📜

नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स

विनयपिटके

विनयसङ्गह-अट्ठकथा

गन्थारम्भकथा

वत्थुत्तयं ¶ ¶ नमस्सित्वा, सरणं सब्बपाणिनं;

विनये पाटवत्थाय, योगावचरभिक्खुनं.

विप्पकिण्णमनेकत्थ, पाळिमुत्तविनिच्छयं;

समाहरित्वा एकत्थ, दस्सयिस्समनाकुलं.

तत्रायं मातिका –

‘‘दिवासेय्या परिक्खारो, भेसज्जकरणम्पि च;

परित्तं पटिसन्थारो, विञ्ञत्ति कुलसङ्गहो.

‘‘मच्छमंसं ¶ अनामासं, अधिट्ठानविकप्पनं;

चीवरेनविनावासो, भण्डस्स पटिसामनं.

‘‘कयविक्कयसमापत्ति, रूपियादिपटिग्गहो;

दानविस्सासग्गाहेहि, लाभस्स परिणामनं.

‘‘पथवी भूतगामो च, दुविधं सहसेय्यकं;

विहारे सङ्घिके सेय्यं, सन्थरित्वान पक्कमो.

‘‘कालिकानिपि चत्तारि, कप्पिया चतुभूमियो;

खादनीयादिपटिग्गाहो, पटिक्खेपपवारणा.

‘‘पब्बज्जा निस्सयो सीमा, उपोसथपवारणं;

वस्सूपनायिका वत्तं, चतुपच्चयभाजनं.

‘‘कथिनं गरुभण्डानि, चोदनादिविनिच्छयो;

गरुकापत्तिवुट्ठानं, कम्माकम्मं पकिण्णक’’न्ति.

१. दिवासेय्यविनिच्छयकथा

१. तत्थ ¶ ¶ दिवासेय्याति दिवानिपज्जनं. तत्रायं विनिच्छयो – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दिवा पटिसल्लीयन्तेन द्वारं संवरित्वा पटिसल्लीयितु’’न्ति (पारा. ७७) वचनतो दिवा निपज्जन्तेन द्वारं संवरित्वा निपज्जितब्बं. एत्थ च किञ्चापि पाळियं ‘‘अयं नाम आपत्ती’’ति न वुत्ता, विवरित्वा निपन्नदोसेन पन उप्पन्ने वत्थुस्मिं द्वारं संवरित्वा निपज्जितुं अनुञ्ञातत्ता असंवरित्वा निपज्जन्तस्स अट्ठकथायं दुक्कटं (पारा. अट्ठ. १.७७) वुत्तं. भगवतो हि अधिप्पायं ञत्वा उपालित्थेरादीहि अट्ठकथा ठपिता. ‘‘अत्थापत्ति दिवा आपज्जति, नो रत्ति’’न्ति (परि. ३२३) इमिनापि चेतं सिद्धं.

२. कीदिसं पन द्वारं संवरितब्बं, कीदिसं न संवरितब्बं? रुक्खपदरवेळुपदरकिलञ्जपण्णादीनं येन केनचि कवाटं कत्वा हेट्ठा उदुक्खले उपरि उत्तरपासके च पवेसेत्वा कतं परिवत्तकद्वारमेव संवरितब्बं. अञ्ञं गोरूपानं वजेसु विय रुक्खसूचिकण्टकद्वारं, गामथकनकं चक्कलकयुत्तद्वारं, फलकेसु वा किटिकासु वा द्वे तीणि चक्कलकानि योजेत्वा कतं संसरणकिटिकद्वारं, आपणेसु विय कतं उग्घाटनकिटिकद्वारं, द्वीसु तीसु ठानेसु वेळुसलाका गोप्फेत्वा पण्णकुटीसु कतं सलाकहत्थकद्वारं, दुस्ससाणिद्वारन्ति एवरूपं द्वारं न संवरितब्बं. पत्तहत्थस्स कवाटप्पणामने पन एकं दुस्ससाणिद्वारमेव अनापत्तिकरं, अवसेसानि पणामेन्तस्स आपत्ति. दिवा पटिसल्लीयन्तस्स पन परिवत्तकद्वारमेव आपत्तिकरं, सेसानि संवरित्वा वा असंवरित्वा वा निपज्जन्तस्स आपत्ति नत्थि, संवरित्वा पन निपज्जितब्बं, एतं वत्तं.

३. परिवत्तकद्वारं कित्तकेन संवुतं होति? सूचिघटिकासु दिन्नासु संवुतमेव होति. अपिच खो सूचिमत्तेपि दिन्ने वट्टति, घटिकामत्तेपि दिन्ने वट्टति, द्वारबाहं फुसित्वा ठपितमत्तेपि वट्टति, ईसकं अफुसितेपि वट्टति, सब्बन्तिमेन विधिना यावता सीसं नप्पविसति, तावता अफुसितेपि वट्टति. सचे बहूनं वळञ्जनट्ठानं होति, भिक्खुं वा सामणेरं वा ‘‘द्वारं, आवुसो, जग्गाही’’ति वत्वापि निपज्जितुं वट्टति. अथ भिक्खू चीवरकम्मं वा अञ्ञं वा किञ्चि करोन्ता निसिन्ना होन्ति, ‘‘एते द्वारं जग्गिस्सन्ती’’ति ¶ आभोगं कत्वापि निपज्जितुं वट्टति. कुरुन्दट्ठकथायं पन ‘‘उपासकम्पि आपुच्छित्वा वा ‘एस ¶ जग्गिस्सती’ति आभोगं कत्वा वा निपज्जितुं वट्टति, केवलं भिक्खुनिं वा मातुगामं वा आपुच्छितुं न वट्टती’’ति वुत्तं, तं युत्तं. एवं सब्बत्थपि यो यो थेरवादो वा अट्ठकथावादो वा पच्छा वुच्चति, सो सोव पमाणन्ति गहेतब्बं.

४. अथ द्वारस्स उदुक्खलं वा उत्तरपासको वा भिन्नो होति अट्ठपितो वा, संवरितुं न सक्कोति, नवकम्मत्थं वा पन इट्ठकपुञ्जो वा मत्तिकादीनं वा रासि अन्तोद्वारे कतो होति, अट्टं वा बन्धन्ति, यथा संवरितुं न सक्कोति. एवरूपे अन्तराये सति असंवरित्वापि निपज्जितुं वट्टति. यदि पन कवाटं नत्थि, लद्धकप्पमेव. उपरि सयन्तेन निस्सेणिं आरोपेत्वा निपज्जितब्बं. सचे निस्सेणिमत्थके थकनकं होति, थकेत्वापि निपज्जितब्बं. गब्भे निपज्जन्तेन गब्भद्वारं वा पमुखद्वारं वा यं किञ्चि संवरित्वा निपज्जितुं वट्टति. सचे एककुट्टके गेहे द्वीसु पस्सेसु द्वारानि कत्वा वळञ्जन्ति, द्वेपि द्वारानि जग्गितब्बानि, तिभूमकेपि पासादे द्वारं जग्गितब्बमेव. सचे भिक्खाचारा पटिक्कम्म लोहपासादसदिसं पासादं बहू भिक्खू दिवाविहारत्थं पविसन्ति, सङ्घत्थेरेन द्वारपालस्स ‘‘द्वारं जग्गाही’’ति वत्वा वा ‘‘द्वारजग्गनं नाम एतस्स भारो’’ति आभोगं कत्वा वा पविसित्वा निपज्जितब्बं. याव सङ्घनवकेन एवमेव कातब्बं. पुरे पविसन्तानं ‘‘द्वारजग्गनं नाम पच्छिमानं भारो’’ति एवं आभोगं कातुम्पि वट्टति. अनापुच्छा वा आभोगं अकत्वा वा अन्तोगब्भे वा असंवुतद्वारे बहि वा निपज्जन्तानं आपत्ति. गब्भे वा बहि वा निपज्जनकालेपि ‘‘द्वारजग्गनं नाम महाद्वारे द्वारपालस्स भारो’’ति आभोगं कत्वा निपज्जितुं वट्टतियेव. एवं लोहपासादादीसु आकासतले निपज्जन्तेनपि द्वारं संवरितब्बमेव.

अयञ्हेत्थ सङ्खेपो – इदं दिवापटिसल्लीयनं येन केनचि परिक्खित्ते सद्वारबन्धे ठाने कथितं, तस्मा अब्भोकासे वा रुक्खमूले वा मण्डपे वा यत्थ कत्थचि सद्वारबन्धे निपज्जन्तेन द्वारं संवरित्वाव निपज्जितब्बं. सचे महापरिवेणं होति महाबोधियङ्गणलोहपासादङ्गणसदिसं बहूनं ओसरणट्ठानं, यत्थ द्वारं संवुतम्पि संवुतट्ठाने न तिट्ठति, द्वारं अलभन्ता पाकारं आरुहित्वापि विचरन्ति, तत्थ संवरणकिच्चं नत्थि. रत्तिं द्वारं विवरित्वा निपन्नो अरुणे उग्गते वुट्ठाति, अनापत्ति. सचे पन पबुज्झित्वा ¶ पुन सुपति, आपत्ति. यो पन ‘‘अरुणे उग्गते वुट्ठहिस्सामी’’ति परिच्छिन्दित्वाव द्वारं असंवरित्वा रत्तिं निपज्जति, यथापरिच्छेदमेव वुट्ठाति, तस्स आपत्तियेव. महापच्चरियं पन ‘‘एवं निपज्जन्तो अनादरियदुक्कटापि न मुच्चती’’ति वुत्तं.

५. यो ¶ पन बहुदेव रत्तिं जग्गित्वा अद्धानं वा गन्त्वा दिवा किलन्तरूपो मञ्चे निसिन्नो पादे भूमितो अमोचेत्वाव निद्दावसेन निपज्जति, तस्स अनापत्ति. सचे ओक्कन्तनिद्दो अजानन्तोपि पादे मञ्चकं आरोपेति, आपत्तियेव. निसीदित्वा अपस्साय सुपन्तस्स अनापत्ति. योपि च ‘‘निद्दं विनोदेस्सामी’’ति चङ्कमन्तो पतित्वा सहसा वुट्ठाति, तस्सपि अनापत्ति. यो पन पतित्वा तत्थेव सयति, न वुट्ठाति, तस्स आपत्ति.

को मुच्चति, को न मुच्चतीति? महापच्चरियं ताव ‘‘एकभङ्गेन निपन्नको एव मुच्चति. पादे पन भूमितो मोचेत्वा निपन्नोपि यक्खगहितकोपि विसञ्ञीभूतोपि न मुच्चती’’ति वुत्तं. कुरुन्दट्ठकथायं पन ‘‘बन्धित्वा निपज्जापितोव मुच्चती’’ति वुत्तं. महाअट्ठकथायं पन ‘‘यो चङ्कमन्तो मुच्छित्वा पतितो तत्थेव सुपति, तस्सपि अविसयताय आपत्ति न दिस्सति. आचरिया पन एवं न कथयन्ति, तस्मा आपत्तियेवाति महापदुमत्थेरेन वुत्तं. द्वे पन जना आपत्तितो मुच्चन्तियेव, यो च यक्खगहितको, यो च बन्धित्वा निपज्जापितो’’ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

दिवासेय्यविनिच्छयकथा समत्ता.

२. परिक्खारविनिच्छयकथा

६. परिक्खारोति ¶ समणपरिक्खारो. तत्रायं कप्पियाकप्पियपरिक्खारविनिच्छयो (पारा. अट्ठ. १.८५) – केचि तालपण्णच्छत्तं अन्तो वा बहि वा पञ्चवण्णेन सुत्तेन सिब्बित्वा वण्णमट्ठं करोन्ति, तं न वट्टति. एकवण्णेन पन नीलेन वा पीतकेन वा येन केनचि सुत्तेन अन्तो वा बहि वा सिब्बितुं ¶ , छत्तदण्डग्गाहकं सलाकपञ्जरं वा विनन्धितुं वट्टति, तञ्च खो थिरकरणत्थं वट्टति, न वण्णमट्ठत्थाय. छत्तपण्णेसु मकरदन्तकं वा अड्ढचन्दकं वा छिन्दितुं न वट्टति. छत्तदण्डे गेहत्थम्भेसु विय घटको वा वाळरूपकं वा न वट्टति. सचेपि सब्बत्थ आरग्गेन लेखा दिन्ना होति, सापि न वट्टति. घटकं वा वाळरूपकं वा भिन्दित्वा धारेतब्बं, लेखापि घंसित्वा वा अपनेतब्बा, सुत्तकेन वा दण्डो वेठेतब्बो. दण्डबुन्दे पन अहिच्छत्तकसण्ठानं वट्टति. वातप्पहारेन अचलनत्थं छत्तमण्डलिकं रज्जुकेहि गाहेत्वा दण्डे बन्धन्ति, तस्मिं बन्धनट्ठाने वलयमिव उक्किरित्वा लेखं ठपेन्ति, सा वट्टति.

७. चीवरमण्डनत्थाय नानासुत्तकेहि सतपदिसदिसं सिब्बन्ता आगन्तुकपट्टं ठपेन्ति, अञ्ञम्पि यं किञ्चि सूचिकम्मविकारं करोन्ति, पट्टमुखे वा परियन्ते वा वेणिं वा सङ्खलिकं वा मुग्गरं वा एवमादि सब्बं न वट्टति, पकतिसूचिकम्ममेव वट्टति. गण्ठिकपट्टकञ्च पासकपट्टकञ्च अट्ठकोणम्पि सोळसकोणम्पि करोन्ति, तत्थ अग्घियगयमुग्गरादीनि दस्सेन्ति, कक्कटक्खीनि उक्किरन्ति, सब्बं न वट्टति, चतुकोणमेव वट्टति, कोणसुत्तपीळका च चीवरे रत्ते दुविञ्ञेय्यरूपा वट्टन्ति. कञ्जिकपिट्ठखलिअअलकादीसु चीवरं पक्खिपितुं न वट्टति, चीवरकम्मकाले पन हत्थमलसूचिमलादीनं धोवनत्थं किलिट्ठकाले च धोवनत्थं वट्टति, गन्धं वा लाखं वा तेलं वा रजने पक्खिपितुं न वट्टति.

रजनेसु च हलिद्दिं ठपेत्वा सब्बं मूलरजनं वट्टति, मञ्जिट्ठिञ्च तुङ्गहारञ्च ठपेत्वा सब्बं खन्धरजनं वट्टति. तुङ्गहारो नाम एको सकण्टकरुक्खो, तस्स हरितालवण्णं खन्धरजनं होति. लोद्दञ्च कण्डुलञ्च ठपेत्वा सब्बं तचरजनं वट्टति. अल्लिपत्तञ्च नीलिपत्तञ्च ठपेत्वा सब्बं पत्तरजनं वट्टति. गिहिपरिभुत्तकं पन अल्लिपत्तेन एकवारं रजितुं ¶ वट्टति. किंसुकपुप्फञ्च कुसुम्भपुप्फञ्च ठपेत्वा सब्बं पुप्फरजनं वट्टति. फलरजने पन न किञ्चि न वट्टति (महाव. अट्ठ. ३४४).

८. चीवरं रजित्वा सङ्खेन वा मणिना वा येन केनचि न घट्टेतब्बं, भूमियं जाणुकानि निहन्त्वा हत्थेहि गहेत्वा दोणियम्पि न घंसितब्बं. दोणियं वा फलके वा ठपेत्वा अन्ते गाहापेत्वा हत्थेन पहरितुं पन ¶ वट्टति, तम्पि मुट्ठिना न कातब्बं. पोराणकत्थेरा पन दोणियम्पि न ठपेसुं. एको चीवरं गहेत्वा तिट्ठति, अपरो हत्थे कत्वा हत्थेन पहरति. चीवरस्स कण्णसुत्तकं न वट्टति, रजितकाले छिन्दितब्बं. यं पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, कण्णसुत्तक’’न्ति (महाव. ३४४) एवं अनुञ्ञातं, तं अनुवाते पासकं कत्वा बन्धितब्बं रजनकाले लग्गनत्थाय. गण्ठिकेपि सोभाकरणत्थं लेखा वा पीळका वा न वट्टति, नासेत्वा परिभुञ्जितब्बं.

९. पत्ते वा थालके वा आरग्गेन लेखं करोन्ति अन्तो वा बहि वा, न वट्टति. पत्तं भमं आरोपेत्वा मज्जित्वा पचन्ति ‘‘मणिवण्णं करिस्सामा’’ति, न वट्टति, तेलवण्णो पन वट्टति. पत्तमण्डले भित्तिकम्मं न वट्टति, मकरदन्तकं पन वट्टति.

धमकरणछत्तकस्स उपरि वा हेट्ठा वा धमकरणकुच्छियं वा लेखा न वट्टति, छत्तमुखवट्टियं पनस्स लेखा वट्टति.

१०. कायबन्धनस्स सोभनत्थं तहिं तहिं दिगुणं सुत्तं कोट्टेन्ति, कक्कटक्खीनि उट्ठापेन्ति, न वट्टति, उभोसु पन अन्तेसु दसामुखस्स थिरभावाय दिगुणं कोट्टेतुं वट्टति. दसामुखे पन घटकं वा मकरमुखं वा देड्डुभसीसं वा यं किञ्चि विकाररूपं कातुं न वट्टति, तत्थ तत्थ अच्छीनि दस्सेत्वा मालाकम्मादीनि वा कत्वा कोट्टितकायबन्धनम्पि न वट्टति, उजुकमेव पन मच्छकण्टकं वा खज्जूरिपत्तकं वा मट्ठकपट्टिकं वा कत्वा कोट्टेतुं वट्टति. कायबन्धनस्स दसा एका वट्टति, द्वे तीणि चत्तारिपि वट्टन्ति, ततो परं न वट्टन्ति. रज्जुककायबन्धनं एकमेव वट्टति, पामङ्गसण्ठानं पन एकम्पि न वट्टति, दसा पन पामङ्गसण्ठानापि वट्टति, बहुरज्जुके एकतो कत्वा एकेन निरन्तरं वेठेत्वा कतं बहुरज्जुकन्ति न वत्तब्बं, तं वट्टति.

कायबन्धनविधे ¶ अट्ठमङ्गलादिकं यं किञ्चि विकाररूपं न वट्टति, परिच्छेदलेखामत्तं वट्टति. विधकस्स उभोसु अन्तेसु थिरकरणत्थाय घटकं करोन्ति, अयम्पि वट्टति.

११. अञ्जनियं इत्थिपुरिसचतुप्पदसकुणरूपं वा मालाकम्मलताकम्ममकरदन्तकगोमुत्तकअड्ढचन्दकादिभेदं वा विकाररूपं न वट्टति, घंसित्वा वा ¶ भिन्दित्वा वा यथा वा न पञ्ञायति, तथा सुत्तकेन वेठेत्वा वळञ्जेतब्बा. उजुकमेव पन चतुरंसा वा अट्ठंसा वा सोळसंसा वा अञ्जनी वट्टति. हेट्ठतोपिस्सा द्वे वा तिस्सो वा वट्टलेखायो वट्टन्ति, गीवायम्पिस्सा पिधानकबन्धनत्थं एका वट्टलेखा वट्टति.

अञ्जनीसलाकायपि वण्णमट्ठकम्मं न वट्टति, अञ्जनीथविकायपि यं किञ्चि नानावण्णेन सुत्तेन वण्णमट्ठकम्मं न वट्टति. एसेव नयो कुञ्चिककोसकेपि. कुञ्चिकाय वण्णमट्ठकम्मं न वट्टति, तथा सिपाटिकाय. एकवण्णसुत्तेन पन येन केनचि यं किञ्चि सिब्बितुं वट्टति.

१२. आरकण्टकेपि वट्टमणिकं वा अञ्ञं वा वण्णमट्ठं न वट्टति, गीवायं पन परिच्छेदलेखा वट्टति. पिप्फलिकेपि मणिकं वा पीळकं वा यं किञ्चि उट्ठापेतुं न वट्टति, दण्डके पन परिच्छेदलेखा वट्टति. नखच्छेदनं वलितकंयेव करोन्ति, तस्मा तं वट्टति. उत्तरारणियं वापि अरणिधनुके वा उपरिपेल्लनदण्डके वा मालाकम्मादि यं किञ्चि वण्णमट्ठं न वट्टति. पेल्लनदण्डकस्स पन वेमज्झे मण्डलं होति, तत्थ परिच्छेदलेखामत्तं वट्टति. सूचिसण्डासं करोन्ति, येन सूचिं डंसापेत्वा घंसन्ति, तत्थ मकरमुखादिकं यं किञ्चि वण्णमट्ठं न वट्टति, सूचिडंसनत्थं पन मुखमत्तं होति, तं वट्टति.

दन्तकट्ठच्छेदनवासियम्पि यं किञ्चि वण्णमट्ठं न वट्टति, उजुकमेव कप्पियलोहेन उभोसु वा पस्सेसु चतुरंसं वा अट्ठंसं वा बन्धितुं वट्टति. कत्तरदण्डेपि यं किञ्चि वण्णमट्ठं न वट्टति, हेट्ठा एका वा द्वे वा वट्टलेखा उपरि अहिच्छत्तकमकुळमत्तञ्च वट्टति.

१३. तेलभाजनेसु विसाणे वा नाळियं वा अलाबुके वा आमण्डसारके वा ठपेत्वा इत्थिरूपं पुरिसरूपञ्च अवसेसं सब्बम्पि वण्णमट्ठकम्मं वट्टति. मञ्चपीठे भिसिबिम्बोहने भूमत्थरणे पादपुञ्छने चङ्कमनभिसिया सम्मुञ्जनियं कचवरछड्डनके रजनदोणिकाय पानीयउळुङ्के ¶ पानीयघटे पादकथलिकाय फलकपीठके वलयाधारके दण्डाधारके पत्तपिधाने तालवण्टे बीजनेति एतेसु सब्बं मालाकम्मादि वण्णमट्ठकम्मं वट्टति.

१४. सेनासने पन द्वारकवाटवातपानकवाटादीसु सब्बरतनमयम्पि वण्णमट्ठकम्मं वट्टति. सेनासने किञ्चि पटिसेधेतब्बं नत्थि अञ्ञत्र विरुद्धसेनासना ¶ . विरुद्धसेनासनं नाम अञ्ञेसं सीमाय राजवल्लभेहि कतसेनासनं वुच्चति. तस्मा ये तादिसं सेनासनं करोन्ति, ते वत्तब्बा ‘‘मा अम्हाकं सीमाय सेनासनं करोथा’’ति. अनादियित्वा करोन्तियेव, पुनपि वत्तब्बा ‘‘मा एवं अकत्थ, मा अम्हाकं उपोसथपवारणानं अन्तरायमकत्थ, मा सामग्गिं भिन्दित्थ, तुम्हाकं सेनासनं कतम्पि कतट्ठाने न ठस्सती’’ति. सचे बलक्कारेन करोन्तियेव, यदा तेसं लज्जिपरिसा उस्सन्ना होति, सक्का च होति लद्धुं धम्मिको विनिच्छयो, तदा तेसं पेसेतब्बं ‘‘तुम्हाकं आवासं हरथा’’ति. सचे यावततियं पेसिते हरन्ति, साधु. नो चे हरन्ति, ठपेत्वा बोधिञ्च चेतियञ्च अवसेससेनासनानि भिन्दितब्बानि, नो च खो अपरिभोगं करोन्तेहि, पटिपाटिया पन छदनगोपानसीइट्ठकादीनि अपनेत्वा तेसं पेसेतब्बं ‘‘तुम्हाकं दब्बसम्भारे हरथा’’ति. सचे हरन्ति, साधु. नो चे हरन्ति, अथ तेसु दब्बसम्भारेसु हिमवस्सवातातपादीहि पूतिभूतेसु वा चोरेहि वा हटेसु अग्गिना वा दड्ढेसु सीमसामिका भिक्खू अनुपवज्जा, न लब्भा चोदेतुं ‘‘तुम्हेहि अम्हाकं दब्बसम्भारा नासिता’’ति वा ‘‘तुम्हाकं गीवा’’ति वा. यं पन सीमसामिकेहि भिक्खूहि कतं, तं सुकतमेव होति. योपि भिक्खु बहुस्सुतो विनयञ्ञू अञ्ञं भिक्खुं अकप्पियपरिक्खारं गहेत्वा विचरन्तं दिस्वा छिन्दापेय्य वा भिन्दापेय्य वा, अनुपवज्जो, सो नेव चोदेतब्बो न सारेतब्बो, न तं लब्भा वत्तुं ‘‘अयं नाम मम परिक्खारो तया नासितो, तं मे देही’’ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

परिक्खारविनिच्छयकथा समत्ता.

३. भेसज्जादिकरणविनिच्छयकथा

१५. भेसज्जकरणपरित्तपटिसन्थारेसु ¶ पन भेसज्जकरणे ताव अयं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.१८५-७) – आगतागतस्स परजनस्स भेसज्जं न कातब्बं, करोन्तो दुक्कटं आपज्जति. पञ्चन्नं पन सहधम्मिकानं कातब्बं भिक्खुस्स भिक्खुनिया ¶ सिक्खमानाय सामणेरस्स सामणेरियाति. समसीलसद्धापञ्ञानञ्हि एतेसं तीसु सिक्खासु युत्तानं भेसज्जं अकातुं न लब्भति. करोन्तेन च सचे तेसं अत्थि, तेसं सन्तकं गहेत्वा योजेत्वा दातब्बं, सचे नत्थि, अत्तनो सन्तकं कातब्बं. सचे अत्तनोपि नत्थि, भिक्खाचारवत्तेन वा ञातकपवारितट्ठानतो वा परियेसितब्बं, अलभन्तेन गिलानस्स अत्थाय अकतविञ्ञत्तियापि आहरित्वा कातब्बं.

१६. अपरेसम्पि पञ्चन्नं कातुं वट्टति मातु पितु तदुपट्ठाकानं अत्तनो वेय्यावच्चकरस्स पण्डुपलासस्स चाति. पण्डुपलासो नाम यो पब्बज्जापेक्खो याव पत्तचीवरं पटियादियति, ताव विहारे वसति. तेसु सचे मातापितरो इस्सरा होन्ति न पच्चासीसन्ति, अकातुं वट्टति. सचे पन रज्जेपि ठिता पच्चासीसन्ति, अकातुं न वट्टति. भेसज्जं पच्चासीसन्तानं भेसज्जं दातब्बं, योजेतुं अजानन्तानं योजेत्वा दातब्बं. सब्बेसं अत्थाय सहधम्मिकेसु वुत्तनयेनेव परियेसितब्बं. सचे पन मातरं विहारं आनेत्वा जग्गति, सब्बं परिकम्मं अनामसन्तेन कातब्बं, खादनीयभोजनीयं सहत्था दातब्बं. पिता पन यथा सामणेरो, एवं सहत्थेन न्हापनसम्बाहनादीनि कत्वा उपट्ठातब्बो. ये च मातापितरो उपट्ठहन्ति पटिजग्गन्ति, तेसम्पि एवमेव कातब्बं. वेय्यावच्चकरो नाम यो वेतनं गहेत्वा अरञ्ञे दारूनि वा छिन्दति, अञ्ञं वा किञ्चि कम्मं करोति, तस्स रोगे उप्पन्ने याव ञातका न पस्सन्ति, ताव भेसज्जं कातब्बं. यो पन भिक्खुनिस्सितकोव हुत्वा सब्बकम्मानि करोति, तस्स भेसज्जं कातब्बमेव. पण्डुपलासेपि सामणेरे विय पटिपज्जितब्बं.

१७. अपरेसम्पि दसन्नं कातुं वट्टति जेट्ठभातु कनिट्ठभातु जेट्ठभगिनिया कनिट्ठभगिनिया चूळमातुया महामातुया चूळपितुनो महापितुनो पितुच्छाय मातुलस्साति. तेसं पन सब्बेसम्पि करोन्तेन तेसंयेव सन्तकं भेसज्जं गहेत्वा केवलं योजेत्वा दातब्बं. सचे ¶ पन नप्पहोन्ति याचन्ति च ‘‘देथ नो, भन्ते, तुम्हाकं पटिदस्सामा’’ति, तावकालिकं दातब्बं. सचेपि न याचन्ति, ‘‘अम्हाकं भेसज्जं अत्थि, तावकालिकं गण्हथा’’ति वत्वा वा ¶ ‘‘यदा तेसं भविस्सति, तदा दस्सन्ती’’ति आभोगं वा कत्वा दातब्बं. सचे पटिदेन्ति, गहेतब्बं. नो चे देन्ति, न चोदेतब्बा. एते दस ञातके ठपेत्वा अञ्ञेसं न कातब्बं.

एतेसं पुत्तपरम्पराय पन याव सत्तमा कुलपरिवट्टा, ताव चत्तारो पच्चये आहरापेन्तस्स अकतविञ्ञत्ति वा भेसज्जं करोन्तस्स वेज्जकम्मं वा कुलदूसकापत्ति वा न होति. सचे भातु जाया, भगिनिया सामिको वा गिलानो होति, ञातका चे, तेसम्पि वट्टति. अञ्ञातका चे, भातु च भगिनिया च कत्वा दातब्बं ‘‘तुम्हाकं जग्गनट्ठाने देथा’’ति. अथ वा तेसं पुत्तानं कत्वा दातब्बं ‘‘तुम्हाकं मातापितूनं देथा’’ति. एतेनुपायेन सब्बपदेसु विनिच्छयो वेदितब्बो.

तेसं अत्थाय च सामणेरेहि अरञ्ञतो भेसज्जं आहरापेन्तेन ञातिसामणेरेहि वा आहरापेतब्बं, अञ्ञातकेहि अत्तनो अत्थाय वा आहरापेत्वा दातब्बं. तेहिपि ‘‘उपज्झायस्स आहरामा’’ति वत्तसीसेन आहरितब्बं. उपज्झायस्स मातापितरो गिलाना विहारं आगच्छन्ति, उपज्झायो च दिसापक्कन्तो होति, सद्धिविहारिकेन उपज्झायस्स सन्तकं भेसज्जं दातब्बं. नो चे अत्थि, अत्तनो भेसज्जं उपज्झायस्स परिच्चजित्वा दातब्बं. अत्तनोपि असन्ते वुत्तनयेनेव परियेसित्वा उपज्झायस्स सन्तकं कत्वा दातब्बं. उपज्झायेनपि सद्धिविहारिकस्स मातापितूसु एवमेव पटिपज्जितब्बं. एसेव नयो आचरियन्तेवासिकेसुपि. अञ्ञोपि यो आगन्तुको वा चोरो वा युद्धपराजितो इस्सरो वा ञातकेहि परिच्चत्तो कपणो वा गमियमनुस्सो वा गिलानो हुत्वा विहारं पविसति, सब्बेसं अपच्चासीसन्तेन भेसज्जं कातब्बं.

१८. सद्धं कुलं होति चतूहि पच्चयेहि उपट्ठायकं भिक्खुसङ्घस्स मातापितुट्ठानियं, तत्र चे कोचि गिलानो होति, तस्सत्थाय विस्सासेन ‘‘भेसज्जं कत्वा भन्ते देथा’’ति वदन्ति, नेव दातब्बं न कातब्बं. अथ पन कप्पियं ञत्वा एवं पुच्छन्ति ‘‘भन्ते, असुकस्स नाम रोगस्स किं भेसज्जं करोन्ती’’ति, ‘‘इदञ्चिदञ्च गहेत्वा करोन्ती’’ति वत्तुं वट्टति. ‘‘भन्ते, मय्हं माता गिलाना, भेसज्जं ताव आचिक्खथा’’ति एवं पुच्छिते पन न आचिक्खितब्बं, अञ्ञमञ्ञं पन कथा कातब्बा ¶ ‘‘आवुसो, असुकस्स नाम भिक्खुनो इमस्मिं ¶ रोगे किं भेसज्जं करिंसू’’ति. इदञ्चिदञ्च भेसज्जं भन्तेति. तं सुत्वा इतरो मातु भेसज्जं करोति, वट्टति. महापदुमत्थेरो किर वसभरञ्ञोपि देविया रोगे उप्पन्ने एकाय इत्थिया आगन्त्वा पुच्छितो ‘‘न जानामी’’ति अवत्वा एवमेव भिक्खूहि सद्धिं समुल्लपेसि. तं सुत्वा तस्सा भेसज्जमकंसु. वूपसन्ते च रोगे तिचीवरेन तीहि च कहापणसतेहि सद्धिं भेसज्जचङ्कोटकं पूरेत्वा आहरित्वा थेरस्स पादमूले ठपेत्वा ‘‘भन्ते, पुप्फपूजं करोथा’’ति आहंसु. थेरो ‘‘आचरियभागो नाम अय’’न्ति कप्पियवसेन गाहापेत्वा पुप्फपूजमकासि. एवं ताव भेसज्जे पटिपज्जितब्बं.

१९. परित्ते पन ‘‘गिलानस्स परित्तं करोथ, भन्ते’’ति वुत्ते न कातब्बं, ‘‘परित्तं भणथा’’ति वुत्ते पन भणितब्बं. सचेपिस्स एवं होति ‘‘मनुस्सा नाम न जानन्ति, अकरियमाने विप्पटिसारिनो भविस्सन्ती’’ति, कातब्बं. ‘‘परित्तोदकं परित्तसुत्तं कत्वा देथा’’ति वुत्ते पन तेसंयेव उदकं हत्थेन चालेत्वा सुत्तं परिमज्जित्वा दातब्बं. सचे विहारतो उदकं अत्तनो सन्तकं वा सुत्तं देति, दुक्कटं. मनुस्सा उदकञ्च सुत्तञ्च गहेत्वा निसीदित्वा ‘‘परित्तं भणथा’’ति वदन्ति, कातब्बं. नो चे जानन्ति, आचिक्खितब्बं. भिक्खूनं निसिन्नानं पादेसु उदकं आकिरित्वा सुत्तञ्च ठपेत्वा गच्छन्ति ‘‘परित्तं करोथ, परित्तं भणथा’’ति, न पादा अपनेतब्बा. मनुस्सा हि विप्पटिसारिनो होन्ति. अन्तोगामेपि गिलानस्स अत्थाय विहारं पेसेन्ति ‘‘परित्तं भणन्तू’’ति, भणितब्बं. अन्तोगामे राजगेहादीसु रोगे वा उपद्दवे वा उप्पन्ने पक्कोसापेत्वा भणापेन्ति, आटानाटियसुत्तादीनि भणितब्बानि. ‘‘आगन्त्वा गिलानस्स सिक्खापदानि देन्तु, धम्मं कथेन्तु, राजन्तेपुरे वा अमच्चगेहे वा आगन्त्वा सिक्खापदानि देन्तु, धम्मं कथेन्तू’’ति पेसितेपि गन्त्वा सिक्खापदानि दातब्बानि, धम्मो कथेतब्बो. ‘‘मतानं परिवारत्थं आगच्छन्तू’’ति पक्कोसन्ति, न गन्तब्बं. ‘‘सीवथिकदस्सने असुभदस्सने च मरणस्सतिं पटिलभिस्सामा’’ति कम्मट्ठानसीसेन गन्तुं वट्टति. ‘‘पहारेदिन्ने मतेपि अमरणाधिप्पायस्स अनापत्ति वुत्ता’’ति न एत्तकेनेव अमनुस्सगहितस्स पहारो दातब्बो ¶ , तालपण्णं पन परित्तसुत्तं वा हत्थे वा पादे वा बन्धितब्बं, रतनसुत्तादीनि परित्तानि भणितब्बानि, ‘‘मा सीलवन्तं भिक्खुं विहेठेही’’ति धम्मकथा कातब्बा, आटानाटियपरित्तं वा भणितब्बं.

इध पन आटानाटियपरित्तस्स परिकम्मं वेदितब्बं (दी. नि. अट्ठ. ३.२८२). पठममेव हि आटानाटियसुत्तं न भणितब्बं, मेत्तसुत्तं (खु. पा. ९.१ आदयो; सु. नि. १४३ आदयो) धजग्गसुत्तं (सं. नि. १.२४९) रतनसुत्तन्ति (खु. पा. ६.१ आदयो; सु. नि. २२४ आदयो) इमानि ¶ सत्ताहं भणितब्बानि. सचे मुञ्चति, सुन्दरं. नो चे मुञ्चति, आटानाटियसुत्तं भणितब्बं. तं भणन्तेन च भिक्खुना पिट्ठं वा मंसं वा न खादितब्बं, सुसाने न वसितब्बं. कस्मा? अमनुस्सा ओतारं लभन्ति. परित्तकरणट्ठानं हरितूपलित्तं कारेत्वा तत्थ परिसुद्धं आसनं पञ्ञपेत्वा निसीदितब्बं. परित्तकारको भिक्खु विहारतो घरं नेन्तेहि फलकावुधेहि परिवारेत्वा नेतब्बो. अब्भोकासे निसीदित्वा न वत्तब्बं, द्वारवातपानानि पिदहित्वा निसिन्नेन आवुधहत्थेहि सम्परिवारितेन मेत्तचित्तं पुरेचारिकं कत्वा वत्तब्बं, पठमं सिक्खापदानि गाहापेत्वा सीले पतिट्ठितस्स परित्तं कातब्बं. एवम्पि मोचेतुं असक्कोन्तेन विहारं नेत्वा चेतियङ्गणे निपज्जापेत्वा आसनपूजं कारेत्वा दीपे जालापेत्वा चेतियङ्गणं सम्मज्जित्वा मङ्गलकथा वत्तब्बा, सब्बसन्निपातो घोसेतब्बो, विहारस्स उपवने जेट्ठकरुक्खो नाम होति, तत्थ ‘‘भिक्खुसङ्घो तुम्हाकं आगमनं पतिमानेती’’ति पहिणितब्बं. सब्बसन्निपातट्ठाने अनागन्तुं नाम न लभति, ततो अमनुस्सगहितको ‘‘त्वं कोनामोसी’’ति पुच्छितब्बो, नामे कथिते नामेनेव आलपितब्बो, ‘‘इत्थन्नाम तुय्हं मालागन्धादीसु पत्ति, आसनपूजायं पत्ति, पिण्डपाते पत्ति, भिक्खुसङ्घेन तुय्हं पण्णाकारत्थाय महामङ्गलकथा वुत्ता, भिक्खुसङ्घे गारवेन एतं मुञ्चाही’’ति मोचेतब्बो. सचे न मुञ्चति, देवतानं आरोचेतब्बं ‘‘तुम्हे जानाथ, अयं अमनुस्सो अम्हाकं वचनं न करोति, मयं बुद्धआणं करिस्सामा’’ति परित्तं कातब्बं. एतं ताव गिहीनं परिकम्मं. सचे पन भिक्खु अमनुस्सेन गहितो होति, आसनानि धोवित्वा सब्बसन्निपातं घोसापेत्वा गन्धमालादीसु ¶ पत्तिं दत्वा परित्तं भणितब्बं, इदं भिक्खूनं परिकम्मं. एवं परित्ते पटिपज्जितब्बं.

२०. पटिसन्थारे पन अयं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.१८५-७) – अनामट्ठपिण्डपातो कस्स दातब्बो, कस्स न दातब्बो? मातापितूनं ताव दातब्बो. सचेपि कहापणग्घनको होति, सद्धादेय्यविनिपातनं नत्थि. मातापितुउपट्ठाकानं वेय्यावच्चकरस्स पण्डुपलासस्स चाति एतेसम्पि दातब्बो. तत्थ पण्डुपलासस्स थालके पक्खिपित्वापि दातुं वट्टति, तं ठपेत्वा अञ्ञेसं अगारिकानं मातापितूनम्पि न वट्टति. पब्बजितपरिभोगो हि अगारिकानं चेतियट्ठानियो. अपिच अनामट्ठपिण्डपाथो नामेस सम्पत्तस्स दामरिकचोरस्सपि इस्सरियस्सपि दातब्बो. कस्मा? ते हि अदीयमानेपि ‘‘न देन्ती’’ति आमसित्वा दीयमानेपि ‘‘उच्छिट्ठकं देन्ती’’ति कुज्झन्ति, कुद्धा जीवितापि वोरोपेन्ति, सासनस्सपि अन्तरायं करोन्ति. रज्जं पत्थयमानस्स विचरतो चोरनागस्स वत्थु चेत्थ कथेतब्बं. एवं अनामट्ठपिण्डपाते पटिपज्जितब्बं.

पटिसन्थारो ¶ च नामायं कस्स कातब्बो, कस्स न कातब्बो? पटिसन्थारो नाम विहारं सम्पत्तस्स यस्स कस्सचि आगन्तुकस्स वा दलिद्दस्स वा चोरस्स वा इस्सरस्स वा कातब्बोयेव. कथं? आगन्तुकं ताव खीणपरिब्बयं विहारं सम्पत्तं दिस्वा ‘‘पानीयं पिवा’’ति दातब्बं, पादमक्खनतेलं दातब्बं, काले आगतस्स यागुभत्तं, विकाले आगतस्स सचे तण्डुला अत्थि, तण्डुला दातब्बा. अवेलाय सम्पत्तोपि ‘‘गच्छाही’’ति न वत्तब्बो, सयनट्ठानं दातब्बं. सब्बं अपच्चासीयन्तेनेव कातब्बं. ‘‘मनुस्सा नाम चतुपच्चयदायका, एवं सङ्गहे करियमाने पुनप्पुनं पसीदित्वा उपकारं करिस्सन्ती’’ति चित्तं न उप्पादेतब्बं. चोरानं पन सङ्घिकम्पि दातब्बं. पटिसन्थारानिसंसदीपनत्थञ्च चोरनागवत्थु, भातरा सद्धिं जम्बुदीपगतस्स महानागरञ्ञो वत्थु, पितुराजस्स रज्जे चतुन्नं अमच्चानं वत्थु, अभयचोरवत्थूति एवमादीनि बहूनि वत्थूनि महाअट्ठकथायं वित्थारतो वुत्तानि.

तत्रायं एकवत्थुदीपना – सीहळदीपे किर अभयो नाम चोरो पञ्चसतपरिवारो एकस्मिं ठाने खन्धावारं बन्धित्वा समन्ता तियोजनं उब्बासेत्वा ¶ वसति. अनुराधपुरवासिनो कदम्बनदिं न उत्तरन्ति, चेतियगिरिमग्गे जनसञ्चारो उपच्छिन्नो. अथेकदिवसं चोरो ‘‘चेतियगिरिं विलुम्पिस्सामी’’ति अगमासि. आरामिका दिस्वा दीघभाणकअभयत्थेरस्स आरोचेसुं. थेरो ‘‘सप्पिफाणितादीनि अत्थी’’ति पुच्छि. ‘‘अत्थि, भन्ते’’ति. ‘‘चोरानं देथ’’. ‘‘तण्डुला अत्थी’’ति. ‘‘अत्थि, भन्ते, सङ्घस्सत्थाय आहटा तण्डुला च पक्कसाकञ्च गोरसो चा’’ति. ‘‘भत्तं सम्पादेत्वा चोरानं देथा’’ति. आरामिका तथा करिंसु. चोरा भत्तं भुञ्जित्वा ‘‘केनायं पटिसन्थारो कतो’’ति पुच्छिंसु. ‘‘अम्हाकं अय्येन अभयत्थेरेना’’ति. चोरा थेरस्स सन्तिकं गन्त्वा वन्दित्वा आहंसु ‘‘मयं ‘सङ्घस्स च चेतियस्स च सन्तकं अच्छिन्दित्वा गहेस्सामा’ति आगता, तुम्हाकं पन इमिना पटिसन्थारेन मयं पसन्ना, अज्ज पट्ठाय विहारे धम्मिकारक्खा अम्हाकं आयत्ता होतु, नागरा आगन्त्वा दानं देन्तु, चेतियं वन्दन्तू’’ति. ततो पट्ठाय च नागरे दानं दातुं आगच्छन्ते नदीतीरेयेव पच्चुग्गन्त्वा रक्खन्ता विहारं नेन्ति, विहारेपि दानं देन्तानं रक्खं कत्वा तिट्ठन्ति. तेपि भिक्खूनं भुत्तावसेसं चोरानं देन्ति. गमनकालेपि ते चोरा नदीतीरं पापेत्वा निवत्तन्ति.

अथेकदिवसं भिक्खुसङ्घे खीयनककथा उप्पन्ना ‘‘थेरो इस्सरवताय सङ्घसन्तकं चोरानं अदासी’’ति. थेरो सन्निपातं कारापेत्वा आह ‘‘चोरा ‘सङ्घस्स पकतिवट्टञ्च चेतियसन्तकञ्च अच्छिन्दित्वा गण्हिस्सामा’ति आगमिंसु, अथ तेसं मया ‘एतं न हरिस्सन्ती’ति एत्तको नाम पटिसन्थारो कतो, तं सब्बम्पि एकतो सम्पिण्डेत्वा अग्घापेथ, तेन ¶ कारणेन अविलुत्तं भण्डं एकतो सम्पिण्डेत्वा अग्घापेथा’’ति. ततो सब्बम्पि थेरेन दिन्नकं चेतियघरे एकं वरपोत्थकचित्तत्थरणं न अग्घति. ततो आहंसु ‘‘थेरेन कतो पटिसन्थारो सुकतो, चोदेतुं वा सारेतुं वा न लब्भति, गीवा वा अवहारो वा नत्थी’’ति. एवं महानिसंसो पटिसन्थारोति सल्लक्खेत्वा कत्तब्बो पण्डितेन भिक्खुनाति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

भेसज्जादिकरणविनिच्छयकथा समत्ता.

४. विञ्ञत्तिविनिच्छयकथा

२१. विञ्ञत्तीति ¶ ¶ याचना. तत्रायं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.३४२) – मूलच्छेज्जाय पुरिसं याचितुं न वट्टति, ‘‘सहायत्थाय कम्मकरणत्थाय पुरिसं देथा’’ति याचितुं वट्टति, पुरिसेन कत्तब्बं हत्थकम्मसङ्खातं पुरिसत्तकरं याचितुं वट्टतियेव. हत्थकम्मञ्हि किञ्चि वत्थु न होति, तस्मा तं ठपेत्वा मिगलुद्दकमच्छबन्धनकादीनं सककम्मं अवसेसं सब्बं कप्पियं. ‘‘किं, भन्ते, आगतात्थ केन कम्मेना’’ति पुच्छिते वा अपुच्छिते वा याचितुं वट्टति, विञ्ञत्तिपच्चया दोसो नत्थि. मिगलुद्दकादयो पन सककम्मं न याचितब्बा, ‘‘हत्थकम्मं देथा’’ति अनियमेत्वापि न याचितब्बा. एवं याचिता हि ते ‘‘साधु, भन्ते’’ति भिक्खू उय्योजेत्वा मिगेपि मारेत्वा आहरेय्युं. नियमेत्वा पन ‘‘विहारे किञ्चि कत्तब्बं अत्थि, तत्थ हत्थकम्मं देथा’’ति याचितब्बा, फालनङ्गलादीनि उपकरणानि गहेत्वा कसितुं वा वपितुं वा लायितुं वा गच्छन्तं सककिच्चपसुतम्पि कस्सकं वा अञ्ञं वा किञ्चि हत्थकम्मं याचितुं वट्टतेव. यो पन विघासादो वा अञ्ञो वा कोचि निक्कम्मो निरत्थककथं कथेन्तो निद्दायन्तो वा विहरति, एवरूपं अयाचित्वापि ‘‘एहि रे इदं वा इदं वा करोही’’ति यदिच्छकं कारापेतुं वट्टति.

हत्थकम्मस्स पन सब्बकप्पियभावदीपनत्थं इमं नयं कथेन्ति. सचे हि भिक्खु पासादं कारेतुकामो होति, थम्भत्थाय पासाणकोट्टकानं घरं गन्त्वा वत्तब्बं ‘‘हत्थकम्मं लद्धुं वट्टति उपासका’’ति. ‘‘किं कातब्बं, भन्ते’’ति? ‘‘पासाणत्थम्भा उद्धरित्वा दातब्बा’’ति. सचे ते उद्धरित्वा वा देन्ति, उद्धरित्वा निक्खित्ते अत्तनो थम्भे वा देन्ति, वट्टति. अथापि वदन्ति ‘‘अम्हाकं, भन्ते, हत्थकम्मं कातुं खणो नत्थि, अञ्ञं उद्धरापेथ, तस्स मूलं दस्सामा’’ति, उद्धरापेत्वा ‘‘पासाणत्थम्भे उद्धटमनुस्सानं मूलं देथा’’ति वत्तुं वट्टति. एतेनेव उपायेन पासाददारूनं अत्थाय वड्ढकीनं सन्तिकं, इट्ठकत्थाय इट्ठकवड्ढकीनं, छदनत्थाय गेहच्छादकानं, चित्तकम्मत्थाय चित्तकारानन्ति येन येन अत्थो होति, तस्स तस्स अत्थाय तेसं तेसं सिप्पकारकानं सन्तिकं गन्त्वा हत्थकम्मं याचितुं वट्टति, हत्थकम्मयाचनवसेन च मूलच्छेज्जाय वा भत्तवेतनानुप्पदानेन वा लद्धम्पि सब्बं गहेतुं वट्टति. अरञ्ञतो आहरापेन्तेन च सब्बं अनज्झावुत्थकं आहरापेतब्बं.

२२. न ¶ ¶ केवलञ्च पासादं कारेतुकामेन, मञ्चपीठपत्तपरिस्सावनधमकरणचीवरादीनि कारापेतुकामेनपि दारुलोहसुत्तादीनि लभित्वा ते ते सिप्पकारके उपसङ्कमित्वा वुत्तनयेनेव हत्थकम्मं याचितब्बं. हत्थकम्मयाचनवसेन च मूलच्छेज्जाय वा भत्तवेतनानुप्पदानेन वा लद्धम्पि सब्बं गहेतब्बं. सचे पन कातुं न इच्छन्ति, भत्तवेतनं पच्चासीसन्ति, अकप्पियकहापणादि न दातब्बं, भिक्खाचारवत्तेन तण्डुलादीनि परियेसित्वा दातुं वट्टति. हत्थकम्मवसेन पत्तं कारेत्वा तथेव पाचेत्वा नवपक्कस्स पत्तस्स पुञ्छनतेलत्थाय अन्तोगामं पविट्ठेन ‘‘भिक्खाय आगतो’’ति सल्लक्खेत्वा यागुया वा भत्ते वा आनीते हत्थेन पत्तो पिधातब्बो. सचे उपासिका ‘‘किं, भन्ते’’ति पुच्छति, ‘‘नवपक्को पत्तो, पुञ्छनतेलेन अत्थो’’ति वत्तब्बं. सचे सा ‘‘देहि, भन्ते’’ति पत्तं गहेत्वा तेलेन पुञ्छित्वा यागुया वा भत्तस्स वा पूरेत्वा देति, विञ्ञत्ति नाम न होति, गहेतुं वट्टति.

२३. भिक्खू पगेव पिण्डाय चरित्वा आसनसालं गन्त्वा आसनं अपस्सन्ता तिट्ठन्ति. तत्र चे उपासका भिक्खू ठिते दिस्वा सयमेव आसनानि आहरापेन्ति, निसीदित्वा गच्छन्तेहि आपुच्छित्वा गन्तब्बं, अनापुच्छा गतानम्पि नट्ठं गीवा न होति, आपुच्छित्वा गमनं पन वत्तं. सचे भिक्खूहि ‘‘आसनानि आहरथा’’ति वुत्तेहि आहटानि होन्ति, आपुच्छित्वाव गन्तब्बं, अनापुच्छा गतानं वत्तभेदो च नट्ठञ्च गीवा. अत्थरणकोजवकादीसुपि एसेव नयो.

मक्खिका बहुका होन्ति, ‘‘मक्खिकबीजनिं आहरथा’’ति वत्तब्बं, पुचिमन्दसाखादीनि आहरन्ति, कप्पियं कारापेत्वा पटिग्गहेतब्बानि. आसनसालायं उदकभाजनं रित्तं होति, ‘‘धमकरणं गण्हाही’’ति न वत्तब्बं. धमकरणञ्हि रित्तभाजने पक्खिपन्तो भिन्देय्य, ‘‘नदिं वा तळाकं वा गन्त्वा उदकं आहरा’’ति पन वत्तुं वट्टति, ‘‘गेहतो आहरा’’ति नेव वत्तुं वट्टति, न आहटं परिभुञ्जितुं. आसनसालाय वा अरञ्ञे वा भत्तकिच्चं करोन्तेहि तत्थ जातकं अनज्झावुत्थकं यं किञ्चि उत्तरिभङ्गारहं पत्तं वा फलं वा सचे किञ्चि कम्मं करोन्तं आहरापेति, हत्थकम्मवसेन आहरापेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति, अलज्जीहि पन भिक्खूहि वा सामणेरेहि वा हत्थकम्मं न कारेतब्बं. अयं ताव पुरिसत्तकरे नयो.

२४. गोणं ¶ पन अञ्ञातकअप्पवारितट्ठानतो आहरापेतुं न वट्टति, आहरापेन्तस्स दुक्कटं. ञातकपवारितट्ठानतोपि मूलच्छेज्जाय याचितुं न वट्टति, तावकालिकनयेन सब्बत्थ वट्टति. एवं आहरापितञ्च गोणं रक्खित्वा जग्गित्वा सामिका पटिच्छापेतब्बा. सचस्स पादो ¶ वा सिङ्गं वा भिज्जति वा नस्सति वा, सामिका चे सम्पटिच्छन्ति, इच्चेतं कुसलं. नो चे सम्पटिच्छन्ति, गीवा होति. सचे ‘‘तुम्हाकंयेव देमा’’ति वदन्ति, न सम्पटिच्छितब्बं. ‘‘विहारस्स देमा’’ति वुत्ते पन ‘‘आरामिकानं आचिक्खथ जग्गनत्थाया’’ति वत्तब्बा.

२५. ‘‘सकटं देथा’’तिपि अञ्ञातकअप्पवारिते वत्तुं न वट्टति, विञ्ञत्ति एव होति, दुक्कटं आपज्जति. ञातकपवारितट्ठाने पन वट्टति, तावकालिकं वट्टति, कम्मं पन कत्वा पुन दातब्बं. सचे नेमिआदीनि भिज्जन्ति, पाकतिकानि कत्वा दातब्बं, नट्ठे गीवा होति. ‘‘तुम्हाकमेव देमा’’ति वुत्ते दारुभण्डं नाम सम्पटिच्छितुं वट्टति. एस नयो वासिफरसुकुठारीकुदालनिखादनेसु वल्लिआदीसु च परपरिग्गहितेसु. गरुभण्डप्पहोनकेसुयेव वल्लिआदीसु विञ्ञत्ति होति, न ततो ओरं.

२६. अनज्झावुत्थकं पन यं किञ्चि आहरापेतुं वट्टति. रक्खितगोपितट्ठानेयेव हि विञ्ञत्ति नाम वुच्चति. सा द्वीसु पच्चयेसु सब्बेन सब्बं न वट्टति. सेनासनपच्चये पन ‘‘आहर देही’’ति विञ्ञत्तिमत्तमेव न वट्टति, परिकथोभासनिमित्तकम्मानि वट्टन्ति. तत्थ उपोसथागारं वा भोजनसालं वा अञ्ञं वा किञ्चि सेनासनं इच्छतो ‘‘इमस्मिं वत ओकासे एवरूपं सेनासनं कातुं वट्टती’’ति वा ‘‘युत्त’’न्ति वा ‘‘अनुरूप’’न्ति वातिआदिना नयेन वचनं परिकथा नाम. उपासका तुम्हे कुहिं वसथाति. पासादे, भन्तेति. ‘‘किं भिक्खूनं पन उपासका पासादो न वट्टती’’ति एवमादिवचनं ओभासो नाम. मनुस्से दिस्वा रज्जुं पसारेति, खीले आकोटापेति, ‘‘किं इदं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘इध आवासं करिस्सामा’’ति एवमादिकरणं पन निमित्तकम्मं नाम. गिलानपच्चये पन विञ्ञत्तिपि वट्टति, पगेव परिकथादीनि.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

विञ्ञत्तिविनिच्छयकथा समत्ता.

५. कुलसङ्गहविनिच्छयकथा

२७. कुलसङ्गहोति ¶ ¶ पुप्फफलादीहि कुलानं सङ्गहो कुलसङ्गहो. तत्रायं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.४३१) – कुलसङ्गहत्थाय मालावच्छादीनि रोपेतुं वा रोपापेतुं वा सिञ्चितुं वा सिञ्चापेतुं वा पुप्फानि ओचिनितुं वा ओचिनापेतुं वा गन्थितुं वा गन्थापेतुं वा न वट्टति. तत्थ अकप्पियवोहारो कप्पियवोहारो परियायो ओभासो निमित्तकम्मन्ति इमानि पञ्च जानितब्बानि.

२८. तत्थ अकप्पियवोहारो नाम अल्लहरितानं कोट्टनं कोट्टापनं, आवाटस्स खणनं खणापनं, मालावच्छस्स रोपनं रोपापनं, आळिया बन्धनं बन्धापनं, उदकस्स सेचनं सेचापनं, मातिकाय सम्मुखकरणं, कप्पियउदकसिञ्चनं, हत्थपादमुखधोवननहानोदकसिञ्चनं. कप्पियवोहारो नाम ‘‘इमं रुक्खं जान, इमं आवाटं जान, इमं मालावच्छं जान, एत्थ उदकं जाना’’तिआदिवचनं सुक्खमातिकाय उजुकरणञ्च. परियायो नाम ‘‘पण्डितेन मालावच्छादयो रोपापेतब्बा, नचिरस्सेव उपकाराय संवत्तन्ती’’तिआदिवचनं. ओभासो नाम कुदालखणित्तादीनि च मालावच्छे च गहेत्वा ठानं. एवं ठितञ्हि सामणेरादयो दिस्वा ‘‘थेरो कारापेतुकामो’’ति गन्त्वा करोन्ति. निमित्तकम्मं नाम कुदालखणित्तिवासिफरसुउदकभाजनानि आहरित्वा समीपे ठपनं.

२९. इमानि पञ्चपि कुलसङ्गहत्थाय रोपनरोपापनादीसु न वट्टन्ति. फलपरिभोगत्थाय कप्पियाकप्पियवोहारद्वयमेव न वट्टति, इतरत्तयं वट्टति. महापच्चरियं पन ‘‘कप्पियवोहारोपि वट्टति, यञ्च अत्तनो परिभोगत्थाय वट्टति, तं अञ्ञपुग्गलस्स वा सङ्घस्स वा चेतियस्स वा अत्थायपि वट्टती’’ति वुत्तं. आरामत्थाय पन वनत्थाय छायत्थाय च अकप्पियवोहारमत्तमेव न वट्टति, सेसं वट्टति. न केवलञ्च सेसं, यं किञ्चि मातिकम्पि उजुं कातुं कप्पियउदकं सिञ्चितुं नहानकोट्ठकं कत्वा नहायितुं हत्थपादमुखधोवनउदकानि च तत्थ छड्डेतुम्पि वट्टति. महापच्चरियं पन कुरुन्दियञ्च ‘‘कप्पियपथवियं सयं रोपेतुम्पि वट्टती’’ति वुत्तं. आरामादिअत्थाय पन रोपितस्स वा रोपापितस्स वा फलं परिभुञ्जितुम्पि वट्टति.

३०. अयं ¶ ¶ पन आदितो पट्ठाय वित्थारेन आपत्तिविनिच्छयो – कुलदूसनत्थाय अकप्पियपथवियं मालावच्छं रोपेन्तस्स पाचित्तियञ्चेव दुक्कटञ्च, तथा अकप्पियवोहारेन रोपापेन्तस्स. कप्पियपथवियं रोपनेपि रोपापनेपि दुक्कटमेव. उभयत्रापि सकिं आणत्तिया बहूनम्पि रोपने एकमेव सपाचित्तियदुक्कटं वा सुद्धदुक्कटं वा होति. परिभोगत्थाय कप्पियभूमियं वा अकप्पियभूमियं वा कप्पियवोहारेन रोपापने अनापत्ति. आरामादिअत्थायपि अकप्पियपथवियं रोपेन्तस्स वा अकप्पियवचनेन रोपापेन्तस्स वा पाचित्तियं. अयं पन नयो महाअट्ठकथायं न सुट्ठु विभत्तो, महापच्चरियं पन विभत्तोति.

सिञ्चनसिञ्चापने पन अकप्पियउदकेन सब्बत्थ पाचित्तियं, कुलदूसनपरिभोगत्थाय दुक्कटम्पि. कप्पियेन तेसंयेव द्विन्नं अत्थाय दुक्कटं, परिभोगत्थाय चेत्थ कप्पियवोहारेन सिञ्चापने अनापत्ति. आपत्तिट्ठाने पन धारावच्छेदवसेन पयोगबहुलताय च आपत्तिबहुलता वेदितब्बा.

कुलसङ्गहत्थाय ओचिनने पुप्फगणनाय दुक्कटपाचित्तियानि, अञ्ञत्थ पाचित्तियानेव. बहूनि पन पुप्फानि एकपयोगेन ओचिनन्तो पयोगवसेन कारेतब्बो. ओचिनापने कुलदूसनत्थाय सकिं आणत्तो बहुम्पि ओचिनाति, एकमेव सपाचित्तियदुक्कटं, अञ्ञत्र पाचित्तियमेव.

३१. गन्थनगन्थापनेसु पन सब्बापि छ पुप्फविकतियो वेदितब्बा – गन्थिमं गोप्फिमं वेधिमं वेठिमं पूरिमं वायिमन्ति. तत्थ गन्थिमं नाम सदण्डकेसु वा उप्पलपदुमादीसु अञ्ञेसु वा दीघवण्टेसु पुप्फेसु दट्ठब्बं. दण्डकेन वा दण्डकं, वण्टेन वा वण्टं गन्थेत्वा कतमेव हि गन्थिमं. तं भिक्खुस्स वा भिक्खुनिया वा कातुम्पि अकप्पियवचनेन कारापेतुम्पि न वट्टति, ‘‘एवं जान, एवं कते सोभेय्य, यथा एतानि पुप्फानि न विकिरियन्ति, तथा करोही’’तिआदिना पन कप्पियवचनेन कारापेतुं वट्टति.

गोप्फिमं नाम सुत्तेन वा वाकादीहि वा वस्सिकपुप्फादीनं एकतोवण्टिकउभतोवण्टिकमालावसेन गोप्फनं, वाकं वा रज्जुं वा दिगुणं कत्वा तत्थ अवण्टकानि नीपपुप्फादीनि पवेसेत्वा पटिपाटिया बन्धन्ति, एतम्पि गोप्फिममेव. सब्बं पुरिमनयेनेव न वट्टति.

वेधिमं ¶ ¶ नाम सवण्टकानि वस्सिकपुप्फादीनि वण्टे, अवण्टकानि वकुलपुप्फादीनि अत्तनो छिद्देसु सूचितालहीरादीहि विनिविज्झित्वा आवुनन्ति, एतं वेधिमं नाम. तं पुरिमनयेनेव न वट्टति. केचि पन कदलिक्खन्धम्हि कण्टके वा तालहीरादीनि वा पवेसेत्वा तत्थ पुप्फानि विनिविज्झित्वा ठपेन्ति, केचि कण्टकसाखासु, केचि पुप्फछत्तपुप्फकूटागारकरणत्थं छत्ते च भित्तियञ्च पवेसेत्वा ठपितकण्टकेसु, केचि धम्मासनविताने बद्धकण्टकेसु, केचि कणिकारपुप्फादीनि सलाकाहि विज्झन्ति, छत्ताधिछत्तं विय करोन्ति, तं अतिओळारिकमेव. पुप्फविज्झनत्थं पन धम्मासनविताने कण्टकम्पि बन्धितुं कण्टकादीहि वा एकपुप्फम्पि विज्झितुं पुप्फेयेव वा पुप्फं पवेसेतुं न वट्टति. जालवितानवेदिकनागदन्तकपुप्फपटिच्छकतालपण्णगुळकादीनं पन छिद्देसु असोकपिण्डिया वा अन्तरेसु पुप्फानि पवेसेतुं न दोसो. न हेतं वेधिमं होति. धम्मरज्जुयम्पि एसेव नयो.

वेठिमं नाम पुप्फदामपुप्फहत्थकेसु दट्ठब्बं. केचि हि मत्थकदामं करोन्ता हेट्ठा घटकाकारं दस्सेतुं पुप्फेहि वेठेन्ति, केचि अट्ठ अट्ठ वा दस दस वा उप्पलपुप्फादीनि सुत्तेन वा वाकेन वा दण्डकेसु बन्धित्वा उप्पलहत्थके वा पदुमहत्थके वा करोन्ति, तं सब्बं पुरिमनयेनेव न वट्टति. सामणेरेहि उप्पाटेत्वा थले ठपितउप्पलादीनि कासावेन भण्डिकम्पि बन्धितुं न वट्टति. तेसंयेव पन वाकेन वा दण्डकेन वा बन्धितुं अंसभण्डिकं वा कातुं वट्टति. अंसभण्डिकं नाम खन्धे ठपितकासावस्स उभो अन्ते आहरित्वा भण्डिकं कत्वा तस्मिं पसिब्बके विय पुप्फानि पक्खिपन्ति, अयं वुच्चति अंसभण्डिका, एतं कातुं वट्टति. दण्डकेहि पदुमिनिपण्णं विज्झित्वा उप्पलादीनि पण्णेन वेठेत्वा गण्हन्ति, तत्रापि पुप्फानं उपरि पदुमिनिपण्णमेव बन्धितुं वट्टति, हेट्ठा दण्डकं पन बन्धितुं न वट्टति.

पूरिमं नाम मालागुणे च पुप्फपटे च दट्ठब्बं. यो हि मालागुणेन चेतियं वा बोधिं वा वेदिकं वा परिक्खिपन्तो पुन आनेत्वा पुरिमट्ठानं अतिक्कामेति, एत्तावता पूरिमं नाम होति, को पन वादो अनेकक्खत्तुं परिक्खिपन्तस्स. नागदन्तकन्तरेहि पवेसेत्वा हरन्तो ओलम्बकं कत्वा पुन नागदन्तकं परिक्खिपति, एतम्पि पूरिमं नाम. नागदन्तके ¶ पन पुप्फवलयं पवेसेतुं वट्टति. मालागुणेहि पुप्फपटं करोन्ति, तत्रापि एकमेव मालागुणं हरितुं वट्टति. पुन पच्चाहरतो पूरिममेव होति. तं सब्बं पुरिमनयेनेव न वट्टति. मालागुणेहि पन बहूहिपि कतं पुप्फदामं लभित्वा आसनमत्थकादीसु बन्धितुं वट्टति. अतिदीघं पन मालागुणं एकवारं हरित्वा परिक्खिपित्वा पुन इतरस्स भिक्खुनो दातुं वट्टति, तेनपि तथेव कातुं वट्टति.

वायिमं ¶ नाम पुप्फजालपुप्फपटपुप्फरूपेसु दट्ठब्बं. चेतिये पुप्फजालं करोन्तस्स एकमेकम्हि जालछिद्दके दुक्कटं. भित्तिछत्तबोधित्थम्भादीसुपि एसेव नयो. पुप्फपटं पन परेहि पूरितम्पि वायितुं न लब्भति. गोप्फिमपुप्फेहेव हत्थिअस्सादिरूपकानि करोन्ति, तानिपि वायिमट्ठाने तिट्ठन्ति. पुरिमनयेनेव सब्बं न वट्टति. अञ्ञेहि कतपरिच्छेदे पन पुप्फानि ठपेन्तेन हत्थिअस्सादिरूपकम्पि कातुं वट्टति. महापच्चरियं पन कळम्बकेन अड्ढचन्दकेन च सद्धिं अट्ठ पुप्फविकतियो वुत्ता.

३२. तत्थ कळम्बकोति अड्ढचन्दकन्तरे घटिकदामओलम्बको वुत्तो. अड्ढचन्दकोति अड्ढचन्दाकारेन मालागुणपरिक्खेपो. तदुभयम्पि पूरिमेयेव पविट्ठं. कुरुन्दियं पन ‘‘द्वे तयो मालागुणे एकतो कत्वा पुप्फदामकरणम्पि वायिमंयेवा’’ति वुत्तं. तम्पि इध पूरिमट्ठानेयेव पविट्ठं. न केवलञ्च पुप्फदाममेव, पिट्ठमयदामम्पि गेण्डुकपुप्फदामम्पि कुरुन्दियं वुत्तं. खरपत्तदामम्पि सिक्खापदस्स साधारणत्ता भिक्खूनम्पि भिक्खुनीनम्पि नेव कातुं, न कारापेतुं वट्टति, पूजानिमित्तं पन कप्पियवचनं सब्बत्थ वत्तुं वट्टति. परियायओभासनिमित्तकम्मानि वट्टन्तियेव.

यो हरित्वा वा हरापेत्वा वा पक्कोसित्वा वा पक्कोसापेत्वा वा सयं वा उपगतानं यं किञ्चि अत्तनो सन्तकं पुप्फं कुलसङ्गहत्थाय देति, तस्स दुक्कटं, परसन्तकं देति, दुक्कटमेव. थेय्यचित्तेन देति, भण्डग्घेन कारेतब्बो. एस नयो सङ्घिकेपि. अयं पन विसेसो – सेनासनत्थाय नियमितं इस्सरवताय ददतो थुल्लच्चयन्ति.

३३. पुप्फं नाम कस्स दातुं वट्टति, कस्स न वट्टतीति? मातापितूनं ताव हरित्वापि हरापेत्वापि पक्कोसित्वापि पक्कोसापेत्वापि दातुं वट्टति ¶ , सेसञातकानं पक्कोसापेत्वाव. तञ्च खो वत्थुपूजनत्थाय, मण्डनत्थाय पन सिवलिङ्गादिपूजनत्थाय वा कस्सचिपि दातुं न वट्टति. मातापितूनञ्च हरापेन्तेन ञातिसामणेरेहेव हरापेतब्बं. इतरे पन यदि सयमेव इच्छन्ति, वट्टति. सम्मतेन पुप्फभाजकेन पुप्फभाजनकाले सम्पत्तानं सामणेरानं उपड्ढभागं दातुं वट्टति. कुरुन्दियं पन ‘‘सम्पत्तगिहीनं उपड्ढभागं’’, महापच्चरियं ‘‘चूळकं दातुं वट्टती’’ति वुत्तं. असम्मतेन अपलोकेत्वा दातब्बं. आचरियुपज्झायेसु सगारवा सामणेरा बहूनि पुप्फानि आहरित्वा रासिं कत्वा ठपेन्ति, थेरा पातोव सम्पत्तानं सद्धिविहारिकादीनं उपासकादीनं वा ‘‘त्वं इदं गण्ह, त्वं इदं गण्हा’’ति देन्ति, पुप्फदानं नाम न होति. ‘‘चेतियं पूजेस्सामा’’ति गहेत्वा गच्छन्तापि पूजं करोन्तापि तत्थ तत्थ सम्पत्तानं ¶ चेतियपूजनत्थाय देन्ति, एतम्पि पुप्फदानं नाम न होति. उपासके अक्कपुप्फादीहि पूजेन्ते दिस्वा ‘‘विहारे कणिकारपुप्फादीनि अत्थि, उपासका तानि गहेत्वा पूजेथा’’ति वत्तुम्पि वट्टति. भिक्खू पुप्फपूजं कत्वा दिवातरं गामं पविट्ठे ‘‘किं, भन्ते, अतिदिवा पविट्ठत्था’’ति पुच्छन्ति, ‘‘विहारे पुप्फानि बहूनि, पूजं अकरिम्हा’’ति वदन्ति. मनुस्सा ‘‘बहूनि किर विहारे पुप्फानी’’ति पुनदिवसे पहूतं खादनीयं भोजनीयं गहेत्वा विहारं गन्त्वा पुप्फपूजञ्च करोन्ति दानञ्च देन्ति, वट्टति.

३४. मनुस्सा ‘‘मयं, भन्ते, असुकदिवसं नाम पूजेस्सामा’’ति पुप्फवारं याचित्वा अनुञ्ञातदिवसे आगच्छन्ति, सामणेरेहि च पगेव पुप्फानि ओचिनित्वा ठपितानि होन्ति, ते रुक्खेसु पुप्फानि अपस्सन्ता ‘‘कुहिं, भन्ते, पुप्फानी’’ति वदन्ति, सामणेरेहि ओचिनित्वा ठपितानि, तुम्हे पन पूजेत्वा गच्छथ, सङ्घो अञ्ञं दिवसं पूजेस्सतीति. ते पूजेत्वा दानं दत्वा गच्छन्ति, वट्टति. महापच्चरियं पन कुरुन्दियञ्च ‘‘थेरा सामणेरेहि दापेतुं न लभन्ति, सचे सयमेव तानि पुप्फानि तेसं देन्ति, वट्टति. थेरेहि पन ‘सामणेरेहि ओचिनित्वा ठपितानी’ति एत्तकमेव वत्तब्ब’’न्ति वुत्तं. सचे पन पुप्फवारं याचित्वा अनोचितेसु पुप्फेसु यागुभत्तादीनि आदाय आगन्त्वा सामणेरे ‘‘ओचिनित्वा देथा’’ति वदन्ति, ञाभिसामणेरानंयेव ओचिनित्वा दातुं वट्टति. अञ्ञातके उक्खिपित्वा रुक्खसाखाय ठपेन्ति, न ओरोहित्वा पलायितब्बं, ओचिनित्वा दातुं वट्टति ¶ . सचे पन कोचि धम्मकथिको ‘‘बहूनि उपासका विहारे पुप्फानि, यागुभत्तादीनि आदाय गन्त्वा पुप्फपूजं करोथा’’ति वदति, तस्सेव न कप्पतीति महापच्चरियञ्च कुरुन्दियञ्च वुत्तं. महाअट्ठकथायं पन ‘‘एतं अकप्पियं न वट्टती’’ति अविसेसेन वुत्तं.

३५. फलम्पि अत्तनो सन्तकं वुत्तनयेनेव मातापितूनञ्च सेसञातीनञ्च दातुं वट्टति. कुलसङ्गहत्थाय पन देन्तस्स वुत्तनयेनेव अत्तनो सन्तके परसन्तके सङ्घिके सेनासनत्थाय नियमिते च दुक्कटादीनि वेदितब्बानि. अत्तनो सन्तकंयेव गिलानमनुस्सानं वा सम्पत्तइस्सरानं वा खीणपरिब्बयानं वा दातुं वट्टति, फलदानं न होति. फलभाजकेनपि सम्मतेन सङ्घस्स फलभाजनकाले सम्पत्तमनुस्सानं उपड्ढभागं दातुं वट्टति, असम्मतेन अपलोकेत्वा दातब्बं. सङ्घारामेपि फलपरिच्छेदेन वा रुक्खपरिच्छेदेन वा कतिका कातब्बा ‘‘ततो गिलानमनुस्सानं वा अञ्ञेसं वा फलं याचन्तानं यथापरिच्छेदेन चत्तारि पञ्च फलानि दातब्बानि, रुक्खा वा दस्सेतब्बा ‘इतो गहेतुं लब्भती’’’ति. ‘‘इध फलानि सुन्दरानि, इतो गण्हथा’’ति एवं पन न वत्तब्बं. अत्तनो सन्तकं सिरीसचुण्णं वा ¶ अञ्ञं वा यं किञ्चि कसावं कुलसङ्गहत्थाय देति, दुक्कटं. परसन्तकादीसुपि वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो. अयं पन विसेसो – सङ्घस्स रक्खितगोपितापि रुक्खछल्लि गरुभण्डमेवाति. मत्तिकदन्तकट्ठवेळुपण्णेसुपि गरुभण्डूपगं ञत्वा चुण्णे वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो.

३६. जङ्घपेसनियन्ति गिहीनं दूतेय्यं सासनहरणकम्मं वुच्चति, तं न कातब्बं. गिहीनञ्हि सासनं गहेत्वा गच्छन्तस्स पदे पदे दुक्कटं. तं कम्मं निस्साय लद्धभोजनं भुञ्जन्तस्सपि अज्झोहारे अज्झोहारे दुक्कटं. पठमं सासनं अग्गहेत्वापि पच्छा ‘‘अयं दानि सो गामो, हन्द नं सासनं आरोचेमी’’ति मग्गा ओक्कमन्तस्सपि पदे पदे दुक्कटं. सासनं आरोचेत्वा लद्धभोजनं भुञ्जतो पुरिमनयेनेव दुक्कटं. सासनं अग्गहेत्वा आगतेन पन ‘‘भन्ते, तस्मिं गामे इत्थन्नामस्स का पवत्ती’’ति पुच्छियमानेन कथेतुं वट्टति, पुच्छितपञ्हे दोसो नत्थि. पञ्चन्नं पन सहधम्मिकानं मातापितूनं पण्डुपलासस्स अत्तनो वेय्यावच्चकरस्स ¶ सासनं हरितुं वट्टति, गिहीनञ्च कप्पियसासनं, तस्मा ‘‘मम वचनेन भगवतो पादे वन्दथा’’ति वा ‘‘चेतियं पटिमं बोधिं सङ्घत्थेरं वन्दथा’’ति वा ‘‘चेतिये गन्धपूजं करोथा’’ति वा ‘‘पुप्फपूजं करोथा’’ति वा ‘‘भिक्खू सन्निपातेथ, दानं दस्साम, धम्मं देसापयिस्सामा’’ति वा ईदिसेसु सासनेसु कुक्कुच्चं न कातब्बं. कप्पियसासनानि हि एतानि, न गिहीनं गिहिकम्मपटिसंयुत्तानीति. इमेहि पन अट्ठहि कुलदूसककम्मेहि उप्पन्नपच्चया पञ्चन्नम्पि सहधम्मिकानं न कप्पन्ति. अभूतारोचनरूपियसंवोहारेहि उप्पन्नपच्चयसदिसाव होन्ति.

पब्बाजनीयकम्मकतो पन यस्मिं गामे वा निगमे वा कुलदूसककम्मं कतं, यस्मिञ्च विहारे वसति, नेव तस्मिं गामे वा निगमे वा चरितुं लभति, न विहारे वसितुं. पटिप्पस्सद्धकम्मेनपि च तेन येसु कुलेसु पुब्बे कुलदूसककम्मं कतं, ततो उप्पन्नपच्चया न गहेतब्बा, आसवक्खयपत्तेनपि न गहेतब्बा, अकप्पियाव होन्ति. ‘‘कस्मा न गण्हथा’’ति पुच्छितेन ‘‘पुब्बे एवं कतत्ता’’ति वुत्ते सचे वदन्ति ‘‘न मयं तेन कारणेन देम, इदानि सीलवन्तताय देमा’’ति, गहेतब्बा. पकतिया दानट्ठानेयेव कुलदूसककम्मं कतं होति, ततो पकतिदानमेव गहेतुं वट्टति. यं वड्ढेत्वा देन्ति, तं न वट्टति. यस्मा च पुच्छितपञ्हे दोसो नत्थि, तस्मा अञ्ञम्पि भिक्खुं पुब्बण्हे वा सायन्हे वा अन्तरघरं पविट्ठं कोचि पुच्छेय्य ‘‘कस्मा, भन्ते, चरथा’’ति. येनत्थेन चरति, तं आचिक्खित्वा ‘‘लद्धं न लद्ध’’न्ति वुत्ते सचे न लद्धं, ‘‘न लद्ध’’न्ति वत्वा यं सो देति, तं गहेतुं वट्टति.

३७. ‘‘न ¶ च, भिक्खवे, पणिधाय अरञ्ञे वत्थब्बं, यो वसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. न च, भिक्खवे, पणिधाय पिण्डाय चरितब्बं…पे… न च, भिक्खवे, पणिधाय चङ्कमितब्बं…पे… न च, भिक्खवे, पणिधाय ठातब्बं…पे… न च, भिक्खवे, पणिधाय निसीदितब्बं…पे… न च, भिक्खवे, पणिधाय सेय्या कप्पेतब्बा, यो कप्पेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा. २२३ आदयो) वुत्तत्ता ‘‘एवं (पारा. अट्ठ. २.२२३) अरञ्ञे वसन्तं मं जनो अरहत्ते वा सेक्खभूमियं वा सम्भावेस्सति, ततो लोकस्स सक्कतो भविस्सामि गरुकतो मानितो पूजितो’’ति एवं पत्थनं कत्वा अरञ्ञे न वसितब्बं. एवं पणिधाय ‘‘अरञ्ञे वसिस्सामी’’ति गच्छन्तस्स ¶ पदवारे पदवारे दुक्कटं, तथा अरञ्ञे कुटिकरणचङ्कमननिसीदननिवासनपारुपनादीसु सब्बकिच्चेसु पयोगे पयोगे दुक्कटं, तस्मा एवं अरञ्ञे न वसितब्बं. एवं वसन्तो हि सम्भावनं लभतु वा मा वा, दुक्कटं आपज्जति. यो पन समादिन्नधुतङ्गो ‘‘धुतङ्गं रक्खिस्सामी’’ति वा ‘‘गामन्ते मे वसतो चित्तं विक्खिपति, अरञ्ञं सप्पाय’’न्ति चिन्तेत्वा वा ‘‘अद्धा अरञ्ञे तिण्णं विवेकानं अञ्ञतरं पापुणिस्सामी’’ति वा ‘‘अरञ्ञं पविसित्वा अरहत्तं अपापुणित्वा न निक्खमिस्सामी’’ति वा ‘‘अरञ्ञवासो नाम भगवता पसत्थो, मयि च अरञ्ञे वसन्ते बहू सब्रह्मचारी गामन्तं हित्वा आरञ्ञका भविस्सन्ती’’ति वा एवं अनवज्जवासं वसितुकामो होति, तेनेव वसितब्बं. पिण्डाय चरन्तस्सपि ‘‘अभिक्कन्तादीनि सण्ठपेत्वा पिण्डाय चरिस्सामी’’ति निवासनपारुपनकिच्चतो पभुति याव भोजनपरियोसानं, ताव पयोगे पयोगे दुक्कटं, सम्भावनं लभतु वा मा वा, दुक्कटमेव. खन्धकवत्तसेखियवत्तपरिपूरणत्थं पन सब्रह्मचारीनं दिट्ठानुगतिआपज्जनत्थं वा पासादिकेहि अभिक्कमपटिक्कमादीहि पिण्डाय पविसन्तो अनुपवज्जो विञ्ञूनं. चङ्कमनादीसुपि एसेव नयो.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

कुलसङ्गहविनिच्छयकथा समत्ता.

६. मच्छमंसविनिच्छयकथा

३८. मच्छमंसेसु ¶ पन मच्छग्गहणेन सब्बम्पि जलजं वुत्तं. तत्थ अकप्पियं नाम नत्थि. मंसेसु पन मनुस्सहत्थिअस्ससुनखअहिसीहब्यग्घदीपिअच्छतरच्छानं वसेन दस मंसानि अकप्पियानि. तत्थ मनुस्समंसे थुल्लच्चयं, सेसेसु दुक्कटं. इति इमेसं मनुस्सादीनं दसन्नं मंसम्पि अट्ठिपि लोहितम्पि चम्मम्पि लोमम्पि सब्बं न वट्टति. वसासु पन एका मनुस्सवसाव न वट्टति. खीरादीसु अकप्पियं नाम नत्थि. इमेसु पन अकप्पियमंसेसु अट्ठिआदीसु वा यं किञ्चि ञत्वा वा अञत्वा वा खादन्तस्स आपत्तियेव. यदा जानाति, तदा देसेतब्बा. ‘‘अपुच्छित्वाव खादिस्सामी’’ति गण्हतो पटिग्गहणेपि दुक्कटं, ‘‘पुच्छित्वा खादिस्सामी’’ति गण्हतो ¶ अनापत्ति. उद्दिस्सकतं पन जानित्वा खादन्तस्सेव आपत्ति, पच्छा जानन्तो आपत्तिया न कारेतब्बो (महाव. अट्ठ. २८१).

तत्थ (पारा. अट्ठ. २.४१०) उद्दिस्सकतं नाम भिक्खूनं अत्थाय वधित्वा सम्पादितं मच्छमंसं. उभयम्पि हि उद्दिस्सकतं न वट्टति. तम्पि अदिट्ठं असुतं अपरिसङ्कितं वट्टति. तिकोटिपरिसुद्धञ्हि मच्छमंसं भगवता अनुञ्ञातं अदिट्ठं असुतं अपरिसङ्कितं. तत्थ अदिट्ठं नाम भिक्खूनं अत्थाय मिगमच्छे वधित्वा गय्हमानं अदिट्ठं. असुतं नाम भिक्खूनं अत्थाय मिगमच्छे वधित्वा गहितन्ति असुतं. अपरिसङ्कितं पन दिट्ठपरिसङ्कितं सुतपरिसङ्कितं तदुभयविनिमुत्तपरिसङ्कितञ्च ञत्वा तब्बिपक्खतो जानितब्बं. कथं? इध भिक्खू पस्सन्ति मनुस्से जालवागुरादिहत्थे गामतो वा निक्खमन्ते अरञ्ञे वा विचरन्ते. दुतियदिवसे च नेसं तं गामं पिण्डाय पविट्ठानं समच्छमंसं पिण्डपातं अभिहरन्ति. ते तेन दिट्ठेन परिसङ्कन्ति ‘‘भिक्खूनं नु खो अत्थाय कत’’न्ति, इदं दिट्ठपरिसङ्कितं, एतं गहेतुं न वट्टति. यं एवं अपरिसङ्कितं, तं वट्टति. सचे पन ते मनुस्सा ‘‘कस्मा, भन्ते, न गण्हथा’’ति पुच्छित्वा तमत्थं सुत्वा ‘‘नयिदं, भन्ते, भिक्खूनं अत्थाय कतं, अम्हेहि अत्तनो अत्थाय वा राजयुत्तादीनं वा अत्थाय कत’’न्ति वदन्ति, कप्पति.

न हेव खो भिक्खू पस्सन्ति, अपिच खो सुणन्ति ‘‘मनुस्सा किर जालवागुरादिहत्था गामतो वा निक्खमन्ति, अरञ्ञे वा विचरन्ती’’ति. दुतियदिवसे च तेसं तं गामं पिण्डाय पविट्ठानं समच्छमंसं पिण्डपातं अभिहरन्ति. ते तेन सुतेन परिसङ्कन्ति ‘‘भिक्खूनं नु ¶ खो अत्थाय कत’’न्ति, इदं सुतपरिसङ्कितं नाम, एतं गहेतुं न वट्टति. यं एवं अपरिसङ्कितं, तं वट्टति. सचे पन ते मनुस्सा ‘‘कस्मा, भन्ते, न गण्हथा’’ति पुच्छित्वा तमत्थं सुत्वा ‘‘नयिदं, भन्ते, भिक्खूनं अत्थाय कतं, अम्हेहि अत्तनो अत्थाय वा राजयुत्तादीनं वा अत्थाय कत’’न्ति वदन्ति, कप्पति.

न हेव खो पन भिक्खू पस्सन्ति न सुणन्ति, अपिच खो तेसं तं गामं पिण्डाय पविट्ठानं पत्तं गहेत्वा समच्छमंसं पिण्डपातं अभिसङ्खरित्वा अभिहरन्ति. ते परिसङ्कन्ति ‘‘भिक्खूनं नु खो अत्थाय कत’’न्ति, इदं तदुभयविनिमुत्तपरिसङ्कितं नाम, एतम्पि गहेतुं न वट्टति. यं एवं अपरिसङ्कितं, तं वट्टति. सचे पन ते मनुस्सा ‘‘कस्मा, भन्ते, न गण्हथा’’ति पुच्छित्वा ¶ तमत्थं सुत्वा ‘‘नयिदं, भन्ते, भिक्खूनं अत्थाय कतं, अम्हेहि अत्तनो अत्थाय वा राजयुत्तादीनं वा अत्थाय कतं, पवत्तमंसं वा कप्पियमेव लभित्वा भिक्खूनं अत्थाय सम्पादित’’न्ति वदन्ति, कप्पति. मतानं पेतकिच्चत्थाय मङ्गलादीनं वा अत्थाय कतेपि एसेव नयो. यं यञ्हि भिक्खूनंयेव अत्थाय अकतं, यत्थ च निब्बेमतिको होति, तं सब्बं कप्पति.

३९. सचे पन एकस्मिं विहारे भिक्खूनं उद्दिस्सकतं होति, ते च अत्तनो अत्थाय कतभावं न जानन्ति, अञ्ञे जानन्ति. ये जानन्ति, तेसं न वट्टति, इतरेसं पन वट्टति. अञ्ञे न जानन्ति, तेयेव जानन्ति, तेसंयेव न वट्टति, अञ्ञेसं वट्टति. तेपि ‘‘अम्हाकं अत्थाय कत’’न्ति जानन्ति, अञ्ञेपि ‘‘एतेसं अत्थाय कत’’न्ति जानन्ति, सब्बेसम्पि न वट्टति. सब्बे न जानन्ति, सब्बेसम्पि वट्टति. पञ्चसु हि सहधम्मिकेसु यस्स वा तस्स वा अत्थाय उद्दिस्सकतं सब्बेसं न कप्पति.

सचे पन कोचि एकं भिक्खुं उद्दिस्स पाणं वधित्वा तस्स पत्तं पूरेत्वा देति, सो च अत्तनो अत्थाय कतभावं जानंयेव गहेत्वा अञ्ञस्स भिक्खुनो देति, सो तं तस्स सद्धाय परिभुञ्जति, कस्स आपत्तीति? द्विन्नम्पि अनापत्ति. यञ्हि उद्दिस्स कतं, तस्स अभुत्तताय अनापत्ति, इतरस्स अजाननताय. कप्पियमंसस्स हि पटिग्गहणे आपत्ति नत्थि, उद्दिस्सकतञ्च अजानित्वा भुत्तस्स पच्छा ञत्वा आपत्तिदेसनाकिच्चं नाम नत्थि. अकप्पियमंसं पन अजानित्वा भुत्तेन पच्छा ञत्वापि आपत्ति देसेतब्बा. उद्दिस्सकतञ्हि ञत्वा भुञ्जतोव आपत्ति, अकप्पियमंसं अजानित्वा भुञ्जन्तस्सपि आपत्तियेव, तस्मा आपत्तिभीरुकेन रूपं सल्लक्खेन्तेनपि पुच्छित्वाव मंसं पटिग्गहेतब्बं. परिभोगकाले ‘‘पुच्छित्वा ¶ परिभुञ्जिस्सामी’’ति वा गहेत्वा पुच्छित्वाव परिभुञ्जितब्बं. कस्मा? दुविञ्ञेय्यत्ता. अच्छमंसम्पि हि सूकरमंससदिसं होति, दीपिमंसादीनि च मिगमंसादिसदिसानि, तस्मा पुच्छित्वा गहणमेव वत्तन्ति वदन्ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

मच्छमंसविनिच्छयकथा समत्ता.

७. अनामासविनिच्छयकथा

४०. अनामासन्ति ¶ ¶ न परामसितब्बं. तत्रायं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.२८१) – यस्मा माता वा होतु धीता वा भगिनी वा, इत्थी नाम सब्बापि ब्रह्मचरियस्स पारिबन्थिकाव अनामासा च, तस्मा ‘‘अयं मे माता, अयं मे धीता, अयं मे भगिनी’’ति गेहस्सितपेमेन आमसतोपि दुक्कटमेव वुत्तं. इमं पन भगवतो आणं अनुस्सरन्तेन सचेपि नदीसोतेन वुय्हमानं मातरं पस्सति, नेव हत्थेन परामसितब्बा, पण्डितेन पन भिक्खुना नावा वा फलकं वा कदलिक्खन्धो वा दारुक्खन्धो वा उपसंहरितब्बो. तस्मिं असति कासावम्पि उपसंहरित्वा पुरतो ठपेतब्बं, ‘‘एत्थ गण्हाही’’ति पन न वत्तब्बा. गहिते ‘‘परिक्खारं कड्ढामी’’ति कड्ढन्तेन गन्तब्बं. सचे पन भायति, पुरतो पुरतो गन्त्वा ‘‘मा भायी’’ति समस्सासेतब्बा. सचे भायमाना पुत्तस्स सहसा खन्धे वा अभिरुहति, हत्थे वा गण्हाति, न ‘‘अपेहि महल्लिके’’ति निद्धुनितब्बा, थलं पापेतब्बा. कद्दमे लग्गायपि कूपे पतितायपि एसेव नयो. तत्रापि हि योत्तं वा वत्थं वा पक्खिपित्वा हत्थेन गहितभावं ञत्वा उद्धरितब्बा, न त्वेव आमसितब्बा.

न केवलञ्च मातुगामस्स सरीरमेव अनामासं, निवासनपारुपनम्पि आभरणभण्डम्पि अन्तमसो तिणण्डुपकं वा तालपण्णमुद्दिकं वा उपादाय अनामासमेव. तञ्च खो निवासनपावुरणं पिळन्धनत्थाय ठपितमेव. सचे पन निवासनं वा पारुपनं वा परिवत्तेत्वा चीवरत्थाय पादमूले ठपेति, वट्टति. आभरणभण्डेसु पन सीसपसाधनदन्तसूचिआदिकप्पियभण्डं ‘‘इमं, भन्ते, तुम्हाकं देम, गण्हथा’’ति दीयमानं सिपाटिकासूचिआदिउपकरणत्थाय गहेतब्बं. सुवण्णरजतमुत्तादिमयं पन अनामासमेव, दीयमानम्पि न गहेतब्बं. न केवलञ्च एतासं सरीरूपगमेव अनामासं, इत्थिसण्ठानेन कतं कट्ठरूपम्पि दन्तरूपम्पि अयरूपम्पि लोहरूपम्पि तिपुरूपम्पि पोत्थकरूपम्पि सब्बरतनरूपम्पि अन्तमसो पिट्ठमयरूपम्पि अनामासमेव. परिभोगत्थाय पन ‘‘इदं तुम्हाकं होतू’’ति लभित्वा ठपेत्वा सब्बरतनमयं अवसेसं भिन्दित्वा उपकरणारहं उपकरणे, परिभोगारहं परिभोगे उपनेतुं वट्टति.

४१. यथा ¶ च इत्थिरूपकं, एवं सत्तविधं धञ्ञम्पि अनामासमेव. तस्मा खेत्तमज्झेन गच्छन्तेन तत्थजातकम्पि धञ्ञफलं न आमसन्तेन गन्तब्बं. सचे घरद्वारे वा अन्तरामग्गे वा ¶ धञ्ञं पसारितं होति, पस्सेन च मग्गो अत्थि, न मद्दन्तेन गन्तब्बं. गमनमग्गे असति मग्गं अधिट्ठाय गन्तब्बं. अन्तरघरे धञ्ञस्स उपरि आसनं पञ्ञपेत्वा देन्ति, निसीदितुं वट्टति. केचि आसनसालाय धञ्ञं आकिरन्ति, सचे सक्का होति हरापेतुं, हरापेतब्बं. नो चे, एकमन्तं धञ्ञं अमद्दन्तेन पीठकं पञ्ञपेत्वा निसीदितब्बं. सचे ओकासो न होति, मनुस्सा धञ्ञमज्झेयेव पञ्ञपेत्वा देन्ति, निसीदितब्बं. तत्थजातकानि मुग्गमासादीनि अपरण्णानिपि तालपनसादीनि वा फलानि कीळन्तेन न आमसितब्बानि. मनुस्सेहि रासिकतेसुपि एसेव नयो. अरञ्ञे पन रुक्खतो पतितानि फलानि ‘‘अनुपसम्पन्नानं दस्सामी’’ति गण्हितुं वट्टति.

४२. मुत्ता मणि वेळुरियो सङ्खो सिला पवाळं रजतं जातरूपं लोहितङ्को मसारगल्लन्ति इमेसु दससु रतनेसु मुत्ता अधोता अविद्धा यथाजाताव आमसितुं वट्टति, सेसा अनामासाति वदन्ति, तं न गहेतब्बं. महापच्चरियं पन ‘‘मुत्ता धोतापि अधोतापि अनामासा, भण्डमूलत्थाय च सम्पटिच्छितुं न वट्टति, कुट्ठरोगस्स भेसज्जत्थाय पन वट्टती’’ति वुत्तं, तं युत्तं. अन्तमसो जातिफलिकं उपादाय सब्बोपि नीलपीतादिवण्णभेदो मणि धोतविद्धवट्टितो अनामासो, यथाजातो पन आकरमुत्तो पत्तादिभण्डमूलत्थं सम्पटिच्छितुं वट्टतीति वुत्तं, तम्पि महापच्चरियं पटिक्खित्तं. पचित्वा कतो काचमणियेवेको वट्टतीति वुत्तं. वेळुरियेपि मणिसदिसोव विनिच्छयो.

सङ्खो धमनसङ्खो च धोतविद्धो च रतनमिस्सो अनामासो, पानीयसङ्खो धोतोपि अधोतोपि आमासोव. सेसञ्च अञ्जनादिभेसज्जत्थायपि भण्डमूलत्थायपि सम्पटिच्छितुं वट्टति. सिला धोतविद्धा रतनसंयुत्ता मुग्गवण्णाव अनामासा, सेसा सत्थकनिघंसनादिअत्थाय गण्हितुं वट्टति. एत्थ च रतनसंयुत्ताति सुवण्णेन सद्धिं योजेत्वा पचित्वा कताति वदन्ति. पवाळं धोतविद्धं अनामासं, सेसं आमासञ्च भण्डमूलत्थञ्च सम्पटिच्छितुं वट्टतीति वदन्ति, तं न गहेतब्बं ¶ . महापच्चरियं पन ‘‘धोतम्पि अधोतम्पि सब्बं अनामासञ्च न च सम्पटिच्छितुं वट्टती’’ति वुत्तं, तं युत्तं.

रजतञ्च जातरूपञ्च कतभण्डम्पि अकतभण्डम्पि सब्बेन सब्बं बीजतो पट्ठाय अनामासञ्च असम्पटिच्छनीयञ्च. उत्तरराजपुत्तो किर सुवण्णचेतियं कारापेत्वा महापदुमत्थेरस्स पेसेसि. थेरो ‘‘न कप्पती’’ति पटिक्खिपि. चेतियघरे सुवण्णपदुमसुवण्णबुब्बुळकादीनि होन्ति, एतानिपि अनामासानि. चेतियघरगोपका पन रूपियछड्डकट्ठाने ठिता ¶ , तस्मा तेसं केळापयितुं वट्टतीति वुत्तं. कुरुन्धियं पन तम्पि पटिक्खित्तं, सुवण्णचेतिये कचवरमेव हरितुं वट्टतीति एत्तकमेव अनुञ्ञातं. आरकूटलोहम्पि जातरूपगतिकमेव अनामासन्ति सब्बट्ठकथासु वुत्तं. सेनासनपरिभोगे पन सब्बोपि कप्पियो, तस्मा जातरूपरजतमया सब्बेपि सेनासनपरिक्खारा आमासा, भिक्खूनं धम्मविनयवण्णनट्ठाने रतनमण्डपे करोन्ति फलिकत्थम्भे रतनदामपटिमण्डिते, तत्थ सब्बूपकरणानि भिक्खूनं पटिजग्गितुं वट्टन्ति. लोहितङ्कमसारगल्ला धोतविद्धा अनामासा, इतरे आमासा, भण्डमूलत्थाय च सम्पटिच्छितुं वट्टतीति वुत्तं. महापच्चरियं पन ‘‘धोतापि अधोतापि सब्बसो अनामासा, न च सम्पटिच्छितुं वट्टन्ती’’ति पटिक्खित्तं.

४३. सब्बं आवुधभण्डं अनामासं, भण्डमूलत्थाय दीयमानम्पि न सम्पटिच्छितब्बं. सत्थवणिज्जा नाम न वट्टति. सुद्धधनुदण्डोपि धनुजियापि पतोदोपि तोमरोपि अङ्कुसोपि अन्तमसो वासिफरसुआदीनिपि आवुधसङ्खेपेन कतानि अनामासानि. सचे केनचि विहारे सत्ति वा तोमरो वा ठपितो होति, विहारं जग्गन्तेन ‘‘हरन्तू’’ति सामिकानं पेसेतब्बं. सचे न हरन्ति, तं अचालेन्तेन विहारो पटिजग्गितब्बो. युद्धभूमियं पन पतितं असिं वा सत्तिं वा तोमरं वा दिस्वा पासाणेन वा केनचि वा असिं भिन्दित्वा सत्थकत्थाय गहेतुं वट्टति. इतरानिपि वियोजेत्वा किञ्चि सत्थकत्थाय, किञ्चि कत्तरदण्डादिअत्थाय गहेतुं वट्टति. ‘‘इदं गण्हथा’’ति दीयमानं पन विनासेत्वा ‘‘कप्पियभण्डं करिस्सामी’’ति सब्बम्पि सम्पटिच्छितुं वट्टति.

मच्छजालपक्खिजालादीनिपि ¶ फलकजालिकादीनिपि सरपरित्ताणानिपि सब्बानि अनामासानि, परिभोगत्थाय लब्भमानेसु पन जालं ताव ‘‘आसनस्स वा चेतियस्स वा उपरि बन्धिस्सामि, छत्तं वा वेठेस्सामी’’ति गहेतुं वट्टति. सरपरित्ताणं सब्बम्पि भण्डमूलत्थाय सम्पटिच्छितुं वट्टति. परूपरोधनिवारणञ्हि एतं, न उपरोधकरन्ति. फलकं ‘‘दन्तकट्ठभाजनं करिस्सामी’’ति गहेतुं वट्टति.

चम्मविनद्धानि वीणाभेरिआदीनि अनामासानि. कुरुन्दियं पन ‘‘भेरिसङ्घाटोपि वीणासङ्घाटोपि तुच्छपोक्खरम्पि मुखवट्टियं आरोपितचम्मम्पि वीणादण्डकोपि सब्बं अनामास’’न्ति वुत्तं. ओनहितुं वा ओनहापेतुं वा वादेतुं वा वादापेतुं वा न लब्भतियेव. चेतियङ्गणे पूजं कत्वा मनुस्सेहि छड्डितं दिस्वापि अचालेत्वाव अन्तरन्तरे सम्मज्जितब्बं, कचवरछड्डनकाले पन कचवरनियामेनेव हरित्वा एकमन्तं निक्खिपितुं वट्टतीति ¶ महापच्चरियं वुत्तं. भण्डमूलत्थाय सम्पटिच्छितुम्पि वट्टति, परिभोगत्थाय लब्भमानेसु पन वीणादोणिकञ्च भेरिपोक्खरञ्च दन्तकट्ठभाजनं करिस्साम, चम्मं सत्थककोसकन्ति एवं तस्स तस्स परिक्खारस्स उपकरणत्थाय गहेत्वा तथा तथा कातुं वट्टति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

अनामासविनिच्छयकथा समत्ता.

८. अधिट्ठानविकप्पनविनिच्छयकथा

४४. अधिट्ठानविकप्पनेसु ¶ पन – अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं, वस्सिकसाटिकं वस्सानं चातुमासं अधिट्ठातुं ततो परं विकप्पेतुं, निसीदनं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं, पच्चत्थरणं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं, कण्डुप्पटिच्छादिं याव आबाधा अधिट्ठातुं ततो परं विकप्पेतुं, मुखपुञ्छनचोळं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं, परिक्खारचोळं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्ति (महाव. ३५८) वचनतो तिचीवरादिनियामेनेव अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितुकआमेन ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’तिआदिना नामं वत्वा अधिट्ठातब्बं. विकप्पेन्तेन पन नामं अग्गहेत्वाव ‘‘इमं चीवरं तुय्हं विकप्पेमी’’ति ¶ वत्वा विकप्पेतब्बं. तत्थ (पारा. अट्ठ. २.४६९) तिचीवरं अधिट्ठहन्तेन रजित्वा कप्पबिन्दुं दत्वा पमाणयुत्तमेव अधिट्ठातब्बं. अस्स पमाणं उक्कट्ठपरिच्छेदेन सुगतचीवरतो ऊनकं वट्टति, लामकपरिच्छेदेन सङ्घाटिया उत्तरासङ्गस्स च दीघतो मुट्ठिपञ्चकं, तिरियं मुट्ठित्तिकं पमाणं वट्टति. अन्तरवासको दीघसो मुट्ठिपञ्चको, तिरियं द्विहत्थोपि वट्टति. पारुपनेनपि हि सक्का नाभिं पटिच्छादेतुन्ति. वुत्तप्पमाणतो पन अतिरेकञ्च ऊनकञ्च ‘‘परिक्खारचोळक’’न्ति अधिट्ठातब्बं.

तत्थ यस्मा ‘‘द्वे चीवरस्स अधिट्ठाना कायेन वा अधिट्ठेति, वाचाय वा अधिट्ठेती’’ति (परि. ३२२) वुत्तं, तस्मा पुराणसङ्घाटिं ‘‘इमं सङ्घाटिं पच्चुद्धरामी’’ति पच्चुद्धरित्वा नवं सङ्घाटिं हत्थेन गहेत्वा ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति चित्तेन आभोगं कत्वा कायविकारं करोन्तेन कायेन अधिट्ठातब्बा. इदं कायेन अधिट्ठानं, तं येन केनचि सरीरावयवेन अफुसन्तस्स न वट्टति. वाचाय अधिट्ठाने पन वचीभेदं कत्वा वाचाय अधिट्ठातब्बा. तत्र दुविधं अधिट्ठानं – सचे हत्थपासे होति, ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा. अथ अन्तोगब्भे वा उपरिपासादे वा सामन्तविहारे वा होति, ठपितट्ठानं सल्लक्खेत्वा ‘‘एतं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा. एस नयो उत्तरासङ्गे अन्तरवासके च. नाममत्तमेव हि विसेसो, तस्मा सब्बानि सङ्घाटिं उत्तरासङ्गं अन्तरवासकन्ति एवं अत्तनो नामेनेव अधिट्ठातब्बानि. सचे अधिट्ठहित्वा ठपितवत्थेहि सङ्घाटिआदीनि करोति, निट्ठिते रजने च कप्पे च ‘‘इमं पच्चुद्धरामी’’ति पच्चुद्धरित्वा पुन अधिट्ठातब्बानि. अधिट्ठितेन पन ¶ सद्धिं महन्ततरमेव दुतियपट्टं वा खण्डं वा सिब्बन्तेन पुन अधिट्ठातब्बं. समे वा खुद्दके वा अधिट्ठानकिच्चं नत्थि.

तिचीवरं पन परिक्खारचोळं अधिट्ठातुं वट्टति, न वट्टतीति? महापदुमत्थेरो किराह ‘‘तिचीवरं तिचीवरमेव अधिट्ठातब्बं, सचे परिक्खारचोळाधिट्ठानं लभेय्य, उदोसितसिक्खापदे परिहारो निरत्थको भवेय्या’’ति. एवं वुत्ते किर अवसेसा भिक्खू आहंसु ‘‘परिक्खारचोळम्पि भगवताव ‘अधिट्ठातब्ब’न्ति वुत्तं, तस्मा वट्टती’’ति. महापच्चरियम्पि वुत्तं ‘‘परिक्खारचोळं नाम पाटेक्कं निधानमुखमेतं. तिचीवरं ‘परिक्खारचोळ’न्ति अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितुं वट्टति, उदोसितसिक्खापदे (पारा. ४७१ आदयो) पन तिचीवरं अधिट्ठहित्वा परिहरन्तस्स ¶ परिहारो वुत्तो’’ति. उभतोविभङ्गभाणको पुण्णवालिकवासी महातिस्सत्थेरोपि किराह ‘‘मयं पुब्बे महाथेरानं अस्सुम्हा ‘अरञ्ञवासिनो भिक्खू रुक्खसुसिरादीसु चीवरं ठपेत्वा पधानं पदहनत्थाय गच्छन्ति, सामन्तविहारे धम्मस्सवनत्थाय गतानञ्च तेसं सूरिये उट्ठिते सामणेरा वा दहरभिक्खू वा पत्तचीवरं गहेत्वा गच्छन्ति, तस्मा सुखपरिभोगत्थं तिचीवरं परिक्खारचोळं अधिट्ठातुं वट्टती’’’ति. महापच्चरियम्पि वुत्तं ‘‘पुब्बे आरञ्ञिका भिक्खू अबद्धसीमाय दुप्परिहारन्ति तिचीवरं परिक्खारचोळमेव अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जिंसू’’ति.

४५. वस्सिकसाटिका अनतिरित्तप्पमाणा नामं गहेत्वा वुत्तनयेनेव चत्तारो वस्सिके मासे अधिट्ठातब्बा, ततो परं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा. वण्णभेदमत्तरत्तापि चेसा वट्टति, द्वे पन न वट्टन्ति. निसीदनं वुत्तनयेन अधिट्ठातब्बमेव, तञ्च खो पमाणयुत्तं एकमेव, द्वे न वट्टन्ति. पच्चत्थरणम्पि अधिट्ठातब्बमेव, तं पन महन्तम्पि वट्टति, एकम्पि वट्टति, बहूनिपि वट्टन्ति, नीलम्पि पीतकम्पि सदसम्पि पुप्फदसम्पीति सब्बप्पकारं वट्टति. कण्डुप्पटिच्छादि याव आबाधो अत्थि, ताव पमाणिका अधिट्ठातब्बा. आबाधे वूपसन्ते पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा, एकाव वट्टति. मुखपुञ्छनचोळं अधिट्ठातब्बमेव, याव एकं धोवीयति, ताव अञ्ञं परिभोगत्थाय इच्छितब्बन्ति द्वेपि वट्टन्ति. अपरे पन थेरा ‘‘निधानमुखमेतं, बहूनिपि वट्टन्ती’’ति वदन्ति. परिक्खारचोळे गणना नत्थि, यत्तकं इच्छति, तत्तकं अधिट्ठातब्बमेव. थविकापि परिस्सावनम्पि विकप्पनूपगपच्छिमचीवरप्पमाणं ‘‘परिक्खारचोळ’’न्ति अधिट्ठातब्बमेव. तस्स पमाणं दीघतो द्वे विदत्थियो तिरियं विदत्थि, तं पन दीघतो वड्ढकीहत्थप्पमाणं, वित्थारतो ततो उपड्ढप्पमाणं होति. तत्रायं पाळि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आयामेन अट्ठङ्गुलं सुगतङ्गुलेन चतुरङ्गुलवित्थतं पच्छिमं चीवरं विकप्पेतु’’न्ति ¶ (महाव. ३५८). बहूनिपि एकतो कत्वा ‘‘इमानि चीवरानि परिक्खारचोळानि अधिट्ठामी’’ति अधिट्ठातुम्पि वट्टतियेव. भेसज्जनवकम्ममातापितुआदीनं अत्थाय ठपेन्तेन अनधिट्ठितेपि नत्थि आपत्ति. मञ्चभिसि पीठभिसि बिम्बोहनं पावारो कोजवोति एतेसु पन सेनासनपरिक्खारत्थाय दिन्नपच्चत्थरणे च अधिट्ठानकिच्चं नत्थियेव.

सचे ¶ पन (पारा. अट्ठ. २.६३६-३८) ञातकपवारितट्ठानतो सुत्तं लभित्वा ञातकपवारितेनेव तन्तवायेन अञ्ञेन वा मूलं दत्वा चीवरं वायापेति, वायापनपच्चया अनापत्ति. दसाहातिक्कमनपच्चया पन आपत्तिं रक्खन्तेन विकप्पनुपगप्पमाणमत्ते वीते तन्ते ठितंयेव अधिट्ठातब्बं. दसाहातिक्कमेन निट्ठापियमानञ्हि निस्सग्गियं भवेय्याति. ञातकादीहि तन्तं आरोपापेत्वा ‘‘तुम्हाकं, भन्ते, इदं चीवरं गण्हेय्याथा’’ति निय्यातितेपि एसेव नयो.

सचे तन्तवायो एवं पयोजितो वा सयं दातुकामो वा हुत्वा ‘‘अहं, भन्ते, तुम्हाकं चीवरं असुकदिवसे नाम वायित्वा ठपेस्सामी’’ति वदति, भिक्खु च तेन परिच्छिन्नदिवसतो पट्ठाय दसाहं अतिक्कामेति, निस्सग्गियं पाचित्तियं. सचे पन तन्तवायो ‘‘अहं तुम्हाकं चीवरं वायित्वा सासनं पेसेस्सामी’’ति वत्वा तथेव करोति, तेन पेसितभिक्खु पन तस्स भिक्खुनो न आरोचेति, अञ्ञो दिस्वा वा सुत्वा वा ‘‘तुम्हाकं, भन्ते, चीवरं निट्ठित’’न्ति आरोचेति, एतस्स आरोचनं न पमाणं. यदा पन तेन पेसितोयेव आरोचेति, तस्स वचनं सुतदिवसतो पट्ठाय दसाहं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं पाचित्तियं.

सचे तन्तवायो ‘‘अहं तुम्हाकं चीवरं वायित्वा कस्सचि हत्थे पहिणिस्सामी’’ति वत्वा तथेव करोति, चीवरं गहेत्वा गतभिक्खु पन अत्तनो परिवेणे ठपेत्वा तस्स न आरोचेति, अञ्ञो कोचि भणति ‘‘अपि, भन्ते, अधुना आभतं चीवरं सुन्दर’’न्ति. कुहिं, आवुसो, चीवरन्ति. इत्थन्नामस्स हत्थे पेसितन्ति. एतस्सपि वचनं न पमाणं. यदा पन सो भिक्खु चीवरं देति, लद्धदिवसतो पट्ठाय दसाहं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं पाचित्तियं. सचे पन वायापनमूलं अदिन्नं होति, याव काकणिकमत्तम्पि अवसिट्ठं, ताव रक्खति.

४६. अधिट्ठितचीवरं (पारा. अट्ठ. २.४६९) पन परिभुञ्जतो कथं अधिट्ठानं विजहतीति ¶ ? अञ्ञस्स दानेन अच्छिन्दित्वा गहणेन विस्सासग्गाहेन हीनायावत्तनेन सिक्खापच्चक्खानेन कालकिरियाय लिङ्गपरिवत्तनेन पच्चुद्धरणेन छिद्दभावेनाति इमेहि नवहि कारणेहि विजहति. तत्थ पुरिमेहि अट्ठहि ¶ सब्बचीवरानि अधिट्ठानं विजहन्ति, छिद्दभावेन पन तिचीवरस्सेव सब्बट्ठकथासु अधिट्ठानविजहनं वुत्तं, तञ्च नखपिट्ठिप्पमाणेन छिद्देन. तत्थ नखपिट्ठिप्पमाणं कनिट्ठङ्गुलिनखवसेन वेदितब्बं, छिद्दञ्च विनिविद्धछिद्दमेव. छिद्दस्स हि अब्भन्तरे एकतन्तु चेपि अच्छिन्नो होति, रक्खति. तत्थ सङ्घाटिया च उत्तरासङ्गस्स च दीघन्ततो विदत्थिप्पमाणस्स, तिरियन्ततो अट्ठङ्गुलप्पमाणस्स पदेसस्स ओरतो छिद्दं अधिट्ठानं भिन्दति, अन्तरवासकस्स पन दीघन्ततो विदत्थिप्पमाणस्सेव, तिरियन्ततो चतुरङ्गुलप्पमाणस्स पदेसस्स ओरतो छिद्दं अधिट्ठानं भिन्दति, परतो न भिन्दति, तस्मा जाते छिद्दे तिचीवरं अतिरेकचीवरट्ठाने तिट्ठति, सूचिकम्मं कत्वा पुन अधिट्ठातब्बं. यो पन दुब्बलट्ठाने पठमं अग्गळं दत्वा पच्छा दुब्बलट्ठानं छिन्दित्वा अपनेति, अधिट्ठानं न भिज्जति. मण्डलपरिवत्तनेपि एसेव नयो. दुपट्टस्स एकस्मिं पटले छिद्दे वा जाते गळिते वा अधिट्ठानं न भिज्जति, खुद्दकं चीवरं महन्तं करोति, महन्तं वा खुद्दकं करोति, अधिट्ठानं न भिज्जति. उभो कोटियो मज्झे करोन्तो सचे पठमं छिन्दित्वा पच्छा घटेति, अधिट्ठानं भिज्जति. अथ घटेत्वा छिन्दति, न भिज्जति. रजकेहि धोवापेत्वा सेतं कारापेन्तस्सपि अधिट्ठानं अधिट्ठानमेवाति. अयं ताव अधिट्ठाने विनिच्छयो.

४७. विकप्पने पन द्वे विकप्पना सम्मुखाविकप्पना परम्मुखाविकप्पना च. कथं सम्मुखाविकप्पना होति? चीवरानं एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा ‘‘इमं चीवर’’न्ति वा ‘‘इमानि चीवरानी’’ति वा ‘‘एतं चीवर’’न्ति वा ‘‘एतानि चीवरानी’’ति वा वत्वा ‘‘तुय्हं विकप्पेमी’’ति वत्तब्बं, अयमेका सम्मुखाविकप्पना. एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभुञ्जितुं पन विस्सज्जेतुं वा अधिट्ठातुं वा न वट्टति. ‘‘मय्हं सन्तकं, मय्हं सन्तकानि परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति एवं पन वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति.

अपरो नयो – तथेव चीवरानं एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा तस्सेव भिक्खुनो सन्तिके ‘‘इमं चीवर’’न्ति वा ‘‘इमानि चीवरानी’’ति वा ‘‘एतं चीवर’’न्ति वा ‘‘एतानि चीवरानी’’ति वा वत्वा पञ्चसु सहधम्मिकेसु अञ्ञतरस्स अत्तना अभिरुचितस्स यस्स कस्सचि नामं गहेत्वा ‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो विकप्पेमी’’ति वा ‘‘तिस्साय भिक्खुनिया, तिस्साय सिक्खमानाय, तिस्सस्स सामणेरस्स, तिस्साय सामणेरिया ¶ विकप्पेमी’’ति ¶ वा वत्तब्बं, अयं अपरापि सम्मुखाविकप्पना. एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभोगादीसु पन एकम्पि न वट्टति. तेन पन भिक्खुना ‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो सन्तकं…पे… तिस्साय सामणेरिया सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति.

कथं परम्मुखाविकप्पना होति? चीवरानं तथेव एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा ‘‘इमं चीवर’’न्ति वा ‘‘इमानि चीवरानी’’ति वा ‘‘एतं चीवर’’न्ति वा ‘‘एतानि चीवरानी’’ति वा वत्वा ‘‘तुय्हं विकप्पनत्थाय दम्मी’’ति वत्तब्बं. तेन वत्तब्बो ‘‘को ते मित्तो वा सन्दिट्ठो वा’’ति. ततो इतरेन पुरिमनयेनेव ‘‘तिस्सो भिक्खू’’ति वा…पे… ‘‘तिस्सा सामणेरी’’ति वा वत्तब्बं. पुन तेन भिक्खुना ‘‘अहं तिस्सस्स भिक्खुनो दम्मी’’ति वा…पे… ‘‘तिस्साय सामणेरिया दम्मी’’ति वा वत्तब्बं, अयं परम्मुखाविकप्पना. एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभोगादीसु पन एकम्पि न वट्टति. तेन पन भिक्खुना दुतियसम्मुखाविकप्पनायं वुत्तनयेनेव ‘‘इत्थन्नामस्स सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति.

द्विन्नं विकप्पनानं किं नानाकरणं? सम्मुखाविकप्पनायं सयं विकप्पेत्वा परेन पच्चुद्धरापेति, परम्मुखाविकप्पनायं परेनेव विकप्पापेत्वा परेनेव पच्चुद्धरापेति, इदमेत्थ नानाकरणं. सचे पन यस्स विकप्पेति, सो पञ्ञत्तिकोविदो न होति, न जानाति पच्चुद्धरितुं, तं चीवरं गहेत्वा अञ्ञस्स ब्यत्तस्स सन्तिकं गन्त्वा पुन विकप्पेत्वा परेन पच्चुद्धरापेतब्बं. विकप्पितविकप्पना नामेसा वट्टति. एवं ताव चीवरे अधिट्ठानविकप्पनानयो वेदितब्बो.

४८. पत्ते पन अयं नयो – पत्तं अधिट्ठहन्तेन उक्कट्ठमज्झिमोमकानं अञ्ञतरो पमाणयुत्तोव अधिट्ठातब्बो. तस्स पमाणं ‘‘अड्ढाळ्हकोदनं गण्हाती’’तिआदिना (पारा. ६०२) नयेन पाळियं वुत्तं. तत्रायं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.६०२ आदयो) – अनुपहतपुराणसालितण्डुलानं सुकोट्टितपरिसुद्धानं द्वे मगधनाळियो गहेत्वा तेहि तण्डुलेहि अनुत्तण्डुलमकिलिन्नमपिण्डितं सुविसदं कुन्दमकुळरासिसदिसं अवस्सावितोदनं पचित्वा निरवसेसं ¶ पत्ते पक्खिपित्वा तस्स ओदनस्स चतुत्थभागप्पमाणो नातिघनो नातितनुको हत्थहारियो सब्बसम्भारसङ्खतो मुग्गसूपो पक्खिपितब्बो, ततो आलोपस्स आलोपस्स अनुरूपं यावचरिमालोपप्पहोनकं ¶ मच्छमंसादिब्यञ्जनं पक्खिपितब्बं, सप्पितेलतक्करसकञ्जिकादीनि पन गणनूपगानि न होन्ति. तानि हि ओदनगतिकानि होन्ति, नेव हापेतुं, न वड्ढेतुं सक्कोन्ति. एवमेतं सब्बम्पि पक्खित्तं सचे पत्तस्स मुखवट्टिया हेट्ठिमराजिसमं तिट्ठति, सुत्तेन वा हीरेन वा छिन्दन्तस्स सुत्तस्स वा हीरस्स वा हेट्ठिमन्तं फुसति, अयं उक्कट्ठो नाम पत्तो. सचे तं राजिं अतिक्कम्म थूपीकतं तिट्ठति, अयं उक्कट्ठोमको नाम पत्तो. सचे तं राजिं न सम्पापुणाति अन्तोगधमेव होति, अयं उक्कट्ठुक्कट्ठो नाम पत्तो.

उक्कट्ठतो उपड्ढप्पमाणो मज्झिमो नाम पत्तो. मज्झिमतो उपड्ढप्पमाणो ओमको. तस्मा सचे मगधनाळिया नाळिकोदनादिसब्बम्पि पक्खित्तं वुत्तनयेनेव हेट्ठिमराजिसमं तिट्ठति, अयं मज्झिमो नाम पत्तो. सचे तं राजिं अतिक्कम्म थूपीकतं तिट्ठति, अयं मज्झिमोमको नाम पत्तो. सचे तं राजिं न सम्पापुणाति अन्तोगधमेव होति, अयं मज्झिमुक्कट्ठो नाम पत्तो. सचे मगधनाळिया उपड्ढनाळिकोदनादिसब्बम्पि पक्खित्तं हेट्ठिमराजिसमं तिट्ठति, अयं ओमको नाम पत्तो. सचे तं राजिं अतिक्कम्म थूपीकतं तिट्ठति, अयं ओमकोमको नाम पत्तो. सचे तं राजिं न सम्पापुणाति अन्तोगधमेव होति, अयं ओमकुक्कट्ठो नाम पत्तो. एवमेते नव पत्ता. तेसु द्वे अपत्ता उक्कट्ठुक्कट्ठो च ओमकोमको चाति. तस्मा एते भाजनपरिभोगेन परिभुञ्जितब्बा, न अधिट्ठानूपगा न विकप्पनूपगा. इतरे पन सत्त अधिट्ठहित्वा वा विकप्पेत्वा वा परिभुञ्जितब्बा.

पमाणयुत्तानम्पि एतेसं अधिट्ठानविकप्पनूपगत्तं एवं वेदितब्बं – अयोपत्तो पञ्चहि पाकेहि, मत्तिकापत्तो द्वीहि पाकेहि पक्को अधिट्ठानूपगो. उभोपि यं मूलं दातब्बं, तस्मिं दिन्नेयेव. सचे एकोपि पाको ऊनो होति, काकणिकमत्तम्पि वा मूलं अदिन्नं, न अधिट्ठानूपगो. सचे पत्तसामिको वदति ‘‘यदा तुम्हाकं मूलं भविस्सति, तदा दस्सथ अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जथा’’ति, नेव अधिट्ठानूपगो होति, पाकस्स हि ऊनत्ता पत्तसङ्ख्यं न गच्छति, मूलस्स सकलस्स वा एकदेसस्स ¶ वा अदिन्नत्ता सकभावं न उपेति, अञ्ञस्सेव सन्तको होति, तस्मा पाके च मूले च सुनिट्ठितेयेव अधिट्ठानूपगो होति. यो अधिट्ठानूपगो, स्वेव विकप्पनूपगो. सो हत्थं आगतोपि अनागतोपि अधिट्ठातब्बो विकप्पेतब्बो वा. यदि हि पत्तकारको मूलं लभित्वा सयं वा दातुकामो हुत्वा ‘‘अहं भन्ते तुम्हाकं पत्तं कत्वा असुकदिवसे नाम पचित्वा ठपेस्सामी’’ति वदति, भिक्खु च तेन परिच्छिन्नदिवसतो पट्ठाय दसाहं अतिक्कामेति, निस्सग्गियं पाचित्तियं. सचे पन पत्तकारको ‘‘अहं तुम्हाकं पत्तं कत्वा पचित्वा सासनं पेसेस्सामी’’ति वत्वा तथेव करोति, तेन ¶ पेसितभिक्खु पन तस्स भिक्खुनो न आरोचेति, अञ्ञो दिस्वा वा सुत्वा वा ‘‘तुम्हाकं, भन्ते, पत्तो निट्ठितो’’ति आरोचेति, एतस्स आरोचनं न पमाणं. यदा पन तेन पेसितोयेव आरोचेति, तस्स वचनं सुतदिवसतो पट्ठाय दसाहं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं पाचित्तियं. सचे पन पत्तकारको ‘‘अहं तुम्हाकं पत्तं कत्वा पचित्वा कस्सचि हत्थे पहिणिस्सामी’’ति वत्वा तथेव करोति, पत्तं गहेत्वा आगतभिक्खु पन अत्तनो परिवेणे ठपेत्वा तस्स न आरोचेति, अञ्ञो कोचि भणति ‘‘अपि, भन्ते, अधुना आभतो पत्तो सुन्दरो’’ति. ‘‘कुहिं, आवुसो, पत्तो’’ति? ‘‘इत्थन्नामस्स हत्थे पेसितो’’ति. एतस्सपि वचनं न पमाणं. यदा पन सो भिक्खु पत्तं देति, लद्धदिवसतो पट्ठाय दसाहं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं पाचित्तियं, तस्मा दसाहं अनतिक्कामेत्वाव अधिट्ठातब्बो विकप्पेतब्बो वा.

तत्थ द्वे पत्तस्स अधिट्ठाना कायेन वा अधिट्ठाति, वाचाय वा अधिट्ठाति. तेसं वसेन अधिट्ठहन्तेन ‘‘इमं पत्तं पच्चुद्धरामी’’ति वा ‘‘एतं पत्तं पच्चुद्धरामी’’ति वा वत्वा एवं सम्मुखे वा परम्मुखे वा ठितं पुराणपत्तं पच्चुद्धरित्वा अञ्ञस्स वा दत्वा नवं पत्तं यत्थ कत्थचि ठितं हत्थेन परामसित्वा ‘‘इदं पत्तं अधिट्ठामी’’ति चित्तेन आभोगं कत्वा कायविकारं करोन्तेन कायेन वा अधिट्ठातब्बो. वचीभेदं कत्वा वाचाय वा अधिट्ठाभब्बो. तत्र दुविधं अधिट्ठानं – सचे हत्थपासे होति, ‘‘इमं पत्तं अधिट्ठामी’’ति ¶ वाचा भिन्दितब्बा, अथ अन्तोगब्भे वा उपरिपासादे वा सामन्तविहारे वा होति, ठपितट्ठानं सल्लक्खेत्वा ‘‘एतं पत्तं अधिट्ठामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा. अधिट्ठहन्तेन पन एककेन अधिट्ठातुम्पि वट्टति, अञ्ञस्स सन्तिके अधिट्ठातुम्पि वट्टति. अञ्ञस्स सन्तिके अयमानिसंसो – सचस्स ‘‘अधिट्ठितो नु खो मे, नो’’ति विमति उप्पज्जति, इतरो सारेत्वा विमतिं छिन्दिस्सतीति. सचे कोचि दस पत्ते लभित्वा सब्बे अत्तनाव परिभुञ्जितुकामो होति, न सब्बे अधिट्ठातब्बा, एकं पत्तं अधिट्ठाय पुनदिवसे तं पच्चुद्धरित्वा अञ्ञो अधिट्ठातब्बो. एतेनेव उपायेन वस्ससतम्पि परिहरितुं सक्का.

एवं अप्पमत्तस्स सिया अधिट्ठानविजहनन्ति? सिया. सचे हि सयं पत्तं अञ्ञस्स देति, विब्भमति वा, सिक्खं वा पच्चक्खाति, कालं वा करोति, लिङ्गं वास्स परिवत्तति, पच्चुद्धरति वा, पत्ते वा छिद्दं होति, अधिट्ठानं विजहति. वुत्तञ्चेतं –

‘‘दिन्नविब्भन्तपच्चक्खा ¶ , कालकिरियाकतेन च;

लिङ्गपच्चुद्धरा चेव, छिद्देन भवति सत्तम’’न्ति. (पारा. अट्ठ. २.६०८) –

चोरगहणविस्सासग्गाहेहिपि विजहतियेव. कित्तकेन छिद्देन अधिट्ठानं भिज्जति? येन कङ्गुसित्थं निक्खमति चेव पविसति च. इदञ्हि सत्तन्नं धञ्ञानं लामकधञ्ञसित्थं. तस्मिं छिद्दे अयचुण्णेन वा आणिया वा पटिपाकतिके कते दसाहब्भन्तरे पुन अधिट्ठातब्बो. अयं तावेत्थ अधिट्ठाने विनिच्छयो.

४९. विकप्पने पन द्वे विकप्पना सम्मुखाविकप्पना चेव परम्मुखाविकप्पना च. कथं सम्मुखाविकप्पना होति? पत्तानं एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा ‘‘इमं पत्त’’न्ति वा ‘‘इमे पत्ते’’ति वा ‘‘एतं पत्त’’न्ति वा ‘‘एते पत्ते’’ति वा वत्वा ‘‘तुय्हं विकप्पेमी’’ति वत्तब्बं, अयमेका सम्मुखाविकप्पना. एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभुञ्जितुं पन विस्सज्जेतुं वा अधिट्ठातुं वा न वट्टति. ‘‘मय्हं सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति एवं पन वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति.

अपरो नयो – तथेव पत्तानं एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा तस्सेव भिक्खुनो सन्तिके ‘‘इमं पत्त’’न्ति वा ‘‘इमे पत्ते’’ति वा ‘‘एतं पत्त’’न्ति वा ‘‘एते पत्ते’’ति वा वत्वा पञ्चसु सहधम्मिकेसु ¶ अञ्ञतरस्स अत्तना अभिरुचितस्स यस्स कस्सचि नामं गहेत्वा ‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो विकप्पेमी’’ति वा ‘‘तिस्साय भिक्खुनिया, सिक्खमानाय, सामणेरस्स, तिस्साय सामणेरिया विकप्पेमी’’ति वा वत्तब्बं, अयं अपरापि सम्मुखाविकप्पना. एत्तावता निधेतुं वट्टति. परिभोगादीसु पन एकम्पि न वट्टति. तेन पन भिक्खुना तिस्सस्स भिक्खुनो सन्तकं…पे… तिस्साय सामणेरिया सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोहीति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति.

कथं परम्मुखाविकप्पना होति? पत्तानं तथेव एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा ‘‘इमं पत्त’’न्ति वा ‘‘इमे पत्ते’’ति वा ‘‘एतं पत्त’’न्ति वा ‘‘एते पत्ते’’ति वा वत्वा ‘‘तुय्हं विकप्पनत्थाय दम्मी’’ति वत्तब्बं. तेन वत्तब्बो ‘‘को ते मित्तो वा सन्दिट्ठो वा’’ति ¶ . ततो इतरेन पुरिमनयेन ‘‘तिस्सो भिक्खू’’ति वा…पे… ‘‘तिस्सा सामणेरी’’ति वा वत्तब्बं. पुन तेन भिक्खुना ‘‘अहं तिस्सस्स भिक्खुनो दम्मी’’ति वा…पे… ‘‘तिस्साय सामणेरिया दम्मी’’ति वा वत्तब्बं, अयं परम्मुखाविकप्पना. एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभोगादीसु पन एकम्पि न वट्टति. तेन पन भिक्खुना दुतियसम्मुखाविकप्पनायं वुत्तनयेनेव ‘‘इत्थन्नामस्स सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति. अयं विकप्पने नयो.

५०. एवं अधिट्ठहित्वा विकप्पेत्वा च परिभुञ्जन्तेन पत्ते भिन्ने किं कातब्बन्ति? यस्स पत्ते राजिमुखवट्टितो हेट्ठा द्वङ्गुलप्पमाणा न होति तेन न किञ्चि कातब्बं. यस्स (पारा. अट्ठ. २.६१२-३) पन तादिसा एकापि राजि होति, तेन तस्सा राजिया हेट्ठिमपरियन्ते पत्तवेधकेन विज्झित्वा पचित्वा सुत्तरज्जुकमकचिरज्जुकादीहि वा तिपुसुत्तकेन वा बन्धित्वा तं बन्धनं आमिसस्स अलग्गनत्थं तिपुपट्टेन वा केनचि वा बद्धसिलेसेन पटिच्छादेतब्बं. सो च पत्तो अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितब्बो. सुखुमं वा छिद्दं कत्वा बन्धितब्बो. सुद्धेहि पन मधुकसित्थकलाखासज्जुरसादीहि बन्धितुं न वट्टति, फाणितं झापेत्वा पासाणचुण्णेन बन्धितुं वट्टति. मुखवट्टिसमीपे पन पत्तवेधकेन विज्झियमानो कपालस्स बहलत्ता ¶ भिज्जति, तस्मा हेट्ठा विज्झितब्बो. यस्स पन द्वे राजियो, एकायेव वा चतुरङ्गुला, तस्स द्वे बन्धनानि दातब्बानि. यस्स तिस्सो, एकायेव वा छळङ्गुला, तस्स तीणि. यस्स चतस्सो, एकायेव वा अट्ठङ्गुला, तस्स चत्तारि. यस्स पञ्च, एकायेव वा दसङ्गुला, सो बद्धोपि अबद्धोपि अपत्तोयेव, अञ्ञो विञ्ञापेतब्बो. एस ताव मत्तिकापत्ते विनिच्छयो.

अयोपत्ते पन सचेपि पञ्च वा अतिरेकानि वा छिद्दानि होन्ति, तानि च अयचुण्णेन वा आणिया वा लोहमण्डलकेन वा बद्धानि मट्ठानि होन्ति, स्वेव पत्तो परिभुञ्जितब्बो, अञ्ञो न विञ्ञापेतब्बो. अथ पन एकम्पि छिद्दं महन्तं होति, लोहमण्डलकेन बद्धम्पि मट्ठं न होति, पत्ते आमिसं लग्गति, अकप्पियो होति, अयं अपत्तो, अञ्ञो विञ्ञापेतब्बो. विञ्ञापेन्तेन च सङ्घवसेन पवारितट्ठाने पञ्चबन्धनेनेव पत्तेन अञ्ञं पत्तं विञ्ञापेतुं वट्टति, पुग्गलवसेन पन पवारितट्ठाने ऊनपञ्चबन्धनेनापि वट्टति. पत्तं लभित्वा परिभुञ्जन्तेन च यागुरन्धनरजनपचनादिना अपरिभोगेन न परिभुञ्जितब्बो, अन्तरामग्गे पन ब्याधिम्हि उप्पन्ने अञ्ञस्मिं भाजने असति मत्तिकाय लिम्पेत्वा यागुं वा पचितुं उदकं वा तापेतुं वट्टति. मञ्चपीठछत्तनागदन्तकादिके अदेसेपि न ¶ निक्खिपितब्बो. पत्तस्स हि निक्खिपनदेसो ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पत्ताधारक’’न्तिआदिना (चूळव. २५४) नयेन खन्धके वुत्तोयेव.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

अधिट्ठानविकप्पनविनिच्छयकथा समत्ता.

९. चीवरविप्पवासविनिच्छयकथा

५१. चीवरेनविनावासोति ¶ तिचीवराधिट्ठानेन अधिट्ठितानं तिण्णं चीवरानं अञ्ञतरेन विप्पवासो. एवं अधिट्ठितेसु हि तीसु चीवरेसु एकेनपि विना वसितुं न वट्टति, वसन्तस्स सह अरुणुग्गमना चीवरं निस्सग्गियं ¶ होति, तस्मा अरुणुग्गमनसमये चीवरं अड्ढतेय्यरतनप्पमाणे हत्थपासे कत्वा वसितब्बं. गामनिवेसनउदोसितअड्डमाळपासादहम्मियनावासत्थखेत्तधञ्ञकरणआरामविहाररुक्खमूलअज्झोकासेसु पन अयं विसेसो (पारा. अट्ठ. २.४७७-८) – सचे एकस्स रञ्ञो गामभोजकस्स वा सन्तको गामो होति, येन केनचि पाकारेन वा वतिया वा परिखाय वा परिक्खित्तो च, एवरूपे गामे चीवरं निक्खिपित्वा गामब्भन्तरे यत्थ कत्थचि यथारुचितट्ठाने अरुणं उट्ठापेतुं वट्टति. सचे पन अपरिक्खित्तो होति, एवरूपे गामे यस्मिं घरे चीवरं निक्खित्तं, तस्मिं वत्थब्बं, तस्स वा घरस्स हत्थपासे समन्ता अड्ढतेय्यरतनब्भन्तरे वसितब्बं. तं पमाणं अतिक्कमित्वा सचेपि इद्धिमा भिक्खु आकासे अरुणं उट्ठापेति, चीवरं निस्सग्गियमेव होति.

सचे नानाराजूनं वा भोजकानं वा गामो होति वेसालीकुसिनारादिसदिसो परिक्खित्तो च, एवरूपे गामे यस्मिं घरे चीवरं निक्खित्तं, तत्थ वा वत्थब्बं, तत्थ सद्दसङ्घट्टनेन वा जनसम्बाधेन वा वसितुं असक्कोन्तेन सभाये वा वत्थब्बं नगरद्वारमूले वा. तत्रापि वसितुं असक्कोन्तेन यत्थ कत्थचि फासुकट्ठाने वसित्वा अन्तोअरुणे आगम्म तेसंयेव सभायनगरद्वारमूलानं हत्थपासे वसितब्बं. घरस्स पन चीवरस्स वा हत्थपासे वत्तब्बमेव नत्थि.

सचे घरे अट्ठपेत्वा ‘‘सभाये ठपेस्सामी’’ति सभायं गच्छन्तो हत्थं पसारेत्वा ‘‘हन्दिमं चीवरं ठपेही’’ति एवं निक्खेपसुखे हत्थपासगते किस्मिञ्चि आपणे चीवरं निक्खिपति, तेन पुरिमनयेनेव सभाये वा वत्थब्बं, द्वारमूले वा तेसं हत्थपासे वा वसितब्बं.

सचे नगरस्स बहूनिपि द्वारानि होन्ति बहूनि च सभायानि, सब्बत्थ वसितुं न वट्टति. यस्सा पन वीथिया चीवरं ठपितं, यं तस्सा सम्मुखट्ठाने सभायञ्च द्वारञ्च, तस्स सभायस्स च द्वारस्स च हत्थपासे वसितब्बं. एवञ्हि सति सक्का चीवरस्स पवत्तिं जानितुं ¶ . सभायं पन गच्छन्तेन यस्स आपणिकस्स हत्थे निक्खित्तं, सचे सो तं चीवरं अतिहरित्वा घरे निक्खिपति, वीथिहत्थपासो न रक्खति, घरस्स हत्थपासे ¶ वत्थब्बं. सचे महन्तं घरं होति द्वे वीथियो फरित्वा ठितं, पुरतो वा पच्छतो वा हत्थपासेयेव अरुणं उट्ठापेतब्बं. सभाये निक्खिपित्वा पन सभाये वा तस्स सम्मुखे नगरद्वारमूले वा तेसंयेव हत्थपासे वा अरुणं उट्ठापेतब्बं. सचे पन गामो अपरिक्खित्तो होति, यस्मिं घरे चीवरं निक्खित्तं, तस्मिं घरे तस्स घरस्स वा हत्थपासे वत्थब्बं.

सचे (पारा. ४८०) एककुलस्स सन्तकं निवेसनं होति परिक्खित्तञ्च नानागब्भं नानाओवरकं, अन्तोनिवेसने चीवरं निक्खिपित्वा अन्तोनिवेसने वत्थब्बं. सचे अपरिक्खित्तं, यस्मिं गब्भे चीवरं निक्खित्तं होति, तस्मिं गब्भे वत्थब्बं गब्भस्स हत्थपासे वा. सचे नानाकुलस्स निवेसनं होति परिक्खित्तञ्च नानागब्भं नानाओवरकं, यस्मिं गब्भे चीवरं निक्खित्तं होति, तस्मिं गब्भे वत्थब्बं, सब्बेसं साधारणे घरद्वारमूले वा गब्भस्स वा घरद्वारमूलस्स वा हत्थपासे. सचे अपरिक्खित्तं होति, यस्मिं गब्भे चीवरं निक्खित्तं, तस्मिं गब्भे वत्थब्बं गब्भस्स वा हत्थपासे. उदोसितअड्डमाळपासादहम्मियेसुपि निवेसने वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो.

सचे एककुलस्स नावा होति, अन्तोनावायं चीवरं निक्खिपित्वा अन्तोनावायं वत्थब्बं. सचे नानाकुलस्स नावा होति नानागब्भा नानाओवरका, यस्मिं ओवरके चीवरं निक्खित्तं होति, तस्मिं ओवरके वत्थब्बं ओवरकस्स हत्थपासे वा.

सचे एककुलस्स सत्थो होति, तस्मिं सत्थे चीवरं निक्खिपित्वा पुरतो वा पच्छतो वा सत्तब्भन्तरा न विजहितब्बा, पस्सतो अब्भन्तरं न विजहितब्बं. एकं अब्भन्तरं अट्ठवीसतिहत्थं होति. सचे नानाकुलस्स सत्थो होति, सत्थे चीवरं निक्खिपित्वा चीवरस्स हत्थपासे वसितब्बं. सचे सत्थो गच्छन्तो गामं वा नदिं वा परियादियित्वा तिट्ठति, अन्तोपविट्ठेन सद्धिं एकाबद्धो हुत्वा ओरञ्च पारञ्च फरित्वा ठितो होति, सत्थपरिहारो लब्भति. अथ गामे वा नदिया वा परियापन्नो होति, गामपरिहारो चेव नदीपरिहारो च लब्भति. सचे विहारसीमं अतिक्कमित्वा तिट्ठति, अन्तोसीमाय च चीवरं होति, विहारं गन्त्वा ¶ वसितब्बं. सचे बहिसीमाय चीवरं होति, सत्थसमीपेयेव वसितब्बं. सचे गच्छन्तो सत्थो सकटे वा भग्गे गोणे वा नट्ठे अन्तरा छिज्जति, यस्मिं कोट्ठासे चीवरं निक्खित्तं, तत्थ वसितब्बं.

सचे ¶ एककुलस्स खेत्तं होति परिक्खित्तञ्च, अन्तोखेत्ते चीवरं निक्खिपित्वा अन्तोखेत्ते वत्थब्बं. सचे अपरिक्खित्तं होति, चीवरस्स हत्थपासे वसितब्बं. सचे नानाकुलस्स खेत्तं होति परिक्खित्तञ्च, अन्तोखेत्ते चीवरं निक्खिपित्वा द्वारमूले वत्थब्बं द्वारमूलस्स हत्थपासे वा. सचे अपरिक्खित्तं होति, चीवरस्स हत्थपासे वसितब्बं.

सचे एककुलस्स धञ्ञकरणं होति परिक्खित्तञ्च, अन्तोधञ्ञकरणे चीवरं निक्खिपित्वा अन्तोधञ्ञकरणे वत्थब्बं. सचे अपरिक्खित्तं होति, चीवरस्स हत्थपासे वसितब्बं. सचे नानाकुलस्स धञ्ञकरणं होति परिक्खित्तञ्च, अन्तोधञ्ञकरणे चीवरं निक्खिपित्वा द्वारमूले वा वत्थब्बं द्वारमूलस्स वा हत्थपासे. सचे अपरिक्खित्तं होति, चीवरस्स हत्थपासे वसितब्बं. पुप्फारामफलारामेसुपि खेत्ते वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो.

सचे एककुलस्स विहारो होति परिक्खित्तो च, अन्तोविहारे चीवरं निक्खिपित्वा अन्तोविहारे वत्थब्बं. सचे अपरिक्खित्तो होति, यस्मिं विहारे चीवरं निक्खित्तं, तस्मिं वत्थब्बं तस्स विहारस्स वा हत्थपासे.

सचे एककुलस्स रुक्खमूलं होति, यं मज्झन्हिके काले समन्ता छाया फरति, अन्तोछायाय चीवरं निक्खिपित्वा अन्तोछायाय वत्थब्बं. विरळसाखस्स पन रुक्खस्स आतपेन फुट्ठोकासे ठपितं निस्सग्गियमेव होति, तस्मा तादिसस्स रुक्खस्स साखच्छायाय वा खन्धच्छायाय वा ठपेतब्बं. सचे साखाय वा विटपे वा ठपेति, उपरि अञ्ञसाखच्छायाय फुट्ठोकासेयेव ठपेतब्बं. खुज्जरुक्खस्स छाया दूरं गच्छति, छायाय गतट्ठाने ठपेतुं वट्टतियेव. सचे नानाकुलस्स रुक्खमूलं होति, चीवरस्स हत्थपासे वसितब्बं.

अज्झोकासे पन अगामके अरञ्ञे चीवरं ठपेत्वा तस्स समन्ता सत्तब्भन्तरे वसितब्बं. अगामकं नाम अरञ्ञं विञ्झाटवीआदीसु वा समुद्दमज्झे वा मच्छबन्धानं अगमनपथे दीपकेसु लब्भति. तादिसे अरञ्ञे मज्झे ¶ ठितस्स समन्ता सत्तब्भन्तरपरिच्छेदो, विनिब्बेधेन चुद्दस होन्ति. मज्झे निसिन्नो पुरत्थिमाय वा पच्छिमाय वा दिसाय परियन्ते ठपितचीवरं रक्खति. सचे पन अरुणुग्गमनसमये केसग्गमत्तम्पि पुरत्थिमं दिसं गच्छति, पच्छिमाय दिसाय चीवरं निस्सग्गियं होति. एस नयो इतरस्मिं. निस्सग्गियं पन चीवरं अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जन्तो दुक्कटं आपज्जति.

५२. सचे ¶ पधानिको भिक्खु सब्बरत्तिं पधानमनुयुञ्जित्वा पच्चूससमये ‘‘नहायिस्सामी’’ति तीणि चीवरानि तीरे ठपेत्वा नदिं ओतरति, नहायन्तस्सेव चस्स अरुणं उट्ठहति, किं कातब्बं? सो हि यदि उत्तरित्वा चीवरं निवासेति, निस्सग्गियं चीवरं, अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जनपच्चया दुक्कटं आपज्जति. अथ नग्गो गच्छति, एवम्पि दुक्कटं आपज्जतीति? नापज्जति. सो हि याव अञ्ञं भिक्खुं दिस्वा विनयकम्मं न करोति, ताव तेसं चीवरानं अपरिभोगारहत्ता नट्ठचीवरट्ठाने ठितो होति, नट्ठचीवरस्स च अकप्पियं नाम नत्थि, तस्मा एकं निवासेत्वा द्वे हत्थेन गहेत्वा विहारं गन्त्वा विनयकम्मं कातब्बं. सचे दूरे विहारो होति, अन्तरामग्गे मनुस्सा सञ्चरन्ति, एकं निवासेत्वा एकं पारुपित्वा एकं अंसकूटे ठपेत्वा गन्तब्बं. सचे विहारे सभागं भिक्खुं न पस्सति, भिक्खाचारं गता होन्ति, सङ्घाटिं बहिगामे ठपेत्वा सन्तरुत्तरेन आसनसालं गन्त्वा विनयकम्मं कातब्बं. सचे बहिगामे चोरभयं होति, पारुपित्वा गन्तब्बं. सचे आसनसाला सम्बाधा होति, जनाकिण्णा न सक्का एकमन्ते चीवरं अपनेत्वा विनयकम्मं कातुं, एकं भिक्खुं आदाय बहिगामं गन्त्वा विनयकम्मं कत्वा चीवरानि परिभुञ्जितब्बानि.

सचे थेरा भिक्खू दहरानं हत्थे पत्तचीवरं दत्वा मग्गं गच्छन्ता पच्छिमयामे सयितुकामा होन्ति, अत्तनो अत्तनो चीवरं हत्थपासे कत्वाव सयितब्बं. सचे गच्छन्तानंयेव असम्पत्तेसु दहरेसु अरुणं उग्गच्छति, चीवरं निस्सग्गियं होति, निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भति. दहरानम्पि पुरतो गच्छन्तानं थेरेसु असम्पत्तेसु एसेव नयो. मग्गं विरज्झित्वा अरञ्ञे अञ्ञमञ्ञं अपस्सन्तेसुपि एसेव नयो. सचे पन दहरा ‘‘मयं, भन्ते, मुहुत्तं सयित्वा असुकस्मिं नाम ओकासे तुम्हे सम्पापुणिस्सामा’’ति वत्वा याव अरुणुग्गमना सयन्ति, चीवरञ्च निस्सग्गियं होति, निस्सयो च पटिप्पस्सम्भति. दहरे उय्योजेत्वा थेरेसु सयन्तेसुपि एसेव नयो. द्वेधापथं दिस्वा थेरा ‘‘अयं मग्गो’’ ¶ , दहरा ‘‘अयं मग्गो’’ति वत्वा अञ्ञमञ्ञस्स वचनं अग्गहेत्वा गता, सह अरुणस्स उग्गमना चीवरानि च निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो च पटिप्पस्सम्भति. सचे दहरा मग्गतो ओक्कम्म ‘‘अन्तोअरुणेयेव निवत्तिस्सामा’’ति भेसज्जत्थाय गामं पविसित्वा आगच्छन्ति, असम्पत्तानंयेव च नेसं अरुणो उग्गच्छति, चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भति. सचे पन धेनुभयेन वा सुनखभयेन वा मुहुत्तं ठत्वा ‘‘गमिस्सामा’’ति ठत्वा वा निसीदित्वा वा गच्छन्ति, अन्तरा अरुणे उग्गते चीवरानि च निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो च पटिप्पस्सम्भति.

सचे ¶ ‘‘अन्तोअरुणेयेव आगमिस्सामा’’ति अन्तोसीमायं गामं पविट्ठानं अन्तरा अरुणो उग्गच्छति, नेव चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, न निस्सयो पटिप्पस्सम्भति. सचे पन ‘‘विभायतु तावा’’ति निसीदन्ति, अरुणे उग्गते न चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो पन पटिप्पस्सम्भति. सचे येपि ‘‘अन्तोअरुणेयेव आगमिस्सामा’’ति सामन्तविहारं धम्मस्सवनत्थाय सउस्साहा गच्छन्ति, अन्तरामग्गेयेव च नेसं अरुणो उग्गच्छति, चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भति. सचे धम्मगारवेन ‘‘यावपरियोसानं सुत्वाव गमिस्सामा’’ति निसीदन्ति, सह अरुणस्स उग्गमना चीवरानिपि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो च पटिप्पस्सम्भति. थेरेन दहरं चीवरधोवनत्थाय गामकं पेसेन्तेन अत्तनो चीवरं पच्चुद्धरित्वाव दातब्बं, दहरस्सपि चीवरं पच्चुद्धरापेत्वाव ठपेतब्बं. सचे असतिया गच्छति, अत्तनो चीवरं पच्चुद्धरित्वा दहरस्स चीवरं विस्सासेन गहेत्वा ठपेतब्बं. सचे थेरो न सरति, दहरोव सरति, दहरेन अत्तनो चीवरं पच्चुद्धरित्वा थेरस्स चीवरं विस्सासेन गहेत्वा गन्त्वा वत्तब्बं ‘‘भन्ते, तुम्हाकं चीवरं अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जथा’’ति. अत्तनोपि चीवरं अधिट्ठातब्बं. एवं एकस्स सतियापि आपत्तिमोक्खो होति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

चीवरविप्पवासविनिच्छयकथा समत्ता.

१०. भण्डपटिसामनविनिच्छयकथा

५३. भण्डस्स ¶ ¶ पटिसामनन्ति परेसं भण्डस्स गोपनं. परेसञ्हि (पाचि. अट्ठ. ५०६) कप्पियवत्थु वा होतु अकप्पियवत्थु वा, अन्तमसो मातु कण्णपिळन्धनं कालपण्णम्पि गिहिसन्तकं भण्डागारिकसीसेन पटिसामेन्तस्स पाचित्तियं. सचे पन मातापितूनं सन्तकं अवस्सं पटिसामेतब्बं कप्पियभण्डं होति, अत्तनो अत्थाय गहेत्वा पटिसामेतब्बं. ‘‘इदं पटिसामेत्वा देही’’ति पन वुत्ते ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खिपितब्बं. सचे ‘‘पटिसामेही’’ति पातेत्वा गच्छन्ति, पलिबोधो नाम होति, पटिसामेतुं वट्टति. विहारे कम्मं करोन्ता वड्ढकीआदयो वा राजवल्लभा वा ‘‘अत्तनो उपकरणभण्डं वा सयनभण्डं वा पटिसामेत्वा देथा’’ति वदन्ति, छन्देनपि भयेनपि न कातब्बमेव, गुत्तट्ठानं पन दस्सेतुं वट्टति, बलक्कारेन पातेत्वा गतेसु च पटिसामेतुं.

सचे (पारा. अट्ठ. १.१११) अत्तनो हत्थे पटिसामनत्थाय ठपितं भण्डं सामिकेन ‘‘देहि मे भण्ड’’न्ति याचितो अदातुकामो ‘‘नाहं गण्हामी’’ति भणति, सम्पजानमुसावादेपि अदिन्नादानस्स पयोगत्ता दुक्कटं. ‘‘किं तुम्हे भणथ, नेविदं मय्हं अनुरूपं, न तुम्हाक’’न्तिआदीनि वदन्तस्सपि दुक्कटमेव. ‘‘रहो मया एतस्स हत्थे ठपितं, न अञ्ञो कोचि जानाति, दस्सति नु खो मे, नो’’ति सामिको विमतिं उप्पादेति, भिक्खुस्स थुल्लच्चयं. तस्स फरुसादिभावं दिस्वा सामिको ‘‘न मय्हं दस्सती’’ति धुरं निक्खिपति, तत्र सचायं भिक्खु ‘‘किलमेत्वा नं दस्सामी’’ति दाने सउस्साहो, रक्खति ताव. सचेपि सो दाने निरुस्साहो, भण्डसामिको पन गहणे सउस्साहो, रक्खतियेव. यदि पन तस्मिं दाने निरुस्साहो भण्डसामिको ‘‘न मय्हं दस्सती’’ति धुरं निक्खिपति, एवं उभिन्नं धुरनिक्खेपेन भिक्खुनो पाराजिकं. यदिपि मुखेन ‘‘दस्सामी’’ति वदति, चित्तेन पन अदातुकामो, एवम्पि सामिकस्स धुरनिक्खेपे पाराजिकं. तं पन सङ्गोपनत्थाय अत्तनो हत्थे परेहि ठपितं भण्डं अगुत्तदेसतो ठाना चावेत्वा गुत्तट्ठाने ठपनत्थाय हरतो अनापत्ति. थेय्यचित्तेनपि ठाना चावेन्तस्स अवहारो नत्थि. कस्मा? अत्तनो हत्थे निक्खित्तत्ता, भण्डदेय्यं पन होति. थेय्यचित्तेन परिभुञ्जतोपि एसेव नयो.

५४. पञ्चन्नं ¶ सहधम्मिकानं सन्तकं पन यं किञ्चि परिक्खारं पटिसामेतुं वट्टति. सचे ¶ आगन्तुको भिक्खु आवासिकानं चीवरकम्मं करोन्तानं समीपे पत्तचीवरं ठपेत्वा ‘‘एते सङ्गोपेस्सन्ती’’ति मञ्ञमानो नहायितुं वा अञ्ञत्र वा गच्छति, सचे तं आवासिका सङ्गोपेन्ति, इच्चेतं कुसलं. नो चे, नट्ठे गीवा न होति. सचेपि सो ‘‘इदं, भन्ते, ठपेथा’’ति वत्वा गच्छति, इतरे च किच्चपसुतत्ता न जानन्ति, एसेव नयो. अथापि ते ‘‘इदं, भन्ते, ठपेथा’’ति वुत्ता ‘‘मयं ब्यावटा’’ति पटिक्खिपन्ति, इतरो च ‘‘अवस्सं ठपेस्सन्ती’’ति अनादियित्वा गच्छति, एसेव नयो. सचे पन ते तेन याचिता वा अयाचिता वा ‘‘मयं ठपेस्साम, त्वं गच्छा’’ति वदन्ति, तं सङ्गोपितब्बं. नो चे सङ्गोपेन्ति, नट्ठे गीवा. कस्मा? सम्पटिच्छितत्ता.

यो भिक्खु भण्डागारिको हुत्वा पच्चूससमये एव भिक्खूनं पत्तचीवरानि हेट्ठापासादं ओरोपेत्वा द्वारं अपिदहित्वा तेसम्पि अनारोचेत्वाव दूरे भिक्खाचारं गच्छति, तानि चे चोरा हरन्ति, तस्सेव गीवा. यो पन भिक्खु भिक्खूहि ‘‘ओरोपेथ, भन्ते, पत्तचीवरानि, कालो सलाकग्गहणस्सा’’ति वुत्तो ‘‘समागतात्था’’ति पुच्छित्वा ‘‘आम समागताम्हा’’ति वुत्ते पत्तचीवरानि नीहरित्वा निक्खिपित्वा भण्डागारद्वारं बन्धित्वा ‘‘तुम्हे पत्तचीवरानि गहेत्वा हेट्ठापासादद्वारं पटिजग्गित्वा गच्छेय्याथा’’ति वत्वा गच्छति. तत्र चेको अलसजातिको भिक्खु भिक्खूसु गतेसु पच्छा अक्खीनि पुञ्छन्तो उट्ठहित्वा उदकट्ठानं मुखधोवनत्थं गच्छति, तं खणं दिस्वा चोरा तस्स पत्तचीवरं हरन्ति, सुहटं, भण्डागारिकस्स गीवा न होति.

सचेपि कोचि भण्डागारिकस्स अनारोचेत्वाव भण्डागारे अत्तनो परिक्खारं ठपेति, तस्मिम्पि नट्ठे भण्डागारिकस्स गीवा न होति. सचे पन भण्डागारिको तं दिस्वा ‘‘अट्ठाने ठपित’’न्ति गहेत्वा ठपेति, नट्ठे तस्सेव गीवा. सचेपि ठपितभिक्खुना ‘‘मया, भन्ते, ईदिसो नाम परिक्खारो ठपितो, उपधारेय्याथा’’ति वुत्तो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छति, दुन्निक्खित्तं वा मञ्ञमानो अञ्ञस्मिं ठाने ठपेति, नट्ठे तस्सेव गीवा. ‘‘नाहं जानामी’’ति पटिक्खिपन्तस्स पन नत्थि गीवा. योपि तस्स पस्सन्तस्सेव ठपेति, भण्डागारिकञ्च न सम्पटिच्छापेति, नट्ठं सुनट्ठमेव. सचे पन नं भण्डागारिको अञ्ञत्र ठपेति, नट्ठे गीवा ¶ . सचे भण्डागारं सुगुत्तं, सब्बो सङ्घस्स चेतियस्स च परिक्खारो तत्थेव ठपीयति, भण्डागारिको च बालो अब्यत्तो द्वारं विवरित्वा धम्मकथं वा सोतुं अञ्ञं वा किञ्चि कातुं कत्थचि गच्छति, तं खणं दिस्वा यत्तकं चोरा हरन्ति, सब्बं तस्स गीवा. भण्डागारतो निक्खमित्वा बहि चङ्कमन्तस्स वा द्वारं विवरित्वा सरीरं उतुं गाहापेन्तस्स वा तत्थेव ¶ समणधम्मानुयोगेन निसिन्नस्स वा तत्थेव निसीदित्वा केनचि कम्मेन ब्यावटस्स वा उच्चारपस्सावपीळितस्सपि सतो तत्थेव उपचारे विज्जमाने बहि गच्छतो वा अञ्ञेन वा केनचि आकारेन पमत्तस्स सतो द्वारं विवरित्वा वा विवटमेव पविसित्वा वा सन्धिं छिन्दित्वा वा यत्तकं तस्स पमादपच्चया चोरा हरन्ति, सब्बं तस्सेव गीवा. ‘‘उण्हसमये पन वातपानं विवरित्वा निपज्जितुं वट्टती’’ति वदन्ति. उच्चारपीळितस्स पन तस्मिं उपचारे असति अञ्ञत्थ गच्छन्तस्स गिलानपक्खे ठितत्ता अविसयो, तस्मा गीवा न होति.

५५. यो पन अन्तो उण्हपीळितो द्वारं सुगुत्तं कत्वा बहि निक्खमति, चोरा तं गहेत्वा ‘‘द्वारं विवरा’’ति वदन्ति, यावततियं न विवरितब्बं. यदि पन ते चोरा ‘‘सचे न विवरसि, तञ्च मारेस्साम, द्वारञ्च भिन्दित्वा परिक्खारं हरिस्सामा’’ति फरसुआदीनि उक्खिपन्ति, ‘‘मयि च मते सङ्घस्स च सेनासने विनट्ठे गुणो नत्थी’’ति विवरितुं वट्टति. इधापि ‘‘अविसयत्ता गीवा नत्थी’’ति वदन्ति. सचे कोचि आगन्तुको कुञ्चिकं वा देति, द्वारं वा विवरति, यत्तकं चोरा हरन्ति, सब्बं तस्स गीवा. सङ्घेन भण्डागारं गुत्तत्थाय सूचियन्तकञ्च कुञ्चिकमुद्दिका च योजेत्वा दिन्ना होति, भण्डागारिको घटिकमत्तं दत्वा निपज्जति, चोरा विवरित्वा परिक्खारं हरन्ति, तस्सेव गीवा. सूचियन्तकञ्च कुञ्चिकमुद्दिकञ्च योजेत्वा निपन्नं पनेतं सचे चोरा आगन्त्वा ‘‘द्वारं विवराही’’ति वदन्ति, तत्थ पुरिमनयेनेव पटिपज्जितब्बं. एवं सुगुत्तं कत्वा निपन्ने पन सचे भित्तिं वा छदनं वा भिन्दित्वा उमङ्गेन वा पविसित्वा हरन्ति, न तस्स गीवा.

सचे भण्डागारे अञ्ञेपि थेरा वसन्ति, विवटे द्वारे अत्तनो अत्तनो परिक्खारं गहेत्वा गच्छन्ति, भण्डागारिको तेसु गतेसु द्वारं न जग्गति, सचे तत्थ किञ्चि अवहरीयति, भण्डागारिकस्स इस्सरवताय भण्डागारिकस्सेव गीवा, थेरेहि पन सहायेहि भवितब्बं. अयञ्हि सामीचि. यदि भण्डागारिको ‘‘तुम्हे बहि ठत्वा तुम्हाकं परिक्खारं गण्हथ ¶ , मा पविसित्था’’ति वदति, तेसञ्च एको लोलमहाथेरो सामणेरेहि चेव उपट्ठाकेहि च सद्धिं भण्डागारं पविसित्वा निसीदति चेव निपज्जति च, यत्तकं भण्डं नस्सति, सब्बं तस्स गीवा, भण्डागारिकेन पन अवसेसथेरेहि च सहायेहि भवितब्बं. अथ भण्डागारिकोव लोलसामणेरे च उपट्ठाके च गहेत्वा भण्डागारे निसीदति चेव निपज्जति च, यत्तकं नस्सति, सब्बं तस्सेव गीवा. तस्मा भण्डागारिकेनेव तत्थ वसितब्बं, अवसेसेहि अप्पेव रुक्खमूले वसितब्बं, न च भण्डागारेति.

५६. ये ¶ पन अत्तनो अत्तनो सभागभिक्खूनं वसनगब्भेसु परिक्खारं ठपेन्ति, परिक्खारे नट्ठे येहि ठपितो, तेसंयेव गीवा, इतरेहि पन सहायेहि भवितब्बं. यदि पन सङ्घो भण्डागारिकस्स विहारेयेव यागुभत्तं दापेति, सो च भिक्खाचारत्थाय गामं गच्छति, नट्ठं तस्सेव गीवा. भिक्खाचारं पविसन्तेहि अतिरेकचीवरं रक्खणत्थाय ठपितविहारवारिकस्सपि यागुभत्तं वा निवापं वा लभमानस्सेव भिक्खाचारं गच्छतो यं तत्थ नस्सति, सब्बं गीवा. न केवलञ्च एत्तकमेव, भण्डागारिकस्स विय यं तस्स पमादपच्चया नस्सति, सब्बं गीवा.

सचे विहारो महा होति, अञ्ञं पदेसं रक्खितुं गच्छन्तस्स अञ्ञस्मिं पदेसे निक्खित्तं हरन्ति, अविसयत्ता गीवा न होति. ईदिसे पन विहारे वेमज्झे सब्बेसं ओसरणट्ठाने परिक्खारे ठपेत्वा निसीदितब्बं, विहारवारिका वा द्वे तयो ठपेतब्बा. सचे तेसम्पि अप्पमत्तानं इतो चितो च रक्खतंयेव किञ्चि नस्सति, गीवा न होति. विहारवारिके बन्धित्वा हरितभण्डम्पि चोरानं पटिपथं गतेसु अञ्ञेन मग्गेन हरितभण्डम्पि न तेसं गीवा. सचे विहारवारिकानं विहारे दातब्बं यागुभत्तं वा निवापो वा न होति, तेहि पत्तब्बलाभतो अतिरेका द्वे तिस्सो यागुसलाका तेसं पहोनकभत्तसलाका च ठपेतुं वट्टति, निबद्धं कत्वा पन न ठपेतब्बा. मनुस्सा हि विप्पटिसारिनो होन्ति ‘‘विहारवारिकायेव अम्हाकं भत्तं भुञ्जन्ती’’ति, तस्मा परिवत्तेत्वा परिवत्तेत्वा ठपेतब्बा. सचे तेसं सभागा सलाकभत्तादीनि आहरित्वा देन्ति, इच्चेतं कुसलं ¶ . नो चे देन्ति, वारं गाहापेत्वा नीहरापेतब्बानि. सचे विहारवारिको द्वे तिस्सो यागुसलाका च चत्तारि पञ्च सलाकभत्तानि च लभमानो भिक्खाचारं गच्छति, भण्डागारिकस्स विय सब्बं नट्ठं गीवा होति. सचे सङ्घस्स विहारपालानं दातब्बं भत्तं वा निवापो वा नत्थि, भिक्खू विहारवारं गहेत्वा अत्तनो अत्तनो निस्सितके विहारं जग्गापेन्ति, सम्पत्तवारं अग्गहेतुं न लभति. यथा अञ्ञे भिक्खू करोन्ति, तथेव कातब्बं. भिक्खूहि पन असहायस्स वा अदुतियस्स वा यस्स सभागो भिक्खु भत्तं आनेत्वा दाता नत्थि, एवरूपस्स वारो न पापेतब्बो.

यम्पि पाकवट्टत्थाय विहारे ठपेन्ति, तं गहेत्वा उपजीवन्तेन ठातब्बं. यो तं न उपजीवति, सो वारं न गाहापेतब्बो. फलाफलत्थायपि विहारे भिक्खुं ठपेन्ति, जग्गित्वा गोपेत्वा फलवारेन भाजेत्वा खादन्ति. यो तानि खादति, तेन ठातब्बं, अनुपजीवन्तो न गाहापेतब्बो. सेनासनमञ्चपीठपच्चत्थरणरक्खणत्थायपि ठपेन्ति, आवासे वसन्तेन ठातब्बं, अब्भोकासिको पन रुक्खमूलिको वा न गाहापेतब्बो. एको नवको होति, बहुस्सुतो पन बहूनं ¶ धम्मं वाचेति, परिपुच्छं देति, पाळिं वण्णेति, धम्मकथं कथेति, सङ्घस्स भारं नित्थरति, अयं लाभं परिभुञ्जन्तोपि आवासे वसन्तोपि वारं न गाहापेतब्बो. ‘‘पुरिसविसेसो नाम ञातब्बो’’ति वदन्ति. उपोसथागारपटिमाघरजग्गनकस्स पन दिगुणं यागुभत्तं, देवसिकं तण्डुलनाळि, संवच्छरे तिचीवरं दसवीसग्घनकं कप्पियभण्डञ्च दातब्बं. सचे पन तस्स तं लभमानस्सेव पमादेन तत्थ किञ्चि नस्सति, सब्बं गीवा. बन्धित्वा बलक्कारेन अच्छिन्नं, न गीवा. तत्थ चेतियस्स वा सङ्घस्स वा सन्तकेन चेतियस्स सन्तकं रक्खापेतुं वट्टति, चेतियस्स सन्तकेन सङ्घस्स सन्तकं रक्खापेतुं न वट्टति. यं पन चेतियस्स सन्तकेन सद्धिं सङ्घस्स सन्तकं ठपितं होति, तं चेतियसन्तके रक्खापिते रक्खितमेव होतीति एवं वट्टति. पक्खवारेन उपोसथागारादीनि रक्खतोपि पमादवसेन नट्ठं गीवायेवाति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

भण्डपटिसामनविनिच्छयकथा समत्ता.

११. कयविक्कयसमापत्तिविनिच्छयकथा

५७. कयविक्कयसमापत्तीति ¶ ¶ कयविक्कयसमापज्जनं. ‘‘इमिना इमं देही’’तिआदिना (पारा. अट्ठ. २.५९५) हि नयेन परस्स कप्पियभण्डं गण्हन्तो कयं समापज्जति, अत्तनो कप्पियभण्डं देन्तो विक्कयं. अयं पन कयविक्कयो ठपेत्वा पञ्च सहधम्मिके अवसेसेहि गिहिपब्बजितेहि अन्तमसो मातापितूहिपि सद्धिं न वट्टति.

तत्रायं विनिच्छयो – वत्थेन वा वत्थं होतु, भत्तेन वा भत्तं, यं किञ्चि कप्पियं ‘‘इमिना इमं देही’’ति वदति, दुक्कटं. एवं वत्वा मातुयापि अत्तनो भण्डं देति, दुक्कटं, ‘‘इमिना इमं देही’’ति वुत्तो वा ‘‘इमं देहि, इमं ते दस्सामी’’ति तं वत्वा वा मातुयापि भण्डं अत्तना गण्हाति, दुक्कटं, अत्तनो भण्डे परहत्थं, परभण्डे च अत्तनो हत्थं सम्पत्ते निस्सग्गियं पाचित्तियं. मातरं वा पन पितरं वा ‘‘इमं देही’’ति वदतो विञ्ञत्ति न होति, ‘‘इमं गण्हाही’’ति ददतो सद्धादेय्यविनिपातनं न होति. अञ्ञातकं ‘‘इमं देही’’ति वदतो विञ्ञत्ति, ‘‘इमं गण्हाही’’ति ददतो सद्धादेय्यविनिपातनं, ‘‘इमिना इमं देही’’ति कयविक्कयं आपज्जतो निस्सग्गियं. तस्मा कप्पियभण्डं परिवत्तन्तेन मातापितूहिपि सद्धिं कयविक्कयं, अञ्ञातकेहि सद्धिं तिस्सो आपत्तियो मोचेन्तेन परिवत्तेतब्बं.

तत्रायं परिवत्तनविधि – भिक्खुस्स पाथेय्यतण्डुला होन्ति, सो अन्तरामग्गे भत्तहत्थं पुरिसं दिस्वा ‘‘अम्हाकं तण्डुला अत्थि, न च नो इमेहि अत्थो, भत्तेन पन अत्थो’’ति वदति, पुरिसो तण्डुले गहेत्वा भत्तं देति, वट्टति. तिस्सोपि आपत्तियो न होन्ति, अन्तमसो निमित्तकम्ममत्तम्पि न होति. कस्मा? मूलस्स अत्थिताय. यो पन एवं अकत्वा ‘‘इमिना इमं देही’’ति परिवत्तेति, यथावत्थुकमेव. विघासादं दिस्वा ‘‘इमं ओदनं भुञ्जित्वा रजनं वा दारूनि वा आहरा’’ति वदति, रजनछल्लिगणनाय दारुगणनाय च निस्सग्गियानि होन्ति. ‘‘इमं ओदनं भुञ्जित्वा इमं नाम करोथा’’ति दन्तकारादीहि सिप्पिकेहि धम्मकरणादीसु तं तं परिक्खारं कारेति, रजकेहि वा वत्थं धोवापेति, यथावत्थुकमेव. नहापितेन केसे छिन्दापेति ¶ , कम्मकारेहि नवकम्मं कारेति, यथावत्थुकमेव. सचे पन ‘‘इदं भत्तं भुञ्जित्वा इदं करोथा’’ति न वदति, ‘‘इदं भत्तं भुञ्ज, भुत्तोसि, भुञ्जिस्ससि, इदं नाम करोही’’ति वदति, वट्टति. एत्थ च किञ्चापि वत्थधोवने वा केसच्छेदने ¶ वा भूमिसोधनादिनवकम्मे वा परभण्डं अत्तनो हत्थगतं निस्सज्जितब्बं नाम नत्थि, महाअट्ठकथायं पन दळ्हं कत्वा वुत्तत्ता न सक्का एतं पटिक्खिपितुं, तस्मा यथा निस्सग्गियवत्थुम्हि परिभुत्ते वा नट्ठे वा पाचित्तियं देसेति, एवमिधापि देसेतब्बं.

यं किञ्चि कप्पियभण्डं गण्हितुकामताय अग्घं पुच्छितुं वट्टति, तस्मा ‘‘अयं तव पत्तो किं अग्घती’’ति पुच्छिते ‘‘इदं नामा’’ति वदति, सचे अत्तनो कप्पियभण्डं महग्घं होति, एवञ्च नं पटिवदति ‘‘उपासक मम इदं वत्थु महग्घं, तव पत्तं अञ्ञस्स देही’’ति. तं सुत्वा इतरो ‘‘अञ्ञं थालकम्पि दस्सामी’’ति वदति, गण्हितुं वट्टति. सचे सो पत्तो महग्घो, भिक्खुनो वत्थु अप्पग्घं, पत्तसामिको चस्स अप्पग्घभावं न जानाति, पत्तो न गहेतब्बो, ‘‘मम वत्थु अप्पग्घ’’न्ति आचिक्खितब्बं. महग्घभावं ञत्वा वञ्चेत्वा गण्हन्तोपि हि भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बतं आपज्जति. सचे पत्तसामिको ‘‘होतु, भन्ते, सेसं मम पुञ्ञं भविस्सती’’ति देति, वट्टति. कप्पियकारकस्स पन ‘‘इमिना इमं गहेत्वा देही’’ति आचिक्खितुं वट्टति, तस्मा यस्स हत्थतो भण्डं गण्हाति, तं ठपेत्वा अञ्ञं अन्तमसो तस्स पुत्तभातिकम्पि कप्पियकारकं कत्वा ‘‘इमिना इमं नाम गहेत्वा देही’’ति आचिक्खति, सो चे छेको होति, पुनप्पुनं अपनेत्वा विवदित्वा गण्हाति, तुण्हीभूतेन ठातब्बं. नो चे छेको होति, न जानाति गहेतुं, वाणिजको च तं वञ्चेति, ‘‘मा गण्हाही’’ति वत्तब्बो.

