થ ચાતિ વિહારે ચ. ઉભોપીતિ આગન્તુકાવાસિકવસેન ઉભોપિ. અસાધારણન્તિ દ્વીહિ અસાધારણં. આપત્તિન્તિ ભિક્ખુનીહિયેવ સાધારણં આપત્તિં. ગમિયચતુક્કેપીતિ પિસદ્દો આગન્તુકચતુક્કં અપેક્ખતિ. વત્થુનાનત્તતાવાતિ મેથુનાદિવત્થુનાનત્તતા એવ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. સાતિ આપત્તિ. તથાતિ યથા કાયસંસગ્ગે, તથા લસુણખાદનેતિ યોજના. એત્થાતિ વત્થુનાનત્તતાદિચતુક્કે ¶ . ચત્તારિ પારાજિકાનીતિ ભિક્ખુપાતિમોક્ખે આગતાનિ. વિસું આપજ્જન્તેસુપિ એસેવ નયોતિ સમ્બન્ધો.

પુરિમચતુક્કેતિ વત્થુનાનત્તતાદિચતુક્કે. યો પઠમો પઞ્હોતિ યોજના. ઇધાતિ વત્થુસભાગતાદિચતુક્કે. યો ચાતિ યો ચ પઞ્હો. તત્થાતિ વત્થુનાનત્તતાદિચતુક્કે. તતિયચતુત્થેસુ પઞ્હેસૂતિ સમ્બન્ધો.

‘‘સદ્ધિવિહારિકસ્સા’’તિ પદં ‘‘કત્તબ્બ’’ઇતિ પદે સમ્પદાનં.

ગરુકન્તિ પારાજિકં. લહુકન્તિ થુલ્લચ્ચયં વા દુક્કટં વા.

અટ્ઠન્નં ¶ ભિક્ખુનીનં પટિપાટિયા નિસીદિતબ્બતો વુત્તં ‘‘નવમભિક્ખુનિતો’’તિ. પચ્ચુટ્ઠાનારહાતિ પટિમુખં ઉપટ્ઠાતું અરહા. અવિસેસેન ચાતિ ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ વા ‘‘ભિક્ખુની’’તિ વા વિસેસ, મકત્વા સામઞ્ઞેન ચ. ‘‘આસનારહચતુક્કસ્સા’’તિ પદં ‘‘પઠમપદ’’ન્તિ પદે અવયવિસમ્બન્ધો.

અસાધારણન્તિ ભિક્ખૂહિ અસાધારણં. વિકાલે કપ્પતીતિ તદહુવિકાલે કપ્પતિ. કાલાતીતન્તિ કાલયામસત્તહાતીતં. યાવકાલિકાદિત્તયઞ્ચ અકપ્પિયમંસઞ્ચ ઉગ્ગહિતકઞ્ચ અપટિગ્ગહિતકઞ્ચાતિ યોજના.

ગુણઙ્ગુણૂપાહનઞ્ચ ધુવન્હાનઞ્ચ ચમ્મત્થરણઞ્ચ ગુણઙ્ગુણૂપાહનધુવન્હાનચમ્મત્થરણાનિ. ઇમાનિ ચત્તારીતિ પઞ્ચવગ્ગેન ગણેન ઉપસમ્પદદાનાદીનિ. ઇધાતિ પચ્ચન્તિમેસુ જનપદેસુ. ઇધાતિ મજ્ઝિમેસુ. ઇદન્તિ ચતુબ્બિધં વત્થુ. દીપેતુમ્પીતિ દીપનમ્પિ. તુંપચ્ચયો હિ કત્વત્થજોતકો. એસેવ નયો દીપેતું પનાતિ એત્થાપિ. સેસં અનુઞ્ઞાતકન્તિ સમ્બન્ધો. ઉભયત્થપીતિ પચ્ચન્તિમમજ્ઝિમવસેન ઉભયત્થાપિ.

છન્દપારિસુદ્ધિઅક્ખાનં એકં કત્વા ‘‘ચત્તારો’’તિ વુત્તં. ચત્તારો પુબ્બકિચ્ચાતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસો, ‘‘ચત્તારિ પુબ્બકિચ્ચાની’’તિ હિ અત્થો. એવં વુત્તાનિ ઇમાનિ ચત્તારીતિ સમ્બન્ધો. એવં આગતા સમ્મુતિયોતિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ચતુક્કેસુ.

ઇતિ ચતુક્કવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૫. પઞ્ચકેસુ ¶ ‘‘પઞ્ચ પુગ્ગલા નિયતા’’તિ એતં આનન્તરિયાનમેવ ગહણન્તિ યોજના. પઞ્ચ છેદન કા આપત્તિયો નામ વેદિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. યા વિકપ્પના વુત્તાતિ યોજના. ઉસ્સઙ્કિતોતિ ઉટ્ઠહિત્વા સઙ્કિતો. પરિસઙ્કિતોતિ પુનપ્પુનં સઙ્કિતો. અકુપ્પો અરહત્તફલસઙ્ખાતો ધમ્મો ઇમસ્સાતિ અકુપ્પધમ્મો, ખીણાસવો. ખીણાસવો સમાનોપિ ઉસ્સઙ્કિતો ચેવ પરિસઙ્કિતો ચાતિ યોજના. પરિહરિતબ્બાતિ અપનેતબ્બા. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એતેસૂતિ અગોચરેસુ. થૂપચીવરન્તિ એત્થ થૂપં પરિક્ખિપિત્વા કતં ચીવરં થૂપચીવરન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વમ્મિક’’ન્તિઆદિ. વમ્મિકો હિ થૂપયતિ ઉદ્ધં આરોહતીતિ થૂપોતિ વુચ્ચતિ ¶ . ન્હાનટ્ઠાનેતિ સબ્બેસં ન્હાનટ્ઠાને. તઞ્હિ ઉદકેન કાયં અભિસિઞ્ચતિ એત્થાતિ અભિસેકન્તિ વુચ્ચતિ. અભિસેકે છડ્ડિતં આભિસેકિકં, ચીવરં. તેન વુત્તં ‘‘છડ્ડિતચીવર’’ન્તિ. ભતપટિયાભતન્તિ એત્થ ભરધાતુયા પોસનત્થં પટિક્ખિપિત્વા ધારણત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુસાનં નેત્વા પુન આનીતક’’ન્તિ. તત્થ ‘‘સુસાન’’ન્તિ ઇમિના કમ્મં દસ્સેતિ, ‘‘પુના’’તિ ઇમિના પટિસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ઇમેહિ પદેહિ સુસાનં ભતં હુત્વા ગેહં પટિઆભરિતબ્બન્તિ ભતપટિયાભતન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ, યકારો પદસન્ધિકરો. પાળિયં, અટ્ઠકથાયઞ્ચ પોત્થકેસુ ‘‘ગતપટિયાગત’’ન્તિ કણ્ઠજતતિયક્ખરેન પાઠો અત્થિ, સો અસુન્દરો.

કાયો પઠમં, વાચા દુતિયં, કાયવાચા તતિયં, ઇદં સન્ધાય ‘‘તતિયેના’’તિ વુત્તં. તત્થેવાતિ અન્તરપેય્યાલે એવ.

અદિન્નન્તિ એત્થ અકારસ્સ નકારિયભાવઞ્ચ તપચ્ચયસ્સ કમ્મવાચકભાવઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞેન ન દિન્ન’’ન્તિ. તત્થ ‘‘અઞ્ઞેના’’તિ ઇમિના તપચ્ચયસ્સ કમ્મવાચકભાવં દસ્સેતિ, નકારેન અકારસ્સ કારિયં દસ્સેતિ. કેન કારણેન અવિદિતન્તિ આહ ‘‘પટિગ્ગણ્હામીતિ ચેતનાય અભાવેના’’તિ. અવિદિતન્તિ અપાકટં. નટસમજ્જાદિદાનન્તિ નટસમજ્જાદીનં ¶ સબ્બેસં દાનં. ઉસભવિસ્સજ્જનન્તિ ઉસભસ્સ વિસ્સજ્જનં. ઇદં ઉપલક્ખણવસેન વુત્તં. સબ્બાસમ્પિ પન મનુસ્સામનુસ્સાનં ઇત્થીનં મેથુનરતિવસેન પુરિસાનં દાનમ્પિ ગહેતબ્બં. ઇત્થિદાનન્તિ એત્થાપિ યાસં કાસઞ્ચિ ઇત્થીનં યેસં કેસઞ્ચિ પુરિસાનં દાનં ગહેતબ્બં. પટિભાનચિત્તકમ્મદાનન્તિ મેથુનસેવનપટિભાનચિત્તકમ્મદાનં. લોકસ્સાતિ લોકેન. કથેતુકમ્યતાતિ કથેતુકામતા. ‘‘ન સુપ્પટિવિનોદયા’’તિ ઇમિના દુક્ખેન પટિવિનોદેતબ્બાતિ દુપ્પટિવિનોદયા, પટિવિનોદેતું ન સુકરાતિ દસ્સેતિ. ઉપાયેનાતિ યુત્તિયા.

ફુસ્સદેવત્થેરો અટ્ઠાસિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. એકંસન્તિ ભુમ્મત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં. એકસ્મિં અંસેતિ હિ અત્થો. બુદ્ધારમ્મણન્તિ બુદ્ધગુણારમ્મણં. મારોતિ દેવપુત્તમારો, ગતોતિ સમ્બન્ધો. ગોમયન્તિ ગોમીળ્હં. જરગ્ગવોતિ જરગોણો. તાદિસમેવાતિ ગોમયવિપ્પકિરણસભાવમેવ. વિપ્પકારન્તિ વિસેસપકારેન કરણં. વઙ્કપાદન્તિ કુટિલપાદં. પરિકસન્તોતિ પરિચ્છેદં કત્વા વિલેખન્તો. વિગચ્છપુરિસોતિ વિકારં, વિરૂપં વા ગતપુરિસો. ‘‘વિભચ્છપુરિસો’’તિપિ પાઠો, વિસેસેન સોભણં ભક્ખપુરિસોતિ અત્થો. અયમેવ પાઠો અભિધાનાદીસુ (અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૧૦૨ ગાથાયં) દિસ્સતિ. સમન્તાતિ કટઅન્ધકારવિહારસ્સ ¶ સમન્તતો. મારો સિયા નુ ખોતિ યોજના. ન અસક્ખિં ઇતિ આહાતિ યોજના. દિટ્ઠપુબ્બોતિ પુબ્બે દિટ્ઠો. મહાનુભાવોતિ દેવિદ્ધિયા મહાનુભાવો. ઇઙ્ઘાતિ ઉય્યોજનત્થે નિપાતો, ઉય્યોજેમીતિ અત્થો. અત્તભાવન્તિ તવ અત્તભાવં. તાદિસં રૂપન્તિ બુદ્ધસ્સ ભગવતો અત્તભાવસદિસં રૂપં. તંસરિક્ખકન્તિ તેન રૂપેન સદિસં. પતિરૂપમેવ સદિસટ્ઠેન પતિરૂપકં, ન એકંસસદિસં રૂપં કિઞ્ચિ સદિસરૂપન્તિ અત્થો. સકત્તભાવન્તિ સસ્સ એસો સકો, સોયેવ અત્તભાવો સકત્તભાવો, તં. અયન્તિ મારો. કથન્તિ ¶ કેન કારણેન ભગવા ન સોભતિ નુ ખો, સોભતિયેવાતિ અત્થો. તદેવ સમત્થેતું વુત્તં ‘‘સબ્બસો વીતરાગદોસમોહો’’તિ. વઞ્ચિતોમ્હીતિ અહં વઞ્ચિતો અમ્હિ. કિં અત્થીતિ કિં નામ અત્થિ, મમ વઞ્ચનચિત્તં નત્થીતિ અધિપ્પાયો. દહરભિક્ખુ પટિલભતીતિઆદિના સમ્બન્ધિતબ્બં.

દહરભિક્ખુ અટ્ઠાસીતિ સમ્બન્ધો. સઙ્કારછડ્ડનિં પચ્છિન્તિ સમ્બન્ધો. સઙ્કારં છડ્ડેતિ ઇમાયાતિ સઙ્કારછડ્ડની. તિસ્સદત્તત્થેરો નામ પુચ્છીતિ સમ્બન્ધો. નાવાતોતિ પોતતો. પઞ્હાસહસ્સન્તિ સમથવિપસ્સનાકમ્મટ્ઠાનેસુ પુચ્છાસહસ્સં. પુચ્છીતિ દહરં પુચ્છિ. પરિચ્છિન્દીતિ તસ્મિં દિવસે કાતબ્બવત્તં નિટ્ઠપેસીતિ અત્થો. યોનકવિસયતોતિ યોનકલોકતો. અટ્ઠ કપ્પે અનુસ્સરીતિ ચેતિયઙ્ગણં દિસ્વા ચિત્તસ્સ પસીદનતો પુબ્બેનિવાસઞાણેન અટ્ઠ કપ્પે અનુસ્સરિ.

એકો ભિક્ખુ ગતોતિ સમ્બન્ધો. દેવતા પુપ્ફહત્થા અટ્ઠંસૂતિ મનુસ્સવેસં ગહેત્વા અટ્ઠંસુ. તેન વુત્તં ‘‘કતરગામવાસિકાત્થા’’તિ. તુમ્હે કતરસ્મિં ગામે વસનસીલા અત્થ ભવથાતિ યોજના. ઇધેવાતિ ઇમસ્મિંયેવ ઠાને. ઠિતામ્હાતિ મયં ઠિતા અમ્હાતિ યોજના.

અયં કથાતિ અયં વક્ખમાનકથા. કિં અમચ્ચપુત્તો પાસાદિકો નુ ખોતિ યોજના. નેતિ અમચ્ચપુત્તઅભયત્થેરે. ઞાતકા અગમંસૂતિ સમ્બન્ધો. થેરમાતાપિ પહિણીતિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દેન ઞાતકે અપેક્ખતિ. પહિણાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુત્તો મે’’તિઆદિ. અમચ્ચપુત્તો આરૂળ્હોતિ સમ્બન્ધો. અભયત્થેરો આહાતિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ અમચ્ચપુત્તેન. યુગગ્ગાહન્તિ યુગસ્સ ગાહં. ‘‘મહલ્લકત્થેરસ્સ સમ્મટ્ઠટ્ઠાને કચવરં છડ્ડેત્વા’’તિ વચનં આવિ કરોન્તો આહ ‘‘અતીતત્તભાવે કિરા’’તિઆદિ. અમચ્ચપુત્તો છડ્ડેસીતિ સમ્બન્ધો.

તન્તિ સમ્મજ્જનવત્તં. તત્રાતિ ‘‘સત્થુસાસનં કતં હોતી’’તિવચને. આયસ્મા સારિપુત્તો નિસીદિ કિરાતિ સમ્બન્ધો. ભગવા પચ્ચાગઞ્છીતિ ¶ સમ્બન્ધો. પાદાનીતિ પાદસ્સ અક્કમનટ્ઠાનાનિ, પાદચેતિયાનીતિ અત્થો. થેરો નિસીદીતિ સમ્બન્ધો. જણ્ણુકેહિ પતિટ્ઠાય ‘‘પાદચેતિયં ¶ વન્દિત્વા’’તિ પાઠસેસો અજ્ઝાહરિતબ્બો. મે નિસિન્નભાવં મે સત્થા અઞ્ઞાસિ વતાતિ યોજના. મેસદ્દો હિ પુબ્બપરાપેક્ખો. ચોદનન્તિ દોસારોપનં. કારેસ્સામીતિ દસબલં કારેસ્સામિ. ભગવા આહાતિ સમ્બન્ધો. ગતોસીતિ ત્વં ગતો અસિ, વિચરન્તસ્સ તુય્હં ન પતિરૂપન્તિ યોજના. તતોતિ ચોદનકાલતો.

એત્તકો વિનિચ્છયો ઉપલબ્ભતીતિ સમ્બન્ધો. ભાસપરિયન્તન્તિ વચનપરિચ્છેદં. અયન્તિ કથા. એત્તકં વચનન્તિ સમ્બન્ધો. ગય્હૂપગન્તિ ગહેતબ્બભાવં ઉપગમનં, ગણ્હિતું ખમનીયન્તિ અત્થો. તાનીતિ દ્વે મૂલાનિ. પુન તાનીતિ સમુદયભૂતાનિ છ આપત્તિસમુટ્ઠાનાનિ. વત્થુન્તિ મેથુનાદિવત્થું. ઇતિપીતિ પિસદ્દો પઠમનયં અપેક્ખતિ. એત્થ પઠમનયે મૂલેન સમુદયસ્સ પાયતો અભેદો હોતિ, પચ્છિમનયે પન સબ્બથા ભેદો હોતિ. તસ્મા પચ્છિમનયોયેવ યુત્તતરોતિ દટ્ઠબ્બો. ‘‘વૂપસમ્મતી’’તિ ઇમિના ‘‘નિરુજ્ઝતી’’તિ પદસ્સ સમુચ્છેદનિરોધં દસ્સેતિ. વુટ્ઠાનેનાતિ પરિવાસાદિવિનયકમ્મેન.

તેત્તિંસમૂલાનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિવાદાધિકરણસ્સ દ્વાદસ મૂલાની’’તિઆદિ. એકં મૂલન્તિ સમ્બન્ધો. તાનીતિ તેત્તિંસ મૂલાનિ. પરતોતિ પરસ્મિં. ‘‘અટ્ઠારસ ભેદકરવત્થૂની’’તિઆદિના અધિકરણાનં સમુટ્ઠાનં દસ્સેતિ. ચત્તારિ સઙ્ઘકિચ્ચાનિ નિસ્સાય ઉપ્પજ્જતીતિ યોજના. ઇદન્તિ વત્થુ. સત્તન્નં નિદાનન્તિ સત્તન્નં આપત્તિક્ખન્ધાનં પઞ્ઞત્તિટ્ઠાનસઙ્ખાતં નિદાનં. એત્થાતિ ઠાને. પઞ્ઞત્તિં ન જાનાતીતિ એત્થ ‘‘અનુપઞ્ઞત્તિં ન જાનાતી’’તિ વક્ખમાનત્તા પઠમપઞ્ઞત્તિ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘પઠમપઞ્ઞત્તિં ન જાનાતી’’તિ. અનુપઞ્ઞત્તીતિ એત્થ અનુસદ્દો નઉપચ્છિન્નત્થોતિ આહ ‘‘પુનપ્પુનં પઞ્ઞત્તિં ન જાનાતી’’તિ. પચ્છાત્થોપિ યુજ્જતેવ પઠમપઞ્ઞત્તિતો પચ્છા પઞ્ઞત્તત્તા. અનુસન્ધિવચનપથન્તિ એત્થ અનુસન્ધીનં વસેન વચનપથન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કથાનુસન્ધિવિનિચ્છયાનુસન્ધિવસેન વત્થુ’’ન્તિ. ઞત્તિકિચ્ચન્તિ ઞત્તિયા કિચ્ચં ¶ . ઇમિના ઞત્તિયાતિ એત્થ સામ્યત્થે સામિવચનં. કરધાતુસમ્બન્ધે કરણવચનમ્પિ યુજ્જતેવ. કરણન્તિ એત્થ ચ યુપચ્ચયસ્સ કમ્મત્થભાવઞ્ચ દસ્સેતિ. ન કેવલં ઞત્તિકમ્મે એવ ઞત્તિકિચ્ચં ન જાનાતિ, અથ ખો ઞત્તિદુતિયઞત્તિચતુત્થકમ્મેસુપિ ન જાનાતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઞત્તિદુતિયઞત્તિચતુત્થકમ્મેસૂ’’તિઆદિ. પુબ્બે ઠપેતબ્બાતિ ઞત્તિ નામ કમ્મવાચાય પુબ્બે ઠપેતબ્બાતિ ન જાનાતિ. ઇમિના નપુબ્બકુસલભાવં દસ્સેતિ. ‘‘પચ્છા’’તિ ઇમિના નઅપરકુસલભાવં દસ્સેતિ. પિસદ્દેન પઠમનયં અપેક્ખતિ. ‘‘કાલં ન જાનાતી’’તિ ઇમિના અકાલઞ્ઞૂતિ પદસ્સ વિગ્ગહવાક્યં દસ્સેતિ. કાલં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનજ્ઝિટ્ઠો’’તિઆદિ.

‘‘ધુતઙ્ગે ¶ આનિસંસં અજાનિત્વા’’તિ ઇમિના મન્દમોમૂહાનં ફલં દસ્સેતિ. પાપિચ્છોતિ એત્થ પાપિચ્છો નામ પચ્ચયલાભસ્સ પત્થનાતિ આહ ‘‘પચ્ચયલાભં પત્થયમાનો’’તિ. કાયવિવેકો ચ ચિત્તવિવેકો ચ ઉપધિવિવેકો ચ કાયચિત્તઉપધિવિવેકં, સમાહારદ્વન્દો, પુબ્બપદેસુ ઉત્તરપદલોપો. એતસ્સાતિ આરઞ્ઞિકસ્સ. ઇમિના ઇમાય અત્થો ઇદમત્થો, સો એતસ્સત્થીતિ ઇદમત્થીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અપ્પિચ્છઞ્ઞેવાતિઆદીસુ એવસદ્દાનં છડ્ડેતબ્બત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન અઞ્ઞં કિઞ્ચિ લોકામિસ’’ન્તિ.

નવવિધન્તિ દિવસવસેન તિવિધં, તથા કત્તબ્બાકારવસેન, તથા કારકવસેનાતિ નવવિધં ઉપોસથં.

કાયદુચ્ચરિતાદિ યસ્મા ન પસાદં સંવત્તેતિ, ન પસાદાય વા સંવત્તતિ, તસ્મા અપાસાદિકન્તિ વુચ્ચતિ. તેન વુત્તં ‘‘અપાસાદિકન્તિ કાયદુચ્ચરિતાદિ અકુસલ’’ન્તિ. વેલં અતિક્કમ્માતિ ભોજનાદિકાલં અતિક્કમિત્વા. ઇમિના અતિવેલન્તિ એત્થ અતિસદ્દસ્સ અતિક્કમનત્થઞ્ચ ‘‘અતિવેલ’’ન્તિ પદસ્સ ‘‘વિહરતો’’તિ પદે કિરિયવિસેસનભાવઞ્ચ દસ્સેતિ. અપ્પં કાલન્તિ યોજના. અવતરણં ઓતારોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઓતરણ’’ન્તિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પઞ્ચકેસુ.

ઇતિ પઞ્ચકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૬. છક્કેસુ ¶ એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઇતીતિ એવં. ઇમા છ સામીચિયોતિ યોજના. તત્થાતિ છસુ આકારેસુ. સતિસમ્મોસેનાતિ સતિયા વિપ્પવાસેન.

તત્થાતિ ચુદ્દસસુ પરમેસુ. તતોતિ છક્કતો. એકં અપનેત્વાતિ યંકિઞ્ચિ એકં અપનેત્વા. સેસેસૂતિ છહિ પરમેહિ સેસેસુ અટ્ઠસુ પરમેસુ. અઞ્ઞાનિપિ છક્કાનીતિ પઠમછક્કતો અઞ્ઞાનિપિ અટ્ઠ છક્કાનિ.

છ આપત્તિયોતિ તીણિ છક્કાનીતિ ‘‘છ આપત્તિયો’’તિ વુત્તાનિ તીણિ છક્કાનીતિ યોજના ¶ . વુત્તદ્વયં એકં કત્વા. ન્હાનેતિ ન્હાનસિક્ખાપદે. છક્કદ્વયન્તિ આદાયસમાદાયવસેન છક્કદ્વયં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ છક્કેસુ.

ઇતિ છક્કવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૭. સત્તકેસુ છસુ સામીચીસુ પક્ખિપિત્વાતિ સમ્બન્ધો. તત્થેવાતિ સમથક્ખન્ધકે એવ.

ચમ્પેય્યકેતિ ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે. ‘‘અસદ્ધમ્મા’’તિ પદસ્સ ભેદનિસ્સિતતુલ્યનિસ્સિતસમાસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અસતં ધમ્મા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘અસતં ધમ્મા’’તિ ઇમિના ભેદનિસ્સિતસમાસં દસ્સેતિ, ‘‘અસન્તો વા ધમ્મા’’તિ ઇમિના તુલ્યનિસ્સિતસમાસં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ સત્તકેસુ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

ઇતિ સત્તકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૮. અટ્ઠકેસુ ¶ અટ્ઠાનિસંસાદીનં દેસનાકારદેસનટ્ઠાનાનિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ન મય’’ન્તિઆદિ. તત્થ ‘‘ન મયં…પે… કરિસ્સામા’’તિ ઇમિના દેસનાકારં દસ્સેતિ, ‘‘કોસમ્બકક્ખન્ધકે’’તિ ઇમિના દેસનટ્ઠાનં દસ્સેતિ. તમ્પીતિ દુતિયઅટ્ઠકમ્પિ.

તેરસકે વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. કુલાનિ દૂસેતીતિ એત્થ ‘‘દૂસેતી’’તિ કિરિયાપદસ્સ કરણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુપ્ફેન વા’’તિઆદિ. ઇમેહિ અટ્ઠહિ દૂસેતીતિ યોજના. ‘‘લાભેના’’તિઆદિના ‘‘અટ્ઠહિ અસદ્ધમ્મેહી’’તિ એત્થ અસદ્ધમ્મસરૂપં દસ્સેતિ. સારાગોતિ સંરાગો, ભુસં રજ્જનન્તિ અત્થો. પટિવિરોધોતિ દોસો. સો હિ યસ્મા અલાભાદીસુ પટિવિરુજ્ઝતિ, તસ્મા પટિવિરોધોતિ વુચ્ચતિ. પાળિયન્તિ વિનયપાળિયં.

પાણન્તિઆદિકા દ્વે ગાથાયો દ્વાદસક્ખરેન બન્ધિતા. પઠમગાથાય તતિયપાદે ચરિયસદ્દેન ¶ યુત્તત્તા એકક્ખરો અધિકો. અયં પનેત્થ યોજના – પાણં ન હને ન ઘાતેય્ય, આદિન્નઞ્ચ ન આદિયે ન ગણ્હેય્ય, મુસા વિતથવચનં ન ભાસે ન કથેય્ય, મજ્જપો મજ્જપાનં ન ચ સિયા, અબ્રહ્મચરિયા મેથુના વિરમેય્ય, રત્તિં વિકાલભોજનં ન ભુઞ્જેય્ય.

માલં ન ધારે ન ધારેય્ય, ગન્ધઞ્ચ ન આચરે, સન્થતે મઞ્ચે ચ છમાયઞ્ચ સયેથ. એતઞ્હિ ઉપોસથં અટ્ઠઙ્ગિકં ઉપોસથં ઇતિ દુક્ખન્તગુના બુદ્ધેન પકાસિતન્તિ આહુ પણ્ડિતાતિ.

સઙ્ઘભેદકેતિ સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકે. તાસંયેવાતિ ભિક્ખુનીનમેવ. ‘‘ઉપાસિકા અટ્ઠ વરાનિ યાચતી’’તિ એવં સામઞ્ઞવચનસ્સાપિ અત્થપકરણાદિના વિસેસવિસયો હોતીતિ આહ ‘‘વિસાખા’’તિ. સા હિ વિવિધા પુત્તનત્તુસઙ્ખાતા સાખા એતિસ્સાત્થીતિ વિસાખાતિ વુચ્ચતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ અટ્ઠકેસુ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

ઇતિ અટ્ઠકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૨૯. નવકેસુ ¶ અચરીતિઆદીનીતિ આદિસદ્દેન ‘‘ચરતિ, ચરિસ્સતી’’તિઆદીનિ (દી. નિ. ૩.૩૪૦; અટ્ઠ. નિ. ૯.૨૯-૩૦) સઙ્ગણ્હાતિ. તં કુતેત્થ લબ્ભાતિ એત્થ તન્તિ અનત્થચરણં, કોપકરણં વા. કુતોતિ કેન કારણેન. એત્થાતિ એતસ્મિં અનત્થચરકપુગ્ગલે. લબ્ભાતિ લદ્ધા, સક્કા લદ્ધું ન લબ્ભા એવાતિ અત્થો. નવન્નં વા ભિક્ખૂનં કારણાતિ યોજના. તણ્હન્તિ દ્વીસુ એસનતણ્હાએસિતતણ્હાસુ એસનતણ્હં. પટિચ્ચાતિ આરબ્ભ. પરિયેસનાતિ પુનપ્પુનં એસના. લાભોતિ રૂપાદિઆરમ્મણલાભો. વિનિચ્છયોતિ ઞાણતણ્હાદિટ્ઠિવિતક્કવસેન ચતુબ્બિધો વિનિચ્છયો. ચતુબ્બિધો હિ ધમ્મો ‘‘એત્તકં મય્હં ભવિસ્સતી’’તિઆદિના વિનિચ્છિનતિ અનેનાતિ વિનિચ્છયોતિ વુચ્ચતિ. છન્દરાગોતિ બલવરાગો. અજ્ઝોસાનન્તિ ‘‘અહં મમ’’ન્તિ બલવસન્નિટ્ઠાનં, પરિગ્ગહોતિ તણ્હાદિટ્ઠિવસેન પરિચ્છિન્દિત્વા ગહણં. મચ્છરિયન્તિ પરેસં સાધારણભાવસ્સ અસહનતા. આરક્ખાતિ દ્વારપિદહનમઞ્જૂસગોપનાદિવસેન આભુસો રક્ખનં. આરક્ખાધિકરણન્તિ આરક્ખકારણા, હેત્વત્થે ચેતં પચ્ચત્તવચનં. દણ્ડાદાનાદીસુ પરનિસેધનત્થં દણ્ડસ્સ આદાનં દણ્ડાદાનં. તથા એકતોધારાદિનો સત્થસ્સ આદાનં સત્થાદાનં. કલહોતિ કાયકલહોપિ વાચાકલહોપિ. વિગ્ગહોતિ ¶ વિરુદ્ધવસેન ગહણં. વિવાદોતિ વિરુદ્ધવસેન વદનં. ‘‘તુવં તુવ’’ન્તિ અનાદરવસેન વદનં તુવંતુવં વાદો, પેસુઞ્ઞવસેન વદનં પેસુઞ્ઞવાદો, મુસાવસેન વદનં મુસાવાદો, દણ્ડાદાનઞ્ચ સત્થાદાનઞ્ચ કલહો ચ વિગ્ગહો ચ વિવાદો ચ તુવંતુવંવાદો ચ પેસુઞ્ઞવાદો ચ મુસાવાદો ચ દણ્ડાદાન…પે… મુસાવાદા. મુસાવાદાતિ એત્થ વાદસદ્દો ‘‘તુવં તુવ’’ન્તિ ચ ‘‘પેસુઞ્ઞ’’ન્તિ ચ એત્થાપિ યોજેતબ્બો. ‘‘અહં સેય્યોહમસ્મી’’તિ પવત્તમાનાદયોતિ યોજના. અધિટ્ઠિતકાલતો પટ્ઠાય ન વિકપ્પેતબ્બાનીતિ અધિટ્ઠાનવિકપ્પનં એકતો ન કાતબ્બં, અધિટ્ઠિતે ન વિકપ્પેતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. પરિણતં લાભં પરિણામેતીતિ સમ્બન્ધો.

એતેસંયેવ ¶ દાનાનન્તિ એતેસંયેવ અધમ્મિકાનં દાનાનં. સઙ્ઘસ્સ નિન્નન્તિ સઙ્ઘસ્સ નતં, નામિતં વા લાભન્તિ સમ્બન્ધો. સઙ્ઘસ્સ નમતિ, નામિયતીતિ વા નિન્નં. તેસંયેવાતિ તેસંયેવ તિણ્ણં ધમ્મિકદાનાનં. તયો તયો દાનપટિગ્ગહપરિભોગે સમ્પિણ્ડેત્વા નવકો ગહેતબ્બો. તત્થેવાતિ સમથક્ખન્ધકે એવ. ઓવાદવગ્ગસ્સાતિ ભિક્ખુનોવાદવગ્ગસ્સ. તત્થેવાતિ ઓવાદવગ્ગસ્સ પઠમસિક્ખાપદે એવ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ નવકેસુ.

