📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗ-ಮಹಾಟೀಕಾ

(ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಸದ್ಧಮ್ಮರಂಸಿಮಾಲೀ ಯೋ, ವಿನೇಯ್ಯಕಮಲಾಕರೇ;

ವಿಬೋಧೇಸಿ ಮಹಾಮೋಹ-ತಮಂ ಹನ್ತ್ವಾನ ಸಬ್ಬಸೋ.

ಞಾಣಾತಿಸಯಬಿಮ್ಬಂ ತಂ, ವಿಸುದ್ಧಕರುಣಾರುಣಂ;

ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿರುಪಕ್ಲೇಸಂ, ಬುದ್ಧಾದಿಚ್ಚಂ ಮಹೋದಯಂ.

ಲೋಕಾಲೋಕಕರಂ ಧಮ್ಮಂ, ಗುಣರಸ್ಮಿಸಮುಜ್ಜಲಂ;

ಅರಿಯಸಙ್ಘಞ್ಚ ಸಮ್ಫುಲ್ಲಂ, ವಿಸುದ್ಧಕಮಲಾಕರಂ.

ವನ್ದನಾಜನಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ, ಇತಿ ಯಂ ರತನತ್ತಯೇ;

ಹತನ್ತರಾಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಹುತ್ವಾಹಂ ತಸ್ಸ ತೇಜಸಾ.

ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾಚಾರೇನ, ಧೀಮತಾ ಸುಚಿವುತ್ತಿನಾ;

ಅಜ್ಝೇಸಿತೋ ದಾಠಾನಾಗತ್ಥೇರೇನ ಥಿರಚೇತಸಾ.

ವಿಸುದ್ಧಚರಿತೋ ನಾಥೋ, ಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮನುತ್ತರಂ;

ಪತ್ವಾ ದೇಸೇಸಿ ಕರುಣಾಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸೋ.

ತಸ್ಸಾ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋ, ವಿಸುದ್ಧನಯಮಣ್ಡಿತೋ;

ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಯೋ ವುತ್ತೋ, ಸುವಿಸುದ್ಧಪದಕ್ಕಮೋ.

ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಂ, ನಿಪುಣತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯಂ;

ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ, ಸಮಯಂ ಅವಿಲೋಮಯಂ.

ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪೋರಾಣಂ, ಕಥಾಮಗ್ಗಂ ಅನಾಕುಲಂ;

ತನ್ತಿನಯಾನುಗಂ ಸುದ್ಧಂ, ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನಂ.

ಇತಿ ಆಕಙ್ಖಮಾನಸ್ಸ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಂ;

ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸತ್ಥಂ, ನಿಸಾಮಯಥ ಸಾಧವೋತಿ.

ನಿದಾನಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧. ಸ್ವಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಯಂ ಸುತ್ತಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟ್ಠಪೀಯತಿ, ತಂ ತಾವ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ನಿದಾನಾದಿನಿದ್ಧಾರಣಮುಖೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಧಮ್ಮಂ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತೇನ ಹಿ ಆದಿತೋ ತಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತತೋ ಪಯೋಜನಂ ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ ಪದತ್ಥೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಚೋದನಾ ಸೋಧನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಚೇವ ಆಚರಿಯೇನ ಪಟಿಪನ್ನಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಕಿರಾತಿಆದಿ ದೇಸನಾಯ ನಿದಾನಪಯೋಜನನಿದ್ಧಾರಣಂ, ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಂ ಭಾಸಿಸ್ಸನ್ತಿಆದಿ ಪಿಣ್ಡತ್ಥನಿದ್ಧಾರಣಂ, ಸೀಲೇ ಠತ್ವಾತಿಆದಿ ಪದತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧಾಧಿಪ್ಪಾಯವಿಭಾವನಾ, ಕಿಂ ಸೀಲನ್ತಿಆದಿ ಚೋದನಾ, ತತೋ ಪರಂ ಸೋಧನಂ, ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕಥಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಗಾಥಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ನ ಪುಚ್ಛಾಗಾಥಾ. ಪುಚ್ಛಾಪುಬ್ಬಿಕಾ ಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತದತ್ಥಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲಭಾವತೋ, ಸಾಸನಸ್ಸ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಭಾವವಿಭಾವನತೋ, ಭಯಾದಿಉಪದ್ದವನಿವಾರಣೇನ ಅನ್ತರಾಯವಿಧಮನತೋ, ಉಪರಿ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹತೋ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಕಥಾ ವತ್ಥುಪುಬ್ಬಿಕಾ ಆರದ್ಧಾ, ನ ಸತ್ಥುಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಿಕಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ವಿಸುಂ ಅಸಂವಣ್ಣನಾದಿಭಾವತೋ. ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನೀಆದಯೋ ವಿಯ ಹಿ ದೀಘನಿಕಾಯಾದೀನಂ ನಾಯಂ ವಿಸುಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ, ನ ಪಕರಣನ್ತರಂ ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಸುಮತಾವತಾರಾದಿ ವಿಯ. ತಾಸಂಯೇವ ಪನ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನೀಆದೀನಂ ವಿಸೇಸಭೂತಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮಜ್ಝೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ). ಅಥ ವಾ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಿಕಾಪಿ ಚಾಯಂ ಕಥಾ ನ ವತ್ಥುಪುಬ್ಬಿಕಾವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಾಸನೇ ಹಿ ವತ್ಥುಕಿತ್ತನಂ ನ ಲೋಕೇ ವಿಯ ಕೇವಲಂ ಹೋತಿ, ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಕಿತ್ತನತ್ತಾ ಪನ ಸತ್ಥು ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಾವವಿಭಾವನೇನ ಸತ್ಥುಗುಣಸಂಕಿತ್ತನಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗನ್ತಮೇವ ಪವತ್ತತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಬ್ಬಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿನೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಹನ್ತೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅನುದ್ಧಟತ್ತಾ. ತೇನ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಇಧ ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಹಿ ನೇಸಂ ಚರಿಮಭವೇ ವಿಸೇಸತೋ ಸಂಸಾರಭಯಿಕ್ಖಣಂ, ಯಥಾಸಕಂ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಾಜಟಾವಿಜಟನಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ಸಮಾನಾತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟ’’ನ್ತಿ ಸಾಧಾರಣವಚನೇನ ಸಾತಿಸಯಂ, ನಿರತಿಸಯಞ್ಚ ತಣ್ಹಾಜಟಾವಿಜಟನಂ ಗಹಿತಂ. ತತ್ಥ ಯಂ ನಿರತಿಸಯಂ ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನತಾಯ. ತೇನ ಸತ್ಥು ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ ಕಿತ್ತಿತಾ ಹೋತಿ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ ಚ. ತದುಭಯೇನ ನಾನನ್ತರಿಕತಾಯ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾದಯೋಪೀತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಿಕಾಯಂ ಕಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಿಕಾ ಏವಾಯಂ ಕಥಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸತ್ಥು ಥೋಮನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆರದ್ಧತ್ತಾ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಬ್ಯಾಕರಣಸಮತ್ಥತಾಯ ವಿಭಾವನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಾ, ಆಚಿಣ್ಣಞ್ಚೇತಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಯದಿದಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನುಕೂಲಂ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ಸತ್ಥು ಅಭಿತ್ಥವನಂ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಏವಮೇತ್ಥ ಥೋಮನಾ ಪವತ್ತಿತಾತಿ. ಥೋಮನಾಕಾರಸ್ಸ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಉದ್ಧರನ್ತೇನ ಪಠಮಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಗಾಥಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ನಿದಾನಚೋದನಾಮುಖೇನ ಪುಚ್ಛಾಗಾಥಂ ಸರೂಪತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪುಚ್ಛಾಯ ಅವಿಪರೀತಬ್ಯಾಕರಣಸಮತ್ಥಭಾವಾವಜೋತನಂ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾ ಕತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಇತೀತಿಆದೀಸು ಇತೀತಿ ಅಯಂ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತು ಪರಿಸಮಾಪನಾದಿಪದತ್ಥವಿಪರಿಯಾಯಪಕಾರಾವಧಾರಣನಿದಸ್ಸನಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ರುಪ್ಪತೀತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಸ್ಮಾ ‘ರೂಪ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೯) ಹೇತುಮ್ಹಿ ಆಗತೋ. ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ. ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ ‘ಕಿನ್ತಿ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯) ಪರಿಸಮಾಪನೇ. ‘‘ಇತಿ ವಾ ಇತಿ ಏವರೂಪಾ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತವಿಸೂಕದಸ್ಸನಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೭) ಆದಿಅತ್ಥೇ. ‘‘ಮಾಗಣ್ಡಿಯೋತಿ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ನಾಮಂ ನಾಮಕಮ್ಮಂ ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ನಿರುತ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಭಿಲಾಪೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ. ೭೩, ೭೫) ಪದತ್ಥವಿಪರಿಯಾಯೇ. ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಬಾಲೋ, ಅಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಪಣ್ಡಿತೋ. ಸಉಪದ್ದವೋ ಬಾಲೋ, ಅನುಪದ್ದವೋ ಪಣ್ಡಿತೋ. ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಬಾಲೋ, ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೪) ಪಕಾರೇ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠೇನ ಸತಾ, ಆನನ್ದ, ಅತ್ಥೀತಿಸ್ಸ ವಚನೀಯಂ, ಕಿಂಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇತಿ ಚೇ ವದೇಯ್ಯ, ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇಚ್ಚಸ್ಸ ವಚನೀಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೯೬) ಅವಧಾರಣೇ, ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ, ನತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫; ೩.೯೦) ನಿದಸ್ಸನೇ. ಇಧಾಪಿ ನಿದಸ್ಸನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಪಕಾರೇತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೇವ. ಪಠಮೋ ಪನ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಸಮಾಪನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಹೀತಿ ಅವಧಾರಣೇ. ಇದನ್ತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ಯಥಾಧಿಗತಸ್ಸ ಸುತ್ತಪದಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖೀಕರಣತೋ.

ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಂ ವುತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ, ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚ ವಪ್ಪನವಾಪಸಮೀಕರಣಕೇಸೋಹಾರಣಜೀವಿತವುತ್ತಿಪಮುತ್ತಭಾವಪಾವಚನಪವತ್ತಿತಅಜ್ಝೇಸನಕಥನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ –

‘‘ಗಾವೋ ತಸ್ಸ ಪಜಾಯನ್ತಿ, ಖೇತ್ತೇ ವುತ್ತಂ ವಿರೂಹತಿ;

ವುತ್ತಾನಂ ಫಲಮಸ್ನಾತಿ, ಯೋ ಮಿತ್ತಾನಂ ನ ದುಬ್ಭತೀ’’ತಿ. –

ಆದೀಸು (ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯) ವಪ್ಪನೇ ಆಗತೋ. ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಪಟಿವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೮೯) ಅಟ್ಠದನ್ತಕಾದೀಹಿ ವಾಪಸಮೀಕರಣೇ. ‘‘ಕಾಪಟಿಕೋ ಮಾಣವೋ ದಹರೋ ವುತ್ತಸಿರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೪೨೬) ಕೇಸೋಹಾರಣೇ. ‘‘ಪನ್ನಲೋಮೋ ಪರದತ್ತವುತ್ತೋ ಮಿಗಭೂತೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೩೨) ಜೀವಿತವುತ್ತಿಯಂ. ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ಬನ್ಧನಾ ಪವುತ್ತೋ ಅಭಬ್ಬೋ ಹರಿತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೫೯; ಪಾರಾ. ೯೨; ಪಾಚಿ. ೬೬೬; ಮಹಾವ. ೧೨೯) ಬನ್ಧನತೋ ಪಮುತ್ತಭಾವೇ. ‘‘ಯೇಸಮಿದಂ ಏತರಹಿ ಪೋರಾಣಂ ಮನ್ತಪದಂ ಗೀತಂ ಪವುತ್ತಂ ಸಮಿಹಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೮೫; ಮ. ನಿ. ೨.೪೨೭; ಮಹಾವ. ೩೦೦) ಪಾವಚನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತೇ. ಲೋಕೇ ಪನ ‘‘ವುತ್ತೋ ಗುಣೋ ವುತ್ತೋ ಪಾರಾಯನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಅಜ್ಝೇಸನೇ. ‘‘ವುತ್ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’ತಿ’’ಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦) ಕಥನೇ. ಇಧಾಪಿ ಕಥನೇ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇತಿ ಹಿ ಏವಮೇವ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ದೇಸಿತ’’ನ್ತಿ ಯಥಾನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಗಾಥಂ ದೇಸಿತಭಾವೇನ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಸಾ ವಾ ದೇಸಿತಾಕಾರಂ ಅವಧಾರೇತಿ.

ಕಸ್ಮಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕಂ. ಪನಾತಿ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರಮತ್ತಂ. ಉಭಯೇನಾಪಿ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಏತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸುತ್ತಪದಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ. ವುತ್ತನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾನಿಮಿತ್ತಂ. ತದತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಿಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಇದ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಾಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಕಲೇನ ಪನಾನೇನ ವಚನೇನ ದೇಸನಾಯ ನಿದಾನಂ ಜೋತಿತಂ ಹೋತಿ. ಪರತೋ ತಸ್ಸಾ ದೇಸಕದೇಸಕಾಲಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಿರಾತಿ ಅನುಸ್ಸವನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅನು ಅನು ಸುಯ್ಯಮಾನತಂ ದೀಪೇತಿ. ರತ್ತಿಭಾಗೇತಿ ರತ್ತಿಯಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವೇಸ್ಸವಣಾದಯೋ ವಿಯ ಅಪಾಕಟನಾಮಧೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಞ್ಞತರೋ. ದೇವೋ ಏವ ದೇವಪುತ್ತೋ. ಸಂಸಯಸಮುಗ್ಘಾಟತ್ಥನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಲ್ಲಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಯೋಜನಾ. ‘‘ಸಂಸಯಸಮುಗ್ಘಾಟತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚಸು ಪುಚ್ಛಾಸು ಅಯಂ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯೇನ ಅತ್ಥೇನ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಜಟಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಜಾಲಿನಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಪ್ಪಭೇದೋ ಅತ್ತನೋ ಅವಯವಭೂತೋ ಏವ ಜಾಲೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಜಾಲಿನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಇದಾನಿಸ್ಸಾ ಜಟಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸೂತಿ ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಮಾಹ, ರೂಪಾದಿಛಳಾರಮ್ಮಣವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾವಿಸಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನಾತಿ ಕದಾಚಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಕದಾಚಿ ಯಾವ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೇ ಕದಾಚಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೇ ಕದಾಚಿ ಯಾವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಾ, ಉಪರಿ ಚ ಪವತ್ತಿವಸೇನ. ದೇಸನಾಕ್ಕಮೇನ ಚೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಕದಾಚಿ ಕಾಮಭವೇ ಕದಾಚಿ ರೂಪಭವೇ ಕದಾಚಿ ಅರೂಪಭವೇ ಕದಾಚಿ ವಾ ಅರೂಪಭವೇ…ಪೇ… ಕದಾಚಿ ಕಾಮಭವೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವತ್ತಾ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಂಸಿಬ್ಬನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ’’ತಿ. ‘‘ಸಂಸಿಬ್ಬನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಜಟಾ ವಿಯಾತಿ ಜಟಾತಿ ಜಟಾತಣ್ಹಾನಂ ಉಪಮೂಪಮೇಯ್ಯತಾ, ತಂದಸ್ಸನಂ. ಅಯಂ ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಜಾಲಿನೋ ವೇಳುಗುಮ್ಬಸ್ಸ ಸಾಖಾ, ಕೋಸಸಞ್ಚಯಾದಯೋ ಚ ಅತ್ತನಾ ಅತ್ತನೋ ಅವಯವೇಹಿ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಾ ವಿನದ್ಧಾ ‘‘ಜಟಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ತಣ್ಹಾಪಿ ಸಂಸಿಬ್ಬನಸಭಾವೇನಾತಿ, ‘‘ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತನೋ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಹಿ ತಣ್ಹಾ ಕೋಸಕಾರಕಿಮಿ ವಿಯ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸಂಸಿಬ್ಬನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏತ್ಥ ನಿವಿಸಮಾನಾ ನಿವಿಸತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೦; ಮ. ನಿ. ೧.೮೬; ವಿಭ. ೨೦೩). ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ‘‘ಮಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ವತ್ಥುಂ ಅತ್ತನಿಬ್ಬಿಸೇಸಂ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಅಬ್ಭನ್ತರಿಮಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಬ್ಭನ್ತರತ್ಥೋ ಚ ಅನ್ತೋಸದ್ದೋತಿ ಸಕಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಅನ್ತೋಜಟಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪತ್ತಾದಿ, ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ಹತ್ಥಿಆದಿ ಸಕಪರಿಕ್ಖಾರೋ.

‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಭವತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಮಾನೋತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ. ಸರೀರನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ಮಮ ಅತ್ತಭಾವೋ ಸುನ್ದರೋ, ಅಸುಕಸ್ಸ ವಿಯ ಮಮ ಅತ್ತಭಾವೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ವಾ ಆದಿನಾ ಸಕಅತ್ತಭಾವಾದೀಸು ತಣ್ಹಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಕಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ತನೋ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನಿ. ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಞ್ಚ ರೂಪಾದೀನಿ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ. ಪರೇಸಂ ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾ, ಸಪರಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ವಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನಿ. ತಥಾ ರೂಪಾದೀನಿ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ. ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಭವೇಸು ಪವತ್ತಿಯಾಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನ್ತೋಜಟಾಬಹಿಜಟಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಾಮಭವೋ ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ಅವಿಮುತ್ತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ, ಅನ್ತೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ರೂಪಾರೂಪಭವೋ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ, ಬಹೀ’’ತಿ ಚ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಸಂಯೋಜನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೩೭). ವಿಸಯಭೇದೇನ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಂ ಜಟಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತಾಯ ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಜಟಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾ ಪನ ‘‘ಪಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತಸತ್ತಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಂ ಜಟೇನ್ತೀ ವಿನನ್ಧನ್ತೀ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜಟಾಯ ಜಟಿತಾ ಪಜಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಯದಿಪಿ ಅವಯವಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸಮುದಾಯೋ ನತ್ಥಿ, ಏಕದೇಸೋ ಪನ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಅವಯವತೋ ಸಮುದಾಯಂ ಭಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಮೂಪಮೇಯ್ಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮ ವೇಳುಜಟಾದೀಹಿ…ಪೇ… ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಇಮಂ ಜಟನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತೀಸು ಧಾತೂಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಂಸಿಬ್ಬನೇನ ತೇಧಾತುಕಂ ಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ. ತೇನಸ್ಸಾ ಮಹಾವಿಸಯತಂ, ವಿಜಟನಸ್ಸ ಚ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವಮಾಹ. ‘‘ವಿಜಟೇತುಂ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ವಿಜಟಯೇ’’ತಿ ಪದಂ ಸತ್ತಿಅತ್ಥಂ, ನ ವಿಧಿಆದಿಅತ್ಥನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏವಂ ‘‘ಅನ್ತೋಜಟಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಟ್ಠೋ ಪನ ಅಸ್ಸ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಏದಿಸೋವ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಗುಣತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅತೀತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು. ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರೋತಿ ಅನವಸೇಸಞೇಯ್ಯಾವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರತ್ತಾ ನವಿಹತಞಾಣಪವತ್ತಿಕೋ. ಏತೇನ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣತಾವಿಭಾವನೇನ ಆದಿತೋ ತಿಣ್ಣಂ ಆವೇಣಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಣೇನೇವ ತದೇಕಲಕ್ಖಣತಾಯ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಚ ಭಗವತೋ ಸೇಸಾವೇಣಿಕಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಗಹಿತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣಾದೀಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ ಲಳನ್ತಿ, ತೇಸು ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ವಿಜಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ವಿಜೇತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಇಸ್ಸರಿಯಧನಾದಿಸಕ್ಕಾರದಾನಗ್ಗಹಣಂ, ತಂತಂಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಾ ವೋಹರನ್ತಿ, ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯಯೋಗಾನುಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ ಜುತಿಯಾ ಜೋತನ್ತಿ, ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಞ್ಚ ವಿಸಯಂ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಯಥಿಚ್ಛಿತನಿಪ್ಫಾದನೇ ಚ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ದೇವಾ. ಅಥ ವಾ ದೇವನೀಯಾ ತಂತಂಬ್ಯಸನನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ಸರಣಂ ಪರಾಯಣನ್ತಿ ಗಮನೀಯಾ, ಅಭಿತ್ಥವನೀಯಾ ವಾ, ಸೋಭಾವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ಕಮನೀಯಾತಿ ವಾ ದೇವಾ. ತೇ ತಿವಿಧಾ – ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಕೀಳಾಯ ಉತ್ತಮೇಹಿ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಹಿ ಸಪರಸನ್ತಾನಗತಪಞ್ಚವಿಧಮಾರವಿಜಯಿಚ್ಛಾನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯಸತ್ತಧನಾದಿಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಅವೇಚ್ಚಪಸಾದಸಕ್ಕಾರದಾನಗ್ಗಹಣಸಙ್ಖಾತೇನ, ಧಮ್ಮಸಭಾವಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಾನುಸಾಸನೀಸಙ್ಖಾತೇನ ಚ ವೋಹಾರಾತಿಸಯೇನ ಪರಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಸರೀರಪ್ಪಭಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಜುತಿಯಾ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾಯ ಞಾಣಸರೀರಗತಿಯಾ, ಮಾರವಿಜಯಸಬ್ಬಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಪರಹಿತನಿಪ್ಫಾದನೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಾಯ ಸತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನೀಯತೋ, ಅಭಿತ್ಥವನೀಯತೋ, ಭತ್ತಿವಸೇನ ಕಮನೀಯತೋ ಚ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ದೇವೇ ತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಠಿತತ್ತಾ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋ ದೇವೋತಿ ದೇವದೇವೋ. ಸಬ್ಬದೇವೇಹಿ ಪೂಜನೀಯತರೋ ದೇವೋತಿ ವಾ, ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಭಾವಸ್ಸ ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಾಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ವಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ದೇವೋತಿ ದೇವದೇವೋ.

ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸಕ್ಕಾನಂ, ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಞ್ಚ ಗುಣಾಭಿಭವನತೋ ಅಧಿಕೋ ಅತಿಸಯೋ ಅತಿರೇಕತರೋ ವಾ ಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚಾತಿ ಸಕ್ಕಾನಂ ಅತಿಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಾ. ಞಾಣಪ್ಪಹಾನದೇಸನಾವಿಸೇಸೇಸು ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭನೀಯಟ್ಠಾನತಾಯ ಕುತೋಚಿಪಿ ಉತ್ರಸ್ತಾಭಾವತೋ ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜೇಹಿ ವಿಸಾರದೋತಿ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದೋ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ತತ್ರ ವತ ಮಂ ಸಮಣೋ ವಾ…ಪೇ… ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೦; ಅ. ನಿ. ೪.೮). ಠಾನಾಠಾನಞಾಣಾದೀಹಿ ದಸಹಿ ಞಾಣಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ದಸಬಲಧರೋ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ, ಅಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೨೧; ವಿಭ. ೮೦೯). ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಞೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ತತ್ಥ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಅನಾವಟಞಾಣತಾಯ ಅನಾವರಣಞಾಣೋ. ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಹತ್ಥತಲೇ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥೇನ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ. ಭಾಗ್ಯವನ್ತತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೩ ಆದಯೋ) ವಿತ್ಥಾರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಿಯದ್ಧಾರುಳ್ಹಾನಂ ಪುಚ್ಛಾನಂ ಭಗವತೋ ಬ್ಯಾಕರಣಸಮತ್ಥತಾಯ ದಸ್ಸಿತಾಯ ಕಿಂ ದೇವತಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಂ ಬ್ಯಾಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭಗವಾತಿ ಆಸಙ್ಕಾಯ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ದೇವದೇವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದೇವಾನಂ ಅತಿದೇವೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ದೇವತಾನಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ‘‘ತತೋ ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾನಂ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಸಕ್ಕಾನಂ ಅತಿಸಕ್ಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಕ್ಕೇನಪಿ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ಸನಙ್ಕುಮಾರಾದಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ, ‘‘ತತೋ ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತಿಸಯೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾನಂ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯಂ ಚಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜದಸಬಲಞಾಣೇಹಿ ಪಾಕಟೋ ಜಾತೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಚತು…ಪೇ… ಧರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಾನಿ ಚ ಞಾಣಾನಿ ಇಮಸ್ಸ ಞಾಣದ್ವಯಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೇನ ಸಹೇವ ಸಿದ್ಧಾನೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅನಾವರಣಞಾಣೋ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಯಿದಂ ಞಾಣದ್ವಯಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೂಪಚಯಸಿದ್ಧಾಯ ಭಗ್ಗದೋಸತಾಯ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಅವೋಚಾತಿ. ಏವಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಂ, ಅನುಪುಬ್ಬಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಂ ಪನೇತಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಞಾಣದ್ವಯಂ, ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನಂ. ಏಕಮೇವ ಹಿ ತಂ ಞಾಣಂ ವಿಸಯಪವತ್ತಿಮುಖೇನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅನವಸೇಸಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಸಮ್ಮುತಿಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ತತ್ಥಾವರಣಾಭಾವತೋ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಮುಪಾದಾಯ ‘‘ಅನಾವರಣಞಾಣ’’ನ್ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೩ ಆದಯೋ) ವಕ್ಖಾಮ.

೨. ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಕೇ ಏಸೀ ಗವೇಸೀತಿ ಮಹೇಸಿ, ಭಗವಾ. ತೇನ ಮಹೇಸಿನಾ. ವಣ್ಣಯನ್ತೋತಿ ವಿವರನ್ತೋ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ. ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಅವಿಪರೀತಂ. ಸೀಲಾದಿಭೇದನನ್ತಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾದಿವಿಭಾಗಂ. ಸುದುಲ್ಲಭನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕ್ಖಣವಜ್ಜಿತೇನ ನವಮೇನ ಖಣೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬತ್ತಾ ಸುಟ್ಠು ದುಲ್ಲಭಂ. ಸೀಲಾದಿಸಙ್ಗಹನ್ತಿ ಸೀಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಸಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ ನಗರಂ ವಿಯ ರಜ್ಜೇನ, ನ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ನಿಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಅರಿಯೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ; ತೀಹಿ ಚ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಖನ್ಧೇಹಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೨). ಕಿಲೇಸಚೋರೇಹಿ ಅಪರಿಪನ್ಥನೀಯತಾಯ ಖೇಮಂ. ಅನ್ತದ್ವಯಪರಿವಜ್ಜನತೋ, ಮಾಯಾದಿಕಾಯವಙ್ಕಾದಿಪ್ಪಹಾನತೋ ಚ ಉಜುಂ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಮಾರಣವಸೇನ ಗಮನತೋ ಪವತ್ತನತೋ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಮಗ್ಗನತೋ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬತೋ ಚ ಮಗ್ಗಂ. ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ, ವಿಸುದ್ಧಿಭಾವಾಯ ವಾ, ಅರಹತ್ತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯಥಾಭೂತಂ ಅಜಾನನ್ತಾತಿ ಏವಂ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಆದಿವಿಸುದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾಯ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ ಏವರೂಪೋ ಏವಂಕಿಚ್ಚಕೋ ಏವಮತ್ಥೋತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಅನವಬುಜ್ಝನ್ತಾ. ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸತೋ, ಸಂಸಾರತೋ ಚ ಸುದ್ಧಿಂ ವಿಮುತ್ತಿಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತೀತಿ ಸುದ್ಧಿಕಾಮಾ. ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನೇ. ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಸೀಲಮತ್ತೇನ ಪರಿತುಟ್ಠಾ, ಅಥ ಖೋ ವಿಸುದ್ಧಿಕಾಮಾಪಿ ಸಮಾನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಭಾವನಾಯ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತತಾಯ ಯೋಗಿನೋ ವಾಯಮನ್ತಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಯೋಗಂ ಪರಕ್ಕಮಂ ಕರೋನ್ತಾಪಿ ಉಪಾಯಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ತೇಸನ್ತಿ ಯೋಗೀನಂ. ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಸಮನ್ತಭದ್ದಕತ್ತಾ ಸವನಧಾರಣಪರಿಚಯಾದಿಪಸುತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಕರೋ, ಯೋಗೀನಂ ಪನ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಮೋದಹೇತೂತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಕರಣ’’ನ್ತಿ. ಬಾಹಿರಕನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧೀಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ಸುಟ್ಠು ವಿಸುದ್ಧವಿನಿಚ್ಛಯತ್ತಾ ಸುವಿಸುದ್ಧವಿನಿಚ್ಛಯಂ. ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಪಸ್ಸಯಭೂತಂ ನಿಕಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದೇಸನಾನಯನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾನಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತೇಸಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಕರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸಮಲವಿಸುದ್ಧತಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಾನಂ ಯೋಗೀನಂ ಏಕಂಸೇನ ತದಾವಹತ್ತಾ ಪಾಮೋಜ್ಜಕರೋ ಞಾಣುತ್ತರೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೇಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮ್ಮಾ ವಿಸುದ್ಧವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ಕಥಾಮಗ್ಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಮೇ ಭಾಸತೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿಸಾಮಯಥಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಾನಿ ಗಾಥಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಭಾಸನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಂ, ‘‘ಕಥಿತಾಯ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವಂ, ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಅತ್ಥಂ ಸೀಲಾದಿಭೇದನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅವಿಪರೀತಪಿಣ್ಡತ್ಥಂ, ‘‘ಸುದುಲ್ಲಭಂ…ಪೇ… ಯೋಗಿನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಮಿತ್ತಂ, ‘‘ತೇಸಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಕರಣ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಜನಂ, ‘‘ವಣ್ಣಯನ್ತೋ ಅತ್ಥಂ, ಸುವಿಸುದ್ಧವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ದೇಸನಾನಯನಿಸ್ಸಿತಂ, ಸಕ್ಕಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಕಾಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ, ನಿಸಾಮಯಥ ಸಾಧವೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನೇ ಸಾಧುಜನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ. ಸಾಧುಕಂ ಸವನಪಟಿಬದ್ಧಾ ಹಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ.

೩. ವಚನತ್ಥವಿಭಾವನೇನ ಪವೇದಿತವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಕಥಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಅಭಿರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಪದತ್ಥತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ವಿಸುದ್ಧೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಯದಿದಂ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಂ ಭಾಸಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಪದಂ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ. ಸಬ್ಬಮಲವಿರಹಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ರಾಗಾದಿಮಲೇಹಿ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸಂಕಿಲೇಸಮಲೇಹಿ ಚ ವಿರಹಿತಂ ವಿವಿತ್ತಂ. ತತೋ ಏವ ಅಚ್ಚನ್ತಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಸಬ್ಬದಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಮಗ್ಗತಿ ಗವೇಸತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗೋತಿ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋತಿ ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತದುಪಾಯತ್ತಾ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ, ತನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಕಥಾಪಬನ್ಧೋ ಚ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸ್ವಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸತೋ, ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯತೋ ಚ ನಾನಾನಯೇಹಿ ದೇಸಿತೋ, ತೇಸು ಅಯಮೇಕೋ ನಯೋ ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಪನಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಕತ್ಥಚೀತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಸುತ್ತೇ. ವಿಪಸ್ಸನಾಮತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಸಮಥಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಯೋಗೀ, ನ ಸೀಲಾದಿ. ಮತ್ತ-ಸದ್ದೇನ ಚ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಸವಿಸೇಸಂ ಸಮಾಧಿಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಸೋ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಸ್ಸ ದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಸಮಾಧಿಮತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಂ ವಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಭವತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಚ ತಿವಿಧಾಪಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾವ. ನ ಹಿ ಅನಿಚ್ಚದಸ್ಸನಮತ್ತೇನ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯಂ ಪನ ಗಾಥಾಯಂ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಕತಂ, ತಂ ಯಸ್ಸ ತದೇವ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಾಕಟಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ವಸೇನ. ಸೋಪಿ ಹಿ ಇತರಂ ಲಕ್ಖಣದ್ವಯಂ ವಿಭೂತತರಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ನ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಮೇವ.

ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇ ಹಿ ಸಮ್ಮಸನೀಯಾ. ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ನ ನಿಚ್ಚಾ ಅದ್ಧುವಾ ಇತ್ತರಾ ಖಣಭಙ್ಗುರಾತಿ. ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ. ಪಸ್ಸತಿ ಸಮ್ಮಸತಿ. ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉತ್ತರಕಾಲಂ. ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ದುಕ್ಖೇತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರತೋ ದಿಟ್ಠೇ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತೇಭೂಮಕೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತೇ ದುಕ್ಖೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾಞಾಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ. ಏಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಏಸ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತೋ ವಿರಾಗಾದೀನಂ ಕಾರಣಭೂತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋ.

ಝಾನಪಞ್ಞಾವಸೇನಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ. ಝಾನನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಾದಕಭೂತಂ ಝಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಯಮ್ಹೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ. ಝಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥಾಯಮತ್ಥೋ – ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತಿ. ಸ ವೇ ನಿಬ್ಬಾನಸನ್ತಿಕೇತಿ ಸೋ ಬ್ಯತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಏಕನ್ತತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ.

ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮಗ್ಗಚೇತನಾ. ಸಾ ಹಿ ಅಪಚಯಗಾಮಿತಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಸುದ್ಧಿಂ ಆವಹತಿ. ವಿಜ್ಜಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಸೀಲನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾ. ಜೀವಿತಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಅವಸೇಸಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ. ಅಥ ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ ಗಹಣಂ. ‘‘ಯಾ ಚಾವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೨) ವಚನತೋ. ವಿಜ್ಜಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾನಂ ಗಹಣಂ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮಾಧಿ ‘‘ಏವಂಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೮) ವಿಯ. ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ‘‘ಯೋ ಚಾವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ, ಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸತಿ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸತೀನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೀಲನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಜೀವಾನಂ. ಜೀವಿತಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಉತ್ತಮಂ ಜೀವಿತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸೀಲಾದಿವಸೇನಾತಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವೀರಿಯವಸೇನ. ಸಬ್ಬದಾತಿ ಸಮಾದಾನತೋ ಪಭುತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ. ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಪಞ್ಞವಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸುಸಮಾಹಿತೋತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತೋ. ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋತಿ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಯ, ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯೋ. ಪಹಿತತ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತಿಪೇಸಿತತ್ತತಾಯ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತೋ. ಓಘನ್ತಿ ಕಾಮೋಘಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಓಘಂ, ಸಂಸಾರಮಹೋಘಮೇವ ವಾ.

ಏಕಾಯನೋತಿ ಏಕಮಗ್ಗೋ. ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೋ ಹಿ ಇಧ ಅಯನ-ಸದ್ದೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಪಥಭೂತೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ, ನ ದ್ವೇಧಾಪಥಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಯತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏಕಾಯನೋ, ಏಕೇನ ವಾ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ಪಹಾಯ ವಿವೇಕಟ್ಠೇನ ಅಯಿತಬ್ಬೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬೋತಿ ಏಕಾಯನೋ, ಅಯನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ವಾ ಅಯನೋ, ಏಕಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಯನೋತಿ ಏಕಾಯನೋ, ತೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅಯನೋತಿ ಏಕಾಯನೋ. ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ರಾಗಾದಿಮಲೇಹಿ, ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧತ್ಥಾಯ ವಿಸುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ. ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ಯೇ ಇಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಸರಣಲಕ್ಖಣೇನ ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಚ ಮಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಕಾಯಾದಿವಿಸಯಭೇದೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧತ್ತಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಪ್ಪಮಾದಾಭಿರತಿಆದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪ್ಪಮಾದಾಭಿರತಿಆದಿವಸೇನಾಪಿ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ದೇಸಿತೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಪ್ಪಮಾದರತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಪಮಾದೇ ಭಯದಸ್ಸಿ ವಾ;

ಅಭಬ್ಬೋ ಪರಿಹಾನಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೨);

೪. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ. ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಗಾಥಾಯ ವಿತ್ಥಾರಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿದ್ದೇಸಪಟಿನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಾನಿಯಾ, ತತೋ ಸಂಖಿತ್ತತರಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಉದ್ದೇಸಟ್ಠಾನಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ’’ತಿ. ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸಪಟಿನಿದ್ದೇಸಾ ಸುಕರಾ, ಸುಬೋಧಾ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಲೇತಿ ಕುಸಲಸೀಲೇ. ಯದಿಪಿ ‘‘ಕತಮೇ ಚ, ಥಪತಿ, ಅಕುಸಲಾ ಸೀಲಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾಪಿ ಸೀಲನ್ತಿ ಆಗತಾ. ವುಚ್ಚಮಾನಾಯ ಪನ ಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾಭಾವನಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾಯೋಗ್ಯತಾಯ ಕಿರಿಯಸೀಲಾನಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಭವೋ, ಕುತೋ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಕುಸಲಸೀಲಮೇವೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರಯಮಾನೋತಿಆದೀಸು ಪರಿಪೂರಯಮಾನೋತಿ ಪರಿಪಾಲೇನ್ತೋ, ಪರಿವಡ್ಢೇನ್ತೋ ವಾ, ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಸಂವರನ್ತೋ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾಭೂತೋ ಹಿ ತಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಸೀಲೇ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ದುವಿಧಾ ಪತಿಟ್ಠಾ ನಿಸ್ಸಯೂಪನಿಸ್ಸಯಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪತಿಟ್ಠಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಇತರಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಅಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಣೇ. ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪನ ಗಹಣೇ ಯಥಾ ಲೋಕಿಯಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಸಹಜಾತಾನಂ, ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ನಿಸ್ಸಯೂಪನಿಸ್ಸಯಪತಿಟ್ಠಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಏವಂ ಲೋಕುತ್ತರೇಸು ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಫಲಸೀಲವಸೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪತಿಟ್ಠಾಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ಚ ಪದಸ್ಸ ಯದಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪತಿಟ್ಠಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತದಾ ‘‘ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೨೩) ವಿಯ ಪುರಿಮಕಾಲಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಆಜೀವೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೩೧). ಯದಾ ಪನ ನಿಸ್ಸಯಪತಿಟ್ಠಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತದಾ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೪; ೩.೪೨೧; ಸಂ. ನಿ. ೪.೬೦) ವಿಯ ಸಮಾನಕಾಲಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಸಹಜಾತವಸೇನೇವ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ನರತಿ ನೇತೀತಿ ನರೋ, ಪುರಿಸೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಠಮಪಕತಿಭೂತೋ ಸತ್ತೋ, ಇತರಾಯ ಪಕತಿಯಾ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಪುರಿ ಉಚ್ಚೇ ಠಾನೇ ಸೇತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ನಯನಟ್ಠೇನ ‘‘ನರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುತ್ತಭಾತುಭೂತೋಪಿ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಾತುಜೇಟ್ಠಭಗಿನೀನಂ ನೇತುಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪಗೇವ ಇತರೋ ಇತರಾಸಂ. ನರೇನ ಯೋಗತೋ, ನರಸ್ಸ ಅಯನ್ತಿ ವಾ ನಾರೀ, ಇತ್ಥೀ. ಸಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕಾಮಂ ತಣ್ಹಾಜಟಾವಿಜಟನಸಮತ್ಥತಾ ಅತ್ಥಿ, ಪಧಾನಮೇವ ಪನ ಸತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನರೋ’’ತಿ ಆಹ ಯಥಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೫೭, ೨೫೫). ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಅವಿಭಾಗೇನ ಪುಗ್ಗಲಪರಿಯಾಯೋ ಅಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನರೋತಿ ಸತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಪಞ್ಞೋತಿ ವಿಪಾಕಭೂತಾಯ ಸಹ ಪಞ್ಞಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಪಞ್ಞೋ. ತಾಯ ಹಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಸವಿಸೇಸಂ ‘‘ಸಪಞ್ಞೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ. ವಿಪಾಕಪಞ್ಞಾಪಿ ಹಿ ಸನ್ತಾನವಿಸೇಸನೇನ ಭಾವನಾಪಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ ಅಹೇತುಕದ್ವಿಹೇತುಕಾನಂ ತದಭಾವತೋ. ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸಙ್ಖಾತಾಯ ಚ ತಂತಂಕಿಚ್ಚಕಾರಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಸಪಞ್ಞೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ನಿಪಕ-ಸದ್ದೇನ ಪಾರಿಹಾರಿಕಪಞ್ಞಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ ವಿಪಾಕಪಞ್ಞಾವಸೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಕಮ್ಮಜತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಕಮ್ಮಜಾಯ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಏವಂ ತಿಹೇತುಕ-ಸದ್ದೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪಞ್ಞಾ-ಸದ್ದೇನ. ನ ಹಿ ಪಞ್ಞಾ ತಿಹೇತುಕಾ ಅತ್ಥಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಭುತಿ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಪಞ್ಞಾ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ, ನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಾ ಏವ.

ಚಿನ್ತೇತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮಾಧಿ. ಸೋ ಹಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚೋ. ನ ಹಿ ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ವಿನಾ ಸಮಾಧಿನಾ ತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ಸಮಾಧಿ ಪನ ತೇಹಿ ವಿನಾಪಿ ಸಾಧೇತೀತಿ. ಪಗುಣಬಲವಭಾವಾಪಾದನೇನ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚಿತಂ, ತಥಾ ಸನ್ತಾನಂ ಚಿನೋತೀತಿಪಿ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮಾಧಿ. ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತತಾಯ, ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಚಿತ್ತಕರಣೇನ ಚ ಸಮಾಧಿ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಿನಾಪಿ ಪರೋಪದೇಸೇನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪರಿಯಾಯೋ ಲಬ್ಭತೇವ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಚಿತ್ತ-ಸದ್ದೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಹೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ. ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ. ಸಾ ಯದಿಪಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದತೋ ಬಹುವಿಧಾ. ‘‘ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವಯಂ, ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ. ತಯಿದಂ ದ್ವಯಂ ಕಿಂ ಲೋಕಿಯಂ, ಉದಾಹು ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ? ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸತೋ. ತಂ ಹಿ ಭಾವಯಮಾನೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ತಣ್ಹಾಜಟಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವಿಜಟೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಲೋಕಿಯಂ. ನಾನನ್ತರಿಯಭಾವೇನ ಪನೇತ್ಥ ಲೋಕಿಯಾಪಿ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಿನಾ ತದಭಾವತೋ. ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಪ್ಪಭೇದಂ ಸಮಾಧಿಂ ಇತರಸ್ಸ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಂ, ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖತ್ತಯಂ ವಿನಾ ನ ಕದಾಚಿಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಾಧಿಗಮೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾಧಿಞ್ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಞ್ಚ ಭಾವಯಮಾನೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯದಾ ಲೋಕಿಯಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತದಾ ‘‘ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಭಾವನಾಕಿರಿಯಾಯ ಹೇತುಭಾವಕಥನಂ, ಭಾವನಾಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂಭಾವನಾಹೇತುಕಾ ಹಿ ವಿಜಟನಕಿರಿಯಾತಿ. ಯದಾ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತದಾ ಕೇವಲಂ ವತ್ತಮಾನಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ. ತದುಭಯಭಾವನಾಸಮಕಾಲಮೇವ ಹಿ ತಣ್ಹಾಜಟಾವಿಜಟನಂ.