‘‘इदं पटिग्गहितं तेलं वा सप्पि वा अम्हाकं अत्थि, अम्हाकञ्च अञ्ञेन अप्पटिग्गहितकेन अत्थो’’ति वुत्ते पन सचे सो तं गहेत्वा अञ्ञं देति, पठमं अत्तनो तेलं न मिनापेतब्बं. कस्मा? नाळियञ्हि अवसिट्ठतेलं होति, तं पच्छा मिनन्तस्स अप्पटिग्गहितं दूसेय्य. अयञ्च कयविक्कयो नाम कप्पियभण्डवसेन वुत्तो. कप्पियेन हि कप्पियं परिवत्तेन्तस्स कयविक्कयसिक्खापदेन निस्सग्गियं वुत्तं, अकप्पियेन पन अकप्पियं परिवत्तेन्तस्स, कप्पियेन वा अकप्पियं अकप्पियेन वा कप्पियं परिवत्तेन्तस्स ¶ रूपियसंवोहारसिक्खापदेन निस्सग्गियं, तस्मा उभोसु वा एकस्मिं वा अकप्पिये सति रूपियसंवोहारो नाम होति.

५८. रूपियसंवोहारस्स च गरुभावदीपनत्थं इदं पत्तचतुक्कं वेदितब्बं. यो हि रूपियं उग्गण्हित्वा तेन अयबीजं समुट्ठापेति, तं कोट्टापेत्वा तेन लोहेन पत्तं कारेति, अयं पत्तो महाअकप्पियो नाम, न सक्का केनचि उपायेन कप्पियो कातुं. सचेपि तं विनासेत्वा ¶ थालकं कारेति, तम्पि अकप्पियं. वासिं कारेति, ताय छिन्नदन्तकट्ठम्पि अकप्पियं. बळिसं कारेति, तेन मारिता मच्छापि अकप्पिया. वासिं तापेत्वा उदकं वा खीरं वा उण्हापेति, तम्पि अकप्पियमेव.

यो पन रूपियं उग्गण्हित्वा तेन पत्तं किणाति, अयम्पि पत्तो अकप्पियो. ‘‘पञ्चन्नम्पि सहधम्मिकानं न कप्पती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. सक्का पन कप्पियो कातुं. सो हि मूले मूलसामिकानं, पत्ते च पत्तसामिकानं दिन्ने कप्पियो होति, कप्पियभण्डं दत्वा गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति.

योपि रूपियं उग्गण्हापेत्वा कप्पियकारकेन सद्धिं कम्मारकुलं गन्त्वा पत्तं दिस्वा ‘‘अयं मय्हं रुच्चती’’ति वदति, कप्पियकारको च तं रूपियं दत्वा कम्मारं सञ्ञापेति, अयम्पि पत्तो कप्पियवोहारेन गहितोपि दुतियपत्तसदिसोयेव, मूलस्स सम्पटिच्छितत्ता अकप्पियो. कस्मा सेसानं न कप्पतीति? मूलस्स अनिस्सट्ठत्ता.

यो पन रूपियं असम्पटिच्छित्वा ‘‘थेरस्स पत्तं किणित्वा देही’’ति पहितकप्पियकारकेन सद्धिं कम्मारकुलं गन्त्वा पत्तं दिस्वा ‘‘इमे कहापणे गहेत्वा इमं देही’’ति कहापणे दापेत्वा गहितो, अयं पत्तो एतस्सेव भिक्खुनो न वट्टति दुब्बिचारितत्ता, अञ्ञेसं पन वट्टति मूलस्स असम्पटिच्छितत्ता. महासुमत्थेरस्स किर उपज्झायो अनुरुद्धत्थेरो नाम अहोसि. सो अत्तनो एवरूपं पत्तं सप्पिस्स पूरेत्वा सङ्घस्स निस्सज्जि. तिपिटकचूळनागत्थेरस्स सद्धिविहारिकानं एवरूपो पत्तो अहोसि. तं थेरोपि सप्पिस्स पूरेत्वा सङ्घस्स निस्सज्जापेसीति. इदं अकप्पियपत्तचतुक्कं.

सचे ¶ पन रूपियं असम्पटिच्छित्वा ‘‘थेरस्स पत्तं किणित्वा देही’’ति पहितकप्पियकारकेन सद्धिं कम्मारकुलं गन्त्वा पत्तं दिस्वा ‘‘अयं मय्हं रुच्चती’’ति वा ‘‘इमाहं गहेस्सामी’’ति वा वदति, कप्पियकारको च तं रूपियं दत्वा कम्मारं सञ्ञापेति, अयं पत्तो सब्बकप्पियो बुद्धानम्पि परिभोगारहो. इमं पन रूपियसंवोहारं करोन्तेन ‘‘इमिना इमं गहेत्वा देही’’ति कप्पियकारकम्पि आचिक्खितुं न वट्टति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

कयविक्कयसमापत्तिविनिच्छयकथा समत्ता.

१२. रूपियादिपटिग्गहणविनिच्छयकथा

५९. रूपियादिपटिग्गहोति ¶ जातरूपादिपटिग्गण्हनं. तत्थ (पारा. अट्ठ. २.५८३-४) जातरूपं रजतं जातरूपमासको रजतमासकोति चतुब्बिधं निस्सग्गियवत्थु. तम्बलोहादीहि कतो लोहमासको. सारदारुना वा वेळुपेसिकाय वा अन्तमसो तालपण्णेनपि रूपं छिन्दित्वा कतो दारुमासको. लाखाय वा निय्यासेन वा रूपं समुट्ठापेत्वा कतो जतुमासको. यो यो यत्थ यत्थ जनपदे यदा यदा वोहारं गच्छति, अन्तमसो अट्ठिमयोपि चम्ममयोपि रुक्खफलबीजमयोपि समुट्ठापितरूपोपि असमुट्ठापितरूपोपीति अयं सब्बोपि रजतमासकेनेव सङ्गहितो. मुत्ता मणि वेळुरियो सङ्खो सिला पवाळं लोहितङ्को मसारगल्लं सत्त धञ्ञानि दासिदासखेत्तवत्थुपुप्फारामफलारामादयोति इदं दुक्कटवत्थु. तत्थ निस्सग्गियवत्थुं अत्तनो वा सङ्घगणपुग्गलचेतियानं वा अत्थाय सम्पटिच्छितुं न वट्टति. अत्तनो अत्थाय सम्पटिच्छतो निस्सग्गियं पाचित्तियं होति, सेसानं अत्थाय दुक्कटं. दुक्कटवत्थुं सब्बेसम्पि अत्थाय सम्पटिच्छतो दुक्कटमेव.

तत्रायं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.५३८-९) – सचे कोचि जातरूपरजतं आहरित्वा ‘‘इदं सङ्घस्स दम्मि, आरामं वा करोथ चेतियं वा भोजनसालादीनं वा अञ्ञतर’’न्ति वदति, इदं सम्पटिच्छितुं न वट्टति. सचे पन ‘‘नयिदं भिक्खूनं सम्पटिच्छितुं वट्टती’’ति पटिक्खित्ते ‘‘वड्ढकीनं वा कम्मकारानं वा हत्थे भविस्सति ¶ , केवलं तुम्हे सुकतदुक्कटं जानाथा’’ति वत्वा तेसं हत्थे दत्वा पक्कमति, वट्टति. अथापि ‘‘मम मनुस्सानं हत्थे भविस्सति, मय्हमेव वा हत्थे भविस्सति, केवलं तुम्हे यं यस्स दातब्बं, तदत्थाय पेसेथा’’ति वदति, एवम्पि वट्टति. सचे पन संघं वा गणं वा पुग्गलं वा अनामसित्वा ‘‘इदं हिरञ्ञसुवण्णं चेतियस्स देम, विहारस्स देम, नवकम्मस्स देमा’’ति वदन्ति, पटिक्खिपितुं न वट्टति, ‘‘इमे इदं भणन्ती’’ति कप्पियकारकानं आचिक्खितब्बं. ‘‘चेतियादीनं अत्थाय तुम्हे गहेत्वा ठपेत्वा’’ति वुत्ते पन ‘‘अम्हाकं गहेतुं न वट्टती’’ति पटिक्खिपितब्बं.

सचे पन कोचि बहुं हिरञ्ञसुवण्णं आनेत्वा ‘‘इदं संघस्स दम्मि, चत्तारो पच्चये परिभुञ्जथा’’ति वदति, तञ्चे संघो सम्पटिच्छति, पटिग्गहणेपि परिभोगेपि आपत्ति. तत्र चेको ¶ भिक्खु ‘‘नयिदं कप्पती’’ति पटिक्खिपति, उपासको च ‘‘यदिन कप्पति, मय्हमेव भविस्सती’’ति तं आदाय गच्छति. सो भिक्खु ‘‘तया संघस्स लाभन्तरायो कतो’’ति न केनचि किञ्चि वत्तब्बो. यो हि तं चोदेति, स्वेव सापत्तिको होति. तेन पनेकेन बहू अनापत्तिका कता. सचे पन भिक्खूहि ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खित्ते ‘‘कप्पियकारकानं वा हत्थे भविस्सति, मम पुरिसानं वा मय्हं वा हत्थे भविस्सति, केवलं तुम्हे पच्चये परिभुञ्जथा’’ति वदति, वट्टति.

चतुपच्चयत्थाय च दिन्नं येन येन पच्चयेन अत्थो होति, तं तदत्थं उपनेतब्बं. चिवरत्थाय दिन्नं चीवरेयेव उपनेतब्बं. सचे चीवरेन तादिसो अत्थो नत्थि, पिण्डपातादीहि संघो किलमति, संघसुट्ठुताय अपलोकेत्वा तदत्थायपि उपनेतब्बं. एस नयो पिण्डपातगिलानपच्चयत्थाय दिन्नेपि. सेनासनत्थाय दिन्नं पन सेनासनस्स गरुभण्डत्ता सेनासनेयेव उपनेतब्बं. सचे पन भिक्खूसु सेनासनं छड्डेत्वा गतेसु सेनासनं विनस्सति, ईदिसे काले सेनासनं विस्सज्जेत्वापि भिक्खूनं परिभोगो अनुञ्ञातो, तस्मा सेनासनजग्गनत्थं मूलच्छेज्जं अकत्वा यापनमत्तं परिभुञ्जितब्बं.

६०. सचे कोचि ‘‘मय्हं तिसस्ससम्पादनकं महातळाकं अत्थि, तं संघस्स दम्मी’’ति वदति, तञ्चे संघो सम्पटिच्छति, पटिग्गहणेपि परिभोगेपि आपत्तियेव. यो पन तं पटिक्खिपति, सो पुरिमनयेनेव न केनचि किञ्चि वत्तब्बो. यो हि तं चोदेति, स्वेव सापत्तिको होति ¶ . तेन पनेकेन बहू अनापत्तिका कता. यो पन ‘‘तादिसंयेव तळाकं दम्मी’’ति वत्वा भिक्खूहि ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खित्तो वदति ‘‘असुकञ्च असुकञ्च सङ्घस्स तळाकं अत्थि, तं कथं वट्टती’’ति. सो वत्तब्बो ‘‘कप्पियं कत्वा दिन्नं भविस्सती’’ति. कथं दिन्नं कप्पियं होतीति. ‘‘चत्तारो पच्चये परिभुञ्जथा’’ति वत्वा दिन्नन्ति. सो सचे ‘‘साधु, भन्ते चत्तारो पच्चये परिभुञ्जथा’’ति देति, वट्टति. अथापि ‘‘तळाकं गण्हथा’’ति वत्वा ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खित्तो ‘‘कप्पियकारको अत्थी’’ति पुच्छित्वा ‘‘नत्थी’’ति वुत्ते ‘‘इदं असुको नाम विचारेस्सति, असुकस्स वा हत्थे मय्हं वा हत्थे भविस्सति, सङ्घो कप्पियभण्डं परिभुञ्जतू’’ति वदति, वट्टति. सचेपि ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खित्तो ‘‘उदकं परिभुञ्जिस्सति, भण्डकं धोविस्सति, मिगपक्खिनो पिविस्सन्ती’’ति वदति, एवम्पि वट्टति. अथापि ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खित्तो वदति ‘‘कप्पियसीसेन गण्हथा’’ति. ‘‘साधु उपासक, सङ्घो पानीयं पिविस्सति, भण्डकं धोविस्सति, मिगपक्खिनो पिविस्सन्ती’’ति वत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति. अथापि ‘‘मम तळाकं वा पोक्खरणिं वा सङ्घस्स ¶ दम्मी’’ति वुत्ते ‘‘साधु उपासक, सङ्घो पानीयं पिविस्सती’’तिआदीनि वत्वा परिभुञ्जितुं वट्टतियेव.

यदि पन भिक्खूहि हत्थकम्मं याचित्वा सहत्थेन च कप्पियपथविं खणित्वा उदकपरिभोगत्थाय तळाकं कारितं होति, तञ्चे निस्साय सस्सं निप्फादेत्वा मनुस्सा विहारे कप्पियभण्डं देन्ति, वट्टति. अथ मनुस्सा एव सङ्घस्स उपकारत्थाय सङ्घिकभूमिं खणित्वा तं निस्साय निप्फन्नसस्सतो कप्पियभण्डं देन्ति, एतम्पि वट्टति. ‘‘अम्हाकं एकं कप्पियकारकं ठपेथा’’ति वुत्ते च ठपेतुम्पि लब्भति. अथ ते मनुस्सा राजबलिना उपद्दुता पक्कमन्ति, अञ्ञे पटिपज्जन्ति, न च भिक्खूनं किञ्चि देन्ति, उदकं वारेतुं लब्भति, तञ्च खो कसिकम्मकालेयेव, न सस्सकाले. सचे ते वदन्ति ‘‘ननु, भन्ते, पुब्बेपि मनुस्सा इमं निस्साय सस्सं अकंसू’’ति, ततो वत्तब्बा ‘‘ते सङ्घस्स इमञ्च इमञ्च उपकारं अकंसु, इदञ्चिदञ्च कप्पियभण्डकं अदंसू’’ति. सचे ते वदन्ति ‘‘मयम्पि दस्सामा’’ति, एवम्पि वट्टति.

सचे पन कोचि अब्यत्तो अकप्पियवोहारेन तळाकं पटिग्गण्हाति वा कारेति वा, तं भिक्खूहि न परिभुञ्जितब्बं, तं निस्साय लद्धकप्पियभण्डम्पि अकप्पियमेव ¶ . सचे भिक्खूहि परिच्चत्तभावं ञत्वा सामिको वा तस्स पुत्तधीतरो वा अञ्ञो वा कोचि वंसे उप्पन्नो पुन कप्पियवोहारेन देति, वट्टति. पच्छिन्ने कुलवंसे यो तस्स जनपदस्स सामिको, सो अच्छिन्दित्वा कप्पियवोहारेन पुन देति चित्तलपब्बते भिक्खुना नीहटउदकवाहकं अळनागराजमहेसी विय, एवम्पि वट्टति. कप्पियवोहारेपि उदकवसेन पटिग्गहिततळाके सुद्धचित्तानं मत्तिकुद्धरणपाळिबन्धनादीनि च कातुं वट्टति. तं निस्साय पन सस्सं करोन्ते दिस्वा कप्पियकारकं ठपेतुं न वट्टति. यदि ते सयमेव कप्पियभण्डं देन्ति, गहेतब्बं. नो चे देन्ति, न चोदेतब्बं. पच्चयवसेन पटिग्गहिततळाके कप्पियकारकं ठपेतुं वट्टति, मत्तिकुद्धरणपाळिबन्धनादीनि कारेतुं न वट्टति. सचे कप्पियकारका सयमेव करोन्ति, वट्टति. अब्यत्तेन पन लज्जिभिक्खुना कारापितेसु किञ्चापि पटिग्गहणं कप्पियं, भिक्खुस्स पन पयोगपच्चया उप्पन्नेन मिस्सत्ता विसगतपिण्डपातो विय अकप्पियमंसरसमिस्सभोजनं विय च दुब्बिनिभोगं होति, सब्बेसं अकप्पियमेव.

६१. सचे पन उदकस्स ओकासो अत्थि, तळाकस्स पाळि थिरा, ‘‘यथा बहुं उदकं गण्हाति, एवं करोहि, तीरसमीपे उदकं करोही’’ति एवं उदकमेव विचारेति, वट्टति. उद्धने ¶ अग्गिं न पातेन्ति, ‘‘उदककम्मं लब्भतु उपासका’’ति वत्तुं वट्टति, ‘‘सस्सं कत्वा आहरथा’’ति वत्तुं पन न वट्टति. सचे पन तळाके अतिबहुं उदकं दिस्वा पस्सतो वा पिट्ठितो वा मातिकं नीहरापेति, वनं छिन्दापेत्वा केदारे कारापेति, पोराणकेदारेसु वा पकतिभागं अग्गहेत्वा अतिरेकं गण्हाति, नवसस्से वा अपरिच्छिन्नभागे ‘‘एत्तके कहापणे देथा’’ति कहापणे उट्ठापेति, सब्बेसं अकप्पियं.

यो पन ‘‘कसथ वपथा’’ति अवत्वा ‘‘एत्तकाय भूमिया एत्तको नाम भागो’’ति एवं भूमिं वा पतिट्ठापेति, ‘‘एत्तके भूमिभागे अम्हेहि सस्सं कतं, एत्तकं नाम भागं गण्हथा’’ति वदन्तेसु कस्सकेसु भूमिप्पमाणगहणत्थं रज्जुया वा दण्डेन वा मिनाति, खले वा ठत्वा रक्खति, खलतो वा नीहरापेति, कोट्ठागारे वा पटिसामेति, तस्सेव तं अकप्पियं. सचे कस्सका कहापणे आहरित्वा ‘‘इमे सङ्घस्स आहटा’’ति वदन्ति, अञ्ञतरो च भिक्खु ‘‘न सङ्घो कहापणे खादती’’ति सञ्ञाय ‘‘एत्तकेहि कहापणेहि साटके आहरथ ¶ , एत्तकेहि यागुआदीनि सम्पादेथा’’ति वदति, यं ते आहरन्ति, तं सब्बेसं अकप्पियं. कस्मा? कहापणानं विचारितत्ता. सचे धञ्ञं आहरित्वा ‘‘इदं सङ्घस्स आहट’’न्ति वदन्ति, अञ्ञतरो च भिक्खु पुरिमनयेनेव ‘‘एत्तकेहि वीहीहि इदञ्चिदञ्च आहरथा’’ति वदति, यं ते आहरन्ति, तं तस्सेव अकप्पियं. कस्मा? धञ्ञस्स विचारितत्ता. सचे तण्डुलं वा अपरण्णं वा आहरित्वा ‘‘इदं सङ्घस्स आहट’’न्ति वदन्ति, अञ्ञतरो च भिक्खु पुरिमनयेनेव ‘‘एत्तकेहि तण्डुलेहि इदञ्चिदञ्च आहरथा’’ति वदति, यं ते आहरन्ति, तं सब्बेसं कप्पियं. कस्मा? कप्पियानं तण्डुलादीनं विचारितत्ता. कयविक्कयेपि अनापत्ति कप्पियकारकस्स आचिक्खितत्ता.

६२. पुब्बे पन चित्तलपब्बते एको भिक्खु चतुसालद्वारे ‘‘अहो वत स्वे सङ्घस्स एत्तकप्पमाणे पूवे पचेय्यु’’न्ति आरामिकानं सञ्ञाजननत्थं भूमियं मण्डलं अकासि. तं दिस्वा छेको आरामिको तथेव कत्वा दुतियदिवसे भेरिया आकोटिताय सन्निपतिते सङ्घे पूवं गहेत्वा सङ्घत्थेरं आह – ‘‘भन्ते, अम्हेहि इतो पुब्बे नेव पितूनं, न पितामहानं एवरूपं सुतपुब्बं, एकेन अय्येन चतुसालद्वारे पूवत्थाय सञ्ञा कता, इतो दानि पभुति अय्या अत्तनो अत्तनो चित्तानुरूपं वदन्तु, अम्हाकम्पि फासुविहारो भविस्सती’’ति. महाथेरो ततोव निवत्ति, एकभिक्खुनापि पूवो न गहितो. एवं पुब्बे तत्रुप्पादं न परिभुञ्जिंसु. तस्मा –

सल्लेखं ¶ अच्चजन्तेन, अप्पमत्तेन भिक्खुना;

कप्पियेपि न कातब्बा, आमिसत्थाय लोलताति. (पारा. अट्ठ. २.५३८-९);

यो चायं तळाके वुत्तो, पोक्खरणीउदकवाहकमातिकादीसुपि एसेव नयो.

६३. पुब्बण्णापरण्णउच्छुफलाफलादीनं विरुहनट्ठानं यं किञ्चि खेत्तं वा वत्थुं वा ‘‘दम्मी’’ति वुत्तेपि ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खिपित्वा तळाके वुत्तनयेनेव यदा कप्पियवोहारेन ‘‘चतुपच्चयपरिभोगत्थाय दम्मी’’ति वदति, तदा सम्पटिच्छितब्बं, ‘‘वनं दम्मि अरञ्ञं दम्मी’’ति वुत्ते पन वट्टति. सचे मनुस्सा भिक्खूहि अनाणत्तायेव तत्थ रुक्खे छिन्दित्वा अपरण्णादीनि सम्पादेत्वा ¶ भिक्खूनं भागं देन्ति, वट्टति, अदेन्ता न चोदेतब्बा. सचे केनचिदेव अन्तरायेन तेसु पक्कन्तेसु अञ्ञे करोन्ति, न च भिक्खूनं किञ्चि देन्ति, ते वारेतब्बा. सचे वदन्ति ‘‘ननु, भन्ते, पुब्बे मनुस्सा इध सस्सानि अकंसू’’ति, ततो वत्तब्बा ‘‘ते सङ्घस्स इदञ्चिदञ्च कप्पियभण्डं अदंसू’’ति. सचे वदन्ति ‘‘मयम्पि दस्सामा’’ति, एवं वट्टति.

किञ्चि सस्सुट्ठानकं भूमिप्पदेसं सन्धाय ‘‘सीमं देमा’’ति वदन्ति, वट्टति. सीमपरिच्छेदनत्थं पन थम्भा वा पासाणा वा सयं न ठपेतब्बा, भूमि नाम अनग्घा, अप्पकेनपि पाराजिको भवेय्य. आरामिकानं पन वत्तब्बं ‘‘इमिना ठानेन अम्हाकं सीमा गता’’ति. सचेपि हि ते अधिकं गण्हन्ति, परियायेन कथितत्ता अनापत्ति. यदि पन राजराजमहामत्तादयो सयमेव थम्भे ठपापेत्वा ‘‘चत्तारो पच्चये परिभुञ्जथा’’ति देन्ति, वट्टतियेव.

सचे ¶ कोचि अन्तोसीमायं तळाकं वा खणति, विहारमज्झेन वा मातिकं नेति, चेतियङ्गणबोधियङ्गणादीनि दुस्सन्ति, वारेतब्बो. सचे सङ्घो किञ्चि लभित्वा आमिसगरुकताय न वारेति, एको भिक्खु वारेति, सोव भिक्खु इस्सरो. सचे एको भिक्खु न वारेति ‘‘नेथ तुम्हे’’ति, तेसंयेव पक्खो होति. सङ्घो वारेति, सङ्घोव इस्सरो. सङ्घिकेसु हि कम्मेसु यो धम्मकम्मं करोति, सोव इस्सरो. सचे वारियमानोपि करोति, हेट्ठा गहितं पंसुं हेट्ठा पक्खिपित्वा, उपरि गहितं पंसुं उपरि पक्खिपित्वा पूरेतब्बा.

सचे कोचि यथाजातमेव उच्छुं वा अपरण्णं वा अलाबुकुम्भण्डादिकं वा वल्लिफलं दातुकामो ‘‘एतं सब्बं उच्छुखेत्तं अपरण्णवत्थुं वल्लिफलावाटं दम्मी’’ति वदति, सह वत्थुना परामट्ठत्ता न वट्टतीति महासुमत्थेरो आह. महापदुमत्थेरो पन ‘‘अभिलापमत्तमेतं, सामिकानंयेव हि सो भूमिभागो, तस्मा वट्टती’’ति आह. ‘‘दासं दम्मी’’ति वदति, न वट्टति. ‘‘आरामिकं दम्मि, वेय्यावच्चकरं दम्मि, कप्पियकारकं दम्मी’’ति वुत्ते वट्टति. सचे आरामिको पुरेभत्तम्पि पच्छाभत्तम्पि सङ्घस्सेव कम्मं करोति, सामणेरस्स विय सब्बं भेसज्जं पटिजग्गनम्पि तस्स कातब्बं. सचे पुरेभत्तमेव सङ्घस्स कम्मं करोति, पच्छाभत्तं अत्तनो करोति, सायं निवापो न दातब्बो. येपि पञ्चदिवसवारेन ¶ वा पक्खवारेन वा सङ्घस्स कम्मं कत्वा सेसकाले अत्तनो कम्मं करोन्ति, तेसम्पि करणकालेयेव भत्तञ्च निवापो च दातब्बो. सचे सङ्घस्स कम्मं नत्थि, अत्तनोयेव कम्मं कत्वा जीवन्ति, ते चे हत्थकम्ममूलं आनेत्वा देन्ति, गहेतब्बं. नो चे देन्ति, न किञ्चि वत्तब्बा. यं किञ्चि रजकदासम्पि पेसकारदासम्पि आरामिकनामेन सम्पटिच्छितुं वट्टति.

सचे ‘‘गावो देमा’’ति वदन्ति, ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खिपितब्बा. इमा गावो कुतोति. पण्डितेहि पञ्चगोरसपरिभोगत्थाय दिन्नाति. ‘‘मयम्पि पञ्चगोरसपरिभोगत्थाय देमा’’ति वुत्ते वट्टन्ति. अजिकादीसुपि एसेव नयो. ‘‘हत्थिं देम, अस्सं, महिंसं, कुक्कुटं, सूकरं देमा’’ति वदन्ति, सम्पटिच्छितुं न वट्टति. सचे केचि मनुस्सा ‘‘अप्पोस्सुक्का, भन्ते, तुम्हे होथ, मयं इमे गहेत्वा तुम्हाकं कप्पियभण्डं दस्सामा’’ति गण्हन्ति, वट्टति. कुक्कुटसूकरे ‘‘सुखं जीवन्तू’’ति अरञ्ञे विस्सज्जापेतुं वट्टति. ‘‘इमं तळाकं, इमं खेत्तं, इमं वत्थुं विहारस्स देमा’’ति वुत्ते पटिक्खिपितुं न लब्भति.

६४. सचे कोचि भिक्खुं उद्दिस्स दूतेन हिरञ्ञसुवण्णादिचीवरचेतापन्नं पहिणेय्य ‘‘इमिना चीवरचेतापन्नेन चीवरं चेतापेत्वा इत्थन्नामं भिक्खुं चीवरेन अच्छादेही’’ति, सो चे दूतो तं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा एवं वदेय्य ‘‘इदं खो, भन्ते, आयस्मन्तं उद्दिस्स चीवरचेतापन्नं आभतं, पटिग्गण्हतु आयस्मा चीवरचेतापन्न’’न्ति, तेन भिक्खुना सो दूतो एवमस्स वचनीयो ‘‘न खो मयं, आवुसो, चीवरचेतापन्नं पटिग्गण्हाम, चीवरञ्च खो मयं पटिग्गण्हाम कालेन कप्पिय’’न्ति. सो चे दूतो तं भिक्खुं एवं वदेय्य ‘‘अत्थि पनायस्मतो कोचि वेय्यावच्चकरो’’ति, चीवरत्थिकेन भिक्खुना वेय्यावच्चकरो निद्दिसितब्बो आरामिको वा उपासको वा ‘‘एसो खो, आवुसो, भिक्खूनं वेय्यावच्चकरो’’ति. न वत्तब्बो ‘‘तस्स देही’’ति वा ‘‘सो वा निक्खिपिस्सति, सो वा परिवत्तेस्सति, सो वा चेतापेस्सती’’ति ¶ . सो चे दूतो तं वेय्यावच्चकरं सञ्ञापेत्वा तं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा एवं वदेय्य ‘‘यं खो, भन्ते, आयस्मा वेय्यावच्चकरं निद्दिसि, आणत्तो सो मया, उपसङ्कमतु आयस्मा कालेन, चीवरेन तं अच्छादेस्सती’’ति. चीवरत्थिकेन भिक्खुना वेय्यावच्चकरो उपसङ्कमित्वा द्वत्तिक्खत्तुं चोदेतब्बो सारेतब्बो ¶ ‘‘अत्थो मे, आवुसो, चीवरेना’’ति. न वत्तब्बो ‘‘देहि मे चीवरं, आहर मे चीवरं, परिवत्तेहि मे चीवरं, चेतापेहि मे चीवर’’न्ति. सचे द्वत्तिक्खत्तुं चोदयमानो सारयमानो तं चीवरं अभिनिप्फादेति, इच्चेतं कुसलं. नो चे अभिनिप्फादेति, तत्थ गन्त्वा चतुक्खत्तुं पञ्चक्खत्तुं छक्खत्तुपरमं तुण्हीभूतेन उद्दिस्स ठातब्बं, न आसने निसीदितब्बं, न आमिसं पटिग्गहेतब्बं, न धम्मो भासितब्बो. ‘‘किं कारणा आगतोसी’’ति पुच्छियमानेन ‘‘जानाहि, आवुसो’’ति एत्तकमेव वत्तब्बं.

सचे आसने वा निसीदति, आमिसं वा पटिग्गण्हाति, धम्मं वा भासति, ठानं भञ्जति. सचे चतुक्खत्तुं चोदेति, चतुक्खत्तुं ठातब्बं. पञ्चक्खत्तुं चोदेति, द्विक्खत्तुं ठातब्बं. छक्खत्तुं चोदेति, न ठातब्बं. एकाय हि चोदनाय ठानद्वयं भञ्जति. यथा छक्खत्तुं चोदेत्वा न ठातब्बं, एवं द्वादसक्खत्तुं ठत्वा न चोदेतब्बं. तस्मा सचे चोदेतियेव न तिट्ठति, छ चोदना लब्भन्ति. सचे तिट्ठतियेव न चोदेति, द्वादस ठानानि लब्भन्ति. सचे चोदेतिपि तिट्ठतिपि, एकाय चोदनाय द्वे ठानानि हापेतब्बानि. तत्थ यो एकदिवसमेव पुनप्पुनं गन्त्वा छक्खत्तुं चोदेति, सकिंयेव वा गन्त्वा ‘‘अत्थो मे, आवुसो, चीवरेना’’ति छक्खत्तुं वदति, तत्थ एकदिवसमेव पुनप्पुनं गन्त्वा द्वादसक्खत्तुं तिट्ठति, सकिमेव वा गन्त्वा तत्र तत्र ठाने तिट्ठति, सोपि सब्बचोदनायो सब्बट्ठानानि च भञ्जति, को पन वादो नानादिवसेसु. ततो चे उत्तरि वायममानो तं चीवरं अभिनिप्फादेति, पयोगे दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति. नो चे सक्कोति तं अभिनिप्फादेतुं, यतो राजतो राजमहामत्ततो वा अस्स भिक्खुनो तं चीवरचेतापन्नं आनीतं, तस्स सन्तिकं सामं वा गन्तब्बं, दूतो वा पाहेतब्बो ‘‘यं खो तुम्हे आयस्मन्तो भिक्खुं उद्दिस्स चीवरचेतापन्नं पहिणित्थ, न तं तस्स भिक्खुनो किञ्चि अत्थं अनुभोति, युञ्जन्तायस्मन्तो सकं, मा तुम्हाकं सन्तकं विनस्सतू’’ति. अयं तत्थ सामीचि. यो पन नेव सामं गच्छति, न दूतं पाहेति, वत्तभेदे दुक्कटं आपज्जति.

६५. किं पन (पारा. अट्ठ. २.५३८-९) सब्बकप्पियकारकेसु एवं पटिपज्जितब्बन्ति? न पटिपज्जितब्बं. अयञ्हि कप्पियकारको नाम सङ्खेपतो दुविधो निद्दिट्ठो ¶ अनिद्दिट्ठो च. तत्थ निद्दिट्ठो दुविधो भिक्खुना निद्दिट्ठो दूतेन निद्दिट्ठोति. अनिद्दिट्ठोपि दुविधो ¶ मुखवेवटिककप्पियकारको परम्मुखकप्पियकारकोति. तेसु भिक्खुना निद्दिट्ठो सम्मुखासम्मुखवसेन चतुब्बिधो होति, तथा दूतेन निद्दिट्ठोपि. कथं? इधेकच्चो भिक्खुस्स चीवरत्थाय दूतेन अकप्पियवत्थुं पहिणति, दूतो तं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा ‘‘इदं, भन्ते, इत्थन्नामेन तुम्हाकं चीवरत्थाय पहितं, गण्हथ न’’न्ति वदति, भिक्खु ‘‘नयिदं कप्पती’’ति पटिक्खिपति, दूतो ‘‘अत्थि पन ते, भन्ते, वेय्यावच्चकरो’’ति पुच्छति, पुञ्ञत्थिकेहि च उपासकेहि ‘‘भिक्खूनं वेय्यावच्चं करोथा’’ति आणत्ता वा, भिक्खूनं वा सन्दिट्ठसम्भत्ता केचि वेय्यावच्चकरा होन्ति, तेसं अञ्ञतरो तस्मिं खणे भिक्खुस्स सन्तिके निसिन्नो होति, भिक्खु तं निद्दिसति ‘‘अयं भिक्खूनं वेय्यावच्चकरो’’ति, दूतो तस्स हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा ‘‘थेरस्स चीवरं किणित्वा देही’’ति गच्छति, अयं भिक्खुना सम्मुखानिद्दिट्ठो.

नो चे भिक्खुस्स सन्तिके निसिन्नो होति, अपिच खो भिक्खु निद्दिसति ‘‘असुकस्मिं नाम गामे इत्थन्नामो भिक्खूनं वेय्यावच्चकरो’’ति, सो गन्त्वा तस्स हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा ‘‘थेरस्स चीवरं किणित्वा ददेय्यासी’’ति आगन्त्वा भिक्खुस्स आरोचेत्वा गच्छति, अयमेको भिक्खुना असम्मुखानिद्दिट्ठो.

न हेव खो सो दूतो अत्तना आगन्त्वा आरोचेति, अपिच खो अञ्ञं पहिणति ‘‘दिन्नं मया, भन्ते, तस्स हत्थे चीवरचेतापन्नं, तुम्हे चीवरं गण्हेय्याथा’’ति, अयं दुतियो भिक्खुना असम्मुखानिद्दिट्ठो.

न हेव खो अञ्ञं पहिणति, अपिच गच्छन्तोव भिक्खुं वदति ‘‘अहं तस्स हत्थे चीवरचेतापन्नं दस्सामि, तुम्हे चीवरं गण्हेय्याथा’’ति, अयं ततियो भिक्खुना असम्मुखानिद्दिट्ठोति एवं एको सम्मुखानिद्दिट्ठो तयो असम्मुखानिद्दिट्ठाति इमे चत्तारो भिक्खुना निद्दिट्ठवेय्यावच्चकरा नाम. एतेसु इध वुत्तनयेनेव पटिपज्जितब्बं.

अपरो भिक्खु पुरिमनयेनेव दूतेन पुच्छितो नत्थिताय वा अविचारेतुकामताय वा ‘‘नत्थम्हाकं कप्पियकारको’’ति वदति, तस्मिं खणे कोचि मनुस्सो आगच्छति, दूतो तस्स हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा ‘‘इमस्स हत्थतो चीवरं गण्हेय्याथा’’ति वत्वा गच्छति, अयं दूतेन सम्मुखानिद्दिट्ठोति एवं एको सम्मुखानिद्दिट्ठो.

अपरो ¶ ¶ दूतो गामं पविसित्वा अत्तना अभिरुचितस्स कस्सचि हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा पुरिमनयेनेव आगन्त्वा वा आरोचेति, अञ्ञं वा पहिणति ‘‘अहं असुकस्स नाम हत्थे चीवरचेतापन्नं दस्सामि, तुम्हे चीवरं गण्हेय्याथा’’ति वत्वा वा गच्छति, अयं ततियो दूतेन असम्मुखानिद्दिट्ठोति एवं एको सम्मुखानिद्दिट्ठो तयो असम्मुखानिद्दिट्ठाति इमे चत्तारो दूतेन निद्दिट्ठवेय्यावच्चकरा नाम. एतेसु मेण्डकसिक्खापदे वुत्तनयेनेव पटिपज्जितब्बं. वुत्तञ्हेतं –

‘‘सन्ति, भिक्खवे, मनुस्सा सद्धा पसन्ना, ते कप्पियकारकानं हत्थे हिरञ्ञं उपनिक्खिपन्ति ‘इमिना यं अय्यस्स कप्पियं, तं देथा’ति. अनुजानामि, भिक्खवे, यं ततो कप्पियं, तं सादितुं, न त्वेवाहं, भिक्खवे, ‘केनचि परियायेन जातरूपरजतं सादितब्बं परियेसितब्ब’न्ति वदामी’’ति (महाव. २९९).

एत्थ चोदनाय परिमाणं नत्थि, मूलं असादियन्तेन सहस्सक्खत्तुम्पि चोदनाय वा ठानेन वा कप्पियभण्डं सादितुं वट्टति. नो चे देति, अञ्ञं कप्पियकारकं ठपेत्वापि आहरापेतब्बं. सचे इच्छति, मूलसामिकानम्पि कथेतब्बं. नो चे इच्छति, न कथेतब्बं.

अपरो भिक्खु पुरिमनयेनेव दूतेन पुच्छितो ‘‘नत्थम्हाकं कप्पियकारको’’ति वदति, तदञ्ञो समीपे ठितो सुत्वा ‘‘आहर भो, अहं अय्यस्स चीवरं चेतापेत्वा दस्सामी’’ति वदति. दूतो ‘‘हन्द भो ददेय्यासी’’ति तस्स हत्थे दत्वा भिक्खुस्स अनारोचेत्वाव गच्छति, अयं मुखवेवटिककप्पियकारको. अपरो भिक्खुनो उपट्ठाकस्स वा अञ्ञस्स वा हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा ‘‘थेरस्स चीवरं ददेय्यासी’’ति एत्तोव पक्कमति, अयं परम्मुखाकप्पियकारकोति इमे द्वे अनिद्दिट्ठकप्पियकारका नाम. एतेसु अञ्ञातकअप्पवारितेसु विय पटिपज्जितब्बं. सचे सयमेव चीवरं आनेत्वा ददन्ति, गहेतब्बं. नो चे, न किञ्चि वत्तब्बा. यथा च दूतस्स हत्थे चीवरत्थाय अकप्पियवत्थुम्हि पेसिते विनिच्छयो वुत्तो, एवं पिण्डपातादीनम्पि अत्थाय पेसिते सयं आगन्त्वा दीयमाने च विनिच्छयो वेदितब्बो.

६६. उपनिक्खित्तसादियने ¶ पन अयं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.५८३-४) – किञ्चि अकप्पियवत्थुं पादमूले ठपेत्वा ‘‘इदं अय्यस्स होतू’’ति वुत्ते सचेपि चित्तेन सादियति, गण्हितुकामो होति, कायेन वा वाचाय वा ‘‘नयिदं कप्पती’’ति पटिक्खिपति, अनापत्ति ¶ . कायवाचाहि वा अप्पटिक्खिपित्वापि सुद्धचित्तो हुत्वा ‘‘नयिदं अम्हाकं कप्पती’’ति न सादियति, अनापत्तियेव. तीसु द्वारेसु हि येन केनचि पटिक्खित्तं पटिक्खित्तमेव होति. सचे पन कायवाचाहि अप्पटिक्खिपित्वा चित्तेन अधिवासेति, कायवाचाहि कत्तब्बस्स पटिक्खेपस्स अकरणतो अकिरियसमुट्ठानं कायद्वारे च वचीद्वारे च आपत्तिं आपज्जति, मनोद्वारे पन आपत्ति नाम नत्थि.

एको सतं वा सहस्सं वा पादमूले ठपेति ‘‘तुय्हिदं होतू’’ति, भिक्खु ‘‘नयिदं कप्पती’’ति पटिक्खिपति, उपासको ‘‘परिच्चत्तं मया तुम्हाक’’न्ति गतो, अञ्ञो तत्थ आगन्त्वा पुच्छति ‘‘किं, भन्ते, इद’’न्ति, यं तेन च अत्तना च वुत्तं, तं आचिक्खितब्बं. सो चे वदति ‘‘गोपयिस्सामहं, भन्ते, गुत्तट्ठानं दस्सेथा’’ति, सत्तभूमिकम्पि पासादं अभिरुहित्वा ‘‘इदं गुत्तट्ठान’’न्ति आचिक्खितब्बं, ‘‘इध निक्खिपाही’’ति न वत्तब्बं. एत्तावता कप्पियञ्च अकप्पियञ्च निस्साय ठितं होति, द्वारं पिदहित्वा रक्खन्तेन वसितब्बं. सचे किञ्चि विक्कायिकभण्डं पत्तं वा चीवरं वा गहेत्वा आगच्छति, ‘‘इदं गहेस्सथ, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘उपासक, अत्थि अम्हाकं इमिना अत्थो, वत्थु च एवरूपं नाम संविज्जति, कप्पियकारको नत्थी’’ति वत्तब्बं. सचे सो वदति ‘‘अहं कप्पियकारको भविस्सामि, द्वारं विवरित्वा देथा’’ति, द्वारं विवरित्वा ‘‘इमस्मिं ओकासे ठपित’’न्ति वत्तब्बं, ‘‘इदं गण्हा’’ति न वत्तब्बं. एवम्पि कप्पियञ्च अकप्पियञ्च निस्साय ठितमेव होति. सो चे तं गहेत्वा तस्स कप्पियभण्डं देति, वट्टति. सचे अधिकं गण्हाति, ‘‘न मयं तव भण्डं गण्हाम, निक्खमाही’’ति वत्तब्बो.

६७. येन पन जातरूपादिचतुब्बिधं निस्सग्गियवत्थु पटिग्गहितं, तेन किं कातब्बन्ति? सङ्घमज्झे निस्सज्जितब्बं. कथं? तेन भिक्खुना (पारा. ५८४) सङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा वुड्ढानं भिक्खूनं पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो ‘‘अहं, भन्ते, रूपियं ¶ पटिग्गहेसिं, इदं मे निस्सग्गियं, इमाहं निस्सज्जामी’’ति निस्सज्जित्वा आपत्ति देसेतब्बा. ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन आपत्ति पटिग्गहेतब्बा. सचे तत्थ आगच्छति आरामिको वा उपासको वा, सो वत्तब्बो ‘‘आवुसो, इदं जानाही’’ति. सचे सो भणति ‘‘इमिना किं आहरिस्सामी’’ति, न वत्तब्बो ‘‘इमं वा इमं वा आहरा’’ति, कप्पियं आचिक्खितब्बं सप्पिं वा तेलं वा मधुं वा फाणितं वा. आचिक्खन्तेन च ‘‘इमिना सप्पिं वा तेलं वा मधुं वा फाणितं वा आहरा’’ति न वत्तब्बं, ‘‘इदञ्चिदञ्च सङ्घस्स कप्पिय’’न्ति एत्तकमेव वत्तब्बं. सचे सो तेन ¶ परिवत्तेत्वा कप्पियं आहरति, रूपियपटिग्गाहकं ठपेत्वा सब्बेहेव भाजेत्वा परिभुञ्जितब्बं, रूपियपटिग्गाहकेन भागो न गहेतब्बो.

अञ्ञेसं (पारा. अट्ठ. २.५८३-४) भिक्खूनं वा आरामिकानं वा पत्तभागम्पि लभित्वा परिभुञ्जितुं न वट्टति, अन्तमसो मक्कटादीहि ततो हरित्वा अरञ्ञे ठपितं वा तेसं हत्थतो गळितं वा तिरच्छानपटिग्गहितम्पि पंसुकूलम्पि न वट्टतियेव. ततो आहटेन फाणितेन सेनासनधूपनम्पि न वट्टति. सप्पिना वा तेलेन वा पदीपं कत्वा दीपालोके निपज्जितुं, कसिणपरिकम्मं कातुं, पोत्थकम्पि वाचेतुं न वट्टति. तेलमधुफाणितेहि पन सरीरे वणं मक्खेतुं न वट्टतियेव. तेन वत्थुना मञ्चपीठादीनि वा गण्हन्ति, उपोसथागारं वा भोजनसालं वा करोन्ति, परिभुञ्जितुं न वट्टति. छायापि गेहपरिच्छेदेन ठिताव न वट्टति, परिच्छेदातिक्कन्ता आगन्तुकत्ता वट्टति. तं वत्थुं विस्सज्जेत्वा कतेन मग्गेनपि सेतुनापि नावायपि उळुम्पेनापि गन्तुं न वट्टति. तेन वत्थुना खणापिताय पोक्खरणिया उब्भिदोदकं पातुं वा परिभुञ्जितुं वा न वट्टति. अन्तो उदके पन असति अञ्ञं आगन्तुकं उदकं वा वस्सोदकं वा पविट्ठं वट्टति. कीताय येन सद्धिं कीता, तं आगन्तुकम्पि न वट्टति. तं वत्थुं उपनिक्खेपं ठपेत्वा सङ्घो पच्चये परिभुञ्जति, तेपि पच्चया तस्स न वट्टन्ति. आरामो गहितो होति, सोपि परिभुञ्जितुं न वट्टति. यदि भूमिपि बीजम्पि अकप्पियं, नेव भूमिं, न फलं परिभुञ्जितुं वट्टति. सचे भूमिंयेव किणित्वा अञ्ञानि बीजानि रोपितानि, फलं वट्टति. अथ बीजानि किणित्वा कप्पियभूमियं रोपितानि, फलं न वट्टति, भूमियं निसीदितुं वा निपज्जितुं वा वट्टति.

सचे ¶ पन तत्थ आगतो कप्पियकारको तं परिवत्तेत्वा सङ्घस्स कप्पियं सप्पितेलादिं आहरितुं न जानाति, सो वत्तब्बो ‘‘आवुसो, इमं छड्डेही’’ति. सचे सो छड्डेति, इच्चेतं कुसलं. नो चे छड्डेति, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु रूपियछड्डको सम्मन्नितब्बो यो न छन्दागतिं गच्छेय्य, न दोसागतिं गच्छेय्य, न मोहागतिं गच्छेय्य, न भयागतिं गच्छेय्य, छड्डिताछड्डितञ्च जानेय्य. एवञ्च पन सम्मन्नितब्बो, पठमं भिक्खु याचितब्बो, याचित्वा ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं रूपियछड्डकं सम्मन्नेय्य, एसा ञत्ति. सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं रूपियछड्डकं सम्मन्नति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो रूपियछड्डकस्स सम्मुति ¶ , सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य. सम्मतो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु रूपियछड्डको, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (पारा. ५८५).

६८. तेन सम्मतेन (पारा. अट्ठ. २.५८५) भिक्खुना निमित्तं अकत्वा अक्खीनि निमीलेत्वा नदिया वा पपाते वा वनगहने वा गूथं विय अनपेक्खेन पतितोकासं असमन्नारहन्तेन छड्डेतब्बं. सचे निमित्तं कत्वा पातेति, दुक्कटं आपज्जति. एवं जिगुच्छितब्बेपि रूपिये भगवा परियायेन भिक्खूनं परिभोगं आचिक्खि. रूपियपटिग्गाहकस्स पन केनचि परियायेन ततो उप्पन्नपच्चयपरिभोगो न वट्टति. यथा चायं एतस्स न वट्टति, एवं असन्तसम्भावनाय वा कुलदूसककम्मेन वा कुहनादीहि वा उप्पन्नपच्चया नेव तस्स, न अञ्ञस्स वट्टन्ति, धम्मेन समेन उप्पन्नापि अपच्चवेक्खित्वा परिभुञ्जितुं न वट्टन्ति. चत्तारो हि परिभोगा – थेय्यपरिभोगो इणपरिभोगो दायज्जपरिभोगो सामिपरिभोगोति. तत्थ सङ्घमज्झेपि निसीदित्वा परिभुञ्जन्तस्स दुस्सीलस्स परिभोगो थेय्यपरिभोगो नाम. सीलवतो अपच्चवेक्खितपरिभोगो इणपरिभोगो नाम. तस्मा चीवरं परिभोगे परिभोगे पच्चवेक्खितब्बं, पिण्डपातो आलोपे आलोपे ¶ , तथा असक्कोन्तेन पुरेभत्तपच्छाभत्तपुरिमयाममज्झिमयामपच्छिमयामेसु. सचस्स अपच्चवेक्खतो अरुणो उग्गच्छति, इणपरिभोगट्ठाने तिट्ठति. सेनासनम्पि परिभोगे परिभोगे पच्चवेक्खितब्बं. भेसज्जस्स पटिग्गहणेपि परिभोगेपि सतिपच्चयता वट्टति, एवं सन्तेपि पटिग्गहणे सतिं कत्वा परिभोगे अकरोन्तस्सेव आपत्ति, पटिग्गहणे पन सतिं अकत्वा परिभोगे करोन्तस्स अनापत्ति. चतुब्बिधा हि सुद्धि – देसनासुद्धि संवरसुद्धि परियेट्ठिसुद्धि पच्चवेक्खणसुद्धीति.

तत्थ देसनासुद्धि नाम पातिमोक्खसंवरसीलं. तञ्हि देसनाय सुज्झनतो ‘‘देसनासुद्धी’’ति वुच्चति. संवरसुद्धि नाम इन्द्रियसंवरसीलं. तञ्हि ‘‘न पुनेवं करिस्सामी’’ति चित्ताधिट्ठानसंवरेनेव सुज्झनतो ‘‘संवरसुद्धी’’ति वुच्चति. परियेट्ठिसुद्धि नाम आजीवपारिसुद्धिसीलं. तञ्हि अनेसनं पहाय धम्मेन समेन पच्चये उप्पादेन्तस्स परियेसनाय सुद्धत्ता ‘‘परियेट्ठिसुद्धी’’ति वुच्चति. पच्चवेक्खणसुद्धि नाम पच्चयपरिभोगसन्निस्सितसीलं. तञ्हि ‘‘पटिसङ्खा योनिसो चीवरं पटिसेवामी’’तिआदिना (म. नि. १.२३; अ. नि. ६.५८) नयेन वुत्तेन पच्चवेक्खणेन सुज्झनतो ‘‘पच्चवेक्खणसुद्धी’’ति ¶ वुच्चति, तेन वुत्तं ‘‘पटिग्गहणे पन सतिं अकत्वा परिभोगे करोन्तस्स अनापत्ती’’ति.

सत्तन्नं सेक्खानं पच्चयपरिभोगो दायज्जपरिभोगो नाम. ते हि भगवतो पुत्ता, तस्मा पितुसन्तकानं पच्चयानं दायादा हुत्वा ते पच्चये परिभुञ्जन्ति. किं पन ते भगवतो पच्चये परिभुञ्जन्ति, गिहीनं पच्चये परिभुञ्जन्तीति? गिहीहि दिन्नापि भगवता अनुञ्ञातत्ता भगवतो सन्तका होन्ति, तस्मा भगवतो पच्चये परिभुञ्जन्तीति वेदितब्बं. धम्मदायादसुत्त (म. नि. १.२९ आदयो) ञ्चेत्थ साधकं. खीणासवानं परिभोगो सामिपरिभोगो नाम. ते हि तण्हाय दासब्यं अतीतत्ता सामिनो हुत्वा परिभुञ्जन्ति. इति इमेसु परिभोगेसु सामिपरिभोगो च दायज्जपरिभोगो च सब्बेसम्पि वट्टति, इणपरिभोगो न वट्टति, थेय्यपरिभोगे कथायेव नत्थि.

अपरेपि चत्तारो परिभोगा – लज्जिपरिभोगो अलज्जिपरिभोगो धम्मियपरिभोगो अधम्मियपरिभोगोति. तत्थ अलज्जिनो लज्जिना सद्धिं ¶ परिभोगो वट्टति, आपत्तिया न कारेतब्बो. लज्जिनो अलज्जिना सद्धिं याव न जानाति, ताव वट्टति. आदितो पट्ठाय हि अलज्जी नाम नत्थि, तस्मा यदास्स अलज्जिभावं जानाति, तदा वत्तब्बो ‘‘तुम्हे कायद्वारे वचीद्वारे च वीतिक्कमं करोथ, तं अप्पतिरूपं, मा एवमकत्था’’ति. सचे अनादियित्वा करोतियेव, यदि तेन सद्धिं परिभोगं करोति, सोपि अलज्जीयेव होति. योपि अत्तनो भारभूतेन अलज्जिना सद्धिं परिभोगं करोति, सोपि निवारेतब्बो. सचे न ओरमति, अयम्पि अलज्जीयेव होति. एवं एको अलज्जी अलज्जिसतम्पि करोति. अलज्जिनो पन अलज्जिनाव सद्धिं परिभोगे आपत्ति नाम नत्थि. लज्जिनो लज्जिना सद्धिं परिभोगो द्विन्नं खत्तियकुमारानं सुवण्णपातियं भोजनसदिसो. धम्मियाधम्मियपरिभोगो पच्चयवसेनेव वेदितब्बो. तत्थ सचे पुग्गलोपि अलज्जी, पिण्डपातोपि अधम्मियो, उभो जेगुच्छा. पुग्गलो अलज्जी, पिण्डपातो धम्मियो, पुग्गलं जिगुच्छित्वा पिण्डपातो न गहेतब्बो. महापच्चरियं पन ‘‘दुस्सीलो सङ्घतो उद्देसभत्तादीनि लभित्वा सङ्घस्सेव देति, एतानि यथादानमेव गहितत्ता वट्टन्ती’’ति वुत्तं. पुग्गलो लज्जी, पिण्डपातो अधम्मियो, पिण्डपातो जेगुच्छो न गहेतब्बो. पुग्गलो लज्जी, पिण्डपातोपि धम्मियो, वट्टति.

अपरे द्वे पग्गहा द्वे च परिभोगा – लज्जिपग्गहो अलज्जिपग्गहो, धम्मपरिभोगो आमिसपरिभोगोति. तत्थ अलज्जिनो लज्जिं पग्गहेतुं वट्टति, न सो आपत्तिया कारेतब्बो ¶ . सचे पन लज्जी अलज्जिं पग्गण्हाति, अनुमोदनाय अज्झेसति, धम्मकथाय अज्झेसति, कुलेसु उपत्थम्भेति, इतरोपि ‘‘अम्हाकं आचरियो ईदिसो च ईदिसो चा’’ति तस्स परिसति वण्णं भासति, अयं सासनं ओसक्कापेति अन्तरधापेतीति वेदितब्बो. धम्मपरिभोगआमिसपरिभोगेसु पन यत्थ आमिसपरिभोगो वट्टति, धम्मपरिभोगोपि तत्थ वट्टति. यो पन कोटियं ठितो, गन्थो तस्स पुग्गलस्स अच्चयेन नस्सिस्सति, तं धम्मानुग्गहेन उग्गण्हितुं वट्टतीति वुत्तं. तत्रिदं वत्थु – महाभये किर एकस्सेव भिक्खुनो महानिद्देसो पगुणो अहोसि. अथ चतुनिकायिकतिस्सत्थेरस्स उपज्झायो महातिपिटकत्थेरो नाम ¶ महारक्खितत्थेरं आह ‘‘आवुसो महारक्खित, एतस्स सन्तिके महानिद्देसं गण्हाही’’ति. ‘‘पापो किरायं, भन्ते, न गण्हामी’’ति. ‘‘गण्हावुसो, अहं ते सन्तिके निसीदिस्सामी’’ति. ‘‘साधु, भन्ते, तुम्हेसु निसिन्नेसु गण्हिस्सामी’’ति पट्ठपेत्वा रत्तिन्दिवं निरन्तरं परियापुणन्तो ओसानदिवसे हेट्ठामञ्चे इत्थिं दिस्वा ‘‘भन्ते, सुतंयेव मे पुब्बे, सचाहं एवं जानेय्यं, न ईदिसस्स सन्तिके धम्मं परियापुणेय्य’’न्ति आह. तस्स पन सन्तिके बहू महाथेरा उग्गण्हित्वा महानिद्देसं पतिट्ठापेसुन्ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

रूपियादिपटिग्गहणविनिच्छयकथा समत्ता.

१३. दानलक्खणादिविनिच्छयकथा

६९. दानविस्सासग्गाहेहि ¶ लाभस्स परिणामनन्ति एत्थ ताव दानन्ति अत्तनो सन्तकस्स चीवरादिपरिक्खारस्स सद्धिविहारिकादीसु यस्स कस्सचि दानं. तत्रिदं दानलक्खणं – ‘‘इदं तुय्हं देमि ददामि दज्जामि ओणोजेमि परिच्चजामि विस्सज्जामी’’ति वा ‘‘इत्थन्नामस्स देमि…पे… विस्सज्जामी’’ति वा वदति, सम्मुखापि परम्मुखापि दिन्नंयेव होति. ‘‘तुय्हं गण्हाही’’ति वुत्ते ‘‘मय्हं गण्हामी’’ति वदति, सुदिन्नं सुग्गहितञ्च. ‘‘तव सन्तकं करोहि, तव सन्तकं होतु, तव सन्तकं होती’’ति वुत्ते ‘‘मम सन्तकं करोमि, मम सन्तकं होतु, मम सन्तकं करिस्सामी’’ति वदति, दुदिन्नं दुग्गहितञ्च. नेव दाता दातुं जानाति, न इतरो गहेतुं, सचे पन ‘‘तव सन्तकं करोही’’ति वुत्ते ‘‘साधु, भन्ते, मय्हं गण्हामी’’ति गण्हाति, सुग्गहितं. सचे पन एको ‘‘इदं चीवरं गण्हाही’’ति वदति, इतरो ‘‘न गण्हामी’’ति वदति, पुन सो ‘‘दिन्नं मया तुय्हं, गण्हाही’’ति वदति, इतरोपि ‘‘न मय्हं इमिना अत्थो’’ति वदति, ततो पुरिमोपि ‘‘मया दिन्न’’न्ति दसाहं अतिक्कामेति, पच्छिमोपि ‘‘मया पटिक्खित्त’’न्ति, कस्स आपत्तीति? न कस्सचि. यस्स पन रुच्चति, तेन अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितब्बं. ‘‘इत्थन्नामस्स देही’’ति दिन्नं याव परस्स हत्थं न पापुणाति, ताव यो पहिणति, तस्सेव सन्तकं, ‘‘इत्थन्नामस्स दम्मी’’ति दिन्नं पन यस्स पहीयति, तस्स सन्तकं. तस्मा भिक्खु भिक्खुस्स हत्थे चीवरं पहिणति ‘‘इदं ¶ चीवरं इत्थन्नामस्स देही’’ति. सो अन्तरामग्गे यो पहिणति, तस्स विस्सासा गण्हाति, सुग्गहितं. यस्स पहीयति, तस्स विस्सासा गण्हाति, दुग्गहितं.

भिक्खु (महाव. ३७८-३७९) भिक्खुस्स हत्थे चीवरं पहिणति ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स देही’’ति. सो अन्तरामग्गे सुणाति ‘‘यो पहिणति, सो कालकतो’’ति, तस्स मतकचीवरं अधिट्ठाति, स्वाधिट्ठितं. यस्स पहीयति, तस्स विस्सासा गण्हाति, दुग्गहितं. भिक्खु भिक्खुस्स हत्थे चीवरं पहिणति ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स देही’’ति. सो अन्तरामग्गे सुणाति ‘‘यस्स पहीयति, सो कालकतो’’ति, तस्स मतकचीवरं अधिट्ठाति, द्वाधिट्ठितं. यो पहिणति, तस्स विस्सासा गण्हाति, सुग्गहितं. भिक्खु भिक्खुस्स हत्थे चीवरं पहिणति ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स देही’’ति. सो अन्तरामग्गे सुणाति ‘‘उभो कालकता’’ति, यो पहिणति, तस्स मतकचीवरं अधिट्ठाति, स्वाधिट्ठितं. यस्स पहीयति, तस्स मतकचीवरं अधिट्ठाति, द्वाधिट्ठितं. भिक्खु भिक्खुस्स हत्थे चीवरं पहिणति ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स दम्मी’’ति. सो अन्तरामग्गे यो पहिणति, तस्स विस्सासा गण्हाति, दुग्गहितं. यस्स पहीयति, तस्स विस्सासा गण्हाति, सुग्गहितं. भिक्खु भिक्खुस्स हत्थे चीवरं पहिणति ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स दम्मी’’ति. सो अन्तरामग्गे सुणाति ‘‘यो पहिणति, सो कालकतो’’ति, तस्स ¶ मतकचीवरं अधिट्ठाति, द्वाधिट्ठितं. यस्स पहीयति, तस्स विस्सासा गण्हाति, सुग्गहितं. भिक्खु भिक्खुस्स हत्थे चीवरं पहिणति ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स दम्मी’’ति. सो अन्तरामग्गे सुणाति ‘‘यस्स पहीयति, सो कालकतो’’ति, तस्स मतकचीवरं अधिट्ठाति, स्वाधिट्ठितं. यो पहिणति, तस्स विस्सासा गण्हाति, दुग्गहितं. भिक्खु भिक्खुस्स हत्थे चीवरं पहिणति ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स दम्मी’’ति. सो अन्तरामग्गे सुणाति ‘‘उभो कालकता’’ति. यो पहिणति, तस्स मतकचीवरं अधिट्ठाति, द्वाधिट्ठितं. यस्स पहीयति, तस्स मतकचीवरं अधिट्ठाति, स्वाधिट्ठितं.

परिच्चजित्वा दिन्नं पुन केनचि कारणेन कुपितो आहरापेतुं न लभति. अत्तना दिन्नम्पि हि चीवरं सकसञ्ञाय अच्छिन्दतो निस्सग्गियं, अञ्ञं परिक्खारं अन्तमसो सूचिम्पि अच्छिन्दतो दुक्कटं. सचे पन ‘‘भन्ते, तुम्हाकं ¶ इदं सारुप्प’’न्ति सयमेव देति, गहेतुं वट्टति. अथ पन ‘‘आवुसो, मयं तुय्हं ‘वत्तपटिवत्तं करिस्सति, अम्हाकं सन्तिके उपज्झं गण्हिस्सति, धम्मं परियापुणिस्सती’ति चीवरं अदम्हा, सो दानि त्वं न वत्तं करोसि, न उपज्झं गण्हासि, न धम्मं परियापुणासी’’ति एवमादीनि वुत्तो ‘‘भन्ते, चीवरत्थाय मञ्ञे भणथ, इदं वो चीवर’’न्ति देति, एवम्पि वट्टति. दिसापक्कमन्तं वा पन दहरं ‘‘निवत्तेथ न’’न्ति भणति, सो न निवत्तति, चीवरे गहेत्वा निरुन्धथाति, एवञ्चे निवत्तति, साधु. सचे ‘‘पत्तचीवरत्थाय मञ्ञे तुम्हे भणथ, गण्हथ न’’न्ति देति, एवम्पि वट्टति. विब्भमन्तं वा दिस्वा ‘‘मयं तुय्हं ‘वत्तं करिस्सती’ति पत्तचीवरं अदम्हा, सो दानि त्वं विब्भमित्वा चरसी’’ति वदति, इतरो ‘‘गण्हथ तुम्हाकं पत्तचीवर’’न्ति देति, एवम्पि वट्टति. ‘‘मम सन्तिके उपज्झं गण्हन्तस्सेव देमि, अञ्ञत्थ गण्हन्तस्स न देमि, वत्तं करोन्तस्सेव देमि, अकरोन्तस्स न देमि, धम्मं परियापुणन्तस्सेव देमि, अपरियापुणन्तस्स न देमि, अविब्भमन्तस्सेव देमि, विब्भमन्तस्स न देमी’’ति एवं पन दातुं न वट्टति, ददतो दुक्कटं, आहरापेतुं पन वट्टति, विस्सज्जेत्वा दिन्नं अच्छिन्दित्वा गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो. अयं ताव दाने विनिच्छयो.

७०. विस्सासग्गाहलक्खणं पन इमिना सुत्तेन जानितब्बं –

‘‘अनुजानामि ¶ , भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स विस्सासं गहेतुं सन्दिट्ठो च होति, सम्भत्तो च, आलपितो च, जीवति च, गहिते च अत्तमनो होती’’ति (महाव. ३५६).

तत्थ (पारा. अट्ठ. १.१३१) सन्दिट्ठोति दिट्ठमत्तकमित्तो. सम्भत्तोति दळ्हमित्तो. आलपितोति ‘‘मम सन्तकं यं इच्छसि, तं गण्हेय्यासि, आपुच्छित्वा गहणे कारणं नत्थी’’ति वुत्तो. जीवतीति अनुट्ठानसेय्याय सयितोपि यावजीवितिन्द्रियुपच्छेदं न पापुणाति. गहिते च अत्तमनोति गहिते तुट्ठचित्तो होति. ‘‘एवरूपस्स सन्तकं गहिते मे अत्तमनो भविस्सती’’ति जानन्तेन गहेतुं वट्टति. अनवसेसपरियादानवसेन चेतानि पञ्चङ्गानि वुत्तानि, विस्सासग्गाहो पन तीहि अङ्गेहि रुहति सन्दिट्ठो, जीवति, गहिते अत्तमनो, सम्भत्तो, जीवति, गहिते अत्तमनो, आलपितो, जीवति, गहिते अत्तमनोति. यो पन न जीवति, न च ¶ गहिते अत्तमनो होति, तस्स सन्तकं विस्सासग्गाहेन गहितम्पि पुन दातब्बं. ददमानेन च मतकधनं ताव ये तस्स धने इस्सरा गहट्ठा वा पब्बजिता वा, तेसं दातब्बं. अनत्तमनस्स सन्तकं तस्सेव दातब्बं, यो पन पठमंयेव ‘‘सुट्ठु कतं तया मम सन्तकं गण्हन्तेना’’ति वचीभेदेन वा चित्तुप्पादमत्तेन वा अनुमोदित्वा पच्छा केनचि कारणेन कुपितो, पच्चाहरापेतुं न लभति, योपि अदातुकामो, चित्तेन पन अधिवासेति, न किञ्चि वदति, सोपि पुन पच्चाहरापेतुं न लभति. यो पन ‘‘मया तुम्हाकं सन्तकं गहितं वा परिभुत्तं वा’’ति वुत्ते ‘‘गहितं वा होतु परिभुत्तं वा, मया पन तं केनचिदेव करणीयेन ठपितं, तं पाकतिकं कातुं वट्टती’’ति वदति, अयं पच्चाहरापेतुं लभति. अयं विस्सासग्गाहे विनिच्छयो.

७१. लाभस्स परिणामनन्ति इदं पन अञ्ञेसं अत्थाय परिणतलाभस्स अत्तनो अञ्ञस्स वा परिणामनं सन्धाय वुत्तं. तत्रायं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.६५९-६६०) – सङ्घस्स परिणतं सहधम्मिकानं वा गिहीनं वा अन्तमसो मातुसन्तकम्पि ‘‘इदं मय्हं देही’’ति सङ्घस्स परिणतभावं ञत्वा अत्तनो परिणामेत्वा गण्हन्तस्स निस्सग्गियं पाचित्तियं, ‘‘इमस्स भिक्खुनो देही’’ति एवं अञ्ञस्स परिणामेन्तस्स सुद्धिकपाचित्तियं. तस्मा योपि वस्सिकसाटिकसमये मातुघरेपि सङ्घस्स परिणतं वस्सिकसाटिकं ञत्वा अत्तनो परिणामेति, निस्सग्गियं पाचित्तियं, परस्स परिणामेति, सुद्धिकपाचित्तियं. मनुस्सा ‘‘सङ्घभत्तं करिस्सामा’’ति सप्पितेलादीनि आहरन्ति, गिलानो चेपि भिक्खुसङ्घस्स परिणतभावं ञत्वा किञ्चि याचति, निस्सग्गियं पाचित्तियमेव. सचे पन सो ‘‘तुम्हाकं सप्पिआदीनि ¶ आभतानि अत्थी’’ति पुच्छित्वा ‘‘आम, अत्थी’’ति वुत्ते ‘‘मय्हम्पि देथा’’ति वदति, वट्टति. अथापि नं कुक्कुच्चायन्तं उपासका वदन्ति ‘‘सङ्घोपि अम्हेहि दिन्नमेव लभति, गण्हथ, भन्ते’’ति, एवम्पि वट्टति.

एकस्मिं विहारे सङ्घस्स परिणतं अञ्ञविहारं उद्दिसित्वा ‘‘असुकस्मिं नाम विहारे सङ्घस्स देथा’’ति परिणामेति, ‘‘किं सङ्घस्स दानेन, चेतियस्स पूजं करोथा’’ति एवं चेतियस्स वा परिणामेति, दुक्कटं. चेतियस्स परिणतं अञ्ञचेतियस्स वा सङ्घस्स वा गणस्स वा पुग्गलस्स वा परिणामेति, दुक्कटमेव. नियमेत्वा अञ्ञचेतियस्स अत्थाय ¶ रोपितमालावच्छतो अञ्ञचेतियम्हि पुप्फम्पि आरोपेतुं न वट्टति, एकस्स चेतियस्स पन छत्तं वा पटाकं वा आरोपेत्वा ठितं दिस्वा सेसं अञ्ञचेतियस्स दापेतुं वट्टति. अन्तमसो सुनखस्सपि परिणतं ‘‘इमस्स सुनखस्स मा देहि, एतस्स देही’’ति एवं अञ्ञपुग्गलस्स परिणामेति, दुक्कटं. सचे पन दायका ‘‘मयं सङ्घभत्तं कातुकामा, चेतियपूजं कातुकामा, एकस्स भिक्खुनो परिक्खारं दातुकामा, तुम्हाकं रुचिया दस्साम, भणथ कत्थ देमा’’ति वदन्ति, एवं वुत्ते तेन भिक्खुना ‘‘यत्थ इच्छथ, तत्थ देथा’’ति वत्तब्बा. सचे पन केवलं ‘‘कत्थ देमा’’ति पुच्छन्ति, ‘‘यत्थ तुम्हाकं देय्यधम्मो परिभोगं वा लभेय्य, पटिसङ्खारं वा लभेय्य, चिरट्ठितिको वा अस्स, यत्थ वा पन तुम्हाकं चित्तं पसीदति, तत्थ देथा’’ति वत्तुं वट्टति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

दानलक्खणादिविनिच्छयकथा समत्ता.

१४. पथवीखणनविनिच्छयकथा

७२. पथवीति ¶ द्वे पथवी जाता च पथवी अजाता च पथवीति. तत्थ जाता नाम पथवी सुद्धपंसुका सुद्धमत्तिका अप्पपासाणा अप्पसक्खरा अप्पकठला अप्पमरुम्बा अप्पवालुका येभुय्येनपंसुका येभुय्येनमत्तिका, अदड्ढापि वुच्चति ‘‘जाता पथवी’’ति. योपि पंसुपुञ्जो वा मत्तिकापुञ्जो वा अतिरेकचातुमासं ओवट्ठो, सोपि वुच्चति ‘‘जाता पथवी’’ति. अजाता नाम पथवी सुद्धपासाणा सुद्धसक्खरा सुद्धकठला सुद्धमरुम्बा सुद्धवालुका अप्पपंसुका अप्पमत्तिका येभुय्येनपासाणा येभुय्येनसक्खरा येभुय्येनकठला येभुय्येनमरुम्बा येभुय्येनवालुका, दड्ढापि वुच्चति ‘‘अजाता पथवी’’ति. योपि पंसुपुञ्जो वा मत्तिकापुञ्जो वा ओमकचातुमासं ओवट्ठो, सोपि वुच्चति ‘‘अजाता पथवी’’ति (पाचि. ८४-८६).

तत्थ जातपथविं खणन्तस्स खणापेन्तस्स वा पाचित्तियं. तत्रायं विनिच्छयो (पाचि. अट्ठ. ८६) – सचे सयं खणति, पहारे पहारे पाचित्तियं. सचे ¶ अञ्ञं आणापेति, सकिं आणत्तो सचेपि सकलदिवसं खणति, आणापकस्स एकमेव पाचित्तियं. सचे पन कुसीतो होति, पुनप्पुनं आणापेतब्बो, तं आणापेत्वा खणापेन्तस्स वाचाय वाचाय पाचित्तियं. सचे ‘‘पोक्खरणिं खणाही’’ति वदति, वट्टति. खतायेव हि पोक्खरणी नाम होति. तस्मा अयं कप्पियवोहारो. एस नयो ‘‘वापिं तळाकं आवाटं खणा’’तिआदीसुपि. ‘‘इमं ओकासं खण, इमस्मिं ओकासे पोक्खरणिं खणा’’ति वत्तुं पन न वट्टति. ‘‘कन्दं खण, मूलं खणा’’ति अनियमेत्वा वत्तुं वट्टति, ‘‘इमं वल्लिं खण, इमस्मिं ओकासे कन्दं वा मूलं वा खणा’’ति वत्तुं न वट्टति.

७३. पोक्खरणिं सोधेन्तेहि यो कुटेहि उस्सिञ्चितुं सक्का होति तनुककद्दमो, तं अपनेतुं वट्टति, बहलो न वट्टति. आतपेन सुक्खकद्दमो फलति, तत्र यो हेट्ठा पथविया असम्बन्धो, तमेव अपनेतुं वट्टति. उदकेन गतट्ठाने उदकपप्पटको नाम होति, वातपहारेन चलति, तं अपनेतुं वट्टति. पोक्खरणीआदीनं तटं भिज्जित्वा उदकसामन्ता पतति. सचे ओमकचातुमासं ओवट्ठं, छिन्दितुं भिन्दितुं वा वट्टति, चातुमासतो उद्धं न वट्टति. सचे पन ¶ उदकेयेव पतति, देवेन अतिरेकचातुमासं ओवट्ठेपि उदकेयेव उदकस्स पतितत्ता वट्टति.

पासाणपिट्ठियं सोण्डिं खणन्ति, सचे तत्थ पठममेव सुखुमरजं पतति, तं देवेन ओवट्ठं होति, चातुमासच्चयेन अकप्पियपथवीसङ्ख्यं गच्छति. उदके परियादिन्ने सोण्डिं सोधेन्तेहि विकोपेतुं न वट्टति. सचे पठममेव उदकेन पूरति, पच्छा रजं पतति, तं विकोपेतुं वट्टति. तत्थ हि देवे वस्सन्तेपि उदकेयेव उदकं पतति. पिट्ठिपासाणे सुखुमरजं होति, देवे फुसायन्ते अल्लीयति, तम्पि चातुमासच्चयेन विकोपेतुं न वट्टति. अकतपब्भारे वम्मिको उट्ठितो होति, यथासुखं विकोपेतुं वट्टति. सचे अब्भोकासे उट्ठहति, ओमकचातुमासं ओवट्ठोयेव वट्टति. रुक्खादीसु आरुळ्हउपचिकमत्तिकायम्पि एसेव नयो. गण्डुप्पादगूथमूसिकुक्करगोकण्टकादीसुपि एसेव नयो. गोकण्टको नाम गावीनं खुरच्छिन्नकद्दमो वुच्चति. सचे पन हेट्ठिमतलेन भूमिसम्बन्धो होति, एकदिवसम्पि न वट्टति. कसितट्ठाने नङ्गलच्छिन्नमत्तिकापिण्डं गण्हन्तस्स एसेव नयो.

पुराणसेनासनं ¶ होति अच्छदनं वा विनट्ठच्छदनं वा अतिरेकचातुमासं ओवट्ठं जातपथवीसङ्ख्यमेव गच्छति, ततो अवसेसं छदनिट्ठकं वा गोपानसीआदिकं उपकरणं वा ‘‘इट्ठकं गण्हामि, गोपानसिं भित्तिपादं पदरत्थरणं पासादत्थम्भं गण्हामी’’ति सञ्ञाय गण्हितुं वट्टति, तेन सद्धिं मत्तिका पतति, अनापत्ति, भित्तिमत्तिकं गण्हन्तस्स पन आपत्ति. सचे या या अतिन्ता, तं तं गण्हाति, अनापत्ति. अन्तोगेहे मत्तिकापुञ्जो होति, तस्मिं एकदिवसं ओवट्ठे गेहं छादेन्ति. सचे सब्बो तिन्तो, चातुमासच्चयेन जातपथवीयेव. अथस्स उपरिभागोयेव तिन्तो, अन्तो अतिन्तो, यत्तकं तिन्तं, तं कप्पियकारकेहि कप्पियवोहारेन अपनामेत्वा सेसं यथासुखं वळञ्जेतुं वट्टति उदकेन तेमितत्ता. एकाबद्धायेव हि जातपथवी होति, न इतराति. अब्भोकासे मत्तिकापाकारो होति, अतिरेकचातुमासं ओवट्ठो जातपथवीसङ्ख्यं गच्छति, तत्थ लग्गपंसुं पन अल्लहत्थेन छुपित्वा गहेतुं वट्टति. सचे इट्ठकपाकारो होति, येभुय्येनकठलट्ठाने तिट्ठति, यथासुखं विकोपेतुं वट्टति. अब्भोकासे ठितमण्डपत्थम्भं इतो चितो च सञ्चालेत्वा पथविं विकोपेन्तेन गहेतुं न वट्टति, उजुकमेव उद्धरितुं वट्टति. अञ्ञम्पि सुक्खरुक्खं सुक्खखाणुकं वा गण्हन्तस्स एसेव नयो.

७४. नवकम्मत्थं थम्भं वा पासाणं वा रुक्खं वा दण्डकेहि उच्चालेत्वा पवट्टेन्ता गच्छन्ति ¶ , तत्थ जातपथवी भिज्जति, सचे सुद्धचित्ता पवट्टेन्ति, अनापत्ति. अथ पन तेन अपदेसेन पथविं भिन्दितुकामायेव होन्ति, आपत्ति. साखादीनि कड्ढन्तानम्पि पथवियं दारूनि फालेन्तानम्पि एसेव नयो. पथवियं अट्ठिसूचिकण्टकादीसुपि यं किञ्चि आकोटेतुं वा पवेसेतुं वा न वट्टति, ‘‘पस्सावधाराय वेगेन पथविं भिन्दिस्सामी’’ति एवं पस्सावम्पि कातुं न वट्टति. करोन्तस्स भिज्जति, आपत्ति, ‘‘विसमभूमिं समं करिस्सामी’’ति सम्मज्जनिया घंसितुम्पि न वट्टति. वत्तसीसेनेव हि सम्मज्जितब्बं. केचि कत्तरयट्ठिया भूमिं कोट्टेन्ति, पादङ्गुट्ठकेन विलिखन्ति, ‘‘चङ्कमितट्ठानं दस्सेस्सामा’’ति पुनप्पुनं भूमिं भिन्दन्ता चङ्कमन्ति, सब्बं न वट्टति, वीरियसम्पग्गहत्थं पन समणधम्मं करोन्तेन सुद्धचित्तेन चङ्कमितुं ¶ वट्टति. ‘‘हत्थं खोविस्सामा’’ति पथवियं घंसन्ति, न वट्टति, अघंसन्तेन पन अल्लहत्थं पथवियं ठपेत्वा रजं गहेतुं वट्टति.

केचि कण्डुकच्छुआदीहि आबाधिका छिन्नतटादीसु अङ्गपच्चङ्गानि घंसन्ति, न वट्टति. जातपथविं दहति वा दहापेति वा, पाचित्तियं, अन्तमसो पत्तम्पि पचन्तो यत्तकेसु ठानेसु अग्गिं देति वा दापेति वा, तत्तकानि पाचित्तियानि, तस्मा पत्तं पचन्तेनपि पुब्बे पक्कट्ठानेयेव पचितब्बो. अदड्ढाय पथविया अग्गिं ठपेतुं न वट्टति, पत्तपचनकपालस्स पन उपरि अग्गिं ठपेतुं वट्टति. दारूनं उपरि ठपेति, सो अग्गि तानि दहन्तो गन्त्वा पथविं दहति, न वट्टति. इट्ठककपालादीसुपि एसेव नयो. तत्रापि हि इट्ठकादीनंयेव उपरि ठपेतुं वट्टति. कस्मा? तेसं अनुपादानत्ता. न हि तानि अग्गिस्स उपादानसङ्ख्यं गच्छन्ति, सुक्खखाणुसुक्खरुक्खादीसुपि अग्गिं दातुं न वट्टति. सचे पन ‘‘पथविं अप्पत्तमेव निब्बापेत्वा गमिस्सामी’’ति देति, वट्टति. पच्छा निब्बापेतुं न सक्कोति, अविसयत्ता अनापत्ति. तिणुक्कं गहेत्वा गच्छन्तो हत्थे डय्हमाने भूमियं पातेति, अनापत्ति. पतितट्ठानेयेव उपादानं दत्वा अग्गिं कातुं वट्टति. दड्ढपथविया च यत्तकं ठानं उसुमाय अनुगतं, सब्बं विकोपेतुं वट्टति.

यो पन अजाननको भिक्खु अरणिसहितेन अग्गिं निब्बत्तेत्वा हत्थेन उक्खिपित्वा ‘‘किं करोमी’’ति वदति, ‘‘जालेही’’ति वत्तब्बो. ‘‘हत्थो डय्हती’’ति वदति, ‘‘यथा न डय्हति, तथा करोही’’ति वत्तब्बो. ‘‘भूमियं पातेही’’ति पन न वत्तब्बो. सचे हत्थे डय्हमाने पातेति, ‘‘पथविं दहिस्सामी’’ति अपातितत्ता अनापत्ति, पतितट्ठाने पन अग्गिं कातुं वट्टति. ‘‘इमस्स थम्भस्स आवाटं जान, महामत्तिकं जान, थुसमत्तिकं जान, महामत्तिकं देहि, थुसमत्तिकं देहि, मत्तिकं आहर, पंसुं आहर, मत्तिकाय अत्थो, पंसुना अत्थो ¶ , इमस्स थम्भस्स आवाटं कप्पियं करोहि, इमं मत्तिकं कप्पियं करोहि, इमं पंसुं कप्पियं करोही’’ति एवं कप्पियवोहारेन यं किञ्चि कारापेतुं वट्टति. अञ्ञविहितो केनचि सद्धिं किञ्चि कथेन्तो पादङ्गुट्ठकेन कत्तरयट्ठिया वा पथविं विलिखन्तो तिट्ठति, एवं असतिया विलिखन्तस्स भिन्दन्तस्स वा अनापत्ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

पथवीखणनविनिच्छयकथा समत्ता.

१५. भूतगामविनिच्छयकथा

७५. भूतगामोति ¶ ¶ पञ्चहि बीजेहि जातानं रुक्खलतादीनमेतं अधिवचनं. तत्रिमानि पञ्च बीजानि – मूलबीजं खन्धबीजं फळुबीजं अग्गबीजं बीजबीजन्ति. तत्थ मूलबीजं नाम हलिद्दि सिङ्गिवेरं वचा वचत्तं अतिविसं कटुकरोहिणी उसीरं भद्दमुत्तकं, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि मूले जायन्ति मूले सञ्जायन्ति, एतं मूलबीजं नाम. खन्धबीजं नाम अस्सत्थो निग्रोधो पिलक्खो उदुम्बरो कच्छको कपित्थनो, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि खन्धे जायन्ति खन्धे सञ्जायन्ति, एतं खन्धबीजं नाम. फळुबीजं नाम उच्छु वेळु नळो, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि पब्बे जायन्ति पब्बे सञ्जायन्ति, एतं फळुबीजं नाम. अग्गबीजं नाम अज्जुकं फणिज्जकं हिरिवेरं, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि अग्गे जायन्ति अग्गे सञ्जायन्ति, एतं अग्गबीजं नाम. बीजबीजं नाम पुब्बण्णं अपरण्णं, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि बीजे जायन्ति बीजे सञ्जायन्ति, एतं बीजबीजं नाम (पाचि. ९१). तत्थ भूतगामे भूतगामसञ्ञी छिन्दति वा छिन्दापेति वा भिन्दति वा भिन्दापेति वा पचति वा पचापेति वा, पाचित्तियं. भूतगामञ्हि विकोपेन्तस्स पाचित्तियं, भूतगामपरिमोचितं पञ्चविधम्पि बीजगामं विकोपेन्तस्स दुक्कटं.

७६. बीजगामभूतगामो (पाचि. अट्ठ. ९२२) नामेस अत्थि उदकट्ठो, अत्थि थलट्ठो. तत्थ उदकट्ठो सासपमत्तिकतिलबीजकादिभेदा सपण्णिका च अपण्णिका च सब्बा सेवालजाति, अन्तमसो उदकपप्पटकं उपादाय ‘‘भूतगामो’’ति वेदितब्बो. उदकपप्पटको नाम उपरि थद्धो फरुसवण्णो हेट्ठा मुदु नीलवण्णो होति. तत्थ यस्स सेवालस्स मूलं ओरुहित्वा पथवियं पतिट्ठितं, तस्स पथवी ठानं. यो उदके सञ्चरति, तस्स उदकं. पथवियं पतिट्ठितं यत्थ कत्थचि विकोपेन्तस्स, उद्धरित्वा वा ठानन्तरं सङ्कामेन्तस्स पाचित्तियं, उदके सञ्चरन्तं विकोपेन्तस्सेव पाचित्तियं. हत्थेहि पन इतो चितो च वियूहित्वा नहायितुं वट्टति. सकलञ्हि उदकं तस्स ठानं, तस्मा न सो एत्तावता ठानन्तरं सङ्कामितो होति. उदकतो पन उदकेन विना सञ्चिच्च उक्खिपितुं न वट्टति, उदकेन सद्धिं उक्खिपित्वा पुन उदके पक्खिपितुं वट्टति. उप्पलिनिपदुमिनिआदीनि जलजवल्लितिणानि उदकतो उद्धरन्तस्स वा तत्थेव विकोपेन्तस्स वा पाचित्तियं, परेहि उप्पाटितानि विकोपेन्तस्स दुक्कटं. तानि हि बीजगामे सङ्गहं ¶ गच्छन्ति, तिलबीजकसासपमत्तिकसेवालोपि ¶ उदकतो उद्धटो अमिलातो अग्गबीजसङ्गहं गच्छति. महापच्चरियादीसु ‘‘अनन्तकतिलबीजकउदकपप्पटकादीनि दुक्कटवत्थूनी’’ति वुत्तं, तत्थ कारणं न दिस्सति. अन्धकट्ठकथायं ‘‘सम्पुण्णभूतगामं न होति, तस्मा दुक्कट’’न्ति वुत्तं, तम्पि न समेति. भूतगामे हि पाचित्तियं बीजगामे दुक्कटं वुत्तं. असम्पुण्णभूतगामो नाम ततियो कोट्ठासो नेव पाळियं, न अट्ठकथासु आगतो, अथेतं बीजगामसङ्गहं गमिस्सतीति, तम्पि न युत्तं अभूतगाममूलत्ता तादिसस्स बीजगामस्साति. अपिच ‘‘गरुकलहुकेसु गरुके ठातब्ब’’न्ति एतं विनयलक्खणं.

थलट्ठे छिन्नरुक्खानं अवसिट्ठो हरितखाणु नाम होति, तत्थ ककुधकरञ्जपियङ्गुपनसादीनं खाणु उद्धं वड्ढति, सो भूतगामेन सङ्गहितो. तालनाळिकेरादीनं खाणु उद्धं न वड्ढति, सो बीजगामेन सङ्गहितो. कदलिया पन अफलिताय खाणु भूतगामेन सङ्गहितो, फलिताय बीजगामेन. कदली पन फलिता याव नीलपण्णा, ताव भूतगामेनेव सङ्गहिता, तथा फलितो वेळु. यदा पन अग्गतो पट्ठाय सुस्सति, तदा बीजगामेन सङ्गहं गच्छति. कतरबीजगामेन? फळुबीजगामेन. किं ततो निब्बत्तति? न किञ्चि. यदि हि निब्बत्तेय्य, भूतगामेन सङ्गहं गच्छेय्य. इन्दसालादिरुक्खे छिन्दित्वा रासिं करोन्ति, किञ्चापि रासिकतदण्डकेहि रतनप्पमाणापि साखा निक्खमन्ति, बीजगामेनेव पन सङ्गहं गच्छन्ति. मण्डपत्थाय वा वतिअत्थाय वा वल्लिआरोपनत्थाय वा भूमियं निखणन्ति, मूलेसु चेव पण्णेसु च निग्गतेसु पुन भूतगामसङ्ख्यं गच्छन्ति, मूलमत्तेसु पन पण्णमत्तेसु वा निग्गतेसुपि बीजगामेन सङ्गहिता एव.

यानि कानिचि बीजानि पथवियं वा उदकेन सिञ्चित्वा ठपितानि, कपालादीसु वा अल्लपंसुं पक्खिपित्वा निक्खित्तानि होन्ति, सब्बानि मूलमत्ते वा पण्णमत्ते वा निग्गतेपि बीजानियेव. सचेपि मूलानि च उपरि अङ्कुरो च निग्गच्छति, याव अङ्कुरो हरितो न होति, ताव बीजानियेव. मुग्गादीनं पन पण्णेसु उट्ठितेसु, वीहिआदीनं वा अङ्कुरे हरिते नीलवण्णे जाते भूतगामसङ्गहं गच्छन्ति. तालट्ठीनं पठमं सूकरदाठा विय मूलं निग्गच्छति, निग्गतेपि याव उपरि पत्तवट्टि न निग्गच्छति, ताव बीजगामो नामयेव. नाळिकेरस्स तचं भिन्दित्वा दन्तसूचि विय अङ्कुरो निग्गच्छति, याव मिगसिङ्गसदिसा ¶ नीलपत्तवट्टि न होति, ताव बीजगामोयेव. मूले अनिग्गतेपि तादिसाय पत्तवट्टिया जाताय अमूलकभूतगामे सङ्गहं गच्छति.

अम्बट्ठिआदीनि ¶ वीहिआदीहि विनिच्छिनितब्बानि. वन्दाका वा अञ्ञा वा या काचि रुक्खे जायित्वा रुक्खं ओत्थरति, रुक्खोव तस्सा ठानं, तं विकोपेन्तस्स वा ततो उद्धरन्तस्स वा पाचित्तियं. एका अमूलिका लता होति, अङ्गुलिवेठको विय वनप्पगुम्बदण्डके वेठेति, तस्सापि अयमेव विनिच्छयो. गेहपमुखपाकारवेदिका चेतियादीसु नीलवण्णो सेवालो होति, याव द्वे तीणि पत्तानि न सञ्जायन्ति, ताव अग्गबीजसङ्गहं गच्छति. पत्तेसु जातेसु पाचित्तियवत्थु, तस्मा तादिसेसु ठानेसु सुधालेपम्पि दातुं न वट्टति, अनुपसम्पन्नेन लित्तस्स उपरि सिनेहलेपो दातुं वट्टति. सचे निदाघसमये सुक्खसेवालो तिट्ठति, तं सम्मुञ्जनीआदीहि घंसित्वा अपनेतुं वट्टति. पानीयघटादीनं बहि सेवालो दुक्कटवत्थु, अन्तो अब्बोहारिको, दन्तकट्ठपूवादीसु कण्णकम्पि अब्बोहारिकमेव. वुत्तञ्हेतं ‘‘सचे गेरुकपरिकम्मकता भित्ति कण्णकिता होति, चोळकं तेमेत्वा पीळेत्वा पमज्जितब्बा’’ति (महाव. ६६).

७७. पासाणजाति पासाणदद्दुसेवालसेलेय्यकादीनि अहरितवण्णानि अपत्तकानि च दुक्कटवत्थुकानि. अहिच्छत्तकं याव मकुटं होति, ताव दुक्कटवत्थु, पुप्फितकालतो पट्ठाय अब्बोहारिकं, अल्लरुक्खतो पन अहिच्छत्तकं गण्हन्तो रुक्खतचं विकोपेति, तस्मा तत्थ पाचित्तियं. रुक्खपपटिकायपि एसेव नयो. या पन इन्दसालककुधादीनं पपटिका रुक्खतो मुच्चित्वा तिट्ठति, तं गण्हन्तस्स अनापत्ति. निय्यासम्पि रुक्खतो मुच्चित्वा ठितं सुक्खरुक्खे वा लग्गं गण्हितुं वट्टति, अल्लरुक्खतो न वट्टति. लाखायपि एसेव नयो. रुक्खं चालेत्वा पण्डुपलासं वा परिणतकणिकारादिपुप्फं वा पातेन्तस्स पाचित्तियमेव. हत्थकुक्कुच्चेन मुदुकेसु इन्दसालनुहीखन्धादीसु वा तत्थजातकतालपण्णादीसु वा अक्खरं छिन्दन्तस्सपि एसेव नयो. सामणेरानं पुप्फं ओचिनन्तानं साखं ओनामेत्वा दातुं वट्टति. तेहि पन पुप्फेहि पानीयं न वासेतब्बं, पानीयवासत्थिकेन सामणेरं उक्खिपित्वा ओचिनापेतब्बानि. फलसाखापि अत्तना ¶ खादितुकामेन न ओनामेतब्बा, सामणेरं उक्खिपित्वा फलं गाहापेतब्बं. किञ्चि गच्छं वालतं वा उप्पाटेन्तेहि सामणेरेहि सद्धिं गहेत्वा आकड्ढितुं न वट्टति, तेसं पन उस्साहजननत्थं अनाकड्ढन्तेन कड्ढनाकारं दस्सेन्तेन विय अग्गे गहेतुं वट्टति. येसं रुक्खानं साखा रुहति, तेसं साखं मक्खिकबीजनादीनं अत्थाय कप्पियं अकारापेत्वा गहितं, तचे वा पत्ते वा अन्तमसो नखेनपि विलेखन्तस्स दुक्कटं. अल्लसिङ्गिवेरादीसुपि एसेव नयो. सचे पन कप्पियं कारापेत्वा सीतले पदेसे ठपितस्स मूलं सञ्जायति, उपरिभागे छिन्दितुं वट्टति. सचे अङ्कुरो जायति, हेट्ठाभागे छिन्दितुं वट्टति, मूले च अङ्कुरे च जाते न वट्टति.

‘‘सम्मुञ्जनीसलाकायपि ¶ तिणानि छिन्दिस्सामी’’ति भूमियं सम्मज्जन्तो सयं वा छिन्दति, अञ्ञेन वा छेदापेति, न वट्टति. चङ्कमन्तोपि ‘‘छिज्जनकं छिज्जतु, भिज्जनकं भिज्जतु, चङ्कमितट्ठानं दस्सेस्सामी’’ति सञ्चिच्च पादेहि अक्कमन्तो तिणवल्लिआदीनि सयं वा छिन्दति, अञ्ञेन वा छेदापेति, न वट्टति. सचेपि हि तिणं वा लतं वा गन्थिं करोन्तस्स भिज्जति, गन्थिम्पि कातुं न वट्टति. तालरुक्खादीसु पन चोरानं अनारुहणत्थाय दारुमक्कटकं आकोटेन्ति, कण्टके बन्धन्ति, भिक्खुस्स एवं कातुं न वट्टति. सचे दारुमक्कटको रुक्खे अल्लीनमत्तोव होति, रुक्खं न पीळेति, वट्टति. ‘‘रुक्खं छिन्द, लतं छिन्द, कन्दं वा मूलं वा उप्पाटेही’’ति वत्तुं वट्टति अनियमितत्ता. नियमेत्वा पन ‘‘इमं रुक्खं छिन्दा’’तिआदि वत्तुं न वट्टति. नामं गहेत्वापि ‘‘अम्बरुक्खं चतुरंसवल्लिं आलुवकन्दं मुञ्जतिणं असुकरुक्खच्छल्लिं छिन्द भिन्द उप्पाटेही’’तिआदिवचनम्पि अनियमितमेव होति. ‘‘इमं अम्बरुक्ख’’न्तिआदिवचनमेव हि नियमितं नाम, तं न वट्टति. पत्तम्पि पचितुकामो तिणादीनं उपरि सञ्चिच्च अग्गिं करोन्तो सयं वा पचति, अञ्ञेन वा पचापेति, न वट्टति. अनियमेत्वा पन ‘‘मुग्गे पच, मासे पचा’’तिआदि वत्तुं वट्टति, ‘‘इमे मुग्गे पचा’’ति एवं वत्तुं न वट्टति. ‘‘इमं मूलभेसज्जं जान, इमं मूलं वा पण्णं वा देहि, इमं रुक्खं वा लतं वा आहर, इमिना पुप्फेन फलेन वा अत्थो, इमं रुक्खं वा लतं वा फलं वा कप्पियं करोही’’ति एवं पन वत्तुं वट्टति. एत्तावता भूतगामपरिमोचितं कतं होति.

७८. परिभुञ्जन्तेन ¶ पन बीजगामपरिमोचनत्थं पुन कप्पियं कारापेतब्बं. कप्पियकरणञ्चेत्थ इमिना सुत्तानुसारेन वेदितब्बं –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्चहि समणकप्पेहि फलं परिभुञ्जितुं अग्गिपरिजितं सत्थपरिजितं नखपरिजितं अबीजं निब्बट्टबीजञ्ञेव पञ्चम’’न्ति (चूळव. २५०).

तत्थ अग्गिपरिजितन्ति अग्गिना परिजितं अधिभूतं दड्ढं फुट्ठन्ति अत्थो. सत्थपरिजितन्ति सत्थेन परिजितं अधिभूतं छिन्नं विद्धं वाति अत्थो. एस नयो नखपरिजिते. अबीजनिब्बट्टबीजानि सयमेव कप्पियानि. अग्गिना कप्पियं करोन्तेन कट्ठग्गिगोमयग्गिआदीसु येन केनचि अन्तमसो लोहखण्डेनपि आदित्तेन कप्पियं कातब्बं, तञ्च खो एकदेसे फुसन्तेन ‘‘कप्पिय’’न्ति वत्वाव कातब्बं. सत्थेन करोन्तेन यस्स कस्सचि लोहमयसत्थस्स अन्तमसो सूचिनखच्छेदनानम्पि तुण्डेन वा धाराय वा छेदं वा वेधं ¶ वा दस्सेन्तेन ‘‘कप्पिय’’न्ति वत्वाव कातब्बं. नखेन कप्पियं करोन्तेन पूतिनखेन न कातब्बं, मनुस्सानं पन सीहब्यग्घदीपिमक्कटानं सकुन्तानञ्च नखा तिखिणा होन्ति, तेहि कातब्बं. अस्समहिंससूकरमिगगोरूपादीनं खुरा अतिखिणा, तेहि न कातब्बं, कतम्पि अकतं होति. हत्थिनखा पन खुरा न होन्ति, तेहि च वट्टति. येहि पन कातुं वट्टति, तेहि तत्थजातकेहिपि उद्धरित्वा गहितकेपि छेदं वा वेधं वा दस्सेन्तेन ‘‘कप्पिय’’न्ति वत्वाव कातब्बं.

तत्थ सचेपि बीजानं पब्बतमत्तो रासि, रुक्खसहस्सं वा छिन्दित्वा एकाबद्धं कत्वा उच्छूनं वा महाभारो बन्धित्वा ठपितो होति, एकस्मिं बीजे वा रुक्खसाखाय वा उच्छुम्हि वा कप्पिये कते सब्बं कतं होति. उच्छू च दारूनि च एकतो बद्धानि होन्ति, ‘‘उच्छुं कप्पियं करिस्सामी’’ति दारुं विज्झति, वट्टतियेव. सचे पन याय रज्जुया वा वल्लिया वा बद्धानि, तं विज्झति, न वट्टति. उच्छुखण्डानं पच्छिं पूरेत्वा आहरन्ति, एकस्मिं खण्डे कप्पिये कते सब्बं कतमेव. मरीचपक्कादीहि च मिस्सेत्वा भत्तं आहरन्ति, ‘‘कप्पियं करोही’’ति वुत्ते सचेपि भत्तसित्थे विज्झति, वट्टतियेव. तिलतण्डुलादीसुपि एसेव नयो. यागुया पक्खित्तानि पन एकाबद्धानि ¶ हुत्वा न सन्तिट्ठन्ति, तत्थ एकमेकं विज्झित्वा कप्पियं कातब्बमेव. कपित्थफलादीनं अन्तो मिञ्जं कटाहं मुञ्चित्वा सञ्चरति, भिन्दापेत्वा कप्पियं कारापेतब्बं, एकाबद्धं होति, कटाहेपि कातुं वट्टति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

भूतगामविनिच्छयकथा समत्ता.

१६. सहसेय्यविनिच्छयकथा

७९. दुविधं ¶ सहसेय्यकन्ति ‘‘यो पन भिक्खु अनुपसम्पन्नेन उत्तरिदिरत्ततिरत्तं सहसेय्यं कप्पेय्य, पाचित्तियं (पाचि. ४९). यो पन भिक्खु मातुगामेन सहसेय्यं कप्पेय्य, पाचित्तिय’’न्ति (पाचि. ५६) एवं वुत्तं सहसेय्यसिक्खापदद्वयं सन्धाय वुत्तं. तत्रायं विनिच्छयो (पाचि. अट्ठ. ५०-५१) – अनुपसम्पन्नेन सद्धिं तिण्णं रत्तीनं उपरि चतुत्थदिवसे अत्थङ्गते सूरिये सब्बच्छन्नसब्बपरिच्छन्ने येभुय्यच्छन्नयेभुय्यपरिच्छन्ने वा सेनासने पुब्बापरियेन वा एकक्खणे वा निपज्जन्तस्स पाचित्तियं. तत्थ छदनं अनाहच्च दियड्ढहत्थुब्बेधेन पाकारादिना येन केनचि परिच्छन्नम्पि सब्बपरिच्छन्नमिच्चेव वेदितब्बं. यं सेनासनं उपरि पञ्चहि छदनेहि अञ्ञेन वा केनचि सब्बमेव परिच्छन्नं, इदं सब्बच्छन्नं नाम सेनासनं. अट्ठकथासु पन पाकटवोहारं गहेत्वा वाचुग्गतवसेन ‘‘सब्बच्छन्नं नाम पञ्चहि छदनेहि छन्न’’न्ति वुत्तं. किञ्चापि वुत्तं, अथ खो दुस्सकुटियं सयन्तस्सपि न सक्का अनापत्ति कातुं, तस्मा यं किञ्चि पटिच्छादनसमत्थं इध छदनञ्च परिच्छन्नञ्च वेदितब्बं. पञ्चविधच्छदनेयेव हि गय्हमाने पदरच्छन्नेपि सहसेय्या न भवेय्य, तस्मा यं सेनासनं भूमितो पट्ठाय यावछदनं आहच्च पाकारेन वा अञ्ञेन वा केनचि अन्तमसो वत्थेनपि परिक्खित्तं, इदं सब्बपरिच्छन्नं नाम सेनासनं. छदनं अनाहच्च सब्बन्तिमेन परियायेन दियड्ढहत्थुब्बेधेन पाकारादिना परिक्खित्तम्पि सब्बपरिच्छन्नमेव. यस्स पन उपरि बहुतरं ठानं छन्नं, अप्पं अच्छन्नं, समन्ततो वा बहुतरं परिक्खित्तं, अप्पं अपरिक्खित्तं, इदं येभुय्येनछन्नं येभुय्येनपरिच्छन्नं नाम.

इमिना ¶ लक्खणेन समन्नागतो सचेपि सत्तभूमिको पासादो एकूपचारो होति, सतगब्भं वा चतुसालं, एकं सेनासनमिच्चेव सङ्खं गच्छति. एवरूपे सेनासने अनुपसम्पन्नेन सद्धिं चतुत्थदिवसे अत्थङ्गते सूरिये निपज्जन्तस्स पाचित्तियं वुत्तं. सचे पन सम्बहुला सामणेरा, एको भिक्खु, सामणेरगणनाय पाचित्तिया. ते चे उट्ठायुट्ठाय निपज्जन्ति, तेसं पयोगे पयोगे भिक्खुस्स आपत्ति, भिक्खुस्स उट्ठायुट्ठाय निपज्जने पन भिक्खुस्सेव पयोगेन भिक्खुस्स आपत्ति. सचे सम्बहुला भिक्खू, एको सामणेरो, एकोपि सब्बेसं आपत्तिं करोति. तस्स उट्ठायुट्ठाय निपज्जनेनपि भिक्खूनं आपत्तियेव. उभयेसं सम्बहुलभावेपि एसेव नयो.

८०. अपिचेत्थ ¶ एकावासादिकम्पि चतुक्कं वेदितब्बं. यो हि एकस्मिं आवासे एकेनेव अनुपसम्पन्नेन सद्धिं तिरत्तं सहसेय्यं कप्पेति, तस्स चतुत्थदिवसतो पट्ठाय देवसिका आपत्ति. योपि एकस्मिंयेव आवासे नानाअनुपसम्पन्नेहि सद्धिं तिरत्तं सहसेय्यं कप्पेति, तस्सपि. योपि नानाआवासेसु एकेनेव अनुपसम्पन्नेन सद्धिं तिरत्तं सहसेय्यं कप्पेति, तस्सपि. योपि नानाआवासेसु नानाअनुपसम्पन्नेहि सद्धिं योजनसतम्पि गन्त्वा सहसेय्यं कप्पेति, तस्सपि चतुत्थदिवसतो पट्ठाय देवसिका आपत्ति.

अयञ्च सहसेय्यापत्ति नाम ‘‘भिक्खुं ठपेत्वा अवसेसो अनुपसम्पन्नो नामा’’ति वचनतो अन्तमसो पाराजिकवत्थुभूतेन तिरच्छानगतेनपि सद्धिं होति, तस्मा सचेपि गोधाबिळालमङ्गुसादीसु कोचि पविसित्वा भिक्खुनो वसनसेनासने एकूपचारट्ठाने सयति, सहसेय्याव होति. यदि पन थम्भानं उपरि कतपासादस्स उपरिमतलेन सद्धिं असम्बद्धभित्तिकस्स भित्तिया उपरिठितसुसिरतुलासीसस्स सुसिरेन पविसित्वा तुलाय अब्भन्तरे सयित्वा तेनेव सुसिरेन निक्खमित्वा गच्छति, हेट्ठापासादे सयितभिक्खुस्स अनापत्ति. सचे छदने छिद्दं होति, तेन पविसित्वा अन्तोछदने वसित्वा तेनेव पक्कमति, नानूपचारे उपरिमतले छदनब्भन्तरे सयितस्स आपत्ति, हेट्ठिमतले सयितस्स अनापत्ति. सचे अन्तोपासादेनेव आरोहित्वा सब्बतलानि परिभुञ्जन्ति, एकूपचारानि होन्ति, तेसु यत्थ कत्थचि ¶ सयितस्स आपत्ति, सभासङ्खेपेन कते अड्ढकुट्टके सेनासने सयितस्स तुलावाळसघाटादीसु कपोतादयो सयन्ति, आपत्तियेव. परिक्खेपस्स बहिगते निब्बकोसब्भन्तरे सयन्ति, अनापत्ति. परिमण्डलं वा चतुरस्सं वा एकच्छदनाय गब्भमालाय सतगब्भं चेपि सेनासनं होति, तत्र चे एकेन साधारणद्वारेन पविसित्वा विसुं पाकारेन अपरिच्छिन्नगब्भूपचारे सब्बगब्भेपि पविसन्ति, एकगब्भेपि अनुपसम्पन्ने निपन्ने सब्बगब्भेसु निपन्नानं आपत्ति. सचे सपमुखा गब्भा होन्ति, पमुखञ्च उपरि अच्छन्नं, पमुखे सयितो गब्भे सयितानं आपत्तिं न करोति. सचे पन गब्भच्छदनेनेव सद्धिं सम्बन्धछदनं, तत्र सयितो सब्बेसं आपत्तिं करोति. कस्मा? सब्बच्छन्नत्ता च सब्बपरिच्छन्नत्ता च. गब्भपरिक्खेपोयेव हिस्स परिक्खेपो.

८१. येपि एकसालद्विसालतिसालचतुसालसन्निवेसा महापासादा एकस्मिं ओकासे पादे धोवित्वा पविट्ठेन सक्का होन्ति सब्बत्थ अनुपरिगन्तुं, तेसुपि सहसेय्यापत्तिया न मुच्चति. सचे तस्मिं तस्मिं ठाने उपचारं परिच्छिन्दित्वा कता होन्ति, एकूपचारट्ठानेयेव आपत्ति. द्वीहि द्वारेहि युत्तस्स सुधाछदनमण्डपस्स मज्झे पाकारं करोन्ति, एकेन द्वारेन पविसित्वा ¶ एकस्मिं परिच्छेदे अनुपसम्पन्नो सयति, एकस्मिं भिक्खु, अनापत्ति. पाकारे गोधादीनं पविसनमत्तं छिद्दं होति, एकस्मिञ्च परिच्छेदे गोधा सयन्ति, अनापत्तियेव. न हि छिद्देन गेहं एकूपचारं नाम होति. सचे पाकारमज्झे छिन्दित्वा द्वारं योजेन्ति, एकूपचारताय आपत्ति. तं द्वारं कवाटेन पिदहित्वा सयन्ति, आपत्तियेव. न हि द्वारपिदहनेन गेहं नानूपचारं नाम होति, द्वारं वा अद्वारं. कवाटञ्हि संवरणविवरणेहि यथासुखं वळञ्जनत्थाय कतं, न वळञ्जुपच्छेदनत्थाय. सचे तं द्वारं पुन इट्ठकाहि पिदहन्ति, अद्वारं होति, पुरिमे नानूपचारभावेयेव तिट्ठति. दीघपमुखं चेतियघरं होति, एकं कवाटं अन्तो, एकं बहि, द्विन्नं कवाटानं अन्तरे अनुपसम्पन्नो अन्तोचेतियघरे सयन्तस्स आपत्तिं करोति एकूपचारत्ता.

अयञ्हेत्थ सङ्खेपो – सेनासनं खुद्दकं वा होतु महन्तं वा, अञ्ञेन सद्धिं सम्बन्धं वा असम्बन्धं वा, दीघं वा वट्टं वा चतुरस्सं वा, एकभूमिकं ¶ वा अनेकभूमिकं वा, यं यं एकूपचारं, सब्बत्थ सहसेय्यापत्ति होतीति. एत्थ च येन केनचि पटिच्छदनेन सब्बच्छन्ने सब्बपरिच्छन्ने पाचित्तियं, येभुय्येनछन्ने येभुय्येनपरिच्छन्ने पाचित्तियं, सब्बच्छन्ने येभुय्येनपरिच्छन्ने पाचित्तियं, सब्बच्छन्ने उपड्ढपरिच्छन्ने पाचित्तियं, येभुय्येनछन्ने उपड्ढपरिच्छन्ने पाचित्तियं, सब्बपरिच्छन्ने येभुय्येनछन्ने पाचित्तियं, सब्बपरिच्छन्ने उपड्ढच्छन्ने पाचित्तियं, येभुय्येनपरिच्छन्ने उपड्ढच्छन्ने पाचित्तियन्ति अट्ठ पाचित्तियानि. उपड्ढच्छन्ने उपड्ढपरिच्छन्ने दुक्कटं, सब्बच्छन्ने चूळकपरिच्छन्ने दुक्कटं, येभुय्येनछन्ने चूळकपरिच्छन्ने दुक्कटं, सब्बपरिच्छन्ने चूळकच्छन्ने दुक्कटं, येभुय्येनपरिच्छन्ने चूळकच्छन्ने दुक्कटन्ति पञ्च दुक्कटानि वेदितब्बानि. सब्बच्छन्ने सब्बअपरिच्छन्ने, सब्बपरिच्छन्ने सब्बअच्छन्ने, येभुय्येनअच्छन्ने येभुय्येनअपरिच्छन्ने, उपड्ढच्छन्ने चूळकपरिच्छन्ने, उपड्ढपरिच्छन्ने चूळकच्छन्ने चूळकपरिच्छन्ने च अनापत्ति. मातुगामेन सह निपज्जन्तस्सपि अयमेव विनिच्छयो. अयञ्हेत्थ विसेसो – अनुपसम्पन्नेन सद्धिं निपज्जन्तस्स चतुत्थदिवसे आपत्ति, मातुगामेन सद्धिं पठमदिवसेति. यक्खिपेतीहि पन दिस्समानकरूपाहि तिरच्छानगतित्थिया च मेथुनधम्मवत्थुभूताय एव दुक्कटं, सेसाहि अनापत्ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

सहसेय्यविनिच्छयकथा समत्ता.

१७. मञ्चपीठादिसङ्घिकसेनासनेसु पटिपज्जितब्बविनिच्छयकथा

८२. विहारे ¶ सङ्घिके सेय्यं, सन्थरित्वान पक्कमोति सङ्घिके विहारे सेय्यं सन्थरित्वान अञ्ञत्थ वसितुकामताय विहारतो पक्कमनं. तत्रायं विनिच्छयो –

‘‘यो पन भिक्खु सङ्घिके विहारे सेय्यं सन्थरित्वा वा सन्थरापेत्वा वा तं पक्कमन्तो नेव उद्धरेय्य न उद्धरापेय्य अनापुच्छं वा गच्छेय्य, पाचित्तिय’’न्ति (पाचि. ११५) –

वचनतो ¶ सङ्घिके विहारे सेय्यं सयं सन्थरित्वा अञ्ञेन वा सन्थरापेत्वा उद्धरणादीनि अकत्वा परिक्खित्तस्स आरामस्स परिक्खेपं, अपरिक्खित्तस्स उपचारं अतिक्कमन्तस्स पाचित्तियं.

तत्थ सेय्या नाम भिसि चिमिलिका उत्तरत्थरणं भूमत्थरणं तट्टिका चम्मखण्डो निसीदनं पच्चत्थरणं तिणसन्थारो पण्णसन्थारोति दसविधा. तत्थ भिसीति मञ्चकभिसि वा पीठकभिसि वा. चिमिलिका नाम सुधादिपरिकम्मकताय भूमिया वण्णानुरक्खणत्थं कता, तं हेट्ठा पत्थरित्वा उपरि कटसारकं पत्थरन्ति. उत्तरत्थरणं नाम मञ्चपीठानं उपरि अत्थरितब्बकपच्चत्थरणं. भूमत्थरणं नाम भूमियं अत्थरितब्बा कटसारकादिविकति. तट्टिका नाम तालपण्णेहि वा वाकेहि वा कततट्टिका. चम्मखण्डो नाम सीहब्यग्घदीपितरच्छचम्मादीसुपि यं किञ्चि चम्मं. अट्ठकथासु हि सेनासनपरिभोगे पटिक्खित्तचम्मं न दिस्सति, तस्मा सीहब्यग्घचम्मादीनं परिहरणेयेव पटिक्खेपो वेदितब्बो. निसीदनन्ति सदसं वेदितब्बं. पच्चत्थरणन्ति पावारो कोजवोति एत्तकमेव वुत्तं. तिणसन्थारोति येसं केसञ्चि तिणानं सन्थारो. एस नयो पण्णसन्थारेपि. एवं पन इमं दसविधं सेय्यं सङ्घिके विहारे सन्थरित्वा वा सन्थरापेत्वा वा पक्कमन्तेन आपुच्छित्वा पक्कमितब्बं, आपुच्छन्तेन च भिक्खुम्हि सति भिक्खु आपुच्छितब्बो, तस्मिं असति सामणेरो, तस्मिं असति आरामिको, तस्मिं असति येन विहारो कारितो, सो विहारसामिको, तस्स वा कुले यो कोचि आपुच्छितब्बो, तस्मिम्पि असति चतूसु पासाणेसु मञ्चं ठपेत्वा मञ्चे अवसेसमञ्चपीठानि ¶ आरोपेत्वा उपरि भिसिआदिकं दसविधम्पि सेय्यं रासिं कत्वा दारुभण्डं मत्तिकाभण्डं पटिसामेत्वा द्वारवातपानानि पिदहित्वा गमियवत्तं पूरेत्वा गन्तब्बं.

सचे पन सेनासनं ओवस्सति, छदनत्थञ्च तिणं वा इट्ठका वा आनीता होन्ति, सचे उस्सहति, छादेतब्बं. नो चे सक्कोति, यो ओकासो अनोवस्सको, तत्थ मञ्चपीठादीनि निक्खिपित्वा गन्तब्बं. सचे सब्बम्पि ओवस्सति, उस्सहन्तेन अन्तोगामे उपासकानं घरे ठपेतब्बं. सचे तेपि ‘‘सङ्घिकं नाम, भन्ते, भारियं, अग्गिदाहादीनं भायामा’’ति न सम्पटिच्छन्ति, अब्भोकासेपि पासाणानं उपरि मञ्चं ठपेत्वा सेसं पुब्बे वुत्तनयेनेव निक्खिपित्वा तिणेहि च पण्णेहि च पटिच्छादेत्वा गन्तुं वट्टति. यञ्हि तत्थ अङ्गमत्तम्पि अवसिस्सति, तं अञ्ञेसं तत्थ ¶ आगतभिक्खूनं उपकारं भविस्सतीति. उद्धरित्वा गच्छन्तेन पन मञ्चपीठकवाटं सब्बं अपनेत्वा संहरित्वा चीवरवंसे लग्गेत्वाव गन्तब्बं. पच्छा आगन्त्वा वसनकभिक्खुनापि पुन मञ्चपीठं ठपयित्वा गच्छन्तेन तथेव कातब्बं. अन्तोकुट्टतो सेय्यं बहिकुट्टे पञ्ञपेत्वा वसन्तेन गमनकाले पुन गहितट्ठानेयेव पटिसामेतब्बं. उपरिपासादतो ओरोपेत्वा हेट्ठापासादे वसन्तस्सपि एसेव नयो. रत्तिट्ठानदिवाट्ठानेसु मञ्चपीठं पञ्ञपेत्वा बहिगमनकाले पुन गहितट्ठानेयेव ठपेतब्बं.

८३. सेनासनेसु पन अयं आपुच्छितब्बानापुच्छितब्बविनिच्छयो – या ताव भूमियं दीघसाला वा पण्णसाला वा होति, यं वा रुक्खत्थम्भेसु कतगेहं उपचिकानं उट्ठानट्ठानं होति, ततो पक्कमन्तेन ताव आपुच्छित्वाव पक्कमितब्बं. तस्मिञ्हि कतिपयानि दिवसानि अजग्गियमाने वम्मिकाव सन्तिट्ठन्ति. यं पन पासाणपिट्ठियं वा पासाणत्थम्भेसु वा कतसेनासनं सिलुच्चयलेणं वा सुधालित्तसेनासनं वा, यत्थ यत्थ उपचिकासङ्का नत्थि, ततो पक्कमन्तस्स आपुच्छित्वापि अनापुच्छित्वापि गन्तुं वट्टति, आपुच्छनं पन वत्तं. सचे तादिसेपि सेनासने एकेन पस्सेन उपचिका आरोहन्ति, आपुच्छित्वाव गन्तब्बं. यो पन आगन्तुको भिक्खु सङ्घिकसेनासनं गहेत्वाव सन्तं भिक्खुं अनुवत्तन्तो अत्तनो सेनासनं अग्गहेत्वा वसति, याव सो न गण्हाति, ताव तं सेनासनं पुरिमभिक्खुस्सेव पलिबोधो. यदा पन सो सेनासनं गहेत्वा अत्तनो इस्सरियेन वसति, ततो पट्ठाय आगन्तुकस्सेव पलिबोधो. सचे उभोपि विभजित्वा गण्हन्ति, उभिन्नम्पि पलिबोधो.

महापच्चरियं पन वुत्तं – सचे द्वे तयो एकतो हुत्वा पञ्ञपेन्ति, गमनकाले सब्बेहि आपुच्छितब्बं. तेसु चे पठमं गच्छन्तो ‘‘पच्छिमो जग्गिस्सती’’ति आभोगं कत्वा गच्छति, वट्टति ¶ , पच्छिमस्स आभोगेन मुत्ति नत्थि. बहू एकं पेसेत्वा सन्थरापेन्ति, गमनकाले सब्बेहि वा आपुच्छितब्बं, एकं वा पेसेत्वा आपुच्छितब्बं. अञ्ञतो मञ्चपीठादीनि आनेत्वा अञ्ञत्र वसित्वा गमनकाले तत्थेव नेतब्बानि. सचे अञ्ञतो आनेत्वा वसमानस्स अञ्ञो वुड्ढतरो आगच्छति, न पटिबाहितब्बो ¶ , ‘‘मया, भन्ते, अञ्ञावासतो आनीतं, पाकतिकं करेय्याथा’’ति वत्तब्बं. तेन ‘‘एवं करिस्सामी’’ति सम्पटिच्छिते इतरस्स गन्तुं वट्टति. एवं अञ्ञत्थ हरित्वापि सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जन्तस्स हि नट्ठं वा जिण्णं वा चोरेहि वा हटं गीवा नेव होति, पुग्गलिकपरिभोगेन परिभुञ्जन्तस्स पन गीवा होति. अञ्ञस्स मञ्चपीठं पन सङ्घिकपरिभोगेन वा पुग्गलिकपरिभोगेन वा परिभुञ्जन्तस्स नट्ठं गीवायेव. अन्तोविहारे सेय्यं सन्थरित्वा ‘‘अज्जेव आगन्त्वा पटिजग्गिस्सामी’’ति एवं सापेक्खो नदीपारं गामन्तरं वा गन्त्वा यत्थस्स गमनचित्तं उप्पन्नं, तत्थेव ठितो कञ्चि पेसेत्वा आपुच्छति, नदीपूरराजचोरादीसु वा केनचि पलिबोधो होति उपद्दुतो, न सक्कोति पच्चागन्तुं, एवंभूतस्स अनापत्ति.

विहारस्स उपचारे पन उपट्ठानसालाय वा मण्डपे वा रुक्खमूले वा सेय्यं सन्थरित्वा वा सन्थरापेत्वा वा तं पक्कमन्तो नेव उद्धरति न उद्धरापेति अनापुच्छं वा गच्छति, दुक्कटं. वुत्तप्पकारञ्हि दसविधं सेय्यं अन्तोगब्भादिम्हि गुत्तट्ठाने पञ्ञपेत्वा गच्छन्तस्स यस्मा सेय्यापि सेनासनम्पि उपचिकाहि पलुज्जति, वम्मिकरासियेव होति, तस्मा पाचित्तियं वुत्तं. बहि पन उपट्ठानसालादीसु पञ्ञपेत्वा गच्छन्तस्स सेय्यामत्तमेव नस्सेय्य ठानस्स अगुत्तताय, न सेनासनं, तस्मा एत्थ दुक्कटं वुत्तं. मञ्चपीठं पन यस्मा न सक्का सहसा उपचिकाहि खायितुं, तस्मा तं विहारेपि सन्थरित्वा गच्छन्तस्स दुक्कटं. विहारस्सूपचारे उपट्ठानसालायं मण्डपे रुक्खमूलेपि सन्थरित्वा पक्कमन्तस्स दुक्कटमेव.

८४. ‘‘यो पन भिक्खु सङ्घिकं मञ्चं वा पीठं वा भिसिं वा कोच्छं वा अज्झोकासे सन्थरित्वा वा सन्थरापेत्वा वा तं पक्कमन्तो नेव उद्धरेय्य न उद्धरापेय्य अनापुच्छं वा गच्छेय्य, पाचित्तिय’’न्ति (पाचि. १०९) वचनतो सङ्घिकानि पन मञ्चपीठादीनि चत्तारि अज्झोकासे सन्थरित्वा वा सन्थरापेत्वा वा उद्धरणादीनि अकत्वा ‘‘अज्जेव आगमिस्सामी’’ति गच्छन्तस्सपि थाममज्झिमस्स पुरिसस्स लेड्डुपातातिक्कमे पाचित्तियं. एत्थ कोच्छं नाम वाकमयं वा उसीरमयं वा मुञ्जमयं वा पब्बजमयं वा हेट्ठा च उपरि च वित्थतं मज्झे संखित्तं पणवसण्ठानं कत्वा बद्धं. तं किर मज्झे सीहब्यग्घचम्मपरिक्खित्तम्पि ¶ करोन्ति, अकप्पियचम्मं नामेत्थ नत्थि. सेनासनञ्हि सोवण्णमयम्पि वट्टति, तस्मा तं महग्घं होति.

‘‘अनुजानामि, ¶ भिक्खवे, अट्ठ मासे अवस्सिकसङ्केते मण्डपे वा रुक्खमूले वा यत्थ काका वा कुलला वा न ऊहदन्ति, तत्थ सेनासनं निक्खिपितु’’न्ति (पाचि. ११०) वचनतो पन वस्सिकवस्सानमासाति एवं अपञ्ञाते चत्तारो हेमन्तिके, चत्तारो गिम्हिकेति अट्ठ मासे साखामण्डपे वा पदरमण्डपे वा रुक्खमूले वा निक्खिपितुं वट्टति. यस्मिं पन काका वा कुलला वा अञ्ञे वा सकुन्ता धुवनिवासेन कुलावके कत्वा वसन्ति, तस्स रुक्खस्स मूले न निक्खिपितब्बं. ‘‘अट्ठ मासे’’ति वचनतो येसु जनपदेसु वस्सकाले न वस्सति, तेसु चत्तारो मासे निक्खिपितुं न वट्टतियेव. ‘‘अवस्सिकसङ्केते’’ति वचनतो यत्थ हेमन्ते देवो वस्सति, तत्थ हेमन्तेपि अज्झोकासे निक्खिपितुं न वट्टति. गिम्हे पन सब्बत्थ विगतवलाहकं विसुद्धं नतं होति, एवरूपे काले केनचिदेव करणीयेन अज्झोकासे मञ्चपीठं निक्खिपितुं वट्टति.

८५. अब्भोकासिकेनपि वत्तं जानितब्बं. तस्स हि सचे पुग्गलिकमञ्चको अत्थि, तत्थेव सयितब्बं. सङ्घिकं गण्हन्तेन वेत्तेन वा वाकेन वा वीतमञ्चको गहेतब्बो, तस्मिं असति पुराणमञ्चको गहेतब्बो, तस्मिं असति नववायिमो वा ओनद्धको वा गहेतब्बो. गहेत्वा पन ‘‘अहं उक्कट्ठरुक्खमूलिको उक्कट्ठअब्भोकासिको’’ति चीवरकुटिम्पि अकत्वा असमये अज्झोकासे वा रुक्खमूले वा पञ्ञपेत्वा निपज्जितुं न वट्टति. सचे पन चतुग्गुणेनपि चीवरेन कता कुटि अतेमेन्तं रक्खितुं न सक्कोति, सत्ताहवद्दलिकादीनि भवन्ति, भिक्खुनो कायानुगतिकत्ता वट्टति. अरञ्ञे पण्णकुटीसु वसन्तानं सीलसम्पदाय पसन्नचित्ता मनुस्सा नवं मञ्चपीठं देन्ति ‘‘सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जथा’’ति, वसित्वा गच्छन्तेहि सामन्तविहारे सभागभिक्खूनं पेसेत्वा गन्तब्बं, सभागानं अभावेन अनोवस्सके निक्खिपित्वा गन्तब्बं, अनोवस्सके असति रुक्खे लग्गेत्वा गन्तब्बं. चेतियङ्गणे सम्मज्जनिं गहेत्वा भोजनसालङ्गणं वा उपोसथागारङ्गणं वा परिवेणदिवाट्ठानअग्गिसालादीसु वा अञ्ञतरं सम्मज्जित्वा धोवित्वा पुन सम्मज्जनिमाळकेयेव ठपेतब्बा. उपोसथागारादीसु अञ्ञतरस्मिं गहेत्वा अवसेसानि सम्मज्जन्तस्सपि एसेव नयो.

यो ¶ पन भिक्खाचारमग्गं सम्मज्जन्तो गन्तुकामो होति, तेन सम्मज्जित्वा सचे अन्तरामग्गे साला अत्थि, तत्थ ठपेतब्बा. सचे नत्थि, वलाहकानं अनुट्ठितभावं सल्लक्खेत्वा ‘‘यावाहं ¶ गामतो निक्खमामि, ताव न वस्सिस्सती’’ति जानन्तेन यत्थ कत्थचि निक्खिपित्वा पुन पच्चागच्छन्तेन पाकतिकट्ठाने ठपेतब्बा. ‘‘सचे वस्सिस्सतीति जानन्तो अज्झोकासे ठपेति, दुक्कट’’न्ति महापच्चरियं वुत्तं. सचे पन तत्र तत्रेव सम्मज्जनत्थाय सम्मज्जनी निक्खित्ता होति, तं तं ठानं सम्मज्जित्वा तत्र तत्रेव निक्खिपितुं वट्टति, आसनसालं सम्मज्जन्तेन वत्तं जानितब्बं. तत्रिदं वत्तं – मज्झतो पट्ठाय पादट्ठानाभिमुखा वालिका हरितब्बा, कचवरं हत्थेहि गहेत्वा बहि छड्डेतब्बं.

८६. सचे वुत्तप्पकारं चतुब्बिधम्पि सङ्घिकं सेनासनं अज्झोकासे वा रुक्खमूले वा मण्डपे वा अनुपसम्पन्नेन सन्थरापेति, येन सन्थरापितं, तस्स पलिबोधो. सचे पन उपसम्पन्नेन सन्थरापेति, येन सन्थतं, तस्स पलिबोधो. तत्रायं विनिच्छयो (पाचि. अट्ठ. १११) – थेरो भोजनसालायं भत्तकिच्चं कत्वा दहरं आणापेति ‘‘गच्छ दिवाट्ठाने मञ्चपीठं पञ्ञपेही’’ति. सो तथा कत्वा निसिन्नो, थेरो यथारुचि विचरित्वा तत्थ गन्त्वा थविकं वा उत्तरासङ्गं वा ठपेति, ततो पट्ठाय थेरस्स पलिबोधो. निसीदित्वा सयं गच्छन्तो नेव उद्धरति न उद्धरापेति, लेड्डुपातातिक्कमे पाचित्तियं. सचे पन थेरो तत्थ थविकं वा उत्तरासङ्गं वा अट्ठपेत्वा चङ्कमन्तोव दहरं ‘‘गच्छ त्व’’न्ति भणति, तेन ‘‘इदं, भन्ते, मञ्चपीठ’’न्ति आचिक्खितब्बं. सचे थेरो वत्तं जानाति, ‘‘त्वं गच्छ, अहं पाकतिकं करिस्सामी’’ति वत्तब्बं. सचे बालो होति अनुग्गहितवत्तो, ‘‘गच्छ, मा इध तिट्ठ, नेव निसीदितुं न निपज्जितुं देमी’’ति दहरं तज्जेतियेव. दहरेन ‘‘भन्ते, सुखं सयथा’’ति कप्पं लभित्वा वन्दित्वा गन्तब्बं. तस्मिं गते थेरस्सेव पलिबोधो, पुरिमनयेनेव चस्स आपत्ति वेदितब्बा.

अथ पन आणत्तिक्खणेयेव दहरो ‘‘मय्हं भण्डे भण्डधोवनादि किञ्चि करणीयं अत्थी’’ति वदति, थेरो पन तं ‘‘पञ्ञपेत्वा गच्छाही’’ति वत्वा भोजनसालतो निक्खमित्वा अञ्ञत्थ गच्छति, पादुद्धारेन कारेतब्बो ¶ . सचे तत्थेव गन्त्वा निसीदति, पुरिमनयेनेव चस्स लेड्डुपातातिक्कमे आपत्ति. सचे पन थेरो सामणेरं आणापेति, सामणेरे तत्थ मञ्चपीठं पञ्ञपेत्वा निसिन्नेपि भोजनसालतो अञ्ञत्थ गच्छन्तो पादुद्धारेन कारेतब्बो. गन्त्वा निसिन्नो पुन गमनकाले लेड्डुपातातिक्कमे आपत्तिया कारेतब्बो. सचे पन आणापेन्तो ‘‘मञ्चपीठं पञ्ञपेत्वा तत्थेव निसीदा’’ति आणापेति, यत्रिच्छति, तत्र गन्त्वा आगन्तुं लभति. सयं पन पाकतिकं अकत्वा गच्छन्तस्स लेड्डुपातातिक्कमे पाचित्तियं. अन्तरसन्निपाते ¶ मञ्चपीठादीनि पञ्ञपेत्वा निसिन्नेहि गमनकाले आरामिकानं ‘‘इदं पटिसामेथा’’ति वत्तब्बं, अवत्वा गच्छन्तानं लेड्डुपातातिक्कमे आपत्ति.

८७. महाधम्मस्सवनं नाम होति, तत्थ उपोसथागारतोपि भोजनसालतोपि आहरित्वा मञ्चपीठानि पञ्ञपेन्ति, आवासिकानंयेव पलिबोधो. सचे आगन्तुका ‘‘इदं अम्हाकं उपज्झायस्स, इदं आचरियस्सा’’ति गण्हन्ति, ततो पट्ठाय तेसं पलिबोधो. गमनकाले पाकतिकं अकत्वा लेड्डुपातं अतिक्कमन्तानं आपत्ति. महापच्चरियं पन वुत्तं ‘‘याव अञ्ञे न निसीदन्ति, ताव येहि पञ्ञत्तं, तेसं भारो, अञ्ञेसु आगन्त्वा निसिन्नेसु निसिन्नकानं भारो. सचे ते अनुद्धरित्वा वा अनुद्धरापेत्वा वा गच्छन्ति, दुक्कटं. कस्मा? अनाणत्तिया पञ्ञपितत्ता’’ति. धम्मासने पञ्ञत्ते याव उस्सारको वा धम्मकथिको वा नागच्छति, ताव पञ्ञापकानं पलिबोधो. तस्मिं आगन्त्वा निसिन्ने तस्स पलिबोधो. सकलं अहोरत्तं धम्मस्सवनं होति, अञ्ञो उस्सारको वा धम्मकथिको वा उट्ठाति, अञ्ञो निसीदति, यो यो आगन्त्वा निसीदति, तस्स तस्सेव भारो. उट्ठहन्तेन पन ‘‘इदमासनं तुम्हाकं भारो’’ति वत्वा गन्तब्बं. सचेपि इतरस्मिं अनागते पठमं निसिन्नो उट्ठाय गच्छति, तस्मिञ्च अन्तोउपचारट्ठेयेव इतरो आगन्त्वा निसीदति, उट्ठाय गतो आपत्तिया न कारेतब्बो. सचे पन इतरस्मिं अनागतेयेव पठमं निसिन्नो उट्ठायासना लेड्डुपातं अतिक्कमति, आपत्तिया कारेतब्बो. ‘‘सब्बत्थ लेड्डुपातातिक्कमे पठमपादे दुक्कटं, दुतियपादे पाचित्तिय’’न्ति अयं नयो महापच्चरियं वुत्तोति.

८८. सचे ¶ पन वुत्तप्पकारसेनासनतो अञ्ञं सङ्घिकं चिमिलिकं वा उत्तरत्थरणं वा भूमत्थरणं वा तट्टिकं वा चम्मखण्डं वा पादपुञ्छनिं वा फलकपीठं वा अज्झोकासे सन्थरित्वा वा सन्थरापेत्वा वा तं पक्कमन्तो नेव उद्धरति न उद्धरापेति अनापुच्छं वा गच्छति, दुक्कटं. आधारकं पत्तपिधानकं पादकठलिकं तालवण्टं बीजनिपत्तकं यं किञ्चि दारुभण्डं अन्तमसो पानीयउळुङ्कं पानीयसङ्खं अज्झोकासे निक्खिपित्वा गच्छन्तस्सपि दुक्कटं. अज्झोकासे रजनं पचित्वा रजनभाजनं रजनउळुङ्को रजनदोणिकाति सब्बं अग्गिसालाय पटिसामेतब्बं. सचे अग्गिसाला नत्थि, अनोवस्सके पब्भारे निक्खिपितब्बं. तस्मिम्पि असति यत्थ ओलोकेन्ता भिक्खू पस्सन्ति, तादिसे ठाने ठपेत्वा गन्तुं वट्टति. अञ्ञपुग्गलिके पन मञ्चपीठादिसेनासनेपि दुक्कटमेव. एत्थ पन ‘‘यस्मिं विस्सासग्गाहो न रुहति, तस्स सन्तके दुक्कटं. यस्मिं पन विस्सासग्गाहो रुहति, तस्स सन्तकं अत्तनो पुग्गलिकमेव होती’’ति महापच्चरियादीसु वुत्तं. अत्तनो पुग्गलिके पन अनापत्तियेव. यो भिक्खु ¶ वा सामणेरो वा आरामिको वा लज्जी होति, अत्तनो पलिबोधं विय मञ्ञति, तथारूपं अनापुच्छित्वा गच्छन्तस्सपि अनापत्ति. यो पन आतपे ओतापेन्तो ‘‘आगन्त्वा उद्धरिस्सामी’’ति गच्छति, तस्सपि अनापत्ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

मञ्चपीठादिसङ्घिकसेनासनेसु

पटिपज्जितब्बविनिच्छयकथा समत्ता.

१८. कालिकविनिच्छयकथा

८९. कालिकानिपि ¶ चत्तारीति एत्थ (पाचि. अट्ठ. २५५-२५६) यावकालिकं यामकालिकं सत्ताहकालिकं यावजीविकन्ति इमानि चत्तारि कालिकानि वेदितब्बानि. तत्थ पुरेभत्तं पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जितब्बं यं किञ्चि खादनीयभोजनीयं याव मज्झन्हिकसङ्खतो कालो, ताव परिभुञ्जितब्बतो यावकालिकं. सद्धिं अनुलोमपानेहि अट्ठविधं पानं याव रत्तिया पच्छिमयामसङ्खातो ¶ यामो, ताव परिभुञ्जितब्बतो यामो कालो अस्साति यामकालिकं. सप्पिआदि पञ्चविधं भेसज्जं पटिग्गहेत्वा सत्ताहं निधेतब्बतो सत्ताहो कालो अस्साति सत्ताहकालिकं. ठपेत्वा उदकं अवसेसं सब्बम्पि पटिग्गहितं यावजीवं परिहरित्वा सति पच्चये परिभुञ्जितब्बतो यावजीविकन्ति वुच्चति.

९०. तत्थ यावकालिकेसु भोजनीयं नाम ओदनो कुम्मासो सत्तु मच्छो मंसन्ति. पञ्च भोजनानि यामकालिकं सत्ताहकालिकं यावजीविकञ्च ठपेत्वा अवसेसं खादनीयं नाम. एत्थ (पाचि. अट्ठ. २४८-९) पन यं ताव सक्खलिमोदकादि पुब्बण्णापरण्णमयं खादनीयं, तत्थ वत्तब्बमेव नत्थि. यम्पि वनमूलादिप्पभेदं आमिसगतिकं होति. सेय्यथिदं – मूलखादनीयं कन्दखादनीयं मुळालखादनीयं मत्थकखादनीयं खन्धखादनीयं तचखादनीयं पत्तखादनीयं पुप्फखादनीयं फलखादनीयं अट्ठिखादनीयं पिट्ठखादनीयं निय्यासखादनीयन्ति, इदम्पि खादनीयसङ्ख्यमेव गच्छति.

तत्थ पन आमिसगतिकसल्लक्खणत्थं इदं मुखमत्तनिदस्सनं – मूलखादनीये ताव मूलकमूलं खारकमूलं चच्चुमूलं तम्बकमूलं तण्डुलेय्यकमूलं वत्थुलेय्यकमूलं वजकलिमूलं जज्झरिमूलन्ति एवमादीनि सूपेय्यपण्णमूलानि आमिसगतिकानि. एत्थ च वजकलिमूले जरट्ठं छिन्दित्वा छड्डेन्ति, तं यावजीविकं होति. अञ्ञम्पि एवरूपं एतेनेव नयेन वेदितब्बं. मूलकखारकजज्झरिमूलानं पन जरट्ठानिपि आमिसगतिकानेवाति वुत्तं. यानि पन पाळियं –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, मूलानि भेसज्जानि हलिद्दिं सिङ्गिवेरं वचं वचत्तं अतिविसं कटुकरोहिणिं उसीरं भद्दमुत्तकं, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि मूलानि भेसज्जानि ¶ नेव खादनीये खादनीयत्थं फरन्ति, न भोजनीये भोजनीयत्थं फरन्ती’’ति (महाव. २६३) –

वुत्तानि, तानि यावजीविकानि. तेसं चूळपञ्चमूलं महापञ्चमूलन्तिआदिना नयेन गणियमानानं गणनाय अन्तो नत्थि, खादनीयत्थञ्च भोजनीयत्थञ्च अफरणभावोयेव पनेतेसं लक्खणं. तस्मा यं किञ्चि मूलं तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थं भोजनीयत्थञ्च फरति, तं यावकालिकं, इतरं यावजीविकन्ति वेदितब्बं ¶ . सुबहुं वत्वापि हि इमस्मिंयेव लक्खणे ठातब्बं. नामसञ्ञासु पन वुच्चमानासु तं तं नामं अजानन्तानं सम्मोहोयेव होति, तस्मा नामसञ्ञाय आदरं अकत्वा लक्खणमेव दस्सितं. यथा च मूले, एवं कन्दादीसुपि लक्खणं दस्सयिस्साम, तस्सेव वसेन विनिच्छयो वेदितब्बो. यञ्च तं पाळियं हलिद्दादि अट्ठविधं वुत्तं, तस्स खन्धतचपुप्फफलादि सब्बं यावजीविकन्ति वुत्तं.

कन्दखादनीये दुविधो कन्दो दीघो च भिसकिंसुककन्दादि, वट्टो च उप्पलकसेरुककन्दादि, यं गण्ठीतिपि वदन्ति. तत्थ सब्बेसं कन्दानं जिण्णजरट्ठट्ठानञ्च छल्लि च सुखुममूलानि च यावजीविकानि, तरुणो पन सुखखादनीयो सालकल्याणिपोतककन्दो किंसुकपोतककन्दो अम्बाटककन्दो केतककन्दो मालुवकन्दो भिससङ्खातो पदुमपुण्डरीककन्दो पिण्डालुमसालुआदयो च खीरवल्लिकन्दो आलुवकन्दो सिग्गुकन्दो तालकन्दो नीलुप्पलरत्तुप्पलकुमुदसोगन्धिकानं कन्दा कदलिकन्दो वेळुकन्दो कसेरुककन्दोति एवमादयो तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थञ्च भोजनीयत्थञ्च फरणककन्दा यावकालिका. खीरवल्लिकन्दो अधोतो यावजीविको, धोतो यावकालिको. खीरकाकोलिजीविकउसभकलसुणादिकन्दा पन यावजीविका. ते पाळियं ‘‘यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि मूलानि भेसज्जानी’’ति एवं (महाव. २६३) मूलभेसज्जसङ्गहेनेव सङ्गहिता.

मुळालखादनीये पदुममुळालं पुण्डरीकमुळालं मूलसदिसंयेव. एरकमुळालं कन्दुलमुळालन्ति एवमादि तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थं भोजनीयत्थञ्च फरणकमुळालं यावकालिकं, हलिद्दिसिङ्गिवेरमकचिचतुरस्सवल्लिकेतकतालहिन्तालकुन्तालनाळिकेरपूगरुक्खादिमुळालं पन यावजीविकं. तं सब्बम्पि पाळियं ‘‘यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि मूलानि भेसज्जानी’’ति एवं मूलभेसज्जसङ्गहेनेव सङ्गहितं.

मत्थकखादनीये ¶ तालहिन्तालकुन्तालकेतकनाळिकेरपूगरुक्खखज्जूरिवेत्तएरककदलीनं कळीरसङ्खाता मत्थका, वेणुकळीरो नळकळीरो उच्छुकळीरो ¶ मूलककळीरो सासपकळीरो सतावरिकळीरो सत्तन्नं धञ्ञानं कळीराति एवमादि तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थं भोजनीयत्थञ्च फरणको रुक्खवल्लिआदीनं मत्थको यावकालिको, हलिद्दिसिङ्गिवेरवचमकचिलसुणानं कळीरा, तालहिन्तालकुन्तालनाळिकेरकळीरानञ्च छिन्दित्वा पातितो जरट्ठबुन्दो यावजीविको.

खन्धखादनीये अन्तोपथवीगतो सालकल्याणीखन्धो उच्छुखन्धो नीलुप्पलरत्तुप्पलकुमुदसोगन्धिकानं दण्डकखन्धाति एवमादि तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थं भोजनीयत्थञ्च फरणको खन्धो यावकालिको, उप्पलजातीनं पण्णदण्डको पदुमजातीनं सब्बोपि दण्डको करविन्ददण्डादयो च अवसेससब्बखन्धा यावजीविका.

तचखादनीये उच्छुतचोव एको यावकालिको, सोपि सरसो, सेसो सब्बो यावजीविको. तेसं पन मत्थकखन्धतचानं तिण्णम्पि पाळियं कसावभेसज्जेन सङ्गहो वेदितब्बो. वुत्तञ्हेतं –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, कसावानि भेसज्जानि निम्बकसावं कुटजकसावं पटोलकसावं फग्गवकसावं नत्तमालकसावं, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि कसावानि भेसज्जानि नेव खादनीये खादनीयत्थं फरन्ति, न भोजनीये भोजनीयत्थं फरन्ती’’ति (महाव. २६३).

एत्थ हि एतेसम्पि सङ्गहो सिज्झति. वुत्तकसावानि च सब्बकप्पियानीति वेदितब्बानि.

पत्तखादनीये मूलकं खारको चच्चु तम्बको तण्डुलेय्यको पपुन्नागो वत्थुलेय्यको वजकलि जज्झरि सेल्लु सिग्गु कासमद्दको उम्माचीनमुग्गो मासो राजमासो ठपेत्वा महानिप्फावं अवसेसनिप्फावो अग्गिमन्थो सुनिसन्नको सेतवरणो नाळिका भूमियं जातलोणीति एतेसं पत्तानि, अञ्ञानि च एवरूपानि तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थञ्च भोजनीयत्थञ्च फरणकानि पत्तानि एकंसेन यावकालिकानि ¶ , या पनञ्ञा ¶ महानखपिट्ठिमत्तपण्णा लोणिरुक्खे च गच्छे च आरोहति, तस्सा पत्तं यावजीविकं. ब्रह्मिपत्तञ्च यावकालिकन्ति दीपवासिनो वदन्ति. अम्बपल्लवं यावकालिकं, असोकपल्लवं पन यावजीविकं. यानि चञ्ञानि पाळियं –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पण्णानि भेसज्जानि निम्बपण्णं कुटजपण्णं पटोलपण्णं सुलसिपण्णं कप्पासपण्णं, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि पण्णानि भेसज्जानि नेव खादनीये खादनीयत्थं फरन्ति, न भोजनीये भोजनीयत्थं फरन्ती’’ति (महाव. २६३) –

वुत्तानि, तानि यावजीविकानि. न केवलञ्च पण्णानि, तेसं पुप्फफलानिपि. यावजीविकपण्णानं पन फग्गवपण्णं अज्जुकपण्णं फणिज्जकपण्णं तम्बूलपण्णं पदुमिनिपण्णन्ति एवं गणनवसेन अन्तो नत्थि.

पुप्फखादनीये मूलकपुप्फं खारकपुप्फं चच्चुपुप्फं तम्बकपुप्फं वजकलिपुप्फं जज्झरिपुप्फं चूळनिप्फावपुप्फं महानिप्फावपुप्फं कसेरुकपुप्फं नाळिकेरतालकेतकानं तरुणपुप्फानि सेतवरणपुप्फं सिग्गुपुप्फं उप्पलपदुमजातिकानं पुप्फानं कण्णिकामत्तं अगन्धिपुप्फं करीरपुप्फं जीवन्ती पुप्फन्ति एवमादि तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थं भोजनीयत्थञ्च फरणपुप्फं यावकालिकं, असोकबकुलकुय्यकपुन्नागचम्पकजातिकरवीरकणिकारकुन्दनवमालिकमल्लिकादीनं पन पुप्फं यावजीविकं, तस्स गणनाय अन्तो नत्थि. पाळियं पनस्स कसावभेसज्जेन सङ्गहो वेदितब्बो.

फलखादनीये पनसलबुजतालनाळिकेरअम्बजम्बुअम्बाटकतिन्तिणिकमातुलुङ्गकपित्थलाबुकुम्भण्डपुस्सफलतिम्बरूसकतिपुसवातिङ्गणचोचमोचमधुकादीनं फलानि, यानि लोके तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थं भोजनीयत्थञ्च फरन्ति, सब्बानि तानि यावकालिकानि, नामगणनवसेन तेसं न सक्का परियन्तं दस्सेतुं. यानि पन पाळियं –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, फलानि भेसज्जानि बिलङ्गं पिप्पलिं मरीचं हरीतकं विभीतकं आमलकं गोट्ठफलं, यानि वा पनञ्ञानिपि ¶ अत्थि फलानि भेसज्जानि नेव खादनीये खादनीयत्थं फरन्ति, न भोजनीये भोजनीयत्थं फरन्ती’’ति (महाव. २६३) –

वुत्तानि ¶ , तानि यावजीविकानि. तेसम्पि अपरिपक्कानि अच्छिवबिम्बवरणकेतककास्मरीआदीनं फलानि जातिफलं कटुकफलं एळा तक्कोलन्ति एवं नामवसेन न सक्का परियन्तं दस्सेतुं.

अट्ठिखादनीये लबुजट्ठि पनसट्ठि अम्बाटकट्ठि सालट्ठि खज्जूरीकेतकतिम्बरूसकानं तरुणफलट्ठि तिन्तिणिकट्ठि बिम्बफलट्ठि उप्पलपदुमजातीनं पोक्खरट्ठीति एवमादीनि तेसु तेसु जनपदेसु मनुस्सानं पकतिआहारवसेन खादनीयत्थं भोजनीयत्थञ्च फरणकानि अट्ठीनि यावकालिकानि, मधुकट्ठि पुन्नागट्ठि हरीतकादीनं अट्ठीनि सिद्धत्थकट्ठि राजिकट्ठीति एवमादीनि अट्ठीनि यावजीविकानि. तेसं पाळियं फलभेसज्जेनेव सङ्गहो वेदितब्बो.

पिट्ठखादनीये सत्तन्नं ताव धञ्ञानं धञ्ञानुलोमानं अपरण्णानञ्च पिट्ठं पनसपिट्ठं लबुजपिट्ठं अम्बाटकपिट्ठं सालपिट्ठं धोतकतालपिट्ठं खीरवल्लिपिट्ठञ्चाति एवमादीनि तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थं भोजनीयत्थञ्च फरणकानि पिट्ठानि यावकालिकानि, अधोतकं तालपिट्ठं खीरवल्लिपिट्ठं अस्सगन्धादिपिट्ठानि च यावजीविकानि. तेसं पाळियं कसावेहि मूलफलेहि च सङ्गहो वेदितब्बो.

निय्यासखादनीये – एको उच्छुनिय्यासोव सत्ताहकालिको, सेसा –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, जतूनि भेसज्जानि हिङ्गुं हिङ्गुजतुं हिङ्गुसिपाटिकं तकं तकपत्तिं तकपण्णिं सज्जुलसं, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि जतूनि भेसज्जानी’’ति (महाव. २६३) –

एवं पाळियं वुत्ता निय्यासा यावजीविका. तत्थ येवापनकवसेन सङ्गहितानं अम्बनिय्यासो कणिकारनिय्यासोति एवं नामवसेन न सक्का परियन्तं दस्सेतुं. एवं इमेसु मूलखादनीयादीसु यं किञ्चि यावकालिकं, सब्बम्पि इमस्मिं अत्थे अवसेसं खादनीयं नामाति सङ्गहितं.

९१. यामकालिकेसु ¶ पन अट्ठ पानानि नाम अम्बपानं जम्बुपानं चोचपानं मोचपानं मधुकपानं मुद्दिकपानं सालूकपानं फारुसकपानन्ति इमानि अट्ठ पानानि. तत्थ (महाव. अट्ठ. ३००) अम्बपानन्ति आमेहि वा पक्केहि वा अम्बेहि कतपानं. तत्थ आमेहि करोन्तेन ¶ अम्बतरुणानि भिन्दित्वा उदके पक्खिपित्वा आतपे आदिच्चपाकेन पचित्वा परिस्सावेत्वा तदहुपटिग्गहितकेहि मधुसक्कारकप्पूरादीहि योजेत्वा कातब्बं, एवं कतं पुरेभत्तमेव कप्पति. अनुपसम्पन्नेहि कतं लभित्वा पन पुरेभत्तं पटिग्गहितं पुरेभत्तं सामिसपरिभोगेनपि वट्टति, पच्छाभत्तं निरामिसपरिभोगेन याव अरुणुग्गमना वट्टति. एस नयो सब्बपानेसु. जम्बुपानन्ति जम्बुफलेहि कतपानं. चोचपानन्ति अट्ठिककदलिफलेहि कतपानं. मोचपानन्ति अनट्ठिकेहि कदलिफलेहि कतपानं. मधुकपानन्ति मधुकानं जातिरसेन कतपानं. तं पन उदकसम्भिन्नं वट्टति, सुद्धं न वट्टति. मुद्दिकपानन्ति मुद्दिका उदके मद्दित्वा अम्बपानं विय कतपानं. सालूकपानन्ति रत्तुप्पलनीलुप्पलादीनं सालूके मद्दित्वा कतपानं. फारुसकपानन्ति फारुसकफलेहि अम्बपानं विय कतपानं. इमानि अट्ठ पानानि सीतानिपि आदिच्चपाकानिपि वट्टन्ति, अग्गिपाकानि न वट्टन्ति.

अवसेसानि वेत्ततिन्तिणिकमातुलुङ्गकपित्थकोसम्बकरमन्दादिखुद्दकफलपानानि अट्ठपानगअकानेव. तानि किञ्चापि पाळियं न वुत्तानि, अथ खो कप्पियं अनुलोमेन्ति, तस्मा कप्पन्ति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बं फलरसं ठपेत्वा धञ्ञफलरस’’न्ति (महाव. अट्ठ. ३००) वुत्तत्ता ठपेत्वा सानुलोमधञ्ञफलरसं अञ्ञं फलपानं नाम अकप्पियं नत्थि, सब्बं यामकालिकमेव. तत्थ सानुलोमधञ्ञफलरसो नाम सत्तन्नञ्चेव धञ्ञानं तालनाळिकेरपनसलबुजअलाबुकुम्भण्डपुस्सफलतिपुसएळालुकाति नवन्नञ्च महाफलानं सब्बेसञ्च पुब्बण्णापरण्णानं अनुलोमधञ्ञानं रसो यावकालिको, तस्मा पच्छाभत्तं न वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बं पत्तरसं ठपेत्वा डाकरस’’न्ति (महाव. ३००) वुत्तत्ता पक्कडाकरसं ठपेत्वा यावकालिकपत्तानम्पि सीतोदकेन मद्दित्वा कतरसो वा आदिच्चपाको वा वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बं पुप्फरसं ठपेत्वा मधुकपुप्फरस’’न्ति वुत्तत्ता मधुकपुप्फरसं ठपेत्वा सब्बोपि पुप्फरसो वट्टति.

९२. सत्ताहकालिकं ¶ नाम सप्पि नवनीतं तेलं मधु फाणितन्ति इमानि पञ्च भेसज्जानि. तत्थ सप्पि नाम गोसप्पि वा अजिकासप्पि वा महिंससप्पि वा येसं मंसं कप्पति, तेसं सप्पि. नवनीतं नाम तेसंयेव नवनीतं. तेलं नाम तिलतेलं सासपतेलं मधुकतेलं एरण्डतेलं वसातेलं. मधु नाम मक्खिकामधु. फाणितं नाम उच्छुम्हा निब्बत्तं (पचि. २६०). यावजीविकं पन हेट्ठा यावकालिके मूलखादनीयादीसु वुत्तनयेनेव वेदितब्बं.

९३. तत्थ ¶ (पाचि. अट्ठ. २५६) अरुणोदये पटिग्गहितं यावकालिकं सतक्खत्तुम्पि निदहित्वा याव कालो नातिक्कमति, ताव परिभुञ्जितुं वट्टति, यामकालिकं एकं अहोरत्तं, सत्ताहकालिकं सत्तरत्तं, इतरं सति पच्चये यावजीवम्पि परिभुञ्जितुं वट्टति. पटिग्गहेत्वा एकरत्तं वीतिनामितं पन यं किञ्चि यावकालिकं वा यामकालिकं वा अज्झोहरितुकामताय गण्हन्तस्स पटिग्गहणे ताव दुक्कटं, अज्झोहरतो पन एकमेकस्मिं अज्झोहारे सन्निधिपच्चया पाचित्तियं. सचेपि पत्तो दुद्धोतो होति, यं अङ्गुलिया घंसन्तस्स लेखा पञ्ञायति, गण्ठिकपत्तस्स वा गण्ठिकन्तरे स्नेहो पविट्ठो होति, सो उण्हे ओतापेन्तस्स पग्घरति, उण्हयागुया वा गहिताय सन्दिस्सति, तादिसे पत्तेपि पुनदिवसे भुञ्जन्तस्स पाचित्तियं, तस्मा पत्तं धोवित्वा पुन तत्थ अच्छोदकं वा आसिञ्चित्वा अङ्गुलिया वा घंसित्वा निस्नेहभावो जानितब्बो. सचे हि उदके वा स्नेहभावो, पत्ते वा अङ्गुलिलेखा पञ्ञायति, दुद्धोतो होति, तेलवण्णपत्ते पन अङ्गुलिलेखा पञ्ञायति, सा अब्बोहारिका. यम्पि भिक्खू निरपेक्खा सामणेरानं परिच्चजन्ति, तञ्चे सामणेरा निदहित्वा देन्ति, सब्बं वट्टति. सयं पटिग्गहेत्वा अपरिच्चत्तमेव हि दुतियदिवसे न वट्टति. ततो हि एकसित्थम्पि अज्झोहरतो पाचित्तियमेव. अकप्पियमंसेसु मनुस्समंसे थुल्लच्चयेन सद्धिं पाचित्तियं, अवसेसेसु दुक्कटेन सद्धिं.

यामकालिकं सति पच्चये अज्झोहरतो पाचित्तियं, आहारत्थाय अज्झोहरतो दुक्कटेन सद्धिं पाचित्तियं. सचे पवारितो हुत्वा अनतिरित्तकतं अज्झोहरति, पकतिआमिसे द्वे पाचित्तियानि, मनुस्समंसे थुल्लच्चयेन सद्धिं द्वे, सेसअकप्पियमंसे दुक्कटेन सद्धिं. यामकालिकं सति ¶ पच्चये सामिसेन मुखेन अज्झोहरतो द्वे, निरामिसेन एकमेव. आहारत्थाय अज्झोहरतो विकप्पद्वयेपि दुक्कटं वड्ढति. सचे विकाले अज्झोहरति, पकतिभोजने सन्निधिपच्चया च विकालभोजनपच्चया च द्वे पाचित्तियानि, अकप्पियमंसे थुल्लच्चयं दुक्कटञ्च वड्ढति. यामकालिके विकालपच्चया अनापत्ति. अनतिरित्तपच्चया पन विकाले सब्बविकप्पेसु अनापत्ति.

सत्ताहकालिकं पन यावजीविकञ्च आहारत्थाय पटिग्गण्हतो पटिग्गण्हनपच्चया ताव दुक्कटं, अज्झोहरतो पन सचे निरामिसं होति, अज्झोहारे दुक्कटं. अथ आमिससंसट्ठं पटिग्गहेत्वा ठपितं होति, यथावत्थुकं पाचित्तियमेव.

९४. सत्ताहकालिकेसु पन सप्पिआदीसु अयं विनिच्छयो (पारा. अट्ठ. २.६२२) – सप्पि ¶ ताव पुरेभत्तं पटिग्गहितं तदहुपुरेभत्तं सामिसम्पि निरामिसम्पि परिभुञ्जितुं वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसं परिभुञ्जितब्बं. सत्ताहातिक्कमे सचे एकभाजने ठपितं, एकं निस्सग्गियं. सचे बहूसु, वत्थुगणनाय निस्सग्गियानि. पच्छाभत्तं पटिग्गहितं निरामिसमेव वट्टति, पुरेभत्तं वा पच्छाभत्तं वा उग्गहितकं कत्वा निक्खित्तं अज्झोहरितुं न वट्टति, अब्भञ्जनादीसु उपनेतब्बं. सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति अनज्झोहरणीयतं आपन्नत्ता. सचे अनुपसम्पन्नो पुरेभत्तं पटिग्गहितनवनीतेन सप्पिं कत्वा देति, पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, सचे सयं करोति, सत्ताहम्पि निरामिसमेव वट्टति. पच्छाभत्तं पटिग्गहितनवनीतेन येन केनचि कतसप्पि सत्ताहम्पि निरामिसमेव वट्टति, उग्गहितकेन कते पुब्बे वुत्तसुद्धसप्पिनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो. पुरेभत्तं पटिग्गहितखीरेन वा दधिना वा कतसप्पि अनुपसम्पन्नेन कतं सामिसम्पि तदहुपुरेभत्तं वट्टति, सयंकतं निरामिसमेव वट्टति.

९५. नवनीतं तापेन्तस्स हि सामंपाको न होति, सामंपक्केन पन तेन सद्धिं आमिसं न वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय च न वट्टतियेव. सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति सवत्थुकस्स पटिग्गहितत्ता. पच्छाभत्तं पटिग्गहितकेहि कतं पन अब्भञ्जनादीसु उपनेतब्बं. पुरेभत्तम्पि च उग्गहितकेहि कतं, उभयेसम्पि सत्ताहातिक्कमे अनापत्ति. एस ¶ नयो अकप्पियमंससप्पिम्हि. अयं पन विसेसो – यत्थ पाळियं आगतसप्पिना निस्सग्गियं, तत्थ इमिना दुक्कटं. अन्धकट्ठकथायं कारणपतिरूपकं वत्वा मनुस्ससप्पि च नवनीतञ्च पटिक्खित्तं, तं दुप्पटिक्खित्तं सब्बअट्ठकथासु अनुञ्ञातत्ता. परतो चस्स विनिच्छयोपि आगच्छिस्सति. पाळियं आगतनवनीतम्पि पुरेभत्तं पटिग्गहितं तदहुपुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय निरामिसमेव. सत्ताहातिक्कमे नानाभाजनेसु ठपिते भाजनगणनाय, एकभाजनेपि अमिस्सेत्वा पिण्डपिण्डवसेन ठपिते पिण्डगणनाय निस्सग्गियानि. पच्छाभत्तं पटिग्गहितं सप्पिनयेन वेदितब्बं. एत्थ पन दधिगुळिकायोपि तक्कबिन्दूनिपि होन्ति, तस्मा धोतं वट्टतीति उपड्ढत्थेरा आहंसु. महासिवत्थेरो पन ‘‘भगवता अनुञ्ञातकालतो पट्ठाय तक्कतो उद्धटमत्तमेव खादिंसू’’ति आह. तस्मा नवनीतं परिभुञ्जन्तेन धोवित्वा दधितक्कमक्खिकाकिपिल्लिकादीनि अपनेत्वा परिभुञ्जितब्बं. पचित्वा सप्पिं कत्वा परिभुञ्जितुकामेन अधोतम्पि परिभुञ्जितुं वट्टति. यं तत्थ दधिगतं वा तक्कगतं वा, तं खयं गमिस्सति. एत्तावता हि सवत्थुकपटिग्गहितं नाम न होतीति अयमेत्थ अधिप्पायो. आमिसेन सद्धिं पक्कत्ता पन तस्मिम्पि कुक्कुच्चायन्ति कुक्कुच्चका. इदानि उग्गहेत्वा ठपितनवनीते च पुरेभत्तं खीरदधीनि पटिग्गहेत्वा कतनवनीते ¶ च पच्छाभत्तं तानि पटिग्गहेत्वा कतनवनीते च उग्गहितकेहि कतनवनीते च अकप्पियमंसनवनीते च सब्बो आपत्तानापत्तिपरिभोगापरिभोगनयो सप्पिम्हि वुत्तक्कमेनेव गहेतब्बो. तेलभिक्खाय पविट्ठानं पन भिक्खूनं तत्थेव सप्पिम्पि नवनीतम्पि पक्कतेलम्पि अपक्कतेलम्पि आकिरन्ति. तत्थ तक्कदधिबिन्दूनिपि भत्तसित्थानिपि तण्डुलकणापि मक्खिकादयोपि होन्ति, आदिच्चपाकं कत्वा परिस्सावेत्वा गहितं सत्ताहकालिकं होति. पटिग्गहेत्वा च ठपितभेसज्जेहि सद्धिं पचित्वा नत्थुपानम्पि कातुं वट्टति. सचे वद्दलिसमये लज्जी सामणेरो यथा तत्थ पतिततण्डुलकणादयो न पच्चन्ति, एवं अग्गिम्हि विलीयापेत्वा परिस्सावेत्वा पुन पचित्वा देति, पुरिमनयेनेव सत्ताहं वट्टति.

९६. तेलेसु तिलतेलं ताव पुरेभत्तं पटिग्गहितं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय निरामिसमेव वट्टति. सत्ताहातिक्कमे ¶ तस्स भाजनगणनाय निस्सग्गियभावो वेदितब्बो. पच्छाभत्तं पटिग्गहितं सत्ताहं निरामिसमेव वट्टति, उग्गहितकं कत्वा निक्खित्तं अज्झोहरितुं न वट्टति, सीसमक्खनादीसु उपनेतब्बं, सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति. पुरेभत्तं तिले पटिग्गहेत्वा कततेलं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय अनज्झोहरणीयं होति, सीसमक्खनादीसु उपनेतब्बं, सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति. पच्छाभत्तं तिले पटिग्गहेत्वा कततेलं अनज्झोहरणीयमेव सवत्थुकपटिग्गहितत्ता. सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति, सीसमक्खनादीसु उपनेतब्बं. पुरेभत्तं वा पच्छाभत्तं वा उग्गहितकतिलेहि कततेलेपि एसेव नयो. पुरेभत्तं पटिग्गहिततिले भज्जित्वा वा तिलपिट्ठं वा सेदेत्वा उण्होदकेन वा तेमेत्वा कततेलं सचे अनुपसम्पन्नेन कतं, पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, अत्तना कतं निब्बट्टितत्ता पुरेभत्तं निरामिसं वट्टति, सामंपक्कत्ता सामिसं न वट्टति. सवत्थुकपटिग्गहितत्ता पन पच्छाभत्ततो पट्ठाय उभयम्पि अनज्झोहरणीयं, सीसमक्खनादीसु उपनेतब्बं, सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति. यदि पन अप्पं उण्होदकं होति अब्भुक्किरणमत्तं, अब्बोहारिकं होति सामंपाकगणनं न गच्छति. सासपतेलादीसुपि अवत्थुकपटिग्गहितेसु अवत्थुकतिलतेले वुत्तसदिसोव विनिच्छयो.

सचे पन पुरेभत्तं पटिग्गहितानं सासपादीनं चुण्णेहि आदिच्चपाकेन सक्का तेलं कातुं, तं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय निरामिसमेव वट्टति, सत्ताहातिक्कमे निस्सग्गियं. यस्मा पन सासपमधुकचुण्णानि सेदेत्वा एरण्डकट्ठीनि च भज्जित्वा एव तेलं करोन्ति, तस्मा एतेसं तेलं अनुपसम्पन्नेहि कतं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, वत्थूनं यावजीविकत्ता पन सवत्थुकपटिग्गहणे दोसो नत्थि. अत्तना कतं सत्ताहं निरामिसपरिभोगेनेव ¶ परिभुञ्जितब्बं. उग्गहितकेहि कतं अनज्झोहरणीयं, बाहिरपरिभोगे वट्टति, सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति. तेलकरणत्थाय सासपमधुकएरण्डकट्ठीनि पटिग्गहेत्वा कततेलं सत्ताहकालिकं, दुतियदिवसे कतं छाहं वट्टति, ततियदिवसे कतं पञ्चाहं वट्टति, चतुत्थ, पञ्चम, छट्ठ, सत्तमदिवसे कतं तदहेव वट्टति. सचे याव अरुणस्स उग्गमना तिट्ठति, निस्सग्गियं, अट्ठमदिवसे कतं अनज्झोहरणीयं, अनिस्सग्गियत्ता पन बाहिरपरिभोगे ¶ वट्टति. सचेपि न करोति, तेलत्थाय गहितसासपादीनं सत्ताहातिक्कमे दुक्कटमेव. पाळियं पन अनागतानि अञ्ञानिपि नाळिकेरनिम्बकोसम्बकरमन्दादीनं तेलानि अत्थि, तानि पटिग्गहेत्वा सत्ताहं अतिक्कामयतो दुक्कटं होति. अयमेतेसु विसेसो – सेसं यावकालिकवत्थुं यावजीविकवत्थुञ्च सल्लक्खेत्वा सामंपाकसवत्थुकपुरेभत्तपच्छाभत्तपटिग्गहितउग्गहितवत्थुविधानं सब्बं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं.

वसातेलं नाम ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्च वसानि अच्छवसं मच्छवसं सुसुकावसं सूकरवसं गद्रभवस’’न्ति (महाव. २६२) एवं अनुञ्ञातवसानं तेलं. एत्थ च ‘‘अच्छवस’’न्ति वचनेन ठपेत्वा मनुस्सवसं सब्बेसं अकप्पियमंसानं वसा अनुञ्ञाता. मच्छग्गहणेन च सुसुकापि गहिता होन्ति, वाळमच्छत्ता पन विसुं वुत्तं. मच्छादिग्गहणेन चेत्थ सब्बेसम्पि कप्पियमंसानं वसा अनुञ्ञाता. मंसेसु हि दस मनुस्सहत्थिअस्ससुनखअहिसीहब्यग्घदीपिअच्छतरच्छानं मंसानि अकप्पियानि, वसासु एका मनुस्सवसा. खीरादीसु अकप्पियं नाम नत्थि. अनुपसम्पन्नेहि कतं निब्बट्टितं वसातेलं पुरेभत्तं पटिग्गहितं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसमेव वट्टति. यं पन तत्थ सुखुमरजसदिसं मंसं वा न्हारु वा अट्ठि वा लोहितं वा होति, तं अब्बोहारिकं. सचे पन वसं पटिग्गहेत्वा सयं करोति, पुरेभत्तं पटिग्गहेत्वा पचित्वा परिस्सावेत्वा सत्ताहं निरामिसपरिभोगेन परिभुञ्जितब्बं. निरामिसपरिभोगञ्हि सन्धाय इदं वुत्तं ‘‘काले पटिग्गहितं काले निप्पक्कं काले संसट्ठं तेलपरिभोगेन परिभुञ्जितु’’न्ति (महाव. २६२). तत्रापि अब्बोहारिकं अब्बोहारिकमेव, पच्छाभत्तं पन पटिग्गहेतुं वा कातुं वा न वट्टतियेव. वुत्तञ्हेतं –

‘‘विकाले चे, भिक्खवे, पटिग्गहितं विकाले निप्पक्कं विकाले संसट्ठं, तं चे परिभुञ्जेय्य, आपत्ति तिण्णं दुक्कटानं. काले चे, भिक्खवे, पटिग्गहितं विकाले निप्पक्कं विकाले संसट्ठं, तं चे परिभुञ्जेय्य, आपत्ति द्विन्नं दुक्कटानं. काले चे, भिक्खवे, पटिग्गहितं काले निप्पक्कं विकाले संसट्ठं, तं चे परिभुञ्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स ¶ . काले चे, भिक्खवे, पटिग्गहितं काले निप्पक्कं काले संसट्ठं, तं चे परिभुञ्जेय्य, अनापत्ती’’ति (महाव. २६२).

उपतिस्सत्थेरं ¶ पन अन्तेवासिका पुच्छिंसु ‘‘भन्ते, सप्पिनवनीतवसानि एकतो पचित्वा निब्बट्टितानि वट्टन्ति, न वट्टन्ती’’ति? ‘‘न वट्टन्ति, आवुसो’’ति. थेरो किरेत्थ पक्कतेलकसटे विय कुक्कुच्चायति. ततो नं उत्तरि पुच्छिंसु ‘‘भन्ते, नवनीते दधिगुळिका वा तक्कबिन्दु वा होति, एतं वट्टती’’ति? ‘‘एतम्पि, आवुसो, न वट्टती’’ति. ततो नं आहंसु ‘‘भन्ते, एकतो पचित्वा एकतो संसट्ठानि तेजवन्तानि होन्ति, रोगं निग्गण्हन्ती’’ति. ‘‘साधावुसो’’ति थेरो सम्पटिच्छि. महासुमत्थेरो पनाह ‘‘कप्पियमंसवसाव सामिसपरिभोगे वट्टति, इतरा निरामिसपरिभोगे वट्टती’’ति. महापदुमत्थेरो पन ‘‘इदं कि’’न्ति पटिक्खिपित्वा ‘‘ननु वाताबाधिका भिक्खू पञ्चमूलकसावयागुयं अच्छसूकरतेलादीनि पक्खिपित्वा यागुं पिवन्ति, सा तेजुस्सदत्ता रोगं निग्गण्हाती’’ति वत्वा ‘‘वट्टती’’ति आह.

९७. मधु नाम मधुकरीहि मधुमक्खिकाहि खुद्दकमक्खिकाहि भमरमक्खिकाहि च कतं मधु. तं पुरेभत्तं पटिग्गहितं पुरेभत्तं सामिसपरिभोगम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसपरिभोगमेव वट्टति, सत्ताहातिक्कमे निस्सग्गियं. सचे सिलेससदिसं महामधुं खण्डं कत्वा ठपितं, इतरं वा नानाभाजनेसु, वत्थुगणनाय निस्सग्गियानि. सचे एकमेव खण्डं, एकभाजने वा इतरं, एकमेव निस्सग्गियं. उग्गहितकं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं, अरुमक्खनादीसु उपनेतब्बं. मधुपटलं वा मधुसित्थकं वा सचे मधुना अमक्खितं परिसुद्धं, यावजीविकं, मधुमक्खितं पन मधुगतिकमेव. चीरिका नाम सपक्खा दीघमक्खिका तुम्बळनामिका च अट्ठिपक्खिका काळमहाभमरा होन्ति, तेसं आसयेसु निय्याससदिसं मधु होति, तं यावजीविकं.