ઇતિ નવકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૩૦. દસકેસુ અટ્ઠાને વા પનાતિ અકારણે વા પન. તત્થાતિ નવકેસુ. ‘‘નત્થિ દિન્નન્તિઆદિવસેના’’તિ આદિસદ્દેન ‘‘નત્થિ યિટ્ઠં નત્થિ હુત’’ન્તિઆદયો (ધ. સ. ૧૨૨૧; મ. નિ. ૯૪.૨૨૫; ૩.૯૧, ૧૧૬; સં. નિ. ૩.૨૧૦; અ. નિ. ૧૦.૧૭૬) નવ નત્થિકા સઙ્ગહેતબ્બા. ‘‘સસ્સતો લોકોતિ આદિવસેના’’તિઆદિસદ્દેન (દી. નિ. ૧.૩૧; મ. નિ. ૧.૨૬૯) ‘‘અસસ્સતો લોકો’’તિઆદયો (મ. નિ. ૧.૨૬૯) નવ અન્તગ્ગાહિકે સઙ્ગણ્હાતિ. વિપરીતા સમ્મત્તાતિ દસહિ મિચ્છત્તેહિ વિપરીતા દસ સમ્મત્તા સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધિ સમ્માઞાણં સમ્માવિમુત્તીતિ.

દસ આદીનવા નિદ્દિટ્ઠાતિ સમ્બન્ધો. ઉન્દૂરક્ખાયિતન્તિ મૂસિકેન ખાદિતં. એત્થ હિ ખેધાતુ ખાદનત્થો હોતિ. અગ્ગિદડ્ઢન્તિ અગ્ગિના દડ્ઢં. એતેસૂતિ એતેસુ દસસુ પંસુકૂલેસુ. ઉદકસાટિકં વા સંકચ્ચિકં વાતિ ભિક્ખુનીનં ઉદકસાટિકં ¶ વા સંકચ્ચિકં વા. એત્થ વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો.

પણ્ણસન્થારો તિણસન્થારેન સઙ્ગહિતો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ દસકેસુ.

ઇતિ દસકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

એકુત્તરિકનયો એકાદસકવારવણ્ણના

૩૩૧. એકાદસકેસુ ¶ તિણપાદુકાતિ મુઞ્જપબ્બજેહિ અવસેસા તિણમયપાદુકા. કટ્ઠપાદુકસઙ્ગહમેવાતિ કટ્ઠપાદુકે સઙ્ગહં એવ. તમ્બલોહમયેન વા દારુમયેન વાતિ વાસદ્દો અનિયમવિકપ્પત્થો. ‘‘નસિ અનિમિત્તા’’તિઆદયો ભિક્ખુનિક્ખન્ધકે (ચૂળવ. ૪૨૩) નિદ્દિટ્ઠા. તે સબ્બેતિ સબ્બે તે ગણ્ઠિકવિધા. નગ્ગેનાતિ અચેલકેન. તે સબ્બેતિ સબ્બે તે અવન્દિયપુગ્ગલા. પુબ્બેતિ દસકે. કમ્મવગ્ગેતિ અવસાને કમ્મવગ્ગે.

સો ભિક્ખુ યં ન નિગચ્છેય્ય, એતં ન નિગતં અટ્ઠાનં અનવકાસોતિ યોજના. એવઞ્હિ સતિ યંસદ્દો કિરિયાપરામસનો હોતિ, અથ વા યં યેન કારણેન ન નિગચ્છેય્ય, એતં કારણં અટ્ઠાનન્તિ યોજના. અનધિગતં સમાધિન્તિ યોજના. સદ્ધમ્માસ્સાતિ સદ્ધમ્મા અસ્સ. અસ્સ અક્કોસકપરિભાસકસ્સ ભિક્ખુસ્સ સદ્ધમ્મા ન વોદાયન્તિ ન પરિયોદપેન્તીતિ અત્થો. રોગાતઙ્કન્તિ રોગસઙ્ખાતં આતઙ્કં. નિરયં ઉપપજ્જતીતિ નિરયમ્હિ ઉપપજ્જતિ. ‘‘ઉપપજ્જતી’’તિ એત્થ ઉપઇતિ કમ્મપ્પવચનીયઉપસગ્ગેન યુત્તત્તા ‘‘નિરય’’ન્તિ એત્થ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનં દટ્ઠબ્બં. એત્થ એતસ્મિં અઙ્ગુત્તરપાળિયં (અ. નિ. ૧૧.૬).

આસેવિતાયાતિ એત્થ આત્યૂપસગ્ગો આદિકમ્મત્થોતિ આહ ‘‘આદિતો પટ્ઠાય સેવિતાયા’’તિ. ‘‘નિપ્ફાદિતાયા’’તિઇમિના ભાવિતાયાતિ એત્થ ભૂસદ્દો સત્તત્થોતિ દસ્સેતિ, ‘‘વડ્ઢિતાયા’’તિ ઇમિના વડ્ઢનત્થોતિ દસ્સેતિ. બહુલીકતાયાતિ એત્થ બહુલં નામ અત્થતો પુનપ્પુનન્તિ આહ ‘‘પુનપ્પુનં કતાયા’’તિ. સુયુત્તયાનસદિસાયાતિ સુટ્ઠુ યુત્તેન યાનેન સદિસાય. ઇમિના યાનીકતાયાતિ એત્થ ન યંકિઞ્ચિ યાનં વિય કતં હોતિ, અથ ખો ઇચ્છિતિચ્છિતક્ખણે આરોહનીયત્તા સુયુત્તયાનં વિય કતં હોતીતિ દસ્સેતિ. યથા કરિયમાને પતિટ્ઠા હોતીતિ યોજના. વત્થુકતાયાતિ એત્થ વત્થુસદ્દો પતિટ્ઠત્થોતિ દસ્સેતિ. વસતિ ¶ પતિટ્ઠહતિ ¶ એત્થાતિ વત્થૂતિ વચનત્થો કાતબ્બો. અનુટ્ઠિતાયાતિ એત્થ અનુસદ્દો નઉપચ્છિન્નત્થો, ઠાધાતુ ઉપ્પજ્જનત્થોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનુ અનુ પવત્તિતાયા’’તિ. ‘‘સમન્તતો’’તિ ઇમિના પરિચિતાયાતિ એત્થ પરિસદ્દો સમન્તત્થોતિ દસ્સેતિ. ‘‘અભિવડ્ઢિતાયા’’તિ ઇમિના ચિધાતુ વડ્ઢનત્થોતિ દસ્સેતિ. સમારદ્ધાયાતિ પરિપુણ્ણં આરાધિતાય. રાધધાતુ હિ સાધનત્થો હોતિ. ‘‘વસીભાવં ઉપનીતાયા’’તિ ઇમિના તદત્થં અધિપ્પાયેન દસ્સેતિ. ‘‘ન પાપકં સુપિનં પસ્સતી’’તિ વચનસ્સ અત્થાપત્તિનયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભદ્રકં પના’’તિઆદિ. વુદ્ધિકારણભૂતન્તિ વુદ્ધિયા કારણભૂતં સુપિનન્તિ સમ્બન્ધો. દેવતા રક્ખન્તીતિ એત્થ સામઞ્ઞતો વુત્તેપિ આરક્ખદેવતાયેવ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘આરક્ખદેવતા’’તિ. આરક્ખદેવતા નામ ભુમ્મદેવાદયો. ખિપ્પન્તિ ભાવનપુંસકં. ઇમિના તુવટં ચિત્તન્તિ એત્થ તુવટસદ્દો ખિપ્પપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. ઉત્તરિમપ્પટિવિજ્ઝન્તોતિ એત્થ ‘‘ઉત્તરિ’’ન્તિ પદસ્સ અવધિપેક્ખત્તા તસ્સ અવધિ ચ ઉત્તરિસદ્દસ્સ ઇધ અરહત્તવાચકભાવઞ્ચ વિધધાતુયા સચ્છિકરણત્થઞ્ચ દસ્સેન્તો આહ ‘‘મેત્તાઝાનતો’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘મેત્તાઝાનતો’’તિ ઇમિના અવધિં દસ્સેતિ, ‘‘અરહત્ત’’ન્તિ ઇમિના ‘‘ઉત્તરિ’’ન્તિ પદસ્સ સરૂપત્થં દસ્સેતિ, ‘‘અસચ્છિકરોન્તો’’તિ ઇમિના વિધધાતુયા સચ્છિકરણત્થં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ એકાદસકેસુ.

ઇતિ એકાદસકવારવણ્ણનાપરિયોસાનાય

૩૩૨. વિસ્સજ્જને એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. કાયસામગ્ગી આદિ નામાતિ યોજના. ઓસારણકિરિયાતિ કથનકિરિયા. છન્દપવારણં ¶ આહરિત્વાતિ છન્દઞ્ચ પવારણઞ્ચ આહરિત્વા. પવારણાકથાતિ ‘‘સઙ્ઘં ભન્તે પવારેમી’’તિઆદિકા (મહાવ. ૨૧૦) પવારણાકથા. તજ્જનીયકમ્માદીસુ વત્થુ નામ કિં? પુગ્ગલો નામ કોતિ આહ ‘‘વત્થુ નામા’’તિઆદિ. તત્થ યેન વત્થુનાતિ ભણ્ડનકારકાદિના યેન વત્થુના કરણભૂતેન, હેતુભૂતેન વા ¶ . યેનાતિ પુગ્ગલેન કત્તુભૂતેન, કતન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘તસ્સા તસ્સા કમ્મવાચાયા’’તિ પદં ‘‘અવસાનવચન’’ન્તિ પદે અવયવિસમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ વિસ્સજ્જનેસુ.

ઇતિ ઉપોસથાદિપુચ્છાવિસ્સજ્જનવણ્ણનાય યોજના

૩૩૪. અત્થવસપકરણેતિ અવયવિઆધારો. દસ અત્થવસેતિઆદીસૂતિ અવયવાધારો. યન્તિ વચનં. ઉપરિમં ઉપરિમં પદન્તિ ‘‘સઙ્ઘફાસુતાયા’’તિઆદિકં ઉત્તરુત્તરિ વુત્તં પદં. હેટ્ઠિમસ્સ હેટ્ઠિમસ્સ પદસ્સાતિ ‘‘સઙ્ઘસુટ્ઠુતાયા’’તિઆદિકસ્સ અધો અધો વુત્તસ્સ પદસ્સ.

યદેતં પદસતં વુત્તન્તિ યોજના. તત્થાતિ તસ્મિં પદસતે, નિદ્ધારણે ભુમ્મં, અત્થસતન્તિ અભિધેય્યસતં. ધમ્મસતન્તિઅભિધાનસતં, પાળિસતન્તિ અત્થો. ‘‘અત્થસતં ધમ્મસત’’ન્તિ પદાનં અત્થન્તરવિકપ્પં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથ વા’’તિઆદિ. તત્થ યે દસ અત્થવસે પટિચ્ચ પઞ્ઞત્તં, તેસં દસઅત્થવસાનન્તિ યોજના, યે દસ અત્થવસે પુબ્બે વણ્ણિતા, તેસં દસઅત્થવસાનન્તિ યોજના. પઠમપારાજિકવણ્ણનાયં (પારા. અટ્ઠ. ૧.૩૯) વણ્ણિતાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ‘‘સઙ્ઘસુટ્ઠુતાયા’’તિઆદિપાઠે. સુટ્ઠુ દેવાતિ સુટ્ઠુ મહારાજ. હિ યસ્મા આણાબલભોગબલઇસ્સરિયબલેહિ દિબ્બતિ, તસ્મા દેવોતિ વુચ્ચતિ. યો ચાતિ ગહટ્ઠો વા પબ્બજિતો વા, સમ્પટિચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. તસ્માતિ યસ્મા હિતાય સુખાય હોતિ, તસ્મા. આનિસંસં દસ્સેત્વા પઞ્ઞપેસ્સામીતિ ¶ સમ્બન્ધો. અભિભવિત્વા ન પઞ્ઞપેસ્સામીતિ યોજના. ઇધાતિ અત્થવસપકરણે. તદત્થજોતકાનન્તિ સોયેવ અત્થો તદત્થો, તસ્સ જોતકા તદત્થજોતકા, તેસં. ઇદાનિ વેદિતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. અત્થં જોતેન્તીતિ અત્થજોતકા, સદ્દા. નીહરિત્વા, નિયમેત્વા વા અત્થો વુચ્ચતે ઇમાહિ સદ્દપઞ્ઞત્તીહીતિ નિરુત્તિયો.

અત્થસતન્તિ ગાથાયં અત્થવસે પકરણે અત્થસતં વેદિતબ્બન્તિઆદિના યોજના કાતબ્બા. ઇતિ હીતિ ઇતિ એવ. હિસદ્દો હિ એવસદ્દત્થો. ઇદન્તિ ‘‘અત્થસત’’ન્તિઆદિવચનં, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ યથાવુત્તં અત્થં પટિચ્ચાતિ સમ્બન્ધો.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

સત્તનગરેસુ પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદવણ્ણના

૩૩૫. એકંસન્તિ ¶ એત્થ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘એકસ્મિં અંસે’’તિ. દસનખસમોધાનસમુજ્જલન્તિ દસન્નં નખાનં સમૂહેન સુટ્ઠુ ઉજ્જલં. એત્થ ‘‘સમુજ્જલ’’ન્તિ ઇમિના અઞ્જલિન્તિ પદસ્સ આદરેન, અભિમુખં વા જલતિ દિબ્બતીતિ અઞ્જલીતિ અત્થં દસ્સેતિ. આસીસમાનરૂપોવાતિ એત્થ આસીસમાનરૂપો એવાતિ અત્થં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘પચ્ચાસીસમાનરૂપો વિયા’’તિ. એત્થ ‘‘વિયા’’તિ ઇમિના ‘‘આસીસમાનો ઇવા’’તિ પદવિભાગં કત્વા ઇવસદ્દો ઉપમત્થજોતકોતિ દસ્સેતિ. કિસ્સાતિ એત્થ કરણત્થે છટ્ઠીવિભત્તિ હોતીતિ આહ ‘‘કેન કારણેના’’તિ. ઇધાતિ મમ નિસિન્નટ્ઠાનં. ‘‘આગતો’’તિ ઇમિના ઇધમાગતોતિ એત્થ મકારો પદસન્ધિકરમત્તોતિ દસ્સેતિ. અસ્સાતિ ઉપાલિસ્સ વિસ્સજ્જેસીતિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પઞ્હેસુ. ઇતીતિ એવં.

તત્થાતિ વિસ્સજ્જને. ભદ્દકો તે ઉમ્મઙ્ગોતિ એત્થ ઉમ્મઙ્ગસદ્દો પઞ્હવાચકોતિ આહ ‘‘ભદ્દકા તે પઞ્હા’’તિ. તત્થ તેતિ તવ. કસ્મા ¶ પઞ્હા ‘‘ઉમ્મઙ્ગો’’તિ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘પઞ્ચા હી’’તિઆદિ. હિ યસ્મા ઉમ્મઙ્ગોતિ વુચ્ચતિ, તસ્મા પઞ્હા ઉમ્મઙ્ગો નામાતિ યોજના. ‘‘ઉમ્મુજ્જિત્વા ઠિતત્તા’’તિ ઇમિના ઉમ્મુજ્જતીતિ ઉમ્મઙ્ગોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. મુજધાતુ ઉકારસ્સ અકારો, અવિજ્જન્ધકારસઙ્ખાતા ઉદકતો ઉમ્મુજ્જતીતિ અત્થો. ‘‘તગ્ઘા’’તિ નિપાતસ્સ તસ્મા કારણાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મા’’તિઆદિ. ‘‘સમ્પટિચ્છનત્થે’’તિ ઇમિના તગ્ઘસદ્દો સાધુઅત્થોતિ દસ્સેતિ, તગ્ઘ સાધૂતિ અત્થો. તીણિયેવાતિ ‘‘સમાદહિત્વા વિસિબ્બેન્તી’’તિ એકં, ‘‘સામિસેના’’તિ એકં, ‘‘સસિત્થક’’ન્તિ એકન્તિ ઇમાનિ તીણિયેવ.

૩૩૬. યં તં પુચ્છિમ્હાતિ એત્થ નિગ્ગહિતતો પરં અકારલોપોતિ આહ ‘‘યં તં અપુચ્છિમ્હા’’તિ ¶ . તત્થ યન્તિ પઞ્હં. તન્તિ તુવં. ‘‘ત્વ’’ન્તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો. તં તદેવાતિ તં તં એવ પઞ્હં. અઞ્ઞથાતિ અઞ્ઞં આકારં.

યે દુટ્ઠુલ્લા સા સીલવિપત્તીતિ એત્થ નનુ સીલવિપત્તિં પુચ્છન્તો પઞ્હો નત્થિ, કસ્મા પન ‘‘સા સીલવિપત્તી’’તિ વિસ્સજ્જનં વુત્તન્તિ આહ ‘‘કિઞ્ચાપી’’તિઆદિ. એતન્તિ ‘‘યે દુટ્ઠુલ્લા સા સીલવિપત્તી’’તિ વચનં. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘ચતૂસુ હી’’તિઆદિ. વત્વાતિ સંખેપેન વત્વા.

તિસ્સન્નં વિપત્તીનન્તિ સીલવિપત્તિતો અવસેસાનં તિસ્સન્નં વિપત્તીનં. તત્થાતિ ‘‘થુલ્લચ્ચય’’ન્તિઆદિવચને.

‘‘અબ્ભાચિક્ખન્તી’’તિ પદસ્સ કત્તારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વદન્તા’’તિ. ‘‘તથાહ’’ન્તિઆદિના વદનાકારં દસ્સેતિ.

‘‘અયં છહી’’તિ ઇમિના અયં સાતિ એત્થ સાસદ્દો પદાલઙ્કારોતિ દસ્સેતિ. એત્તાવતાતિ એત્તકેન ‘‘થુલ્લચ્ચય’’ન્તિઆદિવચનમત્તેન. વિસ્સજ્જિતં હોતીતિ સમ્બન્ધો.

૩૩૭. કતિ ¶ છેદનકાનીતિઆદિપુચ્છાનં અનુસન્ધિપુચ્છાભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. પુચ્છા હિ અનુસન્ધિઅનનુસન્ધિવસેન દુવિધા. તત્થ વિસ્સજ્જનેન અનુસન્ધિવસેન પુચ્છા અનુસન્ધિપુચ્છા નામ, વિસ્સજ્જનમનપેક્ખિત્વા યથાકામપુચ્છા અનનુસન્ધિપુચ્છા નામ. તાસં વિત્થારો નેત્તિઅટ્ઠકથાદીસુ ગહેતબ્બો. ઇધાપિ ‘‘એકાદસ યાવતતિયકા’’તિ વિસ્સજ્જનેન અનુસન્ધાનત્તા અનુસન્ધિપુચ્છા નામ. યસ્મા પન વિસ્સજ્જિતોતિ સમ્બન્ધો. સઙ્ખાવસેનાતિ એકાદસા’’તિ સઙ્ખાય સત્તિયા, આયત્તેન વા. સઙ્ખાનુસન્ધિવસેનેવાતિ ‘‘કતી’’તિ સઙ્ખાય અનુસન્ધિવસેન એવ. તેસન્તિ પઞ્હાનં. તત્થાતિ ‘‘છ છેદનકાની’’તિઆદિપાઠે. ઇદમેવાતિ ઇદં એવ વચનં. અપુબ્બન્તિ પુબ્બે ન વુત્તં, અપોરાણં નવન્તિ અત્થો. યં પનેતન્તિ યં પન એતં વચનં. ‘‘સોળસા’’તિ ઇમિના સોદસાતિ એત્થ દકારસ્સ ળકારં કત્વા ‘‘સોળસા’’તિ પાઠોપિ યુજ્જતીતિ દસ્સેતિ. જાનન્તિ પઞ્ઞત્તાતિ એત્થ ‘‘એવં વત્વા’’તિ પાઠસેસં અજ્ઝાહરિત્વા યોજેતબ્બભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘જાન’’ન્તિ ¶ એવં વત્વા પઞ્ઞત્તા’’તિ. તેતિ ‘‘જાન’’ન્તિ પઞ્ઞત્તા સિક્ખાપદાતિ અત્થો. એવન્તિ વક્ખમાનનયેન. પવિસેય્યાતીતિ એત્થ ઇતિસદ્દો પરિસમાનત્થો. ઇતિ વેદિતબ્બોતિ યોજના.

૩૩૮. પુરિમ પઞ્હન્તિ ‘‘કતિ છેદનકાની’’તિઆદિપઞ્હાનં પુરે વુત્તં પઞ્હં. તત્થાતિ ‘‘વીસં દ્વે સતાની’’તિઆદિપાઠે. ‘‘દ્વેઅનિયતેહી’’તિ પદસ્સ અસમાહારદિગુવાક્યં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દ્વીહિ અનિયતેહી’’તિ. ‘‘સદ્ધિ’’ન્તિ ઇમિના સહાદિયોગે કરણવચનન્તિ દસ્સેતિ.

ગાથાયં ‘‘ધોવનઞ્ચ સિક્ખાપદ’’ન્તિઆદિના યોજના કાતબ્બા. દ્વે લોમાતિ દ્વે એળકલોમસિક્ખાપદાનિ.

‘‘સકલો’’તિઆદિકાય અડ્ઢતેય્યગાથાય યોજના સુવિઞ્ઞેય્યાવ.

સઙ્ઘમ્હા ¶ દસ નિસ્સરેતિ એત્થ ‘‘સઙ્ઘમ્હા નિસ્સારીયતી’’તિ (પાચિ. ૬૮૦, ૭૩૦) એવં વુત્તા દસાતિ યોજનાનયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ઘમ્હા નિસ્સારીયતી’’તિઆદિ. તત્થાતિ ભિક્ખુનિવિભઙ્ગે. તથાતિ યથા ખુદ્દકા, તથાતિ અત્થો. ઇતીતિ એવં.

તેસન્તિ પારાજિકાનં. કણ્હસપ્પાદયો દુરાસદા વિય દુરાસદા હોન્તીતિ યોજના. ‘‘દુરૂપગમનાતિ ઇમિના સદધાતુયા ગત્યત્થં દસ્સેતિ. દુરાસજ્જનાતિ દુક્ખેન આસજ્જિતબ્બા, આસજ્જિતું ન સુકરાતિ અત્થો. સમૂપમાતિ સમઉપમા. સમૂપમાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા’’તિઆદિ.

સાધારણન્તિ અટ્ઠહિ પારાજિકેહિ સાધારણં. એકેકસ્સ પારાજિકસ્સાતિ સમ્બન્ધો. અવિરૂળ્હી ભવન્તિ તેતિ એત્થ ઉપમાનોપમેય્યાનં પાકટભાવં કત્વા યોજનાનયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા એતે’’તિઆદિ. અવિરૂળ્હિધમ્માતિ અવિરૂળ્હીસભાવા. પકતિસીલભાવેનાતિ પકતિયા સીલવન્તભાવેન, ‘‘પકતિસીલાભાવેના’’તિપિ પાઠો, પકતિસીલસ્સ અભાવેન, અભાવહેતૂતિ અત્થો. એત્તાવતાતિ એત્તકેન ‘‘અટ્ઠેવ પારાજિકા’’તિઆદિવચનમત્તેન, દસ્સિતં હોતીતિ સમ્બન્ધો. વિભત્તિયોતિ પારાજિકાદિવસેન વિભજિતબ્બાતિ વિભત્તિયોતિ. તત્થાતિ ‘‘તેવીસતિ સઙ્ઘાદિસેસા’’તિઆદિપાઠે ¶ . સબ્બસઙ્ગાહિકવચનન્તિ સબ્બેસં તિણ્ણં સમથાનં, સબ્બાસં વા આપત્તીનં સમથાનં સઙ્ગાહિકવચનં. ‘‘દ્વીહિ સમથેહી’’તિ સમ્મુખાવિનયેન ચ પટિઞ્ઞાતકરણેન ચાતિ દ્વીહિ સમથેહિ.

એતન્તિ ‘‘દ્વે ઉપોસથા દ્વે પવારણા’’તિ વચનં. વિભજનાનીતિ વિભજિતબ્બાનં વિભજનકિરિયાય અવિનાભાવતો ભાવવસેન વુત્તં, તસ્મા વિભજિતબ્બાતિ વિભત્તિયોતિ વચનત્થો કાતબ્બો. અપરાપિ ઇમા વિભત્તિયો હોન્તીતિ યોજના. હેટ્ઠા વુત્તસ્સ ‘‘વિભત્તિમત્તદસ્સનેનેવ ચેતં વુત્તં, ન સમથેહિ વૂપસમનવસેના’’તિ વચનસ્સ અત્થનયતો અઞ્ઞં અત્થનયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથવા’’તિઆદિ, ‘‘ઇમાપિ વિભત્તિયો’’તિ પદં ‘‘નિસ્સાયા’’તિ પદે અવુત્તકમ્મં ¶ . નિસ્સાય આપજ્જન્તીતિ સમ્બન્ધો. તાતિ આપત્તિયો. વુત્તપ્પકારેહેવાતિ તીહિ સમથેહીતિ વુત્તપકારેહેવ. તંમૂલિકાનન્તિ તે એવ ઉપોસથાદયો મૂલમેતાસન્તિ તંમૂલિકા, તાસં. ઇમિના કારિયૂપચારેન વુત્તનયં દસ્સેતિ. તા વિભત્તિયોતિ ઉપોસથાદિવિભત્તિયો.

૩૩૯. એવં વિસ્સજ્જેત્વાતિ સમ્બન્ધો. યદિદં આપત્તિપારાજિકં નામાતિ યોજના. આપત્તિપારાજિકન્તિ આપત્તિસઙ્ખાતં પારાજિકં. ‘‘પરાજયમાપન્નો’’તિ ઇમિના સાસનતો પુગ્ગલં પરાજેતીતિ પારાજિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ણ્યપચ્ચયો હેતુકત્વત્થવાચકો, યકારસ્સ કકારો. ચુતોતિ ચવકો. પરદ્ધોતિ વિરદ્ધો. ભટ્ઠોતિ પતિતો. નિરઙ્કતોતિ સઙ્ઘમ્હા અપસારિતો. અનીહતે તસ્મિં પુગ્ગલેતિ તસ્મિં પુગ્ગલે સઙ્ઘમ્હા નીહરિત્વા ન હરિતે, અનપનીતેતિ અત્થો. ‘‘ઉપોસથપવારણાદિભેદો’’તિ ઇમિના સંવાસસરૂપં દસ્સેતિ. બ્યઞ્જને આદરમકત્વા ‘‘એતં આપત્તી’’તિ વુત્તં. અયં હીતિ અયં એવં વક્ખમાનો. એત્થાતિ ગાથાયં. તેન તસ્માતિ એત્થ ‘‘તસ્મા’’તિ પદેન ‘‘તેના’’તિ પદસ્સ કારણત્થં દસ્સેતિ.

એત્થાતિ દુતિયગાથાયં. આદિમ્હિ ચેવ ઇચ્છિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. એત્થાતિ પરિવાસદાનાદીસુ ચતૂસુ કમ્મેસુ. ‘‘સઙ્ઘો’’તિઆદિવચનત્થો તિપદભિન્નાધિકરણબાહિરત્થસમાસો હોતિ, ચેવસદ્દચસદ્દેહિ આદિસેસપદાનં ઉભયપદત્થપધાનભાવં દસ્સેતિ, ‘‘ઇચ્છિતબ્બો’’તિ પદં કારકાનં કિરિયાપેક્ખત્તા કિરિયત્થાય પક્ખિત્તં. અસ્સાતિ આપત્તિયા, ઇમિના અઞ્ઞપદં દસ્સેતિ. ઇચ્છિતબ્બત્થે અપચ્ચયં કત્વા તદ્ધિતન્તિપિ વદન્તિ. લહુકનયો પનેસ. અયં પનેત્થ ¶ ગરુકનયો – આદિ ચ સેસો ચ આદિસેસા, સઙ્ઘો આદિસેસેસુ અસ્સા ઇચ્છિતબ્બોતિ સઙ્ઘાદિસેસોતિ.

અનેકંસિકતં ¶ પદન્તિ એત્થ પદન્તિ સિક્ખાપદં. અનેકંસેન કતં અનેકંસિકતન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મા ઇદં સિક્ખાપદં અનેકંસેન કત’’ન્તિ. યસ્મા કતં, તસ્મા અનિયતોતિ પવુચ્ચતીતિ યોજના. તત્થાતિ અનિયતે. યત્થાતિ સિક્ખાપદે. સોપીતિ સિક્ખાપદધમ્મોપિ.

અચ્ચયેસૂતિ દોસેસુ. તે હિ નિદ્દોસં અતિક્કમ્મ અયન્તિ ગચ્છન્તિ પવત્તન્તીતિ અચ્ચયાતિ વુચ્ચન્તિ. તેનાતિ અચ્ચયેન. થૂલોતિ ઓળારિકો. ‘‘થૂલત્તા’’તિ ઇમિના ‘‘તેનેત’’ન્તિ એત્થ તેનસદ્દસ્સ કારણત્થં દસ્સેતિ. અચ્ચયસ્સ થૂલત્તાતિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ આપત્તિધમ્મં. ઇમાય ગાથાય અઞ્ઞેસં લહુકાપત્તીનં થૂલો અચ્ચયો થુલ્લચ્ચયોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. દ્વેભાવે સતિ સંયોગપરત્તા રસ્સો હોતીતિ દટ્ઠબ્બં.

‘‘નિસ્સજ્જિત્વા દેસેતબ્બતો’’તિ ઇમિના નિસ્સજ્જનં નિસ્સગ્ગો, આપત્તિદેસનતો પુબ્બભાગે કત્તબ્બસ્સ વિનયકમ્મસ્સેતમધિવચનં, સો એતસ્સત્થીતિ નિસ્સગ્ગિયન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

કુસલધમ્મસદ્દેન કુસલચિત્તમેવ ગહેતબ્બન્તિ આહ ‘‘કુસલધમ્મસઙ્ખાતં કુસલચિત્ત’’ન્તિ. ‘‘કુસલચિત્તં પાતેતી’’તિ ઇમિના ચિત્તં પાતેતીતિ પાચિત્તિયન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એત્થ ‘‘ચિત્તપાતિય’’ન્તિ વત્તબ્બે પદવિપરિયાયં કત્વા, તકારસ્સ ચ લોપં કત્વા ‘‘પાચિત્તિય’’ન્તિ વુત્તં. અચિન્તેય્યો હિ પાળિનયો. ણ્યપચ્ચયો હેતુકત્વત્થવાચકો. નનુ ‘‘પાતેતિ કુસલં ધમ્મ’’ન્તિ ઇમિનાવ ‘‘પાચિત્તિય’’ન્તિ પદસ્સ નિબ્બચનં સિદ્ધં, કસ્મા પન ‘‘અપરજ્ઝતિ ચિત્તસમ્મોહનટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘યં પના’’તિઆદિ. યસ્મા હોતીતિ સમ્બન્ધો.

પાટિદેસનીયાસુ નિબ્બચનમેવ અદસ્સેત્વા કસ્મા ‘‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાતકો સન્તો’’તિઆદિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘વુત્તગારય્હભાવકારણદસ્સનત્થમેવા’’તિ. ‘‘પટિદેસેતબ્બતો’’તિ ઇમિના અઞ્ઞાપત્તિદેસનાનયતો ‘‘ગારય્હ’’ન્તિઆદિના પટિ વિસું વત્વા દેસેતબ્બાતિ પાટિદેસનીયાતિ નિબ્બચનં દસ્સેતિ.

દુક્કટન્તિ ¶ ¶ એત્થ દુસદ્દો દુટ્ઠુઅત્થો ચ વિરૂપત્થો ચ હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુટ્ઠુ કતં, વિરૂપં વા કત’’ન્તિ. તન્તિ કમ્મં. તં પનેતન્તિ દુક્કટં, ખલિતન્તિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ દુક્કટસ્સ. તસ્સત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. હીતિ વિત્થારો. યં પાપન્તિ યોજના. યદીતિ અથ. યદિસદ્દો હિ અથપરિયાયો. ઇદમ્પીતિ ઇદમ્પિ કમ્મં, પાપન્તિ સમ્બન્ધો.

‘‘લપિત’’ન્તિ ઇમિના દુરાભટ્ઠન્તિ એત્થ ભાસધાતુયા કથનત્થં દસ્સેતિ. યન્તિ વચનં. કિઞ્ચ ભિય્યોતિ તતો અતિરેકં કથેતબ્બવચનં કિઞ્ચાતિ અત્થો. સંકિલિટ્ઠઞ્ચ યં પદન્તિ એત્થ ચકારો પિસદ્દત્થો ‘‘પદ’’ન્તિ એત્થ યોજેતબ્બો, યંસદ્દો કારણત્થોતિ આહ ‘‘સંકિલિટ્ઠં યસ્મા તમ્પિ પદ’’ન્તિ. તમ્પિ પદન્તિ તમ્પિ વચનં. પદસદ્દો હિ વચનવાચકો. તમ્પિ વચનં યસ્મા સંકિલિટ્ઠં હોતીતિ યોજના. કથં સંકિલિટ્ઠં હોતીતિ યોજના. ‘‘યસ્મા’’તિ પદેન યંસદ્દો કારણત્થોતિ દસ્સેતિ. નન્તિ પદં. ‘‘એતં ઇતિ વુચ્ચતી’’તિ સંવણ્ણેતબ્બપદં. ‘‘દુબ્ભાસિતન્તિ એતં વુચ્ચતી’’તિ સંવણ્ણનાપદં. એતન્તિ એતં પદં, એતં વચનન્તિ અત્થો.

