તીકા > વિનયપિટક (ટીકા) > ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા

તેન ભિક્ખુના ‘‘તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો, તિસ્સાય ભિક્ખુનિયા, તિસ્સસ્સ સામણેરસ્સ ¶ , તિસ્સાય સામણેરિયા, તિસ્સાય સિક્ખમાનાય સન્તકં પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’’તિ વત્તબ્બં.

પરમ્મુખાવિકપ્પને-કસ્સન્તિકેવમીરયે;

‘‘ઇમં ચીવરં તુય્હં વિકપ્પનત્થાય દમ્મી’’તિ.

૨૨૭. તેન વત્તબ્બો ‘‘કો તે મિત્તો વા સન્દિટ્ઠો વા’’તિ. ઇતરેન ચેવં વત્તબ્બં ‘‘તિસ્સો ભિક્ખૂ’’તિ વા ¶ ‘‘તિસ્સા ભિક્ખુની’’તિ વા ‘‘તિસ્સો સામણેરો’’તિ વા ‘‘તિસ્સા સામણેરી’’તિ વા ‘‘તિસ્સા સિક્ખમાના’’તિ વા.

પુન તેન ‘‘અહં તિસ્સસ્સ તિસ્સાય વા દમ્મી’’તિ વિકપ્પેત્વા તેનેવ ‘‘તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો, તિસ્સાય ભિક્ખુનિયા, તિસ્સસ્સ સામણેરસ્સ, તિસ્સાય સામણેરિયા, તિસ્સાય સિક્ખમાનાય સન્તકં પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’’તિ પચ્ચુદ્ધરિતબ્બં.

દૂરસન્તિકત્તેકત્તબહુભાવં વિજાનિય;

‘‘એતં ઇમ’’ન્તિ ‘‘એતાનિ, ઇમાની’’તેત્થ યોજયે.

દસાહં માસમેકં વા, પઞ્ચ વા કથિનત્થતે;

પારિપૂરત્થમૂનસ્સ, પચ્ચાસા સતિ માસકં;

નુપ્પાદયતિ નિસ્સગ્ગિં, નાધિટ્ઠિતવિકપ્પિતન્તિ.

બ્યત્તસ્સ પઞ્ચવસ્સસ્સ, નત્થિ નિસ્સય કારિયં;

યાવજીવમ્પિ અબ્યત્તો, નિસ્સિતોયેવ જીવતિ.

એકંસં ¶ ચીવરં કત્વા, પગ્ગણ્હિત્વાન અઞ્જલિં;

ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા, વદે યાવતતીયકં;

પક્કન્તે પક્ખસઙ્કન્તે, વિબ્ભન્તે વાપિ નિસ્સયો;

મરણાણત્તુપજ્ઝાય-સમોધાનેહિ સમ્મતિ.

નિસ્સાય ¶ ન વસેલજ્જિં, અપુબ્બં ઠાનમાગતો;

આગમે ચતુપઞ્ચાહં, ઞાતું ભિક્ખુસભાગતં.

અદ્ધિકસ્સ ગિલાનસ્સ, ગિલાનુપટ્ઠકસ્સ ચ;

યાચિતસ્સ અરઞ્ઞે વા, સલ્લક્ખન્તેન ફાસુકં;

સભાગે દાયકેસન્તે, વસિતું તાવ લબ્ભતીતિ.

અકાયબન્ધનો ગામં, દુક્કટં પવિસેય્ય ચે;

બન્ધેય્ય યત્થ સરતિ, તત્થેવાસતિયા ગતો.

પટ્ટિકા સૂકરન્તન્તિ, દુવિધં કાયબન્ધનં;

દુસ્સપટ્ટો ચ રજ્જુ ચ, એકા તદનુલોમિકા.

મચ્છકણ્ટકખજ્જૂરી-પત્તા મટ્ઠા ચ પટ્ટિકા;

લબ્ભા દસા ચતસ્સોપિ, અન્તે દિગુણસુત્તકં.

માલાદિં ¶ કક્કટચ્છાદિં, દસ્સેત્વા ગુણસુત્તક;

કોટ્ટિતા કુઞ્જરચ્છાદિં, પટ્ટિકા ન ચ કપ્પતિ.

ઘટકં મકરમુખાદિં, ન કપ્પન્તિ દસામુખે;

ઉભન્તે ઘટકા લેખા, વિધે અઞ્ઞઞ્ચ ચિત્તકં.

દેડ્ડુભકઞ્ચ મુરજં, મદ્દવીણં કલાબુકં;

ન કપ્પન્તિ દસાસુ દ્વે, મજ્ઝિમાયેવ કપ્પરે.

વેળુદન્તવિસાણટ્ઠિકટ્ઠલાખાફલામયા;

સઙ્ખનાભિમયા સુત્તનળલોહમયાપિ ચ;

વિધા કપ્પન્તિ કપ્પિયા, ગણ્ઠિયો ચાપિ તમ્મયાતિ.

જાતાજાતાતિ ¶ દુવિધા, સુદ્ધમત્તિકપંસુકા;

જાતાદડ્ઢા ચ પથવી, બહુમત્તિકપંસુકા;

ચાતુમાસાધિકોવટ્ઠપંસુમત્તિકરાસિ ચ.

સુદ્ધસક્ખરપાસાણમરુમ્બકથલવાલુકા;

દડ્ઢા ચ ભૂમિ યેભુય્યસક્ખરાદિમહીપિ ચ;

દુતિયા વુત્તરાસિ ચ, ચાતુમાસોમવટ્ઠકો.

દ્વે ¶ ભાગા તીસુ ભાગેસુ, મત્તિકા યસ્સ ભૂમિયા;

યેભુય્યમત્તિકા એસા, સેસેસુપિ અયં નયો.

પાચિત્તિ ખણને જાતે, જાતસઞ્ઞિસ્સ દુક્કટં;

દ્વેળ્હસ્સાજાતસઞ્ઞિસ્સ, નાપત્તાણાપને તથા.

પહારે પહારાપત્તિ, ખણમાનસ્સ અત્તના;

એકાયાણત્તિયા એકા, નાનાણત્તીસુ વાચસો.

‘‘ઇમં ઠાનમિમં કન્દમિધ વાપિં ખણેત્થ ચ;

જાલેહગ્ગિ’’ન્તિ વા વત્તું, નિયમેત્વા ન વટ્ટતિ.

‘‘થમ્ભસ્સિમસ્સાવાટં વા, મત્તિકં જાન માહર;

કરોહિ કપ્પિયઞ્ચે’’તિ, વચનં વટ્ટતેદિસં.

અસમ્બદ્ધં પથવિયા, સુક્ખકદ્દમઆદિકં;

કોપેતું તનુકં લબ્ભમુસ્સિઞ્ચનીયકદ્દમં.

ગણ્ડુપ્પાદં ઉપચિકામત્તિકં મૂસિકુક્કિરં;

ચાતુમાસાધિકોવટ્ઠં, લેડ્ડાદિઞ્ચ ન કોપયે.

પતિતે વાપિઆદીનં, કૂલે ઉદકસન્તિકે;

પાસાણે ચ રજે લગ્ગે, પતિતે નવસોણ્ડિયા.

વમ્મિકે ¶ મત્તિકાકુટ્ટે, અબ્ભોકાસુટ્ઠિતે તથા;

યેભુય્યકથલટ્ઠાને, તિટ્ઠતિટ્ઠકકુટ્ટકો.

થમ્ભાદિં ¶ ગણ્હિતું ભૂમિં, સઞ્ચાલેત્વા વિકોપયં;

ધારાય ભિન્દિતું ભૂમિં, કાતું વા વિસમં સમં.

સમ્મુઞ્જનીહિ ઘંસિતું, કણ્ટકાદિં પવેસિતું;

દસ્સેસ્સામીતિ ભિન્દન્તો, ભૂમિં ચઙ્કમિતું પદં.

ઘંસિતું અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં, કણ્ડુરોગી તટાદિસુ;

હત્થં વા ધોવિતું ભૂમિં, ઘંસિતું ન ચ કપ્પતિ.

થમ્ભાદિઉજુકુદ્ધારો, પાસાણાદિપવટ્ટનં;

સાખાદિકડ્ઢનં રુક્ખલતાચ્છેદનફાલનં.

સેકો પસ્સાવઆદીનં, સુદ્ધચિત્તસ્સ વટ્ટતિ;

અલ્લહત્થં ઠપેત્વાન, રજગ્ગાહો ચ ભૂમિયા.

અગ્ગિસ્સ અનુપાદાને, કપાલે ઇટ્ઠકાય વા;

પાતેતું લબ્ભતે અગ્ગિં, ભૂમિયં વાવસે સતીતિ.

પઞ્ચવણ્ણેહિ સુત્તેહિ, અન્તો બહિ ચ સિબ્બિતું;

ગિરિકૂટડ્ઢચન્દાદિં, છત્તે પણ્ણે ચ છિન્દિતું.

ઘટકં વાળરૂપં વા, દણ્ડે લેખા ન વટ્ટતિ;

વટ્ટતી દણ્ડબુન્દમ્હિ, અહિચ્છત્તકસાદિસં.

સિબ્બિતું ¶ એકવણ્ણેન, પઞ્જરં વા વિનન્ધિતું;

થિરત્થં વટ્ટતી છત્તે, દણ્ડે લેખાવ બન્ધિતું.

અન્તે ¶ પટ્ટમુખે વાપિ, વેણિ સઙ્ખલિકાપિ વા;

સૂચિવિકારમઞ્ઞં વા, ચીવરે ન ચ કપ્પતિ;

કપ્પબિન્દુવિકારમ્પિ, પાળિકણ્ણિકઆદિકં.

ગણ્ઠિપાસકપટ્ટાપિ, ચતુક્કોણાવ અગ્ઘિયં;

મુગ્ગરો કક્કટચ્છાદિ-વિકારં નેત્થ વટ્ટતિ.

કોણસુત્તા ચ પીળકા, દુવિઞ્ઞેય્યાવ કપ્પરે;

ગન્ધં તેલં વ લાખં વા, રજને ન ચ પક્ખિપે.

રત્તં સઙ્ખેન મણિના, ઘટ્ટેય્યઞ્ઞેન વા ન ચ;

ઘંસેય્ય દોણિયં કત્વા, પહારે ન ચ મુટ્ઠિના.

કણ્ણકોણકસુત્તાનિ, રત્તે છિન્દેય્ય ચીવરે;

લેખા ન વટ્ટતી ધમ્મ-કરણે છત્તવટ્ટિયં.

લેખં ઠપેત્વા મણિકા, પીળકા કુઞ્ચિકાય ચ;

પિપ્ફલે ચ પરિચ્છેદ-લેખા દણ્ડમ્હિ વટ્ટતિ.

માલાદ્યરણિયં પત્ત-મણ્ડલે ભિત્તિકમ્મ ચ;

હેટ્ઠા લેખાદ્વયં ઉદ્ધં, અહિચ્છત્તકસાદિસં.

હિત્વા કત્તરયટ્ઠિમ્હિ, સૂચિસણ્ડાસકેપિ ચ;

યં કિઞ્ચિ ગિરિકૂટાદિ-વણ્ણમટ્ઠં ન વટ્ટતિ.

બિમ્બોહને ¶ ભિસિમઞ્ચ-પીઠાદિસયનાસને;

સમ્મુઞ્જનિમ્હિ સઙ્કાર-છડ્ડને રઙ્ગભાજને.

પાનીયભાજને પાદ-પીઠે કથલિકાય ચ;

પત્તાધારપિધાનેસુ, તાલવણ્ટે ચ બીજને;

યં કિઞ્ચિ માલાકમ્માદિ-વણ્ણમટ્ઠમવારિતં.

સેનાસને પન દ્વારકવાટાદિપ્પભેદને;

સોવણ્ણમયનુઞ્ઞાતં, વણ્ણમટ્ઠમ્હિ કા કથા.

વિસાણનાળિલાબ્વાદિપ્પભેદે ¶ તેલભાજને;

પુમિત્થિરૂપરહિતં, વણ્ણમટ્ઠમવારિતન્તિ.

જનસ્સ કાતું ભેસજ્જં, દાતું વત્તું ન લબ્ભતિ;

ભિક્ખાચરિયવિઞ્ઞત્તિ, સકેહિ સહધમ્મિનં.

પિતૂનં તદુપટ્ઠાકભિક્ખુનિસ્સિતભણ્ડુનં;

લબ્ભં ભેસજ્જકરણં, વેય્યાવચ્ચકરસ્સ ચ.

મહાચૂળપિતામાતાભાતાભગિનિઆદિનં;

તેસં સકેનત્તનિયે, દાતબ્બં તાવકાલિકં.

કુલદૂસનવિઞ્ઞત્તિ, ભેસજ્જકરણાદિ હિ;

માતાપિતૂહિ સમ્બન્ધઞાતકેસુ ન રૂહતિ.

પિણ્ડપાતો ¶ અનામટ્ઠો, માતાદીનમવારિતો;

છન્નં દામરિકચોરસ્સ, દાતુમિસ્સરિયસ્સ ચ.

તેસં સુત્તોદકેહેવ, પરિત્તં કયિરા નત્તનો;

ભણિતબ્બં ભણાપેન્તે, પરિત્તં સાસનોગધં.

સીલં ધમ્મં પરિત્તં વા, આગન્ત્વા દેતુ ભાસતુ;

દાતું વત્તુઞ્ચ લબ્ભતિ, ગન્ત્વા કેનચિ પેસિતોતિ.

કમ્મચેતિયસઙ્ઘઞ્ઞ-પુગ્ગલત્થં ગણસ્સ ચ;

દસભેદમ્પિ રતનં, ઉગ્ગણ્હન્તસ્સ દુક્કટં.

નિસ્સગ્ગિ ¶ તેસુ અત્તત્થં, દ્વીસુ સેસેસુ દુક્કટં;

અનામસિત્વા વુત્તે તુ, ગણં સઙ્ઘઞ્ચ પુગ્ગલં.

‘‘ચેત્યસ્સ નવકમ્મસ્સ, દમ્મી’’તિ ન પટિક્ખિપે;

વદે કપ્પિયકારાનં, ‘‘વદન્તેવમિમે’’ ઇતિ.

ખેત્તં વત્થું તળાકં વા, દેન્તે દાસપસ્વાદિકં;

પટિક્ખિપિત્વા ગણ્હેય્ય, કપ્પિયેન કમેન ચ;

ખેત્તાદીનિ વિહારસ્સ, વુત્તે દમ્મીતિ વટ્ટતિ.

મત્તિકુદ્ધરણં બન્ધો, થિરકારો ચ આળિયા.

તિરેકભાગગહણં ¶ , કેદારે અનવે નવે;

અપરિચ્છન્નભાગે ચ, સસ્સે ‘‘દેથેત્તકે’’ ઇતિ;

કહાપણુટ્ઠાપનઞ્ચ, સબ્બેસમ્પિ અકપ્પિયં.

અવત્વા કસ વપ્પિચ્ચાદેત્તિકાય ચ ભૂમિયા;

પતિટ્ઠાપેતિ ભૂમિં વા, ભાગો દેય્યોતિ એત્તકો.

ભૂમિભાગે કતં સસ્સં, એત્તકે ગણ્હથેત્તકં;

ગણ્હનત્થં વદન્તેવં, પમાણં દણ્ડરજ્જુભિ.

મિનને રક્ખણે ઠત્વા, ખલે તંનીહરાપને;

કોટ્ઠાદિપટિસામને, તસ્સેવેતમકપ્પિયં.

પટિસામેય્ય પાચિત્તિ, યં કિઞ્ચિ ગિહિસન્તકં;

ભણ્ડાગારિકસીસેન, સચેપિ પિતુસન્તકં.

પિતૂનં કપ્પિયં વત્થું, અવસ્સં પટિસામિયં;

અત્તનો સન્તકં કત્વા, લબ્ભતે પટિસામિતું.

દેહીતિ પટિસામેત્વા, વુત્તે ચાપિ પટિક્ખિપે;

પાતેત્વાન ગતે લબ્ભં, પલિબોધોતિ ગોપિતું.

કમ્મં ¶ કરોન્તો આરામે, સકં વડ્ઢકિઆદયો;

પરિક્ખારઞ્ચ સયન-ભણ્ડં વા રાજવલ્લભા.

દેહીતિ પટિસામેત્વા, વદન્તિ યદિ છન્દતો;

ન કરેય્ય ભયા ઠાનં, ગુત્તં દસ્સેતુ વટ્ટતિ.

બલક્કારેન ¶ પાતેત્વા, ગતેસુ પટિસામિતું;

ભિક્ખું મનુસ્સા સઙ્કન્તિ, નટ્ઠે વત્થુમ્હિ તાદિસે.

વિહારાવસથસ્સન્તો, રતનં રત્નસમ્મતં;

નિક્ખિપેય્ય ગહેત્વાન, મગ્ગેરઞ્ઞેપિ તાદિસે;

સામિકાનાગમં ઞત્વા, પતિરૂપં કરીયતીતિ.

પુપ્ફં વેળું ફલં ચુણ્ણં, દન્તકટ્ઠઞ્ચ મત્તિકં;

સઙ્ગહણત્થં દદતો, કુલદૂસનદુક્કટં.

થુલ્લચ્ચયં ગરુભણ્ડં, ઇસ્સરેનેત્થ સઙ્ઘિકં;

દેન્તસ્સ દુક્કટાદીનિ, થેય્યા સઙ્ઘઞ્ઞ સન્તકં.

કુલસઙ્ગહા રોપેતું, રોપાપેતુઞ્ચ સબ્બથા;

ફલપુપ્ફૂપગં રુક્ખં, જગ્ગિતુઞ્ચ ન વટ્ટતિ.

નિમિત્તોભાસતો કપ્પવોહારપરિયાયતો;

અત્તનો પરિભોગત્થં, રોપનાદીનિ લબ્ભરે.

વુત્તાવ વેજ્જિકા જઙ્ઘપેસને ગિહિકમ્મસુ;

ઠપેત્વા પિતરો ભણ્ડું, વેય્યાવચ્ચકરં સકં.

દુક્કટં પદવારેન, હરણે દૂતસાસનં;

સાસનં અગ્ગહેત્વાપિ, પઠમં વદતો પુન.

ઉપ્પન્નપચ્ચયા ¶ ¶ એવં, પઞ્ચન્નમ્પિ અકપ્પિયા;

અભૂતારોચનારૂપ-સંવોહારુગ્ગહાદિસા.

હરાપેત્વા હરિત્વાપિ, પિતૂનં સેસઞાતિનં;

પત્તાનં વત્થુપૂજત્થં, દાતું પુપ્ફાનિ લબ્ભતિ;

મણ્ડનત્થઞ્ચ લિઙ્ગાદિ-પૂજત્થઞ્ચ ન લબ્ભતિ.

તથા ફલં ગિલાનાનં, સમ્પત્તિસ્સરિયસ્સ ચ;

પરિબ્બયવિહીનાનં, દાતું સપરસન્તકં.

ભાજેન્તે ફલપુપ્ફમ્હિ, દેય્યં પત્તસ્સ કસ્સચિ;

સમ્મતેનાપલોકેત્વા, દાતબ્બમિતરેન તુ.

વિહારે વા પરિચ્છિજ્જ, કત્વાન કતિકં તતો;

દેય્યં યથાપરિચ્છેદં, ગિલાનસ્સેતરસ્સ વા;

યાચમાનસ્સ કતિકં, વત્વા રુક્ખાવ દસ્સિયા.

સિરીસકસવાદીનં, ચુણ્ણે સેસે ચ નિચ્છયો;

યથાવુત્તનયો એવ, પણ્ણમ્પેત્થ પવેસયેતિ.

પુરિમિકા પચ્છિમિકા, દુવે વસ્સૂપનાયિકા;

તત્થાલયપરિગ્ગાહો, વચીભેદો ચ એદિસો.

‘‘ઇમસ્મિં ¶ વિહારે ઇમં, તેમાસં વસ્સં ઉપેમિ;

ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ, ચિત્તુપ્પાદેત્થ આલયો.

નોપેતુકામો આવાસં, તદહૂતિક્કમેય્ય વા;

ભવેય્ય દુક્કટાપત્તિ, જાનં વાનુપગચ્છતો.

દુતિયં ¶ ઉપગચ્છેય્ય, છિન્નવસ્સોનુપાગતો;

ન પક્કમેય્ય તેમાસં, અવસિત્વાન ચારિકં.

માતાપિતૂનમત્થાય, પઞ્ચન્નં સહધમ્મિનં;

ગિલાનતદુપટ્ઠાક-ભત્તમેસિસ્સમોસધં.

પુચ્છિસ્સામિ ઉપટ્ઠિસ્સં, ગન્ત્વાનભિરતં અહં;

વૂપકાસિસ્સં કુક્કુચ્ચં, દિટ્ઠિં ગરુકમાદિકં.

કરિસ્સં વાપિ કારેસ્સં, વિનોદનં વિવેચનં;

વુટ્ઠાનં વાપિ ઉસ્સુક્કં, ગન્તુમિચ્ચેવમાદિના;

લબ્ભં સત્તાહકિચ્ચેન, પહિતાપહિતેપિ વા.

સઙ્ઘકમ્મે વજે ધમ્મ-સ્સવનત્થં નિમન્તિતો;

ગરૂહિ પહિતો વાપિ, ગરૂનં વાપિ પસ્સિતું.

ન ભણ્ડધોવનુદ્દેસ-ઞાતુપટ્ઠાકદસ્સને;

લબ્ભં ન પાપુણેય્યજ્જે-વાગમિસ્સન્તુદૂરગો.

સેસઞાતીહિ પહિતે, ભિક્ખુનિસ્સિતકેન ચ;

ઉપાસકોપાસિકાહિ, નિદ્દિસિત્વાવ પેસિતે.

વસ્સચ્છેદે ¶ અનાપત્તિ, અન્તરાયે સતત્તનો;

સઙ્ઘસામગ્ગિયા વા નો, છિન્નવસ્સો પવારયે.

અજ્ઝોકાસે ચ રુક્ખસ્સ, સુસિરે વિટપેપિ વા;

છવકુટિછત્તચાટી-સૂપગન્તું ન વટ્ટતિ.

અસેનાસનિકેનાપિ, ઉપગન્તું ન લબ્ભતિ;

પવારેતુઞ્ચ લબ્ભતિ, નાવાસત્થવજૂપગોતિ.

આરામારામવત્થૂનિ, વિહારો તસ્સ વત્થુ ચ;

મઞ્ચો પીઠં ભિસિ બિબ્બો-હનાદિસયનાસનં.

વલ્લિ વેળુ તિણં પણ્ણં, મુઞ્જપબ્બજમત્તિકા;

દારુમત્તિકભણ્ડાનિ, પઞ્ચેતે અવિભાજિયા.

થુલ્લચ્ચયં ભાજયતો, ભાજિતાપિ અભાજિતા;

ગરુભણ્ડાનિ વુચ્ચન્તિ, એતેવિસ્સજ્જિયાનિ ચ.

વલ્લિડ્ઢબાહુમત્તાપિ ¶ , વેળુ અટ્ઠઙ્ગુલાયતો;

તિણાદિ મુટ્ઠિમત્તમ્પિ, પણ્ણં એકમ્પિ મત્તિકા.

પાકતા પઞ્ચવણ્ણા વા, સુધાકઙ્ગુટ્ઠ આદિકા;

તાલપક્કપ્પમાણાપિ, દિન્ના વા તત્થજાતકા.

રક્ખિતા સઙ્ઘિકા રજ્જુ-યોત્તાદીપિ અભાજિયા;

નિટ્ઠિતે ભાજિયા કમ્મે, સઙ્ઘિકે ચેતિયસ્સ વા.

પત્તાદિ ભિક્ખુસારુપ્પં, તથા વિપ્પકતાકતં;

ભાજિયં લોહભણ્ડેસુ, વારકં પાદગણ્હકં.

વેળુમ્હિ ભાજિયા તેલ-નાળિ કત્તરદણ્ડકો;

છત્તદણ્ડસલાકાયો, તથોપાહનદણ્ડકો.

અનુઞ્ઞાતવાસિદણ્ડો, કરણ્ડો પાદગણ્હકો;

અરણઞ્જનિસિઙ્ગાદિ, ભિક્ખૂપકરણં તથા.

તચ્છિતાનિટ્ઠિતં દારુભણ્ડં દન્તઞ્ચ ભાજિયં;

ભિક્ખૂપકરણે પાદઘટકો મત્તિકામયો.

ભાજિયં કપ્પિયં ચમ્મં, એળચમ્મમભાજિયં;

ગરુના ગરુભણ્ડઞ્ચ, થાવરં થાવરેન ચ.

થાવરં ¶ પરિવત્તેય્ય, તથા કત્વા ચ ભુઞ્જતુ;

વલ્લાદિં ફાતિકમ્મેન, ગણ્હે સેસમભાજિયન્તિ.

સદ્વારબન્ધને ઠાને, સોદુક્ખલકપાસકે;

સયન્તેન દિવા દ્વારં, બન્ધેય્ય પરિવટ્ટકં.

સન્તે વિઞ્ઞુમ્હિ પુરિસે, આભોગો ચાપિ કપ્પતિ;

સવસે તં વિનાકારં, સયન્તો દુક્કટં ફુસે.

રતનાનિત્થિરૂપાનિ, ધઞ્ઞમિત્થિપસાધનં;

તૂરિયાવુધભણ્ડાનિ, આમસન્તસ્સ દુક્કટં.

સિત્થતેલોદતેલેહિ, ફણહત્થફણેહિ વા;

કોચ્છેનવાપિ યો કેસે, ઓસણ્ઠેય્યસ્સ દુક્કટં.

નેકપાવુરણા એકત્થરણા વા તુવટ્ટયું;

તથેકમઞ્ચે ભુઞ્જેય્યું, એકસ્મિં વાપિ ભાજને.

ચતુરઙ્ગુલતો ઊનમધિકટ્ઠઙ્ગુલં તથા;

દન્તકટ્ઠં ન ખાદેય્ય, લસુણં ન અકલ્લકો.

હીનુક્કટ્ઠેહિ ઉક્કટ્ઠં, હીનં વા જાતિઆદિહિ;

ઉજું વાઞ્ઞાપદેસેન, વદે દુબ્ભાસિતં દવા.

દીઘે નખે ચ કેસે ચ, નાસલોમે ન ધારયે;

ન લબ્ભં વીસતિમટ્ઠં, સમ્બાધે લોમહારણં.

યથાવુડ્ઢં ન બાધેય્ય, સઙ્ઘુદ્દિટ્ઠંવ સઙ્ઘિકં;

અધોતઅલ્લપાદેહિ, નક્કમે સયનાસનં;

સુધોતપાદકં વાપિ, તથેવ સઉપાહનો.

સઙ્ઘાટિયા ¶ ¶ ન પલ્લત્થે, ભિત્તાદિં ન અપસ્સયે;

પરિકમ્મકતં સન્તે, ઉદકે નો ન આચમે.

અકપ્પિયસમાદાને, દવા સિલાપવિજ્ઝને;

દેસનાય સભાગાય, આવિકમ્મે ચ દુક્કટં.

પટિસ્સવવિસંવાદે, સુદ્ધચિત્તસ્સ દુક્કટં;

પટિસ્સવક્ખણે એવ, પાચિત્તિ ઇતરસ્સ તુ.

ન રુક્ખમભિરૂહેય્ય, સતિ કિચ્ચેવ પોરિસં;

આપદાસુ યથાકામં, કપ્પતી અભિરૂહિતું.

વિનાદ્ધાનં વજન્તસ્સ, દુક્કટં પરિસાવનં;

યાચમાનસ્સ અદ્ધાને, અદદન્તસ્સ દુક્કટં.

થુલ્લચ્ચયં ફુસે અઙ્ગજાતચ્છેદેન દુક્કટં;

આબાધપ્પચ્ચયાઞ્ઞત્ર, સેસઙ્ગે અત્તઘાતને.

ચિત્તપોત્થકરૂપાનિ, ન કરે ન ચ કારયે;

ન વુટ્ઠાપેય્ય ભુઞ્જન્તં, આરામારઞ્ઞગેહસુ.

યાનાનિ પુમયુત્તાનિ, સિવિકં હત્થવટ્ટકં;

પાટઙ્કિઞ્ચ ગિલાનસ્સ, કપ્પતી અભિરૂહિતું.

બુદ્ધં ધમ્મઞ્ચ સઙ્ઘઞ્ચ, આરબ્ભ કરણે દવં;

દુક્કટં પરિસં વાપિ, અઞ્ઞસ્સ ઉપલાળને.

કાયં ¶ ઊરું નિમિત્તં વા, ભિક્ખુનીનં ન દસ્સયે;

વિવરિત્વા ન સિઞ્ચેય્ય, તા કદ્દમુદકાદિના.

ન ગણ્હતો ચ ઓવાદં, ન પચ્ચાહરતોપિ ચ;

બાલં ગિલાનં ગમિયં, વજ્જયિત્વાન દુક્કટં.

લોકાયતં ન વાચેય્ય, પલિતં ન ચ ગાહયે;

પેળાયપિ ન ભુઞ્જેય્ય, ન કીળે કિઞ્ચિ કીળિતં.

પારુપે ¶ ન નિવાસેય્ય, ગિહિપારુતનિવાસનં;

સંવેલ્લિયં નિવાસેય્ય, દાયં નાલિમ્પયેય્ય વા.

વડ્ઢિં પયોજયે યાચે, નોઞ્ઞાતકપ્પવારિતે;

અત્તનો પરિભોગત્થં, દિન્નમઞ્ઞસ્સ નો દદે;

અગ્ગં ગહેત્વા ભુત્વા વા, કતિપાહં પુનો દદે.

ઉદ્દિસ્સ યાચને રક્ખં, ઞત્વાઞત્વા વ દણ્ડિનં;

ગીવાસ્સ દણ્ડિતે દણ્ડો, સયં દણ્ડાપને પન;

દણ્ડસ્સ અગ્ઘભેદેન, ઞેય્યા પારાજિકાદિકા.

હરન્તેસુ પરિક્ખારં, ‘‘ચોરો ચોરો’’તિ ભાસિતે;

અનત્થાયેસં ગણ્હન્તે, દણ્ડં ગીવાસ્સ તત્તકં.

વિઘાસુચ્ચારસઙ્કાર-મુત્તં છડ્ડેય્ય દુક્કટં;

બહિ પાકારકુટ્ટાનં, વળઞ્જે નાવલોકિય;

હરિતે વાપિ વીહાદિ-નાળિકેરાદિરોપિમે.

યોજાપેતું ¶ પયોજેતું, પયુત્તાનિ ચ પસ્સિતું;

ન લબ્ભં ધમ્મયુત્તમ્પિ, નચ્ચં ગીતઞ્ચ વાદિતં;

‘‘ઉપહારં કરોમા’’તિ, વુત્તે વા સમ્પટિચ્છિતું.

રાજાગારં પોક્ખરણિં, ઉય્યાનં ચિત્તગારકં;

કીળત્થં ગચ્છતો દટ્ઠું, આરામં દુક્કટં કતં.

નવે ન પટિબાહેય્યા-સનેનુણ્હે ન ચીવરં;

નિદહેય્ય ખમાપેય્ય, ગરુના ચ પણામિતો.

અક્કોસને પરમ્મુખા, આપત્તીહિ ચ સત્તહિ;

ભિક્ખું ઉપાસકં વાપિ, અઞ્ઞેનેવ ચ દુક્કટં.

ન લબ્ભં વિનિપાતેતું, સદ્ધાદેય્યઞ્ચ ચીવરં;

લબ્ભં પિતૂનં સેસાનં, ઞાતીનમ્પિ ન લબ્ભતિ.

વસ્સંવુત્થોઞ્ઞતોઞ્ઞત્ર ¶ , ભાગં ગણ્હેય્ય દુક્કટં;

પટિદેય્ય નટ્ઠે જિણ્ણે, ગીવા નો દેય્ય ચોદિતો;

ધુરનિક્ખેપતો તેસં, હોતિ ભણ્ડગ્ઘકારિયો.

ન સન્તરુત્તરો ગામં, કલ્લો વા સઉપાહનો;

પવિસેય્ય ન ધારેય્ય, ચામરીમકસબીજનિં.

અગિલાનો ન છિન્દેય્ય, કેસે કત્તરિયા બહિ;

આરામતો ન ધારેય્ય, છત્તં લબ્ભતિ ગુત્તિયા.

ગાહેય્ય નુભતોકાજં, એકન્તરિકકાજકં;

સીસક્ખન્ધકટિભારા, હત્થોલમ્બો ચ લબ્ભતિ.

આપત્તિયા ¶ અનોકાસ-કતં ચોદેય્ય દુક્કટં;

સુદ્ધસ્સ ચ અવત્થુસ્મિં, તથા ઓકાસકારણે.

અટ્ઠઙ્ગુલાધિકં મઞ્ચપટિપાદં ન ધારયે;

પકતઙ્ગુલેન સત્તાનં, મઞ્ચં વા ઉચ્ચપાદકં.

મૂગબ્બતાદિં ગણ્હેય્ય, દુક્કટં તિત્થિયબ્બતં;

ખુરભણ્ડં પરિહરે, તથા ન્હાપિતપુબ્બકો.

યં કિઞ્ચિ યાચિતું હત્થકમ્મં તદનુસારતો;

લદ્ધં ગહેતું નિક્કમ્મમયાચિત્વાપિ કપ્પતિ;

કારેતુમાહરાપેતું, યં કિઞ્ચિપરસન્તકં.

ગિહીનં ગોપકે દેન્તે, ગહેતું દેતિ યત્તકં;

લબ્ભં યથાપરિચ્છેદં, સઙ્ઘચેતિયસન્તકે.

દ્વીહાપજ્જેય્ય આપત્તિં, કાયવાચાહિ વા છહિ;

અલજ્જિઞ્ઞાણકુક્કુચ્ચપકતત્તા સતિપ્લવા;

અકપ્પિયે વા કપ્પિયે, કપ્પાકપ્પિયસઞ્ઞિતા.

અલજ્જિઞ્ઞાણતાપત્તિં ¶ , કાયવાચાહિ છાદયે;

લિઙ્ગે સઙ્ઘે ગણેકસ્મિં, ચતુધાપત્તિવુટ્ઠિતિ.

પરિકથોભાસવિઞ્ઞત્તિ, ન લબ્ભા પચ્ચયદ્વયે;

વિઞ્ઞત્તિયેવ તતિયે, સેસે સબ્બમ્પિ લબ્ભતિ.

ન રૂહતચ્ચયે દાનં, પઞ્ચન્નં સહધમ્મિનં;

સઙ્ઘસ્સેવ ચ તં હોતિ, ગિહીનં પન રૂહતિ.

ભિક્ખુ ¶ વા સામણેરો વા, કાલં કયિરાથૂપસ્સયે;

ભિક્ખુસઙ્ઘોવ દાયજ્જો, તત્થ સેસેપ્યયંનયો.

પુરિમસ્સેવિમં દિન્નં, દેહિ નેત્વાસુકસ્સતિ;

પચ્છિમસ્સેવ દમ્મીતિ, દિન્નં ઞત્વા ઇમં વિધિં;

ગણ્હે વિસ્સાસગાહં વાધિટ્ઠે મતકચીવરં.

લોહભણ્ડે પહરણિં, દારુભણ્ડે ચ દારુજં;

પત્તં પાદુકપલ્લઙ્કં, આસન્દિં મત્તિકામયે;

ઠપેત્વા કપ્પતિ સબ્બં, કતકં કુમ્ભકારિકન્તિ.

ચાગો યો ભિક્ખુભાવસ્સ, સા પારાજિકદેસના;

યથાવુત્તેન વુટ્ઠાનં, ગરુકાપત્તિદેસના.

ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા, પગ્ગણ્હિત્વાન અઞ્જલિં;

થુલ્લચ્ચયાદિં દેસેય્ય, એવમેકસ્સ સન્તિકે.

૩૮૪. ‘‘અહં, ભન્તે, એકં થુલ્લચ્ચયાપત્તિં આપજ્જિં, તં તુમ્હમૂલે પટિદેસેમી’’તિ વત્વા તેન ‘‘પસ્સસિ, આવુસો, તં આપત્તિ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘આમ, ભન્તે, પસ્સામી’’તિ વત્વા પુન તેન ‘‘આયતિં, આવુસો, સંવરેય્યાસી’’તિ વુત્તે ‘‘સાધુ સુટ્ઠુ, ભન્તે, સંવરિસ્સામી’’તિ ¶ વત્તબ્બં. ‘‘અહં, ભન્તે, દ્વે થુલ્લચ્ચયાપત્તિયો આપજ્જિં, અહં ભન્તે સમ્બહુલા થુલ્લચ્ચયાપત્તિયો આપજ્જિં, તા તુમ્હમૂલે પટિદેસેમી’’તિ વત્તબ્બં.

નિસ્સગ્ગિયેસુ પન ‘‘ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં દસાહાતિક્કન્તં નિસ્સગ્ગિયં, ઇમાહં આયસ્મતો ¶ નિસ્સજ્જામી’’તિ. ‘‘ઇમાનિ મે, ભન્તે, ચીવરાનિ…પે… એતં મે, ભન્તે, ચીવરં…પે… એતાનિ મે, ભન્તે, ચીવરાનિ દસાહાતિક્કન્તાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ, એતાનાહં આયસ્મતો નિસ્સજ્જામી’’તિ.

નિસ્સજ્જિત્વાન દેસેય્ય, આપત્તિં તેન ભિક્ખુના;

પટિગ્ગહેત્વા આપત્તિં, દેય્યં નિસ્સટ્ઠચીવરં.

‘‘ઇમં, ઇમાનિ, એતં, એતાનિ ચીવરાનિ આયસ્મતો દમ્મી’’તિ.

૩૮૬. (ક) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં રત્તિવિપ્પવુત્થં અઞ્ઞત્ર ભિક્ખુસમ્મુતિયા નિસ્સગ્ગિયં.

(ખ) ઇદં મે, ભન્તે, અકાલચીવરં માસાતિક્કન્તં નિસ્સગ્ગિયં.

(ગ) ઇદં મે, ભન્તે, પુરાણચીવરં અઞ્ઞાતિકાય ભિક્ખુનિયા ધોવાપિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ઘ) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં અઞ્ઞાતિકાય ભિક્ખુનિયા હત્થતો પટિગ્ગહિતં અઞ્ઞત્ર પારિવત્તકા નિસ્સગ્ગિયં.

(ઙ) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં અઞ્ઞાતકં ગહપતિકં અઞ્ઞત્ર સમયા વિઞ્ઞાપિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ચ) ઇદં ¶ મે, ભન્તે, ચીવરં અઞ્ઞાતકં ગહપતિકં તતુત્તરિ વિઞ્ઞાપિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(છ) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં પુબ્બે અપ્પવારિતો અઞ્ઞાતકં ગહપતિકં ઉપસઙ્કમિત્વા વિકપ્પં આપન્નં નિસ્સગ્ગિયં.

(જ) ઇદં ¶ મે, ભન્તે, ચીવરં પુબ્બે અપ્પવારિતો અઞ્ઞાતકે ગહપતિકે ઉપસઙ્કમિત્વા વિકપ્પં આપન્નં નિસ્સગ્ગિયં.

(ઝ) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં અતિરેકતિક્ખત્તું ચોદનાય અતિરેકછક્ખત્તું ઠાનેન અભિનિપ્ફાદિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ઞ) ઇદં મે, ભન્તે, કોસિયમિસ્સકં સન્થતં કારાપિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ટ) ઇદં મે, ભન્તે, સુદ્ધકાળકાનં એળકલોમાનં સન્થતં કારાપિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ઠ) ઇદં મે, ભન્તે, સન્થતં અનાદિયિત્વા તુલં ઓદાતાનં તુલં ગોચરિયાનં કારાપિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ડ) ઇદં મે, ભન્તે, સન્થતં ઊનકછબ્બસ્સાનિ કારાપિતં અઞ્ઞત્ર ભિક્ખુસમ્મુતિયા નિસ્સગ્ગિયં.

(ઢ) ઇદં મે, ભન્તે, નિસીદનસન્થતં અનાદિયિત્વા પુરાણસન્થતસ્સ સામન્તા સુગતવિદત્થિં કારાપિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ણ) ઇમાનિ મે, ભન્તે, એળકલોમાનિ તિયોજનપરમં અતિક્કામિતાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ.

(ત) ઇમાનિ ¶ મે, ભન્તે, એળકલોમાનિ અઞ્ઞાતિકાય ભિક્ખુનિયા ધોવાપિતાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ.

(થ) અહં, ભન્તે, રૂપિયં પટિગ્ગહેસિં, ઇદં મે, ભન્તે, નિસ્સગ્ગિયં, ઇમાહં સઙ્ઘસ્સ નિસ્સજ્જામિ.

(દ) અહં ¶ , ભન્તે, નાનપ્પકારકં રૂપિયસંવોહારં સમાપજ્જિં, ઇદં મે, ભન્તે, નિસ્સગ્ગિયં, ઇમાહં સઙ્ઘસ્સ નિસ્સજ્જામીતિ.

નિસ્સજ્જિત્વાન આપત્તિં, દેસેય્યાથ ગિહિં વદે;

‘‘જાનાહિમ’’ન્તિ ઇમિના, સો વદેય્યાહરામિ કિં.

અવત્વામન્તિ તેલાદિં, વદે ભિક્ખૂન કપ્પિયં;

યં આહરતિ સો તેન, પરિવત્તેત્વાન કપ્પિયં.

લબ્ભં ઠપેત્વા દ્વેપેતે, સેસેહિ પરિભુઞ્જિતું;

તતો અઞ્ઞેન લદ્ધોપિ, ભાગો તેસં ન કપ્પતિ.

રુક્ખચ્છાયાપ્યન્તમસો, તન્નિબ્બત્તા ન કપ્પતિ;

નિસ્સટ્ઠં પટિલદ્ધમ્પિ, આદિતો સન્થતત્તયં.

નો ચે લભેથ એવં સો, ઇમં છડ્ડેહિ સંસિયો;

એવમ્પિ ભિક્ખુ છડ્ડેય્ય, નો ચે લભેથ સમ્મતો.

એતાનિ દુતિયો પત્તો, સઙ્ઘે સેસાનિ લબ્ભરે;

સઙ્ઘેકસ્મિં ગણે વત્તું, લબ્ભં ભાસન્તરેનપિ.

૩૯૩. (ક) અહં, ભન્તે, નાનપ્પકારકં કયવિક્કયં સમાપજ્જિં, ઇદં મે, ભન્તે, નિસ્સગ્ગિયં.

(ખ) અયં ¶ મે, ભન્તે, પત્તો દસાહાતિક્કન્તો નિસ્સગ્ગિયો.

(ગ) અયં મે, ભન્તે, પત્તો ઊનપઞ્ચબન્ધનેન પત્તેન ચેતાપિતો નિસ્સગ્ગિયો, ઇમાહં સઙ્ઘસ્સ નિસ્સજ્જામીતિ.

નિસ્સજ્જિત્વાન ¶ દેસેય્ય, આપત્તિં પત્તગાહકં;

સમ્મન્નિત્વાન સઙ્ઘસ્સ, પત્તન્તં તસ્સ દાપયે.

૩૯૫. (ક) ઇદં મે, ભન્તે, ભેસજ્જં સત્તાહાતિક્કન્તં નિસ્સગ્ગિયં.

(ખ) ઇદં મે, ભન્તે, વસ્સિકસાટિકચીવરં અતિરેકમાસે સેસે ગિમ્હાને પરિયિટ્ઠં, અતિરેકડ્ઢમાસે સેસે ગિમ્હાને કત્વા પરિદહિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ગ) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં ભિક્ખુસ્સ સામં દત્વા અચ્છિન્નં નિસ્સગ્ગિયં.

(ઘ) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં સામં સુત્તં વિઞ્ઞાપેત્વા તન્તવાયેહિ વાયાપિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(ઙ) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં પુબ્બે અપ્પવારિતો અઞ્ઞાતકસ્સ ગહપતિકસ્સ તન્તવાયે ઉપસઙ્કમિત્વા વિકપ્પં આપન્નં નિસ્સગ્ગિયં.

(ચ) ઇદં મે, ભન્તે, અચ્ચેકચીવરં ચીવરકાલસમયં અતિક્કામિતં નિસ્સગ્ગિયં.

(છ) ઇદં મે, ભન્તે, ચીવરં અતિરેકછારત્તં વિપ્પવુત્થં અઞ્ઞત્ર ભિક્ખુસમ્મુતિયા નિસ્સગ્ગિયં.

(જ) ઇદં મે, ભન્તે, જાનં સઙ્ઘિકં લાભં પરિણતં અત્તનો પરિણામિતં નિસ્સગ્ગિયં, ઇમાહં આયસ્મતો નિસ્સજ્જામીતિ.

૩૯૬. સેસં ¶ સબ્બં યથાયોગં, આદિમ્હિ વિય યોજયે.

૩૯૭. (ક) અહં ¶ , ભન્તે, એકં પાચિત્તિયાપત્તિં આપજ્જિં. દ્વે સમ્બહુલા પાચિત્તિયાપત્તિયો આપજ્જિં.

(ખ) ગારય્હં, ભન્તે, ધમ્મં આપજ્જિં અસપ્પાયં પાટિદેસનીયં, તં પટિદેસેમીતિ. તેન ‘‘પસ્સસિ, આવુસો, તં ધમ્મ’’ન્તિ વત્તબ્બં.

(ગ) અહં, ભન્તે, એકં દુક્કટાપત્તિં આપજ્જિં. દ્વે સમ્બહુલા દુક્કટાપત્તિયો આપજ્જિં.

(ઘ) અહં, ભન્તે, એકં દુબ્ભાસિતાપત્તિં આપજ્જિં. દ્વે સમ્બહુલા દુબ્ભાસિતાપત્તિયો આપજ્જિં. તા તુમ્હમૂલે પટિદેસેમીતિ.

(ઙ) ‘‘અહં, ભન્તે, દ્વે નાનાવત્થુકા થુલ્લચ્ચયાપત્તિયો આપજ્જિં. સમ્બહુલા નાનાવત્થુકા થુલ્લચ્ચયાપત્તિયો આપજ્જિં, તા તુમ્હમૂલે પટિદેસેમી’’તિ વત્વા તેન ‘‘પસ્સસિ, આવુસો, તા આપત્તિયો’’તિ વુત્તે ‘‘આમ, ભન્તે, પસ્સામી’’તિ વત્વા પુન તેન ‘‘આયતિં, આવુસો, સંવરેય્યાસી’’તિ વુત્તે ‘‘સાધુ સુટ્ઠુ, ભન્તે, સંવરિસ્સામી’’તિ વત્તબ્બં.

અદેસનાગામિનિયં, અનાપત્તિઞ્ચ દેસિતં;

નાના સંવાસનિસ્સીમટ્ઠિતાનં ચતુપઞ્ચહિ;

મનસા પકતત્તાનં, નાનેકાતિ ન દેસયેતિ.

ભેરિં ઘણ્ટિં પતાળેત્વા, કમ્મપ્પત્તે સમાગતે;

સઙ્ઘે હરેય્ય છન્દં વા, પારિસુદ્ધિં પવારણં.

એકં ¶ ¶ ભિક્ખું ઉપગ્ગમ્મ, નિસીદિત્વા ઉક્કુટિકં;

અઞ્જલિં પગ્ગણ્હિત્વાન, દદે છન્દં વિચક્ખણો.

૪૦૧. (ક) ‘‘છન્દં દમ્મિ, છન્દં મે હર, છન્દં મે આરોચેહી’’તિ વત્તબ્બં.

(ખ) પારિસુદ્ધિં દેન્તેન ‘‘પારિસુદ્ધિં દમ્મિ, પારિસુદ્ધિં મે હર, પારિસુદ્ધિં મે આરોચેહી’’તિ વત્તબ્બં.

પારિસુદ્ધિપ્પદાનેન, સમ્પાદેતિ ઉપોસથં;

સઙ્ઘસ્સ અત્તનો ચાપિ, સેસકમ્મં વિબાધતિ.

છન્દદાનેન સઙ્ઘસ્સ, દ્વયં સાધેતિ નત્તનો;

તસ્મા છન્દં દદન્તેન, દાતબ્બા પારિસુદ્ધિપિ.

હરેય્યેકો બહૂનમ્પિ, પરમ્પરા ન હારયે;

પરમ્પરાહટા છન્દ-પારિસુદ્ધિ ન ગચ્છતિ.

૪૦૫. સબ્બૂપચારં કત્વાન, એવં દેય્યા પવારણા. ‘‘પવારણં દમ્મિ, પવારણં મે હર, પવારણં મે આરોચેહિ, મમત્થાય પવારેહી’’તિ.

૪૦૬. આરોચેત્વાથ સો સઙ્ઘં, પવારેય્યેવમાગતો. ‘‘ઇત્થન્નામો, ભન્તે, સઙ્ઘં પવારેતિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદતુ તં સઙ્ઘો અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સતી’’તિ.

ગહેત્વા પારિસુદ્ધિં વા, છન્દં વાપિ પવારણં;

હારકો સઙ્ઘમપ્પત્વા, વિબ્ભમેય્ય મરેય્ય વા.

સઙ્ઘપ્પત્તો ¶ પમત્તો વા, સુત્તો નારોચયેય્ય વા;

અનાપત્તિવ સઞ્ચિચ્ચ, નારોચેન્તસ્સ દુક્કટન્તિ.

દુવે ઉપોસથા ચાતુ-દ્દસો પન્નરસો ઇતિ;

સુત્તુદ્દેસમધિટ્ઠાન-પારિસુદ્ધિવસા તયો.

સુત્તુદ્દેસોવ સઙ્ઘસ્સ, અધિટ્ઠાનઉપોસથો;

પુગ્ગલસ્સેવ સેસાનં, પારિસુદ્ધિઉપોસથો.

પુબ્બકિચ્ચે ચ કરણે, પત્તકલ્લે સમાનિતે;

સુત્તં ઉદ્દિસતિ સઙ્ઘો, પઞ્ચધા સો વિભાવિતો.

વિનાન્તરાયં સઙ્ખેપે-નુદ્દેસો વિનિવારિતો;

‘‘થેરોવ ઇસ્સરો દ્વીસુ, ઉદ્દેસેસ્વેત્થ તીસુ વા;

વિસદેસૂ’’તિ વુત્તત્તા, અવત્તન્તેપિ વટ્ટતિ.

આગચ્છેય્યું યદિ સમા, ઉદ્દિસન્તે વ થોકિકા;

ઉદ્દિટ્ઠં યં સુઉદ્દિટ્ઠં, સોતબ્બમવસેસકં.

ઉદ્દિટ્ઠમત્તે ¶ સકલા-યેકચ્ચાયુટ્ઠિતાય વા;

પારિસુદ્ધિં કરેય્યેસં, સન્તિકે બહુકાથ ચે;

કત્વા સબ્બવિકપ્પેસુ, પુબ્બકિચ્ચં પુનુદ્દિસે.

પન્નરસોવાસિકાનં, ઇતરાનં સચેતરો;

સમાનેતરેનુવત્તન્તુ, પુરિમાનં સચેધિકા;

પુરિમા અનુવત્તન્તુ, તેસં સેસેપ્યયં નયો.

પાટિપદોવાસિકાનં, ઇતરાનં ઉપોસથો;

સમથોકાનં સામગ્ગિં, મૂલટ્ઠા દેન્તુ કામતો.

બહિ ગન્ત્વાન કાતબ્બો, નો ચે દેન્તિ ઉપોસથો;

દેય્યાનિચ્છાય સામગ્ગી, બહૂસુ બહિ વા વજે.

પાટિપદેગન્તુકાનં ¶ , એવમેવ અયં નયો;

સાવેય્ય સુત્તં સઞ્ચિચ્ચ, અસ્સાવેન્તસ્સ દુક્કટં.

સમ્મજ્જિતું પદીપેતું, પઞ્ઞાપેતું દકાસનં;

ન કરેય્ય તથા કલ્લો, મહાથેરેન પેસિતો.

૪૨૧. સમ્મજ્જિત્વા પદીપેત્વા, પટ્ઠપેત્વા દકાસનં. ગણઞત્તિં ઠપેત્વેવં, કત્તબ્બો તીહુપોસથો. ‘‘સુણન્તુ મે આયસ્મન્તા, અજ્જુપોસથો પન્નરસો, યદાયસ્મન્તાનં પત્તકલ્લં, મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરેય્યામા’’તિ.

૪૨૨. એકંસં ચીવરં કત્વા, નિસીદિત્વા ઉક્કુટિકં,. થેરેન અઞ્જલિં તેવં, પગ્ગય્હ સમુદીરિયા. ‘‘પરિસુદ્ધો ¶ અહં આવુસો, પરિસુદ્ધોતિ મં ધારેથા’’તિ, વદે યાવતતીયકં.

૪૨૩. સમત્તપુબ્બારમ્ભેન, તે નવેનેવમીરિયા. ‘‘પરિસુદ્ધો અહં ભન્તે, પરિસુદ્ધોતિ મં ધારેથા’’તિ, વદે યાવતતીયકં.

૪૨૪. દ્વીસુ થેરેન કત્તબ્બં, કત્વેવમીરિયો નવો. ‘‘પરિસુદ્ધો અહં આવુસો, પરિસુદ્ધોતિ મં ધારેહી’’તિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બો.

નવેન થેરો તિક્ખત્તું, એવમસ્સ ઉદીરિયો;

‘‘પરિસુદ્ધો અહં ભન્તે, પરિસુદ્ધોતિ મં ધારેથા’’તિ.

૪૨૬. પુબ્બકિચ્ચં ¶ સમાપેત્વા, અધિટ્ઠેય્યેવમેકકો. ‘‘અજ્જ મે ઉપોસથો પન્નરસોતિ વા ચાતુદ્દસોતિ વા અધિટ્ઠામી’’તિ વત્તબ્બં, નો ચેધિટ્ઠેય્ય દુક્કટં.

યત્થ વસન્તિ ચત્તારો, તયો વા યદિ વા દુવે;

પારિસુદ્ધિં હરિત્વાન, એકેકસ્સિતરીતરે;

તં તં ઉપોસથં કયિરું, સિયા આપત્તિ દુક્કટં.

વગ્ગે સમગ્ગે વગ્ગોતિ, સઞ્ઞિનો વિમતિસ્સ વા;

દુક્કટં કરોતો ભેદા-ધિપ્પાયેન થુલ્લચ્ચયં;

વગ્ગે સમગ્ગેનાપત્તિ, સમગ્ગો ઇતિ સઞ્ઞિનો.

ઉક્ખિત્તસ્સ ¶ ગહટ્ઠસ્સ, સેસાનં સહધમ્મિનં;

પારાજિકસ્સાભબ્બસ્સ, સિક્ખાનિક્ખિત્તકસ્સ ચ.

નિસિન્નપરિસાયઞ્ચ, સભાગાપત્તિકો તથા;

છન્દેન પરિવુત્થેન, પાતિમોક્ખં ન ઉદ્દિસે.

અદેસયિત્વાનાપન્નં, નાવિકત્વાન વેમતિં;

નુપોસથેપિ વા કાતું, પોસથો ન ચ કપ્પતિ.

અટ્ઠિતોપોસથાવાસા, ન વજે તદહૂ વિના;

અન્તરાયં વ સઙ્ઘં વા-ધિટ્ઠાતું સીમમેવ વાતિ.

દ્વિન્નં તિણ્ણં ચતુન્નઞ્ચ, અઞ્ઞમઞ્ઞપ્પવારણા;

એકસ્સ ચ અધિટ્ઠાનં, સેસા સઙ્ઘપ્પવારણા.

પુબ્બકિચ્ચે ચ કરણે, પત્તકલ્લે સમાનિતે;

ઠપેત્વા ઞત્તિં સઙ્ઘેન, કત્તબ્બેવં પવારણા.

‘‘સુણાતુ ¶ મે ભન્તે સઙ્ઘો, અજ્જ પવારણા પન્નરસી, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો પવારેય્યા’’તિ.

એકંસં ચીવરં કત્વા, નિસીદિત્વા ઉક્કુટિકં;

થેરેન અઞ્જલિં સઙ્ઘો, પગ્ગય્હ સમુદીરિયો.

૪૩૬. ‘‘સઙ્ઘં, આવુસો, પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તો ¶ અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ, આવુસો, સઙ્ઘં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તો અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ.

પવારેન્તેસુ થેરેસુ, નિસજ્જુક્કુટિકં નવો;

પવારેતિ સયં યાવ, ઉક્કુટિકોવ અચ્છતુ.

૪૩૮. પુબ્બારમ્ભં સમાપેત્વા, નવો સઙ્ઘમુદીરયે.

૪૩૯. ‘‘સઙ્ઘં, ભન્તે, પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તો અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ, ભન્તે, સઙ્ઘં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તો અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ.

દાનેન ધમ્મસાકચ્છા, કલહેહિ ચ રત્તિયા;

તેવાચિકાય ઓકાસે-સતિ ખેપિતભાવતો;

અન્તરાયે દસવિધે, ઞત્તિં વત્વાનુરૂપતો.

૪૪૧. ‘‘સુણાતુ મે ભન્તે સઙ્ઘો, મનુસ્સેહિ દાનં દેન્તેહિ, દ્વીહિ ભિક્ખૂહિ ધમ્મં સાકચ્છન્તેહિ, કલહં કરોન્તેહિ યેભુય્યેન રત્તિ ખેપિતા. સચે સઙ્ઘો ¶ તેવાચિકં પવારેસ્સતિ, અપ્પવારિતોવ સઙ્ઘો ભવિસ્સતિ, અથાયં રત્તિ વિભાયિસ્સતિ. અયં રાજન્તરાયો, અયં ચોરન્તરાયો, અયં અગ્યન્તરાયો, અયં ઉદકન્તરાયો, અયં મનુસ્સન્તરાયો, અયં અમનુસ્સન્તરાયો, અયં વાળન્તરાયો, અયં સરીસપન્તરાયો, અયં જીવિતન્તરાયો, અયં બ્રહ્મચરિયન્તરાયો. સચે સઙ્ઘો તેવાચિકં પવારેસ્સતિ, અપ્પવારિતોવ સઙ્ઘો ભવિસ્સતિ, અથાયં બ્રહ્મચરિયન્તરાયો ભવિસ્સતિ. યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો દ્વેવાચિકં, એકવાચિકં, સમાનવસ્સિકં પવારેય્યા’’તિ.

પવારેય્યાનુરૂપેન ¶ , યથાઠપિતઞત્તિયા;

આગચ્છેય્યું યદિ સમા, આદિકા ચેત્થ આહરે.

૪૪૩. એવં તિચતુવગ્ગો ચ, ઞત્તિં વત્વા પવારયે. ‘‘સુણન્તુ મે આયસ્મન્તા, અજ્જ પવારણા પન્નરસી, યદાયસ્મન્તાનં પત્તકલ્લં, મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં પવારેય્યામા’’તિ.

એકંસં ચીવરં કત્વા, નિસીદિત્વા ઉક્કુટિકં;

થેરેન અઞ્જલિં તેવં, પગ્ગય્હ સમુદીરિયા.

૪૪૫. ‘‘અહં, આવુસો, આયસ્મન્તે પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ અહં, આવુસો, આયસ્મન્તે પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ.

નવેનાપિ ¶ ‘‘અહં, ભન્તે, આયસ્મન્તે પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ અહં, ભન્તે, આયસ્મન્તે પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદન્તુ મં આયસ્મન્તા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ.

૪૪૬. દ્વીસુ થેરેન કત્તબ્બં, નવો કત્વેવમીરિયો.

૪૪૭. ‘‘અહં, આવુસો, આયસ્મન્તં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદતુ મં આયસ્મા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ અહં, આવુસો, આયસ્મન્તં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદતુ મં આયસ્મા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ.

નવેનાપિ ¶ ‘‘અહં, ભન્તે, આયસ્મન્તં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદતુ મં આયસ્મા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામિ. દુતિયમ્પિ…પે… તતિયમ્પિ અહં, ભન્તે, આયસ્મન્તં પવારેમિ દિટ્ઠેન વા સુતેન વા પરિસઙ્કાય વા, વદતુ મં આયસ્મા અનુકમ્પં ઉપાદાય, પસ્સન્તો પટિકરિસ્સામી’’તિ.

૪૪૮. પુબ્બકિચ્ચં સમાપેત્વા, અધિટ્ઠેય્યેવમેકકો. ‘‘અજ્જ મે પવારણા ચાતુદ્દસીતિ વા પન્નરસીતિ વા અધિટ્ઠામી’’તિ વત્તબ્બં.

યસ્મિં વસન્તિ વા પઞ્ચ, ચત્તારો વા તયો દુવે;

પવારણં હરિત્વાન, એકેકસ્સિતરીતરે.

પવારિતેવ સઙ્ઘમ્હિ, પારિસુદ્ધિઉપોસથં;

કરેય્ય છિન્નવસ્સો વા, અવુત્થો વાનુપગતો.

ચાતુમાસિનિયા ચાપિ, કતે સઙ્ઘેનુપોસથે;

વુત્થવસ્સા પવારેય્યું, સચે અપ્પતરા સિયુન્તિ.

ચક્ખુસોતાદિભેદેહિ, રૂપસદ્દાદિગોચરે;

અભિજ્ઝાદોમનસ્સાદિ-પ્પવત્તિં વિનિવારયે.

નિગ્ગણ્હેય્ય ¶ સકં ચિત્તં, કિટ્ઠાદિં વિય દુપ્પસું;

સતિમા સમ્પજાનો ચ, ચરે સબ્બિરિયાપથેતિ.

દેસના સંવરો એટ્ઠિપચ્ચવેક્ખણ ભેદતો;

સુદ્ધી ચતુબ્બિધા પાતિમોક્ખસંવરસમ્મતં;

દેસનાય વિસુદ્ધત્તા, દેસનાસુદ્ધિ વુચ્ચતિ.

‘‘ન પુનેવં કરિસ્સ’’ન્તિ, ચિત્તાધિટ્ઠાનસંવરા;

વુત્તો સંવરસુદ્ધીતિ, સુજ્ઝતિન્દ્રિયસંવરો.

પહાયાનેસનં ધમ્મેનુપ્પાદેન્તસ્સ એટ્ઠિયા;

સુદ્ધત્તા એટ્ઠિસુદ્ધીતિ, વુત્તમાજીવનિસ્સિતં.

યોનિસો ¶ પટિસઙ્ખાય, ચીવરં પટિસેવતિ;

એવમાદિયથાવુત્ત-પચ્ચવેક્ખણસુજ્ઝના;

પચ્ચવેક્ખણસુદ્ધીતિ, વુત્તં પચ્ચયનિસ્સિતન્તિ.

અપ્પેન અનવજ્જેન, સન્તુટ્ઠો સુલભેન ચ;

મત્તઞ્ઞૂ સુભરો હુત્વા, ચરે સદ્ધમ્મગારવો.

અતીતં ¶ નાનુસોચન્તો, નપ્પજપ્પમનાગતં;

પચ્ચુપ્પન્નેન યાપેન્તો, સન્તુટ્ઠોતિ પવુચ્ચતીતિ.

બુદ્ધાનુસ્સતિ મેત્તા ચ, અસુભં મરણસ્સતિ;

આરકત્તાદિનારહં, સમ્મા સામઞ્ચ બુદ્ધતો.

સમ્માસમ્બુદ્ધઇતિ વાનુસ્સતિ યા પુનપ્પુનં;

નવભેદે ભગવતો, બુદ્ધાનુસ્સતિ સા ગુણે.

સીમટ્ઠસઙ્ઘે સીમટ્ઠદેવતાસુ ચ ઇસ્સરે;

જને ગોચરગામમ્હિ, તત્થુપાદાય માનુસે.

સબ્બસત્તેસુ સુખિતા, હોન્તાવેરાતિઆદિના;

પરિચ્છિજ્જ પરિચ્છિજ્જ, ભાવના મેત્તભાવના.

વણ્ણસણ્ઠાનઓકાસ-દિસતો પરિચ્છેદતો;

વવત્થપેત્વા કેસાદિ-કોટ્ઠાસે અનુપુબ્બતો.

નાતિસીઘઞ્ચ સણિકં, વિક્ખેપં પટિબાહયં;

પણ્ણત્તિં સમતિક્કમ્મ, મુઞ્ચન્તસ્સાનુપુબ્બતો.

વણ્ણઆસયસણ્ઠાન-ગન્ધોકાસેહિ ¶ ભાવના;

પટિક્કૂલાતિ કોટ્ઠાસે, ઉદ્ધુમાતાદિવત્થુસુ;

ગહેત્વા અસુભાકારં, પવત્તા ભાવનાસુભં.

‘‘મરણં ¶ મે ભવિસ્સતિ, જીવિતં ઉચ્છિજ્જિસ્સતિ;

મરણં મરણં વા’’તિ, ભાવયિત્વાન યોનિસો.

વધકસ્સેવુપટ્ઠાના, સમ્પત્તીનં વિપત્તિતો;

આયુદુબ્બલતો કાલવવત્થાનસ્સભાવતો;

અદ્ધાનસ્સ પરિચ્છેદા, ભાવના મરણસ્સતીતિ.

નામરૂપં પરિગ્ગય્હ, તતો તસ્સ ચ પચ્ચયં;

હુત્વા અભાવતોનિચ્ચા, ઉદયબ્બયપીળના.

દુક્ખા અવસવત્તિત્તા, અનત્તાતિ તિલક્ખણં;

આરોપેત્વાન સઙ્ખારે, સમ્મસન્તો પુનપ્પુનં;

પાપુણેય્યાનુપુબ્બેન, સબ્બસંયોજનક્ખયન્તિ.

અધિસીલાધિચિત્તાનં, અધિપઞ્ઞાય સિક્ખના;

ભિક્ખુકિચ્ચમતો ખુદ્દસિક્ખાયં સમુદાહટા.

મહતો કિત્તિસદ્દસ્સ, યસ્સ લોકવિચારિનો;

પરિસ્સમો ન સમ્ભોતિ, માલુતસ્સેવ નિચ્ચસો.

તેન ¶ ¶ ધમ્મસિરીકેન, તમ્બપણ્ણિયકેતુના;

થેરેન રચિતા ધમ્મવિનયઞ્ઞુપસંસિતા.

એત્તાવતાયં નિટ્ઠાનં, ખુદ્દસિક્ખા ઉપાગતા;

પઞ્ચમત્તેહિ ગાથાનં, સતેહિ પરિમાણતોતિ.

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

યો ¶ ¶ ચિરં દીઘમદ્ધાનં, વિદિત્વા દુક્ખિતં જનં;

તથાપિ નાવબુજ્ઝન્તમનુકમ્પાય ચોદિતો.

બોધાય પણિધિં કત્વા, પત્તો સમ્બોધિમુત્તમં;

તસ્સ પાદે નમસ્સિત્વા, ધમ્મં સઙ્ઘઞ્ચ સાધુકં.

પુબ્બાચરિયપાદેસુ, ઠપેત્વા સીસમત્તનો;

થેરેન ધમ્મસિરિના, થિરસીલેન યા કતા.

‘‘આદિતો ¶ ઉપસમ્પન્નસિક્ખિતબ્બ’’ન્તિઆદિના;

ખુદ્દસિક્ખા સમાસેન, તસ્સા અત્થવિનિચ્છયં.

લિખિસ્સામિ હિતત્થાય, આદિકમ્મિકભિક્ખુનં;

તત્થ યુત્તં ગહેતબ્બમયુત્તં તુજ્ઝિતબ્બકન્તિ;

(ક) એત્થાહ – કતમા ખુદ્દસિક્ખા, કથં સિક્ખિતબ્બા, કસ્મા સિક્ખિતબ્બા, કે સિક્ખન્તિ, કે સિક્ખિતસિક્ખાતિ? વુચ્ચતે – અધિસીલઅધિચિત્તઅધિપઞ્ઞાવસેન તિસ્સો સિક્ખા, ગન્થવસેનેત્થ સઙ્ખિપિત્વા વુત્તત્તા તદ્દીપનો ગન્થો ‘‘ખુદ્દસિક્ખા’’તિ ¶ વુચ્ચતિ, અથ વા ‘‘ખુદ્દં અનેલકં મધુપટલ’’ન્તિઆદીનિ વિય સિક્ખાકામાનં મધુરતાય ખુદ્દા ચ તા સિક્ખા ચાતિ ખુદ્દસિક્ખા, અથ વા ‘‘ખુદ્દપુત્તમ્હિ સમણ પોસ મ’’ન્તિઆદીસુ વિય બહુવિધત્તાપિ ખુદ્દા ચ તા સિક્ખિતબ્બતો સિક્ખા ચાતિ ખુદ્દસિક્ખા. અધિસીલસિક્ખા પનેત્થ ચારિત્તવારિત્તવસેન દુવિધમ્પિ સીલં યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જમાનેન તપ્પટિપક્ખે કિલેસે તદઙ્ગપ્પહાનવસેન પજહન્તેન સિક્ખિતબ્બા, અધિચિત્તસિક્ખા પન યથાવુત્તેસુ આરમ્મણેસુ અભિયોગકરણવસેન ઝાનપ્પટિપક્ખાનં નીવરણગણાનં વિક્ખમ્ભનપ્પહાનં કુરુમાનેન સિક્ખિતબ્બા, અધિપઞ્ઞાસિક્ખા પન યથાનુરૂપં સમુચ્છેદવસેન સાનુસયે કિલેસે સમુચ્છિન્દન્તેન સિક્ખિતબ્બા.

જાતિઆદીહિ દુક્ખેહિ, અનેકેહિ ઉપદ્દુતં;

ખન્ધલોકં જહિત્વાન, પત્તું ખેમં પુરં સિવં.

કલ્યાણપુથુજ્જનેન સહ સત્ત સેક્ખા સિક્ખન્તિ. અરહન્તો સિક્ખિતસિક્ખા.

આદિતોતિ એત્થ આદિમ્હિયેવાતિ અત્થો, આદિતો પટ્ઠાયાતિ વા. ઉપસમ્પન્નેન ચ ઉપસમ્પન્નાય ચ સિક્ખિતબ્બં ઉપસમ્પન્નસિક્ખિતબ્બં. સહ માતિકાય સમાતિકં. પુબ્બે વુત્તપ્પકારં ખુદ્દસિક્ખં પવક્ખામિ આદરેન, પકારેન વા વક્ખામિ રતનત્તયં વન્દિત્વાતિ અત્થો. અપિચ થેરો આદિતોતિ વચનેન સદ્ધાપબ્બજિતાનં કુલપુત્તાનં આલસિયદોસેન અપ્પટિપજ્જન્તાનં અઞ્ઞાણદોસેન અઞ્ઞથા પટિપજ્જન્તાનં ¶ સંવેગં જનેતિ. કથં? અતિદુલ્લભં ખણસમવાયં પટિલભિત્વા તઙ્ખણં ન કુસીતેન વા નિરત્થકકથાપસુતેન વા વીતિનામેતબ્બં, કિં કાતબ્બં? આદિતો પટ્ઠાય નિરન્તરમેવ તીસુ સિક્ખાસુ આદરો જનેતબ્બોતિ. એત્થાહ – કિં તં રતનત્તયં નામ, યં વન્દિત્વા થેરો ખુદ્દસિક્ખં પવક્ખતીતિ? વુચ્ચતે – બુદ્ધરતનં ધમ્મરતનં સઙ્ઘરતનન્તિ ઇમાનિ તીણિ રતનાનિ. તાનિ હિ રતિજનનટ્ઠેન ‘‘રતનાની’’તિ વુચ્ચન્તિ. અપિચ –

‘‘ચિત્તીકતં મહગ્ઘઞ્ચ, અતુલં દુલ્લભદસ્સનં;

અનોમસત્તપરિભોગં, રતનં તેન વુચ્ચતી’’તિ. (દી. ની. અટ્ઠ. ૨.૩૩; સં. નિ. અટ્ઠ. ૩.૫.૨૨૩; ખુ. પા. અટ્ઠ. ૬.૩; સુ. નિ. અટ્ઠ. ૧.૨૨૬; મહાનિ. અટ્ઠ. ૫૦; ઉદા. અટ્ઠ. ૪૫) –

ઇમિસ્સા ગાથાય વસેન રતનત્થો વેદિતબ્બો.

(ખ-જ) ઇદાનિ ‘‘સમાતિક’’ન્તિ વુત્તત્તા માતિકં તાવ દસ્સેતું ‘‘પારાજિકા ચ ચત્તારો’’તિઆદિ આરદ્ધં. સબ્બસિક્ખાનં પન મૂલભૂતત્તા અધિસીલસિક્ખાવ પઠમં વુત્તા. ‘‘સીલે પતિટ્ઠાયા’’તિ (સું. નિ. ૧.૧.૨૩, ૧૯૨; પેટકો. ૨૨; મિ. પ. ૨.૧.૯) હિ ¶ વુત્તં. તત્રાપિ મહાસાવજ્જત્તા, મૂલચ્છેજ્જવસેન પવત્તનતો ચ સબ્બપઠમં જાનિતબ્બાતિ પારાજિકાવ પઠમં વુત્તાતિ. ઇદાનિ યથાનિક્ખિત્તાનિ માતિકાપદાનિ પટિપાટિયા વિત્થારેત્વા દસ્સેતું ‘‘પારાજિકા ચ ચત્તારો’’તિ પઠમપદં ઉદ્ધટં, તસ્સાયમત્થો – પારાજિકાતિ પરાજિતા પરાજયમાપન્ના, સિક્ખાપદં અતિક્કમિત્વા તેનેવ આપત્તિં આપજ્જિત્વા, તાય વા પરાજયમાપાદિતાનમેતં અધિવચનં, તે પન ચત્તારોતિ વુત્તં હોતિ.

૧-૨. ઇદાનિ ¶ તે દસ્સેતું ‘‘મગ્ગત્તયે’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ મનુસ્સામનુસ્સતિરચ્છાનગતાનં વસેન તિસ્સો ઇત્થિયો, તયો ઉભતોબ્યઞ્જનકા, તયો પણ્ડકા, તયો પુરિસાતિ પારાજિકવત્થુભૂતાનં નિમિત્તાનં નિસ્સયા દ્વાદસમત્તા હોન્તિ, તેસં વચ્ચમગ્ગપ્પસ્સાવમગ્ગમુખમગ્ગવસેન તયો મગ્ગા. તત્થ મનુસ્સિત્થિયા તયો, અમનુસ્સિત્થિયા તયો, તિરચ્છાનગતિત્થિયા તયોતિ નવ, તથા મનુસ્સઉભતોબ્યઞ્જનકાદીનં. મનુસ્સપણ્ડકાદીનં પન વચ્ચમગ્ગમુખમગ્ગવસેન દ્વે દ્વે કત્વા છ, તથા મનુસ્સપુરિસાદીનન્તિ સબ્બેસં વસેન તિંસ મગ્ગા હોન્તિ. તે સબ્બે પરિગ્ગહેત્વા ઇધ ‘‘મગ્ગત્તયે’’તિ વુત્તં, તસ્મિં મગ્ગત્તયેતિ અત્થો. અનિક્ખિત્તસિક્ખોતિ ભિક્ખુભાવતો ચવિતુકામતાચિત્તેન યથાલક્ખણં અપચ્ચક્ખાતસિક્ખોતિ અત્થો. સન્થતસન્થતેતિ વત્થાદીસુ યેન કેનચિ સન્થતે વા અસન્થતે વા. અલ્લોકાસેતિ મગ્ગત્તયસ્સ પકતિવાતેન અસમ્ફુટ્ઠપ્પદેસે. નિમિત્તન્તિ અઙ્ગજાતં. સંસન્થતં વા અસન્થતં વાતિ અત્તનો અઙ્ગજાતં વત્થાદીનં અઞ્ઞતરેન પટિચ્છન્નં વા અપ્પટિચ્છન્નં વા. ઉપાદિણ્ણન્તિ અનટ્ઠકાયપ્પસાદં. વુત્તપ્પકારે મગ્ગત્તયે પવેસન્તો ચુતો પારાજિકોતિ સમ્બન્ધો. નટ્ઠકાયપ્પસાદં પન પીળકં વા ચમ્મખિલં વા લોમં વા પવેસન્તસ્સ દુક્કટં, મનુસ્સાનં પન જીવમાનકસરીરે અક્ખિનાસાકણ્ણચ્છિદ્દવત્થિકોસેસુ સત્થકાદીહિ કતવણે વા મેથુનરાગેન તિલબીજમત્તમ્પિ અઙ્ગજાતં પવેસન્તસ્સ થુલ્લચ્ચયં, અવસેસસરીરેસુ ઉપકચ્છકાદીસુ ચ દુક્કટં. તિરચ્છાનગતાનં હત્થિઅસ્સગોણગદ્રભઓટ્ઠમહિંસાદીનં નાસાય થુલ્લચ્ચયં, તથા તેસં વત્થિકોસેસુ. સબ્બેસમ્પિ તિરચ્છાનગતાનં અક્ખિકણ્ણવણેસુ દુક્કટં, તથા તેસં અવસેસસરીરેસુપિ.

ઇદાનિ ¶ પવેસનં નામ ન કેવલં અત્તુપક્કમેનેવ હોતિ, ભિક્ખુપચ્ચત્થિકાદીનં પન વસેન ¶ પરૂપક્કમેનાપિ હોતિ, તત્થાપિ સેવનચિત્તે સતિ પારાજિકો હોતીતિ દસ્સનત્થં ‘‘અથ વા’’તિઆદિ વુત્તં. તસ્સત્થો – યો ભિક્ખુ પવેસનપવિટ્ઠઠિતઉદ્ધારણક્ખણેસુ સાદિયતિ, તસ્મિં ખણે સેવનચિત્તં ઉપટ્ઠપેતિ, સોપિ પારાજિકો હોતિ. યો પન ભિક્ખુ સબ્બસો અસાદિયન્તો આસીવિસમુખં અઙ્ગારકાસુઞ્ચ પવિટ્ઠં વિય મઞ્ઞતિ, સો નિપ્પરાધો હોતિ. એત્થ ઠિતં નામ સુક્કવિસ્સટ્ઠિસમયપ્પવત્તિ.

૩-૪. ઇદાનિ દુતિયં દસ્સેતું ‘‘આદિયેય્યા’’તિઆદિમાહ. ‘‘આદિયેય્યા’’તિઆદીનં પદાનં ‘‘અદિન્નં થેય્યચિત્તેન ભવે પારાજિકો’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. આદિયેય્યાતિ આરામાદિં અભિયુઞ્જિત્વા યો ભિક્ખુ ગણ્હેય્ય, સો ભવે પારાજિકોતિ અત્થો. એવં સેસેસુપિ. હરેય્યાતિ વેતનેન વા મિત્તભાવેન વા અઞ્ઞસ્સ ભણ્ડં હરન્તો પુન થેય્યચિત્તે ઉપ્પન્ને ‘‘સીસે ભારં થેય્યચિત્તો આમસતી’’તિઆદિના ગણ્હેય્યાતિ અત્થો. અવહરેય્યાતિ ‘‘ઉપનિક્ખિત્તં ભણ્ડં ‘દેહિ મે ભણ્ડ’ન્તિ વુચ્ચમાનો ‘નાહં ગણ્હામી’’તિઆદિના અવહરેય્ય. ઇરિયાપથં કોપેય્યાતિ ‘‘સહભણ્ડહારકં નેસ્સામી’’તિ તેનેવ પુરિસેન તં નેતું તસ્સ ગમનપથં વારેત્વા અઞ્ઞેન મગ્ગેન તં સન્તજ્જેત્વા નેતિ, એવં નેન્તસ્સ તસ્સ પુરિસસ્સ પઠમપાદે થુલ્લચ્ચયં, દુતિયપાદુદ્ધારે પારાજિકં. ‘‘થલટ્ઠં ભણ્ડં થેય્યચિત્તો આમસતી’’તિઆદિના ઠાના ચાવેય્ય. પરિકપ્પિતટ્ઠાનં વા સુઙ્કઘાતં વા અતિક્કામેન્તો સઙ્કેતં વીતિનામેય્ય. યં કિઞ્ચિ પરપરિગ્ગહિતં સસ્સામિકં ભણ્ડં તેહિ સામિકેહિ કાયેન વા વાચાય વા ન દિન્નન્તિ અદિન્નં.

ઇદાનિ ¶ ન ઇમિનાવ આકારેન અવહારકો પારાજિકો હોતિ, અઞ્ઞથાપિ હોતીતિ દસ્સેતું ‘‘અથ વા’’તિઆદિ વુત્તં. થેય્યાવહારકો ચ બલાવહારકો ચ કુસાવહારકો ચ પટિચ્છન્નાવહારકો ચ પરિકપ્પાવહારકો ચ ભવે પારાજિકોતિ સમ્બન્ધો. તત્થ થેય્યાવહારો નામ સન્ધિચ્છેદાદીહિ વા કંસકૂટમાનકૂટતુલાકૂટાદીહિ વા વઞ્ચેત્વા ગહણં. પસય્હાવહારો બલાવહારો. કુસસઙ્કમનં કત્વા પરકોટ્ઠાસગ્ગહણં કુસાવહારો. પરભણ્ડં પંસુઆદિના પટિચ્છાદેત્વા સામિકેસુ અપસ્સિત્વા ગતેસુ પચ્ચાગન્ત્વા ગહણં પટિચ્છન્નાવહારો. પરિકપ્પાવહારો પન દુવિધો ભણ્ડોકાસવસેન. તત્થ ‘‘સાટકો ચે, ગણ્હિસ્સામિ, સુત્તઞ્ચે, ન ગણ્હિસ્સામી’’તિ ભણ્ડં પરિકપ્પેત્વા અન્ધકારે પસિબ્બકં ગણ્હાતિ. તત્થ ચે સાટકો હોતિ, ઉદ્ધારેયેવ ¶ પારાજિકં. સચે સુત્તં હોતિ, રક્ખતિ, પુન ‘‘સુત્ત’’ન્તિ ઞત્વાપિ ‘‘યં લદ્ધં, તં ગહેતબ્બ’’ન્તિ ઉગ્ગણ્હન્તો ઉદ્ધારેયેવ પારાજિકં, અયં ભણ્ડપરિકપ્પો. ઓકાસપરિકપ્પો ગબ્ભદ્વારપ્પમુખવિહારાદીનં વસેન પરિચ્છેદં કરોતિ ‘‘સચે મં એત્થન્તરે પસ્સન્તિ, દસ્સામિ, નો ચે પસ્સન્તિ, ગણ્હિત્વા ગચ્છામી’’તિ, તસ્સ તં પરિકપ્પિતપરિચ્છેદં અતિક્કમન્તસ્સ પદવારેન પારાજિકં વેદિતબ્બં, અયં ઓકાસપરિકપ્પો.

ઇદાનિ ઇમસ્મિં અદિન્નાદાને વિનિચ્છયનયં દસ્સેતું ‘‘ભણ્ડકાલગ્ઘદેસેહી’’તિઆદિ વુત્તં. એત્થાતિ અદિન્નાદાને. નિચ્છયોતિ વિનિચ્છયો કાતબ્બોતિ અત્થો. તત્થ કેનચિ ભિક્ખુના ‘‘મયા ઇદં નામ ભણ્ડં થેય્યચિત્તેન ગહિત’’ન્તિ વુત્તે વિનયધરેન સહસાવ તં આપત્તિં અનારોપેત્વા તસ્સ ભણ્ડસ્સ સામિકઅસ્સામિકભાવં ઉપપરિક્ખિત્વા યદિ સસ્સામિકં, તસ્સ ભણ્ડસ્સ અગ્ઘવસેન આપત્તિયા કારેતબ્બો. સચે નિરાલયકાલે ગહિતં ¶ , પારાજિકેન ન કારેતબ્બો, અયં ભણ્ડવસેન વિનિચ્છયો.

કાલોતિ અવહારકાલો. તદેવ હિ ભણ્ડં કદાચિ મહગ્ઘં હોતિ, કદાચિ અપ્પગ્ઘં, તસ્મા યસ્મિં કાલે અવહટં, તસ્મિં કાલે યો તસ્સ અગ્ઘો, તેન અગ્ઘેન આપત્તિયા કારેતબ્બો, અયં કાલવસેન વિનિચ્છયો.