९८. फाणितं नाम उच्छुरसं उपादाय अपक्का वा अवत्थुकपक्का वा सब्बापि अवत्थुका उच्छुविकति. तं फाणितं पुरेभत्तं पटिग्गहितं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसमेव वट्टति, सत्ताहातिक्कमे वत्थुगणनाय निस्सग्गियं. बहू पिण्डा चुण्णे कत्वा एकभाजने पक्खित्ता होन्ति घनसन्निवेसा, एकमेव निस्सग्गियं. उग्गहितकं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं, घरधूपनादीसु उपनेतब्बं. पुरेभत्तं ¶ पटिग्गहितेन अपरिस्सावितउच्छुरसेन कतफाणितं सचे अनुपसम्पन्नेन कतं, सामिसम्पि वट्टति, सयंकतं निरामिसमेव ¶ वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय पन सवत्थुकपटिग्गहितत्ता अनज्झोहरणीयं, सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति. पच्छाभत्तं अपरिस्सावितपटिग्गहितेन कतम्पि अनज्झोहरणीयमेव, सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति. एस नयो उच्छुं पटिग्गहेत्वा कतफाणितेपि. पुरेभत्तं पन परिस्सावितपटिग्गहितेन कतं सचे अनुपसम्पन्नेन कतं, पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसमेव. सयंकतं पुरेभत्तम्पि निरामिसमेव, पच्छाभत्तं परिस्सावितपटिग्गहितेन कतं पन निरामिसमेव सत्ताहं वट्टति. उग्गहितकतं वुत्तनयमेव. ‘‘झामउच्छुफाणितं वा कोट्टितउच्छुफाणितं वा पुरेभत्तमेव वट्टती’’ति महाअट्ठकथायं वुत्तं. महापच्चरियं पन ‘‘एतं सवत्थुकपक्कं वट्टति, नो वट्टती’’ति पुच्छं कत्वा ‘‘उच्छुफाणितं पच्छाभत्तं नो वट्टनकं नाम नत्थी’’ति वुत्तं, तं युत्तं. सीतोदकेन कतं मधुकपुप्फफाणितं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसमेव वट्टति, सत्ताहातिक्कमे वत्थुगणनाय दुक्कटं, खीरं पक्खिपित्वा कतं मधुकफाणितं यावकालिकं. खण्डसक्खरं पन खीरजल्लिकं अपनेत्वा सोधेन्ति, तस्मा वट्टति.

९९. मधुकपुप्फं पन पुरेभत्तम्पि अल्लं वट्टति. भज्जितम्पि वट्टति, भज्जित्वा तिलादीहि मिस्सं वा अमिस्सं वा कत्वा कोट्टितं वट्टति. यदि पन तं गहेत्वा मेरयत्थाय योजेन्ति, योजितं बीजतो पट्ठाय न वट्टति. कदलीखज्जूरीअम्बलबुजपनसचिञ्चादीनं सब्बेसं यावकालिकफलानं फाणितं यावकालिकमेव. मरिचपक्केहि फाणितं करोन्ति, तं यावजीविकं. एवं यथावुत्तानि सत्ताहकालिकानि सप्पिआदीनि पञ्च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्च भेसज्जानी’’ति (महाव. २६०) भेसज्जनामेन अनुञ्ञातत्ता भेसज्जकिच्चं करोन्तु वा मा वा, आहारत्थं फरितुं समत्थानिपि पटिग्गहेत्वा तदहुपुरेभत्तं यथासुखं, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सति पच्चये वुत्तनयेन सत्ताहं परिभुञ्जितब्बानि, सत्ताहातिक्कमे पन भेसज्जसिक्खापदेन निस्सग्गियं पाचित्तियं. सचेपि सासपमत्तं होति, सकिं वा अङ्गुलिया गहेत्वा जिव्हाय सायनमत्तं, निस्सज्जितब्बमेव पाचित्तियञ्च देसेतब्बं. निस्सट्ठं पटिलभित्वा न अज्झोहरितब्बं, न कायिकेन परिभोगेन परिभुञ्जितब्बं ¶ , कायो वा काये अरु वा न मक्खेतब्बं. तेहि मक्खितानि कासावकत्तरयट्ठिउपाहनपादकठलिकमञ्चपीठादीनिपि अपरिभोगानि. ‘‘द्वारवातपानकवाटेसुपि हत्थेन गहणट्ठानं न मक्खेतब्ब’’न्ति महापच्चरियं वुत्तं. ‘‘कसावे पन पक्खिपित्वा द्वारवातपानकवाटानि मक्खेतब्बानी’’ति महाअट्ठकथायं वुत्तं. पदीपे वा काळवण्णे वा उपनेतुं वट्टति. अञ्ञेन पन भिक्खुना कायिकेन परिभोगेन परिभुञ्जितब्बं, न अज्झोहरितब्बं. ‘‘अनापत्ति अन्तोसत्ताहं अधिट्ठेती’’ति (पारा. ६२५) वचनतो ¶ पन सत्ताहब्भन्तरे सप्पिञ्च तेलञ्च वसञ्च मुद्धनि तेलं वा अब्भञ्जनं वा मधुं अरुमक्खनं फाणितं घरधूपनं अधिट्ठेति अनापत्ति, नेव निस्सग्गियं होति. सचे अधिट्ठिततेलं अनधिट्ठिततेलभाजने आकिरितुकामो होति, भाजने चे सुखुमं छिद्दं, पविट्ठं पविट्ठं तेलं पुराणतेलेन अज्झोत्थरीयति, पुन अधिट्ठातब्बं. अथ महामुखं होति, सहसाव बहु तेलं पविसित्वा पुराणतेलं अज्झोत्थरति, पुन अधिट्ठानकिच्चं नत्थि. अधिट्ठितगतिकमेव हि तं होति. एतेन नयेन अधिट्ठिततेलभाजने अनधिट्ठिततेलआकिरणम्पि वेदितब्बं.

सचे पन सत्ताहातिक्कन्तं अनुपसम्पन्नस्स परिच्चजित्वा देति, पुन तेन अत्तनो सन्तकं कत्वा दिन्नं परिभुञ्जितुं वट्टति. सचे हि सो अभिसङ्खरित्वा वा अनभिसङ्खरित्वा वा तस्स भिक्खुनो नत्थुकम्मत्थं ददेय्य, गहेत्वा नत्थुकम्मं कातब्बं. सचे बालो होति, दातुं न जानाति, अञ्ञेन भिक्खुना वत्तब्बो ‘‘अत्थि ते सामणेर तेल’’न्ति? ‘‘आम, भन्ते, अत्थी’’ति. आहर थेरस्स भेसज्जं करिस्सामाति. एवम्पि वट्टति. सचे द्विन्नं सन्तकं एकेन पटिग्गहितं अविभत्तं होति, सत्ताहातिक्कमे द्विन्नम्पि अनापत्ति, परिभुञ्जितुं पन न वट्टति. सचे येन पटिग्गहितं, सो इतरं भणति ‘‘आवुसो, इमं तेलं सत्ताहमत्तं परिभुञ्जितुं वट्टती’’ति, सो च परिभोगं न करोति, कस्स आपत्ति? न कस्सचि. कस्मा? येन पटिग्गहितं, तेन विस्सज्जितत्ता, इतरस्स अप्पटिग्गहितत्ता.

१००. इमेसु (महाव. अट्ठ. ३०५) पन चतूसु कालिकेसु यावकालिकं यामकालिकन्ति इदमेव द्वयं अन्तोवुत्थकञ्चेव सन्निधिकारकञ्च होति, सत्ताहकालिकञ्च यावजीविकञ्च अकप्पियकुटियं निक्खिपितुम्पि वट्टति, सन्निधिम्पि न ¶ जनेति. यावकालिकं पन अत्तना सद्धिं सम्भिन्नरसानि तीणिपि यामकालिकादीनि अत्तनो सभावं उपनेति. यामकालिकं द्वेपि सत्ताहकालिकादीनि अत्तनो सभावं उपनेति, सत्ताहकालिकम्पि अत्तना सद्धिं संसट्ठं यावजीविकं अत्तनो सभावञ्ञेव उपनेति, तस्मा यावकालिकेन तदहुपटिग्गहितेन सद्धिं संसट्ठं सम्भिन्नरसं सेसकालिकत्तयं तदहुपुरेभत्तमेव वट्टति. यामकालिकेन संसट्ठं पन इतरद्वयं तदहुपटिग्गहितं याव अरुणुग्गमना वट्टति. सत्ताहकालिकेन पन तदहुपटिग्गहितेन सद्धिं संसट्ठं तदहुपटिग्गहितं वा पुरेपटिग्गहितं वा यावजीविकं सत्ताहं कप्पति. द्वीहपटिग्गहितेन छाहं. तीहपटिग्गहितेन पञ्चाहं…पे… सत्ताहपटिग्गहितेन तदहेव कप्पतीति वेदितब्बं. कालयामसत्ताहातिक्कमेसु चेत्थ विकालभोजनसन्निधिभेसज्जसिक्खापदानं वसेन आपत्तियो वेदितब्बा.

सचे ¶ पन एकतो पटिग्गहितानिपि चत्तारि कालिकानि सम्भिन्नरसानि न होन्ति, तस्स तस्सेव कालस्स वसेन परिभुञ्जितुं वट्टन्ति. सचे हि छल्लिम्पि अनपनेत्वा सकलेनेव नाळिकेरफलेन सद्धिं अम्बपानादिपानकं पटिग्गहितं होति, नाळिकेरं अपनेत्वा तं विकालेपि कप्पति. उपरि सप्पिपिण्डं ठपेत्वा सीतलपायासं देन्ति, यं पायासेन असंसट्ठं सप्पि, तं अपनेत्वा सत्ताहं परिभुञ्जितुं वट्टति. थद्धमधुफाणितादीसुपि एसेव नयो. तक्कोलजातिफलादीहि अलङ्करित्वा पिण्डपातं देन्ति, तानि उद्धरित्वा धोवित्वा यावजीवं परिभुञ्जितब्बानि. यागुयं पक्खिपित्वा दिन्नसिङ्गिवेरादीसुपि तेलादीसु पक्खिपित्वा दिन्नलट्ठिमधुकादीसुपि एसेव नयो. एवं यं यं असम्भिन्नरसं होति, तं तं एकतो पटिग्गहितम्पि यथा सुद्धं होति, तथा धोवित्वा तच्छेत्वा वा तस्स तस्स कालस्स वसेन परिभुञ्जितुं वट्टति. सचे सम्भिन्नरसं होति संसट्ठं, न वट्टति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

कालिकविनिच्छयकथा समत्ता.

१९. कप्पियभूमिविनिच्छयकथा

१०१. कप्पियाचतुभूमियोति ¶ ¶ एत्थ ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चतस्सो कप्पियभूमियो उस्सावनन्तिकं गोनिसादिकं गहपतिं सम्मुति’’न्ति (महाव. २९५) वचनतो उस्सावनन्तिका गोनिसादिका गहपति सम्मुतीति इमा चतस्सो कप्पियभूमियो वेदितब्बा. तत्थ (महाव. अट्ठ. २९५) उस्सावनन्तिका ताव एवं कातब्बा – यो थम्भानं वा उपरि भित्तिपादे वा निखनित्वा विहारो करीयति, तस्स हेट्ठा थम्भपटिच्छका पासाणा भूमिगतिका एव. पठमत्थम्भं पन पठमभित्तिपादं वा पतिट्ठापेन्तेहि बहूहि सम्परिवारेत्वा ‘‘कप्पियकुटिं करोम, कप्पियकुटिं करोमा’’ति वाचं निच्छारेन्तेहि मनुस्सेसु उक्खिपित्वा पतिट्ठापेन्तेसु आमसित्वा वा सयं उक्खिपित्वा वा थम्भो वा भित्तिपादो वा पतिट्ठापेतब्बो. कुरुन्दिमहापच्चरीसु पन ‘‘कप्पियकुटि कप्पियकुटीति वत्वा पतिट्ठापेतब्ब’’न्ति वुत्तं. अन्धकट्ठकथायं ‘‘सङ्घस्स कप्पियकुटिं अधिट्ठामी’’ति वुत्तं, तं पन अवत्वापि अट्ठकथासु वुत्तनयेन वुत्ते दोसो नत्थि. इदं पनेत्थ साधारणलक्खणं ‘‘थम्भपतिट्ठापनञ्च वचनपरियोसानञ्च समकालं वट्टती’’ति. सचे हि अनिट्ठिते वचने थम्भो पतिट्ठाति, अप्पतिट्ठिते वा तस्मिं वचनं निट्ठाति, अकता होति कप्पियकुटि. तेनेव महापच्चरियं वुत्तं ‘‘बहूहि सम्परिवारेत्वा वत्तब्बं, अवस्सञ्हि एत्थ एकस्सपि वचननिट्ठानञ्च थम्भपतिट्ठानञ्च एकतो भविस्सती’’ति. इट्ठकासिलामत्तिकाकुट्टकासु पन कुटीसु हेट्ठा चयं बन्धित्वा वा अबन्धित्वा वा करोन्तु, यतो पट्ठाय भित्तिं उट्ठापेतुकामा होन्ति, तं सब्बपठमं इट्ठकं वा सिलं वा मत्तिकापिण्डं वा गहेत्वा वुत्तनयेनेव कप्पियकुटि कातब्बा, इट्ठकादयो भित्तियं पठमिट्ठकादीनं हेट्ठा न वट्टन्ति, थम्भा पन उपरि उग्गच्छन्ति, तस्मा वट्टन्ति. अन्धकट्ठकथायं ‘‘थम्भेहि करियमाने चतूसु कोणेसु चत्तारो थम्भा, इट्ठकादिकुट्टे चतूसु कोणेसु द्वे तिस्सो इट्ठका अधिट्ठातब्बा’’ति वुत्तं. तथा पन अकतायपि दोसो नत्थि, अट्ठकथासु हि वुत्तमेव पमाणं.

गोनिसादिका दुविधा आरामगोनिसादिका विहारगोनिसादिकाति. तासु यत्थ नेव आरामो, न सेनासनानि परिक्खित्तानि होन्ति, अयं आरामगोनिसादिका नाम. यत्थ सेनासनानि सब्बानि ¶ वा एकच्चानि वा परिक्खित्तानि, आरामो अपरिक्खित्तो, अयं विहारगोनिसादिका नाम. इति उभयत्रापि आरामस्स अपरिक्खित्तभावोयेव पमाणं. ‘‘आरामो ¶ पन उपड्ढपरिक्खित्तोपि बहुतरं परिक्खित्तोपि परिक्खित्तोयेव नामा’’ति कुरुन्दिमहापच्चरीसु वुत्तं, एत्थ कप्पियकुटिं लद्धुं वट्टति.

गहपतीति मनुस्सा आवासं कत्वा ‘‘कप्पियकुटिं देम, परिभुञ्जथा’’ति वदन्ति, एसा गहपति नाम, ‘‘कप्पियकुटिं कातुं देमा’’ति वुत्तेपि वट्टतियेव. अन्धकट्ठकथायं पन ‘‘यस्मा भिक्खुं ठपेत्वा सेससहधम्मिकानं सब्बेसञ्च देवमनुस्सानं हत्थतो पटिग्गहो च सन्निधि च अन्तोवुत्थञ्च तेसं सन्तकं भिक्खुस्स वट्टति, तस्मा तेसं गेहानि वा तेहि दिन्नकप्पियकुटि वा गहपतीति वुच्चती’’ति वुत्तं, पुनपि वुत्तं ‘‘भिक्खुसङ्घस्स विहारं ठपेत्वा भिक्खुनुपस्सयो वा आरामिकानं वा तित्थियानं वा देवतानं वा नागानं वा अपि ब्रह्मानं विमानं कप्पियकुटि होती’’ति, तं सुवुत्तं. सङ्घसन्तकमेव हि भिक्खुसन्तकं वा गेहं गहपतिकुटिका न होति.

सम्मुति नाम ञत्तिदुतियकम्मवाचाय सावेत्वा सम्मता. एवञ्च पन, भिक्खवे, सम्मन्नितब्बा, ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो. यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं सङ्घो इत्थन्नामं विहारं कप्पियभूमिं सम्मन्नेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो. सङ्घो इत्थन्नामं विहारं कप्पियभूमिं सम्मन्नति. यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स विहारस्स कप्पियभूमिया सम्मुति, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘सम्मतो सङ्घेन इत्थन्नामो विहारो कप्पियभूमि खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. २९५).

कम्मवाचं अवत्वा अपलोकनकम्मवसेन सावेत्वा कतापि सम्मता एव.

१०२. यं ¶ (महाव. अट्ठ. २९५) इमासु चतूसु कप्पियभूमीसु वुत्तं आमिसं, तं सब्बं अन्तोवुत्थसङ्ख्यं न गच्छति. भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च अन्तोवुत्थअन्तोपक्कमोचनत्थञ्हि कप्पियकुटियो अनुञ्ञाता. यं पन अकप्पियभूमियं सहसेय्यप्पहोनके गेहे वुत्तं ¶ सङ्घिकं वा पुग्गलिकं वा भिक्खुस्स भिक्खुनिया वा सन्तकं एकरत्तम्पि ठपितं, तं अन्तोवुत्थं, तत्थ पक्कञ्च अन्तोपक्कं नाम होति, एतं न कप्पति. सत्ताहकालिकं पन यावजीविकञ्च वट्टति.

तत्रायं विनिच्छयो – सामणेरो भिक्खुस्स तण्डुलादिकं आमिसं आहरित्वा कप्पियकुटियं निक्खिपित्वा पुनदिवसे पचित्वा देति, अन्तोवुत्थं न होति. तत्थ अकप्पियकुटियं निक्खित्तसप्पिआदीसु किञ्चि पक्खिपित्वा देति. मुखसन्निधि नाम होति. महापच्चरियं पन ‘‘अन्तोवुत्थं होती’’ति वुत्तं. तत्थ नाममत्तमेव नानाकरणं, भिक्खु अकप्पियकुटियं ठपितसप्पिञ्च यावजीविकपण्णञ्च एकतो पचित्वा परिभुञ्जति, सत्ताहं निरामिसं वट्टति. सचे आमिससंसट्ठं कत्वा परिभुञ्जति, अन्तोवुत्थञ्चेव सामंपक्कञ्च होति. एतेनुपायेन सब्बसंसग्गा वेदितब्बा. यं किञ्चि आमिसं भिक्खुनो पचितुं न वट्टति. सचेपिस्स उण्हयागुया सुलसिपण्णानि वा सिङ्गिवेरं वा लोणं वा पक्खिपन्ति, तम्पि चालेतुं न वट्टति, ‘‘यागुं निब्बापेमी’’ति पन चालेतुं वट्टति. उत्तण्डुलभत्तं लभित्वा पिदहितुं न वट्टति. सचे पन मनुस्सा पिदहित्वा देन्ति, वट्टति. ‘‘भत्तं मा निब्बायतू’’ति पिदहितुं वट्टति, खीरतक्कादीसु पन सकिं कुथितेसु अग्गिं कातुं वट्टति पुनपाकस्स अनुञ्ञातत्ता.

इमा पन कप्पियकुटियो कदा जहितवत्थुका होन्ति? उस्सावनन्तिका ताव या थम्भानं उपरि भित्तिपादे वा निखनित्वा कता, सा सब्बेसु थम्भेसु च भित्तिपादेसु च अपनीतेसु जहितवत्थुका होति. सचे पन थम्भे वा भित्तिपादे वा परिवत्तेन्ति, यो यो ठितो, तत्थ तत्थ पतिट्ठाति, सब्बेसुपि परिवत्तितेसु अजहितवत्थुकाव होति. इट्ठकादीहि कता चयस्स उपरि भित्तिअत्थाय ठपितं इट्ठकं वा सिलं वा मत्तिकापिण्डं वा आदिं कत्वा विनासितकाले जहितवत्थुकाव होति. येहि पन इट्ठकादीहि अधिट्ठिता, तेसु अपनीतेसुपि तदञ्ञेसु पतिट्ठातीति अजहितवत्थुकाव होति. गोनिसादिका ¶ पाकारादीहि परिक्खेपे कते जहितवत्थुकाव होति. पुन तस्मिं आरामे कप्पियकुटिं लद्धुं वट्टति. सचे पन पुनपि पाकारादयो तत्थ तत्थ खण्डा होन्ति, ततो ततो गावो पविसन्ति, पुन कप्पियकुटि होति. इतरा पन द्वे गोपानसीमत्तं ठपेत्वा सब्बस्मिं छदने विनट्ठे जहितवत्थुकाव होन्ति. सचे गोपानसीनं उपरि एकम्पि पक्खपासकमण्डलं अत्थि, रक्खति.

१०३. यत्र ¶ पनिमा चतस्सोपि कप्पियभूमियो नत्थि, तत्थ किं कातब्बन्ति? अनुपसम्पन्नस्स दत्वा तस्स सन्तकं कत्वा परिभुञ्जितब्बं. तत्रिदं वत्थु – करविकतिस्सत्थेरो किर विनयधरपामोक्खो महासीवत्थेरस्स सन्तिकं अगमासि. सो दीपालोकेन सप्पिकुम्भं पस्सित्वा ‘‘भन्ते, किमेत’’न्ति पुच्छि. थेरो ‘‘आवुसो, गामतो सप्पिकुम्भो आभतो लूखदिवसे सप्पिना भुञ्जनत्थाया’’ति आह. ततो नं तिस्सत्थेरो ‘‘न वट्टति, भन्ते’’ति आह. थेरो पुनदिवसे पमुखे निक्खिपापेसि. तिस्सत्थेरो पुन एकदिवसं आगतो तं दिस्वा तथेव पुच्छित्वा ‘‘भन्ते, सहसेय्यप्पहोनकट्ठाने ठपेतुं न वट्टती’’ति आह. थेरो पुनदिवसे बहि नीहरापेत्वा निक्खिपापेसि, तं चोरा हरिंसु. सो पुन एकदिवसं आगतं तिस्सत्थेरमाह ‘‘आवुसो, तया ‘न वट्टती’ति वुत्ते सो कुम्भो बहि निक्खित्तो चोरेहि हटो’’ति. ततो नं तिस्सत्थेरो आह ‘‘ननु, भन्ते, अनुपसम्पन्नस्स दातब्बो अस्स, अनुपसम्पन्नस्स हि दत्वा तस्स सन्तकं कत्वा परिभुञ्जितुं वट्टती’’ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

कप्पियभूमिविनिच्छयकथा समत्ता.

२०. पटिग्गहणविनिच्छयकथा

१०४. खादनीयादिपटिग्गाहोति ¶ अज्झोहरितब्बस्स यस्स कस्सचि खादनीयस्स वा भोजनीयस्स वा पटिग्गहणं. तत्रायं विनिच्छयो – पञ्चहि अङ्गेहि पटिग्गहणं रुहति, थाममज्झिमस्स पुरिसस्स उच्चारणमत्तं होति, हत्थपासो पञ्ञायति, अभिहारो पञ्ञायति, देवो वा मनुस्सो ¶ वा तिरच्छानगतो वा कायेन कायपटिबद्धेन निस्सग्गियेन वा देति, तञ्चे भिक्खु कायेन वा कायपटिबद्धेन वा पटिग्गण्हाति. एवं पञ्चहङ्गेहि पटिग्गहणं रुहति.

तत्थ ठितनिसिन्ननिपन्नानं वसेन एवं हत्थपासो वेदितब्बो – सचे भिक्खु निसिन्नो होति, आसनस्स पच्छिमन्ततो पट्ठाय, सचे ठितो, पण्हिअन्ततो पट्ठाय, सचे निपन्नो, येन पस्सेन निपन्नो, तस्स पारिमन्ततो पट्ठाय, दायकस्स निसिन्नस्स वा ठितस्स वा निपन्नस्स वा ठपेत्वा पसारितहत्थं यं आसन्नतरं अङ्गं, तस्स ओरिमन्तेन परिच्छिन्दित्वा अड्ढतेय्यहत्थो हत्थपासो नाम.

सचे पन दायकपटिग्गाहकेसु एको आकासे होति, एको भूमियं, भूमट्ठस्स च सीसेन, आकासट्ठस्स च ठपेत्वा दातुं वा गहेतुं वा पसारितहत्थं यं आसन्नतरं अङ्गं, तस्स ओरिमन्तेन हत्थपासपमाणं परिच्छिन्दितब्बं. सचेपि एको कूपे होति, एको कूपतटे, एको वा पन रुक्खे, एको पथवियं, वुत्तनयेनेव हत्थपासपमाणं परिच्छिन्दितब्बं. एवरूपे हत्थपासे ठत्वा सचेपि पक्खी मुखतुण्डकेन वा हत्थी वा सोण्डाय गहेत्वा पुप्फं वा फलं वा देति, पटिग्गहणं रुहति. सचे पन अड्ढट्ठमरतनस्सपि हत्थिनो खन्धे निसिन्नो तेन सोण्डाय दीयमानं गण्हाति, वट्टतियेव. हत्थादीसु येन केनचि सरीरावयवेन अन्तमसो पादङ्गुलियापि दीयमानं कायेन दिन्नं नाम होति. पटिग्गहणेपि एसेव नयो. येन केनचि हि सरीरावयवेन गहितं कायेन गहितमेव होति. सचेपि नत्थुकरणियं दीयमानं नासापुटेन अकल्लको वा मुखेन पटिग्गण्हाति, आभोगमेव हेत्थ पमाणं.

१०५. कटच्छुआदीसु पन येन केनचि उपकरणेन दिन्नं कायपटिबद्धेन दिन्नं नाम होति. पटिग्गहणेपि एसेव नयो. येन केनचि हि सरीरसम्बद्धेन पत्तथालकादिना गहितं कायपटिबद्धेन ¶ गहितमेव होति. कायतो पन कायपटिबद्धतो च मोचेत्वा हत्थपासे ठितस्स काये वा कायपटिबद्धे वा पातियमानम्पि निस्सग्गियेन पयोगेन दिन्नं नाम होति. एको बहूनि भत्तब्यञ्जनभाजनानि सीसे कत्वा ¶ भिक्खुस्स सन्तिकं आगन्त्वा ठितकोव ‘‘गण्हथा’’ति वदति, न ताव अभिहारो पञ्ञायति, तस्मा न गहेतब्बं. सचे पन ईसकम्पि ओनमति, भिक्खुना हत्थं पसारेत्वा हेट्ठिमभाजनं एकदेसेनपि सम्पटिच्छितब्बं. एत्तावता सब्बभाजनानि पटिग्गहितानि होन्ति. ततो पट्ठाय ओरोपेत्वा उग्घाटेत्वा वा यं इच्छति, तं गहेतुं वट्टति. भत्तपच्छिआदिम्हि पन एकभाजने वत्तब्बमेव नत्थि.

काजेन भत्तं हरन्तोपि सचे काजं ओनमेत्वा देति, वट्टति. तिंसहत्थो वेणु होति, एकस्मिं अन्ते गुळकुम्भो बद्धो, एकस्मिं सप्पिकुम्भो, तञ्चे पटिग्गण्हाति, सब्बं पटिग्गहितमेव. उच्छुयन्तदोणितो पग्घरन्तमेव ‘‘रसं गण्हथा’’ति वदति, अभिहारो न पञ्ञायतीति न गहेतब्बो. सचे पन कसटं छड्डेत्वा हत्थेन उस्सिञ्चित्वा देति, वट्टति. बहू पत्ता मञ्चे वा पीठे वा कटसारे वा दोणियं वा फलके वा ठपिता होन्ति, यत्थ ठितस्स दायको हत्थपासे होति, तत्थ ठत्वा पटिग्गहणसञ्ञाय मञ्चादीनि अङ्गुलियापि फुसित्वा ठितेन वा निसिन्नेन वा निपन्नेन वा यं तेसु पत्तेसु दीयति, तं सब्बं पटिग्गहितं होति. सचेपि ‘‘पटिग्गहेस्सामी’’ति मञ्चादीनि अभिरुहित्वा निसीदति, वट्टतियेव.

पथवियं पन सचेपि कुच्छिया कुच्छिं आहच्च ठिता होन्ति, यं यं अङ्गुलिया वा सूचिया वा फुसित्वा निसिन्नो होति, तत्थ तत्थ दीयमानमेव पटिग्गहितं होति. यत्थ कत्थचि महाकटसारहत्थत्थरणादीसु ठपितपत्ते पटिग्गहणं न रुहतीति वुत्तं, तं हत्थपासातिक्कमं सन्धाय वुत्तन्ति वेदितब्बं, हत्थपासे पन सति यत्थ कत्थचि वट्टति अञ्ञत्र तत्थजातका. तत्थजातके पन पदुमिनिपण्णे वा किंसुकपण्णादिम्हि वा न वट्टति. न हि तं कायपटिबद्धसङ्ख्यं गच्छति. यथा च तत्थजातके, एवं खाणुके बन्धित्वा ठपितमञ्चादिम्हि असंहारिमे फलके वा पासाणे वा न रुहतियेव. तेपि हि तत्थजातकसङ्ख्युपगा होन्ति. भूमियं अत्थतेसु सुखुमेसु तिन्तिणिकादिपण्णेसु पटिग्गहणं न रुहति. न हि तानि सन्धारेतुं समत्थानीति. महन्तेसु पन पदुमिनिपण्णादीसु रुहति. सचे हत्थपासं अतिक्कम्मठितो दीघदण्डकेन उळुङ्केन देति, ‘‘आगन्त्वा देही’’ति वत्तब्बो. वचनं असुत्वा वा अनादियित्वा वा पत्ते आकिरतियेव, पुन पटिग्गहेतब्बं. दूरे ठत्वा भत्तपिण्डं खिपन्तेपि एसेव नयो.

१०६. सचे ¶ ¶ पत्तथविकतो नीहरियमाने पत्ते रजनचुण्णानि होन्ति, सति उदके धोवितब्बो, असति रजनचुण्णं पुञ्छित्वा पटिग्गहेत्वा वा पिण्डाय चरितब्बं. सचे पिण्डाय चरन्तस्स पत्ते रजं पतति, पटिग्गहेत्वा भिक्खा गण्हितब्बा, अप्पटिग्गहेत्वा गण्हतो विनयदुक्कटं, तं पन पुन पटिग्गहेत्वा भुञ्जतो अनापत्ति. सचे पन ‘‘पटिग्गहेत्वा देथा’’ति वुत्ते वचनं असुत्वा वा अनादियित्वा वा भिक्खं देन्तियेव, विनयदुक्कटं नत्थि, पुन पटिग्गहेत्वा अञ्ञा भिक्खा गहेतब्बा. सचे महावातो ततो ततो रजं पातेति, न सक्का होति भिक्खं गहेतुं, ‘‘अनुपसम्पन्नस्स दस्सामी’’ति सुद्धचित्तेन आभोगं कत्वा गण्हितुं वट्टति. एवं पिण्डाय चरित्वा विहारं वा आसनसालं वा गन्त्वा तं अनुपसम्पन्नस्स दत्वा पुन तेन दिन्नं वा तस्स विस्सासेन वा पटिग्गहेत्वा भुञ्जितुं वट्टति. सचे भिक्खाचारे सरजं पत्तं भिक्खुस्स देति, सो वत्तब्बो ‘‘इमं पटिग्गहेत्वा भिक्खं वा गण्हेय्यासि परिभुञ्जेय्यासि वा’’ति, तेन तथा कातब्बं. सचे रजं उपरि उप्पिलवति, कञ्जिकं पवाहेत्वा सेसं भुञ्जितब्बं. सचे अन्तोपविट्ठं होति, पटिग्गहेतब्बं. अनुपसम्पन्ने असति हत्थतो अमोचेन्तेनेव यत्थ अनुपसम्पन्नो अत्थि, तत्थ नेत्वा पटिग्गहेतब्बं. सुक्खभत्ते पतितरजं अपनेत्वा भुञ्जितुं वट्टति. सचे अतिसुखुमं होति, उपरि भत्तेन सद्धिं अपनेतब्बं, पटिग्गहेत्वा वा भुञ्जितब्बं. यागुं वा सूपं वा पुरतो ठपेत्वा आलुळेन्तानं भाजनतो फुसितानि उग्गन्त्वा पत्ते पतन्ति, पत्तो पटिग्गहेतब्बो.

१०७. उळुङ्केन आहरित्वा देन्तानं पठमतरं उळुङ्कतो थेवा पत्ते पतन्ति, सुपतिता, अभिहटत्ता दोसो नत्थि. सचेपि चरुकेन भत्ते आकिरियमाने चरुकतो मसि वा छारिका वा पतति, अभिहटत्ता नेवत्थि दोसो. अनन्तरस्स भिक्खुनो दीयमानं पत्ततो उप्पतित्वा इतरस्स पत्ते पतति, सुपतितं. पटिग्गहितमेव हि तं होति. सचे जज्झरिसाखादिं फालेत्वा एकस्स भिक्खुनो देन्तानं साखतो फुसितानि अञ्ञस्स पत्ते पतन्ति, पत्तो पटिग्गहेतब्बो, यस्स पत्तस्स उपरि फालेन्ति, तस्स पत्ते पतितेसु दातुकामताय अभिहटत्ता दोसो नत्थि. पायासस्स पूरेत्वा पत्तं देन्ति, उण्हत्ता हेट्ठा गहेतुं न सक्कोति, मुखवट्टियापि गहेतुं वट्टति. सचे ¶ तथापि न सक्कोति, आधारकेन गहेतब्बो. आसनसालाय पत्तं गहेत्वा निसिन्नो भिक्खु निद्दं ओक्कन्तो होति, नेव आहरियमानं, न दीयमानं जानाति, अप्पटिग्गहितं होति. सचे पन आभोगं कत्वा निसिन्नो होति, वट्टति. सचेपि सो हत्थेन आधारकं मुञ्चित्वा पादेन पेल्लेत्वा निद्दायति, वट्टतियेव. पादेन आधारकं अक्कमित्वा पटिग्गण्हन्तस्स पन जागरन्तस्सपि अनादरपटिग्गहणं होति, तस्मा न कत्तब्बं. केचि ‘‘एवं आधारकेन पटिग्गहणं कायपटिबद्धपटिबद्धेन पटिग्गहणं नाम होति ¶ , तस्मा न वट्टती’’ति वदन्ति, तं वचनमत्तमेव, अत्थतो पन सब्बम्पेतं कायपटिबद्धमेव होति. कायसंसग्गेपि चेस नयो दस्सितो. यम्पि भिक्खुस्स दीयमानं पतति, तम्पि सामं गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति.

तत्रिदं सुत्तं –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, यं दीयमानं पतति, तं सामं गहेत्वा परिभुञ्जितुं, परिच्चत्तं तं, भिक्खवे, दायकेही’’ति (चूळव. २७३).

इदञ्च पन सुत्तं नेय्यत्थं, तस्मा एवमेत्थ अधिप्पायो वेदितब्बो – यं दीयमानं दायकस्स हत्थतो परिगळित्वा सुद्धाय वा भूमिया पदुमिनिपण्णे वा वत्थकटसारकादीसु वा पतति, तं सामं गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति. यं पन सरजाय भूमियं पतति, तं रजं पुञ्छित्वा वा धोवित्वा वा पटिग्गहेत्वा वा परिभुञ्जितब्बं. सचे पवट्टन्तं अञ्ञस्स भिक्खुनो सन्तिकं गच्छति, तेन आहरापेतुम्पि वट्टति. सचे तं भिक्खुं वदति ‘‘त्वंयेव खादा’’ति, तस्सपि खादितुं वट्टति, अनाणत्तेन पन तेन न गहेतब्बं. ‘‘अनाणत्तेनपि इतरस्स दस्सामीति गहेतुं वट्टती’’ति कुरुन्दियं वुत्तं. कस्मा पनेतं इतरस्स भिक्खुनो गहेतुं न वट्टतीति? भगवता अननुञ्ञातत्ता. भगवता हि ‘‘सामं गहेत्वा परिभुञ्जितु’’न्ति वदन्तेन यस्सेव तं दीयमानं पतति, तस्स अप्पटिग्गहितकम्पि तं गहेत्वा परिभोगो अनुञ्ञातो. ‘‘परिच्चत्तं तं, भिक्खवे, दायकेही’’ति वचनेन पनेत्थ परसन्तकभावो दीपितो, तस्मा अञ्ञस्स सामं गहेत्वा परिभुञ्जितुं न वट्टति, तस्स पन आणत्तिया वट्टतीति अयं किरेत्थ अधिप्पायो. यस्मा च एतं अप्पटिग्गहितकत्ता ¶ अनुञ्ञातं, तस्मा यथाठितंयेव अनामसित्वा केनचि पिदहित्वा ठपितं दुतियदिवसेपि परिभुञ्जितुं वट्टति, सन्निधिपच्चया अनापत्ति, पटिग्गहेत्वा पन परिभुञ्जितब्बं. तं दिवसंयेव हि तस्स सामं गहेत्वा परिभोगो अनुञ्ञातो, न ततो परन्ति अयम्पि किरेत्थ अधिप्पायो.

१०८. इदानि अब्बोहारिकनयो वुच्चति. भुञ्जन्तानञ्हि दन्ता खीयन्ति, नखा खीयन्ति, पत्तस्स वण्णो खीयति, सब्बं अब्बोहारिकं. सत्थकेन उच्छुआदीसु फालितेसु मलं पञ्ञायति, एतं नवसमुट्ठितं नाम, पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जितब्बं. सत्थकं धोवित्वा फालितेसु मलं न पञ्ञायति, लोहगन्धमत्तं होति, तं अब्बोहारिकं. यम्पि सत्थकं गहेत्वा परिहरन्ति ¶ , तेन फालितेपि एसेव नयो. न हि तं परिभोगत्थाय परिहरन्तीति. मूलभेसज्जादीनि पिसन्तानं वा कोट्टेन्तानं वा निसदनिसदपोतकउदुक्खलमुसलादीनि खीयन्ति, परिहरणकवासिं तापेत्वा भेसज्जत्थाय तक्के वा खीरे वा पक्खिपन्ति, तत्थ नीलिका पञ्ञायति, सत्थके वुत्तसदिसोव विनिच्छयो. आमकतक्कादीसु पन सयं न पक्खिपितब्बा, पक्खिपति चे, सामंपाकतो न मुच्चति. देवे वस्सन्ते पिण्डाय चरन्तस्स सरीरतो वा चीवरतो वा किलिट्ठउदकं पत्ते पतति, पटिग्गहेतब्बं. रुक्खमूलादीसु भुञ्जन्तस्स पतितेपि एसेव नयो. सचे पन सत्ताहं वस्सन्ते देवे सुद्धं उदकं होति, अब्भोकासतो वा पतति, वट्टति.

१०९. सामणेरस्स ओदनं देन्तेन तस्स पत्तगतं अच्छुपन्तेनेव दातब्बो, पत्तो वास्स पटिग्गहेतब्बो. अप्पटिग्गहिते ओदनं छुपित्वा पुन अत्तनो पत्ते ओदनं गण्हन्तस्स उग्गहितको होति. सचे पन दातुकामो हुत्वा ‘‘आहर, सामणेर, पत्तं, ओदनं गण्हाही’’ति वदति, इतरो ‘‘अलं मय्ह’’न्ति पटिक्खिपति, पुन ‘‘तवेतं मया परिच्चत्त’’न्ति च वुत्ते ‘‘न मय्हं एतेनत्थो’’ति वदति, सतक्खत्तुम्पि परिच्चजतु, याव अत्तनो हत्थगतं, ताव पटिग्गहितमेव होति. सचे पन आधारके ठितं निरपेक्खो ‘‘गण्हाही’’ति वदति, पुन पटिग्गहेतब्बं. सापेक्खो आधारके पत्तं ठपेत्वा ‘‘एत्तो पूवं वा भत्तं वा गण्हाही’’ति सामणेरं वदति, सामणेरो हत्थं धोवित्वा सचेपि सतक्खत्तुं गहेत्वा अत्तनो पत्तगतं अफुसन्तोव अत्तनो पत्ते ¶ पक्खिपति, पुन पटिग्गहणकिच्चं नत्थि. यदि पन अत्तनो पत्तगतं फुसित्वा ततो गण्हाति, सामणेरसन्तकेन संसट्ठं होति, पुन पटिग्गहेतब्बं. केचि पन ‘‘सचेपि गय्हमानं छिज्जित्वा तत्थ पतति, पुन पटिग्गहेतब्ब’’न्ति वदन्ति. तं ‘‘एकं भत्तपिण्डं गण्ह, एकं पूवं गण्ह, इमस्स गुळपिण्डस्स एत्तकं पदेसं गण्हा’’ति एवं परिच्छिन्दित्वा वुत्ते वेदितब्बं, इध पन परिच्छेदो नत्थि, तस्मा यं सामणेरस्स पत्ते पतति, तदेव पटिग्गहणं विजहति, हत्थगतं पन याव सामणेरो वा ‘‘अल’’न्ति न ओरमति, भिक्खु वा न वारेति, ताव भिक्खुस्सेव सन्तकं, तस्मा पटिग्गहणं न विजहति. सचे अत्तनो वा भिक्खूनं वा यागुपचनकभाजने केसञ्चि अत्थाय भत्तं पक्खिपति, ‘‘सामणेर, भाजनस्स उपरि हत्थं करोही’’ति वत्वा तस्स हत्थे पक्खिपितब्बं. तस्स हत्थतो भाजने पतितञ्हि दुतियदिवसे भाजनस्स अकप्पियभावं न करोति परिच्चत्तत्ता. सचे एवं अकत्वा पक्खिपति, पत्तमिव भाजनं निरामिसं कत्वा परिभुञ्जितब्बं.

११०. दायका ¶ यागुकुटं ठपेत्वा गता, तं दहरसामणेरो पटिग्गण्हापेतुं न सक्कोति, भिक्खु पत्तं उपनामेति, सामणेरो कुटस्स गीवं पत्तस्स मुखवट्टियं ठपेत्वा आवज्जेति, पत्तगता यागु पटिग्गहिताव होति. अथ वा भिक्खु भूमियं हत्थं ठपेति, सामणेरो पवट्टेत्वा हत्थं आरोपेति, वट्टति. पूवपच्छिभत्तपच्छिउच्छुभारादीसुपि एसेव नयो. सचे पटिग्गहणूपगं भारं द्वे तयो सामणेरा देन्ति, एकेन वा बलवता उक्खित्तं द्वे तयो भिक्खू गण्हन्ति, वट्टति. मञ्चस्स वा पीठस्स वा पादे तेलघटं वा फाणितघटं वा लग्गेन्ति, भिक्खुस्स मञ्चेपि पीठेपि निसीदितुं वट्टति, उग्गहितकं नाम न होति.

नागदन्तके वा अङ्कुसके वा द्वे तेलघटा लग्गिता होन्ति उपरि पटिग्गहितको, हेट्ठा अप्पटिग्गहितको. उपरिमं गहेतुं वट्टति, हेट्ठा पटिग्गहितको, उपरि अप्पटिग्गहितको, उपरिमं गहेत्वा इतरं गण्हतो उपरिमो उग्गहितको होति. हेट्ठामञ्चे अप्पटिग्गहितकं तेलथालकं होति, तञ्चे सम्मज्जन्तो सम्मुञ्जनिया घट्टेति, उग्गहितकं न होति, ‘‘पटिग्गहितकं गण्हिस्सामी’’ति अप्पटिग्गहितकं गहेत्वा ञत्वा पुन ठपेति, उग्गहितकं न होति, बहि नीहरित्वा सञ्जानाति, बहि अट्ठपेत्वा हरित्वा तत्थेव ठपेतब्बं, नत्थि दोसो. सचे ¶ पन पुब्बे विवरित्वा ठपितं, न पिदहितब्बं. यथा पुब्बे ठितं, तथेव ठपेतब्बं. सचे बहि ठपेति, पुन न छुपितब्बं.

१११. पटिग्गहितके तेलादिम्हि कण्णिका उट्ठेति, सिङ्गिवेरादिम्हि घनचुण्णं, तंसमुट्ठानमेव नाम तं, पुन पटिग्गहणकिच्चं नत्थि. तालं वा नाळिकेरं वा आरुळ्हो योत्तेन फलपिण्डिं ओतारेत्वा उपरि ठितोव ‘‘गण्हथा’’ति वदति, न गहेतब्बं. सचे अञ्ञो भूमियं ठितो योत्तपासके गहेत्वा उक्खिपित्वा देति, वट्टति. सफलं महासाखं कप्पियं कारेत्वा पटिग्गण्हाति, फलानि पटिग्गहितानेव होन्ति, यथासुखं परिभुञ्जितुं वट्टति. अन्तोवतियं ठत्वा वतिं छिन्दित्वा उच्छुं वा तिम्बरूसकं वा देन्ति, हत्थपासे सति वट्टति. दण्डकेसु अपहरित्वा निग्गतं गण्हन्तस्स वट्टति, पहरित्वा निग्गते अट्ठकथासु दोसो न दस्सितो. मयं पन ‘‘यं ठानं पहटं, ततो सयंपतितमिव होती’’ति तक्कयाम, तम्पि ठत्वा गच्छन्ते युज्जति सुङ्कघाततो पवट्टेत्वा बहिपतितभण्डं विय. वतिं वा पाकारं वा लङ्घापेत्वा देन्ति, सचे पन अपुथुलो पाकारो, अन्तोपाकारे बहिपाकारे च ठितस्स हत्थपासो पहोति, हत्थसतम्पि उद्धं गन्त्वा सम्पत्तं गहेतुं वट्टति.

भिक्खु गिलानं सामणेरं खन्धेन वहति, सो फलाफलं दिस्वा गहेत्वा खन्धे निसिन्नोव देति ¶ , वट्टति. अपरो भिक्खुं वहन्तो खन्धे निसिन्नस्स भिक्खुनो देति, वट्टतियेव. भिक्खु फलिनिं साखं छायत्थाय गहेत्वा गच्छति, फलानि खादितुं चित्ते उप्पन्ने पटिग्गहापेत्वा खादितुं वट्टति. मच्छिकवारणत्थं कप्पियं कारेत्वा पटिग्गण्हाति, खादितुकामो चे होति, मूलपटिग्गहणमेव वट्टति, खादन्तस्स नत्थि दोसो. भिक्खु पटिग्गहणारहं भण्डं मनुस्सानं याने ठपेत्वा मग्गं गच्छति, यानं कद्दमे लग्गति, दहरो चक्कं गहेत्वा उक्खिपति, वट्टति, उग्गहितकं नाम न होति. नावाय ठपेत्वा नावं अरित्तेन वा पाजेति, हत्थेन वा कड्ढति, वट्टति. उळुम्पेपि एसेव नयो. चाटियं वा कुण्डके वा ठपेत्वापि तं अनुपसम्पन्नेन गाहापेत्वा अनुपसम्पन्नं बाहायं गहेत्वा तरितुं वट्टति. तस्मिम्पि असति अनुपसम्पन्नं गाहापेत्वा तं बाहायं गहेत्वा तरितुं वट्टति.

उपासका ¶ गमिकभिक्खूनं पाथेय्यतण्डुले देन्ति, सामणेरा भिक्खूनं तण्डुले गहेत्वा अत्तनो तण्डुले गहेतुं न सक्कोन्ति, भिक्खू तेसं तण्डुले गण्हन्ति, सामणेरा अत्तना गहिततण्डुलेसु खीणेसु इतरेहि तण्डुलेहि यागुं पचित्वा सब्बेसं पत्तानि पटिपाटिया ठपेत्वा यागुं आकिरन्ति, पण्डितो सामणेरो अत्तनो पत्तं गहेत्वा थेरस्स देति, थेरस्स पत्तं दुतियत्थेरस्साति एवं सब्बानिपि परिवत्तेति, सब्बेहि सामणेरस्स सन्तकं भुत्तं होति, वट्टति. सचेपि सामणेरो अपण्डितो होति, अत्तनो पत्ते यागुं सयमेव पातुं आरभति, ‘‘आवुसो, तुय्हं यागुं मय्हं देही’’ति थेरेहि पटिपाटिया याचित्वापि पिवितुं वट्टति, सब्बेहि सामणेरस्स सन्तकमेव भुत्तं होति, नेव उग्गहितपच्चया, न सन्निधिपच्चया वज्जं फुसन्ति. एत्थ पन मातापितूनं तेलादीनि, छायादीनं अत्थाय साखादीनि च हरन्तानं इमेसञ्च विसेसो न दिस्सति, तस्मा कारणं उपपरिक्खितब्बं.

११२. सामणेरो भत्तं पचितुकामो तण्डुले धोवित्वा निच्चालेतुं न सक्कोति, भिक्खुना तण्डुले च भाजनञ्च पटिग्गहेत्वा तण्डुले धोवित्वा निच्चालेत्वा भाजनं उद्धनं आरोपेतब्बं, अग्गि न कातब्बो, पक्ककाले विवरित्वा पक्कभावो जानितब्बो. सचे दुप्पक्कं होति, पाकत्थाय पिदहितुं न वट्टति, रजस्स वा छारिकाय वा अपतनत्थाय वट्टति, पक्ककाले ओरोपितुं भुञ्जितुम्पि वट्टति, पुन पटिग्गहणकिच्चं नत्थि. सामणेरो पटिबलो पचितुं, खणो पनस्स नत्थि कत्थचि गन्तुकामो, भिक्खुना सतण्डुलोदकं भाजनं पटिग्गहेत्वा उद्धनं आरोपेत्वा ‘‘अग्गिं जालेत्वा गच्छा’’ति वत्तब्बो. ततो परं पुरिमनयेनेव सब्बं कातुं वट्टति. भिक्खु यागुअत्थाय सुद्धभाजनं आरोपेत्वा उदकं तापेति, वट्टति. तत्ते उदके सामणेरो तण्डुले पक्खिपति, ततो पट्ठाय भिक्खुना अग्गि न ¶ कातब्बो, पक्कयागुं पटिग्गहेत्वा पातुं वट्टति. सामणेरो यागुं पचति, हत्थकुक्कुच्चको भिक्खु कीळन्तो भाजनं आमसति, पिधानं आमसति, उग्गतं फेणं छिन्दित्वा पहरति, तस्सेव पातुं न वट्टति, दुरुपचिण्णं नाम होति. सचे पन दब्बिं वा उळुङ्कं वा गहेत्वा अनुक्खिपन्तो ¶ आलोळेति, सब्बेसं न वट्टति, सामंपाकञ्चेव होति दुरुपचिण्णञ्च. सचे उक्खिपति, उग्गहितकम्पि होति.

११३. भिक्खुना पिण्डाय चरित्वा आधारके पत्तो ठपितो होति. तत्र चे अञ्ञो लोलभिक्खु कीळन्तो पत्तं आमसति, पत्तपिधानं आमसति, तस्सेव ततो लद्धभत्तं न वट्टति. सचे न पत्तं उक्खिपित्वा ठपेति, सब्बेसं न वट्टति. तत्थजातकफलिनिसाखाय वा वल्लिया वा गहेत्वा चालेति, तस्सेव ततो लद्धफलं न वट्टति, दुरुपचिण्णदुक्कटञ्च आपज्जति. ‘‘फलरुक्खं पन अपस्सयितुं वा तत्थ कण्टकं वा बन्धितुं वट्टति, दुरुपचिण्णं न होती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. अरञ्ञे पतितं पन अम्बफलादिं दिस्वा ‘‘सामणेरस्स दस्सामी’’ति आहरित्वा दातुं वट्टति. सीहविघासादिं दिस्वापि ‘‘सामणेरस्स दस्सामी’’ति पटिग्गहेत्वा वा अप्पटिग्गहेत्वा वा आहरित्वा दातुं वट्टति. सचे पन सक्कोति वितक्कं सोधेतुं, ततो लद्धं खादितुम्पि वट्टति, नेव आमकमंसपटिग्गहणपच्चया, न उग्गहितकपच्चया वज्जं फुसति. मातापितूनं अत्थाय तेलादीनि गहेत्वा गच्छतो अन्तरामग्गे ब्याधि उप्पज्जति, ततो यं इच्छति, तं पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति. सचे पन मूलेपि पटिग्गहितं होति, पुन पटिग्गहणकिच्चं नत्थि. मातापितूनं तण्डुले आहरित्वा देति, ते ततोयेव यागुआदीनि सम्पादेत्वा तस्स देन्ति, वट्टति, सन्निधिपच्चया उग्गहितपच्चया वा दोसो नत्थि.

११४. भिक्खु पिदहित्वा उदकं तापेति, याव परिक्खया परिभुञ्जितुं वट्टति. सचे पनेत्थ छारिका पतति, पटिग्गहेतब्बं. दीघसण्डासेन थालकं गहेत्वा तेलं पचन्तस्स छारिका पतति, हत्थेन अमुञ्चन्तेनेव पचित्वा ओतारेत्वा पटिग्गहेतब्बं. सचे अङ्गारापि दारूनिपि पटिग्गहेत्वा ठपितानि, मूलपटिग्गहणमेव वट्टति. भिक्खु उच्छुं खादति, सामणेरो ‘‘मय्हम्पि देथा’’ति वदति, ‘‘इतो छिन्दित्वा गण्हा’’ति वुत्तो गण्हाति, अवसेसे पुन पटिग्गहणकिच्चं नत्थि. गुळपिण्डं खादन्तस्सपि एसेव नयो. वुत्तोकासतो छिन्दित्वा गहितावसेसञ्हि अजहितपटिग्गहणमेव होति. भिक्खु गुळं भाजेन्तो पटिग्गहेत्वा कोट्ठासे करोति, भिक्खूपि सामणेरापि आगन्त्वा एकग्गहणेनेव एकमेकं कोट्ठासं गण्हन्ति, गहितावसेसं ¶ पटिग्गहितमेव होति. सचे लोलसामणेरो ¶ गण्हित्वा गण्हित्वा पुन ठपेति, तस्स गहितावसेसं अप्पटिग्गहितकमेव होति.

भिक्खु धूमवट्टिं पटिग्गहेत्वा धूमं पिवति, मुखञ्च कण्ठो च मनोसिलाय लित्तो विय होति, यावकालिकं भुञ्जितुं वट्टति, यावकालिकेन यावजीविकसंसग्गे दोसो नत्थि. पत्तं वा रजनं वा पचन्तस्स कण्णनासच्छिद्देहि धूमो पविसति, ब्याधिपच्चया पुप्फं वा फलं वा उपसिङ्घति, अब्बोहारिकत्ता वट्टति. भत्तुग्गारो तालुं आहच्च अन्तोयेव पविसति, अविसयत्ता वट्टति, मुखं पविट्ठं पन अज्झोहरतो विकाले आपत्ति. दन्तन्तरे लग्गस्स आमिसस्स रसो पविसति, आपत्तियेव. सचे सुखुमं आमिसं होति, रसो न पञ्ञायति, अब्बोहारिकपक्खं भजति. उपकट्ठे काले निरुदकट्ठाने भत्तं भुञ्जित्वा कक्खारेत्वा द्वे तयो खेळपिण्डे पातेत्वा उदकट्ठानं गन्त्वा मुखं विक्खालेतब्बं. पटिग्गहेत्वा ठपितसिङ्गिवेरादीनं अङ्कुरा निक्खमन्ति, पुन पटिग्गहणकिच्चं नत्थि. लोणे असति समुद्दोदकेन लोणकिच्चं कातुं वट्टति, पटिग्गहेत्वा ठपितलोणोदकं लोणं होति, लोणं वा उदकं होति, रसो वा फाणितं होति, फाणितं वा रसो होति, मूलपटिग्गहणमेव वट्टति.

हिमकरका उदकगतिका एव. पारिहारिकेन कतकट्ठिना उदकं पसादेन्ति, तं अब्बोहारिकं, आमिसेन सद्धिं वट्टति. आमिसगतिकेहि कपित्थफलादीहि पसादितं पुरेभत्तमेव वट्टति. पोक्खरणीआदीसु उदकं बहलं होति, वट्टति. सचे पन मुखे हत्थे च लग्गति, न वट्टति, पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जितब्बं. खेत्तेसु कसितट्ठाने बहलं उदकं होति, पटिग्गहेतब्बं. सचे सन्दित्वा कन्दरादीनि पविसित्वा नदिं पूरेति, वट्टति. ककुधसोब्भादयो होन्ति रुक्खतो पतितेहि पुप्फेहि सञ्छन्नोदका. सचे पुप्फरसो न पञ्ञायति, पटिग्गहणकिच्चं नत्थि. परित्तं उदकं होति, रसो पञ्ञायति, पटिग्गहेतब्बं. पब्बतकन्दरादीसु काळवण्णपण्णच्छन्नउदकेपि एसेव नयो.

पानीयघटे सरेणुकानि वा सवण्टखीरानि वा पुप्फानि पक्खित्तानि होन्ति, पटिग्गहेतब्बं, पुप्फानि वा पटिग्गहेत्वा पक्खिपितब्बानि. पाटलिमल्लिका पक्खित्ता होन्ति, वासमत्तं तिट्ठति, तं अब्बोहारिकं. दुभियदिवसेपि ¶ आमिसेन सद्धिं वट्टति. भिक्खुना ठपितपुप्फवासितकपानीयतो सामणेरो पानीयं गहेत्वा पीतावसेसकं तत्थेव आकिरति, पटिग्गहेतब्बं. पदुमसरादीसु उदकं सन्थरित्वा ठितं पुप्फरेणुं घटेन विक्खम्भेत्वा उदकं गहेतुं वट्टति. कप्पियं कारापेत्वा पटिग्गहेत्वा ठपितं दन्तकट्ठं होति, सचे तस्स रसं पिवितुकामो ¶ , मूलपटिग्गहणमेव वट्टति, अप्पटिग्गहेत्वा ठपितं पटिग्गहेतब्बं. अजानन्तस्स रसे पविट्ठेपि आपत्तियेव. अचित्तकञ्हि इदं सिक्खापदं.

११५. महाभूतेसु किं वट्टति, किं न वट्टतीति? खीरं ताव वट्टति, कप्पियमंसखीरं वा होतु अकप्पियमंसखीरं वा, पिवन्तस्स अनापत्ति. अस्सु खेळो सिङ्घाणिका मुत्तं करीसं सेम्हं दन्तमलं अक्खिगूथको कण्णगूथको सरीरे उट्ठितलोणन्ति इदं सब्बं वट्टति. यं पनेत्थ ठानतो चवित्वा पत्ते वा हत्थे वा पतति, तं पटिग्गहेतब्बं, अङ्गलग्गं पटिग्गहितकमेव. उण्हपायासं भुञ्जन्तस्स सेदो अङ्गुलिअनुसारेन एकाबद्धोव हुत्वा पायासे सन्तिट्ठति, पिण्डाय वा चरन्तस्स हत्थतो पत्तस्स मुखवट्टितो वा पत्ततलं ओरोहति, एत्थ पटिग्गहणकिच्चं नत्थि, झाममहाभूते इदं नाम न वट्टतीति नत्थि, दुज्झापितं पन न वट्टति. सुज्झापितं पन मनुस्सट्ठिम्पि चुण्णं कत्वा लेहे उपनेतुं वट्टति. चत्तारि महाविकटानि असति कप्पियकारके सामं गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टन्ति. एत्थ च दुब्बचोपि असमत्थोपि कप्पियकारको असन्तपक्खेयेव तिट्ठति. छारिकाय असति सुक्खदारुं झापेत्वा छारिका गहेतब्बा. सुक्खदारुम्हि असति अल्लदारुं रुक्खतो छिन्दित्वापि कातुं वट्टति. इदं पन चतुब्बिधम्पि महाविकटं कालोदिस्सं नाम, सप्पदट्ठक्खणेयेव वट्टति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

पटिग्गहणविनिच्छयकथा समत्ता.

२१. पवारणाविनिच्छयकथा

११६. पटिक्खेपपवारणाति ¶ पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरं भुञ्जमानेन यस्स कस्सचि अभिहटभोजनस्स पटिक्खेपसङ्खाता पवारणा. सा च न केवलं पटिक्खेपमत्तेन होति, अथ खो पञ्चङ्गवसेन. तत्रिमानि ¶ पञ्चङ्गानि – असनं, भोजनं, दायकस्स हत्थपासे ठानं, अभिहारो, अभिहटस्स पटिक्खेपोति. तत्थ असनन्ति विप्पकतभोजनं, भुञ्जमानो चेस पुग्गलो होतीति अत्थो. भोजनन्ति पवारणप्पहोनकं भोजनं, ओदनादीनञ्च अञ्ञतरं पटिक्खिपितब्बं भोजनं होतीति अत्थो. दायकस्स हत्थपासे ठानन्ति पवारणप्पहोनकं भोजनं गण्हित्वा दायकस्स अड्ढतेय्यहत्थप्पमाणे ओकासे अवट्ठानं. अभिहारोति हत्थपासे ठितस्स दायकस्स कायेन अभिहारो. अभिहटस्स पटिक्खेपोति एवं अभिहटस्स कायेन वा वाचाय वा पटिक्खेपो. इति इमेसं पञ्चन्नं अङ्गानं वसेन पवारणा होति. वुत्तम्पि चेतं –

‘‘पञ्चहि, उपालि, आकारेहि पवारणा पञ्ञायति, असनं पञ्ञायति, भोजनं पञ्ञायति, हत्थपासे ठितो, अभिहरति, पटिक्खेपो पञ्ञायती’’ति (परि. ४२८).

११७. तत्रायं विनिच्छयो (पाचि. अट्ठ. २३८-९) – ‘‘असन’’न्तिआदीसु ताव यं अस्नाति, यञ्च भोजनं हत्थपासे ठितेन अभिहटं पटिक्खिपति, तं ओदनो कुम्मासो सत्तु मच्छो मंसन्ति इमेसं अञ्ञतरमेव वेदितब्बं. तत्थ ओदनो नाम सालि वीहि यवो गोधुमो कङ्गु वरको कुद्रूसकोति सत्तन्नं धञ्ञानं तण्डुलेहि निब्बत्तो. तत्र सालीति अन्तमसो नीवारं उपादाय सब्बापि सालिजाति. वीहीति सब्बापि वीहिजाति. यवगोधुमेसु भेदो नत्थि. कङ्गूति सेतरत्तकाळभेदा सब्बापि कङ्गुजाति. वरकोति अन्तमसो वरकचोरकं उपादाय सब्बापि सेतवण्णा वरकजाति. कुद्रूसकोति काळकुद्रूसको चेव सामाकादिभेदा च सब्बापि तिणधञ्ञजाति. नीवारवरकचोरका चेत्थ धञ्ञानुलोमाति वदन्ति, धञ्ञानि होन्तु धञ्ञानुलोमानि वा, एतेसं वुत्तप्पभेदानं सत्तन्नं धञ्ञानं तण्डुले गहेत्वा ‘‘भत्तं पचिस्सामा’’ति वा ‘‘यागुं पचिस्सामा’’ति वा ‘‘अम्बिलपायासादीसु अञ्ञतरं पचिस्सामा’’ति वा यं किञ्चि सन्धाय पचन्तु, सचे उण्हं सीतलं वा भुञ्जन्तानं भोजनकाले गहितगहितट्ठाने ओधि पञ्ञायति, ओदनसङ्गहमेव गच्छति, पवारणं जनेति. सचे ओधि न पञ्ञायति, यागुसङ्गहं गच्छति, पवारणं न जनेति.

योपि ¶ ¶ पायासो वा पण्णफलकळीरमिस्सका अम्बिलयागु वा उद्धनतो ओतारितमत्ता अब्भुण्हा होति आवज्जित्वा पिवितुं सक्का, हत्थेन गहितोकासेपि ओधिं न दस्सेति, पवारणं न जनेति. सचे पन उसुमाय विगताय सीतलभूता घनभावं गच्छति, ओधिं दस्सेति, पुन पवारणं जनेति, पुब्बे तनुभावो न रक्खति. सचेपि दधितक्कादीनि आरोपेत्वा बहू पण्णफलकळीरे पक्खिपित्वा मुट्ठिमत्तापि तण्डुला पक्खित्ता होन्ति, भोजनकाले चे ओधि पञ्ञायति, पवारणं जनेति. अयागुके निमन्तने ‘‘यागुं दस्सामा’’ति भत्ते उदककञ्जिकखीरादीनि आकिरित्वा ‘‘यागुं गण्हथा’’ति देन्ति. किञ्चापि तनुको होति, पवारणं जनेतियेव. सचे पन पक्कुथितेसु उदकादीसु पक्खिपित्वा पचित्वा देन्ति, यागुसङ्गहमेव गच्छति. यागुसङ्गहं गतेपि तस्मिं वा अञ्ञस्मिं वा यत्थ मच्छमंसं पक्खिपन्ति, सचे सासपमत्तम्पि मच्छमंसखण्डं वा न्हारु वा पञ्ञायति, पवारणं जनेति, सुद्धरसको पन रसकयागु वा न जनेति. ठपेत्वा वुत्तधञ्ञतण्डुले अञ्ञेहि वेणुतण्डुलादीहि वा कण्डमूलफलेहि वा येहि केहिचि कतं भत्तम्पि पवारणं न जनेति, पगेव घनयागु. सचे पनेत्थ मच्छमंसं पक्खिपन्ति, जनेति. महापच्चरियं ‘‘पुप्फिअत्थाय भत्तम्पि पवारणं जनेती’’ति वुत्तं. पुप्फिअत्थाय भत्तं नाम पुप्फिखज्जकत्थाय कुथितुदके पक्खिपित्वा सेदिततण्डुला वुच्चन्ति. सचे पन ते तण्डुले सुक्खापेत्वा खादन्ति, वट्टति, नेव सत्तुसङ्ख्यं, न भत्तसङ्ख्यं गच्छन्ति. पुन तेहि कतभत्तं पवारेतियेव. ते तण्डुले सप्पितेलादीसु वा पचन्ति, पूवं वा करोन्ति, न पवारेन्ति. पुथुका वा ताहि कतसत्तुभत्तादीनि वा न पवारेन्ति.

कुम्मासो नाम यवेहि कतकुम्मासो. अञ्ञेहि पन मुग्गादीहि कतकुम्मासो पवारणं न जनेति.

सत्तु नाम सालिवीहियवेहि कतसत्तु. कङ्गुवरककुद्रूसकसीसानिपि भज्जित्वा ईसकं कोट्टेत्वा थुसे पलापेत्वा पुन दळ्हं कोट्टेत्वा चुण्णं करोन्ति. सचेपि तं अल्लत्ता एकबद्धं होति, सत्तुसङ्गहमेव गच्छति. खरपाकभज्जितानं वीहीनं तण्डुले कोट्टेत्वा देन्ति, तम्पि चुण्णं सत्तुसङ्गहमेव गच्छति. समपाकभज्जितानं पन वीहीनं वा वीहिपलासानं वा तण्डुला भज्जिततण्डुला एव वा न पवारेन्ति. तेसं ¶ पन तण्डुलानं चुण्णं पवारेति, खरपाकभज्जितानं वीहीनं कुण्डकम्पि पवारेति. समपाकभज्जितानं पन आतपसुक्खानं वा कुण्डकं न पवारेति. लाजा वा तेहि कतभत्तसत्तुआदीनि वा न पवारेन्ति, भज्जितपिट्ठं वा ¶ यं किञ्चि सुद्धखज्जकं वा न पवारेति. मच्छमंसपूरितखज्जकं पन सत्तुमोदको वा पवारेति. मच्छो मंसञ्च पाकटमेव.

अयं पन विसेसो – सचे यागुं पिवन्तस्स यागुसित्थमत्तानेव द्वे मच्छखण्डानि वा मंसखण्डानि वा एकभाजने वा नानाभाजने वा देन्ति, तानि चे अखादन्तो अञ्ञं यं किञ्चि पवारणप्पहोनकं पटिक्खिपति, न पवारेति. ततो एकं खादितं, एकं हत्थे वा पत्ते वा होति, सो चे अञ्ञं पटिक्खिपति, पवारेति. द्वेपि खादितानि होन्ति, मुखे सासपमत्तम्पि अवसिट्ठं नत्थि, सचेपि अञ्ञं पटिक्खिपति, न पवारेति. कप्पियमंसं खादन्तो कप्पियमंसं पटिक्खिपति, पवारेति. कप्पियमंसं खादन्तो अकप्पियमंसं पटिक्खिपति, न पवारेति. कस्मा? अवत्थुताय. यञ्हि भिक्खुनो खादितुं वट्टति, तंयेव पटिक्खिपतो पवारणा होति. इदं पन जानन्तो अकप्पियत्ता पटिक्खिपति, अजानन्तोपि पटिक्खिपितब्बट्ठाने ठितमेव पटिक्खिपति नाम, तस्मा न पवारेति. सचे पन अकप्पियमंसं खादन्तो कप्पियमंसं पटिक्खिपति, पवारेति. कस्मा? वत्थुताय. यञ्हि तेन पटिक्खित्तं, तं पवारणाय वत्थु, यं पन खादति, तं किञ्चापि पटिक्खिपितब्बट्ठाने ठितं, खादियमानं पन मंसभावं न जहति, तस्मा पवारेति. अकप्पियमंसं वा खादन्तो अकप्पियमंसं पटिक्खिपति, पुरिमनयेनेव न पवारेति. कप्पियमंसं वा अकप्पियमंसं वा खादन्तो पञ्चन्नं भोजनानं यं किञ्चि कप्पियभोजनं पटिक्खिपति, पवारेति. कुलदूसकवेज्जकम्मउत्तरिमनुस्सधम्मारोचनसादितरूपियादीहि निब्बत्तं बुद्धपटिकुट्ठं अनेसनाय उप्पन्नं अकप्पियभोजनं पटिक्खिपति, न पवारेति. कप्पियभोजनं वा अकप्पियभोजनं पटिक्खिपति, न पवारेति. कप्पियभोजनं वा अकप्पियभोजनं वा भुञ्जन्तोपि कप्पियभोजनं पटिक्खिपति, पवारेति. अकप्पियभोजनं पटिक्खिपति, न पवारेतीति सब्बत्थ वुत्तनयेनेव कारणं वेदितब्बं.

११८. एवं ‘‘असन’’न्तिआदीसु यञ्च अस्नाति, यञ्च भोजनं हत्थपासे ठितेन अभिहटं पटिक्खिपन्तो पवारणं आपज्जति, तं उत्वा इदानि यथा आपज्जति, तस्स जाननत्थं अयं विनिच्छयो – असनं भोजनन्ति एत्थ ताव येन एकसित्थम्पि अज्झोहटं होति सो ¶ सचे पत्तमुखहत्थानं यत्थ कत्थचि पञ्चसु भोजनेसु एकस्मिम्पि सति अञ्ञं पञ्चसु भोजनेसु एकम्पि पटिक्खिपति, पवारेति. कत्थचि भोजनं नत्थि, आमिसगन्धमत्तं पञ्ञायति, न पवारेति. मुखे च हत्थे च भोजनं नत्थि, पत्ते अत्थि, तस्मिं पन आसने अभुञ्जितुकामो, विहारं वा पविसित्वा भुञ्जितुकामो, अञ्ञस्स वा दातुकामो तस्मिं चे अन्तरे ¶ भोजनं पटिक्खिपति, न पवारेति. कस्मा? विप्पकतभोजनभावस्स उपच्छिन्नत्ता. ‘‘योपि अञ्ञत्र गन्त्वा भुञ्जितुकामो मुखे भत्तं गिलित्वा सेसं आदाय गच्छन्तो अन्तरामग्गे अञ्ञं भोजनं पटिक्खिपति, तस्सपि पवारणा न होती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. यथा च पत्ते, एवं हत्थेपि. मुखेपि वा विज्जमानं भोजनं सचे अनज्झोहरितुकामो होति, तस्मिञ्च खणे अञ्ञं पटिक्खिपति, न पवारेति. एकस्मिञ्हि पदे वुत्तं लक्खणं सब्बत्थ वेदितब्बं होति. अपिच कुरुन्दियं एस नयो दस्सितोयेव. वुत्तञ्हि तत्थ ‘‘मुखे भत्तं गिलितं, हत्थे भत्तं विघासादस्स दातुकामो, पत्ते भत्तं भिक्खुस्स दातुकामो, सचे तस्मिं खणे पटिक्खिपति, न पवारेती’’ति.

हत्थपासे ठितोति एत्थ पन सचे भिक्खु निसिन्नो होति, आसनस्स पच्छिमन्ततो पट्ठाय, सचे ठितो, पण्हिअन्ततो पट्ठाय, सचे निपन्नो, येन पस्सेन निपन्नो, तस्स पारिमन्ततो पट्ठाय, दायकस्स निसिन्नस्स वा ठितस्स वा निपन्नस्स वा ठपेत्वा पसारितहत्थं यं आसन्नतरं अङ्गं, तस्स ओरिमन्तेन परिच्छिन्दित्वा अड्ढतेय्यहत्थो ‘‘हत्थपासो’’ति वेदितब्बो. तस्मिं ठत्वा अभिहटं पटिक्खिपन्तस्सेव पवारणा होति, न ततो परं.

अभिहरतीति हत्थपासब्भन्तरे ठितो गहणत्थं उपनामेति. सचे पन अनन्तरनिसिन्नोपि भिक्खु हत्थे वा ऊरूसु वा आधारके वा ठितं पत्तं अनभिहरित्वा ‘‘भत्तं गण्हाही’’ति वदति, तं पटिक्खिपतो पवारणा नत्थि. भत्तपच्छिं आनेत्वा पुरतो भूमियं ठपेत्वा ‘‘गण्हाही’’ति वुत्तेपि एसेव नयो. ईसकं पन उद्धरित्वा वा अपनामेत्वा वा ‘‘गण्हथा’’ति वुत्ते पटिक्खिपतो पवारणा होति. थेरासने निसिन्नो थेरो दूरे निसिन्नस्स दहरभिक्खुस्स पत्तं पेसेत्वा ‘‘इतो ओदनं गण्हाही’’ति वदति, गण्हित्वा पन गतो तुण्ही तिट्ठति, दहरो ‘‘अलं मय्ह’’न्ति पटिक्खिपति, न पवारेति. कस्मा? थेरस्स दूरभावतो दूतस्स ¶ च अनभिहरणतो. सचे पन गहेत्वा आगतो भिक्खु ‘‘इदं भत्तं गण्हा’’ति वदति, तं पटिक्खिपतो पवारणा होति. परिवेसनायएको एकेन हत्थेन ओदनपच्छिं, एकेन कटच्छुं गहेत्वा भिक्खुं परिविसति, तत्र चे अञ्ञो आगन्त्वा ‘‘अहं पच्छिं धारेस्सामि, त्वं ओदनं देही’’ति वत्वा गहितमत्तमेव करोति, परिवेसको एव पन तं धारेति, तस्मा सा अभिहटाव होति, ततो दातुकामताय गण्हन्तं पटिक्खिपन्तस्स पवारणा होति. सचे पन परिवेसकेन फुट्ठमत्ताव होति, इतरोव नं धारेति, ततो दातुकामताय गण्हन्तं पटिक्खिपन्तस्स पवारणा न होति, कटच्छुना उद्धटभत्ते पन होति. कटच्छुना अभिहारोयेव हि तस्स अभिहारो. ‘‘द्विन्नं समभारेपि पटिक्खिपन्तो पवारेतियेवा’’ति महापच्चरियं ¶ वुत्तं. अनन्तरस्स भिक्खुनो भत्ते दीयमाने इतरो पत्तं हत्थेन पिदहति, पवारणा नत्थि. कस्मा? अञ्ञस्स अभिहटे पटिक्खित्तत्ता.

पटिक्खेपो पञ्ञायतीति एत्थ वाचाय अभिहटं पटिक्खिपतो पवारणा नत्थि, कायेन अभिहटं पन येन केनचि आकारेन कायेन वा वाचाय वा पटिक्खिपन्तस्स पवारणा होतीति वेदितब्बो. तत्र कायेन पटिक्खेपो नाम अङ्गुलिं वा हत्थं वा मक्खिकाबीजनिं वा चीवरकण्णं वा चालेति, भमुकाय वा आकारं करोति, कुद्धो वा ओलोकेति. वाचाय पटिक्खेपो नाम ‘‘अल’’न्ति वा ‘‘न गण्हामी’’ति वा ‘‘मा आकिरा’’ति वा ‘‘अपगच्छा’’ति वा वदति. एवं येन केनचि आकारेन कायेन वा वाचाय वा पटिक्खित्ते पवारणा होति.

११९. एको अभिहटे भत्ते पवारणाय भीतो हत्थे अपनेत्वा पुनप्पुनं पत्ते ओदनं आकिरन्तं ‘‘आकिर आकिर, कोट्टेत्वा कोट्टेत्वा पूरेही’’ति वदति, एत्थ कथन्ति? महासुमत्थेरो ताव ‘‘अनाकिरणत्थाय वुत्तत्ता पवारणा होती’’ति आह. महापदुमत्थेरो पन ‘‘आकिर पूरेहीति वदन्तस्स नाम कस्सचि पवारणा अत्थी’’ति वत्वा ‘‘न पवारेती’’ति आह.

अपरो भत्तं अभिहरन्तं भिक्खुं सल्लक्खेत्वा ‘‘किं, आवुसो, इतोपि किञ्चि गण्हिस्ससि, दम्मि ते किञ्ची’’ति आह, तत्रापि ‘‘एवं नागमिस्सतीति वुत्तत्ता पवारणा होती’’ति महासुमत्थेरो आह. महापदुमत्थेरो ¶ पन ‘‘गण्हिस्ससीति वदन्तस्स नाम कस्सचि पवारणा अत्थी’’ति वत्वा ‘‘न पवारेती’’ति आह.

एको समंसकं रसं अभिहरित्वा ‘‘रसं गण्हथा’’ति वदति, तं सुत्वा पटिक्खिपतो पवारणा नत्थि. ‘‘मच्छमंसरस’’न्ति वुत्ते पटिक्खिपतो पवारणा होति, ‘‘इदं गण्हथा’’ति वुत्तेपि होतियेव. मंसं विसुं कत्वा ‘‘मंसरसं गण्हथा’’ति वदति, ‘‘तत्थ चे सासपमत्तम्पि मंसखण्डं अत्थि, तं पटिक्खिपतो पवारणा होति. सचे पन परिस्सावितो होति, वट्टती’’ति अभयत्थेरो आह.

मंसरसेन आपुच्छन्तं महाथेरो ‘‘मुहुत्तं आगमेही’’ति वत्वा ‘‘थालकं, आवुसो, आहरा’’ति आह, एत्थ कथन्ति? महासुमत्थेरो ताव ‘‘अभिहारकस्स गमनं उपच्छिन्नं, तस्मा ¶ पवारेती’’ति आह. महापदुमत्थेरो पन ‘‘अयं कुहिं गच्छति, कीदिसं एतस्स गमनं, गण्हन्तस्सपि नाम कस्सचि पवारणा अत्थी’’ति वत्वा ‘‘न पवारेती’’ति आह.

कळीरपनसादीहि मिस्सेत्वा मंसं पचन्ति, तं गहेत्वा ‘‘कळीरसूपं गण्हथ, पनसब्यञ्जनं गण्हथा’’ति वदन्ति, एवम्पि न पवारेति. कस्मा? अपवारणारहस्स नामेन वुत्तत्ता. सचे पन ‘‘मच्छसूपं मंससूप’’न्ति वा ‘‘इदं गण्हथा’’ति वा वदन्ति, पवारेति, मंसकरम्बको नाम होति. तं दातुकामोपि ‘‘करम्बकं गण्हथा’’ति वदति, वट्टति, न पवारेति, ‘‘मंसकरम्बक’’न्ति वा ‘‘इद’’न्ति वा वुत्ते पन पवारेति. एस नयो सब्बेसु मच्छमंसमिस्सकेसु.

१२०. ‘‘यो पन निमन्तने भुञ्जमानो मंसं अभिहटं ‘उद्दिस्सकत’न्ति मञ्ञमानो पटिक्खिपति, पवारितोव होती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. मिस्सककथा पन कुरुन्दियं सुट्ठु वुत्ता. एवञ्हि तत्थ वुत्तं – पिण्डचारिको भिक्खु भत्तमिस्सकं यागुं आहरित्वा ‘‘यागुं गण्हथा’’ति वदति, न पवारेति, ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति वुत्ते पवारेति. कस्मा? येनापुच्छितो, तस्स अत्थिताय. अयमेत्थ अधिप्पायो – ‘‘यागुमिस्सकं गण्हथा’’ति वदति, तत्र चे यागु बहुतरा वा होति समसमा वा, न पवारेति. यागु मन्दा, भत्तं बहुतरं, पवारेति. इदञ्च सब्बअट्ठकथासु वुत्तत्ता न सक्का पटिक्खिपितुं, कारणं पनेत्थ दुद्दसं. ‘‘भत्तमिस्सकं गण्हथा’’ति वदति, भत्तं बहुतरं वा समं वा अप्पतरं वा होति, पवारेतियेव ¶ . भत्तं वा यागुं वा अनामसित्वा ‘‘मिस्सकं गण्हथा’’ति वदति, तत्र चे भत्तं बहुतरं वा समकं वा होति, पवारेति, अप्पतरं न पवारेति, इदञ्च करम्बकेन न समानेतब्बं. करम्बको हि मंसमिस्सकोपि होति अमंसमिस्सकोपि, तस्मा करम्बकन्ति वुत्ते पवारणा नत्थि, इदं पन भत्तमिस्सकमेव. एत्थ वुत्तनयेनेव पवारणा होति. बहुरसे भत्ते रसं, बहुखीरे खीरं, बहुसप्पिम्हि च पायासे सप्पिं गण्हथाति विसुं कत्वा देति, तं पटिक्खिपतो पवारणा नत्थि.

यो पन गच्छन्तो पवारेति, सो गच्छन्तोव भुञ्जितुं लभति. कद्दमं वा उदकं वा पत्वा ठितेन अतिरित्तं कारेतब्बं. सचे अन्तरा नदी पूरा होति, नदीतीरे गुम्बं अनुपरियायन्तेन भुञ्जितब्बं. अथ नावा वा सेतु वा अत्थि, तं अभिरुहित्वापि चङ्कमन्तेनेव भुञ्जितब्बं, गमनं न उपच्छिन्दितब्बं. याने वा हत्थिअस्सपिट्ठे वा चन्दमण्डले वा सूरियमण्डले वा निसीदित्वा पवारितेन याव मज्झन्हिकं, ताव तेसु गच्छन्तेसुपि निसिन्नेनेव ¶ भुञ्जितब्बं. यो ठितो पवारेति, ठितेनेव, यो निसिन्नो पवारेति, निसिन्नेनेव परिभुञ्जितब्बं, तं तं इरियापथं विकोपेन्तेन अतिरित्तं कारेतब्बं. यो उक्कुटिको निसीदित्वा पवारेति, तेन उक्कुटिकेनेव भुञ्जितब्बं. तस्स पन हेट्ठा पलालपीठं वा किञ्चि वा निसीदनकं दातब्बं. पीठके निसीदित्वा पवारितेन आसनं अचालेत्वाव चतस्सो दिसा परिवत्तन्तेन भुञ्जितुं लब्भति. मञ्चे निसीदित्वा पवारितेन इतो वा एत्तो वा सञ्चरितुं न लब्भति. सचे पन नं सह मञ्चेन उक्खिपित्वा अञ्ञत्र नेन्ति, वट्टति. निपज्जित्वा पवारितेन निपन्नेनेव परिभुञ्जितब्बं. परिवत्तन्तेन येन पस्सेन निपन्नो, तस्स ठानं नातिक्कमेतब्बं.

१२१. पवारितेन पन किंकातब्बन्ति? येन इरियापथेन पवारितो होति, तं विकोपेत्वा अञ्ञेन इरियापथेन चे भुञ्जति, अतिरित्तं कारापेत्वा भुञ्जितब्बं. अनतिरित्तं पन यं किञ्चि यावकालिकसङ्गहितं खादनीयं वा भोजनीयं वा खादति वा भुञ्जति वा, अज्झोहारे अज्झोहारे पाचित्तियं.

तत्थ अनतिरित्तं नाम नातिरित्तं, न अधिकन्ति अत्थो. तं पन यस्मा कप्पियकतादीहि सत्तहि विनयकम्माकारेहि अकतं वा गिलानस्स अनधिकं वा होति, तस्मा पदभाजने वुत्तं –

‘‘अनतिरित्तं ¶ नाम अकप्पियकतं होति, अप्पटिग्गहितकतं होति, अनुच्चारितकतं होति, अहत्थपासे कतं होति, अभुत्ताविना कतं होति, भुत्ताविना च पवारितेन आसना वुट्ठितेन कतं होति, ‘अलमेतं सब्ब’न्ति अवुत्तं होति, न गिलानातिरित्तं होति, एतं अनतिरित्तं नामा’’ति (पाचि. २३९).

तत्थ अकप्पियकतन्ति यं तत्थ फलं वा कन्दमूलादिं वा पञ्चहि समणकप्पेहि कप्पियं अकतं, यञ्च अकप्पियमंसं वा अकप्पियभोजनं वा, एतं अकप्पियं नाम. तं अकप्पियं ‘‘अलमेतं सब्ब’’न्ति एवं अतिरित्तं कतम्पि ‘‘अकप्पियकत’’न्ति वेदितब्बं. अप्पटिग्गहितकतन्ति भिक्खुना अप्पटिग्गहितंयेव पुरिमनयेन अतिरित्तं कतं. अनुच्चारितकतन्ति कप्पियं कारेतुं आगतेन भिक्खुना ईसकम्पि अनुक्खित्तं वा अनपनामितं वा कतं. अहत्थपासे कतन्ति कप्पियं कारेतुं आगतस्स हत्थपासतो बहि ठितेन कतं. अभुत्ताविना कतन्ति यो ‘‘अलमेतं सब्ब’’न्ति अतिरित्तं करोति, तेन पवारणप्पहोनकभोजनं ¶ अभुत्तेन कतं. भुत्ताविना पवारितेन आसना वुट्ठितेन कतन्ति इदं उत्तानमेव. ‘‘अलमेतं सब्ब’’न्ति अवुत्तन्ति वचीभेदं कत्वा एवं अवुत्तं होति. इति इमेहि सत्तहि विनयकम्माकारेहि यं अतिरित्तं कप्पियं अकतं, यञ्च न गिलानातिरित्तं, तदुभयम्पि ‘‘अनतिरित्त’’न्ति वेदितब्बं.

१२२. अतिरित्तं पन तस्सेव पटिपक्खनयेन वेदितब्बं. तेनेव वुत्तं पदभाजने –

‘‘अतिरित्तं नाम कप्पियकतं होति, पटिग्गहितकतं होति, उच्चारितकतं होति, हत्थपासे कतं होति, भुत्ताविना कतं होति, भुत्ताविना पवारितेन आसना अवुट्ठितेन कतं होति, ‘अलमेतं सब्ब’न्ति वुत्तं होति, गिलानातिरित्तं होति, एतं अतिरित्तं नामा’’ति (पाचि. २३९).

अपिचेत्थ भुत्ताविना कतं होतीति अनन्तरनिसिन्नस्स सभागस्स भिक्खुनो पत्ततो एकम्पि सित्थं वा मंसहीरं वा खादित्वा कतम्पि ‘‘भुत्ताविनाव कतं होती’’ति वेदितब्बं. आसना अवुट्ठितेनाति एत्थ पन असम्मोहत्थं ¶ अयं विनिच्छयो – द्वे भिक्खू पातोयेव भुञ्जमाना पवारिता होन्ति, एकेन तत्थेव निसीदितब्बं, इतरेन निच्चभत्तं वा सलाकभत्तं वा आनेत्वा उपड्ढं तस्स भिक्खुनो पत्ते आकिरित्वा हत्थं धोवित्वा सेसं तेन भिक्खुना कप्पियं कारापेत्वा भुञ्जितब्बं. कस्मा? यञ्हि तस्स हत्थे लग्गं, तं अकप्पियं होति. सचे पन पठमं निसिन्नो भिक्खु सयमेव तस्स पत्ततो हत्थेन गण्हाति, हत्थधोवनकिच्चं नत्थि. सचे पन एवं ‘कप्पियं कारेत्वा भुञ्जन्तस्स पुन किञ्चि ब्यञ्जनं वा खादनीयं वा पत्ते आकिर’न्ति येन पठमं कप्पियं कतं होति, सो पुन कातुं न लभति. येन अकतं, तेन कातब्बं, यञ्च अकतं, तं कातब्बं. येन अकतन्ति अञ्ञेन भिक्खुना येन पठमं न कतं, तेन कातब्बं. यञ्च अकतन्ति येन पठमं कप्पियं कतं, तेनपि यं अकतं, तं कातब्बं. पठमभाजने पन कातुं न लब्भति. तत्थ हि करियमाने पठमं कतेन सद्धिं कतं होति, तस्मा अञ्ञस्मिं भाजने कातुं वट्टतीति अधिप्पायो. एवं कतं पन तेन भिक्खुना पठमं कतेन सद्धिं भुञ्जितुं वट्टति.

कप्पियं करोन्तेन च न केवलं पत्तेयेव, कुण्डेपि पच्छियम्पि यत्थ कत्थचि पुरतो ठपेत्वा ओनामितभाजने कातब्बं. तं सचे भिक्खुसतं पवारितं होति, सब्बेसं भुञ्जितुं वट्टति, अप्पवारितानम्पि वट्टति. येन पन कप्पियं कतं, तस्स न वट्टति. सचेपि पवारेत्वा ¶ पिण्डाय पविट्ठं भिक्खुं पत्तं गहेत्वा अवस्सं भुञ्जनके मङ्गलनिमन्तने निसीदापेन्ति, अतिरित्तं कारापेत्वाव भुञ्जितब्बं. सचे तत्थ अञ्ञो भिक्खु नत्थि, आसनसालं वा विहारं वा पत्तं पेसेत्वा कारेतब्बं, कप्पियं करोन्तेन पन अनुपसम्पन्नस्स हत्थे ठितं न कातब्बं. सचे आसनसालायं अब्यत्तो भिक्खु होति, सयं गन्त्वा कप्पियं कारापेत्वा आनेत्वा भुञ्जितब्बं.

गिलानातिरित्तन्ति एत्थ न केवलं यं गिलानस्स भुत्तावसेसं होति, तं गिलानातिरित्तं, अथ खो यं किञ्चि गिलानं उद्दिस्स ‘‘अज्ज वा यदा वा इच्छति, तदा खादिस्सती’’ति आहटं, तं सब्बं गिलानातिरित्तन्ति वेदितब्बं. यामकालिकं पन सत्ताहकालिकं यावजीविकं वा यं ¶ किञ्चि अनतिरित्तं आहारत्थाय परिभुञ्जन्तस्स अज्झोहारे अज्झोहारे दुक्कटं. सचे पन यामकालिकादीनि आमिससंसट्ठानि होन्ति, आहारत्थायपि अनाहारत्थायपि पटिग्गहेत्वा अज्झोहरन्तस्स पाचित्तियमेव, असंसट्ठानि पन सति पच्चये भुञ्जन्तस्स अनापत्ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

पवारणाविनिच्छयकथा समत्ता.

२२. पब्बज्जाविनिच्छयकथा

१२३. पब्बज्जाति ¶ एत्थ पन पब्बज्जापेक्खं कुलपुत्तं पब्बाजेन्तेन ये पाळियं ‘‘न भिक्खवे पञ्चहि आबाधेहि फुट्ठो पब्बाजेतब्बो’’तिआदिना (महाव. ८९) पटिक्खित्ता पुग्गला, ते वज्जेत्वा पब्बज्जादोसविरहितो पुग्गलो पब्बाजेतब्बो. तत्रायं विनिच्छयो (महाव. अट्ठ. ८८) – कुट्ठं गण्डो किलासो सोसो अपमारोति इमेहि पञ्चहि आबाधेहि फुट्ठो न पब्बाजेतब्बो, पब्बाजेन्तो पन दुक्कटं आपज्जति ‘‘यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति वुत्तत्ता. तत्थ कुट्ठन्ति रत्तकुट्ठं वा होतु काळकुट्ठं वा, यं किञ्चि किटिभदद्दउकच्छुआदिप्पभेदम्पि सब्बं कुट्ठमेवाति वुत्तं. तञ्चे नखपिट्ठिप्पमाणम्पि वड्ढनकपक्खे ठितं होति, न पब्बाजेतब्बो. सचे पन निवासनपावुरणेहि पकतिपटिच्छन्नट्ठाने नखपिट्ठिप्पमाणं अवड्ढनकपक्खे ठितं होति, वट्टति. ‘‘मुखे पन हत्थपादपिट्ठीसु वा सचेपि अवड्ढनकपक्खे ठितं, नखपिट्ठितो च खुद्दकतरम्पि न वट्टतियेवा’’ति कुरुन्दियं वुत्तं. तिकिच्छापेत्वा पब्बाजेन्तेनपि पकतिवण्णे जातेयेव पब्बाजेतब्बो, गोधापिट्ठिसदिसचुण्णओकिरणसरीरम्पि पब्बाजेतुं न वट्टति.

गण्डोति मेदगण्डो वा होतु अञ्ञो वा, यो कोचि कोलट्ठिमत्तकोपि चे वड्ढनकपक्खे ठितो गण्डो होति, न पब्बाजेतब्बो. पटिच्छन्नट्ठाने पन कोलट्ठिमत्ते अवड्ढनकपक्खे ठिते वट्टति, मुखादिके अप्पटिच्छन्नट्ठाने अवड्ढनकपक्खे ठितेपि न वट्टति. तिकिच्छापेत्वा पब्बाजेन्तेनपि सरीरं सच्छविं कारापेत्वा पब्बाजेतब्बो. उण्णिगण्डा नाम ¶ होन्ति गोथनका विय अङ्गुलिका विय च तत्थ तत्थ लम्बन्ति, एतेपि गण्डायेव, तेसु सति पब्बाजेतुं न वट्टति. दहरकाले खीरपीळका योब्बन्नकाले च मुखे खरपीळका नाम होन्ति, महल्लककाले नस्सन्ति, न ता गण्डसङ्ख्यं गच्छन्ति, तासु सति पब्बाजेतुं वट्टति. अञ्ञा पन सरीरे खरपीळका नाम, अपरा पदुमकण्णिका नाम होन्ति, अञ्ञा सासपबीजका नाम सासपमत्तायेव सकलसरीरं फरन्ति, सब्बा कुट्ठजातिकाव, तासु सति न पब्बाजेतब्बो.

किलासोति न भिज्जनकं न पग्घरणकं पदुमपुण्डरीकपत्तवण्णं कुट्ठं. येन गुन्नं विय सबलं सरीरं होति, तस्मिं कुट्ठे वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो. सोसोति सोसब्याधि. तस्मिं ¶ सति न पब्बाजेतब्बो. अपमारोति पित्तुम्मादो वा यक्खुम्मादो वा. तत्थ पुब्बवेरिकेन अमनुस्सेन गहितो दुत्तिकिच्छो होति, अप्पमत्तकेपि पन अपमारे सति न पब्बाजेतब्बो.

१२४. ‘‘न, भिक्खवे, राजभटो पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ९०) वचनतो राजभटोपि न पब्बाजेतब्बो. एत्थ च अमच्चो वा होतु महामत्तो वा सेवको वा किञ्चि ठानन्तरं पत्तो वा अप्पत्तो वा, यो कोचि रञ्ञो भत्तवेतनभटो, सब्बो राजभटोति सङ्ख्यं गच्छति, सो न पब्बाजेतब्बो. तस्स पन पुत्तनत्तभातुका ये राजतो भत्तवेतनं न गण्हन्ति, ते पब्बाजेतुं वट्टति. यो पन राजतो लद्धं निबद्धभोगं वा माससंवच्छरपरिब्बयं वा रञ्ञोयेव निय्यादेति, पुत्तभातुके वा तं ठानं सम्पटिच्छापेत्वा राजानं ‘‘न दानाहं देवस्स भटो’’ति आपुच्छति, येन वा यंकारणा वेतनं गहितं, तं कम्मं कतं होति, यो वा ‘‘पब्बजस्सू’’ति रञ्ञा अनुञ्ञातो होति, तम्पि पब्बाजेतुं वट्टति.

१२५. चोरोपि धजबन्धो न पब्बाजेतब्बो ‘‘न, भिक्खवे, धजबन्धो चोरो पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ९१) वुत्तत्ता. तत्थ धजं बन्धित्वा विय विचरतीति धजबन्धो, मूलदेवादयो विय लोके पाकटोति वुत्तं होति. तस्मा यो गामघातं वा पन्थदुहनं वा नगरे सन्धिच्छेदादिकम्मं वा करोन्तो विचरति, पञ्ञायति ¶ च ‘‘असुको नाम इदं इदं करोती’’ति, सो न पब्बाजेतब्बो. यो पन राजपुत्तो रज्जं पत्थेन्तो गामघातादीनि करोति, सो पब्बाजेतब्बो. राजानो हि तस्मिं पब्बजिते तुस्सन्ति, सचे पन न तुस्सन्ति, न पब्बाजेतब्बो. पुब्बे महाजने पाकटो चोरो पच्छा चोरकम्मं पहाय पञ्च सीलानि समादियति, तञ्चे मनुस्सा एवं जानन्ति, पब्बाजेतब्बो. ये पन अम्बलबुजादिचोरका सन्धिच्छेदादिचोरा एव वा अदिस्समाना थेय्यं करोन्ति, पच्छापि ‘‘इमिना नाम इदं कत’’न्ति न पञ्ञायन्ति, तेपि पब्बाजेतुं वट्टति.

१२६. कारभेदको पन चोरो न पब्बाजेतब्बो ‘‘न, भिक्खवे, कारभेदको चोरो पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ९२) वुत्तत्ता. तत्थ कारो वुच्चति बन्धनागारं. इध पन अन्दुबन्धनं वा होतु सङ्खलिकबन्धनं वा रज्जुबन्धनं वा गामबन्धनं वा निगमबन्धनं वा नगरबन्धनं वा पुरिसगुत्ति वा जनपदबन्धनं वा दीपबन्धनं वा, यो एतेसु यं किञ्चि बन्धनं भिन्दित्वा वा छिन्दित्वा वा मुञ्चित्वा वा विवरित्वा वा ¶ अपस्समानानं वा पलायति, सो कारभेदकोति सङ्ख्यं गच्छति. तस्मा ईदिसो कारभेदको चोरो दीपबन्धनं भिन्दित्वा दीपन्तरं गतोपि न पब्बाजेतब्बो. यो पन न चोरो, केवलं हत्थकम्मं अकरोन्तो ‘‘एवं नो अपलायन्तो करिस्सती’’ति राजयुत्तादीहि बद्धो, सो कारं भिन्दित्वा पलातोपि पब्बाजेतब्बो. यो पन गामनिगमपट्टनादीनि केणिया गहेत्वा तं असम्पादेन्तो बन्धनागारं पवेसितो होति, सोपि पलायित्वा आगतो न पब्बाजेतब्बो. योपि कसिकम्मादीहि धनं सम्पादेत्वा जीवन्तो ‘‘निधानं इमिना लद्ध’’न्ति पेसुञ्ञं उपसंहरित्वा केनचि बन्धापितो होति, तं तत्थेव पब्बाजेतुं न वट्टति, पलायित्वा गतं पन गतट्ठाने पब्बाजेतुं वट्टति.

१२७. ‘‘न, भिक्खवे, लिखितको चोरो पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ९३) वचनतो पन लिखितको चोरो न पब्बाजेतब्बो. तत्थ लिखितको नाम यो कोचि चोरिकं वा अञ्ञं वा गरुं राजापराधं कत्वा पलातो, राजा च नं ¶ पण्णे वा पोत्थके वा ‘‘इत्थन्नामो यत्थ दिस्सति, तत्थ गहेत्वा मारेतब्बो’’ति वा ‘‘हत्थपादादीनि अस्स छिन्दितब्बानी’’ति वा ‘‘एत्तकं नाम दण्डं आहरापेतब्बो’’ति वा लिखापेति, अयं लिखितको नाम, सो न पब्बाजेतब्बो.

१२८. कसाहतो कतदण्डकम्मोपि न पब्बाजेतब्बो ‘‘न, भिक्खवे, कसाहतो कतदण्डकम्मो पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ९४) वचनतो. एत्थ पन यो वचनपेसनादीनि अकरोन्तो हञ्ञति, न सो कतदण्डकम्मो. यो पन केणिया वा अञ्ञथा वा किञ्चि गहेत्वा खादित्वा पुन दातुं असक्कोन्तो ‘‘अयमेव ते दण्डो होतू’’ति कसाहि हञ्ञति, अयमेव कसाहतो कतदण्डकम्मो. सो च कसाहि वा हतो होतु अड्ढदण्डकादीनं वा अञ्ञतरेन, याव अल्लवणो होति, न ताव पब्बाजेतब्बो, वणे पन पाकतिके कत्वा पब्बाजेतब्बो. सचे पन जाणूहि वा कप्परेहि वा नाळिकेरपासाणादीहि वा घातेत्वा मुत्तो होति, सरीरे चस्स गण्ठियो पञ्ञायन्ति, न पब्बाजेतब्बो, फासुकं कत्वा एव गण्ठीसु सन्निसिन्नासु पब्बाजेतब्बो.

१२९. लक्खणाहतो पन कतदण्डकम्मो न पब्बाजेतब्बो ‘‘न, भिक्खवे, लक्खणहतो कतदण्डकम्मो पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ९५) वचनतो. एत्थपि कतदण्डकम्मभावो पुरिमनयेनेव वेदितब्बो. यस्स पन नलाटे वा ऊरुआदीसु वा तत्तेन लोहेन लक्खणं आहतं होति, सो सचे भुजिस्सो, याव अल्लवणो होति ¶ , ताव न पब्बाजेतब्बो. सचेपिस्स वणा रुळ्हा होन्ति छविया समपरिच्छेदा, लक्खणं न पञ्ञायति, तिमण्डलं निवत्थस्स उत्तरासङ्गे कते पटिच्छन्नोकासे चे होति, पब्बाजेतुं वट्टति, अप्पटिच्छन्नोकासे चे, न वट्टति.

१३०. ‘‘न, भिक्खवे, इणायिको पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ९६) वचनतो इणायिकोपि न पब्बाजेतब्बो. तत्थ इणायिको नाम यस्स पितिपितामहेहि वा इणं गहितं होति ¶ , सयं वा इणं गहितं होति, यं वा आठपेत्वा मातापितूहि किञ्चि गहितं होति, सो तं इणं परेसं धारेतीति इणायिको. यं पन अञ्ञे ञातका आठपेत्वा किञ्चि गण्हन्ति, सो न इणायिको. न हि ते तं आठपेतुं इस्सरा, तस्मा तं पब्बाजेतुं वट्टति, इतरं न वट्टति. सचे पनस्स ञातिसालोहिता ‘‘मयं दस्साम, पब्बाजेथ न’’न्ति इणं अत्तनो भारं करोन्ति, अञ्ञो वा कोचि तस्स आचारसम्पत्तिं दिस्वा ‘‘पब्बाजेथ नं, अहं इणं दस्सामी’’ति वदति, पब्बाजेतुं वट्टति. तेसु असति भिक्खुना तथारूपस्स उपट्ठाकस्सपि आरोचेतब्बं ‘‘सहेतुको सत्तो इणपलिबोधेन न पब्बजती’’ति. सचे सो पटिपज्जति, पब्बाजेतब्बो. सचेपि अत्तनो कप्पियभण्डं अत्थि, ‘‘एतं दस्सामी’’ति पब्बाजेतब्बो. सचे पन नेव ञातकादयो पटिपज्जन्ति, न अत्तनो धनं अत्थि, ‘‘पब्बाजेत्वा भिक्खाय चरित्वा मोचेस्सामी’’ति पब्बाजेतुं न वट्टति. सचे पब्बाजेति, दुक्कटं. पलातोपि आनेत्वा दातब्बो. नो चे देति, सब्बं इणं गीवा होति. अजानित्वा पब्बाजयतो अनापत्ति, पस्सन्तेन पन आनेत्वा इणसामिकानं दस्सेतब्बो, अपस्सन्तस्स गीवा न होति.

सचे इणायिको अञ्ञं देसं गन्त्वा पुच्छियमानोपि ‘‘नाहं कस्सचि किञ्चि धारेमी’’ति वत्वा पब्बजति, इणसामिको च तं परियेसन्तो तत्थ गच्छति, दहरो तं दिस्वा पलायति, सो थेरं उपसङ्कमित्वा ‘‘अयं, भन्ते, केन पब्बाजितो, मम एत्तकं नाम धनं गहेत्वा पलातो’’ति वदति, थेरेन वत्तब्बं ‘‘मया, उपासक, ‘अणणो अह’न्ति वदन्तो पब्बाजितो, किं दानि करोमि, पस्स मे पत्तचीवर’’न्ति. अयं तत्थ सामीचि. पलाते पन गीवा न होति. सचे पन नं थेरस्स सम्मुखाव दिस्वा ‘‘अयं मम इणायिको’’ति वदति, ‘‘तव इणायिकं त्वमेव जानाही’’ति वत्तब्बो, एवम्पि गीवा न होति. सचेपि सो ‘‘पब्बजितो अयं दानि कुहिं गमिस्सती’’ति वदति, थेरेन ‘‘त्वंयेव जानाही’’ति वत्तब्बो. एवम्पिस्स पलाते गीवा न होति. सचे पन थेरो ‘‘कुहिं दानि अयं गमिस्सति, इधेव अच्छतू’’ति वदति, सो चे पलायति, गीवा होति. सचे सो सहेतुको सत्तो होति वत्तसम्पन्नो ¶ ¶ , थेरेन ‘‘ईदिसो अय’’न्ति वत्तब्बं. इणसामिको चे ‘‘साधू’’ति विस्सज्जेति, इच्चेतं कुसलं, ‘‘उपड्ढुपड्ढं देथा’’ति वदति, दातब्बं. अपरेन समयेन अतिआराधको होति, ‘‘सब्बं देथा’’ति वुत्तेपि दातब्बमेव. सचे पन उद्देसपरिपुच्छादीसु कुसलो होति बहूपकारो भिक्खूनं, भिक्खाचारवत्तेन परियेसित्वापि इणं दातब्बमेव.

१३१. दासोपि न पब्बाजेतब्बो ‘‘न, भिक्खवे, दासो पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ९७) वचनतो. तत्थ चत्तारो दासा अन्तोजातो धनक्कीतो करमरानीतो सामं दासब्यं उपगतोति. तत्थ अन्तोजातो नाम जातिया दासो घरदासिया पुत्तो. धनक्कीतो नाम मातापितूनं सन्तिका पुत्तो वा सामिकानं सन्तिका दासो वा धनं दत्वा दासचारित्तं आरोपेत्वा कीतो. एते द्वेपि न पब्बाजेतब्बा. पब्बाजेन्तेन तत्थ तत्थ चारित्तवसेन अदासे कत्वा पब्बाजेतब्बा. करमरानीतो नाम तिरोरट्ठं विलोपं वा कत्वा उपलापेत्वा वा तिरोरट्ठतो भुजिस्समानुसकानि आहरन्ति, अन्तोरट्ठेयेव वा कतापराधं किञ्चि गामं राजा ‘‘विलुम्पथा’’ति च आणापेति, ततो मानुसकानिपि आहरन्ति, तत्थ सब्बे पुरिसा दासा, इत्थियो दासियो. एवरूपो करमरानीतो दासो येहि आनीतो, तेसं सन्तिके वसन्तो वा बन्धनागारे बद्धो वा पुरिसेहि रक्खियमानो वा न पब्बाजेतब्बो, पलायित्वा पन गतो गतट्ठाने पब्बाजेतब्बो. रञ्ञा तुट्ठेन ‘‘करमरानीतके मुञ्चथा’’ति वत्वा वा सब्बसाधारणेन वा नयेन बन्धनमोक्खे कते पब्बाजेतब्बोव.

सामं दासब्यं उपगतो नाम जीवितहेतु वा आरक्खहेतु वा ‘‘अहं ते दासो’’ति सयमेव दासभावं उपगतो राजूनं हत्थिअस्सगोमहिंसगोपकादयो विय. तादिसो दासो न पब्बाजेतब्बो. रञ्ञो वण्णदासीनं पुत्ता होन्ति अमच्चपुत्तसदिसा, तेपि न पब्बाजेतब्बा. भुजिस्सित्थियो असञ्ञता वण्णदासीहि सद्धिं विचरन्ति, तासं पुत्ते पब्बाजेतुं वट्टति. सचे सयमेव पण्णं आरोपेन्ति, न वट्टति. भटिपुत्तगणादीनं दासापि तेहि अदिन्ना न पब्बाजेतब्बा. विहारेसु ¶ राजूहि आरामिकदासा नाम दिन्ना होन्ति, तेपि पब्बाजेतुं न वट्टति, भुजिस्से कत्वा पन पब्बाजेतुं वट्टति. महापच्चरियं ‘‘अन्तोजातधनक्कीतके आनेत्वा भिक्खुसङ्घस्स ‘आरामिके देमा’ति देन्ति, तक्कं सीसे आसित्तकसदिसाव होन्ति, ते पब्बाजेतुं वट्टती’’ति वुत्तं. कुरुन्दियं पन ‘‘आरामिकं देमाति कप्पियवोहारेन देन्ति, येन केनचि वोहारेन दिन्नो होतु, नेव पब्बाजेतब्बो’’ति वुत्तं. दुग्गतमनुस्सा ‘‘सङ्घं निस्साय जीविस्सामा’’ति विहारे कप्पियकारका होन्ति, एते पब्बाजेतुं वट्टति. यस्स मातापितरो दासा ¶ , माता एव वा दासी, पिता अदासो, तं पब्बाजेतुं न वट्टति. यस्स पन माता अदासी, पिता दासो, तं पब्बाजेतुं वट्टति. भिक्खुस्स ञातका वा उपट्ठाका वा दासं देन्ति ‘‘इमं पब्बाजेथ, तुम्हाकं वेय्यावच्चं करिस्सती’’ति, अत्तनो वास्स दासो अत्थि, भुजिस्सो कतोव पब्बाजेतब्बो. सामिका दासं देन्ति ‘‘इमं पब्बाजेथ, सचे अभिरमिस्सति, अदासो. विब्भमिस्सति चे, अम्हाकं दासोव भविस्सती’’ति, अयं तावकालिको नाम, तं पब्बाजेतुं न वट्टतीति कुरुन्दियं वुत्तं. निस्सामिकदासो होति, सोपि भुजिस्सो कतोव पब्बाजेतब्बो. अजानन्तो पब्बाजेत्वा उपसम्पादेत्वा वा पच्छा जानन्ति, भुजिस्सं कातुमेव वट्टति.

इमस्स च अत्थस्स पकासनत्थं इदं वत्थुं वदन्ति – एका किर कुलदासी एकेन सद्धिं अनुराधपुरा पलायित्वा रोहणे वसमाना पुत्तं पटिलभि, सो पब्बजित्वा उपसम्पन्नकाले लज्जी कुक्कुच्चको अहोसि. अथेकदिवसं मातरं पुच्छि ‘‘किं उपासिके तुम्हाकं भाता वा भगिनी वा नत्थि, न किञ्चि ञातकं पस्सामी’’ति. तात, अहं अनुराधपुरे कुलदासी, तव पितरा सद्धिं पलायित्वा इध वसामीति. सीलवा भिक्खु ‘‘असुद्धा किर मे पब्बज्जा’’ति संवेगं लभित्वा मातरं तस्स कुलस्स नामगोत्तं पुच्छित्वा अनुराधपुरं आगम्म तस्स कुलस्स घरद्वारे अट्ठासि, ‘‘अतिच्छथ, भन्ते’’ति वुत्तेपि नातिक्कमि. ते आगन्त्वा ‘‘किं, भन्ते’’ति पुच्छिंसु. ‘‘तुम्हाकं इत्थन्नामा दासी पलाता अत्थी’’ति? ‘‘अत्थि, भन्ते’’. अहं तस्सा पुत्तो, सचे मं तुम्हे अनुजानाथ, पब्बज्जं लभामि, तुम्हे मय्हं सामिकाति. ते हट्ठतुट्ठा हुत्वा ‘‘सुद्धा, भन्ते, तुम्हाकं पब्बज्जा’’ति तं भुजिस्सं कत्वा महाविहारे ¶ वसापेसुं चतूहि पच्चयेहि पटिजग्गन्ता. थेरो तं कुलं निस्साय वसमानोयेव अरहत्तं पापुणीति.

१३२. ‘‘न, भिक्खवे, हत्थच्छिन्नो पब्बाजेतब्बो. न पादच्छिन्नो, न हत्थपादच्छिन्नो, न कण्णच्छिन्नो, न कण्णनासच्छिन्नो, न अङ्गुलिच्छिन्नो, न अळच्छिन्नो, न कण्डरच्छिन्नो, न फणहत्थको, न खुज्जो, न वामनो न गलगण्डी, न लक्खणाहतो, न कसाहतो, न लिखितको, न सीपदी, न पापरोगी, न परिसदूसको, न काणो, न कुणी, न खञ्जो, न पक्खहतो, न छिन्निरियापथो, न जरादुब्बलो, न अन्धो, न मूगो, न बधिरो, न अन्धमूगो, न अन्धबधिरो, न मूगबधिरो, न अन्धमूगबधिरो पब्बाजेतब्बो, यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ११९) वचनतो पन हत्थच्छिन्नादयोपि न पब्बाजेतब्बा.

तत्थ ¶ हत्थच्छिन्नोति यस्स हत्थतले वा मणिबन्धे वा कप्परे वा यत्थ कत्थचि एको वा द्वे वा हत्था छिन्ना होन्ति. पादच्छिन्नोति यस्स अग्गपादे वा गोप्फकेसु वा जङ्घाय वा यत्थ कत्थचि एको वा द्वे वा पादा छिन्ना होन्ति. हत्थपादच्छिन्नोति यस्स वुत्तप्पकारेनेव चतूसु हत्थपादेसु द्वे वा तयो वा सब्बे वा हत्थपादा छिन्ना होन्ति. कण्णच्छिन्नोति यस्स कण्णमूले वा कण्णसक्खलिकाय वा एको वा द्वे वा कण्णा छिन्ना होन्ति. यस्स पन कण्णावट्टे छिज्जन्ति, सक्का च होति सङ्घाटेतुं, सो कण्णं सङ्घाटेत्वा पब्बाजेतब्बो. नासच्छिन्नोति यस्स अजपदके वा अग्गे वा एकपुटे वा यत्थ कत्थचि नासा छिन्ना होति. यस्स पन नासिका सक्का होति सन्धेतुं, सो तं फासुकं कत्वा पब्बाजेतब्बो. कण्णनासच्छिन्नो उभयवसेन वेदितब्बो. अङ्गुलिच्छिन्नोति यस्स नखसेसं अदस्सेत्वा एका वा बहू वा अङ्गुलियो छिन्ना होन्ति. यस्स पन सुत्ततन्तुमत्तम्पि नखसेसं पञ्ञायति, तं पब्बाजेतुं वट्टति. अळच्छिन्नोति यस्स चतूसु अङ्गुट्ठकेसु अङ्गुलियं वुत्तनयेनेव एको वा बहू वा अङ्गुट्ठका छिन्ना होन्ति. कण्डरच्छिन्नोति यस्स कण्डरनामका महान्हारू पुरतो वा पच्छतो वा छिन्ना होन्ति, येसु एकस्सपि छिन्नत्ता अग्गपादेन वा चङ्कमति, मूलेन वा चङ्कमति, न पादं पतिट्ठापेतुं सक्कोति.

फणहत्थकोति ¶ यस्स वग्गुलिपक्खका विय अङ्गुलियो सम्बद्धा होन्ति, एतं पब्बाजेतुकामेन अङ्गुलन्तरिकायो फालेत्वा सब्बं अन्तरचम्मं अपनेत्वा फासुकं कत्वा पब्बाजेतब्बो. यस्सपि छ अङ्गुलियो होन्ति, तं पब्बाजेतुकामेन अधिकं अङ्गुलिं छिन्दित्वा फासुकं कत्वा पब्बाजेतब्बो. खुज्जोति यो उरस्स वा पिट्ठिया वा पस्सस्स वा निक्खन्तत्ता खुज्जसरीरो. यस्स पन किञ्चि किञ्चि अङ्गपच्चङ्गं ईसकं वङ्कं, तं पब्बाजेतुं वट्टति. महापुरिसो एव हि ब्रह्मुजुगत्तो, अवसेसो सत्तो अखुज्जो नाम नत्थि. वामनोति जङ्घवामनो वा कटिवामनो वा उभयवामनो वा. जङ्घवामनस्स कटितो पट्ठाय हेट्ठिमकायो रस्सो होति, उपरिमकायो परिपुण्णो. कटिवामनस्स कटितो पट्ठाय उपरिमकायो रस्सो होति, हेट्ठिमकायो परिपुण्णो. उभयवामनस्स उभोपि काया रस्सा होन्ति, येसं रस्सत्ता भूतानं विय परिवटुमो महाकुच्छिघटसदिसो अत्तभावो होति, तं तिविधम्पि पब्बाजेतुं न वट्टति.

गलगण्डीति यस्स कुम्भण्डं विय गले गण्डो होति. देसनामत्तमेव चेतं, यस्मिं किस्मिञ्चि पन पदेसे गण्डे सति न पब्बाजेतब्बो. तत्थ विनिच्छयो ‘‘न, भिक्खवे, पञ्चहि आबाधेहि फुट्ठो पब्बाजेतब्बो’’ति (महाव. ८९) एत्थ वुत्तनयेनेव वेदितब्बो. लक्खणाहतकसाहतलिखितकेसु ¶ यं वत्तब्बं, तं हेट्ठा वुत्तमेव. सीपदीति भारपादो वुच्चति. यस्स पादो थूलो होति सञ्जातपीळको खरो, सो न पब्बाजेतब्बो. यस्स पन न ताव खरभावं गण्हाति, सक्का होति उपनाहं बन्धित्वा उदकआवाटे पवेसेत्वा उदकवालिकाय पूरेत्वा यथा सिरा पञ्ञायन्ति, जङ्घा च तेलनाळिका विय होति, एवं मिलापेतुं, तस्स पादं ईदिसं कत्वा तं पब्बाजेतुं वट्टति. सचे पुन वड्ढति, उपसम्पादेन्तेनपि तथा कत्वाव उपसम्पादेतब्बो. पापरोगीति अरिसभगन्दरपित्तसेम्हकाससोसादीसु येन केनचि रोगेन निच्चातुरो अतेकिच्छरोगो जेगुच्छो अमनापो, अयं न पब्बाजेतब्बो.

१३३. परिसदूसकोति यो अत्तनो विरूपताय परिसं दूसेति, अतिदीघो वा होति अञ्ञेसं सीसप्पमाणनाभिप्पदेसो, अतिरस्सो वा उभयवामनभूतरूपं विय, अतिकाळो वा झापितक्खेत्ते खाणुको ¶ विय, अच्चोदातो वा दधितक्कादीहि पमज्जिततम्बलोहवण्णो, अतिकिसो वा मन्दमंसलोहितो अट्ठिसिराचम्मसरीरो विय, अतिथूलो वा भारियमंसो महोदरो महाभूतसदिसो, अभिमहन्तसीसो वा पच्छिं सीसे कत्वा ठितो विय, अतिखुद्दकसीसो वा सरीरस्स अननुरूपेन अतिखुद्दकेन सीसेन समन्नागतो, कूटकूटसीसो वा तालफलपिण्डिसदिसेन सीसेन समन्नागतो, सिखरसीसो वा उद्धं अनुपुब्बतनुकेन सीसेन समन्नागतो, नाळिसीसो वा महावेणुपब्बसदिसेन सीसेन समन्नागतो, कप्पसीसो वा पब्भारसीसो वा चतूसु पस्सेसु येन केनचि पस्सेन ओनतेन सीसेन समन्नागतो, वणसीसो वा पूतिसीसो वा कण्णिककेसो वा पाणकेहि खायितकेदारे सस्ससदिसेहि तहिं तहिं उट्ठितेहि केसेहि समन्नागतो, निल्लोमसीसो वा थूलथद्धकेसो वा तालहीरसदिसेहि केसेहि समन्नागतो, जातिपलितेहि पण्डरकेसो वा पकतितम्बकेसो वा आदित्तेहि विय केसेहि समन्नागतो, आवट्टसीसो वा गुन्नं सरीरे आवट्टसदिसेहि उद्धग्गेहि केसावट्टेहि समन्नागतो, सीसलोमेहि सद्धिं एकाबद्धभमुकलोमो वा जालबद्धेन विय नलाटेन समन्नागतो.

सम्बद्धभमुको वा निल्लोमभमुको वा मक्कटभमुको वा अतिमहन्तक्खि वा अतिखुद्दकक्खि वा महिंसचम्मे वासिकोणेन पहरित्वा कतछिद्दसदिसेहि अक्खीहि समन्नागतो, विसमक्खि वा एकेन महन्तेन, एकेन खुद्दकेन अक्खिना समन्नागतो, विसमचक्कलो वा एकेन उद्धं, एकेन अधोति एवं विसमजातेहि अक्खिचक्केहि समन्नागतो, केकरो वा गम्भीरक्खि वा यस्स गम्भीरे उदपाने उदकतारका विय अक्खितारका पञ्ञायन्ति, निक्खन्तक्खि वा यस्स कक्कटस्सेव अक्खितारका निक्खन्ता होन्ति, हत्थिकण्णो वा महन्ताहि कण्णसक्खलीहि समन्नागतो, मूसिककण्णो वा जतुककण्णो ¶ वा खुद्दकाहि कण्णसक्खलीहि समन्नागतो, छिद्दमत्तकण्णो वा यस्स विना कण्णसक्खलीहि कण्णच्छिद्दमत्तमेव होति, अविद्धकण्णो वा, योनकजातिको पन परिसदूसको न होति, सभावोयेव हि सो तस्स. कण्णभगन्दरिको वा निच्चपूतिना कण्णेन समन्नागतो, गण्डकण्णो ¶ वा सदा पग्घरितपुब्बेन कण्णेन समन्नागतो, टङ्कितकण्णो वा गोभत्तनाळिकाय अग्गसदिसेहि कण्णेहि समन्नागतो, अतिपिङ्गलक्खि वा, मधुपिङ्गलं पन पब्बाजेतुं वट्टति. निप्पखुमक्खि वा अस्सुपग्घरणक्खि वा पुप्फितक्खि वा अक्खिपाकेन समन्नागतक्खि वा.

अतिमहन्तनासिको वा अतिखुद्दकनासिको वा चिपिटनासिको वा मज्झे अप्पतिट्ठहित्वा एकपस्से ठितवङ्कनासिको वा दीघनासिको वा सुकतुण्डसदिसाय जिव्हाय लेहितुं सक्कुणेय्याय नासिकाय समन्नागतो, निच्चं पग्घरितसिङ्घाणिकनासो वा, महामुखो वा यस्स पटङ्गमण्डूकस्सेव मुखनिमित्तंयेव महन्तं होति, मुखं पन लाबुसदिसं अतिखुद्दकं, भिन्नमुखो वा वङ्कमुखो वा महाओट्ठो वा उक्खलिमुखवट्टिसदिसेहि ओट्ठेहि समन्नागतो, तनुकओट्ठो वा भेरिचम्मसदिसेहि दन्ते पिदहितुं असमत्थेहि ओट्ठेहि समन्नागतो, महाधरोट्ठो वा तनुकउत्तरोट्ठो वा तनुकअधरोट्ठो वा महाउत्तरोट्ठो वा ओट्ठछिन्नको वा एळमुखो वा उप्पक्कमुखो वा सङ्खतुण्डको वा बहि सेतेहि अन्तो अतिरत्तेहि ओट्ठेहि समन्नागतो, दुग्गन्धकुणपमुखो वा, महादन्तो वा अट्ठकदन्तसदिसेहि दन्तेहि समन्नागतो, असुरदन्तो वा हेट्ठा वा उपरि वा बहि निक्खन्तदन्तो, यस्स पन सक्का होति ओट्ठेहि पिदहितुं, कथेन्तस्सेव पञ्ञायति, नो अकथेन्तस्स, तं पब्बाजेतुं वट्टति. पूतिदन्तो वा निद्दन्तो वा अतिखुद्दकदन्तो वा यस्स पन दन्तन्तरे कलन्दकदन्तो विय सुखुमदन्तो होति, तं पब्बाजेतुं वट्टति.

महाहनुको वा गोहनुसदिसेन हनुना समन्नागतो, दीघहनुको वा चिपिटहनुको वा अन्तोपविट्ठेन विय अतिरस्सेन हनुकेन समन्नागतो, भिन्नहनुको वा वङ्कहनुको वा निम्मस्सुदाठिको वा भिक्खुनीसदिसमुखो, दीघगलो वा बकगलसदिसेन गलेन समन्नागतो, रस्सगलो वा अन्तोपविट्ठेन विय गलेन समन्नागतो, भिन्नगलो वा भट्ठअंसकूटो वा अहत्थो वा एकहत्थो वा अतिरस्सहत्थो वा अतिदीघहत्थो वा भिन्नउरो वा भिन्नपिट्ठि वा कच्छुगत्तो वा कण्डुगत्तो वा दद्दुगत्तो वा गोधागत्तो वा यस्स गोधाय विय गत्ततो चुण्णानि पतन्ति. सब्बञ्चेतं विरूपकरणं सन्धाय वित्थारितवसेन ¶ वुत्तं, विनिच्छयो पनेत्थ पञ्चाबाधेसु वुत्तनयेन वेदितब्बो.

भट्ठकटिको ¶ वा महाआनिसदो वा उद्धनकूटसदिसेहि आनिसदमंसेहि अच्चुग्गतेहि समन्नागतो, महाऊरुको वा वातण्डिको वा महाजाणुको वा सङ्घट्टनजाणुको वा दीघजङ्घो वा यट्ठिसदिसजङ्घो, विकटो वा सङ्घट्टो वा उब्बद्धपिण्डिको वा, सो दुविधो हेट्ठा ओरुळ्हाहि वा उपरि आरुळ्हाहि वा महतीहि जङ्घपिण्डिकाहि समन्नागतो, महाजङ्घो वा थूलजङ्घपिण्डिको वा महापादो वा महापण्हि वा पिट्ठिकपादो वा पादवेमज्झतो उट्ठितजङ्घो, वङ्कपादो वा, सो दुविधो अन्तो वा बहि वा परिवत्तपादो, गण्ठिकङ्गुलि वा सिङ्गिवेरफणसदिसाहि अङ्गुलीहि समन्नागतो, अन्धनखो वा काळवण्णेहि पूतिनखेहि समन्नागतो, सब्बोपि एस परिसदूसको. एवरूपो परिसदूसको न पब्बाजेतब्बो.

१३४. काणोति पसन्नन्धो वा होतु पुप्फादीहि वा उपहतपसादो, द्वीहि वा एकेन वा अक्खिना न पस्सति, सो न पब्बाजेतब्बो. महापच्चरियं पन एकक्खिकाणो ‘‘काणो’’ति वुत्तो, द्विअक्खिकाणो अन्धेन सङ्गहितो. महाअट्ठकथायं जच्चन्धो ‘‘अन्धो’’ति वुत्तो. तस्मा उभयम्पि परियायेन युज्जति. कुणीति हत्थकुणी वा पादकुणी वा अङ्गुलिकुणी वा, यस्स एतेसु हत्थादीसु यं किञ्चि वङ्कं पञ्ञायति. खञ्जोति नतजाणुको वा भिन्नजङ्घो वा मज्झे संकुटितपादत्ता कुण्ठपादको वा पिट्ठिपादमज्झेन चङ्कमन्तो, अग्गे संकुटितपादत्ता कुण्ठपादको वा पिट्ठिपादग्गेन चङ्कमन्तो, अग्गपादेनेव चङ्कमनखञ्जो वा पण्हिकाय चङ्कमनखञ्जो वा पादस्स बाहिरन्तेन चङ्कमनखञ्जो वा पादस्स अब्भन्तरेन चङ्कमनखञ्जो वा गोप्फकानं उपरि भग्गत्ता सकलेन पिट्ठिपादेन चङ्कमनखञ्जो वा. सब्बोपेस खञ्जोयेव, न पब्बाजेतब्बो.

पक्खहतोति यस्स एको हत्थो वा पादो वा अद्धसरीरं वा सुखं न वहति. छिन्निरियापथोति पीठसप्पी वुच्चति. जरादुब्बलोति जिण्णभावेन ¶ दुब्बलो अत्तनो चीवररजनादिकम्मम्पि कातुं असमत्थो. यो पन महल्लकोपि बलवा होति, अत्तानं पटिजग्गितुं सक्कोति, सो पब्बाजेतब्बो. अन्धोति जच्चन्धो वुच्चति. मूगोति यस्स वचीभेदो न पवत्तति, यस्सपि पवत्तति, सरणगमनं पन परिपुण्णं भासितुं न सक्कोति, तादिसं मम्मनम्पि पब्बाजेतुं न वट्टति. यो पन सरणगमनमत्तं परिपुण्णं भासितुं सक्कोति, तं पब्बाजेतुं वट्टति. बधिरोति यो सब्बेन सब्बं न सुणाति. यो पन महासद्दं सुणाति, तं पब्बाजेतुं वट्टति. अन्धमूगादयो उभयदोसवसेन वुत्ता. येसञ्च पब्बज्जा पटिक्खित्ता, उपसम्पदापि तेसं पटिक्खित्ताव. सचे पन ने सङ्घो उपसम्पादेति, सब्बेपि सूपसम्पन्ना, कारकसङ्घो पन आचरियुपज्झाया च आपत्तितो न मुच्चन्ति.

१३५. पण्डको ¶ उभतोब्यञ्जनको थेय्यसंवासको तित्थियपक्कन्तको तिरच्छानगतो मातुघातको पितुघातको अरहन्तघातको लोहितुप्पादको सङ्घभेदको भिक्खुनीदूसकोति इमे पन एकादस पुग्गला ‘‘पण्डको, भिक्खवे, अनुपसम्पन्नो न उपसम्पादेतब्बो, उपसम्पन्नो नासेतब्बो’’ति (महाव. १०९) आदिवचनतो अभब्बा, नेव नेसं पब्बज्जा, न उपसम्पदा च रुहति, तस्मा न पब्बाजेतब्बा न उपसम्पादेतब्बा, जानित्वा पब्बाजेन्तो उपसम्पादेन्तो च दुक्कटं आपज्जति. अजानित्वापि पब्बाजिता उपसम्पादिता च जानित्वा लिङ्गनासनाय नासेतब्बा.

तत्थ पण्डकोति आसित्तपण्डको उसूयपण्डको ओपक्कमिकपण्डको पक्खपण्डको नपुंसकपण्डकोति पञ्च पण्डका. तेसु यस्स परेसं अङ्गजातं मुखेन गहेत्वा असुचिना आसित्तस्स परिळाहो वूपसम्मति, अयं आसित्तपण्डको. यस्स परेसं अज्झाचारं पस्सतो उसूयाय उप्पन्नाय परिळाहो वूपसम्मति, अयं उसूयपण्डको. यस्स उपक्कमेन बीजानि अपनीतानि, अयं ओपक्कमिकपण्डको. एकच्चो पन अकुसलविपाकानुभावेन काळपक्खे पण्डको होति, जुण्हपक्खे पनस्स परिळाहो वूपसम्मति, अयं पक्खपण्डको. यो पन पटिसन्धियंयेव अभावको उप्पन्नो, अयं न पुंसकपण्डको. तेसु आसित्तपण्डकस्स ¶ च उसूयपण्डकस्स च पब्बज्जा न वारिता, इतरेसं तिण्णं वारिता. ‘‘तेसुपि पक्खपण्डकस्स यस्मिं पक्खे पण्डको होति, तस्मिंयेवस्स पक्खे पब्बज्जा वारिता’’ति कुरुन्दियं वुत्तं.

१३६. उभतोब्यञ्जनकोति (महाव. अट्ठ. ११६) इत्थिनिमित्तुप्पादनकम्मतो च पुरिसनिमित्तुप्पादनकम्मतो च उभतोब्यञ्जनमस्स अत्थीति उभतोब्यञ्जनको. सो दुविधो होति इत्थिउभतोब्यञ्जनको पुरिसउभतोब्यञ्जनकोति. तत्थ इत्थिउभतोब्यञ्जनकस्स इत्थिनिमित्तं पाकटं होति, पुरिसनिमित्तं पटिच्छन्नं. पुरिसउभतोब्यञ्जनकस्स पुरिसनिमित्तं पाकटं, इत्थिनिमित्तं पटिच्छन्नं. इत्थिउभतोब्यञ्जनकस्स इत्थीसु पुरिसत्तं करोन्तस्स इत्थिनिमित्तं पटिच्छन्नं होति, पुरिसनिमित्तं पाकटं. पुरिसउभतोब्यञ्जनकस्स पुरिसानं इत्थिभावं उपगच्छन्तस्स पुरिसनिमित्तं पटिच्छन्नं होति, इत्थिनिमित्तं पाकटं होति. इत्थिउभतोब्यञ्जनको सयञ्च गब्भं गण्हाति, परञ्च गण्हापेति, पुरिसउभतोब्यञ्जनको पन सयं न गण्हाति, परं पन गण्हापेतीति इदमेतेसं नानाकरणं. इमस्स पन दुविधस्सपि उभतोब्यञ्जनकस्स नेव पब्बज्जा अत्थि, न उपसम्पदा.

१३७. थेय्यसंवासकोति तयो थेय्यसंवासका लिङ्गत्थेनको संवासत्थेनको उभयत्थेनकोति ¶ . तत्थ यो सयं पब्बजित्वा विहारं गन्त्वा न भिक्खुवस्सानि गणेति, न यथावुड्ढं वन्दनं सादियति, न आसनेन पटिबाहति, न उपोसथपवारणादीसु सन्दिस्सति, अयं लिङ्गमत्तस्सेव थेनितत्ता लिङ्गत्थेनको नाम. यो पन भिक्खूहि पब्बाजितो सामणेरो समानो विदेसं गन्त्वा ‘‘अहं दसवस्सो वा वीसतिवस्सो वा’’ति मुसा वत्वा भिक्खुवस्सानि गणेति, यथावुड्ढं वन्दनं सादियति, आसनेन पटिबाहति, उपोसथपवआरणादीसु सन्दिस्सति, अयं संवासमत्तस्सेव थेनितत्ता संवासत्थेनको नाम. भिक्खुवस्सगणनादिको हि सब्बोपि किरियभेदो इमस्मिं अत्थे ‘‘संवासो’’ति वेदितब्बो. सिक्खं पच्चक्खाय ‘‘न मं कोचि जानाती’’ति पुन एवं पटिपज्जन्तेपि एसेव नयो. यो पन सयं पब्बजित्वा विहारं गन्त्वा भिक्खुवस्सानि गणेति, यथावुड्ढं वन्दनं सादियति, आसनेन पटिबाहति, उपोसथपवारणादीसु सन्दिस्सति, अयं लिङ्गस्स चेव ¶ संवासस्स च थेनितत्ता उभयत्थेनको नाम. अयं तिविधोपि थेय्यसंवासको अनुपसम्पन्नो न उपसम्पादेतब्बो, उपसम्पन्नो नासेतब्बो, पुन पब्बज्जं याचन्तोपि न पब्बाजेतब्बो.

१३८. एत्थ च असम्मोहत्थं इदं पकिण्णकं वेदितब्बं –

‘‘राजदुब्भिक्खकन्तार, रोगवेरिभयेन वा;

चीवराहरणत्थं वा, लिङ्गं आदियतीध यो.

‘‘संवासं नाधिवासेति, याव सो सुद्धमानसो;

थेय्यसंवासको नाम, ताव एस न वुच्चती’’ति. (महाव. अट्ठ. ११०);

तत्रायं वित्थारनयो – इधेकच्चस्स राजा कुद्धो होति, सो ‘‘एवं मे सोत्थि भविस्सती’’ति सयमेव लिङ्गं गहेत्वा पलायति. तं दिस्वा रञ्ञो आरोचेन्ति, राजा ‘‘सचे पब्बजितो, न तं लब्भा किञ्चि कातु’’न्ति तस्मिं कोधं पटिविनेति. सो ‘‘वूपसन्तं मे राजभय’’न्ति सङ्घमज्झं अनोसरित्वाव गिहिलिङ्गं गहेत्वा आगतो पब्बाजेतब्बो. अथापि ‘‘सासनं निस्साय मया जीवितं लद्धं, हन्द दानि अहं पब्बजामी’’ति उप्पन्नसंवेगो तेनेव लिङ्गेन आगन्त्वा आगन्तुकवत्तं न सादियति, भिक्खूहि पुट्ठो वा अपुट्ठो वा यथाभूतमत्तानं आविकत्वा पब्बज्जं याचति, लिङ्गं अपनेत्वा पब्बाजेतब्बो. सचे पन सो वत्तं सादियति, पब्बजितालयं ¶ दस्सेति, सब्बं पुब्बे वुत्तं वस्सगणनादिभेदं विधिं पटिपज्जति, अयं न पब्बाजेतब्बो.

इध पनेकच्चो दुब्भिक्खे जीवितुं असक्कोन्तो सयमेव लिङ्गं गहेत्वा सब्बपासण्डियभत्तानि भुञ्जन्तो दुब्भिक्खे वीतिवत्ते सङ्घमज्झं अनोसरित्वाव गिहिलिङ्गं गहेत्वा आगतोति सब्बं पुरिमसदिसमेव.

अपरो महाकन्तारं नित्थरितुकामो होति, सत्थवाहो च पब्बजिते गहेत्वा गच्छति. सो ‘‘एवं मं सत्थवाहो गहेत्वा गमिस्सती’’ति सयमेव लिङ्गं गहेत्वा सत्थवाहेन सद्धिं कन्तारं नित्थरित्वा खेमन्तं पत्वा सङ्घमज्झं अनोसरित्वाव गिहिलिङ्गं गहेत्वा आगतोति सब्बं पुरिमसदिसमेव.

अपरो ¶ रोगभये उप्पन्ने जीवितुं असक्कोन्तो सयमेव लिङ्गं गहेत्वा सब्बपासण्डियभत्तानि भुञ्जन्तो रोगभये वूपसन्ते सङ्घमज्झं अनोसरित्वाव गिहिलिङ्गं गहेत्वा आगतोति सब्बं पुरिमसदिसमेव.

अपरस्स एको वेरिको कुद्धो होति, घातेतुकामो नं विचरति. सो ‘‘एवं मे सोत्थि भविस्सती’’ति सयमेव लिङ्गं गहेत्वा पलायति. वेरिको ‘‘कुहिं सो’’ति परियेसन्तो ‘‘पब्बजित्वा पलातो’’ति सुत्वा ‘‘सचे पब्बजितो, न तं लब्भा किञ्चि कातु’’न्ति तस्मिं कोधं पटिविनेति. सो ‘‘वूपसन्तं मे वेरिभय’’न्ति सङ्घमज्झं अनोसरित्वाव गिहिलिङ्गं गहेत्वा आगतोति सब्बं पुरिमसदिसमेव.

अपरो ञातिकुलं गन्त्वा सिक्खं पच्चक्खाय गिही हुत्वा ‘‘इमानि चीवरानि इध नस्सिस्सन्ति, सचेपि इमानि गहेत्वा विहारं गमिस्सामि, अन्तरामग्गे मं ‘चोरो’ति गहेस्सन्ति, यंनूनाहं कायपरिहारियानि कत्वा गच्छेय्य’’न्ति चीवराहरणत्थं निवासेत्वा च पारुपित्वा च विहारं गच्छति. तं दूरतोव आगच्छन्तं दिस्वा सामणेरा च दहरा च अब्भुग्गच्छन्ति, वत्तं दस्सेन्ति. सो न सादियति, यथाभूतमत्तानं आविकरोति. सचे भिक्खू ‘‘न दानि मयं तं मुञ्चिस्सामा’’ति बलक्कारेन पब्बाजेतुकामा होन्ति, कासायानि अपनेत्वा पुन पब्बाजेतब्बो. सचे पन ‘‘नयिमे मं हीनायावत्तभावं जानन्ती’’ति तंयेव भिक्खुभावं ¶ पटिजानित्वा सब्बं पुब्बे वुत्तं वस्सगणनादिभेदं विधिं पटिपज्जति, अयं न पब्बाजेतब्बो.

अपरो महासामणेरो ञातिकुलं गन्त्वा उप्पब्बजित्वा कम्मन्तानुट्ठानेन उब्बाळ्हो पुन ‘‘दानि अहं सामणेरो भविस्सामि, थेरोपि मे उप्पब्बजितभावं न जानाती’’ति तदेव पत्तचीवरं आदाय विहारं गच्छति, तमत्थं भिक्खूनं न आरोचेति, सामणेरभावं पटिजानाति, अयं थेय्यसंवासकोयेव, पब्बज्जं न लभति. सचेपिस्स लिङ्गग्गहणकाले एवं होति ‘‘नाहं कस्सचि आरोचेस्सामी’’ति, विहारञ्च गतो आरोचेति, गहणेनेव थेय्यसंवासको. अथापिस्स गहणकाले ‘‘आचिक्खिस्सामी’’ति चित्तं उप्पन्नं होति, विहारञ्च गन्त्वा ‘‘कुहिं त्वं, आवुसो, गतो’’ति वुत्तो ‘‘न दानि मं इमे जानन्ती’’ति वञ्चेत्वा ¶ नाचिक्खति, ‘‘नाचिक्खिस्सामी’’ति सह धुरनिक्खेपेन अयम्पि थेय्यसंवासकोव. सचे पनस्स गहणकालेपि ‘‘आचिक्खिस्सामी’’ति होति, विहारं गन्त्वापि आचिक्खति, अयं पुन पब्बज्जं लभति.

अपरो दहरसामणेरो महन्तो वा पन अब्यत्तो. सो पुरिमनयेनेव उप्पब्बजित्वा घरे वच्छकगोरक्खणादीनि कम्मानि कातुं न इच्छति. तमेनं ञातका तानियेव कासायानि अच्छादेत्वा थालकं वा पत्तं वा हत्थे दत्वा ‘‘गच्छ, समणोव होही’’ति घरा नीहरन्ति. सो विहारं गच्छति, नेव नं भिक्खू जानन्ति ‘‘अयं उप्पब्बजित्वा पुन सयमेव पब्बजितो’’ति, नापि सयं जानाति ‘‘यो एवं पब्बजति, सो थेय्यसंवासको नाम होती’’ति. सचे पन तं परिपुण्णवस्सं उपसम्पादेन्ति, सूपसम्पन्नो. सचे पन अनुपसम्पन्नकालेयेव विनयविनिच्छये वत्तमाने सुणाति ‘‘यो एवं पब्बजति, सो थेय्यसंवासको नाम होती’’ति, तेन ‘‘मया एवं कत’’न्ति भिक्खूनं आचिक्खितब्बं. एवं पुन पब्बज्जं लभति. सचे पन ‘‘दानि न मं कोचि जानाती’’ति नारोचेति, धुरं निक्खित्तमत्तेयेव थेय्यसंवासको.

भिक्खु सिक्खं पच्चक्खाय लिङ्गं अनपनेत्वा दुस्सीलकम्मं कत्वा वा अकत्वा वा पुन सब्बं पुब्बे वुत्तं वस्सगणनादिभेदं विधिं पटिपज्जति, थेय्यसंवासको होति. सिक्खं अप्पच्चक्खाय सलिङ्गे ठितो मेथुनं पटिसेवित्वा वस्सगणनादिभेदं विधिं आपज्जन्तो थेय्यसंवासको न होति, पब्बज्जामत्तं लभति. अन्धकट्ठकथायं पन ‘‘एसो थेय्यसंवासको’’ति वुत्तं, तं न गहेतब्बं.

एको ¶ भिक्खु कासाये सउस्साहोव ओदातं निवासेत्वा मेथुनं पटिसेवित्वा पुन कासायानि निवासेत्वा वस्सगणनादिभेदं विधिं आपज्जति, अयम्पि थेय्यसंवासको न होति, पब्बज्जामत्तं लभति. सचे पन कासाये धुरं निक्खिपित्वा ओदातं निवासेत्वा मेथुनं पटिसेवित्वा पुन कासायानि निवासेत्वा वस्सगणनादिभेदं विधिं आपज्जति, थेय्यसंवासको होति. सामणेरो सलिङ्गे ठितो मेथुनादिअस्समणकरणधम्मं आपज्जित्वापिथेय्यसंवासको न होति. सचेपि कासाये सउस्साहोव कासायानि अपनेत्वा मेथुनं पटिसेवित्वा पुन कासायानि निवासेति, नेव थेय्यसंवासको होति. सचे पन कासाये धुरं निक्खिपित्वा नग्गो वा ओदातवत्थो वा ¶ मेथुनसेवनादीहि अस्समणो हुत्वा कासायं निवासेति, थेय्यसंवासको होति.

सचे गिहिभावं पत्थयमानो कासायं ओवट्टिकं कत्वा अञ्ञेन वा आकारेन गिहिनिवासनेन निवासेति ‘‘सोभति नु खो मे गिहिलिङ्गं, न सोभती’’ति वीमंसनत्थं, रक्खति ताव. ‘‘सोभती’’ति सम्पटिच्छित्वा पन पुन लिङ्गं सादियन्तो थेय्यसंवासको होति. ओदातं निवासेत्वा वीमंसनसम्पटिच्छनेसुपि एसेव नयो. सचे पन निवत्थकासावस्स उपरि ओदातं निवासेत्वा वीमंसति वा सम्पटिच्छति वा, रक्खतियेव. भिक्खुनियापि एसेव नयो. सापि गिहिभावं पत्थयमाना सचे कासायं गिहिनिवासनं निवासेति ‘‘सोभति नु खो मे गिहिलिङ्गं, न सोभती’’ति वीमंसनत्थं, रक्खतियेव. सचे ‘‘सोभती’’ति सम्पटिच्छति, न रक्खति. ओदातं निवासेत्वा वीमंसनसम्पटिच्छनेसुपि एसेव नयो. निवत्थकासायस्स पन उपरि ओदातं निवासेत्वा वीमंसतु वा सम्पटिच्छतु वा, रक्खतियेव.

सचे कोचि वुड्ढपब्बजितो वस्सानि अगणेत्वा पाळियम्पि अट्ठत्वा एकपस्सेन गन्त्वा महापेळादीसु कटच्छुना उक्खित्ते भत्तपिण्डे पत्तं उपनामेत्वा सेनो विय मंसपेसिं गहेत्वा गच्छति, थेय्यसंवासको न होति, भिक्खुवस्सानि पन गणेत्वा गण्हन्तो थेय्यसंवासको होति. सयं सामणेरोव सामणेरपटिपाटिया कूटवस्सानि गणेत्वा गण्हन्तो थेय्यसंवासको न होति. भिक्खु भिक्खुपटिपाटिया कूटवस्सानि गणेत्वा गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो.

१३९. तित्थियपक्कन्तकोति तित्थियेसु पक्कन्तो पविट्ठोति तित्थियपक्कन्तको, सोपि न पब्बाजेतब्बो. तत्रायं विनिच्छयो – उपसम्पन्नो भिक्खु ‘‘तित्थियो भविस्सामी’’ति सलिङ्गेनेव तेसं उपस्सयं गच्छति, पदवारे पदवारे दुक्कटं, तेसं लिङ्गे आदिन्नमत्ते तित्थियपक्कन्तको ¶ होति. योपि सयमेव ‘‘तित्थियो भविस्स’’न्ति कुसचीरादीनि निवासेति, तित्थियपक्कन्तको होतियेव. यो पन नग्गो नहायन्तो अत्तानं ओलोकेत्वा ‘‘सोभति मे आजीवकभावो, आजीवको भविस्स’’न्ति कासायानि अनादाय नग्गो आजीवकानं ¶ उपस्सयं गच्छति, पदवारे पदवारे दुक्कटं. सचे पनस्स अन्तरामग्गे हिरोत्तप्पं उप्पज्जति, दुक्कटानि देसेत्वा मुच्चति. तेसं उपस्सयं गन्त्वापि तेहि वा ओवदितो अत्तना वा ‘‘इमेसं पब्बज्जा अतिदुक्खा’’ति दिस्वा निवत्तन्तोपि मुच्चतियेव. सचे पन ‘‘किं तुम्हाकं पब्बज्जाय उक्कट्ठ’’न्ति पुच्छित्वा ‘‘केसमस्सुलुञ्चनादीनी’’ति वुत्तो एककेसम्पि लुञ्चापेति, उक्कुटिकप्पधानादीनि वा वत्तानि आदियति, मोरपिञ्छादीनि वा निवासेति, तेसं लिङ्गं गण्हाति, ‘‘अयं पब्बज्जा सेट्ठा’’ति सेट्ठभावं वा उपगच्छति, न मुच्चति, तित्थियपक्कन्तको होति. सचे पन ‘‘सोभति नु खो मे तित्थियपब्बज्जा, ननु खो सोभती’’ति वीमंसनत्थं कुसचीरादीनि वा निवासेति, जटं वा बन्धति, खारिकाजं वा आदियति, याव न सम्पटिच्छति लद्धिं, ताव रक्खति, सम्पटिच्छितमत्ते तित्थियपक्कन्तको होति. अच्छिन्नचीवरो पन कुसचीरादीनि निवासेन्तो राजभयादीहि वा तित्थियलिङ्गं गण्हन्तो लद्धिया अभावेन नेव तित्थियपक्कन्तको होति. ‘‘अयञ्च तित्थियपक्कन्तको नाम उपसम्पन्नभिक्खुना कथितो, तस्मा सामणेरो सलिङ्गेन तित्थियायतनं गतोपि पुन पब्बज्जञ्च उपसम्पदञ्च लभती’’ति कुरुन्दियं वुत्तं. पुरिमो पन थेय्यसंवासको अनुपसम्पन्नेन कथितो, तस्मा उपसम्पन्नो कूटवस्सं गणेन्तोपि अस्समणो न होति. लिङ्गे सउस्साहो पाराजिकं आपज्जित्वा भिक्खुवस्सादीनि गण्हन्तोपि थेय्यसंवासको न होति.

१४०. तिरच्छानगतोति नागो वा होतु सुपण्णमाणवकादीनं वा अञ्ञतरो अन्तमसो सक्कं देवराजानं उपादाय यो कोचि अमनुस्सजातियो, सब्बोव इमस्मिं अत्थे ‘‘तिरच्छानगतो’’ति वेदितब्बो. सो च नेव उपसम्पादेतब्बो न पब्बाजेतब्बो, उपसम्पन्नोपि नासेतब्बो.

१४१. मातुघातकादीसु पन येन मनुस्सित्थिभूता जनिका माता सयम्पि मनुस्सजातिकेनेव सभा सञ्चिच्च जीविता वोरोपिता, अयं आनन्तरियेन मातुघातककम्मेन मातुघातको. एतस्स पब्बज्जा च उपसम्पदा च पटिक्खित्ता. येन पन मनुस्सित्थिभूतापि अजनिका पोसावनिका माता वा चूळमाता वा जनिकापि वा न मनुस्सित्थिभूता माता ¶ घातिता, तस्स पब्बज्जा न वारिता, न च आनन्तरिको होति. येन सयं तिरच्छानभूतेन मनुस्सित्थिभूता माता घातिता, सोपि आनन्तरिको न होति, तिरच्छानगतत्ता पनस्स पब्बज्जा ¶ पटिक्खित्ता. पितुघातकेपि एसेव नयो. सचेपि हि वेसिया पुत्तो होति, ‘‘अयं मे पिता’’ति न जानाति, यस्स सम्भवेन निब्बत्तो, सो चे अनेन घातितो, पितुघातकोत्वेव सङ्ख्यं गच्छति, आनन्तरियञ्च फुसति.

अरहन्तघातकोपि मनुस्सअरहन्तवसेनेव वेदितब्बो. मनुस्सजातियञ्हि अन्तमसो अपब्बजितम्पि खीणासवं दारकं वा दारिकं वा सञ्चिच्च जीविता वोरोपेन्तो अरहन्तघातकोव होति, आनन्तरियञ्च फुसति, पब्बज्जा चस्स वारिता. अमनुस्सजातिकं पन अरहन्तं मनुस्सजातिकं वा अवसेसं अरियपुग्गलं घातेत्वा आनन्तरिको न होति, पब्बज्जापिस्स न वारिता, कम्मं पन बलवं होति. तिरच्छानो मनुस्सअरहन्तम्पि घातेत्वा आनन्तरिको न होति, कम्मं पन भारियन्ति अयमेत्थ विनिच्छयो.

यो पन देवदत्तो विय दुट्ठचित्तेन वधकचित्तेन तथागतस्स जीवमानकसरीरे खुद्दकमक्खिकाय पिवनमत्तम्पि लोहितं उप्पादेति, अयं लोहितुप्पादको नाम. एतस्स पब्बज्जा च उपसम्पदा च वारिता. यो पन रोगवूपसमत्थं जीवको विय सत्थेन फालेत्वा पूतिमंसलोहितं हरित्वा फासुकं करोति, बहुं सो पुञ्ञं पसवतीति.

यो देवदत्तो विय सासनं उद्धम्मं उब्बिनयं कत्वा चतुन्नं कम्मानं अञ्ञतरवसेन सङ्घं भिन्दति, अयं सङ्घभेदको नाम. एतस्स पब्बज्जा च उपसम्पदा च वारिता.

यो पन पकतत्तं भिक्खुनिं तिण्णं मग्गानं अञ्ञतरस्मिं दूसेति, अयं भिक्खुनीदूसको नाम. एतस्स पब्बज्जा च उपसम्पदा च वारिता. यो पन कायसंसग्गेन सीलविनासं पापेति, तस्स पब्बज्जा च उपसम्पदा च न वारिता. बलक्कारेन ओदातवत्थवसनं कत्वा अनिच्छमानंयेव दूसेन्तोपि भिक्खुनीदूसकोयेव, बलक्कारेन पन ओदातवत्थवसनं कत्वा इच्छमानं दूसेन्तो भिक्खुनीदूसको न होति. कस्मा? यस्मा गिहिभावे सम्पटिच्छि तमत्तेयेव सा अभिक्खुनी होति. सकिंसीलविपन्नं पच्छा ¶ दूसेन्तो सिक्खमानसामणेरीसु च विप्पटिपज्जन्तो नेव भिक्खुनीदूसको होति, पब्बज्जम्पि उपसम्पदम्पि लभति. इति इमे एकादस अभब्बपुग्गला वेदितब्बा.

१४२. ऊनवीसतिवस्सस्स पन उपसम्पदायेव पटिक्खित्ता, न पब्बज्जा, तस्मा पटिसन्धिग्गहणतो ¶ पट्ठाय परिपुण्णवीसतिवस्सो उपसम्पादेतब्बो. गब्भवीसोपि हि परिपुण्णवीसतिवस्सोत्वेव सङ्ख्यं गच्छति. यथाह भगवा –

‘‘यं, भिक्खवे, मातुकुच्छिस्मिं पठमं चित्तं उप्पन्नं, पठमं विञ्ञाणं पातुभूतं, तदुपादाय सावस्स जाति. अनुजानामि, भिक्खवे, गब्भवीसं उपसम्पादेतु’’न्ति (महाव. १२४).

तत्थ (पाचि. अट्ठ. ४०४) यो द्वादस मासे मातुकुच्छिस्मिं वसित्वा महापवारणाय जातो, सो ततो पट्ठाय याव एकूनवीसतिमे वस्से महापवारणा, तं अतिक्कमित्वा पाटिपदे उपसम्पादेतब्बो. एतेनुपायेन हायनवड्ढनं वेदितब्बं. पोराणकत्थेरा पन एकूनवीसतिवस्सं सामणेरं निक्खमनीयपुण्णमासिं अतिक्कम्म पाटिपददिवसे उपसम्पादेन्ति. कस्मा? एकस्मिं वस्से छ चातुद्दसिकउपोसथा होन्ति, इति वीसतिया वस्सेसु चत्तारो मासा परिहायन्ति, राजानो ततिये ततिये गस्से वस्सं उक्कड्ढन्ति, इति अट्ठारसवस्सेसु छ मासा वड्ढन्ति, ततो उपोसथवसेन परिहीने चत्तारो मासे अपनेत्वा द्वे मासा अवसेसा होन्ति, ते द्वे मासे गहेत्वा वीसति वस्सानि परिपुण्णानि होन्तीति निक्कङ्खा हुत्वा निक्खमनीयपुण्णमासिं अतिक्कम्म पाटिपदे उपसम्पादेन्ति.

एत्थ पन यो पवारेत्वा वीसतिवस्सो भविस्सति, तं सन्धाय ‘‘एकूनवीसतिवस्स’’न्ति वुत्तं. तस्मा यो मातुकुच्छिस्मिं द्वादस मासे वसि, सो एकवीसतिवस्सो होति. यो सत्त मासे वसि, सो सत्तमासाधिकवीसतिवस्सो. छमासजातो पन न जीवति, ऊनवीसतिवस्सं पन ‘‘परिपुण्णवीसतिवस्सो’’ति सञ्ञाय उपसम्पादेन्तस्स अनापत्ति, पुग्गलो पन अनुपसम्पन्नोव होति. सचे पन सो दसवस्सच्चयेन अञ्ञं उपसम्पादेति, तञ्चे मुञ्चित्वा गणो पूरति, सूपसम्पन्नो. सोपि ¶ च याव न जानाति, तावस्स नेव सग्गन्तरायो न मोक्खन्तरायो, ञत्वा पन पुन उपसम्पज्जितब्बं.

१४३. इति इमेहि पब्बज्जादोसेहि विरहितोपि ‘‘न, भिक्खवे, अननुञ्ञातो मातापितूहि पुत्तो पब्बाजेतब्बो’’ति (महाव. १०५) वचनतो मातापितूहि अननुञ्ञातो न पब्बाजेतब्बो. तत्थ (महाव. अट्ठ. १०५) मातापितूहीति जनके सन्धाय वुत्तं. सचे द्वेपि अत्थि, द्वेपि आपुच्छितब्बा. सचे पिता मतो होति माता वा, यो जीवति, सो आपुच्छि तब्बो, पब्बजितापि आपुच्छितब्बाव. आपुच्छन्तेन सयं वा गन्त्वा आपुच्छितब्बं, अञ्ञो वा ¶ पेसेतब्बो. सो एव वा पेसेतब्बो ‘‘गच्छ मातापितरो आपुच्छित्वा एही’’ति. सचे ‘‘अनुञ्ञातोम्ही’’ति वदति, सद्दहन्तेन पब्बाजेतब्बो. पिता सयं पब्बजितो पुत्तम्पि पब्बाजेतुकामो होति, मातरं आपुच्छित्वा पब्बाजेतु. माता वा धीतरं पब्बाजेतुकामा पितरं आपुच्छित्वाव पब्बाजेतु. पिता पुत्तदारेन अनत्थिको पलायि, माता ‘‘इमं पब्बजेथा’’ति पुत्तं भिक्खूनं देति, ‘‘पितास्स कुहि’’न्ति वुत्ते ‘‘चित्तकेळिं कीळितुं पलातो’’ति वदति, तं पब्बाजेतुं वट्टति. माता केनचि पुरिसेन सद्धिं पलाता होति, पिता पन ‘‘पब्बाजेथा’’ति वदति, एत्थापि एसेव नयो. पिता विप्पवुत्थो होति, माता पुत्तं ‘‘पब्बाजेथा’’ति अनुजानाति, ‘‘पितास्स कुहि’’न्ति वुत्ते ‘‘किं तुम्हाकं पितरा, अहं जानिस्सामी’’ति वदति, पब्बाजेतुं वट्टतीति कुरुन्दियं वुत्तं.

मातापितरो मता, दारको चूळमातादीनं सन्तिके संवद्धो, तस्मिं पब्बाजियमाने ञातका कलहं वा करोन्ति खिय्यन्ति वा, तस्मा विवादुपच्छेदनत्थं आपुच्छित्वा पब्बाजेतब्बो, अनापुच्छित्वा पब्बाजेन्तस्स पन आपत्ति नत्थि. दहरकाले गहेत्वा पोसका मातापितरो नाम होन्ति, तेसुपि एसेव नयो. पुत्तो अत्तानं निस्साय जीवति, न मातापितरो. सचेपि राजा होति, आपुच्छित्वाव पब्बाजेतब्बो. मातापितूहि अनुञ्ञातो पब्बजित्वा पुन विब्भमति, सचेपि सतक्खत्तुं पब्बजित्वा विब्भमति, आगतागतकाले पुनप्पुनं आपुच्छित्वाव पब्बाजेतब्बो. सचेपि एवं वदन्ति ‘‘अयं विब्भमित्वा गेहं आगतो, अम्हाकं कम्मं न करोति, पब्बजित्वा तुम्हाकं वत्तं न पूरेति, नत्थि इमस्स आपुच्छनकिच्चं ¶ , आगतागतं नं पब्बाजेय्याथा’’ति, एवं निस्सट्ठं पुन अनापुच्छापि पब्बाजेतुं वट्टति.

योपि दहरकालेयेव ‘‘अयं तुम्हाकं दिन्नो, यदा इच्छथ, तदा पब्बाजेय्याथा’’ति एवं दिन्नो होति, सोपि आगतागतो पुन अनापुच्छित्वाव पब्बाजेतब्बो. यं पन दहरकालेयेव ‘‘इमं, भन्ते, पब्बाजेय्याथा’’ति अनुजानित्वा पच्छा वुड्ढिप्पत्तकाले नानुजानन्ति, अयं न अनापुच्छा पब्बाजेतब्बो. एको मातापितूहि सद्धिं भण्डित्वा ‘‘पब्बाजेथ म’’न्ति आगच्छति, ‘‘आपुच्छित्वा एही’’ति च वुत्तो ‘‘नाहं गच्छामि, सचे मं न पब्बाजेथ, विहारं वा झापेमि, सत्थेन वा तुम्हे पहरामि, तुम्हाकं ञातकानं वा उपट्ठाकानं वा आरामच्छेदनादीहि अनत्थं उप्पादेमि, रुक्खा वा पतित्वा मरामि, चोरमज्झं वा पविसामि, देसन्तरं वा गच्छामी’’ति वदति, तं तस्सेव रक्खणत्थाय पब्बाजेतुं वट्टति. सचे पनस्स मातापितरो आगन्त्वा ‘‘कस्मा अम्हाकं पुत्तं पब्बाजयित्था’’ति वदन्ति, तेसं तमत्थं आरोचेत्वा ¶ ‘‘रक्खणत्थाय नं पब्बाजयिम्ह, पञ्ञायथ तुम्हे पुत्तेना’’ति वत्तब्बा. ‘‘रुक्खा पतिस्सामी’’ति अभिरुहित्वा पन हत्थपादे मुञ्चन्तं पब्बाजेतुं वट्टतियेव.

एको विदेसं गन्त्वा पब्बज्जं याचति, आपुच्छित्वा चे गतो, पब्बाजेतब्बो. नो चे, दहरभिक्खुं पेसेत्वा आपुच्छापेत्वा पब्बाजेतब्बो. अतिदूरञ्चे होति, पब्बाजेत्वापि भिक्खूहि सद्धिं पेसेत्वा दस्सेतुं वट्टति. कुरुन्दियं पन वुत्तं ‘‘सचे दूरं होति, मग्गो च महाकन्तारो, ‘गन्त्वा आपुच्छिस्सामी’ति पब्बाजेतुं वट्टती’’ति. सचे पन मातापितूनं बहू पुत्ता होन्ति, एवञ्च वदन्ति ‘‘भन्ते, एतेसं दारकानं यं इच्छथ, तं पब्बाजेय्याथा’’ति, दारके वीमंसित्वा यं इच्छति, सो पब्बाजेतब्बो. सचेपि सकलेन कुलेन वा गामेन वा अनुञ्ञातो होति ‘‘भन्ते, इमस्मिं कुले वा गामे वा यं इच्छथ, तं पब्बाजेय्याथा’’ति, यं इच्छति, सो पब्बाजेतब्बोति.

१४४. एवं (महाव. अट्ठ. ३४) पब्बज्जादोसविरहितं मातापितूहि अनुञ्ञातं पब्बाजेन्तेनपि च सचे अच्छिन्नकेसो होति, एकसीमायञ्च अञ्ञेपि भिक्खू ¶ अत्थि, केसच्छेदनत्थाय भण्डुकम्मं आपुच्छितब्बं. तत्रायं आपुच्छनविधि (महाव. अट्ठ. ९८) – सीमापरियापन्ने भिक्खू सन्निपातेत्वा पब्बज्जापेक्खं तत्थ नेत्वा ‘‘सङ्घं, भन्ते, इमस्स दारकस्स भण्डुकम्मं आपुच्छामी’’ति तिक्खत्तुं वा द्विक्खत्तुं वा सकिं वा वत्तब्बं. एत्थ च ‘‘इमस्स दारकस्स भण्डुकम्मं आपुच्छामी’’तिपि ‘‘इमस्स समणकरणं आपुच्छामी’’तिपि ‘‘अयं समणो होतुकामो’’तिपि ‘‘अयं पब्बजितुकामो’’तिपि वत्तुं वट्टतियेव. सचे सभागट्ठानं होति, दस वा वीसति वा तिंसं वा भिक्खू वसन्तीति परिच्छेदो पञ्ञायति, तेसं ठितोकासं वा निसिन्नोकासं वा गन्त्वापि पुरिमनयेनेव आपुच्छितब्बं. पब्बज्जापेक्खं विनाव दहरभिक्खू वा सामणेरे वा पेसेत्वापि ‘‘एको, भन्ते, पब्बज्जापेक्खो अत्थि, तस्स भण्डुकम्मं आपुच्छामा’’तिआदिना नयेन आपुच्छापेतुं वट्टति. सचे केचि भिक्खू सेनासनं वा गुम्बादीनि वा पविसित्वा निद्दायन्ति वा समणधम्मं वा करोन्ति, आपुच्छका च परियेसन्तापि अदिस्वा ‘‘सब्बे आपुच्छिता अम्हेही’’ति सञ्ञिनो होन्ति, पब्बज्जा नाम लहुककम्मं, तस्मा पब्बजितो सुपब्बजितो, पब्बाजेन्तस्सपि अनापत्ति.

सचे पन विहारो महा होति अनेकभिक्खुसहस्सावासो, सब्बे भिक्खू सन्निपातापेतुम्पि दुक्करं, पगेव पटिपाटिया आपुच्छितुं, खण्डसीमाय वा ठत्वा नदीसमुद्दादीनि वा गन्त्वा पब्बाजेतब्बो. यो पन नवमुण्डो वा होति विब्भन्तको वा निगण्ठादीसु ¶ अञ्ञतरो वा द्वङ्गुलकेसो वा ऊनद्वङ्गुलकेसो वा, तस्स केसच्छेदनकिच्चं नत्थि, तस्मा भण्डुकम्मं अनापुच्छित्वापि तादिसं पब्बाजेतुं वट्टति. द्वङ्गुलातिरित्तकेसो पन यो होति अन्तमसो एकसिखामत्तधरोपि, सो भण्डुकम्मं आपुच्छित्वाव पब्बाजेतब्बो.

१४५. एवं आपुच्छित्वा पब्बाजेन्तेन च परिपुण्णपत्तचीवरोव पब्बाजेतब्बो. सचे तस्स नत्थि, याचितकेनपि पत्तचीवरेन पब्बाजेतुं वट्टति, सभागट्ठाने विस्सासेन गहेत्वापि पब्बाजेतुं वट्टति. सचे (महाव. अट्ठ. ११८) पन अपक्कं पत्तं चीवरूपगानि च वत्थानि गहेत्वा आगतो होति, याव पत्तो पच्चति, चीवरानि च करीयन्ति, ताव विहारे वसन्तस्स अनामट्ठपिण्डपातं दातुं वट्टति, थालकेसु भुञ्जितुं वट्टति. पुरेभत्तं सामणेरभागसमको ¶ आमिसभागो दातुं वट्टति, सेनासनग्गाहो पन सलाकभत्तउद्देसभत्तनिमन्तनादीनि च न वट्टन्ति. पच्छाभत्तम्पि सामणेरभागसमो तेलतण्डुलमधुफाणितादिभेसज्जभागो वट्टति. सचे गिलानो होति, भेसज्जमस्स कातुं वट्टति, सामणेरस्स विय सब्बं पटिजग्गनकम्मं. उपसम्पदापेक्खं पन याचितकेन पत्तचीवरेन उपसम्पादेतुं न वट्टति. ‘‘न, भिक्खवे, याचितकेन पत्तचीवरेन उपसम्पादेतब्बो, यो उपसम्पादेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ११८) वुत्तं. तस्मा सो परिपुण्णपत्तचीवरोयेव उपसम्पादेतब्बो. सचे तस्स नत्थि, आचरियुपज्झाया चस्स दातुकामा होन्ति, अञ्ञे वा भिक्खू निरपेक्खेहि निस्सज्जित्वा अधिट्ठानुपगं पत्तचीवरं दातब्बं. याचितकेन पन पत्तेन वा चीवरेन वा उपसम्पादेन्तस्सेव आपत्ति होति, कम्मं पन न कुप्पति.

१४६. परिपुण्णपत्तचीवरं (महाव. अट्ठ. ३४) पब्बाजेन्तेनपि सचे ओकासो होति, सयं पब्बाजेतब्बो. सचे उद्देसपरिपुच्छादीहि ब्यावटो होति, ओकासं न लभति, एको दहरभिक्खु वत्तब्बो ‘‘एतं पब्बाजेही’’ति. अवुत्तोपि चे दहरभिक्खु उपज्झायं उद्दिस्स पब्बाजेति, वट्टति. सचे दहरभिक्खु नत्थि, सामणेरोपि वत्तब्बो ‘‘एतं खण्डसीमं नेत्वा पब्बाजेत्वा कासायानि अच्छादेत्वा एही’’ति. सरणानि पन सयं दातब्बानि. एवं भिक्खुनाव पब्बाजितो होति. पुरिसञ्हि भिक्खुतो अञ्ञो पब्बाजेतुं न लभति, मातुगामं भिक्खुनीतो अञ्ञो, सामणेरो पन सामणेरी वा आणत्तिया कासायानि दातुं लभन्ति, केसोरोपनं येन केनचि कतं सुकतं.

सचे पन भब्बरूपो होति सहेतुको ञातो यसस्सी कुलपुत्तो, ओकासं कत्वापि सयमेव पब्बाजेतब्बो, ‘‘मत्तिकामुट्ठिं गहेत्वा नहायित्वा आगच्छाही’’ति च न पन विस्सज्जेतब्बो ¶ . पब्बजितुकामानञ्हि पठमं बलवउस्साहो होति, पच्छा पन कासायानि च केसहरणसत्थकञ्च दिस्वा उत्रसन्ति, एत्तोयेव पलायन्ति, तस्मा सयमेव नहानतित्थं नेत्वा सचे नातिदहरो, ‘‘नहाही’’ति वत्तब्बो, केसा पनस्स सयमेव मत्तिकं गहेत्वा धोवितब्बा ¶ . दहरकुमारको पन सयं उदकं ओतरित्वा गोमयमत्तिकाहि घंसित्वा नहापेतब्बो. सचेपिस्स कच्छु वा पिळका वा होन्ति, यथा माता पुत्तं न जिगुच्छति, एवमेवं अजिगुच्छन्तेन साधुकं हत्थपादतो च सीसतो च पट्ठाय घंसित्वा घंसित्वा नहापेतब्बो. कस्मा? एत्तकेन हि उपकारेन कुलपुत्ता आचरियुपज्झायेसु च सासने च बलवसिनेहा तिब्बगारवा अनिवत्तिधम्मा होन्ति, उप्पन्नं अनभिरतिं विनोदेत्वा थेरभावं पापुणन्ति, कतञ्ञुकतवेदिनो होन्ति.

एवं नहापनकाले पन केसमस्सुं ओरोपनकाले वा ‘‘त्वं ञातो यसस्सी, इदानि मयं तं निस्साय पच्चयेहि न किलमिस्सामा’’ति न वत्तब्बो, अञ्ञापि अनिय्यानिककथा न वत्तब्बा, अथ ख्वस्स ‘‘आवुसो, सुट्ठु उपधारेहि, सतिं उपट्ठापेही’’ति वत्वा तचपञ्चककम्मट्ठानं आचिक्खितब्बं. आचिक्खन्तेन च वण्णसण्ठानगन्धासयोकासवसेन असुचिजेगुच्छपटिक्कूलभावं निज्जीवनिस्सत्तभावं वा पाकटं करोन्तेन आचिक्खितब्बं. सचे हि सो पुब्बे मद्दितसङ्खारो होति भावितभावनो कण्टकवेधापेक्खो विय परिपक्कगण्डो सूरियुग्गमनापेक्खं विय च परिणतपदुमं, अथस्स आरद्धमत्ते कम्मट्ठानं मनसिकारे इन्दासनि विय पब्बते किलेसपब्बते चुण्णयमानंयेव ञाणं पवत्तति, खुरग्गेयेव अरहत्तं पापुणाति. ये हि केचि खुरग्गे अरहत्तं पत्ता, सब्बे ते एवरूपं सवनं लभित्वा कल्याणमित्तेन आचरियेन दिन्ननयं निस्साय, नो अनिस्साय. तस्मास्स आदितोव एवरूपी कथा कथेतब्बाति.

केसेसु पन ओरोपितेसु हलिद्दिचुण्णेन वा गन्धचुण्णेन वा सीसञ्च सरीरञ्च उब्बट्टेत्वा गिहिगन्धं अपनेत्वा कासायानि तिक्खत्तुं वा द्विक्खत्तुं वा सकिं वा पटिग्गाहापेतब्बो. अथापिस्स हत्थे अदत्वा आचरियो वा उपज्झायो वा सयमेव अच्छादेति, वट्टति. सचे अञ्ञं दहरं वा सामणेरं वा उपासकं वा आणापेति ‘‘आवुसो, एतानि कासायानि गहेत्वा एतं अच्छादेही’’ति, तञ्ञेव वा आणापेति ‘‘एतानि गहेत्वा अच्छादेही’’ति, सब्बं तं वट्टति, सब्बं तेन भिक्खुनाव दिन्नं होति. यं पन निवासनं वा पारुपनं ¶ वा अनाणत्तिया निवासेति वा पारुपति वा, तं अपनेत्वा पुन दातब्बं. भिक्खुना ¶ हि सहत्थेन वा आणत्तिया वा दिन्नमेव कासायं वट्टति, अदिन्नं न वट्टति. सचेपि तस्सेव सन्तकं होति, को पन वादो उपज्झायमूलके.

१४७. एवं पन दिन्नानि कासायानि अच्छादापेत्वा एकंसं उत्तरासङ्गं कारापेत्वा ये तत्थ सन्निपतिता भिक्खू, तेसं पादे वन्दापेत्वा अथ सरणगहणत्थं उक्कुटिकं निसीदापेत्वा अञ्जलिं पग्गण्हापेत्वा ‘‘एवं वदेही’’ति वत्तब्बो, ‘‘यमहं वदामि, तं वदेही’’ति वत्तब्बो. अथस्स उपज्झायेन वा आचरियेन वा ‘‘बुद्धं सरणं गच्छामी’’तिआदिना नयेन सरणानि दातब्बानि यथावुत्तपटिपाटियाव, न उप्पटिपाटिया. सचे हि एकपदम्पि एकक्खरम्पि उप्पटिपाटिया देति, बुद्धं सरणंयेव वा तिक्खत्तुं दत्वा पुन इतरेसु एकेकं तिक्खत्तुं देति, अदिन्नानि होन्ति सरणानि.

इमञ्च पन सरणगमनुपसम्पदं पटिक्खिपित्वा अनुञ्ञातउपसम्पदा एकतोसुद्धिया वट्टति, सामणेरपब्बज्जा पन उभतोसुद्धियाव वट्टति, नो एकतोसुद्धिया. तस्मा उपसम्पदाय सचे आचरियो ञत्तिदोसञ्चेव कम्मवाचादोसञ्च वज्जेत्वा कम्मं करोति, सुकतं होति. पब्बज्जाय पन इमानि तीणि सरणानि बु-कार ध-कारादीनं ब्यञ्जनानं ठानकरणसम्पदं अहापेन्तेन आचरियेनपि अन्तेवासिकेनपि वत्तब्बानि. सचे आचरियो वत्तुं सक्कोति, अन्तेवासिको न सक्कोति, अन्तेवासिको वा सक्कोति, आचरियो न सक्कोति, उभोपि वा न सक्कोन्ति, न वट्टति. सचे पन उभोपि सक्कोन्ति, वट्टति. इमानि च पन ददमानेन ‘‘बुद्धं सरणं गच्छामी’’ति एवं एकसम्बन्धानि अनुनासिकन्तानि वा कत्वा दातब्बानि, ‘‘बुद्धम सरणम गच्छामी’’ति एवं विच्छिन्दित्वा मकारन्तानि वा कत्वा दातब्बानि. अन्धकट्ठकथायं ‘‘नामं सावेत्वा ‘अहं, भन्ते, बुद्धरक्खितो यावजीवं बुद्धं सरणं गच्छामी’’ति वुत्तं, तं एकट्ठकथायम्पि नत्थि, पाळियम्पि न वुत्तं, तेसं रुचिमत्तमेव, तस्मा न गहेतब्बं. न हि तथा अवदन्तस्स सरणं कुप्पति. एत्तावता च सामणेरभूमियं पतिट्ठितो होति.

