📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರ-ಪುರಾಣಟೀಕಾ

೧. ಪಠಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಚಿತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೮. ತತ್ಥ ¶ ¶ ತೇಸು ಚತುಬ್ಬಿಧೇಸು ಪರಮತ್ಥೇಸು, ಜಾತಿನಿದ್ಧಾರಣಂ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ. ವಿಜಾನಾತೀತಿ ವಿಜಾನನಂ, ವಿಸಯಾನಂ ವಿಜಾನನಂ ವಿಸಯವಿಜಾನನಂ. ಚಿತ್ತಸರೂಪಪರಿದೀಪನಮಿದಂ ವಚನಂ. ತಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕೋ ವಚನತ್ಥೋ ಕೋ ಸದ್ದತ್ಥೋ. ವುಚ್ಚತೇ ಆಚರಿಯೇನ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕನಯವಸೇನ. ಆರಮ್ಮಣಂ ಚಿನ್ತೇತಿ ಜಾನಾತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ, ತದಾ ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಜವನವೀಥಿವಸೇನ ಅತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಚಿನೋತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ, ತದಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮಹಾಕಿರಿಯಾಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಜವನಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಕಾಮಾವಚರಜವನಾನಿ ಏವ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಜವನ್ತೀತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ.

೯. ವಿಚಿತ್ತಂ ¶ ಕರಣಂ ಯಸ್ಸ ತಂ ವಿಚಿತ್ತಕರಣಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ವಿಚಿತ್ತಕರಣಾ. ‘‘ಇಮಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಉದ್ಧಂ ಇದಂ ಹೋತು, ಹೇಟ್ಠಾ ಇದಂ ಹೋತು, ಉಭಯಪಸ್ಸೇ ಇದ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯಥಾಚಿನ್ತಿತೇನ ಕಮೇನ ಸೇಸಚಿತ್ತರೂಪನಿಪ್ಫಾದನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ವಿಚಿತ್ತಂ ಸಿಪ್ಪಜಾತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಕರೀಯತಿ. ಏವಂ ವಿಚಿತ್ತಕರಣತಾಯ ಚಿತ್ತಂ. ತದಾ ಕರಣತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ. ಇದಂ ತದ್ಧಿತಪದಂ. ವಾ ಅಯಂ ಅಞ್ಞೋ ನಯೋ ¶ . ತಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತತಾಯ ಅಞ್ಞದೇವ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸದೋಸಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸಮೋಹಂ. ಅಞ್ಞಂ ಕಾಮಾವಚರಂ, ಅಞ್ಞಂ ರೂಪಾವಚರಾದಿಭೇದಂ. ಅಞ್ಞಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸದ್ದಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ. ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞಂ ನೀಲಾರಮ್ಮಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪೀತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ. ಸದ್ದಾದಿಆರಮ್ಮಣೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ತೇಸು ಅಞ್ಞಂ ಹೀನಂ, ಅಞ್ಞಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಣೀತಂ. ಹೀನಾದೀಸುಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ, ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ, ಅಞ್ಞಂ ವೀರಿಯಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ, ಅಞ್ಞಂ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸ ಇಮೇಸಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಭೂಮಿಆರಮ್ಮಣಹೀನಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಾಧಿಪತೀನಂ ವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತತಾಯ ಚಿತ್ತಂ. ಚಿತ್ತೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಚಿತ್ತಂ. ತದಾ ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಂ. ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ವಿಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಂ, ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಮೇವ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕಂ, ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕೇ ವಿಚಿತ್ತೇ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ಚಿತ್ತಸಮ್ಮುತಿ ಚಿತ್ತಸದ್ದೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಚಿತ್ತೇ ವಿಞ್ಞುನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ತಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ಚಿನ್ತೇತೀತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಚಿತ್ತಂ. ಸಾರಮ್ಮಣತೋ ಸಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಏಕವಿಧಂ. ಸವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕತೋ ಸವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕವಸೇನ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ದುವಿಧೇ ಚಿತ್ತೇ ಸವಿಪಾಕಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ, ಅವಿಪಾಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಭಾವೇನ ಅಕಥಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಸಲಜಾತಿ ಅಕುಸಲಜಾತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಜಾತೀತಿ ಜಾತಿಭೇದತೋ ತಿವಿಧಂ.

ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ‘‘ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ಕೋ ವಚನತ್ಥೋ.

೧೦. ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಲನತೋ ಪಾಪಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಮ್ಪನತೋ ವಿದ್ಧಂಸನತೋ. ಕುಚ್ಛಿತೇನಾಕಾರೇನ ಸಯನ್ತೀತಿ ಕುಸಾ, ಕುಸಾನಂ ಅಕುಸಲಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಲವನೇನ ಛಿನ್ದನತೋ. ಕುಚ್ಛಿತೇ ಸಾತಿ ತನುಂ ಕರೋತೀತಿ ಕುಸಂ, ಕುಸೇನ ಞಾಣೇನ ಲಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ವಾ ಅಯಂ ಅಞ್ಞೋ ನಯೋ.

೧೧. ಕುಸಲಸದ್ದೋಯಂ ¶ ಅಯಂ ಕುಸಲಸದ್ದೋ ಛೇಕೇ ಅತ್ಥೇ ಆರೋಗ್ಯತ್ಥೇ ಅನವಜ್ಜತ್ಥೇ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕೇ ಅತ್ಥೇಪಿ ದಿಟ್ಠೋ ಅಮ್ಹೇಹಿ. ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ಅನವಜ್ಜಾದಿಕೇ ಅತ್ಥೇ ದಿಟ್ಠೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆರೋಗ್ಯತ್ಥಇಟ್ಠವಿಪಾಕತ್ಥಾ ¶ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ದಿಟ್ಠೋ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ ಕುಸಲಂ. ನತ್ಥಿ ಅವಜ್ಜಂ ಕಿಲೇಸಾವಜ್ಜಂ ಕಿಲೇಸದೋಸೋ ಕಿಲೇಸದರಥೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನವಜ್ಜಂ, ಕಮ್ಮೇನ ವಿಪಚ್ಚೀಯತೇತಿ ವಿಪಾಕೋ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನುಭವನವಸೇನ, ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ಚ ಇಟ್ಠೋ ವಿಪಾಕೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ, ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ, ತಂ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಅನೇನ ಅವಿಞ್ಞಾತಂ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ. ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಮೇವ ಕುಸಲಂ. ನನು ಕಥಂ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಚೋದನಾ ಭವೇಯ್ಯ ವಿಞ್ಞಾತಾವಿಞ್ಞಾತಸದ್ದತ್ಥಭಾವೇನ ಲಕ್ಖಣಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವಯುತ್ತಿತೋ. ಕುಸಲಸದ್ದತ್ಥವಸೇನ ಹಿ ಅವಿಞ್ಞಾತಂ ಅಪಾಕಟಂ ಕುಸಲಂ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಸದ್ದತ್ಥವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪಾಕಟಂ ಕುಸಲಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಹೋತಿ. ಅಕುಸಲವಿದ್ಧಂಸನರಸಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸನಂ ಅಕುಸಲವಿದ್ಧಂಸನಂ, ತಂ ರಸೋ ಕಿಚ್ಚಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಅಕುಸಲವಿದ್ಧಂಸನರಸಂ, ಅಕುಸಲವಿದ್ಧಂಸನಕಿಚ್ಚಂ. ವೋದಾನಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತೀತಿ ವೋದಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ವೋದಾನಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಂ ವೋದಾನಗಯ್ಹಾಕಾರಂ. ವಾ ಅಯಂ ಅಞ್ಞೋ ನಯೋ. ವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಅನವಜ್ಜಲಕ್ಖಣಮೇವ ಕುಸಲಂ, ವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೋದಾನಭಾವರಸಂ ವೋದಾನಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ. ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಫಲಂ. ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪದಟ್ಠಾನಂ ಪದಞ್ಚ ತಂ ಠಾನಞ್ಚಾತಿ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಉಭೋ ಕಾರಣತ್ಥಾಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಸನ್ನಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇತರಥಾ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋ ಸಿಯಾ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪದಟ್ಠಾನಂ.

ಸಾವಜ್ಜಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ ¶ ಅಕುಸಲಂ. ತದುಭಯವಿಪರೀತಂ ತೇಹಿ ಉಭಯೇಹಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಹಿ ವಿಪರೀತಂ ಅವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತದುಭಯವಿಪರೀತಲಕ್ಖಣಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ. ವಾ ಅಯಂ ಅಞ್ಞೋ ನಯೋ. ಅವಿಪಾಕಾರಹಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ.

ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕಭೇದತೋತಿ ಸವತ್ಥುಕಂ ಹದಯವತ್ಥುಕಂ, ಅವತ್ಥುಕಂ ಹದಯವತ್ಥುವಿರಹಿತಂ.

೧೨. ಉದ್ದಾನತೋ ಸಙ್ಖೇಪವಸೇನ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುವಸೇನ ದುವೇ ಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ. ಛನ್ದರಾಗೋವ ಕಿಲೇಸೋ, ತೇಭೂಮಕೇ ಪವತ್ತಂ ವಟ್ಟಸಹಿತಂ ವತ್ಥು, ವಸತಿ ಕಿಲೇಸೋ ಏತ್ಥಾತಿ ವತ್ಥು.

೧೩. ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ವತ್ಥುಂ ಕಾಮೇತಿ ಇಚ್ಛತಿ, ವತ್ಥು ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ಕಾಮೀಯತಿ ಇಚ್ಛೀಯತೀತಿ ಕತ್ತುಕಾರಕಕಮ್ಮಕಾರಕದ್ವಯೇ ಸಾಧನದ್ವಯೇ ಏಸ ಏಸೋ ದುವಿಧೋಪಿ ಕಾಮೋ ಸಿಜ್ಝತಿ.

೧೪-೫. ಸೋ ¶ ಅಯಂ ದುವಿಧೋಪಿ ಕಾಮೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ಅವಚರತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಸೋ ಪನ ಪದೇಸೋ ಚತುಪಾಯಾನಂ ಛನ್ನಂ ದೇವಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಸೇನ ಏವ ಏಕಾದಸವಿಧೋ ಹೋತಿ.

೧೬. ಕಾಮೋವಚರತೀತಿ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಏಕಾದಸವಿಧೇ ಪದೇಸೇ ಕಾಮೋ ಅವಚರತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಸೋ ಪದೇಸೋ ಅಸ್ಸ ಕಾಮಸ್ಸ ಅನೇನ ಕಾಮೇನ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಿತೋ. ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೇ ತತಿಯತ್ಥೇ ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಛಟ್ಠೀ ಹೋತೀತಿ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ಪಠನ್ತಿ. ಸಸತ್ಥಾವಚರೋ ಪದೇಸೋ ವಿಯ ಸತ್ತೇ ಸಸನ್ತಿ ಹಿಂಸನ್ತಿ ತೇಹೀತಿ ಸತ್ಥಾ, ಸಹ ಸತ್ಥೇಹೀತಿ ಸಸತ್ಥಾ, ಸಸತ್ಥಾ ಪುರಿಸಾ ಅವಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಸತ್ಥಾವಚರೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸಸತ್ಥಾ ಪುರಿಸಾ ಅವಚರನ್ತಿ, ಸೋ ಪದೇಸೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ¶ ಅಞ್ಞೇಸು ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದೇಸು ಅವಚರನ್ತೇಸು ತೇಸಂ ಉಪಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ‘‘ಸಸತ್ಥಾವಚರೋ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ರೂಪಾವಚರಾದೀಸು ತತ್ಥ ಅವಚರನ್ತೇಸು ತೇಸಂ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಅಯಂ ಪದೇಸೋ ‘‘ಕಾಮಾವಚರೋ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ.

೧೭. ಯಥಾ ರೂಪಭವೋ ಉತ್ತರಪದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ತಥಾ ಸ್ವಾಯಂ ಸೋ ಅಯಂ ಏಸೋ ಕಾಮಾವಚರೋ ಉತ್ತರಪದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಕಾಮೋ ಇತಿ ಸಞ್ಞಿತೋ ಕಾಮೋ ನಾಮ ಉದೀರಿತೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಕಥಿತೋ.

೧೮. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಮೇ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಮಾವಚರೇ ಸದಾ ಅವಚರತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ಇತಿ ಏವಂ ಕಾಮಘಾತಿನಾ ಕಾಮಾನಂ ವಿನಾಸಕೇನ ಬುದ್ಧೇನ ಕಥಿತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತಂ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸುಪಿ ಅವಚರತಿ, ಯಥಾ ಪನ ಸಙ್ಗಾಮೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅವಚರಣತೋ ‘‘ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ನಾಗೋ ನಗರೇ ಚರನ್ತೋಪಿ ‘‘ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ಥಲಚರಜಲಚರಾ ಪಾಣಿನೋ ಅಥಲೇ ಅಜಲೇ ಠಿತಾಪಿ ‘‘ಥಲಚರಜಲಚರಾ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಇದಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅವಚರನ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ವಾ ಏತ್ಥ ಕಾಮೋ ಅವಚರತೀತಿಪಿ ಕಾಮಾವಚರಂ. ಕಾಮಞ್ಚೇಸ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರೇಸುಪಿ ಅವಚರತಿ, ಯಥಾ ಪನ ವದತೀತಿ ವಚ್ಛೋ, ಮಹಿಯಂ ಸೇತೀತಿ ಮಹಿಂಸೋತಿ ವುತ್ತೇ ನ ಯತ್ತಕಾ ವದನ್ತಿ, ಮಹಿಯಂ ವಾ ಸೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ತಂ ನಾಮಂ ಹೋತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೧೯. ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಭವೇ ಕಾಮೇ ಕಾಮಭವಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಮೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅವಚಾರಯತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ¶ . ಇತಿ ಏವಂ ವಾ ಅಯಂ ಅಞ್ಞೋ ನಯೋ. ತತ್ರ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಮಾವಚರೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಂ.

೨೦. ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಿತಂ ಇದಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ. ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನೇವ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಏವ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಫಲಾನಿಸಂಸಾನಂ ¶ ವತ್ಥೂನಿ ಕಾರಣಾನೀತಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ, ತೇಸಂ ವಸೋ, ತೇನ ಪವತ್ತತಿ.

೨೧. ದಾನಂ ಸೀಲಂ ಭಾವನಾ ಪತ್ತಿದಾನಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅನುಮೋದನಾ ದಿಟ್ಠಿಜುಭಾವೋ ಸಂಸುತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಞ್ಚ ಅಪಚಾಯೋ ಅಪಚಾಯನಂ, ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಏವ ವತ್ಥೂನಿ ಪುಞ್ಞವತ್ಥೂನಿ, ತೇಸಂ ಪಭೇದೋ ಪುಞ್ಞವತ್ಥುಪ್ಪಭೇದೋ ಞೇಯ್ಯೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ.

೨೨-೩. ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸಙ್ಗಹಂ ದಾನೇ ಪತ್ತಿದಾನಾನುಮೋದನಾ ದಾನೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಾಪಚಾಯನಾ ಸೀಲಮಯೇ ಪುಞ್ಞೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ದಿಟ್ಠಿಉಜುಕಾ ಭಾವನಾಮಯೇ ಪುಞ್ಞೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ದಸ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಪಿ ಚ ತೀಣಿ ಏವ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ.

೨೪. ಸಬ್ಬಾನುಸ್ಸತಿಪುಞ್ಞಞ್ಚ ಪಸಂಸಾ ಸರಣತ್ತಯಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಪಸಂಸಾ ಚ ಏತೇ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಮ್ಹಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಗಹಪಾಪುಣೇ ಸಂಸಯೋ ಸನ್ದೇಹೋ ನತ್ಥಿ.

೨೫. ಪುರಿಮಾ ಚೇತನಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ, ಮುಞ್ಚಚೇತನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇತನಾ, ಪರಚೇತನಾ ಪಚ್ಛಾಕಾಲೇ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ, ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತನಾ ದಾನಮಯೇ ಪುಞ್ಞೇ ಹೋನ್ತಿ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತನಾ ದಾನಮಯೇ ಪುಞ್ಞೇ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ತಥಾ ದಾನಮಯಪುಞ್ಞತೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಸೀಲಮಯಭಾವನಾಮಯೇಸು ತಿಸ್ಸೋ ಚೇತನಾ ಪಣ್ಡಿತೋ ದೀಪಯೇ ಕಥೇಯ್ಯ.

ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ಯದಾ ಪನ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ಪಟಿಚ್ಚ. ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದೇಸಕಾಲಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾದಯೋ ಗಹಿತಾ. ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಹೇತುನ್ತಿ ಅಞ್ಞ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಸದ್ಧಾಬಹುಲತಾವಿಸುದ್ಧಿದಿಟ್ಠಿತಾಕುಸಲಕಿರಿಯಾನಿಸಂಸದಸ್ಸಿತಾಸೋಮನಸ್ಸಪಟಿಸನ್ಧಿಕತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ ದಾನಸ್ಸ ಫಲಂ ಅತ್ಥಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ¶ ಅತ್ಥಿಹುತಾದಯೋ ಗಹಿತಾ. ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ. ಪರೇಹಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಿತೋ ಅಚೋದಿತೋ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ¶ ಕರೋತಿ. ದಾನಾದೀನೀತಿ ವಚನೇನ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತದಾನಚೇತನಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ತದಾ ಅಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ. ಸಙ್ಖರಣಂ ಸಙ್ಖಾರೋ, ನತ್ಥಿ ಸಙ್ಖಾರೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಸಙ್ಖಾರೋ, ತಂ ಏವ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಂ, ಅಪ್ಪಯೋಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ವುತ್ತನಯೋ ನಾಮ ‘‘ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಅಧಿವಚನಂ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಪವತ್ತಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಯಮಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯದಾ ಯೋ ‘‘ದಾನಾದೀನಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಮುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ನಾಕಾಸಿ, ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬಚೇತನಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಿತೋ ಕರೋತಿ, ತದಾ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಂ ಹೋತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗೇನ ಸಹ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ ಜಾನನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಏತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ತಾಯ ದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ, ತೇನ. ಜಾತೋ ಪರಿಚಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಜಾತಪರಿಚಯಾ. ಸಹಸಾತಿ ವೇಗೇನ. ಚತೂಸುಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇಸು ದಸ್ಸೇಯ್ಯ.

೨೬. ದಸಪುಞ್ಞಕ್ರಿಯಾದೀನಂ ವಸೇನ ಚ ಬಹೂನಿಪಿ ಭವನ್ತಿ ಏತಾನಿ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಿ ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾದೀನಂ ವಸೇನಪಿ ಬಹೂನಿಪಿ ಭವನ್ತಿ ಇತಿ ಏವಂ ಪಕಾಸಯೇ ಭಗವಾ ಪಕಾಸೇಯ್ಯ.

೨೭.

ಸತ್ತರಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ದ್ವೇ ಸತಾನಿ ಅಸೀತಿ ಚ;

ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಾನಿ, ಭವನ್ತೀತಿ ವಿನಿದ್ದಿಸೇತಿ. –

ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಾನಿ ಸತ್ತರಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ಸತಾನಿ ಚ ಅಸೀತಿ ಚ ಭವನ್ತಿ, ಇತಿ ವಚನಂ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ ಆಚರಿಯೋ ಕಥೇಯ್ಯ.

ದಸಪುಞ್ಞಕ್ರಿಯಾವತ್ಥು, ಛದ್ವಾರಾಧಿಪತೀಹಿ ಚ;

ಕಾಯಾದೀಹಿ ಚ ತೀಹೇವ, ಹೀನಾದೀಹಿ ಚ ತೀಹಿ ತು.

ದ್ವೀಸು ¶ ಭವೇಸು ಕಾಮಭವರೂಪಭವೇಸು. ಪಟಿಪದಾದಿಭೇದತೋ ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದಂ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ, ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದಂ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಂ, ಸುಖಾಪಟಿಪದಂ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ, ಸುಖಾಪಟಿಪದಂ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಂ. ರೂಪಾವಚರಭಾವನಾಪುಞ್ಞವಸಪ್ಪವತ್ತಂ ರೂಪಾವಚರೇ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಭಾವನಾಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ರೂಪಾವಚರೂಪಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದಕಂ ರೂಪಾವಚರೇ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ನಿಪ್ಫಾದಕಂ ಹೋತಿ.

ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕಭೇದತೋತಿ ¶ ಅರೂಪಾವಚರಂ ಯದಾ ಕಾಮರೂಪೇ ಜಾಯತಿ, ತದಾ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಸವತ್ಥುಕಂ ನಾಮ ಜಾತಂ. ಯದಾ ಅರೂಪೇ ಜಾಯತಿ, ತದಾ ಹದಯವತ್ಥುಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಅವತ್ಥುಕಂ ನಾಮ ಜಾತಂ.

ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸ್ಸ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ. ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸ್ಸ ತತ್ಥ ಪವತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಪವತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಪಗಮೋ ತಸ್ಸ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸ್ಸ ಅಪಗಮೋ ಅಭಾವೋ ವೋಹಾರೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ.

ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ. ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ. ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಸಮತಿಕ್ಕಮನೇನ. ಪಟಿಘೇ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟನೇ ಪವತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ. ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಾಸಂ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇನ. ನಾನಾ ಅತ್ತಾ ಸಭಾವೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಾನತ್ತಂ, ಆರಮ್ಮಣಂ, ನಾನತ್ತೇ ನಾನಾಸಭಾವೇ ಪವತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ, ನಾನಾ ಅತ್ತಾ ಸಭಾವೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಾ ನಾನತ್ತಾ, ಸಾಯೇವ ಸಞ್ಞಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾಸಂ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ.

ನಿಯತಾನಿಯತವತ್ಥುಕಭೇದತೋತಿ ¶ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ನಿಯತವತ್ಥುಕೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಕಾಮರೂಪೇಸುಯೇವ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಇತರೇ ಪನ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ಅನಿಯತವತ್ಥುಕಾ. ಕಸ್ಮಾ? ಕಾಮರೂಪೇಸು ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯನ್ತಿ, ಅರೂಪೇ ಹದಯವತ್ಥುಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಯತವತ್ಥುಕಾ. ತೀಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೇಹೀತಿ ಸುಞ್ಞತಅನಿಮಿತ್ತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ತೀಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೇಹಿ.

ಯಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಬನ್ಧನ್ತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಾ. ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಾಯೇವ ಸಂಯೋಜನಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸಂಯೋಜನಾ, ತೇಸಂ ಪಹಾನಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನಂ, ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನಕರಂ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ. ಮಾನೋಪಿ ಏಕದೇಸತೋ ಅಪಾಯಗಾಮಿಕೋಯೇವ ಪಹಿಯ್ಯತೇ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ನಿಸ್ಸೇಸತೋ ನ ಪಹಿಯ್ಯತೇ. ಸೇಸಕಿಲೇಸೇಸುಪಿ ¶ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಪನ ಏಕದೇಸತೋಪಿ ಅಪಾಯಗಾಮಿಕಮ್ಪಿ ನ ಪಹಿಯ್ಯತಿ. ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಕರಂ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ನಾಸಿತಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪಹಾನಂ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಪಠಮಮಗ್ಗತೋ ದುತಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ನಾಸಿತಾ ಸಂಯೋಜನಾ ದುತಿಯಮಗ್ಗೇನ ನಾಸಿತಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಇತಿ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಂ. ತತಿಯಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇ. ಏಕೇಕನ್ತಿ ವಿಚ್ಛಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಮಗ್ಗಾನುರೂಪನ್ತಿ ವಚನಂ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮಫಲಞ್ಚ ಅನುರೂಪನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ.

೨೮. ಕಾಮೇ ಅಟ್ಠೇವ ಕಾಮಾವಚರೇ ಅಟ್ಠ ಏವ ಚಿತ್ತಾನಿ, ರೂಪೇ ರೂಪಭವೇ ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಅರೂಪಿಸು ಚತ್ತಾರಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಅನುತ್ತರಾನಿ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಕುಸಲಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ.

೨೯. ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಪಗತೇನ ¶ ಸತಾ ಮುನಿನಾ ಕುಸಲತೋ, ಅಕುಸಲತೋ ಚ ಅಪಗತೇನ ಸತಾ ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಕುಸಲೇ ಕುಸಲೇನ ಛೇಕೇನ ವಸಿನಾ ಪಞ್ಚವಸೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಯಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಚತುಭೂಮಿಗತಂ ಚತೂಸು ಭೂಮೀಸು ಪವತ್ತಂ ಸಕಲಂ ಸಬ್ಬಂ ಲಪಿತಂ ಕಥಿತಂ, ತಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಮಯಾಪಿ ಬುದ್ಧದತ್ತಾಚರಿಯೇನ ಲಪಿತಂ ಕಥಿತಂ.

ನಿಯತಾನಿಯತವತ್ಥುವಸೇನಾತಿ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತದ್ವಯಂ ಕಾಮೇಯೇವ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯತಿ, ಅಞ್ಞಭೂಮೀಸು ನ ಜಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಯತವತ್ಥುಕಂ ಹೋತಿ. ಇತರಾನಿ ಪನ ಅಕುಸಲಾನಿ ಕಾಮರೂಪೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯನ್ತಿ, ಅರೂಪೇ ಹದಯವತ್ಥುಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಯತವತ್ಥುಕಾನಿ, ತೇನ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಾಜನಕವಸೇನ ಚಾತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ನ ಜನೇತಿ. ಯದಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇಯ್ಯ, ಅಪಾಯೇಸುಯೇವ ಜನೇಯ್ಯ. ಕಸ್ಮಾ? ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಏಕದೇಸತೋ ಅಪಾಯಗಾಮಿಕಮ್ಪಿ ನ ಜಹಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ನ ಜಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋಪಿ ಮಗ್ಗೋ ಅಪಾಯಗಾಮೀ ನ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ಕಿಲೇಸಾ ಏಕದೇಸವಸೇನ ಅಪಾಯಗಾಮಿಕಾ ಜಹಿತಾ, ತೇನ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನಾತಿ ತಸ್ಮಾ ನ ಜನೇತಿ. ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇತಿ, ತೇನ.

ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುತಮಙ್ಗಲಾದೀನಿ ಗಹಿತಾನಿ. ಸಾರತೋ ಉತ್ತಮತೋ ಪಚ್ಚೇತಿ ಸದ್ದಹತಿ. ಸಭಾವತಿಕ್ಖೇನ ಸಭಾವೋ ತಿಕ್ಖೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಭಾವತಿಕ್ಖಂ, ತೇನ ಸಭಾವತಿಕ್ಖೇನ.

ಅಸ್ಸ ¶ ಪನ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಸು ಅಕುಸಲಕಮ್ಮೇಸು ತಿಕ್ಖಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಮನ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತಸ್ಸ ಮೋಮೂಹಸ್ಸ.

ದುಕ್ಖವಿಸೇಸಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಾನತ್ತಸ್ಸ.

೩೦. ಲೋಭಮೂಲವಸೇನ ¶ ಅಟ್ಠ ಚಿತ್ತಾನಿ, ದೋಸಮೂಲವಸಾ ದುವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಮೋಹಮೂಲವಸೇನ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಅಕುಸಲಾನಿ ದ್ವಾದಸಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಸಿಯುಂ ಭವೇಯ್ಯುಂ.

೩೧. ಯಂ ಪಾಪಮಾನಸಂ ಯಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಪಾಪಾಪಾಪೇಸು ಪಾಪಅಪಾಪೇಸು ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಅಪಾಪೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತೇನ ಪಾಪಾಪಾಪಪ್ಪಹೀನೇನ ವುತ್ತಂ ಈರಿತಂ ಕಥಿತಂ, ತಂ ಪಾಪಮಾನಸಂ ತಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಮಯಾ ಸಮುದಾಹಟಂ ಕಥಿತಂ.

ಯಥಾ ಪನಸ್ಸ ಯಥಾ ಪನ ಅಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕುಸಲಂ ದಾನಾದಿವಸೇನ ದಾನಾದೀನಂ ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಂ ವಸೇನ ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತತಿ, ಇದಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ತಥಾ ನ ಪವತ್ತತಿ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ಇದಂ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಚುತಿತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪರಿತ್ತಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮನ್ತೋಗಧೇಸು ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತತಿ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ವಿಸೇಸೇ ಅಸತಿಪಿ ಕುಸಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮತೋ ಅಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ನಾನತ್ತೇ ಅಸತಿಪಿ ಇದಂ ವಿಪಾಕಂ ಆದಾಸತಲಾದೀಸು ಧಮ್ಮಜಾತೇಸು ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯ ನಿರುಸ್ಸಾಹಂ. ಅಯಮಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಆದಾಸತಲೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ಮುಖೇ ಚಲಿತೇ ಚಲತಿ, ಅಚಲಿತೇ ನ ಚಲತಿ, ಮುಖಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವಿನಾ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಕುಸಲಕಾರಣಾ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ, ನಿರುಸ್ಸಾಹಂ ವಿಪಾಕಂ.

೩೨. ಕಾಮಾವಚರದೇವಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಮಹಾವಿಪಾಕಾ ದುಹೇತುಕತಿಹೇತುಕಾನಂ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾನಂ, ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಭವನ್ತಿ.

೩೩-೪. ತತೋ ಪರಂ ಪವತ್ತಿಯಂ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಭವಙ್ಗಂ ಹುತ್ವಾ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ಅತಿಮಹನ್ತವಿಭೂತಾರಮ್ಮಣೇ ¶ ತದಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಮರಣಕಾಲಸ್ಮಿಂ ಚುತಿ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ ¶ , ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ ವಿಪಾಕಭಾವೇನ ಜಾಯನ್ತಿ.

೩೫. ಸಭೂಮಿಕುಸಲೇಹೇವ ಮಹಾಪಾಕಾ ಸಮಾ ವಿನಾ ಮಹಾಪಾಕಾ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ ಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ವಿನಾ, ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾನಂ ಕಿರಿಯವತ್ಥುಕಂ ವಿನಾ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಭೂಮಿಕುಸಲೇಹೇವ ಅತ್ತನೋ ಭೂಮಿಯಂ ಪವತ್ತೇಹಿ ಕುಸಲೇಹಿ ಏವ ಸಮಾ ಸದಿಸಾ. ಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ ನಾಮ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ, ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ, ಭವಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಮನೋದ್ವಾರಂ, ಇತಿ ತಿವಿಧಂ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ ಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಅಟ್ಠಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

೩೬. ಪಾಕಾ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನತ್ತಾ ಚ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ವಿಞ್ಞತ್ತಿವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸರೂಪೇಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಾ ಜನೇನ್ತೀತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಾ, ನ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಾ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಾ, ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನತ್ತಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಾನಂ ಅಜನಕತ್ತಾ ಮನೋದ್ವಾರಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಚ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಅವಿಪಾಕಸಭಾವತೋ ಚ ಅಕಮ್ಮಭಾವತೋ ಚ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞೇಹಿ ನೋ ಸಮಾ ಅಸದಿಸಾ.

೩೭-೯. ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಹಿ ತೇಸಮೇಕನ್ತತೋ ತೇಸಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಕಾಮಾವಚರಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ತೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾರಮ್ಮಣಾ ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಕದಾಚಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ ನ ಜಾಯನ್ತಿ, ತಥಾ ಏವಂ ತಿಸ್ಸೋ ಪನ ವಿರತಿಯೋ ಏತೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ನ ಜಾಯನ್ತಿ, ಹಿ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ನ ಜಾಯನ್ತಿ, ಪಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ಕುಸಲಾತಿ ಕುಸಲಾ ನಾಮಾತಿ ಸತ್ಥುನಾ ವುತ್ತಾ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಥಾಧಿಪತಿನೋಪೇತ್ಥ ತಥಾ ಏವಮೇವ ಚತ್ತಾರೋ ಅಧಿಪತಿನೋಪಿ ಏತೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ನ ಸನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ¶ ? ಛನ್ದಾದೀನಿ ಧಮ್ಮಜಾತಾನಿ ಪುರೇತರಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ನ ಸನ್ತಿ, ಇತಿ ವಚನಂ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ ಆಚರಿಯೋ ಕಥೇಯ್ಯ.

೪೦. ಅಸಙ್ಖಾರಸಸಙ್ಖಾರವಿಧಾನಂ ಪನ ಪುಞ್ಞತೋ ವಿಪಾಕೇಸು ಅಸಙ್ಖಾರಸಸಙ್ಖಾರವಿಧಾನಂ ಪುಞ್ಞತೋ ಕುಸಲತೋ ಆಗಮನವಸೇನ ಞೇಯ್ಯಂ. ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತೇನ ಮುಖೇ ಚಲಿತೇ ಆದಾಸತಲೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಚಲನಂ ವಿಯ ಅಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಅಸಙ್ಖಾರೋ ಹೋತಿ, ಸಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಸಸಙ್ಖಾರೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಆಗಮನವಸೇನ ಞೇಯ್ಯಂ. ಪಚ್ಚಯತೋ ಚೇವ ಞೇಯ್ಯಂ ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ¶ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತೇನ ಬಲವನ್ತೇಹಿ ವಿಭೂತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಸಙ್ಖಾರೋ ದುಬ್ಬಲೇಹಿ ಸಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ.

೪೧-೨. ಹೀನಾದೀನಂ ಪುಞ್ಞಾನಂ ವಿಪಾಕತ್ತಾ ಹೀನಾದಯೋ ವಿಪಾಕಾ ಪುಞ್ಞವಾದಿನಾ ಜಿನೇನ ಪರಿದೀಪಿತಾ ಭವನ್ತಿ, ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ಇದಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕನ್ತೇನ ಸವತ್ಥುಕಂ ಕಾಮಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಜಾಯತೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಅಞ್ಞಾಸು ಭೂಮೀಸು ನ ಜಾಯತೇ.

ವಿಞ್ಞಾಣಪಞ್ಚಕಂ ನಿಯತಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ರೂಪಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ, ನ ಸದ್ದಾದಯೋ. ಸೇಸತ್ತಯಂ ಯದಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಗಹಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ತದಾಸ್ಸ ರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಯದಾ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಗಹಿತಂ, ತದಾಸ್ಸ ಸದ್ದೋ ಆರಮ್ಮಣೋ ಹೋತಿ. ಯದಾ ಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಗಹಿತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ತದಾಸ್ಸ ಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದ್ವಯಂ ಯದಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಛಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅನಿಯತಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ.

ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾಯ ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುಯಾ ಅಪಗಮೋ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಪಗಮಪದಟ್ಠಾನಂ, ತಾಯ ಆವಜ್ಜನಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಠಿತಾಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಕರೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಭಾವೇನ ಗಯ್ಹಾಕಾರಂ. ಸನ್ತೀರಣಾದಿರಸಾ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣರಸಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಾ ಪನ ಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಚುತಿರಸಾ, ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಸನ್ತೀರಣಾದಿಭಾವೇನ ಗಯ್ಹಾಕಾರಂ.

೪೩. ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ಸೋಳಸ ವಿಪಾಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಯಂ ವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ವಚನಂ ತಿಹೇತುಕಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಸ್ಸ ವಸೇನ ಆಚರಿಯೋ ಪರಿದೀಪಯೇ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾದೀನಂ ವಸೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠತಿಹೇತುಕಕುಸಲಂ ಕಾಮಸುಗತಿಯಂ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದತ್ವಾ ಪವತ್ತೇ ಅಟ್ಠ ಅಹೇತುಕಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕುಸಲವಿಪಾಕಾನೀತಿ ಸೋಳಸ ಪಾಕಾನಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ.

೪೪. ಕುಸಲಾನುಗತಂ ಕತ್ವಾ ಭಾಜಿತಂ ಕಿಂ ಮಹಗ್ಗತಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ಕುಸಲಾನುಗತಂ ಕುಸಲಂ ಅನುಗತಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಗ್ಗತಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಸಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಭಾಜಿತಂ ದೇಸಿತಂ. ಕಿಂ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ? ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಂವ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ಇವ ಅಸಮಾನಫಲಂ ನತ್ಥಿ ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ, ತಸ್ಮಾ ¶ ವಿಪಾಕಂ ಕುಸಲಾನುಗತಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಭಾಜಿತಂ ದೇಸಿತಂ. ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಂವಾತಿ ಯಥಾ ಅಟ್ಠವಿಧೇಸು ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೇಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠತಿಹೇತುಕಕುಸಲಂ ಕಾಮಸುಗತಿಯಂ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದತ್ವಾ ಪವತ್ತೇ ಸೋಳಸ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ತಿಹೇತುಕಓಮಕಞ್ಚ ದುಹೇತುಕಉಕ್ಕಟ್ಠಞ್ಚ ಕಾಮಸುಗತಿಯಂ ದುಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದತ್ವಾ ಪವತ್ತೇ ತಿಹೇತುಕವಿರಹಿತಾನಿ ಅಹೇತುಕದುಹೇತುಕಸಙ್ಖಾತಾನಿ ವಿಪಾಕಾನಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ದುಹೇತುಕಓಮಕಂ ಪನ ಕಾಮಸುಗತಿಯಂ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದತ್ವಾ ಪವತ್ತೇ ಅಟ್ಠ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಾನಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ಏವಂ ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಂ ಅಸಮಾನಫಲಂವ ಹೋತಿ.

೪೫. ಗಜಾದೀನಂ ¶ ಛಾಯಾ ಗಜಾದಿಸದಿಸಾ ಹೋತಿ ಯಥಾ, ಏವಂ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಪಕಾರೇನ ಅತ್ತನೋ ಕುಸಲೇಹೇವ ಸಮಾನಂ ಹೋತಿ.

೪೬-೭. ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಂವ ನಾಪರಾಪರಿಯವೇದನಂ ಇದಂ ಮಹಗ್ಗತಕುಸಲಂ ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಂವ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನಂ ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಫಲದಾಯಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಝಾನಾ ಅಪರಿಹೀನಸ್ಸ ಭವಗಾಮಿನೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗಾಮಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಕುಸಲಾನನ್ತರಂಯೇವ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇತಿ ಚ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಏತಸ್ಸ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕುಸಲಾನುಗತಂ ಕುಸಲಾನುಗಮನಂ ಭಗವತಾ ಕತಂ.

೪೮. ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕೇ ಪಟಿಪದಾಕ್ಕಮೋ ತೇಸಞ್ಚ ಹೀನಾದೀನಂ ಭೇದತೋ ಝಾನಾಗಮನತೋ ಮಹಗ್ಗತಕುಸಲಝಾನಸ್ಸ ಆಗಮನವಸೇನ ವಿಭಾವಿನಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೪೯. ಏತ್ಥ ವಿಪಾಕೇ ಛನ್ದಾದಿಅಧಿಪತೀನಂ ಅಭಾವೋ, ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸತೋ ಕುಸಲತೋ ಅಯಂ ಏವ ವಿಸೇಸೋ, ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಪಕಾರಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ಕುಸಲೇನ ಸಮಂ ಮತಂ ಕಥಿತಂ ಭಗವತಾ.

೫೦. ಸುಞ್ಞತಂ ಅನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ, ತಥಾಪಣಿಹಿತನ್ತಿಪಿ ಸುಞ್ಞತಂ ಅನತ್ತಾ, ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಂ ದುಕ್ಖಂ ಇತಿ ಏತಾನಿ ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರೇ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಫಲೇ ಹೋನ್ತಿ.

೫೧. ಲಬ್ಭನ್ತಿ ಪರಭಾಗಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರೇ ಪವತ್ತಫಲತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವಳಞ್ಜನಫಲೇಸು ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಕಾಲೇಸು ಏತಾನಿ ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೇ, ಫಲೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನೇವ ಅನತ್ತಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಾನಂ ¶ ತಿಣ್ಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ವಸೇನ ಏವ ತಾನಿ ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ಲಬ್ಭರೇ ಫಲೇಹಿ ಲಬ್ಭನ್ತೇ.

೫೨. ಹೋನ್ತಿ ¶ ಸಾಧಿಪತೀನೇವ ಲೋಕುತ್ತರಫಲಾನಿ ತು ಏಕನ್ತತೋ ಸಾಧಿಪತೀನಿ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಫಲಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಪಾಕೇ ಅಧಿಪತೀ ನತ್ಥಿ.

೫೩. ಮಗ್ಗೋ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಭಾವೇನ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತೇ ಭಗವತಾ. ಫಲಂ ಮಗ್ಗಂ ಉಪಾದಾಯ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ಇತಿ ವಚನಂ ವುಚ್ಚತೇ ಭಗವತಾ.

೫೪. ಇಮೇ ಸತ್ತ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾ. ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಗೋಚರೋ, ತಸ್ಸದಿಸತ್ತಾ ಗೋಚರೋ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅನಿಟ್ಠೋ ಚ ಅನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೋ ಚ ಅನಿಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಾ, ತೇಯೇವ ಗೋಚರೋ ಅನಿಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಗೋಚರೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನಿಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಗೋಚರೇ ವತ್ತರೇ ವತ್ತನ್ತಿ. ಸುಖಾದಿತ್ತಯಯುತ್ತಾ ತೇ ತೇ ಅಟ್ಠ ಅಹೇತುಕಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಸುಖಾದಿತ್ತಯಯುತ್ತಾ ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಹಿ ಸಹಗತಾ. ದುಕ್ಖುಪೇಕ್ಖಾಯುತಾ ಇಮೇ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಅಹೇತುಕಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ದುಕ್ಖುಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಹಿ ಸಹಗತಾ.

೫೫. ಏವಂ ಛತ್ತಿಂಸಧಾ ಪಾಕಂ ಪಾಕಸಾಸನಪೂಜಿತೋ ಸುಗತೋ. ಕಿಂ ವಿಸಿಟ್ಠೋ? ಪಾಕಂ ನಾಮ ಅಸುರಂ, ತಂ ಸಾಸತಿ, ಪಾಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಫಲೇನ ದೇವೇ ಅನುಸಾಸತೀತಿ ವಾ ಪಾಕಸಾಸನೋ, ಕೋ ಸೋ? ಸಕ್ಕೋ. ತೇನ ಪಾಕಸಾಸನೇನ ಪೂಜಿತೋ ಸವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕೇಸು ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯೇಸು ಕುಸಲೋ ಛೇಕೋ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಾಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಛತ್ತಿಂಸಪ್ಪಕಾರಂ ಅಬ್ರ್ವಿ ಅವೋಚ.

ಅನುಳಾರೇಸೂತಿ ಖುದ್ದಕೇಸು. ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಛಳಾರಮ್ಮಣವಿಜಾನನಗಯ್ಹಾಕಾರಾ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಗತಿ ವಿಯ ಗತಿ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಗತಿಕಾ.

೫೬. ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಾನಟ್ಠ ¶ , ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಿ ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಿ ಚ, ಕ್ರಿಯತೋ ಪನ ಪಞ್ಚ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಹಾಸಚಿತ್ತಾನಿ ತೇರಸ.

೫೭. ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಹಸನ್ತೇತ್ಥ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ತೇರಸಚಿತ್ತೇಸು ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಪನ ಅಟ್ಠಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹಸನ್ತಿ ¶ . ಸೇಖಾ ಸತ್ತ ಅರಿಯಾ ಛಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹಸನ್ತಿ. ಅಸೇಖಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹಸನ್ತಿ.

ಕುಸಲಾನಿ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಕುಸಲಾನಿ ಸೇಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಇಮಾನಿ ರೂಪಾರೂಪಕಿರಿಯಾನಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಭಾವನಾಯೇವ ಕಾರೋ ಭಾವನಾಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ವಸೋ ಭಾವನಾಕಾರವಸೋ, ತೇನ ಪವತ್ತಾನಿ. ತಾನಿ ರೂಪಾರೂಪಕುಸಲಾನಿ ಭಾವನಾಪುಞ್ಞವಸಪ್ಪವತ್ತಾನಿ ಭಾವನಾಕುಸಲವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ. ಇಮೇಸಂ ರೂಪಾರೂಪಕಿರಿಯಾನಂ ತೇಸಞ್ಚ ರೂಪಾರೂಪಕುಸಲಾನಂ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ.

೫೮-೯. ಯಾ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಸ್ಮಿಂ, ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಸ್ಮಿಂ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಟ್ಠಿತೇನ ಯೋಗಿನಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾ ಯಾ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿ, ಸಾ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿ ಸೋ ಯೋಗೀ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಹುತ್ವಾ ನಂ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಯಾವ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜತೇ, ತಾವ ತತ್ತಕೇನ ಕಾಲೇನ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖುನೋ ಕುಸಲಾ ಏವ ರೂಪಾರೂಪಕುಸಲಾ ಏವ ಹೋತಿ. ಖೀಣಾಸವೇನ ಸಾ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿ ಸಚೇ ಯದಿ ಸಮಾಪನ್ನಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಾ, ಕ್ರಿಯಾ ರೂಪಾರೂಪಕಿರಿಯಾ ಹೋತಿ.

೬೦. ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಕಾಮೇ ಕಾಮಾವಚರೇ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ ಏಕಾದಸವಿಧಂ, ರೂಪೇ ರೂಪಾವಚರೇ ಪಞ್ಚ, ಅರೂಪಿಸು ಚತ್ತಾರಿ ಇತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ವೀಸತಿ.

೬೧. ಲೋಕುತ್ತರಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಂ, ಪನ ಕಸ್ಮಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ? ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತ್ತಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಚತುಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ¶ ಖೀಣಾಸವೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಮೇವ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮಗ್ಗೋಪಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ ಯದಿ ಚಿತ್ತಂ ಬಹುಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ, ಫಲಸಮಙ್ಗಿನೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಪಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸತಿ ಲೋಕುತ್ತರಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೬೨. ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿವಿಭಾಗದೇಸಕೋ ಕರಣಂ ಕ್ರಿಯಂ, ಕ್ರಿಯಂ ನಾಮ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಅಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕರಣಂ, ನ ಕರಣಂ ಅಕ್ರಿಯಂ, ಅಕ್ರಿಯಂ ನಾಮ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಆಪಜ್ಜನಂ ಆಪತ್ತಿ, ಕ್ರಿಯಾಯ ಕರಣೇನ ಆಪತ್ತಿ ಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿ, ಅಕ್ರಿಯಾಯ ಅಕರಣೇನ ಆಪತ್ತಿ ಅಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿ, ಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿ ಚ ಅಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿ ಚ ಕ್ರಿಯಾಪತ್ಯಾಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿಯೋ, ಏಕಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಾಸಂ ವಿಭಾಗೋ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿವಿಭಾಗೋ, ದೇಸೇತೀತಿ ದೇಸಕೋ, ತಸ್ಸ ದೇಸಕೋ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿವಿಭಾಗದೇಸಕೋ. ಣ್ವು-ತು-ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪರೇಸು ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಛಟ್ಠೀ ಹೋತೀತಿ ¶ ವದನ್ತಿ. ಜಿನೋ ಕಿಂ ವಿಸಿಟ್ಠೋ? ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಾಪತ್ತಿವಿಭಾಗದೇಸಕೋ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ ಸಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಾರತೋ ಹಿತಸ್ಸ ಸಕ್ರಿಯಾಯ ರತೋ, ಅಹಿತಸ್ಸ ಅಕ್ರಿಯಾಯ ರತೋ, ಯಂ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಂ, ಕ್ರಿಯಂ ನಾಮ ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಂ, ಅಕ್ರಿಯಂ ನಾಮ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಏಕೇ. ತಂ ನ. ಕಸ್ಮಾ? ಕುಸಲಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ಕುಸಲಂ ಮುನಿನಾ ಲಪಿತಂ’’ ಅಕುಸಲಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ಪಾಪಮಾನಸಂ ಪಾಪಾಪಾಪೇಸ್ವಪಾಪೇನ ವುತ್ತಂ’’ ವಿಪಾಕಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ಪಾಕಂ ಸುಗತೋ ಅಬ್ರವೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಕ್ರಿಯಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಿ ಅವೋಚಾ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ. ತೇನ ವಾಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಂ, ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಸಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಮೇವ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬೋ. ಯಂ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಾಸಭಾವಂ ಅವೋಚ ದೇಸೇಸಿ, ತಂ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಂ ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಸಭಾವಂ ಮಯಾ ಸಮೀರಿತಂ, ಸಮ್ಮಾ ಪಕಾರೇನ ಈರಿತಂ ಕಥಿತಂ.

೬೪. ಏಕೂನನವುತಿ ¶ ಸಬ್ಬೇ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಮಹೇಸಿನಾ ಲೋಕುತ್ತರೇ ಅಟ್ಠ ಕತ್ವಾ ಏಕೂನನವುತಿ ಸಬ್ಬೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಮಹೇಸಿನಾ ತಥಾಗತೇನ ಸಮಾಸತೋ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ.

೬೫. ಪಿಟಕೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಮಿಂ, ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಾಟವತ್ಥಿನೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಪಟುನೋ ಭಾವೋ ಪಾಟವಂ, ತೇನ ಅತ್ಥೋ ಪಾಟವತ್ಥೋ, ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾಟವತ್ಥಿನೋ, ಛೇಕಭಾವತ್ಥಿಕಾ ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೋ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚಿನ್ತಿತಬ್ಬೋ.

೬೬. ಯೇ ಜನಾ ತಸ್ಸಙ್ಕಾಸೇನ ತಂಸನ್ನಿಭೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಹೋದಧಿಂ ಮಹಾಸಾಗರಸನ್ನಿಭಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ತರನ್ತಿ, ತೇ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಪರಲೋಕಞ್ಚ ತರನ್ತಿ. ಇತೀತಿ ಪರಿಸಮಾಪನೇ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಚಿತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಠಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೨. ದುತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಚೇತಸಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೬೭. ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಮುದ್ದಿಟ್ಠಾ ¶ , ಯೇ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ ಮಯಾ ಯೇ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಮಯಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ, ಇತೋ ಪರಂ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ವಿಭಾಜನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಅಹಂ.

ಇಮೇಸು ಪನ ಕರುಣಾಮುದಿತಾವಸೇನ ಭಾವನಾಕಾಲೇ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ವಾ, ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಾಯ ಕರುಣಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ, ಕರುಣಾತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಾ ಕರುಣಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಮುದಿತಾಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಾಯ ಮುದಿತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಏಕಾ ಮುದಿತಾ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇಮಿನಾ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇನ ಯೋಗೀ ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿರಮತಿ. ರಮು-ಧಾತು ಕೀಳಾಯಂ, ವಿ-ಸದ್ದೋ ವಿರಮಣತ್ಥೋ.

೬೮. ಆದಿನಾ ಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇನ, ತೇತ್ತಿಂಸ ನಿಯತಾ ಮತಾ ಆದಿನಾ ಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇನ ಪಠಮಮಹಾಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ನಿಯತಾ ತೇತ್ತಿಂಸ ಚೇತಸಿಕಾ ಭಗವತಾ ಮತಾತಿ, ಅಥ ವಾ ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಅನಿಯತಾ ಏಕೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಸಹ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಧಮ್ಮಾ ಭವನ್ತಿ.

೬೯. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಮೇತ್ತಾ ಚ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಚ ನ ಉದ್ಧಟಾ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ಯೇವಾಪನಕಧಮ್ಮೇಸು, ನಿದ್ಧಾರಣಂ, ಮೇತ್ತಾ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಧಮ್ಮರಾಜೇನ ಸತ್ಥುನಾ ನ ಉದ್ಧಟಾ ನ ವುತ್ತಾ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ.

೭೦. ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಮೇತ್ತಾಪಿ ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಮೇತ್ತಾ ಗಹಿತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಯ ಚ ಗಹಿತಾ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಭೋಪೇತಾ ಭಗವತಾ ನ ಗಹಿತಾ.

೭೧. ಕಸ್ಮಾ ಯೇವಾಪನಾ ಧಮ್ಮಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಯೇವಾಪನಾ ಧಮ್ಮಾ ಯೇವಾಪನನಾಮಕಾ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪೇನ ಏವ. ಬನ್ಧತಿ ಸ್ನೇಹೇನ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಬನ್ಧು, ಆದಿಚ್ಚಸ್ಸ ಬನ್ಧು ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು, ತೇನ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ ಬುದ್ಧೇನ ನ ಚ ಉದ್ಧಟಾ ನ ದೇಸಿತಾ.

೭೨. ಕಸ್ಮಾ ¶ ಕಾರಣಾ? ಯಸ್ಮಾ ಅನಿಯತಾ ಕೇಚಿ ಯೇವಾಪನಕಾ ಅನಿಯತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ರಾಸಿಂ ದುಕವಗ್ಗಾದಿರಾಸಿಂ ನ ಭಜನ್ತಿ ನ ಸೇವನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಕೇಚಿ ಯೇವಾಪನಕಾ ದುಬ್ಬಲಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ಭಗವತಾ ನ ವುತ್ತಾ.

೭೩. ಛನ್ದಾಧಿಮೋಕ್ಖಮುದಿತಾ ಮನಸಿ ಚ ಕಾರೋ,

ಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಚ ಕರುಣಾ ವಿರತಿತ್ತಯಞ್ಚ;

ಪುಞ್ಞೇಸು ತೇನ ನಿಯತಾನಿಯತಾ ಚ ಸಬ್ಬೇ,

ಯೇವಾಪನಾ ಮುನಿವರೇನ ನ ಚೇವ ವುತ್ತಾ.

ಛನ್ದಾಧಿಮೋಕ್ಖೋ ¶ ಮುದಿತಾ ಮನಸಿಕಾರೋ ಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಕರುಣಾ ವಿರತಿತ್ತಯಞ್ಚ ಪುಞ್ಞೇಸುಕುಸಲೇಸು ನಿಯತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅನಿಯತಾ ಪಞ್ಚ ಸಬ್ಬೇ ಯೇವಾಪನಾ ನ ಚ ಏವ ತೇನ ಮುನಿವರೇನ ವುತ್ತಾ.

೭೪-೮೦. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಫಸ್ಸೋವ, ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತೋ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ಚೇತಸಿಕೇಸು, ಜಾತಿನಿದ್ಧಾರಣಂ, ಫಸ್ಸೋವ ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತೋ ಕಥಿತೋ. ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಕಿರ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಅಭಿನಿಪಾತತ್ತಾ ಫಸ್ಸೋ ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತೋ, ಫುಸಿತ್ವಾ ಪನ ಫಸ್ಸೇನ ಫಸ್ಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಯೋಗಿನೋ ವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದಯೇ, ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಚೇತನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಚೇತಯೇ. ಸಹಜಾತಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಫಸ್ಸೋವ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಮಹೇಸಿನಾ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ. ಹಿ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಯಸ್ಮಾ ಬಲವಪಚ್ಚಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತೋ. ಅಕಾರಣಮಿದಂ ಸಬ್ಬಂ, ಚಿತ್ತಾನಂ ತು ಸಹೇವ ಚ ‘‘ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಬಲವಪಚ್ಚಯತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ವಚನಂ ಅಕಾರಣಂ ಅಹೇತುಕಂ ಅಯುತ್ತಂ, ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಚಿತ್ತಜಾನಂ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಹಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವೇನ ಸಮಾನುಪ್ಪಾದಸಮಾನನಿರೋಧಸಮಾನಾಲಮ್ಬಣಸಮಾನವತ್ಥುಕಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಅಕಾರಣಂ ಅಯುತ್ತಂ. ಅಯಂ ತು ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಪಚ್ಛಾತಿ ನತ್ಥಿದಂ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಛಾಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಇತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ನತ್ಥಿ. ಬಲವಪಚ್ಚಯತ್ತೇಪಿ ಕಾರಣಂ ನ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ. ದೇಸನಾಕ್ಕಮತೋ ಚೇವ ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತೋ ಇಚ್ಚೇವಂ ಇತಿ ಏವಂ ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತತಂ ವಿಞ್ಞುನಾ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ವಿಸೇಸತೋ ವಿಸೇಸೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ನ ಚ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಾಪರಕ್ಕಮೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಅಯಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಕ್ಕಮೋ ವಿಞ್ಞುನಾ ನ ಚ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ ನ ಗವೇಸಿತಬ್ಬೋ, ಧಮ್ಮಾ ಏವ ವಚನತ್ಥಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ವಿಜಾನತಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾ.

ಇಟ್ಠಾಕಾರಾನುಭವನರಸಾ ¶ ¶ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಕಿಚ್ಚಾ ಸುಭೋಜನರಸಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ರಾಜಾ ವಿಯ. ಚೇತಸಿಕಅಸ್ಸಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಚೇತಸಿಕಪಸ್ಸದ್ಧಿಪದಟ್ಠಾನಾ.

ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣಕರಣರಸಾ ಪಟಿಜಾನನಕಿಚ್ಚಾ ವಡ್ಢಕಿಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಣಕರಣಮಿವ ವಡ್ಢಕಿನೋ ಸಕಿಂ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ದಾರುಹರೇಸು ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಸಾರಣಂ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಥಾಗಹಿತನಿಮಿತ್ತವಸೇನಾತಿ ಯಥಾಪವತ್ತಿತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ. ಮನಸಿ ಅಭಿನಿವೇಸಕರಣಂ ಗಯ್ಹಾಕಾರಾ.

ಆಯೂಹನರಸಾ ಪವತ್ತನಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಾ. ಮಹಾವಡ್ಢಕಿಆದಯೋ ವಿಯ ಯಥಾ ಮಹಾವಡ್ಢಕೀ ಸಯಮ್ಪಿ ದಾರುಂ ತಚ್ಛತಿ, ಪರೇಪಿ ದಾರುಂ ತಚ್ಛಾಪೇತಿ, ಏವಂ ಸಯಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸನ್ದಹತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಪಿ ಅಭಿಸನ್ದಹಾಪೇತಿ.

ಆಹನನಂ ಭುಸೋ ಹನನಂ, ಪರಿಯಾಹನನಂ ಸಮನ್ತಾ ಹನನಂ, ತಂ ರಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನರಸೋ.

ಆರಮ್ಮಣಾನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಮದ್ದನಲಕ್ಖಣೋ.

ಪಿನಯತೀತಿ ಪೀತಿ, ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಿನಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಚಿತ್ತಫರಣರಸಾ. ಉದಗ್ಗಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಓದಗ್ಯಂ, ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಓದಗ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ.

ಸದ್ದಹನ್ತಿ ವತ್ಥುತ್ತಯಂ ಸದ್ದಹನ್ತಿ. ಅಕಾಲುಸಿಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಅನಾವಿಲಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಾ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬವತ್ಥುತ್ತಯಾಸನ್ನಕಾರಣಾ.

ಅರಞ್ಞಗತಸುದೇಸಕೋ ವಿಯ ಅರಞ್ಞೇ ಗತೋ ಮಗ್ಗಸುದೇಸಕೋ ವಿಯ.

ಅತ್ತನಾ ಅವಿನಿಬ್ಭುತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅವಿಗತಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ. ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ. ಸನ್ತೇಪಿ ಚ ತೇಸಂ ¶ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣಾದಿಮ್ಹಿ ¶ ವಿಧಾನೇ ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ತಂ ತೇಸಂ ಪಾಲೇತಬ್ಬಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ತಂ ಜೀವಿತಂ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಾಲೇತಬ್ಬೇ ಚೇತಸಿಕೇ ಅನುಪಾಲೇತಿ. ಉದಕಂ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಉದಕಂ ಅತ್ತನಿ ಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ಅನುಪಾಲೇತಿ, ತಥಾ ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣಾದಿಮ್ಹಿ ವಿಧಾನೇ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಅನುಪಾಲೇತಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇವ ಅನುಪಾಲೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅನುಪಾಲೇತಿ, ಧಾತಿ ವಿಯ ಕುಮಾರಂ ಅಞ್ಞಾಯ ಜನಿತಂ ಕುಮಾರಂ ರಕ್ಖನ್ತೀ ಧಾತಿ ವಿಯ, ಪರಸ್ಸ ಪುತ್ತಂ ಅಙ್ಕಾದಿನಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಾತಿ. ಸಯಂಪವತ್ತಿತಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ ಅತ್ತನಾ ಪವತ್ತಿತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮ್ಪವತ್ತತಿ. ನಿಯಾಮಕೋ ವಿಯ ಯಥಾ ನಿಯಾಮಕೋ ಏಕನಾವಾಯ ವುತ್ಥೇಹಿ ಜನೇಹಿ ಸಹ ಪವತ್ತತಿ, ಭಙ್ಗತೋ ಉದ್ಧಂ ತಂ ಜೀವಿತಂ ನ ಪವತ್ತಯತಿ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಅಭಾವಾ ಠಪಯಿತಬ್ಬಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಞ್ಚ ಅಭಾವಾ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚೇತಸಿಕೇ ನ ಠಪೇತಿ ಸಯಂ ಭಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ವಟ್ಟಿಸ್ನೇಹೋ ಖೀಯಮಾನೋ ಪದೀಪಸಿಖಂ ನ ಕರೋತಿ ಯಥಾ.

ಸೋಮ್ಮಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಮುದುಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಸೀತಲಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ವಾ.

ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಇಮೇ ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾ.

ನಿಮ್ಮದ್ದನರಸಾತಿ ನಿಮ್ಮದ್ದನಕಿಚ್ಚಾ. ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಅವೂಪಸಮತಾಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾತಿ ಆದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಚೇತಸಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದುತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೩. ತತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಚೇತಸಿಕವಿಭಾಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೮೯. ಸಬ್ಬೇ ¶ ಚೇತಸಿಕಾ ವುತ್ತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ ಯೇ ಸಬ್ಬೇ ಚೇತಸಿಕಾ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ ಬುದ್ಧೇನ ¶ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಚೇತಸಿಕಾ ನಾಮಸಾಮಞ್ಞತೋ ನಾಮಸಮಾನಭಾವೇನ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಭವನ್ತಿ ತೇ, ಅನೋತ್ತಪ್ಪಪರಿಯೋಸಾನಾ ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸ ಭವನ್ತಿ.

೯೦-೯೨. ಚತುಪಞ್ಞಾಸಧಾ ಕಾಮೇ, ರೂಪೇ ಪಞ್ಚದಸೇರಿತಾ ಕಾಮೇ ಕಾಮಾವಚರೇ ಚತುಪಞ್ಞಾಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಈರಿತಾ. ರೂಪೇ ರೂಪಾವಚರೇ ಪಞ್ಚದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಈರಿತಾ ಭವನ್ತಿ. ದ್ವಾದಸಾರೂಪೇ ಅರೂಪಾವಚರೇ ದ್ವಾದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಚತ್ತಾಲೀಸ ಮನಾಸವಾ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಭವನ್ತಿ, ಏಕವೀಸಸತಂ ಸಬ್ಬೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಸಮಾಸತೋ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಏಕವೀಸಸತಂ ಹೋತಿ. ಏತೇಸು ತೇಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಇತೋ ಪರಂ ಏತೇಸು ಮಯಾ ವುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ತೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಏಕಂ ಏಕಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾಟವತ್ಥಾಯ ಅಹಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ ದೇಸಿಸ್ಸಾಮಿ.

೯೩. ಏಕಗ್ಗತಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಮನಕ್ಕಾರೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಜೀವಿತಂ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕಂ ಏತೇ ಅಟ್ಠ ಚೇತಸಿಕಾ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತೋ ಅವಿಗತಾ ಏಕುಪ್ಪಾದಾ ಸಮಾನುಪ್ಪಾದಾ ಸಹಕ್ಖಯಾ ಸಹವಯಾ.

೯೪. ಫಸ್ಸೋ ಚ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ, ಚೇತನಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಏಕಗ್ಗತಾ ಮನಕ್ಕಾರೋ ಇಮೇ ಚೇತಸಿಕಾ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಾ, ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾ ವಾ.

೯೫. ವಿತಕ್ಕೋ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ-ಚಿತ್ತೇಸು ಸಮುದೀರಿತೋ. ಚಾರೋ ಛಸಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇಸು ವಿತಕ್ಕೋ ತಾವ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವಜ್ಜಿತಕಾಮಾವಚರೇಸು ಚೇವ ಏಕಾದಸಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸು ¶ ಭಗವತಾ ಸಮುದೀರಿತೋ. ವಿಚಾರೋ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವಜ್ಜಿತಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಸು ಏಕಾದಸಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು ಚ ಏಕಾದಸಸು ದುತಿಯಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಛಸಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯತಿ. ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಸಂಸಯೋ ನತ್ಥಿ.

೯೬. ಏಕಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸು, ಪೀತಿ ತೇಸಟ್ಠಿಯಾ ಸುಖಂ ಪೀತಿದೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಜ್ಜಿತೇಸು ಏಕಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯತಿ. ಸುಖಂ ದೋಮನಸ್ಸದುಕ್ಖುಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತವಜ್ಜಿತೇಸು ತೇಸಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾ ಸೋಮನಸ್ಸಸುಖದುಕ್ಖಸಹಗತವಜ್ಜಿತೇಸು ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯತಿ. ದುಕ್ಖಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಪಟಿಘಸಹಗತೇಸು ತೀಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯತಿ.

೯೭. ಹೋತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇಸು, ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪನ ದೋಮನಸ್ಸದುಕ್ಖಸುಖುಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತವಜ್ಜಿತೇಸು ¶ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯತಿ. ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪನೇಕಸ್ಮಿಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕೇ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇ ಜಾಯತಿ. ತಥೇಕಮ್ಹಿ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತಥಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುಞ್ಞಪಾಕೇ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇ ಹೋತಿ.

೯೮. ಪಞ್ಚುತ್ತರಸತೇ ಚಿತ್ತೇ, ವೀರಿಯಂ ಆಹ ನಾಯಕೋ ಜಿನೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣವಜ್ಜಿತೇ ಪಞ್ಚುತ್ತರಸತೇ ಚಿತ್ತೇ ವೀರಿಯಂ ಆಹ ಕಥೇಸಿ. ಚತುತ್ತರಸತೇ ಚಿತ್ತೇ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಮಬ್ರ್ವಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನವಜ್ಜಿತೇ ಚತುತ್ತರಸತೇ ಚಿತ್ತೇ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅವೋಚ.

೯೯. ಸಬ್ಬಾಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಿ, ಠಪೇತ್ವಾ ಚೇಕಹೇತುಕೇ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕಹೇತುಕಚಿತ್ತದ್ವಯಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಸ್ಮಿಂ ಏಕುತ್ತರಸತೇ ಚಿತ್ತೇ ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಉದ್ದಿಸೇ ಪಣ್ಡಿತೋ ಕಥೇಯ್ಯ.

೧೦೦. ಠಪೇತ್ವಾ ¶ ದಸ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಕೇ ದಸ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯುತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಸ್ಮಿಂ ದಸುತ್ತರಸತೇ ಚಿತ್ತೇ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಭಗವತಾ ಉದೀರಿತೋ.

೧೦೧-೨. ಸದ್ಧಾ ಸತಿ ಹಿರೀ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಅಲೋಭೋ ಅದೋಸೋ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತಂ ಛ ಯುಗಳಾ ಚ ಇತಿ ಇಮೇ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಧಮ್ಮಾ ನಿಯತಾ ಹುತ್ವಾ ಏಕನವುತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇ ಜಾಯನ್ತಿ. ಏಕೂನವೀಸತಿ ಧಮ್ಮಾ ಅಹೇತುಕೇಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಅಪುಞ್ಞೇಸು ದ್ವಾದಸಸು ಅಕುಸಲೇಸು ನ ಜಾಯರೇ ನ ಜಾಯನ್ತಿ.

೧೦೩. ಏಕೂನಾಸೀತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇ, ಪಞ್ಞಾ ಜಾಯತಿ ಸಬ್ಬದಾ ಪಞ್ಞಾ ದ್ವಾದಸಅಕುಸಲಅಟ್ಠಾರಸಅಹೇತುಕಮಹಾಕುಸಲಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮಹಾವಿಪಾಕಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕಿರಿಯಾಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತವಜ್ಜಿತೇ ಏಕೂನಾಸೀತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇ ಜಾಯತಿ. ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇ, ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಸಿಯುಂ ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಅಟ್ಠಸು ಮಹಾಕುಸಲೇಸು, ಅಟ್ಠಸು ಮಹಾಕಿರಿಯಾಸು, ರೂಪಾವಚರಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನವಜ್ಜಿತೇಸು ದ್ವಾದಸರೂಪಾವಚರೇಸು ಚಾತಿ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇಸು ಸಿಯುಂ ಭವೇಯ್ಯುಂ.

೧೦೪. ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞೇಸು, ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರೇಸು ಚ ಕಾಮಾವಚರಮಹಾಕುಸಲೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಲೋಕುತ್ತರೇಸು ಚಾತಿ ಸಹ ಅಟ್ಠಕೇ ಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧೇ ಚಿತ್ತೇ ವಿರತಿತ್ತಯಂ ಹೋತಿ.

೧೦೫. ಸದ್ಧಾ ¶ ಸತಿ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಅಲೋಭಾದಿತ್ತಯಮ್ಪಿ ಚ ಯುಗಳಾನಿ ಛ ಚ ಮಜ್ಝತ್ತಂ ಕರುಣಾಮುದಿತಾಪಿ ಚ.

೧೦೬. ತಥಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿರತಿಯೋ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಧಮ್ಮಾ ಮಹಾಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ಕುಸಲೇನ ಸಬ್ಬೇಸುಯೇವ ಧಮ್ಮೇಸು ಛೇಕೇನ ವಿಜಿತಙ್ಗಣೇನ ಪಕಾಸಿತಾ.

೧೦೭. ಅಹಿರೀಕಂ ¶ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ, ಮೋಹೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಮೇವ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ನಿಯತಾ ಹುತ್ವಾ ದ್ವಾದಸಾಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇಸುಯೇವ ದ್ವಾದಸಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸುಯೇವ ಜಾಯರೇ ಜಾಯನ್ತಿ.

೧೦೮-೯. ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಚ ಮೋಹೋ ಚ, ಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಸಂಸಯೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಮಿದ್ಧಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಥಿನಂ ಮಚ್ಛರಿಯಮ್ಪಿ ಚ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ ಇಸ್ಸಾ ಚ ದೋಮನಸ್ಸಕಂ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಏಕನ್ತೇನ ಮಹೇಸಿನಾ ವಿಜಿತಙ್ಗಣವಿಗತಮಲೇನ ವುತ್ತಾ.

೧೧೦. ಲೋಭೋ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಮೂಲೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಭಗವತಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ದಿಟ್ಠಿ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ವುತ್ತಾ. ಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ಗಾಹೂಪವಾದಪ್ಪಭಿನ್ದನೇನ ವುತ್ತೋ. ದೋಸೋ ದ್ವೀಸು ಏವ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಮುನಿನ್ದೇನ ವುತ್ತೋ.

೧೧೧. ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾ ದ್ವೀಸು ದೋಸಮೂಲೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯನ್ತಿ, ನೋ ಸಹ ಸಹ ನೋ ಜಾಯನ್ತಿ, ಏಕೇಕೋವ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪನೇಕಸ್ಮಿಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಚಿತ್ತೇ ಜಾಯತಿ. ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಪಞ್ಚಸು ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯತಿ.

೧೧೨-೩. ಫಸ್ಸೋ ಚ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ, ಚೇತನಾ ಜೀವಿತಂ ಮನೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಚ ವಿಚಾರೋ ಚ ಪೀತಿ ವೀರಿಯಂ ಸಮಾಧಿ ಚ ಛನ್ದೋ ಚೇವಾಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ಚುದ್ದಸ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ ಚ ಕುಸಲಚೇತಸಿಕಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಅಕುಸಲಾ ಚೇವ ಅಕುಸಲಚೇತಸಿಕಾ ಚೇವ ಅಬ್ಯಾಕತಾಪಿ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಚೇತಸಿಕಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ.

೧೧೪. ಏಕೂನತಿಂಸಚಿತ್ತೇಸು, ಝಾನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಮತಂ ಚತೂಸು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾಕುಸಲೇಸು, ದ್ವಾದಸಸು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಮಹಾಕುಸಲಮಹಾವಿಪಾಕಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಸು, ಸುಖಸನ್ತೀರಣಹಸಿತುಪ್ಪಾದಚಿತ್ತೇಸು ¶ ¶ , ತೀಸು ರೂಪಪಠಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು, ಅಟ್ಠಸು ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಏಕೂನತಿಂಸಚಿತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಪಞ್ಚಾವಯವಝಾನಯುತ್ತಂ ಝಾನಂ ಸುಗತೇನ ಮತಂ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಲೋಭಮೂಲಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ದೋಸಮೂಲಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ಮೋಹಮೂಲಾನಿ ಚ ಮನೋಧಾತುತ್ತಿಕಞ್ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಅಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ ಚ ದ್ವಾದಸುಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಿ ಮಹಾಕುಸಲಮಹಾವಿಪಾಕಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ತೀಣಿ ರೂಪದುತಿಯಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಲೋಕುತ್ತರದುತಿಯಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಸತ್ತತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಚತುಝಾನಙ್ಗಯುತ್ತಾನಿ ಚತುಝಾನಾವಯವಯುತ್ತಾನಿ ಇತಿ ಏವಂ ನಿದ್ದಿಸೇ ಕಥೇಯ್ಯ.

೧೧೫. ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಿವಙ್ಗಿಕಮುದೀರಿತಂ ತೀಣಿ ರೂಪಾವಚರತತಿಯಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾನಿ, ಅಟ್ಠಲೋಕುತ್ತರತತಿಯಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ತಿವಙ್ಗಿಕಂ ತಿಅವಯವಝಾನಯುತ್ತಂ, ಛ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾನಿ, ದ್ವಾದಸಾರೂಪಾವಚರಚಿತ್ತಾನಿ, ಸೋಳಸ ಲೋಕುತ್ತರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಚತುತಿಂಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ದ್ವಿಅವಯವಝಾನಯುತ್ತಂ ಉದೀರಿತಂ ಜಿನೇನ ಈರಿತಂ.

೧೧೬. ಸಭಾವೇನಾವಿತಕ್ಕೇಸು, ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ನ ಉದ್ಧರೇ ಸಭಾವೇನ ಪಕತಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕೇಸು ವಿತಕ್ಕವಿರಹಿತೇಸು ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಝಾನಾವಯವಾನಿ ಜಿನೋ ನ ಉದ್ಧರೇ. ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಿತಕ್ಕೋ ಝಾನಚಿತ್ತೇನ ವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಭಾಸಿತೋ, ಇಮೇಸು ಪನ ನೇವ ಝಾನಚಿತ್ತೇನ ಪಹೀನಾ, ಪಕತಿಯಾ ವಿತಕ್ಕವಿರಹಿತಾನಿ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಸಬ್ಬಾಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಮಗ್ಗಾವಯವಾನಿ ಜಿನೋ ನ ಉದ್ಧರೇ ನ ದೇಸೇಯ್ಯ.

೧೧೭. ಬುಧೋ ಜಿನೋ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಮನೋಧಾತುತ್ತಿಕೇ ಚ ತೀಸು ಸನ್ತೀರಣೇಸು ಚಾತಿ ಸೋಳಸಚಿತ್ತೇಸು ತೀಣಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ¶ ವದೇ ಕಥೇಯ್ಯ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಚಿತ್ತೇ ಚತ್ತಾರಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕಾದಸಸು ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯುತ್ತಚಿತ್ತವಜ್ಜಿತೇಸು ಹಸಿತುಪ್ಪಾದೇ ಚೇವ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಚಿತ್ತೇ ಚಾತಿ ತೇರಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಬುಧೋ ಭಗವಾ ಉದ್ಧರೇ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ.

೧೧೮. ಸತ್ತ ದ್ವಾದಸಚಿತ್ತೇಸು, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಿನೋಬ್ರ್ವಿ ಜಿನೋ ಬುದ್ಧೋ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಮಹಾವಿಪಾಕಮಹಾಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವಾದಸಚಿತ್ತೇಸು ಸತ್ತ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅಬ್ರ್ವಿ ಕಥೇಸಿ, ಏಕೇನೂನೇಸು ಅಟ್ಠೇವ, ಚತ್ತಾಲೀಸಮನೇಸು ಚ ಜಿನೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಮಹಾವಿಪಾಕಮಹಾಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ¶ ದ್ವಾದಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು, ಪಞ್ಚದಸಸು ರೂಪೇಸು, ದ್ವಾದಸಸು ಅರೂಪೇಸು ಚಾತಿ ಏಕೇನೂನೇಸು ಚತ್ತಾಲೀಸಮನೇಸು ಅಟ್ಠೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅಬ್ರ್ವಿ.

೧೧೯. ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು ನವಕಂ ಇನ್ದ್ರಿಯನವಕಂ ನಾಯಕೋ ಅಬ್ರ್ವಿ ಕಥೇಸಿ. ಏವಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಯೋಗೋಪಿ, ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವಿಭಾವಿನಾ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯಯೋಗೋ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಸೇಸೇನ ಪಞ್ಞಂ ಭಾವೇತುಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಸೀಲಮೇತಸ್ಸಾತಿ ವಿಭಾವೀ, ತೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೨೦. ಅಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ನಾಮೇತ್ಥ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಅಹೇತುಕಾ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಅಟ್ಠಾರಸ ಅಹೇತುಕಾ ನತ್ಥಿ ಮಗ್ಗೋ ಏತೇಸೂತಿ ಅಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ನಾಮ, ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ದ್ವಿಪಞ್ಚಸು ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಝಾನಙ್ಗಾನಿಪಿ ನ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ.

೧೨೧. ಏಕಂ ಚಿತ್ತಂ ದುಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಏಕಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಚಿತ್ತಂ ದುಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ದುಮಗ್ಗಾವಯವಂ, ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ಚ ದ್ವೀಸು ಪಟಿಘಯುತ್ತೇಸು ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಯುತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಸತ್ತಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಚ ತಿಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ತಿಮಗ್ಗಾವಯವಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಚಿತ್ತೇಸು ¶ , ಮಗ್ಗೋ ಸೋ ಚತುರಙ್ಗಿಕೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಕುಸಲೇಸು ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಮಹಾವಿಪಾಕಮಹಾಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವಾದಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಚ ರೂಪಾವಚರದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವಾದಸಸು ರೂಪಾವಚರೇಸು, ದ್ವಾದಸಸು ಅರೂಪಾವಚರೇಸು ಚಾತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಚಿತ್ತೇಸು ಚತುರಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಚತುರಾವಯವೋ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ.

೧೨೨. ಪಞ್ಚದ್ದಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು, ಮಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಮತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಮಹಾವಿಪಾಕಮಹಾಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವಾದಸಸು, ತೀಸು ರೂಪಪಠಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಪಞ್ಚದ್ದಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಪಞ್ಚಾವಯವೋ ಮಗ್ಗೋ ಭಗವತಾ ಮತೋ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಚಿತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋಪಿ ಚ ಲೋಕುತ್ತರದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವತ್ತಿಂಸಚಿತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋ ಸತ್ತಾವಯವೋ ಹೋತಿ.

೧೨೩. ಮಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗಫಲವಸೇನ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಅಟ್ಠಾವಯವೋ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಪರಿಸಮಾಪನೇ. ತು ಪದಪೂರಣೇ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಮಗ್ಗಾವಯವಾನಿ ಧೀರೋ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ, ದೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೨೪. ಬಲಾನಿ ದ್ವೇ ದ್ವಿಚಿತ್ತೇಸು ಹಸಿತುಪ್ಪಾದವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವೀಸು ಚಿತ್ತೇಸು ದ್ವೇ ಬಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ¶ . ಏಕಸ್ಮಿಂ ತೀಣಿ ದೀಪಯೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯುತ್ತೇ ತೀಣಿ ಬಲಾನಿ ಧೀರೋ ದೀಪಯೇ ಪಕಾಸೇಯ್ಯ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯುತ್ತತೋ ಸೇಸೇಸು ಏಕಾದಸಸು ಅಕುಸಲೇಸು ಚತ್ತಾರಿ ಬಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಛ ದ್ವಾದಸಸು ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಮಹಾವಿಪಾಕಮಹಾಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವಾದಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಛ ಬಲಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಧೀರೋ ನಿದ್ದಿಸೇ ಕಥೇಯ್ಯ.

೧೨೫. ಏಕೂನಾಸೀತಿಯಾ ¶ ಸತ್ತ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಮಹಾವಿಪಾಕಮಹಾಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವಾದಸಸು ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಸು, ಸತ್ತವೀಸತಿಯಾ ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತೇಸು, ಚತ್ತಾಲೀಸಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಏಕೂನಾಸೀತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇಸು ಸತ್ತ ಬಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಸೋಳಸೇವಾಬಲಾನಿ ತು ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಮನೋಧಾತುಯೋ ಚ ತೀಣಿ ಸನ್ತೀರಣಾನಿ ಚಾತಿ ಸೋಳಸ ಏವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅಬಲಾನಿ ಬಲವಿರಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಬಲಂ ಬಲೇನ ಸಹಗತಂ ಅಬಲಮ್ಪಿ ಚ ಬಲವಿರಹಿತಞ್ಚಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಧೀರೇನ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಂ.

೧೨೬. ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಬಲಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯನ್ತಿ ಹಿ ಯೇಸು ಯಾನಿ ಯೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಯಾನಿ ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಬಲಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ, ಮಯಾ ಸಮಾಸೇನ ಸಮುದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಸಂಸಟ್ಠಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತಾನಿ ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಬಲಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಮಾಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಮಯಾ ಬುದ್ಧದತ್ತಾಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಚೇತಸಿಕವಿಭಾಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೪. ಚತುತ್ಥೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಏಕವಿಧಾದಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೨೭.

ಇತೋ ¶ ಪರಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ, ನಯಮೇಕವಿಧಾದಿಕಂ;

ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ಪನ ವುದ್ಧಿಯಾ.

ಅಹಂ ಇತೋ ಪರಂ ಇತೋ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪರಂ ಏಕವಿಧಾದಿಕಂ ನಯಂ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬುದ್ಧಿಯಾ ವುದ್ಧಿತ್ಥಾಯ ಪವಕ್ಖಾಮಿ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ.

೧೨೮. ಸಬ್ಬಮೇಕವಿಧಂ ¶ ಚಿತ್ತಂ, ವಿಜಾನನಸಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಜಾನನಸಭಾವತೋ ಏಕವಿಧಂ, ದುವಿಧಞ್ಚ ಭವೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಹೇತುಕಸಹೇತುಕತೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ದುವಿಧಂ ಭವೇಯ್ಯ.

೧೨೯. ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಾ ಹಿ, ಕಾಮೇ ದಸ ಚ ಪಞ್ಚ ಚ ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ಕಾಮೇ ಕಾಮಾವಚರೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ದಸ ಪಞ್ಚ ಚ ಕಿರಿಯಾ ತಿಸ್ಸೋ ಇತಿ ಸಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಅಹೇತುಕಾ.

೧೩೦. ಅಹೇತುಕತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದತೋ ಸೇಸಾ ಏಕಸತ್ತತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಸಹೇತುಕಾತಿ ಸಹೇತುಕಾ ನಾಮಾತಿ ಮಹೇಸಿನಾ ತಾದಿನಾ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೇನ ಹೇತುವಾದಿನಾ ಪಚ್ಚಯವಾದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ.

೧೩೧. ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕತೋ ಸವತ್ಥುಕಅವತ್ಥುಕವಸೇನ ತಥಾ ಉಭಯವಸೇನ ಸವತ್ಥುಕವಸೇನ, ಅವತ್ಥುಕವಸೇನ ಚ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚ ಮಾನಸಂ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ.

೧೩೨-೪. ಸಬ್ಬೋ ಕಾಮವಿಪಾಕೋ ಚ, ರೂಪೇ ಪಞ್ಚದಸಾಪಿ ಚ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಆದಿಮಗ್ಗೋ ಪಠಮಮಗ್ಗೋ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದೋ ಮನೋಧಾತುಕಿರಿಯಾಪಿ ಚ ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಞ್ಚಾಪಿ ತೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಮಾನಸಾ ವಿನಾ ವತ್ಥುಂ ವತ್ಥುಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏಕನ್ತೇನ ಸವತ್ಥುಕಾ ನಾಮ. ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾ ಚ ಏಕನ್ತೇನ ¶ ಅವತ್ಥುಕಾ, ಮಯಾ ವುತ್ತತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದತೋ ಸೇಸಾನಿ ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಭಯಥಾ ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕವಸೇನ ಸಿಯುಂ.

೧೩೫. ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಂ ಚಿತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಛಳಾರಮ್ಮಣಕಞ್ಚೇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನಾಪಿ ತಿವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಿಯಾ.

೧೩೬-೮. ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚ, ಅಟ್ಠ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಮಾನಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಮಹಗ್ಗತಞ್ಚೇವಾತಿ ತೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಪನ ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಧೀರೇನ. ತತ್ಥ ¶ ಚಿತ್ತೇ ಮನೋಧಾತುತ್ತಯಂ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಂ ಈರಿತಂ ಭಗವತಾ. ಮಯಾ ವುತ್ತಚಿತ್ತತೋ ಸೇಸಾನಿ ತೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಛಳಾರಮ್ಮಣಿಕಾನಿ ಮತಾನಿ ಸತ್ಥುನಾ, ತಥಾ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿತೋ ತಿವಿಧಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೧೩೯. ಅಹೇತುಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಹೇತುಕಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ದ್ವಿಹೇತುಕಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ತಿಹೇತುಕಞ್ಚ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ.

೧೪೦-೨. ಹೇಟ್ಠಾ ಮಯಾಪಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಅಹೇತುಕಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಂಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಹೇತುಕಂ ಏವಂ ಉದೀರಿತಂ ಭಗವತಾ. ಕಾಮೇ ಕಾಮಾವಚರೇ ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಕ್ರಿಯತೋ ಕುಸಲವಸೇನ ಚ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಚ ಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಚ ದ್ವಾದಸಧಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಅಕುಸಲಾ ಚ ದಸಧಾ ಚಾತಿ ಬಾವೀಸತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ದುಹೇತುಕಾ. ಕಾಮೇ ಕಾಮಾವಚರೇ ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಕ್ರಿಯತೋ ಪುಞ್ಞವಸೇನ ಚ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಚ ಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಚ ದ್ವಾದಸಧಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ. ಸಬ್ಬಂ ಮಹಗ್ಗತಞ್ಚೇವ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಞ್ಚ ತಿಹೇತುಕಂ.

೧೪೩-೫೦. ರೂಪೀರಿಯಾಪಥವಿಞ್ಞತ್ತಿ-ಜನಕಾಜನಕಾದಿತೋತಿ ರೂಪಇರಿಯಾಪಥವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕವಸೇನ ರೂಪಇರಿಯಾಪಥಜನಕವಸೇನ ಚ ರೂಪಜನಕವಸೇನ ಚ ತಿಕಿಚ್ಚಾಜನಕವಸೇನ ಚಾತಿಆದೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಾ, ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಕುಸಲಾ, ತಥಾ ಕಾಮೇ ದಸ ಕಿರಿಯಾ, ಅಭಿಞ್ಞಾಮಾನಸಂ ದ್ವಯಂ, ಇಮೇ ಬಾತ್ತಿಂಸ ಮಾನಸಾ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ಇರಿಯಾಪಥಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನಯನ್ತಿ. ಕುಸಲಾ ಮಹಗ್ಗತಮಾನಸಾ ಕಿರಿಯಾ ಚ ಮಹಗ್ಗತಮಾನಸಾ, ಅಟ್ಠ ಅನಾಸವಚಿತ್ತಾನಿ, ಛಬ್ಬೀಸತಿ ಚ ಮಾನಸಾ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ಇರಿಯಾಪಥಂ ¶ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ. ಚೋಪನಂ ನ ಪಾಪೇನ್ತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಜನಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ದುಕಿಚ್ಚನಿಯತಾ ¶ , ದಸ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ಭೂಮೀಸು ವಿಪಾಕಾ ಮನೋಧಾತುದ್ವಯಸನ್ತೀರಣತ್ತಯಮಹಾವಿಪಾಕರೂಪವಿಪಾಕಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪಾಕಾ ಮನೋಧಾತು ಕಿರಿಯಾ ಚೇವಾತಿ ಇಮಾನಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ಇತರದ್ವಯಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಪುನ ದ್ವೇಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ಪಠಮಂ ‘‘ದಸ ವಿಞ್ಞಾಣೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪುನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಅರೂಪೀಸು ವಿಪಾಕಾ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಞ್ಚ ಅರಹತೋ ಚುತಿಚಿತ್ತಞ್ಚ ಇಮೇ ಸೋಳಸ ಮಾನಸಾ ತಿಕಿಚ್ಚಾನಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ.

೧೫೧. ಏಕದ್ವಿತಿಚತುಟ್ಠಾನ-ಪಞ್ಚಟ್ಠಾನಪ್ಪಭೇದತೋ ಏಕಕಿಚ್ಚದ್ವಿಕಿಚ್ಚತಿಕಿಚ್ಚಚತುಕಿಚ್ಚಪಞ್ಚಕಿಚ್ಚಭೇದೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಚಪಕಾರಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಚನಿಮ್ಮಲಲೋಚನೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಕ್ಖಾಸಿ ಕಥೇಸಿ.

೧೫೨.

ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಸಬ್ಬೇ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಮಹಾಕ್ರಿಯಾ;

ಮಹಗ್ಗತಾ ಕ್ರಿಯಾ ಚೇವ, ಚತ್ತಾರೋ ಫಲಮಾನಸಾ.

೧೫೩. ಸಬ್ಬೇವ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಜವನಟ್ಠಾನತೋಯೇವ ಜವನಕಿಚ್ಚವಸೇನೇವ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಏಕಕಿಚ್ಚೇ ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚೇನ ಸತ್ಥುನಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಿರಹಿತೇನ ಸತ್ಥುನಾ ನಿಯಾಮಿತಾ ಕಥಿತಾ.

೧೫೪. ಪುನ ದ್ವೇಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ದಸ್ಸನೇ ಸವನೇ ತಥಾ ಘಾಯನೇ ಸಾಯನಟ್ಠಾನೇ ಫುಸನೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ಥುನಾ ನಿಯಾಮಿತಾ.

೧೫೫. ಮನೋಧಾತುತ್ತಿಕಂ ಆವಜ್ಜನೇ ಪಟಿಚ್ಛನೇ, ಏತೇ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಏಕಟ್ಠಾನಿಕತಂ ಏಕಕಿಚ್ಚಭಾವಂ ಗತಾ ಪತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ.

೧೫೬-೮. ಚಿತ್ತದ್ವಯಂ ದ್ವಿಟ್ಠಾನಿಕಂ ನಾಮ ಉದೀರಿತಂ ಭಗವತಾ, ಸೋಮನಸ್ಸಯುತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಸನ್ತೀರಣಂ ಸಿಯಾ. ಛದ್ವಾರೇ ತದಾಲಮ್ಬಣಞ್ಚ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ಅತಿಮಹನ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಸತಿ ಸಿಯಾ ¶ , ತಥಾ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಸು ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ ಹೋತಿ. ಮನೋದ್ವಾರೇಸು ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ ಆವಜ್ಜನಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ಚಿತ್ತದ್ವಯಂ ದ್ವಿಟ್ಠಾನಿಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

೧೫೯. ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಠಾನತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಠಾನತೋ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಚುತಿಯಾ ಠಾನತೋ ¶ ಚುತಿಯಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ತೇ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಾ ನವ ತಿಟ್ಠಾನಿಕಾ ತಿಕಿಚ್ಚಾತಿ ಮುನಿನಾ ಮತಾ.

೧೬೦-೩. ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾ ಮಹಾಪಾಕಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗವಸೇನ ತದಾರಮ್ಮಣತೋ ಚೇವ ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ ಏವ ಚುತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಚ ಅಟ್ಠ ಚಿತ್ತಾನಿ ಚತುಟ್ಠಾನಿಕಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ನಿದ್ದಿಸೇ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಪಾಕೋಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತದ್ವಯಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಸನ್ತೀರಣಂ ಭವೇ, ಛದ್ವಾರಿಕೇಸುಪಿ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ಸತಿ ತದಾರಮ್ಮಣತಾ ಸಿಯಾ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಾನಂ ಠಾನವಸೇನ ಚ ಚುತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಚ ಇದಂ ಚಿತ್ತದ್ವಯಂ ಪಞ್ಚಟ್ಠಾನಿಕಚಿತ್ತಂ ನಾಮಾತಿ ಉದೀರಿತಂ ಮುನಿನಾ.

೧೬೪. ಪಞ್ಚಕಿಚ್ಚಂ ದ್ವಯಂ ಚಿತ್ತಂ, ಅಟ್ಠಕಂ ಪನ ಚತುಕಿಚ್ಚಂ, ನವಕಂ ತಿಕಿಚ್ಚಂ, ದ್ವೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ದ್ವಿಕಿಚ್ಚಾ, ಇಮೇಸಂ ಇಮೇಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಹಿ ಸೇಸಂ ಏಕಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ.

೧೬೫.

ಭವಙ್ಗಾವಜ್ಜನಞ್ಚೇವ, ದಸ್ಸನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ;

ಸನ್ತೀರಣಂ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ, ಜವನಂ ಭವತಿ ಸತ್ತಮಂ.

೧೬೬. ಛಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ ತಂ ಛನ್ನಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಛನ್ನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಪಭೇದತೋ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸತ್ತಧಾ ಹೋತಿ.

೧೬೭. ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಂ ಛಕ್ಕಂ, ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಭೇದತೋ ಛಳಾರಮ್ಮಣತೋ ಚೇವ ಛಳಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತವಸೇನ ಮನೋ ಚಿತ್ತಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಹೋತಿ.

೧೬೮. ತತ್ಥ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ದ್ವೇಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ಏಕೇಕಗೋಚರಾ ಹೋನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಿಕಾ, ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಸದ್ದಾದಿಗೋಚರಾ.

೧೬೯. ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾವಿವಜ್ಜಿತಂ ಸಬ್ಬಂ ಮಹಗ್ಗತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕುತ್ತರಞ್ಚ ಇತಿ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಂ ಭವೇ.

೧೭೦. ಇದಂ ¶ ಛಕ್ಕಂ ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಭಾವಿನಾ ಞೇಯ್ಯಂ, ಮನೋಧಾತುತ್ತಯಂ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಿಕಂ ನಾಮ ಭವೇ.

೧೭೧. ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ತಥಾ ಏಕೇಕಂ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಿ ಚ ಛಳಾರಮ್ಮಣಿಕಾನೀತಿ ಛಳಾರಮ್ಮಣಿಕಾನಿ ನಾಮ ಪಣ್ಡಿತೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ.

೧೭೨. ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂಸು ಪಚ್ಛಿಮಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಞ್ಚ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ತಿಧಾ ಕತ್ವಾ ನವವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೧೭೩. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಭೇದೋ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞವಸೇನೇವ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಭೇದತೋ ಛಸತ್ತತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ.

೧೭೪. ಮನೋಧಾತುಂ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಭೇದತೋ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇಹಿ ನವಧಾ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಮಾನಸಂ ದಸಧಾ ಹೋತಿ.

೧೭೫. ಪಚ್ಛಿಮಂ ಧಾತುದ್ವಯಂ ಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದ್ವಯಂ, ಮನೋಧಾತುಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಅಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ತಿಧಾ ಕತ್ವಾ, ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಞ್ಚ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಸಹ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಪಣ್ಡಿತೋ ಪರಿದೀಪಯೇ.

೧೭೬. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿತೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಚತುಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾನ ತಂ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಸಹ ತಿಪ್ಪಕಾರಾಯ ಮನೋಧಾತುಯಾ ಚ ಸಹ ದ್ವಾದಸಧಾಪಿ ಧೀರೋ ವದೇ.

೧೭೭-೯. ಚಿತ್ತಂ ಚುದ್ದಸಟ್ಠಾನಭೇದೇನ ಚುದ್ದಸಧಾ ಭವೇ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ವಸೇನ ಚ ಭವಙ್ಗವಸೇನ ಚ ಚುತಿಯಾ ವಸೇನ ಚ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ವಸೇನ ಚ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ದಸ್ಸನಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ವಸೇನ ಚ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಚೇತಸೋ ವಸೇನ ಚ ಸನ್ತೀರಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಚ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಜವನಾನಂ ವಸೇನ ಚ, ಯಥಾ ಏವಂ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ¶ ಚಾತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಠಾನಭೇದತೋ ಕಿಚ್ಚಭೇದೇನ ಚುದ್ದಸಧಾ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಧೀರೋ ಪರಿದೀಪಯೇ ಪರಿದೀಪೇಯ್ಯ.

೧೮೦. ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲನಾನತ್ತವಸೇನ ಭೂಮಿನಾನತ್ತವಸೇನ, ಪುಗ್ಗಲನಾನತ್ತವಸೇನ ಚ ಚಿತ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಿತೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಬಹುಧಾ ಹೋತಿ, ಇತಿ ವಚನಞ್ಚ ಧೀರೋ ವಿಭಾವಯೇ ಪಕಾಸೇಯ್ಯ.

೧೮೧. ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಮತಿಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಏಕವಿಧಾದಿನಯೇ ಕುಸಲೋ ಛೇಕೋ ಹೋತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪವತ್ತಾ ಅತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಹತ್ಥಗತಾ ಹತ್ಥಪವಿಟ್ಠಾ ಆಮಲಕಾ ವಿಯ ಸುದ್ಧಮಣಿಕಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಏಕವಿಧಾದಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುತ್ಥೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೫. ಪಞ್ಚಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೮೨.

ಇತೋ ಪರಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ, ಬುದ್ಧಿವುದ್ಧಿಕರಂ ನಯಂ;

ಚಿತ್ತಾನಂ ಭೂಮಿಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ, ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಚ.

ಅಹಂ ¶ ಇತೋ ಪರಂ ಬುದ್ಧಿವುದ್ಧಿಕರಂ ನಯಂ ಮತಿವದ್ಧಿಕರಂ ನಯಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ. ಚಿತ್ತಾನಂ ಭೂಮಿಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಚ ಭೂಮೀಸು ಚಿತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ, ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಭೂಮೀಸು ಚಿತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಪವಕ್ಖಾಮಿ.

೧೮೩. ದೇವಾ ¶ ಚೇವ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ, ತಿಸ್ಸೋ ಚ ಅಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಗತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ತೇಸಂ ದೇವಮನುಸ್ಸತಿರಚ್ಛಾನಪೇತನಿರಯಗತೀನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಗತಿಯೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಸತ್ಥುನಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಭಗವತಾ. ತಯೋ ಭವಾ ಪನ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಭವವಸೇನ ತಯೋ ಸತ್ಥುನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತಾ.

೧೮೪-೫. ಭೂಮಿಯೋ ತತ್ಥ ತಿಂಸೇವ, ತಾಸು ತಿಂಸೇವ ಪುಗ್ಗಲಾ ತತ್ಥ ತೇಸು ತೀಸು ಭವೇಸು ತಿಂಸ ಏವ ಭೂಮಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಾಸು ಭೂಮೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ತಿಂಸ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ಏತಾಸು ಭೂಮೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸಬ್ಬೇ ಚ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಚಿತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಏಸಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಚ ನಾಮ ದುವಿಧಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಸಮುದೀರಿತಾ ಸತ್ಥುನಾ ಕಥಿತಾ.

೧೮೬. ಅಚಿತ್ತಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಸಚಿತ್ತಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಚ ಇತಿ ದುವಿಧಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಅಸಞ್ಞಿಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಅಚಿತ್ತಕಾ ರೂಪಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ. ಸೇಸಾ ರೂಪಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಸೇಸಾ ಸಚಿತ್ತಕಾ ಸಚಿತ್ತಕಪಟಿಸನ್ಧಿ ಞೇಯ್ಯಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಪನ ಸಚಿತ್ತಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಹೋತಿ.

೧೮೭. ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನೇವ ಸಚಿತ್ತಕಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಏವ ವೀಸತಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತಾಧಿಕಾರೇ ಚಿತ್ತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಅಚಿತ್ತಕಪಟಿಸನ್ಧಿ ರೂಪಪಟಿಸನ್ಧಿ ನ ಚ ಉದ್ಧಟಾ ನ ಚ ಕಥಿತಾ ಮಯಾ.

೧೮೮. ಅಹೇತುದ್ವಿತಿಹೇತೂತಿ, ಪುಗ್ಗಲಾ ತಿವಿಧಾ ಸಿಯುಂ ಅಹೇತುಕದ್ವಿಹೇತುಕತಿಹೇತುಕಾ ಇತಿ ತಿವಿಧಾ ತಿಪ್ಪಕಾರಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ¶ ಸಿಯುಂ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಅರಿಯಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಟ್ಠ ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಏಕಾದಸ ಈರಿತಾ ಕಥಿತಾ ಭಗವತಾ.

೧೮೯. ಭೂಮೀಸು ತಿಂಸಭೂಮೀಸು ಚಿತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಏತೇಸಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಭೇದತೋ ಭೂಮೀಸು ಚಿತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಗಣ್ಹತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಮಮ ವಚನಂ ನಿಬೋಧಥ, ತುಮ್ಹೇ ಜಾನಾಥ ಸುಣಾಥ.

೧೯೦. ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಕತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ? ಮೇ ಮಯ್ಹಂ ವದ ತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ತ್ವಂ ಕಥೇಹಿ, ಸಬ್ಬಾಸು ಭೂಮೀಸು ಚುದ್ದಸ ಏವ ಚಿತ್ತಾನಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ವೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ¶ ಕಾಮಪುಞ್ಞಞ್ಚ, ವಿಯುತ್ತಾನಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯಾ;

ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಿತಞ್ಚೇವ, ಹೋನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚುದ್ದಸ.

೧೯೧. ಸದಾ ವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಕಾಮೇಯೇವ ಭವೇ ಸಿಯುಂ ವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಕಾಮೇಯೇವ ಭವೇ ಸದಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸಿಯುಂ ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಕಾಮೇ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಪಾಕಾ, ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಮ್ಪಿ ಚ;

ತಥಾ ಘಾನಾದಿವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಯಂ ಪಾಕಾ ಅಪುಞ್ಞಜಾ.

ಘಾನಾದಿವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಯನ್ತಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಘಾನಾದಿತ್ತಯಂ. ಪಾಕಾ ಅಪುಞ್ಞಜಾ ಅಕುಸಲತೋ ಜಾತಾ ಅಹೇತುಕಾ ಸತ್ತ ವಿಪಾಕಾ. ಪಞ್ಚ ರೂಪಭವೇಯೇವ ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ರೂಪಭವೇಯೇವ ಭವನ್ತಿ. ಚತ್ತಾರೇವ ಅರೂಪಿಸು ಚತ್ತಾರಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅರೂಪೀಸುಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ರೂಪೇವ ರೂಪಪಾಕಾ ವಾರುಪ್ಪಪಾಕಾ ಅರೂಪಿಸು;

ನವ ಮಹಗ್ಗತಾ ಪಾಕಾ, ರೂಪಾರೂಪೇವ ಜಾಯರೇ.

೧೯೨. ಕಾಮರೂಪಭವೇಸ್ವೇವ ಅಟ್ಠಾರಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ.

ತಂ ¶ ಯಥಾ –

ಪುಞ್ಞರೂಪಾನಿ ಪಞ್ಚೇವ, ಪುಞ್ಞಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ;

ಚಕ್ಖುಸೋತದ್ವಯಂ ಪುಞ್ಞಪಾಕಂ ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಂ.

ಪುಞ್ಞಪಾಕಂ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಮನೋಧಾತುಕ್ರಿಯಾಪಿ ಚ;

ಅಟ್ಠಾರಸಾದಿಮಗ್ಗೇನ, ಪಞ್ಚ ರೂಪಕ್ರಿಯಾಪಿ ಚ;

ಕಾಮರೂಪಭವೇಸ್ವೇವ, ಏತಾನೇವ ಸದಾ ಸಿಯುಂ.

ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಹೋನ್ತಿ ತೀಸು ಭವೇಸುಪಿ ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಪಟಿಘದ್ವಯವಜ್ಜಿತಾನಿ ¶ , ಅಪುಞ್ಞಾನಿ ದಸೇವ ಚ;

ಮಹಾಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಕ್ರಿಯಾನಿ ಚ.

ಪುಞ್ಞಾರುಪ್ಪಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಆರುಪ್ಪಕಿರಿಯಾನಿ ಚ;

ಕನಿಟ್ಠಮಗ್ಗವಜ್ಜಾನಿ, ಸತ್ತ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಚ;

ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಹೋನ್ತಿ ತೀಸು ಭವೇಸುಪಿ.

೧೯೩. ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ, ಚತಸ್ಸೋಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಪಾಯತೋ ಸೇಸಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಛಬ್ಬೀಸಭೂಮೀಸು ತೇರಸ ಏವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಚತುತ್ಥಾರೂಪಾವಚರಂ, ಅನಾಗಾಮಿಫಲಾದಯೋ;

ಮಹಾಕ್ರಿಯಾ ಚ ಜಾಯನ್ತಿ, ತೇರಸಾಪಾಯವಜ್ಜಿತಾ.

ಅನಾಗಾಮಿಫಲಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹಿ ಅರಹತ್ತಫಲಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ.

೧೯೪. ಅಪರಾನಿ ಚತಸ್ಸೋಪಿ, ಠಪೇತ್ವಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಭೂಮಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಸು ಛಬ್ಬೀಸಭೂಮೀಸು ಅಪರಾನಿ ಛ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಮನೋಧಾತುಕ್ರಿಯಞ್ಚೇವ ¶ , ಪುಞ್ಞಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ;

ಚಕ್ಖುಸೋತದ್ವಯಂ ಪುಞ್ಞಪಾಕಂ ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಂ;

ಛೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ, ತಥಾ ಉಪರಿವಜ್ಜಿತೇ.

೧೯೫. ಸುದ್ಧಾವಾಸಿಕದೇವಾನಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಭೂಮಿಯೋ ಪಞ್ಚ ಭೂಮಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಭೂಮೀಸು ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯುತಂ ತಥಾ;

ಪಞ್ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಜಾಯನ್ತಿ, ಸುದ್ಧಾವಾಸವಿವಜ್ಜಿತೇ.

೧೯೬.

ಅಪರಾನಿ ¶ ದುವೇ ಹೋನ್ತಿ, ಪಞ್ಚವೀಸತಿಭೂಮಿಸು;

ಠಪೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಞ್ಚ, ಚತಸ್ಸೋಪಾಯಭೂಮಿಯೋ.

ಚತಸ್ಸೋಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾಯೇವ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಭೂಮೀಸು ಅಪರಾನಿ ದುವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಠಪೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಞ್ಚ, ಚತಸ್ಸೋಪಾಯಭೂಮಿಯೋ;

ಸೇಸಾಸು ತತಿಯಾರುಪ್ಪಜವನಂ ಜಾಯತಿ ದ್ವಯಂ.

೧೯೭. ದ್ವೇಪಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ, ಚತುವೀಸತಿಭೂಮಿಸು ಚತಸ್ಸೋಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಞ್ಚ ನೇವಸಞ್ಞಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಸು ಚತುವೀಸತಿಭೂಮೀಸು ದ್ವೇಪಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಚತುತ್ಥತತಿಯಾರುಪ್ಪಂ, ಠಪೇತ್ವಾಪಾಯಭೂಮಿಯೋ;

ಸೇಸಾಸು ದುತಿಯಾರುಪ್ಪ-ಜವನಂ ಜಾಯತಿ ದ್ವಯಂ.

೧೯೮. ಅಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ಹಿತ್ವಾ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ಉಪರಿ ಅರೂಪಭೂಮಿಯೋ ಹಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಸು ತೇವೀಸತಿಭೂಮೀಸು ದ್ವೇಯೇವ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಅಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ¶ ಹಿತ್ವಾ, ತಿಸ್ಸೋಚಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯೋ;

ಸೇಸಾಸು ಪಠಮಾರುಪ್ಪಂ, ಜವನದ್ವಯಂ ಜಾಯತಿ.

೧೯೯. ಅರೂಪೇ ಚ ಅಪಾಯೇ ಚ ಅಟ್ಠ ಭೂಮಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಸು ಬಾವೀಸತಿಭೂಮೀಸು ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಸಿತಮಾನಸಂ;

ಏಕಾದಸೇವ ಜಾಯತಿ, ಅಪಾಯಾರೂಪವಜ್ಜಿತೇ.

೨೦೦. ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ¶ ಅಪಾಯೇ ಚ ನವ ಭೂಮಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಸು ಏಕವೀಸಾಸು ಭೂಮೀಸು ನಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಏವ ಮಾನಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಞ್ಚೇವ, ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಮ್ಪಿ ಚ;

ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಚ, ಠಪೇತ್ವಾಪಾಯಸುದ್ಧಕೇ;

ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಚೇವ, ಏಕವೀಸಾಸು ಹೋನ್ತಿ ಹಿ.

೨೦೧. ಏಕಂ ಸತ್ತರಸಸ್ವೇವ, ಚಿತ್ತಂ ಜಾಯತಿ ಭೂಮಿಸು ಸುದ್ಧಾವಾಸಅಪಾಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾಸು ಸತ್ತರಸಸು ಭೂಮೀಸು ಏಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಜಾಯತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ಅಪಾಯೇ ಚ, ಠಪೇತ್ವಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯೋ;

ಆದಿಮಗ್ಗೋ ಏಕೋ ಹೋತಿ, ಸತ್ತರಸಸು ಭೂಮಿಸು.