અગ્ઘોતિ ભણ્ડગ્ઘો. નવભણ્ડસ્સ હિ યો અગ્ઘો, સો પચ્છા પરિહાયતિ, તસ્મા સબ્બદા ભણ્ડં પકતિઅગ્ઘવસેનેવ ન કારેતબ્બં, અયં અગ્ઘવસેન વિનિચ્છયો. દેસોતિ અવહારદેસો. ભણ્ડુટ્ઠાનદેસે હિ ભણ્ડં અપ્પગ્ઘં હોતિ, અઞ્ઞત્થ મહગ્ઘં, તસ્મા યસ્મિં દેસે ભણ્ડં અવહટં, તસ્મિંયેવ દેસે અગ્ઘેન કારેતબ્બો, અયં દેસવસેન વિનિચ્છયો.

પરિભોગેનપિ સાટકાદિકસ્સ ભણ્ડસ્સ અગ્ઘો પરિહાયતિ, તસ્મા તસ્સ પરિભોગવસેન પરિહીનાપરિહીનભાવો ઉપપરિક્ખિતબ્બો, અયં પરિભોગવસેન વિનિચ્છયો.

૫. ઇદાનિ તતિયં દસ્સેતું ‘‘મનુસ્સવિગ્ગહ’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ મનુસ્સવિગ્ગહન્તિ પટિસન્ધિવિઞ્ઞાણેન ¶ સદ્ધિં ઉપ્પન્નં કલલરૂપં આદિં કત્વા પકતિયા વીસતિવસ્સસતાયુકસ્સ સત્તસ્સ યાવ મરણકાલા એત્થન્તરે અનુપુબ્બેન વુદ્ધિપ્પત્તો અત્તભાવો, એસો મનુસ્સવિગ્ગહો નામ, એવરૂપં મનુસ્સવિગ્ગહન્તિ અત્થો. ચિચ્ચાતિ વધકચેતનાવસેન સઞ્ચેતેત્વા પકપ્પેત્વા અભિવિતરિત્વા વીતિક્કમોતિ અત્થો. જીવિતા વા વિયોજયેતિ વુત્તપ્પકારં મનુસ્સવિગ્ગહં ¶ કલલકાલેપિ તાપનમદ્દનેહિ વા ભેસજ્જસમ્પદાનેન વા તતો વા ઉદ્ધમ્પિ તદનુરૂપેન ઉપક્કમેન સન્તતિવિકોપનવસેન યો જીવિતા વિયોજેય્ય, સો ચુતો ભવેતિ સમ્બન્ધો. કિઞ્ચ ભિય્યો – ‘‘સત્થહારકં વા’’તિઆદિ વુત્તં. એત્થ હરતીતિ હારકં, કિં હરતિ? જીવિતં, હરિતબ્બન્તિ વા હારકં, ઉપનિક્ખિપિતબ્બન્તિ અત્થો, સત્થઞ્ચ તં હારકઞ્ચાતિ સત્થહારકં. અસ્સાતિ મનુસ્સવિગ્ગહસ્સ. યથા મનુસ્સવિગ્ગહો ઇચ્છિતિચ્છિતક્ખણે તં અસિઆદિસત્થં પટિલભતિ, તથા સયં મરણચેતનો મરણાધિપ્પાયો હુત્વા ઉપનિક્ખિપેય્ય. સોપિ ચુતો ભવેતિ અત્થો. એતેન થાવરપ્પયોગં દસ્સેતિ.

૬-૭. ઇદાનિ ‘‘મરણવણ્ણં વા સંવણ્ણેય્યા’’તિઆદિવિધિં દસ્સેતું ‘‘ગાહેય્ય મરણૂપાયં, વદેય્ય મરણે ગુણ’’ન્તિ વુત્તં. તત્થ ‘‘સત્થં વા આહર, વિસં વા ખાદ, રજ્જુયા વા ઉબ્બન્ધિત્વા કાલં કરોહી’’તિઆદિના નયેન મરણત્થાય ઉપાયં ગાહેય્ય. મરણસંવણ્ણના પનેત્થ બહુવિધા ‘‘કાયેન સંવણ્ણેતિ, વાચાય કાયવાચાય દૂતેન લેખાય વા સંવણ્ણેતી’’તિ વુત્તત્તા. તત્થ કાયેન સંવણ્ણેતિ નામ કાયેન વિઞ્ઞાપેતિ. ‘‘યો પપાતે પપતનાદીનિ કત્વા મરતિ, સો ધનં વા લભતિ, યસં વા લભતિ, સગ્ગં વા ગચ્છતી’’તિઆદિના નયેન સંવણ્ણેતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. તસ્સ વચનં સુત્વા કોચિ ‘‘મરિસ્સામી’’તિ દુક્ખં વેદનં ઉપ્પાદેતિ, થુલ્લચ્ચયં. મરતિ ચે, પારાજિકં. એવં સેસેસુપિ. દૂતેન સંવણ્ણનાયં પન દૂતસ્સ સાસનં આરોચાપેતિ ‘‘એવં આરોચેહી’’તિ, ‘‘યો એવં મરતિ, સો ધનં વા લભતી’’તિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ. લેખાય સંવણ્ણેતિ નામ ગિરિપબ્બતપુરાણાદિલેખં લિખતિ, ‘‘યો એવં મરતી’’તિઆદિ વુત્તનયમેવ. એત્થાપિ યો મરણૂપાયં વા ગાહેય્ય, મરણે વા ગુણં વદેય્ય, સો ચુતો ભવેતિ સમ્બન્ધો.

ઇદાનિ ¶ પન ઇમસ્સ મનુસ્સવિગ્ગહસ્સ છબ્બિધે પયોગે દસ્સેતું ‘‘પયોગા’’તિઆદિ આરદ્ધં. સાહત્થિકનિસ્સગ્ગિકઆણત્તિકથાવરઇદ્ધિમયવિજ્જામયાનં વસેન તસ્સ મનુસ્સવિગ્ગહસ્સ છપ્પયોગાતિ અધિપ્પાયો. તત્થ સાહત્થિકોતિ સયં મારેન્તસ્સ કાયેન વા કાયપ્પટિબદ્ધેન ¶ વા પહરણં. નિસ્સગ્ગિકોતિ દૂરે ઠિતં મારેતુકામસ્સ કાયાદીહિ ઉસુસત્તિયન્તપાસાણાદીનં નિસ્સજ્જનં. આણત્તિકોતિ ‘‘અસુકં નામ મારેહી’’તિ અઞ્ઞં આણાપેન્તસ્સ આણાપનં. થાવરોતિ ઓપાતક્ખણનં, અપસ્સેનસંવિધાનં, અસિઆદીનં ઉપનિક્ખિપનં, તળાકાદીસુ વિસસમ્પયોજનં, રૂપૂપહારોતિ એવમાદિ. કમ્મવિપાકજાય ઇદ્ધિયા પયોજનં ઇદ્ધિપયોગં. મારણત્થાય વિજ્જાનં પરિજપ્પનં વિજ્જામયોતિ.

ઇદાનિ ઇમેસુ છસુ પયોગેસુ આણત્તિયં સઙ્કેતવિસઙ્કેતતં દસ્સેતું ‘‘કાલવત્થાવુધિરિયાપથા’’તિઆદિમાહ. તત્થ કાલોતિ પુબ્બણ્હસાયન્હાદિકાલો ચ યોબ્બનથાવરિયાદિકાલોપિ ચ. ઇમેસુ યં કિઞ્ચિ કાલં નિયમેત્વા ‘‘ઇમસ્મિં નામ કાલે મારેહી’’તિ આણત્તો સચે તસ્મિંયેવ કાલે મારેતિ, આણત્તિક્ખણેયેવ પારાજિકં. સચે નિયમિતકાલતો પુરે વા પચ્છા વા મારેતિ, આણાપકો મુચ્ચતિ. વત્થૂતિ મારેતબ્બો પુગ્ગલો. સચે આણત્તો તમેવ મારેતિ, આણાપકસ્સ આણત્તિક્ખણેયેવ પારાજિકં. અથ અઞ્ઞં મારેતિ, આણાપકો મુચ્ચતિ. એવં સેસેસુપિ વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. આવુધન્તિ અસિઆદિ. ઇરિયાપથોતિ મારેતબ્બસ્સ ગમનં વા નિસજ્જા વાતિ એવમાદિકો. કિરિયાવિસેસોતિ વિજ્ઝનં વા છેદનં વા ભેદનં વા સૂલારોપનં વાતિ એવમાદિકો. ઓકાસોતિ ગામો વા વનં વા ગેહં વાતિ એવમાદિકો. ઇમેસુ યથા ¶ યથા વધકો આણત્તો, તથા તથા કતે આણાપકસ્સ આપત્તિ, અઞ્ઞથા કતે વિસઙ્કેતો હોતિ. આણત્તિયં પન અયં વિસેસો ‘‘અધિટ્ઠાયાતિ અધિટ્ઠહિત્વા આણાપેતિ ‘એવં વિજ્ઝ, એવં પહર, એવં ઘાતેહી’’તિ વુત્તાય પાળિયા લબ્ભતીતિ ઞાતબ્બો.

૮-૯. ઇદાનિ ચતુત્થં દસ્સેતું ‘‘ઝાનાદિભેદ’’ન્તિઆદિમાહ. તસ્સત્થો – ‘‘ઝાનં વિમોક્ખો સમાધિ સમાપત્તિ ઞાણદસ્સનં મગ્ગભાવના ફલસચ્છિકિરિયા કિલેસપ્પહાનં વિનીવરણતા ચિત્તસ્સ સુઞ્ઞાગારે અભિરતી’’તિ એવં વુત્તં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં અત્તનિ નત્થિતાય નોસન્તં ‘‘મયિ અત્થી’’તિ અત્તનિ વા તં ‘‘અહં એત્થ સન્દિસ્સામી’’તિ અત્તાનં વા તત્થ ઉપનેત્વા દીપેન્તો ચુતો ભવે. કોટ્ઠાસં વાતિ એત્થ ‘‘ઝાનલાભી, વિમોક્ખલાભી, સમાધિલાભી, સમાપત્તિલાભીમ્હી’’તિ એવમાદિના નયેન કોટ્ઠાસતો વાતિ અત્થો. એકેકં વાતિ ‘‘પઠમસ્સ ¶ ઝાનસ્સ લાભી, દુતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભીમ્હી’’તિ એવમાદિના નયેન એકેકં વાતિ અત્થો. ‘‘અતીતભવે સોતાપન્નોમ્હી’’તિ વદતો અતીતભવં સન્ધાય કથિતત્તા પારાજિકં નત્થિ, તસ્મા ‘‘પચ્ચુપ્પન્નભવસ્સિત’’ન્તિ વુત્તં, તસ્સ પચ્ચુપ્પન્નભવનિસ્સિતં કત્વાતિ અત્થો. અઞ્ઞાપદેસરહિતન્તિ ‘‘યો તે વિહારે વસતિ, સો ભિક્ખુ પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભી’’તિઆદિના નયેન અઞ્ઞાપદેસં વિનાતિ અત્થો. એવં દીપેન્તો હિ થુલ્લચ્ચયમાપજ્જતિ. દીપેન્તોતિ ‘‘પઠમં ઝાનં સમાપજ્જિં, સમાપજ્જામિ, સમાપન્નો, પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભીમ્હિ, વસીમ્હિ, સચ્છિકતં અસ્સા’’તિ એવમાદિના નયેન દીપેન્તોતિ અત્થો. ‘‘અધિગતો’’તિ માનો અધિમાનો, સો યસ્સ નત્થિ, સો અનધિમાનિકો. કેન એવં દીપેન્તોતિ ચે? તં દસ્સેતું ‘‘કાયેન વાચા’’તિઆદિ વુત્તં ¶ , કાયેન વા વાચાય વા તદુભયેન વાતિ અત્થો. વિઞ્ઞત્તિપથેતિ યત્થ ઠિતો મનુસ્સજાતિકો ગહટ્ઠો વા પબ્બજિતો વા તસ્સ વચનં પકતિસોતેન સુત્વા સમનન્તરમેવ ‘‘ઇમં નામ એસ વદતી’’તિ જાનાતિ, તત્થ ઠત્વા દીપેન્તો ચુતો ભવે, ન દેવબ્રહ્માદીસુ અઞ્ઞતરેન ઞાતેતિ અત્થો.

૧૦. ઇદાનિ ચતુન્નમ્પિ સાધારણવિનિચ્છયં વત્તું ‘‘પારાજિકેતે ચત્તારો’’તિઆદિમાહ. તત્થાયં સઙ્ખેપો – ચત્તારોપિ એતે પારાજિકા ‘‘એકકમ્મં એકુદ્દેસો સમસિક્ખતા’’તિ એવં વુત્તસંવાસસ્સ અભબ્બતાય અસંવાસા, યથાપુરે પુબ્બે ગિહિકાલે ચ અનુપસમ્પન્નકાલે ચ અસંવાસિકા, એવં પચ્છા પારાજિકં આપન્નાપિ અસંવાસાતિ. કિઞ્ચ ભિય્યો – અભબ્બા ભિક્ખુભાવાય પુન તેન અત્તભાવેન ઉપસમ્પદાય અવત્થુતાય ઉપસમ્પન્ના ભવિતુમ્પિ અભબ્બાતિ અત્થો. કિં વિયાતિ ચે? સીસચ્છિન્નોવ જીવિતું, યથાપિ સીસચ્છિન્નો તેન અત્તભાવેન પુન જીવિતું અભબ્બો, એવમિમે ચત્તારોતિ અધિપ્પાયો.

૧૧. ઇદાનિ ઇમેસુ ચતૂસુ પારાજિકેસુ યે પરિયાયાણત્તીહિ સમ્ભવન્તિ, તે દસ્સેતું ‘‘પરિયાયો ચા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ પરિયાયોતિ મરણાધિપ્પાયસ્સ કાયપયોગો વા વચીપયોગો વા. તસ્મા ‘‘યો ઈદિસે મુહુત્તે સત્થં વા આહરિત્વા વિસં વા ખાદિત્વા સોબ્ભાદીસુ વા પપતિત્વા મરતિ, સો ધનં વા લભતિ, યસં વા લભતી’’તિઆદિના નયેન મરણં અભિનન્દન્તો ‘‘ઇદં સુત્વા યો કોચિ મરતૂ’’તિ યો પરિયાયેન વદતિ, તં સુત્વા સચે ¶ કોચિ તથા મરતિ, પારાજિકં. નિયમિતેન પન યં સન્ધાય વુત્તં, તસ્સેવ મરણે પારાજિકં. આણત્તિ ¶ પન વુત્તત્થાયેવ. તતિયે મનુસ્સવિગ્ગહપારાજિકે લબ્ભતીતિ સમ્બન્ધો. દુતિયે પન અદિન્નાદાને આણત્તિ એવ લબ્ભતિ, ન પરિયાયોતિ અત્થો. કસ્મા નં પરિયાયેન નાપજ્જતીતિ? યથા મનુસ્સવિગ્ગહે ‘‘મરણવણ્ણં વા સંવણ્ણેય્યા’’તિ વુત્તં, તથા ઇધ અદિન્નાદાને ‘‘વણ્ણં વા સંવણ્ણેય્યા’’તિ અવુત્તત્તા. સેસેસૂતિ પઠમચતુત્થેસુ પરિયાયાણત્તિદ્વયં ન લબ્ભતીતિ અત્થો.

૧૨. ઇદાનિ ચતૂસુપિ યથાસમ્ભવં અઙ્ગભેદં દસ્સેતું ‘‘સેવેતુકામતાચિત્ત’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ મેથુનધમ્મસ્સાતિ મેથુનધમ્મપારાજિકસ્સ. બુધાતિ વિનયધરા.

૧૩. મનુસ્સસન્તિ મનુસ્સસન્તકતા. એતેન પેતતિરચ્છાનગતપરિગ્ગહેસુ અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ. તથાસઞ્ઞીતિ મનુસ્સસન્તકવસેન પરપરિગ્ગહિતસઞ્ઞીતિ અત્થો. વત્થુનો ગરુતાતિ પઞ્ચમાસકં વા અતિરેકપઞ્ચમાસકં વા તદગ્ઘનકં ભણ્ડં વા હોતીતિ અત્થો. અવહારો ચાતિ પઞ્ચવીસતિયા અવહારેસુ યેન કેનચિ અવહારો હોતીતિ અત્થો. અદિન્નાદાનહેતુયોતિ અદિન્નાદાનપારાજિકસ્સ એતાનિ પઞ્ચ અઙ્ગાનીતિ અધિપ્પાયો.

૧૪. પાણો માનુસ્સકોતિ મનુસ્સજાતિકપાણો. તસ્મિં પાણે પાણસઞ્ઞિતા. ઘાતચેતનાતિ વધકચેતના. પયોગોતિ તંસમુટ્ઠિતો સાહત્થિકાદીનં છન્નં પયોગાનં અઞ્ઞતરપયોગો. તેન પયોગેન મરણં. પઞ્ચેતે વધહેતુયોતિ મનુસ્સવિગ્ગહપારાજિકસ્સ પઞ્ચ અઙ્ગાનીતિ અત્થો.

૧૫. અસન્તતાતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસ્સ અત્તનિ અસન્તતા ચાતિ અત્થો. પાપમિચ્છતાયારોચનાતિ ઇમિના યો કેવલં ¶ પાપમિચ્છતં વિના મન્દત્તા મોમૂહત્તા ભણતિ, તસ્સ અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ. તસ્સાતિ યસ્સ આરોચેતિ, તસ્સ મનુસ્સજાતિતા ચ. ‘‘યો તે વિહારે વસતિ, સો ભિક્ખુ અરહા’’તિઆદિના (પરિ. ૧૬૦, ૩૩૬) નાઞ્ઞાપદેસો ચ. તદેવાતિ તદા એવ તઙ્ખણેયેવ જાનનં. અસન્તદીપનેતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મારોચનપારાજિકેતિ અત્થો.

૧૬. ઇદાનિ ¶ ‘‘પારાજિકા ચ ચત્તારો’’તિ એત્થ ચ-સદ્દેન સઙ્ગહિતેહિ સદ્ધિં સમોધાનેત્વા દસ્સેતું ‘‘અસાધારણા ચત્તારો’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ઉબ્ભજાણુમણ્ડલિકા વજ્જપ્પટિચ્છાદિકા ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકા અટ્ઠવત્થુકાતિ ઇમે ચત્તારો ભિક્ખુનીનં ભિક્ખૂહિ અસાધારણા નામ. એતાસુ ઉબ્ભજાણુમણ્ડલિકા નામ યા કાયસંસગ્ગરાગેન અવસ્સુતા તેનેવ રાગેન અવસ્સુતસ્સ મનુસ્સપુરિસસ્સ અક્ખકાનં અધો, જાણુમણ્ડલાનં કપ્પરાનઞ્ચ ઉપરિ યેન કેનચિ સરીરાવયવેન આમસનાદિં સાદિયતિ, તસ્સા અધિવચનં. યા પન ભિક્ખુની અઞ્ઞિસ્સા ભિક્ખુનિયા પારાજિકસઙ્ખાતં વજ્જં જાનં પટિચ્છાદેતિ, સા વજ્જપ્પટિચ્છાદિકા નામ. સમગ્ગેન પન સઙ્ઘેન ઉક્ખિત્તં ભિક્ખું યા ભિક્ખુની યંદિટ્ઠિકો સો હોતિ, તસ્સા દિટ્ઠિયા ગહણવસેન અનુવત્તતિ, સા ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકા નામ. યા પન કાયસંસગ્ગરાગેન તિન્તા તથાવિધસ્સેવ પુરિસસ્સ હત્થગ્ગહણં વા સઙ્ઘાટિકણ્ણગ્ગહણં વા સાદિયતિ, કાયસંસગ્ગસઙ્ખાતસ્સ અસદ્ધમ્મસ્સ પટિસેવનત્થાય પુરિસસ્સ હત્થપાસે સન્તિટ્ઠતિ વા, તત્થ ઠત્વા સલ્લપતિ વા, સઙ્કેતં વા ગચ્છતિ, પુરિસસ્સ આગમનં વા સાદિયતિ, કેનચિ વા પટિચ્છન્નોકાસં પવિસતિ, હત્થપાસે ઠત્વા કાયં ઉપસંહરતિ, અયં અટ્ઠવત્થુકા નામાતિ વેદિતબ્બા.

અભબ્બકા ¶ એકાદસાતિ એત્થ પણ્ડકો થેય્યસંવાસકો તિત્થિયપક્કન્તકો તિરચ્છાનગતો માતુઘાતકો પિતુઘાતકો અરહન્તઘાતકો ભિક્ખુનિદૂસકો સઙ્ઘભેદકો લોહિતુપ્પાદકો ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ ઇમે એકાદસ અભબ્બપુગ્ગલા નામ. વિબ્ભન્તા ભિક્ખુનીતિ યદા ભિક્ખુની વિબ્ભમિતુકામા હુત્વા સેતવત્થં વા કાસાયમેવ વા ગિહિનિવાસનાકારેન નિવાસેતિ, તદા પારાજિકમાપન્ના નામ હોતિ, પુન ઉપસમ્પદં ન લભતિ, સા ચ પારાજિકાતિ અત્થો. મુદુપિટ્ઠિકો નામ કતપરિકમ્માય મુદુકાય પિટ્ઠિયા સમન્નાગતો. સો એત્તાવતા ન પારાજિકો, અથ ખો યદા અનભિરતિયા પીળિતો અત્તનો અઙ્ગજાતં અત્તનો મુખમગ્ગવચ્ચમગ્ગેસુ અઞ્ઞતરં પવેસેતિ, તદા પારાજિકો હોતિ.

૧૭-૧૮. લમ્બીતિ અઙ્ગજાતસ્સ દીઘત્તા એવં વુત્તો. સોપિ યદા અનભિરતિયા પીળિતો અત્તનો અઙ્ગજાતં અત્તનો મુખે વા વચ્ચમગ્ગે વા પવેસેતિ, તદા પારાજિકો હોતિ. મુખેન ગણ્હન્તોતિ એત્થ યો અનભિરતિયા પીળિતો પરસ્સ સુત્તસ્સ વા પમત્તસ્સ વા અઙ્ગજાતં અત્તનો મુખેન ગણ્હાતિ, સો ચાતિ અત્થો. તત્થેવાતિ પરસ્સ અઙ્ગજાતેવાતિ અત્થો ¶ . યો અનભિરતિયા પીળિતો પરસ્સ અઙ્ગજાતં કમ્મનિયં દિસ્વા અત્તનો વચ્ચમગ્ગેન તસ્સ ઉપરિ નિસીદતિ, તં અત્તનો વચ્ચમગ્ગં પવેસેતિ, સો ચાતિ અત્થો. એતે ચત્તારો અનુલોમિકા મેથુનસ્સાતિ સમ્બન્ધો. કથમિતિ ચે? મગ્ગે મગ્ગપ્પવેસનસદિસતાય, ન ઉભિન્નં રાગવસેન સદિસભાવૂપગતાનં દ્વયંદ્વયસમાપત્તિસદિસતાય. ઇધાગતા ચત્તારોતિ મેથુનધમ્માદિવસેન પારાજિકા ચત્તારો ચાતિ એવં સમોધાનતો ચતુવીસતિ પારાજિકાતિ અત્થો.

એત્થાહ ¶ – માતુઘાતકપિતુઘાતકઅરહન્તઘાતકા તતિયપારાજિકં આપન્ના, ભિક્ખુનિદૂસકો લમ્બીઆદયો ચત્તારો પઠમપારાજિકં આપન્નાયેવાતિ કત્વા કુતો ચતુવીસતીતિ? અધિપ્પાયો પનેત્થ અત્થિ, માતુઘાતકાદયો હિ ચત્તારો ઇધ અનુપસમ્પન્નાયેવ અધિપ્પેતા, લમ્બીઆદયો ચત્તારો કિઞ્ચાપિ પઠમપારાજિકેન સઙ્ગહિતા, યસ્મા એકેન પરિયાયેન મેથુનધમ્મં અપ્પટિસેવિનોપિ હોન્તિ, તસ્મા વિસું વુત્તાતિ. પારાજિકવિનિચ્છયો.

પારાજિકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૯. ઇદાનિ સઙ્ઘાદિસેસં પકાસેતું ‘‘ગરુકા નવા’’તિઆદિ આરદ્ધં. ગરુકાતિ સઙ્ઘાદિસેસા ઇધ અધિપ્પેતા, અઞ્ઞત્થ પન પારાજિકાપિ સઙ્ગય્હન્તિ. કસ્મા ‘‘તેરસા’’તિ અવત્વા ‘‘નવા’’તિ વુત્તન્તિ ચે? વીતિક્કમક્ખણેયેવ આપજ્જિતબ્બત્તા પઠમાપત્તિકા વુત્તા, યાવતતિયકા પન ચત્તારો સઙ્ઘાદિસેસા સઙ્ઘાયત્તત્તા ચિરેન આપજ્જન્તીતિ ન વુત્તા. તત્થ મોચેતુકામતાતિ મોચેતુકામતાયાતિ અત્થો ‘‘અલજ્જિતા’’તિઆદીસુ વિય. ઇમિના પન નયેન મોચનસ્સાદો મુચ્ચનસ્સાદો મુત્તસ્સાદો મેથુનસ્સાદો ફસ્સસ્સાદો કણ્ડૂવનસ્સાદો દસ્સનસ્સાદો નિસજ્જનસ્સાદો વાચસ્સાદો ગેહસિતપેમં વનભઙ્ગિયન્તિ એકાદસ અસ્સાદા વુત્તા, તેસુ એકંયેવ મોચનસ્સાદં ગહેત્વા સેસા પટિક્ખિત્તા હોન્તિ.

તેસં અસ્સાદાનં વસેન એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો – મોચેતું અસ્સાદો મોચનસ્સાદો. મોચનસ્સાદચેતનાય ¶ નિમિત્તે ઉપક્કમતિ, મુચ્ચતિ, સઙ્ઘાદિસેસો. ન મુચ્ચતિ ¶ ચે, થુલ્લચ્ચયં. મુચ્ચનસ્સાદે સચે અત્તનો ધમ્મતાય મુચ્ચમાનં અસ્સાદેતિ, ન ઉપક્કમતિ, અનાપત્તિ. સચે મુચ્ચમાનં અસ્સાદેન્તો ઉપક્કમિત્વા મોચેતિ, સઙ્ઘાદિસેસોવ. અત્તનો ધમ્મતાય મુત્તે અસ્સાદો મુત્તસ્સાદો. એત્થાપિ ઉપક્કમસ્સ નત્થિતાય અનાપત્તિ. એવં સબ્બત્થ. મેથુનસ્સાદેન ઇત્થિં ગણ્હન્તસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ, અયં મેથુનસ્સાદો. ફસ્સસ્સાદો દુવિધો અજ્ઝત્તિકો બાહિરો ચાતિ. તત્થ અજ્ઝત્તિકે તાવ અત્તનો નિમિત્તં ‘‘થદ્ધં મુદુકન્તિ જાનિસ્સામી’’તિ વા લોલભાવેન વા કીળાપયતો સચે મુચ્ચતિ, અનાપત્તિ. બાહિરફસ્સસ્સાદે કાયસંસગ્ગરાગેન માતુગામં ફુસતો આલિઙ્ગતો ચ મુત્તે અનાપત્તિ. કણ્ડૂવનસ્સાદે દદ્દુકચ્છાદીનં વસેન ખજ્જમાનં નિમિત્તં કણ્ડૂવનસ્સાદેન કણ્ડૂવતો મુત્તેપિ અનાપત્તિ. દસ્સનસ્સાદે માતુગામસ્સ અનોકાસં ઉપનિજ્ઝાયતો મુત્તેપિ અનાપત્તિ. નિસજ્જનસ્સાદે માતુગામેન સદ્ધિં રહો નિસિન્નસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. વાચાય અસ્સાદો વાચસ્સાદો. તેન અસ્સાદેન માતુગામં મેથુનપ્પટિસંયુત્તાહિ વાચાહિ ઓભાસન્તસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. ગેહસિતપેમે માતાદીનં માતાદિપેમેન આલિઙ્ગનાદિં કરોન્તસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. વનભઙ્ગે ચ સન્થવકરણત્થાય ઇત્થિયા પેસિતં પુપ્ફાદિવનભઙ્ગસઞ્ઞિતં પણ્ણાકારં ‘‘ઇત્થન્નામાય નામ ઇદં મે પેસિત’’ન્તિ અસ્સાદેન આમસન્તસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. એતેસુ પન મોચનસ્સાદવસેનેવ ઉપક્કમન્તસ્સ આપત્તિ, સેસાનં વસેન અનાપત્તીતિ વેદિતબ્બં.

સુક્કસ્સાતિ ‘‘નીલં પીતકં લોહિતકં ઓદાતં તક્કવણ્ણં દકવણ્ણં તેલવણ્ણં ખીરવણ્ણં દધિવણ્ણં સપ્પિવણ્ણ’’ન્તિ (પારા. ૨૩૭) એવં આગતેસુ દસસુ વણ્ણેસુ યસ્સ કસ્સચિ સુક્કસ્સાતિ અધિપ્પાયો ¶ . ઉપક્કમ્માતિ ‘‘અજ્ઝત્તરૂપે મોચેતિ, બહિદ્ધારૂપે મોચેતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધારૂપે મોચેતિ, આકાસે કટિં કમ્પેન્તો મોચેતી’’તિ (પારા. ૨૩૭) એવં વુત્તેસુ ચતૂસુ ઉપાયેસુ અઞ્ઞતરેન ઉપાયેન ‘‘રાગૂપત્થમ્ભે મોચેતિ, વચ્ચૂપત્થમ્ભે મોચેતિ, પસ્સાવૂપત્થમ્ભે મોચેતિ, વાતૂપત્થમ્ભે મોચેતિ, ઉચ્ચાલિઙ્ગપાણકદટ્ઠૂપત્થમ્ભે મોચેતી’’તિ એવં વુત્તેસુ પઞ્ચસુ કાલેસુ કિસ્મિઞ્ચિ કાલે અઙ્ગજાતે કમ્મનિયં પત્તે ‘‘આરોગ્યત્થાય મોચેતિ, સુખત્થાય મોચેતિ, ભેસજ્જત્થાય, દાનત્થાય, પુઞ્ઞત્થાય, યઞ્ઞત્થાય, સગ્ગત્થાય, બીજત્થાય, વીમંસત્થાય, દવત્થાય મોચેતી’’તિ (પારા. ૨૩૭) એવં વુત્તેસુ દસસુ અધિપ્પાયેસુ યેન કેનચિ અધિપ્પાયેન હત્થાદીસુ યેન કેનચિ ઉપક્કમિત્વાતિ અત્થો. વિમોચયન્તિ અન્તમસો યં એકા ખુદ્દકમક્ખિકા પિવેય્ય, તત્તકમ્પિ મોચેન્તોતિ અત્થો. અઞ્ઞત્ર સુપિનન્તેનાતિ યા સુપિનન્તે ¶ સુક્કવિસ્સટ્ઠિ હોતિ, તં ઠપેત્વાતિ અત્થો. સમણોતિ યો કોચિ ઉપસમ્પન્નો. ગરુકન્તિ સઙ્ઘાદિસેસં. ફુસેતિ આપજ્જેય્યાતિ અત્થો.

સુક્કવિસ્સટ્ઠિસિક્ખાપદં પઠમં.

૨૦. ઇદાનિ કાયસંસગ્ગં દીપેતું ‘‘ઇત્થિસઞ્ઞી’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ ઇત્થિસઞ્ઞીતિ તદહુજાતાયપિ મનુસ્સિત્થિયા ઇત્થિસઞ્ઞીયેવ હુત્વાતિ અત્થો. સચે તત્થ વેમતિકો વા પણ્ડકપુરિસતિરચ્છાનગતસઞ્ઞી વા હોતિ, થુલ્લચ્ચયં, તથા ઇત્થિયા કાયેન કાયપ્પટિબદ્ધામસને ચ કાયપ્પટિબદ્ધેન કાયામસને ચ યક્ખીપેતીપણ્ડકાનં કાયેન કાયામસને ચ. પુરિસતિરચ્છાનગતિત્થીનં પન કાયેન કાયામસનેપિ દુક્કટં, તથા યક્ખીઆદીનં કાયેન કાયપ્પટિબદ્ધાદીસુ ¶ ચ. મતિત્થિયા પન થુલ્લચ્ચયં. કાયસંસગ્ગરાગવાતિ ઇમિના માતુપેમાદિં મોક્ખાધિપ્પાયઞ્ચ પટિક્ખિપતિ. સમ્ફુસન્તોતિ કાયસંસગ્ગરાગેન ઉપક્કમ્મ અન્તમસો લોમેનપિ મનુસ્સિત્થિં સમ્ફુસન્તોતિ અત્થસમ્બન્ધો. ઇમિના યો ઇત્થિયા આલિઙ્ગતોપિ કાયેન ન વાયમતિ, કેવલં ફસ્સંયેવ અનુભવતિ, તસ્સ અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ.

૨૧. ઇદાનિ દુટ્ઠુલ્લવાચં પકાસેતું ‘‘તથા સુણન્તિ’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ તથાતિ ઇત્થિસઞ્ઞી. મનુસ્સિત્થિં સુણન્તિન્તિ સમ્બન્ધો. સુણન્તિન્તિ ઇમિના પટિબલાયપિ ઇત્થિયા અવિઞ્ઞત્તિપથે ઠિતાય દૂતેન વા પણ્ણેન વા આરોચેન્તસ્સ દુટ્ઠુલ્લવાચાપત્તિન હોતીતિ દીપિતં હોતિ. વિઞ્ઞુઞ્ચાતિ ઇમિના યા મહલ્લિકાપિ બાલાપિ એળમૂગાપિ અસદ્ધમ્મપ્પટિસંયુત્તં કથં ન જાનાતિ, સા ઇધ નાધિપ્પેતાતિ દસ્સેતિ. વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગાનં વસેન મગ્ગં વા મેથુનં વા આરબ્ભાતિ સમ્બન્ધો. દુટ્ઠુલ્લવાચાય રાગો દુટ્ઠુલ્લવાચારાગો, તેન દુટ્ઠુલ્લવાચારાગેન. તં અસ્સાદેન્તો ઓભાસેત્વા દુરુત્તવચનં વત્વા ગરુકં ફુસેતિ અત્થો.

કથં દ્વે મગ્ગે આરબ્ભ પસંસતિ ગરહતિ? તત્થ પસંસાયપિ તાવ ‘‘ઇત્થિલક્ખણેન સુભલક્ખણેન સમન્નાગતાસી’’તિ વદતિ, ન તાવસીસં એતિ. ‘‘તવ વચ્ચમગ્ગો ચ પસ્સાવમગ્ગો ચ સુભો સુસણ્ઠાનો દસ્સનીયો, ઈદિસેન નામ ઇત્થિલક્ખણેન સુભલક્ખણેન સમન્નાગતાસી’’તિ ¶ વદતિ, સીસં એતિ, સઙ્ઘાદિસેસો હોતીતિ અત્થો. ગરહણે પન ‘‘સિખરણીસિ, સમ્ભિન્નાસિ, ઉભતોબ્યઞ્જનાસી’’તિ ઇમાનિ તીણિ સુદ્ધાનિયેવ સીસં એન્તિ વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગાનં નિયતવચનત્તા અચ્ચોળારિકત્તા ચ. અઞ્ઞાનિ પન ‘‘અનિમિત્તાસિ, નિમિત્તમત્તાસી’’તિઆદીનિ ¶ મગ્ગાનં અનિયતવચનત્તા મેથુનેન ઘટેત્વા વુત્તાનિ એવ સીસં એન્તિ. મેથુનપ્પટિસંયુત્તે ‘‘દેહિ મે, અરહસિ મે દાતુ’’ન્તિઆદીહિ પન સીસં ન એતિ, ‘‘મેથુનધમ્મં દેહી’’તિઆદિના મેથુનધમ્મે ઘટિતેયેવ સઙ્ઘાદિસેસો. ઇત્થિયા વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગે ઠપેત્વા અધક્ખકં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલં આદિસ્સ વણ્ણાદિભણને થુલ્લચ્ચયં, તથા યક્ખીપેતીપણ્ડકેસુ વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગે મેથુનેપિ. ઇમેસં પન યક્ખીઆદીનં અધક્ખકાદિકે વુત્તપ્પકારે પદેસે દુંક્કટં, તથા ઇત્થિયાદીનં ઉબ્ભક્ખકે અધોજાણુમણ્ડલે કાયપ્પટિબદ્ધે ચાતિ.

દુટ્ઠુલ્લવાચાસિક્ખાપદં તતિયં.

૨૨. ઇદાનિ અત્તકામપારિચરિયં દસ્સેતું ‘‘વત્વા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ વત્વાતિ દુટ્ઠુલ્લોભાસને વુત્તપ્પકારં ઇત્થિં ઇત્થિસઞ્ઞીયેવ હુત્વા વત્વાતિ અત્થો. અત્તકામુપટ્ઠાનવણ્ણન્તિ એત્થ મેથુનધમ્મસઙ્ખાતેન કામેન ઉપટ્ઠાનં કામુપટ્ઠાનં, અત્તનો અત્થાય કામુપટ્ઠાનં અત્તકામુપટ્ઠાનં, અત્તના વા કામિતં ઇચ્છિતન્તિ અત્તકામં, સયં મેથુનરાગવસેન પત્થિતન્તિ અત્થો, અત્તકામઞ્ચ તં ઉપટ્ઠાનઞ્ચાતિ અત્તકામુપટ્ઠાનં, તસ્સ વણ્ણો અત્તકામુપટ્ઠાનવણ્ણો, તં અત્તકામુપટ્ઠાનવણ્ણં. ‘‘એતદગ્ગં, ભગિનિ, પારિચરિયાનં યા માદિસં સીલવન્તં કલ્યાણધમ્મં બ્રહ્મચારિં એતેન ધમ્મેન પરિચરેય્યા’’તિ એવં વત્વાતિ સમ્બન્ધો. મેથુનરાગિનોતિ ઇમિના ગિલાનપચ્ચયાદીહિ ઉપટ્ઠાનસ્સ વણ્ણં ભણતો અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ. વાચા મેથુનયુત્તેનાતિ એત્થ મેથુનયુત્તેનેવ વાચાય મેથુનયાચને ગરુકં હોતિ, ન અઞ્ઞથાતિ અધિપ્પાયો.

અત્તકામપારિચરિયસિક્ખાપદં ચતુત્થં.

૨૩. ઇદાનિ ¶ સઞ્ચરિત્તં દસ્સેતું ‘‘પટિગ્ગહેત્વા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ પટિગ્ગહેત્વાતિ ઇત્થિયા વા પુરિસેન વા ઉભિન્નં માતાદીહિ વા ‘‘ભન્તે, ઇત્થન્નામં ઇત્થિં વા પુરિસં વા એવં ભણાહી’’તિ વુત્તો તેસં વચનં ‘‘સાધૂ’’તિ વા ‘‘હોતૂ’’તિ વા ‘‘ભણામી’’તિ વા યેન કેનચિ આકારેન વચીભેદં કત્વા, સીસકમ્પનાદીહિ વા સમ્પટિચ્છિત્વાતિ અત્થો. સન્દેસન્તિ એત્થ ¶ પન ઇત્થી દસવિધા માતુરક્ખિતા પિતુરક્ખિતા માતાપિતુરક્ખિતા ભાતુરક્ખિતા ભગિનિરક્ખિતા ઞાતિરક્ખિતા ગોત્તરક્ખિતા ધમ્મરક્ખિતા સારક્ખા સપરિદણ્ડાતિ. દસ ભરિયાયો ધનક્કીતા છન્દવાસિની ભોગવાસિની પટવાસિની ઓદપત્તકિની ઓભટચુમ્બટકા દાસી ચ ભરિયા ચ કમ્મકારી ચ ભરિયા ચ ધજાહટા મુહુત્તિકા ચાતિ.

તાસુ માતુરક્ખિતા ભિક્ખું પહિણતિ ‘‘ગચ્છ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં બ્રૂહિ ‘હોમિ ઇત્થન્નામસ્સ ભરિયા ધનક્કીતા…પે… મુહુત્તિકા ચા’’તિ, અયં ઇત્થિયા સન્દેસો નામ. સચે માતુરક્ખિતાય માતાપિતાભાતાભગિનિઆદયો ભિક્ખું પહિણન્તિ ‘‘ગચ્છ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં બ્રૂહિ ‘હોતુ ઇત્થન્નામસ્સ ભરિયા ધનક્કીતા…પે… મુહુત્તિકા ચા’’તિ, અયમ્પિ ઇત્થિયા સન્દેસોયેવ નામ. એવં પિતુરક્ખિતાદીસુપિ નયો નેતબ્બો. પુરિસો ભિક્ખું પહિણતિ ‘‘ગચ્છ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં માતુરક્ખિતં બ્રૂહિ…પે… સપરિદણ્ડં બ્રૂહિ ‘હોતુ કિર ઇત્થન્નામસ્સ ભરિયા ધનક્કીતા…પે… મુહુત્તિકા ચા’’તિ, અયં પુરિસસ્સ સન્દેસો નામ. સચે પુરિસસ્સ માતાપિતાભાતાભગિનિઆદયો ભિક્ખું પહિણન્તિ ‘‘ગચ્છ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં માતુરક્ખિતં બ્રૂહિ…પે… સપરિદણ્ડં બ્રૂહિ ‘હોતુ ઇત્થન્નામસ્સ ભરિયા ધનક્કીતા…પે… મુહુત્તિકા ચા’’તિ, અયમ્પિ પુરિસસ્સ સન્દેસોયેવ નામ, આણાપનન્તિ અત્થો.

વીમંસિત્વાતિ ¶ એત્થ વુત્તપ્પકારેન સાસનં ગહેત્વા તસ્સા ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા તેસં અવસ્સારોચનકાનં માતાપિતાભાતાભગિનિઆદીનં વા આરોચેત્વાતિ અત્થો. હરન્તિ યત્થ પહિતો, તત્થ ગન્ત્વા તસ્સા ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા આરોચેતિ, સા ઇત્થી વા પુરિસો વા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતુ વા, મા વા, લજ્જાય વા તુણ્હી હોતુ, પુન આગન્ત્વા તસ્સા ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા હરન્તો ગરુકં ફુસેતિ સમ્બન્ધો. એત્તાવતા ‘‘પટિગ્ગણ્હતિ વીમંસતિ પચ્ચાહરતી’’તિ વુત્તં અઙ્ગત્તયં સમ્પાદિતં હોતિ. ઇમાય તિવઙ્ગસમ્પત્તિયા સઙ્ઘાદિસેસો, ઇતો યેહિ કેહિચિ દ્વીહિ અઙ્ગેહિ થુલ્લચ્ચયં, એકેન દુક્કટં. યક્ખીપેતીપણ્ડકેસુ અઙ્ગત્તયેનપિ થુલ્લચ્ચયમેવ, એકેન વા દ્વીહિ વા દુક્કટન્તિ.

૨૪. ઇદાનિ કુટિકારસિક્ખાપદં આવિ કાતું ‘‘સંયાચિતપરિક્ખાર’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્રાયં ¶ સઙ્ખેપત્થો – ‘‘વાસિં દેથ, ફરસું દેથા’’તિઆદિના સયં પવત્તિતયાચનાય ગહિતપરિક્ખારં સંયાચિતપરિક્ખારં પદભાજને વુત્તનયેન સઙ્ઘં તિક્ખત્તું યાચિત્વા લદ્ધભિક્ખૂહિ વા સઙ્ઘેનેવ વા તત્થ ગન્ત્વા સારમ્ભાનારમ્ભસપરિક્કમનાપરિક્કમનભાવં ઞત્વા અદેસિતવત્થુકં ‘‘કુટિ નામ ઉલ્લિત્તા વા હોતિ અવલિત્તા વા ઉલ્લિત્તાવલિત્તા વા’’તિ (પારા. ૩૪૯) એવં વુત્તલક્ખણં કુટિં. ‘‘તત્રિદં પમાણં, દીઘસો દ્વાદસ વિદત્થિયો સુગતવિદત્થિયા, તિરિયં સત્તન્તરા’’તિ (પારા. ૩૪૮) એવં વુત્તપમાણાતિક્કન્તં, ‘‘મય્હં વાસાગારં એસા’’તિ એવં અત્તા ઉદ્દેસો એતિસ્સાતિ અત્તુદ્દેસા, તં અત્તુદ્દેસં કત્વા ગરું સઙ્ઘાદિસેસં ફુસેતિ સમ્બન્ધો. અયં પનેત્થ વિનિચ્છયો – અદેસિતવત્થુકં ¶ પમાણાતિક્કન્તં કુન્થકિપિલ્લિકાદીનં આસયે કતત્તા સારમ્ભં દ્વીહિ બલીબદ્દેહિ યુત્તેન સકટેન ગન્તું અસક્કુણેય્યતાય અપરિક્કમનં ઉલ્લિત્તાદિભેદં કુટિં અત્તનો વસનત્થાય કરોન્તો વા કારાપેન્તો વા ‘‘ઇદાનિ નિટ્ઠાનં ગમિસ્સતી’’તિ પઠમપિણ્ડદાને થુલ્લચ્ચયં, દુતિયપિણ્ડદાનેન લેપે ઘટિતે દ્વે ચ સઙ્ઘાદિસેસે દ્વે ચ દુક્કટાનિ, સચે દેસિતવત્થુકાયેવ વા પમાણાતિક્કન્તાયેવ વા હોતિ, એકં સઙ્ઘાદિસેસં દ્વે ચ દુક્કટાનિ આપજ્જતીતિ.

૨૫. ઇદાનિ વિહારકારસિક્ખાપદં દસ્સેતું ‘‘મહલ્લક’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ મહલ્લકન્તિ સસ્સામિકભાવેન સંયાચિતકુટિતો મહન્તભાવો એતસ્સ અત્થિ, યસ્મા વા વત્થું દેસાપેત્વા પમાણાતિક્કમેનાપિ કાતું વટ્ટતિ, તસ્મા પમાણમહન્તતાયપિ મહલ્લકો, તં મહલ્લકં વિહારં વા કત્વાતિ અત્થો. એત્થ પન અદેસિતવત્થુકભાવેન એકો સઙ્ઘાદિસેસો, સેસં અનન્તરસદિસમેવ. ઇધ ચ તત્થ ચ વાસાગારં ઠપેત્વા ઉપોસથાગારં વા જન્તાઘરં વા અગ્ગિસાલં વા ભવિસ્સતીતિ એવમાદિના નયેન કરોન્તસ્સ અનાપત્તિ.

૨૬. ઇદાનિ અમૂલકસિક્ખાપદં પકાસેતું ‘‘અમૂલકેના’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ અમૂલકેનાતિ યં ચોદકેન ચુદિતકમ્હિ પુગ્ગલે અદિટ્ઠં અસુતં અપરિસઙ્કિતં, ઇદં એતેસં દસ્સનસવનપરિસઙ્કાસઙ્ખાતાનં મૂલાનં અભાવતો અમૂલકં, તેન અમૂલકેન વત્થુનાતિ સમ્બન્ધો. તત્થ ¶ અદિટ્ઠં નામ અત્તનો પસાદચક્ખુના વા દિબ્બચક્ખુના વા અદિટ્ઠં. અસુતં ¶ નામ તથેવ કેનચિ વુચ્ચમાનં ન સુતં. અપરિસઙ્કિતં નામ ચિત્તેન અપરિસઙ્કિતં, તં પન દિટ્ઠસુતમુતવસેન તિવિધં. તત્થ ભિક્ખુઞ્ચ માતુગામઞ્ચ તથારૂપે ઠાને દિસ્વા ‘‘અદ્ધા ઇમેહિ કત’’ન્તિ વા ‘‘કરિસ્સન્તી’’તિ વા પરિસઙ્કતિ, ઇદં દિટ્ઠપરિસઙ્કિતં નામ. અન્ધકારે પટિચ્છન્નોકાસે વા ભિક્ખુસ્સ ચ માતુગામસ્સ ચ વચનં સુત્વા દુતિયસ્સ અત્થિભાવં અજાનન્તો પુબ્બે વુત્તનયેન પરિસઙ્કતિ, ઇદં સુતપરિસઙ્કિતં નામ. ધુત્તેહિ ઇત્થીહિ સદ્ધિં પચ્ચન્તવિહારેસુ પુપ્ફગન્ધસુરાદીહિ અનુભવિત્વા ગતટ્ઠાનં દિસ્વા ‘‘કેન નુ ખો ઇદં કત’’ન્તિ વીમંસન્તો તત્ર કેનચિ ભિક્ખુના ગન્ધાદીહિ પૂજા કતા હોતિ, ભેસજ્જત્થાય અરિટ્ઠં વા પીતં, સો તસ્સ ગન્ધં ઘાયિત્વા ‘‘અયં સો ભવિસ્સતી’’તિ પરિસઙ્કતિ, ઇદં મુતપરિસઙ્કિતં નામ. એવં તિવિધાય પરિસઙ્કાય અભાવેન અપરિસઙ્કિતન્તિ અત્થો.

ચોદેન્તોતિ ‘‘પારાજિકં ધમ્મં આપન્નોસિ, અસ્સમણોસિ, અસક્યપુત્તિયોસી’’તિઆદીહિ વચનેહિ સયં ચોદેન્તોતિ અત્થો. એવં ચોદેન્તસ્સ વાચાય વાચાય સઙ્ઘાદિસેસો. ચોદાપેન્તો વાતિ અત્તના તસ્સ સમીપે ઠત્વા અઞ્ઞં ભિક્ખું આણાપેત્વા ચોદાપેન્તો તસ્સ આણત્તસ્સ વાચાય વાચાય ગરું ફુસેતિ અત્થો. અથ સોપિ ચાવનાધિપ્પાયેન ‘‘મયાપિ દિટ્ઠં અત્થી’’તિઆદિના નયેન ચોદેતિ, દ્વિન્નમ્પિ વાચાય આપત્તિ. વત્થુના અન્તિમેન ચાતિ ભિક્ખુનો અનુરૂપેસુ એકૂનવીસતિયા પારાજિકેસુ અઞ્ઞતરેનાતિ અત્થો. ચાવેતુન્તિ બ્રહ્મચરિયા ચાવેતું, યો સુદ્ધં વા અસુદ્ધં વા કતૂપસમ્પદં પુગ્ગલં સુદ્ધદિટ્ઠિકો સમાનો ચાવનાધિપ્પાયેન ચોદેતિ વા ચોદાપેતિ વા, તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસોતિ અધિપ્પાયો. સુણમાનન્તિ ઇમિના પરમ્મુખા દૂતેન વા પણ્ણેન વા ચોદેતિ. ચોદેન્તસ્સ ¶ ન રુહતીતિ દીપિતં હોતિ. પરમ્મુખા પન સત્તહિ આપત્તિક્ખન્ધેહિ વદન્તસ્સ દુક્કટં.

૨૭. ઇદાનિ અઞ્ઞભાગિયસિક્ખાપદં દસ્સેતું ‘‘અઞ્ઞસ્સ કિરિય’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અઞ્ઞસ્સ કિરિયન્તિ અઞ્ઞસ્સ ખત્તિયાદિજાતિકસ્સ પારાજિકસ્સ વીતિક્કમસઙ્ખાતં કિરિયં દિસ્વાતિ સમ્બન્ધો. તેન લેસેનાતિ ‘‘દસ લેસા જાતિલેસો નામલેસો ગોત્તલેસો લિઙ્ગલેસો આપત્તિલેસો પત્તલેસો ચીવરલેસો ઉપજ્ઝાયલેસો આચરિયલેસો સેનાસનલેસો’’તિ (પારા. ૩૯૪) એવં ¶ વુત્તેસુ દસસુ લેસેસુ યો તસ્મિં પુગ્ગલે દિસ્સતિ, તેન લેસેન તદઞ્ઞં પુગ્ગલં બ્રહ્મચરિયા ચાવેતું અન્તિમવત્થુના ચોદેન્તો ગરુકં ફુસેતિ અત્થો. તત્થ અઞ્ઞમ્પિ વત્થું લિસ્સતિ સિલિસ્સતિ વોહારમત્તેનેવ ઈસકં અલ્લીયતીતિ લેસો, જાતિયેવ લેસો જાતિલેસો. એસ નયો સેસપદેસુપિ. લેસેન ચોદેન્તો કથં ચોદેતિ? અઞ્ઞો ખત્તિયજાતિકો ઇમિના ચોદકેન પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપજ્જન્તો દિટ્ઠો હોતિ, સો અઞ્ઞં અત્તનો વેરિં ખત્તિયજાતિકં ભિક્ખું પસ્સિત્વા તં ખત્તિયજાતિલેસં ગહેત્વા એવં ચોદેતિ ‘‘ખત્તિયો મયા દિટ્ઠો પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપજ્જન્તો, ત્વમ્પિ ખત્તિયો પારાજિકં ધમ્મં આપન્નોસી’’તિ વા ‘‘સો ત્વં ખત્તિયો, નાઞ્ઞો, પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપન્નોસી’’તિ વા ચોદેતિ. એવં નામલેસાદયોપિ વેદિતબ્બા.

૨૮. એત્તાવતા ¶ ‘‘ગરુકા નવા’’તિ ઉદ્દિટ્ઠે વિત્થારતો દસ્સેત્વા ઇદાનિ તેસુ આપન્નેસુ પટિપજ્જનાકારં દસ્સેતું ‘‘છાદેતિ જાનમાપન્ન’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તસ્સાયં પિણ્ડત્થો – યો ભિક્ખુ ‘‘અયં ઇત્થન્નામા આપત્તી’’તિ આપત્તિવસેન વા ‘‘ઇદં ભિક્ખૂનં ન વટ્ટતી’’તિ એવં વત્થુવસેન વા જાનમાપન્નં આપત્તિં યાવ છાદેતિ, તાવ તેન ભિક્ખુના અકામા પરિવાસો વસિતબ્બોતિ. ચરેય્યાતિ માનત્તં સમાદાય વસેય્ય. કિત્તકં દિવસન્તિ ચે? છ રત્તિયો. માનત્તવાસો પન સઙ્ઘેયેવ, ન ગણે, ન પુગ્ગલે, તેન વુત્તં ‘‘સઙ્ઘે’’તિ. પરિવુત્થોતિ ‘‘તયો ખો ઉપાલિ પારિવાસિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદા સહવાસો વિપ્પવાસો અનારોચના’’તિ (ચૂળવ. ૮૩) એવં વુત્તં રત્તિચ્છેદં અકત્વા પરિવુત્થોતિ અત્થો. તત્થ સહવાસોતિ પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને ઉદકપાતટ્ઠાનબ્ભન્તરે વાસો. વિપ્પવાસો નામ અઞ્ઞં પકતત્તં ભિક્ખું વિના વાસો. અનારોચનાતિ આગન્તુકાદીનં અનારોચના. એતેસુ તીસુ એકેનાપિ રત્તિચ્છેદો હોતિ એવ. એત્થ પન ઉપચારસીમગતાનં આરોચેતબ્બં, ન બહિ ઠિતાનં, બહિ ઠિતાનમ્પિ સચે સદ્દં સુણાતિ, પસ્સતિ, દૂરં વા ગન્ત્વા આરોચેતબ્બમેવ, અનારોચેન્તસ્સ રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદે દુક્કટઞ્ચ હોતિ. અજાનન્તસ્સેવ ઉપચારસીમં પવિસિત્વા ગચ્છન્તિ ચે, રત્તિચ્છેદોવ હોતિ, ન વત્તભેદો.

ચિણ્ણમાનત્તન્તિ ‘‘ચત્તારો ખો, ઉપાલિ, માનત્તચારિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદા સહવાસો ¶ વિપ્પવાસો અનારોચના ઊને ગણે ચરણ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૯૨) એવં વુત્તં રત્તિચ્છેદં અકત્વા ચિણ્ણમાનત્તં પરિનિટ્ઠિતમાનત્તન્તિ અત્થો. એત્થ પન સહવાસાદયો પરિવાસે વુત્તપ્પકારા એવ. ‘‘ઊને ગણે ચરણ’’ન્તિ એત્થ ગણો ચત્તારો વા અતિરેકા વા ભિક્ખૂ, તસ્મા ¶ સચેપિ તીહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસતિ, રત્તિચ્છેદો હોતિયેવ, ‘‘સચે પન તેન તેસં અત્થિભાવં દિસ્વા આરોચિતે પક્કમન્તિ, ઊને ગણે ચરણદોસો ન હોતી’’તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૯૭) અટ્ઠકથાસુ વુત્તં કિર. અબ્ભેય્યાતિ તં ભિક્ખું વીસતિગણો સઙ્ઘો અબ્ભેય્ય સમ્પટિચ્છેય્ય, અબ્ભાનકમ્મવસેન ઓસારેય્યાતિ અત્થો. સચે એકેનપિ ઊનો વીસતિગણો ભિક્ખુસઙ્ઘો તં ભિક્ખું અબ્ભેય્ય, સો ચ ભિક્ખુ ન અબ્ભિતો, તે ચ ભિક્ખૂ ગારય્હા, દુક્કટં આપજ્જન્તીતિ અત્થો.

૨૯. ઇદાનિ યથા છાદિતા આપત્તિ છન્ના હોતિ, તં પકારં દસ્સેતું ‘‘આપત્તી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થાયં પદયોજના – આપત્તિતા ચ અનુક્ખિત્તતા ચ અનન્તરાયતા ચ પહુત્તતા ચ આપત્તિનુક્ખિત્તઅનન્તરાયપહુત્તતાયો, એતાસુ ચતૂસુ તથાસઞ્ઞિતા ચ છાદેતુકામો હુત્વા છાદના ચાતિ એવં દસહઙ્ગેહિ અરુણુગ્ગમમ્હિ છન્ના હોતીતિ. એત્થ પન આપત્તિઆદીસુ ચતૂસુ આપત્તિસઞ્ઞિતા ચ અનુક્ખિત્તસઞ્ઞિતા ચ અનન્તરાયસઞ્ઞિતા ચ પહુત્તસઞ્ઞિતા ચાતિ એવં સઞ્ઞાવસેન યોજેત્વા અટ્ઠઙ્ગાનિ ગહેતબ્બાનિ, છાદેતુકામોતિ ઇદમેકં, છાદનાતિ ઇદમેકન્તિ એવં દસ.

એતેસુ પન આદિતો પટ્ઠાય અયં વિનિચ્છયો – ‘‘આપત્તિ ચ હોતિ આપત્તિસઞ્ઞી ચા’’તિ એત્થ યં આપન્નો, સા તેરસન્નં અઞ્ઞતરા હોતિ, સોપિ ચ તત્થ ગરુકાપત્તિસઞ્ઞીયેવ હુત્વા જાનન્તો છાદેતિ, છન્ના હોતિ. સચે તત્થ અનાપત્તિસઞ્ઞી વા અઞ્ઞાપત્તિસઞ્ઞી વા વેમતિકો વા હોતિ, અચ્છન્નાવ હોતિ. તિવિધં પન ઉક્ખેપનીયકમ્મં, તેન અકતો અનુક્ખિત્તો. સો ¶ ચે પકતત્તસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, છન્ના હોતિ. સચે અપકતત્તસઞ્ઞી છાદેતિ, અચ્છન્ના હોતિ. અપકતત્તેન પન પકતત્તસઞ્ઞિનાપિ અપકતત્તસઞ્ઞિનાપિ છાદિતં અચ્છાદિતમેવ હોતીતિ. અનન્તરાયિકોતિ યસ્સ દસસુ રાજચોરઅગ્ગિઉદકમનુસ્સામનુસ્સવાળસરીસપજીવિતબ્રહ્મચરિયન્તરાયેસુપિ એકોપિ નત્થિ, સો ચે અનન્તરાયિકસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, છન્ના હોતિ. સચે સો અન્ધકારભીરુકો અનન્તરાયે એવ વાળાદિઅન્તરાયસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, અચ્છન્નાવ હોતિ. પહૂતિ યો સક્કોતિ સભાગભિક્ખુનો સમીપં ગન્તુઞ્ચેવ આરોચિતુઞ્ચ ¶ , સો ચે પહુસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, છન્ના હોતિ. યો પન અપહુ હુત્વા પહુસઞ્ઞી, પહુ વા અપહુસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, અચ્છન્નાવ હોતીતિ.

અરુણુગ્ગમમ્હીતિ એત્થ પુરેભત્તં વા આપત્તિં આપન્નો હોતિ પચ્છાભત્તં વા, યાવ અરુણં ન ઉગ્ગચ્છતિ, તાવ આરોચેતબ્બા. સચે પન અરુણબ્ભન્તરે સતક્ખત્તુમ્પિ છાદેતુકામતા ઉપ્પજ્જતિ, અચ્છન્નાવ હોતિ. આરોચેન્તો પન સભાગસઙ્ઘાદિસેસં આપન્નસ્સ આરોચેતું ન વટ્ટતિ. સચે આરોચેતિ, આપત્તિ પન આવિકતા હોતિ, આરોચનપચ્ચયા પન અઞ્ઞં દુક્કટં આપત્તિં આપજ્જતિ. ઇમિના અઞ્ઞમ્પિ વત્થુસભાગાપત્તિં આરોચેતું ન વટ્ટતીતિ દીપિતો હોતિ. આરોચેન્તેન પન ‘‘અહં તવ સન્તિકે એકં આપત્તિં આવિ કરોમી’’તિ વા ‘‘આચિક્ખામી’’તિ વા ‘‘આરોચેમી’’તિ વા ‘‘એકં આપત્તિં આપન્નભાવં જાનાહી’’તિ વા ‘‘એકં ગરુકાપત્તિં આવિ કરોમી’’તિ વા આદિના નયેન વત્તબ્બં, એત્તાવતા અચ્છન્નાવ હોતિ. સચે ‘‘લહુકાપત્તિં આરોચેમી’’તિ વદતિ, છન્નાવ હોતીતિ. સઙ્ઘાદિસેસવિનિચ્છયો.

સઙ્ઘાદિસેસનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૩૦. એવં ¶ ગરુકે સિક્ખિતબ્બાકારં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ચીવરેસુ દસ્સેતું ‘‘ચીવર’’ન્તિ ઉદ્ધટં. તત્થ જાતિતો છ ચીવરાનિ (મહાવ. ૩૩૯; પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૨-૪૬૩; કઙ્ખા. અટ્ઠ. કથિનસિક્ખાપદવણ્ણના), તાનિ કાનીતિ ચે, તં દસ્સેતું ‘‘ખોમા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ ખોમં નામ ખોમવાકસુત્તેહિ કતં વત્થં. સાણં નામ સાણવાકેહિ કતં વત્થં. ભઙ્ગં નામ ખોમસુત્તાદીહિ પઞ્ચહિ મિસ્સેત્વા કતં વત્થં. પાટેક્કં વાકમયમેવ વાતિ વદન્તિ. કમ્બલં નામ મનુસ્સલોમં વાળલોમં ઠપેત્વા લોમેહિ વાયિત્વા કતં વત્થં. છળેતાનીતિ છ એતાનિ. સહ અનુલોમેહીતિ સાનુલોમાનિ. જાતિતો પન કપ્પિયાનિ છ ચીવરાનીતિ વુત્તં હોતિ.

૩૧. ઇદાનિ ¶ તેસં અનુલોમાનિ દસ્સેતું ‘‘દુકૂલ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૫) દુકૂલં સાણસ્સ અનુલોમં વાકમયત્તા. પટ્ટુણ્ણન્તિ પટ્ટુણ્ણદેસે પાણકેહિ સઞ્જાતવત્થં. સોમારદેસે, ચીનદેસે જાતં સોમારચીનજં પટન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમાનિ તીણિપિ કોસેય્યસ્સ અનુલોમાનિ પાણકેહિ કતસુત્તમયત્તા. ઇદ્ધિજન્તિ એહિભિક્ખૂનં પુઞ્ઞિદ્ધિયા નિબ્બત્તચીવરં. તં પન ખોમાદીનં અઞ્ઞતરં હોતિ. કપ્પરુક્ખેહિ નિબ્બત્તં જાલિનિયા દેવકઞ્ઞાય અનુરુદ્ધત્થેરસ્સ દિન્નવત્થાદિકં દેવદિન્નં. તમ્પિ ખોમાદીહિ નિબ્બત્તવત્થસદિસત્તા છન્નમ્પિ અનુલોમં હોતિયેવ કપ્પાસિકસ્સ વા, ઇદ્ધિજમ્પિ તથેવ વેદિતબ્બં. તસ્સ તસ્સાતિ ખોમાદિકસ્સ. અનુલોમિકન્તિ અનુરૂપં.

૩૨-૩૩. એવં જાતિતો સાનુલોમાનિ છ ચીવરાનિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ તેસુ અધિટ્ઠાનાદિકં વિધાનં દસ્સેતું ‘‘તિચીવર’’ન્તિઆદિ વુત્તં. એત્થ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. કથિનસિકખાપદવણ્ણના; મહાવ. ૩૫૮) ધિટ્ઠાનતો પુબ્બે તિચીવરં નામ ¶ પાટેક્કં નત્થિ સઙ્ઘાટિઆદિપ્પહોનકસ્સ પચ્ચત્થરણાદિવસેનાપિ અધિટ્ઠાતું અનુઞ્ઞાતત્તા. તસ્મા ‘‘તિચીવરં અધિટ્ઠેય્ય ન વિકપ્પેય્યા’’તિ એત્થ ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિ’’ન્તિ એવં નામે ગહિતે ‘‘અધિટ્ઠાન’’મિચ્ચેવ વત્તબ્બં, ‘‘વિકપ્પેમી’’તિ પન ન વત્તબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. એવં સેસેસુપિ. મુખપુઞ્છનઞ્ચ નિસીદનઞ્ચ મુખપુઞ્છનનિસીદનં. કણ્ડુચ્છાદિન્તિ કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિં અધિટ્ઠેય્ય, ન વિકપ્પેય્યાતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ ઇમેસુ નવસુ ચીવરેસુ. તિચીવરન્તિ તિચીવરાધિટ્ઠાનનયેન અધિટ્ઠિતતિચીવરં. વિના અલદ્ધસમ્મુતિકો ભિક્ખુ અવિપ્પવાસસમ્મુતિઅલદ્ધટ્ઠાને એકાહમ્પિ હત્થપાસં વિજહિત્વા ન વસેય્યાતિ અત્થો. ‘‘ન ભિક્ખવે ચાતુમાસં નિસીદનેન વિપ્પવસિતબ્બં, યો વિપ્પવસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ ખુદ્દકક્ખન્ધકે (ચૂળવ. ૨૬૩) વુત્તત્તા ચાતુમાસં નિસીદનં વિના ન વસેય્યાતિ અત્થો.

૩૪. ઇદાનિ અધિટ્ઠાનવિધિં દસ્સેતું ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ મિચ્ચધિટ્ઠયેતિ ઇતિ અધિટ્ઠયે, ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ એવં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠયેતિ અત્થો. અહત્થપાસમેતન્તિ દૂરે ઠિતં પન ઠપિતોકાસં સલ્લક્ખેત્વા સચે એકં, ‘‘એત’’ન્તિ, બહૂનિ ચે, ‘‘એતાની’’તિ વત્વા અધિટ્ઠયેતિ અત્થસમ્બન્ધો. સેસેસુપિ અયં નયોતિ યથા ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ વુત્તં, એવં ‘‘ઇમં ઉત્તરાસઙ્ગં, ઇમં કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિં અધિટ્ઠામી’’તિ એવં અત્તનો નામેનેવ વત્વા સમ્મુખાપિ પરમ્મુખાપિ વુત્તનયેન અધિટ્ઠાતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ.

૩૫. ઇદાનિ ¶ સચે પુબ્બે અધિટ્ઠિતં તિચીવરં નિસીદનં વસ્સિકસાટિકં કણ્ડુપ્પટિચ્છાદીતિ ઇમેસુ છસુ ચીવરેસુ અઞ્ઞતરં ચીવરં અત્થિ, પુન તથાવિધં ચીવરં અધિટ્ઠહિત્વા પરિહરિતું ઇચ્છન્તેન ‘‘દ્વે પન ન વટ્ટન્તી’’તિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૯; કઙ્ખા. અટ્ઠ. કથિનસિક્ખાપદવણ્ણના) વુત્તત્તા પુબ્બે અધિટ્ઠિતં પચ્ચુદ્ધરિત્વા ¶ અધિટ્ઠાતબ્બન્તિ દસ્સેતું ‘‘અધિટ્ઠહન્તો’’તિઆદિ વુત્તં, તં ઉત્તાનમેવ. પત્તાધિટ્ઠહને તથાતિ ‘‘ઇમં પત્તં, એતં પત્ત’’ન્તિ એવં નામમત્તમેવ વિસેસો. સેસં તાદિસમેવાતિ અત્થો.

૩૬. એતં ઇમં વ સઙ્ઘાટિં સંસેતિ એત્થ સચે અન્તોગબ્ભે વા સામન્તવિહારે વા હોતિ, ઠપિતટ્ઠાનં સલ્લક્ખેત્વા ‘‘એતં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ વાચા ભિન્દિતબ્બા, સચે હત્થપાસે હોતિ, ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિ’’ન્તિ તેસં તેસં નામવસેન વાચા ભિન્દિતબ્બાતિ અત્થો. પચ્ચુદ્ધારેપિ એસેવ નયો. એત્થ પન ‘‘દ્વે ચીવરસ્સ અધિટ્ઠાના કાયેન વા અધિટ્ઠેતિ, વાચાય વા અધિટ્ઠેતી’’તિ (પરિ. ૩૨૨) વુત્તત્તા સઙ્ઘાટિઆદિકં હત્થેન ગહેત્વા ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિઆદિના નયેન ચિત્તેન આભોગં કત્વા કાયવિકારં કરોન્તેન કાયેન અધિટ્ઠાતબ્બં, યેન કેનચિ સરીરાવયવેન અફુસન્તસ્સ ન વટ્ટતિ. વાચાય અધિટ્ઠહન્તેન વચીભેદં કત્વાવ અધિટ્ઠાતબ્બં. તથા પત્તેપિ. વિદૂતિ પણ્ડિતો.

૩૭-૮. ઇદાનિ તેસં પમાણપરિચ્છેદં દસ્સેતું ‘‘સઙ્ઘાટિ પચ્છિમન્તેના’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ દીઘતો મુટ્ઠિપઞ્ચકતો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૯; કઙ્ખા. અટ્ઠ. કથિનસિક્ખાપદવણ્ણના) પટ્ઠાય ‘‘તત્રિદં સુગતસ્સ સુગતચીવરપ્પમાણં, દીઘસો નવ વિદત્થિયો સુગતવિદત્થિયા, તિરિયં છ વિદત્થિયો’’તિ (પાચિ. ૫૪૮) એવં વુત્તસુગતચીવરૂનાપિ વટ્ટતિ. તિરિયં પન મુટ્ઠિત્તિકં. ચ-સદ્દેન અતિરેકમ્પિ વટ્ટતીતિ અત્થો. ઉત્તરાસઙ્ગસ્સપિ એતદેવ પમાણન્તિ તં દસ્સેતું ‘‘તથા એકંસિકસ્સાપી’’તિ વુત્તં. અન્તરવાસકસ્સ પન ‘‘પારુપનેનપિ હિ સક્કા નાભિં પટિચ્છાદેતુ’’ન્તિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૯) અટ્ઠકથાવચનતો ‘‘દ્વિહત્થો વા’’તિ વુત્તં.

૩૯. નિસીદનસ્સ ¶ દીઘેનાતિ એત્થ (પાચિ. ૫૩૧ આદયો; પાચિ. અટ્ઠ. ૫૩૧; કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિસીદનસિક્ખાપદવણ્ણના) નિસીદનન્તિ સન્થતસદિસં સન્થરિત્વા એકસ્મિં અન્તે વુત્તપ્પમાણેન દ્વીસુ ઠાનેસુ ફાલેત્વા કતાહિ તીહિ દસાહિ યુત્તસ્સ પરિક્ખારસ્સેતં નામં.

૪૦. કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિ ¶ (પાચિ. ૫૩૮; મહાવ. ૩૫૪; પાચિ. અટ્ઠ. ૫૩૭; કઙ્ખા. અટ્ઠ. કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિસિક્ખાપદવણ્ણના) નામ યસ્સ અધોનાભિઉબ્ભજાણુમણ્ડલં કણ્ડુ વા પિળકા વા અસ્સાવો વા થુલ્લકચ્છુ વા આબાધો, તસ્સ પટિચ્છાદનત્થાય અનુઞ્ઞાતં ચીવરં. ગાથાયો સુવિઞ્ઞેય્યાવ.

૪૧. અડ્ઢતેય્યાવાતિ (પાચિ. ૫૪૪) એત્થ તતો ઉદ્ધં ન વટ્ટતીતિ અત્થો.

૪૨. એત્થાતિ સઙ્ઘાટિતો પટ્ઠાય યાવ વસ્સિકસાટિકા, તાવ દસ્સિતચીવરેસૂતિ અત્થો. તદુત્તરિન્તિ તતો તેસં ચીવરાનં વુત્તપ્પમાણતો ઉત્તરિં કરોન્તસ્સ છેદનપાચિત્તિ હોતીતિ પાઠસેસો, તં અતિરેકં છિન્દિત્વા પુન પાચિત્તિયં દેસેતબ્બન્તિ અત્થો. પચ્ચત્થરણમુખચોળાતિ એત્થ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યાવ મહન્તં પચ્ચત્થરણં આકઙ્ખતિ, તાવ મહન્તં પચ્ચત્થરણં કાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૫૩) વુત્તત્તા પચ્ચત્થરણસ્સ પમાણપરિચ્છેદો નત્થિ,. મુખપુઞ્છનચોળસ્સ પન ઉક્કટ્ઠવસેન વા અન્તિમવસેન વા પમાણપરિચ્છેદો ન વુત્તો, તસ્મા તમ્પિ અપ્પમાણિકં. તેન વુત્તં ‘‘આકઙ્ખિતપ્પમાણિકા’’તિ, ઇચ્છિતપ્પમાણિકાતિ અત્થો. યાવ એકં ધોવીયતિ, તાવ અઞ્ઞં પરિભોગત્થાય ઇચ્છિતબ્બન્તિ દ્વેપિ વટ્ટન્તિ.

૪૩. ન ¶ દીપિતન્તિ કત્થ ન દીપિતં? અટ્ઠકથાસુ. કસ્માતિ ચે? ‘‘તેન ખો પન સમયેન ભિક્ખૂનં પરિપુણ્ણં હોતિ તિચીવરં, અત્થો ચ હોતિ પરિસ્સાવનેહિપિ થવિકાહિપિ. ભગવતો એતમત્થં આરોચેસું. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પરિક્ખારચોળક’’ન્તિ (મહાવ. ૩૫૭) બહૂનં પત્તથવિકપરિસ્સાવનાદીનં સઙ્ગહવસેન વુત્તત્તા પાટેક્કં નિધાનમુખન્તિ. યસ્મા પન ભગવતા ‘‘યં યં લબ્ભતિ, તં તં ઇમિના વિધાનેન અધિટ્ઠહિત્વા પુન યેન યેન પરિસ્સાવનાદિના અત્થો હોતિ, તં તં કત્વા ગણ્હન્તૂ’’તિ અનુકમ્પાય અનુઞ્ઞાતં, તસ્મા વિકપ્પનુપગપચ્છિમચીવરપ્પમાણં થવિકમ્પિ પટપરિસ્સાવનમ્પિ બહૂનિપિ એકતો કત્વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ પરિક્ખારચોળાનિ અધિટ્ઠામી’’તિ વત્વા અધિટ્ઠાતુમ્પિ વટ્ટતિયેવ. તસ્મા વુત્તં ‘‘તથા વત્વા’’તિ, ‘‘પરિક્ખારચોળ’’ન્તિ વત્વાતિ અત્થો. વિકપ્પિયન્તિ વિકપ્પનુપગં.

૪૪. અહતકપ્પાનન્તિ (મહાવ. ૩૪૮) એકવારં ધોવિતકાનં.

૪૫. ઉતુદ્ધટાનન્તિ ¶ ઉતુતો દીઘકાલતો ઉદ્ધટાનં, કતવત્થકિચ્ચાનં પિલોતિકાનન્તિ વુત્તં હોતિ. સેસાતિ ઉત્તરાસઙ્ગઅન્તરવાસકા. પંસુ વિય કુચ્છિતભાવં પટિક્કૂલભાવં ઉલતિ ગચ્છતીતિ પંસુકૂલં, ચોળખણ્ડાનમેતં નામં, તસ્મિં પંસુકૂલે યથારુચીતિ અત્થો. કસ્માતિ ચે? ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અહતાનં દુસ્સાનં અહતકપ્પાનં દિગુણં સઙ્ઘાટિં એકચ્ચિયં ઉત્તરાસઙ્ગં એકચ્ચિયં અન્તરવાસકં, ઉતુદ્ધટાનં દુસ્સાનં ચતુગ્ગુણં સઙ્ઘાટિં દિગુણં ઉત્તરાસઙ્ગં દિગુણં અન્તરવાસકં, પંસુકૂલે યાવદત્થં, પાપણિકે ઉસ્સાહો કરણીયો’’તિ વુત્તત્તા, તસ્મા સુસાનાદીસુ પતિતપંસુકૂલે ચ અન્તરાપણે પતિતપિલોતિકચીવરે ચ પટપરિચ્છેદો નત્થિ, પટસતમ્પિ વટ્ટતીતિ સિદ્ધં.

૪૬. ઇદાનિ ¶ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, છિન્નકં સઙ્ઘાટિં છિન્નકં ઉત્તરાસઙ્ગં છિન્નકં અન્તરવાસક’’ન્તિ (મહાવ. ૩૪૫) વત્વા પુન ‘‘તેન ખો પન સમયેન અઞ્ઞતરસ્સ ભિક્ખુનો તિચીવરે કયિરમાને સબ્બં છિન્નકં નપ્પહોતિ. ભગવતો એતમત્થં આરોચેસું. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દ્વે છિન્નકાનિ એકં અચ્છિન્નકન્તિ. દ્વે છિન્નકાનિ એકં અચ્છિન્નકં નપ્પહોતિ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દ્વે અચ્છિન્નકાનિ એકં છિન્નકન્તિ. એકં છિન્નકં નપ્પહોતિ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અન્વાધિકમ્પિ આરોપેતું. ન ચ, ભિક્ખવે, સબ્બં અચ્છિન્નકં ધારેતબ્બં, યો ધારેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૩૬૦) એવં વુત્તવિધાનં દસ્સેતું ‘‘તીસૂ’’તિઆદિ આરદ્ધં. તસ્સ અત્થો – તીસુ ચીવરેસુ યં છિન્દિત્વા સિબ્બિતું સબ્બપચ્છિમપ્પમાણં પહોતિ, તં છિન્દિતબ્બં. સબ્બેસુ પન અપ્પહોન્તેસુ અન્વાધિકં આદિયેય્યાતિ. તત્થ અન્વાધિ નામ અનુવાતં વિય સંહરિત્વા ચીવરસ્સ ઉપરિ સઙ્ઘાટિઆકારેન આરોપેતબ્બં. આગન્તુકપત્તન્તિપિ વદન્તિ. ઇદં પન અપ્પહોનકે અનુઞ્ઞાતં. સચે પહોતિ, ન વટ્ટન્તિ, છિન્દિતબ્બમેવ. અનાદિણ્ણન્તિ અનારોપિતં અન્વાધિકં. ન ધારેય્યાતિ તિચીવરાધિટ્ઠાનવસેન અધિટ્ઠહિત્વા ન ધારેતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો.

૪૭-૮. ઇદાનિ ઉદોસિતસિક્ખાપદનયં દસ્સેતું ‘‘ગામે’’તિઆદિ વુત્તં. એત્થ પન સચે ગામો (પારા. ૪૭૮; પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૭૭-૪૭૮; કઙ્ખા. અટ્ઠ. ઉદોસિતસિક્ખાપદવણ્ણના) એકસ્સ રઞ્ઞો વા ભોજકસ્સ વા વસેન એકકુલસ્સ હોતિ, પાકારાદિના પરિક્ખિત્તત્તા એકૂપચારો ચ, એવરૂપે ગામે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા તસ્મિં ગામે યથારુચિતટ્ઠાને ¶ વસિતું લબ્ભતિ. સચે સો ગામો અપરિક્ખિત્તો, યસ્મિં ઘરે ચીવરં નિક્ખિત્તં હોતિ, તસ્મિં ઘરે વસિતબ્બં, તસ્સ વા ઘરસ્સ સમન્તતો હત્થપાસા ન વિજહિતબ્બં.

સચે ¶ સો ગામો વેસાલિકુસિનારાદયો વિય નાનારાજૂનં વા ભોજકાનં વા હોતિ, વુત્તપ્પકારેન પરિક્ખિત્તો ચ, એવરૂપે ગામે યસ્મિં ઘરે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં ઘરે વા વત્થબ્બં. યસ્સા વીથિયા તં ઘરં હોતિ, તસ્સા વીથિયા તસ્સ ઘરસ્સ સમ્મુખાટ્ઠાને સભાયે વા નગરદ્વારે વા વત્થબ્બં, તેસં સભાયદ્વારાનં હત્થપાસા વા ન વિજહિતબ્બં. સચે અપરિક્ખિત્તો, યસ્મિં ઘરે નિક્ખિત્તં, તત્થ વા તસ્સ હત્થપાસે વા વત્થબ્બં.

નિવેસનાદયો હમ્મિયપરિયોસાના ગામપરિક્ખેપતો બહિ સન્નિવિટ્ઠાતિ વેદિતબ્બા. ઇતરથા તેસં ગામગ્ગહણેનેવ ગહિતત્તા ગામસ્સ એકકુલનાનાકુલએકૂપચારનાનૂપચારતાવસેનેવ વિનિચ્છયો વત્તબ્બો સિયા. નિવેસનાદીનં વસેનેવ પાળિયં (પારા. ૪૭૮ આદયો) અત્થો વિભત્તો, ન ગામવસેન. ઉદોસિતવિનિચ્છયે અયં નયો વુત્તોયેવ.

નિવેસનેતિ એત્થ સચે એકકુલસ્સ નિવેસનં હોતિ પરિક્ખિત્તઞ્ચ, અન્તોનિવેસને ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોનિવેસને વત્થબ્બં. અપરિક્ખિત્તઞ્ચે હોતિ, યસ્મિં ગબ્ભે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં વત્થબ્બં, તસ્સ ગબ્ભસ્સ હત્થપાસા વા ન વિજહિતબ્બં. સચે નાનાકુલસ્સ હોતિ પરિક્ખિત્તઞ્ચ, યસ્મિં ગબ્ભે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં ગબ્ભે વત્થબ્બં, સબ્બેસં સાધારણદ્વારમૂલે વા તેસં ગબ્ભદ્વારમૂલે વા તેસં ગબ્ભદ્વારમૂલાનં વા હત્થપાસા ન વિજહિતબ્બં. અપરિક્ખિત્તઞ્ચે હોતિ, યસ્મિં ગબ્ભે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં ગબ્ભે વત્થબ્બં, હત્થપાસા વા ન વિજહિતબ્બં.

ઉદોસિતોતિ યાનાદીનં ભણ્ડાનં સાલા. પાસાદોતિ દીઘપાસાદો. હમ્મિયન્તિ મુણ્ડચ્છદનપાસાદો. નાવા ¶ પન થલં આરોપેત્વા નિક્ખિત્તાપિ હોતિ, સમુદ્દે ઠિતાપિ. સચે એકકુલસ્સ નાવા હોતિ, અન્તોનાવાય ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોનાવાય વત્થબ્બં. નાનાકુલસ્સ નાવા હોતિ નાનાગબ્ભા નાનાઓવરકા, યસ્મિં ઓવરકે ચીવરં નિક્ખિત્તં, તસ્મિં વત્થબ્બં, ચીવરસ્સ હત્થપાસા વા ન વિજહિતબ્બં.

અટ્ટોતિ ¶ પટિરાજાદીનં પટિબાહનત્થં ઇટ્ઠકાહિ કતો બહલભિત્તિકો ચતુપઞ્ચભૂમિકો પતિસ્સયવિસેસો. માળોતિ એકકૂટસઙ્ગહિતો ચતુરસ્સપાસાદો. ઇમેસુ પન ઉદોસિતાદીસુ માળપરિયોસાનેસુ નિવેસને વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. નિવેસનન્તિ પન ઉદોસિતાદીનં વસેન અકતાય પતિસ્સયવિકતિયા અધિવચનં.

