📜

नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स

सूरस्सतीनीति

पठमो भागो

पणामगाथा

.

मुखम्हा भगवन्तस्स,

सुगन्धकमला सुभा;

सञ्जातं उत्तमं वाणिं,

वन्दामि वित्तमानसा.

.

समज्झिट्ठो रचिस्सामि,

दक्खेन राजमन्तिना;

नामेन सन्तेन,

नीतिं लोकहितावहं;

सालङ्कारं सोपदेसं,

नामेनाहं स्वरस्सतिं.

.

पेक्खन्त्विमं नीतिं सन्ता,

मञ्जूसरुक्खसन्निभं;

नानोपदेससंपुण्णं,

सदत्थकुसला सदा.

सूरस्सतीनीति

.

कतञ्ञुता च सच्चञ्च,

लोकसारा हि ते दुवे;

लोकापि तेहि तिट्ठन्ति,

रट्ठं अकंसु इस्सरं.

.

काकाच दुज्जना लोके,

मलीभूताव सब्बदा;

इट्ठं गुणं नासयन्ति,

ते वे लोकस्स वेरिनो.

मिगानं सिङ्गालो अन्तो,

पक्खीनं पन वायसो.

अकारणवेरी होन्ति,

मच्छानं धीवरा यथा;

गुणीनं सज्जनानञ्च,

दुज्जना निच्चवेरिनो.

.

सिरिं भोन्तो सुपोसेथ,

सिरि मूला हि सम्पदा;

सिरिय इध जोतन्ति,

सिरी सा सब्बसिद्धिका.

.

मुसा तमोकरा लोके,

सच्चं मीदितिकारकं;

मुसातमेन दुक्खन्ति,

सच्चाभाय सुखन्तिवे.

सुविजानं सिङ्गालानं,

सकुणानञ्च वस्सितं;

मनुस्सवस्सितं राज,

दुब्बिजानतरं ततो.

.

कप्पग्गिसदिसा इस्सा,

झापेति सब्बसम्पदं;

मुदिता कप्पमेघोव,

रोपेति सब्बसम्पदं.

.

यथा असन्थिरा थम्भा,

थुसरासिम्हि उस्सिता;

तथेव कपिचित्तानं,

कम्मन्ता चञ्चलङ्गता.

हलिद्दिरागं कपिचित्तं;

पुरिसं रागविरागिनं,

एदिसं तात मासेवि;

निम्मनुस्सम्पि चे सिया.

. [क]

पुप्फचुम्बि चित्तपत्ती,

सकवण्णेन मज्जितो;

विक्कमी पुप्फतो पुप्फं,

नस्सागारं न सङ्गमो.

[ख]

किप्पिलिका दुब्बण्णापि,

समग्गाच परक्कमा;

मा होथ पुप्फचुम्बीव,

होथ वो पचिका यथा.

.

ये मरन्ति कीळन्ता ते,

स्वाना अञ्ञोञ्ञमोदिता;

दिस्वान छट्टितं भत्तं,

सीघवेरी विहिंसरे.

.

तथेकेपि जना दानि,

समग्गा ञ्ञोञ्ञमोदिता;

धनहेतु विहिंसन्ति,

धीरत्थु सीघवेरिका.

.

वसन्ते हेमन्ते गिम्हे;

नेव ताला विसेसिनो;

थिरचित्ता जना सन्ता;

सुखदुक्खेसु निच्चला.

१०.

यथा पवट्टमानम्हि,

सुट्ठु तिट्ठति गेण्ठुके;

अप्पवट्टे भूम्यं सेति,

तथेव गेण्ठुको जनो.

११.

अग्घापेतुं नसक्कोन्ति,

कालञ्हि कालिका जना;

वजिरादिञ्च सक्कोन्ति,

तेन कालो अनग्घिको.

१२. [क]

असनो हि दीघद्धानो,

सारसारो सुगन्धिको;

निग्गन्धो त्वेव निस्सारो,

दीघद्धानोपि सिम्बली.

[ख]

तथेवेके जना लोके,

दीघद्धाना सुसारका;

निस्सारा केचि फेग्गूव,

दीघद्धानापि गोयथा.