१४८. सचे पनेस गतिमा होति पण्डितजातिको, अथस्स तस्मिंयेव ठाने सिक्खापदानि उद्दिसितब्बानि. कथं? यथा भगवता उद्दिट्ठानि. वुत्तञ्हेतं –

‘‘अनुजानामि ¶ , भिक्खवे, सामणेरानं दस सिक्खापदानि, तेसु च सामणेरेहि सिक्खितुं. पाणातिपाता वेरमणि, अदिन्नादाना वेरमणि, अब्रह्मचरिया वेरमणि, मुसावादा ¶ वेरमणि, सुरामेरयमज्जपमादट्ठाना वेरमणि, विकालभोजना वेरमणि, नच्चगीतवादित विसूकदस्सना वेरमणि, मालागन्ध विलेपन धारण मण्डन विभूसनट्ठाना वेरमणि, उच्चासयनमहासयना वेरमणि, जातरूपरजतपटिग्गहणा वेरमणी’’ति (महाव. १०६).

अन्धकट्ठकथायं पन ‘‘अहं, भन्ते, इत्थन्नामो यावजीवं पाणातिपाता वेरमणिसिक्खापदं समादियामी’’ति एवं सरणदानं विय सिक्खापददानम्पि वुत्तं, तं नेव पाळियं, न अट्ठकथासु अत्थि, तस्मा यथापाळियाव उद्दिसितब्बानि. पब्बज्जा हि सरणगमनेहेव सिद्धा, सिक्खापदानि पन केवलं सिक्खापदपूरणत्थं जानितब्बानि, तस्मा पाळिया आगतनयेनेव उग्गहेतुं असक्कोन्तस्स याय कायचि भासाय अत्थवसेनपि आचिक्खितुं वट्टति. याव पन अत्तना सिक्खितब्बसिक्खापदानि न जानाति, सङ्घाटिपत्तचीवरधारणट्ठाननिसज्जादीसु पानभोजनादिविधिम्हि च न कुसलो होति, ताव भोजनसालं वा सलाकभाजनट्ठानं वा अञ्ञं वा तथारूपट्ठानं न पेसेतब्बो, सन्तिकावचरोयेव कातब्बो, बालदारको विय पटिपज्जितब्बो, सब्बमस्स कप्पियाकप्पियं आचिक्खितब्बं, निवासनपारुपनादीसु अभिसमाचारिकेसु विनेतब्बो. तेनपि –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दसहङ्गेहि समन्नागतं सामणेरं नासेतुं. पाणातिपाती होति, अदिन्नादायी होति, अब्रह्मचारी होति, मुसावादी होति, मज्जपायी होति, बुद्धस्स अवण्णं भासति, धम्मस्स अवण्णं भासति, सङ्घस्स अवण्णं भासति, मिच्छादिट्ठिको होति, भिक्खुनीदूसको होती’’ति (महाव. १०८) –

एवं वुत्तानि दस नासनङ्गानि आरका परिवज्जेत्वा आभिसमाचारिकं परिपूरेन्तेन दसविधे सीले साधुकं सिक्खितब्बं.

१४९. यो ¶ पन (महाव. अट्ठ. १०८) पाणातिपातादीसु दससु नासनङ्गेसु एकम्पि कम्मं करोति, सो लिङ्गनासनाय नासेतब्बो. तीसु हि नासनासु लिङ्गनासनायेव इधाधिप्पेता. यथा च भिक्खूनं पाणातिपातादीसु ता ता आपत्तियो होन्ति, न तथा सामणेरानं. सामणेरो हि कुन्थ किपिल्लिकम्पि मारेत्वा मङ्गुलण्डकम्पि भिन्दित्वा नासेतब्बतंयेव पापुणाति, तावदेवस्स सरणगमनानि च उपज्झायग्गहणञ्च सेनासनग्गाहो च पटिप्पस्सम्भन्ति, सङ्घलाभं न लभति, लिङ्गमत्तमेव एकं अवसिट्ठं होति. सो सचे आकिण्णदोसोव ¶ होति, आयतिं संवरे न तिट्ठति, निक्कड्ढितब्बो. अथ सहसा विरज्झित्वा ‘‘दुट्ठु मया कत’’न्ति पुन संवरे ठातुकामो होति, लिङ्गनासनकिच्चं नत्थि, यथानिवत्थपारुतस्सेव सरणानि दातब्बानि, उपज्झायो दातब्बो. सिक्खापदानि पन सरणगमनेनेव इज्झन्ति. सामणेरानञ्हि सरणगमनं भिक्खूनं उपसम्पदकम्मवाचासदिसं, तस्मा भिक्खूनं विय चतुपारिसुद्धिसीलं इमिनापि दस सीलानि समादिन्नानेव होन्ति, एवं सन्तेपि दळ्हीकरणत्थं आयतिं संवरे पतिट्ठापनत्थं पुन दातब्बानि. सचे पुरिमिकाय पुन सरणानि गहितानि, पच्छिमिकाय वस्सावासिकं लच्छति. सचे पच्छिमिकाय गहितानि, सङ्घेन अपलोकेत्वा लाभो दातब्बो. अदिन्नादाने तिणसलाकमत्तेनपि वत्थुना, अब्रह्मचरिये तीसु मग्गेसु यत्थ कत्थचि विप्पटिपत्तिया, मुसावादे हसाधिप्पायतायपि मुसा भणिते अस्समणो होति, नासेतब्बतं आपज्जति, मज्जपाने पन भिक्खुनो अजानित्वापि बीजतो पट्ठाय मज्जं पिवन्तस्स पाचित्तियं. सामणेरो जानित्वा पिवन्तोव सीलभेदं आपज्जति, न अजानित्वा. यानि पनस्स इतरानि पञ्च सिक्खापदानि, एतेसु भिन्नेसु न नासेतब्बो, दण्डकम्मं कातब्बं. सिक्खापदे पन पुन दिन्नेपि अदिन्नेपि वट्टति, दण्डकम्मेन पन पीळेत्वा आयतिं संवरे ठपनत्थाय दातब्बमेव.

अवण्णभासने पन ‘‘अरहं सम्मासम्बुद्धो’’तिआदीनं पटिपक्खवसेन बुद्धस्स वा ‘‘स्वाक्खातो’’तिआदीनं पटिपक्खवसेन धम्मस्स वा ‘‘सुप्पटिपन्नो’’तिआदीनं पटिपक्खवसेन सङ्घस्स वा अवण्णं भासन्तो रतनत्तयं निन्दन्तो गरहन्तो आचरियुपज्झायादीहि ‘‘मा एवं अवचा’’ति अवण्णभासने आदीनवं दस्सेत्वा निवारेतब्बो. ‘‘सचे यावततियं वुच्चमानो ¶ न ओरमति, कण्टकनासनाय नासेतब्बो’’ति कुरुन्दियं वुत्तं. महाअट्ठकथायं पन ‘‘सचे एवं वुच्चमानो तं लद्धिं निस्सज्जति, दण्डकम्मं कारेत्वा अच्चयं देसापेतब्बो. सचे न निस्सज्जति, तथेव आदाय पग्गय्ह तिट्ठति, लिङ्गनासनाय नासेतब्बो’’ति वुत्तं, तं युत्तं. अयमेव हि नासना इधाधिप्पेताति. मिच्छादिट्ठिकेपि एसेव नयो. सस्सतुच्छेदानञ्हि अञ्ञतरदिट्ठिको सचे आचरियादीहि ओवदियमानो निस्सज्जति, दण्डकम्मं कारेत्वा अच्चयं देसापेतब्बो, अपटिनिस्सज्जन्तोव नासेतब्बो. भिक्खुनीदूसको चेत्थ कामं अब्रह्मचारिग्गहणेन गहितोव, अब्रह्मचारिं पन आयतिं संवरे ठातुकामं सरणानि दत्वा उपसम्पादेतुं वट्टति. भिक्खुनीदूसको आयतिं संवरे ठातुकामोपि पब्बज्जम्पि न लभति, पगेव उपसम्पदन्ति एतमत्थं दस्सेतुं ‘‘भिक्खुनीदूसको’’ति इदं विसुं दसमं अङ्गं वुत्तन्ति वेदितब्बं.

१५०. ‘‘अनुजानामि ¶ , भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स सामणेरस्स दण्डकम्मं कातुं. भिक्खूनं अलाभाय परिसक्कति, भिक्खूनं अनत्थाय परिसक्कति, भिक्खूनं अवासाय परिसक्कति, भिक्खू अक्कोसति, परिभासति, भिक्खू भिक्खूहि भेदेती’’ति (महाव. १०७) ‘‘वचनतो पन इमानि पञ्च अङ्गानि, सिक्खापदेसु च पच्छिमानि विकालभोजनादीनि पञ्चाति दस दण्डकम्मवत्थूनि. किंपनेत्थ दण्डकम्मं कत्तब्ब’’न्ति? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, यत्थ वा वसति, यत्थ वा पटिक्कमति, तत्थ आवरणं कातु’’न्ति (महाव. १०७) वचनतो यत्थ (महाव. अट्ठ. १०७) वसति वा पविसति वा, तत्थ आवरणं कातब्बं ‘‘मा इध पविसा’’ति. उभयेनपि अत्तनो परिवेणञ्च वस्सग्गेन पत्तसेनासनञ्च वुत्तं. तस्मा न सब्बो सङ्घारामो आवरणं कातब्बो, करोन्तो च दुक्कटं आपज्जति ‘‘न, भिक्खवे, सब्बो सङ्घारामो आवरणं कातब्बो, यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति वुत्तत्ता. न च मुखद्वारिको आहारो आवरणं कातब्बो, करोन्तो च दुक्कटं आपज्जति ‘‘न, भिक्खवे, मुखद्वारिको आहारो आवरणं कातब्बो, यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति वुत्तत्ता. तस्मा ‘‘अज्ज मा खाद मा भुञ्जा’’ति वदतोपि ‘‘आहारम्पि निवारेस्सामी’’ति पत्तचीवरं अन्तो निक्खिपतोपि सब्बपयोगेसु दुक्कटं. अनाचारस्स पन दुब्बचसामणेरस्स दण्डकम्मं कत्वा यागुं वा भत्तं वा पत्तचीवरं वा दस्सेत्वा ‘‘एत्तके ¶ नाम दण्डकम्मे आहटे इदं लच्छसी’’ति वत्तुं वट्टति. भगवता हि आवरणमेव दण्डकम्मं वुत्तं. धम्मसङ्गाहकत्थेरेहि पन ‘‘अपराधानुरूपं उदकदारुवालिकादीनं आहरापनम्पि कातब्ब’’न्ति वुत्तं, तस्मा तम्पि कातब्बं, तञ्च खो ‘‘ओरमिस्सति विरमिस्सती’’ति अनुकम्पाय, न ‘‘नस्सिस्सति विब्भमिस्सती’’तिआदिनयप्पवत्तेन पापज्झासयेन. ‘‘दण्डकम्मं करोमी’’ति च उण्हपासाणे वा निपज्जापेतुं पासाणिट्ठकादीनि वा सीसे निक्खिपापेतुं उदकं वा पवेसेतुं न वट्टति.

उपज्झायं अनापुच्छापि दण्डकम्मं न कारेतब्बं ‘‘न, भिक्खवे, उपज्झायं अनापुच्छा आवरणं कातब्बं, यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १०८) वचनतो. एत्थ पन ‘‘तुम्हाकं सामणेरस्स अयं नाम अपराधो, दण्डकम्ममस्स करोथा’’ति तिक्खत्तुं वुत्ते सचे सो उपज्झायो दण्डकम्मं न करोति, सयं कातुं वट्टति. सचेपि आदितो उपज्झायो वदति ‘‘मय्हं सामणेरानं दोसे सति तुम्हे दण्डकम्मं करोथा’’ति, कातुं वट्टतियेव. यथा च सामणेरानं, एवं सद्धिविहारिकन्तेवासिकानम्पि दण्डकम्मं कातुं वट्टति, अञ्ञेसं पन परिसा न अपलाळेतब्बा, अपलाळेन्तो दुक्कटं आपज्जति ‘‘न, भिक्खवे, अञ्ञस्स परिसा अपलाळेतब्बा, यो अपलाळेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १०८) वचनतो ¶ . तस्मा ‘‘तुम्हाकं पत्तं देम, चीवरं देमा’’ति अत्तनो उपट्ठानकरणत्थं सङ्गण्हित्वा सामणेरा वा होन्तु उपसम्पन्ना वा, अन्तमसो दुस्सीलभिक्खुस्सपि परस्स परिसभूते भिन्दित्वा गण्हितुं न वट्टति, आदीनवं पन वत्तुं वट्टति ‘‘तया नहायितुं आगतेन गूथमक्खनं विय कतं दुस्सीलं निस्साय विहरन्तेना’’ति. सचे सो सयमेव जानित्वा उपज्झं वा निस्सयं वा याचति, दातुं वट्टति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

पब्बज्जाविनिच्छयकथा समत्ता.

२३. निस्सयविनिच्छयकथा

१५१. निस्सयोति ¶ ¶ एत्थ पन अयं निस्सयो नाम केन दातब्बो, केन न दातब्बो, कस्स दातब्बो, कस्स न दातब्बो, कथं गहितो होति, कथं पटिप्पस्सम्भति, निस्साय केन वसितब्बं, केन च न वसितब्बन्ति? तत्थ केन दातब्बो, केन न दातब्बोति एत्थ ताव ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन दसवस्सेन वा अतिरेकदसवस्सेन वा उपसम्पादेतुं, निस्सयं दातु’’न्ति (महाव. ७६, ८२) च वचनतो यो ब्यत्तो होति पटिबलो उपसम्पदाय दसवस्सो वा अतिरेकदसवस्सो वा, तेन दातब्बो, इतरेन न दातब्बो. सचे देति, दुक्कटं आपज्जति.

एत्थ (पाचि. अट्ठ. १४५-१४७) च ‘‘ब्यत्तो’’ति इमिना परिसुपट्ठापकबहुस्सुतो वेदितब्बो. परिसुपट्ठापकेन हि सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन परिसं अभिविनये विनेतुं द्वे विभङ्गा पगुणा वाचुग्गता कातब्बा, असक्कोन्तेन तीहि जनेहि सद्धिं परिवत्तनक्खमा कातब्बा, कम्माकम्मञ्च खन्धकवत्तञ्च उग्गहेतब्बं, परिसाय पन अभिधम्मे विनयनत्थं सचे मज्झिमभाणको होति, मूलपण्णासको उग्गहेतब्बो, दीघभाणकेन महावग्गो, संयुत्तभाणकेन हेट्ठिमा वा तयो वग्गा महावग्गो वा, अङ्गुत्तरभाणकेन हेट्ठा वा उपरि वा उपड्ढनिकायो उग्गहेतब्बो, असक्कोन्तेन तिकनिपाततो पट्ठाय उग्गहेतुम्पि वट्टति. महापच्चरियं पन ‘‘एकं गण्हन्तेन चतुक्कनिपातं वा पञ्चकनिपातं वा उग्गहेतुं वट्टती’’ति वुत्तं. जातकभाणकेन साट्ठकथं जातकं उग्गहेतब्बं, ततो ओरं न वट्टति. ‘‘धम्मपदम्पि सह वत्थुना उग्गहेतुं वट्टती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. ततो ततो समुच्चयं कत्वा मूलपण्णासकमत्तं वट्टति, ‘‘न वट्टती’’ति कुरुन्दट्ठकथायं पटिक्खित्तं, इतरासु विचारणायेव नत्थि. अभिधम्मे किञ्चि गहेतब्बन्ति न वुत्तं. यस्स पन साट्ठकथम्पि विनयपिटकं अभिधम्मपिटकञ्च पगुणं, सुत्तन्ते च वुत्तप्पकारो गन्थो नत्थि, परिसं उपट्ठापेतुं न लभति. येन पन सुत्तन्ततो च विनयतो च वुत्तप्पमाणो गन्थो उग्गहितो, अयं परिसुपट्ठाको बहुस्सुतोव होति, दिसापामोक्खो येनकामंगमो परिसं उपट्ठापेतुं लभति, अयं इमस्मिं अत्थे ‘‘ब्यत्तो’’ति अधिप्पेतो.

यो ¶ ¶ पन अन्तेवासिनो वा सद्धिविहारिकस्स वा गिलानस्स सक्कोति उपट्ठानादीनि कातुं, अयं इध ‘‘पटिबलो’’ति अधिप्पेतो. यं पन वुत्तं –

‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो. न असेक्खेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन समाधिक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन पञ्ञाक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो. अत्तना न असेक्खेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होति, न परं असेक्खे सीलक्खन्धे समादपेता. अत्तना न असेक्खेन समाधिक्खन्धेन समन्नागतो होति, न परं असेक्खे समाधिक्खन्धे समादपेता. अत्तना न असेक्खेन पञ्ञाक्खन्धेन समन्नागतो होति, न परं असेक्खे पञ्ञाक्खन्धे समादपेता. अत्तना न असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन समन्नागतो होति, न परं असेक्खे विमुत्तिक्खन्धे समादपेता. अत्तना न असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति, न परं असेक्खे विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धे समादपेता. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो. अस्सद्धो होति, अहिरिको होति, अनोत्तप्पी होति, कुसीतो होति, मुट्ठस्सति होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं ¶ , न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो. अधिसीले सीलविपन्नो होति, अज्झाचारे ¶ आचारविपन्नो होति, अतिदिट्ठिया दिट्ठिविपन्नो होति, अप्पस्सुतो होति, दुप्पञ्ञो होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो. न पटिबलो होति अन्तेवासिं वा सद्धिविहारिं वा गिलानं उपट्ठातुं वा उपट्ठापेतुं वा, अनभिरतं वूपकासेतुं वा वूपकासापेतुं वा, उप्पन्नं कुक्कुच्चं धम्मतो विनोदेतुं, आपत्तिं न जानाति, आपत्तिया वुट्ठानं न जानाति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो. न पटिबलो होति अन्तेवासिं वा सद्धिविहारिं वा आभिसमाचारिकाय सिक्खाय सिक्खापेतुं, आदिब्रह्मचरियकाय सिक्खाय विनेतुं, अभिधम्मे विनेतुं, अभिविनये विनेतुं, उप्पन्नं दिट्ठिगतं धम्मतो विवेचेतुं. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो ¶ . आपत्तिं न जानाति, अनापत्तिं न जानाति, लहुकं आपत्तिं न जानाति, गरुकं आपत्तिं न जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन न स्वागतानि होन्ति न सुविभत्तानि न सुप्पवत्तीनि न सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो. आपत्तिं न जानाति, अनापत्तिं न जानाति, लहुकं आपत्तिं न जानाति, गरुकं आपत्तिं न जानाति, ऊनदसवस्सो होति ¶ . इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो’’तिआदि (महाव. ८४). तम्पि –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन दसवस्सेन वा अतिरेकदसवस्सेन वा उपसम्पादेतुं, निस्सयं दातु’’न्ति (महाव. ७६, ८२) च एवं सङ्खेपतो वुत्तस्सेव उपज्झायाचरियलक्खणस्स वित्थारदस्सनत्थं वुत्तं.

तत्थ (महाव. अट्ठ. ८४) किञ्चि अयुत्तवसेन पटिक्खित्तं, किञ्चि आपत्तिअङ्गवसेन. तथा हि ‘‘न असेक्खेन सीलक्खन्धेना’’ति च ‘‘अत्तना न असेक्खेना’’ति च ‘‘अस्सद्धो’’ति च आदीसु तीसु पञ्चकेसु अयुत्तवसेन पटिक्खेपो कतो, न आपत्तिअङ्गवसेन. यो हि असेक्खेहि सीलक्खन्धादीहि असमन्नागतो परे च तत्थ समादपेतुं असक्कोन्तो अस्सद्धियादिदोसयुत्तोव हुत्वा परिसं परिहरति, तस्स परिसा सीलादीहि परियायतियेव न वड्ढति, तस्मा ‘‘तेन न उपसम्पादेतब्ब’’न्तिआदि अयुत्तवसेन वुत्तं, न आपत्तिअङ्गवसेन. न हि खीणासवस्सेव उपज्झाचरियभावो भगवता अनुञ्ञातो, यदि तस्सेव अनुञ्ञातो अभविस्स, ‘‘सचे उपज्झायस्स अनभिरति उप्पन्ना होती’’तिआदिं न वदेय्य, यस्मा पन खीणासवस्स परिसा सीलादीहि न परिहायति, तस्मा ‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्ब’’न्तिआदि वुत्तं.

अधिसीले ¶ सीलविपन्नोतिआदीसु पाराजिकञ्च सङ्घादिसेसञ्च आपन्नो अधिसीले सीलविपन्नो नाम. इतरे पञ्चापत्तिक्खन्धे आपन्नो अज्झाचारे आचारविपन्नो नाम. सम्मादिट्ठिं पहाय अन्तग्गाहिकाय दिट्ठिया समन्नागतो अतिदिट्ठिया दिट्ठिविपन्नो नाम. यत्तकं सुतं परिसं परिहरन्तस्स इच्छितब्बं, तेन विरहितत्ता अप्पस्सुतो. यं तेन जानितब्बं आपत्तादि, तस्स अजाननतो दुप्पञ्ञो. इमस्मिं पञ्चके पुरिमानि तीणि पदानि अयुत्तवसेन वुत्तानि, पच्छिमानि द्वे आपत्तिअङ्गवसेन.

आपत्तिं न जानातीति ‘‘इदं नाम मया कत’’न्ति वुत्ते ‘‘इमं नाम आपत्तिं अयं आपन्नो’’ति न जानाति. वुट्ठानं न जानातीति ‘‘वुट्ठानगामिनितो वा देसनागामिनितो वा आपत्तितो एवं नाम वुट्ठानं होती’’ति न जानाति. इमस्मिञ्हि पञ्चके पुरिमानि द्वे पदानि अयुत्तवसेन वुत्तानि, पच्छिमानि तीणि आपत्तिअङ्गवसेन.

आभिसमाचारिकाय ¶ सिक्खायाति खन्धकवत्ते विनेतुं न पटिबलो होतीति अत्थो. आदिब्रह्मचरियकायाति सेक्खपण्णत्तियं विनेतुं न पटिबलोति अत्थो. अभिधम्मेति नामरूपपरिच्छेदे विनेतुं न पटिबलोति अत्थो. अभिविनयेति सकले विनयपिटके विनेतुं न पटिबलोति अत्थो. विनेतुं न पटिबलोति च सब्बत्थ सिक्खापेतुं न सक्कोतीति अत्थो. धम्मतो विवेचेतुन्ति धम्मेन कारणेन विस्सज्जापेतुं. इमस्मिं पञ्चके सब्बपदेसु आपत्ति.

‘‘आपत्तिं न जानाती’’तिआदिपञ्चकस्मिं वित्थारेनाति उभतोविभङ्गेन सद्धिं. न स्वागतानीति न सुट्ठु आगतानि. सुविभत्तानीति सुट्ठु विभत्तानि पदपच्चाभट्ठसङ्करदोसरअतानि. सुप्पवत्तीनीति पगुणानि वाचुग्गतानि सुविनिच्छितानि. सुत्तसोति खन्धकपरिवारतो आहरितब्बसुत्तवसेन सुट्ठु विनिच्छितानि. अनुब्यञ्जनसोति अक्खरपदपारिपूरिया च सुविनिच्छितानि अखण्डानि अविपरीतक्खरानि. एतेन अट्ठकथा दीपिता. अट्ठकथातो हि एस विनिच्छयो होतीति. इमस्मिं पञ्चकेपि सब्बपदेसु आपत्ति. ऊनदसवस्सपरियोसानपञ्चकेपि एसेव नयो. इति आदितो तयो पञ्चका, चतुत्थे तीणि पदानि, पञ्चमे द्वे पदानीति सब्बेपि चत्तारो पञ्चका अयुत्तवसेन वुत्ता, चतुत्थे पञ्चके द्वे ¶ पदानि, पञ्चमे तीणि, छट्ठसत्तमट्ठमा तयो पञ्चकाति सब्बेपि चत्तारो पञ्चका आपत्तिअङ्गवसेन वुत्ता.

सुक्कपक्खे पन वुत्तविपरियायेन ‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं, निस्सयो दातब्बो, सामणेरो उपट्ठापेतब्बो. असेक्खेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होती’’तिआदिना (महाव. ८४) अट्ठ पञ्चका आगतायेव. तत्थ सब्बत्थेव अनापत्ति.

१५२. कस्स दातब्बो, कस्स न दातब्बोति एत्थ पन यो लज्जी होति, तस्स दातब्बो. इतरस्स न दातब्बो ‘‘न, भिक्खवे, अलज्जीनं निस्सयो दातब्बो, यो ददेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १२०) वचनतो. निस्साय वसन्तेनपि अलज्जी निस्साय न वसितब्बं. वुत्तञ्हेतं ‘‘न, भिक्खवे, अलज्जीनं निस्साय वत्थब्बं, यो वसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १२०). एत्थ (महाव. अट्ठ. १२०) च अलज्जीनन्ति उपयोगत्थे सामिवचनं, अलज्जिपुग्गले निस्साय न वसितब्बन्ति वुत्तं होति. तस्मा नवं ठानं गतेन ‘‘एहि, भिक्खु, निस्सयं गण्हाही’’ति वुच्चमानेनपि चतूहपञ्चाहं निस्सयदायकस्स लज्जिभावं उपपरिक्खित्वा निस्सयो गहेतब्बो. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चतूहपञ्चाहं आगमेतुं याव भिक्खुसभागतं जानामी’’ति (महाव. १२०) हि वुत्तं. सचे ‘‘थेरो ¶ लज्जी’’ति भिक्खूनं सन्तिके सुत्वा आगतदिवसेयेव गहेतुकामो होति, थेरो पन ‘‘आगमेहि ताव, वसन्तो जानिस्ससी’’ति कतिपाहं आचारं उपपरिक्खित्वा निस्सयं देति, वट्टति, पकतिया निस्सयगहणट्ठानं गतेन पन तदहेव गहेतब्बो, एकदिवसम्पि परिहारो नत्थि. सचे पठमयामे आचरियस्स ओकासो नत्थि, ओकासं अलभन्तो ‘‘पच्चूससमये गहेस्सामी’’ति सयति, अरुणं उग्गतम्पि न जानाति, अनापत्ति. सचे पन ‘‘गण्हिस्सामी’’ति आभोगं अकत्वा सयति, अरुणुग्गमने दुक्कटं. अगतपुब्बं ठानं गतेन द्वे तीणि दिवसानि वसित्वा गन्तुकामेन अनिस्सितेन वसितब्बं. ‘‘सत्ताहं वसिस्सामी’’ति आलयं करोन्तेन पन निस्सयो गहेतब्बो. सचे थेरो ‘‘किं सत्ताहं वसन्तस्स निस्सयेना’’ति वदति, पटिक्खित्तकालतो पट्ठाय लद्धपरिहारो होति.

‘‘अनुजानामि ¶ , भिक्खवे, अद्धानमग्गप्पटिपन्नेन भिक्खुना निस्सयं अलभमानेन अनिस्सितेन वत्थु’’न्ति वचनतो पन अद्धानमग्गप्पटिपन्नो सचे अत्तना सद्धिं अद्धानमग्गप्पटिपन्नं निस्सयदायकं न लभति, एवं निस्सयं अलभमानेन अनिस्सितेन बहूनिपि दिवसानि गन्तुं वट्टति. सचे पुब्बे निस्सयं गहेत्वा वुत्थपुब्बं किञ्चि आवासं पविसति, एकरत्तं वसन्तेनपि निस्सयो गहेतब्बो. अन्तरामग्गे विस्समन्तो वा सत्थं वा परियेसन्तो कतिपाहं वसति, अनापत्ति. अन्तोवस्से पन निबद्धवासं वसितब्बं, निस्सयो च गहेतब्बो. नावाय गच्छन्तस्स पन वस्साने आगतेपि निस्सयं अलभन्तस्स अनापत्ति. सचे अन्तरामग्गे गिलानो होति, निस्सयं अलभमानेन अनिस्सितेन वसितुं वट्टति.

गिलानुपट्ठाकोपि गिलानेन याचियमानो अनिस्सितो एव वसितुं लभति. वुत्तञ्हेतं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानेन भिक्खुना निस्सयं अलभमानेन अनिस्सितेन वत्थुं, अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानुपट्ठाकेन भिक्खुना निस्सयं अलभमानेन याचियमानेन अनिस्सितेन वत्थु’’न्ति (महाव. १२१). सचे पन ‘‘याचाहि म’’न्ति वुच्चमानोपि गिलानो मानेन न याचति, गन्तब्बं.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आरञ्ञिकेन भिक्खुना फासुविहारं सल्लक्खेन्तेन निस्सयं अलभमानेन अनिस्सितेन वत्थुं ‘यदा पतिरूपो निस्सयदायको आगच्छिस्सति, तदा तस्स निस्साय वसिस्सामी’’’ति वचनतो पन यत्थ वसन्तस्स समथविपस्सनानं पटिलाभवसेन फासु होति, तादिसं फासुविहारं सल्लक्खेन्तेन निस्सयं अलभमानेन अनिस्सितेन वत्थब्बं. इमञ्च पन परिहारं नेव सोतापन्नो, न सकदागामिअनागामिअरहन्तो लभन्ति, न थामगतस्स ¶ समाधिनो वा विपस्सनाय वा लाभी, विस्सट्ठकम्मट्ठाने पन बालपुथुज्जने कथाव नत्थि. यस्स खो पन समथो वा विपस्सना वा तरुणा होति, अयं इमं परिहारं लभति, पवारणासङ्गहोपि एतस्सेव अनुञ्ञातो. तस्मा इमिना पुग्गलेन आचरिये पवारेत्वा गतेपि ‘‘यदा पतिरूपोनिस्सयदायको आगच्छिस्सति, तं निस्साय वसिस्सामी’’ति आभोगं कत्वा पुन याव आसाळ्हीपुण्णमा, ताव अनिस्सितेन वत्थुं वट्टति. सचे पन आसाळ्हीमासे आचरियो नागच्छति, यत्थ निस्सयो लब्भति, तत्थ गन्तब्बं.

१५३. कथं ¶ गहितो होतीति एत्थ उपज्झायस्स सन्तिके ताव उपज्झं गण्हन्तेन एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा ‘‘उपज्झायो मे, भन्ते, होही’’ति तिक्खत्तुं वत्तब्बं. एवं सद्धिविहारिकेन वुत्ते सचे उपज्झायो ‘‘साहू’’ति वा ‘‘लहू’’ति वा ‘‘ओपायिक’’न्ति वा ‘‘पतिरूप’’न्ति वा ‘‘पासादिकेन सम्पादेही’’ति वा कायेन विञ्ञापेति, वाचाय विञ्ञापेति, कायेन वाचाय विञ्ञापेति, गहितो होति उपज्झायो. इदमेव हेत्थ उपज्झायग्गहणं, यदिदं उपज्झायस्स इमेसु पञ्चसु पदेसु यस्स कस्सचि पदस्स वाचाय सावनं कायेन वा अत्थविञ्ञापनन्ति. केचि पन ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छनं सन्धाय वदन्ति, न तं पमाणं. आयाचनदानमत्तेन हि गहितो होति उपज्झायो, न एत्थ सम्पटिच्छनं अङ्गं. सद्धिविहारिकेनपि न केवलं ‘‘इमिना मे पदेन उपज्झायो गहितो’’ति ञातुं वट्टति, ‘‘अज्जतग्गे दानि थेरो मय्हं भारो, अहम्पि थेरस्स भारो’’ति इदम्पि ञातुं वट्टति (महाव. अट्ठ. ६४). वुत्तञ्हेतं –

‘‘उपज्झायो, भिक्खवे, सद्धिविहारिकम्हि पुत्तचित्तं उपट्ठपेस्सति, सद्धिविहारिको उपज्झायम्हि पितुचित्तं उपट्ठपेस्सति, एवं ते अञ्ञमञ्ञं सगारवा सप्पतिस्सा सभागवुत्तिनो विहरन्ता इमस्मिं धम्मविनये वुड्ढिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सन्ती’’ति (महाव. ६५).

आचरियस्स सन्तिके निस्सयग्गहणेपि अयमेव विनिच्छयो. अयं पनेत्थ विसेसो – आचरियस्स सन्तिके निस्सयं गण्हन्तेन उक्कुटिकं निसीदित्वा ‘‘आचरियो मे, भन्ते, होहि, आयस्मतो निस्साय वच्छामी’’ति (महाव. ७७) तिक्खत्तुं वत्तब्बं, सेसं वुत्तनयमेव.

१५४. कथं ¶ पटिप्पस्सम्भतीति एत्थ ताव उपज्झायम्हा पञ्चहाकारेहि निस्सयपटिप्पस्सद्धि वेदितब्बा, आचरियम्हा छहि आकारेहि. वुत्तञ्हेतं –

‘‘पञ्चिमा, भिक्खवे, निस्सयपटिप्पस्सद्धियो उपज्झायम्हा. उपज्झायो पक्कन्तो वा होति, विब्भन्तो वा, कालकतो वा, पक्खसङ्कन्तो वा, आणत्तियेव पञ्चमी. इमा खो, भिक्खवे, पञ्च निस्सयपटिप्पस्सद्धियो उपज्झायम्हा.

छयिमा ¶ , भिक्खवे, निस्सयपटिप्पस्सद्धियो आचरियम्हा. आचरियो पक्कन्तो वा होति, विब्भन्तो वा, कालकतो वा, पक्खसङ्कन्तो वा, आणत्तियेव पञ्चमी, उपज्झायेन वा समोधानगतो होति. इमा खो, भिक्खवे, छ निस्सयपटिप्पस्सद्धियो आचरियम्हा’’ति (महाव. ८३).

तत्रायं विनिच्छयो (महाव. अट्ठ. ८३) – पक्कन्तोति दिसं गतो. एवं गते च पन तस्मिं सचे विहारे निस्सयदायको अत्थि, यस्स सन्तिके अञ्ञदापि निस्सयो वा गहितपुब्बो होति, यो वा एकसम्भोगपरिभोगो, तस्स सन्तिके निस्सयो गहेतब्बो, एकदिवसम्पि परिहारो नत्थि. सचे तादिसो नत्थि, अञ्ञो लज्जी पेसलो अत्थि, तस्स पेसलभावं जानन्तेन तदहेव निस्सयो याचितब्बो. सचे देति, इच्चेतं कुसलं. अथ पन ‘‘तुम्हाकं उपज्झायो लहुं आगमिस्सती’’ति पुच्छति, उपज्झायेन चे तथा वुत्तं, ‘‘आम, भन्ते’’ति वत्तब्बं. सचे वदति ‘‘तेन हि उपज्झायस्स आगमनं आगमेथा’’ति, वट्टति. अथ पनस्स पकतिया पेसलभावं न जानाति, चत्तारि पञ्च दिवसानि तस्स भिक्खुस्स सभागतं ओलोकेत्वा ओकासं कारेत्वा निस्सयो गहेतब्बो. सचे पन विहारे निस्सयदायको नत्थि, उपज्झायो च ‘‘अहं कतिपाहेन आगमिस्सामि, मा उक्कण्ठित्था’’ति वत्वा गतो, याव आगमना परिहारो लब्भति, अथापि नं तत्थ मनुस्सा परिच्छिन्नकालतो उत्तरिपि पञ्च वा दस वा दिवसानि वासेन्तियेव, तेन विहारं पवत्ति पेसेतब्बा ‘‘दहरा मा उक्कण्ठन्तु, अहं असुकदिवसं नाम आगमिस्सामी’’ति, एवम्पि परिहारो लब्भति. अथ आगच्छतो अन्तरामग्गे नदीपूरेन वा चोरादीहि वा उपद्दवो होति, थेरो उदकोसक्कनं वा आगमेति, सहाये वा परियेसति, तं चे पवत्तिं दहरा सुणन्ति, याव आगमना परिहारो लब्भति. सचे पन सो ‘‘इधेवाहं वसिस्सामी’’ति पहिणति, परिहारो नत्थि. यत्थ निस्सयो लब्भति, तत्थ गन्तब्बं. विब्भन्ते पन कालकते पक्खसङ्कन्ते वा एकदिवसम्पि परिहारो नत्थि, यत्थ निस्सयो लब्भति, तत्थ गन्तब्बं.

आणत्तीति ¶ ¶ पन निस्सयपणामना वुच्चति, तस्मा ‘‘पणामेमि त’’न्ति वा ‘‘मा इध पटिक्कमी’’ति वा ‘‘नीहर ते पत्तचीवर’’न्ति वा ‘‘नाहं तया उपट्ठापेतब्बो’’ति वाति इमिना पाळिनयेन ‘‘मा मं गामप्पवेसनं आपुच्छी’’तिआदिना पाळिमुत्तकनयेन वा यो निस्सयपणामनाय पणामितो होति, तेन उपज्झायो खमापेतब्बो. सचे आदितोव न खमति, दण्डकम्मं आहरित्वा तिक्खत्तुं ताव सयमेव खमापेतब्बो. नो चे खमति, तस्मिं विहारे महाथेरे गहेत्वा खमापेतब्बो. नो चे खमति, सामन्तविहारे भिक्खू गहेत्वा खमापेतब्बो. सचे एवम्पि न खमति, अञ्ञत्थ गन्त्वा उपज्झायस्स सभागानं सन्तिके वसितब्बं ‘‘अप्पेव नाम ‘सभागानं मे सन्तिके वसती’ति ञत्वापि खमेय्या’’ति. सचे एवम्पि न खमति, तत्रेव वसितब्बं. तत्र चे दुब्भिक्खादिदोसेन न सक्का होति वसितुं, तंयेव विहारं आगन्त्वा अञ्ञस्स सन्तिके निस्सयं गहेत्वा वसितुं वट्टति. अयमाणत्तियं विनिच्छयो.

आचरियम्हा निस्सयपटिप्पस्सद्धीसु आचरियो पक्कन्तो वा होतीति एत्थ कोचि आचरियो आपुच्छित्वा पक्कमति, कोचि अनापुच्छित्वा, अन्तेवासिकोपि एवमेव. तत्र सचे अन्तेवासिको आचरियं आपुच्छति ‘‘असुकं नाम, भन्ते, ठानं गन्तुं इच्छामि केनचिदेव करणीयेना’’ति, आचरियेन च ‘‘कदा गमिस्ससी’’ति वुत्तो ‘‘सायन्हे वा रत्तिं वा उट्ठहित्वा गमिस्सामी’’ति वदति, आचरियोपि ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छति, तं खणंयेव निस्सयो पटिप्पस्सम्भति. सचे पन ‘‘भन्ते, असुकं नाम ठानं गन्तुकामोम्ही’’ति वुत्ते आचरियो ‘‘असुकस्मिं नाम गामे पिण्डाय चरित्वा पच्छा जानिस्ससी’’ति वदति, सो च ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छति, ततो चे गतो सुगतो. सचे पन न गच्छति, निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति. अथापि ‘‘गच्छामी’’ति वुत्ते आचरियेन ‘‘मा ताव गच्छ, रत्तिं मन्तेत्वा जानिस्सामा’’ति वुत्तो मन्तेत्वा गच्छति, सुगतो. नो चे गच्छति, निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति. आचरियं अनापुच्छा पक्कमन्तस्स पन उपचारसीमातिक्कमे निस्सयो पटिप्पस्सम्भति, अन्तोउपचारसीमतो पटिनिवत्तन्तस्स न पटिप्पस्सम्भति. सचे पन आचरियो अन्तेवासिकं आपुच्छति ‘‘आवुसो, असुकं नाम ठानं गमिस्सामी’’ति, अन्तेवासिकेन च ‘‘कदा’’ति ¶ वुत्ते ‘‘सायन्हे वा रत्तिभागे वा’’ति वदति, अन्तेवासिकोपि ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छति, तं खणंयेव निस्सयो पटिप्पस्सम्भति, सचे पन आचरियो ‘‘स्वे पिण्डाय चरित्वा गमिस्सामी’’ति वदति, इतरो च ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छति, एकदिवसं ताव निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति, पुनदिवसे पटिप्पस्सद्धो होति. ‘‘असुकस्मिं नाम गामे पिण्डाय चरित्वा जानिस्सामि मम गमनं वा अगमनं वा’’ति वत्वा ¶ पन सचे न गच्छति, निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति. अथापि ‘‘गच्छामी’’ति वुत्ते अन्तेवासिकेन ‘‘मा ताव गच्छथ, रत्तिं मन्तेत्वा जानिस्सथा’’ति वुत्तो मन्तेत्वापि न गच्छति, निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति. सचे उभोपि आचरियन्तेवासिका केनचिदेव करणीयेन बहिसीमं गच्छन्ति, ततो चे आचरियो गमियचित्ते उप्पन्ने अनापुच्छाव गन्त्वा द्विन्नं लेड्डुपातानं अन्तोयेव निवत्तति, निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति. सचे द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वा निवत्तति, पटिप्पस्सद्धो होति. आचरियुपज्झाया द्वे लेड्डुपाते अतिक्कम्म अञ्ञस्मिं विहारे वसन्ति, निस्सयो पटिप्पस्सम्भति. आचरिये विब्भन्ते कालकते पक्खसङ्कन्ते च तं खणंयेव पटिप्पस्सम्भति.

आणत्तियं पन आचरियो मुञ्चितुकामोव हुत्वा निस्सयपणामनाय पणामेति, अन्तेवासिको च ‘‘किञ्चापि मं आचरियो पणामेति, अथ खो हदयेन मुदुको’’ति सालयो होति, निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति. सचेपि आरियो सालयो, अन्तेवासिको निरालयो ‘‘न दानि इमं निस्साय वसिस्सामी’’ति धुरं निक्खिपति, एवम्पि न पटिप्पस्सम्भति. उभिन्नं सालयभावे पन न पटिप्पस्सम्भतियेव, उभिन्नं धुरनिक्खेपेन पटिप्पस्सम्भति, पणामितेन दण्डकम्मं आहरित्वा तिक्खत्तुं खमापेतब्बो. नो चे खमति, उपज्झाये वुत्तनयेन पटिपज्जितब्बं. यथापञ्ञत्तं पन आचरियुपज्झायवत्तं परिपूरेन्तं अधिमत्तपेमादिपञ्चङ्गसमन्नागतं अन्तेवासिकं सद्धिविहारिकं वा पणामेन्तस्स दुक्कटं, इतरं अपणामेन्तस्सपि दुक्कटमेव. वुत्तञ्हेतं –

‘‘न, भिक्खवे, सम्मावत्तन्तो पणामेतब्बो, यो पणामेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. न च, भिक्खवे, असम्मावत्तन्तो न पणामेतब्बो, यो न पणामेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स (महाव. ८०).

‘‘पञ्चहि ¶ , भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतं अन्तेवासिकं अपणामेन्तो आचरियो सातिसारो होति, पणामेन्तो अनतिसारो होति. आचरियम्हि नाधिमत्तं पेमं होति, नाधिमत्तो पसादो होति, नाधिमत्ता हिरी होति, नाधिमत्तो गारवो होति, नाधिमत्ता भावना होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतं अन्तेवासिकं अपणामेन्तो आचरियो सातिसारो होति, पणामेन्तो अनतिसारो होति (महाव. ८१).

‘‘पञ्चहि ¶ , भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतं सद्धिविहारिकं अपणामेन्तो उपज्झायो सातिसारो होति, पणामेन्तो अनतिसारो होति. उपज्झायम्हि नाधिमत्तं पेमं होति, नाधिमत्तो पसादो होति, नाधिमत्ता हिरी होति, नाधिमत्तो गारवो होति, नाधिमत्ता भावना होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतं सद्धिविहारिकं अपणामेन्तो उपज्झायो सातिसारो होति, पणामेन्तो अनतिसारो होती’’तिआदि (महाव. ६८).

तत्थ (महाव. अट्ठ. ६८) नाधिमत्तं पेमं होतीति उपज्झायम्हि अधिमत्तं गेहस्सितपेमं न होति. नाधिमत्ता भावना होतीति अधिमत्ता मेत्ताभावना न होतीति अत्थो.

उपज्झायेन वा समोधानगतोति एत्थ (महाव. अट्ठ. ८३) दस्सनसवनवसेन समोधानं वेदितब्बं. सचे हि आचरियं निस्साय वसन्तो सद्धिविहारिको एकविहारे चेतियं वा वन्दन्तं, एकगामे वा पिण्डाय चरन्तं उपज्झायं पस्सति, निस्सयो पटिप्पस्सम्भति. उपज्झायो पस्सति, सद्धिविहारिको न पस्सति, न पटिप्पस्सम्भति. मग्गप्पटिपन्नं वा आकासेन वा गच्छन्तं उपज्झायं दिस्वा दूरत्ता ‘‘भिक्खू’’ति जानाति, ‘‘उपज्झायो’’ति न जानाति, न पटिप्पस्सम्भति. सचे जानाति, पटिप्पस्सम्भति. उपरिपासादे उपज्झायो वसति, हेट्ठा सद्धिविहारिको, तं अदिस्वाव यागुं पिवित्वा पटिक्कमति, आसनसालाय वा निसिन्नं अदिस्वाव एकमन्ते भुञ्जित्वा पक्कमति, धम्मस्सवनमण्डपे वा निसिन्नम्पि ¶ तं अदिस्वाव धम्मं सुत्वा पक्कमति, निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति. एवं ताव दस्सनवसेन समोधानं वेदितब्बं. सवनवसेन पन सचे उपज्झायस्स विहारे वा अन्तरघरे वा धम्मं वा कथेन्तस्स अनुमोदनं वा करोन्तस्स सद्दं सुत्वा ‘‘उपज्झायस्स मे सद्दो’’ति सञ्जानाति, निस्सयो पटिप्पस्सम्भति, असञ्जानन्तस्स न पटिप्पस्सम्भति. अयं समोधाने विनिच्छयो.

१५५. निस्साय केन वसितब्बं, केन न वसितब्बन्ति एत्थ पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन पञ्च वस्सानि निस्साय वत्थुं, अब्यत्तेन यावजीव’’न्ति (महाव. १०३) वचनतो यो अब्यत्तो होति, तेन यावजीवं निस्सायेव वसितब्बं. सचायं (महाव. अट्ठ. १०३) वुड्ढतरं आचरियं न लभति, उपसम्पदाय सट्ठिवस्सो वा सत्ततिवस्सो वा होति, नवकतरस्सपि ब्यत्तस्स सन्तिके उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा ‘‘आचरियो मे, आवुसो, होति, आयस्मतो निस्साय वच्छामी’’ति ¶ एवं तिक्खत्तुं वत्वा निस्सयो गहेतब्बोव. गामप्पवेसनं आपुच्छन्तेनपि उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा ‘‘गामप्पवेसनं आपुच्छामि आचरिया’’ति वत्तब्बं. एस नयो सब्बआपुच्छनेसु.

यो पन ब्यत्तो होति उपसम्पदाय पञ्चवस्सो, तेन अनिस्सितेन वत्थुं वट्टति. तस्मा निस्सयमुच्चनकेन (पाचि. अट्ठ. १४५-१४७) उपसम्पदाय पञ्चवस्सेन सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन द्वे मातिका पगुणा वाचुग्गता कत्तब्बा, पक्खदिवसेसु धम्मस्सवनत्थाय सुत्तन्ततो चत्तारो भाणवारा, सम्पत्तानं परिसानं परिकथनत्थाय अन्धकविन्द(अ. नि. ५.११४) महाराहुलोवाद(म. नि. २.११३ आदयो) अम्बट्ठ(दई. नि. १.२५४ आदयो) सदिसो एको कथामग्गो, सङ्घभत्तमङ्गलामङ्गलेसु अनुमोदनत्थाय तिस्सो अनुमोदना, उपोसथपवारणादिजाननत्थं कम्माकम्मविनिच्छयो, समणधम्मकरणत्थं समाधिवसेन वा विपस्सनावसेन वा अरहत्तपरियोसानमेकं कम्मट्ठानं, एत्तकं उग्गहेतब्बं. एत्तावता हि अयं बहुस्सुतो होति चातुद्दिसो, यत्थ कत्थचि अत्तनो इस्सरियेन वसितुं लभति. यं पन वुत्तं –

‘‘पञ्चहि ¶ , भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं. न असेक्खेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होति, न असेक्खेन समाधिक्खन्धेन… न असेक्खेन पञ्ञाक्खन्धेन… न असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन… न असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं. अस्सद्धो होति, अहिरिको होति, अनोत्तप्पी होति, कुसीतो होति, मुट्ठस्सति होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं. अधिसीले सीलविपन्नो होति, अज्झाचारे आचारविपन्नो होति, अतिदिट्ठिया दिट्ठिविपन्नो होति, अप्पस्सुतो होति, दुप्पञ्ञो होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं.

‘‘अपरेहिपि ¶ , भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं. आपत्तिं न जानाति, अनापत्तिं न जानाति, लहुकं आपत्तिं न जानाति, गरुकं आपत्तिं न जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन न स्वागतानि होन्ति न सुविभत्तानि न सुप्पवत्तीनि न सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं.

‘‘अपरेहिपि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्बं. आपत्तिं न जानाति, अनापत्तिं न जानाति, लहुकं आपत्तिं न जानाति, गरुकं आपत्तिं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सो होति. इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न अनिस्सितेन वत्थब्ब’’न्ति (महाव. १०३). एत्थापि ¶ पुरिमनयेनेव अयुत्तवसेन आपत्तिअङ्गवसेन च पटिक्खेपो कतोति दट्ठब्बं.

बालानं पन अब्यत्तानं दिसंगमिकानं अन्तेवासिकसद्धिविहारिकानं अनुञ्ञा न दातब्बा. सचे देन्ति, आचरियुपज्झायानं दुक्कटं. ते चे अननुञ्ञाता गच्छन्ति, तेसम्पि दुक्कटं. वुत्तञ्हेतं –

‘‘इध पन, भिक्खवे, सम्बहुला भिक्खू बाला अब्यत्ता दिसंगमिका आचरियुपज्झाये आपुच्छन्ति. ते, भिक्खवे, आचरियुपज्झायेहि पुच्छितब्बा ‘‘कहं गमिस्सथ, केन सद्धिं गमिस्सथा’’ति. ते चे, भिक्खवे, बाला अब्यत्ता अञ्ञे बाले अब्यत्ते अपदिसेय्युं. न, भिक्खवे, आचरियुपज्झायेहि अनुजानितब्बा, अनुजानेय्युं चे, आपत्ति दुक्कटस्स. ते चे, भिक्खवे, बाला अब्यत्ता अननुञ्ञाता आचरियुपज्झायेहि गच्छेय्युं चे, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १६३).

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

निस्सयविनिच्छयकथा समत्ता.

२४. सीमाविनिच्छयकथा

१५६. सीमाति ¶ एत्थ (कङ्खा. अट्ठ. निदानवण्णना) सीमा नामेसा बद्धसीमा अबद्धसीमाति दुविधा होति. तत्थ एकादस विपत्तिसीमायो अतिक्कमित्वा तिविधसम्पत्तियुत्ता निमित्तेन निमित्तं बन्धित्वा सम्मता सीमा बद्धसीमा नाम. अतिखुद्दका, अतिमहती, खण्डनिमित्ता, छायानिमित्ता, अनिमित्ता, बहिसीमे ठितसम्मता, नदिया सम्मता, समुद्दे सम्मता, जातस्सरे सम्मता, सीमाय सीमं सम्भिन्दन्तेन सम्मता, सीमाय सीमं अज्झोत्थरन्तेन सम्मताति इमेहि एकादसहि आकारेहि सीमतो कम्मानि विपज्जन्तीति वचनतो एता विपत्तिसीमायो नाम.

तत्थ अतिखुद्दका नाम यत्थ एकवीसति भिक्खू निसीदितुं न सक्कोन्ति. अतिमहती नाम या केसग्गमत्तेनपि तियोजनं अतिक्कमित्वा सम्मता. खण्डनिमित्ता ¶ नाम अघटितनिमित्ता वुच्चति. पुरत्थिमाय दिसाय निमित्तं कित्तेत्वा अनुक्कमेन दक्खिणाय दिसाय पच्छिमाय उत्तराय दिसाय कित्तेत्वा पुन पुरत्थिमाय दिसाय पुब्बकित्तितं पटिकित्तेत्वा ठपेतुं वट्टति, एवं अखण्डनिमित्ता होति. सचे पन अनुक्कमेन आहरित्वा उत्तराय दिसाय निमित्तं कित्तेत्वा तत्थेव ठपेति, खण्डनिमित्ता होति. अपरापि खण्डनिमित्ता नाम या अनिमित्तुपगं तचसाररुक्खं वा खाणुकं वा पंसुपुञ्जं वा वालुकपुञ्जं वा अञ्ञतरं अन्तरा एकनिमित्तं कत्वा सम्मता. छायानिमित्ता नाम पब्बतछायादीनं यं किञ्चि छायं निमित्तं कत्वा सम्मता. अनिमित्ता नाम सब्बेन सब्बं निमित्तानि अकित्तेत्वा सम्मता. बहिसीमे ठितसम्मता नाम निमित्तानि कित्तेत्वा निमित्तानं बहि ठितेन सम्मता. नदिया, समुद्दे, जातस्सरे सम्मता नाम एतेसु नदिआदीसु सम्मता. सा हि एवं सम्मतापि ‘‘सब्बा, भिक्खवे, नदी असीमा, सब्बो समुद्दो असीमो, सब्बो जातस्सरो असीमो’’ति (महाव. १४७) वचनतो असम्मताव होति. सीमाय सीमं सम्भिन्दन्तेन सम्मता (महाव. अट्ठ. १४८) नाम अत्तनो सीमाय परेसं सीमं सम्भिन्दन्तेन सम्मता. सचे हि पोराणकस्स विहारस्स पुरत्थिमाय दिसाय अम्बो चेव जम्बु चाति द्वे रुक्खा अञ्ञमञ्ञं संसट्ठविटपा होन्ति, तेसु अम्बस्स पच्छिमदिसाभागे जम्बु, विहारसीमा च जम्बुं अन्तोकत्वा अम्बं कित्तेत्वा बद्धा होति. अथ पच्छा तस्स विहारस्स पुरत्थिमाय दिसाय विहारे कते सीमं बन्धन्ता भिक्खू तं अम्बं अन्तोकत्वा जम्बुं कित्तेत्वा बन्धन्ति ¶ , सीमाय सीमं सम्भिन्ना होति. तस्मा सचे पठमतरं कतस्स विहारस्स सीमा असम्मता होति, सीमाय उपचारो ठपेतब्बो. सचे सम्मता होति, पच्छिमकोटिया हत्थमत्ता सीमन्तरिका ठपेतब्बा. कुरुन्दियं ‘‘विदत्थिमत्तम्पि’’, महापच्चरियं ‘‘चतुरङ्गुलमत्तम्पि वट्टती’’ति वुत्तं. एकरुक्खोपि च द्विन्नं सीमानं निमित्तं होति. सो पन वड्ढन्तो सीमसङ्करं करोति, तस्मा न कातब्बो. सीमाय सीमं अज्झोत्थरन्तेन सम्मता नाम अत्तनो सीमाय परेसं सीमं अज्झोत्थरन्तेन सम्मता. सचे हि परेसं बद्धसीमं सकलं वा तस्सा पदेसं वा अन्तोकत्वा अत्तनो सीमं सम्मन्नन्ति, सीमाय सीमं अज्झोत्थरिता नाम होति. भिक्खुनीनं पन सीमं अज्झोत्थरित्वा अन्तोपि भिक्खूनं सीमं सम्मन्नितुं वट्टति. भिक्खुनीनम्पि भिक्खूनं सीमाय एसेव ¶ नयो. न हि ते अञ्ञमञ्ञस्स कम्मे गणपूरका होन्ति, न कम्मवाचं वग्गं करोन्ति. इति इमा एकादस विपत्तिसीमायो अतिक्कमित्वा सीमा सम्मन्नितब्बा.

१५७. तिविधसम्पत्तियुत्ता नाम निमित्तसम्पत्तिया परिससम्पत्तिया कम्मवाचासम्पत्तिया च युत्ता. तत्थ निमित्तसम्पत्तिया युत्ता नाम पब्बतनिमित्तं पासाणनिमित्तं वननिमित्तं रुक्खनिमित्तं मग्गनिमित्तं वम्मिकनिमित्तं नदीनिमित्तं उदकनिमित्तन्ति एवं वुत्तेसु अट्ठसु निमित्तेसु तस्मिं तस्मिं दिसाभागे यथालद्धानि निमित्तुपगानि निमित्तानि ‘‘पुरत्थिमाय दिसाय किं निमित्तं. पब्बतो, भन्ते. एसो पब्बतो निमित्त’’न्तिआदिना नयेन सम्मा कित्तेत्वा सम्मता.

तत्रायं विनिच्छयो (महाव. अट्ठ. १३८) – विनयधरेन पुच्छितब्बं ‘‘पुरत्थिमाय दिसाय किं निमित्त’’न्ति? ‘‘पब्बतो, भन्ते’’ति. इदं पन उपसम्पन्नो वा आचिक्खतु अनुपसम्पन्नो वा, वट्टतियेव. पुन विनयधरेन ‘‘एसो पब्बतो निमित्त’’न्ति एवं निमित्तं कित्तेतब्बं, ‘‘एतं पब्बतं निमित्तं करोम, करिस्साम, निमित्तं कतो, निमित्तं होतु, होति, भविस्सती’’ति एवं पन कित्तेतुं न वट्टति. पासाणादीसुपि एसेव नयो. पुरत्थिमाय दिसाय, पुरत्थिमाय अनुदिसाय, दक्खिणाय दिसाय, दक्खिणाय अनुदिसाय, पच्छिमाय दिसाय, पच्छिमाय अनुदिसाय, उत्तराय दिसाय, उत्तराय अनुदिसाय किं निमित्तं? उदकं, भन्ते. एतं उदकं निमित्तन्ति कित्तेतब्बं. एत्थ पन अट्ठपेत्वा पुन ‘‘पुरत्थिमाय दिसाय किं निमित्तं? पब्बतो, भन्ते. एसो पब्बतो निमित्त’’न्ति एवं पठमं कित्तितनिमित्तं कित्तेत्वाव ठपेतब्बं. एवञ्हि निमित्तेन निमित्तं घटितं होति, निमित्तानि सकिं ¶ कित्तितानिपि कित्तितानेव होन्ति. अन्धकट्ठकथायं पन ‘‘तिक्खत्तुं सीममण्डलं बन्धन्तेन निमित्तं कित्तेतब्ब’’न्ति वुत्तं.

१५८. इदानि निमित्तुपगानि पब्बतादीनि वेदितब्बानि – तिविधो पब्बतो सुद्धपंसुपब्बतो सुद्धपासाणपब्बतो उभयमिस्सकोति. सो तिविधोपि वट्टति, वालिकरासि पन न वट्टति. इतरोपि हत्थिप्पमाणतो ओमकतरो न वट्टति, हत्थिप्पमाणतो पट्ठाय सिनेरुप्पमाणोपि वट्टति. सचे चतूसु दिसासु चत्तारो तीसु वा तयो पब्बता होन्ति ¶ , चतूहि वा तीहि वा पब्बतनिमित्तेहि सम्मन्नितुम्पि वट्टति, द्वीहि पन निमित्तेहि एकेन वा सम्मन्नितुं न वट्टति. इतो परेसु पासाणनिमित्तादीसुपि एसेव नयो. तस्मा पब्बतनिमित्तं करोन्तेन पुच्छितब्बं ‘‘एकाबद्धो, न एकाबद्धो’’ति. सचे एकाबद्धो होति, न कातब्बो. तञ्हि चतूसु वा अट्ठसु वा दिसासु कित्तेन्तेनपि एकमेव निमित्तं कित्तितं होति, तस्मा यो एवं चक्कसण्ठानेन विहारम्पि परिक्खिपित्वा ठितो पब्बतो, तं एकदिसाय कित्तेत्वा अञ्ञासु दिसासु तं बहिद्धा कत्वा अन्तो अञ्ञानि निमित्तानि कित्तेतब्बानि. सचे पब्बतस्स ततियभागं वा उपड्ढं वा अन्तोसीमाय कत्तुकामा होन्ति, पब्बतं अकित्तेत्वा यत्तकं पदेसं अन्तो कत्तुकामा, तस्स परतो तस्मिंयेव पब्बते जातरुक्खवम्मिकादीसु अञ्ञतरं निमित्तं कित्तेतब्बं. सचे एकयोजनद्वियोजनप्पमाणं सब्बं पब्बतं अन्तो कत्तुकामा होन्ति, पब्बतस्स परतो भूमियं जातरुक्खवम्मिकादीनि निमित्तानि कित्तेतब्बानि.

पासाणनिमित्ते अयगुळोपि पासाणसङ्ख्यमेव गच्छति, तस्मा यो कोचि पासाणो वट्टति. पमाणतो पन हत्थिप्पमाणो पब्बतसङ्ख्यं गतो, तस्मा सो न वट्टति, महागोणमहामहिंसप्पमाणो पन वट्टति. हेट्ठिमपरिच्छेदेन द्वत्तिंसपलगुळपिण्डप्पमाणो वट्टति, ततो खुद्दकतरो इट्ठका वा महन्तीपि न वट्टति, अनिमित्तुपगपासाणानं रासिपि न वट्टति, पगेव पंसुवालुकरासि. भूमिसमो खलमण्डलसदिसो पिट्ठिपासाणो वा भूमितो खाणुको विय उट्ठितपासाणो वा होति, सोपि पमाणुपगो चे, वट्टति. पिट्ठिपासाणो अतिमहन्तोपि पासाणसङ्ख्यमेव गच्छति, तस्मा सचे महतो पिट्ठिपासाणस्स एकप्पदेसं अन्तोसीमाय कत्तुकामा होन्ति, तं अकित्तेत्वा तस्सुपरि अञ्ञो पासाणो कित्तेतब्बो. सचे पिट्ठिपासाणुपरि विहारं करोन्ति, विहारमज्झेन वा पिट्ठिपासाणो विनिविज्झित्वा गच्छति, एवरूपो पिट्ठिपासाणो न वट्टति. सचे हि तं कित्तेन्ति, निमित्तस्स उपरि विहारो होति, निमित्तञ्च ¶ नाम बहिसीमाय होति, विहारोपि बहिसीमायं आपज्जति. विहारं परिक्खिपित्वा ठितपिट्ठिपासाणो एकत्थ कित्तेत्वा अञ्ञत्थ न कित्तेतब्बो.

वननिमित्ते ¶ तिणवनं वा तचसारतालनाळिकेरादिरुक्खवनं वा न वट्टति, अन्तोसारानं पन साकसालादीनं अन्तोसारमिस्सकानं वा रुक्खानं वनं वट्टति, तञ्च खो हेट्ठिमपरिच्छेदेन चतुपञ्चरुक्खमत्तम्पि, ततो ओरं न वट्टति, परं योजनसतिकम्पि वट्टति. सचे पन वनमज्झे विहारं करोन्ति, वनं न कित्तेतब्बं. एकदेसं अन्तोसीमाय कातुकामेहिपि वनं अकित्तेत्वा तत्थ रुक्खपासाणादयो कित्तेतब्बा. विहारं परिक्खिपित्वा ठितवनं एकत्थ कित्तेत्वा अञ्ञत्थ न कित्तेतब्बं.

रुक्खनिमित्ते तचसारो तालनाळिकेरादिरुक्खो न वट्टति, अन्तोसारो जीवमानको अन्तमसो उब्बेधतो अट्ठङ्गुलो परिणाहतो सूचिदण्डकप्पमाणोपि वट्टति. ततो ओरं न वट्टति, परं द्वादसयोजनो सुप्पतिट्ठितनिग्रोधोपि वट्टति. वंसनळकसरावादीसु बीजं रोपेत्वा वड्ढापितो पमाणुपगोपि न वट्टति, ततो अपनेत्वा पन तं खणम्पि भूमियं रोपेत्वा कोट्ठकं कत्वा उदकं आसिञ्चित्वा कित्तेतुं वट्टति. नवमूलसाखानिग्गमनं अकारणं, खन्धं छिन्दित्वा रोपिते पन एतं युज्जति. कित्तेन्तेन च ‘‘रुक्खो’’तिपि वत्तुं वट्टति ‘‘साकरुक्खो’’तिपि ‘‘सालरुक्खो’’तिपि. एकाबद्धं पन सुप्पतिट्ठितनिग्रोधसदिसं एकत्थ कित्तेत्वा अञ्ञत्थ कित्तेतुं न वट्टति.

मग्गनिमित्ते अरञ्ञखेत्तनदीतळाकमग्गादयो न वट्टन्ति, जङ्घमग्गो वा सकटमग्गो वा वट्टति. यो निब्बिज्झित्वा द्वे तीणि गामन्तरानि गच्छति, यो पन जङ्घमग्गसकटमग्गतो ओक्कमित्वा पुन सकटमग्गमेव ओतरति, ये वा जङ्घमग्गसकटमग्गा अवळञ्जा, ते न वट्टन्ति, जङ्घसत्थसकटसत्थेहि वळञ्जियमानायेव वट्टन्ति. सचे द्वे मग्गा निक्खमित्वा पच्छा सकटधुरमिव एकीभवन्ति, द्वेधा भिन्नट्ठाने वा सम्बन्धट्ठाने वा सकिं कित्तेत्वा पुन न कित्तेतब्बा. एकाबद्धनिमित्तञ्हेतं होति. सचे विहारं परिक्खिपित्वा चत्तारो मग्गा चतूसु दिसासु गच्छन्ति, मज्झे एकं कित्तेत्वा अपरं कित्तेतुं न वट्टति. एकाबद्धनिमित्तञ्हेतं. कोणं निब्बिज्झित्वा गतं पन परभागे कित्तेतुं वट्टति. विहारमज्झेन निब्बिज्झित्वा गतमग्गो पन न कित्तेतब्बो, कित्तिते निमित्तस्स उपरि विहारो होति. सचे सकटमग्गस्स अन्तिमचक्कमग्गं निमित्तं करोन्ति, मग्गो बहिसीमाय होति, सचे बाहिरचक्कमग्गं निमित्तं करोन्ति, बाहिरचक्कमग्गो बहिसीमाय होति ¶ , सेसं अन्तोसीमं भजति. मग्गं कित्तेन्तेन ‘‘मग्गो ¶ पन्थो पथो पज्जो’’तिआदीसु दससु येन केनचि नामेन च कित्तेतुं वट्टति, परिखासण्ठानेन विहारं परिक्खिपित्वा गतमग्गो एकत्थ कित्तेत्वा अञ्ञत्थ कित्तेतुं न वट्टति.

वम्मिकनिमित्ते हेट्ठिमपरिच्छेदेन तं दिवसं जातो अट्ठङ्गुलुब्बेधो गोविसाणप्पमाणोपि वम्मिको वट्टति, ततो ओरं न वट्टति. परं हिमवन्तपब्बतसदिसोपि वट्टति, विहारं परिक्खिपित्वा ठितं पन एकाबद्धं एकत्थ कित्तेत्वा अञ्ञत्थ कित्तेतुं न वट्टति.

नदीनिमित्ते यस्सा धम्मिकानं राजूनं काले अन्वड्ढमासं अनुदसाहं अनुपञ्चाहन्ति एवं देवे वस्सन्ते वलाहकेसु विगतमत्तेसु सोतं पच्छिज्जति, अयं नदीसङ्ख्यं न गच्छति. यस्सा पन ईदिसे सुवुट्ठिकाले वस्सानस्स चातुमासे सोतं न पच्छिज्जति, यत्थ तित्थेन वा अतित्थेन वा सिक्खाकरणीये आगतलक्खणेन तिमण्डलं पटिच्छादेत्वा अन्तरवासकं अनुक्खिपित्वा उत्तरन्तिया भिक्खुनिया एकङ्गुलद्वङ्गुलमत्तम्पि अन्तरवासको तेमियति, अयं नदी सीमं बन्धन्तानं निमित्तं होति. भिक्खुनिया नदीपारगमनेपि उपोसथादिसङ्घकम्मकरणेपि नदीपारसीमासम्मन्ननेपि अयमेव नदी. या पन मग्गो विय सकटधुरसण्ठानेन वा परिखासण्ठानेन वा विहारं परिक्खिपित्वा गता, तं एकत्थ कित्तेत्वा अञ्ञत्थ कित्तेतुं न वट्टति. विहारस्स चतूसु दिसासु अञ्ञमञ्ञं विनिब्बिज्झित्वा गते नदीचतुक्केपि एसेव नयो. असम्मिस्सा नदियो पन चतस्सोपि कित्तेतुं वट्टति. सचे वतिं करोन्तो विय रुक्खपादे निखणित्वा वल्लिपलालादीहि नदीसोतं रुन्धन्ति, उदकं अज्झोत्थरित्वा आवरणं पवत्ततियेव, निमित्तं कातुं वट्टति. यथा पन उदकं न पवत्तति, एवं सेतुम्हि कते अपवत्तमाना नदीनिमित्तं कातुं न वट्टति, पवत्तनट्ठाने नदीनिमित्तं, अप्पवत्तनट्ठाने उदकनिमित्तं कातुं वट्टति. या पन दुब्बुट्ठिकाले वा गिम्हे वा निरुदकभावेन न पवत्तति, सा वट्टति. महानदितो उदकमातिकं नीहरन्ति, सा कुन्नदीसदिसा हुत्वा तीणि सस्सानि सम्पादेन्ती निच्चं पवत्तति, किञ्चापि पवत्तति, निमित्तं कातुं न वट्टति. या पन मूले महानदितो नीहतापि कालन्तरेन तेनेव नीहतमग्गेन नदिं भिन्दित्वा सयं गच्छति, गच्छन्ती परतो सुसुमारादिसमाकिण्णा नावादीहि सञ्चरितब्बा नदी होति, तं निमित्तं कातुं वट्टति.

उदकनिमित्ते ¶ निरुदकट्ठाने नावाय वा चाटिआदीसु वा उदकं पूरेत्वा उदकनिमित्तं कित्तेतुं न वट्टति, भूमिगतमेव वट्टति. तञ्च खो अप्पवत्तनउदकं आवाटपोक्खरणीतळआकजातस्सरलोणिसमुद्दादीसु ठितं, अट्ठितं पन ओघनदीउदकवाहकमातिकादीसु उदकं न वट्टति ¶ . अन्धकट्ठकथायं पन ‘‘गम्भीरेसु आवाटादीसु उक्खेपिमं उदकं निमित्तं न कातब्ब’’न्ति वुत्तं, तं दुवुत्तं, अत्तनोमतिमत्तमेव. ठितं पन अन्तमसो सूकरखतायपि गामदारकानं कीळनवापियम्पि तं खणञ्ञेव पथवियं आवाटं कत्वा कुटेहि आहरित्वा पूरितउदकम्पि सचे याव कम्मवाचापरियोसाना तिट्ठति, अप्पं वा होतु बहुं वा, वट्टति. तस्मिं पन ठाने निमित्तसञ्ञाकरणत्थं पासाणवालिकापंसुआदिरासि वा पासाणत्थम्भो वा दारुत्थम्भो वा कातब्बो. तं कातुं कारेतुञ्च भिक्खुस्स वट्टति, लाभसीमायं पन न वट्टति. समानसंवासकसीमा कस्सचि पीळनं न करोति, केवलं भिक्खूनं विनयकम्ममेव साधेति, तस्मा एत्थ वट्टति.

इमेहि च अट्ठहि निमित्तेहि असम्मिस्सेहिपि अञ्ञमञ्ञं सम्मिस्सेहिपि सीमा सम्मन्नितुं वट्टतियेव. सा एवं सम्मन्नित्वा बज्झमाना एकेन द्वीहि वा निमित्तेहि अबद्धा होति, तीणि पन आदिं कत्वा वुत्तप्पकारानं निमित्तानं सतेनपि बद्धा होति. सा तीहि सिङ्घाटकसण्ठाना होति, चतूहि चतुरस्सा वा सिङ्घाटकअड्ढचन्दमुदिङ्गादिसण्ठाना वा, ततो अधिकेहि नानासण्ठाना. एवं वुत्तनयेन निमित्तानि कित्तेत्वा सम्मता ‘‘निमित्तसम्पत्तियुत्ता’’ति वेदितब्बा.

१५९. परिससम्पत्तियुत्ता नाम सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन चतूहि भिक्खूहि सन्निपतित्वा यावतिका तस्मिं गामखेत्ते बद्धसीमं वा नदीसमुद्दजातस्सरे वा अनोक्कमित्वा ठिता भिक्खू, ते सब्बे हत्थपासे वा कत्वा छन्दं वा आहरित्वा सम्मता.

१६०. कम्मवाचासम्पत्तियुत्ता नाम –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यावता समन्ता निमित्ता कित्तिता, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो एतेहि निमित्तेहि सीमं सम्मन्नेय्य समानसंवासं एकूपोसथं, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यावता समन्ता निमित्ता कित्तिता, सङ्घो एतेहि निमित्तेहि सीमं सम्मन्नति समानसंवासं ¶ एकूपोसथं, यस्सायस्मतो खमति एतेहि निमित्तेहि सीमाय सम्मुति समानसंवासाय एकूपोसथाय, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘सम्मता ¶ सीमा सङ्घेन एतेहि निमित्तेहि समानसंवासा एकूपोसथा, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. १३९) –

एवं वुत्ताय परिसुद्धाय ञत्तिदुतियकम्मवाचाय सम्मता. कम्मवाचापरियोसाने निमित्तानं अन्तो सीमा होति, निमित्तानि सीमतो बहि होन्ति.

१६१. एवं बद्धाय च सीमाय तिचीवरेन विप्पवाससुखत्थं दळ्हीकम्मत्थञ्च अविप्पवाससम्मुति कातब्बा. सा पन एवं कत्तब्बा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, या सा सङ्घेन सीमा सम्मता समानसंवासा एकूपोसथा, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो तं सीमं तिचीवरेन अविप्पवासं सम्मन्नेय्य ठपेत्वा गामञ्च गामूपचारञ्च, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, या सा सङ्घेन सीमा सम्मता समानसंवासा एकूपोसथा, सङ्घो तं सीमं तिचीवरेन अविप्पवासं सम्मन्नति ठपेत्वा गामञ्च गामूपचारञ्च, यस्सायस्मतो खमति एतिस्सा सीमाय तिचीवरेन अविप्पवासाय सम्मुति ठपेत्वा गामञ्च गामूपचारञ्च, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘सम्मता सा सीमा सङ्घेन तिचीवरेन अविप्पवासा ठपेत्वा गामञ्च गामूपचारञ्च, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. १४३).

एत्थ (महाव. अट्ठ. १४४) च निगमनगरानम्पि गामेनेव सङ्गहो वेदितब्बो. गामूपचारोति परिक्खित्तस्स परिक्खेपो, अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपोकासो. इमेसु पन गामगामूपचारेसु अधिट्ठिततेचीवरिको भिक्खु परिहारं न लभति. अयञ्हि अविप्पवाससीमा ‘‘ठपेत्वा गामञ्च गामूपचारञ्चा’’ति वुत्तत्ता गामञ्च गामूपचारञ्च ¶ न ओत्थरति, समानसंवासकसीमाव ओत्थरति. समानसंवासकसीमा चेत्थ अत्तनो धम्मताय गच्छति, अविप्पवाससीमा पन यत्थ समानसंवासकसीमा, तत्थेव गच्छति. न हि तस्सा विसुं निमित्तकित्तनं अत्थि, तत्थ सचे अविप्पवासाय सम्मुतिकाले गामो अत्थि, तं सा न ओत्थरति ¶ . सचे पन सम्मताय सीमाय पच्छा गामो निविसति, सोपि सीमसङ्ख्यंयेव गच्छति. यथा च पच्छा निविट्ठो, एवं पठमं निविट्ठस्स पच्छा वड्ढितप्पदेसोपि सीमसङ्ख्यमेव गच्छति. सचे सीमासम्मुतिकाले गेहानि कतानि, ‘‘पविसिस्सामा’’ति आलयोपि अत्थि, मनुस्सा पन अप्पविट्ठा, पोराणकगामं वा सचे गेहमेव छड्डेत्वा अञ्ञत्थ गता, अगामोयेव एस, सीमा ओत्थरति. सचे पन एकम्पि कुलं पविट्ठं वा अगतं वा अत्थि, गामोयेव, सीमा न ओत्थरति. अयमेत्थ सङ्खेपो.

१६२. अयं पन वित्थारो (महाव. अट्ठ. १३८) सीमं बन्धितुकामेन हि सामन्तविहारेसु भिक्खू तस्स तस्स विहारस्स सीमापरिच्छेदं पुच्छित्वा बद्धसीमविहारानं सीमाय सीमन्तरिकं, अबद्धसीमविहारानं सीमाय उपचारं ठपेत्वा दिसाचारिकभिक्खूनं निस्सञ्चारसमये सचे एकस्मिं गामखेत्ते सीमं बन्धितुकामा, ये तत्थ बद्धसीमविहारा, तेसु भिक्खूनं ‘‘मयं अज्ज सीमं बन्धिस्साम, तुम्हे सकसीमाय परिच्छेदतो मा निक्खमित्था’’ति पेसेतब्बं. ये अबद्धसीमविहारा, तेसु भिक्खू एकज्झं सन्निपातेतब्बा, छन्दारहानं छन्दो आहरापेतब्बो. ‘‘सचे अञ्ञानिपि गामखेत्तानि अन्तोकातुकामा, तेसु गामेसु ये भिक्खू वसन्ति, तेहिपि आगन्तब्बं, अनागच्छन्तानं छन्दो आहरितब्बो’’ति महासुमत्थेरो आह. महापदुमत्थेरो पन ‘‘नानागामखेत्तानि नाम पाटियेक्कं बद्धसीमसदिसानि, न ततो छन्दपारिसुद्धि आगच्छति, अन्तोनिमित्तगतेहि पन भिक्खूहि आगन्तब्ब’’न्ति वत्वा पुन आह ‘‘समानसंवासकसीमासम्मन्ननकाले आगमनम्पि अनागमनम्पि वट्टति, अविप्पवाससीमासम्मन्ननकाले पन अन्तोनिमित्तगतेहि आगन्तब्बं, अनागच्छन्तानं छन्दो आहरितब्बो’’ति.

एवं सन्निपतितेसु भिक्खूसु छन्दारहानं छन्दे आहटे तेसु तेसु मग्गेसु नदीतित्थगामद्वारादीसु च आगन्तुकभिक्खूनं सीघं सीघं हत्थपासनयनत्थञ्चेव बहिसीमकरणत्थञ्च आरामिके चेव समणुद्देसे च ¶ ठपेत्वा भेरिसञ्ञं वा सङ्खसञ्ञं वा कत्वा निमित्तकित्तनानन्तरं वुत्ताय ‘‘सुणातु मे भन्ते सङ्घो’’तिआदिकाय कम्मवाचाय सीमा बन्धितब्बा. कम्मवाचापरियोसानेयेव निमित्तानि बहिकत्वा हेट्ठा पथवीसन्धारकं उदकपरियन्तं कत्वा सीमा गता होति.

१६३. इमं पन समानसंवासकसीमं सम्मन्नन्तेहि पब्बज्जूपसम्पदादीनं सङ्घकम्मानं सुखकरणत्थं पठमं खण्डसीमा बन्धितब्बा. तं पन बन्धन्तेहि वत्तं जानितब्बं. सचे हि बोधिचेतियभत्तसालादीनि ¶ सब्बवत्थूनि पतिट्ठापेत्वा कतविहारे बन्धन्ति, विहारमज्झे बहूनं समोसरणट्ठाने अबन्धित्वा विहारपच्चन्ते विवित्तोकासे बन्धितब्बा. अकतविहारे बन्धन्तेहि बोधिचेतियादीनं सब्बवत्थूनं ठानं सल्लक्खेत्वा यथा पतिट्ठितेसु वत्थूसु विहारपच्चन्ते विवित्तोकासे होति, एवं बन्धितब्बा. सा हेट्ठिमपरिच्छेदेन सचे एकवीसति भिक्खू गण्हाति, वट्टति, ततो ओरं न वट्टति, परं भिक्खुसहस्सं गण्हन्तीपि वट्टति. तं बन्धन्तेहि सीममाळकस्स समन्ता निमित्तुपगा पासाणा ठपेतब्बा, न खण्डसीमाय ठितेहि महासीमा बन्धितब्बा, न महासीमाय ठितेहि खण्डसीमा, खण्डसीमायमेव पन ठत्वा खण्डसीमा बन्धितब्बा.

तत्रायं बन्धनविधि – समन्ता ‘‘एसो पासाणो निमित्त’’न्ति एवं निमित्तानि कित्तेत्वा कम्मवाचाय सीमा सम्मन्नितब्बा. अथ तस्सा एव दळ्हीकम्मत्थं अविप्पवासकम्मवाचा कातब्बा. एवञ्हि ‘‘सीमं समूहनिस्सामा’’ति आगता समूहनितुं न सक्खिस्सन्ति. सीमं सम्मन्नित्वा बहि सीमन्तरिकपासाणा ठपेतब्बा. सीमन्तरिका पच्छिमकोटिया एकरतनप्पमाणा वट्टति. ‘‘विदत्थिप्पमाणापि वट्टती’’ति कुरुन्दियं, ‘‘चतुरङ्गुलप्पमाणापि वट्टती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. सचे पन विहारो महा होति, द्वेपि तिस्सोपि ततुत्तरिम्पि खण्डसीमायो बन्धितब्बा.

एवं खण्डसीमं सम्मन्नित्वा महासीमसम्मुतिकाले खण्डसीमतो निक्खमित्वा महासीमायं ठत्वा समन्ता अनुपरियायन्तेहि सीमन्तरिकपासाणा कित्तेतब्बा, ततो अवसेसनिमित्तानि कित्तेत्वा हत्थपासं अविजहन्तेहि कम्मवाचाय समानसंवासकसीमं सम्मन्नित्वा तस्सा दळ्हीकम्मत्थं अविप्पवासकम्मवाचापि कातब्बा. एवञ्हि ‘‘सीमं समूहनिस्सामा’’ति आगता समूहनितुं न सक्खिस्सन्ति. सचे पन खण्डसीमाय ¶ निमित्तानि कित्तेत्वा ततो सीमन्तरिकाय निमित्तानि कित्तेत्वा महासीमाय निमित्तानि कित्तेन्ति, एवं तीसु ठानेसु निमित्तानि कित्तेत्वा यं सीमं इच्छन्ति, तं पठमं बन्धितुं वट्टति. एवं सन्तेपि यथावुत्तनयेन खण्डसीमतोव पट्ठाय बन्धितब्बा. एवं बद्धासु पन सीमासु खण्डसीमाय ठिता भिक्खू महासीमाय कम्मं करोन्तानं न कोपेन्ति, महासीमाय वा ठिता खण्डसीमाय करोन्तानं, सीमन्तरिकाय पन ठिता उभिन्नम्पि न कोपेन्ति. गामखेत्ते ठत्वा कम्मं करोन्तानं पन सीमन्तरिकाय ठिता कोपेन्ति. सीमन्तरिका हि गामखेत्तं भजति.

सीमा ¶ च नामेसा न केवला पथवीतलेयेव बद्धा बद्धा नाम होति, अथ खो पिट्ठिपासाणेपि कुटिगेहेपि लेणेपि पासादेपि पब्बतमत्थकेपि बद्धा बद्धायेव होति. तत्थ पिट्ठिपासाणे बन्धन्तेहि पासाणपिट्ठियं राजिं वा कोट्टेत्वा उदुक्खलं वा खणित्वा निमित्तं न कातब्बं, निमित्तुपगपासाणे ठपेत्वा निमित्तानि कित्तेतब्बानि. कम्मवाचापरियोसाने सीमा पथवीसन्धारकं उदकपरियन्तं कत्वा ओतरति. निमित्तपासाणा यथाठाने न तिट्ठन्ति, तस्मा समन्ततो राजि वा उपट्ठापेतब्बा, चतूसु वा कोणेसु पासाणा विज्झितब्बा, ‘‘अयं सीमापरिच्छेदो’’ति वत्वा अक्खरानि वा छिन्दितब्बानि. केचि उसूयका ‘‘सीमं झापेस्सामा’’ति अग्गिं देन्ति, पासाणाव झायन्ति, न सीमा.

कुटिगेहेपि भित्तिं अकित्तेत्वा एकवीसतिया भिक्खूनं ओकासट्ठानं अन्तोकरित्वा पासाणनिमित्तानि ठपेत्वा सीमा सम्मन्नितब्बा, अन्तोकुट्टमेव सीमा होति. सचे अन्तोकुट्टे एकवीसतिया भिक्खूनं ओकासो नत्थि, पमुखे निमित्तपासाणे ठपेत्वा सम्मन्नितब्बा. सचे एवम्पि नप्पहोति, बहि निब्बोदकपतनट्ठानेपि निमित्तानि ठपेत्वा सम्मन्नितब्बा. एवं सम्मताय पन सब्बं कुटिगेहं सीमट्ठमेव होति.

चतुभित्तियलेणेपि बन्धन्तेहि कुट्टं अकित्तेत्वा पासाणाव कित्तेतब्बा, अन्तो ओकासे असति पमुखेपि निमित्तानि ठपेतब्बानि, एवं लेणस्स अन्तो च बहि च सीमा होति.

उपरिपासादेपि ¶ भित्तिं अकित्तेत्वा अन्तोपासाणे ठपेत्वा सीमा सम्मन्नितब्बा. सचे नप्पहोति, पमुखेपि पासाणे ठपेत्वा सम्मन्नितब्बा. एवं सम्मता उपरिपासादेयेव होति, हेट्ठा न ओतरति. सचे पन बहूसु थम्भेसु तुलानं उपरि कतपासादस्स हेट्ठिमतले कुट्टो यथा निमित्तानं अन्तो होति, एवं उट्ठहित्वा तुलारुक्खेहि एकसम्बन्धो ठितो, हेट्ठापि ओतरति, एकथम्भपासादस्स पन उपरितले बद्धा सीमा. सचे थम्भमत्थके एकवीसतिया भिक्खूनं ओकासो होति, हेट्ठा ओतरति. सचे पासादभित्तितो निग्गतेसु निय्यूहकादीसु पासाणे ठपेत्वा सीमं बन्धन्ति, पासादभित्ति अन्तोसीमाय होति. हेट्ठा पनस्सा ओतरणानोतरणं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं.

हेट्ठापासादे कित्तेन्तेहिपि भित्ति च रुक्खत्थम्भा च न कित्तेतब्बा, भित्तिलग्गे पन पासाणत्थम्भे कित्तेतुं वट्टति. एवं कित्तिता सीमा हेट्ठापासादस्स परियन्तथम्भानं अन्तोयेव होति. सचे पन हेट्ठापासादस्स कुट्टो उपरिमतलेन सम्बद्धो होति, उपरिपासादम्पि ¶ अभिरुहति. सचे पासादस्स बहि निब्बोदकपतनट्ठाने निमित्तानि करोन्ति, सब्बो पासादो सीमट्ठो होति.

पब्बतमत्थके तलं होति एकवीसतिया भिक्खूनं ओकासारहं, तत्थ पिट्ठिपासाणे विय सीमं बन्धन्ति, हेट्ठापब्बतेपि तेनेव परिच्छेदेन सीमा ओतरति. तालमूलकपब्बतेपि उपरि सीमा बद्धा हेट्ठा ओतरतेव. यो पन वितानसण्ठानो होति, उपरि एकवीसतिया भिक्खूनं ओकासो अत्थि, हेट्ठा नत्थि, तस्सुपरि बद्धा सीमा हेट्ठा न ओतरति. एवं मुदिङ्गसण्ठानो वा होतु पणवसण्ठानो वा, यस्स हेट्ठा वा मज्झे वा सीमप्पमाणं नत्थि, तस्स उपरि बद्धा सीमा हेट्ठा न ओतरति. यस्स पन द्वे कूटानि आसन्ने ठितानि, एकस्सपि उपरि सीमप्पमाणं नप्पहोति, तस्स कूटन्तरं चिनित्वा वा पूरेत्वा वा एकाबद्धं कत्वा उपरि सीमा सम्मन्नितब्बा. एको सप्पफणसदिसो पब्बतो, तस्स उपरि सीमप्पमाणस्स अत्थिताय सीमं बन्धन्ति, तस्स चे हेट्ठा आकासपब्भारं होति, सीमा न ओतरति. सचे पनस्स वेमज्झे सीमप्पमाणो सुसिरपासाणो होति, ओतरति, सो च पासाणो सीमट्ठोयेव होति. अथापिस्स हेट्ठालेणस्स कुट्टो अग्गकोटिं आहच्च तिट्ठति ¶ , ओतरति, हेट्ठा च उपरि च सीमायेव होति. सचे पन हेट्ठा उपरिमस्स सीमापरिच्छेदस्स पारतो अन्तोलेणं होति, बहि सीमा न ओतरति. अथापि उपरिमस्स सीमापरिच्छेदस्स ओरतो बहि लेणं होति, अन्तो सीमा न ओतरति. अथापि उपरि सीमापरिच्छेदो खुद्दको, हेट्ठा लेणं महन्तं सीमापरिच्छेदमतिक्कमित्वा ठितं, सीमा उपरियेव होति, हेट्ठा न ओतरति. यदि पन लेणं खुद्दकं सब्बपच्छिमसीमापरिमाणं, उपरि सीमा महती नं अज्झोत्थरित्वा ठिता, सीमा ओतरति. अथ लेणं अतिखुद्दकं सीमप्पमाणं न होति, सीमा उपरियेव होति, हेट्ठा न ओतरति. सचे ततो उपड्ढं भिज्जित्वा पतति, सीमप्पमाणं चेपि होति, बहि पतितं असीमा. अपतितं पन यदि सीमप्पमाणं, सीमा होतियेव.

खण्डसीमा च नीचवत्थुका होति, तं पूरेत्वा उच्चवत्थुकं करोन्ति, सीमायेव. सीमाय गेहं करोन्ति, सीमट्ठकमेव होति. सीमाय पोक्खरणिं खणन्ति, सीमायेव. ओघो सीमामण्डलं ओत्थरित्वा गच्छति, सीमामाळके अट्टं बन्धित्वा कम्मं कातुं वट्टति. सीमाय हेट्ठा उमङ्गनदी होति, इद्धिमा भिक्खु तत्थ निसीदति. सचे सा नदी पठमं गता, सीमा पच्छा बद्धा, कम्मं न कोपेति. अथ पठमं सीमा बद्धा, पच्छा नदी गता, कम्मं कोपेति, हेट्ठापथवीतले ठितो पन कोपेतियेव.

सीमामाळके ¶ वटरुक्खो होति, तस्स साखा वा ततो निग्गतपारोहो वा महासीमाय पथवीतलं वा तत्थजातरुक्खादीनि वा आहच्च तिट्ठति, महासीमं वा सोधेत्वा कम्मं कातब्बं, ते वा साखापारोहा छिन्दित्वा बहिट्ठका कातब्बा. अनाहच्च ठितसाखादीसु आरुळ्हभिक्खू हत्थपासं आनेतब्बा. एवं महासीमाय जातरुक्खस्स साखा वा पारोहो वा वुत्तनयेनेव सीमामाळके पतिट्ठाति, वुत्तनयेनेव सीमं सोधेत्वा वा कम्मं कातब्बं, ते वा साखापारोहा छिन्दित्वा बहिट्ठका कातब्बा. सचे माळके कम्मे करियमाने कोचि भिक्खु माळकस्स अन्तो पविसित्वा वेहासं ठितसाखाय निसीदति, पादा वास्स भूमिगता होन्ति, निवासनपारुपनं वा भूमिं फुसति, कम्मं कातुं न वट्टति. पादे पन निवासनपारुपनञ्च उक्खिपापेत्वा कातुं कम्मं वट्टति, इदञ्च ¶ लक्खणं पुरिमनयेपि वेदितब्बं. अयं पन विसेसो – तत्र उक्खिपापेत्वा कातुं न वट्टति, हत्थपासमेव आनेतब्बो. सचे अन्तोसीमतो पब्बतो अब्भुग्गच्छति, तत्रट्ठो भिक्खु हत्थपासं आनेतब्बो. इद्धिया अन्तोपब्बतं पविट्ठेपि एसेव नयो. बज्झमाना एव हि सीमा पमाणरहितं पदेसं न ओतरति, बद्धाय सीमाय जातं यं किञ्चि यत्थ कत्थचि एकसम्बन्धेन गतं सीमासङ्ख्यमेव गच्छतीति.

तियोजनपरमं पन सीमं सम्मन्नन्तेन मज्झे ठत्वा यथा चतूसुपि दिसासु दियड्ढदियड्ढयोजनं होति, एवं सम्मन्नितब्बा. सचे पन मज्झे ठत्वा एकेकदिसतो तियोजनं करोन्ति, छयोजनं होतीति न वट्टति. चतुरस्सं वा तिकोणं वा सम्मन्नन्तेन यथा कोणतो कोणं तियोजनं होति, एवं सम्मन्नितब्बा. सचे हि येन केनचि परियन्तेन केसग्गमत्तम्पि तियोजनं अतिक्कामेति, आपत्तिञ्च आपज्जति, सीमा च असीमा होति.

१६४. ‘‘न, भिक्खवे, नदीपारसीमा सम्मन्नितब्बा, यो सम्मन्नेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १४०) वचनतो नदीपारसीमा न सम्मन्नितब्बा. यत्र पन धुवनावा वा धुवसेतु वा अभिमुखतित्थेयेव अत्थि, एवरूपं नदीपारसीमं सम्मन्नितुं वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, यत्थस्स धुवनावा वा धुवसेतु वा, एवरूपं नदीपारसीमं सम्मन्नितु’’न्ति हि वुत्तं. सचे धुवनावा वा धुवसेतु वा अभिमुखतित्थे नत्थि, ईसकं उद्धं अभिरुहित्वा अधो वा ओरोहित्वा अत्थि, एवम्पि वट्टति. करविकतिस्सत्थेरो पन ‘‘गावुतमत्तब्भन्तरेपि वट्टती’’ति आह.

इमञ्च पन नदीपारसीमं सम्मन्नन्तेन एकस्मिञ्च तीरे ठत्वा उपरिसोते नदीतीरे निमित्तं कित्तेत्वा ततो पट्ठाय अत्तानं परिक्खिपन्तेन यत्तकं परिच्छेदं इच्छति, तस्स परियोसाने ¶ अधोसोतेपि नदीतीरे निमित्तं कित्तेत्वा परतीरे सम्मुखट्ठाने नदीतीरे निमित्तं कित्तेतब्बं. ततो पट्ठाय यत्तकं परिच्छेदं इच्छति, तस्स वसेन याव उपरिसोते पठमं कित्तितनिमित्तस्स सम्मुखा नदीतीरे निमित्तं, ताव कित्तेत्वा पच्चाहरित्वा पठमकित्तितनिमित्तेन सद्धिं घटेतब्बं. अथ सब्बनिमित्तानं अन्तो ठिते भिक्खू हत्थपासगते कत्वा कम्मवाचाय ¶ सीमा सम्मन्नितब्बा. नदिया ठिता अनागतापि कम्मं न कोपेन्ति, सम्मुतिपरियोसाने ठपेत्वा नदिं निमित्तानं अन्तो परतीरे च ओरिमतीरे च एकसीमा होति, नदी पन बद्धसीमासङ्ख्यं न गच्छति. विसुं नदीसीमा एव हि सा.

सचे अन्तोनदियं दीपको होति, तं अन्तोसीमाय कातुकामेन पुरिमनयेनेव अत्तना ठिततीरे निमित्तानि कित्तेत्वा दीपकस्स ओरिमन्ते च पारिमन्ते च निमित्तं कित्तेतब्बं. अथ परतीरे नदिया ओरिमतीरे निमित्तस्स सम्मुखट्ठाने निमित्तं कित्तेत्वा ततो पट्ठाय पुरिमनयेनेव याव उपरिसोते पठमं कित्तितनिमित्तस्स सम्मुखा निमित्तं, ताव कित्तेतब्बं. अथ दीपकस्स पारिमन्ते च ओरिमन्ते च निमित्तं कित्तेत्वा पच्चाहरित्वा पठमं कित्तितनिमित्तेन सद्धिं घटेतब्बं. अथ द्वीसु तीरेसु दीपकेसु च भिक्खू सब्बे हत्थपासगते कत्वा कम्मवाचाय सीमा सम्मन्नितब्बा, नदियं ठिता अनागच्छन्तापि कम्मं न कोपेन्ति, सम्मुतिपरियोसाने ठपेत्वा नदिं निमित्तानं अन्तो तीरद्वयञ्च दीपको च एकसीमा होति, नदी पन नदीसीमायेव.

सचे पन दीपको विहारसीमापरिच्छेदतो उद्धं वा अधो वा अधिकतरो होति, अथ विहारसीमापरिच्छेदनिमित्तस्स उजुकमेव सम्मुखीभूते दीपकस्स ओरिमन्ते निमित्तं कित्तेत्वा ततो पट्ठाय दीपकसिखरं परिक्खिपन्तेन पुन दीपकस्स ओरिमन्ते निमित्तसम्मुखे पारिमन्ते निमित्तं कित्तेतब्बं. ततो परं पुरिमनयेनेव परतीरे सम्मुखनिमित्तमादिं कत्वा परतीरे निमित्तानि च दीपकस्स पारिमन्तओरिमन्ते निमित्तानि च कित्तेत्वा पठमकित्तितनिमित्तेन सद्धिं घटना कातब्बा. एवं कित्तेत्वा सम्मता सीमा पब्बतसण्ठाना होति. सचे पन दीपको विहारसीमापरिच्छेदतो उद्धम्पि अधोपि अधिकतरो होति, पुरिमनयेनेव दीपकस्स उभोपि सिखरानि परिक्खिपित्वा निमित्तानि कित्तेन्तेन निमित्तघटना कातब्बा. एवं कित्तेत्वा सम्मता सीमा मुदिङ्गसण्ठाना होति. सचे दीपको विहारसीमापरिच्छेदस्स अन्तो खुद्दको होति, सब्बपठमेन नयेन दीपके निमित्तानि कित्तेतब्बानि. एवं कित्तेत्वा सम्मता सीमा पणवसण्ठाना होति. एवं ताव सीमाबन्धनं वेदितब्बं.

१६५. एवं ¶ बद्धा पन सीमा कदा असीमा होतीति? यदा सङ्घो सीमं समूहनति, तदा असीमा होति. कथं पनेसा समूहनितब्बाति? ‘‘सीमं ¶ , भिक्खवे, सम्मन्नन्तेन पठमं समानसंवाससीमा सम्मन्नितब्बा, पच्छा तिचीवरेन अविप्पवासो सम्मन्नितब्बो. सीमं, भिक्खवे, समूहनन्तेन पठमं तिचीवरेन अविप्पवासो समूहन्तब्बो, पच्छा समानसंवाससीमा समूहन्तब्बा’’ति वचनतो पठमं अविप्पवासो समूहनितब्बो, पच्छा सीमा समूहनितब्बाति. कथं? ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यो सो सङ्घेन तिचीवरेन अविप्पवासो सम्मतो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो तं तिचीवरेन अविप्पवासं समूहनेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यो सो सङ्घेन तिचीवरेन अविप्पवासो सम्मतो, सङ्घो तं तिचीरेन अविप्पवासं समूहनति. यस्सायस्मतो खमति एतस्स तिचीवरेन अविप्पवासस्स समुग्घातो, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘समूहतो सो सङ्घेन तिचीवरेन अविप्पवासो, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. १४५) –

एवं ताव अविप्पवासो समूहनितब्बो.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, या सा सङ्घेन सीमा सम्मता समानसंवासा एकूपोसथा, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो तं सीमं समूहनेय्य समानसंवासं एकूपोसथं, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, या सा सङ्घेन सीमा सम्मता समानसंवासा एकूपोसथा, सङ्घो तं सीमं समूहनति समानसंवासं एकूपोसथं. यस्सायस्मतो खमति एतिस्सा सीमाय समानसंवासाय एकूपोसथाय समुग्घातो, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘समूहता ¶ सा सीमा सङ्घेन समानसंवासा एकूपोसथा, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. १४६) –

एवं ¶ सीमा समूहनितब्बा.

समूहनन्तेन पन भिक्खुना वत्तं जानितब्बं. तत्रिदं वत्तं (महाव. अट्ठ. १४४) – खण्डसीमाय ठत्वा अविप्पवाससीमा न समूहन्तब्बा, तथा अविप्पवाससीमाय ठत्वा खण्डसीमापि. खण्डसीमाय पन ठितेन खण्डसीमाव समूहनितब्बा, तथा इतराय ठितेन इतरा. सीमं नाम द्वीहि कारणेहि समूहनन्ति पकतिया खुद्दकं पुन आवासवड्ढनत्थाय महतिं वा कातुं, पकतिया महतिं पुन अञ्ञेसं विहारोकासदानत्थाय खुद्दकं वा कातुं. तत्थ सचे खण्डसीमञ्च अविप्पवाससीमञ्च जानन्ति, समूहनितुञ्चेव बन्धितुञ्च सक्खिस्सन्ति. खण्डसीमं पन जानन्ता अविप्पवासं अजानन्तापि समूहनितुञ्चेव बन्धितुञ्च सक्खिस्सन्ति. खण्डसीमं अजानन्ता अविप्पवासंयेव जानन्ता चेतियङ्गणबोधियङ्गणउपओसथागारादीसु निरासङ्कट्ठानेसु ठत्वा अप्पेव नाम समूहनितुं सक्खिस्सन्ति, पटिबन्धितुं पन न सक्खिस्सन्तेव. सचे बन्धेय्युं, सीमासम्भेदं कत्वा विहारं अविहारं करेय्युं, तस्मा न समूहनितब्बा. ये पन उभोपि न जानन्ति, ते नेव समूहनितुं, न बन्धितुं सक्खिस्सन्ति. अयञ्हि सीमा नाम कम्मवाचाय वा असीमा होति सासनन्तरधानेन वा, न च सक्का सीमं अजानन्तेहि कम्मवाचा कातुं, तस्मा न समूहनितब्बा, साधुकं पन ञत्वायेव समूहनितब्बा चेव बन्धितब्बा चाति. अयं ताव बद्धसीमाय विनिच्छयो.

१६६. अबद्धसीमा पन गामसीमा सत्तब्भन्तरसीमा उदकुक्खेपसीमाति तिविधा. तत्थ यावता एकं गामखेत्तं, अयं गामसीमा नाम, गामग्गहणेन चेत्थ (महाव. अट्ठ. १४७) नगरम्पि निगमम्पि गहितमेव होति. तत्थ यत्तके पदेसे तस्स तस्स गामस्स गामभोजका बलिं लभन्ति, सो पदेसो अप्पो वा होतु महन्तो वा, गामसीमात्वेव सङ्ख्यं गच्छति. नगरनिगमसीमासुपि एसेव नयो. यम्पि एकस्मिंयेव गामखेत्ते एकं पदेसं ‘‘अयं विसुंगामो होतू’’ति परिच्छिन्दित्वा राजा कस्सचि देति, सोपि विसुंगामसीमा होतियेव, तस्मा सा च इतरा च पकतिगामनगरनिगमसीमा ¶ बद्धसीमासदिसायेव होन्ति, केवलं पन तिचीवरविप्पवासपरिहारं न लभन्ति.

अगामके पन अरञ्ञे समन्ता सत्तब्भन्तरा सत्तब्भन्तरसीमा नाम. तत्थ अगामकं नाम अरञ्ञं विञ्झाटवीआदीसु वा समुद्दमज्झे वा मच्छबन्धानं अगमनपथे दीपकेसु लब्भति. समन्ता सत्तब्भन्तराति मज्झे ठितानं सब्बदिसासु सत्तब्भन्तरा विनिब्बेधेन चुद्दस होन्ति. तत्थ एकं अब्भन्तरं अट्ठवीसतिहत्थप्पमाणं होति. अयञ्च सीमा परिसवसेन वड्ढति ¶ , तस्मा समन्ता परिसपरियन्ततो पट्ठाय अब्भन्तरपरिच्छेदो कातब्बो. सचे पन द्वे सङ्घा विसुं उपोसथं करोन्ति, द्विन्नं सत्तब्भन्तरानं अन्तरे अञ्ञमेकं अब्भन्तरं उपचारत्थाय ठपेतब्बं.

१६७. या पनेसा ‘‘सब्बा, भिक्खवे, नदी असीमा, सब्बो समुद्दो असीमो, सब्बो जातस्सरो असीमो’’ति (महाव. १४७) एवं नदीआदीनं बद्धसीमभावं पटिक्खिपित्वा पुन ‘‘नदिया वा, भिक्खवे, समुद्दे वा जातस्सरे वा यं मज्झिमस्स पुरिसस्स समन्ता उदकुक्खेपा, अयं तत्थ समानसंवासा एकूपोसथा’’ति (महाव. १४७) वुत्ता, अयं उदकुक्खेपसीमा नाम. तत्थ नदी नदीनिमित्ते वुत्तलक्खणाव, समुद्दोपि पाकटोयेव. यो पन येन केनचि खणित्वा अकतो सयंजातो सोब्भो समन्ततो आगतेन उदकेन पूरितो तिट्ठति, यत्थ नदियं वुत्तप्पकारे वस्सकाले उदकं सन्तिट्ठति, अयं जातस्सरो नाम. योपि नदिं वा समुद्दं वा भिन्दित्वा निक्खन्तउदकेन खतो सोब्भो एतं लक्खणं पापुणाति, अयम्पि जातस्सरोयेव. एतेसु नदीआदीसु यं ठानं थाममज्झिमस्स पुरिसस्स समन्ततो उदकुक्खेपेन परिच्छिन्नं, अयं उदकुक्खेपसीमा नाम.

कथं पन उदकुक्खेपो कातब्बोति? यथा अक्खधुत्ता दारुगुळं खिपन्ति, एवं उदकं वा वालुकं वा हत्थेन गहेत्वा थाममज्झिमेन पुरिसेन सब्बथामेन खिपितब्बं. यत्थ एवं खित्तं उदकं वा वालुका वा पतति, अयमेको उदकुक्खेपो, तस्स अन्तोहत्थपासं विजहित्वा ठितो कम्मं कोपेति. याव परिसा वड्ढति, ताव सीमापि वड्ढति, परिसपरियन्ततो उदकुक्खेपोयेव पमाणं, अयं पन एतेसं नदीआदीनं ¶ अन्तोयेव लब्भति, न बहि. तस्मा नदिया वा जातस्सरे वा यत्तकं पदेसं पकतिवस्सकाले चतूसु मासेसु उदकं ओत्थरति, समुद्दे यस्मिं पदेसे पकतिवीचियो ओसरित्वा सण्ठहन्ति, ततो पट्ठाय कप्पियभूमि, तत्थ ठत्वा उपोसथादिकम्मं कातुं वट्टति, दुब्बुट्ठिकाले वा गिम्हे वा नदीजातस्सरेसु सुक्खेसुपि सा एव कप्पियभूमि. सचे पन सुक्खे जातस्सरे वापिं वा खणन्ति, वप्पं वा करोन्ति, तं ठानं गामखेत्तं होति. या पनेसा ‘‘कप्पियभूमी’’ति वुत्ता, ततो बहि उदकुक्खेपसीमा न गच्छति, अन्तो गच्छति, तस्मा तेसं अन्तो परिसपरियन्ततो पट्ठाय समन्ता उदकुक्खेपपरिच्छेदो कातब्बो, अयमेत्थ सङ्खेपो.

अयं पन वित्थारो – सचे नदी नातिदीघा होति, पभवतो पट्ठाय याव मुखद्वारा सब्बत्थ सङ्घो निसीदति, उदकुक्खेपसीमाय कम्मं नत्थि, सकलापि नदी एतेसंयेव भिक्खूनं पहोति ¶ . यं पन महासुमत्थेरेन वुत्तं ‘‘योजनं पवत्तमानायेव नदी, तत्रापि उपरि अड्ढयोजनं पहाय हेट्ठा अड्ढयोजने कम्मं कातुं वट्टती’’ति, तं महापदुमत्थेरेनेव पटिक्खित्तं. भगवता हि ‘‘तिमण्डलं पटिच्छादेत्वा यत्थ कत्थचि उत्तरन्तिया भिक्खुनिया अन्तरवासको तेमियती’’ति (पाचि. ६९२) इदं नदिया पमाणं वुत्तं, न योजनं वा अड्ढयोजनं वा, तस्मा या इमस्स सुत्तस्स वसेन पुब्बे वुत्तलक्खणा नदी, तस्सा पभवतो पट्ठाय सङ्घकम्मं कातुं वट्टति. सचे पनेत्थ बहू भिक्खू विसुं विसुं कम्मं करोन्ति, सब्बेहि अत्तनो च अञ्ञेसञ्च उदकुक्खेपपरिच्छेदस्स अन्तरा अञ्ञो उदकुक्खेपो सीमन्तरिकत्थाय ठपेतब्बो, ततो अधिकं वट्टतियेव, ऊनं पन न वट्टतीति वुत्तं. जातस्सरसमुद्देपि एसेव नयो.

नदिया पन ‘‘कम्मं करिस्सामा’’ति गतेहि सचे नदी परिपुण्णा होति समतित्तिका, उदकसाटिकं निवासेत्वा अन्तोनदियंयेव कम्मं कातब्बं. सचे न सक्कोन्ति, नावायपि ठत्वा कातब्बं. गच्छन्तिया पन नावाय कातुं न वट्टति. कस्मा? उदकुक्खेपमत्तमेव हि सीमा. तं नावा सीघमेव अतिक्कमति, एवं सति अञ्ञिस्सा सीमाय ञत्ति, अञ्ञिस्सा अनुसावना होति, तस्मा नावं अरित्तेन वा ठपेत्वा पासाणे ¶ वा लम्बेत्वा अन्तोनदियं जातरुक्खे वा बन्धित्वा कम्मं कातब्बं. अन्तोनदियं बद्धअट्टकेपि अन्तोनदियं जातरुक्खेपि ठितेहि कातुं वट्टति. सचे पन रुक्खस्स साखा वा ततो निक्खन्तपारोहो वा बहिनदीतीरे विहारसीमाय वा गामसीमाय वा पतिट्ठितो, सीमं वा सोधेत्वा साखं वा छिन्दित्वा कम्मं कातब्बं. बहिनदीतीरे जातरुक्खस्स अन्तोनदियं पविट्ठसाखाय वा पारोहे वा नावं बन्धित्वा कम्मं कातुं न वट्टति, करोन्तेहि सीमा वा सोधेतब्बा, छिन्दित्वा वास्स बहिपतिट्ठितभावो नासेतब्बो. नदीतीरे पन खाणुकं कोट्टेत्वा तत्थ बद्धनावाय न वट्टतियेव. नदियं सेतुं करोन्ति, सचे अन्तोनदियंयेव सेतु च सेतुपादा च होन्ति, सेतुम्हि ठितेहि कम्मं कातुं वट्टति. सचे पन सेतु वा सेतुपादा वा बहितीरे पतिट्ठिता, कम्मं कातुं न वट्टति, सीमं सोधेत्वा कातब्बं. अथ सेतुपादा अन्तो, सेतु पन उभिन्नम्पि तीरानं उपरिआकासे ठितो, वट्टति.

अन्तोनदियं पासाणो वा दीपको वा होति, तत्थ यत्तकं पदेसं पुब्बे वुत्तप्पकारे पकतिवस्सकाले वस्सानस्स चतूसु मासेसु उदकं ओत्थरति, सो नदीसङ्ख्यमेव गच्छति. अतिवुट्ठिकाले ओघेन ओत्थतोकासो न गहेतब्बो. सो हि गामसीमासङ्ख्यमेव गच्छति. नदितो मातिकं नीहरन्ता नदियं आवरणं करोन्ति, तं चे ओत्थरित्वा वा विनिब्बिज्झित्वा वा उदकं गच्छति, सब्बत्थ पवत्तनट्ठाने कम्मं कातुं वट्टति. सचे पन आवरणेन वा कोट्टकबन्धनेन ¶ वा सोतं पच्छिन्दति, उदकं नप्पवत्तति, अप्पवत्तनट्ठाने कातुं न वट्टति, आवरणमत्तकेपि कातुं न वट्टति. सचे कोचि आवरणप्पदेसो पुब्बे वुत्तपासाणदीपकप्पदेसो विय उदकेन अज्झोत्थरीयति, तत्थ वट्टति. सो हि नदीसङ्ख्यमेव गच्छति. नदिं विनासेत्वा तळाकं करोन्ति, हेट्ठा पाळिबद्धा उदकं आगन्त्वा तळाकं पूरेत्वा तिट्ठति, एत्थ कम्मं कातुं न वट्टति, उपरि पवत्तनट्ठाने हेट्ठा च छड्डितोदकं नदिं ओतरित्वा सन्दनट्ठानतो पट्ठाय वट्टति. देवे अवस्सन्ते हेमन्तगिम्हेसु वा सुक्खनदियापि वट्टति, नदितो नीहटमातिकाय न वट्टति. सचे सा कालन्तरेन भिज्जित्वा नदी होति, वट्टति. काचि नदी उप्पतित्वा गामनिगमसीमं ओत्थरित्वा पवत्तति, नदीयेव होति, कम्मं कातुं वट्टति. सचे पन विहारसीमं ओत्थरति, विहारसीमात्वेव सङ्ख्यं गच्छति.

समुद्देपि ¶ कम्मं करोन्तेहि यं पदेसं उद्धं वड्ढनउदकं वा पकतिवीचि वा वेगेन आगन्त्वा ओत्थरति, तत्थ कातुं न वट्टति. यस्मिं पन पदेसे पकतिवीचियो ओसरित्वा सण्ठहन्ति, सो उदकन्ततो पट्ठाय अन्तो समुद्दो नाम, तत्थ ठितेहि कम्मं कातब्बं. सचे ऊमिवेगो बाधति, नावाय वा अट्टके वा ठत्वा कातब्बं. तेसु विनिच्छयो नदियं वुत्तनयेनेव वेदितब्बो. समुद्दे पिट्ठिपासाणो होति, तं कदाचि ऊमियो आगन्त्वा ओत्थरन्ति, कदाचि न ओत्थरन्ति, तत्थ कम्मं कातुं न वट्टति. सो हि गामसीमासङ्ख्यमेव गच्छति. सचे पन वीचीसु आगतासुपि अनागतासुपि पकतिउदकेनेव ओत्थरीयति, वट्टति. दीपको वा पब्बतो वा होति, सो चे दूरे होति मच्छबन्धानं अगमनपथे, अरञ्ञसीमासङ्ख्यमेव गच्छति. तेसं गमनपरियन्तस्स ओरतो पन गामसीमासङ्ख्यं गच्छति, तत्थ गामसीमं असोधेत्वा कम्मं कातुं न वट्टति. समुद्दो गामसीमं वा निगमसीमं वा ओत्थरित्वा तिट्ठति, समुद्दोव होति, तत्थ कम्मं कातुं वट्टति. सचे पन विहारसीमं ओत्थरति, विहारसीमात्वेव सङ्ख्यं गच्छति.

जातस्सरे कम्मं करोन्तेहि यत्थ पुब्बे वुत्तप्पकारे वस्सकाले वस्से पच्छिन्नमत्ते पिवितुं वा हत्थपादे वा धोवितुं उदकं न होति, सुक्खति, अयं न जातस्सरो, गामखेत्तसङ्ख्यमेव गच्छति, तत्थ कम्मं न कातब्बं. यत्थ पन वुत्तप्पकारे वस्सकाले उदकं सन्तिट्ठति, अयमेव जातस्सरो. तस्स यत्तके पदेसे वस्सानं चातुमासे उदकं तिट्ठति, तत्थ कम्मं कातुं वट्टति. सचे गम्भीरं उदकं, अट्टकं बन्धित्वा तत्थ ठितेहिपि जातस्सरस्स अन्तोजातरुक्खम्हि बद्धअट्टकेपि कातुं वट्टति. पिट्ठिपासाणदीपकेसु पनेत्थ नदियं वुत्तसदिसोव विनिच्छयो. समवस्सदेवकाले पहोनकजातस्सरो पन चेपि दुब्बुट्ठिककाले वा ¶ गिम्हहेमन्तेसु वा सुक्खति, निरुदको होति, तत्थ सङ्घकम्मं कातुं वट्टति. यं अन्धकट्ठकथायं वुत्तं ‘‘सब्बो जातस्सरो सुक्खो अनोदको गामखेत्तंयेव भजती’’ति, तं न गहेतब्बं. सचे पनेत्थ उदकत्थाय आवाटं वा पोक्खरणीआदीनि वा खणन्ति, तं ठानं अजातस्सरो होति, गामसीमासङ्ख्यं गच्छति. लाबुतिपुसकादिवप्पे कतेपि एसेव नयो. सचे पन नं पूरेत्वा थलं वा करोन्ति, एकस्मिं ¶ दिसाभागे पाळिं बन्धित्वा सब्बमेव नं महातळाकं वा करोन्ति, सब्बोपि अजातस्सरो होति, गामसीमासङ्ख्यं गच्छति. लोणीपि जातस्सरसङ्ख्यमेव गच्छति. वस्सिके चत्तारो मासे उदकट्ठानोकासे कम्मं कातुं वट्टतीति. अयं अबद्धसीमाय विनिच्छयो.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

सीमाविनिच्छयकथा समत्ता.

२५. उपोसथपवारणाविनिच्छयकथा

१६८. उपोसथपवारणाति ¶ एत्थ (कङ्खा. अट्ठ. निदानवण्णना) दिवसवसेन तयो उपोसथा चातुद्दसिको पन्नरसिको सामग्गीउपोसथोति. तत्थ हेमन्तगिम्हवस्सानानं तिण्णं उतूनं ततियसत्तमपक्खेसु द्वे द्वे कत्वा छ चातुद्दसिका, सेसा पन्नरसिकाति एवं एकसंवच्छरे चतुवीसति उपोसथा. इदं ताव पकतिचारित्तं. तथारूपपच्चये सति अञ्ञस्मिम्पि चातुद्दसे उपोसथं कातुं वट्टति. पुरिमवस्संवुट्ठानं पन पुब्बकत्तिकपुण्णमा, तेसंयेव सचे भण्डनकारकेहि उपद्दुता पवारणं पच्चुक्कड्ढन्ति, अथ कत्तिकमासस्स काळपक्खचातुद्दसो वा पच्छिमकत्तिकपुण्णमा वा पच्छिमवस्संवुट्ठानञ्च पच्छिमकत्तिकपुण्णमा एव वाति इमे तयो पवारणादिवसापि होन्ति. इदम्पि पकतिचारित्तमेव. तथारूपपच्चये सति द्विन्नं कत्तिकपुण्णमानं पुरिमेसु चातुद्दसेसुपि पवारणं कातुं वट्टति. यदा पन कोसम्बकक्खन्धके (महाव. ४५१ आदयो) आगतनयेन भिन्ने भिक्खुसङ्घे ओसारिते तस्मिं भिक्खुस्मिं सङ्घो तस्स वत्थुस्स वूपसमाय सङ्घसामग्गिं करोति, तदा तावदेव उपोसथो कातब्बो. ‘‘पातिमोक्खं उद्दिसितब्ब’’न्ति वचनतो ठपेत्वा चातुद्दसपन्नरसे अञ्ञोपि यो कोचि दिवसो उपोसथदिवसो नाम होति, वस्संवुट्ठानं पन कत्तिकमासब्भन्तरे अयमेव सामग्गीपवारणादिवसो नाम होति. इति इमेसु तीसु दिवसेसु उपोसथो कातब्बो. करोन्तेन पन सचे चातुद्दसिको होति, ‘‘अज्जुपोसथो चातुद्दसो’’ति वत्तब्बं. सचे सामग्गीउपोसथो होति, ‘‘अज्जुपोसथो ¶ सामग्गी’’ति वत्तब्बं. पन्नरसियं पन पाळियं आगतनयेनेव ‘‘अज्जुपोसथो पन्नरसो’’ति वत्तब्बं.

१६९. सङ्घे उपोसथो (कङ्खा. अट्ठ. निदानवण्णना), गणे उपोसथो, पुग्गले उपोसथोति एवं कारकवसेन अपरेपि तयो उपोसथा वुत्ता, कत्तब्बाकारवसेन पन सुत्तुद्देसो पारिसुद्धिउपोसथो अधिट्ठानुपोसथोति अपरेपि तयो उपोसथा. तत्थ सुत्तुद्देसो नाम ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो’’तिआदिना नयेन वुत्तो पातिमोक्खुद्देसो. ये पनितरे द्वे उपोसथा, तेसु पारिसुद्धिउपोसथो ताव अञ्ञेसञ्च सन्तिके अञ्ञमञ्ञञ्च आरोचनवसेन दुविधो. तत्थ य्वायं अञ्ञेसं सन्तिके करीयति, सोपि पवारितानञ्च अप्पवारितानञ्च सन्तिके करणवसेन दुविधो. तत्थ महापवारणाय पवारितानं सन्तिके पच्छिमिकाय उपगतेन वा अनुपगतेन वा छिन्नवस्सेन वा चातुमासिनियं पन पवारितानं सन्तिके अनुपगतेन वा छिन्नवस्सेन ¶ वा कायसामग्गिं दत्वा ‘‘परिसुद्धो अहं भन्ते, परिसुद्धोति मं धारेथा’’ति तिक्खत्तुं वत्वा कातब्बो. ठपेत्वा पन पवारणादिवसं अञ्ञस्मिं काले आवासिकेहि उद्दिट्ठमत्ते पातिमोक्खे अवुट्ठिताय वा एकच्चाय वुट्ठिताय वा सब्बाय वा वुट्ठिताय परिसाय ये अञ्ञे समसमा वा थोकतरा वा आगच्छन्ति, तेहि तेसं सन्तिके वुत्तनयेनेव पारिसुद्धि आरोचेतब्बा.

यो पनायं अञ्ञमञ्ञं आरोचनवसेन करीयति, सो ञत्तिं ठपेत्वा करणवसेन च अट्ठपेत्वा करणवसेन च दुविधो. तत्थ यस्मिं आवासे तयो भिक्खू विहरन्ति, तेसु उपोसथदिवसे सन्निपतितेसु एकेन भिक्खुना ‘‘सुणन्तु मे आयस्मन्ता, अज्जुपोसथो चातुद्दसो’’ति वा ‘‘पन्नरसो’’ति वा वत्वा ‘‘यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, मयं अञ्ञमञ्ञं पारिसुद्धिउपोसथं करेय्यामा’’ति ञत्तिया ठपिताय थेरेन भिक्खुना एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा ‘‘परिसुद्धो अहं, आवुसो, परिसुद्धोति मं धारेथा’’ति तिक्खत्तुं वत्तब्बं. इतरेहि ‘‘भन्ते’’ति वत्वा एवमेव वत्तब्बं. एवं ञत्तिं ठपेत्वा कातब्बो. यत्र पन द्वे भिक्खू विहरन्ति, तत्र ञत्तिं अट्ठपेत्वा वुत्तनयेनेव पारिसुद्धि आरोचेतब्बाति अयं पारिसुद्धिउपोसथो.

सचे ¶ पन एकोव भिक्खु होति, सब्बं पुब्बकरणीयं कत्वा अञ्ञेसं अनागमनं ञत्वा ‘‘अज्ज मे उपोसथो चातुद्दसो’’ति वा ‘‘पन्नरसो’’ति वा वत्वा ‘‘अधिट्ठामी’’ति वत्तब्बं. अयं अधिट्ठानुपोसथोति एवं कत्तब्बाकारवसेन तयो उपोसथा वेदितब्बा. एत्तावता नव उपोसथा दीपिता होन्ति. तेसु दिवसवसेन पन्नरसिको, कारकवसेन सङ्घुपोसथो, कत्तब्बाकारवसेन सुत्तुद्देसोति एवं तिलक्खणसम्पन्ने उपोसथे पवत्तमाने उपोसथं अकत्वा तदहुपोसथे अञ्ञं अभिक्खुकं नानासंवासकेहि वा सभिक्खुकं आवासं वा अनावासं वा वासत्थाय अञ्ञत्र सङ्घेन अञ्ञत्र अन्तराया गच्छन्तस्स दुक्कटं होति.

१७०. उपोसथकरणत्थं सन्निपतिते सङ्घे बहि उपोसथं कत्वा आगतेन सन्निपातट्ठानं गन्त्वा कायसामग्गिं अदेन्तेन छन्दो दातब्बो. योपि गिलानो वा होति किच्चपसुतो वा, तेनपि पारिसुद्धिं देन्तेन छन्दोपि दातब्बो. कथं? एकस्स भिक्खुनो सन्तिके ‘‘छन्दं दम्मि, छन्दं मे हर, छन्दं मे आरोचेही’’ति अयमत्थो कायेन वा वाचाय वा उभयेन वा विञ्ञापेतब्बो, एवं दिन्नो होति छन्दो. अकतुपोसथेन गिलानेन वा किच्चपसुतेन वा पारिसुद्धि दातब्बा. कथं? एकस्स भिक्खुनो सन्तिके ‘‘पारिसुद्धिं दम्मि, पारिसुद्धिं मे हर ¶ , पारिसुद्धिं मे आरोचेही’’ति अयमत्थो कायेन वा वाचाय वा उभयेन वा विञ्ञापेतब्बो, एवं दिन्ना होति पारिसुद्धि. तं पन देन्तेन छन्दोपि दातब्बो. वुत्तञ्हेतं भगवता ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तदहुपोसथे पारिसुद्धिं देन्तेन छन्दम्पि दातुं, सन्ति सङ्घस्स करणीय’’न्ति (महाव. १६५). तत्थ पारिसुद्धिदानं सङ्घस्सपि अत्तनोपि उपोसथकरणं सम्पादेति, न अवसेसं सङ्घकिच्चं, छन्ददानं सङ्घस्सेव उपोसथकरणञ्च सेसकिच्चञ्च सम्पादेति, अत्तनो पनस्स उपोसथो अकतोयेव होति, तस्मा पारिसुद्धिं देन्तेन छन्दोपि दातब्बो. पुब्बे वुत्तं पन सुद्धिकच्छन्दं वा पारिसुद्धिं वा इमं वा छन्दपारिसुद्धिं एकेन बहूनम्पि आहरितुं वट्टति. सचे पन सो अन्तरामग्गे अञ्ञं भिक्खुं पस्सित्वा येसं तेन छन्दो वा पारिसुद्धि वा गहिता, तेसञ्च अत्तनो च छन्दपारिसुद्धिं देति, तस्सेव आगच्छति. इतरा ¶ पन बिळालसङ्खलिका छन्दपारिसुद्धि नाम होति, सा न आगच्छति, तस्मा सयमेव सन्निपातट्ठानं गन्त्वा आरोचेतब्बं. सचे पन सञ्चिच्च नारोचेति, दुक्कटं आपज्जति, छन्दपारिसुद्धि पन तस्मिं हत्थपासं उपगतमत्तेयेव आगता होति.

१७१. पारिवासियेन पन छन्ददानेन यं किञ्चि सङ्घकम्मं कातुं न वट्टति. तत्थ (पाचि. अट्ठ. ११६७) चतुब्बिधं पारिवासियं परिसपारिवासियं रत्तिपारिवासियं छन्दपारिवासियं अज्झासयपारिवासियन्ति. तेसु परिसपारिवासियं नाम भिक्खू केनचिदेव करणीयेन सन्निपतिता होन्ति, अथ मेघो वा उट्ठेति, उस्सारणा वा करीयति, मनुस्सा वा अज्झोत्थरन्ता आगच्छन्ति, भिक्खू ‘‘अनोकासा मयं, अञ्ञत्थ गच्छामा’’ति छन्दं अविस्सज्जेत्वाव उट्ठहन्ति. इदं परिसपारिवासियं. किञ्चापि परिसपारिवासियं, छन्दस्स पन अविस्सट्ठत्ता कम्मं कातुं वट्टति.

पुन भिक्खू ‘‘उपोसथादीनि करिस्सामा’’ति रत्तिं सन्निपतित्वा ‘‘याव सब्बे सन्निपतन्ति, ताव धम्मं सुणिस्सामा’’ति एकं अज्झेसन्ति, तस्मिं धम्मकथं कथेन्तेयेव अरुणो उग्गच्छति. सचे ‘‘चातुद्दसिकं उपोसथं करिस्सामा’’ति निसिन्ना, पन्नरसोति कातुं वट्टति. सचे पन्नरसिकं कातुं निसिन्ना, पाटिपदे अनुपोसथे उपोसथं कातुं न वट्टति, अञ्ञं पन सङ्घकिच्चं कातुं वट्टति. इदं रत्तिपारिवासियं नाम.

पुन भिक्खू ‘‘किञ्चिदेव अब्भानादिसङ्घकम्मं करिस्सामा’’ति निसिन्ना होन्ति, तत्रेको नक्खत्तपाठको भिक्खु एवं वदति ‘‘अज्ज नक्खत्तं दारुणं, मा इमं करोथा’’ति. ते तस्स ¶ वचनेन छन्दं विस्सज्जेत्वा तत्थेव निसिन्ना होन्ति. अथञ्ञो आगन्त्वा ‘‘नक्खत्तं पतिमानेन्तं, अत्थो बालं उपच्चगा’’ति (जा. १.१.४९) वत्वा ‘‘किं नक्खत्तेन, करोथा’’ति वदति. इदं छन्दपारिवासियञ्चेव अज्झासयपारिवासियञ्च. एतस्मिं पारिवासिये पुन छन्दपारिसुद्धिं अनानेत्वा कम्मं कातुं न वट्टति.

१७२. सचे कोचि भिक्खु गिलानो न सक्कोति छन्दपारिसुद्धिं दातुं, सो मञ्चेन वा पीठेन वा सङ्घमज्झं आनेतब्बो. सचे गिलानुपट्ठाकानं भिक्खूनं एवं होति ‘‘सचे खो मयं गिलानं ठाना चावेस्साम, आबाधो वा अभिवड्ढिस्सति, कालकिरिया वा भविस्सती’’ति, न ¶ सो भिक्खु ठाना चावेतब्बो, सङ्घेन तत्थ गन्त्वा उपोसथो कातब्बो. सचे बहू तादिसा गिलाना होन्ति, सङ्घेन पटिपाटिया ठत्वा सब्बे हत्थपासे कातब्बा. सचे दूरे होन्ति, सङ्घो नप्पहोति, तं दिवसं उपोसथो न कातब्बो. न त्वेव वग्गेन सङ्घेन उपोसथो कातब्बो, करेय्य चे, दुक्कटं.

सचे (महाव. अट्ठ. १४९) एकस्मिं विहारे चतूसु भिक्खूसु वसन्तेसु एकस्स छन्दपारिसुद्धिं आहरित्वा तयो पारिसुद्धिउपोसथं करोन्ति, तीसु वा वसन्तेसु एकस्स छन्दपारिसुद्धिं आहरित्वा द्वे पातिमोक्खं उद्दिसन्ति, अधम्मेन वग्गं उपोसथकम्मं होति. सचे पन चत्तारोपि सन्निपतित्वा पारिसुद्धिउपोसथं करोन्ति, तयो वा द्वे वा पातिमोक्खं उद्दिसन्ति, अधम्मेन समग्गं नाम होति. सचे चतूसु जनेसु एकस्स पारिसुद्धिं आहरित्वा तयो पातिमोक्खं उद्दिसन्ति, तीसु वा जनेसु एकस्स पारिसुद्धिं आहरित्वा द्वे पारिसुद्धिउपोसथं करोन्ति, धम्मेन वग्गं नाम होति. सचे पन चत्तारो एकत्थ वसन्ता सब्बे सन्निपतित्वा पातिमोक्खं उद्दिसन्ति, तयो पारिसुद्धिउपोसथं करोन्ति, द्वे अञ्ञमञ्ञं पारिसुद्धिउपोसथं करोन्ति, धम्मेन समग्गं नाम होति.

१७३. पवारणाकम्मेसु (महाव. अट्ठ. २१२) पन सचे एकस्मिं विहारे पञ्चसु भिक्खूसु वसन्तेसु एकस्स पवारणं आहरित्वा चत्तारो गणञत्तिं ठपेत्वा पवारेन्ति, चतूसु वा तीसु वा वसन्तेसु एकस्स पवारणं आहरित्वा तयो वा द्वे वा सङ्घञत्तिं ठपेत्वा पवारेन्ति, सब्बमेतं अधम्मेन वग्गं पवारणाकम्मं. सचे पन सब्बेपि पञ्च जना एकतो सन्निपतित्वा गणञत्तिं ठपेत्वा पवारेन्ति, चत्तारो वा तयो वा द्वे वा वसन्ता एकतो सन्निपतित्वा सङ्घञत्तिं ठपेत्वा पवारेन्ति, सब्बमेतं अधम्मेन समग्गं पवारणाकम्मं. सचे पञ्चसु जनेसु एकस्स पवारणं आहरित्वा चत्तारो सङ्घञत्तिं ठपेत्वा पवारेन्ति, चतूसु वा तीसु ¶ वा एकस्स पवारणं आहरित्वा तयो वा द्वे वा गणञत्तिं ठपेत्वा पवारेन्ति, सब्बमेतं धम्मेन वग्गं पवारणाकम्मं. सचे पन सब्बेपि पञ्च जना एकतो सन्निपतित्वा सङ्घञत्तिं ठपेत्वा पवारेन्ति, चत्तारो वा तयो वा एकतो सन्निपतित्वा गणञत्तिं ठपेत्वा पवारेन्ति, द्वे अञ्ञमञ्ञं ¶ पवारेन्ति, एकको वसन्तो अधिट्ठानपवारणं करोति, सब्बमेतं धम्मेन समग्गं नाम पवारणाकम्मन्ति.

एत्थ सचे चातुद्दसिका होति, ‘‘अज्ज मे पवारणा चातुद्दसी’’ति, सचे पन्नरसिका, ‘‘अज्ज मे पवारणा पन्नरसी’’ति एवं अधिट्ठातब्बं. पवारणं देन्तेन पन ‘‘पवारणं दम्मि, पवारणं मे हर, ममत्थाय पवारेही’’ति कायेन वा वाचाय वा कायवाचाहि वा अयमत्थो विञ्ञापेतब्बो. एवं दिन्नाय (महाव. अट्ठ. २१३) पवारणाय पवारणाहारकेन सङ्घं उपसङ्कमित्वा एवं पवारेतब्बं ‘‘तिस्सो, भन्ते, भिक्खु सङ्घं पवारेति दिट्ठेन वा सुतेन वा परिसङ्काय वा, वदतु तं, भन्ते, सङ्घो अनुकम्पं उपादाय, पस्सन्तो पटिकरिस्सति. दुतियम्पि, भन्ते…पे… ततियम्पि, भन्ते, तिस्सो भिक्खु सङ्घं पवारेति…पे… पटिकरिस्सती’’ति. सचे पन वुड्ढतरो होति, ‘‘आयस्मा, भन्ते, तिस्सो’’ति वत्तब्बं. एवञ्हि तेन तस्सत्थाय पवारितं होति. पवारणं देन्तेन पन छन्दोपि दातब्बो, छन्ददानं हेट्ठा वुत्तनयेनेव वेदितब्बं. इधापि छन्ददानं अवसेसकम्मत्थाय. तस्मा सचे पवारणं देन्तो छन्दं देति, वुत्तनयेन आहटाय पवारणाय तेन च भिक्खुना सङ्घेन च पवारितमेव होति. अथ पवारणमेव देति, न छन्दं, तस्स च पवारणाय आरोचिताय सङ्घेन च पवारिते सब्बेसं सुप्पवारितं होति, अञ्ञं पन कम्मं कुप्पति. सचे छन्दमेव देति, न पवारणं, सङ्घस्स पवारणा च सेसकम्मानि च न कुप्पन्ति, तेन पन भिक्खुना अप्पवारितं होति, पवारणादिवसे पन बहिसीमाय पवारणं अधिट्ठहित्वा आगतेनपि छन्दो दातब्बो तेन सङ्घस्स पवारणाकम्मं न कुप्पति.

सचे पुरिमिकाय पञ्च भिक्खू वस्सं उपगता, पच्छिमिकायपि पञ्च, पुरिमेहि ञत्तिं ठपेत्वा पवारिते पच्छिमेहि तेसं सन्तिके पारिसुद्धिउपोसथो कातब्बो, न एकस्मिं उपोसथग्गे द्वे ञत्तियो ठपेतब्बा. सचेपि पच्छिमिकाय उपगता चत्तारो तयो द्वे एको वा होति, एसेव नयो. अथ पुरिमिकाय चत्तारो, पच्छिमिकायपि चत्तारो तयो द्वे एको वा, एसेव नयो. अथापि पुरिमिकाय तयो, पच्छिमिकायपि तयो द्वे एको वा, एसेव नयो. इदञ्हेत्थ लक्खणं.

सचे ¶ ¶ पुरिमिकाय उपगतेहि पच्छिमिकाय उपगता थोकतरा चेव होन्ति समसमा च, सङ्घपवारणाय च गणं पूरेन्ति, सङ्घपवारणावसेन ञत्ति ठपेतब्बा. सचे पन पच्छिमिकाय एको होति, तेन सद्धिं ते चत्तारो होन्ति, चतुन्नं सङ्घञत्तिं ठपेत्वा पवारेतुं न वट्टति. गणञत्तिया पन सो गणपूरको होति, तस्मा गणवसेन ञत्तिं ठपेत्वा पुरिमेहि पवारेतब्बं, इतरेन तेसं सन्तिके पारिसुद्धिउपोसथो कातब्बोति. पुरिमिकाय द्वे, पच्छिमिकाय द्वे वा एको वा एसेव नयो. पुरिमिकाय एको पच्छिमिकाय एकोति एकेन एकस्स सन्तिके पवारेतब्बं, एकेन पारिसुद्धिउपोसथो कातब्बो. सचे पुरिमेहि वस्सूपगतेहि पच्छा वस्सूपगता एकेनपि अधिकतरा होन्ति, पठमं पातिमोक्खं उद्दिसित्वा पच्छा थोकतरेहि तेसं सन्तिके पवारेतब्बं.

कत्तिकाय चातुमासिनिपवारणाय पन सचे पठमवस्सूपगतेहि महापवारणाय पवारितेहि पच्छा उपगता अधिकतरा वा समसमा वा होन्ति, पवारणाञत्तिं ठपेत्वा पवारेतब्बं. तेहि पवारिते पच्छा इतरेहि पारिसुद्धिउपोसथो कातब्बो. अथ महापवारणायं पवारिता बहू होन्ति, पच्छा वस्सूपगता थोका वा एको वा, पातिमोक्खे उद्दिट्ठे पच्छा तेसं सन्तिके तेन पवारेतब्बं. किं पनेतं पातिमोक्खं सकलमेव उद्दिसितब्बं, उदाहु एकदेसम्पीति? एकदेसम्पि उद्दिसितुं वट्टति. वुत्तञ्हेतं भगवता –

‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, पातिमोक्खुद्देसा, निदानं उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं, अयं पठमो पातिमोक्खुद्देसो. निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं, अयं दुतियो पातिमोक्खुद्देसो. निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा तेरस सङ्घादिसेसे उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं, अयं ततियो पातिमोक्खुद्देसो. निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा तेरस सङ्घादिसेसे उद्दिसित्वा द्वे अनियते उद्दिसित्वा अवसेसं भुतेन सावेतब्बं, अयं चतुत्थो पातिमोक्खुद्देसो. वित्थारेनेव पञ्चमो’’ति (माहाव. १५०).

तत्थ (महाव. अट्ठ. १५०) ¶ निदानं उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बन्ति ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो…पे… आविकता हिस्स फासु होती’’ति इमं निदानं उद्दिसित्वा ‘‘उद्दिट्ठं खो आयस्मन्तो निदानं, तत्थायस्मन्ते पुच्छामि कच्चित्थ परिसुद्धा. दुतियम्पि पुच्छामि…पे… एवमेतं धारयामि. सुता खो पनायस्मन्तेहि चत्तारो पाराजिका धम्मा ¶ …पे… अविवदमानेहि सिक्खितब्ब’’न्ति एवं अवसेसं सुतेन सावेतब्बं. एतेन नयेन सेसापि चत्तारो पातिमोक्खुद्देसा वेदितब्बा.

१७४. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सति अन्तराये संखित्तेन पातिमोक्खं उद्दिसितुं. न, भिक्खवे, असति अन्तराये संखित्तेन पातिमोक्खं उद्दिसितब्बं, यो उद्दिसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १५०) वचनतो पन विना अन्तराया संखित्तेन पातिमोक्खं न उद्दिसितब्बं. तत्रिमे अन्तराया – राजन्तरायो चोरन्तरायो अग्यन्तरायो उदकन्तरायो मनुस्सन्तरायो अमनुस्सन्तरायो वाळन्तरायो सरीसपन्तरायो जीवितन्तरायो ब्रह्मचरियन्तरायोति.

तत्थ सचे भिक्खूसु उपोसथं करिस्सामाति निसिन्नेसु राजा आगच्छति, अयं राजन्तरायो. चोरा आगच्छन्ति, अयं चोरन्तरायो. दवडाहो आगच्छति, आवासे वा अग्गि उट्ठाति, अयं अग्यन्तरायो. मेघो वा उट्ठेति, ओघो वा आगच्छति, अयं उदकन्तरायो. बहू मनुस्सा आगच्छन्ति, अयं मनुस्सन्तरायो. भिक्खुं यक्खो गण्हाति, अयं अमनुस्सन्तरायो. ब्यग्घादयो चण्डमिगा आगच्छन्ति, अयं वाळन्तरायो. भिक्खुं सप्पादयो डंसन्ति, अयं सरीसपन्तरायो. भिक्खु गिलानो वा होति, कालं वा करोति, वेरिनो वा तं मारेतुकामा गण्हन्ति, अयं जीवितन्तरायो. मनुस्सा एकं वा बहू वा भिक्खू ब्रह्मचरिया चावेतुकामा गण्हन्ति, अयं ब्रह्मचरियन्तरायो. एवरूपेसु अन्तरायेसु संखित्तेन पातिमोक्खो उद्दिसितब्बो, पठमो वा उद्देसो उद्दिसितब्बो. आदिम्हि द्वे तयो चत्तारो वा. एत्थ दुतियादीसु उद्देसेसु यस्मिं अपरियोसिते अन्तरायो होति, सोपि सुतेनेव सावेतब्बो. निदानुद्देसे पन अनिट्ठिते सुतेन सावेतब्बं नाम नत्थि.

पवारणाकम्मेपि ¶ सति अन्तराये द्वेवाचिकं एकवाचिकं समानवस्सिकं वा पवारेतुं वट्टति. एत्थ (महाव. अट्ठ. २३४) ञत्तिं ठपेन्तेनपि ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो द्वेवाचिकं पवारेय्या’’ति वत्तब्बं. एकवाचिके ‘‘एकवाचिकं पवारेय्या’’ति, समानवस्सिकेपि ‘‘समानवस्सिकं पवारेय्या’’ति वत्तब्बं. एत्थ च बहूपि समानवस्सा एकतो पवारेतुं लभन्ति. ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अज्ज पवारणा पन्नरसी, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो पवारेय्या’’ति इमाय पन सब्बसङ्गाहिकाय ञत्तिया ठपिताय तेवाचिकं द्वेवाचिकं एकवाचिकञ्च पवारेतुं वट्टति, समानवस्सिकं न वट्टति. ‘‘तेवाचिकं पवारेय्या’’ति वुत्ते पन तेवाचिकमेव वट्टति, अञ्ञं न वट्टति. ‘‘द्वेवाचिकं पवारेय्या’’ति वुत्ते द्वेवाचिकं तेवाचिकञ्च ¶ वट्टति, एकवाचिकञ्च समानवस्सिकञ्च न वट्टति. ‘‘एकवाचिकं पवारेय्या’’ति वुत्ते पन एकवाचिकद्वेवाचिकतेवाचिकानि वट्टन्ति, समानवस्सिकमेव न वट्टति. ‘‘समानवस्सिक’’न्ति वुत्ते सब्बं वट्टति.

१७५. केन पन पातिमोक्खं उद्दिसितब्बन्ति? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, थेराधिकं पातिमोक्ख’’न्ति (महाव. १५४) वचनतो थेरेन वा पातिमोक्खं उद्दिसितब्बं, ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, यो तत्थ भिक्खु ब्यत्तो पटिबलो, तस्साधेय्यं पातिमोक्ख’’न्ति (महाव. १५५) वचनतो नवकतरेन वा. एत्थ (महाव. अट्ठ. १५५) च किञ्चापि नवकतरस्सपि ब्यत्तस्स पातिमोक्खं अनुञ्ञातं, अथ खो एत्थ अयं अधिप्पायो – सचे थेरस्स पञ्च वा चत्तारो वा तयो वा पातिमोक्खुद्देसा नागच्छन्ति, द्वे पन अखण्डा सुविसदा वाचुग्गता होन्ति, थेरायत्तंव पातिमोक्खं. सचे पन एत्तकम्पि विसदं कातुं न सक्कोति, ब्यत्तस्स भिक्खुनो आयत्थं होति, तस्मा सयं वा उद्दिसितब्बं, अञ्ञो वा अज्झेसितब्बो. ‘‘न, भिक्खवे, सङ्घमज्झे अनज्झिट्ठेन पातिमोक्खं उद्दिसितब्बं, यो उद्दिसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १५४) वचनतो अनज्झिट्ठेन पातिमोक्खं न उद्दिसितब्बं. न केवलं पातिमोक्खंयेव, धम्मोपि न भासितब्बो ‘‘न, भिक्खवे, सङ्घमज्झे अनज्झिट्ठेन धम्मो भासितब्बो, यो भासेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १५०) वचनतो.

अज्झेसना ¶ चेत्थ सङ्घेन सम्मतधम्मज्झेसकायत्ता वा सङ्घत्थे रायत्ता वा, तस्मा धम्मज्झेसके असति सङ्घत्थेरं आपुच्छित्वा वा तेन याचितो वा भासितुं लभति. सङ्घत्थेरेनपि सचे विहारे बहू धम्मकथिका होन्ति, वारपटिपाटिया वत्तब्बो. ‘‘त्वं धम्मं भण, धम्मदानं देही’’ति वा वुत्तेन तीहिपि विधीहि धम्मो भासितब्बो, ‘‘ओसारेही’’ति वुत्तो पन ओसारेतुमेव लभति, ‘‘कथेही’’ति वुत्तो कथेतुमेव, ‘‘सरभञ्ञं भणाही’’ति वुत्तो सरभञ्ञमेव. सङ्घत्थेरोपि च उच्चतरे आसने निसिन्नो याचितुं न लभति. सचे उपज्झायो चेव सद्धिविहारिको च होति, उपज्झायो च नं उच्चासने निसिन्नो ‘‘भणा’’ति वदति, सज्झायं अधिट्ठहित्वा भणितब्बं. सचे पनेत्थ दहरभिक्खू होन्ति, ‘‘तेसं भणामी’’ति भणितब्बं. सचे विहारे सङ्घत्थेरो अत्तनोयेव निस्सितके भणापेति, अञ्ञे मधुरभाणकेपि नाज्झेसति, सो अञ्ञेहि वत्तब्बो – ‘‘भन्ते, असुकं नाम भणापेमा’’ति. सचे ‘‘भणापेथा’’ति वदति, तुण्ही वा होति, भणापेतुं वट्टति. सचे पन पटिबाहति, न भणापेतब्बं. यदि पन अनागतेयेव सङ्घत्थेरे धम्मस्सवनं आरद्धं, पुन आगते ठपेत्वा आपुच्छनकिच्चं ¶ नत्थि. ओसारेत्वा पन कथेन्तेन आपुच्छित्वा अट्ठपेत्वायेव वा कथेतब्बं. कथेन्तस्स पुन आगतेपि एसेव नयो.

उपनिसिन्नकथायम्पि सङ्घत्थेरोव सामी, तस्मा तेन सयं वा कथेतब्बं, अञ्ञो वा भिक्खु ‘‘कथेही’’ति वत्तब्बो, नो च खो उच्चतरे आसन्ने निसिन्नेन, मनुस्सानं पन ‘‘भणाही’’ति वत्तुं वट्टति. मनुस्सा अत्तनो जाननकं भिक्खुं पुच्छन्ति, तेन थेरं आपुच्छित्वापि कथेतब्बं. सचे सङ्घत्थेरो ‘‘भन्ते, इमे पञ्हं पुच्छन्ती’’ति पुट्ठो ‘‘कथेही’’ति वा भणति, तुण्ही वा होति, कथेतुं वट्टति. अन्तरघरे अनुमोदनादीसुपि एसेव नयो. सचे सङ्घत्थेरो ‘‘विहारे वा अन्तरघरे वा मं अनापुच्छित्वापि कथेय्यासी’’ति अनुजानाति, लद्धकप्पियं होति, सब्बत्थ वत्तुं वट्टति. सज्झायं करोन्तेनापि थेरो आपुच्छितब्बोयेव. एकं आपुच्छित्वा सज्झायन्तस्स अपरो आगच्छति, पुन आपुच्छनकिच्चं नत्थि. सचेपि ‘‘विस्समिस्सामी’’ति ठपितस्स आगच्छति, पुन आरभन्तेन आपुच्छितब्बं. सङ्घत्थेरे अनागतेयेव आरद्धं सज्झायन्तस्सापि ¶ एसेव नयो. एकेन सङ्घत्थेरेन ‘‘मं अनापुच्छापि यथासुखं सज्झायाही’’ति अनुञ्ञाते यथासुखं सज्झायितुं वट्टति, अञ्ञस्मिं पन आगते तं आपुच्छित्वाव सज्झायितब्बं.

यस्मिं पन विहारे सब्बेव भिक्खू बाला होन्ति अब्यत्ता न जानन्ति पातिमोक्खं उद्दिसितुं, तत्थ किं कातब्बन्ति? तेहि भिक्खूहि एको भिक्खु सामन्ता आवासा सज्जुकं पाहेतब्बो ‘‘गच्छावुसो, संखित्तेन वा वित्थारेन वा पातिमोक्खं परियापुणित्वा आगच्छाही’’ति. एवञ्चेतं लभेथ, इच्चेतं कुसलं. नो चे लभेथ, तेहि भिक्खूहि सब्बेहेव यत्थ तादिसा भिक्खू होन्ति, सो आवासो उपोसथकरणत्थाय अन्वड्ढमासं गन्तब्बो, अगच्छन्तानं दुक्कटं. इदञ्च उतुवस्सेयेव, वस्साने पन पुरिमिकाय पातिमोक्खुद्देसकेन विना न वस्सं उपगच्छितब्बं. सचे सो वस्सूपगतानं पक्कमति वा विब्भमति वा कालं वा करोति, अञ्ञस्मिं सतियेव पच्छिमिकाय वसितुं वट्टति, असति अञ्ञत्थ गन्तब्बं, अगच्छन्तानं दुक्कटं. सचे पन पच्छिमिकाय पक्कमति वा विब्भमति वा कालं वा करोति, मासद्वयं वसितब्बं.

यत्थ पन ते बाला भिक्खू विहरन्ति अब्यत्ता, सचे तत्थ कोचि भिक्खु आगच्छति बहुस्सुतो आगतागमो धम्मधरो विनयधरो मातिकाधरो पण्डितो ब्यत्तो मेधावी लज्जी कुक्कुच्चको सिक्खाकामो, तेहि भिक्खूहि सो भिक्खु सङ्गहेतब्बो अनुग्गहेतब्बो उपलापेतब्बो ¶ , उपट्ठापेतब्बो चुण्णेन मत्तिकाय दन्तकट्ठेन मुखोदकेन. नो चे सङ्गहेय्युं अनुग्गहेय्युं उपलापेय्युं, उपट्ठापेय्युं चुण्णेन मत्तिकाय दन्तकट्ठेन मुखोदकेन, सब्बेसं दुक्कटं. इध नेव थेरा, न दहरा मुच्चन्ति, सब्बेहि वारेन उपट्ठापेतब्बो. अत्तनो वारे अनुपट्ठहन्तस्स आपत्ति. तेन पन महाथेरानं परिवेणसम्मज्जनदन्तकट्ठदानादीनि न सादितब्बानि, एवम्पि सति महाथेरेहि सायंपातं उपट्ठानं आगन्तब्बं, तेन पन तेसं आगमनं ञत्वा पठमतरं महाथेरानं उपट्ठानं गन्तब्बं. सचस्स सद्धिञ्चरा भिक्खू उपट्ठाका अत्थि, ‘‘मय्हं उपट्ठाका अत्थि, तुम्हे अप्पोस्सुक्का विहरथा’’ति वत्तब्बं. अथापिस्स सद्धिञ्चरा नत्थि, तस्मिंयेव विहारे एको वा द्वे वा वत्तसम्पन्ना वदन्ति ‘‘मयं थेरस्स कत्तब्बं करिस्साम, अवसेसा फासु विहरन्तू’’ति, सब्बेसं अनापत्ति.

१७६. ‘‘यस्स ¶ सिया आपत्ति, सो आविकरेय्या’’ति(महाव. १३४) आदिवचनतो न सापत्तिकेन उपोसथो कातब्बो, तस्मा तदहुपोसथे आपत्तिं सरन्तेन देसेतब्बा. देसेन्तेन च एकं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवं वत्तब्बो ‘‘अहं, आवुसो, इत्थन्नामं आपत्तिं आपन्नो, तं पटिदेसेमी’’ति. सचे नवकतरो होति, ‘‘अहं, भन्ते’’ति वत्तब्बं. ‘‘तं पटिदेसेमी’’ति इदं पन अत्तनो अत्तनो अनुरूपवसेन ‘‘तं तुय्हमूले, तं तुम्हमूले पटिदेसेमी’’ति वुत्तेपि सुवुत्तमेव होति. पटिग्गाहकेनपि अत्तनो अत्तनो अनुरूपवसेन ‘‘पस्सथ, भन्ते, तं आपत्तिं, पस्ससि, आवुसो, तं आपत्ति’’न्ति वा वत्तब्बं, पुन देसकेन ‘‘आम, आवुसो, पस्सामि, आम, भन्ते, पस्सामी’’ति वा वत्तब्बं. पुन पटिग्गाहकेन ‘‘आयतिं, भन्ते, संवरेय्याथ, आयतिं, आवुसो, संवरेय्यासी’’ति वा वत्तब्बं. एवं वुत्ते देसकेन ‘‘साधु सुट्ठु आवुसो संवरिस्सामि, साधु सुट्ठु, भन्ते, संवरिस्सामी’’ति वा वत्तब्बं. सचे आपत्तिया वेमतिको होति, एकं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवं वत्तब्बो ‘‘अहं, आवुसो, इत्थन्नामाय आपत्तिया वेमतिको, यदा निब्बेमतिको भविस्सामि, तदा तं आपत्तिं पटिकरिस्सामी’’ति वत्वा उपोसथो कातब्बो, पातिमोक्खं सोतब्बं, न त्वेव तप्पच्चया उपोसथस्स अन्तरायो कातब्बो. ‘‘न, भिक्खवे, सभागा आपत्ति देसेतब्बा, यो देसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. न, भिक्खवे, सभागा आपत्ति पटिग्गहेतब्बा, यो पटिग्गण्हेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १६९) वचनतो यं द्वेपि जना विकालभोजनादिना सभागवत्थुना आपत्तिं आपज्जन्ति, एवरूपा वत्थुसभागा आपत्ति नेव देसेतब्बा, न च पटिग्गहेतब्बा. विकालभोजनपच्चया ¶ आपन्नं पन आपत्तिसभागं अनतिरित्तभोजनपच्चया आपन्नस्स सन्तिके देसेतुं वट्टति.

सचे पन सब्बो सङ्घो विकालभोजनादिना सभागवत्थुना लहुकापत्तिं आपज्जति, तत्थ किं कातब्बन्ति? तेहि भिक्खूहि एको भिक्खु सामन्ता आवासा सज्जुकं पाहेतब्बो ‘‘गच्छावुसो, तं आपत्तिं ¶ पटिकरित्वा आगच्छ, मयं ते सन्तिके आपत्तिं पटिकरिस्सामा’’ति. एवञ्चेतं लभेथ, इच्चेतं कुसलं. नो चे लभेथ, ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो – ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं सब्बो सङ्घो सभागं आपत्तिं आपन्नो, यदा अञ्ञं भिक्खुं सुद्धं अनापत्तिकं पस्सिस्सति, तदा तस्स सन्तिके तं आपत्तिं पटिकरिस्सती’’ति (महाव. १७१) वत्वा उपोसथो कातब्बो. सचे पन वेमतिको होति, ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं सब्बो सङ्घो सभागाय आपत्तिया वेमतिको, यदा निब्बेमतिको भविस्सति, तदा तं आपत्तिं पटिकरिस्सती’’ति (महाव. १७१) वत्वा उपोसथो कातब्बो. सचे पनेत्थ कोचि ‘‘तं सभागं आपत्तिं देसेतुं वट्टती’’ति मञ्ञमानो एकस्स सन्तिके देसेति, देसिता सुदेसिताव. अञ्ञं पन देसनापच्चया देसको पटिग्गहणपच्चया पटिग्गाहको चाति उभोपि दुक्कटं आपज्जन्ति, तं नानावत्थुकं होति, तस्मा अञ्ञमञ्ञं देसेतब्बं. एत्तावता ते निरापत्तिका होन्ति, तेसं सन्तिके सेसेहि सभागापत्तियो देसेतब्बा वा आरोचेतब्बा वा. सचे ते एवं अकत्वा उपोसथं करोन्ति, ‘‘पारिसुद्धिं आयस्मन्तो आरोचेथा’’तिआदिना नयेन सापत्तिकस्स उपोसथकरणे पञ्ञत्तं दुक्कटं आपज्जन्ति.

सचे कोचि भिक्खु पातिमोक्खे उद्दिस्समाने आपत्तिं सरति, तेन भिक्खुना सामन्तो भिक्खु एवं वत्तब्बो ‘‘अहं, आवुसो, इत्थन्नामं आपत्तिं आपन्नो, इतो वुट्ठहित्वा तं आपत्तिं पटिकरिस्सामी’’ति. सामन्तो च भिक्खु सभागोयेव वत्तब्बो. विसभागस्स हि वुच्चमाने भण्डनकलहसङ्घभेदादीनिपि होन्ति, तस्मा तस्स अवत्वा ‘‘इतो वुट्ठहित्वा पटिकरिस्सामी’’ति आभोगं कत्वा उपोसथो कातब्बो. सचे पन कोचि पातिमोक्खे उद्दिस्समाने आपत्तिया वेमतिको होति, तेनपि सभागोयेव सामन्तो भिक्खु एवं वत्तब्बो ‘‘अहं, आवुसो, इत्थन्नामाय आपत्तिया वेमतिको, यदा निब्बेमतिको भविस्सामि, तदा तं आपत्तिं पटिकरिस्सामी’’ति. एवञ्च वत्वा उपोसथो कातब्बो, पातिमोक्खं सोतब्बं, न त्वेव तप्पच्चया उपोसथस्स अन्तरायो कातब्बो.

१७७. ‘‘अनुजानामि ¶ ¶ , भिक्खवे, उपोसथागारं सम्मज्जितु’’न्ति(महाव. १५९) आदिवचनतो –

‘‘सम्मज्जनी पदीपो च, उदकं आसनेन च;

उपोसथस्स एतानि, पुब्बकरणन्ति वुच्चती’’ति. (महाव. अट्ठ. १६८) –

एवं वुत्तं चतुब्बिधं पुब्बकरणं कत्वाव उपोसथो कातब्बो. केन पन तं कातब्बन्ति? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, थेरेन भिक्खुना नवं भिक्खुं आणापेतुं, न, भिक्खवे, थेरेन आणत्तेन अगिलानेन न सम्मज्जितब्बं, यो न सम्मज्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’तिआदिवचनतो यो थेरेन आणत्तो, तेन कातब्बं. आणापेन्तेन च किञ्चि कम्मं करोन्तो वा सदाकालमेव एको वा भारनित्थरणको वा सरभाणकधम्मकथिकादीसु अञ्ञतरो वा न उपोसथागारसम्मज्जनत्थं आणापेतब्बो, अवसेसा पन वारेन आणापेतब्बा. सचे आणत्तो सम्मुञ्जनिं तावकालिकम्पि न लभति, साखाभङ्गं कप्पियं कारेत्वा सम्मज्जितब्बं, तम्पि अलभन्तस्स लद्धकप्पियं होति.

आसनपञ्ञापनत्थं आणत्तेन च सचे उपोसथागारे आसनानि नत्थि, सङ्घिकावासतो आहरित्वा पञ्ञपेत्वा पुन आहरितब्बानि, आसनेसु असति कटसारकेपि तट्टिकायोपि पञ्ञापेतुं वट्टति, तट्टिकासुपि असति साखाभङ्गानि कप्पियं कारेत्वा पञ्ञपेतब्बानि, कप्पियकारकं अलभन्तस्स लद्धकप्पियं होति.

पदीपकरणत्थं आणापेन्तेन पन ‘‘असुकस्मिं नाम ओकासे तेलं वा वट्टि वा कपल्लिका वा अत्थि, तं गहेत्वा करोही’’ति वत्तब्बो. सचे तेलादीनि नत्थि, परियेसितब्बानि, परियेसित्वा अलभन्तस्स लद्धकप्पियं होति. अपिच कपाले अग्गिपि जालेतब्बो.

‘‘छन्दपारिसुद्धिउतुक्खानं, भिक्खुगणनाच ओवादो;

उपोसथस्स एतानि, पुब्बकिच्चन्ति वुच्चती’’ति. (महाव. १६८) –

एवं ¶ वुत्तं पन चतुब्बिधम्पि पुब्बकिच्चं पुब्बकरणतो पच्छा कातब्बं. तम्पि हि अकत्वा उपोसथो न कातब्बो.

१७८. यदि ¶ सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो उपोसथं करेय्या’’ति (महाव. १४३) वचनतो यदा सङ्घस्स उपोसथकम्मं पत्तकल्लं होति, तदा तं कातब्बं, पत्तकल्लञ्च नामेतं चतूहि अङ्गेहि सङ्गहितं. तेनाहु अट्ठकथाचरिया –

‘‘उपोसथो यावतिका च भिक्खू कम्मप्पत्ता,

सभागापत्तियो च न विज्जन्ति;

वज्जनीया च पुग्गला तस्मिं न होन्ति,

पत्तकल्लन्ति वुच्चती’’ति. (महाव. अट्ठ. १६८);

तत्थ उपोसथोति तीसु उपोसथदिवसेसु अञ्ञतरदिवसो. तस्मिञ्हि सति इदं सङ्घस्स उपोसथकम्मं पत्तकल्लं नाम होति, नासति. यथाह ‘‘न च, भिक्खवे, अनुपोसथे उपोसथो कातब्बो’’ति (महाव. १८३).

यावतिका च भिक्खू कम्मप्पत्ताति यत्तका भिक्खू तस्स उपोसथकम्मस्स पत्ता युत्ता अनुरूपा सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन चत्तारो पकतत्ता, ते च खो हत्थपासं अविजहित्वा एकसीमायं ठिता. तेसु हि चतूसु भिक्खूसु एकसीमायं हत्थपासं अविजहित्वा ठितेस्वेव तं सङ्घस्स उपोसथकम्मं पत्तकल्लं नाम होति, न इतरथा. यथाह ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चतुन्नं पातिमोक्खं उद्दिसितु’’न्ति (महाव. १६८).

सभागापत्तियो च न विज्जन्तीति एत्थ यं सब्बो सङ्घो विकालभोजनादिना सभागवत्थुना लहुकापत्तिं आपज्जति, एवरूपा वत्थुसभागा सभागाति वुच्चति. एतासु अविज्जमानासुपि सभागासु विज्जमानासुपि पत्तकल्लं होतियेव.

वज्जनीया च पुग्गला तस्मिं न होन्तीति ‘‘न, भिक्खवे, सगहट्ठाय परिसाय पातिमोक्खं उद्दिसितब्ब’’न्ति (महाव. १५४) वचनतो गहट्ठो च, ‘‘न, भिक्खवे, भिक्खुनिया निसिन्नपरिसाय पातिमोक्खं उद्दिसितब्ब’’न्तिआदिना (महाव. १८३) नयेन वुत्ता भिक्खुनी, सिक्खमाना, सामणेरो, सामणेरी, सिक्खापच्चक्खातको, अन्तिमवत्थुअज्झापन्नको ¶ , आपत्तिया अदस्सने उक्खित्तको, आपत्तिया अप्पटिकम्मे उक्खित्तको, पापिकाय दिट्ठिया अप्पटिनिस्सग्गे उक्खित्तको, पण्डको, थेय्यसंवासको, तित्थियपक्कन्तको, तिरच्छानगतो, मातुघातको ¶ , पितुघातको, अरहन्तघातको, भिक्खुनीदूसको, सङ्घभेदको, लोहितुप्पादको, उभतोब्यञ्जनकोति इमे वीसति चाति एकवीसति पुग्गला वज्जनीया नाम. ते हत्थपासतो बहिकरणवसेन वज्जेतब्बा. एतेसु हि तिविधे उक्खित्तके सति उपोसथं करोन्तो सङ्घो पाचित्तियं आपज्जति, सेसेसु दुक्कटं, एत्थ च तिरच्छानगतोति यस्स उपसम्पदा पटिक्खित्ता. तित्थिया गहट्ठेनेव सङ्गहिता. एतेपि हि वज्जनीया. एवं पत्तकल्लं इमेहि चतूहि अङ्गेहि सङ्गहितन्ति वेदितब्बं. इदञ्च सब्बं पवारणाकम्मेपि योजेत्वा दस्सेतब्बं. ‘‘न, भिक्खवे, पातिमोक्खुद्देसकेन सञ्चिच्च न सावेतब्बं, यो न सावेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, पातिमोक्खुद्देसकेन वायमितुं ‘कथं सावेय्य’न्ति, वायमन्तस्स अनापत्ती’’ति (महाव. १५४) वचनतो पातिमोक्खुद्देसकेन परिसं सावेतुं वायमितब्बन्ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

उपोसथपवारणाविनिच्छयकथा समत्ता.

२६. वस्सूपनायिकविनिच्छयकथा

१७९. वस्सूपनायिकाति ¶ एत्थ पुरिमिका पच्छिमिकाति दुवे वस्सूपनायिका. तत्थ (महाव. अट्ठ. १८४ आदयो) आसाळ्हीपुण्णमाय अनन्तरे पाटिपददिवसे पुरिमिका उपगन्तब्बा, पच्छिमिका पन आसाळ्हीपुण्णमतो अपराय पुण्णमाय अनन्तरे पाटिपददिवसे. उपगच्छन्तेन च विहारं पटिजग्गित्वा पानीयं परिभोजनीयं उपट्ठापेत्वा सब्बं चेतियवन्दनादिसामीचिकम्मं निट्ठापेत्वा ‘‘इमस्मिं विहारे इमं तेमासं वस्सं उपेमी’’ति सकिं वा द्वत्तिक्खत्तुं वा वाचं निच्छारेत्वा वस्सं उपगन्तब्बं. सचेपि ‘‘इध वसिस्सामी’’ति आलयो अत्थि, असतिया पन वस्सं न उपेति, गहितसेनासनं सुग्गहितं, छिन्नवस्सो न होति, पवारेतुं लभतियेव. विनापि हि वचीभेदं आलयकरणमत्तेनपि वस्सं उपगतमेव होति. ‘‘इध वस्सं वसिस्सामी’’ति चित्तुप्पादोयेवेत्थ आलयो नाम.

‘‘न ¶ , भिक्खवे, तदहुवस्सूपनायिकाय वस्सं अनुपगन्तुकामेन सञ्चिच्च आवासो अतिक्कमितब्बो, यो अतिक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १८६) वचनतो वस्सूपनायिकदिवसे वस्सं अनुपगन्तुकामो विहारसीमं अतिक्कमति, विहारगणनाय दुक्कटं. सचे हि तं दिवसं विहारसतस्स उपचारं ओक्कमित्वा अतिक्कमति, सतं आपत्तियो. सचे पन विहारं अतिक्कमित्वा अञ्ञस्स विहारस्स उपचारं अनोक्कमित्वाव निवत्तति, एकाव आपत्ति. केनचि अन्तरायेन पुरिमिकं अनुपगतेन पच्छिमिका उपगन्तब्बा.

‘‘न, भिक्खवे, असेनासनिकेन वस्सं उपगन्तब्बं, यो उपगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २०४) वचनतो यस्स पञ्चन्नं छदनानं अञ्ञतरेन छन्नं योजितद्वारबन्धनं सेनासनं नत्थि, तेन न उपगन्तब्बं. ‘‘न, भिक्खवे, छवकुटिकाय वस्सं उपगन्तब्बं, यो उपगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(महाव. २०४) आदिवचनतो छवकुटिकायं छत्ते चाटियञ्च उपगन्तुं न वट्टति. तत्थ छवकुटिका नाम टङ्कितमञ्चादिभेदा कुटि. तत्थेव उपगन्तुं न वट्टति, सुसाने पन अञ्ञं कुटिकं कत्वा उपगन्तुं वट्टति, छत्तेपि चतूसु थम्भेसु छत्तं ठपेत्वा आवरणं कत्वा द्वारं योजेत्वा उपगन्तुं वट्टति, छत्तकुटि नामेसा ¶ होति. चाटियापि महन्तेन कपल्लेन छत्ते वुत्तनयेन कुटिकं कत्वा उपगन्तुं वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, रुक्खसुसिरे वस्सं उपगन्तब्बं, यो उपगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २०४) वचनतो सुद्धे रुक्खसुसिरे उपगन्तुं न वट्टति, महन्तस्स पन रुक्खसुसिरस्स अन्तो पदरच्छदनं कुटिकं कत्वा पविसनद्वारं योजेत्वा उपगन्तुं वट्टति, रुक्खं छिन्दित्वा खाणुकमत्थके पदरच्छदनं कुटिकं कत्वापि वट्टतियेव. ‘‘न, भिक्खवे, रुक्खविटभिया’’ति(महाव. २०४) आदिवचनतो सुद्धे विटभिमत्ते उपगन्तुं न वट्टति, महाविटपे पन अट्टकं बन्धित्वा तत्थ पदरच्छदनं कुटिकं कत्वा द्वारं योजेत्वा उपगन्तब्बं.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, वजे वस्सं उपगन्तु’’न्तिआदिवचनतो वजे सत्थे नावायञ्च उपगन्तुं वट्टति. तत्थ वजोति गोपालकानं निवासट्ठानं. वजे वुट्ठिते वजेन सद्धिं गतस्स वस्सच्छेदे अनापत्ति ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, येन वजो, तेन गन्तु’’न्ति (महाव. २०३) वुत्तत्ता. सत्थे ¶ वस्सं उपगच्छन्तेन पन वस्सूपनायिकदिवसे उपासका वत्तब्बा ‘‘कुटिका लद्धुं वट्टती’’ति. सचे करित्वा देन्ति, तत्थ पविसित्वा ‘‘इध वस्सं उपेमी’’ति तिक्खत्तुं वत्तब्बं. नो चे देन्ति, सालासङ्खेपेन ठितसकटस्स हेट्ठा उपगन्तब्बं. तम्पि अलभन्तेन आलयो कातब्बो, सत्थे पन वस्सं उपगन्तुं न वट्टति. आलयो नाम ‘‘इध वस्सं वसिस्सामी’’ति चित्तुप्पादमत्तं. सचे मग्गप्पटिपन्नेयेव सत्थे पवारणादिवसो होति, तत्थेव पवारेतब्बं. अथ सत्थो अन्तोवस्सेयेव भिक्खुना पत्थितट्ठानं पत्वा अतिक्कमति, पत्थितट्ठाने वसित्वा तत्थ भिक्खूहि सद्धिं पवारेतब्बं. अथापि सत्थो अन्तोवस्सेयेव अन्तरा एकस्मिं गामे तिट्ठति वा विप्पकिरति वा, तस्मिंयेव गामे भिक्खूहि सद्धिं वसित्वा पवारेतब्बं, अप्पवारेत्वा ततो परं गन्तुं न वट्टति. नावाय वस्सं उपगच्छन्तेनपि कुटियंयेव उपगन्तब्बं, परियेसित्वा अलभन्तेन आलयो कातब्बो. सचे अन्तोतेमासं नावा समुद्देयेव होति, तत्थेव पवारेतब्बं. अथ नावा कूलं लभति, अयञ्च परतो गन्तुकामो होति, गन्तुं न वट्टति, नावाय लद्धगामेयेव वसित्वा भिक्खूहि सद्धिं पवारेतब्बं. सचेपि नावा अनुतीरमेव अञ्ञत्थ गच्छति, भिक्खु च पठमं लद्धगामेयेव वसितुकामो, नावा गच्छतु, भिक्खुना तत्थेव वसित्वा भिक्खूहि सद्धिं पवारेतब्बं. इति वजे सत्थे नावायन्ति तीसु ठानेसु नत्थि वस्सच्छेदे आपत्ति, पवारेतुञ्च लभति.

‘‘न, भिक्खवे, वस्सं उपगन्त्वा पुरिमं वा तेमासं पच्छिमं वा तेमासं अवसित्वा चारिका ¶ पक्कमितब्बा, यो पक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १८६) वचनतो पुरिमिकाय वस्सं उपगतेन पुरिमं तेमासं, पच्छिमिकाय उपगतेन पच्छिमं तेमासं अवसित्वा चारिका न पक्कमितब्बा, वस्सं उपगन्त्वा पन अरुणं अनुट्ठापेत्वापि तदहेव सत्ताहकरणीयेन पक्कमन्तस्सपि अन्तोसत्ताहे निवत्तन्तस्स अनापत्ति, को पन वादो द्वीहतीहं वसित्वा सत्ताहकरणीयेन पक्कमन्तस्स अन्तोसत्ताहे निवत्तन्तस्स.