આરામો નામ પુપ્ફારામફલારામાદિકો. સચે એકકુલસ્સ આરામો હોતિ પરિક્ખિત્તો ચ, અન્તોઆરામે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અન્તોઆરામે વત્થબ્બં. સચે અપરિક્ખિત્તો, ચીવરસ્સ હત્થપાસા ન વિજહિતબ્બં. સચે નાનાકુલસ્સ આરામો હોતિ પરિક્ખિત્તો ચ, દ્વારમૂલે વા વત્થબ્બં, દ્વારમૂલસ્સ હત્થપાસા વા ન વિજહિતબ્બં. અપરિક્ખિત્તો ચે, ચીવરસ્સ હત્થપાસા ન વિજહિતબ્બં.

સત્થો નામ જઙ્ઘસત્થસકટસત્થાનમઞ્ઞતરો. સચે એકકુલસ્સ સત્થો હોતિ, સત્થે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા પુરતો વા પચ્છતો વા સત્તબ્ભન્તરા ન વિજહિતબ્બા, પસ્સતો અબ્ભન્તરં ન વિજહિતબ્બં. અબ્ભન્તરં નામ અટ્ઠવીસતિહત્થં હોતિ. સચે ગચ્છન્તો સત્થો સકટે વા ભગ્ગે, ગોણે વા નટ્ઠે અન્તરા છિજ્જતિ, યસ્મિં કોટ્ઠાસે ચીવરં નિક્ખિપિતબ્બં, તત્થ વસિતબ્બં. સચે નાનાકુલસ્સ હોતિ ¶ , સત્થે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા ચીવરસ્સ હત્થપાસા ન વિજહિતબ્બં.

ખેત્તખલેસુ આરામે વુત્તસદિસોવ વિનિચ્છયો. દુમેતિ રુક્ખમૂલે. સચે એકકુલસ્સ રુક્ખમૂલં હોતિ, યં મજ્ઝન્હિકકાલે સમન્તા છાયા ફરતિ, તસ્મિં ઠાને અવિરળે પદેસે તસ્સ છાયાય ફુટ્ઠોકાસસ્સ અન્તો એવ નિક્ખિપિતબ્બં. સચે વિરળસાખસ્સ પન રુક્ખસ્સ આતપેન ફુટ્ઠોકાસે ઠપેતિ, અરુણુગ્ગમને સચે સો ભિક્ખુ તસ્સ હત્થપાસે ન હોતિ, અઞ્ઞસ્મિં વા ઠાને તસ્સ છાયાયપિ હોતિ, નિસ્સગ્ગિયં હોતિયેવ. નાનાકુલસ્સ ચે હોતિ, ચીવરસ્સ હત્થપાસા ન વિજહિતબ્બં.

અજ્ઝોકાસે પન વિઞ્ઝાટવીઆદીસુ અરઞ્ઞેસુપિ સમુદ્દમજ્ઝે મચ્છબન્ધાનં અગમનપથેસુ દીપકેસુપિ ચીવરં ઠપેત્વા તતો સમન્તા સત્તબ્ભન્તરે પદેસે યત્થ કત્થચિ વસિતબ્બં. સચે સત્તબ્ભન્તરતો કેસગ્ગમત્તમ્પિ અતિક્કમિત્વા અરુણં ઉટ્ઠપેતિ, નિસ્સગ્ગિયં હોતિ.

એત્થ ¶ પન પાળિયં ‘‘ગામો એકૂપચારો નાનૂપચારો’’તિઆદિના (પારા. ૪૭૭) અવિસેસેન માતિકં નિક્ખિપિત્વાપિ ગામનિવેસનઉદોસિતખેત્તધઞ્ઞકરણઆરામવિહારાનં એકૂપચારનાનૂપચારતા ‘‘ગામો એકૂપચારો નામ એકકુલસ્સ ગામો હોતિ પરિક્ખિત્તો ચ અપરિક્ખિત્તો ચા’’તિઆદિના (પારા. ૪૭૮) પરિક્ખિત્તાપરિક્ખિત્તવસેન વિભત્તા. અટ્ટમાળપાસાદહમ્મિયનાવાસત્થરુક્ખમૂલઅજ્ઝોકાસાનમ્પિ એવં અવત્વા ‘‘એકકુલસ્સ અટ્ટો હોતિ, નાનાકુલસ્સ અટ્ટો હોતી’’તિઆદિના (પારા. ૪૮૪) નયેન એકકુલનાનાકુલવસેન ચ અન્તે ‘‘અજ્ઝોકાસો એકૂપચારો નામ અગામકે અરઞ્ઞે સમન્તા સત્તબ્ભન્તરા એકૂપચારો, તતો પરં નાનૂપચારો’’તિ (પારા. ૪૯૪) ચ એવં એકૂપચારનાનૂપચારતા વિભત્તા. તસ્મા ગામાદીસુ ¶ પરિક્ખિત્તં એકૂપચારં, અપરિક્ખિત્તં નાનૂપચારન્તિ ચ અટ્ટાદીસુ યં એકકુલસ્સ, તં એકૂપચારં નાનાકુલસ્સ નાનૂપચારન્તિ ચ ગહેતબ્બં. અજ્ઝોકાસપદે વુત્તનયેન ગહેતબ્બં.

ભિક્ખુસમ્મુતિયાઞ્ઞત્રાતિ યં ગિલાનસ્સ ભિક્ખુનો ચીવરં આદાય પક્કમિતું અસક્કોન્તસ્સ ઞત્તિદુતિયેન કમ્મેન અવિપ્પવાસસમ્મુતિ દીયતિ, તં ઠપેત્વાતિ અત્થો. લદ્ધસમ્મુતિકસ્સ પન યાવ રોગો ન વૂપસમ્મતિ, તસ્મિં વૂપસન્તે અઞ્ઞો વા કુપ્પતિ, અનાપત્તિયેવ.

૪૯. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિં યાવ આબાધા અધિટ્ઠાતું, તતો પરં વિકપ્પેતું. વસ્સિકસાટિકં વસ્સાનં ચાતુમાસં અધિટ્ઠાતું, તતો પરં વિકપ્પેતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૫૮) વુત્તત્તા રોગપરિયન્તા કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિ, વસ્સાનપરિયન્તા વસ્સિકસાટિકાતિ અત્થો. સેસાતિ તિચીવરાદયો કાલવસેન અપરિયન્તિકાતિ અત્થો.

૫૦. પચ્ચત્થરણાદિત્તયં સદસમ્પિ અદસમ્પિ રત્તમ્પિ અરત્તમ્પિ આદિણ્ણકપ્પમ્પિ અનાદિણ્ણકપ્પમ્પિ લબ્ભતીતિ અત્થો. નિસીદનન્તિ નિસીદનઞ્ચ રત્તં અનાદિણ્ણકપ્પઞ્ચ લબ્ભતીતિ અધિપ્પાયો. પચ્ચત્થરણપરિક્ખારમુખપુઞ્છનચોળાનિ પન નીલમ્પિ પીતકમ્પિ લોહિતકમ્પિ પુપ્ફદસાદિકમ્પિ વટ્ટન્તિ, તસ્મા ‘‘સદસમ્પી’’તિઆદિ વુત્તં. એવરૂપં પન નિવાસેતું વા પારુપિતું વા ન વટ્ટતિ, કેવલં પચ્ચત્થરણાદિવસેન અધિટ્ઠાનમત્તં કાતું વટ્ટતિ.

૫૧. તિચીવરં ¶ કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિ વસ્સિકસાટિકાતિ ઇદં પન સેસચીવરપઞ્ચકં અદસં રજિતંયેવ કપ્પતિ, તઞ્ચ આદિણ્ણકપ્પમેવાતિ અત્થો. સદસંવ નિસીદનન્તિ ઇદં પન પુબ્બે ‘‘સદસમ્પી’’તિ એત્થ વુત્તત્તા અદસમ્પિ નિસીદનં વટ્ટતીતિ સમ્મોહનિવારણત્થં વુત્તન્તિ વદન્તિ.

૫૨. અનધિટ્ઠિતન્તિ ¶ તિચીવરાદિવસેન અનધિટ્ઠિતં. અનિસ્સટ્ઠં નામ અઞ્ઞેસં અવિસ્સજ્જિતં, તં પન વિકપ્પેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ અત્થો.

ઇદાનિ વિકપ્પનુપગસ્સ પમાણં હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન દસ્સેતું ‘‘હત્થદીઘ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, આયામેન અટ્ઠઙ્ગુલં સુગતઙ્ગુલેન ચતુરઙ્ગુલવિત્થતં પચ્છિમં ચીવરં વિકપ્પેતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૫૮) વુત્તત્તા દીઘતો એકહત્થં પુથુલતો ઉપડ્ઢહત્થં વિકપ્પેતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો.

૫૩. તિચીવરસ્સાતિ વિનયતિચીવરસ્સ, ન ધુતઙ્ગતિચીવરસ્સ. તસ્સ પન ઇમેસુ નવસુ ચીવરત્તયમેવ લબ્ભતિ, ન અઞ્ઞં લબ્ભતિ. સબ્બમેતન્તિ સબ્બં અધિટ્ઠાનવિધાનઞ્ચ પરિહરણવિધાનઞ્ચાતિ અત્થો. પરિક્ખારચોળિયો સબ્બન્તિ તિચીવરાદિકં નવવિધમ્પિ ચીવરં. તથા વત્વાતિ ‘‘પરિક્ખારચોળ’’ન્તિ વત્વા. અધિટ્ઠતીતિ અધિટ્ઠાતિ. કિં પન તિચીવરં પરિક્ખારચોળં અધિટ્ઠાતું વટ્ટતીતિ? આમ વટ્ટતિ, ‘‘પરિક્ખારચોળં નામ પાટેક્કં નિધાનમુખમેતન્તિ તિચીવરં પરિક્ખારચોળં અધિટ્ઠહિત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. ઉદોસિતસિક્ખાપદે પન તિચીવરં અધિટ્ઠહિત્વા પરિહરન્તસ્સ પરિહારો વુત્તો’’તિ અટ્ઠકથાયં (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૯) વુત્તં, તસ્મા તિચીવરં પરિક્ખારચોળં અધિટ્ઠહન્તેન પચ્ચુદ્ધરિત્વા પુન અધિટ્ઠાતબ્બં.

૫૪. ઇદાનિ એતેસં અધિટ્ઠાનવિજહનાકારં દસ્સેતું ‘‘અચ્છેદવિસ્સજ્જનગાહવિબ્ભમા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અચ્છેદોતિ ચોરાદીહિ અચ્છિન્દનં. વિસ્સજ્જનન્તિ અઞ્ઞેસં દાનં. કથં પન દિન્નં, કથં ગહિતં સુદિન્નં સુગ્ગહિતઞ્ચ હોતીતિ? સચે ‘‘ઇદં તુય્હં દેમિ દદામિ દજ્જામિ ઓણોજેમિ પરિચ્ચજામિ નિસ્સજ્જામિ વિસ્સજ્જામી’’તિ વા ‘‘ઇત્થન્નામસ્સ દેમિ…પે… વિસ્સજ્જામી’’તિ ¶ વા વદતિ, સમ્મુખાપિ પરમ્મુખાપિ દિન્નંયેવ હોતિ. ‘‘તુય્હં ગણ્હાહી’’તિ ¶ વુત્તે ‘‘મય્હં ગણ્હામી’’તિ વદતિ, સુદિન્નં સુગ્ગહિતઞ્ચ. ‘‘તવ સન્તકં કરોહિ, તવ સન્તકં હોતુ, તવ સન્તકં કરિસ્સતી’’તિ વુત્તે ‘‘મમસન્તકં કરોમિ, મમ સન્તકં હોતુ, મમ સન્તકં કરિસ્સામી’’તિ વદતિ, દુદ્દિન્નં દુગ્ગહિતઞ્ચ. સચે પન ‘‘તવ સન્તકં કરોહી’’તિ વુત્તે ‘‘સાધુ, ભન્તે, મય્હં ગણ્હામી’’તિ ગણ્હાતિ, સુગ્ગહિતં.

ગાહોતિ વિસ્સાસગ્ગાહો (પારા. અટ્ઠ. ૧.૧૩૧). સો પન એવં વેદિતબ્બો – ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ વિસ્સાસં ગહેતું. સન્દિટ્ઠો ચ હોતિ, સમ્ભત્તો ચ, આલપિતો ચ, જીવતિ ચ, જાનાતિ ચ ‘ગહિતે મે અત્તમનો ભવિસ્સતી’’’તિ (મહાવ. ૩૫૬). તત્થ સન્દિટ્ઠોતિ દિટ્ઠમત્તકમિત્તો. સમ્ભત્તોતિ દળ્હમિત્તો. આલપિતોતિ ‘‘મમ સન્તકં યં ઇચ્છસિ, તં ગણ્હેય્યાસિ, આપુચ્છિત્વા ગહણે કારણં નત્થી’’તિ વુત્તો. જીવતીતિ અનુટ્ઠાનસેય્યાય સયિતોપિ યાવ જીવિતિન્દ્રિયુપચ્છેદં ન પાપુણાતિ. ગહિતે ચ અત્તમનોતિ ગહિતે ચ તુટ્ઠચિત્તો. એવરૂપસ્સ સન્તકં ‘‘ગહિતે મે અત્તમનો ભવિસ્સતી’’તિ જાનન્તેન ગહેતું વટ્ટતિ. અનવસેસપરિયાદાનવસેન ચેતાનિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ વુત્તાનિ, વિસ્સાસગ્ગાહો પન તીહિ અઙ્ગેહિ રુહતિ. કથં? સન્દિટ્ઠો જીવતિ ગહિતે અત્તમનો, સમ્ભત્તો જીવતિ ગહિતે અત્તમનો, આલપિતો જીવતિ ગહિતે અત્તમનોતિ એવં.

યો પન જીવતિ, ન ચ ગહિતે અત્તમનો હોતિ, તસ્સ સન્તકં વિસ્સાસભાવેન ગહિતમ્પિ પુન દાતબ્બં. દદન્તેન મતકધનં તાવ યે તસ્સ ધને ઇસ્સરા ગહટ્ઠા વા પબ્બજિતા વા, તેસં દાતબ્બં. યો પન પઠમંયેવ ‘‘સુટ્ઠુ ¶ કતં તયા મમ સન્તકં ગણ્હન્તેના’’તિ વચીભેદેન વા ચિત્તુપ્પાદમત્તેન વા અનુમોદિત્વા પચ્છા કેનચિ કારણેન કુપિતો, સો પચ્ચાહરાપેતું ન લભતિ. યોપિ અદાતુકામો, ચિત્તેન પન અધિવાસેતિ, ન કિઞ્ચિ વદતિ, સોપિ પુન પચ્ચાહરાપેતું ન લભતિ. યો પન ‘‘મયા તુમ્હાકં સન્તકં ગહિત’’ન્તિ વા ‘‘પરિભુત્ત’’ન્તિ વા વુત્તે નાધિવાસેતિ, ‘‘પટિદેહી’’તિ ભણતિ, સો પચ્ચાહરાપેતું લભતિ.

વિબ્ભમાતિ ઇમિના ભિક્ખુનિયાયેવ અધિટ્ઠાનવિજહનં ગહિતં હોતિ. સા પન યદા વિબ્ભમતિ, તદા અસ્સમણી હોતિ. ભિક્ખુ પન વિબ્ભમન્તોપિ યાવ સિક્ખં ન પચ્ચક્ખાતિ, તાવ ભિક્ખુયેવાતિ અધિટ્ઠાનં ન વિજહતીતિ. લિઙ્ગસિક્ખાતિ લિઙ્ગપરિવત્તનઞ્ચ સિક્ખાપચ્ચક્ખાનઞ્ચાતિ ¶ અત્થો. સબ્બેસૂતિ નવસુ ચીવરેસુ. અધિટ્ઠાનવિયોગકારણાતિ અધિટ્ઠાનવિજહનકારણા, ઇમેસુ અઞ્ઞતરેન અધિટ્ઠાનં વિજહતીતિ અત્થો.

કિઞ્ચ ભિય્યો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૯) – તિચીવરસ્સ પન વિનિબ્બિદ્ધછિદ્દઞ્ચ અધિટ્ઠાનવિજહનં કરોતીતિ અત્થો. તત્થ સઙ્ઘાટિઉત્તરાસઙ્ગાનં દીઘન્તતો વિદત્થિપ્પમાણસ્સ તિરિયન્તતો અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણસ્સ પદેસસ્સ ઓરતો કનિટ્ઠઙ્ગુલિનખપિટ્ઠિપ્પમાણકં છિદ્દં અધિટ્ઠાનં ભિન્દતિ. અન્તરવાસકસ્સ દીઘન્તતો વિદત્થિપ્પમાણસ્સેવ તિરિયન્તતો ચતુરઙ્ગુલપ્પમાણસ્સ પદેસસ્સ ઓરતો છિદ્દં અધિટ્ઠાનં ભિન્દતિ, પરતો પન ન ભિન્દતિ. તસ્મા છિદ્દે જાતે તિચીવરં અતિરેકચીવરં હોતિ, સૂચિકમ્મં કત્વા પુન અધિટ્ઠાતબ્બં. ઇતરેસં પન છિદ્દેન વિજહનં નામ નત્થિ. યો પન તિચીવરેપિ દુબ્બલટ્ઠાને પઠમં અગ્ગળં દત્વા પચ્છા દુબ્બલટ્ઠાનં છિન્દિત્વા અપનેતિ, અધિટ્ઠાનં ન ભિજ્જતિ. મણ્ડલપરિવત્તનેપિ એસેવ નયો. યો પન ¶ ઉભો કોટિયો મજ્ઝે કરોન્તો સચે પઠમં છિન્દિત્વા પચ્છા ઘટેતિ, અધિટ્ઠાનં વિજહતિ, અથ ઘટેત્વા છિન્દતિ, ન વિજહતિ. રજકેહિ ધોવાપેત્વા સેતકં કરોન્તસ્સાપિ ન વિજહતિ એવ.

૫૫. ઇદાનિ અકપ્પિયચીવરાનિ દસ્સેતું ‘‘કુસવાકફલકાની’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ કુસચીરં (મહાવ. ૩૭૧; મહાવ. અટ્ઠ. ) નામ કુસે ગન્થેત્વા કતચીવરં. વાકચીરં નામ તાપસાનં વક્કલં. ફલકચીરં નામ ફલકાનિ સિબ્બિત્વા કતચીવરં. કેસકમ્બલન્તિ કેસેહિ તન્તં વાયિત્વા કતકમ્બલં. વાલકમ્બલન્તિ ચમરવાલેહિ વાયિત્વા કતકમ્બલં. ઉલૂકપક્ખન્તિ ઉલૂકસકુણસ્સ પક્ખેહિ કતનિવાસનં. અજિનક્ખિપન્તિ સલોમં સખુરં અજિનમિગચમ્મં. ઇમેસુ સત્તસુ વત્થેસુ યં કિઞ્ચિ ધારયતો થુલ્લચ્ચયન્તિ અત્થો. યથા ઇમેસુ થુલ્લચ્ચયં, તથા અક્કનાળં નિવાસેન્તસ્સ. અક્કનાળં નામ અક્કદણ્ડે વાકાદીહિ ગન્થેત્વા કતચીવરં. ‘‘ન ભિક્ખવે અક્કનાળં નિવાસેતબ્બં, યો નિવાસેય્ય, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ (મહાવ. ૩૭૧) હિ વુત્તં.

૫૬. કદલેરકક્કદુસ્સે પોત્થકે ચાપીતિ એત્થ કદલિએરકઅક્કમકચિવાકેહિ કતાનિ વત્થાનિ એવં વુત્તાનીતિ વેદિતબ્બાનિ. એતેસુ પોત્થકોયેવ પાળિયં આગતો, ઇતરાનિ તગ્ગતિકત્તા અટ્ઠકથાસુ પટિક્ખિત્તાનિ. ઇમેસુ ચતૂસુપિ દુક્કટમેવ. ‘‘ન ભિક્ખવે નગ્ગિયં ¶ તિત્થિયસમાદાનં સમાદિયિતબ્બં, યો સમાદિયેય્ય, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ (મહાવ. ૩૭૦) વુત્તત્તા નગ્ગિયમ્પિ ન કપ્પતિ એવ. સબ્બમેવ નીલકં સબ્બનીલકં. એવં સેસેસુપિ. એત્થ નીલં ઉમાપુપ્ફવણ્ણં હોતિ ¶ . મઞ્જેટ્ઠકં મઞ્જેટ્ઠકવણ્ણમેવ. પીતકં કણિકારપુપ્ફવણ્ણં. લોહિતકં જયસુમનપુપ્ફવણ્ણં. કણ્હકં અદ્દારિટ્ઠકવણ્ણં.

૫૭. મહારઙ્ગં નામ સતપદિપિટ્ઠિવણ્ણં. મહાનામં નામ રત્તસમ્ભિન્નવણ્ણં હોતિ. પદુમપુપ્ફવણ્ણન્તિપિ વુત્તં, મન્દરત્તન્તિ અત્થો. તિરીટકેતિ રુક્ખતચે. અચ્છિન્નદીઘદસકેતિ સબ્બસો અચ્છિન્નદસકે ચ મજ્ઝે છિન્નદસકે ચાતિ અત્થો. અઞ્ઞમઞ્ઞં સંસિબ્બિત્વા કતદસં ફલદસં નામ. કેતકપુપ્ફાદિપુપ્ફસદિસાહિ દસાહિ યુત્તં પુપ્ફદસં નામ. એતેસુપિ ‘‘પોત્થકે ચાપી’’તિ એત્થ વુત્તઅપિ-સદ્દેન દુક્કટન્તિ વેદિતબ્બં. તથાતિ યથા એતેસુ કદલિદુસ્સાદીસુ પુપ્ફદસાવસાનેસુ દુક્કટં, તથા કઞ્ચુકવેઠનેસુપિ યં કિઞ્ચિ ધારેન્તસ્સ દુક્કટન્તિ અત્થો.

એતેસુ પન અયં વિનિચ્છયો (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૭૨) – સબ્બનીલકાદીનિ રજનાનિ વમેત્વા પુન રજિત્વા ધારેતબ્બાનિ, ન સક્કા ચે વમેતું, પચ્ચત્થરણાદીનિ વા કારેતબ્બાનિ, તિપટ્ટચીવરસ્સ મજ્ઝે વા દાતબ્બાનિ. અચ્છિન્નદસકાદીનિ દસા છિન્દિત્વા ધારેતબ્બાનિ. કઞ્ચુકં વિજટેત્વા રજિત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં. વેઠનેપિ એસેવ નયો. તિરીટકં પાદપુઞ્છનં કાતબ્બં. સબ્બન્તિ ઇમં વુત્તપ્પકારં કુસચીરાદિકં અકપ્પિયચીવરં અચ્છિન્નચીવરો લભતીતિ અત્થો. વુત્તમ્પિ ચેતં પરિવારે.

પઞ્હા મેસા કુસલેહિ ચિન્તિતા’’તિ. (પરિ. ૪૮૧);

અયઞ્હિ ¶ પઞ્હો અચ્છિન્નચીવરભિક્ખું સન્ધાય વુત્તો, તસ્મા હિ યં કિઞ્ચિ અકપ્પિયચીવરં નિવાસેત્વા વા પારુપિત્વા વા અચ્છિન્નચીવરકેન અઞ્ઞં પરિયેસિતબ્બં. એત્થ પન ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, મનુસ્સા નિસ્સીમગતાનં ભિક્ખૂનં ચીવરં દેન્તિ ‘ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ ¶ દેમા’તિ, અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સાદિતું, ન તાવ તં ગણનૂપગં, યાવ ન હત્થં ગચ્છતી’’તિ (મહાવ. ૨૫૯) વુત્તત્તા યાવ આહરિત્વા તં ન દિન્નં, ‘‘તુમ્હાકં, ભન્તે, ચીવરં ઉપ્પન્ન’’ન્તિ પહિણિત્વા વા નારોચિતં, તાવ ગણનં ન ઉપેતિ, અનધિટ્ઠિતં વટ્ટતિ. પત્તેપિ એસેવ નયો. આનેત્વા દિન્ને વા આરોચિતે વા પરિહારો નત્થિ, દસાહં અધિટ્ઠાતબ્બં. ચીવરવિનિચ્છયો.

૫૮. ઇદાનિ તેસં ચીવરાનં રજનવિધાનં દસ્સેતું ‘‘રજનાનિ ચા’’તિ વુત્તં. તત્થ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, છ રજનાનિ મૂલરજનં ખન્ધરજનં તચરજનં પત્તરજનં પુપ્ફરજનં ફલરજન’’ન્તિ (મહાવ. ૩૪૪) એવં ભગવતા અનુઞ્ઞાતત્તા ‘‘છપ્પકારાનિ અનુઞ્ઞાતાનિ સત્થુના’’તિ વુત્તં.

૫૯. તત્થ મૂલેતિ મૂલરજનેતિ અત્થો. હલિદ્દિં વિવજ્જિય સબ્બં લબ્ભન્તિ સમ્બન્ધો. એવં સેસેસુપિ. તુઙ્ગહારકો નામ એકો સકણ્ટકરુક્ખો, તસ્સ હરિતાલવણ્ણં ખન્ધરજનં હોતિ. ગિહિપરિભુત્તં પન અલ્લિપત્તેન એકવારં રજિતું વટ્ટતિ. ફલરજને અકપ્પિયં નામ નત્થિ, સબ્બં વટ્ટતીતિ. રજનવિનિચ્છયો.

૬૦. ઇદાનિ ¶ ¶ ભાજનવિકતિં દસ્સેતું ‘‘પત્તો ચા’’તિ ઉદ્ધટં. એત્થ પન પઠમગાથા સુવિઞ્ઞેય્યા.

૬૧. દુતિયે ‘‘મગધનાળિદ્વયતણ્ડુલસાધિત’’ન્તિ વત્તબ્બે વિભત્તિલોપં અકત્વા ગાથાબન્ધસુખત્થં ‘‘મગધે નાળિદ્વયતણ્ડુલસાધિત’’ન્તિ વુત્તં, પચિતન્તિ અત્થો. એત્થ (પારા. ૬૦૨; પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૦૨; કઙ્ખા. અટ્ઠ. પત્તસિક્ખાપદવણ્ણના) મગધનાળિ નામ અડ્ઢતેરસપલં ગણ્હાતિ. ઓદનન્તિ એત્થ સબ્બપ્પકારસમ્પન્નં અવસ્સાવિતોદનં ગહેતબ્બં. ઓદનસ્સ ચતુત્થભાગપ્પમાણં નાતિઘનં નાતિતનુકં હત્થહારિયમુગ્ગસૂપઞ્ચ આલોપસ્સ આલોપસ્સ અનુરૂપં યાવ ચરિમકાલોપપ્પહોનકં મચ્છમંસાદિબ્યઞ્જનઞ્ચ યો પત્તો ગણ્હાતિ, સો ઉક્કટ્ઠો નામાતિ અત્થો. સપ્પિતેલતક્કરસકઞ્જિકાદીનિ પન ગણનૂપગાનિ ન હોન્તિ, તાનિ હિ ઓદનગતિકાનેવ હોન્તિ, નેવ હાપેતું, ન વડ્ઢેતું સક્કોન્તિ. એવમેતં સબ્બં પક્ખિત્તં સચે પત્તસ્સ હેટ્ઠિમરાજિસમં તિટ્ઠતિ, સુત્તેન વા હીરેન વા છિન્દન્તસ્સ સુત્તસ્સ વા હીરસ્સ વા હેટ્ઠિમન્તં ફુસતિ, અયં ઉક્કટ્ઠો નામ પત્તો. સચે તં રાજિં અતિક્કમિત્વા થૂપીકતં તિટ્ઠતિ, અયં ઉક્કટ્ઠોમકો નામ પત્તો. સચે તં રાજિં ન સમ્પાપુણાતિ, અન્તોગતમેવ હોતિ, અયં ઉક્કટ્ઠુક્કટ્ઠો નામ પત્તો.

૬૨. ‘‘મજ્ઝિમો નામ પત્તો નાળિકોદનં ગણ્હાતી’’તિ વુત્તત્તા ‘‘મજ્ઝિમો તસ્સુપડ્ઢો વા’’તિ વુત્તં. એત્થાપિ વુત્તપ્પકારેન મજ્ઝિમો મજ્ઝિમોમકો મજ્ઝિમુક્કટ્ઠોતિ પત્તત્તિકં વેદિતબ્બં. ‘‘ઓમકો નામ પત્તો પત્થોદનં ગણ્હાતી’’તિ (પારા. ૬૦૨) વચનતો ‘‘તતોપડ્ઢો’’તિ વુત્તં. મગધનાળિયા ઉપડ્ઢનાળિકોદનઞ્ચ તદૂપિયં સૂપં બ્યઞ્જનઞ્ચ ગણ્હાતિ, સો ¶ ઓમકો નામ. ઇધાપિ ઓમકો ઓમકોમકો ઓમકુક્કટ્ઠોતિ પત્તત્તિકં વેદિતબ્બં. ઇમેસુ પન નવસુ પત્તેસુ ઉક્કટ્ઠુક્કટ્ઠો ચ ઓમકોમકો ચ અપત્તો. એતેસુ અધિટ્ઠાતબ્બકિચ્ચં નત્થિ, સેસા સત્ત પત્તા અધિટ્ઠાતબ્બા, વિકપ્પેતબ્બા ચાતિ અત્થો.

૬૩. અતિરેકપત્તોતિ (પારા. ૬૦૧) અનધિટ્ઠિતો અવિકપ્પિતો. સકોતિ સસન્તકો. કપ્પોતિ કપ્પિયો. અયમેવેત્થ સઙ્ખેપો – યો પત્તો કાકણિકમત્તસ્સાપિ મૂલસ્સ દાતબ્બસ્સ નત્થિતાય ¶ સકો. અયોપત્તો પઞ્ચહિ પાકેહિ મત્તિકાપત્તો દ્વીહિ પાકેહિ પક્કત્તા કપ્પો. સો દસાહપરમં કાલં અનધિટ્ઠિતો અવિકપ્પિતો ધારેય્યોતિ.

૬૪. અચ્છેદાદયો ચીવરે વુત્તપ્પભેદાયેવ. છિદ્દેનાતિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૦૮; કઙ્ખા. અટ્ઠ. પત્તસિક્ખાપદવણ્ણના) એત્થ યસ્સ પત્તસ્સ મુખવટ્ટિતો હેટ્ઠા દ્વઙ્ગુલપ્પદેસે યેન છિદ્દેન કઙ્ગુસિત્થં નિક્ખમતિ, તત્તકેન છિદ્દેન ભિજ્જતિ. તસ્મિં પન અયચુણ્ણાદીહિ પટિપાકતિકે કતે દસાહબ્ભન્તરે પુન અધિટ્ઠાતબ્બં. પત્તાધિટ્ઠાનમુજ્ઝતીતિ પત્તો અધિટ્ઠાનં ઉજ્ઝતિ.

૬૫. ઇદાનિ પરિહરણવિધિં દસ્સેતું ‘‘પત્તં ન પટિસામેય્ય સોદક’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. સોદકં (ચૂળવ. ૨૫૪) પત્તં ન પટિસામેય્ય, આતપે ચ સોદકં પત્તં ન ઓતપેતિ અધિપ્પાયો. ન નિદહેતિ નિરુદકં કત્વાપિ અતિકાલં ન નિદહેતિ અધિપ્પાયો. ભુમ્યાતિ ભૂમિયં. ન ઠપેતિ તટ્ટિકાચમ્મખણ્ડાદીસુ યેન કેનચિ અનત્થતાય પંસુસક્ખરમિસ્સાય ભૂમિયા ન ઠપેય્યાતિ અત્થો. નો ચ લગ્ગયેતિ એત્થપિ નાગદન્તાદીસુ (ચૂળવ. ૨૫૪) યત્થ કત્થચિ લગ્ગન્તસ્સ દુક્કટમેવ.

૬૬. મિડ્ઢન્તેતિ (ચૂળવ. ૨૫૪; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૫૪) ¶ મિડ્ઢપરિયન્તે. સચે પન પરિવત્તેત્વા તત્થેવ પતિટ્ઠાતિ, એવરૂપાય વિત્થિણ્ણાય મિડ્ઢિયા અબ્ભન્તરપરિચ્છેદે ઠપેતું વટ્ટતિ, ન પરિયન્તે. પરિભણ્ડન્તેતિ બાહિરપસ્સે કતાય તનુકમિડ્ઢિયા અન્તેતિ અત્થો. અઙ્કે વાતિ (ચૂળવ. ૨૫૪) દ્વિન્નં ઊરૂનં મજ્ઝે. એત્થ પન અંસબદ્ધકે અંસકૂટે લગ્ગેત્વા અઙ્કે ઠપેતું વટ્ટતિ, ન ઇતરથા. આતપત્તકેતિ છત્તે. એત્થ ભત્તપૂરોપિ અંસકૂટે લગ્ગિતપત્તોપિ ઠપેતું ન વટ્ટતિ.

૬૭. ઉચ્છિટ્ઠોદકં (ચૂળવ. ૨૫૫; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૫૫) નામ મુખવિક્ખાલનોદકં, તં પત્તે નિટ્ઠુભિત્વા પત્તેન ન નીહરેય્યાતિ અત્થો. ચલકઞ્ચ અટ્ઠિકઞ્ચ ચલકટ્ઠિકં. એતેસુ યં કિઞ્ચિ પત્તેન નીહરન્તસ્સ દુક્કટં. પત્તં પટિગ્ગહં કત્વા હત્થં ધોવિતુમ્પિ ન લભતિ. હત્થધોવિતવત્થધોવિતઉદકમ્પિ પત્તે આકિરિત્વા નીહરિતું ન વટ્ટતિ. અનુચ્છિટ્ઠપત્તં ઉચ્છિટ્ઠહત્થેન ગહેતુમ્પિ ન વટ્ટતિ. હત્થં પન બહિ ધોવિત્વા ગહેતું વટ્ટતિ. મચ્છમંસફલાફલાદીનિ ખાદન્તો યં મુખેન લુઞ્ચિત્વા લુઞ્ચિત્વા ખાદતિ, તં વા તેસં અટ્ઠિઆદિકં ¶ વા મુખતો નીહટં પુન અખાદિતુકામો છડ્ડેતુકામો પત્તે ઠપેતું ન લભતિ. સિઙ્ગિવેરનાળિકેરખણ્ડાદીનિ ખાદન્તેહિ ડંસિત્વા ડંસિત્વા પુન ઠપેતું લભતિ. ‘‘ન ભિક્ખવે પત્તહત્થેન કવાટં પણામેતબ્બં, યો પણામેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૨૫૫) વુત્તત્તા યેન કેનચિ સરીરાવયવેન પત્તં ગહેત્વા ઠિતો યેન કેનચિ સરીરાવયવેન કવાટં પણામેતું ન લભતિ, તસ્મા ‘‘પત્તહત્થોવા’’તિ વુત્તં. અંસકૂટે લગ્ગિત્વા ઠિતસ્સ વટ્ટતિ.

૬૮. ભૂમિઆધારકેતિ એત્થ દન્તવલ્લિવેત્તવાકાદીહિ કતે વલયાધારકે. દારુદણ્ડાધારેતિ એકદારુના કતઆધારકે ¶ ચ બહૂહિ દણ્ડેહિ કતઆધારકે ચાતિ અત્થો. તિદણ્ડે ન વટ્ટતિ. એતેસુ પન સુસજ્જિતેસુ એકં પત્તં ઠપેત્વાવ તસ્સુપરિ એકં ઠપેતું વટ્ટતિ, તયો પન ન વટ્ટન્તિ. એકં નિક્કુજ્જિત્વાવ ભૂમિયન્તિ એત્થ ભૂમિયં કટસારકાદીસુ અઞ્ઞતરં પત્થરિત્વા તસ્સુપરિ નિક્કુજ્જિત્વા વા ઉક્કુજ્જિત્વા વા એકં ઠપેય્ય, દ્વે ઠપેતું ન વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. દ્વે પન ઠપેન્તેન ઉપરિ ઠપિતપત્તં એકેન પસ્સેન ભૂમિયં ફુસાપેત્વા ઠપેતું વટ્ટતીતિ વદન્તિ.

૬૯-૭૦. ઇદાનિ અકપ્પિયપત્તે દસ્સેતું ‘‘દારુરૂપિયસોવણ્ણા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ મણિવેળુરિયામયાતિ (ચૂળવ. ૨૫૨; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૫૨) મણીતિ ઇન્દનીલકબરકતાદિ. સચે ગહટ્ઠા ભત્તગ્ગે સુવણ્ણરૂપિયતટ્ટકાદીસુ સૂપબ્યઞ્જનં કત્વા ઉપનામેન્તિ, આમસિતુમ્પિ ન વટ્ટતિ. ઘટિકટાહજા (ચૂળવ. ૨૫૫; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૫૫) ચ તુમ્બકટાહજા ચ ઘટિતુમ્બકટાહજા. એત્થ તુમ્બકટાહજાનામ અલાબુ. પત્તવિનિચ્છયો.

૭૧-૨. ઇદાનિ થાલકેસુ કપ્પિયાકપ્પિયવિધિં દસ્સેતું ‘‘થાલકા ચા’’તિ પદં ઉદ્ધટં. તત્થ ¶ અકપ્પાતિ દારુમયાદયો થાલકા અકપ્પિયાતિ અત્થો. ફલિકથાલકાદયો (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૫૨) ગિહિસન્તકા વા સઙ્ઘસન્તકા વા કપ્પિયા. ઘટિતુમ્બકટાહજા (ચૂળવ. ૨૫૫) તાવકાલિકા, તાસુ ભુઞ્જિત્વા છડ્ડેતબ્બા, ન પરિહરિતબ્બાતિ અધિપ્પાયો. થાલકવિનિચ્છયો.

૭૩. ઇદાનિ ¶ પવારણાવિધિં દસ્સેતું ‘‘પવારણા’’તિ (પાચિ. ૨૩૮-૨૩૯; પાચિ. અટ્ઠ. ૨૩૮-૨૩૯; કઙ્ખા. અટ્ઠ. પઠમપવારણાસિક્ખાપદવણ્ણના) પદં ઉદ્ધટં. તત્થ ઇરિયાપથેનાતિ ઠાનગમનસયનનિસજ્જાનં અઞ્ઞતરેન ઇરિયાપથેનાતિ અત્થો. તતો ઇરિયાપથતો અઞ્ઞેન ઇરિયાપથેન અનતિરિત્તકં પરિભુઞ્જેય્ય ચે, પાચિત્તિયન્તિ અત્થો. પાચિત્તિનતિરિત્તકન્તિ પાચિત્તિ અનતિરિત્તકં.

૭૪. ઇદાનિ યેહિ અઙ્ગેહિ પવારણા હોતિ, તાનિ અઙ્ગાનિ દસ્સેતું ‘‘અસન’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અસનન્તિ એતેન અવિપ્પકતભોજનતા વુત્તા, ભુઞ્જમાનો ચ સો પુગ્ગલો હોતીતિ અત્થો. ભોજનઞ્ચેવાતિ યં ભુઞ્જન્તો પવારેતિ, તં ઓદનો કુમ્માસો સત્તુ મચ્છો મંસન્તિ ઇમેસુ અઞ્ઞતરં હોતીતિ અત્થો. અભિહારોતિ દાયકો તસ્સ તં ભત્તં કાયેન અભિહરતીતિ અત્થો, વાચાભિહારો પન ન ગહેતબ્બો. સમીપતાતિ દાયકો પવારણપ્પહોનકભોજનં ગહેત્વા અડ્ઢતેય્યહત્થપ્પમાણે ઓકાસે હોતીતિ અત્થો. કાયવાચાપટિક્ખેપોતિ હત્થપાસે ઠિતેન અભિહટં ભિક્ખં કાયેન વા વાચાય વા પટિક્ખિપેય્યાતિ અત્થો. એત્થ પન સચે ભિક્ખુ નિસિન્નો હોતિ, આનિસદસ્સ પારિમન્તતો પટ્ઠાય, સચે ઠિતો, પણ્હિઅન્તતો પટ્ઠાય, સચે નિપન્નો, યેન પસ્સેન નિપન્નો, તસ્સ પારિમન્તતો પટ્ઠાય દાયકસ્સાપિ તથાવિધસ્સ ઠપેત્વા પસારિતહત્થં યં તસ્સ આસન્નતરં અઙ્ગં, તસ્સ વસેન પરિચ્છેદો કાતબ્બો. પઞ્ચ અઙ્ગા પવારણાતિ ‘‘અસનં પઞ્ઞાયતિ, ભોજનં પઞ્ઞાયતિ, હત્થપાસે ઠિતો અભિહરતિ, પટિક્ખેપો ¶ પઞ્ઞાયતી’’તિ (પાચિ. ૨૩૯; પરિ. ૪૨૮) ¶ પાળિયં વુત્તેહિ ઇમેહિ પઞ્ચહિ અઙ્ગેહિ પવારણા હોતીતિ અત્થો.

૭૫. ઇદાનિ એતેસુ પઞ્ચસુ ભોજનં દસ્સેતું ‘‘ઓદનો’’તિઆદિ વુત્તં. ઇદાનિ ઓદનાદયો ઇમેહિ નિબ્બત્તાતિ દસ્સેતું ‘‘સાલી’’તિઆદિમાહ. તત્થ સેતરત્તકાળભેદા સબ્બાપિ કઙ્ગુજાતિયો કઙ્ગૂતિ ગહેતબ્બા. કાળસેતા કુદ્રૂસવરકા. ઇમેસં સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં ઓદનો ચ ભોજ્જયાગુ ચ ઓદનો નામાતિ અત્થો.

૭૬. સામાકાદિતિણં (પાચિ. અટ્ઠ. ૨૩૮-૨૩૯) કુદ્રૂસકે સઙ્ગહં ગતન્તિ અત્થો. વરકચોરકો વરકે સઙ્ગહં ગતો, સાલિયઞ્ચેવ નીવારો સઙ્ગહં ગતો સેતત્તાતિ વદન્તિ. ઇમેસં વુત્તપ્પકારાનં સાનુલોમાનં સત્તન્નં ધઞ્ઞાનં તણ્ડુલે ગહેત્વા ‘‘યાગું પચિસ્સામા’’તિ વા ‘‘ભત્તં પચિસ્સામા’’તિ વા યં કિઞ્ચિ સન્ધાય પચન્તિ, સચે ઉણ્હં વા સીતલં વા ભુઞ્જન્તાનં ભોજનકાલે ગહિતગહિતટ્ઠાને ઓધિ પઞ્ઞાયતિ, અયં ઓદનો નામ, પવારણં જનેતિ. યોપિ પાયાસો વા અમ્બિલયાગુ વા ઉદ્ધનતો ઓતારિતમત્તા અબ્ભુણ્હા આવિજ્ઝિત્વા પિવિતું સક્કા, ગહિતોકાસેપિ ઓધિં ન દસ્સેતિ, અયં પવારણં ન જનેતિ. ઉસુમાય પન વિગતાય ઘનભાવં ગચ્છતિ, ઓધિ પઞ્ઞાયતિ, પુન પવારણં જનેતિ, પુબ્બે તનુકભાવો ન રક્ખતિ. ભત્તે પન ઉદકકઞ્જિકખીરાદીનિ આકિરિત્વા ‘‘યાગું ગણ્હથા’’તિ વદન્તિ, કિઞ્ચાપિ તનુકા હોતિ, પવારણં જનેતિયેવ તસ્મિં યાગુયા નત્થિભાવતો. સચે પન પક્કુથિતેસુ ઉદકાદીસુ પક્ખિપિત્વા પચિત્વા દેન્તિ, યાગુસઙ્ગહમેવ ગચ્છતિ.

૭૭. ભટ્ઠધઞ્ઞમયોતિ ¶ સત્તવિધાનિપિ ધઞ્ઞાનિ ગહેત્વા ખરપાકભજ્જિતાનં તેસં તણ્ડુલે કોટ્ટેત્વા કતચુણ્ણકુણ્ડકાનિ સત્તુ નામ. સમપાકભજ્જિતાનં પન આતપસુક્ખાનં વા તણ્ડુલાનં ચુણ્ણકુણ્ડકાનિ સત્તુસઙ્ખ્યં ન ગચ્છન્તિ. યવસમ્ભવોતિ અઞ્ઞેહિ પન મુગ્ગાદીહિ કતકુમ્માસો ન પવારેતીતિ અધિપ્પાયો. ઉદકસમ્ભવોતિ ઇમિના કક્કટકસિપ્પિકસમ્બુકાદયોપિ સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. સચે યાગુપાનકાલે એકસ્મિં ભાજને ઠપેત્વા મચ્છમંસં વા ખાદન્તિ, તે ચે અખાદન્તો અઞ્ઞં પવારણપ્પહોનકં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. ખાદિતેપિ સચે મુખે અવસિટ્ઠં નત્થિ, તદા પટિક્ખિપન્તોપિ ન પવારેતિયેવ. સચે ¶ પત્તે અવસિટ્ઠં અત્થિ, મુખે નત્થિ, તઞ્ચે અખાદિતુકામો હોતિ, અઞ્ઞત્થ વા ગન્ત્વા ખાદિતુકામો, તસ્મિં ખણે પટિક્ખિપન્તોપિ ન પવારેતિયેવ.

૭૮. ભોજનન્તિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૨૩૮-૨૩૯) પઞ્ચસુ ભોજનેસુ યં કિઞ્ચિ ભોજનં. કપ્પિયં વા અકપ્પિયં વા ભુઞ્જન્તોતિ સમ્બન્ધો. નિસેધયન્તિ કાયેનાભિહટં અઙ્ગુલિચલનાદિના વા ભમુકવિકારેન વા કુદ્ધભાવેન ઓલોકેન વા પટિક્ખિપન્તો કાયેન વા ‘‘અલ’’ન્તિ વા ‘‘ન ગણ્હામી’’તિ વા ‘‘મા આકિરા’’તિ વા ‘‘અપગચ્છા’’તિ વા આદિના નયેન પટિક્ખિપન્તો વાચાય વા નિસેધયન્તોતિ અત્થો. કપ્પન્તિ કપ્પિયભોજનમેવ પટિક્ખિપન્તો સો પવારેતિ, અકપ્પિયમંસં વા ભોજનં વા પટિક્ખિપન્તો ન પવારેતિ. કસ્મા? તસ્સ પટિક્ખિપિતબ્બટ્ઠાને ઠિતત્તા. સચે કપ્પિયભોજનં ભુઞ્જમાનો અકપ્પિયં પટિક્ખિપતિ, ન પવારેતિ. કસ્મા? તસ્સ પટિક્ખિપિતબ્બતો. ઇદાનિ મિસ્સકનયં દસ્સેતું ‘‘તન્નામેના’’તિઆદિ વુત્તં. તત્રાયં પિણ્ડત્થો – તન્નામેન વા ઇમન્તિ વા અભિહટં ¶ કપ્પિયં નિસેધયં પવારેય્યાતિ. કિં વુત્તં હોતિ? યો પન મચ્છમંસમિસ્સં (કઙ્ખા. અટ્ઠ. પઠમપવારણાસિક્ખાપદવણ્ણના; પાચિ. અટ્ઠ. ૨૩૮-૨૩૯) યાગું બ્યઞ્જનં વા આહરિત્વા ‘‘મચ્છં ગણ્હથ, મંસં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, તં પટિક્ખિપતો પવારણા હોતિ. સચે ‘‘યાગું ગણ્હથ, રસબ્યઞ્જનં ગણ્હથા’’તિ વદતિ, તં પટિક્ખિપતો પવારણા ન હોતિ. કસ્મા? તસ્સાપિ અત્થિતાય. સચે ‘‘ઇમં ગણ્હથા’’તિ સવત્થુકં કત્વા દેતિ, તં પટિક્ખિપતો પવારણા હોતિ. ભત્તમિસ્સકેપિ એસેવ નયો. સચે અઞ્ઞસ્સ અભિહટં પટિક્ખિપતિ, પવારણા નત્થિયેવ.

૭૯-૮૦. ઇદાનિ પવારણં અજનેન્તે દસ્સેતું ‘‘લાજા’’તિઆદિ વુત્તં. એત્થ લાજા તંસત્તુભત્તાનીતિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. પઠમપવારણાસિક્ખાપદવણ્ણના) લાજા ચ લાજેહિ કતસત્તુભત્તાનિ ચાતિ અત્થો. મચ્છમંસપૂવેસુ પન પવારણા હોતિ, તસ્મા ‘‘સુદ્ધખજ્જકો’’તિ વુત્તં. ભટ્ઠપિટ્ઠન્તિ પુબ્બે આમકં પચ્છા ભજ્જિતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ. વેળુઆદીનં વુત્તાવસેસાનં ભત્તન્તિ સમ્બન્ધો. રસયાગુ રસો પક્કયાગુ. મંસાદીહિ અમિસ્સિતા સુદ્ધયાગુ. પુથુકામયં પન યં કિઞ્ચિ પવારણં ન જનેતિ.

૮૧. વુટ્ઠાયાતિ (પાચિ. અટ્ઠ. ૨૩૮-૨૩૯) આસના ઉટ્ઠાય અતિરિત્તં ન કાતબ્બન્તિ ¶ સમ્બન્ધો. સચે પવારેત્વા આસના ન વુટ્ઠાતિ ભિક્ખુ, તસ્સાપિ અતિરિત્તં કાતું લભતિ. અભુત્તેન ચ ભોજનન્તિ યેન પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરં ભોજનં અન્તમસો કુસગ્ગેનાપિ ન ભુત્તં, તેનાપિ અતિરિત્તં ન કાતબ્બન્તિ અત્થો. યેન પન અરુણુગ્ગમેપિ ભુત્તં હોતિ, સો ચે અપવારિતો આસના વુટ્ઠિતોપિ મજ્ઝન્હિકસમયેપિ પુન કિઞ્ચિ અભુત્વાપિ કાતું લભતિ. યેન યં વા ¶ પુરે કતન્તિ યેન યં વા પુબ્બે કતં, તેન તમ્પિ પચ્છા ન કાતબ્બં. અઞ્ઞેન પન તં કાતું વટ્ટતીતિ વદન્તિ.

૮૨. યં ફલં વા કન્દમૂલં વા પઞ્ચહિ સમણકપ્પેહિ કતકપ્પિયં અઞ્ઞમ્પિ કપ્પિયભોજનં વા કપ્પિયમંસં વા, ઇદં કપ્પિયં નામ, વુત્તપ્પકારવિપરીતં અકપ્પિયં નામ, તસ્મિં અતિરિત્તકરણં ન રુહતિ, યઞ્ચ પટિગ્ગહેત્વા ન ગહિતં, તસ્મિમ્પિ ન રુહતિ, તેન વુત્તં ‘‘કપ્પિયં ગહિતઞ્ચેવા’’તિ. ઉચ્ચારિતન્તિ કપ્પિયં કારેતું આગતેન ભિક્ખુના ઈસકમ્પિ ઉક્ખિત્તં વા અપનમિતં વાતિ અત્થો. હત્થપાસતો બહિ ઠિતં કાતું ન વટ્ટતિ, તેન વુત્તં ‘‘હત્થપાસગ’’ન્તિ. અતિરિત્તં કરોન્તેવન્તિ અતિરિત્તં કરોન્તો ‘‘અલમેતં સબ્બ’’ન્તિ વચીભેદં કત્વા એવં ભાસતૂતિ અત્થો. ‘‘અલમેતં સબ્બ’’ન્તિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બં, અયં કિર આચિણ્ણો. વિનયધરા કિર પન ‘‘સકિં એવ વત્તબ્બ’’ન્તિ વદન્તિ. અલમેતં સબ્બન્તિ ઇદમ્પિ વો અધિકં, ઇતો અઞ્ઞં ન લચ્છસીતિ અત્થો.

૮૩. અનુપસમ્પન્નહત્થગન્તિ કપ્પિયં કરોન્તેન પન અનુપસમ્પન્નસ્સ હત્થે ઠિતંયેવ ન કાતબ્બં, તં પન અઞ્ઞેન ભિક્ખુના પટિગ્ગહાપેત્વા તસ્સ હત્થે ઠિતં અતિરિત્તં કત્વા અનુપસમ્પન્નસ્સ દાતું વટ્ટતિ. અત્તના આગન્ત્વા અઞ્ઞસ્સ હત્થે ચ પેસયિત્વાપિ કારેતું લબ્ભતેતિ અત્થો. તં પન અતિરિત્તકારકં ઠપેત્વા અઞ્ઞો સબ્બો પવારિતોપિ અપ્પવારિતોપિ ભુઞ્જિતું લભતીતિ અત્થો. સચે પવારિતો પરિભુઞ્જતિ, યથા અકતેન મિસ્સં ન હોતિ, તથા મુખઞ્ચ હત્થઞ્ચ સુદ્ધં કત્વા ભુઞ્જિતબ્બં. ગિલાનસ્સ ભુત્તાવસેસમ્પિ તસ્સ ‘‘અજ્જ વા સ્વે વા ખાદિસ્સતી’’તિ આહટમ્પિ અનતિરિત્તકતં ભુઞ્જિતું વટ્ટતીતિ. પવારણાવિનિચ્છયો.

પવારણાનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૮૪. ઇદાનિ ¶ ¶ યે તે ચત્તારો કાલિકા મુનિના વુત્તા ‘‘યાવકાલિકં યામકાલિકં સત્તાહકાલિકં યાવજીવિક’’ન્તિ, તે દસ્સેતું ‘‘કાલિકા ચા’’તિ પદં ઉદ્ધટં. તત્થ (પાચિ. ૨૫૪-૨૫૬; પાચિ. અટ્ઠ. ૨૫૩-૨૫૬) કતમે તે કાલિકાતિ ચે, તે દસ્સેતું ‘‘યાવકાલિક’’ન્તિઆદિમાહ. તેસુ અરુણુગ્ગમનતો યાવ ઠિતમજ્ઝન્હિકા ભુઞ્જિતબ્બતો યાવકાલિકં. અરુણુગ્ગમનતો યાવ યામાવસાના પિપાસાય સતિ પિપાસચ્છેદનત્થં પાતબ્બતો યામો કાલો અસ્સાતિ યામકાલિકં. તેન ઉપસમેતબ્બે આબાધે સતિ યાવ સત્તાહા પરિભુઞ્જિતબ્બતો સત્તાહકાલિકં. આબાધે સતિ યાવજીવં પરિહરિત્વા ભુઞ્જિતબ્બતો યાવજીવિકં.

૮૫. તેસુ યાવકાલિકં દસ્સેતું ‘‘પિટ્ઠં મૂલં ફલં ખજ્જ’’ન્તિઆદિમાહ. એત્થ (પાચિ. ૨૪૮-૨૫૦; પાચિ. અટ્ઠ. ૨૪૮-૨૪૯) પિટ્ઠખાદનીયં નામ સત્તન્નં તાવ ધઞ્ઞાનં ધઞ્ઞાનુલોમાનં અપરણ્ણાનઞ્ચ પિટ્ઠં પનસપિટ્ઠં લબુજપિટ્ઠં અમ્બાટકપિટ્ઠં સાલપિટ્ઠં ધોતકતાલપિટ્ઠં ખીરવલ્લિપિટ્ઠઞ્ચાતિ એવમાદીનિ તેસુ તેસુ જનપદેસુ પકતિઆહારવસેન મનુસ્સાનં ખાદનીયત્થઞ્ચ ભોજનીયત્થઞ્ચ ફરણકાનિ પિટ્ઠાનિ યાવકાલિકાનિ. ઇમિનાવ લક્ખણેન મૂલખાદનીયાદીસુપિ યાવકાલિકલક્ખણં વેદિતબ્બં, અતિવિત્થારભયેન સંખિત્તં. ગોરસો નામ ખીરદધિતક્કરસો. ધઞ્ઞભોજનન્તિ સાનુલોમાનિ સત્તધઞ્ઞાનિ ચ પઞ્ચવિધભોજનઞ્ચાતિ અત્થો. યાગુસૂપપ્પભુતયોતિ એત્થ પભુતિ-સદ્દેન કન્દખાદનીયં મુળાલખાદનીયં મત્થકખાદનીયં ખન્ધખાદનીયં તચખાદનીયં પત્તખાદનીયં પુપ્ફખાદનીયં અટ્ઠિખાદનીયં નિય્યાસખાદનીયન્તિ ઇમાનિ સઙ્ગહિતાનીતિ વેદિતબ્બાનિ.

તત્રિદં ¶ મુખમત્તનિદસ્સનં – ભિસસઙ્ખાતો પદુમપુણ્ડરીકકન્દો પિણ્ડાલુમસાલુકઆદયો વલ્લિકન્દો આલુવકન્દો તાલકન્દોતિ એવમાદિ કન્દખાદનીયં. પદુમમુળાલાદયો મુળાલખાદનીયં. તાલહિન્તાલકુન્તાલકેતકનાળિકેરપૂગરુક્ખખજ્જૂરીઆદીનં કળીરસઙ્ખાતા મત્થકા મત્થકખાદનીયં. ઉચ્છુખન્ધો નીલુપ્પલરત્તુપ્પલકુમુદસોગન્ધિકાનં પુપ્ફદણ્ડકાનીતિ એવમાદિ ખન્ધખાદનીયં. તચખાદનીયં ઉચ્છુતચો એવ એકો યાવકાલિકો, સોપિ સરસો. મૂલકં ખારકો ચચ્ચુ તમ્બુકો તણ્ડુલેય્યકોતિ એવમાદિ પત્તખાદનીયં. મૂલકપુપ્ફં ખારકપુપ્ફં ¶ ચચ્ચુપુપ્ફં તમ્બુકપુપ્ફન્તિ એવમાદિ પુપ્ફખાદનીયં, અસોકપુપ્ફં પન યાવજીવિકં. લબુજપનસટ્ઠિઆદિ અટ્ઠિખાદનીયં. નિય્યાસખાદનીયે યાવકાલિકં નત્થિ. એતે વુત્તપ્પકારા યાવકાલિકા હોન્તીતિ અત્થો.

૮૬. ઇદાનિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અટ્ઠ પાનાનિ અમ્બપાનં જમ્બુપાનં ચોચપાનં મોચપાનં મધુકપાનં મુદ્દિકપાનં સાલૂકપાનં ફારુસકપાન’’ન્તિ (મહાવ. ૩૦૦) એવં વુત્તં અટ્ઠવિધં પાનકં યામકાલિકં નામાતિ દસ્સેતું ‘‘મધૂ’’તિઆદિમાહ. તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૦) મધુજં મુદ્દિકજં સાલૂકજં ચોચજં મોચજં અમ્બુજં જમ્બુજઞ્ચાતિ એવમત્થો ગહેતબ્બો. એત્થ મધુજં નામ મધુકાનં જાતિરસેન કતં, તં પન ઉદકસમ્ભિન્નમેવ વટ્ટતિ, સુદ્ધં ન વટ્ટતિ. મુદ્દિકપાનં નામ મુદ્દિકા ઉદકે મદ્દિત્વા પરિસ્સાવેત્વા ગહિતં. સાલૂકપાનં નામ રત્તુપ્પલનીલુપ્પલાદીનં કિઞ્જક્ખરેહિ કતં. સેસાનિ પાકટાનેવ. એત્થ પન સચે સયં એતાનિ યાવકાલિકવત્થૂનિ પટિગ્ગહેત્વા ઉદકે મદ્દિત્વા આતપે આદિચ્ચપાકેન પચિત્વા પરિસ્સાવેત્વા પાનકં કરોતિ, તં પુરેભત્તમેવ કપ્પતિ. સચે અનુપસમ્પન્નેન કતં લભતિ, તદહુપુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તં નિરામિસપરિભોગેન ¶ યાવ અરુણુગ્ગમના વટ્ટતિ. ઇમાનિ અટ્ઠ પાનાનિ સીતાનિપિ આદિચ્ચપાકાનિપિ વટ્ટન્તિ, અગ્ગિપાકાનિ પન ન વટ્ટન્તિ, તસ્મા ‘‘નગ્ગિસન્તત્ત’’ન્તિ વુત્તં.

૮૭. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બં ફલરસં ઠપેત્વા ધઞ્ઞફલરસ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૦૦) વુત્તત્તા ધઞ્ઞફલરસો પન ન વટ્ટતિ, તેન વુત્તં ‘‘સાનુલોમાનિ ધઞ્ઞાનિ ઠપેત્વા’’તિ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બં પુપ્ફરસં ઠપેત્વા મધુકપુપ્ફરસ’’ન્તિ વુત્તત્તા મધુકપુપ્ફરસો આદિચ્ચપાકો વા હોતુ અગ્ગિપાકો વા, પચ્છાભત્તં ન વટ્ટતિ, તેન વુત્તં ‘‘મધુકપુપ્ફમઞ્ઞત્રા’’તિ.

૮૮. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બં પત્તરસં ઠપેત્વા ડાકરસ’’ન્તિ વુત્તત્તા ઉદકેન પક્કાનમ્પિ યાવકાલિકપત્તાનં રસો પુરેભત્તમેવ વટ્ટતિ, સીતોદકેન મદ્દિતાનં રસો યામકાલિકં. તેન વુત્તં ‘‘ઠપેત્વા પક્કડાકજ’’ન્તિ. યાવજીવિકપણ્ણસ્સ ઉદકેન પક્કસ્સ રસો યાવજીવિકો હોતિ.

૮૯. ઇદાનિ ¶ સત્તાહકાલિકે દસ્સેતું ‘‘સપ્પી’’તિઆદિમાહ. એત્થ (મહાવ. ૨૬૦) પન –

‘‘સપ્પિનોનીતતેલાનિ, મધુફાણિતમેવ ચ;

સત્તાહકાલિકા સપ્પિ, યેસં મંસમવારિત’’ન્તિ. –

પાઠો ગહેતબ્બો. એવં પન ગહિતે વસા તેલગ્ગહણેન ગહિતાવ હોતિ ‘‘તેલં નામ તિલતેલં સાસપતેલં મધુકતેલં એરણ્ડતેલં વસાતેલ’’ન્તિ (પારા. ૬૨૩; પાચિ. ૨૬૦) એવં પાળિયં વિત્થારિતત્તા. એવં પન અગ્ગહેત્વા વસા ચ ‘‘મધુફાણિત’’ન્તિ પાઠે ગહિતે યાવકાલિકભૂતા વસા સત્તાહકાલિકાતિ આપજ્જેય્ય, ‘‘યાનિ ખો પન તાનિ ગિલાનાનં ¶ ભિક્ખૂનં પટિસાયનીયાનિ ભેસજ્જાનિ, સેય્યથિદં – સપ્પિ નવનીતં તેલં મધુ ફાણિત’’ન્તિ (પારા. ૬૨૨) એવં પઞ્ચેવ ભગવતા સત્તાહકાલિકભેસજ્જાનિ અનુઞ્ઞાતાનિ, તતો ઉત્તરિ છટ્ઠસ્સ સત્તાહકાલિકભેસજ્જસ્સ અત્થિતાપિ આપજ્જતિ, ભેસજ્જક્ખન્ધકેપિ ભગવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, વસાનિ ભેસજ્જાનિ અચ્છવસં મચ્છવસં સુસુકાવસં સૂકરવસં ગદ્રભવસં કાલે પટિગ્ગહિતં કાલે નિપ્પક્કં કાલે સંસટ્ઠં તેલપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૬૨) એવં સત્તાહકાલિકવસેન વસં અનનુજાનિત્વા તતો નિબ્બત્તતેલમેવ અનુઞ્ઞાતં, તસ્મા ‘‘મધુફાણિતમેવ ચા’’તિ પાઠે અગ્ગહિતે પાળિયા અટ્ઠકથાય ચ વિરુજ્ઝતિ. થેરેન પન ઉત્તરવિહારવાસીનં ખુદ્દસિક્ખાય આગતનયેન વુત્તં. તેસં પન –

‘‘સપ્પિ નવનીતં તેલં, મધુ ફાણિતપઞ્ચમં;

અચ્છમચ્છવસાદિ ચ, હોન્તિ સત્તાહકાલિકા’’તિ. –

એવમાગતં. અમ્હાકં પન વિસું સત્તાહકાલિકે આગતટ્ઠાનં નત્થીતિ વદન્તિ, ઉપપરિક્ખિતબ્બં.

ઇદાનિ તેસુ સપ્પિં દસ્સેતું ‘‘યેસં મંસપવારિત’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘સપ્પિનામ ગોસપ્પિ વા અજિકાસપ્પિ વા મહિં સસપ્પિ વા. યેસં મંસં કપ્પતિ, તેસં સપ્પિ, નવનીતં નામ તેસંયેવ નવનીત’’ન્તિ (પારા. ૬૨૩; પાચિ. ૨૬૦) પાળિયં વુત્તત્તા નવનીતં પન ગહિતન્તિ ન વિત્થારિતં ¶ , સપ્પિ પન પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં તદહુ પુરેભત્તં સામિસમ્પિનિરામિસમ્પિ વટ્ટતિ. પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં નિરામિસં પરિભુઞ્જિતબ્બં. સત્તાહાતિક્કમે સચે એકભાજને ઠપિતં, એકં નિસ્સગ્ગિયં. સચે બહૂસુ, વત્થુગણનાય નિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયાનિ. પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહિતં સત્તાહં નિરામિસમેવ વટ્ટતિ. સપ્પિ તાપેન્તસ્સ સામંપાકો ન હોતિ, ‘‘નવનીતં પન તાપેન્તસ્સ હિ સામંપાકો ન હોતિ, સામંપક્કેન પન ¶ તેન સદ્ધિં આમિસં ન વટ્ટતી’’તિ ચ ‘‘સચે અનુપસમ્પન્નો પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતનવનીતેન સપ્પિં કત્વા દેતિ, પુરેભત્તં સામિસં વટ્ટતિ. સચે સયં કરોતિ, સત્તાહં નિરામિસમેવ વટ્ટતી’’તિ ચ સમન્તપાસાદિકાયં (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૨૨) નવનીતમ્હિયેવ સામંપાકતા વુત્તા, ન સપ્પિમ્હિ. યં પન કઙ્ખાવિતરણિયં વુત્તં ‘‘નિબ્બત્તિતસપ્પિ વા નવનીતં વા પચિતું વટ્ટતી’’તિ, ‘‘તં પન તદહુ પુરેભત્તમ્પિ સામિસં પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતી’’તિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. ભેસજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) ચ, તત્થ યાવકાલિકવત્થુના અસમ્મિસ્સં સુધોતં નવનીતં સન્ધાય ‘‘પચિતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. સયંપચિતસત્તાહકાલિકેન સદ્ધિં યદિ આમિસં ભુઞ્જતિ, તં આમિસં સયંપક્કસત્તાહકાલિકેન મિસ્સિતં અત્તનો યાવકાલિકભાવં સત્તાહકાલિકેન ગણ્હાપેતિ, તથા ચ સતિ યાવકાલિકં અપક્કમ્પિ સયંપક્કભાવં ઉપગચ્છતીતિ ‘‘સામિસં પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. યથા સયંપક્કસત્તાહકાલિકવસાતેલં સયંભજ્જિતસાસપાદિયાવજીવિકવત્થૂનં તેલઞ્ચ સામિસં તદહુ પુરેભત્તમ્પિ ન વટ્ટતિ, તથા નવનીતસપ્પીતિ વેદિતબ્બં. વક્ખતિ ચ આચરિયો –

‘‘યાવકાલિકઆદીનિ, સંસટ્ઠાનિ સહત્તના. ગાહાપયન્તિ સબ્ભાવ’’ન્તિ ચ,

‘‘તેહેવ ભિક્ખુના પક્કં, કપ્પતે યાવજીવિકં;

નિરામિસઞ્ચ સત્તાહં, સામિસે સામપાકતા’’તિ ચ.

યા પન સમન્તપાસાદિકાયં નવનીતમ્હિ સામંપાકતા વુત્તા, સા તક્કાદિસમ્મિસ્સં અધોતનવનીતં સન્ધાય વુત્તા. તસ્મા વિઞ્ઞૂનં સમન્તપાસાદિકાપિ કઙ્ખાવિતરણીપિ સમેન્તિ, તં નવનીતં સન્ધાય વુત્તન્તિ આચરિયા વદન્તિ. ઇદમેવ યુત્તં. યદિ સપ્પિમ્હિ સામંપાકતા હોતિ, અવસ્સંયેવ સમન્તપાસાદિકાયં ¶ વુચ્ચેય્ય, તત્થ પન ‘‘સપ્પિ તાવ પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં, તદહુ પુરેભત્તં સામિસમ્પિ નિરામિસમ્પિ પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતી’’તિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૨૨) હિ ¶ વુત્તં, ન પચનવિધાનં. મનુસ્સસપ્પિનવનીતાનં, અઞ્ઞેસમ્પિ હત્થિઅસ્સાદીનં અકપ્પિયમંસસપ્પિનવનીતાનં સત્તાહાતિક્કમે દુક્કટં. કિં પન તં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતીતિ? આમ વટ્ટતિ. કસ્મા? પટિક્ખેપાભાવા ચ સબ્બઅટ્ઠકથાસુ અનુઞ્ઞાતત્તા ચ. ‘‘યેસં મંસં કપ્પતિ, તેસં સપ્પિ, નવનીત’’ન્તિ (પારા. ૬૨૩) ઇદં પન નિસ્સગ્ગિયવત્થું દસ્સેતું વુત્તં, ન અઞ્ઞેસં વારણત્થાય.

૯૦. ઇદાનિ તેલં દસ્સેતું ‘‘તેલં તિલવસેરણ્ડમધુસાસપસમ્ભવ’’ન્તિઆદિમાહ. એત્થ તિલાદીહિ સમ્ભવં નિબ્બત્તં તેલન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થ (પારા. અટ્ઠ. ૧.૧૦૦) પન પુરેભત્તં તિલે પટિગ્ગહેત્વા કતતેલં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સવત્થુકપ્પટિગ્ગહિતત્તા અનજ્ઝોહરણીયં. પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહેત્વા કતતેલં અનજ્ઝોહરણીયં, સીસમક્ખનાદીસુ ઉપનેતબ્બં. એરણ્ડમધુકસાસપટ્ઠીનિ પટિગ્ગહેત્વા સચે તાનિ ભજ્જિત્વા તેલં કરોતિ, તદહુ પુરેભત્તમ્પિ સામિસં ન વટ્ટતિ, સામંપાકતા હોતિ. સચે અભજ્જિત્વા કરોતિ, તદહુ પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય નિરામિસમેવ વટ્ટતિ, પરિભુઞ્જિતબ્બવત્થૂનં યાવજીવિકત્તા સવત્થુકપ્પટિગ્ગહણે દોસો નત્થીતિ. તેલગ્ગહણત્થાય એરણ્ડકટ્ઠિઆદીનિ પટિગ્ગહેત્વા સત્તાહં અતિક્કામયતો દુક્કટં. તથા પાળિયં અનાગતાનિ અદસ્સિતાનિ કોસમ્બકકુસુમ્ભાદીનં તેલાનિ.

ઇદાનિ મધુવિકતિં દસ્સેતું ‘‘ખુદ્દાભમરમધુકરિ-મક્ખિકાહિ કત’’ન્તિ વુત્તં. તત્થ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૨૩) ખુદ્દાતિ ખુદ્દમક્ખિકા. ભમરાતિ મહાભમરમક્ખિકા ¶ . દણ્ડકેસુ મધુકરા મધુકરિમક્ખિકા નામ. એતાહિ તીહિ મક્ખિકાહિ કતં મધુ નામાતિ અત્થો. ‘‘મધુ નામ મક્ખિકામધૂ’’તિ પાળિયં (પારા. ૬૨૩; પાચિ. ૨૬૦) વુત્તત્તા અઞ્ઞેહિ તુમ્બટકાદીહિ કતં સત્તાહકાલિકં ન હોતીતિ વેદિતબ્બં.

ઇદાનિ ફાણિતં દસ્સેતું ‘‘રસાદિઉચ્છુવિકતિ, પક્કાપક્કા ચ ફાણિત’’ન્તિ આહ. પક્કા ચ અપક્કા ચ રસાદિઉચ્છુવિકતિ ફાણિતન્તિ અત્થો. મધુકપુપ્ફફાણિતં પુરેભત્તં સામિસં વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં નિરામિસમેવ વટ્ટતિ. તસ્સ સત્તાહાતિક્કમે દુક્કટં. ચિઞ્ચફાણિતઞ્ચ અમ્બફાણિતઞ્ચ યાવકાલિકમેવ.

૯૧. ઇદાનિ ¶ એતેસુ વસાતેલસ્સ ઓદિસ્સ અનુઞ્ઞાતત્તા તં વિસું ઉદ્ધરિત્વા દસ્સેતું ‘‘સવત્થુપક્કા સામં વા’’તિઆદિમાહ. સત્તવિધઞ્હિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૨૩) ઓદિસ્સં નામ બ્યાધોદિસ્સં પુગ્ગલોદિસ્સં કાલોદિસ્સં સમયોદિસ્સં દેસોદિસ્સં વસોદિસ્સં ભેસજ્જોદિસ્સન્તિ.

તત્થ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અમનુસ્સિકાબાધે આમકમંસં આમકલોહિત’’ન્તિ (મહાવ. ૨૬૪) વુત્તં, ઇદં બ્યાધોદિસ્સં નામ. એત્થ પન કાલેપિ વિકાલેપિ કપ્પિયાકપ્પિયમંસલોહિતં વટ્ટતિ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, રોમન્થકસ્સ રોમન્થન’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૭૩) એવં અનુઞ્ઞાતં પુગ્ગલોદિસ્સં નામ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ચત્તારિ મહાવિકટાનિ દાતું ગૂથં મુત્તં છારિકં મત્તિક’’ન્તિ (મહાવ. ૨૬૮) એવં સપ્પદટ્ઠકાલે અપ્પટિગ્ગહિતકં અનુઞ્ઞાતં કાલોદિસ્સં નામ. ગણભોજનાદિ સમયોદિસ્સં નામ. ગણઙ્ગણૂપાહનાનિ દેસોદિસ્સં નામ. વસોદિસ્સં નામ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, વસાનિ ભેસજ્જાની’’તિ (મહાવ. ૨૬૨) એવં ¶ વસાનામેન અનુઞ્ઞાતં. તં ઠપેત્વા મનુસ્સવસં સબ્બેસં કપ્પિયાકપ્પિયવસાનં તેલં તંતદત્થિકાનં તેલપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. ભેસજ્જોદિસ્સં નામ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તાનિ પઞ્ચ ભેસજ્જાની’’તિ (મહાવ. ૨૬૧) એવં ભેસજ્જનામેન વુત્તાનિ સપ્પિઆદીનિ પઞ્ચ.

યથા પન ખીરદધિઆદીહિ પક્કતેલં પચ્છાભત્તં ન વટ્ટતિ, ન એવમિદં. ઇદં પન તેલં સવત્થુકપક્કમ્પિ વટ્ટતિ, તં દસ્સેતું ‘‘સવત્થુપક્કા સામં વા’’તિ વુત્તં. વસં ઓલોકેત્વા ‘‘સવત્થુપક્કા’’તિ વુત્તં. સામં પક્કા વાતિ અત્થો. યથા સવત્થુકપ્પટિગ્ગહિતત્તા સામંપક્કત્તા દધિઆદીહિ પક્કતેલં અત્તના કતં પુરેભત્તમ્પિ ન વટ્ટતિ, ન એવમિદં. ઇદં પન અત્તના સવત્થુકપક્કમ્પિ પુરેભત્તમ્પિ પચ્છાભત્તમ્પિ વટ્ટતીતિ અત્થો. એત્થ પન કારણૂપચારેન વસાતેલં ‘‘વસા’’તિ વુત્તં.

કાલેતિ પુરેભત્તકાલે પરેહિ વા અત્તના વા પક્કાતિ અત્થો. પચ્છાભત્તં પન પચિતું ન વટ્ટતિ ‘‘કાલે પટિગ્ગહિતં કાલે નિપ્પક્કં કાલે સંસટ્ઠ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૬૨) વુત્તત્તા. તસ્મા ‘‘કાલે’’તિ વુત્તં. યો પન વિકાલે પટિગ્ગહેત્વા વિકાલે પચિત્વા વિકાલે પરિસ્સાવેત્વા પરિભુઞ્જતિ, સો તીણિ દુક્કટાનિ આપજ્જતિ.

અમાનુસાતિ ¶ એત્થ (મહાવ. ૨૬૨) પન અચ્છવસાદીનં અનુઞ્ઞાતત્તા ઠપેત્વા મનુસ્સવસં સબ્બેસં અકપ્પિયમંસાનં વસા અનુઞ્ઞાતાતિ વેદિતબ્બા. મંસેસુ હિ મનુસ્સહત્થિમંસાદીનિ દસ મંસાનિ પટિક્ખિત્તાનિ, વસા પન એકા મનુસ્સવસા એવ.

અનુપસમ્પન્નેન (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૨૩) કતનિબ્બટ્ટિતવસાતેલં પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં પુરેભત્તં સામિસમ્પિ વટ્ટતિ, પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સત્તાહં ¶ નિરામિસમેવ વટ્ટતિ. યં પનેત્થ સુખુમરજસદિસં મંસં વા ન્હારુ વા અટ્ઠિ વા લોહિતં વા, તં અબ્બોહારિકં. સચે સયં કરોતિ, પુરેભત્તં પટિગ્ગહેત્વા પચિત્વા પરિસ્સાવેત્વા સત્તાહં નિરામિસમેવ પરિભુઞ્જિતબ્બં. નિરામિસપરિભોગઞ્હિ સન્ધાય ઇદં વુત્તં ‘‘કાલે પટિગ્ગહિતં કાલે નિપ્પક્કં કાલે સંસટ્ઠં તેલપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૬૨). અઞ્ઞેસન્તિ સપ્પિઆદીનં. વત્થુન્તિ યાવકાલિકભૂતં વત્થું. યાવકાલિકવત્થૂનં વત્થું ન પચેતિ સમ્બન્ધો.

૯૨. ઇદાનિ યાવજીવિકવિકતિં દસ્સેતું ‘‘હલિદ્દી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થાયમનુત્તાનપદત્થો (મહાવ. ૨૬૩; પાચિ. અટ્ઠ. ૨૪૮-૨૪૯) – પઞ્ચમૂલાદિકઞ્ચાપીતિ એત્થ દ્વિપઞ્ચમૂલેન સદ્ધિં અઞ્ઞાનિપિ તગ્ગતિકાનિ મૂલભેસજ્જાનિ ગહિતાનીતિ ઞાતબ્બં.

૯૩-૫. બિળઙ્ગાદીનિ ફલભેસજ્જાનિ. તત્થ (મહાવ. ૨૬૩) ગોટ્ઠફલન્તિ મદનફલન્તિ વદન્તિ. કપ્પાસાદીનં પણ્ણન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમે પન વુત્તપ્પકારા મૂલભેસજ્જફલભેસજ્જપણ્ણભેસજ્જવસેન વુત્તા સબ્બે કપ્પિયા. ઇમેસં પુપ્ફફલપણ્ણમૂલા સબ્બેપિ કપ્પિયા યાવજીવિકાયેવ. ઠપેત્વા ઉચ્છુનિય્યાસં સબ્બો ચ નિય્યાસો સરસઞ્ચ ઉચ્છુજં તચં ઠપેત્વા સબ્બો ચ તચોતિ સમ્બન્ધો.

૯૬. મધુના (પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૨૩) અમક્ખિતં સુદ્ધસિત્થઞ્ચ. મધુમક્ખિતં પન સત્તાહકાલિકમેવ. યઞ્ચ કિઞ્ચીતિ ઓદનં મંસં અટ્ઠિઆદીનીતિ અત્થો.

૯૭. ‘‘યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ નેવ ખાદનીયે ખાદનીયત્થં ફરન્તિ, ન ભોજનીયે ભોજનીયત્થં ફરન્તિ, તાનિ પટિગ્ગહેત્વા યાવજીવં પરિહરિતું, સતિ પચ્ચયે પરિભુઞ્જિતું ¶ , અસતિ ¶ પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તસ્સ આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૨૬૩) વુત્તત્તા ‘‘આહારત્થમસાધેન્તં, સબ્બં તં યાવજીવિક’’ન્તિ વુત્તં.

૯૮. સબ્બસ્સાતિ ગિલાનસ્સાપિ અગિલાનસ્સપીતિ અત્થો. કાલિકત્તયન્તિ યાવકાલિકં વજ્જેત્વા અવસેસં સતિ પચ્ચયે વિકાલે કપ્પતીતિ અત્થો.

૯૯. જનયન્તુભોતિ જનયન્તિ ઉભો. કિં વુત્તં હોતિ? યાવકાલિકયામકાલિકસઙ્ખાતા ઉભો કાલિકા અત્તનો કાલમતિક્કમિત્વા પરિભુત્તા પાચિત્તિં જનયન્તીતિ અત્થો. કિઞ્ચ ભિય્યો (મહાવ. ૨૭૪; મહાવ. અટ્ઠ. ૨૭૪; કઙ્ખા. અટ્ઠ. સન્નિધિકારકસિક્ખાપદવણ્ણના) – ઉભોપિ પનેતે અકપ્પિયકુટિયં વુત્તા અન્તોવુત્થં દુક્કટઞ્ચ, પુનદિવસે પરિભુઞ્જતો સન્નિધિં પાચિત્તિયઞ્ચ જનયન્તીતિ અત્થો.

૧૦૦. અનારુળ્હેતિ પાળિયં અનાગતે મનુસ્સસપ્પિઆદિમ્હીતિ અત્થો.

૧૦૧. નિસ્સટ્ઠલદ્ધન્તિ (પારા. ૬૨૪) વિનયકમ્મં કત્વા પુન લદ્ધન્તિ અત્થો. વિકપ્પેન્તસ્સ સત્તાહેતિ સત્તાહબ્ભન્તરે સામણેરસ્સ ‘‘ઇદં સપ્પિં તેલ’’ન્તિઆદિના નયેન નામં ગહેત્વા ‘‘તુય્હં વિકપ્પેમી’’તિ વા ‘‘ઇત્થન્નામસ્સ વિકપ્પેમી’’તિ વા સમ્મુખાપિ વા પરમ્મુખાપિ વા વિકપ્પેન્તસ્સ અનાપત્તીતિ સમ્બન્ધો. પાળિયં પન ‘‘અનાપત્તિ અન્તોસત્તાહે અધિટ્ઠેતિ, વિસ્સજ્જેતિ, નસ્સતિ, વિનસ્સતિ, ડય્હતિ, અચ્છિન્દિત્વા ગણ્હન્તિ, વિસ્સાસં ગણ્હન્તી’’તિ (પારા. ૬૨૫) એત્તકમેવ વુત્તં, ‘‘વિકપ્પેમી’’તિ ઇદં પન નત્થિ. કિઞ્ચાપિ નત્થિ, અથ ખો ‘‘અનધિટ્ઠિતે અધિટ્ઠિતસઞ્ઞી નિસ્સગ્ગિયં ¶ પાચિત્તિયં, અવિકપ્પિતે વિકપ્પિતસઞ્ઞી નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિય’’ન્તિ (પારા. ૬૨૪) આપત્તિવારે આગતત્તા થેરેન દસ્સિતં. તં દસ્સેન્તેનાપિ સચે ઉપસમ્પન્નસ્સ વિકપ્પેતિ, અત્તનો એવ સન્તકં હોતિ, પટિગ્ગહણમ્પિ ન વિજહતિ, તસ્મા ઉપસમ્પન્નવસેન અદસ્સેત્વા અનુપસમ્પન્નવસેન દસ્સિતં. તસ્સ હિ વિકપ્પિતે પટિગ્ગહણમ્પિ વિજહતિ, આપત્તિપિ ન હોતીતિ. અધિટ્ઠતોતિ અબ્ભઞ્જનાદીનિ અધિટ્ઠહન્તસ્સ અનાપત્તીતિ અત્થો. સચે પન સત્તાહબ્ભન્તરે નિરપેક્ખો હુત્વા અનુપસમ્પન્નસ્સ પરિચ્ચજતિ, પરિચ્ચત્તત્તા અનાપત્તિ, ઇતરસ્સ ચ અપ્પટિગ્ગહિતત્તા ઉભિન્નમ્પિ કાયિકપરિભોગો વટ્ટતિ. અનિસ્સગ્ગિયત્તા પન બાહિરપરિભોગેન વટ્ટતિ. ‘‘તાનિ પટિગ્ગહેત્વા ¶ સત્તાહપરમં સન્નિધિકારકં પરિભુઞ્જિતબ્બાની’’તિ (પારા. ૬૨૩) એવં નિયમેત્વા અનુઞ્ઞાતત્તા વુત્તં ‘‘અઞ્ઞસ્સ દદતોપિ ચ અનાપત્તી’’તિ.