‘‘ಆತಾಪೀ ನಿಪಕೋ’’ತಿ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತಭಾವನಾಯ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮಕಿತ್ತನಂ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವೀರಿಯಂ ಸತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಬಹೂಪಕಾರಾ. ವೀರಿಯೂಪತ್ಥದ್ಧಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನುಪಾಲಿತಂ ನ ಪರಿಪತತಿ, ಉಪರಿ ಚ ವಿಸೇಸಂ ಆವಹತಿ. ಪತಿಟ್ಠಾಸಿದ್ಧಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾಸಿದ್ಧಿ, ಸದ್ಧೂಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ, ವೀರಿಯಾದಿಸಿದ್ಧಿಯಾ ಚ. ನ ಹಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಂ ಅಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತವೀರಿಯಾದಯೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಮಾಧಿಪಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಹೇತುಭಾವತೋ ವೀರಿಯಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಾಸಿದ್ಧಿ, ಏವಂ ಫಲಭಾವತೋ ತೇಹಿ ಸಮಾಧಿಸಿದ್ಧಿ. ವೀರಿಯಾದೀಸು ಹಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸು ಸಮಾಧಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋವ ಹೋತಿ ಅಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ತದಭಾವತೋ. ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ? ನಿಪಕಗ್ಗಹಣತೋ. ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಹಿ ಸತಿ ‘‘ನೇಪಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಪರಮೇನ ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ನೇಪಕ್ಕಂ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸತಿಪಿ ಗಹಿತಾವ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಸತಿವಿರಹಿತಾ ಪಞ್ಞಾ ಅತ್ಥೀತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಸಪಞ್ಞೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಪಾರಿಹಾರಿಕಪಞ್ಞಾಪಿ ಗಯ್ಹತೀತಿ ‘‘ನಿಪಕೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಸತೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಯದಿಪಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಂ ಆತಾಪನಂ, ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವ. ಆತಪ್ಪಸದ್ದೋ ವಿಯ ಪನ ಆತಾಪಸದ್ದೋ ವೀರಿಯೇಯೇವ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯವಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಪ್ಪಹಾನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಂ ತದಾತಾಪನನ್ತಿ ವೀರಿಯಮೇವ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮಾ. ಆತಾಪೀತಿ ಚಾಯಮೀಕಾರೋ ಪಸಂಸಾಯ, ಅತಿಸಯಸ್ಸ ವಾ ದೀಪಕೋ. ವೀರಿಯವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋಪಿ ತದತ್ಥೋ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸಮಙ್ಗಿತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆತಾಪನಪರಿತಾಪನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ. ಆತಾಪನಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಆರಮ್ಭ ಧಾತುಮಾಹ ಆದಿತೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋತಿ ಕತ್ವಾ, ಪರಿತಾಪನಗ್ಗಹಣೇನ ನಿಕ್ಕಮಪರಕ್ಕಮಧಾತುಯೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತಂ, ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಪ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ. ನಿಪಯತಿ ವಿಸೋಸೇತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ, ತತೋ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಪಾತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ನಿಪಕೋ, ಸಮ್ಪಜಾನೋ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪರಿಹರಣೇ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಪಾರಿಹಾರಿಕಾ.

ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ನೇತೀತಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಪರಿಣಾಯಿಕಾ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಾ ಉಗ್ಗಹೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ ಭಾವನಾರಮ್ಭೋ ಮನಸಿಕಾರವಿಧಿ, ತತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಸಾತಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಸಪ್ಪಾಯಕಾರಿತಾ ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ಪಹಿತತ್ತತಾ ಅನ್ತರಾಅಸಙ್ಕೋಚೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ ವೀರಿಯಸಮತಾಪಾದನಂ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ಪರಿಣಾಯಿಕಾ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಪರಿಣಾಯಿಕಾ. ಭಯಂ ಇಕ್ಖತೀತಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸಾಧಾರಣತೋ ಭಿಕ್ಖುಲಕ್ಖಣಕಥನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾವ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ, ನ ಭಿಕ್ಖಕಭಿನ್ನಪಟಧರಾದಿಭಾವೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂ ಹಿ ಕತಕಿಚ್ಚಾನಂ ಸಾಮಣೇರಾದೀನಂ, ಪಟಿಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಅಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ ಹೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭಿನ್ದತಿ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ ಭಿಕ್ಖು. ಸೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇತಿ ಯೋ ನರೋ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಆತಾಪೀ ನಿಪಕೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ತಣ್ಹಾಜಟಂ ವಿಜಟಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇದಾನಿ ತಮ್ಪಿ ವಿಜಟನಂ ವೇಳುಗುಮ್ಬವಿಜಟನೇನ ಉಪಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಗಾಥಾಯ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ಸೀಲೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಯೋಗಾವಚರಸನ್ತಾನಗತಾ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾ ಮಿಸ್ಸಕಾ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಾ ಗಾಥಾಯ ಗಹಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏಕಚ್ಚಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಆಹ. ನ ಹಿ ತೇ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಗಾಥಾ ಭಾಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಮೇವ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುನಿಸಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ನಿಸಿತಂ, ಅತಿವಿಯ ತಿಖಿಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತ್ಥಸ್ಸ ನಿಸಾನಸಿಲಾಯಂ ನಿಸಿತತರಭಾವಕರಣಂ, ಬಾಹುಬಲೇನ ಚಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನನ್ತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಅತ್ಥಾಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ತದುಭಯಂ ಉಪಮೇಯ್ಯೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಾಧಿಸಿಲಾಯಂ ಸುನಿಸಿತಂ…ಪೇ… ಪಞ್ಞಾಹತ್ಥೇನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸಮಾಧಿಗುಣೇನ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ತಿಕ್ಖಭಾವೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫; ೪.೯೯; ೫.೧೦೭೧; ನೇತ್ತಿ. ೪೦; ಮಿ. ಪ. ೨.೧.೧೪). ವೀರಿಯಞ್ಚಸ್ಸಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನತೋ. ವಿಜಟೇಯ್ಯಾತಿ ವಿಜಟೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ. ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಯೋಗಾವಚರೋ ತಣ್ಹಾಜಟಂ ವಿಜಟೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ. ವಿಜಟನಂ ಚೇತ್ಥ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ಸಮ್ಪದಾಲೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ದಕ್ಖಿಣಂ ಅರಹತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ, ಅಗ್ಗೋ ಚ ಸೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಚಾತಿ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ, ಅಗ್ಗಾ ವಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣಾ, ತಂ ಅರಹತೀತಿ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ.

೫. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ. ಅಯನ್ತಿ ‘‘ನರೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ. ಪುನ ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಸಂ ಪಞ್ಞಾಯಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ. ಕತ್ತರಿ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಅನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕರಣೀಯಂ ನತ್ಥಿ ವಿಸೇಸಾಧಾನಸ್ಸ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುರಿಮಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನೇವ ಹಿಸ್ಸ ಸಾ ಸಿದ್ಧಾ’’ತಿ. ತೇನಾತಿ ಯೋಗಿನಾ. ಭಾವನಾಯಂ ಸತತಪವತ್ತಿತವೀರಿಯತಾಯ ಸಾತಚ್ಚಕಾರಿನಾ. ಪಞ್ಞಾವಸೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತನೇಪಕ್ಕಸಙ್ಖಾತಪಞ್ಞಾವಸೇನ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನವಸೇನೇವ ಕರಣಸೀಲೋ, ತತ್ಥ ವಾ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ವಾ ಅಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ಕಾರಕೋ ಉಪ್ಪಾದಕೋತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ, ತೇನ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿನಾ. ಅತ್ರಾತಿ ಅಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ. ಸೀಲಾದಿಸಮ್ಪಾದನೇ ವೀರಿಯಸ್ಸ ತೇಸಂ ಅಙ್ಗಭಾವತೋ ತಂ ವಿಸುಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಮುಖೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಅವಿಭಾಗತೋ ದೇಸನಾಯ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಏತ್ತಕಾಯ ದೇಸನಾಯ. ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸಿಕ್ಖಾ. ಸಿಕ್ಖನಂ ಚೇತ್ಥ ಆಸೇವನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಂವರಣಾದಿವಸೇನ ಆಸೇವನ್ತೋ ತೇ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾಸನನ್ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾಸನಂ. ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಬಲವಕಾರಣಂ. ವಜ್ಜನಂ ಅನುಪಗಮನಂ. ಸೇವನಾ ಭಾವನಾ. ಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಪಹಾಯಕಪಟಿಪಕ್ಖೋ. ಯದಿಪಿ ಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಸೀಲೇ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಅಧಿಸೀಲೇ’’ತಿ. ತಂ ಪನ ತಣ್ಹಾಜಟಾವಿಜಟನಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲೇನ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ಪಕಾಸಿತಾ’’ತಿ. ಭವಗಾಮಿ ಹಿ ಸೀಲಂ ಸೀಲಮೇವ, ವಿಭವಗಾಮಿ ಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ. ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಸಿಕ್ಖಾಸುಪಿ.

ಸೀಲೇನಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಭೂತೇನ ಸೀಲೇನ. ತಂ ಹಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಸಾಸನಸ್ಸ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ನ ಯಮನಿಯಮಾದಿಮತ್ತಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ, ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣ’’ನ್ತಿ ಚ. ಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಕುಸಲಾನಂ. ಕುಸಲಾನನ್ತಿ ವಾ ಅನವಜ್ಜಾನಂ. ತೇನ ಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಸಾವಜ್ಜಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಾ ಅನಜ್ಝಾಪಜ್ಜನಂ. ಏತೇನ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಭೇದಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಕತಂ ಹೋತಿ. ಕತ್ತಬ್ಬಾಕರಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಾವಜ್ಜಮೇವಾತಿ. ಆದಿವಚನತೋತಿ ಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ವಚನತೋ. ಆದಿಭಾವೋ ಚಸ್ಸ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಂ. ಆದೀನಂ ವಾ ವಚನಂ ಆದಿವಚನಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾ ಚ, ವಿಮುತ್ತಿ ಚ ಅನುತ್ತರಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೬) ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೀಲಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಹೇತೂನಂ ದೂರೀಕರಣತೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಗುಣಾವಹಂ. ‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಗುಣಾವಹತ್ತಾ’’ತಿ ಏತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣತಾವ ವಿಭಾವಿತಾ, ಅಥ ಖೋ ಆದಿಭಾವೋಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಸುತ್ತೇ (ಪರಿ. ೩೬೬) ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದೀನಂ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಪರಮ್ಪರಪಚ್ಚಯತಾ ವುತ್ತಾ. ಸಮಾಧಿನಾತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಭೂತೇನ ಸಮಾಧಿನಾ. ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಆದಿಪದೇನ ಆದಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ, ತತಿಯಪದೇನ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಹಿತತ್ತಾ ಮಜ್ಝೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಸಮಾಧಿ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ದುತಿಯಪದೇನ ಗಯ್ಹತೀತಿ ‘‘ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿಆದಿವಚನತೋ ಹಿ ಸಮಾಧಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಕುಸಲಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಪರಿಯಾಯತ್ತಾ. ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯವತೋ ಹಿ ಸಮಾಹಿತತಾದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮತಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಗುಣಾವಹತ್ತಂ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಗತಾಯ ಯದತ್ಥಂ ಪಬ್ಬಜತಿ, ತಂ ಪರಿಯೋಸಿತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾನಿಸಂಸಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ಸದ್ಧಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ಪಞ್ಞುತ್ತರಂ ವಿಮುತ್ತಿಸಾರ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೫). ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಚಿತ್ತಂ, ಸಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ವಿಸೋಧನಂ ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಾಪನಂ. ಏವಂ ಪನ ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚೇ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತೇ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಞ್ಞುತ್ತರತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಾದಿಭಾವಾವಹನತೋತಿ ಯಾದಿಸೋ ಇಟ್ಠೇಸು, ಲಾಭಾದೀಸು ಚ ಅನುನಯಾಭಾವತೋ, ತಾದಿಸೋ ಅನಿಟ್ಠೇಸು, ಅಲಾಭಾದೀಸು ಚ ಪಟಿಘಾಭಾವತೋ. ತತೋ ಏವ ವಾ ಯಾದಿಸೋ ಅನಾಪಾಥಗತೇಸು ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು, ತಾದಿಸೋ ಆಪಾಥಗತೇಸುಪೀತಿ ತಾದೀ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಾದಿಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ಆವಹನತೋ. ವಾತೇನಾತಿ ವಾತಹೇತು. ನ ಸಮೀರತೀತಿ ನ ಚಲತಿ. ನ ಸಮಿಞ್ಜನ್ತೀತಿ ನ ಫನ್ದನ್ತಿ, ಕುತೋ ಚಲನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ಪಕಾಸಕಾ, ತಥಾ ತೇವಿಜ್ಜತಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸಾತಿ ತೇಸಂ ಪಕಾಸನಾಕಾರೂಪಸಂಹಾರತ್ಥೋ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ. ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ವಿಸುಜ್ಝಮಾನಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಬಲೇನ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಮಲತೋ ವಿಸುಜ್ಝತಿ ಪಾರಿಪೂರಿಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಭಾವೇನ ಸತಿಬಲಂ, ಞಾಣಬಲಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಜ್ಜತ್ತಯೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಸಭಾಗಹೇತುಸಮ್ಪಾದನತೋ. ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸವಿಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿ, ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಸುದಿಟ್ಠಕಾರಿತಾಪರಿಚಯೇನ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಾನುಬನ್ಧಾಯ ದುತಿಯವಿಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿ, ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಸಬ್ಭಾವತೋ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯತಾವಸೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿ. ಪುರೇತರಂ ಸಿದ್ಧಾನಂ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ವಿನಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವೇಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ. ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಸೀಲಂ ನ ಸಭಾಗಹೇತೂತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ತತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫; ೪.೯೯; ನೇತ್ತಿ. ೪೦; ಮಿ. ಪ. ೨.೧.೧೪) ವಚನತೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ಛಳಭಿಞ್ಞತಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ. ಪಞ್ಞಾ ವಿಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಸಮಾಧಿ ನ ಸಭಾಗಹೇತೂತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ತತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಯೋಗಾ ವೇ ಜಾಯತೇ ಭೂರೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೮೨) ವಚನತೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗೇನ, ಗರುವಾಸದೇಸಭಾಸಾಕಓಸಲ್ಲಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀಹಿ ಚ ಪರಿಭಾವಿತಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ತಸ್ಸಾ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಕಾರಣತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಯ ‘‘ನ ತತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ನ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಿವಿಜಮ್ಭನಭೂತಾ ಅನವಸೇಸಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ಅತ್ಥೀತಿ. ಸತಿಪಿ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಕದೇಸಭಾವೇ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗತಾ ಏವ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಗಹಿತಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏವ ತಾಸಂ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬತೋ, ಏವಂ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗತಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗತಾ ಚ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನೇವ ತಾಸಂ ಅಧಿಗಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮಸದಿಸಾ ಹಿ ಇಮೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಇಮೇ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾತಿ. ವಿನಯಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತೇವಿಜ್ಜತಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಧಿನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ಕಾಮಸೇವನಾಭಾವತೋ ಸೀಲೇನ ಪಠಮನ್ತವಿವಜ್ಜನಂ ವುತ್ತಂ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಕಾಮಹೇತು ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಅಸುದ್ಧಪಯೋಗಾ ಹೋನ್ತಿ. ಝಾನಸುಖಲಾಭಿನೋ ಕಾಯಕಿಲಮಥಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ಸಮಾಧಿನಾ ದುತಿಯನ್ತವಿವಜ್ಜನಂ ವುತ್ತಂ ಝಾನಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪಫುಟಕಾಯತ್ತಾ. ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ. ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಹಿ ಏಕಂಸತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋವ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾವಸೇನಪಿ ಅನ್ತದ್ವಯವಿವಜ್ಜನಂ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ.

ಸೀಲಂ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕಾಮಸುಗತೀಸುಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನತೋ ಚತೂಹಿ ಅಪಾಯೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲೇನ ಅಪಾಯಸಮತಿಕ್ಕಮನುಪಾಯೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಟಿವಿರತಿ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸಂ ಆವಹತಿ. ಸಮಾಧಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿಯಂಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನೇನ ಸಕಲಕಾಮಭವತೋ ವಿಮೋಚೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಾಧಿನಾ ಕಾಮಧಾತುಸಮತಿಕ್ಕಮನುಪಾಯೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಕಾಮಾವಚರಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯೀನಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಕಂ ಝಾನಂ ಕಾಮಧಾತುಪರಿಕಿಲೇಸಾವಹಂ ಹೋತಿ. ನ ಚೇತ್ಥ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ, ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ನಾಪಿ ‘‘ಸೀಲೇನೇವ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಪಾಯಭವಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತಾ’’ತಿ ವಚನೋಕಾಸೋ. ಸುಗತಿಭವಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ದುಗ್ಗತಿಸಮತಿಕ್ಕಮನೇ ಕಾ ಕಥಾತಿ. ಸಬ್ಬಭವಸಮತಿಕ್ಕಮನುಪಾಯೋತಿ ಕಾಮಭವಾದೀನಂ ನವನ್ನಮ್ಪಿ ಭವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನುಪಾಯೋ ಸೀಲಸಮಾಧೀಹಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾಪಿ ಭವಾ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಏವ, ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಪಹೀನತ್ತಾ. ಪಞ್ಞಾಯ ಪನಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ತೇ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಏವ.

ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನಾತಿ ದೀಪಾಲೋಕೇನೇವ ತಮಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಗತೇನ ತೇನ ತೇನ ಕುಸಲಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನವಸೇನ. ಸಮಾಧಿನಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನವಸೇನಾತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಜಲತಲೇ ಸೇವಾಲಸ್ಸ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನವಸೇನ. ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ. ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೨೭೭) ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಯಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಪ್ಪಹಾನವಸೇನ.

ಕಿಲೇಸಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ, ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ವಾ ಯೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಸೀಲೇನ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮಸಭಾವತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ. ಓಕಾಸಾದಾನವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಚಿತ್ತೇ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ. ತಂ ಸಮಾಧಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಧಿನಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾಯಕತ್ತಾ. ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನು ಅನು ಸಯನತೋ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹಾ ಅನುಸಯಾ, ತೇ ಪನ ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಥಾಮಗತಾ ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಸತ್ತ ಕಿಲೇಸಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಸಯಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿ ದುಟ್ಠು ಚರಿತಂ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಾ ದೂಸಿತಂ ಚರಿತನ್ತಿ ದುಚ್ಚರಿತಂ, ತಮೇವ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸೇತಿ ವಿಬಾಧತಿ, ಉಪತಾಪೇತಿ ಚಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಸ ವಿಸೋಧನಂ ಸೀಲೇನ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ. ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ವಿಸೋಧನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ, ತಣ್ಹಾಯ ಚಸ್ಸ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನಿಕಭಾವತೋ. ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ವಿಸೋಧನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನಂ ಅನುಸಯಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯ, ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಞ್ಚ ಅಯಾಥಾವಗಾಹೀನಂ ಯಾಥಾವಗಾಹಿನಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನಿಕಭಾವತೋ.

ಕಾರಣನ್ತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ. ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತತ್ತಾ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಾನಂ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಮಹಾಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನತೋ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಂ ಆಪಜ್ಜನೇ ಸಹಸಾವ ತೇಹಿ ವುಟ್ಠಾನೇನ ಸೀಲೇಸು ಯಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರಿಪೂರಂ ಸಮತ್ಥಂ ಕರೋತೀತಿ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ. ತಥಾ ಸಕದಾಗಾಮೀತಿ ‘‘ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’’ತಿ ಏತಂ ಉಪಸಂಹರತಿ ತಥಾ-ಸದ್ದೇನ. ಏತೇ ಹಿ ದ್ವೇ ಅರಿಯಾ ಸಮಾಧಿಪಾರಿಪನ್ಥಿಕಾನಂ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪಾರಿಪನ್ಥಿಕಸ್ಸ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಸಮೂಹತತ್ತಾ ಸಮಾಧಿಂ, ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವೇನ್ತಾಪಿ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸು ಯಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಮತ್ತಸೋ ಪಮಾಣೇನ ಪದೇಸಮತ್ತಮೇವ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಮತ್ತಸೋ ಕಾರಿನೋ ‘‘ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅನಾಗಾಮೀ ಪನ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ. ಅರಹಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ಸುಸಮೂಹತತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ.

ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ ಭಗವತಾ (ಅ. ನಿ. ೩.೮೭) –

‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಮತ್ತಸೋ ಕಾರೀ, ಪಞ್ಞಾಯ ಮತ್ತಸೋ ಕಾರೀ. ಸೋ ಯಾನಿ ತಾನಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ, ತಾನಿ ಆಪಜ್ಜತಿಪಿ ವುಟ್ಠಾತಿಪಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ನ ಹಿ ಮೇತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಬ್ಬತಾ ವುತ್ತಾ. ಯಾನಿ ಚ ಖೋ ತಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸಾರುಪ್ಪಾನಿ, ತತ್ಥ ಧುವಸೀಲೋ ಚ ಹೋತಿ ಠಿತಸೀಲೋ ಚ, ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು. ಸೋ ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ. ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲೇಸು…ಪೇ… ಸೋ ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಹೋತಿ. ಸಕಿದೇವ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರೋತಿ. ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ, ಪಞ್ಞಾಯ ಮತ್ತಸೋ ಕಾರೀ. ಸೋ ಯಾನಿ ತಾನಿ…ಪೇ… ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು. ಸೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ…ಪೇ… ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಾ. ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ. ಸೋ ಯಾನಿ ತಾನಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ…ಪೇ… ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು. ಸೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ…ಪೇ… ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾದಿಕೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ನಿಗಮೇತುಂ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇ ಚಾತಿ ತಯೋ ವಿವೇಕಾ, ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ, ತೀಣಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಏವಮಾದಯೋ, ಸಿಕ್ಖತ್ತಿಕಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಗುಣತ್ತಿಕಾ. ಏವರೂಪಾತಿ ಯಾದಿಸಕಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಿಕಾದಯೋ ಇಧ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏದಿಸಾ.

ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಸೀಲೇನ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ, ಸಮಾಧಿನಾ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ, ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ. ತಥಾ ಸೀಲೇನ ಅದೋಸೋ ಕುಸಲಮೂಲಂ ಪಕಾಸಿತಂ ಹೋತಿ, ತಿತಿಕ್ಖಪ್ಪಧಾನತಾಯ, ಅಪರೂಪಘಾತಸಭಾವತಾಯ ಚ ಸೀಲಸ್ಸ. ಸಮಾಧಿನಾ ಅಲೋಭೋ ಕುಸಲಮೂಲಂ, ಲೋಭಪಟಿಪಕ್ಖತೋ, ಅಲೋಭಪಧಾನತಾಯ ಚ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ. ಪಞ್ಞಾಯ ಪನ ಅಮೋಹೋಯೇವ. ಸೀಲೇನ ಚ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಪಕಾಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಅದೋಸಪ್ಪಧಾನಂ ಹಿ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದೋಸೇ ಆದೀನವದಸ್ಸಿನೋ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸುಖೇನೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ. ಸಮಾಧಿನಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ. ಪಞ್ಞಾಯ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ. ಅಲೋಭಪ್ಪಧಾನಂ ಹಿ ಕಾಮನಿಸ್ಸರಣಂ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವದಸ್ಸಿನೋ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸುಖೇನೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ. ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸುಖೇನೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ. ತಥಾ ಸೀಲೇನ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಕಾಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಹಿ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ ಅಟ್ಠಮಕಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ. ಸಮಾಧಿನಾ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ತಂ ಹಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಟ್ಠಸ್ಸ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ. ಪಞ್ಞಾಯ ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಕಾಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತದುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಅರಹಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಏವರೂಪಾ ಗುಣತ್ತಿಕಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಾ.

೧. ಸೀಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

ಸೀಲಸರೂಪಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೬. ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ. ಅನೇಕಗುಣಸಙ್ಗಾಹಕೇನಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಅನೇಕೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕೇನ. ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಮುಖೇನಾತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೨೭೭; ಥೇರಗಾ. ೬೭೬; ನೇತ್ತಿ. ೫) ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಮತ್ತಾದಿಮುಖೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅದೇಸೇತ್ವಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಮುಖೇನ ದೇಸಿತೋಪಿ, ಸತ್ತತಿಂಸಾಯಪಿ ವಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತತ್ಥ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ ಮುಖಂ ಪಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತೋಪಿ. ಏತೇನ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸು ಅವಸೇಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವತೋ, ಉಪಕಾರತೋ ಚ ಅನ್ತೋಗಧಭಾವೋ ದೀಪಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅತಿಸಙ್ಖೇಪದೇಸಿತೋಯೇವ ಹೋತಿ ಸಭಾವವಿಭಾಗಾದಿತೋ ಅವಿಭಾವಿತತ್ತಾ. ನಾಲನ್ತಿ ನ ಪರಿಯತ್ತಂ ನ ಸಮತ್ಥಂ. ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ನಾತಿಸಙ್ಖೇಪನಾತಿವಿತ್ಥಾರರುಚೀನಮ್ಪಿ, ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞುನೇಯ್ಯಾನಮ್ಪಿ ವಾ. ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ ಹಿ ಸಂಖಿತ್ತರುಚೀನಂ, ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂನಂಯೇವ ಚ ಉಪಕಾರಾಯ ಹೋತಿ, ನ ಪನಿತರೇಸಂ. ಅಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸ್ಸ. ಪುಚ್ಛನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಹಾ, ಕಿರಿಯಾ ಕರಣಂ ಕಮ್ಮಂ, ಪಞ್ಹಾವ ಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಹಾಕಮ್ಮಂ, ಪುಚ್ಛನಪಯೋಗೋ.

ಕಿಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ. ಕೇನಟ್ಠೇನ ಸೀಲನ್ತಿ ಕೇನ ಅತ್ಥೇನ ಸೀಲನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಕಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಯಿದಂ ಸೀಲಂ ಸಭಾವತೋ, ಕಿಚ್ಚತೋ, ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರತೋ, ಆಸನ್ನಕಾರಣತೋ ಚ ಕಥಂ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾನಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿ. ಪಟಿಪತ್ತಿ ನಾಮ ದಿಟ್ಠಾನಿಸಂಸೇ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಮಾನಿಸಂಸ’’ನ್ತಿ. ಕತಿವಿಧನ್ತಿ ಪಭೇದಪುಚ್ಛಾ. ವಿಭಾಗವನ್ತಾನಂ ಹಿ ಸಭಾವವಿಭಾವನಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮುಖೇನೇವ ಹೋತೀತಿ. ವೋದಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿ. ಸಾ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಮಲವಿಮುತ್ತಿ. ತಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಿನಾ ಅನುಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಂ ವಿಯ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕೋ ಚಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ.

ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ, ತಸ್ಸ ವಾ ಪಞ್ಹಾಕಮ್ಮಸ್ಸ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ವಿವರಣಂ. ಪುಚ್ಛಿತೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಅವಿಭಾವಿತತ್ತಾ ನಿಗೂಳ್ಹೋ ಮುಟ್ಠಿಯಂ ಕತೋ ವಿಯ ತಿಟ್ಠತಿ. ತಸ್ಸ ವಿವರಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಿಭೂತಭಾವಕಾರಣತೋ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಣೋತಿ ವೋಹಾರತೋ ಸತ್ತೋ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ತಸ್ಸ ಸರಸೇನೇವ ಪತನಸಭಾವಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ಏವ ಅತಿವ ಪಾತನಂ ಅತಿಪಾತೋ, ಸಣಿಕಂ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸೀಘಂ ಪಾತನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವಾ ಸತ್ಥಾದೀಹಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪಾತನಂ ಅತಿಪಾತೋ, ಪಾಣಘಾತೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತೇಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಕಮ್ಮೇಹಿ. ವಿರಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾದಾನವಿರತಿವಸೇನ, ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿವಸೇನ ಚ ಓರಮನ್ತಸ್ಸ. ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿನ್ತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಾದಿವತ್ತಕರಣಂ. ಚೇತನಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚೇತಯತೀತಿ ಚೇತನಾ, ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿಸನ್ದಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೇತನಾಯ ಅನುಕೂಲವಸೇನೇವ ಹಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಚೇತನಾ ಕಾಮಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಸಾಧಾರಣಾ, ಇಧ ಪನ ಸೀಲಚೇತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕುಸಲಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚೇತಸಿ ನಿಯುತ್ತಂ ಚೇತಸಿಕಂ, ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೇತನಾಯ ಸತಿಪಿ ಚೇತಸಿಕತ್ತೇ ‘‘ಚೇತನಾ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ತದಞ್ಞಮೇವ ವಿರತಿಅನಭಿಜ್ಝಾದಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಂ ಸೀಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಗೋಬಲೀಬದ್ದಞಾಯೇನ. ಸಂವರಣಂ ಸಂವರೋ. ಯಥಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತೇ ನ ಓತರನ್ತಿ, ತಥಾ ಪಿದಹನಂ. ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ಅವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ. ತತ್ಥ ಚೇತನಾ ಸೀಲಂ ನಾಮಾತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಪದಸ್ಸ ವಿವರಣಂ. ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾತಿ ವಿರತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪಧಾನಭೂತಂ ಚೇತನಮಾಹ. ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾತಿ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಆಯೂಹಿನೀ. ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ವಿರತೀತಿ ವಿರತಿಯಾ ಪಧಾನಭಾವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ.

ಏತ್ಥ ಹಿ ಯದಾ ‘‘ತಿವಿಧಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾ ಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಕಥಾ. ೫೩೯) ವಚನತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ತಬ್ಬಿರತಿವಿಸಿಟ್ಠಾ ಚೇತನಾ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಟಿವಿರತಿಸಾಧಿಕಾ ಹೋತಿ, ತದಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿರತಿಅನಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಚ ಚೇತನಾಪಕ್ಖಿಕಾ ವಾ, ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ ವಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಚೇತನಾಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ. ಯದಾ ಪನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ತತೋ ವಿರಮಣಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಚೇತನಾವಿಸಿಟ್ಠಾ ವಿರತಿ, ಅನಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಕಿಚ್ಚಸಾಧಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚೇತನಾ ವಿರತಿಆದಿಪಕ್ಖಿಕಾ ವಾ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ ವಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಚೇತಸಿಕಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ.

ಇದಾನಿ ಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಚೇತನಾಚೇತಸಿಕಸೀಲಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಜಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾದಾನವಸೇನ ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತವತ್ಥುಕಾನಿಪಿ ಅನಜ್ಝಾಚರಣೇನ ಪಜಹನ್ತಸ್ಸ. ಸತ್ತ ಕಮ್ಮಪಥಚೇತನಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಹಾನಸಾಧಿಕಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಚೇತನಾ. ಅಭಿಜ್ಝಾದಿವಸೇನ ಯಂ ಪರದಾರಗಮನಾದಿ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಪಹಾಯಕಾ ಅನಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಸೀಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚೇತಸಿಕಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಅನಭಿಜ್ಝಾ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ ಕರೀಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾಪಿ ತೇ ಪುತ್ತಮುಖದಸ್ಸನಾದಿಅತ್ಥಂ ಕರೀಯನ್ತಿ. ತೇಸಞ್ಚ ಪಜಹನಕಾ ಅನಭಿಜ್ಝಾದಯೋತಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತವಿಭಾಗಂ ವಿನಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ. ಸತಿಸಂವರೋ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಆರಕ್ಖಾ, ಸಾ ಚ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಸತಿಯೇವ. ಞಾಣಸಂವರೋ ಪಞ್ಞಾ. ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ಅಧಿವಾಸನಾ, ಸಾ ಚ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಅದೋಸಪಧಾನಾ ಖನ್ಧಾ, ಅದೋಸೋ ಏವ ವಾ. ವೀರಿಯಸಂವರೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ವಿನೋದನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ವೀರಿಯಂ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸತಿಸಂವರಾದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಸೋತಾನೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಅವಿಜ್ಜಾದುಚ್ಚರಿತಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಸೋತಾನಿ. ‘‘ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧಿಯ್ಯರೇ’’ತಿ ವಚನೇನ ಸೋತಾನಂ ಸಂವರೋ ಪಿದಹನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದನಂ ಞಾಣನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ.

ಇದಮತ್ಥಿಕತಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ಯೋನಿಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಪಟಿಸೇವೀಯನ್ತಿ. ತಂ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನಮ್ಪಿ ಞಾಣಸಭಾವತ್ತಾ ಏತ್ಥೇವ ಞಾಣಸಂವರೇ ಏವ ಸಮೋಧಾನಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಖಮತಿ ಅಧಿವಾಸೇತೀತಿ ಖಮೋ. ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಜಾತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕನ್ತಿ ಕಾಮೂಪಸಂಹಿತಂ ವಿತಕ್ಕಂ. ನಾಧಿವಾಸೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ನ ವಾಸೇತಿ. ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪೀತಿ ಬುದ್ಧಪಟಿಕುಟ್ಠಂ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ಪಹಾಯ ಅನವಜ್ಜೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಯೇಸನೇನ ಸಿಜ್ಝನಕಂ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ವೀರಿಯಸಂವರೇ ಏವ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ವೀರಿಯಸಾಧನತ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಞಾಣಂ ತಣ್ಹಾದಿಸೋತಾನಂ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣತೋ ಪಿದಹನಟ್ಠೇನ ಸಂವರಣತೋ ಸಂವರೋ ಚ, ಪರತೋ ಪವತ್ತನಕಗುಣಾನಂ ಆಧಾರಾದಿಭಾವತೋ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲಂ, ಏವಂ ಖನ್ತಿ ಅನಧಿವಾಸನೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಧಿವಾಸನೇನ ಸಂವರಣತೋ ಸಂವರೋ ಚ, ಖಮನಹೇತು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಗುಣಾನಂ ಆಧಾರಾದಿಭಾವತೋ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲಂ, ವೀರಿಯಂ ವಿನೋದೇತಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿನೋದನೇನ ಸಂವರಣತೋ ಸಂವರೋ ಚ, ವಿನೋದನಹೇತು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಗುಣಾನಂ ಆಧಾರಾದಿಭಾವತೋ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಪನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಾದಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಾಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಸಂವರಣಂ ಪಿದಹನಂ, ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಂವರೋ, ಏವಂ ಅಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ಆಗತವತ್ಥುತೋ ವಿರಮಣಮ್ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾ ಚ ಪಾಪಭೀರುಕಾನಂ…ಪೇ… ಸಂವರಸೀಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ನ ವೀತಿಕ್ಕಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ. ತಥಾಪವತ್ತೋ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ.

೭. ಅವಸೇಸೇಸು ಪನ ಪಞ್ಹೇಸು. ಸಮಾಧಾನಂ ಸಣ್ಠಪನಂ. ದುಸ್ಸೀಲ್ಯವಸೇನ ಹಿ ಪವತ್ತಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಯೋ ಸಮ್ಪತಿ, ಆಯತಿಞ್ಚ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹಾ, ನ ಸಮ್ಮಾ ಠಪಿತಾತಿ ಅಸಣ್ಠಪಿತಾ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾ ವಿಸಟಾ ಚ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಸುಸೀಲ್ಯವಸೇನ ಪನ ಪವತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಸಣ್ಠಪಿತಾ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾ ಅವಿಸಟಾ ಚ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ಯಥಾ ತಂ ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖುತಾ ಅಬಾಹುಪ್ಪಚಾಲನಾದಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸುಸೀಲ್ಯವಸೇನ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಏತೇನ ಸಮಾಧಿಕಿಚ್ಚತೋ ಸೀಲನಂ ವಿಸೇಸೇತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಾಧಾನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಹೇತುತಾ. ಇದಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸಣ್ಠಪನಂ ಸಂಯಮನಂ. ಉಪಧಾರಣಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಮೂಲಭಾವೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಆದಿಚರಣಾದಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ. ತೇನ ಪಥವೀಧಾತುಕಿಚ್ಚತೋ ಸೀಲನಂ ವಿಸೇಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಸಾ ಹಿ ಸಹಜಾತರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸನ್ಧಾರಣವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ. ಇದಂ ಪನ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಸಪುಬ್ಬಭಾಗಾ ಮಹಗ್ಗತಾನುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ಆಚರಿಯಾ. ಸಿರಟ್ಠೋತಿ ಯಥಾ ಸಿರಸಿ ಛಿನ್ನೇ ಸಬ್ಬೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸೀಲೇ ಭಿನ್ನೇ ಸಬ್ಬಂ ಗುಣಸರೀರಂ ವಿನಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಉತ್ತಮಙ್ಗಟ್ಠೋ ಸೀಲಟ್ಠೋ. ‘‘ಸಿರೋ ಸೀಸ’’ನ್ತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೀತಲಟ್ಠೋ ಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮನಟ್ಠೋ. ತೇನ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನೇವ ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ಹಿದಂ ಪಯೋಗಸಮ್ಪಾದಿತಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮಕರಂ ಹೋತಿ. ಏವಮಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಯನ್ತಿ ಅಕುಸಲಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಅಪವಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸೀಲಂ, ಸುಪನ್ತಿ ವಾ ತೇನ ವಿಹತುಸ್ಸಾಹಾನಿ ಸಬ್ಬದುಚ್ಚರಿತಾನೀತಿ ಸೀಲಂ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಪವೇಸಾರಹಸಾಲಾತಿ ಸೀಲನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೮. ‘‘ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸದ್ದತ್ಥುದ್ಧಾರೇನ ಪಕಾಸಿತೋಪಿ ಭಾವತ್ಥೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಚೇತನಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಙ್ಗಾಹಕೋ ತತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ಲಕ್ಖಣಭಾವೇನ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ನನು ಚ ಅನೇಕಭೇದಸಙ್ಗಾಹಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ನ ವಿಸೇಸಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಸನಿದಸ್ಸನತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸ, ಯಥಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸನೇಕಧಾ’’ತಿ.

ಯಥಾ ಹಿ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ಸನಿದಸ್ಸನತ್ತಂ ವಿಸೇಸಲಕ್ಖಣಂ ತದಞ್ಞಧಮ್ಮಾಸಾಧಾರಣತೋ. ನ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿ ವಿಯ, ರುಪ್ಪನಂ ವಿಯ ವಾ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಿಂ ಪನೇತಂ ಸನಿದಸ್ಸನತ್ತಂ ನಾಮ? ದಟ್ಠಬ್ಬತಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಭಾವೋ. ತಸ್ಸ ಪನ ರೂಪಾಯತನತೋ ಅನಞ್ಞತ್ತೇಪಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ರೂಪಾಯತನಂ ವಿಸೇಸೇತುಂ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಸಹ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಸನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಧಮ್ಮಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಹಿ ಏಕೀಭೂತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಯೋ ನಾನತ್ತಕರೋ ಸಭಾವೋ, ಸೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಉಪಚರಿತುಂ ಯುತ್ತೋ. ಏವಂ ಹಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾವಬೋಧೋ ಹೋತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಹ ನಿದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತಬ್ಭಾವತ್ಥೋ ಸಹ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ನನ್ದಿರಾಗಸಹಗತಾತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ. ೧೪; ಪಟಿ. ಮ. ೨.೩೦).

ದುಸ್ಸೀಲ್ಯವಿದ್ಧಂಸನರಸನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಅಸಂವರಾದಿಭೇದಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ವಿಧಮನಕಿಚ್ಚಂ. ಅನವಜ್ಜರಸನ್ತಿ ಅಗಾರಯ್ಹಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ ಅಗರಹಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜನಕಂ, ಅವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನಕಂ. ಲಕ್ಖಣಾದೀಸೂತಿ ಲಕ್ಖಣರಸಾದೀಸು ವುಚ್ಚಮಾನೇಸು ಕಿಚ್ಚಮೇವ, ಸಮ್ಪತ್ತಿ ವಾ ರಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ರಸಾಯತನರಸಾದೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಕಿಚ್ಚಮೇವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಂ ತಸ್ಸ ಇತರರಸತೋ ಬಲವಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ಕಿಚ್ಚಮೇವ, ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಏವ ವಾ ರಸೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ.