१८०. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सत्तन्नं सत्ताहकरणीयेन पहिते गन्तुं, न त्वेव अप्पहिते. भिक्खुस्स भिक्खुनिया सिक्खमानाय सामणेरस्स ¶ सामणेरिया उपासकस्स उपासिकाया’’ति (महाव. १८७) वचनतो पञ्चन्नं सहधम्मिकानं अञ्ञतरेन सङ्घगणपुग्गले उद्दिस्स अत्तनो वा अत्थाय विहारं अड्ढयोगं पासादं हम्मियं गुहं परिवेणं कोट्ठकं उपट्ठानसालं अग्गिसालं कप्पियकुटिं वच्चकुटिं चङ्कमं चङ्कमनसालं उदपानं उदपानसालं जन्ताघरं जन्ताघरसालं पोक्खरणिं मण्डपं आरामं आरामवत्थुं वा कारेत्वा ‘‘आगच्छन्तु भिक्खू, इच्छामि दानञ्च दातुं धम्मञ्च सोतुं भिक्खू च पस्सितु’’न्ति एवं निद्दिसित्वा पेसिते गन्तब्बं सत्ताहकरणीयेन, न त्वेव अप्पहिते. उपासको वा उपासिका वा तथेव सङ्घगणपुग्गले उद्दिस्स विहारादीसु अञ्ञतरं कारेत्वा अत्तनो वा अत्थाय निवेसनसयनिघरादीसु अञ्ञतरं कारापेत्वा अञ्ञं वा किच्चकरणीयं निद्दिसित्वा गिलानो वा हुत्वा भिक्खूनं सन्तिके दूतं पहिणेय्य ‘‘आगच्छन्तु भदन्ता, इच्छामि दानञ्च दातुं धम्मञ्च सोतुं भिक्खू च पस्सितु’’न्ति, गन्तब्बं सत्ताहकरणीयेन, न त्वेव अप्पहिते.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सत्तन्नं सत्ताहकरणीयेन अप्पहितेपि गन्तुं, पगेव पहिते. भिक्खुस्स भिक्खुनिया सिक्खमानाय सामणेरस्स सामणेरिया मातुया च पितुस्स चा’’ति (महाव. १९८) वचनतो ‘‘गिलानानं एतेसं भिक्खुआदीनं सहधम्मिकानं मातापितूनञ्च गिलानानंयेव गिलानभत्तं वा गिलानुपट्ठाकभत्तं वा भेसज्जं वा परियेसिस्सामि, पुच्छिस्सामि वा उपट्ठहिस्सामि वा’’ति इमिना कारणेन अप्पहितेपि गन्तब्बं, पगेव पहिते. अन्धकट्ठकथायं पन ‘‘ये मातापितूनं उपट्ठाका ञातका वा अञ्ञातका वा, तेसम्पि अप्पहिते गन्तुं वट्टती’’ति वुत्तं, तं नेव अट्ठकथायं, न पाळियं वुत्तं, तस्मा न गहेतब्बं.

सचे पन भिक्खुनो भाता वा अञ्ञो वा ञातको गिलानो होति, सो चे भिक्खुस्स सन्तिके दूतं पहिणेय्य ‘‘अहं गिलानो, आगच्छतु भदन्तो, इच्छामि भदन्तस्स आगत’’न्ति, गन्तब्बं सत्ताहकरणीयेन, न त्वेव अप्पहिते. सचे एकस्मिं विहारे भिक्खूहि सद्धिं ¶ वसन्तो भिक्खुभत्तिको गिलानो होति, सो चे भिक्खूनं सन्तिके दूतं पहिणेय्य ‘‘अहं गिलानो, आगच्छन्तु भिक्खू, इच्छामि भिक्खूनं आगत’’न्ति, गन्तब्बं सत्ताहकरणीयेन, न त्वेव अप्पहिते.

सचे ¶ भिक्खुस्स भिक्खुनिया सिक्खमानाय सामणेरस्स सामणेरिया अनभिरति वा कुक्कुच्चं वा दिट्ठिगतं वा उप्पन्नं होति, गन्तब्बं सत्ताहकरणीयेन अप्पहितेपि ‘‘अनभिरतिं वूपकासेस्सामि वा वूपकासापेस्सामि वा कुम्कुच्चं विनोदेस्सामि वा विनोदापेस्सामि वा दिट्ठिगतं विवेचेस्सामि वा विवेचापेस्सामि वा धम्मकथं वा करिस्सामी’’ति, पगेव पहिते. सचे कोचि भिक्खु गरुधम्मं अज्झापन्नो होति परिवासारहो मूलायपटिकस्सनारहो मानत्तारहो अब्भानारहो वा, अप्पहितेपि गन्तब्बं ‘‘परिवासदानादीसु उस्सुक्कं आपज्जिस्सामि, अनुस्सावेस्सामि, गणपूरको वा भविस्सामी’’ति, पगेव पहिते. भिक्खुनियापि मानत्तारहाय मूलायपटिकस्सनारहाय अब्भानारहाय वा एसेव नयो. सचे सामणेरो उपसम्पज्जितुकामो होति, वस्सं वा पुच्छितुकामो, सिक्खमाना वा उपसम्पज्जितुकामा होति, सिक्खा वास्सा कुपिता, सामणेरी वा सिक्खा समादियितुकामा होति, वस्सं वा पुच्छितुकामा, अप्पहितेपि गन्तब्बं, पगेव पहिते.

सचे भिक्खुस्स भिक्खुनिया वा सङ्घो कम्मं कातुकामो होति, तज्जनीयं वा नियस्सं वा पब्बाजनीयं वा पटिसारणीयं वा उक्खेपनीयं वा, अप्पहितेपि गन्तब्बं, पगेव पहिते ‘‘किं नु खो सङ्घो कम्मं न करेय्य, लहुकाय वा परिणामेय्या’’ति. सचेपि कतंयेव होति कम्मं, अप्पहितेपि गन्तब्बं ‘‘किं नु खो सम्मा वत्तेय्य, लोमं पातेय्य, नेत्थारं वत्तेय्य, सङ्घो तं कम्मं पटिप्पस्सम्भेय्या’’ति.

१८१. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सङ्घकरणीयेन गन्तु’’न्ति (महाव. १९९) वचनतो सेनासनपटिबद्धसङ्घकरणीयेनपि गन्तुं वट्टति. एत्थ (महाव. अट्ठ. १९९) हि यं किञ्चि उपोसथागारादीसु सेनासनेसु चेतियछत्तवेदिकादीसु वा कत्तब्बं, अन्तमसो भिक्खुनो पुग्गलिकसेनासनम्पि सब्बं सङ्घकरणीयमेवाति अधिप्पेतं, तस्मा तस्स निप्फादनत्थं दब्बसम्भारादीनि वा आहरितुं वड्ढकीपभुतीनं भत्तवेतनादीनि वा दातुं गन्तब्बं. अपिचेत्थ अयम्पि पाळिमुत्तकनयो वेदितब्बो – धम्मस्सवनत्थाय अनिमन्तितेन गन्तुं न वट्टति, सचे एकस्मिं महावासे पठमंयेव कतिका कता होति ‘‘असुकदिवसं ¶ नाम सन्निपतितब्ब’’न्ति, निमन्तितोयेव नाम होति, गन्तुं वट्टति. ‘‘भण्डकं धोविस्सामी’’ति गन्तुं न वट्टति. सचे पन ¶ आचरियुपज्झाया पहिणन्ति, वट्टति. नातिदूरे विहारो होति, ‘‘तत्थ गन्त्वा अज्जेव आगमिस्सामी’’ति सम्पापुणितुं न सक्कोति, वट्टति. उद्देसपरिपुच्छादीनं अत्थायपि गन्तुं न लभति, ‘‘आचरियं पन पस्सिस्सामी’’ति गन्तुं लभति. सचे नं आचरियो ‘‘अज्ज मा गच्छा’’ति वदति, वट्टति, उपट्ठाककुलं वा ञातिकुलं वा दस्सनाय गन्तुं न लभति.

सचे भिक्खूसु वस्सूपगतेसु गामो चोरेहि वुट्ठाति, तत्थ किं कातब्बन्ति? येन गामो, तेन गन्तब्बं. सचे गामो द्विधा भिज्जति, यत्थ बहुतरा मनुस्सा, तत्थ गन्तब्बं. सचे बहुतरा अस्सद्धा होन्ति अप्पसन्ना, यत्थ सद्धा पसन्ना, तत्थ गन्तब्बं. एत्थ च सचे गामो अविदूरगतो होति, तत्थ पिण्डाय चरित्वा विहारमेव आगन्त्वा वसितब्बं. सचे दूरं गतो, सत्ताहवारेन अरुणो उट्ठापेतब्बो, न सक्का चे होति, तत्थेव सभागट्ठाने वसितब्बं. सचे मनुस्सा यथापवत्तानि सलाकभत्तादीनि देन्ति, ‘‘न मयं तस्मिं विहारे वसिम्हा’’ति वत्तब्बा. ‘‘मयं विहारस्स वा पासादस्स वा न देम, तुम्हाकं देम, यत्थ कत्थचि वसित्वा भुञ्जथा’’ति वुत्ते पन यथासुखं भुञ्जितब्बं, तेसंयेव तं पापुणाति. ‘‘तुम्हाकं वसनट्ठाने पापुणापेत्वा भुञ्जथा’’ति वुत्ते पन यत्थ वसन्ति, तत्थ नेत्वा वस्सग्गेन पापुणापेत्वा भुञ्जितब्बं. सचे पवारितकाले वस्सावासिकं देन्ति, यदि सत्ताहवारेन अरुणं उट्ठापयिंसु, गहेतब्बं. छिन्नवस्सेहि पन ‘‘न मयं तत्थ वसिम्ह, छिन्नवस्सा मय’’न्ति वत्तब्बं. यदि ‘‘येसं अम्हाकं सेनासनं पापितं, ते गण्हन्तू’’ति वदन्ति, गहेतब्बं. यं पन ‘‘विहारे उपनिक्खित्तकं मा विनस्सी’’ति इध आहटं चीवरादिवेभङ्गियभण्डं, तं तत्थेव गन्त्वा अपलोकेत्वा भाजेतब्बं. ‘‘इतो अय्यानं चत्तारो पच्चये देथा’’ति कप्पियकारकानं दिन्ने खेत्तवत्थुआदिके तत्रुप्पादेपि एसेव नयो. सङ्घिकञ्हि वेभङ्गियभण्डं अन्तोविहारे वा बहिसीमाय वा होतु, बहिसीमाय ठितानं अपलोकेत्वा भाजेतुं न वट्टति. उभयत्थ ठितम्पि पन अन्तोसीमाय ठितानं अपलोकेत्वा भाजेतुं वट्टतियेव.

सचे ¶ पन वस्सूपगता भिक्खू वाळेहि उब्बाळ्हा होन्ति, गण्हन्तिपि परिपातेन्तिपि, सरीसपेहि वा उब्बाळ्हा होन्ति, डंसन्तिपि परिपातेन्तिपि, चोरेहि वा उब्बाळ्हा होन्ति, विलुम्पन्तिपि आकोटेन्तिपि, पिसाचेहि वा उब्बाळ्हा होन्ति, आविसन्तिपि हनन्तिपि, ‘‘एसेव अन्तरायो’’ति पक्कमितब्बं, नत्थि वस्सच्छेदे आपत्ति. सचे गामो अग्गिना वा दड्ढो होति, उदकेन वा वुळ्हो. भिक्खू पिण्डकेन किलमन्ति, ‘‘एसेव अन्तरायो’’ति पक्कमितब्बं, वस्सच्छेदे अनापत्ति. सेनासनं अग्गिना वा दड्ढं होति, उदकेन वा वुळ्हं, भिक्खू सेनासनेन किलमन्ति, ‘‘एसेव अन्तरायो’’ति पक्कमितब्बं, वस्सच्छेदे अनापत्ति. सचे ¶ वस्सूपगता भिक्खू न लभन्ति लूखस्स वा पणीतस्स वा भोजनस्स यावदत्थं पारिपूरिं, ‘‘एसेव अन्तरायो’’ति पक्कमितब्बं. सचे लभन्ति लूखस्स वा पणीतस्स वा भोजनस्स यावदत्थं पारिपूरिं, न लभन्ति सप्पायानि भोजनानि, ‘‘एसेव अन्तरायो’’ति पक्कमितब्बं. सचेपि लभन्ति लूखस्स वा पणीतस्स वा भोजनस्स यावदत्थं पारिपूरिं, लभन्ति सप्पायानि भोजनानि, न लभन्ति सप्पायानि भेसज्जानि, ‘‘एसेव अन्तरायो’’ति पक्कमितब्बं. सचे लभन्ति लूखस्स वा पणीतस्स वा भोजनस्स यावदत्थं पारिपूरिं, लभन्ति सप्पायानि भोजनानि, लभन्ति सप्पायानि भेसज्जानि, न लभन्ति पतिरूपं उपट्ठाकं, ‘‘एसेव अन्तरायो’’ति पक्कमितब्बं, सब्बत्थ वस्सच्छेदे अनापत्ति.

सचे पन वस्सूपगतं भिक्खुं इत्थी निमन्तेति ‘‘एहि, भन्ते, हिरञ्ञं वा ते देमि, सुवण्णं वा खेत्तं वा वत्थुं वा गावुं वा गाविं वा दासं वा दासिं वा ते देमि, धीतरं वा ते देमि भरियत्थाय, अहं वा ते भरिया होमि, अञ्ञं वा ते भरियं आनेमी’’ति, तत्र चे भिक्खुनो एवं होति ‘‘लहुपरिवत्तं खो चित्तं वुत्तं भगवता, सियापिमे ब्रह्मचरियस्स अन्तरायो’’ति, पक्कमितब्बं, नत्थि वस्सच्छेदे आपत्ति. वुत्तनयेनेव वेसी वा निमन्तेति, थुल्लकुमारी वा निमन्तेति, पण्डको वा निमन्तेति, ञातका वा निमन्तेन्ति, राजानो वा निमन्तेन्ति, चोरा वा निमन्तेन्ति, धुत्ता वा निमन्तेन्ति, एसेव नयो. सचे वस्सूपगतो भिक्खु पस्सति असामिकं निधिं, तत्र चे भिक्खुनो एवं होति ‘‘लहुपरिवत्तं खो चित्तं वुत्तं भगवता, सियापि मे ब्रह्मचरियस्स अन्तरायो’’ति, पक्कमितब्बं, अनापत्ति वस्सच्छेदे.

सचे ¶ वस्सूपगतो भिक्खु पस्सति सम्बहुले भिक्खू सङ्घभेदाय परक्कमन्ते, सुणाति वा ‘‘सम्बहुला भिक्खू सङ्घभेदाय परक्कमन्ती’’ति, तत्र चे भिक्खुनो एवं होति ‘‘गरुको खो सङ्घभेदो वुत्तो भगवता, मा मयि सम्मुखीभूते सङ्घो भिज्जी’’ति, पक्कमितब्बं, अनापत्ति वस्सच्छेदे. सचे वस्सूपगतो भिक्खु सुणाति ‘‘असुकस्मिं किर आवासे सम्बहुला भिक्खू सङ्घभेदाय परक्कमन्ती’’ति, तत्र चे भिक्खुनो एवं होति ‘‘ते च खो मे भिक्खू मित्ता, त्याहं वक्खामि ‘गरुको खो, आवुसो, सङ्घभेदो वुत्तो भगवता, मा आयस्मन्तानं सङ्घभेदो रुच्चित्था’ति, करिस्सन्ति मे वचनं सुस्सूसिस्सन्ति, सोतं ओदहिस्सन्ती’’ति, पक्कमितब्बं, अनापत्ति वस्सच्छेदे, भिन्ने पन सङ्घे गन्त्वा करणीयं नत्थि.

सचे ¶ पन कोचि भिक्खु ‘‘इमं तेमासं इध वस्सं वसथा’’ति वुत्ते पटिस्सुणित्वा विसंवादेति, दुक्कटं. न केवलं तस्सेव पटिस्सवस्स विसंवादे दुक्कटं, ‘‘इमं तेमासं भिक्खं गण्हथ, उभोपि मयं इध वस्सं वसिस्साम, एकतो उद्दिसापेस्सामा’’ति एवमादिनापि तस्स तस्स पटिस्सवस्स विसंवादे दुक्कटं. तञ्च खो पठमं सुद्धचित्तस्स पच्छा विसंवादनपच्चया, पठमम्पि असुद्धचित्तस्स पन पटिस्सवे पाचित्तियं. विसंवादे दुक्कटन्ति पाचित्तियेन सद्धिं दुक्कटं युज्जति.

१८२. वस्सूपगतेहि (चूळव. अट्ठ. ३१८) अन्तोवस्से निबद्धवत्तं ठपेत्वा वस्सूपगता भिक्खू ‘‘सम्मुञ्जनियो बन्धथा’’ति वत्तब्बा. सुलभा चे दण्डका चेव सलाकायो च होन्ति, एककेन छ पञ्च मुट्ठिसम्मुञ्जनियो द्वे तिस्सो यट्ठिसम्मुञ्जनियो वा बन्धितब्बा. दुल्लभा होन्ति, द्वे तिस्सो मुट्ठिसम्मुञ्जनियो एका यट्ठिसम्मुञ्जनी बन्धितब्बा. सामणेरेहि पञ्च पञ्च उक्का वा कोट्टेतब्बा, वसनट्ठानेसु कसावपरिभण्डं कातब्बं. वत्तं करोन्तेहि च न उद्दिसितब्बं न उद्दिसापेतब्बं, न सज्झायो कातब्बो, न पब्बाजेतब्बं न उपसम्पादेतब्बं, न निस्सयो दातब्बो, न धम्मस्सवनं कातब्बं. सब्बेव हि एते पपञ्चा, निप्पपञ्चा हुत्वा समणधम्ममेव करिस्सामाति वा सब्बे तेरस धुतङ्गानि समादियन्तु, सेय्यं अकप्पेत्वा ठानचङ्कमेहि वीतिनामेन्तु, मूगब्बतं गण्हन्तु, सत्ताहकरणीयेन गतापि ¶ भाजनीयभण्डं लभन्तूति वा एवरूपं अधम्मिकवत्तं न कातब्बं. एवं पन कातब्बं – परियत्तिधम्मो नाम तिविधम्पि सद्धम्मं पतिट्ठापेति, तस्मा सक्कच्चं उद्दिसथ उद्दिसापेथ, सज्झायं करोथ, पधानघरे वसन्तानं सङ्घट्टनं अकत्वा अन्तोविहारे निसीदित्वा उद्दिसथ उद्दिसापेथ, सज्झायं करोथ, धम्मस्सवनं समिद्धं करोथ, पब्बाजेन्ता सोधेत्वा पब्बाजेथ, सोधेत्वा उपसम्पादेथ, सोधेत्वा निस्सयं देथ. एकोपि हि कुलपुत्तो पब्बज्जञ्च उपसम्पदञ्च लभित्वा सकलं सासनं पतिट्ठापेति, अत्तनो थामेन यत्तकानि सक्कोथ, तत्तकानि धुतङ्गानि समादियथ, अन्तोवस्सं नामेतं सकलदिवसं रत्तिया च पठमयामपच्छिमयामेसु अप्पमत्तेहि भवितब्बं, वीरियं आरभितब्बं. पोराणकमहाथेरापि सब्बपलिबोधे छिन्दित्वा अन्तोवस्से एकचारियवत्तं पूरयिंसु, भस्से मत्तं जानित्वा दसवत्थुकथं दसअसुभदसानुस्सतिअट्ठतिंसारम्मणकथं कातुं वट्टति, आगन्तुकानं वत्तं कातुं, सत्ताहकरणीयेन गतानं अपलोकेत्वा दातुं वट्टतीति एवरूपं वत्तं कातब्बं.

अपिच भिक्खू ओवदितब्बा ‘‘विग्गाहिकपिसुणफरुसवचनानि मा वदथ, दिवसे दिवसे सीलानि आवज्जेन्ता चतुरारक्खं अहापेन्ता मनसिकारबहुला विहरथा’’ति. दन्तकट्ठखादनवत्तं ¶ आचिक्खितब्बं, चेतियं वा बोधिं वा वन्दन्तेन गन्धमालं वा पूजेन्तेन पत्तं वा थविकाय पक्खिपन्तेन न कथेतब्बं, भिक्खाचारवत्तं आचिक्खितब्बं, अन्तोगामे मनुस्सेहि सद्धिं पच्चयसञ्ञुत्तकथा वा विसभागकथा वा न कथेतब्बा, रक्खितिन्द्रियेहि भवितब्बं, खन्धकवत्तञ्च सेखियवत्तञ्च पूरेतब्बन्ति एवरूपा बहुकापि निय्यानिककथा आचिक्खितब्बाति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

वस्सूपनायिकविनिच्छयकथा समत्ता.

२७. उपज्झायादिवत्तविनिच्छयकथा

१८३. वत्तन्ति ¶ ¶ एत्थ पन वत्तं नामेतं उपज्झायवत्तं आचरियवत्तं आगन्तुकवत्तं आवासिकवत्तं गमिकवत्तं भत्तग्गवत्तं पिण्डचारिकवत्तं आरञ्ञिकवत्तं सेनासनवत्तं जन्ताघरवत्तं वच्चकुटिवत्तन्ति बहुविधं. तत्थ उपज्झायवत्तं ताव एवं वेदितब्बं – सद्धिविहारिकेन कालस्सेव उट्ठाय उपाहना ओमुञ्चित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा उपज्झायस्स दन्तकट्ठं दातब्बं, मुखोदकं दातब्बं. तत्थ दन्तकट्ठं देन्तेन महन्तं मज्झिमं खुद्दकन्ति तीणि दन्तकट्ठानि उपनेत्वा इतो यं तीणि दिवसानि गण्हाति, चतुत्थदिवसतो पट्ठाय तादिसमेव दातब्बं. सचे अनियमं कत्वा यं वा तं वा गण्हाति, अथ यादिसं लभति, तादिसं दातब्बं. मुखोदकं देन्तेनपि सीतञ्च उण्हञ्च उदकं उपनेत्वा ततो यं तीणि दिवसानि वळञ्जेति. चतुत्थदिवसतो पट्ठाय तादिसमेव मुखधोवनोदकं दातब्बं. सचे दुविधम्पि वळञ्जेति, दुविधम्पि उपनेतब्बं. उदकं मुखधोवनट्ठाने ठपेत्वा वच्चकुटितो पट्ठाय सम्मज्जितब्बं. थेरे वच्चकुटिगते परिवेणं सम्मज्जितब्बं, एवं परिवेणं असुञ्ञं होति. थेरे वच्चकुटितो अनिक्खन्तेयेव आसनं पञ्ञपेतब्बं. सरीरकिच्चं कत्वा आगन्त्वा तस्मिं निसिन्नस्स सचे यागु होति, भाजनं धोवित्वा यागु उपनामेतब्बा, यागुं पिवितस्स उदकं दत्वा भाजनं पटिग्गहेत्वा नीचं कत्वा साधुकं अप्पटिघंसन्तेन धोवित्वा पटिसामेतब्बं. उपज्झायम्हि वुट्ठिते आसनं उद्धरितब्बं. सचे सो देसो उक्लापो होति केनचि कचवरेन संकिण्णो, सो देसो सम्मज्जितब्बो. सचे पन अञ्ञो कचवरो नत्थि, उदकफुसितानेव होन्ति, हत्थेन पमज्जितब्बो.

सचे उपज्झायो गामं पविसितुकामो होति, निवासनं दातब्बं, पटिनिवासनं पटिग्गहेतब्बं, कायबन्धनं दातब्बं, सगुणं कत्वा सङ्घाटियो दातब्बा, धोवित्वा पत्तो सउदको दातब्बो. सचे उपज्झायो पच्छासमणं आकङ्खति, तिमण्डलं पटिच्छादेन्तेन परिमण्डलं निवासेत्वा कायबन्धनं बन्धित्वा सगुणं कत्वा सङ्घाटियो पारुपित्वा गण्ठिकं पटिमुञ्चित्वा धोवित्वा पत्तं गहेत्वा उपज्झायस्स पच्छासमणेन होतब्बं, नातिदूरे गन्तब्बं, नाच्चासन्ने गन्तब्बं. एत्थ पन सचे उपज्झायं निवत्तित्वा ओलोकेन्तं एकेन वा द्वीहि वा पदवीतिहारेहि सम्पापुणाति, एत्तावता नातिदूरे नाच्चासन्ने गतो होतीति वेदितब्बं. सचे ¶ उपज्झायेन भिक्खाचारे यागुया वा भत्ते वा लद्धे पत्तो उण्हो वा भारिको वा होति, अत्तनो ¶ पत्तं तस्स दत्वा सो पत्तो गहेतब्बो, न उपज्झायस्स भणमानस्स अन्तरन्तरा कथा ओपातेतब्बा. इतो पट्ठाय पन यत्थ यत्थ न-कारेन पटिसेधो करीयति, सब्बत्थ दुक्कटापत्ति वेदितब्बा. उपज्झायो आपत्तिसामन्ता भणमानो निवारेतब्बो. निवारेन्तेन च ‘‘भन्ते, ईदिसं नाम वत्तुं वट्टति, आपत्ति न होती’’ति एवं पुच्छन्तेन विय वारेतब्बो, ‘‘वारेस्सामी’’ति पन कत्वा ‘‘महल्लक, मा एवं भणा’’ति न वत्तब्बो.

सचे आसन्ने गामो होति, विहारे वा गिलानो भिक्खु होति, गामतो पठमतरं आगन्तब्बं. सचे दूरे गामो होति, उपज्झायेन सद्धिं आगच्छन्तोपि नत्थि, तेनेव सद्धिं गामतो निक्खमित्वा चीवरेन पत्तं वेठेत्वा अन्तरामग्गतो पठमतरं आगन्तब्बं. एवं पठमतरं आगतेन आसनं पञ्ञपेतब्बं, पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं उपनिक्खिपितब्बं, पच्चुग्गन्त्वा पत्तचीवरं पटिग्गहेतब्बं, पटिनिवासनं दातब्बं, निवासनं पटिग्गहेतब्बं. सचे चीवरं सेदग्गहितं होति, मुहुत्तं उण्हे ओतापेतब्बं, न च उण्हे चीवरं निदहितब्बं, चीवरं सङ्घरितब्बं. चीवरं सङ्घरन्तेन च चतुरङ्गुलं कण्णं उस्सारेत्वा चीवरं सङ्घरितब्बं. किंकारणा? मा मज्झे भङ्गो अहोसीति. समं कत्वा सङ्घरितस्स हि मज्झे भङ्गो होति, ततो निच्चं भिज्जमानं दुब्बलं होति, तं निवारणत्थमेतं वुत्तं. तस्मा यथा अज्ज भङ्गट्ठानेयेव स्वे न भिज्जिस्सति, तथा दिवसे दिवसे चतुरङ्गुलं उस्सारेत्वा सङ्घरितब्बं, ओभोगे कायबन्धनं कातब्बं.

सचे पिण्डपातो होति, उपज्झायो च भुञ्जितुकामो होति, उदकं दत्वा पिण्डपातो उपनामेतब्बो, उपज्झायो पानीयेन पुच्छितब्बो. पुच्छन्तेन च तिक्खत्तुं ‘‘पानीयं, भन्ते, आहरीयतू’’ति पानीयेन पुच्छितब्बो. सचे कालो अत्थि, उपज्झाये भुत्ते सयं भुञ्जितब्बं. सचे उपकट्ठो कालो, पानीयं उपज्झायस्स सन्तिके ठपेत्वा सयम्पि भुञ्जितब्बं. भुत्ताविस्स उदकं दत्वा पत्तं पटिग्गहेत्वा नीचं कत्वा साधुकं अप्पटिघंसन्तेन धोवित्वा वोदकं कत्वा मुहुत्तं उण्हे ओतापेतब्बो, न च उण्हे पत्तो निदहितब्बो, पत्तचीवरं निक्खिपितब्बं. पत्तं निक्खिपन्तेन ¶ एकेन हत्थेन पत्तं गहेत्वा एकेन हत्थेन हेट्ठामञ्चं वा हेट्ठापीठं वा परामसित्वा पत्तो निक्खिपितब्बो, न च तट्टिकचम्मखण्डादीहि अनन्तरहिताय भूमिया पत्तो निक्खिपितब्बो. सचे पन काळवण्णकता वा सुधाबद्धा वा भूमि होति निरजमत्तिका, तथारूपाय भूमिया ठपेतुं वट्टति, धोतवालिकायपि ठपेतुं वट्टति, पंसुरजसक्खरादीसु न वट्टति. तत्र पन पण्णं वा आधारकं वा ठपेत्वा तत्र निक्खिपितब्बो. चीवरं निक्खिपन्तेन एकेन हत्थेन चीवरं गहेत्वा एकेन हत्थेन चीवरवंसं वा चीवररज्जुं वा पमज्जित्वा ¶ पारतो अन्तं ओरतो भोगं कत्वा चीवरं निक्खिपितब्बं. इदञ्च चीवरवंसादीनं हेट्ठा हत्थं पवेसेत्वा अभिमुखेन हत्थेन सणिकं निक्खिपनत्थं वुत्तं. अन्ते पन गहेत्वा भोगेन चीवरवंसादीनं उपरि खिपन्तस्स भित्तियं भोगो पटिहञ्ञति, तस्मा तथा न कातब्बं. उपज्झायम्हि वुट्ठिते आसनं उद्धरितब्बं, पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं पटिसामेतब्बं. सचे सो देसो उक्लापो होति, सो देसो सम्मज्जितब्बो.

सचे उपज्झायो नहायितुकामो होति, नहानं पटियादेतब्बं. सचे सीतेन अत्थो होति, सीतं पटियादेतब्बं. सचे उण्हेन अत्थो होति, उण्हं पटियादेतब्बं.

सचे उपज्झायो जन्ताघरं पविसितुकामो होति, चुण्णं सन्नेतब्बं, मत्तिका तेमेतब्बा. जन्ताघरपीठं आदाय उपज्झायस्स पिट्ठितो पिट्ठितो गन्त्वा जन्ताघरपीठं दत्वा चीवरं पटिग्गहेत्वा एकमन्ते निद्धूमट्ठाने ठपेतब्बं, चुण्णं दातब्बं, मत्तिका दातब्बा. सचे उस्सहति, जन्ताघरं पविसितब्बं, पविसन्तेन मत्तिकाय मुखं मक्खेत्वा पुरतो च पच्छतो च पटिच्छादेत्वा जन्ताघरं पविसितब्बं. न थेरे भिक्खू अनुपखज्ज निसीदितब्बं, न नवा भिक्खू आसनेन पटिबाहितब्बा, जन्ताघरे उपज्झायस्स परिकम्मं कातब्बं. जन्ताघरे परिकम्मं नाम अङ्गारमत्तिकाउण्होदकदानादिकं सब्बकिच्चं. जन्ताघरा निक्खमन्तेन जन्ताघरपीठं आदाय पुरतो च पच्छतो च पटिच्छादेत्वा जन्ताघरा निक्खमितब्बं.

उदकेपि उपज्झायस्स अङ्गपच्चङ्गघंसनादिकं परिकम्मं कातब्बं, नहातेन पठमतरं उत्तरित्वा अत्तनो गत्तं वोदकं कत्वा निवासेत्वा उपज्झायस्स गत्ततो उदकं पमज्जितब्बं, निवासनं दातब्बं, सङ्घाटि दातब्बा ¶ , जन्ताघरपीठं आदाय पठमतरं आगन्त्वा आसनं पञ्ञपेतब्बं, पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं उपनिक्खिपितब्बं, उपज्झायो पानीयेन पुच्छितब्बो. जन्ताघरे हि उण्हसन्तापेन पिपासा होति. सचे उद्दिसापेतुकामो होति, उद्दिसितब्बो. सचे परिपुच्छितुकामो होति, परिपुच्छितब्बो.

यस्मिं विहारे उपज्झायो विहरति, सचे सो विहारो उक्लापो होति, सचे उस्सहति, केनचि गेलञ्ञेन अनभिभूतो होति, सोधेतब्बो. अगिलानेन हि सद्धिविहारिकेन सट्ठिवस्सेनपि सब्बं उपज्झायवत्तं कातब्बं, अनादरेन अकरोन्तस्स वत्तभेदे दुक्कटं, न-कारपटिसंयुत्तेसु पन पदेसु गिलानस्सपि पटिक्खित्तकिरियं करोन्तस्स दुक्कटमेव. विहारं सोधेन्तेन पठमं पत्तचीवरं नीहरित्वा ¶ एकमन्तं निक्खिपितब्बं, निसीदनपच्चत्थरणं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं, भिसिबिम्बोहनं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं, मञ्चो नीचं कत्वा साधुकं अपटिघंसन्तेन असङ्घट्टेन्तेन कवाटपीठं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बो, पीठं नीचं कत्वा साधुकं अपटिघंसन्तेन असङ्घट्टेन्तेन कवाटपीठं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं, मञ्चपटिपादका नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बा, खेळमल्लको नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बो, अपस्सेनफलकं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं. भूमत्थरणं यथापञ्ञत्तं सल्लक्खेत्वा नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं. सचे विहारे सन्तानकं होति, उल्लोका पठमं ओहारेतब्बं, आलोकसन्धिकण्णभागा पमज्जितब्बा. सचे गेरुकपरिकम्मकता भित्ति कण्णकिता होति, चोळकं तेमेत्वा पीळेत्वा पमज्जितब्बा. सचे काळवण्णकता भूमि कण्णकिता होति, चोळकं तेमेत्वा पीळेत्वा पमज्जितब्बा. सचे अकता होति भूमि, उदकेन परिप्फोसित्वा परिप्फोसित्वा सम्मज्जितब्बा ‘‘मा विहारो रजेन उहञ्ञी’’ति, सङ्कारं विचिनित्वा एकमन्तं छड्डेतब्बं.

भूमत्थरणं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा अभिहरित्वा यथा पठमं पञ्ञत्तं अहोसि, तथेव पञ्ञपेतब्बं. एतदत्थमेव हि ‘‘यथापञ्ञत्तं सल्लक्खेत्वा नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्ब’’न्ति वुत्तं. सचे पन पठमं अजानन्तेन केनचि पञ्ञत्तं अहोसि, समन्ततो भित्तिं द्वङ्गुलमत्तेन वा तिवङ्गुलमत्तेन वा मोचेत्वा पञ्ञपेतब्बं. इदञ्हेत्थ पञ्ञापनवत्तं ¶ – सचे कटसारको होति अतिमहन्तो च, छिन्दित्वा कोटिं निवत्तेत्वा बन्धित्वा पञ्ञपेतब्बो. सचे कोटिं निवत्तेत्वा बन्धितुं न जानाति, न छिन्दितब्बो. मञ्चपटिपादका ओतापेत्वा पमज्जित्वा यथाठाने ठपेतब्बा, मञ्चो ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा नीचं कत्वा साधुकं अपटिघंसन्तेन असङ्घट्टेन्तेन कवाटपीठं अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बो, पीठं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा नीचं कत्वा साधुकं अपटिघंसन्तेन असङ्घट्टेन्तेन कवाटपीठं अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बं, भिसिबिम्बोहनं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बं, निसीदनपच्चत्थरणं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बं, खेळमल्लको ओतापेत्वा पमज्जित्वा अतिहरित्वा यथाठाने ठपेतब्बो, अपस्सेनफलकं ओतापेत्वा पमज्जित्वा अतिहरित्वा यथाठाने ठपेतब्बं. पत्तचीवरं निक्खिपितब्बं, पत्तं निक्खिपन्तेन एकेन हत्थेन पत्तं गहेत्वा एकेन हत्थेन हेट्ठामञ्चं वा हेट्ठापीठं वा परामसित्वा पत्तो निक्खिपितब्बो, न च अनन्तरहिताय भूमिया पत्तो निक्खिपितब्बो. चीवरं निक्खिपन्तेन एकेन हत्थेन चीवरं गहेत्वा एकेन हत्थेन चीवरवंसं वा चीवररज्जुं वा पमज्जित्वा पारतो अन्तं, ओरतो भोगं कत्वा चीवरं निक्खिपितब्बं.

सचे ¶ पुरत्थिमा सरजा वाता वायन्ति, पुरत्थिमा वातपाना थकेतब्बा. सचे पच्छिमा, उत्तरा, दक्खिणा सरजा वाता वायन्ति, दक्खिणा वातपाना थकेतब्बा. सचे सीतकालो होति, दिवा वातपाना विवरितब्बा, रत्तिं थकेतब्बा. सचे उण्हकालो होति, दिवा थकेतब्बा, रत्तिं विवरितब्बा.

सचे उक्लापं होति, परिवेणं सम्मज्जितब्बं, कोट्ठको सम्मज्जितब्बो, उपट्ठानसाला सम्मज्जितब्बा, अग्गिसाला सम्मज्जितब्बा, वच्चकुटि सम्मज्जितब्बा, पानीयं परिभोजनीयं उपट्ठपेतब्बं, आचमनकुम्भिया उदकं आसिञ्चितब्बं.

सचे उपज्झायस्स अनभिरति उप्पन्ना होति, सद्धिविहारिकेन अञ्ञत्थ नेतब्बो, अञ्ञो वा भिक्खु वत्तब्बो ‘‘थेरं गहेत्वा अञ्ञत्थ गच्छा’’ति, धम्मकथा वास्स कातब्बा. सचे उपज्झायस्स कुक्कुच्चं उप्पन्नं होति, सद्धिविहारिकेन विनोदेतब्बं, अञ्ञेन वा विनोदापेतब्बं धम्मकथा ¶ वास्स कातब्बा. सचे उपज्झायस्स दिट्ठिगतं उप्पन्नं होति, सद्धिविहारिकेन विस्सज्जेतब्बं, अञ्ञो वा वत्तब्बो ‘‘थेरं दिट्ठिगतं विस्सज्जापेही’’ति, धम्मकथा वास्स कातब्बा. सचे उपज्झायो गरुधम्मं अज्झापन्नो होति परिवासारहो, सद्धिविहारिकेन उस्सुक्कं कातब्बं, परिवासदानत्थं सो सो भिक्खु उपसङ्कमित्वा याचितब्बो. सचे अत्तना पटिबलो होति, अत्तनाव दातब्बो. नो चे पटिबलो होति, अञ्ञेन दापेतब्बो. सचे उपज्झायो मूलायपटिकस्सनारहो होति मानत्तारहो अब्भानारहो वा, वुत्तनयेनेव उस्सुक्कं कातब्बं. सचे सङ्घो उपज्झायस्स कम्मं कत्तुकामो होति तज्जनीयं वा नियस्सं वा पब्बाजनीयं वा पटिसारणीयं वा उक्खेपनीयं वा, सद्धिविहारिकेन उस्सुक्कं कातब्बं ‘‘केन नु खो उपायेन सङ्घो उपज्झायस्स कम्मं न करेय्य, लहुकाय वा परिणामेय्या’’ति. सद्धिविहारिकेन हि ‘‘उपज्झायस्स उक्खेपनीयकम्मं कत्तुकामो सङ्घो’’ति ञत्वा एकमेकं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा ‘‘मा, भन्ते, अम्हाकं उपज्झायस्स कम्मं करित्था’’ति याचितब्बा. सचे करोन्तियेव, ‘‘तज्जनीयं वा नियस्सं वा लहुककम्मं करोथा’’ति याचितब्बा. सचे करोन्तियेव, अथ उपज्झायो ‘‘सम्मा वत्तथ, भन्ते’’ति याचितब्बो. इति तं सम्मा वत्तापेत्वा ‘‘पटिप्पस्सम्भेथ, भन्ते, कम्म’’न्ति भिक्खू याचितब्बा.

सचे उपज्झायस्स चीवरं धोवितब्बं होति, सद्धिविहारिकेन धोवितब्बं, उस्सुक्कं वा कातब्बं ‘‘किन्ति नु खो उपज्झायस्स चीवरं धोवियेथा’’ति. सचे उपज्झायस्स चीवरं कातब्बं ¶ होति, रजनं वा पचितब्बं, चीवरं वा रजेतब्बं होति, सद्धिविहारिकेन सब्बं कातब्बं, उस्सक्कं वा कातब्बं ‘‘किन्ति नु खो उपज्झायस्स चीवरं रजियेथा’’ति. चीवरं रजन्तेन साधुकं संपरिवत्तेत्वा रजेतब्बं, न च अच्छिन्ने थेवे पक्कमितब्बं.

न उपज्झायं अनापुच्छा एकच्चस्स पत्तो दातब्बो, न एकच्चस्स पत्तो पटिग्गहेतब्बो, न एकच्चस्स चीवरं दातब्बं, न एकच्चस्स चीवरं पटिग्गहेतब्बं, न एकच्चस्स परिक्खारो दातब्बो, न एकच्चस्स परिक्खारो पटिग्गहेतब्बो, न एकच्चस्स केसा छेदेतब्बा, न एकच्चेन केसा छेदापेतब्बा ¶ , न एकच्चस्स परिकम्मं कातब्बं, न एकच्चेन परिकम्मं कारापेतब्बं, न एकच्चस्स वेय्यावच्चो कातब्बो, न एकच्चेन वेय्यावच्चो कारापेतब्बो, न एकच्चस्स पच्छासमणेन होतब्बं, न एकच्चो पच्छासमणो आदातब्बो, न एकच्चस्स पिण्डपातो नीहरितब्बो, न एकच्चेन पिण्डपातो नीहरापेतब्बो, न उपज्झायं अनापुच्छा गामो पविसितब्बो, पिण्डाय वा अञ्ञेन वा करणीयेन पविसितुकामेन आपुच्छित्वाव पविसितब्बो. सचे उपज्झायो कालस्सेव वुट्ठाय दूरं भिक्खाचारं गन्तुकामो होति, ‘‘दहरा पिण्डाय पविसन्तू’’ति वत्वा गन्तब्बं. अवत्वा गते परिवेणं गन्त्वा उपज्झायं अपस्सन्तेन गामं पविसितुं वट्टति. सचे गामं पविसन्तोपि पस्सति, दिट्ठट्ठानतो पट्ठाय आपुच्छितुंयेव वट्टति. न उपज्झायं अनापुच्छा वासत्थाय वा असुभदस्सनत्थाय वा सुसानं गन्तब्बं, न दिसा पक्कमितब्बा, पक्कमितुकामेन पन कम्मं आचिक्खित्वा यावततियं याचितब्बो. सचे अनुजानाति, साधु, नो चे अनुजानाति, तं निस्साय वसतो चस्स उद्देसो वा परिपुच्छा वा कम्मट्ठानं वा न सम्पज्जति, उपज्झायो बालो होति अब्यत्तो, केवलं अत्तनो सन्तिके वसापेतुकामताय एव गन्तुं न देति, एवरूपे निवारेन्तेपि गन्तुं वट्टति. सचे उपज्झायो गिलानो होति, यावजीवं उपट्ठापेतब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं, न कत्थचि गन्तब्बं. सचे अञ्ञो भिक्खु उपट्ठाको अत्थि, भेसज्जं परियेसित्वा तस्स हत्थे दत्वा ‘‘भन्ते, अयं उपट्ठहिस्सती’’ति वत्वा गन्तब्बं. इदं ताव उपज्झायवत्तं.

१८४. इदमेव च अन्तेवासिकेन आचरियस्स कत्तब्बत्ता आचरियवत्तन्ति वुच्चति. नाममत्तमेव हेत्थ नानं. तत्थ याव चीवररजनं, ताव वत्ते अकरियमाने उपज्झायस्स आचरियस्स च परिहानि होति, तस्मा तं अकरोन्तस्स निस्सयमुत्तकस्सपि अमुत्तकस्सपि आपत्तियेव, एकच्चस्स पत्तदानतो पट्ठाय अमुत्तनिस्सयस्सेव आपत्ति. उपज्झाये आचरिये वा वत्तं सादियन्ते सद्धिविहारिका अन्तेवासिका च बहुकापि होन्तु, सब्बेसं आपत्ति. सचे ¶ उपज्झायो आचरियो वा ‘‘मय्हं उपट्ठाको अत्थि, तुम्हे अत्तनो सज्झायमनसिकारादीसु योगं करोथा’’ति वदति, सद्धिविहारिकादीनं अनापत्ति. उपज्झायो वा आचरियो वा सचे सादियनं वा असादियनं वा न ¶ जानाति, बालो होति, सद्धिविहारिकादयो बहू, तेसु एको वत्तसम्पन्नो भिक्खु ‘‘उपज्झायस्स वा आचरियस्स वा किच्चं अहं करिस्सामि, तुम्हे अप्पोस्सुक्का विहरथा’’ति एवञ्चे अत्तनो भारं कत्वा इतरे विस्सज्जेति, तस्स भारकरणतो पट्ठाय तेसं अनापत्ति. एत्थ अन्तेवासिकेसु पन निस्सयन्तेवासिकेन याव आचरियं निस्साय वसति, ताव सब्बं आचरियवत्तं कातब्बं. पब्बज्जउपसम्पदधम्मन्तेवासिकेहि पन निस्सयमुत्तकेहिपि आदितो पट्ठाय याव चीवररजनं, ताव वत्तं कातब्बं. अनापुच्छित्वा पत्तदानादिम्हि पन एतेसं अनापत्ति.

एतेसु पब्बज्जन्तेवासिको च उपसम्पदन्तेवासिको च आचरियस्स यावजीवं भारा. निस्सयन्तेवासिको च धम्मन्तेवासिको च याव समीपे वसन्ति, ताव आचरियुपज्झायेहिपि अन्तेवासिकसद्धिविहारिका सङ्गहेतब्बा अनुग्गहेतब्बा उद्देसेन परिपुच्छाय ओवादेन अनुसासनिया. सचे अन्तेवासिकसद्धिविहारिकानं पत्तो वा चीवरं वा अञ्ञो वा कोचि परिक्खारो नत्थि, अत्तनो अतिरेकपत्तचीवरं अतिरेकपरिक्खारो वा अत्थि, दातब्बं. नो चे, धम्मियेन नयेन परियेसनत्थाय उस्सुक्कं कातब्बं. सचे अन्तेवासिकसद्धिविहारिका गिलाना होन्ति, उपज्झायवत्ते वुत्तनयेन दन्तकट्ठदानं आदिं कत्वा आचमनकुम्भिया उदकसिञ्चनपरियोसानं सब्बं वत्तं कातब्बमेव, अकरोन्तानं आपत्ति. तस्मा आचरियुपज्झायेहिपि अन्तेवासिकसद्धिविहारिकेसु सम्मा वत्तितब्बं. आचरियुपज्झायादीसु हि यो यो न सम्मा वत्तति, तस्स तस्स आपत्ति. उपज्झायादिवत्तकथा.

१८५. इदानि आगन्तुकवत्तादीनि वेदितब्बानि. आगन्तुकेन भिक्खुना उपचारसीमासमीपं गन्त्वा उपाहना ओमुञ्चित्वा नीचं कत्वा पप्फोटेत्वा उपाहनदण्डकेन गहेत्वा छत्तं उपनामेत्वा सीसं विवरित्वा सीसे चीवरं खन्धे करित्वा साधुकं अतरमानेन आरामो पविसितब्बो, आरामं पविसन्तेन सल्लक्खेतब्बं ‘‘कत्थ आवासिका भिक्खू सन्निपतन्ती’’ति. यत्थ आवासिका भिक्खू सन्निपतन्ति उपट्ठानसालाय वा मण्डपे वा रुक्खमूले वा, तत्थ गन्त्वा एकमन्तं पत्तो निक्खिपितब्बो, एकमन्तं चीवरं निक्खिपितब्बं, पतिरूपं आसनं गहेत्वा निसीदितब्बं, पानीयं पुच्छितब्बं, परिभोजनीयं पुच्छितब्बं ‘‘कतमं पानीयं, कतमं परिभोजनीय’’न्ति. सचे ¶ पानीयेन अत्थो होति, पानीयं गहेत्वा पातब्बं. सचे परिभोजनीयेन अत्थो होति, परिभोजनीयं गहेत्वा पादा धोवितब्बा. पादे धोवन्तेन एकेन ¶ हत्थेन उदकं आसिञ्चितब्बं, एकेन हत्थेन पादा धोवितब्बा, न तेनेव हत्थेन उदकं आसिञ्चितब्बं, न तेनेव हत्थेन पादा धोवितब्बा, उपाहनपुञ्छनचोळकं पुञ्छित्वा उपाहना पुञ्छितब्बा, उपाहना पुञ्छन्तेन पठमं सुक्खेन चोळकेन पुञ्छितब्बा, पच्छा अल्लेन, उपाहनपुञ्छनचोळकं धोवित्वा एकमन्तं पत्थरितब्बं.

सचे आवासिको भिक्खु वुड्ढो होति, अभिवादेतब्बो. सचे नवको होति, अभिवादापेतब्बो. सेनासनं पुच्छितब्बं ‘‘कतमं मे सेनासनं पापुणाती’’ति, अज्झावुट्ठं वा अनज्झावुट्ठं वा पुच्छितब्बं, ‘‘गोचरगामो आसन्ने, उदाहु दूरे, कालस्सेव पिण्डाय चरितब्बं, उदाहु दिवा’’ति एवं भिक्खाचारो पुच्छितब्बो, अगोचरो पुच्छितब्बो, गोचरो पुच्छितब्बो. अगोचरो नाम मिच्छादिट्ठिकानं गामो परिच्छिन्नभिक्खो वा गामो, यत्थ एकस्स वा द्विन्नं वा भिक्खा दीयति, सेक्खसम्महानि कुलानि पुच्छितब्बानि, वच्चट्ठानं पुच्छितब्बं, पस्सावट्ठानं पुच्छितब्बं, ‘‘किं इमिस्सा पोक्खरणिया पानीयंयेव पिवन्ति, नहानादिपरिभोगम्पि करोन्ती’’ति एवं पानीयञ्चेव परिभोजनीयञ्च पुच्छितब्बं, कत्तरदण्डो पुच्छितब्बो, सङ्घस्स कतिकसण्ठानं पुच्छितब्बं, केसुचि ठानेसु वाळमिगा वा अमनुस्सा वा होन्ति, तस्मा ‘‘कं कालं पविसितब्बं, कं कालं निक्खमितब्ब’’न्ति पुच्छितब्बं. सचे विहारो अनज्झावुट्ठो होति, कवाटं आकोटेत्वा मुहुत्तं आगमेत्वा घटिकं उग्घाटेत्वा कवाटं पणामेत्वा बहि ठितेन निल्लोकेतब्बो.

सचे सो विहारो उक्लापो होति, मञ्चे वा मञ्चो आरोपितो होति, पीठे वा पीठं आरोपितं होति, सेनासनं उपरि पुञ्जीकतं होति, सचे सक्कोति, सब्बो विहारो सोधेतब्बो, असक्कोन्तेन अत्तनो वसनोकासो जग्गितब्बो. सब्बं सोधेतुं सक्कोन्तेन पन उपज्झायवत्ते वुत्तनयेन भूमत्थरणमञ्चपीठादीनि बहि नीहरित्वा विहारं सोधेत्वा पुन अतिहरित्वा यथाठाने पञ्ञपेतब्बानि.

सचे ¶ पुरत्थिमा सरजा वाता वायन्ति, पुरत्थिमा वातपाना थकेतब्बा. सचे पच्छिमा, उत्तरा, दक्खिणा सरजा वाता वायन्ति, दक्खिणा वातपाना थकेतब्बा. सचे सीतकालो होति, दिवा वातपाना विवरितब्बा, रत्तिं थकेतब्बा. सचे उण्हकालो होति, दिवा थकेतब्बा, रत्तिं विवरितब्बा.

सचे उक्लापं होति, परिवेणं सम्मज्जितब्बं, कोट्ठको सम्मज्जितब्बो, उपट्ठानसाला सम्मज्जितब्बा ¶ , अग्गिसाला सम्मज्जितब्बा, वच्चकुटि सम्मज्जितब्बा, पानीयं परिभोजनीयं उपट्ठापेतब्बं, आचमनकुम्भिया उदकं आसिञ्चितब्बं. इदं आगन्तुकवत्तं.

१८६. आवासिकवत्ते आवासिकेन भिक्खुना आगन्तुकं भिक्खुं वुड्ढतरं दिस्वा आसनं पञ्ञपेतब्बं, पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं उपनिक्खिपितब्बं, पच्चुग्गन्त्वा पत्तचीवरं पटिग्गहेतब्बं, पानीयेन पुच्छितब्बो, पुच्छन्तेन पन सकिं आनीतं पानीयं सब्बं पिवति, ‘‘पुन आनेमी’’ति पुच्छितब्बोयेव. बीजनेनपि बीजितब्बो, बीजन्तेन सकिं पादपिट्ठियं बीजित्वा सकिं मज्झे, सकिं सीसे बीजितब्बो, ‘‘अलं होतू’’ति वुत्तेन मन्दतरं बीजितब्बं, पुन ‘‘अल’’न्ति वुत्तेन ततो मन्दतरं बीजितब्बं, ततियवारं वुत्तेन बीजनी ठपेतब्बा, पादापिस्स धोवितब्बा. सचे अत्तनो तेलं अत्थि, तेलेन मक्खेतब्बा. नो चे अत्थि, तस्स सन्तकेन मक्खेतब्बा. सचे उस्सहति, उपाहना पुञ्छितब्बा. उपाहना पुञ्छन्तेन पठमं सुक्खेन चोळेन पुञ्छितब्बा, पच्छा अल्लेन, उपाहनपुञ्छनचोळकं धोवित्वा एकमन्तं विस्सज्जेतब्बं.

आगन्तुको भिक्खु अभिवादेतब्बो, सेनासनं पञ्ञपेतब्बं ‘‘एतं सेनासनं पापुणाती’’ति. अज्झावुट्ठं वा अनज्झावुट्ठं वा आचिक्खितब्बं, गोचरो आचिक्खितब्बो, अगोचरो आचिक्खितब्बो, सेक्खसम्मतानि कुलानि आचिक्खितब्बानि, वच्चट्ठानं आचिक्खितब्बं, पस्सावट्ठानं आचिक्खितब्बं, पानीयं आचिक्खितब्बं, परिभोजनीयं आचिक्खितब्बं, कत्तरदण्डो आचिक्खितब्बो, सङ्घस्स कतिकसण्ठानं आचिक्खितब्बं ‘‘इमं कालं पविसितब्बं, इमं कालं निक्खमितब्ब’’न्ति.

सचे आगन्तुको नवको होति, निसिन्नकेनेव आचिक्खितब्बं ‘‘अत्र पत्तं निक्खिपाहि, अत्र चीवरं निक्खिपाहि, इदं आसनं, निसीदाही’’ति. पानीयं ¶ आचिक्खितब्बं, परिभोजनीयं आचिक्खितब्बं, उपाहनपुञ्छनचोळकं आचिक्खितब्बं, आगन्तुको भिक्खु अभिवादापेतब्बो, सेनासनादीनिपि निसिन्नेनेव आचिक्खितब्बानि. वुड्ढतरे पन आगते आसनं पञ्ञपेतब्बन्ति एवमादि सब्बं चीवरकम्मं वा नवकम्मं वा ठपेत्वापि कातब्बं. चेतियङ्गणं सम्मज्जन्तेन सम्मुञ्जनिं निक्खिपित्वा तस्स वत्तं कातुं आरभितब्बं. पण्डितो हि आगन्तुको ‘‘सम्मज्जाहि ताव चेतियङ्गण’’न्ति वक्खति. गिलानस्स भेसज्जं करोन्तेन पन सचे नातिआतुरो गिलानो होति, भेसज्जं अकत्वा वत्तमेव ¶ कातब्बं, महागिलानस्स पन भेसज्जमेव कातब्बं. पण्डितो हि आगन्तुको ‘‘करोहि ताव भेसज्ज’’न्ति वक्खति. इदं आवासिकवत्तं.

१८७. गमिकवत्ते गमिकेन भिक्खुना मञ्चपीठादिदारुभण्डं मत्तिकाभण्डम्पि रजनभाजनादि सब्बं अग्गिसालायं वा अञ्ञस्मिं वा गुत्तट्ठाने पटिसामेत्वा द्वारवातपानं थकेत्वा सेनासनं आपुच्छित्वा पक्कमितब्बं. सचे भिक्खु न होति, सामणेरो आपुच्छितब्बो. सचे सामणेरो न होति, आरामिको आपुच्छितब्बो. सचे न होति भिक्खु वा सामणेरो वा आरामिको वा, चतूसु पासाणेसु मञ्चं पञ्ञपेत्वा मञ्चे मञ्चं आरोपेत्वा पीठे पीठं आरोपेत्वा सेनासनं उपरि पुञ्जं करित्वा दारुभण्डं मत्तिकाभण्डं पटिसामेत्वा द्वारवातपानं थकेत्वा पक्कमितब्बं. सचे विहारो ओवस्सति, सचे उस्सहति, सब्बो छादेतब्बो, उस्सुक्कं वा कातब्बं ‘‘किन्ति नु खो विहारो छादियेथा’’ति, एवञ्चेतं लभेथ, इच्चेतं कुसलं. नो चे लभेथ, यो देसो अनोवस्सको होति, तत्थ चतूसु पासाणेसु मञ्चं पञ्ञपेत्वा मञ्चे मञ्चं आरोपेत्वा पीठे पीठं आरोपेत्वा सेनासनं उपरि पुञ्जं करित्वा दारुभण्डं मत्तिकाभण्डं पटिसामेत्वा द्वारवातपानं थकेत्वा पक्कमितब्बं. सचे विहारो ओवस्सति, सचे उस्सहति, सेनासनं गामं अतिहरितब्बं, उस्सुक्कं वा कातब्बं ‘‘किन्ति नु खो सेनासनं गामं अतिहरियेथा’’ति, एवञ्चेतं लभेथ, इच्चेतं कुसलं. नो चे लभेथ, अज्झोकासे चतूसु पासाणेसु मञ्चं पञ्ञपेत्वा मञ्चे मञ्चं आरोपेत्वा पीठे पीठं आरोपेत्वा सेनासनं उपरि पुञ्जं करित्वा दारुभण्डं मत्तिकाभण्डं पटिसामेत्वा ¶ तिणेन वा पण्णेन वा पटिच्छादेत्वा पक्कमितब्बं ‘‘अप्पेव नाम अङ्गानिपि सेसेय्यु’’न्ति. इदं गमिकवत्तं.

१८८. भत्तग्गवत्ते सचे आरामे कालो आरोचितो होति, तिमण्डलं पटिच्छादेन्तेन परिमण्डलं निवासेत्वा कायबन्धनं बन्धित्वा सगुणं कत्वा सङ्घाटियो पारुपित्वा गण्ठिकं पटिमुञ्चित्वा धोवित्वा पत्तं गहेत्वा साधुकं अतरमानेन गामो पविसितब्बो.

न ओक्कम्म थेरानं भिक्खूनं पुरतो गन्तब्बं. सुप्पटिच्छन्नेन, सुसंवुतेन, ओक्खित्तचक्खुना, अप्पसद्देन अन्तरघरे गन्तब्बं, न उक्खित्तकाय, न उज्जग्घिकाय अन्तरघरे गन्तब्बं, न कायप्पचालकं, न बाहुप्पचालकं, न सीसप्पचालकं अन्तरघरे गन्तब्बं, न खम्भकतेन, न ओगुण्ठितेन, न उक्कुटिकाय अन्तरघरे गन्तब्बं.

सुप्पटिच्छन्नेन ¶ , सुसंवुतेन, ओक्खित्तचक्खुना, अप्पसद्देन अन्तरघरे निसीदितब्बं, न उक्खित्तकाय, न उज्जग्घिकाय अन्तरघरे निसीदितब्बं, न कायप्पचालकं, न बाहुप्पचालकं, न सीसप्पचालकं अन्तरघरे निसीदितब्बं, न खम्भकतेन, न ओगुण्ठितेन, न पल्लत्थिकाय अन्तरघरे निसीदितब्बं, न थेरे भिक्खू अनुपखज्ज निसीदितब्बं. सचे महाथेरस्स निसिन्नासनेन समकं आसनं होति, बहूसु आसनेसु सति एकं द्वे आसनानि ठपेत्वा निसीदितब्बं. भिक्खू गणेत्वा पञ्ञत्तासनेसु अनिसीदित्वा महाथेरेन ‘‘निसीदा’’ति वुत्तेन निसीदितब्बं. नो चे महाथेरो वदति, ‘‘इदं, भन्ते, आसनं उच्च’’न्ति वत्तब्बं. ‘‘निसीदा’’ति वुत्तेन निसीदितब्बं. सचे पन एवं आपुच्छितेपि न वदति, निसीदन्तस्स अनापत्ति, महाथेरस्सेव आपत्ति. नवको हि एवरूपे आसने अनापुच्छा निसीदन्तो आपज्जति, थेरो आपुच्छिते अननुजानन्तो. न नवा भिक्खू आसनेन पटिबाहितब्बा, न सङ्घाटिकं ओत्थरित्वा अन्तरघरे निसीदितब्बं.

पत्तधोवनोदके दीयमाने उभोहि हत्थेहि पत्तं पटिग्गहेत्वा उदकं पटिग्गहेतब्बं, दक्खिणोदकं पन पुरतो आधारके पत्तं ठपेत्वा गहेतब्बं, नीचं कत्वा उदकसद्दं अकरोन्तेन अपटिघंसन्तेन पत्तो धोवितब्बो. सचे उदकपटिग्गाहको होति, नीचं कत्वा उदकपटिग्गाहके उदकं आसिञ्चितब्बं ‘‘मा उदकपटिग्गाहको उदकेन ओसिञ्चि ¶ , मा सामन्ता भिक्खू उदकेन ओसिञ्चिंसु, मा सङ्घाटि उदकेन ओसिञ्ची’’ति. सचे उदकपटिग्गाहको न होति, नीचं कत्वा छमाय उदकं आसिञ्चितब्बं ‘‘मा सामन्ता भिक्खू उदकेन ओसिञ्चिंसु, मा सङ्घाटि उदकेन ओसिञ्ची’’ति.

ओदने दीयमाने उभोहि हत्थेहि पत्तं पटिग्गहेत्वा ओदनो पटिग्गहेतब्बो. यथा सूपस्स ओकासो होति, एवं मत्ताय ओदनो गण्हितब्बो. सचे होति सप्पि वा तेलं वा उत्तरिभङ्गं वा, थेरेन वत्तब्बो ‘‘सब्बेसं समकं सम्पादेही’’ति. इदञ्च न केवलं सप्पिआदीसु, ओदनेपि वत्तब्बं. सप्पिआदीसु पन यं अप्पं होति एकस्स वा द्विन्नं वा अनुरूपं, तं सब्बेसं समकं सम्पादेहीति वुत्ते मनुस्सानं विहेसा होति, तस्मा तादिसं सकिं वा द्विक्खत्तुं वा गहेत्वा सेसं न गहेतब्बं. सक्कच्चं पिण्डपातो पटिग्गहेतब्बो, पत्तसञ्ञिना पिण्डपातो पटिग्गहेतब्बो, समसूपको समतित्थिको पिण्डपातो पटिग्गहेतब्बो, न ताव थेरेन भुञ्जितब्बं, याव न सब्बेसं ओदनो सम्पत्तो होति. इदञ्च यं परिच्छिन्नभिक्खुकं भत्तग्गं, यत्थ मनुस्सा सब्बेसं पापेत्वा वन्दितुकामा होन्ति, तं सन्धाय वुत्तं ¶ . यं पन महाभत्तग्गं होति, यत्थ एकस्मिं पदेसे भुञ्जन्ति, एकस्मिं पदेसे उदकं दीयति, तत्थ यथासुखं भुञ्जितब्बं.

सक्कच्चं पिण्डपातो भुञ्जितब्बो, पत्तसञ्ञिना पिण्डपातो भुञ्जितब्बो, सपदानो पिण्डपातो भुञ्जितब्बो, समसूपको पिण्डपातो भुञ्जितब्बो, न थूपकतो ओमद्दित्वा पिण्डपातो भुञ्जितब्बो, न सूपं वा ब्यञ्जनं वा ओदनेन पटिच्छादेतब्बं भिय्योकम्यतं उपादाय, न सूपं वा ओदनं वा अगिलानेन अत्तनो अत्थाय विञ्ञापेत्वा भुञ्जितब्बं, न उज्झानसञ्ञिना परेसं पत्तो ओलोकेतब्बो, नातिमहन्तो कबळो कातब्बो, परिमण्डलं आलोपो कातब्बो, न अनाहटे कबळे मुखद्वारं विवरितब्बं, न भुञ्जमानेन सब्बो हत्थो मुखे पक्खिपितब्बो, न सकबळेन मुखेन ब्याहरितब्बं, न पिण्डुक्खेपकं भुञ्जितब्बं, न कबळावच्छेकं, न अवगण्डकारकं, न हत्थनिद्धुनकं, न सित्थावकारकं, न जिव्हानिच्छारकं, न चपुचपुकारकं, न सुरुसुरुकारकं, न हत्थनिल्लेहकं, न पत्तनिल्लेहकं, न ओट्ठनिल्लेहकं भुञ्जितब्बं.

न ¶ सामिसेन हत्थेन पानीयथालको पटिग्गहेतब्बो, न ताव थेरेन हत्थधोवनउदकं पटिग्गहेतब्बं, याव न सब्बे भुत्ताविनो होन्ति. सचे मनुस्सा ‘‘धोवथ, भन्ते, पत्तञ्च हत्थे चा’’ति वदन्ति, भिक्खू वा ‘‘तुम्हे उदकं गण्हथा’’ति वदन्ति, वट्टति. उदके दीयमाने उभोहि हत्थेहि पत्तं पटिग्गहेत्वा उदकं पटिग्गहेतब्बं, नीचं कत्वा उदकसद्दं अकरोन्तेन अपटिघंसन्तेन पत्तो धोवितब्बो. सचे उदकपटिग्गाहको होति, नीचं कत्वा उदकपटिग्गाहके उदकं आसिञ्चितब्बं ‘‘मा उदकपटिग्गाहको उदकेन ओसिञ्चि, मा सामन्ता भिक्खू उदकेन ओसिञ्चिंसु, मा सङ्घाटि उदकेन ओसिञ्ची’’ति. सचे उदकपटिग्गाहको न होति, नीचं कत्वा छमाय उदकं आसिञ्चितब्बं ‘‘मा सामन्ता भिक्खू उदकेन ओसिञ्चिंसु, मा सङ्घाटि उदकेन ओसिञ्ची’’ति, न ससित्थकं पत्तधोवनं अन्तरघरे छड्डेतब्बं.

भत्तग्गतो उट्ठाय निवत्तन्तेसु नवकेहि भिक्खूहि पठमतरं निवत्तितब्बं, पच्छा थेरेहि. सम्बाधेसु हि घरेसु महाथेरानं निक्खमनोकासो न होति, तस्मा एवं वुत्तं. एवं निवत्तन्तेहि पन नवकेहि गेहद्वारे ठत्वा थेरेसु निक्खमन्तेसु पटिपाटिया गन्तब्बं. सचे पन महाथेरा धुरे निसिन्ना होन्ति, नवका अन्तोगेहे, थेरासनतो पट्ठाय पटिपाटिया एव निक्खमितब्बं ¶ , कायेन कायं असङ्घट्टेन्तेन यथा अन्तरेन मनुस्सा गन्तुं सक्कोन्ति, एवं विरळाय पाळिया गन्तब्बं.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, थेरेन भिक्खुना भत्तग्गे अनुमोदितु’’न्ति (चूळव. ३६२) वचनतो सङ्घत्थेरेन भत्तग्गे अनुमोदितब्बं. तं एकमेव ओहाय सेसेहि न गन्तब्बं.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, भत्तग्गे चतूहि पञ्चहि थेरानुथेरेहि भिक्खूहि आगमेतु’’न्ति (चूळव. ३६२) वचनतो सङ्घत्थेरेन अनुमोदनत्थाय निसिन्ने हेट्ठा पटिपाटिया चतूहि निसीदितब्बं, अनुथेरे निसिन्ने महाथेरेन च हेट्ठा च तीहि निसीदितब्बं, पञ्चमे निसिन्ने उपरि चतूहि निसीदितब्बं, सङ्घत्थेरेन हेट्ठा दहरभिक्खुस्मिं अज्झिट्ठेपि सङ्घत्थेरतो पट्ठाय ¶ चतूहि निसीदितब्बमेव. सचे पन अनुमोदको भिक्खु ‘‘गच्छथ, भन्ते, आगमेतब्बकिच्चं नत्थी’’ति वदति, गन्तुं वट्टति. महाथेरेन ‘‘गच्छाम, आवुसो’’ति वुत्ते ‘‘गच्छथा’’ति वदति, एवम्पि वट्टति, ‘‘बहिगामे आगमिस्सामा’’ति आभोगं कत्वापि बहिगामं गन्त्वा अत्तनो निस्सितके ‘‘तुम्हे तस्स आगमनं आगमेथा’’ति वत्वापि गन्तुं वट्टतियेव. सचे पन मनुस्सा अत्तनो रुचितेन एकेन अनुमोदनं कारेन्ति, नेव तस्स अनुमोदतो आपत्ति, न महाथेरस्स भारो होति. उपनिसिन्नकथायमेव हि मनुस्सेसु कथापेन्तेसु थेरो आपुच्छितब्बो. महाथेरेन च अनुमोदनाय अज्झिट्ठोव आगमेतब्बोति इदमेत्थ लक्खणं. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सति करणीये आनन्तरिकं भिक्खुं आपुच्छित्वा गन्तु’’न्ति (चूळव. ३६२) वचनतो पन वच्चादिपीळितेन अनन्तरं भिक्खुं आपुच्छित्वा गन्तब्बन्ति. इदं भत्तग्गवत्तं.

१८९. पिण्डचारिकवत्ते पन पिण्डचारिकेन भिक्खुना ‘‘इदानि गामं पविसिस्सामी’’ति तिमण्डलं पटिच्छादेन्तेन परिमण्डलं निवासेत्वा कायबन्धनं बन्धित्वा सगुणं कत्वा सङ्घाटियो पारुपित्वा गण्ठिकं पटिमुञ्चित्वा धोवित्वा पत्तं गहेत्वा साधुकं अतरमानेन गामो पविसितब्बो. सुप्पटिच्छन्नेन अन्तरघरे गन्तब्बन्तिआदि सब्बं भत्तग्गवत्ते वुत्तनयेनेव इधापि वेदितब्बं.

निवेसनं पविसन्तेन सल्लक्खेतब्बं ‘‘इमिना पविसिस्सामि, इमिना निक्खमिस्सामी’’ति, नातिसहसा पविसितब्बं, नातिदूरे नाच्चासन्ने ठातब्बं, नातिचिरं ठातब्बं, नातिलहुकं निवत्तितब्बं, ठितेन सल्लक्खेतब्बं ‘‘भिक्खं दातुकामा वा अदातुकामा वा’’ति ¶ . सचे कम्मं वा निक्खिपति, आसना वा वुट्ठाति, कटच्छुं वा परामसति, भाजनं वा परामसति, ठपेति वा, ‘‘दातुकामस्सा’’ति ठातब्बं. भिक्खाय दीयमानाय वामेन हत्थेन सङ्घाटिं उच्चारेत्वा दक्खिणेन हत्थेन पत्तं पणामेत्वा उभोहि हत्थेहि पत्तं पटिग्गहेत्वा भिक्खा पटिग्गहेतब्बा, इत्थी वा होतु पुरिसो वा, भिक्खादानसमये मुखं न ओलोकेतब्बं, सल्लक्खेतब्बं ‘‘सूपं दातुकामा वा अदातुकामा वा’’ति. सचे कटच्छुं वा परामसति, भाजनं वा परामसति, ठपेति वा, ‘‘दातुकामस्सा’’ति ठातब्बं. भिक्खाय दिन्नाय सङ्घाटिया पत्तं पटिच्छादेत्वा साधुकं अतरमानेन निवत्तितब्बं.

यो ¶ पठमं गामतो पिण्डाय पटिक्कमति, तेन आसनं पञ्ञपेतब्बं, पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं उपनिक्खिपितब्बं, अवक्कारपाति धोवित्वा उपट्ठापेतब्बा, पानीयं परिभोजनीयं उपट्ठापेतब्बं. यो पच्छा गामतो पिण्डाय पटिक्कमति, सचे होति भुत्तावसेसो, सचे आकङ्खति, भुञ्जितब्बं. नो चे आकङ्खति, अप्पहरिते वा छड्डेतब्बं, अप्पाणके वा उदके ओपिलापेतब्बं, तेन आसनं उद्धरितब्बं, पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं पटिसामेतब्बं, अवक्कारपाति धोवित्वा पटिसामेतब्बा, पानीयं परिभोजनीयं पटिसामेतब्बं, भत्तग्गं सम्मज्जितब्बं. यो पस्सति पानीयघटं वा परिभोजनीयघटं वा वच्चघटं वा रित्तं तुच्छं, तेन उपट्ठापेतब्बं. सचस्स होति अविसय्हं, हत्थविकारेन दुतियं आमन्तेत्वा हत्थविलङ्घकेन उपट्ठापेतब्बं, न च तप्पच्चया वाचा भिन्दितब्बाति. इदं पिण्डचारिकवत्तं.

१९०. आरञ्ञिकवत्ते आरञ्ञिकेन भिक्खुना कालस्सेव उट्ठाय पत्तं थविकाय पक्खिपित्वा अंसे लग्गेत्वा चीवरं खन्धे करित्वा उपाहना आरोहित्वा दारुभण्डं मत्तिकाभण्डं पटिसामेत्वा द्वारवातपानं थकेत्वा वसनट्ठानतो निक्खमितब्बं. ‘‘इदानि गामं पविसिस्सामा’’ति उपाहना ओमुञ्चित्वा नीचं कत्वा पप्फोटेत्वा थविकाय पक्खिपित्वा अंसे लग्गेत्वा तिमण्डलं पटिच्छादेन्तेन परिमण्डलं निवासेत्वा कायबन्धनं बन्धित्वा सगुणं कत्वा सङ्घाटियो पारुपित्वा गण्ठिकं पटिमुञ्चित्वा धोवित्वा पत्तं गहेत्वा साधुकं अतरमानेन गामो पविसितब्बो. सुप्पटिच्छन्नेन अन्तरघरे गन्तब्बन्तिआदि सब्बं गमनविधानं इधापि भत्तग्गवत्ते वुत्तनयेनेव वेदितब्बं.

निवेसनं पविसन्तेन सल्लक्खेतब्बं ‘‘इमिना पविसिस्सामि, इमिना निक्खमिस्सामी’’तिआदि सब्बं भिक्खाचारविधानं पिण्डचारिकवत्ते वुत्तनयेनेव वेदितब्बं. आरञ्ञिकेन ¶ भिक्खुना पानीयं परिभोजनीयं उपट्ठापेतब्बं. सचे भाजनानि नप्पहोन्ति, पानीयमेव परिभोजनीयम्पि कत्वा उपट्ठापेतब्बं. भाजनं अलभन्तेन वेळुनाळिकायपि उपट्ठापेतब्बं. तम्पि अलभन्तस्स यथा समीपे उदकआवाटो होति, एवं कातब्बं. अग्गि उपट्ठापेतब्बो, अरणिसहितं उपट्ठापेतब्बं, अरणिसहिते सति अग्गिं अकातुम्पि वट्टति. यथा च आरञ्ञिकस्स, एवं कन्तारप्पटिपन्नस्सपि अरणिसहितं इच्छितब्बं. गणवासिनो पन तेन विनापि वट्टति. कत्तरदण्डो ¶ उपट्ठापेतब्बो, नक्खत्तपदानि उग्गहेतब्बानि सकलानि वा एकदेसानि वा, दिसाकुसलेन भवितब्बं. इदं आरञ्ञिकवत्तं.

१९१. सेनासनवत्ते यस्मिं विहारे विहरति, सचे सो विहारो उक्लापो होति, सचे उस्सहति, सोधेतब्बो. विहारं सोधेन्तेन पठमं पत्तचीवरं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं, निसीदनपच्चत्थरणं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं, भिसिबिम्बोहनं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं, मञ्चो नीचं कत्वा साधुकं अपटिघंसन्तेन असङ्घट्टेन्तेन कवाटपीठं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बो, पीठं नीचं कत्वा साधुकं अपटिघंसन्तेन असङ्घट्टेन्तेन कवाटपीठं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं, मञ्चपटिपादका नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बा, खेळमल्लको नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बो, अपस्सेनफलकं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं, भूमत्थरणं यथापञ्ञत्तं सल्लक्खेत्वा नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बं. सचे विहारे सन्तानकं होति, उल्लोका पठमं ओहारेतब्बं, आलोकसन्धिकण्णभागा पमज्जितब्बा. सचे गेरुकपरिकम्मकता भित्ति कण्णकिता होति, चोळकं तेमेत्वा पीळेत्वा पमज्जितब्बा. सचे काळवण्णकता भूमि कण्णकिता होति, चोळकं तेमेत्वा पीळेत्वा पमज्जितब्बा. सचे अकता होति भूमि, उदकेन परिप्फोसित्वा परिप्फोसित्वा सम्मज्जितब्बा ‘‘मा विहारो रजेन उहञ्ञी’’ति, सङ्कारं विचिनित्वा एकमन्तं छड्डेतब्बं.

न भिक्खुसामन्ता सेनासनं पप्फोटेतब्बं, न विहारसामन्ता सेनासनं पप्फोटेतब्बं, न पानीयसामन्ता सेनासनं पप्फोटेतब्बं, न परिभोजनीयसामन्ता सेनासनं पप्फोटेतब्बं, न पटिवाते अङ्गणे सेनासनं पप्फोटेतब्बं, अधोवाते सेनासनं पप्फोटेतब्बं.

भूमत्थरणं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बं, मञ्चपटिपादका एकमन्तं ओतापेत्वा पमज्जित्वा अभिहरित्वा यथाठाने ठपेतब्बा, मञ्चो एकमन्तं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा ¶ नीचं कत्वा साधुकं अपटिघंसन्तेन असङ्घट्टेन्तेन कवाटपीठं अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बो, पीठं एकमन्तं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा नीचं कत्वा साधुकं अपटिघंसन्तेन असङ्घट्टेन्तेन कवाटपीठं अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बं ¶ , भिसिबिम्बोहनं एकमन्तं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बं, निसीदनपच्चत्थरणं ओतापेत्वा पप्फोटेत्वा अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बं, खेळमल्लको एकमन्तं ओतापेत्वा पमज्जित्वा अतिहरित्वा यथाठाने ठपेतब्बो, अपस्सेनफलकं एकमन्तं ओतापेत्वा पमज्जित्वा यथाठाने ठपेतब्बं. पत्तचीवरं निक्खिपितब्बं, पत्तं निक्खिपन्तेन एकेन हत्थेन पत्तं गहेत्वा एकेन हत्थेन हेट्ठामञ्चं वा हेट्ठापीठं वा परामसित्वा पत्तो निक्खिपितब्बो, न च अनन्तरहिताय भूमिया पत्तो निक्खिपितब्बो. चीवरं निक्खिपन्तेन एकेन हत्थेन चीवरं गहेत्वा एकेन हत्थेन चीवरवंसं वा चीवररज्जुं वा पमज्जित्वा पारतो अन्तं, ओरतो भोगं कत्वा चीवरं निक्खिपितब्बं.

सचे पुरत्थिमा सरजा वाता वायन्ति, पुरत्थिमा वातपाना थकेतब्बा. सचे पच्छिमा, उत्तरा, दक्खिणा सरजा वाता वायन्ति, दक्खिणा वातपाना थकेतब्बा. सचे सीतकालो होति, दिवा वातपाना विवरितब्बा, रत्तिं थकेतब्बा. सचे उण्हकालो होति, दिवा वातपाना थकेतब्बा, रत्तिं विवरितब्बा.

सचे उक्लापं होति, परिवेणं सम्मज्जितब्बं, कोट्ठको सम्मज्जितब्बो, उपट्ठानसाला सम्मज्जितब्बा, अग्गिसाला सम्मज्जितब्बा, वच्चकुटि सम्मज्जितब्बा. सचे पानीयं न होति, पानीयं उपट्ठापेतब्बं. सचे परिभोजनीयं न होति, परिभोजनीयं उपट्ठापेतब्बं. सचे आचमनकुम्भिया उदकं न होति, आचमनकुम्भिया उदकं आसिञ्चितब्बं.

सचे वुड्ढेन सद्धिं एकविहारे विहरति, न वुड्ढं अनापुच्छा उद्देसो दातब्बो, न परिपुच्छा दातब्बा, न सज्झायो कातब्बो, न धम्मो भासितब्बो, न पदीपो कातब्बो, न पदीपो विज्झापेतब्बो, न वातपाना विवरितब्बा, न वातपाना थकेतब्बा. द्वारं नाम यस्मा महावळञ्जं, तस्मा तत्थ आपुच्छनकिच्चं नत्थि, सेसानि पन उद्देसदानादीनि आपुच्छित्वाव कातब्बानि, देवसिकम्पि आपुच्छितुं वट्टति. अथापि ‘‘भन्ते, आपुच्छितमेव होतू’’ति वुत्ते वुड्ढतरो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छति, सयमेव वा ‘‘त्वं यथासुखं विहराही’’ति वदति, एवम्पि वट्टति. सभागस्स विस्सासेनपि वट्टतियेव. सचे वुड्ढेन सद्धिं एकचङ्कमे चङ्कमति, येन वुड्ढो, तेन परिवत्तेतब्बं, न च वुड्ढो सङ्घाटिकण्णेन घट्टेतब्बो. इदं सेनासनवत्तं.

१९२. जन्ताघरवत्ते ¶ यो पठमं जन्ताघरं गच्छति, सचे छारिका उस्सन्ना होति, छारिका ¶ छड्डेतब्बा. सचे उक्लापं होति, जन्ताघरं सम्मज्जितब्बं, परिभण्डं सम्मज्जितब्बं, परिवेणं सम्मज्जितब्बं, कोट्ठको सम्मज्जितब्बो, जन्ताघरसाला सम्मज्जितब्बा, चुण्णं सन्नेतब्बं, मत्तिका तेमेतब्बा, उदकदोणिया उदकं आसिञ्चितब्बं. जन्ताघरं पविसन्तेन मत्तिकाय मुखं मक्खेत्वा पुरतो च पच्छतो च पटिच्छादेत्वा जन्ताघरं पविसितब्बं, न थेरे भिक्खू अनुपखज्ज निसीदितब्बं, न नवा भिक्खू आसनेन पटिबाहितब्बा. सचे उस्सहति, जन्ताघरे थेरानं भिक्खूनं परिकम्मं कातब्बं. जन्ताघरा निक्खमन्तेन जन्ताघरपीठं आदाय पुरतो च पच्छतो च पटिच्छादेत्वा जन्ताघरा निक्खमितब्बं. सचे उस्सहति, उदकेपि थेरानं भिक्खूनं परिकम्मं कातब्बं, न थेरानं भिक्खूनं पुरतो नहायितब्बं, न उपरितो नहायितब्बं, नहातेन उत्तरन्तेन ओतरन्तानं मग्गो दातब्बो. यो पच्छा जन्ताघरा निक्खमति, सचे जन्ताघरं चिक्खल्लं होति, धोवितब्बं, मत्तिकादोणिं धोवित्वा जन्ताघरपीठं पटिसामेत्वा अग्गिं विज्झापेत्वा द्वारं थकेत्वा पक्कमितब्बं. इदं जन्ताघरवत्तं.

१९३. वच्चकुटिवत्ते यो वच्चकुटिं गच्छति, बहि ठितेन उक्कासितब्बं, अन्तो निसिन्नेनपि उक्कासितब्बं, चीवरवंसे वा चीवररज्जुया वा चीवरं निक्खिपित्वा साधुकं अतरमानेन वच्चकुटि पविसितब्बा, नातिसहसा पविसितब्बा, न उब्भजित्वा पविसितब्बा, वच्चपादुकाय ठितेन उब्भजितब्बं, न नित्थुनन्तेन वच्चो कातब्बो, न दन्तकट्ठं खादन्तेन वच्चो कातब्बो, न बहिद्धा वच्चदोणिकाय वच्चो कातब्बो, न बहिद्धा पस्सावदोणिकाय पस्सावो कातब्बो, न पस्सावदोणिकाय खेळो कातब्बो, फालितेन वा खरेन वा गण्ठिकेन वा कण्टकेन वा सुसिरेन वा पूतिना वा कट्ठेन न अवलेखितब्बं, अवलेखनकट्ठं पन अग्गहेत्वा पविट्ठस्स आपत्ति नत्थि, न अवलेखनकट्ठं वच्चकूपम्हि पातेतब्बं, वच्चपादुकाय ठितेन पटिच्छादेतब्बं, नातिसहसा निक्खमितब्बं, न उब्भजित्वा निक्खमितब्बं, आचमनपादुकाय ठितेन उब्भजितब्बं, न चपुचपुकारकं आचमेतब्बं, न आचमनसरावके उदकं सेसेतब्बं. इदञ्च सब्बसाधारणट्ठानं सन्धाय वुत्तं. तत्र हि अञ्ञे अञ्ञे आगच्छन्ति, तस्मा उदकं न सेसेतब्बं. यं पन सङ्घिकेपि विहारे एकदेसे निबद्धगमनत्थाय ¶ कतं ठानं होति पुग्गलिकट्ठानं वा, तस्मिं वट्टति. विरेचनं पिवित्वा पुनप्पुनं पविसन्तस्सपि वट्टतियेव. आचमनपादुकाय ठितेन पटिच्छादेतब्बं.

सचे वच्चकुटि उहता होति बहि वच्चमक्खिता, उदकं आहरित्वा धोवितब्बा. उदकं अत्थि, भाजनं नत्थि, असन्तं नाम होति. भाजनं अत्थि, उदकं नत्थि, एतम्पि असन्तं ¶ . उभयस्मिं असति असन्तमेव, कट्ठेन वा केनचि वा पुञ्छित्वा गन्तब्बं. सचे अवलेखनपिटको पूरितो होति, अवलेखनकट्ठं छड्डेतब्बं. सचे कचवरं अत्थि, वच्चकुटि सम्मज्जितब्बा, परिभण्डं सम्मज्जितब्बं, परिवेणं सम्मज्जितब्बं, कोट्ठको सम्मज्जितब्बो. सचे आचमनकुम्भिया उदकं न होति, आचमनकुम्भिया उदकं आसिञ्चितब्बं.

‘‘न, भिक्खवे, वच्चं कत्वा सति उदके नाचमेतब्बं, यो नाचमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३७३) वचनतो उदके सति उदककिच्चं अकरोन्तस्स आपत्ति. सचे उदकं अत्थि, पटिच्छन्नट्ठानं पन नत्थि, भाजनेन नीहरित्वा आचमितब्बं. भाजने असति पत्तेन नीहरितब्बं, पत्तेपि असति असन्तं नाम होति. ‘‘इदं अतिविवटं, पुरतो अञ्ञं उदकं भविस्सती’’ति गतस्स उदकं अलभन्तस्सेव भिक्खाचारवेला होति, कट्ठेन वा केनचि वा पुञ्छित्वा गन्तब्बं, भुञ्जितुम्पि अनुमोदितुम्पि वट्टति. ‘‘न, भिक्खवे, वच्चकुटिया यथावुड्ढं वच्चो कातब्बो, यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, आगतपटिपाटिया वच्चं कातु’’न्ति (चुळव. ३७३) वचनतो वच्चकुटिं पविसन्तेन आगतपटिपाटिया पविसितब्बं. वच्चकुटियं पस्सावट्ठाने नहानतित्थेति तीसुपि आगतपटिपाटियेव पमाणं. इदं वच्चकुटिवत्तं.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

उपज्झायादिवत्तविनिच्छयकथा समत्ता.

२८. चतुपच्चयभाजनीयविनिच्छयकथा

१९४. चतुपच्चयभाजनन्ति ¶ ¶ चीवरादीनं चतुन्नं पच्चयानं भाजनं. तत्थ चीवरभाजने ताव चीवरपटिग्गाहको वेदितब्बो, चीवरनिदहको वेदितब्बो, भण्डागारिको वेदितब्बो, भण्डागारं वेदितब्बं, चीवरभाजको वेदितब्बो, चीवरभाजनं वेदितब्बं.

तत्थ (महाव. अट्ठ. ३४०-३४२) ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतं भिक्खुं चीवरपटिग्गाहकं सम्मन्नितुं, यो न छन्दागतिं गच्छेय्य, न दोसागतिं गच्छेय्य, न मोहागतिं गच्छेय्य, न भयागतिं गच्छेय्य, गहितागहितञ्च जानेय्या’’ति (महाव. ३४२) वचनतो इमेहि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो चीवरपटिग्गाहको सम्मन्नितब्बो. तत्थ पच्छा आगतानम्पि अत्तनो ञातकादीनं पठमतरं पटिग्गण्हन्तो वा एकच्चस्मिं पेमं दस्सेत्वा गण्हन्तो वा लोभपकतिताय अत्तनो परिणामेन्तो वा छन्दागतिं गच्छति नाम. पठमतरं आगतस्सपि कोधवसेन पच्छा गण्हन्तो वा दुग्गतमनुस्सेसु अवमञ्ञं कत्वा गण्हन्तो वा ‘‘किं वो घरे ठपनोकासो नत्थि, तुम्हाकं सन्तकं गहेत्वा गच्छथा’’ति एवं सङ्घस्स लाभन्तरायं करोन्तो वा दोसागतिं गच्छति नाम. यो पन मुट्ठस्सति असम्पजानो, अयं मोहागतिं गच्छति नाम. पच्छा आगतानम्पि इस्सरानं भयेन पठमतरं पटिग्गण्हन्तो वा ‘‘चीवरपटिग्गाहकट्ठानं नामेतं भारिय’’न्ति सन्तसन्तो वा भयागतिं गच्छति नाम. ‘‘मया इदञ्चिदञ्च गहितं, इदञ्चिदञ्च न गहित’’न्ति एवं जानन्तो गहितागहितं जानाति नाम. तस्मा यो छन्दागतिआदिवसेन न गच्छति, ञातकअञ्ञातकअड्ढदुग्गतेसु विसेसं अकत्वा आगतपटिपाटिया गण्हाति, सीलाचारपटिपत्तियुत्तो होति सतिमा मेधावी बहुस्सुतो, सक्कोति दायकानं विस्सट्ठाय वाचाय परिमण्डलेहि पदब्यञ्जनेहि अनुमोदनं करोन्तो पसादं जनेतुं, एवरूपो सम्मन्नितब्बो.

एवञ्च पन सम्मन्नितब्बो. पठमं भिक्खु याचितब्बो, याचित्वा ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं चीवरपटिग्गाहकं सम्मन्नेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु ¶ ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं चीवरपटिग्गाहकं सम्मन्नति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो चीवरपटिग्गाहकस्स सम्मुति, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘सम्मतो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु चीवरपटिग्गाहको, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. ३४२) –

इति इमाय कम्मवाचाय वा अपलोकनेन वा अन्तोविहारे सब्बसङ्घमज्झेपि खण्डसीमायम्पि सम्मन्नितुं वट्टतियेव. एवं सम्मतेन च विहारपच्चन्ते वा पधानघरे वा न अच्छितब्बं. यत्थ पन आगतागता मनुस्सा सुखं पस्सन्ति, तादिसे धुरविहारट्ठाने बीजनिं पस्से ठपेत्वा सुनिवत्थेन सुपारुतेन निसीदितब्बं.

१९५. चीवरनिदहकोपि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतं भिक्खुं चीवरनिदहकं सम्मन्नितुं, यो न छन्दागतिं गच्छेय्य, न दोसागतिं गच्छेय्य, न मोहागतिं गच्छेय्य, न भयागतिं गच्छेय्य, निहितानिहितञ्च जानेय्या’’ति वचनतो पञ्चङ्गसमन्नागतो भिक्खु –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं चीवरनिदहकं सम्मन्नेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे भन्ते सङ्घो, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं चीवरनिदहकं सम्मन्नति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो चीवरनिदहकस्स सम्मुति, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘सम्मतो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु चीवरनिदहको, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. ३४२) –

इति इमाय कम्मवाचाय वा अपलोकनेन वा वुत्तनयेनेव सम्मन्नितब्बो.

१९६. भण्डागारिकोपि ¶ ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतं भिक्खुं भण्डागारिकं ¶ सम्मन्नितुं, यो न छन्दागतिं गच्छेय्य, न दोसागतिं गच्छेय्य, न मोहागतिं गच्छेय्य, न भयागतिं गच्छेय्य, गुत्तागुत्तञ्च जानेय्या’’ति (महाव. ३४३) वचनतो पञ्चङ्गसमन्नागतो भिक्खु ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं भण्डागारिकं सम्मन्नेय्या’’तिआदिना (महाव. ३४३) नयेन कम्मवाचाय वा अपलोकनेन वा सम्मन्नितब्बो.

एत्थ (महाव. अट्ठ. ३४३) च यत्थ छदनादीसु कोचि दोसो नत्थि, तं गुत्तं. यत्थ पन छदनतिणं वा छदनिट्ठका वा यत्थ कत्थचि पतिता, येन ओवस्सति वा, मूसिकादीनं वा पवेसो होति, भित्तिआदीसु वा कत्थचि छिद्दं होति, उपचिका वा उट्ठहन्ति, तं सब्बं अगुत्तं नाम. तं सल्लक्खेत्वा भण्डागारिकेन पटिसङ्खरितब्बं. सीतसमये द्वारञ्च वातपानञ्च सुपिहितं कातब्बं. सीतेन हि चीवरानि कण्णकितानि होन्ति. उण्हसमये अन्तरन्तरा वातप्पवेसनत्थं विवरितब्बं. एवं करोन्तो हि गुत्तागुत्तं जानाति नाम.

१९७. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, भण्डागारं सम्मन्नितुं, यं सङ्घो आकङ्खति विहारं वा अड्ढयोगं वा पासादं वा हम्मियं वा गुहं वा’’ति (महाव. ३४३) वचनतो भण्डागारं सम्मन्नित्वा ठपेतब्बं. एत्थ च यो आराममज्झे आरामिकसामणेरादीहि अविवित्तो सब्बेसं समोसरणट्ठाने विहारो वा अड्ढयोगो वा होति, सो सम्मन्नितब्बो. पच्चन्तसेनासनं पन न सम्मन्नितब्बं. इमं पन भण्डागारं खण्डसीमं गन्त्वा खण्डसीमाय निसिन्नेहि सम्मन्नितुं न वट्टति. विहारमज्झेयेव ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं विहारं भण्डागारं सम्मन्नेय्या’’तिआदिना (महाव. ३४३) नयेन कम्मवाचाय वा अपलोकनेन वा सम्मन्नितब्बं.

चीवरपटिग्गाहकादीहि पन तीहिपि अत्तनो वत्तं जानितब्बं. तत्थ चीवरपटिग्गाहकेन ताव यं यं मनुस्सा ‘‘कालचीवर’’न्ति वा ‘‘अकालचीवर’’न्ति वा ‘‘अच्चेकचीवर’’न्ति वा ‘‘वस्सिकसाटिक’’न्ति वा ‘‘निसीदन’’न्ति वा ‘‘पच्चत्थरण’’न्ति वा ‘‘मुखपुञ्छनचोळ’’न्ति वा देन्ति, तं सब्बं एकरासिं ¶ कत्वा मिस्सेत्वा न गण्हितब्बं, विसुं विसुं कत्वाव गण्हित्वा चीवरनिदहकस्स तथेव आचिक्खित्वा दातब्बं. चीवरनिदहकेनपि भण्डागारिकस्स ददमानेन ‘‘इदं कालचीवरं…पे… इदं मुखपुञ्छनचोळ’’न्ति आचिक्खित्वाव दातब्बं. भण्डागारिकेनपि तथेव विसुं विसुं सञ्ञाणं कत्वा ठपेतब्बं. ततो ¶ सङ्घेन ‘‘कालचीवरं आहरा’’ति वुत्ते कालचीवरमेव दातब्बं…पे… ‘‘मुखपुञ्छनचोळं आहरा’’ति वुत्ते तदेव दातब्बं. इति भगवता चीवरपटिग्गाहको अनुञ्ञातो, चीवरनिदहको अनुञ्ञातो, भण्डागारिको अनुञ्ञातो, भण्डागारं अनुञ्ञातं, न बाहुलिकताय, न असन्तुट्ठिताय, अपिच खो सङ्घानुग्गहाय. सचे हि आहटाहटं गहेत्वा भिक्खू भाजेय्युं, नेव आहटं, न अनाहटं, न दिन्नं, न अदिन्नं, न लद्धं, न अलद्धं जानेय्युं, आहटाहटं थेरासने वा ददेय्युं, खण्डाखण्डं वा छिन्दित्वा गण्हेय्युं, एवं सति अयुत्तपरिभोगो च होति, न च सब्बेसं सङ्गहो कतो होति. भण्डागारे पन चीवरं ठपेत्वा उस्सन्नकाले एकेकस्स भिक्खुनो तिचीवरं वा द्वे द्वे वा एकेकं वा चीवरं दस्सन्ति, लद्धालद्धं जानिस्सन्ति, अलद्धभावं ञत्वा सङ्गहं कातुं मञ्ञिस्सन्तीति.

१९८. चीवरभाजकोवि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतं भिक्खुं चीवरभाजकं सम्मन्नितुं, यो न छन्दागतिं गच्छेय्य, न दोसागतिं गच्छेय्य, न मोहागतिं गच्छेय्य, न भयागतिं गच्छेय्य, भाजिताभाजितञ्च जानेय्या’’ति (महाव. ३४३) वचनतो पञ्चहङ्गेहि समन्नागतोयेव ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं चीवरभाजकं सम्मन्नेय्या’’ति(महाव. ३४३) आदिना नयेन कम्मवाचाय वा अपलोकनेन वा सम्मन्नित्वा ठपेतब्बो.

एत्थ सभागानं भिक्खूनं अपापुणन्तम्पि महग्घचीवरं देन्तो छन्दागतिं गच्छति नाम. अञ्ञेसं वुड्ढतरानं पापुणन्तम्पि महग्घचीवरं अदत्वा अप्पग्घं देन्तो दोसागतिं गच्छति नाम. मोहमूळ्हो चीवरदानवत्तं अजानन्तो मोहागतिं गच्छति नाम. मुखरानं नवकानम्पि भयेन अपापुणन्तं एव महग्घं चीवरं देन्तो भयागतिं गच्छति नाम. यो एवं न ¶ गच्छति, सब्बेसं तुलाभूतो पमाणभूतो मज्झत्तो, सो सम्मन्नितब्बो. तेनपि चीवरं भाजेन्तेन पठमं ‘‘इदं थूलं, इदं सण्हं, इदं घनं, इदं तनुकं, इदं परिभुत्तं, इदं अपरिभुत्तं, इदं दीघतो एत्तकं, पुथुलतो एत्तक’’न्ति एवं वत्थानि विचिनित्वा ‘‘इदं एत्तकं अग्घति, इदं एत्तक’’न्ति एवं अग्घपरिच्छेदं कत्वा सचे सब्बेसं एकेकमेव दसदसअग्घनकं पापुणाति, इच्चेतं कुसलं. नो चे पापुणाति, यं नव वा अट्ठ वा अग्घति, तं अञ्ञेन एकअग्घनकेन च द्विअग्घनकेन च सद्धिं बन्धित्वा एतेन उपायेन समे पटिवीसे ठपेत्वा कुसो पातेतब्बो. सचे एकेकस्स दीयमाने चीवरे दिवसो नप्पहोति, दस दस भिक्खू गणेत्वा दस दस चीवरपटिवीसे एकतो बन्धित्वा भण्डिकं कत्वा एको चीवरपटिवीसो ठपेतब्बो ¶ . एवं ठपितेसु चीवरपटिवीसेसु कुसो पातेतब्बो. तेहिपि भिक्खूहि पुन कुसपातं कत्वा भाजेतब्बं.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सामणेरानं उपड्ढपटिवीसं दातु’’न्ति (महाव. ३४३) वचनतो ये सामणेरा अत्तिस्सरा भिक्खुसङ्घस्स कत्तब्बकम्मं न करोन्ति, उद्देसपरिपुच्छासु युत्ता आचरियुपज्झायानंयेव वत्तपटिवत्तं करोन्ति, अञ्ञेसं न करोन्ति, एतेसंयेव उपड्ढभागो दातब्बो. ये पन पुरेभत्तञ्च पच्छाभत्तञ्च भिक्खुसङ्घस्सेव कत्तब्बकिच्चं करोन्ति, तेसं समको दातब्बो. इदञ्च पिट्ठिसमये उप्पन्नेन भण्डागारे ठपितेन अकालचीवरेनेव कथितं, कालचीवरं पन समकंयेव दातब्बं. तत्रुप्पादवस्सावासिकं सम्मुञ्जनीबन्धनादि सङ्घस्स फातिकम्मं कत्वा गहेतब्बं. एतञ्हेत्थ सब्बेसं वत्तं. भण्डागारचीवरेपि सचे सामणेरा आगन्त्वा ‘‘भन्ते, मयं यागुं पचाम, भत्तं पचाम, खज्जकं पचाम, अप्पहरितं करोम, दन्तकट्ठं आहराम, रङ्गछल्लिं कप्पियं कत्वा देम, किं अम्हेहि न कतं नामा’’ति उक्कुट्ठिं करोन्ति, समभागोव दातब्बो. एतंयेव विरज्झित्वा करोन्ति, येसञ्च करणभावो न पञ्ञायति, ते सन्धाय वुत्तं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सामणेरानं उपड्ढपटिवीसं दातु’’न्ति. कुरुन्दियं पन ‘‘सचे सामणेरा ‘कस्मा मयं, भन्ते, सङ्घकम्मं न करोम, करिस्सामा’ति याचन्ति, समपटिवीसो दातब्बो’’ति वुत्तं.

सचे ¶ कोचि भिक्खु सकं भागं गहेत्वा सत्थं लभित्वा नदिं वा कन्तारं वा उत्तरित्वा दिसापक्कमितुकामो होति, तस्स ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उत्तरन्तस्स सकं भागं दातु’’न्ति (महाव. ३४३) वचनतो चीवरेसु भण्डागारतो बहि नीहटेसु घण्टिं पहरित्वा भिक्खुसङ्घे सन्निपतिते चीवरभाजकेन ‘‘इमस्स भिक्खुनो कोट्ठासेन एत्तकेन भवितब्ब’’न्ति तक्केत्वा नयग्गाहेन समभागेन चीवरं दातब्बं. तुलाय तुलितमिव हि समसमं दातुं न सक्का, तस्मा ऊनं वा होतु अधिकं वा, एवं तक्केन नयेन दिन्नं सुदिन्नं. नेव ऊनकं पुन दातब्बं, नातिरित्तं पटिग्गण्हितब्बं. सचे दस भिक्खू होन्ति, साटकापि दसेव, तेसु एको द्वादस अग्घति, सेसा दसग्घनका. सब्बेसु दसग्घनकवसेन कुसे पातिते यस्स भिक्खुनो द्वादसग्घनको कुसो पातितो, तेन यत्तकं तस्मिं पटिवीसे अधिकं, तत्तकं अग्घनकं यं किञ्चि अत्तनो सन्तकं कप्पियभण्डं दत्वा सो अतिरेकभागो गहेतब्बो. सचे सब्बेसं पञ्च पञ्च वत्थानि पत्तानि, सेसानिपि अत्थि, एकेकं पन न पापुणाति, छिन्दित्वा दातब्बानि.

छिन्दन्तेन ¶ च अड्ढमण्डलादीनं वा उपाहनत्थविकादीनं वा पहोनकानि खण्डानि कत्वा दातब्बानि. हेट्ठिमपरिच्छेदेन चतुरङ्गुलवित्थारम्पि अनुवातप्पहोनकायामं खण्डं कत्वा दातुं वट्टति, अपरिभोगं पन न कातब्बं. सचेपि एकस्स भिक्खुनो कोट्ठासे एकं वा द्वे वा वत्थानि नप्पहोन्ति, तत्थ अञ्ञं सामणकं परिक्खारं ठपेत्वा यो तेन तुस्सति, तस्स तं भागं कत्वा पच्छा कुसपातो कातब्बो. सचे दस दस भिक्खू गणेत्वा वग्गं करोन्तानं एको वग्गो न पूरति, अट्ठ वा नव वा होन्ति, तेसं अट्ठ वा नव वा कोट्ठासा ‘‘तुम्हे इमे गहेत्वा विसुं भाजेथा’’ति दातब्बा. एवं दत्वा पच्छा कुसपातो कातब्बो.

१९९. इदानि ‘‘अट्ठिमा, भिक्खवे, मातिका चीवरस्स उप्पादाय, सीमाय देति, कतिकाय देति, भिक्खापञ्ञत्तिया देति, सङ्घस्स देति, उभतोसङ्घस्स देति, वस्संवुट्ठसङ्घस्स देति, आदिस्स देति, पुग्गलस्स देती’’ति (महाव. ३७९) चीवरानं पटिलाभखेत्तदस्सनत्थं या ता अट्ठ मातिका वुत्ता, तासं वसेन विनिच्छयो वेदितब्बो.

तत्थ ¶ ‘‘सीमाय दम्मी’’ति एवं सीमं परामसित्वा देन्तो सीमाय देति नाम. एवं सीमाय दिन्नं यावतिका भिक्खू अन्तोसीमागता, तेहि भाजेतब्बं. सीमा च नामेसा खण्डसीमा उपचारसीमा समानसंवाससीमा अविप्पवाससीमा लाभसीमा गामसीमा निगमसीमा नगरसीमा अब्भन्तरसीमा उदकुक्खेपसीमा जनपदसीमा रट्ठसीमा रज्जसीमा दीपसीमा चक्कवाळसीमाति पन्नरसविधा होति. तत्थ खण्डसीमा सीमाकथायं वुत्ताव. उपचारसीमा नाम परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपेन, अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानेन परिच्छिन्ना होति. अपिच भिक्खूनं धुवसन्निपातट्ठानतो परियन्ते ठितभोजनसालतो वा निबद्धवसनआवासतो वा थाममज्झिमस्स पुरिसस्स द्विन्नं लेड्डुपातानं अन्तो उपचारसीमाति वेदितब्बा. सा पन आवासेसु वड्ढन्तेसु वड्ढति, परिहायन्तेसु परिहायति. महापच्चरियं पन ‘‘भिक्खूसुपि वड्ढन्तेसु वड्ढती’’ति वुत्तं. तस्मा सचे विहारे सन्निपतितभिक्खूहि सद्धिं एकाबद्धा हुत्वा योजनसतम्पि पूरेत्वा निसीदन्ति, योजनसतम्पि उपचारसीमाव होति, सब्बेसं लाभो पापुणाति. समानसंवासअविप्पवाससीमाद्वयम्पि वुत्तमेव. लाभसीमा नाम नेव सम्मासम्बुद्धेन अनुञ्ञाता, न धम्मसङ्गाहकत्थेरेहि ठपिता, अपिच खो राजराजमहामत्ता विहारं कारेत्वा गावुतं वा अड्ढयोजनं वा योजनं वा समन्ततो परिच्छिन्दित्वा ‘‘अयं अम्हाकं विहारस्स लाभसीमा’’ति नामलिखितके थम्भे निखणित्वा ‘‘यं एत्थन्तरे उप्पज्जति, सब्बं अम्हाकं विहारस्स देमा’’ति सीमा ठपेन्ति, अयं लाभसीमा नाम. गामनिगमनगरअब्भन्तरउदकुक्खेपसीमापि वुत्ता एव.

जनपदसीमा ¶ नाम कासिकोसलरट्ठादीनं अन्तो बहू जनपदा होन्ति, तत्थ एकेको जनपदपरिच्छेदो जनपदसीमा. रट्ठसीमा नाम कासिकोसलादिरट्ठपरिच्छेदो. रज्जसीमा नाम ‘‘चोळभोगो केरळभोगो’’ति एवं एकेकस्स रञ्ञो आणापवत्तिट्ठानं. दीपसीमा नाम समुद्दन्तेन परिच्छिन्नमहादीपा च अन्तरदीपा च. चक्कवाळसीमा चक्कवाळपब्बतेनेव परिच्छिन्ना. एवमेतासु सीमासु खण्डसीमाय केनचि कम्मेन सन्निपतितं सङ्घं दिस्वा ‘‘एत्थेव सीमाय सङ्घस्स देमी’’ति वुत्ते यावतिका भिक्खू अन्तोखण्डसीमागता, तेहि भाजेतब्बं. तेसंयेव हि तं पापुणाति, अञ्ञेसं सीमन्तरिकाय वा उपचारसीमाय ¶ वा ठितानम्पि न पापुणाति. खण्डसीमाय ठिते पन रुक्खे वा पब्बते वा ठितस्स हेट्ठा वा पथवीवेमज्झगतस्स पापुणातियेव. ‘‘इमिस्सा उपचारसीमाय सङ्घस्स दम्मी’’ति दिन्नं पन खण्डसीमासीमन्तरिकासु ठितानम्पि पापुणाति. ‘‘समानसंवाससीमाय दम्मी’’ति दिन्नं पन खण्डसीमासीमन्तरिकासु ठितानं न पापुणाति. अविप्पवाससीमालाभसीमासु दिन्नं तासु सीमासु अन्तोगतानं पापुणाति. गामसीमादीसु दिन्नं तासं सीमानं अब्भन्तरे बद्धसीमाय ठितानम्पि पापुणाति. अब्भन्तरसीमाउदकुक्खेपसीमासु दिन्नं तत्थ अन्तोगतानंयेव पापुणाति. जनपदरट्ठरज्जदीपचक्कवाळसीमासुपि गामसीमादीसु वुत्तसदिसोयेव विनिच्छयो.

सचे पन जम्बुदीपे ठितो ‘‘तम्बवण्णिदीपे सङ्घस्स दम्मी’’ति वदति, तम्बपण्णिदीपतो एकोपि आगन्त्वा सब्बेसं गण्हितुं लभति. सचेपि तत्रेव एको सभागभिक्खु सभागानं भागं गण्हाति, न वारेतब्बो. एवं ताव यो सीमं परामसित्वा देति, तस्स दाने विनिच्छयो वेदितब्बो. यो पन ‘‘असुकसीमाय’’न्ति वत्तुं न जानाति, केवलं ‘‘सीमा’’ति वचनमत्तमेव जानन्तो विहारं आगन्त्वा ‘‘सीमाय दम्मी’’ति वा ‘‘सीमट्ठकसङ्घस्स दम्मी’’ति वा भणति, सो पुच्छितब्बो ‘‘सीमा नाम बहुविधा, कतरसीमं सन्धाय भणसी’’ति. सचे वदति ‘‘अहं ‘असुकसीमा’ति न जानामि, सीमट्ठकसङ्घो भाजेत्वा गण्हतू’’ति, कतरसीमाय भाजेतब्बं? महासीवत्थेरो किराह ‘‘अविप्पवाससीमाया’’ति. ततो नं आहंसु ‘‘अविप्पवाससीमा नाम तियोजनापि होति, एवं सन्ते तियोजने ठिता लाभं गण्हिस्सन्ति, तियोजने ठत्वा आगन्तुकवत्तं पूरेत्वा आरामं पविसितब्बं भविस्सति, गमिको तियोजनं गन्त्वा सेनासनं आपुच्छिस्सति, निस्सयप्पटिपन्नस्स तियोजनातिक्कमे निस्सयो पटिप्पस्सम्भिस्सति, पारिवासिकेन तियोजनं अतिक्कमित्वा अरुणं उट्ठपेतब्बं भविस्सति, भिक्खुनिया तियोजने ठत्वा आरामप्पवेसनं आपुच्छितब्बं भविस्सति, सब्बम्पेतं उपचारसीमापरिच्छेदवसेनेव कातुं वट्टति, तस्मा उपचारसीमाय भाजेतब्ब’’न्ति.

२००. कतिकाय ¶ देतीति एत्थ पन कतिका नाम समानलाभकतिका. तत्रेवं कतिका कातब्बा, एकस्मिं विहारे सन्निपतितेहि भिक्खूहि यं विहारं सङ्गण्हितुकामा समानलाभं कातुं इच्छन्ति ¶ , तस्स नामं गहेत्वा ‘‘असुको नाम विहारो पोराणको’’ति वा ‘‘बुद्धाधिवुत्थो’’ति वा ‘‘अप्पलाभो’’ति वा य किञ्चि कारणं वत्वा ‘‘तं विहारं इमिना विहारेन सद्धिं एकलाभं कातुं सङ्घस्स रुच्चती’’ति तिक्खत्तुं सावेतब्बं. एत्तावता तस्मिं विहारे निसिन्नोपि इध निसिन्नोव होति. तस्मिं विहारेपि सङ्घेन एवमेव कातब्बं. एत्तावता इध निसिन्नोपि तस्मिं निसिन्नोव होति. एकस्मिं विहारे लाभे भाजियमाने इतरस्मिं ठितस्स भागं गहेतुं वट्टति. एवं एकेन विहारेन सद्धिं बहूपि आवासा एकलाभा कातब्बा. एवञ्च कते एकस्मिं आवासे दिन्ने सब्बत्थ दिन्नं होति.

२०१. भिक्खापञ्ञत्ति नाम अत्तनो परिच्चागपञ्ञापनट्ठानं, यत्थ सङ्घस्स धुवकारा करीयन्ति. एत्थ च यस्मिं विहारे इमस्स चीवरदायकस्स सन्तकं सङ्घस्स पाकवट्टं वा वत्तति, यस्मिं विहारे भिक्खू अत्तनो भारं कत्वा सदा गेहे भोजेति, यत्थ वा तेन आवासो कारितो, सलाकभत्तादीनि वा निबद्धानि, इमे धुवकारा नाम. येन पन सकलोपि विहारो पतिट्ठापितो, तत्थ वत्तब्बमेव नत्थि, तस्मा सचे सो ‘‘यत्थ मय्हं धुवकारा करीयन्ति, तत्थ दम्मी’’ति वा ‘‘तत्थ देथा’’ति वा भणति, बहूसु चेपि ठानेसु धुवकारा होन्ति, सब्बत्थ दिन्नमेव होति. सचे पन एकस्मिं विहारे भिक्खू बहुतरा होन्ति, तेहि वत्तब्बं ‘‘तुम्हाकं धुवकारे एकत्थ भिक्खू बहू, एकत्थ अप्पका’’ति. सचे ‘‘भिक्खुगणनाय गण्हथा’’ति भणति, तथा भाजेत्वा गण्हितुं वट्टति. एत्थ च वत्थभेसज्जादि अप्पकम्पि सुखेन भाजीयति. यदि पन मञ्चो वा पीठं वा एकमेव होति, तं पुच्छित्वा यस्स विहारस्स, एकविहारेपि वा यस्स सेनासनस्स सो विचारेति, तत्थ दातब्बं. सचेपि ‘‘असुकभिक्खु गण्हतू’’ति वदति, वट्टति. अथ ‘‘मय्हं धुवकारे देथा’’ति वत्वा अविचारेत्वा गच्छति, सङ्घस्सपि विचारेतुं वट्टति. एवं पन विचारेतब्बं, ‘‘सङ्घत्थेरस्स वसनट्ठाने देथा’’ति वत्तब्बं. सचे तत्थ सेनासनं परिपुण्णं होति, यत्थ नप्पहोति, तत्थ दातब्बं. सचे एको भिक्खु ‘‘मय्हं वसनट्ठाने सेनासनपरिभोगभण्डं नत्थी’’ति वदति, तत्थ दातब्बं.

२०२. सङ्घस्स देतीति एत्थ पन सचे विहारं पविसित्वा ‘‘इमानि चीवरानि सङ्घस्स दम्मी’’ति देति, उपचारसीमाय ठितेन सङ्घेन घण्टिं पहरित्वा ¶ कालं घोसेत्वा भाजेतब्बानि, सीमट्ठकस्स असम्पत्तस्सपि भागं गण्हन्तो न वारेतब्बो. विहारो महा होति, थेरासनतो ¶ पट्ठाय वत्थेसु दीयमानेसु अलसजातिका महाथेरा पच्छा आगच्छन्ति, ‘‘भन्ते, वीसतिवस्सानं दीयति, तुम्हाकं ठितिका अतिक्कन्ता’’ति न वत्तब्बा, ठितिकं ठपेत्वा तेसं दत्वा पच्छा ठितिभाय दातब्बं. ‘‘असुकविहारे किर बहु चीवरं उप्पन्न’’न्ति सुत्वा योजनन्तरिकविहारतोपि भिक्खू आगच्छन्ति, सम्पत्तसम्पत्तानं ठितट्ठानतो पट्ठाय दातब्बं, असम्पत्तानम्पि उपचारसीमं पविट्ठानं अन्तेवासिकादीसु गण्हन्तेसु दातब्बमेव. ‘‘बहिउपचारसीमाय ठितानं देथा’’ति वदन्ति, न दातब्बं. सचे पन उपचारसीमं ओक्कन्तेहि एकाबद्धा हुत्वा अत्तनो विहारद्वारे वा अन्तोविहारेयेव वा होन्ति, परिसवसेन वड्ढिता नाम सीमा होति, तस्मा दातब्बं. सङ्घनवकस्स दिन्नेपि पच्छा आगतानं दातब्बमेव. दुतियभागे पन थेरासनं आरुळ्हे आगतानं पठमभागो न पापुणाति, दुतियभागतो वस्सग्गेन दातब्बं.

एकस्मिं विहारे दस भिक्खू होन्ति, दस वत्थानि ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति देन्ति, पाटेक्कं भाजेतब्बानि. सचे ‘‘सब्बानेव अम्हाकं पापुणन्ती’’ति गहेत्वा गच्छन्ति, दुप्पापितानि चेव दुग्गहितानि च, गतगतट्ठाने सङ्घिकानेव होन्ति. एकं पन उद्धरित्वा ‘‘इदं तुम्हाकं पापुणाती’’ति सङ्घत्थेरस्स पापेत्वा ‘‘सेसानि अम्हाकं पापुणन्ती’’ति गहेतुं वट्टति. एकमेव वत्थं ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति आहरन्ति, अभाजेत्वाव ‘‘अम्हाकं पापुणाती’’ति गण्हन्ति, दुप्पापितञ्चेव दुग्गहितञ्च. सत्थकेन वा हलिद्दिआदिना वा लेखं कत्वा एककोट्ठासं ‘‘इदं ठानं तुम्हाकं पापुणाती’’ति सङ्घत्थेरस्स पापेत्वा ‘‘सेसं अम्हाकं पापुणाती’’ति गहेतुं वट्टति. यं पन वत्थस्सेव पुप्फं वा वलि वा, तेन परिच्छेदं कातुं न वट्टति. सचे एकं तन्तं उद्धरित्वा ‘‘इदं ठानं तुम्हाकं पापुणाती’’ति थेरस्स दत्वा ‘‘सेसं अम्हाकं पापुणाती’’ति गण्हन्ति, वट्टति. खण्डं खण्डं छिन्दित्वा भाजियमानं वट्टतियेव.

एकभिक्खुके विहारे सङ्घस्स चीवरेसु उप्पन्नेसु सचे पुब्बे वुत्तनयेनेव सो भिक्खु ‘‘सब्बानि मय्हं पापुणन्ती’’ति गण्हाति, सुग्गहितानि ¶ , ठितिका पन न तिट्ठति. सचे एकेकं उद्धरित्वा ‘‘इदं मय्हं पापुणाती’’ति गण्हाति, ठितिका तिट्ठति. तत्थ अट्ठिताय ठितिकाय पुन अञ्ञस्मिं चीवरे उप्पन्ने सचे एको भिक्खु आगच्छति, मज्झे छिन्दित्वा द्वीहिपि गहेतब्बं. ठिताय ठितिकाय पुन अञ्ञस्मिं चीवरे उप्पन्ने सचे नवकतरो आगच्छति, ठितिका हेट्ठा ओरोहति. सचे वुड्ढतरो आगच्छति, ठितिका उद्धं आरोहति. अथ अञ्ञो नत्थि, पुन अत्तनो पापेत्वा गहेतब्बं. ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति वा ‘‘भिक्खुसङ्घस्स देमा’’ति वा येन केनचि आकारेन सङ्घं आमसित्वा दिन्नं पन पंसुकूलिकानं न वट्टति ‘‘गहपतिचीवरं ¶ पटिक्खिपामि, पंसुकूलिकङ्गं समादियामी’’ति वुत्तत्ता, न पन अकप्पियत्ता. भिक्खुसङ्घेन अपलोकेत्वा दिन्नम्पि न गहेतब्बं. यं पन भिक्खु अत्तनो सन्तकं देति, तं भिक्खुदत्तियं नाम वट्टति, पंसुकूलं पन न होति. एवं सन्तेपि धुतङ्गं न भिज्जति. ‘‘भिक्खूनं देम, थेरानं देमा’’ति वुत्ते पन पंसुकूलिकानम्पि वट्टति, ‘‘इदं वत्थं सङ्घस्स देम, इमिना उपाहनत्थविकपत्तत्थविकआयोगअंसबद्धकादीनि करोन्तू’’ति दिन्नम्पि वट्टति. पत्तत्थविकादीनं अत्थाय दिन्नानि बहूनिपि होन्ति, चीवरत्थायपि पहोन्ति, ततो चीवरं कत्वा पारुपितुं वट्टति. सचे पन सङ्घो भाजितातिरित्तानि वत्थानि छिन्दित्वा उपाहनत्थविकादीनं अत्थाय भाजेति, ततो गहेतुं न वट्टति. सामिकेहि विचारितमेव हि वट्टति, न इतरं. पंसुकूलिकं ‘‘सङ्घस्स धम्मकरणपटादीनं अत्थाय देमा’’ति वुत्तेपि गहेतुं वट्टति, परिक्खारो नाम पंसुकूलिकानम्पि इच्छितब्बो. यं तत्थ अतिरेकं होति, तं चीवरेपि उपनेतुं वट्टति. सुत्तं सङ्घस्स देन्ति, पंसुकूलिकेहिपि गहेतब्बं. अयं ताव विहारं पविसित्वा ‘‘इमानि चीवरानि सङ्घस्स दम्मी’’ति दिन्नेसु विनिच्छयो. सचे पन बहिउपचारसीमाय अद्धानमग्गप्पटिपन्ने भिक्खू दिस्वा ‘‘सङ्घस्स दम्मी’’ति सङ्घत्थेरस्स वा सङ्घनवकस्स वा आरोचेति, सचेपि योजनं फरित्वा परिसा ठिता होति, एकाबद्धा चे, सब्बेसं पापुणाति. ये पन द्वादसहि हत्थेहि परिसं असम्पत्ता, तेसं न पापुणाति.

२०३. उभतोसङ्घस्स देतीति एत्थ ‘‘उभतोसङ्घस्स दम्मी’’ति वुत्तेपि ‘‘द्विधा सङ्घस्स दम्मी’’ति, ‘‘द्विन्नं सङ्घानं दम्मी’’ति, ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च भिक्खुनीसङ्घस्स ¶ च दम्मी’’ति वुत्तेपि उभतोसङ्घस्स दिन्नमेव होति. तत्थ सचे बहुकापि भिक्खू होन्ति, एका भिक्खुनी होति, उपड्ढं दातब्बं, द्वे भागे समे कत्वा एको भागो दातब्बोति अत्थो. सचे बहुकापि भिक्खुनियो होन्ति, एको भिक्खु होति, उपड्ढं दातब्बं. ‘‘उभतोसङ्घस्स च तुय्हञ्च दम्मी’’ति वुत्ते सचे दस दस भिक्खू च भिक्खुनियो च होन्ति, एकवीसति पटिवीसे कत्वा एको पुग्गलस्स दातब्बो, दस भिक्खुसङ्घस्स, दस भिक्खुनीसङ्घस्स. येन पुग्गलिको लद्धो, सो सङ्घतोपि अत्तनो वस्सग्गेन गहेतुं लभति. कस्मा? उभतोसङ्घग्गहणेन गहितत्ता. ‘‘उभतोसङ्घस्स च चेतियस्स च दम्मी’’ति वुत्तेपि एसेव नयो. इध पन चेतियस्स सङ्घतो पापुणनकोट्ठासो नाम नत्थि, एकपुग्गलस्स पत्तकोट्ठाससमोव कोट्ठासो होति. ‘‘उभतोसङ्घस्स च तुय्हञ्च चेतियस्स चा’’ति वुत्ते पन द्वावीसति कोट्ठासे कत्वा दस भिक्खूनं, दस भिक्खुनीनं, एको पुग्गलस्स, एको चेतियस्स दातब्बो. तत्थ पुग्गलो सङ्घतोपि अत्तनो वस्सग्गेन गहेतुं लभति, चेतियस्स एकोयेव.

‘‘भिक्खुसङ्घस्स ¶ च भिक्खुनीनञ्च दम्मी’’ति वुत्ते पन न मज्झे भिन्दित्वा दातब्बं, भिक्खू च भिक्खुनियो च गणेत्वा दातब्बं. ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च भिक्खुनीनञ्च तुय्हञ्चा’’ति वुत्ते पन पुग्गलो विसुं न लभति, पापुणनट्ठानतो एकमेव लभति. कस्मा? भिक्खुसङ्घग्गहणेन गहितत्ता. ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च भिक्खुनीनञ्च तुय्हञ्च चेतियस्स चा’’ति वुत्तेपि चेतियस्स एकपुग्गलपटिवीसो लब्भति, पुग्गलस्स विसुं न लब्भति, तस्मा एकं चेतियस्स दत्वा अवसेसं भिक्खू च भिक्खुनियो च गणेत्वा भाजेतब्बं.

‘‘भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च दम्मी’’ति वुत्तेपि मज्झे भिन्दित्वा न दातब्बं, पुग्गलगणनाय एव विभजितब्बं. ‘‘भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च तुय्हञ्च, भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च चेतियस्स च, भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च तुय्हञ्च चेतियस्स चा’’ति एवं वुत्तेपि चेतियस्स एकपटिवीसो लब्भति, पुग्गलस्स विसुं नत्थि, भिक्खू च भिक्खुनियो च गणेत्वा एव भाजेतब्बं. यथा च भिक्खुसङ्घं आदिं कत्वा नयो नीतो, एवं भिक्खुनीसङ्घं आदिं कत्वापि नेतब्बो.

‘‘भिक्खुसङ्घस्स ¶ च तुय्हञ्चा’’ति वुत्ते पुग्गलस्स विसुं न लब्भति, वस्सग्गेनेव गहेतब्बं. ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च चेतियस्स चा’’ति वुत्ते पन चेतियस्स विसुं पटिवीसो लब्भति. ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च तुय्हञ्च चेतियस्स चा’’ति वुत्तेपि चेतियस्सेव विसुं लब्भति, न पुग्गलस्स. ‘‘भिक्खूनञ्च तुय्हञ्चा’’ति वुत्तेपि विसुं न लब्भति, ‘‘भिक्खूनञ्च चेतियस्स चा’’ति वुत्ते पन चेतियस्स लब्भति. ‘‘भिक्खूनञ्च तुय्हञ्च चेतियस्स चा’’ति वुत्तेपि चेतियस्सेव विसुं लब्भति, न पुग्गलस्स. भिक्खुनीसङ्घं आदिं कत्वापि एवमेव योजेतब्बं.

पुब्बे बुद्धप्पमुखस्स उभतोसङ्घस्स दानं देन्ति, भगवा मज्झे निसीदति, दक्खिणतो भिक्खू, वामतो भिक्खुनियो निसीदन्ति, भगवा उभिन्नं सङ्घत्थेरो, तदा भगवा अत्तना लद्धपच्चये अत्तनापि परिभुञ्जति, भिक्खूनम्पि दापेति. एतरहि पन पण्डितमनुस्सा सधातुकं पटिमं वा चेतियं वा ठपेत्वा बुद्धप्पमुखस्स उभतोसङ्घस्स दानं देन्ति, पटिमाय वा चेतियस्स वा पुरतो आधारके पत्तं ठपेत्वा दक्खिणोदकं दत्वा ‘‘बुद्धानं देमा’’ति, तत्थ पठमं खादनीयभोजनीयं देन्ति, विहारं वा आहरित्वा ‘‘इदं चेतियस्स देमा’’ति पिण्डपातञ्च मालागन्धादीनि च देन्ति, तत्थ कथं पटिपज्जितब्बन्ति? मालागन्धादीनि ताव चेतिये आरोपेतब्बानि, वत्थेहि पटाका, तेलेन पदीपा कातब्बा. पिण्डपातमधुफाणितादीनि पन ¶ यो निबद्धचेतियजग्गको होति पब्बजितो वा गहट्ठो वा, तस्स दातब्बानि. निबद्धजग्गके असति आहटभत्तं ठपेत्वा वत्तं कत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति, उपकट्ठे काले भुञ्जित्वा पच्छापि वत्तं कातुं वट्टतियेव. मालागन्धादीसु च यं किञ्चि ‘‘इदं हरित्वा चेतिये पूजं करोथा’’ति वुत्ते दूरम्पि हरित्वा पूजेतब्बं, ‘‘भिक्खुसङ्घस्स हरा’’ति वुत्तेपि हरितब्बं. सचे पन ‘‘अहं पिण्डाय चरामि, आसनसालाय भिक्खू अत्थि, ते हरिस्सन्ती’’ति वुत्ते ‘‘भन्ते, तुय्हमेव दम्मी’’ति वदति, भुञ्जितुं वट्टति. अथ पन ‘‘भिक्खुसङ्घस्स दस्सामी’’ति हरन्तस्स गच्छतो अन्तराव कालो उपकट्ठो होति, अत्तनो पापेत्वा भुञ्जितुं वट्टति.

२०४. वस्संवुट्ठसङ्घस्स देतीति एत्थ पन सचे विहारं पविसित्वा ‘‘इमानि चीवरानि वस्संवुट्ठसङ्घस्स दम्मी’’ति देति, यत्तका भिक्खू तस्मिं आवासे वस्सच्छेदं अकत्वा पुरिमवस्संवुट्ठा, तेहि भाजेतब्बं, अञ्ञेसं न पापुणाति. दिसापक्कन्तस्सपि सति गाहके याव कथिनस्सुब्भारा ¶ दातब्बं. ‘‘अनत्थते पन कथिने अन्तोहेमन्ते एवञ्च वत्वा दिन्नं पच्छिमवस्संवुट्ठानम्पि पापुणाती’’ति लक्खणञ्ञू वदन्ति. अट्ठकथासु पनेतं न विचारितं. सचे पन बहिउपचारसीमायं ठितो ‘‘वस्संवुट्ठसङ्घस्स दम्मी’’ति वदति, सम्पत्तानं सब्बेसं पापुणाति. अथ ‘‘असुकविहारे वस्संवुट्ठसङ्घस्सा’’ति वदति, तत्र वस्संवुट्ठानमेव याव कथिनस्सुब्भारा पापुणाति. सचे पन गिम्हानं पठमदिवसतो पट्ठाय एवं वदति, तत्र सम्मुखीभूतानं सब्बेसं पापुणाति. कस्मा? पिट्ठिसमये उप्पन्नत्ता. अन्तोवस्सेयेव ‘‘वस्सं वसन्तानं दम्मी’’ति वुत्ते छिन्नवस्सा न लभन्ति, वस्सं वसन्ताव लभन्ति. चीवरमासे पन ‘‘वस्सं वसन्तानं दम्मी’’ति वुत्ते पच्छिमिकाय वस्सूपगतानंयेव पापुणाति, पुरिमिकाय वस्सूपगतानञ्च छिन्नवस्सानञ्च न पापुणाति.

चीवरमासतो पट्ठाय याव हेमन्तस्स पच्छिमो दिवसो, ताव ‘‘वस्सावासिकं देमा’’ति वुत्ते कथिनं अत्थतं वा होतु अनत्थतं वा, अतीतवस्संवुट्ठानमेव पापुणाति. गिम्हानं पठमदिवसतो पट्ठाय वुत्ते पन मातिका आरोपेतब्बा ‘‘अतीतपस्सावासस्स पञ्च मासा अतिक्कन्ता, अनागतो चातुमासच्चयेन भविस्सति, कतरवस्सावासस्स देसी’’ति. सचे ‘‘अतीतवस्संवुट्ठानं दम्मी’’ति वदति, तं अन्तोवस्संवुट्ठानमेव पापुणाति, दिसापक्कन्तानम्पि सभागा गण्हितुं लभन्ति. सचे ‘‘अनागते वस्सावासिकं दम्मी’’ति वदति, तं ठपेत्वा वस्सूपनायिकदिवसे गहेतब्बं. अथ ‘‘अगुत्तो विहारो, चोरभयं अत्थि, न सक्का ठपेतुं गण्हित्वा वा आहिण्डितु’’न्ति वुत्ते ‘‘सम्पत्तानं दम्मी’’ति वदति, भाजेत्वा गहेतब्बं. सचे वदति ¶ ‘‘इतो मे, भन्ते, ततिये वस्से वस्सावासिकं न दिन्नं, तं दम्मी’’ति, तस्मिं अन्तोवस्से वुट्ठभिक्खूनं पापुणाति. सचे ते दिसा पक्कन्ता, अञ्ञो विस्सासिको गण्हाति, दातब्बं. अथेकोयेव अवसिट्ठो, सेसा कालकता, सब्बं एकस्सेव पापुणाति. सचे एकोपि नत्थि, सङ्घिकं होति, सम्मुखीभूतेहि भाजेतब्बं.

२०५. आदिस्स देतीति एत्थ पन यागुया वा भत्ते वा खादनीये वा चीवरे वा सेनासने वा भेसज्जे वा आदिसित्वा परिच्छिन्दित्वा देन्तो आदिस्स देति नाम. तत्रायं विनिच्छयो – भिक्खू अज्जतनाय वा ¶ स्वातनाय वा यागुया निमन्तेत्वा तेसं घरं पविट्ठानं यागुं देति, यागुं दत्वा पीताय यागुया ‘‘इमानि चीवरानि येहि मय्हं यागु पीता, तेसं दम्मी’’ति देति, येहि निमन्तितेहि यागु पीता, तेसंयेव पापुणाति. येहि पन भिक्खाचारवत्तेन घरद्वारेन गच्छन्तेहि वा घरं पविट्ठेहि वा यागु लद्धा, येसं वा आसनसालतो पत्तं आहरित्वा मनुस्सेहि नीता, येसं वा थेरेहि पेसिता, तेसं न पापुणाति. सचे पन निमन्तिहभिक्खूहि सद्धिं अञ्ञेपि बहू आगन्त्वा अन्तोगेहञ्च बहिगेहञ्च पूरेत्वा निसिन्ना, दायको च एवं वदति ‘‘निमन्तिता वा होन्तु अनिमन्तिता वा, येसं मया यागु दिन्ना, सब्बेसं इमानि वत्थानि होन्तू’’ति, सब्बेसं पापुणाति. येहि पन थेरानं हत्थतो यागु लद्धा, तेसं न पापुणाति. अथ सो ‘‘येहि मय्हं यागु पीता, सब्बेसं होतू’’ति वदति, सब्बेसं पापुणाति. भत्तखादनीयेसुपि एसेव नयो. चीवरे पन पुब्बेपि तेन वस्सं वासेत्वा भिक्खूनं चीवरं दिन्नपुब्बं होति, सो चे भिक्खू भोजेत्वा वदति ‘‘येसं मया पुब्बे चीवरं दिन्नं, तेसंयेव इमं चीवरं वा सुत्तं वा सप्पिमधुफाणितादीनि वा होन्तू’’ति, सब्बं तेसंयेव पापुणाति. सेनासनेपि ‘‘यो मया कारिते विहारे वा परिवेणे वा वसति, तस्सिदं होतू’’ति वुत्ते तस्सेव होति. भेसज्जेपि ‘‘मयं कालेन कालं थेरानं सप्पिआदीनि भेसज्जानि देम, येहि तानि लद्धानि, तेसंयेविदं होतू’’ति वुत्ते तेसंयेव होति.

२०६. पुग्गलस्स देतीति एत्थ पन ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स दम्मी’’ति एवं परम्मुखा वा, पादमूले ठपेत्वा ‘‘इदं, भन्ते, तुम्हाकं दम्मी’’ति एवं सम्मुखा वा देति, तं तस्सेव होति. सचे पन ‘‘इदं तुम्हाकञ्च तुम्हाकं अन्तेवासिकानञ्च दम्मी’’ति एवं वदति, थेरस्स च अन्तेवासिकानञ्च पापुणाति. उद्देसं गहेतुं आगतो गहेत्वा गच्छन्तो च अत्थि, तस्सपि पापुणाति. ‘‘तुम्हेहि सद्धिं निबद्धचारिकभिक्खूनं दम्मी’’ति वुत्ते उद्देसन्तेवासिकानं वत्तं कत्वा ¶ उद्देसपरिपुच्छादीनि गहेत्वा विचरन्तानं सब्बेसं पापुणाति. अयं ‘‘पुग्गलस्स देती’’ति इमस्मिं पदे विनिच्छयो.

सचे कोचि भिक्खु एकोव वस्सं वसति, तत्थ मनुस्सा ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति चीवरानि देन्ति, तत्थ किं कातब्बन्ति? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तस्सेव ¶ तानि चीवरानि याव कथिनस्स उब्भारा’’ति (महाव. ३६३) वचनतो सचे (महाव. अट्ठ. ३६३) गणपूरके भिक्खू लभित्वा कथिनं अत्थतं होति, पञ्च मासे, नो चे अत्थतं होति, एकं चीवरमासं अञ्ञत्थ गहेत्वा नीतानिपि तस्सेव तानि चीवरानि, न तेसं अञ्ञो कोचि इस्सरो. यं यञ्हि ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति वा ‘‘सङ्घं उद्दिस्स देमा’’ति वा ‘‘वस्संवुट्ठसङ्घस्स देमा’’ति वा ‘‘वस्सावासिकं देमा’’ति वा देन्ति, सचेपि मतकचीवरं अविभजित्वा तं विहारं पविसति, तं सब्बं तस्सेव भिक्खुनो होति. यम्पि सो वस्सावासत्थाय वड्ढिं पयोजेत्वा ठपितउपनिक्खेपतो वा तत्रुप्पादतो वा वस्सावासिकं गण्हाति, सब्बं सुग्गहितमेव होति. इदञ्हेत्थ लक्खणं – येन तेनाकारेन सङ्घस्स उप्पन्नवत्थं अत्थतकथिनस्स पञ्च मासे, अनत्थतकथिनस्स एकं चीवरमासं पापुणाति. सचे पन कोचि भिक्खु वस्सानतो अञ्ञस्मिं उतुकाले एकको वसति, तत्थ मनुस्सा ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति चीवरानि देन्ति, तेन भिक्खुना अधिट्ठातब्बं ‘‘मय्हिमानि चीवरानी’’ति. अधिट्ठहन्तेन पन वत्तं जानितब्बं. तेन हि भिक्खुना घण्टिं वा पहरित्वा कालं वा घोसेत्वा थोकं आगमेत्वा सचे घण्टिसञ्ञाय वा कालसञ्ञाय वा भिक्खू आगच्छन्ति, तेहि सद्धिं भाजेतब्बानि. तेहि चे भिक्खूहि तस्मिं चीवरे भाजियमाने अपातिते कुसे अञ्ञो भिक्खु आगच्छति, समको दातब्बो भागो, पातिते कुसे अञ्ञो भिक्खु आगच्छति, न अकामा दातब्बो भागो. एककोट्ठासेपि हि कुसदण्डके पातितमत्ते सचेपि भिक्खुसहस्सं होति, गहितमेव नाम चीवरं, तस्मा न अकामा भागो दातब्बो. सचे पन अत्तनो रुचिया दातुकामा होन्ति, देन्तु. अनुभागेपि एसेव नयो.

अथ घण्टिसञ्ञाय वा कालसञ्ञाय वा अञ्ञे भिक्खू न आगच्छन्ति, ‘‘मय्हिमानि चीवरानि पापुणन्ती’’ति अधिट्ठातब्बानि. एवं अधिट्ठिते सब्बानि तस्सेव होन्ति, ठितिका पन न तिट्ठति. सचे एकेकं उद्धरित्वा ‘‘अयं पठमभागो मय्हं पापुणाति, अयं दुतियभागो’’ति एवं गण्हाति, गहितानि च सुग्गहितानि होन्ति, ठितिका च तिट्ठति, एवं पापेत्वा गण्हन्तेनपि अधिट्ठितमेव होति. सचे पन घण्टिं पहरित्वा वा अप्पहरित्वा वा कालम्पि घोसेत्वा वा अघोसेत्वा वा ‘‘अहमेवेत्थ ¶ , मय्हमेव इमानि चीवरानी’’ति गण्हाति ¶ , दुग्गहितानि होन्ति. अथ ‘‘अञ्ञो कोचि इध नत्थि, मय्हं एतानि पापुणन्ती’’ति गण्हाति, सुग्गहितानि. अथ अनधिट्ठहित्वाव तानि चीवरानि गहेत्वा अञ्ञं विहारं उद्दिस्स गच्छति ‘‘तत्थ भिक्खूहि सद्धिं भाजेस्सामी’’ति, तानि चीवरानि गतगतट्ठाने सङ्घिकानेव होन्ति. भिक्खूहि दिट्ठमत्तमेवेत्थ पमाणं. तस्मा सचे केचि पटिपथं आगच्छन्ता ‘‘कुहिं, आवुसो, गच्छसी’’ति पुच्छित्वा तमत्थं सुत्वा ‘‘किं, आवुसो, मयं सङ्घो न होमा’’ति तत्थेव भाजेत्वा गण्हन्ति, सुग्गहितानि. सचेपि एस मग्गा ओक्कमित्वा कञ्चि विहारं वा आसनसालं वा पिण्डाय चरन्तो एकगेहमेव वा पविसति, तत्र च नं भिक्खू दिस्वा तमत्थं पुच्छित्वा भाजेत्वा गण्हन्ति, सुग्गहितानेव.

‘‘न, भिक्खवे, अञ्ञत्र वस्संवुट्ठेन अञ्ञत्र चीवरभागो सादितब्बो, यो सादियेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ३६४) वचनतो अञ्ञत्र वस्संवुट्ठो अञ्ञत्र भागं गण्हाति, दुक्कटं. एत्थ पन किञ्चापि लहुका आपत्ति, अथ खो गहितानि चीवरानि गहितट्ठाने दातब्बानि. सचेपि नट्ठानि वा जिण्णानि वा होन्ति, तस्सेव गीवा. ‘‘देही’’ति वुत्ते अदेन्तो धुरनिक्खेपे भण्डग्घेन कारेतब्बो.

एको भिक्खु द्वीसु आवासेसु वस्सं वसति ‘‘एवं मे बहु चीवरं उप्पज्जिस्सती’’ति, एकं पुग्गलपटिवीसंयेव लभति. तस्मा सचे एकेकस्मिं विहारे एकाहमेकाहं वा सत्ताहं वा वसति, एकेकस्मिं विहारे यं एको पुग्गलो लभति, ततो ततो उपड्ढं उपड्ढं दातब्बं. एवञ्हि एकपुग्गलपटिवीसो दिन्नो होति. सचे पन एकस्मिं विहारे वसन्तो इतरस्मिं सत्ताहवारेन अरुणमेव उट्ठापेति, बहुतरं वसितविहारतो तस्स पटिवीसो दातब्बो. एवम्पि एकपुग्गलपटिवीसोयेव दिन्नो होति. इदञ्च नानालाभेहि नानूपचारेहि एकसीमाविहारेहि कथितं, नानासीमाविहारे पन सेनासनग्गाहो पटिप्पस्सम्भति. तस्मा तत्थ चीवरपटिवीसो न पापुणाति, सेसं पन आमिसभेसज्जादि सब्बं सब्बत्थ अन्तोसीमागतस्स पापुणाति.

२०७. ‘‘भिक्खुस्स, भिक्खवे, कालकते सङ्घो सामी पत्तचीवरे, अपिच गिलानुपट्ठाका बहूपकारा, अनुजानामि, भिक्खवे, सङ्घेन तिचीवरञ्च ¶ पत्तञ्च गिलानुपट्ठाकानं दातुं, यं तत्थ लहुभण्डं लहुपरिक्खारं, तं सम्मुखीभूतेन सङ्घेन भाजेतुं, यं तत्थ गरुभण्डं गरुपरिक्खारं, तं आगतानागतचातुद्दिसस्स सङ्घस्स अविस्सज्जिकं अवेभङ्गिक’’न्ति (महाव. ३६९) वचनतो भिक्खुस्मिं कालकते अपलोकेत्वा वा –

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, इत्थन्नामो भिक्खु कालकतो, इदं तस्स तिचीवरञ्च पत्तो च, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इमं तिचीवरञ्च पत्तञ्च गिलानुपट्ठाकानं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इत्थन्नामो भिक्खु कालकतो, इदं तस्स तिचीवरञ्च पत्तो च, सङ्घो इमं तिचीवरञ्च पत्तञ्च गिलानुपट्ठाकानं देति, यस्सायस्मतो खमति इमस्स तिचीवरस्स च पत्तस्स च गिलानुपट्ठाकानं दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दिन्नं इदं सङ्घेन तिचीवरञ्च पत्तो च गिलानुपट्ठाकानं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. ३६७) –

एवं कम्मवाचं वा सावेत्वा गिलानुपट्ठाकानं पत्तचीवरं दत्वा सेसं लहुपरिक्खारं सम्मुखीभूतेन सङ्घेन भाजेत्वा गहेतब्बं.

२०८. गिलानुपट्ठाकानं लाभे पन अयं विनिच्छयो – सचे सकले भिक्खुसङ्घे उपट्ठहन्ते कालं करोति, सब्बेपि सामिका. अथ एकच्चेहि वारे कते एकच्चेहि अकतेयेव कालं करोति, तत्र एकच्चे आचरिया वदन्ति ‘‘सब्बेपि अत्तनो वारे सम्पत्ते करेय्युं, तस्मा सब्बेपि सामिनो’’ति. एकच्चे वदन्ति ‘‘येहि जग्गितो, ते एव लभन्ति, इतरे न लभन्ती’’ति. सामणेरेपि कालकते सचे चीवरं अत्थि, गिलानुपट्ठाकानं दातब्बं. नो चे अत्थि, यं अत्थि, तं दातब्बं. अञ्ञस्मिं परिक्खारे सति चीवरभागं कत्वा दातब्बं. भिक्खु च सामणेरो च सचे समं उपट्ठहिंसु, समको भागो दातब्बो. अथ सामणेरोव उपट्ठहति, भिक्खुस्स संविदहनमत्तमेव होति, सामणेरस्स जेट्ठकोट्ठासो दातब्बो. सचे सामणेरो ¶ भिक्खुना आनीतउदकेन यागुं पचित्वा पटिग्गहापनमत्तमेव करोति, भिक्खु उपट्ठहति, भिक्खुस्स जेट्ठभागो दातब्बो. बहू भिक्खू सब्बे समग्गा हुत्वा उपट्ठहन्ति, सब्बेसं समको भागो दातब्बो. यो पनेत्थ विसेसेन उपट्ठहति, तस्स विसेसो कातब्बो.

येन पन एकदिवसम्पि गिलानुपट्ठाकवसेन यागुभत्तं वा पचित्वा दिन्नं, न्हानं वा पटिसादितं, सोपि गिलानुपट्ठाकोव. यो पन समीपं अनागन्त्वा भेसज्जतण्डुलादीनि पेसेति, अयं गिलानुपट्ठाको न होति. यो परियेसित्वा गाहेत्वा आगच्छति, अयं गिलानुपट्ठाकोव ¶ . एको वत्तसीसेन जग्गति, एको पच्चासाय, मतकाले उभोपि पच्चासीसन्ति, उभिन्नम्पि दातब्बं. एको उपट्ठहित्वा गिलानस्स वा कम्मेन अत्तनो वा कम्मेन कत्थचि गतो ‘‘पुन आगन्त्वा जग्गिस्सामी’’ति, एतस्सपि दातब्बं. एको चिरं उपट्ठहित्वा ‘‘इदानि न सक्कोमी’’ति धुरं निक्खिपित्वा गच्छति, सचेपि तं दिवसमेव गिलानो कालं करोति, उपट्ठाकभागो न दातब्बो. गिलानुपट्ठाको नाम गिही वा होतु पब्बजितो वा अन्तमसो मातुगामोपि, सब्बे भागं लभन्ति. सचे तस्स भिक्खुनो पत्तचीवरमत्तमेव होति, अञ्ञं नत्थि, सब्बं गिलानुपट्ठाकानंयेव दातब्बं. सचेपि सहस्सं अग्घति, अञ्ञं पन बहुम्पि परिक्खारं ते न लभन्ति, सङ्घस्सेव होति. अवसेसं भण्डं बहु चेव महग्घञ्च, तिचीवरं अप्पग्घं, ततो गहेत्वा तिचीवरपरिक्खारो दातब्बो, सब्बञ्चेतं सङ्घिकतोव लब्भति. सचे पन सो जीवमानोयेव सब्बं अत्तनो परिक्खारं निस्सज्जित्वा कस्सचि अदासि, कोचि वा विस्सासं अग्गहेसि, यस्स दिन्नं, येन च गहितं, तस्सेव होति, तस्स रुचिया एव गिलानुपट्ठाका लभन्ति. अञ्ञेसं अदत्वा दूरे ठपितपरिक्खारापि तत्थ तत्थ सङ्घस्सेव होन्ति. द्विन्नं सन्तकं होति अविभत्तं, एकस्मिं कालकते इतरो सामी. बहूनम्पि सन्तके एसेव नयो. सब्बेसु मतेसु सङ्घिकं होति. सचेपि अविभजित्वा सद्धिविहारिकादीनं देन्ति, अदिन्नमेव होति, विभजित्वा दिन्नं पन सुदिन्नं. तं तेसु मतेसुपि सद्धिविहारिकादीनंयेव होति, न सङ्घस्स.

सचे ¶ वस्संवुट्ठो भिक्खु अनुप्पन्ने वा उप्पन्ने वा चीवरे अभाजिते वा पक्कमति, उम्मत्तको खित्तचित्तो वेदनाट्टो उक्खित्तको वा होति, सन्ते पतिरूपे गाहके भागो दातब्बो. सचे पन विब्भमति वा कालं वा करोति सामणेरो वा पटिजानाति, सिक्खं पच्चक्खातको, अन्तिमवत्थुं अज्झापन्नको, पण्डको, थेय्यसंवासको, तित्थियपक्कन्तको, तिरच्छानगतो, मातुघातको, पितुघातको, अरहन्तघातको, भिक्खुनीदूसको, सङ्घभेदको, लोहितुप्पादको, उभतोब्यञ्जनको वा पटिजानाति, सङ्घो सामी, भागो न दातब्बो.

सचे वस्संवुट्ठानं भिक्खूनं अनुप्पन्ने चीवरे सङ्घो भिज्जति, कोसम्बकभिक्खू विय द्वे कोट्ठासा होन्ति, तत्थ मनुस्सा एकस्मिं पक्खे दक्खिणोदकञ्च गन्धादीनि च देन्ति, एकस्मिं चीवरानि देन्ति ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति, यत्थ वा उदकं दिन्नं, यस्मिंयेव पक्खे चीवरानि देन्ति ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति, सङ्घस्सेव तानि चीवरानि, द्विन्नम्पि कोट्ठासानं पापुणन्ति, घण्टिं पहरित्वा द्वीहिपि पक्खेहि एकतो भाजेतब्बानि. सचे पन मनुस्सा एकस्मिं पक्खे दक्खिणोदकं गन्धादीनि च देन्ति, एकस्मिं पक्खे चीवरानि देन्ति ‘‘पक्खस्स ¶ देमा’’ति, पक्खस्सेव तानि चीवरानि. एवञ्हि दिन्ने यस्स कोट्ठासस्स उदकं दिन्नं, तस्स उदकमेव होति. यस्स चीवरं दिन्नं, तस्सेव चीवरं. यस्मिं पदेसे दक्खिणोदकं पमाणं होति, तत्थ एको पक्खो दक्खिणोदकस्स लद्धत्ता चीवरानि लभति, एको चीवरानमेव लद्धत्ताति उभोहि एकतो हुत्वा यथावुड्ढं भाजेतब्बं. ‘‘इदं किर परसमुद्दे लक्खण’’न्ति महाअट्ठकथायं वुत्तं. सचे यस्मिं पक्खे उदकं दिन्नं, तस्मिंयेव पक्खे चीवरानि देन्ति ‘‘पक्खस्स देमा’’ति, पक्खस्सेव तानि चीवरानि, इतरो पक्खो अनिस्सरोयेव. सचे पन वस्संवुट्ठानं भिक्खूनं उप्पन्ने चीवरे अभाजिते सङ्घो भिज्जति, सब्बेसं समकं भाजेतब्बं.

सचे सम्बहुलेसु भिक्खूसु अद्धानमग्गप्पटिपन्नेसु केचि भिक्खू पंसुकूलत्थाय सुसानं ओक्कमन्ति, केचि अनागमेन्ता पक्कमन्ति, अनागमेन्तानं न अकामा भागो दातब्बो, आगमेन्तानं पन अकामापि दातब्बो भागो. यदि पन मनुस्सा ‘‘इधागता एव गण्हन्तू’’ति देन्ति, सञ्ञाणं वा कत्वा गच्छन्ति ‘‘सम्पत्ता गण्हन्तू’’ति, सम्पत्तानं सब्बेसम्पि पापुणाति ¶ . सचे छड्डेत्वा गता, येन गहितं, सो एव सामी. सचे केचि भिक्खू पठमं सुसानं ओक्कमन्ति, केचि पच्छा, तत्थ पठमं ओक्कन्ता पंसुकूलं लभन्ति, पच्छा ओक्कन्ता न लभन्ति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पच्छा ओक्कन्तानं न अकामा भागं दातु’’न्ति (महाव. ३४१) वचनतो पच्छा ओक्कन्तानं अकामा भागो न दातब्बो. सचे पन सब्बेपि समं ओक्कन्ता, केचि लभन्ति, केचि न लभन्ति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सदिसानं ओक्कन्तानं अकामापि भागं दातु’’न्ति (महाव. ३४१) वचनतो समं ओक्कन्तानं अकामापि भागो दातब्बो. सचे पन ‘‘लद्धं पंसुकूलं सब्बे भाजेत्वा गण्हिस्सामा’’ति बहिमेव कतिकं कत्वा सुसानं ओक्कन्ता केचि लभन्ति, केचि न लभन्ति, ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, कतिकं कत्वा ओक्कन्तानं अकामा भागं दातु’’न्ति (महाव. ३४१) वचनतो कतिकं कत्वा ओक्कन्तानम्पि अकामा भागो दातब्बो. अयं ताव चीवरभाजनीयकथा.

२०९. पिण्डपातभाजने पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सङ्घभत्तं उद्देसभत्तं निमन्तनं सलाकभत्तं पक्खिकं उपोसथिकं पाटिपदिक’’न्ति (चूळव. ३२५) एवं अनुञ्ञातेसु सङ्घभत्तादीसु अयं विनिच्छयो (चूळव. अट्ठ. ३२५) –

सङ्घभत्तं नाम सकलस्स सङ्घस्स दातब्बं भत्तं. तस्मा सङ्घभत्ते ठितिका नाम नत्थि, ततोयेव ¶ च ‘‘अम्हाकं अज्ज दस द्वादस दिवसा भुञ्जन्तानं, इदानि अञ्ञतो भिक्खू आनेथा’’ति न एवं तत्थ वत्तब्बं, ‘‘पुरिमदिवसेसु अम्हेहि न लद्धं, इदानि तं अम्हाकं गाहेथा’’ति एवम्पि वत्तुं न लभति. तञ्हि आगतागतानं पापुणातियेव.

उद्देसभत्तादीसु पन अयं नयो – रञ्ञा वा राजमहामत्तेन वा ‘‘सङ्घतो उद्दिसित्वा एत्तके भिक्खू आनेथा’’ति पहिते कालं घोसेत्वा ठितिका पुच्छितब्बा. सचे अत्थि, ततो पट्ठाय गाहेतब्बं. नो चे, थेरासनतो पट्ठाय गाहेतब्बं. उद्देसकेन पिण्डपातिकानम्पि न अतिक्कामेतब्बं. ते पन धुतङ्गं रक्खन्ता सयमेव अतिक्कमिस्सन्ति. एवं गाहियमाने अलसजातिका महाथेरा पच्छा आगच्छन्ति, ‘‘भन्ते, वीसतिवस्सानं गाहीयति, तुम्हाकं ठितिका अतिक्कन्ता’’ति न वत्तब्बा, ठितिकं ठपेत्वा तेसं गाहेत्वा पच्छा ठितिकाय गाहेतब्बं. ‘‘असुकविहारे ¶ बहु उद्देसभत्तं उप्पन्न’’न्ति सुत्वा योजनन्तरिकविहारतोपि भिक्खू आगच्छन्ति, सम्पत्तसम्पत्तानं ठितट्ठानतो पट्ठाय गाहेतब्बं, असम्पत्तानम्पि उपचारसीमं पविट्ठानं अन्तेवासिकादीसु गण्हन्तेसु गाहेतब्बमेव. ‘‘बहिउपचारसीमायं ठितानं गाहेथा’’ति वदन्ति, न गाहेतब्बं. सचे उपचारसीमं ओक्कन्तेहि एकाबद्धा हुत्वा अत्तनो विहारद्वारे वा अन्तोविहारेयेव वा होन्ति, परिसवसेन वड्ढिता नाम सीमा होति, तस्मा गाहेतब्बं. सङ्घनवकस्स दिन्नेपि पच्छा आगतानं गाहेतब्बमेव. दुतियभागे पन थेरासनं आरुळ्हे पुन आगतानं पठमभागो न पापुणाति, दुतियभागतो वस्सग्गेन गाहेतब्बं.

एकस्मिं विहारे एकं भत्तुद्देसट्ठानं परिच्छिन्दित्वा गावुतप्पमाणायपि उपचारसीमाय यत्थ कत्थचि आरोचितं उद्देसभत्तं तस्मिंयेव भत्तुद्देसट्ठाने गाहेतब्बं. एको एकस्स भिक्खुनो पहिणति ‘‘स्वे सङ्घतो उद्दिसित्वा दस भिक्खू पहिणथा’’ति, तेन सो अत्थो भत्तुद्देसकस्स आरोचेतब्बो. सचे तं दिवसं पमुस्सति, दुतियदिवसे पातोव आरोचेतब्बो, अथ पमुस्सित्वाव पिण्डाय पविसन्तो सरति, याव उपचारसीमं नातिक्कमति, ताव या भोजनसालाय पकतिठितिका, तस्सायेव वसेन गाहेतब्बं. सचेपि उपचारसीमं अतिक्कन्तो, भिक्खू च उपचारसीमट्ठकेहि एकाबद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं द्वादसहत्थन्तरं अविजहित्वा गच्छन्ति, पकतिठितिकाय वसेन गाहेतब्बं. भिक्खूनं पन तादिसे एकाबद्धे असति बहिउपचारसीमाय यस्मिं ठाने सरति, तत्थ नवं ठितिकं कत्वा गाहेतब्बं. अन्तोगामे आसनसालाय सरन्तेन आसनसालाय ठितिकाय गाहेतब्बं. यत्थ कत्थचि सरित्वा गाहेतब्बमेव, अगाहेतुं न वट्टति. न हि एतं दुतियदिवसे लब्भतीति.

सचे ¶ सकविहारतो अञ्ञं विहारं गच्छन्ते भिक्खू दिस्वा कोचि उद्देसभत्तं उद्दिसापेति, याव अन्तोउपचारे वा उपचारसीमट्ठकेहि सद्धिं वुत्तनयेन एकाबद्धा वा होन्ति, ताव सकविहारे ठितिकावसेन गाहेतब्बं. बहिउपचारे ठितानं दिन्नं पन ‘‘सङ्घतो, भन्ते, एत्तके ¶ नाम भिक्खू उद्दिसथा’’ति वुत्ते सम्पत्तसम्पत्तानं गाहेतब्बं. तत्थ द्वादसहत्थन्तरं अविजहित्वा एकाबद्धनयेन दूरे ठितापि सम्पत्तायेवाति वेदितब्बा. सचे यं विहारं गच्छन्ति, तत्थ पविट्ठानं आरोचेन्ति, तस्स विहारस्स ठितिकावसेन गाहेतब्बं. सचेपि गामद्वारे वा वीथियं वा चतुक्के वा अन्तरघरे वा भिक्खू दिस्वा कोचि सङ्घुद्देसं आरोचेति, तस्मिं तस्मिं ठाने अन्तोउपचारगतानं गाहेतब्बं.

घरूपचारो चेत्थ एकघरं एकूपचारं, एकघरं नानूपचारं, नानाघरं एकूपचारं, नानाघरं नानूपचारन्ति इमेसं वसेन वेदितब्बो. तत्थ यं एककुलस्स घरं एकवळञ्जं होति, तं सुप्पपातपरिच्छेदस्स अन्तो एकूपचारं नाम, तत्थुप्पन्नो उद्देसलाभो एकस्मिं उपचारे भिक्खाचारवत्तेनपि ठितानं सब्बेसं पापुणाति. एतं एकघरं एकूपचारं नाम. यं पन एकघरं द्विन्नं भरियानं सुखविहारत्थाय मज्झे भित्तिं उट्ठपेत्वा नानाद्वारवळञ्जं कतं, तत्थुप्पन्नो उद्देसलाभो भित्तिअन्तरिकस्स न पापुणाति, तस्मिं तस्मिं ठाने निसिन्नस्सेव पापुणाति. एतं एकघरं नानूपचारं नाम. यस्मिं पन घरे बहू भिक्खू निमन्तेत्वा अन्तोगेहतो पट्ठाय एकाबद्धे कत्वा पटिविस्सकघरानिपि पूरेत्वा निसीदापेन्ति, तत्थ उप्पन्नो उद्देसलाभो सब्बेसं पापुणाति. यम्पि नानाकुलस्स निवेसनं मज्झे भित्तिं अकत्वा एकद्वारेनेव वळञ्जन्ति, तत्रापि एसेव नयो. एतं नानाघरं एकूपचारं नाम. यो पन नानानिवेसनेसु निसिन्नानं भिक्खूनं उद्देसलाभो उप्पज्जति, किञ्चापि भित्तिच्छिद्देन भिक्खू दिस्सन्ति, तस्मिं तस्मिं निवेसने निसिन्नानंयेव पापुणाति. एतं नानाघरं नानूपचारं नाम.

यो पन गामद्वारवीथिचतुक्केसु अञ्ञतरस्मिं ठाने उद्देसभत्तं लभित्वा अञ्ञस्मिं भिक्खुस्मिं असति अत्तनोव पापुणापेत्वा दुतियदिवसेपि तस्मिंयेव ठाने अञ्ञं लभति, तेन यं अञ्ञं नवकं वा वुड्ढं वा भिक्खुं पस्सति, तस्स गाहेतब्बं. सचे कोचि नत्थि, अत्तनोव पापेत्वा भुञ्जितब्बं. सचे आसनसालाय निसीदित्वा कालं पटिमानेन्तेसु भिक्खूसु कोचि आगन्त्वा ‘‘सङ्घुद्देसपत्तं देथ, उद्देसपत्तं देथ, सङ्घतो उद्दिसित्वा पत्तं देथ, सङ्घिकं पत्तं देथा’’ति वा वदति, उद्देसपत्तं ठितिकाय गाहेत्वा दातब्बं. ‘‘सङ्घुद्देसभिक्खुं देथ, सङ्घतो उद्दिसित्वा भिक्खुं देथ, सङ्घिकं भिक्खुं देथा’’ति वुत्तेपि एसेव नयो.

उद्देसको ¶ ¶ पनेत्थ पेसलो लज्जी मेधावी इच्छितब्बो, तेन तिक्खत्तुं ठितिकं पुच्छित्वा सचे कोचि ठितिकं जानन्तो नत्थि, थेरासनतो गाहेतब्बं. सचे पन ‘‘अहं जानामि, दसवस्सेन लद्ध’’न्ति कोचि भणति, ‘‘अत्थावुसो, दसवस्सा भिक्खू’’ति पुच्छितब्बं. सचे तस्स सुत्वाव ‘‘दसवस्सम्ह दसवस्सम्हा’’ति बहू आगच्छन्ति, ‘‘तुय्हं पापुणाति, तुय्हं पापुणाती’’ति अगत्वा ‘‘सब्बे अप्पसद्दा होथा’’ति वत्वा पटिपाटिया ठपेतब्बा, ठपेत्वा ‘‘कति भिक्खू इच्छथा’’ति उपासको पुच्छितब्बो, ‘‘एत्तके नाम, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘तुय्हं पापुणाति, तुय्हं पापुणाती’’ति अवत्वा सब्बनवकस्स वस्सग्गञ्च उतु च दिवसभागो च छाया च पुच्छितब्बा. सचे छायायपि पुच्छियमानाय अञ्ञो वुड्ढतरो आगच्छति, तस्स दातब्बं. अथ छायं पुच्छित्वा ‘‘तुय्हं पापुणाती’’ति वुत्ते वुड्ढतरो आगच्छति, न लभति. कथापपञ्चेन हि निसिन्नस्सपि निद्दायन्तस्सपि गाहितं सुग्गाहितं, अतिक्कन्तं सुअतिक्कन्तं. भाजनीयभण्डञ्हि नामेतं सम्पत्तस्सेव पापुणाति, तत्थ सम्पत्तभावो उपचारेन परिच्छिन्दितब्बो. आसनसालाय च अन्तोपरिक्खेपो उपचारो, तस्मिं ठितस्स लाभो पापुणाति.

कोचि आसनसालतो अट्ठ उद्देसपत्ते आहरापेत्वा सत्त पत्ते पणीतभोजनानं, एकं उदकस्स पूरेत्वा आसनसालं पहिणति, गहेत्वा आगता किञ्चि अवत्वा भिक्खूनं हत्थेसु पतिट्ठपेत्वा पक्कमन्ति, येन यं लद्धं, तस्सेव तं होति. येन पन उदकं लद्धं, तस्स अतिक्कन्तम्पि ठितिकं ठपेत्वा अञ्ञं उद्देसभत्तं गाहेतब्बं, तञ्च लूखं वा लभतु पणीतं वा तिचीवरपरिवारं वा, तस्सेव तं होति. ईदिसो हिस्स पुञ्ञविसेसो, उदकं पन यस्मा आमिसं न होति, तस्मा अञ्ञं उद्देसभत्तं लभति. सचे पन ते गहेत्वा आगता ‘‘इदं किर, भन्ते, सब्बं भाजेत्वा भुञ्जथा’’ति वत्वा गच्छन्ति, सब्बेहि भाजेत्वा भुञ्जित्वा उदकं पातब्बं. ‘‘सङ्घतो उद्दिसित्वा अट्ठ महाथेरे देथ, मज्झिमे देथ, नवके देथ, परिपुण्णवस्से सामणेरे देथ, मज्झिमभाणकादयो देथ, मय्हं ञातिभिक्खू देथा’’ति वदन्तस्स पन ‘‘उपासक, त्वं एवं वदसि, ठितिकाय पन तेसं न पापुणाती’’ति वत्वा ठितिकावसेनेव दातब्बा. दहरसामणेरेहि पन उद्देसभत्तेसु लद्धेसु सचे दायकानं घरे ¶ मङ्गलं होति, ‘‘तुम्हाकं आचरियुपज्झाये पेसेथा’’ति वत्तब्बं. यस्मिं पन उद्देसभत्ते पठमभागो सामणेरानं पापुणाति, अनुभागो महाथेरानं, न तत्थ सामणेरा ‘‘मयं पठमभागं लभिम्हा’’ति पुरतो गन्तुं लभन्ति, यथापटिपाटिया एव गन्तब्बं. ‘‘सङ्घतो उद्दिसित्वा तुम्हे एथा’’ति वुत्ते ‘‘मय्हं अञ्ञदापि जानिस्ससि, ठितिका पन एवं गच्छती’’ति ठितिकावसेनेव ¶ गाहेतब्बं. अथ ‘‘सङ्घुद्देसपत्तं देथा’’ति वत्वा अग्गाहितेयेव पत्ते यस्स कस्सचि पत्तं गहेत्वा पूरेत्वा आहरति, आहटम्पि ठितिकाय एव गाहेतब्बं.

एको ‘‘सङ्घुद्देसपत्तं आहरा’’ति पेसितो ‘‘भन्ते, एकं पत्तं देथ, निमन्तनभत्तं आहरिस्सामी’’ति वदति, सो चे ‘‘उद्देसभत्तघरतो अयं आगतो’’ति ञत्वा भिक्खूहि ‘‘ननु त्वं असुकघरतो आगतो’’ति वुत्तो ‘‘आम, भन्ते, न निमन्तनभत्तं, उद्देसभत्त’’न्ति भणति, ठितिकाय गाहेतब्बं. यो पन ‘‘एकं पत्तं आहरा’’ति वुत्ते ‘‘किन्ति वत्वा आहरामी’’ति वत्वा ‘‘यथा ते रुच्चती’’ति वुत्तो आगच्छति, अयं विस्सट्ठदूतो नाम. उद्देसपत्तं वा पटिपाटिपत्तं वा पुग्गलिकपत्तं वा यं इच्छति, तं एतस्स दातब्बं. एको बालो अब्यत्तो ‘‘उद्देसपत्तं आहरा’’ति पेसितो वत्तुं न जानाति, तुण्हीभूतो तिट्ठति, सो ‘‘कस्स सन्तिकं आगतोसी’’ति वा ‘‘कस्स पत्तं हरिस्ससी’’ति वा न वत्तब्बो. एवञ्हि वुत्तो पुच्छासभागेन ‘‘तुम्हाकं सन्तिकं आगतोम्ही’’ति वा ‘‘तुम्हाकं पत्तं हरिस्सामी’’ति वा वदेय्य. ततो तं भिक्खुं अञ्ञे भिक्खू जिगुच्छन्ता न ओलोकेय्युं, ‘‘कुहिं गच्छसि, किं करोन्तो आहिण्डसी’’ति पन वत्तब्बो. तस्स ‘‘उद्देसपत्तत्थाय आगतोम्ही’’ति वदन्तस्स गाहेत्वा पत्तो दातब्बो.

एका कूटट्ठितिका नाम होति. रञ्ञो वा राजमहामत्तस्स वा गेहे अतिपणीतानि अट्ठ उद्देसभत्तानि निच्चं दीयन्ति, तानि एकचारिकभत्तानि कत्वा भिक्खू विसुं ठितिकाय परिभुञ्जन्ति. एकच्चे भिक्खू ‘‘स्वे दानि अम्हाकं पापुणिस्सन्ती’’ति अत्तनो ठितिकं सल्लक्खेत्वा गता. तेसु अनागतेसुयेव अञ्ञे आगन्तुका भिक्खू आगन्त्वा आसनसालाय निसीदन्ति. तङ्खणञ्ञेव राजपुरिसा आगन्त्वा ‘‘पणीतभत्तपत्ते देथा’’ति वदन्ति, आगन्तुका ठितिकं अजानन्ता गाहेन्ति, तङ्खणञ्ञेव च ठितिकं जाननकभिक्खू आगन्त्वा ‘‘किं गाहेथा’’ति वदन्ति ¶ . राजगेहे पणीतभत्तन्ति. कतिवस्सतो पट्ठायाति. एत्तकवस्सतो नामाति. ‘‘मा गाहेथा’’ति निवारेत्वा ठितिकाय गाहेतब्बं. गाहिते आगतेहिपि, पत्तदानकाले आगतेहिपि, दिन्नकाले आगतेहिपि, राजगेहतो पत्ते पूरेत्वा आहटकाले आगतेहिपि, राजा ‘‘अज्ज भिक्खूयेव आगच्छन्तू’’ति पेसेत्वा भिक्खूनंयेव हत्थे पिण्डपातं देति, एवं दिन्नं पिण्डपातं गहेत्वा आगतकाले आगतेहिपि ठितिकं जाननकभिक्खूहि ‘‘मा भुञ्जित्था’’ति वारेत्वा ठितिकायमेव गाहेतब्बं.

अथ ने राजा भोजेत्वा पत्तेपि नेसं पूरेत्वा देति, यं आहटं, तं ठितिकाय गाहेतब्बं ¶ . सचे पन ‘‘मा तुच्छहत्था गच्छन्तू’’ति थोकमेव पत्तेसु पक्खित्तं होति, तं न गाहेतब्बं. ‘‘अथ भुञ्जित्वा तुच्छपत्ताव आगच्छन्ति, यं तेहि भुत्तं, तं नेसं गीवा होती’’ति महासुमत्थेरो आह. महापदुमत्थेरो पनाह ‘‘गीवाकिच्चं एत्थ नत्थि, ठितिकं पन अजानन्तेहि याव जाननका आगच्छन्ति, ताव निसीदितब्बं सिया, एवं सन्तेपि भिक्खूहि भुत्तं सुभुत्तं, इदानि पत्तट्ठानेन गाहेतब्ब’’न्ति.

एको तिचीवरपरिवारो सतग्घनको पिण्डपातो अवस्सिकस्स भिक्खुनो पत्तो, विहारे च ‘‘एवरूपो पिण्डपातो अवस्सिकस्स पत्तो’’ति लिखित्वा ठपेसुं. अथ सट्ठिवस्सच्चयेन अञ्ञो तथारूपो पिण्डपातो उप्पन्नो, अयं किं अवस्सिकठितिकाय गाहेतब्बो, उदाहु सट्ठिवस्सठितिकायाति? सट्ठिवस्सठितिकायाति वुत्तं. अयञ्हि भिक्खुठितिकं गहेत्वायेव वड्ढितोति. एको उद्देसभत्तं भुञ्जित्वा सामणेरो जातो, पुन तं भत्तं सामणेरठितिकाय पत्तं गण्हितुं लभति. अयं किर अन्तराभट्ठको नाम. यो पन परिपुण्णवस्सो सामणेरो ‘‘स्वे उद्देसभत्तं लभिस्सती’’ति अज्जेव उपसम्पज्जति, अतिक्कन्ता तस्स ठितिका. एकस्स भिक्खुनो उद्देसभत्तं पत्तं, पत्तो चस्स न तुच्छो होति, सो अञ्ञस्स समीपे निसिन्नस्स पत्तं दापेति, तं चे थेय्याय हरन्ति, गीवा होति. सचे पन सो भिक्खु ‘‘मय्हं पत्तं दम्मी’’ति सयमेव देति, अस्स गीवा न होति. अथापि तेन भत्तेन अनत्थिको हुत्वा ‘‘अलं मय्हं, तवेतं ¶ भत्तं दम्मि, पत्तं पेसेत्वा आहरापेही’’ति अञ्ञं वदति, यं ततो आहरीयति, सब्बं पत्तसामिकस्स होति. पत्तं चे थेय्याय हरन्ति, सुहटो, भत्तस्स दिन्नत्ता गीवा न होति.

विहारे दस भिक्खू होन्ति, तेसु नव पिण्डपातिका, एको सादियनको, ‘‘दस उद्देसपत्ते देथा’’ति वुत्ते पिण्डपातिका गहेतुं न इच्छन्ति. इतरो भिक्खु ‘‘सब्बानि मय्हं पापुणन्ती’’ति गण्हाति, ठितिका न होति. एकेकं चे पापेत्वा गण्हाति, ठितिका तिट्ठति. एवं गाहेत्वा दसहिपि पत्तेहि आहरापेत्वा ‘‘भन्ते, मय्हं सङ्गहं करोथा’’ति नव पत्ते पिण्डपातिकानं देति, भिक्खुदत्तियं नामेतं, गहेतुं वट्टति. सचे सो उपासको ‘‘भन्ते, घरं आगन्तब्ब’’न्ति वदति, सो च भिक्खु ते भिक्खू ‘‘एथ, भन्ते, मय्हं सहाया होथा’’ति तस्स घरं गच्छति, यं तत्थ लभति, सब्बं तस्सेव होति, इतरे तेन दिन्नं लभन्ति. अथ नेसं घरेयेव निसीदापेत्वा दक्खिणोदकं दत्वा यागुखज्जकादीनि देन्ति ‘‘भन्ते, यं मनुस्सा देन्ति, तं गण्हथा’’ति, तस्स भिक्खुनो वचनेनेव इतरेसं वट्टति. भुत्तावीनं पत्ते पूरेत्वा गण्हित्वा गमनत्थाय देन्ति, सब्बं तस्सेव भिक्खुनो होति, तेन दिन्नं इतरेसं वट्टति. यदि पन ¶ ते विहारेयेव तेन भिक्खुना ‘‘भन्ते, मय्हं भिक्खं गण्हथ, मनुस्सानं वचनं कातुं वट्टती’’ति वुत्ता गच्छन्ति, तत्थ यं भुञ्जन्ति चेव नीहरन्ति च, सब्बं तं तेसंयेव सन्तकं. अथापि ‘‘मय्हं भिक्खं गण्हथा’’ति अवुत्ता ‘‘मनुस्सानं वचनं कातुं वट्टती’’ति गच्छन्ति, तत्र चे एकस्स मधुरेन सरेन अनुमोदनं करोन्तस्स सुत्वा थेरानञ्च उपसमे पसीदित्वा बहुं समणपरिक्खारं देन्ति, अयं थेरेसु पसादेन उप्पन्नो अकतभागो नाम, तस्मा सब्बेसं पापुणाति.