१३.

उपकारो चापकारो,

यस्मिं गच्छति नट्ठतं;

पासाणहदयस्सस्स,

जीवतीत्या भिधामुधा.

पसादो निप्फलो यस्स,

कोपोचापि निरत्थको;

न तं सङ्गन्तु मिच्छेय्य,

थीपुमाव नपुंसकं.

१४.

उपचारो हि कातब्बो,

न याव सोहदं भवे;

उपचारो सुमित्तम्हि,

माया च होति कोटिलं.

१५.

कमेन अग्गतो उच्छु,

रसो सादुतरो यथा;

तथेव सुमित्तो लोके,

दुम्मित्तो पन नेदिसो.

१६.

सोकाराति परित्ताणं,

विस्सासपीतिभाजनं;

रतनाभिरतनं इच्छे,

सुमित्तं अक्खरत्तयं.

१७.

दम्पतीनं सुमित्तानं,

मुखं अञ्ञोञ्ञदप्पणं,

सुखे सुखं दुक्खे दुक्खं,

पटिच्छायेव दप्पणे.

कथं नु तासं हदयं,

सुखरावत इत्थियो;

यासामिके दुक्खितम्हि,

सुखमिच्छन्ति अत्तनो.

१८.

निवातञ्च पुरे कत्वा,

मानं कत्वान पच्छतो;

सकत्थं धारये धीरो,

अत्थभञ्जो हि मुळ्हता.

१९.

पुरेचारं सतिं कत्वा,

सद्धं करेय्य पच्छतो;

तुरं न सद्दहे धीरो,

सीघसद्धो हि मन्दको.

२०.

वने ०.००९९ बहूनि कट्ठानि;

दुल्लभं रत्तचन्दनं;

तथा जना बहू लोके;

पुमा जञ्ञो सुदुल्लभो.

२१.

तिणकट्ठपलासेहि;

सुक्खेहि दय्हते वनं;

एतादीहि असारेहि;

लोको जनेहि दय्हते.

२२.

अन्तोवस्से तिमासम्हि,

पुञ्ञकम्मेन मोदिता;

सुखं वसिंसु पोराणा,

बुद्धसासनमामका.

२३.

मिगमदेन एकेन,

तं वनं सुरभिगन्धिकं;

तथा जनेन तं रट्ठं,

गुणिना हि सिरीमता.

सरीरं खणविद्धंसी,

कप्पन्तट्ठायिनो गुणा.

२४.

खरानं सीहब्यग्घानं,

सङ्गमो नो हिसब्बदा;

तथेव ब्यग्घचित्तानं,

सजातिका खयोनता.

२५.

सक साधुपि नो साधू,

यो चेञ्ञ दुट्ठकारको;

बहूनं साधू पायेन,

स वे साधूति वुच्चते.

२६.

बहूदके समुद्देपि,

जलं नत्थेव पातवे;

खुद्दके खतकूपम्हि,

सादुं अत्थि बहुं दकं.

२७.

मा सीघं विवरेय्याथ,

निन्दितुञ्च पसंसितुं;

मुखञ्हि वो कथाद्वारं,

निरुन्धेय्याथ सब्बदा.

२८.

मा सीघं विवरेय्याथ,

चक्खुं वो दस्सितुं पियं;

सणिकञ्हि पियलाभं,

धनलाभं तुरं करे.

२९.

अनारम्भो हि कम्मानं,

पठमं बुद्धिलक्खणं;

निट्ठङ्गतं आरद्धस्स,

दुतियं बुद्धिलक्खणं.

असमेक्खितकम्मन्तं,

तुरिताभिनिपातिनं;

सानि कम्मानि तप्पेन्ति,

उण्हं वज्झोहटं मुखे.

३०.

अफलानि दुरन्तानि,

जनता निन्दितानि च;

असक्यानि च कम्मानि,

नारभेथ विचक्खणो.

३१.

अतिविरोधभीतानं,

सङ्कितानं पदे पदे;

परप्पवादतासानं,

दूरतो यन्ति सम्पदा.