એત્થાતિ સેખિયગાથાય. ઇદન્તિ આપત્તીનં નિબ્બચનદીપકં વચનં, વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. કસ્સ દીપનત્થં વુત્તન્તિ આહ ‘‘સઙ્ગહિતસ્સ અત્થસ્સ દીપનત્થ’’ન્તિ.

તત્થાતિ ‘‘છન્નમતિવસ્સતી’’તિઆદિવચને. ગેહન્તિ પકતિગેહં. ઇદં પન ગેહન્તિ યોજના. વિત્થારેન્તો આહ ‘‘મૂલાપત્તિઞ્હી’’તિઆદિ. ‘‘અવિવટ’’ન્તિ વત્વા તસ્સત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સુચ્છન્ન’’ન્તિ. વિવટન્તિ અચ્છન્નં. નાતિવસ્સનભાવં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘મૂલાપત્તિઞ્હી’’તિઆદિ. વિવરન્તો ભિક્ખુ નાપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. સુદ્ધન્તેતિ સુદ્ધકોટ્ઠાસે. ‘‘તસ્મા’’તિ ચ ‘‘તેના’’તિ ચ યેભુય્યેન અત્થતો એકં, તસ્મા વુત્તં ‘‘તેન કારણેના’’તિ. એવઞ્ચેતં વિવટન્તિ એવં એતં છન્નં ચે વિવટન્તિ યોજના.

પરિપાતિયમાનાનન્તિ અભિભૂયમાનાનં. ‘‘રુક્ખાદિગહનં અરઞ્ઞ’’ન્તિ ઇમિના પવનન્તિ પદસ્સ અરઞ્ઞપરિયાયતં દસ્સેતિ. ગતિસદ્દસ્સ ભવભેદાદિઅત્થં પટિક્ખિપિત્વા પટિસ્સરણત્થે હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ ¶ ‘‘પટિસ્સરણં હોતી’’તિ. તન્તિ પવનં. તેતિ મિગા. ‘‘અસ્સસન્તી’’તિ પદેન ‘‘પસ્સસન્તી’’તિ અત્થોપિ ગહેતબ્બો અવિનાભાવતો, આનાપાનં કરોન્તીતિ અત્થો. આકાસોતિ અજટાકાસો. પક્ખીનન્તિ વિહઙ્ગમાનં. ‘‘સબ્બેસં સઙ્ખતધમ્માન’’ન્તિ ઇમિના ધમ્માનન્તિ એત્થ સઙ્ખતધમ્મોયેવ ગહેતબ્બોતિ દસ્સેતિ. ‘‘વિનાસોવા’’તિ ¶ ઇમિના વિભવસદ્દો વિનાસવાચકોતિ દસ્સેતિ. તેસન્તિ સબ્બેસમ્પિ સઙ્ખતધમ્માનં. ગતીતિ પતિટ્ઠા. કસ્મા વિભવો ધમ્માનં ગતિ હોતીતિ આહ ‘‘ન હી’’તિઆદિ. હીતિ યસ્મા. તેતિ સબ્બેપિ સઙ્ખતધમ્મા. વિનાસન્તિ વિભવં. સુચિરમ્પીતિ અસીતિવસ્સાદિકાલમ્પિ. નિબ્બાનં અરહતો ગતીતિ સંવણ્ણેતબ્બપદં. ‘‘ખીણાસવસ્સા’’તિ ઇમિના અરહતોતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અનુપાદિસેસનિબ્બાનધાતૂ’’તિ ઇમિના ‘‘નિબ્બાન’’ન્તિ પદસ્સ ઇધ અધિપ્પેતનિબ્બાનં દસ્સેતિ. ગાથાય તે તે અત્થા સંગહેત્વા ગણિયન્તિ એત્થાતિ ગાથાસઙ્ગણિકં.

ઇતિ પઠમગાથાસઙ્ગણિકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૪૦. અધિકરણભેદે એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. દસ્સેતું આહાતિ સમ્બન્ધો. દ્વે સમથેતિ એત્થ દ્વિન્નં સમથાનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમ્મુખાવિનયઞ્ચ યેભુય્યસિકઞ્ચા’’તિ. ‘‘પટિસેધેતી’’તિ ઇમિના ઉક્કોટેતીતિ એત્થ કુટધાતુયા છેદનત્થં અત્થતો દસ્સેતિ. છેદનં નામ અત્થતો સમથપટિસેધનન્તિ અત્થો.

૩૪૧. દ્વાદસસુ ઉક્કોટેસૂતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં. અકતં કમ્મન્તિઆદયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન ‘‘દુક્કટં કમ્મં, પુન કાતબ્બં કમ્મ’’ન્તિ દ્વે ઉક્કોટા સઙ્ગહેતબ્બા. અનિહતં કમ્મન્તિઆદયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન ‘‘દુન્નિહતં, પુન નિહનિતબ્બ’’ન્તિ દ્વે ઉક્કોટા સઙ્ગહેતબ્બા. અવિનિચ્છિતન્તિઆદયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન ‘‘દુવિનિચ્છિતં, પુન વિનિચ્છિતબ્બ’’ન્તિ દ્વે ¶ ઉક્કોટા સઙ્ગહેતબ્બા. અવૂપસન્તન્તિઆદયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન ‘‘દુવૂપસન્તં, પુન વૂપસમેતબ્બ’’ન્તિ દ્વે ઉક્કોટા સઙ્ગહેતબ્બા. અપિચાતિ સામઞ્ઞતો પન.

તત્થ જાતકન્તિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્મિંવિહારે’’તિ. યસ્મિંવિહારે ઉપ્પન્નં ¶ હોતીતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ અત્તેસુ, અત્તાનં વા પટિપક્ખં અત્થયન્તિ ઇચ્છન્તીતિ અત્તપચ્ચત્થિકા. પાળિમુત્તકવિનિચ્છયેનેવાતિ પાળિયં આગતેહિ સમથેહિ મુત્તકેન ધમ્મદેસનામત્તવિનિચ્છયેનેવ. ઇદન્તિ અધિકરણં. યેનાપિ વિનિચ્છયેનાતિ પાળિમુત્તકેન યેનાપિ વિનિચ્છયેન.

અઞ્ઞોતિ નેવાસિકેહિ અઞ્ઞો વિનયધરો પુચ્છતીતિ સમ્બન્ધો. તેહિ ચાતિ નેવાસિકેહિ ચ.

એતસ્સાતિ વિનયધરસ્સ. અયન્તિ વિનયધરો. તત્થાતિ તં ગામં. અઞ્ઞમઞ્ઞં વા સઞ્ઞાપેન્તીતિ અત્તપચ્ચત્થિકા અઞ્ઞમઞ્ઞં વા સઞ્ઞાપેન્તિ. તે ભિક્ખૂતિ તે અત્તપચ્ચત્થિકા ભિક્ખૂ. નિજ્ઝાપેન્તીતિ સઞ્ઞાપેન્તિ. ઉક્કોટેતિ યોતિ યો ઉક્કોટેતિ. એતેતિ અત્તપચ્ચત્થિકે ભિક્ખૂ, દિસ્વાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ગામં. તત્થેવાતિ અન્તરામગ્ગે એવ.

તત્થેવાતિ ગામમેવ. તત્થેવાતિ તસ્મિંયેવ ઠાને. તત્થ ગતન્તિ તં ગામં ગતં.

‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના પાચિત્તિયમેવ અતિદિસતિ.

સઙ્ઘેન…પે… અધિકરણે વદન્તોપીતિ સમ્બન્ધો. યં પનેતં આપત્તિવુટ્ઠાનં નામ હોતીતિ યોજના. એતન્તિ આપત્તિવુટ્ઠાનં. વદન્તોપીતિ પિસદ્દો ન કેવલં તિણવત્થારકં ઉક્કોટેન્તોયેવ ઉક્કોટેતિ નામ, અથ ખો વદન્તોપીતિ દસ્સેતિ.

છન્દાગતિં ગચ્છન્તોતિઆદીસુ અગતિગમનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનયધરો હુત્વા’’તિઆદિ. અત્થાય ઉક્કોટેન્તોતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ અનત્થં ચરન્તસ્સ. મન્દો પન ઉક્કોટેતિ નામાતિ સમ્બન્ધો. એકો બલવનિસ્સિતો ચ હોતીતિ સમ્બન્ધો. ગહનમિચ્છાદિટ્ઠિન્તિ ¶ ગહનસદિસં મિચ્છાદિટ્ઠિં પવનસદિસં મિચ્છાદિટ્ઠિન્તિ અત્થો. બલવન્તે ચાતિ એત્થ ચસદ્દો સબ્બકમ્મેસુ યોજેતબ્બો. નિસ્સિતત્તાતિ એકસ્સ નિસ્સિતત્તા. બલવનિસ્સિતો ચાતિ એત્થાપિ ચ સદ્દો સબ્બકત્તૂસુ યોજેતબ્બો. તસ્સાતિ વિસમાદિનિસ્સિતસ્સ.

સોતિ સામણેરો. મઙ્કુભૂતાત્થાતિ મઙ્કૂ હુત્વા ભૂતા, મઙ્કું વા પત્તા અત્થ ભવથાતિ અત્થો. તેતિ પરાજયભિક્ખૂ. તસ્સાતિ સામણેરસ્સ. સોતિ સામણેરો. તેતિ પરાજયભિક્ખૂ. તન્તિ ¶ સામણેરં. સોતિ દહરો. તતોતિ સન્નિપાતકારણા. હિય્યોતિ અનન્તરાતીતાહે. ઇતીતિ એવં વદેતિ. સોતિ દહરો. ઇદં સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તન્તિ યોજના. ગચ્છાતિ ગચ્છાહિ. ઇતીતિ એવં વત્તબ્બોતિ યોજના.

સઙ્ઘેન સદ્ધિં અધિકરણં વિનિચ્છિનિત્વા પરિવેણગતં એકં ભિક્ખુન્તિ યોજના. કિસ્સાતિ કેન કારણેન. એવં ઇમિનાકારેન વિનિચ્છિતબ્બં નનૂતિ યોજના. સોતિ વિનિચ્છયકારકો ભિક્ખુ. છન્દદાયકો સુવિઞ્ઞેય્યોયેવ.

૩૪૨. કિંનિદાનન્તિઆદીસુ છસુ પદેસુ સમાસભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કિંનિદાનમસ્સા’’તિઆદિ. અસ્સાતિ વિવાદાધિકરણસ્સ. ‘‘કિંનિદાન’’ન્તિ પદાનં સતિપિ સમાસભાવે બ્યઞ્જનન્તપકતિકત્તા ‘‘કિ’’ન્તિ નિગ્ગહિતન્તભાવેન ઉચ્ચારણં કાતબ્બં. સબ્બાનેતાનીતિ સબ્બાનિ નિદાનન્તિઆદીનિ એતાનિ પદાનિ. વેવચનાનીતિ એકસ્મિંયેવ ‘‘કારણ’’ન્તિ અત્થે વિવિધાનિ વચનાનિ વિવચનાનિ, તાનિયેવ વેવચનાનિ. અથ વા વિવિધં વચનમેતસ્સત્થસ્સાતિ વિવચનં, કારણસઙ્ખાતો અત્થો, અભિધેય્યઅભિધાનભાવેન સમ્બન્ધત્તા વિવચનસ્સ એતાનિ વેવચનાનિ, પદાનિ.

‘‘અટ્ઠારસભેદકરવત્થુસઙ્ખાતો’’તિ ઇમિના વિવાદસરૂપં દસ્સેતિ. વિવાદન્તિ અટ્ઠારસભેદકરવત્થુસઙ્ખાતં વિવાદં. એતન્તિ ‘‘વિવાદનિદાન’’ન્તિ ¶ એતં વચનં. અસ્સાતિ અનુવાદાધિકરણસ્સ. ઇદમ્પીતિ ‘‘અનુવાદનિદાન’’ન્તિ વચનમ્પિ. અસ્સાતિ આપત્તાધિકરણસ્સ. એતન્તિ ‘‘આપત્તિનિદાન’’ન્તિ વચનં. કિચ્ચમેવ બ્યઞ્જનવડ્ઢનવસેન કિચ્ચયન્તિ વુત્તં. અસ્સાતિ કિચ્ચાધિકરણસ્સ. સમનુભાસનાદીનં ઉપ્પજ્જનકકિચ્ચાનન્તિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ ‘‘કિચ્ચયનિદાન’’ન્તિ વચનં. એકપદયોજનાતિ એકેન ‘‘નિદાન’’ન્તિ પદેન યોજના. સબ્બપદાનીતિ સબ્બાનિ સમુદયાદીનિ પદાનિ.

નવન્નન્તિ જાતિવસેન છન્નં હેતૂનં નવસુ અન્તોગધત્તા તિકવસેનેતં વુત્તં. બ્યઞ્જનમત્તન્તિ હેતુપચ્ચયવસેન બ્યઞ્જનમેવ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એત્થાતિ તતિયપુચ્છાવિસ્સજ્જને.

૩૪૩. દ્વાદસ મૂલાનીતિ એત્થ દ્વાદસન્નં મૂલાનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કોધઉપનાહયુગળકાદીની’’તિઆદિ ¶ . એત્થ (વિભ. ૮૩૩, ૯૪૪) આદિસદ્દેન મક્ખપળાસયુગળ ઇસ્સામચ્છરિયયુગળ માયાસાઠેય્યયુગળ પાપિચ્છમિચ્છાદિટ્ઠિયુગળ સન્દિટ્ઠિપરામાસિઆધાનગ્ગાહિદુપ્પટિનિસ્સગ્ગિયુગળવસેન પઞ્ચ યુગળાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. અજ્ઝત્તસન્તાનપ્પવત્તાનીતિ નિયકજ્ઝત્તસન્તાને પવત્તાનિ.

અટ્ઠારસભેદકરવત્થૂનં સમુટ્ઠાનભાવં નિબ્બચનેન પકાસેન્તો આહ ‘‘તં હી’’તિઆદિ. તન્તિ અનુવાદાધિકરણં, સમુટ્ઠાતીતિ સમ્બન્ધો. એત્થ ચ ‘‘એતેસૂ’’તિ ઇમિના અધિકરણભાવં દસ્સેતિ. ‘‘એતેહી’’તિ ઇમિના કરણભાવં દસ્સેતિ. તેનાતિ કારણેન. અસ્સાતિ વિવાદાધિકરણસ્સ. એતાનીતિ અટ્ઠારસભેદકરવત્થૂનિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસં અધિકરણાનં સબ્બેસુ સમુટ્ઠાનેસુ.

૩૪૪. એકેન અધિકરણેન કિચ્ચાધિકરણેનાતિ ઇદં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. એતાનીતિ અધિકરણાનિ. એકંસતોતિ એકંસેન, એકકોટ્ઠાસેનાતિ અત્થો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા.

સાવસેસાપત્તિ સમ્મતિ વિય અનવસેસાપત્તિ ન સમ્મતીતિ યોજના. કસ્મા ન સમ્મતીતિ આહ ‘‘ન હી’’તિઆદિ. હીતિ યસ્મા. સાતિ અનવસેસા આપત્તિ. તતોતિ અનવસેસાપત્તિતો. એત્થ ¶ ચ ‘‘ન સક્કા દેસેતુ’’ન્તિ ઇમિના દેસનાગામિનિયા અભાવં દીપેતિ. ‘‘ન સક્કા…પે… પતિટ્ઠાતુ’’ન્તિ ઇમિના વુટ્ઠાનગામિનિયા અભાવં દીપેતિ.

૩૪૯. તતોતિ નયતો. યત્થ સતિવિનયોતિઆદિકા છ યમકપુચ્છાતિ સમ્બન્ધો. તાસન્તિ પુચ્છાનં. પકાસિતોતિ પાકટો.

૩૫૧. દ્વિન્નમ્પિ સમથાનન્તિ સમ્મુખાવિનયસતિવિનયવસેન દ્વિન્નમ્પિ સમથાનં. યસ્માતિ યેન કારણેન ન સક્કાતિ સમ્બન્ધો. પત્તવટ્ટીનં નાનાકરણન્તિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ સમ્મુખાવિનયસતિવિનયાનં નાનાકરણન્તિ સમ્બન્ધો. અયં પનેત્થ યોજના – યસ્મા કદલિક્ખન્ધે પત્તવટ્ટીનં નાનાકરણં વિનિબ્ભુજ્જિત્વા દસ્સેતું ન સક્કા વિય તેસં નાનાકરણં વિનિબ્ભુજ્જિત્વા દસ્સેતું ન સક્કાતિ. તેનાતિ કારણેન. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ વિસ્સજ્જનેસુ.

૩૫૨. અસ્સાતિ ¶ સમ્મુખાવિનયસ્સ. તત્થાતિ ‘‘નિદાનનિદાનો’’તિ પાઠે. ઇદન્તિ સમ્મુખાચતુક્કં. લદ્ધુપવાદોતિ લદ્ધો પરેસં ઉપવાદો યેનાતિ લદ્ધુપવાદો, ખીણાસવો. યસ્સ ચાતિ યસ્સ ચ સન્તિકેતિ સમ્બન્ધો. ઉભિન્નન્તિ દેસકપટિગ્ગાહકાનં દ્વિન્નં.

૩૫૩. નનુ પુચ્છાયં ‘‘સત્તન્નં સમથાન’’ન્તિ વુત્તં, કસ્મા પન વિસ્સજ્જનાયં સમ્મુખાવિનયસ્સ સમુટ્ઠાનં ન વુત્તન્તિ આહ ‘‘કિઞ્ચાપી’’તિઆદિ. તત્થ કિઞ્ચાપિ વુત્તન્તિ યોજના. એત્થ કિઞ્ચાપિસદ્દો સમ્ભાવનત્થો, પનસદ્દો ગરહત્થો. તથા વુત્તમ્પીતિ યોજના. કમ્મસઙ્ગહાભાવેનાતિ કમ્મે સઙ્ગહસ્સ અભાવેન. તત્થાતિ તસ્મિં ‘‘કમ્મસ્સ કિરિયા’’તિઆદિપાઠે. કમ્મં કરીયતિ ઇમાયાતિ કિરિયા, ઞત્તિ. તેન વુત્તં ‘‘કમ્મસ્સ કિરિયાતિ ઞત્તિ વેદિતબ્બા’’તિ. કરિયતે ઠપિયતે કરણં. સયં ઉપગમિયતે ઉપગમનં. અજ્ઝેસનેન પરં ઉપગમાપિયતે અજ્ઝુપગમનં. અધિવાસિયતે અધિવાસના. અપ્પટિક્કોસિયતે અપટિક્કોસના. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કરણન્તિ તસ્સાયેવા’’તિઆદિ. એતન્તિ કમ્મં. મેતિ મય્હં. ખમુધાતુપયોગે સમ્પદાનત્થે ¶ સમ્પદાનવચનં. અથ વા મેતિ મયા. કત્વત્થે કરણવચનં, સામિવચનં વા. ખમતીતિ કત્તુરૂપસદિસં કમ્મરૂપં. રૂપઞ્હિ કત્તુરૂપસદિસં કમ્મરૂપં ‘‘ખમતિ સઙ્ઘસ્સા’’તિઆદીસુ (મહાવ. ૧૨૭) વિય. કમ્મરૂપસદિસં કત્તુરૂપં ‘‘ઉપાસકો સીલં સમાદિયતી’’તિઆદીસુ (પટ્ઠા. ૧.૧.૪૨૩) વિય. એત્થ કમ્મત્થે પવત્તો યપચ્ચયો લોપોતિ દટ્ઠબ્બં.

૩૫૪. માતાપુત્તાદીનં અયં વિવાદોતિ યોજના. ‘‘વિરુદ્ધવાદત્તા’’તિ ઇમિના વદનં વાદો, વિરુદ્ધો વાદો વિવાદોતિ નિબ્બચનં દસ્સેતિ. અધિકરણીયતાયાતિ વૂપસમિતતાય. ઇમિના અધિકરિયતિ સમથેહિ વૂપસમિયતીતિ અધિકરણન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ અધિકરણભેદેસુ.

ઇતિ અધિકરણભેદવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

ચોદનાદિપુચ્છાવિસ્સજ્જનાવણ્ણના

૩૫૯. દુતિયગાથાસઙ્ગણિયં ¶ ચોદના નામ કિં દસ્સેત્વા ચોદનાતિ આહ ‘‘વત્થુઞ્ચ આપત્તિઞ્ચ દસ્સેત્વા ચોદના’’તિ. દોસં સરાપેતીતિ દોસસારણા. સઙ્ઘસન્નિપાતોતિ સઙ્ઘસ્સ સન્નિપતનં. ઇમિના સઙ્ઘોતિ એત્થ ઉત્તરપદલોપં દસ્સેતિ. મતિકમ્મન્તિ એત્થ મતિસદ્દો ઇચ્છત્થોતિ આહ ‘‘વુચ્ચતિ મન્તગ્ગહણ’’ન્તિ. તન્તિ મતિકમ્મં.

‘‘તેન ચુદિતકપુગ્ગલેના’’તિ પદં ‘‘સારણત્થાયા’’તિ પદે કારિતકમ્મં. તસ્સ પુગ્ગલસ્સાતિ તસ્સ ચુદિતકસ્સ પુગ્ગલસ્સ, ઇમિના ‘‘નિગ્ગહત્થાયા’’તિ પદસ્સ કમ્મં દસ્સેતિ. તત્થાતિ તસ્મિં અધિકરણવિનિચ્છયટ્ઠાને. પરિગ્ગહણત્થાયાતિ પરિ વીમંસિત્વા ગહણત્થાય. ધમ્મા-ધમ્મન્તિ ¶ ભૂતાભૂતં. ‘‘વિનિચ્છયસન્નિટ્ઠાપનત્થ’’ન્તિ ઇમિના પાળિયં પાઠસેસં દસ્સેતિ.

મા ખો પટિઘન્તિ એત્થ પટિઘસદ્દો કોપપરિયાયોતિ આહ ‘‘કોપં મા જનયી’’તિ. ‘‘ચુદિતકે વા ચોદકે વા’’તિ ઇમિના ‘‘સઙ્ઘે’’તિ આધારં પટિક્ખિપતિ. સચે અનુવિજ્જકો તુવન્તિ એત્થ અનુવિજ્જકસદ્દો વિનયધરપરિયાયોતિ આહ ‘‘વિનયધરો’’તિ. વિનયધરો હિ યસ્મા ચોદકચુદિતકાનં વચનં અનુમિનિત્વા વત્થુઆપત્તાદિવસેન વિદતિ, તસ્મા અનુવિજ્જકોતિ વુચ્ચતિ.

વિરુદ્ધં ગાહં સંવત્તેતીતિ વિગ્ગાહિકં. ‘‘ન ત્વ’’ન્તિઆદિના ણિકપચ્ચયસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. યાયાતિ કથાય. સુત્તાદીનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુત્તં નામા’’તિઆદિ.

અનુયુઞ્જનવત્તન્તિ અનુયુઞ્જનસ્સ, અનુયુઞ્જને વા વત્તં. કુસલેન બુદ્ધિમતાતિ એત્થ કુસલસદ્દો છેકપરિયાયો, બુદ્ધિમન્તુસદ્દો પણ્ડિતપરિયાયોતિ આહ ‘‘છેકેન પણ્ડિતેના’’તિ. ‘‘ઞાણપારમિપ્પત્તેના’’તિ ઇમિના બુદ્ધિમતાતિ એત્થ ન કેવલં ઞાણસામઞ્ઞં, અથ ખો સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણન્તિ દસ્સેતિ. અયન્તિ એસો યથાવુત્તો અત્થો. અયં પનાતિ એસો વક્ખમાનો પન. એત્થાતિ ઇમાસુ ગાથાસુ. સચે ત્વં અનુવિજ્જકો હોસીતિ યોજના. યં પન અનુયોગવત્તં કતં સુપઞ્ઞત્તં સબ્બસિક્ખાપદાનં અનુલોમન્તિ યોજના. તન્તિ અનુયોગવત્તં. ઇતીતિ અયં સાધિપ્પાયસઙ્ખેપવણ્ણના. અત્તનોતિ અનુવિજ્જકસ્સ. સમ્પરાયેતિ પરલોકે. યોતિ અનુવિજ્જકો. તન્તિ અનુયોગવત્તં ¶ . ગતિન્તિ સુગતિં. હિતન્તિ ચોદકચુદિતકાનં હિતં. ગવેસન્તોતિ ઞાણેન એસન્તો. ઇમિના હિતં એસન્તોતિ હિતેસીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. મેત્તઞ્ચાતિ અપ્પનાપત્તં મેત્તઞ્ચ. મેત્તાપુબ્બભાગઞ્ચાતિ અપ્પનામેત્તાય પુબ્બભાગે પવત્તં પરિકમ્મઉપચારમેત્તઞ્ચ. તવ ભારે સઙ્ઘેન કતે એવાતિ યોજના.

યોતિ અનુવિજ્જકો. એતેસન્તિ ચોદકચુદિતકાનં. ‘‘ભાસિત’’ન્તિ ઇમિના વોહારસદ્દો ભાસિતપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. તન્તિ સહસા વોહારં.

અનુસન્ધિતન્તિ ¶ એત્થ વિનિચ્છયાનુસન્ધિં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘કથાનુસન્ધિ વુચ્ચતી’’તિ. કથાય અનુરૂપં સન્દહનં કથાનુસન્ધિ. પટિઞ્ઞાનુસન્ધિતેનાતિ એત્થ પટિઞ્ઞાસદ્દઅનુસન્ધિસદ્દાનં તુલ્યાધિકરણતો અઞ્ઞં ભિન્નાધિકરણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથવા’’તિઆદિ. લજ્જિં પુગ્ગલન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ગાથાયં. વત્તાનુસન્ધિનાતિ આચારસઙ્ખાતેન વત્તેન અનુસન્ધિના અસ્સ અલજ્જીસ્સ વત્તેન સદ્ધિં યા પટિઞ્ઞા સન્ધિયતીતિ યોજના.

જાનન્તો આપજ્જતીતિ જાનન્તો હુત્વા આપજ્જતિ. ઇમિના સઞ્ચિચ્ચાતિ પદસ્સ સઞ્ચેતેત્વાતિ અત્થં દસ્સેતિ. વીતિક્કમચેતનાય સદ્ધિં ચેતેત્વાતિ અત્થો. ‘‘ન દેસેતિ ન વુટ્ઠાતી’’તિ ઇમિના પરિગૂહતીતિ એત્થ પરિગૂહનં નામ અત્થતો ન દેસનં ન વુટ્ઠાનન્તિ દસ્સેતિ.

યન્તિ ‘‘સઞ્ચિચ્ચ આપત્તિં આપજ્જતી’’તિ વચનં. તુમ્હેહીતિ પરિહારકારકેહિ. સચ્ચન્તિ તથં અવિતથં. અહમ્પીતિ ચોદકોપિ. પિસદ્દેન પરિહારકં સમ્પિણ્ડેતિ. નન્તિ ‘‘સઞ્ચિચ્ચા’’તિઆદિવચનં. તન્તિ તુવં, ત્વં વા.

પુબ્બાપરન્તિ એત્થ પુબ્બે કથેતબ્બં પુબ્બં, અપરમ્હિ કથેતબ્બં અપરં, પુબ્બઞ્ચ અપરઞ્ચ પુબ્બાપરન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પુરે’’તિઆદિ. ‘‘તસ્મિં પુબ્બાપરે’’તિ ઇમિના પાળિયં પુબ્બપરસ્સાતિ એત્થ ભુમ્મત્થે સામિવચનન્તિ દસ્સેતિ.

દ્વીહીતિ ¶ પારાજિકસઙ્ઘાદિસેસવસેન દ્વીહિ. પઞ્ચહીતિ થુલ્લચ્ચયાદિવસેન પઞ્ચહિ. મિચ્છાદિટ્ઠિયાતિ ‘‘નત્થિ દિન્ન’’ન્તિઆદિના (ધ. સ. ૧૨૨૧) દસવત્થુકાય મિચ્છાદિટ્ઠિયા. અન્તગ્ગાહિકદિટ્ઠિયાતિ ‘‘સસ્સતો લોકો’’તિઆદિના (દી. નિ. ૧.૩૧; મ. નિ. ૧.૨૬૯) દસવત્થુકાય અન્તગ્ગાહિકદિટ્ઠિયા. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ દુતિયગાથાસઙ્ગણિકેસુ.

ઇતિ દુતિયગાથાસઙ્ગણિકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૬૦-૧. ઇદાનિ ¶ આરદ્ધન્તિ સમ્બન્ધો. એકો ભિક્ખુ એકેન માતુગામેનાતિ યોજના. સોતિ પસ્સન્તો ભિક્ખુ. તન્તિ નિક્ખમન્તં પવિસન્તં વા ભિક્ખું. ઇતરોતિ ચુદિતકો. તસ્સાતિ ચોદકસ્સ. ન ઉપેતીતિ ન ઉપગચ્છતિ. ન પટિજાનાતીતિ ન પટિસ્સવં કરોતિ. એત્થાતિ માતુગામેન નિક્ખમન્તપવિસન્તટ્ઠાને. યન્તિ કમ્મં. તેનાતિ ચોદકેન. તસ્સાતિ ચોદકસ્સ વચનેનાતિ સમ્બન્ધો. ઇતરોતિ ચુદિતકો. અસુદ્ધપરિસઙ્કિતોતિ અસુદ્ધાય અટ્ઠાને ઉપ્પન્નાય પરિસઙ્કાય પરિસઙ્કિતો. તદત્થં દસ્સેતિ ‘‘અમૂલકપરિસઙ્કિતો’’તિ ઇમિના. તસ્સ પુગ્ગલસ્સાતિ ચુદિતકસ્સ પટિઞ્ઞાયાતિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ અનુવિજ્જકકિચ્ચેસુ.

ઇતિ અનુવિજ્જકકિચ્ચવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૬૨-૩. સચ્ચે ચ અકુપ્પે ચાતિ પધાનં સમ્બન્ધટ્ઠાનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પતિટ્ઠાતબ્બ’’ન્તિ. ‘‘ય’’ન્તિઆદિના સચ્ચે પતિટ્ઠાતબ્બભાવં દસ્સેતિ. યન્તિ કમ્મં. ‘‘ન ચા’’તિઆદિના અકુપ્પે પતિટ્ઠાતબ્બભાવં દસ્સેતિ. ઓતિણ્ણઞ્ચાતિ વિનિચ્છયં ઓતિણ્ણઞ્ચ. ‘‘વચન’’ન્તિ ઇમિના ઓતિણ્ણાનોતિણ્ણસરૂપં દસ્સેતિ. તત્રાતિ પુરિમવચનાપેક્ખં. ‘‘ઓતિણ્ણાનોતિણ્ણં ¶ જાનિતબ્બ’’ન્તિ વચનેતિ હિ અત્થો. ચોદકસ્સ પમાણન્તિ ‘‘ધમ્મો’’તિ વા ‘‘અધમ્મો’’તિ વા ‘‘બાલો’’તિ વા ‘‘પણ્ડિતો’’તિ વા ચોદકસ્સ પમાણં. ચુદિતકસ્સ પમાણન્તિ ધમ્મચુદિતકો નુ ખો, નોતિ ચુદિતકસ્સ પમાણં. અનુવિજ્જકસ્સ પમાણન્તિ સક્કા નુ ખો વિનિચ્છિતું, નોતિ અનુવિજ્જકસ્સ પમાણં. અનુવિજ્જકો વત્તબ્બોતિ સમ્બન્ધો. યેન ધમ્મેનાતિઆદીસુ ધમ્માદીનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ધમ્મોતિ ભૂતં વત્થૂ’’તિઆદિ. એતેન ધમ્મેન ચ એતેન વિનયેન ચ એતેન સત્થુસાસનેન ચાતિ યોજના. તસ્મા અનુવિજ્જકેન વૂપસમેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ અનુવિજ્જકસ્સ પટિપજ્જિતબ્બટ્ઠાને.