एको सङ्घतो उद्दिसापेत्वा ठितिकाय गाहितपत्तं हरित्वा पणीतस्स खादनीयभोजनीयस्स पूरेत्वा आहरित्वा ‘‘इमं, भन्ते, सब्बो सङ्घो परिभुञ्जतू’’ति देति, सब्बेहि भाजेत्वा परिभुञ्जितब्बं. पत्तसामिकस्स पन अतिक्कन्तम्पि ठितिकं ठपेत्वा अञ्ञं उद्देसभत्तं दातब्बं. अथ पठमंयेव ‘‘सब्बं सङ्घिकपत्तं देथा’’ति वदति, एकस्स लज्जिभिक्खुनो सन्तको पत्तो दातब्बो. आहरित्वा च ‘‘सब्बो सङ्घो ¶ परिभुञ्जतू’’ति वुत्ते भाजेत्वा परिभुञ्जितब्बं. एको पातिया भत्तं आहरित्वा ‘‘सङ्घुद्देसं दम्मी’’ति वदति, एकेकं आलोपं अदत्वा ठितिकाय एकस्स यापनमत्तं कत्वा दातब्बं. अथ सो भत्तं आहरित्वा किञ्चि वत्तुं अजानन्तो तुण्हीभूतो अच्छति, ‘‘कस्स ते आनीतं, कस्स दातुकामोसी’’ति न वत्तब्बं. पुच्छासभागेन हि ‘‘तुम्हाकं आनीतं, तुम्हाकं दातुकामोम्ही’’ति वदेय्य, ततो तं भिक्खुं अञ्ञे भिक्खू जिगुच्छन्ता गीवं परिवत्तेत्वा ओलोकेतब्बम्पि न मञ्ञेय्युं. सचे पन ‘‘कुहिं यासि, किं करोन्तो आहिण्डसी’’ति वुत्ते ‘‘उद्देसभत्तं गहेत्वा आगतोम्ही’’ति वदति, एकेन लज्जिभिक्खुना ठितिकाय गाहेतब्बं. सचे आभतं बहु होति, सब्बेसं पहोति, ठितिकाकिच्चं नत्थि. थेरासनतो पट्ठाय पत्तं पूरेत्वा दातब्बं.

‘‘सङ्घुद्देसपत्तं देथा’’ति वुत्ते ‘‘किं आहरिस्ससी’’ति अवत्वा पकतिठितिकाय एव गाहेतब्बं. यो पन पायासो वा रसपिण्डपातो वा निच्चं लब्भति, एवरूपानं पणीतभोजनानं आवेणिका ठितिका कातब्बा, तथा सपरिवाराय यागुया महग्घानं फलानं पणीतानञ्च खज्जकानं. पकतिभत्तयागुफलखज्जकानं एकाव ठितिका कातब्बा. ‘‘सप्पिं आहरिस्सामी’’ति वुत्ते सब्बसप्पीनं एकाव ठितिका वट्टति, तथा सब्बतेलानं. ‘‘मधुं आहरिस्सामी’’ति वुत्ते पन मधुनो एकाव ठितिका वट्टति, तथा फाणितस्स लट्ठिमधुकादीनञ्च भेसज्जानं. सचे पन गन्धमालं सङ्घुद्देसं देन्ति, पिण्डपातिकस्स वट्टति, न ¶ वट्टतीति? आमिसस्सेव पटिक्खित्तत्ता वट्टति. ‘‘सङ्घं उद्दिस्स दिन्नत्ता पन न गहेतब्ब’’न्ति वदन्ति.

उद्देसभत्तकथा निट्ठिता.

२१०. निमन्तनं पुग्गलिकं चे, सयमेव इस्सरो. सङ्घिकं पन उद्देसभत्ते वुत्तनयेनेव गाहेतब्बं. सचे पनेत्थ दूतो ब्यत्तो होति, ‘‘भन्ते, राजगेहे भिक्खुसङ्घस्स भत्तं गण्हथा’’ति अवत्वा ‘‘भिक्खं गण्हथा’’ति वदति, पिण्डपातिकानम्पि वट्टति. अथ दूतो अब्यत्तो ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति वदति, भत्तुद्देसको ब्यत्तो ‘‘भत्त’’न्ति अवत्वा ‘‘भन्ते ¶ , तुम्हे याथ, तुम्हे याथा’’ति वदति, एवम्पि पिण्डपातिकानम्पि वट्टति, ‘‘तुम्हाकं, भन्ते, पटिपाटिया भत्तं पापुणाती’’ति वुत्ते पन न वट्टति. सचे निमन्तितुं आगतमनुस्सो आसनसालं पविसित्वा ‘‘अट्ठ भिक्खू देथा’’ति वा ‘‘अट्ठ पत्ते देथा’’ति वा वदति, एवम्पि पिण्डपातिकानं वट्टति, ‘‘तुम्हे च तुम्हे च गच्छथा’’ति वत्तब्बं. सचे ‘‘अट्ठ भिक्खू देथ, भत्तं गण्हथ, अट्ठ पत्ते देथ, भत्तं गण्हथा’’ति वा वदति, पटिपाटिया गाहेतब्बं. गाहेन्तेन पन विच्छिन्दित्वा ‘‘भत्त’’न्ति अवदन्तेन ‘‘तुम्हे च तुम्हे च गच्छथा’’ति वुत्ते पिण्डपातिकानं वट्टति. ‘‘भन्ते, तुम्हाकं पत्तं देथ, तुम्हे एथा’’ति वुत्ते पन ‘‘साधु उपासका’’ति गन्तब्बं. ‘‘सङ्घतो उद्दिसित्वा तुम्हे एथा’’ति वुत्तेपि ठितिकाय गाहेतब्बं.

निमन्तनभत्तघरतो पन पत्तत्थाय आगतस्स उद्देसभत्ते वुत्तनयेनेव ठितिकाय पत्तो दातब्बो. एको ‘‘सङ्घतो पटिपाटिया पत्त’’न्ति अवत्वा केवलं ‘‘एकं पत्तं देथा’’ति वत्वा अग्गाहितेयेव पत्ते यस्स कस्सचि पत्तं गहेत्वा पूरेत्वा आहरति, तं पत्तसामिकस्सेव होति. उद्देसभत्ते विय ठितिकाय न गाहेतब्बं. इधापि यो आगन्त्वा तुण्हीभूतो तिट्ठति, सो ‘‘कस्स सन्तिकं आगतोसी’’ति वा ‘‘कस्स पत्तं हरिस्ससी’’ति वा न वत्तब्बो. पुच्छासभागेन हि ‘‘तुम्हाकं सन्तिकं आगतो, तुम्हाकं पत्तं हरिस्सामी’’ति वदेय्य, ततो सो भिक्खु भिक्खूहि जिगुच्छनीयो अस्स. ‘‘कुहिं गच्छसि, किं करोन्तो आहिण्डसी’’ति पन वुत्ते ‘‘तस्स पत्तत्थाय आगतोम्ही’’ति वदन्तस्स पटिपाटिभत्तट्ठितिकाय गहेत्वा पत्तो दातब्बो. ‘‘भत्तहरणपत्तं देथा’’ति वुत्तेपि पटिपाटिभत्तट्ठितिकाय एव दातब्बो. सचे आहरित्वा ‘‘सब्बो सङ्घो भुञ्जतू’’ति वदति, भाजेत्वा भुञ्जितब्बं. पत्तसामिकस्स अतिक्कन्तम्पि ठितिकं ठपेत्वा अञ्ञं पटिपाटिभत्तं गाहेतब्बं.

एको ¶ पातिया भत्तं आहरित्वा ‘‘सङ्घस्स दम्मी’’ति वदति, आलोपभत्तट्ठितिकतो पट्ठाय आलोपसङ्खेपेन भाजेतब्बं. सचे पन तुण्हीभूतो अच्छति, ‘‘कस्स ते आभतं, कस्स दातुकामोसी’’ति ¶ न वत्तब्बो. सचे पन ‘‘कुहिं गच्छसि, किं करोन्तो आहिण्डसी’’ति वुत्ते पन ‘‘सङ्घस्स मे भत्तं आभतं, थेरानं मे भत्तं आभत’’न्ति वदति, गहेत्वा आलोपभत्तट्ठितिकाय भाजेतब्बं. सचे पन एवं आभतं भत्तं बहु होति, सकलसङ्घस्स पहोति, अभिहटभिक्खा नाम, पिण्डपातिकानम्पि वट्टति, ठितिकापुच्छनकिच्चं नत्थि, थेरासनतो पट्ठाय पत्तं पूरेत्वा दातब्बं.

उपासको सङ्घत्थेरस्स वा गन्थधुतङ्गवसेन अभिञ्ञातस्स वा भत्तुद्देसकस्स वा पहिणति ‘‘अम्हाकं भत्तगहणत्थाय अट्ठ भिक्खू गहेत्वा आगच्छथा’’ति, सचेपि ञातिउपट्ठाकेहि पेसितं होति, इमे तयो जना पुच्छितुं न लभन्ति, आरुळ्हायेव मातिकं. सङ्घतो अट्ठ भिक्खू उद्दिसापेत्वा अत्तनवमेहि गन्तब्बं. कस्मा? भिक्खुसङ्घस्स हि एते भिक्खू निस्साय लाभो उप्पज्जतीति. गन्थधुतङ्गादीहि पन अनभिञ्ञातो आवासिकभिक्खु आपुच्छितुं लभति, तस्मा तेन ‘‘किं सङ्घतो गण्हामि, उदाहु ये जानामि, तेहि सद्धिं आगच्छामी’’ति मातिकं आरोपेत्वा यथा दायका वदन्ति, तथा पटिपज्जितब्बं. ‘‘तुम्हाकं निस्सितके वा ये वा जानाथ, ते गहेत्वा एथा’’ति वुत्ते पन ये इच्छन्ति, तेहि सद्धिं गन्तुं लभति. सचे ‘‘अट्ठ भिक्खू पहिणथा’’ति पेसेन्ति, सङ्घतोव पेसेतब्बा. अत्तना सचे अञ्ञस्मिं गामे सक्का होति भिक्खा लभितुं, अञ्ञो गामो गन्तब्बो. न सक्का चे होति लभितुं, सोयेव गामो पिण्डाय पविसितब्बो.

निमन्तितभिक्खू आसनसालाय निसिन्ना होन्ति, तत्र चे मनुस्सा ‘‘पत्ते देथा’’ति आगच्छन्ति, अनिमन्तितेहि न दातब्बा, ‘‘एते निमन्तिता भिक्खू’’ति वत्तब्बं, ‘‘तुम्हेपि देथा’’ति वुत्ते पन दातुं वट्टति. उस्सवादीसु मनुस्सा सयमेव परिवेणानि च पधानघरानि च गन्त्वा तिपिटके च धम्मकथिके च भिक्खुसतेनपि सद्धिं निमन्तेन्ति, तदा तेहि ये जानन्ति, ते गहेत्वा गन्तुं वट्टति. कस्मा? न हि महाभिक्खुसङ्घेन अत्थिका मनुस्सा परिवेणपधानघरानि गच्छन्ति, सन्निपातट्ठानतोव यथासत्ति यथाबलं भिक्खू गण्हित्वा गच्छन्तीति.

सचे ¶ पन सङ्घत्थेरो वा गन्थधुतङ्गवसेन अभिञ्ञातो वा भत्तुद्देसको वा अञ्ञत्र वा वस्सं वसित्वा कत्थचि वा गन्त्वा पुन सकट्ठानं आगच्छति, मनुस्सा च आगन्तुकस्स सक्कारं ¶ करोन्ति, एकवारं ये जानन्ति, ते गहेत्वा गन्तब्बं. पटिबद्धकालतो पट्ठाय दुतियवारे आरद्धे सङ्घतोयेव गहेत्वा गन्तब्बं. अभिनवआगन्तुकाव हुत्वा ‘‘ञाती वा उपट्ठाके वा पस्सिस्सामी’’ति गच्छन्ति, तत्र चे तेसं ञाती च उपट्ठाका च सक्कारं करोन्ति, एत्थ पन ये जानन्ति, ते गहेत्वा गन्तुम्पि वट्टति. यो पन अतिलाभी होति, सकट्ठानञ्च आगन्तुकट्ठानञ्च एकसदिसं, सब्बत्थ मनुस्सा सङ्घभत्तं सज्जेत्वाव निसीदन्ति, तेन सङ्घतोव गहेत्वा गन्तब्बन्ति अयं निमन्तने विसेसो. अवसेसो सब्बपञ्हो उद्देसभत्ते वुत्तनयेनेव वेदितब्बो. कुरुन्दियं पन ‘‘अट्ठ महाथेरे देथाति वुत्ते अट्ठ महाथेराव दातब्बा’’ति वुत्तं. एस नयो मज्झिमादीसु. सचे पन अविसेसेत्वा ‘‘अट्ठ भिक्खू देथा’’ति वदति, सङ्घतो दातब्बाति.

निमन्तनभत्तकथा निट्ठिता.

२११. सलाकभत्तं पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सलाकाय वा पट्टिकाय वा उपनिबन्धित्वा ओपुञ्जित्वा भत्तं उद्दिसितु’’न्ति (चूळव. ३२६) वचनतो रुक्खसारमयाय सलाकाय वा वेळुविलीवतालपण्णादिमयाय पट्टिकाय वा ‘‘असुकस्स नाम सलाकभत्त’’न्ति एवं अक्खरानि उपनिबन्धित्वा पच्छियं वा चीवरभोगे वा कत्वा सब्बसलाकायो ओपुञ्जित्वा पुनप्पुनं हेट्ठुपरियवसेन आलोळेत्वा पञ्चङ्गसमन्नागतेन भत्तुद्देसकेन सचे ठितिका अत्थि, ठितिकतो पट्ठाय, नो चे अत्थि, थेरासनतो पट्ठाय सलाका दातब्बा. पच्छा आगतानम्पि एकाबद्धवसेन दूरे ठितानम्पि उद्देसभत्ते वुत्तनयेनेव दातब्बा.

सचे विहारस्स समन्ततो बहू गोचरगामा, भिक्खू पन न बहू, गामवसेनपि सलाका पापुणन्ति. ‘‘तुम्हाकं असुकगामे सलाकभत्तं पापुणाती’’ति गामवसेनेव गाहेतब्बं. एवं गाहेन्तेन सचेपि एकमेकस्मिं गामे नानप्पकारानि सट्ठि सलाकभत्तानि, सब्बानि गहितानेव होन्ति. तस्स पत्तगामसमीपे अञ्ञानिपि द्वे तीणि सलाकभत्तानि ¶ होन्ति, तानि तस्सेव दातब्बानि. न हि सक्का तेसं कारणा अञ्ञं भिक्खुं पहिणितुन्ति.

सचे एकच्चेसु गामेसु बहूनि सलाकभत्तानि सल्लक्खेत्वा सत्तन्नम्पि अट्ठन्नम्पि भिक्खूनं दातब्बानि. देन्तेन पन चतुन्नं पञ्चन्नं भत्तानं सलाकायो एकतो बन्धित्वा दातब्बा. सचे तं गामं अतिक्कमित्वा अञ्ञो गामो होति, तस्मिञ्च एकमेव सलाकभत्तं, तं पन पातोव देन्ति, तम्पि एतेसु भिक्खूसु एकस्स निग्गहेन दत्वा ‘‘पातोव तं गहेत्वा पच्छा ¶ ओरिमगामे इतरानि भत्तानि गण्हाही’’ति वत्तब्बो. सचे ओरिमगामे सलाकभत्तेसु अग्गहितेस्वेव गहितसञ्ञाय गच्छति, परभागगामे सलाकभत्तं गहेत्वा पुन विहारं आगन्त्वा इतरानि गहेत्वा ओरिमगामो गन्तब्बो. न हि बहिसीमाय सङ्घलाभो गाहेतुं लब्भतीति अयं नयो कुरुन्दियं वुत्तो. सचे पन भिक्खू बहू होन्ति, गामवसेन सलाका न पापुणन्ति, वीथिवसेन वा वीथियं एकगेहवसेन वा एककुलवसेन वा गाहेतब्बं. वीथिआदीसु च यत्थ बहूनि भत्तानि, तत्थ गामे वुत्तनयेनेव बहूनं भिक्खूनं गाहेतब्बानि, सलाकासु असति उद्दिसित्वापि गाहेतब्बानि.

२१२. सलाकदायकेन पन वत्तं जानितब्बं. तेन हि कालस्सेव वुट्ठाय पत्तचीवरं गहेत्वा भोजनसालं गन्त्वा असम्मट्ठट्ठानं सम्मज्जित्वा पानीयं परिभोजनीयं उपट्ठापेत्वा ‘‘इदानि भिक्खूहि वत्तं कतं भविस्सती’’ति कालं सल्लक्खेत्वा घण्टिं पहरित्वा भिक्खूसु सन्निपतितेसु पठममेव वारगामे सलाकभत्तं गाहेतब्बं, ‘‘तुय्हं असुकस्मिं नाम वारगामे सलाका पापुणाति, तत्र गच्छा’’ति वत्तब्बं. सचे अभिरेकगावुते गामो होति, तं दिवसं गच्छन्ता किलमन्ति, ‘‘स्वे तुय्हं वारगामे पापुणाती’’ति अज्जेव गाहेतब्बं. यो वारगामं पेसियमानो न गच्छति, अञ्ञं सलाकं मग्गति, न दातब्बा. सद्धानञ्हि मनुस्सानं पुञ्ञहानि च सङ्घस्स च लाभच्छेदो होति, तस्मा तस्स दुतियेपि ततियेपि दिवसे अञ्ञा सलाका न दातब्बा, ‘‘अत्तनो पत्तट्ठानं गन्त्वा भुञ्जाही’’ति वत्तब्बो, तीणि पन दिवसानि अगच्छन्तस्स वारगामतो ओरिमवारगामे सलाका गाहेतब्बा. तञ्चे न गण्हाति, ततो पट्ठाय तस्स अञ्ञं सलाकं दातुं न वट्टति, दण्डकम्मं दळ्हं कातब्बं ¶ . सट्ठितो वा पण्णासतो वा न परिहापेतब्बं. वारगामे गाहेत्वा विहारवारो गाहेतब्बो, ‘‘तुय्हं विहारवारो पापुणाती’’ति वत्तब्बं. विहारवारिकस्स द्वे तिस्सो यागुसलाकायो तिस्सो चतस्सो भत्तसलाकायो च दातब्बा, निबद्धं कत्वा पन न दातब्बा. यागुभत्तदायका हि ‘‘अम्हाकं यागुभत्तं विहारगोपकावभुञ्जन्ती’’ति अञ्ञथत्तं आपज्जेय्युं, तस्मा अञ्ञेसु कुलेसु दातब्बा.

सचे विहारवारिकानं सभागा आहरित्वा देन्ति, इच्चेतं कुसलं. नो चे, वारं गहेत्वा तेसं यागुभत्तं आहरापेतब्बं, ताव नेसं सलाका फातिकम्ममेव भवन्ति. वस्सग्गेन पत्तट्ठाने पन अञ्ञम्पि पणीतभत्तसलाकं गण्हितुं लभन्तियेव. अतिरेकउत्तरिभङ्गस्स एकचारिकभत्तस्स विसुं ठितिकं कत्वा सलाका दातब्बा. सचे येन सलाका लद्धा, सो तं दिवसं तं भत्तं न लभति, पुन दिवसे गाहेतब्बं. भत्तञ्ञेव लभति, न उत्तरिभङ्गं, एवम्पि ¶ पुन गाहेतब्बं. खीरभत्तसलाकायपि एसेव नयो. सचे पन खीरमेव लभति, न भत्तं, खीरलाभतो पट्ठाय पुन न गाहेतब्बं. द्वे तीणि एकचारिकभत्तानि एकस्सेव पापुणन्ति, दुब्भिक्खसमये सङ्घनवकेन लद्धकाले विजटेत्वा विसुं गाहेतब्बानि. पाकतिकसलाकभत्तं अलद्धस्सपि पुनदिवसे गाहेतब्बं.

सचे खुद्दको विहारो होति, सब्बे भिक्खू एकसम्भोगा, उच्छुसलाकं गाहेन्तेन यस्स कस्सचि सम्मुखीभूतस्स पापेत्वा महाथेरादीनं दिवा तच्छेत्वा दातुं वट्टति. रससलाकं पापेत्वा पच्छाभत्तम्पि परिस्सावेत्वा फाणितं वा कारेत्वा पिण्डपातिकादीनम्पि दातब्बं, आगन्तुकानं आगतानागतभावं ञत्वा गाहेतब्बा. महाआवासे ठितिकं कत्वा गाहेतब्बा. तक्कसलाकम्पि सभागट्ठाने पापेत्वा वा धूमापेत्वा पचापेत्वा वा थेरानं दातुं वट्टति. महाआवासे वुत्तनयेनेव पटिपज्जितब्बं. फलसलाकपूवसलाकभेसज्जगन्धमालासलाकायोपि विसुं ठितिकाय गाहेतब्बा. भेसज्जादिसलाकायो चेत्थ किञ्चापि पिण्डपातिकानम्पि वट्टन्ति, सलाकवसेन पन गाहितत्ता न सादितब्बा. अग्गभिक्खामत्तं सलाकभत्तं देन्ति, ठितिकं ¶ पुच्छित्वा गाहेतब्बं. असतिया ठितिकाय थेरासनतो पट्ठाय गाहेतब्बं. सचे तादिसानि भत्तानि बहूनि होन्ति, एकेकस्स भिक्खुनो द्वे तीणि दातब्बानि. नो चे, एकेकमेव दत्वा पटिपाटिया गताय पुन थेरासनतो पट्ठाय दातब्बं. अथ अन्तराव उपच्छिज्जति, ठितिका सल्लक्खेतब्बा. यदि पन तादिसं भत्तं निबद्धमेव होति, यस्स पापुणाति, सो वत्तब्बो ‘‘लद्धा वा अलद्धा वा स्वेपि गण्हेय्यासी’’ति. एकं अनिबद्धं होति, लभनदिवसे पन यावदत्थं लभति. अलभनदिवसा बहुतरा होन्ति, तं यस्स पापुणाति, सो अलभित्वा ‘‘स्वे गण्हेय्यासी’’ति वत्तब्बो.

यो सलाकासु गहितासु पच्छा आगच्छति, तस्स अतिक्कन्ताव सलाका न उपट्ठापेत्वा दातब्बा. सलाकं नाम घण्टिं पहरणतो पट्ठाय आगन्त्वा हत्थं पसारेन्तोव लभति, अञ्ञस्स आगन्त्वा समीपे ठितस्सपि अतिक्कन्ता अतिक्कन्ताव होति. सचे पनस्स अञ्ञो गण्हन्तो अत्थि, सयं अनागतोपि लभति, सभागट्ठाने ‘‘असुको अनागतो’’ति ञत्वा ‘‘अयं तस्स सलाका’’ति ठपेतुं वट्टति. सचे ‘‘अनागतस्स न दातब्बा’’ति कतिकं करोन्ति, अधम्मिका होति. अन्तोउपचारे ठितस्स हि भाजनीयभण्डं पापुणाति. सचे पन ‘‘अनागतस्स देथा’’ति महासद्दं करोन्ति, दण्डकम्मं ठपेतब्बं, ‘‘आगन्त्वा गण्हन्तू’’ति वत्तब्बं. छ पञ्चसलाका नट्ठा होन्ति, भत्तुद्देसको दायकानं नामं न सरति, सो चे नट्ठसलाका महाथेरस्स वा अत्तनो वा पापेत्वा भिक्खू वदेय्य ‘‘मया असुकगामे ¶ सलाकभत्तं मय्हं पापितं, तुम्हे तत्थ लद्धसलाकभत्तं भुञ्जेय्याथा’’ति, वट्टति, विहारे अपापितं पन आसनसालाय तं भत्तं लभित्वा तत्थेव पापेत्वा भुञ्जितुं न वट्टति. ‘‘अज्ज पट्ठाय मय्हं सलाकभत्तं गण्हथा’’ति वुत्ते तत्र आसनसालाय गाहेतुं न वट्टति, विहारं आनेत्वा गाहेतब्बं. ‘‘स्वे पट्ठाया’’ति वुत्ते पन भत्तुद्देसकस्स आचिक्खितब्बं ‘‘स्वे पट्ठाय असुककुलं नाम सलाकभत्तं देति, सलाकग्गाहणकाले सरेय्यासी’’ति. दुब्भिक्खे सलाकभत्तं पच्छिन्दित्वा सुभिक्खे जाते कञ्चि भिक्खुं दिस्वा ‘‘अज्ज पट्ठाय अम्हाकं सलाकभत्तं गण्हथा’’ति पुन पट्ठपेन्ति, अन्तोगामे ¶ अगाहेत्वा विहारं आनेत्वा गाहेतब्बं. इदञ्हि सलाकभत्तं नाम उद्देसभत्तसदिसं न होति, विहारमेव सन्धाय दीयति, तस्मा बहिउपचारे गाहेतुं न वट्टति, ‘‘स्वे पट्ठाया’’ति वुत्ते पन विहारे गाहेतब्बमेव.

गमिको भिक्खु यं दिसाभागं गन्तुकामो, तत्थ अञ्ञेन वारगामसलाका लद्धा होति, तं गहेत्वा इतरं भिक्खुं ‘‘मय्हं पत्तसलाकं त्वं गण्हाही’’ति वत्वा गन्तुं वट्टति. तेन पन उपचारसीमं अनतिक्कन्तेयेव तस्मिं तस्स सलाका गाहेतब्बा. छड्डितविहारे वसित्वा मनुस्सा ‘‘बोधिचेतियादीनि जग्गित्वा भुञ्जन्तू’’ति सलाकभत्तं पट्ठपेन्ति, भिक्खू सभागट्ठानेसु वसित्वा कालस्सेव गन्त्वा तत्थ वत्तं करित्वा तं भत्तं भुञ्जन्ति, वट्टति. सचे तेसु स्वातनाय अत्तनो पापेत्वा गतेसु आगन्तुको भिक्खु छड्डितविहारे वसित्वा कालस्सेव वत्तं कत्वा घण्टिं पहरित्वा सलाकभत्तं अत्तनो पापेत्वा आसनसालं गच्छति, सोव तस्स भत्तस्स इस्सरो. यो पन भिक्खूसु वत्तं करोन्तेसुयेव भूमियं द्वे तयो सम्मुञ्जनीपहारे दत्वा घण्टिं पहरित्वा ‘‘धुरगामे सलाकभत्तं मय्हं पापुणाती’’ति गच्छति, तस्स तं चोरिकाय गहितत्ता न पापुणाति, वत्तं कत्वा पापेत्वा पच्छागतभिक्खूनंयेव होति.

एको गामो अतिदूरे होति, भिक्खू निच्चं गन्तुं न इच्छन्ति, मनुस्सा ‘‘मयं पुञ्ञेन परिबाहिरा होमा’’ति वदन्ति, ये तस्स गामस्स आसन्नविहारे सभागभिक्खू, ते वत्तब्बा ‘‘इमेसं भिक्खूनं अनागतदिवसे तुम्हे भुञ्जथा’’ति, सलाका पन देवसिकं पापेतब्बा. ता च खो पन घण्टिपहरणमत्तेन वा पच्छिचालनमत्तेन वा पापिता न होन्ति, पच्छिं पन गहेत्वा सलाका पीठके आकिरितब्बा, पच्छि पन मुखवट्टियं न गहेतब्बा. सचे हि तत्थ अहि वा विच्छिको वा भवेय्य, दुक्खं उप्पादेय्य, तस्मा हेट्ठा गहेत्वा पच्छिं परम्मुखं कत्वा सलाका आकिरितब्बा ‘‘सचेपि सप्पो भविस्सति, एत्तोव पलायिस्सती’’ति. एवं सलाका आकिरित्वा गामादिवसेन पुब्बे वुत्तनयेनेव गाहेतब्बा.

अपिच ¶ ¶ एकं महाथेरस्स पापेत्वा ‘‘अवसेसा मय्हं पापुणन्ती’’ति अत्तनो पापेत्वा वत्तं कत्वा चेतियं वन्दित्वा वितक्कमाळके ठितेहि भिक्खूहि ‘‘पापिता, आवुसो, सलाका’’ति वुत्ते ‘‘आम, भन्ते, तुम्हे गतगतगामे सलाकभत्तं गण्हथा’’ति वत्तब्बं. एवञ्हि पापितापि सुपापिताव होन्ति. भिक्खू सब्बरत्तिं धम्मस्सवनत्थं अञ्ञं विहारं गच्छन्ता ‘‘मयं तत्थ दानं अग्गहेत्वाव अम्हाकं गोचरगामे पिण्डाय चरित्वा आगमिस्सामा’’ति सलाका अग्गहेत्वाव गता विहारे थेरस्स पत्तं सलाकभत्तं भुञ्जितुं आगच्छन्ति, वट्टति. अथ महाथेरोपि ‘‘अहं इध किं करोमी’’ति तेहियेव सद्धिं गच्छति, तेहि गतविहारे अभुञ्जित्वाव गोचरगामं अनुप्पत्तेहि ‘‘देथ, भन्ते, पत्ते, सलाकयागुआदीनि आहरिस्सामा’’ति वुत्ते पत्ता न दातब्बा. कस्मा, भन्ते, न देथाति. विहारट्ठकं भत्तं विहारे वुत्थानं पापुणाति, मयं अञ्ञविहारे वुत्थाति. ‘‘देथ, भन्ते, न मयं विहारे पालिकाय देम, तुम्हाकं देम, गण्हथ अम्हाकं भिक्ख’’न्ति वुत्ते पन वट्टति.

सलाकभत्तकथा निट्ठिता.

२१३. पक्खिकादीसु पन यं अभिलक्खितेसु चातुद्दसी पञ्चदसी पञ्चमी अट्ठमीति इमेसु पक्खेसु कम्मप्पसुतेहि उपोसथं कातुं सतिकरणत्थाय दीयति, तं पक्खिकं नाम. तं सलाकभत्तगतिकमेव होति, गाहेत्वा भुञ्जितब्बं. सचे सलाकभत्तम्पि पक्खिकभत्तम्पि बहुं सब्बेसं विनिविज्झित्वा गच्छति, द्वेपि भत्तानि विसुं विसुं गाहेतब्बानि. सचे भिक्खुसङ्घो महा, पक्खिकं गाहेत्वा तस्स ठितिकाय सलाकभत्तं गाहेतब्बं, सलाकभत्तं वा गाहापेत्वा तस्स ठितिकाय पक्खिकं गाहेतब्बं. येसं न पापुणाति, ते पिण्डाय चरिस्सन्ति. सचे द्वेपि भत्तानि बहूनि, भिक्खू मन्दा, सलाकभत्तं नाम देवसिकं लब्भति, तस्मा तं ठपेत्वा ‘‘पक्खिकं, आवुसो, भुञ्जथा’’ति पक्खिकमेव दातब्बं. पक्खिकं पणीतं देन्ति, विसुं ठितिका कातब्बा, ‘‘स्वे पक्खो’’ति अज्ज पक्खिकं न गाहेतब्बं. सचे पन दायका वदन्ति ‘‘स्वेपि अम्हाकं घरे लूखभत्तं भविस्सति, अज्जेव पक्खिकभत्तं उद्दिसथा’’ति, एवं वट्टति.

उपोसथिकं ¶ नाम अन्वड्ढमासे उपोसथदिवसे उपोसथङ्गानि समादियित्वा यं अत्तना भुञ्जति, तदेव दीयति. पाटिपदिकं नाम ‘‘उपोसथे बहू सद्धा पसन्ना भिक्खूनं सक्कारं करोन्ति, पाटिपदे पन भिक्खू किलमन्ति, पाटिपदे दिन्नं दुब्भिक्खदानसदिसं महप्फलं होति, उपोसथकम्मेन वा परिसुद्धसीलानं दुतियदिवसे दिन्नं महप्फलं होती’’ति सल्लक्खेत्वा पाटिपदे ¶ दीयमानकदानं. तम्पि उभयं सलाकभत्तगतिकमेव. इति इमानि सत्तपि भत्तानि पिण्डपातिकानं न वट्टन्ति, धुतङ्गभेदं करोन्तियेव.

२१४. अपरानिपि चीवरक्खन्धके (महाव. ३५०) विसाखाय वरं याचित्वा दिन्नानि आगन्तुकभत्तं गमिकभत्तं गिलानभत्तं गिलानुपट्ठाकभत्तन्ति चत्तारि भत्तानि पाळियं आगतानेव. तत्थ आगन्तुकानं दिन्नं भत्तं आगन्तुकभत्तं. एस नयो सेसेसु. सचे पनेत्थ आगन्तुकभत्तानिपि आगन्तुकापि बहू होन्ति, सब्बेसं एकेकं गाहेतब्बं. भत्तेसु अप्पहोन्तेसु ठितिकाय गाहेतब्बं. एको आगन्तुको पठममेव आगन्त्वा सब्बं आगन्तुकभत्तं अत्तनो गाहेत्वा निसीदति, सब्बं तस्सेव होति. पच्छा आगतेहि आगन्तुकेहि तेन दिन्नानि परिभुञ्जितब्बानि. तेनपि एकं अत्तनो गहेत्वा सेसानि दातब्बानि. अयं उळारता. सचे पन पठमं आगन्त्वापि अत्तनो अग्गहेत्वा तुण्हीभूतो निसीदति, पच्छा आगतेहि सद्धिं पटिपाटिया गण्हितब्बं. सचे निच्चं आगन्तुका आगच्छन्ति, आगतदिवसेयेव भुञ्जितब्बं. अन्तरन्तरा चे आगच्छन्ति, द्वे तीणि दिवसानि भुञ्जितब्बं. महापच्चरियं पन ‘‘सत्त दिवसानि भुञ्जितुं वट्टती’’ति वुत्तं. आवासिको कत्थचि गन्त्वा आगतो, तेनपि आगन्तुकभत्तं भुञ्जितब्बं. सचे पन तं विहारे निबन्धापितं होति, विहारे गाहेतब्बं. अथ विहारो दूरे होति, आसनसालाय निबन्धापितं, आसनसालाय गाहेतब्बं. सचे पन दायका ‘‘आगन्तुकेसु असति आवासिकापि भुञ्जन्तू’’ति वदन्ति, वट्टति, अवुत्ते पन न वट्टति.

गमिकभत्तेपि अयमेव कथामग्गो. अयं पन विसेसो – आगन्तुको आगन्तुकभत्तमेव लभति, गमिको आगन्तुकभत्तम्पि गमिकभत्तम्पि. आवासिकोपि पक्कमितुकामो गमिको होति, गमिकभत्तं ¶ लभति. यथा पन आगन्तुकभत्तं, एवमिदं द्वे तीणि वा सत्त वा दिवसानि न लभति. ‘‘गमिस्सामी’’ति भुत्तोपि तं दिवसं केनचि कारणेन न गतो, पुनदिवसेपि भुञ्जितुं वट्टति सउस्साहत्ता. ‘‘गमिस्सामी’’ति भुत्तस्स चोरा वा पन्थं रुन्धन्ति, उदकं वा देवो वा वस्सति, सत्थो वा न गच्छति, सउस्साहेन भुञ्जितब्बं. ‘‘एते उपद्दवे ओलोकेन्तेन द्वे तयो दिवसे भुञ्जितुं वट्टती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. ‘‘गमिस्सामि गमिस्सामी’’ति पन लेसं ओड्डेत्वा भुञ्जितुं न लभति.

गिलानभत्तम्पि सचे सब्बेसं गिलानानं पहोति, तं सब्बेसं दातब्बं. नो चे, ठितिकं कत्वा गाहेतब्बं. एको गिलानो अरोगरूपो सक्कोति अन्तोगामं गन्तुं, एको न सक्कोति, अयं महागिलानो नाम, एतस्स गिलानभत्तं दातब्बं. द्वे महागिलाना, एको लाभी अभिञ्ञातो ¶ बहुं खादनीयभोजनीयं लभति, एको अनाथो अप्पलाभताय अन्तोगामं पविसति, एतस्स गिलानभत्तं दातब्बं. गिलानभत्ते दिवसपरिच्छेदो नत्थि, याव रोगो न वूपसम्मति, सप्पायभोजनं अभुञ्जन्तो न यापेति, ताव भुञ्जितब्बं. यदा पन मिस्सकयागुं वा मिस्सकभत्तं वा भुत्तस्सपि रोगो न कुप्पति, ततो पट्ठाय न भुञ्जितब्बं.

गिलानुपट्ठाकभत्तम्पि यं सब्बेसं पहोति, तं सब्बेसं दातब्बं. नो चे पहोति, ठितिकं कत्वा गाहेतब्बं. इदम्पि द्वीसु गिलानेसु महागिलानुपट्ठाकस्स गाहेतब्बं, द्वीसु महागिलानेसु अनाथगिलानुपट्ठाकस्स. यं कुलं गिलानभत्तम्पि देति गिलानुपट्ठाकभत्तम्पि, तत्थ यस्स गिलानस्स गिलानभत्तं पापुणाति, तदुपट्ठाकस्सपि तत्थेव गाहेतब्बं. गिलानुपट्ठाकभत्तेपि दिवसपरिच्छेदो नत्थि, याव गिलानो लभति, तावस्स उपट्ठाकोपि लभतीति. इमानि चत्तारि भत्तानि सचे एवं दिन्नानि होन्ति ‘‘आगन्तुकगमिकगिलानगिलानुपट्ठाका मम भिक्खं गण्हन्तू’’ति, पिण्डपातिकानम्पि वट्टति. सचे पन ‘‘आगन्तुकादीनं चतुन्नं भत्तं निबन्धापेमि, मम भत्तं गण्हन्तू’’ति एवं दिन्नानि होन्ति, पिण्डपातिकानं न वट्टति.

२१५. अपरानिपि धुरभत्तं कुटिभत्तं वारकभत्तन्ति तीणि भत्तानि. तत्थ धुरभत्तन्ति निच्चभत्तं वुच्चति, तं दुविधं सङ्घिकञ्च पुग्गलिकञ्च. तत्थ यं ‘‘सङ्घस्स धुरभत्तं देमा’’ति निबन्धापितं, तं सलाकभत्तगतिकं. ‘‘मम ¶ निबद्धभिक्खं गण्हन्तू’’ति वत्वा दिन्नं पन पिण्डपातिकानम्पि वट्टति. पुग्गलिकेपि ‘‘तुम्हाकं धुरभत्तं दम्मी’’ति वुत्ते पिण्डपातिको चे, न वट्टति, ‘‘मम निबद्धभिक्खं गण्हथा’’ति वुत्ते पन वट्टति, सादितब्बं. सचे पच्छा कतिपाहे वीतिवत्ते ‘‘धुरभत्तं गण्हथा’’ति वदति, मूले सुट्ठु सम्पटिच्छितत्ता वट्टति.

कुटिभत्तं नाम यं सङ्घस्स आवासं कारेत्वा ‘‘अम्हाकं सेनासनवासिनो अम्हाकंयेव भत्तं गण्हन्तू’’ति एवं निबन्धापितं, तं सलाकभत्तगतिकमेव होति, गाहेत्वा भुञ्जितब्बं. ‘‘अम्हाकं सेनासनवासिनो अम्हाकंयेव भिक्खं गण्हन्तू’’ति वुत्ते पन पिण्डपातिकानम्पि वट्टति. यं पन पुग्गले पसीदित्वा तस्स आवासं कत्वा ‘‘तुम्हाकं देमा’’ति दिन्नं, तं तस्सेव होति, तस्मिं कत्थचि गते निस्सितकेहि भुञ्जितब्बं.

वारकभत्तं नाम दुब्भिक्खसमये ‘‘वारेन भिक्खू जग्गिस्सामा’’ति धुरगेहतो पट्ठाय दिन्नं, तम्पि भिक्खावचनेन दिन्नं पिण्डपातिकानं वट्टति, ‘‘वारकभत्त’’न्ति वुत्ते पन सलाकभत्तगतिकं होति. सचे तण्डुलादीनि पेसेन्ति ‘‘सामणेरा पचित्वा देन्तू’’ति, पिण्डपातिकानं ¶ वट्टति. इति इमानि च तीणि, आगन्तुकभत्तादीनि च चत्तारीति सत्त, तानि सङ्घभत्तादीहि सह चुद्दस भत्तानि होन्ति.

२१६. अट्ठकथायं पन विहारभत्तं अट्ठकभत्तं चतुक्कभत्तं गुळ्हकभत्तन्ति अञ्ञानिपि चत्तारि भत्तानि वुत्तानि. तत्थ विहारभत्तं नाम विहारे तत्रुप्पादभत्तं, तं सङ्घभत्तेन सङ्गहितं. तं पन तिस्समहाविहारचित्तलपब्बतादीसु पटिसम्भिदाप्पत्तेहि खीणासवेहि यथा पिण्डपातिकानम्पि सक्का होन्ति परिभुञ्जितुं, तथा पटिग्गहितत्ता तादिसेसु ठानेसु पिण्डपातिकानम्पि वट्टति. ‘‘अट्ठन्नं भिक्खूनं देम, चतुन्नं देमा’’ति एवं दिन्नं पन अट्ठकभत्तञ्चेव चतुक्कभत्तञ्च, तम्पि भिक्खावचनेन दिन्नं पिण्डपातिकानं वट्टति. महाभिसङ्खारेन अतिरसकपूवेन पत्तं थकेत्वा दिन्नं गुळ्हकभत्तं नाम. इमानि तीणि सलाकभत्तगतिकानेव. अपरम्पि गुळ्हकभत्तं नाम अत्थि, इधेकच्चे मनुस्सा महाधम्मस्सवनञ्च विहारपूजञ्च कारेत्वा ‘‘सकलसङ्घस्स दातुं न सक्कोम, द्वे तीणि भिक्खुसतानि अम्हाकं भिक्खं गण्हन्तू’’ति भिक्खुपरिच्छेदजाननत्थं गुळ्हके देन्ति, इदं पिण्डपातिकानम्पि वट्टति.

पिण्डपातभाजनीयं निट्ठितं.

२१७. गिलानपच्चयभाजनीयं ¶ पन एवं वेदितब्बं (चूळव. अट्ठ. ३२५ पक्खिकभत्तादिकथा) – सप्पिआदीसु भेसज्जेसु राजराजमहामत्ता सप्पिस्स ताव कुम्भसतम्पि कुम्भसहस्सम्पि विहारं पेसेन्ति, घण्टिं पहरित्वा थेरासनतो पट्ठाय गहितभाजनं पूरेत्वा दातब्बं, पिण्डपातिकानम्पि वट्टति. सचे अलसजातिका महाथेरा पच्छा आगच्छन्ति, ‘‘भन्ते, वीसतिवस्सानं दीयति, तुम्हाकं ठितिका अतिक्कन्ता’’ति न वत्तब्बा, ठितिकं ठपेत्वा तेसं दत्वा पच्छा ठितिकाय दातब्बं. ‘‘असुकविहारे बहु सप्पि उप्पन्न’’न्ति सुत्वा योजनन्तरविहारतोपि भिक्खू आगच्छन्ति, सम्पत्तसम्पत्तानम्पि ठितट्ठानतो पट्ठाय दातब्बं. असम्पत्तानम्पि उपचारसीमं पविट्ठानं अन्तेवासिकादीसु गण्हन्तेसु दातब्बमेव. ‘‘बहिउपचारसीमाय ठितानं देथा’’ति वदन्ति, न दातब्बं. सचे पन उपचारसीमं ओक्कन्तेहि एकाबद्धा हुत्वा अत्तनो विहारद्वारे अन्तोविहारेयेव वा होन्ति, परिसवसेन वड्ढिता नाम सीमा होति, तस्मा दातब्बा. सङ्घनवकस्स दिन्नेपि पच्छा आगतानं दातब्बमेव. दुतियभागे पन थेरासनं आरुळ्हे आगतानं पठमभागो न पापुणाति, दुतियभागतो वस्सग्गेन दातब्बं. अन्तोउपचारसीमं पविसित्वा यत्थ कत्थचि दिन्नं होति, सब्बं सन्निपातट्ठानेयेव भाजेतब्बं.

यस्मिं ¶ विहारे दस भिक्खू, दसेव च सप्पिकुम्भा दीयन्ति, एकेककुम्भवसेन भाजेतब्बं. एको सप्पिकुम्भो होति, दसभिक्खूहि भाजेत्वा गहेतब्बं. सचे ‘‘यथाठितंयेव अम्हाकं पापुणाती’’ति गण्हन्ति, दुग्गहितं, तं गतगतट्ठाने सङ्घिकमेव होति. कुम्भं पन आवज्जेत्वा थालके थोकं सप्पिं कत्वा ‘‘इदं महाथेरस्स पापुणाति, अवसेसं अम्हाकं पापुणाती’’ति वत्वा तम्पि कुम्भेयेव आकिरित्वा यथिच्छितं गहेत्वा गन्तब्बं. सचे थिनं सप्पि होति, लेखं कत्वा ‘‘लेखतो परभागो महाथेरस्स पापुणाति, अवसेसं अम्हाक’’न्ति गहितम्पि सुग्गहितं. वुत्तपरिच्छेदतो ऊनाधिकेसु भिक्खूसु सप्पिकुम्भेसु च एतेनेव उपायेन भाजेतब्बं. सचे पनेको भिक्खु, एको कुम्भो होति, घण्टिं पहरित्वा ‘‘अयं मय्हं पापुणाती’’तिपि गहेतुं वट्टति. ‘‘अयं पठमभागो मय्हं पापुणाति, अयं दुतियभागो’’ति एवं थोकं थोकम्पि पापेतुं वट्टति. एस नयो नवनीतादीसुपि ¶ . यस्मिं पन विप्पसन्नतिलतेलादिम्हि लेखा न सन्तिट्ठति, तं उद्धरित्वा भाजेतब्बं. सिङ्गिवेरमरिचादिभेसज्जम्पि अवसेसपत्तथालकादिसमणपरिक्खारोपि सब्बो वुत्तानुरूपेनेव नयेन सुट्ठु सल्लक्खेत्वा भाजेतब्बोति. अयं गिलानपच्चयभाजनीयकथा.

२१८. इदानि सेनासनग्गाहे विनिच्छयो वेदितब्बो (चूळव. अट्ठ. ३१८) – अयं सेनासनग्गाहो नाम दुविधो होति उतुकाले च वस्सावासे च. तत्थ उतुकाले ताव केचि आगन्तुका भिक्खू पुरेभत्तं आगच्छन्ति, केचि पच्छाभत्तं पठमयामं मज्झिमयामं पच्छिमयामं वा. ये यदा आगच्छन्ति, तेसं तदाव भिक्खू उट्ठापेत्वा सेनासनं दातब्बं, अकालो नाम नत्थि. सेनासनपञ्ञापकेन पन पण्डितेन भवितब्बं, एकं वा द्वे वा मञ्चट्ठानानि ठपेतब्बानि. सचे विकाले एको वा द्वे वा थेरा आगच्छन्ति, ते वत्तब्बा ‘‘भन्ते, आदितो पट्ठाय वुट्ठापियमाने सब्बेपि भिक्खू उब्भण्डिका भविस्सन्ति, तुम्हे अम्हाकं वसनट्ठाने वसथा’’ति.

बहूसु पन आगतेसु वुट्ठापेत्वा पटिपाटिया दातब्बं. सचे एकेकं परिवेणं पहोति, एकेकं परिवेणं दातब्बं. तत्थ अग्गिसालादीघसालामण्डलमाळादयो सब्बेपि तस्सेव पापुणन्ति. एवं अप्पहोन्ते पासादग्गेन दातब्बं, पासादेसु अप्पहोन्तेसु ओवरकग्गेन दातब्बं, ओवरकेसु अप्पहोन्तेसु सेय्यग्गेन दातब्बं, सेय्यग्गेसु अप्पहोन्तेसु मञ्चट्ठानेन दातब्बं, मञ्चट्ठाने अप्पहोन्ते एकपीठकट्ठानवसेन दातब्बं, भिक्खुनो पन ठितोकासमत्तं न गाहेतब्बं. एतञ्हि सेनासनं नाम न होति. पीठकट्ठाने पन अप्पहोन्ते एकं मञ्चट्ठानं वा एकं पीठट्ठानं वा ‘‘वारेन वारेन, भन्ते, विस्समथा’’ति तिण्णं जनानं दातब्बं. न हि सक्का ¶ सीतसमये सब्बरत्तिं अज्झोकासेव वसितुं. महाथेरेन पठमयामं विस्समित्वा निक्खमित्वा दुतियत्थेरस्स वत्तब्बं ‘‘आवुसो इध पविसाही’’ति. सचे महाथेरो निद्दागरुको होति, कालं न जानाति, उक्कासित्वा द्वारं आकोटेत्वा ‘‘भन्ते कालो जातो, सीतं अनुदहती’’ति वत्तब्बं. तेन निक्खमित्वा ओकासो दातब्बो, अदातुं न लभति. दुतियत्थेरेनपि मज्झिमयामं विस्समित्वा ¶ पुरिमनयेनेव इतरस्स दातब्बं. निद्दागरुको वुत्तनयेनेव वुट्ठापेतब्बो. एवं एकरत्तिं एकमञ्चट्ठानं तिण्णं दातब्बं. जम्बुदीपे पन एकच्चे भिक्खू ‘‘सेनासनं नाम मञ्चट्ठानं वा पीठट्ठानं वा किञ्चिदेव कस्सचि सप्पायं होति, कस्सचि असप्पाय’’न्ति आगन्तुका होन्तु वा मा वा, देवसिकं सेनासनं गाहेन्ति. अयं उतुकाले सेनासनग्गाहो नाम.

२१९. वस्सावासे पन अत्थि आगन्तुकवत्तं, अत्थि आवासिकवत्तं. आगन्तुकेन ताव सकट्ठानं मुञ्चित्वा अञ्ञत्थ गन्त्वा वसितुकामेन वस्सूपनायिकदिवसमेव तत्थ न गन्तब्बं. वसनट्ठानं वा हि तत्र सम्बाधं भवेय्य, भिक्खाचारो वा न सम्पज्जेय्य, तेन न फासुकं विहरेय्य, तस्मा ‘‘इदानि मासमत्तेन वस्सूपनायिका भविस्सती’’ति तं विहारं पविसितब्बं. तत्थ मासमत्तं वसन्तो सचे उद्देसत्थिको, उद्देससम्पत्तिं सल्लक्खेत्वा, सचे कम्मट्ठानिको, कम्मट्ठानसप्पायतं सल्लक्खेत्वा, सचे पच्चयत्थिको, पच्चयलाभं सल्लक्खेत्वा अन्तोवस्से सुखं वसिस्सति. सकट्ठानतो च तत्थ गच्छन्तेन न गोचरगामो घट्टेतब्बो. न तत्थ मनुस्सा वत्तब्बा ‘‘तुम्हे निस्साय सलाकभत्तादीनि वा यागुखज्जकादीनि वा वस्सावासिकं वा नत्थि, अयं चेतियस्स परिक्खारो, अयं उपोसथागारस्स, इदं ताळञ्चेव सूचि च, सम्पटिच्छथ तुम्हाकं विहार’’न्ति. सेनासनं पन जग्गित्वा दारुभण्डमत्तिकाभण्डानि पटिसामेत्वा गमिकवत्तं पूरेत्वा गन्तब्बं.

एवं गच्छन्तेनपि दहरेहि पत्तचीवरभण्डिकायो उक्खिपापेत्वा तेलनाळिकत्तरदण्डादीनि गाहेत्वा छत्तं पग्गय्ह अत्तानं दस्सेन्तेन गामद्वारेनेव न गन्तब्बं, पटिच्छन्नेन अटविमग्गेन गन्तब्बं. अटविमग्गे असति गुम्बादीनि मद्दन्तेन न गन्तब्बं, गमिकवत्तं पन पूरेत्वा वितक्कं छिन्दित्वा सुद्धचित्तेन गमनवत्तेनेव गन्तब्बं. सचे पन गामद्वारेन मग्गो होति, गच्छन्तञ्च नं सपरिवारं दिस्वा मनुस्सा ‘‘अम्हाकं थेरो विया’’ति उपधावित्वा ‘‘कुहिं, भन्ते, सब्बपरिक्खारे गहेत्वा गच्छथा’’ति वदन्ति, तेसु चे एको एवं वदति ‘‘वस्सूपनायिककालो नामायं, यत्थ अन्तोवस्सेनिबद्धभिक्खाचारो भण्डपटिच्छादनञ्च लब्भति, तत्थ भिक्खू गच्छन्ती’’ति, तस्स ¶ चे सुत्वा ते मनुस्सा ‘‘भन्ते, इमस्मिम्पि गामे जनो ¶ भुञ्जति चेव निवासेति च, मा अञ्ञत्थ गच्छथा’’ति वत्वा मित्तामच्चे पक्कोसित्वा सब्बे सम्मन्तयित्वा विहारे निबद्धवत्तञ्च सलाकभत्तादीनि च वस्सावासिकञ्च ठपेत्वा ‘‘इधेव, भन्ते, वसथा’’ति याचन्ति, सब्बेसं सादितुं वट्टति. सब्बञ्चेतं कप्पियञ्चेव अनवज्जञ्च. कुरुन्दियं पन ‘‘कुहिं गच्छथाति वुत्ते ‘असुकट्ठान’न्ति वत्वा ‘कस्मा तत्थ गच्छथा’ति वुत्ते ‘कारणं आचिक्खितब्ब’’’न्ति वुत्तं. उभयम्पि पनेतं सुद्धचित्तत्ताव अनवज्जं. इदं आगन्तुकवत्तं नाम.

इदं पन आवासिकवत्तं. पटिकच्चेव हि आवासिकेहि विहारो जग्गितब्बो, खण्डफुल्लपटिसङ्खरणपरिभण्डानि कातब्बानि, रत्तिट्ठानदिवाट्ठानवच्चकुटिपस्सावट्ठानानि पधानघरविहारमग्गोति इमानि सब्बानि पटिजग्गितब्बानि. चेतिये सुधाकम्मं मुण्डवेदिकाय तेलमक्खनं मञ्चपीठजग्गनन्ति इदम्पि सब्बं कातब्बं ‘‘वस्सं वसितुकामा आगन्त्वा उद्देसपरिपुच्छाकम्मट्ठानानुयोगादीनि करोन्ता सुखं वसिस्सन्ती’’ति. कतपरिकम्मेहि आसाळ्हीजुण्हपञ्चमितो पट्ठाय वस्सावासिकं पुच्छितब्बं. कत्थ पुच्छितब्बं? यतो पकतिया लब्भति. येहि पन न दिन्नपुब्बं, ते पुच्छितुं न वट्टति. कस्मा पुच्छितब्बं? कदाचि हि मनुस्सा देन्ति, कदाचि दुब्भिक्खादीहि उपद्दुता न देन्ति, तत्थ ये न दस्सन्ति, ते अपुच्छित्वा वस्सावासिके गाहिते गाहितभिक्खूनं लाभन्तरायो होति, तस्मा पुच्छित्वाव गाहेतब्बं.

पुच्छन्तेन ‘‘तुम्हाकं वस्सावासिकं गाहणकालो उपकट्ठो’’ति वत्तब्बं. सचे वदन्ति ‘‘भन्ते, इमं संवच्छरं छातकादीहि उपद्दुतम्ह, न सक्कोम दातु’’न्ति वा ‘‘यं पुब्बे देम, ततो ऊनतरं दस्सामा’’ति वा ‘‘इदानि कप्पासो सुलभो, यं पुब्बे देम, ततो बहुतरं दस्सामा’’ति वा, तं सल्लक्खेत्वा तदनुरूपेन नयेन तेसं सेनासने भिक्खूनं वस्सावासिकं गाहेतब्बं. सचे मनुस्सा वदन्ति ‘‘यस्स अम्हाकं वस्सावासिकं पापुणाति, सो तेमासं पानीयं उपट्ठापेतु, विहारमग्गं जग्गतु, चेतियङ्गणबोधियङ्गणानि जग्गतु, बोधिरुक्खे उदकं आसिञ्चतू’’ति, यस्स तं पापुणाति, तस्स आचिक्खितब्बं. यो पन गामो पटिक्कम्म योजनद्वियोजनन्तरे होति, तत्र चे कुलानि उपनिक्खेपं ¶ ठपेत्वा पहारे वस्सावासिकं देन्तियेव, तानि कुलानि आपुच्छित्वापि तेसं सेनासने वत्तं कत्वा वसन्तस्स वस्सावासितं गाहेतब्बं. सचे पन तेसं सेनासने पंसुकूलिको वसति, आगतञ्च तं दिस्वा ‘‘तुम्हाकं वस्सावासिकं देमा’’ति वदन्ति, तेन सङ्घस्स आचिक्खितब्बं. सचे तानि कुलानि सङ्घस्स दातुं न इच्छन्ति, ‘‘तुम्हाकंयेव देमा’’ति वदन्ति, सभागो भिक्खु ‘‘वत्तं कत्वा गण्हाही’’ति ¶ वत्तब्बो. पंसुकूलिकस्स पनेतं न वट्टति. इति सद्धादेय्यदायकमनुस्सा पुच्छितब्बा.

तत्रुप्पादे पन कप्पियकारका पुच्छितब्बा. कथं पुच्छितब्बा? किं, आवुसो, सङ्घस्स भण्डपटिच्छादनं भविस्सतीति? सचे वदन्ति ‘‘भविस्सति, भन्ते, एकेकस्स नवहत्थसाटकं दस्साम, वस्सावासिकं गाहेथा’’ति, गाहेतब्बं. सचेपि वदन्ति ‘‘साटका नत्थि, वत्थु पन अत्थि, गाहेथ, भन्ते’’ति, वत्थुम्हि सन्तेपि गाहेतुं वट्टतियेव. कप्पियकारकानञ्हि हत्थे ‘‘कप्पियभण्डं परिभुञ्जथा’’ति दिन्नवत्थुतो यं यं कप्पियं, सब्बं परिभुञ्जितुं अनुञ्ञातं. यं पनेत्थ पिण्डपातत्थाय गिलानपच्चयत्थाय च उद्दिस्स दिन्नं, तं चीवरे उपनामेन्तेहि सङ्घसुट्ठुताय अपलोकेत्वा उपनामेतब्बं, सेनासनत्थाय पन उद्दिस्स दिन्नं गरुभण्डं होति. चीवरवसेनेव पन चतुपच्चयवसेन वा दिन्नं चीवरे उपनामेन्तानं अपलोकनकम्मकिच्चं नत्थि. अपलोकनकम्मं करोन्तेहि च पुग्गलवसेनेव कातब्बं, सङ्घवसेन न कातब्बं. जातरूपरजतवसेनपि आमकधञ्ञवसेन वा अपलोकनकम्मं न वट्टति, कप्पियभण्डवसेन चीवरतण्डुलादिवसेनेव च वट्टति. तं पन एवं कत्तब्बं ‘‘इदानि सुभिक्खं सुलभपिण्डं, भिक्खू चीवरेन किलमन्ति, एत्तकं नाम तण्डुलभागं भिक्खूनं चीवरं कातुं रुच्चती’’ति, ‘‘गिलानपच्चयो सुलभो, गिलानो वा नत्थि, एत्तकं नाम तण्डुलभागं भिक्खूनं चीवरं कातुं रुच्चती’’ति.

एवं चीवरपच्चयं सल्लक्खेत्वा सेनासनस्स काले घोसिते सन्निपतिते सङ्घे सेनासनग्गाहको सम्मन्नितब्बो. सम्मन्नन्तेन च द्वे सम्मन्नितब्बाति वुत्तं. एवञ्हि नवको वुड्ढस्स, वुड्ढो च नवकस्स गाहेस्सतीति. महन्ते पन महाविहारसदिसे विहारे तयो चत्तारो जना सम्मन्नितब्बा. कुरुन्दियं पन ‘‘अट्ठपि सोळसपि जने सम्मन्नितुं ¶ वट्टती’’ति वुत्तं. तेसं सम्मुति कम्मवाचायपि अपलोकनेनपि वट्टतियेव. तेहि सम्मतेहि भिक्खूहि सेनासनं सल्लक्खेतब्बं. चेतियघरं बोधिघरं आसनघरं सम्मुञ्जनिअट्टो दारुअट्टो वच्चकुटि इट्ठकसाला वड्ढकिसाला द्वारकोट्ठको पानीयमाळो मग्गो पोक्खरणीति एतानि हि असेनासनानि, विहारो अड्ढयोगो पासादो हम्मियं गुहा मण्डपो रुक्खमूलं वेळुगुम्बोति इमानि सेनासनानि, तानि गाहेतब्बानि.

२२०. गाहेन्तेन च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पठमं भिक्खू गणेतुं, भिक्खू गणेत्वा सेय्या गणेतुं, सेय्या गणेत्वा सेय्यग्गेन गाहेतु’’न्ति(चूळव. ३१८) आदिवचनतो पठमं विहारे ¶ भिक्खू गणेत्वा मञ्चट्ठानानि गणेतब्बानि, ततो एकेकं मञ्चट्ठानं एकेकस्स भिक्खुनो गाहेतब्बं. सचे मञ्चट्ठानानि अतिरेकानि होन्ति, विहारग्गेन गाहेतब्बं. सचे विहारापि अतिरेका होन्ति, परिवेणग्गेन गाहेतब्बं. परिवेणेसुपि अतिरेकेसु पुन अपरोपि भागो दातब्बो. अतिमन्देसु हि भिक्खूसु एकेकस्स भिक्खुनो द्वे तीणि परिवेणानि दातब्बानि. गहिते पन दुतियभागे अञ्ञो भिक्खु आगच्छति, न अत्तनो अरुचिया सो भागो तस्स दातब्बो. सचे पन येन गहितो, सो अत्तनो रुचिया तं दुतियभागं वा पठमभागं वा देति, वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, निस्सीमे ठितस्स सेनासनं गाहेतब्बं, यो गाहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३१८) वचनतो उपचारसीधतो बहि ठितस्स न गाहेतब्बं, अन्तोउपचारसीमाय पन दूरे ठितस्सपि लब्भतियेव.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स पतिरूपं सेय्यं दातु’’न्ति (चूळव. ३१६) वचनतो यो (चूळव. अट्ठ. ३१६) काससासभगन्दरातिसारादीहि गिलानो होति, खेळमल्लकवच्चकपालादीनि ठपेतब्बानि होन्ति, कुट्ठी वा होति, सेनासनं दूसेति, एवरूपस्स हेट्ठापासादपण्णसालादीसु अञ्ञतरं एकमन्तं सेनासनं दातब्बं. यस्मिं वसन्ते सेनासनं न दुस्सति, तस्स वरसेय्यापि दातब्बाव. योपि सिनेहपानविरेचननत्थुकम्मादीसु यं किञ्चि ¶ भेसज्जं करोति, सब्बो सो गिलानोयेव. तस्सपि सल्लक्खेत्वा पतिरूपं सेनासनं दातब्बं.

‘‘न, भिक्खवे, एकेन द्वे पटिबाहेतब्बा, यो पटिबाहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३१९) वचनतो एकेन द्वे सेनासनानि न गहेतब्बानि. सचेपि गण्हेय्य, पच्छिमेन गहणेन पुरिमग्गहणं पटिप्पस्सम्भति. गहणेन हि गहणं पटिप्पस्सम्भति, गहणेन आलयो पटिप्पस्सम्भति, आलयेन गहणं पटिप्पस्सम्भति, आलयेन आलयो पटिप्पस्सम्भति. कथं? इधेकच्चो (चूळव. अट्ठ. ३१९) वस्सूपनायिकदिवसे एकस्मिं विहारे सेनासनं गहेत्वा सामन्तविहारं गन्त्वा तत्रापि गण्हाति, तस्स इमिना गहणेन पुरिमग्गहणं पटिप्पस्सम्भति. अपरो ‘‘इध वसिस्सामी’’ति आलयमत्तं कत्वा सामन्तविहारं गन्त्वा तत्थ सेनासनं गण्हाति, तस्स इमिना गहणेनेव पुरिमो आलयो पटिप्पस्सम्भति. एको ‘‘इध वसिस्सामी’’ति सेनासनं वा गहेत्वा आलयं वा कत्वा सामन्तविहारं गन्त्वा ‘‘इधेव दानि वसिस्सामी’’ति आलयं करोति, इच्चस्स आलयेन वा गहणं, आलयेन वा आलयो ¶ पटिप्पस्सम्भति, सब्बत्थ पच्छिमे गहणे वा आलये वा तिट्ठति. यो पन एकस्मिं विहारे सेनासनं गहेत्वा ‘‘अञ्ञस्मिं विहारे वसिस्सामी’’ति गच्छति, तस्स उपचारसीमातिक्कमे सेनासनग्गाहो पटिप्पस्सम्भति. यदि पन ‘‘तत्थ फासु भविस्सति, वसिस्सामि, नो चे, आगमिस्सामी’’ति गन्त्वा अफासुकभावं ञत्वा पच्छा वा गच्छति, वट्टति.

सेनासनग्गाहकेन च सेनासनं गाहेत्वा वस्सावासिकं गाहेतब्बं. गाहेन्तेन सचे सङ्घिको च सद्धादेय्यो चाति द्वे चीवरपच्चया होन्ति, तेसु यं भिक्खू पठमं गहितुं इच्छन्ति, तं गहेत्वा तस्स ठितिकतो पट्ठाय इतरो गाहेतब्बो. ‘‘सचे भिक्खूनं अप्पताय परिवेणग्गेन सेनासने गाहियमाने एकं परिवेणं महालाभं होति, दस वा द्वादस वा चीवरानि लभन्ति, तं विजटेत्वा अञ्ञेसु अलाभकेसु आवासेसु पक्खिपित्वा अञ्ञेसम्पि भिक्खूनं गाहेतब्ब’’न्ति महासुमत्थेरो आह. महापदुमत्थेरो पनाह ‘‘न एवं ¶ कातब्बं. मनुस्सा हि अत्तनो आवासपटिजग्गनत्थाय पच्चयं देन्ति, तस्मा अञ्ञेहि भिक्खूहि तत्थ पविसितब्ब’’न्ति.

२२१. सचे पनेत्थ महाथेरो पटिक्कोसति ‘‘मा, आवुसो, एवं गाहेथ, भगवतो अनुसिट्ठिं करोथ. वुत्तञ्हेतं भगवता ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, परिवेणग्गेन गाहेतु’’न्ति (चूळव. ३१८). तस्स पटिक्कोसनाय अट्ठत्वा ‘‘भन्ते, भिक्खू बहू, पच्चयो मन्दो, सङ्गहं कातुं वट्टती’’ति सञ्ञापेत्वा गाहेतब्बमेव. गाहेन्तेन च सम्मतेन भिक्खुना महाथेरस्स सन्तिकं गन्त्वा एवं वत्तब्बं ‘‘भन्ते, तुम्हाकं सेनासनं पापुणाति, पच्चयं धारेथा’’ति. असुककुलस्स पच्चयो असुकसेनासनञ्च मय्हं पापुणाति, आवुसोति. पापुणाति भन्ते, गण्हथ नन्ति. गण्हामि, आवुसोति. गहितं होति. ‘‘सचे पन ‘गहितं वो, भन्ते’ति वुत्ते ‘गहितं मे’ति वा, ‘गण्हिस्सथ, भन्ते’ति वुत्ते ‘गण्हिस्सामी’ति वा वदति, अग्गहितं होती’’ति महासुमत्थेरो आह. महापदुमत्थेरो पनाह ‘‘अतीतानागतवचनं वा होतु वत्तमानवचनं वा, सतुप्पादमत्तं आलयकरणमत्तमेव चेत्थ पमाणं, तस्मा गहितमेव होती’’ति.

योपि पंसुकूलिको भिक्खु सेनासनं गहेत्वा पच्चयं विस्सज्जेति, अयम्पि न अञ्ञस्मिं आवासे पक्खिपितब्बो, तस्मिंयेव परिवेणे अग्गिसालाय वा दीघसालाय वा रुक्खमूले वा अञ्ञस्स गाहेतुं वट्टति. पंसुकूलिको ‘‘वसामी’’ति सेनासनं जग्गिस्सति, इतरो ‘‘पच्चयं गण्हामी’’ति एवं द्वीहि कारणेहि सेनासनं सुजग्गिततरं भविस्सति. महापच्चरियं ¶ पन वुत्तं ‘‘पंसुकूलिके वासत्थाय सेनासनं गण्हन्ते सेनासनग्गाहकेन वत्तब्बं, ‘भन्ते इध पच्चयो अत्थि, सो किं कातब्बो’ति. तेन ‘हेट्ठा अञ्ञं गाहापेही’ति वत्तब्बो. सचे पन किञ्चि अवत्वाव वसति, वुट्ठवस्सस्स च पादमूले ठपेत्वा साटकं देन्ति, वट्टति. अथ ‘वस्सावासिकं देमा’ति वदन्ति, तस्मिं सेनासने वस्संवुट्ठभिक्खूनं पापुणाती’’ति. येसं पन सेनासनं नत्थि, केवलं पच्चयमेव देन्ति, तेसं पच्चयं अवस्सावासिकसेनासने गाहेतुं वट्टति. मनुस्सा थूपं कत्वा वस्सावासिकं गाहापेन्ति. थूपो नाम ¶ असेनासनं, तस्स समीपे रुक्खे वा मण्डपे वा उपनिबन्धित्वा गाहेतब्बं. तेन भिक्खुना चेतियं जग्गितब्बं. बोधिरुक्खबोधिघरआसनघरसम्मुञ्जनिअट्टदारुअट्टवच्चकुटिद्वारकोट्ठकपानीयकुटिपानीयमाळकदन्तकट्ठमाळकेसुपि एसेव नयो. भोजनसाला पन सेनासनमेव, तस्मा तं एकस्स वा बहूनं वा परिच्छिन्दित्वा गाहेतुं वट्टतीति सब्बमिदं वित्थारेन महापच्चरियं वुत्तं.

सेनासनग्गाहकेन पन पाटिपदअरुणतो पट्ठाय याव पुन अरुणं न भिज्जति, ताव गाहेतब्बं. इदञ्हि सेनासनग्गाहस्स खेत्तं. सचे पातोव गाभिते सेनासने अञ्ञो वितक्कचारिको भिक्खु आगन्त्वा सेनासनं याचति, ‘‘गहितं, भन्ते, सेनासनं, वस्सूपगतो सङ्घो, रमणीयो विहारो, रुक्खमूलादीसु यत्थ इच्छथ, तत्थ वसथा’’ति वत्तब्बो. पच्छिमवस्सूपनायिकदिवसे पन सचे कालं घोसेत्वा सन्निपतिते सङ्घे कोचि दसहत्थं वत्थं आहरित्वा वस्सावासिकं देति, आगन्तुको चे भिक्खु सङ्घत्थेरो होति, तस्स दातब्बं. नवको चे होति, सम्मतेन भिक्खुना सङ्घत्थेरो वत्तब्बो ‘‘सचे, भन्ते, इच्छथ, पठमभागं मुञ्चित्वा इदं वत्थं गण्हथा’’ति, अमुञ्चन्तस्स न दातब्बं. सचे पन पुब्बे गाहितं मुञ्चित्वा गण्हाति, दातब्बं. एतेनेव उपायेन दुतियत्थेरतो पट्ठाय परिवत्तेत्वा पत्तट्ठानेव आगन्तुकस्स दातब्बं. सचे पन पठमवस्सूपगता द्वे तीणि चत्तारि पञ्च वा वत्थानि अलत्थुं, लद्धं लद्धं एतेनेव उपायेन विस्सज्जापेत्वा याव आगन्तुकस्स समकं होति, ताव दातब्बं. तेन समके लद्धे अवसिट्ठो अनुभागो थेरासने दातब्बो. पच्चुप्पन्ने लाभे सति ठितिकाय गाहेतुं कतिकं कातुं वट्टति.

सचे दुब्भिक्खं होति, द्वीसुपि वस्सूपनायिकासु वस्सूपगता भिक्खू भिक्खाय किलमन्ता ‘‘आवुसो, इध वसन्ता सब्बेव किलमाम, साधु वत द्वे भागा होम, येसं ञातिपवारितट्ठानानि अत्थि, ते तत्थ वसित्वा पवारणाय आगन्त्वा अत्तनो पत्तं वस्सावासिकं गण्हन्तू’’ति वदन्ति, तेसु ये तत्थ वसित्वा पवारणाय आगच्छन्ति, तेसं अपलोकेत्वा ¶ वस्सावासिकं दातब्बं. सादियन्तापि हि तेनेव वस्सावासिकस्स सामिनो, खीयन्तापि च आवासिका नेव अदातुं लभन्ति. कुरुन्दियं पन वुत्तं ‘‘कतिकवत्तं कातब्बं ‘सब्बेसं नो इध यागुभत्तं ¶ नप्पहोति, सभागट्ठाने वसित्वा आगच्छथ, तुम्हाकं पत्तं वस्सावासिकं लभिस्सथा’ति. तञ्चे एको पटिबाहति, सुपटिबाहितं. नो चे पटिबाहति, कतिका सुकता. पच्छा तेसं तत्थ वसित्वा आगतानं अपलोकेत्वा दातब्बं, अपलोकनकाले पटिबाहितुं न लब्भती’’ति. पुनपि वुत्तं ‘‘सचे वस्सूपगतेसु एकच्चानं वस्सावासिके अपापुणन्ते भिक्खू कतिकं करोन्ति ‘छिन्नवस्सानं वस्सावासिकञ्च इदानि उप्पज्जनकवस्सावासिकञ्च इमेसं दातुं रुच्चती’ति, एवं कतिकाय कताय गाहितसदिसमेव होति, उप्पन्नुप्पन्नं तेसमेव दातब्ब’’न्ति. तेमासं पानीयं उपट्ठापेत्वा विहारमग्गचेतियङ्गणबोधियङ्गणानि जग्गित्वा बोधिरुक्खे उदकं सिञ्चित्वा पक्कन्तोपि विब्भन्तोपि वस्सावासिकं लभतियेव. भतिनिविट्ठञ्हि तेन कतं, सङ्घिकं पन अपलोकनकम्मं कत्वा गाहितं अन्तोवस्से विब्भन्तोपि लभतेव, पच्चयवसेन गाहितं पन न लभतीति वदन्ति.

सचे वुट्ठवस्सो दिसंगमिको भिक्खु आवासिकस्स हत्थतो किञ्चिदेव कप्पियभण्डं गहेत्वा ‘‘असुककुले मय्हं वस्सावासिकं पत्तं, तं गण्हथा’’ति वत्वा गतट्ठाने विब्भमति, वस्सावासिकं सङ्घिकं होति. सचे पन मनुस्से सम्मुखा सम्पटिच्छापेत्वा गच्छति, लभति. ‘‘इदं वस्सावासिकं अम्हाकं सेनासने वुत्थभिक्खुनो देमा’’ति वुत्ते यस्स गाहितं, तस्सेव होति. सचे पन सेनासनसामिकस्स पियकम्यताय पुत्तधीतादयो बहूनि वत्थानि आहरित्वा ‘‘अम्हाकं सेनासने देमा’’ति देन्ति, तत्थ वस्सूपगतस्स एकमेव वत्थं दातब्बं, सेसानि सङ्घिकानि होन्ति. वस्सावासिकठितिकाय गाहेतब्बानि, ठितिकाय असति थेरासनतो पट्ठाय गाहेतब्बानि. सेनासने वस्सूपगतं भिक्खुं निस्साय उप्पन्नेन चित्तप्पसादेन बहूनि वत्थानि आहरित्वा ‘‘सेनासनस्स देमा’’ति दिन्नेसुपि एसेव नयो. सचे पन पादमूले ठपेत्वा ‘‘एतस्स भिक्खुनो देमा’’ति वदन्ति, तस्सेव होन्ति.

एकस्स गेहे द्वे वस्सावासिकानि, पठमभागो सामणेरस्स गाहितो होति, दुतियो थेरासने. सो एकं दसहत्थं, एकं अट्ठहत्थं साटकं पेसेति ‘‘वस्सावासिकं पत्तभिक्खूनं देथा’’ति, विचिनित्वा वरभागं सामणेरस्स दत्वा अनुभागो थेरासने दातब्बो ¶ . सचे पन उभोपि घरं नेत्वा भोजेत्वा सयमेव पादमूले ठपेति, यं यस्स दिन्नं, तदेव तस्स होति. इतो परं महापच्चरियं आगतनयो होति – एकस्स घरे दहरसामणेरस्स वस्सावासिकं पापुणाति, सो चे पुच्छति ‘‘अम्हाकं वस्सावासिकं कस्स पत्त’’न्ति, ‘‘सामणेरस्सा’’ति अवत्वा ¶ ‘‘दानकाले जानिस्ससी’’ति वत्वा दानदिवसे एकं महाथेरं पेसेत्वा नीहरापेतब्बं. सचे यस्स वस्सावासिकं पत्तं, सो विब्भमति वा कालं वा करोति, मनुस्सा चे पुच्छन्ति ‘‘कस्स अम्हाकं वस्सावासिकं पत्त’’न्ति, तेसं यथाभूतं आचिक्खितब्बं. सचे ते वदन्ति ‘‘तुम्हाकं देमा’’ति, तस्स भिक्खुनो पापुणाति. अथ सङ्घस्स वा गणस्स वा देन्ति, सङ्घस्स वा गणस्स वा पापुणाति. सचे वस्सूपगता सुद्धपंसुकूलिकायेव होन्ति, आनेत्वा दिन्नं वस्सावासिकं सेनासनपरिक्खारं वा कत्वा ठपेतब्बं, बिम्बोहनादीनि वा कातब्बानीति.

अयं ताव अन्तोवस्से वस्सूपनायिकदिवसवसेन

सेनासनग्गाहकथा.

२२२. अयमपरोपि उतुकाले अन्तरामुत्तको नाम सेनासनग्गाहो वेदितब्बो. दिवसवसेन हि तिविधो सेनासनग्गाहो पुरिमको पच्छिमको अन्तरामुत्तकोति. वुत्तञ्हेतं –

‘‘तयोमे, भिक्खवे, सेनासनग्गाहा, पुरिमको पच्छिमको अन्तरामुत्तको. अपरज्जुगताय आसाळ्हिया पुरिमको गाहेतब्बो, मासगताय आसाळ्हिया पच्छिमको गाहेतब्बो, अपरज्जुगताय पवारणाय आयतिं वस्सावासत्थाय अन्तरामुत्तको गाहेतब्बो’’ति (महाव. ३१८).

एतेसु (चूळव. अट्ठ. ३१८) तीसु सेनासनग्गाहेसु पुरिमको पच्छिमको चाति इमे द्वे गाहा थावरा, अन्तरामुत्तको पन सेनासनपटिजग्गनत्थं भगवता अनुञ्ञातो. तथा हि एकस्मिं विहारे महालाभं सेनासनं होति, सेनासनसामिका वस्सूपगतं भिक्खुं सब्बपच्चयेहि सक्कच्चं उपट्ठहित्वा पवारेत्वा गमनकाले बहुं समणपरिक्खारं देन्ति, महाथेरा दूरतोव आगन्त्वा वस्सूपनायिकदिवसे तं ¶ गहेत्वा फासुं वसित्वा वुट्ठवस्सा लाभं गण्हित्वा पक्कमन्ति. आवासिका ‘‘मयं एत्थुप्पन्नं लाभं न लभाम, निच्चं आगन्तुकमहाथेराव लभन्ति, तेयेव नं आगन्त्वा पटिजग्गिस्सन्ती’’ति पलुज्जन्तम्पि न ओलोकेन्ति. भगवा तस्स पटिजग्गनत्थं ‘‘अपरज्जुगताय पवारणाय आयतिं वस्सावासत्थाय अन्तरामुत्तको गाहेतब्बो’’ति आह.

तं गाहेन्तेन सङ्घत्थेरो वत्तब्बो ‘‘भन्ते, अन्तरामुत्तकसेनासनं गण्हथा’’ति. सचे गण्हाति ¶ , दातब्बं. नो चे, एतेनेव उपायेन अनुथेरं आदिं कत्वा यो गण्हाति, तस्स अन्तमसो सामणेरस्सपि दातब्बं. तेन तं सेनासनं अट्ठ मासे पटिजग्गितब्बं, छदनभित्तिभूमीसु यं किञ्चि खण्डं वा फुल्लं वा होति, तं सब्बं पटिसङ्खरितब्बं. उद्देसपरिपुच्छादीहि दिवसं खेपेत्वा रत्तिं तत्थ वसितुं वट्टति, रत्तिं परिवेणे वसित्वा तत्थ दिवसं खेपेतुम्पि वट्टति, रत्तिन्दिवं तत्थेव वसितुम्पि वट्टति, उतुकाले आगतानं वुड्ढानं न पटिबाहितब्बं. वस्सूपनायिकदिवसे पन सम्पत्ते सचे सङ्घत्थेरो ‘‘मय्हं इदं पन सेनासनं देथा’’ति वदति, न लभति. ‘‘भन्ते, इदं अन्तरामुत्तकं गहेत्वा एकेन भिक्खुना पटिजग्गित’’न्ति वत्वा न दातब्बं, अट्ठ मासे पटिजग्गितभिक्खुस्सेव गाहितं होति. यस्मिं पन सेनासने एकसंवच्छरे द्विक्खत्तुं पच्चये देन्ति छमासच्चयेन छमासच्चयेन, तं अन्तरामुत्तकं न गाहेतब्बं. यस्मिं वा तिक्खत्तुं देन्ति चतुमासच्चयेन चतुमासच्चयेन, यस्मिं वा चतुक्खत्तुं देन्ति तेमासच्चयेन तेमासच्चयेन, तं अन्तरामुत्तकं न गाहेतब्बं. पच्चयेनेव हि तं पटिजग्गनं लभिस्सति. यस्मिं पन एकसंवच्छरे सकिदेव बहू पच्चये देन्ति, एतं अन्तरामुत्तकं गाहेतब्बन्ति.

२२३. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अकतं वा विहारं विप्पकतं वा नवकम्मं दातुं, खुद्दके विहारे कम्मं ओलोकेत्वा छप्पञ्चवस्सिकं नवकम्मं दातुं, अड्ढयोगे कम्मं ओलोकेत्वा सत्तट्ठवस्सिकं नवकम्मं दातुं, महल्लके विहारे पासादे वा कम्मं ओलोकेत्वा दसद्वादसवस्सिकं नवकम्मं दातु’’न्ति (चूळव. ३२३) वचनतो अकतं विप्पकतं वा सेनासनं एकस्स भिक्खुनो अपलोकनेन वा कम्मवाचाय वा सावेत्वा नवकम्मं ¶ कत्वा वसितुं यथावुत्तकालपरिच्छेदवसेन दातब्बं. नवकम्मिको भिक्खु अन्तोवस्से तं आवासं लभति, उतुकाले पटिबाहितुं न लभति. लद्धनवकम्मेन पन भिक्खुना वासिफरसुनिखादनादीनि गहेत्वा सयं न कातब्बं, कताकतं जानितब्बं. सचे सो आवासो जीरति, आवाससामिकस्स वा तस्स वंसे उप्पन्नस्स वा कस्सचि कथेतब्बं ‘‘आवासो ते नस्सति, जग्गथ एतं आवास’’न्ति. सचे सो न सक्कोति, भिक्खूहि ञातीहि वा उपट्ठाकेहि वा समादापेत्वा जग्गितब्बो. सचे तेपि न सक्कोन्ति, सङ्घिकेन पच्चयेन जग्गितब्बो, तस्मिम्पि असति एकं आवासं विस्सज्जेत्वा अवसेसा जग्गितब्बा, बहू विस्सज्जेत्वा एकं सण्ठपेतुम्पि वट्टतियेव.

दुब्भिक्खे भिक्खूसु पक्कन्तेसु सब्बे आवासा नस्सन्ति, तस्मा एकं वा द्वे वा तयो वा ¶ आवासे विस्सज्जेत्वा ततो यागुभत्तचीवरादीनि परिभुञ्जन्तेहि सेसावासा जग्गितब्बायेव.

कुरुन्दियं पन वुत्तं ‘‘सङ्घिके पच्चये असति एको भिक्खु ‘तुय्हं एकमञ्चट्ठानं गहेत्वा जग्गाही’ति वत्तब्बो. सचे बहुतरं इच्छति, तिभागं वा उपड्ढभागं वा दत्वापि जग्गापेतब्बं. अथ थम्भमत्तमेवेत्थ अवसिट्ठं, बहुकम्मं कातब्बन्ति न इच्छति, ‘तुय्हं पुग्गलिकमेव कत्वा जग्गाही’ति दातब्बं. एवम्पि हि ‘सङ्घस्स भण्डकठपनट्ठानञ्च नवकानञ्च वसनट्ठानं लभिस्सती’ति जग्गापेतब्बो. एवं जग्गितो पन तस्मिं जीवन्ते पुग्गलिको होति, मते सङ्घिकोव. सचे सद्धिविहारिकानं दातुकामो होति, कम्मं ओलोकेत्वा तिभागं वा उपड्ढं वा पुग्गलिकं कत्वा जग्गापेतब्बो. एवञ्हि सद्धिविहारिकानं दातुं लभति. एवं जग्गनके पन असति एकं आवासं विस्सज्जेत्वातिआदिना नयेन जग्गापेतब्बो’’ति वुत्तं. इदम्पि च अञ्ञं तत्थेव वुत्तं.

द्वे भिक्खू सङ्घिकभूमिं गहेत्वा सोधेत्वा सङ्घिकसेनासनं करोन्ति, येन सा भूमि पठमं गहिता, सो सामी. उभोपि पुग्गलिकं करोन्ति, सोयेव सामी. सो सङ्घिकं करोति, इतरो पुग्गलिकं करोति, अञ्ञं चे बहु सेनासनट्ठानं अत्थि, पुग्गलिकं करोन्तोपि न वारेतब्बो. अञ्ञस्मिं पन तादिसे पतिरूपे ठाने असति ¶ तं पटिबाहित्वा सङ्घिकं करोन्तेनेव कातब्बं. यं पन तस्स तत्थ वयकम्मं कतं, तं दातब्बं. सचे पन कतावासे वा आवासकरणट्ठाने वा छायूपगफलूपगा रुक्खा होन्ति, अपलोकेत्वा हारेतब्बा. पुग्गलिका चे होन्ति, सामिका आपुच्छितब्बा. नो चे देन्ति, यावततियकं आपुच्छित्वा ‘‘रुक्खअग्घनकमूलं दस्सामा’’ति हारेतब्बा.

२२४. यो पन सङ्घिकं वल्लिमत्तम्पि अग्गहेत्वा आहरिमेन उपकरणेन सङ्घिकाय भूमिया पुग्गलिकविहारं कारेति, उपड्ढं सङ्घिकं होति, उपड्ढं पुग्गलिकं. पासादो चे होति, हेट्ठापासादो सङ्घिको, उपरि पुग्गलिको. सचे यो हेट्ठापासादं इच्छति, हेट्ठापासादं तस्स होति. अथ हेट्ठा च उपरि च इच्छति, उभयत्थ उपड्ढं लभति. द्वे सेनासनानि कारेति, एकं सङ्घिकं, एकं पुग्गलिकं. सचे विहारे उट्ठितेन दब्बसम्भारेन कारेति, तिभागं लभति. सचे अकतट्ठाने चयं वा पमुखं वा करोति बहिकुट्टे, उपड्ढं सङ्घस्स, उपड्ढं तस्स. अथ महन्तं विसमं पूरेत्वा अपदे पदं दस्सेत्वा कतं होति, अनिस्सरो तत्थ सङ्घो.

सचे ¶ भिक्खु सङ्घिकविहारतो गोपानसिआदीनि गहेत्वा अञ्ञस्मिं सङ्घिकावासे योजेति, सुयोजितानि. पुग्गलिकावासे योजेन्तेहि पन मूलं वा दातब्बं, पटिपाकतिकं वा कातब्बं. छड्डितविहारतो मञ्चपीठादीनि थेय्यचित्तेन गण्हन्तो उद्धारेयेव भण्डग्घेन कारेतब्बो. ‘‘पुन आवासिककाले दस्सामी’’ति गहेत्वा सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जन्तस्स नट्ठं सुनट्ठं, जिण्णं सुजिण्णं. अरोगं चे, पाकतिकं कातब्बं, पुग्गलिकपरिभोगेन परिभुञ्जन्तस्स नट्ठं वा जिण्णं वा गीवा होति. ततो द्वारवातपानादीनि सङ्घिकावासे वा पुग्गलिकावासे वा योजितानि, पटिदातब्बानियेव. सचे कोचि सङ्घिको विहारो उन्द्रियति, यं तत्थ मञ्चपीठादिकं, तं गुत्तत्थाय अञ्ञत्र हरितुं वट्टति. तस्मा अञ्ञत्र हरित्वा सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जन्तस्स नट्ठं सुनट्ठं, जिण्णं सुजिण्णं. सचे अरोगं, तस्मिं विहारे पटिसङ्खते पुन पाकतिकं कातब्बं. पुग्गलिकपरिभोगेन परिभुञ्जतो नट्ठं वा जिण्णं वा गीवा होति, तस्मिं पटिसङ्खते दातब्बमेव. अयं सेनासनग्गाहकथा.

२२५. अयं ¶ पनेत्थ चतुपच्चयसाधारणकथा (चूळव. अट्ठ. ३२५ पक्खिकभत्तादिकथा) – सम्मतेन अप्पमत्तकविस्सज्जकेन भिक्खुना चीवरकम्मं करोन्तस्स ‘‘सूचिं देही’’ति वदतो एका दीघा, एका रस्साति द्वे सूचियो दातब्बा. ‘‘अविभत्तं सङ्घिकभण्ड’’न्ति पुच्छितब्बकिच्चं नत्थि. पिप्फलत्थिकस्स एको पिप्फलको, कन्तारं पटिपज्जितुकामस्स उपाहनयुगळं, कायबन्धनत्थिकस्स कायबन्धनं, ‘‘अंसबद्धको मे जिण्णो’’ति आगतस्स अंसबद्धको, परिस्सावनत्थिकस्स परिस्सावनं दातब्बं, धम्मकरणत्थिकस्स धम्मकरणो. सचे पट्टको न होति, धम्मकरणो पट्टकेन सद्धिं दातब्बो. ‘‘आगन्तुकपत्तं आरोपेस्सामी’’ति याचन्तस्स कुसिया च अड्ढकुसिया च पहोनकं दातब्बं. ‘‘मण्डलं नप्पहोती’’ति आगतस्स मण्डलं एकं दातब्बं, अड्ढमण्डलानि द्वे दातब्बानि, द्वे मण्डलानि याचन्तस्स न दातब्बानि. अनुवातपरिभण्डत्थिकस्स एकस्स चीवरस्स पहोनकं दातब्बं, सप्पिनवनीतादिअत्थिकस्स गिलानस्स एकं भेसज्जं नाळिमत्तं कत्वा ततो ततियकोट्ठासो दातब्बो. एवं तीणि दिवसानि दत्वा नाळिया परिपुण्णाय चतुत्थदिवसतो पट्ठाय सङ्घं आपुच्छित्वा दातब्बं, गुळपिण्डेपि एकदिवसं ततियभागो दातब्बो. एवं तीहि दिवसेहि निट्ठिते पिण्डे ततो परं सङ्घं आपुच्छित्वा दातब्बं. सम्मन्नित्वा ठपितयागुभाजकादीहि च भाजनीयट्ठानं आगतमनुस्सानं अनापुच्छित्वाव उपड्ढभागो दातब्बो. असम्मतेहि पन अपलोकेत्वा दातब्बोति.

सङ्घस्स सन्तकं सम्मतेन वा आणत्तेहि वा आरामिकादीहि दीयमानं, गिहीनञ्च सन्तकं ¶ सामिकेन वा आणत्तेन वा दीयमानं ‘‘अपरस्स भागं देही’’ति असन्तं पुग्गलं वत्वा गण्हतो भण्डादेय्यं. अञ्ञेन दीयमानं गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो. असम्मतेन वा अनाणत्तेन वा दीयमाने ‘‘अपरम्पि भागं देही’’ति वत्वा वा कूटवस्सानि गणेत्वा वा गण्हन्तो उद्धारेयेव भण्डग्घेन कारेतब्बो. इतरेहि दीयमानं एवं गण्हतो भण्डादेय्यं सामिकेन पन ‘‘इमस्स देही’’ति दापितं वा सयं दिन्नं वा सुदिन्नन्ति अयं सब्बट्ठकथाविनिच्छयतो सारो.

पिण्डाय ¶ पविट्ठस्सपि ओदनपटिवीसो अन्तोउपचारसीमायं ठितस्सेव गहेतुं वट्टति. यदि पन दायका ‘‘बहिउपचारसीमट्ठानम्पि, भन्ते, गण्हथ, आगन्त्वा परिभुञ्जिस्सन्ती’’ति वदन्ति, एवं अन्तोगामट्ठानम्पि गहेतुं वट्टति.

पाळिं अट्ठकथञ्चेव, ओलोकेत्वा विचक्खणो;

सङ्घिके पच्चये एवं, अप्पमत्तोव भाजयेति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे सब्बाकारतो

चतुपच्चयभाजनीयविनिच्छयकथा समत्ता.

२९. कथिनत्थारविनिच्छयकथा

२२६. कथिनन्ति ¶ एत्थ (महाव. अट्ठ. ३०६) पन कथिनं अत्थरितुं के लभन्ति, के न लभन्ति? गणनवसेन ताव पच्छिमकोटिया पञ्च जना लभन्ति, उद्धं सतसहस्सम्पि, पञ्चन्नं हेट्ठा न लभन्ति. वुट्ठवस्सवसेन पुरिमिकाय वस्सं उपगन्त्वा पठमपवारणाय पवारिता लभन्ति. छिन्नवस्सा वा पच्छिमिकाय उपगता वा न लभन्ति. ‘‘अञ्ञस्मिं विहारे वुट्ठवस्सापि न लभन्ती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. पुरिमिकाय उपगतानं पन सब्बे गणपूरका होन्ति, आनिसंसं न लभन्ति, आनिसंसो इतरेसंयेव होति. सचे पुरिमिकाय उपगता चत्तारो वा होन्ति तयो वा द्वे वा एको वा, इतरे गणपूरके कत्वा कथिनं अत्थरितब्बं. अथ चत्तारो भिक्खू उपगता, एको परिपुण्णवस्सो सामणेरो, सो चे पच्छिमिकाय उपसम्पज्जति, गणपूरको चेव होति आनिसंसञ्च लभति. तयो भिक्खू द्वे सामणेरा, द्वे भिक्खू तयो सामणेरा, एको भिक्खु चत्तारो सामणेराति एत्थापि एसेव नयो. सचे पुरिमिकाय उपगता कथिनत्थारकुसला न होन्ति, अत्थारकुसला खन्धकभाणकत्थेरा परियेसित्वा आनेतब्बा. कम्मवाचं सावेत्वा कथिनं अत्थरापेत्वा दानञ्च भुञ्जित्वा गमिस्सन्ति, आनिसंसो पन इतरेसंयेव होति.

कथिनं ¶ केन दिन्नं वट्टति? येन केनचि देवेन वा मनुस्सेन वा पञ्चन्नं वा सहधम्मिकानं अञ्ञतरेन दिन्नं वट्टति. कथिनदायकस्स वत्तं अत्थि, सचे सो तं अजानन्तो पुच्छति – ‘‘भन्ते, कथं कथिनं दातब्ब’’न्ति, तस्स एवं आचिक्खितब्बं ‘‘तिण्णं चीवरानं अञ्ञतरप्पहोनकं सूरियुग्गमनसमये वत्थं ‘कथिनचीवरं देमा’ति दातुं वट्टति. तस्स परिकम्मत्थं एत्तका नाम सूचियो, एत्तकं सुत्तं, एत्तकं रजनं, परिकम्मं करोन्तानं एत्तकानं भिक्खूनं यागुभत्तञ्च दातुं वट्टती’’ति.

कथिनत्थारकेनपि धम्मेन समेन उप्पन्नं कथिनं अत्थरन्तेन वत्तं जानितब्बं. तन्तवायगेहतो हि आभतसन्तानेनेव खलिमक्खितसाटको न वट्टति, मलीनसाटकोपि न वट्टति, तस्मा कथिनत्थारसाटकं लभित्वा सुट्ठु धोवित्वा सूचिआदीनि चीवरकम्मूपकरणानि सज्जेत्वा बहूहि भिक्खूहि सद्धिं तदहेव सिब्बित्वा निट्ठितसूचिकम्मं रजित्वा कप्पबिन्दुं दत्वा कथिनं अत्थरितब्बं. सचे तस्मिं अनत्थतेयेव अञ्ञं कथिनसाटकं आहरति, अञ्ञानि च ¶ बहूनि कथिनानिसंसवत्थानि देति, यो आनिसंसं बहुं देति, तस्स सन्तकेन अत्थरितब्बं. इतरो तथा तथा ओवदित्वा सञ्ञापेतब्बो.

कथिनं पन केन अत्थरितब्बं? यस्स सङ्घो कथिनचीवरं देति. सङ्घेन पन कस्स दातब्बं? यो जिण्णचीवरो होति. सचे बहू जिण्णचीवरा, वुड्ढस्स दातब्बं. वुड्ढेसुपि यो महापरिसो तदहेव चीवरं कत्वा अत्थरितुं सक्कोति, तस्स दातब्बं. सचे वुड्ढो न सक्कोति, नवकतरो सक्कोति, तस्स दातब्बं. अपिच सङ्घेन महाथेरस्स सङ्गहं कातुं वट्टति, तस्मा ‘‘तुम्हे, भन्ते, गण्हथ, मयं कत्वा दस्सामा’’ति वत्तब्बं. तीसु चीवरेसु यं जिण्णं होति, तदत्थाय दातब्बं. पकतिया दुपट्टचीवरस्स दुपट्टत्थायेव दातब्बं. सचेपिस्स एकपट्टचीवरं घनं होति, कथिनसाटका च पेलवा, सारुप्पत्थाय दुपट्टप्पहोनकमेव दातब्बं, ‘‘अहं अलभन्तो एकपट्टं पारुपामी’’ति वदन्तस्सपि दुपट्टं दातुं वट्टति. यो पन लोभपकतिको होति, तस्स न दातब्बं. तेनपि ‘‘कथिनं अत्थरित्वा पच्छा विसिब्बित्वा द्वे चीवरानि करिस्सामी’’ति न गहेतब्बं. यस्स पन दीयति, तस्स –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इदं सङ्घस्स कथिनदुस्सं उप्पन्नं, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इमं कथिनदुस्सं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ददेय्य कथिनं अत्थरितुं, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, इदं सङ्घस्स कथिनदुस्सं उप्पन्नं, सङ्घो इमं कथिनदुस्सं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो देति कथिनं अत्थरितुं, यस्सायस्मतो खमति इमस्स कथिनदुस्सस्स इत्थन्नामस्स भिक्खुनो दानं कथिनं अत्थरितुं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दिन्नं इदं सङ्घेन कथिनदुस्सं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो कथिनं अत्थरितुं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव. ३०७) –

एवं दुतियकम्मवाचाय दातब्बं.

एवं दिन्ने पन कथिने सचे तं कथिनदुस्सं निट्ठितपरिकम्ममेव होति, इच्चेतं कुसलं. नो चे निट्ठितपरिकम्मं होति, ‘‘अहं थेरो’’ति वा ‘‘बहुस्सुतो’’ति वा एकेनपि अकातुं न लब्भति ¶ , सब्बेहेव सन्निपतित्वा धोवनसिब्बनरजनानि निट्ठापेतब्बानि. इदञ्हि कथिनवत्तं नाम बुद्धप्पसत्थं. अतीते पदुमुत्तरोपि भगवा कथिनवत्तं अकासि. तस्स किर अग्गसावको सुजातत्थेरो नाम कथिनं गण्हि. तं सत्था अट्ठसट्ठिया भिक्खुसतसहस्सेहि सद्धिं निसीदित्वा अकासि.

कतपरियोसितं पन कथिनं गहेत्वा अत्थारकेन भिक्खुना सचे सङ्घाटिया कथिनं अत्थरितुकामो होति, पोराणिका सङ्घाटि पच्चुद्धरितब्बा, नवा सङ्घाटि अधिट्ठातब्बा, ‘‘इमाय सङ्घाटिया कथिनं अत्थरामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा. सचे उत्तरासङ्गेन कथिनं अत्थरितुकामो होति, पोराणको उत्तरासङ्गो पच्चुद्धरितब्बो, नवो उत्तरासङ्गो अधिट्ठातब्बो, ‘‘इमिना उत्तरासङ्गेन कथिनं अत्थरामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा. सचे अन्तरवासकेन कथिनं अत्थरितुकामो होति, पोराणको अन्तरवासको पच्चुद्धरितब्बो, नवो अन्तरवासको अधिट्ठातब्बो, ‘‘इमिना अन्तरवासकेन कथिनं अत्थरामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा.

तेन (परि. ४१३) कथिनत्थारकेन भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो ‘‘अत्थतं, भन्ते, सङ्घस्स कथिनं, धम्मिको कथिनत्थारो, अनुमोदथा’’ति. तेहि अनुमोदकेहि ¶ भिक्खूहि एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो ‘‘अत्थतं, आवुसो, सङ्घस्स कथिनं, धम्मिको कथिनत्थारो, अनुमोदामा’’ति. तेन कथिनत्थारकेन भिक्खुना सम्बहुले भिक्खू उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो ‘‘अत्थतं, भन्ते, सङ्घस्स कथिनं, धम्मिको कथिनत्थारो, अनुमोदथा’’ति. तेहि अनुमोदकेहि भिक्खूहि एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो ‘‘अत्थतं, आवुसो, सङ्घस्स कथिनं, धम्मिको कथिनत्थारो, अनुमोदामा’’ति. तेन कथिनत्थारकेन भिक्खुना एकं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो ‘‘अत्थतं, आवुसो, सङ्घस्स कथिनं, धम्मिको कथिनत्थारो, अनुमोदाही’’ति. तेन अनुमोदकेन भिक्खुना एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो ‘‘अत्थतं, आवुसो, सङ्घस्स कथिनं, धम्मिको कथिनत्थारो, अनुमोदामी’’ति. एवं सब्बेसं अत्थतं होति कथिनं. वुत्तञ्हेतं परिवारे ‘‘द्विन्नं पुग्गलानं अत्थतं होति कथिनं अत्थारकस्स च अनुमोदकस्स चा’’ति (परि. ४०३). पुनपि वुत्तं ‘‘न सङ्घो कथिनं अत्थरति, न गणो कथिनं अत्थरति, पुग्गलो कथिनं अत्थरति, सङ्घस्स अनुमोदनाय गणस्स अनुमोदनाय पुग्गलस्स अत्थराय सङ्घस्स ¶ अत्थतं होति कथिनं, गणस्स अत्थतं होति कथिनं, पुग्गलस्स अत्थतं होति कथिन’’न्ति (परि. ४१४).

एवं अत्थते पन कथिने सचे कथिनचीवरेन सद्धिं आभतं आनिसंसं दायका ‘‘येन अम्हाकं कथिनं गहितं, तस्सेव देमा’’ति देन्ति, भिक्खुसङ्घो अनिस्सरो. अथ अविचारेत्वाव दत्वा गच्छन्ति, भिक्खुसङ्घो इस्सरो. तस्मा सचे कथिनत्थारकस्स सेसचीवरानिपि दुब्बलानि होन्ति, सङ्घेन अपलोकेत्वा तेसम्पि अत्थाय वत्थानि दातब्बानि, कम्मवाचा पन एकायेव वट्टति. अवसेसकथिनानिसंसे बलववत्थानि वस्सावासिकठितिकाय दातब्बानि, ठितिकाय अभावे थेरासनतो पट्ठाय दातब्बानि, गरुभण्डं न भाजेतब्बं. सचे पन एकसीमाय बहू विहारा होन्ति, सब्बेहि भिक्खूहि सन्निपातापेत्वा एकत्थ कथिनं अत्थरितब्बं, विसुं विसुं अत्थरितुं न वट्टति.

‘‘अत्थतकथिनानं ¶ वो, भिक्खवे, पञ्च कप्पिस्सन्ति, अनामन्तचारो असमादानचारो गणभोजनं यावदत्थचीवरं यो च तत्थ चीवरुप्पादो. सो नेसं भविस्सती’’ति (महाव. ३०६) वचनतो अत्थतकथिनानं भिक्खूनं अनामन्तचारादयो पन पञ्चानिसंसा लब्भन्ति. तत्थ अनामन्तचारोति अनामन्तेत्वा चरणं, याव कथिनं न उद्धरीयति, ताव चारित्तसिक्खापदेन अनापत्तीति वुत्तं होति. असमादानचारोति चीवरं असमादाय चरणं, चीवरविप्पवासोति अत्थो. गणभोजनन्ति गणभोजनसिक्खापदेन अनापत्ति वुत्ता. यावदत्थचीवरन्ति यावता चीवरेन अत्थो, तावतकं अनधिट्ठितं अविकप्पितं वट्टतीति अत्थो. यो च तत्थ चीवरुप्पादोति तत्थ कथिनत्थतसीमाय मतकचीवरं वा होतु सङ्घं उद्दिस्स दिन्नं वा सङ्घिकेन तत्रुप्पादेन आभतं वा, येन केनचि आकारेन यं सङ्घिकं चीवरं उप्पज्जति, तं तेसं भविस्सतीति अत्थो.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

कथिनत्थारविनिच्छयकथा समत्ता.

३०. गरुभण्डविनिच्छयकथा

२२७. गरुभण्डानीति ¶ एत्थ ‘‘पञ्चिमानि, भिक्खवे, अविस्सज्जियानि न विस्सज्जेतब्बानि सङ्घेन वा गणेन वा पुग्गलेन वा, विस्सज्जितानिपि अविस्सज्जितानि होन्ति, यो विस्सज्जेय्य, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’तिआदिना (चूळव. ३२१) नयेन दस्सितानि आरामो आरामवत्थु, विहारो विहारवत्थु, मञ्चो पीठं भिसि बिम्बोहनं, लोहकुम्भी लोहभाणकं लोहवारको लोहकटाहं वासि फरसु कुठारी कुदालो निखादनं, वल्लि वेळु मुञ्जं पब्बजं तिणं मत्तिका दारुभण्डं मत्तिकाभण्डन्ति इमानि पञ्च गरुभण्डानि नाम.

तत्थ (चूळव. अट्ठ. ३२१) आरामो नाम पुप्फारामो वा फलारामो वा. आरामवत्थु नाम तेसंयेव आरामानं अत्थाय परिच्छिन्दित्वा ठपितोकासो, तेसु वा आरामेसु विनट्ठेसु तेसं पोराणकभूमिभागो. विहारो ¶ नाम यं किञ्चि पासादादि सेनासनं. विहारवत्थु नाम तस्स पतिट्ठानोकासो. मञ्चो नाम मसारको बुन्दिकाबद्धो कुळीरपादको आहच्चपादकोति इमेसं चतुन्नं मञ्चानं अञ्ञतरो. पीठं नाम मसारकादीनंयेव चतुन्नं पीठानं अञ्ञतरं. भिसि नाम उण्णभिसिआदीनं पञ्चन्नं अञ्ञतरा. बिम्बोहनं नाम रुक्खतूललतातूलपोटकीतूलानं अञ्ञतरं. लोहकुम्भी नाम काळलोहेन वा तम्बलोहेन वा येन केनचि लोहेन कतकुम्भी. लोहभाणकादीसुपि एसेव नयो. एत्थ पन भाणकन्ति अरञ्जरो वुच्चति. वारकोति घटो. कटाहं कटाहमेव. वासिआदीसु वल्लिआदीसु च दुविञ्ञेय्यं नाम नत्थि. पञ्चाति च रासिवसेन वुत्तं, सरूपवसेन पनेतानि पञ्चवीसतिविधानि होन्ति. वुत्तञ्हेतं –

‘‘द्विसङ्गहानि द्वे होन्ति, ततियं चतुसङ्गहं;

चतुत्थं नवकोट्ठासं, पञ्चमं अट्ठभेदनं.

‘‘इति पञ्चहि रासीहि, पञ्चनिम्मललोचनो;

पञ्चवीसविधं नाथो, गरुभण्डं पकासयी’’ति.

तत्रायं ¶ विनिच्छयकथा – इदञ्हि सब्बम्पि गरुभण्डं सेनासनक्खन्धके ‘‘अविस्सज्जिय’’न्ति वुत्तं, कीटागिरिवत्थुस्मिं ‘‘अवेभङ्गिय’’न्ति दस्सितं, परिवारे पन –

‘‘अविस्सज्जियं अवेभङ्गियं,

पञ्च वुत्ता महेसिना;

विस्सज्जेन्तस्स परिभुञ्जन्तस्स अनापत्ति,

पञ्हामेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति. (परि. ४७९) –

आगतं. तस्मा मूलच्छेज्जवसेन अविस्सज्जियञ्च अवेभङ्गियञ्च, परिवत्तनवसेन पन विस्सज्जेन्तस्स परिभुञ्जन्तस्स च अनापत्तीति एवमेत्थ अधिप्पायो वेदितब्बो.

२२८. तत्रायं अनुपुब्बिकथा – इदं ताव पञ्चविधम्पि चीवरपिण्डपातभेसज्जत्थाय उपनेतुं न वट्टति, थावरेन च थावरं, गरुभण्डेन च गरुभण्डं परिवत्तेतुं वट्टति. थावरे पन खेत्तं वत्थु तळाकं मातिकाति एवरूपं ¶ भिक्खुसङ्घस्स विचारेतुं वा सम्पटिच्छितुं वा अधिवासेतुं वा न वट्टति, कप्पियकारकेहेव विचारिततो कप्पियभण्डं वट्टति. आरामेन पन आरामं आरामवत्थुं विहारं विहारवत्थुन्ति इमानि चत्तारिपि परिवत्तेतुं वट्टति.

तत्रायं परिवत्तननयो – सङ्घस्स नाळिकेरारामो दूरे होति, कप्पियकारका बहुतरं खादन्ति, यम्पि न खादन्ति, ततो सकटवेतनं दत्वा अप्पमेव आहरन्ति, अञ्ञेसं पन तस्स आरामस्स अविदूरे गामवासीनं मनुस्सानं विहारस्स समीपे आरामो होति, ते सङ्घं उपसङ्कमित्वा सकेन आरामेन तं आरामं याचन्ति, सङ्घेन ‘‘रुच्चति सङ्घस्सा’’ति अपलोकेत्वा सम्पटिच्छितब्बो. सचेपि भिक्खूनं रुक्खसहस्सं होति, मनुस्सानं पञ्च सतानि, ‘‘तुम्हाकं आरामो खुद्दको’’ति न वत्तब्बं. किञ्चापि हि अयं खुद्दको, अथ खो इतरतो बहुतरं आयं देति. सचेपि समकमेव देति, एवम्पि इच्छितिच्छितक्खणे परिभुञ्जितुं सक्काति गहेतब्बमेव. सचे पन मनुस्सानं बहुतरा रुक्खा होन्ति, ‘‘ननु तुम्हाकं बहुतरा रुक्खा’’ति वत्तब्बं. सचे ‘‘अतिरेकं अम्हाकं पुञ्ञं होतु, सङ्घस्स देमा’’ति वदन्ति, जानापेत्वा सम्पटिच्छितुं वट्टति. भिक्खूनं रुक्खा फलधारिनो, मनुस्सानं रुक्खा न ताव फलं गण्हन्ति, किञ्चापि न गण्हन्ति, ‘‘न चिरेन गण्हिस्सन्ती’’ति सम्पटिच्छितब्बमेव. मनुस्सानं रुक्खा फलधारिनो, भिक्खूनं रुक्खा न ताव फलं गण्हन्ति, ‘‘ननु तुम्हाकं रुक्खा फलधारिनो’’ति वत्तब्बं. सचे ‘‘गण्हथ, भन्ते, अम्हाकं पुञ्ञं भविस्सती’’ति ¶ देन्ति, जानापेत्वा सम्पटिच्छितुं वट्टति. एवं आरामेन आरामो परिवत्तेतब्बो. एतेनेव नयेन आरामवत्थुपि विहारोपि विहारवत्थुपि आरामेन परिवत्तेतब्बं, आरामवत्थुना च महन्तेन वा खुद्दकेन वा आरामआरामवत्थुविहारविहारवत्थूनि.

कथं विहारेन विहारो परिवत्तेतब्बो? सङ्घस्स अन्तोगामे गेहं होति, मनुस्सानं विहारमज्झे पासादो होति, उभोपि अग्घेन समका, सचे मनुस्सा तेन पासादेन तं गेहं याचन्ति, सम्पटिच्छितुं वट्टति. भिक्खूनं चे महग्घतरं गेहं होति, ‘‘महग्घतरं अम्हाकं गेह’’न्ति वुत्ते च ‘‘किञ्चापि महग्घतरं पब्बजितानं असारुप्पं, न ¶ सक्का तत्थ पब्बजितेहि वसितुं, इदं पन सारुप्पं, गण्हथा’’ति वदन्ति, एवम्पि सम्पटिच्छितुं वट्टति. सचे पन मनुस्सानं महग्घं होति, ‘‘ननु तुम्हाकं गेहं महग्घ’’न्ति वत्तब्बं. ‘‘होतु, भन्ते, अम्हाकं पुञ्ञं भविस्सति, गण्हथा’’ति वुत्ते पन सम्पटिच्छितुं वट्टति. एवम्पि विहारेन विहारो परिवत्तेतब्बो. एतेनेव नयेन विहारवत्थुपि आरामोपि आरामवत्थुपि विहारेन परिवत्तेतब्बं, विहारवत्थुना च महग्घेन वा अप्पग्घेन वा विहारविहारवत्थुआरामआरामवत्थूनि. एवं थावरेन थावरपरिवत्तनं वेदितब्बं.

गरुभण्डेन गरुभण्डपरिवत्तने पन मञ्चपीठं महन्तं वा होतु खुद्दकं वा, अन्तमसो चतुरङ्गुलपादकं गामदारकेहि पंस्वागारकेसु कीळन्तेहि कतम्पि सङ्घस्स दिन्नकालतो पट्ठाय गरुभण्डं होति. सचेपि राजराजमहामत्तादयो एकप्पहारेनेव मञ्चसतं वा मञ्चसहस्सं वा देन्ति, सब्बे कप्पियमञ्चा सम्पटिच्छितब्बा, सम्पटिच्छित्वा ‘‘वुड्ढपटिपाटिया सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जथा’’ति दातब्बा, पुग्गलिकवसेन न दातब्बा. अतिरेकमञ्चे भण्डागारादीसु पञ्ञपेत्वा पत्तचीवरं निक्खिपितुम्पि वट्टति. बहिसीमाय ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति दिन्नमञ्चो सङ्घत्थेरस्स वसनट्ठाने दातब्बो. तत्थ चे बहू मञ्चा होन्ति, मञ्चेन कम्मं नत्थि. यस्स वसनट्ठाने कम्मं अत्थि, तत्थ ‘‘सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जथा’’ति दातब्बो. महग्घेन सतग्घनकेन वा सहस्सग्घनकेन वा मञ्चेन अञ्ञं मञ्चसतं लभति, परिवत्तेत्वा गहेतब्बं. न केवलं मञ्चेन मञ्चोयेव, आरामआरामवत्थुविहारविहारवत्थुपीठभिसिबिम्बोहनानिपि परिवत्तेतुं वट्टन्ति. एस नयो पीठभिसिबिम्बोहनेसुपि. एतेसु पन अकप्पियं न परिभुञ्जितब्बं, कप्पियं सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जितब्बं. अकप्पियं वा महग्घं कप्पियं वा परिवत्तेत्वा वुत्तवत्थूनि गहेतब्बानि. अगरुभण्डुपगं पन भिसिबिम्बोहनं नाम नत्थि.

२२९. लोहकुम्भी लोहभाणकं लोहकटाहन्ति इमानि तीणि महन्तानि वा होन्तु खुद्दकानि ¶ वा, अन्तमसो पसतमत्तउदकगण्हनकानिपि गरुभण्डानियेव. लोहवारको पन काळलोहतम्बलोहवट्टलोहकंसलोहानं येन केनचि कतो सीहळदीपे पादगण्हनको भाजेतब्बो. पादो च नाम मगधनाळिया पञ्चनाळिमत्तं गण्हाति ¶ , ततो अतिरेकगण्हनको गरुभण्डं. इमानि ताव पाळियं आगतानि लोहभाजनानि. पाळियं पन अनागतानि भिङ्गारपटिग्गहउळउङ्कदब्बिकटच्छुपातितट्टकसरकसमुग्गअङ्गारकपल्लधूमकटच्छुआदीनि खुद्दकानि वा महन्तानि वा सब्बानि गरुभण्डानि. पत्तो अयथालकं तम्बलोहथालकन्ति इमानि पन भाजनीयानि. कंसलोहवट्टलोहभाजनविकति सङ्घिकपरिभोगेन वा गिहिविकटा वा वट्टति, पुग्गलिकपरिभोगेन न वट्टति. कंसलोहादिभाजनं सङ्घस्स दिन्नम्पि हि पारिहारियं न वट्टति, गिहिविकटनीहारेनेव परिभुञ्जितब्बन्ति महापच्चरियं वुत्तं.

ठपेत्वा पन भाजनविकतिं अञ्ञस्मिम्पि कप्पियलोहभण्डे अञ्जनी अञ्जनिसलाका कण्णमलहरणी सूचि पण्णसूचि खुद्दको पिप्फलको खुद्दकं आरकण्टकं कुञ्चिका ताळं कत्तरयट्ठि वेधको नत्थुदानं भिण्डिवालो लोहकूटो लोहकुत्ति लोहगुळो लोहपिण्डि लोहचक्कलिकं अञ्ञम्पि विप्पकतलोहभण्डं भाजनीयं. धूमनेत्तफालदीपरुक्खदीपकपल्लकओलम्बकदीपइत्थिपुरिसतिरच्छानगतरूपकानि पन अञ्ञानि वा भित्तिच्छदनकवाटादीसु उपनेतब्बानि अन्तमसो लोहखिलकं उपादाय सब्बानि लोहभण्डानि गरुभण्डानियेव होन्ति, अत्तना लद्धानिपि परिहरित्वा पुग्गलिकपरिभोगेन न परिभुञ्जितब्बानि, सङ्घिकपरिभोगेन वा गिहिविकटानि वा वट्टन्ति. तिपुभण्डेपि एसेव नयो. खीरपासाणमयानि तट्टकसरकादीनि गरुभण्डानियेव.

घटको पन तेलभाजनं वा पादगण्हनकतो अतिरेकमेव गरुभण्डं. सुवण्णरजतहारकूटजातिफलिकभाजनानि गिहिविकटानिपि न वट्टन्ति, पगेव सङ्घिकपरिभोगेन वा पुग्गलिकपरिभोगेन वा. सेनासनपरिभोगे पन आमासम्पि अनामासम्पि सब्बं वट्टति.

वासिआदीसु याय वासिया ठपेत्वा दन्तकट्ठच्छेदनं वा उच्छुतच्छनं वा अञ्ञं महाकम्मं कातुं न सक्का, अयं भाजनीया. ततो महन्ततरा येन केनचि आकारेन कता वासि गरुभण्डमेव. फरसु पन अन्तमसो वेज्जानं सिरावेधनफरसुपि गरुभण्डमेव. कुठारियं फरसुसदिसोयेव विनिच्छयो. या पन आवुधसङ्खेपेन कता, अयं अनामासा. कुदालो अन्तमसो चतुरङ्गुलमत्तोपि गरुभण्डमेव. निखादनं चतुरस्समुखं वा होतु दोणिमुखं वा वङ्कं वा उजुकं वा, अन्तमसो ¶ सम्मुञ्जनीदण्डकवेधनम्पि दण्डबद्धं चे, गरुभण्डमेव. सम्मुञ्जनीदण्डखणनकं ¶ पन अदण्डकं फलमत्तमेव. यं सक्का सिपाटिकाय पक्खिपित्वा परिहरितुं, तं भाजनीयं. सिखरम्पि निखादनेनेव सङ्गहितं. येहि मनुस्सेहि विहारे वासिआदीनि दिन्नानि होन्ति, ते चे घरे दड्ढे वा चोरेहि वा विलुत्ते ‘‘देथ नो, भन्ते, उपकरणे, पुन पाकतिके करिस्सामा’’ति वदन्ति, दातब्बा. सचे आहरन्ति, न वारेतब्बा, अनाहरन्तापि न चोदेतब्बा.

कम्मारतच्छकारचुन्दकारनळकारमणिकारपत्तबन्धकानं अधिकरणिमुट्ठिकसण्डासतुलादीनि सब्बानि लोहमयउपकरणानि सङ्घे दिन्नकालतो पट्ठाय गरुभण्डानि. तिपुकोट्टकसुवण्णकारचम्मकारउपकरणेसुपि एसेव नयो. अयं पन विसेसो – तिपुकोट्टकउपकरणेसुपि तिपुच्छेदनकसत्थकं, सुवण्णकारउपकरणेसु सुवण्णच्छेदनकसत्थकं, चम्मकारउपकरणेसु कतपरिकम्मचम्मच्छेदनकखुद्दकसत्थकन्ति इमानि भाजनीयभण्डानि. नहापिततुन्नकारउपकरणेसुपि ठपेत्वा महाकत्तरिं महासण्डासं महापिप्फलिकञ्च सब्बं भाजनीयं, महाकत्तरिआदीनि गरुभण्डानि.

वल्लिआदीसु वेत्तवल्लिआदिका या काचि अड्ढबाहुप्पमाणा वल्लि सङ्घस्स दिन्ना वा तत्थजातका वा रक्खितगोपिता गरुभण्डं होति, सा सङ्घकम्मे च चेतियकम्मे च कते सचे अतिरेका होति, पुग्गलिककम्मेपि उपनेतुं वट्टति. अरक्खिता पन गरुभण्डमेव न होति. सुत्तमकचिवाकनाळिकेरहीरचम्ममया रज्जुका वा योत्तानि वा वाके च नाळिकेरहीरे च वट्टेत्वा कता एकवट्टा वा द्विवट्टा वा सङ्घस्स दिन्नकालतो पट्ठाय गरुभण्डं. सुत्तं पन अवट्टेत्वा दिन्नं मकचिवाकनाळिकेरहीरा च भाजनीया. येहि पनेतानि रज्जुकयोत्तादीनि दिन्नानि होन्ति, ते अत्तनो करणीयेन हरन्ता न वारेतब्बा.

यो कोचि अन्तमसो अट्ठङ्गुलसूचिदण्डकमत्तोपि वेळु सङ्घस्स दिन्नो वा तत्थजातको वा रक्खितगोपितो गरुभण्डं, सोपि सङ्घकम्मे च चेतियकम्मे च कते अतिरेको पुग्गलिककम्मे च दातुं वट्टति. पादगण्हनकतेलनाळि पन कत्तरयट्ठि उपाहनदण्डको छत्तदण्डको छत्तसलाकाति इदमेत्थ भाजनीयभण्डं. दड्ढगेहमनुस्सा गण्हित्वा ¶ गच्छन्ता न वारेतब्बा. रक्खितगोपितं वेळुं गण्हन्तेन समकं वा अतिरेकं वा थावरं अन्तमसो तंअग्घनकवल्लिकायपि फातिकम्मं कत्वा गहेतब्बो, फातिकम्मं अकत्वा गण्हन्तेन तत्थेव वळञ्जेतब्बो. गमनकाले सङ्घिके आवासे ठपेत्वा गन्तब्बं, असतिया गहेत्वा गतेन पहिणित्वा दातब्बो. देसन्तरगतेन सम्पत्तविहारो सङ्घिकावासे ठपेतब्बो.

तिणन्ति ¶ मुञ्जञ्च पब्बजञ्च ठपेत्वा अवसेसं यं किञ्चि तिणं. यत्थ पन तिणं नत्थि, तत्थ पण्णेहि छादेन्ति, तस्मा पण्णम्पि तिणेनेव सङ्गहितं. इति मुञ्जादीसु यं किञ्चि मुट्ठिप्पमाणं तिणं तालपण्णादीसु च एकपण्णम्पि सङ्घस्स दिन्नं वा तत्थजातकं वा बहारामे सङ्घस्स तिणवत्थुतो जाततिणं वा रक्खितगोपितं गरुभण्डं होति, तम्पि सङ्घकम्मे च चेतियकम्मे च कते अतिरेकं पुग्गलिककम्मे दातुं वट्टति, दड्ढगेहमनुस्सा गहेत्वा गच्छन्ता न वारेतब्बा. अट्ठङ्गुलप्पमाणोपि रित्तपोत्थको गरुभण्डमेव.

मत्तिका पकतिमत्तिका वा होतु पञ्चवण्णा वा सुधा वा सज्जुरसकङ्गुट्ठसिलेसादीसु वा यं किञ्चि दुल्लभट्ठाने आनेत्वा दिन्नं तत्थजातकं वा, रक्खितगोपितं तालफलपक्कमत्तं गरुभण्डं होति, तम्पि सङ्घकम्मे च चेतियकम्मे च निट्ठिते अतिरेकं पुग्गलिककम्मे च दातुं वट्टति, हिङ्गुहिङ्गुलकहरितालमनोसिलञ्जनानि पन भाजनीयभण्डानि.

दारुभण्डे ‘‘यो कोचि अट्ठङ्गुलसूचिदण्डमत्तोपि दारुभण्डको दारुदुल्लभट्ठाने सङ्घस्स दिन्नो वा तत्थजातको वा रक्खितगोपितो, अयं गरुभण्डं होती’’ति कुरुन्दियं वुत्तं. महाअट्ठकथायं पन सब्बम्पि दारुवेळुचम्मपासाणादिविकतिं दारुभण्डेन सङ्गण्हित्वा आसन्दिकतो पट्ठाय दारुभण्डे विनिच्छयो वुत्तो. तत्रायं नयो – आसन्दिको सत्तङ्गो भद्दपीठं पीठिका एकपादकपीठं आमण्डकवण्टकपीठं फलकं कोच्छं पलालपीठन्ति इमेसु ताव यं किञ्चि खुद्दकं वा होतु महन्तं वा, सङ्घस्स दिन्नं गरुभण्डं होति. पलालपीठेन चेत्थ कदलिपत्तादिपीठानिपि सङ्गहितानि. ब्यग्घचम्मओनद्धम्पि वाळरूपपरिक्खित्तं रतनपरिसिब्बितं कोच्छं गरुभण्डमेव, वङ्कफलकं दीघफलकं चीवरधोवनफलकं घट्टनफलकं ¶ घट्टनमुग्गरो दन्तकट्ठच्छेदनगण्ठिका दण्डमुग्गरो अम्बणं रजनदोणि उदकपटिच्छको दारुमयो वा दन्तमयो वा वेळुमयो वा सपादकोपि अपादकोपि समुग्गो मञ्जूसा पादगण्हनकतो अतिरेकप्पमाणो करण्डो उदकदोणि उदककटाहं उळुङ्को कटच्छु पानीयसरावं पानीयसङ्खोति एतेसुपि यं किञ्चि सङ्घे दिन्नं गरुभण्डं. सङ्खथालकं पन भाजनीयं, तथा दारुमयो उदकतुम्बो.

पादकथलिकमण्डलं दारुमयं वा होतु चोळपण्णादिमयं वा, सब्बं गरुभण्डं. आधारको पत्तपिधानं तालवण्टं बीजनी चङ्कोटकं पच्छि यट्ठिसम्मुञ्जनी मुट्ठिसम्मुञ्जनीति एतेसुपि यं किञ्चि खुद्दकं वा होतु महन्तं वा, दारुवेळुपण्णचम्मादीसु येन केनचि कतं गरुभण्डमेव. थम्भतुलासोपानफलकादीसु दारुमयं वा पासाणमयं वा यं किञ्चि गेहसम्भाररूपं ¶ यो कोचि कटसारको यं किञ्चि भूमत्थरणं यं किञ्चि अकप्पियचम्मं, सब्बं सङ्घे दिन्नं गरुभण्डं, भूमत्थरणं कातुं वट्टति. एळकचम्मं पन पच्चत्थरणगतिकं होति, तम्पि गरुभण्डमेव. कप्पियचम्मानि भाजनीयानि. कुरुन्दियं पन ‘‘सब्बं मञ्चप्पमाणं चम्मं गरुभण्ड’’न्ति वुत्तं.

उदुक्खलं मुसलं सुप्पं निसदं निसदपोतो पासाणदोणि पासाणकटाहं तुरिवेमभस्तादि सब्बं पेसकारादिभण्डं सब्बं कसिभण्डं सब्बं चक्कयुत्तकं यानं गरुभण्डमेव. मञ्चपादो मञ्चअटनी पीठपादो पीठअटनी वासिफरसुआदीनं दण्डाति एतेसु यं किञ्चि विप्पकततच्छनकम्मं अनिट्ठितमेव भाजनीयं, तच्छितमट्ठं पन गरुभण्डं होति. अनुञ्ञातवासिया पन दण्डो छत्तमुट्ठिपण्णं कत्तरयट्ठि उपाहना अरणिसहितं धम्मकरणो पादगण्हनकतो अनतिरित्तं आमलकतुम्बं आमलकघटो लाबुकतुम्बं लाबुघटो विसाणकतुम्बन्ति सब्बमेवेतं भाजनीयं, ततो महन्ततरं गरुभण्डं. हत्थिदन्तो वा यं किञ्चि विसाणं वा अतच्छितं यथागतमेव भाजनीयं. तेहि कतमञ्चपादादीसु पुरिमसदिसोयेव विनिच्छयो. तच्छितनिट्ठितोपि हिङ्गुकरण्डको गण्ठिका विधो अञ्जनी अञ्जनीसलाका उदकपुञ्छनीति इदं सब्बं भाजनीयमेव.

मत्तिकाभण्डे सब्बं मनुस्सानं उपभोगपरिभोगं घटपीठरादिकुलालभाजनं पत्तकटाहं अङ्गारकटाहं धूमदानं दीपरुक्खको दीपकपल्लिका ¶ चयनिट्ठका छदनिट्ठका थूपिकाति सङ्घस्स दिन्नकालतो पट्ठाय गरुभण्डं, पादगण्हनकतो अनतिरित्तप्पमाणो पन घटको पत्तं थालकं कञ्चनको कुण्डिकाति इदमेत्थ भाजनीयभण्डं. यथा च मत्तिकाभण्डे, एवं लोहभण्डेपि कुण्डिका भाजनीयकोट्ठासमेव भजतीति अयमेत्थ अनुपुब्बिकथा.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

गरुभण्डविनिच्छयकथा समत्ता.

३१. चोदनादिविनिच्छयकथा

२३०. चोदनादिविनिच्छयोति ¶ एत्थ (पारा. अट्ठ. २.३८५-६) पन चोदेतुं को लभति, को न लभति? दुब्बलचोदकवचनं ताव गहेत्वा कोचि न लभति. दुब्बलचोदको नाम सम्बहुलेसु कथासल्लापेन निसिन्नेसु एको एकं आरब्भ अनोदिस्सकं कत्वा पाराजिकवत्थुं कथेति, अञ्ञो तं सुत्वा इतरस्स गन्त्वा आरोचेति, सो तं उपसङ्कमित्वा ‘‘त्वं किर मं इदञ्चिदञ्च वदसी’’ति भणति, सो ‘‘नाहं एवरूपं जानामि, कथापवत्तियं पन मया अनोदिस्सकं कत्वा वुत्तमत्थि. सचे अहं तव इमं दुक्खुप्पत्तिं जानेय्यं, एत्तकम्पि न कथेय्य’’न्ति. अयं दुब्बलचोदको. तस्सेतं कथासल्लापं गहेत्वा तं भिक्खुं कोचि चोदेतुं न लभति, एतं पन अग्गहेत्वा सीलसम्पन्नो भिक्खु भिक्खुं वा भिक्खुनिं वा, सीलसम्पन्ना च भिक्खुनी भिक्खुनीमेव चोदेतुं लभतीति महापदुमत्थेरो आह. महासुमत्थेरो पन ‘‘पञ्चपि सहधम्मिका लभन्ती’’ति आह. गोदत्तत्थेरो ‘‘न कोचि न लभती’’ति वत्वा ‘‘भिक्खुस्स सुत्वा चोदेति, भिक्खुनिया सुत्वा…पे… तित्थियसावकानं सुत्वा चोदेती’’ति इदं सुत्तं आहरि. तिण्णम्पि थेरानं वादे चुदितकस्सेव पटिञ्ञाय कारेतब्बो.

अयं पन चोदना नाम दिट्ठचोदना सुतचोदना परिसङ्कितचोदनाति तिविधा होति. अपरापि चतुब्बिधा होति सीलविपत्तिचोदना आचारविपत्तिचोदना दिट्ठिविपत्तिचोदना आजीवविपत्तिचोदनाति. तत्थ गरुकानं द्विन्नं आपत्तिक्खन्धानं वसेन सीलविपत्तिचोदना वेदितब्बा ¶ , अवसेसानं वसेन आचारविपत्तिचोदना, मिच्छादिट्ठिअन्तग्गाहिकदिट्ठिवसेन दिट्ठिविपत्तिचोदना, आजीवहेतु पञ्ञत्तानं छन्नं सिक्खापदानं वसेन आजीवविपत्तिचोदना वेदितब्बा.

अपरापि चतुब्बिधा होति वत्थुसन्दस्सना आपत्तिसन्दस्सना संवासपटिक्खेपो सामीचिपटिक्खेपोति. तत्थ वत्थुसन्दस्सना नाम ‘‘त्वं मेथुनं धम्मं पटिसेवि, अदिन्नं आदियि, मनुस्सं घातयित्थ, अभूतं आरोचयित्था’’ति एवं पवत्ता. आपत्तिसन्दस्सना नाम ‘‘त्वं मेथुनधम्मपाराजिकापत्तिं आपन्नो’’तिएवमादिनयप्पवत्ता. संवासपटिक्खेपो नाम ‘‘नत्थि तया सद्धिं उपोसथो वा पवारणा वा सङ्घकम्मं वा’’ति एवं पवत्तो. सामीचिपटिक्खेपो नाम ¶ अभिवादनपच्चुट्ठानअञ्जलीकम्मबीजनादिकम्मानं अकरणं. तं पटिपाटिया वन्दनादीनि करोन्तो एकस्स अकत्वा सेसानं करणकाले वेदितब्बं. एत्तावतापि चोदना नाम होति. यागुभत्तादिना पन यं इच्छति, तं आपुच्छति, न तावता चोदना होति.

अपरा पातिमोक्खट्ठपनक्खन्धके (चूळव. ३८७) ‘‘एकं, भिक्खवे, अधम्मिकं पातिमोक्खट्ठपनं, एकं धम्मिक’’न्तिआदिं कत्वा याव दस अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि, दस धम्मिकानीति एवं अधम्मिका पञ्चपञ्ञास, धम्मिका पञ्चपञ्ञासाति दसुत्तरसतं चोदना वुत्ता. ता दिट्ठेन चोदेन्तस्स दसुत्तरसतं, सुतेन चोदेन्तस्स दसुत्तरसतं, परिसङ्काय चोदेन्तस्स दसुत्तरसतन्ति तिंसाधिकानि तीणि सतानि होन्ति. तानि कायेन चोदेन्तस्स, वाचाय चोदेन्तस्स, कायवाचाय चोदेन्तस्साति तिगुणानि कतानि नवुताधिकानि नव सतानि होन्ति. तानि अत्तना चोदेन्तस्सपि परेन चोदापेन्तस्सपि तत्तकानेवाति वीसतिऊनानि द्वे सहस्सानि होन्ति. पुन दिट्ठादिभेदे समूलिकामूलिकवसेन अनेकसहस्सा चोदना होन्तीति वेदितब्बा.

२३१. वुत्तप्पभेदासु पन इमासु चोदनासु याय कायचि चोदनाय वसेन सङ्घमज्झे ओसटे वत्थुस्मिं चुदितकचोदका वत्तब्बा ‘‘तुम्हे अम्हाकं विनिच्छयेन तुट्ठा भविस्सथा’’ति. सचे ‘‘भविस्सामा’’ति ¶ वदन्ति, सङ्घेन तं अधिकरणं सम्पटिच्छितब्बं. अथ पन ‘‘विनिच्छिनथ ताव, भन्ते, सचे अम्हाकं खमिस्सति, गण्हिस्सामा’’ति वदन्ति, ‘‘चेतियं ताव वन्दथा’’तिआदीनि वत्वा दीघसुत्तं कत्वा विस्सज्जितब्बं. ते चे चिररत्तं किलन्ता पक्कन्तपरिसा उपच्छिन्नपक्खा हुत्वा पुन याचन्ति, यावततियं पटिक्खिपित्वा यदा निम्मदा होन्ति, तदा नेसं अधिकरणं विनिच्छिनितब्बं. विनिच्छिनन्तेहि च सचे अलज्जुस्सन्ना होति परिसा, उब्बाहिकाय तं अधिकरणं विनिच्छिनितब्बं. सचे बालुस्सन्ना होति परिसा, ‘‘तुम्हाकं सभागे विनयधरे परियेसथा’’ति विनयधरे परियेसापेत्वा येन धम्मेन येन विनयेन येन सत्थुसासनेन तं अधिकरणं वूपसम्मति, तथा तं अधिकरणं वूपसमेतब्बं.

तत्थ च धम्मोति भूतं वत्थु. विनयोति चोदना चेव सारणा च. सत्थुसासनन्ति ञत्तिसम्पदा च अनुस्सावनसम्पदा च. तस्मा चोदकेन वत्थुस्मिं आरोचिते चुदितको पुच्छितब्बो ‘‘सन्तमेतं, नो’’ति. एवं वत्थुं उपपरिक्खित्वा भूतेन वत्थुना चोदेत्वा सारेत्वा ञत्तिसम्पदाय च अनुस्सावनसम्पदाय च तं अधिकरणं वूपसमेतब्बं. तत्र चे अलज्जी लज्जिं चोदेति, सो च अलज्जी बालो होति अब्यत्तो, नास्स नयो दातब्बो, एवं पन वत्तब्बो ¶ ‘‘किम्हि नं चोदेसी’’ति. अद्धा सो वक्खति ‘‘किमिदं, भन्ते, किम्हि नं नामा’’ति. ‘‘त्वं किम्हि नम्पि न जानासि, न युत्तं तया एवरूपेन बालेन परं चोदेतु’’न्ति उय्योजेतब्बो, नास्स अनुयोगो दातब्बो. सचे पन सो अलज्जी पण्डितो होति ब्यत्तो, दिट्ठेन वा सुतेन वा अज्झोत्थरित्वा सम्पादेतुं सक्कोति, एतस्स अनुयोगं दत्वा लज्जिस्सेव पटिञ्ञाय कम्मं कातब्बं.

सचे लज्जी अलज्जिं चोदेति, सो च लज्जी बालो होति अब्यत्तो, न सक्कोति अनुयोगं दातुं, तस्स नयो दातब्बो ‘‘किम्हि नं चोदेसि सीलविपत्तिया वा आचारविपत्तिआदीसु वा एकिस्सा’’ति. कस्मा पन इमस्सेव एवं नयो दातब्बो, न इतरस्साति, ननु न युत्तं विनयधरानं अगतिगमनन्ति? न युत्तमेव. इदं पन अगतिगमनं न होति, धम्मानुग्गहो नाम एसो. अलज्जिनिग्गहत्थाय हि लज्जिपग्गहत्थाय च सिक्खापदं पञ्ञत्तं. तत्र अलज्जी नयं लभित्वा अज्झोत्थरन्तो एहिति, लज्जी ¶ पन नयं लभित्वा दिट्ठे दिट्ठसन्तानेन सुते सुतसन्तानेन पतिट्ठाय कथेस्सति, तस्मा तस्स धम्मानुग्गहो वट्टति. सचे पन सो लज्जी पण्डितो होति ब्यत्तो, पतिट्ठाय कथेति, अलज्जी च ‘‘एतम्पि नत्थि, एतम्पि नत्थी’’ति पटिञ्ञं न देति, अलज्जिस्स पटिञ्ञाय एव कातब्बं.

तदत्थदीपनत्थञ्च इदं वत्थु वेदितब्बं – तिपिटकचूळाभयत्थेरो किर लोहपासादस्स हेट्ठा भिक्खूनं विनयं कथेत्वा सायन्हसमये वुट्ठाति, तस्स वुट्ठानसमये द्वे अत्तपच्चत्थिका कथं पवत्तेसुं. एको ‘‘एतम्पि नत्थि, एतम्पि नत्थी’’ति पटिञ्ञं न देति, अथ अप्पावसेसे पठमयामे थेरस्स तस्मिं पुग्गले ‘‘अयं पतिट्ठाय कथेति, अयं पन पटिञ्ञं न देति, बहूनि च वत्थूनि ओसटानि, अद्धा एतं कतं भविस्सती’’ति असुद्धलद्धि उप्पन्ना. ततो बीजनीदण्डकेन पादकथलिकाय सञ्ञं दत्वा ‘‘अहं, आवुसो, विनिच्छिनितुं अननुच्छविको, अञ्ञेन विनिच्छिनापेही’’ति आह. ‘‘कस्मा, भन्ते’’ति? थेरो तमत्थं आरोचेसि. चुदितकपुग्गलस्स काये डाहो उट्ठितो, ततो सो थेरं वन्दित्वा ‘‘भन्ते, विनिच्छिनितुं अनुरूपेन विनयधरेन नाम तुम्हादिसेनेव भवितुं वट्टति, चोदकेन च ईदिसेनेव भवितुं वट्टती’’ति वत्वा सेतकानि निवासेत्वा ‘‘चिरं किलमितात्थ मया’’ति खमापेत्वा पक्कामि.

एवं लज्जिना चोदियमानो अलज्जी बहूसुपि वत्थूसु उप्पन्नेसु पटिञ्ञं न देति, सो नेव ‘‘सुद्धो’’ति वत्तब्बो, न ‘‘असुद्धो’’ति, जीवमतको नाम आमकपूतिको नाम चेस. सचे पनस्स अञ्ञम्पि तादिसं वत्थु उप्पज्जति, न विनिच्छिनितब्बं, तथा नासितको भविस्सति ¶ . सचे पन अलज्जीयेव अलज्जिं चोदेति, सो वत्तब्बो ‘‘आवुसो, तव वचनेनायं किं सक्का वत्तु’’न्ति. इतरम्पि तथेव वत्वा ‘‘उभोपि एकसम्भोगपरिभोगा हुत्वा जीवथा’’ति उय्योजेतब्बा. सीलत्थाय नेसं विनिच्छयो न कातब्बो, पत्तचीवरपरिवेणादिअत्थाय पन पतिरूपं सक्खिं लभित्वा कातब्बोति.

अथ लज्जी लज्जिं चोदेति, विवादो च नेसं किस्मिञ्चिदेव अप्पमत्तको होति, सञ्ञापेत्वा ‘‘मा एवं करोथा’’ति अच्चयं देसापेत्वा उय्योजेतब्बा ¶ . अथ पनेत्थ चुदितकेन सहसा विरद्धं होति, आदितो पट्ठाय अलज्जी नाम नत्थि. सो च पक्खानुरक्खणत्थाय पटिञ्ञं न देति, ‘‘मयं सद्दहाम, मयं सद्दहामा’’ति बहू उट्ठहन्ति, सो तेसं पटिञ्ञाय एकवारं द्वेवारं सुद्धो होतु, अथ पन विरद्धकालतो पट्ठाय ठाने न तिट्ठति, विनिच्छयो न दातब्बो.

२३२. अदिन्नादानवत्थुं विनिच्छिनन्तेन (पारा. अट्ठ. १.९२) पन पञ्चवीसति अवहारा साधुकं सल्लक्खेतब्बा. तेसु च कुसलेन विनयधरेन ओतिण्णं वत्थुं सहसा अविनिच्छिनित्वाव पञ्च ठानानि ओलोकेतब्बानि, यानि सन्धाय पोराणा आहु –

‘‘वत्थुं कालञ्च देसञ्च, अग्घं परिभोगपञ्चमं;

तुलयित्वा पञ्च ठानानि, धारेय्यत्थं विचक्खणो’’ति. (पारा. अट्ठ. १.९२);

तत्थ वत्थुन्ति भण्डं. अवहारकेन हि ‘‘मया इदं नाम अवहट’’न्ति वुत्तेपि आपत्तिं अनारोपेत्वाव तं भण्डं ‘‘ससामिकं वा असामिकं वा’’ति उपपरिक्खितब्बं. ससामिकेपि सामिकानं सालयभावो वा निरालयभावो वा उपपरिक्खितब्बो. सचे तेसं सालयकाले अवहटं, भण्डं अग्घापेत्वा आपत्ति कातब्बा. सचे निरालयकाले, पाराजिकेन न कातब्बा. भण्डसामिकेसु पन भण्डं आहरापेन्तेसु भण्डं दातब्बं. अयमेत्थ सामीचि.

इमस्स पनत्थस्स दीपनत्थमिदं वत्थु – भातियराजकाले किर महाचेतियपूजाय दक्खिणदिसतो एको भिक्खु सत्तहत्थं पण्डुकासावं अंसे करित्वा चेतियङ्गणं पाविसि. तङ्खणमेव च राजापि चेतियवन्दनत्थं आगतो. ततो उस्सारणाय वत्तमानाय महाजनसम्मद्दो अहोसि. अथ सो भिक्खु जनसम्मद्दपीळितो अंसतो पतन्तं कासावं अदिस्वाव निक्खन्तो, निक्खमित्वा ¶ कासावं अपस्सन्तो ‘‘को ईदिसे जनसम्मद्दे कासावं लच्छति, न दानि तं मय्ह’’न्ति धुरनिक्खेपं कत्वा गतो. अथञ्ञो भिक्खु पच्छा आगच्छन्तो तं कासावं दिस्वा थेय्यचित्तेन गहेत्वा पुन विप्पटिसारी हुत्वा ‘‘अस्समणो दानिम्हि, विब्भमिस्सामी’’ति चित्ते उप्पन्ने ‘‘विनयधरे पुच्छित्वा ञस्सामी’’ति चिन्तेसि.

तेन ¶ समयेन चूळसुमनत्थेरो नाम सब्बपरियत्तिधरो विनयाचरियपामोक्खो महाविहारे पटिवसति. सो भिक्खु थेरं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा ओकासं कारेत्वा अत्तनो कुक्कुच्चं पुच्छि. थेरो तेन भट्ठे जनकाये पच्छा आगन्त्वा गहितभावं ञत्वा ‘‘अत्थि दानि एत्थ ओकासो’’ति चिन्तेत्वा आह ‘‘सचे कासावसामिकं भिक्खुं आनेय्यासि, सक्का भवेय्य तव पतिट्ठा कातु’’न्ति. कथाहं, भन्ते, तं दक्खिस्सामीति. तहिं तहिं गन्त्वा ओलोकेहीति. सो पञ्चपि महाविहारे ओलोकेत्वा नेव अद्दक्खि. ततो नं थेरो पुच्छि ‘‘कतराय दिसाय बहू भिक्खू आगच्छन्ती’’ति? ‘‘दक्खिणदिसाय, भन्ते’’ति. तेन हि कासावं दीघतो च तिरियञ्च मिनित्वा ठपेहि, ठपेत्वा दक्खिणदिसाय विहारपटिपाटिया विचिनित्वा तं भिक्खुं आनेहीति. सो तथा कत्वा तं भिक्खुं दिस्वा थेरस्स सन्तिकं आनेसि. थेरो पुच्छि ‘‘तवेदं कासाव’’न्ति? ‘‘आम, भन्ते’’ति. कुहिं ते पातितन्ति? सो सब्बं आचिक्खि. थेरो तेन कतं धुरनिक्खेपं सुत्वा इतरं पुच्छि ‘‘तया इदं कुहिं दिस्वा गहित’’न्ति? सोपि सब्बं आरोचेसि. ततो तं थेरो आह ‘‘सचे ते सुद्धचित्तेन गहितं अभविस्स, अनापत्तियेव ते अस्स, थेय्यचित्तेन पन गहितत्ता दुक्कटं आपन्नोसि, तं देसेत्वा अनापत्तिको होति, इदञ्च कासावं अत्तनो सन्तकं कत्वा एतस्सेव भिक्खुनो देही’’ति. सो भिक्खु अमतेनेव अभिसित्तो वरमस्सासप्पत्तो अहोसि. एवं वत्थु ओलोकेतब्बं.

कालोति अवहारकालो. तदेव हि भण्डं कदाचि अप्पग्घं होति, कदाचि महग्घं. तस्मा तं भण्डं यस्मिं काले अवहटं, तस्मिंयेव काले यो तस्स अग्घो होति, तेन अग्घेन आपत्ति कारेतब्बा. एवं कालो ओलोकेतब्बो.

देसोति अवहारदेसो. तञ्हि भण्डं यस्मिं देसे अवहटं, तस्मिंयेव देसे यो तस्स अग्घो होति, तेन अग्घेन आपत्ति कारेतब्बा. भण्डुट्ठानदेसे हि भण्डं अप्पग्घं होति, अञ्ञत्थ महग्घं.

इमस्सपि ¶ च अत्थस्स दीपनत्थमिदं वत्थु – अन्तरसमुद्दे किर एको भिक्खु सुसण्ठानं नाळिकेरं लभित्वा भमं आरोपेत्वा सङ्खथालकसदिसं मनोरमं पानीयथालकं कत्वा तत्थेव ठपेत्वा चेतियगिरिं अगमासि ¶ . अञ्ञो भिक्खु अन्तरसमुद्दं गन्त्वा तस्मिं विहारे पटिवसन्तो तं थालकं दिस्वा थेय्यचित्तेन गहेत्वा चेतियगिरिमेव आगतो. तस्स तत्थ यागुं पिवन्तस्स तं थालकं दिस्वा थालकसामिको भिक्खु आह ‘‘कुतो ते इदं लद्ध’’न्ति. अन्तरसमुद्दतो मे आनीतन्ति. सो तं ‘‘नेतं तव सन्तकं, थेय्याय ते गहित’’न्ति सङ्घमज्झं आकड्ढि. तत्थ च विनिच्छयं अलभित्वा महाविहारं अगमिंसु, तत्थ च भेरिं पहरापेत्वा महाचेतियसमीपे सन्निपातं कत्वा विनिच्छयं आरभिंसु. विनयधरत्थेरा अवहारं सञ्ञापेसुं.

तस्मिञ्च सन्निपाते आभिधम्मिकगोदत्तत्थेरो नाम विनयकुसलो होति, सो एवमाह ‘‘इमिना इदं थालकं कुहिं अवहट’’न्ति? ‘‘अन्तरसमुद्दे अवहट’’न्ति. तत्थ तं किं अग्घतीति. न किञ्चि अग्घति. तत्र हि नाळिकेरं भिन्दित्वा मिञ्जं खादित्वा कपालं छड्डेति, दारुअत्थं पन फरतीति. इमस्स भिक्खुनो एत्थ हत्थकम्मं किं अग्घतीति? मासकं वा ऊनमासकं वाति. अत्थि पन कत्थचि सम्मासम्बुद्धेन मासके वा ऊनमासके वा पाराजिकं पञ्ञत्तन्ति. एवं वुत्ते ‘‘साधु साधु, सुकथितं सुविनिच्छित’’न्ति एकसाधुकारो अहोसि. तेन च समयेन भातियराजापि चेतियवन्दनत्थं नगरतो निक्खन्तो तं सद्दं सुत्वा ‘‘किं इद’’न्ति पुच्छित्वा सब्बं पटिपाटिया सुत्वा नगरे भेरिं चरापेसि ‘‘मयि सन्ते भिक्खूनम्पि भिक्खुनीनम्पि गिहीनम्पि अधिकरणं आभिधम्मिकगोदत्तत्थेरेन विनिच्छितं सुविनिच्छितं, तस्स विनिच्छये अतिट्ठमानं राजाणाय ठपेमी’’ति. एवं देसो ओलोकेतब्बो.

अग्घोति भण्डग्घो. नवभण्डस्स हि यो अग्घो होति, सो पच्छा परिहायति. यथा नवधोतो पत्तो अट्ठ वा दस वा अग्घति, सो पच्छा भिन्नो वा छिद्दो वा आणिगण्ठिकाहतो वा अप्पग्घो होति, तस्मा न सब्बदा भण्डं पकतिअग्घेनेव कातब्बन्ति. एवं अग्घो ओलोकेतब्बो.

परिभोगोति भण्डपरिभोगो. परिभोगेनपि हि वासिआदिभण्डस्स अग्घो परिहायति. तस्मा एवं उपपरिक्खितब्बं – सचे कोचि कस्सचि पादग्घनकं वासिं हरति, तत्र वासिसामिको पुच्छितब्बो ‘‘तया अयं वासि कित्तकेन कीता’’ति? ‘‘पादेन, भन्ते’’ति. किं पन ते किणित्वाव ठपिता, उदाहु नं वळञ्जेसीति? सचे वदति ‘‘एकदिवसं मे दन्तकट्ठं ¶ वा रजनछल्लि वा पत्तपचनकदारु वा छिन्नं, घंसित्वा वा निसिता’’ति, अथस्स पोराणको ¶ अग्घो भट्ठोति वेदितब्बो. यथा च वासिया, एवं अञ्जनिया वा अञ्जनिसलाकाय वा कुञ्चिकाय वा पलालेन वा थुसेहि वा इट्ठकचुण्णेन वा एकवारं घंसित्वा धोवितमत्तेनपि अग्घो भस्सति. तिपुमण्डलस्स मकरदन्तच्छेदनेनपि परिमज्जनमत्तेनपि, उदकसाटकस्स सकिं निवासनपारुपनेनपि परिभोगसीसेन अंसे वा सीसे वा ठपनमत्तेनपि, तण्डुलादीनं पप्फोटनेनपि ततो एकं वा द्वे वा अपनयनेनपि अन्तमसो एकं पासाणसक्खरं उद्धरित्वा छड्डितमत्तेनपि, सप्पितेलादीनं भाजनन्तरपअवत्तनेनपि अन्तमसो ततो मक्खिकं वा किपिल्लिकं वा उद्धरित्वा छड्डितमत्तेनपि, गुळपिण्डकस्स मधुरभावजाननत्थं नखेन विज्झित्वा अणुमत्तं गहितमत्तेनपि अग्घो भस्सति. तस्मा यं किञ्चि पादग्घनकं वुत्तनयेनेव सामिकेहि परिभोगेन ऊनं कतं होति, न तं अवहटो भिक्खु पाराजिकेन कातब्बोति. एवं अग्घो ओलोकेतब्बो.

एवं इमानि तुलयित्वा पञ्च ठानानि धारेय्य अत्थं विचक्खणो, आपत्तिं वा अनापत्तिं वा गरुकं वा लहुकं वा आपत्तिं यथाठाने ठपेय्याति. तेनाहु अट्ठकथाचरिया –

‘‘सिक्खापदं समं तेन, अञ्ञं किञ्चि न विज्जति;

अनेकनयवोकिण्णं, गम्भीरत्थविनिच्छयं.

‘‘तस्मा वत्थुम्हि ओतिण्णे, भिक्खुना विनयञ्ञुना;

विनयानुग्गहेनेत्थ, करोन्तेन विनिच्छयं.

‘‘पाळिं अट्ठकथञ्चेव, साधिप्पायमसेसतो;

ओगय्ह अप्पमत्तेन, करणीयो विनिच्छयो.

‘‘आपत्तिदस्सनुस्साहो, न कत्तब्बो कुदाचनं;

पस्सिस्सामि अनापत्ति-मिति कयिराथ मानसं.

‘‘पस्सित्वापि च आपत्तिं, अवत्वाव पुनप्पुनं;

वीमंसित्वाथ विञ्ञूहि, संसन्दित्वा च तं वदे.

‘‘कप्पियेपि ¶ ¶ च वत्थुस्मिं, चित्तस्स लहुवत्तिनो;

वसेन सामञ्ञगुणा, चवन्तीध पुथुज्जना.

‘‘तस्मा परपरिक्खारं, आसीविसमिवोरगं;

अग्गिं विय च सम्पस्सं, नामसेय्य विचक्खणो’’ति. (पारा. अट्ठ. १.१६०-१ तत्रायं अनुसासनी);

२३३. उत्तरिमनुस्सधम्मारोचनं विनिच्छिनन्तेन (पारा. अट्ठ. २.१९७) पन ‘‘किं ते अधिगतं. किन्ति ते अधिगतं, कदा ते अधिगतं, कत्थ ते अधिगतं, कतमे ते किलेसा पहीना, कतमेसं त्वं धम्मानं लाभी’’ति इमानि छ ठानानि विसोधेतब्बानि. सचे हि कोचि भिक्खु उत्तरिमनुस्सधम्माधिगमं ब्याकरेय्य, न सो एत्तावता सक्कारो कातब्बो, इमेसं पन छन्नं ठानानं सोधनत्थं एवं वत्तब्बो ‘‘किं ते अधिगतं, किं झानं उदाहु विमोक्खादीसु अञ्ञतर’’न्ति. यो हि येन अधिगतो धम्मो, सो तस्स पाकटो होति. सचे ‘‘इदं नाम मे अधिगत’’न्ति वदति, ततो ‘‘किन्ति ते अधिगत’’न्ति पुच्छितब्बो, ‘‘अनिच्चलक्खणादीसु किं धुरं कत्वा अट्ठतिंसाय वा आरम्मणेसु रूपारूपअज्झत्तबहिद्धादिभेदेसु वा धम्मेसु केन मुखेन अभिनिविसित्वा’’ति. यो हि यस्साभिनिवेसो, सो तस्स पाकटो होति. सचे ‘‘अयं नाम मे अभिनिवेसो, एवं मया अधिगत’’न्ति वदति, ततो ‘‘कदा ते अधिगत’’न्ति पुच्छितब्बो, ‘‘किं पुब्बण्हे, उदाहु मज्झन्हिकादीसु अञ्ञतरस्मिं काले’’ति. सब्बेसञ्हि अत्तना अधिगतकालो पाकटो होति. सचे ‘‘अमुकस्मिं नाम काले अधिगक’’न्ति वदति, ततो ‘‘कत्थ ते अधिगत’’न्ति पुच्छितब्बो, ‘‘किं दिवाट्ठाने, उदाहु रत्तिट्ठानादीसु अञ्ञतरस्मिं ओकासे’’ति. सब्बेसञ्हि अत्तना अधिगतोकासो पाकटो होति. सचे ‘‘अमुकस्मिं नाम मे ओकासे अधिगत’’न्ति वदति, ततो ‘‘कतमे ते किलेसा पहीना’’ति पुच्छितब्बो, ‘‘किं पठममग्गवज्झा, उदाहु दुतियादिमग्गवज्झा’’ति. सब्बेसञ्हि अत्तना अधिगतमग्गेन पहीना किलेसा पाकटा होन्ति.

सचे ‘‘इमे नाम मे किलेसा पहीना’’ति वदति, ततो ‘‘कतमेसं त्वं धम्मानं लाभी’’ति पुच्छितब्बो, ‘‘किं सोतापत्तिमग्गस्स, उदाहु सकदागामिमग्गादीसु अञ्ञतरस्सा’’ति. सब्बेसञ्हि अत्तना अधिगतधम्मो पाकटो ¶ होति. सचे ‘‘इमेसं नामाहं धम्मानं लाभी’’ति वदति, एत्तावतापिस्स वचनं न सद्धातब्बं. बहुस्सुता हि उग्गहपरिपुच्छाकुसला भिक्खू इमानि छ ठानानि सोधेतुं सक्कोन्ति, इमस्स पन भिक्खुनो आगमनपटिपदा ¶ सोधेतब्बा. यदि आगमनपटिपदा न सुज्झति, ‘‘इमाय पटिपदाय लोकुत्तरधम्मो नाम न लब्भती’’ति अपनेतब्बो. यदि पनस्स आगमनपटिपदा सुज्झति, दीघरत्तं तीसु सिक्खासु अप्पमत्तो जागरियमनुयुत्तो चतूसु पच्चयेसु अलग्गो आकासे पाणिसमेन चेतसा विहरतीति पञ्ञायति, तस्स भिक्खुनो ब्याकरणं पटिपदाय सद्धिं संसन्दति. ‘‘सेय्यथापि नाम गङ्गोदकं यमुनोदकेन संसन्दति समेति, एवमेव सुपञ्ञत्ता तेन भगवता सावकानं निब्बानगामिनी पटिपदा, संसन्दति निब्बानञ्च पटिपदा चा’’ति (दी. नि. २.२९६) वुत्तसदिसं होति. अपिच खो न एत्तकेनपि सक्कारो कातब्बो. कस्मा? एकच्चस्स हि पुथुज्जनस्सपि सतो खीणासवस्स पटिपत्तिसदिसा पटिपत्ति होति, तस्मा सो भिक्खु तेहि तेहि उपायेहि उत्तासेतब्बो. खीणासवस्स नाम असनियापि मत्थके पतमानाय भयं वा छम्भितत्तं वा लोमहंसो वा न होति, पुथुज्जनस्स अप्पमत्तकेनपि होति.

तत्रिमानि वत्थूनि (म. नि. अट्ठ. ३.१०२) – दीघभाणकअभयत्थेरो किर एकं पिण्डपातिकं परिग्गहेतुं असक्कोन्तो दहरस्स सञ्ञं अदासि. सो तं नहायमानं कल्याणीनदीमुखद्वारे निमुज्जित्वा पादे अग्गहेसि. पिण्डपातिको ‘‘कुम्भीलो’’ति सञ्ञाय महासद्दमकासि, तदा नं ‘‘पुथुज्जनो’’ति जानिंसु.

चन्दमुखतिस्सराजकाले पन महाविहारे सङ्घत्थेरो खीणासवो दुब्बलचक्खुको विहारेयेव अच्छति. राजा ‘‘थेरं परिग्गण्हिस्सामी’’ति भिक्खूसु भिक्खाचारं गतेसु अप्पसद्दो उपसङ्कमित्वा सप्पो विय पादे अग्गहेसि. थेरो सिलाथम्भो विय निच्चलो हुत्वा ‘‘को एत्था’’ति आह. ‘‘अहं, भन्ते, तिस्सो’’ति? ‘‘सुगन्धं वायसि नो तिस्सा’’ति. एवं खीणासवस्स भयं नाम नत्थि.

एकच्चो पन पुथुज्जनोपि अतिसूरो होति निब्भयो. सो रजनीयेन आरम्मणेन परिग्गण्हितब्बो. वसभराजापि एकं थेरं परिग्गण्हमानो घरे निसीदापेत्वा तस्स सन्तिके बदरसाळवं मद्दमानो ¶ निसीदि. महाथेरस्स खेळो चलितो, थेरस्स पुथुज्जनभावो आविभूतो. खीणासवस्स हि रसतण्हा नाम सुप्पहीना, दिब्बेसुपि रसेसु निकन्ति नाम न होति, तस्मा इमेहि उपायेहि परिग्गहेत्वा सचस्स भयं वा छम्भितत्तं वा रसतण्हा वा उप्पज्जति, ‘‘न च त्वं अरहा’’ति अपनेतब्बो. सचे पन अभीरु अच्छम्भी अनुत्रासी हुत्वा सीहो विय निसीदति, दिब्बारम्मणेपि निकन्तिं न जनेति, अयं भिक्खु सम्पन्नवेय्याकरणो ¶ समन्ता राजराजमहामत्तादीहि पेसितं सक्कारं अरहतीति वेदितब्बो. एवं ताव उत्तरिमनुस्सधम्मारोचनं विनिच्छिनितब्बं.

२३४. सकले पन विनयविनिच्छये (पारा. अट्ठ. १.४५) कोसल्लं पत्थयन्तेन चतुब्बिधो विनयो जानितब्बो.

चतुब्बिधञ्हि विनयं, महाथेरा महिद्धिका;

नीहरित्वा पकासेसुं, धम्मसङ्गाहका पुरा.

कतमं चतुब्बिधं? सुत्तं सुत्तानुलोमं आचरियवादं अत्तनोमतिन्ति. यं सन्धाय वुत्तं ‘‘आहच्चपदेन खो, महाराज, रसेन आचरियवंसेन अधिप्पाया’’ति (मि. प. ४.२.३). एत्थ हि आहच्चपदन्ति सुत्तं अधिप्पेतं. रसोति सुत्तानुलोमं. आचरियवंसोति आचरियवादो. अधिप्पायोति अत्तनोमति.

तत्थ सुत्तं नाम सकलविनयपिटके पाळि.

सुत्तानुलोमं नाम चत्तारो महापदेसा. ये भगवता एवं वुत्ता –

‘‘यं, भिक्खवे, मया ‘इदं न कप्पती’ति अप्पटिक्खित्तं, तञ्चे अकप्पियं अनुलोमेति, कप्पियं पटिबाहति, तं वो न कप्पति. यं, भिक्खवे, मया ‘इदं न कप्पती’ति अप्पटिक्खित्तं, तञ्चे कप्पियं अनुलोमेति, अकप्पियं पटिबाहति, तं वो कप्पति. यं, भिक्खवे, मया ‘इदं कप्पती’ति अननुञ्ञातं, तं चे अकप्पियं अनुलोमेति, कप्पियं पटिबाहति, तं वो न कप्पति. यं, भिक्खवे, मया ‘इदं कप्पती’ति अननुञ्ञातं, तञ्चे कप्पियं अनुलोमेति, अकप्पियं पटिबाहति, तं वो कप्पती’’ति (महाव. ३०५).

आचरियवादो ¶ नाम धम्मसङ्गाहकेहि पञ्चहि अरहन्तसतेहि ठपिता पाळिविनिमुत्ता ओक्कन्तविनिच्छयप्पवत्ता अट्ठकथातन्ति.

अत्तनोमति ¶ नाम सुत्तसुत्तानुलोमआचरियवादे मुञ्चित्वा अनुमानेन अत्तनो अनुबुद्धिया नयग्गाहेन उपट्ठिताकारकथनं.

अपिच सुत्तन्ताभिधम्मविनयट्ठकथासु आगतो सब्बोपि थेरवादो अत्तनोमति नाम. तं पन अत्तनोमतिं गहेत्वा कथेन्तेन न दळ्हग्गाहं गहेत्वा वोहरितब्बं, कारणं सल्लक्खेत्वा अत्थेन पाळिं, पाळिया च अत्थं संसन्दित्वा कथेतब्बं, अत्तनोमति आचरियवादे ओतारेतब्बा. सचे तत्थ ओतरति चेव समेति च, गहेतब्बा. सचे नेव ओतरति न समेति, न गहेतब्बा. अयञ्हि अत्तनोमति नाम सब्बदुब्बला, अत्तनोमतितो आचरियवादो बलवतरो.

आचरियवादोपि सुत्तानुलोमे ओतारेतब्बो. तत्थ ओतरन्तो समेन्तो एव गहेतब्बो, इतरो न गहेतब्बो. आचरियवादतो हि सुत्तानुलोमं बलवतरं.

सुत्तानुलोमम्पि सुत्ते ओतारेतब्बं. तत्थ ओतरन्तं समेन्तमेव गहेतब्बं, इतरं न गहेतब्बं. सुत्तानुलोमतो हि सुत्तमेव बलवतरं. सुत्तञ्हि अप्पटिवत्तियं कारकसङ्घसदिसं बुद्धानं ठितकालसदिसं. तस्मा यदा द्वे भिक्खू साकच्छन्ति, सकवादी सुत्तं गहेत्वा कथेति, परवादी सुत्तानुलोमं. तेहि अञ्ञमञ्ञं खेपं वा गरहं वा अकत्वा सुत्तानुलोमं सुत्ते ओतारेतब्बं. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बं, नो चे, न गहेतब्बं, सुत्तस्मिंयेव ठातब्बं. अथायं सुत्तं गहेत्वा कथेति, परो आचरियवादं. तेहिपि अञ्ञमञ्ञं खेपं वा गरहं वा अकत्वा आचरियवादो सुत्ते ओतारेतब्बो. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बो. अनोतरन्तो असमेन्तो च गारय्हाचरियवादो न गहेतब्बो, सुत्तस्मिंयेव ठातब्बं. अथायं सुत्तं गहेत्वा कथेति, परो अत्तनोमतिं. तेहिपि अञ्ञमञ्ञं खेपं वा गरहं वा अकत्वा अत्तनोमति सुत्ते ओतारेतब्बा. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बा, नो चे, न गहेतब्बा, सुत्तस्मिंयेव ठातब्बं.

अथायं ¶ सुत्तानुलोमं गहेत्वा कथेति, परो सुत्तं, सुत्तानुलोमे ओतारेतब्बं. सचे ओतरति समेति, तिस्सो सङ्गीतियो आरुळ्हं पाळिआगतं पञ्ञायति, गहेतब्बं, नो चे तथा पञ्ञायति, न ओतरति न समेति, बाहिरकसुत्तं वा होति सिलोको वा अञ्ञं वा गारय्हसुत्तं गुळ्हवेस्सन्तरगुळ्हविनयवेदल्लादीनं अञ्ञतरतो आभतं, न गहेतब्बं, सुत्तानुलोमस्मिंयेव ठातब्बं. अथायं सुत्तानुलोमं गहेत्वा कथेति, परो आचरियवादं. आचरियवादो ¶ सुत्तानुलोमे ओतारेतब्बो. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बो. नो चे, न गहेतब्बो, सुत्तानुलोमेयेव ठातब्बं. अथायं सुत्तानुलोमं गहेत्वा कथेति, परो अत्तनोमतिं. अत्तनोमति सुत्तानुलोमे ओतारेतब्बा. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बा. नो चे, न गहेतब्बा, सुत्तानुलोमेयेव ठातब्बं.

अथायं आचरियवादं गहेत्वा कथेति, परो सुत्तं. सुत्तं आचरियवादे ओतारेतब्बं. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बं. इतरं गारय्हसुत्तं न गहेतब्बं, आचरियवादेयेव ठातब्बं. अथायं आचरियवादं गहेत्वा कथेति, परो सुत्तानुलोमं. सुत्तानुलोमं आचरियवादे ओतारेतब्बं. ओतरन्तं समेन्तमेव गहेतब्बं, इतरं न गहेतब्बं, आचरियवादेयेव ठातब्बं. अथायं आचरियवादं गहेत्वा कथेति, परो अत्तनोमतिं. अत्तनोमति आचरियवादे ओतारेतब्बा. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बा. नो चे, न गहेतब्बा, आचरियवादेयेव ठातब्बं.

अथ पनायं अत्तनोमतिं गहेत्वा कथेति, परो सुत्तं. सुत्तं अत्तनोमतियं ओतारेतब्बं. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बं. इतरं गारय्हसुत्तं न गहेतब्बं, अत्तनोमतियमेव ठातब्बं. अथायं अत्तनोमतिं गहेत्वा कथेति, परो सुत्तानुलोमं. सुत्तानुलोमं अत्तनोमतियं ओतारेतब्बं. ओतरन्तं समेन्तमेव गहेतब्बं, इतरं न गहेतब्बं, अत्तनोमतियमेव ठातब्बं. अथायं अत्तनोमतिं गहेत्वा कथेति, परो आचरियवादं. आचरियवादो अत्तनोमतियं ओतारेतब्बो. सचे ओतरति समेति, गहेतब्बो. इतरो गारय्हाचरियवादो न गहेतब्बो, अत्तनोमतियमेव ¶ ठातब्बं, अत्तनो गहणमेव बलियं कातब्बं. सब्बट्ठानेसु च खेपो वा गरहा वा न कातब्बाति.

अथ पनायं कप्पियन्ति गहेत्वा कथेति, परो अकप्पियन्ति, सुत्ते च सुत्तानुलोमे च ओतारेतब्बं. सचे कप्पियं होति, कप्पिये ठातब्बं. सचे अकप्पियं, अकप्पिये ठातब्बं. अथायं तस्स कप्पियभावसाधकं सुत्ततो बहुं कारणञ्च विनिच्छयञ्च दस्सेति, परो कारणं न विन्दति, कप्पियेव ठातब्बं. अथ परो तस्स अकप्पियभावसाधकं सुत्ततो बहुं कारणञ्च विनिच्छयञ्च दस्सेति, अनेन अत्तनो गहणन्ति कत्वा दळ्हं आदाय न ठातब्बं, ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा अकप्पिये एव ठातब्बं. अथ द्विन्नम्पि कारणच्छाया दिस्सति, पटिक्खित्तभावोयेव साधु, अकप्पिये ठातब्बं. विनयञ्हि पत्वा कप्पियाकप्पियविचारणं आगम्म रुन्धितब्बं, गाळ्हं कत्तब्बं, सोतं पच्छिन्दितब्बं, गरुकभावेयेव ठातब्बं.

अथ ¶ पनायं अकप्पियन्ति गहेत्वा कथेति, परो कप्पियन्ति, सुत्ते च सुत्तानुलोमे च ओतारेतब्बं. सचे कप्पियं होति, कप्पिये ठातब्बं. सचे अकप्पियं, अकप्पिये ठातब्बं. अथायं बहूहि सुत्तविनिच्छयकारणेहि अकप्पियभावं दस्सेति, परो कारणं न विन्दति, अकप्पिये ठातब्बं. अथ परो बहूहि सुत्तविनिच्छयकारणेहि कप्पियभावं दस्सेति, अयं कारणं न विन्दति, कप्पिये ठातब्बं. अथ द्विन्नम्पि कारणच्छाया दिस्सति, अत्तनो गहणं न विस्सज्जेतब्बं. यथा चायं कप्पियाकप्पिये अकप्पियकप्पिये च विनिच्छयो वुत्तो, एवं अनापत्तिआपत्तिवादे आपत्तानापत्तिवादे च, लहुकगरुकापत्तिवादे गरुकलहुकापत्तिवादे चापि विनिच्छयो वेदितब्बो. नाममत्तेयेव हि एत्थ नानं, योजनानये नानं नत्थि, तस्मा न वित्थारितं.

एवं कप्पियाकप्पियादिविनिच्छये उप्पन्ने यो सुत्तसुत्तानुलोमआचरियवादअत्तनोमतीसु अतिरेककारणं लभति, तस्स वादे ठातब्बं, सब्बसो पन कारणविनिच्छयं अलभन्तेन सुत्तं न जहितब्बं, सुत्तस्मिंयेव ठातब्बन्ति. एवं सकलविनयविनिच्छये कोसल्लं पत्थयन्तेन अयं चतुब्बिधो विनयो जानितब्बो.