ಸೋಚೇಯ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಾಯಾದೀಹಿ ಸುಚಿಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಿ. ಗಹಣಭಾವನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವಂ. ತೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಂ, ಫಲಟ್ಠೇನ ಪನ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಸಮಾಧಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ವಾ. ಸೀಲಂ ಹಿ ಸಮ್ಪತಿಯೇವ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಪರಮ್ಪರಾಯ ಸಮಾಧಿಂ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಆನಿಸಂಸಫಲಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಕಥಾಯಂ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಇಧ ಅಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ಫಲಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಇಧ ಅಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಂ ಫಲಸ್ಸ ಅನೇಕವಿಧತ್ತಾ, ಲೋಕಿಯಾದಿಸೀಲಸ್ಸಾಪಿ ವಿಭಜಿಯಮಾನತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ನಿಸ್ಸಿತಾನಿಸ್ಸಿತವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೦). ಯಥಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಮ್ಮಾದಿ ದೂರಕಾರಣಂ, ಸೇಸಭೂತತ್ತಯಂ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ, ಯಥಾ ಚ ವತ್ಥಸ್ಸ ತನ್ತವಾಯತುರಿವೇಮಸಲಾಕಾದಿ ದೂರಕಾರಣಂ, ತನ್ತವೋ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ, ಏವಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿ ದೂರಕಾರಣಂ, ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಮಸ್ಸ ಆಸನ್ನಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಞ್ಚ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೇ ಹೀತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಆಸನ್ನಕಾರಣಭಾವಸಾಧನಂ. ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸಮಾದಾನವಸೇನ, ತಿಟ್ಠತಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸೀಲಾನಿಸಂಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯. ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ. ಸೋ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ, ಸುಲದ್ಧಂ ವತ ಮೇ, ಯಸ್ಸ ಮೇ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಪವತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಾಮೋಜ್ಜಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಕಿತ್ತಿಸದ್ದಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾನೀತಿ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಪ್ಪಯೋಜನಾನಿ. ಕುಸಲಾನೀತಿ ಅನವಜ್ಜಾನಿ. ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾನಿಸಂಸಾನೀತಿ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರುದ್ದಯಾನಿ. ಏತೇನ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ನಾಮ ಸೀಲಸ್ಸ ಉದ್ದಯಮತ್ತಂ, ಸಂವಡ್ಢಿತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಛಾಯಾಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ. ಅಞ್ಞೋ ಏವ ಪನಾನೇನ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೋ ಸಮಾಧಿಆದಿಗುಣೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸೀಲವತೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದನೇನ ಸೀಲವತೋ, ತಾಯ ಏವ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ. ಅಪ್ಪಮಾದಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಕಾರಣಾ. ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಭೋಗರಾಸಿಂ. ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀತಿ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೀಲವಾ, ಇತಿಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಸುನ್ದರೋ ಥುತಿಘೋಸೋ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಲೋಕಂ ಪತ್ಥರತಿ. ವಿಸಾರದೋತಿ ಅತ್ತನಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ ಉಪವದಿತಬ್ಬಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಗತಸಾರಜ್ಜೋ ನಿಬ್ಭಯೋ. ಅಮಙ್ಕುಭೂತೋತಿ ಅವಿಲಕ್ಖೋ. ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋತಿ ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೪೮) ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವತೋ, ಕುಸಲಕಮ್ಮಾದೀನಂಯೇವ ಚ ತದಾ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ಅಮೂಳ್ಹೋ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಏವ ಕಾಲಂಕರೋತಿ. ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಚ್ಚಾಗಾ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಾ. ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ. ಸುಗತಿನ್ತಿ ಸುನ್ದರಂ ಗತಿಂ. ತೇನ ಮನುಸ್ಸಗತಿಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ. ಸಗ್ಗನ್ತಿ ದೇವಗತಿಂ. ಸಾ ಹಿ ರೂಪಾದೀಹಿ ವಿಸಯೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಗ್ಗೋ, ಲೋಕಿಯತಿ ಏತ್ಥ ಉಳಾರಂ ಪುಞ್ಞಫಲನ್ತಿ ಲೋಕೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ.

ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇತಿ ಯದಿ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಪಿಯೋ ಚ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬೋ ಪಿಯಚಕ್ಖೂಹಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ ಪೇಮನಿಯೋ ಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನಾಪೋತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಮನವಡ್ಢನಕೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಮನೇನ ಪತ್ತಬ್ಬೋ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಫರಿತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಗರೂತಿ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೋ ಪಾಸಾಣಛತ್ತಸದಿಸೋ. ಭಾವನೀಯೋತಿ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋ. ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇಸು ಏವ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಅಸ್ಸ, ಅನೂನಕಾರೀ ಪರಿಪೂರಣಾಕಾರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ‘‘ಆದಿನಾ ನಯೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಥಮನುಯುತ್ತೋ ಅನಿರಾಕತಜ್ಝಾನೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೫) ಏವಮಾದಿಕೇ ಸೀಲಥೋಮನಸುತ್ತಾಗತೇ ಸತ್ತರಸ ಸೀಲಾನಿಸಂಸೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಇದಾನಿ ನ ಕೇವಲಮಿಮೇ ಏವ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಯೋ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಾ ವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಸಾಸನೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಕಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಾವಹೇ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ. ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಯಂ ಸೀಲಂ ವಿನಾ ಪತಿಟ್ಠಾ ಅವಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಏವಂ ಮಹಾನುಭಾವಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪರಿಮಾಣಂ ಕೋ ವದೇ ಕೋ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಗುಣಾನಂ ಸೀಲಮೇವ ಮೂಲಭೂತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಮಲವಿಸೋಧನೇನ, ಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮನೇನ, ಸುಚಿಗನ್ಧವಾಯನೇನ, ಸಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೂಪಾಯಭಾವೇನ, ಸೋಭಾಲಙ್ಕಾರಸಾಧನತಾಯ ಭಯವಿಧಮನೇನ, ಕಿತ್ತಿಪಾಮೋಜ್ಜಜನೇನ ಚ ಸೀಲಸದಿಸಂ ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖಾವಹಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಗಙ್ಗಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಸರಭೂತಿ ಏಕಾ ನದೀ, ‘‘ಯಂ ಲೋಕೇ ಸರಭೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ನಿನ್ನಗಾ ವಾಚಿರವತೀತಿ ‘‘ಅಚಿರವತೀ’’ತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಾ ನದೀ, ವಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ. ತೇನ ಅವುತ್ತಾ ಗೋಧಾವರೀಚನ್ದಭಾಗಾದಿಕಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪಾಣನಟ್ಠೇನ ಪಾಣೀನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಯಂ ಮಲಂ ಸೀಲಜಲಂ ವಿಸೋಧಯತಿ, ತಂ ಮಲಂ ವಿಸೋಧೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣನ್ತಿ ಗಙ್ಗಾದಯೋ ನದಿಯೋತಿ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ನ-ಕಾರಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಹಾರಾತಿ ಮುತ್ತಾಹಾರಾ. ಮಣಯೋತಿ ವೇಳುರಿಯಾದಿಮಣಯೋ. ಅರಿಯನ್ತಿ ವಿಸುದ್ಧಂ. ಸೀಲಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಗನ್ಧೋ ಮನೋಹರಭಾವತೋ, ದಿಸಾಸು ಅಭಿಬ್ಯಾಪನತೋ ಚ ‘‘ಸೀಲಗನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಸೋ ಹಿ ಪಟಿವಾತೇಪಿ ಪವತ್ತತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸತಞ್ಚ ಗನ್ಧೋ ಪಟಿವಾತಮೇತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೫೪; ಅ. ನಿ. ೩.೮೦; ಮಿ. ಪ. ೫.೪.೧). ದೋಸಾನಂ ಬಲಂ ನಾಮ ವತ್ಥುಜ್ಝಾಚಾರೋ, ತಂ ತೇಸಂ ಕಾತುಂ ಅದೇನ್ತಂ ಸೀಲಂ ದೋಸಾನಂ ಬಲಂ ಘಾತೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸೀಲಪ್ಪಭೇದಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦. ‘‘ಕತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಧ-ಸದ್ದೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಏಕವಿಧೇನ ರೂಪಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ, ಕತಿಪ್ಪಕಾರಂ ಕಿತ್ತಕಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಪಕಾರಭೇದಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲನಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಸೀಲನಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಭಾವೇನ.

ಚರನ್ತಿ ತೇನ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚರಿತ್ತಂ, ಚರಿತ್ತಮೇವ ಚಾರಿತ್ತಂ. ವಾರಿತತೋ ತೇನ ಅತ್ತಾನಂ ತಾಯನ್ತಿ ರಕ್ಖನ್ತೀತಿ ವಾರಿತ್ತಂ. ಅಧಿಕೋ ಸಮಾಚಾರೋ ಅಭಿಸಮಾಚಾರೋ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಂ, ಸೋ ವಾ ಪಯೋಜನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ. ಆದಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ತದೇವ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಂ. ವಿರಮತಿ ಏತಾಯ, ಸಯಂ ವಾ ವಿರಮತಿ, ವಿರಮಣಂ ವಾ ವಿರತಿ, ನ ವಿರತೀತಿ ಅವಿರತಿ. ನಿಸ್ಸಯತೀತಿ ನಿಸ್ಸಿತಂ, ನ ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅನಿಸ್ಸಿತಂ. ಪರಿಯನ್ತೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪರಿಯನ್ತಂ, ಕಾಲೇನ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕಾಲಪರಿಯನ್ತಂ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ವಾ ಕಾಲೋ ಪರಿಯನ್ತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಲಪರಿಯನ್ತಂ. ಯಾವ ಪಾಣನಂ ಜೀವನಂ ಕೋಟಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕಂ. ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಲೋಕೇ ನಿಯುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ವಾ ವಿದಿತನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಂ. ಲೋಕಂ ಉತ್ತರತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ.

ಪಚ್ಚಯತೋ, ಫಲತೋ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತೇಹಿ ನಿಹೀನಂ, ತೇಸಂ ವಾ ಗುಣೇಹಿ ಪರಿಹೀನನ್ತಿ ಹೀನಂ. ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತನ್ತಿ ಪಣೀತಂ. ಉಭಿನ್ನಮೇವ ವೇಮಜ್ಝೇ ಭವಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ. ಅತ್ತಾಧಿಪತಿತೋ ಆಗತಂ ಅತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಣ್ಹಾಯ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಪರಾಮಟ್ಠಂ ಪಧಂಸಿತನ್ತಿ ಪರಾಮಟ್ಠಂ. ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅಪರಾಮಟ್ಠಂ. ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಕಿಲೇಸಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಂ. ಸಿಕ್ಖಾಸು ಜಾತಂ, ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ವಾ ಸೇಕ್ಖಂ. ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸಿಕ್ಖಾಕಿಚ್ಚತಾಯ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಅಸೇಕ್ಖಂ. ತದುಭಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನೇವಸೇಕ್ಖನಾಸೇಕ್ಖಂ. ಹಾನಂ ಭಜತಿ, ಹಾನಭಾಗೋ ವಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಂ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಪ್ಪಪರಿಮಾಣತ್ತಾ ಪರಿಯನ್ತವನ್ತಂ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿವನ್ತಞ್ಚ ಸೀಲಂ ಪರಿಯನ್ತಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಅನಪ್ಪಪರಿಮಾಣತ್ತಾ ಅಪರಿಯನ್ತಂ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿವನ್ತಞ್ಚ ಸೀಲಂ ಅಪರಿಯನ್ತಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಣ್ಣಂ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿವನ್ತಞ್ಚ ಸೀಲಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ.

೧೧. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೭) ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇನ ನಯೇನ. ಇದಂ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಪೂರಣನ್ತಿ ಇದಂ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಸ್ಸ ಪೂರಣಂ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ ಹಿ ಪೂರೇನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಮ್ಪಿ ಪೂರೇತಿ ಪಾಲೇತಿ ನಾಮ. ಸಿಕ್ಖಾ ಏವ ವಾ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ, ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ತಸ್ಸ ಪೂರಣನ್ತಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕರಣನ್ತಿ ಇದಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಭಗವತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕರಣಂ ವಿರಮಣಂ. ಚರನ್ತಿ ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಚರನ್ತೀತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣತಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ತೇಸಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಯ ಪವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ವಾರಿತನ್ತಿ ಇದಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ. ತಾಯನ್ತೀತಿ ಅಕರಣೇನೇವ ತಾಯನ್ತಿ. ತೇನಾತಿ ವಾರಿತ್ತಸೀಲಮಾಹ. ವಾರೇತಿ ವಾ ಸತ್ಥಾ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾತಿ ವಾರಿತಂ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ತಂ ಅವಿಕೋಪೇನ್ತೋ ತಾಯನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ವಾರಿತ್ತಂ. ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಸಾಧನನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಯ, ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯೇನ ಚ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಅಸದ್ಧೋ, ಕುಸೀತೋ ಚ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಸದ್ಧೋ ಏವ ಸತ್ಥಾರಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಅಣುಮತ್ತೇಪಿ ವಜ್ಜೇ ಭಯದಸ್ಸಾವೀ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಾಸಾಧನಂ ವಾರಿತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸಮಾಚಾರೋತಿ ಅಭಿಸಮಾಚಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಮಸಮಾಚಾರೋ’’ತಿ. ಅಭಿಸಮಾಚಾರೋವ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ, ಯಥಾ ವೇನಯಿಕೋತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೧೧; ಪಾರಾ. ೮) ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಭಿಸಮಾಚಾರೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸತೋ ಮಗ್ಗಸೀಲಂ, ಫಲಸೀಲಞ್ಚ, ತಂ ಆರಬ್ಭ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತದತ್ಥಂ ತಪ್ಪಯೋಜನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ. ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ತೀಣಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ವಚೀಕಮ್ಮಾನಿ, ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಆಜೀವೋತಿ ಇದಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಂ. ತತ್ಥ ಕಾಮಂ ಆಜೀವಹೇತುಕತೋ ಸತ್ತವಿಧದುಚ್ಚರಿತತೋ ವಿರತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋತಿ ಸೋಪಿ ಸತ್ತವಿಧೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾಜೀವತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪನ ತಂ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ತಿವಿಧಕುಹನವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯತೋ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವತೋ ವಿರತಿಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ ‘‘ಆಜೀವೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ’’ತಿ. ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಭಾವತೋ ಮಗ್ಗೋ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ತಸ್ಸ. ಆದಿಭಾವಭೂತನ್ತಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ಭಾವೇತಬ್ಬತಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬತಂ ಭೂತಂ ಪತ್ತಂ ಆದಿಭಾವಭೂತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೇಸನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಆದಿ, ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೇನ ಪನ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ ಆದೀತಿ. ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜ್ಜನೇನ ಪರಿಪೂರಣೇನ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯೋ ಹಿ ಲಹುಕಾನಿಪಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸೋ ಗರುಕಾನಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾನಿ ಬಹ್ವಾದೀನವಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜೇಸ್ಸತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ. ಸುತ್ತಂ ಪನ ಏತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ವಿಭಾವೇತಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸೀಲಂ. ತಂ ಹಿ ಉಪರಿಗುಣವಿಸೇಸಾನಂ ಧಾರಣಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ವಿರತಿಸೀಲಸ್ಸ ಇತರಸೀಲೇನ ಸತಿಪಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಾದಿಕೇ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಕತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವೇರಮಣಿಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ನಿಸ್ಸಿತಾನಿಸ್ಸಿತವಸೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನನಿಸ್ಸಯಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಚರಿತೇನ ನಿಸ್ಸಯಿತಬ್ಬತೋ ತಣ್ಹಾವ ತಣ್ಹಾನಿಸ್ಸಯೋ. ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯೋ. ದಿಟ್ಠಿಚರಿತೋ ಹಿ ಅಸತಿಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ತಣ್ಹಾವಿರಹೇ ದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಿತೋವ ಪವತ್ತತಿ. ದೇವೋತಿ ಚತುಮಹಾರಾಜಸಕ್ಕಸುಯಾಮಾದಿಪಾಕಟದೇವಮಾಹ. ದೇವಞ್ಞತರೋತಿ ಅಪಾಕಟಂ. ತಣ್ಹಂ ಏವ ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾನಿಸ್ಸಿತಂ. ತಣ್ಹಾಯ ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಚ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ‘‘ದ್ವೇ ನಿಸ್ಸಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಸುದ್ಧಿದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ‘‘ಇತಿ ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಭಾರಭೂತಂ ಕಾರಣಭೂತಂ, ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ, ಇಮಞ್ಚ ದಿವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೮.೪೧) ವಿಯ ಕಾಲವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ. ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಾದಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿವಸೇನ ಯಾವಜೀವಂ ಪವತ್ತಿತಮ್ಪಿ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕಂ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾವಜೀವಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ತಥೇವ ಪವತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಲಾಭಯಸಞಾತಿಅಙ್ಗಜೀವಿತವಸೇನಾತಿ ಲಾಭಯಸಾನಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದನವಸೇನ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ರಕ್ಖಣವಸೇನ ಚೇವ ವಡ್ಢನವಸೇನ ಚ ಞಾತಿಅಙ್ಗಜೀವಿತಾನಂ ಅವಿನಾಸನವಸೇನ. ಕಿಂ ಸೋ ವೀತಿಕ್ಕಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಯೋ ವೀತಿಕ್ಕಮಾಯ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸೋ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಿಂ ಇದಂ, ನತ್ಥೇತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಹಿ ಅಯಂ ಕಿಂ-ಸದ್ದೋ.

ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ವಣೋ ವಿಯ ಆಸವೇ ಕಾಮಾಸವಾದಿಕೇ ಪಗ್ಘರತೀತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಭಾವಾಭಾವೇಪಿ ಸಹಾಸವೇಹೀತಿ ಸಾಸವಂ. ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಜಾತನ್ತಿ ಸೀಲಂ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಸವಂ ಸೀಲಂ ಲೋಕಿಯ’’ನ್ತಿ. ಭವವಿಸೇಸಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಾ. ವಿನಯೋತಿ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿ, ತತ್ಥ ವಾ ಆಗತಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ. ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ತರುಣಪೀತಿ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಸಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನಂ, ತದಧಿಟ್ಠಾನಾ ವಾ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ. ನಿಬ್ಬಿದಾತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾಞಾಣಂ. ತೇನ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಮಾಹ. ವಿರಾಗೋ ಮಗ್ಗೋ. ವಿಮುತ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ. ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ. ಕಥಾತಿ ವಿನಯಕಥಾ. ಮನ್ತನಾತಿ ವಿನಯವಿಚಾರಣಾ. ಉಪನಿಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣಪರಮ್ಪರಾಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ. ಲೋಕುತ್ತರಂ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ. ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಸೀಲಂ ಭವನಿಸ್ಸರಣಾವಹಂ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಭೂಮಿ, ಫಲಸೀಲಂ ಪನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಞಾಣಸ್ಸೇವ ಭೂಮಿ.

೧೨. ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಛನ್ದಾದೀನಮ್ಪಿ ಹೀನತಾ. ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಪಣೀತತಾ. ತದುಭಯವೇಮಜ್ಝತಾವಸೇನ ಮಜ್ಝಿಮತಾ. ಯಥೇವ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯೂಹನವಸೇನ ಹೀನಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಛನ್ದಾದಯೋಪಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ. ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ ಅಧಿಮುತ್ತಿಭೇದೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಸಕಾಮತಾಯಾತಿ ಕಿತ್ತಿಸಿಲೋಕಾಭಿರತಿಯಾ, ಪರಿವಾರಿಚ್ಛಾಯ ವಾ. ‘‘ಕಥಂ ನಾಮ ಮಾದಿಸೋ ಈದಿಸಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛಾಯ ಅರಿಯಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ. ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಪರವಮ್ಭನಾಹಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ. ಭವಭೋಗತ್ಥಾಯಾತಿ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥಞ್ಚೇವ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥಞ್ಚ. ಅತ್ತನೋ ವಿಮೋಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಿತನ್ತಿ ಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಸೀಲಮಾಹ. ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ವಿಮೋಕ್ಖತ್ಥಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರಬನ್ಧನತೋ ವಿಮೋಚನತ್ಥಾಯ. ಪಾರಮಿತಾಸೀಲಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸೀಲಂ. ಯಾ ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಸೋಚೇಯ್ಯಸಲ್ಲೇಖಾ ದೇಸಕಾಲಸತ್ತಾದಿವಿಕಪ್ಪರಹಿತಾ ಸೀಲಪಾರಮಿತಾ.

ಅನನುರೂಪನ್ತಿ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ. ಅತ್ತಾ ಏವ ಗರು ಅಧಿಪತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ತಗರು, ಲಜ್ಜಾಧಿಕೋ. ಅತ್ತಾಧಿಪತಿತೋ ಆಗತಂ ಅತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ. ಲೋಕೋ ಅಧಿಪತಿ ಗರು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಲೋಕಾಧಿಪತಿ, ಓತ್ತಪ್ಪಾಧಿಕೋ. ಧಮ್ಮೋ ನಾಮಾಯಂ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ, ಸೋ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾವ ಪೂಜೇತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಮಹತ್ತಂ ಪೂಜೇತುಕಾಮೇನ.

ಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಪರಾಭವವಸೇನ ಆಮಟ್ಠತ್ತಾ. ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹಿ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ, ಇಮಿನಾ ಮೇ ಸೀಲೇನ ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪರಾಮಸನ್ತಿಯೋ ತಂ ಪರಾಭವಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಕರಣತೋ. ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಸ್ಸಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇಸು ಕಲ್ಯಾಣಕಸ್ಸ. ಸೋ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋವ ಹುತ್ವಾ ಕಲ್ಯಾಣೇಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಪರಾಮಸನಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಚ ತೇಹಿ ನ ಪರಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಂ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸದರಥಸ್ಸ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋ ವೂಪಸಮನತೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಂ.

ಕತಪಟಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಟ್ಠಾನದೇಸನಾಹಿ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಕತಪಟಿಕಾರಂ. ಏವಂ ಹಿ ತಂ ಸೀಲಂ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಮೇವ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಂ ವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಕತಪಟಿಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ‘‘ನ ಪುನೇವಂ ಕರಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಅಚ್ಛಮಂಸಂ ನು ಖೋ, ಸೂಕರಮಂಸಂ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವಾ, ‘‘ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ನು ಖೋ, ದುಕ್ಕಟಂ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವಾ, ‘‘ಮಯಾ ತಂ ವತ್ಥು ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇ ವಾ ವೇಮತಿಕಸ್ಸ ಸಂಸಯಾಪನ್ನಸ್ಸ. ವಿಸೋಧೇತಬ್ಬಂ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕಮ್ಮೇನ. ವಿಮತಿ ಏವ ವೇಮತಿಕಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವೇಮತಿಕೇ ಸತಿ, ವಿಮತಿಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಮತಿ ಪಟಿವಿನೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಯಂ ವಾ ತಂ ವತ್ಥುಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ, ವಿನಯಧರೇ ವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಙ್ಖಾ ವಿನೋದೇತಬ್ಬಾ. ನಿಕ್ಕಙ್ಖೇನ ಪನ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಚೇ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಚೇ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಫಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

‘‘ಚತೂಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಗ್ಗಫಲಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸೀಲಂ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವುತ್ತಂ. ಸಮುದಾಯೇಸು ಪವತ್ತವೋಹಾರಾ ಅವಯವೇಸುಪಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ. ಸೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಿಯಸೀಲಂ.

ಪಕತಿಪೀತಿ ಸಭಾವೋಪಿ. ಸುಖಸೀಲೋ ಸಖಿಲೋ ಸುಖಸಂವಾಸೋ. ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಪಕತಿಅತ್ಥವಾಚಕತ್ಥೇನ. ಏಕಚ್ಚಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಸೀಲಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಸೀಲೇನ ಏಕಸಙ್ಗಹನ್ತಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸೇವಾಯುಜ್ಜಮಾನತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಸೇಕ್ಖತ್ತಿಕಂ ಇಧ ಗಹಿತಂ, ಇಧ ನ ಉಪನೀತಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಹೀನತ್ತಿಕಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ತಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಅಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ತಿವಿಧತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೧೩. ಯೋಧಾತಿ ಯೋ ಇಧ. ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮೇತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವತ್ಥುನೋ ವೀತಿಕ್ಕಮನೇ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇ. ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ನವ ಮಹಾವಿತಕ್ಕಾ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ಏವರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಏದಿಸಸ್ಸ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲವನ್ತೇ ಅನುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದುಸ್ಸೀಲೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ತತೋ ಏವ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಅದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಬಹುಲತಾಯ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅರಕ್ಖತೋ ಸೀಲಂ ಏಕಂಸೇನೇವ ಹಾನಭಾಗಿಯಂ ಹೋತಿ, ನ ಠಿತಿಭಾಗಿಯಂ, ಕುತೋ ವಿಸೇಸಾದಿಭಾಗಿಯತಾ. ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸೀಲಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇನ. ಅಘಟನ್ತಸ್ಸ ಉತ್ತರೀತಿ ಉತ್ತರಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಯ ಅವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ. ಠಿತಿಭಾಗಿಯಂ ಸೀಲಂ ಭವತಿ ಅಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಯತ್ತಾ. ಸಮ್ಪಾದಿತೇ ಹಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಯತಾ ನಿಚ್ಛಿಯತಿ. ಸಮಾಧತ್ಥಾಯಾತಿ ಸಮಥವಸೇನ ಸಮಾಧಾನತ್ಥಾಯ. ನಿಬ್ಬಿದನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ. ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಿದಾಗಹಣಂ ತಾವತಾಪಿ ಸೀಲಸ್ಸ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ.

ಯಾನಿ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ನೇಸಂ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಾನಿ ಪನ ಅಸಾಧಾರಣಪಞ್ಞತ್ತಿತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ. ನೇಸನ್ತಿ ‘‘ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತ್ತರಿ ಸಾಮಿವಚನಂ, ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತಿ ವಾ ಉಸ್ಸಾಹೇತಿ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಿತುಂ ಉಸ್ಸಾಹೇ ಸತಿ. ದಸಾತಿ ಸಾಮಣೇರೇಹಿ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಸೀಲಮಾಹ ಘಟಿಕಾರಾದೀನಂ ವಿಯ. ಅಟ್ಠಾತಿ ನಚ್ಚಾದಿಮಾಲಾದಿವೇರಮಣಿಂ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮವಜ್ಜಾನಿ ಅಟ್ಠ.

ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸೀಲಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ. ಪಕತಿಸೀಲನ್ತಿ ಸಭಾವಸೀಲಂ. ತತ್ರೂಪಪತ್ತಿನಿಯತಂ ಹಿ ಸೀಲಂ ಉತ್ತರಕುರುಕಾನಂ. ಮರಿಯಾದಾಚಾರಿತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಾವಜ್ಜಸ್ಸ ಅಕರಣೇ ಮರಿಯಾದಭೂತಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕುಲಾದೀಸು ಪುಬ್ಬಪುರಿಸೇಹಿ ಠಪಿತಂ ಚಾರಿತ್ತಂ. ಕುಲದೇಸಪಾಸಣ್ಡಧಮ್ಮೋ ಹಿ ‘‘ಆಚಾರಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತತ್ಥ ಕುಲಧಮ್ಮೋ ತಾವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀನಂ ಅಮಜ್ಜಪಾನಾದಿ, ದೇಸಧಮ್ಮೋ ಏಕಚ್ಚಜನಪದವಾಸೀನಂ ಅಹಿಂಸನಾದಿ, ಪಾಸಣ್ಡಧಮ್ಮೋ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಯಮನಿಯಮಾದಿ. ತಿತ್ಥಿಯಮತಂ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಪಾಸೇನ, ತಣ್ಹಾಪಾಸೇನ ಚ ಡೇತಿ ಪವತ್ತತಿ, ಪಾಸಂ ವಾ ಬಾಧಂ ಅರಿಯವಿನಯಸ್ಸ ಡೇತೀತಿ ‘‘ಪಾಸಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಪಕತಿಯಾ ಸೀಲವತೀ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೦) ವಚನತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ. ಇದಂ ಪನ ಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಪಿತರಿಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನಪಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ‘‘ಧಮ್ಮತಾಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಮಗುಣೂಪಸಂಹಿತನ್ತಿ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಅಸ್ಸಾದೂಪಸಂಹಿತಂ ಕಾಮಸ್ಸಾದಗಧಿತಂ. ಧಮ್ಮತಾಸೀಲನ್ತಿ ಧಮ್ಮತಾಯ ಕಾರಣನಿಯಾಮೇನ ಆಗತಂ ಸೀಲಂ. ಸೀಲಪಾರಮಿಂ ಹಿ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಗತಸ್ಸ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸೀಲತೇಜೇನ ಗುಣಾನುಭಾವೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಸರಸೇನೇವ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖಪ್ಪತ್ತಂ ಸೀಲಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಭದ್ದಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತೇ ಕಿರ ಸುಚಿರಂ ಕಾಲಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಆಗತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುದ್ಧಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ. ತಾಸು ತಾಸು ಜಾತೀಸೂತಿ ಸೀಲವರಾಜಮಹಿಂಸರಾಜಾದಿಜಾತೀಸು. ಪುಬ್ಬೇ ಪುರಿಮಜಾತಿಯಂ ಸಿದ್ಧೋ ಹೇತು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪುಬ್ಬಹೇತುಕಸೀಲಂ. ಇದಂ ಪನ ಪಕತಿಸೀಲಾದಿಸಮಾದಾನೇನ ವಿನಾ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಲಕ್ಖಣಂ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿಸಙ್ಗಹಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಯಂ ಭಗವತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇಧಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನಸೀಲಪರಿಪೂರಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸಾಸನಪರಿದೀಪನಂ, ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನಂ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ…ಪೇ… ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪; ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೯; ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧). ಭಿಕ್ಖೂತಿ ತಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಪುಗ್ಗಲಪರಿದೀಪನಂ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಪರಿದೀಪನಂ. ವಿಹರತೀತಿ ಇದಮಸ್ಸ ತದನುರೂಪವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿಭಾವಪರಿದೀಪನಂ. ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಇದಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸ್ಸ, ಉಪರಿಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಗುಣಾನಞ್ಚ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮಪರಿದೀಪನಂ. ಅಣುಮತ್ತೇಸು ವಜ್ಜೇಸು ಭಯದಸ್ಸಾವೀತಿ ಇದಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖತೋ ಅಚವನಭಾವಪರಿದೀಪನಂ. ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಆದಾನಪರಿದೀಪನಂ. ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವಪರಿದೀಪನಂ. ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಪರಿದೀಪನಂ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಸೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಿಕ್ಖು. ತೇನ ಯಾದಿಸಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚಕ್ಖುನಾತಿ ಯತೋ ಸೋ ಸಂವರೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ರೂಪನ್ತಿ ಯತ್ಥ ಸೋ ಸಂವರೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದಿಸ್ವಾ ನ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೀ ಹೋತಿ ನಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಾಹೀತಿ ಸಂವರಸ್ಸ ಉಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯತ್ವಾಧಿಕರಣ…ಪೇ… ಅನ್ವಾಸ್ಸವೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಸಂವರಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ತತ್ಥ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಂವರಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಗೇವ ಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾಪನಮೇವ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಆರಕ್ಖಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ತಥಾಭೂತಾ ಸತಿಯೇವೇತ್ಥ ಸಂವರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಛನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನನ್ತಿ ‘‘ಆಜೀವಹೇತು ಆಜೀವಕಾರಣಾ ಅಸನ್ತಂ ಅಭೂತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಉಲ್ಲಪತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ. ಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪನಾದಿನಾ ತಿವಿಧೇನ ಕುಹನವತ್ಥುನಾ ವಿಮ್ಹಾಪನಂ ಕುಹನಾ. ಅತ್ತಾನಂ, ದಾಯಕಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಸೋ ಕಿಞ್ಚಿ ದದಾತಿ, ಏವಂ ಕಥನಂ ಲಪನಾ. ನಿಮಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಯದಾನಸಞ್ಞುಪ್ಪಾದಕಂ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಂ, ತೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಚರತಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ಕರೋತೀತಿ ನೇಮಿತ್ತಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ನೇಮಿತ್ತಿಕತಾ. ಗನ್ಧಾದಯೋ ವಿಯ ಲಾಭಾಯ ಪರೇಸಂ ಅಕ್ಕೋಸನಾದಿನಾ ನಿಪಿಸತೀತಿ ನಿಪ್ಪೇಸೋ, ನಿಪ್ಪೇಸೋವ ನಿಪ್ಪೇಸಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ನಿಪ್ಪೇಸಿಕತಾ. ಮಹಿಚ್ಛತಾಯ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಲಾಭೇನ ಪರತೋ ಲಾಭಪರಿಯೇಸನಾ ಲಾಭೇನ ಲಾಭಂ ನಿಜಿಗೀಸನತಾ. ಏವಮಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನುಪ್ಪಿಯಭಾಣಿತಾಚಾಟುಕಮ್ಯತಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಪರಿಸುದ್ಧೋ. ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಪರಿಭುಞ್ಜೀಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗೋ, ತಥಾಪವತ್ತಾ ಅನವಜ್ಜಚೇತನಾ.

ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲವಣ್ಣನಾ

೧೪. ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದೀಸು. ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೦೮; ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೪) ಆಗತದೇಸನಾಯ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ. ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾತಿ ತತ್ಥ ಸಂಸಯವಿಧಮನೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಾವಹಾ ಕಥಾ. ಪಠಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾವೇಣಿಕಂ ಪರಿಯಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಧರಾದಿತಾಯ ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಯೋಗ್ಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ. ಭಿನ್ನಪಟಧರಾದಿಭಾವೋ ಚ ನಾಮ ದಲಿದ್ದಸ್ಸಾಪಿ ನಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯೋಗ್ಯಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕುಲಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತೋ ವಾ ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತೋ ವಾ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲನ್ತಿ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸೀಲಂ. ಯೋತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ. ನನ್ತಿ ವಿನಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸೀಲಂ. ತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಂ. ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಭಾವತೋ. ಅಪಾಯೇ ಭವಾನಿ ಆಪಾಯಿಕಾನಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತದಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಂವರಣಂ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಾನಂ ಪಿದಹನಂ. ಯೇನ ತೇ ಸಂವುತಾ ಪಿಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಸಂವರೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಸ್ಸ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಪಿಹಿತಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೋ. ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಉಪೇತೋ ತೇನ ಚ ಸಮಙ್ಗೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಗತೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಕಿಲೇಸಾನಂ ಬಲವಭಾವತೋ, ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಸುಕರಭಾವತೋ, ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಪಾಯೇಸು ಪತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ವಾ ಭವಾದೀಸು ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತೋ ಘಟಿಯನ್ತಂ ವಿಯ ಅನವಟ್ಠಾನೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನತೋ ಗಮನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಮರಣವಸೇನ ವಾ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಾತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ, ಚಿತ್ತಮೇವ ವಾ. ತಂ ಪಾತಿನಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸತ್ತೋ ‘‘ವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಂ ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತವೋದಾನಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ, ‘‘ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೮) ಚ. ಅಥ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಾ ಹೇತುನಾ ಸಂಸಾರೇ ಪತತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಾತೀ, ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸನ್ಧಾವತಂ ಸಂಸರತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೪) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸತ್ತಯತೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ‘‘ಕಣ್ಠೇಕಾಳೋ’’ತಿಆದೀನಂ ವಿಯಸ್ಸ ಸಮಾಸಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಥ ವಾ ಪಾತೇತಿ ವಿನಿಪಾತೇತಿ ದುಕ್ಖೇತಿ ಪಾತಿ, ಚಿತ್ತಂ. ವುತ್ತಂ ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತೇನ ನೀಯತಿ ಲೋಕೋ, ಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಕಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೬೨). ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪತತಿ ವಾ ಏತೇನ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ, ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ ಚಾತಿ ಪಾತೀ, ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸೋ. ವುತ್ತಂ ಹಿ ‘‘ತಣ್ಹಾ ಜನೇತಿ ಪುರಿಸಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫೫-೫೭), ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೧೫, ೧೦೫; ಅ. ನಿ. ೪.೯; ಮಹಾನಿ. ೧೯೧; ಚೂಳನಿ. ಪಾರಾಯನಾನುಗೀತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ) ಚ ಆದಿ. ತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಅಥ ವಾ ಪತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಾತೀನಿ, ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ. ವುತ್ತಂ ಹಿ ‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಛಸು ಕುಬ್ಬತಿ ಸನ್ಥವ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೦; ಸು. ನಿ. ೧೭೧). ತತೋ ಛಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಸಙ್ಖಾತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಅಥ ವಾ ಪಾತೋ ವಿನಿಪಾತೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾತೀ, ಸಂಸಾರೋ. ತತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಧಿಪತಿಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಭಗವಾ ‘‘ಪತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮುಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ತೇನ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ವಾ ಮೂಲಭಾವತೋ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಪತಿ ಚ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಮೋಕ್ಖೋ ಚಾತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಮುಖಮೇತಂ ಪಮುಖಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೫) ವಿತ್ಥಾರೋ.

ಅಥ ವಾ ಪ-ಇತಿ ಪಕಾರೇ, ಅತೀ-ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಇದಂ ಹಿ ಸೀಲಂ ಸಯಂ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಸಮಾಧಿಸಹಿತಂ ಪಞ್ಞಾಸಹಿತಞ್ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪತಿ ಪತಿ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಾ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸತೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಸ ಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಪಟಿಬಿಮ್ಬಭೂತೋತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಸೀಲಸಂವರೋ ಹಿ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಉದಯಭೂತೋ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ವಿಯ ಯಥಾರಹಂ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾಪನತೋ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋಯೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಅಥ ವಾ ಮೋಕ್ಖಂ ಪತಿ ವತ್ತತಿ, ಮೋಕ್ಖಾಭಿಮುಖನ್ತಿ ವಾ ಪತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇರಿಯತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇತಿ. ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಪಾಳಿಯನ್ತಿ ಝಾನವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಂ (ವಿಭ. ೫೦೮ ಆದಯೋ).

ತತ್ಥ ಕಾಮಂ ಸಮಣಚಾರಂ, ಸಮಣಗೋಚರಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ಪನ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ವಾಮಂ ಮುಞ್ಚ, ದಕ್ಖಿಣಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಪುಬ್ಬಕಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವದೇಯ್ಯ, ಯಥಾ ವಾ ಸಸೀಸನ್ಹಾನೇನ ಪಹೀನಸೇದಮಲಜಲ್ಲಿಕಸ್ಸ ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಾದಿವಿಭೂಸನಸಂವಿಧಾನಂ ಯುತ್ತರೂಪಂ, ಏವಂ ಪಹೀನಪಾಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಸಮಾಯೋಗೋ ಯುತ್ತರೂಪೋತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಆಚಾರೋ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾಚಾರೋ’’ತಿ ದ್ವಯಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅನಾಚಾರಂ ತಾವ ವಿಭಜಿತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅನಾಚಾರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಾಯಿಕೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋತಿ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ. ವಾಚಸಿಕೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ. ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋತಿ ತದುಭಯಂ.

ಏವಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಇದಾನಿ ಮಾನಸಂ ಅನಾಚಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ಅನಾಚಾರೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚಿಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ವೇಳುದಾನೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವೇಳುದಾನೇನಾತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದನತ್ಥೇನ ವೇಳುದಾನೇನ. ಪತ್ತದಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವೇಳೂತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಯೋಜನಾವಹೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ವೇಳುದಣ್ಡೋ. ಪತ್ತಂ ಗನ್ಧಿಕಾದೀನಂ ಗನ್ಧಪಲಿವೇಠನಾದಿಅತ್ಥಂ ವಾ, ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದಿಪತ್ತಂ ವಾ. ಪುಪ್ಫಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಯೋಜನಾವಹಂ. ತಥಾ ಫಲಂ. ಸಿನಾನಂ ಸಿರೀಸಚುಣ್ಣಾದಿನ್ಹಾನಿಯಚುಣ್ಣಂ. ಮತ್ತಿಕಾಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ. ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮುಖಸೋಧನತ್ಥಂ ದನ್ತಪೋನಂ. ಚಾಟುಕಮ್ಯತಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಾಸಂ ವಿಯ ನೀಚಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ಖಲಿತವಚನಂ ಸಣ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಿಯಕಾಮತಾಯ ಪಗ್ಗಯ್ಹವಚನಂ. ಮುಗ್ಗಸೂಪ್ಯತಾತಿ ಮುಗ್ಗಸೂಪಸಮತಾ ಸಚ್ಚಾಲಿಕೇನ ಜೀವಿತಕಪ್ಪನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಮುಗ್ಗಸೂಪೇ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ಬಹೂ ಮುಗ್ಗಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿ, ಕತಿಪಯಾ ನ ಪಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಚ್ಚಾಲಿಕೇನ ಜೀವಿತಕಪ್ಪನೇ ಬಹು ಅಲಿಕಂ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಕಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿ. ಪರಿಭಟತೀತಿ ಪರಿಭಟೋ, ಪರೇಸಂ ದಾರಕೇ ಪರಿಹರನ್ತೋ. ಪರಿಭಟಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಪಾರಿಭಟ್ಯಂ, ಸಾ ಏವ ಪಾರಿಭಟ್ಯತಾ, ಅಲಙ್ಕರಣಾದಿನಾ ಕುಲದಾರಕಪರಿಹರಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಗಿಹೀನಂ ಗಾಮನ್ತರದೇಸನ್ತರಾದೀಸು ಸಾಸನಪಟಿಸಾಸನಹರಣಂ ಜಙ್ಘಪೇಸನಿಕಂ. ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನಾತಿ ಏತೇಸಂ ವಾ ವೇಳುದಾನಾದೀನಂ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಕಮ್ಮಪಿಣ್ಡಪಟಿಪಿಣ್ಡಕಮ್ಮಸಙ್ಘುಪ್ಪಾದಚೇತಿಯುಪ್ಪಾದಪಟ್ಠಪನಾದೀನಂ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನ ಜೀವಿತಕಪ್ಪನಕಕಮ್ಮಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ. ಬುದ್ಧಪಟಿಕುಟ್ಠೇನಾತಿ ಬುದ್ಧೇಹಿ ಗರಹಿತೇನ ಪಟಿಸಿದ್ಧೇನ. ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನಾತಿ ನ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೇನ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅನಾಚಾರೋತಿ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ‘‘ಅನಾಚಾರೋ’’ತಿ ಕಥೀಯತಿ. ಆಚಾರನಿದ್ದೇಸೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಗೋಚರನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಪಠಮಂ ಅಗೋಚರಸ್ಸ ವಚನೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಗೋಚರೋತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ. ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಅಗೋಚರೋ. ವೇಸಿಯಾ ಗೋಚರೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ವೇಸಿಯಾಗೋಚರೋ, ಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೇಸಿಯಾ ನಾಮ ರೂಪೂಪಜೀವಿನಿಯೋ, ತಾ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ, ಸಮಣಭಾವಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ, ಪರಿಸುದ್ಧಾಸಯಸ್ಸಾಪಿ ಗರಹಹೇತುತೋ, ತಸ್ಮಾ ದಕ್ಖಿಣಾದಾನವಸೇನ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ. ವಿಧವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಮತಪತಿಕಾ, ಪವುತ್ಥಪತಿಕಾ ವಾ. ಥುಲ್ಲಕುಮಾರಿಕಾತಿ ಮಹಲ್ಲಿಕಾ ಅನಿವಿಟ್ಠಕುಮಾರಿಯೋ, ಪಣ್ಡಕಾತಿ ನಪುಂಸಕಾ. ತೇ ಹಿ ಉಸ್ಸನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಅವೂಪಸನ್ತಪರಿಳಾಹಾ ಲೋಕಾಮಿಸಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಕಥಾಬಹುಲಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ನಾಮ ಉಸ್ಸನ್ನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾ. ತಥಾ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ. ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುಭಾವತೋ ಸನ್ಥವವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ. ಗಿಲಾನಪುಚ್ಛನಾದಿವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇ ಸತೋಕಾರಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಪಾನಾಗಾರನ್ತಿ ಸುರಾಪಾನಘರಂ. ತಂ ಸೋಣ್ಡಜನೇಹಿ ಅವಿವಿತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ತೇಹಿ ಸೋಣ್ಡತಾದಿವಸೇನ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ. ಸಂಸಟ್ಠೋ ವಿಹರತಿ ರಾಜೂಹೀತಿಆದೀಸು ರಾಜಾನೋ ನಾಮ ಯೇ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸನ್ತಿ. ರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾ ರಾಜಿಸ್ಸರಿಯಸದಿಸಾಯ ಇಸ್ಸರಿಯಮತ್ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ತಿತ್ಥಿಯಾತಿ ವಿಪರೀತದಸ್ಸನಾ ಬಾಹಿರಕಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ. ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾತಿ ತೇಸು ದಳ್ಹಭತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ. ಅನನುಲೋಮಿಕೇನ ಸಂಸಗ್ಗೇನಾತಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಅನನುಲೋಮಿಕೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಭೂತೇನ ಸಂಸಗ್ಗೇನ ಸಂಸಟ್ಠೋ ವಿಹರತಿ, ಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯಂ ವಾ ಸಲ್ಲೇಖಪರಿಹಾನಿಂ ವಾ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಇದಾನಿ ಅಪರೇನಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಗೋಚರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾನಿ ವಾ ಪನ ತಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಸ್ಸದ್ಧಾನೀತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತಾನಿ. ತತೋ ಏವ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ, ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಯ ವಾ ಅಭಾವೇನ ಅಸ್ಸದ್ಧಾನಿ. ರತನತ್ತಯಪ್ಪಸಾದಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ. ಅಕ್ಕೋಸಕಪರಿಭಾಸಕಾನೀತಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಕಾನಿ ಚೇವ ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಸನ್ತಜ್ಜನಕಾನಿ ಚ. ಅತ್ಥಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಅನತ್ಥಮೇವ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾನಿ. ಹಿತಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಅಹಿತಮೇವ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಹಿತಕಾಮಾನಿ. ಫಾಸು ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಅಫಾಸುಂಯೇವ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಫಾಸುಕಕಾಮಾನಿ. ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಭಯಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯೋಗಕ್ಖೇಮಮೇವ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಯೋಗಕ್ಖೇಮಕಾಮಾನಿ. ಭಿಕ್ಖೂನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಮಣೇರಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ. ಭಿಕ್ಖುನೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಮಾನಸಾಮಣೇರೀನಂ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಹಿ ಸಾಸನಿಕಾನಂ ಅನತ್ಥಕಾಮತಾದೀಪನಪದಮಿದಂ ವಚನಂ. ತಥಾರೂಪಾನಿ ಕುಲಾನೀತಿ ತಾದಿಸಾನಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾದೀನಿ. ಸೇವತೀತಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವತಿ. ಭಜತೀತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ. ಪಯಿರುಪಾಸತೀತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ವೇಸಿಯಾದಿಕೋ, ರಾಜಾದಿಕೋ, ಅಸ್ಸದ್ಧಕುಲಾದಿಕೋ ಚ ತಂ ತಂ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ತಿಪ್ಪಕಾರೋಪಿ ಅಯುತ್ತೋ ಗೋಚರೋತಿ ಅಗೋಚರೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ವೇಸಿಯಾದಿಕೋ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಯತೋ ಅಗೋಚರೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಗೋಚರೋ ಪರವಿಸಯೋ? ಯದಿದಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೨). ರಾಜಾದಿಕೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯತೋ, ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾಸನಿವಿಚಕ್ಕನಿಪ್ಪೋಥನದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತಿಹೇತುತೋ ಚ. ಅಸ್ಸದ್ಧಕುಲಾದಿಕೋ ಸದ್ಧಾಹಾನಿಚಿತ್ತಸನ್ತಾಸಾವಹತೋ ಅಗೋಚರೋ.

ಗೋಚರನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ನ ವೇಸಿಯಾಗೋಚರೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಓಪಾನಭೂತಾನೀತಿ ಉದಪಾನಭೂತಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುನೀಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಚತುಮಹಾಪಥೇ ಖತಪೋಕ್ಖರಣೀ ವಿಯ ಯಥಾಸುಖಂ ಓಗಾಹನಕ್ಖಮಾನಿ. ಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಾನೀತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಞ್ಚ ನಿವತ್ಥಪಾರುತಕಾಸಾವಾನಂಯೇವ ಪಭಾಹಿ ಏಕೋಭಾಸಾನಿ. ಇಸಿವಾತಪಟಿವಾತಾನೀತಿ ಗೇಹಂ ಪವಿಸನ್ತಾನಂ, ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾನಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಇಸೀನಂ ಚೀವರವಾತೇನ ಚೇವ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಾದಿಜನಿತಸರೀರವಾತೇನ ಚ ಪಟಿವಾತಾನಿ ಪವಾಯಿತಾನಿ ವಿನಿದ್ಧುತಕಿಬ್ಬಿಸಾನಿ ವಾ.

ಇದಾನಿ ನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತನಯೇನಾಪಿ ಆಚಾರಗೋಚರೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲನಿದ್ದೇಸೇ. ಇಮಿನಾಪಿ ನಯೇನಾತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನವಿಧಿನಾಪಿ. ಸಙ್ಘಗತೋತಿ ಸಙ್ಘಸನ್ನಿಪಾತಂ ಗತೋ. ಅಚಿತ್ತೀಕಾರಕತೋತಿ ಅಕತಚಿತ್ತೀಕಾರೋ, ಅಕತಗಾರವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಘಟ್ಟಯನ್ತೋತಿ ಸರೀರೇನ, ಚೀವರೇನ ವಾ ಘಂಸನ್ತೋ. ಪುರತೋಪಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಅಚಿತ್ತೀಕಾರಕತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಠಿತಕೋಪೀತಿ ಉಪರಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ವಿಯ ಆಸನ್ನತರಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಕೋಪಿ ಭಣತಿ. ಬಾಹಾವಿಕ್ಖೇಪಕೋತಿ ಬಾಹುಂ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ. ಅನುಪಾಹನಾನನ್ತಿ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಸಉಪಾಹನೋತಿ ಉಪಾಹನಾರುಳ್ಹೋ. ಥೇರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನುಪಖಜ್ಜಾತಿ ಥೇರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಆಸನ್ನತರಟ್ಠಾನಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ. ಕಟ್ಠಂ ಪಕ್ಖಿಪತಿ ಅಗ್ಗಿಕುಣ್ಡೇ. ವೋಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಪಸ್ಸತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಗೂಳ್ಹಾನಿ ಸಭಾವತೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾನಿ ಸಾಣಿಪಾಕಾರಾದಿನಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಾನಿ. ಅನಾಪುಚ್ಛಾತಿ ಅನಾಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನಾಚಾರಸ್ಸ.

ಅಪಿಚ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಚಾರದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ, ನ ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿ. ಸದ್ಧಾಸೀಲಸುತಚಾಗಾದಿಗುಣಹೇತುಕೋ ಗರುಭಾವೋ ಗರುಕರಣಂ ವಾ ಗಾರವೋ, ಸಹ ಗಾರವೇನಾತಿ ಸಗಾರವೋ. ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇಸು ಗಾರವಸಾರಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಪಟಿಸ್ಸಾಯನಾ ಪತಿಸ್ಸಾ, ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಪಟಿಪತ್ತಿ. ಸಹ ಪತಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ. ಸವಿಸೇಸಂ ಹಿರಿಮನತಾಯ, ಓತ್ತಪ್ಪಿಭಾವೇನ ಚ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸೇಖಿಯಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಸುನಿವತ್ಥೋ ಸುಪಾರುತೋ. ಪಾಸಾದಿಕೇನಾತಿ ಪಸಾದಾವಹೇನ, ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಛಸು ಪದೇಸು. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮೇನ. ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಇರಿಯಾಪಥೋ. ತೇನ ಸೇಸಇರಿಯಾಪಥಾನಮ್ಪಿ ಪಾಸಾದಿಕತಮಾಹ. ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದೀಸು ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸುಸಂವಿಹಿತಾರಕ್ಖೋ. ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಭೋಜನಸಞ್ಞಿತೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಯೇಸನಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಮಾಣಞ್ಞೂ. ಜಾಗರಿಯಮನುಯುತ್ತೋತಿ ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತಂ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಜಾಗರಿಯಂ ಸಾತಚ್ಚಕಾರಿತಾವಸೇನ ಅನು ಅನು ಯುತ್ತೋ ತತ್ಥ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತೋ. ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಆಚಾರಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ನಿಇಚ್ಛೋ. ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ ಯಥಾಲಾಭಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತೋಸೇನ ತುಟ್ಠೋ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರೀತಿ ಆದರಕಾರೀ. ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರಬಹುಲೋತಿ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇಸು ಗರುಕರಣಬಹುಲೋ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಆಚಾರೋತಿ ಅಯಂ ಸಗಾರವತಾದಿ ಅತ್ಥಕಾಮೇಹಿ ಆಚರಿತಬ್ಬತೋ ಆಚಾರೋ.

ಸೀಲಾದೀನಂ ಗುಣಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಗೋಚರೋ. ಸತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಕ್ಖಭೂತೋ ಏವ ಗೋಚರೋ ಆರಕ್ಖಗೋಚರೋ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಬನ್ಧನಟ್ಠಾನಭೂತೋ ಗೋಚರೋ ಉಪನಿಬನ್ಧಗೋಚರೋ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀಹಿ ದಸಹಿ ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾಯ ಕಥಾಯ ವತ್ಥುಭೂತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತತೋ ಏವ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಸುನ್ದರೋ ಮಿತ್ತೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ. ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಅಸ್ಸುತಂ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿಂ. ಸುಣಾತೀತಿ ಸುತಮಯಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಸುತಂ ಪರಿಯೋದಾಪೇತೀತಿ ತಮೇವ ಯಥಾಸುತಂ ಅವಿಸದತಾಯ ಅಪರಿಯೋದಾತಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛನಾದಿನಾ ವಿಸೋಧೇತಿ ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗುಮ್ಬಂ ಕರೋತಿ. ತತ್ಥ ಚ ಯೇ ಕಙ್ಖಟ್ಠಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇಸು ಸಂಸಯಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಕಙ್ಖಂ ವಿತರತಿ. ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲೇಸು, ರತನತ್ತಯೇ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಜುಕರಣೇನ ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಜುಂ ಕರೋತಿ. ತತೋ ಏವ ಚ ದುವಿಧಾಯಪಿ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯೋದಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥಾಗತೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪಚ್ಚಯಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸತ್ತದಿಟ್ಠಿವಙ್ಕವಿಧಮನೇನ ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಜುಂ ಕರೋತಿ. ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾಮತ್ತದಸ್ಸನೇನ ತೀಸುಪಿ ಅದ್ಧಾಸು ಕಙ್ಖಂ ವಿತರತಿ. ತತೋ ಪರಂ ಚ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ ಅವೇಚ್ಚಪಸಾದೇನ ರತನತ್ತಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತಿ. ತಥಾಭೂತೋವ ತಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಸಿಕ್ಖನೇನ ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನ ಹಾಯತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ವಡ್ಢತೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದಿ.

ಅನ್ತರಘರನ್ತಿ ಅನ್ತರೇ ಅನ್ತರೇ ಘರಾನಿ ಏತ್ಥ, ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ‘‘ಅನ್ತರಘರ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಪವಿಟ್ಠೋ. ತತ್ಥ ಘರೇ ಘರೇ ಭಿಕ್ಖಾಪರಿಯೇಸನಾಯ ವೀಥಿಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖೂತಿ ಹೇಟ್ಠಾಖಿತ್ತಚಕ್ಖು. ಕಿತ್ತಕೇನ ಪನ ಓಕ್ಖಿತ್ತಚಕ್ಖು ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯುಗಮತ್ತದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ. ಸುಸಂವುತೋತಿ ಸಂಯತೋ. ಯಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಸುಸಂವುತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹತ್ಥಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಯತ್ಥಾತಿ ಯೇಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು. ಚಿತ್ತಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಂ. ಉಪನಿಬನ್ಧತೀತಿ ಉಪನೇತ್ವಾ ನಿಬನ್ಧತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯಥಾ ಥಮ್ಭೇ ನಿಬನ್ಧೇಯ್ಯ, ವಚ್ಛಂ ದಮಂ ನರೋ ಇಧ;

ಬನ್ಧೇಯ್ಯೇವಂ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸತಿಯಾರಮ್ಮಣೇ ದಳ್ಹ’’ನ್ತಿ. (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೧೭; ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೭೪; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦೭; ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೬೫; ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧.೧೬೩);

ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಉಪನಿಬನ್ಧಗೋಚರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಕೋ ಪೇತ್ತಿಕೋ ವಿಸಯೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಿತು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಕೋ, ತೇನ ದಿಟ್ಠೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಚ ವಿಸಯೋ.

ಅಣುಪ್ಪಮಾಣೇಸೂತಿ ಪರಮಾಣುಪ್ಪಮಾಣೇಸು. ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಆಪನ್ನಸೇಖಿಯಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾದಿಭೇದೇಸೂತಿ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪನ್ನಸೇಖಿಯೇಸು ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾದಿಭೇದೇಸೂತಿ ಏವಂ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಗ್ಗಹಣಂ ಸೇಖಿಯವಿಸೇಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೇಖಿಯಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಕ್ಖನ್ಧಕಾದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೫೬ ಆದಯೋ) ಆಗತವತ್ತಾದೀನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ. ತೇಪಿ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ‘‘ಸೇಖಿಯಾ’’ತಿ ಇಚ್ಛಿತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಮಾತಿಕಾಯಂ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಸೇಖಿಯಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನ ಕತೋ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪನ್ನಸೇಖಿಯಾ’’ತಿ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಗ್ಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಮಾತಿಕಾಯಂ ಆಗತೇಸು ಪಞ್ಚಸತ್ತತಿಯಾ ಸೇಖಿಯೇಸು ನೋಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಅಸತಿಅಜಾನನಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಅಸಿಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪನ್ನಗ್ಗಹಣೇನ ಅಚಿತ್ತಕಾಪತ್ತಿಯೋ ಗಹಿತಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ಗರುಕಾಪತ್ತೀಸುಪಿ ಕಾಸಞ್ಚಿ ಅಚಿತ್ತಕಭಾವಸಬ್ಭಾವತೋ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಾವಿಕಮ್ಮಸ್ಸ, ದೇಸನಾವಿಕಮ್ಮಸ್ಸೇವ ವಾ ಸಬ್ಬಲಹುಕಸ್ಸ ವಜ್ಜಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ವಜ್ಜಾನಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಾನಿ ಓರಮತ್ತಕಾನಿ ಲಹುಕಾನಿ ಲಹುಸಮ್ಮತಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರವಿಸುದ್ಧತ್ಥಂ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯಾನಂ ಅನಾಪತ್ತಿಗಮನೀಯಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭಯದಸ್ಸನಸೀಲೋತಿ ಪರಮಾಣುಮತ್ತಂ ವಜ್ಜಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸನಸಭಾವೋ, ಸಬ್ಬಲಹುಕಂ ವಾ ದುಬ್ಭಾಸಿತಮತ್ತಂ ಪಾರಾಜಿಕಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸನಸಭಾವೋ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಮೂಲಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಸಬ್ಬತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿಭೇದಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ ಸೀಲಂ. ಸಮ್ಮಾ ಆದಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ, ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಆದಿಯಿತ್ವಾ. ಅಯಂ ಪನ ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪದಾ ಕಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಉದಾಹು ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ? ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ವುತ್ತಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ.

ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲವಣ್ಣನಾ

೧೫. ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಭೂತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿಯೇವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇ ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. ಸಮ್ಪಾದಿತೇ ಹಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಸುಗುತ್ತಂ ಸುರಕ್ಖಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ಸುಸಂವಿಹಿತಕಣ್ಟಕವತಿ ವಿಯ ಸಸ್ಸನ್ತಿ. ಕಾರಣವಸೇನಾತಿ ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣಸ್ಸ ವಸೇನ. ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣವಸೇನ ಹಿ ಫಲಂ ಅಪದಿಸೀಯತಿ, ಯಥಾ ಯವಙ್ಕುರೋ ಭೇರಿಸದ್ದೋತಿ. ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ವಾ ಏತಂ ನಿಸ್ಸಿತವಚನಂ, ಯಥಾ ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ. ರೂಪನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನಂ. ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿ ಚಕ್ಖು ರೂಪಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನೋಪಿ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯುಂ, ನ ಚೇತಂ ಅತ್ಥಿ, ಕಸ್ಮಾ? ಅಚೇತನತ್ತಾ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚಕ್ಖು ರೂಪಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದಿಗತಮ್ಪಿ ನಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಅಪ್ಪಟಿಘಭಾವತೋ, ಇದಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ ಅಚಕ್ಖುಕತ್ತಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ. ತಞ್ಚ ಕೇನಚಿ ಕುಟ್ಟಾದಿನಾ ಅನ್ತರಿತೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯತ್ಥ ಆಲೋಕಸ್ಸ ವಿಬನ್ಧೋ. ಯತ್ಥ ಪನ ನ ವಿಬನ್ಧೋ ಫಲಿಕಗಬ್ಭಪಟಲಾದಿಕೇ, ತತ್ಥ ಅನ್ತರಿತೇಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವ. ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾಧಿಟ್ಠಿತಂ ಚಕ್ಖು ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾಧಿಟ್ಠಿತಂ ಚಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ.

ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಘಟ್ಟೇತಿ ದ್ವಾರಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇ ಸತಿ, ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಸಾದವತ್ಥುಕೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುಪಸಾದವತ್ಥುಕೇನ ತನ್ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ, ಯಂ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಸ್ಸತೀತಿ ಓಲೋಕೇತಿ. ಚಕ್ಖುಪಸಾದಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಆಲೋಕಾನುಗ್ಗಹಿತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಗುಣೇನ ಓಭಾಸೇನ್ತೇ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಓಭಾಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ವಿಭಾವನಂ, ಯಂ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಗಹಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಸುನಾ ಲಕ್ಖಸ್ಸ ವೇಧೇ ಸಿಜ್ಝನ್ತೇ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಭೂತೇನ ಧನುನಾ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ವಚನಂ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪದಸ್ಸನೇ ಸಿಜ್ಝನ್ತೇ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಈದಿಸೀ ಸಸಮ್ಭಾರಕಥಾ ನಾಮೇಸಾ ಹೋತಿ. ಸಸಮ್ಭಾರಾ ಕಥಾ ಸಸಮ್ಭಾರಕಥಾ, ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಕಾರಣಸಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ವಾ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಕಥಾ ಸಸಮ್ಭಾರಕಥಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕೇವಲೇನ ಚಕ್ಖುನಾ, ಕೇವಲೇನ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ.

ಇತ್ಥಿಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತ್ಥಿಸನ್ತಾನನಿಸ್ಸಿತರೂಪಮುಖೇನ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ಸಣ್ಠಾನಂ ಥನಮಂಸಾವಿಸದತಾ ನಿಮ್ಮಸ್ಸುಮುಖತಾ ಕೇಸಬನ್ಧನವತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಅವಿಸದಟ್ಠಾನಗಮನಾದಿ ಚ ಸಬ್ಬಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತಂ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದಿಕಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತೋ ಇಟ್ಠಾಕಾರೋ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಸೋ ಪನ ದೋಸುಪ್ಪತ್ತಿಆದಿಹೇತುಭೂತೋ ಅನಿಟ್ಠಾದಿಆಕಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾವ ಸರೂಪತೋ ಆಗತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪನ ಸಙ್ಗಹೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಅಸಮಪೇಕ್ಖನೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಮೋಹಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಂವರಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಮುಟ್ಠಸಚ್ಚಂ ವಾ ಅಞ್ಞಾಣಂ ವಾ’’ತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾಯ ವತ್ಥುಭೂತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ಕಾರಣಂ ‘‘ಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಲೇಸವತ್ಥುಭೂತಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇಯೇವ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಉದಾ. ೧೦) ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವಣ್ಣಾಯತನೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ, ವೀಥಿಚಿತ್ತೇಹಿ ಚ ಗಹಿತಮತ್ತೇಯೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುಭಾದಿಆಕಾರಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ. ಪಾಕಟಭಾವಕರಣತೋತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವಕರಣತೋ ವಿಭೂತಭಾವಕರಣತೋ. ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುನೋ ಹಿ ಹತ್ಥಾದಿಅವಯವೇಸು ಸುಭಾದಿತೋ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಅಪರಾಪರಂ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇ ತೇಸಂ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾ ನಾಮ. ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ತಥಾ ತಥಾ ಸನ್ನಿವಿಟ್ಠಾನಂ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪಾನಂ ಸನ್ನಿವೇಸಾಕಾರೋ. ನ ಹಿ ತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಹತ್ಥಾದಿ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹತ್ಥಪಾದ…ಪೇ… ಆಕಾರಂ ನ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ತತ್ಥ ಭೂತಂ, ತದೇವ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ. ಯಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸರೀರೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಕೇಸಲೋಮಾದಿ ಭೂತುಪಾದಾಯಮತ್ತಂ ವಾ, ತದೇವ ಯಾಥಾವತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತತ್ಥ ಅಸುಭಾಕಾರಗಹಣಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತವಾಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರವತ್ಥುಂ ಆಹರಿ.

ತತ್ಥ ಸುಮಣ್ಡಿತಪಸಾಧಿತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಮಣ್ಡಿತಾ ಪಸಾಧಿತಾ ಚ. ಆಭರಣಾದೀಹಿ ಆಹಾರಿಮೇಹಿ ಮಣ್ಡನಂ. ಸರೀರಸ್ಸ ಉಚ್ಛಾದನಾದಿವಸೇನ ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಪಸಾಧನನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಆಭರಣೇಹಿ, ಪನ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾದೀಹಿ ಚ ಅಲಙ್ಕರಣಂ ಪಸಾಧನಂ. ಊನಟ್ಠಾನಪೂರಣಂ ಮಣ್ಡನಂ. ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಚಿತ್ತಾತಿ ರಾಗವಸೇನ ವಿಪರೀತಚಿತ್ತಾ. ಓಲೋಕೇನ್ತೋತಿ ಥೇರೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರೇನೇವ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸದ್ದಕಣ್ಟಕತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಹಸಿತಸದ್ದಾನುಸಾರೇನ ‘‘ಕಿಮೇತ’’ನ್ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ. ಅಸುಭಸಞ್ಞನ್ತಿ ಅಟ್ಠಿಕಸಞ್ಞಂ. ಅಟ್ಠಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಹಿ ಥೇರೋ ತದಾ ಪರಿಹರತಿ. ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ತಸ್ಸಾ ಹಸನ್ತಿಯಾ ದನ್ತಟ್ಠಿದಸ್ಸನೇನೇವ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯ ಸುಭಾವಿತತ್ತಾ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ, ಸಾತಿಸಯಞ್ಚ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಯಥಾಠಿತೋವ ತತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಪಾಪುಣಿ. ಪುಬ್ಬಸಞ್ಞಂ ಅನುಸ್ಸರೀತಿ ಪುಬ್ಬಕಂ ಯಥಾರದ್ಧಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿಯಮಾನಂ ಅಟ್ಠಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಸ್ಸರಿ ಸಮನ್ನಾಹರಿ. ಅನುಮಗ್ಗನ್ತಿ ಅನುಪಥಂ ತಸ್ಸಾ ಪದಾನುಪದಂ. ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ಭಾವನಾಯ ಪಗುಣಭಾವತೋ ದನ್ತಟ್ಠಿದಸ್ಸನೇನೇವ ತಸ್ಸಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಘಾತಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ನ ತಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವಾ ಸಞ್ಜಾನಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ…ಪೇ… ಮಹಾಪಥೇ’’ತಿ.

‘‘ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾಸಂವರಸ್ಸ ಹೇತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸತಿಕವಾಟೇನ ಪಿದಹನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಅಸಂವರಸ್ಸಾತಿ. ಯದಿದಂ ಯಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾಸಂವರಸ್ಸ ಹೇತು ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಅನ್ವಾಸ್ಸವನಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ಅಸಂವುತಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸೇವ ಹೇತು ಪವತ್ತಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಅನ್ವಾಸ್ಸವನಸ್ಸ ತಂದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಧಾನಕಾರಣಂ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಸಂವುತತ್ತೇ ಸತಿ ತೇ ಅನ್ವಾಸ್ಸವನ್ತೀತಿ ಅಸಂವರಿಯಮಾನಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಹೇತುಕೋ ಸೋ ಅಸಂವರೋ ತಥಾ ವುತ್ತೋತಿ. ಯತ್ವಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಕಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೀದಿಸಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣಾತಿ? ಅಸಂವುತಸ್ಸ, ಕಿಞ್ಚ ಅಸಂವುತಂ? ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾಸಂವರಸ್ಸ ಹೇತು ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಅನ್ವಾಸ್ಸವನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಸಂವರಾಯಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ.

ಜವನಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಚೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ವಾತಿಆದಿ ಪುನ ಅವಚನತ್ಥಂ ಇಧೇವ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಸಙ್ಖಾತಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾಸಂವರೋ ಮನೋದ್ವಾರವಸೇನ, ಸೇಸಾಸಂವರೋ ಛದ್ವಾರವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಮುಟ್ಠಸಚ್ಚಾದೀನಂ ಹಿ ಸತಿಪಟಿಪಕ್ಖಾಕುಸಲಧಮ್ಮಾದಿಭಾವತೋ ಸಿಯಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕವೀತಿಕ್ಕಮಭೂತಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಾನಂ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕತ್ತಾ. ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಅಸಂವರಾ ಸೀಲಸಂವರಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಂವರಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ. ತಸ್ಮಿಂ ಸತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ.

ಯಥಾ ಕಿನ್ತಿ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಜವನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಸಂವರೋ ‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಅಸಂವರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾತಿಆದಿನಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ಘರಾದೀನಂ ಅಸಂವುತತಾ ವಿಯ ಜವನೇ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ಅಸಂವುತತಾತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಾಸಂವರೇ ಅಞ್ಞಾಸಂವುತತಾ ಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ನಿದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಾಮಞ್ಞಂ, ಅನ್ತೋಬಹಿಸಾಮಞ್ಞಂ ವಾ. ಸತಿ ವಾ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದಿಕೇ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಜವನಂ ಬಾಹಿರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರಸಮಾನಂ ವುತ್ತಂ, ಇತರಞ್ಚ ಅನ್ತೋನಗರೇ ಘರಾದಿಸಮಾನಂ. ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಹಿ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಜವನಕಾಲೇ ಅಸನ್ತಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗಾದಿ ಚಕ್ಖಾದಿ ವಿಯ ಫಲನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಸನ್ತಂಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಧರಮಾನಂಯೇವ ‘‘ಸನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಬಾಹಿರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ಜವನಸ್ಸ ಬಾಹಿರಭಾವೇ, ಇತರಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಭನ್ತರಭಾವೇ ಅಸತಿಪಿ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೪೯) ವಚನತೋ ಆಗನ್ತುಕಭೂತಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ಬಾಹಿರಭಾವೋ, ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವಸ್ಸ ಇತರಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಭಾವೋ ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಜವನೇ ವಾ ಅಸಂವರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತತೋ ಪರಂ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದೀನಂ ಅಸಂವರಹೇತುಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ. ಅಸಂವರಸ್ಸ ಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದೀನಂ ತಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ. ನಗರದ್ವಾರಸದಿಸೇನ ಜವನೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದಿಚೋರಾನಂ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದೀಸು ಮುಸನಂ ಕುಸಲಭಣ್ಡವಿನಾಸನಂ ಕಥಿತಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಹಿ ದ್ವಾರೇ ಅಸಂವರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತತ್ಥ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ಸಂವರೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋಯೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ. ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದೀನಂ ಜವನೇನ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ನಿಯಮಿತಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಜವನೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ತದನುರೂಪಮೇವ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವಾರಮ್ಮಣೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ಪುನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದ್ವಾರೇ ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವವತ್ಥಪೇನ್ತಂ ಪಸಾದರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಜವನಂ ಜವತಿ. ಏವಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಜವನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಜವನೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಅಗುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಜವನೇ. ಸೀಲಾದೀಸೂತಿ ಸೀಲಸಂವರಸತಿಸಂವರಞಾಣಸಂವರಖನ್ತಿಸಂವರವೀರಿಯಸಂವರೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು. ಯಥಾ ಹಿ ಪಗೇವ ಸತಿಆರಕ್ಖಂ ಅನುಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಏವಂ ಪಗೇವ ಸತಿಆರಕ್ಖಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸೀಲಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸದ್ದಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ನಿಮಿತ್ತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಹಿ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುರಿಸಸದ್ದೋ’’ತಿ ವಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದಿಕಂ ವಾ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುಭೂತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸುತಮತ್ತೇ ಏವ ಸಣ್ಠಾತಿ. ಯೋ ಚ ಗೀತಸದ್ದಾದಿಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನು ಅನು ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ‘‘ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೋ ಮನ್ದತಾರಾದಿವಸೇನ ವವತ್ಥಿತೋ ಛಜ್ಜಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೋ ಆಕಾರೋ, ತಮ್ಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ. ಏವಂ ಗನ್ಧಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಸಾವಜ್ಜನಭವಙ್ಗಂ ಮನೋದ್ವಾರಂ ತಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ತಂ ಜವನಮನಸಾವ ವಿಞ್ಞಾಯ ವಿಜಾನಿತ್ವಾತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಕಿಲೇಸೋ ಅನುಬನ್ಧೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನುಬನ್ಧೋ, ಸೋ ಏವ ನಿಮಿತ್ತಾದಿಗಾಹೋ, ತತೋ ಪರಿವಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಂ ಕಿಲೇಸಾನುಬನ್ಧನಿಮಿತ್ತಾದಿಗ್ಗಾಹಪರಿವಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲವಣ್ಣನಾ

೧೬. ವುತ್ತೇತಿ ಇಧೇವ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಆಜೀವಹೇತು ಪಞ್ಞತ್ತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನ’’ನ್ತಿ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಾನಿ ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾನಿ ತಾನೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಯಾನಿ ತಾನಿ ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಛ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆಜೀವಹೇತೂತಿ ಜೀವಿಕನಿಮಿತ್ತಂ, ‘‘ಏವಾಹಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಕಿಲಮನ್ತೋ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ. ಆಜೀವಕಾರಣಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪಾಪಿಚ್ಛೋತಿ ಪಾಪಿಕಾಯ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಿಚ್ಛಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಇಚ್ಛಾಪಕತೋತಿ ಇಚ್ಛಾಯ ಅಪಕತೋ ಉಪದ್ದುತೋ, ಅಭಿಭೂತೋ ವಾ. ಅಸನ್ತನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಅಭೂತನ್ತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ. ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ತಂ ಅಸನ್ತನ್ತಿ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಕಾರಣವಚನಂ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮಂ, ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮತೋ ವಾ ಉತ್ತರಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ. ಉಲ್ಲಪತೀತಿ ಉಗ್ಗತಾಯುಕೋ ಲಪತಿ. ಸೀಲಂ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಯು, ತಂ ತಸ್ಸ ತಥಾಲಪನಸಮಕಾಲಮೇವ ವಿಗಚ್ಛತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಖಾತಾ ಆಪತ್ತಿ ಅಸ್ಸ, ಪಾರಾಜಿಕಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಆಪಜ್ಜನಂ ಉಲ್ಲಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಞ್ಚರಿತ್ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಞ್ಚರಣಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಪುರಿಸಮತಿಂ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಾ ಇತ್ಥಿಮತಿಂ ಆರೋಚೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಇಮೇಸಂ ಛನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ವಸೇನಾ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತೋ ಏವ.

ಕುಹನಾತಿಆದೀಸೂತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಪಾಳಿಯಾವ ಪದುದ್ಧಾರೋ. ಅಯಂ ಪಾಳೀತಿ ಅಯಂ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೮೬೧) ಆಗತಾ ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿ.

೧೭. ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಲಾಭಾ. ತೇ ಏವ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆದರವಸೇನ ದಿಯ್ಯಮಾನಾ ಸಕ್ಕಾರಾ. ಪತ್ಥಟಯಸತಾ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ. ತಂ ಲಾಭಞ್ಚ ಸಕ್ಕಾರಞ್ಚ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಞ್ಚ. ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾನಿಸ್ಸಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪತ್ಥಯನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅಸನ್ತಗುಣದೀಪನಕಾಮಸ್ಸಾತಿ ಅಸನ್ತೇ ಅತ್ತನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಸದ್ಧಾದಿಗುಣೇ ಸಮ್ಭಾವೇತುಕಾಮಸ್ಸ. ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನತಾಲಕ್ಖಣಾ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾಲಕ್ಖಣಾ ಹಿ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ. ಇಚ್ಛಾಯ ಅಪಕತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಪಿಕಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವತೋ ಅಪೇತೋ ಕತೋತಿ ಅಪಕತೋ. ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಆಜೀವೂಪದ್ದವೇನ ಉಪದ್ದುತೋತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಉಪದ್ದುತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಕುಹನಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದನಸ್ಸ ವತ್ಥೂತಿ ಕುಹನವತ್ಥು. ತಿವಿಧಮ್ಪೇತಂ ತತ್ಥ ಆಗತಂ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾಯ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತದತ್ಥಿಕಸ್ಸೇವಾತಿ ತೇಹಿ ಚೀವರಾದೀಹಿ ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸೇವ. ಪಟಿಕ್ಖಿಪನೇನಾತಿ ಚೀವರಾದೀನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಹೇತು. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ. ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ.

ಭಿಯ್ಯೋಕಮ್ಯತನ್ತಿ ಬಹುಕಾಮತಂ. ಯನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರಣಂ, ಏತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಸಾರುಪ್ಪನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಪಾಪಣಿಕಾನೀತಿ ಆಪಣತೋ ಛಡ್ಡಿತಾನಿ. ನನ್ತಕಾನೀತಿ ಅನ್ತರಹಿತಾನಿ ಚೋಳಖಣ್ಡಾನಿ. ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾತಿ ಉಞ್ಛನೇನ ಚಿನಿತ್ವಾ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ. ಉಞ್ಛಾಚರಿಯಾಯಾತಿ ಉಞ್ಛಾಚರಿಯಾಯ ಲದ್ಧೇನ. ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಭೇಸಜ್ಜಸಙ್ಖಾತಾ ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾ. ಪೂತಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಪುರಾಣಸ್ಸ, ಅಪುರಾಣಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಗೋಮುತ್ತಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಪೂತಿಮುತ್ತೇನಾತಿ ಪೂತಿಭಾವೇನ ಮುತ್ತೇನ ಪರೇಹಿ ಛಡ್ಡಿತೇನ, ಪೂತಿಭೂತೇನ ವಾ ಗೋಮುತ್ತೇನ. ಧುತವಾದೋತಿ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಧುತಗುಣವಾದೀ. ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಾತಿ ಸಮ್ಮುಖತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ಲಬ್ಭಮಾನತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅತ್ತಾನಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಸಾಮನ್ತೇ ಕತ್ವಾ ಜಪ್ಪನಂ ಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪನಂ. ಮಹೇಸಕ್ಖೋತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾಧಿಗಮೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಮಿತ್ತೋ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ವಿಸೇಸೇತಿ ‘‘ಸನ್ದಿಟ್ಠೋ ಸಮ್ಭತ್ತೋ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಮತ್ತೋ ಹಿ ಮಿತ್ತೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠೋ. ದಳ್ಹಭತ್ತಿಕೋ ಸಮ್ಭತ್ತೋ. ಸಹಾಯೋತಿ ಸಹ ಆಯನಕೋ, ಸಖಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತ್ತಪದಿನೋ ಹಿ ‘‘ಸಖಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ವಿಹಾರೋ ಪಾಕಾರಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಕಲೋ ಆವಾಸೋ. ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ದೀಘಪಾಸಾದೋ, ಗರುಳಸಣ್ಠಾನಪಾಸಾದೋತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಪಾಸಾದೋ ಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ. ಹಮ್ಮಿಯಂ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಪಾಸಾದೋ. ಕೂಟಾಗಾರಂ ದ್ವೀಹಿ ಕಣ್ಣಿಕಾಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಪಾಸಾದೋ. ಅಟ್ಟೋ ಪಟಿರಾಜೂನಮ್ಪಿ ಪಟಿಬಾಹನಯೋಗ್ಯೋ ಚತುಪಞ್ಚಭೂಮಕೋ ಪಟಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ. ಮಾಳೋ ಏಕಕೂಟಸಙ್ಗಹಿತೋ ಅನೇಕಕೋಣವನ್ತೋ ಪಟಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ. ಉದ್ದಣ್ಡೋ ಅಗಬ್ಭಿಕಾ ಏಕದ್ವಾರಾ ದೀಘಸಾಲಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ಭಣನ್ತಿ – ವಿಹಾರೋ ನಾಮ ದೀಘಮುಖಪಾಸಾದೋ. ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ಏಕಪಸ್ಸೇನ ಛದನಕಸೇನಾಸನಂ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಏಕಪಸ್ಸೇ ಭಿತ್ತಿ ಉಚ್ಚತರಾ ಹೋತಿ, ಇತರಪಸ್ಸೇ ನೀಚಾ, ತೇನ ತಂ ಏಕಪಸ್ಸಛದನಕಂ ಹೋತಿ. ಪಾಸಾದೋ ಆಯತಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ. ಹಮ್ಮಿಯಂ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಂ ಚನ್ದಿಕಙ್ಗಣಯುತ್ತಂ. ಗುಹಾ ಕೇವಲಾ ಪಬ್ಬತಗುಹಾ. ಲೇಣಂ ದ್ವಾರಬದ್ಧಂ. ಕೂಟಾಗಾರಂ ಯೋ ಕೋಚಿ ಕಣ್ಣಿಕಾಬದ್ಧಪಾಸಾದೋ. ಅಟ್ಟೋ ಬಹಲಭಿತ್ತಿಗೇಹಂ. ಯಸ್ಸ ಗೋಪಾನಸಿಯೋ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಏವ ಛದನಂ ಹೋತಿ. ಅಟ್ಟಾಲಕಾಕಾರೇನ ಕರೀಯತೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಮಾಳೋ ವಟ್ಟಾಕಾರೇನ ಕತಸೇನಾಸನಂ. ಉದ್ದಣ್ಡೋ ಏಕೋ ಪಟಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ. ಯೋ ‘‘ಭಣ್ಡಸಾಲಾ, ಉದೋಸಿತ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾ ಸನ್ನಿಪತನಟ್ಠಾನಂ.

ಕುಚ್ಛಿತರಜಭೂತಾಯ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾಯ ನಿರತ್ಥಕಂ ಕಾಯವಚೀವಿಪ್ಫನ್ದನಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಕೋರಜಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕೋರಜಿಕೋ, ಕೋಹಞ್ಞೇನ ಸಂಯತಕಾಯೋ, ಅತಿವಿಯ, ಅಭಿಣ್ಹಂ ವಾ ಕೋರಜಿಕೋ ಕೋರಜಿಕಕೋರಜಿಕೋ. ಅತಿಪರಿಸಙ್ಕಿತೋತಿ ಕೇಚಿ. ಅತಿವಿಯ ಕುಹೋ ಕುಹಕಕುಹಕೋ, ಸಾತಿಸಯವಿಮ್ಹಾಪಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತಿವಿಯ ಲಪೋ ಲಪನಕೋ ಲಪಕಲಪಕೋ. ಮುಖಸಮ್ಭಾವಿಕೋತಿ ಕೋರಜಿಕಕೋರಜಿಕಾದಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತವಚನೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಮತ್ತೇನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಮ್ಭಾವಿಕೋ. ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಏವರೂಪತಾಯ ಏವ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಕಥೇತಿ. ಗಮ್ಭೀರನ್ತಿಆದಿ ತಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಪಟಿಬದ್ಧತಾಯ ವುತ್ತಂ.

ಸಮ್ಭಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯಕತೇನಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಮಂ ಜನೋ ‘ಅರಿಯೋ’ತಿ ವಾ ‘ವಿಸೇಸಲಾಭೀ’ತಿ ವಾ ಸಮ್ಭಾವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕತೇನ. ಗಮನಂ ಸಣ್ಠಪೇತೀತಿ ವಿಸೇಸಲಾಭೀನಂ ಗಮನಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಗಮನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಠಪೇತಿ, ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋವ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ‘‘ಅರಹಾತಿ ಮಂ ಜಾನನ್ತೂ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇತ್ವಾ, ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ವಾ. ಸಮಾಹಿತೋ ವಿಯಾತಿ ಝಾನಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತೋ ವಿಯ. ಆಪಾಥಕಜ್ಝಾಯೀತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆಪಾಥಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾಧಿಸಮಾಪನ್ನೋ ವಿಯ ನಿಸೀದನ್ತೋ ಆಪಾಥಕೇ ಜನಸ್ಸ ಪಾಕಟಟ್ಠಾನೇ ಝಾಯೀ. ಇರಿಯಾಪಥಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಸಣ್ಠಪನಸಙ್ಖಾತಂ.

ಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಪ್ಪಾದಿತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಟಿಸೇವನನ್ತಿ ಏವಂ ಕಥಿತೇನ, ತೇನ ವಾ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನೇನ ಸಙ್ಖಾತಬ್ಬೇನ ಕಥಿತಬ್ಬೇನ. ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪೇ ಭಣನಂ ಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪಿತಂ. ಆ-ಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಪನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕುಹನಂ ಕುಹೋ, ತಸ್ಸ ಅಯನಾ ಪವತ್ತಿ ಕುಹಾಯನಾ, ಕುಹಸ್ಸ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಯನಾ ಗತಿ ಕಿರಿಯಾ ಕುಹಾಯನಾ. ಕುಹೇತಿ, ಕುಹೇನ ವಾ ಇತೋತಿ ಕುಹಿತೋ, ಕುಹಕೋ.

ಪುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಕೋ ತಿಸ್ಸೋ, ಕೋ ರಾಜಪೂಜಿತೋ’’ತಿ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ. ಉದ್ಧಂ ಕತ್ವಾತಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿನಾ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ.

ಉನ್ನಹನಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಬನ್ಧನಾ ಪಲಿವೇಠನಾ. ದ್ವೇ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಂ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಆಸನಸಾಲಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಕುಮಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕೋಸಿಂಸು. ತಾಯ ಆಗತಾಯ ತತ್ರೇಕೋ ಏಕಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಸ್ಸ ಕುಮಾರಿಕಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಟ್ಠಾಯಿಕಾಯ ತೇಲಕನ್ದರಿಕಾಯ ಧೀತಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಮಾತಾ ಮಯಿ ಗೇಹಂ ಗತೇ ಸಪ್ಪಿಂ ದದಮಾನಾ ಘಟೇನೇವ ದೇತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಮಾತಾ ವಿಯ ಘಟೇನ ದೇತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೬೨) ಉಕ್ಕಾಚೇಸಿ. ಇಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇಲಕನ್ದರಿಕವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಾ ವಾತಿ ಮತ್ತಾವಚನಾನುರೂಪಂ ವಾ. ಮತ್ತಾವಚನಂ ಹಿ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸುಭಾಸಿತಂ ಉತ್ತಮಮಾಹು ಸನ್ತೋ, ಧಮ್ಮಂ ಭಣೇ ನಾಧಮ್ಮಂ ತಂ ದುತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೩; ಸು. ನಿ. ೪೫೨). ತೇನ ಬಹುಂ ವಿಪ್ಪಲಪನಮಾಹ, ಸಚ್ಚತೋ ವಾ ಅಞ್ಞಾ ಸುಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮುಗ್ಗಸೂಪಸದಿಸಕಮ್ಮೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮುಗ್ಗಸೂಪ್ಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮುಗ್ಗಸೂಪ್ಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಪರಿಭಟಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಪಾರಿಭಟ್ಯಂ, ತದೇವ ಪಾರಿಭಟ್ಯತಾ.

ನಿಮಿತ್ತೇನ ಚರನ್ತೋ, ಜೀವನ್ತೋ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ನೇಮಿತ್ತಿಕತಾ. ಅತ್ತನೋ ಇಚ್ಛಾಯ ಪಕಾಸನಂ ಓಭಾಸೋ. ಕೋ ಪನ ಸೋತಿ? ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ದುಲ್ಲಭಾ ಜಾತಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಸಂಯುತ್ತಕಥಾ. ಇಚ್ಛಿತವತ್ಥುಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಕಥನಂ ಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪಾ.

ಅಕ್ಕೋಸನಭಯೇನಾಪಿ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನಂ. ತಥಾ ವಮ್ಭನಾದಯೋ. ಉಪೇಕ್ಖನಾ ಉಪಾಸಕಾನಂ ದಾಯಕಾದಿಭಾವತೋ ಬಹಿ ಛಡ್ಡನಾ. ಖಿಪನಾತಿ ಖೇಪವಚನಂ. ತಂ ಪನ ಅವಹಸಿತ್ವಾ ವಚನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಣ್ಡನಾ’’ತಿ. ಪಾಪನಾತಿ ಅದಾಯಕತ್ತಸ್ಸ, ಅವಣ್ಣಸ್ಸ ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ. ಪರೇಸಂ ಪಿಟ್ಠಿಮಂಸಖಾದನಸೀಲೋ ಪರಪಿಟ್ಠಿಮಂಸಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪರಪಿಟ್ಠಿಮಂಸಿಕತಾ. ಅಬ್ಭಙ್ಗನ್ತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಜನಂ. ನಿಪಿಸಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಗ್ಗನಾ ವಿಯಾತಿ ಅನಿಪ್ಪಿಸಿತೇ ಅಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸ ಗನ್ಧಸ್ಸ ನಿಪಿಸನೇ ಲಾಭೋ ವಿಯ ಪರಗುಣೇ ಅನಿಪ್ಪಿಸಿತೇ ಅಲಬ್ಭಮಾನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ನಿಪಿಸನೇನ ಲಾಭೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ.

ನಿಕತ್ತುಂ ಅಪ್ಪೇನ ಲಾಭೇನ ಬಹುಕಂ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ಇಚ್ಛನಂ ನಿಜಿಗೀಸನಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ನಿಜಿಗೀಸನತಾ. ತಸ್ಸೇವ ಇಚ್ಛನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ, ತಂಸಹಜಾತಂ ವಾ ಗವೇಸನಕಮ್ಮಂ.

ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಅಙ್ಗಾನಿ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಂ ವಿಜ್ಜಂ. ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಸತ್ಥಂ. ಉಪ್ಪಾತನ್ತಿ ಉಕ್ಕಾಪಾತದಿಸಾಡಾಹ-ಭೂಮಿಚಾಲಾದಿಉಪ್ಪಾತಪಟಿಬದ್ಧವಿಜ್ಜಂ. ಸುಪಿನನ್ತಿ ಸುಪಿನಸತ್ಥಂ. ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನಂ ಲಕ್ಖಣಜಾನನಸತ್ಥಂ. ಮೂಸಿಕಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ವತ್ಥಾದೀನಂ ಅಸುಕಭಾಗೇ ಮೂಸಿಕಚ್ಛೇದೇ ಸತಿ ಇದಂ ನಾಮ ಫಲಂ ಹೋತೀತಿ ಜಾನನಕಸತ್ಥಂ. ಪಲಾಸಗ್ಗಿಆದೀಸು ಇಮಿನಾ ನಾಮ ಅಗ್ಗಿನಾ ಹುತೇ ಇದಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅಗ್ಗಿವಸೇನ ಹೋಮವಿಧಾನಂ ಅಗ್ಗಿಹೋಮಂ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ದಬ್ಬಿಹೋಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಥುಸಹೋಮಾದೀನಂ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವೀರಿಯಸಾಧನತ್ತಾ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಸ್ಸ ‘‘ಪಚ್ಚಯಪರಿಯೇಸನವಾಯಾಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಅನವಜ್ಜಭಾವೋ, ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಪಚ್ಚಯಲಾಭೋ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಅಲಸೋ ಞಾಯೇನ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ.

ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲವಣ್ಣನಾ

೧೮. ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಅಯಂ ‘‘ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ. ೧೧) ವಿಯ ಯ-ಕಾರಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಯೋನಿಸೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಉಪಾಯತ್ಥೋ ಯೋನಿಸೋ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಉಪಾಯೇನ ಪಥೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಞತ್ವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಯಿದಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಸೀತಪಟಿಘಾತಾದಿಕಂ ತಂ ತಂ ಪಯೋಜನಂ ಪತಿ ಪತಿ ಅವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಞಾಣೇನ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯಾತಿ ತದೇವ ಪಯೋಜನಂ ಪತಿ ಪತಿ ಸಙ್ಖಾಯ, ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಣಪರಿಯಾಯೋ ಹಿ ಇಧ ಸಙ್ಖಾ-ಸದ್ದೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ’’ತಿಆದಿ ಕಾಮಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಕಾಲೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ಧಾತುವಸೇನ ಪನ ಪಟಿಕೂಲವಸೇನ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲಂ ಸುಜ್ಝತೀತಿ ಅಪರೇ. ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಕೇಚಿ. ಏಕೇ ಪನ ಪಠಮಂ ಏವ ಪರಿಯತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಏಕವಚನಂ ಏಕತ್ತಮತ್ತಂ ವಾಚಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅನ್ತರವಾಸಕಾದೀಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಜಾತಿಸದ್ದತಾಯ ಪನ ತಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ಏಕವಚನನ್ತಿ ಯತ್ತಕಾನಿ ಚೀವರಾನಿ ಯೋಗಿನಾ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಾನಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಣನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ವಾ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಮೇತಂ, ನ ಅನಿಯಮವಚನಂ. ‘‘ನಿವಾಸೇತಿ ವಾ ಪಾರುಪತಿ ವಾ’’ತಿ ವಿಕಪ್ಪನಂ ಪನ ಪಟಿಸೇವನಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನನ್ತಿ ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಸಯನನಿಸೀದನ-ಚೀವರಕುಟಿಕರಣಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಪಯೋಜನಾನಂ ಮರಿಯಾದಾ ಪಯೋಜನಾವಧಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಯೋ ನಿಯಮೋ, ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಪಯೋಜನಾ…ಪೇ… ವಚನಂ. ಇದಾನಿ ತಂ ನಿಯಮಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣೇನ ಲೀಳಾವಿಭೂಸಾವಿಲಮ್ಬನಾನಟಮ್ಬರಾದಿವಸೇನ ವತ್ಥಪರಿಭೋಗಂ ನಿಸೇಧೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ. ಲೀಳಾವಸೇನ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಸತ್ತಾ ವತ್ಥಾನಿ ಪರಿದಹನ್ತಿ ಚೇವ ಉಪಸಂವಿಯನ್ತಿ ಚ. ಯಥಾ ತಂ ಯೋಬ್ಬನೇ ಠಿತಾ ನಾಗರಿಕಮನುಸ್ಸಾ. ಏಕಚ್ಚೇ ವಿಭೂಸನವಸೇನ, ಯಥಾ ತಂ ರೂಪೂಪಜೀವಿನಿಆದಯೋ. ವಿಲಮ್ಬನವಸೇನ ವಿಲಮ್ಬಕಾ. ನಟಮ್ಬರವಸೇನ ಭೋಜಾದಯೋ. ಅಜ್ಝತ್ತಧಾತುಕ್ಖೋಭೋ ಸೀತರೋಗಾದಿಉಪ್ಪಾದಕೋ. ಉತುಪರಿಣಾಮನವಸೇನಾತಿ ಉತುನೋ ಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ವಿಸಭಾಗಸೀತಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೇನ. ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಹೇಮನ್ತಾದೀಸು ಹಿಮಪಾತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಸೀತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯದತ್ಥಂ ಪನ ತಂ ವಿನೋದನಂ, ತಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀತಬ್ಭಾಹತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಉಣ್ಹಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಸೇಸಪಯೋಜನೇಸು. ಯದಿಪಿ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪೋಪಿ ಉಣ್ಹೋವ, ತಸ್ಸ ಪನ ಆತಪಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಕಚ್ಚೋ ದಾವಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪೋ ಕಾಯಂ ಚೀವರೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ವಿನೋದೇತುನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ವನದಾಹಾದೀಸು ಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಡಂಸಾತಿ ಪಿಙ್ಗಲಮಕ್ಖಿಕಾ. ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಡಂಸನಸೀಲಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಡಂಸನಮಕ್ಖಿಕಾ’’ತಿ. ಸಪ್ಪಾದಯೋತಿ ಸಪ್ಪಸತಪದಿಉಣ್ಣನಾಭಿಸರಬೂವಿಚ್ಛಿಕಾದಯೋ. ಫುಟ್ಠಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಫುಟ್ಠವಿಸಮಾಹ. ತಿವಿಧಾ ಹಿ ಸಪ್ಪಾ – ದಟ್ಠವಿಸಾ ಫುಟ್ಠವಿಸಾ ದಿಟ್ಠವಿಸಾ. ತೇಸು ಪುರಿಮಕಾ ದ್ವೇ ಏವ ಗಹಿತಾ. ಸತಪದಿಆದೀನಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ. ನಿಯತಪಯೋಜನಂ ಏಕನ್ತಿಕಂ, ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಞ್ಚ ಪಯೋಜನಂ. ಹಿರೀ ಕುಪ್ಪತಿ ನಿಲ್ಲಜ್ಜತಾ ಸಣ್ಠಾತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿನಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಕೂಪಾವತರಣಂ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ಅರಹತೀತಿ ಕೋಪಿನಂ. ಹಿರಿಯಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಹಿರೀ ಚ ತಂ ಕೋಪಿನಞ್ಚಾತಿ ಹಿರಿಕೋಪಿನನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪಯೋಜನಾನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ.

ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾರನ್ತಿ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಾದಿಭೇದಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹರಿತಬ್ಬವತ್ಥುಂ. ಪಿಣ್ಡಾಯ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಉಲತೀತಿ ಪಿಣ್ಡೋಲೋ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಪಿಣ್ಡೋಲ್ಯಂ. ತೇನ ಪಿಣ್ಡೋಲ್ಯೇನ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಾಯ. ಪತಿತತ್ತಾತಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತತ್ತಾ. ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಭಿಕ್ಖಾಹಾರೋ. ಪಿಣ್ಡಾನಂ ವಾ ಪಾತೋತಿ ಘರೇ ಘರೇ ಲದ್ಧಭಿಕ್ಖಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ. ‘‘ನತ್ಥಿ ದವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೦೫) ಸಹಸಾ ಕಿರಿಯಾಪಿ ‘‘ದವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ದವತ್ಥಂ, ಕೀಳಾನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಮುಟ್ಠಿಕಮಲ್ಲಾ ಮುಟ್ಠಿಯುದ್ಧಯುಜ್ಝನಕಾ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಿಬುದ್ಧಯುಜ್ಝನಕಾದೀನಂ ಗಹಣಂ. ಬಲಮದನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಬಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಮದೋ ಬಲಮದೋ. ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಬಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೋರಿಸಮದನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪೋರಿಸಮದೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪುರಿಸಮಾನೋ ‘‘ಅಹಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಮಾನೋ. ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸೇವನಾಸಮತ್ಥತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತೋ ಮಾನೋ, ರಾಗೋ ಏವ ವಾ ಪೋರಿಸಮದೋತಿ ಕೇಚಿ. ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ. ಅನ್ತೇಪುರಿಕಾ ರಾಜೋರೋಧಾ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸನ್ನಿವೇಸಯೋಗ್ಯತಾಯ ವೇಸಿಯೋ ರೂಪೂಪಜೀವಿನಿಯೋ. ಮಣ್ಡನಂ ನಾಮ ಇಧಾವಯವಪಾರಿಪೂರೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಪೀಣಭಾವನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ, ಪರಿಬ್ರೂಹನಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಟಾ ನಾಮ ರಙ್ಗನಟಾ. ನಚ್ಚಕಾ ಲಙ್ಘಕಾದಯೋ. ವಿಭೂಸನಂ ಸೋಭಾಸಮುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಸನ್ನಚ್ಛವಿವಣ್ಣತಾನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಏತಂ ಪದಂ. ಮೋಹೂಪನಿಸ್ಸಯಪ್ಪಹಾನತ್ಥನ್ತಿ ಮೋಹಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾಪಹಾನಾಯ. ದವಾ ಹಿ ಮೋಹೇನ ಹೋತಿ, ಮೋಹಞ್ಚ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ವಜ್ಜನೇನ ಮೋಹಸ್ಸ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯತಾ. ದೋಸೂಪನಿಸ್ಸಯಪ್ಪಹಾನತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ಬಲಮದಸ್ಸ, ಪುರಿಸಮದಸ್ಸ ಚ ದೋಸಹೇತುನೋ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಇತರಸ್ಸ ಪನ ವಸೇನ ‘‘ರಾಗೂಪನಿಸ್ಸಯಪ್ಪಹಾನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಮಣ್ಡನವಿಭೂಸನಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಿಯಾ ಮೋಹೂಪನಿಸ್ಸಯಪ್ಪಹಾನಾಯಪಿ, ರಾಗೂಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ಪನ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಾಗೂಪನಿಸ್ಸಯಪ್ಪಹಾನತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಯದಿಪಿ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ದವಮದೇ ಆರಬ್ಭ ಪರಸ್ಸ ಪಟಿಘಸಂಯೋಜನಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿಯೇವ ಮನೋಪದೋಸಿಕದೇವಾದೀನಂ ವಿಯ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ದವಮದೇ ಆರಬ್ಭ ಯೇಸಂ ಸವಿಸೇಸಂ ರಾಗಮೋಹಮಾನಾದಯೋ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸಂಯೋಜನುಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಸೇಧನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಮಣ್ಡನವಿಭೂಸನಾನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಸವಿಸೇಸಂ ಪರಸ್ಸಪಿ ರಾಗಮೋಹಾದಯೋ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ‘‘ಪರಸ್ಸಪಿ ಸಂಯೋಜನುಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಸೇಧನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪತ್ತಿ. ಪುರಿಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ, ಪಚ್ಛಿಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಚತೂಹಿಪಿ ಚೇತೇಹೀ’’ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಾಮಕೀಳಾಪಿ ದವನ್ತೋಗಧಾ ಹೋತಿಯೇವ, ಪುರಿಸಮದೋಪಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಹೇತುಯೇವಾತಿ.

ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಚತುಮಹಾಭೂತೇ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ. ರೂಪಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಸಮೂಹಸ್ಸ. ಠಿತಿಯಾತಿ ಠಿತತ್ಥಂ. ಸಾ ಪನಸ್ಸ ಠಿತಿ ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಬನ್ಧಟ್ಠಿತತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ. ತಥಾ ಹಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ‘‘ಯಾಪನಾ ವತ್ತನಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೯, ೬೩೪) ಚ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ. ತಸ್ಸಾ ಚ ಅವಿಚ್ಛೇದೋ ಆಹಾರೂಪಯೋಗೇನ ಹೋತಿ. ಕಾಯಸ್ಸ ಚಿರತರಂ ಯಾವ ಆಯುಕಪ್ಪೋ, ತಾವ ಅವತ್ಥಾನಂ ಯಾಪನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿರಕಾಲಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಇದಾನಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಘರೂಪತ್ಥಮ್ಭಮಿವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಯಥಾ ಜಿಣ್ಣಘರಸಾಮಿಕೋ ಘರಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ಕರೋತಿ ತಸ್ಸ ಅಪತನತ್ಥಂ, ಯಥಾ ಚ ಸಾಕಟಿಕೋ ಅಕ್ಖಬ್ಭಞ್ಜನಂ ಕರೋತಿ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪವತ್ತನತ್ಥಂ, ಏವಮೇಸ ಯೋಗೀ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತತ್ಥಂ, ಯಾಪನತ್ಥಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಸೇವತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ. ಏತೇನ ಠಿತಿ ನಾಮ ಅಪತನಂ ಯಾಪನಾ ಪವತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ದವಮದಮಣ್ಡನವಿಭೂಸನತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಯಾವದೇವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತತ್ಥದಸ್ಸನಂ. ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಧಮ್ಮಾ ಏತಾಯಾತಿ ಠಿತಿ, ಆಯೂತಿ ಆಹ ‘‘ಠಿತೀತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಆಯು ‘‘ಠಿತೀ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ಠಿತಿಯಾ ಯಾಪನಾಯಾತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಹೇತುತಾಯ ‘‘ಠಿತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪವತ್ತನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪವತ್ತಾಪನತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಆಬಾಧಟ್ಠೇನಾತಿ ವಿಬಾಧನಟ್ಠೇನ, ರೋಗಟ್ಠೇನ ವಾ. ಜಿಘಚ್ಛಾಪರಮಾ ಹಿ ರೋಗಾ. ಉಪರಮತ್ಥನ್ತಿ ವೂಪಸಮತ್ಥಂ. ವಣಾಲೇಪನಮಿವ ವಣಿಕೋ. ಉಣ್ಹಸೀತಾದೀಸು ಅಭಿಭವನ್ತೇಸು ತಪ್ಪಟಿಕಾರಂ ಸೀತುಣ್ಹಂ ವಿಯ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಾ ಸಾಸನಾವಚರಿತಬ್ಬಾ ಅನುಸಾಸನೀ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಲಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ. ಅನುಗ್ಗಹಣತ್ಥನ್ತಿ ಅನು ಅನು ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ. ಕಾಯಬಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಯಥಾಸಮಾರದ್ಧಂ ಗುಣವಿಸೇಸಪಾರಿಪೂರಿಹೇತುಭೂತಂ ಕಾಯಬಲಮತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಾನುಯೋಗವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಕನ್ತಾರನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕಾ ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ, ನದೀಸಮುದ್ದನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕಾ ಚ ಪುತ್ತಮಂಸಾದೀನಿ ಯಥಾ ಅಗಿದ್ಧಾ ಅಮುಚ್ಛಿತಾ ಕೇವಲಂ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಮೇವ ಅವೇಕ್ಖನ್ತಾ ಪಟಿಸೇವನ್ತಿ ತೇಹಿ ವಿನಾ ಅಸಿಜ್ಝನತೋ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಕೇವಲಂ ಭವಕನ್ತಾರನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕೋ ಅಗಿದ್ಧೋ ಅಮುಚ್ಛಿತೋ ತೇನ ವಿನಾ ಅಸಿಜ್ಝನತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ.

ಇತೀತಿ ಪಕಾರತ್ಥೇ ನಿಪಾತಪದಂ. ತೇನ ಪಟಿಸೇವಿಯಮಾನಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸ್ಸ ಪಟಿಸೇವನಾಕಾರೋ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಸೇವನೇನಾ’’ತಿ. ಪುರಾಣನ್ತಿ ಭೋಜನತೋ ಪುರಿಮಕಾಲಿಕತ್ತಾ ಪುರಾತನಂ. ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮೀತಿ ಪಟಿಹನಿಸ್ಸಾಮಿ. ನವಞ್ಚ ವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಕೀದಿಸಂ, ಕಥಞ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಿಮಿತ…ಪೇ… ಅಞ್ಞತರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಅಪರಿಮಿತಂ ಅಪರಿಮಾಣಂ ಭೋಜನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಿಮಿತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ, ತಂ ಅಪರಿಮಿತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಂ ಅತ್ತನೋ ಗಹಣೀತೇಜಪಮಾಣತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಪಮಾಣಭೋಜನಹೇತುಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಬಹುಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಉಟ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಆಹರ ಹತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ಅಯಂ ಆಹರಹತ್ಥಕೋ. ಯೋ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅಚ್ಚುದ್ಧುಮಾತಕುಚ್ಛಿತಾಯ ಉಟ್ಠಿತೋಪಿ ಸಾಟಕಂ ನಿವಾಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಯಂ ಅಲಂಸಾಟಕೋ. ಯೋ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ಪರಿವತ್ತತಿ, ಅಯಂ ತತ್ರವಟ್ಟಕೋ. ಯೋ ಯಥಾ ಕಾಕೇಹಿ ಆಮಸಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ಯಾವ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಆಹಾರೇತಿ, ಅಯಂ ಕಾಕಮಾಸಕೋ. ಯೋ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಖೇ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ವಮತಿ, ಅಯಂ ಭುತ್ತವಮಿತಕೋ. ಏತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ ವಿಯ. ಅಥ ವಾ ಪುರಾಣವೇದನಾ ನಾಮ ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾ. ತಂ ‘‘ಪಟಿಹನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಸೇವತಿ. ನವವೇದನಾ ನಾಮ ಅತಿಭುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾ. ತಂ ‘‘ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಸೇವತಿ. ಅಥ ವಾ ನವವೇದನಾ ನಾಮ ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾ, ತಸ್ಸಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತ್ಥಮೇವ ಪಟಿಸೇವತಿ. ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾತಿ ಚೇತಂ ಖುದ್ದಾಯ ವಿಸೇಸನಂ. ಯಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಭೋಜನೇನ ಕಾತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಸಾ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ, ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾನುಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾಸು ಪುರಿಮಾ ಯಥಾಪವತ್ತಾ ಜಿಘಚ್ಛಾನಿಮಿತ್ತಾ ವೇದನಾ. ಸಾ ಹಿ ಅಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಪವಡ್ಢನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಾಪಿ ಖುದ್ದಾನಿಮಿತ್ತಾವ ಅಙ್ಗದಾಹಸೂಲಾದಿವೇದನಾ ಪವತ್ತಾ. ಸಾ ಹಿ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾವ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಮೇತಾಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ವಿಹಿಂಸಾನಿಮಿತ್ತತಾ ಚೇತಾಸಂ ವಿಹಿಂಸಾಯ ವಿಸೇಸೋ.

ಯಾ ವೇದನಾ. ಅಧುನಾತಿ ಏತರಹಿ. ಅಸಪ್ಪಾಯಾಪರಿಮಿತಭೋಜನಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಅಸಪ್ಪಾಯಾಪರಿಮಿತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಭುಞ್ಜನಪಯೋಗಂ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರಾಣಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯವಸೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪುರಿಮಜಾತಿಯಂ ಕತತ್ತಾ ಪುರಾಣಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತಾವಸೇನ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹತಾಯ ತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾಪನಂ ದುಕ್ಖವೇದನಾಪಚ್ಚಯಘಾತೋ, ಪಟಿಹನನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚಯಂ ವಿನಾಸೇನ್ತೋ ತಂ ಪುರಾಣಞ್ಚ ವೇದನಂ ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮೀ’’ತಿ. ಅಯುತ್ತಪರಿಭೋಗೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗೋ. ಸೋ ಏವ ಕತೂಪಚಿತಕಮ್ಮತಾಯ ಕಮ್ಮೂಪಚಯೋ. ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಯತಿಂ ಅನಾಗತೇ ಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಯಾ ಚಾಯಂ ‘‘ನವವೇದನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಯುತ್ತಪರಿಭೋಗವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪರಿಭೋಗವಸೇನ, ತಸ್ಸಾ ನವವೇದನಾಯ ಮೂಲಂ ಅಯುತ್ತಪರಿಭೋಗಕಮ್ಮಂ ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಇತಿ ಪುರಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ಪದದ್ವಯೇನ. ‘‘ವಿಹಿಂಸೂಪರತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪದಚತುಕ್ಕೇನ ಯುತ್ತಪರಿಭೋಗಸಙ್ಗಹೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಚ್ಛವಿಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಪ್ಪಹಾನಂ ಜಿಘಚ್ಛಾದಿದುಕ್ಖಪಟಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಸಿತತ್ತಾ. ಝಾನಸುಖಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ಕಾಯಸುಖಸ್ಸ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಾಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಚ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ.

ಅಸಪ್ಪಾಯಾಪರಿಮಿತೂಪಯೋಗೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕೋ, ಇರಿಯಾಪಥಭಞ್ಜನಕೋ ವಾ ಸಿಯಾ ಪರಿಸ್ಸಯೋ, ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಮಿತೂಪಯೋಗೇನ ಪನ ಸೋ ನ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಸತಿ ಚಿರಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಸರೀರಸ್ಸ ಯಾತ್ರಾ ಯಾಪನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪರಿಮಿತಪರಿಭೋಗೇನ…ಪೇ… ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಯೋ ರೋಗೋ ಸಾದ್ಧೋ ಅಸಾದ್ಧೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಯಾಪ್ಯರೋಗೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಾಪ್ಯರೋಗೀ. ಸೋ ಹಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಉಪಸೇವತಿ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪೀತಿ. ಯದಿ ಯಾತ್ರಾಪಿ ಯಾಪನಾ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ‘‘ಯಾಪನಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕೋ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋತಿ? ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಯಾಪನಾಯಾ’’ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಯಾಪನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಇಧ ಪನ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಅವಿಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತಾ ಯಾಪನಾ ಯಾತ್ರಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ. ಬುದ್ಧಪಟಿಕುಟ್ಠೇನ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಯೇಸನಾ ಅಯುತ್ತಪರಿಯೇಸನಾ. ದಾಯಕದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಪಮಾಣಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ, ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯವಿನಿಪಾತನತ್ಥಂ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಅಯುತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ, ಯೇನ ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗೋ ಅಯುತ್ತಪರಿಭೋಗೋ. ತೇಸಂ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದನಾದಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ಅನವಜ್ಜತಾ ನಾಮ.

ಅರತೀತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾ. ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು, ಅಧಿಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಅನಭಿರತಿ. ತನ್ದೀತಿ ಪಚಲಾಯಿಕಾ ನಿದ್ದಾ. ವಿಜಮ್ಭಿತಾತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭವೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಜಮ್ಭನಾ. ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಾ ವಿಞ್ಞೂಗರಹಾ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಅನವಜ್ಜಂಯೇವ ಸಾವಜ್ಜಂ ಕರೋತಿ, ‘‘ಲದ್ಧಂ ಮೇ’’ತಿ ಪಮಾಣಾಧಿಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಜೀರಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಉದ್ಧಂವಿರೇಚನಅಧೋವಿರೇಚನಾದೀಹಿ ಕಿಲಮತಿ, ಸಕಲವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಭೇಸಜ್ಜಪರಿಯೇಸನಾಪಸುತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇ ತೇ ‘‘ಕಿಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಉದರಂ ಉದ್ಧುಮಾತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನಿಚ್ಚಕಾಲಮೇಸ ಏವಂಪಕತಿಕೋ ಅತ್ತನೋ ಕುಚ್ಛಿಪಮಾಣಂ ನಾಮ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ನಿನ್ದನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನವಜ್ಜಂಯೇವ ಸಾವಜ್ಜಂ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಅನವಜ್ಜತಾ ಚ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಟಿಸೇವತಿ. ಅತ್ತನೋ ಹಿ ಪಕತಿಅಗ್ಗಿಬಲಾದಿಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಅರತಿಆದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಕಾಯಸುಖತಾ, ಅಗರಹಿತಬ್ಬತಾ ಚ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಮಾಣಯುತ್ತಮೇವ ಪಟಿಸೇವತಿ. ಯಾವತಕೋ ಭೋಜನೇನ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಸ ಸಾಧನೇನ ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಣೇನ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭೋಜನಂ ಯಾವದತ್ಥಉದರಾವದೇಹಕಭೋಜನಂ, ತಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ. ಸೇಯ್ಯಾಯ ಸಯನೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಸುಖಂ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ, ಉಭೋಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತನಕಂ ಸಯನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಸುಖಂ ಪಸ್ಸಸುಖಂ, ಮಿದ್ಧೇನ ನಿದ್ದಾಯನೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಂ, ತೇಸಂ ಸೇಯ್ಯ…ಪೇ… ಸುಖಾನಂ ಪಹಾನತೋ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಯೋಗ್ಯಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಪಾದನಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಯೋಗ್ಯಭಾವಪಟಿಪಾದನಂ, ತತೋ. ಸುಖೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ಪಚ್ಛಿಮೇ ವಿಕಪ್ಪೇ, ಸಬ್ಬವಿಕಪ್ಪೇಸು ವಾ ವುತ್ತಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಲಕ್ಖಣಂ ಆಗಮೇನ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೀಸುಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಆಹಾರಸ್ಸ ಊನಪರಿಭೋಗವಸೇನೇವ ಹಿ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ವುತ್ತೋತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಯಾತ್ರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ಪದತ್ತಯೇನ. ‘‘ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಯೋಜನಪರಿಗ್ಗಹದೀಪನಾ. ಯಾತ್ರಾ ಹಿ ನಂ ಆಹಾರೂಪಯೋಗಂ ಪಯೋಜೇತೀತಿ. ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಾಪರಿಚ್ಚಾಗಹೇತುಕೋ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ಅನ್ತದ್ವಯಪರಿವಜ್ಜನತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಅಟ್ಠ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾನಿ – ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ‘‘ನ ಮದಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ನ ಮಣ್ಡನಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ನ ವಿಭೂಸನಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಯಾಪನಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ವಿಹಿಂಸೂಪರತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಇತಿ ಪುರಾಣಞ್ಚ ವೇದನಂ ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮಿ, ನವಞ್ಚ ವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏಕಂ. ‘‘ಅನವಜ್ಜತಾ ಚ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಚಾ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭೋಜನಾನಿಸಂಸೋ. ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ನಾಮ, ಉಪರಿ ಪನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ‘‘ಯಾಪನಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ವಿಹಿಂಸೂಪರತಿಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಇತಿ ಪುರಾಣಞ್ಚ ವೇದನಂ ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ನವಞ್ಚ ವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಅನವಜ್ಜತಾ ಚಾ’’ತಿ ಏಕಂ. ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಪನ ಭೋಜನಾನಿಸಂಸೋತಿ. ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇನ್ತೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಸೇವತಿ ನಾಮ.

ಯತ್ಥ ಯತ್ಥಾತಿ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೇನ ಸೇನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣತ್ಥವುತ್ತಿಮಾಹ. ತಥಾ ಆಸನ-ಸದ್ದಸ್ಸಾತಿ. ಅಡ್ಢಯೋಗಾದಿಮ್ಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಾಸಾದಾದಿಂ, ಮಞ್ಚಾದಿಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ವಿಹಾರೇ ವಾ ಅಡ್ಢಯೋಗಾದಿಮ್ಹಿ ವಾ ಆಸತೀತಿ ವಿಹಾರಅಡ್ಢಯೋಗಾದಿಕೇ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಇಧ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪೀಠಸನ್ಥತಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪರಿಸಹನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ, ವಿಬಾಧನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉತುಯೇವ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯೋತಿ ಸೀತುಣ್ಹಾದಿಉತುಯೇವ ಅಸಪ್ಪಾಯೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯೋ. ತಸ್ಸ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಂ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವೂಪಸಮನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾನಾರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿಸಂಹರಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮದೇವ ಲಯನಂ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ, ತತ್ಥ ಆರಾಮೋ ಅಭಿರತಿ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾರಾಮೋ, ತದತ್ಥಂ. ಸೇನಾಸನಂ ಹಿ ವಿವಿತ್ತಂ ಯೋಗಿನೋ ಭಾವನಾನುಕೂಲಂ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಭಾವತೋ. ತಂ ಪನೇತಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಸರೀರಾಬಾಧಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಕರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಏಕೀಭಾವಸುಖತ್ಥನ್ತಿ ಏಕೀಭಾವಹೇತುಕಂ ಸುಖಂ ಏಕೀಭಾವಸುಖಂ, ತದತ್ಥಂ. ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖಂ.

ಯದಿ ಉತುಯೇವ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯೋ, ‘‘ಉತು ಚ ಸೀತುಣ್ಹ’’ನ್ತಿ ಸೀತುಣ್ಹಪಟಿಘಾತಂ ವತ್ವಾ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯವಿನೋದನಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಾಮಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ‘‘ನಿಯತಂ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯವಿನೋದನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯ ಉಣ್ಹಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಸೀತುಣ್ಹಂ ಅನಿಯತಂ ಕದಾಚಿ ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ, ಉತುಪರಿಸ್ಸಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬದಾಭಾವೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋತಿ ‘‘ಸೀತಾದಿಕೋ, ಅಸಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ವಿವಟಙ್ಗಣರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಅಪರಿಗುತ್ತಿಯಾ ಅಸಂವುತದ್ವಾರಾದಿತಾಯ ಪಾಕಟಪರಿಸ್ಸಯಾ, ಅಸಪ್ಪಾಯರೂಪದಸ್ಸನಾದಿನಾ ಅಪಾಕಟಪರಿಸ್ಸಯಾ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಆಬಾಧಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ಯತ್ಥ ಗುತ್ತೇ ಸೇನಾಸನೇ ಆಬಾಧಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಉಭಯಪರಿಸ್ಸಯರಹಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಞತ್ವಾ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಧಾತುಕ್ಖೋಭಲಕ್ಖಣಸ್ಸ, ತಂಹೇತುಕದುಕ್ಖವೇದನಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಾ ರೋಗಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೋ ಪಟಿಅಯನಟ್ಠೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚನೀಕಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ, ವೂಪಸಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಸಪ್ಪಿಆದೀಸು ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ. ಸಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾತಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ವಿಕಾರವೂಪಸಮೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಭಿಸಕ್ಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ತೇನ ವಿಧಾತಬ್ಬತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇನ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ’’ತಿ. ನಗರಪರಿಕ್ಖಾರೇಹೀತಿ ನಗರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ರಕ್ಖಣಕೇಹಿ. ವಿವಟಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರಿಕ್ಖಾ ಉಡ್ಡಾಪೋ ಪಾಕಾರೋ ಏಸಿಕಾ ಪಲಿಘೋ ಪಾಕಾರಪತ್ಥಣ್ಡಿಲನ್ತಿ ಸತ್ತ ‘‘ನಗರಪರಿಕ್ಖಾರಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸೀಲಪರಿಕ್ಖಾರೋತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರೋ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಇಧ ‘‘ರಥೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ಅಲಙ್ಕಾರಟ್ಠೇನ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾತಿ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಕಾರಣಾನಿ. ಸಮುದಾನೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಆನೇತಬ್ಬಾ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾ. ಪರಿವಾರೋಪಿ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾನಂ ಪರಿತೋ ವಾರಣತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಜೀವಿತ…ಪೇ… ರಕ್ಖಣತೋ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಅನ್ತರನ್ತಿ ವಿವರಂ, ಓಕಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೇರಿಕಾನಂ ಅನ್ತರಂ ಅದತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಸೇವಕಾ ವಿಯ ರಕ್ಖಣತೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಜೀವಿತಸ್ಸ. ಕಾರಣಭಾವತೋತಿ ಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭಾವತೋ. ರಸಾಯನಭೂತಂ ಹಿ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತೇತಿಯೇವ. ಯದಿಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಏವ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಭೇಸಜ್ಜಪರಿಭೋಗೇನ ಪಟಿಹಞ್ಞನ್ತಿ, ನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ತಾಸಂ ಸರಸೇನೇವ ಭಿಜ್ಜನತೋ, ಉಪ್ಪನ್ನಸದಿಸಾ ಪನ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಭವತಿ ಹಿ ತಂಸದಿಸೇಸು ತಬ್ಬೋಹಾರೋ, ಯಥಾ ಸಾ ಏವ ತಿತ್ತಿರಿ, ತಾನಿಯೇವ ಓಸಧಾನೀತಿ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಜಾತಾನಂ ಭೂತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ. ಸಞ್ಚಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೋ ಧಾತುಕ್ಖೋಭೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾ. ‘‘ದುಕ್ಖವೇದನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಾ ಅಕುಸಲಸಭಾವಾಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸೇತುಂ ‘‘ಅಕುಸಲವಿಪಾಕವೇದನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಬ್ಯಾಬಾಧನಟ್ಠೇನ ಬ್ಯಾಬಾಧೋ, ಬ್ಯಾಬಾಧೋವ ಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ, ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಬ್ಯಾಬಜ್ಝನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ, ನಿದ್ದುಕ್ಖತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಪರಮತಾಯಾ’’ತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಪರಮತಾಯಾತಿ. ತಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ರೋಗನಿಮಿತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ.

ಚೀವರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ನಿಸ್ಸಯನಂ ಪರಿಭೋಗೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಭುಞ್ಜಮಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಜೀವನ್ತಿ. ಜೀವನಮ್ಪಿ ಹಿ ಪವತ್ತನಂ, ಯತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ‘‘ಪವತ್ತನರಸ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾದನವಿಧಿವಣ್ಣನಾ

೧೯. ಏವಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದಿಭೇದೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಸೀಲಂ ಪುನ ಸಾಧನವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಮೇತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಸಾಧೀಯತಿ ಸಮ್ಪಾದಿಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಾಧನಂ, ಸದ್ಧಾ ಸಾಧನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸದ್ಧಾಸಾಧನೋ. ನನು ಚ ವೀರಿಯಸತಿಪಞ್ಞಾಹಿಪಿ ವಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಸದ್ಧಾಯ ಪನ ವಿಸೇಸಹೇತುಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ

‘‘ಸಾವಕವಿಸಯಾತೀತತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ’’ತಿ. ಗರುಕಲಹುಕಾದಿಭೇದೇ ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಪರಾಧಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ ನಾಮ ಸಾವಕಾನಂ ಅವಿಸಯೋ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಏವ ವಿಸಯೋ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ ತಾವ ತಿಟ್ಠತು, ತಸ್ಸ ಕಾಲೋಪಿ ನಾಮ ಸಾವಕಾನಂ ಅವಿಸಯೋ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಏವ ವಿಸಯೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಆಗಮೇಹಿ ತ್ವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತೋವ ತತ್ಥ ಕಾಲಂ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೧). ತತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇಮ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಾಮ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೫೬೫) ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸದ್ಧಾಯಾತಿ ಸದ್ದಹನೇನ ಸತ್ಥರಿ, ಧಮ್ಮೇ ಚ ಸದ್ಧಾಯ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪನೇನ. ಜೀವಿತೇಪಿ ಪಗೇವ ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಕಿಕೀವ ಅಣ್ಡನ್ತಿ ಕಿಕೀಸಕುಣಿಕಾ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಅಣ್ಡಂ. ಸಾ ಕಿರ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಅಣ್ಡಮೇವ ರಕ್ಖತಿ. ಚಮರೀವ ವಾಲಧಿನ್ತಿ ಚಮರೀಮಿಗೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ವಾಲಧಿಂ. ಚಮರೀಮಿಗಾ ಕಿರ ಬ್ಯಾಧೇನ ಪರಿಪಾತಿಯಮಾನಾ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಕಣ್ಡಕಗುಮ್ಬಾದೀಸು ಲಗ್ಗಂ ಅತ್ತನೋ ವಾಲಮೇವ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ಪಿಯಂವ ಪುತ್ತಂ ಏಕಕನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಏಕಪುತ್ತಕೋ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ತಂ ಏಕಪುತ್ತಂ, ಏಕನಯನೋ ಚ ತಂ ಏಕನಯನಂ ಸುಟ್ಠುತರಂ ರಕ್ಖತಿ. ತಥೇವ ಸೀಲಂ ಅನುರಕ್ಖಮಾನಕಾತಿ ಅನುಕಮ್ಪನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸುಪೇಸಲಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಿಯಸೀಲಾ. ಸದಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ದಹರಮಜ್ಝಿಮಥೇರಕಾಲೇಸು. ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಗಾರವಾನಂ ವಸೇನ ಸಗಾರವಾ, ಗರುಕಾರವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಯಥಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಠಿತಧಮ್ಮೋ ವೇಲಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ, ಏವಮೇವ. ಮಮ ಸಾವಕಾತಿ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತೇ ಹಿ ಧುವಸೀಲಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನೇ.

ಮಹಾವತ್ತನಿಅಟವೀ ನಾಮ ವಿಞ್ಝಾಟವೀ. ಹಿಮವನ್ತಪಸ್ಸೇ ಅಟವೀತಿ ಕೇಚಿ. ಥೇರನ್ತಿ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಅಪಞ್ಞಾತಂ ಏಕಂ ಥೇರಂ. ನಿಪಜ್ಜಾಪೇಸುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಮಾ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾತಿ.