અવઞ્ઞન્તિ ¶ અવજાનનં. ઇમેતિ થેરા. ‘‘ખતત્તા’’તિ ઇમિના અત્તનાવ અત્તા ખઞ્ઞતીતિ ખતોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ઉપહનિયન્તીતિ ઉપહતાનિ, ઉપહતાનિ ઇન્દ્રિયાનિ અનેનાતિ ઉપહતિન્દ્રિયો. ‘‘પઞ્ઞાય અભાવતો’’તિ ઇમિના દુમ્મેધોતિ એત્થ દુસદ્દો અભાવત્થો, મેધાસદ્દો પઞ્ઞાપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. નત્થિ મેધા એતસ્સાતિ દુમ્મેધોતિ નિબ્બચનં કાતબ્બં. ખતો…પે… દુમ્મેધો સો અનુવિજ્જકો ઉપગચ્છતીતિ યોજના. તસ્માતિ યસ્મા ઉપગચ્છતિ, તસ્મા વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ પાઠસ્સ, ગાથાય વા. વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચુદિતકચોદકેસુ હી’’તિઆદિ. ઉભોપેતેતિ ઉભોપિ એતે આમિસપુગ્ગલનિસ્સયે. ધમ્મોતિ સાસનધમ્મો. ઇતીતિ અયમત્થો.

ઉપકણ્ણકં જપ્પતીતિ એત્થ કણ્ણસ્સ સમીપં ઉપકણ્ણં, તદેવ ઉપકણ્ણકન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘એવં કથેહી’’તિઆદિ. ‘‘કણ્ણમૂલે’’તિ ઇમિના ઉપકણ્ણકન્તિ એત્થ ઉપસદ્દસ્સ સમીપત્થં દસ્સેતિ. મન્તેતીતિ કથેતિ. ઇમિના જપ્પધાતુયા કથનત્થં દસ્સેતિ. જિમ્હં પેક્ખતીતિ એત્થ જિમ્હસદ્દો કુટિલવાચકો, કુટિલં નામ અત્થતો ઇધ દોસોતિ આહ ‘‘દોસમેવા’’તિ.

કથાનુસન્ધીતિ ચુદિતકઅનુવિજ્જકાનં કથાય અનુસન્ધિ. વિનિચ્છયાનુસન્ધીતિ અનુવિજ્જકેન કતસ્સ આપત્તાનાપત્તિવિનિચ્છયસ્સ અનુસન્ધિ. સબ્બત્થાતિ ચોદનાકણ્ડે.

ઇતિ ચોદનાકણ્ડવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૬૫. ચૂળસઙ્ગામે ¶ સમાગમનં સઙ્ગામો, સમાગમેન્તિ સન્નિપતન્તિ એત્થાતિ વા સઙ્ગામોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ગામો વુચ્ચતિ…પે… સઙ્ઘસન્નિપાતો’’તિ. સન્નિપતનં સન્નિપાતો, સન્નિપતન્તિ ¶ એત્થ દેસેતિ વા સન્નિપાતો, સઙ્ઘસ્સ સન્નિપાતો સઙ્ઘસન્નિપાતો. સઙ્ગામ યુદ્ધેતિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૮ મકારન્તધાતુ) વુત્તં. તત્થ યુદ્ધં નામ અત્થતો અધિકરણવિનિચ્છયોતિ ગહેતબ્બં. તદત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તત્ર હી’’તિઆદિ. તત્થ તત્રાતિ તસ્મિં સઙ્ગામે, સમોસરન્તીતિ સમ્બન્ધો. અત્તપચ્ચત્થિકાતિ અત્તનો પટિપક્ખં અત્થયન્તિ. ઉદ્ધમ્મન્તિ ધમ્મતો વિયોગં. દીપેન્તા હુત્વાતિ યોજના. કે વિયાતિ આહ ‘‘વજ્જિપુત્તકા વિયા’’તિ. સો ભિક્ખુ પવત્તેતીતિ સમ્બન્ધો. લદ્ધિન્તિ ઉદ્ધમ્માદિવાદં. તત્થાતિ સઙ્ગામે. અવચરતીતિ ઓગાહેત્વા ચારેતિ પવત્તેતિ. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અજ્ઝોગાહેત્વા વિનિચ્છયં પવત્તેતી’’તિ. એત્થ ‘‘અજ્ઝોગાહેત્વા’’તિ ઇમિના અવત્યૂપસગ્ગસ્સ ઓગાહત્થં દસ્સેતિ. ‘‘વિનિચ્છયં પવત્તેતી’’તિ ઇમિના ચરધાતુસ્સ કારિતન્તોગધત્તા સહકારિતકમ્મેન પવત્તનત્થં દસ્સેતિ. ઇમિના સઙ્ગામે અવચરતીતિ સઙ્ગામાવચરોતિ નિબ્બચનં દસ્સેતિ. કો વિયાતિ આહ ‘‘યસત્થેરો વિયા’’તિ. માનદ્ધજન્તિ કેતુકમ્યતાપચ્ચુપટ્ઠાનમાનસઙ્ખાતં ધજં. રજોહરણસમેનાતિ એત્થ રજં હરતિ અપનેતિ અનેનાતિ રજોહરણં, પાદપુઞ્જનં, તેન સમેનાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાદપુઞ્જનસમેના’’તિ. પાદં પુઞ્જતિ સોધેતિ અનેનાતિ પાદપુઞ્જનં, તેન સમો પાદપુઞ્જનસમો, તેન. સમાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા’’તિઆદિ. રજોહરણસ્સ નેવ રાગો હોતીતિ સમ્બન્ધો. યથાપતિરૂપન્તિ પતિરૂપસ્સ અનુલોમં, પતિરૂપાનતિક્કન્તન્તિ અત્થો. અકથેન્તેન નિસીદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. સામં વા ધમ્મોતિ એત્થ ધમ્મો નામ કોતિ આહ ‘‘કપ્પિયાકપ્પિયનિસ્સિતા વા’’તિઆદિ. રૂપારૂપપરિચ્છેદો ચ સમથાચારો ચ વિપસ્સાનાચારો ચ ઠાનવત્તઞ્ચ નિસજ્જવત્તઞ્ચ, આદિસદ્દેન ચઙ્કમવત્તાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. ચુદ્દસમહાવત્તાદીનં ‘‘કપ્પિયાકપ્પિયનિસ્સિતા’’તિ પદેન ગહિતત્તા વત્તસદ્દેન ઠાનવત્તાદીનિ એવ ગહેતબ્બાનિ, આદિસદ્દેન ચઙ્કમવત્તાદીનિ ગહેતબ્બાનિ. પરો વા અજ્ઝેસિતબ્બોતિ યોવા સો વા કોચિ અજ્ઝેસિતબ્બોતિ આહ ‘‘યો’’તિઆદિ. ઇમિના ¶ ન યો વા સો વા કોચિ અજ્ઝેસિતબ્બો, સમત્થોયેવ પન અજ્ઝેસિતબ્બોતિ વા દસ્સેતિ. ‘‘આવુસો’’તિઆદિના વત્તબ્બાકારં દસ્સેતિ. અરિયો ¶ વા તુણ્હીભાવોતિ એત્થ ન કેવલં કથેતું અસમત્થવસેન તુણ્હીભાવો, કમ્મટ્ઠાનમનસિકારવસેન પનાતિ આહ ‘‘કમ્મટ્ઠાનમનસિકારવસેન તુણ્હીભાવો’’તિ. અરિયાનં એસો અરિયો, તુણ્હીભાવો. ‘‘નાવજાનિતબ્બો’’તિ ઇમિના નાતિમઞ્ઞિતબ્બોતિ પદસ્સ અતિક્કમ્મ ન મઞ્ઞિતબ્બોતિ દસ્સેતિ.

ઉપજ્ઝાયોતિ ચોદકચુદિતકાનં ઉપજ્ઝાયો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘ન આચરિયો પુચ્છિતબ્બો’’તિઆદિપદેસુ. કુલમેવ જાતિનામગોત્તવસેન અયન્તિ અપદિસિયતીતિ કુલપદેસો. અત્રસ્સાતિ એત્થ અત્ર અસ્સાતિ પદચ્છેદં કત્વા અત્રસદ્દો પુગ્ગલવિસયો, અસ્સસદ્દો આખ્યાતિકોતિ આહ ‘‘અત્ર પુગ્ગલે’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘ભવેય્યા’’તિ ઇમિના અસ્સસદ્દસ્સ સબ્બનામત્તઞ્ચ ‘‘ભવતી’’તિ વત્તમાનિકભાવઞ્ચ પટિક્ખિપતિ. પરિસાનુવિધાયકેનાતિ પરિસાય અનુમતં કરોન્તેન. ઇમિના નો પરિસકપ્પિકેનાતિ એત્થ કપ્પસદ્દો વિઝત્થોતિ દસ્સેતિ. યન્તિ વચનં. ન હત્થમુદ્દાતિ મુદન્તિ એતાયાતિ મુદ્દા, સક્ખરમઙ્ગુલિયં હત્થસ્સ મુદ્દા અવયવિઅવયવવસેન સમ્બન્ધત્તાતિ હત્થમુદ્દા. તસ્સા વિકારો ‘‘હત્થમુદ્દા’’તિ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘હત્થવિકારો’’તિ.

‘‘અત્થં અનુવિધિયન્તેના’’તિ એત્થ અત્થન્તિ વિનિચ્છયત્થં. અનુવિધિયન્તેનાતિ સલ્લક્ખેન્તેન. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનિચ્છયપટિવેધમેવ સલ્લક્ખેન્તેના’’તિ. સન્નિપાતમણ્ડલેતિ સન્નિપાતાય પરિસાય સમૂહે, સન્નિપાતમણ્ડલસ્સ મજ્ઝેતિ અત્થો. ન વીતિહાતબ્બન્તિ એત્થ વીતિહરણં નામ અત્થતો હાપનન્તિ આહ ‘‘ન વિનિચ્છયો હાપેતબ્બો’’તિ. દુરુત્તવાચન્તિ ચોદકચુદિતકાનં દુરુત્તવાચં. હિતપરિસકિનાતિ એત્થ હિતં પરિ એસતીતિ હિતપરિસકો, કરુણા ચ કરુણાપુબ્બભાગો ચ, સો એતસ્સત્થીતિ હિતપરિસકી, પુગ્ગલો, તેન હિતપરિસકિના. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘હિતેસિના હિતગવેસિના’’તિ ¶ . કરુણાતિ અપ્પનાપત્તા કરુણા. કરુણાપુબ્બભાગોતિ અપ્પનાપત્તાય કરુણાય પુબ્બભાગે પવત્તા પરિકમ્મઉપચારકરુણા. પદદ્વયેપીતિ ‘‘હિતાનુકમ્પિના કારુણિકેન ભવિતબ્બં. હિતપરિસકિના અસમ્ફપ્પલાપિના ભવિતબ્બ’’ન્તિ પદદ્વયેપિ. અયં અધિપ્પાયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘અસુન્દરવચન’’ન્તિ ઇમિના અસુરુત્તન્તિ એત્થ સુન્દરં ઉત્તં સુરુત્તં, ન સુરુત્તં અસુરુત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પરિગ્ગહેતબ્બોતિ પરિવીમંસિત્વા ગહેતબ્બો.

તસ્સાતિ અધમ્મચોદકસ્સ. અનોસટં વત્થુન્તિ એત્થ ‘‘ચોદકચુદિતકેહિ વુત્ત’’ન્તિ પદં અધિકારવસેન વેદિતબ્બં. એત્થ ચ અનોસટન્તિ વિનિચ્છયં અનોસટન્તિ અત્થો. કિં પગ્ગણ્હિતબ્બોતિ ¶ આહ ‘‘નનુ ત્વ’’ન્તિઆદિ. અનુયોગવત્તન્તિ ‘‘કાલેન વક્ખામી’’તિઆદિના (ચૂળવ. ૩૯૯; પરિ. ૩૬૨, ૪૩૭) વુત્તં, ‘‘સચ્ચે ચ અકુપ્પે ચા’’તિ (ચૂળવ. ૪૦૧) ચ વુત્તં અનુયુઞ્જનવત્તં. તઞ્હિ યસ્મા અનેન વત્તેન ચોદકો ચુદિતકં, ચુદિતકો વા ચોદકં અનુયુઞ્જતિ, ચોદકેન ચુદિતકો, ચુદિતકેન વા ચોદકો અનુયુઞ્જિયતિ, તસ્મા અનુયોગવત્તન્તિ વુચ્ચતિ. કથાપેત્વાતિ ચોદકચુદિતકેહેવ કથાપેત્વા. તસ્સાતિ ચોદકસ્સ વા ચુદિતકસ્સ વા, સારજ્જન્તિ ભયં. તેતિ તવ. વત્વાપીતિ મુખેન વત્વાપિ. પિસદ્દેન કાયવિકારં દસ્સેત્વાપીતિ સમ્પિણ્ડેતિ. ‘‘અનુયોગવત્ત’’ન્તિ ધાતુકમ્મં, ‘‘સો ભિક્ખૂ’’તિ કારિતકમ્મં અજ્ઝાહરિતબ્બં, તં કમ્મં તબ્બપચ્ચયો વદતિ. અસુચિ વિભાવેતબ્બોતિ એત્થ નત્થિ સુચિ સીલમેતસ્સાતિ અસુચીતિ વુત્તે અલજ્જીતિ આહ ‘‘અલજ્જિ’’ન્તિ. ઉજુ સીલવા કાયવઙ્કાદિરહિતો હોતીતિ યોજના. એત્થ ચ કાયવઙ્કાદિરહિતો હોતીતિ ઇમિના ઉજુનો કારણં દસ્સેતિ. કાયવઙ્કાદિરહિતત્તા ઉજુ હોતીતિ અધિપ્પાયો. સોતિ ભિક્ખુ. મદ્દવેનેવાતિ મુદુભાવેનેવ. ઉપચરિતબ્બોતિ કથેતબ્બો. ઇમિના ઉજુમદ્દવેનાતિ પદસ્સ સમ્બન્ધટ્ઠાનં પાઠસેસં દસ્સેતિ. યોતિ ભિક્ખુ. અયમેવાતિ એવસદ્દેન ન ધમ્મગરુકો, પુગ્ગલગરુકો, ધમ્મેસુ ચ પુગ્ગલેસુ ચ ન મજ્ઝત્તોતિ વેદિતબ્બોતિ દસ્સેતિ.

૩૬૬. તેન ¶ ચ પન અનુવિજ્જકેનાતિ યોજના. સુત્તાદીસૂતિ આદિસદ્દેન વિનયઅનુલોમ પઞ્ઞત્તઅનુલોમિકાનિ સઙ્ગહેતબ્બાનિ. સુત્તં સંસન્દનત્થાય હોતીતિ યોજના. કેસં સંસન્દનત્થાયાતિ આહ ‘‘આપત્તાનાપત્તીનં સંસન્દનત્થ’’ન્તિ. ઓપમ્મં અત્થદસ્સનત્થાય હોતીતિ યોજના. એસેવ નયો સેસેસુપિ. પચ્ચેકટ્ઠાયિનો અવિસંવાદકટ્ઠાયિનોતિ એત્થ પચ્ચેકસ્મિં તિટ્ઠન્તિ સીલેનાતિ પચ્ચેકટ્ઠાયિનો, અવિસંવાદકે તિટ્ઠન્તિ સીલેનાતિ અવિસંવાદકટ્ઠાયિનોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇસ્સ…પે… ઠિતા’’તિ. ‘‘ઇસ્સરિયાધિપચ્ચજેટ્ઠકટ્ઠાને’’તિ ઇમિના પચ્ચેકસરૂપં દસ્સેતિ. તેતિ સઙ્ઘેન અનુમતા પુગ્ગલા.

કિમત્થં ‘‘વિનયો સંવરત્થાયા’’તિઆદિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ઇદાની’’તિઆદિ. ઇદાનિ દસ્સેતું આહાતિ સમ્બન્ધો. યે મન્દા મન્દબુદ્ધિનો હુત્વા એવં વદેય્યુન્તિ યોજના. અથ વા મન્દા મન્દબુદ્ધિનો યે પુગ્ગલા એવં વદેય્યુન્તિ યોજના. સકલાપિ વિનયપઞ્ઞત્તિ ઉપનિસ્સયો હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમિના ‘‘સંવરત્થાયા’’તિઆદીસુ ‘‘અનુપાદાપરિનિબ્બાનત્થાયા’’તિપરિયોસાનેસુ તેરસવાક્યેસુ ‘‘ઉપનિસ્સયો હોતી’’તિ પાઠસેસો અજ્ઝાહરિતબ્બોતિ દસ્સેતિ. ‘‘પચ્ચયો’’તિ ઇમિના ‘‘ઉપનિસ્સયો’’તિ પદસ્સ ઉપનિસ્સયપચ્ચયોતિ ¶ અત્થં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ દ્વાદસવાક્યેસુ. વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિચેત્થા’’તિઆદિ. તત્થ અપિચ વિસેસં વક્ખામીતિ યોજના. એત્થાતિ ‘‘અવિપ્પટિસારત્થાયા’’તિઆદીસુ. તન્તિ સુખં. તરુણવિપસ્સના નામ કસ્સ અધિવચનન્તિ આહ ‘‘ઉદયબ્બયઞાણસ્સેતમધિવચન’’ન્તિ. નનુ ‘‘વિરાગો’’તિ એત્થ ચતુબ્બિધસ્સ અરિયમગ્ગસ્સ ગહિતત્તા ‘‘વિમુત્તી’’તિ એત્થાપિ ચતુબ્બિધં ફલં ગહેતબ્બં, કસ્મા પન ‘‘વિમુત્તીતિ અરહત્તફલ’’ન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ચતુબ્બિધોપિ હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. અપચ્ચયપરિનિબ્બાનત્થાયાતિ અસઙ્ખતપરિનિબ્બાનત્થાય. નત્થેત્થ હિ પરિનિબ્બાને કોચિ પચ્ચયો, તસ્મા અપચ્ચયપરિનિબ્બાનન્તિ વુચ્ચતિ. તન્તિ વિમુત્તિઞાણદસ્સનં. તસ્મિંઅનુપ્પત્તેતિ તસ્મિં વિમુત્તિઞાણદસ્સને ¶ અનુક્કમેન પત્તે. અવસ્સન્તિ ધુવં એકન્તેનાતિ અત્થો. એતદત્થાતિ એસો અનુપાદા પરિનિબ્બાનસઙ્ખાતો અત્થો પયોજનં ઇમિસ્સા કથાયાતિ એતદત્થા. કથાતિ અત્થસ્સ કથા. મન્તનાતિ ધમ્મસ્સ મન્તના. એતદત્થા ઉપનિસાતિ એત્થ ઉપનિસાસદ્દો પચ્ચયવાચકોતિ આહ ‘‘પરંપરપચ્ચયતાપી’’તિ. પરંપરપચ્ચયો હિ યસ્મા એત્થ પરંપરફલં ઉપગન્ત્વા નિસીદતિ, તસ્મા ઉપનિસાતિ વુચ્ચતિ. ‘‘વિનયો સંવરત્થાયા’’તિઆદિકા અયં પરંપરપચ્ચયતાપીતિ યોજના. સોતાવધાનન્તિ ઓગાહેત્વા ધિયતે ઠપિયતે અવધાનં, સોતસ્સ અવધાનં સોતાવધાનં. ઇમં કથન્તિ ‘‘વિનયો સંવરત્થાયા’’તિઆદિં ઇમં કથં. યં ઞાણં ઉપ્પજ્જતિ, તમ્પિ એતદત્થન્તિ યોજના. યદિદં અનુપાદા ચિત્તસ્સાતિ એત્થ ‘‘યદિદ’’ન્તિ નિપાતો ‘‘વિમોક્ખો’’તિ પદમપેક્ખિત્વા યો અયન્તિ અત્થં વદતિ. અનુપાદાતિ એત્થ ‘‘સયં અભિઞ્ઞા’’તિઆદીસુ (મહાવ. ૧૧) વિય યકારલોપો હોતિ, તસ્સ પદસ્સ કરણં પન ‘‘ચતૂહિ ઉપાદાનેહી’’તિ વેદિતબ્બં. ઇતિ ઇમ મત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો અયં ચતૂહિ ઉપાદાનેહિ અનુપાદિયિત્વા’’તિ. એત્થ ચતૂહિ ઉપાદાનેહિ અનુપાદિયિત્વા ચિત્તસ્સ અરહત્તફલસઙ્ખાતો યો અયં વિમોક્ખો અત્થિ, સોપિ એતદત્થાય હોતીતિ યોજના. ‘‘અરહત્તફલસઙ્ખાતો’’તિ ઇમિના ‘‘વિમોક્ખો’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. અરહત્તફલઞ્હિ યસ્મા વિરુદ્ધેહિ, વિસેસેન વા સબ્બકિલેસેહિ મુચ્ચિત્થ, તસ્મા વિમોક્ખોતિ વુચ્ચતિ. ‘‘અપચ્ચયપરિનિબ્બાનત્થાય એવા’’તિ ઇમિના એતદત્થાયાતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ.

૩૬૭. વત્થું…પે… ન જાનાતીતિ એત્થાતિ યોજના કાતબ્બા. તસ્માતિ યસ્મા સમ્બન્ધો, તસ્મા. એત્થાતિ ઇમાસુ ગાથાસુ. સમેન ચાતિ એત્થ ‘‘સમેના’’તિ પદં ‘‘અઞ્ઞાણેના’’તિ અત્થસ્સ વાચકં રૂળ્હીપદન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેનેવ પુબ્બાપરં અજાનનસ્સ સમેન અઞ્ઞાણેના’’તિ. પાળિયં કેન કારણેન કતાકતં ન જાનાતીતિ આહ ‘‘સમેના’’તિ. સમેન પુબ્બાપરસ્સ અઞ્ઞાણેન કતાકતં ન ¶ જાનાતીતિ અત્થો. એવન્તિઆદિ નિગમનં ¶ . યં પનેતં વચનં વુત્તન્તિ યોજના. ‘‘તત્થા’’તિ ચ ‘‘આકારઅકોવિદો’’તિ ચ આધારાધેય્યાનમભેદો હોતિ, તસ્મા અવયવી આધારો, અવયવો આધેય્યોતિ દટ્ઠબ્બં. આકારસદ્દો ઇઙ્ગિતત્થોતિ આહ ‘‘કારણાકારણે’’તિ. કારણઅકારણસઙ્ખાતે ઇઙ્ગિતેતિ અત્થો. આકારસ્સાતિ ભુમ્મત્થે સામિવચનં. આકારસ્મિન્તિ હિ અત્થો.

તથેવાતિ યથા વત્થુઆદીનિ ન જાનાતિ, તથેવ. ઇતીતિ એવં. ય્વાયન્તિ યો અયં ભિક્ખુ. ‘‘ભયેના’’તિ ઇમિના ભયાતિ એત્થ કારણત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ દસ્સેતિ. ભયા ભયેન ગચ્છતીતિ યોજના. એસેવ નયો સમ્મોહેન મોહા ગચ્છતીતિ એત્થાપિ. છન્દાતિ છન્દેન. દોસાતિ દોસેન. અત્તના ઞાતું અસમત્થતાય ન સઞ્ઞત્તિયા કુસલોતિ આહ ‘‘પરં સઞ્ઞાપેતું અસમત્થતાયા’’તિ. કસ્મા નિજ્ઝત્તિયા ચ અકોવિદોતિ આહ ‘‘કારણા…પે… તાયા’’તિ. ‘‘પરિસાય લદ્ધત્તા’’તિ ઇમિના લદ્ધો પરિસસઙ્ખાતો પક્ખો યેનાતિ લદ્ધપક્ખોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સચે તાદિસકો ભિક્ખુ હોતિ, સો ભિક્ખુ ‘‘અપટિક્ખો’’તિ વુચ્ચતીતિ યોજના. એસેવ નયો હેટ્ઠાપિ. ‘‘ન પટિક્ખિતબ્બો’’તિ ઇમિના પટિમુખં ન ઇક્ખિતબ્બોતિ અપટિક્ખોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ન ઓલોકેતબ્બો’’તિ ઇમિના ઇક્ખધાતુયા દસ્સનત્થં દસ્સેતિ.

ઇતિ ચૂળસઙ્ગામવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૩૬૮-૭૪. મહાસઙ્ગામે એતેનેવ નયેન વેદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. વત્થુસઙ્કમનાકારં દસ્સેત્વા અવજાનનપટિજાનનાકારં દસ્સેન્તો આહ ¶ ‘‘યો પના’’તિઆદિ. યો પન વદતીતિ સમ્બન્ધો. એસેવાતિ એસો એવ, અવજાનનપટિજાનનભિક્ખૂતિ અત્થો.

૩૭૫. નીલાદિવણ્ણાવણ્ણવસેનાતિ નીલાદિવણ્ણવસેન ચ આરોગ્યત્થાદિઅવણ્ણવસેન ચ. સઞ્ચરિત્તં ¶ યસ્મા અનેન સિક્ખાપદેન ધનં અનુપદીયતિ, તસ્મા ધનમનુપ્પદાનન્તિ વુચ્ચતિ. પુબ્બપયોગોતિ પુબ્બે પયુજ્જિતબ્બો.

૩૭૯. બહુજનઅહિતાય પટિપન્નો હોતીતિ પાળિં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘વિનયધરેન હી’’તિઆદિ. તત્થ વિનયધરેનાતિ અનુવિજ્જકેન, વિનિચ્છિતેતિ સમ્બન્ધો. ઓવાદૂપજીવિનિયોતિ ભિક્ખૂનં ઓવાદં ઉપનિસ્સાય જીવિનિયો. ઉપાસકાપીતિ રતનત્તયં પટિસ્સરણન્તિ ઉપાસકાપિ. દાયકાપીતિ ભિક્ખૂનં પચ્ચયદાયકાપિ. તેસન્તિ ઉપાસકાદીનં. તથેવાતિ યથા ઉપાસકાદયો દ્વિધા ભિજ્જન્તિ, તથેવ. તતોતિ આરક્ખદેવતાહિ પરન્તિ સમ્બન્ધો. તેનાતિ દ્વિધાકારણેન.

૩૮૨. ગહનનિસ્સિતોતિ એત્થ ગહનસદ્દો દિટ્ઠિપરિયાયોતિ આહ ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિઅન્તગ્ગાહિકદિટ્ઠિસઙ્ખાતં ગહન’’ન્તિ.

૩૯૩. તસ્સ અવજાનન્તોતિ એત્થ ‘‘તસ્સા’’તિ પદં ‘‘વચન’’ન્તિ પાઠસેસેન સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ આહ ‘‘તસ્સ વચન’’ન્તિ. તસ્સાતિ નવકસ્સ. તન્તિ નવકં.

૩૯૪. ‘‘યંઅત્થાયા’’તિ એસો સદ્દો સમાસોતિ આહ ‘‘યદત્થાયા’’તિ. ‘‘તં અત્થ’’ન્તિ એસો સદ્દો લિઙ્ગવિપલ્લાસોતિ આહ ‘‘સો અત્થો’’તિ. અત્થસદ્દો હિ પુલ્લિઙ્ગો, પાળિયં ન પરિહાપેતબ્બન્તિ એત્થાપિ લિઙ્ગવિપલ્લાસો વેદિતબ્બો. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં મહાસઙ્ગામે.

ઇતિ મહાસઙ્ગામવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૦૩. કથિને ¶ ¶ ખન્ધકેતિ કથિનક્ખન્ધકે. પુબ્બેતિ કથિનક્ખન્ધકે.

૪૦૪. પયોગસ્સાતિ એત્થ પયોગો નામ કોતિ આહ ‘‘ચીવરધોવનાદિનો’’તિઆદિ. એત્થ આદિસદ્દેન વિચારણછેદનબદ્ધનસિબ્બનરજનકપ્પબિન્દુઆદિયનાનિ છ પુબ્બકરણાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. ઉદકાહરણાદિકો યો પયોગો કરીયતીતિ યોજના. અનન્તરો નામ અતીતાનન્તરઅનાગતાનન્તરવસેન દુવિધો, ઇધ અનાગતાનન્તરોયેવ અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘અનાગતવસેના’’તિ. ઉદકાહરણાદિપયોગે હિ ઉપ્પન્ને પચ્છા ધોવનાદિપુબ્બકરણસ્સ ઉપ્પત્તિતો તપ્પયોગસ્સ અનાગતવસેનેવ પચ્ચયો. સમનન્તરપચ્ચયેનાતિ એત્થ સંસદ્દો સુટ્ઠુઅત્થોતિ આહ ‘‘સુટ્ઠુ અનન્તરપચ્ચયેના’’તિ. ‘‘આસન્નતર’’ન્તિ ઇમિના સુટ્ઠુભાવં દસ્સેતિ. ‘‘પયોગસ્સા’’તિ પદં ‘‘આધારભાવ’’ન્તિ પદે સામી, ‘‘પચ્ચયા હોન્તી’’તિ પદે સમ્પદાનં. ‘‘નિસ્સય’’ન્તિ પદં ‘‘આધારભાવ’’ન્તિ પદેન સંવણ્ણેતિ. ‘‘ઉપેતેના’’તિ ઇમિના ઉપસદ્દસ્સ ઉપગમનત્થં દસ્સેતિ, બલવત્થં પટિક્ખિપતિ. પઠમન્તિ પયોગતો, પયોગસ્સ વા તાવ. ઇમિના પુરેજાતપચ્ચયેનાતિ એત્થ પુરેસદ્દો પઠમત્થોતિ દસ્સેતિ. પચ્છાતિ પયોગતો, પયોગસ્સ વા પરં. અપુબ્બં અચરિમન્તિ એકપહારેન. ઇમિના સહજાતસદ્દસ્સ અત્થં દસ્સેતિ.

એવં પુચ્છિત્વાતિ સમ્બન્ધો. યન્તિ ધમ્મજાતં. ઇદાનિ આહાતિ સમ્બન્ધો. યસ્સાતિ પયોગાદિકસ્સ. તદેવાતિ ધમ્મજાતમેવ. તસ્સાતિ ‘‘પુબ્બકરણં પયોગસ્સા’’તિઆદિવચનસ્સ અત્થો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘પયોગસ્સ કતમે ધમ્મા’’તિઆદિ યં વચનં વુત્તં, તત્થ વિસ્સજ્જનં મયા વુચ્ચતેતિ યોજના. ઇમિના પાળિયં અજ્ઝાહરિત્વા યોજેતબ્બભાવં દસ્સેતિ. ચતૂહિ પચ્ચયેહિ પચ્ચયાકારં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘પયોગસ્સ હી’’તિઆદિ. પયોગસ્સ પુબ્બકરણં પચ્ચયો હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઉદ્દિટ્ઠધમ્મેસૂતિ ‘‘અનન્તરપચ્ચયેન ¶ પચ્ચયો’’તિઆદિના ઉદ્દિટ્ઠેસુ ધમ્મેસુ પુરેજાતપચ્ચયો પનેસાતિ સમ્બન્ધો. અથ વા ઉદ્દિટ્ઠધમ્મેસૂતિ પુબ્બકરણવસેન ઉદ્દિટ્ઠેસુ ધોવનાદિધમ્મેસુ એકધમ્મમ્પીતિ સમ્બન્ધો. ન લભતીતિ ઉદકાહરણાદિપયોગસ્સ પુબ્બે ન લભતિ. અયન્તિ ઉદકાહરણાદિપયોગો. પચ્છાજાતપચ્ચયં પન લભતીતિ ઉદકાહરણાદિપયોગો ¶ પચ્છાજાતપચ્ચયં લભતિ. કસ્મા લભતીતિ આહ ‘‘પચ્છા ઉપ્પજ્જનકસ્સ હી’’તિઆદિ. પચ્છાતિ પયોગસ્સ, પયોગતો વા પરં. હિ યસ્મા કયિરતિ, તસ્મા લભતીતિ યોજના. સહજાતપચ્ચયં પન ન લભતીતિ સમ્બન્ધો. માતિકાપલિબોધાનિસંસસઙ્ખાતેતિ અટ્ઠમાતિકાદ્વેપલિબોધપઞ્ચાનિસંસસઙ્ખાતે. અઞ્ઞોતિ પન્નરસહિ ધમ્મેહિ અઞ્ઞો. પયોગાદીસૂતિઆદિસદ્દેન પુબ્બકરણપચ્ચુદ્ધારઅધિટ્ઠાનાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. એતેનુપાયેનાતિ એતેન યથાવુત્તઉપાયેન.

પુબ્બકરણનિદાનાદિવિભાગવણ્ણના

૪૦૬-૭. દ્વિક્ખત્તું પુચ્છિતત્તા ‘‘પુચ્છાદ્વય’’ન્તિ વુત્તં. હેતુપચ્ચયાનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘છ ચીવરાની’’તિ. કસ્મા વેદિતબ્બાનીતિ આહ ‘‘પુબ્બપયોગાદીનઞ્હી’’તિઆદિ. હીતિ યસ્મા. તાનિયેવાતિ છ ચીવરાનિ એવ. એવસદ્દો પચ્છાપિ યોજેતબ્બો, તાનિ એવાતિ અત્થો. હીતિ સચ્ચં, પુબ્બકરણાદીનિ ન અત્થીતિ યોજના.