೨೦೨.

ದ್ವಾದಸೇವ ತು ಜಾಯನ್ತೇ, ಏಕಾದಸಸು ಭೂಮಿಸು;

ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಾಪಿ, ಭೂಮಿಯೋ ಹಿ ಮಹಗ್ಗತಾ. –

ಏಕೂನವೀಸತಿಭೂಮಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಸು ಏಕಾದಸಸು ಭೂಮೀಸು ದ್ವಾದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಾಪುಞ್ಞಪಾಕಾ ಸತ್ತ ಚ ಪುಞ್ಞಜಂ;

ಘಾನಾದಿತ್ತಯಂ ಸೇಸಾಸು, ಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ಮಹಗ್ಗತಾ.

೨೦೩. ಕಾಮಾವಚರದೇವಾನಂ ¶ ವಸೇನ ಚ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಸೇನ ಚ ಸತ್ತಸು ಕಾಮಾವಚರಭೂಮೀಸು ಅಟ್ಠ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸಬ್ಬದಾ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಕಾಮೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಮಹಾಪಾಕಾನಿ ಜಾಯರೇ;

ಸದಾ ಸತ್ತಸು ಏತಾನಿ, ಹಿತ್ವಾ ತೇವೀಸ ಭೂಮಿಯೋ.

೨೦೪. ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಪಾಕೇಕೋ ¶ , ಜಾಯತೇ ಛಸು ಭೂಮಿಸು ಏಕೋ ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೋ ವೇಹಪ್ಫಲಾದೀಸು ಛಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾಯತಿ. ಚತ್ತಾರಿ ಪನ ರೂಪವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ತೀಸು ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾಯನ್ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಏಕೋ ಪಠಮರೂಪವಿಪಾಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾಯತಿ, ಏಕೋ ದುತಿಯರೂಪವಿಪಾಕೋ, ಏಕೋ ತತಿಯರೂಪವಿಪಾಕೋ ಚ ಪರಿತ್ತಾಭಾಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾಆಭಸ್ಸರಾನಂ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾಯತಿ, ಏಕೋ ಚತುತ್ಥರೂಪವಿಪಾಕೋ ಪರಿತ್ತಸುಭಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಸುಭಕಿಣ್ಹಾನಂ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾಯತಿ.

೨೦೫. ಚತ್ತಾರಿ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಹೋನ್ತಿ ಏಕೇಕಭೂಮಿಸು ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕೇಕಭೂಮೀಸು ಏಕೇಕಾಸು ಭೂಮೀಸು ಹೋನ್ತಿ, ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಾಸು ಭೂಮೀಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ಪರಿದೀಪಯೇ ಪಣ್ಡಿತೋ ಕಥೇಯ್ಯ.

೨೦೬-೭. ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಕಾಮೇ ಕಾಮೇ ವೀಸತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ, ತೇಸಂ ಪಾಕಾ ಅಹೇತುಕಾ ತೇಸಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಅಹೇತುಕಾ ಪಞ್ಚದಸ ವಿಪಾಕಾ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಞ್ಚ ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸತ್ತತಿಂಸ ಮಾನಸಾ ನರಕಾದೀಸು ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸುಪಿ ಜಾಯರೇ. ಅವಸೇಸಾನಿ ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಕದಾಚಿಪಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇಪಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಪಞ್ಚದಸಾನಿ ¶ ರೂಪೇ ತು, ಅರೂಪೇ ದ್ವಾದಸೀರಿತಾ;

ಅಟ್ಠ ಲೋಕುತ್ತರಾನೇವ, ಕಾಮಪಾಕಾ ಸಹೇತುಕಾ.

ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕ್ರಿಯಾ ಚೇವ, ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಮಾನಸಂ;

ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಅಪಾಯೇಸು ನ ಜಾಯರೇ.

೨೦೮. ಕಾಮೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕಾಮಾವಚರೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮಹಗ್ಗತಾ ನವ ಪಾಕಾ ನೇವ ಜಾಯನ್ತಿ, ಅಸೀತಿ ಹದಯಾ ಮಾನಸಾ ಸದಾ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಾನೇವ, ಕುಸಲಾನೇಕವೀಸತಿ;

ಸತ್ತವೀಸತಿ ಪಾಕಾ ಚ, ಮಹಗ್ಗತವಿವಜ್ಜಿತಾ.

ಕಾಮೇ ¶ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ವೀಸತಿ;

ಹೋನ್ತಿ ಅಸೀತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ವಿಭಾವಿನಾ.

೨೦೯-೧೨. ಕಾಮೇ ಕಾಮಾವಚರೇ ಅಟ್ಠ ಮಹಾವಿಪಾಕಾ ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಮ್ಪಿ ಚ ತಥಾ ಘಾನಾದಿವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಯಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಅಪುಞ್ಞಜಾ ಸತ್ತ ಪಾಕಾ. ನತ್ಥಿ ಆರುಪ್ಪಪಾಕಾ ಚ, ರೂಪಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಅರೂಪಪಾಕಾ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ರೂಪಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ನತ್ಥಿ. ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ರೂಪಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಅಟ್ಠ ಮಹಾವಿಪಾಕಾ ಕಾಮಸುಗತಿಸತ್ತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತತ್ತಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಝಾನೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಪಸಾದವಿರಹಿತತ್ತಾ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಘಾನಾದಿತ್ತಯಂ ನತ್ಥಿ, ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅಭಾವತೋ ಸತ್ತ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಚ ನತ್ಥಿ, ಅರೂಪಪಾಕಾ ಚ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅರೂಪಾನಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತತ್ತಾ. ಇಮೇಹಿ ಸಹ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಚತುವೀಸತಿಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಹ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ಫಲದ್ವಯಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಚ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಾನಿ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯುತ್ತಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಂಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಪಾಕಾ ಚ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ನ ಲಬ್ಭರೇ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಪುಥುಜ್ಜನಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಸುದ್ಧೋ ಚ ಆವಾಸೋ, ಅಥ ವಾ ¶ ಘೋರಾತಿಕ್ಕಮಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಅನಾಗಾಮಿಪುಗ್ಗಲಾ ಸುದ್ಧಾ ನಾಮ, ಚತುರೋಘತಿಣ್ಣತ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಸುದ್ಧಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಸುದ್ಧಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಉತ್ತಮಸತ್ತಾನಂ ಆವಾಸೋತಿಪಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸೋ, ತಸ್ಮಿಂ.

ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಾ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಅನಾಗಾಮಿಫಲಟ್ಠಾನಂಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಚತ್ತಾರೋ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯುತ್ತಾ ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯುತ್ತಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಂ ಸೋತಾಪನ್ನೇನ ವಿನಾಸಿತತ್ತಾ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ನ ಜಾಯನ್ತಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಹೇಟ್ಠಿಮವಿಪಾಕಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ರೂಪಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತತ್ತಾ ನತ್ಥಿ. ಸೇಸಾನಿ ಏಕಪಞ್ಞಾಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ಪನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ ತಥಾ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ, ರೂಪಪುಞ್ಞಾನಿ ಪಞ್ಚ ವಾ.

ಅರೂಪಕುಸಲಾನೇವ, ಮಗ್ಗೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚ;

ಚಕ್ಖುಸೋತಮನೋಧಾತು, ಪುಞ್ಞಜಾ ತೀರಣಾ ದುವೇ.

ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಪಾಕೋ ¶ ಚ, ಅನಾಗಾಮಿಫಲಾದಯೋ;

ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ವೀಸತಿ.

ರೂಪಾವಚರಿಕಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬಾನಿ ರೂಪಾವಚರಾನಿ ಪಞ್ಚದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಸಬ್ಬೇ ತೇವೀಸತಿ ವಿಪಾಕಾ.

೨೧೩. ದೋಮನಸ್ಸಾದಿಮಗ್ಗೋ ಚ ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಞ್ಚ ಆದಿಮಗ್ಗೋ ಚ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಚ, ಕ್ರಿಯಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಹೇತುಕಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಹಸಿತುಪ್ಪಾದಾನಿ ಕಿರಿಯಾನಿ ಚಾತಿ ತೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅರೂಪಭೂಮಿಯಂ ನತ್ಥಿ. ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾ ರೂಪೀನಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತತ್ತಾ ನತ್ಥಿ. ರೂಪಜವನಾನಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಝಾನಾನಂ ವಿರತ್ತತ್ತಾ ನತ್ಥಿ. ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಪುಞ್ಞಜಾನಿ ಪಸಾದರಹಿತತ್ತಾ ನತ್ಥಿ. ಘಾನಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಪಕತಿಯಾಯೇವ ನತ್ಥಿ. ಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಮನೋಧಾತು ಚಕ್ಖಾದಿಗ್ಗಹಿತಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಅರೂಪಾನಂ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ಅಸತಿ ಚಕ್ಖಾದಿವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸಾ ಚ ಪುಞ್ಞಜಾ ಮನೋಧಾತು ¶ ತಾಯ ಚ ಅಸತಿಯಾ ಚಕ್ಖಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿಯೇವ. ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುಪಿ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣತ್ತಾಯೇವ ನತ್ಥಿ, ಹಸಿತುಪ್ಪಾದೋಪಿ ರೂಪಕಾಯಾಭಾವಾ ಸಿತಸ್ಸಾಭಾವಾ ನತ್ಥಿ, ಪುಬ್ಬೇವ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾ ಅರಿಯಾ ರೂಪಭೂಮಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಆದಿಮಗ್ಗೋಪಿ ನತ್ಥಿ.

೨೧೪. ಏವಂ ಭೂಮಿವಸೇನೇವ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಭಾವಯೇ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಭೂಮಿವಸೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಭಾವಯೇ ಧೀರೋ ಕಥೇಯ್ಯ. ತಥಾ ಏವಂ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಧೀರೋ ವಿಭಾವಯೇ ಕಥೇಯ್ಯ.

೨೧೫.

ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಕಾಮೇ,

ತೇಸಂ ಪಾಕಾ ಅಹೇತುಕಾ;

ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಞ್ಚಾತಿ,

ಸತ್ತತಿಂಸೇವ ಮಾನಸಾತಿ. –

ಅಯಂ ವುತ್ತತ್ಥಾ.

೨೧೬. ಏವಂ ಚತೂಸ್ವಪಾಯಭೂಮೀಸು ಮನುಸ್ಸಭೂಮಿಯಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚಭೂಮೀಸು ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾಯನ್ತೇ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಾವಸೇಸಾನಿ, ನ ಜಾಯನ್ತಿ ಕದಾಚಿಪಿ ಅವಸೇಸಾನಿ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಕದಾಚಿಪಿ ನ ಜಾಯನ್ತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಸರೂಪತೋ ವುತ್ತಾನೇವ.

೨೧೭. ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇಹಿ ಸತ್ತತಿಂಸಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಹ ದುಹೇತುಕಾ, ಚತುಮಹಾವಿಪಾಕಾ ಚಾತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ತಥಾ ಏಕಕಂ ದುಹೇತುಕಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾಯನ್ತಿ.

೨೧೮-೨೩. ಸಬ್ಬೇ ಮಹಗ್ಗತಾ ಚೇವ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತವೀಸತಿವಿಧಾ ಮಹಗ್ಗತಾ ಚೇವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚ ಅನಾಸವಾ ಸಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಚೇವ ಚತ್ತಾರೋ ತಿಹೇತುಕವಿಪಾಕಾ ಚ ಕಾಮೇ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದೋ ಸಹೇತುಕಮಹಾಕಿರಿಯಾ ಚಾತಿ ನವ ಕ್ರಿಯಾಪಿ ಚೇತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ತಥಾ ಅಟ್ಠ ಚ ದುಹೇತುನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ನ ಜಾಯನ್ತಿ.

ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ – ದುಹೇತುನೋ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಸತ್ತವೀಸ ಮಹಗ್ಗತಾ ನ ಜಾಯನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಫಲಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಅಟ್ಠ ಲೋಕುತ್ತರಾ ನ ಜಾಯನ್ತಿ, ತಿಹೇತುಕವಿಪಾಕಾ ತಿಹೇತುಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತತ್ತಾ ನ ಜಾಯನ್ತಿ, ನವ ಕಿರಿಯಾನಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ನ ಜಾಯನ್ತೀತಿ. ಕಾಮಾವಚರಸತ್ತಸ್ಸ, ತಿಹೇತುಪಟಿಸನ್ಧಿನೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಚತುಪಞ್ಞಾಸ ಮಾನಸಾ ಜಾಯನ್ತಿ. ಕತಮಾನಿ ತಾನಿ? ದುಹೇತುಕಸ್ಸ ವುತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ತಥಾ ಏಕಞ್ಚ ಕಾಮಧಾತುಯಂ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪಾಕಾ ರೂಪಾರೂಪೇಸು ನವ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಚಾತಿ ಚತುಪಞ್ಞಾಸ ಮಾನಸಾ ಜಾಯನ್ತಿ. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ತಿಹೇತುನೋ ಕಾಮಸತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ನ ಜಾಯರೇ ನ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಹಿತ್ವಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಕ್ರಿಯಾಪಿ ಚ;

ನವ ಮಹಗ್ಗತಾ ಪಾಕಾ, ಅಟ್ಠ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಚ.

ಕಾಮಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸೇವ, ತಿಹೇತುಪಟಿಸನ್ಧಿನೋ;

ಪಞ್ಚತಿಂಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ, ನ ಜಾಯನ್ತಿ ಕದಾಚಿಪಿ.

ಛದೇವೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚಾತಿ ಸತ್ತಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾತಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ದೇಹಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ನಿದ್ದಿಸೇ ಕಥೇಯ್ಯ. ತಂ ಯಥಾ –

ದಿಟ್ಠಿಯಾ ¶ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಮ್ಪಿ ಚ;

ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಿತಞ್ಚೇವ, ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ.

ನವ ಮಹಗ್ಗತಪುಞ್ಞಾನಿ, ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಮ್ಪಿ ಚ;

ಸಬ್ಬೇ ಕಾಮವಿಪಾಕಾ ಚ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಮ್ಪಿ ಚ.

ಅಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ನವತಿಂಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ದೀಪಯೇ ದೇಸೇಯ್ಯ. ತಂ ಯಥಾ –

ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಹಿತ್ವಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಕ್ರಿಯಾಪಿ ಚ;

ನವ ಮಹಗ್ಗತಾ ಪಾಕಾ, ಸತ್ತ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಚ.

ದಿಟ್ಠಿಯಾ ¶ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯುತಂ ತಥಾ;

ನವತಿಂಸ ನ ಜಾಯನ್ತಿ, ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ದೇಹಿನೋ.

೨೨೪. ಪಠಮಂ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವುತ್ತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಫಲೇನ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇನ ಸಹ ಸಕದಾಗಾಮಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಿಯುಂ.

೨೨೫. ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ವುತ್ತಾನಿ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪಟಿಘದ್ವಯಂ ದುತಿಯಞ್ಚ ಫಲಂ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಞ್ಚ ಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇನ ಸಹ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತಾನಿ ಯಾನಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅತ್ಥಿ, ತಾನಿ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾಯನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ.

೨೨೬. ಕತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ, ಕಾಮೇ ಅರಹತೋ ಪನ ಕಾಮೇ ಸತ್ತಸು ಕಾಮಭೂಮೀಸು ಜಾತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ? ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಚತ್ತಾರೀಸಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ಕಾಮೇ ಸತ್ತಸು ಕಾಮಭೂಮೀಸು ಜಾತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಸಿಯುಂ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ತಂ ಯಥಾ –

ತೇವೀಸ ಕಾಮಪಾಕಾನಿ, ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ವೀಸತಿ;

ಅರಹತ್ತಫಲೇನೇವ, ಕಾಮೇ ಅರಹತೋ ಸಿಯುಂ.

೨೨೭. ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ¶ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸಕಂ ಸಕಂ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ. ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಹಿ ತೇ ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ತಂ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ ವಚನಂ. ತೇ ಮಗ್ಗಾ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ.

೨೨೮. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ತೀಸ್ವೇವ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಸು ತೀಸು ಏವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ಜಾತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪಞ್ಚತಿಂಸ ಏವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ ಉಚ್ಚಾರೇಯ್ಯ. ತಂ ಯಥಾ –

ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಂ ಹಿತ್ವಾ, ಅಪುಞ್ಞಾನಿ ದಸೇವ ಚ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ನವ ಪುಞ್ಞಾ ಮಹಗ್ಗತಾ.

ಚಕ್ಖುಸೋತದ್ವಯಂ ¶ ಪುಞ್ಞಪಾಕಂ ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಂ;

ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಞ್ಚೇವ, ಪುಞ್ಞಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ;

ಪಠಮಜ್ಝಾನಪಾಕೋ ಚ, ಪಞ್ಚತಿಂಸೇವ ಜಾಯರೇ.

೨೨೯-೨೩೪. ಘಾನಾದೀಸು ಪಸಾದೇಸು ಪವತ್ತಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಯಂ ಸತ್ತ ಅಪುಞ್ಞಜಾ ಪಾಕಾ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಪಾಕಾ ತಥಾ ಉಪರಿಝಾನಭೂಮೀಸು ಜಾತಾ ಪಾಕಾ ಆರುಪ್ಪಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಾಕಾಪಿ ಚ ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಮ್ಪಿ ಚ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯವಜ್ಜಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಕ್ರಿಯಾ ಚೇವ ಅಟ್ಠ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಚ ಏತಾನಿ ಚತುಪಞ್ಞಾಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ತೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ದೇಹಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ನ ಚ ಲಬ್ಭರೇ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತಾಸು ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಅಪುಞ್ಞಪಞ್ಚಕಂ ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತೀಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪಠಮಫಲೇನ ಸಹ ಏಕತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯರೇ ಜಾಯನ್ತಿ. ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ತತ್ಥ ತೀಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ಜಾತಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಪಠಮಂ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕತಿಂಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯರೇ. ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ತೀಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ಏವ ಜಾತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ದುತಿಯಂ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಏಕತಿಂಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ.

೨೩೫.

ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಾನಂ, ಪುಞ್ಞಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ;

ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಞ್ಚೇವ, ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ವೀಸತಿ.

೨೩೬-೭. ಅರಹತ್ತಫಲಂ ¶ ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ಸಮ್ಭವೋ ಪಾಕೋ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅರಹನ್ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಜಾಯರೇ. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ತೀಸ್ವೇವ ತೀಸು ಏವ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ಜಾತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ದುತಿಯಜ್ಝಾನತತಿಯಜ್ಝಾನಪಾಕೇನ ಸಹ ಛತ್ತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಂ ¶ ಹಿತ್ವಾ, ಅಪುಞ್ಞಾನಿ ದಸೇವ ಚ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ನವ ಪುಞ್ಞಮಹಗ್ಗತಾ.

ಚಕ್ಖುಸೋತದ್ವಯಂ ಪುಞ್ಞಪಾಕಂ ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಂ;

ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಞ್ಚೇವ, ಪುಞ್ಞಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ.

ದುತಿಯಜ್ಝಾನಪಾಕೇನ, ತತಿಯಜ್ಝಾನಪಾಕತೋ;

ಛತ್ತಿಂಸೇವ ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನದೇಹಿನೋ.

೨೩೮-೨೪೧. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ವುತ್ತೇಸು, ಹಿತ್ವಾ ವಾಪುಞ್ಞಪಞ್ಚಕಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ಸಹ ಬಾತ್ತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಜಾಯನ್ತಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ವುತ್ತೇಸು, ಠಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಫಲಂ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ವುತ್ತೇಸು ಪಠಮಂ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಬಾತ್ತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ವುತ್ತೇಸು ದುತಿಯಂ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇನ ಸಹ ಬಾತ್ತಿಂಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಭವನ್ತಿ. ಅರಹನ್ತಸ್ಸ ತೀಸ್ವೇವ, ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ಅತ್ತನೋ ತೀಸು ಏವ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ಜಾತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನತತಿಯಜ್ಝಾನಪಾಕತೋ ಪಾಕೇಹಿ ಸಹ ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಾನಂ, ಪುಞ್ಞಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ;

ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಞ್ಚೇವ, ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ವೀಸತಿ.

ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪಾಕೋ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸಮ್ಭವೋ;

ತತಿಯಜ್ಝಾನಪಾಕೋ ಚ, ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ಮಾನಸಾ.

೨೪೨-೬. ಪರಿತ್ತಕಸುಭಾದೀನಂ, ದೇವಾನಂ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೇನ ಸಹ ಪಞ್ಚತಿಂಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ¶ ಜಾಯನ್ತಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ತತ್ಥೇಕ-ತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯರೇತತ್ಥ ತಾಸು ತೀಸು ಪರಿತ್ತಕಸುಭಾದೀನಂ ಭೂಮೀಸು ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಚ ಏಕತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯರೇ. ಯಥಾ ಏವಂ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಏಕತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯರೇ. ತಥಾ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಏಕತಿಂಸ ಜಾಯರೇ. ತತ್ಥೇವ ¶ ತಾಸು ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಏವ ಜಾತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಮಾನಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಏವಂ ವೇಹಪ್ಫಲೇ ವೇಹಪ್ಫಲಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಾನಂ ಪುಥುಜ್ಜನಸೇಕ್ಖಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಮಾನಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪಞ್ಚಸು ಸುದ್ಧಾವಾಸಿಕಭೂಮೀಸು ಜಾತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಏಕತಿಂಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ಪರಿದೀಪಯೇ ದೇಸೇಯ್ಯ. ತತ್ಥೇವ ತಾಸು ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮೀಸು ಏವ ಜಾತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಮಾನಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ರೂಪೀಸು ಪಞ್ಚದಸಸು ರೂಪಿಭೂಮೀಸು ಜಾತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಭಾವಿನಾ ಧೀರೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ.

೨೪೭. ಚತುವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಪಠಮಆರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಚತುವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ. ತಂ ಯಥಾ –

ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಂ ಹಿತ್ವಾ, ಅಪುಞ್ಞಾನಿ ದಸೇವ ಚ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಆರುಪ್ಪಕುಸಲಾನಿ ಚ;

ಪಠಮಾರುಪ್ಪಪಾಕೋ ಚ, ಕ್ರಿಯಾವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮ್ಪಿ ಚ.

೨೪೮-೨೫೧. ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ, ಠಪೇತ್ವಾಪುಞ್ಞಪಞ್ಚಕಂತತ್ಥ ತಿಸ್ಸಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಏವ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಪುಞ್ಞಪಞ್ಚಕಂ ಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ಸಹ ವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಚ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಂ ಫಲಂ ವಿನಾ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ಸಹ ವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಏವ ಜಾತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ದಸ ಪಞ್ಚ ಮಾನಸಾ ಚ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಮಹಾಕ್ರಿಯಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಚತ್ವಾರುಪ್ಪಕ್ರಿಯಾನಿ ಚ;

ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪಾಕೋ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚಾಪಿ ಮಾನಸಂ.

ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ¶ ಜಾತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ತೇವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಂ ¶ ಹಿತ್ವಾ, ಅಪುಞ್ಞಾನಿ ದಸೇವ ಚ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಪುಞ್ಞಾರೂಪೂಪರೀ ತಯೋ;

ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಪಾಕೋ ಚ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚಾಪಿ ಮಾನಸಂ.

ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ವತ್ವಾ ಕಥೇತ್ವಾ ಧೀರೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ವಿಭಾವಯೇ ದೇಸೇಯ್ಯ. ಏತ್ಥ ಏತಿಸ್ಸಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಿತಂ ತಥಾ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಪುಞ್ಞಾರೂಪೂಪರೀ ತಯೋ.

ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಪಾಕೋ ಚ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚಾಪಿ ಮಾನಸಂ;

ಸಕಸಕಫಲೇನೇವ, ಚಿತ್ತಾನೇಕೂನವೀಸತಿ.

೨೫೨. ಚುದ್ದಸೇವ ತು ಚಿತ್ತಾನಿ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಏಕೋ ಪಾಕೋ ಅರಹತ್ತಫಲಞ್ಚಾತಿ ಚುದ್ದಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಮಹಾಕ್ರಿಯಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಕ್ರಿಯಾರೂಪೂಪರೀ ತಯೋ;

ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚ ಸಕೋ ಪಾಕೋ, ಅರಹತ್ತಫಲಮ್ಪಿ ಚ.

೨೫೩. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ, ತತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ತತಿಯಅರೂಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಬಾವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ಪಕಾಸಯೇ. ತಂ ಯಥಾ –

ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಂ ಹಿತ್ವಾ, ಅಪುಞ್ಞಾನಿ ದಸೇವ ಚ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಪುಞ್ಞಾರೂಪೂಪರೀ ದುವೇ;

ತತಿಯಾರುಪ್ಪಪಾಕೋ ಚ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚಾಪಿ ಮಾನಸಂ.

೨೫೪-೫. ಅಟ್ಠಾರಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾರಸ ಏವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯರೇ. ತಂ ಯಥಾ –

ದಿಟ್ಠಿಯಾ ¶ ¶ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಿತಂ ತಥಾ;

ಮಹಾಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಪುಞ್ಞಾರೂಪೂಪರೀ ದುವೇ.

ಅಟ್ಠಾರಸೇವ ಪಾಕೇನ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇನ ಚ;

ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚಾಪಿ ಮಾನಸಂ, ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಜಾಯರೇ.

ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಪಠಮಂ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ವುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ದುತಿಯಂ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ಸಹ ಅಟ್ಠಾರಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏವ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಜಾಯರೇ.

೨೫೬. ತೇರಸೇವ ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ, ತತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ತತಿಯಅರೂಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ತೇರಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ. ತಂ ಯಥಾ –

ಮಹಾಕ್ರಿಯಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಕ್ರಿಯಾರೂಪೂಪರೀ ದುವೇ;

ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪಾಕೋ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚಾಪಿ ಮಾನಸಂ.

೨೫೭. ಏಕವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಚತುತ್ಥಅರೂಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಏಕವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಇತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಧೀರೋ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ. ತಂ ಯಥಾ –

ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಂ ಹಿತ್ವಾ, ಅಪುಞ್ಞಾನಿ ದಸೇವ ಚ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚಾಪಿ ಮಾನಸಂ;

ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಪುಞ್ಞಞ್ಚ, ಸಪಾಕೇನೇಕವೀಸತಿ.

೨೫೮-೨೬೦. ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ, ಸತ್ತರಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಧೀರೋ ಪಕಾಸಯೇ. ತಂ ಯಥಾ –

ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಿತಂ ತಥಾ;

ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಮ್ಪಿ ಚ;

ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಪುಞ್ಞಞ್ಚ, ಸಪಾಕೋ ವೋಟ್ಠಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚ.

ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ¶ ಪಠಮಂ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತಾನಿ ಏವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸಫಲೇನ ಹೋನ್ತಿ. ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ವುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ದುತಿಯಂ ¶ ಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ಸತ್ತರಸ ಮಾನಸಾ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ. ದ್ವಾದಸೇವ ತು ಚಿತ್ತಾನಿ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಅರಹನ್ತಸ್ಸ ದ್ವಾದಸ ಏವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ –

ಮಹಾಕ್ರಿಯಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚಾಪಿ ಮಾನಸಂ;

ಚತುತ್ಥಞ್ಚ ಕ್ರಿಯಾರೂಪಂ, ಪಾಕೋ ಅರಹತೋ ಫಲಂ.

ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಭೂಮೀಸು ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ವಿದೂ ಧೀರೋ ವಿಭಾವಯೇ.

೨೬೧-೨. ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ಅರೂಪೀನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಉಪರೂಪರಿ ಜಾತಾ ಅರೂಪಕುಸಲಾ ಚೇವ ಕಿರಿಯಾಪಿ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಭಾಗೇ ಜಾತಾನಂ ಅರೂಪೀನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಆರುಪ್ಪಾ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇ ಜಾತಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ ಪನ ನೇವ ಜಾಯನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾತಿ? ಕಿರ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಹೇಟ್ಠಿಮಝಾನೇಸು ದಿಟ್ಠಾದೀನವತೋ ದಿಟ್ಠದೋಸಭಾವತೋ ನೇವ ಜಾಯನ್ತಿ.

೨೬೩-೫. ಠಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಮಗ್ಗಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕುಸಲಾನುತ್ತರಾ ತಯೋ ತಯೋ ಅನುತ್ತರಾ ಕುಸಲಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ, ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಾನಿ ಅಟ್ಠ, ತಥಾ ದಸ ಅಪುಞ್ಞಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಅರೂಪಪುಞ್ಞಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ. ಸಬ್ಬೇ ಪಾಕಾ ಅನುತ್ತರಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ಲೋಕುತ್ತರಫಲಾನಿ, ಪಠಮಾರುಪ್ಪಪಾಕೋ ಚ ನವ ಕಾಮಕಿರಿಯಾಪಿ ಚ, ಅರೂಪಾಪಿ ಸಬ್ಬಾ ಕಿರಿಯಾ, ಏತಾನಿ ಪನ ತೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಮಾನಸಾ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ.

೨೬೬-೭. ಸಬ್ಬೋ ತೇವೀಸತಿಕಾಮವಿಪಾಕೋ, ಸಬ್ಬೋ ಪನ್ನರಸವಿಧೋ ಮಹಗ್ಗತೋ ರೂಪೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ, ಮನೋಧಾತು ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತು, ದೋಮನಸ್ಸದ್ವಯಮ್ಪಿ ಚ ಆದಿಮಗ್ಗೋ ಚ ತಥಾ ಉಪರಿ ಜಾತಾ ತಯೋ ಅರೂಪಪಾಕಾ ಚಾತಿ ಛಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏತ್ಥ ಏತಿಸ್ಸಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ನತ್ಥಿ.

೨೬೮-೯. ವುತ್ತೇಸು ¶ ಪನ ಚಿತ್ತೇಸು, ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ವುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಕುಸಲಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪಠಮಾರುಪ್ಪತ್ತಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ¶ ಜಾಯನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸೇಸದ್ವಯೇ ಪಠಮದುತಿಯಾರುಪ್ಪತೋ ಸೇಸಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಭೂಮಿದ್ವಯೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇ ಜಾತಂ ಅರೂಪತ್ತಯಂ ಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಾಕಾ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ.

೨೭೦-೩. ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅನಾಸವಾ, ವಿಪಾಕಾ ಚತ್ತಾರಿ ಲೋಕುತ್ತರಫಲಚಿತ್ತಾನಿ, ಸಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ಚತೂಸು ಆರುಪ್ಪಭೂಮೀಸು ಹೋನ್ತಿ. ವೋಟ್ಠಬ್ಬನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಕಾಮೇ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕಿರಿಯಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಕಿರಿಯಾಪಿ ಚಾತಿ ತೇರಸ ಏವ ಕಿರಿಯಾ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಜಾಯನ್ತಿ. ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಂ ಹಿತ್ವಾ ದ್ವಾದಸ ಏವ ಕಿರಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ತತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪಠಮದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಾನಿ ಹಿತ್ವಾ ಏಕಾದಸ ಕಿರಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಾನಿ ಹಿತ್ವಾ ದಸೇವ ಕಿರಿಯಾ ಞೇಯ್ಯಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ.

೨೭೪.

ಅರಹತೋ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಹೋನ್ತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ;

ಅರಹತ್ತಂ ಕ್ರಿಯಾ ಸಬ್ಬಾ, ಠಪೇತ್ವಾವಜ್ಜನದ್ವಯಂ.

ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ಕಿರಿಯಾ, ಅರಹತ್ತಫಲಞ್ಚಾತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅರಹತೋ ಪನ ಹೋನ್ತಿ. ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪುಥುಜ್ಜನಸೇಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಹೋನ್ತಿಯೇವ. ಏಕೂನವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ‘‘ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೭೫-೬. ಚತುನ್ನಂ ¶ ಫಲಟ್ಠಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಞ್ಚ ತಿಹೇತುಕಪುಥುಜ್ಜನೇ ಚ ತೇರಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ಪಕಾಸಯೇ. ತಂ ಯಥಾ – ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಮಹಾವಿಪಾಕಾನಿ, ನವ ರೂಪಾರೂಪಪಾಕಾ ಚ ಇಮೇ ತೇರಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ.

೨೭೭-೯. ಚತುನ್ನಂ ಫಲಟ್ಠಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಞ್ಚ ದುಹೇತುಕಪುಥುಜ್ಜನೇ ಚ ಞಾಣಪರಿಹೀನಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಪಾಕಾನಿ ಏವ ಜಾಯರೇ. ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ, ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯದೇಹಿನಂ ಅರಿಯಗತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ¶ ಸತ್ತರಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ – ದುವೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ಮನೋಧಾತುತ್ತಯಸನ್ತೀರಣಾನಿ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಞ್ಚ ಇಮೇ ಸತ್ತರಸ ಏವ ಹೋನ್ತಿ.

೨೮೦-೫. ಹೇಟ್ಠಾ ತಿಣ್ಣಂ ಫಲಟ್ಠಾನಂ, ತಿಹೇತುಕಪುಥುಜ್ಜನೇ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಮಹಗ್ಗತಾನಿ ಏವ ಕುಸಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಿಣ್ಣಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಞ್ಚ, ಆದಿತೋ ತಿಣ್ಣಂ ಅರಿಯಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅರಿಯಾನಂ ತೇರಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ನಿದ್ದಿಸೇ. ಅಟ್ಠೇವ ಕಾಮಪುಞ್ಞಾನಿ, ಅಪುಞ್ಞತೋ ಅಕುಸಲವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಹೀನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾಪಿ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಞ್ಚಾತಿ ತೇರಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಫಲಟ್ಠಾನಂ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸಬ್ಬಪುಥುಜ್ಜನೇ ಅಹೇತುಕದುಹೇತುಕತಿಹೇತುಕಪುಥುಜ್ಜನೇ ದೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಂ ದ್ವಯಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಜಾಯತೇ. ತಿಣ್ಣಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಏವ ಜಾಯರೇ. ತಂ ಯಥಾ –

ಚತ್ತಾರಿ ದಿಟ್ಠಿಯುತ್ತಾನಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯುತಮ್ಪಿ ಚ;

ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ, ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಸಕಂ ಸಕಂ.

ತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸಕಂ ಸಕಂ ಏಕಮೇವ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಭವೇ ಭವೇಯ್ಯ. ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಧೀರೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ವಿಭಾವಯೇ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪಕಾಸಯೇ.

೨೮೬-೯. ಮಯಾ ಭವೇಸು ಚಿತ್ತಾನಂ, ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಚ. ಭವೇಸು ಸಬ್ಬಭವೇಸು ಚಿತ್ತಾನಂ, ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಚ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ¶ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾಟವತ್ಥಾಯ ಛೇಕಭಾವಾಯ ಮಯಾ ಪಕಾಸಿತಾ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಮಿದಂ ಚಿತ್ತಂ, ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಭೇದತೋ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಭೇದತೋ ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಂ ಬಹುಧಾಪಿ ಚ ಬಹುಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ಚ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಗಹಣಂ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ. ಸಕ್ಕಾ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಮಯಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಸಾರೇನ ಭೇದೋ ಚಿತ್ತಭೇದೋ ವಿಭಾವಿನಾ ಞಾತುಂ ವಿಜಾನಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಗನ್ಥವಿತ್ಥಾರಭೀತೇನ ಮಯಾ ಇದಂ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿದೀಪಕವಚನಂ ಸಂಖಿತ್ತಂ, ಪುಬ್ಬಾಪರಂ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ, ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಚ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅತ್ಥಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿಭಾವಿನಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೨೯೦. ಇಮಞ್ಚಾಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ಸುಸಾರಂ, ವರಂ ಸತ್ತಮೋಹನ್ಧಕಾರಪ್ಪದೀಪಂ ಇಮಞ್ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಪ್ಪಕರಣಂ ಸುಸಾರಂ ಸುನ್ದರಸಾರಭೂತಂ ವರಂ ಸತ್ತಅನ್ಧಕಾರಸದಿಸೇ ಮೋಹೇ ಪದೀಪಂ ಪಜ್ಜೋತಪ್ಪದೀಪಂ ¶ ಯೋ ನರೋ ಸಾಧುಕಂ ಚಿನ್ತೇತಿ ವಾಚೇತಿಪಿ, ತಂ ನರಂ ರಾಗದೋಸಾ ಚಿರಂ ಚಿರಕಾಲಂ ನೋಪಯನ್ತಿ ನ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಞ್ಚಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೬. ಛಟ್ಠೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗವಣ್ಣನಾ

೨೯೧.

ಏತೇಸಂ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಂ, ಆರಮ್ಮಣಮಿತೋ ಪರಂ;

ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಹಂ ತೇನ, ವಿನಾ ನತ್ಥಿ ಹಿ ಸಮ್ಭವೋ.

ಇತೋ ಪರಂ ಇತೋ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪರಂ ಅಹಂ ಏತೇಸಂ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ. ಹಿ ಕಸ್ಮಾ? ತೇನ ವಿನಾ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಭವೋ ನತ್ಥಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ.

೨೯೨.

ರೂಪಂ ¶ ಸದ್ದಂ ಗನ್ಧಂ ರಸಂ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಮೇವ ಚ;

ಛಧಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆಹು, ಛಳಾರಮ್ಮಣಕೋವಿದಾ.

ಛಳಾರಮ್ಮಣೇಸು ಛೇಕಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಛಧಾ ಛಪ್ಪಕಾರಂ ಆಹು ಕಥೇಸುಂ.

೨೯೩. ತತ್ಥ ಭೂತೇ ಉಪಾದಾಯ. ತತ್ಥ ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಭೂತೇ ಉಪಾದಾಯ ಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವಣ್ಣೋ ಚತುಸಮುಟ್ಠಿತೋ ¶ ಕಮ್ಮಚಿತ್ತಉತುಆಹಾರಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೋ ಪಟಿಘೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೋ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಸಞ್ಞಿತೋ.

೨೯೪. ದುವಿಧೋಪಿ ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠೋ, ಸದ್ದೋ ಚಿತ್ತೋತುಸಮ್ಭವೋ ಸದ್ದೋ ದುವಿಧೋಪಿ ಮುನಿನಾ ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠೋ ಚಿತ್ತೋತುಸಮ್ಭವೋ, ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಸದ್ದೋವ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ವಚೀಭೇದಕಚಿತ್ತೇನ ಭೂತಾಯ ಜಾತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ವಿಕಾರತಾ ಪಥವೀಲಕ್ಖಣಭಾವತೋ ಅತಿಥದ್ಧಲಕ್ಖಣತಾ ವಿಕಾರತಾ ನಾಮ. ಸಾ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಿಣ್ಣಘಟ್ಟನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಜಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಘಟ್ಟನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಚಿತ್ತಜಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಮ್ಮಜಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಘಟ್ಟನಞ್ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಹೋತಿ.

೨೯೫. ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಸದ್ದೋ ಯೋ ಸೋ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಸದ್ದೋ ಉತುಸಮುಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ದುವಿಧೋಪಿ ಸದ್ದೋ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣತಂ ಗತೋ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಭಾವಂ ಪತ್ತೋ.

೨೯೬. ಧರೀಯತೀತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಜನೇಹಿ ಧರೀಯತೇತಿ ಗನ್ಧೋ. ಗಮು ಸಪ್ಪ ಗತಿಮ್ಹಿ, ಧರ ಧಾರಣೇ. ಸೂಚನತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾದಿನೋ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಪಕಾಸನತೋಪಿ ವಾ ಗನ್ಧೋ ನಾಮ. ಗನ್ಧ ಸೂಚನೇ. ಅಯಂ ಗನ್ಧೋ ಚತೂಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನೋ. ಗನ್ಧಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಮತೋ.

೨೯೭. ರಸಮಾನಾ ¶ ರಸನ್ತೀತಿ, ರಸೋತಿ ಪರಿಕಿತ್ತಿತೋ ಜನಾ ರಸಮಾನಾ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ರಸನ್ತಿ ಅನುಭವನ್ತಿ, ಇತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ರಸೋ ಇತಿ ರಸೋ ನಾಮ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪರಿಕಿತ್ತಿತೋ, ಸೋ ರಸೋ ಚತುಸಮ್ಭೂತೋ ರಸಾರಮ್ಮಣನಾಮಕೋ.

೨೯೮. ಫುಸೀಯತೀತಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಜನೇಹಿ ಫುಸೀಯತೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪಥವೀತೇಜವಾಯವೋ. ತಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಚತುಸಮ್ಭೂತಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಂ ಮತಂ.

೨೯೯. ಸಬ್ಬಂ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ, ಹಿತ್ವಾ ರೂಪಾದಿಪಞ್ಚಕಂ ರೂಪಾದಿಪಞ್ಚಕಂ ಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ನಾಮಞ್ಚ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕನಿಬ್ಬಾನನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚಪಸಾದಸುಖುಮರೂಪಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಚ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಾನಿ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸಞ್ಞಿತಂ.

೩೦೦. ಛಾರಮ್ಮಣಾನಿ ¶ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಕಾಮಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಛಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತೀಣಿ ರೂಪಾವಚರೇ ರೂಪಸದ್ದಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಅರೂಪೇ ಪನ ಏಕೇಕಂ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಲಬ್ಭತಿ.

೩೦೧-೩. ಖಣವತ್ಥುಪರಿತ್ತತ್ತಾ, ಆಪಾಥಂ ನ ವಜನ್ತಿ ಯೇ ಯೇ ರೂಪಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ವಿಸಯಾ ಖಣವತ್ಥುಪರಿತ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಖಣಸ್ಸ ಪರಿತ್ತತ್ತಾ ಮನ್ದತ್ತಾ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪಾಯುಕತ್ತಾ ವತ್ಥುಪರಿತ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅತಿಖುದ್ದಕವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಆಪಾಥಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಸು ಪಾಕಟಭಾವಂ ನ ವಜನ್ತಿ, ಪಞ್ಚಪಸಾದೇಸು ಘಟ್ಟನಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ತೇ ರೂಪಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ವಿಸಯಾ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಯೇಸಂ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತಂ ಹೋತಿ. ಕಿರಾತಿ ಅನುಸ್ಸವನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾವ ತೇ ಏವಂ ವಾದಿನೋ ಏಕಚ್ಚೇ ಆಚರಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ, ಮಯಾ ಪಟಿಸೇಧಿತಬ್ಬಾ. ಕಸ್ಮಾ? ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಭೂತಂ ಸದ್ದಂ ನ ಪಟಿಅನುಭೋತಿ, ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಭೂತಂ ¶ ರೂಪಂ ನ ಪಟಿಅನುಭೋತಿ. ಇತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಗೋಚರಂ ನೇವ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ತಞ್ಚ ಗೋಚರಂ ಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಙ್ಖಾತಂ ಜವನಂ ಪನ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ. ಇತಿ ವಚನಸ್ಸ ಭಗವತಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ. ರೂಪಾದಯೋ ಪನ ವಿಸಯಾ ರೂಪಾದಿಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತಿ.

೩೦೪-೬. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖಾದಿಞಾಣಾನಂ, ರೂಪಾದೀನೇವ ಗೋಚರಾ ತಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಏವ ಗೋಚರಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖಾದಿಞಾಣಾನಂ ಅನಾಪಾಥಗತಾನಂ ಏವ ಪಾಕಟಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನೇವ. ಇತಿಪಿ ವಚನಂ ವುತ್ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಭವನ್ತಂ, ತಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಕಥಂ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಭವೇಯ್ಯ? ಏವಂ ಸತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತ್ತೇ ಸತಿ ಏತೇಸಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾನಂ ನಿಯಮೋಪಿ ಕಥಂ ಭವೇ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಭವೇಯ್ಯ? ಸಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏತಂ ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಛಪ್ಪಕಾರಂ ಭಗವತಾ ಸಮುದೀರಿತಂ. ತಂ ಪರಿತ್ತತ್ತಿಕಾದೀನಂ ವಸೇನ ಬಹುಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಮತಂ.

೩೦೭. ಸಬ್ಬೋ ಕಾಮವಿಪಾಕೋ ಚ ಸಬ್ಬೋ ತೇವೀಸತಿಕಾಮವಿಪಾಕೋ ಚ ಕ್ರಿಯಾಹೇತುದ್ವಯಮ್ಪಿ ಚ ಮನೋಧಾತುಹಸಿತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಕಿರಿಯಾಹೇತುದ್ವಯಮ್ಪಿ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಏಕನ್ತಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಏಕನ್ತಕಾಮಾವಚರಾರಮ್ಮಣಾ ಸಿಯುಂ ಭವೇಯ್ಯುಂ.

೩೦೮-೧೦. ಇಟ್ಠಾದಿಭೇದಾ ಪಞ್ಚೇವ, ರೂಪಸದ್ದಾದಯೋ ಪನ ದ್ವಿಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಗೋಚರಾ ಹೋನ್ತಿ. ರೂಪಾದಿಪಞ್ಚಕಂ ಸಬ್ಬಂ, ಮನೋಧಾತುತ್ತಯಸ್ಸ ತು ಮನೋಧಾತುತ್ತಯಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ¶ ರೂಪಾದಿಪಞ್ಚಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಏತೇಸಂ ತೇರಸನ್ನಂ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋವ ಗೋಚರೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ನಾರೂಪಂ ನಾಮಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ನ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ನಾತೀತಂ ಅತೀತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ ¶ . ನ ಚನಾಗತಂ ಅನಾಗತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ ಏವ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ವತ್ತಮಾನೋ ಗೋಚರೋ ಏತೇಸಂ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ, ಮನೋಧಾತುತ್ತಯಸ್ಸ ಚಾತಿ ತೇರಸನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವತ್ತಮಾನಂ ಏವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಏವ.

೩೧೧. ತೇರಸೇತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಜಾಯನ್ತೇ ಕಾಮಧಾತುಯಂ ಏತಾನಿ ತೇರಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಕಾಮಧಾತುಯಂ ಜಾಯನ್ತಿ, ರೂಪಾವಚರೇ ಪುಞ್ಞಜಾನಿ ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾನಿ, ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತು ಚಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಅರೂಪಿಸು ಅರೂಪಭೂಮೀಸು ನೇವ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನೇವ ಜಾಯತಿ.

೩೧೨-೩. ಮಹಾಪಾಕಾನಮಟ್ಠನ್ನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಮಹಾವಿಪಾಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಯಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚಾನಂ ರೂಪಾದಿಛಪರಿತ್ತಾನಿ ಗೋಚರಾ. ಸನ್ತೀರಣತ್ತಯಸ್ಸಪಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಸನ್ತೀರಣತ್ತಯಕಿಚ್ಚಸ್ಸ, ಛದ್ವಾರೇಸು ತದಾಲಮ್ಬಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾದಿಛಪರಿತ್ತಾನಿ ಗೋಚರಾ. ರೂಪಾದಯೋ ಪರಿತ್ತಾ ಛ, ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಗೋಚರಾ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ರೂಪಾದಯೋ ಛ ಪರಿತ್ತಾ ಗೋಚರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಪಟುಪ್ಪನ್ನಾ ಪಞ್ಚಸು ದ್ವಾರೇಸು ಯೇ ಗೋಚರಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ತಿಕಾಲಿಕಾ ಯೇ ಗೋಚರಾ ತಿಕಾಲಿಕಾ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ನಿಯುತ್ತಾ.

೩೧೪-೫. ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚಿತ್ತಞ್ಚ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಮಾನಸಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಮಹಗ್ಗತಗೋಚರಂ ನಿಯತಂ ನಿಯತಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಮಹಗ್ಗತಗೋಚರಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಕುಸಲಾರಮ್ಮಣಂ, ತೇಸು ದ್ವೇ ದುತಿಯಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಪಾಕಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕುಸಲಝಾನಸ್ಸ ಯಂ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಕಸಕಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏವ ತೇಸಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಹಿ, ಏಕನ್ತೇನ ಅನಞ್ಞತೋ ಅಟ್ಠಾನಾಸವಚಿತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣೋವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಏವ ಗೋಚರಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ ¶ . ಹಿ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ, ನ ಅಞ್ಞತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ.

೩೧೬-೩೨೦. ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಹೀನಾ ಚ, ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞತೋ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಹೀನಾ ಚ ಕ್ರಿಯತೋ ಕಿರಿಯವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಹೀನಾ ಚ ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಾನಿ ಚ ತೇ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಚೇವ ಮಹಗ್ಗತಗೋಚರಾ ಚ, ತೇ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ¶ . ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಂಯುತ್ತಾ, ಪುಞ್ಞತೋ ಕುಸಲವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಕ್ರಿಯತೋ ಕಿರಿಯವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ತಥಾ ಅಭಿಞ್ಞಾದ್ವಯಞ್ಚ ಕಿರಿಯಾವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮ್ಪಿ ಚ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಏತೇಸಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಗೋಚರೋ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಅಪ್ಪಮಾಣವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ. ಇಮೇ ಏಕಾದಸ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ. ಯಾನಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾನಿ ವುತ್ತತೋ ಚಿತ್ತತೋ ಸೇಸಾನಿ ಯಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾನೀತಿ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ.

ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕಂ ಸಮತ್ತಂ.

೩೨೧.

ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚಿತ್ತಞ್ಚ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಮಾನಸಂ;

ಛಬ್ಬಿಧಂ ಪನ ಏಕನ್ತಅತೀತಾರಮ್ಮಣಂ ಸಿಯಾ.

೩೨೨-೬. ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ದ್ವಿಪಞ್ಚನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ, ಮನೋಧಾತುತ್ತಯಸ್ಸ ಚ ತೇರಸನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಗೋಚರಾ ರೂಪಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾವ, ಅಟ್ಠ ಕಾಮಮಹಾವಿಪಾಕಾ ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಗೋಚರಾ, ಚುತಿಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತಾರಮ್ಮಣಾ. ಸೋಮನಸ್ಸಸನ್ತೀರಣಂ ಸನ್ತೀರಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ. ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಾತೀತಾರಮ್ಮಣಂ. ಸೇಸಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಂ ಸನ್ತೀರಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ ¶ , ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಾತೀತಾರಮ್ಮಣಂ, ಚುತಿಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತಾರಮ್ಮಣಂ. ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಚಿತ್ತಂ ಜವನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತಾನಾಗತಗೋಚರಂ. ಇತಿ ಏತೇ ದ್ವಾದಸ ಮಾನಸಾ ಪನ ಸಿಯಾತೀತಾರಮ್ಮಣಾ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾ ಸಿಯುಂ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಗೋಚರಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾ ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣಾ ಸಿಯುಂ. ಕಾಮೇ ವೀಸತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಕ್ರಿಯತೋ ಕಿರಿಯವಸೇನ ಕಾಮೇ ನವ ಮಾನಸಾ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ, ಆವಜ್ಜನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ತಿಕಾಲಾರಮ್ಮಣಂ. ಮಹಾಕಿರಿಯಮಾನಸಾ ಜವನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ತಿಕಾಲಾರಮ್ಮಣಾ, ಸನ್ತೇ ಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲೇ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾ. ದ್ವೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಮಾನಸಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಅತೀತಾದಿಗೋಚರಾ ಸಿಯುಂ. ಇಮೇ ಮಾನಸಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲೇಪಿ ಸನ್ತೇ ನವತ್ತಬ್ಬಾ ಭವನ್ತಿ. ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಮಯಾ ವುತ್ತತೋ ಸೇಸಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾದಿನಾ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ಪಣ್ಡಿತೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ ನ ಕಥಿತಬ್ಬಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಏವ, ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೨೭. ಕಾಮತೋ ¶ ಚ ಕ್ರಿಯಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಾವಚರವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಕಿರಿಯಾ, ರೂಪತೋ ರೂಪಾವಚರವಸೇನ ಪಞ್ಚಮೀ ಕ್ರಿಯಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಂ, ಏತೇಸಂ ಛನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಅಗೋಚರಂ ಅನಾರಮ್ಮಣಂ, ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪಞ್ಚಮೀ ಕ್ರಿಯಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸುದ್ಧಝಾನಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೩೨೮. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಫಲಂ, ಮಗ್ಗಂ ರೂಪಞ್ಚ ಅರೂಪಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಸಙ್ಖಾತಂ ನಾಮಞ್ಚ ಗೋಚರಂ ಕಾತುಂ ಯಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಮೇ ವದ, ಆಚರಿಯ, ತಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಕಥೇಹಿ.

೩೨೯-೩೦. ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಂಯುತ್ತಾ, ಪುಞ್ಞತೋ ಪುಞ್ಞವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಕ್ರಿಯತೋ ತಥಾ ಕಿರಿಯವಸೇನ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ದ್ವೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಮಾನಸಾ, ಕಿರಿಯಾವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮ್ಪಿ ಚಾತಿ ಏಕಾದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಫಲಞ್ಚ ಮಗ್ಗಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ಅರೂಪಂ ನಾಮಞ್ಚ ಗೋಚರಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ.

೩೩೧-೪. ಚಿತ್ತೇಸು ಪನ ಸಬ್ಬೇಸು ಯಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಗೋಚರಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಕತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಮೇ ವದ ತಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ತ್ವಂ ಕಥೇಹಿ. ಸಬ್ಬೇಸು ಪನ ಚಿತ್ತೇಸು, ಛ ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ಮೇ ಸುಣ, ಭೋ ಭದ್ದಮುಖ, ತ್ವಂ ಮಯ್ಹಂ ವಚನಂ ಸುಣೋಹಿ, ಸಬ್ಬೇಸು ಪನ ಚಿತ್ತೇಸು ಛ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಗೋಚರಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಂಯುತ್ತಾ, ಕಿರಿಯಾ ಚ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮ್ಪಿ ಚ ಕಿರಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಮನೋ ಚಾತಿ ಛ ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ಗೋಚರಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಪುಞ್ಞತೋ ಪುಞ್ಞವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಪುಞ್ಞತೋ ಪುಞ್ಞವಸೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಮಗ್ಗಂ ಗೋಚರಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ.

೩೩೫-೮. ಅರಹತೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಫಲಮಾನಸಂ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವಾ ಸೇಕ್ಖಾ ವಾ ವಿಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮಾನಸಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಮಾನಸಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಮಾನಸಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಹನ್ತಸ್ಸ ಮಾನಸಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಹೇಟ್ಠಿಮೋ ಹೇಟ್ಠಿಮೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪರೂಪರಿ ಠಿತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಮಾನಸಂ ನೇವ ಜಾನಾತಿ, ಉಪರೂಪರಿ ಠಿತೋ ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಮಾನಸಂ ಜಾನಾತಿ.

೩೩೯-೩೪೨. ಯೋ ¶ ಧಮ್ಮೋ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏಕಂ ಏಕಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಇತೋ ಪರಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ. ಕುಸಲಾರಮ್ಮಣಂ ಕಾಮೇ ಕಾಮೇ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಕುಸಲಂ ಅಟ್ಠವಿಧಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಕಥಂ ¶ ? ಪುಬ್ಬೇವ ಕತಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಮಹಾಕುಸಲಂ ಪಚ್ಛಾ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತದ್ವಯೇನ ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತದ್ವಯೇನ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತದ್ವಯೇನ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತದ್ವಯೇನ ವಾ ಅನುಸ್ಸರಣಕಆಲಾದೀಸು ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠವಿಧಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಜವನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಕಾಲಾದೀಸು ದ್ವಾದಸವಿಧಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಮಾನಸಸ್ಸ ಚ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಮಾನಸಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಏಕಾದಸವಿಧಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಕಾಮಕ್ರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಜವನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಹಸನಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸ್ಸ ಜವನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಏತೇಸಂ ಛನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ. ರೂಪಾವಚರಪುಞ್ಞಾನಿ ಪಞ್ಚ ತತೋ ಛರಾಸಿತೋ ಕಾಮವಿಪಾಕಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತದಾ ಲೋಭಮೂಲಮೋಹಮೂಲವಸೇನ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಝಾನಾನಂ ಅನುಸ್ಸರಣಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ದಸವಿಧಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಝಾನತೋ ಪರಿಹೀನಸ್ಸ ಝಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಝಾನಾರಮ್ಮಣಂ ದೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಪಟಿಘದ್ವಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಕಾಮಕ್ರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಏಕನ್ತಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುಹಸನಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸ್ಸ, ಜವನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ.

೩೪೩. ಆರುಪ್ಪಕುಸಲಞ್ಚಾಪಿ, ತೇಭೂಮಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಞ್ಚಮರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ದುತಿಯಚತುತ್ಥಅರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ತೇಭೂಮಕಕ್ರಿಯಸ್ಸಾಪಿ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸ್ಸ ಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಞ್ಚಮರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ದುತಿಯಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇನ ¶ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ತತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಕಥಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲಞ್ಚ ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತೀತಿ ಚೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಯದಾ ಪುಥುಜ್ಜನಯೋಗೀ ವಾ ಸೇಕ್ಖೋ ವಾ ಯೋಗೀ ರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಙ್ಖಾತಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವೀತರಾಗೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಸೇಕ್ಖಕಾಲೇ ಅತ್ತನಾ ಅನಧಿಗತಂ ದುತಿಯಂ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ತದಾ ಖೀಣಾಸವಕಾಲೇ ¶ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಂ ದುತಿಯಂ ಅರೂಪಕಿರಿಯಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ.

ಯದಾ ಯೋಗೀ ರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ತತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲಞ್ಚ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಅನಧಿಗತಂ ಚತುತ್ಥಂ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ತದಾ ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಾ ತತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ತತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಖೀಣಾಸವಕಾಲೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಾ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಏವ ಅಕುಸಲಸ್ಸಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ.

೩೪೪-೭. ಅರೂಪಾವಚರಪಾಕಾನನ್ತಿ ಜಾತಿನಿದ್ಧಾರಣಂ, ಚತುತ್ಥದುತಿಯಾನಂ ಅರೂಪಪಾಕಾನಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಚತುತ್ಥದುತಿಯಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ತಿಯಾನಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚತುತ್ಥದೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತದಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅರೂಪಪಾಕಾನಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪತತಿಯಾರುಪ್ಪಜವನಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ‘‘ಯಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಕಸಕಕುಸಲಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾನಿ ¶ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಾನಿ ತೇಸಂ ದುತಿಯಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಪಾಕಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಅರೂಪಕುಸಲಂ ಇಮೇಸಂ ಅಟ್ಠರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಪುಞ್ಞಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರತೋ ಕಾಮಾವಚರವಸೇನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಕ್ರಿಯಸ್ಸ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸ್ಸ, ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತತೋ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪತೋ ರೂಪಾವಚರವಸೇನ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸದಾ ಹೋತಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸ್ಸ, ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ತಿವಿಧಂ ಲೋಕುತ್ತರಪುಞ್ಞಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸ್ಸ, ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ, ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಅರಹತ್ತಪುಞ್ಞಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ತಥಾ ಏವ ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಮಾವಚರತೋ ಕಾಮಾವಚರವಸೇನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ, ಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಹಸನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾವಚರತೋ ಪನ ರೂಪಾವಚರವಸೇನ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ, ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ತಥಾ ಏವ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಏಕಾದಸನ್ನಞ್ಚಾತಿ ಛನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಭಗವತಾ ಈರಿತಂ.

೩೪೮-೩೫೨. ವಿಪಾಕಾರಮ್ಮಣಂ ¶ ಕಾಮೇ ಸಬ್ಬಂ ವಿಪಾಕಾರಮ್ಮಣಂ ಕಾಮಾವಚರತೋಪಿ ಕಾಮಾವಚರವಸೇನಪಿ ಕುಸಲಸ್ಸ ಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ, ಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಹಸನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾವಚರತೋ ಚೇವ ರೂಪಾವಚರವಸೇನ ಚ ಏವ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ, ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಕಾಮಾವಚರಪಾಕಾನಂ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ಏಕಾದಸನ್ನಞ್ಚ ತಥೇವ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಛನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ರೂಪೇ ವಿಪಾಕಾರಮ್ಮಣಂ ಕಾಮಾವಚರತೋಪಿ ಚ ಕಾಮಾವಚರವಸೇನಪಿ ಚ ಕುಸಲಸ್ಸ ಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ ¶ , ಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಚ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾವಚರತೋ ಚೇವ ರೂಪಾವಚರವಸೇನ ಚ ಏವ ಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಅಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಗೋಚರೋ ಹೋತಿ, ಅರೂಪಾವಚರಪಾಕೇಸು ಅಯಂ ನಯೋ ಭಗವತಾ ಮತೋ. ವಟ್ಟೇ ನ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ನಪ್ಪವಿಟ್ಠಾತಿ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಾಕಾಪಿ ಕಾಮತೋ ಕಾಮಾವಚರವಸೇನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ, ಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಚ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪತೋಪಿ ರೂಪಾವಚರವಸೇನಪಿ ಕುಸಲಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ, ಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತೀತಿ. ಏತ್ಥಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಪುಞ್ಞೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩೫೩-೬. ಕಾಮೇ ಇದಂ ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ ಕಾಮಾವಚರತೋಪಿ ಚ ಕಾಮಾವಚರವಸೇನಪಿ ಚ ಕುಸಲಸ್ಸ ಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ, ಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಚ ಹಸನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾವಚರತೋ ಚೇವ ರೂಪಾವಚರವಸೇನ ಚ ಏವ ಕುಸಲಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ, ಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಏಕಾದಸಕಾಮಾವಚರಪಾಕಸ್ಸ ಚ ತಥೇವ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಏತೇಸಂ ಛನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಯಂ ಕ್ರಿಯಾಮಾನಸಂ ರೂಪೇ ರೂಪಾವಚರೇ ಯಂ ಕಿರಿಯಾಮಾನಸಂ, ಕಾಮಪಾಕಂ ತತೋ ವಿನಾ ತತೋ ರಾಸಿತೋ ಕಾಮಪಾಕಂ ವಿನಾ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪನ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಕಾಮಾವಚರತೋ ಕಾಮಾವಚರವಸೇನ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಹಸನಂ ಏಕನ್ತಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ರೂಪಕಿರಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋತಿ. ಕ್ರಿಯಾಚಿತ್ತಂ ಪನಾರುಪ್ಪೇ ಅರೂಪಕಿರಿಯಾಚಿತ್ತಂ ಪನ ತೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಏವ ಚ ರಾಸೀನಂ ಆರುಪ್ಪಕ್ರಿಯಸ್ಸಾಪಿ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಂ ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಛನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಗೋಚರೋ ಹೋತಿಯೇವ.

೩೫೭-೮.

ರೂಪಂ ¶ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ರೂಪಾರಮ್ಮಣಸಞ್ಞಿತಂ;

ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಸ್ಸ, ತಥೇವ ಕುಸಲಸ್ಸ ಚ;

ಅಭಿಞ್ಞಾದ್ವಯಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಕಾಮಪಾಕಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಚ.

ದ್ವಿಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮನೋಧಾತುದ್ವಯಸನ್ತೀರಣತ್ತಯಮಹಾಪಾಕಸ್ಸ ¶ ಚ ಕಾಮಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚಾತಿ ಏಕಾದಸವಿಧಸ್ಸ ಕಾಮಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಛನ್ನಂ ಏತೇಸಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೩೫೯-೩೬೦. ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಕಾಮರೂಪಾವಚರತೋ ಕಾಮರೂಪಾವಚರವಸೇನ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ, ರೂಪಾವಚರವಸೇನ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಕಾಮರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಚಮರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಉಭಯಸ್ಸಾಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ ಚೇವ ಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ಚ ಏವ ಫಲಸ್ಸ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಏತೇಸಂ ಛನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೩೬೧-೨. ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಸಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಪನ ತೇಭೂಮಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಮಹಾಕುಸಲಸ್ಸ, ಸುದ್ಧಝಾನಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ರೂಪಕುಸಲಸ್ಸ, ಪಠಮಾರುಪ್ಪತತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ತಥೇವ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾರೂಪವಿಪಾಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ರೂಪವಿಪಾಕಸ್ಸ, ಪಠಮಾರುಪ್ಪತತಿಯಾರುಪ್ಪವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ತೇಭೂಮಕಕ್ರಿಯಸ್ಸ ಚ ಹಸನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮಹಾಕಿರಿಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ರೂಪಕಿರಿಯಸ್ಸ, ಪಠಮಾರುಪ್ಪತತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚಾತಿ ನವನ್ನಂ ಪನ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೩೬೩-೪. ರೂಪಾರಮ್ಮಣಿಕಾ ದ್ವೇ ತು ದ್ವೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಿಕಾ, ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಸದ್ದಾದಿಗೋಚರಾ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಾದಿಗೋಚರಾ, ತಯೋ ಮನೋಧಾತುಸಙ್ಖಾತಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಿಕಾ ನಾಮ ಮತಾ ಭಗವತಾ. ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಮಾವಚರಾಧಿಕಾರೇ ¶ ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸೇವ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಛಳಾರಮ್ಮಣಿಕಾ ಮತಾ. ಅಯಂ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕ್ಕಮೋ.

೩೬೫-೯. ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ, ರೂಪಾರೂಪಾ ಅನಾಸವಾ ಇಮೇ ಸಬ್ಬೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಗೋಚರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಾರಮ್ಮಣಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ಪಠಮಾರುಪ್ಪಪಾಕೋಯಂ, ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋತಿ. ಹಿ ಕಸ್ಮಾ? ತೇಸಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾನಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ. ಪಠಮಂ ತು ಕ್ರಿಯಾಚಿತ್ತಂ ಪಠಮಂ ಕಿರಿಯಾಚಿತ್ತಂ ಪನ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋತಿ. ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ¶ ಹೋತಿ. ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಹಿ ಖೀಣಾಸವಾ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಚುತಿವಸೇನ ಸಕಸಕಕುಸಲಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಪಠಮಂ ತು ಕ್ರಿಯಾಚಿತ್ತಂ ಪನ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣುಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಭಾವಿನಾ ಧೀರೇನ ಞೇಯ್ಯಾ.

೩೭೦-೩. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ, ಅರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಂ ಕುಸಲಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಪಠಮಾರುಪ್ಪಮಾನಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಿಧಾ ತಿಪ್ಪಕಾರಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಮಹೇಸಿನಾ ವುತ್ತಂ. ಕ್ರಿಯಸ್ಸಾಪಿ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸಾಪಿ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಮ್ಪಿ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಕುಸಲಂ ¶ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಕುಸಲಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಮಾನಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಿಧಾ ಹೋತಿ. ತತಿಯಾರುಪ್ಪಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಚೇತಸೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವ ಯಥಾ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಮಾನಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ದ್ವಿಧಾ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ತಥಾ ತತಿಯಾರುಪ್ಪಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ದ್ವಿಧಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಮಾನಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಿಧಾ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ತಥಾ ತತಿಯಾರುಪ್ಪಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಿಧಾ ಸಿಯಾ.

೩೭೪. ಯಂ ಯಂ ಪನ ಇಧಾರಬ್ಭ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ಯಂ ಯಂ ಗೋಚರಂ ಆರಬ್ಭ ಪಟಿಚ್ಚ ಯೇ ಯೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಸೋ ಸೋ ಗೋಚರೋ ತೇಸಞ್ಚ ತೇಸಞ್ಚ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೩೭೫. ಯೋ ಪನ ನರೋ ಇಮಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಸ್ಸ ಕಿರ ಪಾರಂ ದುತ್ತರಂ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಉತ್ತರತಿ, ಸೋ ನರೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಹಣ್ಣವೇ ಪಾರಂ ದುತ್ತರಂ ಉತ್ತರಂ ಉತ್ತರತಿ ಏವ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಛಟ್ಠೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೭. ಸತ್ತಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೩೭೬.

ಅನನ್ತಞಾಣೇನ ¶ ನಿರಙ್ಗಣೇನ,

ಗುಣೇಸಿನಾ ಕಾರುಣಿಕೇನ ತೇನ;

ವುತ್ತೇ ವಿಪಾಕೇ ಮತಿಪಾಟವತ್ಥಂ,

ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಪ್ಪಭವಂ ಸುಣಾಥ.

ಯೇನ ¶ ಜಿನೇನ ಅನನ್ತಞಾಣೇನ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಗುಣೇಸಿನಾ ಕಾರುಣಿಕೇನ ತೇನ ಜಿನೇನ ವುತ್ತೇ ವಿಪಾಕಸ್ಮಿಂ ಮತಿಪಾಟವತ್ಥಂ ಮತಿಛೇಕಭಾವತ್ಥಾಯ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಪ್ಪಭವಂ ಮಯಾ ಭಣಮಾನಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಸುಣಾಥ.

೩೭೭. ಏಕೂನತಿಂಸ ಕಮ್ಮಾನಿ, ಪಾಕಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಭಗವತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ಕಮ್ಮಾನಿ ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ದಿಸ್ಸರೇ, ವಿಪಾಕಾ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

೩೭೮-೯. ಕುಸಲಂ ಕಾಮಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಮಲೋಕಮ್ಹಿ ಕುಸಲಂ ಪವತ್ತೇ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಞ್ಚ ತಂತಂಪಚ್ಚಯಮಾಗಮ್ಮ ತಂತಂಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ಸೋ ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ತಂತಂಪಚ್ಚಯೋ, ‘‘ತತಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ನಿಗ್ಗಹೀತಾಗಮವಸೇನ ‘‘ತಂತಂಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸೋಯಂ. ವಿವಿಧಂ ಫಲಂ ದದಾತಿ. ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಏಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಭಗವತಾ ಪಕಾಸಿತಾ. ನಾನಾಕಮ್ಮೇಹಿ ನಾನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಚ ಭವನ್ತಿ.

೩೮೦-೧. ತಿಹೇತುಕಂ ತು ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ತಿಹೇತುಕಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಿತಂ ತಿಹೇತುಕಂ ವಿಪಾಕಂ ದುಹೇತುಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಅಹೇತುಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ. ದುಹೇತುಕಂ ತು ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ದುಹೇತುಕಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಪನ, ತಂ ಕಮ್ಮಂ ತಿಹೇತುಕಂ ವಿಪಾಕಂ ನ ದೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಂ ದುಹೇತುಞ್ಚ ಅಹೇತುಞ್ಚ ದೇತಿ.

೩೮೨-೩. ತಿಹೇತುಕೇನ ¶ ಕಮ್ಮೇನ, ಪಟಿಸನ್ಧಿ ತಿಹೇತುಕಾ ಹೋತಿ, ದುಹೇತುಕಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತೇವ, ಅಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನೇವ ಹೋತಿ, ಉಕ್ಕಟ್ಠತಿಹೇತುಕಕಮ್ಮೇನ ತಿಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಓಮಕತಿಹೇತುಕಕಮ್ಮೇನ ದುಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದುಹೇತುಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದುಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಅಹೇತುಕಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತೇವ, ತಿಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನೇವ ಹೋತಿ. ಉಕ್ಕಟ್ಠದುಹೇತುಕಕಮ್ಮೇನ ದುಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಓಮಕದುಹೇತುಕಕಮ್ಮೇನ ಅಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೩೮೪. ಅಸಙ್ಖಾರಕಮ್ಮಂ ¶ ಅಸಙ್ಖಾರವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ, ಸಸಙ್ಖಾರವಿಪಾಕಮ್ಪಿ ದೇತಿ, ಸಸಙ್ಖಾರಕಮ್ಮಂ ಸಸಙ್ಖಾರಫಲಂ, ತಥಾ ಅಸಙ್ಖಾರಫಲಂ ದೇತಿ.

೩೮೫. ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯೇತ್ಥ ಏತ್ಥ ಏತಾಸು ಚೇತನಾಸು ಏಕಾಯ ಕುಸಲಾಯ ಚೇತನಾಯ ಸೋಳಸವಿಧಾ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಜಿನೋ ಪಕಾಸಯೇ.

೩೮೬-೯೨. ವೇದನಾಪರಿವತ್ತನಂ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಹೋತೇವ, ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಜವನೇನ ನಿಯಾಮಿತಂ, ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತೇ ಕುಸಲೇ ಜವನೇ ಜವಿತೇ ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಕುಸಲೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇನ ಕುಸಲೇನಾದಿನಾ ಪಠಮೇನ ಕುಸಲೇನ ತುಲ್ಯೇನ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇನ. ತತಿಯಾವಿಸೇಸನಂ. ಯೇನ ಸತ್ತೇನ ಗಹಿತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಚೇ ಯದಿ, ಇಟ್ಠೇ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ಮನಾಪೇ ಅತಿಮಹನ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಪಾಕಟಭಾವಂ ಆಗತೇ ಸತಿ ಮನೋಧಾತುಯಾ ತಾಯ ಭವಙ್ಗಸ್ಮಿಂ ಆವಟ್ಟಿತೇ ಭವಙ್ಗಸೋತೇ ಛಿನ್ದಿತೇ ಸತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಕಾದೀಸು ವೀಥಿಚಿತ್ತೇಸು ಜಾತೇಸು ಪಠಮಂ ಕುಸಲಂ ಕಾಮಮಾನಸಂ ಜವನಂ ಹುತ್ವಾ ಜಾಯತೇ. ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುವಾರಾನಿ ಜವಿತ್ವಾನ ಪಠಮೇ ಮಹಾಕುಸಲೇ ಗತೇ ತದೇವ ತಂ ಏವ ಇಟ್ಠಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ತೇನೇವ ಪಠಮಮಹಾಕುಸಲೇನ ಸದಿಸಂ ತದಾರಮ್ಮಣವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ. ಸನ್ಧಿಯಾ ತುಲ್ಯತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ತುಲ್ಯಭಾವೇನ ಮೂಲಭವಙ್ಗನ್ತಿ ಮೂಲಭವಙ್ಗಂ ನಾಮ ಭಗವತಾ ಪವುಚ್ಚತೇ. ತಞ್ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಂ ಸನ್ತೀರಣಂ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಂ ಸನ್ತೀರಣಂ ದಸ್ಸನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ವೀಥಿಚಿತ್ತೇ ಗಣನೂಪಗಚಿತ್ತಾನಿ ಗಣನಂ ಉಪಗತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಏವ ಭವನ್ತಿ.

೩೯೩-೪. ಯದಾ ಹಿ ದುತಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ, ಕುಸಲಂ ಜವನಂ ಯದಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತಸ್ಸೇವ ಸೋಮನಸ್ಸತಿಹೇತುನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದುತಿಯಂ ¶ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಜವನಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತೇನ ಜವನೇನ ತುಲ್ಯವಿಪಾಕಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ. ತಸ್ಸ ಸನ್ಧಿಯಾ ಅಸಮಾನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ಧಿಯಾ ಅಸಮಾನತ್ತಾ ¶ ದ್ವೇ ನಾಮಾನಿ ಅಸ್ಸ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನೇನ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇನ ಲಬ್ಭರೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ‘‘ಆಗನ್ತುಕಭವಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ‘‘ತದಾರಮ್ಮಣಕ’’ನ್ತಿ ಚ ನಾಮಂ ಇತಿ ದ್ವೇ ನಾಮಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ.

೩೯೫-೬. ಯದಾ ತಸ್ಸೇವ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತತಿಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಜವನಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ತೇನ ಜವನೇನ ಸದಿಸಂ ತತಿಯಂ ಪಾಕಂ ತದಾರಮ್ಮಣಿಕಂ ಸಿಯಾ. ಇದಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ಆಗನ್ತುಕಭವಙ್ಗನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಭವಙ್ಗಂ ನಾಮ ಭಗವತಾ ವುಚ್ಚತೇ, ಪುರಿಮಾನಿ ಚ ಪಞ್ಚ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ತತಿಯವಿಪಾಕೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಛ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

೩೯೭-೮. ಯದಾ ಚತುತ್ಥಂ ಕುಸಲಂ ಜವನಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ತೇನ ಜವನೇನ ತುಲ್ಯಂ ಚತುತ್ಥವಿಪಾಕಂ ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವಂ ವಜೇ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಚತುತ್ಥವಿಪಾಕಂ ಆಗನ್ತುಕಭವಙ್ಗಂ ತದಾರಮ್ಮಣನಾಮಕಂ ಹೋತಿ, ಪುರಿಮಾನಿ ಛ ಪಾಕಾನಿ ಇಮಿನಾ ಸಹ ಚತುತ್ಥಪಾಕೇನ ಸತ್ತ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

೩೯೯-೪೦೩. ಯದಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಪನ ತಥಾ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ಚ, ತದಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಆವಜ್ಜನದಸ್ಸನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಚಿತ್ತೇಸು ಜಾತೇಸು ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ವೇದನಾ ಪರಿವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಸನ್ತೀರಣಂ ಮನೋ ಹೋತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇಸು ಏವ ಚತೂಸುಪಿ ಜವನೇಸು ಜವಿತೇಸು ತೇಹಿ ಜವನೇಹಿ ತುಲ್ಯಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾಯರೇ. ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಏಕನ್ತೇನ ವೇದನಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಯ ಪುರಿಮೇಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಅಸಮಾನತ್ತಾ ಚತ್ತಾರಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ನಾಮತೋ ಪಿಟ್ಠಿಭವಙ್ಗಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಪಿಟ್ಠಿಭವಙ್ಗಾನಿ ಸೋಮನಸ್ಸವಿಪಾಕಾನಂ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಭವಙ್ಗಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಾನಿ ¶ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಿ ಪಞ್ಚ ವಿಪಾಕಾನಿ ಪುರಿಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ವಿಪಾಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವಾದಸ ವಿಪಾಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ.

೪೦೪-೬. ಯಥಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ದ್ವಾದಸ ವಿಪಾಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಏವಂ ಸೋತಾದೀಸು ದ್ವಾರೇಸುಪಿ ದ್ವಾದಸ ಪಾಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಧೀರೋ ನಿದ್ದಿಸೇ, ಇಮೇ ಮಯಾ ವುತ್ತಾ ವಿಪಾಕಾ ಸಮಸಟ್ಠಿ ಭವನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಕಮ್ಮೇ ಆಯೂಹಿತೇ ಪವತ್ತಿತೇ ಸಮಸಟ್ಠಿ ವಿಪಾಕಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಸಂಸಯೋ ನತ್ಥಿ. ಗಹಿತಾಗ್ಗಹಣೇನೇತ್ಥ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ಗಹಿತಾನಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ದ್ವಾದಸ ಪಾಕಾ, ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಕಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚಾತಿ ಸೋಳಸ ಪಾಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

೪೦೭-೧೧. ಏಕೇನ ¶ ತಿಹೇತುಕಕುಸಲೇನ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಆಯೂಹಿತೇ ಯಥಾ, ಏವಮೇವ ಸಸಙ್ಖಾರತಿಹೇತುಕಕುಸಲೇನಾಪಿ ಅಸಙ್ಖಾರಸಸಙ್ಖಾರಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇಹಿಪಿ ಕುಸಲೇಹಿ ಕಮ್ಮೇ ಆಯೂಹಿತೇ ಪವತ್ತಿತೇ ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಕುಸಲಾನಂ ವಿಪಾಕೇಹಿ ತೀಹಿಪಿ ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಏಸೇವ ನಯೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ. ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತದ್ವಯೇ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಗೋಚರಸ್ಸ ವಸೇನ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪಠಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾಥ ಪಚ್ಛಾ ತು, ಇಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಗೋಚರೇ ಇಧ ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಪಚ್ಛಾಕಾಲೇ ಪನ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಇಟ್ಠಗೋಚರೇ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ದ್ವಾದಸ ದ್ವಾದಸ ಪಾಕಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ. ಗಹಿತಾಗ್ಗಹಣೇನೇತ್ಥ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ಗಹಿತಾನಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ಸೋಳಸ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಕಾಲೇ ಮಯಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬಂ ವಚನಂ ಅಸೇಸತೋ ಅಸೇಸಭಾವೇನ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯಂ.

೪೧೨-೪. ತಿಹೇತುಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ, ಪಟಿಸನ್ಧಿ ತಿಹೇತುಕಾ ಭವತಿ, ಇತಿ ಅಯಂ ವಾರೋ ಏತ್ತಾವತಾ ಏತ್ತಕೇನ ವಚನೇನ ಮಯಾ ¶ ವುತ್ತೋ. ಏಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಏಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇತಿ, ತತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಅಪರಂ ಅಞ್ಞಂ ದುತಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ನ ಜನೇತಿ, ಪವತ್ತಿಯಂ ಅನೇಕಾನಿ ವಿಪಾಕಾನಿ ಸಞ್ಜನೇತಿ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ‘‘ಏಕಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ. ಏಕಸ್ಮಾ ಬೀಜಾ ಏಕತೋ ಬೀಜತೋ ಏಕಂ ಅಙ್ಕುರಂ ಜಾಯತಿ, ಅಸ್ಸ ಬೀಜಸ್ಸ ಬಹೂನಿ ಫಲಾನಿ ಹೇತುಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಸಲಿಲಾದಿಹೇತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

೪೧೫-೨೧. ದುಹೇತುಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ, ಪಟಿಸನ್ಧಿ ದುಹೇತುಕಾ ಹೋತಿ, ಇತಿ ವಚನಂ ಅಯಂ ವಾರೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಗತೋ. ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ದುಹೇತುಕೇನ ಪುಞ್ಞೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತೇನ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಕಮ್ಮೇ ಆಯೂಹಿತೇ ಪನ ದುಹೇತುಕೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಕುಸಲೇನ ತುಲ್ಯೇನ ಪಾಕೇನ ಯೇನ ಸತ್ತೇನ ಗಹಿತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಚೇ, ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗತೇ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತೇ ಞಾಣಹೀನೇ ಕುಸಲಮಾನಸೇ ತಸ್ಮಿಂ ದುಹೇತುಕೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಜವಿತ್ವಾನ ಗತೇ ತಂ ಏವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ತಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ತಂಸರಿಕ್ಖಕಂ ತೇನ ಜವನೇನ ಸದಿಸಂ ಏಕನ್ತಂ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಮಾನಸಂ ಜಾಯತಿ. ತನ್ತಿ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಮೂಲಭವಙ್ಗನ್ತಿ ಮೂಲಭವಙ್ಗಂ ನಾಮ ತದಾರಮ್ಮಣಮಿಚ್ಚಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಉಭಯಮ್ಪಿ ನಾಮಂ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏವ ನಾಮಂ. ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಭಗವತಾ ಪರಿದೀಪಿತಂ. ದುಹೇತುಕೇ ಸಸಙ್ಖಾರೇ ಕುಸಲೇ ಜವನೇ ಜವಿತೇಪಿ ಚ ತಂಸಮಂ ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸದಿಸಂ ಆಗನ್ತುಕಸಙ್ಖಾತಂ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಂ ಹೋತಿ.

೪೨೨-೯. ತಥೇವ ಚ ತಥಾ ಏವ ಚ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಗೋಚರೇ ದುಹೇತೂನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಾನಂ ಜವನಾನಂ ¶ ಅನನ್ತರಂ ತಾದಿಸಾನಿ ತೇಹಿ ಜವನೇಹಿ ಸದಿಸಾನಿ ದ್ವೇ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಾನಿ ಜಾಯನ್ತೇ, ತೇಸಂ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಾನಂ ‘‘ಪಿಟ್ಠಿಭವಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ, ‘‘ಆಗನ್ತುಕಭವಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ಚ ನಾಮಂ ಹೋತಿ. ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಞ್ಚೇವ ದಸ್ಸನಂ ¶ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಭವಙ್ಗಾನಿ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠ ವಿಪಾಕಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಞ್ಚಸು ದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಚ ಅಟ್ಠ ಅಟ್ಠ ವಿಪಾಕೇ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಂ ಚತ್ತಾಲೀಸ ವಿಪಾಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಗಹಿತಾಗ್ಗಹಣೇನೇತ್ಥ, ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಪನಟ್ಠ ಚ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ಗಹಿತಾನಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠ ಚ ವಿಪಾಕಾ ಸೋತಘಾನಾದಿನಾ ವಿಪಾಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವಾದಸ ಏವ ವಿಪಾಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯೇವಂ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಕಮ್ಮೇ ಆಯೂಹಿತೇ ಪವತ್ತಿತೇ ಪನ ಸತಿ ದ್ವಾದಸೇವ ವಿಪಾಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ವಿಜಿತಕುಸಲಯುದ್ಧಸಙ್ಗಾಮೇನ ಪಕಾಸಿತಂ ದೇಸಿತಂ. ದುಹೇತುಕತ್ತಯೇನಾಪಿ, ಸೇಸೇನ ಸದಿಸೇನ ತು ಮಯಾ ವುತ್ತತೋ ದುಹೇತುತೋ ಸೇಸೇನ ದುಹೇತುಕತ್ತಯೇನಾಪಿ ಸದಿಸೇನ ಪಾಕೇನ ಆದಿನ್ನಸನ್ಧಿನೋ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ನಯೋ ಮತೋ ಕಥಿತೋ ನಿರಙ್ಗಣೇನ. ದುಹೇತುಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದುಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಅಯಂ ವಾರೋ ಚ ಏತ್ತಾವತಾ ಏತ್ತಕೇನ ವಚನೇನ ಮಯಾ ವುತ್ತೋ.

೪೩೦-೮. ದುಹೇತುಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಅಯಂ ವಾರೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಗತೋ. ತೇಸು ಚತೂಸುಪಿ ದುಹೇತುಕೇಸು ಕುಸಲೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನೇವ ಹೇತುಕೇನ ಕಮ್ಮೇ ಆಯೂಹಿತೇ ಪವತ್ತಿತೇ ಸತಿ ತಸ್ಸೇವ ದುಹೇತುಕಸ್ಸ ಕುಸಲಜವನಸ್ಸ ಪಾಕಭೂತಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾಹೇತುಕಾಯ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಆದಿನ್ನಪಟಿಸನ್ಧಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಸಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಕಮ್ಮಸದಿಸಾ ನಾಮ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ. ಕಮ್ಮಂ ದುಹೇತುಕಂ ಹೋತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಅಹೇತುಕಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ದೇಹಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ವುಡ್ಢಿಮುಪೇತಸ್ಸ ವುಡ್ಢಿಂ ಉಪಗತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಪನ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಗೋಚರೇ ಆಪಾಥಮಾಗತೇ ಸತಿ ದುಹೇತುಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ¶ ಜವನಸ್ಸ ಅವಸಾನಮ್ಹಿ ಇದಂ ಅಹೇತುಕಂ ಮನೋ ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಜಾಯತಿ. ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಸಂಸಯೋ ಸನ್ದೇಹೋ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಂ ಮೂಲಭವಙ್ಗಞ್ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಚ ಹೋತಿ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಕಾದೀಸುಪಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತೇಸು ಜಾತೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂಯೇವ ಸನ್ತೀರಣಮ್ಪಿ ಚ ಹೋತಿ. ತೇಸು ಏಕಂ ಠಪೇತ್ವಾನ, ಗಹಿತಾಗ್ಗಹಣೇನಿಧ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ಏಕಂ ಸನ್ತೀರಣಕಿಚ್ಚಂ ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾನಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ಇಧ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಗಣನೂಪಗಚಿತ್ತಾನಿ ತೀಣಿಯೇವ ಭವನ್ತಿ.

೪೩೯-೪೧. ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಕ್ಖು-ದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಮಾಗತೇ ತದಾ ಸನ್ತೀರಣಞ್ಚೇವ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಂಯೇವ ¶ ಹೋತಿ, ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಞ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಂಯೇವ ಹೋತಿ, ತೇಸು ಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ಏಕೇಕಂ ಸನ್ತೀರಣಕಿಚ್ಚಂ, ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಾನಿ ಚ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಏವ ವಿಪಾಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಞ್ಚಸು ದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ವಿಪಾಕಾನಿ ವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

೪೪೨-೮. ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ತು ಚತ್ತಾರಿ, ಗಹಿತಾಗ್ಗಹಣೇನಿಧ ಗಹಿತಾನಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಪಾಕಾನಿ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಸೋತಘಾನಾದಿನಾ ವಿಪಾಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಹೇತುಕಂ ಅಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಏವ. ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ದುಹೇತುಕಂ, ತಿಹೇತುಕಂ ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಭವೇ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ದುಹೇತುಪಟಿಸನ್ಧಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ತಿಹೇತುಕಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಭವೇ. ಜಾತಾ ಸುಗತಿಯಂ ಯೇನ, ಪಾಕೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ತು ಸುಗತಿಯಂ ಯೇನ ಪಾಕೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಜಾತಾ, ತೇನ ವಿಪಾಕೇನ ತುಲ್ಯಮ್ಪಿ, ಹೀನಂ ವಾ ತೇಸಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾಯ, ವುತ್ತಞ್ಚಾಹೇತುಕಟ್ಠಕಂ ಸುಗತಿಯಂ ಅಹೇತುಕಟ್ಠಕಞ್ಚ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಾರಣಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ. ಚತೂಸುಪಿ ಅಪಾಯೇಸು ಪನ ಅಪೇತೋ ಅಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಏತೇಹೀತಿ ಅಪಾಯೋ, ತೇಸು. ಪವತ್ತೇ ಅಹೇತುಕಂ ಅಟ್ಠಕಂ ಆಪಾಯಿಕೇಹಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಥೇರೋ ನೇರಯಿಕಾನಂ ತು, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ವಸ್ಸತಿ ಥಿರೋ ಥಿರಕಾರಧಮ್ಮೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಥೇರೋ, ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕಭೂತೋ ಇದ್ಧಿಮಾ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೋ ನೇರಯಿಕಾನಂ ನಿರಯೇ ಜಾತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ವಸ್ಸತಿ, ‘‘ಉಚ್ಛಙ್ಗೇ ಮಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ದೇವಂ ವಸ್ಸಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗನ್ಧಂ ವಾಯುಞ್ಚ ಮಾಪೇತಿ ಯದಾ, ತದಾ ಪನ ತೇಸಂ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ತೇಹಿ ನೇರಯಿಕಸತ್ತೇಹಿ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ, ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸುತ್ವಾ, ಗನ್ಧಞ್ಚ ಘಾಯಿತ್ವಾ ಜಲಂ ಉದಕಞ್ಚ ಪಿವತಂ ಪಿವನ್ತಾನಂ ಮುದುಂ ವಾಯುಞ್ಚ ತೇಹಿ ಫುಸತಂ ಫುಸನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ನೇರಯಿಕಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಕಾದೀನಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಪುಞ್ಞಜಾನಿ ಏವ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಿ ಏವ ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಂ ಪುಞ್ಞಜಂ ಏವ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಏವ ಪುಞ್ಞಜಾ ಏವ ಏಕಾ ಮನೋಧಾತು ಇತಿ ಅಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ.

೪೪೯-೫೦. ಅಯಂ ತಾವ ಕಥಾ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಕಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಜಾನೇವಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಅಯಂ ಕಥಾ ಇಟ್ಠಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಗೋಚರೇ ಕಾಮಾವಚರೇ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಜವನಾನಂ ವಸೇನ ಮಯಾ ವುತ್ತಾ. ತದಾರಮ್ಮಣಚೇತಸೋ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಸ್ಸ ಯಂ ನಿಯಮತ್ತಂ ‘‘ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಂ ಜವನೇನ ನಿಯಾಮಿತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನೇನ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನಿಯಮತ್ತಂ ಕುಸಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತೇ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೇ ಜವಿತೇ ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತೇ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೇ ಜವಿತೇ ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಮೇವ ¶ ಹೋತಿ, ನೇತಂ ಅಕುಸಲೇ ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತೇ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಜವನೇ ಪನ ಜವಿತೇ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಮ್ಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇತಿಪಿ ವಚನಂ ಆಚರಿಯೇನ ದೀಪಿತಂ.

೪೫೧-೭. ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತೇಸು ಚತೂಸುಪಿ ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ¶ ಜವಿತೇಸು ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಾ ಅಹೇತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ತದನನ್ತರಂ ತೇಸಂ ಅಕುಸಲಜವನಾನಂ ಅನನ್ತರಂ ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಜಾಯತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತೇಸು ಛಸು ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಗೋಚರೇ ಜವಿತೇಸು ಪುಞ್ಞಜಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ ಅಹೇತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಏವ ತದನನ್ತರಂ ವಾ ತೇಸಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಅಕುಸಲಜವನಾನಂ ಅನನ್ತರಂ ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಜಾಯತಿ. ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಯೋಗಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧರೂಪಾದಿಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಯೋಗಸ್ಮಿಂ ಕಙ್ಖತೋ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ನೋ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತಸ್ಸ ವಾ ಸತ್ತಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಂ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಂ ಅಹೇತುಕಂ ವಿಪಾಕಂ ಹೋತಿ ಪಿಟ್ಠಿಭವಙ್ಗಂ. ಸೋಮನಸ್ಸಯುತೇ ಚಿತ್ತೇ, ಜವನೇ ಜವಿತೇ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಾ ಏವ ಪಞ್ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಗವೇಸಿತಬ್ಬಾ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇ ಚಿತ್ತೇ ಜವನೇ ಪನ ಜವಿತೇ ಸತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ ಛ ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಗವೇಸಿತಬ್ಬಾ.

೪೫೮-೬೩. ತಿಹೇತುಸೋಮನಸ್ಸೇನ, ಆದಿನ್ನಪಟಿಸನ್ಧಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಝಾನತೋ ಪರಿಹೀನಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ತಂ ಝಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಕಿಂ ಮಾನಸಂ ಜಾಯತೇ, ತ್ವಂ ದೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಜವನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಮಾನಸಂ ಬ್ರೂಹಿ ಕಥೇಹಿ. ಪಟ್ಠಾನೇ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ಹಿ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸಾನನ್ತರಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ಪಟ್ಠಾನಪ್ಪಕರಣೇ ಭಗವತಾ ನಿವಾರಿತಾ, ಅಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಅನನ್ತರಂ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಪಟ್ಠಾನಪ್ಪಕರಣೇ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ಭಗವತಾ ನಿವಾರಿತಾ. ಮಹಗ್ಗತಂ ಪನಾರಬ್ಭ ಮಹಗ್ಗತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜವನೇ ಜವಿತೇಪಿ ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಂ ತತ್ಥೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟ್ಠಾನೇ ಏವ ಪಟಿಸಿದ್ಧಂ ಭಗವತಾ ನಿವಾರಿತಂ. ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಭವಙ್ಗಪಾತೋ ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣಮೇವ ವಾ ನ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ನು ಕಾತಬ್ಬಂ ತೇಸಂ ಭವಙ್ಗತದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ತಂ ¶ ಕಾರಣಂ ಕಿಂ ನು ಪುಚ್ಛಾಮ, ತಂ ತದತ್ಥಂ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಾವೇನ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕ ತಂ ಕಾರಣಂ ವದ ವದಾಹಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾಹೇತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಾ ತದಾರಮ್ಮಣಿಕಾ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ.

೪೬೪-೭. ಇಮಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಂ ಕಿಂ ನತ್ಥಿ? ತಂ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಂ ಕಥಂ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಜಾಯತೇ? ಭವಙ್ಗಆವಜ್ಜನಾನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಕಿಂ ಆವಜ್ಜನಮತ್ತಂ? ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಚ ಫಲಸ್ಸಾಪಿ ಕಿಂ ಆವಜ್ಜನಂ ನತ್ಥಿ? ನಿರೋಧಾ ಚ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಫಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾತಿ ¶ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಆವಜ್ಜನಂ ನತ್ಥಿ. ವಿನಾ ಆವಜ್ಜನೇನಾಪಿ, ಹೋತು ಜಾಯತು ಮಾನಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜನೇನ ವಿನಾ ಆವಜ್ಜನಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಹೋತು ಜಾಯತು, ಕಿಮಸ್ಸಾರಮ್ಮಣಂ ಅಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಸ್ಸ ಕಿಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಪಣ್ಡಿತ, ತ್ವಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯದಿ ಜಾನಾಸಿ, ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಬ್ರೂಹಿ ಮಯ್ಹಂ ಕಥೇಹಿ. ವಿನಾ ಆರಮ್ಮಣೇನೇತಂ ಏತಂ ಮಾನಸಂ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ನ ಜಾಯತಿ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ‘‘ವಿನಾ ಆರಮ್ಮಣೇನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ, ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಂ ಯದಾ ದೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಂ ಜವನಂ ಮಹಗ್ಗತಾರಮ್ಮಣಂ ಜವತಿ, ತದಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಜವನಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಪರಿತ್ತೇಸು ಕಾಮಾವಚರಾರಮ್ಮಣೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಆರಬ್ಭ ಪಟಿಚ್ಚ ಜಾಯತಿ.

೪೬೮-೭೩. ಉತುಬೀಜನಿಯಾಮೋ ಚ ಉತುನಿಯಾಮೋ ಬೀಜನಿಯಾಮೋ ಚ ಕಮ್ಮಧಮ್ಮನಿಯಾಮತಾ ಚ ಕಮ್ಮನಿಯಾಮತಾ ಚ ಸೀಲಾದಿಪಾರಮೀಧಮ್ಮನಿಯಾಮತಾ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಯಾಮೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚ ನಿಯಾಮತಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ತತ್ಥ ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ನಿಯಾಮೇಸು ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪನ ರುಕ್ಖಾನಂ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಫಲಪುಪ್ಫಾದಿಧಾರಣಂ ಉತು, ಅಯಂ ಉತುನಿಯಾಮತಾ. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ತು ಬೀಜಾನಂ, ತಂತಂತುಲ್ಯಫಲುಬ್ಭವೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಬೀಜಾನಂ ಪನ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಬೀಜೇಹಿ ತುಲ್ಯಾನಮ್ಪಿ ಸಸ್ಸಾನಂ ಫಲಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಅಯಂ ಬೀಜನಿಯಾಮತಾ ¶ . ಮತ್ಥಕೇ ನಾಳಿಕೇರಸ್ಸ ನಾಳಿಕೇರಫಲಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಛಿದ್ದತ್ತಂ ಛಿದ್ದಭಾವೋ, ಅಯಂ ಬೀಜಜೋ ಬೀಜತೋ ಜಾತೋ ನಿಯಾಮೋ. ತಿಹೇತುಕಕಮ್ಮಂ ತಿಹೇತುಕಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ದುಹೇತುಕಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಅಹೇತುಕಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಯತೋ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ದೇತಿ, ಅಯಂ ಕಮ್ಮನಿಯಾಮತಾ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾತಿಯಂ ಜಿನಙ್ಕುರಸ್ಸ ಜಾತಿಕ್ಖಣೇ ಮೇದನೀಕಮ್ಪನಾದಿಕಂ ಅನೇಕವಿಸೇಸತ್ತಂ, ಅಯಂ ಸೀಲಾದಿಪಾರಮೀಧಮ್ಮನಿಯಾಮತಾ. ತೇನ ಗೋಚರೇನ ಪಸಾದಸ್ಮಿಂ ಘಟ್ಟಿತೇ ಸತಿ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತವೀಥಿಯಂ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಅಯಂ ಚಿತ್ತನಿಯಾಮತಾ.

೪೭೪. ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಧೀರೋ ಧೀರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಪಾಪೋ ಮೋಹನ್ಧಕಾರಾಪಗಮಂ ಅನ್ಧಕಾರಮನಿಸ್ಸಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾನಿಸ್ಸರಣಂ ಯದಿಚ್ಛೇ ಸಚೇ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಸೋ ಧೀರೋ ಇಮಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಪ್ಪಕರಣಂ ಅನ್ಧಜ್ಜನಾನಂ ಅನ್ಧಸದಿಸಬಾಲಜನಾನಂ ಹದಯನ್ಧಕಾರಂ ವಿದ್ಧಂಸನಂ ಅನ್ಧಕಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಹದಯಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸನಕರಂ ಜಲನ್ತಂ ದೀಪಂ ಜಲಮಾನಂ ದೀಪಂ. ಪಯತ್ತೋತಿ ಪಕಾರೇನ ಯತತಿ ವೀರಿಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಯತ್ತೋ, ಸತತಂ ಸಬ್ಬದಾ ಸಿಕ್ಖೇಥ ಸಜ್ಝಾಯನಧಾರಣಚಿನ್ತನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸತ್ತಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೮. ಅಟ್ಠಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಪಕಿಣ್ಣಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೪೭೫.

ಇದಾನಿ ¶ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ, ಏತೇಸಂ ಮಾನಸಂ ಮಯಾ;

ಪಾಟವತ್ಥಾಯ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಕಥೀಯತಿ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ.

ಇದಾನಿ ಪನ ಕಾಲೇ ಏತೇಸಂ ತಿಹೇತುಕದ್ವಿಹೇತುಕಅಹೇತುಕಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ಮಾನಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾಟವತ್ಥಾಯ ¶ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಛೇಕಭಾವತ್ಥಾಯ ಮಯಾ ಕಥೀಯತೇ ಉಚ್ಚತೇ.

೪೭೬-೮೫. ಪನ್ಥಮಕ್ಕಟಕೋ ಉಣ್ಣನಾಭಿ ಪನ್ಥಮಕ್ಕಟಕೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚಸು ದಿಸಾಸು ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಜಾಲಮಜ್ಝೇ ನಿಪಜ್ಜತಿ. ಪಠಮಾಯ ದಿಸಾಯೇತ್ಥ ಏತ್ಥ ಏತಾಸು ದಿಸಾಸು ಪಠಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಪಸಾರಿತೇ ಸುತ್ತೇ ಪಾಣಕೇನ ಪಟಙ್ಗೇನ ವಾ ಮಕ್ಖಿಕಾಯ ವಾ ಘಟ್ಟಿತೇ ಸತಿ ಸಾ ಉಣ್ಣನಾಭಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಲಿತ್ವಾ ಫನ್ದನಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪನ್ನಟ್ಠಾನತೋ ಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಸುತ್ತಂ ಅನುಸಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಾಣಕಸ್ಸ ಯೂಸಂ ಯೂಸಸಙ್ಖಾತಂ ಸೋಣಿತಂ ಪಿವತಿ. ಪುನಾಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಜಾಲಮಜ್ಝೇಯೇವ ಯಥಾಸುಖಂ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಯಥಾ ಪಠಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಚಲನಾದಿಕಂ ಕಿರಿಯಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ದುತಿಯಾದೀಸು ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಚಲನಾದಿಕಂ ಕಿರಿಯಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಸು ದಿಸಾಸು ಸುತ್ತಂ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಮಜ್ಝೇ ಮಕ್ಕಟಕೋ ವಿಯ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಪನ ಪಣ್ಡಿತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಾಣಕಾದೀಹಿ ಖುದ್ದಕತಿರಚ್ಛಾನೇಹಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಾ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪನ ಪಸಾದಾನಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಜಾಲಮಜ್ಝೇ ನಿಪನ್ನಾಯ ಉಣ್ಣನಾಭಿಯಾ ತಂ ಚಲನಂ ವಿಯ ಪಸಾದೇ ಘಟ್ಟೇತೀತಿ ಪಸಾದಘಟ್ಟನಂ, ಕಿಂ ತಂ? ಆರಮ್ಮಣಂ. ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸಂ ವೀಥಿಯಂ ಪಸಾದಘಟ್ಟನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮನೋಧಾತುಕಿರಿಯಾಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟೇತೀತಿ ಭವಙ್ಗಾವಟ್ಟನಂ ಮತಂ ಭಗವತಾ. ತಸ್ಸ ಪನ್ಥಮಕ್ಕಟಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಾನುಸಾರಂವ ಸುತ್ತಂ ಅನುಗಮನಂ ವಿಯ ವೀಥಿಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತನಂ ಪಣ್ಡಿತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೀಸೇ ಪನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಸ್ಸ ಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ಯೂಸಪಾನಂ ವಿಯ ಜವನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತನಂ ಪಣ್ಡಿತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸುತ್ತಜಾಲಮಜ್ಝೇ ನಿಪಜ್ಜನಂ ಯಥಾ ವತ್ಥುಂಯೇವ ಹದಯವತ್ಥುಂ ಏವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿವತ್ತನಂ ಪಣ್ಡಿತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೪೮೬-೯೩. ಇದಂ ¶ ತು ಪನ ಓಪಮ್ಮಂ, ಅತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ಕಿಂ ತು ಹಿ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಂ ಕಂ ಅತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ? ಪಠಮಂ ಪಸಾದೇ ಆರಮ್ಮಣೇನ ¶ ಘಟ್ಟಿತೇ ಸತಿ ಪಸಾದವತ್ಥುತೋ ಪಸಾದೋ ವತ್ಥು ನಿಸ್ಸಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಸಾದವತ್ಥು, ಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ಪಸಾದವತ್ಥುತೋ, ಪಠಮಂ ಏವ ವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಭವಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಮನೋ ಜಾಯತಿ, ಇತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ತೇನ ಓಪಮ್ಮೇನ ದೀಪಿತೋ. ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಂ ದ್ವೀಸು ದ್ವೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸಬ್ಬಸೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಪನ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಮತ್ಥೋಪಿ ತೇನ ಓಪಮ್ಮೇನ ದೀಪಿತೋ ‘‘ದ್ವೀಸು ದ್ವೀಸು ದ್ವಾರೇಸೂ’’ತಿ, ಏಕಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಚಾತಿ ದ್ವೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ಞೇಯ್ಯೋ. ರೂಪಂ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಮ್ಹಿ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ತಙ್ಖಣೇ ಪನ ತಸ್ಸ ಖಣೇ ಪನ ತಥಾ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಭವಙ್ಗಚಲನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಸಂಸಯೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಸಂಸಯೋ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಖಗೋ ಯಥಾ ಸಕುಣೋ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ ವಚನಂ. ರುಕ್ಖಗ್ಗೇ ರುಕ್ಖಕೋಟಿಯಂ ನಿಲೀಯನ್ತೋವ ಸಾಖಿನೋ ಸಾಖಂ ಘಟ್ಟೇತಿ, ತಸ್ಸ ಛಾಯಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪಥವಿಯಂ ಫರತಿ ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ. ಇಧಾತಿ ನಿಪಾತೋ. ಸಾಖಾಯ ಸಕುಣೇನ ಘಟ್ಟನಂ ಭೂಮಿಯಂ ಛಾಯಾಫರಣಾಪಿ ಚ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಏಕಕ್ಖಣಸ್ಮಿಂಯೇವ ಜಾಯರೇ ಜಾಯನ್ತಿ. ಏವಮೇವ ಪನ ರೂಪಸ್ಸ, ಪಸಾದಸ್ಸ ಚ ಘಟ್ಟನಂ, ತಥೇವ ಅತ್ಥತೋ ಅತ್ಥವಸೇನ ಭವಙ್ಗಚಲನಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚಯತ್ತೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಮನಂ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಏಕಕ್ಖಣೇಯೇವ ಹೋತಿ.

೪೯೪-೭. ತತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಸೋತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆವಜ್ಜನೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ, ದಸ್ಸನೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ, ಸನ್ತೀರಣೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ, ತಥಾ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನೇ ಚ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ ಕುಸಲಂ ಜವನಚಿತ್ತಂ ಜವತಿ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಜವತಿ. ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಸದ್ದಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ ಘಟ್ಟನೇ ಏಸೇವ ನಯೋ ಅವಿಸೇಸೇನ ವಿಞ್ಞುನಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ. ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನೇ ದೋವಾರಿಕೋಪಮಾದೀನಿ ವಚನಾನಿ ¶ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಕರಣತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ವೀಥಿಯಾಧಿಕಾರೇ ವಿಞ್ಞುನಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ.

೪೯೮-೯. ಅಸಮ್ಭೇದೇನ ಚಕ್ಖುಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸಾಪಿ ಚಕ್ಖು ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ಹೋತಿ. ಜೀವಿತಾ ನಿರುದ್ಧಮ್ಪಿ ಪಿತ್ತೇನ ವಾ ಸೇಮ್ಹೇನ ವಾ ರುಹಿರೇನ ವಾ ಪಲಿಬುದ್ಧಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ನಾಮ, ಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನ ರೂಪಾಪಾಥಗಮನೇನ ಆಲೋಕಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನಾಪಿ. ತೇನ ತಿವಿಧೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಮನಕ್ಕಾರಹೇತುನಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹ ಪವತ್ತನೇನ. ಏತೇಹಿ ಪನ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಂ ಏಕತೋ ಇನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ¶ ಸಮೇತಾ, ಸಮೇತೇಹಿ ಸಹಗತೇಹಿ ಸಮಾಗಮಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಆಗತೇಹಿ, ತಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುಪಸಾದನಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಚೇತಸಿಕೇಹಿ ಸಹ ಜಾಯತೇ.

೫೦೦-೧. ಅಸಮ್ಭೇದೇನ ಸೋತಸ್ಸ ಸೋತಪಸಾದಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನ ಸದ್ದಾಪಾಥಗಮೇನ ಚ ಸದ್ದಸ್ಸ ಆಪಾಥಗಮನೇನ ಚ. ಆಕಾಸನಿಸ್ಸಯೇನಾಪಿ ಪಿಹಿತಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಸ್ಸ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನ ತಿವಿಧೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ. ಸಮನಕ್ಕಾರಹೇತುನಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೇನ. ಏತೇಹಿ ಪನ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮೇತೇಹಿ ಸಹಗತೇಹಿ ಸಮಾಗಮಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಆಗತೇಹಿ ತಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸಹ ಜಾಯತಿ.