इमञ्च पन चतुब्बिधं विनयं ञत्वापि विनयधरेन पुग्गलेन तिलक्खणसमन्नागतेन भवितब्बं. तीणि हि विनयधरस्स लक्खणानि इच्छितब्बानि. कतमानि ¶ तीणि? सुत्तञ्चस्स स्वागतं होति सुप्पवत्ति सुविनिच्छितं सुत्ततो अनुब्यञ्जनसोति इदमेकं लक्खणं. विनये खो पन ठितो होति असंहीरोति इदं दुतियं. आचरियपरम्परा खो पनस्स सुग्गहिता होति सुमनसिकता सूपधारिताति इदं ततियं.

तत्थ सुत्तं नाम सकलं विनयपिटकं. तदस्स स्वागतं होतीति सुट्ठु आगतं. सुप्पवत्तीति सुट्ठु पवत्तं पगुणं वाचुग्गतं. सुविनिच्छितं सुत्तसो अनुब्यञ्जनसोति पाळितो च परिपुच्छतो च अट्ठकथातो च सुविनिच्छितं होति कङ्खाछेदनं कत्वा उग्गहितं. विनये खो पन ठितो होतीति विनये लज्जिभावेन पतिट्ठितो होति. अलज्जी हि बहुस्सुतोपि समानो लाभगरुकताय तन्तिं विसंवादेत्वा उद्धम्मं उब्बिनयं सत्थुसासनं दीपेत्वा सासने महन्तं उपद्दवं करोति, सङ्घभेदम्पि सङ्घराजिम्पि उप्पादेति. लज्जी पन कुक्कुच्चको सिक्खाकामो जीवितहेतुपि तन्तिं अविसंवादेत्वा धम्ममेव विनयमेव दीपेति, सत्थुसासनं गरुकं कत्वा ठपेति. तथा हि पुब्बे महाथेरा तिक्खत्तुं वाचं निच्छारेसुं ‘‘अनागते लज्जी रक्खिस्सति, लज्जी ¶ रक्खिस्सति, लज्जी रक्खिस्सती’’ति (पारा. अट्ठ. १.४५). एवं यो लज्जी, सो विनयं अविजहन्तो अवोक्कमन्तो लज्जिभावेनेव विनये ठितो होति सुप्पतिट्ठितोति.

असंहीरोति संहीरो नाम यो पाळियं वा अट्ठकथायं वा हेट्ठतो वा उपरितो वा पदपटिपाटिया वा पुच्छियमानो वित्थुनति विप्फन्दति सन्तिट्ठितुं न सक्कोति, यं यं परेन वुच्चति, तं तं अनुजानाति, सकवादं छड्डेत्वा परवादं गण्हाति. यो पन पाळियं वा अट्ठकथायं वा हेट्ठुपरियेन वा पदपटिपाटिया वा पुच्छियमानो न वित्थुनति न विप्फन्दति, एकेकलोमं सण्डासेन गण्हन्तो विय ‘‘एवं मयं वदाम, एवं नो आचरिया वदन्ती’’ति विस्सज्जेति, यम्हि पाळि च पाळिविनिच्छयो च सुवण्णभाजने पक्खित्तसीहवसा विय परिक्खयं परियादानं अगच्छन्तो तिट्ठति, अयं वुच्चति ‘‘असंहीरो’’ति.

आचरियपरम्परा खो पनस्स सुग्गहिता होतीति थेरपरम्परा वंसपरम्परा अस्स सुट्ठु गहिता होति. सुमनसिकताति सुट्ठु मनसिकता, आवज्जितमत्ते उज्जलितपदीपो विय होति. सूपधारिताति सुट्ठु उपधारिता पुब्बापरानुसन्धितो अत्थतो कारणतो च उपधारिता ¶ . अत्तनोमतिं पहाय आचरियसुद्धिया वत्ता होति, ‘‘मय्हं आचरियो असुकाचरियस्स सन्तिके उग्गण्हि, सो असुकस्सा’’ति एवं सब्बं आचरियपरम्परं थेरवादङ्गं हरित्वा याव उपालित्थेरो सम्मासम्बुद्धस्स सन्तिके उग्गण्हीति पापेत्वा ठपेति, ततोपि आहरित्वा उपालित्थेरो सम्मासम्बुद्धस्स सन्तिके उग्गण्हि, दासकत्थेरो अत्तनो उपज्झायस्स उपालित्थेरस्स, सोणत्थेरो अत्तनो उपज्झायस्स दासकत्थेरस्स, सिग्गवत्थेरो अत्तनो उपज्झायस्स सोणत्थेरस्स, मोग्गलिपुत्ततिस्सत्थेरो अत्तनो उपज्झायस्स सिग्गवत्थेरस्स चण्डवज्जित्थेरस्स चाति एवं सब्बं आचरियपरम्परं थेरवादङ्गं आहरित्वा अत्तनो आचरियं पापेत्वा ठपेति. एवं उग्गहिता हि आचरियपरम्परा सुग्गहिता होति. एवं असक्कोन्तेन पन अवस्सं द्वे तयो परिवट्टा उग्गहेतब्बा. सब्बपच्छिमेन हि नयेन यथा आचरियो आचरियाचरियो च पाळिञ्च परिपुच्छञ्च वदन्ति, तथा ञातुं वट्टति.

इमेहि च पन तीहि लक्खणेहि समन्नागतेन विनयधरेन वत्थुविनिच्छयत्थं सन्निपतिते सङ्घे ओतिण्णे वत्थुस्मिं चोदकेन च चुदितकेन च वुत्ते वत्तब्बे सहसा अविनिच्छिनित्वाव छ ठानानि ओलोकेतब्बानि. कतमानि छ? वत्थु ओलोकेतब्बं, मातिका ओलोकेतब्बा, पदभाजनीयं ओलोकेतब्बं, तिकपरिच्छेदो ओलोकेतब्बो, अन्तरापत्ति ओलोकेतब्बा, अनापत्ति ओलोकेतब्बाति.

वत्थुं ¶ ओलोकेन्तोपि हि ‘‘तिणेन वा पण्णेन वा पटिच्छादेत्वा आगन्तब्बं, न त्वेव नग्गेन आगन्तब्बं, यो आगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा. ५१७) एवं एकच्चं आपत्तिं पस्सति, सो तं सुत्तं आनेत्वा तं अधिकरणं वूपसमेस्सति.

मातिकं ओलोकेन्तोपि ‘‘सम्पजानमुसावादे पाचित्तिय’’न्तिआदिना (पाचि. ३) नयेन पञ्चन्नं आपत्तीनं अञ्ञतरं आपत्तिं पस्सति, सो तं सुत्तं आनेत्वा तं अधिकरणं वूपसमेस्सति.

पदभाजनीयं ओलोकेन्तोपि ‘‘अक्खयिते सरीरे मेथुनं धम्मं पटिसेवति, आपत्ति पाराजिकस्स. येभुय्येन खयिते सरीरे मेथुनं धम्मं ¶ पटिसेवति, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’तिआदिना (पारा. ५९ अत्थतो समानं) नयेन सत्तन्नं आपत्तीनं अञ्ञतरं आपत्तिं पस्सति, सो पदभाजनीयतो सुत्तं आनेत्वा तं अधिकरणं वूपसमेस्सति.

तिकपरिच्छेदं ओलोकेन्तोपि तिकसङ्घादिसेसं वा तिकपाचित्तियं वा तिकदुक्कटं वा अञ्ञतरं वा आपत्तिं तिकपरिच्छेदे पस्सति, सो ततो सुत्तं आनेत्वा तं अधिकरणं वूपसमेस्सति.

अन्तरापत्तिं ओलोकेन्तोपि ‘‘पटिलातं उक्खिपति, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पाचि. ३५५) एवं या सिक्खापदन्तरेसु अन्तरापत्ति होति, तं पस्सति, सो तं सुत्तं आनेत्वा तं अधिकरणं वूपसमेस्सति.

अनापत्तिं ओलोकेन्तोपि ‘‘अनापत्ति भिक्खु असादियन्तस्स, अथेय्यचित्तस्स, न मरणाधिप्पायस्स, अनुल्लपनाधिप्पायस्स, न मोचनाधिप्पायस्स असञ्चिच्च असतिया अजानन्तस्सा’’ति (पारा. ७२, १३६, १८०, २२५, २६३ थोकं थोकं विसदिसं) एवं तस्मिं तस्मिं सिक्खापदे निद्दिट्ठं अनापत्तिं पस्सति, सो तं सुत्तं आनेत्वा तं अधिकरणं वूपसमेस्सति.

यो हि भिक्खु चतुब्बिधविनयकोविदो तिलक्खणसम्पन्नो इमानि छ ठानानि ओलोकेत्वा अधिकरणं वूपसमेस्सति, तस्स विनिच्छयो अप्पटिवत्तियो बुद्धेन सयं निसीदित्वा विनिच्छितसदिसो होति. तं चे एवं विनिच्छयकुसलं भिक्खुं कोचि कतसिक्खापदवीतिक्कमो ¶ भिक्खु उपसङ्कमित्वा अत्तनो कुक्कुच्चं पुच्छेय्य, तेन साधुकं सल्लक्खेत्वा सचे अनापत्ति होति, ‘‘अनापत्ती’’ति वत्तब्बं. सचे पन आपत्ति होति, सा देसनागामिनी चे, ‘‘देसनागामिनी’’ति वत्तब्बं. वुट्ठानगामिनी चे, ‘‘वुट्ठानगामिनी’’ति वत्तब्बं. अथस्स पाराजिकच्छाया दिस्सति, ‘‘पाराजिकापत्ती’’ति न वत्तब्बं. कस्मा? मेथुनधम्मवीतिक्कमो हि उत्तरिमनुस्सधम्मवीतिक्कमो च ओळारिको, अदिन्नादानमनउस्सविग्गहवीतिक्कमा पन सुखुमा चित्तलहुका. ते सुखुमेनेव आपज्जति, सुखुमेन रक्खति, तस्मा विसेसेन तंवत्थुकं कुक्कुच्चं पुच्छियमानो ‘‘आपत्ती’’ति अवत्वा सचस्स आचरियो धरति, ततो तेन सो भिक्खु ‘‘अम्हाकं आचरियं पुच्छा’’ति पेसेतब्बो. सचे सो ¶ पुन आगन्त्वा ‘‘तुम्हाकं आचरियो सुत्ततो नयतो ओलोकेत्वा ‘सतेकिच्छो’ति मं आहा’’ति वदति, ततो तेन सो ‘‘साधु सुट्ठु यं आचरियो भणति, तं करोही’’ति वत्तब्बो. अथ पनस्स आचरियो नत्थि, सद्धिं उग्गहितत्थेरो पन अत्थि, तस्स सन्तिकं पेसेतब्बो ‘‘अम्हेहि सह उग्गहितत्थेरो गणपामोक्खो, तं गन्त्वा पुच्छा’’ति. तेनपि ‘‘सतेकिच्छो’’ति विनिच्छिते ‘‘साधु सुट्ठु तस्स वचनं करोही’’ति वत्तब्बो. अथ तस्स सद्धिं उग्गहितत्थेरोपि नत्थि, अन्तेवासिको पण्डितो अत्थि, तस्स सन्तिकं पेसेतब्बो ‘‘असुकदहरं गन्त्वा पुच्छा’’ति. तेनपि ‘‘सतेकिच्छो’’ति विनिच्छिते ‘‘साधु सुट्ठु तस्स वचनं करोही’’ति वत्तब्बो. अथ दहरस्सपि पाराजिकच्छायाव उपट्ठाति, तेनपि ‘‘पाराजिकोसी’’ति न वत्तब्बो. दुल्लभो हि बुद्धुप्पादो, ततो दुल्लभतरा पब्बज्जा च उपसम्पदा च. एवं पन वत्तब्बो ‘‘विवित्तं ओकासं सम्मज्जित्वा दिवाविहारं निसीदित्वा सीलानि विसोधेत्वा द्वत्तिंसाकारं ताव मनसिकरोही’’ति. सचे तस्स अरोगं सीलं, कम्मट्ठानं घटयति, सङ्खारा पाकटा हुत्वा उपट्ठहन्ति, उपचारप्पनाप्पत्तं विय चित्तं एकग्गं होति, दिवसं अतिक्कन्तम्पि न जानाति, सो दिवसातिक्कमे उपट्ठानं आगतो एवं वत्तब्बो ‘‘कीदिसा ते चित्तप्पवत्ती’’ति. आरोचिताय च चित्तपवत्तिया वत्तब्बो ‘‘पब्बज्जा नाम चित्तविसुद्धत्थाय, अप्पमत्तो समणधम्मं करोही’’ति.

यस्स पन सीलं भिन्नं होति, तस्स कम्मट्ठानं न घटयति, पतोदाभितुन्नं विय चित्तं विकम्पति, विप्पटिसारग्गिना डय्हति, तत्तपासाणे निसिन्नो विय तङ्खणेयेव वुट्ठाति. सो आगतो ‘‘का ते चित्तपवत्ती’’ति पुच्छितब्बो. आरोचिताय चित्तपवत्तिया ‘‘नत्थि लोके रहो नाम पापकम्मं पकुब्बतो. सब्बपठमञ्हि पापं करोन्तो अत्तना जानाति. अथस्स आरक्खदेवता परचित्तविदू समणब्राह्मणा अञ्ञा च देवता जानन्ति, त्वंयेव दानि तव सोत्थिं ¶ परियेसाही’’ति वत्तब्बो. एवं कतवीतिक्कमेनेव भिक्खुना सयमेव आगन्त्वा आरोचिते पटिपज्जितब्बं.

२३५. इदानि या सा पुब्बे वुत्तप्पभेदा चोदना, तस्सायेव सम्पत्तिविपत्तिजाननत्थं आदिमज्झपरियोसानादीनं वसेन विनिच्छयो वेदितब्बो ¶ . सेय्यथिदं, चोदनाय को आदि, किं मज्झे, किं परियोसानं? चोदनाय ‘‘अहं तं वत्तुकामो, करोतु मे आयस्मा ओकास’’न्ति एवं ओकासकम्मं आदि. ओतिण्णेन वत्थुना चोदेत्वा सारेत्वा विनिच्छयो मज्झे. आपत्तियं वा अनापत्तियं वा पतिट्ठापनेन समथो परियोसानं.

चोदनाय कति मूलानि, कति वत्थूनि, कति भूमियो? चोदनाय द्वे मूलानि समूलिका वा अमूलिका वा. तीणि वत्थूनि दिट्ठं सुतं परिसङ्कितं. पञ्च भूमियो कालेन वक्खामि, नो अकालेन, भूतेन वक्खामि, नो अभूतेन, सण्हेन वक्खामि, नो फरुसेन, अत्थसंहितेन वक्खामि, नो अनत्थसंहितेन, मेत्तचित्तो वक्खामि, नो दोसन्तरोति. इमाय च पन चोदनाय चोदकेन पुग्गलेन ‘‘परिसुद्धकायसमाचारो नु खोम्ही’’तिआदिना (परि. ४३६) नयेन उपालिपञ्चकेसु वुत्तेसु पन्नरससु धम्मेसु पतिट्ठातब्बं. चुदितकेन द्वीसु धम्मेसु पतिट्ठातब्बं सच्चे च अकुप्पे चाति.

अनुविज्जकेन (परि. ३६०) च चोदको पुच्छितब्बो ‘‘यं खो त्वं, आवुसो, इमं भिक्खुं चोदेसि, किम्हि नं चोदेसि, सीलविपत्तिया चोदेसि, आचारविपत्तिया चोदेसि, दिट्ठिविपत्तिया चोदेसी’’ति. सो चे एवं वदेय्य ‘‘सीलविपत्तिया वा चोदेमि, आचारविपत्तिया वा चोदेमि, दिट्ठिविपत्तिया वा चोदेमी’’ति. सो एवमस्स वचनीयो ‘‘जानासि पनायस्मा सीलविपत्तिं, जानासि आचारविपत्तिं, जानासि दिट्ठिविपत्ति’’न्ति. सो चे एवं वदेय्य ‘‘जानामि खो अहं, आवुसो, सीलविपत्तिं, जानामि आचारविपत्तिं, जानामि दिट्ठिविपत्ति’’न्ति. सो एवमस्स वचनीयो ‘‘कतमा पनावुसो, सीलविपत्ति, कतमा आचारविपत्ति, कतमा दिट्ठिविपत्ती’’ति? सो चे एवं वदेय्य ‘‘चत्तारि पाराजिकानि तेरस सङ्घादिसेसा, अयं सीलविपत्ति. थुल्लच्चयं पाचित्तियं पाटिदेसनीयं दुक्कटं दुब्भासितं, अयं आचारविपत्ति. मिच्छादिट्ठि अन्तग्गाहिका दिट्ठि, अयं दिट्ठिविपत्ती’’ति.

सो एवमस्स वचनीयो ‘‘यं खो त्वं, आवुसो, इमं भिक्खुं चोदेसि, दिट्ठेन वा चोदेसि, सुतेन वा चोदेसि, परिसङ्काय वा चोदेसी’’ति ¶ . सो चे एवं वदेय्य ‘‘दिट्ठेन वा ¶ चोदेमि, सुतेन वा चोदेमि, परिसङ्काय वा चोदेमी’’ति. सो एवमस्स वचनीयो ‘‘यं खो त्वं, आवुसो, इमं भिक्खुं दिट्ठेन चोदेसि, किं ते दिट्ठं, किन्ति ते दिट्ठं, कदा ते दिट्ठं, कत्थ ते दिट्ठं, पाराजिकं अज्झापज्जन्तो दिट्ठो, सङ्घादिसेसं अज्झापज्जन्तो दिट्ठो, थुल्लच्चयं पाचित्तियं पाटिदेसनीयं दुक्कटं दुब्भासितं अज्झापज्जन्तो दिट्ठो, कत्थ चायं भिक्खु अहोसि, कत्थ च त्वं करोसि, किञ्च त्वं करोसि, किं अयं भिक्खु करोती’’ति?

सो चे एवं वदेय्य ‘‘न खो अहं, आवुसो, इमं भिक्खुं दिट्ठेन चोदेमि, अपिच सुतेन चोदेमी’’ति. सो एवमस्स वचनीयो ‘‘यं खो त्वं, आवुसो, इमं भिक्खुं सुतेन चोदेसि, किं ते सुतं, किन्ति ते सुतं, कदा ते सुतं, कत्थ ते सुतं, पाराजिकं अज्झापन्नोति सुतं, सङ्घादिसेसं अज्झापन्नोति सुतं, थुल्लच्चयं पाचित्तियं पाटिदेसनीयं दुक्कटं दुब्भासितं अज्झापन्नोति सुतं, भिक्खुस्स सुतं, भिक्खुनिया सुतं, सिक्खमानाय सुतं, सामणेरस्स सुतं, सामणेरिया सुतं, उपासकस्स सुतं, उपासिकाय सुतं, राजूनं सुतं, राजमहामत्तानं सुतं, तित्थियानं सुतं, तित्थियसावकानं सुत’’न्ति.

सो चे एवं वदेय्य ‘‘न खो अहं, आवुसो, इमं भिक्खुं सुतेन चोदेमि, अपिच परिसङ्काय चोदेमी’’ति. सो एवमस्स वचनीयो ‘‘यं खो त्वं, आवुसो, इमं भिक्खुं परिसङ्काय चोदेसि, किं परिसङ्कसि, किन्ति परिसङ्कसि, कदा परिसङ्कसि, कत्थ परिसङ्कसि? पाराजिकं धम्मं अज्झापन्नोति परिसङ्कसि, सङ्घादिसेसं थुल्लच्चयं पाचित्तियं पाटिदेसनीयं दुक्कटं दुब्भासितं अज्झापन्नोति परिसङ्कसि, भिक्खुस्स सुत्वा परिसङ्कसि, भिक्खुनिया सुत्वा…पे… तित्थियसावकानं सुत्वा परिसङ्कसी’’ति.

दिट्ठं दिट्ठेन समेति, दिट्ठेन संसन्दते दिट्ठं;

दिट्ठं पटिच्च न उपेति, असुद्धपरिसङ्कितो;

सो पुग्गलो पटिञ्ञाय, कातब्बो तेनुपोसथो.

सुतं सुतेन समेति, सुतेन संसन्दते सुतं;

सुतं पटिच्च न उपेति, असुद्धपरिसङ्कितो;

सो पुग्गलो पटिञ्ञाय, कातब्बो तेनुपोसथो.

मुतं ¶ ¶ मुतेन समेति, मुतेन संसन्दते मुतं;

मुतं पटिच्च न उपेति, असुद्धपरिसङ्कितो;

सो पुग्गलो पटिञ्ञाय, कातब्बो तेनुपोसथो.

पटिञ्ञा लज्जीसु कता, अलज्जीसु एवं न विज्जति;

बहुम्पि अलज्जी भासेय्य, वत्तानुसन्धितेन कारयेति. (परि. ३५९);

अपिचेत्थ सङ्गामावचरेन भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमन्तेन नीचचित्तेन सङ्घो उपसङ्कमितब्बो रजोहरणसमेन चित्तेन, आसनकुसलेन भवितब्बं निसज्जकुसलेन, थेरे भिक्खू अनुपखज्जन्तेन नवे भिक्खू आसनेन अप्पटिबाहन्तेन यथापतिरूपे आसने निसीदितब्बं, अनानाकथिकेन भवितब्बं अतिरच्छानकथिकेन, सामं वा धम्मो भासितब्बो, परो वा अज्झेसितब्बो, अरियो वा तुण्हीभावो नातिमञ्ञितब्बो.

सङ्घेन अनुमतेन पुग्गलेन अनुविज्जकेन अनुविज्जितुकामेन न उपज्झायो पुच्छितब्बो, न आचरियो पुच्छितब्बो, न सद्धिविहारिको पुच्छितब्बो, न अन्तेवासिको पुच्छितब्बो, न समानुपज्झायको पुच्छितब्बो, न समानाचरियको पुच्छितब्बो, न जाति पुच्छितब्बा, न नामं पुच्छितब्बं, न गोत्तं पुच्छितब्बं, न आगमो पुच्छितब्बो, न कुलपदेसो पुच्छितब्बो, न जातिभूमि पुच्छितब्बा. तं किंकारणा? अत्रस्स पेमं वा दोसो वा, पेमे वा सति दोसे वा छन्दापि गच्छेय्य दोसापि गच्छेय्य मोहापि गच्छेय्य भयापि गच्छेय्याति.

सङ्घेन अनुमतेन पुग्गलेन अनुविज्जकेन अनुविज्जितुकामेन सङ्घगरुकेन भवितब्बं, नो पुग्गलगरुकेन, सद्धम्मगरुकेन भवितब्बं, नो आमिसगरुकेन, अत्थवसिकेन भवितब्बं, नो परिसकप्पिकेन, कालेन अनुविज्जितब्बं, नो अकालेन, भूतेन अनुविज्जितब्बं, नो अभूतेन, सण्हेन अनुविज्जितब्बं, नो फरुसेन, अत्थसंहितेन अनुविज्जितब्बं, नो अनत्थसंहितेन, मेत्तचित्तेन अनुविज्जितब्बं, नो दोसन्तरेन, न उपकण्णकजप्पिना भवितब्बं, न जिम्हं पेक्खितब्बं, न अक्खि निखणितब्बं, न भमुकं उक्खिपितब्बं, न सीसं उक्खिपितब्बं, न हत्थविकारो कातब्बो, न हत्थमुद्दा दस्सेतब्बा.

आसनकुसलेन ¶ भवितब्बं निसज्जकुसलेन, युगमत्तं पेक्खन्तेन अत्थं अनुविधियन्तेन सके ¶ आसने निसीदितब्बं, न च आसना वुट्ठातब्बं, न वीतिहातब्बं, न कुम्मग्गो सेवितब्बो, न बाहाविक्खेपकं भणितब्बं, अतुरितेन भवितब्बं असाहसिकेन, अचण्डिकतेन भवितब्बं वचनक्खमेन, मेत्तचित्तेन भवितब्बं हितानुकम्पिना, कारुणिकेन भवितब्बं हितपरिसक्किना, असम्फप्पलापिना भवितब्बं परियन्तभाणिना, अवेरवसिकेन भवितब्बं अनसुरुत्तेन, अत्ता परिग्गहेतब्बो, परो परिग्गहेतब्बो, चोदको परिग्गहेतब्बो, चुदितको परिग्गहेतब्बो, अधम्मचोदको परिग्गहेतब्बो, अधम्मचुदितको परिग्गहेतब्बो, धम्मचोदको परिग्गहेतब्बो, धम्मचुदितको परिग्गहेतब्बो, वुत्तं अहापेन्तेन अवुत्तं अप्पकासेन्तेन ओतिण्णानि पदब्यञ्जनानि साधुकं उग्गहेत्वा परो परिपुच्छित्वा यथापटिञ्ञाय कारेतब्बो, मन्दो हासेतब्बो, भीरु अस्सासेतब्बो, चण्डो निसेधेतब्बो, असुचि विभावेतब्बो, उजुमद्दवेन न छन्दागति गन्तब्बा, न दोसागति गन्तब्बा, न मोहागति गन्तब्बा, न भयागति गन्तब्बा, मज्झत्तेन भवितब्बं धम्मेसु च पुग्गलेसु च, एवञ्च पन अनुविज्जको अनुविज्जमानो सत्थु चेव सासनकरो होति, विञ्ञूनञ्च सब्रह्मचारीनं पियो च होति मनापो च गरु च भावनीयो चाति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

चोदनादिविनिच्छयकथा समत्ता.

३२. गरुकापत्तिवुट्ठानविनिच्छयकथा

२३६. गरुकापत्तिवुट्ठानन्ति ¶ परिवासमानत्तादीहि विनयकम्मेहि गरुकापत्तितो वुट्ठानं. तत्थ (चूळव. अट्ठ. १०२) तिविधो परिवासो पटिच्छन्नपरिवासो सुद्धन्तपरिवासो समोधानपरिवासोति. तेसु पटिच्छन्नपरिवासो ताव यथापटिच्छन्नाय आपत्तिया दातब्बो. कस्सचि हि एकाहप्पटिच्छन्ना आपत्ति होति, कस्सचि द्वीहप्पटिच्छन्ना, कस्सचि एकापत्ति होति, कस्सचि द्वे तिस्सो ततुत्तरि वा. तस्मा पटिच्छन्नपरिवासं देन्तेन ¶ पठमं ताव पटिच्छन्नभावो जानितब्बो. अयञ्हि आपत्ति नाम दसहाकारेहि पटिच्छन्ना होति.

तत्रायं मातिका – आपत्ति च होति आपत्तिसञ्ञी च, पकतत्तो च होति पकतत्तसञ्ञी च, अनन्तरायिको च होति अनन्तरायिकसञ्ञी च, पहु च होति पहुसञ्ञी च, छादेतुकामो च होति छादेति चाति. तत्थ आपत्ति च होति आपत्तिसञ्ञी चाति यं आपन्नो, सा आपत्तियेव होति, सोपि च तत्थ आपत्तिसञ्ञीयेव. इति जानन्तो छादेति, छन्ना होति, अथ पनायं तत्थ अनापत्तिसञ्ञी, अच्छन्ना होति. अनापत्ति पन आपत्तिसञ्ञायपि अनापत्तिसञ्ञायपि छादेन्तेन अच्छादिताव होति, लहुकं वा गरुकाति गरुकं वा लहुकाति छादेति, अलज्जिपक्खे तिट्ठति, आपत्ति पन अच्छन्ना होति, गरुकं लहुकाति मञ्ञमानो देसेति, नेव देसिता होति, न छन्ना, गरुकं वा गरुकाति ञत्वा छादेति, छन्ना होति, गरुकलहुकभावं न जानाति, आपत्तिं छादेमीति छादेति, छन्नाव होति.

पकतत्तोति तिविधं उक्खेपनीयकम्मं अकतो. सो चे पकतत्तसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति. अथ ‘‘मय्हं सङ्घेन कम्मं कत’’न्ति अपकतत्तसञ्ञी हुत्वा छादेति, अच्छन्ना होति. अपकतत्तेन पन पकतत्तसञ्ञिना वा अपकतत्तसञ्ञिना वा छादितापि अच्छन्नाव होति. वुत्तम्पि चेतं –

‘‘आपज्जति गरुकं सावसेसं,

छादेति अनादरियं पटिच्च;

न ¶ भिक्खुनी नो च फुसेय्य वज्जं,

पञ्हा मेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति. (परि. ४८१) –

अयञ्हि पञ्हो उक्खित्तकेन कथितो.

अनन्तरायिकोति यस्स दससु अन्तरायेसु एकोपि नत्थि, सो चे अनन्तरायिकसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति. सचेपि सो भीरुजातिकताय अन्धकारे अमनुस्सचण्डमिगभयेन अन्तरायिकसञ्ञी हुत्वा छादेति, अच्छन्नाव होति. यस्सपि पब्बतविहारे वसन्तस्स कन्दरं ¶ वा नदिं वा अतिक्कमित्वा आरोचेतब्बं होति, अन्तरामग्गे च चण्डवाळअमनुस्सादिभयं अत्थि, मग्गे अजगरा निपज्जन्ति, नदी पूरा होति, एतस्मिं पन सतियेव अन्तराये अन्तरायिकसञ्ञी छादेति, अच्छन्ना होति. अन्तरायिकस्स पन अन्तरायिकसञ्ञाय छादयतो अच्छन्नाव.

पहूति सो सक्कोति भिक्खुनो सन्तिकं गन्तुञ्चेव आरोचेतुञ्च, सो चे पहुसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति. सचस्स मुखे अप्पमत्तको गण्डो वा होति, हनुकवातो वा विज्झति, दन्तो वा रुज्जति, भिक्खा वा मन्दा लद्धा होति, तावतकेन पन नेव वत्तुं न सक्कोति, न गन्तुं, अपिच खो ‘‘न सक्कोमी’’ति सञ्ञी होति, अयं पहु हुत्वा अप्पहुसञ्ञी नाम. इमिना छादितापि अच्छादिता. अप्पहुना पन वत्तुं वा गन्तुं वा असमत्थेन पहुसञ्ञिना वा अप्पहुसञ्ञिना वा छादिता होति, अच्छादिताव.

छादेतुकामो च होति छादेति चाति इदं उत्तानत्थमेव. सचे पन ‘‘छादेस्सामी’’ति धुरनिक्खेपं कत्वा पुरेभत्ते वा पच्छाभत्ते वा पठमयामादीसु वा लज्जिधम्मं ओक्कमित्वा अन्तोअरुणेयेव आरोचेति, अयं छादेतुकामो न छादेति नाम. यस्स पन अभिक्खुके ठाने वसन्तस्स आपज्जित्वा सभागस्स भिक्खुनो आगमनं आगमेन्तस्स, सभागस्स सन्तिकं वा गच्छन्तस्स अड्ढमासोपि मासोपि अतिक्कमति, अयं न छादेतुकामो छादेति नाम, अयम्पि अच्छन्नाव होति. यो पन आपन्नमत्तोव अग्गिं अक्कन्तपुरिसो विय सहसा पक्कमित्वा सभागट्ठानं गन्त्वा आविकरोति, अयं न छादेतुकामोव न छादेति नाम. सचे पन सभागं दिस्वापि ‘‘अयं मे उपज्झायो वा आचरियो वा’’ति लज्जाय नारोचेति, छन्नाव होति आपत्ति. उपज्झायादिभावो हि इध अप्पमाणं, अवेरिसभागमत्तमेव पमाणं. तस्मा अवेरिसभागस्स ¶ सन्तिके आरोचेतब्बा. यो पन विसभागो होति सुत्वा पकासेतुकामो, एवरूपस्स उपज्झायस्सपि सन्तिके न आरोचेतब्बा.

तत्थ पुरेभत्तं वा आपत्तिं आपन्नो होतु पच्छाभत्तं वा दिवा वा रत्तिं वा, याव अरुणं न उग्गच्छति, ताव आरोचेतब्बं. उद्धस्ते ¶ अरुणे पटिच्छन्ना होति, पटिच्छादनपच्चया च दुक्कटं आपज्जति, सभागसङ्घादिसेसं आपन्नस्स पन सन्तिके आविकातुं न वट्टति. सचे आविकरोति, आपत्ति आविकता होति, दुक्कटा पन न मुच्चति. तस्मा सुद्धस्स सन्तिके आविकातब्बा. आविकरोन्तो च ‘‘तुय्हं सन्तिके एकं आपत्तिं आविकरोमी’’ति वा ‘‘आचिक्खामी’’ति वा आरोचेमी’’ति वा ‘‘मम एकं आपत्तिं आपन्नभावं जानाही’’ति वा वदतु, ‘‘एकं गरुकापत्तिं आविकरोमी’’तिआदिना वा नयेन वदतु, सब्बेहिपि आकारेहि अप्पटिच्छन्नाव होतीति कुरुन्दियं वुत्तं. सचे पन ‘‘लहुकापत्तिं आविकरोमी’’तिआदिना नयेन वदति, पटिच्छन्नाव होति. वत्थुं आरोचेति, आपत्तिं आरोचेति, उभयं आरोचेति, तिविधेनपि आरोचिताव होति.

२३७. इति इमानि दस कारणानि उपपरिक्खित्वा पटिच्छन्नपरिवासं देन्तेन पठममेव पटिच्छन्नभावो जानितब्बो, ततो पटिच्छन्नदिवसे च आपत्तियो च सल्लक्खेत्वा सचे एकाहप्पटिच्छन्ना होति, ‘‘अहं, भन्ते, एकं आपत्तिं आपज्जिं सञ्चेतनिकं सुक्कविस्सट्ठिं एकाहप्पटिच्छन्न’’न्ति एवं याचापेत्वा खन्धके (चूळव. ९८) आगतनयेनेव कम्मवाचं वत्वा परिवासो दातब्बो. अथ द्वीहतीहादिपटिच्छन्ना होति, ‘‘द्वीहप्पटिच्छन्नं, तीहप्पटिच्छन्नं, चतूहप्पटिच्छन्नं, पञ्चाहप्पटिच्छन्नं…पे… चुद्दसाहप्पटिच्छन्न’’न्ति एवं याव चुद्दसदिवसानि दिवसवसेन योजना कातब्बा, पञ्चदसदिवसपटिच्छन्नाय ‘‘पक्खपटिच्छन्न’’न्ति योजना कातब्बा. ततो याव एकूनतिंसतिमो दिवसो, ताव ‘‘अतिरेकपक्खपटिच्छन्न’’न्ति, ततो ‘‘मासपटिच्छन्नं, अतिरेकमासपटिच्छन्नं, द्वेमासपटिच्छन्नं, अतिरेकद्वेमासपटिच्छन्नं, तेमास…पे… अतिरेकएकादसमासपटिच्छन्न’’न्ति एवं योजना कातब्बा. संवच्छरे पुण्णे ‘‘एकसंवच्छरपटिच्छन्न’’न्ति, ततो परं ‘‘अतिरेकसंवच्छरं, द्वेसंवच्छर’’न्ति एवं याव ‘‘सट्ठिसंवच्छरं, अतिरेकसट्ठिसंवच्छरपटिच्छन्न’’न्ति वा ततो वा भिय्योपि वत्वा योजना कातब्बा.

सचे पन द्वे तिस्सो ततुत्तरि वा आपत्तियो होन्ति, यथा ‘‘एकं आपत्ति’’न्ति वुत्तं, एवं ‘‘द्वे आपत्तियो, तिस्सो आपत्तियो’’ति वत्तब्बं. ततो परं पन सतं वा होतु सहस्सं वा ¶ , ‘‘सम्बहुला’’ति वत्तुं वट्टति. नानावत्थुकासुपि ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा ¶ आपत्तियो आपज्जिं एकं सुक्कविस्सट्ठिं, एकं कायसंसग्गं, एकं दुट्ठुल्लवाचं, एकं अत्तकामं, एकं सञ्चरित्तं, एकाहप्पटिच्छन्नायो’’ति एवं गणनवसेन वा ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं नानावत्थुका एकाहप्पटिच्छन्नायो’’ति एवं वत्थुकित्तनवसेन वा ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो’’ति एवं नाममत्तवसेन वा योजना कातब्बा. तत्थ नामं दुविधं सजातिसाधारणं सब्बसाधारणञ्च. तत्थ सङ्घादिसेसोति सजातिसाधारणं. आपत्तीति सब्बसाधारणं. तस्मा ‘‘सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो’’ति एवं सब्बसाधारणनामवसेनपि वट्टति. इदञ्हि परिवासादिविनयकम्मं वत्थुवसेन गोत्तवसेन नामवसेन आपत्तिवसेन च कातुं वट्टतियेव.

तत्थ सुक्कविस्सट्ठीति वत्थु चेव गोत्तञ्च. सङ्घादिसेसोति नामञ्चेव आपत्ति च. तत्थ ‘‘सुक्कविस्सट्ठिं कायसंसग्ग’’न्तिआदिना वचनेनपि ‘‘नानावत्थुकायो’’ति वचनेनपि वत्थु चेव गोत्तञ्च गहितं होति. ‘‘सङ्घादिसेसो’’ति वचनेनपि ‘‘आपत्तियो’’ति वचनेनपि नामञ्चेव आपत्ति च गहिता होति. तस्मा एतेसु यस्स कस्सचि वसेन कम्मवाचा कातब्बा. इध पन सब्बापत्तीनं साधारणवसेन सम्बहुलनयेनेव च सब्बत्थ कम्मवाचं योजेत्वा दस्सयिस्साम. एकञ्हि आपत्तिं आपज्जित्वा ‘‘सम्बहुला’’ति विनयकम्मं करोन्तस्सपि वुट्ठाति एकं विना सम्बहुलानं अभावतो. सम्बहुला पन आपज्जित्वा ‘‘एकं आपज्जि’’न्ति करोन्तस्स न वुट्ठाति, तस्मा सम्बहुलनयेनेव योजयिस्साम. सेय्यथिदं – पटिच्छन्नपरिवासं देन्तेन सचे एकाहप्पटिच्छन्ना आपत्ति होति.

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचामि. अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, दुतियम्पि, भन्ते, सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचामि. अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो ¶ , ततियम्पि, भन्ते, सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचामीति –

एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नो सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासो, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं यो यो आपन्नो होति, तस्स तस्स नामं गहेत्वा कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने च तेन भिक्खुना माळकसीमायमेव ‘‘परिवासं समादियामि, वत्तं समादियामी’’ति वत्तं समादातब्बं, समादियित्वा तत्थेव सङ्घस्स आरोचेतब्बं. आरोचेन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं ¶ एकाहपरिवासं अदासि, सोहं परिवसामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं. इमञ्च अत्थं गहेत्वा याय कायचि वाचाय आरोचेतुं वट्टतियेव.

आरोचेत्वा ¶ (चूळव. अट्ठ. १०२) सचे निक्खिपितुकामो होति, ‘‘परिवासं निक्खिपामि, वत्तं निक्खिपामी’’ति निक्खिपितब्बं. एकपदेनपि चेत्थ निक्खित्तो होति परिवासो, द्वीहि पन सुनिक्खित्तोयेव. समादानेपि एसेव नयो. निक्खित्तकालतो पट्ठाय पकतत्तट्ठाने तिट्ठति. माळकतो भिक्खूसु निक्खन्तेसु एकस्सपि सन्तिके निक्खिपितुं वट्टति, माळकतो निक्खमित्वा सतिं पटिलभन्तेन सहगच्छन्तस्स सन्तिके निक्खिपितब्बं. सचे सोपि पक्कन्तो, अञ्ञस्स यस्स माळके नारोचितं, तस्स आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं. आरोचेन्तेन च अवसाने ‘‘वेदियतीति मं आयस्मा धारेतू’’ति वत्तब्बं. द्विन्नं आरोचेन्तेन ‘‘आयस्मन्ता धारेन्तू’’ति, तिण्णं आरोचेन्तेन ‘‘आयस्मन्तो धारेन्तू’’ति वत्तब्बं. सचे अप्पभिक्खुको विहारो होति, सभागा भिक्खू वसन्ति, वत्तं अनिक्खिपित्वा विहारेयेव रत्तिपरिग्गहो कातब्बो. अथ न सक्का सोधेतुं, वुत्तनयेनेव वत्तं निक्खिपित्वा पच्चूससमये एकेन भिक्खुना सद्धिं परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपतो, अपरिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपारहट्ठानतो द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वा महामग्गतो ओक्कम्म गुम्बेन वा वतिया वा पटिच्छन्नट्ठाने निसीदितब्बं, अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेन वत्तं समादियित्वा आरोचेतब्बं. आरोचेन्तेन सचे नवकतरो होति, ‘‘आवुसो’’ति वत्तब्बं. सचे वुड्ढतरो, ‘‘भन्ते’’ति वत्तब्बं. सचे अञ्ञो कोचि भिक्खु केनचिदेव करणीयेन तं ठानं आगच्छति, सचे एस तं पस्सति, सद्दं वास्स सुणाति, आरोचेतब्बं, अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदो च. अथ द्वादसहत्थं उपचारं ओक्कमित्वा अजानन्तस्सेव गच्छति, रत्तिच्छेदो होतियेव, वत्तभेदो पन नत्थि, उग्गते अरुणे वत्तं निक्खिपितब्बं. सचे सो भिक्खु केनचिदेव करणीयेन पक्कन्तो होति, यं अञ्ञं सब्बपठमं पस्सति, तस्स आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं. विहारं गन्त्वापि यं पठमं पस्सति, तस्स आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं. अयं निक्खित्तवत्तस्स परिहारो.

२३८. एवं ¶ यत्तकानि दिवसानि आपत्ति पटिच्छन्ना होति, तत्तकानि ततो अधिकतरानि वा कुक्कुच्चविनोदनत्थाय परिवसित्वा सङ्घं उपसङ्कमित्वा वत्तं समादियित्वा मानत्तं याचितब्बं. अयञ्हि वत्ते समादिन्ने एव मानत्तारहो होति निक्खित्तवत्तेन परिवुत्थत्ता. अनिक्खित्तवत्तस्स पन पुन समादानकिच्चं नत्थि. सो हि पटिच्छन्नदिवसातिक्कमेनेव मानत्तारहो होति, तस्मा तस्स मानत्तं दातब्बमेव. तं देन्तेन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं ¶ आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सोहं, भन्ते, परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचामि. अहं, भन्ते…पे… सोहं परिवुत्थपरिवासो, दुतियम्पि, भन्ते, सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचामि. अहं, भन्ते…पे… सोहं परिवुत्थपरिवासो, ततियम्पि, भन्ते, सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचामी’’ति –

एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं ¶ सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नं सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं ¶ कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने च तेन भिक्खुना माळकसीमायमेव ‘‘मानत्तं समादियामि, वत्तं समादियामी’’ति वत्तं समादातब्बं, समादियित्वा तत्थेव सङ्घस्स आरोचेतब्बं. आरोचेन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं. इमञ्च पन अत्थं गहेत्वा याय कायचि वाचाय आरोचेतुं वट्टतियेव.

आरोचेत्वा ¶ सचे निक्खिपितुकामो होति, ‘‘मानत्तं निक्खिपामि, वत्तं निक्खिपामी’’ति सङ्घमज्झे निक्खिपितब्बं. माळकतो भिक्खूसु निक्खन्तेसु एकस्सपि सन्तिके निक्खिपितुं वट्टति. माळकतो निक्खमित्वा सतिं पटिलभन्तेन सहगच्छन्तस्स सन्तिके निक्खिपितब्बं. सचे सोपि पक्कन्तो, अञ्ञस्स यस्स माळके नारोचितं, तस्स आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं. आरोचेन्तेन पन अवसाने ‘‘वेदियतीति मं आयस्मा धारेतू’’ति वत्तब्बं. द्विन्नं आरोचेन्तेन ‘‘आयस्मन्ता धारेन्तू’’ति, तिण्णं आरोचेन्तेन ‘‘आयस्मन्तो धारेन्तू’’ति वत्तब्बं. निक्खित्तकालतो पट्ठाय पकतत्तट्ठाने तिट्ठति. सचे अप्पभिक्खुको विहारो होति, सभागा भिक्खू वसन्ति, वत्तं अनिक्खिपित्वा अन्तोविहारेयेव रत्तियो गणेतब्बा. अथ न सक्का सोधेतुं, वुत्तनयेनेव वत्तं निक्खिपित्वा पच्चूससमये चतूहि पञ्चहि वा भिक्खूहि सद्धिं परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपतो, अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानतो द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वा महामग्गतो ओक्कम्म गुम्बेन वा वतिया वा पटिच्छन्नट्ठाने निसीदितब्बं, अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेन वत्तं समादियित्वा आरोचेतब्बं. सचे अञ्ञो कोचि भिक्खु केनचिदेव करणीयेन तं ठानं आगच्छति, सचे एस तं पस्सति, सद्दं वास्स सुणाति, आरोचेतब्बं. अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदो च, अथ द्वादसहत्थं उपचारं ओक्कमित्वा अजानन्तस्सेव गच्छति, रत्तिच्छेदो होति एव, वत्तभेदो ¶ पन नत्थि. आरोचितकालतो पट्ठाय एकं भिक्खुं ठपेत्वा सेसेहि सति करणीये गन्तुम्पि वट्टति, अरुणे उट्ठिते तस्स भिक्खुस्स सन्तिके वत्तं निक्खिपितब्बं. सचे सोपि केनचि कम्मेन पुरे अरुणेयेव गच्छति, अञ्ञं विहारतो निक्खन्तं वा आगन्तुकं वा यं पठमं पस्सति, तस्स सन्तिके आरोचेत्वा वत्तं निक्खिपितब्बं. अयञ्च यस्मा गणस्स आरोचेत्वा भिक्खूनञ्च अत्थिभावं सल्लक्खेत्वाव वसि, तेनस्स ऊने गणे चरणदोसो वा विप्पवासो वा न होति. सचे न कञ्चि पस्सति, विहारं गन्त्वापि यं पठमं पस्सति, तस्स आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं. अयं निक्खित्तवत्तस्स परिहारो.

२३९. एवं छारत्तं मानत्तं अखण्डं चरित्वा यत्थ सिया वीसतिगणो भिक्खुसङ्घो, तत्थ सो भिक्खु अब्भेतब्बो. अब्भेन्तेहि च पठमं ¶ अब्भानारहो कातब्बो. अयञ्हि निक्खित्तवत्तत्ता पकतत्तट्ठाने ठितो, पकतत्तस्स च अब्भानं कातुं न वट्टति, तस्मा वत्तं समादापेतब्बो, वत्ते समादिन्ने अब्भानारहो होति. तेनपि वत्तं समादियित्वा आरोचेत्वा अब्भानं याचितब्बं. अनिक्खित्तवत्तस्स पुन वत्तसमादानकिच्चं नत्थि. सो हि छारत्तातिक्कमेनेव अब्भानारहो होति, तस्मा सो अब्भेतब्बो. अब्भेन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं, भन्ते, चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचामि. अहं, भन्ते…पे… सोहं चिण्णमानत्तो दुतियम्पि, भन्ते, सङ्घं अब्भानं याचामि. अहं, भन्ते…पे… सोहं चिण्णमानत्तो ततियम्पि, भन्ते, सङ्घं अब्भानं याचामी’’ति –

एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं ¶ एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं ¶ सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अब्भानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘अब्भितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

एवं ताव एकाहप्पटिच्छन्नाय आपत्तिया पटिच्छन्नपरिवासो मानत्तदानं अब्भानञ्च वेदितब्बं. इमिनाव नयेन द्वीहादिपटिच्छन्नासुपि तदनुरूपा कम्मवाचा कातब्बा.

२४०. सचे पन अप्पटिच्छन्ना आपत्ति होति, परिवासं अदत्वा मानत्तमेव दत्वा चिण्णमानत्तो अब्भेतब्बो. कथं? मानत्तं देन्तेन ताव –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचामि. अहं, भन्ते…पे… दुतियम्पि, भन्ते, सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचामि. अहं ¶ , भन्ते…पे… ततियम्पि, भन्ते, सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं ¶ आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नं सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने च वत्तसमादानं वत्तनिक्खेपो मानत्तचरणञ्च सब्बं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं ¶ आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं.

एकस्स द्विन्नं तिण्णं वा आरोचेन्तेन पटिच्छन्नमानत्ते वुत्तनयेनेव आरोचेतब्बं. चिण्णमानत्तो च यत्थ सिया वीसतिगणो भिक्खुसङ्घो, तत्थ सो अब्भेतब्बो. अब्भेन्तेन च –

‘‘अहं ¶ , भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचामि. अहं, भन्ते…पे… सोहं चिण्णमानत्तो दुतियम्पि, भन्ते, सङ्घं अब्भानं याचामि. अहं, भन्ते…पे… सोहं चिण्णमानत्तो ततियम्पि, भन्ते, सङ्घं अब्भानं याचामी’’ति –

एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अब्भानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि ¶ एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

अब्भितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचं वत्वा अब्भेतब्बो. एवं अप्पटिच्छन्नाय आपत्तिया वुट्ठानं वेदितब्बं.

२४१. सचे ¶ कस्सचि एकापत्ति पटिच्छन्ना होति, एका अप्पटिच्छन्ना, तस्स पटिच्छन्नाय आपत्तिया परिवासं दत्वा परिवुत्थपरिवासस्स मानत्तं देन्तेन अप्पटिच्छन्नापत्तिं पटिच्छन्नापत्तिया समोधानेत्वापि दातुं वट्टति. कथं? सचे पटिच्छन्नापत्ति एकाहप्पटिच्छन्ना होति –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो, अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो ¶ आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नं सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने च वत्तसमादानादि सब्बं वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो, अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं ¶ आरोचेतब्बं.

समादिन्नमानत्तेन च अनूनं कत्वा वुत्तनयेन छारत्तं मानत्तं चरितब्बं. चिण्णमानत्तो च यत्थ सिया वीसतिगणो भिक्खुसङ्घो, तत्थ सो अब्भेतब्बो. अब्भेन्तेन च –

‘‘अहं ¶ , भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो, अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं, भन्ते, चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचामी’’ति –

एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नाञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं एकाहप्पटिच्छन्नानं एकाहपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो, अयं इत्थन्नामो ¶ भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं ¶ मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अब्भानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘अब्भितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचं कत्वा अब्भेतब्बो.

पटिच्छन्नपरिवासकथा निट्ठिता.

२४२. सुद्धन्तपरिवासो समोधानपरिवासोति द्वे अवसेसा. तत्थ (चूळव. अट्ठ. १०२) सुद्धन्तपरिवासो दुविधो चूळसुद्धन्तो महासुद्धन्तोति. दुविधोपि चेस रत्तिपरिच्छेदं सकलं वा एकच्चं वा अजानन्तस्स च अस्सरन्तस्स च तत्थ वेमतिकस्स च दातब्बो. आपत्तिपरियन्तं पन ‘‘एत्तका अहं आपत्तियो आपन्नो’’ति जानातु वा मा वा, अकारणमेतं, तत्थ यो उपसम्पदतो पट्ठाय अनुलोमक्कमेन वा आरोचितदिवसतो पट्ठाय पटिलोमक्कमेन वा ‘‘असुकञ्च असुकञ्च दिवसं वा पक्खं वा मासं वा संवच्छरं वा तव सुद्धभावं जानासी’’ति पुच्छियमानो ‘‘आम, भन्ते, जानामि, एत्तकं नाम कालं अहं सुद्धो’’ति वदति, तस्स दिन्नो सुद्धन्तपरिवासो चूळसुद्धन्तोति वुच्चति.

तं गहेत्वा परिवसन्तेन यत्तकं कालं अत्तनो सुद्धिं जानाति, तत्तकं अपनेत्वा अवसेसं मासं वा द्वेमासं वा परिवसितब्बं. सचे ‘‘मासमत्तं असुद्धोम्ही’’ति सल्लक्खेत्वा अग्गहेसि, परिवसन्तो च पुन अञ्ञं मासं सरति, तम्पि मासं परिवसितब्बमेव, पुन परिवासदानकिच्चं नत्थि. अथ ‘‘द्वेमासं असुद्धोम्ही’’ति सल्लक्खेत्वा अग्गहेसि, परिवसन्तो च ‘‘मासमत्तमेवाहं असुद्धोम्ही’’ति सन्निट्ठानं करोति, मासमेव परिवसितब्बं, पुन परिवासदानकिच्चं ¶ नत्थि. अयञ्हि सुद्धन्तपरिवासो नाम उद्धम्पि ¶ आरोहति, हेट्ठापि ओरोहति. इदमस्स लक्खणं. अञ्ञस्मिं पन आपत्तिवुट्ठाने इदं लक्खणं – यो अप्पटिच्छन्नं आपत्तिं ‘‘पटिच्छन्ना’’ति विनयकम्मं करोति, तस्सापत्ति वुट्ठाति. यो पटिच्छन्नं ‘‘अप्पटिच्छन्ना’’ति विनयकम्मं करोति, तस्स न वुट्ठाति. अचिरपटिच्छन्नं ‘‘चिरपटिच्छन्ना’’ति करोन्तस्सपि वुट्ठाति, चिरपटिच्छन्नं ‘‘अचिरपटिच्छन्ना’’ति करोन्तस्स न वुट्ठाति. एकं आपत्तिं आपज्जित्वा ‘‘सम्बहुला’’ति करोन्तस्स वुट्ठाति एकं विना सम्बहुलानं अभावतो. सम्बहुला पन आपज्जित्वा ‘‘एकं आपज्जि’’न्ति करोन्तस्स न वुट्ठाति.

यो पन यथावुत्तेन अनुलोमपटिलोमनयेन पुच्छियमानोपि रत्तिपरियन्तं न जानाति नस्सरति, वेमतिको वा होति, तस्स दिन्नो सुद्धन्तपरिवासो महासुद्धन्तोति वुच्चति. तं गहेत्वा गहितदिवसतो पट्ठाय याव उपसम्पददिवसो, ताव रत्तियो गणेत्वा परिवसितब्बं, अयं उद्धं नारोहति, हेट्ठा पन ओरोहति. तस्मा सचे परिवसन्तो रत्तिपरिच्छेदे सन्निट्ठानं करोति ‘‘मासो वा संवच्छरो वा मय्हं आपन्नस्सा’’ति, मासं वा संवच्छरं वा परिवसितब्बं.

परिवासयाचनदानलक्खणं पनेत्थ एवं वेदितब्बं – तेन भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा वुड्ढानं भिक्खूनं पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं, आपत्तिपरियन्तं न जानामि, रत्तिपरियन्तं न जानामि, आपत्तिपरियन्तं नस्सरामि, रत्तिपरियन्तं नस्सरामि, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सोहं सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचामी’’ति.

दुतियम्पि याचितब्बो. ततियम्पि याचितब्बो.

ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो ¶ आपज्जि, आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाति, आपत्तिपरियन्तं नस्सरति, रत्तिपरियन्तं नस्सरति, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं ¶ याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि, आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाति, आपत्तिपरियन्तं नस्सरति, रत्तिपरियन्तं नस्सरति, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नो सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं. सुद्धन्तपरिवासो, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं सुद्धन्तपरिवासो दातब्बो.

कम्मवाचापरियोसाने वत्तसमादानादि सब्बं वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं, आपत्तिपरियन्तं न जानामि, रत्तिपरियन्तं न जानामि, आपत्तिपरियन्तं नस्सरामि, रत्तिपरियन्तं नस्सरामि, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सोहं, भन्ते, सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं अदासि, सोहं परिवसामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति आरोचेतब्बं.

एकस्स ¶ द्विन्नं वा तिण्णं वा आरोचनं वुत्तनयमेव. परिवुत्थपरिवासस्स मानत्तं देन्तेन –

‘‘अहं ¶ , भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं, आपत्तिपरियन्तं न जानामि, रत्तिपरियन्तं न जानामि, आपत्तिपरियन्तं नस्सरामि, रत्तिपरियन्तं नस्सरामि, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सोहं, भन्ते, सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं अदासि, सोहं, भन्ते, परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मारत्तं याचामी’’ति –

एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि, आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाति, आपत्तिपरियन्तं नस्सरति, रत्तिपरियन्तं नस्सरति, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि, आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाति, आपत्तिपरियन्तं नस्सरति, रत्तिपरियन्तं नस्सरति, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नं ¶ ¶ सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने मानत्तसमादानादि सब्बं वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं, आपत्तिपरियन्तं न जानामि, रत्तिपरियन्तं न जानामि, आपत्तिपरियन्तं नस्सरामि, रत्तिपरियन्तं नस्सरामि, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सोहं सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं.

चिण्णमानत्तो च यत्थ सिया वीसतिगणो भिक्खुसङ्घो, तत्थ सो भिक्खु अब्भेतब्बो. अब्भेन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं, आपत्तिपरियन्तं न जानामि, रत्तिपरियन्तं न जानामि, आपत्तिपरियन्तं नस्सरामि, रत्तिपरियन्तं नस्सरामि, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सोहं सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं भन्ते चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचामी’’ति –

एवं ¶ तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे ¶ , भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि, आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाति, आपत्तिपरियन्तं नस्सरति, रत्तिपरियन्तं नस्सरति, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि, आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाति, आपत्तिपरियन्तं नस्सरति, रत्तिपरियन्तं नस्सरति, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं सुद्धन्तपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अब्भानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘अब्भितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचं कत्वा अब्भेतब्बो.

सुद्धन्तपरिवासकथा निट्ठिता.

२४३. समोधानपरिवासो ¶ पन तिविधो होति – ओधानसमोधानो अग्घसमोधानो मिस्सकसमोधानोति. तत्थ (चूळव. अट्ठ. १०२) ओधानसमोधानो नाम अन्तरापत्तिं आपज्जित्वा ¶ पटिच्छादेन्तस्स परिवुत्थदिवसे ओधुनित्वा मक्खेत्वा पुरिमाय आपत्तिया मूलदिवसपरिच्छेदे पच्छा आपन्नं आपत्तिं समोदहित्वा दातब्बपरिवासो वुच्चति.

अयं पनेत्थ विनिच्छयो – यो पटिच्छन्नाय आपत्तिया परिवासं गहेत्वा परिवसन्तो वा मानत्तारहो वा मानत्तं चरन्तो वा अब्भानारहो वा अनिक्खित्तवत्तो अञ्ञं आपत्तिं आपज्जित्वा पुरिमाय आपत्तिया समा वा ऊनतरा वा रत्तियो पटिच्छादेति, तस्स मूलायपटिकस्सनेन ते परिवुत्थदिवसे च मानत्तचिण्णदिवसे च सब्बे ओधुनित्वा अदिवसे कत्वा पच्छा आपन्नापत्तिं मूलआपत्तियं समोधाय परिवासो दातब्बो. तेन सचे मूलापत्ति पक्खपटिच्छन्ना, अन्तरापत्ति ऊनकपक्खपटिच्छन्ना, पुन पक्खमेव परिवासो परिवसितब्बो. अथापि अन्तरापत्ति पक्खपटिच्छन्नाव, पक्खमेव परिवसितब्बं. एतेनुपायेन याव सट्ठिवस्सपटिच्छन्ना मूलापत्ति, ताव विनिच्छयो वेदितब्बो. सट्ठिवस्सानिपि परिवसित्वा मानत्तारहो हुत्वापि हि एकदिवसं अन्तरापत्तिं पटिच्छादेत्वा पुन सट्ठिवस्सानि परिवासारहो होति. एवं मानत्तचारिकमानत्तारहकालेपि आपन्नाय आपत्तिया मूलायपटिकस्सने कते मानत्तचिण्णदिवसापि परिवासवुत्थदिवसापि सब्बे मक्खिताव होन्ति. सचे पन निक्खित्तवत्तो आपज्जति, मूलायपटिकस्सनारहो नाम न होति. कस्मा? यस्मा न सो परिवसन्तो आपन्नो, पकतत्तट्ठाने ठितो आपन्नो, तस्मा तस्सा आपत्तिया विसुं मानत्तं चरितब्बं. सचे पटिच्छन्ना होति, परिवासोपि वसितब्बो.

‘‘सचे पन अन्तरापत्ति मूलापत्तितो अतिरेकपटिच्छन्ना होति, तत्थ किं कातब्ब’’न्ति वुत्ते महासुमत्थेरो आह ‘‘अतेकिच्छो अयं पुग्गलो, अतेकिच्छो नाम आविकारापेत्वा विस्सज्जेतब्बो’’ति. महापदुमत्थेरो पनाह ‘‘कस्मा अतेकिच्छो नाम, ननु अयं समुच्चयक्खन्धको नाम बुद्धानं ठितकालसदिसो, आपत्ति नाम पटिच्छन्ना वा होतु अप्पटिच्छन्ना वा समकऊनतरअतिरेकपटिच्छन्ना वा, विनयधरस्स कम्मवाचं योजेतुं समत्थभावोयेवेत्थ पमाणं, तस्मा या अतिरेकपटिच्छन्ना ¶ होति, तं मूलापत्तिं कत्वा तत्थ इतरं समोधाय परिवासो दातब्बो’’ति. अयं ओधानसमोधानो नाम.

तं देन्तेन पठमं मूलाय पटिकस्सित्वा पच्छा परिवासो दातब्बो. सचे कोचि भिक्खु पक्खपटिच्छन्नाय आपत्तिया परिवसन्तो अन्तरा अनिक्खित्तवत्तोव पुन पञ्चाहप्पटिच्छन्नं आपत्तिं आपज्जति, तेन भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा वुड्ढानं भिक्खूनं पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो –

‘‘अहं ¶ , भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचामी’’ति.

दुतियम्पि याचितब्बो. ततियम्पि याचितब्बो.

ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं ¶ पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सना, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘पटिकस्सितो ¶ सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सना, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं मूलायपटिकस्सना कातब्बा.

एवञ्च समोधानपरिवासो दातब्बो. तेन भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमित्वा…पे… एवमस्स वचनीयो –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं, भन्ते, सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचामी’’ति.

दुतियम्पि याचितब्बो. ततियम्पि याचितब्बो.

ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं ¶ आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचति ¶ , यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नो सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासो ¶ , खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं समोधानपरिवासो दातब्बो.

कम्मवाचापरियोसाने च वत्तसमादानादि सब्बं पुब्बे वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा ¶ सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं अदासि, सोहं परिवसामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं.

परिवुत्थपरिवासस्स मानत्तं देन्तेन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो अन्तरा ¶ सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं अदासि, सोहं, भन्ते, परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचामी’’ति –

एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं ¶ मूलायपटिकस्सनं याचि, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा ¶ सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नं सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने च मानत्तसमादानादि सब्बं वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं ¶ , भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि ¶ , सोहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं.

चिण्णमानत्तं अब्भेन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं, भन्ते, चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचामी’’ति –

एवं ¶ तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं ¶ अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पञ्चाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं पञ्चाहप्पटिच्छन्नानं पुरिमासु आपत्तीसु समोधानपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अब्भानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि ¶ एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘अब्भितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

सचे ¶ मानत्तारहो वा मानत्तं चरन्तो वा अब्भानारहो वा अनिक्खित्तवत्तो अन्तरापत्तिं आपज्जित्वा पटिच्छादेति, वुत्तनयेनेव पुरिमापत्तिया अन्तरापत्तिया च दिवसपरिच्छेदं सल्लक्खेत्वा तदनुरूपाय कम्मवाचाय मूलाय पटिकस्सित्वा परिवासं दत्वा परिवुत्थपरिवासस्स मानत्तं दत्वा चिण्णमानत्तो अब्भेतब्बो. सचे पन पटिच्छन्नाय आपत्तिया परिवसन्तो अन्तरापत्तिं आपज्जित्वा न पटिच्छादेति, तस्स मूलायपटिकस्सनायेव कातब्बा, पुन परिवासदानकिच्चं नत्थि. मूलायपटिकस्सनेन पन परिवुत्थदिवसानं मक्खितत्ता पुन आदितो पट्ठाय परिवसितब्बं. परिवुत्थपरिवासस्स च मूलापत्तिया अन्तरापत्तिं समोधानेत्वा मानत्तं दातब्बं, चिण्णमानत्तो च अब्भेतब्बो. कथं? मूलायपटिकस्सनं करोन्तेन ताव सचे मूलापत्ति पक्खपटिच्छन्ना होति,

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं अन्तरासम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं ¶ मूलायपटिकस्सनं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सना, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘पटिकस्सितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सना खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

एवं मूलाय पटिकस्सितेन पुन आदितो पट्ठाय परिवसितब्बं. परिवसन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं ¶ अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं परिवसामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

आरोचेतब्बं.

परिवुत्थपरिवासस्स ¶ मानत्तं देन्तेन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं, भन्ते, परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, तं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि ¶ पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला ¶ आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, तं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नं सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने मानत्तसमादानादि सब्बं वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं ¶ ¶ अदासि, सोहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं.

चिण्णमानत्तं अब्भेन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं पक्खपटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सोहं परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अपटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं भन्ते चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, तं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं अदासि ¶ , सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि पक्खपटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं पक्खपटिच्छन्नानं पक्खपरिवासं अदासि, सो परिवसन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, तं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं सम्बहुलानं आपत्तीनं पटिच्छन्नानञ्च अप्पटिच्छन्नानञ्च छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अब्भानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘अब्भितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

इमिनाव नयेन मानत्तारहमानत्तचारिकअब्भानारहकालेसुपि अन्तरापत्तिं आपज्जित्वा अप्पटिच्छादेन्तस्स मूलायपटिकस्सनमेव कत्वा मूलापत्तिया अन्तरापत्तिं समोधानेत्वा मानत्तं दत्वा चिण्णमानत्तस्स अब्भानं कातब्बं. एत्थ पन ‘‘सोहं परिवसन्तो’’ति आगतट्ठाने ‘‘सोहं परिवुत्थपरिवासो मानत्तारहो’’ति वा ‘‘सोहं मानत्तं चरन्तो’’ति वा ‘‘सोहं चिण्णमानत्तो अब्भानारहो’’ति वा वत्तब्बं.

सचे ¶ पन अप्पटिच्छन्नाय आपत्तिया मानत्तं चरन्तो अन्तरापत्तिं आपज्जित्वा न पटिच्छादेति, सो मूलाय पटिकस्सित्वा अन्तरापत्तिया पुन मानत्तं दत्वा चिण्णमानत्तो अब्भेतब्बो. कथं? मूलायपटिकस्सनं करोन्तेन ताव –

‘‘अहं ¶ , भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अन्तरा सम्बहुलानं ¶ आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सना, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘पटिकस्सितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं ¶ मूलायपटिकस्सना खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

एवं मूलाय पटिकस्सित्वा मानत्तं देन्तेन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं, भन्ते, सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, तं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं ¶ मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं ¶ मानत्तं अदासि, सो मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, तं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नं सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने मानत्तसमादानादि सब्बं वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं ¶ चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं.

चिण्णमानत्तं ¶ अब्भेन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं अप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचिं, तं मं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सोहं सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं, भन्ते, चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो ¶ सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं याचि, तं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो मानत्तं चरन्तो अन्तरा सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि अप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलायपटिकस्सनं ¶ याचि, तं सङ्घो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं मूलाय पटिकस्सि, सो सङ्घं अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्नानं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अब्भानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘अब्भितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचं कत्वा अब्भेतब्बो.

अब्भानारहकालेपि अन्तरापत्तिं आपज्जित्वा अप्पटिच्छादेन्तस्स इमिनाव नयेन मूलायपटिकस्सना मानत्तदानं अब्भानञ्च वेदितब्बं. केवलं ¶ पनेत्थ ‘‘मानत्तं चरन्तो’’ति अवत्वा ‘‘चिण्णमानत्तो अब्भानारहो’’ति वत्तब्बं.

ओधानसमोधानपरिवासकथा निट्ठिता.

२४४. अग्घसमोधानो (चूळव. अट्ठ. १०२) नाम सम्बहुलासु आपत्तीसु या एका वा द्वे वा तिस्सो वा सम्बहुला वा आपत्तियो सब्बचिरपटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधाय तासं रत्तिपरिच्छेदवसेन अवसेसानं ऊनतरपटिच्छन्नानं आपत्तीनं परिवासो दीयति, अयं वुच्चति अग्घसमोधानो. यस्स पन सतं आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्ना, अपरम्पि सतं आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नाति एवं दसक्खत्तुं कत्वा आपत्तिसहस्सं दिवससतं पटिच्छन्नं होति, तेन किं कातब्बन्ति? सब्बा समोदहित्वा दस दिवसे परिवसितब्बं. एवं एकेनेव दसाहेन दिवससतम्पि परिवसितब्बमेव होति. वुत्तम्पि चेतं –

‘‘दससतं रत्तिसतं, आपत्तियो छादयित्वान;

दस रत्तियो वसित्वान, मुच्चेय्य पारिवासिको’’ति. (परि. ४७७);

अयं ¶ अग्घसमोधानो नाम.

तस्स आरोचनदानलक्खणं एवं वेदितब्बं – सचे कस्सचि भिक्खुनो एका आपत्ति एकाहप्पटिच्छन्ना होति, एका आपत्ति द्वीहप्पटिच्छन्ना, एका तीहपटिच्छन्ना, एका चतूहप्पटिच्छन्ना, एका पञ्चाहप्पटिच्छन्ना, एका छाहप्पटिच्छन्ना, एका सत्ताहप्पटिच्छन्ना, एका अट्ठाहप्पटिच्छन्ना, एका नवाहप्पटिच्छन्ना, एका दसाहप्पटिच्छन्ना होति, तेन भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा…पे… एवमस्स वचनीयो –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो सम्बहुला आपत्तियो द्वीहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं, भन्ते, सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचामी’’ति.

दुतियम्पि याचितब्बो. ततियम्पि याचितब्बो.

ब्यत्तेन ¶ भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं या ¶ आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नो सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासो, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने वत्तसमादानादि सब्बं वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं ¶ , भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं अदासि, सोहं परिवसामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति –

एवं आरोचेतब्बं.

परिवुत्थपरिवासस्स मानत्तं देन्तेन –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं अदासि, सोहं, भन्ते, परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं ¶ याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं ¶ , सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचति, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं देति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तस्स दानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘दिन्नं सङ्घेन इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचा कातब्बा.

कम्मवाचापरियोसाने च मानत्तसमादानादि सब्बं वुत्तनयमेव. आरोचेन्तेन पन –

‘‘अहं ¶ , भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स ¶ मे सङ्घो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं, भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति आरोचेतब्बं.

चिण्णमानत्तो अब्भेतब्बो. अब्भेन्तेन च –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सोहं सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं अदासि, सोहं परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचिं, तस्स मे सङ्घो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सोहं, भन्ते, चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि सम्बहुला आपत्तियो ¶ एकाहप्पटिच्छन्नायो…पे… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, सो सङ्घं तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं या आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासं अदासि, सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं याचि, सङ्घो इत्थन्नामस्स भिक्खुनो तासं आपत्तीनं छारत्तं मानत्तं अदासि, सो चिण्णमानत्तो सङ्घं अब्भानं याचति, सङ्घो इत्थन्नामं भिक्खुं अब्भेति, यस्सायस्मतो खमति इत्थन्नामस्स भिक्खुनो अब्भानं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि…पे….

‘‘अब्भितो सङ्घेन इत्थन्नामो भिक्खु, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति –

एवं कम्मवाचं कत्वा अब्भेतब्बो.

अग्घसमोधानपरिवासकथा निट्ठिता.

२४५. मिस्सकसमोधानो (चुळव. अट्ठ. १०२) नाम – यो नानावत्थुका आपत्तियो एकतो कत्वा दीयति. तत्रायं नयो –

‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं एकं सुक्कविस्सट्ठिं, एकं कायसंसग्गं, एकं दुट्ठुल्लवाचं, एकं अत्तकामं, एकं सञ्चरित्तं, एकं कुटिकारं, एकं विहारकारं, एकं दुट्ठदोसं, एकं अञ्ञभागियं, एकं सङ्घभेदकं, एकं सङ्घभेदानुवत्तकं, एकं दुब्बचं, एकं कुलदूसकं, सोहं, भन्ते, सङ्घं तासं आपत्तीनं समोधानपरिवासं याचामी’’ति –

तिक्खत्तुं याचापेत्वा तदनुरूपाय कम्मवाचाय परिवासो दातब्बो.

एत्थ ¶ च ‘‘सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि नानावत्थुकायो’’तिपि ‘‘सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जि’’इतिपि एवं पुब्बे वुत्तनयेन वत्थुवसेनपि ¶ गोत्तवसेनपि नामवसेनपि आपत्तिवसेनपि योजेत्वा कम्मं कातुं वट्टतियेव, तस्मा न इध विसुं कम्मवाचं योजेत्वा दस्सयिस्साम पुब्बे सब्बापत्तिसाधारणं कत्वा योजेत्वा दस्सिताय एव कम्मवाचाय नानावत्थुकाहिपि आपत्तीहि वुट्ठानसम्भवतो सायेवेत्थ कम्मवाचा अलन्ति.

मिस्सकसमोधानपरिवासकथा निट्ठिता.

२४६. सचे कोचि भिक्खु परिवसन्तो विब्भमति, सामणेरो वा होति, विब्भमन्तस्स सामणेरस्स च परिवासो न रुहति. सो चे पुन उपसम्पज्जति, तस्स तदेव पुरिमं परिवासदानं, यो परिवासो दिन्नो, सुदिन्नो, यो परिवुत्थो, सुपरिवुत्थो, अवसेसो परिवसितब्बो. सचेपि मानत्तारहो मानत्तं चरन्तो अब्भानारहो वा विब्भमति, सामणेरो वा होति, सो चे पुन उपसम्पज्जति, तस्स तदेव पुरिमं परिवासदानं, यो परिवासो दिन्नो, सुदिन्नो, यो परिवुत्थो, सुपरिवुत्थो, यं मानत्तं दिन्नं, सुदिन्नं, यं मानत्तं चिण्णं, तं सुचिण्णं, सो भिक्खु अब्भेतब्बो.

सचे कोचि भिक्खु परिवसन्तो उम्मत्तको होति खित्तचित्तो वेदनाट्टो, उम्मत्तकस्स खित्तचित्तस्स वेदनाट्टस्स च परिवासो न रुहति. सो चे पुन अनुम्मत्तको होति अखित्तचित्तो अवेदनाट्टो, तदेव पुरिमं परिवासदानं, यो परिवासो दिन्नो, सुदिन्नो, यो परिवुत्थो, सुपरिवुत्थो, अवसेसो परिवसितब्बो. मानत्तारहादीसुपि एसेव नयो.

सचे कोचि परिवसन्तो उक्खित्तको होति, उक्खित्तकस्स परिवासो न रुहति. सचे पुन ओसारीयति, तस्स तदेव पुरिमं परिवासदानं, यो परिवासो दिन्नो, सुदिन्नो, यो परिवुत्थो, सुपरिवुत्थो, अवसेसो परिवसितब्बो. मानत्तारहादीसुपि एसेव नयो.

सचे कस्सचि भिक्खुनो इत्थिलिङ्गं पातुभवति, तस्स सायेव उपज्झा, सायेव उपसम्पदा, पुन उपज्झा न गहेतब्बा, उपसम्पदा च न कातब्बा, भिक्खुउपसम्पदतो पभुति याव वस्सगणना, सायेव वस्सगणना ¶ , न इतो पट्ठाय वस्सगणना कातब्बा. अप्पतिरूपं दानिस्सा भिक्खूनं मज्झे वसितुं, तस्मा भिक्खुनुपस्सयं गन्त्वा भिक्खुनीहि सद्धिं वसितब्बं. या देसनागामिनियो वा वुट्ठानगामिनियो वा आपत्तियो भिक्खूनं भिक्खुनीहि ¶ साधारणा, तासं भिक्खुनीहि कातब्बं, विनयकम्ममेव भिक्खुनीनं सन्तिके कातब्बं. या पन भिक्खूनं भिक्खुनीहि असाधारणा सुक्कविस्सट्ठिआदिका आपत्तियो, ताहि आपत्तीहि अनापत्ति, लिङ्गे परिवत्ते ता आपत्तियो वुट्ठिताव होन्ति, पुन पकतिलिङ्गे उप्पन्नेपि ताहि आपत्तीहि तस्स अनापत्तियेव. भिक्खुनिया पुरिसलिङ्गे पातुभूतेपि एसेव नयो. वुत्तञ्चेतं –

‘‘तेन खो पन समयेन अञ्ञतरस्स भिक्खुनो इत्थिलिङ्गं पातुभूतं होति. भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं. अनुजानामि भिक्खवे तंयेव उपज्झं, तंयेव उपसम्पदं, तानियेव वस्सानि भिक्खुनीहि सङ्गमितुं, या आपत्तियो भिक्खूनं भिक्खुनीहि साधारणा, ता आपत्तियो भिक्खुनीनं सन्तिके वुट्ठातुं. या आपत्तियो भिक्खूनं भिक्खुनीहि असाधारणा, ताहि आपत्तीहि अनापत्ति.

‘‘तेन खो पन समयेन अञ्ञतरिस्सा भिक्खुनिया पुरिसलिङ्गं पातुभूतं होति. भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं. अनुजानामि भिक्खवे तंयेव उपज्झं, तंयेव उपसम्पदं, तानियेव वस्सानि भिक्खूहि सङ्गमितुं, या आपत्तियो भिक्खुनीनं भिक्खूहि साधारणा, ता आपत्तियो भिक्खूनं सन्तिके वुट्ठातुं. या आपत्तियो भिक्खुनीनं भिक्खूहि असाधारणा, ताहि आपत्तीहि अनापत्ती’’ति (पारा. ६९).

२४७. अयं पनेत्थ पाळिमुत्तकविनिच्छयो (पारा. अट्ठ. १.६९) – इमेसु द्वीसु लिङ्गेसु पुरिसलिङ्गं उत्तमं, इत्थिलिङ्गं हीनं, तस्मा पुरिसलिङ्गं बलवअकुसलेन अन्तरधायति, इत्थिलिङ्गं दुब्बलकुसलेन पतिट्ठाति. इत्थिलिङ्गं पन अन्तरधायन्तं दुब्बलअकुसलेन अन्तरधायति, पुरिसलिङ्गं बलवकुसलेन पतिट्ठाति. एवं उभयम्पि अकुसलेन अन्तरधायति, कुसलेन पटिलब्भति.

तत्थ ¶ सचे द्विन्नं भिक्खूनं एकतो सज्झायं वा धम्मसाकच्छं वा कत्वा एकागारे निपज्जित्वा निद्दं ओक्कन्तानं एकस्स इत्थिलिङ्गं पातुभवति, उभिन्नम्पि सहसेय्यापत्ति होति. सो चे पटिबुज्झित्वा अत्तनो विप्पकारं दिस्वा दुक्खी दुम्मनो रत्तिभागेयेव इतरस्स आरोचेय्य, तेन समस्सासेतब्बो ‘‘होतु मा चिन्तयित्थ, वट्टस्सेवेसो दोसो, सम्मासम्बुद्धेन द्वारं दिन्नं, भिक्खु वा होतु भिक्खुनी वा, अनावटो धम्मो, अवारितो सग्गमग्गो’’ति. समस्सासेत्वा एवं वत्तब्बं ‘‘तुम्हेहि भिक्खुनुपस्सयं गन्तुं वट्टति, अत्थि पन ते काचि सन्दिट्ठा ¶ भिक्खुनियो’’ति. सचस्सा होन्ति तादिसा भिक्खुनियो, ‘‘अत्थी’’ति, नो चे होन्ति, ‘‘नत्थी’’ति वत्वा सो भिक्खु वत्तब्बो ‘‘मम सङ्गहं करोथ, इदानि मं पठमं भिक्खुनुपस्सयं नेथा’’ति. तेन भिक्खुना तं गहेत्वा तस्सा वा सन्दिट्ठानं अत्तनो वा सन्दिट्ठानं भिक्खुनीनं सन्तिकं गन्तब्बं. गच्छन्तेन च न एककेन गन्तब्बं, चतूहि पञ्चहि भिक्खूहि सद्धिं जोतिकञ्च कत्तरदण्डकञ्च गहेत्वा संविदहनं परिमोचेत्वा ‘‘मयं असुकं नाम ठानं गच्छामा’’ति गन्तब्बं. सचे बहिगामे दूरे विहारो होति, अन्तरामग्गे गामन्तरनदीपाररत्तिविप्पवासगणओहीयनापत्तीहि अनापत्ति. भिक्खुनुपस्सयं गन्त्वा ता भिक्खुनियो वत्तब्बा ‘‘असुकं नाम भिक्खुं जानाथा’’ति? ‘‘आम, अय्या’’ति. तस्स इत्थिलिङ्गं पातुभूतं, सङ्गहं दानिस्सा करोथाति. ता चे ‘‘साधु अय्या, इदानि मयम्पि सज्झायिस्साम, धम्मं सोस्साम, गच्छथ तुम्हे’’ति वत्वा सङ्गहं करोन्ति, आराधिका च होन्ति सङ्गाहिका लज्जिनियो, ता कोपेत्वा अञ्ञत्थ न गन्तब्बं. गच्छति चे, गामन्तरनदीपाररत्तिविप्पवासगणओहीयनापत्तीहि न मुच्चति.

सचे पन लज्जिनियो होन्ति, न सङ्गाहिकायो, अञ्ञत्थ गन्तुं लब्भति. सचेपि अलज्जिनियो होन्ति, सङ्गहं पन करोन्ति, तापि परिच्चजित्वा अञ्ञत्थ गन्तुं लब्भति. सचे लज्जिनियो च सङ्गाहिका च, ञातिका न होन्ति, आसन्नगामे पन अञ्ञा ञातिका होन्ति पटिजग्गनिका, तासम्पि सन्तिकं गन्तुं वट्टतीति वदन्ति. गन्त्वा सचे भिक्खुभावेपि निस्सयपटिपन्नो, पतिरूपाय भिक्खुनिया सन्तिके निस्सयो गहेतब्बो, मातिका वा विनयो वा उग्गहितो सुग्गहितो, पुन उग्गण्हनकारणं नत्थि. सचे भिक्खुभावेपि परिसावचरो, तस्स सन्तिकेयेव उपसम्पन्ना ¶ सूपसम्पन्ना, अञ्ञस्स सन्तिके निस्सयो गहेतब्बो. पुब्बे तं निस्साय वसन्तेहिपि अञ्ञस्स सन्तिके निस्सयो गहेतब्बो. परिपुण्णवस्ससामणेरेनपि अञ्ञस्स सन्तिके उपज्झा गहेतब्बा.

यं पनस्स भिक्खुभावे अधिट्ठितं तिचीवरञ्च पत्तो च, तं अधिट्ठानं विजहति, पुन अधिट्ठातब्बं. सङ्कच्चिका च उदकसाटिका च गहेतब्बा. यं अतिरेकचीवरं वा अतिरेकपत्तो वा विनयकम्मं कत्वा ठपितो होति, तम्पि सब्बं विनयकम्मं विजहति, पुन कातब्बं. पटिग्गहिततेलमधुफाणितादीनिपि पटिग्गहणं विजहन्ति. सचे पटिग्गहणतो सत्तमे दिवसे लिङ्गं परिवत्तति, पुन पटिग्गहेत्वा सत्ताहं वट्टति. यं पन भिक्खुकाले अञ्ञस्स भिक्खुनो सन्तकं पटिग्गहितं, तं पटिग्गहणं न विजहति. यम्पि उभिन्नं साधारणं अविभजित्वा ¶ ठपितं, तं पकतत्तो रक्खति. यं पन विभत्तं एतस्सेव सन्तकं, तं पटिग्गहणं विजहति. वुत्तञ्चेतं परिवारे –

‘‘तेलं मधु फाणितञ्चापि सप्पिं, सामं गहेत्वा निक्खिपेय्य;

अवीतिवत्ते सत्ताहे, सति पच्चये परिभुञ्जन्तस्स आपत्ति;

पञ्हा मेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति. (परि. ४८०);

इदञ्हि लिङ्गपरिवत्तनं सन्धाय वुत्तं. पटिग्गहणं नाम लिङ्गपरिवत्तनेन, कालकिरियाय, सिक्खापच्चक्खानेन, हीनायावत्तनेन, अनुपसम्पन्नस्स दानेन, अनपेक्खविस्सज्जनेन, अच्छिन्दित्वा गहणेन च विजहति. तस्मा सचेपि हरीतकखण्डम्पि पटिग्गहेत्वा ठपितमत्थि, सब्बमस्स पटिग्गहणं विजहति. भिक्खुविहारे पन यं किञ्चिस्सा सन्तकं पटिग्गहेत्वा वा अप्पटिग्गहेत्वा वा ठपितं, सब्बस्स साव इस्सरा, आहरापेत्वा गहेतब्बं. यं पनेत्थ थावरं तस्सा सन्तकं सेनासनं वा उपरोपका वा, ते यस्सिच्छति, तस्स दातब्बा. तेरससु सम्मुतीसु या भिक्खुकाले लद्धा सम्मुति, सब्बा पटिप्पस्सम्भति, पुरिमिकाय सेनासनग्गाहो पटिप्पस्सम्भति. सचे पच्छिमिकाय सेनासने गहिते लिङ्गं परिवत्तति, भिक्खुसङ्घो चस्सा उप्पन्नलाभं दातुकामो होति, अपलोकेत्वा दातब्बो.

सचे भिक्खुनीहि साधारणाय पटिच्छन्नाय आपत्तिया परिवसन्तस्स लिङ्गं परिवत्तति, पुन पक्खमानत्तमेव दातब्बं. सचे मानत्तं चरन्तस्स परिवत्तति ¶ , पुन पक्खमानत्तमेव दातब्बं. सचे चिण्णमानत्तस्स परिवत्तति, भिक्खुनीहि अब्भानकम्मं कातब्बं. सचे अकुसलविपाके परिक्खीणे पक्खमानत्तकाले पुनदेव लिङ्गं परिवत्तति, छारत्तं मानत्तमेव दातब्बं. सचे चिण्णे पक्खमानत्ते परिवत्तति, भिक्खूहि अब्भानकम्मं कातब्बन्ति.

भिक्खुनिया लिङ्गपरिवत्तनेपि वुत्तनयेनेव सब्बो विनिच्छयो वेदितब्बो. अयं पन विसेसो – सचे भिक्खुनिकाले आपन्ना सञ्चरित्तापत्ति पटिच्छन्ना होति, परिवासदानं नत्थि, छारत्तं मानत्तमेव दातब्बं. सचे पक्खमानत्तं चरन्तिया लिङ्गं परिवत्तति, न तेनत्थो, छारत्तं मानत्तमेव दातब्बं. सचे चिण्णमानत्ताय परिवत्तति, पुन मानत्तं अदत्वा भिक्खूहि अब्भेतब्बो. अथ भिक्खूहि मानत्ते अदिन्ने पुन लिङ्गं परिवत्तति, भिक्खुनीहि पक्खमानत्तमेव दातब्बं. अथ छारत्तं मानत्तं चरन्तस्स पुन परिवत्तति, पक्खमानत्तमेव दातब्बं. चिण्णमानत्तस्स पन लिङ्गपरिवत्ते जाते भिक्खुनीहि अब्भानकम्मं कातब्बं. पुन परिवत्ते ¶ च लिङ्गे भिक्खुनिभावे ठितायपि या आपत्तियो पुब्बे पटिप्पस्सद्धा, ता सुप्पटिप्पस्सद्धा एवाति.

२४८. इतो परं पारिवासिकादीनं वत्तं दस्सयिस्साम – पारिवासिकेन (चूळव. अट्ठ. ७६) भिक्खुना उपज्झायेन हुत्वा न उपसम्पादेतब्बं, वत्तं निक्खिपित्वा पन उपसम्पादेतुं वट्टति. आचरियेन हुत्वापि कम्मवाचा न सावेतब्बा, अञ्ञस्मिं असति वत्तं निक्खिपित्वा सावेतुं वट्टति. आगन्तुकानं निस्सयो न दातब्बो. येहिपि पकतियाव निस्सयो गहितो, ते वत्तब्बा ‘‘अहं विनयकम्मं करोमि, असुकत्थेरस्स नाम सन्तिके निस्सयं गण्हथ, मय्हं वत्तं मा करोथ, मा मं गामप्पवेसनं आपुच्छथा’’ति. सचे एवं वुत्तेपि करोन्तियेव, वारितकालतो पट्ठाय करोन्तेसुपि अनापत्ति. अञ्ञो सामणेरोपि न गहेतब्बो, उपज्झं दत्वा गहितसामणेरोपि वत्तब्बो ‘‘अहं विनयकम्मं करोमि, मय्हं वत्तं मा करोथ, मा मं गामप्पवेसनं आपुच्छथा’’ति. सचे एवं वुत्तेपि करोन्तियेव, वारितकालतो पट्ठाय करोन्तेसुपि अनापत्ति. न भिक्खुनोवादकसम्मुति सादितब्बा, सम्मतेनपि भिक्खुनियो न ओवदितब्बा, तस्मा भिक्खुसङ्घस्स वत्तब्बं ‘‘भन्ते, अहं विनयकम्मं करोमि, भिक्खुनोवादकं ¶ जानाथा’’ति. पटिबलस्स वा भिक्खुस्स भारो कातब्बो. आगता भिक्खुनियो ‘‘सङ्घस्स सन्तिकं गच्छथ, सङ्घो वो ओवाददायकं जानिस्सती’’ति वा ‘‘अहं विनयकम्मं करोमि, असुकभिक्खुस्स नाम सन्तिकं गच्छथ, सो वो ओवादं दस्सती’’ति वा वत्तब्बा.

याय आपत्तिया सङ्घेन परिवासो दिन्नो होति, सा आपत्ति न आपज्जितब्बा, अञ्ञा वा तादिसिका ततो वा पापिट्ठतरा, कम्मं न गरहितब्बं, कम्मिका न गरहितब्बा, न पकतत्तस्स भिक्खुनो उपोसथो ठपेतब्बो, न पवारणा ठपेतब्बा, पलिबोधत्थाय वा पक्कोसनत्थाय वा सवचनीयं न कातब्बं. पलिबोधत्थाय हि करोन्तो ‘‘अहं आयस्मन्तं इमस्मिं वत्थुस्मिं सवचनीयं करोमि, इमम्हा आवासा परम्पि मा पक्कम, याव न तं अधिकरणं वूपसन्तं होती’’ति एवं करोति, पक्कोसनत्थाय करोन्तो ‘‘अहं तं सवचनीयं करोमि, एहि मया सद्धिं विनयधरानं सम्मुखीभावं गच्छाही’’ति एवं करोति, तदुभयम्पि न कातब्बं. विहारे जेट्ठकट्ठानं न कातब्बं, पातिमोक्खुद्देसकेन वा धम्मज्झेसकेन वा न भवितब्बं, नपि तेरससु सम्मुतीसु एकसम्मुतिवसेनपि इस्सरियकम्मं कातब्बं, ‘‘करोतु मे आयस्मा ओकासं, अहं तं वत्तुकामो’’ति एवं पकतत्तस्स ओकासो न कारेतब्बो, वत्थुना वा आपत्तिया वा न चोदेतब्बो, ‘‘अयं ते दोसो’’ति न सारेतब्बो, भिक्खूहि अञ्ञमञ्ञं योजेत्वा ¶ कलहो न कारेतब्बो, सङ्घत्थेरेन हुत्वा पकतत्तस्स भिक्खुनो पुरतो न गन्तब्बं न निसीदितब्बं, द्वादसहत्थं उपचारं मुञ्चित्वा एककेनेव गन्तब्बञ्चेव निसीदितब्बञ्च, यो होति सङ्घस्स आसनपरियन्तो सेय्यापरियन्तो विहारपरियन्तो, सो तस्स दातब्बो.

तत्थ आसनपरियन्तो नाम भत्तग्गादीसु सङ्घनवकासनं, स्वस्स दातब्बो, तत्थ निसीदितब्बं. सेय्यापरियन्तो नाम सेय्यानं परियन्तो सब्बलामकं मञ्चपीठं. अयञ्हि वस्सग्गेन अत्तनो पत्तट्ठाने सेय्यं गहेतुं न लभति, सब्बभिक्खूहि विचिनित्वा गहितावसेसा मङ्गुलगूथभरिता वेत्तलतादिविनद्धा लामकसेय्यावस्स दातब्बा. यथा च सेय्या, एवं वसनआवासोपि वस्सग्गेन अत्तनो पत्तट्ठाने तस्स न वट्टति, सब्बभिक्खूहि विचिनित्वा गहितावसेसा पन रजोहतभूमि जतुकमूसिकभरिता ¶ पण्णसाला अस्स दातब्बा. सचे पकतत्ता सब्बे रुक्खमूलिका अब्भोकासिका च होन्ति, छन्नं न उपेन्ति, सब्बेपि एतेहि विस्सट्ठावासा नाम होन्ति, तेसु यं इच्छति, तं लभति.

वस्सूपनायिकदिवसे पच्चयं एकपस्से ठत्वा वस्सग्गेन गण्हितुं लभति, सेनासनं न लभति, निबद्धवस्सावासिकं सेनासनं गण्हितु कामेन वत्तं निक्खिपित्वा गहेतब्बं. ञातिपवारितट्ठाने ‘‘एत्तके भिक्खू गहेत्वा आगच्छथा’’ति निमन्तितेन ‘‘भन्ते, असुकं नाम कुलं भिक्खू निमन्तेसि, एथ, तत्थ गच्छामा’’ति एवं संविधाय भिक्खूनं पुरेसमणेन वा पच्छासमणेन वा हुत्वा कुलानि न उपसङ्कमितब्बानि, ‘‘भन्ते, असुकस्मिं नाम गामे मनुस्सा भिक्खूनं आगमनं इच्छन्ति, साधु वतस्स, सचे तेसं सङ्गहं करेय्याथा’’ति एवं पनस्स विनयपरियायेन कथेतुं वट्टति. आगतागतानं आरोचेतुं हरायमानेन आरञ्ञिकधुतङ्गं न समादातब्बं. येनपि पकतिया समादिन्नं, तेन दुतियं भिक्खुं गहेत्वा अरञ्ञे अरुणं उट्ठापेतब्बं, न एककेन वत्थब्बं. तथा भत्तग्गादीसु आसनपरियन्ते निसज्जाय हरायमानेन पिण्डपातिकधुतङ्गम्पि न समादातब्बं. यो पन पकतियाव पिण्डपातिको, तस्स पटिसेधो नत्थि, न च तप्पच्चया पिण्डपातो नीहरापेतब्बो ‘‘मा मं जानिंसू’’ति. नीहटभत्तो हुत्वा विहारेयेव निसीदित्वा भुञ्जन्तो ‘‘रत्तियो गणयिस्सामि, गच्छतो मे भिक्खुं दिस्वा अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो सिया’’ति इमिना कारणेन पिण्डपातो न नीहरापेतब्बो, ‘‘मा मं एकभिक्खुपि जानातू’’ति च इमिना अज्झासयेन विहारे सामणेरेहि पचापेत्वा भुञ्जितुम्पि न लभति, गामं पिण्डाय पविसितब्बमेव. गिलानस्स पन नवकम्मआचरियुपज्झायकिच्चादिपसुतस्स वा विहारेयेव अच्छितुं वट्टति.

सचेपि ¶ गामे अनेकसता भिक्खू विचरन्ति, न सक्का होति आरोचेतुं, गामकावासं गन्त्वा सभागट्ठाने वसितुं वट्टति. यस्मा ‘‘पारिवासिकेन, भिक्खवे, भिक्खुना आगन्तुकेन आरोचेतब्बं, आगन्तुकस्स आरोचेतब्बं, उपोसथे आरोचेतब्बं, पवारणाय आरोचेतब्बं, सचे गिलानो होति, दूतेनपि आरोचेतब्ब’’न्ति (चूळव. ७६) वुत्तं ¶ , तस्मा कञ्चि विहारं गतेन आगन्तुकेन तत्थ भिक्खूनं आरोचेतब्बं. सचे सब्बे एकट्ठाने ठिते पस्सति, एकट्ठाने ठितेनेव आरोचेतब्बं. अथ रुक्खमूलादीसु विसुं ठिता होन्ति, तत्थ तत्थ गन्त्वा आरोचेतब्बं, सञ्चिच्च अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो च होति, वत्तभेदे च दुक्कटं. अथ विचिनन्तो एकच्चे न पस्सति, रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेदे दुक्कटं.

आगन्तुकस्सपि अत्तनो वसनविहारं आगतस्स एकस्स वा बहूनं वा वुत्तनयेनेव आरोचेतब्बं, रत्तिच्छेदवत्तभेदापि चेत्थ वुत्तनयेनेव वेदितब्बा. सचे आगन्तुका मुहुत्तं विस्समित्वा वा अविस्समित्वा एव वा विहारमज्झेन गच्छन्ति, तेसम्पि आरोचेतब्बं. सचे तस्स अजानन्तस्सेव गच्छन्ति, अयञ्च गतकाले जानाति, गन्त्वा आरोचेतब्बं, सम्पापुणितुं वा सावेतुं वा असक्कोन्तस्स रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेदे दुक्कटं. येपि अन्तोविहारं अप्पविसित्वा उपचारसीमं ओक्कमित्वा गच्छन्ति, अयञ्च नेसं छत्तसद्दं वा उक्कासितसद्दं वा खिपितसद्दं वा सुत्वा आगन्तुकभावं जानाति, गन्त्वा आरोचेतब्बं, गतकाले जानन्तेनपि अनुबन्धित्वा आरोचेतब्बमेव, सम्पापुणितुं असक्कोन्तस्स रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेदे दुक्कटं. योपि रत्तिं आगन्त्वा रत्तिंयेव गच्छति, सोपिस्स रत्तिच्छेदं करोति, अञ्ञातत्ता पन वत्तभेदे दुक्कटं नत्थि. सचे अजानित्वाव अब्भानं करोति, अकतमेव होतीति कुरुन्दियं वुत्तं, तस्मा अधिका रत्तियो गहेत्वा कातब्बं. अयं अपण्णकपटिपदा.

नदीआदीसु नावाय गच्छन्तम्पि परतीरे ठितम्पि आकासे गच्छन्तम्पि पब्बततलअरञ्ञादीसु दूरे ठितम्पि भिक्खुं दिस्वा सचे ‘‘भिक्खू’’ति ववत्थानं अत्थि, नावादीहि गन्त्वा वा महासद्दं कत्वा वा वेगेन अनुबन्धित्वा वा आरोचेतब्बं, अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदे दुक्कटञ्च. सचे वायमन्तोपि सम्पापुणितुं वा सावेतुं वा न सक्कोति, रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेदे दुक्कटं. सङ्घसेनाभयत्थेरो पन विसयाविसयेन कथेति ‘‘विसये किर अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदे दुक्कटञ्च होति, अविसये पन उभयम्पि नत्थी’’ति. करवीकतिस्सत्थेरो ‘‘समणो अयन्ति ववत्थानमेव पमाणं. सचेपि अविसयो होति, वत्तभेदे दुक्कटमेव नत्थि, रत्तिच्छेदो पन होतियेवा’’ति आह.

उपोसथदिवसे ¶ ¶ ‘‘उपोसथं सम्पापुणिस्सामा’’ति आगन्तुका भिक्खू आगच्छन्ति, इद्धिया गच्छन्तापि उपोसथभावं ञत्वा ओतरित्वा उपोसथं करोन्ति, तस्मा आगन्तुकसोधनत्थं उपोसथदिवसेपि आरोचेतब्बं. पवारणायपि एसेव नयो. गन्तुं असमत्थेन गिलानेन भिक्खुं पेसेत्वा आरोचापेतब्बं, अनुपसम्पन्नं पेसेतुं न वट्टति.

न पारिवासिकेन भिक्खुना सभिक्खुका आवासा वा अनावासा वा अभिक्खुको नानासंवासकेहि वा सभिक्खुको आवासो वा अनावासो वा गन्तब्बो अञ्ञत्र पकतत्तेन अञ्ञत्र अन्तराया. यत्थ हि एकोपि भिक्खु नत्थि, तत्थ न वसितब्बं. न हि तत्थ वुत्थरत्तियो गणनूपिका होन्ति. दसविधे अन्तराये पन सचेपि रत्तियो गणनूपिका न होन्ति, अन्तरायतो परिमुच्चनत्थाय गन्तब्बमेव. तेन वुत्तं ‘‘अञ्ञत्र अन्तराया’’ति. नानासंवासकेहि सद्धिं विनयकम्मं कातुं न वट्टति, तेसं अनारोचनेपि रत्तिच्छेदो नत्थि, अभिक्खुकावाससदिसमेव होति. तेन वुत्तं ‘‘नानासंवासकेहि वा सभिक्खुको’’ति.

न पारिवासिकेन भिक्खुना पकतत्तेन भिक्खुना सद्धिं एकच्छन्ने आवासे वा अनावासे वा वत्थब्बं. तत्थ आवासो नाम वसनत्थाय कतसेनासनं. अनावासो नाम चेतियघरं बोधिघरं सम्मुञ्जनीअट्टको दारुअट्टको पानीयमाळो वच्चकुटि द्वारकोट्ठकोति एवमादि. ‘‘एतेसु यत्थ कत्थचि एकच्छन्ने छदनतो उदकपतनट्ठानपरिच्छिन्ने ओकासे उक्खित्तकोव वसितुं न लभति, पारिवासिको पन अन्तोआवासेयेव न लभती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. महाअट्ठकथायं अविसेसेन ‘‘उदकपातेन वारित’’न्ति वुत्तं. कुरुन्दियं पन ‘‘एतेसु एत्तकेसु पञ्चवण्णच्छदनबद्धट्ठानेसु पारिवासिकस्स च उक्खित्तकस्स च पकतत्तेन सद्धिं उदकपातेन वारित’’न्ति वुत्तं. तस्मा नानूपचारेपि एकच्छन्ने न वट्टति. सचे पनेत्थ तदहुपसम्पन्नेपि पकतत्ते पठमं पविसित्वा निपन्नेपि सट्ठिवस्सिकोपि पारिवासिको पच्छा पविसित्वा जानन्तो निपज्जति, रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदे दुक्कटञ्च, अजानन्तस्स रत्तिच्छेदोव, न वत्तभेदे दुक्कटं. सचे पन तस्मिं निसिन्ने पच्छा पकतत्तो ¶ पविसित्वा निपज्जति, पारिवासिको च जानाति, रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदे दुक्कटञ्च. नो चे जानाति, रत्तिच्छेदोव, न वत्तभेदे दुक्कटं.

पारिवासिकेन भिक्खुना पकतत्तं भिक्खुं तदहुपसम्पन्नम्पि दिस्वा आसना वुट्ठातब्बं, वुट्ठाय च ‘‘अहं इमिना सुखनिसिन्नो वुट्ठापितो’’ति परम्मुखेनपि न गन्तब्बं, ‘‘इदं आचरिय आसनं, एत्थ निसीदथा’’ति एवं पकतत्तो भिक्खु आसनेन निमन्तेतब्बोयेव. नवकेन ¶ पन ‘‘महाथेरं ओबद्धं करोमी’’ति पारिवासिकत्थेरस्स सन्तिकं न गन्तब्बं. पारिवासिकेन पकतत्तेन भिक्खुना सद्धिं न एकासने निसीदितब्बं, न नीचे आसने निसिन्ने उच्चे आसने निसीदितब्बं, न छमायं निसिन्ने आसने निसीदितब्बं, द्वादसहत्थं पन उपचारं मुञ्चित्वा निसीदितुं वट्टति. पारिवासिकेन भिक्खुना पकतत्तेन सद्धिं न एकचङ्कमे चङ्कमितब्बं, न नीचे चङ्कमे चङ्कमन्ते उच्चे चङ्कमे चङ्कमितब्बं, न छमायं चङ्कमन्ते चङ्कमे चङ्कमितब्बं. एत्थ पन अकतपरिच्छेदाय भूमिया चङ्कमन्ते परिच्छेदं कत्वा वालुकं आकिरित्वा आलम्बनं योजेत्वा कतचङ्कमे नीचेपि न चङ्कमितब्बं, को पन वादो इट्ठकचयेन सम्पन्ने वेदिकापरिक्खित्ते. सचे पन पाकारपरिक्खित्तो होति, द्वारकोट्ठकयुत्तो पब्बतन्तरवनन्तरगुम्बन्तरेसु वा सुप्पटिच्छन्नो, तादिसे चङ्कमे चङ्कमितुं वट्टति, अप्पटिच्छन्नेपि उपचारं मुञ्चित्वा वट्टति.

पारिवासिकेन भिक्खुना पारिवासिकवुड्ढतरेन भिक्खुना सद्धिं मूलायपटिकस्सनारहेन मानत्तारहेन मानत्तचारिकेन अब्भानारहेन भिक्खुना सद्धिं न एकच्छन्ने आवासे वा अनावासे वा वत्थब्बं. एत्थ पन सचे वुड्ढतरे पारिवासिके पठमं निपन्ने इतरो जानन्तो पच्छा निपज्जति, रत्तिच्छेदो चस्स होति, वत्तभेदे च दुक्कटं. वुड्ढतरस्स पन रत्तिच्छेदोव, न वत्तभेदे दुक्कटं. अजानित्वा निपज्जति, द्विन्नम्पि वत्तभेदो नत्थि, रत्तिच्छेदो पन होति. अथ नवकपारिवासिके पठमं निपन्ने वुड्ढतरो पच्छा निपज्जति, नवको च जानाति, रत्ति चस्स छिज्जति, वत्तभेदे च दुक्कटं होति. वुड्ढतरस्स रत्तिच्छेदोव, न वत्तभेदो. नो चे जानाति, द्विन्नम्पि वत्तभेदो नत्थि, रत्तिच्छेदो पन होति. सचे अपच्छापुरिमं निपज्जन्ति, वुड्ढतरस्स रत्तिच्छेदोव, इतरस्स वत्तभेदोपीति कुरुन्दियं वुत्तं.

द्वे ¶ पारिवासिका समवस्सा, एको पठमं निपन्नो, एको जानन्तोव पच्छा निपज्जति, रत्ति चस्स छिज्जति, वत्तभेदे च दुक्कटं. पठमं निपन्नस्स रत्तिच्छेदोव, न वत्तभेदो. सचे पच्छा निपज्जन्तोपि न जानाति, द्विन्नम्पि वत्तभेदो नत्थि, रत्तिच्छेदो पन होति. सचे द्वेपि अपच्छापुरिमं निपज्जन्ति, द्विन्नम्पि रत्तिच्छेदोयेव, न वत्तभेदो. सचे हि द्वे पारिवासिका एकतो वसेय्युं, ते अञ्ञमञ्ञस्स अज्झाचारं ञत्वा अगारवा वा विप्पटिसारिनो वा हुत्वा तं वा आपत्तिं आपज्जेय्युं ततो पापिट्ठतरं वा, विब्भमेय्युं वा, तस्मा नेसं सहसेय्या सब्बपकारेन पटिक्खित्ता. मूलायपटिकस्सनारहादयो चेत्थ पारिवासिकानं पकतत्तट्ठाने ठिताति वेदितब्बा. तस्मा पारिवासिकेन भिक्खुना मूलायपटिकस्सनारहेन ¶ मानत्तारहेन मानत्तचारिकेन अब्भानारहेन भिक्खुना सद्धिं न एकासने निसीदितब्बं, न नीचे आसने निसिन्ने उच्चे आसने निसीदितब्बं, न छमाय निसिन्ने आसने निसीदितब्बं, न एकचङ्कमे चङ्कमितब्बं, न नीचे चङ्कमे चङ्कमन्ते उच्चे चङ्कमे चङ्कमितब्बं, न छमाय चङ्कमन्ते चङ्कमे चङ्कमितब्बं.

‘‘न, भिक्खवे, पारिवासिकेन भिक्खुना सादितब्बं पकतत्तानं भिक्खूनं अभिवादनं पच्चुट्ठानं अञ्जलिकम्मं सामीचिकम्मं आसनाभिहारो सेय्याभिहारो पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं पत्तचीवरपटिग्गहणं नहाने पिट्ठिपरिकम्मं, यो सादियेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ७५) वचनतो पकतत्तानं भिक्खूनं ठपेत्वा नवकतरं पारिवासिकं अवसेसानं अन्तमसो मूलायपटिकस्सनारहादीनम्पि अभिवादनादिं सादियन्तस्स दुक्कटं, सद्धिविहारिकानम्पि सादियन्तस्स दुक्कटमेव. तस्मा ते वत्तब्बा ‘‘अहं विनयकम्मं करोमि, मय्हं वत्तं मा करोथ, मा मं गामप्पवेसनं आपुच्छथा’’ति. सचे सद्धापब्बजिता कुलपुत्ता ‘‘तुम्हे, भन्ते, तुम्हाकं विनयकम्मं करोथा’’ति वत्वा वत्तं करोन्ति, गामप्पवेसनम्पि आपुच्छन्तियेव, वारितकालतो पट्ठाय अनापत्ति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पारिवासिकानं भिक्खूनं मिथू यथावुड्ढं अभिवादनं पच्चुट्ठानं अञ्जलिकम्मं सामीचिकम्मं आसनाभिहारं सेय्याभिहारं पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं पत्तचीवरपटिग्गहणं नहाने पिट्ठिपरिकम्म’’न्ति ¶ (चूळव. ७५) वचनतो पन पारिवासिकानं भिक्खूनं अञ्ञमञ्ञं यो यो वुड्ढो, तेन तेन नवकतरस्स अभिवादनादिं सादितुं वट्टति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पारिवासिकानं भिक्खूनं पञ्च यथावुड्ढं उपोसथं पवारणं वस्सिकसाटिकं ओणोजनं भत्त’’न्ति (चूळव. ७५) वचनतो इमानि उपोसथादीनि पञ्च पकतत्तेहिपि सद्धिं वुड्ढपटिपाटिया कातुं वट्टति, तस्मा (चूळव. अट्ठ. ७५) पातिमोक्खे उद्दिस्समाने हत्थपासे निसीदितुं वट्टति. महापच्चरियं पन ‘‘पाळिया अनिसीदित्वा पाळिं विहाय हत्थपासं अमुञ्चन्तेन निसीदितब्ब’’न्ति वुत्तं. पारिसुद्धिउपोसथे करियमाने सङ्घनवकट्ठाने निसीदित्वा तत्थेव निसिन्नेन अत्तनो पाळिया पारिसुद्धिउपोसथो कातब्बो. पवारणायपि सङ्घनवकट्ठाने निसीदित्वा तत्थेव निसिन्नेन अत्तनो पाळिया पवारेतब्बं. सङ्घेन घण्टिं पहरित्वा भाजियमानं वस्सिकसाटिकम्पि अत्तनो पत्तट्ठाने गहेतुं वट्टति.

ओणोजनन्ति ¶ विस्सज्जनं वुच्चति. सचे हि पारिवासिकस्स द्वे तीणि उद्देसभत्तादीनि पापुणन्ति, अञ्ञा चस्स पुग्गलिकभत्तपच्चासा होति, तानि पटिपाटिया गहेत्वा ‘‘भन्ते, हेट्ठा गाहेथ, अज्ज मय्हं भत्तपच्चासा अत्थि, स्वेव गण्हिस्सामी’’ति वत्वा विस्सज्जेतब्बानि. एवं तानि पुनदिवसेसु गण्हितुं लभति. ‘‘पुनदिवसे सब्बपठमं तस्स दातब्ब’’न्ति कुरुन्दियं वुत्तं. यदि पन न गण्हाति न विस्सज्जेति, पुनदिवसे न लभति. इदं ओणोजनं नाम पारिवासिकस्सेव ओदिस्स अनुञ्ञातं. कस्मा? तस्स हि सङ्घनवकट्ठाने निसिन्नस्स भत्तग्गे यागुखज्जकादीनि पापुणन्ति वा न वा, तस्मा ‘‘सो भिक्खाहारेन मा किलमित्था’’ति इदमस्स सङ्गहकरणत्थाय ओदिस्स अनुञ्ञातं.

भत्तन्ति आगतागतेहि वुड्ढपटिपाटिया गहेत्वा गन्तब्बं विहारे सङ्घस्स चतुस्सालभत्तं. एतं यथावुड्ढं लभति, पाळिया पन गन्तुं वा ठातुं वा न लभति, तस्मा पाळितो ओसक्कित्वा हत्थपासे ठितेन हत्थं पसारेत्वा यथा सेनो निपतित्वा गण्हाति, एवं गण्हितब्बं. आरामिकसमणुद्देसेहि आहरापेतुं न लभति. सचे सयमेव आहरन्ति, वट्टति. रञ्ञो महापेळभत्तेपि एसेव नयो. चतुस्सालभत्ते पन सचे ओणोजनं कत्तुकामो होति, अत्तनो अत्थाय उक्खित्ते ¶ पिण्डे ‘‘अज्ज मे भत्तं अत्थि, स्वेव गण्हिस्सामी’’ति वत्तब्बं. ‘‘पुनदिवसे द्वे पिण्डे लभती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. उद्देसभत्तादीनिपि पाळितो ओसक्कित्वाव गहेतब्बानि, यत्थ पन निसीदापेत्वा परिविसन्ति, तत्थ सामणेरानं जेट्ठकेन, भिक्खूनं सङ्घनवकेन हुत्वा निसीदितब्बं. इदं पारिवासिकवत्तं.

मूलायपटिकस्सनारहानं मानत्तारहानं मानत्तचारिकानं अब्भानारहानञ्च इदमेव वत्तन्ति वेदितब्बं. मानत्तचारिकस्स वत्ते पन ‘‘देवसिकं आरोचेतब्ब’’न्ति विसेसो. रत्तिच्छेदेसु च ‘‘तयो खो, उपालि, पारिवासिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा, सहवासो विप्पवासो अनारोचना’’ति (चूळव. ८३) वचनतो य्वायं ‘‘पकतत्तेन भिक्खुना सद्धिं एकच्छन्ने’’तिआदिना नयेन वुत्तो सहवासो, यो च एकस्सेव वासो, या चायं आगन्तुकादीनं अनारोचना, एतेसु तीसु एकेनपि कारणेन पारिवासिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदो होति.

मानत्तचारिकस्स पन ‘‘चत्तारो खो, उपालि, मानत्तचारिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा, सहवासो, विप्पवासो, अनारोचना, ऊने गणे चरण’’न्ति वचनतो इमेसु चतूसु कारणेसु एकेनपि ¶ रत्तिच्छेदो होति. गणोति चेत्थ चत्तारो वा अतिरेका वा. तस्मा सचेपि तीहि भिक्खूहि सद्धिं वसति, रत्तिच्छेदो होतियेव.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

गरुकापत्तिवुट्ठानविनिच्छयकथा समत्ता.

३३. कम्माकम्मविनिच्छयकथा

२४९. कम्माकम्मन्ति ¶ एत्थ (परि. ४८२-४८४) पन कम्मानि चत्तारि – अपलोकनकम्मं ञत्तिकम्मं ञत्तिदुतियकम्मं ञत्तिचतुत्थकम्मन्ति. इमानि चत्तारि कम्मानि कतिहाकारेहि विपज्जन्ति? पञ्चहाकारेहि विपज्जन्ति – वत्थुतो वा ञत्तितो वा अनुस्सावनतो वा सीमतो वा परिसतो वा.

कथं ¶ वत्थुतो कम्मानि विपज्जन्ति? सम्मुखाकरणीयं कम्मं असम्मुखा करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. पटिपुच्छाकरणीयं कम्मं अपटिपुच्छा करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. पटिञ्ञाय करणीयं कम्मं अपटिञ्ञाय करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. सतिविनयारहस्स अमूळ्हविनयं देति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. अमूळ्हविनयारहस्स तस्स पापियसिककम्मं करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. तस्स पापियसिककम्मारहस्स तज्जनीयकम्मं करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. तज्जनीयकम्मारहस्स नियस्सकम्मं करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. नियस्सकम्मारहस्स पब्बाजनीयकम्मं करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. पब्बाजनीयकम्मारहस्स पटिसारणीयकम्मं करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. पटिसारणीयकम्मारहस्स उक्खेपनीयकम्मं करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. उक्खेपनीयकम्मारहस्स परिवासं देति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. परिवासारहस्स मूलाय पटिकस्सति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. मूलायपटिकस्सनारहस्स मानत्तं देति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. मानत्तारहं अब्भेति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. अब्भानारहं उपसम्पादेति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. अनुपोसथे उपोसथं करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. अपवारणाय पवारेति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. पण्डकं उपसम्पादेति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. थेय्यसंवासकं, तित्थियपक्कन्तकं, तिरच्छानगतं, मातुघातकं, पितुघातकं, अरहन्तघातकं, भिक्खुनिदूसकं, सङ्घभेदकं, लोहितुप्पादकं, उभतोब्यञ्जनकं, ऊनवीसतिवस्सं पुग्गलं उपसम्पादेति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं. एवं वत्थुतो कम्मानि विपज्जन्ति.

कथं ञत्तितो कम्मानि विपज्जन्ति? पञ्चहाकारेहि ञत्तितो कम्मानि विपज्जन्ति – वत्थुं न परामसति, सङ्घं न परामसति, पुग्गलं न परामसति, ञत्तिं न परामसति, पच्छा वा ञत्तिं ठपेति. इमेहि पञ्चहाकारेहि ञत्तितो कम्मानि विपज्जन्ति.

कथं ¶ अनुस्सावनतो कम्मानि विपज्जन्ति? पञ्चहाकारेहि अनुस्सावनतो कम्मानि विपज्जन्ति – वत्थुं न परामसति, सङ्घं न परामसति, पुग्गलं न परामसति, सावनं हापेति, अकाले वा सावेति. इमेहि पञ्चहाकारेहि अनुस्सावनतो कम्मानि विपज्जन्ति.

कथं सीमतो कम्मानि विपज्जन्ति? एकादसहि आकारेहि सीमतो कम्मानि विपज्जन्ति – अतिखुद्दकं सीमं सम्मन्नति, अतिमहतिं सीमं सम्मन्नति, खण्डनिमित्तं सीमं सम्मन्नति, छायानिमित्तं सीमं सम्मन्नति, अनिमित्तं सीमं ¶ सम्मन्नति, बहिसीमे ठितो सीमं सम्मन्नति, नदिया सीमं सम्मन्नति, समुद्दे सीमं सम्मन्नति, जातस्सरे सीमं सम्मन्नति, सीमाय सीमं सम्भिन्दति, सीमाय सीमं अज्झोत्थरति. इमेहि एकादसहि आकारेहि सीमतो कम्मानि विपज्जन्ति.

कथं परिसतो कम्मानि विपज्जन्ति? द्वादसहि आकारेहि परिसतो कम्मानि विपज्जन्ति – चतुवग्गकरणीये कम्मे यावतिका भिक्खू कम्मप्पत्ता ते अनागता होन्ति, छन्दारहानं छन्दो अनाहटो होति, सम्मुखीभूता पटिक्कोसन्ति, चतुवग्गकरणे कम्मे यावतिका भिक्खू कम्मप्पत्ता, ते आगता होन्ति, छन्दारहानं छन्दो अनाहटो होति, सम्मुखीभूता पटिक्कोसन्ति, चतुवग्गकरणे कम्मे यावतिका भिक्खू कम्मप्पत्ता, ते आगता होन्ति, छन्दारहानं छन्दो आहटो होति, सम्मुखीभूता पटिक्कोसन्ति.

पञ्चवग्गकरणे कम्मे…पे… दसवग्गकरणे कम्मे…पे… वीसतिवग्गकरणे कम्मे यावतिका भिक्खू कम्मप्पत्ता, ते अनागता होन्ति, छन्दारहानं छन्दो अनाहटो होति, सम्मुखीभूता पटिक्कोसन्ति, वीसतिवग्गकरणे कम्मे यावतिका भिक्खू कम्मप्पत्ता, ते आगता होन्ति, छन्दारहानं छन्दो अनाहटो होति, सम्मुखीभूता पटिक्कोसन्ति, वीसतिवग्गकरणे कम्मे यावतिका भिक्खू कम्मप्पत्ता, ते आगता होन्ति, छन्दारहानं छन्दो आहटो होति, सम्मुखीभूता पटिक्कोसन्ति. इमेहि द्वादसहि आकारेहि परिसतो कम्मानि विपज्जन्ति.

चतुवग्गकरणे कम्मे चत्तारो भिक्खू पकतत्ता कम्मप्पत्ता, अवसेसा पकतत्ता छन्दारहा. यस्स सङ्घो कम्मं करोति, सो नेव कम्मप्पत्तो नापि छन्दारहो, अपिच कम्मारहो. पञ्चवग्गकरणे कम्मे पञ्च भिक्खू पकतत्ता कम्मप्पत्ता, अवसेसा पकतत्ता छन्दारहा. यस्स सङ्घो कम्मं करोति, सो नेव कम्मप्पत्तो नापि छन्दारहो, अपिच कम्मारहो ¶ . दसवग्गकरणे कम्मे दस भिक्खू पकतत्ता कम्मप्पत्ता, अवसेसा पकतत्ता छन्दारहा. यस्स सङ्घो कम्मं करोति, सो नेव कम्मप्पत्तो नापि छन्दारहो, अपिच कम्मारहो. वीसतिवग्गकरणे कम्मे वीसति भिक्खू पकतत्ता कम्मप्पत्ता, अवसेसा ¶ पकतत्ता छन्दारहा. यस्स सङ्घो कम्मं करोति, सो नेव कम्मप्पत्तो नापि छन्दारहो, अपिच कम्मारहो.

२५०. अपलोकनकम्मं कति ठानानि गच्छति? ञत्तिकम्मं, ञत्तिदुतियकम्मं, ञत्तिचतुत्थकम्मं कति ठानानि गच्छति? अपलोकनकम्मं पञ्च ठानानि गच्छति. ञत्तिकम्मं नव ठानानि गच्छति. ञत्तिदुतियकम्मं सत्त ठानानि गच्छति. ञत्तिचतुत्थकम्मं सत्त ठानानि गच्छति.

अपलोकनकम्मं कतमानि पञ्च ठानानि गच्छति? ओसारणं निस्सारणं भण्डुकम्मं ब्रह्मदण्डं कम्मलक्खणञ्ञेव पञ्चमं. अपलोकनकम्मं इमानि पञ्च ठानानि गच्छति.

ञत्तिकम्मं कतमानि नव ठानानि गच्छति? ओसारणं निस्सारणं उपोसथं पवारणं सम्मुतिं दानं पटिग्गहणं पच्चुक्कड्ढनं कम्मलक्खणञ्ञेव नवमं. ञत्तिकम्मं इमानि नव ठानानि गच्छति.

ञत्तिदुतियकम्मं कतमानि सत्त ठानानि गच्छति? ओसारणं निस्सारणं सम्मुतिं दानं उद्धरणं देसनं कम्मलक्खणञ्ञेव सत्तमं. ञत्तिदुतियकम्मं इमानि सत्त ठानानि गच्छति.

ञत्तिचतुत्थकम्मं कतमानि सत्त ठानानि गच्छति? ओसारणं निस्सारणं सम्मुतिं दानं निग्गहं समनुभासनं कम्मलक्खणञ्ञेव सत्तमं. ञत्तिचतुत्थकम्मं इमानि सत्त ठानानि गच्छति. अयं ताव पाळिनयो.

२५१. अयं पनेत्थ आदितो पट्ठाय विनिच्छयकथा (परि. अट्ठ. ४८२) – अपलोकनकम्मं नाम सीमट्ठकसङ्घं सोधेत्वा छन्दारहानं छन्दं आहरित्वा समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया तिक्खत्तुं सावेत्वा कत्तब्बकम्मं. ञत्तिकम्मं नाम वुत्तनयेनेव समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया एकाय ञत्तिया कत्तब्बकम्मं. ञत्तिदुतियकम्मं नाम वुत्तनयेनेव समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया एकाय ञत्तिया एकाय च अनुस्सावनायाति एवं ञत्तिदुतियाय अनुस्सावनाय ¶ कत्तब्बकम्मं. ञत्तिचतुत्थकम्मं नाम वुत्तनयेनेव समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया एकाय ञत्तिया तीहि च अनुस्सावनाहीति एवं ञत्तिचतुत्थाहि तीहि अनुस्सावनाहि कत्तब्बकम्मं.

तत्र ¶ अपलोकनकम्मं अपलोकेत्वाव कातब्बं, ञत्तिकम्मादिवसेन न कातब्बं. ञत्तिकम्मम्पि एकं ञत्तिं ठपेत्वाव कातब्बं, अपलोकनकम्मादिवसेन न कातब्बं. ञत्तिदुतियकम्मं पन अपलोकेत्वा कातब्बम्पि अकातब्बम्पि अत्थि. तत्थ सीमासम्मुति सीमासमूहनं कथिनदानं कथिनुद्धारो कुटिवत्थुदेसना विहारवत्थुदेसनाति इमानि छकम्मानि गरुकानि अपलोकेत्वा कातुं न वट्टति, ञत्तिदुतियकम्मवाचं सावेत्वाव कातब्बानि. अवसेसा तेरस सम्मुतियो सेनासनग्गाहकमतकचीवरदानादिसम्मुतियो चाति एतानि लहुककम्मानि, अपलोकेत्वापि कातुं वट्टन्ति, ञत्तिकम्मञत्तिचतुत्थकम्मवसेन पन न कातब्बमेव. ‘‘ञत्तिचतुत्थकम्मवसेन कयिरमानं दळ्हतरं होति, तस्मा कातब्ब’’न्ति एकच्चे वदन्ति. एवं पन सति कम्मसङ्करो होति, तस्मा न कातब्बन्ति पटिक्खित्तमेव. सचे पन अक्खरपरिहीनं वा पदपरिहीनं वा दुरुत्तपदं वा होति, तस्स सोधनत्थं पुनप्पुनं वत्तुं वट्टति. इदं अकुप्पकम्मस्स दळ्हीकम्मं होति, कुप्पकम्मे कम्मं हुत्वा तिट्ठति. ञत्तिचतुत्थकम्मं ञत्तिञ्च तिस्सो च कम्मवाचायो सावेत्वाव कातब्बं, अपलोकनकम्मादिवसेन न कातब्बं.

सम्मुखाकरणीयं कम्मं असम्मुखा करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मन्ति एत्थ पन अत्थि कम्मं सम्मुखाकरणीयं, अत्थि कम्मं असम्मुखाकरणीयं. तत्थ असम्मुखाकरणीयं नाम दूतेनूपसम्पदा, पत्तनिक्कुज्जनं, पत्तुक्कुज्जनं, उम्मत्तकस्स भिक्खुनो उम्मत्तकसम्मुति, सेक्खानं कुलानं सेक्खसम्मुति, छन्नस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डो, देवदत्तस्स पकासनीयकम्मं, अपसादनीयं दस्सेन्तस्स भिक्खुनो भिक्खुनिसङ्घेन कातब्बं अवन्दियकम्मन्ति अट्ठविधं होति. इदं अट्ठविधम्पि कम्मं असम्मुखा कतं सुकतं होति अकुप्पं, सेसानि सब्बकम्मानि सम्मुखा एव कातब्बानि. सङ्घसम्मुखता धम्मसम्मुखता विनयसम्मुखता पुग्गलसम्मुखताति इमं चतुब्बिधं सम्मुखाविनयं उपनेत्वाव कातब्बानि. एवं कतानि हि सुकतानि होन्ति, एवं अकतानि पनेतानि इमं सम्मुखाविनयसङ्खातं वत्थुं विना कतत्ता वत्थुविपन्नानि नाम होन्ति. तेन वुत्तं ‘‘सम्मुखाकरणीयं कम्मं असम्मुखा करोति, वत्थुविपन्नं अधम्मकम्म’’न्ति. पटिपुच्छाकरणीयादीसुपि पटिपुच्छादिकरणमेव वत्थु, तं वत्थुं विना कतत्ता तेसम्पि वत्थुविपन्नता वेदितब्बा. अपिच ऊनवीसतिवस्सं वा अन्तिमवत्थुं अज्झापन्नपुब्बं वा एकादससु ¶ ¶ वा अभब्बपुग्गलेसु अञ्ञतरं उपसम्पादेन्तस्सपि वत्थुविपन्नं अधम्मकम्मं होति. अयं वत्थुतो कम्मविपत्तियं विनिच्छयो.

ञत्तितो विपत्तियं पन वत्थुं न परामसतीति यस्स उपसम्पदादिकम्मं करोति, तं न परामसति, तस्स नामं न गण्हाति. ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं धम्मरक्खितो आयस्मतो बुद्धरक्खितस्स उपसम्पदापेक्खो’’ति वत्तब्बे ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, आयस्मतो बुद्धरक्खितस्स उपसम्पदापेक्खो’’ति वदति. एवं वत्थुं न परामसति.

सङ्घं न परामसतीति सङ्घस्स नामं न गण्हाति. ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं धम्मरक्खितो’’ति वत्तब्बे ‘‘सुणातु मे, भन्ते, अयं धम्मरक्खितो’’ति वदति. एवं सङ्घं न परामसति.

पुग्गलं न परामसतीति यो उपसम्पदापेक्खस्स उपज्झायो, तं न परामसति, तस्स नामं न गण्हाति. ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं धम्मरक्खितो आयस्मतो बुद्धरक्खितस्स उपसम्पदापेक्खो’’ति वत्तब्बे ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं धम्मरक्खितो उपसम्पदापेक्खो’’ति वदति. एवं पुग्गलं न परामसति.

ञत्तिं न परामसतीति सब्बेन सब्बं ञत्तिं न परामसति, ञत्तिदुतियकम्मे ञत्तिं अट्ठपेत्वा द्विक्खत्तुं कम्मवाचाय एव अनुस्सावनकम्मं करोति, ञत्तिचतुत्थकम्मेपि ञत्तिं अट्ठपेत्वा चतुक्खत्तुं कम्मवाचाय एव अनुस्सावनकम्मं करोति. एवं ञत्तिं न परामसति.

पच्छा वा ञत्तिं ठपेतीति पठमं कम्मवाचाय अनुस्सावनकम्मं कत्वा ‘‘एसा ञत्ती’’ति वत्वा ‘‘खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति वदति. एवं पच्छा ञत्तिं ठपेति. इति इमेहि पञ्चहाकारेहि ञत्तितो कम्मानि विपज्जन्ति.

अनुस्सावनतो विपत्तियं पन वत्थुआदीनि ताव वुत्तनयेनेव वेदितब्बानि. एवं पन नेसं अपरामसनं होति – ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो’’ति पठमानुस्सावनाय वा ‘‘दुतियम्पि एतमत्थं वदामि…पे… ततियम्पि एतमत्थं वदामि. सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो’’ति दुतियततियानुस्सावनासु वा ‘‘अयं धम्मरक्खितो आयस्मतो बुद्धरक्खितस्स उपसम्पदापेक्खो’’ति वत्तब्बे ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, आयस्मतो बुद्धरक्खितस्सा’’ति वदन्तो ¶ वत्थुं न परामसति नाम. ‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, अयं धम्मरक्खितो’’ति वत्तब्बे ‘‘सुणातु मे, भन्ते, अयं धम्मरक्खितो’’ति वदन्तो सङ्घं न परामसति नाम. ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं धम्मरक्खितो आयस्मतो बुद्धरक्खितस्सा’’ति वत्तब्बे ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं धम्मरक्खितो उपसम्पदापेक्खो’’ति वदन्तो पुग्गलं न परामसति नाम.

सावनं हापेतीति सब्बेन सब्बं कम्मवाचाय अनुस्सावनं न करोति, ञत्तिदुतियकम्मे द्विक्खत्तुं ञत्तिमेव ठपेति, ञत्तिचतुत्थकम्मे चतुक्खत्तुं ञत्तिमेव ठपेति. एवं सावनं हापेति. योपि ञत्तिदुतियकम्मे एकं ञत्तिं ठपेत्वा एकं कम्मवाचं अनुस्सावेन्तो अक्खरं वा छड्डेति, पदं वा दुरुत्तं करोति, अयम्पि सावनं हापेतियेव. ञत्तिचतुत्थकम्मे पन एकं ञत्तिं ठपेत्वा सकिमेव वा द्विक्खत्तुं वा कम्मवाचाय अनुस्सावनं करोन्तोपि अक्खरं वा पदं वा छड्डेन्तोपि दुरुत्तं करोन्तोपि अनुस्सावनं हापेतियेवाति वेदितब्बो.

२५२. ‘‘दुरुत्तं करोती’’ति एत्थ पन अयं विनिच्छयो. यो हि अञ्ञस्मिं अक्खरे वत्तब्बे अञ्ञं वदति, अयं दुरुत्तं करोति नाम. तस्मा कम्मवाचं करोन्तेन भिक्खुना य्वायं –

‘‘सिथिलं धनितञ्च दीघरस्सं, गरुकं लहुकञ्च निग्गहितं;

सम्बन्धं ववत्थितं विमुत्तं, दसधा ब्यञ्जनबुद्धिया पभेदो’’ति. –

वुत्तो, अयं सुट्ठु उपलक्खेतब्बो. एत्थ हि सिथिलं नाम पञ्चसु वग्गेसु पठमततियं. धनितं नाम तेस्वेव दुतियचतुत्थं. दीघन्ति दीघेन कालेन वत्तब्बआकारादि. रस्सन्ति ततो उपड्ढकालेन वत्तब्बअकारादि. गरुकन्ति दीघमेव, यं वा ‘‘आयस्मतो बुद्धरक्खितत्थेरस्स यस्स नक्खमती’’ति एवं संयोगपरं कत्वा वुच्चति. लहुकन्ति रस्समेव, यं वा ‘‘आयस्मतो बुद्धरक्खितत्थेरस्स यस्स न खमती’’ति एवं असंयोगपरं कत्वा वुच्चति. निग्गहितन्ति यं करणानि निग्गहेत्वा अविस्सज्जेत्वा अविवटेन मुखेन सानुनासिकं कत्वा वत्तब्बं. सम्बन्धन्ति यं परपदेन सम्बन्धित्वा ‘‘तुण्हिस्सा’’ति वा ‘‘तुण्हस्सा’’ति वा वुच्चति. ववत्थितन्ति यं परपदेन असम्बन्धं कत्वा विच्छिन्दित्वा ‘‘तुण्ही अस्सा’’ति वा ‘‘तुण्ह अस्सा’’ति वा वुच्चति. विमुत्तन्ति यं करणानि अनिग्गहेत्वा विस्सज्जेत्वा विवटेन मुखेन अनुनासिकं अकत्वा वुच्चति.

तत्थ ¶ ¶ ‘‘सुणातु मे’’ति वत्तब्बे त-कारस्स थ-कारं कत्वा ‘‘सुणाथु मे’’ति वचनं सिथिलस्स धनितकरणं नाम, तथा ‘‘पत्तकल्लं एसा ञत्ती’’ति वत्तब्बे ‘‘पत्थकल्लं एसा ञत्थी’’तिआदिवचनं. ‘‘भन्ते सङ्घो’’ति वत्तब्बे भ-कारघ-कारानं ब-कारग-कारे कत्वा ‘‘बन्ते संगो’’ति वचनं धनितस्स सिथिलकरणं नाम. ‘‘सुणातु मे’’ति विवटेन मुखेन वत्तब्बे पन ‘‘सुणंतु मे’’ति वा ‘‘एसा ञत्ती’’ति वत्तब्बे ‘‘एसं ञत्ती’’ति वा अविवटेन मुखेन अननुनासिकं कत्वा वचनं विमुत्तस्स निग्गहितवचनं नाम. ‘‘पत्तकल्ल’’न्ति अविवटेन मुखेन अनुनासिकं कत्वा वत्तब्बे ‘‘पत्तकल्ला’’ति विवटेन मुखेन अनुनासिकं अकत्वा वचनं निग्गहितस्स विमुत्तवचनं नाम. इति सिथिले कत्तब्बे धनितं, धनिते कत्तब्बे सिथिलं, विमुत्ते कत्तब्बे निग्गहितं, निग्गहिते कत्तब्बे विमुत्तन्ति इमानि चत्तारि ब्यञ्जनानि अन्तोकम्मवाचाय कम्मं दूसेन्ति. एवं वदन्तो हि अञ्ञस्मिं अक्खरे वत्तब्बे अञ्ञं वदति, दुरुत्तं करोतीति वुच्चति.

इतरेसु पन दीघरस्सादीसु छसु ब्यञ्जनेसु दीघट्ठाने दीघमेव, रस्सट्ठाने रस्समेवाति एवं यथाठाने तं तदेव अक्खरं भासन्तेन अनुक्कमागतं पवेणिं अविनासेन्तेन कम्मवाचा कातब्बा. सचे पन एवं अकत्वा दीघे वत्तब्बे रस्सं, रस्से वा वत्तब्बे दीघं वदति, तथा गरुके वत्तब्बे लहुकं, लहुके वा वत्तब्बे गरुकं वदति, सम्बन्धे वा पन वत्तब्बे ववत्थितं, ववत्थिते वा वत्तब्बे सम्बन्धं वदति, एवं वुत्तेपि कम्मवाचा न कुप्पति. इमानि हि छ ब्यञ्जनानि कम्मं न कोपेन्ति. यं पन सुत्तन्तिकत्थेरा ‘‘द-कारो त-कारमापज्जति, त-कारो द-कारमापज्जति, च-कारो ज-कारमापज्जति, ज-कारो च-कारमापज्जति, य-कारो क-कारमापज्जति, क-कारो य-कारमापज्जति, तस्मा द-कारादीसु वत्तब्बेसु त-कारादिवचनं न विरुज्झती’’ति वदन्ति, तं कम्मवाचं पत्वा न वट्टति. तस्मा विनयधरेन नेव द-कारो त-कारो कातब्बो…पे… न क-कारो य-कारो. यथापाळिया निरुत्तिं सोधेत्वा दसविधाय ब्यञ्जननिरुत्तिया वुत्तदोसे परिहरन्तेन कम्मवाचा कातब्बा. इतरथा हि सावनं हापेति नाम.

अकाले वा सावेतीति सावनाय अकाले अनोकासे ञत्तिं अट्ठपेत्वा पठमंयेव अनुस्सावनकम्मं कत्वा पच्छा ञत्तिं ठपेति. इति इमेहि पञ्चहाकारेहि अनुस्सावनतो कम्मानि विपज्जन्ति.

२५३. सीमतो ¶ विपत्तियं पन अतिखुद्दकसीमा नाम या एकवीसति भिक्खू न गण्हाति ¶ . कुरुन्दियं पन ‘‘यत्थ एकवीसति भिक्खू निसीदितुं न सक्कोन्ती’’ति वुत्तं. तस्मा या एवरूपा सीमा, अयं सम्मतापि असम्मता गामखेत्तसदिसाव होति, तत्थ कतं कम्मं कुप्पति. एस नयो सेससीमासुपि. एत्थ पन अतिमहती नाम या केसग्गमत्तेनपि तियोजनं अतिक्कमित्वा सम्मता होति. खण्डनिमित्ता नाम अघटितनिमित्ता वुच्चति. पुरत्थिमाय दिसाय निमित्तं कित्तेत्वा अनुक्कमेनेव दक्खिणाय पच्छिमाय उत्तराय दिसाय कित्तेत्वा पुन पुरत्थिमाय दिसाय पुब्बकित्तितं निमित्तं पटिकित्तेत्वा ठपेतुं वट्टति, एवं अखण्डनिमित्ता होति. सचे पन अनुक्कमेन आहरित्वा उत्तराय दिसाय निमित्तं कित्तेत्वा तत्थेव ठपेति, खण्डनिमित्ता होति. अपरापि खण्डनिमित्ता नाम या अनिमित्तुपगं तचसाररुक्खं वा खाणुकं वा पंसुपुञ्जं वा वालुकपुञ्जं वा अञ्ञतरं अन्तरा एकं निमित्तं कत्वा सम्मता होति. छायानिमित्ता नाम या पब्बतच्छायादीनं यं किञ्चि छायं निमित्तं कत्वा सम्मता होति. अनिमित्ता नाम या सब्बेन सब्बं निमित्तानि अकित्तेत्वा सम्मता होति. बहिसीमे ठितो सीमं सम्मन्नति नाम निमित्तानि कित्तेत्वा निमित्तानं बहि ठितो सम्मन्नति. नदिया समुद्दे जातस्सरे सीमं सम्मन्नतीति एतेसु नदीआदीसु यं सम्मन्नति, सा एवं सम्मतापि ‘‘सब्बा, भिक्खवे, नदी असीमा, सब्बो समुद्दो असीमो, सब्बो जातस्सरो असीमो’’ति (महाव. १४७) वचनतो असम्मताव होति. सीमाय सीमं सम्भिन्दतीति अत्तनो सीमाय परेसं सीमं सम्भिन्दति. सीमाय सीमं अज्झोत्थरतीति अत्तनो सीमाय परेसं सीमं अज्झोत्थरति. तत्थ यथा सम्भेदो च अज्झोत्थरणञ्च होति, तं सब्बं सीमाकथायं वुत्तमेव. इति इमा एकादसपि सीमा असीमा गामखेत्तसदिसा एव, तासु निसीदित्वा कतं कम्मं कुप्पति. तेन वुत्तं ‘‘इमेहि एकादसहि आकारेहि सीमतो कम्मानि विपज्जन्ती’’ति.

परिसतो कम्मविपत्तियं पन किञ्चि अनुत्तानं नाम नत्थि. यम्पि तत्थ कम्मप्पत्तछन्दारहलक्खणं वत्तब्बं सिया, तम्पि परतो ‘‘चत्तारो भिक्खू पकतत्ता कम्मप्पत्ता’’तिआदिना नयेन वुत्तमेव. तत्थ पकतत्ता कम्मप्पत्ताति चतुवग्गकरणे कम्मे चत्तारो पकतत्ता अनुक्खित्ता अनिस्सारिता ¶ परिसुद्धसीला चत्तारो भिक्खू कम्मप्पत्ता कम्मस्स अरहा अनुच्छविका सामिनो. न तेहि विना तं कम्मं करीयति, न तेसं छन्दो वा पारिसुद्धि वा एति, अवसेसा पन सचेपि सहस्समत्ता होन्ति, सचे समानसंवासका सब्बे छन्दारहाव होन्ति, छन्दपारिसुद्धिं दत्वा आगच्छन्तु वा मा वा, कम्मं पन तिट्ठति. यस्स पन सङ्घो परिवासादिकम्मं करोति, सो नेव कम्मप्पत्तो नापि छन्दारहो, अपिच यस्मा ¶ तं पुग्गलं वत्थुं कत्वा सङ्घो कम्मं करोति, तस्मा कम्मारहोति वुच्चति. सेसकम्मेसुपि एसेव नयो.

२५४. अपलोकनकम्मं कतमानि पञ्च ठानानि गच्छति, ओसारणं निस्सारणं भण्डुकम्मं ब्रह्मदण्डं कम्मलक्खणञ्ञेव पञ्चमन्ति एत्थ ‘‘ओसारणं निस्सारण’’न्ति पदसिलिट्ठतायेतं वुत्तं, पठमं पन निस्सारणा होति, पच्छा ओसारणा. तत्थ या सा कण्टकस्स सामणेरस्स दण्डकम्मनासना, सा निस्सारणाति वेदितब्बा. तस्मा एतरहि सचेपि सामणेरो बुद्धस्स वा धम्मस्स वा सङ्घस्स वा अवण्णं भणति, अकप्पियं ‘‘कप्पिय’’न्ति दीपेति, मिच्छादिट्ठिको होति, अन्तग्गाहिकाय दिट्ठिया समन्नागतो, सो यावततियं निवारेत्वा तं लद्धिं विस्सज्जापेतब्बो. नो चे विस्सज्जेति, सङ्घं सन्निपातेत्वा ‘‘विस्सज्जेही’’ति वत्तब्बो. नो चे विस्सज्जेति, ब्यत्तेन भिक्खुना अपलोकनकम्मं कत्वा निस्सारेतब्बो. एवञ्च पन कम्मं कातब्बं –

‘‘सङ्घं, भन्ते, पुच्छामि ‘अयं इत्थन्नामो सामणेरो बुद्धस्स धम्मस्स सङ्घस्स अवण्णवादी मिच्छादिट्ठिको, यं अञ्ञे सामणेरा लभन्ति दिरत्ततिरत्तं भिक्खूहि सद्धिं सहसेय्यं, तस्सा अलाभाय निस्सारणा रुच्चति सङ्घस्सा’ति. दुतियम्पि. ततियम्पि भन्ते सङ्घं पुच्छामि ‘अयं इत्थन्नामो सामणेरो…पे… रुच्चति सङ्घस्सा’ति, चर पिरे विनस्सा’’ति.

सो अपरेन समयेन ‘‘अहं, भन्ते, बालताय अञाणताय अलक्खिकताय एवं अकासिं, स्वाहं सङ्घं खमापेमी’’ति खमापेन्तो यावततियं याचापेत्वा अपलोकनकम्मेनेव ओसारेतब्बो, एवञ्च पन ओसारेतब्बो. सङ्घमज्झे ब्यत्तेन भिक्खुना सङ्घस्स अनुमतिया सावेतब्बं –

‘‘सङ्घं ¶ , भन्ते, पुच्छामि ‘अयं इत्थन्नामो सामणेरो बुद्धस्स धम्मस्स सङ्घस्स अवण्णवादी मिच्छादिट्ठिको, यं अञ्ञे सामणेरा लभन्ति दिरत्ततिरत्तं भिक्खूहि सद्धिं सहसेय्यं, तस्सा अलाभाय निस्सारितो, स्वायं इदानि सोरतो निवातवुत्ति लज्जिधम्मं ओक्कन्तो हिरोत्तप्पे पतिट्ठितो कतदण्डकम्मो अच्चयं देसेति, इमस्स सामणेरस्स यथा पुरे कायसम्भोगसामग्गिदानं रुच्चति सङ्घस्सा’’’ति.

एवं ¶ तिक्खत्तुं वत्तब्बं. एवं अपलोकनकम्मं ओसारणञ्च निस्सारणञ्च गच्छति. भण्डुकम्मं पब्बज्जाविनिच्छयकथाय वुत्तमेव.

ब्रह्मदण्डो पन न केवलं छन्नस्सेव पञ्ञत्तो, यो अञ्ञोपि भिक्खु मुखरो होति, भिक्खू दुरुत्तवचनेहि घट्टेन्तो खुंसेन्तो वम्भेन्तो विहरति, तस्सपि दातब्बो, एवञ्च पन दातब्बो. सङ्घमज्झे ब्यत्तेन भिक्खुना सङ्घस्स अनुमतिया सावेतब्बं –

‘‘भन्ते, इत्थन्नामो भिक्खु मुखरो, भिक्खू दुरुत्तवचनेहि घट्टेन्तो खुंसेन्तो वम्भेन्तो विहरति, सो भिक्खु यं इच्छेय्य, तं वदेय्य, भिक्खूहि इत्थन्नामो भिक्खु नेव वत्तब्बो, न ओवदितब्बो न अनुसासितब्बो, सङ्घं, भन्ते, पुच्छामि ‘इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डस्स दानं रुच्चति सङ्घस्सा’ति. दुतियम्पि पुच्छामि…पे… ततियम्पि पुच्छामि ‘इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डस्स दानं रुच्चति सङ्घस्सा’’’ति.

तस्स अपरेन समयेन सम्मा वत्तित्वा खमापेन्तस्स ब्रह्मदण्डो पटिप्पस्सम्भेतब्बो, एवञ्च पन पटिप्पस्सम्भेतब्बो. ब्यत्तेन भिक्खुना सङ्घमज्झे सावेतब्बं –

‘‘भन्ते, भिक्खुसङ्घो असुकस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डं अदासि, सो भिक्खु सोरतो निवातवुत्ति लज्जिधम्मं ओक्कन्तो हिरोत्तप्पे पतिट्ठितो पटिसङ्खा आयतिं संवरे तिट्ठति, सङ्घं, भन्ते, पुच्छामि ‘तस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डस्स पटिप्पस्सद्धि रुच्चति सङ्घस्सा’’’ति.

एवं यावततियं वत्वा अपलोकनकम्मेनेव ब्रह्मदण्डो पटिप्पस्सम्भेतब्बोति.

कम्मलक्खणञ्ञेव ¶ पञ्चमन्ति यं तं भगवता भिक्खुनिक्खन्धके –

‘‘तेन खो पन समयेन छब्बग्गिया भिक्खू भिक्खुनियो कद्दमोदकेन ओसिञ्चन्ति ‘अप्पेव नाम अम्हेसु सारज्जेय्यु’न्ति, कायं विवरित्वा भिक्खुनीनं दस्सेन्ति, ऊरुं विवरित्वा भिक्खुनीनं दस्सेन्ति, अङ्गजातं विवरित्वा भिक्खुनीनं दस्सेन्ति. भिक्खुनियो ओभासेन्ति, भिक्खुनीहि सद्धिं सम्पयोजेन्ति ‘अप्पेव नाम अम्हेसु सारज्जेय्यु’’’न्ति (चूळव. ४११) –

इमेसु ¶ वत्थूसु येसं भिक्खूनं दुक्कटं पञ्ञपेत्वा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तस्स भिक्खुनो दण्डकम्मं कातु’’न्ति वत्वा ‘‘किं नु खो दण्डकम्मं कातब्ब’’न्ति संसये उप्पन्ने ‘‘अवन्दियो सो, भिक्खवे, भिक्खु भिक्खुनिसङ्घेन कातब्बो’’ति एवं अवन्दियकम्मं अनुञ्ञातं, तं कम्मलक्खणञ्ञेव पञ्चमं, इमस्स अपलोकनकम्मस्स ठानं होति. तस्स हि कम्मञ्ञेव लक्खणं, न ओसारणादीनि, तस्मा कम्मलक्खणन्ति वुच्चति. तस्स करणं पटिप्पस्सद्धिया सद्धिं वित्थारतो दस्सयिस्साम. भिक्खुनुपस्सये सन्निपतितस्स भिक्खुनिसङ्घस्स अनुमतिया ब्यत्ताय भिक्खुनिया सावेतब्बं –

‘‘अय्ये, असुको नाम अय्यो भिक्खुनीनं अपासादिकं दस्सेति, एतस्स अय्यस्स अवन्दियकरणं रुच्चती’’ति भिक्खुनिसङ्घं पुच्छामि. ‘अय्ये, असुको नाम अय्यो भिक्खुनीनं अपासादिकं दस्सेति, एतस्स अय्यस्स अवन्दियकरणं रुच्चती’ति दुतियम्पि. ततियम्पि भिक्खुनिसङ्घं पुच्छामी’’ति.

एवं तिक्खत्तुं सावेत्वा अपलोकनकम्मेन अवन्दियकम्मं कातब्बं.

ततो पट्ठाय सो भिक्खु भिक्खुनीहि न वन्दितब्बो. सचे अवन्दियमानो हिरोत्तप्पं पच्चुपट्ठपेत्वा सम्मा वत्तति, तेन भिक्खुनियो खमापेतब्बा. खमापेन्तन भिक्खुनुपस्सयं अगन्त्वा विहारेयेव सङ्घं वा गणं वा एकं भिक्खुं वा उपसङ्कमित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा ‘‘अहं, भन्ते, पटिसङ्खा आयतिं संवरे तिट्ठामि, न पुन अपासादिकं दस्सेस्सामि, भिक्खुनिसङ्घो मय्हं खमतू’’ति खमापेतब्बं. तेन सङ्घेन वा गणेन वा एकं भिक्खुं पेसेत्वा एकभिक्खुना वा सयमेव गन्त्वा भिक्खुनियो वत्तब्बा ‘‘अयं भिक्खु पटिसङ्खा आयतिं संवरे ¶ ठितो, इमिना अच्चयं देसेत्वा भिक्खुनिसङ्घो खमापितो, भिक्खुनिसङ्घो इमं भिक्खुं वन्दियं करोतू’’ति. सो वन्दियो कातब्बो, एवञ्च पन कातब्बो. भिक्खुनुपस्सये सन्निपतितस्स भिक्खुनिसङ्घस्स अनुमतिया ब्यत्ताय भिक्खुनिया सावेतब्बं –

‘‘अय्ये, असुको नाम अय्यो भिक्खुनीनं अपासादिकं दस्सेतीति भिक्खुनिसङ्घेन अवन्दियो कतो, सो लज्जिधम्मं ओक्कमित्वा पटिसङ्खा आयतिं संवरे ठितो, अच्चयं देसेत्वा भिक्खुनिसङ्घं खमापेसि, तस्स अय्यस्स वन्दियकरणं रुच्चतीति भिक्खुनिसङ्घं पुच्छामी’’ति –

तिक्खत्तुं ¶ वत्तब्बं. एवं अपलोकनकम्मेनेव वन्दियो कातब्बो.

२५५. अयं पनेत्थ पाळिमुत्तकोपि कम्मलक्खणविनिच्छयो (परि. अट्ठ. ४९५-४९६). इदञ्हि कम्मलक्खणं नाम भिक्खुनिसङ्घमूलकं पञ्ञत्तं, भिक्खुसङ्घस्सपि पनेतं लब्भतियेव. यञ्हि भिक्खुसङ्घो सलाकभत्तउपोसथग्गेसु च अपलोकनकम्मं करोति, एतम्पि कम्मलक्खणमेव. अच्छिन्नचीवरजिण्णचीवरनट्ठचीवरानञ्हि सङ्घं सन्निपातेत्वा ब्यत्तेन भिक्खुना यावततियं सावेत्वा अपलोकनकम्मं कत्वा चीवरं दातुं वट्टति. अप्पमत्तकविस्सज्जकेन पन चीवरं करोन्तस्स पच्चयभाजनीयकथायं वुत्तप्पभेदानि सूचिआदीनि अनपलोकेत्वापि दातब्बानि. तेसं दाने सोयेव इस्सरो, ततो अतिरेकं देन्तेन अपलोकेत्वा दातब्बं. ततो हि अतिरेकदाने सङ्घो सामी. गिलानभेसज्जम्पि तत्थ वुत्तप्पकारं सयमेव दातब्बं, अतिरेकं इच्छन्तस्स अपलोकेत्वा दातब्बं. योपि च दुब्बलो वा छिन्निरियापथो वा पच्छिन्नभिक्खाचारपथो वा महागिलानो, तस्स महावासेसु तत्रुप्पादतो देवसिकं नाळि वा उपड्ढनाळि वा, एकदिवसंयेव वा पञ्च वा दस वा तण्डुलनाळियो देन्तेन अपलोकनकम्मं कत्वाव दातब्बा. पेसलस्स भिक्खुनो तत्रुप्पादतो इणपलिबोधम्पि बहुस्सुतस्स सङ्घभारनित्थरकस्स भिक्खुनो अनुट्ठापनीयसेनासनम्पि सङ्घकिच्चं करोन्तानं कप्पियकारकादीनं भत्तवेतनम्पि अपलोकनकम्मेन दातुं वट्टति.

चतुपच्चयवसेन ¶ दिन्नतत्रुप्पादतो सङ्घिकं आवासं जग्गापेतुं वट्टति, ‘‘अयं भिक्खु इस्सरवताय विचारेती’’ति कथापच्छिन्दनत्थं पन सलाकग्गादीसु वा अन्तरसन्निपाते वा सङ्घं आपुच्छित्वाव जग्गापेतब्बो. चीवरपिण्डपातत्थाय ओदिस्स दिन्नतत्रुप्पादतोपि अपलोकेत्वा आवासो जग्गापेतब्बो, अनपलोकेत्वापि वट्टति, ‘‘सूरो वतायं भिक्खु चीवरपिण्डपातत्थाय ओदिस्स दिन्नतो आवासं जग्गापेती’’ति एवं उप्पन्नकथापच्छेदनत्थं पन अपलोकनकम्ममेव कत्वा जग्गापेतब्बो.

चेतिये छत्तं वा वेदिकं वा बोधिघरं वा आसनघरं वा अकतं वा करोन्तेन जिण्णं वा पटिसङ्खरोन्तेन सुधाकम्मं वा करोन्तेन मनुस्से समादपेत्वा कातुं वट्टति. सचे कारको नत्थि, चेतियस्स उपनिक्खेपतो कारेतब्बं. उपनिक्खेपेपि असति अपलोकनकम्मं कत्वा तत्रुप्पादतो कारेतब्बं, सङ्घिकेनपि अपलोकेत्वा चेतियकिच्चं कातुं वट्टति. चेतियस्स सन्तकेन अपलोकेत्वापि सङ्घिककिच्चं न वट्टति, तावकालिकं पन गहेत्वा पटिपाकतिकं कातुं वट्टति. चेतिये सुधाकम्मादीनि करोन्तेहि पन भिक्खाचारतो वा सङ्घतो वा यापनमत्तं अलभन्तेहि चेतियसन्तकतो यापनमत्तं ¶ गहेत्वा परिभुञ्जन्तेहि वत्तं कातुं वट्टति, ‘‘वत्तं करोमा’’ति मच्छमंसादीहि सङ्घभत्तं कातुं न वट्टति.

ये विहारे रोपिता फलरुक्खा सङ्घेन परिग्गहिता होन्ति, जग्गनकम्मं लभन्ति. येसं फलानि घण्टिं पहरित्वा भाजेत्वा परिभुञ्जन्ति, तेसु अपलोकनकम्मं न कातब्बं. ये पन अपरिग्गहिता, तेसु अपलोकनकम्मं कातब्बं, तं पन सलाकग्गयागग्गभत्तग्गअन्तरसअआपातेसुपि कातुं वट्टति, उपोसथग्गे पन वट्टतियेव. तत्थ हि अनागतानम्पि छन्दपारिसुद्धि आहरीयति, तस्मा तं सुविसोधितं होति. एवञ्च पन कातब्बं, ब्यत्तेन भिक्खुना भिक्खुसङ्घस्स अनुमतिया सावेतब्बं –

‘‘भन्ते, यं इमस्मिं विहारे अन्तोसीमाय सङ्घसन्तकं मूलतचपत्तअङ्कुरपुप्फफलखादनीयादि अत्थि, तं सब्बं आगतागतानं भिक्खूनं यथासुखं परिभुञ्जितुं रुच्चतीति सङ्घं पुच्छामी’’ति –

तिक्खत्तुं पुच्छितब्बं.

चतूहि ¶ पञ्चहि भिक्खूहि कतं सुकतमेव. यस्मिम्पि विहारे द्वे तयो जना वसन्ति, तेहि निसीदित्वा कतम्पि सङ्घेन कतसदिसमेव. यस्मिं पन एको भिक्खु होति, तेन भिक्खुना उपोसथदिवसे पुब्बकरणपुब्बकिच्चं कत्वा निसिन्नेन कतम्पि कतिकवत्तं सङ्घेन कतसदिसमेव होति. करोन्तेन पन फलवारेन कातुम्पि चत्तारो मासे छ मासे एकसंवच्छरन्ति एवं परिच्छिन्दित्वापि अपरिच्छिन्दित्वापि कातुं वट्टति. परिच्छिन्ने यथापरिच्छेदं परिभुञ्जित्वा पुन कातब्बं. अपरिच्छिन्ने याव रुक्खा धरन्ति, ताव वट्टति. येपि तेसं रुक्खानं बीजेहि अञ्ञे रुक्खा रोपिता होन्ति, तेसम्पि सा एव कतिका.

सचे पन अञ्ञस्मिं विहारे रोपिता होन्ति, तेसं यत्थ रोपिता, तस्मिंयेव विहारे सङ्घो सामी. येपि अञ्ञतो बीजानि आहरित्वा पुरिमविहारे पच्छा रोपिता, तेसु अञ्ञा कतिका कातब्बा, कतिकाय कताय पुग्गलिकट्ठाने तिट्ठन्ति, यथासुखं फलादीनि परिभुञ्जितुं वट्टन्ति. सचे पनेत्थ तं तं ओकासं परिक्खिपित्वा परिवेणानि कत्वा जग्गन्ति, तेसं भिक्खूनं पुग्गलिकट्ठाने तिट्ठन्ति, अञ्ञे परिभुञ्जितुं न लभन्ति. तेहि पन सङ्घस्स ¶ दसमभागं दत्वा परिभुञ्जितब्बानि. योपि मज्झेविहारे रुक्खं साखाहि परिवारेत्वा रक्खति, तस्सपि एसेव नयो.

पोराणकविहारं गतस्स सम्भावनीयभिक्खुनो ‘‘थेरो आगतो’’ति फलाफलं आहरन्ति, सचे तत्थ मूले सब्बपरियत्तिधरो बहुस्सुतभिक्खु विहासि, ‘‘अद्धा एत्थ दीघा कतिका कता भविस्सती’’ति निक्कुक्कुच्चेन परिभुञ्जितब्बं. विहारे फलाफलं पिण्डपातिकानम्पि वट्टति, धुतङ्गं न कोपेति. सामणेरा अत्तनो आचरियुपज्झायानं बहूनि फलानि देन्ति, अञ्ञे भिक्खू अलभन्ता खिय्यन्ति, खिय्यनमत्तमेव तं होति. सचे दुब्भिक्खं होति, एकं पनसरुक्खं निस्साय सट्ठिपि जना जीवन्ति, तादिसे काले सब्बेसं सङ्गहकरणत्थाय भाजेत्वा खादितब्बं. अयं सामीचि. याव पन कतिकवत्तं न पटिप्पस्सम्भति, ताव तेहि खायितं सुखायितमेव. कदा पन कतिकवत्तं पटिप्पस्सम्भति? यदा समग्गो सङ्घो सन्निपतित्वा ‘‘इतो पट्ठाय भाजेत्वा खादन्तू’’ति सावेभि, एकभिक्खुके पन विहारे एतेन सावितेपि पुरिमकतिका पटिप्पस्सम्भतियेव ¶ . सचे पटिप्पस्सद्धाय कतिकाय सामणेरा नेव रुक्खतो पातेन्ति, न भूमितो गहेत्वा भिक्खूनं देन्ति, पतितफलानि पादेहि पहरन्ता विचरन्ति, तेसं दसमभागतो पट्ठाय याव उपड्ढफलभागेन फातिकम्मं कातब्बं. अद्धा फातिकम्मलोभेन आहरित्वा दस्सेन्ति, पुन सुभिक्खे जाते कप्पियकारकेसु आगन्त्वा साखापरिवारादीनि कत्वा रुक्खे रक्खन्तेसु सामणेरानं फातिकम्मं न कातब्बं, भाजेत्वा परिभुञ्जितब्बं.

‘‘विहारे फलाफलं अत्थी’’ति सामन्तगामेहि मनुस्सा गिलानानं वा गब्भिनीनं वा अत्थाय आगन्त्वा ‘‘एकं नाळिकेरं देथ, अम्बं देथ, लबुजं देथा’’ति याचन्ति, दातब्बं, न दातब्बन्ति? दातब्बं. अदीयमाने हि ते दोमनस्सिका होन्ति. देन्तेन पन सङ्घं सन्निपातेत्वा यावततियं सावेत्वा अपलोकनकम्मं कत्वाव दातब्बं, कतिकवत्तं वा कत्वा ठपेतब्बं, एवञ्च पन कातब्बं. ब्यत्तेन भिक्खुना सङ्घस्स अनुमतिया सावेतब्बं –

‘‘सामन्तगामेहि मनुस्सा आगन्त्वा गिलानादीनं अत्थाय फलाफलं याचन्ति, द्वे नाळिकेरानि द्वे तालफलानि द्वे पनसानि पञ्च अम्बानि पञ्च कदलिफलानि गण्हन्तानं अनिवारणं, असुकरुक्खतो च असुकरुक्खतो च फलं गण्हन्तानं अनिवारणं रुच्चति भिक्खुसङ्घस्सा’’ति –

तिक्खत्तुं वत्तब्बं. ततो पट्ठाय गिलानादीनं नामं गहेत्वा याचन्ता ‘‘गण्हथा’’ति न वत्तब्बा ¶ , वत्तं पन आचिक्खितब्बं ‘‘नाळिकेरादीनि इमिना नाम परिच्छेदेन गण्हन्तानं असुकरुक्खतो च असुकरुक्खतो च फलं गण्हन्तानं अनिवारणं कत’’न्ति. अनुविचरित्वा पन ‘‘अयं मधुरफलो अम्बो, इतो गण्हथा’’तिपि न वत्तब्बा.

फलभाजनकाले पन आगतानं सम्मतेन उपड्ढभागो दातब्बो, असम्मतेन अपलोकेत्वा दातब्बं. खीणपरिब्बयो वा मग्गगमियसत्थवाहो वा अञ्ञो वा इस्सरो आगन्त्वा याचति, अपलोकेत्वाव दातब्बं, बलक्कारेन गहेत्वा खादन्तो न वारेतब्बो. कुद्धो हि सो रुक्खेपि छिन्देय्य, अञ्ञम्पि अनत्थं करेय्य. पुग्गलिकपरिवेणं आगन्त्वा गिलानस्स नामेन याचन्तो ‘‘अम्हेहि छायादीनं अत्थाय ¶ रोपितं, सचे अत्थि, तुम्हे जानाथा’’ति वत्तब्बो. यदि पन फलभरिताव रुक्खा होन्ति, कण्टके बन्धित्वा फलवारेन गण्हन्ति, अपच्चासीसन्तेन हुत्वा दातब्बं, बलक्कारेन गण्हन्तो न वारेतब्बो. पुब्बे वुत्तमेवेत्थ कारणं.

सङ्घस्स फलारामो होति, पटिजग्गनं न लभति. सचे तं कोचि वत्तसीसेन जग्गति, सङ्घस्सेव होति. अथापि कस्सचि पटिबलस्स भिक्खुनो ‘‘इमं सप्पुरिस जग्गित्वा देही’’ति सङ्घो भारं करोति, सो चे वत्तसीसेन जग्गति, एवम्पि सङ्घस्सेव होति. फातिकम्मं पच्चासीसन्तस्स पन ततियभागेन वा उपड्ढभागेन वा फातिकम्मं कातब्बं. ‘‘भारियं कम्म’’न्ति वत्वा एत्तकेन अनिच्छन्तो पन ‘‘सब्बं तवेव सन्तकं कत्वा मूलभागं दसमभागमत्तं दत्वा जग्गाही’’तिपि वत्तब्बो, गरुभण्डत्ता पन न मूलच्छेज्जवसेन दातब्बं. सो मूलभागं दत्वा खादन्तो अकतावासं वा कत्वा कतावासं वा जग्गित्वा निस्सितकानं आरामं निय्यातेति, तेहिपि मूलभागो दातब्बोव.

यदा पन भिक्खू सयं जग्गितुं पहोन्ति, अथ तेसं जग्गितुं न दातब्बं, जग्गितकाले पन न वारेतब्बा, जग्गनकालेयेव वारेतब्बा. ‘‘बहु तुम्हेहि खायितं, इदानि मा जग्गित्थ, भिक्खुसङ्घोयेव जग्गिस्सती’’ति वत्तब्बं. सचे पन नेव वत्तसीसेन जग्गन्तो अत्थि, न फातिकम्मेन, न सङ्घो जग्गितुं पहोति, एको अनापुच्छित्वाव जग्गित्वा फातिकम्मं वड्ढेत्वा पच्चासीसति, अपलोकनकम्मेन फातिकम्मं वड्ढेत्वाव दातब्बं. इति इमं सब्बम्पि कम्मलक्खणमेव होति. अपलोकनकम्मं इमानि पञ्च ठानानि गच्छति.

२५६. ञत्तिकम्मट्ठानभेदे पन (परि. अट्ठ. ४९५-४९६) –

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, इत्थन्नामो इत्थन्नामस्स आयस्मतो उपसम्पदापेक्खो, अनुसिट्ठो सो मया, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, इत्थन्नामो आगच्छेय्य, ‘आगच्छाही’ति वत्तब्बो’’ति –

एवं उपसम्पदापेक्खस्स ओसारणा ओसारणा नाम.

‘‘सुणन्तु ¶ मे आयस्मन्ता, अयं इत्थन्नामो भिक्खु धम्मकथिको, इमस्स नेव सुत्तं आगच्छति, नो सुत्तविभङ्गो, सो अत्थं असल्लक्खेत्वा ब्यञ्जनच्छायाय अत्थं पटिबाहति, यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, इत्थन्नामं भिक्खुं वुट्ठापेत्वा अवसेसा इमं अधिकरणं वूपसमेय्यामा’’ति –

एवं उब्बाहिकविनिच्छये धम्मकथिकस्स भिक्खुनो निस्सारणा निस्सारणा नाम.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अज्जुपोसथो पन्नरसो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो उपोसथं करेय्या’’ति –

एवं उपोसथकम्मवसेन ठपिता ञत्ति उपोसथो नाम.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अज्ज पवारणा पन्नरसी, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो पवारेय्या’’ति –

एवं पवारणकम्मवसेन ठपिता ञत्ति पवारणा नाम.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इत्थन्नामो इत्थन्नामस्स आयस्मतो उपसम्पदापेक्खो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामं अनुसासेय्य’’न्ति, ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, इत्थन्नामो इत्थन्नामं अनुसासेय्या’’ति, ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामं अन्तरायिके धम्मे पुच्छेय्य’’न्ति, ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, इत्थन्नामो इत्थन्नामं अन्तरायिके धम्मे पुच्छेय्या’’ति, ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामं विनयं पुच्छेय्य’’न्ति, ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, इत्थन्नामो इत्थन्नामं विनयं पुच्छेय्या’’ति, ‘‘यदि ¶ सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामेन विनयं पुट्ठो विस्सज्जेय्य’’न्ति, ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, इत्थन्नामो इत्थन्नामेन विनयं पुट्ठो विस्सज्जेय्या’’ति –

एवं अत्तानं वा परं वा सम्मन्नितुं ठपिता ञत्ति सम्मुति नाम.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इदं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो निस्सग्गियं सङ्घस्स निस्सट्ठं, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इमं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ददेय्या’’ति, ‘‘यदायस्मन्तानं ¶ पत्तकल्लं, आयस्मन्ता इमं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ददेय्यु’’न्ति –

एवं निस्सट्ठचीवरपत्तादीनं दानं दानं नाम.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु आपत्तिं सरति विवरति उत्तानिं करोति देसेति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो आपत्तिं पटिग्गण्हेय्य’’न्ति, ‘‘यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो आपत्तिं पटिग्गण्हेय्य’’न्ति, तेन वत्तब्बो ‘‘पस्ससी’’ति. आम, पस्सामीति. ‘‘आयतिं संवरेय्यासी’’ति –

एवं आपत्तिपटिग्गहो पटिग्गहो नाम.

‘‘सुणन्तु मे आयस्मन्ता आवासिका, यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, इदानि उपोसथं करेय्याम, पातिमोक्खं उद्दिसेय्याम, आगमे काळे पवारेय्यामा’’ति.

ते चे, भिक्खवे, भिक्खू भण्डनकारका कलहकारका विवादकारका भस्सकारका सङ्घे अधिकरणकारका तं काळं अनुवसेय्युं, आवासिकेन भिक्खुना ब्यत्तेन पटिबलेन आवासिका भिक्खू ञापेतब्बा –

‘‘सुणन्तु मे आयस्मन्ता आवासिका, यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, इदानि उपोसथं करेय्याम, पातिमोक्खं उद्दिसेय्याम, आगमे जुण्हे पवारेय्यामा’’ति –

एवं ¶ कता पवारणापच्चुक्कड्ढना पच्चुक्कड्ढना नाम.

सब्बेहेव एकज्झं सन्निपतितब्बं, सन्निपतित्वा ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अम्हाकं भण्डनजातानं कलहजातानं विवादापन्नानं विहरतं बहुं अस्सामणकं अज्झाचिण्णं भासितपरिक्कन्तं, सचे मयं इमाहि आपत्तीहि अञ्ञमञ्ञं कारेस्साम, सियापि तं अधिकरणं कक्खळत्ताय वाळत्ताय भेदाय संवत्तेय्य, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो ¶ इमं अधिकरणं तिणवत्थारकेन वूपसमेय्य ठपेत्वा थुल्लवज्जं ठपेत्वा गिहिप्पटिसंयुत्त’’न्ति –

एवं तिणवत्थारकसमथेन कत्वा सब्बपठमा सब्बसङ्गाहिकञत्ति कम्मलक्खणं नाम.

तथा ततो परा एकेकस्मिं पक्खे एकेकं कत्वा द्वे ञत्तियो. इति यथावुत्तप्पभेदं ओसारणं निस्सारणं…पे… कम्मलक्खणञ्ञेव नवमन्ति ञत्तिकम्मं इमानि नव ठानानि गच्छति.

२५७. ञत्तिदुतियकम्मट्ठानभेदे (परि. अट्ठ. ४९५-४९६) पन वड्ढस्स लिच्छविनो पत्तनिक्कुज्जनवसेन खन्धके वुत्ता निस्सारणा, तस्सेव पत्तुक्कुज्जनवसेन खन्धके वुत्ता ओसारणा च वेदितब्बा. वुत्तञ्हेतं (चूळव. २६५-२६६) –

‘‘अट्ठहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतस्स उपासकस्स पत्तो निक्कुज्जितब्बो. भिक्खूनं अलाभाय परिसक्कति, भिक्खूनं अनत्थाय परिसक्कति, भिक्खूनं अवासाय परिसक्कति, भिक्खू अक्कोसति परिभासति, भिक्खू भिक्खूहि भेदेति, बुद्धस्स अवण्णं भासति, धम्मस्स अवण्णं भासति, सङ्घस्स अवण्णं भासति. अनुजानामि, भिक्खवे, इमेहि अट्ठहि अङ्गेहि समन्नागतस्स उपासकस्स पत्तं निक्कुज्जितुं.

एवञ्च पन भिक्खवे निक्कुज्जितब्बो. ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु ¶ मे, भन्ते, सङ्घो, वड्ढो लिच्छवी आयस्मन्तं दब्बं मल्लपुत्तं अमूलिकाय सीलविपत्तिया अनुद्धंसेति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तं निक्कुज्जेय्य, असम्भोगं सङ्घेन करेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, वड्ढो लिच्छवी आयस्मन्तं दब्बं मल्लपुत्तं अमूलिकाय सीलविपत्तिया अनुद्धंसेति, सङ्घो वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तं निक्कुज्जति, असम्भोगं सङ्घेन करोति, यस्सायस्मतो खमति वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तस्स निक्कुज्जना असम्भोगं ¶ सङ्घेन करणं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘निक्कुज्जितो सङ्घेन वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तो असम्भोगो सङ्घेन, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति.

अट्ठहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतस्स उपासकस्स पत्तो उक्कुज्जितब्बो. न भिक्खूनं अलाभाय परिसक्कति, न भिक्खूनं अनत्थाय परिसक्कति…पे… न सङ्घस्स अवण्णं भासति. अनुजानामि, भिक्खवे, इमेहि अट्ठहि अङ्गेहि समन्नागतस्स उपासकस्स पत्तं उक्कुज्जितुं.

एवञ्च पन, भिक्खवे, उक्कुज्जितब्बो. तेन, भिक्खवे, वड्ढेन लिच्छविना सङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा भिक्खूनं पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो –

‘‘सङ्घेन मे, भन्ते, पत्तो निक्कुज्जितो, असम्भोगोम्हि सङ्घेन, सोहं, भन्ते, सम्मा वत्तामि, लोमं पातेमि, नेत्थारं वत्तामि, सङ्घं पत्तुक्कुज्जनं याचामी’’ति.