ಪೂತಿಲತಾಯಾತಿ ಗಳೋಚಿಲತಾಯ. ಸಮಸೀಸೀತಿ ಜೀವಿತಸಮಸೀಸೀ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಕಿಲೇಸಸೀಸಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ತತೋ ಏಕೂನವೀಸತಿಮೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಭವಙ್ಗೋತ್ತರಣೇ ವಟ್ಟಸೀಸಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಸೋ ಇಮಾಯ ವಾರಸಮತಾಯ ‘‘ಜೀವಿತಸಮಸೀಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ಚ ಥೇರೋ ತಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಸೀಸೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ’’ತಿ. ಅಭಯತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಮಹಾಭಿಞ್ಞೋ. ತಸ್ಮಾ ಚೇತಿಯಂ ಕಾರಾಪೇಸೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪ್ಪೇವಾತಿ ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಜಹೇಯ್ಯ, ನ ಭಿನ್ದೇತಿ ನ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ, ನ ವೀತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ.

ಸತಿಯಾ ಅಧಿಟ್ಠಿತಾನನ್ತಿ ಪಗೇವ ಉಪಟ್ಠಿತಾಯ ಸತಿಯಾ ಆರಕ್ಖವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಿತಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ. ಅನನ್ವಾಸ್ಸವನೀಯತೋತಿ ದ್ವಾರಭಾವೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ಅನನುಬನ್ಧಿತಬ್ಬತೋ. ವರನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ. ತತ್ತಾಯಾತಿ ಉಣ್ಹಾಯ. ಆದಿತ್ತಾಯಾತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಿತ್ತಾಯ. ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಾಯಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಜಲನ್ತಿಯಾ. ಸಜೋತಿಭೂತಾಯಾತಿ ಏಕಜಾಲೀಭೂತಾಯ. ಸಮ್ಪಲಿಮಟ್ಠನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಮಟ್ಠಂ, ಅಞ್ಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ತ್ವೇವ ವರನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ರೂಪೇಸೂತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇಸು. ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನು ಅನು ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದನೇನ ಪಾಕಟೀಕರಣವಸೇನ ಸುಭಾದಿನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ಅಥ ವಾ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನತೋ, ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಸುಭಾದಿನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣಂ. ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದಿಪವತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಹಿ ಪವತ್ತಸ್ಸ. ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಜವನವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ. ನಿಮಿತ್ತಾದಿಗ್ಗಾಹಂ ನಿಸೇಧೇನ್ತೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಸಂವಿಹಿತಸಾಖಾಪರಿವಾರನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಹಿತವತಿಪರಿಕ್ಖೇಪಂ. ಪರಸ್ಸಹಾರೀಹೀತಿ ಪರಸನ್ತಕಾವಹಾರಕೇಹಿ ಚೋರೇಹಿ. ಸಮತಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅತಿವಿಜ್ಝತಿ ಅನುಪವಿಸತಿ.

ರೂಪೇಸೂತಿ ರೂಪಹೇತು ರೂಪನಿಮಿತ್ತಂ. ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅನತ್ಥತೋ ರಕ್ಖ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು. ಏತೇ ಹಿ ದ್ವಾರಾತಿ ಏತೇ ಚಕ್ಖಾದಿದ್ವಾರಾ. ಸತಿಕವಾಟೇನ ಅಸಂವುತತ್ತಾ ವಿವಟಾ. ತತೋ ಏವ ಅರಕ್ಖಿತಾ. ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭಾವೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನಂ ಹನನ್ತೀತಿ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನೇವ ವುತ್ತಂ. ಏತೇ ವಾ ರೂಪಾದಯೋ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ದ್ವಾರಾ ಚಕ್ಖಾದಿದ್ವಾರಾ. ತೇ ಕೀದಿಸಾ ವಿವಟಾ ಅರಕ್ಖಿತಾ ಅಸಂವುತಚಕ್ಖಾದಿಹೇತುಂ ತಂಸಮಙ್ಗಿನಂ ಹನನ್ತೀತಿ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನೇವ ವುತ್ತಂ. ಅಗಾರನ್ತಿ ಗೇಹಂ. ದುಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಮಾ ಛಾದಿತಂ. ಅಭಾವಿತನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಭಾವನಾರಹಿತಂ.

ಸಮ್ಪಾದಿತೇತಿಆದಿಸ್ಸ ವೋದಾನಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಅತಿಉಕ್ಕಟ್ಠದೇಸನಾ ಮಗ್ಗೇನಾಗತಸದಿಸತ್ತಾ. ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ನ ಪುನೇವಂ ಕರಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ.

ಅಧುನಾಪಬ್ಬಜಿತೇನಾತಿ ನ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೇನ, ನವಪಬ್ಬಜಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಮರಾಗೇನ ಡಯ್ಹಾಮೀತಿ ಕಾಮರಾಗಗ್ಗಿನಾ ಪರಿಡಯ್ಹಾಮಿ. ಸೋ ಚ ಪನ ದಾಹೋ ಇದಾನಿ ಚಿತ್ತಗತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಪರಿಡಯ್ಹತೀ’’ತಿ. ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನಾ. ನಿಬ್ಬಾಪನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾಪನುಪಾಯಂ. ಗೋತಮಾತಿ ಥೇರಂ ಗೋತ್ತೇನ ಆಲಪತಿ.

ಸಞ್ಞಾಯ ವಿಪರಿಯೇಸಾತಿ ‘‘ಅಸುಭೇ ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾವಿಪರಿಯೇಸಹೇತು ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾನಿಮಿತ್ತಂ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇಹಿ ಕೀದಿಸಂ? ರಾಗೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇಹಿ ನ ಮನಸಿ ಕರೋಹಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾಮನಸಿಕಾರೋ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಅಸುಭಭಾವನಾಯ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇಹಿ. ಕಥಂ? ಏಕಗ್ಗಂ ಸುಸಮಾಹಿತಂ ಯಥಾ ತಂ ಅಸುಭಾರಮ್ಮಣೇ ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವೇನ ಏಕಗ್ಗಂ, ಸುಟ್ಠು ಅಪ್ಪಿತಭಾವೇನ ಸುಸಮಾಹಿತಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಭಾವೇಹೀತಿ. ಏವಂ ಸಮಥಭಾವನಾಯ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮುಚ್ಛೇದನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರೇ ಪರತೋ ಪಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅವಿಧೇಯ್ಯಕತಾಯ ‘‘ಪರೇ’’ತಿ ಪಸ್ಸ. ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ಪನ ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಖತೋ, ಅನತ್ತಸಭಾವತ್ತಾ, ಅತ್ತವಿರಹತೋ ಚ ನೋ ಅತ್ತತೋ ಪಸ್ಸ. ಏವಂ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿಬ್ಬಾಪೇಹಿ ಮಹಾರಾಗಂ ತೇಭೂಮಕಸ್ಸ ಅಭಿಭವನತೋ ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ ಮಹಾರಾಗಂ ವೂಪಸಮೇಹಿ. ಯಥಾ ಏತರಹಿ, ಏವಂ ಮಾ ಡಯ್ಹಿತ್ಥೋ ಪುನಪ್ಪುನನ್ತಿ ದಳ್ಹತರಂ ರಾಗವಿನೋದನೇ ನಿಯೋಜೇಸಿ.

ಏವಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದನೇ ವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏವಂ ತಂ ಸುಸಮ್ಪಾದಿತಂ ಹೋತೀತಿ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ ಥೇರೇ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಲೇಣಂ ನ ಉಲ್ಲೋಕಿತಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಯುಗಮತ್ತದಸ್ಸಿತಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕಿಂ ಪನ ಥೇರೋ ಸೇನಾಸನಂ ನ ಸೋಧೇತಿ? ‘‘ಉಲ್ಲೋಕಾ ಪಠಮಂ ಓಹಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾದಯೋ ಏವ ಕಿರಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಂ ಸೋಧೇನ್ತಿ. ಅಸ್ಸ ನಾಗರುಕ್ಖಸ್ಸ.

ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇತಿ ಮಹಾಗಾಮೇ. ತರುಣಾ ಥಞ್ಞಪಿವನಕಾ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಯಾಸಂ ತಾ ತರುಣಪುತ್ತಾ, ತಾಸಂ. ಲಞ್ಜಾಪೇಸೀತಿ ಥನಪಟ್ಟಿಕಾಯ ಥನೇ ಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾ ರಾಜಮುದ್ದಿಕಾಯ ಲಞ್ಜಾಪೇಸಿ. ರಾಜಾ ಥೇರಂ ಚಿರತರಂ ದಟ್ಠುಂ ಕಾಲವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಸ್ವೇ ಸೀಲಾನಿ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ರಞ್ಞೋ ಚ ದೇವಿಯಾ ಚ ವನ್ದನಕಾಲೇ ಸತ್ತಾಕಾರಮತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋತಿ ಪನ ವಿವೇಕಂ ನ ಕರೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವವತ್ಥಾನಂ ನ ಕರೋಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಹೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ವತಾಯಂ ಅಯ್ಯೋ’’ತಿ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅತಿಪರಿಸುದ್ಧಂ ಪಾಕಟನ್ತಿ ಸಪ್ಪಾಯಲಾಭೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ವಿಭೂತಂ ಅಹೋಸಿ. ಸಕಲಂ ಪಬ್ಬತಂ ಉನ್ನಾದಯನ್ತೋತಿ ಪಥವಿಕಮ್ಪನೇನ ಸಕಲಂ ಪಬ್ಬತಂ ಏಕಂ ನಿನ್ನಾದಂ ಕರೋನ್ತೋ. ತನ್ನಿವಾಸಿದೇವತಾನಂ ಸಾಧುಕಾರದಾನೇನಾತಿ ಕೇಚಿ. ಭನ್ತೋತಿ ಅನವಟ್ಠಿತೋ. ಬಾಲೋತಿ ತರುಣದಾರಕೋ. ಉತ್ರಸ್ತೋತಿ ಞಾತಕೇಹಿ ವಿನಾಭಾವೇನ ಸನ್ತ್ರಸ್ತೋ.

ವಿಸಗಣ್ಡಕರೋಗೋತಿ ಥನಕನ್ದಳರೋಗಮಾಹ. ಮಾಸರೋಗಾದಿಕೋಪಿ ವಿಸಗಣ್ಡಕರೋಗೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಯತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಭುತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಾನಿ. ತೇಸು ಹಿ ಭಿನ್ನೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿಪಿ ಭಿನ್ನಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಆರಕ್ಖಾಭಾವತೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೇವ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ದ್ವಾರಭೂತಾನಿ ಭಿನ್ನಾನಿ ನಾಮ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಅನತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅಭಿನ್ನಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಪಸಂಹಾರೋ ಭೇದನಂ, ಯೋನಿಸೋ ಉಪಸಂಹಾರೋ ಅಭೇದನನ್ತಿ ಅಪರೇ. ಮಿತ್ತತ್ಥೇರೋವಾತಿ ಮಹಾಮಿತ್ತತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ವರೇತಿ ಸೇಟ್ಠೇ.

ತಥಾ ವೀರಿಯೇನಾತಿ ತಥಾ-ಸದ್ದೇನ ವೀರಿಯಂ ವಿಸೇಸೇತಿ. ಯಥಾ ಸತಿ ಅನವಜ್ಜಲಕ್ಖಣಾವ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಾಧನಂ, ತಥಾ ವೀರಿಯಂ ಅನವಜ್ಜಲಕ್ಖಣಂ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸಾಧನನ್ತಿ. ವೀರಿಯಾಪೇಕ್ಖಮೇವ ವಿಸೇಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅಯುತ್ತಾ ಏಸನಾ ಅನೇಸನಾ, ಯಥಾವುತ್ತಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸಙ್ಗಹಾ. ಸಾ ಏವ ಸತ್ಥುಸಾಸನಸ್ಸ ನ ಪತಿರೂಪಾತಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪಂ, ತಂ ಅನೇಸನಂ ಅಪ್ಪತಿರೂಪಂ. ಅಥ ವಾ ಪತಿರೂಪವಿರೋಧಿನೀ ಅಪ್ಪತಿರೂಪಾ, ಪರಿಗ್ಗಹಿತಧುತಙ್ಗಸ್ಸ ಧುತಙ್ಗನಿಯಮವಿರೋಧಿನೀ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಲ್ಲೇಖವಿಕೋಪಿನೀ ಪಟಿಪತ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಚ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ಅನೇಸನಂ, ಅಪ್ಪತಿರೂಪಞ್ಚ ಪಹಾಯಾತಿ. ಪಟಿಸೇವಮಾನೇನ ಪರಿವಜ್ಜಯತಾ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಧಮ್ಮದೇಸನಾದೀನಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಧಮ್ಮದೇಸನಾದೀಹಿ ಚಸ್ಸ ಗುಣೇಹಿ ಪಸನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಬಾಹುಸಚ್ಚವತ್ತಪರಿಪೂರಣಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪತ್ತಿಆದೀನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಧುತಗುಣೇ ಚಸ್ಸ ಪಸನ್ನಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಚರಿಯಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜಪಂಸುಕೂಲಚರಿಯಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಧುತಙ್ಗನಿಯಮಾನುಲೋಮೇನಾತಿ ತಂತಂಧುತಙ್ಗನಿಯತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಲೋಮವಸೇನ, ಅವಿಕೋಪನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಿಚ್ಛಸ್ಸೇವ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನ ಜೀವಿಕಾ, ನ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಬ್ಯಾಧಿವೂಪಸಮತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪೂತಿಹರಿತಕೀತಿ ಪೂತಿಮುತ್ತಪರಿಭಾವಿತಂ, ಪೂತಿಭಾವೇನ ವಾ ಛಡ್ಡಿತಂ ಹರಿತಕಂ. ಅರಿಯವಂಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ, ಅರಿಯವಂಸೇ ವಾ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಅರಿಯವಂಸಿಕೋ, ಪಚ್ಚಯಗೇಧಸ್ಸ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತತ್ತಾ ಉತ್ತಮೋ ಚ ಸೋ ಅರಿಯವಂಸಿಕೋ ಚಾತಿ ಉತ್ತಮಅರಿಯವಂಸಿಕೋ. ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಧುತಙ್ಗೇಸು ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ.

ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಯಥಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಞಾಯತಿ ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಂ. ಓಭಾಸೋ ನಾಮ ಉಜುಕಮೇವ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವಿಭೂತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಓಭಾಸನಂ. ಪರಿಕಥಾ ನಾಮ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಥನಂ. ತಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ.

ದ್ವಾರಂ ದಿನ್ನನ್ತಿ ರೋಗಸೀಸೇನ ಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ದಿನ್ನಂ. ತಸ್ಮಾ ಅರೋಗಕಾಲೇಪಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಆಪತ್ತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಆಪತ್ತಿ ನ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ. ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸಲ್ಲೇಖಂ ಕೋಪೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಆಜೀವಂ ಪನ ಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಸೇನಾಸನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಧುತಙ್ಗಧರಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಾದಯೋ ನ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ತದಞ್ಞಧುತಙ್ಗಧರಸ್ಸಾಪಿ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಅಪರೇ. ಅಕರೋನ್ತೋತಿ ಯಥಾಸಕಂ ಅನುಞ್ಞಾತವಿಸಯೇಪಿ ಅಕರೋನ್ತೋ. ಅಞ್ಞತ್ರೇವಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಏವ.

ಗಣವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕಸ್ಸ ಮುದ್ಧಭೂತಾಯ ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಹರನ್ತೋ ಮಹಾಥೇರೋ ‘‘ಪವಿವೇಕಂ ಬ್ರೂಹಯಮಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಉದರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ವಾತಾಬಾಧೋ ಉದರವಾತಾಬಾಧೋ. ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ಖೀರಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಖೀರಂ, ತದೇವ ಪಾಯಾಸನ್ತಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಖೀರಪಾಯಾಸಂ, ಉದಕೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಖೀರೇನ ಪಕ್ಕಪಾಯಾಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಯಾಸಸ್ಸ. ಉಪ್ಪತ್ತಿಮೂಲನ್ತಿ ‘‘ಗಿಹಿಕಾಲೇ ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಮಾತಾ ಸಪ್ಪಿಮಧುಸಕ್ಕರಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಖೀರಪಾಯಾಸಂ ಅದಾಸಿ, ತೇನ ಮೇ ಫಾಸು ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಚೀನಿಚ್ಛಾರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಂ. ‘‘ಅಪರಿಭೋಗಾರಹೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಥೇರಸ್ಸ ಓಭಾಸನಾದಿಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಪನ ಅಜಾನನ್ತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ತಥಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುಂ, ಅನಾಗತೇ ಚ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಏವಂ ಮಮ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಅಪಿಚ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಾ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ದಹರಭಿಕ್ಖುನೋ ‘‘ಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ನ ಮನಾಪ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೦೯, ೨೫೭, ೬೧೨, ೧೨೨೮, ೧೨೩೪; ಚೂಳವ. ೩೪೩) ವಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಪಿಟ್ಠಖಾದನೀಯಂ ನ ಖಾದತಿ.

ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿವಿಪ್ಫಾರಾತಿ ವಚೀನಿಚ್ಛಾರಣಹೇತು. ಅತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಹಿ ಸದ್ದೋ ಅಸತಿಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ತಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ‘‘ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿವಿಪ್ಫಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭುತ್ತೋತಿ ಭುತ್ತವಾ ಸಚೇ ಭವೇಯ್ಯಂ ಅಹಂ. ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ. ಅಕಾರಲೋಪೇನ ಹಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ‘‘ಏವಂಸ ತೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮; ೮.೭) ವಿಯ. ಅನ್ತಗುಣನ್ತಿ ಅನ್ತಭೋಗೋ. ಬಹಿ ಚರೇತಿ ಆಸಯತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗೋಚರಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಬಹಿ ಯದಿ ವಿಚರೇಯ್ಯ. ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಲೋಕವೋಹಾರೇನೇವಮಾಹ. ಲೋಕೇ ಹಿ ಅಯುತ್ತಭೋಜನಂ ಓದರಿಯಂ ಗರಹನ್ತಾ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕಿಂಸು ನಾಮ ತಸ್ಸ ಅನ್ತಾನಿ ಬಹಿ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ. ಆರಾಧೇಮೀತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ರಾಧೇಮಿ, ವಸೇ ವತ್ತೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕಾಲೇ ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಭತ್ತಚ್ಛೇದೇನ, ಮಗ್ಗಕಿಲಮಥೇನ ಚ ಕಿಲನ್ತಕಾಯೋ ದುಬ್ಬಲೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಫಲಿತಸ್ಸ ಅಮ್ಬಸ್ಸ ಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿ, ಬಹೂನಿ ಅಮ್ಬಫಲಾನಿ ತಹಂ ತಹಂ ಪತಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥೇಕೋ ವುಡ್ಢತರೋ ಉಪಾಸಕೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ಞತ್ವಾ ಅಮ್ಬಪಾನಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ನೇತಿ. ಥೇರೋ –

‘‘ನ ಪಿತಾ ನಪಿ ತೇ ಮಾತಾ, ನ ಞಾತಿ ನಪಿ ಬನ್ಧವೋ;

ಕರೋತೇತಾದಿಸಂ ಕಿಚ್ಚಂ, ಸೀಲವನ್ತಸ್ಸ ಕಾರಣಾ’’ತಿ. (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೦) –

ಅತ್ತಾನಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಗತೋ ಏವ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಇಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಮ್ಬಖಾದಕಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರವತ್ಥುಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕಥೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನಪಿ ಅನೇಸನವಸೇನ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನಪಿ, ಪಗೇವ ಕಾಯವಚೀವಿಪ್ಫನ್ದಿತವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೇಸನಾಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೇ ಇಣಪರಿಭೋಗಆಪತ್ತಿಆದೀನವಸ್ಸ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೇ ಆನಿಸಂಸಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನಂ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನಂ. ತಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚಯಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಚ್ಚಯೇಸೂ’’ತಿ. ಕಾರಣಕಾರಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಕಾರಣಭಾವೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ತಿಣೇಹಿ ಭತ್ತಂ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ. ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೋ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಿಂ ವಜ್ಜಿತೇ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲಂ ಸಿಜ್ಝತಿ, ವಿಸುಜ್ಝತಿ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಗೇಧನ್ತಿ ಗೇಧಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಮ್ಮೋಹೋಪಿ ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ತೇನ ಸಹ ಪವತ್ತನತೋ, ತದುಪನಿಸ್ಸಯತೋ ಚ. ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೇತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಆಗಮನಸುದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ, ನ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ. ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಹಿ ಇದಮತ್ಥಿತಂ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಞಾಯಾಧಿಗತಾ ಏವ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಚ್ಚಯೇ’’ತಿ. ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾತಿ ‘‘ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮; ಮಹಾನಿ. ೨೦೬) ವುತ್ತವಿಧಿನಾ.

ಧಾತುವಸೇನ ವಾತಿ ‘‘ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ವತ್ತಮಾನಂ ಧಾತುಮತ್ತಮೇವೇತಂ, ಯದಿದಂ ಚೀವರಾದಿ, ತದುಪಭುಞ್ಜಕೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಏವಂ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಾ. ಪಟಿಕೂಲವಸೇನ ವಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ತಾವ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾವಸೇನ, ‘‘ಸಬ್ಬಾನಿ ಪನ ಇಮಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ಅಜಿಗುಚ್ಛನೀಯಾನಿ, ಇಮಂ ಪೂತಿಕಾಯಂ ಪತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯಾನಿ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಾ. ತತೋ ಉತ್ತರೀತಿ ಪಟಿಲಾಭಕಾಲತೋ ಉಪರಿ. ಅನವಜ್ಜೋವ ಪರಿಭೋಗೋ ಆದಿತೋವ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಸೋಧಿತತ್ತಾ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಠಪಿತಪತ್ತಚೀವರಾನಂ ವಿಯಾತಿ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಆದಿಸುದ್ಧಿದಸ್ಸನಪರಮೇತಂ, ನ ಪರಿಭೋಗಕಾಲೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪಟಿಕ್ಖೇಪಪರಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಭೋಗಕಾಲೇಪೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಭೋಗಕಾಲೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇ. ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಕರೋತಿ ಅಸನ್ದೇಹಕರೋ ಏಕನ್ತಿಕೋ.

ಥೇಯ್ಯಪರಿಭೋಗೋ ನಾಮ ಅನರಹಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೋ. ಭಗವತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಸೀಲವತೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ನ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ. ದಾಯಕಾನಮ್ಪಿ ಸೀಲವತೋ ಏವ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ನ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ. ಅತ್ತನೋ ಕಾರಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನತೋ. ಇತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ, ದಾಯಕೇಹಿ ಚ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೋ ಥೇಯ್ಯಾಯ ಪರಿಭೋಗೋ ಥೇಯ್ಯಪರಿಭೋಗೋ. ಇಣವಸೇನ ಪರಿಭೋಗೋ ಇಣಪರಿಭೋಗೋ, ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತೋ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಇಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗೋ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ‘‘ಸೀಲವತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ. ಚೀವರಂ ಕಾಯತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗೇ ಪರಿಭೋಗೇ ಪುರೇಭತ್ತ…ಪೇ… ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇಸು ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲವಿಸೇಸವಸೇನ ಏಕದಿವಸೇ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಕಿಂಯೇವ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಅರುಣಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಇಣಪರಿಭೋಗಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ. ಹಿಯ್ಯೋ ಯಂ ಮಯಾ ಚೀವರಂ ಪರಿಭುತ್ತಂ, ತಂ ಯಾವದೇವ ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯ…ಪೇ… ಹಿರಿಕೋಪೀನಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ. ಹಿಯ್ಯೋ ಯೋ ಮಯಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಪರಿಭುತ್ತೋ, ಸೋ ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಚೇ ಅತೀತಪರಿಭೋಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ನ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ. ಸೇನಾಸನಮ್ಪಿ ಪರಿಭೋಗೇ ಪರಿಭೋಗೇತಿ ಪವೇಸೇ ಪವೇಸೇ. ಸತಿಪಚ್ಚಯತಾತಿ ಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸ, ಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾವ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸತಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಯದಿಪಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಯುತ್ತಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ. ಅಪರೇ ಪನಾಹು – ಸತಿ ಪಚ್ಚಯತಾತಿ ಸತಿ ಭೇಸಜ್ಜಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ, ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿಪೀತಿ. ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ನ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಭಾವಮತ್ತೇನ.

ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೇನೇವ ಪಸಙ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಹಿ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಜ್ಝತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸುದ್ಧಿ, ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ದೇಸನಾವ ಸುದ್ಧಿ ದೇಸನಾಸುದ್ಧಿ. ವುಟ್ಠಾನಸ್ಸಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ದೇಸನಾಯ ಏವ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಛಿನ್ನಮೂಲಾಪತ್ತೀನಂ ಪನ ಅಭಿಕ್ಖುತಾಪಟಿಞ್ಞಾವ ದೇಸನಾ. ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸಂವರೋವ ಸುದ್ಧಿ ಸಂವರಸುದ್ಧಿ. ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿ ಏವ ಸುದ್ಧಿ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿಸುದ್ಧಿ. ಚತೂಸುಪಿ ಪಚ್ಚಯೇಸು ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವ ಸುದ್ಧಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸುದ್ಧಿ. ಏಸ ತಾವ ಸುದ್ಧೀಸು ಸಮಾಸನಯೋ. ಸುದ್ಧಿಮನ್ತೇಸು ಪನ ದೇಸನಾ ಸುದ್ಧಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದೇಸನಾಸುದ್ಧಿ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸುದ್ಧಿ-ಸದ್ದೋ ಪನ ವುತ್ತನಯೋವ. ಏವನ್ತಿ ಸಂವರಭೇದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಪಹಾಯಾತಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಅಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ದಾಯಂ, ತಂ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ದಾಯಾದಾ. ಅನನುಞ್ಞಾತೇಸು ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಭೋಗಾಭಾವತೋ, ಅನುಞ್ಞಾತೇಸು ಏವ ಚ ಪರಿಭೋಗಸಮ್ಭವತೋ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಪಚ್ಚಯಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಕಾ. ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ. ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ ‘ಕಿನ್ತಿ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯) ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಞ್ಚ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಾಧಕಂ.

ಅವೀತರಾಗಾನಂ ತಣ್ಹಾಪರವಸತಾಯ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗೇ ಸಾಮಿಭಾವೋ ನತ್ಥಿ, ತದಭಾವೇನ ವೀತರಾಗಾನಂ ತತ್ಥ ಸಾಮಿಭಾವೋ ಯಥಾರುಚಿಪರಿಭೋಗಸಮ್ಭವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಪಟಿಕೂಲಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರೇನ, ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಮ್ಪಿ ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರೇನ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ದಾಯಕಾನಞ್ಚ ಮನೋರಥಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇ ಹಿ ತಣ್ಹಾಯ ದಾಸಬ್ಯಂ ಅತೀತತ್ತಾ ಸಾಮಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಅರಿಯಾನಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಾನಞ್ಚ. ಕಥಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಇಮೇ ಪರಿಭೋಗಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ? ಉಪಚಾರವಸೇನ. ಯೋ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾಪಿ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಗೇಧಂ ಪಹಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅನುಪಲಿತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಭೋಗೋ, ಸೋ ಸಾಮಿಪರಿಭೋಗೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಸೀಲವತೋ ಪನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೋ ದಾಯಜ್ಜಪರಿಭೋಗೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ದಾಯಕಾನಂ ಮನೋರಥಸ್ಸ ಅವಿರಾಧನತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಾಯಜ್ಜಪರಿಭೋಗೇಯೇವ ವಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸಙ್ಗಹತೋ. ಸೇಕ್ಖಸುತ್ತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೩) ಹೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲವಾಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಪಚ್ಚನೀಕತ್ತಾತಿ ಯಥಾ ಇಣಾಯಿಕೋ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಇಚ್ಛಿತದೇಸಂ ಗನ್ತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಏವಂ ಇಣಪರಿಭೋಗಯುತ್ತೋ ಲೋಕತೋ ನಿಸ್ಸರಿತುಂ ನ ಲಭತೀತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸೀಲವತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೋ ಆಣಣ್ಯಪರಿಭೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಣಣ್ಯಪರಿಭೋಗೋ ವಾ’’ತಿ. ಏತೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಚತುಪರಿಭೋಗವಿನಿಮುತ್ತೋ ವಿಸುಂಯೇವಾಯಂ ಪರಿಭೋಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಯ. ಕಿಚ್ಚಕಾರೀತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ ಯುತ್ತಪತ್ತಕಾರೀ.

ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಕಿಚ್ಚಕಾರಿತಂ ಸುತ್ತಪದೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಿಹಾರನ್ತಿ ಪತಿಸ್ಸಯಂ. ಸಯನಾಸನನ್ತಿ ಮಞ್ಚಾದಿಂ. ಉಭಯೇನಪಿ ಸೇನಾಸನಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಆಪನ್ತಿ ಉದಕಂ. ಸಙ್ಘಾಟಿರಜೂಪವಾಹನನ್ತಿ ಪಂಸುಮಲಾದಿನೋ ಸಙ್ಘಾಟಿಗತರಜಸ್ಸ ಧೋವನಂ. ಸುತ್ವಾನ ಧಮ್ಮಂ ಸುಗತೇನ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಚೀವರಾದೀಸು ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಚೀವರಂ ಪಟಿಸೇವತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮; ಮಹಾನಿ. ೨೦೬) ನಯೇನ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ. ಸಙ್ಖಾಯ ಸೇವೇ ವರಪಞ್ಞಸಾವಕೋತಿ ‘‘ಪಿಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ, ವಿಹಾರಾದಿಪದೇಹಿ ವುತ್ತಂ ಸೇನಾಸನಂ, ‘‘ಪಿಪಾಸಾಗೇಲಞ್ಞಸ್ಸ ವೂಪಸಮನತೋ ಪಾನೀಯಮ್ಪಿ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಆಪಮುಖೇನ ದಸ್ಸಿತಂ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಂ, ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾದಿಚೀವರನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಸಙ್ಖಾಯ ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩; ೨.೨೪; ೩.೭೫; ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೦; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮; ೮.೯; ಧ. ಸ. ೧೩೫೫) ನಯೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ. ಸೇವೇ ಸೇವಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ ಉತ್ತಮಪಞ್ಞಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕೋ ಸೇಖೋ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಾ.

ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸಙ್ಖಾಯ ಸೇವೀ ವರಪಞ್ಞಸಾವಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಪಿಣ್ಡೇ…ಪೇ… ಪೋಕ್ಖರೇ ವಾರಿಬಿನ್ದು, ತಥಾ ಹೋತಿ. ಕಾಲೇನಾತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಭೋಜನಕಾಲೇ. ಲದ್ಧಾತಿ ಲಭಿತ್ವಾ. ಪರತೋತಿ ಅಞ್ಞತೋ ದಾಯಕತೋ. ಅನುಗ್ಗಹಾತಿ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಬಹುಮ್ಹಿ ಉಪನೀತೇ ಮತ್ತಂ ಸೋ ಜಞ್ಞಾ ಜಾನೇಯ್ಯ ಸತತಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಉಪಟ್ಠಿತೋ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ. ಆಲೇಪನರೂಹನೇ ಯಥಾತಿ ಭೇಸಜ್ಜಲೇಪನೇನ ವಣಸ್ಸ ರುಹನೇ ವಿಯ, ಮತ್ತಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಆಹರೇತಿ ಆಹರೇಯ್ಯ. ‘‘ಆಹರೇಯ್ಯಾಹಾರ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ಯಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಯಾಪನಾಯ. ಅಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾಮುಚ್ಛಾಯ ಅಮುಚ್ಛಿತೋ ಗೇಧಂ ತಣ್ಹಂ ಅನಾಪನ್ನೋ.

ಅತ್ತನೋ ಮಾತುಲಸ್ಸ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸೇವ ನಾಮಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಸಾಮಣೇರೋ. ಸಾಲಿಕೂರನ್ತಿ ಸಾಲಿಭತ್ತಂ. ಸುನಿಬ್ಬುತನ್ತಿ ಸುಸೀತಲಂ. ಅಸಞ್ಞತೋತಿ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖೀಣೋತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣಸಬ್ಬಾಸವೋ.

ಪಠಮಸೀಲಪಞ್ಚಕವಣ್ಣನಾ

೨೦. ಪರಿಯನ್ತೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಿ, ಪರಿಯನ್ತಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಪರಿಯನ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಾ, ತೇಸಂ ಪರಿಯನ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ. ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖೇ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ. ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಪಿ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ತಿಟ್ಠತಿ. ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರೇ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಾನಂ. ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾ ಪರಿಯನ್ತಾ ಪರಮಾ ಮರಿಯಾದಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸೇಕ್ಖಪರಿಯನ್ತೋ. ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದತೋ, ಕುಸಲಧಮ್ಮಸಮಾದಾನತೋ ವಾ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭೂ, ತಾವ ಪವತ್ತಕುಸಲಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತೋ ಸೇಕ್ಖಪರಿಯನ್ತೋ. ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತಭೂತಾ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ ಲೋಕಿಯಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸೇಕ್ಖಪರಿಯನ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸೇಕ್ಖಪರಿಯನ್ತೇ. ಪರಿಪೂರಕಾರೀನನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಹಾಪೇತ್ವಾ ಪೂರೇನ್ತಾನಂ. ಉಪರಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮತ್ಥಂ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖಾನಂ. ತತೋ ಏವ ಸೀಲಪಾರಿಪೂರಿಅತ್ಥಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಜೀವಿತಾನಂ. ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೇನ ಅಪರಾಮಸನೀಯತೋ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿವನ್ತಂ ಸೀಲಂ ಅಪರಾಮಟ್ಠಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿವನ್ತಂ ಸೀಲಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ.

ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಅಸೇಕ್ಖಾನಂ, ಸೇಕ್ಖಾನಂ, ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಾನಞ್ಚ ಸೀಲಂ ಮಹಾನುಭಾವತಾಯ ಆನುಭಾವತೋ ಅಪರಿಯನ್ತಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗಣನವಸೇನ ಸಪರಿಯನ್ತತ್ತಾ’’ತಿ. ಕಾಯವಾಚಾನಂ ಸಂವರಣತೋ, ವಿನಯನತೋ ಚ ಸಂವರವಿನಯಾ. ಪೇಯ್ಯಾಲಮುಖೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ಯಥಾವುತ್ತಗಣನತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ. ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾ ಸಿಕ್ಖಾ. ವಿನಯಸಂವರೇತಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ. ಗಣನವಸೇನ ಸಪರಿಯನ್ತಮ್ಪಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಹಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ, ತತ್ಥ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಅನವಸೇಸವಸೇನ. ಸಮಾದಾನಭಾವನ್ತಿ ಸಮಾದಾನಸಬ್ಭಾವಂ. ಲಾಭ…ಪೇ… ವಸೇನ ಅದಿಟ್ಠಪರಿಯನ್ತಭಾವೋ ಲಾಭಾದಿಹೇತು ಸೀಲಸ್ಸ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ.

ಧನಂ ಚಜೇ ಅಙ್ಗವರಸ್ಸ ಹೇತು ಪಾರಿಪನ್ಥಿಕಚೋರಾದೀಹಿ ಉಪದ್ದುತೋ. ಅಙ್ಗಂ ಚಜೇ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖಮಾನೋ ಸಪ್ಪದಟ್ಠಾದಿಕಾಲೇ. ಅಙ್ಗಂ ಧನಂ ಜೀವಿತಞ್ಚಾಪಿ ಸಬ್ಬಂ, ಚಜೇ ನರೋ ಧಮ್ಮಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಸುತಸೋಮಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾದಯೋ ವಿಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನುಸ್ಸತಿಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ’’ತಿ. ಜಿಘಚ್ಛಾಪರಿಸ್ಸಮೇನ ಜೀವಿತಸಂಸಯೇ ಸತಿಪಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೇಸು ಅಮ್ಬಫಲೇಸು ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿತೇಸು ಸಮೀಪೇಯೇವ ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾಭಾವೇನ ಅಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ.

ಸೀಲವನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸೀಲವನ್ತಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಾ, ಸೀಲವನ್ತಸ್ಸ ವಾ ತುಯ್ಹಂ ಏತಾದಿಸಂ ಅಂಸೇನ ವಾಹಣಾದಿಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ, ಕಾರಣಾ ಸೀಲಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸುಧೋತಜಾತಿಮಣಿ ವಿಯಾತಿ ಚತೂಸು ಪಾಸಾಣೇಸು ಸಮ್ಮದೇವ ಧೋತಜಾತಿಮಣಿ ವಿಯ. ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಾನಂ ವಿಯಾತಿ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ, ತಸ್ಸೇವ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ ಚ. ‘‘ಕಿಮತ್ಥಂ ಮಯಂ ಇಧಾಗತಾ’’ತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಚ್ಛರಿಕಾಯಾತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಫೋಟನೇನ. ಅಸತಿಯಾತಿ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇನ. ಅಞ್ಞಾಣಪಕತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಕತಂ, ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಪ್ಪಸ್ಸುತೋಪಿ ಚೇ ಹೋತೀತಿ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿಸುತರಹಿತೋ ಹೋತಿ ಚೇ. ಸೀಲೇಸು ಅಸಮಾಹಿತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದಿಸೀಲೇಸುಪಿ ನ ಸಮ್ಮಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ ಚೇ. ನಾಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೇ ಸುತನ್ತಿ ಅಸ್ಸ ಸೀಲರಹಿತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸುತಂ ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಞ್ಚ ಕತ್ಥಚಿ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಆವಹಂ ನ ಹೋತಿ. ‘‘ದುಸ್ಸೀಲೋಯಂ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ ನ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ. ಬಹುಸ್ಸುತೋಪಿ ಚೇತಿ ಏತ್ಥ ಚೇ-ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಪಸಂಸಿತೋತಿ ಪಸಂಸಿತೋ ಏವ ನಾಮ.

ರಾಗವಸೇನ ಅಪರಾಮಟ್ಠಗಹಣೇನ ತಣ್ಹಾಪರಾಮಾಸಾಭಾವಮಾಹ. ತಥಾರೂಪನ್ತಿ ರಾಗವಸೇನ ಅಪರಾಮಟ್ಠಂ. ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಹನಿತ್ವಾ. ಸಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪ್ಪಕಂ ವೇಲಂ ಮಂ ವಿಸ್ಸೇಜ್ಜೇತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಟ್ಟಿಯಾಮೀತಿ ಜಿಗುಚ್ಛಾಮಿ. ಹರಾಯಾಮೀತಿ ಲಜ್ಜಾಮಿ.

ಪಲಿಪನ್ನೋತಿ ಸೀದನ್ತೋ, ಸಮ್ಮಕ್ಖಿತೋ ವಾ. ಸೀಲೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಮರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸೀಲಂ ಅವಿನಾಸೇನ್ತೋ ತೇನ ಸಹೇವ ಮರಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಇದಾನಿ ಕದಾಚಿಪಿ ತಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿಸ್ಸಾಮಿ. ಸತಿ ಹಿ ಭವಾದಾನೇ ಸೀಲೇನ ವಿಯೋಗೋ ಸಿಯಾ, ಭವಮೇವ ನಾದಿಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ರೋಗಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋತಿ ರೋಗಭೂತಂ ವೇದನಂ ವೇದನಾಮುಖೇನ ಸೇಸಾರೂಪಧಮ್ಮೇ, ರೂಪಧಮ್ಮೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ.

ರುಪ್ಪತೋತಿ ವಿಕಾರಂ ಆಪಾದಿಯಮಾನಸರೀರಸ್ಸ. ಪರಿಸುಸ್ಸತೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸುಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಪುಪ್ಫಂ ಯಥಾ ಪಂಸುನಿ ಆತಪೇ ಕತಂ ಸೂರಿಯಾತಪಸನ್ತತ್ತೇ ಪಂಸುನಿ ಠಪಿತಂ ಸಿರೀಸಾದಿಪುಪ್ಫಂ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಜಞ್ಞನ್ತಿ ಅಮನುಞ್ಞಂ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯಂ. ಜಞ್ಞಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಬಾಲೇಹಿ ‘‘ಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಕಿತ್ತಿತಂ. ಜಞ್ಞರೂಪಂ ಅಪಸ್ಸತೋತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಪ್ಪಸ್ಸತೋ ಅವಿದ್ದಸುನೋ ‘‘ಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಪಸಂಸಿತಂ. ಧಿರತ್ಥುಮನ್ತಿ ಧಿ ಅತ್ಥು ಇಮಂ, ಧಿ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಇಮಸ್ಸ ಪೂತಿಕಾಯಸ್ಸ ಧಿಕಾರೋ ಹೋತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಗ್ಗನ್ಧಿಯನ್ತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಿಕಂ ದುಗ್ಗನ್ಧವನ್ತಂ. ಯತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಪೂತಿಕಾಯೇ ರಾಗಹೇತು ಪಮತ್ತಾ ಪಮಾದಂ ಆಪನ್ನಾ. ಪಜಾತಿ ಸತ್ತಾ. ಹಾಪೇನ್ತಿ ಮಗ್ಗಂ ಸುಗತೂಪಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸುಗತೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ, ಸೀಲಮ್ಪಿ ಹಾಪೇನ್ತಿ, ಪಗೇವ ಝಾನಾದಿನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕೇವಲಂ ‘‘ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಾವಕಖೀಣಾಸವಾ, ಇತರೇ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಸಹ ವಿಸೇಸನೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹನ್ತಾದೀನ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬದರಥಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ.

ದುತಿಯಸೀಲಪಞ್ಚಕವಣ್ಣನಾ

ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಹಾನಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೇರಮಣಿಆದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ. ಕೇಸುಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ‘‘ಪಹಾನವಸೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ಸಾ ಪಮಾದಲೇಖಾ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಕರುಣಾಲೋಭಾದಿಪಮುಖೇನ ಯೇನ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಪಹೀಯತಿ, ತಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲಂ. ತಥಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರತಿ ವೇರಮಣೀ ಸೀಲಂ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಚೇತನಾ ಚೇತನಾ ಸೀಲಂ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಸಂವರಣಂ ಪವೇಸದ್ವಾರಪಿಧಾನಂ ಸಂವರೋ ಸೀಲಂ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಸೀಲಂ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಪನ ಅನಭಿಜ್ಝಾದಿವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವೇರಮಣೀ ಚೇತನಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಂವರಾವೀತಿಕ್ಕಮಾ ತಪ್ಪಮುಖಾ ಧಮ್ಮಾ.