೫೦೨-೩. ಅಸಮ್ಭೇದೇನ ಘಾನಸ್ಸ ಘಾನಪಸಾದಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನ ಗನ್ಧಾಪಾಥಗಮೇನ ಚ ಗನ್ಧಸ್ಸ ಆಪಾಥಗಮನೇನ ಚ. ವಾಯೋಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನಾಪೀತಿ ಘಾನಬಿಲಮ್ಹಿ ಪವಿಸನ್ತೇನ ವಾಯುನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ತಿವಿಧೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ. ಸಮನಕ್ಕಾರಹೇತುನಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೇನ. ಏತೇಹಿ ಪನ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮೇತೇಹಿ ಸಹಗತೇಹಿ ಸಮಾಗಮಂ ಏಕೀಭಾವಂ ¶ ಆಗತೇಹಿ ತಂ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸಹ ಜಾಯತಿ.

೫೦೪-೫. ಅಸಮ್ಭೇದೇನ ಜಿವ್ಹಾಯ ಜಿವ್ಹಾಯ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನ ರಸಾಪಾಥಗಮೇನ ಚ ರಸಸ್ಸ ಆಪಾಥಗಮನೇನ ಚ. ಆಪೋಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನಾಪೀತಿ ಜಿವ್ಹಾತೇಮನಂ ಆಪಂ ಲದ್ಧಾ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನ ವಿನಾ ಸುಕ್ಖಖಾದನೀಯೇ ಜಿವ್ಹಾಯ ಸಾಯಿತೇಪಿ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ತಿವಿಧೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ. ಸಮನಕ್ಕಾರಹೇತುನಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೇನ. ಏತೇಹಿ ಪನ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮೇತೇಹಿ ಸಹಗತೇಹಿ ಸಮಾಗಮಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಆಗತೇಹಿ ತಂ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸಹ ಜಾಯತಿ.

೫೦೬-೭. ಕಾಯಪಸಾದಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭೇದೇನ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸ್ಸ ಆಪಾಥಗಮನೇನ ಚ. ಪಥವೀನಿಸ್ಸಯೇನಾಪೀತಿ ತೇನ ವಿನಾ ಕಾಯದ್ವಾರಮ್ಪೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಮಹಾಭೂತಾರಮ್ಮಣಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಕಾಯಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪಸಾದಪಚ್ಚಯೇಸು ಮಹಾಭೂತೇಸು ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ. ತೇನ ತಿವಿಧೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ. ಸಮನಕ್ಕಾರಹೇತುನಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೇನ. ಏತೇಹಿ ಪನ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮೇತೇಹಿ ಸಹಗತೇಹಿ ಸಮಾಗಮಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಆಗತೇಹಿ ತಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸಹ ಜಾಯತಿ.

೫೦೮-೯. ಅಸಮ್ಭೇದಾ ¶ ಮನಸ್ಸಾಪೀತಿ ಮನನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ. ತಂ ನಿರುದ್ಧಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಂ ಮನ್ದತಮಗತಮೇವ ವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ನಾಮ. ಮನಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭೇದೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆಪಾಥಗಮನೇನ ಚ ವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಹದಯವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ. ತೇನ ತಿವಿಧೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ. ಸಮನಕ್ಕಾರಹೇತುನಾ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೇನ. ಏತೇಹಿ ಪನ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮೇತೇಹಿ ಸಹಗತೇಹಿ ಸಮಾಗಮಂ ¶ ಏಕೀಭಾವಂ ಆಗತೇಹಿ ತಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ಜವನಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸಹ ಜಾಯತೇ.

೫೧೦-೧೧. ಮನೋ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ವಿಭಾವಿನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆವಜ್ಜನಕ್ರಿಯಾಚಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಚಿತ್ತದ್ವಯಂ ಸಮನಕ್ಕಾರೋ ನಾಮ ವಿಭಾವಿನಾ ಸಞ್ಞಿತಂ. ವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಇತಿ ಅಯಂ ಪಾಠೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸು ಭವೇಸು ನ ಗಚ್ಛತಿ. ಪಞ್ಚಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ವೋಕಾರೋ ವೋಕಿಣ್ಣೋತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೋ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಪಾಠೋ ಪನ ಕಥಿತೋ ಮಯಾ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೋ ನಾಮ ಕಾಮರೂಪಭವೋ, ಅರೂಪಭವೋ ಚತುವೋಕಾರಭವೋ ನಾಮ, ಅಸಞ್ಞೀಭವೋ ಏಕವೋಕಾರಭವೋ ನಾಮ. ಅಯಂ ಪಾಠೋ ಚತುವೋಕಾರಅರೂಪಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ನ ಕಥಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವತ್ಥುಸ್ಸ ರೂಪತ್ತಾ ಅರೂಪಭವೇ ಕಥಂ ವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೫೧೨-೪. ಪಟಿಸನ್ಧಾದಿಚಿತ್ತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನೇಕೂನವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ, ಕಾಮಾವಚರೇಸು ದಸ, ರೂಪೇಸು ಪಞ್ಚ, ಅರೂಪೀಸು ಚತ್ತಾರಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ. ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ. ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ರೂಪಾನಿ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತಞ್ಚ. ತಥಾ ಗತಿನಿಮಿತ್ತಕಂ ನಾಮ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಾದಯೋ, ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಲೋಹಕುಮ್ಭಾದಯೋ ಚ. ಇತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ತೇಸಂ ಪಟಿಸನ್ಧಾದಿಚಿತ್ತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಿವಿಧಂ ಭಗವತಾ ಉದೀರಿತಂ. ಕಾಮಾವಚರಸನ್ಧೀನಂ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಕಾಮಾವಚರಾರಮ್ಮಣಂ ಭಗವತಾ ಮತಂ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಾದಿಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಂ, ಗತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಅತೀತಂ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಅತೀತಾಯೇವ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ. ಅನಾಗತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನತ್ಥಿ.

೫೧೫-೨೬. ಅಟ್ಠೇವ ಚ ಮಹಾವಿಪಾಕಾ, ತೀಣಿ ಸನ್ತೀರಣಾನಿ ಚಾತಿ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ತದಾರಮ್ಮಣಸಞ್ಞಿತಂ. ಏಕಾದಸವಿಧೇ ಚಿತ್ತೇ ¶ ತದಾರಮ್ಮಣಸಞ್ಞಿತೇ ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಾನಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ದಸ ¶ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪುಞ್ಞಜಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಪನ ಏಕಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾವಿಪಾಕಾ ರೂಪಾರೂಪಭವದ್ವಯೇ ನ ಜಾಯನ್ತಿ, ಕಾಮರೂಪಭವೇ ಸನ್ತೀರಣತ್ತಯಂ ಹೋತಿ. ಯಾನಿ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಾನಿ ಸತ್ಥುನಾ ಜಿನೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತೇಸು ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತೇಸು ಏಕಮ್ಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಂ ರೂಪಾರೂಪಭವದ್ವಯೇ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಕದಾಚಿಪಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ರೂಪಾರೂಪಭವದ್ವಯೇ ‘‘ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಚೋದಕೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಬೀಜಸ್ಸಾಭಾವತೋ ಪನ ನ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಹಾರೋ. ಅಕಾಮಾವಚರಾರಮ್ಮಣೇ ಅಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇ ಇದಂ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಂ ನೇವ ಅನುಬನ್ಧತಿ. ಹಿ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಚ ಏಕನ್ತೇನ ಅವಸ್ಸಂ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾನಸಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಚ ತಥಾ ಅಪರಿಚಿತತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬದಾ ನಾನುಬನ್ಧತಿ. ತಞ್ಹಿ ಯಥಾ ಪಿತರಂ ವಾ ಪಿತುಸದಿಸಂ ವಾ ಞಾತಿಂ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋಪಿ ತರುಣದಾರಕೋ ಘರದ್ವಾರನ್ತರವೀಥಿಚತುಕ್ಕಾದಿಮ್ಹಿ ಪರಿಚಿತೇಯೇವ ದೇಸೇ ಅನುಬನ್ಧತಿ, ನ ಅರಞ್ಞಂ ವಾ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಂ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಕಾಮಾವಚರೇ ಧಮ್ಮೇ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಮ್ಪಿ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮಾರಬ್ಭ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಧಮ್ಮೇ ನಾನುಬನ್ಧತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚಸ್ಸ ಸಬ್ಬೋ ಕಾಮಾವಚರಪಾಕೋ ಚ ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತು ಕಿರಿಯಾಅಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಏವಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿತ್ತಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಚೇತಂ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಾರಮ್ಮಣೇ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಪಿ ನಾನುಬನ್ಧತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೫೨೭-೩೨. ಕಿಂ ತೇನ ಯುತ್ತಿವಾದೇನ, ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಹಿ ‘‘ಜನಕಂ ತೇನ ತುಲ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕೇನ ತೇನ, ಯುತ್ತಿಯಾ ವಾದೋ ಯುತ್ತಿವಾದೋ, ‘‘ಜನಕಂ ತೇನ ತುಲ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಯ ಯುತ್ತಿಕಥಾಯ ಕಿಂ ಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತಂ? ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ‘‘ಕಿಂ ತೇನ ಯುತ್ತಿವಾದೇನಾ’’ತಿ ವಚನಂ, ‘‘ಅತ್ಥಕಥಾಸೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸಮಾಸೇ ಹಿ ತ್ಥ-ಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ¶ . ಕಾಮಾವಚರೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಚ್ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವದೀಪಕಂ ವಚನಂ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ. ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಾನಿ, ಏಕಾದಸಪಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಾನಿ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಪನಾರಬ್ಭ ತಿಸ್ಸಾದಿಕಂ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಚ್ಚಾಯನಗೋತ್ತಕಸ್ಸಪಗೋತ್ತಾದಿಕಂ ಗೋತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜವನೇ ಜವಿತೇಪಿ ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಯದಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮಾರಬ್ಭ, ಜವನೇ ಜವಿತೇಪಿ ವಾ ಯದಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜವನೇ ಜವಿತೇಪಿ ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಲಬ್ಭತೇ ಆಚರಿಯೇನ, ತಥಾ ದುಕ್ಖಅನಿಚ್ಚಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಲಬ್ಭತೇ ಆಚರಿಯೇನ. ತದಾರಮ್ಮಣಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತೇಸುಪಿ ಮಿಚ್ಛತ್ತೇ ಮಿಚ್ಛಾಸಭಾವೇ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತ್ಯಾದಿವಸೇನ ನಿಯತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ದಿಟ್ಠಿಯುತ್ತಜವನಾನಿ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಾನಿ, ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತೇಸುಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಲಬ್ಭತೇ ಆಚರಿಯೇನ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ¶ ಜವನೇ ಗತೇಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಲಬ್ಭತೇ ಆಚರಿಯೇನ. ತಥಾ ಮಹಗ್ಗತೇ ಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ಜವನೇ ಜವಿತೇಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಲಬ್ಭತೇ ಆಚರಿಯೇನ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಂ ಆರಬ್ಭ ಜವನೇ ಜವಿತೇಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಲಬ್ಭತೇ ಆಚರಿಯೇನ. ಮನೋದ್ವಾರೇಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜವನಾನಂ ಅನನ್ತರಂ ಅನುಪುಬ್ಬತೋ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ.

೫೩೩-೪. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆರಮ್ಮಣಘಟ್ಟನಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಭವಙ್ಗತೋ ಚೇತಸೋ ವೀಥಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ವುಟ್ಠಾನಂ ಕಥಂ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಹೋತಿ? ಮನೋದ್ವಾರೇಪಿ ಘಟ್ಟನಾಯ ವಿನಾ ಘಟ್ಟನಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇವ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ, ತಸ್ಮಾ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಭವೋ ಹೋತಿ.

೫೩೫-೬. ದ್ವಾದಸಾಪುಞ್ಞಚಿತ್ತಾನಂ ದ್ವಾದಸಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಂ ವಿಪಾಕಾ ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಪಾಪಪಾಕಾ ದ್ವಾದಸಪಾಪಚಿತ್ತಾನಂ ವಿಪಾಕಾ ¶ ಚತುರಾಸೀತಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಕುಸಲಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ, ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಸನ್ತೀರಣಾನಿ ಚಾತಿ ಸತ್ತ ಅಕುಸಲಪಾಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಸೇಸಾನಂ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಅಕುಸಲಾನಮ್ಪಿ ಸತ್ತ ವಿಪಾಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕಾದಸವಿಧಾನಂ ತು, ಹಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಮಾನಸಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಮಾನಸಂ ಹಿತ್ವಾ ಏಕಾದಸವಿಧಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಏಕಾದಸವಿಧಾ ಚೇವ ಭವನ್ತಿ.

೫೩೭-೮. ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಯಂ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಜವನಂ ನ ಚ ಹೋತಿ, ತಂ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಕರಣಮತ್ತತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾಮತ್ತತ್ತಾ ವಾತಪುಪ್ಫಸಮಂ ವಾತಪುಪ್ಫೇನ ಸದಿಸಂ ಮತಂ ಭಗವತಾ. ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಖೀಣಾಸವೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ವಾ ತಂ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬೇಸು ಪುಥುಜ್ಜನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಕಥಂ ಕಿರಿಯಾ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ಕರಣಮತ್ತತ್ತಾ ಅಫಲದಾಯಕಂ ವಾತಪುಪ್ಫಂ ವಿಯ ಅಫಲದಾಯಕಂ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತಿಹಾರೋ ಕಿರಿಯಾ ಪನ ಹೋತಿ. ಯಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ ಕಿಚ್ಚಸಾಧನತೋ ಜವನಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಜವನತ್ತಂ ಜವನಭಾವಂ ಪತ್ತಂ ಛಿನ್ನಮೂಲಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಂ ಅಫಲಂ ಹೋತಿ ಯಥಾ, ಏವಂ ಛಿನ್ನಾವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಮೂಲಸ್ಸ ವೀತರಾಗಸ್ಸ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ ಅಫಲಂ ವಿಪಾಕವಿರಹಿತಂ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ.

೫೩೯-೪೦. ಪಟಿಚ್ಚ ಪನ ಏತಸ್ಮಾ, ಫಲಮೇತೀತಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಏತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮತೋ ಫಲಂ ಏತಿ ಪವತ್ತತಿ ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಉಪಕಾರೋ ¶ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಪವುಚ್ಚತೇ. ಸಮ್ಭವೋ ಪಭವೋ ಹೇತು ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಮತೋ ಭಗವತಾ. ಇದಂ ವಚನಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ದೀಪನವಚನಂ.

೫೪೧. ಲೋಭಾದಿ ಪನ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ, ಮೂಲಟ್ಠೇನುಪಕಾರಕೋ ಯೋ ಲೋಭಾದಿ ಪನ ಧಮ್ಮೋ ಮೂಲಭಾವೇನ ಫಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ¶ ಉಪಕಾರಕೋ, ಸೋ ಲೋಭಾದಿಧಮ್ಮೋ ಫಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಹೇತು ನಾಮ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ.

೫೪೨. ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಚ ಮೋಹೋ ಚ ತಥಾ ಅಲೋಭಾದಯೋ ತಯೋ ಹೇತೂ, ತೇ ಛ ಏವ ಹೇತುಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಜಾತಿತೋ ಜಾತಿವಸೇನ ಕುಸಲಜಾತಿಅಕುಸಲಜಾತಿಅಬ್ಯಾಕತಜಾತಿವಸೇನ ನವಧಾ ನವಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಸಿಯುಂ.

೫೪೩-೪. ಧಮ್ಮಾನಂ ಕುಸಲಾದೀನಂ, ಕುಸಲಾದಿತ್ತಸಾಧಕೋ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕುಸಲಾದಿತ್ತಸಾಧಕೋ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಸಾಧಕೋ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಮೂಲಟ್ಠೋ ನಾಮ. ಏವಂ ವಚನಂ ಏಕೇ ಏಕಚ್ಚೇ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕುಸಲಾದಿತ್ತಸಾಧಕವಸೇನ ಮೂಲಟ್ಠೇ ಸನ್ತೇ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪೀಸು ತೇಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪೇಸು ತೇಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತೇಸು ಚಿತ್ತಜರೂಪೇಸು ಹೇತೂನಂ ಲೋಭಾದಿಹೇತೂನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಾ ಕದಾಚಿಪಿ ನೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯದಿ ಚಿತ್ತೇಸು ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇಸು ತೇ ಲೋಭಾದಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕುಪ್ಪಾದತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿಯೇವ. ತದಾ ತೇಸಂ ಮತೇ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಂ ಕುಸಲಾದಿತ್ತಂ ಸಿಯಾ. ನ ಚ ಕದಾಚಿ ರೂಪಾನಿ ಕುಸಲಾದಿನಾಮಕಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಂ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಞಾಪನತ್ಥಂ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಂ ತೇ ಲೋಭಾದಯೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಇತಿ ವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಿ ನಾಮ ಕದಾಚಿಪಿ ವಿಯುತ್ತಾನಿ ಚರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕುಸಲಾದಿತ್ತಸಾಧಕೋ ಮೂಲಟ್ಠೋ ನ ಹೋತಿ.

೫೪೫-೬. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತು ಹೇತೂನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ. ತೇ ಲೋಭಾದಯೋ ಹೇತೂ ತೇಸಂ ರೂಪಾನಂ ಕುಸಲಾದಿತಂ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಂ ನ ಸಾಧೇನ್ತಿ ನ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ. ತೇ ಹೇತೂ ತೇಸಂ ¶ ಪನ ರೂಪಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಚ ನ ಹೋನ್ತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕುಸಲಾದಿತ್ತಸಾಧಕೋ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಮೂಲಟ್ಠೋತಿ ಮೂಲಸಭಾವೋ ನಾಮ ಸಮಯಞ್ಞುನಾ ಸಮಯವಿಜಾನನಸೀಲೇನ ವಿಞ್ಞುನಾ ಗನ್ತಬ್ಬೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ.

೫೪೭. ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸ್ಸ ¶ , ಸಾಧನೇನುಪಕಾರಕೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ಸಾಧನೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಹೇತೂನಂ ಲೋಭಾದೀನಂ ಮೂಲಟ್ಠೋ ಮೂಲಸಭಾವೋ ಇತಿ ಚ ಗಹಣಂ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ.

೫೪೮-೯. ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಹೇತೂ ಕುಸಲಾ ಹೇತೂ, ಅಕುಸಲಾ ಹೇತೂ, ಕ್ರಿಯಾಹೇತೂ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬೇ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಯೋ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭೂಮಿಯಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಂ ಯಾತಾ ಗತಾ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಞ್ಚ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಂ ಯಾತಾ ಗತಾ, ಏತೇ ಹೇತೂ ಚತುವೋಕಾರಭೂಮಿಯಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಏವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಂ ಯಾತಾ ಗತಾ.

೫೫೦-೧. ಕಾಮೇ ವಿಪಾಕಹೇತೂಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಂ ಯಾತಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಕಟತ್ತಾರೂಪಜಾತಾನಂ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಂ ಯಾತಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇಯೇವ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಪವತ್ತಿಯಂ ಚಿತ್ತಜಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಂ ಗತಾ.

೫೫೨-೫. ರೂಪೇ ವಿಪಾಕಹೇತೂ ಕಾಮಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಹೇತುಯೋ ವಿಯ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಹೇತವೋ ಚಿತ್ತಜಾನಂ ರೂಪಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭೂಮಿಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಚತುವೋಕಾರೇ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಜಾ ಹೇತವೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಏವ ಚತುವೋಕಾರಭೂಮಿಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಭವನ್ತಿ. ಇತರೇ ಚತುವೋಕಾರೇ ಅರೂಪಭವೇ ವಿಪಾಕಜಾ ಹೇತವೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಏವ ಸಭೂಮಿಯಂ ಅತ್ತನೋ ¶ ಭೂಮಿಯಂ ಅರೂಪಭೂಮಿಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಹೇತುತ್ಥೋ ಹೇತೂನಂ ಅತ್ಥೋ ಹೇತುಯೋ ಚೇವ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಚೇವ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭವೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ. ಸಞ್ಜಾತೋ ಸುಖಹೇತು ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಸುಖಹೇತು, ತೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ.

೫೫೬-೮. ಛನ್ದೋ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ವೀರಿಯಂ ವೀಮಂಸಾ ಚಾತಿ ಚತುಧಾಧಿಪತೀ ಲೋಕಾಧಿಪತಿನಾ ಸತ್ಥುನಾ ವುತ್ತಾ. ಛನ್ದಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಸ್ಮಿಂ ಯೋ ಛನ್ದೋ, ಸೋ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿ ನಾಮ, ಛನ್ದಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಧಿಕರಣಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಚ ತೀಸು ಮಯಾ ವುತ್ತತೋ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿತೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಚ ಅಧಿಪತೀಸು. ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಜೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪತೀತಿ ಅಧಿಪತಿ ನಾಮ ಭಗವತಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ.

೫೫೯.

ಸುಮತಿಮತಿವಿಬೋಧನಂ ¶ ವಿಚಿತ್ತಂ,

ಕುಮತಿಮತಿನ್ಧನಪಾವಕಂ ಪಧಾನಂ;

ಇಮಮತಿಮಧುರಂ ಅವೇದಿ ಯೋ ಯೋ,

ಜಿನವಚನಂ ಸಕಲಂ ಅವೇದಿ ಸೋ ಸೋ.

ಯೋ ಯೋ ಜನೋ ಇಮಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ಸುಮತಿಮತಿವಿಬೋಧನಂ ಸುಮತೀನಂ ಸುನ್ದರಮತೀನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಮತಿಯಾ ವಿಬೋಧನಕರಂ ವಿಚಿತ್ತಂ ಕುಮತೀನಂ ಕುಚ್ಛಿತಮತೀನಂ ಬಾಲಾನಂ ಮತಿಇನ್ಧನೇ ಪಧಾನಂ ಪಾವಕಂ ಅತಿಮಧುರಕರಂ ಅವೇದಿ ಜಾನಿ, ಸೋ ಸೋ ಜನೋ ಸಕಲಂ ಜಿನವಚನಂ ಅವೇದಿ ಜಾನಿ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಪಕಿಣ್ಣಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಟ್ಠಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೯. ನವಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೫೬೦-೨.

ಬಾತ್ತಿಂಸಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ¶ , ಲೋಕಿಕಾನೇವ ಯಾನಿ ಹಿ;

ಏತೇಸಂ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತಿಸು.

ಯಾನಿ ಲೋಕಿಕಾನಿ ಏವ ಬಾತ್ತಿಂಸ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾದಿಸಙ್ಖಾರಾ ಭವಾದೀಸು ಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೀಸು ಯಥಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಏವ, ಇಮೇಸಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ತೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ಭವಾದೀಸು ಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೀಸು ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ವಿಭಾವಿನಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ. ತಯೋ ಭವಾ ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಯೋನಿಯೋ ಕಾಮಭವರೂಪಭವಅರೂಪಭವವಸೇನ ತಯೋ ಭವಾ, ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜಸಂಸೇದಜಓಪಪಾತಿಕಯೋನಿವಸೇನ ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಯೋನಿಯೋ, ನಿರಯಗತಿತಿರಚ್ಛಾನಗತಿಪೇತಗತಿಮನುಸ್ಸಗತಿದೇವಗತಿವಸೇನ ¶ ಗತಿಪಞ್ಚಕಂ, ಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾಯ ನಾನತ್ತಾ ನಾನಾಭಾವತೋ, ಕಾಯಸ್ಸಾಪಿ ಚ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸಾಪಿ ಚ ನಾನತ್ತಾ ನಾನಾಭಾವತೋ ಕಾಮಸುಗತಿಯೋ, ನಾನಾ ಅತ್ತಾ ಸಭಾವೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಾನತ್ತಾ, ನಾನತ್ತೋ ರೂಪಕಾಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ, ನಾನಾ ಸಭಾವೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಾನತ್ತಾ, ನಾನತ್ತಾಯೇವ ಸಞ್ಞಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ ನಾಮ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಚ ಚತುರಾಪಾಯಭೂಮಿಯೋ ಚ ನಾನತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ ನಾಮ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಏಕತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ ನಾಮ, ತತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿವೇಹಪ್ಫಲಭೂಮಿಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮಿಯೋ ಏಕತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ ನಾಮ, ಹೇಟ್ಠಾ ಠಿತಾ ರೂಪೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ, ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಠಿತಿಯೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಠಿತಿಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಸಞ್ಞೀಭೂಮಿ ನ ಗಯ್ಹತೇ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಭೂಮಿ ಚ ¶ ಪಟುವಿಞ್ಞಾಣಾಭಾವತೋ ನ ಗಯ್ಹತೇ. ಸತ್ತಾವಾಸವಸೇನ ಅಸಞ್ಞೀಭೂಮಿಂ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಞ್ಚ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇ ಸತ್ತಾವಾಸಾ ನವ ಏವ ಹೋನ್ತಿ.

೫೬೩-೮. ಕಾಮೇ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಞ್ಞಿತಾ ಅಟ್ಠ ಚೇತನಾ ಪೂರೇನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಕಂ ಪೂರೇನ್ತಿ ಚ, ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಪುಜ್ಜಞ್ಚ ಭವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ, ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ ವಿಪಾಕಂ, ಕಮ್ಮಜರೂಪಞ್ಚಾತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ, ಪುಞ್ಞಾನಿ ಏವ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇಯೇವ ಸಞ್ಞಿತಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಞ್ಞಿತಾ, ಕಾಮೇ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಞ್ಞಿತಾ ಅಟ್ಠ ಚೇತನಾ. ನವನ್ನಂ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಾಹೇತುಕಮಹಾವಿಪಾಕವಸೇನ ನವನ್ನಂ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಕಾಮಸುಗತಿಯಂ ಪನ ನಾನಾ ವತ್ತಮಾನಚೇತನಾಖಣತೋ ಪರಂ ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಾನಾಖಣಂ, ತಂ ಏವ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಂ, ತಮೇವ ಕಮ್ಮಂ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಂ, ವತ್ತಮಾನಚೇತನಾತೋ ಪರಾ ಅತೀತಚೇತನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಲವಾ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ಬಲವತ್ಥೋ ಚೇತ್ಥ ಉಪ-ಸದ್ದೋ, ಬಲವಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಬಲವಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದ್ವೇಧಾ ದ್ವೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ತೇಸಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಭವನ್ತಿ, ತಾ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಮಹಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಿತಾಹೇತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ವಿನಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾಹೇತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪರಿತ್ತಪಾಕಾನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಾಹೇತುಕಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ದ್ವೇಧಾ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಾಯೇವ ಚೇತನಾ ತಾ ಏವ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಮಹಾಕುಸಲಚೇತನಾ ರೂಪಭವೇ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಸನ್ತೀರಣಾನಂ ದ್ವೇಧಾ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಟ್ಠನ್ನಂ ತು ಪರಿತ್ತಾನಂ, ಕಾಮೇ ದುಗ್ಗತಿಯಂ ತಥಾ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪರಿತ್ತಾನಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾನಂ, ದ್ವಿನ್ನಂ ¶ ಸನ್ತೀರಣಾನಞ್ಚ ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ¶ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪನ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾವ ಕಾಮೇ ಸುಗತಿಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾವ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಮಹಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಕಾಮಸುಗತಿಯಂ ತಥಾ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ದ್ವೇಧಾ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಸತ್ತನ್ನಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ನವನ್ನಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

೫೬೯-೭೪. ರೂಪೇ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ, ರೂಪಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿಮಾಪುಞ್ಞಸಙ್ಖಾರಾ, ಕಾಮೇ ದುಗ್ಗತಿಯಂ ದ್ವಿಧಾ ಇಮೇ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ, ಇಮಾ ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಉದ್ಧಚ್ಚವಜ್ಜಾ ಏಕಾದಸ ಚೇತನಾ ಕಾಮದುಗ್ಗತಿಯಂ ಏಕಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ದ್ವಿಧಾ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಛನ್ನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾನಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯಾ ನೋ ಹೋನ್ತಿ. ಸತ್ತನ್ನಮ್ಪಿ ಭವನ್ತೇವ ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಭವನ್ತಿ. ಕಾಮೇ ಸುಗತಿಯಂ ತೇಸಂ, ಸತ್ತನ್ನಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಚ ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಕಾಮೇ ಸುಗತಿಯಂ ತಥೇವ ಚ ತೇಸಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ, ತೇಸಂ ರೂಪಭವೇ ತಥಾ ತಾಯೇವ ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಚೇತನಾ ರೂಪಭವೇ ತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ತಥಾ ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ¶ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ಸೋ ಚ ಕಾಮಭವೇನಿಟ್ಠರೂಪಾದಿಉಪಲದ್ಧಿಯಂ ಸೋ ಚ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಕಾಮಭವೇ ಅನಿಟ್ಠರೂಪಾದಿಉಪಲದ್ಧಿಯಂ ಅಮನಾಪರೂಪಾದೀನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಉಪಲದ್ಧಿಯಂ ತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಪುಞ್ಞಜಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ‘‘ಸೋ ಚ ಕಾಮಭವೇನಿಟ್ಠ-ರೂಪಾದಿಉಪಲದ್ಧಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ. ಅನಿಟ್ಠರೂಪಾದಯೋ ನಾಮ ವಿಸಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನ ವಿಜ್ಜರೇ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ.

೫೭೫-೬. ತಥೇವಾನೇಞ್ಜಸಙ್ಖಾರೋ ನ ಇಞ್ಜತಿ ನ ಫನ್ದತಿ ನ ಚಲತೀತಿ ಆನೇಞ್ಜಂ, ಆನೇಞ್ಜಞ್ಚ ತಂ ಸಙ್ಖಾರೋ ಚಾತಿ ಆನೇಞ್ಜಸಙ್ಖಾರೋ, ತಥಾ ಏವ ಆನೇಞ್ಜಸಙ್ಖಾರೋ ಅರೂಪಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಭವೇಸ್ವೇತೇ ಭವೇಸು ಏತೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಪಚ್ಚಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೀಸು ಯಥಾ ಚ ಯೇನ ಯೇನ ಚ ಪಕಾರೇನ ¶ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ತಥಾ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಜಾನನ್ತೇನ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯಾ.

೫೭೭. ಏಸೇವ ಚ ನಯೋ ಞೇಯ್ಯೋ, ಯೋನಿಆದೀಸು ಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಏಸೇವ ಚ ನಯೋ ಭವೇಸು ಮಯಾ ವುತ್ತೋ ಏವ ನಯೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯೋ. ತತ್ರಿದಂ ತತ್ರ ಭವೇಸು ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವುತ್ತಂ ಇದಂ ವಚನಂ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ ಉಪಾಯಮತ್ತದೀಪನಂ ಹೋತಿ.

೫೭೮-೮೧. ಅವಿಸೇಸೇನ ಪುಞ್ಞಾಭಿ-ಸಙ್ಖಾರೋ ದ್ವಿಭವೇಸುಪಿ ಕಾಮಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ, ರೂಪಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಚ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಮಾನಭಾವೇನ ದ್ವೀಸು ಭವೇಸು ಕಾಮರೂಪಭವೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದತ್ವಾ ಸೋ ಸಙ್ಖಾರೋ ಸಬ್ಬಪಾಕಂ ಜನೇತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ. ತಥಾ ಚತೂಸು ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಣ್ಡಜಾದೀಸು ಯೋನಿಸು ದ್ವಿಭವೇಸು ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ವಿಯ ತಥಾ ಚತೂಸು ಅಣ್ಡಜಾದೀಸು ಸೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯೋ. ‘‘ಅಣ್ಡಜಾದೀಸೂ’’ತಿ ¶ ವಚನಂ ಪದುಮಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಬಹುದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಸೇನ ದ್ವೀಸು ಗತೀಸು ಏವ ಚ ತಥಾ ಸೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯೋ. ತಥಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಾದಿ-ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಠಿತೀಸುಪಿ ನಾನತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀನಾನತ್ತಕಆಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ ಏಕತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ ಏಕತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ಚತೂಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ಸೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯೋ. ನಾನತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀನಾನತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀಏಕತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀಏಕತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಮಿಂ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ತಥಾ ಸೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯೋ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಭವಾದೀಸು ಭವಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಕಾಮಕುಸಲಪಾಕಾನಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ರೂಪಪಾಕಾನಞ್ಚಾತಿ ಏಕವೀಸತಿಪಾಕಾನಂ ದ್ವಿಧಾ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೫೮೨-೩. ಕಾಮೇ ಅಪುಞ್ಞಸಙ್ಖಾರೋ ಕಾಮಭವೇ ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜಸಂಸೇದಜಓಪಪಾತಿಕಯೋನಿವಸೇನ ಅಣ್ಡಜಾದೀಸು ಯೋನೀಸು ನಿರಯಗತಿಪೇತಗತಿತಿರಚ್ಛಾನಗತಿವಸೇನ ತೀಸು ಗತೀಸು ನಾನತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀವಸೇನ ಏಕಿಸ್ಸಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀವಸೇನ ಚ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ದ್ವಿಧಾ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಸೋ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೫೮೪-೬. ತಥೇವಾನೇಞ್ಜಸಙ್ಖಾರೋ ¶ ತಥಾ ಏವ ಆನೇಞ್ಜಸಙ್ಖಾರೋ, ಏಕಾರೂಪಭವೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅರೂಪಭವೇ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಓಪಪಾತಿಕಯೋನಿಯಾ ಚೇವ ಏಕಿಸ್ಸಾ ದೇವಗತಿಯಾಪಿ ಚ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಭೂಮಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಭೂಮಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಭೂಮಿವಸೇನ ತೀಸು ಏವ ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತೀಸು ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಭೂಮೀನಂ ವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ದ್ವೇಧಾ ¶ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮೋಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸೋ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೀನಂ, ವಸೇನೇವಂ ಭವಾದೀಸು ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ಭವಾದೀಸು ಯಥಾ ಯೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಏಸಂ ಪಾಕಚಿತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಣ್ಡಿತೇನ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಾ.

೫೮೭-೯೦. ನ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ, ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಪನ ವಿಜ್ಜತಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಸಙ್ಖಾತಾನಂ ನಾಮಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಪನ ಸಙ್ಕಮನಂ ಪನ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಸಙ್ಕನ್ತಿಭಾವೇ ಅಸತಿ ಅತೀತಭವತೋ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಕಮನಭಾವೇ ಅಸತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಕಥಂ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ? ನತ್ಥಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಕನ್ತಿ, ಅತೀತಭವತೋ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಸಙ್ಕಮನಂ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ಅತೀತಭವತೋ ಅತೀತಂ ಹೇತುಂ ವಿನಾ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಸುಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಂ ರೂಪಾರೂಪಮತ್ತಂ ಸುಟ್ಠು ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಂ ರೂಪನಾಮಮತ್ತಂ ಜಾಯತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಚ್ಚಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಾರೂಪಮತ್ತಂ ರೂಪನಾಮಮತ್ತಂ ಜಾಯತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಚ್ಚಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಾರೂಪಮತ್ತಂ ಭವನ್ತರಂ ಅಞ್ಞಭವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಸಮಞ್ಞಾಯ ಲೋಕಿಯವೋಹಾರೇನ ಪವುಚ್ಚತೇ, ಸತ್ತೋ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಸತ್ತೋ ಜೀವೋತಿ ವೇವಚನಂ, ಅತ್ತಾ ವಾಪಿ ನ ವಿಜ್ಜತಿ.

೫೯೧-೯. ತಸ್ಸಿದಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಕಮಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಇದಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಕಮಂ ಸುದುಬ್ಬುಧಂ ಅತಿದುಬ್ಬಿಜಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಮೇತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಕಮಂ ಸಾಧು ಸಾಧುಕಂ ನಿಬೋಧಥ, ಸಾಧು ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ, ವಿವಿಧೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಲೋಭವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಅನಾಮೇತ್ವಾ ವಜಿರಮಞ್ಜೂಸಾಯ ಅನಗ್ಘಮಣಿರತನಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತೀತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ತಸ್ಸ, ಆಸನ್ನಮರಣಸ್ಸ ಹಿಇತೋ ¶ ಭವತೋ ಅತೀತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಆಸನ್ನಮರಣಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಮಿಂ ಆತಪೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹರಿತಂ ತಾಲಪಣ್ಣಂ ವಿಯ ಸುಸ್ಸಮಾನೇ ಸತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದಿಕೇ ಇನ್ದ್ರಿಯೇ ನಟ್ಠೇ ಹದಯವತ್ಥುಮತ್ತಸ್ಮಿಂ ಠಿತೇ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದಿಕೇ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಹದಯವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಂ. ‘‘ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಭವಙ್ಗಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಜವನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪುಬ್ಬಾನುಸೇವಿತನ್ತಿ ¶ ಇತೋ ಕಾಲಾ ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ ತೇನ ಪನ ಅನುಸೇವಿತಂ ಅನುಚಿಣ್ಣಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಅಪುಞ್ಞಂ ಏವ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ಗತಿನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ಕಮ್ಮಫಲೇನ ದ್ವಾರೇಸು ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಜವನವಸೇನ ಸೇವಿತಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಂ ಜವನಚಿತ್ತಂ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಂ ಲದ್ಧಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಂ. ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾದೀನವೇ ವಿಸಯೇತಿ ಅಕುಸಲಜವನೇ ಜವಿತೇ ತಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದೋಸೇ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮಾದಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಕುಸಲಜವನೇ ಜವಿತೇ ತತೋ ಚಿತ್ತವೀಥಿತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪವತ್ತಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದೋಸೇ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮಾದಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ. ತಣ್ಹಾತಿ ಅಕುಸಲಜವನೇನ ಸಹಜೋ ಲೋಭೋ, ಅಕುಸಲಜವನೇ ವಾ ಜವಿತೇ ತತೋ ವೀಥಿಚಿತ್ತತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪವತ್ತೋ ಲೋಭೋ ತಣ್ಹಾ. ನಮೇತೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಗ್ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹವಸೇನ ತಂ ಏವ ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಗತಿನಿಮಿತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಹಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಹಜಾ ಏಕತೋ ಜಾತಾ ಚೇತನಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾರಮ್ಮಣೇ ಖಿಪನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೇ ಏಕಸನ್ತತಿವಸಾ ಪವತ್ತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ನಮೀಯಮಾನಂ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಓರಿಮಾ ತೀರಮ್ಹಾ ರಜ್ಜುಕಂ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಮಾತಿಕಾತಿಕ್ಕಮೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಏತಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಹದಯವತ್ಥುಂ ಜಹತಿ ಛಡ್ಡೇತಿ, ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪರಂ ಕಮ್ಮಸಮ್ಭೂತಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ಅಪರಂ ಅಞ್ಞಕಮ್ಮತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಹದಯವತ್ಥುಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಾ ಅಲಭಿತ್ವಾಪಿ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ¶ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಮಾನಸಂ ಪವತ್ತತಿ. ‘‘ಲಭಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಕಾಮರೂಪಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಲಭಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಅರೂಪಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಪುರಿಮಂ ‘‘ಜಹತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ವುತ್ತಞ್ಚೇವ ಚಿತ್ತಂ, ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ವುತ್ತಞ್ಚೇವ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಪಣ್ಡಿತೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೬೦೦-೬. ತದೇತಂ ತಂ ಏತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಪುರಿಮಾ ಭವತೋ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಛಿಮಭವೇ ನಾಪಿ ಆಗತಂ, ಕಮ್ಮಾದಿಞ್ಚ ಹೇತುಂ ವಿನಾ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಪಾತುಭೂತಂ ನ ಚೇವ ತಂ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಏತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಾ ಭವತೋ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೇ ಅನಾಗಮನೇ ಅತೀತಭವಹೇತೂಹಿ ಅತೀತಭವೇ ಕಮ್ಮಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಏತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೇ. ಪಟಿಘೋಸದೀಪಮುದ್ದಾದೀ, ಭವನ್ತೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಾ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅತೀತಭವತೋ ಅನಾಗಮನೇ ಅತೀತಭವೇ ಹೇತೂಹಿ ಸಮ್ಭವೇ ಪಟಿಘೋಸದೀಪಮುದ್ದಾದಿಅತ್ಥನಿದಸ್ಸನಾ ಉಪಮಾ ಭವನ್ತಿ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಘೋಸಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸದ್ದಾದಿಹೇತುಕಾ ಸದ್ದಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಯಥಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಜನೇಹಿ ಪವತ್ತಾಪಿತಾ ಸದ್ದದೀಪಮುದ್ದಾದಯೋ ಅತ್ಥಾ ¶ ಪಬ್ಬತನ್ತರಾದೀಸು ಅಞ್ಞೇಸು ಠಾನೇಸು ಪವತ್ತಾನಂ ಪಟಿಘೋಸದೀಪಮುದ್ದಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಹೇತುಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸು ಸದ್ದಾದೀಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಸನ್ತೇಸು ಯೇ ತೇ ಪಟಿಘೋಸಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸನ್ತೇಸು ನ ಹೋನ್ತಿ ಯಥಾ, ಏವಮೇವ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತೀತಭವತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಭಾವಿನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸನ್ತಾನಬನ್ಧತೋ ಸನ್ತಾನಬನ್ಧವಸೇನ ಏಕತಾ ಅತೀತಭವಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಏಕೀಭಾವೋ ನತ್ಥಿ, ನಾನತಾಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಾನಾಭಾವೋಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಭಾವೋ ಅಪಿ. ಸತಿ ಸನ್ತಾನಬನ್ಧೇ ತು, ಏಕನ್ತೇನೇಕತಾ ಸಿಯಾ ಸನ್ತಾನಬನ್ಧೇ ಸತಿ ಏಕನ್ತೇನ ತಸ್ಸ ¶ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಏಕತಾ ಏಕೀಭಾವೋ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಖೀರಸಭಾವತೋ ಪಗ್ಘರಣಸಭಾವತೋ ಖೀರತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ಘನಸಭಾವಂ ಕದಾಚಿಪಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿಪಿ ಕಾಲೇ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬದಾ ಪಗ್ಘರಣಸಭಾವಖೀರಮೇವ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥಾಪಿ ಅಪರೋ ನಯೋಪಿ ಸಾ ಏಕನ್ತನಾನತಾ ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸೋ ಏಕನ್ತನಾನಾಭಾವೋ ಯದಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಖೀರಸಾಮಿಕೋ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಧಿಸಾಮಿ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ಖೀರಕಾಲೇ ಖೀರಸ್ಸ ಇಸ್ಸರಭೂತೋ ಸಾಮಿಕೋ ಪಗ್ಘರಣಸಭಾವಂ ಜಹಿತ್ವಾ ದಧಿಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ದಧಿಸ್ಸ ಇಸ್ಸರೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ತತೋ ಖೀರಸಾಮಿಕೋ ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಸ್ಸ ದಧಿಸ್ಸ ಅನಿಸ್ಸರೋ ಅಸಾಮಿಕೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಕಮವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಏಕನ್ತಏಕತಾಪಿ ವಾ ಏಕನ್ತನಾನತಾಪಿ ವಾ ಸಮಯಞ್ಞುನಾ ವಿಞ್ಞುನಾ ನ ಚೇವ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾ.

೬೦೭-೧೦. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಾತುಭಾವೇ ಸಙ್ಕನ್ತಿಪಾತುಭಾವರಹಿತೇ ಭವೇ ಸತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಖನ್ಧಾದಿಸಮತಾ ಅಭಿಸಮ್ಭೂತಾ ಯೇ ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಜನೇಹಿ ಕತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲಹೇತುನೋ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ಪರತ್ಥ ಪರಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಆಗಮತೋ ಚೇವ ಏವಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞತೋ ಕಮ್ಮತೋ ಹಿ ತತೋ ಸತ್ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಸತ್ತೇನ ಕತತೋ ಅಞ್ಞತೋ ಚೇವ ಕಮ್ಮತೋ ತಂ ಫಲಂ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ತಿತ್ಥಿಯಸತ್ತಸ್ಸಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಫಲಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಏವ ಚ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತವಿಧಾನಂ ನ ಸುನ್ದರಂ. ಏತ್ಥಾಹಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಚೋದಕೋ ಆಹ – ನನು ಏವಂ ‘‘ಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಾತುಭಾವೇ ಭವೇ ಸತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ ನಿಯತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸನ್ತಾನೇ ಯಂ ಫಲಂ ಏತಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ¶ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಯಂ ಏತಂ ಫಲಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞತೋ ಕಮ್ಮತೋ ನ ಚ ಹೋತಿ, ಬೀಜಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕೋ ನಿಪ್ಫಾದಕೋ ಹೋತಿ.

೬೧೧-೫. ಏಕಸ್ಮಿಂ ¶ ಪನ ಸನ್ತಾನೇ, ವತ್ತಮಾನಂ ಫಲಂ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ತಂ ಫಲಂ ಅಞ್ಞತೋ ಕಮ್ಮತೋ ನ ಹೋತಿ. ಬೀಜಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸನ್ತಾನೇ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕೋ ನಿಪ್ಫಾದಕೋ ಹೋತಿ, ಬೀಜಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಮಧುಆದಿನಾ ವತ್ಥುನಾ ಜನೇಹಿ ಕತೇ ತಸ್ಸ ಬೀಜಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ಪಠಮಂ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೋ ಪಠಮಂ ಲದ್ಧಮಧುಆದಿಪಚ್ಚಯೋ ತಸ್ಸ ಬೀಜಸ್ಸ ಫಲಂ ಕಾಲನ್ತರೇ ಮಧುಆದಿನಾ ಬೀಜಾಭಿಸಙ್ಖರಣತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಮಧುರೋ ಹೋತಿ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ‘‘ಬೀಜಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ. ತಾನಿ ಹಿ ತಾನಿ ಏವ ಪಠಮಂ ಮಧುಆದಿನಾ ಜನೇಹಿ ರೋಪಿತಾನಿ ಬೀಜಾನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣತೋ ಕಾಲನ್ತರೇ ಮಧುರಭಾವಂ ಫಲಮ್ಪಿ ವಾ ಫಲಟ್ಠಂ ವಾ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಇದಂ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸನ್ತಾನೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಞೇಯ್ಯಂ. ಅಪಿ ಚ ಅಪರೋ ನಯೋ. ಬಾಲಕಾಲೇ ತರುಣಕಾಲೇ ತೇನ ತರುಣೇನ ಪಯುತ್ತೇನ ವಿಜ್ಜಾಸಿಪ್ಪೋಸಧಾದಿನಾ ಕಮ್ಮೇನಾಪಿ ತಸ್ಸ ವುದ್ಧಕಾಲಸ್ಮಿಂ ಫಲದಾನಸೀಲೇನ ಅಯಂ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸನ್ತಾನೇ’’ತಿಆದಿಕೋ ಅತ್ಥೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

೬೧೬-೨೦. ಚೋದಕೋ ಪುನಾಹ – ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಕಮ್ಮೇ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಏತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾವಿಜ್ಜಮಾನಕಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ಏತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಕಂ ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಯದಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಪ್ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಪನ ¶ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನಕಾಲೇ ಪನ ಹೇತುನಾ ಕಮ್ಮೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಅಪರೋ ನಯೋ. ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ನಿರುದ್ಧಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಯದಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣತೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಕಾಲೇ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣತೋ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಚ್ಚಫಲಂ ಸಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬದಾ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯವಿರಹಿತಂ ಫಲಂ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಚರಿಯೇನ ವುಚ್ಚತೇ – ‘‘ಲೋಭಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಜಹಥ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಅಹಮೇವ ಪಾಟಿಭೋಗೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪಾಠೇಸು ಪಾಟಿಭೋಗೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ಫಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಟತ್ತಾಯೇವ ಜನೇಹಿ ಕಟತ್ತಾಯೇವ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಂ ನ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ವಾ ನ ಚ ನೇವ ಹೋತಿ.

೬೨೧. ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೋಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೋ ಅಯಂ ಪರಮತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೋ ಭೂತತ್ಥದೀಪನೋ ಸೋತೂನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ¶ ಪೀತಿಬುದ್ಧಿವಿವಡ್ಢನೋ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವಿವಿಧೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಅನಾಮೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚೇನ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಸೋತಬ್ಬೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನವಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೦. ದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ರೂಪವಿಭಾಗವಣ್ಣನಾ

೬೨೨. ವುತ್ತಮಾದಿಮ್ಹಿ ಯಂ ರೂಪಂ, ಚಿತ್ತಜಾನಮನನ್ತರಂ ಯಂ ರೂಪಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಅನನ್ತರಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ಪಕರಣಾದಿಮ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಚೇತಸಿಕಂ ¶ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಚನೇನ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಇತೋ ಪರಂ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ವಿಭಾವನಂ ಸಮಾಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕರಿಸ್ಸಂ.

೬೨೩. ಯಂ ರುಪ್ಪತೀತಿ ರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ರುಪ್ಪತಿ ಸೀತಾದಿನಾ ವಿರುದ್ಧಪಚ್ಚಯೇನ ವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ. ತಥಾ ರೂಪಯತೀತಿ ರೂಪಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ವಣ್ಣವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜಮಾನಂ ಹದಯಙ್ಗತಭಾವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ರೂಪಂ, ಕಿಂ ತಂ? ವಣ್ಣಾಯತನಂ. ರೂಪಾರೂಪಭವಾತೀತೋ, ಸುರೂಪೋ ರೂಪಮಬ್ರ್ವಿ ಭಗವಾ ರೂಪಾರೂಪಭವಅತೀತೋ ಸುರೂಪೋ ರೂಪಂ ಅಬ್ರ್ವಿ ಕಥೇಸಿ.

೬೨೫-೬. ಮಹಾಭೂತೇನಾತಿ ಮಹನ್ತೋ ಭೂತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಭೂತೋ, ತೇನ. ವಞ್ಚಕತ್ತಾ ಮಹಾಭೂತಸಮಾತಿ ವಾ.

೬೩೦. ನಿರುಪಾದಾನಮಾನಸೋತಿ ಉಪಾದಾನವಿರಹಿತಚಿತ್ತೋ.

೬೩೩. ತಸ್ಸ ¶ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿ.

೬೩೪. ಉಪಬ್ರೂಹನರಸಾತಿ ವಡ್ಢನಕಿಚ್ಚಾ.

೬೩೭. ಆಸಯಾನುಸಯೇ ಞಾಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆಸಯೋ ನಾಮ

ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀ ಚ, ಖನ್ತೀ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಂ;

ಯಥಾಭೂತಞ್ಚ ಯಂ ಞಾಣಂ, ಏತಂ ಆಸಯಸದ್ದಿತಂ.

ಅತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ, ಅನ್ತೋ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅತ್ಥಿ ಇತಿ ಅಯಂ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ, ಅಯಂ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ. ನತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಅನ್ತೋ, ಅಯಂ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ. ಖನ್ತೀ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅನುಲೋಮಿಕಞಾಣಂ, ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಞಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಭೂತಞ್ಚ ಯಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನಂ ಞಾಣಂ. ಏತಂ ಆಸಯಸದ್ದಿತನ್ತಿ ¶ ಏತಂ ಆಸಯಂ ಇತಿ ಕಥಿತಂ. ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಆಸಯೇ ಞಾಣಂ ನಾಮ. ಅನುಸಯೋ ನಾಮ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯಾದಯೋ ಅನುಸಯಾ ಸತ್ತ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರೋಪರೇತಿ ಪರೇ ಅಧಿಕಭಾವೇನ ಓಪರೇ ಚ ತಿಕ್ಖಾನುಭಾವೇನ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ತಿಕ್ಖಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಮುದುಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಹೀನಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಓಪರೇ ಞಾಣಂ.

೬೩೮. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಞಾಣನ್ತಿ ತಿಹೇತುಕಕಾಮಾವಚರಕ್ರಿಯಾಚತುಕ್ಕಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೬೪೧. ಅಕ್ಖಿಕೂಟೇಹಿ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಅನ್ತತೋ.

೬೪೫. ಭಾವಸಮ್ಭವಸಣ್ಠಾನಾತಿ ಇತ್ಥಿಪುಮಸಮ್ಭವಭೂತವಣ್ಣಾಯತನಂ.

೬೪೭. ಏತೇ ದಸ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಸಮ್ಭಾರಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಭವನ್ತಿ.

೬೫೨. ನಿವಿಟ್ಠೇತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ.

೬೫೮. ಉಬ್ಬಿಅಧಿಕಾನಂ ¶ ಪಥವೀಅಧಿಕಾನಂ.

೬೬೦-೨. ವಿಸೇಸೇ ಸತೀತಿ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ವಿಸೇಸೇ ಸತಿ, ಸಬ್ಬಸೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಿಸೇಸಪರಿಕಪ್ಪನಂ ಪಹಾಯ ಏವ ಕಮ್ಮವಿಸೇಸೇನ ಪಸಾದಾನಂ ವಿಸೇಸತಾ ಞೇಯ್ಯಾ.

೬೬೩. ಸದ್ದೀಯತೀತಿ ಉಚ್ಚಾರೀಯತೇ. ರಸನ್ತೀತಿ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಿ.

೬೬೮. ಪರತೋತಿ ಪಠಮಕಪ್ಪತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಭಾವದ್ವಯಂ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ‘‘ಪವತ್ತೇಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸೋಣಕುಮಾರಾದಯೋ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

೬೭೨. ನ ತಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಕಾರಣನ್ತಿ ತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯದ್ವಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ನ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ.

೬೭೪. ಉಬ್ಬಾಹನನ್ತಿ ¶ ನೀಹರಣಂ.

೬೭೬-೭. ಅನ್ನಪಾನಾದಿಕಂ ವತ್ಥು ಯಂ ಕಮ್ಮಜಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಹರತಿ, ಕೇವಲಂ ಏಕಂ ಹುತ್ವಾ ತಂ ಅನ್ನಪಾನಾದಿಕಂ ವತ್ಥು ಜೀವಿತಂ ಪನ ಪಾಲೇತುಂ ನ ಚ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಏಕತೋ ಜೀವಿತಂ ಪಾಲೇತುಞ್ಚ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ.

ಕಾಯೇನ ರೂಪಕಾಯೇನ ಅತ್ತನೋ ಭಾವಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತಾನಂ ಭಾವೋ ಕಾಯಗ್ಗಹಣಾನುಸಾರೇನ ಕಾಯಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅನುಚಿನ್ತನೇನ ಗಹಿತಾಯ ವಾಯೋಧಾತುವಿಕಾರಸಙ್ಖಾತಾಯ ಏತಾಯ ಧಮ್ಮಜಾತಿಯಾ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ. ಇತಿಪಿ ತಸ್ಮಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ.

೬೮೧. ಏಕಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಛಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ವಾಯೋಧಾತುಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ಲಭಿತ್ವಾ.

೬೮೪. ಸಹ ಸದ್ದೇನ ವಾತಿ ಸದ್ದೇನ ಸಹೇವ.

೬೯೦-೧. ಏತಾಸಂ ಪನ ಲಹುತಾದೀನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಪವತ್ತಿಯಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕಮತೋ ಆರೋಗ್ಯಂ ಲಹುತಾ ¶ , ಮದ್ದಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಮುದುತಾ, ಧನ್ತಹೇಮಂ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಹೋತಿ. ಲಹುತಾದಿತ್ತಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಆಹಾರಾದಿತ್ತಯಂಯೇವ ಲಹುತಾದಿತ್ತಯಂ ಕರೋತಿ ಯಸ್ಮಾ, ತತೋ ತಂ ತಿಜಂ ನಾಮ.

೬೯೩. ವುತ್ತಮಾಕಾರನಾನತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರನಾನತ್ತಾ ನಾಮ ಆಚಯಾಕಾರಅನುಬನ್ಧತಾಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ವಸೇನ ವಾತಿ ಏಕೇ ವೇನೇಯ್ಯಾ ಆಚಯವಸೇನ ಜಾತಿರೂಪಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಏಕೇ ಅನುಬನ್ಧತಾವಸೇನ ಜಾನನ್ತಿ. ಇತಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಜಾನನವಸೇನ ಜಾತಿರೂಪಂ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತಂ.

೬೯೪. ಸಭಾವಾನಪಗಮೇ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಸ್ಸ ಅನಪಗಮೇ ಸತಿ.

ತೇ ¶ ಮಿದ್ಧರೂಪವಾದಾಚರಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ಅದ್ಧಾ ಮುನಿಸಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ನತ್ಥಿ ನೀವರಣಾ ತವಾತಿ ಯೋ ತ್ವಂ ಅದ್ಧಾ ಏಕನ್ತೇನ ಮುನಿ ಅಸಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಸಿ ನೀವರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ತವ ತುಯ್ಹಂ ನತ್ಥಿ, ಇತಿ ವಚನೇ ಸಚೇ ಮಿದ್ಧಂ ನೀವರಣಂ ರೂಪೇ ಪವಿಟ್ಠಂ ಸಿಯಾ. ಭಗವತಾ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ನೀವರಣಾ ತವಾ’’ತಿ ವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಥಿನಮಿದ್ಧನೀವರಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣೇನ ಸಹ ನೀವರಣಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ, ನೀವರಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಚನತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ತಮ್ಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ನ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಚೇ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ರೂಪಂ ಸಿಯಾ, ಕಥಂ ಅರೂಪೇಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಿಯಾ, ನ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅರೂಪೇಪಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧನೀವರಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ವಚನೇನ ಚ ನ ಮಿದ್ಧರೂಪಂ ಸಿಯಾ, ಅರೂಪೇ ಕಥಂ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅರೂಪಮೇವ ಮಿದ್ಧಂ ಇತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ. ಅರೂಪೇಪಿ ಏತಸ್ಸ ಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾಧಕವಚನತೋ ನಿಟ್ಠಂ ಏತ್ಥ ಚ ಅವಗನ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಅರೂಪ’’ನ್ತಿ ವಿಞ್ಞುನಾ.

೭೦೫-೬. ಕಮ್ಮೇನ ವೀಸತಿ ರೂಪಾತಿ ಅಟ್ಠಿನ್ದ್ರಿಯವತ್ಥುಅಟ್ಠಾವಿನಿಬ್ಭೋಗಸನ್ತತೂಪಚಯಾಕಾಸಾ ಕಮ್ಮಜಾ. ಚೇತಸಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿದ್ವಯಸದ್ದಲಹುತಾದಿತ್ತಯಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಸನ್ತತೂಪಚಯಾಕಾಸಾ ಚಿತ್ತಜಾ. ಉತುನಾ ಸದ್ದಲಹುತಾದಿತ್ತಯಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಸನ್ತತೂಪಚಯಾಕಾಸಾ ಉತುಜಾ. ಆಹಾರತೋ ಲಹುತಾದಿತ್ತಯಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಸನ್ತತೂಪಚಯಾಕಾಸಾ ಆಹಾರಜಾ.

೭೦೭-೧೭. ಜಾಯೇಯ್ಯುಂ ಯದಿ ತಾನಿಪೀತಿ ತಾನಿ ಜರತಾಅನಿಚ್ಚತಾರೂಪಾ ಯದಿ ಜಾಯೇಯ್ಯುಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತು ತೇಸಂ ಜರತಾಅನಿಚ್ಚತಾ ಭೇದಾ ಸಿಯುಂ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ವಚನಂ ಪಾಕೋ ನ ಪಚ್ಚತಿ, ಭೇದೋ ವಾ ನ ¶ ಚ ಭಿಜ್ಜತಿ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಪಾಕಭೇದಾ ಸಿಯುನ್ತಿ, ತಂ ವಚನಂ ನತ್ಥಿ. ಏತಂ ಜರತಾಅನಿಚ್ಚತಾದ್ವಯಂ ಜಾತಸ್ಸ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಸ್ಸ ಪಾಕಭೇದತ್ತಾ ನ ಜಾಯತಿ. ಸಿಯಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಬುದ್ಧೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಜರತಾಅನಿಚ್ಚತಾವಿನಿಚ್ಛಯಾಧಿಕಾರೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಜನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಿ ಞಾಣಂ ಯದಿ ಸಿಯಾ, ‘‘ರೂಪಸ್ಸೂಪಚಯೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ‘‘ಜಾತಿ ¶ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ದೀಪಿತಂ ಯಥಾ, ಏವಂ ತಥಾ ಪಾಕೋಪಿ ಪಚ್ಚತು, ಭೇದೋಪಿ ಪರಿಭಿಜ್ಜತು, ಏವಂ ಬುದ್ಧಿ ಸಿಯಾ. ಜಾತಿ ನ ಚೇವ ಜಾಯತೇ. ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ವಿಭಾವಿನಾ ಞೇಯ್ಯಾ. ಜಾತಿ ಜಾಯಮಾನಸ್ಸ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನಾಮ ಪಕಾಸಿತಾ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ತತ್ಥ ವಚನೇ ಯಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಿ ಸಿಯಾ. ಯೇಸಂ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಜಾತಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಜಾತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಸಮ್ಮುತಿಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯತ್ತವೋಹಾರಂ ತೇಸಂ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಕಮ್ಮಜಾದಿಕಂ ವೋಹಾರಂ ಲಭತೇವ ಯಥಾ, ತಥಾ ತೇಸಂ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತೇ ಪಾಕಭೇದಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಸಮ್ಮುತಿಂ ನಾಮ ತಪ್ಪಚ್ಚಯತ್ತವೋಹಾರಂ ಲಭನ್ತಿ, ಇತಿ ಬುದ್ಧಿ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ – ಇದಂ ಸನ್ತತೂಪಚಯದ್ವಯಂ ಕಮ್ಮಾದಿಸಮ್ಭವಂ ಹೋತಿ ಯಥಾ, ಏವಂ ಪಾಕಭೇದಾ ತಂ ಕಮ್ಮಾದಿಸಮ್ಭವವೋಹಾರಂ ಕದಾಚಿಪಿ ನ ಲಭನ್ತಿ. ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ವಚನಂ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಜನಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಆನುಭಾವಸಙ್ಖಾತೇ ಖಣುಪ್ಪಾದೇ ತೇಸಂ ಪಾಕಭೇದಾನಂ ಅಭಾವತೋ ನ ಲಭನ್ತಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಖಣುಪ್ಪಾದೇ ಜಾತಿಪರಮ್ಪರಾಭಾವತೋ ಸಾ ಜಾತಿ ಲಬ್ಭತೇ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಜಾತಿ ಏವ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಸಮ್ಮುತಿಂ ಪಚ್ಚಯತ್ತವೋಹಾರಂ ಲಭತಿ, ಇತರಂ ಜರತಾಅನಿಚ್ಚತಾದ್ವಯಂ ಪನ ನ ಲಭತಿ. ತಂ ಜರತಾಅನಿಚ್ಚತಾದ್ವಯಂ ಜಿಯ್ಯತಿ ಇತಿ ಭಿಜ್ಜತಿ ಇತಿ ವಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಕಮ್ಮಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಆನುಭಾವಕ್ಖಣೇ ತಸ್ಸ ಜರತಾಅನಿಚ್ಚತಾದ್ವಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಭಾವತೋ.

೭೧೮-೨೩. ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತಞ್ಚೇತಂ ಜರಾಮರಣಂ ಅನಿಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಂ ಇತಿಪಿ ವಚನಸ್ಸ ಭಗವತಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಜರತಾಅನಿಚ್ಚತಾದ್ವಯಂ ಜಾಯತಿ, ಏವಂ ಇತಿ ತ್ವಂ ಚೇ ಮಞ್ಞಸಿ, ಏವಂ ‘‘ಜಾಯತಿ ಏವಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಭಗವತಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಹಿ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತಞ್ಚೇತಂ, ಜರಾಮರಣಮಿಚ್ಚಪೀ’’ತಿವುತ್ತಭಾವಾದಿನಾ ಆಕಾರದೇಸನಾಪರಿಯಾಯೇನ ಲೇಸೇನ ಭಗವತಾ ಅನಿಚ್ಚಾನಂ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಜರಾಮರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಸಭಾವತೋ ಜರಾಮರಣಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತಞ್ಚಾಪಿ ¶ ಚಿತ್ತಜಾನಂ ವಿಕಾರತ್ತಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ‘‘ಚಿತ್ತಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ವಿಯ, ತಥಾ ಏವಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಏತಂ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಅಜಾತತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಖಂಪುಪ್ಫಂವ ನತ್ಥಿ, ಅಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಂವಾತಿ ಚ ಚೋದಕೋ ವದೇಯ್ಯ, ನತ್ಥಿ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇದಂ ಉಭಯವಚನಂ ನೋ ಭಗವತಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ನಿಸ್ಸಯಧಮ್ಮಾನಂ ಆಯತ್ತಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಪಥವಿಯಾದೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಭಾವೇ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಸ್ಸ ಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಖಂಪುಪ್ಫಂವ ತಂ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ನ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಥವೀಆದೀನಂ ¶ ಅಭಾವೇ ತಂ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ನ ಚ ಲಬ್ಭತಿ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ, ತಥಾ ನಿಚ್ಚಂ ನ.

೭೨೪-೫. ಪರಿಚ್ಛೇದಾದಯೋ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾ. ತೇಸಮೇವ ಚ ರೂಪಾನಂ ತೇಸಮೇವ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕಾರತ್ತಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಚೇವ ಸಙ್ಖತಾ ಸೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಪಭೇದಕತೋತಿ ದಸ್ಸನತೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ.

೭೬೭.

ಗನ್ತುಂ ಪನಿಚ್ಛೇ ಪಿಟಕೇಭಿಧಮ್ಮೇ,

ಯೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಸಮತ್ತಂ;

ಹಿತತ್ಥಿನಾ ತೇನ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಾಯಂ,

ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಸಮ್ಮಾ ಪನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ.

ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪಿಟಕೇ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಸಮತ್ತಂ ಸಭಾವಂ ಗನ್ತುಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ, ತೇನ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಹಿತತ್ಥಿನಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆದರೇನ ಸಮ್ಮಾ ತೀರಣಚಿನ್ತನಸಜ್ಝಾಯನೇಹಿ ಅಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೋ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ರೂಪವಿಭಾಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೧. ಏಕಾದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ನಿಬ್ಬಾನನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೭೬೯. ಭವಾಭವಂ ¶ ವಿನನತೋತಿ ಖುದ್ದಕಂ, ಮಹನ್ತಂ ಭವಂ ಸಿಬ್ಬನತೋ. ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರೂಪಧಿಕಿಲೇಸೂಪಧಿಖನ್ಧೂಪಧೀಹಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ. ಅಚ್ಚುತಿರಸಂ ಅಚುತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪುಟ್ಠೇನಾತಿ ಸುಗತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ. ಉಭಿನ್ನಂ ಸುತ್ತಾನನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿವುತ್ತಾನಂ ¶ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸುತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಯಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾತಿ ಖಯಸ್ಸ ಬಲವಕಾರಣತ್ತಾ. ಪುಥೂನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕ್ಖಣೇ ರಾಗಾದಿಕ್ಖಯಮತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಬ್ಬೇ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾ ಸಮಧಿಗತನಿಬ್ಬಾನಾ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಕಿಂ ಉತ್ತರಿ ಕಾರಣಞ್ಚ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಾಗಾದೀನಂ ಸಙ್ಖತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖತಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಖಣೇಸು ಕಿಂ ಪನ ಖಣೇ ತ್ವಂ ವದೇಸಿ. ಖೀಣೇಸ್ವೇವಾತಿ ಭವಾದೀಸು ಖೀಣೇಸು ಏವ. ನಿರುತ್ತರೋತಿ ನಿಪ್ಫನ್ನಹಾರೋ.

೭೭೧. ಅಸ್ಸದ್ಧೋತಿ ಬಾಹಿರಸದ್ಧಾಯ ವಿರಹಿತೋ. ವನ್ತಾಸೋತಿ ವನ್ತಾ ವಮಿತಾ ಆಸಾ ತಣ್ಹಾ ಯೇನಾತಿ ವನ್ತಾಸೋ.

ನಿಸ್ಸರಣಿಯಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣೇ ನಿಯುತ್ತಾ. ಯದಿದಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ಯಂ ಇದಂ ಕಾಮಾನಂ ಏತಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿರೋಧೋ, ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿಭೂತಸ್ಸ ಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಜಾತಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ, ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣನಾಮಕಸ್ಸ ಅಭಾವಪ್ಪತ್ತಿದೋಸತೋ ನಿಸ್ಸರಣನಾಮಕಾನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾನಮ್ಪಿ ಅಭಾವೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಅತ್ಥಿ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಉಪ್ಪಾದಾದೀನನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿಭಙ್ಗಾನಂ. ಪಪಞ್ಚಾಭಾವತೋತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಭಾವತೋ.

೭೭೨. ಅಪಲೋಕಿತನ್ತಿ ಅದಸ್ಸನಧಮ್ಮಂ.

೭೭೪. ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝನ್ತಿ ನಿದುಕ್ಖಂ. ಅಕ್ಖರನ್ತಿ ಅಖರಂ.

೭೭೭. ಸದ್ಧಾಬುದ್ಧಿಕರಂ ¶ ತಥಾಗತಮತೇ ಜಿನವಚನೇ ಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನಂ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಭವಂ ಪಞ್ಞಾಕಾರಣಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಕರಂ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಾಲಿನನ್ತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಾರವನ್ತಂ ಸುಮಧುರಂ ಸಾರಞ್ಞು ಜಿನಸಾಸನಸಾರಞ್ಞೂ ವಿಮ್ಹಾಪನಂ ಅಚ್ಛೇರಕರಂ ಇಮಂ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ಯೋ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಜನೋ ಗಮ್ಭೀರೇ ನಿಪುಣೇ ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಪದಂ ನಿಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಯಾತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ನಿಬ್ಬಾನನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏಕಾದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೨. ದ್ವಾದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಪಞ್ಞತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

ಸಙ್ಖಾಯತೀತಿ ¶ ಸಙ್ಖಾ, ಕಥೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿನ್ತಿ ಕಿಂ ಇತಿ ಕಥೀಯತಿ. ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ಕಥೀಯತಿ.

ತಜ್ಜಾಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸೋತಾದಿಕಸ್ಸ ಅನುರೂಪವಸೇನ ಜಾತಾ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏಕಸ್ಸವಾತಿ ಏಕಸ್ಸ ನಾಮಧಮ್ಮಸ್ಸ ‘‘ಅಚ್ಛೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹೂನಂ ನಾಮಧಮ್ಮಾನಂ ‘‘ಅಚ್ಛೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಸಮೂಹಮೇವಾತಿ ನಾಮಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮೂಹಂ ಏವ.

ಗಹಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಸಙ್ಕೇತೋ ಏತೇನಾತಿ ಗಹಿತಪುಬ್ಬಸಙ್ಕೇತಂ. ಕಿಂ ತಂ? ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಜವನವಿಞ್ಞಾಣಂ. ತೇನ ಗಹಿತಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ಸತ್ತಾ’’ತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಜಾ’’ತಿ ಕಥೀಯತಿ.

ಇತ್ಥೀ ¶ ಚ ಪುರಿಸೋ ಚ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾ, ತೇ ಆದಯೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಯೋ, ತೇಸಂ.

೭೭೮. ತತಿಯಾ ಕೋಟೀತಿ ತತಿಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಪಞ್ಞತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದ್ವಾದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೩. ತೇರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಕಾರಕಪಟಿವೇಧವಣ್ಣನಾ

ವೇದಕಸ್ಸಾತಿ ¶ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದಕಸ್ಸ. ತದಾಯತ್ತವುತ್ತೀನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಆಯತ್ತಾ ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಯೇಸಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ತೇ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿನೋ, ತೇಸಂ. ಅತ್ರ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಚರಿಯೇನ ಪರಿಹಾರೋ ವುಚ್ಚತೇ. ಕುತೋಯಂ ತವ ತತ್ಥಾನುರೋಧೋತಿ ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ತಕಾರಕಸ್ಸ ಅಭಾವೇಪಿ ಸತ್ತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಭಾವೇಪಿ ಅಯಂ ತವ ಅನುರೋಧೋ ಅನುನಯೋ ಕುತೋ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಕತ್ತರಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವೇ ಕಮ್ಮವಿರೋಧೋ ಕುತೋ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ. ಅಥಾಪೀತಿ ಅಪರೋ ನಯೋಪಿ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಏತಿಸ್ಸಂ ಚೋದನಾಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ಅವಸಿಟ್ಠಂ ತಾವ ಬ್ರೂಹಿ, ಅಪರಿಸಮತ್ತಾ ತೇ ಚೋದನಾ. ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ತನೋ. ಕಾರಕವೇದಕತ್ತಾಭಾವೋತಿ ಕಾರಕವೇದಕತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಸಿಯಾ.

ಅಥ ನ ಭವತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅನಾಸೇ ಚೇತನಾಪಿ ಅನಾಸೋ ಯದಿ ನ ಭವತಿ. ಪಟಿಞ್ಞಾ ಹೀನಾತಿ ‘‘ಚೇತನಾಯ ಅನಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಹೀನಾ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತೋತಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅನಾಸೇ ಚೇತನಾಯ ನಾಸೋ ನ ಭವತಿ’’ಇತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತೋ ¶ . ವಿಪರೀತನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅನಾಸೇ ಚೇತನಾಯ ಅನಾಸೋ’’ಇತಿ ವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣಂ ಸಿಯಾ. ಅತ್ತಾ ನಸ್ಸತು, ಚೇತನಾ ತಿಟ್ಠತು, ಅಥ ಪನ ಏವಂ ನ ಭವತೀತಿ ಅತ್ತಾ ನಸ್ಸತು, ಚೇತನಾ ತಿಟ್ಠತು, ಏವಂ ಗಹಣಂ ಪನ ನ ಭವತಿ. ಅನಞ್ಞತ್ತಪಕ್ಖಂ ಪರಿಚ್ಚಜ ಪರಿಚ್ಚಜಾಹಿ ‘‘ಚೇತನಾಯ ಅನಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ. ಪಟಿಞ್ಞಾ ಹೀನಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಪಟಿಞ್ಞಾಹೀನೋ.

ಉಭಿನ್ನಂ ಚೇತನತ್ತಾನಂ ಏಕದೇಸತಾ ಏಕದೇಸಭಾವೋ ನತ್ಥಿ. ಏವಞ್ಚ ಸತೀತಿ ಏವಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಅಭಾವೇ ಸತಿ ಕೋ ದೋಸೋ ಇತಿ ತ್ವಂ ಚೇ ವದೇಯ್ಯಾಸಿ. ಯಂ ಪನ ತಯಾ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ರೂಪರಸಗನ್ಧಾದೀನಂ ಏಕದೇಸೇ ವತ್ತಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ಅಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ವಚನಂ ಪನ ತಯಾ ವುತ್ತಂ, ತಂ ವಚನಂ ಅಯುತ್ತಂ, ನಾನುರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತವ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಹೀನಾತಿ ‘‘ಏಕದೇಸೇ ವತ್ತಮಾನಾನಂ ಚೇತನತ್ತಾನಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಅಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಹೀನಾ.

ಏವಞ್ಚ ಸತೀತಿ ಏತಂ ಚೇತನಾಯ ಅಞ್ಞಭಾವೇ ಸತಿ ಕೋ ದೋಸೋ ಇತಿ ಚೇ ಭವಂ ವದೇಯ್ಯ. ‘‘ಅಚೇತನೋ ¶ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವಚನಂ, ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತದೋಸತೋತಿ ‘‘ಪಾಕಾರತರುಪಾಸಾಣತಿಣಸದಿಸೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತದೋಸತೋ.

೭೮೦. ಅತ್ಥಿ ಸತ್ತೋಪಪಾತಿಕೋತಿ ಓಪಪಾತಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಅತ್ಥಿ.

೭೮೧. ಭಾರಾದಾನನ್ತಿ ಭಾರಗ್ಗಹಣಂ. ಭಾರನಿಕ್ಖೇಪನನ್ತಿ ಭಾರೋರೋಪನಂ.

೭೮೩. ಏಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಟ್ಠಿಸಞ್ಚಯೋ ಅಟ್ಠಿಸಮೂಹೋ ಏಕೇನ ಕಪ್ಪೇನ ಪಬ್ಬತಸಮೋ ರಾಸಿ ಸಿಯಾ.

೭೮೫. ಭೋ ಮಾರ, ತ್ವಂ ಸತ್ತೋ ಇತಿ ಪಚ್ಚೇಸಿ, ಕಂ ಸದ್ದಹಸಿ, ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಗಹಣಂ ತೇ ತವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜೋ ಅಯಂ, ಇಧ ಲೋಕೇ ಸತ್ತೋ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ.

೭೮೭. ಯೋ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ಗನ್ಥಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಸತತಮ್ಪಿ ಚಿನ್ತೇತಿ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪರಮಾ ಪಞ್ಞಾ ವೇಪುಲಂ ವಿಪುಲಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ.

೭೮೮. ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ಅತಿಮತಿಕರಂ ಉತ್ತಮಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಣಕರಂ ವಿಮತಿವಿನಾಸಕರಂ ಕಙ್ಖಚ್ಛೇದಕರಂ ಪಿಯಕ್ಕರಂ ಪೇಮಕರಂ ಸದಾ ಪಠತಿ, ಸುಣಾತಿ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಮತಿ ಇಧ ಸಾಸನೇ ಠಿತೇ ವಿಕಸತಿ ಪಟಿಫುಲ್ಲತಿ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಕಾರಕಪಟಿವೇಧವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತೇರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೪. ಚುದ್ದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ರೂಪಾವಚರಸಮಾಧಿಭಾವನಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೭೮೯-೯೩. ಹಿತಾನಯನ್ತಿ ¶ ಹಿತಾವಹಂ. ಮಾನಸಞ್ಚ ಸುಗತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಪವತ್ತಮಾನಸಞ್ಚ. ಮಧುರಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಧುರತ್ಥವಣ್ಣನಂ. ಉತ್ತರಂ ತು ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಧಮ್ಮತೋ ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮತೋ ಉತ್ತರಿಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಲೋಕುತ್ತರಂ. ಸಙ್ಕಸ್ಸರಸಮಾಚಾರೇತಿ ಸಙ್ಕಾಯ ಕಙ್ಖಾಯ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೇ. ಅಚ್ಛಿದ್ದಂ ಅಕ್ಖಣ್ಡಂ ಅಕಮ್ಮಾಸಂ. ಅತ್ಥಕಾಮೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಕಾಮೇನ.

೭೯೭. ದುವಿಧಲಕ್ಖಣಂ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಲಕ್ಖಣಂ.

೮೦೫. ತೇಸಂ ಚರಿತಾನಂ ವೋಮಿಸ್ಸಕನಯಾ.

೮೦೭. ಸವಣ್ಣಕಸಿಣಾತಿ ನೀಲಪೀತಓದಾತಲೋಹಿತವಣ್ಣಕಸಿಣಾ.

೮೦೮. ತಂ ¶ ಏಕಕಂ ಆನಾಪಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋ.

೮೦೯-೧೦. ಮರಣೂಪಸಮಾಯುತ್ತಾ ಸತೀತಿ ಮರಣಾನುಸ್ಸತಿ ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿ. ಆಹಾರನಿಸ್ಸಿತಸಞ್ಞಾತಿ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾ. ಧಾತುವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ.

೮೧೧-೨. ಅನುಕೂಲಾ ಇಮೇ ಸಬ್ಬ-ಚರಿತಾನನ್ತಿ ವಣ್ಣಿತಾತಿ ಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸದ್ಧಾಚರಿತಸ್ಸ ಅನುಕೂಲಂ, ತಮೇವ ಪಞ್ಞಾಚರಿತಸ್ಸ ಅನುಕೂಲನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಪನ ವಚನಂ ಏಕನ್ತವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವತೋ ಏಕನ್ತಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಅತಿಸಪ್ಪಾಯತೋ ವುತ್ತಂ, ಇತಿ ವಿಭಾವಿನಾ ಞೇಯ್ಯಂ.

೮೩೫. ವಿಪಸ್ಸನಾಭವಸಮ್ಪತ್ತಿ-ಸುಖಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಿಯುಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸುಖಾನಂ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಸುಖಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಿಯುಂ.

೮೩೮. ಸಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ¶ ಮನೋಭುನೋತಿ ಮನೋಭುಹದಯೋ ತಸ್ಸ ಹದಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ.

೮೪೪. ಪತ್ತುಕಾಮೇನ ಧೀಮತಾ ಕಸಿಣಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ.

೮೪೫. ಸಂಹಾರಿಮನ್ತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಹರಿತಬ್ಬಕಸಿಣಂ. ತತ್ರಟ್ಠಕನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಅನಾಹರಿತಬ್ಬಂ ಕಸಿಣಂ.

೮೪೯. ವಿವಟ್ಟಂ ಪನ ಮಿಚ್ಛತಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲಂ ವಟ್ಟಂ ಕಾತುಂ ತಂ ಕಸಿಣಂ ವಟ್ಟತಿ.

೮೫೧-೨. ಹತ್ಥಪಾಸಪ್ಪಮಾಣಸ್ಮಿಂ, ತಮ್ಹಾ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಾತಿ ತತೋ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲತೋ ಹತ್ಥಪಾಸಪ್ಪಮಾಣಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲೇ ಉಚ್ಚೇ. ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖಂ ಸತಿಂ.

೮೫೩-೪. ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಝಾನಂ. ಖೇಮತೋ ದಟ್ಠುಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಹಂ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅದ್ಧಾ ಏಕನ್ತೇನ ಪವಿವೇಕಸುಖಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸಂ ಭವೇಯ್ಯಂ.

೮೫೬. ಸೋ ¶ ಕಸಿಣಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ತೇನ ಯೋಗಿನಾ ನ ಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ, ಕಸಿಣಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಉಸ್ಸದಸ್ಸ ವಸೇನ ವಣ್ಣಂ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ.

೮೬೦. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಏಕಗ್ಗಚೇತಸೋ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ನಿಮೀಲೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ ಉಮ್ಮೀಲಿತೇ ಕಾಲೇಪಿ, ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಪಾಥಂ ಯಾತಿ ಚೇ ಯದಿ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಉಗ್ಗಹಮೇವ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ.

೮೬೪. ಪಾದಾನಂ ಧೋವನೇ ಪಪಞ್ಚಪರಿಹಾರತ್ಥಂ. ಏಕತಲಿಕಾತಿ ಏಕತಲಮತ್ತಾ.

೮೬೫. ತಂ ಸಂಹಾರಿಮಂ ಕಸಿಣಮಾದಾಯ.

೮೬೬. ಸಮನ್ನಾಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ¶ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸುಮನೇನ ಆಹರಿತಬ್ಬಂ, ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಕ್ಕಾಹಟನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕೇನ ಆಹಟಂ ಫುಸಿತಂ ಕರೇ ಕರೇಯ್ಯ.

೮೬೮. ತನ್ತಿ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ.

೮೭೧-೪. ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ. ಪುರಿಮಸ್ಸಾತಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ. ಕೋ ಪನ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ? ಥವಿಕಾ ನೀಹರಿತಂ ಆದಾಸಮಣ್ಡಲಂ ಮಜ್ಜಿತಂ ವಿಯ. ತೋಯದೇ ಕಾಳಮೇಘೇ ಸೇತಬಲಾಕಾ ವಿಯ. ತದಾ ತಂ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾವ ನಿಗ್ಗತಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ. ತತೋ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತತೋ. ತನ್ತಿ ತಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ. ಸಣ್ಠಾನವನ್ತಞ್ಚ ವಣ್ಣವನ್ತಞ್ಚ ನ ಚ ಉಪಟ್ಠಾಕಾರಮತ್ತಂ. ಪಞ್ಞಜನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾತಂ.

೮೭೭-೮. ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ. ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮಾಧಿನೋ ಪಟಿಲಾಭಕ್ಖಣೇ ಪನ ಅಙ್ಗಾನಂ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ಪಾತುಭಾವೇನ ಇತಿ ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ.

೮೭೯. ದ್ವಿನ್ನಂ ¶ ಸಮಾಧೀನನ್ತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧೀನಂ.

೮೮೨. ಚಕ್ಕವತ್ತಿಯಗಬ್ಭೋವ ರತನಂ ವಿಯ ಅಸ್ಸ ಅನೇನ ಸುದುಲ್ಲಭಂ.

೮೮೪. ಅಯನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸನ್ಥಾರೋ.

೮೯೧-೨. ಸಮತಂ ವೀರಿಯಸ್ಸೇವಾತಿ ವೀರಿಯಸಮಭಾವಂ. ಲಯಂ ಲೀನಭಾವಂ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಯನ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಮಾನಸಂ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತಂ.

೮೯೫-೯. ಭವಙ್ಗಂ ಪನ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜ ಉಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತದೇವ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಯೋಗಿನೋ ಮನೋದ್ವಾರಮ್ಹಿ ಜಾಯತಿ. ತತೋತಿ ಆವಜ್ಜನತೋ ತತ್ರೇವಾರಮ್ಮಣೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಸಙ್ಖಾತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಜವನಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ಜಾಯನ್ತೇ. ಅವಸಾನೇ ಏಕಂ ಜವನಮಾನಸಂ ರೂಪಾವಚರಿಕಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ರೂಪಾವಚರಿಕೇ ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಅಙ್ಗಾ. ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಬಲವತರಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಾನಿ ಅಪ್ಪನಾಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಅಪ್ಪನಾಚೇತಸೋ ¶ ಪರಿಕಮ್ಮೋಪಚಾರತೋ ಪರಿಕಮ್ಮಭಾವತೋ ಪರಿಕಮ್ಮಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೇ, ಉಪಚಾರಭಾವತೋ ಉಪಚಾರಾನೀತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತೇ. ತಾನಿ ಜವನಾನಿ ಅಪ್ಪನಾಯಾನುಲೋಮತ್ತಾ ಅನುಲೋಮಾನಿ ಏವ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಅನುಲೋಮಕೇಸು ಯಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮಂ ಜವನಂ, ತಂ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ.

೯೦೧. ಗೋತ್ರಭು ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಗೋತ್ರಭು ನಾಮ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ.

೯೦೪-೫. ಪುರಿಮೇಹಿ ಜವನೇಹಿ ಯಂ ಆಸೇವನಂ, ತಂ ಬಲವಪಚ್ಚಯಂ ಲದ್ಧಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಛಟ್ಠಂ ಜವನಂ, ಸತ್ತಮಂ ವಾ ಜವನಂ ಅಪ್ಪೇತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ಪವುಚ್ಚತಿ, ಏತ್ಥ ವಾದೇ ಗೋದತ್ತೋ ನಾಮ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕೋ ಆಚರಿಯೋ ಆಹ. ಛಿನ್ನತಟೇ ಮುಖಂ ಯಸ್ಸ ಛಿನ್ನತಟಮುಖೋ.

೯೦೮. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ¶ ಹೇತು ಯಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತುಕಂ.

೯೧೧-೨. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ನಾನಾವಿಸಯೇ ಪಲುದ್ಧಸ್ಸ. ಚೇತಸೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಸಮಾಧಾನೇನ ಸಮಾಧಿ.

೯೧೫. ಸಯಞ್ಚ ಅತಿಸನ್ತತೋ ಸುಖಂ ಅವೂಪಸನ್ತಸಭಾವಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚದ್ವಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವುತ್ತಂ.

೯೧೭. ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಪಞ್ಚನೀವರಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಂ. ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಂಯುತನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಯುತ್ತಂ.

೯೨೦-೧. ವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಿಪುಲಭಾವಂ. ತಞ್ಚ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪಚಾರಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

೯೨೮-೩೧. ಪಮಾದಯೋಗಿನೋತಿ ಪಮಾದವಸೇನ ಯೋಗಿಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಾಮಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಕ್ಕಾರಾ ಮನಸಿಕಾರಾ ಚೇ ಚರನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ತಂ ಝಾನಂ ಹಾನಭಾಗಿಯಂ ಹೋತಿ. ಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೇ ತಸ್ಮಿಂ, ಸನ್ತಾ ತದನುಧಮ್ಮತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ತದನುಧಮ್ಮತಾ ತಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅನುರೂಪಾ ಸತಿ ನಿಕನ್ತಿ ಸನ್ತಾ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೇ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ, ತಂ ಝಾನಂ ಮನ್ದಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಠಿತಿಭಾಗಿಯಂ ಹೋತಿ, ಠಿತಿಂ ಭಜತಿ. ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಂ ಹೋತಿ, ವಿಸೇಸಂ ದುತಿಯಾದಿಭಾವನಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಿದಾಸಂಯುತಾ ¶ ಸಞ್ಞಾ, ಮನಕ್ಕಾರಾತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾವಿಪಸ್ಸನಾಸಂಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಕ್ಕಾರಾ. ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಭಾಗಿಯಂ, ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಭಾಗಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೯೩೩. ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಆಸನ್ನಾಕುಸಲಾರಯೋ ಆಸನ್ನಾಕುಸಲಾರಿಕಾ ಯಸ್ಮಾ ತಕ್ಕಚಾರಾನಂ ಥೂಲತ್ತಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಅಙ್ಗದುಬ್ಬಲಾ.

೯೩೫. ನಿಕನ್ತಿನ್ತಿ ತಣ್ಹಂ. ಪರಿಯಾದಾಯಾತಿ ಸೋಸಾಪೇತ್ವಾ.

೯೩೬. ವಿಧಿನಾತಿ ¶ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತವಿಧಿನಾ. ಸತಸ್ಸಾತಿ ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ.

೯೩೮. ನಿಮಿತ್ತಂ ತು ತದೇವ ಚಾತಿ ತಮೇವ ಪಠಮನಿಮಿತ್ತಂ ‘‘ಪಥವೀ ಪಥವೀ’’ಇತಿ ಏವಂ ಮನಸಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ.

೯೪೩. ಸಮ್ಪಸಾದನನ್ತಿ ಸದ್ಧಾ. ಮಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾ.

೯೪೪. ದುವಙ್ಗಹೀನನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಹೀನಂ.

೯೪೮. ಪೀತಿ ನಾಮ ಚೇತಸೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಿಲಾಪನಂ ಉಪ್ಪಿಲಾಪಿತತ್ತಂ ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ.

೯೬೧-೨. ಆಸನ್ನಪೀತಿದೋಸಾತಿ ಪೀತಿಯೇವ ದೋಸಾ. ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಯದೇವ ಯಂ ಏವ ಸುಖಂ ಇತಿ ಏವಂ ಸುಖಂ ಚೇತಸೋ ಆಭೋಗೋ ಮನಸಿಕಾರೋ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಸುಖಸ್ಸ ಥೂಲತ್ತಾ ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಅಙ್ಗದುಬ್ಬಲಾ ಹೋತಿ.

೯೭೪-೫. ಸುಖಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಆಸೇವನಂ ಪನ ನ ಹೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಆಸೇವನಂ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಿ ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಸಮುದೀರಿತಂ.

೯೭೬. ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಠಿತಂ.

೯೭೯. ಅಯಂ ¶ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೋ ಸುಮಧುರವರತರವಚನೋ ಕಂ ನು ಜನಂ ನೇವ ರಞ್ಜಯತಿ, ಅತಿನಿಸಿತವಿಸದೋ ಬುದ್ಧಿಪ್ಪಚಾರೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಅತಿನಿಸಿತವಿಸದಬುದ್ಧಿಪ್ಪಚಾರೋ, ಸೋ ತೇನ ಜನೇನ ವೇದನೀಯೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ರೂಪಾವಚರಸಮಾಧಿಭಾವನಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚುದ್ದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೫. ಪನ್ನರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಧಿಭಾವನಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೯೮೨-೩. ರೂಪೇ ¶ ಖೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಮಿನ್ತಿ ರೂಪಕಾಯೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ದಣ್ಡಾದಾನಾದಯೋ ದಣ್ಡಗ್ಗಹಣಾದಯೋ. ಇತಿ ರೂಪೇ ರೂಪಕಾಯೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ.

೯೮೪. ಸೂಕರಾಭಿಹತೋವ ಸಾತಿ ಸೂಕರಂ ಅನುಬನ್ಧಿತೋ ಸಾ ಸುನಖೋ ವಿಯ.

೯೮೫. ವಸೀತಿ ಯೋಗೀ.

೯೮೮-೯೯೦. ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಞ್ಚ ತೇನ ತನ್ತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಫುಟ್ಠಂ ತಮೋಕಾಸಂ ‘‘ಅನನ್ತೋ ಆಕಾಸೋ’’ಇತಿ ಚ ಮನಸಾ ಕರೋನ್ತೋ ಏವ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ. ಇತಿ ವಚನಂ ವುಚ್ಚತೇ, ಅಯಮಞ್ಞೋ ನಯೋ, ‘‘ಆಕಾಸೋ’’ ಇತಿ ಮನಸಾ ಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಕಸಿಣಂ ನ ಸಂವೇಲ್ಲೇತಿ.

೯೯೮. ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಮೇವ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ.

೧೦೦೪. ಆಕಾಸಫುಟವಿಞ್ಞಾಣೇತಿ ¶ ಫುಟಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಫುಟವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಆಕಾಸಾರಮ್ಮಣೇ ಫುಟವಿಞ್ಞಾಣೇ.

೧೦೦೫-೬. ಅಯಂ ಆಕಾಸೋ ಅನನ್ತೋ ಇತಿ ಏವಂ ತಂ ಆಕಾಸಮೇವ ಫರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಇತಿ ವಚನಂ ವುಚ್ಚತೇ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನನ್ತಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಅನನ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೇ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನಕ್ಕಾರವಸೇನ ಅಪಿ ಅನನ್ತಂ ಪರಿದೀಪಿತಂ.

೧೦೧೦. ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ತಸ್ಸ ಏವ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತೋ ಸುಞ್ಞಭಾವತೋ.

೧೦೧೩. ಸತಿ ¶ ತಿಟ್ಠತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಬಲವಾ ಸತಿ ತಿಟ್ಠತಿ.

೧೦೧೫. ಅಭಾವಕೇ ನತ್ಥಿಭಾವೇ.

೧೦೧೭-೮. ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಚಕ್ಖುನಾತಿ ಚಕ್ಖುನಾ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಮನಕ್ಕಾರೇ. ತಸ್ಸಾಪಗಮಮತ್ತಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಸ್ಸ ಅಪಗಮಮತ್ತಞ್ಚ.

೧೦೨೯. ಯಾ ನಾಮ ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಅಭಾವಮತ್ತಮ್ಪಿ ಗೋಚರಂ ಕತ್ವಾ ಠಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ ವತ ಏಕನ್ತೇನ ಅಹೋ ಸನ್ತಾತಿ ಪದಿಸ್ಸತಿ.

೧೦೩೩. ಯಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ನೇವಸಞ್ಞೀ, ನಾಸಞ್ಞೀ ಚ ಹೋತಿ, ಕೇವಲಂ ಏಕನ್ತೇನ ಅಥ ಖೋ ಸಾ ಸಞ್ಞಾ ಏದಿಸೀ ನ ಹೋತಿ.

೧೦೩೫-೭. ಪಟುಸಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನೇವ ಕರಣತೋ ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಚತುತ್ಥಆರುಪ್ಪತೋ ಸಮ್ಭವಾ ಪವತ್ತಾ ತೇಜೋಧಾತು ಸುಖೋದಕೇ ದಹನಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಯಥಾ, ಸಾ ಸಙ್ಖಾರಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಸೇಸತ್ತಾ.

೧೦೪೦. ಪಾಸಾದತಲಞ್ಚ ¶ ಸಾಟಿಕಾ ಚ.

೧೦೪೧. ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಿಧಾನಂ ಸಾರತರಂ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಪುರೇಕ್ಖೋ ಸೇಕ್ಖೋ ಭವಂ ಕಾಮಭವಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಂ ಯಾತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಧಿಭಾವನಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪನ್ನರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೬. ಸೋಳಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಅಭಿಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೦೪೫. ಸತಾತಿ ¶ ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನೇನ. ಅನುಯೋಗನ್ತಿ ವೀರಿಯಂ.

೧೦೪೭. ಯೋಗಾವಚರಭಿಕ್ಖುನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಅಸ್ಸ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಮಾಧಿಭಾವನಾ ನಿಟ್ಠಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗತಾ ಸಿಯಾ.

೧೦೫೦. ದನ್ತೇತಿ ದನ್ತೇ ಠಿತೇ. ಅಚಲೇತಿ ಅಚಲೇ ಠಿತೇ.

೧೦೫೨-೪. ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಪಾದಕಂ ಕಾರಣಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಯೋಗೀ ಸತಂ ವಾಪಿ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾಪಿ ಯದಿ ಸಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ಸತಂ ಹೋಮಿ, ಸತಂ ಹೋಮಿ’’ ಇತಿ ಏವಂ ಕಾಮಾವಚರಪರಿಕಮ್ಮಮಾನಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಪಾದಕಂ ಕಾರಣಭೂತಂ ಝಾನಂ ಪುನಾಧಿಟ್ಠಾತಿ ಪುನ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪುನ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ¶ , ಸಹಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಚೇತಸಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಸೋ ಯೋಗೀ ಸತಂ ಹೋತಿ. ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ.

೧೦೬೭-೮. ಏಸೋ ಅಧಿಗತಾಭಿಞ್ಞೋ ಯೋಗೀ ಪಾದಕಾರಮ್ಮಣೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸಙ್ಖಾತೇನ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಫುಟ್ಠೇ ಓಕಾಸೇ ಗತೇ ಪವತ್ತೇ ಪನ ಸದ್ದೇ ಸುಣಾತಿ. ದಿಬ್ಬಸೋತಞಾಣಂ.

೧೦೬೯. ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯತಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಚೇತೋಪರಿಯಂ, ತಮೇವ ಮಾನಸಂ ಚೇತೋಪರಿಯಮಾನಸಂ.

೧೦೭೦. ಹದಯಂ ಪನ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಲೋಹಿತಂ, ಹದಯಕೋಸೇ ಪವತ್ತಂ ರುಹಿರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೦೭೫. ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ¶ ಕಾಮಾವಚರಸತ್ತಾನಂ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಞ್ಚ. ರೂಪಾರೂಪೇಸು ರೂಪಭವಾರೂಪಭವೇಸು ಸತ್ತಾನಂ ಮಾನಸಞ್ಚ. ಕಿಂ ಭೂತಂ? ಸರಾಗಾದಿಪ್ಪಭೇದಕಂ ಮಾನಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಜಾನಾತಿ. ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ.

೧೦೭೭-೮೨. ನಿಸಜ್ಜಾ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಪಚ್ಛಾ ಜಾತಾ ನಿಸಜ್ಜಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ. ತತೋ ಪಭುತಿ ತತೋ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮತೋ ನಿಸಜ್ಜಾತೋ ಪಭುತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಚ್ಛಿಮನಿಸಜ್ಜಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮಾ ಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಅಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಯಾವ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಸನ್ಧಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ, ತಾವ ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಕತಂ ಕಿರಿಯಂ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇಪಿ ಚುತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ಸಾಧುಕಂ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಚುತಿಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪೇ ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬೇ ಯದಾ ತದೇವ ತಮೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಚುತಿಕ್ಖಣೇ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಮನಕ್ಕಾರೋ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ.

೧೦೮೬-೯೬. ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಂ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಕತ್ವಾ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಕಸಿಣೇಸು ಕತಪುಞ್ಞೇಹಿ. ತಸ್ಮಾ ತಮಿತರಂ ವಾಪೀತಿ ಆಲೋಕಕಸಿಣಂ ವಾ ಇತರಂ ವಾಪಿ ಕಸಿಣದ್ವಯಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ¶ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಉಪಚಾರಭೂಮಿಯಂಯೇವ ಠತ್ವಾ ತಂ ಆಲೋಕಕಸಿಣಂ ಠಪೇತಬ್ಬಂ. ಅಪ್ಪನಂ ಪಣ್ಡಿತೋ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಸಚೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಂ ಆಲೋಕಕಸಿಣಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಸ್ಸಿತಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ವಡ್ಢಿತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗಧಂ ರೂಪಂ ತೇನ ಯೋಗಿನಾ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಭವೇ ಭವೇಯ್ಯ. ತಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾರೋ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ತಾವದೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಆಲೋಕೋಪಿ ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಆಲೋಕೋಪಿ ಖಿಪ್ಪಂ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಆಲೋಕೇ ಅನ್ತರಹಿತೇ ¶ ರೂಪಗತಂ ರೂಪಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ದಿವಸಮ್ಪಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೋ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ಹೋತಿ.

೧೧೦೦-೧. ತಂಚಿತ್ತಸಂಯುತನ್ತಿ ತೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ. ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಂ, ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಪರಿಕಮ್ಮಂ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ.

೧೧೦೩. ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಇಮಂ ಪನ ಗನ್ಥಂ ಸುಣಾತಿ, ಚಿತ್ತೇ ಕರೋತಿ ಚ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅನೇನ ತರೇನ ಇಮಿನಾ ಗನ್ಥೇನ ತರಿತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಹಣ್ಣವಪಾರಂ ಯಾತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಅಭಿಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸೋಳಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೭. ಸತ್ತರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಅಭಿಞ್ಞಾರಮ್ಮಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೧೦೪. ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ನ ಆಗತೋ ಅನಾಗತೋ, ನ ತಾವ ಸಮ್ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅನಾಗತೇ ಅಂಸಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ತೇಸಂ ಞಾಣಂ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ. ಯಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಜಾನಾತೀತಿ ಯಥಾಕಮ್ಮುಪಗಂ, ವಿಪಾಕಚೇತನಾಜಾನನಕಞಾಣಂ.

೧೧೦೭-೯. ತತ್ಥ ¶ ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇಸು. ಚಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾತಿ ತಂ ಕಾಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕರಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಕಾಯಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕವಸೇನ ಮಹಗ್ಗತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾರೋಪೇತಿ ಞಾಣಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ, ತತೋ ಕಾಯಾರಮ್ಮಣತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿತ್ತತ್ತಾ ಕಾಮಾವಚರತ್ತಾ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಞಾಣಂ ಸಿಯಾ.

೧೧೧೦-೩. ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ¶ ಕಾಯೇನ, ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಯದಾ ಭವೇ ಯೋ ಯೋಗೀ ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಯದಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಸೋ ಯೋಗೀ ತದಾ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ರೂಪಕಾಯೇ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಕಾಯವಸೇನ ಕಾಯೇ ಆರೋಪೇತಿ, ತದಾ ಝಾನಾರಮ್ಮಣತೋ ತಂ ಞಾಣಂ ಮಹಗ್ಗತಗೋಚರಂ ಹೋತಿ, ಯಂ ಞಾಣಂ ಯದಾ ಅನಾಗತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಜಾತಂ, ಅತೀತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ವಿಸಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ತದಾ ತಂ ಞಾಣಂ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಕಾಲೇ ಅನಾಗತಗೋಚರಂ ಹೋತಿ. ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಗಮನೇ ಪನ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇತಿ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ.

೧೧೧೪. ಕಾಯಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಚಿತ್ತೇ ಆರೋಪೇತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಕಾಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಾಯೇ ಆರೋಪೇತಿ, ಇತಿ ಪರಿಣಾಮನಕಾಲಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಞಾಣಂ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಸಿಯಾ. ಸಮ್ಪವತ್ತತಿ ಸತ್ತಸೂತಿ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಅತೀತಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತೇಸು ಸತ್ತಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸಮ್ಪವತ್ತತಿ.

೧೧೨೦. ಜಾನನೇ ಮಜ್ಝಿಮಾನನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತಾನಂ ಜಾನನೇ.

೧೧೨೨. ಏತಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಏವ ಮತಾ ಞಾತಾ.

೧೧೨೬-೭. ತತ್ಥ ತಿಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಖಣಾದಿಕಂ.

ತತ್ಥ ತೇಸು ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಯಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಖಣಾದಿಕಂ ತಿಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿಭಙ್ಗಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಂ ಖಣಾದಿಕಂ ಖಣಾಯೇವ ತಂ ಖಣಾವಯವಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ಏಕದ್ವೇಸನ್ತತಿವಾರಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಏಕಚಿತ್ತದ್ವಿಚಿತ್ತವೀಥಿವಾರಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಮನ್ತಿ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೧೩೧-೨. ಯೇನ ¶ ¶ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮೇ ಆವಜ್ಜತಿ, ಯೇನ ಚೇತಸಾ ಜಾನಾತಿ, ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆವಜ್ಜನಜವನಚಿತ್ತಾನಂ ಸಹಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ತಂ ‘‘ಖಣಾದಿಕತ್ತಯಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ‘‘ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಮೇಕೇನ, ಅವಸ್ಸಂ ಪನ ವಿಜ್ಝತಿ’’ಇತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ವಚನಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣಭಾವಂ ಪತ್ತಿತೋ ಆಪಜ್ಜನತೋ ಚ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅನಿಟ್ಠೇ ಪನ ಠಾನೇ ತೇಸಂ ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣಭಾವೇ ಅನಿಚ್ಛಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಜವನಾನಂ ಕಸಿಣಾದಿಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಗೋತ್ರಭುಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಾನಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಜವನಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣತಾ ಅನಿಚ್ಛತಾ.

೧೧೩೪-೪೧. ‘‘ಏಕಬ್ಭವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಅಞ್ಞೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ಅದ್ಧಾಖ್ಯಂ ಅದ್ಧಾನಾಮ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಜವನವಾರತೋ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ವಚನಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ. ಯದಾ ಇದ್ಧಿಮಾ ಯೋಗೀ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಞಾತುಂ ಆವಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಮನೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಖಣವ್ಹಯಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತೇಸು ನಿರುದ್ಧೇಸು ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಚತ್ತಾರಿ, ಪಞ್ಚ ವಾ ಜವನಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಏತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಜವನಾನಂ ಯಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಚಿತ್ತಂ ಇದ್ಧಿಚಿತ್ತಮುದೀರಿತಂ. ಇದ್ಧಿಚಿತ್ತತೋ ಸೇಸಾನಿ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಾನಿ. ಏತೇಸಂ ಕಾಮಾವಚರೇ ಇದ್ಧಿಜವನಾನಂ ತದೇವ ಚ ಪರಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಜವನಾನಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣತಂ ಯನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಜವನಾನಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣತಾ ಅದ್ಧಾವಸಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತೋ ತೇಸಂ ಜವನಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣಭಾವೇಪಿ ಇದ್ಧಿಮಾನಸಮೇವ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ. ಇತರಾನಿ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಿ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ತು ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಇತರಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ.

೧೧೬೧. ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ¶ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಗತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಗೋಚರಂ, ಗೋಚರಂ ನ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೧೬೯. ವಿವಿಧತ್ಥಾನಿ ವಣ್ಣಪದಾನಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸೋ ವಿವಿಧತ್ಥವಣ್ಣಪದೋ, ತಂ ಮಧುರತ್ಥಮತಿನೀಹರಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೋತುಜನಸ್ಸ ಹದಯಂ ಪೀತಿಕರಂ ಸಚೇತನೋ ಕೋ ನಾಮ ಮನುಜೋ ನ ಸುಣೇಯ್ಯ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಅಭಿಞ್ಞಾರಮ್ಮಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸತ್ತರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೮. ಅಟ್ಠಾರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೧೭೫. ಯಾ ¶ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂವ, ಸಞ್ಞಾ ನೀಲಾದಿತೋ ಪನಾತಿ ಸಾ ಸಞ್ಞಾ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂವ ಕರೋತಿ. ಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಪಟಿಬುಜ್ಝನಂ.

೧೧೭೭. ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಂ ಸಕ್ಕಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತೇ ಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.

೧೧೭೮-೯. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಪಟಿವೇಧನಂ ಅವಿಪರೀತವಸೇನ ಪಟಿಬುಜ್ಝನಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣಂ.

೧೧೮೦. ಸಮಾಧಿ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಏತಾಯಾತಿ ಸಮಾಧಾಸನ್ನಕಾರಣಾ.

೧೧೮೧. ಲಕ್ಖಣೇನೇಕಧಾತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಬುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೇನ ಪಞ್ಞಾವ ಏಕಧಾ ವುತ್ತಾ.

೧೧೮೩. ಭೂರಿಪಞ್ಞೇನಾತಿ ¶ ಭೂತೇ ಅತ್ಥೇ ಅವಿಪರೀತೇ ಅತ್ಥೇ ರಮತೀತಿ ಭೂರಿ, ಭೂರಿ ಪಞ್ಞಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ, ತೇನ.

೧೧೮೬-೯೧. ತೀಸು ಅತ್ಥಧಮ್ಮನಿರುತ್ತೀಸು ಚ ಞಾಣೇಸು ಅತ್ಥಧಮ್ಮನಿರುತ್ತೀಸು ಜಾತೇಸು ಞಾಣೇಸು ಚ ಞಾಣಂ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಫಲಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ. ಭಾಸಿತತ್ಥೋತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥಸಞ್ಞಿತಾ ಅತ್ಥನಾಮಕಾ. ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಹೇತೂತಿ ಜನನಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ. ಭಾಸಿತನ್ತಿ ಪಾಳಿ. ಧಮ್ಮಸಞ್ಞಿತಾತಿ ಧಮ್ಮನಾಮಕಾ. ಸಭಾವನಿರುತ್ತೀತಿ ಅವಿಪರೀತವೋಹಾರೋ. ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ಸಿಕ್ಖನಂ. ಸವನಾಧಿಗಮೇಹಿ ಪುಬ್ಬಯೋಗೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತನಾಯ.