૧૦૨. સબ્ભાવન્તિ અત્તનો સભાવં. યસ્મા ગાહાપયન્તિ, તસ્મા એવમુદીરિતન્તિ વુત્તન્તિ અત્થો. ઇદાનિ વક્ખમાનં સન્ધાય ‘‘એવ’’ન્તિ વુત્તં.

૧૦૩-૫. સત્તાહં યાવજીવિકન્તિ (મહાવ. ૩૦૫; મહાવ. અટ્ઠ. કઙ્ખા. અટ્ઠ. સન્નિધિકારકસિક્ખાપદવણ્ણના) સત્તાહકાલિકઞ્ચ યાવજીવિકઞ્ચાતિ અત્થો. કિં વુત્તં હોતિ? સત્તાહકાલિકયાવજીવિકદ્વયં સેસકાલિકસમ્મિસ્સં સમ્ભિન્નરસં કત્વા પરિભુઞ્જતો સન્નિધિપાચિત્તિ હોતીતિ ઉદીરિતન્તિ. તદહુ પટિગ્ગહિતં તદહેવાતિ અત્થો. સેસન્તિ સત્તાહકાલિકયાવજીવિકદ્વયં. ઇતરન્તિ યાવજીવિકં. પુરે પટિગ્ગહિતં વા હોતુ, તદહુ વા પટિગ્ગહિતં, યાવજીવિકં સત્તાહકાલિકેન સત્તાહં કપ્પતીતિ વેદિતબ્બં. ‘‘યાવકાલિકેન, ભિક્ખવે, યામકાલિકં, સત્તાહકાલિકં, યાવજીવિકં તદહુ પટિગ્ગહિતં કાલે કપ્પતિ, નો વિકાલે. યામકાલિકેન, ભિક્ખવે, સત્તાહકાલિકં, યાવજીવિકં ¶ તદહુ પટિગ્ગહિતં યામે કપ્પતિ, યામાતિક્કન્તે ન કપ્પતિ. સત્તાહકાલિકેન, ભિક્ખવે, યાવજીવિકં પટિગ્ગહિતં સત્તાહં કપ્પતિ, સત્તાહાતિક્કન્તે ન કપ્પતી’’તિ હિ ભેસજ્જક્ખન્ધકે (મહાવ. ૩૦૫) વુત્તં. એત્થ પન ‘‘તદહુ પટિગ્ગહિત’’ન્તિ વિસેસવચનસ્સ નત્થિતાય પુરે પટિગ્ગહિતમ્પિ વટ્ટતીતિ સિદ્ધન્તિ. કાલિકવિનિચ્છયો.

કાલિકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૦૬. ઇદાનિ ‘‘પટિગ્ગાહો’’તિ પદં વિત્થારેતું ‘‘દાતુકામાભિહારો ચા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ દાતુકામસ્સ અભિહારો દાતુકામાભિહારો. એતેન અઞ્ઞસ્સ પત્તે પક્ખિપિતું આલુલેન્તસ્સ ફુસિતાનિ ઉટ્ઠહિત્વા અઞ્ઞસ્સ પત્તે સચે પતન્તિ, પટિગ્ગહણં ન રુહતીતિ દીપિતં ¶ હોતિ. એરણક્ખમન્તિ થામમજ્ઝિમેન પુરિસેન ઉક્ખિપનક્ખમં, તતો મહન્તે પટિગ્ગહણં ન રુહતિ. તિધા દેન્તેતિ કાયકાયપ્પટિબદ્ધનિસ્સગ્ગિયાનં વસેન તિધા દેન્તે. તસ્સ ભિક્ખુનો કાયકાયપ્પટિબદ્ધેહિ દ્વિધા ગાહોતિ અત્થો. પઞ્ચઙ્ગો એવં પઞ્ચઙ્ગેવં. દાતુકામાભિહારો એકં, હત્થપાસો એકં, એરણક્ખમતા એકં, દેવમનુસ્સતિરચ્છાનગતેસુ એકેન તિધા દાનમેકં, દ્વિધા ગાહો એકન્તિ એવં પઞ્ચઙ્ગાનિ હોન્તિ.

૧૦૭. ઇદાનિ યેન કાયપ્પટિબદ્ધેન પટિગ્ગહણં ન રુહતિ, તં દસ્સેતું ‘‘અસંહારિયે’’તિઆદિમાહ. ખાણુકે (પાચિ. અટ્ઠ. ૨૬૫) બન્ધિત્વા ¶ ઠપિતમઞ્ચાદિમ્હિ વા ફલકે વા પાસાણે વા અસંહારિયે ન રુહતીતિ અત્થો. તત્થજાતે પદુમિનિપણ્ણે વા કિંસુકપણ્ણાદિમ્હિ વા ન વટ્ટતિ, સુખુમે ચિઞ્ચઆદીનં પણ્ણે વા ન રુહતિ, યઞ્ચ મજ્ઝિમપુરિસો સન્ધારેતું ન સક્કોતિ, તસ્મિં અસય્હભારે ચ પટિગ્ગહો ન રુહતીતિ અત્થો.

૧૦૮. ઇદાનિ પટિગ્ગહણવિજહનં દસ્સેતું ‘‘સિક્ખામરણલિઙ્ગેહી’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થાયં પિણ્ડત્થો – સિક્ખાપચ્ચક્ખાનેન ચ મરણેન ચ લિઙ્ગપરિવત્તનેન ચ ‘‘ન તં દાનિ પરિભુઞ્જિસ્સામી’’તિ વા ‘‘ન પુન પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિસ્સામી’’તિ વા એવં અનપેક્ખવિસ્સજ્જનેન ચ ચોરાદીહિ વા અચ્છેદા ચ અનુપસમ્પન્નસ્સ દાના ચ ગાહો પટિગ્ગાહો ઉપસમ્મતિ વિજહતીતિ. ભિક્ખુનિયા પન સિક્ખાપચ્ચક્ખાનસ્સ અભાવા વિબ્ભમનેન ચ વિજહતીતિ ગહેતબ્બં.

. ઇદાનિ પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં દસ્સેતું ‘‘અપ્પટિગ્ગહિતં સબ્બ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તસ્સત્થો (કઙ્ખા. અટ્ઠ. દન્તપોનસિક્ખાપદ) – ચતુકાલિકપરિયાપન્નં અન્તમસો રજરેણુમ્પિ અપ્પટિગ્ગહેત્વા સબ્બં પરિભુઞ્જતો પાચિત્તિ. ઇદાનિ અપ્પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં દસ્સેતું ‘‘સુદ્ધઞ્ચ નાતિબહલ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સુદ્ધઞ્ચાતિ અઞ્ઞેસં રસેન અસમ્મિસ્સં. હિમોદકસમુદ્દોદકાદીસુ પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ. લોણઞ્ચ અસ્સુ ચ લોણસ્સુ. એત્થ લોણં નામ સરીરે ઉટ્ઠિતં. એતાનિ પન સબ્બાનિ અવિચ્છિન્નાનેવ કપ્પન્તિ, નેતરાનિ.

૧૧૧. ઇદાનિ અનઙ્ગલગ્ગાનિપિ દસ્સેતું ‘‘ગૂથમત્તિકમુત્તાની’’તિઆદિમાહ. તથાવિધેતિ તથાવિધે કાલે, સપ્પદટ્ઠકાલેતિ અત્થો. અઞ્ઞેસં પન અપ્પટિગ્ગહિતં અનઙ્ગલગ્ગં ન વટ્ટતિ. કસ્મા ¶ ? ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યં કરોન્તો ¶ પટિગ્ગણ્હાતિ, સ્વેવ પટિગ્ગહો કતો, ન પુન પટિગ્ગહેતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૨૬૮) વુત્તત્તા.

૧૧૨. દુરૂપચિણ્ણેતિ દુપ્પરામટ્ઠે ફલિકરુક્ખવલ્લિઆદિં ચાલેન્તસ્સ વા આમિસભરિતભાજનં અપ્પટિગ્ગહિતં પરામસન્તસ્સ વા દુરૂપચિણ્ણદુક્કટં હોતીતિ અત્થો. રજોકિણ્ણેતિ ભિક્ખાય ચરન્તસ્સ પત્તે પતિતરજં અપ્પટિગ્ગહેત્વા પુન ભિક્ખં ગણ્હતો વિનયદુક્કટં હોતીતિ અત્થો. અથુગ્ગહપ્પટિગ્ગહેતિ અથ ઉગ્ગહપ્પટિગ્ગહે, અત્તના એવ ઉગ્ગહેત્વા ગહિતેતિ અત્થો. અકપ્પિયકુટિયં અન્તોવુત્થે ચ યત્થ કત્થચિ ભિક્ખુના સયંપક્કે ચ અત્તના વા પરેન વા અકપ્પિયકુટિયં અન્તોપક્કે ચાતિ સબ્બત્થ દુક્કટન્તિ અધિપ્પાયો. પટિગ્ગાહવિનિચ્છયો.

પટિગ્ગાહનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૧૩. ઇદાનિ મંસેસુ પટિપજ્જિતબ્બાકારં દસ્સેતું ‘‘મંસેસુ ચ અકપ્પિય’’ન્તિ ઉદ્ધટં. અકપ્પિયમંસમ્હિ દસ્સિતે કપ્પિયમંસં દસ્સિતમેવ હોતિ પારિસેસનયેન. ઉરગસ્સ ચાતિ એત્થ સબ્બોપિ ઉરગો ન કપ્પતિ.

૧૧૪. એત્તાવતા જાતિવસેન દસવિધમ્પિ અકપ્પિયમંસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ કપ્પિયમંસેસુપિ અકપ્પિયવિધિં દસ્સેતું ‘‘ઉદ્દિસ્સકતમંસઞ્ચ, યઞ્ચ અપ્પટિવેક્ખિત’’ન્તિ વુત્તં. તત્થ પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ યસ્સ કસ્સચિ યં કિઞ્ચિ ઉદ્દિસ્સ કતં ઉદ્દિસ્સકતં નામ, તં પન જાનિત્વા પરિભુઞ્જિતું સબ્બેસમ્પિ ન વટ્ટતિ, અજાનન્તાનં અનાપત્તિ. મચ્છેસુપિ એસેવ નયો. અપ્પટિવેક્ખિતન્તિ ¶ અનુપપરિક્ખિતં, અનાપુચ્છિતન્તિ અત્થો. ‘‘ન ભિક્ખવે અપ્પટિવેક્ખિત્વા મંસં પરિભુઞ્જિતબ્બં, યો પરિભુઞ્જેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૨૮૧) ¶ વુત્તં. મચ્છેસુ પન આપુચ્છનકિચ્ચં નત્થિ અકપ્પિયમચ્છાનં નત્થિતાયાતિ વદન્તિ. ઇદાનિ એતેસુ આપત્તિભેદં દસ્સેતું ‘‘થુલ્લચ્ચય’’ન્તિઆદિમાહ. તં સબ્બં (કઙ્ખા. અટ્ઠ. સન્નિધિકારકસિક્ખાપદવણ્ણના) ઉત્તાનમેવ.

૧૧૫. ઇદાનિ ન કેવલં ઇમેસં મનુસ્સાદીનં મંસમેવ અકપ્પિયં, અટ્ઠિઆદીનિપિ અકપ્પિયાનીતિ દસ્સેતું ‘‘અટ્ઠીપી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ (મહાવ. અટ્ઠ ૨૮૧) લોમમ્પેસન્તિ લોમમ્પિ એસં અકપ્પિયમંસવત્થૂનન્તિ અત્થો. સચિત્તકં વાતિ એતેસુ પન ઉદ્દિસ્સકતમેવ સચિત્તકં, સેસા અચિત્તકાતિ. અકપ્પિયમંસવિનિચ્છયો.

અકપ્પિયમંસનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૧૬-૭. ઇદાનિ અચ્ચોળારિકાનં વસેન દસ્સેતું ‘‘અરૂપિય’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. અઞ્ઞથાપિ યુત્તિ પરિયેસિતબ્બા. તત્થાયં સઙ્ખેપત્થો (પારા. ૫૯૧; પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૮૯; કઙ્ખા. અટ્ઠ. જાતરુપસિક્ખાપદવણ્ણના) – યો રૂપિયેન અરૂપિયઞ્ચ પરિવત્તેય્ય, યો ચ ઇતરેન ચ અરૂપિયેન રૂપિયં પરિવત્તેય્ય, તસ્સ નિસ્સગ્ગિયં હોતીતિ.

ઇદાનિ રૂપિયઞ્ચ અરૂપિયઞ્ચ દસ્સેતું ‘‘ઇધ રૂપિય’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. એત્થ (પારા. ૫૮૯; કઙ્ખા. અટ્ઠ. જાતરુપસિક્ખાપદવણ્ણના) સજ્ઝુ સિઙ્ગીતિ સજ્ઝૂતિ રજતં. સિઙ્ગીતિ સુવણ્ણં. તમ્બલોહાદીહિ વા દારૂહિ વા પણ્ણેહિ વા લાખાય વા રૂપં સમુટ્ઠાપેત્વા વા અસમુટ્ઠાપેત્વા વા કતં ચમ્મબીજમયમ્પિયં યં ¶ દેસે વોહારં ગચ્છતિ, ઇદં વોહારૂપગમાસકં નામ. ઇદમિધ રૂપિયન્તિ અધિપ્પેતં. વત્થાદિ ચ મુત્તાદિ ચ વત્થમુત્તાદિ. ઇતરન્તિ અરૂપિયં કપ્પિયવત્થુઞ્ચ દુક્કટવત્થુઞ્ચ. કિં વુત્તં હોતિ? વત્થં સુત્તં ફાલો પટકો કપ્પાસો અનેકપ્પકારં અપરણ્ણં સપ્પિ નવનીતં તેલં મધુ ફાણિતાદિભેસજ્જઞ્ચાતિ ઇદં કપ્પિયવત્થુ નામ. મુત્તા મણિ વેળુરિયો સઙ્ખોસિલા પવાળં લોહિતઙ્ગો મસારગલ્લં સત્ત ધઞ્ઞાનિ દાસી દાસો ખેત્તં વત્થુ પુપ્ફારામફલારામાદયોતિ ઇદં દુક્કટવત્થુ નામ, તદુભયં અરૂપિયં નામાતિ વુત્તં હોતિ.

૧૧૮. એત્તાવતા રૂપિયસંવોહારં દસ્સેત્વા ઇદાનિ કયવિક્કયં દસ્સેતું ‘‘ઇમં ગહેત્વા’’તિઆદિમાહ ¶ . તત્થ ઇમન્તિ તણ્ડુલાદિકં કપ્પિયભણ્ડં ગહેત્વા વા ઓદનાદિં ભુત્વા વા ‘‘ઇમં વત્થાદિકં કપ્પિયભણ્ડં દેહિ, ઇમં રજનપચનાદિકં કર, રજનકટ્ઠાદિમા નય, ઇમં વા તવ દેમિ, ત્વં પન ઇમઞ્ચ ઇમઞ્ચ આહર, કર, દેહી’’તિ એવં કયવિક્કયે સમાપન્ને નિસ્સગ્ગીતિ સમ્બન્ધો.

૧૧૯. ઇદાનિ પરિણામવસેન આપત્તિભેદં દસ્સેતું ‘‘અત્તનો’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્રાયં પિણ્ડત્થો (પારા. ૬૫૯; પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૫૮; કઙ્ખા. અટ્ઠ. પરિણતસિક્ખાપદવણ્ણના) – સઙ્ઘસ્સ વા અઞ્ઞસ્સ વા નતં પરિણતં લાભં લભિતબ્બં ચીવરાદિપચ્ચયં અત્તનો વા અઞ્ઞસ્સ વા પરિણામેય્ય, નિસ્સગ્ગિયઆદીનિ હોન્તીતિ. કથં? યો પન માતુસન્તકમ્પિ સઙ્ઘસ્સ પરિણતં અત્તનો પરિણામેતિ, નિસ્સગ્ગિયં. અઞ્ઞસ્સ પુગ્ગલસ્સ પરિણામેતિ, સુદ્ધિકપાચિત્તિયં. અઞ્ઞસ્સ સઙ્ઘસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા પરિણામેતિ, દુક્કટં. યો પન અઞ્ઞપુગ્ગલસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા પરિણતં અત્તનો વા અઞ્ઞપુગ્ગલસ્સ વા સઙ્ઘસ્સ વા અઞ્ઞચેતિયસ્સ વા પરિણામેતિ, તસ્સાપિ દુક્કટમેવાતિ.

૧૨૦. યો ¶ પન નિસ્સગ્ગિં નિસ્સજ્જિતબ્બં અનિસ્સજ્જિત્વા વિનયકમ્મં અકત્વા પરિભુઞ્જેય્ય, તસ્સ દુક્કટં. યો વા પરેન વિનયકમ્મત્થાય નિસ્સટ્ઠં સકસઞ્ઞાય ન દદેય્ય, તસ્સાપિ દુક્કટં. અઞ્ઞથેતરન્તિ એત્થ અઞ્ઞથાતિ થેય્યસઞ્ઞાય સચે ન દદેય્ય, ઇતરં તસ્સ અગ્ઘવસેન પારાજિકઞ્ચ થુલ્લચ્ચયઞ્ચ દુક્કટઞ્ચ હોતીતિ અત્થો. નિસ્સગ્ગિયવિનિચ્છયો.

નિસ્સગ્ગિયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૨૧. ઇદાનિ પાચિત્તિયાનિ દસ્સેતું ‘‘પાચિત્તી’’તિ માતિકાપદં ઉદ્ધરિત્વા ‘‘મુસાવાદોમસાવાદે, પેસુઞ્ઞહરણે’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ મુસાવાદે ચ ઓમસવાદે ચ પેસુઞ્ઞહરણે ચ પાચિત્તિ વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. એવં સેસેસુપિ. એત્થ પન ‘‘અદિટ્ઠં, અસુતં, અમુતં ¶ , અવિઞ્ઞાતં, દિટ્ઠં, સુતં, મુતં, વિઞ્ઞાત’’ન્તિ (પાચિ. ૩; પાચિ. અટ્ઠ. ૩) પુબ્બેપિ ‘‘મુસા ભણિસ્સામી’’તિ ચેતેત્વા વચનક્ખણેવ ‘‘મુસા ભણામી’’તિ જાનિત્વા જાનન્તસ્સેવ મુસાભણને પાચિત્તિ નામ આપત્તિ હોતીતિ અત્થો. યસ્સ ભણતિ, સો તં ન સુણાતિ, આપત્તિ ન હોતિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. મુસાવાદસિક્ખાપદવણ્ણના).

‘‘ઓમસવાદો નામ દસહિ આકારેહિ ઓમસતિ જાતિયાપિ નામેનપિ ગોત્તેનપિ કમ્મેનપિ સિપ્પેનપિ આબાધેનપિ લિઙ્ગેનપિ કિલેસેનપિ આપત્તિયાપિ અક્કોસેનપી’’તિ (પાચિ. ૧૫) એવં વુત્તેહિ દસહિ આકારેહિ ઉપસમ્પન્નં યો ખુંસેતિ વમ્ભેતિ, અયં ઓમસતિ નામ, તસ્સ પાચિત્તીતિ ¶ અત્થો. પરમ્મુખા ભણન્તસ્સ દુક્કટં, તથા પાળિયં અનાગતેહિ ‘‘ચોરો’’તિ વા ‘‘ગણ્ઠિભેદકો’’તિ વા આદીહિ ભણન્તસ્સ. ‘‘સન્તિ ઇધેકચ્ચે ખત્તિયા બ્રાહ્મણા ચણ્ડાલા’’તિઆદિના પરિયાયેન ભણન્તસ્સ ચ અનુપસમ્પન્નં ભણન્તસ્સ ચ સબ્બત્થપિ દુક્કટમેવ.

પિયકમ્યતાય વા ભેદાધિપ્પાયેન વા ઉપસમ્પન્નં જાતિઆદીહિ ઓમસન્તસ્સ ઉપસમ્પન્નસ્સ વચનં સુત્વા તસ્સ ઉપસંહરણં પેસુઞ્ઞહરણં નામ. એત્થાપિ પરિયાયવચનેન ચ અનુપસમ્પન્નસ્સ ઉપસંહરણેન ચ દુક્કટમેવ.

પદસોધમ્મોતિ એત્થ ‘‘ધમ્મો નામ બુદ્ધભાસિતો સાવકભાસિતો ઇસિભાસિતો દેવતાભાસિતો અત્થૂપસંહિતો ધમ્મૂપસંહિતો’’તિ (પાચિ. ૪૬) એવં વુત્તં સઙ્ગીતિત્તયમારુળ્હં તિપિટકધમ્મં પદઅનુપદઅન્વક્ખરઅનુબ્યઞ્જનવસેન ભિક્ખુઞ્ચ ભિક્ખુનિઞ્ચ ઠપેત્વા અનુપસમ્પન્નં એકતો વાચેન્તસ્સ પાચિત્તિ હોતીતિ અત્થો.

સાગારેતિ યં પન સબ્બન્તિમેન પરિયાયેન દિયડ્ઢહત્થુબ્બેધેન પાકારાદિના પરિક્ખિત્તત્તા સબ્બપરિચ્છિન્નઞ્ચ યેન કેનચિ વિતાનાદિના અન્તમસો વત્થેનપિ છન્નત્તા સબ્બચ્છન્નઞ્ચ સેનાસનં, તથારૂપે સેનાસને એકૂપચારટ્ઠાને અનુપસમ્પન્નેન સહ વસન્તસ્સ ચતુત્થદિવસતો પટ્ઠાય નિપજ્જનગણનાય ચ અનુપસમ્પન્નગણનાય ચ દેવસિકં પાચિત્તિ હોતીતિ અત્થો.

ઉજ્ઝાપનકખિય્યનેતિ એત્થ યો ઉપસમ્પન્નં સઙ્ઘેન સમ્મતં સેનાસનપઞ્ઞાપકં વા ભત્તુદ્દેસકં ¶ વા યાગુભાજકં વા ફલભાજકં વા ખજ્જભાજકં વા અપ્પમત્તકવિસ્સજ્જકં વા મઙ્કુકત્તુકામો છન્દેન ‘‘ઇત્થન્નામો સેનાસનં પઞ્ઞાપેતિ, ભત્તાનિ ચ ઉદ્દિસતી’’તિ વા વદન્તો અઞ્ઞં ¶ ઉપસમ્પન્નં ઉજ્ઝાપેતિ તેન અવજાનાપેતિ, યો પન તથેવ વદન્તો ઉપસમ્પન્નસ્સ સન્તિકે તસ્સ અયસં પકાસેન્તો ખીયતિ, તસ્મિં ઉજ્ઝાપનકે ચ ખીયનકે ચ પાચિત્તિદ્વયન્તિ વેદિતબ્બં.

૧૨૨. તલસત્તિઅનાદર-કુક્કુચ્ચુપ્પાદનેસુ ચાતિ એત્થ યો ભિક્ખુ ઉપસમ્પન્નસ્સ પહરણાકારં દસ્સેન્તો કાયં વા કાયપ્પટિબદ્ધં વા ઉચ્ચારેતિ, તસ્સ પાચિત્તિયં. સચે વિરદ્ધો પહારં દેતિ, અપ્પહરિતુકામતાય દુક્કટં, તથા અનુપસમ્પન્નેસુપિ દુક્કટમેવ.

ઉપસમ્પન્નેન પઞ્ઞત્તેન વુચ્ચમાનો તં અસિક્ખિતુકામતાય વા તસ્સ વચનં અસોતુકામતાય વા યો અનાદરિયં કરોતિ, તસ્સ અનાદરકરણે પાચિત્તિયન્તિ અત્થો. અપઞ્ઞત્તેન વુચ્ચમાનસ્સ ચ અનુપસમ્પન્નેન પઞ્ઞત્તેન વા અપઞ્ઞત્તેન વા વુચ્ચમાનસ્સ દુક્કટં.

ઉપસમ્પન્નસ્સ ‘‘ઊનવીસતિવસ્સો મઞ્ઞે ત્વં ઉપસમ્પન્નો, વિકાલે મઞ્ઞે તયા ભુત્ત’’ન્તિઆદિના નયેન સઞ્ચિચ્ચ કુક્કુચ્ચં ઉપ્પાદેન્તસ્સ પાચિત્તિયં. અનુપસમ્પન્નસ્સ ઉપ્પાદને દુક્કટં.

ગામપ્પવેસનાપુચ્છાતિ એત્થ પન મજ્ઝન્હિકાતિક્કમનતો પટ્ઠાય યાવ અરુણુગ્ગમના વિકાલો નામ, એત્થન્તરે સચે સમ્બહુલા કેનચિ કમ્મેન ગામં પવિસન્તિ, ‘‘વિકાલે ગામપ્પવેસનં આપુચ્છામા’’તિ સબ્બેહિપિ અઞ્ઞમઞ્ઞં આપુચ્છિતબ્બં. સચે અનાપુચ્છા પરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપં, અપરિક્ખિત્તસ્સ ઉપચારં અતિક્કમન્તિ, પઠમપાદે દુક્કટં, દુતિયપાદુદ્ધારે પાચિત્તિયં. આપદાસુ અનાપત્તિ.

ભોજને ચ પરમ્પરાતિ પરમ્પરભોજને ચ પાચિત્તિયન્તિ અત્થો. એત્થ પન પઞ્ચસુ ભોજનેસુ અઞ્ઞતરં નામં ગહેત્વા ¶ ‘‘ઓદનેન વા સત્તુના વા કુમ્માસેન વા મંસેન વા મચ્છેન વા નિમન્તેમી’’તિઆદિના નયેન, યેન કેનચિ વેવચનેન વા અકપ્પિયનિમન્તનાય નિમન્તિતસ્સ ¶ યેન યેન પઠમં નિમન્તિતો, તસ્સ તસ્સ ભોજનં ઠપેત્વા ઉપ્પટિપાટિયા, અવિકપ્પેત્વા વા પઠમનિમન્તનં પરસ્સ પરસ્સ કુલસ્સ પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરં પરિભુઞ્જન્તસ્સ પરમ્પરભોજને પાચિત્તિ હોતિ. ગિલાનચીવરદાનચીવરકાલસમયેસુ અનાપત્તિ, તથા પઞ્ચ ભોજનાનિ ઠપેત્વા સબ્બત્થ.

૧૨૩. અનુદ્ધરિત્વા ગમને સેય્યન્તિ એત્થ દસવિધા સેય્યા ભિસિ ચિમિલિકા ઉત્તરત્થરણં ભૂમત્થરણં તટ્ટિકા ચમ્મખણ્ડો નિસીદનં પચ્ચત્થરણં તિણસન્થારો પણ્ણસન્થારોતિ. એતેસુ યં કિઞ્ચિ સઙ્ઘિકે વિહારે ગુત્તસેનાસને અત્તનો વસ્સગ્ગેન ગહિતં અત્તના વા સન્થરિત્વા, અનુપસમ્પન્નેન વા સન્થરાપેત્વા તં દિવસં ગમિકવસેન પક્કમન્તો નેવ સયં ઉદ્ધરેય્ય ન અઞ્ઞં ઉદ્ધરાપેય્ય, યથા ઉપચિકાદીહિ ન ખજ્જેય્ય, એવં ન ઠપેય્ય, અઞ્ઞેન વા ન ઉદ્ધરાપેય્ય, પતિરૂપં ભિક્ખું વા સામણેરં વા આરામિકમેવ વા અનાપુચ્છા વા ગચ્છેય્ય, તસ્સ પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપં, અપરિક્ખિત્તસ્સ દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમન્તસ્સ પાચિત્તિયં. મણ્ડપરુક્ખમૂલાદિઅગુત્તસેનાસને સન્થરિત્વા ગચ્છન્તસ્સ દુક્કટં, તથા મઞ્ચપીઠભિસિકોચ્છકેસુ, ગુત્તસેનાસનેપિ દુક્કટમેવ.

સેનાસનાનિ વાતિ એત્થ અનુદ્ધરિત્વા ગમનેતિ સમ્બન્ધો. એત્થ પન મઞ્ચો પીઠં ભિસિ કોચ્છકન્તિ ચતુબ્બિધમ્પિ સેનાસનં વસ્સાનહેમન્તાનં અટ્ઠસુ માસેસુ અજ્ઝોકાસે વા ઓવસ્સકમણ્ડપે વા રુક્ખમૂલે વા સયં સન્થરિત્વા વા અનુપસમ્પન્નેન સન્થરાપેત્વા વા તં અનુદ્ધરિત્વા વા અનુદ્ધરાપેત્વા વા તસ્સ સેનાસનસ્સ દ્વિન્નં લેડ્ડુપાતાનં અતિક્કમને પાચિત્તિયં. સમ્મુઞ્જનીયાદિ સેસપરિક્ખારેસુ દુક્કટં.

ઇત્થિયાદ્ધાનગમનેતિ ¶ એત્થ માતુગામેન ‘‘ગચ્છામ ભગિનિ, ગચ્છામ અય્યા’’તિ એવં સંવિદહિત્વા ‘‘અજ્જ વા સ્વે વા પરસુવે વા’’તિ નિયમિતકાલં વિસઙ્કેતં અકત્વા દ્વારવિસઙ્કેતં મગ્ગવિસઙ્કેતં કત્વાપિ ગચ્છતો ગામન્તરે ગામન્તરે પાચિત્તિયં. અગામકે અરઞ્ઞે અદ્ધયોજને અદ્ધયોજને આપત્તિ.

એકેકાય નિસીદનેતિ એત્થ એકો એકાય ઇત્થિયા નિસીદનેતિ અત્થો.

૧૨૪. ભિંસાપનેતિ ¶ એત્થ ઉપસમ્પન્નો ઉપસમ્પન્નં ભિંસાપેતુકામો ચોરકન્તારવાળકન્તારાદીનિ આચિક્ખતિ, ભયાનકં વા રૂપસદ્દાદિં દસ્સેતિ, સો ભાયતુ વા મા વા, તસ્સ પયોગે પયોગે પાચિત્તિયં. અનુપસમ્પન્ને દુક્કટં.

આકોટનેતિ પહારદાને. ઉપસમ્પન્નો ઉપસમ્પન્નસ્સ અનત્તમનો હુત્વા સચે ઉપ્પલપત્તેનપિ પહારં દેતિ, પાચિત્તિયં. અનુપસમ્પન્નસ્સ ગહટ્ઠસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા અન્તમસો તિરચ્છાનગતસ્સાપિ પહારં દેતિ, દુક્કટમેવ.

અનાચારં આચરિત્વા સઙ્ઘમજ્ઝે આપત્તિયા વા વત્થુના વા અનુયુઞ્જિયમાનો તં અકથેતુકામો ‘‘કો આપન્નો, કિં આપન્નો, કિસ્મિં આપન્નો’’તિઆદિના નયેન અઞ્ઞેહિ વચનેહિ તં વચનં પટિચ્છાદેન્તો સો અઞ્ઞં વદતિ, અયં અઞ્ઞવાદકો, તસ્મિં અઞ્ઞવાદકે ચ કઞ્ચિ વીતિક્કમં દિસ્વા ‘‘આવુસો, ઇદં નામ તયા કત’’ન્તિ વુત્તે તં ન કથેતુકામો તુણ્હીભૂતોવ સઙ્ઘં વિહેસતીતિ સઙ્ઘવિહેસકો, તસ્મિં વિહેસકે ચ પાચિત્તિ હોતીતિ અત્થો. ઇધ પન ઞત્તિદુતિયેન કમ્મેન અઞ્ઞવાદકે ચ વિહેસકે ¶ ચ આરોપિતે પુન અઞ્ઞં ભણન્તસ્સ, વિહેસન્તસ્સ પાચિત્તિ. અનારોપિતે દુક્કટન્તિ વેદિતબ્બં.

દુટ્ઠુલ્લપકાસછાદેતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ ‘‘દુટ્ઠુલ્લા નામ આપત્તિ ચત્તારિ ચ પારાજિકાનિ તેરસ ચ સઙ્ઘાદિસેસા’’તિ (પાચિ. ૩૯૯) વુત્તા, તથાપિ ઇધ સઙ્ઘાદિસેસાવ અધિપ્પેતા. તસ્મા સઙ્ઘસમ્મુતિં વિના ભિક્ખુસ્સ દુટ્ઠુલ્લં આપત્તિં ‘‘અયં અસુચિં મોચેત્વા સઙ્ઘાદિસેસં આપન્નો’’તિઆદિના નયેન વત્થુના સદ્ધિં આપત્તિં ઘટેત્વા ભિક્ખુઞ્ચ ભિક્ખુનિઞ્ચ ઠપેત્વા યસ્સ કસ્સચિ અનુપસમ્પન્નસ્સ આરોચેન્તસ્સ પાચિત્તિયં. થુલ્લચ્ચયાદિઅદુટ્ઠુલ્લારોચને દુક્કટં. દુટ્ઠુલ્લચ્છાદનેપિ સઙ્ઘાદિસેસોવ અધિપ્પેતો. યો પન ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ દુટ્ઠુલ્લં આપત્તિં સયં વા જાનિત્વા અઞ્ઞેસં વા સુત્વા ‘‘ઇમં જાનિત્વા ચોદેસ્સન્તિ સારેસ્સન્તિ મઙ્કું કરિસ્સન્તિ, નારોચિસ્સામી’’તિ ધુરં નિક્ખિપતિ, તસ્સ પાચિત્તિયં. ધુરં નિક્ખિપિત્વા પચ્છા આરોચિતેપિ ન રક્ખતિ એવ.

હાસોદકેતિ અઙ્ગુલિપતોદકેન હાસો ચ ઉદકે હાસો ચાતિ એવમત્થો વેદિતબ્બો. ઉપસમ્પન્નો ઉપસમ્પન્નં હસાધિપ્પાયો કાયેન કાયં આમસતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સ, કો પન વાદો ¶ ઉપકચ્છકાદીસુ ઘટ્ટને. અનુપસમ્પન્ને દુક્કટં, તથા ભિક્ખુસ્સ કાયપ્પટિબદ્ધામસને ચ નિસ્સગ્ગિયેન કાયપ્પટિબદ્ધામસને ચ. એત્થ ભિક્ખુનીપિ અનુપસમ્પન્નટ્ઠાને ઠિતા. ઉદકે હસનધમ્મો નામ ઉપરિગોપ્ફકે ઉદકે કીળાધિપ્પાયસ્સ નિમ્મુજ્જનઉમ્મુજ્જનપ્લવનાદિકં. ઇધ હાસો નામ કીળા વુચ્ચતિ.

નિચ્છુભને વિહારાતિ સઙ્ઘિકા વિહારા નિક્કડ્ઢનેતિ અત્થો. એત્થ પન યો કુદ્ધો હુત્વા ઉપસમ્પન્નં હત્થાદીસુ ગહેત્વા વા ‘‘નિક્ખમા’’તિ વત્વા વા યત્તકાનિ દ્વારાનિ ¶ એકેન પયોગેન અતિક્કામેતિ, તત્થ દ્વારગણનાય આપત્તિં અગ્ગહેત્વા પયોગસ્સ એકત્તા એકા એવ ગહેતબ્બા. સચે નાનાપયોગેહિ અતિક્કામેતિ, તત્થ દ્વારગણનાય ગહેતબ્બં. તસ્સ પરિક્ખારનિક્કડ્ઢને દુક્કટં, તથા અનુપસમ્પન્ને, તસ્સ પરિક્ખારનિક્કડ્ઢને ચ. અલજ્જિઆદીસુ પન અનાપત્તિ.

અનુપખજ્જ સયનેતિ સઙ્ઘિકે વિહારે ‘‘વુડ્ઢો’’તિ વા ‘‘ગિલાનો’’તિ વા ‘‘સઙ્ઘેન દિન્નો’’તિ વા જાનિત્વા મઞ્ચસ્સ વા પીઠસ્સ વા પવિસન્તસ્સ વા નિક્ખમન્તસ્સ વા ઉપચારે સેય્યં સન્થરિત્વા વા સન્થરાપેત્વા વા ‘‘યસ્સ સમ્બાધો ભવિસ્સતિ, સો પક્કમિસ્સતી’’તિ અધિપ્પાયેન અભિનિસીદન્તસ્સ ચ અભિનિપજ્જન્તસ્સ ચ પયોગગણનાય પાચિત્તિયં વેદિતબ્બં. પાચિત્તિયવિનિચ્છયો.

પાચિત્તિયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૨૫. ભૂતાનં જાતાનં નિબ્બત્તાનં ગામો ભૂતગામો (પાચિ. ૯૧; પાચિ. અટ્ઠ. ૯૧; કઙ્ખા. અટ્ઠ. ભૂતગામસિક્ખાપદવણ્ણના). સમારમ્ભોતિ છેદનફાલનપચનાદિ, તસ્મિં ભૂતગામસમારમ્ભે ભૂતગામસમારમ્ભહેતુ પાચિત્તિ હોતીતિ અત્થો. કતકપ્પિયં (કઙ્ખા. અટ્ઠ. ભૂતગામસિક્ખાપદવણ્ણના) પન સમણકપ્પિયં ભવેતિ સમ્બન્ધો. સમણાનં કપ્પિયં સમણકપ્પિયં ¶ . ઇદાનિ યેન કતં કપ્પિયં સમણકપ્પિયં હોતિ, તં દસ્સેતું ‘‘નખેન વા’’તિઆદિમાહ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહિ સમણકપ્પેહિ ફલં પરિભુઞ્જિતું, અગ્ગિપરિજિતં સત્થપરિજિતં નખપરિજિતં અબીજં નિબ્બટ્ટબીજઞ્ઞેવ પઞ્ચમ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૫૦) હિ વુત્તં.

૧૨૬. ઇદાનિ ¶ તં ભૂતગામં દસ્સેતું ‘‘સમૂલા’’તિઆદિમાહ. તત્થ (પાચિ. ૯૧; પાચિ. અટ્ઠ. ૯૧) સ-ઇતિ સો ભૂતગામો નામાતિ અત્થો, મૂલબીજાદીહિ પઞ્ચહિ બીજેહિ પભાવિતો હોતીતિ વુત્તં હોતિ. તત્થ મૂલબીજં નામ હલિદ્દિસિઙ્ગિવેરાદિ. ખન્ધબીજં નામ અસ્સત્થો નિગ્રોધોતિ એવમાદિ. અગ્ગબીજં નામ અજ્જુકફણિજ્જકાદિ. ફળુબીજં નામ ઉચ્છુવેળુનળાદિ. ‘‘બીજબીજં નામ પુબ્બણ્ણં અપરણ્ણં, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ અત્થિ બીજે જાયન્તિ બીજે સઞ્જાયન્તિ, એતં બીજબીજં નામા’’તિ વુત્તં. ઇદાનિ ‘‘બીજગામભૂતગામસમારમ્ભા પટિવિરતો હોતી’’તિ (દી. નિ. ૧.૧૦, ૧૯૫; મ. નિ. ૧.૨૯૩, ૪૧૧; ૨.૧૧; અ. નિ. ૧૦.૯૯; પુ. પ. ૧૭૯) વુત્તત્તા ધમ્માનુલોમેન આગતં બીજગામસમારમ્ભં દસ્સેતું ‘‘આરમ્ભે દુક્કટ’’ન્તિઆદિમાહ. તસ્મા એતં પઠમં ‘‘કપ્પિયં કરોહી’’તિ ભૂતગામપરિમોચનં કારેત્વા બીજગામપરિમોચનત્થં પુન કપ્પિયં કારેતબ્બં.

૧૨૭. નિબ્બટ્ટબીજં (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૨; કઙ્ખા. અટ્ઠ. ભુતગામસિક્ખાપદવણ્ણના) નામ અમ્બપનસાદિ. નોબીજં નામ તરુણમ્બફલાદિ, એતં પન સબ્બં અકપ્પિયમ્પિ વટ્ટતીતિ અત્થો. કટાહબદ્ધબીજાનિ કપિત્થફલાદીનિ. બહિદ્ધા વાપિ કારયેતિ કપાલેપિ કાતું વટ્ટતિ, સચે એકાબદ્ધાનીતિ અત્થો. કટાહમુત્તં પન ભિન્દિત્વા કારેતબ્બં.

૧૨૮. ભાજને વા ભૂમિયં વા એકાબદ્ધેસુ બીજેસુ એકસ્મિં બીજે કપ્પિયે કતે સબ્બેસ્વેવ કતં ભવેતિ અત્થો. યથા ચ બીજે, એવં રુક્ખસહસ્સં વા ઉચ્છુસહસ્સં વા છિન્દિત્વા એકાબદ્ધે કતેપિ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.

૧૨૯. કપ્પિયં કત્વા નિક્ખિત્તે બીજગામે પુન મૂલપણ્ણાનિ સચે જાયરું, પુન કપ્પિયં કારેય્યાતિ અત્થો. તદાતિ મૂલે ચ અઙ્કુરે ચ જાતેતિ અત્થો.

૧૩૦. ઉદકસમ્ભવોતિ ¶ ¶ ઉદકજાતો. ચેતિયાદીસૂતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન ગેહપ્પમુખપાકારવેદિકાદીસુ નિબ્બત્તા ગહિતા. નિબ્બત્તદ્વત્તિપત્તકો ભૂતગામોવ, અનિબ્બત્તકો અગ્ગબીજે સઙ્ગહં ગચ્છતિ. બીજમ્પિ યાવ મૂલં વા પણ્ણં વા ન નિક્ખમતિ, તાવ બીજગામોવ, મૂલે ચ નિક્ખન્તે પણ્ણે ચ હરિતે જાતે ભૂતગામોવ હોતીતિ અત્થો.

૧૩૧. મકુળન્તિ અફુલ્લં. અહિછત્તકં નામ રુક્ખે જાતં અહિછત્તકં.

૧૩૨. અલ્લરુક્ખે ગણ્હતોતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ અલ્લરુક્ખે છિન્દતો વાપીતિ સમ્બન્ધો.

૧૩૪. ‘‘ઇમં રુક્ખં, ઇમં લતં, ઇમં કન્દં છિન્દ, ભિન્દા’’તિઆદિના નયેન નિયમેત્વા ભાસિતું ન વટ્ટતિ. ‘‘ઇદં, એત’’ન્તિ અવત્વા કેવલં ‘‘રુક્ખં છિન્દા’’તિઆદિના (પાચિ. અટ્ઠ. ૯૨; કઙ્ખા. અટ્ઠ. ભૂતગામહિક્ખાપદવણ્ણના) નયેન વત્તું વટ્ટતીતિ. સમણકપ્પવિનિચ્છયો.

સમણકપ્પનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૩૬. ઇદાનિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ચતસ્સો કપ્પિયભૂમિયો ઉસ્સાવનન્તિકં ગોનિસાદિકં ગહપતિં સમ્મુતિ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૯૫) એવં વુત્તા ચતસ્સો કપ્પિયભૂમિયો દસ્સેતું ‘‘સમ્મુતુસ્સાવનન્તા ચા’’તિઆદિમાહ. યાસૂતિ કપ્પિયભૂમીસુ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. સન્નિધિકારકસિક્ખાપદવણ્ણના).

૧૩૭. ઇદાનિ ¶ યત્થ કપ્પિયકુટિ ઇચ્છિતબ્બા, તં દસ્સેતું ‘‘વાસત્થાયા’’તિઆદિમાહ. વાસત્થાયાતિ ઇમિના કોટ્ઠાગારભત્તસાલાચેતિયઘરસમ્મુઞ્જનીમાળકાદિ યં યં અઞ્ઞમ્પિ વાસત્થાય ¶ કરીયતિ, તત્થ તત્થ કપ્પિયકુટિકરણકિચ્ચં નત્થીતિ દીપિતં હોતિ. ભોજનસાલા પન સેનાસનમેવ, તસ્મા તત્થ કાતબ્બા એવાતિ વદન્તિ. સઙ્ઘિકેવેકસન્તકેતિ એત્થ એકસન્તકો ઉપસમ્પન્નસન્તકોવ વેદિતબ્બો.

૧૩૮. ઇદાનિ કત્તબ્બાકારં દસ્સેતું ‘‘ગેહે’’તિઆદિમાહ. તત્થ સઙ્ઘસ્સ વા એકસ્સ વા ગેહે વિહારે કરિયમાને એવં ઈરયં ‘‘કપ્પિયકુટિં કરોમ, કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ વા ‘‘કપ્પિયકુટિ કપ્પિયકુટી’’તિ વા વદન્તો પઠમિટ્ઠકત્થમ્ભાદિં ઠપેય્ય, એવં કતા ઉસ્સાવનન્તિકા નામ, એવં ઉદાહરિતવચનન્તિકાતિ અત્થો.

૧૩૯. યેભુય્યેન વા અપરિક્ખિત્તો, સકલોપિ વા અપરિક્ખિત્તો આરામો ‘‘ગોનિસાદી’’તિ વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. એત્થ પન સેનાસનેસુ પરિક્ખિત્તેસુપિ આરામે અપરિક્ખિત્તે કપ્પિયકુટિકરણકિચ્ચં નત્થિ. સમ્મુતિં કરોન્તેહિ કતં પરિયોસિતં ‘‘ઇમં વિહારં અડ્ઢયોગં પાસાદં હમ્મિયં ગુહં તિણકુટિકં મણ્ડપ’’ન્તિ તેસં નામં ગહેત્વા તસ્સા કુટિયા હત્થપાસે વા ઠત્વા, તસ્સા અન્તો વા પવિસિત્વા વુત્તનયેનેવ ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચાય સમ્મન્નિતબ્બં.

૧૪૦. ‘‘ભિક્ખું ઠપેત્વા અઞ્ઞેહી’’તિ વચનતો સેસસહધમ્મિકેહિપિ દેવમનુસ્સેહિપિ અઞ્ઞેહિ કપ્પિયકુટિયા અત્થાય દિન્નો વા તેસં સન્તકો વા ગેહો ‘‘ગહપતી’’તિ મતો ઞાતોતિ અત્થો, સઙ્ઘસન્તકઞ્ચ ભિક્ખુસન્તકઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બેસં ગેહો ગહપતીતિ અધિપ્પાયો.

૧૪૧. સપ્પિઆદીહિ ¶ મિસ્સિતન્તિ સપ્પિઆદીહિ પઞ્ચહિ ચ હલિદ્દિસિઙ્ગિવેરાદિયાવજીવિકેન ચાતિ અત્થો. વજેય્ય અન્તોવુત્થત્તન્તિ એત્થ યાવકાલિકયામકાલિકસઙ્ખાતં પુરિમકાલિકદ્વયં સઙ્ઘિકં વા ભિક્ખુસ્સ વા ભિક્ખુનિયા વા સન્તકં સયં કપ્પિયકુટિયા વુત્થમ્પિ ઇતરેહિ અકપ્પિયકુટિયા વુત્થેહિ મિસ્સિતં અન્તોવુત્થભાવં આગચ્છેય્યાતિ અત્થો.

૧૪૨. તેહેવાતિ અકપ્પિયકુટિયં વુત્થસપ્પિતેલાદીહિ. સામપાકતન્તિ સામંપક્કભાવં ગચ્છતીતિ અત્થો.

૧૪૩-૪. ઇમા ¶ પન કપ્પિયકુટિયો યદા જહિતવત્થુકા હોન્તિ, તં દસ્સેતું ‘‘ઉસ્સાવનન્તિકા’’તિઆદિમાહ. સચે થમ્ભે વા ભિત્તિપાદે વા પરિવત્તેન્તિ, યો યો ઠિતો, તત્થ તત્થ પતિટ્ઠાતિ, એતેનુપાયેન સબ્બેસુ પરિવત્તેસુપિ ન વિજહિતવત્થુકાવ હોતીતિ અત્થો. પરિક્ખિત્તે ગોનિસાદિ વિજહિતવત્થુકા. સેસા છદનવિબ્ભમાતિ છદનવિનાસા જહિતવત્થુકા હોન્તીતિ અધિપ્પાયો. ભૂમિવિનિચ્છયો.

૧૫. ઉપજ્ઝાચરિયવત્તનિદ્દેસવણ્ણના

૧૪૫. ઉપજ્ઝાચરિયેતિ એત્થ (મહાવ. ૬૪, ૬૭, ૭૪, ૭૮-૭૯; ચૂળવ. ૩૭૫, ૩૭૭; ૩૭૯-૩૮૨; મહાવ. અટ્ઠ. ૬૪, ૬૭, ૭૫, ૭૬, ૭૭) આચરિયો નામ નિસ્સયાચરિયો પબ્બજ્જાચરિયો ઉપસમ્પદાચરિયો ધમ્માચરિયોતિ ચતુબ્બિધો. એતેસુ હિ નિસ્સયન્તેવાસિકેન યાવ આચરિયં નિસ્સાય વસતિ, તાવ સબ્બમાચરિયવત્તં કાતબ્બં. પબ્બજ્જાઉપસમ્પદાધમ્મન્તેવાસિકેહિ પન નિસ્સયમુત્તકેહિપિ આદિતો ¶ પટ્ઠાય યાવ ચીવરરજનં, તાવ વત્તં કાતબ્બં. અનાપુચ્છિત્વા પત્તદાનાદિમ્હિ પન એતેસં અનાપત્તિ. એતેસુ ચ પબ્બજ્જન્તેવાસિકો ચ ઉપસમ્પદન્તેવાસિકો ચ આચરિયસ્સ યાવજીવં ભારો, નિસ્સયન્તેવાસિકો ચ ધમ્મન્તેવાસિકો ચ યાવ સમીપે વસતિ, તાવદેવ. સુટ્ઠુ પિયસીલો સુપેસલો, સિક્ખાકામોતિ અત્થો. દન્તકટ્ઠં દેન્તેન એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા મહન્તં મજ્ઝિમં ખુદ્દકન્તિ તીણિ દન્તકટ્ઠાનિ ઉપનેતબ્બાનિ. તેસુ યં તીણિ દિવસાનિ ગણ્હાતિ, તં સલ્લક્ખેત્વા ચતુત્થદિવસતો પટ્ઠાય તાદિસંયેવ સમ્મા ઉભોહિ હત્થેહિ દાતબ્બં. સચે યં વા તં વા ગણ્હાતિ, યથાલદ્ધં ઉપનેતબ્બં. તોયન્તિ સીતઞ્ચ ઉણ્હઞ્ચ ઉદકં ઉપનેત્વા યં તીણિ દિવસાનિ વળઞ્જેતિ, ચતુત્થદિવસતો પટ્ઠાય તાદિસં ઉપનેતબ્બં. સચે દ્વેપિ વળઞ્જેતિ, દુવિધમ્પિ ઉપનેતબ્બં. સચે યાગુ હોતિ, ભાજનં ધોવિત્વા ઉપનેતબ્બં.

૧૪૬. પત્તે વત્તં ચરેતિ ‘‘યાગું પીતસ્સ ઉદકં દત્વા ભાજનં પટિગ્ગહેત્વા નીચં કત્વા ¶ સાધુકં અપરિઘંસન્તેન ધોવિત્વા પટિસામેતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) વુત્તં પત્તે વત્તં ચરેતિ અત્થો. ગામપ્પવેસે વત્તં ચરેતિ એવં સબ્બત્થ. ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયો વા આચરિયો વા ગામં પવિસિતુકામો હોતિ, નિવાસનં દાતબ્બં, પટિનિવાસનં પટિગ્ગહેતબ્બં, કાયબન્ધનં દાતબ્બં, સગુણં કત્વા સઙ્ઘાટિયો દાતબ્બા, ધોવિત્વા પત્તો સોદકો દાતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) ઇદં ગામપ્પવેસને વત્તં નામ. ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયો વા આચરિયો વા પચ્છાસમણં આકઙ્ખતિ, તિમણ્ડલં પટિચ્છાદેન્તેન પરિમણ્ડલં નિવાસેત્વા કાયબન્ધનં બન્ધિત્વા સગુણં કત્વા સઙ્ઘાટિયો પારુપિત્વા ગણ્ઠિકં પટિમુઞ્ચિત્વા ધોવિત્વા પત્તં ગહેત્વા ઉપજ્ઝાયસ્સ વા આચરિયસ્સ વા પચ્છાસમણેન હોતબ્બ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) ¶ નયેન વુત્તં ગમને વત્તં નામ. ‘‘નિવત્તન્તેન પઠમતરં આગન્ત્વા આસનં પઞ્ઞાપેતબ્બ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) નયેન વુત્તં આગમે વત્તં નામ. ‘‘ઉપજ્ઝાયમ્હિ વુટ્ઠિતે આસનં ઉદ્ધરિતબ્બં, પાદોદકં પાદપીઠં પાદકથલિકં પટિસામેતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) એવં વુત્તં આસનાદીસુ વત્તં નામ. ઉપાહનાય વત્તં નામ ‘‘ઉપાહના પુઞ્છિતબ્બા, ઉપાહના પુઞ્છન્તેન પઠમં સુક્ખેન ચોળકેન પુઞ્છિતબ્બા, પચ્છા અલ્લેના’’તિઆદિના (ચૂળવ. ૩૫૭, ૩૫૯) વુત્તં. ચીવરે વત્તં નામ ‘‘સચે ચીવરં સિન્નં હોતિ, મુહુત્તં ઉણ્હે ઓતાપેતબ્બં, ન ચ ઉણ્હે ચીવરં નિદહિતબ્બ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) વુત્તં.

૧૪૭. પરિભોજનીયપાનીય-વચ્ચપ્પસ્સાવઠાનિસૂતિ એત્થ સચે પાનીયં ન હોતિ, પાનીયં ઉપટ્ઠાપેતબ્બં. સચે પરિભોજનીયં ન હોતિ, પરિભોજનીયં ઉપટ્ઠાપેતબ્બં. સચે વચ્ચકુટિ ઉક્લાપા હોતિ, વચ્ચકુટિ સમ્મજ્જિતબ્બા. તથા પસ્સાવટ્ઠાને એવં વત્તં ચરિતબ્બન્તિ અત્થો. ‘‘વિહારં સોધેન્તેન પઠમં પત્તચીવરં નીહરિત્વા એકમન્તં નિક્ખિપિતબ્બ’’ન્તિઆદિના નયેન વુત્તં વિહારસોધને વત્તં નામ. ‘‘ભૂમત્થરણં ઓતાપેત્વા સોધેત્વા પપ્ફોટેત્વા અતિહરિત્વા યથાપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞાપેતબ્બ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) વુત્તં પુન પઞ્ઞાપને વત્તં નામ.

૧૪૮. ઇદાનિ વિહારં સોધેન્તેન એવં સોધેતબ્બન્તિ તં દસ્સેતું ‘‘ન પપ્ફોટેય્યા’’તિઆદિમાહ ¶ . તસ્સત્થો – વિહારં સોધેન્તો ભિક્ખુ ભૂમત્થરણાદિસયનાસનં પટિવાતે વા પઙ્ગણે વા પાનીયસામન્તા વા ન પપ્ફોટેય્યાતિ. પઙ્ગણેતિ બહૂનં સન્નિપાતે ઠાને.

૧૪૯. ન્હાનેતિ ¶ ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયો નહાયિતુકામો હોતિ, નહાનં પટિયાદેતબ્બં. સચે સીતેન અત્થો હોતિ, સીતં પટિયાદેતબ્બ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૬૬; ચૂળવ. ૩૭૬) વુત્તં નહાને વત્તં નામ, ‘‘ઉપજ્ઝાયસ્સ ગત્તતો ઉદકં સમ્મજ્જિતબ્બં, નિવાસનં દાતબ્બ’’ન્તિઆદિના (મહાવ. ૬૬; ચૂળવ. ૩૭૬) વુત્તં નહાતસ્સ કાતબ્બં નામ. રઙ્ગપાકેતિ ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ આચરિયસ્સ રજનં પચિતબ્બં હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન અન્તેવાસિકેન પચિતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) વુત્તં. ધોવનેતિ ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ આચરિયસ્સ ચીવરં ધોવિતબ્બં હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન અન્તેવાસિકેન ધોવિતબ્બં, ઉસ્સુક્કં વા કાતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) વુત્તં. સિબ્બનેતિ ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયેન આચરિયેન ચીવરં કાતબ્બં હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન અન્તેવાસિકેન કાતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) વુત્તં. ચીવરે થેવે ઠિતે રજન્તો ન વજે ન પક્કમેય્યાતિ અત્થો. ‘‘ચીવરં રજન્તેન સાધુકં સમ્પરિવત્તકં સમ્પરિવત્તકં રજિતબ્બં, ન ચ અચ્છિન્ને થેવે પક્કમિતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૬૬, ૭૮; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૮૦) હિ વુત્તં.

૧૫૦. એકચ્ચસ્સાતિ આચરિયુપજ્ઝાયાનં વિસભાગસ્સ અનત્થકામસ્સ વેરિપુગ્ગલસ્સ. અનાપુચ્છાતિ આચરિયુપજ્ઝાયાનં અનારોચેત્વા. કિઞ્ચનન્તિ યં કિઞ્ચિ.

૧૫૧-૨. તસ્સાતિ એકચ્ચસ્સ. નિન્નેતુન્તિ નીહરિતું. કિચ્ચયં પરિકમ્મં વાતિ વેય્યાવચ્ચં વા પિટ્ઠિપરિકમ્માદિપરિકમ્મં વા અત્તના તસ્સ કાતું વા તેન અત્તનો કારાપેતું વાતિ એવમત્થો વેદિતબ્બો.

૧૫૩. સચે આચરિયુપજ્ઝાયા અઞ્ઞત્થ ગતા હોન્તિ, પરિવેણં ગન્ત્વા અપસ્સન્તેહિ ગામં પવિસિતું વટ્ટતિ. ગામં પવિસન્તો સચે પસ્સતિ, આપુચ્છિતબ્બમેવાતિ વદન્તિ. ‘‘ઉપજ્ઝાયં ¶ અનાપુચ્છા ન દિસા પક્કમિતબ્બા’’તિ (મહાવ. ૬૬, ચૂળવ. ૩૭૬) હિ વુત્તં. અત્તનો કિચ્ચયં નામ અન્તોવિહારેપિ અત્તનો પત્તપચનચીવરકમ્મકેસચ્છેદનાદિ.

૧૫૪. સઙ્ઘાયત્તકમ્માનિ ¶ નામ પરિવાસમાનત્તઅબ્ભાનતજ્જનીયનિયસ્સપબ્બાજનીયપટિસારણીયઉક્ખેપનાદયો.

૧૫૫. વુટ્ઠાનં નેસમાગમેતિ ‘‘સચે ઉપજ્ઝાયો વા આચરિયો વા ગિલાનો હોતિ, યાવજીવં ઉપટ્ઠાતબ્બો, વુટ્ઠાનમસ્સ આગમેતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ. ૬૬; ચૂળવ. ૩૭૬) હિ વુત્તં. ઉપજ્ઝાચરિયવત્તવિનિચ્છયો.

ઉપજ્ઝાચરિયવત્તનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૬. વચ્ચપ્પસ્સાવટ્ઠાનિકનિદ્દેસવણ્ણના

૧૫૬. યથાવુડ્ઢં ન કરેય્ય વચ્ચન્તિ સમ્બન્ધો. યથાનુપુબ્બિયા લબ્ભતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમેસુ પન તીસુ ઠાનેસુ યો યો પઠમં આગચ્છતિ વુડ્ઢો વા નવો વા, સો સો આગતપટિપાટિયા કાતુઞ્ચ નહાયિતુઞ્ચ લબ્ભતીતિ અધિપ્પાયો.

૧૫૭. ઉબ્ભજિત્વાતિ (ચૂળવ. ૩૭૩, ૩૭૪) નિવાસનં દૂરતોવ ઉક્ખિપિત્વા નો પવિસેય્ય. સહસા ચ નો પવિસેય્યાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘બહિ ઠિતેન ઉક્કાસિતબ્બ’’ન્તિ ચ ‘‘સાધુકં અતરમાનેન વચ્ચકુટિ પવિસિતબ્બા’’તિ ચ વુત્તત્તા ઉક્કાસિત્વાવ અતરમાનો પવિસેય્યાતિ અત્થો. ‘‘ન ઉબ્ભજિત્વા પવિસિતબ્બા, વચ્ચપાદુકાય ઠિતેન ઉબ્ભજિતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૩૭૪) વચનતો ‘‘ઉબ્ભજેય્ય પાદુકાસ્વેવ સણ્ઠિતો’’તિ વુત્તં.

૧૫૮. ન ¶ કરેય્ય ઉભયં ન કરેય્યુભયં.

૧૫૯. કૂપેતિ (ચૂળવ. ૩૭૪) વચ્ચકૂપે. કટ્ઠન્તિ અવલેખનકટ્ઠં. પસ્સાવદોણિયા ખેળં ન કાતબ્બન્તિ અત્થો. નાવલેખેય્ય ફરુસેનાતિ ફાલિતકટ્ઠેન વા ખરેન વા ગણ્ઠિકેન વા ¶ કણ્ટકેન વા સુસિરેન વા પૂતિના વા નાવલેખિતબ્બન્તિ અત્થો. ઉહતઞ્ચાપીતિ ગૂથમક્ખિતમ્પિ ધોવયે અત્તના વા પરેન વા કતન્તિ અધિપ્પાયો.

૧૬૦. ઉબ્ભજિત્વા ન નિક્ખમેતિ એત્થ ‘‘વચ્ચપાદુકાય ઠિતેન પટિચ્છાદેતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૩૭૪) હિ વુત્તં, પુન ‘‘આચમનપાદુકાયં ઠિતેન ઉબ્ભજિતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૩૭૪) ચ વુત્તં. ‘‘ચપુ ચપૂ’’તિ સદ્દં કત્વા નાચમેય્યાતિ અત્થો. વચ્ચપ્પસ્સાવટ્ઠાનિકવિનિચ્છયો.

વચ્ચપ્પસ્સાવટ્ઠાનિકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૬૨. તત્થ તત્થ સન્નિપતિતાનં સબ્બેસં વુડ્ઢો વુડ્ઢતરો, તસ્મિં વુડ્ઢતરાગમે પુન આપુચ્છનં નત્થિ. ભત્તગ્ગે ચાનુમોદતોતિ એત્થ દાનપતિના યાચિતેન દહરેન વુડ્ઢેન અનાપુચ્છિત્વા કથેતું વટ્ટતીતિ વદન્તિ.

૧૬૩. એકવિહારકેતિ એકોવરકે વુડ્ઢેન વસન્તો અનાપુચ્છા ન સજ્ઝાયેય્યાતિ અત્થો. ઉદ્દેસં પરિપુચ્છઞ્ચ નો દદેતિ ઉદ્દેસં વા પરિપુચ્છં વા નો દદેય્ય.

૧૬૪. ન ¶ વિવરેય્ય ન થકેય્ય ચાતિ સમ્બન્ધો. દ્વારં નામ મહાવળઞ્જં, તત્થ આપુચ્છનકિચ્ચં નત્થિ.

૧૬૫. વુડ્ઢેન ચઙ્કમે ચઙ્કમન્તોપિ યેન વુડ્ઢો, તેન પરિવત્તયેતિ સમ્બન્ધો. આપુચ્છકરણવિનિચ્છયો.

આપુચ્છકરણનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૬૬. ‘‘ન ¶ ત્વેવ નગ્ગેન આગન્તબ્બં, યો આગચ્છેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પારા. ૫૧૭) વુત્તત્તા (ચૂળવ. ૨૬૧;) ‘‘નગ્ગો મગ્ગં ન વજે’’તિ વુત્તં.

૧૬૭. પટિચ્છાદિસૂતિ ‘‘તેન ખો પન સમયેન ભિક્ખૂ જન્તાઘરેપિ ઉદકેપિ પરિકમ્મં કાતું કુક્કુચ્ચાયન્તિ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તિસ્સો પટિચ્છાદિયો જન્તાઘરપ્પટિચ્છાદિં ઉદકપ્પટિચ્છાદિં વત્થપ્પટિચ્છાદિ’’ન્તિ એવં વુત્તાસુ તીસુ પટિચ્છાદીસૂતિ અત્થો. દુવેતિ એતાસુ તીસુ પટિચ્છાદીસુ ઉદકજન્તાઘરપ્પટિચ્છાદિયો પરિકમ્મે કપ્પન્તીતિ અધિપ્પાયો. વત્થચ્છાદીતિ વત્થપ્પટિચ્છાદિ. સબ્બત્થાતિ ખાદનીયસાયનીયાદીસુ સબ્બકમ્મેસુ કપ્પિયાતિ અત્થો. નગ્ગવિનિચ્છયો.

૧૬૮. પુરતોતિ (ચૂળવ. ૩૭૨) થેરાનં પુરતો ઉપરિ વા ન ચ ન્હાયેય્યાતિ અત્થો.

૧૬૯-૧૭૧. કુટ્ટત્થમ્ભતરુટ્ટાનેતિ ¶ એત્થ (ચૂળવ. ૨૪૩; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૪૩) કુટ્ટે વા થમ્ભે વા તરુમ્હિ વા અટ્ટાનફલકે વા કાયં ન ઘંસયેતિ અત્થો. ગન્ધબ્બહત્થો નામ મક્કટહત્થસદિસો દારુઆદિમયો. કુરુવિન્દકસુત્તિયાતિ કુરુવિન્દસુત્તિયા. મલ્લકેન વા અઞ્ઞમઞ્ઞં વા. ‘‘ન ભિક્ખવે વિગ્ગય્હ પરિકમ્મં કારાપેતબ્બં. યો કારાપેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૨૪૩) એવં વુત્તં વિગ્ગહપરિકમ્મં સન્ધાય ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞં વા’’તિ વુત્તં.

ઇદાનિ કપ્પિયાનિ દસ્સેતું ‘‘કપાલિટ્ઠકખણ્ડાની’’તિઆદિમાહ. સબ્બેસં વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો ¶ . ગિલાનસ્સપિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૪૩) અગિલાનસ્સપિ ઇમાનિ કપાલિટ્ઠકખણ્ડાદીનિ કાયઘંસને વટ્ટન્તિ. પુથુપાણીતિ (ચૂળવ. ૨૪૪) હત્થપરિકમ્મં વુચ્ચતિ. તસ્મા સબ્બેસં હત્થેન પિટ્ઠિપરિકમ્મં કાતું વટ્ટતિ. અકતમલ્લકં નામ એકદાઠિમં પરિચ્છિન્દિત્વા કતં. પાસાણાદયો પાદઘંસને એવ કપ્પિયા. ન્હાનકપ્પવિનિચ્છયો.

ન્હાનકપ્પનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૭૨. ‘‘નાનાસંવાસકો વુડ્ઢતરો અધમ્મવાદી અવન્દિયો’’તિ (ચૂળવ. ૩૧૨; પરિ. ૪૬૭) એવં વુત્તત્તા લદ્ધિનાનાસંવાસકો ઇધ નાનાસંવાસકો. પારિવાસિયમૂલાયપટિકસ્સનારહમાનત્તારહમાનત્તચારિઅબ્ભાનારહા ગરુકટ્ઠાતિ ઇધ ગહિતા. ઇમે પન અઞ્ઞમઞ્ઞં યથાવુડ્ઢં વન્દનાદીનિ લભન્તિ, પકતત્તેન અવન્દનીયાતિ અધિપ્પાયો. અવન્દનીયવિનિચ્છયો.

અવન્દિયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૭૩. ઇદાનિ ¶ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બપચ્ચન્તિમેસુ જનપદેસુ ચમ્માનિ અત્થરણાનિ એળકચમ્મં અજચમ્મં મિગચમ્મ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૫૯) એવં વુત્તચમ્માનિ દસ્સેતું ‘‘મિગાજેળકચમ્માની’’તિઆદિમાહ. પરિભુઞ્જિતુન્તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૬૨) મઞ્ચાદીસુ યત્થ કત્થચિ અત્થરિત્વા નિપજ્જિતું વા નિસીદિતું વા વટ્ટન્તીતિ અત્થો. રોહિતેણીપસદા ચ કુરુઙ્ગા ચ ચ-સદ્દેન અઞ્ઞેપિ વાળમિગા મિગમાતુકાદયોપિ મિગજાતિકા એવાતિ અધિપ્પાયો.

૧૭૪. અનુઞ્ઞાતત્તયા અઞ્ઞન્તિ –

‘‘મક્કટો ¶ કાળસીહો ચ, સરભો કદલીમિગો;

યે ચ વાળમિગા કેચિ, તેસં ચમ્મં ન વટ્ટતી’’તિ. –

એત્થ વાળમિગગ્ગહણેન વુત્તાવસેસા અન્તમસો ગોમહિંસાદયો ગહિતાતિ વેદિતબ્બા. થવિકાતિ ઉપાહનકોસકસત્થકોસકકુઞ્ચિકકોસકાતિ વેદિતબ્બા, ન પત્તત્થવિકાદયો. ચમ્મવિનિચ્છયો.

૧૭૫. ગુણઙ્ગુણૂપાહનાતિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૪૫) ચતુપટલતો પટ્ઠાય વુચ્ચતિ, ન એકદ્વિતિપટલતો પટ્ઠાય ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, એકપલાસિકં ઉપાહનં, ન ભિક્ખવે દિગુણા ઉપાહના ધારેતબ્બા, ન તિગુણા ઉપાહના ધારેતબ્બા, ન ગુણઙ્ગુણૂપાહના ધારેતબ્બા, યો ધારેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૨૪૫) વુત્તત્તા. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ઓમુક્કં ગુણઙ્ગુણૂપાહનં, ન ¶ ભિક્ખવે નવા ગુણઙ્ગુણૂપાહના ધારેતબ્બા, યો ધારેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૨૪૭) વુત્તત્તા ‘‘નવા’’તિ વુત્તં. સબ્બત્થાપિ મજ્ઝિમદેસે ગિલાનોપિ નવં ગુણઙ્ગુણૂપાહનં ન લભતિ, એકવારમ્પિ અઞ્ઞેહિ પરિભુત્તં ઓમુક્કઉપાહનસઙ્ખાતં લભતિ, પચ્ચન્તિમેસુ જનપદેસુ ગિલાનો નવમ્પિ લભતીતિ વેદિતબ્બં ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સબ્બપચ્ચન્તિમેસુ જનપદેસુ ગુણઙ્ગુણૂપાહન’’ન્તિ (મહાવ. ૨૫૯) અવિસેસેન વુત્તત્તા.

સબ્બસ્સાતિ ગિલાનસ્સાપિ અગિલાનસ્સાપીતિ અત્થો. મજ્ઝિમદેસેપિ પચ્ચન્તિમદેસેપિ આરામે આરામૂપચારે ગિલાનસ્સાપિ અગિલાનસ્સાપિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અજ્ઝારામે ઉપાહનં ધારેતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૪૯) વુત્તત્તા કપ્પિયન્તિ અત્થો. સબ્બત્થાતિ આરામેપિ ગામેપિ. અકલ્લકસ્સાતિ ગિલાનસ્સ. એત્થ પન મજ્ઝિમદેસે ગિલાનસ્સ ગુણઙ્ગુણૂપાહના પરિભુત્તાવ આરામેપિ ગામેપિ વટ્ટતિ, પચ્ચન્તિમદેસે અપરિભુત્તાપિ. મજ્ઝિમદેસેપિ પચ્ચન્તિમદેસેપિ ભગવતા ગિલાનસ્સેવ ઉપાહના અનુઞ્ઞાતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યસ્સ પાદા વા દુક્ખા, પાદા વા ફલિતા, પાદખિલો વા આબાધો, ઉપાહનં ધારેતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૪૯) ચ ¶ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગિલાનેન ભિક્ખુના સઉપાહનેન ગામં પવિસિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૫૬) વુત્તત્તા ચ. મજ્ઝિમદેસે ચ ગિલાનો નવં ગુણઙ્ગુણૂપાહનં ધારેતું યદિ લભતિ, કથં પદેસપઞ્ઞત્તિ હોતીતિ? સબ્બત્થ પન ભગવતા ગિલાનસ્સેવ ઉપાહના અનુઞ્ઞાતા, તસ્મા મજ્ઝિમદેસે ગિલાનો નવં ગુણઙ્ગુણૂપાહનં લભતીતિ ગહેતબ્બન્તિ વદન્તિ.

૧૭૬-૯. સબ્બાવ નીલકા (મહાવ. ૨૪૬; મહાવ. અટ્ઠ. ૨૪૬) સબ્બનીલકા. એસ નયો સબ્બત્થ ઓદાતકાદીસુપિ. ઓદાતં પન નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાયં ¶ પટિક્ખિત્તં, અનુલોમવસેન પન ઇધ પટિક્ખિત્તન્તિ વેદિતબ્બં. મહારઙ્ગરત્તા સતપદિપિટ્ઠિવણ્ણા. મહાનામરઙ્ગરત્તા મન્દરત્તા. મઞ્જેટ્ઠિકા કણવેરપુપ્ફવણ્ણા. પુપ્ફલતાદીહિ વિચિત્તા ચિત્રા. નીલપીતાદિવદ્ધિકાતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન ઓદાતલોહિતમઞ્જેટ્ઠિકમહારઙ્ગમહાનામરઙ્ગરત્તાદિવસેન વદ્ધિકા ગહિતા. સીહબ્યગ્ઘુદ્દાજિનદીપીનં ચમ્મેહિ ચાતિ સમ્બન્ધો. કોચીતિ ગિલાનોપિ અગિલાનોપિ.

૧૮૦. સકલં વા એકદેસકં વા રજનં ચોળેન (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૪૬) પુઞ્છિત્વા વળઞ્જેય્યાતિ અત્થો. ખલ્લકાદિકં પન સબ્બં હારિત્વા વળઞ્જેતબ્બં. ઉપાહનવિનિચ્છયો.

ઉપાહનનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૮૧. ઇત્થિયાતિ તદહુજાતાયપિ દારિકાય. આદાસે (ચૂળવ. ૨૪૭) વા ઉદકપત્તે વા અત્તનો મુખં અવલોકેય્ય, અસ્સ દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, આબાધપચ્ચયા આદાસે વા ઉદકપત્તે વા મુખનિમિત્તં ઓલોકેતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૪૭) વુત્તત્તાવણાદીનિ વા ‘‘જિણ્ણો નુ ખોમ્હિ, નો વા’’તિ એવં આયુસઙ્ખારં વા ઓલોકેતું વટ્ટતિ. અનોલોકિયવિનિચ્છયો.

અનોલોકિયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૮૨. વટ્ટા ¶ ¶ વા અટ્ઠસોળસંસા વા મટ્ઠા પુપ્ફલતાદીહિ અચિત્તકા અઞ્જની વટ્ટતીતિ અત્થો. તિસ્સોપિ વટ્ટન્તિ, એકાય વા દ્વીસુ વા કથા એવ નત્થીતિ અધિપ્પાયો. લેખાતિ વટ્ટલેખા. બન્ધિતુન્તિ પિધાનકબન્ધનત્થં.

૧૮૩. રૂપન્તિ સકુણરૂપાદિ. યદિ ચ એદિસં અઞ્ઞેહિ કતં લભતિ, ઘંસિત્વા વા છિન્દિત્વા વા યથા વા ન પઞ્ઞાયતિ, તથા સુત્તેન વેઠેત્વા વળઞ્જેતબ્બં.

૧૮૪. થવિકાતિ અઞ્જનિથવિકા. અઞ્જનિસલાકાપિ લબ્ભતીતિ સમ્બન્ધો.

૧૮૫-૬. અટ્ઠીતિ (મહાવ. ૨૬૬; મહાવ. અટ્ઠ. ૨૬૪) મનુસ્સટ્ઠિં ઠપેત્વા અવસેસટ્ઠિ. વિસાણદન્તેસુ અકપ્પિયં નામ નત્થિ. આમલકકક્કાદીહિ કતા ફલમયા. તમ્મયાતિ ઇધ વુત્તેહેવ નિબ્બત્તા. અઞ્જનીવિનિચ્છયો.

અઞ્જનીનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૮૭-૯. ‘‘ઉચ્ચકો આસન્દિકો ઉપ્પન્નો હોતિ, અનુજાનામિ ભિક્ખવે ઉચ્ચકમ્પિ આસન્દિક’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૯૭) વચનતો મઞ્ચસ્સ ઉપડ્ઢભાગપ્પમાણેન એકતોભાગેન દીઘમ્પિ સુગતઙ્ગુલેન અતિરેકટ્ઠઙ્ગુલપાદકં ઇધ આસન્દીતિ અધિપ્પેતં, ચતુરંસાસન્દિકો પન પમાણાતિક્કન્તકોપિ વટ્ટતિ. તૂલીતિ ¶ પકતિતૂલિકા. પલ્લઙ્કોનામ આહરિમેહિ વાળેહિ કતોતિ વુત્તો. તત્થેવ ‘‘સીહરૂપાદિં દસ્સેત્વા કતો પન વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ. પટિકન્તિ સેતત્થરણં. ગોનચિત્તકન્તિ એત્થ ચતુરઙ્ગુલાધિકલોમો કોજવો ‘‘ગોનકો’’તિ વુચ્ચતિ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, કોજવ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૩૭) ચીવરક્ખન્ધકે વુત્તત્તા ચતુરઙ્ગુલલોમકં પકતિકોજવં વટ્ટતિ. રતનચિત્તં ચિત્તકં ન વટ્ટતિ. પટલીતિ ઘનપુપ્ફરત્તઅત્થરણં ¶ . વિકતીતિ સીહબ્યગ્ઘાદિરૂપવિચિત્તો ઉણ્ણામયત્થરણકો. ઉદ્દલોમીતિ એકતોઉગ્ગતપુપ્ફં. એકન્તલોમિકાતિ ઉભતોઉગ્ગતપુપ્ફં.

કુત્તન્તિ સોળસન્નં નાટકિત્થીનં ઠત્વા નચ્ચનયોગ્ગં ઉણ્ણામયત્થરણં. કોસેય્યન્તિ રતનપરિસિબ્બિતં કોસેય્યસુત્તમયં પચ્ચત્થરણં. કટ્ટિસ્સન્તિ રતનપરિસિબ્બિતં કોસેય્યકટ્ટિસ્સમયં પચ્ચત્થરણં. કોસેય્યઞ્ચ કટ્ટિસ્સઞ્ચ રતનપરિસિબ્બિતાનેવ ન વટ્ટન્તિ, સુદ્ધાનિ વટ્ટન્તિ. હત્થિઅસ્સરથત્થરા તેસં ઉપરિ અત્થરણકઅત્થરણાવ. અજિનપ્પવેણીતિ અજિનચમ્મેહિ મઞ્ચપ્પમાણેન સિબ્બિત્વા કતા પવેણી, તેન ચ કદલીમિગચમ્મં સેતવત્થસ્સ ઉપરિ પત્થરિત્વા સિબ્બિત્વા કતં પવરપ્પચ્ચત્થરણં કદલીમિગપ્પવરપ્પચ્ચત્થરણં, તેન ચ અત્થતં અજિનપ્પવેણીકદલીમિગપ્પવરપ્પચ્ચત્થરણત્થતં.

સેતવિતાનમ્પિ હેટ્ઠા અકપ્પિયપ્પચ્ચત્થરણે સતિ ન વટ્ટતિ, કપ્પિયપ્પચ્ચત્થરણે સતિ વટ્ટતિ, રત્તવિતાનસ્સ હેટ્ઠા કપ્પિયપ્પચ્ચત્થરણે સતિપિ ન વટ્ટતિ એવ. સીસૂપધાનં પાદૂપધાનન્તિ મઞ્ચસ્સ ઉભતોલોહિતકં ઉપધાનં ન વટ્ટતિ. યં પન એકમેવ ઉપધાનં હોતિ, ઉભોસુ અન્તેસુ રત્તં વા પદુમવણ્ણં વા ચિત્તં વા, સચે પમાણયુત્તં, વટ્ટતિ, મહાઉપધાનં પન પટિક્ખિત્તં.

૧૯૦. આસન્દાદિત્તયાતિ ¶ આસન્દી તૂલી પલ્લઙ્કોતિ ઇદં તયં નામં. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ઠપેત્વા તીણિ આસન્દિં પલ્લઙ્કં તૂલિકં સેસકં ગિહિવિકટં અભિનિસીદિતું, ન ત્વેવ અભિનિપજ્જિતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૩૧૪) હિ વુત્તં. સેસે ગિહિસન્તકે નિસીદિતું લબ્ભતીતિ અત્થો. યદિ ધમ્માસને સઙ્ઘિકમ્પિ ગોનકાદિં ભિક્ખૂહિ અનાણત્તા આરામિકાદયો સયમેવ પઞ્ઞપેન્તિ ચેવ નીહરન્તિ ચ, એતં ગિહિવિકટનીહારં નામ, ઇમિના ગિહિવિકટનીહારેન વટ્ટતિ. ભત્તગ્ગં નામ વિહારે એવ દાનટ્ઠાનં.

૧૯૧. ચતુન્નં પાદાનં, તીસુ પસ્સેસુ અપસ્સયાનઞ્ચ વસેન સત્તઙ્ગો. એકપસ્સેન યુત્તો પઞ્ચઙ્ગો. ઇમે પન સત્તઙ્ગપઞ્ચઙ્ગા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ઉચ્ચકમ્પિ સત્તઙ્ગ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૯૪) વુત્તત્તા પમાણાતિક્કન્તાપિ વટ્ટન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘ઉચ્ચપાદકા’’તિ. તૂલોનદ્ધા મઞ્ચપીઠા ઘરેયેવ નિસીદિતું કપ્પન્તીતિ સમ્બન્ધો.

૧૯૨. ચીવરચ્છવિયોતિ ¶ છન્નં ચીવરાનં, છન્નં અનુલોમચીવરાનઞ્ચ અઞ્ઞતરચીવરચ્છવિયોતિ અત્થો. સબ્બત્થાતિ મઞ્ચેપિ પીઠેપિ ભત્તગ્ગેપિ અન્તરઘરેપીતિ અત્થો. ઇમાસં પન ભિસીનં પમાણપરિચ્છેદોપિ નત્થિ, મઞ્ચપીઠાદીનં વસેન અનુરૂપં સલ્લક્ખેત્વા પમાણં કાતબ્બં.

૧૯૩. ‘‘તૂલિકા ઉપ્પન્ના હોતિ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, વિજટેત્વા બિમ્બોહનં કાતું, તીણિ તૂલાનિ રુક્ખતૂલં લતાતૂલં પોટકિતૂલ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૯૭) વુત્તત્તા તૂલત્તયઞ્ચ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૯૭; કઙ્ખા. અટ્ઠ. તૂલોનન્દસિક્ખાપદવણ્ણના) બિમ્બોહને ¶ વટ્ટતિ. ઇમેહિ તીહિ તૂલેહિ સબ્બેસં રુક્ખલતાતિણાનં તૂલં અનુઞ્ઞાતન્તિ વેદિતબ્બં. ભિસિયં પન કિઞ્ચિ તૂલં ન વટ્ટતિયેવ. ભિસિગબ્ભોતિ ભિસિયા વુત્તં ચોળાદિપઞ્ચકં બિમ્બોહને અનુઞ્ઞાતન્તિ સમ્બન્ધો. મિગપક્ખિનન્તિ સીહાદીનં સબ્બચતુપ્પદાનં હંસમોરાદીનં સબ્બપક્ખીનં લોમાનિ કપ્પન્તિ. મસૂરકે અનુઞ્ઞાતન્તિ સમ્બન્ધો.

૧૯૪. ઇદાનિ ભિસિયં કપ્પિયાકપ્પિયં દસ્સેતું ‘‘મનુસ્સલોમ’’ન્તિઆદિમાહ. ઉણ્ણાયન્તિ (ચૂળવ. ૨૯૭; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૯૭) ઉણ્ણાભિસિયં મનુસ્સલોમં ન લબ્ભતીતિ અત્થો. ઉણ્ણાભિસિયમ્પિ મનુસ્સલોમં ઠપેત્વા યેસં કેસઞ્ચિ પક્ખિચતુપ્પદાનં લોમં વટ્ટતીતિ અત્થો. પણ્ણેતિ પણ્ણભિસિયઞ્ચ પુપ્ફઞ્ચ સુદ્ધં તમાલપત્તઞ્ચ ન લબ્ભં, અવસેસં યં કિઞ્ચિ પણ્ણં લબ્ભતીતિ અત્થો. તમાલપત્તકમ્પિ અઞ્ઞેહિ મિસ્સં વટ્ટતીતિ. ચોળવાકતિણેસુ અકપ્પિયં નામ નત્થિ. આસનઞ્ચેવ અપ્પટિવેક્ખિતં ન લબ્ભન્તિ આસનસામઞ્ઞતો પસઙ્ગેન વુત્તં. અકપ્પિયસયનવિનિચ્છયો.