ಏವಂ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಪಹಾನಸೀಲಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಉಪಾಯಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ, ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾನಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ತಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಲೋಭಪ್ಪಧಾನೇನ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ. ಕುಸಲಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಇಧ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಪಹಾನಸೀಲಾದೀನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ವಿಸೇಸಮೇವ ವಕ್ಖಾಮ. ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನಾತಿ ಮೇತ್ತಾಯ. ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿಕರಣೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಆಲೋಕಸಞ್ಜಾನನೇನ. ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಸಮಾಧಿನಾ. ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನೇನಾತಿ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾವನಿಚ್ಛಯೇನ. ಸಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಏವಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಂ ಲೋಕೇ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೩೮) ವುತ್ತಾಯ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪಾಯಭೂತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ವಸೇನ ಪಹಾನಸೀಲಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಉಪಾಯಾನಂ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಞಾಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಕಙ್ಖಾವಿತರಣಾನಂ ಹಿ ವಿಬನ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ದೂರೀಕರಣೇನ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಠಿತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಯೋ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ. ತಥಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಅಭಿರತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ. ತತ್ಥ ಅನಭಿರತಿಯಾ ವಿನೋದಿತಾಯ ಝಾನಾದೀನಂ ಸಮಧಿಗಮೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅರತಿವಿನೋದನಅವಿಜ್ಜಾಪದಾಲನಾದಿನಾ ಉಪಾಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಞಾಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಅರತಿಯಾ’’ತಿ. ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಪನ ನೀವರಣಸಭಾವಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇಟ್ಠಾನೀವರಣೇಸುಪಿ ಸಙ್ಗಹದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

‘‘ಪಠಮೇನ ಝಾನೇನ ನೀವರಣಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕಥಂ ಝಾನಾನಂ ಸೀಲಭಾವೋ, ಕಥಂ ವಾ ತತ್ಥ ವಿರತಿಯಾ ಸಮ್ಭವೋ. ಸುವಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಚಿತ್ತಸಮಾದಾನವಸೇನ ಇಮಾನಿ ಝಾನಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ನ ಪರಿತ್ತಕುಸಲಾನಿ ವಿಯ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿವಿಸೋಧನವಸೇನ, ನಾಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ದುಚ್ಚರಿತದುರಾಜೀವಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ. ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮೇಸು ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ನತ್ಥಿ ಸೀಲನಟ್ಠೋ, ಕುತೋ ವಿರಮಣಟ್ಠೋ. ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕೋ ಪನ ಸೋ ಪರಿಯಾಯೋ? ಯದಗ್ಗೇನ ಮಹಗ್ಗತಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಪಜಹನ್ತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ತತೋ ಓರತಾ. ತೇ ಚ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಂ ನಾರೋಹನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಂವುತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೋ ಮನೋದ್ವಾರೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸೂತಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಚೇತನಾ ಪನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ. ಸೋಯಮತ್ಥೋ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಹಾನವಚನಮ್ಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸೀಲಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾಯಕಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಚೇತ್ಥ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇಯೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಚ ಸುಖಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ಅತಿಸಯಪಹಾನಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತುತ್ಥೇನ ಝಾನೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಆರುಪ್ಪಕಥಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೨೭೫ ಆದಯೋ) ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ.

ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ. ತೇಭೂಮಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯೇತಂ ನಾಮಂ. ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ ನಿಚ್ಚಾ ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಸಞ್ಞಾಯ, ಸಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನೇವ ದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರಾಸುಪಿ. ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ. ನನ್ದಿಯಾತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಾಯ. ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ. ರಾಗಸ್ಸಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ರಾಗಸ್ಸ. ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ. ಯಥಾ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ, ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವವಸೇನ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿರೋಧೇತಿ ನೋ ಸಮುದೇತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೮೩). ಮುಞ್ಚಿತುಕಾಮತಾಯ ಹಿ ಅಯಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಾ. ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ. ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ಹಿ ಅಯಂ. ಆದಾನಸ್ಸಾತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹಣಸ್ಸ. ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಏಕತ್ತಗಹಣಂ ಘನಸಞ್ಞಾ, ತಸ್ಸಾ ಘನಸಞ್ಞಾಯ. ಆಯೂಹನಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಸ್ಸ. ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವತ್ಥಾದಿವಿಸೇಸಾಪತ್ತಿ ವಿಪರಿಣಾಮೋ. ಧುವಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಥಿರಭಾವಗಹಣಸ್ಸ. ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮೂಹಾದಿಘನವಸೇನ ಸಕಿಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದತಾಯ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸವಿಗ್ಗಹತಾಯ. ಪಣಿಧಿಯಾತಿ ರಾಗಾದಿಪಣಿಧಿಯಾ, ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿನ್ನತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಯಾ. ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮತಿರಣಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾ. ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸಾತಿ ಅಸಾರೇಸು ಸಾರಗಹಣವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಥಿರಭಾವಪತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾವ. ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅಪರೇ. ‘‘ಇಸ್ಸರಕುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸೋ. ಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಕೇಚಿ. ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦; ಮಹಾನಿ. ೧೭೪) ಸಂಸಯಾಪತ್ತಿ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಅಪರೇ. ಸಙ್ಖಾರೇಸು ತಾಣಲೇಣಭಾವಗಹಣಂ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋ. ‘‘ಆಲಯರತಾ ಆಲಯಸಮ್ಮುದಿತಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೬೭; ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೧; ೨.೩೩೭; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ. ೭-೮) ವಚನತೋ ಆಲಯೋ ತಣ್ಹಾ. ಸಾ ಏವ ಚಕ್ಖಾದೀಸು, ರೂಪಾದೀಸು ಚ ಅಭಿನಿವಿಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಅಪರೇ. ‘‘ಏವಂ ಠಿತಾ ತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ. ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ಮೋಹಪ್ಪಧಾನಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ. ವಟ್ಟತೋ ವಿಗತತ್ತಾ ವಿವಟ್ಟಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತತ್ಥ ನಿನ್ನಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನುಪಸ್ಸನೇನ ಪವತ್ತಿ ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಚೇವ ಅನುಲೋಮಞಾಣಞ್ಚ. ಸಞ್ಞೋಗಾಭಿನಿವೇಸೋ ಸಂಯುಜ್ಜನವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಭಿನಿವಿಸನಂ.

ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಾನಞ್ಚ. ಓಳಾರಿಕಾನನ್ತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝೇ ಕಿಲೇಸೇ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾಪಿ ದುತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ಓಳಾರಿಕಾ. ಅಣುಸಹಗತಾನನ್ತಿ ಅಣುಭೂತಾನಂ, ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝೇ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ. ನ ಹಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಾದೀಹಿ ಪಹೀನಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪುನ ಪಹೀಯನ್ತಿ.

‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಸಂವರೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾಯ. ‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾನಿ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಕುಸಲಾನಿ ಸೀಲಾನೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೧) ವಚನತೋ ಚೇತಸೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾಯ ಭವನ್ತಿ. ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಪಾಮೋಜ್ಜತ್ಥಾಯ. ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜಾಯತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೯) ವಚನತೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಪೀತಿಯಾ. ‘‘ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೬೬; ೩.೩೫೯; ಅ. ನಿ. ೩.೯೬; ೬.೧೦; ೧೧.೧೨) ವಚನತೋ ಪೀತಿಯಾ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಪೀತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ಥಾಯ. ‘‘ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೬೬; ೩.೩೫೯; ಅ. ನಿ. ೩.೯೬; ೬.೧೦; ೧೧.೧೨) ವಚನತೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಸುಖತ್ಥಾಯ. ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖಂ ವೇದೇತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೬೬; ೩.೩೫೯; ಅ. ನಿ. ೩.೯೬; ೬.೧೦; ೧೧.೧೨) ವಚನತೋ ಸೋಮನಸ್ಸಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ. ‘‘ಸುಖತ್ಥಾಯ ಸುಖಂ ವೇದೇತೀ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಸೇವನಾಯಾತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆಸೇವನಾಯ. ನಿರಾಮಿಸೇ ಹಿ ಸುಖೇ ಸಿದ್ಧೇ ‘‘ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೬೬; ೩.೩೫೯; ಅ. ನಿ. ೩.೯೬; ೬.೧೦; ೧೧.೧೨) ವಚನತೋ ಸಮಾಧಿ ಸಿದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆಸೇವನಾಯ ಪಗುಣಬಲವಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಾವನಾಯಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಯಾ. ಬಹುಲೀಕಮ್ಮಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಿರಿಯಾಯ. ಅಲಙ್ಕಾರಾಯಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಸಾಧನಭೂತಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಅಲಙ್ಕಾರಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಪರಿಕ್ಖಾರಾಯಾತಿ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ತಸ್ಸೇವ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಸಮ್ಭಾರತ್ಥೋ ಹಿ ಇಧ ಪರಿಕ್ಖಾರ-ಸದ್ದೋ. ‘‘ಯೇ ಚ ಖೋ ಇಮೇ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಸಮುದಾನೇತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೯೧) ವಿಯ ಸಮ್ಭಾರೋತಿ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಪರಿಕ್ಖಾರ-ಸದ್ದೋ ‘‘ರಥೋ ಸೀಲಪರಿಕ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪) ಅಲಙ್ಕಾರತ್ಥೋ. ‘‘ಸತ್ತಹಿ ನಗರಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ಸುಪರಿಕ್ಖತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೭.೬೭) ಪರಿವಾರತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಇಧ ಪನ ಅಲಙ್ಕಾರಪರಿವಾರಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸಮ್ಭಾರತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿವಾರಾಯಾತಿ ಮೂಲಕಾರಣಭಾವೇನೇವ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತಸತಿವೀರಿಯಾದಿಧಮ್ಮವಿಸೇಸಸಾಧನೇನ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ವಸೀಭಾವಸಮ್ಪಾಪನೇನ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವಾಪಾದನೇನ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವಸಾಧನತೋ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಮೂಲಕಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಂ ಸಮಾಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಪಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಯಥಾಭೂತಂ ಜಾನಂ ಪಸ್ಸಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ನಿಬ್ಬಿನ್ದಂ ವಿರಜ್ಜತಿ, ವಿರಾಗಾ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೨; ಸ. ನಿ. ೩.೧೪) ವಚನತೋ ಸೀಲಮೂಲಕಾನಿ ಸಮಾಧಿಪದಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಯೋಜನಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಬ್ಬಿದಾಯ ಹಿ ದಸ್ಸಿತಾಯ ತಸ್ಸಾ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾಯ ಅಸಿಜ್ಝನತೋ. ನಿಬ್ಬಿದಾದಯೋ ಅತ್ಥತೋ ವಿಭತ್ತಾ ಏವ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಪಹಾನಾದೀಸು ಸೀಲತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಪಜಹನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ಪಹಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಭಾವಸಾಧನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಹಾನನ್ತಿ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಪನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಭಾವೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಮೇವ. ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಸೀಲಭಾವೋ ಸುಟ್ಠು ಯುಜ್ಜತಿ. ತಂ ತಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ತಂ ತಂ ಪಹಾನಂ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕುಸಲಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಮೇತ್ತಾದಿಕುಸಲಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಚಾಗಾದಿಕುಸಲಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕುಸಲಧಮ್ಮಸ್ಸ. ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ. ಪಹಾನಂ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಹೋತಿ, ಅಸತಿ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ ತಸ್ಸ ಪಕಮ್ಪಹೇತವೋತಿ ತಪ್ಪಹಾನಂ ವಿಕಮ್ಪಾಭಾವಕರಣೇನ ಚ ಸಮಾಧಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸೇಸಪಹಾನೇಸುಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸಮಾಧಾನಂ ಸಣ್ಠಪನಂ, ಸಂಯಮನಂ ವಾ. ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋತಿ ವೇರಮಣಿಆದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ನ ಪಹಾನಂ ವಿಯ ವೋಹಾರಮತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತೋ ತತೋತಿ ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿತೋ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಕಸ್ಸ ಸಂವರಣವಸೇನ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಾ ಸಂವರಸ್ಸ ವಸೇನ. ತದುಭಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಾವಸೇನಾತಿ ವೇರಮಣೀಹಿ, ಸಂವರಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಚೇತನಾಯ ವಸೇನ. ತಂ ತಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ತಂ ತಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಧಮ್ಮಸಮೂಹಸ್ಸ ವಾ ವಸೇನ ಚೇತಸೋ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಏಕಕ್ಖಣೇಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸೀಲಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನವಣ್ಣನಾ

೨೧. ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ತೇನಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ. ಕೋ ಪನ ಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೋ ಸೀಲಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ. ವೋದಾಯತಿ ವಿಸುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ವೋದಾನಂ, ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೋ. ಲಾಭಯಸಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಞಾತಿಅಙ್ಗಜೀವಿತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಸತ್ತಸು ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಆದಿಮ್ಹಿ ವಾ ಅನ್ತೇ ವಾ ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಚ ಇದಂ ತೇಸಂ ಉದ್ದೇಸಾದಿಪಾಳಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ ಅತ್ಥಿ. ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಖಣ್ಡವನ್ತಂ, ಖಣ್ಡಿತಂ ವಾ. ಛಿದ್ದನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪರಿಯನ್ತೇ ಛಿನ್ನಸಾಟಕೋ ವಿಯಾತಿ ವತ್ಥನ್ತೇ, ದಸನ್ತೇ ವಾ ಛಿನ್ನವತ್ಥಂ ವಿಯ.

ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೇನ. ಮೇಥುನಸಂಯೋಗವಸೇನಾತಿ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನ ಸದಿಸಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಮಿಥುನಾನಂ ಇದನ್ತಿ ಮೇಥುನಂ, ನಿಬನ್ಧನಂ. ಮೇಥುನವಸೇನ ಸಮಾಯೋಗೋ ಮೇಥುನಸಂಯೋಗೋ. ಇಧ ಪನ ಮೇಥುನಸಂಯೋಗೋ ವಿಯಾತಿ ಮೇಥುನಸಂಯೋಗೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ. ಏಕಚ್ಚೋತಿ ಏಕೋ. ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮತ್ತೇನ ಸಮಣೋ ವಾ ಜಾತಿಮತ್ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ. ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಮೇಥುನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹೇವ ಖೋ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಉಚ್ಛಾದನಂ ಉಬ್ಬತ್ತನಂ. ಸಮ್ಬಾಹನಂ ಪರಿಮದ್ದನಂ. ಸಾದಿಯತೀತಿ ಅಧಿವಾಸೇತಿ. ತದಸ್ಸಾದೇತೀತಿ ತಂ ಉಚ್ಛಾದನಾದಿಂ ಅಭಿರಮತಿ. ನಿಕಾಮೇತೀತಿ ಇಚ್ಛತಿ. ವಿತ್ತಿನ್ತಿ ತುಟ್ಠಿಂ. ಇದಮ್ಪಿ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಾದಿಯನಾದಿಂ ಖಣ್ಡಭಾವಾದಿವಸೇನ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದೇತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ ಅಸತಿಪಿ ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಉಚ್ಛಾದನನ್ಹಾಪನಸಮ್ಬಾಹನಸಾದಿಯನಾದಿ, ಇದಮ್ಪಿ ಏಕಂಸೇನ ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪಾದನತೋ ಖಣ್ಡಮ್ಪಿ ಛಿದ್ದಮ್ಪಿ ಸಬಲಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾಸಮ್ಪೀತಿ. ಏವಂ ಪನ ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಸೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತಿ, ನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಸಂಯುತ್ತೋ ಮೇಥುನಸಂಯೋಗೇನ, ನ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ತತೋ ಚಸ್ಸ ನ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಪರಿಮುತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಸಞ್ಜಗ್ಘತೀತಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಮಹಾಹಸಿತಂ ಹಸತಿ. ಸಂಕೀಳತೀತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ಕೀಳತಿ. ಸಂಕೇಲಾಯತೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಾತುಗಾಮಂ ಕೇಲಾಯನ್ತೋ ವಿಹರತಿ. ಚಕ್ಖುನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಕ್ಖುನಾ. ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಂ. ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಉಪೇಚ್ಚ ನಿಜ್ಝಾಯತಿ ಓಲೋಕೇತಿ. ತಿರೋಕುಟ್ಟಾತಿ ಕುಟ್ಟಸ್ಸ ಪರತೋ. ತಥಾ ತಿರೋಪಾಕಾರಾ. ಮತ್ತಿಕಾಮಯಾ ಭಿತ್ತಿ ಕುಟ್ಟಂ, ಇಟ್ಠಕಾಮಯಾ ಪಾಕಾರೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಾ ಕಾಚಿ ವಾ ಭಿತ್ತಿ ಪೋರಿಸತೋ ದಿಯಡ್ಢರತನುಚ್ಚಪ್ಪಮಾಣಾ ಕುಟ್ಟಂ, ಕುಟ್ಟತೋ ಅಧಿಕೋ ಪಾಕಾರೋ.

ಅಸ್ಸಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ. ಪುಬ್ಬೇತಿ ವತಸಮಾದಾನತೋ ಪುಬ್ಬೇ. ಕಾಮಗುಣೇಹೀತಿ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ. ಸಮಪ್ಪಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಅಪ್ಪಿತಂ ಸಹಿತಂ. ಸಮಙ್ಗೀಭೂತನ್ತಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಪರಿಚಾರಯಮಾನನ್ತಿ ಕೀಳನ್ತಂ, ಉಪಟ್ಠಹಿಯಮಾನಂ ವಾ. ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ. ಸೀಲೇನಾತಿಆದೀಸು ಯಮನಿಯಮಾದಿಸಮಾದಾನವಸೇನ ಸೀಲಂ. ಅವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ವತಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸೀಲಂ. ದುಕ್ಕರಚರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ವತಂ. ತಂತಂಅಕಿಚ್ಚಸಮ್ಮತತೋ ವಾ ನಿವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಸೀಲಂ. ತಂತಂಸಮಾದಾನವತೋ ವೇಸಭೋಜನಕಿಚ್ಚಕರಣಾದಿವಿಸೇಸಪಟಿಪತ್ತಿ ವತಂ. ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ದುಕ್ಕರಚರಿಯಾ ತಪೋ. ಮೇಥುನವಿರತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ.

ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಅನವಸೇಸತೋ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ. ಅಭೇದೇನಾತಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೇನ. ಅಪರಾಯ ಚ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಗುಣಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ. ತತ್ಥ ಕುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋ ಕೋಧೋ. ಉಪನನ್ಧನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪನಾಹೋ. ಪರೇಸಂ ಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಖೋ. ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ಪಳಾಸೋ. ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಉಸೂಯನಲಕ್ಖಣಾ ಇಸ್ಸಾ. ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ. ಸನ್ತದೋಸಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಮಾಯಾ. ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ಥಮ್ಭೋ. ಕರಣುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ. ಉನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಮಾನೋ. ಅಬ್ಭುನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಅತಿಮಾನೋ. ಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ಮದೋ. ಚಿತ್ತವೋಸಗ್ಗಲಕ್ಖಣೋ ಪಮಾದೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಲೋಭಮೋಹವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಯಾನಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನುಪಹತಾನೀತಿ ಅನುಪದ್ದುತಾನಿ. ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ತಣ್ಹಾದಾಸಬ್ಯತೋ ಮೋಚನೇನ ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣಂ. ಅವಿಞ್ಞೂನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪಸತ್ಥತ್ತಾ’’ತಿ. ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಂ ವಾ ಏತೇಸಂ ಪಯೋಜನಂ, ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನೇ ವಾ ನಿಯುತ್ತಾನೀತಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ. ನಿದ್ದಾನೇನ ಸಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿ ವಿಯ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮೇನ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ, ಸಾ ಚ ತತ್ಥ ಸತಿ ದೋಸದಸ್ಸನೇತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿ. ನಿಸಮ್ಮಕಾರೀನಂ ಪಯೋಜನಗರುಕತಾಯ ದಿಟ್ಠಗುಣೇಯೇವ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಆದೀನವೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತಆನಿಸಂಸಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಪಕಾರನ್ತರೇಹಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಸತ್ತಾನಂ ಮನುಞ್ಞಭಾವಕಾರಣಂ, ಏವಂ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿ ಅಮನುಞ್ಞಭಾವಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲೋ…ಪೇ… ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ. ಅನನುಸಾಸನೀಯೋ ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬತೋ. ದುಕ್ಖಿತೋತಿ ಸಞ್ಜಾತದುಕ್ಖೋ. ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀತಿ ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚಾನುತಾಪೀ. ದುಬ್ಬಣ್ಣೋತಿ ಗುಣವಣ್ಣೇನ, ಕಾಯವಣ್ಣೇನ ಚ ವಿರಹಿತೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ. ಸಮ್ಫಸ್ಸಿತಾನಂ ದುಕ್ಖೋ ದುಕ್ಖಾವಹೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋ. ಗುಣಾನುಭಾವಾಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಂ ಅಗ್ಘತೀತಿ ಅಪ್ಪಗ್ಘೋ. ಅನೇಕವಸ್ಸಗಣಿಕಗೂಥಕೂಪೋ ವಿಯಾತಿ ಅನೇಕವಸ್ಸಸಮೂಹೇ ಸಞ್ಚಿತುಕ್ಕಾರಾವಾಟೋ ವಿಯ. ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೋ ಸೋಧೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ. ಛವಾಲಾತಂ ಛವಡಾಹೇ ಸನ್ತಜ್ಜನುಮ್ಮುಕ್ಕಂ. ಉಭತೋ ಪರಿಬಾಹಿರೋತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ, ಗಿಹಿಭೋಗತೋ ಚ ಪರಿಹೀನೋ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ವೇರೀ, ಸಬ್ಬೇ ವಾ ವೇರೀ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬವೇರೀ, ಸೋ ಏವ ಸಬ್ಬವೇರಿಕೋ, ಪುರಿಸೋ. ಸಂವಾಸಂ ನಾರಹತೀತಿ ಅಸಂವಾಸಾರಹೋ. ಸದ್ಧಮ್ಮೇತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೇ, ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚ.

‘‘ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಯೇ ವುತ್ತದುಕ್ಖಭಾಗಿತಾಯಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಪರಿಭೋಗಸುಖೇ, ಪರೇಹಿ ಕಯಿರಮಾನವನ್ದನಮಾನನಾದಿಸುಖೇ ಚ ಅಸ್ಸಾದೇನ ಗಧಿತಚಿತ್ತಾ ಪಞ್ಚಕಾಮ…ಪೇ… ಗಧಿತಚಿತ್ತಾ, ತೇಸಂ. ತೇ ಯಥಾವುತ್ತಸುಖಸ್ಸಾದಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಂ. ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಪಸ್ಸಥ ನೋತಿ ಪಸ್ಸಥ ನು, ಅಪಿ ಪಸ್ಸಥ. ಮಹನ್ತನ್ತಿ ವಿಪುಲಂ. ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿಸಮೂಹಂ. ಆದಿತ್ತನ್ತಿ ಪದಿತ್ತಂ. ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಅಚ್ಛಿವಿಪ್ಫುಲಿಙ್ಗಾನಿ ಮುಚ್ಚನ್ತಂ. ಸಜೋತಿಭೂತನ್ತಿ ಸಪಭಂ ಸಮನ್ತತೋ ಉಟ್ಠಿತಾಹಿ ಜಾಲಾಹಿ ಏಕಪ್ಪಭಾಸಮುದಯಭೂತಂ. ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥಾತಿ ತಂ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಮತ್ಥಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥಾತಿ ಅನುಮತಿಗಹಣತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಆಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾತಿ ಉಪಗೂಹಿತ್ವಾ. ಉಪನಿಸೀದೇಯ್ಯಾತಿ ತೇನೇವ ಆಲಿಙ್ಗನೇನ ಉಪೇಚ್ಚ ನಿಸೀದೇಯ್ಯ. ಯದತ್ಥಮೇತ್ಥ ಸತ್ಥಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾಲಿಙ್ಗನಂ, ಕಞ್ಞಾಲಿಙ್ಗನಞ್ಚ ಆನೇಸಿ, ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಆರೋಚಯಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆರೋಚಯಾಮೀತಿ ಆಮನ್ತೇಮಿ. ವೋತಿ ತುಮ್ಹೇ. ಪಟಿವೇದಯಾಮೀತಿ ಪಬೋಧೇಮಿ. ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಸೀಲವಿರಹಿತಸ್ಸ. ಪಾಪಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ದುಸ್ಸೀಲತ್ತಾ ಏವ ಹೀನಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಲಾಮಕಸಭಾವಸ್ಸ. ಅಸುಚಿಸಙ್ಕಸ್ಸರಸಮಾಚಾರಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿತಾಯ ಅಸುಚಿಸ್ಸ ಹುತ್ವಾ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರಸ್ಸ. ದುಸ್ಸೀಲೋ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಅಸುಕೇನ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪರೇಸಂ ಆಸಙ್ಕನೀಯೋವ ಹೋತಿ, ಕೇನಚಿದೇವ ವಾ ಕರಣೀಯೇನ ಮನ್ತಯನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನು ಖೋ ಇಮೇ ಮಯಾ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಮನ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋತಿ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಲಜ್ಜಿತಬ್ಬತಾಯ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ. ಅಸ್ಸಮಣಸ್ಸಾತಿ ನ ಸಮಣಸ್ಸ. ಸಲಾಕಗ್ಗಹಣಾದೀಸು ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಸಮಣೋ’’ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಸಮಣಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ. ಅಸೇಟ್ಠಚಾರಿತಾಯ ಅಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಸ್ಸ. ಉಪೋಸಥಾದೀಸು ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ. ಪೂತಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಅನುಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅನ್ತೋಪೂತಿಕಸ್ಸ. ಛಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾನುವಸ್ಸನೇನ ತಿನ್ತತ್ತಾ ಅವಸ್ಸುತಸ್ಸ. ಸಞ್ಜಾತರಾಗಾದಿಕಚವರತ್ತಾ, ಸೀಲವನ್ತೇಹಿ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ಕಸಮ್ಬುಜಾತಸ್ಸ. ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮಾಯ ಹೀನೂಪಮಭೂತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಏತದೇವ ತಸ್ಸ ವರ’’ನ್ತಿ. ಭಗವಾ ದುಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ವಾಳರಜ್ಜುಯಾತಿ ವಾಳೇಹಿ ಕತರಜ್ಜುಯಾ. ಸಾ ಹಿ ಖರತರಾ ಹೋತಿ. ಘಂಸೇಯ್ಯಾತಿ ಪಧಂಸನವಸೇನ ಘಂಸೇಯ್ಯ. ತೇಲಧೋತಾಯಾತಿ ತೇಲೇನ ನಿಸಿತಾಯ. ಪಚ್ಚೋರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪತಿಉರಸ್ಮಿಂ ಉರಾಭಿಮುಖಂ, ಉರಮಜ್ಝೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಯೋಸಙ್ಕುನಾತಿ ಸಣ್ಡಾಸೇನ. ಫೇಣುದ್ದೇಹಕನ್ತಿ ಫೇಣಂ ಉದ್ದೇಹೇತ್ವಾ, ಅನೇಕವಾರಂ ಫೇಣಂ ಉಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾಲಿಙ್ಗನದುಕ್ಖತೋಪಿ ಅಧಿಮತ್ತದುಕ್ಖತಾಯ ಕಟುಕಭೂತಂ ದುಕ್ಖಂ ಫಲಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾಲಿಙ್ಗನದುಕ್ಖಾಧಿಕದುಕ್ಖಕಟುಕಫಲಂ. ಕಾಮಸುಖಂ ಅವಿಜಹತೋ ಭಿನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಕುತೋ ತಸ್ಸ ಸುಖಂ ನತ್ಥೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಾದನೇತಿ ಸಾದಿಯನೇ. ಯನ್ತಿ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಸಾದನಂ. ಅಸೀಲಿನೋತಿ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ. ಉಪಹತನ್ತಿ ಸೀಲಬ್ಯಸನೇನ ಉಪದ್ದುತಂ. ಖತನ್ತಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಂ ಖಣನೇನ ಖತಂ, ಖಣಿತಂ ವಾ ಗುಣಂ ಸರೀರೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಬ್ಬಭಯೇಹೀತಿ ಅತ್ತಾನುವಾದಾದಿಸಬ್ಬಭಯೇಹಿ. ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಅಧಿಗಮಸುಖೇಹಿ.

ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರವಿಪರೀತತೋತಿ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಾಕಾರಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ‘‘ಮನಾಪೋ ಹೋತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ಕಾಯಗನ್ಧೋಪಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಸೀಲವನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ. ಕರೋತಿ ಅಪಿ ದೇವಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಗನ್ಧೋ ಇಸೀನಂ ಚಿರದಿಕ್ಖಿತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ (ಜಾ. ೨.೧೭.೫೫) ಗಾಥಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ. ಅವಿಘಾತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತೀ. ವಧಬನ್ಧಾದಿಪರಿಕಿಲೇಸಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ಆಸವಾ ಉಪದ್ದವಾ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕದುಕ್ಖಾನಂ ಮೂಲಂ ನಾಮ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ. ಅನ್ತಮತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಸನ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಾ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಸಙ್ಖಾತದರಥಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಸಬ್ಬದಾ ಸನ್ತಾ. ಉಬ್ಬಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಞಾಣುತ್ರಾಸೇನ ಉತ್ತಸಿತ್ವಾ. ವೋದಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಸೋಧೇತಬ್ಬಂ.

ಸೀಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇತಿ ಪಠಮಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ.

೨. ಧುತಙ್ಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೨೨. ಅಪ್ಪಾ ಇಚ್ಛಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಪಚ್ಚಯಗೇಧರಹಿತೋ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ, ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಂ ತುಟ್ಠಿ, ಸನ್ತೇನ, ಸಕೇನ ವಾ ತುಟ್ಠಿ ಸನ್ತುಟ್ಠಿ, ಸನ್ತುಟ್ಠಿ ಏವ ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ, ಅಞ್ಞಂ ಅಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಯಥಾಲದ್ಧೇಹಿ ಇತರೀತರೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪರಿತುಸ್ಸನಾ. ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾದೀಹೀತಿ ತ-ಕಾರೋ ವಾ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ‘‘ಸನ್ತುಟ್ಠಿಆದೀಹೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ತೇ ಗುಣೇತಿ ತೇ ಸೀಲವೋದಾನಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತೇ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಗುಣೇ. ಸಮ್ಪಾದೇತುನ್ತಿ ಸಮ್ಪನ್ನೇ ಕಾತುಂ. ತೇ ಹಿ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಧುತಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನತರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಧುತಙ್ಗಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಧುನನಕಅಙ್ಗಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸನಕಾರಣಾನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಆದಾನಂ. ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ, ಧುತಙ್ಗಸಮಾದಾನೇ ಕತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ. ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಲಿಖನಾ ಛೇದನಾ ತನುಕರಣಂ. ಪವಿವೇಕೋ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಸ್ಸ ಉಪಾಯಭೂತಾ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯತಾ. ಅಪಚಯೋ ಯಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ ಕಿಲೇಸಾ ನಂ ಅಪಚಿನನ್ತಿ ನ ಆಚಿನನ್ತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನಾ. ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಾದಿವಸೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯತಾ. ಸುಭರತಾ ಯಥಾವುತ್ತಅಪ್ಪಿಚ್ಛಭಾವಾದಿಸಿದ್ಧಾ ಉಪಟ್ಠಕಾನಂ ಸುಖಭರಣೀಯತಾ ಸುಪೋಸತಾ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಪ್ಪಕಿಚ್ಚತಾಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿಆದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸೀಲಞ್ಚೇವ ಯಥಾಸಮಾದಿನ್ನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ದೂರೀಭಾವೇನ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ವತಾನಿ ಚ ಧುತಧಮ್ಮಾ ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನಿಪ್ಫಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾ. ಯಾ ಥಿರಭೂತಾ ಇತರೀತರಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಸನ್ತುಟ್ಠಿ ಪೋರಾಣಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಪವೇಣಿಭಾವೇನ ಠಿತಾ, ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪೋರಾಣೇ ಅರಿಯವಂಸತ್ತಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ. ಭಾವನಾ ಆರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಆರಾಮೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಭಾವನಾರಾಮೋ, ತಬ್ಭಾವೋ ಭಾವನಾರಾಮತಾ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಸು ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಅಧಿಗಮಾರಹೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿ ತಣ್ಹಾಯ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ, ಲೋಕಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಚ ಲೋಕಾಮಿಸಂ. ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅನುಲೋಮತೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ. ಅತ್ಥತೋತಿ ವಚನತ್ಥತೋ. ಪಭೇದತೋತಿ ವಿಭಾಗತೋ. ಭೇದತೋತಿ ವಿನಾಸತೋ. ಧುತಾದೀನನ್ತಿ ಧುತಧುತವಾದಧುತಧಮ್ಮಧುತಙ್ಗಾನಂ. ಸಮಾಸಬ್ಯಾಸತೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರತೋ.

೨೩. ರಥಿಕಾತಿ ರಚ್ಛಾ. ಸಙ್ಕಾರಕೂಟಾದೀನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನಾತಿ ಉಸ್ಸಿತಟ್ಠೇನ. ‘‘ನದಿಯಾ ಕೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಸಮುಸ್ಸಯತ್ಥೋ ಕೂಲ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಂಸುಕೂಲಮಿವ ಪಂಸುಕೂಲ’’ನ್ತಿ. ಕು-ಸದ್ದೋ ಕುಚ್ಛಾಯಂ ಉಲ-ಸದ್ದೋ ಗತಿಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಚ್ಛಿತಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಪಂಸು ವಿಯ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಉಲತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಂ. ಪಂಸುಕೂಲಸ್ಸ ಧಾರಣಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ, ಯಥಾ ‘‘ಆಪೂಪಿಕೋ’’ತಿ. ಅಙ್ಗತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹೇತುಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಙ್ಗಂ, ಕಾರಣಂ. ಯೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಸಮಾದಾನಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಂಸುಕೂಲಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾದಾನಸ್ಸ. ಸಮಾದಿಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮಾದಾನಂ, ಚೇತನಾ.

ಏತೇನೇವ ನಯೇನಾತಿ ಯಥಾ ಪಂಸುಕೂಲಧಾರಣಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ತಂಸೀಲೋ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ಸಮಾದಾನಚೇತನಾ ‘‘ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಏತೇನೇವ ವಚನತ್ಥನಯೇನ ತಿಚೀವರಧಾರಣಂ ತಿಚೀವರಂ, ತಂಸೀಲೋ ತೇಚೀವರಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ಸಮಾದಾನಚೇತನಾ ‘‘ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಙ್ಘಾಟಿಆದೀಸು ಏವ ತೀಸು ಚೀವರೇಸು ತಿಚೀವರಸಮಞ್ಞಾ, ನ ಕಣ್ಡುಪಟಿಚ್ಛಾದಿವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕಾದೀಸೂತಿ ತಾನಿ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಙ್ಘಾಟಿಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಅನ್ತರವಾಸಕಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ದಿಯ್ಯಮಾನಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾನಂ ಪತ್ತೇ ಪತನಸಙ್ಖಾತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ, ತಂ ಉಞ್ಛತೀತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ, ಯಥಾ ಬಾದರಿಕೋ ಸಾಮಾಕಿಕೋ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಿ ಏವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ, ಯಥಾ ಭದ್ದೋ ಏವ ಭದ್ದಕೋ. ಅವಖಣ್ಡನಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ ನಿರನ್ತರಮಪ್ಪವತ್ತಿ. ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನವಖಣ್ಡನಂ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಿ. ಸಹ ಅಪದಾನೇನಾತಿ ಸಹ ಅನವಖಣ್ಡನೇನ. ಸಪದಾನನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಭಾವಂ, ಯತ್ಥ ಚ ತಂ ಅನವಖಣ್ಡನಂ, ತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಖಣ್ಡನರಹಿತಂ ಅನುಘರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಕಾಸನೇತಿ ಇರಿಯಾಪಥನ್ತರೇನ ಅನನ್ತರಿತಾಯ ಏಕಾಯಯೇವ ನಿಸಜ್ಜಾಯ. ಪತ್ತೇ ಪಿಣ್ಡೋತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥುಭೇದೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಸಾಮಞ್ಞಂ. ಏವ-ಕಾರೋ ಚ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕೇವಲಂ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪತ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪತ್ತಪಿಣ್ಡಗಹಣೇ ಪತ್ತಪಿಣ್ಡಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ.

ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ನಾಮ ಪವಾರಣತೋ ಪಚ್ಛಾ ಲದ್ಧಭತ್ತಂ ಏವ. ಖಲು-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಟಿಸೇಧತ್ಥವಾಚಕತ್ತಾ ತೇನ ಸಮಾನತ್ಥಂ ನ-ಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ನ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕೋ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಯೋ ತಸ್ಸ ಅವಿಸಯೋ, ಸೋ ಏವ ಸಮಾದಾನಸ್ಸ ವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿರಿತ್ತಭೋಜನಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ನಿವಾಸೋ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ. ಸುಸಾನೇ ನಿವಾಸೋ ಸುಸಾನಂ, ತಂ ಸೀಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ. ಯಥಾಸನ್ಥತಂ ವಿಯ ಯಥಾಸನ್ಥತಂ, ಆದಿತೋ ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಂ. ತಂ ಹೇಸ ‘‘ಇದಂ ಬಹುಮಙ್ಕುಣಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಪವಾತ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇದಂ ತುಯ್ಹ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸಯನನ್ತಿ ನಿಪಜ್ಜನಮಾಹ. ತೇನ ತೇನ ಸಮಾದಾನೇನಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಾದಿಕಸ್ಸ ಸಮಾದಾನೇನ ಧುತಕಿಲೇಸತ್ತಾತಿ ವಿದ್ಧಂಸಿತಕಿಲೇಸತ್ತಾ, ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹೀನತಣ್ಹುಪಾದಾನಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇಹಿ ತಂ ಕಿಲೇಸಧುನನಂ, ತಾನಿಯೇವ ಇಧ ಧುತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಙ್ಗಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ, ನ ಅಞ್ಞಾನಿ ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ, ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಧುತಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನೋ. ‘‘ಞಾಣಂ ಅಙ್ಗಂ ಏತೇಸ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಞಾಣಪುಬ್ಬಕತಂ ತೇಸಂ ಸಮಾದಾನಸ್ಸ ವಿಭಾವೇತಿ. ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸೀಲಾದಿಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ಸಮಾದಿಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮಾದಾನಂ, ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಮಾದಾನಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಾನಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ಸಮಾದಾನಕಿರಿಯಾಯ, ಸಾಧಕತಮಭಾವತೋ;

ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಯೇನಾತಿ, ಕರಣಭಾವೇನ ದಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ.

ಸಮಾದಾನಚೇತನಾಯ ಗಹಣಂ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ ಪರಿಹರಣಚೇತನಾಪಿ ಧುತಙ್ಗಮೇವ. ಅತ್ತನಾ, ಪರಮ್ಮುಖೇನ ಚ ಕುಸಲಭಣ್ಡಸ್ಸ ಭುಸಂ ವಿಲುಪ್ಪನಟ್ಠೇನ ಲೋಲುಪ್ಪಂ ತಣ್ಹಾಚಾರೋ, ತಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸನಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಲೋಲುಪ್ಪವಿದ್ಧಂಸನರಸಾನಿ. ತತೋ ಏವ ನಿಲ್ಲೋಲುಪ್ಪಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿ ನಿಲ್ಲೋಲುಪ್ಪಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾನಿ. ಅರಿಯಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಾದಿಸದ್ಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಾನಾನಿ.

ಭಗವತೋವ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಇದಂ ಅನ್ತರಾ ಅವಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಟಿಞ್ಞಾತಾರಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ತದುಪಜೀವಿನೋ ಏಕಂಸತೋ ಅವಿಸಂವಾದನಂ ವಿಯ. ಸೇಸಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಮಾದಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏಕಸಙ್ಗೀತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ದೀಘನಿಕಾಯಾದೀಸು ನಿಕಾಯೇಸು ಏಕನಿಕಾಯಿಕಸ್ಸ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾತನ್ತಿಯೇವ ವಿಸೇಸತೋ ಪಗುಣಾ, ತಸ್ಸ. ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ಸಮಾದಾನಸ್ಸ ರುಹನೇ. ಜೇಟ್ಠಕಭಾತು ಧುತಙ್ಗಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ವತ್ಥೂತಿ ಸೋ ಕಿರ ಥೇರೋ ನೇಸಜ್ಜಿಕೋ, ತಸ್ಸ ತಂ ನ ಕೋಚಿ ಜಾನಾತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ರತ್ತಿಯಾ ಸಯನಪಿಟ್ಠೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ವಿಜ್ಜುಲತೋಭಾಸೇನ ದಿಸ್ವಾ ಇತರೋ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ನೇಸಜ್ಜಿಕಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಧುತಙ್ಗಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ತಾವದೇವ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಾದಿಯೀತಿ ಏವಮಾಗತಂ ವತ್ಥು.

೧. ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಗಹಪತಿದಾನಚೀವರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದಾಯಕಭಾವೇನ ಸಮಣಾಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಸ್ಸ ಗಹಪತಿಪಕ್ಖಂಯೇವ ಪವಿಟ್ಠಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಠಪಿತಕಂ ಸಿಯಾ ಗಹಪತಿಚೀವರಂ, ನ ಪನ ಗಹಪತಿದಾನಚೀವರನ್ತಿ ತಾದಿಸಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ದಾನಗ್ಗಹಣಂ. ಅಞ್ಞತರೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಾದಾನವಚನೇನ ತಾವ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಹೋತು, ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನೇನ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನತ್ತಾ. ಯಥಾ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ದಿವಾ ನ ಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ರತ್ತಿಯಂ ಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಆಹಾರೇನ ವಿನಾ ಸರೀರಟ್ಠಿತಿ ನತ್ಥೀತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಗಹಪತಿದಾನಚೀವರೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ತದಞ್ಞಚೀವರಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹೋ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನೋ ಏವ ಹೋತಿ, ಚೀವರೇನ ವಿನಾ ಸಾಸನೇ ಠಿತಿ ನತ್ಥೀತಿ.