೧೧೯೨. ಭೂಮಿಭೂತೇಸೂತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಭೂಮಿಭೂತೇಸು.

೧೧೯೪. ಜನನಾದಿತೋತಿ ¶ ಜಾತಿಆದಿತೋ ಭೀತೇನ ಪಞ್ಞಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ.

೧೨೦೩. ಏಕಾಸೀತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತವಜ್ಜಿತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭೂಮಿಭೂತೇನ ಏಕಾಸೀತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇನ.

೧೨೦೮. ಸತ್ತಸಮ್ಮೋಹಘಾತತ್ಥನ್ತಿ ಸತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ವಿನಾಸಿತತ್ಥಂ.

೧೨೧೧. ನಿರೀಹಕನ್ತಿ ಈಹವಿರಹಿತಂ ಬ್ಯಾಪಾರವಿರಹಿತಂ, ದಾರುರಜ್ಜುಸಮಾಯೋಗೇ.

೧೨೧೫. ಉಭೋ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಕಾರಣಾ.

೧೨೨೫. ಅನ್ತದ್ವಯನ್ತಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗದ್ವಯಂ. ಭಾವಯೇತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಂ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಟ್ಠಾರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೯. ಏಕೂನವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಕಙ್ಖಾವಿತರಣವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೨೩೧. ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿಬಾತ್ತಿಂಸಕೋಟ್ಠಾಸಾನಂ ¶ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ತಾವ ಯೋಗೀ ಮನಸಾ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

೧೨೩೩. ಹೇತ್ವಙ್ಕುರಸ್ಸ ಬೀಜಂ ತು ಬೀಜಂ ಅಙ್ಕುರಸ್ಸ ಹೇತುಜನಕಂ, ಪಥವಾದಯೋ ಅಙ್ಕುರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ.

೧೨೩೪. ಪಞ್ಚ ¶ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹುಪಾದಾನಕಮ್ಮಾಹಾರಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ.

೧೨೩೫. ಕಮ್ಮಂ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಜನಕೋ ಪಿತಾ ವಿಯ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಜನಕಂ.

೧೨೩೮. ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಪಚ್ಚಯೇನ.

೧೨೪೦. ಯಾ ಸಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಕಙ್ಖಾ. ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸೇ.

೧೨೪೧. ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಅನವಸೇಸಾವ ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಸಾ ಕಙ್ಖಾ ಪಹಿಯ್ಯತಿ ನಾಸೀಯತೇ.

೧೨೪೩. ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾತಿ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ದಾನಾದಿಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾ, ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾ.

ತಂ ವಿಪಾಕನ್ತಿ ಉಪಘಾತಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ತಂ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಏಕೋ ಯೋಗೀ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಸೇನ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕರೋತಿ.

೧೨೪೬. ಹೇತುಫಲಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನಾತಿ ಹೇತುಫಲಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಇದಂ ನಾಮರೂಪಂ ಕೇವಲಂ ಏಕನ್ತೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಇತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಾಕಾರೇನ ಸಂ ಅನುಪಸ್ಸತಿ.

೧೨೪೭. ಪಾಕಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ¶ ಉದ್ಧಂ ಪಾಕಪಟಿವೇದಕಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ ನ ಜಾನಿಯತೇ.

೧೨೫೦-೧. ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಾಮ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಉಪಪನ್ನಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಅನಞ್ಞಾಯ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಅಸಯಂವಸೀ ಸತ್ತಸಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾನ ಸಸ್ಸತಉಚ್ಛೇದದಸ್ಸಿನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿರೋಧಿನೋ ಹುತ್ವಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ.

೧೨೫೪. ಉಭೋತಿ ಉಭೋ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತೋ ಸುಞ್ಞಾ. ನ ಚ ಕಮ್ಮಂ ವಿನಾ ಫಲನ್ತಿ ಕಮ್ಮಂ ವಿನಾ ಫಲಂ ನ ಚ ಹೋತಿ.

೧೨೫೫. ಸಮ್ಭಾರೇಹೀತಿ ¶ ಸೂರಿಯಾದಿಸಮ್ಭಾರೇಹಿ.

೧೨೫೭. ಸುಞ್ಞಂ ತಂ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಂ.

೧೨೫೮. ಹೇತುಸಮ್ಭಾರಪಚ್ಚಯಾತಿ ಹೇತುನಾ ಚ ಸಮ್ಭಾರಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಕಙ್ಖಾವಿತರಣವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏಕೂನವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೨೦. ವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೨೬೪. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ.

೧೨೬೬-೮. ಉಪ್ಪಜ್ಜತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ರಾಸಿತೋ ನಿಚಯತೋ ಆಗಮನಞ್ಚ ನತ್ಥಿ. ದಿಸಾಗಮನನ್ತಿ ದಿಸಾಯ ಗಮನಂ ¶ . ನಿರುದ್ಧಸ್ಸಾಪಿ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಚಯೋತಿ ಚ ನತ್ಥಿ.

೧೨೭೦-೧. ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ, ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋ. ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ, ತಣ್ಹಾನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋ. ಕಮ್ಮಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ, ಕಮ್ಮನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋ. ಆಹಾರನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋ. ಧಮ್ಮೇತಿ ಸಙ್ಖಾರಧಮ್ಮೇ.

೧೨೮೦. ಸಮ್ಪತ್ತಪಟಿವೇಧಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಲೋಕುತ್ತರಸಙ್ಖಾತಮಗ್ಗಫಲಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ. ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ, ವಿರುದ್ಧವಸೇನ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ.

೧೨೮೬. ಕಾಯಚಿತ್ತಾನೀತಿ ¶ ಕಾಯಾತಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಾ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ.

೧೨೯೦. ಯತೋ ಯತೋ ಪಚ್ಚಯಾದಿತೋ. ಯಂ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಜಾನತಂ ವಿಜಾನನ್ತಾನಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ತೇಹಿ ಲಭಿತಬ್ಬಂ ಅಮತಂ, ಅಮತಂ ವಿಯ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ವಾ.

೧೨೯೩. ಅಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಅತ್ತನಿ ಮಗ್ಗಫಲಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪತ್ತೇ. ಪತ್ತಸಞ್ಞೀತಿ ಮಗ್ಗಫಲೇ ಅಹಂ ಪತ್ತೋ ಅಸ್ಮಿ ಇತಿ ಸಞ್ಞಿತೋ ಹೋತಿ.

೧೨೯೭. ಸಾರವೇದಿನೋತಿ ಸಾರಜಾನನಸೀಲಾ. ತನ್ತಿ ತಂ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನಂ. ಇದಂ ಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಾಮ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೨೧. ಏಕವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೨೯೯. ಉಪಲ್ಲೇಸವಿಮುತ್ತಂ ¶ ಸುವಿಸದಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ.

೧೩೦೨. ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಞಾಣನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ಪವುಚ್ಚತಿ.

೧೩೦೬. ಅಯಂ ಸಿಖಾಪತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಏವ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಞಾಣಂ ನಾಮ ಪವುಚ್ಚತಿ.

೧೩೦೯. ಭವಙ್ಗಾನನ್ತರಂ ಸಙ್ಖಾರು-ಪೇಕ್ಖಾಗತನಯೇನಾತಿ ಭವಙ್ಗಾನನ್ತರಂ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಞಾಣೇನ ಕತನಯೇನ.

೧೩೧೪-೬. ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ¶ , ಉದ್ಧಞ್ಚ ಅನುಲೋಮತೋತಿ ಉದ್ಧಂ ವತ್ತಮಾನಾನಂ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಲೋಮತೋ, ಇದಂ ಅನುಲೋಮಞಾಣಂ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ ಭಾಸಿತಂ ಮಹೇಸಿನಾ ಕಥಿತಂ. ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಞಾಣಂ ಆಹಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಗೋತ್ರಭುಪರಿಯೋಸಾನಂ.

೧೩೧೮. ತತ್ಥಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏಕವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೨೨. ದ್ವಾವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೩೧೯-೨೨. ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ಹಿತಂ ಆವಜ್ಜನಿಯಂ, ತಂ ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆವಜ್ಜನಿಯಠಾನಂ, ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಂ ¶ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಿಯಠಾನತ್ತಾ. ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಕುದಾಚನಂ ನ ಚ ಭಜತಿ, ತಥೇವ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಂ ಕುದಾಚನಂ ನ ಭಜತೇವ. ಉಭಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಅನ್ತರಾ ಏಕಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ವೋಹಾರೇ ನಿಯುತ್ತನ್ತಿ ವೋಹಾರಿಕಂ, ನ ವೋಹಾರಿಕಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸೋತಸ್ಮಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸೋತೇ ಪತಿತತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ ವೋಹರಿತಬ್ಬಾ. ತತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ.

೧೩೨೫. ಸೂರಂ ತಿಕ್ಖಂ ವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ.

೧೩೨೬-೯. ವಿಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ವಿಗತಂ. ಪಠಮಾವಜ್ಜನಞ್ಚೇವಾತಿ ಪಠಮಾವಜ್ಜನಂ ವಿಯ. ಪಠಮಾಭೋಗತಾಪಿ ಚಾತಿ ಪಠಮಮನಸಿಕಾರಾ ವಿಯ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ. ಸಿಖಾಪತ್ತಾಯ ತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮುದ್ಧಮ್ಹಿ ಮತ್ಥಕೇ. ಅನಾವತ್ತನ್ತಿ ಅನಿವತ್ತಂ.

೧೩೩೦-೩. ಏಕೇನ ¶ ಆವಜ್ಜನೇನ ಏಕಿಸ್ಸಾಯೇವ ವೀಥಿಯಾ. ಅನುಲೋಮಗೋತ್ರಭುಚೇತಸನ್ತಿ ಅನುಲೋಮಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಾನಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣತಾ ವುತ್ತಾ. ತಂ ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಂ ಅನಾವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ. ಸಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ವಿಯಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತಮೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಕರೋಹಿ’’ ಇತಿ ಸಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಞ್ಞಿತನ್ತಿ ಸಞ್ಞಂ. ಕದಾಚಿಪಿ ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಮಗ್ಗೋ ಏಸ ಏಸೋ ಮಗ್ಗೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬೋ.

೧೩೩೬. ಉಜ್ಝತೀತಿ ಛಿನ್ದತಿ.

೧೩೩೮. ಅನೇಕೇಸಂ ಆನಿಸಂಸಾನಂ ದಾಯಕೇನ ಆದಿಮಗ್ಗೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ. ಪಠಮಮಗ್ಗಞಾಣಂ.

೧೩೪೧. ಏಕಸ್ಸಾಸೇವನಂ ¶ ನತ್ಥಿ ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಅನುಲೋಮಕಾ. ತೇಹೀತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಹಿ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಂ ಲದ್ಧಾ ಲಭಿತ್ವಾ ತತಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಗೋತ್ರಭು ಹೋತಿ.

೧೩೪೫-೭. ಮಗ್ಗಪೇಕ್ಖನಹೇತು ಯಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಮನಸೋ, ತಂ ಮಗ್ಗಪೇಕ್ಖನಹೇತುಕಂ. ತಸ್ಮಿಂ ನಿರುದ್ಧೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತೇ ನಿರುದ್ಧೇ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಞ್ಞಿತಾನಿ ಸತ್ತ ಜವನಾನಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಜಾಯನ್ತೇ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ.

೧೩೫೧. ತತೋ ತದಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ಓತರತಿ. ದುತಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ.

೧೩೬೧. ಮೂಲಘಾತನ್ತಿ ಮೂಲಘಾತನಂ. ತತಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ.

೧೩೬೩. ಅನಾವತ್ತಿಸಭಾವತೋತಿ ಅನಿವತ್ತತೋ. ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಞಾಣಂ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದ್ವಾವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೨೩. ತೇವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಕಿಲೇಸಪಹಾನನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೩೭೫. ಇಧ ¶ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನಾಧಿಕಾರೇ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಲಾಭಾದಿಕಾರಣಸ್ಸ ವೋಹಾರೇನ, ಲಾಭೋ ಆದಿ ವತ್ಥು ಯಸ್ಸ ಅನುನಯಸ್ಸಾತಿ ಲಾಭಾದಿವತ್ಥುಕೋ, ತಸ್ಸ.

ಸುಖುಮಾತಿ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾ ಸುಖುಮಾ.

೧೩೭೬. ಯೇನ ¶ ಯೇನ ಪಠಮಮಗ್ಗಾದಿಞಾಣೇನ ಯೋ ಯೋ ಸಂಯೋಜನಾದಿಕೋ ಪಹಾತಬ್ಬೋ ಧಮ್ಮೋ ಘಾತಂ ವಿನಾಸಂ ಯಾತಿ, ಸೋ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ತೇನ ತೇನ ಅಸೇಸೇನ ಞಾಣೇನ ಏವಂ ಸಾಧು ಮಯಾ ಸನ್ದಸ್ಸಿತೋ.

೧೩೮೩. ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಜಾನನೇನ. ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿಸಮೇತೀತಿ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ.

೧೩೯೪. ಯೋ ಯೋಗೀ ಇಮಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಹಿತಭಾವನಂ ವನಂ ವನೇತಬ್ಬಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಜಾನಿತ್ವಾ ವೇ ಏಕನ್ತೇನ ಸುಖಸಂಹಿತಂ ಹಿತಂ ಉಪೇತಿ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ತಮಂ ಅನುತ್ತಮಂ ಹೀನಂ ವಿಧೂಯ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಅವಿಗ್ಗಹಕಮ್ಪದಂ ಪದಂ ಅವಿಗ್ಗಹಕಂ ಸರೀರರಹಿತಂ ಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಞಾತಬ್ಬಂ ಪದಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉಪೇತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ ಚ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಕಿಲೇಸಪಹಾನನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತೇವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೨೪. ಚತುವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೩೯೫. ರೂಪಂ ¶ ರೂಪಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಂ ರೂಪಸ್ಸ. ಅರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸ.

೧೩೯೬. ಮಿಸ್ಸಕಸ್ಸಾತಿ ನಾಮರೂಪಮಿಸ್ಸಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೩೯೭. ತಿಪಞ್ಚ ಚಾತಿ ಪನ್ನರಸ ಚ.

೧೩೯೯. ಏಕೋತಿ ¶ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ. ದ್ವೇಕಾಲಿಕೋತಿ ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲವಸೇನ ದ್ವೀಸು ಕಾಲೇಸು ನಿಯುತ್ತೋ. ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ

ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುವೀಸತಿಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ನಿಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೪೦೧. ಸುಮತಿಮತಿವಿಚಾರಬೋಧನೋತಿ ಸುಮತೀನಂ ಸುನ್ದರಪಞ್ಞಾನಂ ಕವೀನಂ ಮತಿಯಾ ವಿಚಾರಸ್ಸ ಬೋಧನೋ. ವಿಮತಿವಿಮೋಹವಿನಾಸನೋತಿ ವಿಮತೀನಂ ಬಾಲಾನಂ ವಿಮೋಹಸ್ಸ ವಿನಾಸನೋ. ಕುಮತಿಮತಿಮಹಾತಮೋನಾಸೋತಿ ಕುಮತೀನಂ ಬಾಲಾನಂ ಮಹಾತಮಸನ್ನಿಭಾಯ ಮತಿಯಾ ನಾಸಕೋ. ಪಟುಮತಿಭಾಸಕರೋತಿ ಪಟೂನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾಯ ಓಭಾಸಕರೋ.

೧೪೦೨. ಸುಮತಿನಾಮಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಸಮಾನತೋ ಅಸದಿಸಾಯ ಪೂಜಾಯ ಮಮ ಆಯಾಚಿತೋ ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ¶ ಕಾರಣಾ, ತತೋ ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಅಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೋ. ಪದಾತೋ ಪದಾತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಕೋಟ್ಠಾಸತೋ. ಹಿತವಿಭಾವನಾ ಭಾವನಾತಿ ಹಿತಪ್ಪಕಾಸನಾಯ ಭಾವನಾಯ ಮಯಾ ರಚಿತೋ. ಅಥ ವಾ ಅಹಂ ಸುಮತಿನಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅಸಮಾನತೋ ಮಾನತೋ ಆಯಾಚಿತೋ ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ, ತತೋ ತಸ್ಮಾ.

೧೪೦೫. ತಿವಿಧಾ ಬ್ಯಪ್ಪಥಾನಞ್ಹಿ ಗತಿಯೋತಿ ಬ್ಯಪ್ಪಥಾನಂ ವಚನಾನಂ ಅತ್ಥಗನ್ಥಯುತ್ತಿವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ಗತಿಯೋ.

೧೪೦೬. ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧೀಹೀತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ನಿಕಾಯೇ ಲದ್ಧೀಹಿ. ವಾಚನಾಮಗ್ಗನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ವಚನಪ್ಪಬನ್ಧನಿಸ್ಸಿತೋ.

೧೪೧೦. ಅಸಂಕಿಣ್ಣಕುಲಾಕುಲೇತಿ ¶ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಕುಲೇಹಿ ಆಕಿಣ್ಣೇ. ಸುಪಸನ್ನಸಿತೋದಕೇತಿ ಮಧುರಸೀತೋದಕೇ.

೧೪೧೧. ಸಙ್ಕಟೇತಿ ಸಮ್ಬಾಧೇ.

೧೪೧೨. ಕೇಲಾಸಸಿಖರಾಕಾರಪಾಸಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇತಿ ರಜತಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕನಿಭೇಹಿ ಪಾಸಾದೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತೇ.

೧೪೧೩. ವಿವಿಧಾಕಾರಚಾರುಪಾಕಾರಗೋಪುರೇತಿ ವಿವಿಧಸಣ್ಠಾನಮನುಞ್ಞಪಾಕಾರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ.

೧೪೧೪. ಸಲ್ಲೇಖಾತಿ ಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿ. ಸಾಖಲ್ಯೇತಿ ಸಖಿಲಭಾವೇ. ಸತಾತಿ ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನೇನ.

೧೪೧೫. ವಸ್ಸವಲಾಹಕಾ ದೇವಾತಿ ವಸ್ಸವಲಾಹಕಭೂತಾ ದೇವಾ ಅಮರಾ.

ನಿಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಪುರಾಣಟೀಕಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರ-ಅಭಿನವಟೀಕಾ

(ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

(ಕ) ವಿಸುದ್ಧಕರುಣಾಞಾಣಂ ¶ ¶ , ಬುದ್ಧಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಪೂಜಿತಂ;

ಧಮ್ಮಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಸಮ್ಭೂತಂ, ವನ್ದೇ ಸಂಘಂ ನಿರಙ್ಗಣಂ.

(ಖ) ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಮಹಾಥೇರಂ, ಪರಿಯತ್ತಿವಿಸಾರದಂ;

ನಮಾಮಿ ಸನ್ತವುತ್ತಿಂ ಮೇ, ಗುರುಂ ಗಾರವಭಾಜನಂ.

(ಗ) ವನ್ದನ್ತೇನ ಮಯಾ ಏವಂ,

ಯಾ ಲದ್ಧಾ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಪದಾ;

ಹಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ,

ಅನ್ತರಾಯೇ ಅಸೇಸತೋ.

(ಘ) ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ¶ , ಥೇರಾನಂ ಥಿರಸೀಲಿನಂ;

ವಂಸಾಲಙ್ಕಾರಭೂತೇನ, ಭೂತಾನುಗ್ಗಹಕಾರಿನಾ.

(ಙ) ಥೇರೇನ ಬುದ್ಧದತ್ತೇನ, ರಚಿತಂ ಯಂ ಮನೋರಮಂ;

ಪಿಟಕೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಮಿಂ, ಓತಾರುಪಾಯಭಾವತೋ.

(ಚ) ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೋತಿ, ಲದ್ಧನಾಮೇನ ವಿಸ್ಸುತಂ;

ನಾನಾನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರನಯಂ ಪಕರಣುತ್ತಮಂ.

(ಛ) ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ತಸ್ಸ, ಆರಭಿಸ್ಸಂ ಯಥಾಬಲಂ;

ಪಾಮೋಜ್ಜಜನನತ್ಥಾಯ, ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಿಕ್ಖುನನ್ತಿ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧. ಪರಮನಿಪುಣವಿಚಿತ್ತನಯಸಮನ್ನಾಗತಂ ¶ ಸಕಸಮಯಸಮಯನ್ತರಗಹನವಿಗ್ಗಾಹಣಸಮತ್ಥಂ ಸುವಿಮಲವಿಪುಲಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಜನನಂ ಪಕರಣಮಿದಮಾರಭನ್ತೋಯಮಾಚರಿಯೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮಕರಣೇನ ಅನ್ತರಾಯನಿವಾರಣಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಞ್ಚ ಪತ್ಥೇತಿ. ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮೋ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾಭಿನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ ಕುಸಲಚೇತನಾ. ಸಾ ಚ ವನ್ದನೇಯ್ಯವನ್ದಕಾನಂ ಖೇತ್ತಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪದಾಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಭೂತಾ ಯಥಾಲದ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನವಸೇನ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಿತವಿಪಾಕಸನ್ತತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯಕರಾನಿ ಉಪಪೀಳಕಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಾನಿ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ತನ್ನಿದಾನಾನಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸಿದ್ಧಿವಿಬನ್ಧಕಾನಂ ರೋಗಾದಿಅನ್ತರಾಯಾನಮಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸಾಧೇತಿ, ರಾಗಾದಿಮಲವಿಕ್ಖಾಲನೇನ ಚ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಪರಿಸೋಧೇತ್ವಾ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸಿದ್ಧಿಸಮ್ಪಾದಕಂ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವಮಾವಹತಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ಆಚಿಣ್ಣಮೇತಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ, ಯದಿದಂ ಗನ್ಥಸಮಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮಕರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಾಚಾರಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಞ್ಚ ಆದಿಮ್ಹಿ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾ ಆರದ್ಧಾತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಬಹೂನಿ ಪಯೋಜನಾನಿ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ತಾನಿ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಬಹುಧಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನೀತಿ ತಂ ಪಪಞ್ಚಪರಿಸ್ಸಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಥಾನುಪ್ಪತ್ತಮೇವ ತಾವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.

ಏತ್ಥ ಚ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ತಥಾಗತಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸರತನಾನಂ ಪಠಮಂ ತಾವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ¶ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪಣಾಮಮಾರಭನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಹಿ ಪಣಾಮೇನ ಸತ್ಥು ಗುಣಾತಿಸಯಯೋಗೋ, ತತೋ ಚಸ್ಸ ಅನುತ್ತರವನ್ದನೀಯಭಾವೋ, ತೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ವನ್ದನಾಯ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಭಾವೋ, ಖೇತ್ತಙ್ಗತಾಯ ಚ ವನ್ದನಾಯ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭಾವೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ವನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ. ತಸ್ಸ ಪನ ಓಸಾನಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಪವಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾವಚನೇನ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಬುದ್ಧನ್ತಿ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ. ‘‘ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಪನ ತಬ್ಬಿಸೇಸನಂ. ತತ್ಥ ಕಿರತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿರೀಯತಿ ದುಕ್ಖಿತೇಸು ಪಸಾರೀಯತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕರೋತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಕಮ್ಪನಂ ಹದಯಖೇದಂ ಜನಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಣಾತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ, ಪರಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲಕರಣತೋ ಹಿಂಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕರುಣಾ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾ, ನತ್ಥಿ ಏತಾಸಂ ಅನ್ತೋತಿ ಅನನ್ತಾ, ಅನನ್ತಾ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞೋ, ತಂ ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ಉಪ್ಪಾದವಯನ್ತತಾವಸೇನ ಚೇವ ಸನ್ತತಿಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನ ಚ ಸತಿಪಿ ಭಗವತೋ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾನಂ ಸಪರಿಯನ್ತಭಾವೇ ಅನನ್ತಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತನತೋ ಅನನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಮಹಾಕರುಣಾ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ಅವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತೇಸು ನಿರವಸೇಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಸಭಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಞಾಪಿ ಸಕಲಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು ಅನವಸೇಸತೋ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನನ್ತಾರಮ್ಮಣಪ್ಪವತ್ತಕರುಣಾಞಾಣವನ್ತತಾಯ ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞೋ ಭಗವಾ. ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯೇಸು ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಸಾಧಾರಣಗುಣದೀಪನತೋ ಸಕಲಲೋಕಿಯಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಮಗ್ಗಞಾಣದೀಪನತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ.

ಅಪಿಚ ¶ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಕರುಣಾ ಆದಿ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಂಸಾರಪಙ್ಕತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಾಯ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮೇನ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣೇ ಪಟಿಲಭಿ. ಇತಿ ¶ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ತನ್ನಿದಾನಭಾವತೋ ಕರುಣಾ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಮಾದಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪನ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಲಭನತೋ ಉತ್ತರಿಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೇನ ಚ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣಾ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ನಯಗ್ಗಾಹೋ ಏವ ಹಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ದಸ್ಸನುಪಾಯೋ, ಇತರಥಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸಪಿ ವಚನಪಥಾತೀತಂ ತಥಾಗತಗುಣಂ ಅನುಪದಂ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ಕೋ ನಾಮ ಪರಿಯೋಸಾನಮಾಹರಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾತಿ.

ಏವಂ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಮುಖೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಗುಣಸಂಕಿತ್ತನೇ ಅತಿತ್ತಾಭಾವೇನ ಚೇವ ಪರೇಸಞ್ಚ ಪಸಾದಬಾಹುಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ತದನ್ತೋಗಧೇಪಿ ವಿಸಿಟ್ಠಗುಣೇ ಪಧಾನಭಾವೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಥಾಗತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ‘‘ತಥಾಗತ’’ನ್ತಿ ತಥಾ ಆಗತತಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೨; ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨ ನಿದಾನಕಥಾ; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦) –

‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ.

‘‘ಕಥಂ ¶ ಭಗವಾ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾ ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಆಗತಾ, ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಮನುಸ್ಸತ್ತಾದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಆಗತಾ, ತೇನೇವ ಚ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ, ಯಥಾ ಚ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀನಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಆಗತಾ, ಯಥಾ ಚ ತೇ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ಆಗತಾ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋತಿ ಏವಂ ತಾವ ತಥಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ತಥಾಗತೋ. (೧)

‘‘ಕಥಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗತಾ, ಯಥಾ ವಾ ತೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇಹಿ ತಂ ತಂ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಗತಾ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಗತೋ, ಏವಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. (೨)

‘‘ಕಥಂ ¶ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಂ ಸಭಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ, ತಞ್ಚೇಸ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋ ಯಾಥಾವತೋ ಅಧಿಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಗಮನತ್ಥಾನಂ ಬುಜ್ಝನತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವದನ್ತಿ ‘ಯೇ ಗತಿಅತ್ಥಾ, ತೇ ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾ. ಯೇ ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾ, ತೇ ಗತಿಅತ್ಥಾ’ತಿ. (೩)

‘‘ಕಥಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತ’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೯೦) ‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ¶ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಚ ತಥಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಯಾಥಾವತೋ ಆಗತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ. (೪)

‘‘ಕಥಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಛದ್ವಾರಗ್ಗಹಿತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಿಪರೀತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ ಜಾನಾತಿ, ಞತ್ವಾ ಚ ಪನೇವಂ ‘ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಾಯತನಂ, ಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯಾ’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೬೧೬ ಆದಯೋ) ತಥಮೇಸ ಅವಿಪರೀತಂ ವಿಭಜತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಜಾನಾತಿ, ತಂ ವಾ ಆಗಮಯತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. (೫)

‘‘ಕಥಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ಏಸ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ರಾಗಮದಾದಿನಿಮ್ಮಥನವಸೇನ ಏಕಸದಿಸಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ ಭಾಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಂ ಗದತಿ, ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಆಗದೋವಚನಮೇತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಏವಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. (೬)

‘‘ಕಥಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವಾ ಹಿ ‘ಯಥಾ ವಾದೀ ತಥಾ ಕಾರೀ’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೩; ಚೂಳನಿ. ಪೋಸಾಲಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೩) ವಚನತೋ ಅತ್ತನೋ ವಾಚಾಯ ಅನುರೂಪಮೇವ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ವಾಚಾ, ತಥಾ ಕಾಯೋಪಿ ಗತೋ ಪವತ್ತೋ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. (೭)

‘‘ಕಥಂ ¶ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಅನುಪಮಾಯ ಸಕಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪದಾಯ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ತತ್ರೇವಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಅಗದೋ ವಿಯಾತಿ ಅಗದೋ, ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ. ತೇನ ಹೇಸ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಾಗದೇನ ಸಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಿನೋ, ಸದೇವಕಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವತಿ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಭಿಭವನೇ ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅಗದೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ದೀಘಾಗಮಸಂವಣ್ಣನಾದೀಸು ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಆಹ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಯಥೇವ ಲೋಕಮ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ,

ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಮುನಯೋ ಇಧಾಗತಾ;

ತಥಾ ಅಯಂ ಸಕ್ಯಮುನೀಪಿ ಆಗತೋ,

ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ತೇನ ಚಕ್ಖುಮಾ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೨; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦; ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨ ನಿದಾನಕಥಾ);

‘‘ಪಹಾಯ ಕಾಮಾದಿಮಲೇ ಯಥಾ ಗತಾ,

ಸಮಾಧಿಞಾಣೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ;

ಮಹೇಸಿನೋ ಸಕ್ಯಮುನೀ ಜುತಿನ್ಧರೋ,

ತಥಾ ಗತೋ ತೇನ ತಥಾಗತೋ ಮತೋ.

‘‘ತಥಞ್ಚ ಧಾತ್ವಾಯತನಾದಿಲಕ್ಖಣಂ,

ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞವಿಭಾಗಭೇದತೋ;

ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಜಿನೋಯಮಾಗತೋ,

ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ.

‘‘ತಥಾನಿ ¶ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ,

ತಥಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ;

ಅನಞ್ಞಞೇಯ್ಯೇನ ¶ ಯತೋ ವಿಭಾವಿತಾ,

ಯಾಥಾವತೋ ತೇನ ಜಿನೋ ತಥಾಗತೋ.

‘‘ಅನನ್ತಭೇದಾಸುಪಿ ಲೋಕಧಾತುಸು,

ಜಿನಸ್ಸ ರೂಪಾಯತನಾದಿಗೋಚರೇ;

ವಿಚಿತ್ತಭೇದೇ ತಥಮೇವ ದಸ್ಸನಂ,

ತಥಾಗತೋ ತೇನ ಸಮನ್ತಲೋಚನೋ.

‘‘ಯತೋ ಚ ಧಮ್ಮಂ ತಥಮೇವ ಭಾಸತಿ,

ಕರೋತಿ ವಾಚಾಯನುಲೋಮಮತ್ತನೋ;

ಗುಣೇಹಿ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯಿರೀಯತಿ,

ತಥಾಗತೋ ತೇನಪಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೩೮; ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೭);

ಕೇನಚಿ ಗುಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉತ್ತರೋತಿ ಅನುತ್ತರೋ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಅವೀಚಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಂ ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ನ ಕೋಚಿ ಕೇನಚಿ ಗುಣೇನ ಸಮಸಮೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಪನ ಉತ್ತರಿತರೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ರೂಪೇ ಸೀಲೇ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಸಾದಿಸೋ;

ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮಸಮೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ’’ತಿ.

ವಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ತೀಹಿ ವನ್ದನಾಹಿ ತನ್ನಿನ್ನತಾದಿವಸೇನ ನಮಸ್ಸಿತ್ವಾ. ಕಾಯವಚೀಮನೋದ್ವಾರವಸೇನ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವನ್ದನಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವನ್ದನಾ ಕಾಯೇನ ವನ್ದತಿ, ವಚಸಾ ವನ್ದತಿ, ಮನಸಾ ವನ್ದತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣಾರಮ್ಮಣಾ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಾನಮಞ್ಞತರಾ ಚೇತನಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಕಾಯದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಕಾಯವನ್ದನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾಯೇವ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವಚೀದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಚೀವನ್ದನಾತಿ, ಉಭಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಪನ ಅಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ¶ ಮನೋದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಮನೋವನ್ದನಾತಿ. ಸಿರಸಾತಿ ಉತ್ತಮಙ್ಗೇನ ಕರಣಭೂತೇನ. ಅಬುಜ್ಝಿ, ಬೋಧೇತೀತಿ ವಾ ಬುದ್ಧೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಸಯಮ್ಪಿ ಅಬುಜ್ಝಿ, ಪರೇಪಿ ಬೋಧೇತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಬುಜ್ಝನಬೋಧನಟ್ಠೇನ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೨). ಅಥ ವಾ ಬುಧ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಜಾಗರಣವಿಕಸನತ್ಥೇಸುಪಿ ಪವತ್ತನತೋ ಅಬುಜ್ಝಿ ಸವಾಸನಸಮ್ಮೋಹನಿದ್ದಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ವಿಗತೋ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ವಿಕಸಿತವಾತಿ ವಾ ಬುದ್ಧೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ವತ್ಥುಸಭಾವದಸ್ಸನವಿಬನ್ಧಿಕಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ನಿದ್ದಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ತತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ವಿಗತೋ. ಪರಮರುಚಿರಸಿರಿಸೋಭಗ್ಗಸಮಾಗಮೇನ ವಿಕಸಿತಮಿವ ಪದುಮಂ ಅಪರಿಮಿತಗುಣಗಣಾಲಙ್ಕತಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಮಾಗಮೇನ ವಿಕಸಿತೋ ವಿಕಾಸಮನುಪ್ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಜಾಗರಣವಿಕಸನತ್ಥವಸೇನಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ಕತಾ ಹೋತಿ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ, ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಚ. ತಾಸು ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣಾಧಿಗಮೋ ಸವಾಸನಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಾನಮಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೋ ಚ, ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ಪನ ಆಸಯಪ್ಪಯೋಗವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಪರಹಿತಸಮೀಹನಂ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಭಾಜನೇಸು ದೇವದತ್ತಾದೀಸು ವಿರೋಧಿಸತ್ತೇಸುಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯತಾ ಅಪರಿಪಾಕಗತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಕಾಲಾಗಮನಞ್ಚ ಆಸಯೋ ನಾಮ. ತದಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತಸ್ಸ ಯಾನತ್ತಯಮುಖೇನ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಪಯೋಗೋ ನಾಮ. ದುವಿಧಾಸು ಪನೇತಾಸು ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತೀಸು, ತಿವಿಧಾಸು ಚ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತೀಸು ಅನನ್ತಕರುಣಾ-ವಚನೇನ, ತಥಾ ಆಗತಟ್ಠೇನ ಚ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೇನ ಆಸಯವಸೇನ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಬೋಧನಟ್ಠೇನ ಬುದ್ಧ-ಸದ್ದೇನ, ತಥದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ¶ ಚ ತಥಾಗತಟ್ಠೇನ ಚ ತಥಾಗತಸದ್ದೇನ ಪಯೋಗವಸೇನ, ಅನನ್ತಪಞ್ಞಾ-ವಚನೇನ, ಞಾಣಗತಿದೀಪಕೇನ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೇನ, ಬುಜ್ಝನಜಾಗರಣವಿಕಸನಟ್ಠೇನ ಚ ಬುದ್ಧ-ಸದ್ದೇನ ತಿವಿಧಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅನುತ್ತರವಚನೇನ ಚ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಪಿಚ ಹೇತುಫಲಸತ್ತೂಪಕಾರಸಮ್ಪದಾವಸೇನ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿಪಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ತಂವಸೇನಪೇತ್ಥ ಥೋಮನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಯೋಗೋ, ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಞ್ಚ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ. ಫಲಸಮ್ಪದಾ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ, ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ, ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ, ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ಚಾತಿ. ತಾಸು ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ತಮ್ಮೂಲಕಾನಿ ಚ ದಸಬಲಾದಿಞಾಣಾನಿ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಹ ವಾಸನಾಹಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಂ ¶ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ. ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾಪರಿಮಿತಾನಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾನಂ ನಿಪ್ಫಾದನೇ, ಸದೇವಕಲೋಕಾಭಿಭವನೇ ಚ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ. ಸಕಲಲೋಕನಯನಾಭಿಸೇಕಭೂತಾ ಪನ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ಅತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ. ಸತ್ತೂಪಕಾರೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಾಸು ಪನ ಅನನ್ತಕರುಣಾ-ವಚನೇನ, ತಥಾ ಆಗತಟ್ಠೇನ ಚ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೇನ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಫಲಸಮ್ಪದಾಸು ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ ಚೇವ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ ಚ ಅನನ್ತಪಞ್ಞಾ-ವಚನೇನ, ಅಭಿಸಮಯಪರಿದೀಪಕೇನ ತಥಾಗತಸದ್ದೇನ, ಬುಜ್ಝನಜಾಗರಣವಿಕಸನಟ್ಠೇನ, ಚ ಬುದ್ಧ-ಸದ್ದೇನ ದಸ್ಸಿತಾ, ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾಪಿ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೇನ, ಅನುತ್ತರ-ವಚನೇನ ಚ ವಿಭಾವಿತಾ, ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ಪನ ರೂಪಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿದೀಪಕೇನ ಅನುತ್ತರ-ಸದ್ದೇನ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ¶ ಬುದ್ಧರತನಸ್ಸ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೇಸರತನಾನಮ್ಪಿ ಪಣಾಮಮಾರಭನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಸಾಧುಗಣಮ್ಪಿ ಚಾ’’ತಿ. ಭಗವತೋ ಥೋಮನೇನ ಚ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದಯೋ ಧಮ್ಮಗುಣಾ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಯೋ ಸಙ್ಘಗುಣಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ತಪ್ಪಭವಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಥಾಭಾವತೋತಿ ನ ತೇಸಂ ವಿಸುಂ ಥೋಮನಾ ಕತಾ. ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇಸು ಚೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇಸು ಚ ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ, ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ದಸವಿಧೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಛತ್ತವಿಮಾನೇ –

‘‘ರಾಗವಿರಾಗಮನೇಜಮಸೋಕಂ,

ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತಮಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ;

ಮಧುರಮಿಮಂ ಪಗುಣಂ ಸುವಿಭತ್ತಂ,

ಧಮ್ಮಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೮೭);

ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಾದಿಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಾಗೋ ವಿರಜ್ಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ‘‘ರಾಗವಿರಾಗೋ’’ತಿ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ, ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ಸೋಕಸ್ಸ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ‘‘ಅನೇಜಮಸೋಕ’’ನ್ತಿ ಫಲಂ ಕಥಿತಂ. ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಅಸಙ್ಖತತ್ತಾ ‘‘ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಅವಿರೋಧದೀಪನತೋ ಪನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ, ಪಕಟ್ಠಗುಣವಿಭಾವನತೋ ಸುಟ್ಠು ವಿಭಜಿತತ್ತಾ ಚ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ. ತತ್ಥ ಅರಿಯಮಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಅಪಾಯಾದಿತೋ ಧಾರಣತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಫಲಪರಿಯತ್ತಿಯೋ ¶ ಪನ ಪರಿಯಾಯೇನ. ತಥಾ ಹೇತ್ಥ ಧಾರಣಂ ನಾಮ ಅಪಾಯಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಂ. ಇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದಕತಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ ಆಲಮ್ಬಣಭಾವೇನ ತಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯಪಿ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ¶ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಇತರೇಸು ಪನ ಅರಿಯಫಲಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಕಿಚ್ಚತಾಯ, ಮಗ್ಗಾನುಕೂಲಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ತದಧಿಗಮಹೇತುತಾಯಾತಿ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯತೋವ ಲಬ್ಭತೀತಿ.

ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಂ ಸಾಧೇನ್ತೀತಿ ಸಾಧೂ, ತೇಸಂ ಗಣೋ ಸಮುದಾಯೋತಿ ಸಾಧುಗಣೋ, ಸಾಧು ಚಾಯಂ ಗಣೋ ಚಾತಿ ವಾ ಸಾಧುಗಣೋ, ಸಾಧುನೋ ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆಯತ್ತೋ ಗಣೋ ತಸ್ಸ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವತೋತಿ ಸಾಧುಗಣೋ. ಸೋ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀನಂ, ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಫಲಸಮಙ್ಗೀನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠವಿಧೋ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ, ತಂ ಸಾಧುಗಣಂ. ಪಿಚಾತಿ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋ, ಏಕೋ ವಾ ನಿಪಾತೋ, ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ಕೇಚಿ ‘‘ಗಣೋ’’ತಿ ಇಧ ಪಕರಣತೋವ ಅರಿಯಗಣಪುಗ್ಗಲೋವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಸಾಧೂತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕವಸೇನ ‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಹ ಯೋಜೇನ್ತಿ, ತದಾ ಪನ ಸಾಧೂತಿ ಭಯಲಾಭಾದಿವಿರಹೇನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆದರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨. ಏವಂ ಪಕರಣಾರಮ್ಭೇ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯತ್ಥ ಪಾಟವತ್ಥಾಯ ಇದಂ ಪಕರಣಂ ಪಟ್ಠಪೀಯತಿ, ತಂ ಸದ್ಧಿಂ ದೇಸಕದೇಸಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲನಾಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ದೇವರಾಜಸ್ಸ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲನಾಮಾಯ ಸಿಲಾಯ ವಿಮಲೇ ಸೀತಲೇ ತಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತುಲವಿಕ್ಕಮೋ ದೇವದೇವೇಹಿ ಪೂಜಿತೋ ದೇವದೇವೋ ದೇವಪುರಕ್ಖತೋ ದೇವಾನಂ ದೇವಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸರಿಕ್ಖವಣ್ಣತಾಯ ‘‘ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಸಮಞ್ಞಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲನಾಮಾ. ಸಾ ಹಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ತಾದಿಸಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಜಯಸುಮನಪುಪ್ಫಸಮಾನೇನ ವಣ್ಣೇನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ವಿರೋಚತಿ ¶ , ಪಮಾಣತೋ ಪನ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾಯಾಮಾ, ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನವಿತ್ಥಾರಾ, ಪನ್ನರಸಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಾ ಚ ಹೋತಿ. ಸಿಲಾಯಾತಿ ಅವಯವಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ತುಲಾಯ ಸಮ್ಮಿತೋ ತುಲ್ಯೋ, ನ ತುಲ್ಯೋ ಅತುಲ್ಯೋ, ಅತುಲ್ಯೋ ವಿಕ್ಕಮೋ ಬಲಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತುಲ್ಯವಿಕ್ಕಮೋ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಪರಮಪಾರಮಿತಾನುಭಾವಸಂಸಿದ್ಧೇನ ಹತ್ಥಿಗಣನಾಯ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಹತ್ಥೀನಂ, ಪುರಿಸಗಣನಾಯ ದಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಪುರಿಸಾನಂ ಬಲೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಮಾಣೇನ ಕಾಯಬಲೇನ, ಅಪ್ಪಮಾಣೇನ ಚ ಞಾಣಬಲೇನ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬಲತುಲನಾಯ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ ¶ . ಅಥ ವಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅತುಲ್ಯೋ ಪರಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತೋ ಅಪರಿಮಾಣಗುಣವಿಸೇಸಾವಹೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ವಾ ಅತುಲ್ಯೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಕ್ಕಮೋ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಅತುಲ್ಯವಿಕ್ಕಮೋ. ‘‘ಅತುಲ್ಯವಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಯ-ಕಾರಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅತುಲವಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಿತತ್ಥೇ ಅ-ಕಾರಪಚ್ಚಯಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ಅತುಲೋ ವಿಕ್ಕಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅತುಲವಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾ, ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾದೀಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ತೇಸು ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ವಿಜಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಬಾಹಿರಬ್ಭನ್ತರಿಕೇ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ವಿಜೇತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಇಸ್ಸರಿಯಧನಾದಿಸಕ್ಕಾರದಾನಗ್ಗಹಣಂ, ತಂತಂಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಾ ವೋಹರನ್ತಿ, ಪುಞ್ಞಞಾಣಾನುಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ ಜುತಿಯಾ ಜೋತೇನ್ತಿ, ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಞ್ಚ ವಿಸಯಂ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಯಥಿಚ್ಛಿತನಿಪ್ಫಾದನೇ ಚ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ದೇವನೀಯಾ ತಂತಂಬ್ಯಸನನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ‘‘ಸರಣಂ ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನೀಯಾ, ಅಭಿತ್ಥವನೀಯಾ ಸೋಭಾವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ಕಮನೀಯಾತಿ ವಾ ದೇವಾ, ತೇ ತಿವಿಧಾ – ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ನಾಮ ಮಹಾಸಮ್ಮತಾದಯೋ ಖತ್ತಿಯಾ. ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ನಾಮ ¶ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕೇ ಉಪಾದಾಯ ತದುತ್ತರಿದೇವಾ. ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ ನಾಮ ಖೀಣಾಸವಾ. ಇಧ ಪನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ನೋ ಚ ಖೋ ತೇಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಯಾಮಾದಿಕೇ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತಾವತಿಂಸವಾಸಿನೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇಸಂ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ರಞ್ಜನತೋ ರಾಜಾ, ದೇವಾನಂ ರಾಜಾ ಇಸ್ಸರೋ ದೇವರಾಜಾ, ತಸ್ಸ ದೇವರಾಜಸ್ಸ, ‘‘ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದೇವಲೋಕೇಸು ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಗವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ದೇಸೇಸೀತಿ.

೩. ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಯಮನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ದೇವಾನಂ ಉತ್ತಮೋ ದೇವೋ ತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಅಧಿಕತರಂ ಕೀಳನಾದಿಯೋಗತೋತಿ ದೇವದೇವೋ, ಭಗವಾ. ಸೋ ಹಿ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಕೀಳಾಯ ಉತ್ತಮೇಹಿ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಹಿ ಸಪರಸನ್ತಾನಸಿದ್ಧಾಯ ಪಞ್ಚವಿಧಮಾರವಿಜಯಿಚ್ಛಾನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯಸತ್ತಧನಾದಿಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸಕ್ಕಾರದಾನಗ್ಗಹಣಸಙ್ಖಾತೇನ, ಯಥಾಪರಾಧಯಥಾನುಲೋಮಯಥಾಧಮ್ಮಾನುಸಾಸನಸಙ್ಖಾತೇನ ಚ ವೋಹಾರಾತಿಸಯೇನ ಪರಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಜುತಿಯಾ ಅನುಪಮಾಯ ಞಾಣಸರೀರಗತಿಯಾ ಮಾರವಿಜಯಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪರಹಿತನಿಪ್ಫಾದನೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಾಯ ಸತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸದೇವಕೇನ ವಾ ಲೋಕೇನ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನೀಯತೋ, ಅಭಿತ್ಥವನೀಯತೋ, ಭತ್ತಿವಸೇನ ಕಮನೀಯತೋ ಚ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ದೇವೇ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಠಿತೋತಿ ಸಬ್ಬದೇವೇಹಿ ಪೂಜನೀಯತರೋ ದೇವೋ ¶ , ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಾಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ದೇವಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ದೇವೋತಿ ದೇವದೇವೋ. ದೇವಾನನ್ತಿ ತದಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಾಧಿವಾಸೀನಂ ಮಾತುದೇವಪುತ್ತಪ್ಪಮುಖಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾನಂ. ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಮ್ಪೇತ್ಥ ಗಹಣನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇ ಪನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವೇಸ್ವೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಮನುಸ್ಸಅರಹನ್ತಾನಂ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋ ¶ . ದೇವದೇವೇಹೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಹಿ. ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಇತರದೇವೇಹಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಕೀಳನಾದಿಯೋಗತೋ ಇಧ ‘‘ದೇವದೇವಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತೇಹಿ. ಪೂಜಿತೋತಿ ಪೂಜಿತಬ್ಬೋ, ಪೂಜಿತುಂ ಅರಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಸುಪಿ ಭಗವತೋ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲತಂ ದೀಪೇತಿ. ದೇಸೇಸೀತಿ ಮಧುರಕರವೀಕಸದ್ದಸದಿಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೋ ಪಕಾಸೇಸಿ. ದೇವಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ತಾವತಿಂಸದೇವಲೋಕೇ. ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ, ಕುಸಲಾದಿಭೇದೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ, ಇಧ ಪನ ತಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ‘‘ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಪಿಟಕುತ್ತಮೇ’’ತಿ. ದೇವಪುರಕ್ಖತೋತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳವಾಸಿದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ ಪುರಕ್ಖತೋ, ಪರಿವಾರಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನನು ಚ ‘‘ದೇವಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನೇವ ದೇವಪುರಕ್ಖತಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಕಿಂ ‘‘ದೇವಪುರಕ್ಖತೋ’’ತಿ ವಚನೇನ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಾದೀನಂ ವಿಯ ಪರಮ್ಮುಖೇಪಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಓಭಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಕದಾಚಿಪಿ ಪಾರಾಯನಿಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀನಂ ವಿಯ ಸಮ್ಮುಖೇಪಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಪರಿವುತೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಇಧ ಪನ ನ ತಥಾ, ದೇವೇಹಿಯೇವ ಪರಿವುತೋ ದೇವಾನಂ ದೇಸೇತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ದೇವಪುರಕ್ಖತೋ’’ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ.

೪. ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ಗಾರವಜನನತ್ಥಂ ತೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಪಾಟವವಿಸಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ದೇಸಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಸಹ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಪಕರಣಾರಮ್ಭಪಯೋಜನಾಭಿಧಾನಾಭಿಧೇಯ್ಯಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಕರಣಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಪಾಟವತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕರಣಾರಮ್ಭಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಧಾನಾಭಿಧೇಯ್ಯಾನಿ. ‘‘ಮಧುರ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಪಕರಣಂ ವಿಸೇಸೇತಿ. ‘‘ಸಮಾಸೇನಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಕರಣಪ್ಪಕಾರಾನೀತಿ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ಕತ್ತುಭೂತಂ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಯೋ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ತಾ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪಟುನೋ ಭಾವೋ ಪಾಟವಂ, ತಂಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಾಟವತ್ಥೋ, ತದತ್ಥಾಯ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವಿವಿಧನಯಗ್ಗಹಣಸಮತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಸುತಮಯಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಂಸಾರೇ ಭಯಂ ಇಕ್ಖನ್ತಿ, ಭಿನ್ದನ್ತಿ ವಾ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಭಿಕ್ಖೂ, ತೇಸಂ. ಪಿಟಕಞ್ಚ ತಂ ಉತ್ತಮಞ್ಚಾತಿ ಪಿಟಕುತ್ತಮಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಿಟಕುತ್ತಮೇ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಞ್ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾಜನತ್ಥತೋ ಪಿಟಕಂ, ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವತೋ ಉತ್ತಮಞ್ಚಾತಿ ಪಿಟಕುತ್ತಮಂ. ತತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾಜನತ್ಥತೋತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಚೇವ ಭಾಜನತ್ಥೇನ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಪರಿಯತ್ತಿ ಪಿಟಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಅಥ ಪುರಿಸೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕುದಾಲಪಿಟಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೮; ಅ. ನಿ. ೩.೭೦) ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಾಜನಮ್ಪಿ. ತಸ್ಮಾ ಇದಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಪರಿಯತ್ತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥಾನಮಾಧಾರಣತ್ಥೇನ ಭಾಜನಞ್ಚಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾಜನತ್ಥತೋ ಪಿಟಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇವಾಹು –

‘‘ಪಿಟಕಂ ಪಿಟಕತ್ಥವಿದೂ,

ಪರಿಯತ್ತಿಬ್ಭಾಜನತ್ಥತೋ ಆಹು;

ತೇನ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ,

ತಯೋಪಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ);

ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವೋ ಪನಸ್ಸ ಲೋಕವೋಹಾರಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಯಥಾಸಭಾವವಸೇನ ದೇಸನತೋ, ವಿಸಿಟ್ಠಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಿಭಾವನತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಕಂ ಲೋಕವೋಹಾರಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ‘‘ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಬಾಹುಲ್ಲದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ನ ಇತರೇಸು ವಿಯ ¶ ಯಥಾವುತ್ತವೋಹಾರವಸೇನ, ಯತೋ ಇದಂ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಧಮ್ಮವಿಸಿಟ್ಠೋ ಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಭಾವಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಪಿಟಕಾನಂ ಬುದ್ಧವಚನಭಾವೇಪಿ ಯಥಾಸಭಾವಾನತಿಕ್ಕಮದೇಸನಾದಿತೋ ಇದಮೇವ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ಧಮ್ಮಾತಿರೇಕಧಮ್ಮವಿಸೇಸಭಾವತೋ ಚಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಹಿ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ ಇತರದ್ವಯತೋ ಅತಿರೇಕತರಾ, ವಿಸಿಟ್ಠಾ ಚ ಪಾಳಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತಿರೇಕಸ್ಸ, ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಚ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಇದಮೇವ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಉತ್ತಮನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಯಥಾವುತ್ತವಿಸಿಟ್ಠಭಾವಯೋಗತೋಯೇವ ಚೇತಂ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅಭಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವಜೋತನತೋ ¶ . ಅಪಿಚ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಏತ್ಥ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚೇತಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ. ಯಥಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಯಂ ಏತ್ಥ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋ, ಸಲಕ್ಖಣಾ ಪೂಜಿತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ;

ವುತ್ತಾಧಿಕಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ತೇನ ಅಕ್ಖಾತೋ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ);

ತಥಾ ಹೇತ್ಥ ‘‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೬೦ ಆದಯೋ) ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ‘‘ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧) ನಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಲಕ್ಖಣಾಪಿ ‘‘ಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ, ಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪೂಜಿತಾ ಪೂಜಾರಹಾಪಿ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ವೇದನಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧) ನಯೇನ ಸಭಾವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಪಿ ‘‘ಮಹಗ್ಗತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೨, ದುಕಮಾತಿಕಾ ೯೯), ಅನುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಧಿಕಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವುಡ್ಢಿಆದಿಅತ್ಥೇಸುಪಿ ಪವತ್ತನತೋ ‘‘ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋ ಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿಬ್ಬಚನೇನ ಇದಂ ಪಿಟಕಂ ¶ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ಓತರನ್ತಿ ಅನೇನಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ನಾಮ ಪಕರಣಂ. ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾನುಗತಮಭಿಧಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತು-ಸದ್ದೋ ಪದಪೂರಣೇ. ಆಚರಿಯೇನ ಹಿ ಗಾಥಾಪದಪೂರಣತ್ಥಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಪಾತಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯತ್ಥ ಪನ ನೇಸಂ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥೇವ ತಮತ್ಥಂ ವಕ್ಖಾಮ. ಮಧುರನ್ತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಮಧುರ-ಸದ್ದೋಯಂ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ರಸವಿಸೇಸೇ ವತ್ತತಿ, ಇಧ ಪನ ಇಟ್ಠಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿ ಮಧುರಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾ. ಭವತಿ ಹಿ ತಂಸದಿಸಸ್ಸ ತಂ-ಸದ್ದೇನಾಭಿಧಾನಂ ಯಥಾ ‘‘ಅಗ್ಗಿಮಾಣವೋ’’ತಿ. ತೇನ ಪನ ಮಧುರೇನ ಯೋಗತೋ ಇದಮ್ಪಿ ಮಧುರಂ ಯಥಾ ನೀಲಗುಣಯೋಗತೋ ನೀಲುಪ್ಪಲನ್ತಿ. ನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರಾಯ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮವಿಸಯಂ ಮತಿಂ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಮತಿವಡ್ಢನಂ. ಅಥ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಮಧುರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಮತಿವಡ್ಢನ’’ನ್ತಿ.

೫. ತಾಳನ್ತಿ ಕುಞ್ಚಿಕಂ, ಕುಞ್ಚಿಕಾಸದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮುಯ್ಹನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಮೋಹೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಮೋಹೋಯೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಹಾಪುರಂ ಪವಿಸನ್ತಾನಂ ಪವೇಸನನಿವಾರಣತ್ತಾ ಕವಾಟಭೂತೋತಿ ¶ ಮೋಹಕವಾಟಂ, ತಸ್ಸ. ವಿಘಾಟೇತಿ, ವಿಘಾಟೀಯತಿ ಅನೇನಾತಿ ವಾ ವಿಘಾಟನಂ. ನನು ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಕವಾಟಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಗ್ಘಾಟೀಯತಿ. ಸಾ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭೂತಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸಾ ಕಾರಣಭಾವೇನ ‘‘ಮೋಹಕವಾಟವಿಘಾಟನಕರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾರಣಕಾರಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಕಾರಣವಸೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಚೋರೇಹಿ ಗಾಮೋ ದಡ್ಢೋ, ತಿಣೇಹಿ ಭತ್ತಂ ಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ.

೬. ಸುದುತ್ತರನ್ತಿ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತಚತುಗಮ್ಭೀರಭಾವಪಟಿಸಂಯುತ್ತತಾಯ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ತರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅತಿದುತ್ತರಂ, ತೇನೇವ ಚೇದಂ ಮಹೋದಧಿಸಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಮಹೋದಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಹಣ್ಣವೋಪಿ ಹಿ ಚತುರಾಸೀತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸಗಮ್ಭೀರೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತರಾಜತೋ ಕೇನಚಿ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲದ್ಧುಂ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಚತುಗಮ್ಭೀರತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಥಾಗತಾ ¶ ನ ಕೇನಚಿ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲದ್ಧುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ. ತರನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉತ್ತರಿತುಕಾಮಾನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತರಂವಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ವಕ್ಖಮಾನಂ ವಾ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ತರನ್ತಾನನ್ತಿ ಪರತೀರಸಮ್ಪಾಪುಣನತ್ಥಂ ಉತ್ತರನ್ತಾನಂ. ತರಂವಾತಿ ಉಳುಮ್ಪಂ ವಿಯ, ತಂಸಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಕರಾ ನಾಮ ಮಚ್ಛಜಾತಿಕಾ, ತೇಸಂ ಆಕರೋ ನಿವಾಸಭೂಮೀತಿ ಮಕರಾಕರೋ, ತಂ.

೭. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಾ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಾ, ತೇಸಂ. ಹತ್ಥಸಾರಂ ವಿಯಾತಿ ಹತ್ಥಸಾರಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಬಹೂಸು ರತನಾದೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಆಪದಾಸು ಚ ಸುಖಪರಿಭೋಗತ್ಥಂ ಹತ್ಥೇ ಕಯಿರಮಾನಂ ಸಾರರತನಾದಿಕಂ ‘‘ಹತ್ಥಸಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಸತಿಪಿ ಮಹನ್ತೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿತ್ತಿಣ್ಣತಾಯ ಪರಿಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ತದತ್ಥಸಾರಸಮ್ಪಿಣ್ಡನವಸೇನ ಕಯಿರಮಾನಂ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸುಖಪರಿಹರಣತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಹತ್ಥಸಾರಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಹತ್ಥಸಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪವಕ್ಖಾಮೀತಿ ಪಕಾರೇನ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅನಾಗತವಚನಞ್ಚೇತಂ, ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪತ್ತಾ ವಾ ಅನಾಗತೇ ವತ್ತಮಾನೂಪಚಾರತೋ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ, ಪಟಿಞ್ಞಾನನ್ತರಮೇವ ವಕ್ಖತೀತಿ. ಅತ್ಥವಸೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಸದ್ದವಸೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಸೇನಾ’’ತಿ. ಸಮಸನಂ ಸಂಖಿಪನಂ ಸಮಾಸೋ, ತೇನ ಸಮಾಸೇನ, ನ ಬ್ಯಾಸವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪಯೋಜನಾಭಿಧಾನಾಭಿಧೇಯ್ಯಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಕರಣಪ್ಪಕಾರಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಂ ನಾಮ ತೇಸಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನೇ ನಿಯುಞ್ಜನಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಂ ಸುಣಾಥ ಸಮಾಹಿತಾ’’ತಿ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನಪಟಿಬದ್ಧಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತೀತಿ. ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ತಂ ಮಯಾ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ಸುಣಾಥ ನಿಸಾಮಯಥ. ಸಮಾಹಿತಾ ಸಮ್ಮಾ ಆಹಿತಾ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧. ಪಠಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಚಿತ್ತನಿದ್ದೇಸೋ

ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ

೮. ಏವಂ ¶ ¶ ತಾವ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮಾದಿಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಥಾರದ್ಧಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ಥಸರೀರಭೂತಮಭಿಧಮ್ಮಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಉದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಚೇತಸಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ತಾವ ವಚನತ್ಥಂ ಸಯಮೇವ ಅನನ್ತರಂ ವಿಪಞ್ಚೇತಿ. ‘‘ಚೇತಸಿಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೀಭಾವೇನ ಚೇತಸಿ ಚಿತ್ತೇ ನಿಯುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ವಾ ಭವಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಚೇತಸಿಕಂ, ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ರುಪ್ಪತಿ, ರೂಪೀಯತೀತಿ ವಾ ರೂಪಂ, ಸೀತುಣ್ಹಾದೀಹಿ ವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಆಪಾದೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ, ಚತುವೀಸತಿಉಪಾದಾರೂಪಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಅಟ್ಠವೀಸತಿವಿಧಸ್ಸ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಭವಾಭವಂ ವಿನನತೋ ಸಂಸಿಬ್ಬನತೋ ವಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ, ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಸಾ ಏತ್ಥ, ತತೋ ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಏತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಮತಂ ಅಸಙ್ಖತಂ ವತ್ಥು. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನೇ. ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿತರೋತಿ ನಿರುತ್ತರೋ. ಅಥ ವಾ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಹಾರತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉತ್ತರಂ ಪಚ್ಚನೀಕವಚನನ್ತಿ ನಿರುತ್ತರೋ. ಞಾಣಪ್ಪಹಾನಅನ್ತರಾಯನಿಯ್ಯಾನಿಕೇಸು ಹಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ಥು ಸಹಧಮ್ಮಿಕಂ ಉತ್ತರಂ ವಚನಂ ಕಥೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ. ತತ್ರ ಭಗವಾ ಉತ್ರಾಸಾಭಾವತೋ ವಿಸಾರದೋವ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ತತ್ರ ವತ ಮಂ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಕೋಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಮೇತಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಏತಮಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋ ಅಭಯಪ್ಪತ್ತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಹರಾಮಿ.

‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ¶ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ಇಮೇ ಆಸವಾ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾತಿ ತತ್ರ ವತ ಮಂ…ಪೇ… ವಿಹರಾಮಿ.

‘‘ಯೇ ¶ ಚ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ನಾಲಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾತಿ ತತ್ರ ವತ ಮಂ…ಪೇ… ವಿಹರಾಮಿ.

‘‘ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ಸೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ತತ್ರ ವತ ಮಂ…ಪೇ… ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೦).

ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನೋ. ದುಕ್ಖಸಮುದಯನಿರೋಧಮಗ್ಗವಸೇನ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ. ಯಥಾಹ, ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೩). ತತ್ಥ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನೇಕುಪದ್ದವಾಧಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಧುವಸುಭಾದಿವಿರಹೇನ, ಕುಚ್ಛಿತತುಚ್ಛಟ್ಠೇನ ಚ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ. ಕಮ್ಮಾದಿವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಭಾವೇನ ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯೋ ನಾಮ ‘‘ಸಮೇಚ್ಚ ಉದೇತಿ ದುಕ್ಖಂ ಇಮಸ್ಮಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಂ ಪನ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಆಲಮ್ಬಣಕರಣವಸೇನ ಗಮನತೋ ಪಾಪುಣನತೋ, ತದಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಭಾವತೋ ಚಾತಿ ‘‘ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಚ್ಚಟ್ಠೋ ಪನ ತೇಸಂ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತಂ ಅನಞ್ಞಥಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೯೦) ವಿತ್ಥಾರೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಫಲಾನಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಞ್ಚ ಸಚ್ಚವಿನಿಸ್ಸಟಭಾವೇಪಿ ಇಧ ಮಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪಕಾಸನತಾವಚನೇನೇವ ತಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅನಾಸವಭಾವೇನ ¶ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ತಂತಂಹೇತುಕವಿಸಯಭಾವತೋ ಚಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ನಿರುತ್ತರೋ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನೋ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಧಮ್ಮದೇಸನಾನುಕೂಲಗುಣವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಅತಥಾವಿಧಸ್ಸ ತಂದೇಸನಾಸಾಮತ್ಥಿಯಾಯೋಗತೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ನಿರುತ್ತರೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಥತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನೋ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಗವತಾ ವಿನೇಯ್ಯಪರಿಪಾಚನತ್ಥಂ ದೇಸಿತಾ, ನ ತೇ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಯೇ ಪನ ಪರಿಪಾಚಿತೇಹಿ ತೇಹಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬವಸೇನ ದುಕ್ಖಾದಯೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಯೇವ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ಥೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏವಂ ¶ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉದ್ದೇಸೋ ನಾಮ ನಿದ್ದೇಸತ್ಥಾಯ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಚಿತ್ತಾದೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು. ವಿಸಯವಿಜಾನನಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ವಿಸಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಂ ಉಪಲದ್ಧಿ, ತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಂ, ಅನಿಚ್ಚತಂ, ಅಕಾರಕತಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ವಿಸಯವಿಜಾನನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಂ, ತಂದೀಪನೇನ ಚ ತದಭಿಮುಖಕಾಲೇಯೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೀಪನತೋ ಅನಿಚ್ಚಭಾವಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ. ಭಾವನಿದ್ದೇಸೇನ ಪನ ವಿಜಾನನಮತ್ತದೀಪನತೋ ಅಕಾರಕಭಾವಂ. ಯಥಾಪಚ್ಚಯಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿಮತ್ತಮೇವೇತಂ, ಯದಿದಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ನಾಮಾತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವಸಾಧನಮೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಯಂ ಪನ ‘‘ಚಿನ್ತೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ, ತೇನ ಚಿತ್ತಂ ವಿಚರತೀತಿ ವಿಚಾರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕತ್ತುಕರಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಚನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಪರಿಯಾಯಕಥನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚೇಸು ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತಪ್ಪಧಾನತಾಸಮಾರೋಪನೇನ ಕತ್ತುಭಾವೋ, ತದನುಕೂಲಭಾವೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸಮೂಹೇ ಕತ್ತುಭಾವಸಮಾರೋಪನೇನ ಕರಣತ್ತಞ್ಚ ಪರಿಯಾಯತೋವ ¶ ಲಬ್ಭತೀತಿ. ತಥಾ ನಿದಸ್ಸನಂ ಪನ ಧಮ್ಮಸಭಾವತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕತ್ತಾದಿನೋ ಅಭಾವಪರಿದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ವಿಸಯವಿಜಾನನ’’ನ್ತಿ ಚ ಏತೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೂಪಲದ್ಧಿಲಕ್ಖಣತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಇದಾನಿಸ್ಸ ರಸಾದೀನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮರಸಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮರೂಪಪದಟ್ಠಾನಂ. ದ್ವಾರಂ ಪತ್ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣಞ್ಹಿ ವಿಭಾವನಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪುರೇಚಾರಿಕಂ. ತಥಾ ಹಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಜಾನಾತಿ…ಪೇ… ಮನೋದ್ವಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಜಾನಾತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ನಗರಗುತ್ತಿಕೋ ನಗರಮಜ್ಝೇ ಸಿಙ್ಘಾಟಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ನೇವಾಸಿಕೋ, ಅಯಂ ಆಗನ್ತುಕೋ’’ತಿ ಆಗತಾಗತಂ ಜನಂ ಉಪಧಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವಾರಂ ಪತ್ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಭಾವನಟ್ಠೇನ ಪುರೇಚಾರಿಕನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮರಸಂ. ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ನಿರನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಸನ್ದಹಮಾನಮಿವ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಗಹಣಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸನ್ಧಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ. ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಪನಸ್ಸ ನಿಯಮತೋ ನಾಮರೂಪಂ, ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ನಾಮಮೇವ ಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಹೋತಿ. ನಾನತ್ತಂ ಪನ ಲಕ್ಖಣಾದೀನಂ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇ –

‘‘ಸಾಮಞ್ಞಂ ವಾ ಸಭಾವೋ ವಾ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಮತಂ;

ಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ರಸೋತಿ ಪರಿದೀಪಿತೋ.

‘‘ಫಲಂ ¶ ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾನನಯೋಪಿ ವಾ;

ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಯಂ ತು, ತಂ ಪದಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಿತ’’ನ್ತಿ. (ಅಭಿಧ. ೬೩೩-೬೩೪);

ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪನ ಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ತೇಸಂ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಚನತ್ಥವಿಜಾನನೇನ ವಿದಿತಚಿತ್ತಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಉತ್ತರಿ ಚಿತ್ತವಿಭಾಗೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಸೋಭೇಯ್ಯಾತಿ ವಚನತ್ಥವಿಜಾನನಮೇವ ತಾವ ¶ ಆದಿಮ್ಹಿ ಯುತ್ತತರನ್ತಿ ತಂ ತಾವ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಪನ ಕೋ ವಚನತ್ಥೋ’’ತಿ. ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಹಿ ಪುಚ್ಛಾ – (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೪೯; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦) ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ. ತತ್ಥ ಯಂ ಅಞ್ಞಾತಂ ಅದಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಸ ಞಾಣಾಯ ದಸ್ಸನಾಯ ಪಞ್ಹಾಕರಣಂ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಞಾತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಂಸನ್ದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಾಕರಣಂ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ. ಪಕತಿಯಾ ಪನ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದನಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಂಸಯಸಮುಗ್ಘಾಟನತ್ಥಂ ಪಞ್ಹಾಕರಣಂ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾತಿ? ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ. ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೯; ಮಹಾವ. ೨೧) ಅನುಮತಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪಞ್ಹಾಕರಣಂ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೩; ಸಂ. ನಿ. ೫.೪೦೨-೪೦೪) ಪನ ತಂತಂಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪಞ್ಹಾಕರಣಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ.

ತಾಸು ಪುರಿಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಆಚರಿಯಾನಂ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ನ ಹಿ ತೇ ಗನ್ಥಕರಣತ್ಥಾಯ ಆರಭಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅದಿಟ್ಠಂ ಜೋತೇನ್ತಿ, ದಿಟ್ಠಂ ಸಂಸನ್ದೇನ್ತಿ, ಸಂಸಯಂ ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತಿ ತಬ್ಬಿಸೋಧನಪುಬ್ಬಕಮೇವ ಗನ್ಥಕರಣೇ ಅಭಿನಿವೇಸನತೋ. ಇತರಾ ಪನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ತಾಸು ಅಯಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ. ಅಪಿಚ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ ಆಚರಿಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಚೋದಕಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಚನವಸೇನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿ ತಂವಸೇನೇತ್ಥ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ. ಚಿತ್ತೇ ಹಿ ಅಧಿಗತೇ ತಸ್ಸ ವಾಚಕೋ ಸದ್ದೋಪಿ ಸಹಚರಿಯತೋ ಅಧಿಗತೋವ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಇಧ ತ-ಸದ್ದೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ, ತಂ ‘‘ತಸ್ಸ ¶ ಕೋ ವಚನತ್ಥೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಸಮೇತಿ. ನ ಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಕೋ ವಚನತ್ಥೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ‘‘ವುಚ್ಚತೇ’’ತಿ ತಾವ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮಾರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತತೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣವಿಜಾನನಸಭಾವತ್ತಾ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ, ನ ಪನ ವಕ್ಖಮಾನನಿಬ್ಬಚನೇಸು ವಿಯ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿನ್ತೇತೀತಿ ವಿಜಾನಾತಿ. ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ ತೇನ ಗೋಚರನ್ತಿ ವಾ ಚಿತ್ತಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಕತ್ತುತಾಸಮಾರೋಪನೇನ ಹಿಸ್ಸ ಕರಣಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ತಾವ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ತಸನ್ತಾನಂ ವಾ ಚಿನೋತೀತಿಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಹಿ ಚಿತ್ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಯಥಾ ಯಥಾ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಥಾ ತಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಕಿಲಞ್ಜಾದೀಹಿ ಕತಮ್ಪಿ ತಾಲಪಣ್ಣೇಹಿ ಕತಸರಿಕ್ಖಕತಾಯ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ‘‘ತಾಲವಣ್ಟ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ಅತ್ತಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಸಕಸನ್ತಾನಂ, ಜವನಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಪರಪಚ್ಚನೀಕವಚನತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೋತಿ ಸದಿಸವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಜವನಸನ್ತಾನೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಚಿನೋತಿ ರಾಸಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾಸೇವನಕಾನಂ ಜವನಚಿತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಾನಿ ಹಿ ಪುರೇಜಾತಾನಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾನಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಜವನಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪಗುಣಬಲವಭಾವಕರಣೇನ ತಂ ಚಿನನ್ತಿ ನಾಮ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥವಿಕಪ್ಪನೇ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಕಿರಿಯಾಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೇ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಇಧಾಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಅತ್ತಸನ್ತಾನನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣವಚನಸ್ಸ ಅತ್ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಕತ್ಥವುತ್ತಿತ್ತಾಯೇವ ತಂವಸೇನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣತೋ ಸಬ್ಬಮೇವ ಚಿತ್ತಜಾತಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಚಿನೋತಿ ನಾಮ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ¶ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಕಿರಿಯಾವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢನತ್ಥೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪುರಿಮಪಕ್ಖೇ ಪನ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೯. ವಿಚಿತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ವಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಕರಣನ್ತಿ ವಿಚಿತ್ತಕರಣಂ, ತತೋ ವಿಚಿತ್ತಕರಣಾ, ವಿಚಿತ್ತಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಕರಣತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾದಿಭೇದಂ ವಿಚಿತ್ತಂ ಸಿಪ್ಪಜಾತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕರೀಯತೀತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ , ಚರಣಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತನ್ತಿ? ಏವಂ, ಭನ್ತೇ. ತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚರಣಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಚಿನ್ತಿತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೦೦). ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಾನಂ ಬಾತ್ತಿಂಸಚಿತ್ತಾನಮುಪಲಬ್ಭತಿ. ಸಾಸವಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ವಾ ವಿಚಿತ್ತಗತಿಆದಿಕರಣತೋ ವಾ ವಿಚಿತ್ತಕರಣಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತಂ. ನನು ಚ ವಿಚಿತ್ತಗತಿಆದಯೋ ಕಮ್ಮವಸೇನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನ್ತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಕಮ್ಮನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಗತಿಯಾ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅಪದಾ ದ್ವಿಪದಾ ಚತುಪ್ಪದಾ ಬಹುಪ್ಪದಾ ರೂಪಿನೋ ಅರೂಪಿನೋ ಸಞ್ಞಿನೋ ಅಸಞ್ಞಿನೋ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞಿನೋ, ಕಮ್ಮನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಉಚ್ಚನೀಚತಾ ಹೀನಪಣೀತತಾ ಸುಗತದುಗ್ಗತತಾ, ಕಮ್ಮನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣತಾ ಸುಜಾತದುಜ್ಜಾತತಾ ಸುಸಣ್ಠಿತದುಸ್ಸಣ್ಠಿತತಾ, ಕಮ್ಮನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಲೋಕಧಮ್ಮೇ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಲಾಭಾಲಾಭೇ ಯಸಾಯಸೇ ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಯಂ ಸುಖದುಕ್ಖೇ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧).

ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಭೇದನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಗತಿಆದೀನಂ ಚಿತ್ತತಾ. ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಚ ಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮಭೂತಾ ಚೇತನಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ಚಿತ್ತನ್ತಿ. ಕಥಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಚಿತ್ತಗತಿಆದಿಕರಣನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ ¶ – ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ತನ್ನಿಪ್ಫಾದಿತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಕತಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ರಾಜಯೋಧೇನ ಪರಾಜಿತೋ ಸತ್ತುರಞ್ಞಾ ಜಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಚಿತ್ತಂ ಕರಣಮಸ್ಸಾತಿ ವಾ ವಿಚಿತ್ತಕರಣಂ. ತತೋ ಏಕಟ್ಠಾನಿಕವಜ್ಜಿತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಾದಿವಿಚಿತ್ತಕಿರಿಯವನ್ತತಾಯ, ಸಬ್ಬಮೇವ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜನಾದಿಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸದಿಸಕಿರಿಯವನ್ತತಾಯ ವಿಚಿತ್ತಕರಣಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ. ಸಬ್ಬವಿಕಪ್ಪೇಸುಪಿ ‘‘ರೂಪಭವೋ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೋ ಚಿತ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಚ ವಿಚಿತ್ತ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ವಿಗ್ಗಹೋ ವಿ-ಸದ್ದಲೋಪೋ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ವಿಚಿತ್ತಕರಣಾ’’ತಿ ಇದಂ ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಞಾಪಕಹೇತುನಿದಸ್ಸನಂ. ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ವಿಚಿತ್ತಕರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ವಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದಕಂ ಸಯಮ್ಪಿ ತಥೇವ ವಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಕರಣವಿಚಿತ್ತತಾಯ ವಿಚಿತ್ತತ್ತಾ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಠಪೇತ್ವಾ ತಂ ಕರಣವಿಚಿತ್ತತಾಯ ವಿಚಿತ್ತಭಾವಂ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಜಾತಿಭೂಮಿಸಮ್ಪಯೋಗಾದಿವಸೇನ ವಿಚಿತ್ತತಾಯ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತತಾಯ ವಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞದೇವ ಕುಸಲಂ, ಅಞ್ಞಂ ಅಕುಸಲಂ, ಅಞ್ಞಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಕಾಮಾವಚರಂ, ಅಞ್ಞಂ ರೂಪಾವಚರಾದಿಭೇದಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸರಾಗಂ, ಅಞ್ಞಂ ವೀತರಾಗಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸದೋಸಂ, ಅಞ್ಞಂ ವೀತದೋಸಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸಮೋಹಂ, ಅಞ್ಞಂ ವೀತಮೋಹಂ, ಅಞ್ಞಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸದ್ದಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ, ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇಸು ಚ ಅಞ್ಞಂ ನೀಲಾರಮ್ಮಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ¶ ಪೀತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ. ಏವಂ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ. ಸಬ್ಬೇಸು ಚೇವ ತೇಸು ಅಞ್ಞಂ ಹೀನಂ, ಅಞ್ಞಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಣೀತಂ, ಹೀನಾದೀಸು ಚ ಅಞ್ಞಂ ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ, ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ, ಅಞ್ಞಂ ವೀರಿಯಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ, ಅಞ್ಞಂ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಜಾತಿಭೂಮಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಆರಮ್ಮಣಹೀನಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಅಧಿಪತಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ವಿಚಿತ್ತಮನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಯ ಅತ್ತವಿಚಿತ್ತತಾಯ ವಾ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಏಕಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ವಿಚಿತ್ತಾನಂ ಪನ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಏತೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಚಿತ್ತತಾಯ ¶ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸಮುದಾಯವೋಹಾರೇನ ಅವಯವಸ್ಸಾಪಿ ವೋಹರಿಯಮಾನತ್ತಾ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತನದೀಸಮುದ್ದಾದೀನಮೇಕದೇಸಾ ದಿಟ್ಠಾ ಪಬ್ಬತಾದಯೋ ದಿಟ್ಠಾತಿ, ಯಥಾ ಚ ಏಕೇಕಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ವೇದನಾದಯೋ ರಾಸಟ್ಠೇನ ಖನ್ಧವೋಹಾರೇನ ‘‘ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚಿತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಕಿಲೇಸಸಹಾಯೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಫಲಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ತೇಹಿ ಚಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಹೋತು ತಾವಿದಂ ಲೋಕಿಯವಿಪಾಕಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಕಥನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ…ಪೇ… ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಚೇತನಾಯಪಿ ಅವಿಜ್ಜೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಸ್ಸಾಪಿ ಅನುಸಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಸಞ್ಚಿತತಾಪರಿಯಾಯೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ. ಚಿತಂ ತಾಯತೀತಿ ವಾ ಚಿತ್ತಂ. ಕಮ್ಮಾದಿಸಞ್ಚಿತೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಣೂಪರಮೇ ಮತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಆಯು ಉಸ್ಮಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಯದಾ ಕಾಯಂ ಜಹನ್ತಿಮಂ;

ಅಪ್ಪವಿದ್ಧೋ ತದಾ ಸೇತಿ, ನಿರತ್ಥಂವ ಕಲಿಙ್ಗರ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೩.೯೫);

ಸೋ ಪನಾಯಂ ಚಿತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನೇಕತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಚಿತ್ತೋ ಚ ಗಹಪತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೨.೧೩೩; ೪.೧೭೬) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಆಗತೋ. ‘‘ಸಬ್ಬೋ ಲೋಕೋ ಪರಚಿತ್ತೇನ ಅಚಿತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಞ್ಞಾಣೇ. ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೦೦) ವಿಚಿತ್ತೇ, ನಾನಪ್ಪಕಾರೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಚರಣಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕೇ. ಇಧ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದೇಸತೋ ಪಕರಣವಸೇನ ಯಥಾವುತ್ತವಚನತ್ಥಯುತ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾಣವಚನೋವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ¶ . ಪಞ್ಞಾಪೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ¶ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತಸ್ಸಂ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತೋತಿ ಹಿ ಏಕಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ನಾಮಂ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ವಿಞ್ಞಾಣೇತಿ ಸವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕಭೇದೇ ಚಿತ್ತೇ. ತಞ್ಹಿ ವಿಜಾನನಟ್ಠೇನ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಚಿತ್ತಸಮ್ಮುತೀತಿ ಚಿತ್ತವೋಹಾರೋ. ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಾನೇ. ವಿಞ್ಞುನಾತಿ ವಿಜಾನತಾ, ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಭಾಗವನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವವಿಭಾವನಂ ವಿಭಾಗೇನ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಆಲಮ್ಬನ್ತಿ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಪಚ್ಚಯೋ, ಗೋಚರೋ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಲಭತಿ ಮಾರೋ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಲಭತಿ ಮಾರೋ ಓತಾರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೮೦) ಪಚ್ಚಯೋ ‘‘ಆರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ, ಅನಾರಮ್ಮಣಮೇಕಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೫೯) ಗೋಚರೋ. ಇಧ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಸಗೋಚರತ್ತಾ. ಸಹ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವತ್ತತಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋತಿ ಸಾರಮ್ಮಣಂ. ಭಾವಪ್ಪಧಾನನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಾರಮ್ಮಣಭಾವೋ ಸಾರಮ್ಮಣ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧೇ ರತನಂ ಪಣೀತಂ (ಖು. ಪಾ. ೬.೩). ಚಕ್ಖು ಸುಞ್ಞಂ ಅತ್ತೇನ ವಾ ಅತ್ತನಿಯೇನ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೫) ರತನಅತ್ತತ್ತನಿಯಾದಿಭಾವೋ ರತನಾದೀಹಿ ಸದ್ದೇಹೀತಿ, ತತೋ ಸಾರಮ್ಮಣಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಕವಿಧನ್ತಿ ಏಕಪ್ಪಕಾರಂ, ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕತೋತಿ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಭಾವಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನಾವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವತೋ. ವಿಪಾಕ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ದ್ವೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ಪವತ್ತತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ವಿಪಕ್ಕಭಾವಮಾಪನ್ನೇಸು ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು, ಕತ್ಥಚಿ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಭಾವೇ ¶ . ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ವಿಪಾಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೩) ವಿಪಕ್ಕಭಾವಮಾಪನ್ನೇಸು ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಪವತ್ತತಿ. ‘‘ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೩) ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಭಾವೇ. ಇಧ ಪನ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಕುಸಲಾದೀನಂ ಸವಿಪಾಕ-ಪದೇ ಅಸಙ್ಗಹಿತಭಾವಾಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ. ತಥಾ ಹಿ ಯದಿ ವಿಪಕ್ಕಭಾವಮಾಪನ್ನಾ ಏವ ಧಮ್ಮಾ ಇಧ ಗಹಿತಾ ಸಿಯುಂ, ತೇ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿ, ತಂ ಸವಿಪಾಕಮಿತರಮವಿಪಾಕನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಕುಸಲಸ್ಸ ಚೇವ ಕದಾಚಿ ಅವಿಪಾಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವನಾಯಪಹಾತಬ್ಬಾಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ವಿಪಾಕುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಅವಿಪಾಕ-ಪದಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ, ಏವಞ್ಚ ¶ ಸತಿ ‘‘ಅವಿಪಾಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ನೇಸಂ ಅಬ್ಯಾಕತಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚೇತಮಿಟ್ಠಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲನಿದ್ದೇಸೇಯೇವ ತೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸತೋ. ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಭಾವೇ ಪನ ಗಹಿತೇ ತಂಸಭಾವೋ ನಾಮ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಾವಿಜ್ಜಮಾನತಣ್ಹಾನುಸಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಸಬ್ಯಾಪಾರಪ್ಪವತ್ತಿ ಏವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ತೇಸುಪಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಅಸತಿಪಿ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನೇ ಸವಿಪಾಕ-ಪದಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ನ ಕೋಚಿ ಇಟ್ಠವಿಘಾತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಕುಸಲಾದಿಕಮವಿಪಾಕಂ, ಯೋ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ.

ಕತಮಂ ಪನೇತ್ಥ ಸವಿಪಾಕಂ, ಕತಮಮವಿಪಾಕನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಸವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ದುವಿಧಮಬ್ಯಾಕತಂ. ತೇಸು ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಆದಾಸತಲೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯ ನಿರುಸ್ಸಾಹತ್ತಾ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನೇ ಅಸಮತ್ಥಂ. ಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಸು ಚ ಯದೇತಂ ಖೀಣಾಸವಸನ್ತಾನೇಯೇವ ನಿಯತಮಟ್ಠಾರಸವಿಧಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಭವಮೂಲಾಯ ಸನ್ತತಿಯಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾಯ ಲತಾಯ ಪುಪ್ಫಂ ¶ ವಿಯ ಫಲದಾಯೀ ನ ಹೋತಿ. ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಪನ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಭವಮೂಲೇಪಿ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅನಾಸೇವನಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ಮೋಘಪುಪ್ಫಮಿವ ಬೀಜಭಾವೇ ಅಸಮತ್ಥಂ ಅಫಲಮೇವ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ವಿಪಾಕಾರಹತಾಭಾವತೋ ಅವಿಪಾಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಿಪಾಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ. ಜಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಸದಿಸಾಪಿ ಸದಿಸಾಕಾರಾತಿ ಜಾತಿ, ಸಮಾನಾಕಾರೋ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಜಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಜಾತಿ, ತಸ್ಸಾ ಭೇದತೋ ತಿವಿಧಂ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಂ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ. ವಚನತ್ಥಪುಚ್ಛಾಯ ಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತಮೇವ.

೧೦. ‘‘ಕುಚ್ಛಿತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ. ತತ್ಥ ಕುಚ್ಛಿತಾನನ್ತಿ ನಿನ್ದಿತಾನಂ, ಅಸುಚಿ ವಿಯ ನಾಗರಿಕೇಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಲನತೋತಿ ಹಿಂಸನತೋ, ಅಪನಯನತೋ ವಾ. ಕುಸಲಞ್ಹಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಪಜಹನ್ತಂ ತೇ ಹಿಂಸತಿ, ಅಪನಯತೀತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಲನತೋ ಸಂವರಣತೋ, ಪಿದಹನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಸಲಧಮ್ಮವಸೇನ ಹಿ ಅಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ, ಅಪ್ಪವತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನೇನ ಚ ಮನಚ್ಛಟ್ಠೇಸು ದ್ವಾರೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಂವುತಾ ಪಿಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕುಸಾನನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಅಸುಚಿಸಮ್ಪಯೋಗೇನ ನಾನಾವಿಧದುಕ್ಖಹೇತುತಾಯ ಚ ಕುಚ್ಛಿತೇನಾಕಾರೇನ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಸಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಕುಸಾ, ಪಾಪಧಮ್ಮಾ. ಅಥ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಸಾನತೋ ನಿಸಾನತೋ ತೇಜನತೋ ಕುಸಾ, ದೋಸಲೋಭಾದಯೋ. ದೋಸಾದೀನಞ್ಹಿ ವಸೇನ ಚೇತನಾಯ ತಿಕ್ಖಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾತಿ. ತೇಸಂ ಲವನೇನ ಛಿನ್ದನೇನ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಪಜಹನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಸೇನಾತಿ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಾನತೋ ತನುಕರಣತೋ, ಓಸಾನಕರಣತೋ ¶ ವಾ ‘‘ಕುಸಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಞಾಣೇನ. ಲಾತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಆದಾತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಹಜಾತಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಞಾಣಞ್ಹಿ ತಿಹೇತುಕಕುಸಲಂ ಸಹಜಾತಭಾವೇನ ¶ ಚೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಚ, ದುಹೇತುಕಕುಸಲಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನೇವ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತೇತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ ಕುಸಲಟ್ಠೋತಿ ಸಬ್ಬಕುಸಲಾನಂ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಕುಸೇನಾತಿ ಜಾತಿಸದ್ದತಾಯ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ, ಕುಸೇಹೀತಿ ಪನ ಅತ್ಥೋ. ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಹಿ ಪವತ್ತಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ಕುಸಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಲಾತಬ್ಬತ್ತಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ –

‘‘ಕುಸೋ ವಿಯ ಲುನಾತೀತಿ, ಕುಸಾ ವಿಯ ಲುನಾತಿ ವಾ;

ಕುಸಲಂ ಕುಂ ಸಲೇತೀತಿ, ಲುನಾತಿ ಕುಸಮಿಚ್ಚಪೀ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಯಥಾ ಕುಸೋ ಗಹಿತೋ ಉಭಯಭಾಗಗತಂ ಹತ್ಥಪದೇಸಂ ಲುನಾತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಉಭಯಭಾಗಗತಂ ಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ಲುನಾತಿ ಛಿನ್ದತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ – ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಛನ್ದಂ ಜನೇತಿ, ವಾಯಮತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ…ಪೇ… ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ ಆಗತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಂ. ತಸ್ಮಾ ಕುಸೋ ವಿಯ ಲುನಾತೀತಿ ಕುಸಲಂ. ಕುಸಾ ವಿಯ ಲುನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕು’’ಇತಿ ಭೂಮಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ತಂಸದಿಸತಾಯ ಇಧ ರೂಪಾರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ. ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಏತರಹಿ, ಆಯತಿಞ್ಚ ಅನುದಹನತೋ ವಿನಾಸನತೋ ಕುಂ ಸಾಯನ್ತೀತಿ ಕುಸಾ, ರಾಗಾದಯೋ, ತೇ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಂ ಲುನಾತಿ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಕುಸಲಂ. ಪಯೋಗಸಮ್ಪಾದಿತಾ ಹಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಪಾಪನತೋತಿ. ವುತ್ತನಯೇನ ಪನ ‘‘ಕು’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಲನತೋ ಅಪನಯನತೋ ಕುಂ ಸಲೇತೀತಿ ಕುಸಲಂ. ಕುಸಂ ಲುನಾತೀತಿ ಪನ ಕುಚ್ಛಿತಾ ಏತ್ಥ ಸಯನ್ತೀತಿ ಕುಸೋ, ಕಾಯೋ, ತಂ ಲುನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ಕುಸಲಂ.

೧೧. ಇದಾನಿ ¶ ಕುಸಲ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರದಸ್ಸನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಛೇಕೇ ಕುಸಲ-ಸದ್ದೋಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಕುಸಲೋ ತ್ವಂ ರಥಸ್ಸ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ (ಮ. ನಿ. ೨.೮೭), ಕುಸಲಾನಚ್ಚಗೀತಸ್ಸ, ಸಿಕ್ಖಿತಾ ಚಾತುರಿತ್ಥಿಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ. ೨.೨೨.೯೪) ಛೇಕೇ ದಿಟ್ಠೋ, ಛೇಕಪರಿಯಾಯೋ ಪವೀಣತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನು ಭೋತೋ ಕುಸಲಂ, ಕಚ್ಚಿ ಭೋತೋ ಅನಾಮಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಜಾ. ೧.೧೫.೧೪೬; ೨.೨೦.೧೨೯) ಆರೋಗ್ಯೇ. ‘‘ಕತಮೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಕುಸಲೋ? ಯೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ¶ ಅನವಜ್ಜೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೬೧) ಚ ‘‘ಅಪರಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಏತದಾನುತ್ತರಿಯಂ, ಯಥಾ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೪೫) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಅನವಜ್ಜೇ. ‘‘ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾದಾನಹೇತು ಏವಮಿದಂ ಪುಞ್ಞಂ ವಡ್ಢತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೮೦), ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೪೩೧) ಚ ಆದೀಸು ಇಟ್ಠವಿಪಾಕೇ. ಅನವಜ್ಜಾದಿಕೇತಿ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕೇ, ‘‘ಅನವಜ್ಜಾದಿಕೇ’’ತಿ ಚ ಅತ್ತನಾ ವಕ್ಖಮಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅನುರೂಪತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಆರೋಗ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಕಿಲೇಸರೋಗಸ್ಸ ಹಿ ಅಭಾವತೋ ಕುಸಲಂ ಆರೋಗ್ಯಂ ಹೋತಿ.

ವಜ್ಜಾ ರಾಗಾದಯೋ, ತೇ ಯಸ್ಸ ನ ಸನ್ತಿ, ತಂ ಅನವಜ್ಜಂ, ಇಟ್ಠೋ ವಿಪಾಕೋ ಚತುಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತೋ ಯಸ್ಸ, ತಂ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ, ಇಟ್ಠವಿಪಾಕತಾ ಚಸ್ಸ ತಂಸಭಾವವನ್ತತಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ನ ತಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಸಮ್ಭವತೋಯೇವ, ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಅನೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ಅನವಜ್ಜಞ್ಚ ತಂ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಞ್ಚಾತಿ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ. ತಂ ಲಕ್ಖಣಮಸ್ಸಾತಿ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ.

ನನು ಚ ಕುಸಲಮೇವ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ, ವುತ್ತನಿಯಾಮೇನ ಪನ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕುಸಲಂ ಸಿಯಾ. ನ ಹಿ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ ಪರಿಞ್ಞಾತಾಪರಿಞ್ಞಾತವಚನತ್ಥಭಾವಭೇದೇ ¶ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಲಕ್ಖಣಭಾವಪರಿಕಪ್ಪನತೋ. ‘‘ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತವಚನತ್ಥಂ. ‘‘ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವಚನತ್ಥಂ. ಏವಞ್ಚ ಯೇನ ಸಭಾವೇನ ಪರಿಞ್ಞಾತವಚನತ್ಥಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಯೇನ ಚ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವಚನತ್ಥಸ್ಸ, ತೇಸಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಾಪರಿಞ್ಞಾತವಚನತ್ಥಸಭಾವಾನಂ ಭೇದೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಭೇದೋ ಪರಿಕಪ್ಪೀಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ಪುರೇ ಭವಂ ಪಟು ಆಸಿ, ಪಟುತರೋ ಏತರಹೀ’’ತಿ ಗುಣಭೇದೇನ, ವತ್ಥುಭೇದೇನ ಚ ಪರಿಕಪ್ಪೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಞ್ಞಾತವಚನತ್ಥಭಾವೇನ ಲಕ್ಖಣಂ, ಅಪರಿಞ್ಞಾತವಚನತ್ಥಭಾವೇನ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಭೇದೇ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೇ ನ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ ಆಪಜ್ಜತಿ.

ಅಥ ವಾ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಞ್ಚ ತಂ ಲಕ್ಖಣಞ್ಚಾತಿ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ, ಯಂ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ ಹುತ್ವಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ತಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಅನವಜ್ಜ-ಸದ್ದೇನ ಅನವಜ್ಜಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಸದ್ದೇನ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಅನವಜ್ಜೋ ಚ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕೋ ಚ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ, ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಲಕ್ಖಣ-ಸದ್ದೇನ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಸಭಾವವನ್ತಂ, ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಭಾವೇನ ¶ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಪದದ್ವಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ, ನನು ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಸಿಯಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಅನವಜ್ಜಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಪರಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಏತದಾನುತ್ತರಿಯಂ, ಯಥಾ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೪೫) ವಿಯ ವಜ್ಜರಹಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾಪಿ ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾತಿ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕ-ಪದಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ, ‘‘ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ಪನ ವುತ್ತೇ ಇತರಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾರಹಭಾವೇನ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕತಾಪಸಙ್ಗಭಾವತೋ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅನವಜ್ಜ-ಪದೇನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಸುಖತಂ, ಇಟ್ಠವಿಪಾಕ-ಪದೇನ ಚ ವಿಪಾಕಸುಖತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ¶ ಪದದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ. ಅನವಜ್ಜಪದಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಸಭಾವವಸೇನ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ, ಇತರಂ ಕಾಲನ್ತರೇ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾವಸೇನಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುರಿಮಪದಂ ವುತ್ತಂ, ಪರಿಸುದ್ಧವಿಪಾಕತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ. ಪುರಿಮಂ ವಾ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸಭಾವತೋ ನಿವತ್ತನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸಭಾವತೋತಿ ಅಲಮತಿಪಪಞ್ಚೇನ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನವಜ್ಜ…ಪೇ… ಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಸಭಾವಸ್ಸ ಕುಸಲಜಾತಿಯಾ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ. ಅಕುಸಲಾದೀನಮಸಾಧಾರಣಭಾವೇನ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಕುಸಲವಿದ್ಧಂಸನರಸನ್ತಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಅಕುಸಲಪ್ಪಜಹನಕಿಚ್ಚಂ. ಕುಸಲಞ್ಹಿ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಭೇದಭಿನ್ನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಂ ಪಜಹತಿ. ಅಥ ತದಙ್ಗಾದಿಪ್ಪಹಾನಾನಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಗತೇನ ತೇನ ತೇನ ಕುಸಲಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಮಚ್ಛೇರಾದಿಅಕುಸಲಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ, ತಂ ದೀಪಾಲೋಕೇನ ಅನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸನಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾನಂ ಪರಿತ್ತಾನುಭಾವತಾಯ ತೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾನಮಕುಸಲಾನಂ ತದಪಗಮೇ ಸತಿ ಪುನ ಆಗಮೇನ ವೋತ್ಥರಣತೋ. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಙ್ಖಾತಂ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ, ತಂ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನ ಜಲತಲೇ ಸೇವಾಲವಿಯೂಹನಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಬಲವತಾ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನ ದೂರೀಕತಂ ಸೇವಾಲಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪನೀತೇಪಿ ತಂಪಹಾರವೇಗೇನ ಸಹಸಾ ನ ಓತ್ಥರತಿ, ಏವಮೇವ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಝಾನೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ತದಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲೇಪಿ ತಸ್ಸ ಬಲೇನ ಸಹಸಾ ನ ಓತ್ಥರನ್ತೀತಿ. ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮಾ ಉಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ, ತಂ ಪನ ಅಸನಿಸಮ್ಪಾತೇನ ರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಮೂಲವಿದ್ಧಂಸನಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ¶ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಅನುಸಯಮತ್ತಕೇನಾಪಿ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಏಕವಾರಪ್ಪವತ್ತೇನಪಿ ಇನ್ದಗ್ಗಿನಾ ಸಹ ಮೂಲೇಹಿ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ ರುಕ್ಖಾದಯೋ ನ ಪುನ ವಿರುಹನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೇನಪಿ ¶ ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನೇವ ಅನುಸಯಮತ್ತಟ್ಠಾಯಿನೋಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ.

ವೋದಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಮಲವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಥಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಮಸ್ಸಾತಿ ವೋದಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಪರಿಸುದ್ಧಾಕಾರೇನ ಯೋಗಿನೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಜ್ಜರಹಿತಇಟ್ಠವಿಪಾಕಸಭಾವೇಹಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ಕಿಚ್ಚಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರವಸೇನ ಚ ರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾನಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವವಸೇನ ಚ ಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಫಲವಸೇನ ಚ ರಸಾದಿಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಜ್ಜಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೋ ವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಂ, ತತೋ. ಏತೇನ ‘‘ಅನವಜ್ಜಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅ-ಕಾರೋ ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನ ಪನಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತತೋ ನಿವತ್ತನಂ ಕತಂ. ಇತರಥಾ ಹಿ ನಾಸ್ಸ ವಜ್ಜಂ, ವಜ್ಜತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಅನವಜ್ಜನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾಪಿ ತಂಲಕ್ಖಣತಾಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ. ‘‘ವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ’’ತಿ ಪನ ವುತ್ತೇ ಯಸ್ಮಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಮೇವ ಪಹಾಯಕಪ್ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ಆಲೋಕನ್ಧಕಾರಾನಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಕುಸಲಮೇವ ವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಅನವಜ್ಜಲಕ್ಖಣಂ, ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ವೋದಾನಭಾವರಸನ್ತಿ ವೋದಾನಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ, ಕಿಲೇಸಮಲೇಹಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜನಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೀಯತಿ ಉಪನೀಯತಿ ಕಾರಣೇನ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಭಾವೇನ ಪಟಿಮುಖಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಇಟ್ಠೋ ವಿಪಾಕೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ.

ಅಸತಿ ¶ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ಸತಿ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ತಸ್ಸ ಸೋ ಆಸನ್ನಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪದಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋ ಪಥೇನ ಉಪಾಯೇನ ಮನಸಿಕಾರೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಸಾನುಸಯಸನ್ತಾನವತೋ ಛನ್ನಂ ದ್ವಾರಾನಮಾಪಾಥಗತೇಸ್ವಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಮಾವಜ್ಜನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ. ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಂ ಪನ ನಿರನುಸಯಸನ್ತಾನಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿರವಜ್ಜಧಮ್ಮಂ ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವಾನುಪಗಮನತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪಕ್ಖಂ ವಾ ಭಜೇಯ್ಯ. ಖೀಣಾಸವಸನ್ತಾನಗತತ್ತಾ ಯೋನಿಸೋಅಯೋನಿಸೋಭಾವಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಆಪಾಥಗತಾರಮ್ಮಣೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಂ ¶ ವಿನಾ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ತದುಭಯವಸೇನ ನವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಮನಸಿಕಾರೋತಿ ವಾ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ.

ಸಾವಜ್ಜಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಮಕುಸಲನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ವಜ್ಜಾ ರಾಗಾದಯೋ, ತೇ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿ, ತಂ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಅನಿಟ್ಠೋ ವಿಪಾಕೋ ಯಸ್ಸ, ತಂ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಯೋಜನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ರಸಾದಿತೋ ಪನೇತಂ ಅನತ್ಥಜನನರಸಂ, ಸಂಕಿಲೇಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ. ಅಥ ವಾ ಗಾರಯ್ಹಭಾವತೋ ಸಾವಜ್ಜಲಕ್ಖಣಮೇವ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾವರಸಂ, ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪದಟ್ಠಾನಂ. ವಚನತ್ಥತೋ ಪನ ನ ಕುಸಲನ್ತಿ ಅಕುಸಲಂ, ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ಥೇ ಹಿ ಅಯಂ ಅಕಾರೋ, ನ ಪನ ಅಞ್ಞತ್ಥೇ, ನಾಪಿ ಅಭಾವೇ. ಇತರಥಾ ಹಿ ತಿಕಂ ನ ಸಿಯಾ, ದುಕಂ, ಚತುಕ್ಕಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ತಥಾ ಹಿ ಯದಿ ಕುಸಲತೋ ಅಞ್ಞಮಕುಸಲಂ ಸಿಯಾ ¶ , ತದಾ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾಪಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಭಾವೇನ ಅಕುಸಲ-ಸದ್ದಸಙ್ಗಹೋತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಜಾತಿಭೇದತೋ ದುವಿಧನ್ತಿ ದುಕಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಚ ಕುಸಲಾಭಾವೋ ಅಕುಸಲಂ, ತೇನ ನ ಕಾಚಿ ಜಾತಿ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಜಾತಿಭೇದತೋ ದುಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಥ ಸಿಯಾ ‘‘ಅಭಾವೋಪಿ ವಿಸುಂ ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಜಾತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಜಾತಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ಸಿಯಾ. ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಹಿ ಜಾತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಥೇವ ವಾ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಭಾವೋ, ಏವಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಾವೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನಬ್ಯಾಕತಜಾತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಚತುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ನ ಚೇತಮಿಟ್ಠಂ ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ತಿವಿಧಜಾತಿಯಾ ಏವ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ, ಪಾಳಿಯಞ್ಚ ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತಿಕವಸೇನೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಮಿತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಮಿತ್ತೋ ವಿಯ, ಲೋಭಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಲೋಭೋ ವಿಯ ಚ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭೂತಂ, ತಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ತಿಕಂ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾ ಚಸ್ಸ ಸಾವಜ್ಜಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕತ್ತಾ, ತೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಪನ ಕುಸಲವಿನಾಸನತೋ. ನ ಹಿ ಅಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ ಪಹೀಯತಿ, ಮಹಾಬಲತ್ತಾ ಪನ ಕುಸಲಮೇವ ತಂ ಪಜಹತಿ. ಕುಸಲಞ್ಹಿ ಮಹಾಬಲಂ, ಅಕುಸಲಂ ದುಬ್ಬಲಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಬಲಾ ನಂ ಬಲೀಯನ್ತಿ, ಮದ್ದನ್ತೇನಂ ಪರಿಸ್ಸಯಾ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೭೭೬), ತಸ್ಮಾ ಕುಸಲಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಪಹಾಯಕಂ, ನಾಕುಸಲಂ ಇತರಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತದುಭಯ…ಪೇ… ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಕುಸಲಂ ವಿಯ ನ ಅನವಜ್ಜಇಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ, ನಾಪಿ ಅಕುಸಲಂ ವಿಯ ಸಾವಜ್ಜಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ, ಅಥ ಖೋ ಅವಿಪಾಕತ್ತಾ ¶ ತದುಭಯವಿಪರೀತಲಕ್ಖಣಂ, ತಂ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನನು ಚ ‘‘ತದುಭಯವಿಪರೀತಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ ವಿಪರೀತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ¶ ವಿಯ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಾನಂ ವಿಪರೀತೋ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ವಿಪಾಕೋ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ತಥಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಆಲೋಕನ್ಧಕಾರಾನಂ ವಿಪರೀತೋ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ಏವಮಿಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಾನಂ ವಿಪರೀತೋ ನ ಕೋಚಿ ವಿಪಾಕೋ ಅತ್ಥೀತಿ. ಅಥ ವಾ ತಂ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮತ್ತಮೇವ ಪಚ್ಚಾಮಸತೀತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಸವಿಪಾಕತ್ತಾ ತದುಭಯವಿಪರೀತಲಕ್ಖಣಂ, ತಂ ಅವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಲಮೇತ್ಥ ಅನುಯೋಗೇನ. ಕುಸಲಾಕುಸಲಭಾವೇನ ನ ಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಂ. ಕುಸಲಾಕುಸಲಞ್ಹಿ ವತ್ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಭಾವೇನೇವ ಅವುತ್ತತ್ತಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ಪಕಾರನ್ತರೇನ. ತಥಾ ಅವಚನಞ್ಚ ತಸ್ಸ ತದುಭಯವಿಪರೀತಲಕ್ಖಣತ್ತಾಯೇವ, ನ ಪನ ಅವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾಮತ್ತೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ವಿ-ಸದ್ದೋ ವಿರೋಧಿವಚನೋ. ಆ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿಮುಖಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೋ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿರೋಧಾಭಿಮುಖತಂ ಕತಂ ಲಕ್ಖಣವಿರೋಧತೋ ಪಹಾಯಕಪ್ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವತೋ ವಾತಿ ಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ. ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ. ತಞ್ಹಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ವಿಯ ನ ತಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧಂ. ನ ಹಿ ಅವಿಪಾಕತಂ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕತಾ ವಿಯ, ಇಟ್ಠವಿಪಾಕತಾಯ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕತಾ ವಿಯ ಚ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕತಾಯ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕತಾಹಿ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ನ ಚಾಪಿ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಪಜಹತಿ, ನ ಚ ಕೇನಚಿ ಪಹಾತಬ್ಬನ್ತಿ. ‘‘ತದುಭಯವಿಪರೀತಲಕ್ಖಣಮಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೇ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ, ನಾಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ, ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ಇಮಿನಾ ತಿಕೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಗತಿಉಪಧಿಕಾಲಪ್ಪಯೋಗವಿಪತ್ತೀಹಿ ಅವಿಪಾಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವನಾಯಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಾಭಾವತೋ ‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಅಬ್ಯಾಕತಭಾವೋ ವಾ’’ತಿ ಕದಾಚಿ ಕೋಚಿ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ತನ್ನಿವಾರಣತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಅವಿಪಾಕಾರಹಂ ವಾ’’ತಿ, ವಿಪಾಕಂ ¶ ದಾತುಂ ನಾರಹತಿ ತತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾಭಾವತೋತಿ ಅವಿಪಾಕಾರಹಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದಯೋ ತಾವ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅವಿಪಾಕಾ, ಸಚೇ ಪನೇತೇ ತಬ್ಬಿದೂರಾ ಅಸ್ಸು, ತದಾ ವಿಪಾಕದಾನೇ ಸಮತ್ಥತಾಯ ವಿಪಾಕಾರಹಾಯೇವ, ತಂ ಪನ ನ ತಥಾ, ಅಥ ಖೋ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ವಿಪಾಕದಾನೇ ಅಸಮತ್ಥತಾಯೇವ ವಿಪಾಕಾರಹಂ ನ ಹೋತಿ, ತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ನಾಮಾತಿ.