सद्दमत्तं न भेतब्बं,

लोको सद्दस्स गोचरो;

यो च सद्दपरित्तासो,

वने भन्तमिगो हि सो.

३२.

द्विन्नं तण्डुलथूसानं,

विसेसो सुट्ठु खायति;

रन्धितोपि सिनिद्धो नो,

थुसो विरसफारुसो;

तण्डुलं सिनिद्धं रसं,

एवं लोकेपि ञायते.

३३.

एरण्डं निस्सिता वल्लि,

रुहते किं यथाबलं;

महासालं सुनिस्साय,

रुहते ब्रहतं गता.

३४.

मेत्ता हि सीमसम्भेदा,

पक्खपात विघातिका;

पक्खपातेन दुक्खन्ति,

निप्पक्खो वसते सुखं.

३५.

नरा पञ्ञा च लङ्कारा,

यथाठाने नियुज्जरे;

नो हि चूळामणि पादे,

पादुका च सिरोपरि.

उक्कुट्ठे सूर मिच्छन्ति;

मन्तीसु अकुतूहलं;

वियञ्च अन्नपानम्हि;

अत्थे जाते च पण्डितं.

३६.

पमादो हि तमो लोके,

कालो चोरो भयानको;

कायगेहं बहुछिद्दं,

कालचोरस्स चोरितं.

३७.

चञ्चलो कालदासो हि,

धीतिमा कालइस्सरो;

कालिस्सरो रट्ठिस्सरं,

अतिवत्तति सब्बसो.

३८.

विलुप्पन्ति ८ धनं एके,

कालमेके अनेक्खका;

तेसु कालविलोपाव,

भयानका तिकक्खळा.

३९.

रञ्ञा रट्ठहितं कत्ता,

रञ्ञो हितं जनेहि वे;

देस्सो अत्तहितं दस्सी,

गारय्हो किन्नु कारको.

अत्तदत्थं परत्थेन;

बहुनापि न हापये.

४०.

यस्स उपकारो दिन्नो,

उपकारं ददे पुन;

ततो पकारं निच्छेय्य,

कतञ्ञू दुल्लभो इध.

सच्चं किरेव माहंसु,

नरा एकच्चिया इध;

कट्ठं निप्लवितं सेय्यो,

नत्वेवे कच्चियो नरो.

४१.

कारुको सकपञ्ञाय,

महग्घं दारुकं करे;

तथा जनोपि अत्तानं,

महग्घो लोकमानितो.

४२.

अप्पग्घो हि अयो हेमं,

महग्घं छिन्दते यथा;

निग्गुणो सगुणं लोके,

अलक्खीच सिरिं तथा.

सूरस्सतीनीति

दुतियो भागो

.

धनस्स दुब्बिधं किच्चं,

पापेति उण्णतं धनिं;

अधनिं ओणतं लोके,

सञ्चिने तेन तं धनं.

.

वट्टते सततं सीघं,

कालचक्कं अवारितं;

तेन घटी दिनं मासो,

वस्सो भवत्य चीरतो.

.

सत्तुना न हि सन्धेय्य,

एकदा सो भयं करो;

सुतत्तमपि पानीयं,

समयते नु पावकं.

.

विजहं पकतिं यो हि,

विकतिं पुन गच्छति;

सभावेन आकारेन,

विप्पल्लासं स गच्छति;

संसुमार गता गोधा,

यथा थी पुमवेसिका.

.

पक्खं लद्धान उड्डेन्ति,

उपचिका हि वम्मिका;

निक्खन्ता मरणं यन्ति,

उप्पता निप्पतं गता.

.

सब्बंपियस्स दज्जेय्य,

निस्सेसं पियमानसं;

सद्धाचित्तं तु नो विञ्ञू,

सद्धायिको पक्खलितो.

.

सक्कोति लङ्घितुं ब्यामं,

महुस्साहेन यो हि सो;

तदड्ढं अनुस्साहेन,

नोस्साहो तेसु थोमितो;

महुस्साहो दुक्खो लोके,

अनुस्साहो सदा सुखो.

.