૪૦૮. ‘‘ઇમાય સઙ્ઘાટિયા’’તિઆદિના વચીભેદાકારં દસ્સેતિ. કથિનત્થારકેન યસ્મા પચ્ચુદ્ધારો ચ અધિટ્ઠાનઞ્ચ કરીયતિ, તસ્મા કિરિયાતિ વુચ્ચતિ. તેન વુત્તં ‘‘પચ્ચુદ્ધારો ચેવ અધિટ્ઠાનઞ્ચા’’તિ.

૪૧૧. વત્થુવિપન્નાદીનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અકપ્પિયદુસ્સં હોતી’’તિઆદિ. વિનાસં, વિકારં વા પજ્જતીતિ વિપન્નં, વત્થુમેવ વિપન્નં વત્થુવિપન્નં.

૪૧૨. તેસઞ્ઞેવ ધમ્માનન્તિ એત્થ ધમ્માનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યેસુ રૂપાદિધમ્મેસૂ’’તિ. તત્થ રૂપાદિધમ્મેસૂતિ વણ્ણગન્ધાદીસુ સુદ્ધટ્ઠકરૂપકલાપધમ્મેસુ. ¶ સતીતિ સન્તેસુ. તેસન્તિ રૂપાદીનં ધમ્માનં. ‘‘સમોધાન’’ન્તિ ઇમિના સઙ્ગહોતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘મિસ્સીભાવો’’તિ ઇમિના સમવાયોતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. અવયવધમ્માનં સં એકભાવસ્સ ગહણં સઙ્ગહો. અવયવધમ્માનં સમં અયનં પવત્તનં સમવાયો. બહૂસુ ધમ્મેસૂતિ બહૂસુ પરમત્થપઞ્ઞત્તિધમ્મેસુ. નામમત્તન્તિ નામપઞ્ઞત્તિમત્તં. પુબ્બેતિ કથિનક્ખન્ધકે.

‘‘કારણેહી’’તિ ¶ ઇમિના આકારસદ્દો કારણત્થોતિ દસ્સેતિ. યન્તિ વચનં.

૪૧૬. ઉપ્પજ્જન્તીતિ કથિનુદ્ધારા ઉપ્પજ્જન્તિ. કિન્તિ કિં અત્થજાતં. સબ્બેપિ કથિનુદ્ધારાતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એત્થાતિ કથિનુદ્ધારેસુ. પુરિમા દ્વેતિ અન્તરુબ્ભારસહુબ્ભારવસેન પુરિમા દ્વે. એતેસઞ્ચાતિ પુરિમાનં દ્વિન્નઞ્ચ. ઇતરેતિ અવસેસા કથિનુદ્ધારા. તેસુપીતિ ઇતરેસુ કથિનુદ્ધારેસુ. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં કથિનવિનિચ્છયે.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

૪૧૭. ઉપાલિપઞ્હેસુ ‘‘કતિ હિ નુ ખો ભન્તે’’તિ પુચ્છાય સમ્બન્ધો નત્થીતિ કસ્સચિ મઞ્ઞનં નિવારેન્તો આહ ‘‘અય સમ્બન્ધો’’તિ. થેરોતિ ઉપાલિત્થેરો, પુચ્છીતિ સમ્બન્ધો. ઇમેસન્તિ પઞ્ચકાનં તન્તિન્તિ સમ્બન્ધો. કેસં અત્થાય તન્તિં ઠપેસ્સામીતિ આહ ‘‘નિસ્સાય વસનકારીનં અત્થાયા’’તિ. વસનકારીનં ભિક્ખૂનન્તિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ પઞ્હાનં.

આપન્નો ¶ કમ્મકતોતિ એત્થ ‘‘આપન્નો’’તિ પદં ‘‘કમ્મકતો’’તિ પદસ્સ કારણદસ્સનન્તિ આહ ‘‘આપત્તિં આપન્નો, તપ્પચ્ચયાવ સઙ્ઘેન કમ્મં કતં હોતી’’તિ. તપ્પચ્ચયાવાતિ તંઆપત્તિઆપન્નસઙ્ખાતા કારણા એવ.

૪૨૦. અયન્તિ ¶ કમ્મકતો ભિક્ખુ, ન વત્તતીતિ સમ્બન્ધો. અનુલોમવત્તેતિ કતકમ્મસ્સ અનુલોમે વત્તે. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. સરજ્જુકોતિ સહ કમ્મસઙ્ખાતાય રજ્જુયાતિ સરજ્જુકો.

૪૨૧. સમગ્ગેહિ ભિક્ખૂહીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. અચ્ચયં દેસાપેત્વાતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં દોસં દેસાપેત્વા. તિણવત્થારકસમથં વાતિ વાસદ્દો અત્થન્તરવિકપ્પો. તત્ર ચેતિ એત્થ તસદ્દો કમ્મવિસયો, ચેસદ્દો સચેપરિયાયોતિ આહ ‘‘સચે તાદિસે કમ્મે’’તિ. દિટ્ઠાવિકમ્મમ્પિ કત્વાતિ દિટ્ઠાવિકમ્મં કત્વાપીતિ યોજના. પિસદ્દેન અકત્વાપીતિ સમ્પિણ્ડેતિ. યત્ર પનાતિ કમ્મે પન. તત્થાતિ કમ્મે. પક્કમિતબ્બન્તિ સઙ્ગામાવચરેન પક્કમિતબ્બં.

૪૨૨. ઉસ્સિતમન્તીતિ એત્થ ઉસ્સિતં મન્તી ઉસ્સિતમન્તીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘લોભ…પે… ભાસિતા’’તિ. તત્થ ‘‘લોભદોસ મોહમાનુસ્સન્નં વાચ’’ન્તિ ઇમિના ઉસ્સિતપદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ભાસિતા’’તિ ઇમિના ‘‘મન્તી’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. નિસ્સિતજપ્પીતિ એત્થ અઞ્ઞનિસ્સિતં જપ્પમેતસ્સાતિ નિસ્સિતજપ્પીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તનો’’તિઆદિ. એત્થ જપ્પન્તિ વચનં. જપ્પ વચનેતિ હિ ધાતુપાઠેસુ વુત્તં. ઉસ્સદયુત્તન્તિ લોભાદિઉસ્સદયુત્તં, વચનન્તિ સમ્બન્ધો. એવમઞ્ઞન્તિ એવં અત્તના અઞ્ઞં. કથાનુસન્ધિવચનેતિ ચોદકચુદિતકાનં કથાય અનુસન્ધિવચને. એત્થ ‘‘વચને’’તિ ઇમિના ‘‘ભાસાનુસન્ધી’’તિ એત્થ ભાસસદ્દો વચનપરિયાયોતિ દસ્સેતિ.

ઉસ્સારેતીતિ ઉદ્ધં ગમાપેતિ. ઇમિના ઉસ્સાદેતિ ઉપરિ ગમાપેતીતિ ઉસ્સાદેતાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. એત્થ હિ દકારરકારા સદિસત્થા ¶ . તે હિ દ્વે અક્ખરા કદાચિ કત્થચિ સદિસત્થા હોન્તિ. અવસારેતીતિ હીનભાવં ગમાપેતિ. ઇમિના અવસાદેતિ અધોભાવં ગમાપેતીતિ અવસાદેતાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અપસાદેતા’’તિપિ પાઠો, ઉપસગ્ગમત્તમેવ નાનં. સમ્ફઞ્ચ બહું ભાસતીતિ એત્થ સમ્ફસદ્દો નિરત્થકકથાવચનોતિ આહ ‘‘નિરત્થકકથ’’ન્તિ. નિરત્થકકથા હિ યસ્મા સં હિતસુખં ફલતિ વિનાસેતિ, તસ્મા સમ્ફન્તિ વુચ્ચતિ. ફા ધાતૂતિ ચ ફલધાતૂતિ ચ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૬ લકારન્તધાતુ) વુત્તં.

ભારે અનારોપિતેતિ ‘‘તવ ભારો’’તિ સઙ્ઘેન ભારે અનારોપિતે. અજ્ઝોત્થરિત્વાતિ અભિભવિત્વા ¶ . ઇમિના પસય્હ પવત્તાતિ એત્થ પસય્હસદ્દસ્સ અભિભવનત્થં દસ્સેતિ. અનધિકારેતિ અનધિપચ્ચટ્ઠાને. ‘‘કથેતા’’તિ ઇમિના વતુધાતુયા કથનત્થં દસ્સેતિ. અનોકાસકમ્મં કારેત્વાતિ એત્થ નકારસ્સ અયુત્તયોગભાવતો યુત્તટ્ઠાનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઓકાસકમ્મં અકારેત્વા’’તિ. યસ્સાતિ યા અસ્સ. અસ્સ ભિક્ખુનો અત્તનો યા દિટ્ઠિ અત્થીતિ યોજના, અથવા અત્તનો યા દિટ્ઠિ ભવેય્યાતિ યોજના. તન્તિ દિટ્ઠિં. ‘‘કથેતા’’તિ ઇમિના બ્યાકતાતિ એત્થ વિ આ પુબ્બકરધાતુયા કથનત્થં દસ્સેતિ.

૪૨૪. ‘‘નેવ દેસનાય ન વુટ્ઠાનેના’’તિ ઇદં પારાજિકાપત્તિં સન્ધાય વુત્તં. દોસાનુરૂપન્તિ વત્થુસઙ્ખાતસ્સ દોસસ્સ અનુરૂપં.

પયોગં ન જાનાતીતિ એત્થ સચે પયોગો મૂલેન વિસદિસો હુત્વા ભિન્નો હોતિ, એવં સતિ મૂલપયોગન્તિ ન વત્તબ્બન્તિ આહ ‘‘અધિકરણાનં હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. મૂલમેવ પયોગા નામ હોન્તિ, ન અઞ્ઞન્તિ અધિપ્પાયો.

કાતબ્બન્તિ ન જાનાતીતિ કાતબ્બં ઇતિ કમ્મસ્સ કરણં ન જાનાતીતિ યોજના. વત્થૂતિ ભણ્ડનકલહાદિવત્થુ, નિયસ્સાદીનં વત્થૂતિ સમ્બન્ધો ¶ . ચતુન્નન્તિ તજ્જનીયનિયસ્સપબ્બાજનીયપટિસારણીયવસેન ચતુન્નં. યાચતીતિ સઙ્ઘં કમ્મસ્સ વૂપસમં યાચતિ.

વત્થુન્તિ એત્થ આપત્તિક્ખન્ધાનમેવ વત્થુન્તિ આહ ‘‘સત્તન્નં આપત્તિક્ખન્ધાન’’ન્તિ. પદેસપઞ્ઞત્તિસબ્બત્થપઞ્ઞત્તિસાધારણપઞ્ઞત્તિઅસાધારણપઞ્ઞત્તિએકતોપઞ્ઞ- ત્તિઉભતોપઞ્ઞત્તિવસેન છન્નં પઞ્ઞત્તીનં પઞ્ઞત્તિયં પવિટ્ઠત્તા વુત્તં ‘‘તિવિધં પઞ્ઞત્તિ’’ન્તિ. ‘‘હેટ્ઠુપરિયં કત્વા પદં યોજેતી’’તિ ઇમિના પદપચ્ચાભટ્ઠન્તિ એત્થ પદાનં હેટ્ઠુપરિયવસેન પટિનિવત્તિત્વા આભસ્સનં ગળનં ચુતં પદપચ્ચાભટ્ઠન્તિ અત્થં દસ્સેતિ.

વિનયેતિ એત્થ ન કેવલં પાળિયંયેવ, અથ ખો અટ્ઠકથાયમ્પીતિ આહ ‘‘વિનયપાળિયઞ્ચેવ અટ્ઠકથાયઞ્ચા’’તિ.

ઞત્તિં ¶ ન જાનાતીતિ એત્થ ઞત્તિભેદં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ખેપતો’’તિઆદિ. તત્થાતિ દુવિધાસુ ઞત્તીસુ. કમ્મઞત્તીતિ અનુસ્સાવનકમ્મસ્સ ઠાને ઠિતા ઞત્તિ. અનુસ્સાવનકમ્મં નત્થિ, સયમેવ અનુસ્સાવનકમ્મટ્ઠાને ઠિતાતિ અત્થો. કમ્મપાદઞત્તીતિ અનુસ્સાવનકમ્મસ્સ પાદભૂતા મૂલભૂતા ઞત્તિ. નવસુ ઠાનેસૂતિ ઓસારણાદીસુ નવસુ ઠાનેસૂ. દ્વીસુ ઠાનેસૂતિ ઞત્તિદુતિયઞત્તિચતુત્થવસેન દ્વીસુ ઠાનેસુ, કમ્મપાદઞત્તિયા કરણં ન જાનાતીતિ સમ્બન્ધો. ય્વાયં ચતુબ્બિધો સમથોતિ યોજના. તન્તિ ચતુબ્બિધં સમથં. ઞત્તિયાતિ સામ્યત્થે સામિવચનં. યં અધિકરણં વૂપસમતીતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ અધિકરણસ્સ. તં વૂપસમં ન જાનાતીતિ સમ્બન્ધો.

સુત્તં ન જાનાતીતિ એત્થ સુત્તસદ્દસ્સ કદાચિ કત્થચિ માતિકાયઞ્ચ સુત્તન્તપિટકે ચ પવત્તનતો ઇધ ઉભતોવિભઙ્ગેતિ આહ ‘‘ઉભતોવિભઙ્ગ’’ન્તિ. વિનયં ન જાનાતીતિ એત્થ વિનયસદ્દસ્સ સકલે વિનયપિટકે વત્તમાનસ્સાપિ સુત્તન્તિ એત્થ ઉભતોવિભઙ્ગસ્સ ગહિતત્તા ઇધ ખન્ધકપરિવારાવ ગહેતબ્બાતિ આહ ‘‘ખન્ધકપરિવારં ન જાનાતી’’તિ.

વિનયં ન જાનાતીતિ એત્થ વિનયપિટકસ્સ ગહેતબ્બત્તા વુત્તં ‘‘ઠપેત્વા વિનયપિટક’’ન્તિ. સુત્તન્તિકે ચત્તારો મહાપદેસેતિ (દી. નિ. ૨.૧૮૭ આદયો; અ. નિ. ૪.૧૮૦) બુદ્ધાપદેસસઙ્ઘાપદેસસમ્બહુલત્થેરાપદેસએકત્થેરા ¶ પદેસવસેન ચત્તારો મહાપદેસે. એત્થાતિ પઞ્ચકે. યન્તિ વચનં. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પઞ્ચકેસુ.

અનિસ્સિતવગ્ગ-નપ્પટિપ્પસ્સમ્ભનવગ્ગ-વોહારવગ્ગવણ્ણનાય

૪૨૫. દિટ્ઠાવિકમ્મવગ્ગે દિટ્ઠાવિકમ્માતિ એત્થ આવિ કરીયતે આવિકમ્મં, દિટ્ઠીનં આવિકમ્મં દિટ્ઠાવિકમ્મન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘દિટ્ઠીનં આવિકમ્માની’’તિ. ‘‘લદ્ધિપકાસનાન’’ન્તિ ઇમિના દિટ્ઠિસદ્દો લદ્ધિપરિયાયો, આવિકમ્મસદ્દો પકાસનપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. એતન્તિ ‘‘દિટ્ઠાવિકમ્મા’’તિ નામં. અદેસનાગામિની નામ અત્થતો ગરુકન્તિ આહ ‘‘ગરુકાપત્તિયા’’તિ. લહુકાયપીતિ પિસદ્દો ગરહત્થો. લહુકાયપિ દેસિતાય દિટ્ઠાવિકમ્મં અધમ્મિકં હોતિ, પગેવ ગરુકાયાતિ અત્થો.

યથા ¶ …પે… હોતીતિ યથા આવિકતે ચતૂહિ પઞ્ચહિ એકીભૂતેહિ આવિકતા હોતીતિ યોજના. ચતૂહિ પઞ્ચહીતિ અન્તિમપરિચ્છેદદસ્સનં. તતો અતિરેકેહિપિ એકતો દેસેતું ન વટ્ટતિ, દેસિતા ચ આપત્તિ ન વુટ્ઠાતિ, દેસનાપચ્ચયા દુક્કટઞ્ચ હોતિ. ‘‘ચતૂહિ પઞ્ચહી’’તિ અન્તિમપરિચ્છેદસ્સ દસ્સિતત્તા દ્વીહિ તીહિ પન એકતો દેસેતું વટ્ટતીતિ દટ્ઠબ્બં. મનોમાનસેનાતિ એત્થ મનોસદ્દેન માનસસદ્દસ્સ રાગઅરહત્તેસુપિ પવત્તનતો તદત્થે પટિક્ખિપિત્વા ચિત્તે એવ વત્તતીતિ દસ્સેતિ. તેન વુત્તં ‘‘મનસઙ્ખાતેન માનસેના’’તિ. ઇમિના મનભૂતં માનસં મનોમાનસન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

સમાનસંવાસકસ્સાપીતિ પિસદ્દો સમાનસંવાસકસ્સપિ નાનાસીમાય ઠિતસ્સ સન્તિકે આવિકમ્મં અધમ્મિકં હોતિ, પગેવ નાનાસંવાસકસ્સાતિ દસ્સેતિ. માળકસીમાયાતિ ખણ્ડસીમાય અઙ્ગણે. અવિપ્પવાસસીમાયાતિ ¶ મહાસીમાય, ઠિતસ્સાપિ સન્તિકેતિ સમ્બન્ધો. પિસદ્દેન ‘‘ખણ્ડસીમાય ઠિતસ્સપી’’તિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતિ.

૪૩૦. ન પરિયત્તન્તિ ન સમત્થં. ઇમિના નાલન્તિ એત્થ અલંસદ્દો પરિયત્તત્થોવ, નારહભૂસનવારણત્થોતિ દસ્સેતિ. ઇધાપીતિ પઞ્ચકેપિ. પિસદ્દેન પુરિમપઞ્ચકં અપેક્ખતિ. ‘‘સાસનતો’’તિ ઇમિના ચુધાતુયા અપાદાનં દસ્સેતિ. ‘‘કામો’’તિ ઇમિના અધિપ્પાયસદ્દો કામપરિયાયોતિ દસ્સેતિ.

૪૩૨. મન્દત્તા મોમૂહત્તાતિ એત્થ ત્તપચ્ચયસ્સ ભાવત્થે, પઞ્ચમીવિભત્તિયા ચ કારણત્થે પવત્તભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘મન્દભાવેન મોમૂહભાવેના’’તિ. પરિભવાતિ એત્થ પરિભવકામાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિભવં આરોપેતુકામો હુત્વા’’તિ. અઞ્ઞબ્યાકરણેસુપીતિ અરહત્તબ્યાકરણેસુપિ. સબ્બત્થાતિ દિટ્ઠાવિકમ્મવગ્ગે. યન્તિ વચનં.

ઇતિ દિટ્ઠાવિકમ્મવગ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૪૪. ધમ્મપધાનં ધમ્માધિટ્ઠાનં સન્ધાય ‘‘પારાજિકં ગચ્છતીતિ પારાજિકગામી’’તિ સુદ્ધકત્તુવસેન વુત્તં, પુગ્ગલપધાનં પુગ્ગલાધિટ્ઠાનં સન્ધાય ‘‘પારાજિકં ગચ્છતિ અનેન, ગમાપેતીતિ વા પારાજિકગામી’’તિ કરણહેતુકત્તુવસેનપિ વત્તબ્બં. વિત્થારં દસ્સન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ ¶ . તત્થ તત્થાતિ ‘‘મુસાવાદો પારાજિકગામી’’તિઆદિપાઠે, એવં વિત્થારો વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. તેસુ ‘‘મુસાવાદો પારાજિકગામી’’તિઆદીસુ વા, નિદ્ધારણે ભુમ્મં.

અદસ્સનેનાતિ એત્થ કસ્સ અદસ્સનેનાતિ આહ ‘‘વિનયધરસ્સા’’તિ. વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કપ્પિયાકપ્પિયેસુ હી’’તિઆદિ. તન્તિ વિનયધરં. અસ્સવનેનાતિ એત્થ કેસં વચનં અસ્સવનેનાતિ આહ ‘‘એકવિહારેપી’’તિઆદિ. એકવિહારેપીતિ વિનયધરેન એકવિહારેપિ. પિસદ્દેન નાનાવિહારે પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. ઉપટ્ઠાનન્તિ ¶ ઉપટ્ઠાનત્થં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠાનં વા. વુચ્ચમાનં અઞ્ઞેસં વચનં અસુણન્તો હુત્વા વાતિ યોજના. પસુત્તકતાતિ એત્થ યકારલોપોતિ આહ ‘‘પસુત્તકતાયા’’તિ. પસુત્તકભાવેનપીતિ પિસદ્દો અઞ્ઞમ્પિ અદસ્સનાદિકારણં સમ્પિણ્ડેતિ. તથાસઞ્ઞીતિ એત્થ તથાસદ્દો કોવિસયોતિ આહ ‘‘અકપ્પિયે…પે… આપજ્જન્તો’’તિ. એકરત્તાતિક્કમાદિવસેનાતિ આદિસદ્દેન છારત્તાતિક્કમાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. સબ્બત્થાતિ મુસાવાદવગ્ગે.

ઇતિ મુસાવાદવગ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૫૦. ભિક્ખુનિવગ્ગે અલાભાયાતિ એત્થ લભધાતુયા કમ્મં, સમ્પદાનવચનસ્સ ચ તદત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચતુન્નં પચ્ચયાનં અલાભત્થાયા’’તિ. ‘‘વાયમતી’’તિ ઇમિના પરિસક્કતીતિ એત્થ સક્કધાતુયા સમત્થત્થં પટિક્ખિપિત્વા વાયમત્થં દસ્સેતિ. કલિસાસનન્તિ પાપપરાજયઆણં. નીહરણત્થાયાતિ નિદ્ધરિત્વા અપનયનત્થાય.

૪૫૧. ‘‘કમ્મ’’ન્તિ સામઞ્ઞતો વુત્તત્તા ‘‘સત્તન્નં કમ્માનં અઞ્ઞતર’’ન્તિ.

૪૫૪. ન ¶ સાકચ્છાતબ્બોતિ એત્થ કો નામ કથામગ્ગો ન સાકચ્છાતબ્બો, નનુ વિનયોયેવાતિ આહ ‘‘કપ્પિયા…પે… કથામગ્ગો’’તિ. ‘‘ન કથેતબ્બો’’તિ ઇમિના કચ્છસદ્દસ્સ કથધાતુયા નિપ્ફન્નભાવં દીપેતિ. કસ્મા પન પઠમપઞ્ચકે ‘‘ન અસેક્ખેના’’તિ પટિક્ખિપિત્વા દુતિયપઞ્ચકે ‘‘અસેક્ખેના’’તિઆદિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. ઇતરો પુથુજ્જનો ન કથેતીતિ યોજના.

ન અત્થપટિસમ્ભિદાપત્તોતિ એત્થ અત્થો નામ અટ્ઠકથાયેવાધિપ્પેતાતિ આહ ‘‘અટ્ઠકથાયા’’તિ. ‘‘પભેદગતઞાણપ્પત્તો’’તિ ઇમિના અત્થાદીસુ પતિ વિસું સમ્ભિજ્જતીતિ પટિસમ્ભિદા, પઞ્ઞા, તં પત્તોતિ પટિસમ્ભિદાપત્તો ¶ . અત્થે પટિસમ્ભિદાપત્તો અત્થપટિસમ્ભિદાપત્તોતિ દસ્સેતિ. ‘‘પાળિધમ્મે’’તિ ઇમિના ધમ્મપટિસમ્ભિદાપત્તોતિ એત્થ ધમ્મસરૂપં દસ્સેતિ. વોહારનિરુત્તિયન્તિ પઞ્ઞત્તિનિરુત્તિયં. ઇમિના નિરુત્તિપટિસમ્ભિદાપત્તોતિ એત્થ નિરુત્તિસરૂપં દસ્સેતિ. પટિભાનપટિસમ્ભિદાપત્તોતિ એત્થ પટિભાનં નામ હેટ્ઠિમઞાણત્તયમેવાતિ આહ ‘‘અત્થપટિસમ્ભિદાદીનિ ઞાણાની’’તિ, તેસૂતિ ઞાણેસુ, યં યં વિમુત્તં યથાવિમુત્તં, ચિત્તં. પચ્ચવેક્ખિતાતિ પુનપ્પુનં ઓલોકિતા. સબ્બત્થાતિ ભિક્ખુનિવગ્ગે.

ઇતિ ભિક્ખુનોવાદવગ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૫૫. ઉબ્બાહિકવગ્ગે અત્થકુસલોતિઆદિપદાનં ભેદનિસ્સિતસમાસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અટ્ઠકથાકુસલો’’તિઆદિ. આચરિયમુખતોતિ આચરિયવદનતો, આચરિયસમ્મુખે વા, સિથિલધનિતાદીતિ આદિસદ્દેન દીઘરસ્સાદીનિ (પરિ. અટ્ઠ. ૪૮૫; વિ. સઙ્ગ. અટ્ઠ. ૨૫૨) સઙ્ગણ્હાતિ. અક્ખરપરિચ્છેદેતિ એત્તકો સિથિલો, એત્તકો ધનિતોતિઆદિના અક્ખરપરિચ્છેદે. ઇમિના બ્યઞ્જનકુસલોતિ એત્થ બ્યઞ્જનસદ્દો અક્ખરપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. ન પુબ્બાપરકુસલોતિ એત્થ પુબ્બાપરો નામ પુરિમાનં ચતુન્નઞ્ચેવ કથાય ચ પુબ્બાપરોતિ આહ ‘‘અત્થપુબ્બાપરે’’તિઆદિ.

કોધનોતિઆદીનિ વુત્તાનીતિ સમ્બન્ધો. યસ્મા ન સક્કોતીતિ યોજના. પસારેતાતિ એત્થ સરધાતુ ઉપસગ્ગવસેન વેચિત્તવાચકોતિ આહ ‘‘મોહેતા’’તિ.

ઇતિ ઉબ્બાહિકવગ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૫૭. અધિકરણવૂપસમવગ્ગે સઙ્ઘગરુ નામ કોતિ આહ ‘‘ધમ્મઞ્ચ…પે… સઙ્ઘગરુ નામ હોતી’’તિ. તાનીતિ ચીવરાદીનિ.

૪૫૮. પઞ્ચહુપાલિ ¶ ¶ આકારેહીતિ એત્થ આકારસદ્દો કારણત્થોતિ આહ ‘‘પઞ્ચહિ કારણેહી’’તિ. કમ્મેનાતિઆદીસુ કમ્માદીનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપલોકનાદીસૂ’’તિઆદિ. ઉપપત્તીહીતિ યુત્તીહિ. મય્હં ઉચ્ચાકુલા પબ્બજિતભાવઞ્ચ બહુસ્સુતભાવઞ્ચ તુમ્હે જાનાથાતિ યોજના. માદિસો નામ…પે… તુમ્હાકં યુત્તં નનૂતિ યોજના. કણ્ણમૂલેતિ કણ્ણસમીપે. અનુસ્સાવનેનાતિ અનુસમીપે સાવાપનેન. તેસન્તિ ભિક્ખૂનં. અનિવત્તિધમ્મેતિ અનિવત્તનસભાવે. સલાકગ્ગાહેનાતિ અત્તનો સલાકાય ગાહાપનેન.

એત્થાતિ કમ્માદીસુ. પમાણન્તિ સઙ્ઘભેદસ્સ કારણં. પુબ્બભાગાતિ સઙ્ઘભેદતો પુબ્બભાગે પવત્તા. પુબ્બભાગભાવં આવિકરોન્તો આહ ‘‘અટ્ઠારસવત્થુદીપનવસેન હી’’તિઆદિ. વોહરન્તેપીતિ યોજના. તત્થાતિ વોહારે. કદા પન સઙ્ઘો ભિન્નોતિ આહ ‘‘યદા પના’’તિઆદિ. યદા પન કરોતીતિ સમ્બન્ધો. કમ્મન્તિ ઉપોસથકમ્મતો અઞ્ઞં કમ્મં ગહેતબ્બં. ઉદ્દેસન્તિ ઉપોસથકમ્મં. ઇતીતિ એવં. સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકવણ્ણનાયં ‘‘એવં…પે… પકાસયિસ્સામા’’તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૫૧) યં વચનં અવોચુમ્હાતિ યોજના. તસ્સ વચનસ્સાતિ પાઠં અજ્ઝાહરિત્વા ‘‘સ્વાયં અત્થો’’તિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બો.

પઞ્ઞત્તેતન્તિ એત્થ નિગ્ગહિતલોપસન્ધીતિ આહ ‘‘પઞ્ઞત્તં એત’’ન્તિ. ક્વાતિ કિસ્મિં ખન્ધકે. તત્રાતિ વત્તક્ખન્ધકે. એત્તાવતાતિ એત્તકેન આગન્તુકવત્તાદિઅકરણમત્તેન. અનુપુબ્બેનાતિ અનુક્કમેન. યથારત્તન્તિ એત્થ યથાસદ્દો અનુરૂપત્થવાચકો, રત્તિસદ્દેન રત્તિપ્પમાણં ગહેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘રત્તિપરિમાણાનુરૂપ’’ન્તિ. ઇમિના રત્તિયા અનુરૂપં યથારત્તન્તિ નિબ્બચનં દસ્સેતિ. ‘‘રત્તિપરિમાણાનુરૂપ’’ન્તિ વુત્તે રત્તિપરિમાણસ્સ અતિક્કન્તત્તા અત્થતો થેરોતિ આહ ‘‘યથાથેરન્તિ અત્થો’’તિ. વવત્થાનન્તિ પરિચ્છેદો. સો હિ વિસું અવહિતો હુત્વા તિટ્ઠતીતિ વવત્થાનન્તિ વુચ્ચતિ. કમ્માકમ્માનીતિ એત્થ કમ્મં અકમ્માનીતિ પદવિભાગં કત્વા અકારો વુદ્ધત્થોતિ આહ ‘‘ખુદ્દકાનિ ચેવ મહન્તાનિ ચ કમ્માની’’તિ. સતિ ચ અકમ્મસ્સ મહન્તભાવે ¶ કમ્મં નામ ખુદ્દકન્તિ અત્થતો સિદ્ધં હોતિ. તેન વુત્તં ‘‘ખુદ્દકાનિ ચેવા’’તિ. અકારસ્સ અપ્પત્થં ગહેત્વા ‘‘મહન્તાનિ ચેવ ખુદ્દકાનિ ચ કમ્માની’’તિ અત્થોપિ યુજ્જતેવ. સો પન ઇધ ન ગહિતો, અઞ્ઞત્થ પન દિસ્સતિ. ‘‘ઉચ્ચાવચાનિ કમ્માની’’તિ હિ વાક્યવસેન વુત્તટ્ઠાને ઉચ્ચસદ્દેન મહન્તત્થં દસ્સેતિ, અવચસદ્દેન ખુદ્દકત્થં દસ્સેતિ. તસ્મા મહન્તખુદ્દકાનિ કમ્માનીતિ અત્થો વેદિતબ્બો. સતિ ચ અકમ્મસ્સ ખુદ્દકભાવે કમ્મં નામ મહન્તન્તિ અત્થતોપિ સિદ્ધન્તિ દટ્ઠબ્બં.

૪૫૯. સઙ્ઘભેદવગ્ગદ્વયે ¶ એતેતિ સભાવા. તેતિ અધમ્માદયો. ઇતીતિ એવં. યં કમ્મન્તિ યોજના. દિટ્ઠિં વિનિધાયાતિ સમ્બન્ધો. એકસ્મિં પઞ્ચકે અયં અત્થયોજના કાતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાપીતિ ઇમસ્મિં પઞ્ચકેપિ. પિસદ્દેન હેટ્ઠા વુત્તં પઞ્ચકં અપેક્ખતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પઞ્ચકેસુ. હીતિ સચ્ચં. પુબ્બે અવુત્તનયં યં વચનમત્થિ, તં વચનં એત્થ પઞ્ચકેસુ ન અત્થીતિ યોજના.

૪૬૧. આવાસિકવગ્ગે ‘‘હરિત્વા’’તિ ઇમિના યથાભતન્તિ એત્થ ભરધાતુયા હરણત્થઞ્ચ કિરિયાવિસેસનભાવઞ્ચ દસ્સેતિ. ‘‘ઠપિતો’’તિ ઇમિના નિક્ખિત્તોતિ એત્થ ખિપધાતુયા ઠપનત્થં દસ્સેતિ.

૪૬૨. પરિણામેતીતિ પરિણતંપાપેતિ. ‘‘નિયામેતિ કથેતી’’તિ ઇમિના અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ, એત્થાતિ આવાસિકવગ્ગે.