ಇದಾನಿ ಏವಂ ತಿಕವಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಕುಸಲಾದೀಸು ಪಠಮಂ ತಾವ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಕುಸಲಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಕವೀಸತಿವಿಧನ್ತಿ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ ¶ , ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರೂಪಾವಚರಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಲೋಕುತ್ತರಾನೀತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಏಕವೀಸತಿವಿಧಂ. ಭೂಮಿತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧನ್ತಿ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಲೋಕುತ್ತರಭೂಮಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಭೂಮೀನಂ ವಸೇನ ತತ್ಥ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಭೂಮಿ, ಠಾನಂ, ಅವತ್ಥಾ ಚ. ಅವತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಅವತ್ಥವನ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಗಯ್ಹತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ನೇಸಂ ಸುಖಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ. ಅವತ್ಥಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಭಾವೋ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಭೂಮಿಯೋ ಉಭಯವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಇತರಾ ಅವತ್ಥಾವಸೇನೇವ. ನ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾಮಭವಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಂ ಠಾನಮುಪಲಬ್ಭತೀತಿ.

ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ಕಾಮಭೂಮಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಭೂಮಿತೋ ಏಕವಿಧನ್ತಿ. ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕಭೇದತೋತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ, ಹದಯಞ್ಚಾತಿ ಛ ವತ್ಥೂನಿ. ಕುಸಲಸ್ಸ ಪನ ಚಕ್ಖಾದಿನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾಭಾವತೋ ಹದಯವತ್ಥು ಇಧ ವತ್ಥೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತೇನ ಸಹಿತಂ ಏಕನ್ತೇನ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಪ್ಪವತ್ತಿತೋತಿ ಸವತ್ಥುಕಂ, ಕಾಮರೂಪಧಾತುಯಂ ಪವತ್ತಮಾನವಿಞ್ಞಾಣಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಅರೂಪಸ್ಸ ರೂಪಪಟಿಬನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿ, ಅರೂಪಧಾತುಯಂ ಪನ ರೂಪಾಭಾವತೋ ವತ್ಥುವಿರಹಿತಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ತತ್ಥ ಪವತ್ತಮಾನಂ ¶ ಅವತ್ಥುಕಂ. ಹೀನ…ಪೇ… ತಿವಿಧನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯತೋ, ಫಲತೋ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತೇಹಿ ನಿಹೀನಂ, ತೇಸಂ ವಾ ಗುಣೇಹಿ ಪರಿಹೀನನ್ತಿ ಹೀನಂ, ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತನ್ತಿ ಪಣೀತಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ ಭವಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ. ತತ್ಥ ಹೀನೇನ ಛನ್ದೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವೀರಿಯೇನ ವೀಮಂಸಾಯ ವಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಹೀನಂ, ಮಜ್ಝಿಮೇಹಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಪವತ್ತಿತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಪಣೀತೇಹಿ ಪಣೀತಂ. ಛನ್ದಾದೀನಂ ಪನ ಹೀನಾದಿಭಾವೋ ಅಧಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಹಿ ನೇಸಂ ಹೀನತಾ, ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಪಣೀತತಾ, ತದುಭಯವೇಮಜ್ಝವಸೇನ ಮಜ್ಝಿಮತಾ. ಯಸಕಾಮತಾಯ ವಾ ಕತಂ ಕುಸಲಂ ಹೀನಂ, ಪುಞ್ಞಫಲಕಾಮತಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ‘‘ಪುಞ್ಞಂ ನಾಮೇತಂ ಸಾಧೂಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅರಿಯಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕತಂ ಪಣೀತಂ. ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ದಾನಪತಿ, ಇಮೇ ಪನಞ್ಞೇ ದಾನದಾಸಾದಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಪರವಮ್ಭನಾಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಪವತ್ತಿತಂ ವಾ ಹೀನಂ, ತಥಾ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಮಗ್ಗಫಲಪದಟ್ಠಾನಂ ಪಣೀತಂ. ಭವಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ಕತಂ ಹೀನಂ, ಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಪಾರಮಿತಾವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ವಿಮೋಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಕತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಪಾರಮಿತಾವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಿಮೋಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಕತಂ ಪಣೀತನ್ತಿ.

ಸೋಮನಸ್ಸು…ಪೇ… ಭೇದತೋತಿ ಭೇದ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾಭೇದತೋ ಞಾಣಭೇದತೋ ಪಯೋಗಭೇದತೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪಯೋಗಭೇದತೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಭೇದತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನನು ಚ ಸೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾಭೇದೋ ¶ ತಾವ ಯುತ್ತೋ ತೇಸಂ ಭಿನ್ನಸಭಾವತ್ತಾ. ಞಾಣಪ್ಪಯೋಗಭೇದೋ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಞಾಣಪ್ಪಯೋಗಕತೋ ಭೇದೋ ಞಾಣಪ್ಪಯೋಗಭೇದೋ ತೇಸಂ ಭಾವಾಭಾವಮುಪಾದಾಯ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಸೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾದಿಭೇದಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಿದ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ತಂ ಕತಮಂ, ತಂ ಕಥನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ.

ಸೋಭನಂ ¶ ಮನೋ, ಸೋಭನಂ ವಾ ಮನೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಮನೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಮಾನಸಿಕಸುಖವೇದನಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಯಾವ ನಿರೋಧಾ ಸಹಗತಂ ಪವತ್ತಂ ಸಂಸಟ್ಠಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಸಹ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವಂ ಗತನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ. ಜಾನಾತಿ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಞಾಣಂ, ತೇನ ಸಮಂ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ. ನಾಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಸಙ್ಖಾರಂ, ಅಸಙ್ಖಾರಮೇವ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಂ. ಸಹ ಸಙ್ಖಾರೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಸಙ್ಖಾರಂ, ತದೇವ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಂ. ಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತನೋ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗೋ ‘‘ಸಙ್ಖರೋತಿ ತಿಕ್ಖಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಣ್ಡನವಿಸೇಸೇನ ಸಜ್ಜೇತಿ, ಸಙ್ಖರೀಯತಿ ವಾ ಸಜ್ಜೀಯತಿ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ತತ್ಥ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕರಣಕಾಲೇ ಮಚ್ಛೇರಮಲಥಿನಮಿದ್ಧಾದೀಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಂಸೀದಮಾನೇ ಚಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮವಸೇನ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಉಸ್ಸಾಹಜನನವಸೇನ ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಪವತ್ತೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಪಯೋಗೋ ನಾಮ. ಕುಸಲಕರಣೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಅಮ್ಭೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸ, ಕುಸಲಕರಣಂ ನಾಮ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಆಸೇವಿತಮಗ್ಗೋ, ತತ್ಥ ತಯಾಪಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ದಾನಂ ದೇಹಿ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖ, ತಞ್ಹಿ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಕುಸಲಕರಣತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಜನನವಸೇನ ಪರೇಸಂ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ಪವತ್ತಾ ಆಣತ್ತಿ ಪರಪ್ಪಯೋಗೋ ನಾಮ. ತೇಸು ಪನ ಪುರಿಮೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ಪರೇಸಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇಯೇವ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಸೇಸೋ ಇಧ ಉಪಚಾರತೋ ಸಙ್ಖಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹು ಆಚರಿಯಾ –

‘‘ಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗಸಮ್ಭೂತೋ, ವಿಸೇಸೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಭವೀ;

ಸಙ್ಖಾರೋ ಇತಿ ಸಙ್ಖಾರ-ಸಭಾವಞ್ಞೂಹಿ ಕಿತ್ತಿತೋ’’ತಿ.

ಅಥ ¶ ವಾ ‘‘ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಮಸಙ್ಖಾರಿಕ’’ನ್ತಿ ಚ ಏತಂ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಭಾವಾಭಾವಮತ್ತಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ತಸ್ಸ ಸಹಪ್ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಾಭಾವತೋತಿ ಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಪ್ಪವತ್ತಿನೋಪಿ ಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಇದಮತ್ಥಿತಾಯ ತಂವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಙ್ಖಾರೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಂ ಸಹ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥಪರಿದೀಪನತೋ ¶ ‘‘ಸಲೋಮಕೋ ಸಪಕ್ಖಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ಪನ ತದಭಾವತೋ ಯಥಾವುತ್ತವಸೇನೇವ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಂ. ಅಥ ವಾ ಸಙ್ಖರಣಂ, ಸಙ್ಖರೀಯತಿ ವಾ ಏತೇನ ಆಗನ್ತುಕಸಮ್ಭೂತೇನ ಚಿತ್ತಸಂಸೀದನಸಭಾವಾಪನಯನವಸೇನೇವ ಸಜ್ಜೀಯತಿ, ಸಙ್ಖರೋತಿ ವಾ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಉಜುಕಮೇವ ಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗಜನಿತೋ ತಿಕ್ಖಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತದಭಾವತೋ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಂ, ಸಭಾವತಿಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂಸಹಗತಾಯ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಂ, ಅಥ ವಾ ಮಚ್ಛೇರಮಲಾದೀಹಿ ಸಙ್ಖರೀಯತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂಸೀದನಸಭಾವೋ, ಸೋ ಯಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಂ, ಇತರಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಂ. ಪಣೀತಉತುಭೋಜನಾದಿಕೋ ವಾ ಬಲವಪಚ್ಚಯೋ ಸಙ್ಖಾರೋ ‘‘ಸಙ್ಖರೋತಿ ಚಿತ್ತಂ ತಿಕ್ಖಭಾವೇನ, ಸಙ್ಖರೀಯತಿ ವಾ ತಂ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಅ-ಕಾರಸ್ಸ ವುಡ್ಢತ್ಥವುತ್ತಿತಾಯ ವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತೋ ಸಙ್ಖಾರೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಂ, ಬಲವಪಚ್ಚಯವನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುಡ್ಢಿಪರಿದೀಪಕೇನ ಪನ ಅ-ಕಾರೇನ ಅವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ದುಬ್ಬಲಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಞಾಣೇನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಂ ವಿರಹಿತನ್ತಿ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಂ.

ಉಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ವೇದಿಯಮಾನಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಸಣ್ಠಿತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಇಟ್ಠೇ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಚ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಕ್ಖಪಾತಾಭಾವೇನ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಯುತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತಿ ಅನುಭವತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ. ಅಥ ವಾ ಉಪೇತಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಅವಿರುದ್ಧಾ ಇಕ್ಖಾ ಅನುಭವನನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ. ಅವಿರುದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಹೇಸಾ ತೇಸಂ ಅನನ್ತರಮ್ಪಿ ಪವತ್ತತಿ. ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾ ಪನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಿರುದ್ಧಸಭಾವತ್ತಾ ನಾಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನನ್ತರಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ ¶ . ತೇನೇವ ಹಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ, ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ. ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತವೇದನಾಯಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಪುರಿಮಾ ಪನ ದ್ವೇ ನ ತಥಾ. ನ ಹಿ ಲೋಭಸಹಗತಾದೀನಂ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೇನ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ, ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖನಂ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ನನು ಚ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಾದೀನಂ ವಸೇನೇವ ಪನ ಅಟ್ಠವಿಧತಾ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತಾತಿ? ಭೇದಕರಭಾವತೋ. ಫಸ್ಸಾದೀನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ಸದ್ಧಾದೀನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಕುಸಲಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ನ ತೇಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಭಾಗೋ, ಸೋಮನಸ್ಸಾದಯೋ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ಚಿತ್ತೇ ಹೋನ್ತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಾಕಟೋವ ತೇಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಭಾಗೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಕತ್ಥಚಿ ಚಿತ್ತೇ ಹೋನ್ತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಕಾರಣಸ್ಸ ಸನ್ನಿಹಿತಾಸನ್ನಿಹಿತಭಾವತೋ. ಕಿಂ ಪನ ನೇಸಂ ಕಾರಣನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತತ್ಥ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಭಾವೋ ತಾವ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಹೋತಿ. ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ¶ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನನು ಚ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಲೋಭಸ್ಸ ವತ್ಥು ರಜ್ಜನೀಯತ್ತಾತಿ ಕಥಂ ತತ್ಥ ಕುಸಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಯಿದಮೇಕನ್ತಿಕಂ ಇಟ್ಠೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿಯಮಿತಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ಕುಸಲಮೇವ ಮಯಾ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕುಸಲಕರಣೇಯೇವ ಚಿತ್ತಂ ನಿಯಮಿತಂ ಹೋತಿ, ಅಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿತೋವ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಕುಸಲಕರಣೇಯೇವ ಪರಿಣಾಮಿತಂ, ಅಭಿಣ್ಹಕರಣೇನ ಚ ಕುಸಲಂ ಸಮುದಾಚಿಣ್ಣಂ, ಪಟಿರೂಪದೇಸವಾಸಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾಸಙ್ಖಾತಚತುಚಕ್ಕೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ, ಯೋನಿಸೋ ಚ ಆಭೋಗೋ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ಇಟ್ಠೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ನಿಯಾಮಪರಿಣಾಮೇಹಿ ¶ , ಸಮುದಾಚಿಣ್ಣತಾಯ ಚ;

ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಭೋಗಾ, ಇಟ್ಠೇಪಿ ಕುಸಲಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ.

ಅಪಿಚ ಸದ್ಧಾಬಹುಲತಾದೀಹಿ ಚ ಕಾರಣೇಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಸ್ಸದ್ಧಾನಂ, ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾನಞ್ಚ ಏಕನ್ತಮಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಭೂತಂ ತಥಾಗತರೂಪಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯೇ ಚ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಆನಿಸಂಸಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪರೇಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಿತಾನಂ ಕುಸಲಂ ಕರೋನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾಬಹುಲತಾ ವಿಸುದ್ಧಿದಿಟ್ಠಿತಾ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾತಿ ಇಮೇಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತಾ ಹೋತಿ.

ಅಪಿಚ ಯೇ ತೇ ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮಾನುಸ್ಸತಿ ಸಂಘಾನುಸ್ಸತಿ ಸೀಲಾನುಸ್ಸತಿ ಚಾಗಾನುಸ್ಸತಿ ದೇವತಾನುಸ್ಸತಿ ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿ ಲೂಖಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಂ ಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಯಾವ ಉಪಚಾರುಪ್ಪಾದಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನಾ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಥಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಕ್ಖಣ್ಡತಾದಿವಸೇನ ಅತ್ತನಾ ರಕ್ಖಿತಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ, ಗಿಹಿನೋ ದಸಸೀಲಂ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ, ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯಾದೀಸು ಪಣೀತಂ ಭೋಜನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಏವಂನಾಮ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋಚಾಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ, ಗಿಹಿನೋಪಿ ತಥಾರೂಪೇ ಕಾಲೇ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದಿನ್ನದಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ, ಯೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ದೇವಾ ದೇವತ್ತಂ ಗತಾ, ತಥಾರೂಪಾನಂ ಗುಣಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ಥಿತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸೇ ಸಟ್ಠಿಪಿ ¶ ಸತ್ತತಿಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಸಮುದಾಚರನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಲೇಸಾ ನ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ, ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಥೇರದಸ್ಸನೇಸು ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಸಂಸುಚಿತಲೂಖಭಾವೇನ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸಾದಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಗದ್ರಭಪಿಟ್ಠೇ ರಜಸದಿಸೇ ಲೂಖಪುಗ್ಗಲೇ ¶ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ, ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸಾದಬಹುಲೇ ಮುದುಚಿತ್ತೇ ಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲೇ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ, ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪಕೇ ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸುಪಿ ಪೀತಿಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ತನ್ನಿನ್ನತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಪೀತಿಯಾ ಚ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಸಹ ಅವಿನಾಭಾವತೋ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಿಯತಾತಿ ಏವಂ ಪೀತಿಕಾರಣಾನಿಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಕಾರಣಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಕಿಞ್ಚ – ಅಗಮ್ಭೀರಪಕತಿತಾ, ಸೋಮನಸ್ಸಪಟಿಸನ್ಧಿಕತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತಾ ಹೋತಿ. ಯೋ ಹಿ ಅಗಮ್ಭೀರಪಕತಿಕೋ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಪಿ ಹಿತೋಪಕರಣೇ ತುಸ್ಸತಿ, ಯೋ ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಪಟಿಸನ್ಧಿಕೋ ಅಪ್ಪಸನ್ನೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸುಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲದಸ್ಸಾವೀ, ತಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಕಾರಣಾನಮಭಾವೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮತೋ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕತೋ ಕಿಲೇಸದೂರೀಭಾವತೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಹೋತಿ. ಯೋ ಹಿ ಪರೇಸಂ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಹೀನುಕ್ಕಟ್ಠಾದೀನಿ ಚ ನಳಕಾರಮುದ್ದಾಗಣನಾದೀನಿ ಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಿ, ವಡ್ಢಕೀಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದೀನಿ ಚ ಕಮ್ಮಾಯತನಾನಿ, ವಿಸಹರಣಾದೀನಿ ಚ ವಿಜ್ಜಾಯತನಾನೀತಿ ಏವಂ ನಿರವಜ್ಜಸಿಪ್ಪಾಯತನಾದೀನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತಿ, ಸಯಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥಾಪೇತಿ, ‘‘ಆಯತಿಂ ಪಞ್ಞವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಪಞ್ಞಾಸಂವತ್ತನಿಕಕಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಕುಸಲಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಥಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೇ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಕುಸಲಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ತಸ್ಸ ¶ ತತ್ಥ ಸುಖಿನೋ ಧಮ್ಮಪದಾನಿ ಪಿಲವನ್ತಿ, ದನ್ಧೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತುಪ್ಪಾದೋ, ಅಥ ಸೋ ಸತ್ತೋ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ವಿಸೇಸಭಾಗೀ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೯೧).

ತಥಾ ಪಞ್ಞಾದಸಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಕುಸಲಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯೇನ ಪನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ, ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸದೂರೀಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯೋಗಾ ¶ ವೇ ಜಾಯತೇ ಭೂರಿ, ಅಯೋಗಾ ಭೂರಿಸಙ್ಖಯೋ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೮೨).

ಅಪಿಚ ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಭಾವೋ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಯೋ ಪಞ್ಞವನ್ತೇ ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಝಾನಙ್ಗಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಂವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸುತಮಯಞಾಣಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಞಾಣಸಹಗತಂ ಹೋತಿ. ಯೇನ ಪನ ನಖಕೇಸಚೀವರಸೇನಾಸನಾದೀನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವತ್ಥೂನಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಸದಾನಿ ಛೇದನಮಲಹರಣಾದಿನಾ ವಿಸದಾನಿ ಕತಾನಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ವಿಸದವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ವಿಸದಂ ಞಾಣಂ ಹೋತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ದೀಪಕಪಲ್ಲಕಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನದೀಪಸಿಖಾಯ ಓಭಾಸೋ ವಿಯ. ಯಸ್ಸ ಚ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ, ಇತರಾನಿ ಮನ್ದಾನಿ, ತತೋ ತಾನಿ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತಸ್ಸ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತನಯೇನ ತೇನ ತೇನ ಆಕಾರೇನ ಸಮತ್ತಂ ಪಟಿಪಾದೇತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಮತ್ತಂ ಪಟಿಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾದೀನಂ ವಸೇನ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಞಾಣಸಹಗತಂ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲೇ ವಾ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ, ಖನ್ಧಾದೀಸು ಓಗಾಳ್ಹಂ ಭಗವತೋ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಂ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ತದಧಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ವಾ ವಿಹರತಿ, ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಕುಸಲಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಪಿಚ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಞಾಣಸಹಗತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾನಾಮ, ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸ…ಪೇ… ನ ಮೋಹಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಉಜುಗತಮೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ತಥಾಗತಂ ಆರಬ್ಭ. ಉಜುಗತಚಿತ್ತೋ ಖೋ ಪನ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ, ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖಂ ವೇದೇತಿ, ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೧೦; ೧೧.೧೧).

ಏವಂ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಆದಯೋಪಿ ರಾಗಾದಿಮಲವಿಸೋಧನೇನ ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಕಾಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಿಞ್ಚ ¶ – ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕತಾ ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭವಙ್ಗಸನ್ತತಿವಸೇನ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸನ್ತಾನಪರಿಭಾವನೇನ ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಿಸೇಸಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ. ಅಸಙ್ಖಾರಿಕತ್ತಂ ಪನ ಸಪ್ಪಾಯಉತುಭೋಜನಆವಾಸಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಹೋತೀತಿ. ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣತಾ ಸದ್ಧಾಬಾಹುಲ್ಯಂ ದಿಟ್ಠಿಸುದ್ಧಿ ಚ;

ಫಲದಸ್ಸಾವಿತಾ ಚೇವ, ಪೀತಿಬೋಜ್ಝಙ್ಗಹೇತುಯೋ.

‘‘ಏಕಾದಸ ¶ ತಥಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಗಮ್ಭೀರಸಭಾವತಾ;

ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಾ ಸನ್ಧಿ, ಇಚ್ಚೇತೇ ಸುಖಹೇತುಯೋ.

‘‘ಅಭಾವೋ ಸುಖಹೇತೂನಂ, ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಚ;

ಉಪೇಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು ಚ, ಏವಂ ಞೇಯ್ಯಾ ವಿಭಾವಿನಾ.

‘‘ಕಮ್ಮೂಪಪತ್ತಿತೋ ಚೇವ, ತಥಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಾಕತೋ;

ಕಿಲೇಸೂಪಸಮಾ ಧಮ್ಮ-ವಿಚಯಸ್ಸ ಚ ಹೇತುಹಿ.

‘‘ಸತ್ತಧಮ್ಮೇಹಿ ಬುದ್ಧಾದಿ-ಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಚ;

ಸಪ್ಪಞ್ಞಸನ್ಧಿತೋ ಚೇವ, ಚಿತ್ತಂ ಞಾಣಯುತಂ ಸಿಯಾ.

‘‘ಉತುಭೋಜನಆವಾಸ-ಸಪ್ಪಾಯಾದೀಹಿ ಹೇತುಹಿ;

ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಭಾವೋಪಿ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿಭಾವಿನಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ವೇದನಾಞಾಣಪ್ಪಯೋಗಭೇದತೋ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇದಂ…ಪೇ… ನಾಮಾ’’ತಿ.

೧೨. ಯೇನ ಪನತ್ಥೇನ ಇದಂ ‘‘ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ದಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉದ್ದಾನತೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಉದ್ದಾನತೋತಿ ಉದ್ದೇಸತೋ, ಸಙ್ಖೇಪತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಾದಯೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋಪಿ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬತಾಯ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಞಾಣಂ ವಿಯ ಞೇಯ್ಯೇತಿ ¶ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಏಕೋಯೇವ ಕಾಮೋ ಸಿಯಾ, ತಥಾಪಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ವತ್ಥುಕಾಮಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಕಾಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಗಚ್ಛತಿ, ನ ಕಾಮನವಸೇನ. ಕಾಮನವಸೇನ ಚ ಪನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋವ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ವತ್ಥುಕಾಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕ್ಲೇಸವತ್ಥುವಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮೋ, ಕೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ನಿಧಾಯ ‘‘ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಕಾಮೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧) ಏವಂ ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ¶ ಕಾಮತಣ್ಹಾವ ಇಧ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ. ವತ್ಥುಕಾಮೋತಿ ಚ ‘‘ಮನಾಪಿಕಾ ರೂಪಾ…ಪೇ… ಮನಾಪಿಕಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ…ಪೇ… ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಾಮಾವಚರಾ ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ… ಸಬ್ಬೇಪಿ ರೂಪಾವಚರಾ…ಪೇ… ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರೂಪಾವಚರಾ…ಪೇ… ಕಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧) ತತ್ಥೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಸವಿಞ್ಞಾಣಾವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಾ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸೋ…ಪೇ… ವಟ್ಟಕ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಛನ್ದರಾಗೋವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಕಿಲೇಸಭಾವೇನ ನಿರುಳ್ಹೇಸು ಲೋಭದೋಸಮೋಹಾದೀಸು ದಸಸು ದೋಸಮೋಹಾದಯೋ ನವ ಕಿಲೇಸೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಕಾಮರೂಪಾರೂಪತಣ್ಹಾಯ ವತ್ಥು ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಕಾರಣಭೂತನ್ತಿ ವಾ ವತ್ಥು.

೧೩. ಕಥಂ ಪನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ನಾಮ, ಕಥಞ್ಚ ವತ್ಥುಕಾಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಮೇತೀತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಂ ಪತ್ಥೇತಿ. ಕಾಮೀಯತೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ಪತ್ಥೀಯತಿ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಏವ-ಕಾರತ್ಥೇ, ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಕಾಮೇತೀತಿ ಕಾಮೋ, ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಚ ಕಾಮೀಯತೀತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ, ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಚಾತಿ ದುವಿಧೋಪಿ ಏಸ ಕಾಮೋ ಕಾರಕದ್ವಯೇ ಕತ್ತರಿ, ಕಮ್ಮನಿ ಚ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಕತ್ತುಭಾವಂ, ಕಮ್ಮಭಾವಞ್ಚ ಪಚ್ಚನುಭೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ದುವಿಧೋತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಾಮಾನಂ ವಾಚಕತೋ ದುವಿಧೋ. ‘‘ಕಾಮೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಕಾರಕದ್ವಯೇ ಸಿಜ್ಝತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಕಯುಗಳೇ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ಕತ್ತರಿ, ಕಮ್ಮನಿ ಚ ‘‘ಕಾಮೋ’’ತಿ ಪದಸಮ್ಭವೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೋ-ಕಾರೋ ಪನ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ವೋ ಕಾಲಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ವಿಯ. ಅಥ ವಾ ವೋಕಾರಕದ್ವಯೇತಿ ಖನ್ಧದ್ವಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರಸಭಾವತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇ, ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಚ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಭೂತೋ ರೂಪಸಭಾವತ್ತಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇತಿ ಏವಂ ದುವಿಧೋಪೇಸ ಕಾಮೋ ಖನ್ಧದ್ವಯೇ ಸಿಜ್ಝತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ಅನ್ತೋಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ.

೧೪. ಸಮ್ಪಜ್ಜನಾನಿ ¶ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ತಾಸಂ ವಸೇನ ವಿಸಯವಿಸಯೀಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮೋಸರಣವಸೇನ, ಸಮ್ಪಾಪುಣನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಇದಂ ದೀಪೇತಿ – ಯತ್ಥ ದುವಿಧೋಪಿ ಕಾಮೋ ವಿಸಯವಿಸಯೀಭಾವೇನ ಸಹಿತೋ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋಯೇವ ಏಕಾದಸವಿಧೋ ಪದೇಸೋ ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಿತೋ ¶ . ಯತ್ಥ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಧಾತುಯಂ ಕೇವಲಂ ವತ್ಥುಕಾಮೋವ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಸೋ ಪದೇಸೋ ಕಾಮಾವಚರೋ ನಾಮಾತಿ. ನನು ಚ ದುವಿಧೋಪಿ ಸಹಿತೋ ರೂಪಾರೂಪಧಾತೂಸು ಪವತ್ತತಿ, ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ವತ್ಥುಕಾಮತ್ತಾ, ತದಾರಮ್ಮಣಭೂತಾನಞ್ಚ ರೂಪಾರೂಪತಣ್ಹಾನಂ ತಂಯೋಗೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಭೂತಸ್ಸ ಬಹಲಕಿಲೇಸಸ್ಸೇವ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಇಧ ಕಿಲೇಸಕಾಮಭಾವೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ‘‘ಉದ್ದಾನತೋ ದುವೇ ಕಾಮಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಕಾಮೇ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಪದೇಸೋ ಚತುಪಾಯಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಸಯನಿಯಮನೇನ ‘‘ದುವಿಧೋಪಿ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮೇಕದೇಸಭೂತೋ ನೀವರಣಾವತ್ಥಾಯ ಕಥಿತೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮಭಾವೇನ, ತಬ್ಬತ್ಥುಕಾಯೇವ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥುಕಾಮಭಾವೇನ ಗಹಿತಾ, ನ ರೂಪಾರೂಪತಣ್ಹಾ, ತಬ್ಬತ್ಥುಕಧಮ್ಮಾ ಚಾತಿ ಞಾಪೀಯತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಾ ಸಸತ್ಥಾವಚರೂಪಮಾ ಉಪಪನ್ನಾ ಹೋತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಾನಮೇವ ಕಾಮಾನಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಾತೂಸು ವಿಮಾನಕಪ್ಪರುಕ್ಖವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಪರಿತ್ತಕುಸಲಾದಿಭೇದೇಸು ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ತಬ್ಬತ್ಥುಭೂತಂ ವಿಮಾನಕಪ್ಪರುಕ್ಖಾದಿಪರಿತ್ತಧಮ್ಮಜಾತಂ ವತ್ಥುಕಾಮೋ ನಾಮಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕಾಮೋ ವಾ ಕಾಮಸಞ್ಞಾ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಕಾಮಾವಚರಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತತಣ್ಹಾಯ ವಿಸಯಭಾವೇ ಸತಿ ಪನ ತಂಯೋಗೇನ ರೂಪಾರೂಪಧಾತೂಸುಪಿ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಪರಿತ್ತಧಮ್ಮೋ ವತ್ಥುಕಾಮೋಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತನಯೇನ ನಿರವಸೇಸೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಕಾಮತಣ್ಹಾಭವತಣ್ಹಾವಿಭವತಣ್ಹಾನಿರೋಧತಣ್ಹಾಪಭೇದೋ ಇಧ ಪವತ್ತತಿ. ವತ್ಥುಕಾಮೇಸುಪಿ ¶ ಅಪ್ಪಕಂ ರೂಪಾರೂಪವಿಪಾಕಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೋಯೇವ ಇಧ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅನವಸೇಸಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಾಮೋಯಂ ದುವಿಧೋಪಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ತೇಸು ಪನ ಬಹಲಕಿಲೇಸಕಾಮಭೂತೋ ಬಹಲಕಾಮರಾಗೋ ಚ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ಚ ಇಧ ಗಹಿತಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ, ಸಮಿಜ್ಝನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಚರತೀತಿ ಪವತ್ತತಿ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಯಸ್ಮಾ ದುವಿಧೋಪಿ ಅಯಂ ಕಾಮೋ ಅವಚರತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಮೋ ಏತ್ಥ ಅವಚರತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೫. ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಹೇತುಭೂತಾ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾ ಅಯಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಪೇತಾತಿ ಅಪಾಯಾ. ನಿರಯಾದಿವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ ಚತುಪಾಯಾ. ಛನ್ನನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತಾವತಿಂಸಯಾಮಾತುಸಿತಾನಿಮ್ಮಾನರತಿಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಛನ್ನಂ ದೇವಲೋಕಾನಂ. ಮೇರುಪಾದವಾಸಿನೋ ಪನ ಅಸುರಾ ತಾವತಿಂಸೇಸುಯೇವ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ನ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತನ್ನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮನಸೋ ಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಮನುಸ್ಸಾ, ಸತಿಸೂರಭಾವಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಯೋಗ್ಯತಾದಿಗುಣವಸೇನ ಉಪಚಿತಮಾನಸತಾಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠಗುಣಚಿತ್ತತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸಿನೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ತೀಹಿ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಠಾನೇಹಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಉತ್ತರಕುರುಕೇ ಚ ಮನುಸ್ಸೇ ಅಧಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ದೇವೇ ಚ ತಾವತಿಂಸೇ. ಕತಮೇಹಿ ತೀಹಿ? ಸೂರಾ ಸತಿಮನ್ತೋ ಇಧ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೧).

ತೇಹಿ ಪನ ಸಮಾನರೂಪಾದಿತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿತ್ತದೀಪವಾಸೀಹಿ ಇತರಮಹಾದೀಪವಾಸಿನೋಪಿ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು. ಲೋಕಿಯಾ ಪನ ಮನುನೋ ಅಪಚ್ಚಭಾವೇನೇವ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ¶ . ಏಕಾದಸವಿಧೋತಿ ಚತುರಾಪಾಯೇಸು ತಿರಚ್ಛಾನಪೇತ್ತಿವಿಸಯಾನಂ ವಿಸುಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಓಕಾಸಸ್ಸ ಅಭಾವೇಪಿ ಯತ್ಥ ತೇ ಅರಞ್ಞಸಮುದ್ದಪಬ್ಬತಪಾದಾದಿಕೇ ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ವಸನ್ತಿ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ಠಾನಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಏಕಾದಸವಿಧೋ.

೧೬. ನನು ಚೇತ್ಥ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ಕಾಮಸ್ಸೇವ ಅವಚರಣವಸೇನ ಕಥಂ ನಾಮಲಾಭೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸಾಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ದುವಿಧಸ್ಸ ಕಾಮಸ್ಸ. ಅಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾತಿ ಏಕಾದಸವಿಧೇ ಪದೇಸೇ ಪಾಕಟತ್ತಾ. ಅಥ ವಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನೇನ ದುವಿಧೇನ ಕಾಮೇನ ಏಕಾದಸವಿಧಸ್ಸ ಪದೇಸಸ್ಸ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ, ಪಞ್ಞಾಪಿತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನವಸೇನ ಅಸ್ಸ ಏಕಾದಸವಿಧಸ್ಸ ಪದೇಸಸ್ಸ ತೇನ ದುವಿಧೇನ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಹ ಸತ್ಥೇಹೀತಿ ಸಸತ್ಥಾ, ಯತ್ಥ ತೇ ಅವಚರನ್ತಿ, ಸೋ ಸಸತ್ಥಾವಚರೋ, ಪದೇಸೋ. ಸೋ ವಿಯ. ಯಥಾ ಹಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸಸತ್ಥಾ ಪುರಿಸಾ ಅವಚರನ್ತಿ, ಸೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದಾದೀಸು ಅವಚರನ್ತೇಸು ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಪಾಕಟತ್ತಾ, ತೇಹಿ ವಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ‘‘ಸಸತ್ಥಾವಚರೋ’’ತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ರೂಪಾವಚರಾದೀಸು ಅವಚರನ್ತೇಸು ಅಭಿಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಅಯಂ ಪದೇಸೋ ‘‘ಕಾಮಾವಚರೋ’’ತ್ವೇವ ಸಞ್ಞಿತೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರೇಸು.

೧೭-೮. ನನು ಚ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಮಾವಚರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಪನ ಪದೇಸಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಕಥಂ ತತ್ಥ ಅವಚರನ್ತಂ ಕಾಮಾವಚರಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸ್ವಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸೋ ಅಯಂ ಕಾಮಾವಚರೋ ‘‘ಕಾಮೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ರೂಪಭವೋ ರೂಪನ್ತಿ ಯಥಾ ರೂಪಭವೋ ರೂಪಂ. ಅವುತ್ತೋಪಿ ಹಿ ಯಥಾಸದ್ದೋ ಏವಂ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಟ್ಠಾನತೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಯಥಾ ‘‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ರೂಪಭವೂಪಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ರೂಪಭವೋ ¶ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಿತೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಂ ಪನೇಸ ಏವಂ ಸಞ್ಞಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಉತ್ತರಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ¶ ಉದೀರಿತೋ ಏಸ ರೂಪಭವೋ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಿತೋ, ಏವಂ ಸ್ವಾಯಂ ಕಾಮಾವಚರೋ ಕಾಮೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಮೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪವಸೇನ ಕಾಮಸಞ್ಞಿತೇ ಪದೇಸೇ. ಇದನ್ತಿ ಇದಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ. ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಪನ ತಸ್ಸ ಗಹಣೇಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ಪರಿತ್ತಚಿತ್ತಾನಮಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಮೇ ಅವಚರಣತೋ. ಸದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ, ಬಾಹುಲ್ಯೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಇದಂ ದೀಪೇತಿ – ಯಥಾ ಸಙ್ಗಾಮೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅವಚರನ್ತೋ ‘‘ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಹತ್ಥೀ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅವಚರನ್ತೋಪಿ ಬಾಹುಲ್ಲಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ‘‘ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ’’ತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಮಿದಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅವಚರನ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಮಲೋಕೇ ಬಾಹುಲ್ಲವುತ್ತಿತೋ ‘‘ಕಾಮಾವಚರ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ. ತೇನ ಪನ ನನು ಚೇತಂ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸುಪಿ ಅವಚರಣತೋ ರೂಪಾವಚರಾದಿನಾಮಮ್ಪಿ ಲಭೇಯ್ಯಾತಿ ಇದಂ ಚೋದನಂ ಪರಿಹರತಿ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಕಾಮೇವಚರತೀತ್ಯೇತಂ, ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಿತಂ;

ಸೇಸೇ ಅವಚರನ್ತಮ್ಪಿ, ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ ಯಥಾ’’ತಿ.

ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಮ್ಹಿ. ಚ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರಸಮುಚ್ಚಯೇ. ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಕಾಮಾವಚರೋ ‘‘ಕಾಮೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಿತೋ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಮೇ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಸದಾ ಅವಚರತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಮಾವಚರ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ಕಥಿತಂ, ನ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಾವಚರಂ, ನಾಪಿ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರನ್ತಿ ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಾಮಘಾತಿನಾತಿ ದೇಸನಾಞಾಣೇನ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನಗತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಕಾಮಸ್ಸ ಹನನಸೀಲೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ.

೧೯. ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ¶ …ಪೇ… ಅವಚಾರಯತೀತಿ ವಾತಿ ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಕಾಮೇ ಭವೇಯೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅವಚಾರಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಕಾಮೇ ಅವಚಾರಯತೀತಿ ‘‘ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ಕಥಿತಂ ಚಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪವಸೇನ ಪದಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿನಾಪಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ ಕಾಮಾವಚರ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ತತ್ರ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಮಭವೇ. ಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಅನ್ತೋಗಧಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಾ? ಹೇಟ್ಠತೋ ಅವೀಚಿನಿರಯಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿತೋ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀ ದೇವೇ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ಯಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಏತ್ಥಾವಚರಾ ಏತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾ ¶ ರೂಪಂ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೨೮೭) –

ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿಕೋ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಮೇವ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನೋ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿದಂ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಕಾಮಭವಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ‘‘ಕಾಮಾವಚರ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ. ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾ ಚಸ್ಸ ಅವೀಚಿಪರನಿಮ್ಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋಕಾಸನಿನ್ನಾಯ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ವಿಸಯಭಾವತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇಪಿ ‘‘‘ಏತ್ಥಾವಚರಾ’ತಿ ವಚನಂ ಅವೀಚಿಪರನಿಮ್ಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋಕಾಸಾಯ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ವಿಸಯಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಪದಸಮ್ಭವೋ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಕಾಮೋ, ಸೋ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅವಚರತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರನ್ತಿ. ನನು ಚೇತ್ಥ ಕತಮಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾ, ಯಾ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾ ತಣ್ಹಾ. ಕತಮೇ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾ, ಯೇ ಕಾಮತಣ್ಹಾವಿಸಯಾತಿ ಏವಂ ಇತರೀತರನಿಸ್ಸಯತಾದೋಸೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ¶ ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಅವೀಚಿಆದಿಏಕಾದಸೋಕಾಸನಿನ್ನತಾಯ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ತಣ್ಹಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂಸಭಾವಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ವಿಸಯಭಾವೇನ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಭಾವತೋ. ಅಥ ವಾ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುವಸೇನ ದುವಿಧೋಪಿ ಕಾಮೋ ಯಥಾರಹಂ ಸಹಜಾತವಸೇನ ಏತ್ಥ ಅವಚರತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ, ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ವಾ ದುವಿಧೇಪಿ ಕಾಮೇ ಏತಂ ಅವಚರತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ. ಅಥ ವಾ ಮಞ್ಚನಿಸ್ಸಿತಕೇಸು ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ನಿಸ್ಸಯನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಅಭೇದಸ್ಸ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಗಹಿತತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಿತಕೇಸು ನಿಸ್ಸಯೂಪಚಾರವಸೇನ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇತಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಭವೇ ಪವತ್ತನವಸೇನ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ‘‘ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಕಾಮೋವಚರತೀತ್ಯೇತ್ಥ, ಕಾಮೇವಚರತೀತಿ ವಾ;

ಠಾನೂಪಚಾರತೋ ವಾಪಿ, ತಂ ಕಾಮಾವಚರಂ ಭವೇ’’ತಿ.

೨೦. ಪುಜ್ಜಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ, ಅತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಪುನನತೋ ಚ ಪುಞ್ಞಾನಿ, ಕತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಕಿರಿಯಾ, ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಆನಿಸಂಸಾನಂ ವತ್ಥುತಾಯ ವತ್ಥೂನಿ ಚಾತಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ. ಗಣನತೋ ದಸಪರಿಮಾಣತ್ತಾ ದಸ ಚ ತಾನಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ ಚಾತಿ ದಸ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನಾತಿ ದಸಪುಞ್ಞಕ್ರಿಯವತ್ಥುವಸೇನ, ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಭಾವೇನ ತಂಮಯಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವ-ಕಾರೇನ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಲೋಕುತ್ತರಂ ¶ ವಿಯ ನ ಕೇವಲಂ ಭಾವನಾವಸೇನೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ವಾ ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಪನ ಪರೇಹಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಪರಪಸಂಸಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನಾತಿ ಏವ-ಸದ್ದೇನ ಅವಧಾರಣಂ. ಯತೋ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾನುಸ್ಸತಿಪುಞ್ಞಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ.

೨೧. ಕಾನಿ ಪನ ತಾನಿ ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ, ಯೇಸಂ ವಸೇನ ಇದಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಂ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಾನಿ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಾನಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ¶ . ತತ್ಥ ದಿಯ್ಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ದಾನಂ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಾ. ಇಧ ಪನ ಚಿತ್ತಾಧಿಕಾರವಸೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ‘‘ಸೀಲಾ’’ದೀಸುಪಿ. ಸೀಲತೀತಿ ಸೀಲಂ, ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಾನಿ ಸಮಾದಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಸಿಲ್ಯವಸೇನ ಹಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾನಿ ಸಮ್ಪತಿ, ಆಯತಿಞ್ಚ ಹಿತಸುಖಾವಹಾನಿ ಸಮ್ಮಾ ಠಪಿತಾನಿ ಸಮಾಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸೀಲಯತಿ ಉಪಧಾರೇತೀತಿ ವಾ ಸೀಲಂ. ಉಪಧಾರಣಂ ಪನೇತ್ಥ ಕುಸಲಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೋ. ಭಾವೇತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಆಸೇವತಿ ವಡ್ಢೇತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಭಾವನಾ. ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಪತ್ತಿ ದಿಯ್ಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪತ್ತಿದಾನಂ. ತಂತಂಕಿಚ್ಚಕರಣೇ ಬ್ಯಾವಟಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ. ದೇಸೇತಿ ಏತಾಯಾತಿ ದೇಸನಾ. ಪತ್ತಿಂ ಅನುಮೋದತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪತ್ತಾನುಮೋದೋ. ಪುಬ್ಬಪದಲೋಪೇನ ಪನ ‘‘ಅನುಮೋದೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಜುಭಾವೋ ದಿಟ್ಠಿಜುತ್ತಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಜುಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನೋ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಸುಣನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಂಸುತಿ. ಪೂಜಾವಸೇನ ಅಪಚಾಯತಿ ಸಾಮೀಚಿಂ ಕರೋತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಪಚಾಯೋ. ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಂ ಪಭೇದೋ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಪ್ಪಭೇದೋ. ಮಜ್ಝಪದಲೋಪವಸೇನ ಪನ ‘‘ಪುಞ್ಞವತ್ಥುಪ್ಪಭೇದೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ಆಜಞ್ಞಯುತ್ತೋ ರಥೋ ‘‘ಆಜಞ್ಞರಥೋ’’ತಿ. ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪದವಿಚಾರೋ.

ಅಯಂ ಪನ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ತತ್ಥ ಸೇಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪೂಜಾನುಗ್ಗಹಕಾಮತಾಯ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ ದಾನಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ. ಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪವತ್ತಾ ದಾನಮೇವ, ಸಾ ಪನ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಪುಜ್ಜಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ, ಹಿ ಅತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಪುನನತೋ ಚ ಪುಞ್ಞಂ, ನ ಚ ಖೀಣಾಸವಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಾ ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾ ಹೋತಿ, ನ ಚ ತಂ ಪುನಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಸನ್ತಾನಪ್ಪವತ್ತತ್ತಾತಿ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

ಯಾ ಪನ ನಿಚ್ಚಸೀಲಉಪೋಸಥಸೀಲಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ಅಟ್ಠಸೀಲಂ ದಸಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ, ಅಸಮಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಪಿ ಕುಲಚಾರಿತ್ತವಸೇನ ¶ ಸಮ್ಪತ್ತಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ, ಉಪಸಮ್ಪದಮಾಳಕೇ ಸಂವರಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ, ಆಪಾಥಗತವಿಸಯೇಸು ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಥಕೇನ್ತಸ್ಸ ¶ , ಚೀವರಾದಿಕೇ ಚ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ, ಕುಹನಾದಿವತ್ಥುತೋ ಆಜೀವಂ ಪರಿಸೋಧೇನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ, ಅಯಂ ಸೀಲಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುನಾಮ. ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ದಾನಂ ನಾಮೇತಂ ಮಯ್ಹಂ ಕುಲವಂಸೋ ಕುಲಚಾರಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲೇ ಠತ್ವಾ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ದಾನಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ಕಿಂ, ಉದಾಹು ಸೀಲಮಯನ್ತಿ? ಸೀಲಮಯಮೇವ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಭಾವತೋ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಾಗವಸೇನ ಪವತ್ತಾಪಿ ಹೇಸಾ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಅಪರಭಾಗೇ ಚೇತನಾಯ ಚ ತಥಾ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಸೀಲಮಯಮೇವ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು, ನ ದಾನಮಯಂ. ಪೂಜಾನುಗ್ಗಹಕಾಮತಾಯ ಹಿ ದಿನ್ನಂ ದಾನಮಯನ್ತಿ.

‘‘ಚಕ್ಖು ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಚಕ್ಖಾದಿಕೇ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ಗೋತ್ರಭುವೋದಾನಪರಿಯೋಸಾನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಚೇತನಾ, ಕಸಿಣಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅಪ್ಪನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ಗೋತ್ರಭುಪರಿಯೋಸಾನಾ ಪರಿಕಮ್ಮಚೇತನಾ ಚಾತಿ ಅಯಂ ಭಾವನಾಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ. ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾಪಿ ಭಾವನಾಯೇವ, ಸಾ ಪನ ನ ಕಾಮಾವಚರಾತಿ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾ. ನಿರವಜ್ಜವಿಜ್ಜಾಯತನಕಮ್ಮಾಯತನಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಂ ಸಿಕ್ಖನಚೇತನಾಪಿ ಭಾವನಾಮಯೇಯೇವ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಯಾ ಚೇತ್ಥ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಖಯತೋ ವಯತೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ದದತೋ ಪವತ್ತಾ, ಸಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಉಭಯಭಾಗೇ ಚೇತನಾನಂ ತಥಾ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಭಾವನಾಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ದಾನಾದಿಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಚ ನಾಮ ಪತ್ತಿ ಹೋತು, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ವಾ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನಾ ಕತಸ್ಸ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಪತ್ತಿದಾನಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ. ಕಿಂ ಪನೇವಂ ಪತ್ತಿಂ ದದತೋ ಪುಞ್ಞಕ್ಖಯೋ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಪನ ಏಕಂ ದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ತತೋ ದೀಪಸಹಸ್ಸಂ ಜಾಲೇನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮದೀಪೋ ಖೀಣೋತಿ ¶ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಪುರಿಮಾಲೋಕೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಛಿಮಾಲೋಕಸ್ಸ ಏಕೀಭಾವೇ ಅತಿಮಹಾವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಪತ್ತಿಂ ದದತೋ ಪರಿಹಾನಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ವುಡ್ಢಿಯೇವ ಪನ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಕಥಂ ಪನೇಸಾ ದಿನ್ನಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ? ‘‘ಇದಂ ಮೇ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ, ಅಸುಕಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಣಮತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ, ಪಚ್ಛಾಪಿ ವಾ ವಚೀಭೇದಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಮನಸಾ ಏವ ವಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತೇನ ದಿನ್ನಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಂ ಮಯಾ ಕತಂ ಸುಚರಿತಂ, ತಸ್ಸ ಫಲಂ ‘ದಮ್ಮೀ’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಪತ್ತಿ ದಿನ್ನಾವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕುಸಲಕಮ್ಮಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪನ ಪರೇಹಿ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸೇವ ಅನುಮೋದಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಮ್ಮಮೇವ ದಾತಬ್ಬಂ, ಅನುಮೋದೇನ್ತೇನಪಿ ಕಮ್ಮಮೇವ ಅನುಮೋದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಆಚರಿಯಾನಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ.

ಚೀವರಾದೀಸು ¶ ಪಚ್ಚಾಸಾರಹಿತಸ್ಸ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಕರಣವಸೇನ, ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಾ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ.

ಆಮಿಸಕಿಞ್ಚಕ್ಖಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಗುಣಂ ಧಮ್ಮಂ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ, ತಥೇವ ನಿರವಜ್ಜವಿಜ್ಜಾಯತನಾದಿಕಂ ಉಪದಿಸನ್ತಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಾ ದೇಸನಾಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ. ಪರೇಹಿ ಕತಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮಂ ದಿನ್ನಮದಿನ್ನಮ್ಪಿ ವಾ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರಮಲಂ ಪಹಾಯ ‘‘ಸಾಧು ಸುಟ್ಠೂ’’ತಿ ಅನುಮೋದನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ಅನುಮೋದನಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ, ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಜುಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ. ಯದಿ ಏವಂ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಪುಞ್ಞಕಿರಿಯತಾ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ? ನೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಚೇತನಾನಮ್ಪಿ ತಂತಂಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸ್ವೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ –

‘‘ಪುರಿಮಾ ಮುಞ್ಚನಾ ಚೇವ, ಪರಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತನಾ;

ಹೋತಿ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸು ದೀಪಯೇ’’ತಿ.

ತಸ್ಮಾ ¶ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಜುಕರಣವೇಲಾಯಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪುರಿಮಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಪನ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಭಾವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

ಅಪರೇ ಪನಾಹು – ವಿಞ್ಞಾಣಪಞ್ಞಾಣವಸೇನ ದಸ್ಸನಂ ದಿಟ್ಠಿ, ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾ ಚ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಜುಭಾವೋ ದಿಟ್ಠಿಜುತ್ತಂ. ಕಿಂ ತಂ? ಕುಸಲಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಾದಿ ಚ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಕುಸಲವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಞಾಣುಪ್ಪಾದೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸುಚರಿತಾನುಸ್ಸರಣಪರಗುಣಪಸಂಸಾಸರಣಗಮನಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣೇನ ಕಮ್ಮಪಥಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ. ದಾನಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪನ ಞಾಣಂ ದಾನಾದೀಸ್ವೇವ ಅನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಏವಮಿಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಪರೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಂ ವಾ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ಸವನಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ. ನಿರವಜ್ಜವಿಜ್ಜಾಯತನಾದಿಸವನಚೇತನಾಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ. ಪೂಜಾರಹೇ, ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇ, ಮಹಲ್ಲಕೇ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಪಟಿಗ್ಗಹಣಮಗ್ಗದಾನಅಭಿವಾದನಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಕರಣಆಸನಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾದಿಅಭಿಹಾರಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಾ ಬಹುಮಾನಚೇತನಾ ಅಪಚಿತಿಸಹಗತಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ¶ ನಾಮ. ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಾಪಚಾಯನಾನಞ್ಹಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ – ವಯಸಾ, ಗುಣೇನ ಚ ಜೇಟ್ಠಾನಂ, ಗಿಲಾನಾನಞ್ಚ ತಂತಂಕಿಚ್ಚಕರಣಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ, ಸಾಮೀಚಿಕಿರಿಯಾ ಅಪಚಾಯನನ್ತಿ.

೨೨-೩. ಏವಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಆಗತನಯೇನ ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನ ದಾನಂ ಸೀಲಂ ಭಾವನಾತಿ ತೀಣಿಯೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ತೇಸು ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸಙ್ಗಹ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪತ್ತಿದಾನಾನುಮೋದನಾ ದಾನೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ. ದಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ, ಏತೇಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾನಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ¶ ದಾನೇನ ಸಹ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಏತೇ ದಾನಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಾಪಚಾಯನಾ ಸೀಲಮಯೇ ಪುಞ್ಞೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಸಭಾವತ್ತಾ. ದೇಸನಾಸವನದಿಟ್ಠಿಉಜುಕಾ ಪನ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾಸೇವನತೋ ಭಾವನತೋ ಭಾವನಾಮಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದೇಸೇನ್ತೋ, ಸುಣನ್ತೋ ಚ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝ ದೇಸೇತಿ, ಸುಣಾತಿ ಚ, ತಾನಿ ಚ ದೇಸನಾಸವನಾನಿ ಪಟಿವೇಧಮೇವ ಆಹರನ್ತೀತಿ ದೇಸನಾಸವನಂ ಭಾವನಾಮಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಧಮ್ಮದಾನಭಾವತೋ ‘‘ದೇಸನಾ ದಾನಮಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಪಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ನಿಯಮನಲಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ. ದಾನಾದೀಸು ಹಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾವ ವಿಸೋಧಿತಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ನಿಯಮನಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೦೫) ವುತ್ತಂ. ಮಹಾಸಂಘಿಯಾ ಪನ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ ವಿಸುಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಭಾವೇನ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ದಾನಂ ಸೀಲಂ ಭಾವನಾ ಸಂಸುತಿ ದೇಸನಾನುಸ್ಸತಿಮೋದನಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಪೂಜಾಸರಣಪ್ಪತ್ತಿಪಸಂಸಾ ಚಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಪುಞ್ಞಾನುಸ್ಸರಣಂ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಸರಣಗಮನಂ ಪರಗುಣಪಸಂಸಾತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವಾದಸ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ. ಪುನ ತೀಣೇವಾತಿ ಪಠಮಂ ದಸಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಪುನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತೀಣೇವ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ.

೨೪. ಇದಾನಿ ಪರೇಹಿ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನಾನಂ ಪುಞ್ಞಾನುಸ್ಸರಣಾದೀನಂ ಅತ್ತನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸ್ವೇವ ಸಮೋಧಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾನುಸ್ಸತಿಪುಞ್ಞಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಅತ್ತನಾ ಕತಸುಚರಿತಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಸಬ್ಬಾನುಸ್ಸತಿಪುಞ್ಞಂ ನಾಮ. ಪಸಂಸಾತಿ ಪರೇಹಿ ಕತಾಯ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೇನ ¶ ಪಸಂಸನಂ, ಸನ್ತುಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸರಣತ್ತಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸರನ್ತಿ ಹಿಂಸನ್ತೀತಿ ಸರಣಾನಿ, ಬುದ್ಧಾದೀನಿ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಸರಣಗತಾನಂ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕ್ಕಿಲೇಸಂ ಹಿಂಸನ್ತಿ ವಿನಾಸೇನ್ತಿ. ತಯೋ ಅವಯವಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಯಂ, ತೀಹಿ ಅವಯವೇಹಿ ¶ ಯುತ್ತಸಮುದಾಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಸರಣಾನಂ ತಯಂ ಸರಣತ್ತಯಂ, ತೀಣಿ ಸರಣಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೀತಿ. ಇಧ ಪನ ಸರಣತ್ತಯಗ್ಗಹಣೇನ ಉಪಚಾರತೋ, ಉತ್ತರಪದಲೋಪತೋ ವಾ ಸರಣಗಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ನ ಹಿ ಸರಣತ್ತಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅತ್ಥತೋ ಪನೇತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಂಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸಾದಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಯನ್ತಿ ತಂವಸೇನೇವ ತೇಸಂ ಇಜ್ಝತೋ. ನ ಹಿ ವಿಪರೀತದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏಕನ್ತೇನ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ವಿಸುಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ಸಂಸಯೋ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವನಾಮಯಸಙ್ಗಹೇಪಿ ಸಙ್ಖೇಪನಯೇನ ಭಾವನಾಮಯೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ಪನ ‘‘ಕತ್ಥ ನು ಖೋ’’ತಿ ಸಂಸಯೋ ಸಿಯಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಭಾವನಾಮಯಸಙ್ಗಹೋ ನ ವುತ್ತೋ. ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವನಿಯಾಮಕತ್ತೇನ ಮೂಲಭೂತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪಧಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಸುಂ ತತ್ಥ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘ಮುಞ್ಚತೀ’ತಿ ವಚನತೋ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಸೀಲಸಮಾದಾನೇ ವಿಯ ಗಹಣಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಸೀಲಮಯೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಸರಣಗಮನಂ ಪಣಿಪಾತಭಾವತೋ ಅಪಚಿತಿಸಹಗತೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ.

೨೫. ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಭಾಗವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಚೇತನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ¶ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುರಿಮಾ ಮುಞ್ಚನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾತಿ ದಾನತ್ಥಾಯ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ‘‘ಪರಿಚ್ಚಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಸ್ಸ ಚ ಯಾವ ವತ್ಥುನೋ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ಪರಿಣಾಮನಂ ವಾ, ತಾವ ಪವತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಚೇತನಾ. ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಪನ ಹತ್ಥೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಚೇತನಾ, ಪರಿಣಾಮನಚೇತನಾ ವಾ ಮುಞ್ಚನಚೇತನಾ ನಾಮ. ಸಾಯೇವ ನಿಗ್ಗಹೀತಲೋಪೇನ ‘‘ಮುಚನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಮುಞ್ಚನಾ’’ಇತಿಯೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ಪರಾತಿ ಅತ್ತನಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆಲಯಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧು ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗಂ ದಾನಂ ಮೇ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಪರಭಾಗಚೇತನಾ. ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತನಾತಿ ಇತಿ ಅಯಞ್ಚ ಪುರಿಮಾ ಚೇತನಾ, ಅಯಞ್ಚ ಮುಞ್ಚನಚೇತನಾ, ಅಯಞ್ಚ ಅಪರಚೇತನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತನಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ, ದಾನಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಹೋತೀ’’ತಿ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ. ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಅತಿದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಸೇಸೇಸು ದೀಪಯೇ’’ತಿ. ಸೇಸೇಸೂತಿ ಸೀಲಾದೀಸು ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂಸು ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ಸೀಲಂ ‘ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ, ‘ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ಪುರಿಮಚೇತನಾ, ಸೀಲಂ ¶ ಸಮಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜನ್ತಸ್ಸ, ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಮಜ್ಝಿಮಚೇತನಾ, ‘ಪೂರಿತಂ ಮೇ’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಪರಚೇತನಾತಿ ಏವಂ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತನಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಸೀಲಮಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದೀಪಯೇ, ಪಕಾಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನನು ಚ ಅತ್ತನಾ ಕತಪುಞ್ಞಾನುಸ್ಸರಣಚೇತನಾ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಅಯಞ್ಚ ಅಪರಚೇತನಾ ಸಾಯೇವಾತಿ ಕಥಮಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ಸಙ್ಗಹೋತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ವಿಸಯಭೇದೇನ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ. ಪುಞ್ಞಾನುಸ್ಸರಣಞ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಪುಞ್ಞವಿಸಯಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ತಬ್ಬತ್ಥುವಿಸಯಾತಿ ಪಾಕಟೋಯೇವ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಸೇಸೋತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಚ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ, ತತ್ಥ ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ ಸರೂಪತೋ, ಸಙ್ಗಹತೋ ಚ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಥಾಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಾಕಾರವಿಸಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಅಯನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನನಿದಸ್ಸನಂ. ದಾತಬ್ಬೋ ಧಮ್ಮೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ, ಅನ್ನಾದಿದಸವಿಧಂ ವತ್ಥು. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಅನ್ನಂ ಪಾನಂ ವತ್ಥಂ ಯಾನಂ, ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಂ;

ಸೇಯ್ಯಾವಸಥಪದೀಪೇಯ್ಯಂ, ದಾನವತ್ಥೂ ದಸಾವಿಮೇ’’ತಿ.

ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ದೇಸಕಾಲಮಿತ್ತಾದೀನಂ ತೇ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾದಯೋ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾದೀನಞ್ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪನ್ನತಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿ. ತತ್ಥ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಣೀತಮನಾಪಭಾವೋ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿ. ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವೋ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಸಮ್ಪತ್ತಿ. ದುಲ್ಲಭಅನ್ನಪಾನಾದಿಕೋ ದೇಸೋ ದೇಸಸಮ್ಪತ್ತಿ. ತಾದಿಸೋವ ಕಾಲೋ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿ. ದುಲ್ಲಭಅನ್ನಪಾನಾದಿಕೇ ಹಿ ದೇಸೇ, ಕಾಲೇ ವಾ ದಿನ್ನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ಸೋಮನಸ್ಸಹೇತುಕಞ್ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ದಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ. ಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪನ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಭಾವೋ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಾದೀಸು ಚಿತ್ತಂ ಓದಗ್ಯಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪರಿಚಾರಿಕಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪನ ಅನಾಣತ್ತಿಯಾಪಿ ತಂತಂಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪಾದನೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಚಾರಿಕಜನಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭೋ. ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಹೇತುನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಬಹುಲತಾವಿಸುದ್ಧಿದಿಟ್ಠಿತಾದಿಭೇದಂ ಅಞ್ಞಂ ಸೋಮನಸ್ಸಕಾರಣಂ ವಾ. ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಉಪಾಗಮ್ಮ, ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋತಿ ಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಹಟ್ಠೋ ಚೇವ ಪಹಟ್ಠೋ ಚ. ಉಭಯೇನಪಿ ಅಧಿಕಸೋಮನಸ್ಸಂ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಿ…ಪೇ… ಪವತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ಅತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ, ಅತ್ಥಿ ಹುತಂ, ಅತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ, ಅತ್ಥಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ಅತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋ, ಅತ್ಥಿ ಮಾತಾ, ಅತ್ಥಿ ಪಿತಾ, ಅತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ, ಅತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ¶ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ¶ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ, ಯೇ ಇಮಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೪೧) ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ದಸವಿಧಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವತ್ಥುವಸೇನ ಚೇವ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾದೀನಂ ವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹಿ ನ ಕೇವಲಂ ನವನ್ನಂಯೇವ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವತ್ಥೂನಂ ಗಹಣಂ, ಅಥ ಖೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ. ಸಮ್ಮಾ ಞಾಯೇನ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ, ಪಸತ್ಥಾ ವಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ತಂ. ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಹಜಾತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮವಸೇನ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧-೨) ವಿಯ ಸಮ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ.

ಅನುಸ್ಸಾಹಿತೋತಿ ಲೋಭಮಚ್ಛರಿಯಾದಿವಸೇನ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪಜ್ಜನತೋ ಅತ್ತನಾ, ಪರೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ. ಸಭಾವತೋ ಹಿ ಪುಞ್ಞಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನಮಿದಂ. ಪರೇಹೀತಿ ಪನ ಪರಪಾಕಟುಸ್ಸಾಹದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಪಠಮನ್ತಿ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೇನ, ಇಧ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕ್ಕಮೇನ ವಾ ಪಠಮಂ. ಮಹಾಕುಸಲಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತಾದಿಅಙ್ಗಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಮಹನ್ತಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆಕಡ್ಢನತೋ ಮಹನ್ತಂ ಪೂಜಿತಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತನ್ತಿ ಮಹಾಕುಸಲಚಿತ್ತಂ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸ್ಸ ತಿಹೇತುಕಸೋಮನಸ್ಸಮಯಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ‘‘ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮ…ಪೇ… ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಇಮಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಭಾವಮಾಹ, ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ’’ತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಭಾವಂ, ‘‘ಅನುಸ್ಸಾಹಿತೋ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಭಾವನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಕಾರಣಂ ಆಗಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನಯೇನ. ಉಸ್ಸಾಹಿತೋತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಸಾಪೇಕ್ಖಾದಿತಾಯ, ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದೀಸು ಅನಧಿಮುತ್ತತಾದೀಹಿ ಚ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಸಙ್ಕೋಚಾಪಜ್ಜನತೋ ಅತ್ತನಾ, ಪರೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಉಸ್ಸಾಹಿತೋ. ಪರೇಹೀತಿ ¶ ಪನ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಕರೋತಿ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಮೇವಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾದಿನಾ ತಂಸದಿಸತಾಯ ವುತ್ತಂ. ಹೋತಿ ಹಿ ತಂಸದಿಸೇಪಿ ತಂವೋಹಾರೋ ಯಥಾ ಚ ‘‘ಸಾಯೇವ ತಿತ್ತಿರೀ, ತಾನಿಯೇವ ಓಸಧಾನೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಉಸ್ಸಾಹಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯೇ, ಉಸ್ಸಾಹಿತಬ್ಬಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾತೇ ಅತ್ಥೇ ತಂವಿಸಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸಾತಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಸಙ್ಕೋಚೇ ಜಾಯಮಾನೇ ತತೋ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ ಸಮುಸ್ಸಾಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ. ಪುಬ್ಬ-ಗ್ಗಹಣಂ ಪನೇತ್ಥ ತಥಾಪವತ್ತಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ¶ ಸೋ ಪಯೋಗೋ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಾಲಿಕತಾಯಾತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ.

ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಜನವನ್ದನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ. ಬಲನ್ತಿ ಅನನ್ತೀತಿ ಬಾಲಾ, ಅಸ್ಸಾಸಿತಪಸ್ಸಾಸಿತಮತ್ತೇನೇವ ಜೀವನ್ತಿ, ನ ಪಞ್ಞಾಜೀವಿತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬಾಲಾಯೇವ ಬಾಲಕಾ. ತೇ ಪನ ಇಧ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ಅಸಞ್ಜಾತಬುದ್ಧಿನೋ ದಾರಕಾ. ಪಾಕಟವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಬಾಲಕ-ಗ್ಗಹಣಂ. ಸಹಸಾ ಕರಣಾದಿಕಾಲೇ ಪನ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ. ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಜಾತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ, ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಹಸಾತಿ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ದಾತುಕಾಮತಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಸಮಕಾಲಮೇವ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರೇಸಂ ಪಯೋಗಾಭಾವಮಾಹ, ‘‘ಜಾತಪರಿಚಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಯೋಗಾಭಾವಂ. ಉಭಯೇನಾಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಬಾಲಕಾ, ಸಹಸಾ’’ತಿ ಚ ಇಮೇಹಿ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಭಾವಮಾಹ, ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ…ಪೇ… ಜಾತಾ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಭಾವಂ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿ…ಪೇ… ಪರಿಚಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಭಾವಸ್ಸ ‘‘ಬಾಲಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ…ಪೇ… ಜಾತಾ’’ತಿ ¶ ಚ ಇಮೇಹಿ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಭಾವಸ್ಸ ಚ ದೀಪಿತತ್ತಾ ‘‘ಸಹಸಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅಸಙ್ಖಾರಿಕಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ಏವಂ ಸತಿ ಪಟಿಲೋಮತೋ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾದಿಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಅನುಲೋಮತೋ ಪನ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಭಾವಂ, ಸಹಸಾ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಸಙ್ಖಾರಿಕಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿ…ಪೇ… ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ. ತೇತಿ ತೇ ಞಾತಕಾ, ತೇ ಬಾಲಕಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಹೇತೂನಂ ಅಭಾವಂ ಆಗಮ್ಮಾ’’ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ತಥಾರೂಪೇ ಚೇತೋಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಯೋಪಿ ಹಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತತಾಯ ಕಾರಣಮೇವಾತಿ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಾಭಾವೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸರಹಿತತಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಚತೂಸುಪಿ…ಪೇ… ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸೋಮನಸ್ಸರಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ.

ಇಮೇಸು ಪನ ಅಟ್ಠಸು ವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಬಲವತರಂ, ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ, ಸಸಙ್ಖಾರಿಕತೋ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಂ ಸದಿಸಂ ಬಲವತರಂ. ವಿಸದಿಸಂ ಪನ ವೇದನಾಞಾಣಪ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಬಲವಂ, ದುಬ್ಬಲಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತಿಹೇತುಕಅಸಙ್ಖಾರಿಕತೋ ಹಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತತಿಹೇತುಕಸಸಙ್ಖಾರಿಕಂ ¶ ಬಲವತರಂ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತದುಹೇತುಕಅಸಙ್ಖಾರಿಕತೋ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತಿಹೇತುಕಅಸಙ್ಖಾರಿಕಂ ಬಲವತರಂ. ಇತಿ ಚತುತ್ಥಚಿತ್ತತೋ ತತಿಯಚಿತ್ತಂ ಬಲವತರಂ, ತತೋ ಅಟ್ಠಮಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ಸತ್ತಮಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ದುತಿಯಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ಪಠಮಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ಛಟ್ಠಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ಪಞ್ಚಮಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಮಿಮೇಸಂ ಬಲವಬಲವತರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೬. ಏವಂ ¶ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತನಯೇನ ವೇದನಾಞಾಣಪ್ಪಯೋಗಭೇದತೋ ಅಟ್ಠವಿಧತಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾದೀನಂ ವಸೇನಪಿ ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಸ ಪುಞ್ಞಕ್ರಿಯಾದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಛನ್ನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ, ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಪತೀನಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಕಮ್ಮಾನಂ, ಹೀನಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನೇವಾಹು –

‘‘ಕಮೇನ ಪುಞ್ಞವತ್ಥೂಹಿ, ಗೋಚರಾಧಿಪತೀಹಿ ಚ;

ಕಮ್ಮಹೀನಾದಿತೋ ಚಾಪಿ, ಗಣೇಯ್ಯ ನಯಕೋವಿದೋ’’ತಿ.

೨೭. ಇದಾನಿ ತಥಾಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಯೋ ಯೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ತರಸ ಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥೇವಂ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಇಮಾನಿ ತಾವ ಅಟ್ಠ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ದಸನ್ನಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದಸ ದಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ಅಸೀತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಚ ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತನತೋ ಛಗ್ಗುಣಿತಾನಿ ಸಾಸೀತಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಪತೀನಂ ಸಹಯೋಗವಸೇನ ಚತುಗ್ಗುಣಿತಾನಿ ಸಹಸ್ಸಂ, ವೀಸಾಧಿಕಾನಿ ಚ ನವ ಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಚ ಕಾಯವಚೀಮನೋಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ತಿಗುಣಿತಾನಿ ಸಸಟ್ಠಿಸತ್ತಸತಾಧಿಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಚ ಹೀನಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಭೇದತೋ ತಿಗುಣಿತಾನಿ ಸಾಸೀತಿಕದ್ವಿಸತಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತರಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ. ನನು ಚ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತಿಸಹಯೋಗಾಭಾವತೋ ಅಧಿಪತಿವಸೇನ ಸಹಸ್ಸಂ, ಸಾಸೀತಿಕಾನಿ ಚ ಛ ಸತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾದೀನಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾನಿ ವೀಸಸತಾಧಿಕಾನಿ ಪನ್ನರಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭವನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಸೋತಪತಿತವಸೇನ ಪನ ತಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅಧಿಪತಿಗಣನಾ ಗಹಿತಾತಿ ನ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಣನಹಾನಿ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ನನು ¶ ಚ ‘‘ಸವಿಪಾಕಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಕಥಂ, ಕುಹಿಂ, ಕಿಂ ಫಲತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಯಸ್ಮಾ ತಿಹೇತುಕಂ ಕುಸಲಂ ತಿಹೇತುಕಂ ವಾ ದುಹೇತುಕಂ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದೇತಿ ¶ , ನಾಹೇತುಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದೇತಿ. ಯದಾ ಚ ತಿಹೇತುಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇತಿ, ತದಾ ಪವತ್ತೇ ಸೋಳಸ ವಿಪಾಕಾನಿ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತಿ. ಯದಾ ದ್ವಿಹೇತುಕಂ, ತದಾ ದ್ವಾದಸ. ದುಹೇತುಕಂ ಪನ ದುಹೇತುಕಮಹೇತುಕಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇತಿ, ನ ತಿಹೇತುಕಂ. ಯದಾ ಚ ದುಹೇತುಕಂ ಜನೇತಿ, ತದಾ ಪವತ್ತಿಯಂ ದ್ವಾದಸ. ಯದಾ ಅಹೇತುಕಂ, ತದಾ ಅಟ್ಠ. ಯೇ ಪನ ಆಗಮನತೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಭೇದಮಿಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ತಿಹೇತುಕಂ ದ್ವಾದಸ, ದಸ ವಾ ವಿಪಚ್ಚತಿ, ದುಹೇತುಕಂ ದಸ, ಅಟ್ಠ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಥಾನುರೂಪ’’ನ್ತಿ. ನಾನಾವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಸೋಭನಾ, ಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಗತಿ ಚಾತಿ ಸುಗತಿ, ಕಾಮಾವಚರಭವೋವ ಸುಗತಿ ಕಾಮಾವಚರಸುಗತಿ. ತಸ್ಸಂ ಕಾಮಾವಚರಸುಗತಿಯಂ. ಭವಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಭವತೀತಿ ಭವೋ, ಉಪಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತಾನಂ ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಮೇತಂ ಗಹಣಂ, ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಭೋಗೋ, ಪವತ್ತಿಯಂ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಭವೋತಿ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಭೋಗೋ ಸೇಸವಿಪಾಕಕಟತ್ತಾರೂಪೇಹಿ ಸಹ ಪವತ್ತಿಯಂ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಭವೋ ಚ ಭೋಗೋ ಚ ಭವಭೋಗೋ, ತೇಯೇವ ಸಮ್ಪನ್ನಭಾವತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಭವಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ತಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ಜನಕವಸೇನ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಚ ಸಾಧೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಭವಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ನಿರವಸೇಸತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಸುಗತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಹೇತುಕವಿಪಾಕವಜ್ಜಂ ಪನ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಕಟತ್ತಾರೂಪಸಭಾವಂ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಏಕಚ್ಚಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ, ಭೋಗಸಮ್ಪದಮೇವ ವಾ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸುಗತಿಯಂ ದುಗ್ಗತಿಯಮ್ಪಿ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತಿಯೇವ. ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಹಿಸ್ಸ ದೇವಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಂ ಮನುಞ್ಞಂ ಭೋಗಜಾತಂ, ತಬ್ಬಿಸಯಾನಿ ಚ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ, ಸುವಣ್ಣತಾಸುಸ್ಸರತಾದಿ ಚ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸೇವ ಫಲಂ. ನ ಹಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಇಟ್ಠಫಲಂ ಅತ್ಥಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ¶ – ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಇಟ್ಠೋ ಕನ್ತೋ ವಿಪಾಕೋ ಸಂವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ರೂಪಾವಚರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾನನ್ತರಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸಾವಕಾಸೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಇತರೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಇತರೇಸೂತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಮಾವಚರಕುಸಲತೋ ಇತರೇಸು, ರೂಪಾವಚರಾದೀಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸವತ್ಥುಕತೋ ಏಕವಿಧಂ ಏಕನ್ತೇನ ವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ¶ . ನ ಹಿ ಅರೂಪಧಾತುಯಂ ರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಪುನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ.

ಹೀನಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಭೇದತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಅಧಿಪತೀನಂ ಹೀನಾದಿಭಾವೇಹಿ ಝಾನಸ್ಸ ಹೀನಾದಿಭಾವೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಮನಾಸೇವಿತಂ ಹೀನಂ ಪರಿದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ, ನಾತಿಸುಭಾವಿತಂ ಅಪರಿಪುಣ್ಣವಸಿಭಾವಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಅತಿವಿಯ ಸುಭಾವಿತಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣವಸಿಭಾವಂ ಪಣೀತಂ. ತಥಾ ಉಳಾರಪುಞ್ಞಫಲಕಾಮತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ಹೀನಂ, ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಿತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ವಿವೇಕಕಾಮತಾಯ ಅರಿಯಭಾವೇ ಠಿತೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ಪಣೀತಂ. ಅತ್ತಹಿತಾಯ ವಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಹೀನಂ, ಕೇವಲಂ ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಪರಹಿತಾಯ ಪವತ್ತಿತಂ ಪಣೀತಂ. ವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯೇನ ವಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಹೀನಂ, ವಿವೇಕಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ವಿವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯೇನ ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕತ್ಥಂ ಪವತ್ತಿತಂ ಪಣೀತಂ.

ಪಟಿಪದಾದಿಭೇದತೋತಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾದೀನಂ ಪಟಿಪದಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಭೇದೇನ. ಪಟಿಪದಾವಚನೇನೇವ ವಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ತಥಾ ಹೇತ್ಥ ಪಟಿಪದಾಚತುಕ್ಕನ್ತಿ ವೋಹರನ್ತೀತಿ ¶ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಧಿಪತಿಆದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಪದಾದಿಭೇದತೋತಿ ಪಟಿಪದಾಭೇದತೋ, ಅಧಿಪತಿಭೇದತೋ, ಆರಮ್ಮಣಭೇದತೋ, ಹಾನಭಾಗಿಯಾದಿಭೇದತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಪಟಿಪದಾಭೇದತೋ ತಾವ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ, ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಂ, ಸುಖಪಟಿಪದಂ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ, ಸುಖಪಟಿಪದಂ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞನ್ತಿ ಏವಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ. ದನ್ಧಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ. ಏಸ ನಯೋ ‘‘ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ.

ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಹೀನನೀವರಣಸ್ಸ, ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಝಾನನಿಕನ್ತಿಕಸ್ಸ ಚ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತತಾಯ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸಕಲಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ‘‘ಪಥವೀ ಪಥವೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆಪೋ ಆಪೋ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ಪವತ್ತಪಠಮಸಮನ್ನಾಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ, ನಿಕನ್ತಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನಞ್ಚ ಹೋತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾ ಪಟಿಪದಾ ನಾಮ ‘‘ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ಝಾನಂ ಏತಾಯಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಪಹೀನನೀವರಣಸ್ಸ, ಪನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಝಾನನಿಕನ್ತಿಕಸ್ಸ ಚ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವತೋ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಅಪ್ಪನಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾಯ ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಆದಿತೋ ಕಿಲೇಸೇ ಝಾನನಿಕನ್ತಿಞ್ಚ ¶ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಝಾನನಿಕನ್ತಿ ಚ ಅಪ್ಪನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ, ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಞ್ಚ ಝಾನಂ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಕಿಲೇಸಾದಿಕೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ನ ಚಿರೇನ ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ, ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಞ್ಚ. ಯೋ ಕಿಲೇಸಾದಿಕೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇನ್ತೋ ಸುಖೇನ ಅಕಿಲಮನ್ತೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ಅಪ್ಪನಾಪರಿವಾಸಂ ಪನ ಚಿರಾಯತಿ, ತಸ್ಸ ಸುಖಪಟಿಪದಂ, ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ. ಯೋ ಪನ ಸುಖೇನೇವ ಕಿಲೇಸಾದಿಕೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ¶ ಸೀಘಮೇವ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಸ ಸುಖಪಟಿಪದಂ, ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸೋ ಪನಾಯಂ ಪಟಿಪದಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಭೇದೋ ಕಿಲೇಸಿನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಕಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ತಿಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಮಕಾನಿ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಮುದೂನಿ. ಯೋ ಚ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಅಕತಾಧಿಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಝಾನಂ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ, ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಞ್ಚ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಕಿಲೇಸಸಮುದಾಚಾರತಿಬ್ಬತಾಯ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸ್ಸ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ಸಮಿಜ್ಝನತೋ ಪಟಿಪದಾ ದುಕ್ಖಾ ಅಸುಖಾ, ತಸ್ಸೇವ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಮುದುತಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಿ ದನ್ಧಾ ಮನ್ದಾ ಅಸೀಘಪ್ಪವತ್ತಿನೀ ಹೋತಿ. ಭವನ್ತರೇ ವಾ ಸಮಥೇ ಅಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪಟಿಪದಾ ದುಕ್ಖಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಿ ದನ್ಧಾ. ಯೋ ಪನ ವುತ್ತವಿಪರೀತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅತಿಬ್ಬಸಮುದಾಚಾರತಾಯ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಞ್ಚ ತಿಖೀಣತಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಕತಾಧಿಕಾರತಾಯ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸುಖಪಟಿಪದಾ, ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ ಚ ಹೋತಿ. ಭವನ್ತರೇ ಕತಪರಿಚಯಸ್ಸ ಹಿ ಯಥಾ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಗನ್ಥೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಪಯೋಗೇನ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿ ವಾಚುಗ್ಗತೋ ಚ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಭಾವನಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಇಜ್ಝತೀತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಅಕತೋ, ಕತೋ ಚ ಅಧಿಕಾರೋ ಸಮಥನಿಸ್ಸಿತೋ ಪಟಿಪದಾಯಂ ವುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಪಟಿಪದಾಯ. ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸಿತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಞಾಣಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಅಪ್ಪನಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಯೋ ಪನ ತಿಬ್ಬಕಿಲೇಸೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಮೇವ ವಾ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ, ಖಿಪ್ಪಾ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ತಬ್ಬಿಪರೀತಸ್ಸ ಸುಖಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತಿಬ್ಬಮನ್ದಭಾವತೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತಿಖಿಣಮುದುಭಾವತೋ, ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಭವಾಸಮ್ಭವವಸೇನಾತಿ ಏವಂ ಕಿಲೇಸಿನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಕಾರವಸೇನ ಇಮಾಸಂ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪಿಚ ¶ ಯಾನಿ ಪರತೋ ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಾನಿ, ಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದಾದೀನಿ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಾನಿ ¶ ಚ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸು ಯೋ ಉಪಚಾರಾಧಿಗಮತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಪಚ್ಛಾ ಚ ಅಸಪ್ಪಾಯಸೇವೀ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ, ದನ್ಧಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಹೋತಿ. ಉಭಯತ್ಥ ಸಪ್ಪಾಯಸೇವಿನೋ ಸುಖಾ ಪಟಿಪದಾ, ಖಿಪ್ಪಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ. ಯೋ ಪನ ತತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇವಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಪ್ಪಾಯಸೇವೀ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ, ಖಿಪ್ಪಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ. ತಬ್ಬಿಪರೀತಸ್ಸ ಸುಖಾ ಪಟಿಪದಾ, ದನ್ಧಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತಥಾ ಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದಾದಿಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸಪರಿಪನ್ಥತಾಯ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ, ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅಪರಿಪನ್ಥತಾಯ ಸುಖಾ. ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಾನಿ ಅಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಅವಿಸದತಾಯ ದನ್ಧಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಖಿಪ್ಪಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ. ಕಿಞ್ಚ – ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾತಿಭವನವಸೇನ ಏತಾಸಂ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಣ್ಹಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಹಿ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಹೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸಮಥಪಟಿಪದಾಯ ಪರಿಪನ್ಥಕಭಾವತೋ, ಅನಭಿಭೂತಸ್ಸ ತದಭಾವತೋ ಸುಖಾ. ಅವಿಜ್ಜಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ದನ್ಧಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಇತರಸ್ಸ ಖಿಪ್ಪಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ. ಸೋ ಪನಾಯಂ ಪಟಿಪದಾಭೇದೋ ಕೇವಲಂ ಸಮಥಭಾವನಾವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪನ ನತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾದಿಭೇದೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ಮಗ್ಗವಸೇನೇವ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪದಾದಿಭೇದಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ ‘‘ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾದಿಭಾವೇ ತಸ್ಮಿಂ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾದಿಕ’’ನ್ತಿ.

ಅಧಿಪತಿಭೇದಾದೀಸು ಪನ ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ಚಿತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ವೀರಿಯಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏವಂ ಅಧಿಪತಿಭೇದತೋ, ಪರಿತ್ತಂ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ, ಪರಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ¶ , ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಭೇದತೋ, ಹಾನಭಾಗಿಯಂ ಠಿತಿಭಾಗಿಯಂ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ಹಾನಭಾಗಿಯಾದಿಭೇದತೋ ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಛನ್ದವತೋ ಚೇ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಛನ್ದಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ. ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಚಿತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾ’’ದೀಸುಪಿ. ಅಪ್ಪಗುಣಂ ಪನ ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಪರಿತ್ತಂ, ಸುಪ್ಪಸರಾವಮತ್ತೇಸು ಅವಡ್ಢಿತಾರಮ್ಮಣೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ. ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಪನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಹಾನಭಾಗಿಯಾದಿವಿಸೇಸಂ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ.

ಝಾನಙ್ಗಯೋಗಭೇದತೋತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಞ್ಚ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಕತ್ಥಚಿ ತೀಣಿ, ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವೇ ¶ , ಕತ್ಥಚಿ ಅಪರಾನಿ ದ್ವೇತಿ ಏವಂ ಝಾನಙ್ಗಾನಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಭೇದತೋ. ನನು ಚೇತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೇ ವಿಯ ಸಙ್ಖಾರಭೇದೋ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತೋ. ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಕೇವಲಂ ಸಮಥಾನುಯೋಗವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ಸಸಙ್ಖಾರಂ, ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಮಸಙ್ಖಾರಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಝಾನಙ್ಗಸಙ್ಖಾರಯೋಗಭೇದತೋ ದಸವಿಧ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ, ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮವಸೇನ ಸತ್ತಿತೋ ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸಾಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಝಾನಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನ ವಿನಾ ಕೇವಲಂ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ಅಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅಧಿಕಾರೇನ ಚ ವಿನಾ ಕೇವಲಂ ಪರಿಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನೇವ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ಸಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಝಾನಙ್ಗಯೋಗಭೇದತೋ ಪಞ್ಚವಿಧತಾ ಚ ವುತ್ತಾತಿ.

ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಪ್ಪಹೀನಾನಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದ…ಪೇ… ವಿಪ್ಪಹೀನಂ. ‘‘ಅಗ್ಯಾಹಿತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆಹಿತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಪ್ಪಹೀನ-ಸದ್ದಸ್ಸೇತ್ಥ ಪರವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀಹಿ ವಾ ವಿಪ್ಪಹೀನಂ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ತೇಸಂ ಪಹಾಯಕಭಾವೇನಾತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದ…ಪೇ… ವಿಪ್ಪಹೀನಂ. ತತ್ಥ ಕಾಮೇತೀತಿ ಕಾಮೋ, ಛನ್ದನಟ್ಠೇನ ಛನ್ದೋ ಚಾತಿ ¶ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ, ಬಹಲಕಾಮರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀನಮತ್ಥಂ ವಕ್ಖತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀಸು ಅಪ್ಪಹೀನೇಸು ಝಾನಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿಸ್ಸ ಪಹಾನಙ್ಗಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ನನು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಝಾನೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚೇವ ಪಹಾನಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ? ವಿಸೇಸೇನ ಝಾನನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದವಸೇನ ಹಿ ನಾನಾವಿಸಯಪಲೋಭಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಏಕತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಸಮಾಧಿಯತಿ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾಭಿಭೂತಂ ವಾ ನಾನಾವಿಸಯಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹಾಯ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಪಹಾನಪಟಿಪದಂ ನ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಹಞ್ಞಮಾನಂ ನ ಸಮಾಹಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತಂ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಂ ಹೋತಿ, ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪರೇತಂ ಅವೂಪಸನ್ತಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಭಮತಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಉಪಹತಂ ಝಾನಾಧಿಗಮಪಟಿಪದಂ ನಾರೋಹತಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ, ಪಥವೀ ಪಥವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರೇನ ‘‘ಝಾನಂ ಸಿಯಾ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಝಾನಾಧಿಗಮಪಟಿಪದಾಯ ಅಸಂಸಿಜ್ಝನತೋ. ಯತೋ ವಕ್ಖತಿ –

‘‘ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸಮಹಂ ಅದ್ಧಾ, ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ;

ಪವಿವೇಕಸುಖಸ್ಸಾತಿ, ಕತ್ವಾ ಉಸ್ಸಾಹಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಮಾ ¶ ಸಮಾಧಿಆದೀನಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರಣತೋ ಏತಾನೇವ ಪಹಾನಙ್ಗಾನೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಪಚ್ಚನೀಕಾ ಯತೋ ಪಞ್ಚ, ಸಮಾಧಾದೀನಮೇತ್ಥ ಹಿ;

ಝಾನನ್ತರಾಯಿಕಾ ತಸ್ಮಾ, ಪಹಾನಙ್ಗೇ ನಿಯಾಮಿತಾ’’ತಿ.

ಏವಮಿದಂ ಪಹಾನಙ್ಗವಸೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕ…ಪೇ… ಸಮ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ವಚನತ್ಥಲಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ ಉಪರಿ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಝಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏತೇಹಿ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಅಞ್ಞದೇವ ಝಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಪನ ನೇಮಿಆದಿಅಙ್ಗಸಮುದಾಯೇ ರಥಾದಿವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಝಾನಙ್ಗಸಮುದಾಯೇ ಝಾನವೋಹಾರೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಝಾನನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಚಾರೋ ಪೀತಿ ಸುಖಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೬೯). ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಫಸ್ಸಾದೀಸು ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಇಮಾನಿಯೇವ ಪಞ್ಚ ಝಾನಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಉಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚವನ್ತತಾಯ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಚ. ವಿತಕ್ಕೋ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿರೋಪೇತಿ, ವಿಚಾರೋ ಅನುಬನ್ಧತಿ. ಏವಂ ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭೂತೇಹಿ ತೇಹಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪಾಯ ಸಮಾದಹಿತಪಯೋಗಸ್ಸ ಚೇತಸೋ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಪೀತಿ ಪೀಣನಂ, ಸುಖಞ್ಚ ಉಪಬ್ರೂಹನಂ ಕರೋತಿ. ಅಥ ನಂ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಂ ಏತೇಹಿ ಅಭಿನಿರೋಪನಾನುಬನ್ಧನಪೀಣನಉಪಬ್ರೂಹನೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಾ ಏಕಗ್ಗತಾ ಸಮಾಧಾನಕಿಚ್ಚೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುವತ್ತಾಪೇನ್ತೀ ಏಕತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಸಮಂ, ಸಮ್ಮಾ ಚ ಆಧಿಯತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತಾವಸೇನ ಸಮಂ, ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ದೂರೀಭಾವೇನ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಠಪೇತೀತಿ ಏವಮೇತೇಸಮೇವ ಉಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚಂ ಆವೇಣಿಕಂ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಪನ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ. ಏವಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚವನ್ತತಾಯ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಚ ಇಮೇಯೇವ ಪಞ್ಚ ಝಾನಙ್ಗಭಾವೇನ ವವತ್ಥಿತಾತಿ. ಯಥಾಹು –

‘‘ಉಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚತ್ತಾ, ಕಾಮಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖತೋ;

ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಚ ಅಞ್ಞೇಸು, ಪಞ್ಚೇವ ಝಾನಸಞ್ಞಿತಾ’’ತಿ.

ದೇಸನಾಕ್ಕಮತೋ, ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮೇಸು ಪಠಮಂ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಚ ಪಠಮಂ, ಪಠಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿಪಿ ¶ ಪಠಮನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಪನ ನ ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಝಾನಪಟಿಲೋಮಾದಿವಸೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇ ಅಸಮ್ಭವತೋ.

ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಅಪ್ಪನಾಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಏತಸ್ಸ, ತತೋ ವಾ ಏತಂ ವಿಪ್ಪಹೀನನ್ತಿ ¶ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಪಹೀನಂ. ಭಾವನಾಯ ಹಿ ಪಹೀನತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕೋ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಭಾವತ್ತಾ ಪನ ಉಪಚಾರಭಾವನಾಯ ಚ ತಂ ಪಹಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವತೋ ಪುರಿಮಭಾಗೇ, ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಚ ಅಪಚ್ಚನೀಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿಯೇವಾತಿ.

ನನು ಚ ‘‘ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಭಾವತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಕಥಂ ಝಾನೇನ ಏಸ ಪಹೀಯತಿ? ನ ಹಿ ಕುಸಲೇಹಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಅತ್ಥಿ ರಾಗಾದಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಮೇತಸ್ಸ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಭಾವಸ್ಸಾಪಿ ಏತಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕತಾಯ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಸಭಾವಾಪಾದನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭಾವನಾ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಬಲೇನ ತಂ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಂ ನಿಕನ್ತಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಂ ಪಹೀನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಉಪಚಾರೇನಪಿ ನಿಕನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೀಯತೀತಿ ತತ್ಥಪಿಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಸಿಯಾ, ಯಥಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರೇ ನೀವರಣಾನೀತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ, ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ವಿಯ ವಿತಕ್ಕಾರಮ್ಮಣಿಕನಿಕನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸ್ಸ ಉಪಚಾರೇನ ಸಾತಿಸಯಂ ಅನಿಪ್ಫಜ್ಜನತೋ. ಸಾತಿಸಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಪ್ಪಹಾನಂ ಅಪ್ಪನಾಯ ಏವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯದವೋಚುಮ್ಹಾ ‘‘ಉಪಚಾರಭಾವನಾಯ ಚ ತಂ ಪಹಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವತೋ’’ತಿ, ತಂ ಸುಟ್ಠು ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ವಿಚಾರವಿಪ್ಪಹೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಯೇವ ಪಹೀನಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಇಧ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವಿಪ್ಪಹೀನ’’ನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕ-ಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ಏವಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತಿವಿಪ್ಪಹೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ.

ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಯಂ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತಿ, ತದನತಿಕ್ಕಮತೋ. ಕಸಿಣಾನಾಪಾನೇಸು ಹಿ ಪಞ್ಚೇವ ಝಾನಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಅಸುಭಕಾಯಗತಾಸತೀಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ, ಅನುಪೇಕ್ಖಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇಸು ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನವಜ್ಜಾನಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನನ್ತಿ.

ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸೂತಿ ¶ ¶ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಕೇವಲಂ ಆಪೋಕಸಿಣಾದೀನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಸುಭಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪನಾವಹಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಭಿಭಾಯತನವಿಮೋಕ್ಖಝಾನಾನಿ ಪವತ್ತಾಕಾರಮತ್ತತೋ ಭಿನ್ನಾನಿ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪನ ಕಸಿಣಾಯತನಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕಸಿಣಾಯತನಝಾನೇಹೇವ ತಾನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ. ‘‘ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ…ಪೇ… ಅನೇಕವಿಧ’’ನ್ತಿ ವಾ ವಚನೇನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲಬ್ಭಮಾನಕಭೇದೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಅಭಿಭಾಯತನವಿಮೋಕ್ಖಝಾನಾನಿ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಪನ ಸರೂಪತೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ತತ್ಥ ಞಾಣುತ್ತರಸ್ಸ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ‘‘ನ ಮೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಾನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಭಾರೋ’’ತಿ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ದುತಿಯತತಿಯವೀಥಿಯಂ, ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮವೀಥಿಯಂ ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ಝಾನಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ನಾಮ. ತಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಅಭಿಭೂ, ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನತಾಯ, ಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ವಾ ಆಯತನನ್ತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ, ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬಂ ವಾ ಅಭಿಭೂ, ಆಲಮ್ಬಣಂ, ತಂ ಆಯತನಮಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ. ಅಥ ವಾ ಆಲಮ್ಬಣಾಭಿಭವನತೋಯೇವ ಅಭಿಭೂ, ಪರಿಕಮ್ಮಂ, ಞಾಣಂ ವಾ, ತಂ ಆಯತನಂ ಕಾರಣಮಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ. ಪರಿಕಮ್ಮಂ, ಞಾಣಂ ವಾ ಆಲಮ್ಬಣಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಉಪಚಾರುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಞ್ಚಮವೀಥಿಮನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ. ಪಞ್ಚಮವೀಥಿತೋ ಪರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪನ ಅಭಿಭವಿತುಕಾಮತಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಮ್ಪಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಸಾಮಞ್ಞಗತಿಯಾ ಪನ ಕಸಿಣಾಯತನಮೇವ ಹೋತಿ. ಇಮಮೇವ ಹಿ ಸೀಘತರಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತಾನಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೨೦೪) ವುತ್ತಂ. ನನು ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಯ್ಹತಿ. ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೨೦೪) ಹಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಂ ಝಾನಮಭಿಭಾಯತನನ್ತಿ ¶ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ, ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಸಹ ಅಪ್ಪನಾಯ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋತಿ ಹಿ ಇಧ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಸ್ಸ, ಕಿಂ ತಾವ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಹ ಅಪ್ಪನಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇ ಅಸತಿ ತಸ್ಸಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ನಾಪಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇನ ಸಹ ಏಕವೀಥಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಉಪಚಾರಭಾವನಾಪಬನ್ಧಸೇವಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ತದಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ತಸ್ಮಾ ನಾತಿಚಿರಾಯನಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಮೀಪಿಮ್ಹಿ ಸಮೀಪಕಾರೀಯೂಪಚಾರೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ನಾತಿಚಿರಪ್ಪವತ್ತಮಭಿಭಾಯತನಂ, ಕಥಂ ತಸ್ಸ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾಭೇದೋ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಜವನವೀಥಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿರಕಾಲನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾಯ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ, ದುತಿಯತತಿಯವೀಥಿಯಂ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಬ್ಬಿಪರೀತಲಕ್ಖಣತಾಯ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಭಿಭಾಯತನಂ ನಾಮ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಮೇವ, ನೇತರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ದೂರತರಭಾವೇನ ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ಸಹ ವಿರುಜ್ಝನತೋ.

ಅಪಿಚ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಝಾನಂ ಅಭಿಭವನಕಾರಣನಿರಪೇಕ್ಖಂ ವಸಿಭಾವಬಲೇನೇವ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ನ ತಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪತ್ತವಸಿಭಾವಾ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನಾಯೇವ ಅಭಿಭಾಯತನನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೨೧೨-೨೧೩) ಅಭಿಭಾಯತನದೇಸನಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಞ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತತ್ತಾ ಪರಿತ್ತಮೇವಾತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ. ಪಠಮಂ ಅಭಿಭಾಯತನವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನಂ ಪಚ್ಛಾ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅಭಿಭಾಯತನನಾಮಮೇವ ಲಭತೀತಿ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಮಭಿಭಾಯತನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ಇತರಂ ಪರಿತ್ತಂ.

ಅಥ ¶ ವಾ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಿಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಪನ ಯಂ ಬಲವತರಂ, ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಲಕ್ಖಣಂ ಕತ್ವಾ ವದನ್ತಿ. ಬಲವಭಾವನಿಬನ್ಧನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣತ್ತಂ. ಬಲವಭಾವೋ ಚ ಪಠಮಅಪ್ಪನಾವಾರತೋ ಪಚ್ಛಿಮಪಚ್ಛಿಮಅಪ್ಪನಾವಾರಾನಂ ಬಲವತಾಯ ಅವಸಿತಾಪತ್ತೇಪಿ ಝಾನೇ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಬಲವನ್ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ಇತರಂ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಅವಸಿತಾಪತ್ತೇಪಿ ಝಾನೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾದಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಯ ಬಲವಭಾವೋ ನಾಮ ಉಪಚಾರಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಸತಿ ಹೋತಿ. ಉಪಚಾರಞ್ಚ ತಂ ಬಲವಂ, ಯಂ ಸಹಸಾ ಅಪ್ಪನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಭಿಭಾಯತನಝಾನಾನಂ ಉಪಚಾರವೀಥಿಯಾ ಅನನ್ತರಂ ದುತಿಯವೀಥಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಸಯಮ್ಪಿ ಬಲವತರನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ದುತಿಯವೀಥಿಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತತಿಯವೀಥಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತದಿತರಸಭಾವತಾಯ ಪರಿತ್ತಂ. ತಥಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಚತುತ್ಥವೀಥಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ಪಞ್ಚಮವೀಥಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಯಂ ಪಞ್ಚಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅಪ್ಪನಾತೋ ಚತುತ್ಥಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಬಲವಭಾವೋತಿ ತಂವಸೇನಾಪೇತ್ಥ ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತಂ ಪನೇತಂ ಗಣನತೋ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ¶ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ, ‘ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ, ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮಿ. ನೀಲಾನಿ ನೀಲವಣ್ಣಾನಿ ನೀಲನಿದಸ್ಸನಾನಿ ನೀಲನಿಭಾಸಾನಿ, ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮಿ. ಪೀತಾನಿ ಪೀತವಣ್ಣಾನಿ ಪೀತನಿದಸ್ಸನಾನಿ ಪೀತನಿಭಾಸಾನಿ. ಲೋಹಿತಾನಿ ಲೋಹಿತವಣ್ಣಾನಿ ಲೋಹಿತನಿದಸ್ಸನಾನಿ ¶ ಲೋಹಿತನಿಭಾಸಾನಿ. ಓದಾತಾನಿ ಓದಾತವಣ್ಣಾನಿ ಓದಾತನಿದಸ್ಸನಾನಿ ಓದಾತನಿಭಾಸಾನಿ, ‘ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೭೩; ೩.೩೩೮; ಮ. ನಿ. ೨.೨೪೯; ಅ. ನಿ. ೧.೪೨೭-೪೩೪; ೮.೬೫).

ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಲಾಭಿತಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಿಕತಾಯ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತೇಸು ಕೇಸಾದೀಸು ಪರಿಕಮ್ಮಅಪ್ಪನಾಸಞ್ಞಾವಿರಹಿತೋ. ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಟ್ಠಸು ಕಸಿಣೇಸು, ಚತೂಸು ಭೂತಕಸಿಣೇಸು ಏವ ವಾ ಕತಪರಿಕಮ್ಮಕತಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಚೇವ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ ಚ ತಾನಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಟ್ಠ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಕಸಿಣರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ. ಪರಿತ್ತಾನೀತಿ ಅಮಹನ್ತಾನಿ. ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ಮಹಗ್ಘಸೋ ಸಮ್ಪನ್ನಗಹಣಿಕೋ ಪುರಿಸೋ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ಭತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಭತ್ತಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಏಕಕಬಳಮೇವ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುತ್ತರಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸದಞಾಣೋ ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಪರಿತ್ತಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ನಾಯಂ ಮಮ ಭಾರೋ’’ತಿ ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಪರಿಕಮ್ಮೇನ, ಞಾಣೇನ ವಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸೀಘಂ ಅಪ್ಪನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ. ‘‘ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗೋ ಕಥಿತೋ, ತದಾಗಮನತೋ ಚ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಚಿತ್ತಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ. ಇತರಥಾ ಅನೇನ ಆಭೋಗಮತ್ತೇ ಕಥಿತೇ ತೇನ ಸಾಧಿತಬ್ಬಂ ಝಾನಂ ನ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಭಿಭಾಯತನದೇಸನಾವಾಯಂ ಝಾನವಿಸಯಾತಿ. ಆಗಮಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾವಸೇನ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಮಭಿಭವನಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾಭೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ –

‘‘ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ಕಥಿತೋ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ, ನ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ¶ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೭೩; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೪೯; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೮.೬೫) ವುತ್ತಂ.

ದುತಿಯೇ ¶ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಾನಿ. ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ಹಿ ನೀಲಾದೀನಿ ಸುವಣ್ಣಾನಿ, ಅಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀತಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ.

ತತಿಯೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ವುದ್ಧಿಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ವಿಪುಲಾನಿ ಖಲಮಣ್ಡಲಾದೀನಿ. ವಡ್ಢನವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾಣತಾ ನ ಗಹಿತಾ ಕಸಿಣವಡ್ಢನಸ್ಸ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಕಸಿಣಸ್ಸ ಹಿ ದ್ವೇ ವಡ್ಢನಭೂಮಿಯೋ ಉಪಚಾರಭೂಮಿ, ಅಪ್ಪನಾಭೂಮಿ ವಾ. ತತ್ಥ ನ ತಾವ ಇಧ ಉಪಚಾರಭೂಮಿಯಂ ವಡ್ಢನಂ ಸಮ್ಭವತಿ. ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಕಾಲಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಝಾನೇ ಕುತೋ ತಸ್ಸ ಓಕಾಸೋತಿ, ನಾಪಿ ಅಪ್ಪನಾಭೂಮಿಯಂ. ವಡ್ಢಿತಸ್ಸ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನಝಾನಾರಮ್ಮಣತಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಭಾವಮಹನ್ತಾನೇವ ಆಲಮ್ಬಣಾನಿ ಇಧ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಡ್ಢಿತವಸೇನೇವ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಅಭಿಭವನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವೇನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅಭಿಭವನಿಚ್ಛಾಯ ಸತಿ ಅಭಿಭವನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಅಪ್ಪನಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತನಿಮಿತ್ತೇಸು ಇದಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಚತುತ್ಥೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ. ಯಥಾ ನಾಮ ಸಮ್ಪನ್ನಗಹಣಿಕೋ ಮಹಗ್ಘಸೋ ಪುರಿಸೋ ಏಕಂ ಭತ್ತವಡ್ಢಿತಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘‘ಅಞ್ಞೋಪಿ ಹೋತು, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಹೋತೂ’ತಿ ಕಿಂ ಏಸ ಮಯ್ಹಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನ ತಂ ಮಹನ್ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುತ್ತರೋ ವಿಸದಞಾಣೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ನಯಿದಂ ಅಪ್ಪಮಾಣ’ನ್ತಿ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಕರಣೇ ಭಾರೋ’’ತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅಪ್ಪನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ.

ಪಞ್ಚಮೇ ನೀಲಾನಿ…ಪೇ… ನೀಲನಿಭಾಸಾನೀತಿ ಏತಾನಿ ಪರಿಯಾಯನಾಮಾನೀತಿ ತತ್ಥ ‘‘ನೀಲಾನೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ತಕೇಯೇವ ಪನ ವುತ್ತೇ ತಂಯೋಗತೋ ತಬ್ಬೋಹಾರೇನ ಗುಣಯುತ್ತೇಪಿ ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾತಿ ತನ್ನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ನೀಲವಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಹಿ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿವಸೇನ ಗುಣೋಪಿ ಪಸಙ್ಗೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ನೀಲನಿದಸ್ಸನಾನೀ’’ತಿ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ ¶ . ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬಞ್ಹಿ ನಿದಸ್ಸನಂ, ಚಕ್ಖುನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ರೂಪಂ. ತತೋ ಸೇತಾದಿನಿವಾರಣತ್ಥಂ ನೀಲ-ಸದ್ದೇನ ಸಹ ಸಮಾಸೋ ಕತೋತಿ ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನಚೀವರಾನಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನವಣ್ಣಾನಿ ಏಕನೀಲಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸಮಾನಾನೀತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ನೀಲನಿಭಾಸಾನೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಓಭಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನೀಲೋಭಾಸಾನಿ ನೀಲಪ್ಪಭಾಯುತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ತೇಸಂ ಸುವಿಸುದ್ಧತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘ಪೀತಾನೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಟ್ಠಸು ಚೇತೇಸು ಪುರಿಮಂ ಅಭಿಭವನಾಕಾರೇನ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ ಅಟ್ಠಪಿ ಕಸಿಣಾನಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತತಿಯಂ ತಥಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ. ದುತಿಯಚತುತ್ಥಾನಿಯೇವ ದ್ವೇ ವಣ್ಣಾಭೋಗಸಹಿತಾನಿ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ನ ಪನ ವಣ್ಣಕಸಿಣವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ.