અકપ્પિયસયનનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૯૫. તિણ્ણં વસ્સાનં અન્તરં તિવસ્સન્તરં. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તિવસ્સન્તરેન સહ ¶ નિસીદિતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૩૨૦) હિ વુત્તં. યો દ્વીહિ વસ્સેહિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૦) વુડ્ઢો વા નવો વા, સો તિવસ્સન્તરો નામ.

૧૯૬. મુનીતિ બુદ્ધમુનિ. સબ્બેહેવાતિ અનુપસમ્પન્નેહિપિ.

૧૯૭. અન્તન્તિ ¶ પચ્છિમં. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યં તિણ્ણં પહોતિ, એત્તકં પચ્છિમં દીઘાસન’’ન્તિ (ચૂળવ. ૩૨૦) વુત્તત્તા યં તિણ્ણં પહોતિ, એતં સંહારિમં વા હોતુ અસંહારિમં વા, તથારૂપેસુ ફલકખણ્ડેસુપિ નિસીદિતું વટ્ટતિ. દ્વિન્નન્તિ દ્વિન્નં સમાનાસનિકાનં. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દુવગ્ગસ્સ મઞ્ચં દુવગ્ગસ્સ પીઠ’’ન્તિ (ચુળવ. ૩૨૦) વુત્તત્તા દ્વે સમાનાસનિકા સહ નિસીદિતું લભન્તિ. અઞ્ઞેહિ અસમાનાસનિકેહિ, અનુપસમ્પન્નાદીહિ વા દ્વે હુત્વાપિ નિસીદિતું ન લભન્તિ. સમાનાસનિકવિનિચ્છયો.

સમાનાસનિકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૯૮. ઉક્ખિત્તોતિ આપત્તિયા અદસ્સને, અપ્પટિકમ્મે, પાપિકાય દિટ્ઠિયા અપ્પટિનિસ્સગ્ગે વા ઉક્ખિત્તકોતિ તિવિધોપિ ઇધ ઉક્ખિત્તો ગહિતો. અનુપસમ્પન્નોતિ ઇમિના સિક્ખમાનસામણેરસામણેરીસિક્ખાપચ્ચક્ખાતકા ગહિતાતિ વેદિતબ્બા. છિન્નમૂલકો નામ અન્તિમવત્થું અજ્ઝાપન્નકો. નાનાસંવાસોતિ લદ્ધિનાનાસંવાસકો. ‘‘નાનાસીમાય ઠિતચતુત્થો કમ્મં કરેય્ય, ઇદ્ધિયા વેહાસે ઠિતચતુત્થો કમ્મં કરેય્ય, અકમ્મં ન ચ કરણીય’’ન્તિ હિ વુત્તત્તા ઇમેપિ ‘‘અસંવાસિકા’’તિ વુત્તા. એતેસુ પન ઉક્ખિત્તકેહિ સદ્ધિં ઉપોસથાદીનિ કરોન્તો પાચિત્તિયં આપજ્જતિ. નિસ્સીમટ્ઠવેહાસટ્ઠેહિ કરોન્તસ્સ કમ્મં કુપ્પતિ, દુક્કટઞ્ચ હોતિ, ઇતરેહિ દુક્કટં. અસંવાસિકવિનિચ્છયો.

અસંવાસિકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૯૯. અધમ્મકમ્મન્તિ ¶ ¶ એત્થ કથં અધમ્મકમ્મં હોતીતિ ચે? વુત્તઞ્હેતં ભગવતા ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, અધમ્મકમ્મં? ઞત્તિદુતિયે ચે, ભિક્ખવે, કમ્મે એકાય ઞત્તિયા કમ્મં કરોતિ, ન ચ કમ્મવાચં અનુસ્સાવેતિ, અધમ્મકમ્મં. દ્વીહિ ઞત્તીહિ કમ્મં કરોતિ, ન ચ કમ્મવાચં અનુસ્સાવેતિ, અધમ્મકમ્મં. એકાય કમ્મવાચાય કમ્મં કરોતિ, ન ચ ઞત્તિં ઠપેતિ, અધમ્મકમ્મં. દ્વીહિ કમ્મવાચાહિ કમ્મં કરોતિ, ન ચ ઞત્તિં ઠપેતિ, અધમ્મકમ્મ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૮૭). ઇમિના નયેન સેસકમ્મેસુપિ વુત્તપ્પકારેન અકત્વા અઞ્ઞથા કરણં અધમ્મકમ્મન્તિ વેદિતબ્બં.

વગ્ગેનાતિ વગ્ગેન સઙ્ઘેન. કથઞ્ચ વગ્ગં હોતીતિ ચે? યાવતિકા ચ ભિક્ખૂ કમ્મપ્પત્તા, તે અનાગતા હોન્તિ, છન્દારહાનં છન્દો અનાહટો હોતિ, સમ્મુખીભૂતા પટિક્કોસન્તિ, વગ્ગકમ્મન્તિ ઇમેસુ યેન કેનચિ એકેનપિ અઙ્ગેન વગ્ગં હોતિ.

સમગ્ગેનાતિ સમગ્ગેન સઙ્ઘેન. કથં સમગ્ગં હોતીતિ ચે? યાવતિકા ચ ભિક્ખૂ કમ્મપ્પત્તા, તે આગતા હોન્તિ, છન્દારહાનં છન્દો આહટો હોતિ, સમ્મુખીભૂતા નપ્પટિક્કોસન્તિ, સમગ્ગકમ્મન્તિ એવં.

ચતુત્થન્તિ સમગ્ગેન ધમ્મિકં. એત્તાવતા ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, કમ્માનિ, અધમ્મેન વગ્ગકમ્મં, અધમ્મેન સમગ્ગકમ્મં, ધમ્મેન વગ્ગકમ્મં, ધમ્મેન સમગ્ગકમ્મ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૮૪) એવં વુત્તાનિ ચત્તારિ કમ્માનિ પરિગ્ગહિતાનિ હોન્તીતિ વેદિતબ્બાનિ.

૨૦૦-૨૦૨. દસવગ્ગિકો (મહાવ. ૩૮૮; કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિદાનવણ્ણના) વીસતિવગ્ગિકો ચ દસવીસતિવગ્ગિકો. અબ્ભાનોપસમ્પદાપ્પવારણા ઠપેત્વા સબ્બકમ્મેસુ કમ્મપ્પત્તોતિ સમ્બન્ધો. એવં સેસેસુપિ. ઇતરોતિ વીસતિવગ્ગો ચ અતિરેકવીસતિવગ્ગો ચ.

૨૦૩. ઇદાનિ ¶ કમ્મપ્પત્તે ચ છન્દારહે ચ દસ્સેતું ‘‘ચતુવગ્ગેના’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ (પરિ. ૪૮૮, ૪૯૭; પરિ. ૪૮૭-૪૮૮) પકતત્તા નામ યે પારાજિકઉક્ખિત્તલદ્ધિનાનાસંવાસકા ¶ ન હોન્તિ. પરેતિ એકસીમટ્ઠા પકતત્તા ભિક્ખૂ. યદિ પકતત્તા ભિક્ખૂપિ અઞ્ઞતરં ગામસીમં વા નદીસમુદ્દજાતસ્સરખણ્ડસીમાસુ વા અઞ્ઞતરં પવિસિત્વા ઠિતા હોન્તિ, નેવ કમ્મપ્પત્તા, ન છન્દારહા. ન હિ તેસં છન્દો વા પારિસુદ્ધિ વા આગચ્છતિ અઞ્ઞસીમાયં ઠિતત્તા. સેસેપીતિ પઞ્ચવગ્ગાદિકરણીયેપીતિ અત્થો.

૨૦૪. અસંવાસગણપૂરં વા કત્વા કતં કમ્મં કુપ્પઞ્ચ હોતિ, કારકાનઞ્ચ દુક્કટન્તિ અત્થો. ‘‘યસ્સ સઙ્ઘો કમ્મં કરોતિ, તંચતુત્થો કમ્મં કરેય્ય, અકમ્મં ન ચ કરણીય’’ન્તિ (મહાવ. ૩૮૯) વુત્તત્તા ‘‘કમ્મારહગણપૂરં વા’’તિ વુત્તં. ઇદાનિ પરિવાસાદિકમ્માનંયેવ પરિસતો વિપત્તિં દસ્સેતું ‘‘ગરુકટ્ઠગણપૂરં વા’’તિ વુત્તં. તમ્પિ અનિક્ખિત્તવત્તં સન્ધાય વુત્તં. નિક્ખિત્તવત્તો પન સબ્બત્થ ગણપૂરકો હોતિ એવ.

૨૦૫. વારેય્યાતિ પટિક્ખિપેય્ય. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અધમ્મકમ્મે કયિરમાને પટિક્કોસિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૫૪) હિ વુત્તં. અન્તરાયે સતીતિ અત્થો. ‘‘અધમ્મકમ્મં ઇદં, ન મેતં ખમતી’’તિ એવં દ્વે તયો અઞ્ઞમઞ્ઞં દિટ્ઠિં આવિ કરેય્યુન્તિ અત્થો. યદિ એકો હોતિ, ‘‘ન મેતં ખમતી’’તિ એવં અધિટ્ઠાનં કરેય્યાતિ અત્થો. એત્તાવતા એતે નિરાપત્તિકા હોન્તિ, અન્તરાયા ચ મુચ્ચન્તિ, કમ્મં પન અધમ્મત્તા કુપ્પમેવ. વારેન્તેવ તતોધિકાતિ એત્થ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ચતૂહિ પઞ્ચહિ પટિક્કોસિતું, દ્વીહિ તીહિ દિટ્ઠિં આવિ કાતું, એકેન અધિટ્ઠાતું, ‘‘ન મેતં ખમતી’’તિ (મહાવ. ૧૫૪) વુત્તત્તા ચત્તારો વા પઞ્ચ વા વારેન્તિ એવાતિ અત્થો.

૨૦૬. ઇદાનિ ¶ યેહિ પટિક્ખિત્તં હોતિ, તે દસ્સેતું ‘‘કમ્મારહા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ખિત્તચિત્ત-ગ્ગહણેન ઉમ્મત્તકોપિ ગહિતોવ. એતેસન્તિ યે વુત્તપ્પકારા, તેસં પટિક્ખેપો ન રુહતીતિ અત્થો.

૨૦૭. ઇદાનિ યસ્સ પટિક્ખેપો રુહતિ, તં દસ્સેતું ‘‘પકતત્તેકસીમટ્ઠ-સમસંવાસભિક્ખુનો’’તિ વુત્તં. તસ્સત્થો (મહાવ. ૩૯૪) – એવરૂપસ્સ ભિક્ખુનો પટિક્કોસના અન્તમસો આનન્તરસ્સાપિ આરોચેન્તસ્સ રુહતીતિ. ‘‘ભિક્ખુસ્સ, ભિક્ખવે ¶ , પકતત્તસ્સ સમાનસંવાસિકસ્સ સમાનસીમાયં ઠિતસ્સ અન્તમસો આનન્તરિકસ્સપિ ભિક્ખુનો વિઞ્ઞાપેન્તસ્સ સઙ્ઘમજ્ઝે પટિક્કોસના રુહતી’’તિ (મહાવ. ૩૯૪) વુત્તં.

૨૦૮. સમ્મુખા યદિ પટિક્કોસેય્યાતિ અત્થો. તિરોક્ખાતિ પરમ્મુખા. કાયસામગ્ગિં વા છન્દં વા નો દદેય્ય, દુક્કટન્તિ અત્થો. કમ્મવિનિચ્છયો.

૨૯. મિચ્છાજીવવિવજ્જનાનિદ્દેસવણ્ણના

૨૦૯. ચુણ્ણન્તિ સિરીસચુણ્ણાદિકન્તિ અત્થો. મત્તિકાતિ પકતિમત્તિકા વા પઞ્ચવણ્ણા વા સુદ્ધા કુઙ્કુટ્ઠઆદિકા વા. કુલસઙ્ગહાતિ એતેહિ સઙ્ગહિતાનં સન્તિકે લાભાસાય કુલસઙ્ગહત્થન્તિ અત્થો. એત્થ પન ઇમેહિ સઙ્ગહિતાનં સન્તિકે ‘‘કિઞ્ચિ લભિસ્સામી’’તિ સઙ્ઘિકં વા પુગ્ગલિકં વા દાતું ન વટ્ટતિ એવ. ઇમિના પન નયેન લદ્ધં પઞ્ચન્નમ્પિ સહધમ્મિકાનં ન વટ્ટતિ, મિચ્છાજીવઞ્ચ હોતિ.

૨૧૦-૨૧૧. લાભાસાય ¶ દાયકાનં દારકે ઉક્ખિપિત્વા પરિભટભાવો પારિભટકતા, તાય પારિભટકતાય ન જીવયેતિ સમ્બન્ધો. સેસેસુપિ એસેવ નયો. ખેત્તાદીસુ પેસિતસ્સ ગમનં પહેણકમ્મં. સાસનપ્પટિસાસનહરણં દૂતકમ્મં. પેસિતસ્સ ગેહતો ગેહગમનં જઙ્ઘપેસનિયં. લાભાસાય લઞ્જદાનમનુપ્પદાનં. અઞ્ઞેન વાપીતિ અઙ્ગવિજ્જાદિના.

૨૧૨. વિઞ્ઞત્તીતિ (પારા. ૫૧૫ આદયો; પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૧૫ આદયો) અઞ્ઞાતકવિઞ્ઞત્તિ. અનેસનાતિ પુબ્બે વુત્તેન પુપ્ફદાનાદિના પચ્ચયેસના. કુહનાદીહીતિ (વિભ. ૮૬૧; વિભ. અટ્ઠ. ૮૬૧; મહાનિ. ૮૭) કુહના લપના નેમિત્તકતા નિપ્પેસિકતા ¶ લાભેન લાભં નિજિગીસનતાતિ ઇમેહિ પઞ્ચહિ વત્થૂહીતિ અત્થો. મિચ્છાજીવવિનિચ્છયો.

મિચ્છાજીવવિવજ્જનાનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૧૩. ઇદાનિ આગન્તુકવત્તાદીનિ દસ્સેતું ‘‘વત્ત’’ન્તિ માતિકાપદં ઉદ્ધટં. પરિક્ખિત્તસ્સ (ચૂળવ. ૩૫૬ આદયો; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૫૭ આદયો) વિહારસ્સ પરિક્ખેપં, અપરિક્ખિત્તસ્સ દ્વીહિ લેડ્ડુપાતેહિ પરિચ્છિન્નટ્ઠાનં પત્વા ઉપાહનં ઓમુઞ્ચિત્વા નીચં કત્વા પપ્ફોટેત્વા ઉપાહનં દણ્ડકેન ગહેત્વા છત્તં અપનામેત્વા સીસં વિવરિત્વા સીસે ચીવરં ખન્ધે કરિત્વા સાધુકં અતરમાનેન આરામો પવિસિતબ્બોતિ અત્થો.

૨૧૪. પુચ્છેય્ય ¶ સયનાસનન્તિ ‘‘કતમં મે સેનાસનં પાપુણાતિ, કિં અજ્ઝાવુત્થં વા અનજ્ઝાવુત્થં વા’’તિ એવં પુચ્છિતબ્બન્તિ અત્થો.

૨૧૫-૬. મઞ્ચપીઠાદિદારુભણ્ડઞ્ચ (ચૂળવ. ૩૬૦; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૬૦) રજનભાજનાદિમત્તિકાભણ્ડઞ્ચ. આપુચ્છાતિ ભિક્ખુસ્સ વા સામણેરસ્સ વા આરામિકસ્સ વા ‘‘આવુસો ઇમં જગ્ગાહી’’તિ આરોચેત્વાતિ અત્થો. અઞ્ઞથાતિ એવં અકત્વાતિ અત્થો.

૨૧૭-૮. વુડ્ઢાગન્તુકસ્સાતિ એત્થ (ચૂળવ. ૩૫૮ આદયો; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૫૯ આદયો) દૂરતોવ દિસ્વા યદિ ‘‘વુડ્ઢો’’તિ જાનાતિ, તસ્મિં અનાગતે એવ આસનપઞ્ઞાપનાદિવત્તં કાતબ્બન્તિ અત્થો. પાદોદપ્પભુતિન્તિ પાદોદકં પાદપીઠં પાદકથલિકં ઉપનિક્ખિપિતબ્બન્તિ અત્થો. પાનીયેન આપુચ્છન્તેન સચે સકિં આનીતં પાનીયં સબ્બં પિવતિ, પુનપિ આપુચ્છિતબ્બો એવ. પઞ્ઞપેતિ ‘‘એતં તુમ્હાકં સેનાસનં પાપુણાતી’’તિ એવં આચિક્ખિતબ્બન્તિ અત્થો.

૨૧૯-૨૦. ‘‘ભિક્ખાચારગામો ¶ ઇતો દૂરે’’તિ વા ‘‘સન્તિકે’’તિ વા ‘‘કાલસ્સેવ પિણ્ડાય ચરિતબ્બ’’ન્તિ વા ‘‘ઉપટ્ઠાકે ચરિતબ્બ’’ન્તિ વા ગોચરો આચિક્ખિતબ્બો. અગોચરોતિ મિચ્છાદિટ્ઠિકાનં વા ગામો, પરિચ્છિન્નભિક્ખકો વા ગામો, યત્થ એકસ્સ વા દ્વિન્નં વા ભિક્ખા દીયતિ, સો આચિક્ખિતબ્બોતિ અત્થો. કતિકન્તિ સઙ્ઘસ્સ કતિકટ્ઠાનં. ‘‘ઇમં કાલં પવિસિતબ્બં, ઇમં કાલં નિક્ખમિતબ્બ’’ન્તિ એવં પવેસનનિક્ખમનકાલં આચિક્ખિતબ્બં. કેસુચિ ઠાનેસુ અમનુસ્સા વા વાળા વા હોન્તિ, તસ્મા એવં આચિક્ખિતબ્બમેવ. નિસિન્નોવાતિ ઇદં આપત્તિઅભાવમત્તદીપકં, ઉટ્ઠહિત્વાપિ સબ્બં કાતું વટ્ટતેવ. વત્તવિનિચ્છયો.

૨૨૧. સમ્મુખાયાતિ ¶ (પાચિ. ૩૭૪; પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૬૯; કઙ્ખા. અટ્ઠ. વિકપ્પનસિક્ખાપદવણ્ણના) સમ્મુખે ઠિતસ્સાતિ અત્થો. બ્યત્તસ્સાતિ વિકપ્પનવિધાનં પચ્ચુદ્ધરણાદિવિધાનઞ્ચ જાનન્તસ્સ. અબ્યત્તો પન ‘‘ઇમિના મય્હં દિન્ન’’ન્તિ ગહેત્વાપિ ગચ્છેય્યાતિ અત્થો. એકસ્સાતિ એકસ્સ ભિક્ખુસ્સ.

૨૨૨. નિધેતુંવાતિ નિધેતું એવ, નિસ્સગ્ગિયં ન હોતીતિ અત્થો. પરિભુઞ્જિતું વા વિસ્સજ્જેતું વા અધિટ્ઠાતું વા ન વટ્ટતીતિ અત્થો.

૨૨૪-૫. અપરા સમ્મુખા વાતિ સમ્મુખા વિકપ્પના એવાતિ અત્થો. ઇમા દ્વે વિકપ્પના અત્તના એવ વિકપ્પેત્વા પરેન પચ્ચુદ્ધરાપિતત્તા સમ્મુખા વિકપ્પના એવાતિ વુત્તા.

૨૨૭. મિત્તોતિ દળ્હમિત્તો. સન્દિટ્ઠોતિ દિટ્ઠમત્તો નાતિદળ્હમિત્તો. ‘‘ઇતરેન ચ પુબ્બે વુત્તનયેન ‘તિસ્સો ભિક્ખૂ’તિ વા ‘તિસ્સા ભિક્ખુની’તિ વા વત્તબ્બં. પુન તેન ‘અહં તિસ્સસ્સ ¶ ભિક્ખુનો, તિસ્સાય ભિક્ખુનિયા વા દમ્મી’તિ વિકપ્પેત્વા તેનેવ ‘તિસ્સસ્સ ભિક્ખુનો, તિસ્સાય ભિક્ખુનિયા સન્તકં પરિભુઞ્જ વા વિસ્સજ્જેહિ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’તિ પચ્ચુદ્ધરિતબ્બ’’ન્તિ એવં પાઠો ગહેતબ્બો.

૨૨૮. દૂરસન્તિકત્તેકત્ત-બહુભાવં વિજાનિયાતિ એત્થ દૂરત્તઞ્ચ સન્તિકત્તઞ્ચ એકત્તઞ્ચ બહુભાવઞ્ચ વિજાનિત્વાતિ અત્થો.

૨૨૯. ‘‘દસાહપરમં અતિરેકચીવરં ધારેતબ્બ’’ન્તિ (પારા. ૪૬૨) વુત્તત્તા ‘‘દસાહં વા’’તિ વુત્તં. ‘‘ચીવરકાલસમયો નામ અનત્થતે કથિને વસ્સાનસ્સ પચ્છિમો માસો, અત્થતે કથિને ¶ પઞ્ચ માસા’’તિ (પારા. ૬૪૯) વુત્તત્તા ‘‘માસમેકં વા પઞ્ચ વા’’તિ વુત્તં, માસં વા એકં પઞ્ચ વા માસેતિ અત્થો. ‘‘ભિક્ખુનો પનેવ અકાલચીવરં ઉપ્પજ્જેય્ય, આકઙ્ખમાનેન ભિક્ખુના પટિગ્ગહેતબ્બં. પટિગ્ગહેત્વા ખિપ્પમેવ કારેતબ્બં. નો ચસ્સ પારિપૂરિ, માસપરમં તેન ભિક્ખુના તં ચીવરં નિક્ખિપિતબ્બં ઊનસ્સ પારિપૂરિયા સતિયા પચ્ચાસાયા’’તિ (પારા. ૪૯૯) વુત્તત્તા ‘‘પચ્ચાસા સતિ માસક’’ન્તિ વુત્તં. નુપ્પાદયતીતિ અનધિટ્ઠિતં અવિકપ્પિતં નિસ્સગ્ગિં ન જનયતીતિ અત્થો. વિકપ્પનાવિનિચ્છયો.

વિકપ્પનાનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૩૦. બ્યત્તસ્સાતિ એત્થ કિત્તાવતા બ્યત્તો હોતીતિ ચે? નિસ્સયમુચ્ચનકેન પન સબ્બન્તિમેન ધમ્મપરિચ્છેદેન અત્થતો ચ બ્યઞ્જનતો ચ દ્વે માતિકા પગુણા વાચુગ્ગતા કાતબ્બા, પક્ખદિવસેસુ ધમ્મસ્સાવનત્થાય સુત્તન્તતો ચત્તારો ભાણવારા, સમ્પત્તાનં પરિસાનં પરિકથનત્થાય અન્ધકવિન્દમહારાહુલોવાદધમ્મક્ખન્ધસદિસો એકો કથામગ્ગો, સઙ્ઘભત્તમઙ્ગલામઙ્ગલેસુ અનુમોદનત્થાય તિસ્સો અનુમોદના, ઉપોસથપ્પવારણાદિવિજાનનત્થં કમ્માકમ્મવિનિચ્છયો ¶ , સમણધમ્મકરણત્થં સમાધિવસેન વા વિપસ્સનાવસેન વા અરહત્તપરિયોસાનં એકં કમ્મટ્ઠાનં એત્તકં ઉગ્ગહેતબ્બં. એત્તાવતા બ્યત્તો નામ હોતિ ચાતુદિસો, ઇતરથા અબ્યત્તો.

૨૩૧. ઇદાનિ નિસ્સયગ્ગહણાકારં દસ્સેતું ‘‘એકંસ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. એત્થ (મહાવ. ૧૦૩) આયસ્મતોતિ આયસ્મન્તં.

૨૩૨. ઇદાનિ ¶ પટિપ્પસ્સદ્ધિવિધાનં દસ્સેતું ‘‘પક્કન્તે’’તિઆદિ વુત્તં, ‘‘પઞ્ચિમા, ભિક્ખવે, નિસ્સયપ્પટિપ્પસ્સદ્ધિયો ઉપજ્ઝાયમ્હા. ઉપજ્ઝાયો પક્કન્તો વા હોતિ વિબ્ભન્તો વા કાલકતો વા પક્ખસઙ્કન્તો વા આણત્તિયેવ પઞ્ચમી’’તિ (મહાવ. ૮૩), ‘‘છયિમા, ભિક્ખવે, નિસ્સયપ્પટિપ્પસ્સદ્ધિયો આચરિયમ્હા. આચરિયો પક્કન્તો વા હોતિ વિબ્ભન્તો વા કાલકતો વા પક્ખસઙ્કન્તો વા આણત્તિયેવ પઞ્ચમી, ઉપજ્ઝાયેન વા સમોધાનગતો હોતી’’તિ ઇદં પન ઉભયં ઇધ દસ્સિતં. સચે આચરિયુપજ્ઝાયા સામન્તવિહારેસુપિ અપરિક્ખિત્તેસુ લેડ્ડુપાતદ્વયબ્ભન્તરે વસન્તિ, નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. પરિક્ખિત્તેસુપિ ન પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ એકે. આચરિયા પન ન ઇચ્છન્તિ. કસ્માતિ ચે? નિસ્સયગ્ગહણપ્પટિપ્પસ્સદ્ધીનં ઉપચારસીમાય પરિચ્છિન્નત્તા. લેડ્ડુપાતેન ઉપચારસીમાપરિચ્છેદો પન અપરિક્ખિત્તેસુ એવ લબ્ભતિ, ન પરિક્ખિત્તેસુ. તસ્મા આચરિયાનં વિનિચ્છયેવ ઠાતબ્બં.

પક્કન્તેતિ એત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૮૩) સચે આચરિયો અન્તેવાસિકં અનામન્તેત્વાવ ઉપચારસીમં અતિક્કમતિ, નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સચે ઉપચારસીમં અનતિક્કમિત્વાવ નિવત્તતિ, ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. આચરિયં અનામન્તેત્વા અન્તેવાસિકસ્સ ગમનેપિ એસેવ નયો. સચે આચરિયો કત્થચિ ગન્તુકામો અન્તેવાસિકં આપુચ્છતિ, અન્તેવાસિકોપિ ‘‘સાધુ સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતિ, તઙ્ખણે એવ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. એવં આચરિયં આપુચ્છિત્વા અન્તેવાસિકસ્સ ગમનેપિ. દ્વીસુપિ અન્તોવિહારેયેવ ઠિતેસુ આચરિયો વા અન્તેવાસિકં, અન્તેવાસિકો વા આચરિયં અનાપુચ્છિત્વાવ સચે દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમતિ, પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. પક્ખસઙ્કન્તે વા વિબ્ભન્તે વા કાલકતે વા તઙ્ખણેયેવ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ ¶ . આણત્તિ નામ નિસ્સયપ્પણામના. દસ્સનસવનવસેન દુવિધં સમોધાનં.

એદિસો વુચ્ચતિ અલજ્જિપુગ્ગલો’’તિ. (પરિ. ૩૫૯) –

એવં વુત્તં. ‘‘ન ભિક્ખવે અલજ્જિનં નિસ્સાય વત્થબ્બં. યો વસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૨૦) હિ વુત્તં.

૨૩૪. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નેન ભિક્ખુના નિસ્સયં અલભમાનેન અનિસ્સિતેન વત્થુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૨૧) વુત્તત્તા ‘‘અદ્ધિકસ્સા’’તિ વુત્તં. ગિલાનુપટ્ઠાકસ્સ ચ યાચિતસ્સાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગિલાનુપટ્ઠાકેન ભિક્ખુના નિસ્સયં અલભમાનેન યાચિયમાનેન અનિસ્સિતેન વત્થુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૨૧) હિ વુત્તં. સલ્લક્ખેન્તેન ફાસુકન્તિ ફાસુવિહારં સલ્લક્ખેન્તેન. ઇદં પન પરિહારં (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૨૧) સોતાપન્નાદિઅરિયસાવકો વા થામગતસમથવિપસ્સનાલાભી વા બાલપુથુજ્જનો વા ન લભતિ. યસ્સ ખો પન સમથવિપસ્સના તરુણા હોતિ, ન થામગતા, અયં લભતિ. અસન્તે નિસ્સયદાયકે ‘‘યદા પટિરૂપો નિસ્સયદાયકો આગચ્છિસ્સતિ, તદા તસ્સ નિસ્સાય વસિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા યાવ આસાળ્હીપુણ્ણમા, તાવ વસિતું લભતિ. સચે પન આસાળ્હીમાસે નિસ્સયદાયકં ન લભતિ, યત્થ અત્થિ, તત્થ ગન્તબ્બં. અન્તોવસ્સે પન અનિસ્સિતેન વત્થું ન વટ્ટતિ. સભાગે ¶ દાયકે અસન્તે વસિતું લબ્ભતીતિ સબ્બપદેસુ યોજના કાતબ્બા. નિસ્સયવિનિચ્છયો.

નિસ્સયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૩૫. અકાયબન્ધનોતિ ¶ કાયબન્ધનં અબન્ધિત્વાતિ અત્થો. તતો પટ્ઠાય ચીવરં પારુપિતબ્બં, તતો પટ્ઠાય એવ કાયબન્ધનં બન્ધિતબ્બં. ‘‘ન ભિક્ખવે અકાયબન્ધનેન ગામો પવિસિતબ્બો. યો પવિસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૨૭૮) હિ વુત્તં. તત્થેવાસતિયા ગતોતિ અસતિયા ગતો યત્થ સરતિ, તત્થેવ બન્ધિતબ્બં. સરિત્વા પન યાવ ન બન્ધતિ, તાવ પિણ્ડાય ચરિતું ન વટ્ટતિ. યદિ અન્તોગામે સરતિ, કાયબન્ધને સતિ એકમન્તે ઠત્વા બન્ધિતબ્બં, અસતિ ચે નિક્ખમિત્વા બન્ધિત્વા પુન પિણ્ડાય પવિસિતબ્બન્તિ વદન્તિ.

૨૩૬. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દ્વે કાયબન્ધનાનિ પટ્ટિકં સૂકરન્તક’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૭૮) વુત્તત્તા ‘‘દુવિધ’’ન્તિ વુત્તં. તત્થ સૂકરન્તં નામ કુઞ્ચિકાકોસકા વિય અન્તે સુસિરં કત્વા કોટ્ટિતં. રજ્જુ ચ એકાતિ એકવટ્ટા રજ્જુ ચ. તદનુલોમિકાતિ તેસં દ્વિન્નં અનુલોમિકા.

૨૩૭. મચ્છકણ્ડકખજ્જુરી-પત્તા મટ્ઠા ચ પટ્ટિકાતિ એત્થ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૭૮) એતે મચ્છકણ્ટકાદયો મટ્ઠા વિકારરહિતા પટ્ટિકા ચ તદન્તોગધાતિ અધિપ્પાયો. લબ્ભા દસા ચતસ્સોતિ એકાય વા દ્વીસુ વા તીસુ વા કથા એવ નત્થીતિ અધિપ્પાયો, તતો પરં ન વટ્ટતિ. અન્તેસૂતિ ઉભોસુ અન્તેસુ. ગુણસુત્તકન્તિ દિગુણસુત્તકં.

૨૩૯. મકરમુખાદિન્તિ ¶ આદિ-સદ્દેન દેડ્ડુભસીસં ગહિતં. ઉભન્તેતિ ઉભોસુ અન્તેસુ. કસ્સાતિ? વિધસ્સ. ઘટકાતિ ઘટકતો. લેખાતિ લેખાય. ઘટકતો ચ લેખાય ચ અઞ્ઞં ચિત્તકં ન કપ્પતીતિ અત્થો.

૨૪૦. દેડ્ડુભકન્તિ (ચૂળવ. ૨૭૮; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૭૮) ઉદકસપ્પસિરસદિસં. મુરજન્તિ બહુરજ્જુકે એકતો સઙ્કડ્ઢિત્વા એકાય રજ્જુયા પલિવેઠેત્વા કતરજ્જુ. મદ્દવીણન્તિ પામઙ્ગસદિસં. કલાબુકન્તિ અનેકવટ્ટં. એતાનિ પન સબ્બાનિ ન કપ્પન્તિ. દસાસુ દ્વે મજ્ઝિમાતિ મુરજં મદ્દવીણન્તિ દ્વે મજ્ઝિમા એવ. કપ્પરેતિ કપ્પન્તીતિ અત્થો.

૨૪૧. ગણ્ઠિયો ¶ ચાપીતિ (ચૂળવ. ૨૭૯) ચીવરગણ્ઠિયોપિ. વેળુઆદિમયા કપ્પન્તીતિ પસઙ્ગેન વુત્તં. કાયબન્ધનવિનિચ્છયો.

કાયબન્ધનનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૪૨. જાતા (પાચિ. ૮૬; પાચિ. અટ્ઠ. ૮૬-૮૮; કઙ્ખા. અટ્ઠ. પથવીખણનસિક્ખાપદવણ્ણના) અજાતાતિ દુવિધા પથવીતિ અત્થો. ઇદાનિ તદુભયં દસ્સેતું ‘‘સુદ્ધમત્તિકપંસુકા’’તિઆદિમાહ. તત્થ સુદ્ધમત્તિકપંસુકા ચ અદડ્ઢા ચ બહુમત્તિકપંસુકા ચ ચાતુમાસાધિકોવટ્ઠપંસુમત્તિકરાસિ ચ જાતપથવીતિ સમ્બન્ધો. એત્થ પન અદડ્ઢાતિ ઉદ્ધનપચનકુમ્ભકારાવાપભાજનપચનાદિવસેન તથા તથા અદડ્ઢા. અયં પન વિસું નત્થિ, સુદ્ધપંસુઆદીસુ અઞ્ઞતરાવ વેદિતબ્બા. સુદ્ધપંસુ સુદ્ધમત્તિકા ¶ યેભુય્યેનપંસુ યેભુય્યેનમત્તિકા અતિરેકચાતુમાસાધિકોવટ્ઠમત્તિકાપંસુપુઞ્જા ચ અદડ્ઢા ચાતિ અયં સબ્બાપિ જાતપથવીતિ વેદિતબ્બા.

૨૪૩. દુતિયાતિ અજાતપથવીતિ અત્થો. વુત્તરાસીતિ મત્તિકરાસિ ચ પંસુરાસિ ચ ચાતુમાસોમવટ્ઠકો અજાતપથવીતિ અત્થો.

૨૪૪. ઇદાનિ યેભુય્યેનમત્તિકા યેભુય્યેનપંસુકા યેભુય્યેનસક્ખરાતિ એવં વુત્તાસુ કિત્તાવતા યેભુય્યતા હોતીતિ તં દસ્સેતું ‘‘દ્વે ભાગા’’તિઆદિમાહ. તત્થ તીસુ ભાગેસુ દ્વે ભાગા મત્તિકા યસ્સા ભૂમિયા, એસા યેભુય્યમત્તિકાતિ સમ્બન્ધો. ઉપડ્ઢપંસુઆદયોપિ કપ્પિયા એવ અકપ્પિયભાગસ્સ અનતિરેકતો. ‘‘યેભુય્યેનમત્તિકા યેભુય્યેનપંસુકા’’તિ (પાચિ. ૮૬) હિ વુત્તં, ન ‘‘ઉપડ્ઢમત્તિકા, ઉપડ્ઢપંસુકા’’તિ. સેસેસુપીતિ યેભુય્યપંસુકાદીસુપિ.

૨૪૫. જાતસઞ્ઞિસ્સ ¶ પાચિત્તીતિ સમ્બન્ધો. દ્વેળ્હસ્સ વિમતિસ્સ દુક્કટં. જાતે અજાતસઞ્ઞિસ્સ અનાપત્તિ.

૨૪૬. એકાયાણત્તિયા એકાતિ સચે સકિં આણત્તો દિવસમ્પિ ખણતિ, આણાપકસ્સ એકા એવાતિ અત્થો. વાચસોતિ વાચાય વાચાયાતિ અત્થો.

૨૪૭. એત્થ ‘‘જાલેહિ અગ્ગિ’’ન્તિ વા વત્તું ન વટ્ટતિ. અનિયમેત્વા પન ‘‘પોક્ખરણિં ખણ, પથવિં ખણ, વાપિં ખણ, આવાટં ખણ, કન્દં ખણા’’તિ વત્તું વટ્ટતિ.

૨૪૮. એદિસન્તિ એત્થ અઞ્ઞમ્પિ એવરૂપં કપ્પિયવોહારવચનં વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો.

૨૪૯. કોપેતું ¶ લબ્ભન્તિ સમ્બન્ધો, ઘટાદીહિ ગહેતું સક્કુણેય્યકં ઉસ્સિઞ્ચનીયકદ્દમં.

૨૫૧-૨. ઉદકસન્તિકે પતિતેતિ સમ્બન્ધો. ઉદકે પતિતં પન સબ્બકાલં કપ્પિયમેવ, તસ્મા અકપ્પિયં દસ્સેતું ‘‘ઉદકસન્તિકે’’તિ વુત્તં. પાસાણે લગ્ગે રજે ચ નવસોણ્ડિયા પતિતે રજે ચાતિ સમ્બન્ધો. અબ્ભોકાસુટ્ઠિતે વમ્મિકે ચ મત્તિકાકુટ્ટે ચાતિ અત્થો, તથા એતેપિ સબ્બે ચાતુમાસાધિકોવટ્ઠા ન કોપેતબ્બાતિ અત્થો.

૨૫૩-૫. ભૂમિં વિકોપયં થમ્ભાદિં ગણ્હિતું ન ચ કપ્પતીતિ સમ્બન્ધો. ધારાયાતિ પસ્સાવધારાય. પદં દસ્સેસ્સામીતિ સમ્બન્ધો.

૨૫૭. સેકોતિ સિઞ્ચનં. ભૂમિયા અલ્લહત્થં ઠપેત્વાતિ સમ્બન્ધો.

૨૫૮. અવસે સતીતિ હત્થદાહાદીસુ આપદાસૂતિ અત્થો. પથવીવિનિચ્છયો.

૨૫૯-૨૬૦. ગિરિકૂટન્તિ ¶ મકરદન્તકં. સિબ્બિતુઞ્ચ છિન્દિતુઞ્ચ ન વટ્ટતીતિ સબ્બત્થ યોજના. દણ્ડેતિ છત્તદણ્ડે.

૨૬૧. સિબ્બિતું વા પઞ્જરં વિનન્ધિતું વા થિરત્થં છત્તે બન્ધિતું દણ્ડે લેખા વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. સચે વુત્તપ્પકારં અકપ્પિયછત્તં ¶ લભતિ, ઘટકમ્પિ વાળરૂપમ્પિ છિન્દિત્વા ધારેતબ્બં, લેખાપિ ઘંસેત્વા અપનેતબ્બા, સુત્તકેન વા દણ્ડો વેઠેતબ્બો.

૨૬૨. અનુવાતં સન્ધાય ‘‘અન્તે વા’’તિ વુત્તં. દ્વિન્નં પટ્ટાનં સઙ્ઘટિતટ્ઠાનં સન્ધાય ‘‘પટ્ટમુખે વાપી’’તિ વુત્તં. વરકસીસાકારેન સિબ્બનં સન્ધાય ‘‘વેણિકા’’તિ ચ સતપદાકારેન સિબ્બનં સન્ધાય ‘‘સઙ્ખલિકાપિ વા’’તિ ચ વુત્તં. સતપદિસદિસં અઞ્ઞં વા સૂચિવિકારં ન કપ્પતિ, પકતિસૂચિકમ્મમેવ વટ્ટતીતિ અત્થો. પાળિકણ્ણિકઆદિકં ચીવરે ન ચ કપ્પતીતિ સમ્બન્ધો.

૨૬૩-૪. ચતુકોણાવ (પારા. અટ્ઠ. ૧.૮૫) કપ્પરેતિ સમ્બન્ધો. અગ્ઘિકન્તિ અગ્ઘિયં ચેતિયસદિસં. એત્થાતિ ગણ્ઠિપાસકપટ્ટે. કોણસુત્તા ચ પીળકાતિ ન કેવલં ચતુકોણા ગણ્ઠિકપાસકપટ્ટાવ કપ્પન્તિ, અથ ખો દુવિઞ્ઞેય્યા કોણસુત્તપીળકા ચ કપ્પરેતિ અત્થો. ગન્ધં તેલં વાતિ ગન્ધં વા તેલં વા.

૨૬૫. રત્તન્તિ (પારા. અટ્ઠ. ૧.૮૫) રજિતં. અઞ્ઞેન વાતિ મુગ્ગરાદિના વા. કત્વાતિ ઠપેત્વા. પહારે ન ચ મુટ્ઠિનાતિ મુટ્ઠિના ન પહારેય્યાતિ અત્થો.

૨૬૬-૭. છત્તવટ્ટિયં (પારા. અટ્ઠ. ૧.૮૫) લેખં ઠપેત્વા ધમ્મકરણે લેખા ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. કુઞ્ચિકાય ચ પિપ્ફલે ચ મણિકા ચ પીળકા ચ ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થ મણિકાતિ એકા એવ વટ્ટમણિકા. પીળકા મુત્તરાજિસદિસા બહૂ.

૨૬૮-૯. માલાદ્યરણિયન્તિ (પારા. અટ્ઠ. ૧.૮૫) અરણિયં માલાદિ વણ્ણમટ્ઠં ન વટ્ટતીતિ ¶ સમ્બન્ધો. એવં સબ્બત્થ. તિપુસીસમયે પત્તમણ્ડલે ભિત્તિકમ્મઞ્ચ ન વટ્ટતીતિ અત્થો. હિત્વાતિ ઠપેત્વા. સૂચિસણ્ડાસકો (પારા. અટ્ઠ. ૧.૮૫) ¶ નામ સૂચિં ડંસાપેત્વા ઘંસિતું કતો દારુમયો. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, મકરદન્તકં છિન્દિતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૫૩) વુત્તત્તા પત્તમણ્ડલે મકરદન્તકં વટ્ટતિ, અઞ્ઞં ભિત્તિકમ્માદિવિકારમેવ ન વટ્ટતિ, તસ્મા ગિરિકૂટં પત્તમણ્ડલે ઠપેત્વા અવસેસે ન વટ્ટતીતિ વેદિતબ્બં.

૨૭૨. સેનાસનેતિ (પારા. અટ્ઠ. ૧.૮૫) પાસાદાદિસેનાસનેતિ અત્થો.

૨૭૩. પુમિત્થિરૂપરહિતન્તિ પુરિસરૂપઇત્થિરૂપરહિતન્તિ અત્થો. પરિક્ખારવિનિચ્છયો.

પરિક્ખારનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૭૪-૫. સહધમ્મિનં લબ્ભં ભેસજ્જકરણન્તિ સમ્બન્ધો. ન કેવલં પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનંયેવ ભિક્ખાચરિયવિઞ્ઞત્તિસકેહિ ભેસજ્જકરણં લબ્ભતિ, અથ ખો અપરેસમ્પિ પઞ્ચન્નં લબ્ભતિ, તે દસ્સેન્તો ‘‘પિતૂન’’ન્તિઆદિમાહ. પિતૂનન્તિ માતાપિતૂનન્તિ અત્થો. યે માતાપિતરો જગ્ગન્તિ ઉપટ્ઠહન્તિ, તે તદુપટ્ઠાકા નામ. ભિક્ખું એવ નિસ્સાય જીવન્તો ભિક્ખુનિસ્સિતકો નામ. પબ્બજ્જાપેક્ખો ‘‘ભણ્ડૂ’’તિ વુચ્ચતિ.

૨૭૬. અપરેસમ્પિ દસન્નં કાતું વટ્ટતિ, તે દસ્સેતું ‘‘મહાચૂળપિતા’’તિઆદિમાહ. એત્થ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૧૮૫-૧૮૭) પન મહાપિતા ચૂળપિતા મહામાતા ચૂળમાતા મહાભાતા ચૂળભાતા મહાભગિની ચૂળભગિનીતિ ઇમેહિ અટ્ઠહિ આદિ-સદ્દેન પિતુભગિનિઞ્ચ ¶ માતુભાતિકઞ્ચ ગહેત્વા દસ. એતેસં પન સકેન ભેસજ્જેન કાતબ્બં. અત્તનિયે ચ અસતીતિ પાઠસેસો.

૨૭૭. ન કેવલઞ્ચ એતેસં દસન્નં, ઇમેહિ સમ્બન્ધાનં પુત્તનત્તાદીનં યાવસત્તમા કુલપરિવટ્ટા ¶ કાતું વટ્ટતીતિ દસ્સનત્થં ‘‘કુલદૂસના’’તિઆદિમાહ. અઞ્ઞોપિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૨૮૫-૨૮૭) યો આગન્તુકો વા ચોરો વા યુદ્ધપરાજિતો વા ઇસ્સરો ઞાતકેહિ પરિચ્ચત્તો વા ગમિયમનુસ્સો વા ગિલાનો હુત્વા વિહારં પવિસતિ, સબ્બેસમ્પિ અપચ્ચાસીસન્તેન ભેસજ્જં કાતબ્બં.

૨૭૮. માતા (પારા. અટ્ઠ. ૨.૧૮૫-૧૮૭) પિતા તદુપટ્ઠાકો ભિક્ખુનિસ્સિતકો પણ્ડુપલાસો વેય્યાવચ્ચકરોતિ ઇમેસં છન્નં અનામટ્ઠપિણ્ડપાતો અવારિતોતિ અત્થો. કિઞ્ચ ભિય્યો – દામરિકચોરસ્સ ચ ઇસ્સરિયસ્સ ચ દાતુમવારિતોતિ અત્થો.

૨૭૯. તેસન્તિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૧૮૫-૧૮૭) ગહટ્ઠાનં. સાસનોગધન્તિ રતનપરિત્તઆટાનાટિયપરિત્તાદિપરિત્તં ભણિતબ્બન્તિ અત્થો.

૨૮૦. ‘‘આગન્ત્વા (પારા. અટ્ઠ. ૨.૧૮૫-૧૮૭) સીલં દેતુ, ધમ્મઞ્ચ પરિત્તઞ્ચ ભાસતૂ’’તિ કેનચિ પેસિતોતિ સમ્બન્ધો. દાતું વત્તુન્તિ સીલં દાતું, ધમ્મઞ્ચ પરિત્તઞ્ચ વત્તું લબ્ભતીતિ અત્થો. ભેસજ્જવિનિચ્છયો.

ભેસજ્જનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૮૧. દસભેદમ્પીતિ ¶ સચે કેનચિ હેટ્ઠા દસ્સિતં દસવિધં રતનં આનેત્વા ‘‘ઇદં સઙ્ઘસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા નવકમ્મસ્સ વા અઞ્ઞપુગ્ગલસ્સ વા સુત્તન્તિકગણસ્સ વા દમ્મી’’તિ વુત્તે ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છન્તસ્સ દુક્કટં હોતીતિ અત્થો.

૨૮૨-૩. તેસુ દસવિધેસુ રતનેસૂતિ અત્થો. દ્વીસૂતિ રજતજાતરૂપેસુ. ગણસઙ્ઘપુગ્ગલે (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૩૮-૫૩૯) અનામસિત્વા ‘‘ઇદં હિરઞ્ઞસુવણ્ણં ચેતિયસ્સ દમ્મિ, નવકમ્મસ્સ ¶ દમ્મી’’તિ વુત્તે ન પટિક્ખિપેતિ અત્થો. કિં કાતબ્બન્તિ ચે? તં દસ્સેતું ‘‘વદે’’તિઆદિ વુત્તં. ‘‘ઇમે એવં વદન્તી’’તિ કપ્પિયકારાનં આચિક્ખિતબ્બન્તિ અત્થો.

૨૮૪. ન કેવલં હિરઞ્ઞસુવણ્ણાદિકમેવ, અઞ્ઞમ્પિ ખેત્તવત્થાદિકં અકપ્પિયં ન સમ્પટિચ્છિતબ્બન્તિ તં દસ્સેતું ‘‘ખેત્તં વત્થુ’’ન્તિઆદિમાહ. દાસપસુઆદિકં દાસપસ્વાદિકં. સચે હિ કોચિ ‘‘મય્હં સસ્સસમ્પાદકં મહાતળાકં અત્થિ, તં સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ વદતિ, તઞ્ચે સઙ્ઘો સમ્પટિચ્છતિ. પટિગ્ગહણેપિ પરિભોગેપિ આપત્તિયેવ. એવં સેસેસુપિ.

કપ્પિયેન કમેન ગણ્હેય્યાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ખેત્તં દમ્મી’’તિ વુત્તે ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિપિત્વા ‘‘ઇતો ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ વા ‘‘ચતુપચ્ચયપરિભોગત્થાય દમ્મી’’તિ વા વદતિ ચે, ગહેતબ્બં. વત્થુમ્હિપિ એસેવ નયો. ‘‘તળાકં દમ્મી’’તિ વુત્તે પટિક્ખિપિત્વા ‘‘ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ વા ‘‘સઙ્ઘો ઉદકં પરિભુઞ્જિસ્સતિ, ભણ્ડકં ધોવિસ્સતી’’તિ વા આદિના નયેન વુત્તે સમ્પટિચ્છિતબ્બં. ‘‘દાસં દમ્મી’’તિ વુત્તે પટિક્ખિપિત્વા ‘‘આરામિકં, વેય્યાવચ્ચકરં, કપ્પિયકારકં દમ્મી’’તિ ¶ વુત્તે સમ્પટિચ્છિતબ્બં. ‘‘ગોમહિંસઅજેળકાદયો દમ્મી’’તિ વુત્તે પટિક્ખિપિત્વા ‘‘પઞ્ચગોરસપરિભોગત્થાયા’’તિ વુત્તે સમ્પટિચ્છિતબ્બં. એદિસં ગહણં સન્ધાય ‘‘પટિક્ખિપિત્વા ગણ્હેય્યા’’તિ વુત્તં.

૨૮૫-૬. નવમાતિકકેદારતળાકકિરિયા (પારા. અટ્ઠ. ૨.૨૩૮-૨૩૯) ચ અનવે પુબ્બે કપ્પિયવોહારેન પટિક્ખિપિત્વા ગહિતતળાકે મત્તિકુદ્ધરણઞ્ચ ભિન્નટ્ઠાને પાળિબન્ધો ચ દુબ્બલટ્ઠાને આળિયા થિરકારો ચ અનવે કેદારે પુરાણભાગતો અતિરેકભાગગ્ગહણઞ્ચ નવે કેદારે અપરિચ્છિન્નભાગે ‘‘સસ્સે દેથ એત્તકે’’તિ કહાપણુટ્ઠાપનઞ્ચાપીતિ ઇદં સબ્બં ભિક્ખુસ્સ કાતું ન વટ્ટતિ. સચે કરોતિ, એવમાદિકં સબ્બેસમ્પિ અકપ્પિયન્તિ અત્થો.

૨૮૭-૯. ઇદાનિ તંયેવ અકપ્પિયં દસ્સેતું ‘‘અવત્વા’’તિઆદિ વુત્તં. તસ્સત્થો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૨૩૮-૨૩૯) – યો પન ‘‘કસ, વપ્પ’’ ઇચ્ચાદિકં અવત્વા ‘‘એત્તિકાય ભૂમિયા એત્તકો ભાગો દેય્યો’’તિ ભૂમિં વા પતિટ્ઠાપેતિ, ‘‘એત્તકે ભૂમિભાગે સસ્સં કતં, એત્તકં ગણ્હથા’’તિ કસ્સકે વદન્તે પમાણગણ્હનત્થં દણ્ડરજ્જુભિ મિનતિ, ખલે ઠત્વા રક્ખણાદીનિ કરોતિ, તસ્સેવ અકપ્પિયન્તિ.

૨૯૦. ભણ્ડાગારિકસીસેન ¶ પિતુસન્તકમ્પિ સચે પટિસામેય્ય, પાચિત્તિયન્તિ અત્થો.

૨૯૧-૨. પિતૂનન્તિ માતાપિતૂનં. સાટકાદિકપ્પિયં વત્થું. ‘‘પટિસામેત્વા દેહી’’તિ વુત્તેતિ સમ્બન્ધો. પાતેત્વાન ગતે યસ્મા અજ્ઝારામસિક્ખાપદવસેન (પાચિ. ૫૦૫-૫૦૬) પલિબોધો, તસ્મા ગોપિતું લબ્ભન્તિ અત્થો.

૨૯૩-૪. સકં ¶ વાસિઆદિપરિક્ખારન્તિ અત્થો. ઇદં ઠાનં ગુત્તન્તિ દસ્સેતબ્બં. ‘‘એત્થ ઠપેથા’’તિ પન ન વત્તબ્બં.

૨૯૫. એત્થ ‘‘અઞ્ઞો કોચિ ન પવિસતિ, ભિક્ખૂહિ વા સામણેરેહિ વા ગહિતં ભવિસ્સતી’’તિ સઙ્કન્તીતિ અત્થો. વત્થુમ્હીતિ અલઙ્કારાદિવત્થુમ્હીતિ અત્થો. તાદિસેતિ યાદિસે વત્થુમ્હિ નટ્ઠે આસઙ્કા હોતિ, તાદિસે વત્થુમ્હિ નટ્ઠેતિ સમ્બન્ધો.

૨૯૬. ઇદાનિ અસઙ્કિતબ્બટ્ઠાનં દસ્સેતું ‘‘વિહારાવસથસ્સન્તો’’તિઆદિમાહ. વિહારસ્સ ચ ઘરસ્સ ચાતિ અત્થો. રતનન્તિ દસવિધં રતનં. રત્નસમ્મતન્તિ સાટકવેઠનાદિકં. ગહેત્વાનાતિ કપ્પિયકારકે અસતિ અત્તનાપિ ગહેત્વાન નિક્ખિપેય્યાતિ અત્થો. મગ્ગેરઞ્ઞેપીતિ મગ્ગેપિ અરઞ્ઞેપિ. તાદિસેતિ ‘‘ભિક્ખૂહિ ગહિતં ભવિસ્સતી’’તિ આસઙ્કિતબ્બટ્ઠાને. પતિરૂપં કરીયતીતિ મગ્ગે વા અરઞ્ઞે વા તાદિસં ભણ્ડં પસ્સિત્વા મગ્ગા ઓક્કમ્મ નિસીદિતબ્બં, સામિકેસુ આગતેસુ તં ઠાનં આચિક્ખિતબ્બં. સચે સામિકે ન પસ્સતિ, રતનસમ્મતં પંસુકૂલં ગહેતબ્બં. રતનઞ્ચે હોતિ, તુણ્હીભૂતેન ગન્તબ્બન્તિ અત્થો. અયં મગ્ગારઞ્ઞકેસુ પટિપત્તિ. વિહારાવસથાનં પન અન્તો તાદિસં દિસ્વા ભણ્ડકં મુઞ્ચિત્વા ‘‘એત્થ એત્તકા કહાપણા’’તિઆદિના નયેન રૂપેન વા લઞ્છનાય વા પિલોતિકાય વા સઞ્ઞાણં કત્વા નિક્ખિપિતબ્બં, તતો પક્કમન્તેન પતિરૂપાનં ભિક્ખૂનં આચિક્ખિતબ્બં. ઉગ્ગહવિનિચ્છયો.

ઉગ્ગહનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૨૯૭. ‘‘કુલાનિ ¶ ¶ દૂસેતિ પુપ્ફેન વા ફલેન વા ચુણ્ણેન વા મત્તિકાય વા દન્તકટ્ઠેન વા વેળુયા વા વેજ્જિકાય વા જઙ્ઘપેસનિયેન વા’’તિ (પારા. ૪૩૭) વુત્તત્તા તાનિ અટ્ઠ વત્થૂનિ દસ્સેતું ‘‘પુપ્ફ’’ન્તિઆદિમાહ. ઇમાય મિચ્છાપટિપત્તિયા કુલાનં અઞ્ઞેસુ સીલવન્તેસુ પસાદં દૂસેતિ વિનાસેતીતિ કુલદૂસનં દુક્કટં આપજ્જતિ. તં પન અત્તનો સન્તકે ચ પરસન્તકે ચ વેદિતબ્બં.

૨૯૮. ઇદાનિ ઇમેસુ વત્થૂસુ ન કેવલં કુલદૂસનદુક્કટમેવ આપજ્જતિ, થુલ્લચ્ચયાદીનિપિ આપજ્જતીતિ દસ્સેતું ‘‘થુલ્લચ્ચય’’ન્તિઆદિમાહ. સઙ્ઘિકં ગરુભણ્ડં ઇસ્સરેન દેન્તસ્સ થુલ્લચ્ચયન્તિ સમ્બન્ધો. સેનાસનત્થાય નિયમિતં પન પુપ્ફાદિ ગરુભણ્ડં હોતિ. સઙ્ઘસ્સ વા અઞ્ઞસ્સ વા સન્તકં થેય્યચિત્તેન દેન્તસ્સ દુક્કટાદીનિ હોન્તીતિ પાઠસેસો, તસ્સ ભણ્ડસ્સ અગ્ઘવસેન દુક્કટથુલ્લચ્ચયપારાજિકાનિ હોન્તીતિ અત્થો.

૨૯૯-૩૦૦. સબ્બથાતિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૩૧) કપ્પિયવોહારઅકપ્પિયવોહારપરિયાયઓભાસનિમિત્તકમ્માદીહિ ન વટ્ટતીતિ અત્થો. વતિઆદીનિ કત્વા જગ્ગિતુઞ્ચ. અત્તનો પરિભોગત્થન્તિ ફલપરિભોગત્થં. રોપનાદીનીતિ રોપાપનાદીનિ. આદિ-સદ્દેન સિઞ્ચાપનઓચિનાપનાદીનિ ગહિતાનિ. કુદ્દાલખણિત્તિવાસિફરસુઉદકભાજનાદીનિ આહરિત્વા સમીપે ઠપનવસેન નિમિત્તતો ચ કુદ્દાલખણિત્તાદીનિ ચ માલાવચ્છે ચ ગહેત્વા ઠિતે ‘‘સામણેરાદયો દિસ્વા ‘થેરો કારાપેતુકામો’તિ આગન્ત્વા કરોન્તી’’તિ સઞ્ઞાય ઓભાસતો ચ ‘‘ઇમં રુક્ખં જાન, ઇમં આવાટં જાના’’તિઆદિકપ્પિયવોહારતો ¶ ચ ‘‘પણ્ડિતેન માલાવચ્છાદયો રોપાપેતબ્બા, ન ચિરસ્સેવ ઉપકારાય સંવત્તન્તી’’તિઆદિપરિયાયતો ચ રોપનાદીનિ લબ્ભરેતિ સમ્બન્ધો.

૩૦૧-૨. ઇદાનિ અટ્ઠસુ વત્થૂસુ અવસેસાનિ દ્વે વત્થૂનિ દસ્સેતું ‘‘વુત્તાવ વેજ્જિકા જઙ્ઘપેસને’’તિ વુત્તં. તત્થ વેજ્જિકા પુબ્બે વુત્તાવ, ઇદાનિ જઙ્ઘપેસનાદિવિનિચ્છયં વક્ખામીતિ અત્થો. પિતરોતિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૩૬-૪૩૭) માતાપિતરો. ભણ્ડુન્તિ પબ્બજ્જાપેક્ખં. ભિક્ખુસ્સ સકં વેય્યાવચ્ચકરઞ્ચાતિ એતે ઠપેત્વા કસિવાણિજ્જાદિગિહિકમ્મેસુ દૂતસાસનં હરણે ¶ દુક્કટન્તિ અત્થો. પઠમં સાસનં અગ્ગહેત્વા પુન તં દિસ્વા વા તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વા વદતોપિ દુક્કટમેવાતિ અત્થો. સાસનં અગ્ગહેત્વા આગતાનં પન ‘‘ભન્તે, તસ્મિં ગામે ઇત્થન્નામસ્સ કા પવત્તી’’તિ પુચ્છિયમાને કથેતું વટ્ટતિ. પુચ્છિતપઞ્હે દોસો નત્થિ.

૩૦૩. એવં કુલદૂસનેન ઉપ્પન્નપચ્ચયા. ‘‘પઞ્ચન્નમ્પી’’તિ વુત્તત્તા અનુપસમ્પન્નેન કતમ્પિ એદિસં ન વટ્ટતિ એવ મિચ્છાજીવત્તા. આતુમાવત્થુ (મહાવ. ૩૦૩) ચેત્થ નિદસ્સનં. કિં વિયાતિ ચે, તં દસ્સેતું ‘‘અભૂતારોચનારૂપ-સબ્યોહારુગ્ગહાદિસા’’તિ વુત્તં. તત્થ ઉગ્ગહાદિસાતિ એતેહિ ઉપ્પન્નપચ્ચયસદિસાતિ અત્થો.

૩૦૪. ઇદાનિ પુપ્ફાદીનિ કેસં દાતું વટ્ટન્તિ, કેસં દાતું ન વટ્ટન્તીતિ તં દસ્સેતું ‘‘હરાપેત્વા’’તિઆદિમાહ. પિતૂનં (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૩૬-૪૩૭) દાતું લબ્ભતીતિ સમ્બન્ધો. સેસઞાતીનં પત્તાનં એવ. લિઙ્ગન્તિ સિવલિઙ્ગં.

૩૦૫. તથા ¶ ફલન્તિ ફલમ્પિ માતાપિતૂનં હરિત્વાપિ હરાપેત્વાપિ દાતું લબ્ભતીતિ અત્થો. ન કેવલં માતાપિતૂનંયેવ, અઞ્ઞેસમ્પિ દાતું લબ્ભતીતિ દસ્સેતું ‘‘ગિલાનાન’’ન્તિઆદિમાહ. સપરસન્તકન્તિ એત્થ પરોતિ અત્તનો વિસ્સાસઞ્ઞાતકો એવ અધિપ્પેતો.

૩૦૬. ભાજેન્તેતિ સઙ્ઘસ્સ ફલપુપ્ફમ્હિ ભાજિયમાને સમ્મતેન દેય્યન્તિ સમ્બન્ધો. ઇતરેન અસમ્મતેન અપલોકેત્વા દાતબ્બન્તિ અત્થો.

૩૦૭. પરિચ્છિજ્જાતિ આગતાનં દાતબ્બન્તિ ફલવસેન વા રુક્ખવસેન વા પરિચ્છિન્દિત્વાતિ અત્થો. ઇતરસ્સાતિ ઇસ્સરાદિકસ્સ. કતિકં વત્વાતિ ‘‘ઇમસ્મિં રુક્ખે એત્તકાનિ ફલાનિ લબ્ભન્તી’’તિ એવં વત્વા.

૩૦૮. સેસેતિ મત્તિકાદન્તકટ્ઠવેળુમ્હિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૪૩૬-૪૩૭). યથાવુત્તનયો એવાતિ એત્થ અત્તનો ચ પરસ્સ ચ સન્તકં કુલસઙ્ગહત્થાય દદતો દુક્કટન્તિઆદિના હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ ¶ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ અત્થો. પણ્ણમ્પીતિ કિઞ્ચાપિ પાળિયં પણ્ણદાનં ન વુત્તં, તથાપિ કુલદૂસને પવેસયેતિ અત્થો. કુલદૂસનવિનિચ્છયો.

કુલદૂસનનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૩૯. વસ્સૂપનાયિકનિદ્દેસવણ્ણના

૩૦૯-૩૧૦. ઇદાનિ વસ્સૂપગમનં દસ્સેતું ‘‘પુરિમિકા’’તિઆદિમાહ. તત્થ પુરિમિકા પચ્છિમિકા (મહાવ. ૧૮૪; મહાવ. અટ્ઠ. ૧૮૫) ચેતિ દ્વે વસ્સૂપનાયિકાતિ અત્થો. આલયપરિગ્ગાહો વા વચીભેદો વા ¶ વસ્સૂપનાયિકાતિ પાઠસેસો. ઇદાનિ વત્તબ્બં સન્ધાય ‘‘એદિસો’’તિ વુત્તં. ‘‘ઇધ વસ્સં વસિસ્સામી’’તિ ચિત્તુપ્પાદેત્થ આલયો (મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૩). આલયપરિગ્ગાહો પન વજે વા સત્થે વા નાવાય વા વસ્સં ઉપગન્તુકામસ્સ તત્થ સેનાસનં અલભન્તસ્સ લબ્ભતિ, સત્થાદીસુ પન વસ્સં ઉપગન્તું ન વટ્ટતીતિ કત્વા. યદિ સત્થાદીસુ કવાટબન્ધં સેનાસનં લબ્ભતિ, તત્થ ઉપગન્તબ્બં. ઉપગચ્છન્તેન ચ ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બં. વિહારે પન વચીભેદો વા કાતબ્બો. સચે ‘‘ઇધ વસ્સં વસિસ્સામી’’તિ આલયો અત્થિ, અસતિયા પન વસ્સં ન ઉપેતિ, છિન્નવસ્સો ન હોતિ, પવારેતુઞ્ચ લભતિ એવ.

૩૧૧. નોપેતુકામો આવાસં, તદહૂતિક્કમેય્ય વાતિ પાઠે (મહાવ. ૧૮૬) અતિક્કમન્તસ્સ આવાસં તદહુ વસ્સૂપનાયિકાતિપિ અત્થો. આવાસં અતિક્કમેય્ય વાતિ સમ્બન્ધો. જાનં વાનુપગચ્છતોતિ એત્થ વિહારે નિસીદિત્વાપિ અનુપગચ્છતો દુક્કટાપત્તિ હોતીતિ અધિપ્પાયો.

૩૧૨. છિન્નવસ્સો (વજિર. ટી. મહાવગ્ગ ૨૦૮) વા કેનચિ અન્તરાયેન પઠમં અનુપગતો (મહાવ. ૧૮૫-૧૮૬) વા દુતિયં ઉપગચ્છેય્યાતિ સમ્બન્ધો. તેમાસન્તિ પુરિમં વા તેમાસં પચ્છિમં વા તેમાસં. ‘‘ન ભિક્ખવે વસ્સં ઉપગન્ત્વા પુરિમં વા પચ્છિમં વા તેમાસં ¶ અવસિત્વા ચારિકા પક્કમિતબ્બા. યો પક્કમેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૮૫) હિ વુત્તં.

૩૧૩-૫. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સત્તન્નં સત્તાહકરણીયેન અપ્પહિતેપિ ગન્તું, પગેવ પહિતે, ‘ભિક્ખુસ્સ ભિક્ખુનિયા સિક્ખમાનાય સામણેરસ્સ સામણેરિયા માતુયા ચ પિતુસ્સ ચ, ગિલાનભત્તં વા પરિયેસિસ્સામિ, ગિલાનુપટ્ઠાકભત્તં વા પરિયેસિસ્સામિ, ગિલાનભેસજ્જં ¶ વા પરિયેસિસ્સામિ, પુચ્છિસ્સામિ વા ઉપટ્ઠહિસ્સામિ વા’તિ સત્તાહં સન્નિવત્તો કાતબ્બો’’તિ (મહાવ. ૧૯૮) વુત્તત્તા ‘‘માતાપિતૂનમત્થાય…પે… ઉપટ્ઠિસ્સ’’ન્તિ વુત્તં. તત્થાયં સઙ્ખેપો – ‘‘માતાદીનં ગિલાનભત્તં વા તદુપટ્ઠાકભત્તં વા ગિલાનાનં ઓસધં વા એસિસ્સં પરિયેસિસ્સ’’ન્તિ વા ‘‘તે ગિલાને ગન્ત્વા પુચ્છિસ્સામી’’તિ વા ‘‘ઉપટ્ઠિસ્સ’’ન્તિ વા પહિતેપિ અપ્પહિતેપિ સત્તાહકિચ્ચેન ગન્તું લભતિ.

ઇદાનિ સહધમ્મિકે એવ સન્ધાય ‘‘અનભિરત’’ન્તિઆદિ વુત્તં. ‘‘વિસભાગરૂપં દિસ્વા અનભિરતિ, તતો વૂપકાસિસ્સં, તં ગહેત્વા અઞ્ઞત્થ ગમિસ્સ’’ન્તિ અધિપ્પાયેન ગન્તુમ્પિ લબ્ભતીતિ અત્થો. કુક્કુચ્ચં વિનોદનઞ્ચ દિટ્ઠિં વિવેચનઞ્ચ અહં વા કરેય્યં અઞ્ઞેહિ વા કારેય્યન્તિ સમ્બન્ધો. પરિવાસમાનત્તઆદીહિ વુટ્ઠાનં વા ગરુકા. આદિ-સદ્દેન સચે સઙ્ઘેન કમ્મં કતં હોતિ, તસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અનુસ્સાવનકરણાદીસુ ઉસ્સુક્કં કરેય્યન્તિ ગન્તું લબ્ભતીતિ અત્થો. સત્તાહકિચ્ચેનાતિ સત્તાહકરણીયેન.

૩૧૬. ધમ્મસવનત્થં નિમન્તિતો એવં વજેતિ અત્થો. ગરૂ નામ આચરિયુપજ્ઝાયા, તેહિ ભણ્ડધોવનકિચ્ચેન પહિતસ્સ ગન્તું વટ્ટતીતિ અત્થો.

૩૧૭. ન ભણ્ડધોવન…પે… દસ્સનેતિ એત્થ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૯૯) એતેસુપિ ન વજેતિ સમ્બન્ધો. લબ્ભન્તિ એત્થ ‘‘અજ્જેવ આગમિસ્સ’’ન્તિ અદૂરગો યદિ ન પાપુણેય્ય, લબ્ભન્તિ સમ્બન્ધો. કિં વુત્તં હોતિ? ‘‘અજ્જેવ આગમિસ્સામી’’તિ સામન્તવિહારં ગન્ત્વા પુન આગચ્છન્તસ્સ અન્તરામગ્ગે સચે અરુણુટ્ઠાનં હોતિ, વસ્સચ્છેદોપિ ¶ ન હોતિ, રત્તિચ્છેદેન દુક્કટમ્પિ નાપજ્જતીતિ વુત્તં હોતિ.

૩૧૮. સેસઞાતિહીતિ ¶ ભાતુભગિનીઆદીહિ. ભિક્ખુનિસ્સિતકેન ચ પહિતેતિ સમ્બન્ધો. નિદ્દિસિત્વાતિ ‘‘આગચ્છન્તુ ભદન્તા, ઇચ્છામિ દાનઞ્ચ દાતું ધમ્મઞ્ચ સોતું ભિક્ખુઞ્ચ પસ્સિતુ’’ન્તિઆદિના યં કિઞ્ચિ નિદ્દિસિત્વાવ પેસિતે ગન્તું વટ્ટતિ. કેવલં ‘‘આગચ્છન્તુ ભિક્ખૂ, ઇચ્છામિ ભિક્ખૂનં આગમન’’ન્તિ એવં અનિદ્દિસિત્વા વુત્તે ગન્તું ન લબ્ભતીતિ અત્થો.

૩૧૯. અચ્છરાયે સતત્તનોતિ દસવિધેસુ અન્તરાયેસુ એકસ્મિમ્પિ અન્તરાયે અત્તનો સતીતિ અત્થો. સઙ્ઘસામગ્ગિયા વા વસ્સચ્છેદે અનાપત્તીતિ અત્થો. વુત્તઞ્હેતં ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, વસ્સૂપગતો ભિક્ખુ પસ્સતિ સમ્બહુલે ભિક્ખૂ સઙ્ઘભેદાય પરક્કમન્તે. તત્ર ચે ભિક્ખુનો એવં હોતિ, ‘ગરુકો ખો સઙ્ઘભેદો વુત્તો ભગવતા. મા મયિ સમ્મુખીભૂતે સઙ્ઘો ભિજ્જી’તિ પક્કમિતબ્બં, અનાપત્તિ વસ્સચ્છેદસ્સા’’તિ (મહાવ. ૨૦૨). એવં છિન્નવસ્સો નો પવારયેતિ અત્થો.

૩૨૦. રુક્ખસ્સ સુસિરેતિ એત્થ (મહાવ. ૨૦૪; મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૩) પન સુદ્ધે રુક્ખસુસિરે એવ ન વટ્ટતિ, મહન્તસ્સ પન સુસિરસ્સ અન્તો પદરચ્છદનં કુટિકં કત્વા પવિસનદ્વારં યોજેત્વા ઉપગન્તું વટ્ટતિ. રુક્ખસ્સ વિટપેતિ એત્થાપિ સુદ્ધવિટપમત્તે ન વટ્ટતિ, મહાવિટપે પન અટ્ટકં બન્ધિત્વા વુત્તનયેન કુટિકં કત્વા ઉપગન્તું વટ્ટતિ. છવકુટિ નામ પાસાણકુટિકન્તિ વદન્તિ. તીસુ પસ્સેસુ પાસાણે ઉસ્સાપેત્વા ઉપરિ પાસાણેન પટિચ્છન્ના.

૩૨૧. નાવાદીસુ ¶ પન ઉપગતો પવારેતુઞ્ચ લબ્ભતીતિ સમ્બન્ધો. વસ્સૂપનાયિકવિનિચ્છયો.

વસ્સૂપનાયિકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૩૨૨-૪. આરામારામવત્થૂનીતિ ¶ એત્થ (ચૂળવ. ૩૨૧; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૧) આરામો નામ પુપ્ફારામો વા ફલારામો વા. મઞ્ચો પીઠં ભિસિ બિબ્બોહનાદિસયનાસનં. લોહકુમ્ભીઆદયો કાળલોહતમ્બલોહાદિમયા. ભાણકો ઉદકચાટિ. પઞ્ચેતે અવિભાજિયાતિ ભાજેત્વા ન ગહેતબ્બા, ગહિતાપિ સઙ્ઘસન્તકા એવાતિ અત્થો. એત્થ પન આરામો આરામવત્થૂતિ પઠમં, વિહારો વિહારવત્થૂતિ દુતિયં, મઞ્ચો પીઠં ભિસિ બિબ્બોહનન્તિ તતિયં, લોહકુમ્ભી…પે… નિખાદનન્તિ ચતુત્થં, વલ્લિ…પે… દારુભણ્ડં મત્તિકભણ્ડન્તિ પઞ્ચમન્તિ એવં ઇમાનિ રાસિવસેન પઞ્ચ હોન્તિ, સરુપવસેન અનેકાનિ હોન્તિ. હોન્તિ ચેત્થ –

‘‘દ્વિસઙ્ગહાનિ દ્વે હોન્તિ, તતિયં ચતુસઙ્ગહં;

ચતુત્થં નવકોટ્ઠાસં, પઞ્ચમં અટ્ઠભેદન’’ન્તિ. (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૧);

૩૨૫. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, અવિસ્સજ્જિયાનિ ન વિસ્સજ્જેતબ્બાનિ સઙ્ઘેન વા ગણેન વા પુગ્ગલેન વા, વિસ્સજ્જિતાનિપિ અવિસ્સજ્જિતાનિ હોન્તિ. યો વિસ્સજ્જેય્ય, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૩૨૧) વુત્તત્તા ‘‘ભાજિતાપિ અભાજિતા’’તિ વુત્તં. એતેતિ વુત્તપ્પકારા પઞ્ચપિ ‘‘ગરુભણ્ડાની’’તિ ચ ‘‘અવિસ્સજ્જિયાની’’તિ ચ ચ-સદ્દેન ‘‘અવેભઙ્ગિયાની’’તિ ચ વુચ્ચન્તીતિ અત્થો.

૩૨૬-૮. ઇદાનિ ¶ પુરિમેસુ તીસુ રાસીસુ સબ્બસ્સ ગરુભણ્ડત્તા તે અનામસિત્વા પચ્છિમેસુ દ્વીસુ રાસીસુ એકચ્ચસ્સ અગરુભણ્ડસ્સાપિ અત્થિતાય તં દસ્સેતું આરભન્તોપિ તેસુ દ્વીસુ બહુવિસયં પઠમં દસ્સેતું ‘‘વલ્લિડ્ઢબાહુમત્તાપી’’તિઆદિમાહાતિ ઞાતબ્બં. તસ્સાયં સઙ્ખેપો (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૧) – વલ્લિ અડ્ઢબાહુમત્તાપિ વેળુ અટ્ઠઙ્ગુલાયતોપિ તિણાદિ મુટ્ઠિમત્તમ્પીતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન મુઞ્જપબ્બજં સઙ્ગણ્હાતિ, પણ્ણં એકમ્પિ મત્તિકા પાકતા વા પઞ્ચવણ્ણા વા સુધાકઙ્ગુટ્ઠઆદિકાતિ આદિ-સદ્દેન સજ્જુલસજાતિહિઙ્ગુલકાદિ વા તાલપક્કપ્પમાણાપિ યેહિ કેહિચિ સઙ્ઘસ્સ દિન્ના વા સઙ્ઘિકે તિણખેત્તાદિમ્હિ જાતા વા રક્ખિતગોપિતભૂમિભાગે ઉપ્પન્ના તત્થજાતકા વા સઙ્ઘિકા રક્ખિતા એવ અભાજિયાતિ અત્થો.

ઇદાનિ ¶ યે ચેત્થ ભાજિતબ્બા, તે દસ્સેતું ‘‘નિટ્ઠિતે’’તિઆદિમાહ, સઙ્ઘસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા કમ્મે નિટ્ઠિતે ભાજિયાતિ અધિપ્પાયો. એત્થ પન યં કિઞ્ચિ વલ્લિવેળુતિણપણ્ણમત્તિકાદિ સઙ્ઘસ્સ દિન્નં વા સઙ્ઘિકે તિણખેત્તાદિમ્હિ જાતકં વા રક્ખિતગોપિતં ગરુભણ્ડં, તં સઙ્ઘકમ્મે ચ ચેતિયકમ્મે ચ નિટ્ઠિતે અવસેસં પુગ્ગલિકકમ્મેપિ દાતું વટ્ટતિ, અગરુભણ્ડત્તા ભાજિતુમ્પિ લબ્ભતિ. સેનાસનત્થાય રક્ખિતગોપિતમેવ ગરુભણ્ડં હોતિ, ન ઇતરં. સીહળદીપે તુમૂલસોમવિહારે સઙ્ઘસ્સ પાકવત્તમ્પિ તાલપણ્ણં વિક્કિણિત્વા કરીયતિ. કસ્મા? ન હિ તત્થ પણ્ણેન અત્થો અત્થિ, સબ્બેપિ ઇટ્ઠકચ્છન્ના પાસાદાદયોતિ. એવં અઞ્ઞત્થાપિ કરીયતિ એવાતિ વદન્તિ.

૩૨૯. ઇદાનિ લોહભણ્ડાદીસુ એકન્તભાજેતબ્બભણ્ડં દસ્સેતું ‘‘પત્તાદી’’તિઆદિમાહ. એત્થ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૨૧) પન આદિ-સદ્દેન લોહથાલકતમ્બ ¶ કુણ્ડિકા કટચ્છુ સરક અઞ્જનિ અઞ્જનિસલાકાકણ્ણમલહરણીસૂચિસણ્ડાસકત્તરયટ્ઠિઆદીનિ ગહિતાનેવ. તથાતિ ભાજિયમેવાતિ અત્થો. વિપ્પકતઞ્ચ અવિપ્પકતઞ્ચ. પાદગણ્હકન્તિ મગધનાળિયા પઞ્ચનાળિયા ગણ્હનં.

૩૩૧-૨. અનુઞ્ઞાતવાસિ યં સક્કા સિપાટિકાય પક્ખિપિત્વા પરિહરિતુન્તિ વુત્તા. તચ્છિતાનિટ્ઠિતન્તિ વિપ્પકતં. યદિ તચ્છિતં, ગરુભણ્ડમેવ. દન્તં પન અતચ્છિતઞ્ચ અનિટ્ઠિતઞ્ચ ભાજિયમેવ. અનિટ્ઠિતં મઞ્ચપાદાદિકં ગરુભણ્ડં. ઇદાનિ મત્તિકભણ્ડં દસ્સેતું ‘‘ભિક્ખૂપકરણે’’તિઆદિમાહ. પત્તથાલકકુણ્ડિકાદિભિક્ખૂપકરણે ચ. પાદઘટકોતિ પાદગણ્હનકો ઘટકો ચ મત્તિકામયો ભાજિયો ભાજેતબ્બોતિ અત્થો. સઙ્ખથાલકમ્પિ ભાજિયમેવ.

૩૩૩-૪. મિગચમ્માદિકં કપ્પિયચમ્મં ભાજિયં, સીહચમ્માદિકં અકપ્પિયચમ્મં ગરુભણ્ડં. તં પન ભૂમત્થરણં કાતું વટ્ટતિ. એળચમ્મં પન પચ્ચત્થરણગતિકત્તા ગરુભણ્ડં હોતિ. ઇદાનિ ઇમાનિ પન પઞ્ચ ચીવરપિણ્ડપાતભેસજ્જાનં અત્થાય પરિવત્તેતું ન વટ્ટતિ, ગરુભણ્ડેન પન ગરુભણ્ડઞ્ચ થાવરઞ્ચ થાવરેન થાવરમેવ પરિવત્તેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બાનીતિ દસ્સેતું ‘‘ગરુના’’તિઆદિમાહ. તત્થ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૧) ગરુનાતિ ગરુભણ્ડેન ગરુભણ્ડઞ્ચ થાવરઞ્ચ પરિવત્તેય્યાતિ સમ્બન્ધો. થાવરેન ચ થાવરમેવ પરિવત્તેય્ય, ન ગરુભણ્ડન્તિ અધિપ્પાયો. પઞ્ચસુ કોટ્ઠાસેસુ પચ્છિમત્તયં ગરુભણ્ડં, પુરિમદ્વયં થાવરન્તિ વેદિતબ્બં ¶ . તથા કત્વા ચ ભુઞ્જતૂતિ એવં પરિવત્તેત્વા તતો આભતં કપ્પિયભણ્ડં પરિભુઞ્જતૂતિ અત્થો. કથં ઞાયતીતિ ચે? વુત્તઞ્હેતં પરિવારે-

‘‘અવિસ્સજ્જિયં ¶ અવેભઙ્ગિયં, પઞ્ચ વુત્તા મહેસિના;

વિસ્સજ્જેન્તસ્સ પરિભુઞ્જન્તસ્સ અનાપત્તિ,

પઞ્હા મેસા કુસલેહિ ચિન્તિતા’’તિ. (પરિ. ૪૭૯);

એત્થ પન ગરુભણ્ડેન ગરુભણ્ડઞ્ચ થાવરઞ્ચ થાવરેન થાવરમેવ પરિવત્તનવિધિં સન્ધાય ‘‘વિસ્સજ્જન્તસ્સ અનાપત્તી’’તિ વુત્તં. પુન તતો નિબ્બત્તઞ્ચ ચતુપચ્ચયં પરિભુઞ્જિતું લબ્ભતીતિ દીપેતું ‘‘પરિભુઞ્જન્તસ્સ અનાપત્તી’’તિ વુત્તં. અયં ઇમિસ્સા ગાથાય અધિપ્પાયો. સેસન્તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૧) આરામાદિ અભાજિયન્તિ અત્થો. અવેભઙ્ગિયવિનિચ્છયો.

અવેભઙ્ગિયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૩૩૫-૬. સદ્વારબન્ધને ઠાને…પે… સયન્તો દુક્કટં ફુસેતિ એવરૂપે ઠાને દિવા સયન્તેનાતિ સમ્બન્ધો. સદ્વારબન્ધને (પારા. ૭૭; પારા. અટ્ઠ. ૧.૭૭) પન ઠાને યેન કેનચિ પરિક્ખિત્તે અબ્ભોકાસેપિ રુક્ખમૂલેપિ અન્તમસો ઇમિના લક્ખણેન યુત્તે આકાસઙ્ગણેપિ સયન્તેન દ્વારં બન્ધિતબ્બમેવ. વિઞ્ઞુમ્હિ પુરિસેતિ ભિક્ખુમ્હિ વા સામણેરે વા અન્તમસો ઉપાસકઆરામિકેસુપિ અઞ્ઞતરસ્મિં સતીતિ અત્થો. ‘‘એસ જગ્ગિસ્સતી’’તિ આભોગો ચાપિ કપ્પતીતિ કેવલં ભિક્ખુનિં વા માતુગામં વા આપુચ્છિતું ન વટ્ટતિ. સવસેતિ અત્તનો વસે, અબહુસાધારણટ્ઠાનેતિ અત્થો. તં વિનાકારન્તિ તં પુબ્બે વુત્તપ્પકારં દ્વારથકનઆભોગકરણસઙ્ખાતં આકારં વિનાતિ અત્થો. અચિત્તકાપત્તિકિરિયાયં સઙ્ખેપો.