૪૬૭. કથિનત્થારવગ્ગે ઓતમસિકોતિ એત્થ અવતમં ગતો ઓતમસિકોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્ધકારગતો’’તિ. અન્ધકારસદ્દેન તમસદ્દો અન્ધકારપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. તન્તિ ઓતમસિકં ¶ . અસમન્નાહરન્તોતિ તં અસમન્નાહરન્તો, કસ્મા અસમન્નાહરન્તોતિ આહ ‘‘કિચ્ચયપસુતત્તા વન્દન’’ન્તિ. એકતોતિ કોપેન સદ્ધિં. વેરી વિસભાગપુગ્ગલો એકતો આકોધેન વત્તનટ્ઠેન એકાવત્તોતિ વુચ્ચતિ. પહરેય્યાતિ વન્દન્તં પહરેય્ય. ‘‘અઞ્ઞં ચિન્તયમાનો’’તિ ઇમિના અઞ્ઞસ્મિં આરમ્મણે ચિત્તં વિદહતિ ઠપેતીતિ અઞ્ઞવિહિતોતિ દસ્સેતિ.

સઙ્ઘતો ઉદ્ધરિત્વા ખિપિતબ્બો અપનેતબ્બોતિ ઉક્ખિત્તો, સોયેવ ઉક્ખિત્તકો. તેહીતિ ચતૂહિ. અવન્દિયેસુ પન્નરસપુગ્ગલેસૂતિ સમ્બન્ધો. અન્તરા વુત્તકારણેન ચાતિ અન્તરે વુત્તેન ‘‘તઞ્હિ વન્દન્તસ્સ મઞ્ચપાદાદીસુપિ નલાટં પટિહઞ્ઞેય્યા’’તિઆદિના કારણેન ચ. ઇતોતિ પન્નરસપુગ્ગલમ્હા ¶ . ઇતીતિ એવં. સચે ઉદ્દેસાચરિયો ચ ઓવાદાચરિયો ચ નવકો હોતિ, ન વન્દનીયો. સબ્બત્થાતિ કથિનત્થારવગ્ગે.

ઇતિ કથિનત્થારવગ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

નિટ્ઠિતા ચ ઉપાલિપઞ્ચકવણ્ણનાય યોજના.

૪૭૦. ‘‘અચિત્તકો આપજ્જતી’’તિઆદીસુ એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. અચિત્તકો આપજ્જતીતિ અચિત્તકો હુત્વા આપજ્જતિ. એસેવ નયો અચિત્તકો વુટ્ઠાતીતિ એત્થાપિ. યંકિઞ્ચિ આપત્તિન્તિ સમ્બન્ધો. ઇતરં આપત્તિન્તિ યોજના. ધમ્મદાનં કરોમીતિ ‘‘સબ્બદાનં ધમ્મદાનં જિનાતી’’તિ (ધ. પ. ૩૫૪) ચ ‘‘અમતંદદો ચ સો હોતિ, યો ધમ્મમનુસાસતી’’તિ (સં. નિ. ૧.૪૨) ચ ભગવતા વુત્તવચનં સુત્વા ધમ્મદાનં કરોમિ. દોમનસ્સિકોતિ દોમનસ્સેન યુત્તો, દોમનસ્સવન્તો વા. એત્થાતિ અબ્યાકતમૂલે.

૪૭૩. યસ્સ યસ્સાતિ સિક્ખાપદસ્સ. તં સબ્બન્તિ સબ્બં તંતંસમુટ્ઠાનસિક્ખાપદં.

૪૭૪. છ ¶ આપત્તિયો કાયિકાતિ એત્થ છ આપત્તિયો નામ કાતિ આહ ‘‘અન્તરપેય્યાલે’’તિઆદિ. અન્તરપેય્યાલે વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘કાયદ્વારે સમુટ્ઠિતત્તા’’તિ ઇમિના કાયે સમુટ્ઠન્તીતિ કાયિકાતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તસ્મિંયેવ અન્તરપેય્યાલે વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વજ્જપટિચ્છાદિકાયા’’તિઆદિના છાદેન્તસ્સ તિસ્સોતિ એત્થ તિણ્ણં સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘ભિક્ખુનિયા’’તિઆદિના પઞ્ચ સંસગ્ગપચ્ચયાતિ એત્થ પઞ્ચન્નં સરૂપં દસ્સેતિ.

‘‘એકરત્ત’’ઇતિઆદિના ¶ અરુણુગ્ગે તિસ્સોતિ એત્થ તિણ્ણં સરૂપં દસ્સેતિ. દ્વે યાવતતિયકાતિ સંવણ્ણેતબ્બેન ‘‘એકાદસ યાવતતિયકા નામા’’તિ સંવણ્ણનાય વિરુદ્ધભાવં પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘પઞ્ઞત્તિવસેન પના’’તિઆદિ. ‘‘ઇમસ્મિં સાસને’’તિ ઇમિના એત્થસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. એકેન સબ્બસઙ્ગહોતિ એત્થ એકો નામ કો, સબ્બાનિ નામ કાનીતિ આહ ‘‘યસ્સ સિયા’’તિઆદિ. ‘‘નિદાનુદ્દેસેના’’તિ ઇમિના એકસ્સ સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘સિક્ખાપદાનઞ્ચ પાતિમોક્ખુદ્દેસાનઞ્ચા’’તિ ઇમેહિ પદેહિ સબ્બસરૂપં દસ્સેતિ. સઙ્ગહ સદ્દેન કમ્મછટ્ઠીસમાસો.

‘‘વજ્જપટિચ્છાદિકાયા’’તિઆદિના દ્વે દુટ્ઠુલ્લચ્છાદનાતિ એત્થ દ્વિન્નં સરૂપં દસ્સેતિ.

‘‘ભિક્ખુ ભિક્ખુનિયા’’તિઆદિના ગામન્તરે ચતસ્સોતિ એત્થ ચતસ્સન્નં સરૂપં દસ્સેતિ. પુન ‘‘ભિક્ખુ ભિક્ખુનિયા’’તિઆદિના ચેતસ્સા નદિપારપચ્ચયાતિ એત્થ ચતસ્સન્નમેવ સરૂપં દસ્સેતિ. ‘‘ચીવરદાને પાચિત્તિય’’ન્તિ ઇમિના પાચિત્તિયભાવેન સદિસત્તા સઙ્ખ્યાવિસેસો ન કાતબ્બોતિ દસ્સેતિ.

૪૭૫. એકેત્થાતિ ¶ એત્થસદ્દો સાસનવિસયો.

એકસિક્ખાપદમ્પિ નત્થીતિ પિસદ્દો બહુસિક્ખાપદાનિ પન પગેવાતિ ચ આપત્તિ પન પગેવાતિ ચ આપત્તીપિ નત્થીતિ ચ અત્થં દસ્સેતિ.

‘‘સકલેપિ વિનયે’’તિ ઇમિના દ્વેત્થાતિ પાઠે એત્થસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ઉભિન્નન્તિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં. અઞ્ઞથા પન કિત્તકા પઠમાપત્તિકાતિ આહ ‘‘ઇતરથા પના’’તિઆદિ. તત્થ ઇતરથાતિ પઞ્ઞત્તિતો અઞ્ઞેન પકારેન. કમ્મઞ્ચાતિ કમ્મઞત્તિ ચ. કમ્મપાદિકા ચાતિ કમ્મપાદઞત્તિ ચ. નવસુ ઠાનેસૂતિ ઓસારણાદીસુ નવસુ ઠાનેસુ. દ્વીસૂતિ ઞત્તિદુતિય, ઞત્તિચતુત્થકમ્મેસુ.

વજ્જપટિચ્છાદિકાય પારાજિકં, ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકાય પારાજિકં, અટ્ઠવત્થુકાય પારાજિકન્તિ ¶ ઇતિ ઇમે તયોતિ યોજના. કારણભૂતેનાતિ હેતુભૂતેન, ‘‘કરણભૂતેના’’તિપિ પાઠો, સાધકતમસત્તિભૂતેનાતિ અત્થો.

તેસન્તિ અદ્ધાનહીનાદીનં. એત્થાતિ ‘‘તયો પુગ્ગલા ન ઉપસમ્પાદેતબ્બા’’તિ પાઠે, એતેસુ અઙ્ગહીનાદીસુ વા. યોતિ પુગ્ગલો. અપરિપૂરો ન યાચતીતિ સમ્બન્ધો. માતુઘાતકાદયો કરણદુક્કટકા ચાતિ યોજના. તત્થાતિ તેસુ ઞત્તિકપ્પનાદીસુ. ઞત્તિકપ્પનાતિ ઞત્તિવિધિ. વિપ્પકતપચ્ચત્તન્તિ વિપ્પકતં પચ્ચત્તં. અતીતકરણન્તિ અતીતસ્સ કરણં. વિત્થારેન્તો આહ ‘‘વત્થુસમ્પન્નં હી’’તિઆદિ. તયો કમ્માન સઙ્ગહાતિ એત્થ છન્દભેદરક્ખનત્થાય નકારે નિગ્ગહિતલોપો. નાસિતકાતિ નાસેતબ્બા પુગ્ગલા, નાસિતબ્બાતિ નાસિતા, નાસિતા એવ નાસિતકા. તિણ્ણં જનાનન્તિ તિણ્ણં ઉપસમ્પદાપેક્ખજનાનં એકૂપજ્ઝાયેન નાનાચરિયેન હુત્વાતિ યોજના. એકાનુસ્સાવનાતિ એકતો અનુસ્સાવના.

પાદો ¶ નામ કહાપણસ્સ ચતુત્થભાગો. માસકો નામ પાદસ્સ પઞ્ચમભાગો. પારાજિકન્તિ વનપ્પતિં છિન્દન્તસ્સ દુતિયપારાજિકં (પારા. ૧૧૦). અનોદિસ્સાતિ ‘‘મનુસ્સો મરતૂ’’તિઆદિના ન ઉદ્દિસિત્વા. તેનાતિ વિસેન.

ભિક્ખુનોવાદકવગ્ગસ્મિન્તિ સામઞ્ઞાધારો. દસસુ સિક્ખાપદેસૂતિ વિસેસાધારો. પઠમસિક્ખાપદમ્હિયેવાતિ દસસુ સિક્ખાપદેસુ પઠમસિક્ખાપદમ્હિયેવ. ઉપસમ્પન્નાય ભિક્ખુનિયાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘આપત્તિ હોતી’’તિ ઇમિના ‘‘ચીવરેના’’તિ પદસ્સ સમ્બન્ધટ્ઠાનં દસ્સેતિ.

‘‘ચતસ્સો એવા’’તિ ઇમિના તત્તિકાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. તા ચતસ્સો પરિમાણા યાસં આપત્તીનન્તિ તત્તિકા. નિપન્નસ્સાપિ તત્તિકાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. સાતિ ભિક્ખુની.

૪૭૬. પઞ્ચ ભેસજ્જાનીતિ સબ્બિઆદીનિ પઞ્ચ ભેસજ્જાનિ. ઇમં આપત્તિન્તિ સમ્બન્ધો. પચ્છા આપન્નોતિ યોજના.

એકં ¶ કબળન્તિ એકં આલોપં, તુમ્હમૂલેતિ તુમ્હં સન્તિકે.

યથાવત્થુકન્તિ વત્થુઅનુલોમં, આપત્તિયો દેસિતાવ હોન્તીતિ યોજના.

કોકાલિકાદીનન્તિઆદિસદ્દેન કટમોદકતિસ્સકાદયો (પારા. ૪૧૭) સઙ્ગણ્હાતિ. પાપિકાય દિટ્ઠિયા અપ્પટિનિસ્સગ્ગે પાચિત્તિયઞ્ચ ચણ્ડકાળિકાય ભિક્ખુનિયા પાચિત્તિયઞ્ચાતિ યોજના. પયુત્તવાચાપચ્ચયાતિ વિઞ્ઞત્તિનિમિત્તાદીહિ પકારેન યુત્તાય વાચાય પચ્ચયા. આપત્તિ પારાજિકસ્સાતિ પારાજિકસ્સ આપજ્જનં. અથવા પારાજિકસ્સાતિ અસ્સ ભિક્ખુસ્સ પારાજિકા આપત્તિ હોતીતિ વા પારાજિકા આપત્તિ અસ્સ ભવતીતિ વા યોજના કાતબ્બા. ઇતીતિ ઇમા છ આપત્તિયો આપજ્જતીતિ યોજના.

ભોજનં ¶ ગહેત્વા અજ્ઝોહરમાનાતિ સમ્બન્ધો. તથેવાતિ યથા ખાદને, તથેવ મંસં લસુણં અજ્ઝોહરમાનાતિ યોજના. ‘‘પણીતભોજનાની’’તિ ચ ‘‘અકપ્પિયમંસ’’ન્તિ ચ પદાનિ ‘‘અજ્ઝોહરમાના’’તિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બાનિ.

પઞ્ચ ઠાનાનીતિ પઞ્ચ આપત્તિસઙ્ખાતાનિ ઠાનાનિ. તત્થાતિ પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ. દ્વિન્નન્તિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં. તેસન્તિ સિક્ખમાનાદીનં. પઞ્ચન્નમેવાતિ સહધમ્મિકાનંયેવ. વિનિચ્છયવોહારોતિ વિનિચ્છયવચનં. ઇમિના ચત્તારિ અધિકરણાનિ પટિક્ખિપતિ. અડ્ડકમ્મં નામાતિ અભિયુઞ્જન્તાનં કમ્મં નામ.

‘‘સહધમ્મિકાન’’ન્તિ ઇમિના પઞ્જન્નં વિનિચ્છયોતિ એત્થ પઞ્ચસરૂપં દસ્સેતિ. સોભણભાવં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘કતવીતિક્કમો હી’’તિઆદિ. અબ્ભુણ્હસીલોતિ અભિનવુપ્પન્નસીલો. અબ્ભુણ્હસીલો નામ અત્થતો પાકતિકસીલોતિ આહ ‘‘પાકતિકો’’તિ, પકતિસીલેન નિયુત્તોતિ અત્થો.

‘‘કાયદ્વારસમ્ભવા’’તિ ઇમિના કાયિકાતિ પદસ્સ તદ્ધિતભાવં દસ્સેતિ. મુખં ઓલોકેતબ્બન્તિ એત્થ વુત્તાતિ સમ્બન્ધો.

ચતુન્નં દેસનાય ચાતિ એત્થ ‘‘દેસનાયા’’તિ પદં આદિપદલોપન્તિ આહ ‘‘અચ્ચયદેસનાયા’’તિ. સાતિ અચ્ચયદેસના. અભિનિલીયિત્વા ધનુના મારેન્તીતિ અભિમારા.

છેજ્જં ¶ હોતીતિ એત્થ છેજ્જં નામ પારાજિકાપજ્જનમેવાતિ આહ ‘‘દેવદત્તો વિય પારાજિકં આપજ્જતી’’તિ. ઇમા પન આપત્તિયોતિ પારાજિકથુલ્લચ્ચયાપત્તિયો.

૪૭૭. તેસન્તિ દસન્નં પુગ્ગલાનં. ‘‘સદ્ધિ’’ન્તિ ઇમિના સામીચેનાતિ એત્થ સહત્થે કરણવચનન્તિ દસ્સેતિ. સામીચેનાતિ ચ સામીચિના કત્તબ્બં સામીચં કમ્મં, તેન સામીચેન. દસ ચીવરધારણાતિ પદસ્સ સમાસભાવં ¶ પટિક્ખિપન્તો આહ ‘‘દસ દિવસાનિ અતિરેકચીવરસ્સ ધારણા’’તિ.

કતિસતન્તિઆદીસુ દ્વીસુ ગાથાપાદેસુ ચતૂસુ વિભત્યન્તપદેસુ પુરિમં પુરિમેન, પચ્છિમઞ્ચ પચ્છિમેન યથાક્કમં યોજેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કતિસતં આપત્તિયો રત્તિસતં છાદયિત્વાના’’તિ. પચ્છિમગાથાય પુબ્બડ્ઢેપિ એસેવ નયો. અયં હીતિ અયં એવ વક્ખમાનો. એત્થાતિ ગાથાયં. યોતિ ભિક્ખુ, પટિચ્છાદેતીતિ સમ્બન્ધો. ઇતીતિ અયં સઙ્ખેપત્થો.

હેટ્ઠા વુત્તેસુ ચતૂસુ ચતુક્કેસુ ધમ્મેન સમગ્ગં અપનેત્વા દ્વાદસ કમ્મદોસા વુત્તાતિ દટ્ઠબ્બં. અધમ્મેન વગ્ગકમ્મં, અધમ્મેન સમગ્ગકમ્મન્તિ યોજેતબ્બં.

એત્થાતિ છસુ કમ્મેસુ. એતદેવાતિ ધમ્મેન સમગ્ગકમ્મમેવ.

યં દેસિતાતિ એત્થ યંસદ્દો વચનવિપલ્લાસોતિ આહ ‘‘યાનિ દેસિતાની’’તિ. ‘‘દેસિતાની’’તિ ઇમિના દેસિતાતિ એત્થ નિકારસ્સ આકારાદેસભાવં દસ્સેતિ. ‘‘પરિયન્તપરિચ્છેદભાવરહિતત્તા’’તિ ઇમિના નત્થિ અન્તં પરિયન્તમેતસ્સાતિ અનન્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. તન્તિ નિબ્બાનં, જિતન્તિ સમ્બન્ધો. કેન કં કિન્તિ કત્વા જિતન્તિ આહ ‘‘ભગવતા કિલેસગણં અભિમદ્દિત્વા’’તિ. કેન કં કિન્તિ કત્વા કિં જિતં વિયાતિ આહ ‘‘રઞ્ઞા સપત્તગણં અભિમદ્દિત્વા રજ્જં વિયા’’તિ. તત્થ ‘‘રઞ્ઞા’’તિ ઇમિના ‘‘કેના’’તિ પુચ્છં વિસ્સજ્જેસિ. ‘‘સપત્તગણ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘ક’’ન્તિ પુચ્છં વિસ્સજ્જેસિ. ‘‘અભિમદ્દિત્વા’’તિ ઇમિના ‘‘કિન્તિ કત્વા’’તિ પુચ્છં વિસ્સજ્જેસિ. ‘‘રજ્જ’’ન્તિ ઇમિના ‘‘કિ’’ન્તિ પુચ્છં વિસ્સજ્જેસિ. સપત્તગણન્તિ વેરિગણં. અયં પનેત્થ યોજના – રઞ્ઞા સપત્તગણં અભિમદ્દિત્વા રજ્જં રાજભાવં જિતં વિય, ભગવતા કિલેસગણં અભિમદ્દિત્વા નિબ્બાનં ¶ જિતન્તિ. સ્વેવાતિ ભગવા એવ. ‘‘નિબ્બિકારતાયા’’તિ ઇમિના તાદિસદ્દો નિબ્બિકારત્થવાચકો અનિપ્ફન્નપાટિપદિકોતિ દસ્સેતિ. ‘‘વિવેકપઞ્ચક’’ન્તિ ઇમિના કાયચિત્તઉપધિવસેન વિવેકત્તયમ્પિ ગહેતબ્બં વિવેકભાવેન સમાનત્તા. તેન ભગવતાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘યાનિ સત્ત આપત્તિક્ખન્ધાની’’તિ ¶ ઇમિના એકેત્થાતિ એત્થ એકસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. તત્થાતિ સત્તસુ આપત્તિક્ખન્ધેસુ. એત્થ પનાતિ સમથેસુ પન. હીતિ સચ્ચં. તસ્સાતિ સમ્મુખાવિનયસ્સ. અટ્ઠકથાસૂતિ સબ્બઅટ્ઠકથાસુ. મયં પનાતિ સઙ્ગહકારકા અમ્હે પન, બુદ્ધઘોસનામકા મયં પનાતિ અત્થો, રોચયામાતિ સમ્બન્ધો. કસ્સ કિમત્થં ગહેત્વા રોચેસીતિ આહ ‘‘વિનાતિ નિપાતસ્સ પટિસેધનમત્થમત્ત’’ન્તિ. ‘‘વિનાતિ નિપાતસ્સા’’તિ પદં ‘‘અત્થમત્ત’’ન્તિ પદે વાચકસમ્બન્ધો. અત્તનો સાધ્યવચનં બુદ્ધવચનસઙ્ખાતેન સાધકવચનેન સાધેન્તો આહ ‘‘વુત્તમ્પિ ચેત’’ન્તિઆદિ.

અટ્ઠારસ અટ્ઠકાનીતિ અધમ્મદિટ્ઠિભેદ, ધમ્મદિટ્ઠિભેદ, વેમતિકભેદેસુ તીસુ એકમેકં મૂલં કત્વા તયો તયો મૂલિં કત્વા નવ હોન્તિ, તેસુ ધમ્મદિટ્ઠિભેદેસુ ધમ્મદિટ્ઠિભેદં અપનેત્વા અટ્ઠ હોન્તિ, તાનિ અટ્ઠારસ ભેદકરવત્થૂસુ યોજેત્વા અટ્ઠારસ અટ્ઠકાનિ હોન્તીતિ દટ્ઠબ્બં. છઊનદિયડ્ઢસતન્તિ ચતુચત્તાલીસાધિકં સતન્તિ વુત્તં હોતિ.

એકેકવત્થુસ્મિન્તિ અટ્ઠારસસુ ભેદકરવત્થૂસુ એકેકસ્મિં વત્થુસ્મિં.

ઇતિ ગાથાસઙ્ગણિકવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૭૯. સેદમોચિકગાથાસૂતિ અધિપ્પાયત્થસ્સ ગમ્ભીરત્તા તં ચિન્તેન્તાનં વિનયધરાનં કાયે સેદં મોચેતીતિ સેદમોચિકા, સાયેવ ગાથા સેદમોચિકગાથા, તાસુ. ‘‘અકપ્પિયસમ્ભોગો ન લબ્ભતી’’તિ ઇમિના કપ્પિયસમ્ભોગો લબ્ભતીતિ દસ્સેતિ. કપ્પિયસમ્ભોગં ¶ દસ્સેતું ‘‘નહાપનભોજનાદી’’તિ ¶ વુત્તં. અનાપત્તીતિ માતુભિક્ખુનિયા અનાપત્તિ. એસા પઞ્હાતિ એત્થ પઞ્હસદ્દો સભાવતિલિઙ્ગોતિ સદ્દસત્થેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૬ હકારન્તધાતુ; અભિધાનપ્પદીપિકાયં ૧૧૫ ગાથાયં) વુત્તો, ઇધ ઇત્થિલિઙ્ગવસેન વુત્તો. ‘‘પણ્ડિતેહી’’તિ ઇમિના કુસલસ્સ કારણં દસ્સેતિ, પણ્ડિતત્તા કુસલોતિ અધિપ્પાયો. અસ્સાતિ પઞ્હાય. એતન્તિ વિસ્સજ્જનં. અસ્સાતિ ગાથાય.

એકાદસ વિવજ્જિયાતિ અવિભત્તિકનિદ્દેસો, એકાદસ વિવજ્જિયેતિ અત્થો. તેન વુત્તં ‘‘યે’’તિઆદિ. તેપીતિ પિસદ્દો ગાથાયં લુત્તનિદ્દિટ્ઠગમ્યમાનભાવં દસ્સેતિ.

અયન્તિ ન્હાપિતપુબ્બકો ભિક્ખુ. નિમ્મિતબુદ્ધન્તિ બુદ્ધેન નિમ્મિતં બુદ્ધરૂપં.

વિવજ્જિયાતિ એત્થ યકારો ત્વાપચ્ચયસ્સ કારિયોતિ આહ ‘‘વિવજ્જેત્વા’’તિ. અસીસકં યં તં કબન્ધં અત્થીતિ યોજના. અસીસકત્તા કેન સરીરેન જીવિતં બન્ધતીતિ કબન્ધો. યસ્સાતિ કબન્ધસ્સ.

હીતિ સચ્ચં. તેતિ અભબ્બપુગ્ગલા.

વાચાતિ એત્થ યકારલોપોતિ આહ ‘‘વાચાયા’’તિ. ઇતિ મેતિ એવં મમ. એવં વદમાને મમ વચનન્તિ યોજના. અથવા ઇતિમેતિ એવં ઇમે, એવં વદમાને ઇમે જનાતિ યોજના. સદ્દમ્પીતિ ઇમિના ગિરસદ્દો સદ્દપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. તુણ્હીભૂતસ્સ નિસિન્નસ્સ તસ્સ ભિક્ખુનોતિ યોજના. યદિ મનોદ્વારે આપત્તિ નામ નત્થિ, એવં સતિ કસ્મા આપજ્જેય્ય વાચસિકન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘યસ્મા પના’’તિઆદિ. તેનાતિ તસ્મા. અસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ.

સાતિ ભિક્ખુની, આપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. વુત્તપ્પકારન્તિ ‘‘ગામન્તરપરિયાપન્ન’’ન્તિ વુત્તપ્પકારં.

ચતુરો જનાતિ એત્થ ચતુન્નં જનાનં સરૂપં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આચરિયો ચ તયો ચ અન્તેવાસિકા’’તિ ¶ . સાહત્થિકાતિ સહત્થા અવહરિતા. ¶ આણત્તિયાપીતિ આણત્તેન અવહરિતાપિ. ઇતરેસન્તિ અન્તેવાસિકાનં, એકેકો માસકોતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ પરિવારે સેદમોચિકગાથાયં.

૪૮૦. સન્થતપેય્યાલઞ્ચાતિ પઠમપારાજિકવિભઙ્ગે (પારા. ૬૫) વુત્તં સન્થતપેય્યાલઞ્ચ.

લિઙ્ગપરિવત્તં સન્ધાયાતિ સતિ લિઙ્ગે પરિવત્તે પટિગ્ગહણસ્સ વિજહનં સન્ધાય વુત્તં.

યોતિ ભિક્ખુ, પરિણામેતીતિ સમ્બન્ધો. અત્તનો અત્થાયાતિ યોજના.

અસ્સાતિ ગાથાય. કાકઉહદન્તિ કાકેહિ કરીસુસ્સગ્ગં. કદ્દમમક્ખિતન્તિ કદ્દમેન મક્ખિતં. કાયગતાનેવ હુત્વાતિ સમ્બન્ધો.

હીતિ વિત્થારો. અનરિયં તં ઇત્થિં વા તં પુરિસં વા હનેય્યાતિ યોજના. લિઙ્ગપરિવત્તેન હેતુભૂતેન ઇત્થિભૂતં, પુરિસભૂતઞ્ચાતિ સમ્બન્ધો. ઇત્થિભૂતન્તિ ચ ઇત્થી હુત્વા ભૂતં, ઇત્થિભાવં વા પત્તં.

મિગસિઙ્ગતાપસસીહકુમારાદીનં તિરચ્છાનગતમાતાપિતરો વિયાતિ યોજના. મિગસિઙ્ગતાપસોતિ મિગસિઙ્ગનામકો (જા. અટ્ઠ. ૫.૧૭.૯૬ આદયો) તાપસો. સીહકુમારોતિ સીહબાહુકુમારો. આદિસદ્દેન ભૂરિદત્તાદયો સઙ્ગણ્હાતિ.

‘‘સચ્ચં ભણન્તોતિ ગાથાયા’’તિ પદં ‘‘સચ્ચં ભાસતો લહુકાપત્તિ હોતી’’તિ એત્થ ઇતિસદ્દેન સમ્બન્ધિતબ્બં. ‘‘સચ્ચં ભણન્તો’’તિ ગાથાય ઇતિ અત્થોતિ યોજના.

૪૮૧. સલાકં ¶ ¶ દેન્તસ્સ અસ્સ ભિક્ખુસ્સ છેજ્જં હોતીતિ યોજના. ‘‘પારાજિકં હોતી’’તિ ઇમિના હોતિછેજ્જન્તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ.

સુપ્પતિટ્ઠિતનિગ્રોધસદિસં રુક્ખમૂલં, તમેવ વા ગહેતબ્બં.

તિસ્સિત્થિયોતિ એત્થ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનં, પચ્ચત્તવચનં વાતિ આહ ‘‘તાસુપી’’તિ. ‘‘યં તં મેથુનં નામ ત’’ન્તિ ઇમિના ‘‘મેથુનં યં ત’’ન્તિ પદાનં સમાનાધિકરણભાવં દસ્સેતિ. ‘‘ન સેવતી’’તિ ઇમિના ન સેવેતિ એત્થ તિકારસ્સ એકારાદેસભાવં (જા. અટ્ઠ. ૪.૧૧.૭૬ પુત્તો વા પિતરં યાચે વિય) દસ્સેતિ. તયો પુરિસેતિ એત્થ ‘‘ઉપગન્ત્વા’’તિ પદં અજ્ઝાહરિત્વા સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ‘‘તયો પુરિસેપિ ઉપગન્ત્વા’’તિ. ઇમિના તયો પુરિસેતિ એત્થ ઉપયોગત્થે ઉપયોગવચનન્તિ દસ્સેતિ. પુરિમનયં ગહેત્વા એત્થાપિ ‘‘તીસુ પુરિસેસૂ’’તિ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનન્તિ અત્થોપિ યુજ્જતેવ. ઇમં નયં ગહેત્વા પુરિમપદેપિ તિસ્સિત્થિયો ઉપગન્ત્વાતિ ઉપયોગત્થે ઉપયોગવચનન્તિ અત્થોપિ યુજ્જતેવ. તસ્મા તે દ્વે નયા અઞ્ઞમઞ્ઞોપદેસદાયકનયા નામાતિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘ઉભતોબ્યઞ્જનસઙ્ખાતે’’તિ ઇમિના અનરિયસદ્દેન ઉભતોબ્યઞ્જનોવ ઇધ ગહેતબ્બોતિ દસ્સેતિ. ‘‘નાચરતી’’તિ ઇમિના ન ચાચરેતિ એત્થાપિ તિસદ્દસ્સ એકારાદેસભાવમેવ દસ્સેતિ. મેથુનધમ્મસ્સ પુબ્બભાગં કાયસંસગ્ગં આપજ્જિતું વાયમન્તિયા તસ્સા ભિક્ખુનિયાતિ યોજના.

અસ્સાતિ ગાથાય, તિત્થિયો આરાધકો હોતીતિ યોજના. તત્થેવાતિ તિત્થિયવત્તે એવ. અસ્સાતિ તિત્થિયસ્સ. તમેવાતિ તિત્થિયવત્તમેવ.

સઙ્ઘાદિસેસન્તિઆદિગાથા વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. તન્તિ અજ્ઝોહરણં.

આકાસગતં ¶ સામણેરન્તિ સમ્બન્ધો. સઙ્ઘેનપીતિ પિસદ્દો ન કમ્મારહેનેવાતિ દસ્સેતિ. ‘‘ન કાતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના સઙ્ઘોપિ કમ્મારહોપિ ભૂમિગતોવ વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.

અસ્સાતિ ગાથાય વિનિચ્છયોતિ સમ્બન્ધો.

‘‘ન ¶ દેતિ, ન પટિગ્ગણ્હાતી’’તિ કિરિયાપદાનં કત્તારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘નાપિ ઉય્યોજિકા’’તિઆદિ. તસ્સાતિ અવસ્સુતપુરિસસ્સ. ‘‘કારણેના’’તિ ઇમિના તેનાતિ પદસ્સ કારણત્થં દસ્સેતિ. એવસદ્દો પન સમ્ભવવસેન યોજિતો, ન અઞ્ઞેન કારણેનાતિ અત્થો, અવસ્સુતસ્સ પુરિસસ્સાતિ સમ્બન્ધો. ગહણેતિ ઉય્યોજિતાય ગહણે. તઞ્ચ પરિભોગપચ્ચયાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં, પરિભોગસ્સ ચ સમ્બન્ધં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તઞ્ચ પના’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘આપત્તિ’’ન્તિ ઇમિના તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ‘‘તસ્સા ઉય્યોજિતાયા’’તિ ઇમિના પરિભોગસ્સ સમ્બન્ધં દસ્સેતિ. તસ્સાતિ ઉય્યોજિતાય.

સત્તરસકેસુ સઙ્ઘાદિસેસેસૂતિ સમ્બન્ધો. વજ્જં ન ફુસતીતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અઞ્ઞં નવં આપત્તિ’’ન્તિ.

ઇતિ સેદમોચિકગાથાવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૮૨. કમ્મવગ્ગે ‘‘ગણનપરિચ્છેદવચન’’ન્તિ ઇમિના ન પમાણવચનન્તિ દસ્સેતિ. ઇમિના કમ્માનં તતો ઊનાતિરેકભાવં નિવારેતિ. ગણિયતે ગણનં, પરિચ્છિજ્જતિ અનેનાતિ પરિચ્છેદો, ગણનસ્સ પરિચ્છેદો ગણનપરિચ્છેદો. અથ વા ગણિયતિ અનેનાતિ ગણનં, તમેવ પરિચ્છેદો ગણનપરિચ્છેદો, સોયેવ વચનં ગણનપરિચ્છેદવચનં. અપલોકનકમ્મં નામાતિ કત્તબ્બં કમ્મન્તિ સમ્બન્ધો. વુત્તનયેનેવાતિ ‘‘સીમટ્ઠકસઙ્ઘં ¶ સોધેત્વા છન્દારહાનં છન્દં આહરિત્વા’’તિ વુત્તેન એવ નયેન.