ಪಞ್ಚಮಾದೀನಿ ಪನ ತೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೇ ಸನ್ಧಾಯ ಸುವಿಸುದ್ಧವಣ್ಣವಸೇನೇವ ದೇಸಿತಾನಿ. ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಅಭಿಭವನಸ್ಸ ಪರಿತ್ತತಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣತಾ ವಾ ಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ಸುವಿಸುದ್ಧನೀಲಾದಿಭಾವೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ತೇ ಕತಾಧಿಕಾರಾತಿ. ನನು ಚ ಆಗಮಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಸುವಣ್ಣಾನಿ ವಾ ಹೋನ್ತು ದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ ವಾ, ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣವಸೇನೇವ ಇಮಾನಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ದೇಸಿತಾನೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೭೩; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೪೯; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೮.೬೫) ವುತ್ತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಂ ಪನ ಆಗಮೇ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ –

‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೭೩; ೩.೩೩೮; ಮ. ನಿ. ೨.೨೪೯; ಅ. ನಿ. ೧.೪೨೭-೪೩೪; ೮.೬೫) –

ಏವಂ ಚತ್ತಾರಿಯೇವ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಆಗತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತದಟ್ಠಕಥಾಸು ವಣ್ಣಾಭೋಗೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣತಾವಸೇನೇವ ¶ ಇಮೇಸಂ ದೇಸಿತಭಾವೋ ವುತ್ತೋ. ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣತಾ ಹಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಅಭಿಭವನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವಣ್ಣಾಭೋಗೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪೀತಿ. ನನು ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ವಣ್ಣಾಭೋಗಸಹಿತಾನಿಯೇವ ತತ್ಥ ಗಹಿತಾನೀತಿ? ತಂ ನ, ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ, ಸಹಿತಾನಿ ಚ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಥಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ವಿಸಿಟ್ಠಾನಂ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಂ, ಸಹಿತಾನಞ್ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಮನಸಿಕಾರೋ, ನ ಏಕಜ್ಝಂ, ವಿಸುಂಯೇವ ತೇಸಂ ಮನಸಿಕಾರೋ. ಯದಿ ಏವಂ ವಿಸುಂ ಕಥಮೇಕತ್ತನ್ತಿ? ಪರಿತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ. ಯದಿ ಏವಂ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣ-ಗ್ಗಹಣಮತಿರಿಚ್ಚತಿ ¶ ಅವಸಿಟ್ಠೋತಿ? ನಾತಿರಿಚ್ಚತಿ ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಭಾವತೋ. ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಏಸ ಪರಿಯಾಯೋ, ಯದಿದಂ ವಣ್ಣಾಭೋಗಜನಿತಾಜನಿತಂ ವಿಸೇಸಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕತ್ತಂ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಪರಿತ್ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ತದನ್ತೋಗಧಮೇವ ಪಭೇದಂ ವಿನೇಯ್ಯವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಾನಿ ಚ ಕದಾಚಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಆವಜ್ಜಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ‘‘ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ, ಸಹಿತಾನಿ ಚ ವಿಸುಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಪರಿತ್ತಾಭಿಭವನೇ, ತಂಸಹಿತಪರಿತ್ತಾಭಿಭವನೇ ಚ ಪರಿತ್ತಾಭಿಭವನಸಾಮಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕತ್ತಂ ಕತನ್ತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ, ಸಹಿತಾನಿ ಚ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾನಿ. ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಉಭಯತ್ಥಾಭಿಭವನವಿಸೇಸೋತಿ. ಹೋತು ತಾವ, ಏವಂ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಾಠವಿಸೇಸತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪಾಠಭೇದೇ ಪನ ಕೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸುತ್ತನ್ತೇ ಹಿ ಪಠಮವಿಮೋಕ್ಖಂ ದ್ವೇಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಠಮದುತಿಯಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಅಭಿಭವನಪರಿಯಾಯೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಅಭಿಭಾಯತನದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ.

ತತಿಯಚತುತ್ಥಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ¶ ದುತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ, ವಣ್ಣಾಭಿಭಾಯತನೇಸು ತತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ ಚ ಅಭಿಭವನಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ಇಧ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಾನಿ ವಿಮೋಕ್ಖದೇಸನಾಯ ವುತ್ತಾನಿ, ತದೇತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಸ್ಸ ಅಭಿಭಾಯತನದ್ವಯಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅವಚನತೋ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಞ್ಚ ಸಬ್ಬವಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸಾಧಾರಣವಚನಭಾವತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ಕತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತಂ ಏವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಾಠಭೇದೇ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಥ ಕಿಮೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನನು ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಯಥಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನೀ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಇಧ ಚತೂಸುಪಿ ಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞಿತಾವ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ನ ತಂ ತಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ, ಅಥ ಖೋ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣವಚನಂ. ತೇನೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ವಾ ಇಧ ವಾ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿಯೇವ ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ತತ್ಥೇವ ವುತ್ತಂ, ಅನಭಿಭವನೀಯತಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ವಿಯ ಅವಿಭೂತತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಭೂತಭಾವಮನ್ತರೇನ ಞಾಣುತ್ತರಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಭವನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ನನು ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಾಠದ್ವಯವಿಸೇಸಸ್ಸ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಕಾರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತವವತ್ಥಾನವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ¶ . ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಹಿ ನಾಮ ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸೇವ ಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ವಿಭಾವನಂ, ನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ¶ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಾವಸಪ್ಪವತ್ತಜವನವೀಥಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ಪಿತುಅಙ್ಕೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ ದಾರಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿರಾಸಙ್ಕಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಪಠಮಕಪ್ಪನಾ ವಿಯ ಚ ಲಹುಂ ಅವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಚತುಪಞ್ಚಚಿತ್ತಕ್ಖಣತೋ ಅನೋಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಞ್ಹಿ ಕಸಿಣಾಯತನವಸೇನ ವಾ ಅಭಿಭಾಯತನವಸೇನ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಚ ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪನ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ? ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನ. ಕೋ ಅಯಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ ನಾಮ? ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೨೪೮).

ಯದಿ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಮೇವ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಕಥಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಚತುಕ್ಕೇ ಪರಿತ್ತತಾ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾ. ಅವಸಿತಾಪತ್ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ಪರಿಪುಣ್ಣವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಪರಿಪುಣ್ಣವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಭಾವೇನ ತತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಮೇವ ಝಾನಂ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ, ನ ಇತರಂ. ಇತರಂ ಪನ ಯದಿ ಕಸಿಣಾಯತನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಕಸಿಣಾಯತನಂ. ಅಥ ಅಭಿಭಾಯತನವಸೇನ, ಅಭಿಭಾಯತನಮೇವಾತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಠಮಅಪ್ಪನಾತೋ ಪಚ್ಛಿಮಪಚ್ಛಿಮಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಕಸಿಣಾಯತನವಸೇನ, ಅಭಿಭಾಯತನವಸೇನ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಠಮಕಪ್ಪನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಂ ವಿಮೋಕ್ಖೋಯೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ತಂ ಪನೇತಂ ಗಣನತೋ ತಿವಿಧಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ರೂಪೀ ¶ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಸುಭನ್ತೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೭೪; ೩.೩೩೯; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೦೯).

ತತ್ಥ ¶ ರೂಪೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕೇಸಾದೀಸು ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ, ತದಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ. ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ನೀಲಕಸಿಣಾದಿರೂಪಾನಿ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧವತ್ಥುಕೇಸು ಕಸಿಣೇಸು ಝಾನಪಟಿಲಾಭೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀಸು ಅನುಪ್ಪಾದಿತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನತಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುವಿಸುದ್ಧೇಸು ನೀಲಾದೀಸು ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಆಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಯೋ ಪನ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಸುಭಕಸಿಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ತಥಾ ದುತಿಯಾದೀನಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೧೨) ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರವಸೇನ ಸುಭವಿಮೋಕ್ಖೋ ವುತ್ತೋ. ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾನಂ ವಿಸುಂಯೇವ ಆಗತತ್ತಾ ತಂ ನಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸುನೀಲಕಾದಿವಸೇನೇವ ಸುಭವಿಮೋಕ್ಖೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅನುಞ್ಞಾತೋತಿ ಇಧಾಪಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವವತ್ಥಾನಂ ಕತನ್ತಿ ಏವಂ ತಾವ ವಿಮೋಕ್ಖಝಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ಹೀನಾದಿಅನುರೂಪಂ. ಪಠಮಜ್ಝಾನಞ್ಹಿ ಹೀನಂ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ತತಿಯಭಾಗಾಯುಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜೇ ಉಪಪತ್ತಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ಮಜ್ಝಿಮಂ ಉಪಡ್ಢಕಪ್ಪಾಯುಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತೇ, ಪಣೀತಂ ಏಕಕಪ್ಪಾಯುಕೇ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮೇ. ತಥಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ, ತತಿಯಜ್ಝಾನಞ್ಚ ಹೀನಂ ದ್ವಿಕಪ್ಪಾಯುಕೇ ಪರಿತ್ತಾಭೇ, ಮಜ್ಝಿಮಂ ಚತುಕಪ್ಪಾಯುಕೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭೇ, ಪಣೀತಂ ಅಟ್ಠಕಪ್ಪಾಯುಕೇ ಆಭಸ್ಸರೇ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಹೀನಂ ¶ ಸೋಳಸಕಪ್ಪಾಯುಕೇ ಪರಿತ್ತಾಸುಭೇ, ಮಜ್ಝಿಮಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಪ್ಪಾಯುಕೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭೇ, ಪಣೀತಂ ಚತುಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಾಯುಕೇ ಸುಭಕಿಣ್ಹೇ. ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಂ ಪನ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತಾಯುಕೇ ವೇಹಪ್ಫಲೇ ಉಪಪತ್ತಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ತದೇವ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಸಞ್ಞಾವಿರಾಗವಸೇನ ಭಾವಿತಂ ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತಾಯುಕೇಯೇವ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇ. ಅನಾಗಾಮೀಹಿ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಾದಿಕಾಲೇ ಪಚ್ಛಾಪಿ ಭಾವಿತಂ ಸದ್ಧಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಮುತ್ತತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಹಸ್ಸದ್ವಿಸಹಸ್ಸಚತುಸಹಸ್ಸಅಟ್ಠಸಹಸ್ಸಸೋಳಸಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಯುಕೇಸು ಅವಿಹಾಅತಪ್ಪಾಸುದಸ್ಸಾಸುದಸ್ಸೀಅಕನಿಟ್ಠನಾಮಕೇಸು ಪಞ್ಚಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ಉಪಪತ್ತಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಸೋಳಸರೂಪಾವಚರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾನುರೂಪಂ…ಪೇ… ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ರೂಪಭವೇಪಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಲಭಿತಬ್ಬಾ ಉಪಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರಸ್ಸೇವ ಫಲಂ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಇಧ ‘‘ಭವಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಉಪಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಮಹಾಕಪ್ಪಸ್ಸ ವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಪನ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪವಸೇನ. ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಇತರವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಸಮ್ಭವತಿ ಏಕಕಪ್ಪೇಪಿ ಅವಿನಾಸಾಭಾವೇನ ಮಹಾಕಪ್ಪಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗೇಯೇವ ತಸ್ಸ ಸಣ್ಠಹನತೋ.

ರೂಪಾವಚರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸಾವಕಾಸೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ತನ್ನಿದ್ದೇಸತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಸೇಸೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಆಕಾಸಕಸಿಣವಜ್ಜಿತಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಸಿಣಸ್ಸ ಉಗ್ಘಾಟನತೋ ಲದ್ಧಮಾಕಾಸಂ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಂ. ತತ್ಥ ಪವತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಮಾಹ. ತಞ್ಹಿ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಸ್ಸ ¶ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ, ರೂಪನಿಮಿತ್ತದಣ್ಡಾದಾನಸಮ್ಭವದಸ್ಸನಾದಿನಾ ಸಬ್ಬೇನ ರೂಪಧಮ್ಮೇಸು, ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿರೂಪನಿಮಿತ್ತೇಸು ತದಾರಮ್ಮಣಜ್ಝಾನೇಸು ಚ ದೋಸದಸ್ಸನಾಕಾರೇನ, ತೇಸು ಏವ ವಾ ರೂಪನಿಮಿತ್ತೇಸು ನಿಕನ್ತಿಪ್ಪಹಾನಅಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಾದಿನಾ ಆಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಸಬ್ಬಾಸಂ, ಕುಸಲಾದಿಭೇದೇನ ಅನವಸೇಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವುತ್ತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಞ್ಚೇವ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ. ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಕಸಿಣರೂಪಂ ಪುರಿಮಪದಲೋಪೇನ ‘‘ದೇವೇನ ದತ್ತೋತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ರೂಪೇ ರೂಪಜ್ಝಾನೇ ತಂಸಹಗತಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ಗಹಿತಾ, ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವುತ್ತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಸಞ್ಞಂ, ರೂಪನಾಮವನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂಗಹಿತೇನ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಭೇದಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚೇತಂ ನಾಮನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ರೂಪಸಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಸರೂಪೇಕಸೇಸವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ. ಸಮತಿಕ್ಕಮಾತಿ ವಿರಾಗಾ, ನಿರೋಧಾ ಚ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಏತಾಸಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪಞ್ಚದಸನ್ನಂ ಝಾನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ, ಏತೇಸಞ್ಚ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ನವನ್ನಂ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಅನವಸೇಸಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಚ, ತೇಸು ಏವ ವಾ ನಿಕನ್ತಿಪ್ಪಹಾನಅಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಾದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ¶ ವಿರಾಗಾ, ನಿರೋಧಾ ಚ ಜಿಗುಚ್ಛನತೋ ಚೇವ ತಪ್ಪಟಿಬನ್ಧಛನ್ದರಾಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಯ ಸಹಗತಂ ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಚಿತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತರೂಪಸಞ್ಞೇನ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುನ್ತಿ.

ನ ಕೇವಲಂ ಏತಾಸಂಯೇವ ಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ಇದಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾದೀನಮತ್ಥಙ್ಗಮಾದಿತೋಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಂ, ರೂಪಾದೀನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ ¶ ಪಟಿಘಾತೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮೋಧಾನಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಟಿಹನನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸಞ್ಞಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ, ರೂಪಸಞ್ಞಾದಿದ್ವಿಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ? ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಸದ್ದಸಞ್ಞಾ ಗನ್ಧಸಞ್ಞಾ ರಸಸಞ್ಞಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಞ್ಞಾ, ಇಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೬೦೩).

ತಾಸಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಭೂತಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ಪಹಾನಾ ಅಸಮುಪ್ಪಾದಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನನು ಚ ಏತಾ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ನ ಸನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಪನ್ನಕಾಲೇ ಪಞ್ಚದ್ವಾರವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಯಥಾ ಪನ ‘‘ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಹೀನಾನಮ್ಪಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ, ‘‘ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಂ ಪಹಾನಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಮಗ್ಗೇಯೇವ ಪಹೀನಾನಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಾದೀನಂ ದುತಿಯಮಗ್ಗೇ ಚ ವಚನಂ, ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಝಾನೇ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ಇಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ಏತಾಸಂ ಏತ್ಥ ವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಾ ರೂಪಾವಚರಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ನ ಸನ್ತಿ, ನ ಪನ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಸನ್ತಿ. ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಪಚ್ಚಯಾಭಾವೇನ. ನ ಹಿ ರೂಪಾವಚರಭಾವನಾ ರೂಪವಿರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ರೂಪಾಯತ್ತಾ ಏವ ತಾಸಂ ಪವತ್ತೀತಿ. ಅರೂಪಭಾವನಾ ಪನ ರೂಪವಿರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಾ ಏತ್ಥ ಪಹೀನಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಏತಾಸಂ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾಯೇವ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸದ್ದೋ ಕಣ್ಟಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ. ಇಧ ಚ ಪಹೀನತ್ತಾ ಏವ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಚನಾದೀಹಿ, ‘‘ಯೇ ತೇ ಸನ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇ ¶ ಅರೂಪಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಆನೇಞ್ಜತಾ, ಸನ್ತವಿಮೋಕ್ಖತಾ ಚ ವುತ್ತಾ.

ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ¶ ನಾನತ್ತೇ ಗೋಚರೇ ಪವತ್ತಾನಂ, ನಾನತ್ತಾನಂ ವಾ ಸಞ್ಞಾನಂ, ವುತ್ತಾವಸೇಸಾನಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಾ ಏವ ಹಿ –

‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ? ಅಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮನೋಧಾತುಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ವಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ವಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನನಾ ಸಞ್ಜಾನಿತತ್ತಂ, ಇಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೬೦೪) –

ಏವಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತಾ. ತಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಭೇದೇ ನಾನತ್ತೇ ನಾನಾಸಭಾವೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ಏಕಾದಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸಞ್ಞಾ, ದ್ವೇ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸಞ್ಞಾ, ಏಕಾದಸ ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಸಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಪ್ಪಭೇದಾ ನಾನಾಸಭಾವಾ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸದಿಸಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಮನಸಿಕಾರಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನಾವಜ್ಜನಾ ಅಸಮನ್ನಾಹಾರಾ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತು ಜವನಪಟಿಪಾದಕೇನ ವಾ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಕರಣಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖರಣತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮಿನಾ ಹಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಹೇತೂನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋಪಿ ವುತ್ತೋ, ರೂಪಜ್ಝಾನೇ ಪನ ತದಭಾವತೋ ‘‘ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾದೀನಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ, ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಝಾನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಭವೇಪಿ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಅರೂಪಸಞ್ಞಾಯ ಭಾವನಾಯ ಅಭಾವೇ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹಾನಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಯಾವ ಅತ್ತನೋ ¶ ವಿಪಾಕುಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದಿಯಮಾನತ್ತಾ, ಪಗೇವ ಪನ ಇಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಕಾಲೇ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ, ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ’’ತಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ತಾಸಂ ಅಭಾವೋಯೇವ ದಸ್ಸಿತೋ. ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಸು ಪನ ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಏಕನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ, ತಾ ಅನೋಕಾಸತಾಯ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಅರೂಪಭಾವನಾಯ ನಿವಾರಿತತ್ತಾ, ಅನಿವಾರಿತತ್ತಾ ಚ ಕಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ಅಮನಸಿಕಾರೋ ಅನಾವಜ್ಜನಂ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ಜವನಪಟಿಪಾದಕೇನ ವಾ ಭವಙ್ಗಮನಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಕರಣಂ ಅಪ್ಪವೇಸನಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ರ ಪವತ್ತಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ತಾಸಂ ಅಮನಸಿಕಾರೋಯೇವ ಇತರಥಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ಇತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ‘‘ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಅಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ವುತ್ತೋ, ತೀಹಿ ಪನೇತೇಹಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಥಿರಭಾವೋ ಕಥಿತೋತಿ.

ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತನ್ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಪನ ನಾಸ್ಸ ಅನ್ತೋತಿ ಅನನ್ತಂ, ಅನನ್ತಂ ಆಕಾಸಂ ಆಕಾಸಾನನ್ತಂ, ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಂ, ಅನನ್ತತಾ ಪನ ಉಪ್ಪಾದವಯನ್ತಾಭಾವತೋ ಅನನ್ತಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಏತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನ್ತೋ, ವಯನ್ತೋ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮತ್ತಾ. ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭವನತೋ, ಹುತ್ವಾ ಚ ವಿನಸ್ಸನತೋ ಉಪ್ಪಾದವಯನ್ತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ನೇತರೋ. ನ ಚ ಪನೇತಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತಮನ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಥ ಖೋ ರೂಪವಿವೇಕಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣೇನ ಅನನ್ತಫರಣಾಕಾರೇನೇವ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದವಯನ್ತವಿರಹತೋ ಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಾ ಏತಮನನ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅನನ್ತಾಕಾಸ’’ನ್ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅನನ್ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತವಸೇನ ‘‘ಆಕಾಸಾನನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಕಾಸಾನನ್ತಮೇವ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಂ ¶ ಸಂಯೋಗಪರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ತದೇವ ಆಯತನಂ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ದೇವಾಯತನಂ ವಿಯಾತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಸಹಗತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತಂ. ಅಥ ವಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಂ ಆಯತನಮಸ್ಸಾ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಯ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾ, ಸಾಯೇವ ಸಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಝಾನಂ ಸಹಗತನ್ತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತಂ.

ವಿಞ್ಞಾಣ…ಪೇ… ಸಹಗತನ್ತಿ ಯದೇತಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂಸಭಾವಧಮ್ಮತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಅನ್ತವನ್ತಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅನನ್ತಾಕಾಸೇ ಫರಣತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಅನ್ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರತೋ ವಾ ಅನನ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾನನ್ತಂ, ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಾನಞ್ಚ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ-ಸದ್ದೋ ತದತ್ಥೇ ನಿರೂಳ್ಹೋ ಆ-ಕಾರ ನ-ಕಾರಲೋಪೋತಿ ವಾ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವಕ್ಖತಿ –

‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಾನನ್ತಮಿಚ್ಚೇವಂ, ವತ್ತಬ್ಬಂ ಪನಿದಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ.

ಅಥ ವಾ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅಞ್ಚಿತಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಂ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ.

ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ…ಪೇ… ಸಹಗತನ್ತಿ ನಾಸ್ಸ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ಅಕಿಞ್ಚನಂ, ಅನ್ತಮಸೋ ಭಙ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸತಿ ಹಿ ಭಙ್ಗಮತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಕಿಞ್ಚನತಾ ¶ ಸಿಯಾ. ಅಕಿಞ್ಚನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಿಞ್ಞಾಣಾಭಾವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ನೇವಸಞ್ಞಾ…ಪೇ… ಸಹಗತನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಝಾನೇಸು ವಿಯ ಓಳಾರಿಕಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ನೇವಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾ ಅತ್ಥೀತಿ ನೇವಸಞ್ಞಂ, ಸುಖುಮಾಯ ಚ ಸಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಿತಾಯ ನಾಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾ ನತ್ಥೀತಿ ¶ ನಾಸಞ್ಞಂ, ನೇವಸಞ್ಞಞ್ಚ ತಂ ನಾಸಞ್ಞಞ್ಚೇತಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಂ, ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಜ್ಝಾನಂ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞನಾಸಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ. ವಚನಸೋಭನತ್ಥಂ ಪನ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ನೇವಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾ ನಾಸಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸಮಾಸವಸೇನ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಞ್ಚ ತಂ ಆಯತನಞ್ಚ ಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾತಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ, ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸಞ್ಞಾಸಹಗತಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತಂ. ಅಥ ವಾ ಸಞ್ಞಾಯೇವ ಪಟುಸಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಕರಣೇ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ನೇವಸಞ್ಞಾ, ಉಣ್ಹೋದಕೇ ತೇಜೋಧಾತು ವಿಯ ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಾಸಞ್ಞಾತಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಏವ ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತಾಯ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮಾಯತನಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಏವ ವಾ ಆಯತನನ್ತಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಭೂತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಹಗತನ್ತಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತಂ.

ಯಥಾನುರೂಪಂ…ಪೇ… ನಿಪ್ಫಾದಕನ್ತಿ ‘‘ಪಠಮಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಾ ಪಠಮಂ, ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಭೂಮಿಯಾ ದುತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪವಸೇನ ಚತೂಸು ಅರೂಪಭೂಮೀಸು ಉಪಪತ್ತಿಸಾಧಕಂ. ತಾಸು ಪನ ಪಠಮಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಯುಕಾ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಯುಕಾ, ತತಿಯಾ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಯುಕಾ, ಚತುತ್ಥಾ ಪನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಯುಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇತರಂ ¶ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ¶ ಲೋಕೋ, ಸೋ ತಿವಿಧೋ – ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಭಾಜನಲೋಕೋತಿ. ತತೋ ಇದಂ ಉತ್ತರತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ. ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಹಿ ಮಗ್ಗಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಸಙ್ಖಾರಲೋಕತೋ ಉತ್ತರನ್ತಿ ಅನಾಸವಭಾವೇನ. ಸತ್ತಲೋಕೇಸು ಚ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಅನರಿಯಲೋಕತೋ ಉತ್ತರತಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಸೋತಾಪನ್ನಲೋಕತೋ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಸಕದಾಗಾಮಿಲೋಕತೋ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅನಾಗಾಮಿಲೋಕತೋ ಉತ್ತರತಿ. ಭಾಜನಲೋಕೇಸು ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗೋ ಅಪಾಯಲೋಕತೋ ಉತ್ತರತಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಕಾಮಲೋಕೇಕದೇಸತೋ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಸಕಲಕಾಮಲೋಕತೋ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ರೂಪಾರೂಪಲೋಕತೋ ಉತ್ತರತಿ. ಇತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ತಿವಿಧಲೋಕತೋ ಉತ್ತರತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ಕುಚ್ಛಿತಸಲನಾದಿತೋ ಪನ ಕುಸಲಂ, ಚಿನ್ತನಾದಿತೋ ಚಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಚಿತ್ತಂ. ಫಲಂ ಪನ ಲೋಕತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಾ ಸಹ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಲೋಕತೋ ಉತ್ತರಂ ವಿಸಿಟ್ಠತರನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦).

ನಿಯತಾನಿಯತವತ್ಥುಕಭೇದತೋತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪರತೋಘೋಸಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಅರೂಪಭವೇ ಸಮ್ಭವೋ ನತ್ಥೀತಿ ತಂ ನಿಯತವತ್ಥುಕಂ, ಇತರಂ ಪನ ಸತ್ತವಿಧಮ್ಪಿ ಪರತೋಘೋಸಂ ವಿನಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಬಲೇನೇವ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನತೋ ತತ್ಥಾಪಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅನಿಯತವತ್ಥುಕಂ.

ತೀಹಿ…ಪೇ… ತಿವಿಧನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ದ್ವಾರಭಾವತೋ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಸಙ್ಖಾತಾಹಿ ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ತೀಹಿ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ಇದಂ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಂ ತಿವಿಧಂ ಸುಞ್ಞತಂ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ. ಕತಮೇ ಪನ ¶ ತೇ ಲೋಕುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ? ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಅಯಂ ಅನಾಸವೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೧೩). ಇಮಾನಿ ಹಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ನಾಮ. ತಾನಿ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸುಞ್ಞತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅನಿಮಿತ್ತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ತಿವಿಧಾನಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ತಯೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಮೋಕ್ಖಾ – ಸುಞ್ಞತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅನಿಮಿತ್ತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೦೯). ಇಧ ಪನ ಕುಸಲಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಚತುಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಾಯೇವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಸುಞ್ಞತಾದಿನಾಮಲಾಭೋ ಚ ನೇಸಂ ಆಗಮನತೋ, ಸಗುಣತೋ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ¶ ಆಗಚ್ಛತಿ ಮಗ್ಗೋ, ಫಲಞ್ಚ ಏತೇನಾತಿ ಆಗಮನಂ. ತಞ್ಹಿ ದುವಿಧಂ ಮಗ್ಗಾಗಮನಂ, ಫಲಾಗಮನಞ್ಚ. ತೇಸು ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಮಗ್ಗಾಗಮನಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಫಲಾಗಮನಂ. ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗಾಗಮನಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಫಲಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಫಲಾಗಮನಂ. ಇಧ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಗತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಾಗಮನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ. ತತೋ ಆಗಮನತೋ. ಸಗುಣತೋತಿ ಸಭಾವತೋ. ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮತೋ.

ಯೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅಸುಞ್ಞತ್ತಕರಾನಂ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಭಾವೇನ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾಯ ಯಾಥಾವತೋ ಗಹಣತೋ ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಾಯ ಪನ ಪಟಿಲದ್ಧಮಗ್ಗೋ ಸುಞ್ಞತಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ಸುಞ್ಞತೋ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನತ್ತತೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೨೭).

ಯೋ ¶ ಪನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದಿಗಾಹಕರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಧುವಭಾವೂಪಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದಿನೋ ಅಗ್ಗಹಣತೋ ಅನಿಮಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ. ತಾಯ ಪನ ಲದ್ಧಮಗ್ಗೋ ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೨೭).

ಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ತಣ್ಹಾಪಣಿಧಾನಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಪಣಿಧಿವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ. ತಾಯ ಪನ ಲದ್ಧಮಗ್ಗೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ದುಕ್ಖತೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಅಯಂ ತಾವಸ್ಸ ಆಗಮನವಸೇನ ನಾಮಲಾಭೋ.

ಅತ್ತನೋ ಪನ ರಾಗಾದೀಹಿ ಸುಞ್ಞತತ್ತಾ, ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದಿವಿರಹಿತತ್ತಾ, ತಣ್ಹಾಪಣಿಧಿಅಭಾವತೋ ಚ ಸಗುಣತೋ, ರಾಗಾದಿಸುಞ್ಞಸ್ಸೇವ, ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದಿವಿರಹಿತಸ್ಸ, ಪಣಿಧಿವಿಪ್ಪಮುತ್ತಸ್ಸ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಸುಞ್ಞತಾದಿವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಸಗುಣಾರಮ್ಮಣೇಹಿ ನಾಮಲಾಭೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನೇವ, ನೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ. ಸುತ್ತನ್ತಕಥಾ ಹಿ ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ, ಇತರಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಗುಣಾರಮ್ಮಣತೋ ನಾಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಭಾವೇನ ¶ ಅವವತ್ಥಾನಕರತ್ತಾ ಪರಿಯಾಯಭಾವತೋ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಲಾಭೋ, ಆಗಮನತೋ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ವವತ್ಥಾನಕರಭಾವೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತ್ತಾ. ತೇನೇವ ಹಿ ಆಚರಿಯೇನ ‘‘ತೀಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೇಹಿ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಮೇವ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಸುಞ್ಞತಾದಿನಾಮತೋ ತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ. ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ಪನೇತ್ಥ ¶ ಆಗಮನತೋಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಲಬ್ಭತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಮಗ್ಗಂ ಪತಿ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಸ್ಸ ಅನುದ್ಧತತ್ತಾ. ಅನುದ್ಧಟತ್ತಂ ಪನ ನ ಅನುದ್ಧರಿತಬ್ಬತಾಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇ ಅಲಬ್ಭನತೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾಟೇನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ, ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ಲಭತಿ. ಯಂ ಪನೇತಂ ಸುತ್ತೇ –

‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಹಿ, ಮಾನಾನುಸಯಮುಜ್ಜಹ;

ತತೋ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೩೪೪) –

ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತಭಾವವಚನಂ, ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಯಾಯವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ಯಾ ಸಯಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ನ ಲಭತಿ, ಸಾ ಕಥಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ತಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ನ ಉದ್ಧಟಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಸುಞ್ಞತನಾಮೇನಪಿ ಇದಂ ಸಮಾನಂ. ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪುಗ್ಗಲಸುಞ್ಞತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಧಮ್ಮಸುಞ್ಞತಂ ಪನ ನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಯಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಸುಞ್ಞತನಾಮಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನ ದದೇಯ್ಯ. ಅಥ ಪುಗ್ಗಲಸುಞ್ಞತಾಗ್ಗಹಣಮತ್ತೇನ ಸಯಂ ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಹುತ್ವಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ತಂ ದದೇಯ್ಯ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಗಹಣೇಪಿ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದಿಉಗ್ಘಾಟನತೋ ಸಯಂ ಅನಿಮಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಹುತ್ವಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ? ನ ಇದಮೇವಂ, ನಿಚ್ಚಾದಿನಿಮಿತ್ತುಗ್ಘಾಟನೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಭಾವಸ್ಸ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಮಗ್ಗೇ ಅಲಬ್ಭನತೋ ನಿಚ್ಚಾದಿನಿಮಿತ್ತುಗ್ಘಾಟನಸ್ಸಪಿ ಪರಿಯಾಯಭಾವತೋ. ನನು ಇದಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಾನಂ. ಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಭಾವೋಪಿ ಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಮಗ್ಗೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ ಪುಗ್ಗಲಸುಞ್ಞತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ, ಪಣಿಧಿಸೋಸನಸ್ಸ ಚ ಉಜುಕಂ ಮಗ್ಗೇನೇವ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ತಂ ತಂ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ನಾಮಂ ನ ದೇನ್ತೀತಿ? ನ, ತತೋ ¶ ಲದ್ಧಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಸಮ್ಭವತೋ. ಕಥಂ? ಠಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ಸರಭಙ್ಗಸತ್ಥಾರಾದಿಕಾಲೇಪಿ ದುಬ್ಬಿಜಾನೀಯಭಾವೇನ ಸುಖುಮಸ್ಸ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ಗೋಚರಭಾವತೋ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನತೋ ¶ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಅನತ್ತತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೨೧).

ತಞ್ಚ ಪನ ಸಯಂ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಸಮುಗ್ಘಾಟನತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋವ ಸುಞ್ಞತನಾಮಂ ಲಭತಿ. ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮಾಧಿವಿಪಚ್ಚನೀಕಸ್ಸ ಪಣಿಧಿಸಙ್ಖಾತರಾಗಸ್ಸ ಸೋಸನತೋ ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ದುಕ್ಖತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಞ್ಚ ಪನ ಸಯಂ ಪಣಿಧಿಸೋಸನತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋವ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಂ ಲಭತಿ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಭಾವಂ ಆಗಮನತೋ ಸುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಯಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಪಸ್ಸತೋ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಮೇವ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ಆಹಾ’’ತಿ ಭಗವತಿ ಸದ್ಧಾಬಾಹುಲ್ಲಪಟಿಲಾಭತೋ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಂ ಪನ ಸಯಂ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ನ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾಧಿಕಂ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸುಞ್ಞತಸಙ್ಖಾತಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಮತ್ತೋ ಮಗ್ಗೋ ಸುಞ್ಞತನಾಮಂ ಲಭತಿ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಸಙ್ಖಾತಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಮತ್ತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಂ, ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಮತ್ತೋ ಪನ ಸದ್ಧಾಯ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಾಲಾಭತೋ ಸಯಮ್ಪಿ ತಂ ನ ಲಭತಿ. ಯದಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ಸುಞ್ಞತಾದಿನಾಮಾಲಾಭೋ, ಅಥ ಕಥಂ ‘‘ಆಗಮನತೋ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ? ಸಚ್ಚಂ, ಆಗಮನತೋ ಅಧಿಮತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮಮ್ಪಿ ಆಗಮನತೋವ ಲದ್ಧಂ ಹೋತಿ.

ಅಥ ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಸುಞ್ಞತಭಾವೋ ನಾಮ ಪುಗ್ಗಲಸುಞ್ಞತಾಯೇವಾತಿ ಪುಗ್ಗಲಸುಞ್ಞತಗ್ಗಾಹಿತಾಯ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಞ್ಞತನಾಮಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋವ ಲಬ್ಭತಿ. ಪಣಿಧಿ ನಾಮ ರಾಗಾದಿಕಾ ಏವಾತಿ ರಾಗಾದಿಸೋಸಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋವ ಲಬ್ಭತಿ.

ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಿತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಿಕಾನಂ ಅನತ್ತದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾನಂ ವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಮಗ್ಗೋ ಆಗಮನತೋ ಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಂ ಲಭತಿ, ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ಪನ ಪರಿಯಾಯತೋವ ಲಭತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ¶ – ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ಪನೇತ್ಥ ಆಗಮನತೋಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಲಬ್ಭತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಮಗ್ಗಂ ಪತಿ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಸ್ಸ ಅನುದ್ಧಟತ್ತಾ’’ತಿ. ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ಪವೇಸನದ್ವಾರಭಾವತೋ ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾದಿನಾಮಿಕಾ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಬಲವಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಭೂತಾ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ತೀಣಿ ಖೋ ಪನಿಮಾನಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ ಲೋಕನಿಯ್ಯಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇ ಪರಿಚ್ಛೇದಪರಿವಟುಮತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನತಾಯ ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನತಾಯ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಮನೋಸಮುತ್ತೇಜನತಾಯ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನತಾಯ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಪರತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನತಾಯ ಸುಞ್ಞತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ¶ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನತಾಯ, ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ ಲೋಕನಿಯ್ಯಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೧೯).

ಏತ್ಥ ಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಪರಿವಟುಮತೋತಿ ಉದಯಬ್ಬಯವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಚೇವ ಪರಿವಟುಮತೋ ಚ. ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ‘‘ಉದಯತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಗತಿಂ ಸಮನ್ನೇಸಮಾನಾ ವಯತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏತ್ಥೇವ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತೀತಿ ಪರಿವಟುಮತೋ ಪರಿಯನ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಸಮನುಪಸ್ಸನತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಅನುಪಸ್ಸನತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮನೋಸಮುತ್ತೇಜನತಾಯಾತಿ ಚಿತ್ತಸಂವೇಜನತಾಯ. ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನೇನ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ. ಪರತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನತಾಯಾತಿ ‘‘ನಾಹಂ, ನ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅನತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನತಾಯ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಪದಾನಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ತೇನೇವ ಚ ತದನನ್ತರೇ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ –

‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಖಯತೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ದುಕ್ಖತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಭಯತೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಅನತ್ತತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಸುಞ್ಞತೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೧೯) –

ವುತ್ತಂ. ನನು ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಸ್ಸ ಭಾಸಮಾನತ್ತಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನೇವ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ ಚ ವವತ್ಥಪೇತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯಪಿ ಪನ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ¶ ಏಕಂ ವವತ್ಥಾನಂ ಕತಂ, ತಥಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಪನ ಮಗ್ಗೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಸುದ್ಧಿಕಪಟಿಪದಾಯಮೇವ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಚತುಮಗ್ಗಯೋಗಭೇದತೋತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಆದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಪ್ಪಭೇದತೋ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಾದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಸಭಾವತ್ತಾ, ತೇಸಞ್ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರೇ ಅತ್ಥಿತಾಯ ¶ ಭಙ್ಗವಸೇನ ಅಭೇದೇಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಪಾಟವಪಾಟವತರತಮಭಾವೇನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸತೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಭೇದೋ ಹೋತೀತಿ ತಂವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ’’ತಿಆದಿ. ಸತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ, ಸಯಂ ವಾ ತತ್ಥ ಸತಿ ದಿಟ್ಠಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ, ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅತ್ತತ್ತನಿಯಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಾ ಪನ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧೇ ಚತುಧಾ ಅಭಿನಿವೇಸನವಸೇನ ವೀಸತಿವಿಧಾ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಕೋಚಿ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ ‘‘ಯಂ ರೂಪಂ, ಸೋ ಅತ್ತಾ, ಯೋ ಅತ್ತಾ, ತಂ ರೂಪಂ, ಯಥಾ ದೀಪಸ್ಸ ವಣ್ಣೋಯೇವ ಅಚ್ಚಿ, ಅಚ್ಚಿಯೇವ ವಣ್ಣೋ’’ತಿ. ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಛಾಯಾವನ್ತಂ ವಿಯ ರುಕ್ಖಂ. ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ಪುಪ್ಫೇ ವಿಯ ಗನ್ಧಂ. ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಸಮುಗ್ಗೇ ವಿಯ ಮಣಿ. ಏವಂ ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ‘‘ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಯೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಅಬ್ಯತಿರಿತ್ತಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋ, ಸಾ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ. ಯೋ ಪನ ಪನ್ನರಸವಿಧೋ ಬ್ಯತಿರಿತ್ತಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋ, ಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಭಾವಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ತಾಯ ಕಿಚ್ಛತಿ ಕಿಲಮತೀತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ತಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ ದುಕ್ಕರತಾಯ ವಾ ವಿಗತಾ ಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಞಾಣಪತಿಕಾರೋ ಇಮಿಸ್ಸಾತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ. ಸಾ ಪನ –

‘‘ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತಿ, ಧಮ್ಮೇ, ಸಙ್ಘೇ, ಸಿಕ್ಖಾಯ, ಪುಬ್ಬನ್ತೇ, ಅಪರನ್ತೇ, ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೦೦೮ ಥೋಕಂ. ವಿಸದಿಸಂ) –

ಏವಂ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಕಙ್ಖಾವಸೇನ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ,

‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನಂ, ನ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿಂ ¶ , ಕಿಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಂ ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನಂ, ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ ಅಹಮನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ ¶ , ನ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಂ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ ಅಹಮನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ, ಏತರಹಿ ವಾ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮದ್ಧಾನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕಥಂಕಥೀ ಹೋತಿ, ಅಹಂ ನು ಖೋಸ್ಮಿ, ನೋ ನು ಖೋಸ್ಮಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋಸ್ಮಿ, ಕಥಂ ನು ಖೋಸ್ಮಿ, ಅಯಂ ನು ಖೋ ಸತ್ತೋ ಕುತೋ ಆಗತೋ, ಸೋ ಕುಹಿಂ ಗಾಮೀ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦) –

ಏವಂ ಪುಬ್ಬನ್ತಾದಯೋ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ಚ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ.

ತತ್ಥ ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ತಸ್ಸ ರೂಪಕಾಯಧಮ್ಮಕಾಯಾನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ, ಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತದ್ವಾಕ್ಖಾತಭಾವೇ ಕಙ್ಖತಿ, ಸಙ್ಘೇ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಿಭಾವೇ ಕಙ್ಖತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಸುಪಞ್ಞತ್ತದುಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ, ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಸಸ್ಸತಾಕಾರಂ, ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ, ಅಪರನ್ತೇ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಸಸ್ಸತಾಕಾರಂ, ಉಚ್ಛೇದಾಕಾರಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ, ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ, ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ, ನತ್ಥಿಭಾವಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಹಿ ಅದ್ಧಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಪರಭಾಗಕೋಟ್ಠಾಸವನ್ತತಾಯ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯುತ್ತಂ ಪನ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಕಙ್ಖಾಜನನನ್ತಿ? ಯುತ್ತಂ, ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಕಾ ಏತ್ಥ ಚಿನ್ತಾ. ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಙ್ಖತಿಯೇವ. ತೇನೇವ ಚ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಏತರಹಿ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಆಚರಿಯಾ ಪನ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೋತಿ ಅತೀತಾನಾಗತೇ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತದುಭಯಮಾರಬ್ಭ ¶ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಪನ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಹೇತುಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಭಾವಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಾಸಬ್ಭಾವಂ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಏವಂ ತಾವ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಕಙ್ಖಾಯ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ಪನ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ…ಪೇ… ನ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಾವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಕಙ್ಖತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಜಾತಿಲಿಙ್ಗುಪಪತ್ತಿಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀಸು ಗಹಟ್ಠಾದೀಸು ದೇವಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ನು ಖೋ’’ತಿ ಕಙ್ಖತಿ. ಕಥಂ ನು ಖೋತಿ ಸಣ್ಠಾನಾಕಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ದೀಘೋ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿಂ, ರಸ್ಸಓದಾತಕಾಳಾದೀನಞ್ಚ ಅಞ್ಞತರೋ’’ತಿ ಕಙ್ಖತಿ. ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಕೇನ ¶ ನು ಖೋ ಪಕಾರೇನ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನಾಕಾರತೋ ಕಙ್ಖತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಕಿಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಂ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಜಾತಿಆದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ನು ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಹೋಸಿಂ…ಪೇ… ದೇವೋ ಹುತ್ವಾ ನು ಖೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಿಂ ಕಙ್ಖತಿ. ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಾವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಕಙ್ಖತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಹಂ ನು ಖೋಸ್ಮಿ, ನ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ, ನತ್ಥಿಭಾವಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಕಿಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ಖತ್ತಿಯಾದಿಕೋವ ಸಮಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಖತ್ತಿಯಾದಿಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಕಥಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ದೀಘಾದಿಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಸಣ್ಠಾನಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಕುತೋ ಆಗತೋ, ಕುಹಿಂ ಗಾಮೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಆಗತಗತಟ್ಠಾನಾನಿ ಕಙ್ಖತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸೀಲಞ್ಚ ¶ ವತಞ್ಚ ಸೀಲಬ್ಬತಂ, ತತ್ಥ ಗೋಸೀಲಾದಿಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಸೀಲಂ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ವತಂ. ಉಭಯಥಾಪಿ ವಾ ಸೀಲಂ, ತಪೋಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ವತಂ. ಗವಾದಿಪಕತಿಭಾವತೋ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಗವಾದಿಭಾವಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸೀಲಂ, ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಭಕ್ಖೇತಿ, ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಮುತ್ತೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಗವಾದಿಕಿರಿಯಾಯ ಕರಣಂ ವತಂ. ತಂತಂಅಕಿಚ್ಚಸಮ್ಮಸತೋ ವಾ ನಿವತ್ತಿ ಸೀಲಂ, ತಂಸಮಾದಾನವತೋ ವೇಸಭೋಜನಕಿಚ್ಚಚರಣಾದಿವಿಸೇಸಪಟಿಪತ್ತಿ ವತಂ. ಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪರತೋ ಆಮಸನಂ ಗಹಣನ್ತಿ ಪರಾಮಾಸೋ, ಸೀಲಬ್ಬತಸ್ಸ ಪರಾಮಾಸೋ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ. ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ, ವತೇನ ಸುದ್ಧಿ, ಸೀಲಬ್ಬತೇನ ಸುದ್ಧೀತಿ ಏವಂ ಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ‘‘ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಚ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ಚಾತಿ ಸಕ್ಕಾಯ…ಪೇ… ಪರಾಮಾಸೋ, ತೇಯೇವ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇಸು, ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ವಾ ಸತ್ತೇ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಬನ್ಧನ್ತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ, ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಆದೀಹಿ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹೀನಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ…ಪೇ…ಪ್ಪಹಾನಕರಂ.

ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತಿ ಸವನತೋ ಸನ್ದನತೋ ಸೋತೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಪಜ್ಜನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗತಿ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗೀಯತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವಾ ಮಗ್ಗೋ, ಸೋತಾಪತ್ತಿ ಏವ ಮಗ್ಗೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ. ಅಥ ವಾ ಸೋತಂ ಆದಿತೋ ಪಜ್ಜತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿ, ಪಠಮೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ, ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ.

ರಜ್ಜತಿ ¶ ಅಭಿಸಜ್ಜತೀತಿ ರಾಗೋ, ಸೋ ಇಧ ಪಞ್ಚಕಾಮವಿಸಯಾ, ಕಾಮಭವವಿಸಯಾ ಚ ತಣ್ಹಾ. ದುಸ್ಸತೀತಿ ದೋಸೋ, ದಸವಿಧಆಘಾತವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನೋ ¶ ಬ್ಯಾಪಾದೋ. ಮುಯ್ಹತೀತಿ ಮೋಹೋ, ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಟ್ಠಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ. ಏತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತನುತ್ತಂ ತನುಭಾವಂ ಕರೋತೀತಿ ರಾಗ…ಪೇ… ತನುತ್ತಕರಂ. ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತನುತ್ತಂ ಅಭಿಣ್ಹಾನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯ ಚಾತಿ. ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಹಿ ವಟ್ಟಾನುಸಾರಿಮಹಾಜನಸ್ಸ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಾ ಅಭಿಣ್ಹಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕದಾಚಿ ವಿರಳಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾಪಿ ಮದ್ದನ್ತಾ ಛಾದೇನ್ತಾ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ದ್ವೀಹಿ ಪನ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನತ್ತಾ ಮನ್ದಮನ್ದಾ ತನುಕತನುಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾ ಚಿರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾಪಿ ಬಹಲಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಅಕಾರಣಂ, ವತ್ಥುಪಟಿಸೇವನೇನ ವಿನಾಪಿ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಸಬ್ಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನೇಸಂ ತನುಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಮೋಹಸ್ಸ ತನುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ನನು ತತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಮೇವ ಇಮಿನಾ ತನುತ್ತಕರಣಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಇತರಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ತೀಹಿಪಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸಾನಂ ಬಹಲಾಬಹಲಾವತ್ಥಾಯ ಪಹೀಯಮಾನತ್ತಾ ಇಧ ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಂ ತನುಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ತೇನೇವ ಚ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ‘‘ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾನಂ ತನುಭಾವಾಯ ದುತಿಯಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಸುತ್ತೇ ಪನ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ತನುಭಾವಪರಿಯಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಹೋತೀ’’ತಿ ಹೇತುತ್ತಯತನುಭಾವಸ್ಸ ಆಗತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ತದನುಲೋಮೇನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾನ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ತಥಾ ಹಿ ಏತ್ಥೇವ ಉಪರಿ ದುತಿಯಮಗ್ಗಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಬ್ಯಾಪಾದಕಾಮರಾಗಾನಂ, ತನುಭಾವಂ ತು ಸಾಧಯ’’ನ್ತಿ (ಅಭಿಧ. ೧೩೫೩) ವುತ್ತಂ. ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸಕಿದೇವ ಇಮಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ, ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಮಗ್ಗಟ್ಠಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗಮನಾಸಮ್ಭವತೋ ¶ ಫಲಟ್ಠೋಯೇವ ಸಕದಾಗಾಮೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಆಗಮನಭೂತೋ ಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗನ್ತರಾವಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ತದಾಯತ್ತಭಾವೂಪನಯನೇನ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ.

ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು, ಕಾಮಭವೇ ಚ ರಾಗೋ ಕಾಮರಾಗೋ. ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ. ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಇಮಂ ಕಾಮಧಾತುಂ ನ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನಾಗಾಮೀ. ರೂಪಭವೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ರೂಪರಾಗೋ. ಅರೂಪಭವೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ಅರೂಪರಾಗೋ. ಮಾನೋ ಇಧ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಣ್ಣತಿಮತ್ತಂ. ಉದ್ಧಚ್ಚಮ್ಪಿ ‘‘ಕೋ ಮೇ ಭಾರೋ ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದನೇ’’ತಿ ಏವಮಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವೂಪಸಮಮತ್ತಂ. ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ ಅಸುಖೇ ಸುಖಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೋ. ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೇಹಿ ವಾ, ರಾಗಾದಿಅರೀನಂ, ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ರಹೋಪಿ ಪಾಪಾಕರಣೇನ ಪಾಪಕರಣೇ ¶ ರಹಸ್ಸ ಅಭಾವಾ, ರಹಿತಬ್ಬತೋ ಜಹಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ರಹಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ವಾ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾವತೋ, ಸಾಧೂಹಿ ಅರಹಿತಬ್ಬತೋ ಅಪರಿಚ್ಚಜಿತಬ್ಬತೋ, ರಹಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಾ ಗಮನಸ್ಸ ಸಂಸಾರೇ ಅಭಾವತೋ ಅರಹಾ, ಅಟ್ಠಮೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅರಹತ್ತಂ, ಅಗ್ಗಫಲಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಞ್ಹಿ ‘‘ಅರಹಾ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಸ್ಸ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ಚ ಪವತ್ತಿನಿಬನ್ಧನತ್ತಾ ಅರಹತೋ ಭಾವೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅರಹತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಆಗಮನಭೂತೋ ಮಗ್ಗೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ.

ಝಾನಙ್ಗಯೋಗಭೇದತೋತಿ ರೂಪಾವಚರಂ ವಿಯ ಪಞ್ಚಹಿ ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಭೇದತೋ. ಕಥಂ ಪನಸ್ಸ ಭೇದೋತಿ? ಏತ್ಥ ತಾವ ಅಟ್ಠಕಥಾವಾದೋ, ತಯೋ ಚ ಥೇರವಾದಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ವಾದಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಾವ ‘‘ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಝಾನಙ್ಗಂ ನಿಯಮೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ಮಗ್ಗಾಸನ್ನವಿಪಸ್ಸನಾಯ ¶ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ನಿಯಮೇತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಮೋರವಾಪಿವಾಸಿಮಹಾದತ್ತತ್ಥೇರೋ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ನಿಯಮೇನ್ತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾತಿ, ತಂಸದಿಸೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಯಮೇತಿ, ‘ಅಹೋ ವತ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ, ಚತುರಙ್ಗಿಕಂ ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾ ಯಥಾಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾವಾದೋ ಪಮಾಣಂ, ತಯೋ ಚ ಥೇರಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಬ್ಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ವಾದಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹನವಸೇನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇ ತಾವ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಮಗ್ಗೋಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಙ್ಗಪರಿಣಾಮೋ ಹೋತೀತಿ ತಂತಂಝಾನಸದಿಸೋ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರಕ್ಖನ್ಧೇ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ಭಾವನಾವಿಸೇಸತೋ ಝಾನಙ್ಗವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ನಿಯಮೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ದುತಿಯತ್ಥೇರವಾದೋ ಇಮಂ ವಾದಂ ನ ಪವಿಸತಿ. ಝಾನಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಮಗ್ಗೋ ಸಚೇ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನ ತಂತಂಝಾನಿಕೋ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ದುತಿಯಾದಿಝಾನೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತೋ, ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯನಿಯಾಮೇನ ದ್ವೀಸು ಅಞ್ಞತರಜ್ಝಾನಸದಿಸೋ ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಥಾವಿಧೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ತದಾ ಕಥನ್ತಿ? ಏತ್ಥ ತಾವ ಕೇಚಿ ‘‘ನಾನಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಮೇವ ನಿವತ್ತಮಾನಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ಏಕಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಂ ¶ ಗೋತ್ರಭುಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ನಿವತ್ತಮಾನಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾಯೇವ ¶ ಬಲವನ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಸಿತಕ್ಖನ್ಧನಿಯಾಮೇನ ತಂಸದಿಸೋ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ಪಠಮತ್ಥೇರವಾದೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಕಾಮಾವಚರಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಮಗ್ಗಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ.

ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಆಸನ್ನಕಾರಣವಸೇನಪಿ, ಸಮ್ಮಸಿತಕ್ಖನ್ಧಾ ಪನ ಮೂಲಕಾರಣವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಸಿತಕ್ಖನ್ಧತೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಮೇವ ಬಲವತರನ್ತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸದಿಸೋ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪನ ‘‘ಸಮ್ಮಸಿತಕ್ಖನ್ಧನಿಯಾಮೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ದುತಿಯತ್ಥೇರವಾದೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪಾದಕಂ ಅಕತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಝಾನಧಮ್ಮೇಯೇವ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಮಗ್ಗಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮಜ್ಝಾನತೋ ಉಪರೂಪರಿಝಾನಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಉಪರೂಪರಿಝಾನಧಮ್ಮೇ ವಿಪಸ್ಸತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನವಸೇನ ತಂತಂಝಾನಿಕೋ ಹೋತಿ. ಉಪರೂಪರಿಝಾನತೋ ಪನ ವುಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮಜ್ಝಾನಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸದಿಸೋ ಹೋತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಸಾರತರಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಥೇರಾನಂ ವಾದಾ ನಿಪ್ಪದೇಸವಿಸಯಾ ಸಮಫಲಾ ಹೋನ್ತಿ.

ತತಿಯತ್ಥೇರವಾದೋ ಚೇತ್ಥ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ, ಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನಂ ವಾ ವಿನಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಮತ್ತೇನೇವ ನ ಇಜ್ಝತಿ. ತೀಸುಪಿ ವಾದೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಝಾನಙ್ಗಪರಿಣಾಮಂ ವೇದನಾಪರಿಣಾಮೋ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮೇನೇವ ಹೋತಿ. ತಯೋಪಿ ಥೇರವಾದಾ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮೇನ ವಿನಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನನು ಚ ವೇದನಾಪಿ ಝಾನಙ್ಗಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ತಾಯಪಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ? ತಂ ನ, ವೇದನಾಯಪಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನ ಪರಿಣಾಮೇ ಸತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನೇವ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ¶ ಸೇಸಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಣಾಮಟ್ಠಾನೇಯೇವ ವೇದನಾಯಪಿ ಪರಿಣಾಮೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತಥಾ ಪನ ಅಹುತ್ವಾ ಏಕಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಾ ಆದಿತೋವ ಪರಿಣಾಮನತೋ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನವೀಥಿಯಾ ಆಸನ್ನತರಪ್ಪವತ್ತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ವೇದನಾನಿಯಾಮೋ ಹೋತಿ.

ಅಥ ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನಾನಂ ಸಮ್ಭವೇ ತೇಸು ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ವೇದನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ನ ಹೋತೀತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನ ಪರಿಣಮತೀತಿಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯತ್ಥ ತಾವ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ತಂ ನಿಯಮೇತಿ. ಯತ್ಥ ಪನ ತಿಕಚತುಕ್ಕಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ¶ ಅರೂಪಭವೇ ಕಿಂ ನಿಯಮೇತೀತಿ? ತತ್ಥಾಪಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಮೇವ ನಿಯಮೇತಿ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅರೂಪಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ತೀಣಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಸ ತಾನಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅರೂಪೇಪಿ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಸ್ಸ ಝಾನಙ್ಗಯೋಗಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ಮಗ್ಗಾ…ಪೇ… ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಂ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪ್ಪವತ್ತೀಸು ಅವಿಪಚ್ಚವನ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದನೇನ ತಂತಂಫಲಪ್ಪತ್ತೇ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಹಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ. ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮತಾದಿಕೇ ಅನೇಕೇಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ.

ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲವಣ್ಣನಾ

೨೮. ಏವಂ ¶ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಸರೂಪತೋ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಾಮೇ ಅಟ್ಠೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮೇತಿ ಕಾಮಭವೇ. ತಥಾ ‘‘ರೂಪೇ’’ತಿಆದೀಸು.

೨೯. ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಪಗತೇನಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮತೋ ಅಪಗತೇನ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅರಹತೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾನೇ ಅಸಮತ್ಥಭಾವತೋ. ಯತೋ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ ‘‘ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯವಿಸುಜ್ಝನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದಕೇನ ಮಗ್ಗಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಅಪಗತೇನ. ಕುಸಲೇ ಕುಸಲೇನಾತಿ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಲನಾದೀಹಿ ¶ ಕುಸಲಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ದೇಸನುಪ್ಪಾದನಾದೀಸು ಛೇಕೇನ. ಮುನಿನಾತಿ ಉಭಯಲೋಕಮುನನಕೇನ ಅಗ್ಗಫಲಞಾಣೇನ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ವಾ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮುನಿನಾ. ತೇನಾಹ –

‘‘ಯೋ ಮುನಾತಿ ಉಭೋ ಲೋಕೇ, ಮುನಿ ತೇನ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ವಸಿನಾತಿ ಛಳಭಿಞ್ಞತಾಯ ಪರಮೇನ ಚಿತ್ತವಸಿಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ, ಝಾನಾದೀಸು ಪಞ್ಚವಿಧವಸಿಸಬ್ಭಾವತೋ ಚ ವಸಿಭೂತೇನ ವಸಿಭಾವೂಪಗತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ.

ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಕುಸಲವಣ್ಣನಾ

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯಂ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಜಾತಿಭೇದತೋ ತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಕುಸಲಂ, ತಂ ಸರೂಪತೋ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತದನನ್ತರುದ್ದಿಟ್ಠಂ ಅಕುಸಲಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಭೂಮಿತೋ ಏಕವಿಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಮೇವಾ’’ತಿ. ನಿಕಾಯನ್ತರಿಕಾ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಂ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ¶ ಮತಿನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ಅವಧಾರಣಂ ಕತಂ. ಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ತತ್ಥ ರೂಪಧಾತುಯಂ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಂ ದೇನ್ತಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತೇನ ಕಾಮಾವಚರಮೇವಾತಿ. ಕುತೋ ಪನೇಸ ನಿಯಮೋತಿ? ಕಾಮತಣ್ಹಾವಿಸಯಭಾವತೋ. ಕಾಮತಣ್ಹಾವಿಸಯತಾ ಹಿ ಕಾಮಾವಚರಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಯಥಾ ರೂಪಾರೂಪತಣ್ಹಾವಿಸಯತಾ ರೂಪಾರೂಪಭಾವಸ್ಸ. ಏಕಂಸೇನ ಚೇತಂ ಏವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ಇತರಥಾ ಬ್ಯಾಪಿತಲಕ್ಖಣಂ ನ ಸಿಯಾ. ಯದಿ ಹಿ ಆಲಮ್ಬಿತಬ್ಬಧಮ್ಮವಸೇನ ಭೂಮಿವವತ್ಥಾನಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸತಿ ಅನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ. ಅಥ ವಿಪಾಕದಾನವಸೇನ, ಏವಮ್ಪಿ ಅವಿಪಾಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಆಲಮ್ಬಣಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಸಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಪನ ಲೋಕತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣತಾಯ ಲೋಕುತ್ತರತಾ, ಉತ್ತರಿತರಾಭಾವತೋ ಅನುತ್ತರತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ.

ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅನೀವರಣಾವತ್ಥಾಯ ಅಭಾವೇನ ತಂಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಕಾಮಭೂಮಿಯಂಯೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸೋ ¶ ನಿಯತವತ್ಥುಕೋ, ಇತರೇ ಅರೂಪಭೂಮಿಯಮ್ಪಿ ಪವತ್ತನತೋ ಅನಿಯತವತ್ಥುಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಯತಾ…ಪೇ… ದುವಿಧ’’ನ್ತಿ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಾನಂ ಮೋಹೇಕಹೇತುಕತ್ತಾ, ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಲೋಭಮೋಹದೋಸಮೋಹವಸೇನ ದ್ವಿಹೇತುಕತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಏಕಹೇತುಕದುಹೇತುಕತೋ’’ತಿ. ಆದಿತೋ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನನತೋ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಸ್ಸ ತದಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಾಜನಕತೋ’’ತಿ. ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಂ ದೇನ್ತಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ನಾಕಡ್ಢತಿ. ಯತೋ ವಕ್ಖತಿ –

‘‘ಏಕಾದಸವಿಧಾನಂ ತು, ಹಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಮಾನಸಂ;

ಏಕಾದಸವಿಧಾ ಚೇವ, ಭವನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ’’ತಿ. (ಅಭಿಧ. ೫೩೬);

ಯೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನ ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ನಾಕಡ್ಢತಿ, ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾಹಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ವಣ್ಣನಾಪದೇಸೇಯೇವ ವಕ್ಖಾಮ ¶ . ತೀಹಿ ವೇದನಾಹೀತಿ ಸುಖದುಕ್ಖೋಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾಹಿ ತೀಹಿ ವೇದನಾಹಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೇದನಾ. ಕತಮಾ ತಿಸ್ಸೋ? ಸುಖಾ ದುಕ್ಖಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೪೯). ಯಂ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ ‘‘ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೇದನಾ ಸುಖಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೬೭) ವಚನಂ, ತಂ ಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಂ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಸುಖೇ, ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಞ್ಚ ದುಕ್ಖೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಕಾರಣತ್ತಾ ಮೂಲಮಿವಾತಿ ಮೂಲಂ, ಲೋಭೋ ಮೂಲಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಲೋಭಮೂಲಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಮೋಹೋಪಿ ಲೋಭಮೂಲೇಸು ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಪನ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ವವತ್ಥಾನಕರೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮವಸೇನ ‘‘ಲೋಭಮೂಲ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಭೇರಿಸದ್ದೋ ಯವಙ್ಕುರೋ’’ತಿ. ತಥಾ ‘‘ದೋಸಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಮೂಲನ್ತರವಿರಹತೋ ಮೋಹೋ ಏವ ಮೂಲಂ ಇಮಸ್ಸ, ನಾಞ್ಞನ್ತಿ ಮೋಹಮೂಲಂ.

ಮಿಚ್ಛಾವಸೇನ ದಸ್ಸನಂ ದಿಟ್ಠಿ, ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಯಥಾ ‘‘ಆಕಾಸಗತಂ ಥಾಮಗತ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ವಿಪರಿಯೇಸಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗತಮೇವ, ನ ಏತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬವತ್ಥು ತಥಾಸಭಾವನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ದಿಟ್ಠೀಸು ಅನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ತೇನ ಸಮಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಯುತ್ತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ.

‘‘ಯದಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಲೋಭಮೂಲಚಿತ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಆದಿಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ. ತಾಯ ಹಿ ವಿಪಲ್ಲತ್ತಚಿತ್ತಾ ತಾವ ಕೋಧವಿಸಯೋ, ಯಾವ ಇನ್ದ್ರಿಯಗೋಚರೋತಿ ¶ ಪರಲೋಕಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ –

‘‘ಏಸ ಪನ್ಥೋವಿತಥೋ ದೇವಯಾನೇ,

ಯೇನ ಯನ್ತಿ ಪುತ್ತವನ್ತೋ ವಿಸೋಕಾ;

ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಪಸವೋ ಪಕ್ಖಿನೋ ಚ,

ತೇನ ತೇ ಮಾತರಿಪಿ ಮಿಥುನಂ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ. –

ಆದಿನಾ ¶ ನಯೇನ ಪುತ್ತಮುಖದಸ್ಸನಂ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗೋತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಾಮೇ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸುವಣ್ಣಹರಣಮೇವ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಇತರಂ ಅನವಜ್ಜಂ, ಗುರೂನಂ, ಗುನ್ನಂ, ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಸ್ಸ, ವಿವಾಹಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಾಯ ಮುಸಾವಾದೋ ಅನವಜ್ಜೋ, ಇತರೋ ಸಾವಜ್ಜೋ, ಗುರುಆದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪೇಸುಞ್ಞಕರಣಂ ಅನವಜ್ಜಂ, ಇತರಂ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಭಾರತಯುದ್ಧಸೀತಾಹರಣಾದಿಕಥಾ ಪಾಪವೂಪಸಮಾಯ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕೇ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದೀನೀತಿ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲಾನಿ. ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ವುಡ್ಢಿಯಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಮೇವ ವುಡ್ಢಿಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಾರವಸೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಭಾವತಿಕ್ಖೇನೇವಾತಿ ಲೋಭಸ್ಸ, ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ವಾ ವಸೇನ ಸರಸೇನೇವ ತಿಖಿಣೇನ ಕುರುರೇನ. ಮನ್ದೇನಾತಿ ದನ್ಧೇನ ಅತಿಖಿಣೇನ. ತಾದಿಸಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಸಮುಸ್ಸಾಹನೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತೇನಾ’’ತಿ. ಪರಸ್ಸ ಭಣ್ಡಂ ವಾ ಹರತೀತಿ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ತಥಾಪವತ್ತನಕಮುಸಾವಾದಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಾಮಾನಂ ವಾತಿ ಅನುಭುಯ್ಯಮಾನಾನಂ ಕಾಮಗುಣಾನಂ. ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಅಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತಾಯ ಯಂ ಲದ್ಧಂ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಗಹಣಾದಿಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ಭೇದಾಭಾವತೋ ದೋಸಮೂಲಂ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಸಸಙ್ಖಾರಿಕಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ? ಅಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮೇಹಿ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಲಕ್ಖಣತ್ಥಂ. ಪಾಣಸ್ಸ ಅತೀವ, ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಾ ಪಾತನಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಮುಸಾವಾದಪೇಸುಞ್ಞಫರುಸಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಬ್ಯಾಪಾದೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ದಸಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇಸು ಹಿ ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಅಭಿಜ್ಝಾಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಾ ತಯೋವ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಇಮಿನಾ ನ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ. ಸಭಾವತಿಕ್ಖಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಸಙ್ಖಾರಮೇವ ಹೋತಿ, ಇತರಂ ಸಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ತಿಕ್ಖಮನ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ’’ತಿ. ಮನ್ದಂ ¶ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಏಕಂಸೇನ ಸಸಙ್ಖಾರಮೇವಾತಿ ನ ಸಕ್ಕಾವ ¶ ವಿಞ್ಞಾತುಂ. ಯಂ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ಮನ್ದಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಮೋಹಮೂಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಮೂಲನ್ತರವಿರಹತೋ ಅತಿಮೂಳ್ಹಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಯೋಗತೋ ಚಞ್ಚಲಞ್ಚಾತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಕದಾಚಿಪಿ ಸಭಾವತಿಕ್ಖತಾ ಅತ್ಥಿ. ಆರಮ್ಮಣೇ ಹಿ ಸಂಸಪ್ಪನವಸೇನ, ವಿಕ್ಖಿಪನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಚಿತ್ತದ್ವಯಸ್ಸ ಕಿಂ ತಾದಿಸೇ ಕಿಚ್ಚೇ ಸಭಾವತಿಕ್ಖತಾಯ, ಉಸ್ಸಾಹೇತಬ್ಬತಾಯ ವಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ. ನನು ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸಾಧಾರಣಂ, ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಏತಮೇವ ತೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತ’’ನ್ತಿ. ವಿಸೇಸತೋ ಬಲವಭಾವತೋ. ಇದಞ್ಹಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಬಲವಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಪಧಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಇದಮೇವ ತೇನ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ. ತೇನೇವ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸೇಸಾಕುಸಲೇಸು ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಯೇವಾಪನಕವಸೇನ ಆಗತಂ, ಇಧ ಪನ ಸರೂಪತೋಯೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ. ಏವಂ ಅಸಾಧಾರಣಪ್ಪಧಾನಧಮ್ಮವಸೇನ ಮೋಹಮೂಲಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಸಂಸಯೋ, ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಅವೂಪಸಮೋ, ಭನ್ತತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಸ್ಸ ಅಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಕಾಲೇ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖೇಪಕಾಲೇ ಚ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಾಜನಕಸ್ಸ, ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಪತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪತೋ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ಯೋ ಯಸ್ಸ ಹೇತು, ತದನುರೂಪತೋ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಲೋಭಮೂಲಕೇನ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿನಿರನ್ತರಪೇತವಿಸಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ದೋಸಮೂಲಕೇನ ದೋಸೋ ವಿಯ ಚಣ್ಡಜಾತತಾಯ ತಂಸರಿಕ್ಖಕೇ ನಿರಯೇ, ಮೋಹಮೂಲಕೇನ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾಯ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಭಾದಿಹೇತುಅನುರೂಪತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಪಾಯೇ ಉಪಪತ್ತಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾನುರೂಪಂ…ಪೇ… ಉಪಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ¶ . ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ದುಕ್ಖಪ್ಪಧಾನತಾಯ ‘‘ದುಕ್ಖವಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೩೧. ಅಪಾಪೇನ ಅಲಾಮಕೇನ ಪಾಪಾಪಾಪಪ್ಪಹೀನೇನ ಪಾಪಾಪಾಪೇಸು ಮಾನಸೇಸು ಯಂ ಪಾಪಮಾನಸಂ ವುತ್ತಂ, ಪಾಪಾಪಾಪೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಅಪಾಪೇನ ಪಾಪಾಪಾಪಪ್ಪಹೀನೇನ ಯಂ ಪಾಪಮಾನಸಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಥ ವಾ ಪಾಪಾಪಾಪೇಸು ಮಾನಸೇಸು ಪಾಪೇನ ಪಾಪಮಾನಸೇನ ಪಾಪವಸೇನ ಪಾಪಾಪಾಪಪ್ಪಹೀನೇನ ಯಂ ಪಾಪಮಾನಸಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ತಾವ ಧಮ್ಮಸಭಾವಸ್ಸ ದುಬ್ಬಿಜಾನೀಯತ್ತಾ ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲತೋ, ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ ಕುಸಲತೋ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ಭಗವತೋ ಪನ ಸಹ ವಾಸನಾಹಿ ¶ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಞಾಣೇನ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲತೋ ವಿದ್ಧಂಸಿತಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವತೋ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅಕುಸಲದೇಸನಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮವಸೇನೇವಾತಿ.

ಅಕುಸಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಬ್ಯಾಕತವಣ್ಣನಾ

ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಿಟ್ಠಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಪಾಕನ್ತಿ ವಿಪಾಕಂ, ವಿಪಕ್ಕಭಾವಮಾಪನ್ನಾನಮರೂಪಧಮ್ಮಾನಮೇತಮಧಿವಚನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಾಲಿಬೀಜಾದೀನಂ ಫಲಾನಿ ತಂಸದಿಸಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ವಿಪಕ್ಕಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಾಕನಿರುತ್ತಿಞ್ಚ ಲಭನ್ತಿ, ನ ಮೂಲಙ್ಕುರಪತ್ತದಣ್ಡನಳಾದೀನಿ, ಏವಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಫಲಾನಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಭಾವೇನ, ಸಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಚ ತಂಸದಿಸಾನಿ ವಿಪಕ್ಕಭಾವಮಾಪನ್ನಾನೀತಿ ವಿಪಾಕನಿರುತ್ತಿಂ ಲಭನ್ತಿ, ನ ಪನ ಕಮ್ಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾಪಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಕಮ್ಮವಿಸದಿಸತ್ತಾ. ವಿಪಾಕಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ. ಕರಣಮತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾ ಫಲದಾನಾಸಮ್ಭವತೋ. ಯೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನ ತಸ್ಸ ಫಲದಾನಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ಕಿರಿಯಾ ¶ ಏವ ಚಿತ್ತಂ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ. ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭಾವೋ ಕುಸಲೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಲೋಭಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತೂಹಿ ಸಹ ವತ್ತನತೋ ಸಹೇತುಕಂ. ತದಭಾವತೋ ಅಹೇತುಕಂ. ನಿಬ್ಬತ್ತಕಹೇತುವಸೇನ ಸಿಜ್ಝಮಾನಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತುವಸೇನೇವ ‘‘ಸಹೇತುಕಮಹೇತುಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಇತರಥಾ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ.

ಸಕಕುಸಲಂ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಜನಕಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ವಿಯ. ಜನಕಜನಿತಬ್ಬಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಹಿ ತಂ ತಂ ಕುಸಲಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಸಕಂ ನಾಮಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಸಕಕುಸಲಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪವತ್ತಾಕಾರಆರಮ್ಮಣಾದಿತೋ ಚಸ್ಸ ತಂಸದಿಸತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ತಂನಿವಾರಣತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸೂತಿ ಪರಿತ್ತಾದಿಅತೀತಾದಿಅಜ್ಝತ್ತಾದಿಭೇದೇಸು ಛಸು ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇಸು. ಭವನ್ತರಪಟಿಸನ್ಧಾನತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿ. ಅವಿಚ್ಛೇದಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಭಾವೇನ ಭವಸ್ಸ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಂ. ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಭವತೋ ಪರಿಗಞ್ಞತಾಯ ಚುತಿಹೇತುತಾಯ ಚುತಿ. ಪರಿತ್ತಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸೂತಿ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು. ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾದೀಸು ¶ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಪರಿತ್ತಾನುಭಾವತಾಯ, ಓಳಾರಿಕಾಹಿ ವಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಪರಿತೋ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಪರಿತ್ತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಾಭಾವತೋ ಕಮ್ಮಾನುರೂಪಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣೇಯೇವ ಪವತ್ತಿತುಮರಹತಿ, ನ ಮಹಗ್ಗತಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣೇತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿತ್ತಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸೂ’’ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕೋಪಿ ಮಹಗ್ಗತಾರಮ್ಮಣೇಯೇವ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಞ್ಞಾಯತ್ತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಸ್ಸ ತಾದಿಸೇನೇವ ವಿಪಾಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ವಣ್ಣಲಕ್ಖಣಾದಿಕಞ್ಹಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಲೋಕಸಞ್ಞಾನುರೋಧೇನೇವ ಗಹಿತೇ ಪಥವಾದಿಕೇ ಪರಿಕಮ್ಮಸಞ್ಞಾಯ ಸಮುಪ್ಪಾದಿತಂ ¶ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸಙ್ಖಾತಮಾರಮ್ಮಣಂ ಸಞ್ಞಾವಸಂ ಸಞ್ಞಾಯತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೇನ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಅಪ್ಪನಾಪತ್ತೇಹಿ ವಿಯ ಸಞ್ಞಾಯತ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಪರಿತ್ತವಿಪಾಕೋ ಪನ ಮಹಗ್ಗತಅಪ್ಪಮಾಣಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತೋಪಿ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ.

ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯಾತಿ ಮುಖಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯ. ಯಥಾ ಹಿ ತಂ ನಿರೀಹಂ ಅಪರಂ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಮೇತಮ್ಪಿ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಾದೀಸು ನ ಉಸ್ಸಹತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿರುಸ್ಸಾಹ’’ನ್ತಿ. ಉಸ್ಸಾಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಾವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಮಾನಾನುಸಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾಸಙ್ಖಾತೋ, ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಚ ಬ್ಯಾಪಾರೋ. ಸೋ ವಿಪಾಕೇ ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವೇಗುಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಪತಿತಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋತಿ ತಂ ನಿರುಸ್ಸಾಹಂ.

ವಿಪಚ್ಚನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಿಪಚ್ಚನವಸೇನ ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಚುತಿತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚತುಕಿಚ್ಚಾನಮೇತೇಸಂ ಪವತ್ತಿಓಕಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಚುತಿಭವಙ್ಗಾನಂ ಅನ್ತರಾಳಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಿಚ್ಚಾನಂ ಠಾನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಆವಜ್ಜನಾನಂ, ತದಾರಮ್ಮಣಾವಜ್ಜನಾನಂ, ಜವನಾವಜ್ಜನಾನಂ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾವಜ್ಜನಾನಞ್ಚ ಅನ್ತರಾಳಂ ಭವಙ್ಗಕಿಚ್ಚಾನಂ ಠಾನಂ, ತದಾರಮ್ಮಣಪಟಿಸನ್ಧೀನಂ, ಜವನಪಟಿಸನ್ಧೀನಂ, ಭವಙ್ಗಪಟಿಸನ್ಧೀನಂ ವಾ ಅನ್ತರಾಳಂ ಚುತಿಕಿಚ್ಚಾನಂ ಠಾನಂ, ಜವನಭವಙ್ಗಾನಂ ಅನ್ತರಾಳಂ ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚಾನಂ ಠಾನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಠಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂತಂಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಠಾನಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಪಾಕಟಕಿಚ್ಚವಸೇನೇವ ತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಾನಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚವನ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಠಾನನ್ತಿಪಿ ಕಿಚ್ಚಮೇವ ಉದ್ಧಟನ್ತಿ ತಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಾನಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೩೨. ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜಯೋನಿಸಮ್ಭವಾನಂ ¶ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ವಿನಿಪಾತಿಕಾಸುರಾನಞ್ಚ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾಪಿ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ದುಹೇತುಕತಿಹೇತೂನ’’ನ್ತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ದ್ವೇ ಅಲೋಭಾದಯೋ ಹೇತೂ ಯೇಸಂ ತೇ ದುಹೇತುಕಾ. ಏಸ ನಯೋ ತಿಹೇತುಕೇಸುಪಿ. ತತ್ಥ ದುಹೇತುಕಾನಂ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ತಿಹೇತುಕಾನಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಭವಙ್ಗಚುತಿಯೋಪಿ. ಯೇನ ಯೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ, ತಂ ತದೇವ ಭವಙ್ಗಚುತಿವಸೇನಪಿ ಪವತ್ತತಿ. ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಪನ ಅವಿಸೇಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ದುಹೇತುಕಾನಮ್ಪಿ ತಿಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ನನು ಚೇತಂ ಅಸಮಪೇಕ್ಖಿತಾಭಿಧಾನಂ ಆಚರಿಯೇನೇವ ಇಮಸ್ಸ ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ –

‘‘ಅಹೇತುಪಟಿಸನ್ಧಿಸ್ಸ, ನ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಭವೇ;

ದುಹೇತುಕಂ ತಿಹೇತುಂ ವಾ, ದುಹೇತುಪಟಿಸನ್ಧಿನೋ’’ತಿ. (ಅಭಿಧ. ೪೪೩);

ನಯಿದಮಸಮಪೇಕ್ಖಿತಾಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಕಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ತತ್ಥ ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಯೇನ ಹಿ ಕಮ್ಮೇನ ಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಆದಿನ್ನಾ, ನ ತಂ ತತೋ ಅಧಿಕತರಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಪವತ್ತೇ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತಿ. ಯಂ ಪನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ತದಾಲದ್ಧಾವಕಾಸಂ ಸಿಯಾ, ನ ತಂ ತತ್ಥ ತತೋ ಅಧಿಕತರಮ್ಪಿ ವಿಪಾಕಂ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥಿ. ‘‘ಸಹೇತುಕಂ ಭವಙ್ಗಂ ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೩.೧.೧೦೨) ಹಿ ಪಟ್ಠಾನವಚನೇನ ಅಹೇತುಕಸ್ಸಾಪಿ ನಾನಾಕಮ್ಮೇನ ಸುಗತಿಯಂ ಸಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಮನುಞ್ಞಾತಂ. ತೇನಾಹು ಆಚರಿಯಾ –

‘‘ಹೋತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮೇನ, ಸಹೇತುಕಂ ಅಹೇತುನ’’ನ್ತಿ.

ಯಥಾ ¶ ಚ ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ಸಹೇತುಕಂ, ಏವಂ ದುಹೇತುಕಸ್ಸ ತಿಹೇತುಕಮ್ಪಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ಆಚರಿಯಜೋತಿಪಾಲತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ಸಹೇತುಕ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಹೇತುಕಾನಮ್ಪಿ ತಿಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಂ ಇಚ್ಛತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತೇನ ‘‘ಸಹೇತುಕ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸೋಪದೇಸೇನ ದುಹೇತುಕಂ, ತಿಹೇತುಕಞ್ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಹೇತುಕಸ್ಸಾಪಿ ತಿಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಮಭಿಹಿತಂ, ಯಞ್ಚರಹಿ ಅತ್ಥಸಮಾಸೇ ಅಹೇತುಕಾನಂ ತಿಹೇತುಕಫಲಾನಿ ದೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಥಂ? ಸೋ ಏವ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಯೋ ತಸ್ಸ ಕತ್ತಾತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಮೂಲಸನ್ಧಿಯಾ ಜಳತ್ತಾ ತಸ್ಸ ತಿಹೇತುಕತದಾಲಮ್ಬಣಂ ನ ಲಬ್ಭತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

೩೩-೪. ತತೋತಿ ¶ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪರಂ, ದುತಿಯಚಿತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಸತಿಪಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವೀಥಿಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ತದವಸಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಅನಿವತ್ತನತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವತಾಯುಕ’’ನ್ತಿ. ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಅತಿಮಹನ್ತವಿಭೂತಾರಮ್ಮಣೇ. ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಹಿ ಅತಿಮಹನ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಮನೋದ್ವಾರೇ ವಿಭೂತಾರಮ್ಮಣೇ ತದಾರಮ್ಮಣಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇಸು. ಏಕಾರಮ್ಮಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉದ್ದೇಸೇ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅವಸಾನಕರಣಂ, ಇಧ ಪನ ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಚುತಿಯಾ ಅವಸಾನಕರಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೩೫-೬. ಕಮ್ಮದ್ವಾರನ್ತಿ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಸ್ಸ ಜನಕವಸೇನ ನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಯೋತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ. ಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ, ಕಾಯೇನ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಕಾಯೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೇಸು ನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವೇಯೇವ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿವೋಹಾರೋತಿ ತಂ ತೇನ ಕತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಾಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ದ್ವಾರಂ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮದ್ವಾರವವತ್ಥಾನಂ ನ ಸಿಯಾ ¶ . ಕಾಯದ್ವಾರೇನ ಹಿ ಸಿದ್ಧಂ ಕಮ್ಮಂ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಪನ ‘‘ದ್ವಾರೇ ಚರನ್ತಿ ಕಮ್ಮಾನೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರ) ವಚನತೋ ವಚೀದ್ವಾರೇಪಿ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ದ್ವಾರೇನ ಕಮ್ಮವವತ್ಥಾನಂ ನ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಕಾಯದ್ವಾರೇಪಿ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಕಮ್ಮೇನ ದ್ವಾರವವತ್ಥಾನಮ್ಪಿ ನ ಸಿಯಾತಿ? ತಂ ನ, ತಬ್ಬಹುಲವುತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವುತ್ತಿಯಾ ಚ ವವತ್ಥಿತತ್ತಾ. ಕಾಯಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇಯೇವ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತತಿ, ಅಪ್ಪಂ ವಚೀದ್ವಾರೇ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಬಹುಲಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಏತಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ ವನಚರಕಾದೀನಂ ವನಚರಕಾದಿಭಾವೋ ವಿಯ. ತಥಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಮೇವ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಇತರಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಏತ್ಥೇವ ಪವತ್ತಿತೋ ಅಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಾದೀನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಾದಿಭಾವೋ ವಿಯಾತಿ ನೇತ್ಥ ಕಮ್ಮದ್ವಾರವವತ್ಥಾನೇ ಕೋಚಿ ವಿಬನ್ಧೋತಿ. ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರೇಪಿ ಏಸ ಪಬನ್ಧೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ ಪನ ಸಯಂ ಮನೋಯೇವ ಸಮಾನಂ ಅತ್ತನಾ ಸಹಗತಚೇತನಾಅನಭಿಜ್ಝಾದಿಕಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿದ್ವಾರಭಾವೇನ ಮನೋದ್ವಾರಸಙ್ಖಂ ಲಭತೀತಿ ನ ತಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರವಸೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ನ ಹಿ ಸಯಂ ಅತ್ತತೋವ ಪವತ್ತತಿ. ಯದಿ ಪನ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಭಾವೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತದಾ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಭಾವೋ ಮನಸ್ಮಿಂ ನ ಉಪಚಾರೀಯತೀತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಚಿತ್ತಾಧಿಪತಿಭಾವೋ ಚಿತ್ತೇ ವಿಯಾತಿ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಭಾವತೋ ಪನ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ ನಾಮ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಯೇವಾತಿ ಚಿತ್ತಂ ತತೋ ಪವತ್ತನತೋ ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ. ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ಪನ ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ¶ ನತ್ಥಿ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನತ್ತಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರವಸೇನೇವ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಾಧಿತತ್ತಾ ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ ನ ಗಹಿತಮೇವ. ನ ಹಿ ‘‘ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನತ್ತಾ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರವಸೇನಪಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸಾಧೇತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅವಿಪಾಕಸಭಾವತೋ’’ತಿ ¶ ವಚನೇನ ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರವಸೇನಪಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಸಾಧಿತಾ ಹೋತಿ. ‘‘ಕಮ್ಮದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಗ್ಗಹನೇನ ನಾನಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಇಮೇಸು ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಸಙ್ಖಾತೇಸು ದ್ವೀಸು ದ್ವಾರೇಸು, ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರೇನ ಸಹ ತೀಸು ಏವ ವಾ ಯಥಾ ಕುಸಲಂ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಏವಂ ವಿಪಾಕೋ, ಯಥಾ ಚ ಕುಸಲಂ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮಸ್ಸ ಆಯೂಹನವಸೇನ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಏವಮಯಂ. ಅಯಂ ಪನ ನೇವ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರೇಸು ಪವತ್ತತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕತ್ತಾಭಾವತೋ, ನ ಕಮ್ಮವಸೇನ, ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರವಸೇನಾಪಿ ಚ ಪವತ್ತತಿ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಭಾವಾಭಾವತೋ, ನ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ ದಾನಾದಿವಸೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಮ್ಮದ್ವಾರಞ್ಚ…ಪೇ… ನೋ ಸಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವನ್ತಿ ದಾನಾದಿವಸೇನ.

೩೭. ‘‘ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಏತೇ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ, ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತನತೋ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವಿನ್ನಮಾಲಮ್ಬಣಾನಂ ಏಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವಾನನುಗಮನತೋ ನ ತೇಸು ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಕದಾಚಿಪಿ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೩೮. ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಪನ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಯಸ್ಮಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ. ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ಕುಸಲಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೭೧೫) ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಭಗವತಾ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಪಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ಕುಸಲಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೭೧೫) ಏವಂ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಕುಸಲಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ತೇ ಚ ವಿರತಿಸಭಾವಾ ಏವ ಆದಿತೋ ತಿಣ್ಣಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೇ, ಇತರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಹೇತುಕಪಞ್ಚದುಚ್ಚರಿತತೋ ವಿರಮಣವಸೇನ ¶ ಪವತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೇ ಚ ಅನ್ತೋಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಾ ಏಕನ್ತಕುಸಲಭೂತಾನಂ ಕದಾಚಿ ಅಬ್ಯಾಕತೇ ಲಭನ್ತಿ, ಇತರಥಾ ಸದ್ಧಾಸತಿಆದಯೋ ವಿಯ ‘‘ಸಿಯಾ ಕುಸಲಾ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುನ್ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಲೋಕುತ್ತರಫಲೇಸು ಅಟ್ಠ, ಸತ್ತ ವಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ? ನೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ಲೋಕಿಯವಿರತೀನಮೇವ ತತ್ಥ ಏಕನ್ತಕುಸಲಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಲೋಕುತ್ತರವಿರತಿಯೋ ಪನ ಫಲಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪಟಿಬಿಮ್ಬಭೂತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಸದಿಸತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕತಾಯ, ಸತ್ತಙ್ಗಿಕತಾಯ ¶ ಚ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಚ ಏಕನ್ತಕುಸಲಭಾವೇನ ವವತ್ಥಾಪೇತುಂ ಯುತ್ತಾ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಲೋಕುತ್ತರಫಲೇಸುಪಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕತಾದಿಭೇದೋ ಮಗ್ಗೋ ಉದ್ಧಟೋತಿ.

೩೯. ‘‘ತಥಾಧಿಪತಿನೋ’’ತಿಆದಿ ಅಧಿಪತಿವಸೇನ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನಂ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಾನಂ ಅಞ್ಞೋ ಆಯೂಹನಕಾಲೋ, ಅಞ್ಞೋ ವಿಪಚ್ಚನಕಾಲೋ, ತಸ್ಮಾ ನ ತಾನಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕೇಹಿ ಅಧಿಪತಿಂ ಗಾಹಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ನ ತೇ ಛನ್ದಾದೀನಿ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಾನಿ ಚ ಪನ ಆಯೂಹನಕಾಲಸ್ಸ, ವಿಪಚ್ಚನಕಾಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಾಭಾವತೋ ಅತ್ತನೋ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಬಲಸ್ಸ ಅವೂಪಸನ್ತಕಾಲೇಯೇವ ವಿಪಾಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಾಕೇಹಿ ಅಧಿಪತಿಂ ಗಾಹಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಾನಂ ಅಧಿಪತಿಯೋಗಂ ವಕ್ಖತಿ.

೪೦. ಯಸ್ಮಾ ಮೋರವಾಪಿವಾಸಿಮಹಾದತ್ತತ್ಥೇರೇನ ವಿಪಾಕಾನಂ ಆಗಮನತೋ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಸಸಙ್ಖಾರಿಕಭಾವೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೇನ ಪಚ್ಚಯತೋ, ತಸ್ಮಾ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಮತಿದಸ್ಸನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಅಸಙ್ಖಾರಸಸಙ್ಖಾರವಿಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಪುರಿಮತ್ಥೇರೋ ಹಿ ಯಥಾ ಮುಖೇ ಚಲಿತೇ ಆದಾಸತಲೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ಚಲತಿ ¶ , ಏವಂ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೋ, ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕೋತಿ ಆಹ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಮತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಸಙ್ಖಾರ…ಪೇ… ಪುಞ್ಞತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದುತಿಯತ್ಥೇರೋ ಪನ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿಪಿ ಚಿತ್ತೇನ ಕಮ್ಮೇ ಆಯೂಹಿತೇ ಆಸನ್ನಮರಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಂ ವಾ ಪಯೋಗೇನ ವಿನಾ ಅಸಙ್ಖಾರೇನ ಅಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಗತಿನಿಮಿತ್ತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಾ. ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಮ್ಮಾದಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೇ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾ. ತಥಾ ಭವಙ್ಗಚುತಿಯೋಪಿ. ತದಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಪಣೀತಾಪಣೀತಉತುಭೋಜನಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ, ಅನನ್ತರನಿರುದ್ಧಕುಸಲಾಕುಸಲಸ್ಸ ವಸೇನ ವಾ ಅಸಙ್ಖಾರಸಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯತೋ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಾದಿವಿಧಾನತಮಾಹ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಮತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಞೇಯ್ಯಂ ಪಚ್ಚಯತೋ ಚೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಮೇವ ಚ ಪನ ಆಚರಿಯಾ ಪಸಂಸನ್ತಿ.

೪೧-೨. ಹೀನಾದೀನಂ ವಿಪಾಕತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪತಿಯೋಗಾಭಾವೇಪಿ ಹೀನಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ವಿಪಾಕತ್ತಾ. ಏತೇನ ಆಗಮನತೋ ಹೀನಾದಿಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನಗತಕಿಲೇಸಮಲವಿಧಮನೇನ ತಸ್ಸ ಪುನನತೋ ಪುಞ್ಞೋ ವಾದೋ ವಚೀಘೋಸೋ ಏತಸ್ಸ, ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪುಞ್ಞಂ ವದತೀತಿ ವಾ ಪುಞ್ಞವಾದೀ, ತೇನ ಪುಞ್ಞವಾದಿನಾ. ‘‘ಏಕನ್ತೇನ ಸವತ್ಥುಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ರೂಪಲೋಕೇ ಪವತ್ತಿ ಅನಿವಾರಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಮಲೋಕಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ¶ . ‘‘ನ ಪನಞ್ಞತ್ಥ ಜಾಯತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಲದ್ಧಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ.

ಏವಂ ತಾವ ಸಹೇತುಕವಿಪಾಕೇ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಹೇತುಕೇ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ‘‘ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸಹೇತುಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕೋ ಹೋತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ತಾವ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿನಿಪಾತಮತ್ತತ್ತಾ ಅಲೋಭಾದಿಸಮ್ಪಯೋಗೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾ ಮನ್ದತರಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣೇಸೂತಿ ¶ ಏವಂ ಹೇತೂನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಚ ನೇಸಂ ಅಹೇತುಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಉಪೇಕ್ಖಾದಿಯೋಗೇ ಪನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ತಾವ ಚತುನ್ನಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇಪಿ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಘಟ್ಟನಾಯ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತತಾ, ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ತಾಯ ಬಲವಭಾವತೋ ಸುಖಸಹಗತತಾ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಘಟ್ಟನಯೋಗ್ಯಭಾವೇನ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ, ಚತುಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾತೀತವಸೇನ ಚಿರಜಾತತ್ತಾ ಚ ದುಬ್ಬಲಮತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಹ ಅಸಮಾನಜಾತಿಕಞ್ಚ ಚಕ್ಖಾದಿವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೇಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಹಿ ಲದ್ಧಾನನ್ತರಪಚ್ಚಯತಾಯ, ಅಪುಬ್ಬನಿಸ್ಸಯತಾಯ ಚ ಆರಮ್ಮಣರಸಸ್ಸಾದೇ ದುಬ್ಬಲನ್ತಿ ಇಟ್ಠಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಮೇವ. ಸನ್ತೀರಣಂ ಪನ ವುತ್ತವಿಪರೀತತೋ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಸುಖಸಹಗತಂ, ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ವಿಯ ವಿಸಿಟ್ಠಮನನಕಿಚ್ಚಾಭಾವತೋ ಮನೋಮತ್ತಾ ನಿಸ್ಸತ್ತನಿಜ್ಜೀವಾದಿಅತ್ಥೇಹಿ ಧಾತು ಚಾತಿ ಮನೋಧಾತು. ಸಾ ಹಿ ಸತಿಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಭಾವೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸಮ್ಭವಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಮನನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಕರಣತೋ ಮನನಮತ್ತಾಯೇವ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಲಕ್ಖಣವಿಪರೀತತೋ ಪನ ಮನೋ ಚ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತದೇವ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠೇನ ಧಾತೂತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು.

ವಿಞ್ಞಾಣಪಞ್ಚಕಂ ನಿಯತಾರಮ್ಮಣಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ರೂಪಾದಿಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ. ಸೇಸತ್ತಯಮನಿಯತಾರಮ್ಮಣಂ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಿಕಛಳಾರಮ್ಮಣಿಕಭಾವತೋ.

ದಟ್ಠಬ್ಬತಾಯ ದಿಟ್ಠಂ, ರೂಪಾಯತನಂ. ಸೋತಬ್ಬತಾಯ ಸುತಂ, ಸದ್ದಾಯತನಂ. ಮುನಿತಬ್ಬತಾಯ ಮುತಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಗನ್ಧಾದಿತ್ತಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಚಕ್ಖಾದೀಹಿ ವಿನಾ ಕೇವಲಂ ಮನಸಾ ಏವ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬತಾಯ ವಿಞ್ಞಾತಂ, ಧಮ್ಮಾಯತನಂ. ಅನಾಮಟ್ಠಕಾಲವಿಸೇಸವಚನತ್ತಾ ಚ ನೇಸಂ ಅತೀತಾನಾಗತಾಪಿ ರೂಪಾದಯೋ ದಿಟ್ಠಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ¶ ‘‘ದಟ್ಠಬ್ಬತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ¶ ನೇಸಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ವುತ್ತಂ. ದಿಟ್ಠಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಸ್ಸ ತಂ ದಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ. ಏವಂ ಸುತಾರಮ್ಮಣಾದೀಸು.

ಚಕ್ಖುತೋ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರತೋವ ಪವತ್ತಂ ಸಬ್ಬವಾಕ್ಯಾನಂ ಅವಧಾರಣಫಲತ್ತಾ. ತೇನ ಮನೋಧಾತುಆದೀನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಭಾವೋ ನಿವಾರಿತೋ ಹೋತಿ ತೇಸಂ ದ್ವಾರನ್ತರತೋಪಿ ಪವತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಚಕ್ಖುತೋ ಪವತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಸಞ್ಜಾತಿಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಞ್ಚರಣಪ್ಪವತ್ತಿಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಕುಣ್ಡಮುಖತೋ ಉದಕಂ ಸಞ್ಚರಣವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಏವಂ ಪವತ್ತಮಿಧ ಗಹಿತಂ. ಯಥಾ ಪನ ಚನ್ದಕನ್ತಪಾಸಾಣತೋ ಉದಕಂ ಸಞ್ಜಾತಿವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಪವತ್ತಮೇವ ಚಕ್ಖುತೋ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಗಹಿತಂ. ಯಥಾ ಚ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಕುಚ್ಛಿತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹರುಹಿರಾದಿ ಮುಖತೋ ಸನ್ದನ್ತಮ್ಪಿ ‘‘ಮುಖಸ್ಸವೋ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ಮುಖತೋಯೇವ ಪನ ಸಮುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತತೋ ಸವನ್ತಂ ಖೇಳಂ ‘‘ಮುಖಸ್ಸವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಹದಯವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯತೋ ಸಮುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಚಕ್ಖುತೋ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಚಕ್ಖುತೋಯೇವ ಪನ ಸಮುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತತೋ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ. ಯೋ ಪನ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ತಂದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಭಾವಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಂ ನಿವಾರೇತುಂ ಪಕಾರನ್ತರೇನಪಿ ವಿಗ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚಕ್ಖುತೋ ಪವತ್ತಂ, ಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಏವಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸುಪಿ ‘‘ಸೋತತೋ ಪವತ್ತಂ, ಸೋತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜನಂ ಅತಿದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಥಾ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನೀ’’ತಿ.

ಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಹುತ್ವಾ ರೂಪಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತರೂಪವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತವಚನೇನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖಾದಿಕಂ ಅಞ್ಞಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿವತ್ತೇತಿ ¶ . ವಿಜಾನನ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೇ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮೇ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಚಕ್ಖುರೂಪ-ಗ್ಗಹಣೇನ ನಿಸ್ಸಯತೋ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಚಿತ್ತಂ ವಿಭಾವೇತಿ ಉಭಯಾಧೀನವುತ್ತಿಕತ್ತಾ. ಯದಿ ಹಿ ಚಕ್ಖು ನಾಮ ನ ಸಿಯಾ, ಅನ್ಧಾಪಿ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯುಂ, ನ ಚ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಯದಿ ಚ ನೀಲಾದಿರೂಪಂ ನಾಮ ನ ಸಿಯಾ, ದೇಸಾದಿನಿಯಮೇನ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅತ್ಥೇವ ಚ ನಿಯಮೋ. ಏಕನ್ತಸಾರಮ್ಮಣತಾ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿನಾ ನೀಲಾದಿಆಭಾಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ವಾದೋ ಮಿಚ್ಛಾವಾದೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ೩.೪೨೧, ೪೨೫; ಸಂ. ನಿ. ೪.೬೦; ಕಥಾ. ೪೬೫). ಏತ್ಥ ¶ ಸಿಯಾ – ಕಿಂ ಪನೇತಂ ಚಕ್ಖು, ರೂಪಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಂ ಏಕಮೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಉದಾಹು ಅನೇಕನ್ತಿ? ಚಕ್ಖು ತಾವ ಏಕಮ್ಪಿ, ರೂಪಂ ಪನ ಅನೇಕಮೇವ ಸಙ್ಗತಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸತೋ. ಚಕ್ಖು ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಇನ್ದ್ರಿಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಂ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ಹೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಭಾವತೋ, ಅಸತಿ ಅಭಾವತೋ. ಯತೋ ತಂ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುತ್ತಂ, ಸ್ವಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ರೂಪಂ ಪನ ಯದಿಪಿ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಪುರೇಜಾತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇಯೇವ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಅನೇಕಮೇವ ಸಙ್ಗತಂ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ. ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಸ್ಸ ಯಥಾ ತಥಾ ಉಪಲಬ್ಭನೀಯವಸೇನೇವ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಾಧೀನವುತ್ತಿಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವೂಪಲದ್ಧಿ ನ ಏಕದ್ವಿಕಲಾಪಗತವಣ್ಣವಸೇನ ಹೋತಿ, ನಾಪಿ ಕತಿಪಯಕಲಾಪಗತವಣ್ಣವಸೇನ, ಅಥ ಖೋ ಆಭೋಗಾನುರೂಪಂ ಆಪಾಥಗತವಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಅನೇಕಮೇವ ರೂಪಂ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ. ಅಮುಮೇವ ¶ ಹಿ ವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ೩.೪೨೧, ೪೨೫; ಸಂ. ನಿ. ೪.೬೦; ಕಥಾ. ೪೬೫) ಪಾಳಿಯಂ ವಚನಭೇದೋ ಕತೋತಿ. ಏವಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇಪಿ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪನ ಸಮ್ಪತ್ತಗ್ಗಾಹತಾಯ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಹ ಅಲ್ಲೀನಸ್ಸೇವ ಗಹಣತೋ ಏಕಕಲಾಪಗತಮ್ಪಿ ಗನ್ಧಾದಿಕಂ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ರೂಪಮತ್ತಾರಮ್ಮಣರಸನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಕರಣರಸಂ. ಮತ್ತ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾ ಆರಮ್ಮಣನ್ತರಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಏವಂ ರೂಪಾಯತನೇಪಿ ಲಬ್ಭಮಾನೇ ಏಕಚ್ಚೇ ವಿಸೇಸೇ ನಿವತ್ತೇತಿ. ನ ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಣ್ಣಮತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನೀಲಾದಿವಿಸೇಸಂ ತತ್ಥ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತಾ’’ತಿ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ತದಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮನನ್ತರವಿಗತಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿಓಕಾಸದಾನೇನ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಕಾರಕಾ, ನಿಸ್ಸಯಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಆಸನ್ನಕಾರಣಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾಯ ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುಯಾ ಅಪಗಮಪದಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸುಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುಯಾ ಆರಮ್ಮಣಭೇದತೋ ಭಿನ್ನಸಭಾವತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತೂನ’’ನ್ತಿ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಹಿ ಗಹಿತಂ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ತದನನ್ತರಮೇವ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪಾದಿಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನರಸ’’ನ್ತಿ. ತಥಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತೀತಿ ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ.

ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಕದಾಚಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಜಚ್ಚನ್ಧಾದಿವಸೇನ ತತೋಪಿ ಊನಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಚ ದ್ವಿನ್ನಮೇವ ವಿಜಾನನಸಭಾವಾಪಿ ಛಳಾರಮ್ಮಣವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ¶ ವುತ್ತಾ ತಂಸಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ, ಛಸ್ವೇವ ವಾ ಇತರೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ. ಸನ್ತೀರಣಾದಿರಸಾತಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣಾದಿಕಿಚ್ಚಾ, ಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಚುತಿಕಿಚ್ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಹದಯವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ಅನಿಬದ್ಧಟ್ಠಾನತಾಯ ನಿಬದ್ಧಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ವುತ್ತನಯೇನ ಪನ ‘‘ತಂತಂಅನನ್ತರಾತೀತವಿಞ್ಞಾಣಾಪಗಮಪದಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಲಕ್ಖಣಾದಿಕಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಪರಿಸೇಸತೋ ಸಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕಸದಿಸಮೇವ ಲಕ್ಖಣಾದಿಕನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ತಂ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಭಾವಿತಮೇವ.

ಇದಾನಿ ಇಮಾಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾದಿತೋ ಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಪಠಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏಕನ್ತಮಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ, ಅತಿಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಸಹೇತುಕವಿಪಾಕಾನಂ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾನಂ ಅನ್ತರಾಳಸಙ್ಖಾತಸನ್ತೀರಣಟ್ಠಾನೇ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು, ಪಞ್ಚಸು ಕಿಚ್ಚೇಸೂತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಜವನಾವಸಾನೇ ತದಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಭವೇ ಅಸತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪರಿಚಿತಪುಬ್ಬಂ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಮಾರಬ್ಭ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಸನ್ತೀರಣಮುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಚ್ಛಿತಂ, ತಥಾ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಕದಾಚಿಯೇವ ಸಮ್ಭವತೋ ಯೇಭುಯ್ಯಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಛ ಠಾನಾನಿ ಅವತ್ವಾ ಪಞ್ಚೇವ ವುತ್ತಾನಿ. ಅಥ ವಾ ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ತದಾರಮ್ಮಣಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ತಂವಸೇನೇವ ತಸ್ಸಾಪಿ ಠಾನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಚಕ್ಖುಸಂವತ್ತನಿಕಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಅನ್ಧೋ ಜಚ್ಚನ್ಧೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಜಾತಿಕ್ಖಣೇ ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖು ನತ್ಥಿ, ಯಸ್ಸ ಭಾವಾಭಾವತೋ ಅನ್ಧಾನನ್ಧವಿಚಾರಣಾ ಭವೇಯ್ಯ, ತಥಾಪಿ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾರಹಕಾಲೇಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಪತ್ತಿವಿಬನ್ಧಕೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಪಟಿಹತಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾಯಕೇನ ¶ ಇತರೇನಾಪಿ ವಾ ಕಮ್ಮೇನ ತಸ್ಸ ಅನುಪಾದಿಯಮಾನತ್ತಾ ಸತ್ತೋ ‘‘ಜಚ್ಚನ್ಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಜಚ್ಚನ್ಧೋತಿ ಪಸೂತಿಯಂಯೇವ ಅನ್ಧೋ, ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂಯೇವ ಅನ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ದುಹೇತುಕತಿಹೇತುಕಾನಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಗತಕಾಲೇಪಿ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಅವಿಪಜ್ಜನಂ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಜಾತಿಬಧಿರಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಜಚ್ಚಜಳೋತಿ ಜಾತಿಯಾ ಅಞ್ಞಾಣಕೋ ¶ . ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕೋಪಿ ಜಾತಿಯಂ ಅಞ್ಞಾಣಕೋ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪವತ್ತಿಯಂ ಪಞ್ಞಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೇಭುಯ್ಯತೋ ಪವತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಯಾಸಮ್ಭವತೋ ಜಚ್ಚಜಳೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಜಚ್ಚುಮ್ಮತ್ತಕೋ ಸುರಾಮೇರಯಪಾನಾದಿಉಮ್ಮತ್ತಕಭಾವಸಂವತ್ತನಿಕಕಮ್ಮಪರಿಭಾವಿತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕೋ. ಪಣ್ಡಕೋತಿ ಪರದಾರಗಮನಾದಿಕಮ್ಮಪರಿಭಾವಿತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕೋ. ಸೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಆಸಿತ್ತಪಣ್ಡಕೋ ಉಸೂಯಪಣ್ಡಕೋ ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಪಣ್ಡಕೋ ನಪುಂಸಕಪಣ್ಡಕೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಪಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಹೇತುಕಸ್ಸಾಪಿ ಭಾವತೋ, ನಪುಂಸಕಸ್ಸ ಚ ವಿಸುಂ ಗಹಣತೋ ತಯೋ ಪಣ್ಡಕಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಜಾತಿಮೂಗಜಾತಿಪಙ್ಗುಲಮಮ್ಮನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ಅವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಹುತ್ವಾ ಥೋಕಂ ವಿಚಾರಣಪಕತಿಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಇಧ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಜಚ್ಚನ್ಧಾದೀನಮೇವ ಅಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಜಚ್ಚನ್ಧಾದಯೋ ಪನ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

೪೩. ತಿಹೇತುಕಪುಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ತಿಹೇತುಕಸ್ಸಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪುಞ್ಞಸ್ಸ. ದುಹೇತುಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಸೋಳಸನ್ನಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪಪರತ್ತಾ ಚೇತನಾಯ ‘‘ತಿಹೇತುಕಪುಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸತೋ ವುತ್ತಂ.

ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ

ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಾನಂ ¶ ತಂತಂಕುಸಲಾಗಮನವಸೇನೇವ ಝಾನಙ್ಗಹಾನಿ, ನ ಪನ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇನಾತಿ ತೇಸಂ ಪಹಾನಙ್ಗಾನಿ ಅನುದ್ಧಟಾನಿ. ಉಪಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ.

ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೪೪. ಕುಸಲಾನುಗತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಕುಸಲಾನುರೂಪಂ ಕುಸಲಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ. ಯಥಾ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಂ ಕುಸಲತೋ ವಿಸದಿಸಮ್ಪಿ ಕತ್ವಾ ವಿಭತ್ತಂ, ಏವಮಕತ್ವಾ ಕುಸಲಸದಿಸಮೇವ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ಪನ ಕುಸಲಾನನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಾನಂ ಭಾಜಿತಪಾಳಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕುಸಲಾನುಗತಂ ಕತ್ವಾ ಭಾಜಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ? ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ ವಿಪಾಕಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೪೩೧) –

ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಂ ವಿಭಜನ್ತೇನ –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ? ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೋತಿ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ, ತಸ್ಸೇವ ರೂಪಾವಚರಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ ವಿಪಾಕಂ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ…ಪೇ… ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೪೯೮).