दुतियम्पि याचितब्बो. ततियम्पि याचितब्बो.

ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, सङ्घेन वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तो निक्कुज्जितो, असम्भोगो ¶ सङ्घेन, सो सम्मा वत्तति, लोमं पातेति, नेत्थारं वत्तति, सङ्घं पत्तुक्कुज्जनं याचति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तं उक्कुज्जेय्य, सम्भोगं सङ्घेन करेय्य, एसा ञत्ति.

‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, सङ्घेन वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तो निक्कुज्जितो, असम्भोगो सङ्घेन, सो सम्मा वत्तति, लोमं पातेति, नेत्थारं वत्तति, सङ्घं पत्तुक्कुज्जनं याचति, सङ्घो वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तं उक्कुज्जति, सम्भोगं सङ्घेन करोति, यस्सायस्मतो खमति वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तस्स उक्कुज्जना ¶ सम्भोगं सङ्घेन करणं, सो तुण्हस्स. यस्स नक्खमति, सो भासेय्य.

‘‘उक्कुज्जितो सङ्घेन वड्ढस्स लिच्छविस्स पत्तो सम्भोगो सङ्घेन, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति.

एत्थ (चूळव. अट्ठ. २६५) च अट्ठसु अङ्गेसु एककेनपि अङ्गेन समन्नागतस्स पत्तनिक्कुज्जनकम्मं कातुं वट्टति, अन्तोसीमाय वा निस्सीमं गन्त्वा नदीआदीसु वा निक्कुज्जितुं वट्टतियेव. एवं निक्कुज्जिते पन पत्ते तस्स गेहे कोचि देय्यधम्मो न गहेतब्बो, ‘‘असुकस्स गेहे भिक्खं मा गण्हित्था’’ति अञ्ञविहारेसुपि पेसेतब्बं. उक्कुज्जनकाले पन यावततियं याचापेत्वा हत्थपासं विजहापेत्वा ञत्तिदुतियकम्मेन उक्कुज्जितब्बो.

सीमासम्मुति, तिचीवरेन अविप्पवाससम्मुति, सन्थतसम्मुति, भत्तुद्देसकसेनासनग्गाहापकभण्डागारियचीवरपटिग्गाहकचीवरभाजकयागुभाजकखज्जभाजकफलभाजकअप्पमत्तकविस्सज्जकसाटियग्गाहापकपत्तग्गाहापकआरामिकपेसकसामणेरपेसकसम्मुतीति एतासं सम्मुतीनं वसेन सम्मुति वेदितब्बा. कथिनचीवरदानमतकचीवरदानवसेन दानं वेदितब्बं. कथिनुद्धारवसेन उद्धारो वेदितब्बो. कुटिवत्थुविहारवत्थुदेसनावसेन देसना वेदितब्बा. या पन तिणवत्थारकसमथे सब्बसङ्गाहिकञत्तिञ्च एकेकस्मिं पक्खे एकेकञत्तिञ्चाति तिस्सो ञत्तियो ठपेत्वा पुन एकेकस्मिं पक्खे एकेकाति द्वे ञत्तिदुतियकम्मवाचा वुत्ता, तासं वसेन कम्मलक्खणं वेदितब्बं. इति ञत्तिदुतियकम्मं इमानि सत्त ठानानि गच्छति.

२५८. ञत्तिचतुत्थकम्मट्ठानभेदे ¶ पन तज्जनीयकम्मादीनं सत्तन्नं कम्मानं वसेन निस्सारणा, तेसंयेव च कम्मानं पटिप्पस्सम्भनवसेन ओसारणा वेदितब्बा. भिक्खुनोवादकसम्मुतिवसेन सम्मुति वेदितब्बा. परिवासदानमानत्तदानवसेन दानं वेदितब्बं. मूलायपटिकस्सनकम्मवसेन निग्गहो वेदितब्बो. उक्खित्तानुवत्तिका, अट्ठ यावततियका, अरिट्ठो, चण्डकाळी च इमेते यावततियकाति इमासं एकादसन्नं समनुभासनानं वसेन समनुभासना वेदितब्बा. उपसम्पदकम्मअब्भानकम्मवसेन कम्मलक्खणं वेदितब्बं. इति ञत्तिचतुत्थकम्मं इमानि सत्त ¶ ठानानि गच्छति. एवं कम्मानि च कम्मविपत्ति च तेसं कम्मानं कारकसङ्घपरिच्छेदो च विपत्तिविरहितानं कम्मानं ठानभेदगमनञ्च वेदितब्बं.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

कम्माकम्मविनिच्छयकथा समत्ता.

पकिण्णककण्डमातिका

गणभोजं ¶ परम्परं, नापुच्छा पंसुकूलकं;

अच्छिन्नं पटिभानञ्च, विप्पकतउद्दिसनं.

तिवस्सन्तं दीघासनं, गिलानुपट्ठवण्णनं;

अत्तपातमनवेक्खं, सिलापविज्झलिम्पनं.

मिच्छादिट्ठिगोपदानं, धम्मिकारक्खुच्चारादि;

न्हानघंसं पण्डकादि, दीघकेसाद्यादासादि.

नच्चादङ्गछेदनिद्धि, पत्तो सब्बपंसुकूलं;

परिस्सावनं नग्गो च, पुप्फगन्धआसित्तकं.

मळोरिकेकभाजनं, चेलपटि पादघंसी;

बीजनी छत्तनखादि, कायबन्धनिवासनं.

काजहरं दन्तकट्ठं, रुक्खारोहो छन्दारोपो;

लोकायतं खिपितको, लसुणं नक्कमितब्बं.

अवन्दियो तूलभिसि, बिम्बोहनआसन्दादि;

उच्चासनमहासनं, चीवरअधम्मोकासो.

सद्धादेय्यं सन्तुत्तरं, निक्खेपो सत्थकम्मादि;

नहापितो दसभागो, पाथेय्यं महापदेसो;

आनिसंसोति मातिका.

३४. पकिण्णकविनिच्छयकथा

१. इदानि ¶ ¶ पकिण्णककथा च वेदितब्बा. ‘‘गणभोजने अञ्ञत्र समया पाचित्तिय’’न्ति (पाचि. २१७) वुत्तं गणभोजनं (पाचि. अट्ठ. २१७-२१८) द्वीहि आकारेहि पसवति विञ्ञत्तितो वा निमन्तनतो वा. कथं विञ्ञत्तितो पसवति? चत्तारो भिक्खू एकतो ठिता वा निसिन्ना वा उपासकं दिस्वा ‘‘अम्हाकं चतुन्नम्पि भत्तं देही’’ति वा विञ्ञापेय्युं, पाटेक्कं वा पस्सित्वा ‘‘मय्हं देहि, मय्हं देही’’ति एवं एकतो वा नानातो वा विञ्ञापेत्वा एकतो वा गच्छन्तु नानातो वा, भत्तं गहेत्वापि एकतो वा भुञ्जन्तु नानातो वा. सचे एकतो गण्हन्ति, गणभोजनं होति, सब्बेसं आपत्ति. पटिग्गहणमेव हेत्थ पमाणं. एवं विञ्ञत्तितो पसवति.

कथं निमन्तनतो पसवति? चत्तारो भिक्खू उपसङ्कमित्वा ‘‘तुम्हे, भन्ते, ओदनेन निमन्तेमि, ओदनं मे गण्हथ आकङ्खथ ओलोकेथ अधिवासेथ पटिमानेथा’’ति एवं येन केनचि वेवचनेन वा भासन्तरेन वा पञ्चन्नं भोजनानं नामं गहेत्वा निमन्तेति. एवं एकतो निमन्तिता परिच्छिन्नकालवसेन अज्जतनाय वा स्वातनाय वा एकतो गच्छन्ति, एकतो गण्हन्ति, एकतो भुञ्जन्ति, गणभोजनं होति, सब्बेसं आपत्ति. एकतो निमन्तिता एकतो वा नानातो वा गच्छन्ति, एकतो गण्हन्ति, एकतो वा नानातो वा भुञ्जन्ति, आपत्तियेव. एकतो निमन्तिता एकतो वा नानातो वा गच्छन्ति, नानातो गण्हन्ति, एकतो वा नानातो वा भुञ्जन्ति, अनापत्ति. चत्तारि परिवेणानि वा विहारे वा गन्त्वा नानातो निमन्तिता, एकट्ठाने ठितेसुयेव वा एको पुत्तेन एको पितराति एवम्पि नानातो निमन्तिता एकतो वा नानातो वा गच्छन्तु, एकतो वा नानातो वा भुञ्जन्तु, सचे एकतो गण्हन्ति, गणभोजनं होति, सब्बेसं आपत्ति. एवं ताव निमन्तनतो पसवति.

तस्मा सचे कोचि सङ्घभत्तं कत्तुकामेन निमन्तनत्थाय पेसितो विहारं आगम्म ‘‘भन्ते, स्वे अम्हाकं घरे भिक्खं गण्हथा’’ति अवत्वा ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति वा ‘‘सङ्घभत्तं गण्हथा’’ति वा ‘‘सङ्घो भत्तं गण्हतू’’ति वा वदति, भत्तुद्देसकेन पण्डितेन भवितब्बं. निमन्तनिका ¶ गणभोजनतो, पिण्डपातिका च धुतङ्गभेदतो मोचेतब्बा. कथं? एवं ताव वत्तब्बं ‘‘स्वे न सक्का उपासका’’ति. पुनदिवसे, भन्तेति. पुनदिवसेपि न सक्काति. एवं ¶ याव अड्ढमासम्पि हरित्वा पुन वत्तब्बो ‘‘किं त्वं अवचा’’ति. सचे पुनपि ‘‘सङ्घभत्तं गण्हथा’’ति वदति, ततो ‘‘इमं ताव उपासक पुप्फं कप्पियं करोहि, इमं तिण’’न्ति एवं विक्खेपं कत्वा पुन ‘‘त्वं किं कथयित्था’’ति पुच्छितब्बो. सचे पुनपि तथेव वदति, ‘‘आवुसो, त्वं पिण्डपातिके वा महल्लकत्थेरे वा न लच्छसि, सामणेरे लच्छसी’’ति वत्तब्बो. ‘‘ननु, भन्ते, असुकस्मिं असुकस्मिञ्च गामे भदन्ते भोजेसुं, अहं कस्मा न लभामी’’ति च वुत्ते ते निमन्तितुं जानन्ति, त्वं न जानासीति. ते कथं निमन्तेसुं, भन्तेति? ते एवमाहंसु ‘‘अम्हाकं, भन्ते, भिक्खं गण्हथा’’ति. सचे सोपि तथेव वदति, वट्टति.

अथ पुनपि ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति वदति, ‘‘न दानि त्वं, आवुसो, बहू भिक्खू लच्छसि, तयो एव, आवुसो, लच्छसी’’ति वत्तब्बो. ‘‘ननु, भन्ते, अमुकस्मिञ्च अमुकस्मिञ्च गामे सकलं भिक्खुसङ्घं भोजेसुं, अहं कस्मा न लभामी’’ति. ‘‘त्वं निमन्तितुं न जानासी’’ति. ते कथं निमन्तेसुं, भन्तेति? ते एवमाहंसु ‘‘अम्हाकं, भन्ते, भिक्खं गण्हथा’’ति. सचे सोपि तथेव ‘‘भिक्खं गण्हथा’’ति वदति, वट्टति. अथ पुनपि ‘‘भत्तमेवा’’ति वदति, ततो वत्तब्बो – ‘‘गच्छ त्वं, नत्थम्हाकं तव भत्तेनत्थो, निबद्धगोचरो एस अम्हाकं, मयमेत्थ पिण्डाय चरिस्सामा’’ति. तं ‘‘चरथ, भन्ते’’ति वत्वा आगतं पुच्छन्ति ‘‘किं भो लद्धा भिक्खू’’ति? किं एतेन, बहु एत्थ वत्तब्बं, थेरा ‘‘स्वे पिण्डाय चरिस्सामा’’ति आहंसु, मा दानि तुम्हे पमज्जित्थाति. दुतियदिवसे चेतियवत्तं कत्वा ठितभिक्खू सङ्घत्थेरेन वत्तब्बा ‘‘आवुसो, धुरगामे सङ्घभत्तं, अपण्डितमनुस्सो पन अगमासि, गच्छाम, धुरगामे पिण्डाय चरिस्सामा’’ति. भिक्खूहि थेरस्स वचनं कातब्बं, न दुब्बचेहि भवितब्बं, गामद्वारे अट्ठत्वाव पिण्डाय चरितब्बं, तेसु पत्तानि गहेत्वा निसीदापेत्वा भोजेन्तेसु भुञ्जितब्बं.

सचे आसनसालाय भत्तं ठपेत्वा रथिकासु आहिण्डन्ता आरोचेन्ति ‘‘आसनसालायं, भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति, न वट्टति. अथ पन ‘‘भत्तं आदाय तत्थ तत्थ गन्त्वा भत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति, पटिकच्चेव ¶ वा विहारं अतिहरित्वा पतिरूपे ठाने ठपेत्वा आगतागतानं देन्ति, अयं अभिहटभिक्खा नाम वट्टति. सचे पन भत्तसालाय दानं सज्जेत्वा तं तं परिवेणं पहिणन्ति ‘‘भत्तसालाय भत्तं गण्हथा’’ति, वट्टति. ये पन मनुस्सा पिण्डचारिके भिक्खू दिस्वा आसनसालं सम्मज्जित्वा तत्थ निसीदापेत्वा भोजेन्ति, न ते पटिक्खिपितब्बा. ये पन गामे भिक्खं अलभित्वा गामतो निक्खमन्ते भिक्खू दिस्वा ¶ ‘‘भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति, ते पटिक्खिपितब्बा, न निवत्तितब्बं. सचे ‘‘निवत्तथ, भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति, ‘‘निवत्तथा’’ति वुत्तपदे निवत्तितुं वट्टति. ‘‘निवत्तथ, भन्ते, घरे भत्तं कतं, गामे भत्तं कत’’न्ति वदन्ति, गेहे च गामे च भत्तं नाम यस्स कस्सचि होति, निवत्तितुं वट्टति. ‘‘निवत्तथ भत्तं गण्हथा’’ति सम्बन्धं कत्वा वदन्ति, निवत्तितुं न वट्टति. आसनसालातो पिण्डाय चरितुं निक्खमन्ते दिस्वा ‘‘निसीदथ, भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति वुत्तेपि एसेव नयो.

‘‘अञ्ञत्र समया’’ति वचनतो गिलानसमयो चीवरदानसमयो चीवरकारसमयो अद्धानगमनसमयो नावाभिरुहनसमयो महासमयो समणभत्तसमयोति एतेसु सत्तसु समयेसु अञ्ञतरस्मिं अनापत्ति. तस्मा यथा महाचम्मस्स परतो मंसं दिस्सति, एवं अन्तमसो पादापि फालिता होन्ति, वालिकाय वा सक्खराय वा पहटमत्ते दुक्खं उप्पादेन्ति, न सक्का च होति अन्तोगामे पिण्डाय चरितुं, ईदिसे गेलञ्ञे गिलानसमयोति भुञ्जितब्बं, न लेसकप्पियं कातब्बं.

चीवरदानसमयो नाम अनत्थते कथिने वस्सानस्स पच्छिमो मासो, अत्थते कथिने पञ्चमासा. एत्थन्तरे ‘‘चीवरदानसमयो’’ति भुञ्जितब्बं. चीवरे करियमाने चीवरकारसमयोति भुञ्जितब्बं. यदा हि साटकञ्च सुत्तञ्च लभित्वा चीवरं करोन्ति, अयं चीवरकारसमयो नाम, विसुं चीवरकारसमयो नाम नत्थि, तस्मा यो तत्थ चीवरे कत्तब्बं यं किञ्चि कम्मं करोति, महापच्चरियञ्हि ‘‘अन्तमसो सूचिवेधको’’तिपि वुत्तं. तेन ‘‘चीवरकारसमयो’’ति भुञ्जितब्बं. कुरुन्दियं पन वित्थारेनेव वुत्तं ‘‘यो चीवरं विचारेति छिन्दति, मोघसुत्तकं ठपेति, आगन्तुकपत्तं ठपेति, पच्चागतं सिब्बेति, आगन्तुकपत्तं बन्धति, अनुवातं छिन्दति ¶ घटेति आरोपेति, तत्थ पच्चागतं सिब्बेति, सुत्तं करोति वलेति, पिप्फलिकं निसेति, परिवत्तनं करोति, सब्बोपि चीवरं करोतियेवाति वुच्चति. यो पन समीपे निसिन्नो जातकं वा धम्मपदं वा कथेति, अयं न चीवरकारको, एतं ठपेत्वा सेसानं गणभोजने अनापत्ती’’ति.

अद्धानगमनसमये अन्तमसो अड्ढयोजनं गन्तुकामेनपि ‘‘अड्ढयोजनं गच्छिस्सामी’’ति भुञ्जितब्बं, गच्छन्तेन भुञ्जितब्बं, गतेन एकदिवसं भुञ्जितब्बं.

नावाभिरुहनसमये ¶ ‘‘नावं अभिरुहिस्सामी’’ति भुञ्जितब्बं, आरुळ्हेन इच्छितट्ठानं गन्त्वापि याव न ओरोहति, ताव भुञ्जितब्बं, ओरुळ्हेन एकदिवसं भुञ्जितब्बं.

महासमयो नाम यत्थ द्वे तयो भिक्खू पिण्डाय चरित्वा यापेन्ति, अन्तमसो चतुत्थेपि आगते न यापेन्ति, अयं महासमयो. यत्थ पन सतं वा सहस्सं वा सन्निपतन्ति, तत्थ वत्तब्बमेव नत्थि, तस्मा तादिसे काले ‘‘महासमयो’’ति अधिट्ठहित्वा भुञ्जितब्बं.

समणभत्तसमयो नाम यो कोचि परिब्बाजकसमापन्नो भत्तं करोति, अयं समणभत्तसमयोव. तस्मा सहधम्मिकेसु वा तित्थियेसु वा अञ्ञतरेन येन केनचि कते भत्ते ‘‘समणभत्तसमयो’’ति भुञ्जितब्बं. ‘‘अनापत्ति समये, द्वे तयो एकतो भुञ्जन्ति, पिण्डाय चरित्वा एकतो सन्निपतित्वा भुञ्जन्ति, निच्चभत्तं, सलाकभत्तं, पक्खिकं, उपोसथिकं, पाटिपदिकं, पञ्च भोजनानि ठपेत्वा सब्बत्थ अनापत्ती’’ति (पाचि. २२०) वचनतो येपि अकप्पियनिमन्तनं सादियित्वा द्वे वा तयो वा एकतो गहेत्वा भुञ्जन्ति, तेसम्पि अनापत्ति.

तत्थ अनिमन्तितचतुत्थं पिण्डपातिकचतुत्थं अनुपसम्पन्नचतुत्थं पत्तचतुत्थं गिलानचतुत्थन्ति पञ्चन्नं चतुत्थानं वसेन विनिच्छयो वेदितब्बो. कथं? इधेकच्चो चत्तारो भिक्खू ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति निमन्तेति. तेसु तयो गता, एको न गतो. उपासको ‘‘एको, भन्ते, थेरो कुहि’’न्ति पुच्छति. नागतो उपासकाति. सो अञ्ञं तंखणप्पत्तं कञ्चि ‘‘एहि, भन्ते’’ति घरं पवेसेत्वा चतुन्नम्पि भत्तं देति ¶ , सब्बेसं अनापत्ति. कस्मा? गणपूरकस्स अनिमन्तितत्ता. तयो एव हि तत्थ निमन्तिता गण्हिंसु, तेहि गणो न पूरति, गणपूरको च अनिमन्तितो, तेन गणो भिज्जतीति. एतं अनिमन्तितचतुत्थं.

पिण्डपातिकचतुत्थे निमन्तनकाले एको पिण्डपातिको होति, सो नाधिवासेति, गमनवेलायं पन ‘‘एहि भन्ते’’ति वुत्ते अनधिवासितत्ता अनागच्छन्तम्पि ‘‘एथ भिक्खं लच्छथा’’ति गहेत्वा गच्छन्ति, सो तं गणं भिन्दति, तस्मा सब्बेसं अनापत्ति.

अनुपसम्पन्नचतुत्थे सामणेरेन सद्धिं निमन्तिता होन्ति, सोपि गणं भिन्दति.

पत्तचतुत्थे ¶ एको सयं आगन्त्वा पत्तं पेसेति, एवम्पि गणो भिज्जति, तस्मा सब्बेसं अनापत्ति.

गिलानचतुत्थे गिलानेन सद्धिं निमन्तिता होन्ति, तत्थ गिलानस्सेव अनापत्ति, इतरेसं पन गणपूरको होति. न हि गिलानेन गणो भिज्जति, तस्मा तेसं आपत्ति. महापच्चरियं पन अविसेसेन वुत्तं ‘‘समयलद्धको सयमेव मुच्चति, सेसानं गणपूरकत्ता आपत्तिकरो होती’’ति. तस्मा चीवरदानसमयलद्धकादीनम्पि वसेन चतुक्कानि वेदितब्बानि.

सचे पन अधिवासेत्वा गतेसुपि चतूसु जनेसु एको पण्डितो भिक्खु ‘‘अहं तुम्हाकं गणं भिन्दिस्सामि, निमन्तनं सादियथा’’ति वत्वा यागुखज्जकावसाने भत्तत्थाय पत्तं गण्हन्तानं अदत्वा ‘‘इमे ताव भिक्खू भोजेत्वा विस्सज्जेथ, अहं पच्छा अनुमोदनं कत्वा गमिस्सामी’’ति निसिन्नो, तेसु भुत्वा गतेसु ‘‘देथ, भन्ते, पत्त’’न्ति उपासकेन पत्तं गहेत्वा भत्ते दिन्ने भुञ्जित्वा अनुमोदनं कत्वा गच्छति, सब्बेसं अनापत्ति. पञ्चन्नञ्हि भोजनानंयेव वसेन गणभोजने विसङ्केतं नत्थि, ओदनेन निमन्तेत्वा कुम्मासं गण्हन्तापि आपज्जन्ति, तानि च तेहि एकतो न गहितानि, यागुआदीहि पन विसङ्केतं होति, तानि तेहि एकतो गहितानीति एवं एको पण्डितो अञ्ञेसम्पि अनापत्तिं करोति. निच्चभत्तन्ति धुवभत्तं वुच्चति, ‘‘निच्चभत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति, बहूनं एकतो गहेतुं वट्टति. सलाकभत्तादीसुपि एसेव नयो.

२. ‘‘परम्परभोजने ¶ अञ्ञत्र समया पाचित्तिय’’न्ति (पाचि. २२२-२२३, २२५) वुत्तं परम्परभोजनं पन निमन्तनतोयेव पसवति. यो हि ‘‘पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरेन भोजनेन भत्तं गण्हथा’’तिआदिना निमन्तितो तं ठपेत्वा अञ्ञं पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरभोजनं भुञ्जति, तस्सेतं भोजनं ‘‘परम्परभोजन’’न्ति वुच्चति. एवं भुञ्जन्तस्स ठपेत्वा गिलानसमयं चीवरदानसमयं चीवरकारसमयञ्च अञ्ञस्मिं समये पाचित्तियं वुत्तं, तस्मा निमन्तनपटिपाटियाव भुञ्जितब्बं, न उप्पटिपाटिया.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, विकप्पेत्वा परम्परभोजनं भुञ्जितु’’न्ति (पाचि. २२६) वचनतो पठमनिमन्तनं अञ्ञस्स विकप्पेत्वापि परिभुञ्जितुं वट्टति. अयं (पाचि. अट्ठ. २२६ आदयो) विकप्पना नाम सम्मुखापि परम्मुखापि वट्टति. सम्मुखा दिस्वा ‘‘मय्हं भत्तपच्चासं तुय्हं विकप्पेमी’’ति वा ‘‘दम्मी’’ति वा वत्वा भुञ्जितब्बं, अदिस्वा पञ्चसु सहधम्मिकेसु ¶ यस्स कस्सचि नामं गहेत्वा ‘‘मय्हं भत्तपच्चासं इत्थन्नामस्स विकप्पेमी’’ति वा ‘‘दम्मी’’ति वा वत्वा भुञ्जितब्बं. द्वे तीणि निमन्तनानि पन एकस्मिं पत्ते पक्खिपित्वा मिस्सेत्वा एकं कत्वा भुञ्जितुं वट्टति. ‘‘अनापत्ति द्वे तयो निमन्तने एकतो भुञ्जती’’ति (पाचि. २२९) हि वुत्तं. सचे द्वे तीणि कुलानि निमन्तेत्वा एकस्मिं ठाने निसीदापेत्वा इतो चितो च आहरित्वा भत्तं आकिरन्ति, सूपब्यञ्जनं आकिरन्ति, एकमिस्सकं होति, एत्थापि अनापत्ति.

सचे पन मूलनिमन्तनं हेट्ठा होति, पच्छिमं पच्छिमं उपरि, तं उपरितो पट्ठाय भुञ्जन्तस्स आपत्ति, हत्थं पन अन्तो पवेसेत्वा पठमनिमन्तनतो एकम्पि कबळं उद्धरित्वा भुत्तकालतो पट्ठाय यथा तथा वा भुञ्जन्तस्स अनापत्ति. ‘‘सचेपि तत्थ खीरं वा रसं वा आकिरन्ति, येन अज्झोत्थतं भत्तं एकरसं होति, कोटितो पट्ठाय भुञ्जन्तस्स अनापत्ती’’ति महापच्चरियं वुत्तं. महाअट्ठकथायं पन वुत्तं ‘‘खीरभत्तं वा रसभत्तं वा लभित्वा निसिन्नस्स तत्थेव अञ्ञेपि खीरभत्तं वा रसभत्तं वा आकिरन्ति, खीरं वा रसं वा पिवतो अनापत्ति, भुञ्जन्तेन पठमं लद्धमंसखण्डं वा भत्तपिण्डं वा मुखे पक्खिपित्वा कोटितो पट्ठाय भुञ्जितुं वट्टति. सप्पिपायासेपि एसेव नयो’’ति.

महाउपासको ¶ भिक्खुं निमन्तेति, तस्स कुलं उपगतस्स उपासकोपि तस्स पुत्तदारभातुभगिनिआदयोपि अत्तनो अत्तनो कोट्ठासं आहरित्वा पत्ते पक्खिपन्ति, ‘‘उपासकेन पठमं दिन्नं अभुञ्जित्वा पच्छा लद्धं भुञ्जन्तस्स आपत्ती’’ति महाअट्ठकथायं वुत्तं. कुरुन्दट्ठकथायं ‘‘वट्टती’’ति वुत्तं. महापच्चरियं ‘‘सचे पाटेक्कं पचन्ति, अत्तनो अत्तनो पक्कभत्ततो आहरित्वा देन्ति, तत्थ पच्छा आहटं पठमं भुञ्जन्तस्स पाचित्तियं. यदि पन सब्बेसं एकोव पाको होति, परम्परभोजनं न होती’’ति वुत्तं. महाउपासको निमन्तेत्वा निसीदापेति, अञ्ञो मनुस्सो पत्तं गण्हाति, न दातब्बं. किं, भन्ते, न देथाति. ननु उपासक तया निमन्तितम्हाति. ‘‘होतु, भन्ते, लद्धं लद्धं भुञ्जथा’’ति वदति, भुञ्जितुं वट्टति. ‘‘अञ्ञेन आहरित्वा भत्ते दिन्ने आपुच्छित्वापि भुञ्जितुं वट्टती’’ति कुरुन्दियं वुत्तं.

अनुमोदनं कत्वा गच्छन्तं धम्मं सोतुकामा ‘‘स्वेपि, भन्ते, आगच्छेय्याथा’’ति सब्बे निमन्तेन्ति, पुनदिवसे आगन्त्वा लद्धं लद्धं भुञ्जितुं वट्टति. कस्मा? सब्बेहि निमन्तितत्ता. एकोपि भिक्खु पिण्डाय चरन्तो भत्तं लभति, तमञ्ञो उपासको निमन्तेत्वा घरे ¶ निसीदापेति, न च ताव भत्तं सम्पज्जति, सचे सो भिक्खु पिण्डाय चरित्वा लद्धभत्तं भुञ्जति, आपत्ति. अभुञ्जित्वा निसिन्ने ‘‘किं, भन्ते, न भुञ्जसी’’ति वुत्ते ‘‘तया निमन्तितत्ता’’ति वत्वा ‘‘लद्धं लद्धं भुञ्जथ, भन्ते’’ति वुत्ते भुञ्जितुं वट्टति. सकलेन गामेन एकतो हुत्वा निमन्तितस्स यत्थ कत्थचि भुञ्जतो अनापत्ति. पूगेपि एसेव नयो. ‘‘अनापत्ति सकलेन गामेन निमन्तितो तस्मिं गामे यत्थ कत्थचि भुञ्जति, सकलेन पूगेन निमन्तितो तस्मिं पूगे यत्थ कत्थचि भुञ्जति, निमन्तियमानो ‘भिक्खं गहेस्सामी’ति भणति, निच्चभत्ते सलाकभत्ते पक्खिके उपोसथिके पाटिपदिके पञ्च भोजनानि ठपेत्वा सब्बत्थ अनापत्ती’’ति (पाचि. २२९) वुत्तं.

तत्थ निमन्तियमानो भिक्खं गहेस्सामीति भणतीति एत्थ ‘‘भत्तं गण्हा’’ति निमन्तियमानो ‘‘न मय्हं तव भत्तेनत्थो, भिक्खं गण्हिस्सामी’’ति वदति, अनापत्तीति अत्थो. एत्थ पन महापदुमत्थेरो आह ‘‘एवं वदन्तो इमस्मिं सिक्खापदे अनिमन्तनं कातुं सक्कोति, भुञ्जनत्थाय ¶ पन ओकासो कतो होतीति नेव गणभोजनतो, न चारित्ततो मुच्चती’’ति. महासुमत्थेरो आह ‘‘यदग्गेन अनिमन्तनं कातुं सक्कोति, तदग्गेन नेव गणभोजनं, न चारित्तं होती’’ति.

तत्थ चारित्तन्ति –

‘‘यो पन भिक्खु निमन्तितो सभत्तो समानो सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा पुरेभत्तं वा पच्छाभत्तं वा कुलेसु चारित्तं आपज्जेय्य अञ्ञत्र समया पाचित्तियं. तत्थायं समयो चीवरदानसमयो चीवरकारसमयो. अयं तत्थ समयो’’ति (पाचि. २९९) –

एवमागतं चारित्तसिक्खापदं वुत्तं. इमिना हि सिक्खापदेन यो पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरेन ‘‘भत्तं गण्हथा’’तिआदिना अकप्पियनिमन्तनेन निमन्तितो, तेनेव निमन्तनभत्तेन सभत्तो समानो सन्तं भिक्खुं ‘‘अहं इत्थन्नामस्स घरं गच्छामी’’ति वा ‘‘चारित्तं आपज्जामी’’ति वा ईदिसेन वचनेन अनापुच्छित्वा येन भत्तेन निमन्तितो, तं भुत्वा वा अभुत्वा वा अवीतिवत्तेयेव मज्झन्हिके यस्मिं कुले निमन्तितो, ततो अञ्ञानि कुलानि पविसेय्य, तस्स वुत्तलक्खणं दुविधम्पि समयं ठपेत्वा अञ्ञत्थ पाचित्तियं वुत्तं. तस्मा अकप्पियनिमन्तनेन निमन्तियमानो सचे ‘‘भिक्खं गण्हिस्सामी’’ति वदति, इमिनापि सिक्खापदेन अनापत्ति.

३. सन्तं ¶ भिक्खुं अनापुच्छाति एत्थ (पाचि. अट्ठ. २९८) पन कित्तावता सन्तो होति, कित्तावता असन्तो? अन्तोविहारे यत्थ ठितस्स कुलानि पयिरुपासनचित्तं उप्पन्नं, ततो पट्ठाय यं पस्से वा अभिमुखे वा पस्सति, यस्स सक्का होति पकतिवचनेन आरोचेतुं, अयं सन्तो नाम, इतो चितो च परियेसित्वा आरोचनकिच्चं पन नत्थि. यो हि एवं परियेसितब्बो, सो असन्तोयेव. अपिच अन्तोउपचारसीमाय भिक्खुं दिस्वा ‘‘आपुच्छिस्सामी’’ति गच्छति. तत्थ यं पस्सति, सो आपुच्छितब्बो. नो चे पस्सति, असन्तं भिक्खुं अनापुच्छा पविट्ठो नाम होति. विकालगामप्पवेसनेपि अयमेव नयो.

सचे ¶ (पाचि. अट्ठ. ५१२) पन सम्बहुला केनचि कम्मेन गामं पविसन्ति, ‘‘विकाले गामप्पवेसनं आपुच्छामी’’ति सब्बेहि अञ्ञमञ्ञं आपुच्छितब्बं. तस्मिं गामे तं कम्मं न सम्पज्जतीति अञ्ञं गामं गच्छन्ति, गामसतम्पि होतु, पुन आपुच्छनकिच्चं नत्थि. सचे पन उस्साहं पटिप्पस्सम्भेत्वा विहारं गच्छन्ता अन्तरा अञ्ञं गामं पविसितुकामा होन्ति, पुन आपुच्छितब्बमेव. कुलघरे वा आसनसालाय वा भत्तकिच्चं कत्वा तेलभिक्खाय वा सप्पिभिक्खाय वा चरितुकामो होति, सचे पस्से भिक्खु अत्थि, आपुच्छित्वा गन्तब्बं. असन्ते भिक्खुम्हि ‘‘नत्थी’’ति गन्तब्बं, वीथिं ओतरित्वा भिक्खुं पस्सति, आपुच्छनकिच्चं नत्थि, अनापुच्छित्वापि चरितब्बमेव. गाममज्झेन मग्गो होति, तेन गच्छन्तस्स ‘‘तेलादिभिक्खाय चरिस्सामी’’ति चित्ते उप्पन्ने सचे पस्से भिक्खु अत्थि, आपुच्छित्वा चरितब्बं. मग्गा अनोक्कम्म भिक्खाय चरन्तस्स पन आपुच्छनकिच्चं नत्थि. सचे सीहो वा ब्यग्घो वा आगच्छति, मेघो वा उट्ठेति, अञ्ञो वा कोचि उपद्दवो उप्पज्जति, एवरूपासु आपदासु अनापुच्छापि बहिगामतो अन्तोगामं पविसितुं वट्टति.

४. ‘‘न च, भिक्खवे, अभिन्ने सरीरे पंसुकूलं गहेतब्बं, यो गण्हेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा. १३७) वचनतो अब्भुण्हे अल्लसरीरे पंसुकूलं न गहेतब्बं, गण्हन्तो दुक्कटं आपज्जति. उपद्दवा च तस्स होन्ति, भिन्ने पन गहेतुं वट्टति.

कित्तावता पन भिन्नं होति? काककुललसोणसिङ्गालादीहि मुखतुण्डकेन वा दाठाय वा ईसकं फालितमत्तेनपि. यस्स पन पततो घंसनेन छविमत्तं छिन्नं होति, चम्मं अच्छिन्नं, एतं अभिन्नमेव, चम्मे पन छिन्ने भिन्नं. यस्सपि सजीवकालेयेव पभिन्ना गण्डकुट्ठपीळका वा वणो वा होति, इदम्पि भिन्नं, ततियदिवसतो पभुति उद्धुमातकादिभावेन कुणपभावं उपगतम्पि भिन्नमेव. सब्बेन सब्बं पन अभिन्नेपि सुसानगोपकेहि ¶ वा अञ्ञेहि वा मनुस्सेहि गाहापेतुं वट्टति. नो चे अञ्ञं लभति, सत्थकेन वा केनचि वा वणं कत्वा गहेतब्बं. विसभागसरीरे पन सतिं उपट्ठपेत्वा समणसञ्ञं उप्पादेत्वा सीसे वा हत्थपादपिट्ठियं वा वणं कत्वा गहेतुं वट्टति.

५. अच्छिन्नचीवरकेन ¶ भिक्खुना कथं पटिपज्जितब्बन्ति? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अच्छिन्नचीवरस्स वा नट्ठचीवरस्स वा अञ्ञातकं गहपतिं वा गहपतानिं वा चीवरं विञ्ञापेतुं. यं आवासं पठमं उपगच्छति, सचे तत्थ होति सङ्घस्स विहारचीवरं वा उत्तरत्थरणं वा भूमत्थरणं वा भिसिच्छवि वा, तं गहेत्वा पारुपितुं ‘लभित्वा ओदहिस्सामी’ति. नो चे होति सङ्घस्स विहारचीवरं वा उत्तरत्थरणं वा भूमत्थरणं वा भिसिच्छवि वा, तिणेन वा पण्णेन वा पटिच्छादेत्वा आगन्तब्बं, न त्वेव नग्गेन आगन्तब्बं, यो आगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा. ५१७) वचनतो इध वुत्तनयेन पटिपज्जितब्बं.

अयं पनेत्थ अनुपुब्बकथा (पारा. अट्ठ. २.५१७). सचे हि चोरे पस्सित्वा दहरा पत्तचीवरानि गहेत्वा पलाता, चोरा थेरानं निवासनपारुपनमत्तंयेव हरित्वा गच्छन्ति, थेरेहि नेव ताव चीवरं विञ्ञापेतब्बं, न साखापलासं भञ्जितब्बं. अथ दहरा सब्बं भण्डकं छड्डेत्वा पलाता, चोरा थेरानञ्च निवासनपारुपनं तञ्च भण्डकं हरित्वा गच्छन्ति, दहरेहि आगन्त्वा अत्तनो निवासनपारुपनानि न ताव थेरानं दातब्बानि. न हि ते अनच्छिन्नचीवरा अत्तनो अत्थाय साखापलासं भञ्जितुं लभन्ति, अच्छिन्नचीवरानं पन अत्थाय लभन्ति. अच्छिन्नचीवराव अत्तनोपि परेसम्पि अत्थाय लभन्ति, तस्मा थेरेहि वा साखापलासं भञ्जित्वा वाकादीहि गन्थेत्वा दहरानं दातब्बं, दहरेहि वा थेरानं अत्थाय भञ्जित्वा गन्थेत्वा तेसं हत्थे दत्वा वा अदत्वा वा अत्तना निवासेत्वा अत्तनो निवासनपारुपनानि थेरानं दातब्बानि, नेव भूतगामपातब्यताय पाचित्तियं होति, न तेसं धारणे दुक्कटं.

सचे अन्तरामग्गे रजकत्थरणं वा होति, अञ्ञे वा तादिसे मनुस्से पस्सन्ति, चीवरं विञ्ञापेतब्बं. यानि च नेसं ते वा विञ्ञत्तमनुस्सा अञ्ञे वा साखापलासनिवासने भिक्खू दिस्वा उस्साहजाता वत्थानि देन्ति, तानि सदसानि वा होन्तु अदसानि वा नीलादिनानावण्णानि वा, कप्पियानिपि अकप्पियानिपि सब्बानिपि अच्छिन्नचीवरट्ठाने ठितत्ता तेसं निवासेतुञ्च पारुपितुञ्च वट्टन्ति.

वुत्तम्पिहेतं ¶ ¶ परिवारे –

‘‘अकप्पकतं नापि रजनाय रत्तं,

तेन निवत्थो येनकामं वजेय्य;

न चस्स होति आपत्ति,

सो च धम्मो सुगतेन देसितो;

पञ्हामेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति. (परि. ४८१);

अयञ्हि पञ्हो अच्छिन्नचीवरकभिक्खुं सन्धाय वुत्तो. अथ पन तित्थियेहि समागच्छन्ति, ते च नेसं कुसचीरवाकचीरफलकचीरानि देन्ति, तानिपि लद्धिं अग्गहेत्वा निवासेतुं वट्टन्ति, निवासेत्वापि लद्धि न गहेतब्बा.

यं आवासं पठमं उपगच्छन्ति, तत्थ विहारचीवरादीसु यं अत्थि, तं अनापुच्छापि गहेत्वा निवासेतुं वा पारुपितुं वा लभति. तञ्च खो ‘‘लभित्वा ओदहिस्सामि, पुन ठपेस्सामी’’ति अधिप्पायेन, न मूलच्छेज्जाय. लभित्वा च पन ञातितो वा उपट्ठाकतो वा अञ्ञतो वा कुतोचि पाकतिकमेव कातब्बं. विदेसगतेन पन एकस्मिं सङ्घिके आवासे सङ्घिकपरिभोगेन भुञ्जनत्थाय ठपेतब्बं. सचस्स परिभोगेनेव तं जीरति वा नस्सति वा, गीवा न होति. सचे पन एतेसं वुत्तप्पकारानं गिहिवत्थादीनं भिसिच्छविपरियन्तानं किञ्चि न लभति, तेन तिणेन वा पण्णेन वा पटिच्छादेत्वा आगन्तब्बन्ति.

६. ‘‘न, भिक्खवे, पटिभानचित्तं कारापेतब्बं इत्थिरूपकं पुरिसरूपकं, यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २९९) वचनतो इत्थिपुरिसरूपं कातुं वा कारापेतुं वा भिक्खुनो न वट्टति. न केवलं (चूळव. अट्ठ. २९९) इत्थिपुरिसरूपमेव, तिरच्छानरूपम्पि अन्तमसो गण्डुप्पादरूपं भिक्खुनो सयं कातुं वा ‘‘करोही’’ति वत्तुं वा न वट्टति, ‘‘उपासक द्वारपालं करोही’’ति वत्तुम्पि न लभति. जातकपकरणअसदिसदानादीनि पन पसादनीयानि निब्बिदापटिसंयुत्तानि वा वत्थूनि परेहि कारापेतुं लभति, मालाकम्मादीनि सयम्पि कातुं लभति.

७. ‘‘न, भिक्खवे, विप्पकतभोजनो भिक्खु वुट्ठापेतब्बो, यो वुट्ठापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३१६) वचनतो अन्तरघरे (चूळव. अट्ठ. ३१६) वा विहारे ¶ वा ¶ अरञ्ञे वा यत्थ कत्थचि भुञ्जमानो भिक्खु अनिट्ठिते भोजने न वुट्ठापेतब्बो, अन्तरघरे पच्छा आगतेन भिक्खं गहेत्वा गन्तब्बं. सचे मनुस्सा वा भिक्खू वा ‘‘पविसथा’’ति वदन्ति, ‘‘मयि पविसन्ते भिक्खू उट्ठहिस्सन्ती’’ति वत्तब्बं. ‘‘एथ, भन्ते, आसनं अत्थी’’ति वुत्ते पन पविसितब्बं. सचे कोचि किञ्चि न वदति, आसनसालं गन्त्वा अतिसमीपं अगन्त्वा सभागट्ठाने ठातब्बं. ओकासे कते ‘‘पविसथा’’ति वुत्तेन पविसितब्बं. सचे पन यं आसनं तस्स पापुणाति, तत्थ अभुञ्जन्तो भिक्खु निसिन्नो होति, तं उट्ठापेतुं वट्टति. यागुखज्जकादीसु पन यं किञ्चि पिवित्वा खादित्वा वा याव अञ्ञो आगच्छति, ताव निसिन्नं रित्तहत्थम्पि उट्ठापेतुं न वट्टति. विप्पकतभोजनोयेव हि सो होति.

सचे पन आपत्तिं अतिक्कमित्वापि वुट्ठापेतियेव, यं सो वुट्ठापेति, अयञ्च भिक्खु पवारितो होति, तेन वत्तब्बो ‘‘गच्छ उदकं आहराही’’ति. वुड्ढतरं भिक्खुं आणापेतुं इदमेव एकट्ठानं. सचे सो उदकम्पि न आहरति, साधुकं सित्थानि गिलित्वा वुड्ढस्स आसनं दातब्बं. वुत्तम्पि चेतं –

‘‘सचे वुट्ठापेति, पवारितो च होति, ‘गच्छ उदकं आहरा’ति वत्तब्बो. एवञ्चेतं लभेथ, इच्चेतं कुसलं. नो चे लभेथ, साधुकं सित्थानि गिलित्वा वुड्ढस्स आसनं दातब्बं. नत्वेवाहं, भिक्खवे, ‘केनचि परियायेन वुड्ढतरस्स भिक्खुनो आसनं पटिबाहितब्ब’न्ति वदामि, यो पटिबाहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३१६).

८. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, नवकेन भिक्खुना उद्दिसन्तेन समके वा आसने निसीदितुं उच्चतरे वा धम्मगारवेन, थेरेन भिक्खुना उद्दिसापेन्तेन समके वा आसने निसीदितुं नीचतरे वा धम्मगारवेना’’ति (चूळव. ३२०) वचनतो नवकतरेन भिक्खुना उद्दिसन्तेन उच्चतरेपि आसने निसीदितुं, वुड्ढतरेन भिक्खुना उद्दिसापेन्तेन नीचतरेपि आसने निसीदितुं वट्टति.

९. ‘‘अनुजानामि ¶ , भिक्खवे, तिवस्सन्तरेन सह निसीदितु’’न्ति (चूळव. ३२०) वचनतो तिवस्सन्तरेन भिक्खुना सद्धिं एकासने निसीदितुं वट्टति. तिवस्सन्तरो (चूळव. अट्ठ. ३२०) नाम यो द्वीहि वस्सेहि महन्ततरो वा दहरतरो वा होति, यो पन एकेन वस्सेन ¶ महन्ततरो वा दहरतरो वा, यो वा समानवस्सो, तत्थ वत्तब्बमेव नत्थि, इमे सब्बे एकस्मिं मञ्चे वा पीठे वा द्वे द्वे हुत्वा निसीदितुं लभन्ति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दुवग्गस्स मञ्चं दुवग्गस्स पीठ’’न्ति (चूळव. ३२०) हि वुत्तं.

१०. यं पन तिण्णं पहोति, तं संहारिमं वा होतु असंहारिमं वा, तथारूपे अपि फलकखण्डे अनुपसम्पन्नेनपि सद्धिं निसीदितुं वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, यं तिण्णं पहोति, एत्तकं पच्छिमं दीघासन’’न्ति (चूळव. ३२०) हि वुत्तं. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ठपेत्वा पण्डकं मातुगामं उभतोब्यञ्जनकं असमानासनिकेहि सह दीघासने निसीदितु’’न्ति (चूळव. ३२०) वचनतो पन दीघासनेपि पण्डकादीहि सह निसीदितुं न वट्टति.

११. गिलानं उपट्ठहन्तेन ‘‘नत्थि वो, भिक्खवे, माता, नत्थि पिता, ये वो उपट्ठहेय्युं, तुम्हे चे, भिक्खवे, अञ्ञमञ्ञं न उपट्ठहिस्सथ, अथ को चरहि उपट्ठहिस्सति. यो, भिक्खवे, मं उपट्ठहेय्य, सो गिलानं उपट्ठहेय्या’’ति (महाव. ३६५) इमं भगवतो अनुसासनिं अनुस्सरन्तेन सक्कच्चं उपट्ठातब्बो.

सचे उपज्झायो होति, उपज्झायेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं. सचे आचरियो होति, आचरियेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं. सचे सद्धिविहारिको होति, सद्धिविहारिकेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं. सचे अन्तेवासिको होति, अन्तेवासिकेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं. सचे समानुपज्झायको होति, समानुपज्झायकेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं. सचे समानाचरियको होति, समानाचरियकेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं. सचे न होति उपज्झायो वा आचरियो वा सद्धिविहारिको वा अन्तेवासिको ¶ वा समानुपज्झायको वा समानाचरियको वा, सङ्घेन उपट्ठातब्बो. नो चे उपट्ठहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ३६५) –

वचनतो यस्स (महाव. अट्ठ. ३६५) ते उपज्झायादयो तस्मिं विहारे नत्थि, आगन्तुको होति एकचारिकभिक्खु, सङ्घस्स भारो, तस्मा सङ्घेन उपट्ठातब्बो. नो चे उपट्ठहेय्य, सकलस्स सङ्घस्स आपत्ति. वारं ठपेत्वा जग्गन्तेसु पन यो अत्तनो वारे न जग्गति, तस्सेव ¶ आपत्ति, सङ्घत्थेरोपि वारतो न मुच्चति. सचे सकलो सङ्घो एकस्स भारं करोति, एको वा वत्तसम्पन्नो भिक्खु ‘‘अहमेव जग्गिस्सामी’’ति जग्गति, सङ्घो आपत्तितो मुच्चति.

गिलानेन पन –

‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो गिलानो दूपट्ठो होति. असप्पायकारी होति, सप्पाये मत्तं न जानाति, भेसज्जं न पटिसेविता होति, अत्थकामस्स गिलानुपट्ठाकस्स यथाभूतं आबाधं नाविकत्ता होति ‘अभिक्कमन्तं वा अभिक्कमतीति, पटिक्कमन्तं वा पटिक्कमतीति, ठितं वा ठितो’ति, उप्पन्नानं सारीरिकानं वेदनानं दुक्खानं तिब्बानं खरानं कटुकानं असातानं अमनापानं पाणहरानं अनधिवासकजातिको होती’’ति (महाव. ३६६) –

एवं वुत्तानि पञ्च अयुत्तङ्गानि आरका परिवज्जेत्वा –

‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो गिलानो सूपट्ठो होति. सप्पायकारी होति, सप्पाये मत्तं जानाति, भेसज्जं पटिसेविता होति, अत्थकामस्स गिलानुपट्ठाकस्स यथाभूतं आबाधं आविकत्ता होति ‘अभिक्कमन्तं वा अभिक्कमतीति, पटिक्कमन्तं वा पटिक्कमतीति, ठितं वा ठितो’ति, उप्पन्नानं सारीरिकानं वेदनानं दुक्खानं तिब्बानं खरानं कटुकानं असातानं अमनापानं पाणहरानं अधिवासकजातिको होती’’ति (महाव. ३६६) –

एवं वुत्तपञ्चङ्गसमन्नागतेन भवितब्बं.

गिलानुपट्ठाकेन ¶ च –

‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो गिलानुपट्ठाको नालं गिलानं उपट्ठातुं. न पटिबलो होति भेसज्जं संविधातुं, सप्पायासप्पायं न जानाति, असप्पायं उपनामेति, सप्पायं अपनामेति, आमिसन्तरो गिलानं उपट्ठाति, नो मेत्तचित्तो, जेगुच्छी होति उच्चारं वा पस्सावं वा खेळं वा वन्तं वा नीहातुं, न पटिबलो होति ¶ गिलानं कालेन कालं धम्मिया कथाय सन्दस्सेतुं समादपेतुं समुत्तेजेतुं सम्पहंसेतु’’न्ति (महाव. ३६६) –

एवं वुत्तानि पञ्च अयुत्तङ्गानि आरका परिवज्जेत्वा –

‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो गिलानुपट्ठाको अलं गिलानं उपट्ठातुं. पटिबलो होति भेसज्जं संविधातुं, सप्पायासप्पायं जानाति, असप्पायं अपनामेति, सप्पायं उपनामेति, मेत्तचित्तो गिलानं उपट्ठाति, नो आमिसन्तरो, अजेगुच्छी होति उच्चारं वा पस्सावं वा खेळं वा वन्तं वा नीहातुं, पटिबलो होति गिलानं कालेन कालं धम्मिया कथाय सन्दस्सेतुं समादपेतुं समुत्तेजेतुं सम्पहंसेतु’’न्ति (महाव. ३६६) –

एवं वुत्तपञ्चङ्गसमन्नागतेन भवितब्बं.

१२. धम्मिं कथं करोन्तेन (महाव. अट्ठ. २.१८०) च ‘‘सीलवा हि त्वं कतकुसलो, कस्मा मीयमानो भायसि, ननु सीलवतो सग्गो नाम मरणमत्तपटिबद्धोयेवा’’ति एवं गिलानस्स भिक्खुनो मरणवण्णो न संवण्णेतब्बो. सचे हि तस्स संवण्णनं सुत्वा आहारुपच्छेदादिना उपक्कमेन एकजवनवारावसेसेपि आयुस्मिं अन्तरा कालं करोति, इमिनाव मारितो होति. पण्डितेन पन भिक्खुना इमिना नयेन अनुसिट्ठि दातब्बा ‘‘सीलवतो नाम अनच्छरिया मग्गफलुप्पत्ति, तस्मा विहारादीसु आसत्तिं अकत्वा बुद्धगतं धम्मगतं सङ्घगतं कायगतञ्च सतिं उपट्ठपेत्वा मनसिकारे अप्पमादो कातब्बो’’ति. मरणवण्णेपि संवण्णिते सो ताय संवण्णनाय कञ्चि उपक्कमं अकत्वा अत्तनो धम्मताय ¶ यथायुना यथानुसन्धिनाव मरति, तप्पच्चया संवण्णको आपत्तिया न कारेतब्बो.

१३. ‘‘न च, भिक्खवे, अत्तानं पातेतब्बं, यो पातेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा. १८३) वचनतो गिलानेन (पारा. अट्ठ. २.१८२-१८३) भिक्खुनापि येन केनचि उपक्कमेन अन्तमसो आहारुपच्छेदनेनपि अत्ता न मारेतब्बो. योपि गिलानो विज्जमाने भेसज्जे च उपट्ठाकेसु च मरितुकामो आहारं उपच्छिन्दति, दुक्कटमेव. यस्स पन महाआबाधो चिरानुबन्धो, भिक्खू उपट्ठहन्ता किलमन्ति जिगुच्छन्ति, ‘‘कदा नु खो गिलानतो ¶ मुच्चिस्सामा’’ति अट्टीयन्ति. सचे सो ‘‘अयं अत्तभावो पटिजग्गियमानोपि न तिट्ठति, भिक्खू च किलमन्ती’’ति आहारं उपच्छिन्दति, भेसज्जं न सेवति, वट्टति. यो पन ‘‘अयं रोगो खरो, आयुसङ्खारा न तिट्ठन्ति, अयञ्च मे विसेसाधिगमो हत्थप्पत्तो विय दिस्सती’’ति उपच्छिन्दति, वट्टतियेव. अगिलानस्सपि उप्पन्नसंवेगस्स ‘‘आहारपरियेसनं नाम पपञ्चो, कम्मट्ठानमेव अनुयुञ्जिस्सामी’’ति कम्मट्ठानसीसेन उपच्छिन्दन्तस्स वट्टति. विसेसाधिगमं ब्याकरित्वा आहारं उपच्छिन्दति, न वट्टति. सभागानञ्हि लज्जीभिक्खूनं कथेतुं वट्टति.

१४. ‘‘न च, भिक्खवे, अप्पटिवेक्खित्वा आसने निसीदितब्बं, यो निसीदेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा. १८०) वचनतो आसनं अनुपपरिक्खित्वा न निसीदितब्बं. कीदिसं (पारा. अट्ठ. २.१८०) पन आसनं उपपरिक्खितब्बं, कीदिसं न उपपरिक्खितब्बं? यं सुद्धं आसनमेव होति अपच्चत्थरणकं, यञ्च आगन्त्वा ठितानं पस्सतंयेव अत्थरीयति, तं न पच्चवेक्खितब्बं, निसीदितुं वट्टति. यम्पि मनुस्सा सयं हत्थेन अक्कमित्वा ‘‘इध भन्ते निसीदथा’’ति देन्ति, तस्मिम्पि वट्टति. सचेपि पठममेव आगन्त्वापि निसिन्ना पच्छा उद्धं वा अधो वा सङ्कमन्ति, पटिवेक्खणकिच्चं नत्थि. यम्पि तनुकेन वत्थेन यथा तलं दिस्सति, एवं पटिच्छन्नं होति, तस्मिम्पि पटिवेक्खणकिच्चं नत्थि. यं पन पटिकच्चेव पावारकोजवादीहि अत्थतं होति, तं हत्थेन परामसित्वा सल्लक्खेत्वा निसीदितब्बं. महापच्चरियं पन ‘‘घनसाटकेनपि अत्थते यस्मिं वलि न पञ्ञायति, तं न पटिवेक्खितब्ब’’न्ति वुत्तं.

१५. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, दवाय सिला पटिविज्झितब्बा, यो पटिविज्झेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा. १८३) वचनतो हसाधिप्पायेन पासाणो न पवट्टेतब्बो. न केवलञ्च (पारा. अट्ठ. २.१८२-१८३) पासाणो, अञ्ञम्पि यं किञ्चि दारुखण्डं वा इट्ठकखण्डं वा हत्थेन वा यन्तेन वा पटिविज्झितुं न वट्टति. चेतियादीनं अत्थाय पासाणादयो हसन्ता हसन्ता पवट्टेन्तिपि खिपन्तिपि उक्खिपन्तिपि, ‘‘कम्मसमयो’’ति वट्टति, अञ्ञम्पि ईदिसं नवकम्मं वा करोन्ता भण्डकं वा धोवन्ता रुक्खं वा धोवनदण्डकं वा उक्खिपित्वा पटिविज्झन्ति, वट्टति, भत्तविस्सग्गकालादीसु काके वा सोणे वा कट्ठं वा कथलं वा खिपित्वा पलापेन्ति, वट्टति.

१६. ‘‘न, भिक्खवे, दायो आलिम्पितब्बो, यो आलिम्पेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २८३) वचनतो ¶ वने अग्गि न दातब्बो. सचे (पारा. अट्ठ. २.१९०) पन ‘‘एत्थन्तरे यो कोचि सत्तो मरतू’’ति अग्गिं देति, पाराजिकानन्तरियथुल्लच्चयपाचित्तियवत्थूनं अनुरूपतो पाराजिकादीनि अकुसलरासि च होति. ‘‘अल्लतिणवनप्पतयो डय्हन्तू’’ति अग्गिं देन्तस्स पाचित्तियं, ‘‘दब्बूपकरणानि विनस्सन्तू’’ति अग्गिं देन्तस्स दुक्कटं. ‘‘खिड्डाधिप्पायेनपि दुक्कट’’न्ति सङ्खेपट्ठकथायं वुत्तं. ‘‘यं किञ्चि अल्लसुक्खं सइन्द्रियानिन्द्रियं डय्हतू’’ति अग्गिं देन्तस्स वत्थुवसेन पाराजिकथुल्लच्चयपाचित्तियदुक्कटानि वेदितब्बानि.

पटग्गिदानं पन परित्तकरणञ्च भगवता अनुञ्ञातं, तस्मा अरञ्ञे वनकम्मिकेहि वा दिन्नं सयं वा उट्ठितं अग्गिं आगच्छन्तं दिस्वा ‘‘तिणकुटियो मा विनस्सन्तू’’ति तस्स अग्गिनो पटिअग्गिं दातुं वट्टति, येन सद्धिं आगच्छन्तो अग्गि एकतो हुत्वा निरुपादानो निब्बाति. ‘‘परित्तम्पि कातुं वट्टती’’ति तिणकुटिकानं समन्ता भूमितच्छनं परिखाखणनं वा, यथा आगतो अग्गि उपादानं अलभित्वा निब्बाति, एतञ्च सब्बं उट्ठितेयेव अग्गिस्मिं असति अनुपसम्पन्ने सयम्पि कातुं वट्टति. अनुट्ठिते पन अनुपसम्पन्नेहि कप्पियवोहारेन कारेतब्बं, उदकेन पन निब्बापेन्तेहि अप्पाणकमेव उदकं आसिञ्चितब्बं.

१७. अस्सद्धेसु ¶ (पारा. अट्ठ. २.१८१) मिच्छादिट्ठिकुलेसु सक्कच्चं पणीतभोजनं लभित्वा अनुपपरिक्खित्वा नेव अत्तना परिभुञ्जितब्बं, न परेसं दातब्बं. विसमिस्सम्पि हि तानि कुलानि पिण्डपातं देन्ति. यम्पि आभिदोसिकं भत्तं वा खज्जकं वा ततो लभति, तम्पि न परिभुञ्जितब्बं. अपिहितवत्थुम्पि हि सप्पविच्छिकादीहि अधिसयितं छड्डनीयधम्मं तानि कुलानि देन्ति. गन्धहलिद्दादिमक्खितोपि ततो पिण्डपातो न गहेतब्बो. सरीरे रोगट्ठानानि पुञ्छित्वा ठपितभत्तम्पि हि तानि दातब्बं मञ्ञन्तीति.

१८. ‘‘अनापत्ति, भिक्खवे, गोपकस्स दाने’’ति (पारा. १५६) वुत्तं. तत्थ (पारा. अट्ठ. १.१५६) कतरं गोपकदानं वट्टति, कतरं न वट्टति? महासुमत्थेरो ताव आह ‘‘यं गोपकस्स परिच्छिन्दित्वा दिन्नं होति ‘एत्तकं दिवसे दिवसे गण्हा’ति, तदेव वट्टति, ततो उत्तरि न वट्टती’’ति. महापदुमत्थेरो पनाह ‘‘किं गोपकानं पण्णं आरोपेत्वा निमित्तसञ्ञं वा कत्वा दिन्नं अत्थि, एतेसं हत्थे विस्सट्ठकस्स एते इस्सरा, तस्मा यं देन्ति, तं बहुकम्पि वट्टती’’ति. कुरुन्दट्ठकथायं पन वुत्तं ‘‘मनुस्सानं आरामं वा अञ्ञं वा फलाफलं दारका रक्खन्ति, तेहि दिन्नं वट्टति, आहरापेत्वा पन न गहेतब्बं. सङ्घिके पन चेतियस्स ¶ सन्तके च केणिया गहेत्वा रक्खन्तस्सेव दानं वट्टति, वेतनेन रक्खन्तस्स अत्तनो भागमत्तं वट्टती’’ति. महापच्चरियं पन ‘‘यं गिहीनं आरामरक्खका भिक्खूनं देन्ति, एतम्पि वट्टति. भिक्खुसङ्घस्स आरामगोपका यं अत्तनो भतिया खण्डित्वा देन्ति, एतं वट्टति. योपि उपड्ढारामं वा केचिदेव रुक्खे वा भतिं लभित्वा रक्खति, तस्सपि अत्तनो सम्पत्तरुक्खतोयेव दातुं वट्टति, केणिया गहेत्वा रक्खन्तस्स पन सब्बम्पि वट्टती’’ति वुत्तं. एतं पन सब्बं ब्यञ्जनतो नानं, अत्थतो एकमेव, तस्मा अधिप्पायं ञत्वा गहेतब्बं.

अपिचेत्थ अयम्पि विनिच्छयो वेदितब्बो (पारा. अट्ठ. १.१५६) – यत्थ आवासिका आगन्तुकानं न देन्ति, फलवारे च सम्पत्ते अञ्ञेसं अभावं दिस्वा चोरिकाय अत्तनाव खादन्ति, तत्थ आगन्तुकेहि घण्टिं पहरित्वा भाजेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति. यत्थ पन आवासिका रुक्खे रक्खित्वा फलवारे सम्पत्ते भाजेत्वा खादन्ति, चतूसु पच्चयेसु सम्मा उपनेन्ति, अनिस्सरा ¶ तत्थ आगन्तुका. येपि रुक्खा चीवरत्थाय नियमेत्वा दिन्ना, तेसुपि आगन्तुका अनिस्सरा. एस नयो सेसपच्चयत्थाय नियमेत्वा दिन्नेपि. ये पन तथा अनियमेत्वा आवासिका च ते रक्खित्वा गोपेत्वा चोरिकाय परिभुञ्जन्ति, न तेसु आवासिकानं कतिकाय ठातब्बं. ये फलपरिभोगत्थाय दिन्ना, आवासिका च ने रक्खित्वा गोपेत्वा सम्मा उपनेन्ति, तेसुयेव तेसं कतिकाय ठातब्बं. महापच्चरियं पन वुत्तं ‘‘चतुन्नं पच्चयानं नियमेत्वा दिन्नं थेय्यचित्तेन परिभुञ्जन्तो भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बो, परिभोगवसेन भाजेत्वा परिभुञ्जन्तस्स भण्डदेय्यं. यं पनेत्थ सेनासनत्थाय नियमितं, तं परिभोगवसेनेव भाजेत्वा परिभुञ्जन्तस्स थुल्लच्चयञ्च भण्डदेय्यञ्चा’’ति.

ओदिस्स चीवरत्थाय दिन्नं चीवरेयेव उपनेतब्बं. सचे दुब्भिक्खं होति, भिक्खू पिण्डपातेन किलमन्ति, चीवरं पन सुलभं, सङ्घसुट्ठुताय अपलोकनकम्मं कत्वा पिण्डपातेपि उपनेतुं वट्टति. सेनासनेन गिलानपच्चयेन वा किलमन्तेसु सङ्घसुट्ठुताय अपलोकनकम्मं कत्वा तदत्थायपि उपनेतुं वट्टति. ओदिस्स पिण्डपातत्थाय च गिलानपच्चयत्थाय च दिन्नेपि एसेव नयो. ओदिस्स सेनासनत्थाय दिन्नं पन गरुभण्डं होति, तं रक्खित्वा गोपेत्वा तदत्थमेव उपनेतब्बं. सचे पन दुब्भिक्खं होति, भिक्खू पिण्डपातेन न यापेन्ति, एत्थ राजरोगचोरभयादीहि अञ्ञत्थ गच्छन्तानं विहारा पलुज्जन्ति, तालनाळिकेरादिके विनासेन्ति, सेनासनपच्चयं पन निस्साय यापेतुं सक्का होति, एवरूपे काले सेनासनं विस्सज्जेत्वापि सेनासनजग्गनत्थाय परिभोगो भगवता अनुञ्ञातो. तस्मा एकं वा द्वे वा वरसेनासनानि ठपेत्वा ¶ इतरानि लामककोटिया पिण्डपातत्थाय विस्सज्जेतुं वट्टन्ति, मूलवत्थुच्छेदं पन कत्वा न उपनेतब्बं.

यो पन आरामो चतुपच्चयत्थाय नियमेत्वा दिन्नो, तत्थ अपलोकनकम्मं न कातब्बं. येन पच्चयेन पन ऊनं, तदत्थं उपनेतुं वट्टति, आरामो पटिजग्गितब्बो, वेतनं दत्वापि जग्गापेतुं वट्टति. ये पन वेतनं लभित्वा आरामेयेव गेहं कत्वा वसन्ता रक्खन्ति, ते चे आगतानं भिक्खूनं नाळिकेरं वा तालपक्कं वा देन्ति, यं तेसं सङ्घेन अनुञ्ञातं होति ‘‘दिवसे दिवसे एत्तकं नाम खादथा’’ति, तदेव ¶ ते दातुं लभन्ति, ततो उत्तरि तेसं देन्तानम्पि गहेतुं न वट्टन्ति. यो पन आरामं केणिया गहेत्वा सङ्घस्स चतुपच्चयत्थाय कप्पियभण्डमेव देति, अयं बहुकम्पि दातुं लभति. चेतियस्स पदीपत्थाय वा खण्डफुल्लपटिसङ्खरणत्थाय वा दिन्नआरामोपि जग्गितब्बो, वेतनं दत्वापि जग्गापेतब्बो. वेतनञ्च पनेत्थ चेतियसन्तकम्पि सङ्घसन्तकम्पि दातुं वट्टति. एतम्पि आरामं वेतनेन तत्थेव वसित्वा रक्खन्तानञ्च केणिया गहेत्वा कप्पियभण्डदायकानञ्च तत्थजातकफलदानं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं.

१९. धम्मिकरक्खं (पाचि. अट्ठ. ६७९) याचन्तेन अतीतं अनागतं वा आरब्भ ओदिस्स आचिक्खितुं न वट्टति. अतीतञ्हि आरब्भ अत्थि ओदिस्स आचिक्खना, अत्थि अनोदिस्स आचिक्खना, अनागतं आरब्भपि अत्थि ओदिस्स आचिक्खना, अत्थि अनोदिस्स आचिक्खना. कथं अतीतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति? भिक्खूनं विहारे गामदारका वा धुत्तादयो वा ये केचि अनाचारं आचरन्ति, रुक्खं वा छिन्दन्ति, फलाफलं वा हरन्ति, परिक्खारे वा अच्छिन्दन्ति, भिक्खु वोहारिके उपसङ्कमित्वा ‘‘अम्हाकं विहारे इदं नाम कत’’न्ति वदति. ‘‘केना’’ति वुत्ते ‘‘असुकेन च असुकेन चा’’ति आचिक्खति. एवं अतीतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति, सा न वट्टति. तञ्चे सुत्वा ते वोहारिका तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बं भिक्खुस्स गीवा होति, ‘‘दण्डं गण्हिस्सन्ती’’ति अधिप्पायेपि सति गीवायेव होति. सचे पन ‘‘तस्स दण्डं गण्हथा’’ति वदति, पञ्चमासकमत्ते गहिते पाराजिकं होति. ‘‘केना’’ति वुत्ते पन ‘‘असुकेनाति वत्तुं अम्हाकं न वट्टति, तुम्हेयेव जानिस्सथ. केवलञ्हि मयं रक्खं याचाम, तं नो देथ, अवहटभण्डञ्च आहरापेथा’’ति वत्तब्बं. एवं अनोदिस्स आचिक्खना होति, सा वट्टति. एवं वुत्ते सचेपि ते वोहारिका कारके गवेसित्वा तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बसापतेय्येपि गहिते भिक्खुनो नेव गीवा, न आपत्ति. परिक्खारं हरन्ते दिस्वा तेसं अनत्थकामताय ‘‘चोरो ¶ चोरो’’ति वत्तुम्पि न वट्टति. एवं वुत्तेपि हि यं तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बं भिक्खुनो गीवा होति. अत्तनो वचनकरं पन ‘‘इमिना मे परिक्खारो गहितो, तं आहरापेहि, मा चस्स दण्डं करोही’’ति ¶ वत्तुं वट्टति. दासदासीवापिआदीनम्पि अत्थाय अड्डं करोन्ति अयं अकप्पियअड्डो नाम, न वट्टति.

कथं अनागतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति? वुत्तनयेनेव परेहि अनाचारादीसु कतेसु भिक्खु वोहारिके एवं वदति ‘‘अम्हाकं विहारे इदञ्चिदञ्च करोन्ति, रक्खं नो देथ आयतिं अकरणत्थाया’’ति. ‘‘केन एवं कत’’न्ति वुत्ते च ‘‘असुकेन च असुकेन चा’’ति आचिक्खति. एवं अनागतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति, सापि न वट्टति. तेसञ्हि दण्डे कते पुरिमनयेनेव सब्बं भिक्खुस्स गीवा, सेसं पुरिमसदिसमेव. सचे वोहारिका ‘‘भिक्खूनं विहारे एवरूपं अनाचारं करोन्तानं इमं नाम दण्डं करोमा’’ति भेरिं चरापेत्वा आणाय अतिट्ठमाने परियेसित्वा दण्डं करोन्ति, भिक्खुनो नेव गीवा, न आपत्ति. विहारसीमाय रुक्खादीनि छिन्दन्तानं वासिफरसुआदीनि गहेत्वा पासाणेहि कोट्टेन्ति, न वट्टति. सचे धारा भिज्जति, कारापेत्वा दातब्बा. उपधावित्वा तेसं परिक्खारे गण्हन्ति, तम्पि न कातब्बं. लहुपरिवत्तञ्हि चित्तं, थेय्यचेतनाय उप्पन्नाय मूलच्छेज्जम्पि गच्छेय्य.

२०. उच्चारं वा पस्सावं वा सङ्कारं वा विघासं वा तिरोकुट्टे वा तिरोपाकारे वा छड्डेतुं वा छड्डापेतुं वा न वट्टति. चत्तारिपि (पाचि. अट्ठ. ८२६) वत्थूनि एकपयोगेन छड्डेन्तस्स एकमेव दुक्कटं, पाटेक्कं छड्डेन्तस्स वत्थुगणनाय दुक्कटानि. आणत्तियम्पि एसेव नयो. दन्तकट्ठछड्डनेपि दुक्कटमेव. ओलोकेत्वा वा अवलञ्जे वा उच्चारादीनि छड्डेन्तस्स अनापत्ति. यम्पि मनुस्सानं उपभोगपरिभोगं रोपिमं खेत्तं होतु नाळिकेरादिआरामो वा, तत्थापि यत्थ कत्थचि रोपिमहरितट्ठाने एतानि वत्थूनि छड्डेतुं न वट्टति. छड्डेन्तस्स पुरिमनयेनेव आपत्तिभेदो वेदितब्बो. खेत्ते वा आरामे वा निसीदित्वा भुञ्जमानो उच्छुआदीनि वा खादमानो गच्छन्तो उच्छिट्ठोदकचलकादीनि हरितट्ठाने छड्डेति, अन्तमसो उदकं पिवित्वा मत्थकच्छिन्ननाळिकेरम्पि छड्डेति, दुक्कटं. कसितट्ठाने निक्खित्तबीजे अङ्कुरे उट्ठितेपि अवुट्ठितेपि दुक्कटमेव. अनिक्खित्तबीजेसु पन खेत्तकोणादीसु वा असञ्जातरोपिमेसु खेत्तमरियादादीसु वा छड्डेतुं वट्टति, मनुस्सानं कचवरछड्डनट्ठानेपि वट्टति. मनुस्सेसु ¶ सस्सं उद्धरित्वा गतेसु छड्डितखेत्तं नाम होति, तत्थ वट्टति. यत्थ पन ‘‘लायितम्पि पुब्बण्णादि पुन उट्ठहिस्सती’’ति रक्खन्ति, तत्थ न वट्टति.

२१. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, नहायमानेन भिक्खुना रुक्खे कायो उग्घंसेतब्बो, यो उग्घंसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २४३) वचनतो नहायन्तेन (चूळव. अट्ठ. २४३ आदयो) रुक्खे वा नहानतित्थे निखनित्वा ठपितत्थम्भे वा इट्ठकसिलादारुकुट्टानं अञ्ञतरस्मिं कुट्टे वा कायो न घंसेतब्बो.

‘‘न, भिक्खवे, अट्टाने नहायितब्बं, यो नहायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २४३) वचनतो अट्टानेपि नहायितुं न वट्टति. अट्टानं नाम रुक्खं फलकं विय तच्छेत्वा अट्ठपदाकारेन राजियो छिन्दित्वा नहानतित्थे निखनन्ति, तत्थ चुण्णानि आकिरित्वा मनुस्सा कायं घंसन्ति.

‘‘न, भिक्खवे, गन्धब्बहत्थकेन नहायितब्बं, यो नहायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळ्व. २४३) वचनतो नहानतित्थे ठपितेन दारुमयहत्थेन चुण्णानि गहेत्वा मनुस्सा सरीरं घंसन्ति, तेन नहायितुं न वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, कुरुविन्दकसुत्तिया नहायितब्बं, यो नहायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २४३) वचनतो कुरुविन्दकसुत्तियापि नहायितुं न वट्टति. कुरुविन्दकसुत्ति नाम कुरुविन्दकपासाणचुण्णानि लाखाय बन्धित्वा कतगुळिककलापको वुच्चति, यं उभोसु अन्तेसु गहेत्वा सरीरं घंसन्ति.

‘‘न, भिक्खवे, विग्गय्ह परिकम्मं कारापेतब्बं, यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २४३) वचनतो अञ्ञमञ्ञं सरीरेन घंसितुं न वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, मल्लकेन नहायितब्बं, यो नहायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स अकतमल्लक’’न्ति (चूळव. २४३-२४४) वचनतो मकरदण्डके छिन्दित्वा मल्लकमूलसण्ठानेन कतं ‘‘मल्लक’’न्ति वुच्चति, इदं गिलानस्सपि न वट्टति. अकतमल्लकं नाम दन्ते अच्छिन्दित्वा कतं, इदं अगिलानस्स न वट्टति, इट्ठकखण्डं पन कपालखण्डं वा वट्टति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उक्कासिकं पुथुपाणिक’’न्ति (चूळव. २४४) वचनतो उक्कासिकं पुथुपाणिकञ्च वट्टति. उक्कासिकं नाम वत्थवट्टि, तस्मा नहायन्तस्स ¶ यस्स कस्सचि ¶ नहानसाटकवट्टिया पिट्ठिं घंसितुं वट्टति. पुथुपाणिकन्ति हत्थपरिकम्मं वुच्चति, तस्मा सब्बेसं हत्थेन पिट्ठिपरिकम्मं कातुं वट्टति.

इदं पनेत्थ नहानवत्तं – उदकतित्थं गन्त्वा यत्थ वा तत्थ वा चीवरं निक्खिपित्वा वेगेन ठितकेनेव न ओतरितब्बं, सब्बदिसा पन ओलोकेत्वा विवित्तभावं ञत्वा खाणुगुम्बलतादीनि ववत्थपेत्वा तिक्खत्तुं उक्कासित्वा अवकुज्ज ठितेन उत्तरासङ्गचीवरं अपनेत्वा पसारेतब्बं, कायबन्धनं मोचेत्वा चीवरपिट्ठेयेव ठपेतब्बं. सचे उदकसाटिका नत्थि, उदकन्ते उक्कुटिकं निसीदित्वा निवासनं मोचेत्वा सचे निन्नट्ठानं अत्थि, आतपे पसारेतब्बं. नो चे अत्थि, संहरित्वा ठपेतब्बं. ओतरन्तेन सणिकं नाभिप्पमाणमत्तं ओतरित्वा वीचिं अनुट्ठपेन्तेन सद्दं अकरोन्तेन निवत्तित्वा आगतदिसाभिमुखेन निमुज्जितब्बं, एवं चीवरं रक्खितं होति. उम्मुज्जन्तेनपि सद्दं अकरोन्तेन सणिकं उम्मुज्जित्वा नहानपरियोसाने उदकन्ते उक्कुटिकेन निसीदित्वा निवासनं परिक्खिपित्वा उट्ठाय सुपरिमण्डलं निवासेत्वा कायबन्धनं बन्धित्वा चीवरं पारुपित्वाव ठातब्बं.

२२. ‘‘न, भिक्खवे, वल्लिका धारेतब्बा… न पामङ्गो धारेतब्बो… न कण्ठसुत्तकं धारेतब्बं… न कटिसुत्तकं धारेतब्बं… न ओवट्टिकं धारेतब्बं… न कायूरं धारेतब्बं… न हत्थाभरणं धारेतब्बं… न अङ्गुलिमुद्दिका धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २४५) वचनतो कण्णपिळन्धनादि यं किञ्चि आभरणं न वट्टति. तत्थ (चूळव. अट्ठ. २४५) वल्लिकाति कण्णतो निक्खन्तमुत्तोलम्बकादीनं एतं अधिवचनं. न केवलञ्च वल्लिका एव, यं किञ्चि कण्णपिळन्धनं अन्तमसो तालपण्णम्पि न वट्टति. पामङ्गन्ति यं किञ्चि पलम्बकसुत्तं. कण्ठसुत्तकन्ति यं किञ्चि गीवूपगं आभरणं. कटिसुत्तकन्ति यं किञ्चि कटिपिळन्धनं, अन्तमसो सुत्ततन्तुमत्तम्पि. ओवट्टिकन्ति वलयं. कायूरादीनि पाकटानेव.

२३. ‘‘न, भिक्खवे, दीघा केसा धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, द्वेमासिकं वा दुवङ्गुलं वा’’ति (चूळव. २४६) वचनतो ¶ सचे केसा अन्तोद्वेमासे द्वङ्गुलं पापुणन्ति, अन्तोद्वेमासेयेव छिन्दितब्बा, द्वङ्गुलेहि अतिक्कामेतुं न वट्टति. सचेपि न दीघा, द्वेमासतो एकदिवसम्पि अतिक्कामेतुं न लभतियेव. उभयथापि उक्कट्ठपरिच्छेदोव वुत्तो, ततो ओरं पन न वट्टनभावो नाम नत्थि.

‘‘न ¶ , भिक्खवे, कत्तरिकाय केसा छेदापेतब्बा, यो छेदापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया कत्तरिकाय केसे छेदापेतु’’न्ति (चूळव. २७५) वचनतो आबाधं विना कत्तरिकाय केसे छेदापेतुं न वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, कोच्छेन केसा ओसण्ठेतब्बा… न फणकेन केसा ओसण्ठेतब्बा… न हत्थफणकेन केसा ओसण्ठेतब्बा… न सित्थतेलकेन केसा ओसण्ठेतब्बा… न उदकतेलकेन केसा ओसण्ठेतब्बा, यो ओसण्ठेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २४६) वचनतो मण्डनत्थाय कोच्छादीहि केसा न ओसण्ठेतब्बा, उद्धलोमेन पन अनुलोमनिपातनत्थं हत्थं तेमेत्वा सीसं पुञ्छितब्बं, उण्हाभितत्तरजसिरानम्पि अल्लहत्थेन पुञ्छितुं वट्टति.

२४. ‘‘न, भिक्खवे, आदासे वा उदकपत्ते वा मुखनिमित्तं ओलोकेतब्बं, यो ओलोकेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया आदासे वा उदकपत्ते वा मुखनिमित्तं ओलोकेतु’’न्ति (चूळव. २४७) वचनतो आबाधं विना आदासे वा उदकपत्ते वा मुखं न ओलोकेतब्बं. एत्थ च कंसपत्तादीनिपि येसु मुखनिमित्तं पञ्ञायति, सब्बानि आदाससङ्खमेव गच्छन्ति, कञ्जियादीनिपि च उदकपत्तसङ्खमेव. तस्मा यत्थ कत्थचि ओलोकेन्तस्स दुक्कटं. आबाधपच्चया पन ‘‘सञ्छवि नु खो मे वणो, उदाहु न तावा’’ति जाननत्थं वट्टति, ‘‘जिण्णो नु खोम्हि, नो’’ति एवं आयुसङ्खारं ओलोकनत्थम्पि वट्टतीति वुत्तं.

‘‘न, भिक्खवे, मुखं आलिम्पितब्बं… न मुखं उम्मद्दितब्बं… न मुखं चुण्णेतब्बं… न मनोसिलिकाय मुखं लञ्छेतब्बं… न अङ्गरागो कातब्बो… न मुखरागो कातब्बो… न अङ्गरागमुखरागो कातब्बो, यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स ¶ . अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया मुखं आलिम्पितु’’न्ति (चूळव. २४७) वचनतो आबाधं विना मुखविलिम्पनादि न कातब्बं.

२५. ‘‘न, भिक्खवे, नच्चं वा गीतं वा वादितं वा दस्सनाय गन्तब्बं, यो गच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २४८) वचनतो नच्चादिं दस्सनाय न गन्तब्बं. एत्थ (पाचि. अट्ठ. ८३५) च नच्चन्ति नटादयो वा नच्चन्तु सोण्डा वा अन्तमसो मोरसूवमक्कटादयोपि, सब्बमेतं नच्चमेव, तस्मा अन्तमसो मोरनच्चम्पि दस्सनाय ¶ गच्छन्तस्स दुक्कटं. सयम्पि नच्चन्तस्स वा नच्चापेन्तस्स वा दुक्कटमेव. गीतन्ति नटादीनं वा गीतं होतु अरियानं परिनिब्बानकाले रतनत्तयगुणूपसञ्हितं साधुकीळितगीतं वा असञ्ञतभिक्खूनं धम्मभाणकगीतं वा अन्तमसो दन्तगीतम्पि, ‘‘यं गायिस्सामा’’ति पुब्बभागे ओकूजन्ता करोन्ति, सब्बमेतं गीतमेव, सयं गायन्तस्सपि गायापेन्तस्सपि दुक्कटमेव.

‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, आदीनवा आयतकेन गीतस्सरेन धम्मं गायन्तस्स. अत्तनापि तस्मिं सरे सारज्जति, परेपि तस्मिं सरे सारज्जन्ति, गहपतिकापि उज्झायन्ति, सरकुत्तिम्पि निकामयमानस्स समाधिस्स भङ्गो होति, पच्छिमा जनता दिट्ठानुगतिं आपज्जति. इमे खो, भिक्खवे, पञ्च आदीनवा आयतकेन गीतस्सरेन धम्मं गायन्तस्स. न, भिक्खवे, आयतकेन गीतस्सरेन धम्मो गायितब्बो, यो गायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २४९) –

वचनतो आयतकेन गीतस्सरेन धम्मोपि न गायितब्बो.

आयतको (चूळव. अट्ठ. २४९) नाम गीतस्सरो तं तं वत्तं भिन्दित्वा अक्खरानि विनासेत्वा पवत्तो. धम्मे पन सुत्तन्तवत्तं नाम अत्थि, जातकवत्तं नाम अत्थि, गाथावत्तं नाम अत्थि, तं विनासेत्वा अतिदीघं कातुं न वट्टति, चतुरस्सेन वत्तेन परिमण्डलानि पदब्यञ्जनानि दस्सेतब्बानि. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सरभञ्ञ’’न्ति (चूळव. २४९) वचनतो पन सरेन धम्मं भणितुं वट्टति. सरभञ्ञे किर तरङ्गवत्तधोतकवत्तगलितवत्तादीनि द्वत्तिंस वत्तानि अत्थि, तेसु यं इच्छति, तं कातुं लभति. सब्बेसं पदब्यञ्जनं अविनासेत्वा विकारं ¶ अकत्वा समणसारुप्पेन चतुरस्सेन नयेन पवत्तनंयेव लक्खणं.

वादितं नाम तन्तिबद्धादिवादनीयभण्डं वादितं वा होतु कुटभेरिवादितं वा अन्तमसो उदकभेरिवादितम्पि, सब्बमेतं न वट्टति. यं पन निट्ठुभन्तो वा सासङ्के वा ठितो अच्छरिकं वा फोटेति, पाणिं वा पहरति, तत्थ अनापत्ति, सब्बं अन्तरारामे ठितस्स पस्सतो अनापत्ति, पस्सिस्सामीति विहारतो विहारं गच्छन्तस्स आपत्तियेव. आसनसालायं निसिन्नो पस्सति, अनापत्ति. पस्सिस्सामीति उट्ठहित्वा गच्छतो आपत्ति, वीथियं ठत्वा गीवं परिवत्तेत्वा पस्सतोपि आपत्तियेव. सलाकभत्तादीनं वा अत्थाय अञ्ञेन वा केनचि करणीयेन गन्त्वा गतट्ठाने पस्सति वा सुणाति वा, अनापत्ति. आपदासु तादिसेन उपद्दवेन ¶ उपद्दुतो समज्जट्ठानं पविसति, एवं पविसित्वा पस्सन्तस्स सुणन्तस्स वा अनापत्ति. ‘‘चेतियस्स उपहारं देथ उपासका’’ति वत्तुम्पि, ‘‘तुम्हाकं चेतियस्स उपहारं करोमा’’ति वुत्ते सम्पटिच्छितुम्पि न लभति. ‘‘तुम्हाकं चेतियस्स उपट्ठानं करोमा’’ति वुत्ते पन ‘‘उपट्ठानकरणं नाम सुन्दर’’न्ति वत्तुं वट्टति.

२६. ‘‘न, भिक्खवे, अत्तनो अङ्गजातं छेतब्बं, यो छिन्देय्य, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति (चूळव. २५१) वचनतो अङ्गजातं (चूळव. २५१) छिन्दन्तस्स थुल्लच्चयं, अञ्ञं पन कण्णनासाअङ्गुलिआदिं यं किञ्चि छिन्दन्तस्स तादिसं वा दुक्खं उप्पादेन्तस्स दुक्कटं. अहिकीटदट्ठादीसु पन अञ्ञाबाधपच्चया वा लोहितं वा मोचेन्तस्स छिन्दन्तस्स वा अनापत्ति.

२७. ‘‘न, भिक्खवे, गिहीनं उत्तरिमनुस्सधम्मं इद्धिपाटिहारियं दस्सेतब्बं, यो दस्सेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५२) वचनतो गिहीनं विकुब्बनिद्धिं दस्सेतुं न वट्टति, अधिट्ठानिद्धि पन अप्पटिक्खित्ता.

२८. ‘‘न, भिक्खवे, सोवण्णमयो पत्तो धारेतब्बो…पे… न रूपियमयो…पे… न मणिमयो…पे… न वेळुरियमयो…पे… न फलिकमयो…पे… न कंसमयो…पे… न काचमयो…पे… न तिपुमयो …पे… न सीसमयो…पे… न तम्बलोहमयो पत्तो धारेतब्बो, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५२) वचनतो सुवण्णमयादिपत्तो ¶ न वट्टति. सचेपि गिही भत्तग्गे सुवण्णतट्टिकादीसु ब्यञ्जनं कत्वा उपनामेन्ति, आमसितुम्पि न वट्टति. फलिकमयकाचमयकंसमयानि पन तट्टिकादीनि भाजनानि पुग्गलिकपरिभोगेनेव न वट्टन्ति, सङ्घिकपरिभोगेन वा गिहिविकटानि वा वट्टन्ति. तम्बलोहमयोपि पत्तोयेव न वट्टति, थालकं पन वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, द्वे पत्ते अयोपत्तं मत्तिकापत्त’’न्ति (चूळव. २५२) द्वेयेव च पत्ता अनुञ्ञाता.

‘‘न, भिक्खवे, तुम्बकटाहे पिण्डाय चरितब्बं, यो चरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५५) वचनतो लाबुकटाहं परिहरितुं न वट्टति, तं लभित्वा पन तावकालिकं परिभुञ्जितुं वट्टति. घटिकटाहेपि एसेव नयो.

‘‘न ¶ , भिक्खवे, छवसीसपत्तो धारेतब्बो, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५५) वचनतो छवसीसमयोपि पत्तो न वट्टति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पत्ताधारक’’न्ति (चूळव. २५४) वचनतो भूमिदारुदण्डवअलवेत्तादीहि कते भूमिआधारके दारुदण्डआधारके च पत्तं ठपेतुं वट्टति. एत्थ च ‘‘भूमिआधारके तयो दण्डाधारके द्वे पत्ते उपरूपरि ठपेतुं वट्टती’’ति कुरुन्दियं वुत्तं. महाअट्ठकथायं पन वुत्तं ‘‘भूमिआधारके तिण्णं पत्तानं अनोकासो, द्वे ठपेतुं वट्टति. दारुआधारकदण्डाधारकेसुपि सुसज्जितेसु एसेव नयो. भमकोटिसदिसो पन दारुआधारको तीहि दण्डकेहि बद्धो, दण्डाधारको च एकस्सपि पत्तस्स अनोकासो, तत्थ ठपेत्वापि हत्थेन गहेत्वाव निसीदितब्बं, भूमियं पन निक्कुज्जित्वा एकमेव ठपेतब्ब’’न्ति.

‘‘न, भिक्खवे, मिड्ढन्ते पत्तो निक्खिपितब्बो, यो निक्खिपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५४) वचनतो आलिन्दकमिड्ढिकादीनं अन्ते ठपेतुं न वट्टति. सचे पन परिवत्तेत्वा तत्थेव पतिट्ठाति, एवरूपाय वित्थिण्णाय मिड्ढिकाय ठपेतुं वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, परिभण्डन्ते पत्तो निक्खिपितब्बो, यो निक्खिपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५४) वचनतो बाहिरपस्से कताय तनुकमिड्ढिकाय अन्तेपि एसेव नयो. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चोळक’’न्ति (चूळव. २५४) वचनतो चोळकं ¶ पत्थरित्वा तत्थ ठपेतुं वट्टति. तस्मिं पन असति कटसारके वा तट्टिकाय वा मत्तिकाय वा परिभण्डकताय भूमिया यत्थ न दुस्सति, तथारूपाय वालिकाय वा ठपेतुं वट्टति. पंसुरजादीसु पन खरभूमियं वा ठपेन्तस्स दुक्कटं.

‘‘न, भिक्खवे, पत्तो लग्गेतब्बो, यो लग्गेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५४) वचनतो नागदन्तादीसु यत्थ कत्थचि लग्गेतुं न वट्टति, चीवरवंसेपि बन्धित्वा ठपेतुं न वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, मञ्चे पत्तो निक्खिपितब्बो, यो निक्खिपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५४) वचनतो भण्डकट्ठपनत्थमेव वा कतं होतु निसीदनसयनत्थं वा, यत्थ कत्थचि मञ्चे वा पीठे वा ठपेन्तस्स दुक्कटं, अञ्ञेन पन भण्डकेन सद्धिं बन्धित्वा ठपेतुं, अटनियं बन्धित्वा ओलम्बितुं वा वट्टति, बन्धित्वापि उपरि ठपेतुं न वट्टतियेव. सचे ¶ पन मञ्चो वा पीठं वा उक्खिपित्वा चीवरवंसादीसु अट्टकच्छन्नेन ठपितं होति, तत्थ ठपेतुं वट्टति. अंसवट्टनकेन अंसकूटे लग्गेत्वा अङ्के ठपेतुं वट्टति, छत्ते भत्तपूरोपि अंसकूटे लग्गितपत्तोपि ठपेतुं न वट्टति. भण्डकेन पन सद्धिं बन्धित्वा अट्टकं कत्वा वा ठपिते यो कोचि ठपेतुं वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, पत्तहत्थेन कवाटं पणामेतब्बं, यो पणामेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५५) वचनतो पत्तहत्थेन कवाटं न पणामेतब्बं. एत्थ च न केवलं यस्स पत्तो हत्थे, सो एव पत्तहत्थो. न केवलञ्च कवाटमेव पणामेतुं न लभति, अपिच खो पन हत्थे वा पिट्ठिपादे वा यत्थ यत्थचि सरीरावयवे पत्तस्मिं सति हत्थेन वा पादेन वा सीसेन वा येन केनचि सरीरावयवेन कवाटं वा पणामेतुं घटिकं वा उक्खिपितुं सूचिं वा कुञ्चिकाय अवापुरितुं न लभति, अंसकूटे पन पत्तं लग्गेत्वा यथासुखं अवापुरितुं लभति.

‘‘न, भिक्खवे, चलकानि वा अट्ठिकानि वा उच्छिट्ठोदकं वा पत्तेन नीहरितब्बं, यो नीहरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५५) वचनतो चलकादीनि पत्तेन नीहरितुं न वट्टति. एत्थ च चलकानीति चब्बेत्वा अपविद्धामिसानि. अट्ठिकानीति मच्छमंसअअकानि. उच्छिट्ठोदकन्ति मुखविक्खालितोदकं. एतेसु यं किञ्चि पत्तेन नीहरन्तस्स दुक्कटं. पत्तं पटिग्गहं कत्वा हत्थं धोवितुम्पि ¶ न लभति. हत्थधोतपादधोतउदकम्पि पत्ते आकिरित्वा नीहरितुं न वट्टति, अनुच्छिट्ठं सुद्धपत्तं उच्छिट्ठहत्थेन गण्हितुं न वट्टति, वामहत्थेन पनेत्थ उदकं आसिञ्चित्वा एकं उदकगण्डुसं गहेत्वा उच्छिट्ठहत्थेन गण्हितुं वट्टति. एत्तावतापि हि सो उच्छिट्ठपत्तो होति, हत्थं पन बहिउदकेन विक्खालेत्वा गहेतुं वट्टति. मच्छमंसफलाफलादीनि च खादन्तो यं तत्थ अट्ठिं वा चलकं वा छड्डेतुकामो होति, तं पत्ते ठपेतुं न लभति. यं पन पटिखादितुकामो होति, तं पत्ते ठपेतुं लभति. अट्ठिककण्टकादीनि तत्थेव कत्वा हत्थेन लुञ्चित्वा खादितुं वट्टति. मुखतो नीहटं पन यं किञ्चि पुन खादितुकामो पत्ते ठपेतुं न लभति, सिङ्गिवेरनाळिकेरखण्डादीनि डंसित्वा पुन ठपेतुं लभति.

२९. ‘‘न च, भिक्खवे, सब्बपंसुकूलिकेन भवितब्बं, यो भवेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५५) वचनतो सब्बपंसुकूलिकेन न भवितब्बं. एत्थ पन चीवरञ्च मञ्चपीठञ्च पंसुकूलं वट्टति, अज्झोहरणीयं पन दिन्नमेव गहेतब्बं.

३०. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, अद्धानमग्गप्पटिपन्नेन भिक्खुना परिस्सावनं याचियमानेन न दातब्बं, यो न ददेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५९) वचनतो अपरिस्सावनकस्स (चूळव. अट्ठ. २५९) याचमानस्स परिस्सावनं अदातुं न वट्टति. यो पन अत्तनो हत्थे परिस्सावने विज्जमानेपि याचति, तस्स न अकामा दातब्बं.

‘‘न च, भिक्खवे, अपरिस्सावनकेन भिक्खुना अद्धानमग्गो पटिपज्जितब्बो, यो पटिपज्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २५९) वचनतो अपरिस्सावनकेन मग्गो न गन्तब्बो. सचेपि न होति परिस्सावनं वा धम्मकरणं वा, सङ्घाटिकण्णो अधिट्ठातब्बो ‘‘इमिना परिस्सावेत्वा पिविस्सामी’’ति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दण्डपरिस्सावन’’न्ति (चूळव. २५९) वचनतो दण्डपरिस्सावनम्पि वट्टति. दण्डपरिस्सावनं नाम यत्थ रजकानं खारपरिस्सावनं विय चतूसु पादेसु बद्धनिस्सेणिकाय साटकं बन्धित्वा मज्झे दण्डके उदकं आसिञ्चन्ति, तं उभोपि कोट्ठासे पूरेत्वा परिस्सावति.

‘‘अनुजानामि ¶ , भिक्खवे, ओत्थरक’’न्ति (चूळव. २५९) वचनतो ओत्थरकं परिस्सावनम्पि वट्टति. ओत्थरकं नाम यं उदके ओत्थरित्वा घटकेन उदकं गण्हन्ति, तञ्हि चतूसु दण्डकेसु वत्थं बन्धित्वा उदके चत्तारो खाणुके निखनित्वा तेसु बन्धित्वा सब्बपरियन्ते उदकतो मोचेत्वा मज्झे ओत्थरित्वा घटेन उदकं गण्हन्ति.

३१. ‘‘न, भिक्खवे, नग्गेन नग्गो अभिवादेतब्बो, यो अभिवादेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’तिआदिवचनतो (चूळव. २६१) न नग्गेन नग्गो अभिवादेतब्बो, न नग्गेन अभिवादेतब्बं, न नग्गेन नग्गो अभिवादापेतब्बो, न नग्गेन अभिवादापेतब्बं, न नग्गेन नग्गस्स परिकम्मं कातब्बं, न नग्गेन नग्गस्स दातब्बं, न नग्गेन पटिग्गहेतब्बं, न नग्गेन खादितब्बं, न नग्गेन भुञ्जितब्बं, न नग्गेन सायितब्बं, न नग्गेन पातब्बं.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिस्सो पटिच्छादियो जन्ताघरपटिच्छादिं उदकपटिच्छादिं वत्थपटिच्छादि’’न्ति (चूळव. २६१) वचनतो तिस्सो पटिच्छादियो वट्टन्ति. एत्थ च जन्ताघरपटिच्छादि उदकपटिच्छादि च परिकम्मं करोन्तस्सेव वट्टति, सेसेसु अभिवादनादीसु न वट्टति. वत्थपटिच्छादि पन सब्बकम्मेसु वट्टति.

३२. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, पुप्फाभिकिण्णेसु सयनेसु सयितब्बं, यो ससेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २६४) वचनतो पुप्फेहि सन्थतेसु सयनेसु न सयितब्बं, गन्धगन्धं पन गहेत्वा कवाटे पञ्चङ्गुलिं दातुं वट्टति पुप्फं गहेत्वा विहारे एकमन्तं निक्खिपितुं.

३३. ‘‘न, भिक्खवे, आसित्तकूपधाने भुञ्जितब्बं, यो भुञ्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २६४) वचनतो आसित्तकूपधाने ठपेत्वा न भुञ्जितब्बं. आसित्तकूपधानन्ति तम्बलोहेन वा रजतेन वा कताय पेळाय एतं अधिवचनं, पटिक्खित्तत्ता पन दारुमयापि न वट्टति.

३४. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, मळोरिक’’न्ति (चूळव. २६४) वचनतो मळोरिकाय ठपेत्वा भुञ्जितुं वट्टति. मळोरिकाति दण्डाधारको वुच्चति. यट्ठिआधारकपण्णाधारकपच्छिकपीठादीनिपि एत्थेव पविट्ठानि. आधारकसङ्खेपगमनतो हि पट्ठाय छिद्दं विद्धम्पि अविद्धम्पि वट्टतियेव.

३५. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, एकभाजने भुञ्जितब्बं, यो भुञ्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(चूळव. २६४) आदिवचनतो न एकभाजने भुञ्जितब्बं, न एकथालके पातब्बं. सचे पन एको भिक्खु भाजनतो फलं वा पूपं वा गहेत्वा गच्छति, तस्मिं अपगते इतरस्स सेसकं भुञ्जितुं वट्टति, इतरस्सपि तस्मिं खीणे पुन गहेतुं वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, एकमञ्चे तुवट्टितब्बं, यो तुवट्टेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(चूळव. २६४) आदिवचनतो न एकमञ्चे निपज्जितब्बं, न एकत्थरणे निपज्जितब्बं. ववत्थानं पन दस्सेत्वा मज्झे कासावं वा कत्तरयट्ठिं वा अन्तमसो कायबन्धनम्पि ठपेत्वा निपज्जन्तानं अनापत्ति. एकपावुरणेहि एकत्थरणपावुरणेहि च न निपज्जितब्बं. एकं अत्थरणञ्चेव पावुरणञ्च एतेसन्ति एकत्थरणपावुरणा. संहारिमानं पावारत्थरणकटसारकादीनं एकं अन्तं अत्थरित्वा एकं पारुपित्वा निपज्जन्तानमेतं अधिवचनं.

३६. ‘‘न, भिक्खवे, चेलप्पटिका अक्कमितब्बा, यो अक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २६८) वचनतो न चेलसन्थारो अक्कमितब्बो, ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिहीनं मङ्गलत्थाय याचियमानेन चेलप्पटिकं अक्कमितु’’न्ति (चूळव. २६८) वचनतो पन काचि इत्थी (चूळव. अट्ठ. २६८) अपगतगब्भा वा होति गरुगब्भा वा, एवरूपेसु ¶ ठानेसु मङ्गलत्थाय याचियमानेन अक्कमितुं वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, धोतपादकं अक्कमितु’’न्ति (चूळव. २६८) वचनतो पादधोवनट्ठाने धोतेहि पादेहि अक्कमनत्थाय अत्थतपच्चत्थरणं अक्कमितुं वट्टति.

३७. ‘‘न, भिक्खवे, कतकं परिभुञ्जितब्बं, यो परिभुञ्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २६९) वचनतो कतकं न वट्टति. कतकं नाम पदुमकण्णिकाकारं पादघंसनत्थं कण्टके उट्ठापेत्वा कतं. तं वट्टं वा होतु चतुरस्सादिभेदं वा, बाहुलिकानुयोगत्ता पटिक्खित्तमेव, नेव पटिग्गहेतुं, न परिभुञ्जितुं वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिस्सो पादघंसनियो सक्खरं कथलं समुद्दफेणक’’न्ति (चूळव. २६९) वचनतो सक्खरादीहि पादघंसनं वट्टति. सक्खराति पासाणो वुच्चति, पासाणफेणकोपि वट्टतियेव.

३८. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, चामरिबीजनी धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २६९) वचनतो चामरिवालेहि कतबीजनी न वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, मकसबीजनिं. अनुजानामि भिक्खवे तिस्सो बीजनियो वाकमयं उसीरमयं मोरपिञ्छमयं. अनुजानामि, भिक्खवे, विधूपनञ्च तालवण्टञ्चा’’ति (चूळव. २६९) वचनतो मकसबीजनीआदि वट्टति. तत्थ विधूपनन्ति बीजनी वुच्चति. तालवण्टं पन तालपण्णेहि वा कतं होतु वेळुदन्तविलीवेहि वा मोरपिञ्छेहि वा चम्मविकतीहि वा, सब्बं वट्टति. मकसबीजनी दन्तमयविसाणमयदण्डकापि वट्टति. वाकमयबीजनिया केतकपारोहकुन्तालपण्णादिमयापि सङ्गहिता.

३९. ‘‘न, भिक्खवे, छत्तं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स छत्त’’न्ति (चूळव. २७०) वचनतो अगिलानेन छत्तं न धारेतब्बं. यस्स पन कायडाहो वा पित्तकोपो वा होति चक्खु वा दुब्बलं, अञ्ञो वा कोचि आबाधो विना छत्तेन उप्पज्जति, तस्स गामे वा अरञ्ञे वा छत्तं वट्टति. वस्से पन चीवरगुत्तत्थम्पि वाळमिगचोरभयेसु अत्तगुत्तत्थम्पि वट्टति, एकपण्णच्छत्तं पन सब्बत्थेव वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अगिलानेनपि आरामे आरामूपचारे छत्तं धारेतु’’न्ति (चूळव. २७०) वचनतो पन अगिलानस्सपि आरामआरामूपचारेसु छत्तं धारेतुं वट्टति.

४०. ‘‘न, भिक्खवे, दीघा नखा धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि ¶ , भिक्खवे, मंसप्पमाणेन नखं छिन्दितु’’न्ति (चूळव. २७४) वचनतो दीघा नखा छिन्दितब्बा. ‘‘न, भिक्खवे, वीसतिमट्ठं कारापेतब्बं, यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, मलमत्तं अपकड्ढितु’’न्ति (चूळव. २७४) वचनतो वीसतिपि नखे लिखितमट्ठे कारापेतुं न वट्टति, नखतो मलमत्तं पन अपकड्ढितुं वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, सम्बाधे लोमं संहरापेतब्बं, यो संहरापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया सम्बाधे लोमं संहरापेतु’’न्ति (चूळव. २७५) वचनतो गण्डवणादिआबाधं विना सम्बाधे लोमं संहरापेतुं न वट्टति. ‘‘न, भिक्खवे, दीघं नासिकालोमं धारेतब्बं, यो ¶ धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २७५) वचनतो सण्डासेन नासिकालोमं संहरापेतुं वट्टति. सक्खरादीहि नासिकालोमं गाहापनेपि आपत्ति नत्थि, अनुरक्खणत्थं पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सण्डास’’न्ति (चूळव. २७५) सण्डासो अनुञ्ञातो. ‘‘न, भिक्खवे, पलितं गाहापेतब्बं, यो गाहापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २७५) वचनतो पलितं गाहापेतुं न वट्टति. यं पन भमुकाय वा नलाटे वा दाठिकाय वा उग्गन्त्वा बीभच्छं हुत्वा ठितं, तादिसं लोमं पलितं वा अपलितं वा गाहापेतुं वट्टति.

४१. ‘‘न, भिक्खवे, अकायबन्धनेन गामो पविसितब्बो, यो पविसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २७८) वचनतो अकायबन्धनेन गामो न पविसितब्बो, अबन्धित्वा निक्खमन्तेन यत्थ सरति, तत्थ बन्धितब्बं. ‘‘आसनसालाय बन्धिस्सामी’’ति गन्तुं वट्टति, सरित्वा याव न बन्धति, न ताव पिण्डाय चरितब्बं.

४२. ‘‘न, भिक्खवे, गिहिनिवत्थं निवासेतब्बं, यो निवासेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(चूळव. २८०) आदिवचनतो हत्थिसोण्डादिवसेन गिहिनिवत्थं न निवासेतब्बं, सेतपटपारुतादिवसेन न गिहिपारुतं पारुपितब्बं, मल्लकम्मकरादयो विय कच्छं बन्धित्वा न निवासेतब्बं. एवं निवासेतुं गिलानस्सपि मग्गप्पटिपन्नस्सपि न वट्टति. यम्पि मग्गं गच्छन्ता एकं वा द्वे वा कोणे उक्खिपित्वा अन्तरवासकस्स उपरि लग्गन्ति, अन्तो वा एकं कासावं तथा निवासेत्वा बहि अपरं निवासेन्ति, सब्बं न वट्टति. गिलानो पन अन्तोकासावस्स ओवट्टिकं दस्सेत्वा अपरं उपरि निवासेतुं लभति, अगिलानेन द्वे निवासेन्तेन सगुणं कत्वा निवासेतब्बानि.

४३. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, उभतोकाजं हरितब्बं, यो हरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २८१) वचनतो उभतोकाजं हरितुं न वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, एकतोकाजं अन्तराकाजं सीसभारं खन्धभारं कटिभारं ओलम्बक’’न्ति वचनतो एकतोकाजादिं हरितुं वट्टति.

४४. ‘‘न, भिक्खवे, दीघं दन्तकट्ठं खादितब्बं, यो खादेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २८२) वचनतो न दीघं दन्तकट्ठं खादितब्बं. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अट्ठङ्गुलपरमं ¶ दन्तकट्ठं. अनुजानामि, भिक्खवे, चतुरङ्गुलपच्छिमं दन्तकट्ठ’’न्ति (चूळव. २८२) वचनतो मनुस्सानं पमाणङ्गुलेन अट्ठङ्गुलपरमं चतुरङ्गुलपच्छिमञ्च दन्तकट्ठं खादितब्बं.

४५. ‘‘न, भिक्खवे, रुक्खो अभिरुहितब्बो, यो अभिरुहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, सति करणीये पोरिसं रुक्खं अभिरुहितुं आपदासु यावदत्थ’’न्ति (चूळव. २८४) वचनतो न रुक्खं अभिरुहितब्बं, सुक्खकट्ठगहणादिकिच्चे पन सति पुरिसप्पमाणं अभिरुहितुं वट्टति. आपदासूति वाळमिगादयो वा दिस्वा मग्गमूळ्हो वा दिसा ओलोकेतुकामो हुत्वा दवडाहं वा उदकोघं वा आगच्छन्तं दिस्वा अतिउच्चम्पि रुक्खं आरोहितुं वट्टति.

४६. ‘‘न, भिक्खवे, बुद्धवचनं छन्दसो आरोपेतब्बं, यो आरोपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, सकाय निरुत्तिया बुद्धवचनं परियापुणितु’’न्ति (चूळव. २८५) वचनतो वेदं विय बुद्धवचनं सक्कटभासाय वाचनामग्गं आरोचेतुं न वट्टति, सकाय पन मागधिकाय निरुत्तिया परियापुणितब्बं.

४७. ‘‘न, भिक्खवे, लोकायतं परियापुणितब्बं, यो परियापुणेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(चऊळव. २८६) आदिवचनतो लोकायतसङ्खातं ‘‘सब्बं उच्छिट्ठं, सब्बं अनुच्छिट्ठं, सेतो काको, काळो बको इमिना च इमिना च कारणेना’’ति एवमादिनिरत्थककारणपटिसंयुत्तं तित्थियसत्थं नेव परियापुणितब्बं, न परस्स वाचेतब्बं. न च तिरच्छानविज्जा परियापुणितब्बा, न परस्स वाचेतब्बा.

४८. ‘‘न, भिक्खवे, खिपिते ‘जीवा’ति वत्तब्बो, यो वदेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि ¶ , भिक्खवे, गिहीनं ‘जीवथ भन्ते’ति वुच्चमानेन ‘चिरं जीवा’ति वत्तु’’न्ति (चूळव. २८८) वचनतो खिपिते ‘‘जीवा’’ति न वत्तब्बं, गिहिना पन ‘‘जीवथा’’ति वुच्चमानेन ‘‘चिरं जीवा’’ति वत्तुं वट्टति.

४९. ‘‘न, भिक्खवे, लसुणं खादितब्बं, यो खादेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया लसुणं खादितु’’न्ति (चूळव. २८९) वचनतो आबाधं ¶ विना लसुणं खादितुं न वट्टति, सूपसम्पाकादीसु (पाचि. अट्ठ. ७९७) पक्खित्तं पन वट्टति. तञ्हि पच्चमानेसु मुग्गसूपादीसु वा मच्छमंसविकतिया वा तेले वा बदरसाळवादीसु वा अम्बिलसाकादीसु वा उत्तरिभङ्गेसु वा यत्थ कत्थचि अन्तमसो यागुभत्तेपि पक्खित्तं वट्टति.

५०. ‘‘न, भिक्खवे, अधोतेहि पादेहि सेनासनं अक्कमितब्बं, यो अक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३२४) वचनतो अधोतेहि पादेहि मञ्चपीठादिसेनासनं परिकम्मकता वा भूमि न अक्कमितब्बा. ‘‘न, भिक्खवे, अल्लेहि पादेहि सेनासनं अक्कमितब्बं, यो अक्कमेय्य आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३२४) वचनतो येहि (चूळव. अट्ठ. ३२४) अक्कन्तट्ठाने उदकं पञ्ञायति, एवरूपेहि अल्लपादेहि परिभण्डकता भूमि वा सेनासनं वा न अक्कमितब्बं. सचे पन उदकसिनेहमत्तमेव पञ्ञायति, न उदकं, वट्टति. पादपुञ्छनिं पन अल्लपादेहिपि अक्कमितुं वट्टतियेव. ‘‘न, भिक्खवे, सउपाहनेन सेनासनं अक्कमितब्बं, यो अक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३२४) वचनतो धोतपादेहि अक्कमितब्बट्ठानं सउपाहनेन अक्कमितुं न वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, परिकम्मकताय भूमिया निट्ठुभितब्बं, यो निट्ठुभेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३२४) वचनतो परिकम्मकताय भूमिया न निट्ठुभितब्बं. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, खेळमल्लक’’न्ति (चूळव. ३२४) एवं अनुञ्ञाते खेळमल्लके निट्ठुभितब्बं. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चोळकेन पलिवेठेतु’’न्ति (चूळव. ३२४) वचनतो सुधाभूमिया वा परिभण्डभूमिया वा मञ्चपीठं निक्खिपन्तेन सचे तट्टिका वा कटसारको वा नत्थि, चोळकेन मञ्चपीठानं पादा वेठेतब्बा, तस्मिं असति पण्णम्पि अत्थरितुं वट्टति, किञ्चि अनत्थरित्वा ठपेन्तस्स पन दुक्कटं. यदि पन तत्थ नेवासिका अनत्थताय भूमियापि ठपेन्ति, अधोतपादेहिपि वळञ्जेन्ति, तथेव वळञ्जेतुं वट्टति.

‘‘न ¶ , भिक्खवे, परिकम्मकता भित्ति अपस्सेतब्बा, यो अपस्सेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. ३२४) वचनतो परिकम्मकता भित्ति सेतभित्ति वा होतु चित्तकम्मकता वा, न अपस्सेतब्बा. न केवलञ्च भित्तिमेव, द्वारम्पि वातपानम्पि अपस्सेनफलकम्पि पासाणत्थम्भम्पि रुक्खत्थम्भम्पि चीवरेन वा येन केनचि अप्पटिच्छादेत्वा अपस्सितुं न लभति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे ¶ , पच्चत्थरित्वा निपज्जितु’’न्ति (चूळव. ३२५) वचनतो पन धोतपादेहि अक्कमितब्बं, परिभण्डकतं भूमिं वा भूमत्थरणं सेनासनं वा सङ्घिकमञ्चपीठं वा अत्तनो सन्तकेन पच्चत्थरणेन पच्चत्थरित्वाव निपज्जितब्बं. सचे निद्दायतोपि पच्चत्थरणे सङ्कुटिते कोचि सरीरावयवो मञ्चं वा पीठं वा फुसति, आपत्तियेव, लोमेसु पन फुसन्तेसु लोमगणनाय आपत्तियो. परिभोगसीसेन अपस्सयन्तस्सपि एसेव नयो. हत्थतलपादतलेहि पन फुसितुं अक्कमितुं वा वट्टति, मञ्चं वा पीठं वा हरन्तस्स काये पटिहञ्ञति, अनापत्ति.

५१. ‘‘दसयिमे, भिक्खवे, अवन्दिया. पुरेउपसम्पन्नेन पच्छुपसम्पन्नो अवन्दियो, अनुपसम्पन्नो अवन्दियो, नानासंवासको वुड्ढतरो अधम्मवादी अवन्दियो, मातुगामो अवन्दियो, पण्डको अवन्दियो, पारिवासिको अवन्दियो, मूलायपटिकस्सनारहो अवन्दियो, मानत्तारहो अवन्दियो, मानत्तचारिको अवन्दियो, अब्भानारहो अवन्दियो’’ति (चूळव. ३१२) वचनतो इमे दस अवन्दियाति वेदितब्बा.

‘‘पच्छुपसम्पन्नेन पुरेउपसम्पन्नो वन्दियो, नानासंवासको वुड्ढतरो धम्मवादी वन्दियो, तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो वन्दियो’’ति (चूळव. ३१२) – वचनतो इमे तयो वन्दितब्बा.

५२. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तीणि तूलानि रुक्खतूलं लतातूलं पोटकीतूल’’न्ति (चूळव. २९७) वचनतो इमानि तीणि तूलानि कप्पियानि. तत्थ (चूळव. अट्ठ. २९७) रुक्खतूलन्ति सिम्बलिरुक्खादीनं येसं केसञ्चि रुक्खानं तूलं. लतातूलन्ति खीरवल्लिआदीनं यासं कासञ्चि वल्लीनं तूलं. पोटकीतूलन्ति पोटकीतिणादीनं येसं केसञ्चि तिणजातिकानं अन्तमसो उच्छुनळादीनम्पि तूलं. एतेहि तीहि सब्बभूतगामा सङ्गहिता होन्ति. रुक्खवल्लितिणजातियो हि मुञ्चित्वा अञ्ञो भूतगामो नाम नत्थि, तस्मा यस्स कस्सचि भूतगामस्स तूलं बिम्बोहने वट्टति. भिसिं पन पापुणित्वा सब्बमेतं अकप्पियतूलन्ति वुच्चति. न केवलञ्च बिम्बोहने एतं तूलमेव, हंसमोरादीनं सब्बसकुणानं सीहादीनं ¶ सब्बचतुप्पदानञ्च लोमम्पि वट्टति, पियङ्गुपुप्फबकुलपुप्फादीनं पन यं किञ्चि पुप्फं न वट्टति. तमालपत्तं सुद्धमेव ¶ न वट्टति, मिस्सकं पन वट्टति, भिसीनं अनुञ्ञातं पञ्चविधं उण्णादितूलम्पि वट्टति.

५३. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्च भिसियो उण्णभिसिं चोळभिसिं वाकभिसिं तिणभिसिं पण्णभिसि’’न्ति (चूळव. २९७) वचनतो पञ्चहि उण्णादीहि पूरिता पञ्च भिसियो अनुञ्ञाता. तूलगणनाय हि एतासं गणना वुत्ता. तत्थ उण्णग्गहणेन न केवलं एळकलोममेव गहितं, ठपेत्वा पन मनुस्सलोमं यं किञ्चि कप्पियाकप्पियमंसजातीनं पक्खिचतुप्पदानं लोमं सब्बं इध उण्णग्गहणेनेव गहितं. तस्मा छन्नं चीवरानं छन्नं अनुलोमचीवरानञ्च अञ्ञतरेन भिसिच्छविं कत्वा तं सब्बं पक्खिपित्वा भिसिं कातुं वट्टति. एळकलोमानि पन अपक्खिपित्वा कम्बलमेव चतुग्गुणं पञ्चगुणं वा पक्खिपित्वा कतापि उण्णभिसिसङ्ख्यमेव गच्छति.

चोळभिसिआदीसु यं किञ्चि नवचोळं वा पुराणचोळं वा संहरित्वा अन्तो पक्खिपित्वा वा कता चोळभिसि. यं किञ्चि वाकं पक्खिपित्वा कता वाकभिसि. यं किञ्चि तिणं पक्खिपित्वा कता तिणभिसि. अञ्ञत्र सुद्धतमालपत्ता यं किञ्चि पण्णं पक्खिपित्वा कता पण्णभिसीति वेदितब्बा. तमालपत्तं पन अञ्ञेन मिस्समेव वट्टति. सुद्धं न वट्टति. यं पनेतं उण्णादिपञ्चविधं तूलं भिसियं वट्टति, तं मसूरकेपि वट्टतीति कुरुन्दियं वुत्तं. एतेन मसूरकं परिभुञ्जितुं वट्टतीति सिद्धं होति. भिसिया पमाणनियमो नत्थि, मञ्चभिसि पीठभिसि भूमत्थरणभिसि चङ्कमनभिसि पादपुञ्छनभिसीति एतासं अनुरूपतो सल्लक्खेत्वा अत्तनो रुचिवसेन पमाणं कातब्बं. बिम्बोहनं पन पमाणयुत्तमेव वट्टति.

५४. ‘‘न, भिक्खवे, अड्ढकायिकानि बिम्बोहनानि धारेतब्बानि, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २९७) येसु कटितो पट्ठाय याव सीसं उपदहन्ति, तादिसानि उपड्ढकायप्पमाणानि बिम्बोहनानि पटिक्खिपित्वा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सीसप्पमाणं बिम्बोहन’’न्ति (चूळव. २९७) सीसप्पमाणं अनुञ्ञातं. सीसप्पमाणं नाम यस्स वित्थारतो तीसु कण्णेसु द्विन्नं कण्णानं अन्तरं मिनियमानं विदत्थि चेव चतुरङ्गुलञ्च होति, मज्झट्ठानं मुट्ठिरतनं होति. ‘‘दीघतो पन दियड्ढरतनं वा द्विरतनं वा’’ति कुरुन्दियं वुत्तं. अयं सीसप्पमाणस्स उक्कट्ठपरिच्छेदो, इतो उद्धं न वट्टति, हेट्ठा वट्टति ¶ . अगिलानस्स सीसूपधानञ्च ¶ पादूपधानञ्चाति द्वयमेव वट्टति, गिलानस्स बिम्बोहनानि सन्थरित्वा उपरि पच्चत्थरणं दत्वा निपज्जितुम्पि वट्टति. ‘‘यानि पन भिसीनं अनुञ्ञातानि पञ्च कप्पियतूलानि, तेहि बिम्बोहनं महन्तम्पि वट्टती’’ति फुस्सदेवत्थेरो आह. विनयधरउपतिस्सत्थेरो पन ‘‘बिम्बोहनं करिस्सामीति कप्पियतूलं वा अकप्पियतूलं वा पक्खिपित्वा करोन्तस्स पमाणमेव वट्टती’’ति आह.

५५. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आसन्दिक’’न्ति (चूळव. २९७) वचनतो चतुरस्सपीठसङ्खातो आसन्दिको वट्टति, सो च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उच्चकम्पि आसन्दिक’’न्ति (चूळव. २९७) वचनतो अट्ठङ्गुलतो उच्चपादकोपि वट्टति. एकतोभागेन दीघपीठमेव हि अट्ठङ्गुलतो उच्चपादकं न वट्टति, तस्मा चतुरस्सपीठं पमाणातिक्कन्तम्पि वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सत्तङ्ग’’न्ति (चूळव. २९७) वचनतो तीसु दिसासु अपस्सयं कत्वा कतमञ्चोपि वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उच्चकम्पि सत्तङ्ग’’न्ति (चूळव. २९७) वचनतो अयम्पि पमाणातिक्कन्तो च वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, भद्दपीठ’’न्तिआदिना (चूळव. २९७) पाळियं अनुञ्ञातं वेत्तमयपीठं पिलोतिकाबद्धपीठं दारुपट्टिकाय उपरि पादे ठपेत्वा भोजनफलकं विय कतं एळकपादपीठं आमलकाकारेन योजितं बहुपादकं आमण्डकवट्टिकपीठं पलालपीठं फलकपीठञ्च पाळियं अनागतञ्च अञ्ञम्पि यं किञ्चि दारुमयपीठं वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, उच्चे मञ्चे सयितब्बं, यो सयेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव. २९७) वचनतो पमणातिक्कन्ते मञ्चे सयन्तस्स दुक्कटं, तं पन करोन्तस्स कारापेन्तस्स च छेदनकं पाचित्तियं. अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जन्तेन छिन्दित्वा परिभुञ्जितब्बं. सचे न छिन्दितुकामो होति, भूमियं निखनित्वा पमाणं उपरि दस्सेति, उत्तानकं वा कत्वा परिभुञ्जति, उक्खिपित्वा तुलासङ्घाटे ठपेत्वा अट्टं कत्वा परिभुञ्जति, वट्टति. ‘‘न, भिक्खवे, उच्चा मञ्चपटिपादका धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, अट्ठङ्गुलपरमं मञ्चपटिपादक’’न्ति (चूळव. २९७) वचनतो मनुस्सानं पमाणङ्गुलेन अट्ठङ्गुलपरमोव मञ्चपटिपादको वट्टति, ततो उद्धं न वट्टति.

५६. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, उच्चासयनमहासयनानि धारेतब्बानि, सेय्यथिदं, आसन्दि पल्लङ्को गोनको चित्तको पटिका पटलिका तूलिका विकतिका उद्दलोमि एकन्तलोमि कट्टिस्सं कोसेय्यं कुत्तकं हत्थत्थरं अस्सत्थरं रथत्थरं अजिनपवेणी कदलिमिगपवरपच्चत्थरणं सउत्तरच्छदं ¶ उभतोलोहितकूपधानं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २५४) वचनतो उच्चासयनमहासयनानि न वट्टन्ति. तत्थ (महाव. अट्ठ. २५४) उच्चासयनं नाम पमाणातिक्कन्तं मञ्चं. महासयनं नाम अकप्पियत्थरणं. आसन्दिआदीसु आसन्दीति पमाणातिक्कन्तासनं. पल्लङ्कोति पादेसु वाळरूपानि ठपेत्वा कतो. गोनकोति दीघलोमको महाकोजवो. चतुरङ्गुलाधिकानि किर तस्स लोमानि. चित्तकोति रतनचित्रउण्णामयत्थरको. पटिकाति उण्णामयो सेतत्थरको. पटलिकाति घनपुप्फको उण्णामयलोमत्थरको, यो ‘‘आमलकपटो’’तिपि वुच्चति. तूलिकाति पकतितूलिकायेव. विकतिकाति सीहब्यग्घादिरूपविचित्रो उण्णामयत्थरको. उद्दलोमीति एकतो उग्गतलोमं उण्णामयत्थरणं. एकन्तलोमीति उभतो उग्गतलोमं उण्णामयत्थरणं. कट्टिस्सन्ति रतनपरिसिब्बितं कोसेय्यकट्टिस्समयं पच्चत्थरणं. कोसेय्यन्ति रतनपरिसिब्बितं कोसियसुत्तमयं पच्चत्थरणं, सुद्धकोसेय्यं पन वट्टति.

कुत्तकन्ति सोळसन्नं नाटकित्थीनं ठत्वा नच्चनयोग्गं उण्णामयत्थरणं. हत्थत्थरअस्सत्थरा हत्थिअस्सपिट्ठीसु अत्थरणकअत्थरणा एव. रथत्थरेपि एसेव नयो. अजिनपवेणीति अजिनचम्मेहि मञ्चप्पमाणेन सिब्बित्वा कता पवेणी. कदलिमिगपवरपच्चत्थरणन्ति कदलिमिगचम्मं नाम अत्थि, तेन कतं पवरपच्चत्थरणन्ति अत्थो. तं किर सेतवत्थस्स उपरि कदलिमिगचम्मं पत्थरित्वा सिब्बित्वा करोन्ति. सउत्तरच्छदन्ति सह उत्तरच्छदेन, उपरिबद्धेन रत्तवितानेन सद्धिन्ति अत्थो. सेतवितानम्पि हेट्ठा अकप्पियपच्चत्थरणे सति न वट्टति, असति पन वट्टति. उभतोलोहितकूपधानन्ति सीसूपधानञ्च पादूपधानञ्चाति मञ्चस्स उभतोलोहितकूपधानं, एतं न कप्पति. यं पन एकमेव उपधानं उभोसु पस्सेसु रत्तं वा होतु पदुमवण्णं वा विचित्रं वा, सचे पमाणयुत्तं, वट्टति, महाउपधानं पन पटिक्खित्तं. गोनकादीनि (चूळव. अट्ठ. ३२०) सङ्घिकविहारे वा ¶ पुग्गलिकविहारे वा मञ्चपीठकेसु अत्थरित्वा परिभुञ्जितुं न वट्टन्ति, धम्मासने पन गिहिविकतनीहारेन लब्भन्ति, तत्रापि निपज्जितुं न वट्टति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ठपेत्वा तीणि आसन्दिं पल्लङ्कं तूलिकं गिहिविकतं अभिनिसीदितुं, न त्वेव अभिनिपज्जितु’’न्ति (चूळव. ३१४) – वचनतो आसन्दादित्तयं ठपेत्वा अवसेसेसु गोनकादीसु गिहिविकतेसु धम्मासने वा भत्तग्गे वा अन्तरघरे वा निसीदितुं वट्टति, निपज्जितुं न वट्टति. तूलोनद्धं पन मञ्चपीठं भत्तग्गे अन्तरघरेयेव निसीदितुं ¶ वट्टति, तत्थापि निपज्जितुं वट्टति. तूलोनद्धं पन मञ्चपीठं कारापेन्तस्सपि उद्दालनकं पाचित्तियं.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ओनद्धमञ्चं ओनद्धपीठ’’न्ति (चूळव. २९७) वचनतो पन चम्मादीहि ओनद्धं मञ्चपीठं वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पावारं. अनुजानामि, भिक्खवे, कोसेय्यपावारं. अनुजानामि, भिक्खवे, कोजवं. अनुजानामि, भिक्खवे, कम्बल’’न्ति (महाव. ३३७-३३८) – वचनतो पावारादीनि सङ्घिकानि वा होन्तु पुग्गलिकानि वा, यथासुखं विहारे वा अन्तरघरे वा यत्थ कत्थचि परिभुञ्जितुं वट्टन्ति. कोजवं पनेत्थ पकतिकोजवमेव वट्टति, महापिट्ठियकोजवं न वट्टति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बं पासादपरिभोग’’न्ति (चूळव. ३२०) वचनतो सुवण्णरजतादिविचित्रानि (चूळव. अट्ठ. ३२०) कवाटानि मञ्चपीठानि तालवण्टानि सुवण्णरजतयोनि पानीयघटपानीयसरावानि, यं किञ्चि चित्तकम्मकतं, सब्बं सेनासनपरिभोगे वट्टति. ‘‘पासादस्स दासिदासं खेत्तवत्थुं गोमहिंसं देमा’’ति वदन्ति, पाटेक्कं गहणकिच्चं नत्थि, पासादे पटिग्गहिते पटिग्गहितमेव होति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, एकपलासिकं उपाहनं… न, भिक्खवे, दिगुणा उपाहना धारेतब्बा… न तिगुणा उपाहना धारेतब्बा… न गुणङ्गुणूपाहना धारेतब्बा… यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २४५) – वचनतो एकपटलायेव उपाहना वट्टति, द्विपटला पन तिपटला न वट्टतियेव. गुणङ्गुणूपाहना (महाव. अट्ठ. २४५) नाम चतुपटलतो पट्ठाय वुच्चति, सा पन मज्झिमदेसेयेव न वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बपच्चन्तिमेसु जनपदेसु गुणङ्गुणूपाहन’’न्ति (महाव. २५९) – वचनतो पच्चन्तिमेसु जनपदेसु गुणङ्गुणूपाहना ¶ नवा वा होतु परिभुत्ता वा, वट्टति. मज्झिमदेसे पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ओमुक्कं गुणङ्गुणूपाहनं. न, भिक्खवे, नवा गुणङ्गुणूपाहना धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २४७) वचनतो पटिमुञ्चित्वा अपनीता परिभुत्तायेव गुणङ्गुणूपाहना वट्टति, अपरिभुत्ता पटिक्खित्तायेव. एकपटला पन परिभुत्ता वा होतु अपरिभुत्ता वा, सब्बत्थ वट्टति. एत्थ च मनुस्सचम्मं ठपेत्वा येन केनचि चम्मेन कता उपाहना वट्टति. उपाहनकोसकसत्थककोसककुञ्चिककोसकेसुपि एसेव नयो.

‘‘न ¶ , भिक्खवे, सब्बनीलिका उपाहना धारेतब्बा… न सब्बपीतिका उपाहना धारेतब्बा… न सब्बलोहितिका उपाहना धारेतब्बा… न सब्बमञ्जिट्ठिका उपाहना धारेतब्बा… न सब्बकण्हा उपाहना धारेतब्बा… न सब्बमहारङ्गरत्ता उपाहना धारेतब्बा. न सब्बमहानामरत्ता उपाहना धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २४६) – वचनतो सब्बनीलिकादि उपाहना न वट्टति. एत्थ च नीलिका उमापुप्फवण्णा होति. पीतिका कणिकारपुप्फवण्णा… लोहितिका जयसुमनपुप्फवण्णा… मञ्जिट्ठिका मञ्जिट्ठवण्णा एव… कण्हा अद्दारिट्ठकवण्णा… महारङ्गरत्ता सतपदिपिट्ठिवण्णा… महानामरत्ता सम्भिन्नवण्णा होति पण्डुपलासवण्णा. कुरुन्दियं पन ‘‘पदुमपुप्फवण्णा’’ति वुत्तं. एतासु यं किञ्चि लभित्वा रजनं चोळकेन पुञ्छित्वा वण्णं भिन्दित्वा धारेतुं वट्टति, अप्पमत्तकेपि भिन्ने वट्टतियेव.

‘‘न, भिक्खवे, नीलकवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न पीतकवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न लोहितकवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न मञ्जिट्ठिकवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न कण्हवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न महारङ्गरत्तवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न महानामरत्तवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २४६) – वचनतो यासं वद्धायेव नीलादिवण्णा होन्ति, तापि न वट्टन्ति, वण्णभेदं पन कत्वा धारेतुं वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, खल्लकबद्धा उपाहना धारेतब्बा… न पुटबद्धा उपाहना धारेतब्बा… न पालिगुण्ठिमा उपाहना धारेतब्बा… न तूलपुण्णिका उपाहना धारेतब्बा… न तित्तिरपत्तिका उपाहना धारेतब्बा… न मेण्डविसाणवद्धिका ¶ उपाहना धारेतब्बा… न अजविसाणवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न विच्छिकाळिका उपाहना धारेतब्बा… न मोरपिञ्छपरिसिब्बिता उपाहना धारेतब्बा… न चित्रा उपाहना धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २४६) – वचनतो खल्लकबद्धादि उपाहनापि न वट्टति. तत्थ खल्लकबद्धाति पण्हिपिधानत्थं तले खल्लकं बन्धित्वा कता. पुटबद्धाति योनकउपाहना वुच्चति, या याव जङ्घतो सब्बपादं पटिच्छादेति. पालिगुण्ठिमाति पलिगुण्ठित्वा कता, उपरि पादमत्तमेव पटिच्छादेति, न जङ्घं. तूलपुण्णिकाति तूलपिचुना पूरेत्वा कता. तित्तिरपत्तिकाति तित्तिरपत्तसदिसा विचित्रबद्धा. मेण्डविसाणवद्धिकाति कण्णिकट्ठाने मेण्डकसिङ्गसण्ठाने वद्धे योजेत्वा कता. अजविसाणवद्धिकादीसुपि एसेव नयो, विच्छिकाळिकापि तत्थेव विच्छिकनङ्गुट्ठसण्ठाने वद्धे योजेत्वा कता. मोरपिञ्छपरिसिब्बिताति तलेसु ¶ वा वद्धेसु वा मोरपिञ्छेहि सुत्तकसदिसेहि परिसिब्बिता. चित्राति विचित्रा. एतासु यं किञ्चि लभित्वा सचे तानि खल्लकादीनि अपनेत्वा सक्का होन्ति वळञ्जितुं, वळञ्जेतब्बा. तेसु पन सति वळञ्जन्तस्स दुक्कटं.

‘‘न, भिक्खवे, सीहचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न ब्यग्घचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न दीपिचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न अजिनचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न उद्दचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न मज्जारचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न काळकचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न लुवकचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २४६) – वचनतो सीहचम्मादिपरिक्खटापि उपाहना न वट्टति. तत्थ सीहचम्मपरिक्खटा नाम परियन्तेसु चीवरे अनुवातं विय सीहचम्मं योजेत्वा कता. एस नयो सब्बत्थ. लुवकचम्मपरिक्खटाति पक्खिबिळालचम्मपरिक्खटा. एतासुपि या काचि तं चम्मं अपनेत्वा धारेतब्बा.

‘‘न, भिक्खवे, कट्ठपादुका धारेतब्बा… न तालपत्तपादुका… न वेळुपत्तपादुका, न तिणपादुका… न मुञ्जपादुका, न पब्बजपादुका… न हिन्तालपादुका, न कमलपादुका… न कम्बलपादुका… न सोवण्णपादुका… न रूपियमया पादुका… न मणिमया… न वेळुरियमया… न फलिकमया ¶ … न कंसमया… न काचमया… न तिपुमया… न सीसमया… न तम्बलोहमया… न काचि सङ्कमनीया पादुका धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २५०-२५१) – वचनतो येन केनचि तिणेन वा अञ्ञेन वा कता या काचि सङ्कमनीया पादुका न धारेतब्बा. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिस्सो पादुका धुवट्ठानिया असङ्कमनीयायो, वच्चपादुकं पस्सावपादुकं आचमनपादुक’’न्ति (महाव. २५१) – वचनतो पन भूमियं सुप्पतिट्ठिता निच्चला असंहारिया वच्चपादुकादी तिस्सो पादुका परिभुञ्जितुं वट्टन्ति.

‘‘न, भिक्खवे, सउपाहनेन गामो पविसितब्बो, यो पविसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २५९) वचनतो सउपाहनेन गामो न पविसितब्बो. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानेन भिक्खुना सउपाहनेन गामं पविसितु’’न्ति (महाव. २५६) वचनतो पन यस्स पादा वा फालिता पादखीला वा आबाधो पादा वा दुक्खा होन्ति, यो न सक्कोति अनुपाहनो गामं पविसितुं, एवरूपेन गिलानेन सउपाहनेन गामं पविसितुं वट्टति. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अज्झारामे उपाहनं धारेतुं उक्कं पदीपं कत्तरदण्ड’’न्ति ¶ (महाव. २४९) वचनतो अज्झारामे अगिलानस्सपि उपाहनं धारेतुं वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, आचरियेसु आचरियमत्तेसु उपज्झायेसु उपज्झायमत्तेसु अनुपाहनेसु चङ्कममानेसु सउपाहनेन चङ्कमितब्बं, यो चङ्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. २४८) – वचनतो आचरियादीसु अनुपाहनेसु चङ्कमन्तेसु सउपाहनेन न चङ्कमितब्बं. एत्थ (महाव. अट्ठ. २४८) च पब्बज्जाचरियो उपसम्पदाचरियो निस्सयाचरियो उद्देसाचरियोति इमे चत्तारोपि इध आचरिया एव. अवस्सिकस्स छब्बस्सो आचरियमत्तो. सो हि चतुवस्सकाले तं निस्साय वच्छति. एवं एकवस्सस्स सत्तवस्सो, दुवस्सस्स अट्ठवस्सो, तिवस्सस्स नववस्सो, चतुवस्सस्स दसवस्सोति इमेपि आचरियमत्ता एव. उपज्झायस्स सन्दिट्ठसम्भत्ता पन सहायभिक्खू, ये वा पन केचि दसवस्सेहि महन्ततरा, ते सब्बेपि उपज्झायमत्ता नाम. एत्तकेसु भिक्खूसु अनुपाहनेसु चङ्कमन्तेसु सउपाहनस्स चङ्कमतो आपत्ति.

‘‘न ¶ , भिक्खवे, महाचम्मानि धारेतब्बानि सीहचम्मं ब्यग्घचम्मं दीपिचम्मं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स’’. ‘‘न, भिक्खवे, गोचम्मं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स’’. ‘‘न, भिक्खवे, किञ्चि चम्मं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्तिदुक्कटस्सा’’ति (महाव. २५५) – वचनतो मज्झिमदेसे सीहचम्मादि यं किञ्चि चम्मं गहेत्वा परिहरितुं न वट्टति. सीहचम्मादीनञ्च परिहरणेयेव पटिक्खेपो कतो. भूमत्थरणवसेन पन अञ्ञत्थ अनीहरन्तेन यं किञ्चि चम्मं परिभुञ्जितुं वट्टति.

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बपच्चन्तिमेसु जनपदेसु चम्मानि अत्थरणानि एळकचम्मं अजचम्मं मिगचम्म’’न्ति (महाव. २५९) वचनको पन पच्चन्तिमेसु जनपदेसु यं किञ्चि (महाव. अट्ठ. २५९) एळकचम्मञ्च अजचम्मञ्च अत्थरित्वा निपज्जितुं वा निसीदितुं वा वट्टति. मिगचम्मे एणिमिगो वातमिगो पसदमिगो कुरुङ्गमिगो मिगमातुको रोहितमिगोति एतेसंयेव चम्मानि वट्टन्ति, अञ्ञेसं पन –

मक्कटो काळसीहो च, सरभो कदलीमिगो;

ये च वाळमिगा केचि, तेसं चम्मं न वट्टति.

तत्थ ¶ वाळमिगाति सीहब्यग्घअच्छतरच्छा. न केवलञ्च एतेयेव, येसं वा पन चम्मं वट्टतीति वुत्तं, ते ठपेत्वा अवसेसा अन्तमसो गोमहिंसससबिळारादयोपि सब्बे इमस्मिं अत्थे ‘‘वाळमिगा’’त्वेव वेदितब्बा. एतेसञ्हि सब्बेसं पन चम्मं न वट्टति.

‘‘न, भिक्खवे, यानेन यायितब्बं, यो यायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स यान’’न्ति (महाव. २५३) वचनतो अगिलानेन भिक्खुना यानेन न गन्तब्बं. कतरं पन यानं कप्पति, कतरं न कप्पतीति? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पुरिसयुत्तं हत्थवट्टकं. अनुजानामि, भिक्खवे, सिविकं पाटङ्कि’’न्ति (महाव. २५३) वचनतो पुरिसयुत्तं हत्थवट्टकं सिविका पाटङ्की च वट्टति. एत्थ च पुरिसयुत्तं इत्थिसारथि वा होतु पुरिससारथि वा, वट्टति, धेनुयुत्तं पन न वट्टति. हत्थवट्टकं पन इत्थियो वा वट्टेन्तु पुरिसा वा, वट्टतियेव.

५७. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अहतानं दुस्सानं अहतकप्पानं दिगुणं सङ्घाटिं एकच्चियं उत्तरासङ्गं एकच्चियं अन्तरवासकं, उतुद्धटानं दुस्सानं चतुग्गुणं ¶ सङ्घाटिं दिगुणं उत्तरासङ्गं दिगुणं अन्तरवासकं, पंसुकूले यावदत्थं, पापणिके उस्साहो करणीयो’’ति (महाव. ३४८) वचनतो अधोतानं (महाव. अट्ठ. ३४८) एकवारं धोतानञ्च वत्थानं दुपट्टा सङ्घाटि कातब्बा, उत्तरासङ्गो अन्तरवासको च एकपट्टो कातब्बो. उतुद्धटानं पन हतवत्थानं पिलोतिकानं सङ्घाटि चतुग्गुणा कातब्बा, उत्तरासङ्गो अन्तरवासको च दुपट्टो कातब्बो, पंसुकूले पन यथारुचि कातब्बं. अन्तरापणतो पतितपिलोतिकचीवरेपि उस्साहो करणीयो, परियेसना कातब्बा, परिच्छेदो पन नत्थि, पट्टसतम्पि वट्टति. सब्बमिदं सादियन्तस्स भिक्खुनो वुत्तं. तीसु पन चीवरेसु द्वे वा एकं वा छिन्दित्वा कातब्बं. सचे नप्पहोति, आगन्तुकपत्तं दातब्बं. आगन्तुकपत्तञ्हि अप्पहोनके अनुञ्ञातं. वुत्तञ्हेतं –

‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, द्वे छिन्नकानि एकं अच्छिन्नकन्ति. द्वे छिन्नकानि एकं अच्छिन्नकं नप्पहोति. भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं. अनुजानामि, भिक्खवे, द्वे अच्छिन्नकानि एकं छिन्नकन्ति. द्वे अच्छिन्नकानि एकं छिन्नकं नप्पहोति. भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं. अनुजानामि, भिक्खवे, अन्वाधिकम्पि आरोपेतुं. न च, भिक्खवे, सब्बं अच्छिन्नकं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ३६०).

तस्मा ¶ सचे पहोति आगन्तुकपत्तं, न वट्टति, छिन्दितब्बमेव.

‘‘न, भिक्खवे, पोत्थको निवासेतब्बो, यो निवासेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. न, भिक्खवे, सब्बनीलकानि चीवरानि धारेतब्बानि… न सब्बपीतकानि… न सब्बलोहितकानि… न सब्बमञ्जिट्ठकानि… न सब्बकण्हानि… न सब्बमहारङ्गरत्तानि… न सब्बमहानामरत्तानि… न अच्छिन्नदसानि… न दीघदसानि… न पुप्फदसानि… न फलदसानि चीवरानि धारेतब्बानि… न कञ्चुकं… न तिरीटकं… न वेठनं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ३७१-३७२) – वचनतो पोत्थकादीनि न धारेतब्बानि. तत्थ (महाव. अट्ठ. ३७१-३७२) पोत्थकोति मकचिमयो वुच्चति, अक्कदुस्सकदलिदुस्सएरकदुस्सानिपि पोत्थकगतिकानेव. सब्बनीलकादीनि रजनं धोवित्वा पुन रजित्वा धारेतब्बानि. न सक्का चे होन्ति धोवितुं, पच्चत्थरणानि वा कातब्बानि. तिपट्टचीवरस्स वा मज्झे दातब्बानि. तेसं ¶ वण्णनानत्तं उपाहनासु वुत्तनयमेव. अच्छिन्नदसदीघदसानि दसा छिन्दित्वा धारेतब्बानि. कञ्चुकं लभित्वा फालेत्वा रजित्वा परिभुञ्जितुं वट्टति. वेठनेपि एसेव नयो. तिरीटकं पन रुक्खच्छल्लिमयं, तं पादपुञ्छनिं कातुं वट्टति.

५८. ‘‘न, भिक्खवे, अधम्मकम्मं कातब्बं, यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स. अनुजानामि, भिक्खवे, अधम्मकम्मे कयिरमाने पटिक्कोसितु’’न्ति (महाव. १५४) वचनतो अधम्मकम्मं न कातब्बं, कयिरमानञ्च निवारेतब्बं. निवारेन्तेहि च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चतूहि पञ्चहि पटिक्कोसितुं, द्वीहि तीहि दिट्ठिं आविकातुं, एकेन अधिट्ठातुं ‘न मेतं खमती’’ति (महाव. १५४) वचनतो यत्थ निवारेन्तस्स भिक्खुनो उपद्दवं करोन्ति, तत्थ एककेन न निवारेतब्बं. सचे चत्तारो पञ्च वा होन्ति, निवारेतब्बं. सचे पन द्वे वा तयो वा होन्ति, ‘‘अधम्मकम्मं इदं, न मेतं खमती’’ति एवं अञ्ञस्स सन्तिके अत्तनो दिट्ठि आविकातब्बा. सचे एकोव होति, ‘‘न मेतं खमती’’ति अधिट्ठातब्बं. सब्बञ्चेतं तेसं अनुपद्दवत्थाय वुत्तं.

५९. ‘‘न, भिक्खवे, अनोकासकतो भिक्खु आपत्तिया चोदेतब्बो, यो चोदेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १५३) वचनतो चोदेन्तेन ‘‘करोतु मे आयस्मा ओकासं, अहं तं वत्तुकामो’’ति एवं ओकासं कारापेत्वा चोदेतब्बो. अधिप्पायभेदो पनेत्थ वेदितब्बो (महाव. अट्ठ. २.३८९). अयञ्हि अधिप्पायो नाम चावनाधिप्पायो अक्कोसाधिप्पायो ¶ कम्माधिप्पायो वुट्ठानाधिप्पायो उपोसथपवारणट्ठपनाधिप्पायो अनुविज्जनाधिप्पायो धम्मकथाधिप्पायोति अनेकविधो. तत्थ पुरिमेसु चतूसु अधिप्पायेसु ओकासं अकारापेन्तस्स दुक्कटं, ओकासं कारापेत्वापि सम्मुखा अमूलकेन पाराजिकेन चोदेन्तस्स सङ्घादिसेसो, अमूलकेन सङ्घादिसेसेन चोदेन्तस्स पाचित्तियं, अमूलिकाय आचारविपत्तिया चोदेन्तस्स दुक्कटं, अक्कोसाधिप्पायेन वदन्तस्स पाचित्तियं. असम्मुखा पन सत्तहिपि आपत्तिक्खन्धेहि वदन्तस्स दुक्कटं, असम्मुखा एव सत्तविधम्पि कम्मं करोन्तस्स दुक्कटमेव. कुरुन्दियं पन ‘‘वुट्ठानाधिप्पायेन ‘त्वं इमं नाम आपत्तिं आपन्नो, तं पटिकरोही’ति ¶ वदन्तस्स ओकासकिच्चं नत्थी’’ति वुत्तं. उपोसथपवारणं ठपेन्तस्सपि ओकासकम्मं नत्थि, ठपनखेत्तं पन जानितब्बं ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अज्जुपोसथो पन्नरसो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो उपोसथं करे’’ति.

एतस्मिञ्हि रे-कारे अनतिक्कन्तेयेव ठपेतुं लब्भति, ततो परं पन य्य-कारे पत्ते न लब्भति. एस नयो पवारणाय.

अनुविज्जकस्सपि ओसटे वत्थुस्मिं ‘‘अत्थेतं तवा’’ति अनुविज्जनाधिप्पायेन वदन्तस्स ओकासकम्मं नत्थि. धम्मकथिकस्सपि धम्मासने निसीदित्वा ‘‘यो इदञ्चिदञ्च करोति, अयं भिक्खु अस्समणो’’तिआदिना नयेन अनोदिस्स धम्मं कथेन्तस्स ओकासकम्मं नत्थि. सचे पन ओदिस्स नियमेत्वा ‘‘असुको च असुको च अस्समणो अनुपासको’’ति कथेति, धम्मासनतो ओरोहित्वा आपत्तिं देसेत्वा गन्तब्बं. ‘‘न, भिक्खवे, सुद्धानं भिक्खूनं अनापत्तिकानं अवत्थुस्मिं अकारणे ओकासो कारापेतब्बो, यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १५३) वचनतो सुद्धानं भिक्खूनं अकारणे वत्थुस्मिं ओकासो न कारेतब्बो. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पुग्गलं तुलयित्वा ओकासं कातु’’न्ति (महाव. १५३) वचनतो ‘‘भूतमेव नु खो आपत्तिं वदति, अभूत’’न्ति एवं उपपरिक्खित्वा ओकासो कातब्बो.

६०. ‘‘न, भिक्खवे, सद्धादेय्यं विनिपातेतब्बं, यो विनिपातेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ३६१) वचनतो सद्धादेय्यं न विनिपातेतब्बं. ठपेत्वा मातापितरो (महाव. अट्ठ. ३६१) सेसञातीनं देन्तोपि विनिपातेतियेव, मातापितरो पन रज्जे ठितापि पत्थयन्ति, दातब्बं.

६१. ‘‘न ¶ , भिक्खवे, सन्तरुत्तरेन गामो पविसितब्बो, यो पविसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ३६२) वचनतो सन्तरुत्तरेन गामो न पविसितब्बो.

६२. ‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, पच्चया सङ्घाटिया निक्खेपाय. गिलानो वा होति, वस्सिकसङ्केतं वा होति, नदीपारगतं वा होति, अग्गळगुत्तिविहारो वा होति, अत्थतकथिनं वा होति. इमे खो, भिक्खवे, पञ्च पच्चया सङ्घाटिया निक्खेपाया’’ति (महाव. ३६२) – वचनतो पन गहेत्वा ¶ गन्तुं असमत्थो गिलानो वा होति, वस्सिकसङ्केतादीसु वा अञ्ञतरं कारणं, एवरूपेसु पच्चयेसु सङ्घाटिं अग्गळगुत्तिविहारे ठपेत्वा सन्तरुत्तरेन गन्तुं वट्टति. सब्बेस्वेव हि एतेसु गिलानवस्सिकसङ्केतनदीपारगमनअत्थतकथिनभावेसु अग्गळगुत्तियेव पमाणं, गुत्ते एव विहारे निक्खिपित्वा बहि गन्तुं वट्टति, नागुत्ते. आरञ्ञकस्स पन विहारो न सुगुत्तो होति, तेन भण्डुक्खलिकाय पक्खिपित्वा पासाणसुसिररुक्खसुसिरादीसु सुपटिच्छन्नेसु ठपेत्वा गन्तब्बं. उत्तरासङ्गअन्तरवासकानं निक्खेपेपि इमेयेव पञ्च पच्चया वेदितब्बा.

६३. ‘‘न, भिक्खवे, सम्बाधस्स सामन्ता द्वङ्गुला सत्थकम्मं वा वत्थिकम्मं वा कारापेतब्बं, यो कारापेय्य, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति (महाव. २७९) वचनतो यथापरिच्छिन्ने ओकासे (महाव. अट्ठ. २७९) येन केनचि सत्थेन वा सूचिया वा कण्टकेन वा सत्तिकाय वा पासाणसक्खलिकाय वा नखेन वा छिन्दनं वा फालनं वा विज्झनं वा लेखनं वा न कातब्बं, सब्बञ्हेतं सत्थकम्ममेव होति. येन केनचि पन चम्मेन वा वत्थेन वा वत्थिपीळनम्पि न कातब्बं, सब्बञ्हेतं वत्थिकम्ममेव होति. एत्थ च ‘‘सम्बाधस्स सामन्ता द्वङ्गुला’’ति इदं सत्थकम्मंयेव सन्धाय वुत्तं, वत्थिकम्मं पन सम्बाधेयेव पटिक्खित्तं. तत्थ पन खारं वा दातुं येन केनचि रज्जुकेन वा बन्धितुं वट्टति, यदि तेन छिज्जति, सुच्छिन्नं. अण्डवुड्ढिरोगेपि सत्थकम्मं न वट्टति, तस्मा ‘‘अण्डं फालेत्वा बीजानि उद्धरित्वा अरोगं करिस्सामी’’ति न कातब्बं, अग्गितापनभेसज्जलेपनेसु पन पटिक्खेपो नत्थि. वच्चमग्गे भेसज्जमक्खिता आदानवट्टि वा वेळुनाळिका वा वट्टति, याय खारकम्मं वा करोन्ति, तेलं वा पवेसेन्ति.

६४. ‘‘न, भिक्खवे, नहापितपुब्बेन खुरभण्डं परिहरितब्बं, यो परिहरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. ३०३) वचनतो नहापितपुब्बेन (महाव. अट्ठ. ३०३) खुरभण्डं गहेत्वा परिहरितुं न वट्टति, अञ्ञस्स सन्तकेन पन केसे छेदेतुं वट्टति. सचे वेतनं ¶ गहेत्वा छिन्दति, न वट्टति. यो अनहापितपुब्बो, तस्सेव परिहरितुं वट्टति, तं वा अञ्ञं वा गहेत्वा केसे छेदेतुम्पि वट्टति.

६५. ‘‘सङ्घिकानि ¶ , भिक्खवे, बीजानि पुग्गलिकाय भूमिया रोपितानि भागं दत्वा परिभुञ्जितब्बानि. पुग्गलिकानि बीजानि सङ्घिकाय भूमिया रोपितानि भागं दत्वा परिभुञ्जितब्बानी’’ति (महाव. ३०४) – वचनतो पुग्गलिकाय भूमिया सङ्घिकेसु बीजेसु रोपितेसु सङ्घिकाय भूमिया वा पुग्गलिकेसु बीजेसु रोपितेसु दसमभागं दत्वा परिभुञ्जितब्बं. इदं किर जम्बुदीपे पोराणकचारित्तं, तस्मा दस कोट्ठासे कत्वा एको कोट्ठासो भूमिसामिकानं दातब्बो.

६६. ‘‘सन्ति, भिक्खवे, मग्गा कन्तारा अप्पोदका अप्पभक्खा, न सुकरा अपाथेय्येन गन्तुं. अनुजानामि, भिक्खवे, पाथेय्यं परियेसितुं. तण्डुलो तण्डुलत्थिकेन, मुग्गो मुग्गत्थिकेन, मासो मासत्थिकेन, लोणं लोणत्थिकेन, गुळो गुळत्थिकेन, तेलं तेलत्थिकेन, सप्पि सप्पित्थिकेना’’ति (महाव. २९९) – वचनतो तादिसं कन्तारं नित्थरन्तेन पाथेय्यं परियेसितुं वट्टति. कथं पन परियेसितब्बन्ति? सचे (महाव. अट्ठ. २९६) केचिसयमेव ञत्वा देन्ति, इच्चेतं कुसलं. नो चे देन्ति, ञातिपवारितट्ठानतो वा भिक्खाचारवत्तेन वा परियेसितब्बं. तथा अलभन्तेन अञ्ञातिकअप्पवारितट्ठानतो याचित्वापि गहेतब्बं. एकदिवसेन गमनीये मग्गे एकभत्तत्थाय परियेसितब्बं. दीघे अद्धाने यत्तकेन कन्तारं नित्थरति, तत्तकं परियेसितब्बं.

६७. ‘‘यं, भिक्खवे, मया ‘इदं न कप्पती’ति अप्पटिक्खित्तं, तञ्चे अकप्पियं अनुलोमेति, कप्पियं पटिबाहति, तं वो न कप्पति. यं, भिक्खवे, मया ‘इदं न कप्पती’ति अप्पटिक्खित्तं, तञ्चे कप्पियं अनुलोमेति, अकप्पियं पटिबाहति, तं वो कप्पति. यं, भिक्खवे, मया ‘इदं कप्पती’ति अननुञ्ञातं, तञ्चे अकप्पियं अनुलोमेति, कप्पियं पटिबाहति, तं वो न कप्पति. यं, भिक्खवे, मया ‘इदं कप्पती’ति अननुञ्ञातं, तञ्चे कप्पियं अनुलोमेति, अकप्पियं पटिबाहति, तं वो कप्पती’’ति (महाव. ३०५) – इमे चत्तारो महापदेसे भगवा भिक्खूनं नयग्गहणत्थाय आह. तत्थ धम्मसङ्गाहकत्थेरा सुत्तं गहेत्वा परिमद्दन्ता इदं अद्दसंसु. ‘‘ठपेत्वा धञ्ञफलरस’’न्ति सत्त धञ्ञरसानि ‘‘पच्छाभत्तं न कप्पती’’ति पटिक्खित्तानि ¶ . तालनाळिकेरपनसलबुजअलाबुकुम्भण्डपुस्सफलतिपुसफलएळालुकानि नव महाफलानि सब्बञ्च अपरण्णं धञ्ञगतिकमेव. तं किञ्चापि न पटिक्खित्तं ¶ , अथ खो अकप्पियं अनुलोमेति, तस्मा पच्छाभत्तं न कप्पति. अट्ठ पानानि अनुञ्ञातानि, अवसेसानि वेत्ततिन्तिणिकमातुलुङ्गकपिट्ठकोसम्बकरमन्दादिखुद्दकफलपानानि अट्ठपानगतिकानेव. तानि किञ्चापि न अनुञ्ञातानि, अथ खो कप्पियं अनुलोमेन्ति, तस्मा कप्पन्ति. ठपेत्वा हि सानुलोमं धञ्ञफलरसं अञ्ञं फलपानं नाम अकप्पियं नत्थि, सब्बं यामकालिकंयेवाति कुरुन्दियं वुत्तं.

भगवता – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, छ चीवरानि खोमं कप्पासिकं कोसेय्यं कम्बलं साणं भङ्ग’’न्ति (महाव. ३३९) छ चीवरानि अनुञ्ञातानि, धम्मसङ्गाहकत्थेरेहि तेसं अनुलोमानि दुकूलं पत्तुण्णं चीनपट्टं सोमारपट्टं इद्धिमयं देवदत्तियन्ति अपरानि छ अनुञ्ञातानि. तत्थ पत्तुण्णन्ति पत्तुण्णदेसे पाणकेहि सञ्जातवत्थं. द्वे पटानि देसनामेनेव वुत्तानि. तीणि कोसेय्यस्स अनुलोमानि, दुकूलं साणस्स, इतरानि द्वे कप्पासिकस्स वा सब्बेसं वा.

भगवता एकादस पत्ते पटिक्खिपित्वा द्वे पत्ता अनुञ्ञाता लोहपत्तो च मत्तिकापत्तो च. लोहथालकं मत्तिकाथालकं तम्बलोहथालकन्ति तेसंयेव अनुलोमानि. भगवता तयो तुम्बा अनुञ्ञाता लोहतुम्बो कट्ठतुम्बो फलतुम्बोति. कुण्डिका कञ्चनको उदकतुम्बोति तेसंयेव अनुलोमानि. कुरुन्दियं पन ‘‘पानीयसङ्खपानीयसरावकानं एते अनुलोमा’’ति वुत्तं. पट्टिका सूकरन्तन्ति द्वे कायबन्धनानि अनुञ्ञातानि. दुस्सपट्टेन रज्जुकेन च कतकायबन्धनानि तेसंयेव अनुलोमानि. सेतच्छत्तं किलञ्जच्छत्तं पण्णच्छत्तन्ति तीणि छत्तानि अनुञ्ञातानि. एकपण्णच्छत्तं तेसंयेव अनुलोमन्ति इमिना नयेन पाळिञ्च अट्ठकथञ्च अनुपेक्खित्वा अञ्ञानिपि कप्पियाकप्पियानं अनुलोमानि विनयधरेन वेदितब्बानि.

६८. विनयधरो (पाचि. अट्ठ. ४३८) च पुग्गलो विनयपरियत्तिमूलके पञ्चानिसंसे छानिसंसे सत्तानिसंसे अट्ठानिसंसे नवानिसंसे दसानिसंसे एकादसानिसंसे ¶ लभति. कतमे पञ्चानिसंसे लभति? अत्तनो सीलक्खन्धगुत्तिआदिके. वुत्तञ्हेतं –

‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, आनिसंसा विनयधरे पुग्गले. अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो, कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति, विसारदो सङ्घमज्झे वोहरति, पच्चत्थिके सहधम्मेन सुनिग्गहितं निग्गण्हाति, सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होती’’ति (परि. ३२५).

कथमस्स ¶ अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो? इधेकच्चो भिक्खु आपत्तिं आपज्जन्तो छहाकारेहि आपज्जति अलज्जिता, अञ्ञाणता, कुक्कुच्चपकतता, अकप्पिये कप्पियसञ्ञिता, कप्पिये अकप्पियसञ्ञिता, सतिसम्मोसा. कथं अलज्जिताय आपज्जति? अकप्पियभावं जानन्तोयेव मद्दित्वा वीतिक्कमं करोति. वुत्तम्पि चेतं –

‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जति, आपत्तिं परिगूहति;

अगतिगमनञ्च गच्छति, एदिसो वुच्चति अलज्जिपुग्गलो’’ति. (परि. ३५९);

कथं अञ्ञाणताय आपज्जति? अञ्ञाणपुग्गलो हि मन्दो मोमूहो कत्तब्बाकत्तब्बं अजानन्तो अकत्तब्बं करोति, कत्तब्बं विराधेति. एवं अञ्ञाणताय आपज्जति. कथं कुक्कुच्चपकतताय आपज्जति? कप्पियाकप्पियं निस्साय कुक्कुच्चे उप्पन्ने विनयधरं पुच्छित्वा कप्पियं चे, कत्तब्बं सिया, अकप्पियं चे, न कत्तब्बं, अयं पन ‘‘वट्टती’’ति मद्दित्वा वीतिक्कमतियेव. एवं कुक्कुच्चपकतताय आपज्जति.

कथं अकप्पिये कप्पियसञ्ञिताय आपज्जति? अच्छमंसं ‘‘सूकरमंस’’न्ति खादति, दीपिमंसं ‘‘मिगमंस’’न्ति खादति, अकप्पियभोजनं ‘‘कप्पियभोजन’’न्ति भुञ्जति, विकाले कालसञ्ञाय भुञ्जति, अकप्पियपानकं ‘‘कप्पियपानक’’न्ति पिवति. एवं अकप्पिये कप्पियसञ्ञिताय आपज्जति. कथं कप्पिये अकप्पियसञ्ञिताय आपज्जति? सूकरमंसं ‘‘अच्छमंस’’न्ति खादति, मिगमंसं ‘‘दीपिमंस’’न्ति खादति, कप्पियभोजनं ‘‘अकप्पियभोजन’’न्ति भुञ्जति, काले विकालसञ्ञाय भुञ्जति, कप्पियपानकं ‘‘अकप्पियपानक’’न्ति पिवति. एवं कप्पिये अकप्पियसञ्ञिताय आपज्जति. कथं सतिसम्मोसा ¶ आपज्जति? सहसेय्यचीवरविप्पवासभेसज्जचीवरकालातिक्कमनपच्चया आपत्तिं सतिसम्मोसा आपज्जति. एवमिधेकच्चो भिक्खु इमेहि छहि आकारेहि आपत्तिं आपज्जति.

विनयधरो पन इमेहि छहाकारेहि आपत्तिं न आपज्जति. कथं लज्जिताय नापज्जति? सो हि ‘‘पस्सथ भो, अयं कप्पियाकप्पियं जानन्तोयेव पण्णत्तिवीतिक्कमं करोती’’ति इमं परूपवादं रक्खन्तोपि नापज्जति. एवं लज्जिताय नापज्जति, सहसा आपन्नम्पि देसनागामिनिं देसेत्वा वुट्ठानगामिनिया वुट्ठहित्वा सुद्धन्ते पतिट्ठाति. ततो –

‘‘सञ्चिच्च ¶ आपत्तिं नापज्जति, आपत्तिं न परिगूहति;

अगतिगमनञ्च न गच्छति, एदिसो वुच्चति लज्जिपुग्गलो’’ति. (परि. ३५९) –

इमस्मिं लज्जिभावे पतिट्ठितोव होति.

कथं ञाणताय नापज्जति? सो हि कप्पियाकप्पियं जानाति, तस्मा कप्पियंयेव करोति, अकप्पियं न करोति. एवं ञाणताय नापज्जति. कथं अकुक्कुच्चपकतताय नापज्जति? कप्पियाकप्पियं निस्साय कुक्कुच्चे उप्पन्ने वत्थुं ओलोकेत्वा मातिकं पदभाजनं अन्तरापत्तिं अनापत्तिं ओलोकेत्वा कप्पियं चे होति, करोति, अकप्पियं चे, न करोति. एवं अकुक्कुच्चपकतताय नापज्जति. कथं अकप्पिये कप्पियसञ्ञितादीहि नापज्जति? सो हि कप्पियाकप्पियं जानाति, तस्मा अकप्पिये कप्पियसञ्ञी न होति, कप्पिये अकप्पियसञ्ञी न होति, सुप्पतिट्ठिता चस्स सति होति, अधिट्ठातब्बं अधिट्ठेति, विकप्पेतब्बं विकप्पेति. इति इमेहि छहि आकारेहि आपत्तिं नापज्जति. अनापज्जन्तो अखण्डसीलो होति, परिसुद्धसीलो होति. एवमस्स अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो.

कथं कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति? तिरोरट्ठेसु तिरोजनपदेसु च उप्पन्नकुक्कुच्चा भिक्खू ‘‘असुकस्मिं किर विहारे विनयधरो वसती’’ति दूरतोव तस्स सन्तिकं आगन्त्वा कुक्कुच्चं पुच्छन्ति. सो तेहि कतस्स कम्मस्स वत्थुं ओलोकेत्वा आपत्तानापत्तिगरुकलहुकादिभेदं सल्लक्खेत्वा देसनागामिनिं देसापेत्वा, वुट्ठानगामिनिया वुट्ठापेत्वा सुद्धन्ते पतिट्ठापेति. एवं कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति.

विसारदो ¶ सङ्घमज्झे वोहरतीति अविनयधरस्स हि सङ्घमज्झे कथेन्तस्स भयं सारज्जं ओक्कमति, विनयधरस्स तं न होति. कस्मा? ‘‘एवं कथेन्तस्स दोसो होति, एवं न दोसो’’ति ञत्वा कथनतो.

पच्चत्थिके सहधम्मेन सुनिग्गहितं निग्गण्हातीति एत्थ द्विधा पच्चत्थिका नाम अत्तपच्चत्थिका च सासनपच्चत्थिका च. तत्थ मेत्तियभूमजका च भिक्खू वड्ढो च लिच्छवी अमूलकेन अन्तिमवत्थुना चोदेसुं, इमे अत्तपच्चत्थिका नाम. ये पन अञ्ञेपि दुस्सीला पापधम्मा ¶ , सब्बेते अत्तपच्चत्थिका. विपरीतदस्सना पन अरिट्ठभिक्खुकण्टकसामणेरवेसालिकवज्जिपुत्तका परूपहारअञ्ञाणकङ्खावितरणादिवादा महासङ्घिकादयो च अबुद्धसासनं ‘‘बुद्धसासन’’न्ति वत्वा कतपग्गहा सासनपच्चत्थिका नाम. ते सब्बेपि सहधम्मेन सहकारणेन वचनेन यथा तं असद्धम्मं पतिट्ठापेतुं न सक्कोन्ति, एवं सुनिग्गहितं कत्वा निग्गण्हाति.

सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होतीति एत्थ पन तिविधो सद्धम्मो परियत्तिपटिपत्तिअधिगमवसेन. तत्थ तेपिटकं बुद्धवचनं परियत्तिसद्धम्मो नाम. तेरस धुतगुणा चुद्दस खन्धकवत्तानि द्वेअसीति महावत्तानीति अयं पटिपत्तिसद्धम्मो नाम. चत्तारो मग्गा च चत्तारि फलानि च, अयं अधिगमसद्धम्मो नाम.

तत्थ केचि थेरा ‘‘यो वो, आनन्द, मया धम्मो च विनयो च देसितो पञ्ञत्तो, सो वो ममच्चयेन सत्था’’ति इमिना सुत्तेन (दी. नि. २.२१६) ‘‘सासनस्स परियत्ति मूल’’न्ति वदन्ति. केचि थेरा ‘‘इमे च सुभद्द भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’’ति इमिना सुत्तेन (दी. नि. २.२१४) ‘‘सासनस्स पटिपत्ति मूल’’न्ति वत्वा ‘‘याव पञ्च भिक्खू सम्मापटिपन्ना संविज्जन्ति, ताव सासनं ठितं होती’’ति आहंसु. इतरे पन थेरा ‘‘परियत्तिया अन्तरहिताय सुप्पटिपन्नस्सपि धम्माभिसमयो नत्थी’’ति वत्वा आहंसु ‘‘सचेपि पञ्च भिक्खू चत्तारि पाराजिकानि रक्खका होन्ति, ते सद्धे कुलपुत्ते पब्बाजेत्वा पच्चन्तिमे जनपदे उपसम्पादेत्वा दसवग्गं गणं पूरेत्वा मज्झिमजनपदे उपसम्पदं करिस्सन्ति, एतेनुपायेन वीसतिवग्गं सङ्घं पूरेत्वा अत्तनोपि अब्भानकम्मं कत्वा सासनं वुद्धिं विरूळ्हिं ¶ गमयिस्सन्ति. एवमयं विनयधरो तिविधस्सपि सद्धम्मस्स चिरट्ठितिया पटिपन्नो होती’’ति. एवमयं विनयधरो इमे ताव पञ्चानिसंसे पटिलभतीति वेदितब्बो.

कतमे छानिसंसे लभतीति? तस्साधेय्यो उपोसथो पवारणा सङ्घकम्मं पब्बज्जा उपसम्पदा, निस्सयं देति, सामणेरं उपट्ठापेति. येपि इमे चातुद्दसिको, पन्नरसिको, सामग्गिउपोसथो, सङ्घे उपोसथो, गणे उपोसथो, पुग्गले उपोसथो, सुत्तुद्देसो, पारिसुद्धि, अधिट्ठानउपोसथोति नव उपोसथा, सब्बे ते विनयधरायत्ता, यापि च इमा चातुद्दसिका, पन्नरसिका, सामग्गिपवारणा, सङ्घे पवारणा, गणे पवारणा, पुग्गले पवारणा, तेवाचिका पवारणा ¶ , द्वेवाचिका पवारणा, समानवस्सिका पवारणाति नव पवारणा, तापि विनयधरायत्ता एव, तस्स सन्तका, सो तासं सामी.

यानिपि इमानि अपलोकनकम्मं ञत्तिकम्मं ञत्तिदुतियकम्मं ञत्तिचतुत्थकम्मन्ति चत्तारि सङ्घकम्मानि, या चायं उपज्झायेन हुत्वा कुलपुत्तानं पब्बज्जा च उपसम्पदा च कातब्बा, अयम्पि विनयधरायत्ताव. न हि अञ्ञो द्विपिटकधरोपि एवं कातुं लभति, सो एव निस्सयं देति, सामणेरं उपट्ठापेति, अञ्ञो नेव निस्सयं दातुं लभति, न सामणेरं उपट्ठापेतुं. तेनेव ‘‘न, भिक्खवे, एकेन द्वे सामणेरा उपट्ठापेतब्बा, यो उपट्ठापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव. १०१) पटिक्खिपित्वा पुन अनुजानन्तेनपि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ब्यत्तेन भिक्खुना एकेन द्वे सामणेरे उपट्ठापेतुं, यावतके वा पन उस्सहति ओवदितुं अनुसासितुं, तावतके उपट्ठापेतु’’न्ति (महाव. १०५) ब्यत्तस्सेव सामणेरुपट्ठापनं अनुञ्ञातं. सामणेरुपट्ठापनं पच्चासीसन्तो पन विनयधरस्स सन्तिके उपज्झं गाहापेत्वा वत्तपटिपत्तिं सादितुं लभति. एत्थ च निस्सयदानञ्चेव सामणेरुपट्ठानञ्च एकमङ्गं. इति इमेसु छसु आनिसंसेसु एकेन सद्धिं पुरिमानि पञ्च छ होन्ति. द्वीहि सद्धिं सत्त, तीहि सद्धिं अट्ठ, चतूहि सद्धिं नव, पञ्चहि सद्धिं दस, सब्बेहिपेतेहि सद्धिं एकादसाति एवं विनयधरो पुग्गलो पञ्च छ सत्त अट्ठ नव दस एकादस च आनिसंसे लभतीति वेदितब्बो.

महानिसंसमिच्चेवं ¶ , कोसल्लं विनये सदा;

पत्थेन्तेनेत्थ कातब्बो, अभियोगो पुनप्पुनन्ति.

इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे

पकिण्णकविनिच्छयकथा समत्ता.

निट्ठितो चायं पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहो.

निगमनकथा

अज्झेसितो नरिन्देन, सोहं परक्कमबाहुना;

सद्धम्मट्ठितिकामेन, सासनुज्जोतकारिना.

तेनेव ¶ कारिते रम्मे, पासादसतमण्डिते;

नानादुमगणाकिण्णे, भावनाभिरतालये.

सीतलूदकसम्पन्ने, वसं जेतवने इमं;

विनयसङ्गहं सारं, अकासि योगिनं हितं.

यं सिद्धं इमिना पुञ्ञं, यञ्चञ्ञं पसुतं मया;

एतेन पुञ्ञकम्मेन, दुतिये अत्तसम्भवे.

तावतिंसे पमोदेन्तो, सीलाचारगुणे रतो;

अलग्गो पञ्चकामेसु, पत्वान पठमं फलं.

अन्तिमे अत्तभावम्हि, मेत्तेय्यं मुनिपुङ्गवं;

लोकग्गपुग्गलं नाथं, सब्बसत्तहिते रतं.

दिस्वान तस्स धीरस्स, सुत्वा सद्धम्मदेसनं;

अधिगन्त्वा फलं अग्गं, सोभेय्यं जिनसासनन्ति.

विनयसङ्गह-अट्ठकथा निट्ठिता.