दुक्खमं अक्खमन्तो यो,

पिट्ठिकारीच दुक्करं,

कदा लभेय्य सो लोके,

सुखमं सुकरं मुधा;

पच्चक्खञ्हि सो करेय्य,

दुक्खमञ्चापि दुक्करं.

.

अनग्घो मनुस्सो लोके,

तोसनापोसनादिना;

तेन सो महग्घं कम्मं,

करे लोकहितायुतं.

१०.

वातेन नप्पभिज्जन्ति,

निन्ना वेळू कसा नळा;

यथावातं नगच्छन्ति,

तथा चरे जने कदा.

११.

पुरतो च पच्छतो चे,

निस्सयो नत्थि पस्सतो;

अधिकं वीरियं होति,

अत्तनाथो तदा भवे.

१२.

खणं आखुबिलं सीहो,

पासाणसकलाकुलं;

पप्पोति नखभङ्गंवा,

फलंवा मूसिको भवे.

१३.

मग्गमुळ्हा जना अन्धा,

अमग्गा मग्गसञ्ञिनो;

तथेव दुप्पञ्ञा मुळ्हा,

तथत्थं नाव बुज्झरे.

१४.

पियरूपं वीररूपं,

दुविधा रूपसम्पदा,

नारिं इच्छे पियरूपिं,

पुरिसं वीररूपकं.

१५.

पज्जलन्ति हि खज्जोता,

पक्खचालनकम्मुना;

कुसिता सुपिता नेते,

तथा जनापि कम्मिका.

१६.

कुम्मसङ्कोचमोपम्य,

निग्गहमपि संखमे;

पत्तकाले तु नीतिञ्ञो,

कण्हसप्पोव उट्ठहे.

१७.

भक्खसेसं नखादन्ति,

सीहा उन्नतचेतसा;

परंपि नपणामेन्ति,

वुद्धिकामा तथा चरे.

१८.

व वस्सो समुप्पन्नो,

खीणो पुराणहायनो;

नववस्से नवा मेत्ता,

भावितब्बा हितेसिना.

१९.

सन्तापयन्ति कमयाप्यभुजं न रोगा,

दुम्मन्तिनं कमुपयन्ति न नीतिदोसा;

कं स्री न मानयति कं न च हन्ति मच्चु,

कं थीकता न विसया परिपीळयन्ति.

(वसन्ततिलकागाथा.)

२०.

(क) ब्याममत्तेन दण्डेन,

योलुम्ब्य उदकं मिने;

अगम्भीरं गम्भीरंवा,

अगाधे मञ्ञि गम्भीरं.

(ख)

तथा मन्दो सञ्ञाणेन,

अगाधे मञ्ञि पण्डितं;

समासमं न जानाति,

बह्वप्पं तिक्खमन्दतं.

२१.

दुट्ठकम्मे सङ्गमन्ति,

छेककम्मे च नो इध;

मच्चुं वहन्ति सीसेन,

ते मुळ्हा मुळ्हसङ्गमा.

२२.

दुविधो सङ्गमो लोके,

उजुको कुटिलो भवे;

उजुकोव पसंसेय्यो,

नोह्यञ्ञो साजसङ्गमो.

ते इमिना उपायेन समग्गा सम्मोदमाना महा भित्तिपिट्ठिकाय वसन्ति. (महोसधजातक अट्ठकथा)

२३.

यूथिका पुप्फते नोहि,

सिञ्चितापि पुनप्पुनं;

पुप्फते सम्पत्ते काले,

एवं धारेथ वीरियं.

२४.

धनुच्चयो धनक्खेपो,

दुविधा हि धनाकति;

धनुच्चये नयो अत्थि,

धनक्खेपम्हि नो इध.

२५.

अमाता पितरसं वड्ढं,

जूतकारञ्च चञ्चलं;

नालपेय्य विसेसञ्ञू,

यदिच्छे सिद्धि मत्तनो.

हलिद्दिरागं कपिचित्तं,

पुरिसं रागविरागिनं;

एदिसं तात मासेवि,

निम्मनुस्संपि चे सिया.

२६.