ಏವಂ ಕುಸಲಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಗ್ಗತಂ ವಿಪಾಕಂ ವಿಭತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಂ, ಏವಂ ಅವಿಭಜಿತ್ವಾ ¶ ಇದಂ ಕುಸಲಾನನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಜೋತೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕುಸಲಾನುಗತಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಿನಾಪಿ ಚ ಆಚರಿಯೇನ ಪರಿಹಾರಮುಖೇನ ವಕ್ಖಮಾನಅತ್ಥವಿಸೇಸವಚನಿಚ್ಛಾಯ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಚೋದನಾ ಕತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಕುಸಲಾನನ್ತರಂಯೇವ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಞಾಪನಂ ಸುಟ್ಠೂಪಪನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ.

ಮಹಗ್ಗತನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಂ. ತಞ್ಹಿ ಇಧ ಅಧಿಗತಂ. ಕಾಮಾ…ಪೇ… ಯತೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ಅಸಮಾನಫಲಂ ಹೋತಿ ತಿಹೇತುಕಸ್ಸ ದುಹೇತುಕಾಹೇತುಕವಿಪಾಕಾನಂ, ದುಹೇತುಕಸ್ಸ ಚ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಾನಮ್ಪಿ ಜನನತೋ, ನ ಏವಮಿದಂ, ಇದಂ ಪನ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸದಿಸವಿಪಾಕಜನನತೋ ಸಮಾನಫಲಮೇವ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಂವಾತಿ ಉಪಮಿತತ್ತಾ ಉಪಮೇಯ್ಯಸ್ಸಪಿ ಕುಸಲಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಸದಿಸವಿಪಾಕಂ, ನ ಕಾಮಾವಚರಂ ವಿಯ ವಿಸದಿಸವಿಪಾಕಮ್ಪೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಞ್ಹಿ ಆಚಿನನ್ತೋ ರೂಪತಣ್ಹಾದಿನಾನಾವತ್ಥುಕಕಾಮತಣ್ಹೂಪನಿಸ್ಸಯತೋ ¶ ಆಚಿನತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದೂಪನಿಸ್ಸಯಕುಸಲಂ ತದನುರೂಪತೋ ನಾನಾವತ್ಥುಕಂ ವಿಪಾಕಂ ಜನೇತಿ. ಮಹಗ್ಗತಂ ಪನ ಆಚಿನನ್ತೋ ಏಕವತ್ಥುಕಾಯೇವ ಭವತಣ್ಹಾಯ ವಸೇನ ಆಚಿನತೀತಿ ತದನುರೂಪತೋ ತಂ ನಾನಾವತ್ಥುಂ ಅಜನೇತ್ವಾ ಏಕವತ್ಥುಮೇವ ಜನೇತೀತಿ.

೪೫-೬. ಸಬ್ಬಥಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿಪದಾದಿತೋ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ಯೇ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಕುಸಲೇ ಚ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇ ವಿಪಾಕೇಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣೇ ಕುಸಲಂ ಪವತ್ತತಿ, ತತ್ಥೇವ ಇದಂ ವಿಪಾಕಮ್ಪಿ. ಯಾವ ಪಟಿಪದಾದಯೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಾವ ಇಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸಪೀತಿ. ಕಾಮಂ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಛಾಯಾ ತಂತಂವತ್ಥುಸದಿಸಾವ, ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಮಹನ್ತಾಹಿಯೇವ ಉಪಮಾಹಿ ¶ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಗಜಾದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರೇ ಅಪರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಭವಂ ವೇದನಮಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನಂ. ಯದಿ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನಂ ನ ಹೋತಿ, ಕಥಞ್ಚರಹಿ ಇಮಸ್ಸ ಫಲುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಝಾನಾ ಅಪರಿಹೀನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ.

೪೭. ಕುಸಲಾನನ್ತರನ್ತಿ ಕುಸಲಭವಾನನ್ತರಂ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಭವೇ ತಂ ಕುಸಲಂ ಕತಂ, ಸೋ ಇಧ ಕುಸಲ-ಸದ್ದೇನ ಉಪಚಾರತೋ ಗಹಿತೋ ಕಮ್ಮಾನನ್ತರಂಯೇವ ಫಲಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ನ ಹಿ ತಂ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಂ ವಿಯ ಅನನ್ತರಫಲನಿಪ್ಫಾದಕಂ, ಅಥ ಖೋ ಏಕಚ್ಚಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ವಿಯ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನಂ ಅಹುತ್ವಾ ಸತಿಪಿ ಅನೇಕೇಯೇವ ಕಾಮಾವಚರಕಮ್ಮೇ ಮಹೋಘೋ ವಿಯ ಪರಿತ್ತಂ ಉದಕಂ ತಮಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋಯೇವ ವಿಪಾಕದಾನೇನ ಏಕನ್ತೇನ ಅನನ್ತರಭವೇಯೇವ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ. ನನು ಚ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಸ್ಸೇವ ಕಸ್ಸಚಿ ನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಕಾಮಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತಿಸ್ಸಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಉಪರಿಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಭಾವಿತಮಗ್ಗೋ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಯಾಚಿತೋ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಂ ಕಥನ್ತಿ? ನಿಕನ್ತಿಬಲೇನೇವ ಝಾನಂ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ತತೋ ಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಅನೀವರಣಾವತ್ಥಾಯ ನಿಕನ್ತಿಯಾ ಝಾನಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸತಿಪಿ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮುನೋ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹನಸಮತ್ಥಸ್ಸೇವ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವೇ ‘ಇಜ್ಝತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಲವತೋ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೩೫) ವಚನತೋ ಕಾಮಭವೇ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮುನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಯುತ್ತಂ. ಏತಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಞಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೪೮-೯. ಏವಂ ¶ ಅವಿಸೇಸೇನ ಕುಸಲಸದಿಸತಂ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಟಿಪದಾಕ್ಕಮೋ ¶ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ತಂ ಝಾನಂ ತಂಪಟಿಪದಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪರಿಹೀನೇ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನೋ ತಂತಂಪಟಿಪದೋವ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ. ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾದಿಭಾವೋ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಹೋತಿ, ನ ಆಗಮನವಸೇನ. ತಥಾ ಹಿ ಏಕಮೇವ ಝಾನಂ ನಾನಕ್ಖಣೇಸು ನಾನಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆಗಮನವಸೇನ ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾದಿತಾ ನ ಗಹಿತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಾವೋಧಿಪತೀನ’’ನ್ತಿ. ತದಭಾವತೋವ ಸರಸತೋ ತಸ್ಸ ಹೀನಾದಿತಾ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಸಾಪಿ ಝಾನಾಗಮನತೋವ ವುತ್ತಾ.

ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ

ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಫಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಯೋಗತೋ ಭೇದಾಭಾವೇನ ‘‘ಚತುಮಗ್ಗಯೋಗತೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಫಲತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಚತೂಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ಫಲತ್ತಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಾಮಞ್ಞಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಫಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಂ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು. ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಪರಿಮಾಣಂ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ದ್ವೀಸ್ವೇವ ಠಾನೇಸು ಪವತ್ತಿಯಾ ದುವಿಧಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗವೀಥಿಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ದುವಿಧ’’ನ್ತಿ.

೫೦-೧. ಮಗ್ಗಸ್ಸಾನನ್ತರೇ ಫಲೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ಮಗ್ಗಾಗಮನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಆಗಮನತೋ ‘‘ಸುಞ್ಞತೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಸಗುಣಾಲಮ್ಬಣವಸೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಮ್ಪಿ ಲಭತೀತಿ ಫಲಸ್ಸ ನಾಮತ್ತಯಮ್ಪಿ ದೇತಿ, ತಥಾ ಆಗಮನತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ¶ ಮಗ್ಗೋ ಸಗುಣಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಕೋತಿ ಫಲಸ್ಸ ನಾಮತ್ತಯಮ್ಪಿ ದೇತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ತೀಣಿ ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ನನು ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಸಗುಣಾರಮ್ಮಣತೋ ನಾಮಂ ಅನಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ? ಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ನಾಮಲಾಭಂ ಸನ್ಧಾಯ, ನ ನಾಮದಾನಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ವವತ್ಥಾನಕರತ್ತಾಭಾವತೋ ತಥಾ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಅಲಬ್ಭನತೋ. ಇಧ ಪನ ಏಕೇಕಸ್ಸ ¶ ಫಲಂ ನಾಮತ್ತಯಮ್ಪಿ ಲಭತೀತಿ ವವತ್ಥಾನಪ್ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ಸಗುಣಾರಮ್ಮಣೇಹಿ ಲದ್ಧನಾಮದಾನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ನಾಮಂ ದೇತಿ. ಏಕನ್ತೇನ ಚೇತಂ ಏವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಇತರಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸತೋ ಲದ್ಧನಾಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ತಂ ನ ದದೇಯ್ಯಾತಿ. ಪರಭಾಗಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಪರಭಾಗೇ. ವಳಞ್ಜನಫಲೇಸೂತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಫಲೇಸು. ‘‘ವಳಞ್ಜನಫಲೇಸು ನಾ’’ತಿ ಮಗ್ಗಾಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ವಳಞ್ಜನಫಲಞ್ಹಿ ವಿಸುಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ತಸ್ಸ ತಂವಸೇನ ನಾಮಲಾಭೋ. ಯದಿ ಏವಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಲಾಭೋ ನ ಸಿಯಾ? ತಂ ನ, ಯಥಾ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ವಿಯ ವಳಞ್ಜನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಮಗ್ಗಾಗಮನತೋ ಚ ಝಾನಪಟಿಪದಾಭೇದೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ.

೫೨-೩. ಹೋನ್ತಿ ಸಾಧಿಪತೀನೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಮಗ್ಗಭಾವೇನಾತಿ ಸೋಳಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಕಮಗ್ಗಭಾವೇನ, ಕಿಲೇಸಮಾರಣವಸೇನ ಗಮನಸಙ್ಖಾತೇನ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವೇನ. ಫಲಂ…ಪೇ… ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಯಂ ಫಲಭಾವಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಫಲತ್ತಾ, ತಂಸದಿಸತಾಯ ವಾ ತಮುಪಾದಾಯ ಮಗ್ಗೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದೀಸೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಕುಸಲವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ

ಯಥಾ ¶ ಅತಿಇಟ್ಠೇ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಚ ಆರಮ್ಮಣೇ ವೇದನಾಭೇದಸಮ್ಭವತೋ ಕುಸಲವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾತಿ, ಏವಂ ಅತಿಅನಿಟ್ಠೇ ಅನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಚ ಆರಮ್ಮಣೇ ವೇದನಾಭೇದೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಏಕವಿಧಾವಾತಿ ‘‘ಸತ್ತಾಕುಸಲವಿಪಾಕಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸತಿ ಹಿ ತತ್ಥ ವೇದನಾಭೇದೇ ಅತಿಅನಿಟ್ಠೇ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ಪಟಿಘೇನ ವಿನಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ. ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸಹಗತಾ ಕುಸಲವಿಪಾಕೇ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನದುಕ್ಖಂ ¶ ವಿಯ ನಾತಿಕಟುಕಾಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಏಕನ್ತನಿಹೀನಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಭಾವತೋ ದುಕ್ಖಸಭಾವತ್ತಾ ಹೀನಾ ಏವ. ನ ಹಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಅದುಕ್ಖೋ ಹೋತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾಭಾವೋ ಪನಸ್ಸ ಬಲವತಾ ಬಾಧಿಯಮಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲಪುರಿಸಸ್ಸ ತೇನ ಕರಿಯಮಾನಬಾಧಸ್ಸ ಉಪೇಕ್ಖನಾ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇಮಾನಿ…ಪೇ… ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಇಮಾನಿ ಸತ್ತ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ, ನ ಪನ ಕುಸಲವಿಪಾಕೇ ವಿಯ ತಿಹೇತುಕಾದಿಪುಞ್ಞವಿಸೇಸೇನ. ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಸತ್ತೇವ ವಿಪಾಕಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಥಾ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಸಹೇತುಕಮ್ಪಿ ಉದ್ಧಟಂ, ನ ಏವಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕನ್ತಿ? ಹೇತೂನಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಲೋಭಾದೀನಞ್ಹಿ ಏಕನ್ತಸಾವಜ್ಜತಾಯ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಹೇತುಕಾನಂ ನತ್ಥಿ ವಿಪಾಕಭಾವೋ, ಅಲೋಭಾದೀನಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಮನವಜ್ಜಸಭಾವಾನಂ ವಾ ಕಾರಣಸ್ಸ ತಬ್ಬಿದೂರತಾಯ ನತ್ಥೇವ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಭಾವೋ. ನ ಹಿ ಅಲೋಭಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಲೋಭಾದಯೋ ತೇ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಹೇತುಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಅಹೇತುಕಮೇವಾತಿ.

ಕಮ್ಮಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಗತಿನಿಮಿತ್ತೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಅತೀತಭವೇ ಆಯೂಹಿತಂ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಂ, ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ¶ . ಕಮ್ಮಕರಣಕಾಲೇ ಚೇತನಾಯ ಗಹಿತಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಉಪಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಭವಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ನರಕಾದೀಸು ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾದಿವಣ್ಣೋ ಗತಿನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ.

೫೪. ಇಮೇತಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾ. ತೇಸಂ ಅನಿಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತವಿಸಯೇಸು ಪವತ್ತಿವಚನೇನ ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಇಟ್ಠಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತವಿಸಯೇಸು ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಾತಿ ಸಾ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಾ. ಸುಖಾದಿತ್ತಯಯುತ್ತಾತಿ ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಾ.

‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಪಾಕಾನಂ ನಿಗಮನಂ.

ಅಕುಸಲವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಿಪಾಕಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೫. ಪಾಕಸ್ಸ ¶ ಅಸುರಕಞ್ಞಾನಂ ಗಬ್ಭಪರಿಪಾಕಸ್ಸ ಸಾಸನತೋ ವಿನಾಸನತೋ, ಪಾಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಾ ಅಸುರಸ್ಸ ವಿನಾಸನತೋ ಪಾಕಸಾಸನೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ, ತೇನ ಪೂಜಿತೋ ಪಾಕಸಾಸನಪೂಜಿತೋ. ಪಾಕಂ ವಾ ಪರಿಪಕ್ಕಂ ಸಾಸನಮೇತೇಸೂತಿ ಪಾಕಸಾಸನಾ, ಖೀಣಾಸವಾ, ತೇಹಿ ಪೂಜಿತೋತಿ ಪಾಕಸಾಸನಪೂಜಿತೋ.

ವಿಪಾಕಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಾನಾದಿವಸೇನಾತಿ ಪವತ್ತಾಕಾರಮತ್ತತೋ ದಾನಾದಿವಸೇನ, ನ ಪನ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನ ಖೀಣಾಸವಸನ್ತಾನಗತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಭಾವಾಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ.

ಆವಜ್ಜತೀತಿ ಆವಜ್ಜನಂ, ಆಭುಞ್ಜತಿ ಓಣೋಜೇತಿ ಪರಿಣಾಮೇತಿ ವಾರೇತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ತಞ್ಹಿ ಆಪಾಥಗತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪಠಮಮಾಭುಞ್ಜತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿ ಆಪಾಥಗತಾರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ಓಣೋಜೇತಿ, ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ವಾ ಪುರಿಮಾಕಾರತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಪರಿಣಾಮೇತಿ, ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧತೋ ಪವತ್ತನಕಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಪರತೋ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಆಪಾಥಗತಂ ¶ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ಅದತ್ವಾ ವಾರೇತಿ. ಹಸಿತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪಾದೀಯತಿ ವಾ ಏತೇನಾತಿ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಂ, ತದೇವ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಚಿತ್ತಂ. ವೋಟ್ಠಪೇತೀತಿ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಆವಜ್ಜನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾನಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಿ, ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಞ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಆವಜ್ಜನಂ ತಾವ ಅಪುಬ್ಬಾರಮ್ಮಣೇ ಸಕಿದೇವ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಸನ್ತತಿವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ, ದುಬ್ಬಲಭವಙ್ಗಪಚ್ಚಯಂ ವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿಸಯರಸಮನುಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಇಟ್ಠಾದೀಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾಯುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಞ್ಚ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದನಾಭೇದಾರಹಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ವಿಪಾಕಪ್ಪಬನ್ಧಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿಸದಿಸಚಿತ್ತಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ಸನ್ತತಿಪರಿಣಾಮನೇಯೇವ ಕಿಚ್ಚನ್ತರೇ ಬ್ಯಾವಟತ್ತಾ ವಿಪಾಕಂ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣರಸಸ್ಸಾದೇ ಅಸಮತ್ಥಮೇವಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಮೇವ. ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಂ ಪನ ವುತ್ತವಿಪರೀತತೋ ಪರಿಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಸನ್ತಾನೇ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಬ್ಬಥಾ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಮೇವಾತಿ.

ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಪನೇತಾಸು ಪುರಿಮಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪುರೇಚರಂ ರೂಪಾದಿವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ಆವಜ್ಜನರಸಂ ¶ , ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಭವಙ್ಗವಿಚ್ಛೇದಪದಟ್ಠಾನಂ. ದುತಿಯಂ ಛಳಾರಮ್ಮಣವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ಅರಹತಂ ಅನೋಳಾರಿಕೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಹಸಿತುಪ್ಪಾದರಸಂ, ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಏಕನ್ತತೋ ಹದಯವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಂ. ತತಿಯಮ್ಪಿ ಛಳಾರಮ್ಮಣವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ಪಞ್ಚದ್ವಾರಮನೋದ್ವಾರೇಸು ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾವಜ್ಜನರಸಂ, ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭವಙ್ಗಾನಂ ಅಞ್ಞತರಾಪಗಮಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ.

ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟಯಮಾನಾತಿ ಭವಙ್ಗಸನ್ತಾನಂ ಆವಟ್ಟಯನ್ತೀ ವಿಯ. ಸಾಧಾರಣಾತಿ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾ. ಅಸಾಧಾರಣಾತಿ ಅಸೇಕ್ಖಾನಂಯೇವ ಆವೇಣಿಕಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು…ಪೇ… ಆರಮ್ಮಣೇಸೂತಿ ¶ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು, ಪಧಾನಸಾರುಪ್ಪಟ್ಠಾನಾದಿಗತೇಸು ಛಸು ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇಸು. ಪಧಾನಸಾರುಪ್ಪಞ್ಹಿ ಠಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ‘‘ಸಾರುಪ್ಪಮಿದಂ ಠಾನಂ ಮಯಾ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ತುಸನ್ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ, ಭಣ್ಡಭಾಜನಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಾ ಲೋಲುಪ್ಪತಣ್ಹಾ ಮೇ ಪಹೀನಾ’’ತಿ ತುಸನ್ತಸ್ಸ ಸೋತದ್ವಾರೇ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣೇ, ಗನ್ಧೇಹಿ ವಾ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ವಾ ಚೇತಿಯಪೂಜನಕಾಲೇ ‘‘ಏವರೂಪೇನ ವತ ಸುಗನ್ಧೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇಮೀ’’ತಿ ತುಸನ್ತಸ್ಸ ಘಾನದ್ವಾರೇ ಗನ್ಧಾರಮ್ಮಣೇ, ರಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಸಹ ಭಾಜೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಕಾಲೇ ‘‘ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ವತ ಮೇ ಪೂರಿತೋ’’ತಿ ತುಸನ್ತಸ್ಸ ಜಿವ್ಹಾದ್ವಾರೇ ರಸಾರಮ್ಮಣೇ, ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕವತ್ತಪೂರಣಕಾಲೇ ‘‘ಕಾಯೇನ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಪೂರೇಮೀ’’ತಿ ತುಸನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಸು ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತತಿ.

ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತೇಸ್ವೇವ ಪಞ್ಚಸು ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಘಟಿಕಾರಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೨೮೨ ಆದಯೋ) ವಿಯ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಪರಿಞ್ಞಾತೇ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣೇ, ‘‘ಅಟ್ಠಿಸ್ಸರೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೬ ದೇವದತ್ತವತ್ಥು) ಆಗತಟ್ಠಾನಾದೀಸು ವಿಯ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣೇ ಚಾತಿ ಏವಂ ಛಸ್ವೇವಾರಮ್ಮಣೇಸು ಹಸಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನನು ಚ ಅತೀತಂಸಾದೀಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಾದೀಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ವಿಚಾರಣಪಞ್ಞಾರಹಿತಾಯ ಏತಾಯ ಕಥಂ ಭಗವತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ? ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಚಿತ್ತೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಸಿತಕರಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಅನಾಗತಂಸಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅನುವತ್ತಕತ್ತಾ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿಯೇವ, ಏವಂ ಪನ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿಭಾವೇ ಸತಿ ನ ಕೋಚಿ ಪಾಳಿವಿರೋಧೋ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತೇಸಂ ಞಾಣಾನಂ ಚಿಣ್ಣಪರಿಯನ್ತೇ ಇದಂ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತಂ ಏವಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಇತರಥಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಸ್ಸ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನ ¶ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ನ ಹಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಸ್ಸ ತಂಸಮುಟ್ಠಿತಾಯ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜನಭಾವೋ ವಿಬನ್ಧತೀತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪಾದನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಹಾಸುಪ್ಪಾದನಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತಾನಂ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕತ್ತಾ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಹಾಸುಪ್ಪಾದನಂ. ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೫೬೮) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಚ ‘‘ಹಾಸಯಮಾನ’’ನ್ತಿ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಕಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸವಚನಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಸೋಮನಸ್ಸಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸಪಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಹಾಸಜನನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಕಿಚ್ಚಾತಿ ಹಸಿತಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಾದನಕಿಚ್ಚಾ. ತೇನೇವ ಹಿ ತಂ ‘‘ಹಸಿತುಪ್ಪಾದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಚಿತ್ತಾನಂ ಅಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಕುಸಲತೋ ಚತೂಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನೀತಿ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯಞಾಣಂ, ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಞಾಣಂ, ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಞಾಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಛ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ ಞಾಣಾನಿ. ನನು ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ, ಇತರಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಾನಂ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುತಸಾವರಣಞಾಣತಾ ಚ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಥಾ ಹಿ ಯದಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಮನಾವರಣಞಾಣಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಸಾವರಣತ್ತಾ ಸಾವರಣೇ ಚ ವಿಸಯೇ ಸಭಾವಪಟಿವೇಧಾಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ನ ಸಿಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಅನಾವರಣಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಅಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಯತ್ಥ ತಂ ನ ಪವತ್ತತಿ, ತತ್ಥಾವರಣಸಮ್ಭವತೋ ಅನಾವರಣಭಾವೋಪಿ ನ ¶ ಸಿಯಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಏಕಮೇವ ತಂ ಞಾಣಂ ಅನವಸೇಸಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಸಮ್ಮುತಿಧಮ್ಮವಿಸಯತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ತತ್ಥ ಚ ಆವರಣಾಭಾವತೋ ನಿಸ್ಸಙ್ಗವಾರಮುಪಾದಾಯ ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಸಯಪವತ್ತಿಭೇದೇನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದ್ವೇಧಾ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖತಮಸಙ್ಖತಂ ಅನವಸೇಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ತತ್ಥ ಆವರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೯).

ಇಧ ಠತ್ವಾತಿ ಹಸಿತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನತೋ ಹಸಿತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ವುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ. ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾನಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಾನಂ ಝಾನಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ವಿಪಾಕೇ ವಿಯ ಆಗಮನತೋ ಅಹುತ್ವಾ ಕುಸಲೇ ವಿಯ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಾಕಾರಮತ್ತಂವ ¶ ಹೋತಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪನ ಪಹಾನಙ್ಗಸಮ್ಭವಾಭಾವತೋ ಏಕಸ್ಸ ವಸೇನೇವ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ಅವತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಮೇವ ತೇಸು ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ.

೫೭. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಾವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಾಕಾರಮತ್ತಂ ವಿನಾ ಭಾವನಾಯ ಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಾದಿಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಉಜುಕಂ ಭಾವನಾ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಾವನಾಕಾರವಸಪ್ಪವತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಆಕಾರ-ಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ.

೫೮-೯. ನನ್ತಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ. ಸಮಾಪನ್ನಾ ಸಚೇ ಕ್ರಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಾ ಏವ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ನಿರುದ್ಧಾನಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನತೋ, ಪಟಿಲದ್ಧಸಮಾಪತ್ತಿಕಸ್ಸೇವ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಾಯ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಸಮಾಪಜ್ಜನತೋ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಕಮೇವ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಕಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾವತೋ ಚ, ಪುಬ್ಬೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸಮಾಪತ್ತಿಸದಿಸಂ ಪುನ ಸಮಾಪಜ್ಜನತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಸ್ಮಿಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿತಸಮಾಪತ್ತಿಸದಿಸಾ ಏತ್ಥ ಸಾ ಏವ ತಥಾ ವುತ್ತಾ.

೬೧. ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ ¶ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪವತ್ತನತೋ. ಯದಿ ಹಿ ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತದಾಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಿರಿಯಭಾವೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ಸಕಿಂಯೇವ ಪನ ಪವತ್ತತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಏಕವಾರೇನೇವ ಪರಿನಿಟ್ಠಾನತೋ, ತಕ್ಕಿಚ್ಚೇನ ಚ ವಿನಾ ತಸ್ಸ ಅನುಪಲಬ್ಭನೀಯತ್ತಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ನ ಪಾರಂ ದಿಗುಣಂ ಯನ್ತೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೭೧೯), ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೬೨. ಕ್ರಿಯಾ…ಪೇ… ದೇಸಕೋತಿ ಯಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಅಕಾತಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಾ ಕಿರಿಯಾ, ಯಾ ಪನ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಾ ಅಕಿರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾ ಚ ಅಕಿರಿಯಾ ಚಾತಿ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಾ ಚ ತಾ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಚಾತಿ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಾಪತ್ತಿಯೋ, ತಾಸಂ ವಿಭಾಗಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಕಿರಿಯಾ…ಪೇ… ದೇಸಕೋ. ಅಥ ವಾ ಕಿರಿಯಾಝಾನಭೂತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಕಿರಿಯಾಪತ್ತಿಯೋ, ಕುಸಲಭೂತಾ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಅಕಿರಿಯಾಪತ್ತಿಯೋ, ತಾಸಂ ವಿಭಾಗಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಕ್ರಿಯಾ…ಪೇ… ದೇಸಕೋ. ಯಂ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಮಾರಾನಂ ಜಿತತ್ತಾ ಜಿನೋ. ಹಿತಾಹಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಾನಂ. ಸಾತಿ ಸೋ ಜಿನೋ. ಕ್ರಿಯಾಕ್ರಿಯಾರತೋತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸ್ಸ ಕರಣೇ, ಅಹಿತಸ್ಸ ಚ ಅಕರಣೇ ನಿರತೋ. ಅಥ ವಾ ಏಕನ್ತಮಿಟ್ಠವಿಪಾಕತ್ತಾ ಹಿತಾತಿ ಕುಸಲಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ¶ . ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಅಹಿತಾತಿ ಅಕುಸಲಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತೇಸಂ ಕಿರಿಯಾಯಂ, ಅಕಿರಿಯಾಯಞ್ಚ ರತೋತಿ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ…ಪೇ… ರತೋ. ಅಥ ವಾ ಹಿತಾಹಿತಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಏವ, ತೇಸಂ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಾಮತ್ತಮವಿಪಾಕಭಾವಂ ಕಾತುಂ ಇಚ್ಛತೀತಿ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ…ಪೇ… ರತೋ. ಅಥ ವಾ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕನಿಪ್ಫಾದನಸ್ಸ ¶ ಕರಣೇ ರತೋ ಅಭಿರತೋತಿ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ…ಪೇ… ರತೋ.

೬೪-೬. ಸಬ್ಬೇ ಲೋಕುತ್ತರೇ ಅಟ್ಠ ಕತ್ವಾ ಯೇ ಏಕೂನನವುತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ವುತ್ತಾ, ತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಮಯಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಾಟವಂ ಅತ್ಥೇನ್ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ಪಾಟವಸಙ್ಖಾತೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಾಟವತ್ಥಿನೋ. ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಸವನಪಟಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಉಗ್ಗಹಿತಬ್ಬೋ, ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪನ ನ ಕೇವಲಂ ಉಗ್ಗಹಣಮತ್ತೇಯೇವ ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಉಗ್ಗಹಣಮತ್ತೇನೇವೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಥಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮಮಹೋದಧಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಆದಿಸತ್ತಪ್ಪಕರಣವಸೇನ ಠಿತಮಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಮಹಣ್ಣವಂ, ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿವಸೇನ ಠಿತಂ ಪರಮತ್ಥಮಹಣ್ಣವಂ ವಾ. ತರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉತ್ತರನ್ತಿ, ಸುತಮಯಞಾಣಮೂಲಕೇನ ವಾ ಭಾವನಾಞಾಣೇನ ಓತರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವಂ. ಪರಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಅನಾಗತಭವಂ. ತರನ್ತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಇಧ ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ತರನ್ತಿ, ಆಯತಿಂ ಭವೂಪಪಾದಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಞಾಣೇನ ವಿನಾಸನತೋ ಪರಲೋಕಂ ತರನ್ತಿ, ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥವಿಕಾಸಿನಿಯಾ ನಾಮ

ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಸಂವಣ್ಣನಾಯ

ಚಿತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ದುತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಚೇತಸಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೬೭. ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಚೇತಸಿಕಂ ರೂಪಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಚತೂಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಜಾತಿಭೂಮಿಸಮ್ಪಯೋಗಪ್ಪವತ್ತಾಕಾರಾದಿವಸೇನ ವಿಭಾಗೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತದನನ್ತರಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠೇ ¶ ಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ‘‘ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಮುದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ವಿಭಾಜನನ್ತಿ ಜಾತಿಭೂಮಿಆದಿವಸೇನ ವಿಭಾಗಂ, ತೇಸು ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಭಾಜನಞ್ಚ.

ಕತಮೇ ಪನ ಚೇತಸಿಕಾ, ಯೇಸಂ ವಿಭಾಜನಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತೇ ಸಹ ನಿಬ್ಬಚನೇನ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಚೇತಸಿಕಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನಂ. ತೇನ ಯೇ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಸಮ್ಪಯೋಗಲಕ್ಖಣೇನ ಯುತ್ತಾ, ತೇಯೇವ ಚೇತಸಿಕಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಲಕ್ಖಣನ್ತಿ? ಏಕುಪ್ಪಾದಏಕನಿರೋಧಏಕವತ್ಥುಕಏಕಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಾ ಪಕಾರಾ. ಸಮಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಯುತ್ತಾತಿ ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಯದಿ ಏಕುಪ್ಪಾದತಾಮತ್ತೇನೇವ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಕಾನಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕನಿರೋಧ-ಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗರೂಪಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕವತ್ಥುಕ-ಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಮ್ಪಿ ‘‘ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗರೂಪೇಸು ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಸೇಸಮಹಾಭೂತೋಪಾದಾರೂಪಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಏಕವತ್ಥುಕಾನೀತಿ, ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಿ ವಾ ಭೂತಾನಿ ಏಕಂ ವತ್ಥು ಏತೇಸು ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಏಕವತ್ಥುಕಾನೀ’’ತಿ ಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ತೇಸಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾಪತ್ತಿ ಸಿಯಾತಿ ತನ್ನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣ-ಗ್ಗಹಣಂ.

ಪಟಿಲೋಮತೋ ವಾ ‘‘ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಏಕವೀಥಿಯಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಂ, ನಾನಾವೀಥಿಯಂ ಪರಸನ್ತಾನೇ ಚ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಭಿನ್ನವತ್ಥುಕಾನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕವತ್ಥುಕ-ಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಮರಣಾಸನ್ನವೀಥಿಯಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣಾದೀನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕನಿರೋಧ-ಗ್ಗಹಣಂ. ಕಿಂ ಪನ ನಾನುಪ್ಪಾದಾಪಿ ಏವಂ ತಿವಿಧಲಕ್ಖಣಾ ಹೋನ್ತಿ ¶ , ಅಥ ಏಕುಪ್ಪಾದಾ ಏವಾತಿ ವಿಚಾರಣಾಯ ಏಕುಪ್ಪಾದಾ ¶ ಏವ ಏವಂ ತಿವಿಧಲಕ್ಖಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಏಕುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಯೇ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ತೇ ಚೇತಸಿಕಾ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ಚೇತಸಿಕಲಕ್ಖಣಂ ಠಪಿತಂ ಹೋತಿ. ಕಥಂ ಪನೇತೇ ಚೇತಸಿಕಾ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಭವಾ’’ತಿ. ‘‘ಚೇತಸಿ ಭವಾ ಚೇತಸಿಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಚಿತ್ತ-ಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಚೇತೋ-ಸದ್ದೇನ ಸಹ ಸಮಾನತ್ಥತಾಯ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಭವಾ ಚೇತಸಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ನಿಯತಾತಿ ನಿಯತುಪ್ಪತ್ತಿಕಾ, ಕರುಣಾಮುದಿತಾದಯೋ ವಿಯ ಕದಾಚಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯದಾ ಯದಾ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ತದಾವ ತೇನ ಅವಿನಿಭುತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಜಾಯಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸರೂಪೇನ ಆಗತಾತಿ ಛನ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ‘‘ಯೇ ವಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಅರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಯೇವಾಪನಕವಸೇನ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ವೇದನಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧) ಸರೂಪೇನೇವ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ. ಯೇವಾಪನಾತಿ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಯೇವಾಪನಕಾ. ಏಕೂನತಿಂಸ ಧಮ್ಮಾತಿ ಕಿಚ್ಚಭೇದಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಏಕೇನೂನಾ ತಿಂಸ ಧಮ್ಮಾ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ತಿಂಸ ಧಮ್ಮೇ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಭೇದತೋ ಗಹಣೇನ ಛಪ್ಪಞ್ಞಾಸ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ. ಫಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಚಿತ್ತುಜುಕತಾತಿ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸರೂಪದಸ್ಸನಂ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಸಮಾಪನೇ, ನಿದಸ್ಸನೇ ವಾ. ಪುನ ತೇತ್ತಿಂಸ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತೇತ್ತಿಂಸ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಯೇವ ಏಕೂನತಿಂಸ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

‘‘ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಥಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮೇಸೂ’’ತಿಆದಿ. ಕರುಣಾಮುದಿತಾವಸೇನಾತಿ ಪಠಮಸಮನ್ನಾಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗೋತ್ರಭುಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪವತ್ತಿತಕರುಣಾಮುದಿತಾಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ. ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ಕರುಣಾಯ ¶ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ, ಪರಿಕಮ್ಮಪ್ಪನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಕರುಣಾಭಾವನಾಯ ಅಪ್ಪನಾಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಪುರಿಮಕೋಟ್ಠಾಸೋ, ಪಠಮಸಮನ್ನಾಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗೋತ್ರಭುಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪವತ್ತಪರಿಕಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ‘‘ಮುದಿತಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಭಾಗ-ಸದ್ದಸ್ಸ ದ್ರಬ್ಯವುತ್ತಿತಾಯ ತಪ್ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ಉತ್ತರಪದತ್ಥಪ್ಪಧಾನತಾಯ ‘‘ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇನ ವುತ್ತಂ. ಏತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ಗುಣವುತ್ತಿತಾಯ ಗುಣವಿಸೇಸವತಿ ವತ್ತಮಾನೋ ತಸ್ಸ ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಪರಿಣಮತೀತಿ ಕರುಣಾಮುದಿತಾಪೇಕ್ಖಾಯ ‘‘ಏತಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ. ನ ಪನೇಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ವಾ ಮುದಿತಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ವಾ’’ತಿ ವಿಕಪ್ಪೋ ವುತ್ತೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಾ ದ್ವೇ ಏಕತೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ. ಕರುಣಾ ಹಿ ದುಕ್ಖಿತಸತ್ತೇ ಆರಬ್ಭ ತೇಸಂ ದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಮುದಿತಾ ¶ ಸುಖಿತಸತ್ತೇ ಆರಬ್ಭ ತೇಸಂ ಸುಖಾನುಮೋದನವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಭಿನ್ನವಿಸಯತ್ತಾ ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಮಿಚ್ಛಾಜೀವಾನಂ ಗಹಣಂ. ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಾದೀನಿ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಮ್ಮಾವಾಚಾಸಮ್ಮಾಆಜೀವಾನಿ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ. ಕೋ ವಿರತೀತಿ ತೀಸು ಏಕಾ ವಿರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೀ ಪಠಮಾ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಂ ಪೂರೇನ್ತೀ ದುತಿಯಾ, ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಂ ಪೂರೇನ್ತೀ ತತಿಯಾ ವಿರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕರುಣಾಮುದಿತಾಹಿ ಸಹ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ, ವಿರತಿಯಾ ಚ ಏಕನ್ತಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇನ ಚ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ಭಿನ್ನವಿಸಯತ್ತಾ. ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಾದೀನಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಾನೇವ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ತತೋ ವಿರತಿಭಾವತೋ. ಏತೇಸೂತಿ ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು.

೬೮. ವಿರತೀನಮ್ಪಿ ¶ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಕರುಣಾಮುದಿತಾದೀಸೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ಆದಿ-ಸದ್ದಲೋಪವಸೇನ ‘‘ಕರುಣಾಮುದಿತಾಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕೇನಾ’’ತಿ, ಇತರಥಾ ‘‘ಏಕಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ.

೬೯-೭೧. ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ಚತೂಸು ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇಸು ದ್ವೇ ಇಧ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ನ ಇತರಾತಿ ಚೋದೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾ ಚ ನ ಉದ್ಧಟಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನವಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಹಿ ಜನಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇಹಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅನುಸಾಸತೀತಿ ಸತ್ಥಾ. ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಮೇತ್ತಾ ಗಹಿತಾ ತಸ್ಸೇವ ಹಿತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಮೇತ್ತಾಭಾವೂಪಗಮನತೋ. ತೇನೇವ ಹೇಸ ‘‘ಮೇತ್ತಾ ಮೇತ್ತಾಯನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಗಹಿತಾ ತಾಯೇವ ಸತ್ತೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವತೋ. ಆದಿಚ್ಚೇನ ಸಹ ಸಮಾನಗೋತ್ತತಾಯ, ಅರಿಯಸಾವಕಭಾವೇನ ವಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪುತ್ತತಾಯ ಆದಿಚ್ಚೋ ಬನ್ಧು ಇಮಸ್ಸ, ಆದಿಚ್ಚಸ್ಸ ವಾ ಬನ್ಧೂತಿ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು.

೭೨. ರಾಸಿನ್ತಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕಾದಿಸತ್ತರಸರಾಸಿಂ. ಪಠಮಮಹಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಹಿ –

‘‘ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ವೇದನಾ ಹೋತಿ, ಸಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ಚೇತನಾ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ವಿತಕ್ಕೋ ಹೋತಿ, ವಿಚಾರೋ ಹೋತಿ, ಪೀತಿ ಹೋತಿ, ಸುಖಂ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ, ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ, ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ¶ ಹೋತಿ, ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ, ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಾಬಲಂ ಹೋತಿ, ವೀರಿಯಬಲಂ ಹೋತಿ, ಸತಿಬಲಂ ಹೋತಿ ¶ , ಸಮಾಧಿಬಲಂ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಾಬಲಂ ಹೋತಿ, ಹಿರಿಬಲಂ ಹೋತಿ, ಓತ್ತಪ್ಪಬಲಂ ಹೋತಿ, ಅಲೋಭೋ ಹೋತಿ, ಅದೋಸೋ ಹೋತಿ, ಅಮೋಹೋ ಹೋತಿ, ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ, ಹಿರೀ ಹೋತಿ, ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಹೋತಿ, ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಕಾಯಲಹುತಾ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಲಹುತಾ ಹೋತಿ, ಕಾಯಮುದುತಾ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಮುದುತಾ ಹೋತಿ, ಕಾಯಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಹೋತಿ, ಕಾಯಪಾಗುಞ್ಞತಾ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಪಾಗುಞ್ಞತಾ ಹೋತಿ, ಕಾಯುಜುಕತಾ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತುಜುಕತಾ ಹೋತಿ, ಸತಿ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಹೋತಿ, ಸಮಥೋ ಹೋತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹೋತಿ, ಪಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತಿ, ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧) –

ಏವಂ ಧಮ್ಮುದ್ಧಾರಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ತಿಂಸ ಧಮ್ಮೇ ಛಪ್ಪಞ್ಞಾಸ ಕತ್ವಾ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕರಾಸಿ ಝಾನಪಞ್ಚಕರಾಸಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠಕರಾಸಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಚಕರಾಸಿ ಬಲಸತ್ತಕರಾಸಿ ಹೇತುತ್ತಿಕರಾಸಿ ಕಮ್ಮಪಥತಿಕರಾಸಿ ಲೋಕಪಾಲದುಕರಾಸಿ ಛಯುಗಳದುಕರಾಸಿ ಉಪಕಾರದುಕರಾಸಿ ಯುಗನನ್ಧದುಕರಾಸಿ ವೀರಿಯಸಮಥದುಕರಾಸೀತಿ ಸತ್ತರಸನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ವಸೇನ ವಿಭಾಗೋ ಕತೋ.

ಕಥಂ? ಏತೇಸುಪಿ ಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಮನಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ. ವಿತಕ್ಕೋ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ವಿತಕ್ಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ. ಸದ್ಧಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಬಲಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸದ್ಧಾಬಲ’’ನ್ತಿ. ಹಿರೀ ಬಲಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಹಿರಿಬಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಲೋಕಪಾಲದುಕಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಹಿರೀ’’ತಿ. ಓತ್ತಪ್ಪೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಲೋಭೋ ಮೂಲಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಲೋಭೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಕಮ್ಮಪಥಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅನಭಿಜ್ಝಾ’’ತಿ. ಅದೋಸೋ ಮೂಲಂ ಪತ್ವಾ ¶ ‘‘ಅದೋಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಕಮ್ಮಪಥಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ’’ತಿ. ಇಮೇ ಸತ್ತ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ವಿಭತ್ತಾ. ವೇದನಾ ಪನ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ವೇದನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ. ಏವಮಯಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ವಿಭತ್ತೋ. ವೀರಿಯಂ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ’’ತಿ, ಬಲಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ವೀರಿಯಬಲ’’ನ್ತಿ, ವೀರಿಯಸಮಥಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಪಗ್ಗಾಹೋ’’ತಿ. ಸತಿಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸತೀ’’ತಿ, ಬಲಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸತಿಬಲ’’ನ್ತಿ, ಉಪಕಾರದುಕಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ¶ . ಏವಂ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ವಿಭತ್ತಾ. ಸಮಾಧಿ ಪನ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ, ಬಲಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮಾಧಿಬಲ’’ನ್ತಿ, ಯುಗನನ್ಧದುಕಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮಥೋ’’ತಿ, ವೀರಿಯಸಮಥಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಏವಮಯಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಛಸು ಠಾನೇಸು ವಿಭತ್ತೋ. ಪಞ್ಞಾ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ, ಬಲಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಬಲ’’ನ್ತಿ, ಮೂಲಾನಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಮೋಹೋ’’ತಿ, ಕಮ್ಮಪಥಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ, ಉಪಕಾರದುಕಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಪಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿ, ಯುಗನನ್ಧದುಕಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ. ಏವಮಯಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ವಿಭತ್ತೋತಿ ಏವಮೇತೇ ದ್ವಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾದಿತಂತಂಕಿಚ್ಚವನ್ತತಾಯ ದ್ವಿಟ್ಠಾನಿಕಾದಿಭೇದೇನ ಸತ್ತರಸಸು ರಾಸೀಸು ವಿಭತ್ತಾ. ಇತರೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಭೇದಾಭಾವತೋ ಏಕಟ್ಠಾನಿಕಾಯೇವಾತಿ ಇಮೇಸು ಸತ್ತರಸಸು ರಾಸೀಸು ಯೇವಾಪನಕಧಮ್ಮಾ ಏಕರಾಸಿಮ್ಪಿ ನ ಭಜನ್ತಿ ತಂತಂಕಿಚ್ಚಭಾವತೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಾಸಿಂ ಭಜನ್ತಿ ನಾ’’ತಿ.

ನನು ಚೇತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಸರಾಸಯೋ ನ ಭಜನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸದಿಸಕಿಚ್ಚಸಙ್ಗಹವಸೇನ ಠಿತತ್ತಾ. ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕರಾಸಿ ಪನ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹವಸೇನೇವ ¶ ಠಪಿತೋತಿ ಚೇತನಾಯ ವಿಯ ನೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹತೋ ತತ್ಥ ಸಮವರೋಧೋ ಯುತ್ತೋತಿ? ತಂ ನ, ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹವಸೇನ ಠಪಿತೋಪಿ ಹಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕರಾಸಿ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋತಿ ಛನ್ದಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಕಿಣ್ಣಕವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅಭಾವತೋ, ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಸತಿಪಿ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣತ್ತೇ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಾಭಾವತೋ ನ ಏತೇಸಂ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕರಾಸಿಭಜನಮ್ಪಿ ಯುತ್ತನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಾಭಾವೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಠಪೇತ್ವಾ ಚೇತನಂ ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚೇಸುಪಿ ಪರಾಧೀನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಯದಿ ಲಭೇಯ್ಯ, ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ವೇದನಾವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ವಿಯ ತಾನಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕೇ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ ಸಿಯುಂ, ನ ಪನೇವಂ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಚೇತನಂ ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ನ ತೇಸಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಚೇತನಾಯಯೇವ ಪನ ಸಕಿಚ್ಚಪರಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಫಸ್ಸೋ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕೇ ವುತ್ತೋತಿ? ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ (ವಿಭ. ೨೨೫), ಫುಟ್ಠೋ ವೇದೇತಿ, ಫುಟ್ಠೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೯೩) ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಚೇತನಾ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಉದ್ದೇಸಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸಪಿ ಉದ್ದಿಸಿತುಕಾಮತಾಯ ಫಸ್ಸೋ ತತ್ಥ ವುತ್ತೋ ¶ . ದುಬ್ಬಲಾತಿ ಸಕವಿಸಯೇಪಿ ಪರಾಯತ್ತಭಾವೇನೇವ ಪವತ್ತನತೋ ದುಬ್ಬಲಾ. ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಹಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವೇ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವತೋ ಸಮಾಧಾಯತ್ತವುತ್ತಿ, ಮನಸಿಕಾರೋಪಿ ಚೇತನಾಯ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವತೋ ಚೇತನಾಯತ್ತವುತ್ತೀತಿ ಪರಾಯತ್ತಾವ ತೇ ಹೋನ್ತಿ.

೭೩. ಮನಸೀ ¶ ಚ ಕಾರೋತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ ಚ. ಮನಸಿಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಮತ್ತಸನ್ದಸ್ಸನವಸೇನ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ಅಸಮಾಸನಿದ್ದೇಸೋ, ದೀಘಕರಣಂ, ಮಜ್ಝೇ ಚ ಚ-ಸದ್ದವಚನನ್ತಿ. ತೇನ ಮುನಿವರೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೭೪-೮೦. ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತತ್ತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಫುಸನವಸೇನ ಪಠಮಮೇವ ಅಭಿನಿಪತನತೋ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚೇತಸಿಕಾ ಚಿತ್ತಾಯತ್ತಾ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಭಾವೇನ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿರಾತಿ ಅರುಚಿಸೂಚನಂ. ಏವಂ ಮಹಾಸಂಘಿಕಮತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತುಂ ‘‘ಫುಸಿತ್ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಮಹಾಸಂಘಿಕಾ ಹಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಫಸ್ಸೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸತಿ, ಅಥ ತೇನ ಫುಟ್ಠಂ ದುತಿಯಂ ವೇದನಾ ವೇದಿಯತಿ, ಏವಂ ಏತೇಹಿ ಫುಟ್ಠವೇದಿತಂ ತತಿಯಂ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ತೇಹಿ ಪನ ಫುಟ್ಠವೇದಿತಸಞ್ಞಾತೇ ಚತುತ್ಥಂ ಚೇತನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವದನ್ತಿ. ಬಲವಪಚ್ಚಯತ್ತಾತಿ ಯಥಾ ಪಾಸಾದಂ ಪತ್ವಾ ಥಮ್ಭಾ ಸೇಸದಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಬಲವಪಚ್ಚಯಾ, ಏವಮೇಸ ಯಸ್ಮಾ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಬಲವಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಹೇತುನಿಗಮನಂ.

ಸಹೇವ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಸೋ ‘‘ಚಿತ್ತಜಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಚಿತ್ತಾನಂ, ಚಿತ್ತಜಾನಞ್ಚ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವೇನ ಸಹೇವ ಪವತ್ತಿತೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದನ್ತಿ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತವಿಧಾನಂ, ಏವಂ ‘‘ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತತ್ತಾ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಬಲವಪಚ್ಚಯತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಬಲವ…ಪೇ… ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ನೇವ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ತಸ್ಸೇವ ಬಲವಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ಸತೀತಿ. ಯದಿ ಸಬ್ಬಮಿದಮಕಾರಣಂ, ಕಥಞ್ಚರಹಿ ಫಸ್ಸೋ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸನಾಕ್ಕಮತೋ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ವೇದನಾ ಹೋತಿ, ಫಸ್ಸೋ ¶ ಹೋತಿ, ಸಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ಚೇತನಾ ಹೋತಿ, ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ವೇದನಾ ಹೋತಿ, ಸಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ಚೇತನಾ ಹೋತಿ, ವಿತಕ್ಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಆಹರಿತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ದೇಸನಾವಾರೇನ ಪನ ಫಸ್ಸೋವ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಸೇಸಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಕ್ಕಮೋ ¶ ನಾಮ ನ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ. ವಚನತ್ಥಲಕ್ಖಣಾದೀಹೀತಿ ವಚನತ್ಥತೋ ಚ ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಚ.

ಫುಸತೀತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ, ಫುಸನ್ತಿ ಏತೇನ ವಾತಿ ಫಸ್ಸೋ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಾ ತಂ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೇನ ಫಸ್ಸೇನ ಫುಸನ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣಫುಸನಮತ್ತಂ ವಾ ಫಸ್ಸೋತಿಪಿ ಸಾಧನತ್ತಯಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತೇವ. ಫುಸನಂ ಲಕ್ಖಣಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ, ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭಾವಟ್ಠೇನ ಆರಮ್ಮಣಫುಸನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂಘಟ್ಟನರಸೋತಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಸಂಘಟ್ಟನತೋ ಸಂಘಟ್ಟನಕಿಚ್ಚೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನಲ್ಲೀಯಮಾನೋಪಿ ರೂಪಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುಂ, ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಚ ಸೋತಂ ಚಿತ್ತಮಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಘಟ್ಟೇತಿ. ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಸು ವಾ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಂಘಟ್ಟನೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಂಘಟ್ಟನಸಮ್ಪತ್ತಿಕೋ ಫಸ್ಸೋ ‘‘ಸಂಘಟ್ಟನರಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಯಥಾ ‘‘ದ್ವೇ ಪಾಣೀ ವಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಘಟ್ಟನಂ ತಬ್ಬಿಸೇಸಭೂತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಂಘಟ್ಟನಂ ತಬ್ಬಿಸೇಸಭೂತೋ ಏಕೋ ಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ಸನ್ನಿಪಾತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ೩.೪೨೧, ೪೨೫; ಸಂ. ನಿ ೨.೪.೬೦; ಕಥಾ. ೪೬೫) ಹಿ ವಚನತೋ ಚಕ್ಖುರೂಪವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ಸನ್ನಿಪಾತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೇನ ಸನ್ನಿಪಾತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತಾ ¶ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೨೨೫) ವಚನತೋ ವೇದನಾ ಫಲಮಸ್ಸಾತಿ ವೇದನಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ತಜ್ಜಸಮನ್ನಾಹಾರೇನ ಚೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯೇನ ಚ ಪರಿಕ್ಖತೇ ವಿಸಯೇ ಅನನ್ತರಾಯೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಆಪಾಥಗತವಿಸಯಪದಟ್ಠಾನೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತೋ ತದನುರೂಪಭೂತೋ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋತಿ ತಜ್ಜಸಮನ್ನಾಹಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಆವಜ್ಜನೇನ ಚೇವ ಚಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯೇನ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತದಭಿಮುಖಭಾವವಸೇನ ಪರಿಕ್ಖತೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾತೇ ಆಪಾಥಗತೇಯೇವ ವಿಸಯೇ ಏಕನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಆಪಾಥಗತೋ ವಿಸಯೋ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಆಪಾಥಗತವಿಸಯಪದಟ್ಠಾನೋ.

ನನು ಚಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಚೇತಸಿಕೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮೋ ಸಮಾನೋ ಕಥಂ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ ಹೋತೀತಿ ಅನ್ತೋಲೀನಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಸೋಧನತ್ಥಂ ‘‘ಅರೂಪಧಮ್ಮೋಪಿ ಸಮಾನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಫುಸನಾಕಾರೇನೇವ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅರೂಪಸ್ಸಾಪಿ ಸತೋ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಯಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾ ಚ ತಸ್ಸ ಫುಸನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿ ಅಮ್ಬಿಲಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಾದಿಂ ಖಾದನ್ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಪರಸ್ಸ ಖೇಳುಪ್ಪತ್ತಿಪರಂ ¶ ಬಾಧಿಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ದಯಾಲುಕಸ್ಸ ಸರೀರಕಮ್ಪನಂ, ರುಕ್ಖಸಾಖಗ್ಗೇ ದುಟ್ಠಿತಂ ಪುರಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಜಙ್ಘಚಲನಂ, ಪಿಸಾಚಾದಿಭಾಯಿತಬ್ಬಂ ದಿಸ್ವಾ ಊರುಪತ್ಥಮ್ಭೋತಿ ಏವಮಾದಿ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಸೋತಿ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾದಿಕೋ ಫಸ್ಸೋ.

ಸುನ್ದರನ್ತಿ ಸುಖವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಪಸತ್ಥಂ. ಮನೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಸುಮನಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಸುಮನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಭಾವೋ. ಯ್ವಾಯಂ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿನಿಬನ್ಧನೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಸೋಮನಸ್ಸಂ. ಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಹಿ ಸುಮನ-ಸದ್ದೋ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಪವತ್ತತಿ. ವೇದೇನ ಅನುಭವನಾಕಾರೇನ ¶ ಅಯಿತಂ ಪವತ್ತಂ ವೇದಯಿತಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಮಸ್ಸಾತಿ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಾ. ಇಟ್ಠಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾಕಾರತೋವ ಅನುಭವನಂ ಕಿಚ್ಚಮಸ್ಸಾತಿ ಇಟ್ಠಾಕಾರಾನುಭವನರಸಾ. ಸಾ ಹಿ ಸಭಾವತೋ ಇಟ್ಠಮಾರಮ್ಮಣಂ ಇಟ್ಠವಸೇನ, ಇತರಞ್ಚ ಇಟ್ಠಾಕಾರೇನೇವ ಅನುಭವತಿ, ತತ್ಥ ಇಟ್ಠಾಕಾರಾನುಭವನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತವೇದನಾಯ ಲಬ್ಭತಿ ತಸ್ಸಾ ಅನಿಟ್ಠಸ್ಸಪಿ ಕಪ್ಪನಾವಸೇನ ಇಟ್ಠಾಕಾರೇನ ಗಹಣತೋ, ಸಭಾವತೋ ಪನ ಇಟ್ಠಾನುಭವನಂ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯಪಿ ಲಬ್ಭತಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹಾಭಾವತೋ. ‘‘ರಾಜಾ ವಿಯ ಸುಭೋಜನರಸ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಇಮಂ ದೀಪೇತಿ – ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಮೇವ, ಚೇತನಾಯ ಸಞ್ಚೇತನಾಮತ್ತಮೇವ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಮತ್ತಮೇವ, ಏಕಂಸತೋ ಪನ ಇಸ್ಸರವತಾಯ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ವೇದನಾವ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವತಿ, ರಾಜಾ ವಿಯ ಸೂದಕಾರೇನ ಸಮ್ಪಾದಿತಸುಭೋಜನರಸನ್ತಿ. ಅಸ್ಸಾದೀಯತೀತಿ ಅಸ್ಸಾದೋ, ಸುಖವೇದನಾ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ. ಚೇತೋಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಚೇತಸಿ ಭವೋ ಅಸ್ಸಾದೋತಿ ಚೇತಸಿಕಅಸ್ಸಾದೋ, ತಥಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಚೇತಸಿಕಅಸ್ಸಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖಂ ವೇದಿಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪದಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ. ಇದಂ ಪನ ನಿರಾಮಿಸಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನೀಲಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಂ ತಮೇವ ಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಜಾನನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ. ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣಕರಣರಸಾತಿ ಪತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣಂ, ತದೇವೇತನ್ತಿ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣನಿಮಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಾನಾದಿಕೋ ಆಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ಕರಣರಸೋ ಕಿಚ್ಚಮಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣಕರಣರಸಾ. ಸಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಞ್ಜಾನನಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ ಸಣ್ಠಾನಾದಿಕಂ ಆಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ. ಇದಞ್ಚ ನಿಮಿತ್ತಕಾರಿಕಾಯ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿಯಾ ಚ ಸಬ್ಬಾಯ ಸಮಾನಸಞ್ಞಾಯ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ನಿಮಿತ್ತೇನ ಸಞ್ಜಾನನ್ತೀಪಿ ಹಿ ಪುನ ಅಪರಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಞ್ಜಾನನಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ. ತಞ್ಚ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಿರಿಯಾಜವನಸಞ್ಞಂ ಧುರಂ ¶ ಕತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಂ ಪನೇತಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಣಕರಣಂ ಕಥಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಡ್ಢಕಿಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಣಕರಣಮಿವಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ವಡ್ಢಕಿಸ್ಸ ದಾರೂಸು ‘‘ಇದಂ ಉದ್ಧಂ, ಇದಂ ಅಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಛಾ ಸಞ್ಜಾನನಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಕರಣಂ, ಏವಮಸ್ಸಾ ಪುನ ಸಞ್ಜಾನನಪಚ್ಚಯನಿಮಿತ್ತಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹತ್ಥಿದಸ್ಸಕಅನ್ಧೋ ವಿಯ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಯಥಾಗಹಿತನಿಮಿತ್ತವಸೇನ ಅಭಿನಿವೇಸಕರಣತೋ ಯಥಾ…ಪೇ… ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಏತೇನ ಸಞ್ಞಾಯ ಆಕಾರಗ್ಗಹಣಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಅಕುಸಲಸಞ್ಞಾಯ ಅನುರೂಪವಸೇನ ಫಲಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸಕರಣನ್ತಿ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಭಿನಿವೇಸಮತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾಭಾವೇನ ಯಥಾಗಹಿತನಿಮಿತ್ತವಸೇನ ಅಭಿನಿವೇಸಾಕಾರೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ಆಕಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಂ. ತಿಣಪುರಿಸಕೇಸು ಮಿಗಪೋತಕಾನಂ ‘‘ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ ವಿಯ ಅವಿಕಪ್ಪಸಭಾವತ್ತಾ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತವಿಸಯಪದಟ್ಠಾನಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಆಕಾರಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಸಞ್ಞಾನುಗತಿಕಂ ಹೋತಿ. ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವಿಯಾ ಅನುಗತಾ ಸೇಸಧಾತುಯೋ ವಿಯ ಸಞ್ಞಾಚಿತ್ತಞ್ಚ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಞಾಣಾನುಗತಿಕಂ ಹೋತಿ.

ಅಭಿಸನ್ದಹತೀತಿ ಪಬನ್ಧತಿ ಪವತ್ತೇತಿ, ‘‘ಗಣ್ಹಥ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತೀ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಯೋಜೇತಿ, ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚೇ ಚ ಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೇತಯಿತಲಕ್ಖಣಾತಿ ನಿದ್ದೋಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಪಬುದ್ಧಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಭಮಪ್ಪವತ್ತಿ ವಿಯ ಚೇತಸೋ ಉಸ್ಸಾಹತಾವ ¶ ಲಕ್ಖಣಾ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅಭಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಯೋಜನಲಕ್ಖಣಾತ್ವೇವ ಅತ್ಥೋ. ಆಯೂಹನರಸಾತಿ ಚೇತಸಿಕಇರಿಯನರಸಾ, ಪಯೋಗರಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಿರಿಯಾಜವನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯಯೇವ ಪನೇತಂ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಂವಿದಹನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾತಿ ‘‘ತ್ವಂ ಇದಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವಿಚಾರೇನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವಿಚಾರಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಏತಾಯ ಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಯಥಾ ಸಕಿಚ್ಚಪಸುತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನೇವ ಹೇಸಾ ಸಕಿಚ್ಚಪರಕಿಚ್ಚಸಾಧಿಕಾ ವುತ್ತಾ. ಜೇಟ್ಠಸಿಸ್ಸೋ ಪರೇ ಸಜ್ಝಾಯನೇ ಉಯ್ಯೋಜೇನ್ತೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಸಜ್ಝಾಯತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಜ್ಝಾಯಿತುಂ ಆರದ್ಧೇ ಸೇಸಸಿಸ್ಸಾಪಿ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ಮಹಾವಡ್ಢಕಿಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಡ್ಢಕಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಆರದ್ಧೇ ಇತರೇಪಿ ಕರೋನ್ತಿ ಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಜೇಟ್ಠಸಿಸ್ಸಮಹಾವಡ್ಢಕಿಆದಯೋ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕಾದೀನಂ ಗಹಣಂ.

ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನತ್ಥಿ ಕಾಚಿ ವಸವತ್ತಿತಾತಿ ವಸವತ್ತಿಭಾವನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕನಂ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಊಹನಂ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಭಿನಿರೋಪನನ್ತಿ ವಾ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕಬಲೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿರುಳ್ಹಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇ ¶ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಕೋಚಿ ಗಾಮವಾಸೀ ಪುರಿಸೋ ರಾಜವಲ್ಲಭಂ, ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಿನಂ ಮಿತ್ತಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ರಾಜಗೇಹಂ ಆರೋಹತಿ ಅನುಪವಿಸತಿ, ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಹತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಅವಿತಕ್ಕಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಹತಿ, ನ ಹಿ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಕೇ ವಿತಕ್ಕೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಯಸ್ಸ ಬಲೇನ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಭಾವತೋ ಭಾವನಾಬಲೇನ ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಕೋ? ಸಚ್ಚಂ, ತಮ್ಪಿ ವಿತಕ್ಕಬಲೇನ ಆರೋಹತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಿಚಯೇನ ತೇನ ವಿನಾಪಿ ನಿರಾಸಙ್ಕೋ ರಾಜಗೇಹಂ ಪವಿಸತಿ, ಏವಂ ಪರಿಚಯೇನ ವಿತಕ್ಕೇನ ವಿನಾಪಿ ಅವಿತಕ್ಕಚಿತ್ತಂ ¶ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಹತಿ. ಪರಿಚಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಸನ್ತಾನೇ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತೋ ಪರಿಚಯೋ. ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿರೋಹನಂ ಚಿರಪರಿಚಿತಂ, ತೇನ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕದಾಚಿ ವಿತಕ್ಕೇನ ವಿನಾಪಿ ತತ್ಥ ವತ್ತತೇವ. ಯಥಾ ತಂ ಞಾಣಸಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಚಿರಪರಿಚಿತಂ ಕದಾಚಿ ಞಾಣರಹಿತಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಯಥಾ ವಾ ಕಿಲೇಸಸಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸರಹಿತಮ್ಪಿ ಪರಿಚಯೇನ ಕಿಲೇಸವಾಸನಾವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಥ ವಾ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿತಕ್ಕಮ್ಪಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಘಟ್ಟನಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಚ ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮಭಾವನಾಯ ಬಲವತಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಹತೀತಿ. ಆದಿತೋ, ಅಭಿಮುಖಂ ವಾ ಹನನಂ ಪಹರಣಮತ್ತಂ ಆಹನನಂ, ಪರಿತೋ, ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ವಾ ಹನನಂ ವಿಸೇಸೇನ ಪಹರಣಂ ಪರಿಯಾಹನನಂ, ತಂ ಕಿಚ್ಚಮಸ್ಸಾತಿ ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನರಸೋ. ತಥಾ ಹಿ ತೇನ ಯೋಗಾವಚರೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿತಕ್ಕಾಹತಂ ವಿತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ಕರೋತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆನಯನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪನಯನಂ, ಆಕಡ್ಢನಂ ವಾ, ತಥಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಆನಯನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ.

ತೇನಾತಿ ತೇನ ವಿಚಾರೇನ ಕರಣಭೂತೇನ, ಹೇತುಭೂತೇನ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ವಿಚರತಿ ಅನುವಿಚರತಿ, ಅವಿಚಾರಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಅವಿತಕ್ಕಚಿತ್ತೇ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಿಚರಣಂ ಅನುಸಞ್ಚರಣಂ ಅನುಪರಿಗಮನಂ. ಸ್ವಾಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಸನ್ತಾನಮ್ಹಿ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಜವನಸನ್ತಾನೇ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅನುಮಜ್ಜನಂ ಅನುಮಸನಂ ಪರಿಮಜ್ಜನಮಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಾನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಚಾರೋ ಪರಿಮಜ್ಜನಹತ್ಥೋ ವಿಯ, ಸಂಸರಣಹತ್ಥೋ ವಿಯಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಸಹಜಾತಾನಂ ¶ ಅನುಯೋಜನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನುವಿಚರಣಸಙ್ಖಾತಅನುಮಜ್ಜನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಸಭಾವವಿನಿಮುತ್ತಾ ಕಾಚಿ ಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತಥಾಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ ಬೋಧನೇಯ್ಯಜನಾನುರೋಧೇನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಏಕಸಭಾವೋಪಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯಾಯವಚನೇಹಿ ¶ ವಿಸಯಸಮಾರೋಪಿತರೂಪೇಹಿ ಬಹೂಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪಕಾಸೀಯತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಸೋ ಸುಟ್ಠು ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ. ಅನುಪಬನ್ಧಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ವಿಯ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಅನುಸನ್ಧಾನತಾತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ವಿಚಾರತೋ ಓಳಾರಿಕಟ್ಠೇನ ತಸ್ಸೇವ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಟ್ಠೇನ ಪಠಮಘಣ್ಟಾಭಿರವೋ ವಿಯ ಚೇತಸೋ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ಅನುರವೋ ವಿಯ ಅನುಸಞ್ಚರಣಂ ವಿಚಾರೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಘಣ್ಟಾಭಿಘಾತಜೋ ಪಠಮಾಭಿರವೋ ಅನುರವತೋ ಓಳಾರಿಕೋ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಚ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿರೋಪನಟ್ಠೇನ ವಿತಕ್ಕೋ ಓಳಾರಿಕೋ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ. ತತೋ ಸುಖುಮಟ್ಠೇನ ಅನುಮಜ್ಜನಸಭಾವೇನ ಚ ಘಣ್ಟಾನುರವೋ ವಿಯ ಅನುಪಬನ್ಧೋ ವಿಚಾರೋ. ವಿಪ್ಫಾರವಾ ಚೇತ್ಥ ವಿತಕ್ಕೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭೂತೋ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಸಕುಣಸ್ಸ ಪಕ್ಖವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯ, ಪದುಮಾಭಿಮುಖಪಾತೋ ವಿಯ ಚ ಗನ್ಧಾನುಬನ್ಧಚೇತಸೋ ಭಮರಸ್ಸ. ಸನ್ತವುತ್ತಿ ವಿಚಾರೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಾತಿಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭಾವೋ, ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತಸ್ಸ ಸಕುಣಸ್ಸ ಪಕ್ಖಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ, ಪದುಮಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇ ಪರಿಬ್ಭಮನಂ ವಿಯ ಚ ಪದುಮಾಭಿಮುಖಪತಿತಸ್ಸ ಭಮರಸ್ಸ. ಆಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಆಗತಂ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ದುಕನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛತೋ ಮಹಾಸಕುಣಸ್ಸ ಉಭೋಹಿ ಪಕ್ಖೇಹಿ ವಾತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇ ಸನ್ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಗಮನಂ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚೇತಸೋ ಅಭಿನಿರೋಪನಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋ ¶ ವಿತಕ್ಕೋ, ವಾತಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪಕ್ಖೇ ಫನ್ದಾಪಯಮಾನಸ್ಸ ಗಮನಂ ವಿಯ ಅನುಮಜ್ಜನಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋ ವಿಚಾರೋ’’ತಿ.

ತಮ್ಪಿ ಅನುಪಬನ್ಧೇನ ಪವತ್ತಿಯಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಉಪಚಾರೇ, ಅಪ್ಪನಾಯಂ ವಾ ಸನ್ತಾನೇನ ಪವತ್ತಿಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ನಿಚ್ಚಲೋ ಹುತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೇ ವಿಯ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ.

ಪಿನಯತೀತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ವಡ್ಢೇತಿ ವಾ. ಸಮ್ಪಿಯಾಯನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕಲ್ಲತೋ ಗಹಣಲಕ್ಖಣಾ. ಪೀಣನರಸಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಪರಿಬ್ರೂಹನಕಿಚ್ಚಾ. ಫರಣರಸಾತಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪನರಸಾ, ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ರೂಪೇಹಿ ಸಕಲರೂಪಕಾಯಬ್ಯಾಪನಂ ¶ ಕರೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಫರಣಂ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಬ್ಯಾಪಾರತಾಯ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಙ್ಕಮನಾಭಾವತೋ. ಉದಗ್ಗಭಾವೋ ಓದಗ್ಯಂ.

ಏಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಗ್ಗಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಗ್ಗಂ, ಚಿತ್ತಂ, ಯೇನ ಪನ ಧಮ್ಮೇನ ಯೋಗತೋ ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಏಕಗ್ಗಭಾವೋ. ಸೋ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ, ನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗಭಾವೋ’’ತಿ, ನಿವಾತೇ ದೀಪಸಿಖಾಯ ಠಿತಿ ವಿಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಸಾರಸ್ಸ ಬ್ಯಗ್ಗಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಸಭಾವೋ ಅವಿಸಾರೋ, ನ ವಿಸಾರಾಭಾವಮತ್ತಂ, ತಂ ಇಮಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಸಾರಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ. ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತತಾ, ಅವಿಸಾರಾವಿಕ್ಖೇಪಾನಂ ಸಮಾಧಾನಭಾವತೋ ಅತ್ಥತೋ ವಿಸೇಸಾಭಾವೇಪಿ ಸಮುಖೇನ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಮುಖೇನ ಚ ಉಭಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಸಮನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಉಪಸಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ವಿಸೇಸತೋತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ. ಸುಖವಿರಹಿತೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥಿ ಸಮಾಧೀತಿ ಸೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸುಖಪದಟ್ಠಾನೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ¶ ವಿಸೇಸತೋತಿ ಅತಿಸಯೇನ. ‘‘ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೧) ವಚನತೋ ಹಿ ಸುಖಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ಸುಖವಿರಹಿತಸ್ಸಪಿ ತದುಪನಿಸ್ಸಯೇನೇವ ಸಮಿಜ್ಝನತೋ.

ಸದ್ದಹನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಕಮ್ಮಫಲಾದಿಸದ್ದಹನಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ಆಧಿಪಚ್ಚಭಾವೇನ ಸದ್ಧಾಯ ಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಥಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಸತಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಸದ್ದಹತೀ’’ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ. ಸದ್ದಹನಂ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುನೋ ಪತ್ತಿಯಾಯನಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ಸದ್ದಹನಲಕ್ಖಣಾ. ಕಾಲುಸಿಯಮಲಂ ವಿಧಮೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸೇವ ವಾ ಪಸಾದಂ ಅನಾವಿಲಭಾವಕಾರಣಂ ಕಿಚ್ಚಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ಪಸಾದನರಸಾ. ಯಥಾ ಕಥಂ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕಮಣಿ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಅಕಾಲುಸಿಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಅನಾವಿಲಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ರತನತ್ತಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಫಲಞ್ಚ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥು, ತಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಆಸನ್ನಕಾರಣನ್ತಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಾ. ನ ಹಿ ಸದ್ಧಾಯ ಅವತ್ಥುಭೂತೇಸು ತಿತ್ಥಿಯಾದೀಸು ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಾನೇ ಹತ್ಥೋ ವಿಯ, ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಾನೇ ವಿತ್ತಂ ವಿಯ, ಅಮತಕಸಿಫಲಫಲನೇ ಬೀಜಂ ವಿಯ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ‘‘ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೋ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ, ಸದ್ಧೀಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೮೪), ಸದ್ಧಾ ಬೀಜಂ ತಪೋ ವುಟ್ಠೀ’’ತಿಆದಿವಚನಞ್ಹೇತ್ಥ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೯೭; ಸು. ನಿ. ೭೭) ಸಾಧಕಂ.

ಸರನ್ತಿ ೨೩೭ ಏತಾಯಾತಿ ಸರಣಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ಆಧಿಪಚ್ಚಭಾವೇನ ಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಥಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಸತಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಸರತೀ’’ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ. ಉದಕೇ ಅಲಾಬು ವಿಯ ಪಿಲವಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಅದತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಠಪನಂ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠತಾಕರಣಂ ಅಪಿಲಾಪನಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಮಸ್ಸಾತಿ ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ. ಸಾ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ದಳ್ಹಂ ¶ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಏಸಿಕಾ ವಿಯ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮ್ಮೋಸಪಚ್ಚನೀಕಕಿಚ್ಚಂ ಅಸಮ್ಮೋಸರಸೋ, ನ ಸಮ್ಮೋಸಾಭಾವಮತ್ತಂ. ‘‘ಸತಾರಕ್ಖೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೨೦) ವುತ್ತತ್ತಾ ಚೇತೋಗುಣರತನಹಾರಕಾನಂ ಕಿಲೇಸಚೋರಾನಂ ನಿವಾರಣತೋ ಆಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹೇಸಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದಿರಕ್ಖನತೋ ದೋವಾರಿಕೋ ವಿಯಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಠಮಂ ಸಞ್ಞಾಯ ಥಿರುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇ ಪಚ್ಛಾ ಸತಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಥಿರಸಞ್ಞಾಪದಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ. ಅಥ ಸತಿಸಞ್ಞಾನಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ? ಸಞ್ಞಾ ತಾವ ಪಠಮಂ ಅಗ್ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತೇ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಪಠಮಂ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಪನ ಸಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ ಅಪ್ಪಧಾನಂ ಹೋತಿ, ಸತಿ ಪನ ಪಠಮಂ ಅಗ್ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸರತಿ ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ, ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತೇ ಪನ ಸತಿಕಿಚ್ಚಂ ಗುಣಭೂತಂ ಹೋತೀತಿ ಇದಮೇವ ತಾಸಂ ನಾನತ್ತಂ.

ವೀರಭಾವೋತಿ ಯೇನ ವೀರಿಯೇನ ವೀರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ. ವೀರಾನಂ ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ವೀರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ವೀರಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ವೀರಿಯಂ ಪನಸ್ಸ ಸಾಧಕಭಾವತೋ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮವಿನಿಮುತ್ತಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥೀತಿ ವೀರಿಯಮೇವ ಕಮ್ಮಭಾವೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವಿಧಿನಾ ಈರೇತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ವೀರಿಯಂ. ಉಸ್ಸಾಹೋ ತಂ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಮಾರಮ್ಭೋ, ಪರಕ್ಕಮೋ ವಾ. ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಧಾರಣಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಂಸೀದನಭಾವನಿವಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ನ ಸಂಸೀದನಾಭಾವಮತ್ತಂ, ಅಸಂಸೀದನಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಅಸಂಸೀದನಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ. ‘‘ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಯೋನಿಸೋ ಪದಹತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೧೩) ವಚನತೋ ಸಂವೇಗಪದಟ್ಠಾನಂ. ಸಂವೇಗೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಂವೇಗಮಯಂ ಞಾಣಂ. ಅಸಂವೇಗಪುಬ್ಬಿಕಾಯ ಪನ ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಯ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಂ. ತತ್ಥ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥೂನಿ ನಾಮ –

‘‘ಮಗ್ಗೋ ¶ ಗನ್ತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಗತೋ. ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ. ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಗಿಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ಅಚಿರವುಟ್ಠಿತೋ ಗೇಲಞ್ಞಾ. ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ನ ಲಭತಿ, ಲೂಖಸ್ಸ ವಾ ಪಣೀತಸ್ಸ ವಾ ಭೋಜನಸ್ಸ ಯಾವದತ್ಥಂ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಲಭತಿ…ಪೇ… ಪಾರಿಪೂರಿ’’ನ್ತಿ –

ಏವಂ ¶ ವುತ್ತಾನಿ ಏತಾನಿ ಅನುರೂಪಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಹಿತಾನಿ ಅಟ್ಠ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥೂನಿ, ತಮ್ಮೂಲಕಾನಿ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿತಕ್ಕೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಪೇತಿ. ಚೇತನಾ ತೇ ತಂತಂಕಿಚ್ಚೇಸು ನಿಯೋಜೇತಿ. ವೀರಿಯಂ ಪನ ತೇ ಸಂಸೀದಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಉಸ್ಸಾಹೇತೀತಿ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕಚೇತನಾವೀರಿಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ.

ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಾತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ, ಯಥಾಸಭಾವಪಟಿವೇಧಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಓಭಾಸನಂ ಪಕಾಸನಂ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಸಮ್ಮೋಹನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಧಮನತೋತಿ ವಿಸಯೋಭಾಸನಂ, ತಂ ಕಿಚ್ಚಮಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಯೋಭಾಸನರಸಾ. ಕತ್ಥಚಿ ವಿಸಯೇ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಾಕಾರೇನ ಸಮ್ಮೋಹಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತೋ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತೋ ವಾ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ.

ಅತ್ತನಾ ಅನುಪಾಲೇತಬ್ಬಾನಂ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪಾಲನಂ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾರೋ, ತಞ್ಚ ತೇಸಂ ಜೀವನನ್ತಿ ತಂ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜೀವನ್ತಿ ತೇನಾ’’ತಿ. ರೂಪಾರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅನುರೂಪತೋ ಲಕ್ಖಣಾದಿಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಅವಿನಿಭುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ. ‘‘ಅವಿನಿಭುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಪನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಾನಿ ¶ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗರೂಪಾನಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಿನಿಭುತ್ತಾನಿ ಅವಿಸಂಸಟ್ಠಾನಿ. ಯೇ ಚ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ. ಪವತ್ತನರಸನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಯಾವ ಭಙ್ಗಾ ಅನುಪಾಲನತೋ ಅನ್ತರಾ ಅನಿವತ್ತನಸಭಾವಸಾಧನೇನ ತೇಸಂ ಪವತ್ತನಕಿಚ್ಚಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತೇಸಂ ಠಿತಿಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ಪಟ್ಠಾನೇ ಹಿ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೋ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉಪ್ಪಾದತೋ ಯಾವ ಭಙ್ಗಾ ಠಪನತೋ ಠಪನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ. ಅನುಪಾಲನವಸೇನ ಯಾಪಯಿತಬ್ಬಾ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ ಧಮ್ಮಾ ಪದಟ್ಠಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಯಾಪಯಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಾನಂ. ಯದಿ ಏವಂ ತೇಸಂ ಅನುಪಾಲನಾದಿಸಾಧಕಂ, ಕಥಂ ತೇಸಂ ನಿರೋಧೋ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ತೇಪಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣಾದಿಮ್ಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪವತ್ತನರಸಾದಿಮೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಅನುಪಾಲೇತಬ್ಬಾನಂ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇಯೇವ. ಉದಕನ್ತಿ ತಳಾಕಗತಜಲಂ, ದಣ್ಡಗತಜಲಂ ವಾ ¶ . ತತ್ಥ ತಳಾಕಗತಉದಕಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಅತ್ತನಾ ಅನುಪಾಲೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇ ಅನುಪಾಲನಂ ಸಾಧಿತಂ ಹೋತಿ, ದಣ್ಡಗತಜಲಸ್ಸ ಪನ ಗಹಣೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇ ಅನುಪಾಲನಂ. ಅತ್ತನಾ ಅನುಪ್ಪಾದಿತಧಮ್ಮೇ ಕಥಂ ಪಾಲೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಧಾತಿ ವಿಯ ಕುಮಾರ’’ನ್ತಿ. ಯದಿ ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಕಾರಣೇನ ಕೇನಚಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಜೀವಿತಸ್ಸ ಪನ ಕಿಂ ಪವತ್ತಿಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಯಂ…ಪೇ… ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ಕಥಂ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಯಾಮಕೋ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಸೋಪಿ ಅತ್ತನಾ ಪವತ್ತಿತನಾವಾಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಪವತ್ತತಿ. ಯದಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪಟಿಬದ್ಧಂ, ಭಙ್ಗತೋ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ ಕಿಂ ಪನ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಭಙ್ಗತೋ ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ¶ ಚ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಅಭಾವಾ’’ತಿ. ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಠಪೇತೀ’’ತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಲೋಭಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಲೋಭೋ ಹೋತಿ, ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ವಾ ಸತ್ತಾ, ತೇ ನ ಲುಬ್ಭನ್ತಿ, ಸಯಮ್ಪಿ ಕದಾಚಿ ನ ಲುಬ್ಭತೇವ, ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಅಲುಬ್ಭನಾಕಾರೋ ಏವ ಚ ಸೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಲುಬ್ಭನ್ತಿ ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಏಸ ನಯೋ ‘‘ನ ದುಸ್ಸನ್ತಿ ತೇನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ. ಅಲಗ್ಗಭಾವೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನ್ತಸ್ಸಪಿ ತತ್ಥ ಅನಾಸತ್ತತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮಲದಲೇ ಜಲಬಿನ್ದು ವಿಯಾ’’ತಿ. ಅಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕಸ್ಸಚಿ ವತ್ಥುನೋ ಮಮತ್ತವಸೇನ ಅಸಙ್ಗಹೋ. ಮುತ್ತಭಿಕ್ಖು ವಿಯಾತಿ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖು ವಿಯ. ಸೋ ಹಿ ಮುತ್ತರಾಗತ್ತಾ ಕತ್ಥಚಿ ಮಮಾಯನರಹಿತೋ ಹೋತಿ. ಅನಲ್ಲೀನೋ ಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನಲ್ಲೀನಭಾವೋ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಅಸುಚಿಮ್ಹಿ ಪತಿತಪುರಿಸೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಉಪಮಾಯ ಸಮೇತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸತಿಪಿ ಕಾಯೇನ ಅಲ್ಲೀಯನೇ ಭಾವೋ ಅನಲ್ಲೀನೋ, ಏವಂ ಅಲೋಭೋಪಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಗಹಿತೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಲಗ್ಗಭಾವೇನ ಅನಲ್ಲೀನಭಾವೋ ಅನಲ್ಲೀನಾಕಾರೋಯೇವ ಪವತ್ತತಿ. ಏವಂಸಭಾವೋ ಹಿ ಸೋ ಧಮ್ಮೋತಿ.

ಚಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಭಾವೋ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಂ, ಫರುಸಭಾವೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಕೋಪೋಯೇವ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಫರುಸಭಾವೋ ಅಚಣ್ಡಿಕ್ಕಂ. ಅವಿರೋಧೋ ಅವಿಗ್ಗಹೋ ಅಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಸಭಾವೋ. ಆಘಾತವಿನಯನರಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಘಾತೋ ನಾಮ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನೋ ಪರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ, ಪರಸ್ಸೇವ ಚ ಪರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತೋ ಉಪನಾಹೋ ಬಲವಕೋಪೋ. ತಸ್ಸ ವಿನಯನರಸೋ ಅಪನಯನರಸೋ. ಸೋಮ್ಮಭಾವೋ ಮಜ್ಜನವಸೇನ ಹಿಲಾದನಿಯತಾ ಸೀತಲಭಾವೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯಾ’’ತಿ.

ಕಾಯದುಚ್ಚರೀತಾದೀಹೀತಿ ¶ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನಂ. ಹಿರೀಯತಿ ಲಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಜಿಗುಚ್ಛಿಯತಿ. ತೇಹಿಯೇವಾತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿಯೇವ. ಓತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜತಿ. ಹಿರೀ ಪಾಪೇ ಗೂಥೇ ವಿಯ ಪಸ್ಸನ್ತೀ ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಪಾಪತೋ ಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾ ಹಿರೀ’’ತಿ. ಓತ್ತಪ್ಪಂ ತೇ ಉಣ್ಹಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸನ್ತಂ ತತೋ ಉತ್ತಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉತ್ತಾಸಲಕ್ಖಣಂ ಓತ್ತಪ್ಪ’’ನ್ತಿ. ಉಭೋಪಿ ಪಾಪಾನಂ ಅಕರಣರಸಾತಿ ಲಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪಾಪಾನಂ ಅಕರಣರಸಾ ಹಿರೀ, ಉತ್ತಾಸಾಕಾರೇನ ಓತ್ತಪ್ಪಂ. ಪಾಪತೋ ಸಙ್ಕೋಚನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ಪಾಪತೋ ಸಙ್ಕೋಚನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಅತ್ತಗಾರವಪರಗಾರವಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ಅತ್ತಗಾರವಪದಟ್ಠಾನಾ ಹಿರೀ ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನತಾಯ, ಅತ್ತಾಧಿಪತಿತಾಯ ಚ. ಪರಗಾರವಪದಟ್ಠಾನಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನತಾಯ, ಲೋಕಾಧಿಪತಿತಾಯ ಚ. ಅತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಹಿರಿಯಾ ಪಾಪಂ ಪಜಹತಿ ಕುಲವಧೂ ವಿಯ. ಪರಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಓತ್ತಪ್ಪೇನ ಪಾಪಂ ಪಜಹತಿ ವೇಸಿಯಾ ವಿಯ. ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿತಾ ಚ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾಕಟಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಪನ ತೇಸಂ ಕದಾಚಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಯೋಗತೋ. ನ ಹಿ ಲಜ್ಜನಂ ನಿಬ್ಭಯಂ ವಾ ಪಾಪಭಯಂ ವಾ ಅಲಜ್ಜನಂ ಅತ್ಥೀತಿ. ಹಿರಿಯಾ ಬಲವಭಾವೇ ಪನ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಹೋತಿ, ಓತ್ತಪ್ಪಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಹಿರೀ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ. ಇಮೇ ಚ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ಲೋಕಪಾಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತಿ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ಹಿರೀ ಚ ಓತ್ತಪ್ಪಞ್ಚ, ಇಮೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ನ ಪಾಲೇಯ್ಯುಂ, ನಯಿಧ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ ‘ಮಾತಾ’ತಿ ವಾ ‘ಮಾತುಚ್ಛಾ’ತಿ ವಾ ‘ಮಾತುಲಾನೀ’ತಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೯).

ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ದರಥವೂಪಸಮೋ, ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ಸಮೂಹವಚನೋ. ಸೋ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಂ. ವತ್ತಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಹಿ ಸದ್ದೋ ವಿಸಿಟ್ಠವುತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ವೇದನಾದಯೋತಿ ¶ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ತತ್ಥ ‘‘ಕತಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಧ. ಸ. ೪೦). ದರಥೋ ಸಾರಮ್ಭೋ ದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾದೀನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ತಥಾ ಪವತ್ತಾನಂ ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಸ್ಸ ವೂಪಸಮಂ ಲಕ್ಖಣಮಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ. ಕಾಯಚಿತ್ತ…ಪೇ… ರಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಮೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಭವನರಸಾ. ದರಥನಿಮ್ಮದ್ದನೇನ ಪರಿಳಾಹಪರಿಪ್ಫನ್ದನವಿರಹಿತೋ ಸೀತಿಭಾವೋ ಅಪರಿಪ್ಫನ್ದನಸೀತಿಭಾವೋ. ಅವೂಪಸಮೋ ಪರಿಪ್ಫನ್ದನಂ ಅಸನ್ತವುತ್ತಿತಾ. ಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಾತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಪ್ಪಧಾನಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಾಧಿಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾ. ತೇಪಿ ಹಿ ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಅವೂಪಸಮಕರಾ. ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ವಾ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಯೇವ ಕಿಲೇಸಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಾ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

ಗರುಭಾವೋ ¶ ದನ್ಧತಾ, ಥಿನಮಿದ್ಧಾಧಿಕಾನಂ ತಥಾ ಪವತ್ತಾನಂ ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ದನ್ಧತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅದನ್ಧತಾ ಅಗರುಭಾವೋ.

ಥದ್ಧಭಾವೋ ಥಮ್ಭೋ. ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾಧಿಕಾನಂ, ತಪ್ಪಧಾನಾನಂ ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಏತಂ ನಾಮಂ. ಥದ್ಧಭಾವನಿಮ್ಮದ್ದನತೋಯೇವ ಕತ್ಥಚಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ವಾ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ.

ಕಮ್ಮನಿ ಸಾಧು ಕಮ್ಮಞ್ಞಂ, ನ ಕಮ್ಮಞ್ಞಂ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೋ, ದಾನಸೀಲಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಅಸಮತ್ಥತಾ. ಅತ್ಥತೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ, ತಪ್ಪಧಾನಾ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ. ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವನಿಮ್ಮದ್ದನೇನೇವ ಸಮ್ಪನ್ನಾಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿ. ವುತ್ತಾವಸೇಸಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ಸೇಸನೀವರಣಾದಯೋ. ಇಮಾ ಪನ ದ್ವೇ ವಿನಿಬನ್ಧನಿಮ್ಮದ್ದನೇನ ¶ ಪಸಾದನೀಯವತ್ಥೂಸು ಪಸಾದಾವಹಾ, ಹಿತಕಿರಿಯಾಸು ವಿನಿಯೋಗಕ್ಖಮಭಾವಾವಹಾ ಸುವಣ್ಣವಿಸುದ್ಧಿ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಗೇಲಞ್ಞಂ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಯೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಗೇಲಞ್ಞಭಾವೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಾಸನ್ತಿ ಅಗೇಲಞ್ಞಭಾವಲಕ್ಖಣಾ. ಗೇಲಞ್ಞನಿಮ್ಮದ್ದನೇನೇವ ನತ್ಥಿ ಏತಾಸಂ ಆದೀನವೋ ದೋಸೋ ಉಪದ್ದವೋ ವಾ, ನ ವಾ ಏತಾ ಆದೀನಂ ಕಪಣಂ ವನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ನಿರಾದೀನವಾ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠನ್ತಿ, ತಂ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿ ನಿರಾದೀನವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ.

ಕಾಯಸಮ್ಬನ್ಧೀ, ಚಿತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಚ ಉಜುಭಾವೋತಿ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬತಾಯ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಜವಲಕ್ಖಣಾ. ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ನಙ್ಗಲಸೀಸಚನ್ದಕೋಟಿಗೋಮುತ್ತವಙ್ಕತಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಕುಟಿಲಭಾವಾನಂ ಅತ್ಥತೋ ಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯಾದಿಭೂತಾನಂ ನಿಮ್ಮದ್ದನತೋ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಕುಟಿಲಭಾವನಿಮ್ಮದ್ದನರಸಾ. ತತೋಯೇವ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅಜಿಮ್ಹಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ವಾ ಅಜಿಮ್ಹತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿ ಅಜಿಮ್ಹತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ.

ನನು ಚ ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದೀನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕೇಕಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ದರಥನಿಮ್ಮದ್ದನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಏಕೇಕಮೇವ ಕರೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇವಂ ಚಿನ್ತಿತಬ್ಬಂ ಭಗವತಾಪಿ ತಥೇವ ದೇಸಿತತ್ತಾ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವತಾ ತಥಾ ದೇಸಿತಾ? ಸಭಾವಧಮ್ಮಭಾವತೋ. ನ ಹಿ ಭಗವತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ದೇಸನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ, ಅಥ ¶ ಖೋ ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯೇವ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಮ್ಮಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಯಥಾಸಭಾವಾ ದೇಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಮೇತ್ಥ ಭಗವತಾ ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಹಾಪನಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯ ಚೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಚನಮೇವ ಪಮಾಣಂ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನಾಧಿಕಾರೇ ಅಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಯ್ಯಾತಿ, ಯಸ್ಸ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಅಕಥನಂ, ತಂ ಅಞ್ಞಹೇತುಕಂ. ನ ಚೇತ್ಥ ತಾದಿಸೋ ಹೇತು ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಯೇನ ಇಮೇಸು ¶ ಏಕೇಕಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕಥನನ್ತಿ. ಯಥಾ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಏಕೋಯೇವ ವೇರಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಪುರಿಸಾ ಓತಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾವ ಹನನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಹನನ್ತಿ, ಯಥಾ ಚ ಪನೇತೇ ವಿಸುಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ತಂ ವೇರಿಂ ಹನನ್ತಿ, ನ ಏವಮೇತೇ ತಂ ವಿಸುಂ ಹನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅವಿನಾಭಾವತೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕೇಕಭಾವೇಪಿ ದ್ವೇ ದ್ವೇಯೇವ ವುತ್ತಾತಿ, ಅಪಿಚ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದೀಹಿ ಚಿತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಲಹು ಮುದು ಕಮ್ಮಞ್ಞಂ ಪಗುಣಂ ಉಜುಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದೀಹಿ ಪನ ರೂಪಕಾಯೋಪೀತಿ ತದತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ಏತ್ಥೇವ ದುವಿಧತಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಸಮಾಧಿಆದೀಸು.

ಛನ್ದನಂ ಛನ್ದೋ, ಆರಮ್ಮಣೇನ ಅತ್ಥಿಕತಾ. ‘‘ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ. ೧) ಪನ ತಣ್ಹಾಪಿ ಛನ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಛನ್ದಂ ಜನೇತಿ ವಾಯಮತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವೀರಿಯಮ್ಪೀತಿ ತತೋ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕರಣಿಚ್ಛಾ. ಚೇತಸಿಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಕರಣಿಚ್ಛಾ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಆಲಮ್ಬಿತುಕಾಮತಾಮುಖೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಿಚ್ಛಾಲಕ್ಖಣೋ ಛನ್ದೋ ‘‘ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪರಿಯೇಸನರಸೋ, ಆರಮ್ಮಣೇನ ಅತ್ಥಿಕತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ಚ. ಯದಗ್ಗೇನ ಪನಾಯಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಯೇಸನರಸೋ, ತದಗ್ಗೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಹೋತಿಯೇವ ಏಕಾರಮ್ಮಣತಾಯ. ತೇನ ತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣೇ ಚೇತಸೋ ಹತ್ಥಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಥಂ ಪನ ದಾನವತ್ಥುವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಹೋತೀತಿ? ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹಾ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಕರಣಿಚ್ಛಾಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಗಾಮಗತಇಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಖಿಪಿತಬ್ಬಉಸೂನಂ ಗಹಣೇ ಅತ್ಥಿಕತಾ ವಿಯ ದಾನವತ್ಥುವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ¶ ಪವತ್ತಚ್ಛನ್ದೋಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬೇನ ತೇನ ಅತ್ಥಿಕೋಯೇವಾತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಕುಸಲೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ. ತಬ್ಬಿಪರೀತತೋ ಪನ ಅಕುಸಲೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ.

ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಪಸಾದನವಸೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ. ಯಥಾ ತಥಾ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿಚ್ಛಯನಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ಅನಧಿಮುಚ್ಚನ್ತಸ್ಸ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಸು ¶ , ದಾನಾದೀಸು ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ಸದ್ಧಾ ಪನ ಪಸಾದನೀಯೇಸು ಪಸಾದಾಧಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ ಪನ ಯಥಾ ಸನ್ತೀರಿತೇ ಅತ್ಥೇ ನಿಚ್ಛಯನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಪರತೋ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ತಥಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಥನ್ತಿ? ತೇಸಮ್ಪಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ಸಂಸಪ್ಪನಾಕಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ದಾರಕಸ್ಸ ವಿಯ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಂಸಪ್ಪನಸ್ಸ ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಕಿರಿಯಾ ಅಸಂಸಪ್ಪನಂ. ಯೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಅಯಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ, ತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮೋಯೇವ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ. ಸೋ ಪದಟ್ಠಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಾನೋ. ಇನ್ದಖಿಲೋತಿ ಏಸಿಕಾಥಮ್ಭೋ ವುಚ್ಚತಿ.

ತೇಸು ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತೇಸು ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮೇಸು. ಅನಾರಮ್ಮಣತ್ತೇಪಿ ಹಿ ತೇಸು ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಉದಾಸೀನಭಾವೋ ‘‘ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಂ ಅವಿಸಮಂ ವಾಹಿತಂ ಅತ್ತನಾ ಪವತ್ತಿತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ವಾ ಯಥಾಸಕಕಿಚ್ಚೇಸು ಪವತ್ತನಂ ಲಕ್ಖಣಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಮವಾಹಿತಲಕ್ಖಣಾ. ತತ್ಥ ಸಮಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಅಪಕ್ಖಪತಿತಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅವಿಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಊನಾಧಿಕತಾನಿವಾರಣಂ ¶ . ಉದಾಸೀನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಹಿ ಏಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾಸಕಕಿಚ್ಚೇಸು ಪವತ್ತೇತಿ, ಯಥಾ ರಾಜಾ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಅಧಿಕರಣಧಮ್ಮಟ್ಠೇ ಯಥಾಸಕಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಮಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇ ಪವತ್ತೇತಿ. ಅಲೀನಾನುದ್ಧತಪ್ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಊನಾಧಿಕತಾಯ ಲೀನುದ್ಧತಭಾವಸ್ಸ ನಿವಾರಣಕಿಚ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಊನಾಧಿಕತಾನಿವಾರಣರಸಾ’’ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತೀನಂ ಅಧಿಪತಿಭಾವೋ. ಆಧಿಪಚ್ಚಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಧಿಕಭಾವೋತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ. ತಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಮೇವ, ಯಂ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇ ಪವತ್ತಾಪನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ರಙ್ಗಮಣ್ಡಲಂ ಗತೋ ನಟಕಾಚರಿಯೋ ತೇ ತೇ ನಟಕೇ ಯಥಾಸಕಂ ಅನುರೂಪಂ ಭೂಮಿಯಂ ಯೋಜೇತಿ, ಏವಮೇಸಾಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಅಧಿಪತಿಭಾವೇ ಠಿತೇ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇ ಯೋಜೇತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯತ್ತೇ ಠಿತೇ ಇನ್ದ್ರಿಯತ್ತೇ, ನ ಪನ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚತೋ ಊನತಂ, ಅಧಿಕತಂ ವಾ ಪತ್ತುಂ ದೇತೀತಿ. ‘‘ಇದಂ ನಿಹೀನಕಿಚ್ಚಂ ಹೋತು, ಇದಂ ಅತಿರೇಕಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಕ್ಖಪಾತವಸೇನ ವಿಯ ಪವತ್ತಿ ಪಕ್ಖಪಾತೋ. ತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದನರಸಾ. ಸಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನೇನ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಆಜಾನೀಯೇಸು ಸಾರಥಿ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಕಿರಿಯಾ ಕಾರೋತಿ ಕಾರ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಭಾವಸಾಧನತಂ ಆಹ. ತೇನ ಕಾರೋತಿ ನಾಞ್ಞಂ, ಕಿರಿಯಾಯೇವಾತಿ ದೀಪಿತಂ ¶ ಹೋತಿ. ಮನಸ್ಮಿಂ ಕಾರೋತಿ ಮನಸಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಕರಣಂ. ಯೇನ ಹಿ ಮನೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಕರೀಯತಿ ಆರಮ್ಮಣೇನಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನತೋ, ತತೋ ಏವ ತೇನ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಮನಸಿ ಕರೀಯತೀತಿ. ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಲುತ್ತಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪುರಿಮಮನತೋತಿ ಭವಙ್ಗಮನತೋ. ವಿಸದಿಸಂ ಮನನ್ತಿ ವೀಥಿಜವನಮನಂ, ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಮನಸಿಕಾರಸಾಮಞ್ಞೇನ ವೀಥಿಜವನಪಟಿಪಾದಕೇ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಉಪಯೋಗತ್ಥಭುಮ್ಮವಚನೇ ಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ಸಾರೇನ್ತೋ ಪಯೋಜೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ ¶ ಸಾರಣಲಕ್ಖಣೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಸಂಯೋಜನರಸೋತಿ ಪಯೋಜನರಸೋ. ವಿತಕ್ಕೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನಿರೋಪನಸಭಾವತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಚೇತನಾ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಪಿ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಕರಣೇನ ಬಲಂ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಬಲನಾಯಕೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಮನಸಿಕಾರೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಯೋಜೇತೀತಿ ಆಜಾನೀಯಪ್ಪಯೋಜನಕಸಾರಥಿ ವಿಯಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ.

ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಂಯೋಜನವಸೇನ ತದಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಏತ್ಥ ಸತಿಯಾ ಅಪ್ಪಮುಸ್ಸನಚ್ಛನ್ದತಾ ವಿಸಯಾಭಿಮುಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತಾ, ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಪನ ಸಂಯೋಜನವಸೇನಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಆರಮ್ಮಣಪಟಿಪಾದಕಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನತಾವಚನಂ ಇತರಮನಸಿಕಾರಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಹಿಸಾಸಕಾ ಪನ ‘‘ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಭಾವೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಬ್ಬವಿಸಯತಾ ಪರಿಹಾಯೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಜವನಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯದಿ ತಂ ವಿಸುಂ ಚಿತ್ತಸಭಾವಂ ಸಿಯಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಜವನಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಅತೀತಾರಮ್ಮಣತಾವ ಸಿಯಾ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಅಭಾವತೋ ಅಸಬ್ಬವಿಸಯತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಯದಗ್ಗೇನ ಚ ತಂ ಅಸಬ್ಬವಿಸಯಂ, ತದಗ್ಗೇನ ಸಾವರಣಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಯತ್ಥ ನ ಪವತ್ತತಿ, ತತ್ಥ ಆವರಣಸಮ್ಭವತೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸಕಲಲೋಕಸಿದ್ಧೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೋ, ಅನಾವರಣಭಾವೋ ಚ ಪರಿಹಾಯೇಥ, ಜವನಸಮ್ಪಯುತ್ತಭಾವೇ ಪನ ಸತಿ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ನಾಯಂ ಇಟ್ಠವಿಘಾತೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ. ತಯಿದಂ ತೇಸಮಭಿನಿವೇಸಮತ್ತಂ ‘‘ಆವಜ್ಜನಾ ಕುಸಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ಅಕುಸಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ¶ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೧೭) ವಚನೇನ ತಸ್ಸಾನನ್ತರಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೀಪಿತತ್ತಾ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಭಾವೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಅತೀತಾದಿವಸೇನ ಹಿ ವಿಭಾಗಮಕತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತಂ ಚಿತ್ತಮಾವಜ್ಜತಿ, ತತೋ ಜವನಾನಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ¶ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತಂ ಚಿತ್ತಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ನ ಚೇತ್ಥ ಜವನಾನಂ ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾ ಆಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಾ ಚಿತ್ತಸಾಮಞ್ಞೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನ ಕಾಚಿ ವಿಹೇಸಾ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಾತಿ. ಕಿಂ ವಾ ಏತೇನ ಯುತ್ತಿವಾದೇನ, ನನು ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೭೭), ತಸ್ಮಾ ಅಪರಿಮಿತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರೇಕಫಲಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಸಭಾವತ್ತಾ ಆವಜ್ಜನೇನ ವಿನಾಪಿ ವಿಸಯಗ್ಗಹಣೇ ವಿಬನ್ಧನಾಭಾವತೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪವತ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಹತಾಯೇವಾತಿ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಆವಜ್ಜನಂ ಅನಾಗತಚಿತ್ತಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಜವನಮೇವ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮಾರಮ್ಮಣಂ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣಾ ಆವಜ್ಜನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಪಾಳಿ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ.

ಕರೋತೀತಿ ಕರುಣಾ. ಕಿಂ ಕರೋತಿ, ಕೇಸಂ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಹದಯಕಮ್ಪನ’’ನ್ತಿ. ಕಮ್ಪನನ್ತಿ ಚ ಪರೇಸಂ ದುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಸಹನಾಕಾರೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ, ತದಿದಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಧೂನ’’ನ್ತಿ. ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಹಿ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಸಾಧನೇನ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಣಾತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಾಹ ‘‘ವಿನಾಸೇತೀ’’ತಿ, ಅದಸ್ಸನಂ ಗಮೇತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ. ಪರೇಸಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಪನಯನಂ ಹೋತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ಸೋ ¶ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಕಾರೋ, ತಥಾಪವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾತಿ ಪರ…ಪೇ… ಲಕ್ಖಣಾ. ಅಪನೇತುಕಾಮತಾಯ ಪರೇಸಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಸಹನಂ ಅನಧಿವಾಸನಂ ಪರದುಕ್ಖಾಸಹನಂ. ನ ವಿಹಿಂಸಾ ಅವಿಹಿಂಸಾ, ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಹೇಠನಂ, ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತಿ, ವಿಹಿಂಸಾಯ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಅವಿಹಿಂಸಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ.

ಪಮೋದನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಮೋದನಲಕ್ಖಣಾ. ಅನಿಸ್ಸಾಯನರಸಾತಿ ಇಸ್ಸಾಯನಸ್ಸ ಉಸೂಯನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವಕಿಚ್ಚಾ. ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು, ಅಧಿಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಅರಮಣಂ ಅರತಿ. ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ಇಸ್ಸಾಧಿಕಂ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ, ಥಿನಮಿದ್ಧಾಧಿಕಞ್ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಂ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಸಯಂ, ದುತಿಯಂ ಪನ್ತಸೇನಾಸನಾದಿವಿಸಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅರತಿಯಾ ವಿಹನನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಸಾ ವಿಘಾತಂ ವಾ ವೂಪಸಮಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅರತಿವಿಘಾತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ‘‘ಅನಿಯತೇ ಇಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚೇತಸಿಕನ್ತರಭಾವೇನ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತತೋತಿ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತದುಚ್ಚರಿತತೋ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿವತ್ಥೂನನ್ತಿ ಪರಪಾಣಪರಧನಪರಇತ್ಥಿಆದೀನಂ ¶ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಮಾಲಮ್ಬಣಭೂತಾನಮೇವ ವತ್ಥೂನಂ. ಅವೀತಿಕ್ಕಮಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅಮದ್ದನಲಕ್ಖಣಾ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿವತ್ಥುತೋ ಸಙ್ಕೋಚನಕಿರಿಯಾಪದೇಸೇನ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿತೋಯೇವ ಸಙ್ಕೋಚನಕಿರಿಯಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ವಿರತಿಯೋ ದುಚ್ಚರಿತವತ್ಥುನೋ ಅಕಿರಿಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸೇವ, ವಿರತೀನಞ್ಚ ಸೋರಚ್ಚವಸೇನ ಸಙ್ಕೋಚನಂ, ಅಕಿರಿಯಾ ಚ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾನಂ ಜಿಗುಚ್ಛಾದಿವಸೇನಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಸದ್ಧಾ…ಪೇ… ಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇವ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದೀನಂ ಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ಏಕೇ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಫಲಂ ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಅಕರಣತೋ, ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದಾದಿಅಕಥನತೋ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸನ್ತುಟ್ಠೀಸಲ್ಲೇಖಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿವಜ್ಜನತೋ ಚ ಸದ್ಧಾದಯೋ ¶ ತಿಣ್ಣಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಪದಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ. ಇಮಾಸೂತಿ ಇಮಾಸು ತೀಸು ವಿರತೀಸು. ಏಕೇಕಂ ನಿಯತಂ ವಿರತಿಮಿಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಂ ಚತುತ್ಥನಿಯತವಿರತಿಮಿಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಸೇನ ಇಮಾಸಂ ಅನ್ತರೇ ಏಕಂ ನಿಯತಂ ವಿರತಿಮಿಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭಯಥಾಪಿ ಪನ ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಅಪರಾಯ ವಿರತಿಯಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾಪಿ ಅದೇಸಿತತ್ತಾ, ವಿಸಯಸ್ಸ ಚ ಸದಾ ಸನ್ನಿಹಿತತ್ತಾಭಾವೇನ ನಿಯತಾಯ ಏವ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಅಭಾವತೋ. ತೇನೇವ ಹಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋಯೇವ ಚ ಕೇಚಿ ಇಮಾಸಂ ತಿವಿಧತ್ತಂ ಅನಿಯತತ್ತಮೇವ ಚ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತೇಹಿ –

‘‘ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಆಜಿವಾ;

ಯೇಭುಯ್ಯತೋ ಅನಿಯತಾ, ಹೋನ್ತಿ ಗೋಚರಭೇದತೋ’’ತಿ. –

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯತೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬದಾ ಏಕತೋಯೇವ ಚ ಲಬ್ಭಮಾನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

ದುತಿಯಚಿತ್ತೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಥಾ ಚಿತ್ತಂ, ಏವಂ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪೀತಿ ದುತಿಯೇ ಸಸಙ್ಖಾರಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಸಙ್ಖಾರಭಾವಮತ್ತಮೇವ ಹೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ. ತಥಾತಿ ಯಥಾ ತತಿಯೇ, ತಥಾ ಚತುತ್ಥೇಪಿ ಪೀತಿಯಾ ಸುಖಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ. ಸುಖಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಅಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಪೀತಿ’’ನ್ತಿ. ನನು ಚ ‘‘ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಪೀತಿಯಾ, ಏವಂ ತಾಸಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ? ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕರುಣಾಮುದಿತಾನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ. ಕರುಣಾಮುದಿತಾಭಾವನಾಕಾಲೇ ಹಿ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಚಿತ್ತೇನಾಪಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಯಂ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತೇನೇವ ಏಕಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಾ ¶ ವೇದನಾಪರಿವತ್ತನಾಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನೇವ ಕರುಣಾಮುದಿತಾನಮ್ಪಿ ¶ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇಸು ಸಮ್ಭವೋ ಹೋತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಅಪರೇ ಪನ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ತಾಸಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇಸು ಸಮ್ಭವಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಪಞ್ಚಮೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಾನಿ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿ.