તત્થાતિ ચતૂસુ કમ્મેસુ, ઞત્તિદુતિયકમ્મં પન અત્થીતિ સમ્બન્ધો.

તત્થાતિ દ્વીસુ કમ્મેસુ. અવસેસાતિ છહિ કમ્મેહિ અવસેસા. યદિ પરિવત્તેત્વા કતં દળ્હીકમ્મં ¶ ન હોતિ, એવં સતિ દળ્હીકમ્મત્થાય કિન્તિ કાતબ્બન્તિ આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘અક્ખરપરિહીનં વા પદપરિહીનં વા’’તિ ઇદં અક્ખરપદાનં ગળિતં સન્ધાય વુત્તં. ‘‘દુરુત્તપદં વા’’તિ ઇદં સિથિલધનિતાદિઅપરિપુણ્ણં સન્ધાય વુત્તં. એત્થ ‘‘દુરુત્તક્ખરં વા’’તિ અજ્ઝાહરિતબ્બં. ઇદન્તિ પુનપ્પુનં વચનં. કમ્મં હુત્વાતિ સુકમ્મં હુત્વા.

૪૮૩. સમ્મુખાકરણીયઅસમ્મુખાકરણીયેસુ અસમ્મુખાકરણીયાનિ અપ્પકત્તા પઠમં દસ્સેત્વા સેસાનં સમ્મુખાકરણીયભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ તેસુ દ્વીસુ, અસમ્મુખાકરણીયં નામ અટ્ઠવિધં હોતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થ તત્થાતિ તેસુ તેસુ ખન્ધકેસુ. ‘‘સુકતં હોતી’’તિ વચનસામત્થિયતો સમ્મુખાકતમ્પિ સુકતં હોતીતિ અત્થોપિ ગહેતબ્બો.

સેસાનીતિ અટ્ઠકમ્મેહિ સેસાનિ. એતાનીતિ કમ્માનિ. વત્થુવિપન્નાનીતિ વત્થુના વિપન્નાનિ.

તેસમ્પીતિ પટિપુચ્છાકરણીયાનમ્પિ. એત્થાતિ ‘‘પટિપુચ્છાકરણીય’’ન્તિ પદે. ‘‘પુચ્છિત્વા’’તિ ઇમિના પટિપુચ્છાતિ પદસ્સ ત્વાપચ્ચયન્તભાવં દસ્સેતિ. ‘‘કાતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના કરણીયન્તિ એત્થ અનીયસદ્દસ્સ કમ્મત્થભાવં દસ્સેતિ. યથાદિન્નાયાહિ ચુદિતકેન યથાદિન્નાય. વિપ્પલપન્તસ્સાતિ વિકારેન યં વા તં વા વચનં પલપન્તસ્સ ચુદિતકસ્સાતિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘તજ્જનીયકમ્મારહસ્સા’’તિઆદીસુ.

અનુપોસથદિવસેતિ ઉપોસથદિવસતો અઞ્ઞસ્મિં દિવસે. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપોસથદિવસો નામા’’તિઆદિ. કત્તિકમાસન્તિ પચ્છિમકત્તિકમાસં. તસ્સ પવારણમાસત્તા ‘‘ઠપેત્વા’’તિ વુત્તં. સામગ્ગિદિવસો ચ યથાવુત્તા ચાતુદ્દસપન્નરસા ચ ઉપોસથદિવસો ¶ નામાતિ યોજના. યત્રહીતિ યસ્મિં પન વિહારે, ઠપેન્તીતિ સમ્બન્ધો. અન્તરાતિ ચાતુદ્દસીપન્નરસીનં મજ્ઝે.

પચ્ચુક્કડ્ઢિત્વા ઠપિતદિવસોતિ પચ્છા ઉપરિ કડ્ઢિત્વા ઠપિતં કત્તિકકાળપક્ખચાતુદ્દસિં વા પઞ્ચદસિં વા સન્ધાય વુત્તં. ઇધાપીતિ અપવારણાય પવારણટ્ઠાનેપિ. પાળિયમાગતનયતો અઞ્ઞમ્પિ નયં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિચા’’તિઆદિ. અન્તિમવત્થુન્તિ પારાજિકવત્થું. યસ્સાતિ પુગ્ગલસ્સ. ઇમિના કમ્મારહો પુગ્ગલો વત્થુ નામાતિ દસ્સેતિ.

૪૮૪. દબ્બસ્સ ¶ અગ્ગણ્હનં વત્થુઅપરામસનં નામ ન હોતિ, અથ ખો નામસ્સ અગ્ગણ્હનમેવાતિ આહ ‘‘તસ્સ નામં ન ગણ્હાતી’’તિ. અપરામસનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુણાતુ મે’’તિઆદિ.

પુગ્ગલં ન પરામસતીતિ એત્થ પુગ્ગલો નામ ઉપજ્ઝાયોતિ આહ ‘‘યો ઉપસમ્પદાપેક્ખસ્સ ઉપજ્ઝાયો’’તિ. તન્તિ ઉપજ્ઝાયં.

સબ્બેન સબ્બન્તિ સબ્બથા સબ્બં, નિપાતસમુદાયોયં, સબ્બેન વા આકારેન સબ્બં ઞત્તિન્તિ યોજના.

ઞત્તિકમ્મે પઠમં કમ્મં કત્વા પચ્છા ઞત્તિટ્ઠપનમ્પિ પચ્છા ઞત્તિં ઠપેતિયેવ નામ. ઇતિ ઇમેહીતિઆદિ નિગમનં.

૪૮૫. ‘‘વુત્તનયેનેવા’’તિ અતિદિસિત્વાપિ ઞત્તિકમ્મવાચાનં અસદિસત્તા અપરામસનાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એવં પના’’તિઆદિ. તત્થ નેસન્તિ વત્થુસઙ્ઘપુગ્ગલાનં, પઠમાનુસ્સાવને વા દુતિયતતિયાનુસ્સાવનાસુ વા વત્તબ્બે વદન્તોતિ સમ્બન્ધો.

સાવનં હાપેતીતિ એત્થ અનુસદ્દો લોપોતિ આહ ‘‘અનુસ્સાવનં ન કરોતી’’તિ. ‘‘સાવનં હાપેતી’’તિ એત્થ ન કેવલં સબ્બેન સબ્બં અનુસ્સાવનં અકરોન્તોયેવ સાવનં હાપેતિ નામ, અથ ખો અનુસ્સાવનાય દુરુત્તછડ્ડનમ્પિ હાપેતિયેવ નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યોપી’’તિઆદિ. ‘‘સકિમેવ વા દ્વિક્ખત્તું વા’’તિ ઇમિના તિક્ખત્તું અપરિપૂરેન્તોયેવ સાવનં હાપેતિ નામાતિ દસ્સેતિ. ઇમસ્સ વચનસ્સ સામત્થિયતો ઞત્તિદુતિયકમ્મે એકક્ખત્તુતો, ઞત્તિચતુત્થકમ્મે ¶ તિક્ખત્તુતો અતિરેકં કમ્મવાચં કરોન્તો ન હાપેતીતિ ઞાયતિ.

‘‘છડ્ડેતી’’તિ એત્થ છડ્ડનસ્સ પદક્ખરાનં ગળિતભાવેન પાકટત્તા તં અદસ્સેત્વા ‘‘દુરુત્તં કરોતી’’તિ એત્થ દુરુત્તમેવ દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુરુત્તં કરોતીતિ એત્થ પના’’તિઆદિ. કરોન્તેન ભિક્ખુના ઉપલક્ખેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો.

‘‘સિથિલ…પે… પભેદો’’તિ ય્વાયં બ્યઞ્જનપ્પભેદો વુત્તો, અયં બ્યઞ્જનપ્પભેદોતિ યોજના ¶ . ગાથાયં દસધાતિ દસપ્પકારેન. બ્યઞ્જનબુદ્ધિયાતિ વદ્ધેતીતિ બુદ્ધિ, બ્યઞ્જનમેવ અક્ખરમેવ સિથિલાદિવસેન દસધા બુદ્ધિ બ્યઞ્જનબુદ્ધિ, તાય. એત્થ ‘‘દસધા’’તિ પદેન ‘‘બ્યઞ્જનબુદ્ધી’’તિ સમાસપદસ્સ અન્તરે દસધાસદ્દસ્સ લોપં દસ્સેતિ ‘‘કમ્મજં એવા’’તિઆદીસુ (વિસુદ્ધિ. ૨.૪૫૦; વિસુદ્ધિ. મહાટિ. ૨.૪૫૦) વિય. એત્થ હિ એવસદ્દેન કમ્મેન એવ જાતં કમ્મજન્તિ સમાસં કત્વા સમાસમજ્ઝે એવસદ્દલોપં દસ્સેતિ. પભેદોતિ વિસેસો. અયં પનેત્થ યોજના – સિથિલઞ્ચ ધનિતઞ્ચ દીઘઞ્ચ રસ્સઞ્ચ ગરુકઞ્ચ લહુકઞ્ચ નિગ્ગહિતઞ્ચ સમ્બન્ધઞ્ચ વવત્થિતઞ્ચ વિમુત્તઞ્ચાતિ દસધા બ્યઞ્જનબુદ્ધિયાવ પભેદો વિસેસો ઞાતબ્બોતિ. ‘‘સિથિલ’’ન્તિ આદીનિ દસ પદાનિ ‘‘અક્ખરં પદં બ્યઞ્જન’’ન્તિ નપુંસકલિઙ્ગવસેન વુત્તપાઠંનિસ્સાય વુત્તાનીતિ દટ્ઠબ્બં.

ગાથાય વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એત્થ હી’’તિઆદિ. અગાળ્હેન વચીપયોગેન વત્તબ્બં અક્ખરં સિથિલં. ગાળ્હેન વચીપયોગેન વત્તબ્બં અક્ખરં ધનિતં. તેસ્વેવાતિ પઞ્ચસુ એવ વગ્ગેસુ. ન કેવલં દીઘમેવ ગરુકં નામ, અથ ખો સંયોગપરમ્પીતિ આહ ‘‘યં વા’’તિઆદિ. યં અક્ખરં સંયોગપરં કત્વા વુચ્ચતિ, તમ્પિ ગરુકં નામાતિ યોજના. સંયોગો પરો યસ્સ અક્ખરસ્સાતિ સંયોગપરં. ‘‘સંયોગપદ’’ન્તિપિ પાઠો. યં અસંયોગપરં કત્વા વુચ્ચતિ, તમ્પિ લહુકં નામાતિ યોજના. યં સાનુનાસિકં કત્વા વત્તબ્બં, તં નિગ્ગહિતં નામાતિ યોજના. નિગ્ગહેત્વાતિ નિગ્ગહિતં નામ અત્થતો ઠાનકરણાનં ¶ અવિસ્સજ્જનં અમુઞ્ચનન્તિ આહ ‘‘અવિસ્સજ્જેત્વા’’તિ. યં સમ્બન્ધિત્વા વુચ્ચતિ, તં સમ્બન્ધં નામાતિ યોજના. યં અસમ્બન્ધં કત્વા વુચ્ચતિ, તં વવત્થિતં નામાતિ યોજના. યં અનિગ્ગહેત્વા વુચ્ચતિ, તં વિમુત્તં નામાતિ યોજના. અનિગ્ગહેત્વાતિ અનિગ્ગહં નામ અત્થતો વિસ્સજ્જનન્તિ આહ ‘‘વિસ્સજ્જેત્વા’’તિ.

એવં બ્યઞ્જનબુદ્ધિવિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ કમ્મવાચાય ઉચ્ચારણવિસેસં વિત્થારેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ તાસુ દસસુ બ્યઞ્જનબુદ્ધીસુ. તથાસદ્દેન તકારસ્સ થકારકરણઞ્ચ સિથિલસ્સ ધનિતકરણઞ્ચ અતિદિસતિ, તથા ‘‘પત્તકલ્લં એસા ઞત્તી’’તિઆદિવચનઞ્ચ સિથિલસ્સ ધનિતકરણં નામાતિ યોજના.

ઇતીતિ એવં. સિથિલે કત્તબ્બે ધનિતં કરોતીતિ સમ્બન્ધો. ચત્તારિ બ્યઞ્જનાનીતિ ચત્તારિ અક્ખરાનિ. બ્યઞ્જનસદ્દો હિ ઇધ અક્ખરવાચકો. ચતસ્સન્નં બ્યઞ્જનબુદ્ધીનં કમ્મદૂસનં દસ્સેત્વા ઇતરાસં અદૂસનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇતરેસુ પના’’તિઆદિ. અનુક્કમાગતન્તિ ¶ અરિયેહિ ઓતરિત્વા અનુક્કમેન આગતં. પવેણિન્તિ સન્તતિં. વિનાસેત્વા વુત્તે કિં કમ્મવાચાકોપો હોતીતિ આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. ન કુપ્પતીતિ ન નસ્સતિ. કસ્મા પન કમ્મવાચા ન કુપ્પતિ, નનુ કમ્મં કોપેન્તી કમ્મવાચા કુપ્પતીતિ આહ ‘‘ઇમાનિ હી’’તિઆદિ. હિ યસ્મા ન કોપેન્તિ, તસ્મા કમ્મવાચા ન કુપ્પતીતિ યોજના.

યં પન વચનં સુત્તન્તિકત્થેરા વદન્તીતિ સમ્બન્ધો. કચ્ચાયનાદિસુત્તન્તં કરોન્તીતિ સુત્તન્તિકા, કચ્ચાયનાદયો, સુત્તન્તિકા ચ તે થેરા ચેતિ સુત્તન્તિકત્થેરા. ન વટ્ટતીતિ અક્ખરવિકારો ન વટ્ટતિ. વિનયધરેન કમ્મવાચા કાતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. યથાપાળિયાતિ ભગવતા યથાવુત્તાય પાળિયા. બ્યઞ્જનનિરુત્તિયાતિ બ્યઞ્જનનિરુત્તિયં. ઇતરથાતિ વુત્તદોસપરિહરણતો અઞ્ઞેન પકારેન.

અકાલે ¶ વા સાવેતીતિ એત્થ અકાલો નામ અનોકાસોતિ આહ ‘‘અનોકાસે’’તિ. અનોકાસો નામ ઞત્તિઅનુસ્સાવનાનં પુબ્બાપરવિતથન્તિ આહ ‘‘ઞત્તિં અટ્ઠપેત્વા’’તિઆદિ. પઠમંયેવ ઞત્તિં અટ્ઠપેત્વા પઠમંયેવ અનુસ્સાવનકમ્મં કત્વાતિ યોજના. ‘‘પઠમંયેવા’’તિ હિ પદં પુબ્બાપરાપેક્ખં. ઇતીતિઆદિ નિગમનં.

૪૮૬. યા એકવીસતિ ભિક્ખૂ ન ગણ્હાતિ, અયં અતિખુદ્દકસીમા નામાતિ યોજના. એકવીસતિ ભિક્ખૂતિ અબ્ભાનકમ્મે કમ્મારહેન સદ્ધિં એકવીસતિ ભિક્ખૂ. યત્થ સીમાયં નિસીદિતું ન સક્કોન્તિ, અયં અતિખુદ્દકસીમા નામાતિ યોજના. નિસીદિતુન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ હત્થપાસં અવિજહિત્વા પરિમણ્ડલાકારેન નિસીદિતું. તત્થાતિ અતિખુદ્દકે. એત્થાતિ સેસસીમાસુ. યા સમ્મતા હોતિ, અયં અતિમહતી નામાતિ યોજના. કેસગ્ગમત્તેનાપીતિ પિસદ્દો તતો અતિરેકેન પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. અઘટિતં અસમ્બન્ધં નિમિત્તં ઇમિસ્સાતિ અઘટિતનિમિત્તા. ખણ્ડનિમિત્તભાવં અખણ્ડનિમિત્તદસ્સનેન પાકટં કરોન્તો આહ ‘‘પુરત્થિમાયા’’તિઆદિ. પુબ્બકિત્તિતન્તિ પઠમકિત્તિતં. તત્થેવાતિ ઉત્તરાય એવ દિસાય. અપરાપીતિ પિસદ્દો દુતિયત્થસમ્પિણ્ડનત્થો. યા સમ્મતા હોતિ, ખણ્ડનિમિત્તા નામાતિ યોજના. અનિમિત્તુપગન્તિ યથાભૂતકથનવિસેસનમેવ, ન બ્યવચ્છેદવિસેસનં તચસારાદિગ્ગહણેન અનિમિત્તુપગભાવસ્સ પાકટત્તા. અન્તરાતિ મજ્ઝે. યા સમ્મતા હોતિ, સા છાયાનિમિત્તા નામ, અનિમિત્તા નામાતિ યોજના.

બહિ ઠિતો હુત્વા સમ્મન્નતીતિ યોજના. નિમિત્તાનિ પન બહિ ઠત્વાપિ કિત્તેતું વટ્ટતિ ¶ . એવં સમ્મતાપીતિ પિસદ્દો અસમ્મતા પન પગેવાતિ દસ્સેતિ. સીમાય સીમન્તિ પદાનં સમ્બન્ધાપેક્ખત્તા, તસ્સ ચ અસમાનભાવતો તેસં વિસું વિસું સમ્બન્ધં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અત્તનો સીમાય પરેસં સીમ’’ન્તિ. સમ્ભિન્દતીતિ સમ્બન્ધં કરોતિ. એત્થ હિ ભિદિધાતુ દ્વિધાકરણત્થવાચકો, ધાત્વત્થબાધકેન સંત્યૂપસગ્ગેન સમ્બન્ધવાચકો ¶ હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. તત્થાતિ તાસુ દ્વીસુ સીમાસુ. ઇતીતિ એવં. તાસૂતિ સીમાસુ.

૪૮૭-૮. યમ્પિ કમ્મપ્પત્તછન્દારહલક્ખણન્તિ યોજના. તત્થાતિ તસ્સં પરિસતો કમ્મવિપત્તિયં. તમ્પીતિ કમ્મપ્પત્તછન્દારહલક્ખણમ્પિ, વુત્તમેવાતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ‘‘ચત્તારો ભિક્ખૂ પકતત્તા કમ્મપ્પત્તા’’તિ પાઠે. અનુક્ખિત્તાતિ સઙ્ઘેન ઉક્ખેપનીયકમ્મસ્સ અકતત્તા અનુક્ખિત્તા. પરિસુદ્ધસીલાતિ પારાજિકં અનજ્ઝાપન્નત્તા પરિસુદ્ધસીલા. ઇમેહિ પદેહિ પકતિ અત્તા સભાવો એતેસન્તિ પકતત્તાતિ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘કમ્મસ્સ અરહા’’તિ ઇમિના ‘‘કમ્મપ્પત્તા’’તિ પદસ્સ છટ્ઠીસમાસઞ્ચ પત્તસદ્દસ્સ અરહઅનુચ્છવિકત્થભાવઞ્ચ દસ્સેતિ. તેહીતિ ચતૂહિ પકતત્તેહિ. એતીતિ આગચ્છતિ. અવસેસાતિ ચતૂહિ પકતત્તેહિ અવસેસા. યસ્સ પનાતિ પુગ્ગલસ્સ પન. કમ્મારહોતિ કમ્મસ્સ અરહો.

૪૮૯. એત્થાતિ પણ્ડકાદીનં અવત્થુભાવદસ્સનટ્ઠાને.

૪૯૫-૬. તત્થાતિ ચતૂસુ કમ્મેસુ. એત્થાતિ ઓસારણાદિપાઠે. પદસિલિટ્ઠતાયાતિ લોકે પદાનં સિલિટ્ઠભાવતો. તત્થાતિ ઓસારણાદીસુ પઞ્ચસુ. કણ્ટકસામણેરસ્સ યા સા દણ્ડકમ્મનાસના અત્થિ, સા નિસ્સારણાતિ યોજના. ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિકો હોતી’’તિ વત્વા તમેવત્થં દસ્સેતું ‘‘અન્તગ્ગાહિકાય દિટ્ઠિયા સમન્નાગતો’’તિ વુત્તં. મિચ્છાદિટ્ઠિ હિ લિઙ્ગનાસનાય કારણં હોતિ. સોતિ સામણેરો, ‘‘નિસ્સજ્જાપેતબ્બો’’તિ પદે કારિતકમ્મં, વુત્તકમ્મં વા. તં લદ્ધિન્તિ ધાતુકમ્મં, અવુત્તકમ્મં વા. કિન્તિ કાતબ્બન્તિ આહ ‘‘એવઞ્ચ પન કમ્મં કાતબ્બ’’ન્તિ.

કાતબ્બાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ઘં ભન્તે’’તિઆદિ. યં સહસેય્યં લભન્તીતિ યોજના. તસ્સાતિ સહસેય્યસ્સ. અલાભાયાતિ ¶ અલાભત્થાય. ‘‘ચર પિરે વિનસ્સા’’તિ ઇમિના નિસ્સારણાકારં દસ્સેતિ. અત્થો પનસ્સ હેટ્ઠા વુત્તોયેવ.

સોતિ ¶ સમણેરો, ઓસારેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો.

સ્વાયન્તિ સો અયં સામણેરો, અચ્ચયં દેસેતીતિ સમ્બન્ધો. સોરતોતિ સુન્દરલદ્ધિયં રતો, દુલદ્ધિતો વા સુટ્ઠુ ઓરતો. યથા પુરેતિ યથા પુબ્બે રુચ્ચતિ, તથાતિ યોજના. કાયસમ્ભોગસામગ્ગિદાનન્તિ કાયેન ચ સમ્ભોગેન ચ સામગ્ગિયા દાનં.

એવન્તિઆદિ નિગમનં. યસ્મા પન બ્રહ્મદણ્ડો પઞ્ચસતિકક્ખન્ધકે (ચૂળવ. ૪૪૫) છન્નસ્સેવ પઞ્ઞત્તો, તસ્મા તસ્સેવ દાતબ્બોતિ આહ ‘‘ન કેવલ’’ન્તિઆદિ. એસાતિ બ્રહ્મદણ્ડો, અઞ્ઞોપિ યો ભિક્ખુ વિહરતિ, તસ્સપિ દાતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. કિન્તિ દાતબ્બોતિ આહ ‘‘એવઞ્ચ પન દાતબ્બો’’તિ. દાતબ્બાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ઘમજ્ઝે’’તિઆદિ.

યં વચનં ઇચ્છેય્ય, તં વચનન્તિ યોજના. ખમાપેન્તસ્સાતિ સઙ્ઘં ખમાપેન્તસ્સ તસ્સ ભિક્ખુસ્સાતિ યોજના.

પટિસઙ્ખાતિ પટિસઙ્ખાય, ઞાણેન પચ્ચવેક્ખિત્વાતિ અત્થો.

યન્તિ અવન્દિયકમ્મં, અનુઞ્ઞાતન્તિ સમ્બન્ધો. કેન અનુઞ્ઞાતન્તિ આહ ‘‘ભગવતા’’તિ. કિસ્મિં ખન્ધકે અનુઞ્ઞાતન્તિ આહ ‘‘ભિક્ખુનિક્ખન્ધકે’’તિ. કેસુ વત્થૂસુ અનુઞ્ઞાતન્તિ આહ ‘‘તેન ખો પન…પે… ઇમેસુ વત્થૂસૂ’’તિ (ચૂળવ. ૪૧૧). કિં કત્વા અનુઞ્ઞાતન્તિ આહ ‘‘દુક્કટં પઞ્ઞપેત્વા’’તિ. કિન્તિ અનુઞ્ઞાતન્તિ આહ ‘‘અનુજાનામિ…પે… કાતબ્બો’’તિ. તસ્સાતિ અવન્દિયસ્સ. ‘‘ન ઓસારણાદીની’’તિ ઇમિના એવસદ્દસ્સ છડ્ડેતબ્બત્થં દસ્સેતિ. તસ્સાતિ કમ્મલક્ખણભૂતસ્સ અવન્દિયસ્સ. તત્થેવાતિ ભિક્ખુનિક્ખન્ધકેયેવ. નન્તિ કમ્મલક્ખણં. ઇધાપીતિ પરિવારે કમ્મવગ્ગેપિ.

અપાસાદિકન્તિ અપસાદાવહં, અપસાદજનકં વા.

તતોતિ ¶ અવન્દિયકરણતો. ઇમન્તિ ભિક્ખું. વન્દિયન્તિ વન્દિતબ્બં, વન્દનં વા.

એત્થાતિ અપલોકનકમ્મે, ભિક્ખુનિસઙ્ઘમૂલકં કત્વા પઞ્ઞત્તન્તિ યોજના. ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સાપીતિ પિસદ્દો ન ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સેવાતિ દસ્સેતિ. પનસદ્દો સમ્ભાવનત્થો, તથા ભિક્ખુનિસઙ્ઘમૂલકં ¶ પઞ્ઞત્તમ્પીતિ અત્થો, લભિતબ્બભાવં વિત્થારેન દસ્સેન્તો આહ ‘‘યં હી’’તિઆદિ. યં અપલોકનકમ્મં કરોતીતિ યોજના. અપ્પમત્તકવિસ્સજ્જકેન પન દાતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. તેસન્તિ સૂચિઆદીનં. સોયેવાતિ અપ્પમત્તકવિસ્સજ્જકોયેવ. તતોતિ અપ્પમત્તકતો. તત્થાતિ સેનાસનક્ખન્ધકવણ્ણનાયં (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૧). વુત્તપ્પકારં ગિલાનભેસજ્જમ્પીતિ સમ્બન્ધો. યોપિ ચાતિ ભિક્ખુપિ ચ હોતીતિ સમ્બન્ધો. તસ્સ દાતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. તત્રુપ્પાદતોતિ તસ્મિં મહાવાસે ઉપ્પાદપચ્ચયતો, ગહેત્વાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘પેસલસ્સા’’તિઆદિના દુસ્સીલાદીનં દાતું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.

જગ્ગાપેતું વટ્ટતીતિ એત્થ અપુચ્છિત્વા જગ્ગાપેતું વટ્ટતીતિ આહ ‘‘અયં ભિક્ખૂ’’તિઆદિ. ઓદિસ્સાતિ ઉદ્દિસિત્વા.

આસનઘરં વાતિ પટિમાઘરં વા, કારકો મનુસ્સોતિ સમ્બન્ધો. ઉપનિક્ખેપતો ગહેત્વાતિ સમ્બન્ધો. સઙ્ઘિકેનપીતિ પિસદ્દો ન કેવલં ચેતિયસ્સ ઉપનિક્ખેપેનેવ, અથ ખો સઙ્ઘિકેનપીતિ દસ્સેતિ.

યાપનમત્તં અલભન્તેહિ કરોન્તેહીતિ યોજના, પરિભુઞ્જન્તેહિ હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વત્તં કરોમા’’તિઆદિના ‘‘યાપનમત્ત’’ન્તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. વિહારે રોપિતા યે ફલરુક્ખાતિ યોજના. યેસન્તિ રુક્ખાનં. તેસૂતિ રુક્ખેસુ. યે પનાતિ રુક્ખા પન, અપરિગ્ગહિતા હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. તં પનાતિ અપલોકનકમ્મં પન. સલાકં ગણ્હન્તિ એત્થાતિ સલાકગ્ગં, ઠાનં. ‘‘યાગગ્ગભત્તગ્ગ’’ઇતિ એત્થાપિ ¶ એસેવ નયો. ઉપોસથગ્ગેતિ ઉપોસથસ્સ ગહણટ્ઠાને, ઉપોસથગેહેતિ અત્થો. તત્થાતિ ઉપોસથગ્ગે. તન્તિ અપલોકનકમ્મં.

યં મૂલતચપત્તઅઙ્કુરપુપ્ફફલખાદનીયાદીતિ યોજના. અન્તોસીમાયાતિ અન્તો ઉપચારસીમાય.

સુકતમેવાતિ સઙ્ઘેન કતમેવ. ઉપોસથદિવસેતિ નિદસ્સનમત્તં યસ્મિં કસ્મિંચિ દિવસેપિ કતત્તા.

ફલવારેનાતિ રુક્ખાનં ફલગહણવારેન. રુક્ખા ધરન્તીતિ રુક્ખા તિટ્ઠન્તિ, સંવિજ્જન્તિ વા ¶ . યેહીતિ ભિક્ખૂહિ રોપિતા, હોન્તીતિ સમ્બન્ધો. સા એવ કતિકાતિ પુબ્બે કતા સા એવ કતિકા, અઞ્ઞા કતિકા ન કાતબ્બાતિ અધિપ્પાયો.

અઞ્ઞસ્મિં વિહારેતિ રુક્ખાનં ઠિતવિહારતો અઞ્ઞસ્મિં વિહારે. તેસન્તિ રુક્ખાનં, સામીતિ સમ્બન્ધો. યેપીતિ રુક્ખાપિ, રોપિતાતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞતો ઠાનતોતિ યોજના. તેસૂતિ રુક્ખેસુ. એત્થાતિ વિહારે. તેહિ પનાતિ પરિવેણસામિકેહિ ભિક્ખૂહિ પન. દસભાગન્તિ દસમભાગં. ‘‘એસેવ નયો’’તિ ઇમિના દસભાગં દત્વાતિ અત્થં અતિદિસતિ.

સમ્ભાવનીયભિક્ખુનોતિ સીલસુતાદીહિ સમ્ભાવનીયસ્સ ભિક્ખુનો. તત્થાતિ પોરાણવિહારે. મૂલેતિ પુબ્બે, આદિકાલેતિ અત્થો. નિક્કુક્કુચ્ચેનાતિ ‘‘અભાજિતમિદ’’ન્તિ કુક્કુચ્ચવિરહેન. ખિય્યનમત્તમેવ તન્તિ તં ખિય્યનં ખિય્યનમત્તમેવ, ન સામણેરાનં ખિય્યનં રુહતીતિ અત્થો.

પનસરુક્ખન્તિ કણ્ટકીફલરુક્ખં. અયં સામીચીતિ અયં ભાજેત્વા ખાદનં અનુધમ્મતા. ખાયિતન્તિ ખાદિતં. દ્વિન્નં તિણ્ણં કતિકપટિપ્પસ્સમ્ભનં નયેન ઞાતું સક્કુણેય્યત્તા તં અદસ્સેત્વા એકસ્સેવ કતિકપટિપ્પસ્સમ્ભનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘એકભિક્ખુકે પના’’તિઆદિ. પુરિમકતિકાતિ ‘‘યથાસુખં પરિભુઞ્જિતું રુચ્ચતી’’તિ (પરિ. અટ્ઠ. ૪૯૫-૪૯૬) પુરે કતા કતિકા. તેસન્તિ ¶ સામણેરાનં, ફાતિકમ્મન્તિ સમ્બન્ધો. ભાજેત્વાતિ સામણેરાનં ભાજેત્વા. ઇમિના સામણેરાનં ફાતિકમ્મં ન દાતબ્બમ્પિ ભાગં ભાજેતબ્બન્તિ દસ્સેતિ.

સામન્તગામેહીતિ આસન્નગામેહિ, આગન્ત્વાતિ સમ્બન્ધો. એકં અમ્બં એકં લબુજન્તિ યોજના. અદિય્યમાને દોસે દસ્સિતે દિય્યમાને આનિસંસમ્પિ અત્થતો ઞાતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અદિય્યમાને હી’’તિઆદિ.

ગણ્હન્તાનં મનુસ્સાનન્તિ સમ્બન્ધો. તતોતિ કતિકવત્તટ્ઠપનતો. ન વત્તબ્બાતિ ફલદાનકુલદૂસકત્તા ન વત્તબ્બા. કિન્તિ આચિક્ખિતબ્બન્તિ આહ ‘‘નાળિકેરાદીની’’તિઆદિ. અનુવિચરિત્વાતિ પદાનમનુક્કમેન વિચરિત્વા. ઉપડ્ઢભાગોતિ ભિક્ખૂનં લદ્ધભાગતો ઉપડ્ઢો ભાગો. અપલોકેત્વાતિ સઙ્ઘં આપુચ્છિત્વા.

મગ્ગગમિયસત્થવાહોતિ મગ્ગં ગમિકો સત્થવાહો. સોતિ બલક્કારેન ગહેત્વા ખાદન્તો. છાયાદીનન્તિઆદિસદ્દેન ¶ આરામવનાનિ સઙ્ગહેતબ્બાનિ. સચે અત્થીતિ સચે અત્થો અત્થિ. ફલભરિતાતિ ફલેન પરિપુણ્ણા. ‘‘ફલભારિતા’’તિપિ પાઠો. ફલસઙ્ખાતેન ભારેન સમન્નાગતાતિ અત્થો. અપચ્ચાસીસન્તેનાતિ તેસં સન્તિકા દાનપટિદાનં અપચ્ચાસીસન્તેન. પુબ્બે વુત્તમેવાતિ પુબ્બે સઙ્ઘિકટ્ઠાને ‘‘કુદ્ધો હિ સો’’તિઆદિના વુત્તમેવ. એત્થાતિ પુગ્ગલિકટ્ઠાને.