गुणा गुणञ्ञूसु गुणा भवन्ति,

ते निग्गुणं पत्वा भवन्ति दोसा;

आसाद्यतोया पभवन्ति नज्जो,

समुद्रमासज्ज भवन्त्यपेय्या.

(उपजातिगाथा)

२७.

सिलारूपं निम्मिनन्ति,

कोट्टेत्वान पुनप्पुनं;

कोट्टकोव तथा बाला,

साधुं ओवज्ज निम्मिता.

चाणक्यनीतिला गाथा

लालने बहवो दोसा,

ताळने बहवो गुणा;

तस्मा पुत्तञ्च सिस्सञ्च,

ताळये न च लालये.

२८.

अतीतस्स हि मित्तस्स,

यो चे दोसं पकासये;

सो हवे पच्चुप्पन्नस्स,

दोसं भासेति ञायति.

२९.

लताविय सेवका ते,

ये निस्सयं पलम्बरे;

निस्सयस्स विनासेन,

भूम्यं सेन्ति अनाथका.

३०.

दोससिङ्गेहि विज्झन्तो,

मानखूरेहि अक्कमं;

भयं करोति लोकम्हि,

गोव बालो विहिंसको.

३१.

आदो उपरि लोकोयं,

उजुलेखाय तिट्ठति;

मुसावातेहि तंलोकं,

निपातेसि अनज्जवं.

३२.

सुघटं कुम्भकारेन,

नारहो परिभुञ्जितुं;

तथूपमाय वेक्खेय्य,

सकम्मपरकम्मनि.

३३.

अनन्तरंसी सूरोपि,

नसक्कोति घनं तमं;

विज्झितुं रंसिया लोके,

तथा मदनमोहिता;

नसक्कोन्ति मदं भेत्वा,

पञ्ञाभाय पभासितुं.

३४.

खेदवेरं दलिद्दम्हि,

भोगिम्हि रोगुपद्दवं;

देस्सवेरञ्च आणिम्हि,

पस्से लोकस्स वेरितं.

३५.

संलद्धेन सुभोगेन,

जीवं सुद्धं करे निजं;

सेट्ठो सो तेन जीवेन,

जेगुच्छो मलजीविको.

३६.

वजिर पुप्फरागानं,

विसेसं यो नबुज्झति;

कथञ्हि सो विक्कीणेय्य,

कीणेय्य वा यथातथं.

३७.

किप्पीलि कोपि चिन्तेत्वा,

पब्बतं भेत्तु मुस्सहं;

अबला तनुमज्झत्ता,

चिन्ता हस्याव सा मुधा.

३८.

जातमत्तं न यो सत्तुं,

रोगञ्चूपसमं नये;

महाबलोपि तेनेव,

वुद्धिंपत्वा स हञ्ञते.

३९.

सजीवमंसभक्खेहि,

सदाठीहि मुखेहि भो;

बिळारब्यग्घसीहानं,

निहीनानि अनेकधा;

तिक्खानि खरवादानि,

मनुस्सानं मुखानि वे.

४०.

विलुप्पन्ता विधावन्ति,

सजीववुत्तिकम्मुना;

जना तेन विहञ्ञन्ति,

चरन्ति धम्मवेमुखा.

४१.

सुलभं लोकियं लोके,

सासनीयंव दुल्लभं;

दुल्लभं तं वमञ्ञन्तो,

एसो बालतमो भवे.

४२.

यो पतित्थ अग्यावाटं,

मोहा तं उपकारितुं;

अञ्ञोरोहि तदा वाटं,

दुतीयो मुळ्हमुळ्हको.

४३.

ब्यग्घो आवुधविद्धो हि,

अका दुट्ठानि निन्नदं;

तथेव साधुसत्थेन,

विद्धो बालो पकुप्पितो.

४४.

पिवन्ति लोहितं डंसा,

अन्तो तुण्डेन मक्खिका;

बहिद्धा परिवारेन्ति,

जनो तेन डंसायये.

४५.

अधनस्स खणो अप्पो,

सद्धम्मो अप्पकालिनो;

अप्पको तेन युञ्जेय्युं,

खणं बहुं लभेतवे.