೮೧. ಕರುಣಾಮುದಿತಾದಯೋತಿ ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಚೇವ ವಿರತಿತ್ತಯಞ್ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಸೇಸೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿರತಿತ್ತಯನ್ತಿ ವಿರತಿತ್ತಯಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವಿರತಿತ್ತಯಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸುವಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನವಸೇನ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿ, ನ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸೋಧನವಸೇನ, ನಾಪಿ ದುಚ್ಚರಿತದುರಾಜೀವಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ. ತಥಾ ಹಿ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅವತ್ಥತ್ತಯಂ ಹೋತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಾವತ್ಥಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾವತ್ಥಾ ಅನುಸಯಾವತ್ಥಾತಿ. ತತ್ಥ ವೀತಿಕ್ಕಮಾವತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾವತ್ಥಾಯ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಂ, ಅನುಸಯಾವತ್ಥಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಂ. ದುಚ್ಚರಿತದುರಾಜೀವಾನಂ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಾವತ್ಥಂ, ಅನುಸಯಾವತ್ಥಞ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕಮಾವತ್ಥಾಯ ವಿಸುಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾವತ್ಥಾ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ಯಸ್ಸಾ ವಿಪಚ್ಚನೀಕಂ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನೇವ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ವಿಯ ತೇಸಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಾವತ್ಥಂ ಸೋಧೇತಿ, ನ ಚ ಲೋಕುತ್ತರಂ ವಿಯ ಅನುಸಯಾವತ್ಥಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭೇತಿ ವಾ. ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಂ ಸೀಲಸೋಧನವಸೇನ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೇನೇವ ವಿಗತವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಕಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನವಸೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ವಿರತೀನಂ ಅಸಮ್ಭವೋಯೇವ. ಇಮಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ವಿರತಿಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತೇತ್ತಿಂಸ ವಾ ಕರುಣಾದಿಝಾನವಸೇನ ಪವತ್ತನಕಾಲೇ ¶ . ತತೋತಿ ತತೋ ತತಿಯೇ ವುತ್ತಚೇತಸಿಕತೋ. ಕರುಣಾಮುದಿತಾನಂ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಾನಮೇಕನ್ತಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಮೇನ…ಪೇ… ಕರುಣಾಮುದಿತಾವಜ್ಜಾ’’ತಿ.

ರೂಪಾವಚರಪಞ್ಚಮೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ತಿಂಸೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯದಿ ಏವಂ ರೂಪಾವಚರತೋ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರೂಪಾವಚರಭಾವೋವೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ, ಪಞ್ಚಮೇ ರೂಪಸಞ್ಞಾಭಾವತೋ ರೂಪಾವಚರಭಾವೋ, ಇಧ ಪನ ರೂಪಸಞ್ಞಾಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಪತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಅರೂಪಾವಚರಭಾವೋತಿ ಅಯಮೇವಸ್ಸ ತತೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕೇತಿ ¶ ಪಠಮಜ್ಝಾನವತಿ. ಮಗ್ಗಚಿತ್ತೇತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇಪಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇ. ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾದಿಭೇದೇತಿ ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಿಕೇ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ದುತಿಯೇನ ವಿತಕ್ಕವಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ. ಕಿಂ ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಚೇ, ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕರುಣಾಮುದಿತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇಸು ಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಕದಾಚಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪವಿರಹೋ ಸಿಯಾ, ನ ಪನ ವಿರತಿವಿರಹೋ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನವಸೇನೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪವತ್ತನತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಯತವಿರತಿಭಾವೋ’’ತಿ. ಲೋಕುತ್ತರಭಾವೋತಿ ಛಬ್ಬಿಸುದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾಯ ಪತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಲೋಕತೋ ಉತ್ತರಣಭಾವೋ.

ಏವಂ ಕುಸಲಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಮ್ಪಯೋಗವಚನತ್ಥಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಕುಸಲಚೇತಸಿಕಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಕುಸಲಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಛ ಯೇವಾಪನಕಾತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮೇ ಅನಿಯತಯೇವಾಪನಕಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಅಕುಸಲೇಸು ಪನ ಲಬ್ಭಮಾನಕಯೇವಾಪನಧಮ್ಮೇ ಏಕತ್ಥ ದಸ್ಸೇತುಂ ತೇಸಮ್ಪಿ ಇಧೇವ ವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉದ್ದೇಸಾನನ್ತರಂ ‘‘ಏವಂ ಯೇವಾಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೇ ಛನ್ದಾಧಿಮೋಕ್ಖಾನಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತೇ ಛನ್ದಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದಸಸು ಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿ.

೮೨. ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ¶ ನಿಸ್ಸೇಸೇನ ದಸ್ಸಿತಾ. ಹತಾ ವಿಹತಾ ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ಪಾಪಾ ಅಪಾಯಾದಿದುಕ್ಖಪಾಪನತೋ ‘‘ಪಾಪಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಾತಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಯೇನ ಸೋ ಭಗವಾ ಹತಪಾಪೋ, ತೇನ. ಲಾಭೋ ಅಲಾಭೋ, ಯಸೋ ಅಯಸೋ, ನಿನ್ದಾ ಪಸಂಸಾ, ಸುಖಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಇಮೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಲೋಕಧಮ್ಮೇಸು ಅಕಮ್ಪನಟ್ಠೇನ ತಾದಿನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ. ಸೋ ಹಿ ಲಾಭಾದೀಸು ಯಾದಿಸೋ, ಅಲಾಭಾದೀಸುಪಿ ತಾದಿಸೋಯೇವಾತಿ ‘‘ತಾದೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ನ ಹಿರೀಯತೀತಿ ನ ಲಜ್ಜತಿ. ಅಹಿರಿಕೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ ವಾ. ‘‘ಅಹಿರಿಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕಸ್ಸ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹಿರಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ಧಮ್ಮಮಾಹ. ಅಜಿಗುಚ್ಛನಂ ಅಹೀಳನಂ. ಅಲಜ್ಜನಂ ಅವಿಲಾ. ಅಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಭಾವವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಲಜ್ಜನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಾಯ ಹಿರಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ. ತೇಹೇವಾತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿ ಏವ. ಅಸಾರಜ್ಜನಂ ನಿಬ್ಭಯತಾ. ಅನುತ್ತಾಸೋ ಅಸಮ್ಭಮೋ. ರಸಾದೀನಿ ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪೇಸು ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ನ ತಾನಿ ಇಧ ವುತ್ತಾನಿ. ತೇಸು ಹಿ ಅಲಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪಾಪಾನಂ ಕರಣರಸಂ ಅಹಿರಿಕಂ. ಅನುತ್ತಾಸಾಕಾರೇನ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ ¶ . ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ಪಾಪತೋ ಅಸಙ್ಕೋಚನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾನಿ. ಅತ್ತನಿ, ಪರೇಸು ಚ ಅಗಾರವಪದಟ್ಠಾನಾನಿ. ಗಾಮಸೂಕರಸ್ಸ ವಿಯ ಅಸುಚಿತೋ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿತೋ ಅಜಿಗುಚ್ಛನಂ ಅಹಿರಿಕೇನ ಹೋತಿ. ಸಲಭಸ್ಸ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿತೋ ಪಾಪತೋ ಅನುತ್ತಾಸೋ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೇನ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ನಾಹಿರಿಕೋ, ಪಾಪಾ ಗೂಥಾವ ಸೂಕರೋ;

ನ ಭಾಯತಿ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೋ, ಸಲಭೋ ವಿಯ ಪಾವಕಾ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚ ಯಥಾ ಹಿರಿಯಾ ಬಲವಭಾವೇ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಹೋತಿ, ಓತ್ತಪ್ಪಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಹಿರೀ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ, ಏವಂ ಅಹಿರಿಕಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ, ಅನೋತ್ತಪ್ಪಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಅಹಿರಿಕಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಕೇಚಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಸುಚಿನಾ ಅತ್ತಾನಂ ಮಕ್ಖೇನ್ತೋ, ಸಪ್ಪಮುಖೇ ಹತ್ಥಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋ ಬಾಲದಾರಕೋ ತತ್ಥ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಭಾವಸ್ಸ, ಆದೀನವಸ್ಸ ಚ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖನತೋ ನೇವ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ, ನ ಚ ಉತ್ತಸತಿ, ಏವಮೇವಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಣತೋ ಮೋಹೋ ಪಾಪತೋ ನೇವ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ, ನ ಉತ್ತಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಬಲವತರಂ ಹೋತೀತಿ.

ಲುಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಅಲ್ಲೀಯನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣೋತಿ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ ನಾಮ ‘‘ಮಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಮತ್ತಂ. ಅಭಿಸಙ್ಗೋ ಅತಿಸಯವತಾಯ ಆಸತ್ತಿಯಾ ದುಮ್ಮೋಚನೀಯಭಾವೋ. ಅಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಅವಿಜಹನಂ. ತೇಲಞ್ಜನರಾಗೋ ವಿಯಾತಿ ಧೋವಿತ್ವಾಪಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ತೇಲಮಕ್ಖಿತಅಞ್ಜನರಾಗೋ ವಿಯ. ‘‘ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನಪದಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ದಸ್ಸನಂ ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನಂ. ನನು ಚ ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಲೋಭೋಯೇವಾತಿ ಕಥಂ ಸಯಂ ಅತ್ತನೋ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಪಠಮಂ ನಾತಿಬಲವಲೋಭವಸೇನ ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನೋ ಪಚ್ಛಾ ಬಲವಲೋಭೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ತಂಪದಟ್ಠಾನತಾ ವುತ್ತಾ. ತೇನೇವ ಚ ‘‘ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಅಸ್ಸಾದೋ ನಾಮ ಸುಖವೇದನಾ, ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸುಖವೇದನಾಯ ವಾ ಕಾರಣಭೂತಂ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಾದೋ ನಾಮ, ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತಾ ತಯೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನಂ ನಾಮಾತಿ ಕೇಚಿ.

ಮುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ¶ ನ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಸಭಾವಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಅದಸ್ಸನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ಧಭಾವೋ. ಅಞ್ಞಾಣಂ ¶ ಞಾಣಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಧಮ್ಮೋ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಲಕ್ಖಣಂ ಸಭಾವವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಇತರಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ. ಅಥ ವಾ ಅಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣೋತಿ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಹಿ ಅಸಮ್ಪಟಿವೇಧರಸೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾ ಅಸಮ್ಪಟಿವೇಧೋ. ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವಚ್ಛಾದನರಸೋತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ಮೋಹಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಮೋಹಸ್ಸ ತಥಾ ಪವತ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವಚ್ಛಾದನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಞಾಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಜಾನಾತಿ, ದಿಟ್ಠಿ ಯಥಾಸಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಅಯಾಥಾವತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಮೋಹೋ ಪನ ನ ಕಥಞ್ಚಿ ವಿಜಾನಾತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ ಕಥಂ ತದಾ ಸೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಜಾನಾತೇವಾತಿ? ತದಾಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಫುಸನಾಕಾರಾದಿಮತ್ತವಸೇನೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನ ಜಾನನವಸೇನ, ಏವಮಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಾಕಾರೇನೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಪನ ಜಾನನಾಕಾರೇನಾತಿ. ಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಅನ್ಧಕರಣಂ ಅನ್ಧಕಾರೋ, ತಥಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಿ, ತಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅನ್ಧಕಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ.

ಮಿಚ್ಛಾ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಸ್ಸ ವಿಪರೀತವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಂ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಯೋನಿಸೋ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಉಪ್ಪಥಾಭಿನಿವೇಸೋ. ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರತೋ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ವಾ ಪರಪ್ಪಚ್ಚಯತೋ ವಾ ಆಮಸನಂ ಪರಾಮಾಸೋ, ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹವಸೇನ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸನಂ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೋ. ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಕಾಮತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಅಸೋತುಕಾಮತಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಉದ್ಧತಂ ಹೋತಿ ಚಿತ್ತಂ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ವಾ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉದ್ಧತಭಾವೋ’’ತಿ. ಅವೂಪಸಮೋತಿ ಅಸನ್ನಿಸಿನ್ನಭಾವೋ. ವಾತಾ…ಪೇ… ಪಟಾಕಾ ವಿಯಾತಿ ¶ ಯಥಾ ಪಟಾಕಾ ಯೋತ್ತಬಲೇನ ಧಜಯಟ್ಠಿಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೀಪಿ ವಾತಾಭಿಘಾತೇನ ಏತ್ಥ ಅವಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಲೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತಮ್ಪಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಲೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಚಲಂ ಅವಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ವಾತಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಚಲಧಜಪಟಾಕಾ ವಿಯ ಅನವಟ್ಠಾನಕಿಚ್ಚಂ. ಭನ್ತತ್ತಂ ಪರಿಬ್ಭಮನಾಕಾರೋ. ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಅಕುಸಲಸಾಧಾರಣಾನಂ ವಿಸುಂ ಪದಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಯೋನಿಸೋ…ಪೇ… ಪದಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಯೇನಾಕಾರೇನ ವಾ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಮನಸಿಕರಣಂ ಇಧ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ. ಅಥ ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಮನಸಿಕರಣಂ ಇಧ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ.

ಮಞ್ಞತೀತಿ ¶ ಅಭಿಮಞ್ಞತಿ, ಅಹಂಕಾರಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ಉಚ್ಚತೋ ನಮನಂ ಉಣ್ಣತಿ. ಸಮ್ಪಗ್ಗಹರಸೋತಿ ಉಣ್ಣತಿವಸೇನೇವ ಅತ್ತನೋ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಸಮ್ಪಗ್ಗಣ್ಹನಕಿಚ್ಚೋ, ನ ವೀರಿಯಂ ವಿಯ ತಂತಂಕಿಚ್ಚಸಾಧನೇನ. ಅಭಿಭುಸ್ಸಹನವಸೇನ ಹೀನಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ನೀಚಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಣಮ್ಪಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹನವಸೇನೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕೇತು…ಪೇ… ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಕೇತು ವುಚ್ಚತಿ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಧಜೋ, ಇಧ ಪನ ಕೇತು ವಿಯಾತಿ ಕೇತು, ಉಳಾರತಮಾದಿಭಾವೋ, ತಂ ಕೇತುಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಕೇತುಂ ಕಮ್ಯತೀತಿ ಕೇತುಕಮ್ಯಂ, ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ತಂ ಕೇತುಕಮ್ಯಂ, ಸೋ ಕೇತುಕಮ್ಯತಾ. ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತನತೋ ಮಾನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸೀ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾ ಏಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ನ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಕೇಸರಸೀಹಾ ವಿಯ ಏಕಗುಹಾಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇ ಸಬ್ಬದಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇ ನಿಯಮೇನ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಪದಟ್ಠಾನೋ. ಮಾನೋ ಧಮ್ಮಸಮೂಹಗ್ಗಹಣೇ ಬಲವಂ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಭಾವೇನ ¶ ಪವತ್ತತಿ, ದಿಟ್ಠಿ ಏಕೇಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಾದಿಆಕಾರೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ. ಅತ್ತಸಿನೇಹಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ವಾ ಮಾನೋ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ.

ಇಸ್ಸತೀತಿ ಉಸೂಯತಿ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಪರಸಮ್ಪತ್ತೀಸುಯೇವ. ಇಸ್ಸಾವಸೇನ ಪರಸಮ್ಪತ್ತೀಸು ಅತುಸ್ಸನತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಭಿರತಿರಸಾ’’ತಿ. ತೇನೇವೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಇಸ್ಸಾನಲಸಿಖಾ ಯೇಸಂ, ಹದಯೇ ಜಲತೀಧ ತೇ;

ನೇವ ವಿನ್ದನ್ತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಸೇವಿತ’’ನ್ತಿ.

ಮಚ್ಛರಯೋಗೇನ ಮಚ್ಛರಿನಿ ಪವತ್ತಂ ಮಚ್ಛರ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಮಚ್ಛರಭಾವೋ ಮಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತಿ. ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪನ ‘‘ಮಾ ಇದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಹೋತು, ಮಯ್ಹಂವ ಹೋತೂ’’ತಿ ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ. ನಿಗುಹಣಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಸಂ ಅದಸ್ಸನಂ. ಸಙ್ಕೋಚನಂ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಕರಣಸ್ಸ ಅರುಚ್ಚನಾಕಾರೇನ ಪಟಿಕುಟನಂ. ‘‘ಮಾ ಇದಂ ಪರಸ್ಸ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪರೇಸು ಪಟಿಹನನವಸೇನ ಅತ್ತಸನ್ತಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ ಮಚ್ಛೇರಂ ಪಟಿಘಚಿತ್ತೇಸ್ವೇವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಏಕಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಟಿಹಞ್ಞಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾರಮ್ಮಣಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ. ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವೇ ಪಟಿಹನನವಸೇನ ಪನ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತನತೋ ಮಚ್ಛೇರಂ ಪಟಿಘಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯುತ್ತಂ. ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಆವಾಸಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿ.

ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕತಮ್ಪಿ ಅಕತಮ್ಪಿ ಗರಹಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ¶ ವತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ಯಂ ಮಯಾ ನ ಕತಂ, ತಂ ಕುಕತ’’ನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನರಸ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಕತಾಕತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಸುಚರಿತಮ್ಪಿ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತಂ ನಾಮ. ಸುಚರಿತಮ್ಪಿ ಹಿ ಗರಹನ್ತಸ್ಸ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತನ್ತಿ ಹೋತಿ ¶ . ಯಥಾ ಪನ ಪಥವೀಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ, ಏವಂ ಕುಕತಂ ಆರಬ್ಭ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ತಂಸಹಚರಿತತಾಯ ಇಧ ಕುಕತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಕತಾಕತಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಚಿತ್ತಂಯೇವ ಗರಹಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತಂ ಕುಕತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕುಕತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಕತಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ’’ತಿ. ಪಚ್ಛಾ ಅನುತಪ್ಪನಂ ವಿಹೇಠನಂ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪೋ. ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನಂ ಕತಾಕತಸ್ಸ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಅನುಸೋಚನಂ, ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುತಪ್ಪನಂ, ‘‘ಅಕತಂ ಮಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ, ಇತೋ ದಾನಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಪನ ಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಂ ವೀರಿಯಮೇವ, ನ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನಂ, ಕತಾಕತಾಕಾರವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಅನುಸೋಚನವಸೇನ ವಿರೂಪಂ ಪಟಿಸರಣಂ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ. ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನಞ್ಹಿ ಅವಡ್ಢಿಸಮ್ಪಾದನತೋ ವಿರೂಪಂ ಪಟಿಸರಣಂ, ತಂ ಪರಾಯತ್ತತಾಹೇತುತಾಯ ದಾಸಬ್ಯಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ದಾಸಬ್ಯೇ ಸತಿ ದಾಸೋ ಪರಾಯತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇ ಸತಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಕುಸಲೇ ಪವತ್ತಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಕತಾಕತಕುಸಲಾಕುಸಲಾನುಸೋಚನವಸೇನ ಆಯತ್ತತಾಯ ತದುಭಯವಸೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇನ ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಹೋತೀತಿ ತಂ ದಾಸಬ್ಯಂ ವಿಯ ಹೋತಿ.

ಅನುಸ್ಸಾಹನಾವಸೀದನವಸೇನ ಸಂಹತಭಾವೋ ಥಿನಂ, ತೇನ ಯೋಗತೋ ಚಿತ್ತಂ ಥಿನಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಥಿನತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಸ್ಸಾಹಸಂಹನನತಾ’’ತಿ. ಅಸಮತ್ಥತಾವಿಘಾತವಸೇನ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಮಿದ್ಧಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಸತ್ತಿವಿಘಾತೋ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಮಿದ್ಧವಸೇನೇವ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಮೇಧಿತಾ ವಿಹತಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಿದ್ಧತಾ ಮಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಂ, ತಬ್ಭಾವೋಪಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಂ. ಅನುಸ್ಸಾಹಸಙ್ಖಾತೋ ಸಂಹನನಭಾವೋ ಅನುಸ್ಸಾಹಸಂಸೀದನತಾ, ಕುಸೀತಭಾವೋತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಸತ್ತಿವಿಘಾತೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಮಿದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಸತ್ತಿವಿನಾಸವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಸತ್ತೀತಿ ತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಂ ಅಸತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋಪಿ, ಅಸತ್ತಿಯೇವ ವಿಘಾತೋತಿ ಅಸತ್ತಿವಿಘಾತೋ.

ಅನುಸ್ಸಾಹನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಪಟಿಪಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ. ವೀರಿಯಸ್ಸ ವಿನೋದನಂ ಖೇಪನಂ ವೀರಿಯವಿನೋದನಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಂಸೀದನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಿ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಂಸೀದನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ¶ ಸಂಸೀದನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ. ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಂ ಥಿನಮ್ಪಿ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾಸಭಾವಮೇವ, ತಂ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಂ, ಮಿದ್ಧಂ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ. ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಥಿನಂ? ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಲತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ. ಕತಮಂ ಮಿದ್ಧಂ? ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಲತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧೬೨) ಚ ಆದಿನಾ ಇಮೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಪವತ್ತೋ. ಓಣಹನಂ ವಿಞ್ಞಾಣದ್ವಾರಾನಂ ಪಿದಹನಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಬನ್ಧನಂ ವಾ. ಲೀನತಾ ಲೀನಾಕಾರೋ, ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣೇ ಸಙ್ಕೋಚೋ. ಯಸ್ಮಾ ಥಿನೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಸಂಹನನಂ ಹೋತಿ, ಮಿದ್ಧೇನ ಪನ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸ್ಸ ವಿಯ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸಪಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಚಲಾಯಿಕಾನಿದ್ದಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಪಚಲಾಯಿಕಾನಿದ್ದಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನನ್ತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಪೋತ್ಥರೂಪಪಟಿಚ್ಛಾದಕಪಟೋ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವಾವಚ್ಛಾದಕೋ ಮೋಹೋ. ಮುಖೇ ಬನ್ಧಪಟೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಪತ್ಥರಿತುಂ ಅದೇನ್ತಂ ಮಿದ್ಧನ್ತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ.

ಸೇಸಾತಿ ಇಧ ಲಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ. ಕುಸಲೇಸು ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ವುತ್ತನಯೇನ. ನ ಕೋಚಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಚೇ, ನೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ, ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿನಾಮಮತ್ತಮೇವ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕೂನವೀಸತೀತಿ ¶ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಾನಾದಯೋ ಛ ಅನಿಯತಯೇವಾಪನಕೇ ಸೇಸಾ ಸರೂಪೇನಾಗತಾ ಪನ್ನರಸ ಛನ್ದಾದಯೋ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ನಿಯತಯೇವಾಪನಕಾತಿ ಇಮೇ ಏಕೇನ ಊನಾ ವೀಸತಿ ಚೇತಸಿಕಾ. ಅನಿಯತಯೇವಾಪನಕಾನಂ ಪನ ಇಧ ಅಲಭನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಏತ್ಥ ವಚನೇ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ.

ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅನಿಯತಭಾವೋತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅನಿಯತಸ್ಸ ಇಧ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಭಾವಮಾಹ, ನ ಪನ ಪಠಮೇ ನಿಯತಭಾವಂ ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸೋವ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ನ ಹಿ ಸಭಾವತಿಖಿಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಯೋಗೀ ಹೋತೀತಿ. ತತಿಯೇ ಮಾನಸ್ಸ ಅನಿಯತಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೇಪಿ ನಿಯತಧಮ್ಮೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಾನೋ ಪನೇತ್ಥ ಅನಿಯತೋ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಚತುತ್ಥೇ ಅವಸೇಸಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸೇವ, ಪಞ್ಚಮೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪೀತಿಂ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹ ಅಟ್ಠಾರಸೇವ, ತಥಾ ಛಟ್ಠೇಪಿ. ಸತ್ತಮೇ ಪೀತಿಯಾ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಅಭಾವತೋ ಸತ್ತರಸ, ತಥಾ ಅಟ್ಠಮೇಪಿ.

ಏತೇಪಿ ತಯೋತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಏವ, ಏತೇಪಿ ತಯೋ ಏಕತೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸಯಭೇದತೋಯೇವ. ತಥಾ ಹಿ ಇಸ್ಸಾ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಸಯಾ, ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಹಿ ¶ ಸಾಧಾರಣಾಭಾವವಿಸಯಂ, ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಕತಾಕತವಿಸಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ ವದನ್ತಿ ‘‘ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರಂ ಯದಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಏಕತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ, ನ ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಸಭಾವತೋ, ಪರಿಕಪ್ಪನತೋ ವಾ ಅನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಾಕಾರಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅನುಭವನಂ ಸಮ್ಭುಞ್ಜನಂ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಮಸ್ಸಾತಿ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಲಕ್ಖಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಿಟ್ಠಾಕಾರಸಮ್ಭೋಗರಸ’’ನ್ತಿ, ಯಥಾಭೂತೇನ ವಾ ಅಯಥಾಭೂತೇನ ವಾ ಅನಿಟ್ಠಾಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಮ್ಭುಞ್ಜನರಸಂ, ಪಚ್ಚಾನುಭವನಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಿತ್ಥಿಯಾದೀನಞ್ಹಿ ಸಭಾವತೋ ಇಟ್ಠೇ ಬುದ್ಧಾದಿಆರಮ್ಮಣೇಪಿ ಅನಿಟ್ಠಾಕಾರತೋ ಗಹಣವಸೇನ ¶ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ಕಾಮಧಾತುಯಂಯೇವ ಪವತ್ತನತೋ ಆಹ ‘‘ಹದಯವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಅನೀವರಣಾವತ್ಥಾಯ ಅಭಾವತೋ ರೂಪಾರೂಪಧಾತುಯಂ ಅಸಮ್ಭವೋ.

ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಅನಿಟ್ಠರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ವಾ ವಿರೂಪಂ ಸಪ್ಪನಂ ವಿಸಪ್ಪನಂ, ಅನಿಟ್ಠರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನೇವ ವಾ ವಿಸಪ್ಪನಂ ಸರೀರಕಮ್ಪನಂ, ತಂ ರಸೋ ಕಿಚ್ಚಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಪ್ಪನರಸೋ, ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಹದಯವತ್ಥುನೋ, ಸಕಲಸ್ಸೇವ ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಜ್ಝತ್ತಭಾವಾಪಾದನತೋ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯದಹನರಸೋ ವಾ’’ತಿ, ವಿಜ್ಝತ್ತಭಾವಾಪಾದನತೋತಿ ಚ ಮಿಲಾತಭಾವಾಪಾದನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಕಥಂ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ದಾವಗ್ಗಿ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಸೋ ಹಿ ವನಘಟೇಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ತಮೇವ ದಹತಿ. ದುಸ್ಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಅತ್ತನೋ, ಪರಸ್ಸ ಚ ದೂಸನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಸೋ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಂ ಏಕನ್ತೇನ ಅನ್ತಮಸೋ ವಿರೂಪಭಾವಾಪಾದನೇನಪಿ ದೂಸೇತಿ, ಪರಂ ಪನ ದೂಸೇತು ವಾ, ಮಾ ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಗಹಿತಅಸುಚಿ ವಿಯ. ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದೀನಿ ನವ ಆಘಾತವತ್ಥೂನಿ ಪದಟ್ಠಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಆಘಾತವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನೋ. ಸೋ ಉಪಯೋಗಫಲಕಾಲೇಸು ಅನಿಟ್ಠತ್ತಾ ವಿಸಸಂಸಟ್ಠಪೂತಿಮುತ್ತಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಟ್ಠಾರಸ ವಾತಿ ಇಸ್ಸಾದೀಸು ಅನಿಯತೇಸು ಏಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಾರಸ ವಾ.

ಪವತ್ತಿಟ್ಠಿತಿಮತ್ತಾತಿ ಚೇತಸೋ ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಠಿತಿಮತ್ತಾ, ಮಗ್ಗಙ್ಗಾದಿಭಾವಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖವಿರಹತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಿತಿಮತ್ತಾತಿ ಖಣಟ್ಠಿತಿಮತ್ತಾ. ‘‘ನಿವಾತೇ ದೀಪಚ್ಚೀನಂ ಠಿತಿ ವಿಯಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿ ವಿಯ ಸನ್ತಾನಟ್ಠಿತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ ನಿಚ್ಛಯಾಭಾವೇನ ಅಸಣ್ಠಹನತೋ ಚೇತಸೋ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯಮತ್ತತಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಿತಿಮತ್ತಾ ಖಣಟ್ಠಿತಿಮತ್ತಾ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯಮತ್ತಾ ಠಿತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಿತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ವಿಗತಾ ಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ‘‘ಪಿಸುಣಾ ¶ ವಾಚಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದೀಸು ¶ ವಿಯ, ವಿಗತಾ ತಿಕಿಚ್ಛಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ‘‘ವಿಗತಾ ಚಿಕಿಚ್ಛಾ’’ತಿ ಚಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ ದುಕ್ಕರತಾಯ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಬ್ಬಥಾ ಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವತೋ. ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಂಸಪ್ಪನವಸೇನ ಸೇತಿ, ಸಮನ್ತತೋ ವಾ ಸೇತೀತಿ ಸಂಸಯೋ. ಕಮ್ಪನರಸಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಪನಕಿಚ್ಚಾ. ಉದ್ಧಚ್ಚಞ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಾಕಾರೇಯೇವ ಠತ್ವಾ ಭಮತೀತಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣಸ್ಮಿಂ ಏವ ವಿಪ್ಫನ್ದನವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪನ ಯದಿಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರಂ ಅಪೇಕ್ಖತೀತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಕಮ್ಪನಂ ಹೋತಿ. ಅನಿಚ್ಛಯಾಕಾರೇನ ದ್ವೇಳ್ಹಕಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಿ, ಅನಿಚ್ಛಯಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅನಿಚ್ಛಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ.

ಅಧಿಮೋಕ್ಖವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಪರೀತಕಿಚ್ಚತಾಯ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ಸಮಾಧೀತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ. ಸಾ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಆಧಾನತೋ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬಲವಾ ಹೋತೀತಿ ಬಲವಮಿತ್ತೇನ ದಿನ್ನಪಿಟ್ಠಿಬಲೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಬಲವಾ ಹೋತಿ, ಬಲಾದಿಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ. ನನು ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಾಪಿ ವಿಪಾಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ಏಕನ್ತಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ’’ತಿ. ಕುತೋ ಪನ ವಿರತೀನಂ ಕುಸಲತ್ತಮೇವಾತಿ ಚಾರಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ಕುಸಲಾತಿ (ವಿಭ. ೭೧೫) ಹಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕೇಸು ವಿರತಿಯೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ? ನೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ಲೋಕಿಯವಿರತಿಯೋಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತೇನ ಲೋಕಿಯವಿಪಾಕೇಸುಯೇವ ವಿರತಿಯೋ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಕಾಯಪಸಾದಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ¶ ಕಾಯೇ ಭವೋ ಸಾತಭಾವೋ ಲಕ್ಖಣಮಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಿಕಸಾತಲಕ್ಖಣಾ. ಚೇತಸಿಕಸುಖೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾದಯೋ ನೇತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಾ ವುತ್ತನಯಾ ಏವಾ’’ತಿ.

೮೪-೬. ನನು ಚ ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸುಖವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅನಿಟ್ಠೇ ದುಕ್ಖವೇದನಾ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಚ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಇಟ್ಠೇ, ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಯುತ್ತೋ ತಾವ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಯೋಗೋ, ನ ಪನ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ, ನ ಚಾಪಿ ಏತಂ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಪರಿಕಪ್ಪನಾವಸೇನ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವಿಪಾಕಾನಂ ಅವಞ್ಚನೀಯಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ಇಟ್ಠೇ, ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸು ¶ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಯೇವ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಸುಖವೇದನಾ, ಯತೋ ತೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ವುತ್ತಾತಿ ಇಮಂ ಚೋದನಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಯೋಗಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸಾ ಸೋಧನತ್ಥಂ ‘‘ಉಪಾದಾಯ ಚ ರೂಪೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಭೂತರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಂ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪಂ. ‘‘ಉಪಾದಾಯ ಚ ರೂಪೇನಾ’’ತಿ ಪನ ‘‘ಮನಸೀ ಚ ಕಾರೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ‘‘ಉಪಾದಾಯಕರೂಪೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತೇನ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇನ, ತಥಾ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತೇನ ಸೋತಪಸಾದಾದಿನಾ ಚ ಉಪಾದಾಯರೂಪೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಾದಾರೂಪಕೇ ಪನಾತಿ ಯ-ಕಾರಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಕೇ ಉಪಾದಾಯರೂಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂಘಟ್ಟನಾನಿಘಂಸಸ್ಸಾತಿ ಸಂಘಟ್ಟನಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ನಿಘಂಸಸ್ಸ. ಸಂಘಟ್ಟನಾಯೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಯವಿಸಯೀಭಾವಸ್ಸ ಅನುರೂಪದೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತನಿಘಂಸೋ ವಿಯಾತಿ ನಿಘಂಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾಸಮ್ಪತ್ತಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಸಂಘಟ್ಟನಾಯ ನಿಘಂಸಸ್ಸ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಕ್ಖುರೂಪಸೋತಸದ್ದಾ ಹಿ ¶ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಾಯೇವ ಅನುರೂಪದೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಘಟ್ಟನ್ತಿ ನಾಮ. ತತೋ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಘಟ್ಟನಾಕಾರಭೂತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಭಿಮುಖಭಾವೋ ‘‘ಸಂಘಟ್ಟನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಘಾನಗನ್ಧಾ, ಪನ ಜಿವ್ಹಾರಸಾ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾಯೇವ ಆಸನ್ನತರದೇಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಿಘಂಸೇನ್ತಿ ಆಹಚ್ಚ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ತತೋ ತೇಸಂ ವಸೇನ ನಿಘಂಸೋ ವುತ್ತೋತಿ. ದುಬ್ಬಲತ್ತಾತಿ ಅಧಿಕರಣೀಮತ್ಥಕೇ ಪಿಚುಪಿಣ್ಡಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಿಚುಪಿಣ್ಡೇನೇವ ಪಹತಕಾಲೇ ವಿಯ ಫುಟ್ಠಮತ್ತಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ. ದೀಪಯೇತಿ ಏವಂ ಸಂಘಟ್ಟನಾನಿಘಂಸಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ವೇದನಾ ಮಜ್ಝತ್ತಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಯೋಗಂ ಪಕಾಸೇಯ್ಯ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇಪಿ ಇದಂ ಸಮಾನನ್ತಿ, ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಸಾದಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಧಿಕರಣೀಮತ್ಥಕೇ ಕಪ್ಪಾಸಪಿಚುಪಿಣ್ಡಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕೂಟೇನ ಪಹರನ್ತಸ್ಸ ಕೂಟಂ ಪಿಚುಪಿಣ್ಡಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಧಿಕರಣಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವಮೇವಂ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಬಹಿದ್ಧಾ ಮಹಾಭೂತಾರಮ್ಮಣಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಕಾಯಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪಸಾದಪಚ್ಚಯೇಸು ಮಹಾಭೂತೇಸು ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ, ನಿಘಂಸೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸುಖವೇದನಾ ಹೋತಿ, ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನ ದುಕ್ಖವೇದನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಮನೋಧಾತುನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಧಾತು-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಿನಾಯೇವ ಪನ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಚನೇನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸಕ್ಕಟವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ದಸ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಮಾವೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ವ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಮತ್ತಕರೋ.

ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇ ದುಕ್ಖವೇದನಾತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸುಖಾದಿಕನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ¶ ದುಕ್ಖವೇದನಾಸಮ್ಪಯೋಗೋ ವುತ್ತೋ, ಇಧ ಪನಸ್ಸಾ ಲಕ್ಖಣಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುನ ‘‘ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇ ದುಕ್ಖವೇದನಾ’’ತಿ ಉಪಞ್ಞಾಸೋ ಕತೋ, ರಸಾದಯೋ ¶ ಪನಸ್ಸ ಕುಸಲವಿಪಾಕೇ ಸುಖವೇದನಾಯ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ಇಧ ನ ವುತ್ತಾ. ಸೇಸಾತಿ ಸೇಸಚೇತಸಿಕಾ.

ಬಲಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸೇಸಾಹೇತುಕಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮಾಧಿತೋ ಅಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಯೋಗೇನ ಬಲವಭಾವಪ್ಪತ್ತೋ, ನ ಪನ ಬಲರಾಸಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಚೇತಸಿಕವಿಭಾಗನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಬಲಾನಿ ದ್ವೇ ದ್ವಿಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ? ತತ್ಥ ಹಿ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಯುಗಳಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಂ ಸೇಸಾಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ವಿಭಙ್ಗೇ –

‘‘ಕತಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾ ಹೋತಿ? ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧) –

ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ವಾ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಏಕಗ್ಗತಾಯ ವಿಭಙ್ಗೇ –

‘‘ಕತಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾ ಹೋತಿ? ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿ ಸಣ್ಠಿತಿ ಅವಟ್ಠಿತಿ ಅವಿಸಾಹಾರೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಅವಿಸಾಹಟಮಾನಸತಾ ಸಮಥೋ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿಬಲ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧) –

ಬಲಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭಜಿತತ್ತಾ ವೀರಿಯವಿಭಙ್ಗೇ ಚ –

‘‘ಕತಮಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ? ಯೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚೇತಸಿಕೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ನಿಕ್ಕಮೋ ಪರಕ್ಕಮೋ ಉಯ್ಯಾಮೋ ವಾಯಾಮೋ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀ ಥಾಮೋ ಧಿತಿ ಅಸಿಥಿಲಪರಕ್ಕಮತಾ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಛನ್ದತಾ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರತಾ ಧುರಸಮ್ಪಗ್ಗಾಹೋ ವೀರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಬಲ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩) –

ಬಲಪರಿಯೋಸಾನಂ ¶ ಕತ್ವಾ ವಿಭಜಿತತ್ತಾ ವಿಭಙ್ಗವಾರೇ ಆಗತಂ ಸಮಾಧಿಬಲಂ, ವೀರಿಯಬಲಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಬಲಾನಿ ದ್ವೇ ದ್ವಿಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸವಾರೇ ಬಲರಾಸಿಯಂ ಆಗತಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸಬ್ಬಾಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಮಗ್ಗರಾಸಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ.

೮೭. ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾಹದಯೇಹೀತಿ ¶ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಹಿ. ಹದಯಂ ಮನೋ ಮಾನಸಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಸೋಭನಂ ಗತಂ ಗಮನಮಸ್ಸಾತಿ ಸುಗತೋ. ಭಗವತೋ ಹಿ ವಿನೇಯ್ಯಜನೂಪಸಙ್ಕಮನಂ ಏಕನ್ತೇನ ತೇಸಂ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಸೋಭನಂ, ತಥಾ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತರೂಪಕಾಯತಾಯ ಧುತವಿಲಮ್ಬಿತಾದಿದೋಸರಹಿತಂ ಅವಹಸಿತರಾಜಹಂಸವಸಭವಾರಣಮಿಗರಾಜಗಮನಂ ಕಾಯಗಮನಂ, ಞಾಣಗಮನಞ್ಚ ನಿಮ್ಮಲವಿಪುಲಕರುಣಾಸತಿವೀರಿಯಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗೀಭೂತಮಭಿನೀಹಾರತೋ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಅನವಜ್ಜತಾಯ ಸೋಭನಮೇವಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಲೋಕಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅವಗತೋತಿ ಸುಗತೋ, ತಥಾ ಲೋಕಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಜಹನ್ತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅತೀತೋತಿ ಸುಗತೋ, ಲೋಕನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಸುಗತೋ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಸಙ್ಖಾತಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಪತ್ತೋತಿ ಸುಗತೋ. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಗದತೀತಿ ಸುಗತೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಕಾಲಯುತ್ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾ ಗದತೀತಿ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ ಗತೋತಿ ಸುಗತೋ, ತೇನ ಸುಗತೇನ.

೮೮. ‘‘ಅವಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಅನೂನಂ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ಅನೂನಂ ಸುಪರಿಪುಣ್ಣಂ ತತೋಯೇವ ಪರಮಂ ¶ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಇಮಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ನಾಮ ಪಕರಣಂ ಅವಗಚ್ಛತಿ ಅವಬುಜ್ಝತಿ, ಸಮ್ಮಾಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿಸಮ್ಪಾದನವಸೇನ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಪರಮನಯದೀಪನತೋ ಪರಮಂ ಇಮಂ ಪಕರಣಂ ಯೋ ಅನೂನಂ ಕತ್ವಾ ಅವಗಚ್ಛತಿ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಅವಗಚ್ಛತೋ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಮನನತೋ ಮತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಞಾ ದುರಾಸದೇ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಪರಮಾಣು ವಿಯ ಲೋಕಿಯಞಾಣೇನ ದುರಾಸದೇ ದುರಾಧಿಗನ್ತಬ್ಬೇ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ದುಕ್ಕರತರೇ, ಅತಿಗಮ್ಭೀರಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತರಾಜಾನಂ ರಾಹುಆದೀಹಿ ಮಹಾಕಾಯೇಹಿಪಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ವಿಯ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ಮಹಾಞಾಣೇಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯರೂಪೇ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇ ವಿಜಮ್ಭತೇ ಹೇಮನ್ತಸಾಲಪನ್ತಿ ವಿಯ ಪತ್ಥರತಿ, ಅಭಿಮುಖಾಭಿಮುಖೇಯೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪವತ್ತತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥವಿಕಾಸಿನಿಯಾ ನಾಮ

ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಸಂವಣ್ಣನಾಯ

ಚೇತಸಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ತತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಚೇತಸಿಕವಿಭಾಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೮೯. ನಾಮಸಾಮಞ್ಞತೋಯೇವ ¶ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಾತಿ ಫಸ್ಸಾದಿನಾಮಸಾಮಞ್ಞೇನ ದ್ವೀಹಿ ಅಧಿಕಾ ಪಣ್ಣಾಸ ಹೋನ್ತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಭೇದತೋ ಪನ ಏಕೂನನವುತಿಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಫಸ್ಸೋ ಏಕೂನನವುತಿವಿಧೋತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಬಹುವಿಧಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನನು ಚ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾಳಿಕ್ಕಮೇನ ದಸ್ಸಿತಾ, ಇಧ ಪನ ಕಸ್ಮಾ ನ ತಥಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಏಕೇಕಸಭಾವವನ್ತಾನಂ ತಂತಂಸಾಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಾಯ ¶ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮತ್ತಾ. ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಹಿ ಮನಕ್ಕಾರಾವಸಾನಾ ತೇರಸ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕತೋ ವುತ್ತಾ, ಮಜ್ಝತ್ತಾದಯೋ ಮುದಿತಾವಸಾನಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸಾಮಞ್ಞತೋ, ಲೋಭಾದಯೋ ಪನ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಾವಸಾನಾ ಅಕುಸಲಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋತಿ ಏವಂ ತಂತಂಸಾಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಮಾನಸಭಾವಾ ಧಮ್ಮಾ ಏಕತೋ ವುತ್ತಾತಿ.

೯೦. ಏವಂ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಏತ್ತಕೇಸು ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸಮುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ತೇಸಂ ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಠಮಂ ತಾವ ಚಿತ್ತಗಣನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚತುಪಞ್ಞಾಸಧಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಮೇತಿ ಕಾಮಾವಚರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ‘‘ರೂಪೇ ಅರೂಪೇ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಆಸವವಿಸಯತ್ತಾಭಾವತೋ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಏತೇಸು ಆಸವಾತಿ ಅನಾಸವಾ.

೯೧-೨. ಸಮಾಸತೋತಿ ವಿತ್ಥಾರಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಇತೋಪಿ ಸಮಾಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಅತಿಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪನ ಏಕೂನನವುತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏತೇಸೂತಿ ಇಮೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು. ತೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಏಕೇಕಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾಟವತ್ಥಾಯ ಪವಕ್ಖಾಮೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏಕಕನ್ತಿ ಏಕೇಕಂ, ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಏ-ಕಾರಲೋಪೋ.

೯೩. ಚೇತಸಿಕವಿಭಾಗಂ ವತ್ತುಕಾಮೋಪಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ¶ ಆಹ ‘‘ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕ’’ನ್ತಿ. ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏಕುಪ್ಪಾದಾ, ಸಹ ಖೀಯನ್ತೀತಿ ಸಹಕ್ಖಯಾ, ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕತೋ ನಿರುಜ್ಝನಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೯೪. ಸಬ್ಬೇಸ್ವೇವ ಏಕವೀಸಸತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಸಮುಪಲಬ್ಭನತೋ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನನ್ತರಗಾಥಾಯ ಚಿತ್ತೇನ ¶ ಸಹ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವಕಥನೇನೇವ ಇಮೇಸಂ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತಾ ವುತ್ತಾ, ತತ್ಥ ಪನ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಮತ್ತಕಥನಮೇವ ಇಚ್ಛಿತಂ, ನ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತಾ. ವುತ್ತೋಪಿ ವಾಯಮತ್ಥೋ ತತ್ಥ ಅಪಾಕಟತ್ತಾ ಪುನ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಇಧ ವುತ್ತೋತಿ.

೯೫-೧೦೦. ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವಜ್ಜಿತಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಸು, ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ಏಕಾದಸಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸು ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ವಿತಕ್ಕೋ…ಪೇ… ಸಮುದೀರಿತೋ’’ತಿ. ವಿಚಾರೋ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಸವಿತಕ್ಕಚಿತ್ತೇಸು ಚೇವ ಏಕಾದಸಸು ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಛಸಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಾರೋ…ಪೇ… ಜಾಯತೇ’’ತಿ.

ಏಕಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸು ಪೀತೀತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣವಜ್ಜಿತೇಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಸು ಚೇವ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನವಜ್ಜಿತತೇತ್ತಿಂಸರೂಪಜ್ಝಾನಿಕಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಏಕಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸು ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ. ತೇಸಟ್ಠಿಯಾ ಸುಖನ್ತಿ ಏಕಪಣ್ಣಾಸಸಪ್ಪೀತಿಕಚಿತ್ತೇಸು ಚೇವ ಏಕಾದಸಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಚಿತ್ತೇಸು, ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇ ಚಾತಿ ತೇಸಟ್ಠಿಯಾ ಚಿತ್ತೇಸು ಸುಖಂ ಜಾಯತಿ. ತೇಸಟ್ಠಿಸುಖಸಹಗತಚಿತ್ತಾನಿ ಚೇವ ತೀಣಿ ಚ ದುಕ್ಖಸಹಗತಾನೀತಿ ಛಸಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸಚಿತ್ತೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿ. ದುಕ್ಖಂ ತೀಸೂತಿ ದ್ವೀಸು ಪಟಿಘಚಿತ್ತೇಸು ಚೇವ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇ ಚಾತಿ ತೀಸು ಚಿತ್ತೇಸು ದುಕ್ಖಂ ಜಾಯತಿ. ಹೋತಿ…ಪೇ… ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ತೇಸಟ್ಠಿಯಾ ಸುಖಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ಏಕಮೇವ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೇಸು ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ. ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಏಕಮೇವ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಸಹಗತಂ, ತಥಾ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ…ಪೇ… ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ.

ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುವಜ್ಜಿತೇಸು ¶ ಮಜ್ಝಿಮಗಣನಾಯ ಪಞ್ಚಾಧಿಕಸತಪರಿಮಿತೇಸು ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾಚಿತ್ತೇಸು ವೀರಿಯಂ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚುತ್ತರ…ಪೇ… ಆಹಾ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇಸು ¶ ಸತ್ತೇ ವಿನೇತಿ, ವಿಗತೋ ವಾ ನಾಯಕೋ ಇಮಸ್ಸ, ವಿಸಿಟ್ಠೋ ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ನಾಯಕೋ ಸಾಮಿ, ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ವಿನೇಯ್ಯಸತ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಪುರಂ ನೇತೀತಿ ವಿನಾಯಕೋ. ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಜ್ಜಿತವೀರಿಯಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುತ್ತರಸತೇ’’ತಿಆದಿ.

ಅಟ್ಠಾರಸ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಿ, ದ್ವೇ ಏಕಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಏಕುತ್ತರಸತೇ ಚಿತ್ತೇ ಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದಸ ವಿಞ್ಞಾಣೇತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕವಸೇನ ದ್ವಿಗುಣಿತೇ ಚಕ್ಖಾದಿಕೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇ.

೧೦೨-೬. ನಿಯತಾ ನ ಯೇವಾಪನಕಾ ವಿಯ ಕದಾಚೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಂ ಪನೇತೇ ಏಕನವುತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇಸ್ವೇವ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಹೇತುಕೇಸೂ’’ತಿಆದಿ. ಏಕೂನಾಸೀತಿಯಾತಿ ದ್ವಾದಸ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ಪಞ್ಚದಸ ರೂಪಾವಚರಾನಿ, ದ್ವಾದಸ ಅರೂಪಾವಚರಾನಿ, ಸಮಚತ್ತಾಲೀಸ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಏವಂ ಏಕೂನಾಸೀತಿಯಾ ತಿಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು. ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇತಿ ಸೋಳಸಸು ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಮಹಾಕಿರಿಯಾಸು, ದ್ವಾದಸಸು ಚ ಲೋಕಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಚಿತ್ತೇಸು. ಸಾಟ್ಠಕೇ ಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧೇತಿ ಅಟ್ಠಸಹಿತೇ ಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧೇ, ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಛ ಯುಗಳಾನೀತಿ ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಛ ಯುಗಳಾನಿ. ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಚಾತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಕುಸಲಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಾತಿ ಕುಸಲೇನಪಕಾಸನವಿಧಾನೇಸು ಛೇಕೇನ ಸತ್ಥುನಾ ಪಕಾಸಿತಾ ದೇಸಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೦೮-೧೧೧. ಸಂಸಯೋತಿ ¶ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ. ಸಾ ಹಿ ಸಂಸೇತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸೇತಿ, ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ನೋ ನು ಖೋ’’ತಿ ಪರಿಸಪ್ಪತೀತಿ ಸಂಸಯೋ. ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಕೇ ಏಸತಿ ಗವೇಸತೀತಿ ಮಹೇಸೀ. ತೇನ ಮಹೇಸಿನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ. ಅಟ್ಠಸೂತಿ ಅಟ್ಠಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು. ಚತೂಸೂತಿ ತೇಸ್ವೇವ ದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು. ದಿಟ್ಠಿವಿಯುತ್ತೇಸು ಚತೂಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ದ್ವೀಸ್ವೇವಾತಿ ದ್ವೀಸು ದೋಸಮೂಲಕಚಿತ್ತೇಸು. ದ್ವೀಸು ಜಾಯನ್ತಿ ನೋ ಸಹಾತಿ ದೋಸಮೂಲೇಸ್ವೇವ ದ್ವೀಸು ಜಾಯನ್ತಿ, ಸಹ ಪನ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಸೂಯನಕಾಲೇ ಇಸ್ಸಾ, ಮಚ್ಛರಣಕಾಲೇ ಮಚ್ಛೇರನ್ತಿಆದಿನಾ ನಾನಾ ಹುತ್ವಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಪಞ್ಚಸೂತಿ ಪಞ್ಚಸು ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತೇಸು.

೧೧೨. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚೇತಸಿಕತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮಾನಂ ಗಣನಟ್ಠಾನತೋ ‘‘ಮನೋ’’ತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ.

೧೧೪-೫. ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಚೇತಸಿಕವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಲಬ್ಭಮಾನರಾಸೀಸು ಅಙ್ಗವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಏಕೂನತಿಂಸಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನನು ಚ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕರಾಸಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಆಗತಾ, ಸಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ? ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕವಿನಿಮುತ್ತೋತಿ. ಏಕಾದಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾನಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾನಿ, ದ್ವಾದಸ ಸಹೇತುಕಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ತಥಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅಕುಸಲಾನಿ, ಸುಖಸನ್ತೀರಣಹಸಿತುಪ್ಪಾದಾನಿ ದ್ವೇತಿ ಏಕೂನತಿಂಸಚಿತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಝಾನಂ ಪಞ್ಚಕರಾಸಿಸಙ್ಖಾತಂ ಮತಂ. ಚತು…ಪೇ… ನಿದ್ದಿಸೇತಿ ಏಕಾದಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾನಿ, ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ದ್ವಾದಸ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಸಹೇತುಕಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಅಕುಸಲಾನಿ, ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವಜ್ಜಿತಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಿ ಛ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಇಮಾನಿ ಸತ್ತತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಯಥಾಯೋಗಂ ಚತೂಹಿ ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ ಯುತ್ತಾನಿ. ಏತ್ಥ ¶ ಹಿ ಏಕಾದಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾನಿ ವಿಚಾರಪೀತಿಸುಖಸಮಾಧೀಹಿ ಸಹಗತಾನಿ, ಇತರಾನಿ ಯಥಾಯೋಗಂ ಉಪೇಕ್ಖಾದೋಮನಸ್ಸೇಸು ಏಕೇಕೇನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಸಮಾಧೀಹೀತಿ ಚತೂಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ.

ಏಕಾದಸವಿಧನ್ತಿ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಚಿತ್ತಂ ಪೀತಿಸುಖಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯೋಗತೋ ತಿವಙ್ಗಿಕಮುದೀರಿತಂ. ಚತುತ್ತಿಂಸ…ಪೇ… ಮುದೀರಿತನ್ತಿ ದ್ವಾದಸ ಅರೂಪಾವಚರಚಿತ್ತಾನಿ, ದ್ವಾವೀಸತಿ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಿಕಾನಿ ಸಾಸವಾನಾಸವಾನೀತಿ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಯಥಾಯೋಗಂ ಉಪೇಕ್ಖೇಕಗ್ಗತಾಯೋಗತೋ, ಸುಖೇಕಗ್ಗತಾಯೋಗತೋ ಚ ದುವಙ್ಗಿಕಮುದೀರಿತಂ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಾನಿ ಹಿ ಏಕಾದಸ ಸುಖೇಕಗ್ಗತಾಸಹಿತಾನಿ, ಸೇಸಾನಿ ತೇವೀಸತಿ ಉಪೇಕ್ಖೇಕಗ್ಗತಾಸಹಿತಾನಿ.

೧೧೬. ಸಭಾವೇನಾವಿತಕ್ಕೇಸೂತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಯೋ ವಿಯ ಭಾವನಾಬಲೇನ ವಿನಾ ಸಭಾವೇನೇವ ಅವಿತಕ್ಕೇಸು ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು. ತೇಸು ಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಿಪಿ ಸೇಸಝಾನಙ್ಗಾನಿ ವಿತಕ್ಕವಿರಹೇನ ಉಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚೇಸು ಅಸಮತ್ಥಾನಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ವಿತಕ್ಕಪಚ್ಛಿಮಕಞ್ಹಿ ಝಾನಙ್ಗಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಾವನಾಯ ಅವಿತಕ್ಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಪನ ಭಾವನಾಬಲೇನೇವ ಉಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚೇಸು ಪಟುತರಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಭಾವೇನಾವಿತಕ್ಕೇಸು ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ನ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ. ‘‘ನ ಉದ್ಧಟಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ನ ಉದ್ಧಟಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಸರೂಪೇನೇವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ವುತ್ತಾ, ನನು ತಸ್ಸಾ ವಿತಕ್ಕವಿರಹೇನ ಝಾನಙ್ಗಕಿಚ್ಚೇ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ರಾಸಿಭಜನಾಭಾವತೋ ಯೇವಾಪನಕವಸೇನ ವಚನಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ¶ ? ವುಚ್ಚತೇ – ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಅವಿಜ್ಜಮಾನಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೇಸುಪಿ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋ ಝಾನಙ್ಗಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಕರಣೇಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ದೇಸಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಸರೂಪೇನ ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾ. ಹೋತು ತಾವ ಏತಂ, ಝಾನರಾಸಿಯಂ ವೇದನಾ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾ. ಸಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ ¶ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕರಾಸಿಮ್ಹಿ ಚೇವ, ಉಪೇಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯರಾಸಿಮ್ಹಿಯೇವ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ನ ಇತರತ್ಥ ತದಭಾವತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ವೇದನಾ ಪನ ಸಬ್ಬವೇದನಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞಸಭಾವೇನ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕೇ ಆಗತವೇದನಾ ಚ ಅಪರೇನ ವಿಸೇಸವಚನೇನ ತತ್ಥ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ನ ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಕರಣತ್ಥಂ. ತೇನೇವ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಸಙ್ಗಹವಾರೇ ಝಾನಙ್ಗರಾಸಿ ನ ಉದ್ಧಟಾತಿ ರೂಪಧಾತುಯಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಘಭಾವೇಪಿ ಕಾಮಧಾತುಯಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಸಮಾನಭಾವತೋ ತತ್ಥಾಪಿ ಸಪ್ಪಟಿಘಭಾವೋ ವಿಯ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ವೇದನಾಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾನಂ ವಿತಕ್ಕವಿಯೋಗೇನ ಝಾನಕಿಚ್ಚಾಕರಣೇಪಿ ಸವಿತಕ್ಕಚಿತ್ತೇಸು ಝಾನಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀವೇದನಾದೀಹಿ ಸಮಾನತ್ತಾ ಝಾನಙ್ಗಭಾವೇನ ವಚನಂ ನಾಮ ಯುತ್ತಂ. ತೇನೇವ ಚ ನಾಮರೂಪಸಮಾಸೇ ‘‘ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕರಾಸಿಝಾನದುಕರಾಸಿಇನ್ದ್ರಿಯತ್ತಿಕರಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಕಿಂ ಏತಾಯ ಯುತ್ತಿಚಿನ್ತಾಯ, ಧಮ್ಮಸಭಾವವೇದಿನಾ ತಥಾಗತೇನ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ದೇಸಿತನ್ತಿ ನ ಏತ್ಥ ಅನುಯೋಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ. ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತಾಭಾವೇನ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ…ಪೇ… ನ ಉದ್ಧರೇ’’ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ.

೧೧೭. ತೀಣಿ ಸೋಳಸಚಿತ್ತೇಸೂತಿ ಪನ್ನರಸಸು ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇಸು ಚೇವ ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುಮ್ಹಿ ಚಾತಿ ಸೋಳಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು. ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೇದನಿನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಮೇಕನ್ತಿ ತೀಣಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಇಮೇಸುಪಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಂ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ತೀಣಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸಹ ತೀಣಿ, ಸುಖಸನ್ತೀರಣೇ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸಹ ತೀಣಿ, ಅವಸೇಸತೇರಸಚಿತ್ತೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸಹ ತೀಣೀತಿ. ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸಾಪಿ ಆಧಾರಭಾವೋ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ¶ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣೇ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಚ ಆಧಾರಭಾವೋ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೇ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಮನಿನ್ದ್ರಿಯಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ. ಪಞ್ಚ ತೇರಸಸೂತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಂ ಅವಸೇಸಾನಿ ಏಕಾದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ, ಕಿರಿಯಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದ್ವಯನ್ತಿ ತೇರಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ತೀಣಿ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ವೇದನಿನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಏಕನ್ತಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ದ್ವೀಸು ದೋಸಮೂಲೇಸು ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಮನಿನ್ದ್ರಿಯಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ¶ ಪಞ್ಚ, ಪಞ್ಚಸು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚ, ಸೇಸೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚ ಹೋನ್ತಿ.

೧೧೮. ಸತ್ತ ದ್ವಾದಸಚಿತ್ತೇಸೂತಿ ದ್ವಾದಸಸು ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇಸು ಸದ್ಧಾಸತಿಸಮಾಧಿವೀರಿಯಜೀವಿತಮನಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ವೇದನಿನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಮೇಕನ್ತಿ ಸತ್ತ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಛಸು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಸು ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ಛ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತ, ಇತರೇಸು ಛಸು ಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕೇನೂನೇಸು…ಪೇ… ಮನೇಸು ಚಾತಿ ದ್ವಾದಸ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ಸತ್ತವೀಸತಿ ಲೋಕಿಯಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧೇಸು ಲೋಕಿಯಚಿತ್ತೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ಸತ್ತ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚಾತಿ ಅಟ್ಠೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಸು ಛಸು ಕಾಮಾವಚರೇಸು, ದ್ವಾದಸಸು ರೂಪಾವಚರಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನೇಸು ಚಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಚಿತ್ತೇಸು ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯೇನ, ಸೇಸೇಸು ಚ ಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

೧೧೯. ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಚಿತ್ತೇಸು ನವಕನ್ತಿ ಸಮಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧೇಸು ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ಅಟ್ಠಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಇಮೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಮೇಕನ್ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ನವಕಾ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇಸು ಹಿ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ¶ ಲಬ್ಭತಿ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ತಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ತಸ್ಸ ಠಾನೇ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಅರಹತ್ತಫಲೇ ತಮ್ಪಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ತಸ್ಸ ಠಾನೇ ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ. ಏವನ್ತಿ ಛಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಕತ್ಥಚಿ ತೀಣಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಞ್ಚ, ಕತ್ಥಚಿ ಸತ್ತ, ಕತ್ಥಚಿ ಅಟ್ಠ, ಕತ್ಥಚಿ ನವಿನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಏವಂ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಯೋಗೋಪಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಝಾನಙ್ಗಯೋಗೋವ, ಅಥ ಖೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸಹ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ಸಮ್ಪಯೋಗೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

೧೨೦-೩. ಇದಾನಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಸಮ್ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ಯೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಯೋಗಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಮಗ್ಗಙ್ಗಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಏಕವೀಸಸತಪ್ಪಭೇದೇ ಚಿತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾಧಿಕಾರೇ ವಾ. ವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ದ್ವಿಪಞ್ಚಸೂತಿ ಸಭಾವಾವಿತಕ್ಕೇಸು ಚಕ್ಖಾದೀಸು ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಝಾನಙ್ಗಾಭಾವೋ, ಅಹೇತುಕೇಸು ಚ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋವ, ಅಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪನ ತತ್ಥ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಇಧ ಪಸಙ್ಗಾಗತವಸೇನ. ಅಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ತತ್ಥ ಪಸಙ್ಗಾಗತವಸೇನ, ಇಧ ಅಧಿಕಾರವಸೇನಾತಿ ನ ಕೋಚಿ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋ.

ಏಕನ್ತಿ ¶ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮಯೋಗತೋ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಏತ್ಥಾತಿ ದುಮಗ್ಗಙ್ಗಂ. ತಿಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಸತ್ತಸೂತಿ ಚತ್ತಾರಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ದ್ವೇ ದೋಸಮೂಲಾನಿ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸತ್ತಸು ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧಿಯೋಗತೋ ತಿಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ. ಚತ್ತಾಲೀಸ…ಪೇ… ಚತುರಙ್ಗಿಕೋತಿ ದ್ವಾದಸ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕವಜ್ಜಾನಿ ಚತುವೀಸತಿ ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಚಿತ್ತೇಸು ಯೋ ಮಗ್ಗೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಸೋ ಯಥಾಯೋಗಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸಮ್ಮಾಸತಿಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಯೋಗತೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧಿಯೋಗತೋ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸಮ್ಮಾಸತಿಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಯೋಗತೋ ¶ ಚ ಚತುರಙ್ಗಿಕೋ ಮತೋ. ತತ್ಥ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ದ್ವಾದಸಸು ಪಠಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಮಜ್ಝಿಮಾನಿ, ಸೇಸೇಸು ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ.

ಪಞ್ಚದ್ದಸಸು…ಪೇ… ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋತಿ ದ್ವಾದಸಸು ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾಮಾವಚರೇಸು ಚೇವ ತೀಸು ಲೋಕಿಯಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕೇಸು ಚಾತಿ ಪನ್ನರಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸಮ್ಮಾಸತಿಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ. ನನು ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ಕಾಮಾವಚರೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಪಾಠೇ ಪನ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಇಧ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾತಿ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಚಿತ್ತೇಸೂತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕವಜ್ಜೇಸು ದ್ವತ್ತಿಂಸಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು. ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋತಿ ಅವಿತಕ್ಕತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ತಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಅವಸೇಸಸತ್ತಮಗ್ಗಙ್ಗವಸೇನ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋ ವುತ್ತೋ.

ಯತ್ಥ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ತೇನ ಸಹ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಸೂ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಸು ಚಿತ್ತೇಸೂತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು. ಏವನ್ತಿ ಛಹಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ, ಕತ್ಥಚಿ ತೀಣಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಞ್ಚ, ಕತ್ಥಚಿ ಸತ್ತ, ಕತ್ಥಚಿ ಅಟ್ಠಾತಿ ಏವಂ ಛಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ.

೧೨೪-೬. ಇದಾನಿ ಬಲಸಮ್ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಬಲಾನಿ ದ್ವೇ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ವೀರಿಯಬಲಸಮಾಧಿಬಲವಸೇನ ದ್ವೇ ಬಲಾನಿ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದ್ವಯೇ ವಿಭಙ್ಗವಾರೇ ಆಗತಾನಿ ವೀರಿಯಬಲಸಮಾಧಿಬಲಾನಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ‘‘ದ್ವೇ ದ್ವಿಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ತೀಣೀತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೇ ವೀರಿಯಬಲಅಹಿರಿಕಬಲಅನೋತ್ತಪ್ಪಬಲವಸೇನ ತೀಣಿ ಬಲಾನಿ. ಏಕಾದಸಸು ಚತ್ತಾರೀತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತವಜ್ಜೇಸು ಏಕಾದಸಸು ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ಸಮಾಧಿಬಲಞ್ಚೇವ ಪುಬ್ಬೇ ¶ ವುತ್ತಾನಿ ತೀಣೀತಿ ಚತ್ತಾರಿಬಲಾನಿ. ಛ ದ್ವಾದಸಸೂತಿ ದ್ವಾದಸಸು ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇಸು ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಸತಿಸಮಾಧಿಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪವಸೇನ ಛ ಬಲಾನಿ.

ಏಕೂನಾಸೀತಿಯಾ ¶ ಸತ್ತಾತಿ ದ್ವಾದಸಸು ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಸು ಚೇವ ಸತ್ತವೀಸತಿಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತೇಸು ಚ ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಏಕೂನಾಸೀತಿವಿಧೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪವಸೇನ ಸತ್ತ ಬಲಾನಿ. ಸೋಳಸೇವಾಬಲಾನೀತಿ ಪಞ್ಚದಸ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಾನಿ, ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುಆವಜ್ಜನಞ್ಚಾತಿ ಸೋಳಸ ಬಲವಿಪ್ಪಯೋಗತೋ ಅಬಲಚಿತ್ತಾನಿ. ಏವನ್ತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಬಲೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವೇ, ಕತ್ಥಚಿ ತೀಣಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಛ, ಕತ್ಥಚಿ ಸತ್ತಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಬಲಂ, ಇಮೇಸು ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಾವತೋ ಅಬಲಮ್ಪಿ ಚ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ವಿಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹೇತುರಾಸಿಆದಯೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಭಾವತೋ ನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಯಾನಿ ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಬಲಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಓಸಾನಕರಣಂ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥವಿಕಾಸಿನಿಯಾ ನಾಮ

ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಸಂವಣ್ಣನಾಯ

ಚೇತಸಿಕವಿಭಾಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚತುತ್ಥೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಏಕವಿಧಾದಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೨೮-೩೦. ವಿಜಾನನಸಭಾವತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣವಿಜಾನನಸಭಾವತ್ತಾ. ನನು ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಾರಮ್ಮಣತೋ ಏಕವಿಧಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಪನ ಚೇತಸಿಕಾನಞ್ಚ ಸಾಧಾರಣೋತಿ ಇಧ ತಬ್ಬಿವಜ್ಜನತ್ಥಂ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣತಾವ ವುತ್ತಾ. ಸಙ್ಖೇಪಗಣನವಸೇನ ಚ ಸಹೇತುಕಾನಂ ಏಕಸತ್ತತಿವಿಧತಾ ವುತ್ತಾ. ಹೇತುವಾದಿನಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಹೇತೂನಂ ಬ್ಯಾಕರಣಕುಸಲೇನ ¶ . ಅಥ ವಾ ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಪ್ಪಭವಾ ¶ , ತೇಸಂ ಹೇತುಂ ತಥಾಗತೋ ಆಹಾ’’ತಿ (ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೨೮೬; ಮಹಾವ. ೬೦) ವಚನತೋ ತಂತಂಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ ತಂತಂಪಚ್ಚಯವಾದಿನಾ.

೧೩೧-೪. ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕತೋತಿ ಏಕನ್ತೇನ ಸಬ್ಬವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಭಾವತೋ ಚೇವ ತದಭಾವತೋ ಚ. ಕೇಚಿ ಪನ ಹದಯವತ್ಥುವಸೇನ ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕತಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಸವತ್ಥುಕನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಸಬ್ಬೋ ಕಾಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಪಸಾದನಿಸ್ಸಿತಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ. ಉಭಯವಸೇನಾತಿ ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕವಸೇನ. ಕಾನಿಚಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕನ್ತೇನ ಸವತ್ಥುಕಾನಿ, ಕಾನಿಚಿ ಅವತ್ಥುಕಾನೇವ, ಕಾನಿಚಿ ಉಭಯಸಭಾವಾನಿ. ತಥಾ ಚೇವ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೋ ಕಾಮವಿಪಾಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ.

ಸಬ್ಬೋ ಕಾಮವಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಸಹೇತುಕಾಹೇತುಕಭಿನ್ನೋ ಸಬ್ಬೋ ತೇವೀಸತಿವಿಧೋ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕೋ ಚ. ಆದಿಮಗ್ಗೋತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರೇಸು ಆದಿತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ಅಟ್ಠಸು ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇಸು ಆದಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೀತಿ ವಾ ‘‘ಆದಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿನಾ ವತ್ಥುನ್ತಿ ಸಕಸಕವತ್ಥುಂ ವಿನಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇನೇವ ಹೇತಾನಿ ಅರೂಪಭವೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತತ್ಥ ವತ್ಥೂನಂ ಅಭಾವತೋ. ‘‘ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಾ ವತ್ಥು’’ನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಅನ್ತೋಭಾವಿತಕಾರಣತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ವತ್ಥುಂ ವಿನಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕನ್ತೇನ ಸವತ್ಥುಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಏಕನ್ತೇನ ಅವತ್ಥುಕಾ ಅರೂಪಭವೇಯೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ. ಕಥಂ ಪನ ರೂಪಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿನಾ ತತ್ಥ ಅರೂಪಂ ಪವತ್ತತಿ, ಕಸ್ಮಾ ನ ಪವತ್ತತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇತಿ? ತಥಾ ಅದಸ್ಸನತೋ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇನಪಿ ವಿನಾ ರೂಪಧಾತುಯಂ ರೂಪೇನ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬಂ, ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಕಾಮಧಾತುಯಂ ತಥಾ ಅದಸ್ಸನತೋ. ಅಪಿ ತು ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಕಾರಣಂ ¶ ರೂಪೇ ಅವಿಗತತಣ್ಹಂ, ತಸ್ಸ ಸಹ ರೂಪೇನ ಪವತ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾರಣಂ ರೂಪೇ ವಿಗತತಣ್ಹಂ, ತಸ್ಸ ವಿನಾ ರೂಪೇನ ಪವತ್ತಿ ಕಾರಣಸ್ಸ ತಂವಿಮುಖತಾಯಾತಿ ರೂಪಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿನಾ ತತ್ಥ ಅರೂಪಂ ಪವತ್ತತಿ. ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಸೇಸಾನೀತಿ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಂ ಕುಸಲಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಸೋಳಸ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ತಥೇವ ಅಟ್ಠ ಅರೂಪಾವಚರಾನಿ, ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಜಾನಿ ಸತ್ತ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ, ಪಟಿಘದ್ವಯವಜ್ಜಿತದಸಅಕುಸಲಾನಿ ಚೇತಿ ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸ ವುತ್ತಾವಸೇಸಚಿತ್ತಾನಿ.

೧೩೫-೭. ರೂಪಾದೀಸು ಏಕೇಕಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಂ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಆಪಾಥಗತಕಾಲೇ ತಂತಂವಿಜಾನನವಸೇನ ಪಞ್ಚಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಂ. ಏವಮ್ಪೀತಿ ¶ ನ ಕೇವಲಂ ಸವತ್ಥುಕಾದಿವಸೇನೇವ, ಅಥ ಖೋ ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಾದಿತೋಪಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾವಜ್ಜಿತಾನಂ ಸಬ್ಬಮಹಗ್ಗತಾನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಏಕಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಮಹಗ್ಗತ’’ನ್ತಿ. ಪಣ್ಣತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ಏಕಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ತಂ ಅರೂಪಾವಚರದುತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನಿ ಪತ್ವಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ತೇಸಂ ಮಹಗ್ಗತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ. ಅಭಿಞ್ಞಾದ್ವಯಸ್ಸ ಛಳಾರಮ್ಮಣಿಕಭಾವೇನ, ತಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾವಚರಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನತೋ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ ತಂ ಪಹಾಯ ‘‘ತೇಚತ್ತಾಲೀಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೧೪೧. ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಕಿರಿಯತೋ ಕಾಮೇ ದ್ವಾದಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಧಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕಕ್ರಿಯತೋತಿ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯತೋ.

೧೪೩-೯. ಇರಿಯಾಯ ಕಾಯಿಕಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತಿಪಥಭಾವತೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಗಮನಾದಿ. ಅತ್ಥತೋ ತದವತ್ಥಾ ರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ರೂಪವಿನಿಮುತ್ತೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಂ ಇರಿಯಾಪಥುಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿವಿಕಾರುಪ್ಪಾದನಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಯಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕಂ ¶ , ತಂ ಏಕಂಸತೋ ಇತರದ್ವಯಸ್ಸ ಜನಕಂ ಅವಿನಾಭಾವತೋ, ತಥಾ ಇರಿಯಾಪಥುಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ರೂಪೀರಿಯಾಪಥವಿಞ್ಞತ್ತಿ-ಜನಕಾಜನಕಾದಿತೋ’’ತಿ ಇರಿಯಾಪಥವಿಞ್ಞತ್ತೀನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ. ಜನಕಾಜನಕಾದಿತೋತಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಜನಕತೋ, ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅಜನಕತೋ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಏಕಸ್ಸ ಚ ಜನಕತೋ. ಕಾನಿಚಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ಇರಿಯಾಪಥಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನಯನ್ತಿ. ಕಾನಿಚಿ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ಇರಿಯಾಪಥಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಜನಯನ್ತಿ. ಕಾನಿಚಿ ರೂಪಮೇವ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ಇತರದ್ವಯಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಕಾನಿಚಿ ತೀಣಿ ನ ಕರೋನ್ತೇವ. ತಥಾ ಚೇವ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಅಹೇತುಕಾದಿತೋವ, ಏವಂ ರೂಪಾದಿಜನಕಾದಿತೋಪಿ ತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ. ‘‘ಏವಞ್ಚಾದಿಮ್ಹಿ ತ’’ನ್ತಿಪಿ ಲಿಖನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಪನ ಆದಿಮ್ಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏವಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ರೂಪಜನಕಾದೀಸು. ದಸ ಕಿರಿಯಾತಿ ಮನೋಧಾತುವಜ್ಜಾ ದಸ ಕಿರಿಯಾ.

ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ ರೂಪಾನೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇಯೇವ ಅತ್ತನಾ ಜನೇತಬ್ಬರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ. ಕಪ್ಪೇನ್ತೀತಿ ಸನ್ನಾಮೇನ್ತಿ. ಯಥಾಪವತ್ತಂ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಹಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತೇಹಿ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣೇ ಭವಙ್ಗೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಅಙ್ಗಾನಿ ಓಸೀದನ್ತಿ, ಪವೇಧನ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸವಿಧೇಸು ವಕ್ಖಮಾನೇಸು ಚ ಛಬ್ಬೀಸತಿವಿಧೇಸು ಜಾಗರಣಚಿತ್ತೇಸು ಪವತ್ತಮಾನೇಸು. ತದಾ ಪನ ಅಙ್ಗಾನಿ ¶ ಉಪತ್ಥದ್ಧಾನಿ ಯಥಾಪವತ್ತಇರಿಯಾಪಥಭಾವೇನೇವ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಜನಯನ್ತಿ ಚ ವಿಞ್ಞತ್ತಿನ್ತಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತಾ ಏವ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನಯನ್ತಿ, ನ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಝಾನಙ್ಗಯೋಗಾಭಾವೇನ ರೂಪಾಜನಕತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ’’ತಿ. ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾನಿ, ತೇಸಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಕಾನಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾದೀನಿ ತೇಸು ¶ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಸವಿಸೇಸಂ ರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ. ಅರೂಪವಿಪಾಕಾ ಪನ ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಹೇತುನೋ ತಂವಿಮುಖತಾಯ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಪಾಕಾ ಚ ಅರೂಪಿಸೂ’’ತಿ.

೧೫೦. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸನ್ಧಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ವತ್ಥುದುಬ್ಬಲತಾಯ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತಾಯ, ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲತೋ, ಆಗನ್ತುಕತಾಯ ಚ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಹಜಾತಂ ವತ್ಥು ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯರಹಿತಂ, ಆಹಾರಾದೀಹಿ ಚ ಅನುಪತ್ಥದ್ಧಂ ದುಬ್ಬಲಂ, ತಸ್ಸ ಚ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ದುಬ್ಬಲನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ಪಪಾತೇ ಪತಿತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯೋ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ತಮ್ಪಿ ಭಿನ್ನಸನ್ತತಿಯಂ ಕಮ್ಮಕ್ಖಿತ್ತತಾಯ ಪಪಾತೇ ಪತಿತಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ನ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇ ಉಸ್ಸಹತಿ ಚ ವತ್ಥುನೋ ಚ ಅತ್ತನಾ ಸಹ ಅಪಚ್ಛಾ ಅಪುರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಲಾಭತೋ. ಯಥಾ ಪನ ಆಗನ್ತುಕೋ ಪುರಿಸೋ ಅಗತಪುಬ್ಬಂ ದೇಸಂ ಗತೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ‘‘ಏಥ ಭೋ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ವೋ ಅನ್ನಪಾನಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಸಯತಾಯ, ಅಪ್ಪಹುತಾಯ ಚ, ಏವಮೇವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಆಗನ್ತುಕನ್ತಿ. ಏವಂ ವತ್ಥುದುಬ್ಬಲತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಅಪಿಚ ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿವಸೇನ ಯೇಹಾಕಾರೇಹಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಸಮತಿಂಸಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಂ ಯಥಾಯೋಗಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಟ್ಠಾನೇ –

‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಆಹಾರಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೨೯).

ತಸ್ಮಾ ¶ ಸಮತಿಂಸಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾನಂ ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಾನೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಚುತಿಚಿತ್ತಞ್ಚಾರಹತೋತಿ ಏತ್ಥ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಉಪಸನ್ತವಟ್ಟಮೂಲಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಸಾತಿಸಯಂ ಸನ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ¶ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಅನಾಗಾಮಿಆದೀನಂ ತದಭಾವತೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಟೀಕಾಕಾರೋ ಪನ ಆನನ್ದಾಚರಿಯೋ ಭಣತಿ –

‘‘ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ರೂಪಾವಚರೇ, ಅರೂಪಾವಚರೇ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಾನಂ, ಯೇ ಚ ರೂಪಾವಚರಂ, ಅರೂಪಾವಚರಂ ಉಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಚವನ್ತಾನಂ, ತೇಸಂ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ನೋ ಚ ತೇಸಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ವಚನತೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ.

ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ‘‘ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಅವಿಸೇಸೇನ ಕಾಮಾವಚರಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ, ‘‘ಯೇ ಚ ರೂಪಾವಚರಂ…ಪೇ… ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಮಭವತೋ ಚವಿತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಭವೂಪಪಜ್ಜನಕಾನಂ ಕಾಮಾವಚರಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣತೋ ಉದ್ಧಂ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ನಿರೋಧಂ ವತ್ವಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ತದಭಾವವಚನತೋ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ಸಿದ್ಧಂ. ಯದಗ್ಗೇನ ಚ ತಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ತಂ ಸೇಸರೂಪಮ್ಪಿ ನ ಜನೇತಿ. ನ ಹಿ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಸ್ಸ ಗಬ್ಭಗತತಾದಿವಿಬನ್ಧಾಭಾವೇ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾಸಮುಟ್ಠಾಪನೇ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ. ನ ಚ ಯುತ್ತಂ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚಸ್ಸ ರೂಪಂ ಪವತ್ತತೀತಿ, ನಾಪಿ ‘‘ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿ ಅತ್ಥಿ, ನ ಚಾಪಿ ವಟ್ಟಮೂಲಾನುಪಸಮೋ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ರೂಪುಪ್ಪಾದನೇ ¶ ಕಾರಣಂ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಮ್ಪಿ ತತೋ ಪುರಿಮತರೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ವಿಯ ಭವನ್ತರೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ. ಯದಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸಮುಟ್ಠಾಪನಮೇವ ರೂಪಜನನಾರಹಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ, ತದಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಕಥನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವನಾಬಲೇನ ಸಾತಿಸಯಂ ಸನ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾಸಮುಟ್ಠಾಪನೇಪಿ ಮರಣಾಸನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ ವಿಯ ಪರಿದುಬ್ಬಲತ್ತಾಭಾವತೋ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇ ವಿಬನ್ಧೋ ನತ್ಥೀತಿ. ಕುತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಿತ್ತಜರೂಪಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕದಾ ಚ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ಚುತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇತ್ತಿಂಸಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಚ್ಛಿಮಸೋಳಸಕತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಯಮ. ೨.ಸಙ್ಖಾರಯಮಕ.೧೧೩) ಪಞ್ಹೇ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ವಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಚುತಿತೋ ದುತಿಯತತಿಯಚಿತ್ತೇನಾಪಿ ಸಹ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅಪರೇ. ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ¶ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕಾಮಾವಚರಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದತೋಪಿ ಉದ್ಧಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾಭಾವವಚನೇನ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಚುತಿತೋ ತತಿಯಚಿತ್ತೇನೇವ ಸಹ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ದುತಿಯಚಿತ್ತಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಏಕೇ.

೧೫೧-೭. ಏಕಂ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಠಾನಾನಿ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಏಕದ್ವಿತಿಚತುಟ್ಠಾನಂ, ಏಕದ್ವಿತಿಚತುಟ್ಠಾನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಠಾನನ್ತಿ ಚ ಇಧ ಕಿಚ್ಚಮಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಞ್ಹಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಾ ಅವಟ್ಠಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಂಸಚಕ್ಖುದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಚಕ್ಖುಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಸಮನ್ತಚಕ್ಖುವಸೇನ ಪಞ್ಚ ನಿಮ್ಮಲಾನಿ ಲೋಚನಾನಿ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚನಿಮ್ಮಲಲೋಚನೋ.

ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚೇನಾತಿ ¶ ರಾಗಾದಿಪಪಞ್ಚರಹಿತೇನ. ರಾಗಾದಯೋ ಹಿ ಸಂಸಾರೇ ಪಪಞ್ಚನತೋ ‘‘ಪಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಆವಜ್ಜನೇ ಪಟಿಚ್ಛನೇ ಠಾನೇ ಮನೋಧಾತುತ್ತಿಕನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತು ಆವಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ, ವಿಪಾಕದ್ವಯಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಟ್ಠಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಸನ್ತೀರಣಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಸನ್ತೀರಣಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸನ್ತೀರಣ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಯುತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ.

ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ಸತೀತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇಯೇವ ಲಬ್ಭನತೋ ವುತ್ತಂ, ನ ಇಮಸ್ಸೇವ ಆವೇಣಿಕಭಾವೇನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ವೋಟ್ಠಬ್ಬನನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಙ್ಖಾತಂ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಕಿಚ್ಚಂ ಚಿತ್ತಂ.

೧೫೮-೯. ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಭವಿಕಸತ್ತಾನಂ. ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಸು ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಕಿಚ್ಚಂ ಕೇಸಞ್ಚಿದೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಅರೂಪಭವೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ, ರೂಪಭವೇ ಚ ದ್ವಾರತ್ತಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆವಜ್ಜನಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ಸಚಿತ್ತಕಸತ್ತಾನಂ ಕರೋತೀತಿ. ದ್ವಿಟ್ಠಾನಿಕಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನದ್ವಯವನ್ತತಾಯ ದ್ವಿಟ್ಠಾನಿಕಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಸನ್ತೀರಣಂ ಕಾಮಸುಗತಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಞ್ಚಟ್ಠಾನಿಕ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ ಪಟ್ಠಾನೇ ತಥಾ ಅದೀಪಿತತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಹಿ –

‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ (ಪಟ್ಠಾ. ೨.೭.೮) ‘‘ಅಹೇತುಕಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ, ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ, ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ ¶ , ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ, ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ, ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೨.೭.೮) –

ಏವಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತ-ಪದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪಟಿಚ್ಚನಯೋ ಉದ್ಧಟೋ. ಪೀತಿಸಹಗತಸುಖಸಹಗತ-ಪದಾನಂ ಪನ –

‘‘ಪೀತಿಸಹಗತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪೀತಿಸಹಗತೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ. ಅಹೇತುಕಂ ಪೀತಿಸಹಗತಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ, ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ, ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ. ಸುಖಸಹಗತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸುಖಸಹಗತೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ. ಅಹೇತುಕಂ ಸುಖಸಹಗತಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ, ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ, ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೨.೭.೬) –

ಏವಂ ಪವತ್ತಿವಸೇನೇವ ಉದ್ಧಟೋ, ನ ‘‘ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನೇ ಅವಚನಮ್ಪಿ ಅಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತೀತಿ ನ ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ದ್ವಿಟ್ಠಾನಿಕತಾವ ವುತ್ತಾತಿ. ತೇ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಾ ನವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೧೬೨. ಛದ್ವಾರಾ ಏವ ಛದ್ವಾರಿಕಾ. ಅಥ ವಾ ಛದ್ವಾರಿಕೇಸೂತಿ ಛದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೬೪-೬. ‘‘ಪಞ್ಚಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಮೇವ ನಿಗಮನಂ. ಸೇಸನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ. ಏಕಕಿಚ್ಚಯೋಗತೋ, ಏಕಂ ಕಿಚ್ಚಮಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಏಕಂ, ಏಕಮೇವ ಏಕಕಂ. ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಾನಂ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭವಙ್ಗಾವಜ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚುತಿಪರಿಯೋಸಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧೀನಂ ಪನ ಪಾಕಟತ್ತಾ ¶ ತಥಾ ¶ ನ ವುತ್ತಂ. ಭವಸ್ಸ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಆದಿ, ಚುತಿ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಪಾಕಟಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಕಟಟ್ಠಾನಂ ಪಹಾಯ ಅಪಾಕಟಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ಭವಙ್ಗಮೇವ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಂ. ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಪಾಕಟಂ, ಅಥ ಖೋ ಅನೇಕನ್ತಿಕಂ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಭವೇ ಕತ್ಥಚಿ ಜವನವೀಥಿಯಂ ಅಲಬ್ಭನತೋತಿ ಏಕನ್ತಲಬ್ಭಮಾನಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ ತಂ ನ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭವಙ್ಗನಾಮಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಪುರಿಮಜವನವೀಥಿಯಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಪಚ್ಛಿಮಜವನವೀಥಿಯಾ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ಪುರೇಚರಭೂತಂ ಭವಙ್ಗ-ಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಸು ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧತಾಯ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘ಭವಙ್ಗಾವಜ್ಜನ’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಪನ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಬ್ಭಾವತೋ ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಛದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧತ್ತನಯದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಭವಙ್ಗಾವಜ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ದಸ್ಸನಾದಿಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸವನಾದಿಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚಪ್ಪವತ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ –

‘‘ಭವಙ್ಗಂ ಪಠಮಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಆವಜ್ಜನಂ ಮತಂ;

ದುತಿಯಂ ತಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ, ಜವನಂ ತತಿಯಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ. –

ಯೋಜನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಛನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಚ. ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದ್ವಯಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ.

೧೬೯-೭೧. ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾವಿವಜ್ಜಿತನ್ತಿ –

‘‘ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ದಿಬ್ಬಸೋತೋ, ಪರಚಿತ್ತವಿಜಾನನಾ;

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂತಿ ಪಞ್ಚಧಾ’’ತಿ. –

ಏವಮಾಗತಾಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಯುತ್ತೇನ ರೂಪಾವಚರಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇನ ವಜ್ಜಿತಂ. ದಿಬ್ಬಸೋತಾದೀನಂ ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣತ್ತೇಪಿ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಏಕಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವತ್ಥಾಭೇದಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾವಿವಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ ¶ . ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಇಧ ಏಕನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಿಕಚಿತ್ತಾನಮೇವ ವಚನತೋ ¶ ಪರಚಿತ್ತವಿಜಾನನಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣೇನ ಸಹ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ, ಮನೋಧಾತುತ್ತಯಸ್ಸ ಚ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ತಥೇಕಕ’’ನ್ತಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾನಿ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಸೋ ‘‘ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ತಥೇಕಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸಾನನ್ತರಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತೇನ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತದ್ವಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕೇಕಾರಮ್ಮಣಿಕೇಸು ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಸ್ಸೇವ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಾನಂ ಛಳಾರಮ್ಮಣಿಕೇಸು ಅಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೧೭೨-೩. ತಿಧಾ ಕತ್ವಾತಿ ತಿಧಾ ಕರಣಹೇತು. ಹೇತ್ವತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ತ್ವಾ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ಸೀಹಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಯಂ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಜಾತಿಭೂಮಿಹೇತುವೇದನಾದಿವಸೇನ ಯಾವ ಛಸತ್ತತಿವಿಧೋ ಭೇದೋ, ತಾವ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಂವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಯದಾನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೭೫. ತಿಧಾ ಕತ್ವಾತಿ ಪಠಮಂ ವಿಪಾಕದ್ವಯಕಿರಿಯಾಭೇದತೋ, ದುತಿಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿತೋತಿ ಏವಂ ಧಾತುದ್ವಯಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಿಧಾ ಕತ್ವಾ.

೧೮೦. ಭೂಮಿ…ಪೇ… ವಿಭಾವಯೇತಿ ತಿಂಸಭೂಮೀನಂ ನಾನತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ತಿಂಸವಿಧಂ, ತತ್ಥೇವ ತಿಂಸಪುಗ್ಗಲಾನಂ ನಾನತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಚ ತಿಂಸವಿಧನ್ತಿಆದಿನಾ ಇದಂ ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠಚಿತ್ತಂ ಬಹುಧಾ ಹೋತೀತಿ ಚ ವಿಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೮೧. ಇಧಾತಿ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಹತ್ಥಗತಾಮಲಕಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಹತ್ಥಗತಂ ಆಮಲಕಂ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಸುಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಮಸ್ಸ ಮತಿಮತೋ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಗತಾ ಅತ್ಥಾ ಸುಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ, ಆವಜ್ಜಿತಾವಜ್ಜಿತಕ್ಖಣೇ ಸುವಿಸದಾವ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥವಿಕಾಸಿನಿಯಾ ನಾಮ

ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಸಂವಣ್ಣನಾಯ

ಏಕವಿಧಾದಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಪಞ್ಚಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ

ಭೂಮಿಪುಗ್ಗಲಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೮೨-೮. ಬುದ್ಧಿಯಾ ¶ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರುಳ್ಹಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಬುದ್ಧಿವುದ್ಧಿಕರಂ. ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಕಥನಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಾನಂ ಭೂಮೀಸುಪ್ಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ. ತಂ ವತ್ವಾ ಭೂಮೀನಂ ಆಧಾರವಸೇನ ಪಸಙ್ಗಾಗತಂ ಗತಿಭೇದಂ, ಭವಭೇದಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದೇವಾ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಚತಸ್ಸೋಪಾಯಭೂಮಿಯೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಸುರಗತಿಯಾ ಪೇತಗತಿಯಂಯೇವ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಗತಿಯೋ ಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮಯಂ ಪನ ‘‘ತಿಸ್ಸೋವಾಪಾಯಭೂಮಿಯೋ’’ತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಮಞ್ಞಾಮ. ನ ಹಿ ಏಸ ಅನಾಕುಲವಚನೋ ಆಚರಿಯೋ ಈದಿಸಂ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರುದ್ಧಂ ವಿಯ ಸಮ್ಮೋಹಜನಕಂ ವಚನಂ ಭಾಸತಿ. ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ಹಿ –

‘‘ಪಞ್ಚ ಖೋ ಇಮಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಗತಿಯೋ. ಕತಮಾ ಪಞ್ಚ? ನಿರಯೋ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೋ ಮನುಸ್ಸಾ ದೇವಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೬೮) –

ಏವಂ ¶ ತಿಣ್ಣಮೇವ ಅಪಾಯಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಕಾಮರೂಪಾರೂಪವಸೇನ ತಯೋ ಭವಾ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ಭವೇಸು. ತಿಂಸೇವಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪಾಯಭೂಮಿಯೋ, ಸತ್ತವಿಧಾ ಕಾಮಸುಗತಿಭೂಮಿ, ಸೋಳಸ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಭೂಮಿಯೋತಿ ಏಕತಿಂಸಭೂಮೀನಮನ್ತರೇ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಅಧಿಕಾರತ್ತಾ ಅಸಞ್ಞಭೂಮಿಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ತಿಂಸೇವ ಭೂಮಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾಸು ತಿಂಸೇವ ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ತಾಸು ಭೂಮೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಭೂಮಿಗಣನವಸೇನ ತಿಂಸೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಭೂಮಿವಸೇನ ತಿಂಸವಿಧಾಪಿ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಗಣನಾಯ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಭೂಮೀಸ್ವೇತಾಸೂ’’ತಿಆದಿ.

ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಚಿತ್ತಾನನ್ತಿ ದಸ ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಾನಿ, ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರೂಪಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಏಕೂನವೀಸತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಾನಂ ವಸೇನ. ಅಸಞ್ಞೀನಮಚಿತ್ತಕಾತಿ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಅಚಿತ್ತಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ ¶ ದೇವಾ ಅಹೇತುಕಾ ಅನಾಹಾರಕಾ ಅಫಸ್ಸಕಾ ಅವೇದನಕಾ ಅಸಞ್ಞಕಾ ಅಚೇತನಕಾ ಅಚಿತ್ತಕಾ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ.

ಯದಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವೀಸತಿ ಪುಗ್ಗಲಾ, ಕಥಂ ಭೂಮಿವಸೇನ ತಿಂಸಾತಿ ವುತ್ತಾ. ಏಕತಿಂಸಾತಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧಾ’’ತಿಆದಿ.

ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಹೇತು ಇಮೇಸನ್ತಿ ಅಹೇತೂ, ದುವೇ, ತೀಣಿ ಚ ಹೇತೂ ಇಮೇಸನ್ತಿ ದ್ವಿತಿಹೇತೂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅಹೇತುಕಾ, ದುಹೇತುಕಾ, ತಿಹೇತುಕಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಅಹೇತುಕಾ ಆಪಾಯಿಕಾ ಚ, ಏಕಚ್ಚೇ ಭೂಮದೇವಾ, ಮನುಸ್ಸೇಸು ಜಚ್ಚನ್ಧಜಚ್ಚಬಧಿರಜಚ್ಚುಮ್ಮತ್ತಕನಪುಂಸಕಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾದಯೋ ಚ. ವುತ್ತಾವಸೇಸಾ ಕಾಮಸುಗತಿವಾಸಿನೋವ ದುಹೇತುಕಾ. ತಿಹೇತುಕಾ ಪನ ಕಾಮಸುಗತಿವಾಸಿನೋವ. ಅರಿಯಾ ಪನ ಅಟ್ಠಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀನಂ, ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಅರಿಯಫಲಸಮಙ್ಗೀನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ¶ . ನನು ಚ ಅರಿಯಾಪಿ ತಿಹೇತುಕಾಯೇವಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ ವಿಸುಂಯೇವ ಉದ್ಧಟಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೧೮೯-೯೨. ‘‘ಭೂಮೀಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಭಣತೋ ಮೇ ನಿಬೋಧಥಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಚೋದಕೋ ‘‘ತಿಂಸಭೂಮೀಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭೂಮೀನಂ ಸಾಧಾರಣಚಿತ್ತಾನಿ ಪುಚ್ಛತಿ, ಇತರೋ ‘‘ಚುದ್ದಸೇವಾ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಪರಿತ್ತಕುಸಲಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ, ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಞ್ಚಾತಿ ಚುದ್ದಸೇವ, ನ ಊನಾನಿ ನಾಧಿಕಾನಿ, ಸಬ್ಬಾಸು ತಿಂಸಭೂಮೀಸು ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಭೂಮೀನಂ ಸಾಧಾರಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸದಾ…ಪೇ… ಸಿಯುನ್ತಿ ದ್ವೇ ದೋಸಮೂಲಾನಿ, ಕುಸಲವಿಪಾಕಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣದ್ವಯವಜ್ಜಿತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನೀತಿ ವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸದಾ ಕಾಮೇಯೇವ ಭವೇ ಸಿಯುಂ, ನ ಕದಾಚಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನನು ಚ ಬ್ರಹ್ಮೂನಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಕಾಮಭವೇ ಅನಿಟ್ಠರೂಪಾದಯೋ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ತೇಸಂ ಅಭಾವತೋತಿ ಕಾಮಭವೇಯೇವ ನಿಯಮಿತಾನಿ. ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರಭವೇಯೇವ ಸಿಯುಂ, ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾ ಅರೂಪೀಸೂತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚ ರೂಪಭವೇ’’ತಿಆದಿ.

ಕಾಮ ¶ …ಪೇ… ಭವನ್ತೀತಿ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ಚೇವ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಿ ಚ ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣಾನಿ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನವಜ್ಜಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ಪಠಮಮಗ್ಗವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಕಾಮರೂಪಭವೇಯೇವ ಭವನ್ತಿ, ನ ಅರೂಪಭವೇ. ತತ್ಥ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ವತ್ಥುದ್ವಾರವಿರಹತೋ, ಹಸಿತುಪ್ಪಾದೋ ಏಕನ್ತವತ್ಥುನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಪರತೋಘೋಸಪಚ್ಚಯಾಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ¶ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸಾತಿ ಅಟ್ಠ ಪರಿತ್ತಕುಸಲಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರೂಪಕುಸಲಾನಿ, ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಜಾನಿ ಸತ್ತ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಾನಿ, ಪಟಿಘದ್ವಯವಜ್ಜಿತಾನಿ ಚ ದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ, ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಾದ್ವಯವಜ್ಜಿತಾನಿ ನವ ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಏವಂ ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ಹೋನ್ತಿ.

೧೯೩-೨೦೪. ಏವಂ ಭವವಸೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಾಲವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬಾಸನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕಿರಿಯಾ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಾನಿ, ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಕುಸಲಕಿರಿಯಾತಿ ತೇರಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅಪಾಯರಹಿತಾಸು ಛಬ್ಬೀಸಭೂಮೀಸು ಹೋನ್ತಿ ಅಪಾಯೇಸು ವಿಪಾಕಾವರಣಸಬ್ಭಾವೇ ಏತೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಅಪರಾನಿ ಛ ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಾನಿ ಪನ ರೂಪಭವಸಾಧಾರಣಾನಂ ಪಞ್ಚಪರಿತ್ತವಿಪಾಕಾನಂ, ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತುಯಾ ಚ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮೀಸು ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅನಾಗಾಮಿಖೀಣಾಸವಾನಮೇವ ಅಧಿವುತ್ಥತ್ತಾ, ತೇಸಞ್ಚ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದಿತತ್ತಾ.

ಅಪರಾನಿ ದುವೇತಿ ತತಿಯಾರುಪ್ಪಕುಸಲಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನೇಸು ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ, ಅಪಾಯೇಸು ಚ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಚತುವೀಸತೀಭೂಮಿಸು ದ್ವೇ ಚಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಕುಸಲಕಿರಿಯಾವಸೇನ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ. ತೇವೀಸಭೂಮಿಸು ದ್ವೇಯೇವಾತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಕುಸಲಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ.

ಏಕಾದಸವಿಧನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಾ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದೋತಿ ಏಕಾದಸ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಯಾವ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸಅಪಾಯವಜ್ಜಾಸು ಏಕವೀಸತಿಭೂಮೀಸು ಭವನ್ತಿ. ಏಕಂ ¶ ¶ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಸುದ್ಧಾವಾಸಅಪಾಯಅರೂಪಭೂಮಿವಜ್ಜೇಸು ಸತ್ತರಸಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾಯತಿ. ದ್ವೇ ದೋಸಮೂಲಾನಿ, ಕುಸಲವಿಪಾಕಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ಸತ್ತ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾತಿ ದ್ವಾದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿವಜ್ಜಾಸು ಏಕಾದಸಸು ಕಾಮಭೂಮೀಸು ಜಾಯನ್ತಿ. ಅಟ್ಠ ಮಹಾವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಕಾಮಾವಚರದೇವಮನುಸ್ಸವಸೇನ ಸತ್ತಭೂಮೀಸು ಜಾಯನ್ತಿ. ಛಸು ಭೂಮಿಸೂತಿ ವೇಹಪ್ಫಲಸುದ್ಧಾವಾಸಸಙ್ಖಾತಾಸು ಛಸು ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು.

ಚತ್ತಾರಿ…ಪೇ… ಭೂಮಿಸೂತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೋ ಪರಿತ್ತಸುಭಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಸುಭಕಿಣ್ಹವಸೇನ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾಯತಿ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೋ, ತತಿಯಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೋ ಚ ಪರಿತ್ತಾಭಾಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾಆಭಸ್ಸರವಸೇನ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು, ಪಠಮಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾವಸೇನ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಚತ್ತಾರಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕೇಕವಸೇನ ತೀಸು ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಜಾಯನ್ತಿ.

೨೦೬-೯. ಏವಂ ಏತ್ತಕಾನೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏತ್ತಕಾಸು ಭೂಮೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಏತ್ತಕಾಸು ಏವ ಭೂಮೀಸು ಏತ್ತಕಾನೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಭೂಮಿನಿಯಮವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಕಾಮೇ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಕಾಮೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ವೀಸತಿ, ತೇಸಂ ಪನ್ನರಸ ಅಹೇತುಕಾ ಪಾಕಾ, ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಞ್ಚಾತಿ ಸತ್ತತಿಂಸೇವ ಮಾನಸಾ ನರಕಾದೀಸು ಚತೂಸುಪಿ ಅಪಾಯೇಸು ಜಾಯರೇ. ಅವಸೇಸಾನಿ ಪನ ಸತ್ತರಸ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ, ಪಞ್ಚತಿಂಸ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಾನೀತಿ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸ ಮಾನಸಾ ಕದಾಚಿಪಿ ತೇಸು ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅಭೂಮಿಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಸೀತಿ ಹದಯಾತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾನಿ ಅಸೀತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ. ಘಾನಾದಿವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಯನ್ತಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಘಾನಾದಿವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಯಂ. ‘‘ಅಪುಞ್ಞಜಾ ಪಾಕಾ’’ತಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ಘಾನಾದಿವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಯಂ ಅಗ್ಗಹಿತವಿಸೇಸಮ್ಪಿ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ಕುಸಲವಿಪಾಕಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ.

೨೧೩. ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ¶ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ. ಕ್ರಿಯಾ ಚ ದ್ವೇತಿ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನವಜ್ಜಿತಾ ದ್ವೇ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಾ.

೨೧೪. ಭೂಮಿವಸೇನೇವಾತಿ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಭೂಮಿವಸೇನ. ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಚ ಭೂಮಿವಸೇನ ಚ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೨೧೬-೮. ಪಞ್ಚಭೂಮಿಸೂತಿ ¶ ಚತುರಾಪಾಯಮನುಸ್ಸವಸೇನ ಪಞ್ಚಭೂಮೀಸು. ಅಹೇತುಕಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸದಿಸತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ‘‘ಸತ್ತತಿಂಸೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಪನ ದ್ವಿಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸ ಹೋನ್ತಿ. ಆಚರಿಯಜೋತಿಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ತಿಹೇತುಕವಿಪಾಕೇಹಿಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ವುತ್ತೇಹೀತಿ ಅಹೇತುಕಸತ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತೇಹಿ ಸತ್ತತಿಂಸಮಾನಸೇಹಿ ಸಹ. ನವ ಕ್ರಿಯಾತಿ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕಿರಿಯಾ, ಹಸಿತುಪ್ಪಾದೋ ಚಾತಿ ಇಮಾನಿ ಅಸಾಧಾರಣಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ನವ.

೨೨೦-೧. ‘‘ಚತುಪಞ್ಞಾಸ ಮಾನಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆಹ ‘‘ದ್ವಿಹೇತುಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಪುನ ‘‘ಚತುಪಞ್ಞಾಸಾ’’ತಿಆದಿ ಪನ ನಿಗಮನಂ.

೨೨೩-೪. ಪಞ್ಞಾಸೇವಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ತಿಹೇತುಕಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ವುತ್ತಚತುಪಞ್ಞಾಸಚಿತ್ತೇಸು ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತವಜ್ಜಾನಿ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಞಾಸೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಅಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನದೇಹಿನೋ ಜಾಯನ್ತೇ. ನವತಿಂಸೇವಾತಿ ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸಚಿತ್ತಾನಿ. ಪಠಮಂ ಫಲನ್ತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ.

೨೨೫-೮. ದುತಿಯಞ್ಚ ಫಲಂ ಹಿತ್ವಾತಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಹಿತ್ವಾ. ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಞ್ಚ ಹಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ¶ ಸಹ ಯಾನಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾಯನ್ತಿ. ಚತ್ತಾಲೀಸಞ್ಚ ಚತ್ತಾರೀತಿ ತೇವೀಸತಿ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ, ವೀಸತಿ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ, ಅರಹತ್ತಫಲಞ್ಚಾತಿ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ. ಸಕಂ ಸಕನ್ತಿ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ, ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಸಂ ಏಕೇಕಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಹಿ ತೇ’’ತಿ. ಪಞ್ಚತಿಂಸೇವಾತಿ ಸತ್ತರಸ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ, ಪಟಿಘದ್ವಯವಜ್ಜಾನಿ ದಸ ಅಕುಸಲಾನಿ, ರೂಪಭವೇ ಲಬ್ಭಮಾನಕಾನಿ ಪಞ್ಚ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಾನಿ, ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ, ಪಠಮಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ತೀಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮೀಸು ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಜಾಯನ್ತಿ.

೨೩೨-೫. ಹಿತ್ವಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಪಠಮಫಲಸ್ಸ ಗಹಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ಅಪುಞ್ಞಪಞ್ಚಕಂ ಹಿತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಫಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪುಞ್ಞಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತವಸೇನ ¶ ಪಞ್ಚ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ವುತ್ತೇಸು. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ವುತ್ತೇಸು. ಪುಞ್ಞಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ಸನ್ತೀರಣದ್ವಯಞ್ಚೇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೨೩೭. ಏವಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಪುಥುಜ್ಜನಸೋತಾಪನ್ನಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸಮೇವ ವಸೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ದುತಿಯಜ್ಝಾನತತಿಯಜ್ಝಾನವಿಪಾಕಾನಂ ಏಕಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವೇಪಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನತಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾದಯೋ ಪುಥುಜ್ಜನಾದಿಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ದುತಿಯಜ್ಝಾನತತಿಯಜ್ಝಾನಪಾಕತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.