૩૩૭. રતનાનીતિ ¶ મુત્તાદિદસવિધરતનાનિ. ધઞ્ઞન્તિ સત્તવિધં ધઞ્ઞં.

૩૩૮. સિત્થતેલોદતેલેહીતિ ¶ એત્થ (ચૂળવ. ૨૪૬; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૪૬) પન યો મધુસિત્થકતેલેન વા ઉદકમિસ્સકતેલેન વા અઞ્ઞેન કેનચિ વિકારેન વા કેસે ઓસણ્ઠેતિ, દન્તમયાદીસુ યેન કેનચિ ફણેન વા કોચ્છેન વા હત્થેન વા ફણકિચ્ચં કરોન્તો અઙ્ગુલીહિ વા ઓસણ્ઠેતિ, તસ્સ દુક્કટં હોતીતિ અત્થો.

૩૩૯. નેકપાવુરણાતિ (ચૂળવ. ૨૬૪) ન એકપાવુરણા. તુવટ્ટયુન્તિ નિપજ્જેય્યું. કિં વુત્તં હોતિ? યદિ એકપાવુરણા વા એકત્થરણા વા એકમઞ્ચે વા તુવટ્ટેય્યું, ન વટ્ટતિ, દુક્કટં હોતીતિ વુત્તં હોતિ. એકમ્હિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૬૪) વા ભાજને ન ભુઞ્જેય્યુન્તિ સમ્બન્ધો.

૩૪૦. ચતુરઙ્ગુલતો (ચૂળવ. ૨૮૨; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૮૨) ઊનં દન્તકટ્ઠં ન ખાદેય્યાતિ સમ્બન્ધો. અધિકટ્ઠઙ્ગુલન્તિ અટ્ઠઙ્ગુલતો અધિકં. તથાતિ ન ખાદેય્યાતિ અત્થો. અકલ્લકો (ચૂળવ. ૨૮૯) લસુણં ન ખાદેય્ય.

૩૪૧. હીનેહિ (પાચિ. ૩૧ આદયો) વા ઉક્કટ્ઠેહિ વા જાતિઆદીહિ એવ ઉક્કટ્ઠં વા હીનં વા ‘‘ચણ્ડાલોસી’’તિઆદિના નયેન ઉજું વા ‘‘સન્તિ વા ઇધેકચ્ચે ચણ્ડાલા, વેના, નેસાદા’’તિઆદિના નયેન અઞ્ઞાપદેસેન વા ઉપસમ્પન્નં વા અનુપસમ્પન્નં વા અક્કોસાધિપ્પાયં વિના કેવલં દવાધિપ્પાયેન વદે, દુબ્ભાસિતન્તિ અત્થો.

૩૪૨. નખે ¶ વા કેસે વા નાસલોમે (ચૂળવ. ૨૭૫) વા દીઘે ન ધારયેતિ સમ્બન્ધો. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, મંસપ્પમાણેન નખે છિન્દિતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૭૪) ચ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દુમાસિકં વા દુવઙ્ગુલં વા’’તિ (ચૂળવ. ૨૪૬) ચ વુત્તં. ન લબ્ભં વીસતિમટ્ઠન્તિ એત્થ એકનખમ્પિ મટ્ઠં કાતું ન વટ્ટતિ એવ. ‘‘ન ભિક્ખવે વીસતિમટ્ઠં કારાપેતબ્બં. યો કારાપેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ (ચૂળવ. ૨૭૪). અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, મલમત્તં અપકડ્ઢિતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૭૪) હિ વુત્તં. તસ્મા નખતો મલમત્તં અપકડ્ઢિતું વટ્ટતિ. સમ્બાધે લોમહારણન્તિ એત્થ સમ્બાધો નામ ઉભો ઉપકચ્છકા મુત્તકરણઞ્ચ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, આબાધપચ્ચયા સમ્બાધે લોમં સંહરાપેતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૭૫) હિ વુત્તં.

૩૪૩. યથાવુડ્ઢન્તિ ¶ વુડ્ઢપટિપાટિયા લદ્ધબ્બં. ન બાધેય્યાતિ ન વારેય્ય. સઙ્ઘુદ્દિટ્ઠંવાતિ ઉપાસકાદીહિ યથાવુડ્ઢં ‘‘અય્યા પરિભુઞ્જન્તૂ’’તિ નિસ્સજ્જિત્વાવ દિન્નં સેનાસનાદિ. ‘‘ન ભિક્ખવે ઉદ્દિસ્સકતમ્પિ યથાવુડ્ઢં પટિબાહિતબ્બં. યો પટિબાહેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૩૧૩) હિ વુત્તં. અધોતપાદેહિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૪) વા અલ્લપાદેહિ વા નક્કમેતિ સમ્બન્ધો. સુધોતપાદકં વાપીતિ ધોતપાદેહેવ અક્કમિતબ્બટ્ઠાનં. તથેવાતિ નક્કમેય્ય સઉપાહનોતિ અત્થો. ‘‘ન ભિક્ખવે અધોતેહિ પાદેહિ, અલ્લેહિ પાદેહિ, સઉપાહનેન સેનાસનં અક્કમિતબ્બં. યો અક્કમેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૩૨૪), હિ વુત્તં. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પચ્ચત્થરિત્વા નિપજ્જિતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૩૨૪) વુત્તત્તા પરિભણ્ડકતં ભૂમિં વા ભૂમત્થરણસેનાસનં વા સઙ્ઘિકં મઞ્ચપીઠં વા અત્તનો સન્તકેન પચ્ચત્થરણેન પચ્ચત્થરિત્વાવ નિપજ્જિતબ્બં.

૩૪૪. સઙ્ઘાટિયા ¶ ન પલ્લત્થેતિ અધિટ્ઠિતચીવરેન વિહારે વા અન્તરઘરે વા પલ્લત્થિકા ન કાતબ્બાતિ અત્થો. પરિકમ્મકતં (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૨૪) ભિત્તિઆદિં ન અપસ્સયે. ‘‘ન ભિક્ખવે પરિકમ્મકતા ભિત્તિ અપસ્સેતબ્બા. યો અપસ્સેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૩૨૪) હિ વુત્તં. તસ્મા સેતભિત્તિ વા ચિત્તકમ્મકતા વા ભિત્તિ ન અપસ્સયિતબ્બા. ન કેવલં ભિત્તિયેવ, પરિકમ્મકતા દ્વારકવાટવાતપાનત્થમ્ભાદયોપિ ન અપસ્સયિતબ્બા. એત્થપિ લોમગણનાય એવ આપત્તિયો વેદિતબ્બા. સન્તે ઉદકે નો ન આચમેતિ (ચૂળવ. ૩૭૩; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૭૩) નો ન આચમેતું, ઉદકસુદ્ધિં અકાતું ન વટ્ટતીતિ અત્થો. સન્તેતિ વચનેન અસન્તે અનાપત્તીતિ દીપેતિ.

૩૪૫. અકપ્પિયસમાદાનેતિ ભિક્ખું વા સામણેરાદિકે સેસસહધમ્મિકે વા અકપ્પિયે નિયોજેન્તસ્સ દુક્કટમેવ. ‘‘ન, ભિક્ખવે, પબ્બજિતેન અકપ્પિયે સમાદપેતબ્બં. યો સમાદપેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૩૦૩) હિ વુત્તં. સભાગાય (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૯) આપત્તિયા દેસનાયાતિ અત્થો. વત્થુસભાગતા ઇધ અધિપ્પેતા, ન આપત્તિસભાગતા. ‘‘ન ભિક્ખવે સભાગા આપત્તિ દેસેતબ્બા. યો દેસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૬૯) ચ ‘‘ન ભિક્ખવે સભાગા આપત્તિ પટિગ્ગહેતબ્બા. યો પટિગ્ગણ્હેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૬૯) ચ વુત્તં. વત્થુસભાગં આપત્તિં આવિ કાતુમ્પિ ન વટ્ટતિ, તેન વુત્તં ‘‘આવિકમ્મે ચ દુક્કટ’’ન્તિ. ‘‘અહં, આવુસો, ઇત્થન્નામં ¶ આપત્તિં આપજ્જિં, તં ઇતો વુટ્ઠહિત્વા પટિકરિસ્સામી’’તિ અઞ્ઞસ્સ વચનં આવિકમ્મંનામ.

૩૪૬. ઇતરસ્સ ¶ તૂતિ અસુદ્ધચિત્તસ્સ.

૩૪૭. પોરિસન્તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૮૪) પુરિસપ્પમાણં અભિરુહિતું વટ્ટતીતિ અત્થો. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સતિ કરણીયે પોરિસં રુક્ખં અભિરુહિતું, આપદાસુ યાવદત્થ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૮૪) હિ વુત્તં.

૩૪૮. પરિસ્સાવનં (ચૂળવ. ૨૫૯; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૫૯) વિના અડ્ઢયોજનં ગચ્છન્તસ્સ દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અદ્ધાનગમનસમયો નામ અડ્ઢયોજનં ગચ્છિસ્સામીતિ ભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ (પાચિ. ૨૧૮) વુત્તં, તસ્મા અડ્ઢયોજનમેવ અન્તિમં અદ્ધાનન્તિ વેદિતબ્બં. ભિક્ખુનિયા ચ માતુગામેન ચ સંવિધાનસિક્ખાપદે ‘‘એકદ્ધાનમગ્ગં પટિપજ્જેય્ય, અન્તમસો ગામન્તરમ્પી’’તિ (પાચિ. ૧૮૨, ૪૧૩) એવં વિસેસેત્વા વુત્તત્તા ‘‘કુક્કુટસમ્પાતે ગામે ગામન્તરે ગામન્તરે આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિ (પાચિ. ૧૮૩, ૪૧૪) વુત્તં, ન અદ્ધાનલક્ખણેન. યદિ ગામન્તરપરિચ્છેદેન અદ્ધાનં વુચ્ચતિ, ગણભોજનસિક્ખાપદેપિ ‘‘અદ્ધાનગમનસમયો નામ ગામન્તરમ્પિ ગચ્છિસ્સામીતિ ભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ વદેય્ય, ન ચ વુત્તં. તસ્મા ‘‘ન ભિક્ખવે અપરિસ્સાવનકેન અદ્ધાનો પટિપજ્જિતબ્બો. યો પટિપજ્જેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. સચે ન હોતિ પરિસ્સાવનં વા ધમ્મકરણો વા, સઙ્ઘાટિકણ્ણોપિ અધિટ્ઠાતબ્બો ઇમિના પરિસ્સાવેત્વા પિવિસ્સામી’’તિ વુત્તટ્ઠાનેપિ અડ્ઢયોજનવસેનેવ અદ્ધાનપરિચ્છેદો વેદિતબ્બો. અભયગિરિવાસીનં પન ‘‘દ્વિગાવુતવસેન અદ્ધાનપરિચ્છેદો’’તિ પાળિયં એવ અત્થિ. યાચમાનસ્સાતિ યાચન્તસ્સ. ‘‘ન ચ ભિક્ખવે અદ્ધાનપ્પટિપન્નેન ભિક્ખુના પરિસ્સાવનં યાચિયમાનેન ન દાતબ્બં. યો ન દદેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ હિ વુત્તં.

૩૪૯. અઞ્ઞત્ર ¶ આબાધપ્પચ્ચયા કણ્ણનાસાદિકે સેસઙ્ગે દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. આબાધે સતિ અઙ્ગુલિઆદીનિ છિન્દિતું વટ્ટતિ. અઙ્ગજાતં વા બીજાનિ વા છિન્દિતું ન વટ્ટતિ એવ. અત્તઘાતને ¶ ચ દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘ન ચ ભિક્ખવે અત્તાનં ઘાતેતબ્બં. યો ઘાતેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ હિ વુત્તં.

૩૫૦. ‘‘ન ચ ભિક્ખવે પટિભાનચિત્તં કારાપેતબ્બં ઇત્થિરૂપકં પુરિસરૂપકં. યો કારાપેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, માલાકમ્મં લતાકમ્મં મકરદન્તકં પઞ્ચપટિક’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૯૯) વુત્તત્તા ‘‘ચિત્તપોત્થકરૂપાનિ, ન કરે ન ચ કારયે’’તિ વુત્તં. ભુઞ્જન્તન્તિ (ચૂળવ. અટ્ઠ. ૩૧૬) વિપ્પકતભોજનં. ‘‘ન ભિક્ખવે વિપ્પકતભોજનો ભિક્ખુ વુટ્ઠાપેતબ્બો. યો વુટ્ઠાપેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૩૧૬) હિ વુત્તં.

૩૫૧. યાનાનીતિ વય્હં રથો સકટં સન્દમાનિકાદીનિ ગિલાનસ્સ અભિરુહિતું કપ્પન્તિ, સિવિકો ચ કપ્પતિ. એવં સબ્બત્થ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગિલાનસ્સ યાનં, પુરિસયુત્તં હત્થવટ્ટકં, સિવિકં પાટઙ્કિ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૫૩) હિ વુત્તં.

૩૫૨. દવન્તિ કેળિં. ‘‘ન ભિક્ખવે બુદ્ધં વા ધમ્મં વા સઙ્ઘં વા આરબ્ભ દવો કાતબ્બો. યો કરેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પાચિ. ૬૨૭) હિ વુત્તં. તસ્મા ‘‘કિં બુદ્ધો સિલકબુદ્ધો, ઉદાહુ પટિબુદ્ધો’’તિ વા ‘‘કિં ધમ્મો ગોધમ્મો અજધમ્મો’’તિ વા ‘‘કિં સઙ્ઘો અજસઙ્ઘો મિગસઙ્ઘો’’તિ વા એવમાદિના નયેન યો દવં કરોતિ, તસ્સ દુક્કટન્તિ વેદિતબ્બં. ‘‘તુમ્હાકં ¶ ચીવરં દસ્સામ, પત્તં દસ્સામા’’તિઆદિના નયેન સામણેરં વા ઉપસમ્પન્નં વા અઞ્ઞસ્સ અન્તમસો દુસ્સીલસ્સાપિ પરિસભૂતં અત્તનો ઉપટ્ઠાકકરણત્થં ઉપલાળને દુક્કટન્તિ અત્થો. ‘‘ન ભિક્ખવે અઞ્ઞસ્સ પરિસા અપલાળેતબ્બા. યો અપલાળેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ હિ વુત્તં.

૩૫૩. કાયં (ચૂળવ. ૪૧૧) વા ઊરું વા નિમિત્તં વા વિવરિત્વા ભિક્ખુનીનં ન દસ્સયેતિ સમ્બન્ધો. કદ્દમુદકાદિના તા ભિક્ખુનિયો ન સિઞ્ચેય્યાતિ અત્થો. ન કેવલં કદ્દમુદકાદિકેનેવ, વિપ્પસન્નઉદકરજનકદ્દમાદીસુપિ યેન કેનચિ ઓસિઞ્ચન્તસ્સ દુક્કટમેવ.

૩૫૪. બાલન્તિ એત્થ બાલો નામ યો ઓવાદં ગહેત્વા પાતિમોક્ખુદ્દેસકસ્સ આરોચેત્વા પાટિપદે ¶ પચ્ચાહરિતબ્બન્તિ ન જાનાતિ. ગિલાનો નામ યો ઓવાદં ગહેત્વા ઉપોસથગ્ગં ગન્ત્વા આરોચેતુઞ્ચ પચ્ચાહરિતુઞ્ચ ન સક્કોતિ. ગમિયો નામ યો પટિદેસં ગન્તુકામો.

‘‘ન ભિક્ખવે ઓવાદો ન ગહેતબ્બો. યો ન ગણ્હેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૪૧૪) ચ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ઠપેત્વા બાલં, ઠપેત્વા ગિલાનં, ઠપેત્વા ગમિકં, અવસેસેહિ ઓવાદં ગહેતુ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૪૧૪) ચ ‘‘ન ભિક્ખવે ઓવાદો ન પચ્ચાહરિતબ્બો. યો ન પચ્ચાહરેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પાચિ. ૪૧૫) ચ વુત્તત્તા ભિક્ખુનીહિ તેરસિયં વા ચાતુદ્દસિયં વા આગન્ત્વા ‘‘અયં ઉપોસથો ચાતુદ્દસો’’તિ વા ‘‘પન્નરસો’’તિ વા ‘‘કદા અય્ય ઉપોસથો’’તિ વા પુચ્છિતે ‘‘ચાતુદ્દસો’’તિ વા ‘‘પન્નરસો’’તિ વા ‘‘સ્વે ભગિનિ ઉપોસથો’’તિ ¶ વા આચિક્ખિતબ્બં. તાહિ ભિક્ખુનીહિ ઉપોસથદિવસે આગન્ત્વા ‘‘ભિક્ખુનિસઙ્ઘો અય્ય ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પાદે વન્દતિ, ઓવાદૂપસઙ્કમનઞ્ચ યાચતિ, લભતુ કિર અય્ય ભિક્ખુનિસઙ્ઘો ઓવાદૂપસઙ્કમન’’ન્તિ એવં યાચિતબ્બં, તં વચનં પટિગ્ગહેત્વા ઉપોસથગ્ગે પાતિમોક્ખુદ્દેસકસ્સ ‘‘ભિક્ખુનિસઙ્ઘો, ભન્તે, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પાદે વન્દતિ, ઓવાદૂપસઙ્કમનઞ્ચ યાચતિ, લભતુ કિર, ભન્તે, ભિક્ખુનિસઙ્ઘો ઓવાદૂપસઙ્કમન’’ન્તિ આચિક્ખિતબ્બં. પાતિમોક્ખુદ્દેસકેનાપિ સચે તત્થ ભિક્ખુનોવાદકો અત્થિ, ‘‘ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ ભિક્ખુનોવાદકો સમ્મતો, તં ભિક્ખુનિસઙ્ઘો ઉપસઙ્કમતૂ’’તિ વત્તબ્બં. સચે નત્થિ, ‘‘કો આયસ્મા ઉસ્સહતિ ભિક્ખુનિયો ઓવદિતુ’’ન્તિ પુચ્છિત્વા સચે અત્થિ અટ્ઠહઙ્ગેહિ સમન્નાગતો ભિક્ખુ, તં તત્થેવ સમ્મન્નિત્વા વુત્તનયેનેવ ઓવાદપ્પટિગ્ગાહકસ્સ આરોચેતબ્બં. યદિ નત્થિ કોચિ ભિક્ખુ ભિક્ખુનોવાદકો સમ્મતો, ‘‘પાસાદિકેન ભિક્ખુનિસઙ્ઘો સમ્પાદેતૂ’’તિ વત્તબ્બં. તેન ભિક્ખુના ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા પાટિપદે ભિક્ખુનીનં ‘‘નત્થિ કોચિ ભિક્ખુ ભિક્ખુનોવાદકો સમ્મતો, પાસાદિકેન ભિક્ખુનિસઙ્ઘો સમ્પાદેતૂ’’તિ વત્તબ્બં. તાહિપિ ‘‘સાધુ અય્યા’’તિ સમ્પટિચ્છિતબ્બં. ઇમિના નયેન ગણપુગ્ગલેસુપિ વચનભેદો વેદિતબ્બો.

૩૫૫. લોકાયતં (ચૂળવ. ૨૮૬; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૮૬) નામ વિતણ્ડસત્થં. ‘‘ન ભિક્ખવે આસિત્તકૂપધાને ભુઞ્જિતબ્બં. યો ભુઞ્જેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૨૬૪) વુત્તત્તા ‘‘પેળાયપિ ન ભુઞ્જેય્યા’’તિ વુત્તં.

૩૫૬. ગિહિપારુતં ¶ ન પારુપેય્ય, ગિહિનિવાસનં ન નિવાસેય્યાતિ અત્થો. ‘‘ન ભિક્ખવે ગિહિનિવત્થં નિવાસેતબ્બં હત્થિસોણ્ડકં ¶ મચ્છવાળકં ચતુકણ્ણકં તાલવણ્ટકં સતવલિકં. યો નિવાસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૨૮૦) હિ વુત્તં. પરિમણ્ડલતો અઞ્ઞથા પારુપનં, સબ્બમેતં ગિહિપારુતં નામ. તં પન ન પારુપેતબ્બન્તિ અત્થો. સંવેલ્લિયન્તિ એત્થ કચ્છં બન્ધિત્વા ન નિવાસેય્યાતિ અત્થો. દાયન્તિ (ચૂળવ. ૨૮૩; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૨૮૩) અરઞ્ઞં. નાલિમ્પયેય્યાતિ સમ્બન્ધો.

૩૫૭. વડ્ઢિઞ્ચ ન પયોજયે, નોઞાતકે નપ્પવારિતે ન યાચેતિ અત્થો. અઞ્ઞસ્સાતિ એત્થ (ચૂળવ. ૪૨૦; ચૂળવ. અટ્ઠ. ૪૨૦) ‘‘તુમ્હે પરિભુઞ્જથા’’તિ નિયમેત્વા દિન્નં સહધમ્મિકાનમ્પિ દાતું ન વટ્ટતિ. અગ્ગં ગહેત્વા વા કતિપાહં ભુત્વા વા પુન દદેય્યાતિ અત્થો.

૩૫૮. ઉદ્દિસ્સ યાચનેતિ એત્થ (પાચિ. અટ્ઠ. ૬૭૯) ‘‘અમ્હાકં વિહારે ઇત્થન્નામેન ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કત’’ન્તિ વા ‘‘કરિસ્સન્તી’’તિ વા એવં ઉદ્દિસ્સ રક્ખં યાચનેતિ અત્થો. ઞત્વાઞત્વા વાતિ એવં ‘‘અમ્હેહિ યાચિયમાના ઇમેસં દણ્ડેસ્સન્તી’’તિ તેસં દણ્ડિનં ઞત્વા વા અઞત્વા વાતિ અત્થો. તેહિ પન દણ્ડિતે સો દણ્ડો ઉદ્દિસ્સ યાચન્તાનં ગીવાવ ભણ્ડદેય્યં હોતિ એવાતિ અત્થો. ‘‘ઇમિના ચ ઇમિના ચ ઇદઞ્ચ ઇદઞ્ચ કતં, એત્તકં દણ્ડં ગણ્હથા’’તિ સયં દણ્ડાપને પન અસ્સ દણ્ડસ્સ અગ્ઘભેદેન પારાજિકથુલ્લચ્ચયદુક્કટા ઞેય્યાતિ અત્થો.

૩૫૯. અનત્થાય અસ્સ ચોરસ્સ ભાસિતેતિ સમ્બન્ધો. રાજરાજમહામત્તાદીહિ તસ્સ ચોરસ્સ દણ્ડં ગણ્હન્તે અસ્સ ભિક્ખુસ્સ તત્તકં ગીવાતિ અત્થો.

૩૬૦. વિઘાસં ¶ (પાચિ. ૮૨૫-૮૨૬) વા ઉચ્ચારં વા સઙ્કારં વા મુત્તં વા પાકારકુટ્ટાનં બહિ છડ્ડેય્ય, દુક્કટન્તિ અત્થો. વળઞ્જે નાવલોકિયાતિ ઇમિનાવ અવળઞ્જનકાલે નાવલોકેત્વા છડ્ડેતું વટ્ટતીતિ દીપેતિ. ન કેવલં તત્થેવ, અથ ખો હરિતે વાપિ વીહાદિનાળિકેરાદિરોપિમે છડ્ડેન્તસ્સ દુક્કટમેવાતિ અત્થો.

૩૬૧. ‘‘ઉપહારં કરોમા’’તિ વુત્તેતિ પુચ્છિતેતિ અધિપ્પાયો.

૩૬૨. કીળત્થં (પાચિ. ૯૭૯; પાચિ. અટ્ઠ. ૯૭૮) ¶ કતં રાજાગારં વા પોક્ખરણિં વા ઉય્યાનં વા ચિત્તાગારં વા આરામં વા દટ્ઠું ગચ્છતો પદે પદે દુક્કટન્તિ અત્થો.

૩૬૩. આસનેન (ચૂળવ. ૩૬૪) નવે ન પટિબાહેય્ય, ઉણ્હે (મહાવ. ૬૭, ૭૮, ૭૯; ચૂળવ. ૩૭૬, ૩૭૮, ૩૮૦, ૩૮૨) ચીવરં ન નિદહેય્ય. ગુરુનાતિ આચરિયાદિના પણામિતો ખમાપેય્યાતિ સમ્બન્ધો.

૩૬૪. આપત્તીહિ ચ સત્તહીતિ (વજિર. ટી. પાચિત્તિય ૨૬) સત્તહિ આપત્તીહિ ભિક્ખું પરમ્મુખા અક્કોસનેન ચ ‘‘અસ્સદ્ધો અપ્પસન્નો બીજભોજી’’તિઆદિના અઞ્ઞેનેવ વા અક્કોસનેન ચ દુક્કટન્તિ અધિપ્પાયો.

૩૬૫. સદ્ધાદેય્યં (મહાવ. અટ્ઠ. ૩૬૧) ચીવરં વા પિણ્ડપાતં વાતિ અત્થો. ‘‘ન ભિક્ખવે સદ્ધાદેય્યં વિનિપાતેતબ્બં. યો વિનિપાતેય્ય, આપત્તિ ¶ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૩૬૧) હિ વુત્તં. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, માતાપિતૂનં દાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૩૬૧) વુત્તત્તા ‘‘લબ્ભં પિતૂન’’ન્તિ વુત્તં.

૩૬૬. વસ્સંવુત્થો અઞ્ઞત્રાતિ સમ્બન્ધો, અઞ્ઞસ્મિં વિહારેતિ અત્થો. અઞ્ઞતોતિ અઞ્ઞવિહારતો. ‘‘ન ભિક્ખવે અઞ્ઞત્ર વસ્સંવુત્થેન અઞ્ઞત્ર ચીવરભાગો સાદિતબ્બો. યો સાદિયેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૩૬૪) હિ વુત્તં. તેસન્તિ તસ્મિં વિહારે તં ચીવરં ભાજેત્વા ગણ્હિતું યુત્તાનં ભિક્ખૂનં ધુરનિક્ખેપતો હોતિ ભણ્ડગ્ઘેન કારિયોતિ અત્થો.

૩૬૭. સહ અન્તરેન ઉત્તરોતિ સન્તરુત્તરો, ગામં ન પવિસેય્યાતિ અત્થો. ‘‘ન ભિક્ખવે સન્તરુત્તરેન ગામો પવિસિતબ્બો. યો પવિસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૩૬૨) હિ વુત્તં. કલ્લો વાતિ અગિલાનો. સઉપાહનો ગામં ન પવિસેય્યાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ન ભિક્ખવે ચામરિબીજની ધારેતબ્બા. યો ધારેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૨૬૯), ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તિસ્સો બીજનિયો વાકમયં ઉસીરમયં મોરપિઞ્છમય’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૬૯) ¶ ચ વુત્તત્તા ‘‘ન ધારેય્ય ચામરીમકસબીજનિ’’ન્તિ વુત્તં. મકસબીજની પન દન્તવિસાણદારુદણ્ડકાપિ વટ્ટતિ.

૩૬૮. આરામતો બહીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘ન ભિક્ખવે છત્તં ધારેતબ્બં. યો ધારેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ, ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગિલાનસ્સ છત્ત’’ન્તિ ચ વુત્તત્તા અગિલાનો આરામતો બહિ ન લભતિ, ચીવરગુત્તિયાદિઅત્થાય અગિલાનોપિ લભતીતિ અત્થો.

૩૬૯. ગાહેય્ય નુભતોકાજન્તિ ન ગાહેય્ય ઉભતોકાજં. એકન્તરિકકાજકન્તિ એકતોકાજઞ્ચ અન્તરકાજઞ્ચ ¶ . સીસભારો ચ ખન્ધભારો ચ કટિભારો ચ સીસક્ખન્ધકટિભારા. ‘‘ન ભિક્ખવે ઉભતોકાજં હરિતબ્બં. યો હરેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ. ૨૮૧), ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, એકતોકાજં અન્તરકાજં સીસભારં ખન્ધભારં કટિભારં ઓલમ્બક’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૮૧) ચ વુત્તત્તા ઉભતોકાજમેવ ન વટ્ટતિ, સેસાનિ વટ્ટન્તીતિ વેદિતબ્બા.

૩૭૦. અનોકાસકતન્તિ (મહાવ. ૧૫૩) યો પઠમમેવ ‘‘કરોહિ મે આવુસો ઓકાસં, અહં તં વત્તુકામો’’તિ એવં અકતોકાસં આપત્તિયા ચોદેય્ય, તસ્સ દુક્કટં હોતીતિ અત્થો. તથાતિ દુક્કટમેવાતિ અત્થો.

૩૭૧. પકતઙ્ગુલેન, ન સુગતઙ્ગુલેનાતિ અત્થો.

૩૭૨. મૂગબ્બતાદિં (મહાવ. ૨૦૯; મહાવ. અટ્ઠ. ૨૦૯) તિત્થિયબ્બતં યદિ ગણ્હેય્ય, દુક્કટન્તિ અત્થો. આદિ-સદ્દેન ગોવતકુક્કુરવતાદયો સઙ્ગહિતા. તથાતિ (મહાવ. ૩૦૩; મહાવ. અટ્ઠ. ૩૦૩) ન્હાપિતપુબ્બકો ખુરભણ્ડં યદિ પરિહરેય્ય, દુક્કટમેવાતિ અત્થો.

૩૭૩. યં કિઞ્ચીતિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. કુટિકારસિક્ખાપદવણ્ણના) ન્હાપિતતુણ્ણકારકમ્માદિ યં કિઞ્ચિ હત્થકમ્મન્તિ અત્થો. તદનુસારતોતિ હત્થકમ્મયાચનાનુસારતોતિ અત્થો. સચે એવં યાચતો હત્થકમ્મમૂલમેવ દેતિ, તં અઞ્ઞસ્સ દાપેત્વા ¶ કારેતું વટ્ટતીતિ અત્થો. નિક્કમ્મં પન હત્થકમ્મવસેન અયાચિત્વાપિ ‘‘એહિ ઇમં કરોહી’’તિ કારેતું કપ્પતીતિ અત્થો. યં કિઞ્ચિપરસન્તકન્તિ યં કિઞ્ચિ દારુતિણાદિકં અપરસન્તકં અપરિગ્ગહિતં આહરાપેતું કપ્પતીતિ અધિપ્પાયો.

૩૭૪. ગિહીનન્તિ ¶ ગિહીનં સન્તકં. ગોપકેતિ રક્ખકે. યત્તકં દેતિ, તત્તકં ગહેતું કપ્પતીતિ અત્થો. યથાપરિચ્છેદન્તિ ‘‘દિવસે દિવસે એત્તકં ઉચ્છુનાળિકેરં અમ્બપક્કં તુમ્હે ખાદથા’’તિ પરિચ્છિન્દિત્વા દિન્નમેવ તેસુ દેન્તેસુ લબ્ભતીતિ અત્થો.

૩૭૫. દ્વિહાપજ્જેય્યાતિ દ્વીહિ આપજ્જેય્ય. કતમેહિ દ્વીહીતિ ચે, તે દસ્સેતું ‘‘કાયવાચાહી’’તિ વુત્તં, ‘‘દ્વીહાકારેહિ આપત્તિં આપજ્જતિ, કાયેન આપજ્જતિ, વાચાય આપજ્જતી’’તિ (પરિ. ૩૨૨) હિ વુત્તં. કાયવાચાહિ આપત્તિં આપજ્જન્તો ચ છહિ આકારેહિ આપત્તિં આપજ્જતિ, તાનિ દસ્સેતું ‘‘અલજ્જિઞાણકુક્કુચ્ચપકતત્તા’’તિઆદિમાહ. એત્થ (પરિ. ૨૯૫) પન અકપ્પિયભાવં જાનન્તો એવ વીતિક્કમં કરોન્તો અલજ્જિતાય આપજ્જતિ નામ. કપ્પિયાકપ્પિયં અજાનિત્વા આપજ્જન્તો અઞ્ઞાણતાય. કપ્પિયં નુ ખો, નો નુ ખો’’તિ સંસયે ઉપ્પન્ને તમભિવિતરિત્વા વીતિક્કમં કરોન્તો કુક્કુચ્ચપકતત્તા આપજ્જતિ. સહસેય્યાદિં આપજ્જન્તો સતિપ્લવા, સતિસમ્મોસાતિ અત્થો. અચ્છમંસં ‘‘સૂકરમંસ’’ન્તિ વા સૂકરમંસં ‘‘અચ્છમંસ’’ન્તિ વા ખાદન્તો અકપ્પિયે કપ્પિયસઞ્ઞિતાય ચ કપ્પિયે અકપ્પિયસઞ્ઞિતાય ચ આપજ્જતીતિ વેદિતબ્બો.

૩૭૬. અલજ્જિતાય વા અઞ્ઞાણતાય વા આપત્તિં કાયવાચાહિ છાદયેતિ અત્થો. એકે વા એકસ્મિં વા. લિઙ્ગેતિ લિઙ્ગપરિવત્તનતો. એવં ચતુધા આપત્તિવુટ્ઠાનં હોતીતિ અત્થો. તિણવત્થારકસમથઅબ્ભાનાદીનં વસેન સઙ્ઘે આપત્તિ વુટ્ઠાતીતિ વેદિતબ્બં નિસ્સજ્જનાદીસુ ગણે. એકસ્સ સન્તિકે વુટ્ઠાનં પાકટમેવ. ‘‘યા આપત્તિયો ¶ ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીહિ અસાધારણા, તાહિ આપત્તીહિ અનાપત્તી’’તિ (પારા. ૬૯) વચનતો લિઙ્ગપરિવત્તને આપત્તિવુટ્ઠાનં ઞાતબ્બં.

૩૭૭. પચ્ચયદ્વયેતિ ચીવરે ચ પિણ્ડપાતે ચ. ન કેવલઞ્ચ ઇમે એવ, નિમિત્તકમ્મમ્પિ ન લબ્ભતેવ, ગાથાબન્ધસુખત્થં પન ન વુત્તં. તત્થ નિમિત્તકમ્મં નામ યં કિઞ્ચિ ¶ પરેસં પચ્ચયદાનસંયોજનકં કાયવચીકમ્મં. ખાદનીયં ગહેત્વા ગચ્છન્તે દિસ્વા ‘‘કિં ખાદનીયં લભિત્થા’’તિઆદિના નયેન તસ્સ પવત્તિ વેદિતબ્બા. પરિકથા નામ યથા યથા તં લભતિ, તથા તથા પરિવત્તેત્વા કથનં. ‘‘એતરહિ ભિક્ખૂ પિણ્ડપાતેન કિલમન્તી’’તિઆદિના નયેન તસ્સ પવત્તિ વેદિતબ્બા. ઓભાસો નામ પચ્ચયપ્પટિસંયુત્તકથા. વિઞ્ઞત્તિ પન પાકટા એવ. તતિયેતિ સેનાસને. સેનાસને પન નિમિત્તોભાસપરિકથા વટ્ટન્તિ, વિઞ્ઞત્તિ એવ એકા ન વટ્ટતિ. તત્થ નિમિત્તકમ્મં નામ ઉપાસકે દિસ્વા સેનાસનત્થં ભૂમિપરિકમ્મકરણાદિ. ઓભાસો નામ ‘‘ઉપાસકા, તુમ્હે કુહિં વસથા’’તિ ‘‘પાસાદે, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘કિં ભિક્ખૂનં પાસાદો ન વટ્ટતી’’તિઆદિકં વચનં. પરિકથા નામ ‘‘ભિક્ખૂનં સેનાસનં સમ્બાધ’’ન્તિ વચનં. સેસેતિ ગિલાનપચ્ચયે.

૩૭૮. ન રુહતીતિ ન હોતિ. અચ્ચયે દાનન્તિ અચ્ચયદાનં. પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ યેન કેનચિ કાલં કરોન્તેન ‘‘મમચ્ચયેન મય્હં પરિક્ખારો ઉપજ્ઝાયસ્સ હોતુ, આચરિયસ્સ હોતુ, અઞ્ઞસ્સ વા કસ્સચિ હોતૂ’’તિ વુત્તે તેસં ન હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘ન રુહતી’’તિ. સઙ્ઘસ્સેવ ચ તં હોતીતિ યદિ ભિક્ખુસામણેરેહિ એવં વુત્તં, તસ્મિં મતેપિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સેવ હોતિ, ભિક્ખુનિસિક્ખમાનસામણેરીહિ ¶ ચે વુત્તં, તસ્મિં મતે ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ તં હોતીતિ અત્થો. ગિહીનં પન રૂહતીતિ ગિહીનં પન અચ્ચયદાનં એવ સબ્બેસં રુહતીતિ વુત્તં હોતિ.

૩૭૯. ઉપસ્સયેતિ ભિક્ખુનિવિહારે. દાયજ્જોતિ તસ્સ પરિક્ખારસ્સ દાયજ્જો. સેસેપીતિ સચે ભિક્ખુનિસિક્ખમાનસામણેરિયો ભિક્ખુવિહારે કાલં કરોન્તિ, તાસં પરિક્ખારાનં ભિક્ખુસઙ્ઘોવ દાયજ્જોતિ અત્થો.

૩૮૦. પુરિમસ્સેવાતિ એત્થ ‘‘ઇમં પરિક્ખારં નેત્વા અસુકસ્સ દેહી’’તિ દિન્નં પુરિમસ્સેવ હોતીતિ અત્થો. ‘‘અસુકસ્સ દમ્મી’’તિ દિન્નં પન પચ્છિમસ્સેવ હોતિ પરિચ્ચજિત્વા દિન્નત્તા. ઇમં વિધિં ઞત્વાવ વિસ્સાસગ્ગાહં વા ગણ્હેય્ય, મતકચીવરં વા અધિટ્ઠેતિ સમ્બન્ધો. મતકચીવરઅધિટ્ઠાનં નામ ઘણ્ટિં પહરિત્વા કાલં ઘોસેત્વા થોકં આગમેત્વા સચે ભિક્ખૂ આગચ્છન્તિ, તેહિ સદ્ધિં ભાજેતબ્બાનિ, નો ચે આગચ્છન્તિ, ‘‘મય્હિમાનિ ચીવરાનિ પાપુણન્તી’’તિ અધિટ્ઠાતબ્બાનિ. એવં અધિટ્ઠિતે સબ્બાનિ તસ્સેવ હોન્તિ, ઠિતિકા પન ન તિટ્ઠતિ. સચે એકેકં ઉદ્ધરિત્વા ‘‘અયં પઠમભાગો મય્હં પાપુણાતિ, અયં દુતિયભાગો’’તિ ¶ એવં ગણ્હાતિ, ગહિતાનિ ચ સુગહિતાનિ હોન્તિ, ઠિતિકા ચ તિટ્ઠતિ. એવં પાપેત્વા ગણ્હન્તેનાપિ અધિટ્ઠિતમેવ હોતિ.

૩૮૧. લોહભણ્ડે પહરણિં ઠપેત્વા સબ્બં કપ્પતિ, દારુભણ્ડે ચ દારુજં પત્તઞ્ચ પાદુકઞ્ચ, પલ્લઙ્કઞ્ચ આસન્દિઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં કપ્પતિ, મત્તિકામયે કતકઞ્ચ કુમ્ભકારિકઞ્ચ ઠપેત્વા સબ્બં કપ્પતીતિ અત્થો. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ઠપેત્વા પહરણિં સબ્બં લોહભણ્ડં, ઠપેત્વા આસન્દિં પલ્લઙ્કં દારુપત્તં દારુપાદુકં સબ્બં દારુભણ્ડં, ઠપેત્વા કતકઞ્ચ ¶ કુમ્ભકારિકઞ્ચ સબ્બં મત્તિકાભણ્ડ’’ન્તિ (ચૂળવ. ૨૯૩) હિ વુત્તં. એત્થ કતકન્તિ પદુમકણ્ણિકાકારેન કતમલ્લકન્તિ અધિપ્પેતં. ધનિયસ્સેવ સબ્બમત્તિકામયા કુટિ કુમ્ભકારિકન્તિ. પકિણ્ણકવિનિચ્છયો.

પકિણ્ણકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૩૮૨. ભિક્ખુભાવસ્સ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૧૯૮) યો ચાગો, સા પારાજિકદેસનાતિ અત્થો. વુત્તઞ્હેતં ‘‘વિસુદ્ધાપેક્ખોતિ ગિહિ વા હોતુકામો ઉપાસકો વા હોતુકામો આરામિકો વા હોતુકામો સામણેરો વા હોતુકામો’’તિ (પારા. ૧૯૮). તસ્મા ગિહિભાવાદિકંયેવ પારાજિકં આપન્નસ્સ વિસુદ્ધિ નામ, અઞ્ઞતરસ્સ વિસુદ્ધિ એવ નત્થિ. ‘‘છાદેતિ જાનમાપન્નં, પરિવસેય્ય તાવતા’’તિઆદિના નયેન હેટ્ઠા વુત્તવિધિં સન્ધાય ‘‘યથાવુત્તેન વુટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તં.

૩૮૩. ઇદાનિ વત્તબ્બતં સન્ધાય ‘‘એવ’’ન્તિ વુત્તં.

૩૮૪. પટિદેસેમીતિ આરોચેમિ. એતાનિ અહં એતાનાહં.

૩૮૬. (ક) યં ¶ સઙ્ઘો ગિલાનસ્સ તિચીવરેન વિપ્પવાસસમ્મુતિં દેતિ, તં અઞ્ઞત્રાતિ અત્થો.

(ખ) અકાલચીવરં (પારા. ૫૦૦) ¶ નામ ‘‘અનત્થતે કથિને એકાદસમાસે ઉપ્પન્નં, અત્થતે કથિને સત્તમાસે ઉપ્પન્નં, કાલેપિ આદિસ્સ દિન્નં, એતં અકાલચીવરં નામા’’તિ.

(ગ) પુરાણચીવરં (પારા. ૫૦૫) નામ ‘‘સકિં નિવત્થમ્પિ સકિં પારુતમ્પી’’તિ વુત્તં. અઞ્ઞાતિકા નામ માતિતો વા પિતિતો વા યાવ સત્તમા કુલપરિવટ્ટા અસમ્બન્ધા. નિસીદનપચ્ચત્થરણધોવાપને દુક્કટં.

(ઘ) અઞ્ઞત્ર પારિવત્તકાતિ (પારા. ૫૧૨) એત્થ હરીતકીખણ્ડમ્પિ વટ્ટતિ. ચીવરં નામ ઇધ વિકપ્પનૂપગપચ્છિમતો પટ્ઠાય અધિપ્પેતં.

(ઙ) અઞ્ઞત્ર સમયાતિ (પારા. ૫૧૯) એત્થ ‘‘અચ્છિન્નચીવરો વા હોતિ ભિક્ખુ નટ્ઠચીવરો વા’’તિ એવં વુત્તં સમયન્તિ અત્થો.

(ચ) ‘‘સન્તરુત્તરપરમં તેન ભિક્ખુના તતો ચીવરં સાદિતબ્બ’’ન્તિ (પારા. ૫૨૪) વુત્તત્તા ‘‘તતુત્તરી’’તિ વુત્તં. એત્થ પન ‘‘સચે તીણિ નટ્ઠાનિ હોન્તિ, દ્વે સાદિતબ્બાનિ. દ્વે નટ્ઠાનિ, એકં સાદિતબ્બં, એકં નટ્ઠં, ન કિઞ્ચિ સાદિતબ્બ’’ન્તિ (પારા. ૫૨૪) વુત્તં.

(છ-જ) ‘‘કીદિસેન તે (પારા. ૫૨૯), ભન્તે, ચીવરેન અત્થો, કીદિસં તે ચીવરં ચેતાપેમી’’તિ એવં અપ્પવારિતોતિ અત્થો. વિકપ્પન્તિ વિસિટ્ઠકપ્પં અધિકવિધાનં આપન્નં. ઇધ પુરિમં એકસ્સ, દુતિયં બહૂનં વસેન વુત્તં, એત્તકં નાનત્તં.

(ઝ) અતિરેકતિક્ખત્તુન્તિ એત્થ કેનચિ યં કિઞ્ચિ અકપ્પિયવત્થું આનેત્વા ‘‘ઇદં ખો મે, ભન્તે, આયસ્મન્તં ઉદ્દિસ્સ ચીવરચેતાપન્નં આભતં, પટિગ્ગણ્હતુ આયસ્મા ચીવરચેતાપન્ન’’ન્તિ વુત્તે ‘‘ન ખો મયં, આવુસો, ચીવરચેતાપન્નં પટિગ્ગણ્હામ, ચીવરઞ્ચ ખો મયં પટિગ્ગણ્હામ કાલેન કપ્પિય’’ન્તિ વત્તબ્બં. એવં વુત્તે સચે સો ‘‘અત્થિ કોચિ કપ્પિયકારકો’’તિ ¶ ¶ વદતિ, ચીવરત્થિકેન ઠપેત્વા પઞ્ચ સહધમ્મિકે યો કોચિ ઉદ્દિસિતબ્બો ‘‘એસો ખો, આવુસો, ભિક્ખૂનં વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ, એત્તકમેવ વત્તબ્બં. એવં વુત્તે સચે દાયકો તસ્સ હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા ‘‘એસો અય્યસ્સ ચીવરં ચેતાપેત્વા દસ્સતી’’તિ વત્વા ગચ્છતિ, તં ઉપસઙ્કમિત્વા દ્વત્તિક્ખત્તું ચોદેતબ્બો સારેતબ્બો ‘‘અત્થો મે, આવુસો, ચીવરેના’’તિ, એત્તકમેવ વત્તબ્બં, ‘‘દેહિ મે ચીવર’’ન્તિઆદિના ન વત્તબ્બં. એવં તિક્ખત્તું ચોદનાય તં ચીવરં લભતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભતિ, છક્ખત્તુપરમં તુણ્હીભૂતેન ઠાતબ્બં, ન આસને નિસીદિતબ્બં, ન આમિસં પટિગ્ગહેતબ્બં, ન ધમ્મો ભાસિતબ્બો. ‘‘કિં કારણા આગતોસી’’તિ વુત્તે ‘‘જાનાહિ, આવુસો’’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બં. સચે નિસજ્જાદીનિ કરોતિ, ઠાનં ભઞ્જતિ. વત્તભેદદુક્કટઞ્ચ આપજ્જતીતિ વદન્તિ. એવં પન અપ્પટિપજ્જિત્વા અતિરેકતિક્ખત્તું ચોદનાય અતિરેકછક્ખત્તું ઠાનેન સચે નિપ્ફાદેતિ, નિસ્સગ્ગિયન્તિ અત્થો.

(ઞ) સન્થતં (પારા. ૫૪૪) નામ સન્થરિત્વા કતં હોતિ અવાયિમં. એકકોસિયંસુનાપિ ચે મિસ્સેત્વા કરોતિ, નિસ્સગ્ગિયં.

(ટ) સુદ્ધકાળકાનન્તિ (પારા. ૫૪૭-૫૪૯) અઞ્ઞેહિ અમિસ્સિતાનન્તિ અત્થો. ‘‘કાળકં નામ દ્વે કાળકાનિ જાતિકાળકં વા રજનકાળકં વા’’તિ વુત્તં.

(ઠ) અનાદિયિત્વા…પે… તુલન્તિ (પારા. ૫૫૪) એત્થ પન યત્તકેહિ એળકલોમેહિ કત્તુકામો હોતિ, તેસુ દ્વે કોટ્ઠાસા કાળકાનં, એકો ઓદાતાનં, એકો ગોચરિયાનં આદાતબ્બોતિ વિનિચ્છયો. એકસ્સાપિ કાળકલોમસ્સ અતિરેકભાગે સતિ નિસ્સગ્ગિયમેવ.

(ડ) ઊનકછબ્બસ્સાનીતિ ¶ (પારા. ૫૬૨) છબ્બસ્સતો ઓરભાગે.

(ઢ) નિસીદનસન્થતં (પારા. ૫૬૭) પન કારાપેન્તેન પુરાણસન્થતસ્સ એકપસ્સતો વટ્ટં વા ચતુરસ્સં વા છિન્દિત્વા ગહિતટ્ઠાનં યથા વિદત્થિમત્તં હોતિ, એવં ગહેત્વા એકદેસં વા સન્થરિતબ્બં, વિજટેત્વા વા સન્થરિતબ્બં.

(ત) ન ¶ કેવલં ધોવાપને (પારા. ૫૭૮) એવ નિસ્સગ્ગિયં, રજનેપિ નિસ્સગ્ગિયમેવ.

(દ) રૂપિયપટિગ્ગહણસ્સેવ (પારા. ૫૮૯) પટિક્ખિત્તત્તા પટિગ્ગહિતપરિવત્તને દોસં અપસ્સન્તા કતાકતાદિવસેન અનેકવિધં જાતરૂપપરિવત્તનં કરોન્તિ, તં સન્ધાય ‘‘નાનપ્પકારક’’ન્તિ વુત્તં.

૩૮૭-૯. આપત્તિં દેસેત્વા પચ્છા કત્તબ્બં દસ્સેતું ‘‘અથા’’તિ વુત્તં. ગિહિં વદેતિ સચે તત્થ આગચ્છતિ આરામિકો વા ઉપાસકો વા, તં વદેય્યાતિ અત્થો. એવં વુત્તો સો ‘‘ઇમિના કિં આહરામી’’તિ ચે વદેય્યાતિ અત્થો. અવત્વામન્તિ ‘‘ઇમં વા ઇમં વા આહરા’’તિ અવત્વાતિ અત્થો. વદેતિ ‘‘કપ્પિયં આચિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ (પારા. ૫૮૪, ૫૮૯) વચનતો ‘‘પબ્બજિતાનં સપ્પિ વા તેલં વા મધુ વા ફાણિતં વા વટ્ટતી’’તિ એવં આચિક્ખિતબ્બં, ‘‘ઇમં નામ આહરા’’તિ ન વત્તબ્બમેવ. દ્વેપેતેતિ દ્વેપિ એતે રૂપિયપટિગ્ગાહકઞ્ચ રૂપિયસબ્યોહારિકઞ્ચાતિ અત્થો. અઞ્ઞેનાતિ અન્તમસો આરામિકેનાપિ લદ્ધભાગો ન કપ્પતિ એવ.

૩૯૦. અન્તમસો (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૮૩-૪) તન્નિબ્બત્તા રુક્ખચ્છાયાપિ ન કપ્પતીતિ. નિસ્સટ્ઠં પટિલદ્ધમ્પીતિ એત્થ યથા રૂપિયસંવોહારં કત્વા લદ્ધવત્થુતો ¶ આભતં ન કપ્પતિ, તથા કોસિયમિસ્સકસન્થતાદિત્તયમ્પિ ન કપ્પતિ. ન કેવલં તસ્સેવ, અઞ્ઞેસમ્પિ ન કપ્પતેવ ‘‘અઞ્ઞેન કતં પટિલભિત્વા પરિભુઞ્જતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (પારા. ૫૪૫, ૫૫૦, ૫૫૫) વુત્તત્તા.

૩૯૧. એવં નો ચે લભેથ, સો આરામિકાદિકો ‘‘ઇમં છડ્ડેહી’’તિ સંસિયો વત્તબ્બોતિ અત્થો. એવમ્પિ નો ચે લભેય્ય, સમ્મતો ભિક્ખુ છડ્ડેય્યાતિ અત્થો.

૩૯૨. પટિગ્ગહિતરૂપિયઞ્ચ પરિવત્તિતરૂપિયઞ્ચ સન્ધાય ‘‘એતાની’’તિ વુત્તં. દુતિયપત્તો નામ ‘‘ઊનપઞ્ચબન્ધનેન પત્તેન અઞ્ઞં નવં પત્તં ચેતાપેય્ય, નિસ્સગ્ગિય’’ન્તિ (પારા. ૬૧૨) વુત્તપત્તો. સો ચ એતાનિ ચ સઙ્ઘે નિસ્સટ્ઠું લબ્ભરેતિ સમ્બન્ધો. ‘‘સઙ્ઘમજ્ઝે નિસ્સજ્જિતબ્બં, ભિક્ખુપરિસાય નિસ્સજ્જિતબ્બ’’ન્તિ (પારા. ૫૮૪, ૫૮૯) ચ વુત્તત્તા ન ગણપુગ્ગલાનં ¶ નિસ્સજ્જિતું વટ્ટતિ. સેસાનિ પન તીણિ ચીવરાદિવત્થૂનિ ‘‘નિસ્સજ્જિતબ્બં સઙ્ઘસ્સ વા ગણસ્સ વા પુગ્ગલસ્સ વા’’તિ વુત્તત્તા (પારા. ૪૬૩) સઙ્ઘાદીનં નિસ્સજ્જિતું વટ્ટતિ. ભાસન્તરેનપીતિ પાળિયા વત્તું અસક્કોન્તેન દમિળભાસાદીસુ અઞ્ઞતરાયપિ નિસ્સજ્જિતું વટ્ટતીતિ અત્થો.

૩૯૩. (ક-ગ) નાનપ્પકારકં નામ ‘‘ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા, ‘‘અન્તમસો ચુણ્ણપિણ્ડોપિ દન્તકટ્ઠમ્પિ દસિકસુત્તમ્પી’’તિ (પારા. ૫૯૫) પાળિયં વુત્તં. ચેતાપિતોતિ (પારા. ૬૧૩) યાચિત્વા ગહિતો.

૩૯૪. સમ્મન્નિત્વાન પત્તગાહકં સઙ્ઘસ્સ પત્તન્તન્તિ (પારા. ૬૧૪; કઙ્ખા. અટ્ઠ. ઊનપઞ્ચબદ્ધનસિક્ખાપદવણ્ણના) ય અન્તિમં પત્તં, તં તસ્સ દાપયેતિ અત્થો.

૩૯૫. (ખ) પરિદહિતં ¶ નિસ્સગ્ગિયન્તિ એત્થ (પારા. ૬૨૬-૬૨૮; પારા. અટ્ઠ. ૨.૬૨૮) પન ઠત્વા વસ્સિકસાટિકાય પરિયેસનક્ખેત્તં કરણક્ખેત્તં નિવાસનક્ખેત્તં અધિટ્ઠાનક્ખેત્તન્તિ ચતુબ્બિધં ખેત્તઞ્ચ કુચ્છિસમયો પિટ્ઠિસમયોતિ દુવિધો સમયો ચ વેદિતબ્બો. કથં? ગિમ્હાનમાસેસુ પચ્છિમમાસસ્સ પુરિમો અડ્ઢમાસો પરિયેસનક્ખેત્તં, પચ્છિમો કરણક્ખેત્તઞ્ચ નિવાસનક્ખેત્તઞ્ચ, પરિયેસિતુમ્પિ વટ્ટતિ, અધિટ્ઠાતું પન ન વટ્ટતિ. વસ્સિકા પન ચત્તારો માસા પરિયેસનાદીનં ચતુન્નમ્પિ ખેત્તં. એતે એવ પઞ્ચ માસા કુચ્છિસમયો નામ. ઇતરે સત્ત માસા પિટ્ઠિસમયો, તત્થ સતુપ્પાદકરણં ન વટ્ટતિ.

(ગ) અચ્છિન્નન્તિ એત્થ ‘‘યો પન મમ પત્તચીવરાદીનિ વહન્તો મયા સદ્ધિં ચરિસ્સતી’’તિ સઞ્ઞાય ચીવરં દત્વા પુન સકસઞ્ઞાય એવ અત્તનો વેય્યાવચ્ચં અકરોન્તં દિસ્વા અચ્છિન્દતિ, સો ઇમં આપત્તિં આપજ્જતિ. કેવલં પરિચ્ચજિત્વા દિન્નં ગહેતુમેવ ન લભતિ.

(ઘ) સુત્તં વિઞ્ઞાપેત્વાતિ એત્થ ચીવરકારસમયાદીસુ ચીવરસિબ્બનાદીનમત્થાય સુત્તં વિઞ્ઞાપેત્વાતિ અત્થો. અઞ્ઞથા સુત્તં વિઞ્ઞાપેતુમેવ ન વટ્ટતિ. વિઞ્ઞત્તિયા એવ લદ્ધતન્તવાયેહીતિ ¶ અત્થો. સુત્તતન્તવાયાનં અકપ્પિયભાવે સતિ દીઘતો વિદત્થિમત્તે, તિરિયન્તતો હત્થમત્તે વીતે નિસ્સગ્ગિયં, એકતો અકપ્પિયપક્ખે દુક્કટં.

(ઙ) વિકપ્પં આપન્નન્તિ (પારા. ૬૪૩) ‘‘ઇદં ખો, આવુસો, ચીવરં મં ઉદ્દિસ્સ વિય્યતિ, આયતઞ્ચ કરોથ વિત્થતઞ્ચા’’તિઆદિના અધિકં વિધાનં આપન્નન્તિ અત્થો.

(ચ) અચ્ચેકચીવરં (પારા. ૬૪૯-૬૫૦) નામ સેનાય ગન્તુકામાદીહિ દિન્નં.

(છ) અતિરેકછારત્તન્તિ (પારા. ૬૫૪-૬૫૫) ¶ છદિવસતો અતિરેકં. ‘‘અત્થતકથિનાનં વો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ કપ્પિસ્સન્તિ, અનામન્તચારો અસમાદાનચારો ગણભોજનં યાવદત્થચીવરં યો ચ તત્થ ચીવરુપ્પાદો, સો નેસં ભવિસ્સતી’’તિ (મહાવ. ૩૦૬) વુત્તઆનિસંસેસુ ચીવરમાસે અસમાદાનચારં ઠપેત્વા સેસાનિસંસા લબ્ભન્તિ. યદિ અસમાદાનચારો લબ્ભેય્ય, પાવેય્યકા ભિક્ખૂ વસ્સંવુત્થા ઓકપુણ્ણેહિ ચીવરેહિ ન ભગવન્તં ઉપસઙ્કમેય્યું, યસ્મા તં ન લભન્તિ, તસ્મા ચીવરમાસેપિ તિચીવરં આદાય એવ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિંસુ. તસ્મા વેદિતબ્બં અસમાદાનચારપરિહારં અત્થતકથિના એવ લભન્તિ, ન ઇતરેતિ વદન્તિ.

૩૯૭. (ખ) ‘‘અહં, ભન્તે, એકં પાટિદેસનીયાપત્તિં, દ્વે, સમ્બહુલા પાટિદેસનીયાપત્તિયો આપજ્જિ’’ન્તિ ઇમં પન યેસુ પોત્થકેસુ લિખિતં, તં અભયગિરિવાસીનં ખુદ્દસિક્ખાવસેન દસ્સિતં કિર. તત્થ ‘‘અહં, આયસ્મા, સમ્બહુલા પાટિદેસનીયા આપત્તિયો આપન્નો, તાયો પટિદેસેમિ. અહં, આયસ્મા, એકં પાટિદેસનીયં આપત્તિં આપન્નો, તં પટિદેસેમી’’તિ હિ વુત્તં. અમ્હાકં પન એવં દેસનાવિધાનં નત્થિ. ‘‘ગારય્હં, આવુસો, ધમ્મં આપજ્જિં અસપ્પાયં પાટિદેસનીયં, તં પટિદેસેમી’’તિ (પાચિ. ૫૫૩) વુત્તં. સમન્તપાસાદિકાયં (પાચિ. ૫૫૩) ‘‘ગારય્હં આવુસો’તિઆદિ પટિદેસેતબ્બાકારદસ્સન’’ન્તિ વુત્તં. કઙ્ખાવિતરણિયમ્પિ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. પઠમપાટિદેસનીયસિક્ખાપદવણ્ણના) ‘‘તસ્સા દેસેતબ્બાકારો ગારય્હં આવુસો’તિઆદિના નયેન સિક્ખાપદે દસ્સિતોયેવા’’તિ વુત્તત્તા પાઠે આગતનયેનેવ દેસનાવિધાનં વેદિતબ્બં. સચે દ્વે હોન્તિ, ‘‘ગારય્હે, આવુસો, દ્વે ધમ્મે આપજ્જિં અસપ્પાયે પાટિદેસનીયે, તે પટિદેસેમી’’તિ, ‘‘પસ્સથ, ભન્તે, તે ધમ્મે’’તિ ¶ ચ ‘‘ગારય્હે ¶ , આવુસો, સમ્બહુલે ધમ્મે આપજ્જિં અસપ્પાયે પાટિદેસનીયે, તે પટિદેસેમી’’તિ, ‘‘પસ્સથ, ભન્તે, તે ધમ્મે’’તિ ચ એવં યથાનુરૂપં દેસનાવિધાનં વેદિતબ્બં. સેસં વુત્તપ્પકારમેવાતિ.

૩૯૮. અદેસનાગામિનિયન્તિ (પરિ. ૪૨૪ આદયો; પરિ. અટ્ઠ. ૪૨૫) પારાજિકઞ્ચ સઙ્ઘાદિસેસઞ્ચ ન દેસયેતિ અત્થો. અનાપત્તિઞ્ચાતિ અનાપત્તિં એવ ‘‘આપત્તિ’’ન્તિ ન દેસયે. લહુકાપત્તિમ્પિ પુબ્બે દેસિતં પુન ન દેસયેતિ સમ્બન્ધો, નાનાસંવાસનિસ્સીમટ્ઠિતાનં સન્તિકે ન દેસયેતિ અત્થો. ચતુપઞ્ચહીતિ એત્થ સમાનવસ્સિકપવારણાયં વિય ચતૂહિ વા પઞ્ચહિ વા એકતો હુત્વા એકસ્સ સન્તિકે ન દેસયેતિ અત્થો. દ્વિન્નં વા તિણ્ણં વા વટ્ટતિ. કથં દેસેતબ્બન્તિ ચે? એકસ્સ સન્તિકે તીહિપિ એકતો નિસીદિત્વા ‘‘અહં, ભન્તે, એકં પાચિત્તિયાપત્તિં આપજ્જિં, તં તુમ્હમૂલે પટિદેસેમી’’તિ એવં અત્તના આપન્નઆપત્તિવસેન વુત્તે તેન ‘‘પસ્સસિ, આવુસો, તં આપત્તિ’’ન્તિ એવં તિક્ખત્તું વુત્તે ‘‘આમ, ભન્તે, પસ્સામી’’તિ વા ‘‘આમાવુસો પસ્સામી’’તિ વા વુત્તે પુન તેન ‘‘આયતિં સંવરેય્યાથા’’તિ વા ‘‘સંવરેય્યાસી’’તિ વા વુત્તે ‘‘સાધુ સુટ્ઠુ સંવરિસ્સામી’’તિ વત્તબ્બં, એવં દેસેતબ્બં. મનસાતિ વચીભેદં અકત્વા કેવલં ચિત્તેનેવ ન દેસયેતિ અત્થો. અપકતત્તાનન્તિ અન્તિમવત્થું અજ્ઝાપન્નસ્સ વા ઉક્ખિત્તકસ્સ વા ઉપોસથો પવારણા વા ઠપિતા હોન્તિ, તસ્સ સન્તિકે ન દેસયેતિ અત્થો. નાનેકાતિ નાનાપત્તિયો ‘‘એકા’’તિ વત્વા ન દેસયેતિ અત્થો. એકા પન ‘‘સમ્બહુલા’’તિ દેસિતા હોતીતિ. દેસનાવિનિચ્છયો.

દેસનાનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૩૯૯. કમ્મપ્પત્તે ¶ સઙ્ઘે સમાગતેતિ સમ્બન્ધો. એતેન સઙ્ઘે અસમાગતે છન્દદાનં ન રુહતીતિ દીપિતં હોતીતિ વદન્તિ. એત્થાયં વિચારણા – પઞ્ચભિક્ખુકે વિહારે એકસ્સ છન્દપારિસુદ્ધિં ¶ આહરિત્વા સેસાનં ઉપોસથાદિકરણં અનુઞ્ઞાતં પાળિયં (પરિ. ૪૯૬-૪૯૭) અટ્ઠકથાયઞ્ચ (પરિ. અટ્ઠ. ૪૮૭-૪૮૮). તેસુ એકો છન્દદાયકો, એકો છન્દહારકો, તે મુઞ્ચિત્વા ન એત્થ સન્નિપતિતો સઙ્ઘો તિણ્ણં સમૂહભાવતો, તસ્મા અસમાગતેપિ દાતું વટ્ટતિ. આરોચેન્તેન પન સમાગતે એવ આરોચેતબ્બં. ઇધાપિ ‘‘હરેય્યા’’તિ વુત્તં, ન ‘‘દેસેય્યા’’તિ. તત્થ છન્દહારકેન સદ્ધિં કમ્મપ્પત્તાનં સન્નિપાતો વેદિતબ્બો.

૪૦૦. ઇદાનિ છન્દદાનવિધિં દસ્સેતું ‘‘એકં ભિક્ખુ’’ન્તિઆદિમાહ (કઙ્ખા. અટ્ઠ. નિદાનવણ્ણના).

૪૦૧. (ક) ‘‘છન્દં દમ્મી’’તિ એત્તકમેવ અલં, ‘‘હર, આરોચેહી’’તિ ઇમેહિ કિંપયોજનન્તિ ચે? વુચ્ચતે – ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તદહુપોસથે પારિસુદ્ધિં દેન્તેન છન્દમ્પિદાતું, સન્તિ સઙ્ઘસ્સ કરણીય’’ન્તિ (મહાવ. ૧૬૫) વુત્તત્તા ભગવતો આણં કરોન્તેન ‘‘છન્દં દમ્મી’’તિ વુત્તં. ‘‘છન્દહારકો ચે, ભિક્ખવે, દિન્ને છન્દે અન્તરામગ્ગે પક્કમતિ, અનાહટોવ હોતિ છન્દો’’તિ (મહાવ. ૧૬૫) વુત્તત્તા છન્દહારકસ્સ અઞ્ઞસ્સ અપક્કમનત્થાય પારિસુદ્ધિં દેન્તેન ‘‘ઇદં કરોહિ એવા’’તિ આણાપેન્તેન ‘‘છન્દં મે હરા’’તિ વુત્તં. ‘‘છન્દહારકો ચે, ભિક્ખવે, દિન્ને છન્દે સઙ્ઘપ્પત્તો સઞ્ચિચ્ચ નારોચેતિ, આહટો હોતિ છન્દો, છન્દહારકસ્સ આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૧૬૫) વુત્તત્તા ‘‘યદિત્વં સઞ્ચિચ્ચ નારોચેસ્સસિ, આપત્તિં આપજ્જિસ્સસિ ¶ , આરોચેહિ એવા’’તિ તસ્સ આચિક્ખન્તો ‘‘આરોચેહી’’તિ આહાતિ એવમેત્થ ઇમેસં પદાનં સપ્પયોજનતા વેદિતબ્બા. એવં પારિસુદ્ધિદાનેપીતિ.

૪૦૨. સેસકમ્મન્તિ યદિ સઙ્ઘો ઉપોસથગ્ગે અઞ્ઞં અપલોકનાદિકમ્મં કરોતિ, તં કમ્મં વિબાધતિ, વિકોપેતીતિ અત્થો.

૪૦૩. દ્વયન્તિ ઉપોસથઞ્ચ સેસકમ્મઞ્ચાતિ અત્થો. નત્તનોતિ અત્તનો ઉપોસથં ન સમ્પાદેતિ.

૪૦૫. ‘‘એકંસં ¶ ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા’’તિઆદિકં (મહાવ. ૨૧૩) સબ્બૂપચારં કત્વાનાતિ અત્થો.

૪૦૬. ‘‘ઇત્થન્નામેન પવારણા દિન્ના’’તિ આરોચેત્વા.

૪૦૮. પટિજાનેય્ય નાહટાતિ (મહાવ. ૧૬૪-૧૬૫, ૨૧૩) પાઠે ન આહટાતિ નાહટા, આહટા ન હોતીતિ અત્થો. તથા હેય્યાતિ વિબ્ભમનાદીનિ કરેય્યાતિ અત્થો.

૪૦૯. સુત્તો વા નારોચયેય્ય, આહટા હોતીતિ સમ્બન્ધો. અનાપત્તિવાતિ અનાપત્તિ એવ. છન્દદાનવિનિચ્છયો.

છન્દદાનનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૪૧૧. સુત્તુદ્દેસો સઙ્ઘસ્સેવ. સેસાનન્તિ દ્વિન્નં તિણ્ણં વા.

૪૧૨. પુબ્બકરણે ¶ પુબ્બકિચ્ચે, પત્તકલ્લે સમાનિતેતિ સબ્બપઠમં કત્તબ્બં પુબ્બકરણં. તદનન્તરં કત્તબ્બં પુબ્બકિચ્ચં નામ. એત્થ –

‘‘સમ્મજ્જની પદીપો ચ, ઉદકં આસનેન ચ;

ઉપોસથસ્સ એતાનિ, પુબ્બકરણન્તિ વુચ્ચતિ.

‘‘છન્દપારિસુદ્ધિઉતુક્ખાનં, ભિક્ખુગણના ચ ઓવાદો;

ઉપોસથસ્સ એતાનિ, પુબ્બકિચ્ચન્તિ વુચ્ચતી’’તિ –. (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૮);

એવં ¶ અટ્ઠકથાયં વુત્તનયેન પુબ્બકરણઞ્ચ પુબ્બકિચ્ચઞ્ચ વેદિતબ્બં.

‘‘ઉપોસથો યાવતિકા ચ ભિક્ખૂ કમ્મપ્પત્તા,

વજ્જનીયા ચ પુગ્ગલા તસ્મિં ન હોન્તિ,

પત્તકલ્લન્તિ વુચ્ચતી’’તિ –. (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૮);

વુત્તવસેન પત્તકલ્લે સમાનિતે, પજ્જિતેતિ અત્થો. ‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, પાતિમોક્ખુદ્દેસા. નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં, અયં પઠમો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા ચત્તારિ પારાજિકાનિ ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં, અયં દુતિયો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા ચત્તારિ પારાજિકાનિ ઉદ્દિસિત્વા તેરસ સઙ્ઘાદિસેસે ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં, અયં તતિયો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. નિદાનં ઉદ્દિસિત્વા ચત્તારિ પારાજિકાનિ ઉદ્દિસિત્વા તેરસ સઙ્ઘાદિસેસે ઉદ્દિસિત્વા દ્વે અનિયતે ઉદ્દિસિત્વા અવસેસં સુતેન સાવેતબ્બં, અયં ચતુત્થો પાતિમોક્ખુદ્દેસો. વિત્થારેનેવ પઞ્ચમો. ઇમે ખો ભિક્ખવે પઞ્ચ પાતિમોક્ખુદ્દેસા’’તિ (મહાવ. ૧૫૦) વુત્તત્તા સો સુત્તુદ્દેસો પઞ્ચધા વિભાવિતોતિ અત્થો.

૪૧૩. વિનાન્તરાયન્તિ (મહાવ. ૧૫૦) ¶ રાજન્તરાયાદિદસવિધં અન્તરાયં વિના સઙ્ખેપેનુદ્દેસો વિનિવારિતો પટિક્ખિત્તોતિ અત્થો. થેરોવાતિ સઙ્ઘત્થેરોવ. એત્થાતિ પઞ્ચસુ ઉદ્દેસેસુ. ‘‘દ્વીસુ વા તીસુ વા વિસદેસુ થેરોવ ઇસ્સરો’’તિ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા અવત્તન્તેપિ અન્તરાયે સંખિત્તેન ઉદ્દિસિતું વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. કત્થ વુત્તન્તિ ચે? ‘‘યો તત્થ ભિક્ખુ બ્યત્તો પટિબલો, તસ્સાધેય્ય’’ન્તિ (મહાવ. ૧૫૫) વુત્તપાળિયા અટ્ઠકથાયં ‘‘યો તત્થ ભિક્ખુ બ્યત્તો પટિબલોતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ દહરસ્સાપિ બ્યત્તસ્સ પાતિમોક્ખો અનુઞ્ઞાતો, અથ ખો એત્થ અયમધિપ્પાયો – સચે સઙ્ઘત્થેરસ્સ પઞ્ચ વા ચત્તારો વા તયો વા પાતિમોક્ખુદ્દેસા નાગચ્છન્તિ, દ્વે પન અખણ્ડા સુવિસદા વાચુગ્ગતા હોન્તિ, થેરાયત્તોવ પાતિમોક્ખો. સચે પન એત્તકમ્પિ વિસદં કાતું ન સક્કોતિ, બ્યત્તસ્સ ભિક્ખુનો આયત્તોવ હોતી’’તિ અત્થો વુત્તો. પાળિયમ્પિ વુત્તમેવ ‘‘તેહિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂહિ એકો ભિક્ખુ સામન્તા ¶ આવાસા સજ્જુકં પાહેતબ્બો ‘ગચ્છ, આવુસો, સંખિત્તેન વા વિત્થારેન વા પાતિમોક્ખં પરિયાપુણિત્વા આગચ્છા’’’તિ (મહાવ. ૧૬૩).

૪૧૪. ઉદ્દિસન્તે વાતિ (મહાવ. ૧૭૨) પાતિમોક્ખે ઉદ્દિસિયમાને સમા વા થોકતરા વા યદિ આગચ્છેય્યું, ઉદ્દિટ્ઠં સુઉદ્દિટ્ઠં, તેહિ સદ્ધિં નિસીદિત્વા અવસેસકં સોતબ્બન્તિ અત્થો.

૪૧૫. ઉદ્દિટ્ઠમત્તે (મહાવ. ૧૭૨) વા સકલાય વા એકચ્ચાય વા પરિસાય વુટ્ઠિતાય સમા વા થોકતરા વા યદિ આગચ્છેય્યુન્તિ સમ્બન્ધો. પારિસુદ્ધિન્તિ પારિસુદ્ધિઉપોસથં. કરેય્યેસન્તિ કરેય્ય એસં, એતેસં સન્તિકેતિ અત્થો. બહુકાથ ચેતિ અથ બહુકા ચે, પુન આગતા બહુકા ચેતિ અત્થો ¶ ,. ‘‘ઉદ્દિસ્સમાને, ઉદ્દિટ્ઠમત્તે એકચ્ચાય વુટ્ઠિતાય સકલાય વુટ્ઠિતાયા’’તિ (મહાવ. ૧૭૨) આગતેસુ સબ્બવિકપ્પેસુ પુબ્બકિચ્ચં કત્વા પુન આદિતો પટ્ઠાય પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસેતિ અત્થો.

૪૧૬. ઇતરાનન્તિ આગન્તુકાનં. સચેતરોતિ સચે ચાતુદ્દસિકોતિ અત્થો. સમાનેતરેનુવત્તન્તૂતિ સમા વા ઊના વા ઇતરે આગન્તુકા પુરિમાનં આવાસિકાનં અનુવત્તન્તૂતિ અત્થો. સચેધિકાતિ આગન્તુકા સચે અધિકા, પુરિમા આવાસિકા અનુવત્તન્તૂતિ અત્થો. સેસેપ્યયં નયોતિ ‘‘આગન્તુકાનં પન્નરસો હોતિ, આવાસિકાનં ચાતુદ્દસો’’તિ ઇતરેપિ સમથોકા આગન્તુકા આવાસિકાનં અનુવત્તન્તૂતિઆદિના નયેન વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ અત્થો.

૪૧૭. મૂલટ્ઠાતિ આવાસિકા. સમથોકાનં આગન્તુકાનં. સામગ્ગિં દેન્તુ કામતોતિ યદિ ઇચ્છન્તિ, દેન્તૂતિ અત્થો.

૪૧૮. નો ચે દેન્તિ, આગન્તુકેહિ બહિ ગન્ત્વાન ઉપોસથો કાતબ્બોતિ અત્થો. અનિચ્છાય સામગ્ગી દેય્યાતિ સમ્બન્ધો.

૪૧૯. ‘‘ન ભિક્ખવે પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન સઞ્ચિચ્ચ ન સાવેતબ્બં. યો ન સાવેય્ય, આપત્તિ ¶ દુક્કટસ્સા’’તિવુત્તત્તા (મહાવ. ૧૫૪) ‘‘સાવેય્ય સુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન વાયમિતું કથં સાવેય્યન્તિ, વાયમન્તસ્સ અનાપત્તી’’તિ (મહાવ. ૧૫૪) વુત્તત્તા ‘‘સઞ્ચિચ્ચ અસ્સાવેન્તસ્સ દુક્કટ’’ન્તિ વુત્તં.

૪૨૦. તથાતિ ¶ દુક્કટન્તિ અત્થો. કલ્લોતિ અગિલાનો. પેસિતોતિ આણત્તો. ‘‘ન ભિક્ખવે થેરેન આણત્તેન અગિલાનેન ન સમ્મજ્જિતબ્બં. યો ન સમ્મજ્જેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિઆદિ (મહાવ. ૧૫૯) વુત્તં.

૪૨૧-૩. ઇદાનિ પારિસુદ્ધિઉપોસથં દસ્સેતું ‘‘સમ્મજ્જિત્વા’’તિઆદિ વુત્તં. અઞ્જલિં (મહાવ. ૧૬૮) પગ્ગય્હાતિ સમ્બન્ધો. તેતિ અવસેસા દ્વે એવં સમુદીરિયા વત્તબ્બાતિ અત્થો. એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગાદિકરણવસેન સમત્તપુબ્બારમ્ભેન તે દ્વે ભિક્ખૂ નવેન એવમીરિયા વત્તબ્બાતિ અત્થો.

૪૨૪-૫. ઇદાનિ દ્વીહિ કત્તબ્બં દસ્સેતું ‘‘દ્વીસુ થેરેના’’તિ વુત્તં.

૪૨૬. એત્તાવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ચતુન્નં પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૬૮) ચ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તિણ્ણં પારિસુદ્ધિઉપોસથં કાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૬૮) ચ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દ્વિન્નં પારિસુદ્ધિઉપોસથં કાતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૧૬૮) ચ વુત્તં સઙ્ઘુપોસથઞ્ચ પારિસુદ્ધિઉપોસથઞ્ચ દસ્સેત્વા ઇદાનિ યત્થ એકો ભિક્ખુ વિહરતિ, તસ્સ અનુઞ્ઞાતં અધિટ્ઠાનુપોસથં દસ્સેતું ‘‘પુબ્બકિચ્ચ’’ન્તિઆદિમાહ. એત્થ ચ પુબ્બકિચ્ચં નામ સમ્મજ્જનાદિકંયેવ.

૪૨૭. સઙ્ઘુપોસથપારિસુદ્ધિઉપોસથઅધિટ્ઠાનઉપોસથાનં વસેન તં તં ઉપોસથં યદિ કયિરુન્તિ સમ્બન્ધો.

૪૨૮. વગ્ગે (મહાવ. ૧૭૩) ચ સમગ્ગે ચ ‘‘વગ્ગો’’તિ સઞ્ઞિનો ચ ‘‘વગ્ગો નુ ખો, સમગ્ગો નુ ખો’’તિ એવં વિમતિસ્સ ચ દુક્કટં, ‘‘નસ્સન્તેતે વિનસ્સન્તેતે, કો તેહિ અત્થો’’તિ ¶ એવં ¶ અનાગતાનં ભિક્ખૂનં અત્થિભાવં ઞત્વા ભેદાધિપ્પાયેન ઉપોસથં કરોતો થુલ્લચ્ચયં હોતીતિ અત્થો. તદુભયેપિ ‘‘સમગ્ગો’’તિ સઞ્ઞિનો અનાપત્તિ.

૪૨૯-૪૩૦. સેસસહધમ્મિકા નામ ભિક્ખું ઠપેત્વા અવસેસા ચત્તારો. અભબ્બસ્સાતિ એત્થ પણ્ડકથેય્યસંવાસક તિત્થિયપક્કન્તક તિરચ્છાનગત માતુઘાતક પિતુઘાતક અરહન્તઘાતક ભિક્ખુનિદૂસક સઙ્ઘભેદક લોહિતુપ્પાદકઉભતોબ્યઞ્જનકા અભબ્બા ગહિતા. એત્થ પન નાગમાણવકાદયો તિરચ્છાનગતપક્ખિકાતિ વેદિતબ્બા. એતેસં નિસિન્નપરિસાયઞ્ચ પાતિમોક્ખં ન ઉદ્દિસેતિ સમ્બન્ધો.

તથાતિ યો પન સઙ્ઘો સભાગાપત્તિકો, સોપિ ન ઉદ્દિસે, પરિવુત્થેન છન્દેનપિ ન ઉદ્દિસેતિ અત્થો. એત્થ પન ચતુબ્બિધં પારિવાસિયં પરિસપારિવાસિયં રત્તિપારિવાસિયં છન્દપારિવાસિયં અજ્ઝાસયપારિવાસિયન્તિ.

એત્થ પન ભિક્ખૂ કેનચિદેવ કરણીયેન સન્નિપતિતા મેઘાદીહિ ઉપદ્દુતા ‘‘અનોકાસા મયં, અઞ્ઞત્ર ગચ્છામા’’તિ છન્દં અવિસ્સજ્જેત્વાવ ઉટ્ઠહન્તિ. ઇદં પરિસપારિવાસિયં. કિઞ્ચાપિ પરિસપારિવાસિયં, છન્દસ્સ પન અવિસ્સટ્ઠત્તા કમ્મં કાતું વટ્ટતિ.

પુનપિ ભિક્ખૂનં ‘‘ઉપોસથાદીનિ કરિસ્સામા’’તિ રત્તિં સન્નિપતિત્વા ધમ્મં સુણન્તાનંયેવ અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ. સચે ‘‘ચાતુદ્દસિકં કરિસ્સામા’’તિ નિસિન્ના, ‘‘પન્નરસો’’તિ કાતું વટ્ટતિ. સચે પન્નરસિકં કાતું નિસિન્ના, પાટિપદે અનુપોસથે ઉપોસથં કાતું ન વટ્ટતિ, અઞ્ઞં પન સઙ્ઘકિચ્ચં કાતું વટ્ટતિ. ઇદં રત્તિપારિવાસિયં નામ.

પુન ¶ ભિક્ખૂ ‘‘યંકિઞ્ચિદેવ અબ્ભાનાદિકમ્મં કરિસ્સામા’’તિ સન્નિપતિતા હોન્તિ, તત્રેકો નક્ખત્તપાઠકો એવં વદતિ ‘‘અજ્જ નક્ખત્તં દારુણ’’ન્તિ, તે તસ્સ વચનેન છન્દં વિસ્સજ્જેત્વા તત્થેવ નિસિન્ના હોન્તિ. અથઞ્ઞો આગન્ત્વા ‘‘કિં નક્ખત્તેન, કરોથા’’તિ વદતિ. ઇદં છન્દપારિવાસિયઞ્ચેવ અજ્ઝાસયપારિવાસિયઞ્ચ. તસ્મિં પારિવાસિયે પુન છન્દપારિસુદ્ધિં અનાનેત્વા કમ્મં કાતું ન વટ્ટતિ. ઇદં સન્ધાય ‘‘છન્દેન પરિવુત્થેના’’તિ વુત્તં.

૪૩૧. આપન્નમાપત્તિં (મહાવ. ૧૬૯; મહાવ. અટ્ઠ. ૧૬૯) ¶ અદેસયિત્વાન વા ‘‘અહં, આવુસો, ઇત્થન્નામાય આપત્તિયા વેમતિકો, યદા નિબ્બેમતિકો ભવિસ્સામિ, તં આપત્તિં પટિકરિસ્સામી’’તિ વત્વા વિમતિં અનાવિકત્વાન વા ‘‘ન ચ ભિક્ખવે અનુપોસથે ઉપોસથો કાતબ્બો અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘસામગ્ગિયા’’તિ (મહાવ. ૧૮૩) વુત્તત્તા અનુપોસથેપિ વા કાતું ન ચ કપ્પતીતિ અત્થો.

૪૩૨. ‘‘ન ચ ભિક્ખવે તદહુપોસથે સભિક્ખુકા આવાસા અભિક્ખુકો આવાસો વા અનાવાસો વા ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા’’તિ (મહાવ. ૧૮૧) વુત્તત્તા ‘‘અટ્ઠિતોપોસથાવાસા’’તિ (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૮૧) વુત્તં. ન વજે ન ગચ્છે. અધિટ્ઠાતું સીમમેવ વાતિ સચે વિહારે ઉપોસથં કરોન્તિ, ઉપોસથાધિટ્ઠાનત્થં સીમાપિ નદીપિ ન ગન્તબ્બા. સચે પનેત્થ કોચિ ભિક્ખુ હોતિ, તસ્સ સન્તિકં ગન્તું વટ્ટતિ. વિસ્સટ્ઠઉપોસથાપિ આવાસા ગન્તું વટ્ટતિ, એવં ગતો અધિટ્ઠાતુમ્પિ લભતીતિ. ઉપોસથવિનિચ્છયો.

ઉપોસથનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૪૩૩. ‘‘અનુજાનામિ ¶ , ભિક્ખવે, પઞ્ચન્નં સઙ્ઘે પવારેતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૧૫) વુત્તત્તા ‘‘સેસા સઙ્ઘપ્પવારણા’’તિ (મહાવ. ૨૧૫ આદયો) વુત્તા.

૪૩૪. અજ્જ પવારણાતિ એત્થ (મહાવ. ૨૧૫ આદયો) પન ચાતુદ્દસિકાય પવારણાય ‘‘અજ્જ પવારણા ચાતુદ્દસી’’તિ પુબ્બકિચ્ચં કાતબ્બં, પન્નરસિયં ‘‘અજ્જ પવારણા પન્નરસી’’તિ.

૪૩૭. થેરેસુ ઉક્કુટિકં નિસજ્જ પવારેન્તેસુ સયં પન નવો યાવ પવારેતિ, તાવ ઉક્કુટિકોવ અચ્છતૂતિ અત્થો. ‘‘ન ભિક્ખવે થેરેસુ ઉક્કુટિકં નિસિન્નેસુ પવારયમાનેસુ આસનેસુ ¶ અચ્છિતબ્બં. યો અચ્છેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તદમન્તરા ઉક્કુટિકં નિસીદિતું, યાવ પવારેતિ, પવારેત્વા આસને નિસીદિતુ’’ન્તિ (મહાવ. ૨૧૧) હિ વુત્તં.

૪૪૦-૨. એવં તેવાચિકપ્પવારણં દસ્સેત્વા ઇદાનિ દ્વેવાચિકએકવાચિકસમાનવસ્સિકપ્પવારણાસુ કત્તબ્બં દસ્સેતું ‘‘દાનેના’’તિઆદિમાહ. તત્થ દાનેનાતિ દાનેન વા. ધમ્મસાકચ્છાતિ ઇમિના ધમ્મકથાસુત્તસઙ્ગાયનાવિનયવિનિચ્છયાદયો ગહિતા. દાનેન વા ધમ્મસાકચ્છાય વા કલહેન વા રત્તિયા ખેપિતભાવતો તેવાચિકાય ઓકાસે અસતિ દસવિધે વા અન્તરાયે અનુરૂપતો ઉત્તિં ઠપેત્વા પવારેય્યાતિ સમ્બન્ધો.

ઇદાનિ યથાનુરૂપતો ઞત્તિ ઠપિતા, તં દસ્સેતું ‘‘સુણાતુ મે’’તિઆદિમાહ. યથાઠપિતઞત્તિયાતિ એત્થ સબ્બસઙ્ગાહિકાચેઞત્તિઠપિતા, તેવાચિકદ્વેવાચિકએકવાચિકાનં વસેન પવારેતબ્બં, સમાનવસ્સિકપ્પવારણાવ એકા ન વટ્ટતિ. સચે ‘‘સઙ્ઘો તેવાચિકં પવારેય્યા’’તિ ઠપિતા, તેવાચિકા ¶ એવ વટ્ટતિ, દ્વેવાચિકાદયો ન વટ્ટન્તિ. ‘‘દ્વેવાચિકં પવારેય્યા’’તિ વુત્તે દ્વેવાચિકઞ્ચ તેવાચિકઞ્ચ વટ્ટતિ, એકવાચિકસમાનવસ્સિકા ન વટ્ટન્તિ. ‘‘એકવાચિકં પવારેય્યા’’તિ વુત્તે પન સમાનવસ્સિકં ઠપેત્વા સેસા વટ્ટન્તિ. ‘‘સમાનવસ્સિક’’ન્તિ પન વુત્તે સબ્બં વટ્ટતીતિ. આદિકે ચેત્થ આહરેતિ એત્થ પવારણાયપિ પુબ્બે ઉપોસથે વુત્તે ‘‘યદિ સમા આગચ્છેય્યુ’’ન્તિઆદિકે વારે આહરેતિ અત્થો.

૪૪૩. ઇદાનિ વત્તબ્બં સન્ધાય ‘‘એવ’’ન્તિ વુત્તં. તિવગ્ગો ચ ચતુવગ્ગો ચ તિચતુવગ્ગો.

૪૫૦. ‘‘ન ભિક્ખવે સાપત્તિકેન પવારેતબ્બં. યો પવારેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ. ૨૩૫) વુત્તત્તા સાપત્તિકેનપિ વેમતિકેનપિ પવારિયમાને આપત્તિં સરન્તેનપિ ઉપોસથે વુત્તનયેન પટિપજ્જિતબ્બં. ‘‘વગ્ગે સમગ્ગે વગ્ગોતિ-સઞ્ઞિનો વિમતિસ્સ વા’’તિઆદિગાથાતો પટ્ઠાય યાવ ‘‘અન્તરાયં વ સઙ્ઘં વા-ધિટ્ઠાતું સીમમેવ વા’’તિ અવસાનગાથા, તાવ સેસા ઉપોસથે વુત્તા ગાથાયોતિ અધિપ્પેતા.

૪૫૧. પવારિતે ¶ ચાતિ (મહાવ. ૨૧૩ આદયો) પઠમપવારણાય સઙ્ઘમ્હિ પવારિતેતિ અધિપ્પાયો. એત્થ અવુત્થોતિ પચ્છિમિકાય ઉપગતો અપરિનિટ્ઠિતત્તા ‘‘અવુત્થો’’તિ વુચ્ચતિ.

૪૫૨. ચાતુમાસિનીતિ કત્તિકપુણ્ણમી. એત્થ વુત્થવસ્સા નામ પચ્છિમિકાય ઉપગતા. પવારણાવિનિચ્છયો.

પવારણાનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૪૫૩. ચક્ખુસોતાદિભેદેહીતિ (દી. નિ. ૧.૨૧૩, ૪૫૪; મ. નિ. ૧.૪૧૧; અ. નિ. ૪.૧૯૮; ધ. સ. ૧૩૫૨-૧૩૫૪; મહાનિ. ૧૯૬) ¶ ચક્ખુસોતઘાનજિવ્હાકાયમનસઙ્ખાતેહિ છહિ ઇન્દ્રિયેહીતિ અત્થો. રૂપસદ્દાદિગોચરેતિ રૂપસદ્દગન્ધરસફોટ્ઠબ્બધમ્મસઙ્ખાતેસુ છસુ ગોચરેસૂતિ અત્થો. એત્થ પન હત્થપાદહસિતકથિતવિલોકિતાદિભેદં સુભાકારં ગહેત્વા અયોનિસો મનસિ કરોન્તસ્સ અભિજ્ઝા ઉપ્પજ્જતિ. ‘‘અનત્થં મે અચરિ, ચરતિ, ચરિસ્સતી’’તિઆદિના (પરિ. અટ્ઠ. ૩૨૯) નયેન પટિઘનિમિત્તં ગહેત્વા અયોનિસો મનસિ કરોન્તસ્સ બ્યાપાદો ઉપ્પજ્જતિ. એત્થ પન ઇત્થિપુરિસનિમિત્તં વા સુભનિમિત્તાદિકં કિલેસવત્થુભૂતં નિમિત્તં અગ્ગણ્હિત્વા દિટ્ઠે દિટ્ઠમત્તાદિના પટિપજ્જિત્વા અસુભનિમિત્તે યોનિસો મનસિકારં બહુલીકરોન્તસ્સ અભિજ્ઝાય પહાનં હોતિ. ‘‘અનત્થં મે અચરિ, તં કુતેત્થ લબ્ભા’’તિઆદિના વા મેત્તાભાવનાદિવસેન વા યોનિસો મનસિ કરોન્તસ્સ બ્યાપાદપ્પહાનં હોતિ. એવમિદં સઙ્ખેપતો રૂપાદીસુ કિલેસાનુબન્ધનિમિત્તાદિગ્ગાહપરિવજ્જનલક્ખણં ઇન્દ્રિયસંવરસીલન્તિ વેદિતબ્બં.

‘‘યાનિ સોતાનિ લોકસ્મિં; (અજિતાતિ ભગવા,)

પઞ્ઞાયેતે પિધિય્યરે’’તિ –. (સુ. નિ. ૧૦૪૧);

વુત્તત્તા ¶ ‘‘સતિમા સમ્પજાનો વા’’તિ વુત્તં. એત્થ પન ચતુબ્બિધં સમ્પજઞ્ઞં સાત્થકસપ્પાયગોચરઅસમ્મોહવસેન. સંવરવિનિચ્છયો.

૪૫૫. દેસના ¶ સંવરો એટ્ઠિ, પચ્ચવેક્ખણ ભેદતોતિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૫૮૫; વિસુદ્ધિ. ૧.૧૯) દેસનાસુદ્ધિ સંવરસુદ્ધિ પરિયેટ્ઠિસુદ્ધિ પચ્ચવેક્ખણસુદ્ધીતિ એવં ચતુબ્બિધા સુદ્ધીતિ અત્થો. ઇદાનિ તાહિ સુદ્ધીહિ વિસુજ્ઝનકે દસ્સેતું ‘‘પાતિમોક્ખસંવરસમ્મત’’ન્તિઆદિમાહ.

૪૫૬. ‘‘પુન એવં ન કરિસ્સ’’ન્તિ ચિત્તાધિટ્ઠાનસંવરા યસ્મા સુજ્ઝતિ ઇન્દ્રિયસંવરો, તસ્મા ઇન્દ્રિયસંવરો ‘‘સંવરસુદ્ધી’’તિ વુત્તોતિ સમ્બન્ધો.

૪૫૭. પહાયાનેસનન્તિ અનેસનં પહાય ધમ્મેન ઉપ્પાદેન્તસ્સ પચ્ચયેતિ પાઠસેસો.

૪૫૮. ‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો ચીવરં પટિસેવામિ…પે… ઉપ્પન્નાનં વેય્યાબાધિકાનં…પે… પરમતાયા’’તિ (મ. નિ. ૧.૨૩; અ. નિ. ૬.૫૮) ચ એવં ચતૂસુપિ પચ્ચયેસુ યથાવુત્તપચ્ચવેક્ખણસુજ્ઝનાતિ અત્થો. એત્થ પન દુવિધં પચ્ચવેક્ખણં પટિલાભકાલે ચ પરિભોગકાલે ચ. પટિલાભકાલે હિ ધાતુવસેન વા પટિક્કૂલવસેન વા પચ્ચવેક્ખિત્વા ઠપિતચીવરાદીનિ તતો ઉત્તરિ પરિભુઞ્જન્તસ્સ અનવજ્જોવ પરિભોગો, પરિભોગકાલેપિ. સુદ્ધિવિનિચ્છયો.

સુદ્ધિનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૪૫૯. ‘‘ચત્તારિમાનિ ¶ , ભિક્ખવે, અપ્પાનિ ચેવ સુલભાનિ ચ, તાનિ ચ અનવજ્જાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? પંસુકૂલં, ભિક્ખવે, ચીવરાનં અપ્પઞ્ચ સુલભઞ્ચ, તઞ્ચ અનવજ્જં. પિણ્ડિયાલોપો, ભિક્ખવે, ભોજનાનં અપ્પઞ્ચ સુલભઞ્ચ, તઞ્ચ અનવજ્જં. રુક્ખમૂલં ¶ , ભિક્ખવે, સેનાસનાનં અપ્પઞ્ચ સુલભઞ્ચ, તઞ્ચ અનવજ્જં. પૂતિમુત્તભેસજ્જં, ભિક્ખવે, ભેસજ્જાનં અપ્પઞ્ચ સુલભઞ્ચ, તઞ્ચ અનવજ્જં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારિ અપ્પાનિ ચેવ સુલભાનિ ચ, તાનિ ચ અનવજ્જાની’’તિ (અ. નિ. ૪.૨૭; ઇતિવુ. ૧૦૧) વચનતો ‘‘અપ્પેના’’તિઆદિ વુત્તં.

સન્તુટ્ઠોતિ એત્થ યથાલાભયથાબલયથાસારુપ્પસન્તોસાનં વસેન એકેકસ્મિં પચ્ચયે તયો તયો કત્વા ચતૂસુ પચ્ચયેસુ દ્વાદસ સન્તોસા હોન્તિ. મત્તઞ્ઞૂતિ એત્થ (મ. નિ. અટ્ઠ. ૧.૪૨૨; સં. નિ. અટ્ઠ. ૩.૪.૨૩૯; અ. નિ. અટ્ઠ. ૨.૩.૧૬; ઇતિવુ. અટ્ઠ. ૨૮; ધ. સ. અટ્ઠ. ૧૨૪-૧૩૪) ચત્તારો મત્તા પરિયેસનમત્તા પટિગ્ગહણમત્તા પરિભોગમત્તા વિસ્સજ્જનમત્તાતિ. ઇતરીતરેન યાપેન્તો સુભરો નામ. સન્તોસવિનિચ્છયો.

સન્તોસનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૪૬૧-૨. અસુભન્તિ અસુભભાવના. ઇમે ચત્તારો ચતુરારક્ખા નામાતિ અધિપ્પાયો. ઇદાનિ તે દસ્સેતું ‘‘આરકત્તાદિના’’તિઆદિમાહ. આરકત્તાદિનાતિ એત્થ આરકત્તા, અરીનં અરાનઞ્ચ હતત્તા, પચ્ચયાદીનં અરહત્તા, પાપકરણે રહાભાવાતિ ઇમેહિ તાવ ચતૂહિ કારણેહિ સો ભગવા અરહન્તિ અનુસ્સરિતબ્બોતિ અત્થો. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘આરકત્તા ¶ હતત્તા ચ, કિલેસારીન સો મુનિ;

હતસંસારચક્કારો, પચ્ચયાદીન ચારહો;

ન રહો કરોતિ પાપાનિ, અરહં તેન વુચ્ચતી’’તિ. (પારા. અટ્ઠ. ૧.૧; વિસુદ્ધિ. ૧.૧૩૦);

ભગવા ¶ પન સબ્બકિલેસેહિ સુવિદૂરવિદૂરે ઠિતો મગ્ગેન સવાસનકિલેસાનં હતત્તા, તસ્મા ‘‘આરકત્તા અરહ’’ન્તિ વુત્તો. વુત્તઞ્હેતં –

નાથો તેનારહં મતો’’તિ. (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૨૫);

ભગવતા પન સબ્બકિલેસારયો હતા, તસ્મા ‘‘અરીનં હતત્તાપિ અરહ’’ન્તિ વુત્તો. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘યસ્મા રાગાદિસઙ્ખાતા, સબ્બેપિ અરયો હતા;

પઞ્ઞાસત્થેન નાથેન, તસ્માપિ અરહં મતો’’તિ. (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૨૬);

યં પનેતં અવિજ્જાભવતણ્હામયનાભિપુઞ્ઞાભિસઙ્ખારઅપુઞ્ઞાભિસઙ્ખારઆનેઞ્જાભિસઙ્ખારારં જરામરણનેમિ ‘‘આસવસમુદયા અવિજ્જાસમુદયો’’તિ (મ. નિ. ૧.૧૦૩) વચનતો આસવસમુદયમયેન અક્ખેન વિજ્ઝિત્વા તિભવરથે યોજિતં અનાદિકાલપ્પવત્તં સંસારચક્કં, તસ્સ ભગવતો બોધિરુક્ખમૂલે સમ્મપ્પધાનવીરિયપાદેહિ ચતુપારિસુદ્ધિસીલપથવિયં પતિટ્ઠાય સદ્ધાહત્થેન કમ્મક્ખયકરઞાણફરસું ગહેત્વા સબ્બે અરા હતા. તસ્મા ‘‘અરાનં હતત્તા અરહ’’ન્તિ વુત્તો. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘અરા સંસારચક્કસ્સ, હતા ઞાણાસિના યતો;

લોકનાથેન તેનેસ, અરહન્તિ પવુચ્ચતી’’તિ. (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૨૮);

અગ્ગદક્ખિણેય્યત્તા ¶ ચીવરાદીનં પચ્ચયાનં ઉત્તમપૂજાય ચ યુત્તો ભગવા, તસ્મા ‘‘પચ્ચયાદીનં અરહત્તા ચ અરહ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. વુત્તઞ્હેતં –

તસ્મા જિનો અરહતિ નામમેત’’ન્તિ. (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૨૯);

યથા લોકે કેચિ પણ્ડિતમાનિનો અસિલોકભયેન રહો પાપાનિ કરોન્તિ, તથા ભગવા કદાચિપિ ન કરોતિ, તસ્મા ‘‘પાપકરણે રહાભાવા ચ અરહ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘યસ્મા નત્થિ રહો નામ, પાપકમ્મેસુ તાદિનો;

રહાભાવેન તેનેસ, અરહં ઇતિ વિસ્સુતો’’તિ. (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૩૦) –

એવં આરકત્તાદિના અરહન્તિ ભાવેતબ્બં.

સમ્મા સામઞ્ચ સબ્બધમ્માનં બુદ્ધત્તા પન સમ્માસમ્બુદ્ધો. સમ્માતિ ઞાયેનેવ, અભિઞ્ઞેય્યે ધમ્મે અભિઞ્ઞેય્યતો પરિઞ્ઞેય્યે ધમ્મે પરિઞ્ઞેય્યતો પહાતબ્બે ધમ્મે પહાતબ્બતો સચ્છિકાતબ્બે ધમ્મે સચ્છિકાતબ્બતો ભાવેતબ્બે ધમ્મે ભાવેતબ્બતો એવાતિ અત્થો. સામઞ્ચાતિ અત્તનાવ. વુત્તઞ્હેતં –

‘‘અભિઞ્ઞેય્યં અભિઞ્ઞાતં, ભાવેતબ્બઞ્ચ ભાવિતં;

પહાતબ્બં પહીનં મે, તસ્મા બુદ્ધોસ્મિ બ્રાહ્મણા’’તિ. (મ. નિ. ૨.૩૯૯; સુ. નિ. ૫૬૩);

‘‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થાદેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’’તિ એવં વુત્તે નવભેદે ભગવતો ગુણે યા પુનપ્પુનં ઉપ્પજ્જનતો સતિયેવ અનુસ્સતિ, પવત્તિતબ્બટ્ઠાનમ્હિયેવ વા પવત્તત્તા સદ્ધાપબ્બજિતસ્સ ¶ કુલપુત્તસ્સ અનુરૂપા સતીતિ અનુસ્સતિ, બુદ્ધં આરબ્ભ ઉપ્પન્ના અનુસ્સતિ બુદ્ધાનુસ્સતિ, યા એવં નવવિધેન પવત્તા સતિ ¶ , સા બુદ્ધાનુસ્સતિ નામાતિ અત્થો. સબ્બાકારેન પન આચરિયેન બુદ્ધઘોસેન બુદ્ધાનુસ્સતિ વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૨૩ આદયો) વુત્તા, અત્થિકેન પન તતો પચ્ચાસીસિતબ્બા.

૪૬૩-૪. ચતુરારક્ખાય સાયંપાતં ભાવેતબ્બત્તા મેત્તાભાવનં દસ્સેન્તેન થેરેન સબ્બત્થકકમ્મટ્ઠાનભાવનાવસેન દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા. ઇતરથા ‘‘અત્તાનં ઉપમં કત્વા, ન હનેય્ય ન ઘાતયે’’તિ (ધ. પ. ૧૨૯-૧૩૦) વચનતો સબ્બપઠમં ‘‘અહં સુખિતો હોમિ, અવેરો’’તિઆદિના નયેન ભાવેત્વાવ અત્તનિ ચિત્તં નિપરિબન્ધમાનં કત્વા પચ્છા આચરિયુપજ્ઝાયાદીસુ કમેન ભાવેતબ્બા. અત્તનિ પન અપ્પના ન હોતિ. ગોચરગામમ્હિ ઇસ્સરે જનેતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૧૬૫) ગોચરગામે. સીમટ્ઠસઙ્ઘતો પટ્ઠાય પરિચ્છિજ્જ પરિચ્છિજ્જાતિ અત્થો. એવં મેત્તં ભાવેન્તો ભિક્ખુસઙ્ઘે મેત્તાય સહવાસીનં મુદુચિત્તં જનેતિ, અથસ્સ સુખસંવાસતા હોતિ. સીમટ્ઠકદેવતાસુ મેત્તાય મુદુકતચિત્તાહિ દેવતાહિ ધમ્મિકાય રક્ખાય સુસંવિહિતરક્ખો હોતિ. ગોચરગામમ્હિ ઇસ્સરજને મેત્તાય મુદુકતચિત્તસન્તાનેહિ ઇસ્સરેહિ ધમ્મિકાય રક્ખાય સુરક્ખિતપરિક્ખારો હોતિ. તત્થ મનુસ્સે મેત્તાય પસાદિતચિત્તેહિ તેહિ અપરિભૂતો હુત્વા વિચરતિ. સબ્બસત્તેસુ મેત્તાય સબ્બત્થ અપ્પટિહતચારો હોતિ.

૪૬૫-૬. વણ્ણતો ચ સણ્ઠાનતો ચ ઓકાસતો ચ દિસતો ચ પરિચ્છેદતો ચ કેસાદિકોટ્ઠાસે વવત્થપેત્વાતિ સમ્બન્ધો. એત્થ વણ્ણતોતિ (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૧૦) કેસાદીનં વણ્ણતો. સણ્ઠાનતોતિ તેસંયેવ સણ્ઠાનતો. ઓકાસતોતિ ‘‘અયં કોટ્ઠાસો ઇમસ્મિં નામ ઓકાસે પતિટ્ઠિતો’’તિ એવં તસ્સ તસ્સ ઓકાસતો. દિસતોતિ ¶ ઇમસ્મિં સરીરે નાભિતો ઉદ્ધં ઉપરિમા દિસા, અધો હેટ્ઠિમા દિસા, તસ્મા ‘‘અયં કોટ્ઠાસો ઇમિસ્સા નામ દિસાયા’’તિ દિસા વવત્થપેતબ્બા. પરિચ્છેદતોતિ સભાગપરિચ્છેદતો વિસભાગપરિચ્છેદતોતિ દ્વે પરિચ્છેદા. તત્થ ‘‘અયં કોટ્ઠાસો હેટ્ઠા ચ ઉપરિ ચ તિરિયઞ્ચ ઇમિના નામ પરિચ્છેદો’’તિ એવં સભાગપરિચ્છેદો વેદિતબ્બો. ‘‘કેસા ન લોમા, લોમા ન કેસા’’તિ એવં અમિસ્સકવસેન વિસભાગપરિચ્છેદો.

એવં ¶ પઞ્ચહિ આકારેહિ વવત્થાનાકારં દસ્સેત્વા ઇદાનિ મનસિ કરોન્તેન એવં મનસિ કાતબ્બન્તિ તં દસ્સેતું ‘‘અનુપુબ્બતો’’તિઆદિમાહ. તત્થ અનુપુબ્બતોતિ સજ્ઝાયકરણકાલતો પટ્ઠાય ‘‘કેસા નખા’’તિ એવં એકન્તરિકાય વા ‘‘લોમા કેસા’’તિ એવં ઉપ્પટિપાટિયા વા ન મનસિ કાતબ્બં, અથ ખો ‘‘કેસા લોમા’’તિઆદિના નયેન અનુપટિપાટિયા મનસિ કાતબ્બં, અનુપટિપાટિયા મનસિ કરોન્તેનાપિ નાતિસીઘં નાતિસણિકં મનસિ કાતબ્બં, બહિદ્ધા પુથુત્તારમ્મણે ચેતસો વિક્ખેપો પટિબાહિતબ્બો. ‘‘પણ્ણત્તિં સમતિક્કમ્મ, મુઞ્ચન્તસ્સાનુપુબ્બતો’’તિ પાઠો ગહેતબ્બો. એવઞ્હિ સતિ ભાવનાક્કમેન અત્થો સુવિઞ્ઞેય્યો હોતિ. ‘‘કેસા લોમા’’તિઆદિપઞ્ઞત્તિં અમનસિકત્વા પટિક્કૂલભાવેન એવં ચિત્તં ઠપેતબ્બં. મુઞ્ચન્તસ્સાનુપુબ્બતોતિ યો યો કોટ્ઠાસો આપાથં નાગચ્છતિ, તં તં અનુપુબ્બતો મુઞ્ચન્તસ્સાતિ અત્થો.

૪૬૭. ઇદાનિ યથા પટિક્કૂલમનસિકારો કાતબ્બો, તં દસ્સેતું ‘‘વણ્ણઆસયસણ્ઠાના’’તિઆદિમાહ. એતેહિ વણ્ણાદીહિ કોટ્ઠાસેહિ પટિક્કૂલાતિ ભાવનાતિ સમ્બન્ધો. એત્થ (વિભ. અટ્ઠ. ૩૫૬; વિસુદ્ધિ. ૧.૧૭૮) કેસા તાવ વણ્ણતોપિ પટિક્કૂલા. તથા ¶ હિ યાગુભત્તાદીસુ કેસવણ્ણં કિઞ્ચિ દિસ્વા જિગુચ્છન્તિ. સણ્ઠાનતોપિ પટિક્કૂલા. તથા હિ રત્તિં ભુઞ્જન્તા કેસસણ્ઠાનં મકચિવાકાદિકં છુપિત્વા જિગુચ્છન્તિ. તેલમક્ખનાદિવિરહિતાનઞ્ચ અગ્ગિમ્હિ પક્ખિત્તાનઞ્ચ ગન્ધો અતિવિય પટિક્કૂલોતિ ગન્ધતોપિ પટિક્કૂલા. અસુચિટ્ઠાને જાતસૂપેય્યપણ્ણં વિય પુબ્બલોહિતમુત્તકરીસપિત્તસેમ્હાદિનિસ્સન્દેન જાતત્તા આસયતોપિ પટિક્કૂલા. ગૂથરાસિમ્હિ ઉટ્ઠિતકણ્ણિકં વિય એકતિંસકોટ્ઠાસરાસિમ્હિ જાતત્તા ઓકાસતોપિ પટિક્કૂલા. ઉદ્ધુમાતકં વિનીલકં વિપુબ્બકં વિચ્છિદ્દકં વિક્ખાયિતકં વિક્ખિત્તકં હતવિક્ખિત્તકં લોહિતકં પુળવકં અટ્ઠિકન્તિ ઇમેસુ ઉદ્ધુમાતકાદીસુ વત્થૂસુ અસુભાકારં ગહેત્વા પવત્તા ભાવના વા અસુભં નામાતિ અત્થો.

૪૬૮. યં પનેતં અરહન્તાનં વટ્ટદુક્ખસમુચ્છેદસઙ્ખાતં સમુચ્છેદમરણં (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૬૭), સઙ્ખારાનં ખણભઙ્ગસઙ્ખાતં ખણિકમરણં, ‘‘રુક્ખો મતો, લોહં મત’’ન્તિઆદિ સમ્મુતિમરણઞ્ચ, ન તં ઇધ અધિપ્પેતં. ઇધ પન મરણન્તિ એકભવપરિયાપન્નસ્સ જીવિતિન્દ્રિયસ્સ ઉપચ્છેદો અધિપ્પેતો. તમ્પિ કાલમરણં અકાલમરણન્તિ દુવિધં હોતિ. તત્થ કાલમરણં પુઞ્ઞક્ખયેન વા આયુક્ખયેન વા ઉભયક્ખયેન વા હોતિ, અકાલમરણં ઉપપીળકઉપચ્છેદકકમ્મવસેન ¶ . ‘‘મરણં મે ભવિસ્સતી’’તિ વા ‘‘જીવિતં ઉચ્છિજ્જિસ્સતી’’તિ વા ‘‘મરણં મરણ’’ન્તિ વા યોનિસો ભાવયિત્વાનાતિ સમ્બન્ધો.

૪૬૯-૭૦. યસ્સ પન એત્તાવતા ઉપચારજ્ઝાનં ન ઉપ્પજ્જતિ, તેન વધકપચ્ચુપટ્ઠાનતો સમ્પત્તિવિપત્તિતો ઉપસંહરણતો કાયબહુસાધારણતો આયુદુબ્બલતો અનિમિત્તતો અદ્ધાનપરિચ્છેદતો ખણપરિત્તતોતિ ઇમેહિ અટ્ઠહિ આકારેહિ મરણં અનુસ્સરિતબ્બં, ઇદાનિ ¶ તે દસ્સેતું ‘‘વધકસ્સેવુપટ્ઠાન’’ન્તિઆદિમાહ. અસિં ઉક્ખિપિત્વા સીસં છિન્દિતું ઠિતવધકો વિય મરણં પચ્ચુપટ્ઠિતમેવાતિ ભાવના મરણસ્સતિ નામાતિ સમ્બન્ધો. એવં સબ્બત્થ. સબ્બં આરોગ્યં બ્યાધિપરિયોસાનં, સબ્બં યોબ્બનં જરાપરિયોસાનં, સબ્બં જીવિતં મરણપરિયોસાનં, તસ્મા ‘‘અયં યોબ્બનાદિકાયસમ્પત્તિ તાવદેવ સોભતિ, યાવ મરણસઙ્ખાતા વિપત્તિ ન ભવિસ્સતી’’તિ એવમાદિના સમ્પત્તિવિપત્તિતો ચ, સત્તહાકારેહિ ઉપસંહરણતો મરણં અનુસ્સરિતબ્બં યસમહત્તતો પુઞ્ઞમહત્તતો થામમહત્તતો ઇદ્ધિમહત્તતો પઞ્ઞામહત્તતો પચ્ચેકબુદ્ધતો સમ્માસમ્બુદ્ધતોતિ. તત્થ ‘‘ઇદં મરણં નામ મહાયસાનં મહાપરિવારાનં મહાસમ્મતમન્ધાતાદીનમ્પિ ઉપરિ પતતિ, કિમઙ્ગં પન મય્હં ઉપરિ ન પતિસ્સતી’’તિ એવં યસમહત્તતો,

‘‘વાસુદેવો બલદેવો, ભીમસેનાદયો મહા;

બલા મચ્ચુવસં પત્તા, માદિસેસુ કથાવ કા’’તિ. –

‘‘મહામોગ્ગલ્લાનાદીનં મહિદ્ધિકાનમ્પિ ઉપરિ પતતિ, માદિસેસુ કથાવ કા’’તિ એવં ઇદ્ધિમહત્તતો, ‘‘સારિપુત્તાદીનં મહાપઞ્ઞાનમ્પિ ઉપરિ પતતિ, માદિસેસુ કથાવ કા’’તિ ¶ એવં પઞ્ઞામહત્તતો. એવં ઇતરેસમ્પિ પચ્ચેકબુદ્ધસમ્માસમ્બુદ્ધાનમ્પિ મહન્તભાવં ચિન્તેત્વા ‘‘તેસમ્પિ ઉપરિ મરણં પતતિ, કિમઙ્ગં પન મય્હં ઉપરિ ન પતિસ્સતી’’તિ એવં ઉપસંહરણતો ચ, ‘‘અયં કાયો બહુસાધારણો અજ્ઝત્તિકાનંયેવ અનેકસતાનં રોગાનં બાહિરાનં અહિવિચ્છિકાદીનઞ્ચા’’તિ કાયબહુસાધારણતો ચ, ‘‘અસ્સાસપસ્સાસપટિબદ્ધં જીવિત’’ન્તિઆદિના નયેન આયુદુબ્બલતો ચ,

અનિમિત્તા ન નાયરે’’તિ. (સં. નિ. અટ્ઠ. ૧.૧.૨૦; જા. અટ્ઠ. ૨.૨.૩૪) –

એવં કાલવવત્થાનસ્સ અભાવતો ચ, ‘‘યો, ભિક્ખવે, ચિરં જીવતિ, સો વસ્સસતં જીવતિ અપ્પં વા ભિય્યો’’તિ (સં. નિ. ૧.૧૪૫) વુત્તત્તા એવમાદિના નયેન અદ્ધાનસ્સ પરિચ્છેદાચ ભાવના મરણસ્સતિ નામાતિ અત્થો. ખણપરિત્તતો ચ મરણસ્સતિ ભાવેતબ્બા.

લહુ સો વત્તતે ખણો’’તિ. (વિસુદ્ધિ. ૧.૧૭૬) –

હિ વુત્તં. ચતુરારક્ખવિનિચ્છયો.

ચતુરારક્ખનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૪૭૧-૨. નામરૂપં ¶ ¶ પરિગ્ગય્હાતિ એત્થ (વિસુદ્ધિ. ૨.૬૬૨ આદયો) નામરૂપપરિગ્ગહં કાતુકામેન તાવ ઠપેત્વા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં અવસેસેસુ યં કિઞ્ચિ ઝાનં સમાપજ્જિત્વા વુટ્ઠાય વિતક્કાદીનિ ઝાનઙ્ગાનિ ચ તંસમ્પયુત્તે ચ ફસ્સાદયો ધમ્મે લક્ખણરસપચ્ચુપટ્ઠાનપદટ્ઠાનવસેન પરિચ્છિન્દિત્વા ‘‘સબ્બમેતં આરમ્મણાભિમુખં નમનતો નમનટ્ઠેન નામ’’ન્તિ વવત્થપેતબ્બં. તતો તસ્સ પચ્ચયં પરિયેસન્તો ‘‘હદયવત્થું નિસ્સાય વત્તતી’’તિ પસ્સતિ, પુન વત્થુસ્સ પચ્ચયભૂતાનિ ચ ઉપાદારૂપાનિ ચ પસ્સિત્વા ‘‘ઇદં સબ્બં રુપ્પનતો વિકારાપત્તિતો રૂપ’’ન્તિ પરિગ્ગણ્હાતિ. પુન તદુભયં ‘‘નમનલક્ખણં નામં, રુપ્પનલક્ખણં રૂપ’’ન્તિ એવં સઙ્ખેપતો નામરૂપં વવત્થપેતિ. ઇદં સબ્બં સમથયાનિકવસેન વુત્તં. વિપસ્સનાયાનિકો પન ચતુધાતુવવત્થાનમુખેન ભૂતુપાદાયરૂપાનિ પરિચ્છિન્દિત્વા ‘‘સબ્બમેતં રુપ્પનતો રૂપ’’ન્તિ પસ્સતિ. તતો એવં પરિચ્છિન્નરૂપસ્સ ચક્ખાદીનિ નિસ્સાય પવત્તમાના અરૂપધમ્માપિ આપાથમાગચ્છન્તિ. તતો સબ્બેપિ તે અરૂપધમ્મે નમનલક્ખણેન એકતો કત્વા ‘‘એતં નામ’’ન્તિ પસ્સતિ. સો ‘‘ઇદં નામં, ઇદં રૂપ’’ન્તિ દ્વેધા વવત્થપેતિ. એવં વવત્થપેત્વા ‘‘નામરૂપતો ઉદ્ધં અઞ્ઞો સત્તો વા પુગ્ગલો વા પોસો વા દેવો વા બ્રહ્મા વા નત્થી’’તિ પસ્સતિ.

યથાહિ અઙ્ગસમ્ભારા, હોતિ સદ્દો રથો ઇતિ;

એવં ખન્ધેસુ સન્તેસુ, હોતિ સત્તોતિ સમ્મુતિ. (સં. નિ. ૧.૧૭૧);

એવમેવ પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ સતિ સત્તો, પુગ્ગલોતિ વા વોહારમત્તો હોતીતિ એવમાદિના નયેન નામરૂપાનં યાથાવદસ્સનસઙ્ખાતેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિભૂતેન ઞાણેન નામરૂપં પરિગ્ગય્હાતિ અત્થો.

તતો ¶ તસ્સ ચ પચ્ચયન્તિ પુન તસ્સ નામરૂપસ્સ પચ્ચયં પરિગ્ગય્હાતિ અત્થો. વુત્તનયેન નામરૂપં પરિગ્ગણ્હિત્વા ‘‘કો નુ ખો ઇમસ્સ હેતૂ’’તિ પરિયેસન્તો અહેતુવાદવિસમહેતુવાદેસુ દોસં દિસ્વા રોગં દિસ્વા તસ્સ નિદાનસમુટ્ઠાનં પરિયેસન્તો વેજ્જો વિય તસ્સ હેતુઞ્ચ પચ્ચયઞ્ચ પરિયેસન્તો અવિજ્જા તણ્હા ઉપાદાનં કમ્મન્તિ ઇમે ચત્તારો ધમ્મે નામરૂપસ્સ ઉપ્પાદપચ્ચયત્તા ‘‘હેતૂ’’તિ ચ આહારં ઉપત્થમ્ભનસ્સ પચ્ચયત્તા ‘‘પચ્ચયો’’તિ ¶ ચ પસ્સતિ. ‘‘ઇમસ્સ કાયસ્સ અવિજ્જાદયો તયો ધમ્મા માતા વિય દારકસ્સ ઉપનિસ્સયા હોન્તિ, કમ્મં પિતા વિય પુત્તસ્સ જનકં, આહારો ધાતિ વિય દારકસ્સ સન્ધારકો’’તિ એવં રૂપકાયસ્સ પચ્ચયપરિગ્ગહં કત્વા પુન ‘‘ચક્ખુઞ્ચ પટિચ્ચ રૂપે ચ ઉપ્પજ્જતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણ’’ન્તિઆદિના (સં. નિ. ૨.૪૩) નયેન નામકાયસ્સપિ હેતુપચ્ચયં પરિગ્ગણ્હાતિ.

એવં પરિગ્ગણ્હન્તો ‘‘અતીતાનાગતાપિ ધમ્મા એવમેવ પવત્તન્તી’’તિ સન્નિટ્ઠાનં કરોતિ. તસ્સ યા સા પુબ્બન્તં આરબ્ભ ‘‘અહોસિં નુ ખો અહં અતીતમદ્ધાનં, ન નુ ખો અહોસિં, કિં નુ ખો, કથં નુ ખો, કિં હુત્વા કિં અહોસિં નુ ખો અહં અતીતમદ્ધાન’’ન્તિ પઞ્ચવિધા વિચિકિચ્છા વુત્તા, યાપિ અપરન્તં આરબ્ભ ‘‘ભવિસ્સામિ નુ ખો અહં અનાગતમદ્ધાનં, ન નુ ખો, કિં નુ ખો, કથં નુ ખો, કિં હુત્વા કિં ભવિસ્સામિ નુ ખો અહં અનાગતમદ્ધાન’’ન્તિ પઞ્ચવિધા વુત્તા, યાપિ એતરહિ વા પન પચ્ચુપ્પન્નં અદ્ધાનં આરબ્ભ ‘‘અજ્ઝત્તં કથંકથી હોતિ, અહં નુ ખોસ્મિ, નો નુ ખોસ્મિ, કિં નુ ખોસ્મિ, કથં નુ ખોસ્મિ, અયં નુ ખો સત્તો કુતો આગતો, સો કુહિં ગામી ભવિસ્સતી’’તિ છબ્બિધા વિચિકિચ્છા વુત્તા, તા સબ્બાપિ પહીયન્તિ. એવં પચ્ચયપરિગ્ગહણેન તીસુ અદ્ધાસુ ¶ કઙ્ખં વિતરિત્વા ઠિતં ઞાણં ‘‘કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધી’’તિપિ ‘‘ધમ્મટ્ઠિતિઞાણ’’ન્તિપિ ‘‘સમ્માદસ્સન’’ન્તિપિ વુચ્ચતિ.

એત્થ પન તિસ્સો લોકિયપરિઞ્ઞા ઞાતપરિઞ્ઞા તીરણપરિઞ્ઞા પહાનપરિઞ્ઞાતિ. તત્થ ‘‘રુપ્પનલક્ખણં રૂપં, વેદયિતલક્ખણા વેદના’’તિ એવં તેસં તેસં ધમ્માનં પચ્ચત્તલક્ખણસલ્લક્ખણવસેન પવત્તા પઞ્ઞા ઞાતપરિઞ્ઞાનામ. ‘‘રૂપં અનિચ્ચં, વેદના અનિચ્ચા’’તિઆદિના તેસંયેવ ધમ્માનં સામઞ્ઞલક્ખણં આરોપેત્વા લક્ખણારમ્મણિકવિપસ્સનાપઞ્ઞા તીરણપરિઞ્ઞા નામ. તેસુ એવં પન ધમ્મેસુ નિચ્ચસઞ્ઞાદિપજહનવસેન પવત્તા લક્ખણારમ્મણિકવિપસ્સના પહાનપરિઞ્ઞા નામ. તત્થ સઙ્ખારપરિગ્ગહતો પટ્ઠાય યાવ પચ્ચયપરિગ્ગહા ઞાતપરિઞ્ઞાય ભૂમિ. કલાપસમ્મસનતો પટ્ઠાય યાવ ઉદયબ્બયાનુપસ્સના તીરણપરિઞ્ઞાય ભૂમિ. ભઙ્ગાનુપસ્સનતો પટ્ઠાય પહાનપરિઞ્ઞાય ભૂમિ. તતો પટ્ઠાય હિ ‘‘અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ, દુક્ખતો અનુપસ્સન્તો સુખસઞ્ઞં, અનત્તતો અનુપસ્સન્તો અત્તસઞ્ઞં, નિબ્બિન્દન્તો નન્દિં, વિરજ્જન્તો રાગં, નિરોધેન્તો સમુદયં, પટિનિસ્સજ્જન્તો ¶ આદાનં પજહતી’’તિ (પટિ. મ. ૧.૫૨) એવં પજહન્તો નિચ્ચસઞ્ઞાદિપહાનસાધિકાનં સત્તન્નં અનુપસ્સનાનં આધિપચ્ચં હોતિ. ઇતિ ઇમાસુ પરિઞ્ઞાસુ સઙ્ખારપરિચ્છેદસ્સ ચેવ પચ્ચયપરિગ્ગહસ્સ ચ સાધિતત્તા ઇમિના યોગિના ઞાતપરિઞ્ઞા અધિગતા હોતિ.

પુન ‘‘યં કિઞ્ચિ રૂપં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા ઓળારિકં વા સુખુમં વા હીનં વા પણીતં વા યં દૂરે સન્તિકે વા, સબ્બં રૂપં હુત્વા અભાવતો અનિચ્ચં, ઉદયબ્બયપ્પટિપીળિતત્તા દુક્ખં, અવસવત્તિત્તા અનત્તા. યા કાચિ વેદના, યા કાચિ સઞ્ઞા, યે કેચિ સઙ્ખારા, યં કિઞ્ચિ વિઞ્ઞાણં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં ¶ અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા ઓળારિકં વા સુખુમં વા હીનં વા પણીતં વા યં દૂરે સન્તિકે વા, સબ્બં વિઞ્ઞાણં હુત્વા અભાવતો અનિચ્ચં, ઉદયબ્બયપ્પટિપીળિતત્તા દુક્ખં, અવસવત્તિત્તા અનત્તા’’તિ એવમાદિના નયેન કલાપસમ્મસનં કરોતિ. ઇદં સન્ધાય વુત્તં ‘‘તિલક્ખણં આરોપેત્વાન સઙ્ખારે સમ્મસન્તો’’તિ.

એવં સઙ્ખારેસુ અનિચ્ચદુક્ખઅનત્તવસેન કલાપસમ્મસનં કત્વા પુન સઙ્ખારાનં ઉદયબ્બયમેવ પસ્સતિ. કથં? ‘‘અવિજ્જાસમુદયા (પટિ. મ. ૧.૫૦) રૂપસમુદયો, તણ્હાકમ્મઆહારસમુદયા રૂપસમુદયો’તિ એવં રૂપક્ખન્ધસ્સ પચ્ચયસમુદયદસ્સનટ્ઠેન રૂપક્ખન્ધસ્સ ઉદયં પસ્સતિ, નિબ્બત્તિલક્ખણં પસ્સન્તોપિ રૂપક્ખન્ધસ્સ ઉદયં પસ્સતી’’તિ એવં પઞ્ચહાકારેહિ રૂપક્ખન્ધસ્સ ઉદયં પસ્સતિ. ‘‘અવિજ્જાનિરોધા રૂપનિરોધો, તણ્હાકમ્મઆહારનિરોધા રૂપનિરોધો’તિ એવં રૂપક્ખન્ધસ્સ પચ્ચયનિરોધદસ્સનટ્ઠેન રૂપક્ખન્ધસ્સ વયં પસ્સતિ, વિપરિણામલક્ખણં પસ્સન્તોપિ રૂપક્ખન્ધસ્સ વયં પસ્સતી’’તિ એવં પઞ્ચહાકારેહિ વયં પસ્સતિ. તથા ‘‘અવિજ્જાસમુદયા વેદનાસમુદયો, તણ્હાકમ્મફસ્સસમુદયા વેદનાસમુદયો’’તિ વેદનાક્ખન્ધસ્સ, નિબ્બત્તિલક્ખણં પસ્સન્તોપિ વેદનાક્ખન્ધસ્સ ઉદયં પસ્સતિ. ‘‘અવિજ્જાનિરોધા વેદનાનિરોધો, તણ્હાકમ્મફસ્સનિરોધા વેદનાનિરોધો’’તિ વેદનાક્ખન્ધસ્સ, વિપરિણામલક્ખણં પસ્સન્તોપિ વેદનાક્ખન્ધસ્સ વયં પસ્સતિ. એવં સઞ્ઞાક્ખન્ધાદીસુપિ. અયં પન વિસેસો – વિઞ્ઞાણક્ખન્ધસ્સ ફસ્સટ્ઠાને નામરૂપસમુદયા, નામરૂપનિરોધાતિ યોજેતબ્બં. એવં એકેકસ્મિં ખન્ધે પચ્ચયસમુદયવસેન ચ નિબ્બત્તિલક્ખણવસેન ચ પચ્ચયનિરોધવસેન ચ વિપરિણામલક્ખણવસેન ચ ઉદયબ્બયદસ્સનેન દસ ¶ દસ કત્વા પઞ્ઞાસ લક્ખણાનિ ¶ વુત્તાનિ. તેસં વસેન એવં રૂપસ્સ ઉદયો રૂપસ્સ વયોતિ પચ્ચયતો ચેવ લક્ખણતો ચ વિત્થારેન મનસિકારં કરોતિ.

તસ્સેવં કરોતો ‘‘ઇતિ કિર ઇમે ધમ્મા અહુત્વા સમ્ભોન્તિ, હુત્વા પટિવેન્તી’’તિ ઞાણં વિસદં હોતિ. ‘‘એવં કિર ઇમે ધમ્મા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્ના નિરુજ્ઝન્તી’’તિ નિચ્ચં નવાવ હુત્વા સઙ્ખારા ઉપટ્ઠહન્તિ. ન કેવલઞ્ચ નિચ્ચં નવા, સૂરિયુગ્ગમને ઉસ્સાવબિન્દુ વિય, ઉદકબુબ્બુળો વિય, ઉદકે દણ્ડરાજિ વિય, આરગ્ગે સાસપો વિય, વિજ્જુપ્પાદો વિય ચ પરિત્તટ્ઠાયિનો. માયામરીચિસુપિનઅલાતચક્કગન્ધબ્બનગરફેણપિણ્ડકદલિઆદયો વિય નિસ્સારા હુત્વા ઉપટ્ઠહન્તિ. એત્તાવતા ચાનેન વયધમ્મમેવ ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ વયં ઉપેતીતિ ઇમિના આકારેન સમપઞ્ઞાસ લક્ખણાનિ પટિવિજ્ઝિત્વા ઠિતં ઉદયબ્બયાનુપસ્સનં નામ પઠમં તરુણવિપસ્સનાઞાણં અધિગતં હોતિ, યસ્સાધિગમા આરદ્ધવિપસ્સકોતિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ.

અથસ્સ આરદ્ધવિપસ્સકસ્સ કુલપુત્તસ્સ ઓભાસો ઞાણં પીતિ પસ્સદ્ધિ સુખં અધિમોક્ખો પગ્ગહો ઉપટ્ઠાનં ઉપેક્ખા નિકન્તીતિ દસ વિપસ્સનુપક્કિલેસા ઉપ્પજ્જન્તિ. એત્થ ઓભાસો નામ વિપસ્સનાક્ખણે ઞાણસ્સ બલવત્તા લોહિતં પસીદતિ, તેન છવિતો ઓભાસો નિબ્બત્તતિ, તં દિસ્વા અયં યોગી ‘‘મગ્ગો મયા પત્તો’’તિ તમેવ ઓભાસં અસ્સાદેતિ. ઞાણન્તિ વિપસ્સનાઞાણમેવેતં, સઙ્ખારે સમ્મસન્તસ્સ સૂરં પસન્નં હુત્વા પવત્તમાનં દિસ્વા પુબ્બે વિય ‘‘મગ્ગો’’તિ અસ્સાદેતિ. પીતીતિ વિપસ્સનાપીતિ એવ. તસ્સ હિ તસ્મિં ખણે પઞ્ચવિધા પીતિ ઉપ્પજ્જતિ. પસ્સદ્ધીતિ વિપસ્સનાપસ્સદ્ધિ. તસ્મિં સમયે નેવ કાયચિત્તાનં દરથો ગારવતા કક્ખળતા અકમ્મઞ્ઞતા ગેલઞ્ઞતા વઙ્કતા હોતિ. સુખં વિપસ્સનાસુખમેવ. તસ્સ કિર તસ્મિં ¶ સમયે સકલસરીરં ઠપિતવટ્ટિ વિય અભિસન્દયમાનં અતિપણીતં સુખં ઉપ્પજ્જતિ.

અધિમોક્ખો નામ વિપસ્સનાક્ખણે પવત્તા સદ્ધા. તસ્મિં ખણે ચિત્તચેતસિકાનં અતિવિય પસાદભૂતા બલવતી સદ્ધા ઉપ્પજ્જતિ. પગ્ગહો નામ વિપસ્સનાસમ્પયુત્તં વીરિયં. તસ્મિઞ્હિ ખણે અસિથિલમનચ્ચારદ્ધં સુપગ્ગહિતં વીરિયં ઉપ્પજ્જતિ. ઉપટ્ઠાનન્તિ વિપસ્સનાસમ્પયુત્તા સતિ. તસ્મિઞ્હિ ખણે સુપટ્ઠિતા સતિ ઉપ્પજ્જતિ. ઉપેક્ખાતિ દુવિધા વિપસ્સનાવજ્જનવસેન ¶ . તસ્મિં ખણે સબ્બસઙ્ખારગ્ગહણે મજ્ઝત્તભૂતવિપસ્સનુપેક્ખાસઙ્ખાતં ઞાણં બલવન્તં હુત્વા ઉપ્પજ્જતિ, મનોદ્વારે આવજ્જનુપેક્ખા ચ, સાવ તં તં ઠાનં આવજ્જેન્તસ્સ સૂરા તિખિણા હુત્વા વહતિ. નિકન્તિ વિપસ્સનાનિકન્તિ. ઓભાસાદીસુ આલયં કુરુમાના સુખુમા સન્તાકારા નિકન્તિ ઉપ્પજ્જતિ. એત્થ ઓભાસાદયો કિલેસવત્થુભૂતતાય ‘‘ઉપક્કિલેસા’’તિ વુત્તા, ન અકુસલત્તા. નિકન્તિ પન ઉપક્કિલેસો ચેવ કિલેસવત્થુ ચ. પણ્ડિતો પન ભિક્ખુ ઓભાસાદીસુ ઉપ્પન્નેસુ વિક્ખેપં અગચ્છન્તો ‘‘ઓભાસાદયો ધમ્મા ન મગ્ગો, ઉપક્કિલેસવિનિમુત્તં પન વીથિપ્પટિપન્નં વિપસ્સનાઞાણં મગ્ગો’’તિ મગ્ગઞ્ચ અમગ્ગઞ્ચ વવત્થપેતિ. તસ્સેવં ‘‘અયં મગ્ગો, અયં ન મગ્ગો’’તિ ઞત્વા ઠિતં ઞાણં ‘‘મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધી’’તિ વુચ્ચતિ.

ઇતો પટ્ઠાય અટ્ઠવિધસ્સ ઞાણસ્સ વસેન સિખાપ્પત્તં વિપસ્સનાઞાણં પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ નામ હોતિ. ઉદયબ્બયાનુપસ્સનાઞાણં ભઙ્ગાનુપસ્સનાઞાણં ભયતુપટ્ઠાનઞાણં આદીનવાનુપસ્સનાઞાણં નિબ્બિદાનુપસ્સનાઞાણં મુઞ્ચિતુકમ્યતાઞાણં પટિસઙ્ખાનુપસ્સનાઞાણં સઙ્ખારુપેક્ખાઞાણન્તિ ઇમાનિ અટ્ઠ ઞાણાનિ નામ. એતાનિ નિબ્બત્તેતુકામેન યસ્મા ઉપક્કિલેસેહિ અભિભૂતં હુત્વા લક્ખણપ્પટિવેધં કાતું અસમત્થં ¶ હોતિ ચિત્તં, તસ્મા પુનપિ ઉદયબ્બયમેવ પસ્સિતબ્બં. ઉદયબ્બયં પસ્સન્તસ્સ અનિચ્ચલક્ખણં યથાભૂતં ઉપટ્ઠાતિ, ઉદયબ્બયપ્પટિપીળિતત્તા દુક્ખલક્ખણઞ્ચ ‘‘દુક્ખમેવ ચ સમ્ભોતિ, દુક્ખં તિટ્ઠતિ વેતિ ચા’’તિ (સં. નિ. ૧.૧૭૧) પસ્સતો અનત્તલક્ખણઞ્ચ.

એત્થ ચ અનિચ્ચં અનિચ્ચલક્ખણં, દુક્ખં દુક્ખલક્ખણં, અનત્તા અનત્તલક્ખણન્તિ અયં વિભાગો વેદિતબ્બો. એત્થ અનિચ્ચન્તિ ખન્ધપઞ્ચકં. કસ્મા? ઉપ્પાદવયઞ્ઞથત્તભાવા હુત્વા અભાવતો વા. અઞ્ઞથત્તં નામ જરા, ઉપ્પાદવયઞ્ઞથત્તં અનિચ્ચલક્ખણં, હુત્વા અભાવસઙ્ખાતો વા એકો આકારવિકારો. ‘‘યદનિચ્ચં તં દુક્ખ’’ન્તિ (સં. નિ. ૩.૧૫) વચનતો તદેવ ખન્ધપઞ્ચકં દુક્ખં. કસ્મા? અભિણ્હં પટિપીળિતત્તા. અભિણ્હપ્પટિપીળનાકારો દુક્ખલક્ખણં. ‘‘યં દુક્ખં તદનત્તા’’તિ વચનતો તદેવ ખન્ધપઞ્ચકં અનત્તા. કસ્મા? અવસવત્તનતો. અવસવત્તનાકારો અનત્તલક્ખણં. ઇમાનિપિ તીણિ લક્ખણાનિ ઉદયબ્બયં પસ્સન્તસ્સેવ આરમ્મણાનિ હોન્તિ.

પુનપિ ¶ સો રૂપારૂપધમ્મેસુ એવ ‘‘અનિચ્ચા’’તિઆદિના વિપસ્સતિ, તસ્સ સઙ્ખારા લહું લહું આપાથં ગચ્છન્તિ. તતો ઉપ્પાદં વા ઠિતિં વા આરમ્મણં અકત્વા તેસં ખયવયનિરોધે એવ પસ્સતો સતિ સન્તિટ્ઠતીતિ ઇદં ભઙ્ગાનુપસ્સનાઞાણં નામ. ઇમસ્સ ઉપ્પાદતો પટ્ઠાય અસ્સ યોગિનો ‘‘યથા ઇમે સઙ્ખારા પઞ્ચક્ખન્ધા ભિજ્જન્તિ, એવં અતીતેપિ સઙ્ખારા ભિજ્જિંસુ, અનાગતેપિ ભિજ્જિસ્સન્તી’’તિ નિરોધમેવ પસ્સતો સતિ સન્તિટ્ઠતિ, તસ્સ ભઙ્ગાનુપસ્સનાઞાણં આસેવન્તસ્સ બહુલીકરોન્તસ્સ સબ્બભવયોનિગતિટ્ઠિતિસત્તાવાસેસુ સબ્બે સઙ્ખારા જલિતઅઙ્ગારકાસુઆદયો વિય મહાભયં હુત્વા ઉપટ્ઠહન્તિ. એતં ભયતુપટ્ઠાનઞાણં નામ. તસ્સ તં ભયતુપટ્ઠાનઞાણં આસેવન્તસ્સ ¶ સબ્બે ભવાદયો આદિત્તઅઙ્ગારા વિય, સમુસ્સિતખગ્ગા વિય પચ્ચત્થિકા અપ્પટિસરણા સાદીનવા હુત્વા ઉપટ્ઠહન્તિ. ઇદં આદીનવાનુપસ્સનાઞાણં નામ. તસ્સ એવં સઙ્ખારે આદીનવતો પસ્સન્તસ્સ ભવાદીસુ સઙ્ખારાનં આદીનવત્તા સબ્બસઙ્ખારેસુ ઉક્કણ્ઠના અનભિરતિ ઉપ્પજ્જતિ. ઇદં નિબ્બિદાનુપસ્સનાઞાણં નામ. સબ્બસઙ્ખારેસુ નિબ્બિન્દન્તસ્સ ઉક્કણ્ઠન્તસ્સ સબ્બસ્મા સઙ્ખારગતા મુઞ્ચિતુકામતા નિસ્સરિતુકામતાવ હોતિ. ઇદં મુઞ્ચિતુકમ્યતાઞાણં નામ. પુન તસ્મા સઙ્ખારગતા મુઞ્ચિતું પુન તે એવ સઙ્ખારે પટિસઙ્ખાનુપસ્સનાઞાણેન તિલક્ખણં આરોપેત્વા તીરણં પટિસઙ્ખાનુપસ્સનાઞાણં નામ, યો એવં તિલક્ખણં આરોપેત્વા સઙ્ખારે પરિગ્ગણ્હન્તો તેસુ અનત્તલક્ખણસ્સ સુદિટ્ઠત્તા ‘‘અત્તા’’તિ વા ‘‘અત્તનિય’’ન્તિ વા અગ્ગણ્હન્તો સઙ્ખારેસુ ભયઞ્ચ નન્દિઞ્ચ પહાય સઙ્ખારેસુ ઉદાસિનો હોતિ મજ્ઝત્તો, ‘‘અહ’’ન્તિ વા ‘‘મમ’’ન્તિ વા ન ગણ્હાતિ, સબ્બસઙ્ખારેસુ ઉદાસિનો મજ્ઝત્તો તીસુ ભવેસુ ઉપેક્ખકો, તસ્સ તં ઞાણં સઙ્ખારુપેક્ખાઞાણં નામ. તં પનેતં સબ્બસઙ્ખારપ્પવત્તં વિસ્સજ્જેત્વા નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપક્ખન્દં હોતિ, નો ચે નિબ્બાનં સન્તતો પસ્સતિ, પુનપ્પુનં ‘‘અનિચ્ચ’’ન્તિ વા ‘‘દુક્ખ’’ન્તિ વા ‘‘અનત્તા’’તિ વા તિવિધાનુપસ્સનાવસેન સઙ્ખારારમ્મણમેવ હુત્વા પવત્તતિ.

એવં તિટ્ઠમાનઞ્ચ એતં અનિમિત્તો અપ્પણિહિતો સુઞ્ઞતોતિ તિણ્ણં વિમોક્ખાનં વસેન વિમોક્ખમુખભાવં આપજ્જિત્વા તિટ્ઠતિ. તિસ્સો હિ અનુપસ્સના તીણિ વિમોક્ખમુખાનીતિ વુચ્ચન્તિ. એત્થ ચ અનિચ્ચતો મનસિ કરોન્તો (પટિ. મ. ૧.૨૨૩-૨૨૪) અધિમોક્ખબહુલો અનિમિત્તં વિમોક્ખં પટિલભતિ. દુક્ખતો મનસિ કરોન્તો પસ્સદ્ધિબહુલો અપ્પણિહિતં વિમોક્ખં પટિલભતિ. અનત્તતો મનસિ કરોન્તો વેદબહુલો સુઞ્ઞતવિમોક્ખં પટિલભતિ. એત્થ ચ અનિમિત્તો ¶ વિમોક્ખોતિ અનિમિત્તાકારેન નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા પવત્તો ¶ અરિયમગ્ગો. સો હિ અનિમિત્તાય ધાતુયા ઉપ્પન્નત્તા અનિમિત્તો, કિલેસેહિ ચ વિમુત્તત્તા વિમોક્ખો. એતેનેવ નયેન અપ્પણિહિતાકારેન નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા પવત્તો અપ્પણિહિતો, સુઞ્ઞતાકારેન નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા પવત્તો સુઞ્ઞતોતિ વેદિતબ્બો. અધિગતસઙ્ખારુપેક્ખસ્સ કુલપુત્તસ્સ વિપસ્સના સિખાપ્પત્તા હોતિ. વુટ્ઠાનગામિનિવિપસ્સનાતિ એતદેવ. એતં સઙ્ખારુપેક્ખાઞાણં આસેવન્તસ્સ ભાવેન્તસ્સ તિક્ખતરા સઙ્ખારુપેક્ખા ઉપ્પજ્જતિ.

તસ્સ ઇદાનિ મગ્ગો ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ સઙ્ખારુપેક્ખા સઙ્ખારે ‘‘અનિચ્ચા’’તિ વા ‘‘દુક્ખા’’તિ વા ‘‘અનત્તા’’તિ વા સમ્મસિત્વા ભવઙ્ગં ઓતરતિ. ભવઙ્ગા વુટ્ઠાય સઙ્ખારુપેક્ખાય આગતનયેનેવ અનિચ્ચાદિઆકારેન મનસિ કરિત્વા ઉપ્પજ્જતિ મનોદ્વારાવજ્જનં, તદેવ મનસિ કરોતો પઠમં જવનચિત્તં ઉપ્પજ્જતિ, યં ‘‘પરિકમ્મ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તદનન્તરં તથેવ દુતિયં જવનચિત્તં ઉપ્પજ્જતિ, યં ‘‘ઉપચાર’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તદનન્તરમ્પિ તથેવ ઉપ્પજ્જતિ જવનચિત્તં, યં ‘‘અનુલોમ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ઇદં તેસં પાટિયેક્કં નામં. અવિસેસેન પન તિવિધમેતં આસેવનન્તિપિ પરિકમ્મન્તિપિ ઉપચારન્તિપિ અનુલોમન્તિપિ વુચ્ચતિ. ઇદં પન અનુલોમઞાણં સઙ્ખારારમ્મણાય વુટ્ઠાનગામિનિયા વિપસ્સનાય પરિયોસાનં હોતિ. નિપ્પરિયાયેન પન ગોત્રભુઞાણમેવ વિપસ્સનાપરિયોસાનન્તિ વુચ્ચતિ. તતો પરં નિરોધં નિબ્બાનં આરમ્મણં કુરુમાનં પુથુજ્જનગોત્તં અતિક્કમમાનં નિબ્બાનારમ્મણે પઠમસમન્નાહારભૂતં અપુનરાવટ્ટકં ગોત્રભુઞાણં ઉપ્પજ્જતિ. ઇદં પન ઞાણં પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિઞ્ચ ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિઞ્ચ ન ભજતિ, અન્તરા અબ્બોહારિકમેવ હોતિ, વિપસ્સનાસોતે પતિતત્તા પન વિપસ્સનાતિ વા ¶ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા ગોત્રભુઞાણે નિરુદ્ધે તેન દિન્નસઞ્ઞાય નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા દિટ્ઠિસંયોજનં સીલબ્બતપરામાસસંયોજનં વિચિકિચ્છાસંયોજનન્તિ તીણિ સંયોજનાનિ સમુચ્છેદવસેન વિદ્ધંસેન્તો સોતાપત્તિમગ્ગો ઉપ્પજ્જતિ. તદનન્તરં તસ્સેવ વિપાકભૂતાનિ દ્વે તીણિ વા ફલચિત્તાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ અનન્તરવિપાકત્તા લોકુત્તરાનં. ફલપરિયોસાને પનસ્સ ચિત્તં ભવઙ્ગં ઓતરતિ.

તતો ભવઙ્ગં વિચ્છિન્દિત્વા પચ્ચવેક્ખણત્થાય મનોદ્વારાવજ્જનં ઉપ્પજ્જતિ. સો હિ ‘‘ઇમિના વતાહં મગ્ગેન આગતો’’તિ મગ્ગં પચ્ચવેક્ખતિ, તતો ‘‘અયં મે આનિસંસો લદ્ધો’’તિ ¶ ફલં પચ્ચવેક્ખતિ, તતો ‘‘ઇમે નામ મે કિલેસા પહીના’’તિ પહીનકિલેસે પચ્ચવેક્ખતિ, તતો ‘‘ઇમે નામ મે કિલેસા અવસિટ્ઠા’’તિ ઉપરિમગ્ગત્તયવજ્ઝે કિલેસે પચ્ચવેક્ખતિ, અવસાને ‘‘અયં મે ધમ્મો આરમ્મણતો પટિવિદ્ધો’’તિ અમતં નિબ્બાનં પચ્ચવેક્ખતિ. ઇતિ સોતાપન્નસ્સ અરિયસાવકસ્સ પઞ્ચ પચ્ચવેક્ખણાનિ હોન્તિ. તથા સકદાગામિઅનાગામીનં. અરહતો પન અવસિટ્ઠકિલેસપચ્ચવેક્ખણં નામ નત્થિ. એવં સબ્બાનિપિ એકૂનવીસતિ હોન્તિ. ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદોવ ચેસો. પહીનાવસિટ્ઠકિલેસપચ્ચવેક્ખણઞ્હિ સેક્ખાનં હોતિ વા, ન વા. એવં પચ્ચવેક્ખિત્વા સો સોતાપન્નો અરિયસાવકો તસ્મિંયેવ વા આસને નિસિન્નો અપરેન વા સમયેન કામરાગબ્યાપાદાનં તનુભાવં કરોન્તો દુતિયમગ્ગં પાપુણાતિ, તદનન્તરં વુત્તનયેન ફલઞ્ચ. તતો વુત્તનયેન કામરાગબ્યાપાદાનં અનવસેસપ્પહાનં કરોન્તો તતિયમગ્ગં પાપુણાતિ, વુત્તનયેન ફલઞ્ચ. તતો તસ્મિંયેવ વા આસને નિસિન્નો અપરેન વા સમયેન રૂપરાગઅરૂપરાગમાનઉદ્ધચ્ચઅવિજ્જાનં અનવસેસપ્પહાનં કરોન્તો ચતુત્થમગ્ગં ¶ પાપુણાતિ, વુત્તનયેન ફલઞ્ચ. એત્તાવતા ચેસ અરહા નામ અટ્ઠમો અરિયપુગ્ગલો હોતિ મહાખીણાસવો. ઇતિ ઇમેસુ ચતૂસુ મગ્ગેસુ ઞાણં ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ નામ.

એત્તાવતા પાતિમોક્ખસંવરસીલાદીનં વુત્તત્તા સીલવિસુદ્ધિ ચ મેત્તાસુભાદીનં વુત્તત્તા ચિત્તવિસુદ્ધિ ચ નામરૂપપરિગ્ગહાદીનં વસેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિકઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિમગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિયો ચાતિ સત્ત વિસુદ્ધિયો વુત્તા હોન્તિ. ઇદં વુત્તપ્પકારં પટિપદાક્કમં સન્ધાય વુત્તં ‘‘પાપુણેય્યાનુપુબ્બેન, સબ્બસંયોજનક્ખય’’ન્તિ. એત્થ સક્કાયદિટ્ઠિ વિચિકિચ્છા સીલબ્બતપરામાસો કામરાગો પટિઘો રૂપરાગો અરુપરાગો માનો ઉદ્ધચ્ચં અવિજ્જાતિ ઇમે દસ ધમ્મા સબ્બસંયોજના નામ. એતેસુ સક્કાયદિટ્ઠિવિચિકિચ્છાસીલબ્બતપરામાસા સોતાપત્તિમગ્ગવજ્ઝા, કામરાગપટિઘા દુતિયમગ્ગેન તનુભૂતા હુત્વા તતિયેન સમુગ્ઘાતં ગચ્છન્તિ, સેસાનિ પઞ્ચ ચતુત્થેનાતિ. એવં અનુપુબ્બેન સબ્બસંયોજનક્ખયસઙ્ખાતં અરહત્તં પાપુણાતીતિ વેદિતબ્બં.

વિપસ્સનાનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૪૭૩-૫. અધિસીલઅધિચિત્તાનં ¶ અધિપઞ્ઞાય ચ સિક્ખના ઉત્તરિ ભિક્ખુકિચ્ચં નામ નત્થિ યસ્મા, અતો અયં ખુદ્દસિક્ખા સમુદાહટા.

કેનાતિ ચે? યસ્સ થેરસ્સ લોકવિચારિનો લોકે વિચરન્તસ્સ મહતો કિત્તિસદ્દસ્સ પરિસ્સમો ન સમ્ભોતિ ન હોતિ, કિં વિય? માલુતસ્સેવ નિચ્ચસો, યથા ¶ નિચ્ચં વિચરન્તસ્સ માલુતસ્સ પરિસ્સમો નત્થિ, એવં વિચરન્તસ્સ કિત્તિસદ્દસ્સ પરિસ્સમો નત્થિ, તેન ધમ્મસિરિકેન સમુદાહટાતિ સમ્બન્ધો.

નિટ્ઠિતો ખુદ્દસિક્ખાય, સમાસેન વિનિચ્છયો;

વિત્થારો પન એતિસ્સા, સબ્બમ્પિ પિટકત્તયં.

તસ્મા વિત્થારકામેન, સકલે પિટકત્તયે;

કત્તબ્બો સાદરો એત્થ, ઇતરેન વિસેસતોતિ.

ખુદ્દસિક્ખા-પુરાણટીકા નિટ્ઠિતા.

નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

તિલોકતિલકં ¶ ¶ વન્દે, સદ્ધમ્મામતનિમ્મિતં;

સંસુટ્ઠુકતસમ્ભત્તિં, જિનં જનમનોરમં.

સારિપુત્તં મહાસામિં, નેકસત્થવિસારદં;

મહાગુણં મહાપઞ્ઞં, નમો મે સિરસા ગરું.

ખુદ્દસિક્ખાય ટીકા યા, પુરાતના સમીરિતા;

ન તાય સક્કા સક્કચ્ચં, અત્થો સબ્બત્થ ઞાતવે.

તતોનેકગુણાનં ¶ યો, મઞ્જૂસા રતનાનવ;

સુમઙ્ગલસનામેન, તેન પઞ્ઞવતા સતા.

અજ્ઝેસિતો યતિન્દેન, સદારઞ્ઞનિવાસિના;

સવિનિચ્છયમેતિસ્સા, કરિસ્સામત્થવણ્ણનં.

(ક) એત્થાહ – કિમત્થમાદિતોવાયં ગાથા નિક્ખિત્તા, નનુ યથાધિપ્પેતમેવ પકરણમારભનીયન્તિ? વુચ્ચતે – સપ્પયોજનત્તા ¶ . સપ્પયોજનઞ્હિ તંદસ્સનં તાય રતનત્તયપ્પણામાભિધેય્યકરણપ્પકારપ્પયોજનાભિધાનસન્દસ્સનતો. તાનિ ચ પન સપ્પયોજનાનિ અનન્તરાયેન ગન્થપરિસમાપનાદિપ્પયોજનાનમભિનિપ્ફાદનતો. તથા હિ સોતૂનમત્તનો ચ યથાધિપ્પેતત્થનિપ્ફાદનં રતનત્તયપ્પણામકરણપ્પયોજનં. વિદિતાભિધેય્યસ્સ ગન્થસ્સ વિઞ્ઞૂનમાદરણીયતા અભિધેય્યકથનપ્પયોજનં. સોતુજનસમુસ્સાહજનનં કરણપ્પકારપ્પયોજનકથનપ્પયોજનં. વોહારસુખતા પન અભિધાનકથનપ્પયોજનં.

તત્થ વન્દિત્વા રતનત્તયન્તિ ઇમિના રતનત્તયપ્પણામો દસ્સિતો, ખુદ્દસિક્ખન્તિ ઇમિના ખુદ્દભૂતાનં સિક્ખાનં ઇધ પટિપાદેતબ્બતાદીપનેન અભિધેય્યં, અભિધેય્યો ચ નામેસ સમુદિતેન સત્થેન વચનીયત્થોતિ. અભિધાનઞ્ચ પન ઇમિનાવ દસ્સિતં તેન અત્થાનુગતસમઞ્ઞાપરિદીપનતો. સમાતિકન્તિ ઇમિના કરણપ્પકારો, ખુદ્દસિક્ખન્તિ ઇમિના ચ, તેન ખુદ્દભૂતાનં સિક્ખાનં ઇધ દસ્સેતબ્બભાવપ્પકાસનતો. આદિતો ઉપસમ્પન્ન સિક્ખિતબ્બન્તિ ઇમિના પયોજનપયોજનં પન ઇમિનાવ સામત્થિયતો દસ્સિતમેવ, તાસં સિક્ખિતબ્બપ્પકાસનેન હિ સિક્ખને સતિ તમ્મૂલિકાય દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકત્થનિપ્ફત્તિયા સંસિજ્ઝનતો. પકરણપ્પયોજનાનં સાધનસાધિયલક્ખણો સમ્બન્ધો તન્નિસ્સયદસ્સનેનેવ દસ્સિતોયેવાતિ અયમેત્થ સમુદાયત્થો.

અયં પનેત્થાવયવત્થો – રતનત્તયં વન્દિત્વા ખુદ્દસિક્ખં પવક્ખામીતિ સમ્બન્ધો. રતિજનનટ્ઠેન ¶ રતનાનિ, બુદ્ધધમ્મસઙ્ઘાનમેતં અધિવચનં. અથ વા ચિત્તીકતાદિના કારણેન રતનાનિ, બુદ્ધાદયોવ રતનાનિ. તથા ચ વુત્તં –

‘‘ચિત્તીકતં ¶ મહગ્ઘઞ્ચ, અતુલં દુલ્લભદસ્સનં;

અનોમસત્તપરિભોગં, રતનં તેન વુચ્ચતી’’તિ. (દી. નિ. અટ્ઠ. ૨.૩૩; સં. નિ. અટ્ઠ. ૩.૫.૨૨૩; ખુ. પા. અટ્ઠ. ૩; સુ. નિ. અટ્ઠ. ૧.૨૨૬; ઉદા. અટ્ઠ. ૪૫; મહાનિ. અટ્ઠ. ૫૦);

તયો અવયવા અસ્સાતિ તયં, સમુદાયાપેક્ખં એકવચનં, અવયવવિનિમુત્તસ્સ પન સમુદાયસ્સ અભાવતો તીણિ એવ રતનાનિ વુચ્ચન્તિ. રતનાનં તયં રતનત્તયં. વન્દિત્વાતિ તીહિ દ્વારેહિ નમસ્સિત્વા. ‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, વન્દના કાયેન વન્દતિ, વચસા વન્દતિ, મનસા વન્દતી’’તિ (અ. નિ. ૩.૧૫૫) હિ વુત્તં. તત્થ વિઞ્ઞત્તિં અનુપ્પાદેત્વા કેવલં રતનત્તયગુણાનુસ્સરણવસેન મનોદ્વારે બહુલપ્પવત્તા કુસલચેતના મનોદ્વારવન્દના. તં તં વિઞ્ઞત્તિં ઉપ્પાદેત્વા પન પવત્તા કાયવચીદ્વારવન્દના. સિક્ખિતબ્બાતિ સિક્ખા, અધિસીલઅધિચિત્તઅધિપઞ્ઞાવસેન તિસ્સો સિક્ખા. સિક્ખનઞ્ચેત્થ યથાક્કમં સીલાદિધમ્માનં સંવરણવસેન, એકારમ્મણે ચિત્તચેતસિકાનં સમાધાનવસેન, આરમ્મણજાનનલક્ખણપ્પટિવેધમગ્ગપાતુભાવપાપનવસેન ચ આસેવનં દટ્ઠબ્બં. અઞ્ઞત્થ બહુવિધા સિક્ખા, ઇધ તુ સઙ્ખેપનયત્તા અપ્પકાદિઅનેકત્થસમ્ભવેપિ ખુદ્દ-સદ્દસ્સ અપ્પકત્થોવેત્થ યુત્તતરોતિ ખુદ્દા અપ્પકા સિક્ખાતિ ખુદ્દસિક્ખા. ઇધ પન ખુદ્દસિક્ખાપ્પકાસકો ગન્થો તબ્બોહારૂપચારતો ઇત્થિલિઙ્ગવસેન ‘‘ખુદ્દસિક્ખા’’તિ વુચ્ચતિ યથા ‘‘વરુણાનગર’’ન્તિ. તં ખુદ્દસિક્ખં. પવક્ખામીતિ કથેસ્સામિ.

કીદિસન્તિ આહ ‘‘આદિતો ઉપસમ્પન્નસિક્ખિતબ્બ’’ન્તિઆદિ. આદિ-સદ્દોયમત્થિ અવયવવચનો યથા ‘‘સબ્બાદીનિ સબ્બનામાની’’તિ. અત્થિ અપાદાનવચનો યથા ‘‘પબ્બતાદીનિ ખેત્તાની’’તિ. તત્થાવયવવાચી કમ્મસાધનો ‘‘આદિયતીત્યાદી’’તિ. ઇતરો અપાદાનસાધનો ‘‘આદિયતિ એતસ્માત્યાદી’’તિ ¶ . તત્થ યો અવયવવચનો, તસ્સેદં ગહણં, તસ્મા ઉપસમ્પન્નક્ખણમ્પિ અન્તો કત્વા આદિભૂતા ઉપસમ્પન્નક્ખણતોયેવ પટ્ઠાયાતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. એવ-સદ્દો પનેત્થ સબ્બવાક્યાનં અવધારણફલત્તા લબ્ભતિ. તો-પચ્ચયો અવધિમ્હિયેવ ¶ , ન આધારે. તત્થ હિ તોપચ્ચયે આધારે વત્તમાને આદિમ્હિયેવ મજ્ઝઅન્તાનં અવયવભૂતે ઉપસમ્પન્નક્ખણેયેવાતિ અત્થો ભવેય્ય, તથા સતિ અવધારણનિચ્છયો નિયમોતિ અત્થન્તરત્તા આદિક્ખણનિયમેન મજ્ઝાદયો નિવત્તિયેય્યું. અપાદાનવચનસ્સાપિ ગહણે અવધિભૂતો ઉપસમ્પન્નક્ખણો નિવત્તિયેય્ય ‘‘પબ્બતાદીનિ ખેત્તાની’’તિ એત્થ આદિભૂતપબ્બતપરિચ્ચાગેન ખેત્તગ્ગહણં વિયાતિ દટ્ઠબ્બં. ટીકાયં પન આધારત્થોપિ વુત્તો, સો યથાવુત્તદોસં નાતિગચ્છતિ. સબ્બત્થ ‘‘ટીકાય’’ન્તિ ચ વુત્તે એત્થેવ પુરાણટીકાયન્તિ ગહેતબ્બં. આદિતોતિ ઇમિના ઇદં દીપેતિ – અતિદુલ્લભં ખણસમવાયં લભિત્વા આલસિયદોસેન અપ્પટિપજ્જન્તેહિ ચ અઞ્ઞાણદોસેન અઞ્ઞથા પટિપજ્જન્તેહિ ચ અહુત્વા આદિતો પટ્ઠાય નિરન્તરમેવ તીસુ સિક્ખાસુ સમ્માપટિપજ્જનવસેન આદરો જનેતબ્બોતિ.

ઉપસમ્પન્નેન ઉપસમ્પન્નાય ચ સિક્ખિતબ્બં આસેવિતબ્બન્તિ ઉપસમ્પન્નસિક્ખિતબ્બં, એકસેસનયેન ઉપસમ્પન્નતાસામઞ્ઞેન વા ઉપસમ્પન્નાયપિ એત્થેવાવિરોધોતિ ઉપસમ્પન્નેન સિક્ખિતબ્બન્તિ સમાસો. નનુ અધિસીલાદયોવ સિક્ખિતબ્બા, એવં સતિ કથં પકરણં સિક્ખિતબ્બત્તેન વુત્તન્તિ? નાયં દોસો, સિક્ખાય સિક્ખિતબ્બત્તે સતિ તદ્દીપકગન્થસ્સાપિ આસેવિતબ્બતા આપજ્જતીતિ. સુખગ્ગહણત્થં વત્તબ્બવિનિચ્છયં સકલમ્પિ સઙ્ગહેત્વા માતિકાય ઠપનતો સહ માતિકાયાતિ સમાતિકં. તગ્ગુણસંવિઞ્ઞાણોયં બહુબ્બીહિ તસ્સ ખુદ્દસિક્ખાસઙ્ખાતસ્સ ¶ અઞ્ઞપદત્થસ્સ યો ગુણો માતિકાસઙ્ખાતં વિસેસનં, તસ્સ ઇધ વિઞ્ઞાયમાનત્તા. સુખેનેવ હિ ગહણં સિયા માતિકાનુસારેન તં તં વિનિચ્છયં ઓલોકેન્તાનં સંસયાપગમતો.

(ખ-જ) ઇદાનિ ¶ ‘‘સમાતિક’’ન્તિ વુત્તત્તા માતિકાપદાનિ તાવ ઉદ્દિસિતું ‘‘પારાજિકા ચ ચત્તારો’’તિઆદિ આરદ્ધં. એત્થાહ – તીસુ સિક્ખાસુ અધિસીલસિક્ખાવ કસ્મા પઠમં વુત્તાતિ? સબ્બસિક્ખાનં મૂલભૂતત્તા. ‘‘સીલે પતિટ્ઠાય નરો સપઞ્ઞો, ચિત્તં પઞ્ઞઞ્ચ ભાવય’’ન્તિ (સં. નિ. ૧.૨૩; પેટકો. ૨૨; મિ. પ. ૨.૧.૯) હિ વુત્તં. તત્રાપિ મહાસાવજ્જત્તા મૂલચ્છેજ્જવસેન પવત્તનતો સબ્બપઠમં જાનિતબ્બાતિ પારાજિકાવ પઠમં વુત્તાતિ વેદિતબ્બં. માતિકાપદાનં પન અત્થો તસ્સ તસ્સ માતિકાપદસ્સ નિદ્દેસવસેનેવ વિઞ્ઞાયતીતિ ન ઇધ વિસું દસ્સયિસ્સામ. અવિઞ્ઞાયમાનં પન તત્થ તત્થેવ પકાસયિસ્સામ.

ઇદાનિ ઉદ્દિટ્ઠપદાનુક્કમેન નિદ્દેસં આરભન્તો ‘‘પારાજિકા ચ ચત્તારો’’તિ પઠમં માતિકાપદં ઉદ્ધરિ. એવમુપરિપિ. ઇદાનિ પારાજિકાયો ઉદ્દિસિત્વા ઉદ્દિટ્ઠપદાનુક્કમેન નિદ્દેસં આરભન્તો ‘‘ગરુકા નવા’’તિ દુતિયં પદં ઉદ્ધરીતિઆદિના યથાયોગં વત્તબ્બં. તત્થ સિક્ખાપદં અતિક્કમિત્વા આપત્તિં આપન્ના પુગ્ગલા તાય પરાજયન્તીતિ પરાજિયા. તેયેવ પારાજિકા ઉપસગ્ગસ્સ વુદ્ધિં કત્વા ય-કારસ્સ ક-કારકરણેન. તે પન ગણનપરિચ્છેદવસેન ચત્તારોતિ અત્થો.