તન્તિ ફલારામં. સોતિ પટિબલો ભિક્ખુ. ભારિયં કમ્મન્તિ જગ્ગનકમ્મં ભારિયં. એત્તકેનાતિ તતિયભાગઉપડ્ઢભાગમત્તેન. સબ્બં ફલારામન્તિ સમ્બન્ધો. મૂલભાગન્તિ પઠમભાગં. ‘‘દસભાગમત્ત’’ન્તિ ઇમિના તદત્થં દસ્સેતિ. દત્વાતિ સઙ્ઘસ્સ દત્વા. સોતિ ભિક્ખુ. અકતાવાસન્તિ પુબ્બે અકતં નવં સેનાસનં. આરામન્તિ સઙ્ઘસ્સ આરામં. તેહિપીતિ નિસ્સિતકેહિપિ. પિસદ્દો આચરિયં અપેક્ખતિ. તેસન્તિ નિસ્સિતકાનં. જગ્ગિતકાલેતિ જગ્ગિતાનં રુક્ખાનં પુપ્ફફલભરિતકાલે. જગ્ગનકાલેતિ જગ્ગનમત્તકાલે, જગ્ગનમત્તમેવ, ન જગ્ગનકારણા ¶ કિઞ્ચિ પુપ્ફં વા ફલં વા હોતિ, તસ્મિં કાલેતિ અત્થો. ‘‘બહુ’’ન્તિઆદિના વારેતબ્બાકારં દસ્સેતિ.

ફાતિકમ્મેન જગ્ગન્તો ન અત્થીતિ યોજના. અનાપુચ્છિત્વાવાતિ સઙ્ઘં અનપલોકેત્વાવ. ઇતીતિ એવં.

ઞત્તિકમ્મટ્ઠાનભેદે પન એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ઓસારેતિ સઙ્ઘમજ્ઝં પવેસેતિ ઇમાય ઞત્તિયાતિ ઓસારણા.

નિસ્સારિયતિ સઙ્ઘતો બહિ કરિયતિ ઇમાયાતિ નિસ્સારણા. ઞત્તિ ઉપોસથો નામાતિ ઇદં કારણૂપચારવસેન વુત્તં. તેનાહ ‘‘ઉપોસથકમ્મવસેન ઠપિતા’’તિ. એસેવ નયો ઞત્તિપવારણા નામાતિ એત્થાપિ.

અનુસાસેય્યાતિઆદિના પઠમપુરિસએય્યવિભત્તિવસેન ઠપિતા ઞત્તિ અત્તના પરં સમ્મનિતું ઠપિતા ઞત્તિ નામ. અનુસાસેય્યન્તિઆદિના ઉત્તમપુરિસએય્યંવિભત્તિવસેન ઠપિતા ઞત્તિ અત્તનાવ અત્તાનં સમ્મનિતું ઠપિતા ઞત્તિ નામ. અત્તનાવ અત્તા વા પરો વા સમ્મનિયતિ ઇમાય ઞત્તિયાતિ સમ્મુતિ. નિસ્સટ્ઠપત્તચીવરાદીનિ દીયન્તિ અનેનાતિ દાનં, ઞત્તિ. વચ્ચં અનપેક્ખિત્વા વાચકસ્સ નિયતનપુંસકલિઙ્ગત્તા નપુંસકલિઙ્ગવસેન વુત્તં.

આપત્તિ ¶ પટિગ્ગણ્હિયતિ અનેનાતિ પટિગ્ગહો.

પટિમુખં ઉપરિ કડ્ઢિયતિ ઇમાયાતિ પચ્ચુક્કડ્ઢના.

કમ્મમેવાતિ લક્ખિયતિ અનેનાતિ કમ્મલક્ખણં.

‘‘તથા’’તિ પદેન ‘‘કમ્મલક્ખણં નામા’’તિ પદં અતિદિસતિ. તતોતિ સબ્બસઙ્ગાહિકઞત્તિતો. પરા દ્વે ઞત્તિયો કમ્મલક્ખણં નામાતિ યોજના. ઇતીતિઆદિ નિગમનં.

ઞત્તિદુતિયકમ્મટ્ઠાનભેદે ઓસારણાદીનં વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વડ્ઢસ્સ લિચ્છવિનો’’તિઆદિ. સીમાસમ્મુતિ ચાતિઆદિના યોજના કાતબ્બા.

યા ¶ પન દ્વે ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચા વુત્તાતિ યોજના. ઇતીતિઆદિ નિગમનં.

ઞત્તિચતુત્થકમ્મટ્ઠાનભેદે યોજનાનયો પાકટોયેવ.

૪૯૭. ચતુવગ્ગકરણે કમ્મેતિઆદિકાય દેસનાય સમ્બન્ધં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇતિ કમ્માનિ ચા’’તિઆદિ. તત્થ ઇતીતિ એવં દસ્સેત્વાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સત્થોતિ તસ્સ ‘‘ચતુવગ્ગકરણે કમ્મે’’તિઆદિવચનસ્સ અત્થો વેદિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો.

ઇતિ કમ્મવગ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૯૮. એવં કમ્મવગ્ગવણ્ણનં દસ્સેત્વા તસ્સાનન્તરે વુત્તાય ‘‘દ્વે અત્થવસે પટિચ્ચા’’તિઆદિકાય દેસનાય અનુસન્ધિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇદાની’’તિઆદિ, ઇદાનિ આરદ્ધન્તિ સમ્બન્ધો. યાનિ તાનિ સિક્ખાપદાનીતિ યોજના. દિટ્ઠધમ્મિકવેરાનન્તિ દિટ્ઠધમ્મે પવત્તત્તા ચ વિરમિતબ્બત્તા ચ દિટ્ઠધમ્મિકાનં વેરાનં. સંવરાયાતિ એત્થ સંપુબ્બો વરધાતુ પિદહનત્થો, આયસદ્દો ચ તદત્થોતિ આહ ‘‘પિદહનત્થાયા’’તિ. વિપાકદુક્ખસઙ્ખાતાનન્તિ પાણાતિપાતાદીનં ¶ વિપાકભૂતાનં દુક્ખસઙ્ખાતાનં. સમ્પરાયિકાનન્તિ સમ્પરાયે પવત્તાનં. ઇધાતિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તાનિસંસટ્ઠાને. ‘‘વજ્જનીયભાવતો’’તિ ઇમિના વજ્જેતબ્બાનીતિ વજ્જાનીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ભાયન્તિ એતેહીતિ ભયાનિ. અક્ખમટ્ઠેનાતિ અસહણીયટ્ઠેન. ‘‘અકુસલાનીતિ વુચ્ચન્તી’’તિ ઇમિના વિપાકદુક્ખાનિ ફલૂપચારેન અકુસલાનિ નામાતિ દસ્સેતિ. ગણબન્ધભેદનત્થાય સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તન્તિ એવમેવ પાઠો. પોત્થકેસુ પન ‘‘ગણભોજનસિક્ખાપદં પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ પાઠો લિખિતો. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં અત્થવસવગ્ગે. યન્તિ વચનં. એત્થાતિ ઇમસ્મિં વગ્ગે.

ઇતિ અત્થવસવગ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૪૯૯. વત્તેસુ વત્તમાનો પુગ્ગલો ઓસારીયતિ અનેનાતિ ઓસારણીયં, કમ્મં. તેન વુત્તં ‘‘યેન કમ્મેન ઓસારીયતિ, તં કમ્મં ¶ પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ. ‘‘યેન કમ્મેના’’તિઆદિના ભણ્ડનકારકાદયો નિસ્સારીયન્તિ અનેન કમ્મેનાતિ નિસ્સારણીયન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ.

૫૦૦. સત્તાપત્તિક્ખન્ધા પઞ્ઞત્તં નામાતિ સમ્બન્ધો. અન્તરાતિ કકુસન્ધાદીનં તિણ્ણં બુદ્ધાનઞ્ચ અમ્હાકં ભગવતો ચ અન્તરે. ‘‘સિક્ખાપદે’’તિ ઇમિના ‘‘અપઞ્ઞત્તે’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. મક્કટીવત્થુઆદિવિનીતકથા અનુપઞ્ઞત્તં નામાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘સિક્ખાપદે’’તિ ઇમિના ‘‘પઞ્ઞત્તે’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બસ્મિં આનિસંસવગ્ગે.

ઇતિ આનિસંસવગ્ગવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

૫૦૧. સબ્બસિક્ખાપદાનં સઙ્ગહન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ ‘‘નવ સઙ્ગહા’’તિઆદિપાઠે એવમત્થો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘વત્થુના સઙ્ગહો’’તિ ઇમિના ‘‘વત્થુસ્મિં, વત્થૂનં સઙ્ગહો’’તિ અત્થં નિવારેતિ. એત્થાતિ ‘‘વત્થુસઙ્ગહો’’તિઆદિપાઠે. હીતિ વિત્થારો. યસ્મા નત્થીતિ સમ્બન્ધો. સબ્બાનીતિ સિક્ખાપદાનિ. ‘‘સઙ્ગહિતાની’’તિ ઇમિના સઙ્ગહિતબ્બોતિ સઙ્ગહોતિ નિબ્બચનં દસ્સેતિ. એવં તાવાતિઆદિ નિગમનં.

એવમેત્થાતિઆદિના ¶ ખન્ધસમુટ્ઠાનઅધિકરણસમથે સમ્પિણ્ડેત્વા નિગમનં દસ્સેતિ. એત્થાતિ સઙ્ગહવગ્ગે.

ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય

નવસઙ્ગહિતવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

નિટ્ઠિતાતિ નિટ્ઠં નિપ્ફત્તિં ઇતા ગતાતિ નિટ્ઠિતા, અથ વા નિટ્ઠે નિપ્ફત્તિયં ઇતા ઠિતાતિ નિટ્ઠિતા. ચસદ્દો અવધારણત્થો, નિટ્ઠિતા એવાતિ હિ અત્થો. અનુત્તાનત્થપદવણ્ણનાતિ અનુત્તાનાનં અત્થવન્તપદાનં, અત્થાનઞ્ચ પદાનઞ્ચ વણ્ણના.

ઇતિ પરિવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

નિટ્ઠિતા ચ પાચિત્યાદિવણ્ણનાય યોજનાતિ.

જાદિલઞ્છિતનામેનનેકાનં ¶ વાચિતો મયા;

પરિવારવિનયસ્સ, સમત્તો યોજનાનયો.

એવં વિનયસંવણ્ણનં કત્વા ઇદાનિ તં નિગમેન્તો આહ ‘‘એત્તાવતા’’તિઆદિ. તત્થ એત્તાવતાતિ એત્તકેન ‘‘યો કપ્પકોટીહિપિ અપ્પમેય્ય’’ન્તિઆદિવચનતો (પારા. અટ્ઠ. ૧.ગન્થારમ્ભકથા) પટ્ઠાય ‘‘નવસઙ્ગહિતવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા’’તિ વચનપરિયોસાનાનં અક્ખરપદબ્યઞ્જનાનં સમુદાયભૂતેન વચનક્કમેન, સમત્તાતિ સમ્બન્ધો.

ઉભતોવિભઙ્ગખન્ધકપરિવારવિભત્તિદેસનન્તિ ઉભતોવિભઙ્ગેન ચ ખન્ધકેન ચ પરિવારેન ચ વિભજિતબ્બદેસનં વિનયપિટકન્તિ સમ્બન્ધો. નાથોતિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં હિતપટિપત્તિં યાચનટ્ઠેન ચ કિલેસાનં ઉપતાપનટ્ઠેન ચ વેનેય્યાનં હિતસુખં આસીસનટ્ઠેન ચ ચિત્તિસ્સરિયટ્ઠેન ચ નાથો. વેનેય્યન્તિ વિનેતબ્બટ્ઠેન વેનેય્યં. જિનોતિ પઞ્ચમારાનં જિતટ્ઠેન જિનો. અયં પનેત્થ યોજના – નાથો વેનેય્યં વિનેન્તો જિનો ઉભતોવિભઙ્ગખન્ધકપરિવારવિભત્તિદેસનં યં વિનયપિટકં આહાતિ.

સમધિકસત્તવીસતિસહસ્સમત્તેનાતિ સહ અધિકેન સત્તસહસ્સપ્પમાણેન ચ વીસતિસહસ્સપ્પમાણેન ¶ ચ ગન્થેનાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ વિનયપિટકસ્સ. સમન્તપાસાદિકાતિ સમન્તતો પસાદં વહિકા, જનિકા વા. તત્રાયં યોજના – તસ્સ સમધિકસત્તવીસતિસહસ્સમત્તેન ગન્થેન સમન્તપાસાદિકા નામ સંવણ્ણના સમત્તાતિ.

તત્રિદન્તિ તત્ર ઇદં. ‘‘તત્રા’’તિ પદં પુરિમવચનાપેક્ખં. તત્ર ‘‘સમન્તપાસાદિકા નામા’’તિ વચનેતિ હિ અત્થો. સમન્તપાસાદિકત્તસ્મિન્તિ પચ્ચત્તત્થે ચેતં ભુમ્મવચનં હોતિ ‘‘ઇદમ્પિ સીલસ્મિ’’ન્તિઆદીસુ (દી. નિ. ૧.૧૯૪ આદયો) વિય, સમન્તપાસાદિકત્તન્તિ અત્થો. અયં પનેત્થ યોજનાતત્ર ‘‘સમન્તપાસાદિકા નામા’’તિ વચને સમન્તપાસાદિકાય ઇદં સમન્તપાસાદિકત્તં ¶ હોતીતિ અયં સમન્તપાસાદિકભાવોતિ અત્થો.

આચરિયપરંપરતોતિઆદીસુ ગાથાસુ વુત્તં નવવિધં વિસેસનપદં ‘‘ન દિસ્સતી’’તિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બં. સમ્પસ્સતન્તિ સમ્મા પસ્સન્તાનં વિઞ્ઞૂનન્તિ સમ્બન્ધો. યતોતિ યસ્મા, ન દિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ સંવણ્ણનાયં. સમન્તપાસાદિકાત્વેવાતિ સમન્તપાસાદિકા ઇતિ એવ નામ. વિનયસ્સાતિ વિનયપિટકસ્સ. વિનેય્યદમનકુસલેનાતિ વિનેય્યાનં દમને છેકેન. લોકનાથેનાતિ લોકાનં નાથેન. લોકમનુકમ્પમાનેનાતિ લોકં અનુકમ્પમાનેન. અયઞ્હેત્થ યોજના – આચરિયપરંપરતો…પે… વિભઙ્ગનયભેદદસ્સનતો સમ્પસ્સતં વિઞ્ઞૂનં એત્થ કિઞ્ચિ અપાસાદિકં યતો ન દિસ્સતિ, તસ્મા વિનેય્યદમનકુસલેન લોકનાથેન લોકમનુકમ્પમાનેન ભગવતા વુત્તસ્સ વિનયસ્સ અયં સમન્તપાસાદિકાત્વેવ સંવણ્ણના પવત્તાતિ.

તિસ્સોપિ ઇમા સીહળટ્ઠકથાયો સુત્વાતિ સમ્બન્ધો. કસ્સ સન્તિકે સુતન્તિ આહ ‘‘બુદ્ધમિત્તો…પે… સન્તિકે’’તિ. ‘‘બુદ્ધમિત્તો’’તિ નામેન વિસ્સુતસ્સ યસસ્સિનો વિનયઞ્ઞુસ્સ ધીરસ્સ થેરસ્સ સન્તિકે સુત્વાતિ યોજના. ‘‘સુત્વા’’તિ પદં ‘‘આરદ્ધા’’તિ પદે પુબ્બકાલકિરિયાવિસેસનં.

મહામેઘવનુય્યાને ભૂમિભાગે પતિટ્ઠિતો સત્થુ મહાબોધિવિભૂસિતો યો મહાવિહારો અત્થીતિ યોજના.

તસ્સ મહાવિહારસ્સ દક્ખિણે દિસાભાગે પધાનઘરં પધાનઘરનામકં ઉત્તમં સુચિચારિત્તસીલેન ભિક્ખુસઙ્ઘેન સેવિતં યં પરિવેણં અત્થિ, તત્થ કારયીતિ યોજના.

કોનામો ¶ કારયીતિ આહ ‘‘ઉળારકુલસમ્ભૂતો…પે… વિસ્સુતો’’તિ. તત્થ ઉળારકુલસમ્ભૂતો સઙ્ઘુપટ્ઠાયકો સદા અનાકુલાય સદ્ધાય રતનત્તયે પસન્નો ‘‘મહાનિગમસામી’’તિ વિસ્સુતો ઉપાસકો કારયીતિ સમ્બન્ધો.

કં ¶ કારયીતિ આહ ‘‘ચારુ…પે… સમ્પન્નસલિલાસય’’ન્તિ. તત્થ ચારુપાકારસંચિતં સોભેન પાકારેન સુટ્ઠુ ચિતં ચિનિતં મનોરમં સીતચ્છાયતરૂપેતં સીતચ્છાયેન રુક્ખેન ઉપેતં સમ્પન્નસલિલાસયં મધુરજલાધારં યં પાસાદં કારયીતિ યોજના. મહાનિગમસામિનો તત્ર પાસાદે વસતામયાતિ સમ્બન્ધો.

કં ઉદ્દિસિત્વા કીદિસા કા આરદ્ધાતિ આહ ‘‘સુચિસીલસમાચારં…પે… વિનયવણ્ણના’’તિ. તત્થ સુચિસીલસમાચારં બુદ્ધસિરિવ્હયં થેરં ઉદ્દિસિત્વા ઇદ્ધા અત્થવિનિચ્છયાદીહિ પરિપુણ્ણા યા વિનયવણ્ણના આરદ્ધાતિ યોજના.

કિંનામસ્સ રઞ્ઞો કતમે સંવચ્છરે આરદ્ધા, કિસ્મિં કાલે પરિનિટ્ઠિતાતિ આહ ‘‘પાલયન્તસ્સ…પે… પરિનિટ્ઠિતા’’તિ. તત્થ સકલં લઙ્કાદીપં નિરબ્બુદં કત્વાતિ સમ્બન્ધો. પાલયન્તસ્સ સિરિનિવાસસ્સ સિરિપાલયસસ્સિનો રઞ્ઞો જયસંવચ્છરેતિ સમ્બન્ધો. સમવીસતિમે ખેમે જયસંવચ્છરે અયં વિનયસંવણ્ણના આરદ્ધા, એકવીસમ્હિ રઞ્ઞો એકવીસતિમે સંવચ્છરે સમ્પત્તે સતિ પરિનિટ્ઠિતાતિ યોજના.

યથા અત્તનો સંવણ્ણના નિરુપદ્દવા સીઘં નિટ્ઠં ઉપગતા, એવં લોકસ્સ ધમ્મૂપસંહિતા સીઘં ગચ્છન્તૂતિ આસીસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપદ્દવાકુલે’’તિઆદિ. તત્થ ઉપદ્દવાકુલે ઉપદ્દવેહિ આકુલે લોકે સત્તલોકે નિરુપદ્દવતો ઉપદ્દવવિરહતો યથા અયં વિનયસંવણ્ણના એકસંવચ્છરેનેવ નિટ્ઠં ઉપાગતા, એવં સબ્બસ્સ લોકસ્સ આરદ્ધા સબ્બેપિ ધમ્મૂપસંહિતા અત્થા નિરુપદ્દવા સીઘં નિટ્ઠં ગચ્છન્તૂતિ યોજના.

અત્તના સમાચિતસ્સ પુઞ્ઞસ્સ ઇચ્છિતત્થે પરિણામનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચિરટ્ઠિતત્થં ધમ્મસ્સા’’તિઆદિ. તત્થ ધમ્મસ્સ ચિરટ્ઠિતત્થં ઇમં વિનયસંવણ્ણનં કરોન્તેન સદ્ધમ્મબહુમાનેન મયા યઞ્ચ પુઞ્ઞં સમાચિતં, સબ્બસ્સ તસ્સ પુઞ્ઞસ્સ આનુભાવેન સબ્બેપિ પાણિનો ધમ્મરાજસ્સ ભગવતો સદ્ધમ્મરસસેવિનો ભવન્તુ.

સદ્ધમ્મો ¶ ¶ ચિરં તિટ્ઠતુ, દેવો કાલે વસ્સં વસ્સન્તો ચિરં પજં સત્તસમૂહં તપ્પેતુ. રાજા ધમ્મેન મેદનિં રક્ખતૂતિ યોજના. ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો. ઇતિ પરિનિટ્ઠં સુટ્ઠુ આપનં દટ્ઠબ્બન્તીતિ અત્થો.

સદ્ધા ચ બુદ્ધિ ચ વીરિયઞ્ચ સદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ, વિસુદ્ધાનિ ચ તાનિ સદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ ચેતિ વિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ, પરમાનિ ચ તાનિ વિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ ચેતિ પરમવિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ, તેહિ પરિમણ્ડિતો પરમવિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયપટિમણ્ડિતો, તેન, થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. સીલઞ્ચ આચારો ચ અજ્જવઞ્ચ મદ્દવઞ્ચ સીલાચારજ્જવમદ્દવાનિ, તાનિ આદીનિ યેસં તેતિ સીલાચારજ્જવમદ્દવાદયો, આદિસદ્દેન ખન્તિસોરચ્ચાદયો સઙ્ગણ્હાતિ, તેયેવ ગુણાતિ સીલાચારજ્જવમદ્દવાદિગુણા, તેસં સમુદયોતિ સીલાચારજ્જવમદ્દવાદિગુણસમુદયો, તેન સમુદિતો સુટ્ઠુ પાકટોતિ સીલાચારજ્જવમદ્દવાદિગુણસમુદયસમુદિતો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.

સકસમયો ચ સમયન્તરો ચ સકસમયસમયન્તરા, તેયેવ પન ગહનસદિસત્તા ગહનન્તિ સકસમયસમયન્તરગહનં, તસ્સ અજ્ઝોગાહણં સકસમયસમયન્તરગહનજ્ઝોગાહણં, તસ્મિં સમત્થો સકસમયસમયન્તરગહનજ્ઝોગાહણસમત્થો. તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. વિસેસેન અઞ્જતિ પાકટં કરોતીતિ વિયત્તો, પુગ્ગલો, વિયત્તસ્સ ઇદં વેય્યત્તિયં, સતિ. પઞ્ઞા ચ વેય્યત્તિયઞ્ચ પઞ્ઞાવેય્યત્તિયં, તેન સમન્નાગતેનાતિ સમ્બન્ધો. સમન્નાગતેન થેરેનાતિ યોજના.

તીણિ પિટકાનીતિ તિપિટકં, તમેવ પરિયાપુણિતબ્બત્તા પરિયત્તીતિ તિપિટકપરિયત્તિ, તસ્સ પભેદો એત્થ સત્થુસાસનેતિ તિપિટકપરિયત્તિપભેદં, તસ્મિં. સહ અટ્ઠકથાયાતિ સાટ્ઠકથં, સત્થુ સાસનં, તસ્મિં સત્થુસાસનેતિ સમ્બન્ધો. સત્થુનો પરિયત્તિપટિપત્તિપટિવેધવસેન તિવિધં સાસનં સત્થુસાસનં, બ્યાસોપિ યુજ્જતેવ, તસ્મિં સત્થુસાસને ‘‘અપ્પટિહત’’ઇતિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બં. અપ્પટિહતં ઞાણં અપ્પટિહતઞાણં, ઇદં તસ્મિં વિનયસંવણ્ણનાકાલે થેરસ્સ પટિવેધઞાણાભાવતો ¶ સુતમયચિન્તામયઞાણં સન્ધાય વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. અપ્પટિહતઞાણસ્સ પભાવો એતસ્સાતિ અપ્પટિહતઞાણપભાવો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. મહન્તં વેય્યાકરણમેતસ્સાતિ મહાવેય્યાકરણો, ઇમિના સિક્ખાનિરુત્તિઆદીહિ છળઙ્ગે મહન્તવેય્યાકરણે થેરસ્સ અપ્પટિહતઞાણપભાવતં દસ્સેતિ, તેન મહાવેય્યાકરણેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.

કરણં વુચ્ચતિ ઠાનં કરિયતિ ઉચ્ચારિયતિ એત્થ, એતેનાતિ વા વચનત્થેન, કરણસ્સ સમ્પત્તિ ¶ કરણસમ્પત્તિ, તાય જનિતં કરણસમ્પત્તિજનિતં. સુખેન થેરમુખતો વિનિગ્ગતં સુખવિનિગ્ગતં, કરણસમ્પત્તિજનિતેન હેતુભૂતેન સુખવિનિગ્ગતં કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતં. મધુરવચનઞ્ચ ઉદારવચનઞ્ચ મધુરોદારવચનં, પુબ્બપદે ઉત્તરપદલોપો, ઇમિના કેટુભપકરણે (સુબોધાલંકારે ૧૨૭-૧૪૨ ગાથાસુ) વુત્તેસુ દસસુ સદ્દગુણેસુ મધુરતાગુણેન ચ ઉદારતાગુણેન ચ સમન્નાગતભાવં દસ્સેતિ. કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતઞ્ચ તં મધુરોદારવચનઞ્ચેતિ કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનં. અથ વા કરણસમ્પત્તિજનિતઞ્ચ તં સુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનઞ્ચેતિ કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનં. એલં વુચ્ચતિ દુરુત્તદોસો, નત્થિ એલમેતસ્સાતિ નેલા, સોયેવ વણ્ણો નેલવણ્ણો, તેન યુત્તં નેલવણ્ણયુત્તં, કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનં નેલવણ્ણયુત્તમેતસ્સાતિ કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનનેલવણ્ણયુત્તો, થેરો. વિસેસનપરપદસમાસો, નેલવણ્ણયુત્તકરણસમ્પત્તિ જનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનોતિ હિ અત્થો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. યુત્તઞ્ચ પરિસાય સોતેન અનુરૂપત્તા, મુત્તઞ્ચ પરિસાય વિસારદત્તાતિ યુત્તમુત્તં, વચનં, તં વદતિ સીલેનાતિ યુત્તમુત્તવાદી, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.

કમ્મસસ્સતઉચ્છેદઇસ્સરનિમ્માનાદિવસેન ¶ નાના વાદા એતેસન્તિ વાદિનો, નાનાવાદા જના, વાદીનં, વાદીસુ વા વરો કમ્મકિરિયવાદત્તાતિ વાદિવરો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. પાળિયા અત્થં વણ્ણેતું સમત્થત્તા મહન્તો કવિ મહાકવિ, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.

અત્થધમ્મનિરુત્તિપટિભાનવસેન પભિન્નાય પટિસમ્ભિદાય પરિવારિતોતિ પભિન્નપટિસમ્ભિદાપરિવારો, તસ્મિં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મેતિ સમ્બન્ધો. છ અભિઞ્ઞા ચ પટિસમ્ભિદા ચ છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદા, તા આદયો યેસં તેતિ છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદયો, આદિસદ્દેન તેવિજ્જાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદયો પભેદા એતસ્સાતિ છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદિપ્પભેદો, સોયેવ ગુણો છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદિપ્પભેદગુણો, તેન પટિમણ્ડિતો છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદિપ્પભેદગુણપટિમણ્ડિતો, તસ્મિં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મેતિ સમ્બન્ધો. ઉત્તરિમનુસ્સાનં ઝાનલાભિઆદીનં ધમ્મો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મો, અથ વા મનુસ્સાનં કુસલકમ્મપથસઙ્ખાતધમ્મતો ઉત્તરીતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મો, ઝાનાદિધમ્મો, તસ્મિં, ‘‘સુપ્પતિટ્ઠિત’’ ઇતિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બં. સુપ્પતિટ્ઠિતા બુદ્ધિ એતેસન્તિ સુપ્પતિટ્ઠિતબુદ્ધિનો, તેસં થેરાનન્તિ સમ્બન્ધો. થેરાનં વંસે પકારેન દિપ્પન્તિ, પદીપો વિયાતિ વા થેરવંસપ્પદીપા, તેસં. થિરો સીલસમાધિપઞ્ઞાસઙ્ખાતો ગુણો એતેસમત્થીતિ થેરા, તેસં, વંસાલઙ્કારભૂતેનાતિ સમ્બન્ધો. મહાવિહારે વસનસીલા વસનધમ્મા, વસને સાધુકારીતિ વા મહાવિહારવાસિનો, તેસં, થેરાનન્તિ સમ્બન્ધો ¶ . વંસે અલઙ્કારો, વંસસ્સ વાતિ વંસાલઙ્કારો, સો હુત્વા ભૂતો, વંસાલઙ્કારભાવં વા પત્તોતિ વંસાલઙ્કારભૂતો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.

વિપુલા ચ સા વિસુદ્ધા ચેતિ વિપુલવિસુદ્ધા, વિસેસનોભયપદો, વિપુલવિસુદ્ધા બુદ્ધિ એતસ્સાતિ વિપુલવિસુદ્ધબુદ્ધિ, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. નામમેવ નામધેય્યં, ગહિતં નામધેય્યમેતસ્સાતિ ગહિતનામધેય્યો ¶ , તેન થેરેન કતા સમન્તપાસાદિકા નામ અયં વિનયસંવણ્ણના તિટ્ઠતૂતિ સમ્બન્ધો.

સુદ્ધચિત્તસ્સ તાદિનો લોકજેટ્ઠસ્સ મહેસિનો ‘‘બુદ્ધો’’તિ નામમ્પિ યાવ લોકમ્હિ પવત્તતિ, તાવ લોકનિત્થરણેસીનં કુલપુત્તાનં સીલવિસુદ્ધાય નયં દસ્સેન્તી લોકસ્મિં તિટ્ઠતૂતિ યોજના.

ઇતિ નિગમનસ્સ અત્થયોજના સમત્તા.

રતનપુણ્ણનામસ્સ, પુરસ્સ રાજધાનિયા;

દક્ખિણે મુનિરૂપસ્સ, ઈસંપાચીનનિસ્સિતે.

યો વિહારો સપાસાદો, કારિતો રાજદેવિયા;

યા વસતા મયા તત્ર, કતા પાચિત્યાદિયોજના.

માપિતરત્નપુણ્ણસ્સ, સત્તરસેવ રાજિનો;

જયવસ્સેટ્ઠારસમ્હિ, સમ્પત્તેયં સુનિટ્ઠિતા.

‘‘રતનપુણ્ણા’’તિવ્હયસ્સ રાજધાનીનગરસ્સ દક્ખિણસ્મિં દિસાભાગે પઞ્ચયોજનપ્પમાણે ઠાને દ્વીહિ મહાતળાકેહિ સુસોભિતસ્સ મિધિલનામનગરસ્સ પુરત્થિમસ્મિં દિસાભાગે દિયડ્ઢગાવુતપ્પમાણે ઠાને અનેકતાલપન્તીહિ સુસોભિતો ચતુન્નં કુલાનં રમણીયભૂતો ‘‘કફ્રૂ’’ ઇતિ ¶ વોહરિતો યો સો મહાગામો પતિટ્ઠિતો, તત્થ પટિસન્ધિયા જાતેન સીલાદિગુણેહિ પસંસિતેન ‘‘જાગરો’’તિ ગરૂહિ ગહિતનામધેય્યેન તિક્ખત્તું રાજૂહિ રાજમુદ્દિના લઞ્છિતેન મે કતાયં પાચિત્યાદિવણ્ણનાય યોજના સમ્પત્તે જિનચક્કે તેરસાધિકચતુવસ્સસતાધિકં દ્વિસહસ્સં, સક્કરાજે પન એકતિંસાધિકદ્વિવસ્સસતાધિકં સહસ્સં ગિમ્હાને જેટ્ઠમાસે જુણ્હપક્ખસ્સ પઞ્ચમે સુક્કવારે નિટ્ઠં પત્તા અનાયાસેનાતિ.

યોજનાય ¶ ઇમિસ્સાહં, રચનસ્સાનુભાવતો;

ભવેય્યાનેકજાતીસુ, પિટકત્તયધારકો.

કુસલો ચુભયત્થેસુ, પરિસાસુ વિસારદો;

સમિજ્ઝન્તુ સુસઙ્કપ્પા, મય્હઞ્ચ સબ્બપાણિનં.

વપ્પાદિમનતિક્કમ્મ, સમ્મા દેવો પવસ્સતુ;

અત્તજમિવ રક્ખન્તુ, રાજાનો ચાપિ મેદિનિન્તિ.

પાચિત્યાદિવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.