૧-૨. ઇદાનિ તે દસ્સેતું ‘‘મગ્ગત્તયે’’તિઆદિ આરદ્ધં. એવમુપરિપિ યથાયોગં યોજેતબ્બં. તત્થ મગ્ગત્તયેતિ એત્થ ¶ મગ્ગા ચ નામ તિંસ મગ્ગા. મનુસ્સામનુસ્સતિરચ્છાનગતવસેન હિ તિસ્સો ઇત્થિયો. તત્થ તિરચ્છાનગતાય અયં પરિચ્છેદો –

‘‘અપદાનં અહી મચ્છા, દ્વિપદાનઞ્ચ કુક્કુટી;

ચતુપ્પદાનં મજ્જારી, વત્થુ પારાજિકસ્સિમા’’તિ. (પારા. અટ્ઠ. ૧.૫૫);

તાસં વચ્ચપસ્સાવમુખમગ્ગવસેન તયો તયો કત્વા નવ મગ્ગા, તથા ઉભતોબ્યઞ્જનકાનં, પુરિસાનં પન વચ્ચમુખમગ્ગવસેન દ્વે દ્વે કત્વા છ, તથા પણ્ડકાનન્તિ તિંસ. તેસં તયે. કીદિસેતિ આહ ‘‘સન્થતસન્થતે’’તિ. સન્થતે અસન્થતેતિ પદચ્છેદો. ન સન્થતં અસન્થતં. તસ્મિં અસન્થતે. ન-કારો એત્થ ‘‘અબ્રાહ્મણો’’તિઆદીસુ વિય પયિરુદાસે, તં કિરિયાયુત્તસ્સ તાદિસસ્સ અઞ્ઞસ્સ વત્થુનો વિધાનેન સન્થતસ્સ વત્થુનો પયિરુદાસનં પરિચ્ચજનં પયિરુદાસોતિ. ન પસજ્જપ્પટિસેધે, સન્થતં પસજ્જ પત્વા તસ્સ ‘‘બ્રાહ્મણો ન ભવિસ્સતી’’તિઆદીસુ વિય ન નિસેધોતિ. વા-સદ્દો પનેત્થ વચનયુત્તિબલેનેવ લબ્ભતિ, તસ્સ પલિવેઠેત્વા, અન્તો વા પવેસેત્વા વત્થાદિના કેનચિ પટિચ્છન્ને વા અપ્પટિચ્છન્ને વાતિ અત્થો. તથાભૂતે અલ્લોકાસે પકતિવાતેન અસમ્ફુટ્ઠે તિન્તપ્પદેસે. નિમિત્તન્તિ અઙ્ગજાતં. સન્તિઆદિ તબ્બિસેસનં. સન્તિ અત્તનિયં. સં-સદ્દો હિ અત્તનિ અત્તનિયે ચ વત્તતિ. સન્થતં અસન્થતન્તિ યથાવુત્તનયેન પટિચ્છન્નં વા અપ્પટિચ્છન્નં વા. ઉપાદિણ્ણન્તિ અનટ્ઠકાયપ્પસાદં. કિત્તકન્તિ આહ ‘‘તિલમત્તમ્પી’’તિ. તિલસ્સ મત્તં સાકલ્લં યસ્સ તં તિલમત્તં ¶ . ‘‘મત્તં સાકલ્લં નિચ્છયે’’તિ હિ નિઘણ્ડુ. એત્થાપિ અવયવેન વિગ્ગહો સમુદાયો સમાસત્થો, તિલબીજપ્પમાણમ્પીતિ વુત્તં હોતિ. કિં તં? નિમિત્તં, પવેસનં વા. અપિ-સદ્દો સમ્ભાવને, ‘‘તિલબીજમત્તમ્પી’’તિ સમ્ભાવીયતિ, અધિકે કા ¶ નામ કથાતિ ઇદમેત્થ સમ્ભાવનં, એવંભૂતં સં અઙ્ગજાતં યથાવુત્તે મગ્ગત્તયે તિલમત્તમ્પિ પવેસન્તો ભિક્ખુ ચુતો પરિભટ્ઠો, પારાજિકો નામ હોતિ સાસનતોતિ વિઞ્ઞાયતિ ગમ્મમાનત્થસ્સ સદ્દસ્સ પયોગં પતિ કામાચારત્તા. કીદિસોતિ આહ ‘‘અનિક્ખિત્તસિક્ખો’’તિ. નિક્ખિત્તસિક્ખો પન અભિક્ખુકત્તા પરિચ્ચત્તો. તત્થ નિક્ખિત્તા ઓહિતા પરિચ્ચત્તા પચ્ચક્ખાતા સિક્ખા એતેનાતિ વિગ્ગહો. યથાલક્ખણં ન નિક્ખિત્તસિક્ખો અનિક્ખિત્તસિક્ખો. તત્થ ચિત્તખેત્તકાલપ્પયોગપુગ્ગલવિજાનનવસેન સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં ઞત્વા તદભાવેન અપચ્ચક્ખાનં વેદિતબ્બં.

તત્થ ઉપસમ્પન્નભાવતો ચવિતુકામતાચિત્તં ચિત્તં નામ. ‘‘બુદ્ધં પચ્ચક્ખામી’’તિઆદીનિ ‘‘ગિહીતિ મં ધારેહિ, ઉપાસકો, આરામિકો, સામણેરોતિ મં ધારેહી’’તિ ‘‘અલં મે બુદ્ધેના’’તિઆદીનિ છ ખેત્તપદાનિ ખેત્તં નામ. ‘‘પચ્ચક્ખામી’’તિઆદિના વુત્તો વત્તમાનકાલોયેવ કાલો નામ. યાય કાયચિ ભાસાય વસેન વાચસિકપ્પયોગોવ પયોગો નામ. અનુમ્મત્તાદિકો પચ્ચક્ખાતો ચ મનુસ્સજાતિકો સોવ પુગ્ગલો નામ. પચ્ચક્ખાતકસ્સ વચનસમનન્તરમેવ ‘‘અયં ઉક્કણ્ઠિતો’’તિ વા ‘‘ગિહિભાવં પત્થયતી’’તિ વા સોતુનો જાનનં વિજાનનં નામાતિ વેદિતબ્બં.

તત્થ નટ્ઠકાયપ્પસાદં પન પિળકં વા ચમ્મખિલં વા લોમં વા પવેસન્તસ્સ દુક્કટં. અક્ખિનાસકણ્ણચ્છિદ્દવત્થિકોસેસુ, સત્થકાદીહિ કતવણે વા મેથુનરાગેન નિમિત્તં પવેસન્તસ્સ થુલ્લચ્ચયં. અવસેસસરીરેસુ ઉપકચ્છકાદીસુ દુક્કટં. તિરચ્છાનગતાનં હત્થિઅસ્સગોગદ્રભઓટ્ઠમહિંસાદીનં નાસાય થુલ્લચ્ચયં, વત્થિકોસે થુલ્લચ્ચયમેવ. સબ્બેસમ્પિ તિરચ્છાનગતાનં અક્ખિકણ્ણવણેસુ દુક્કટં. તથા અવસેસસરીરે ¶ કાયસંસગ્ગરાગેન, મેથુનરાગેન વા જીવમાનકપુરિસસ્સ વત્થિકોસં અપ્પવેસન્તો નિમિત્તેન નિમિત્તં છુપતિ, દુક્કટં. બહિ નિક્ખન્તદન્તેસુ વાયમન્તસ્સ પન થુલ્લચ્ચયન્તિ અયમેત્થ સવિનિચ્છયો અત્થવણ્ણનક્કમો.

ઇદાનિ પવેસનં નામ ન કેવલં અત્તુપક્કમેનેવ, પરૂપક્કમેનાપિ હોતિ, તત્રાપિ સાદિયન્તોવ ¶ ચુતો હોતીતિ દસ્સેતું ‘‘અથ વા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અથ વાતિ અયં નિપાતો, નિપાતસમુદાયો વા પક્ખન્તરારમ્ભે. પવેસનઞ્ચ ઠિતઞ્ચ ઉદ્ધારો ચ પવિટ્ઠઞ્ચ પવેસન…પે… પવિટ્ઠાનિ, ઇતરીતરયોગદ્વન્દો. ઇતરીતરયોગો નામ અઞ્ઞમઞ્ઞત્થોપાદાનતાતિ પવેસનાદીનિ ઠિતાદિઅત્થાનિપિ હોન્તીતિ પવિટ્ઠ-સદ્દોપિ પવેસનાદિઅત્થો હોતિ, તતોયેવેત્થ તસ્મા બહુવચનસમ્ભવો. અઞ્ઞથા દ્વન્દે અવયવત્થપધાનત્તા એકત્થવાચકાપિ પવિટ્ઠ-સદ્દા કથં બહુવચનપ્પસઙ્ગો. સમાહારે વા દ્વન્દો. ખણોતિ કાલવિસેસો. સો ચ યોગવન્તાનં ખણન્તરવિનિમુત્તો નત્થીતિ પવેસન…પે…પવિટ્ઠાનિયેવ ખણોતિ કમ્મધારયો, અભેદે ભેદપરિકપ્પનાય વા પવેસન…પે… પવિટ્ઠાનં ખણોતિ છટ્ઠીતપ્પુરિસો. તસ્સ સાદકો, તસ્મિં વા સાદકો પવેસન…પે… સાદકો. ખણ-સદ્દો પનેત્થ પચ્ચેકં યોજેતબ્બો દ્વન્દસમાસત્તા, પવેસનકાલં ઠિતકાલં ઉદ્ધારકાલં પવિટ્ઠકાલં, તસ્મિં વા સાદિયન્તોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. એવં સેવનચિત્તપચ્ચુપટ્ઠાનેન સાદકો ભિક્ખુ ચુતોતિ યોજેતબ્બં. તત્થ યથાવુત્તપ્પદેસસ્સ અન્તોકરણં પવેસનં નામ. યાવ ઉદ્ધરણારમ્ભા નિવત્તં ઠિતં નામ. અટ્ઠકથાયં (પારા. અટ્ઠ. ૧.૫૮) પન માતુગામસ્સ સુક્કવિસ્સટ્ઠિં પત્વા સબ્બથા વાયમતો ઓરમિત્વા ઠિતકાલં સન્ધાય ‘‘સુક્કવિસ્સટ્ઠિસમયે’’તિ ¶ વુત્તં. યાવ અગ્ગા નીહરણં ઉદ્ધારો નામ. યાવ પવેસનારહટ્ઠાના અન્તોકતં પવિટ્ઠં નામ.

૩-૪. ઇદાનિ દુતિયં દસ્સેતું ‘‘આદિયેય્યા’’તિઆદિમાહ. તત્થ અદિન્નં થેય્યચિત્તેન આદિયેય્ય…પે… સઙ્કેતં વીતિનામયે, પારાજિકો ભવેતિ સમ્બન્ધો. અદિન્નન્તિ મનુસ્સસામિકેહિ કાયવાચાહિ ન દિન્નં. થેય્યચિત્તેનાતિ થેનોતિ ચોરો, તસ્સ ભાવો થેય્યં ન-કારસ્સ ય-કારં કત્વા દ્વિત્તેન. ભવન્તિ એતસ્મા અભિધાનબુદ્ધીતિ ભાવો, સદ્દપ્પવત્તિનિમિત્તં જાતિગુણાદિ. ઇધ પન અવહરણચિત્તસઙ્ખાતં દબ્બં થેય્યં. થેય્યઞ્ચ તં ચિત્તઞ્ચાતિ થેય્યચિત્તં, તેન. આદિયેય્યાતિ આરામાદિં અભિયુઞ્જિત્વા ગણ્હેય્ય. હરેય્યાતિ હરન્તો ગણ્હેય્ય. અવહરેય્યાતિ ઉપનિક્ખિત્તં ભણ્ડં ‘‘દેહિ મે ભણ્ડ’’ન્તિ વુચ્ચમાનો ‘‘ન મયા ગહિત’’ન્તિઆદીનિ વદન્તો ગણ્હેય્ય. ઇરિયાપથં કોપેય્યાતિ ભણ્ડહારકસ્સ ગમનાદિઇરિયાપથં વિચ્છિન્દિત્વા ગણ્હેય્ય. કોપં કત્વા ગણ્હાતીતિ હિ એતસ્મિં અત્થે ‘‘કોપી’’તિ ¶ નામધાતુ. ઠાના ચાવેય્યાતિ ઠપિતટ્ઠાનતો ચાવેય્ય. સઙ્કેતં વીતિનામયેતિ પરિકપ્પિતટ્ઠાનં વા સુઙ્કઘાતં વા અતિક્કામેય્ય.

એત્થ ચ આરામાદિઅભિયુઞ્જને, સામિકસ્સ વિમતુપ્પાદનધુરનિક્ખેપે, ભણ્ડહારકસ્સ સીસભારામસનફન્દાપનખન્ધોરોપને, ઉપનિક્ખિત્તે ‘‘દેહિ મે ભણ્ડ’’ન્તિ ચોદિયમાનસ્સ ‘‘નાહં ગણ્હામી’’તિ ભણનવિમતુપ્પાદનધુરનિક્ખેપે, થલટ્ઠસ્સ થેય્યચિત્તેનામસનફન્દાપનઠાનાચાવને ચાતિ ચતૂસુ પચ્ચેકં યથાક્કમં દુક્કટથુલ્લચ્ચયપારાજિકાયો વેદિતબ્બા. ‘‘સહભણ્ડહારકં નેસ્સામી’’તિ ¶ પઠમદુતિયપાદસઙ્કામને, પરિકપ્પિતસુઙ્કઘાતટ્ઠાનતો પઠમદુતિયપાદાતિક્કામે ચાતિ દ્વીસુ પચ્ચેકં કમેન થુલ્લચ્ચયપારાજિકાયો વેદિતબ્બા. અયમેત્થ સવિઞ્ઞાણકાવિઞ્ઞાણકમિસ્સકત્તા નાનાભણ્ડવસેન યોજના. એકભણ્ડવસેન પન સસ્સામિકસ્સ દાસસ્સ વા તિરચ્છાનગતસ્સ વા યથાવુત્તેન અભિયોગાદિના નયેન આદિયનહરણાદિવસેન યોજના દટ્ઠબ્બા.

અપિચ ઇમાનિ છ પદાનિ વણ્ણયન્તેન નાનાભણ્ડએકભણ્ડસાહત્થિકપુબ્બપ્પયોગથેય્યાવહારસઙ્ખાતે પઞ્ચપઞ્ચકે સમોધાનેત્વા પઞ્ચવીસતિ અવહારા દસ્સેતબ્બા છપ્પદન્તોગધત્તા સબ્બેસમ્પિ અવહારાનં. તે પન અવહારા યેન કેનચિ અભિયોગાદિઆકારનાનત્તમત્તેન ભિન્નાતિ તંવસેન પઞ્ચપઞ્ચકં નામ જાતં. એવં સંવણ્ણિતઞ્હિ ઇદં અદિન્નાદાનપારાજિકં સુવણ્ણિતં નામ હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. તત્થ પુરિમાનિ દ્વે પઞ્ચકાનિ ‘‘આદિયેય્યા’’તિઆદીનં પઞ્ચન્નં પદાનં વસેન લબ્ભન્તિ. યં પનેતં ‘‘સઙ્કેતં વીતિનામયે’’તિ છટ્ઠં પદં, તં તતિયપઞ્ચમેસુ પઞ્ચકેસુ નિસ્સગ્ગિયપરિકપ્પાવહારવસેન યોજેતબ્બં.

તત્થ સાહત્થિક-સદ્દેન ઉપચારતો તંસહચરિતપઞ્ચકં ગહેત્વા ‘‘સાહત્થિકઞ્ચ તં પઞ્ચકઞ્ચા’’તિ વા ‘‘સાહત્થિકાદિ પઞ્ચક’’ન્તિ મજ્ઝેપદલોપવસેન વા સાહત્થિકપઞ્ચકં. એવમુપરિપિ. તં પન સાહત્થિકો આણત્તિકો નિસ્સગ્ગિયો અત્થસાધકો ધુરનિક્ખેપો ચાતિ. તત્થ સકો હત્થો સહત્થો, સહત્થેન નિબ્બત્તો સાહત્થિકો. એવં આણત્તિકો. સુઙ્કઘાતપરિકપ્પિતોકાસાનં અન્તો ઠત્વા બહિ નિસ્સજ્જનં નિસ્સગ્ગો, સો એવ નિસ્સગ્ગિયો. કાલં અનિયમેત્વા આણત્તસ્સ ભણ્ડગ્ગહણતો ¶ ચ પરસ્સ તેલકુમ્ભિયા પાદગ્ઘનકં તેલં અવસ્સં પિવનકાનં ઉપાહનાદીનં નિક્ખિત્તાનં તેલપાતનતો ચ પુરેતરમેવ પારાજિકસઙ્ખાતં અત્થં ¶ સાધેતીતિ અત્થસાધકો. સો પન આણાપનપ્પયોગો, ઉપાહનાદીનં નિક્ખેપપ્પયોગો ચ. આરામાભિયોગે ચ ઉપનિક્ખિત્તભણ્ડે ચ તાવકાલિકભણ્ડદેય્યાનમદાને ચ ધુરસ્સ નિક્ખેપો ધુરનિક્ખેપો.

પુબ્બપ્પયોગપઞ્ચકં નામ પુબ્બપ્પયોગો સહપ્પયોગો સંવિધાવહારો સઙ્કેતકમ્મં નિમિત્તકમ્મન્તિ. તત્થ આણાપનં ભણ્ડગ્ગહણતો પુબ્બત્તા પુબ્બપ્પયોગો નામ. ઠાનાચાવનખિલસઙ્કામનપ્પયોગેન સહ વત્તમાનો સહપ્પયોગો. સંવિધાય સમ્મન્તયિત્વા ગતેસુ એકેનાપિ ભણ્ડે ઠાના ચાવિતે સબ્બેસં અવહારો સંવિધાવહારો. સઙ્કેતકમ્મન્તિ પુબ્બણ્હાદિકાલપરિચ્છેદવસેન સઞ્જાનનકરણં. નિમિત્તકમ્મં નામ સઞ્ઞુપ્પાદનત્થં અક્ખિનિખણનાદિકરણં.

થેય્યાવહારપઞ્ચકં પન સયમેવ દસ્સેતું ‘‘અથ વા’’તિઆદિમાહ. નનુ ચ છપ્પદન્તોગધત્તા ‘‘સબ્બેસમ્પિ અવહારાન’’ન્તિ વુત્તં, એવં સતિ ‘‘અથ વા’’તિ પક્ખન્તરવસેન વિસું વિય ઇદં પઞ્ચકં કસ્મા વુત્તન્તિ? નનુ અવોચુમ્હા ‘‘યેન કેનચિ અભિયોગાદિઆકારનાનત્તમત્તેન ભિન્ના’’તિ, એતાદિસસ્સ ભેદસ્સ સમ્ભવતો પક્ખન્તરવસેનાપિ યુજ્જતીતિ એવં વુત્તં. ઇમસ્સ પઞ્ચકસ્સ વિસું ઉદ્ધરિત્વા વચનં પન પસિદ્ધિવસેનાતિ દટ્ઠબ્બં, કુસ-સદ્દેન કુસસઙ્કામનમધિપ્પેતં અભેદોપચારેન. થેય્યઞ્ચ બલઞ્ચ કુસો ચ છન્નઞ્ચ પરિકપ્પો ચ થેય્યા…પે… પરિકપ્પં, દીઘો સન્ધિવસેન. તેન અવહારકો પારાજિકો ભવેતિ સમ્બન્ધો. યો પન પટિચ્છન્નેન અવહારકો, સો અત્થતો ¶ પટિચ્છન્નસ્સ અવહારકો હોતીતિ દ્વન્દસમાસન્તોગધત્તેપિચસ્સ વિરોધાભાવોભાવસાધનો ચાયં છન્ન-સદ્દો દટ્ઠબ્બો. તત્થ સન્ધિચ્છેદનાદીનિ કત્વા વા તુલાકૂટમાનકૂટકહાપણકૂટાદીહિ વઞ્ચેત્વા વા ગણ્હન્તો થેય્યાવહારકો. બલક્કારેન પરસન્તકં ગણ્હન્તો બલાવહારકો. કુસં સઙ્કામેત્વા ગણ્હન્તો કુસાવહારકો. તિણપણ્ણાદીહિ યં કિઞ્ચિ પટિચ્છાદેત્વા પચ્છા કસ્સ પટિચ્છન્નસ્સ અવહારકો પટિચ્છન્નાવહારકો. સાટકાદિભણ્ડવસેન, ગબ્ભદ્વારાદિઓકાસવસેન વા પરિકપ્પેત્વા ગણ્હન્તો પરિકપ્પાવહારકો. એત્થ પન પરિકપ્પિતભણ્ડગ્ગહણે પરિકપ્પિતપરિચ્છેદાતિક્કમે ચ પારાજિકં વેદિતબ્બં.

ઇદાનિ પનેત્થ વિનિચ્છયં દસ્સેતું ‘‘ભણ્ડકાલગ્ઘદેસેહી’’તિઆદિ વુત્તં. એત્થ અદિન્નાદાને ભણ્ડઞ્ચ કાલો ચ અગ્ઘો ચ દેસો ચ તેહિ ચ પરિભોગેન ચ વિનિચ્છયો કાતબ્બોતિ અત્થો ¶ . તત્થ અવહટભણ્ડસ્સ સસ્સામિકસ્સામિકભાવં સસ્સામિકેપિ સામિકાનં સાલયનિરાલયભાવઞ્ચ ઉપપરિક્ખિત્વા સાલયકાલે ચે અવહટં, ભણ્ડં અગ્ઘાપેત્વા કાતબ્બો વિનિચ્છયો ભણ્ડેન વિનિચ્છયો. નિરાલયકાલે ચે અવહટં, પારાજિકં નત્થિ, સામિકેસુ પુન આહરાપેન્તેસુ દાતબ્બં. તદેવ હિ ભણ્ડં કદાચિ મહગ્ઘં, કદાચિ અપ્પગ્ઘં, તસ્મા યસ્મિં કાલે ભણ્ડં અવહટં, તસ્મિંયેવ કાલે યો તસ્સ અગ્ઘો, તેન કાતબ્બો વિનિચ્છયો કાલેન વિનિચ્છયો. નવભણ્ડસ્સ યો અગ્ઘો, સો પચ્છા પરિહાયતિ, તસ્મા સબ્બદા પકતિઅગ્ઘવસેન અકત્વા કાતબ્બો વિનિચ્છયો અગ્ઘેન વિનિચ્છયો. ભણ્ડુટ્ઠાનદેસે ભણ્ડં અપ્પગ્ઘં હોતિ, અઞ્ઞત્થ મહગ્ઘં, તસ્મા યસ્મિં દેસે ભણ્ડં અવહટં, તસ્મિંયેવ દેસે અગ્ઘેન કાતબ્બો વિનિચ્છયો દેસેન વિનિચ્છયો. પરિભોગેન ¶ સાટકાદિનો ભણ્ડસ્સ અગ્ઘો પરિહાયતિ, તસ્મા તસ્સ પરિભોગવસેન પરિહીનાપરિહીનભાવં ઉપપરિક્ખિત્વા કાતબ્બો વિનિચ્છયો પરિભોગેન વિનિચ્છયો.

૫-૭. ઇદાનિ તતિયં દસ્સેતું ‘‘મનુસ્સવિગ્ગહ’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ મનુસ્સવિગ્ગહં કલલતો પટ્ઠાય જીવમાનકમનુસ્સજાતિકાનં સરીરં. ચિચ્ચ પાણોતિ સઞ્ઞાય સદ્ધિંયેવ ‘‘વધામિ ન’’ન્તિ વધકચેતનાય ચેતેત્વા પકપ્પેત્વા. જીવિતા વા વિયોજયેતિ યો ભિક્ખુ જાતિઉણ્ણંસુના સમુદ્ધટતેલબિન્દુમત્તં કલલરૂપકાલે તાપનાદીહિ વા તતો વા ઉદ્ધમપિ તદનુરૂપેન ઉપક્કમેન રૂપજીવિતિન્દ્રિયોપક્કમે સતિ તદાયત્તવુત્તિનો અરૂપજીવિતસ્સાપિ વોરોપનસમ્ભવતો ઉભયજીવિતા વોરોપેય્ય. વા-સદ્દો વિકપ્પે. મરણચેતનોતિ મરણે ચેતના યસ્સ સો મરણાધિપ્પાયો. સત્થહારકન્તિ જીવિતં હરતીતિ હારકં, સત્થઞ્ચ તં હારકઞ્ચાતિ સત્થહારકં, તં. અસ્સ મનુસ્સવિગ્ગહસ્સ. ઉપનિક્ખિપેતિ સમીપે નિક્ખિપેય્ય વા. એતેન થાવરપ્પયોગં દસ્સેતિ. ગાહેય્ય મરણૂપાયન્તિ ‘‘સત્થં વા આહર, વિસં વા ખાદા’’તિઆદિના નયેન મરણત્થાય ઉપાયં ગાહાપેય્ય વા. એતેન આણત્તિપ્પયોગો દસ્સિતો. વદેય્ય મરણે ગુણન્તિ કાયવાચાદૂતલેખાહિ ‘‘યો એવં મરતિ, સો ધનં વા લભતી’’તિઆદિના નયેન મરણે ગુણં પકાસેય્ય વા. ઉભયત્થ અધિકારવસેન વા-સદ્દો આહરિતબ્બો. સો ભિક્ખુ ચુતોતિ સમ્બન્ધો, સાસનતોતિ વિઞ્ઞાયતિ.

ઇદાનિ પનસ્સ છબ્બિધે પયોગેદસ્સેતું ‘‘પયોગા’’તિઆદિમાહ. તત્થ સાહત્થિ…પે… ઇદ્ધિવિજ્જામયા ¶ પયોગાતિ ઇમે ¶ છ પયોગાતિ સમ્બન્ધો. ક-કારલોપેન પનેત્થ ‘‘સાહત્થી’’તિ વુત્તં. અથ વા અનેકત્થે અનેકતદ્ધિતસમ્ભવેન સહત્થસ્સાયં પયોગો સાહત્થીતિ પદસિદ્ધિ વેદિતબ્બા. સાહત્થિ ચ નિસ્સગ્ગો ચ આણત્તિ ચ થાવરો ચાતિ દ્વન્દો. ઇદ્ધિ ચ વિજ્જા ચ, તાસમિમેતિ ઇદ્ધિવિજ્જામયા, ઇદ્ધિમયો વિજ્જામયોતિ વુત્તં હોતિ. પયોગાતિ ઇમે છપ્પયોગા નામ હોન્તીતિ અત્થો. તત્થ સયં મારેન્તસ્સ કાયેન વા કાયપ્પટિબદ્ધેન વા પહરણં સાહત્થિકો પયોગો. દૂરે ઠિતં મારેતુકામસ્સ કાયાદીહિ ઉસુસત્તિઆદીનં નિસ્સજ્જનં નિસ્સગ્ગો. ‘‘અસુકં નામ મારેહી’’તિઆદિના આણાપેન્તસ્સ આણાપનં આણત્તિ, ઓપાતખણનં અપસ્સેનસંવિધાનં અસિઆદીનં ઉપનિક્ખિપનાદિ થાવરો. મારણત્થં કમ્મવિપાકજાય ઇદ્ધિયા પયોજનં ઇદ્ધિમયો. કમ્મવિપાકજિદ્ધિ ચ નામેસા રાજાદીનં રાજિદ્ધિઆદયો. તત્થ પિતુરઞ્ઞો સીહળિન્દસ્સ દાઠાકોટનેન ચૂળસુમનકુટુમ્બિયમારણે રાજિદ્ધિ દટ્ઠબ્બા, તદત્થમેવ અથબ્બણાદિવિજ્જાય પરિજપ્પનં વિજ્જામયો પયોગો.

એવં છપ્પયોગે દસ્સેત્વા તેસુ આણત્તિપ્પયોગસ્સ નિયામકે દસ્સેતું ‘‘કાલા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ યથાવુત્તં આણત્તિં નિયમેન્તિ સઙ્કેતવિસઙ્કેતતાવસેન પરિચ્છિન્દન્તીતિ આણત્તિનિયામકા. તે પન કાલો ચ વત્થુ ચ આવુધઞ્ચ ઇરિયાપથો ચાતિ ચત્તારો, તથા કિરિયાવિસેસો ઓકાસોતિ ગણનપરિચ્છેદવસેન છ હોન્તીતિ અત્થો. તત્થ કાલો પુબ્બણ્હાદિ યોબ્બનાદિ ચ. વત્થુ મારેતબ્બો સત્તો. આવુધં અસિઆદિ. ઇરિયાપથો મારેતબ્બસ્સ ગમનાદિ. કિરિયાવિસેસો વિજ્ઝનાદિ. ઓકાસો ગામાદિ. યો હિ ‘‘અજ્જ, સ્વે’’તિ અનિયમેત્વા ‘‘પુબ્બણ્હે મારેહી’’તિ વુત્તો યદા કદાચિ પુબ્બણ્હે મારેતિ, નત્થિ વિસઙ્કેતો. યો પન ‘‘પુબ્બણ્હે’’તિ ¶ વુત્તો મજ્ઝન્હાદીસુ મારેતિ, વિસઙ્કેતો હોતિ, આણાપકસ્સ અનાપત્તિ. એવં કાલસ્સ સઙ્કેતવિસઙ્કેતતાવસેન નિયામકતા વેદિતબ્બા. ઇમિનાવ નયેન વત્થુઆદીસુપિ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ.

૮-૯. ઇદાનિ ચતુત્થં દસ્સેતું ‘‘ઝાનાદિભેદ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અત્તનિ નોસન્તં અત્તુપનાયિકઞ્ચ પચ્ચુપ્પન્નભવસ્સિતઞ્ચ અઞ્ઞાપદેસરહિતઞ્ચ ઝાનાદિભેદં કોટ્ઠાસં કત્વા વા એકેકં કત્વા વા કાયેન વા વાચાય વા વિઞ્ઞત્તિપથે દીપેન્તો નાધિમાનિકો ઞાતે ચુતો ભવેતિ ¶ સમ્બન્ધો. તત્થ અત્તનિ સકસન્તાને નોસન્તં અનુપ્પન્નત્તાયેવ અવિજ્જમાનં, એત્થ નોસન્તોતિ અત્થે તપ્પુરિસો. ઝાનાદિભેદન્તિ ઝાનં આદિ યસ્સ ‘‘વિમોક્ખસમાધિ સમાપત્તિ ઞાણદસ્સન મગ્ગભાવના ફલસચ્છિ કિરિયાકિલેસપ્પહાનવિનીવરણતાચિત્તસ્સ સુઞ્ઞાગારે અભિરતી’’તિ (પારા. ૧૯૮) વુત્તસ્સ સો ઝાનાદિ, સોવ ભેદો વિસેસોતિ સમાસો. તં ઝાનાદિભેદં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં. અત્તુપનાયિકન્તિ ‘‘અયં મયિ અત્થી’’તિ આરોચનવસેન અત્તનિ ઉપનીયતિ, ‘‘અહં વા એત્થ સન્દિસ્સામી’’તિ અત્તા ઉપનીયતિ એત્થ ધમ્મેતિ વા અત્તુપનાયિકો, ઝાનાદિભેદો, તં. પચ્ચુપ્પન્નભવસ્સિતન્તિ પચ્ચુપ્પન્નભવો નામ ઇદાનિ વત્તમાનો અત્તભાવો, તન્નિસ્સિતોતિ સમાસો, સો ચ ઝાનાદિભેદોયેવ, તં.

અઞ્ઞાપદેસરહિતન્તિ ‘‘યો તે વિહારે વસિ, સો ભિક્ખુ પઠમં ઝાનં સમાપજ્જી’’તિઆદિના (પારા. ૨૨૦) નયેન અઞ્ઞસ્સ અપદેસો, તેન રહિતો ચત્તોતિ તપ્પુરિસસમાસો, સો રહિતો તેનાતિ વા બહુબ્બીહિ, ઝાનાદિભેદોવ ¶ , તં. કોટ્ઠાસં કત્વા વાતિ ‘‘પઠમં ઝાનં દુતિયં ઝાનં સમાપજ્જિં, પઠમં ઝાનં તતિયં ઝાનં સમાપજ્જિ’’ન્તિઆદિના નયેન કોટ્ઠાસં કત્વા વા. એકેકં કત્વા વાતિ ‘‘પઠમં ઝાનં સમાપજ્જિં, દુતિયં ઝાનં સમાપજ્જિ’’ન્તિઆદિના નયેન એકેકં કત્વા વા. એત્થ ચ એકન્તિ ઠિતે વિચ્છાયં દ્વિત્તં. એત્થ પન કત્વાતિ કરણકિરિયાય એકેકવસેન ભિન્નસ્સ ઝાનાદિનો અત્થસ્સ સમ્બન્ધનિચ્છા વિચ્છાતિ વેદિતબ્બા. ટીકાયં પન ‘‘કોટ્ઠાસં વાતિ એત્થ ‘ઝાનલાભી, વિમોક્ખલાભી, સમાધિલાભી, સમાપત્તિલાભીમ્હી’તિ એવમાદિના નયેન કોટ્ઠાસતો વાતિ અત્થો’’તિ ચ ‘‘એકેકં વાતિ ‘પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભી, દુતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભીમ્હી’તિ એવમાદિના નયેન એકેકં વાતિ અત્થો’’તિ ચ વુત્તં. સો પાળિયં અટ્ઠકથાયઞ્ચ અવુત્તક્કમોતિ વેદિતબ્બો. કાયેન વાતિ હત્થમુદ્દાદિવસેન કાયેન વા. વાચાતિ એત્થ ય-કારો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો ‘‘અલજ્જિતા’’તિઆદીસુ વિય. વિઞ્ઞત્તિપથેતિ કાયવચીવિઞ્ઞત્તીનં ગહણયોગ્યે પદેસે ઠત્વાતિ અજ્ઝાહરિતબ્બં. દીપેન્તોતિ ‘‘ઇમિના ચ ઇમિના ચ કારણેન અયં ધમ્મો મયિ અત્થી’’તિ પકાસેન્તો. નાધિમાનિકોતિ અપ્પત્તે પત્તસઞ્ઞિતાસઙ્ખાતો અધિકો માનો, સો નત્થિ એતસ્સાતિ નાધિમાનિકો, ભિક્ખુ. ઞાતેતિ વિઞ્ઞુના મનુસ્સજાતિકેન સિક્ખાપચ્ચક્ખાને વુત્તનયેન વિઞ્ઞાતે સતિ ચુતો ભવે સાસનતોતિ વિઞ્ઞાયતિ. અઞ્ઞાપદેસેન દીપયતો પન થુલ્લચ્ચયં. એત્થ ચ –

દુક્કટં ¶ પઠમસ્સેવ, સામન્તમિતિ વણ્ણિતં;

સેસાનં પન તિણ્ણમ્પિ, થુલ્લચ્ચયમુદીરિતન્તિ.

૧૦. ઇદાનિ ¶ ચતુન્નમ્પિ ચેતેસમસંવાસતં અભબ્બતઞ્ચ દીપેતું ‘‘પારાજિકેતે’’તિઆદિ આરદ્ધં. એતે ચત્તારો પારાજિકા પુગ્ગલા યથા પુરે પુબ્બે ગિહિકાલે, અનુપસમ્પન્નકાલે ચ વિય અસંવાસાતિ સમ્બન્ધો. સહ વસન્તિ યસ્મા સબ્બેપિ લજ્જિનો એતેસુ કમ્માદીસુ ન એકોપિ તતો બહિદ્ધા સન્દિસ્સતીતિ એકકમ્મં એકુદ્દેસો સમસિક્ખતાતિ ઇમે તયો સંવાસા નામ. તત્થ અપલોકનાદિકં ચતુબ્બિધમ્પિ સઙ્ઘકમ્મં સીમાપરિચ્છિન્નેહિ પકતત્તેહિ ભિક્ખૂહિ એકતો કત્તબ્બતા એકકમ્મં નામ. તથા પઞ્ચવિધોપિ પાતિમોક્ખુદ્દેસો એકતો ઉદ્દિસિતબ્બત્તા એકુદ્દેસો નામ. પઞ્ઞત્તં પન સિક્ખાપદં સબ્બેહિપિ લજ્જીપુગ્ગલેહિ સમં સિક્ખિતબ્બભાવતો સમસિક્ખતા નામ. નત્થિ તે સંવાસા એતેસન્તિ અસંવાસા. ‘‘અભબ્બા’’તિઆદીસુ ભિક્ખુભાવાયાતિ તુમત્થે સમ્પદાનવચનં, તસ્મા યથા સીસચ્છિન્નો જીવિતું અભબ્બો, એવં ચત્તારોમે પુગ્ગલા ભિક્ખુભાવાય ભિક્ખૂ ભવિતું અભબ્બાતિ અત્થો.

૧૧. ઇદાનિ પરિયાયાણત્તીહિ સમ્ભવન્તે દસ્સેતું ‘‘પરિયાયો ચા’’તિઆદિમાહ. પરિયાયો ચ આણત્તિ ચ તતિયે મનુસ્સવિગ્ગહે લબ્ભતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થ કાયાદીહિ યથાવુત્તેહિ ‘‘યો એવં મરતિ, સો ધનં વા લભતી’’તિ એવમાદિવિઞ્ઞાપકો બ્યઞ્જનભૂતો કાયવચીપયોગો પરિયાયો. ઇમિના ઇદં દીપેતિ – યથા અદિન્નાદાને ‘‘આદિયેય્યા’’તિ (પારા. ૯૨) વુત્તત્તા પારિયાયકથાય મુચ્ચતિ, ન ઇધ એવં. ‘‘સંવણ્ણેય્યા’’તિ (પારા. ૧૭૨) પરિયાયકયાયપિ ન મુચ્ચતીતિ. ‘‘દુતિયે પના’’તિઆદીસુ અત્થો પાકટોયેવ. એવમુપરિપિ પાકટમુપેક્ખિસ્સામ.

૧૨. ઇદાનિ મેથુનધમ્માદીનં અઙ્ગાનિ દસ્સેતું ‘‘સેવેતૂ’’તિઆદિમાહ. સેવેતુકામતાચિત્તન્તિ મેથુનં સેવેતું ¶ કામેતીતિ સેવેતુકામો, તસ્સ ભાવો નામ તણ્હા, તાય સેવેતુકામતાય સમ્પયુત્તં ચિત્તન્તિ તપ્પુરિસો. મેથુનધમ્મસ્સાતિ મિથુનાનં ઇત્થિપુરિસાનં ઇદન્તિ મેથુનં, તમેવ ધમ્મોતિ મેથુનધમ્મો. ઇધ પન ઉપચારવસેન પારાજિકાપત્તિ મેથુનધમ્મો નામ. અથ ¶ વા મેથુનેન જાતો ધમ્મો પારાજિકાપત્તિ મેથુનધમ્મો, તસ્સ મેથુનધમ્મસ્સ મેથુનધમ્મપારાજિકાપત્તિયા. અઙ્ગદ્વયન્તિ અઙ્ગાનં કારણાનં દ્વયં. બુધાતિ વિનયધરા વિઞ્ઞુનો.

૧૩. મનુસ્સસન્તિ મનુસ્સાનં સં મનુસ્સસં, તદાયત્તવત્થુકા ચ. એતેન પેતતિરચ્છાનગતાયત્તં નિવત્તેતિ. તથાસઞ્ઞીતિ તથા તાદિસા સઞ્ઞા તથાસઞ્ઞા, સા અસ્સ અત્થીતિ તથાસઞ્ઞી. પરાયત્તસઞ્ઞિતા ચાતિ અત્થો. ભાવપ્પધાના ઇમે નિદ્દેસા, ભાવપચ્ચયલોપો વા ‘‘બુદ્ધે રતન’’ન્તિઆદીસુ (ખુ. પા. ૬.૩) વિય. એવમુપરિપિ ઈદિસેસુ. થેય્યચિત્તન્તિ થેનભાવસઙ્ખાતં ચિત્તઞ્ચ. વત્થુનો ગરુતાતિ ભણ્ડસ્સ પાદઅતિરેકપાદારહભાવેન ગરુતા ચ. ઊનપઞ્ચમાસકે વા અતિરેકમાસકે વા થુલ્લચ્ચયં. માસકે વા ઊનમાસકે વા દુક્કટં. અવહારોતિ પઞ્ચવીસતિયા અવહારાનં અઞ્ઞતરેન અવહરણઞ્ચાતિ ઇમે પઞ્ચ અદિન્નાદાનહેતુયો અદિન્નાદાનપારાજિકાપત્તિયા અઙ્ગાનિ.

૧૪. પાણો માનુસ્સકોતિ મનુસ્સજાતિસમ્બન્ધો પાણો ચ, પાણોતિ હિ વોહારતો સત્તો, પરમત્થતો પન જીવિતિન્દ્રિયં વુચ્ચતિ. પાણસઞ્ઞિતાતિ પાણોતિ સઞ્ઞિતા ચ, ઘાતનં ઘાતો, સો એવ ચેતના ઘાતચેતના, ‘‘વધામિ ન’’ન્તિ એવં પવત્તા સા ચ, તંસમુટ્ઠિતો સાહત્થિકાદીનં છન્નમઞ્ઞતરો પયોગો ચ, તેન પયોગેન મરણઞ્ચાતિ એતે યથાવુત્તા પઞ્ચ વધહેતુયો પાણઘાતાપજ્જિતબ્બઆપત્તિયા અઙ્ગાનીતિ અત્થો.

૧૫. અત્તનિ ¶ અસન્તતાતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસ્સ સન્તાને અવિજ્જમાનતા ચ. પાપમિચ્છતાયારોચનાતિ યા સા ‘‘ઇધેકચ્ચો દુસ્સીલો સમાનો ‘સીલવાતિ મં જનો જાનાતૂ’’તિઆદિના (વિભ. ૮૫૧) નયેન વુત્તા પાપઇચ્છતાય સમન્નાગતા, તાય ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસ્સ આરોચના ચ. તસ્સાતિ યસ્સ આરોચેતિ, તસ્સ. મનુસ્સજાતિતાતિ મનુસ્સાનં જાતિ યસ્સ, તસ્સ ભાવો મનુસ્સજાતિતા, સા ચ, નઞ્ઞાપદેસોતિ ન અઞ્ઞાપદેસો અઞ્ઞાપદેસાભાવો ચ, તદેવ જાનનન્તિ તઙ્ખણંયેવ વિજાનનઞ્ચાતિ ઇમાનિ પઞ્ચ એત્થ અસન્તદીપને અસ્મિં સન્તાને અવિજ્જમાનઉત્તરિમનુસ્સધમ્મપ્પકાસનનિમિત્તે પારાજિકે અઙ્ગાનિ હેતુયોતિ અત્થો.

૧૬. એવં તેસમસંવાસતાભબ્બતાદીનિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ ન તે ચત્તારોવ, અથ ખો સન્તઞ્ઞેપીતિ ¶ તે સબ્બેપિ સમોધાનેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘અસાધારણા’’તિઆદિમાહ. તત્થ અસાધારણાતિ પારાજિકા ધમ્મા અધિપ્પેતા. તેનેવ ચેત્થ પુલ્લિઙ્ગનિદ્દેસો. તસ્મા ભિક્ખુનીનં ભિક્ખૂહિ અસાધારણા પારાજિકા ધમ્મા ચત્તારો ચાતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ઉપચારવસેન તુ ઉબ્ભજાણુમણ્ડલિકાદિકા પારાજિકાપન્ના પરિગ્ગય્હન્તિ. તાસુ યા અવસ્સુતા અવસ્સુતસ્સ મનુસ્સપુરિસસ્સ અક્ખકાનં અધો જાણુમણ્ડલાનં કપ્પરાનઞ્ચ ઉપરિ કાયસંસગ્ગં સાદિયતિ, અયં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલિકા. યા પન અઞ્ઞિસ્સા ભિક્ખુનિયા પારાજિકં પટિચ્છાદેતિ, સા વજ્જપ્પટિચ્છાદિકા. યા ઉક્ખિત્તકં ભિક્ખું તસ્સા દિટ્ઠિયા ગહણવસેન અનુવત્તતિ, સા ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકા. કાયસંસગ્ગરાગેન તિન્તસ્સ હત્થગ્ગહણં સઙ્ઘાટિકણ્ણગ્ગહણં કાયસંસગ્ગત્થાય પુરિસસ્સ હત્થપાસે ઠાનં ઠત્વા સલ્લપનં સઙ્કેતગમનં પુરિસસ્સાગમનસાદિયનં ¶ પટિચ્છન્નોકાસવવિસનં હત્થપાસે ઠત્વા કાયોપસંહરણન્તિ ઇમાનિ અટ્ઠ વત્થૂનિ યસ્સા અવસ્સુતાય, સા અટ્ઠવત્થુકા નામ.

અભબ્બકા એકાદસ ચાતિ એત્થ પણ્ડકો થેય્યસંવાસકો તિત્થિયપક્કન્તકો તિરચ્છાનગતો માતુઘાતકો પિતુઘાતકો અરહન્તઘાતકો ભિક્ખુનિદૂસકો સઙ્ઘભેદકો લોહિતુપ્પાદકો ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ ઇમે અભબ્બા એકાદસ ચ. તેસુ પણ્ડકોતિ ઓપક્કમિકનપુંસકપણ્ડકા ચ પણ્ડકભાવપક્ખે પક્ખપણ્ડકો ચ ઇધ અધિપ્પેતા. આસિત્તઉસૂયપણ્ડકાનં પન પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ ન વારિતા. થેય્યસંવાસકો પન લિઙ્ગત્થેનકાદિવસેન તિવિધો. તત્થ સયં પબ્બજિતત્તા લિઙ્ગમત્તં થેનેતીતિ લિઙ્ગત્થેનકો. ભિક્ખુવસ્સગણનાદિકં સંવાસં થેનેતીતિ સંવાસત્થેનકો. સિક્ખં પચ્ચક્ખાય એવં પટિપજ્જન્તેપિ એસેવ નયો. યથાવુત્તમુભયં થેનેતીતિ ઉભયત્થેનકો. ઠપેત્વા પન ઇમં તિવિધં –

રાજદુબ્ભિક્ખકન્તાર-રોગવેરિભયેન વા;

ચીવરાહરણત્થં વા, લિઙ્ગં આદિયતીધ યો.

સંવાસં નાધિવાસેતિ, યાવ સો સુદ્ધમાનસો;

થેય્યસંવાસકો નામ, તાવ એસ ન વુચ્ચતીતિ. (મહાવ. અટ્ઠ. ૧૧૦; કઙ્ખા. અટ્ઠ. પઠમપારાજિકવણ્ણના);

તિત્થિયપક્કન્તકાદયો ¶ તુ તંતંવચનત્થાનુસારેન વેદિતબ્બા. તિરચ્છાનગતો પન ઠપેત્વા મનુસ્સજાતિકં અવસેસો સબ્બો વેદિતબ્બો. ઇમે એકાદસ પુગ્ગલા ભિક્ખુભાવાય અભબ્બત્તા પારાજિકાપન્નસદિસતાય ‘‘પારાજિકા’’તિ વુચ્ચન્તિ. વિબ્ભન્તા ભિક્ખુનીતિ ગિહિનિવાસનનિવત્થા ભિક્ખુની ચ. સા હિ એત્તાવતા પારાજિકા. મુદુકા પિટ્ઠિ યસ્સ, સો ચ. સો હિ અનભિરતિયા પીળિતો યદા અત્તનો ¶ અઙ્ગજાતં અત્તનો વચ્ચમુખમગ્ગેસુ પવેસેતિ, તદા પારાજિકો હોતિ.

૧૭-૧૮. લમ્બમાનમઙ્ગજાતમેતસ્સાતિ લમ્બી. સો યથાવુત્તેસુ પવેસિતો પારાજિકો. મુખેન ગણ્હન્તો અઙ્ગજાતં પરસ્સ ચાતિ યો અનભિરતિયા પીળિતો પરસ્સ સુત્તસ્સ વા મતસ્સ વા અઙ્ગજાતં મુખેન ગણ્હાતિ, સો પરસ્સ અઙ્ગજાતં મુખેન ગણ્હન્તો ચ. તત્થેવાભિનિસીદન્તોતિ યો અનભિરતિયા પીળિતો તત્થેવ પરસ્સ અઙ્ગજાતે વચ્ચમગ્ગેન અભિનિસીદતિ, સો ચાતિ એતે દ્વયંદ્વયસમાપત્તિયા અભાવેપિ મગ્ગે મગ્ગપ્પવેસનહેતુ મેથુનસ્સ અનુલોમિકા ચત્તારો ચ. ઇધાગતા ચત્તારોતિ ઇધ ખુદ્દસિક્ખાયં યથાવુત્તા મેથુનધમ્મા પારાજિકાદયો ચત્તારો ચાતિ સમોધાના પિણ્ડીકરણવસેન ચતુવીસતિ પારાજિકા ભવન્તીતિ સેસો. એત્થ ચ ગાથાબન્ધવસેન રસ્સં કત્વા ‘‘પરાજિકા’’તિ વુત્તં. એત્થાહ – માતુઘાતકાદયો તતિયં પારાજિકં આપન્ના, ભિક્ખુનિદૂસકો, મુદુપિટ્ઠિકાદયો ચત્તારો ચ પઠમપારાજિકં આપન્ના એવાતિ કુતો ચતુવીસતીતિ? વુચ્ચતે – માતુઘાતકાદયો હિ ચત્તારો ઇધ અનુપસમ્પન્ના એવ અધિપ્પેતા. મુદુપિટ્ઠિકાદયો ચત્તારો કિઞ્ચાપિ પઠમપારાજિકેન સઙ્ગહિતા, યસ્મા પન એકેન પરિયાયેન મેથુનધમ્મં અપ્પટિસેવિનો હોન્તિ, તસ્મા વિસું વુત્તાતિ.

પારાજિકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

૧૯. વુટ્ઠાનસ્સ ગરુકત્તા ગરુકાતિ સઙ્ઘાદિસેસા વુચ્ચન્તિ. નવાતિ તેસં ગણનપરિચ્છેદો. નનુ ‘‘નવા’’તિ કસ્મા વુત્તં, ‘‘તેરસા’’તિ વત્તબ્બન્તિ? નાયં દોસો, ચિરેનાપજ્જિતબ્બે ¶ ¶ ચત્તારો યાવતતિયકે ઠપેત્વા વીતિક્કમક્ખણેયેવ આપજ્જિતબ્બા પઠમાપત્તિકા વુચ્ચન્તીતિ. ઇદાનિ તે દસ્સેતું ‘‘મોચેતુકામતા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ સુક્કસ્સાતિ આસયધાતુનાનત્તતો નીલાદિવસેન દસવિધે સુક્કે યસ્સ કસ્સચિ સુક્કસ્સ. મોચેતુકામતાતિ મોચેતુકામતાય, ય-કારો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. ઇમિના પન વચનેન મોચનસ્સાદ મુચ્ચનસ્સાદ મુત્તસ્સાદમેથુનસ્સાદ ફસ્સસ્સાદ કણ્ડુવનસ્સાદ દસ્સનસ્સાદ નિસજ્જનસ્સાદ વાચસ્સાદ ગેહસિતપેમ વનભઙ્ગિય સઙ્ખાતેસુ એકાદસસ્સાદેસુ એકંયેવ મોચનસ્સાદં દસ્સેતિ.

તત્થ મોચનાય અસ્સાદો સુખવેદના મોચનસ્સાદો. મુચ્ચને અત્તનો ધમ્મતાય મુચ્ચને અસ્સાદો મુચ્ચનસ્સાદો. એવં સબ્બત્થ સત્તમીતપ્પુરિસેન અત્થો દટ્ઠબ્બો. ઇમેહિ પન નવહિ પદેહિ સમ્પયુત્તઅસ્સાદસીસેન રાગો વુત્તો. ગેહનિસ્સિતેસુ માતાદીસુ પેમં ગેહે સિતં પેમન્તિ ગેહસિતપેમં, ઇમિના સરૂપેનેવ રાગો વુત્તો. સન્થવકરણત્થાય ઇત્થિયા પેસિતપુપ્ફાદિ વનભઙ્ગિયં, ઇમિના ચ વત્થુવસેન રાગો વુત્તો. મેથુનસ્સાદોપિ ઇત્થિયા ગહણપ્પયોગેન વેદિતબ્બો. સબ્બત્થેવ ચ પન ચેતનાનિમિત્તુપક્કમમોચને સતિ વિસઙ્કેતાભાવો વેદિતબ્બો. ઉપક્કમ્મ હત્થાદિના નિમિત્તે ઉપક્કમિત્વા. અઞ્ઞત્ર સુપિનન્તેનાતિ સુપિનોયેવ સુપિનન્તો ‘‘કમ્મમેવ કમ્મન્તો’’તિઆદીસુ વિય અન્ત-સદ્દસ્સ તબ્ભાવવુત્તિત્તા. તં સુપિનન્તં વિના વિમોચયં સુક્કં વિમોચેન્તો સમણો યો કોચિ ભિક્ખુ ગરુકં ગરુકાપત્તિસઙ્ખાતં સઙ્ઘાદિસેસં ફુસે ફુસેય્ય, આપજ્જેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. એત્થ ચ અજ્ઝત્તરૂપબહિદ્ધારૂપઉભયરૂપઆકાસેકટિકમ્પનસઙ્ખાતેસુ ચતૂસુ ઉપાયેસુ સતિ રાગૂપત્થમ્ભાદીસુ ¶ ચ કાલેસુ યેન કેનચિ અઙ્ગજાતે કમ્મઞ્ઞતં પત્તે ‘‘આરોગ્યત્થાયા’’તિઆદીસુ યેન કેનચિ અધિપ્પાયેન અધિપ્પાયવત્થુભૂતં યં કિઞ્ચિ સુક્કં મોચનસ્સાદચેતનાય એવ નિમિત્તે ઉપક્કમ્મ મોચેન્તો સઙ્ઘાદિસેસં આપજ્જતીતિ સબ્બથા અધિપ્પાયો દટ્ઠબ્બો.

૨૦. કાયસંસગ્ગરાગવાતિ કાયે સંસગ્ગો, તસ્મિં રાગો, સો અસ્સ અત્થીતિ વન્તુ, કાયસંસગ્ગરાગસમઙ્ગીતિ અત્થો. સમણો ઇત્થિસઞ્ઞીતિ સમ્બન્ધો. ઉપક્કમ્માતિ કાયેન વાયમિત્વા. મનુસ્સિત્થિં સમ્ફુસન્તોતિ અન્તમસો લોમેનપિ પરામસન્તો ગરુકં ફુસેતિ યોજના. મનુસ્સભૂતા અમતા ઇત્થી મનુસ્સિત્થી. તત્થ ‘‘કાયસંસગ્ગરાગવા’’તિ ઇમિના માતુપેમાદિં ¶ , ઇત્થિયા ગહિતમોક્ખાધિપ્પાયઞ્ચ પટિક્ખિપતિ. ઇત્થિયા વેમતિકસ્સ, પણ્ડકપુરિસતિરચ્છાનગતસઞ્ઞિસ્સ ચ થુલ્લચ્ચયં. ઇત્થિયા પન કાયેન કાયપ્પટિબદ્ધામસને, કાયપ્પટિબદ્ધેન કાયામસને ચ યક્ખીપેતીપણ્ડકાનં કાયેન કાયામસને ચ પુરિસતિરચ્છાનગતિત્થીનં કાયેન કાયામસનેપિ દુક્કટં, તથાયક્ખીઆદીનં કાયેન કાયપ્પટિબદ્ધાદીસુ ચ. મતિત્થિયા પન થુલ્લચ્ચયં. ઇત્થિયા પન ફુસિયમાનો સેવનાધિપ્પાયોપિ સચે કાયેન ન વાયમતિ, અનાપત્તિ.

૨૧. તથાતિ ઇત્થિસઞ્ઞી. સુણન્તિન્તિ વિઞ્ઞત્તિપથે ઠત્વા અત્તનો વચનં સુણન્તિઞ્ચ. વિઞ્ઞુઞ્ચાતિ દુટ્ઠુલ્લાદુટ્ઠુલ્લસલ્લક્ખણસમત્થઞ્ચ મનુસ્સિત્થિં. મગ્ગં વાતિ વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગાનં વસેન મગ્ગં વા મેથુનં વા આરબ્ભાતિ સમ્બન્ધો. દુટ્ઠુલ્લવાચારાગેનાતિ ¶ દુટ્ઠા ચ સા અસદ્ધમ્મપ્પટિસંયુત્તતાય થૂલા ચ લામકજનસાધારણતાયાતિ દુટ્ઠુલ્લા. સાવ પુન વાચા દુટ્ઠુલ્લવાચા. તસ્સં અસ્સાદસમ્પયુત્તો રાગોતિ સમાસો, તેન. ઓભાસિત્વાતિ વણ્ણાવણ્ણયાચનાદિવસેન અસદ્ધમ્મવચનં વત્વા. અસુણન્તિયા પન દૂતેન વા પણ્ણેન વા આરોચિતે અનાપત્તિ. તત્થ દ્વિન્નં મગ્ગાનં વસેન વણ્ણાવણ્ણેહિ, મેથુનયાચનાદીહિ વા ‘‘સિખરણીસિ, સમ્ભિન્નાસિ, ઉભતોબ્યઞ્જનકાસી’’તિ ઇમેસુ તીસુ અઞ્ઞતરેન અક્કોસવચનેન વા ઓભાસન્તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસો, અધક્ખકઉબ્ભજાણુમણ્ડલં આદિસ્સ વણ્ણાદિભણને થુલ્લચ્ચયં, તથા યક્ખીપેતીપણ્ડકાનં વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગે આદિસ્સ વણ્ણાદિભણને મેથુનયાચનાદીસુપિ. તેસં પન અધક્ખકાદિકે દુક્કટં, તથા મનુસ્સિત્થીનં ઉબ્ભક્ખકે અધોજાણુમણ્ડલે કાયપ્પટિબદ્ધે ચ.

૨૨. અત્તકામુપટ્ઠાનન્તિ મેથુનધમ્મસઙ્ખાતેન કામેન ઉપટ્ઠાનં કામુપટ્ઠાનં. અત્તનો અત્થાય કામુપટ્ઠાનં અત્તકામુપટ્ઠાનં. અથ વા કામીયતીતિ કામં, અત્તનો કામં અત્તકામં, સયં મેથુનરાગવસેન પત્થિતન્તિ અત્થો. અત્તકામઞ્ચ તં ઉપટ્ઠાનઞ્ચાતિ અત્તકામુપટ્ઠાનં. તસ્સ વણ્ણો ગુણો, તં. વત્વાતિ ‘‘યદિદં કામુપટ્ઠાનં નામ, એતદગ્ગં ઉપટ્ઠાનાન’’ન્તિ કામુપટ્ઠાને વણ્ણં ¶ અન્તમસો હત્થમુદ્દાયપિ ઇત્થીતિ સઞ્ઞી પકાસેત્વાતિ અત્થો. વાચાતિ વાચાય યકારલોપવસેન. મેથુનયુત્તેનાતિ મેથુનયુત્તાય, લિઙ્ગવિપલ્લાસવસેન તાય ‘‘અરહસિ ત્વં મય્હં મેથુનં ધમ્મં દાતુ’’ન્તિઆદિકાય મેથુનધમ્મપ્પટિસંયુત્તાય વાચાય મેથુનયાચને મેથુનરાગિનોતિ સમ્બન્ધો. મેથુનેરાગો, સો અસ્સ અત્થીતિ મેથુનરાગી, તસ્સ. ગરુ હોતીતિ ગરુકાપત્તિ હોતીતિ અત્થો. મ-કારો પદસન્ધિકરો. એત્થ ¶ પન પણ્ડકે પણ્ડકસઞ્ઞિનો થુલ્લચ્ચયં, તસ્મિંયેવ ઇત્થિસઞ્ઞિનો દુક્કટં.

૨૩. ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા સન્દેસં પટિગ્ગહેત્વાતિ સમ્બન્ધો. ઇત્થિયા વાતિ ‘‘દસ ઇત્થિયો માતુરક્ખિતા પિતુરક્ખિતા’’તિઆદિના (પારા. ૩૦૩) ચ ‘‘દસ ભરિયાયો ધનક્કીતા છન્દવાસિની’’તિઆદિના (પારા. ૩૦૩) ચ વુત્તાય વીસતિવિધાય ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા તંસમ્બન્ધવસેન તેસં માતાદીનં વા. સન્દેસન્તિ ઇત્થિયા વા પુરિસેન વા ઉભિન્નં માતાદીહિ વા ‘‘એહિ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં ઇત્થિં વા પુરિસં વા એવં ભણાહી’’તિ વુત્તં જાયમ્પતિભાવસન્નિસ્સિતં સન્દેસવચનં. પટિગ્ગહેત્વાતિ ‘‘સાધૂ’’તિ કાયેન વા વાચાય વા સમ્પટિચ્છિત્વા. વીમંસિત્વાતિ યત્થ પેસિતો, તેસં અધિપ્પાયં ઉપપરિક્ખિત્વા વા ઉપપરિક્ખાપેત્વા વા. હરં પચ્ચાતિ ઇત્થી વા પુરિસો વા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતુ વા, મા વા, યેહિ પેસિતો, તેસં પચ્ચાહરન્તો વા હરાપેન્તો વા, જાયમ્પતિભાવો હોતુ વા, મા વા, અકારણમેતં. ઇમાય તિવઙ્ગસમ્પત્તિયા સઙ્ઘાદિસેસો ચ, દ્વીહિ અઙ્ગેહિ પણ્ડકે ચ અઙ્ગત્તયેનાપિ થુલ્લચ્ચયં, એકેન દુક્કટં. કેચિ પન ‘‘હરં પચ્છા’’તિ વિપાઠં પરિકપ્પેત્વા ‘‘પચ્છા હર’’ન્તિ યોજેન્તિ, તં ન સુન્દરં પચ્ચાતિ ઉપસગ્ગત્તા. પદસ્સ ઉપરિ અત્થે સજ્જેન્તો પકાસેન્તો ગચ્છતીતિ હિ ઉપસગ્ગો નામ, તસ્મા ‘‘પતિ આ’’તિ ઉપસગ્ગાનં ‘‘હર’’ન્તિમસ્સ પદસ્સ ઉપરિ ભવિતબ્બન્તિ.

૨૪. સંયાચિતપરિક્ખારન્તિ સં અત્તના યાચિતો વાસિઆદિકો પરિક્ખારો યસ્સા, તં. અદેસિતવત્થુકન્તિ ઉત્તિદુતિયકમ્મેન અદેસિતં વત્થુ કુટિકરણપ્પદેસો યસ્સાતિ ¶ વિગ્ગહો, તં. પમાણાતિક્કન્તન્તિ ¶ ઇદાનિ મજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ તિસ્સો વિદત્થિયો સુગતવિદત્થિ નામ, તાય ‘‘દીઘસો દ્વાદસ વિદત્થિયો સુગતસ્સ વિદત્થિયા તિરિયં સત્તન્તરા’’તિ (પારા. ૩૪૮) એવં વુત્તપ્પમાણં એકતોભાગેનાપિ અતિક્કન્તા પમાણાતિક્કન્તાતિ તં તિરિયં ચતુહત્થસઙ્ખાતહેટ્ઠિમપ્પમાણે સતિ દીઘતો વુત્તપ્પમાણતો કેસગ્ગમત્તમ્પિ વડ્ઢેતું ન વટ્ટતિ. તતો ઊનકે, દીઘતો ચ વડ્ઢિતે અયં કુટિસઙ્ખં ન ગચ્છતીતિ. ‘‘મય્હં વાસાગારં એત’’ન્તિ એવં અત્તા ઉદ્દેસો એતિસ્સાતિ અત્તુદ્દેસા. કુટિન્તિ ઉલ્લિત્તાદિકં કુટિં કત્વાતિ સમ્બન્ધો. તત્થ ઉલ્લિત્તા નામ અન્તો ઉદ્ધંમુખં લિત્તા. અવલિત્તા નામ બહિ અધોમુખં લિત્તા. ઉભયથા ઉલ્લિત્તાવલિત્તા. કત્વાતિ અન્તોભૂતકારિતત્થવસેન કારાપેત્વા વા.

તત્થાયં વત્થુદેસનક્કમો – તેન કુટિકારકેન ભિક્ખુના કુટિવત્થું સોધેત્વા સઙ્ઘં ઉપસઙ્કમિત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા વુડ્ઢાનં ભિક્ખૂનં પાદે વન્દિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પણામેત્વા પદભાજને (પારા. ૩૪૯) વુત્તનયેન સઙ્ઘં તિક્ખત્તું યાચિત્વા સબ્બે વા સઙ્ઘપરિયાપન્ના, સઙ્ઘેન વા સમ્મતા દ્વે તયો ભિક્ખૂ તત્થ નેતબ્બા. તેહિ ચ કિપિલ્લિકાદીહિ સોળસહિ ઉપદ્દવેહિ વિરહિતત્તા અનારમ્ભં અનુપદ્દવં દ્વીહિ ચતૂહિ વા બલિબદ્દેહિ યુત્તેન સકટેન એકચક્કં નિબ્બોદકપતનટ્ઠાને એકં બહિ કત્વા આવિઞ્છિતું સક્કુણેય્યતાય ‘‘સપરિક્કમન’’ન્તિ સલ્લક્ખેત્વા સચેપિ સઙ્ઘપ્પહોનકા હોન્તિ, તત્થેવ, નો ચે, સઙ્ઘમજ્ઝં ગન્ત્વા તેન ભિક્ખુના યાચિતેહિ પદભાજને (પારા. ૫૦, ૫૧) વુત્તાય ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચાય વત્થુ દેસેતબ્બન્તિ. અદેસિતવત્થુકં પમાણાતિક્કન્તં કુટિં કરિસ્સામીતિ સબ્બપ્પયોગે દુક્કટં, ઇદાનિ દ્વીહિ પિણ્ડેહિ નિટ્ઠાનં ગમિસ્સતીતિ પઠમપિણ્ડદાને ¶ થુલ્લચ્ચયં, દુતિયદાનેન લેપે સઙ્ઘટિતે સચે અદેસિતવત્થુકા એવ વા હોતિ, પમાણાતિક્કન્તા એવ વા, એકો સઙ્ઘાદિસેસો, સારમ્ભઅપરિક્કમનતાય દ્વે ચ દુક્કટાનીતિ સચે ઉભયવિપન્ના, દ્વે ચ સઙ્ઘાદિસેસા દ્વે ચ દુક્કટાનીતિ સબ્બં ઞેય્યં.

૨૫. મહલ્લકન્તિ સસ્સામિકભાવેન સંયાચિતકુટિતો મહન્તભાવેન, વત્થું દેસાપેત્વા પમાણાતિક્કમેનાપિ કાતબ્બભાવેન ચ મહન્તતાય મહત્તં લાતિ આદદાતીતિ મહલ્લકો. મહત્તલક ઇતિ ઠિતે ત્તસ્સ લોપો લસ્સ ચ દ્વિત્તં, તં. વસનં અત્થો પયોજનં વસનત્થો, તાય ¶ . એત્થ પન અદેસિતવત્થુભાવે એકો સઙ્ઘાદિસેસો. સેસં અનન્તરસદિસમેવ. ઇધ ચ તત્થ ચ લેણગુહાતિણકુટિપણ્ણચ્છદનગેહેસુ અઞ્ઞતરં કારેન્તસ્સ ચ કુટિમ્પિ અઞ્ઞસ્સ વાસત્થાય વાસાગારં વા ઠપેત્વા ઉપોસથાગારાદીસુ અઞ્ઞતરત્થાય કરોન્તસ્સ ચ અનાપત્તિ.

૨૬. અમૂલકેન અન્તિમેન વત્થુનાતિ સમ્બન્ધો. અમૂલકેનાતિ દસ્સનસઙ્ખાતસ્સ, સવનસઙ્ખાતસ્સ, દિટ્ઠસુતમુતવસેન પવત્તપરિસઙ્કાસઙ્ખાતસ્સ ચ મૂલસ્સ અભાવેન નત્થિ મૂલમેતસ્સાતિ અમૂલકં, તેન. તં પન સો આપન્નો વા હોતુ, નો વા, એતં ઇધ અપ્પમાણં. તત્થ ભિક્ખુઞ્ચ માતુગામઞ્ચ તથારૂપે ઠાને દિસ્વા પરિસઙ્કતિ, અયં દિટ્ઠપરિસઙ્કા. અન્ધકારે વા પટિચ્છન્ને વા ભિક્ખુસ્સ ચ માતુગામસ્સ ચ વચનં સુત્વા અઞ્ઞસ્સ અત્થિભાવં અજાનન્તો પરિસઙ્કતિ, અયં સુતપરિસઙ્કા. ધુત્તાનં ઇત્થીહિ સદ્ધિં ¶ પચ્ચન્તવિહારેસુ પુપ્ફગન્ધસુરાદીહિ અનુભવિત્વા ગતટ્ઠાનં દિસ્વા ‘‘કેન નુ ખો ઇદં કત’’ન્તિ વીમંસન્તો તત્થ કેનચિ ભિક્ખુના ગન્ધાદીહિ પૂજા કતા હોતિ, ભેસજ્જત્થાય અરિટ્ઠં વા પીતં, સો તસ્સ ગન્ધં ઘાયિત્વા ‘‘અયં સો ભવિસ્સતી’’તિ પરિસઙ્કતિ. અયં મુતપરિસઙ્કા નામ. અન્તિમેન ચાતિ તતો પરં વજ્જાભાવેન અન્તે ભવત્તા અન્તિમેનેવ. વત્થુનાતિ ભિક્ખુનો અનુરૂપેસુ એકૂનવીસતિયા પારાજિકેસુ ધમ્મેસુ અઞ્ઞતરેન પારાજિકેન ધમ્મેન. ચ-કારો પનેત્થ અવધારણે, તેન સઙ્ઘાદિસેસાદિં નિવત્તેતિ. અથ વા ચ-કારો અટ્ઠાનપ્પયુત્તો.

ચોદેન્તો વા ચોદાપેન્તોવાચાતિ યોજેતબ્બો. ચાવેતુન્તિ બ્રહ્મચરિયા ચાવનત્થાય. એતેન એકં ચાવનાધિપ્પાયં ગહેત્વા અવસેસે અક્કોસાધિપ્પાયવુટ્ઠાપનાધિપ્પાયાદિકે સત્તાધિપ્પાયે પટિક્ખિપતિ. સુણમાનન્તિ ઇદં ‘‘ચોદેન્તો’’તિઆદીનં કમ્મપદં, ઇમિના પરમ્મુખા ચોદનં પટિક્ખિપતિ. પરમ્મુખા પન સત્તહિ આપત્તિક્ખન્ધેહિ વદન્તસ્સ દુક્કટં. ચોદેન્તોતિ ‘‘વત્થુસન્દસ્સના આપત્તિસન્દસ્સના સંવાસપ્પટિક્ખેપો સામીચિપ્પટિક્ખેપો’’તિ (પારા. અટ્ઠ. ૨.૩૮૫-૩૮૬) સઙ્ખેપતો વુત્તાનં ચતુન્નં ચોદનાનં વસેન સયં ચોદેન્તો વા. ચોદાપેન્તો વાતિ પરેન યેન કેનચિ ચોદાપેન્તો વા. તસ્મા યો ભિક્ખુસ્સ સમીપે ઠત્વા ‘‘ત્વં મેથુનં ધમ્મં સેવિ, અસ્સમણોસી’’તિઆદિના વત્થુસન્દસ્સનવસેન વા ‘‘ત્વં મેથુનધમ્માપત્તિં આપન્નોસી’’તિઆદિના આપત્તિસન્દસ્સનવસેન વા ‘‘અસ્સમણોસિ, નત્થિ તયા સદ્ધિં ઉપોસથો વા ¶ પવારણા વા સઙ્ઘકમ્મં વા, અસ્સમણોસી’’તિઆદિના સંવાસપ્પટિક્ખેપવસેન વા અભિવાદનાદિસંવાસે પટિક્ખિત્તે અસ્સમણોતિ કસ્માતિ પુટ્ઠસ્સ ‘‘અસ્સમણોસી’’તિઆદિવચનેહિ સામીચિપ્પટિક્ખેપવસેન વા અન્તમસો ¶ હત્થમુદ્દાય એવ વાપિ એતમત્થં દીપયતો ‘‘કરોતુ મે આયસ્મા ઓકાસં, અહં તં વત્તુકામો’’તિ એવં ઓકાસે અકારિતે વાચાય સઙ્ઘાદિસેસો ચેવ દુક્કટઞ્ચ, ઓકાસં કારેત્વા ચોદેન્તસ્સ પન સઙ્ઘાદિસેસોવ દટ્ઠબ્બો.

૨૭. અઞ્ઞસ્સાતિ ખત્તિયાદિજાતિકસ્સ પરસ્સ. કિરિયન્તિ મેથુનવીતિક્કમસઙ્ખાતં કિરિયં. તેનાતિ અઞ્ઞસ્સ વીતિક્કમસઙ્ખાતસ્સ મેથુનવીતિક્કમસન્દસ્સનેન કરણભૂતેન. લેસેનાતિ યસ્સ જાતિઆદયો તતો અઞ્ઞમ્પિ વત્થું લિસ્સતિ ઉદ્દિટ્ઠે વિત્થારં સિલિસ્સતિ વોહારમત્તેનેવાતિ જાતિઆદયોવ ‘‘લેસા’’તિ વુચ્ચન્તિ, તેન જાતિલેસનામલેસાદિના લેસેન. અઞ્ઞન્તિ યો વીતિક્કમન્તો દિટ્ઠો, તતો અપરમ્પિ ભિક્ખું ચાવેતું અન્તિમેન વત્થુના ચોદયન્તિ સમ્બન્ધો. કથં? કોચિ ખત્તિયજાતિયો વીતિક્કમન્તો દિટ્ઠો, તતો અઞ્ઞં અત્તનો વેરિં ખત્તિયજાતિકં ભિક્ખું પસ્સિત્વા તં ખત્તિયં જાતિલેસં ગહેત્વા ‘‘ખત્તિયો મયા દિટ્ઠો વીતિક્કમન્તો, ત્વં ખત્તિયો પારાજિકં ધમ્મં આપન્નોસી’’તિ ચોદેતિ ચોદાપેતિ વા. એવં નામલેસાદયોપિ વેદિતબ્બા. સેસા વિનિચ્છયકથા અટ્ઠમે વુત્તસદિસાયેવ.

૨૮. એત્તાવતા ‘‘ગરુકા નવા’’તિ ઉદ્દિટ્ઠે વિત્થારતો દસ્સેત્વા ઇદાનિ તેસુ આપન્નેસુ પટિપજ્જિતબ્બાકારં દસ્સેતું ‘‘છાદેતિ જાનમાપન્ન’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ યો ભિક્ખુ અત્તના આપન્નં સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિં આપત્તિવસેન વા વત્થુવસેન વા જાનં જાનન્તો યાવતા ¶ યત્તકાનિ અહાનિ છાદેતિ પટિચ્છાદેતિ, તાવતા તત્તકાનિ અહાનિ તસ્સ પરિવાસો હોતીતિ એવં પદસન્ધિવસેન અત્થો વેદિતબ્બો. તત્થ પટિચ્છન્નપરિવાસો સુદ્ધન્તપરિવાસો સમોધાનપરિવાસોતિ તિવિધો પરિવાસો. તેસં પન અતિસઙ્ખેપનયેન મુખમત્તેપિ દસ્સિતે વિત્થારવિનિચ્છયપવેસોપાયસમ્ભવો સિયાતિ મુખમત્તં દસ્સયિસ્સામ.

તત્થ ¶ પટિચ્છન્નપરિવાસો નામ યથાપટિચ્છન્નાય આપત્તિયા દાતબ્બો, તસ્મા પટિચ્છન્નદિવસે ચ આપત્તિયો ચ સલ્લક્ખેત્વા સચે એકાહપ્પટિચ્છન્ના હોતિ, ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા આપત્તિયો આપજ્જિં એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિઆદિના ખન્ધકે (ચૂળવ. ૯૮-૯૯) આગતનયેન યાચાપેત્વા ‘‘સુણાતુ મે ભન્તે સઙ્ઘો, અયં ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ સમ્બહુલા આપત્તિયો આપજ્જિ એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિઆદિના ખન્ધકે આગતનયેનેવ કમ્મવાચં વત્વા પરિવાસો દાતબ્બો. એકં આપજ્જિત્વા ‘‘સમ્બહુલા’’તિ વિનયકમ્મં કરોન્તસ્સાપિ વુટ્ઠાતીતિ ‘‘સમ્બહુલા’’તિ વુત્તં. નાનાવત્થુકાસુપિ એસેવ નયો. અથ દ્વીહાદિપ્પટિચ્છન્ના હોન્તિ, પક્ખઅતિરેકપક્ખમાસઅતિરેકમાસસંવચ્છરઅતિરેકસંવચ્છરપ્પટિચ્છન્ના વા, ‘‘દ્વીહપ્પટિચ્છન્નાયો વા’’તિઆદિના વત્વા યો યો આપન્નો હોતિ, તસ્સ તસ્સ નામઞ્ચ ગહેત્વા યોજના કાતબ્બા.

કમ્મવાચાપરિયોસાને ચ સચે અપ્પભિક્ખુકો આવાસો હોતિ, સક્કા રત્તિચ્છેદં અનાપજ્જન્તેન વસિતું, તત્થેવ ‘‘પરિવાસં સમાદિયામિ, વત્તં સમાદિયામી’તિ વત્તં સમાદાય તત્થેવ સઙ્ઘસ્સ ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિઆદિના આરોચેત્વા પુન આગતાગતાનં ભિક્ખૂનં ¶ આરોચેન્તેન પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને સહવાસો, તેન ચ વિનાવાસો, આગન્તુકાદીનં ઉપચારગતાનં અનારોચનાતિ એતેસુ એકેનાપિ રત્તિચ્છેદઞ્ચ વત્તભેદઞ્ચ અકત્વા પરિવત્થબ્બં.

સચે ન સક્કા હોતિ પરિવાસં સોધેતું, નિક્ખિત્તવત્તેન વસિતુકામો હોતિ, તત્થેવ સઙ્ઘમજ્ઝે વા એકસ્સ પુગ્ગલસ્સ વા સન્તિકે ‘‘પરિવાસં નિક્ખિપામિ, વત્તં નિક્ખિપામી’’તિ પરિવાસો નિક્ખિપિતબ્બો. નિક્ખિત્તકાલતો પટ્ઠાય પકતત્તટ્ઠાને તિટ્ઠતિ. અથાનેન પચ્ચૂસસમયે એકેન ભિક્ખુના સદ્ધિં પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપતો, અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનતો દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા મહામગ્ગતો ઓક્કમ્મ પટિચ્છન્નટ્ઠાને નિસીદિત્વા અન્તોઅરુણેયેવ વત્તં સમાદિયિત્વા આરોચેતબ્બં. સચે બહિ ઠિતાનમ્પિ સદ્દં સુણાતિ, પસ્સતિ વા, દૂરં ગન્ત્વાપિ આરોચેતબ્બં, અનારોચેન્તે રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદદુક્કટઞ્ચ. સચે અજાનન્તસ્સેવ ઉપચારસીમં પવિસિત્વા ગચ્છન્તિ, રત્તિચ્છેદોવ હોતિ, ન વત્તભેદો. અરુણે ઉટ્ઠિતે તસ્સ સન્તિકે વત્તં નિક્ખિપિત્વા વિહારં ગન્તબ્બં. એવં યાવ રત્તિયો પૂરેન્તિ, તાવ પરિવત્થબ્બં. અયં તાવ પટિચ્છન્નપરિવાસો.

સુદ્ધન્તો ¶ દુવિધો ચૂળસુદ્ધન્તો મહાસુદ્ધન્તોતિ. તત્થ યો ‘‘ઉપસમ્પદતો પટ્ઠાય યત્તકં નામ કાલં અહં સુદ્ધો’’તિ જાનાતિ, તત્તકં અપનેત્વા તતો અવસેસે રત્તિપરિચ્છેદે એકતો કત્વા દાતબ્બપરિવાસો ચૂળસુદ્ધન્તો. યો પન સબ્બસો રત્તિપરિયન્તં ન જાનાતિ નસ્સરતિ, તત્થ ચ વેમતિકો, તસ્સ દાતબ્બો મહાસુદ્ધન્તો. આપત્તિપરિયન્તં જાનાતુ વા, મા વા, અકારણમેતં.

સમોધાનપરિવાસો ¶ નામ તિવિધો ઓધાનસમોધાનો અગ્ઘસમોધાનો મિસ્સકસમોધાનોતિ. તત્થ યો નિટ્ઠિતપરિવાસોપિ વા નિટ્ઠિતમાનત્તોપિ વા અનિક્ખિત્તવત્તો અઞ્ઞં આપત્તિં આપજ્જિત્વા પુરિમાપત્તિયા સમા વા ઊનતરા વા રત્તિયો પટિચ્છાદેતિ, તસ્સ મૂલાય પટિકસ્સનેન તે પરિવુત્થદિવસે ચ માનત્તચિણ્ણદિવસે ચ ઓધુનિત્વા મક્ખેત્વા પુરિમાય આપત્તિયા મૂલદિવસપરિચ્છેદે પચ્છા આપન્નં આપત્તિં સમોદહિત્વા પુન આદિતો પટ્ઠાય દાતબ્બપરિવાસો ઓધાનસમોધાનો નામ. સચે કસ્સચિ એકાપત્તિ એકાહપ્પટિચ્છન્ના, દ્વીહપ્પટિચ્છન્ના, એવં યાવ દસાહપ્પટિચ્છન્ના, તાસં અગ્ઘેન સમોધાય તાસં દસાહપ્પટિચ્છન્નવસેન અવસેસાનં એકાહપ્પટિચ્છન્નાદીનમ્પિ દાતબ્બપરિવાસો અગ્ઘસમોધાનો નામ. યો પન નાનાવત્થુકા આપત્તિયો એકતો કત્વા દાતબ્બપરિવાસો મિસ્સકસમોધાનો નામ. દાનવિધિ પન સબ્બત્થ ખન્ધકે (ચૂળવ. ૧૩૪ આદયો) આગતનયેનેવ વેદિતબ્બો.

એવં પરિવુત્થપરિવાસો ભિક્ખુ માનત્તં ભિક્ખૂનં માનનભાવં છ રત્તિયો અખણ્ડં કત્વા ચરેય્ય કરેય્ય, સમ્પાદેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. તત્થ સઙ્ઘેન ગણેન પુગ્ગલેન કતં તેન ભિક્ખુના સઙ્ઘમજ્ઝે વત્તં સમાદાપેત્વા ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા આપત્તિયો આપજ્જિ’’ન્તિઆદિના ખન્ધકે વુત્તનયેન યાચાપેત્વા તત્થેવ વુત્તનયેન માનત્તદાનાદયોપિ વેદિતબ્બા. ઇમિનાપિ વત્તં નિક્ખિપિતુકામેન ચે વત્તં નિક્ખિપિત્વા ચતૂહિ પઞ્ચહિ સદ્ધિં પરિવાસે વુત્તપ્પકારં પદેસં ગન્ત્વા પુરિમનયેનેવ હેટ્ઠા વુત્તં સહવાસાદિં અન્તમસો ચતૂહિ ઊનત્તા ઊને ગણે ચરણદોસઞ્ચ વજ્જેત્વા પટિપજ્જિતબ્બં. અપ્પટિચ્છન્નાપત્તિકસ્સ પન પરિવાસં અદત્વા માનત્તમેવ દાતબ્બં. એવં ચિણ્ણં કતં પરિનિટ્ઠાપિતં માનત્તં યેન ¶ , તં ભિક્ખું. વીસતિ સઙ્ઘો ગણો અસ્સાતિ વીસતીગણો દીઘં કત્વા, સો સઙ્ઘો અબ્ભેય્ય સમ્પટિચ્છેય્ય, અબ્ભાનકમ્મવસેન ઓસારેય્યાતિ વુત્તં હોતિ, અવ્હેય્યાતિ વા અત્થો. એત્થાપિ સમાદાનઆરોચનયાચનાનિ, કમ્મવાચા ચ ખન્ધકે વુત્તનયેન વેદિતબ્બા.

૨૯. એવં ¶ તેસુ પટિપજ્જિતબ્બાકારં દસ્સેત્વા ઇદાનિ છાદનસ્સ અઙ્ગાનિ દસ્સેતું ‘‘આપત્તી’’તિઆદિમાહ. તત્થ ન ઉક્ખિત્તો અનુક્ખિત્તો, નત્થિ અન્તરાયો અસ્સાતિ અનન્તરાયો. સકત્થે ત્તપચ્ચયવસેન વા, પહુનો ભાવો પહુત્તં, તં અસ્સત્થીતિ સદ્ધાદિવસેન વા પહુત્તો. અનુક્ખિત્તો ચ અનન્તરાયો ચ પહુત્તો ચાતિ દ્વન્દો, તેસં ભાવો અનુક્ખિત્તાદિગુણો અનુક્ખિત્ત…પે… પહુત્તતા. આપત્તિ ચ અનુક્ખિત્ત…પે… પહુત્તતા ચ આપત્તિ…પે… પહુત્તતાયો. મ-કારો પદસન્ધિજો. તથા તેન પકારેન આપત્તિઆદીસુ ચતૂસુ આપત્તાદિપકારેન સઞ્ઞી તથસઞ્ઞી રસ્સવસેન. તસ્સ ભાવો તથસઞ્ઞિતા, યથાવુત્તઆપત્તાદિસઞ્ઞિતાતિ વુત્તં હોત