ಏವಂ ಸಮಾದಿನ್ನಧುತಙ್ಗೇನಾತಿಆದಿವಿಧಾನಂ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗೇ ಪಟಿಪಜ್ಜನವಿಧಿ. ಸುಸಾನೇ ಲದ್ಧಂ ಸೋಸಾನಿಕಂ. ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಕೇನಚಿ ಛಡ್ಡಿತತ್ತಾ ಪತಿತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುಸಾನೇ ಪತಿತಕ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಪಾಪಣಿಕಮ್ಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಾಲವೇಳಿಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ಮಹಾಗಾಮೇ ಏಕಾ ವೀಥಿ. ಅನುರಾಧಪುರೇತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ಡಡ್ಢೋ ಪದೇಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಡಡ್ಢಪ್ಪದೇಸಂ, ವತ್ಥಂ. ಮಗ್ಗೇ ಪತಿತಕಂ ಬಹುದಿವಸಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ದ್ವತ್ತಿದಿವಸಾತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಪರೇ. ಥೋಕಂ ರಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಕತಿಪಯಂ ಕಾಲಂ ಆಗಮೇತ್ವಾ. ವಾತಾಹತಮ್ಪಿ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇನ ಪತಿತಸದಿಸನ್ತಿ ‘‘ಸಾಮಿಕೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತೇನ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಥೋಕಂ ಆಗಮೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಮಾ’’ತಿ ದಿನ್ನಂ, ಚೋಳಕಭಿಕ್ಖಾವಸೇನ ಲದ್ಧಞ್ಚ ಲದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಸಮಣಚೀವರಂ ಸಿಯಾ ನು ಖೋ, ನೋ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ‘‘ನ ತಂ ಪಂಸುಕೂಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ತಂ ತೇವೀಸತಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇಸು ಕತ್ಥಚಿ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ. ಇದಾನಿ ಇಮಿನಾವ ಪಸಙ್ಗೇನ ಯಂ ಭಿಕ್ಖುದತ್ತಿಯೇ ಲಕ್ಖಣಪತ್ತಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾನುಕ್ಕಟ್ಠವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುದತ್ತಿಯೇಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಗಾಹೇತ್ವಾ ವಾ ದೀಯತೀತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಗಣಸ್ಸ ವಾ ದೇನ್ತೇಹಿ ಯಂ ಚೀವರಂ ವಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದೀಯತಿ. ಸೇನಾಸನಚೀವರನ್ತಿ ಸೇನಾಸನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ಸೇನಾಸನೇ ವಸನ್ತಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೂ’’ತಿ ದಿನ್ನಚೀವರಂ. ನ ತಂ ಪಂಸುಕೂಲನ್ತಿ ಅಪಂಸುಕೂಲಭಾವೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಕಾರಣತೋ, ಗಾಹೇತ್ವಾ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ನೋ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಮೇವ ಪಂಸುಕೂಲ’’ನ್ತಿ. ತತ್ರಪೀತಿ ಯಂ ಗಾಹೇತ್ವಾ ನ ದಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುದತ್ತಿಯಂ, ತತ್ರಪಿ ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚೀವರಂ ದೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಲಾಭೇ, ದಾನೇ ಚ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಉಭಯತ್ಥ ಆದರಗಾರವಾನಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ, ತದಭಾವತೋ ಚ ಭಿಕ್ಖುದತ್ತಿಯಸ್ಸ ಏಕತೋಸುದ್ಧಿ ಉಭತೋಸುದ್ಧಿ ಅನುಕ್ಕಟ್ಠತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ದಾಯಕೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಪಾದಮೂಲೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಕಂ ಸಮಣೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ. ರುಚಿಯಾತಿ ಛನ್ದೇನ. ಖನ್ತಿಯಾತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ.

ನಿಸ್ಸಯಾನುರೂಪಪಟಿಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವೋತಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಮನನ್ತರಂ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ನಿಸ್ಸಯೇಸು ಅತ್ತನಾ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತದುತಿಯನಿಸ್ಸಯಾನುರೂಪಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ. ಆರಕ್ಖದುಕ್ಖಾಭಾವೋತಿ ಚೀವರಾರಕ್ಖನದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಸ್ಸ ಅಲೋಭನೀಯತ್ತಾ. ಪರಿಭೋಗತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವೋ ಸವಿಸೇಸಲೂಖಸಭಾವತ್ತಾ. ಪಾಸಾದಿಕತಾತಿ ಪರೇಸಂ ಪಸಾದಾವಹತಾ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ಫಲನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಧುತಙ್ಗಪರಿಹರಣಸ್ಸ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀಹಿಯೇವ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬತೋ. ಧುತಧಮ್ಮೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನಂ ಯಾವದೇವ ಉಪರಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪಾದನಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಬ್ರೂಹನ’’ನ್ತಿ. ಮಾರಸೇನವಿಘಾತಾಯಾತಿ ಮಾರಸ್ಸ, ಮಾರಸೇನಾಯ ಚ ವಿಹನನಾಯ ವಿದ್ಧಂಸನಾಯ. ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇಹಿ ಯತೋ ಸಂಯತೋತಿ ಯತಿ, ಭಿಕ್ಖು. ಧಾರಿತಂ ಯಂ ಲೋಕಗರುನಾ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ತಂ ಕೋ ನ ಧಾರಯೇ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಲೋಕಗರುನಾ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಧಾರಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಕೋ ತಂ ನ ಧಾರಯೇತಿ ಯೋಜನಾ ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ಏಕನ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಿಭಾವತೋ. ಪಟಿಞ್ಞಂ ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಮಾಳೇ ‘‘ಆಮ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಚರಿಯಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ದಿನ್ನಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಸಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ.

ಇತಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೨. ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೫. ಚತುತ್ಥಕಚೀವರನ್ತಿ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಯೋಗ್ಯಂ ಚತುತ್ಥಕಚೀವರನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಅಂಸಕಾಸಾವಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬತೋ. ಅಞ್ಞತರವಚನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಯಾವ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಯಾವ ನ ಲಭತಿ, ಯಾವ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯಾವ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ. ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ನಿಚಯಸನ್ನಿಧಿಧುತಙ್ಗಸಂಕಿಲೇಸದೋಸೋ ನತ್ಥಿ. ಆಸನ್ನೇತಿ ಚೀವರಸ್ಸ ಆಸನ್ನೇ ಠಾನೇ. ರಜನಕ್ಖಣೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನಕಾಸಾವಂ ರಜನಕಾಸಾವಂ. ತತ್ರಟ್ಠಕಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಸನ್ತಕಂ ಸೇನಾಸನೇ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ. ‘‘ಅಂಸಕಾಸಾವಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಚೋಳಂ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ, ಅಂಸಕಾಸಾವನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇಪಿ ಅತಿರೇಕಚೀವರಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾನಿಪಿ ಧುತಙ್ಗಭೇದಂ ನ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಪರಿಹರಿತುಂ ಪನ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ರಜನಕಾಲೇ ಏವ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ನಿಚ್ಚಪರಿಭೋಗವಸೇನ ನ ವಟ್ಟತಿ ತೇಚೀವರಿಕಸ್ಸ. ಅಂಸಕಾಸಾವನ್ತಿ ಖನ್ಧೇ ಠಪೇತಬ್ಬಕಾಸಾವಂ. ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕೇನಾತಿ ವಾತಾತಪಾದಿಪರಿಸ್ಸಯತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಹರಣಮತ್ತೇನ. ಸಮಾದಾಯೇವಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಏವ. ಅಪ್ಪಸಮಾರಮ್ಭತಾತಿ ಅಪ್ಪಕಿಚ್ಚತಾ. ಕಪ್ಪಿಯೇ ಮತ್ತಕಾರಿತಾಯಾತಿ ನಿಸೀದನಾದಿವಸೇನ, ಪರಿಕ್ಖಾರಚೋಳವಸೇನ ಚ ಬಹೂಸು ಚೀವರೇಸು ಅನುಞ್ಞಾತೇಸುಪಿ ತಿಚೀವರಮತ್ತೇ ಠಿತತ್ತಾ. ಸಹ ಪತ್ತಚರಣಾಯಾತಿ ಸಪತ್ತಚರಣೋ. ಪಕ್ಖೀ ಸಪಕ್ಖಕೋ.

ಇತಿ ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೩. ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೬. ಅತಿರೇಕಲಾಭನ್ತಿ ‘‘ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೩, ೧೨೮) ಏವಂ ವುತ್ತಭಿಕ್ಖಾಹಾರಲಾಭತೋ ಅತಿರೇಕಲಾಭಂ, ಸಙ್ಘಭತ್ತಾದಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಕಲಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ. ಕತಿಪಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ ಉದ್ದೇಸಭತ್ತಂ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಏಕದಿವಸಂ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಕಂ. ಉಪೋಸಥೇ ಉಪೋಸಥೇ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ ಉಪೋಸಥಿಕಂ. ಪಟಿಪದದಿವಸೇ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ ಪಾಟಿಪದಿಕಂ. ವಿಹಾರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ ವಿಹಾರಭತ್ತಂ. ಧುರಗೇಹೇ ಏವ ಠಪೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ ಧುರಭತ್ತಂ. ಗಾಮವಾಸೀಆದೀಹಿ ವಾರೇನ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ ವಾರಕಭತ್ತಂ. ‘‘ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹಥಾತಿಆದಿನಾ’’ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಉದ್ದೇಸಭತ್ತಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಾದಿತುಂ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಭಿಕ್ಖಾಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಭೇಸಜ್ಜಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ನಿರಾಮಿಸಸಲಾಕಾ. ಯಾವಕಾಲಿಕವಜ್ಜಾತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ವಿಹಾರೇ ಪಕ್ಕಭತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಉಪಾಸಕಾ ಇಧೇವ ಭತ್ತಂ ಪಚಿತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಯ್ಯಾನಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಿಹಾರೇಯೇವ ಭತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಾನಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಆಹರಿತ್ವಾತಿ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗೇಹತೋ ಆನೇತ್ವಾ. ತಂ ದಿವಸಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ಥ, ವಿಹಾರೇಯೇವ ಭಿಕ್ಖಾ ಆನೀಯತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನ ತಂ ದಿವಸಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ. ಸೇರಿವಿಹಾರಸುಖನ್ತಿ ಅಪರಾಯತ್ತವಿಹಾರಿತಾಸುಖಂ. ಅರಿಯವಂಸೋತಿ ಅರಿಯವಂಸಸುತ್ತಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೯; ಅ. ನಿ. ೪.೨೮) ಧಮ್ಮಕಥಾ. ಧಮ್ಮರಸನ್ತಿ ಧಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಿರಸಂ.

ಜಙ್ಘಬಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಿಣ್ಡಪರಿಯೇಸನತೋ ಕೋಸಜ್ಜನಿಮ್ಮದ್ದನತಾ. ‘‘ಯಥಾಪಿ ಭಮರೋ ಪುಪ್ಫ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೪೯; ನೇತ್ತಿ. ೧೨೩) ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ಆಹಾರಪರಿಯೇಸನತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವತಾ. ನಿಚ್ಚಂ ಅನ್ತರಘರಂ ಪವಿಸನ್ತಸ್ಸೇವ ಸುಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಗಮನಾದಯೋ ಸೇಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸೇಖಿಯಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣಂ. ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ, ಸಂಸಟ್ಠವಿಹಾರಾಭಾವತೋ ಚ ಅಪರಪೋಸಿತಾ. ಕುಲೇ ಕುಲೇ ಅಪ್ಪಕಅಪ್ಪಕಪಿಣ್ಡಗಹಣೇನ ಪರಾನುಗ್ಗಹಕಿರಿಯಾ. ಅನ್ತಿಮಾಯ ಜೀವಿಕಾಯ ಅವಟ್ಠಾನೇನ ಮಾನಪ್ಪಹಾನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅನ್ತಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜೀವಿಕಾನಂ, ಯದಿದಂ ಪಿಣ್ಡೋಲ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಇತಿವು. ೯೧; ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೦). ಮಿಸ್ಸಕಭತ್ತೇನ ಯಾಪನತೋ ರಸತಣ್ಹಾನಿವಾರಣಂ. ನಿಮನ್ತನಾಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತೋ ಗಣಭೋಜನಾದಿಸಿಕ್ಖಾಪದೇಹಿ ಅನಾಪತ್ತಿತಾ.

ಅಪ್ಪಟಿಹತವುತ್ತಿತಾಯ ಚತೂಸುಪಿ ದಿಸಾಸು ವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ. ಆಜೀವಸ್ಸ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಆಜೀವೋ ಅಸ್ಸ ವಿಸುಜ್ಝತಿ. ಅತ್ತಭರಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಾನವಜ್ಜಸುಲಭರೂಪೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಭರಣತೋ ಅತ್ತಭರಸ್ಸ. ತತೋ ಏವ ಏಕವಿಹಾರಿತಾಯ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಪೋಸನತೋ ಅನಞ್ಞಪೋಸಿನೋ. ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕೇನ ಚೀವರೇನ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ವಿಚರಣತೋ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿತಂ, ಸುಭರತಂ, ಪರಮಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಂ, ಸನ್ತುಟ್ಠಿಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ದೇವಾಪಿ ಪಿಹಯನ್ತಿ ತಾದಿನೋತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಭುಸಂ ಅತಿವಿಯ ಸನ್ತಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮತಾಯ ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ಪರಮೇನ ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನ ಸಮನ್ನಾಗಮತೋ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸತಿಮತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾದಯೋ ದೇವಾಪಿ ಪಿಹಯನ್ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಸು ಬಹುಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಾ ಆದರಂ ಜನೇನ್ತಿ, ಪಗೇವ ಮನುಸ್ಸಾ. ಸಚೇ ಸೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ನ ಹೋತಿ, ತದಭಿಕಙ್ಖೀ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೪. ಸಪದಾನಚಾರಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೭. ಇಮಿನಾತಿ ಸಪದಾನಚಾರಿಕೇನ. ಕಾಲತರನ್ತಿ ಕಾಲಸ್ಸೇವ. ಅಫಾಸುಕಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಪರಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ದುಪ್ಪವೇಸನಟ್ಠಾನಂ. ಪುರತೋತಿ ವೀಥಿಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಘರಂ ಅಪವಿಟ್ಠಸ್ಸೇವ. ಪತ್ತವಿಸ್ಸಟ್ಠಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪೇಸಕಾರವೀಥಿಯಂ ಪೇಸಕಾರಭಾವಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರೇ ಪತ್ತವಿಸ್ಸಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ ತಂ ದಿವಸಂ ನ ಭಿಕ್ಖಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ನಿಸೀದತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ. ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಕುಲೇ ನಿಬದ್ಧಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಾಭಾವತೋ ಪರಿಚಯಾಭಾವೇನ ಕುಲೇಸು ನಿಚ್ಚನವಕತಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಲಗ್ಗಮಾನಸತಾಯ ಚ ಸೋಮ್ಮಭಾವೇನ ಚ ಚನ್ದೂಪಮತಾ. ಕುಲೇಸು ಪರಿಗ್ಗಹಚಿತ್ತಾಭಾವೇನ ತತ್ಥ ಮಚ್ಛೇರಪ್ಪಹಾನಂ. ಹಿತೇಸಿತಾಯ ವಿಭಾಗಾಭಾವತೋ ಸಮಾನುಕಮ್ಪಿತಾ. ಕುಲಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಸಂಸಟ್ಠತಾದಯೋ ಕುಲೂಪಕಾದೀನವಾ. ಅವ್ಹಾನಾನಭಿನನ್ದನಾತಿ ನಿಮನ್ತನವಸೇನ ಅವ್ಹಾನಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾ. ಅಭಿಹಾರೇನಾತಿ ಭಿಕ್ಖಾಭಿಹಾರೇನ. ಸೇರಿಚಾರನ್ತಿ ಯಥಾರುಚಿ ವಿಚರಣಂ.

ಇತಿ ಸಪದಾನಚಾರಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೫. ಏಕಾಸನಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೮. ನಾನಾಸನಭೋಜನನ್ತಿ ಅನೇಕಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ಭೋಜನಂ, ಏಕನಿಸಜ್ಜಾಯ ಏವ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ನಿಸಜ್ಜಾಸು ಆಹಾರಪರಿಭೋಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪತಿರೂಪನ್ತಿ ಯುತ್ತರೂಪಂ ಅನುಟ್ಠಾಪನೀಯಂ. ವತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವತ್ತಂ ಕಾತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ವತ್ತಂ ನಾಮ ಗರುಟ್ಠಾನೀಯೇ ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವ. ತತ್ಥ ಪನ ಪಟಿಪಜ್ಜನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಂ ಥೇರವಾದಂ ಆಹ ‘‘ಆಸನಂ ವಾ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ ಭೋಜನಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಏಕಾಸನಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಂ ಆಸನಂ ವಾ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಧುತಙ್ಗಭೇದತೋ ಯಾವ ಭೋಜನಪರಿಯೋಸಾನಾ ನ ವುಟ್ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭೋಜನಂ ವಾ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ ಧುತಙ್ಗಭೇದತೋ, ಅಭುಞ್ಜಿಯಮಾನಂ ಯಾವ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನಾರಭತಿ, ತಾವ ವುಟ್ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ತಯಿದಂ ದ್ವಯಂ ಇಧ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವತ್ತಕರಣಂ ಧುತಙ್ಗಂ ನ ರಕ್ಖತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಮೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಭೇಸಜ್ಜಪರಿಭೋಗವಸೇನೇವ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಿಪಿ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪ್ಪಾಬಾಧತಾತಿ ಅರೋಗತಾ. ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕತಾತಿ ಅಕಿಚ್ಛಜೀವಿತಾ ಸರೀರದುಕ್ಖಾಭಾವೋ. ಲಹುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾ. ಬಲನ್ತಿ ಸರೀರಬಲಂ. ಫಾಸುವಿಹಾರೋತಿ ಸುಖವಿಹಾರೋ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಭುಞ್ಜನಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಿಕಾರಪಟಿಕ್ಖೇಪಪದಂ. ರುಜಾತಿ ರೋಗಾ. ನ ಕಮ್ಮಮತ್ತನೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಯೋಗಕಮ್ಮಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಞ್ಚ ನ ಪರಿಹಾಪೇತಿ, ಬಹುಸೋ ಭೋಜನೇ ಅಬ್ಯಾವಟಭಾವತೋ, ಅರೋಗಭಾವತೋ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇತಿ ಏಕಾಸನಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೬. ಪತ್ತಪಿಣ್ಡಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೯. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಪಟಿಕೂಲಸ್ಸ ಭುತ್ತಸ್ಸ ಅಗಣ್ಹನಮ್ಪಿ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಮಾಣಯುತ್ತಮೇವ ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಏಕಭಾಜನಮೇವ ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ಬಹುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಂ. ನಾನಾರಸತಣ್ಹಾವಿನೋದನನ್ತಿ ನಾನಾರಸಭೋಜನೇ ತಣ್ಹಾಯ ವಿನೋದನಂ. ಅತ್ರ ಅತ್ರ ನಾನಾಭಾಜನೇ ಠಿತೇ ನಾನಾರಸೇ ಇಚ್ಛಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ರಿಚ್ಛೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ, ತಸ್ಸಾ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾಯ ಪಹಾನಂ. ಆಹಾರೇ ಪಯೋಜನಮತ್ತದಸ್ಸಿತಾತಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನನಾನಾರಸೇ ಗೇಧಂ ಅಕತ್ವಾ ಆಹಾರೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನುಞ್ಞಾತಪಯೋಜನಮತ್ತದಸ್ಸಿತಾ. ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಭಾಜನೇಸು ಠಿತಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಗಣ್ಹತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಾಭೋಗತಾಯ ಸಿಯಾ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಭೋಜಿತಾ, ನ ತಥಾ ಇಮಸ್ಸ ಏಕಪತ್ತಗತಸಞ್ಞಿನೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಭೋಜಿತಾ’’ತಿ. ಓಕ್ಖಿತ್ತಲೋಚನೋತಿ ಪತ್ತಸಞ್ಞಿತಾಯ ಹೇಟ್ಠಾಖಿತ್ತಚಕ್ಖು. ಪರಿಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ.

ಇತಿ ಪತ್ತಪಿಣ್ಡಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೭. ಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೦. ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಯಂ ಉಪನೀತಂ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ತಂ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಭೋಜನನ್ತಿ ಅತಿರಿತ್ತಭೋಜನಂ. ಪುನ ಭೋಜನಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ನ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ತಬ್ಬಿಸಯತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಧುತಙ್ಗಸ್ಸ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಮಸ್ಸ ವಿಧಾನ’’ನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಭೋಜನೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಭುಞ್ಜಿಯಮಾನೇ ಭೋಜನೇ. ತದೇವ ಭುಞ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ. ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಆಪತ್ತಿ ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನಾಪತ್ತಿ, ತತೋ ದೂರೀಭಾವೋ ಅನಾಪಜ್ಜನಂ. ಓದರಿಕತ್ತಂ ಘಸ್ಮರಭಾವೋ ಕುಚ್ಛಿಪೂರಕತಾ, ತಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಏಕಪಿಣ್ಡೇನಾಪಿ ಯಾಪನತೋ. ನಿರಾಮಿಸಸನ್ನಿಧಿತಾ ನಿಹಿತಸ್ಸ ಅಭುಞ್ಜನತೋ. ಪುನ ಪರಿಯೇಸನವಸೇನ ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಖೇದಂ ನ ಯಾತಿ. ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಕಾನಂ ಸನ್ತೋಸಗುಣಾದೀನಂ ವುದ್ಧಿಯಾ ಸಞ್ಜನನಂ ಸನ್ತೋಸಗುಣಾದಿವುಡ್ಢಿಸಞ್ಜನನಂ. ಇದನ್ತಿ ಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಙ್ಗಂ.

ಇತಿ ಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೮. ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೧. ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನಂ ಪಹಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗಾಮನ್ತಂ, ಅರಞ್ಞಞ್ಚ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಚಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಗಾಮಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನಸ್ಸ ‘‘ಗಾಮೋಯೇವ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಸತ್ಥೋಪಿ ಗಾಮೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇನ್ದಖೀಲಾತಿ ಉಮ್ಮಾರಾ. ತಸ್ಸಾತಿ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಸ್ಸ. ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಅರಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾರಾಜಿಕೇ (ಪಾರಾ. ೯೨) ಆಗತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾ’’ತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಅವಹಾರಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹೇ ತದುಭಯಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಹಿ ಲೋಕೇ ಗಾಮಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಗಾಮವಿನಿಮುತ್ತಂ ಠಾನಂ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ವಿಭ. ೫೨೯) ಗಾಮಾ ‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಆರಞ್ಞಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾರಾ. ೬೫೪) ‘‘ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ ಆಗತಂ ಆರಞ್ಞಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ. ನ ಹಿ ಸೋ ವಿನಯಪರಿಯಾಯಿಕೇ ‘‘ಅರಞ್ಞೇ ವಸನತೋ ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೋ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತೋ. ಅಯಞ್ಚ ಸುತ್ತಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ಇಧ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುತ್ತನ್ತಕಥಾವ ಪಮಾಣಂ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಆಗತಮೇವ ಲಕ್ಖಣಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಂ ಆರೋಪಿತೇನ ಆಚರಿಯಧನುನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಿನನವಿಧಿಂ ಆಹ. ತೇನೇವ ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾನಯೋವ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೯೬) ಇದಮೇತ್ಥ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ.

ತತೋ ತತೋ ಮಗ್ಗನ್ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಖುದ್ದಕಮಗ್ಗಂ ಪಿದಹತಿ. ಧುತಙ್ಗಸುದ್ಧಿಕೇನ ಧುತಙ್ಗಸೋಧನಪಸುತೇನ. ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಕಾಲೇತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಸ್ಸ ತಯೋಪಿ ಉತೂ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ದ್ವೇ, ಮುದುಕಸ್ಸ ಏಕೋ ಉತು. ತತ್ಥಪಿ ಧುತಙ್ಗಂ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ ಸಉಸ್ಸಾಹತ್ತಾ. ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಿಥಿಲಭಾವೇನ ಧುತಙ್ಗಂ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಅರಞ್ಞಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ವಿವೇಕವಾಸಂ ವಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಥಾಲದ್ಧೋವ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಸಾತ್ಥಕೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಮನಸಿಕಾರಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ಭಬ್ಬೋ…ಪೇ… ರಕ್ಖಿತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸ್ಸ ಆರಞ್ಞಿಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ಆಪಾಥಮನುಪಗಮನತೋ. ವಿಗತಸನ್ತಾಸೋ ಹೋತಿ ವಿವೇಕಪರಿಚಯತೋ. ಜೀವಿತನಿಕನ್ತಿಂ ಜಹತಿ ಬಹುಪರಿಸ್ಸಯೇ ಅರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸೇನೇವ ಮರಣಭಯಸ್ಸ ದೂರೀಕರಣತೋ. ಪವಿವೇಕಸುಖರಸಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅನುಭವತಿ ಜನಸಂಸಗ್ಗಾಭಾವತೋ. ಆರಾಧಯನ್ತೋತಿ ಅನುನಯನ್ತೋ. ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿವೇಕಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಯೋಗಿನೋ ವಾಹನಸದಿಸನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಸೇಸಧುತಾಯುಧೋ’’ತಿ, ಅವಸಿಟ್ಠಧುತಧಮ್ಮಾಯುಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇತಿ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೯. ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೨. ಛನ್ನನ್ತಿ ಇಟ್ಠಕಾಛದನಾದೀಹಿ ಛಾದಿತಂ, ಆವಸಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಮನ್ತರಿಕರುಕ್ಖೋತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ರಾಜೂನಂ ರಜ್ಜಸೀಮಾಯ ಠಿತರುಕ್ಖೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ತೇಸಂ ರಾಜೂನಂ ಬಲಕಾಯೋ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಯುದ್ಧಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಚೋರಾಪಿ ಪಾರಿಪನ್ಥಿಕಾ ಸಮೋಸರನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸುಖೇನ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ. ಚೇತಿಯರುಕ್ಖೋ ‘‘ದೇವತಾಧಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸಮ್ಮತರುಕ್ಖೋ ಪೂಜೇತುಂ ಉಪಗತೇಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅವಿವಿತ್ತೋ ಹೋತಿ. ನಿಯ್ಯಾಸರುಕ್ಖೋ ಸಜ್ಜರುಕ್ಖಾದಿ. ವಗ್ಗುಲಿರುಕ್ಖೋ ವಗ್ಗುಲಿನಿಸೇವಿತೋ. ಸೀಮನ್ತರಿಕರುಕ್ಖಾದಯೋ ಸಪರಿಸ್ಸಯಾ, ದುಲ್ಲಭವಿವೇಕಾ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮೇ ರುಕ್ಖೇ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಪಣ್ಣಸಟನ್ತಿ ರುಕ್ಖತೋ ಪತಿತಪಣ್ಣಂ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ. ಛನ್ನೇ ವಾಸಕಪ್ಪನಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದೀನಮತ್ಥಾಯಪಿ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜಾನಿತ್ವಾ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಾಪಿತಮತ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅಭಿಣ್ಹಂ ತರುಪಣ್ಣವಿಕಾರದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ತರೂಸು, ತರೂನಂ ವಾ ಪಣ್ಣೇಸು ವಿಕಾರಸ್ಸ ಖಣಭಙ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ. ಸೇನಾಸನಮಚ್ಛೇರಕಮ್ಮಾರಾಮತಾನನ್ತಿ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯನವಕಮ್ಮರತಭಾವಾನಂ. ದೇವತಾಹೀತಿ ರುಕ್ಖದೇವತಾಹಿ. ತಾಪಿ ಹಿ ರುಕ್ಖಟ್ಠವಿಮಾನೇಸು ವಸನ್ತಿಯೋ ರುಕ್ಖೇಸು ವಸನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ರುಕ್ಖೇತಿ ಸಹವಾಸಿತಾ. ವಣ್ಣಿತೋತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಾನಿ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಸಂಸಿತೋ. ‘‘ರುಕ್ಖಮೂಲಸೇನಾಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೩, ೧೨೮) ಏವಂ ನಿಸ್ಸಯೋತಿ ಚ ಭಾಸಿತೋ. ಅಭಿರತ್ತಾನಿ ತರುಣಕಾಲೇ, ನೀಲಾನಿ ಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇ, ಪಣ್ಡೂನಿ ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ. ಪತಿತಾನಿ ಮಿಲಾಯನವಸೇನ. ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತರುಪಣ್ಣಾನಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಏವ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪನೂದತಿ ಪಜಹತಿ, ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ ಏವಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಜಾತಿಬೋಧಿಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ರುಕ್ಖಮೂಲೇಯೇವ ಜಾತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧದಾಯಜ್ಜಂ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿ.

ಇತಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೧೦. ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೩. ‘‘ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಮೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇ ವುತ್ತೇ ಛನ್ನಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಛನ್ನಞ್ಚ ರುಕ್ಖಮೂಲಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧುತಙ್ಗಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಯೋಗಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಹಿ ಸಮಾದಾನಂ ಇಜ್ಝತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ. ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೇನಾಪಿ ಉಪೋಸಥದಿವಸಾದೀಸು ಸುಣನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ತೇಹಿ ಯಾಚಿತೇನ ಛನ್ನಂ ಪವಿಸಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪನ ಕಥೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋವ ಗನ್ತಬ್ಬೋ. ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಸ್ಸಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಪೋಸಥತ್ಥಾಯಾತಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಾಯ. ಉದ್ದಿಸನ್ತೇನಾತಿ ಪರೇಸಂ ಉದ್ದೇಸಂ ದೇನ್ತೇನ. ಉದ್ದಿಸಾಪೇನ್ತೇನಾತಿ ಸಯಂ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇನ. ಮಗ್ಗಮಜ್ಝೇ ಠಿತಂ ಸಾಲನ್ತಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ವಿಯ ಮಗ್ಗಾ ಅನೋಕ್ಕಮ್ಮ ಉಜುಕಮೇವ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಸಾಲಂ. ವೇಗೇನ ಗನ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ಅಸಾರುಪ್ಪತ್ತಾ. ಯಾವ ವಸ್ಸೂಪರಮಾ ಠತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ನ ತಾವ ಧುತಙ್ಗಭೇದೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಾಮ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ. ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪನ ಪಬ್ಭಾರಸದಿಸೋ ಪಬ್ಬತಪದೇಸೋ. ಅಚ್ಛನ್ನಮರಿಯಾದನ್ತಿ ಯಥಾ ವಸ್ಸೋದಕಂ ಅನ್ತೋ ನ ಪವಿಸತಿ, ಏವಂ ಛದನಸಙ್ಖೇಪೇನ ಉಪರಿ ಅಕತಮರಿಯಾದಂ. ಅನ್ತೋ ಪನ ಪಬ್ಭಾರಸ್ಸ ವಸ್ಸೋದಕಂ ಪವಿಸತಿ ಚೇ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸಸಙ್ಖೇಪಮೇವಾತಿ ತತ್ಥ ಪವಿಸಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸಾಖಾಮಣ್ಡಪೋತಿ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಹಿ ವಿರಳಚ್ಛನ್ನಮಣ್ಡಪೋ. ಪೀಠಪಟೋ ಖಲಿತ್ಥದ್ಧಸಾಟಕೋ.

ಪವಿಟ್ಠಕ್ಖಣೇ ಧುತಙ್ಗಂ ಭಿಜ್ಜತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪಬ್ಭಾರಾದಿಕೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿಅತ್ಥಂ ಛನ್ನಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ಇದಾನಿ ಅರುಣೋ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ. ರುಕ್ಖಮೂಲೇಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ಥೇವ ನಿವಾಸಫಾಸುಕತಾತಿ ಸಿಯಾ ತತ್ಥ ಆಸಙ್ಗಪುಬ್ಬಕೋ ಆವಾಸಪಲಿಬೋಧೋ, ನ ಪನ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇತಿ ಇಧೇವ ಆವಾಸಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದೋ ಆನಿಸಂಸೋ ವುತ್ತೋ. ಪಸಂಸಾಯಾನುರೂಪತಾತಿ ಅನಿಕೇತಾತಿ ವುತ್ತಪಸಂಸಾಯ ಅನಾಲಯಭಾವೇನ ಅನುಚ್ಛವಿಕತಾ. ನಿಸ್ಸಙ್ಗತಾತಿ ಆವಾಸಪರಿಗ್ಗಹಾಭಾವೇನೇವ ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸಙ್ಗತಾ. ಅಸುಕದಿಸಾಯ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ನೇವ ಸಕ್ಕಾತಿ ಏದಿಸಸ್ಸ ಪರಿವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ. ಮಿಗಭೂತೇನಾತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಾಭಾವೇನ ಮಿಗಸ್ಸ ವಿಯ ಭೂತೇನ. ಸಿತೋತಿ ನಿಸ್ಸಿತೋ. ವಿನ್ದತೀತಿ ಲಭತಿ.

ಇತಿ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೧೧. ಸೋಸಾನಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೪. ನ ಸುಸಾನನ್ತಿ ಅಸುಸಾನಂ. ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ನ-ಕಾರೋ, ಸುಸಾನಲಕ್ಖಣರಹಿತಂ ವಸನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಸುಸಾನ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಪಿತಮತ್ತೇ ಠಾನೇ ನ ವಸಿತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ನಾಮಮತ್ತೇನ ಸುಸಾನಲಕ್ಖಣಂ ಸಿಜ್ಝತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಝಾಪಿತಕಾಲತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ…ಪೇ… ಸುಸಾನಮೇವ ಛವೇನ ಸಯಿತಮತ್ತಾಯ ಸುಸಾನಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಿತೋ. ಛವಸಯನಂ ಹಿ ‘‘ಸುಸಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸೋಸಾನಿಕೇನ ನಾಮ ಅಪ್ಪಕಿಚ್ಚೇನ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಸನ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಗರುಕನ್ತಿ ದುಪ್ಪರಿಹಾರಂ. ತಮೇವ ಹಿ ದುಪ್ಪರಿಹಾರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಸ್ಸಯವಿಘಾತತ್ಥಾಯಾತಿ ‘‘ಸುಸಾನಂ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸರಾಹಸ್ಸೇಯ್ಯಕ’’ನ್ತಿ ಚೋರಾ ಕತಕಮ್ಮಾಪಿ ಅಕತಕಮ್ಮಾಪಿ ಓಸರನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಚೋರೇಸು ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕೇ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಮೀಪೇ ಭಣ್ಡಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಲಾತೇಸು ಮನುಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖುಂ ‘‘ಚೋರೋ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೋಥೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿಹಾರೇ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ವಾ ಗೋಚರಗಾಮೇ ರಞ್ಞಾ ನಿಯುತ್ತಂ ರಾಜಯುತ್ತಕಂ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸೋಸಾನಿಕಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಯಥಾ ತಾದಿಸೋ, ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಪರಿಸ್ಸಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ವಸಿತಬ್ಬಂ. ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಯದಾ ಆಳಹನಂ ಅಭಿಮುಖಂ ನ ಹೋತಿ, ತದಾಪಿ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅದ್ಧಕ್ಖಿಕೇನ ಆಳಹನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಉಪ್ಪಥಮಗ್ಗೇನ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ತನೋ ಸೋಸಾನಿಕಭಾವಸ್ಸ ಅಪಾಕಟಭಾವತ್ಥಂ. ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುಸಾನೇ ‘‘ಅಯಂ ವಮ್ಮಿಕೋ, ಅಯಂ ರುಕ್ಖೋ, ಅಯಂ ಖಾಣುಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ದಿವಾಯೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಂ. ಭಯಾನಕನ್ತಿ ಭಯಜನಕಂ ವಮ್ಮಿಕಾದಿಂ. ಕೇನಚಿ ಲೇಡ್ಡುಪಾಸಾಣಾದಿನಾ ಆಸನ್ನೇ ವಿಚರನ್ತೀತಿ ನ ಪಹರಿತಬ್ಬಾ. ತಿಲಪಿಟ್ಠಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಲಲಂ. ಮಾಸಮಿಸ್ಸಂ ಭತ್ತಂ ಮಾಸಭತ್ತಂ. ಗುಳಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತಿಲಸಂಗುಳಿಕಾದಿಘನಪೂವಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕುಲಗೇಹಂ ನ ಪವಿಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪೇತಧೂಮೇನ ವಾಸಿತತ್ತಾ, ಪಿಸಾಚಾನುಬನ್ಧತ್ತಾ ಚ ಕುಲಗೇಹಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ನ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಂ. ದೇವಸಿಕಂ ಛವಡಾಹೋ ಧುವಡಾಹೋ. ಮತಞಾತಕಾನಂ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ದೇವಸಿಕಂ ರೋದನಂ ಧುವರೋದನಂ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಝಾಪಿತಕಾಲತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ. ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ ‘‘ಸುಸಾನಂ ಅಗತದಿವಸೇ’’ತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕಾ.

ಸುಸಾನೇ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸಿವಥಿಕದಸ್ಸನೇನ ಮರಣಸ್ಸತಿಪಟಿಲಾಭೋ. ತತೋ ಏವ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಿತಾ. ತತ್ಥ ಛಡ್ಡಿತಸ್ಸ ಮತಕಳೇವರಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾಧಿಗಮೋ. ತತೋ ಏವ ಕಾಮರಾಗವಿನೋದನಂ. ಬಹುಲಂ ಸರೀರಸ್ಸ ಅಸುಚಿದುಗ್ಗನ್ಧಜೇಗುಚ್ಛಭಾವಸಲ್ಲಕ್ಖಣತೋ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಕಾಯಸಭಾವದಸ್ಸನಂ. ತತೋ ಮರಣಸ್ಸತಿಪಟಿಲಾಭತೋ ಚ ಸಂವೇಗಬಹುಲತಾ. ಬ್ಯಾಧಿಕಾನಂ, ಜರಾಜಿಣ್ಣಾನಞ್ಚ ಮತಾನಂ ತತ್ಥ ದಸ್ಸನೇನ ಆರೋಗ್ಯಯೋಬ್ಬನಜೀವಿತಮದಪ್ಪಹಾನಂ. ಖುದ್ದಕಸ್ಸ, ಮಹತೋ ಚ ಭಯಸ್ಸ ಅಭಿಭವನತೋ ಭಯಭೇರವಸಹನತಾ. ಸಂವಿಗ್ಗಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋ ಪದಹನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅಮನುಸ್ಸಾನಂ ಗರುಭಾವನೀಯತಾ. ನಿದ್ದಾಗತಮ್ಪೀತಿ ಸುತ್ತಮ್ಪಿ, ಸುಪಿನನ್ತೇಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇತಿ ಸೋಸಾನಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೧೨. ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೫. ಸೇನಾಸನಗಾಹಣೇ ಪರೇ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಣಂ, ‘‘ಇದಂ ಸುನ್ದರಂ, ಇದಂ ನ ಸುನ್ದರ’’ನ್ತಿ ಪರಿತುಲಯಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನಾ, ಓಲೋಕನಾ ಚ ಸೇನಾಸನಲೋಲುಪ್ಪಂ. ತುಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ತುಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ. ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತಭಾವೇನ ದೂರೇತಿ ವಾ ಬಹೂನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇತಿ ವಾ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಪುಚ್ಛನೇನಪಿಸ್ಸ ಧುತಙ್ಗಸ್ಸ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನತೋ. ಓಲೋಕೇತುನ್ತಿ ಲೋಲುಪ್ಪವಸೇನ ಪಸ್ಸಿತುಂ. ಸಚಸ್ಸ ತಂ ನ ರುಚ್ಚತೀತಿ ಅಸ್ಸ ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕಸ್ಸ ತಂ ಯಥಾಗಾಹಿತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಅಫಾಸುಕಭಾವೇನ ಸಚೇ ನ ರುಚ್ಚತಿ, ಮುದುಕಸ್ಸ ಅಸತಿ ರೋಗೇ ಯಥಾಗಾಹಿತಂ ಪಹಾಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಲೋಲುಪ್ಪಂ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಗನ್ತ್ವಾ ಓಲೋಕನಾ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಸ್ಸ ಪುಚ್ಛನಾ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಣೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ.

ಉಪಟ್ಠಾಪನೀಯಾನಮ್ಪಿ ಅನುಟ್ಠಾಪನೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಹಿತೇಸಿತಾ. ತಾಯ ಕರುಣಾವಿಹಾರಾನುಗುಣತಾ. ಸುನ್ದರಾಸುನ್ದರವಿಭಾಗಾಕರಣತೋ ಹೀನಪಣೀತವಿಕಪ್ಪಪರಿಚ್ಚಾಗೋ. ತೇನ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಾನುಗುಣತಾ. ತತೋ ಏವ ಅನುರೋಧವಿರೋಧಪ್ಪಹಾನಂ. ದ್ವಾರಪಿದಹನಂ ಓಕಾಸಾದಾನತೋ. ಯಥಾಸನ್ಥತರಾಮತನ್ತಿ ಯಥಾಗಾಹಿತೇ ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಸೇನಾಸನೇ ಅಭಿರತಭಾವಂ.

ಇತಿ ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

೧೩. ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೬. ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಲಕ್ಖಣಂ ಸೇಯ್ಯಂ. ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ಹಿ ತದತ್ಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚೋ ಭಿಸೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ (ಚೂಳವ. ೩೨೧, ೩೨೨) ಸೇಯ್ಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ನೇಸಜ್ಜಿಕೋ’’ತಿ ಚ ಸಯನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಏವ ವಿಹರಿತುಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಸೇಯ್ಯಾ ಏವೇತ್ಥ ಪಟಿಯೋಗಿನೀ, ನ ಇತರೇ ತಥಾ ಅನಿಟ್ಠತ್ತಾ, ಅಸಮ್ಭವತೋ ಚ. ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಯೋ ಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ ಇಧ ಪಟಿಯೋಗಿಭಾವೇನ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನ ಇತರೇ. ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಠಾನಗಮನೇಹಿ ವಿನಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಏವ ಯಾಪೇತುಂ ತಥಾ ಪವತ್ತೇತುನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಾವೇತ್ಥ ಪಟಿಯೋಗಿನೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಚಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ ನ ‘‘ನೇಸಜ್ಜಿಕೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ. ಇರಿಯಾಪಥನ್ತರಾನುಗ್ಗಹಿತೋ ಹಿ ಕಾಯೋ ಮನಸಿಕಾರಕ್ಖಮೋ ಹೋತಿ.

ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದಾ, ಪಿಟ್ಠಿಅಪಸ್ಸಯೋ ಚಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗೋ. ಚತೂಹಿ ಅಟ್ಟನೀಹಿ, ಪಿಟ್ಠಿಅಪಸ್ಸಯೇನ ಚ ಪಞ್ಚಙ್ಗೋತಿ ಅಪರೇ. ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಪಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸೇ ಚ ಯಥಾಸುಖಂ ಅಪಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತೋ ನೇಸಜ್ಜಿಕಸ್ಸ ‘‘ಅನೇಸಜ್ಜಿಕತೋ ಕೋ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಗಾಹಂ ನಿವಾರೇತುಂ ಅಭಯತ್ಥೇರೋ ನಿದಸ್ಸಿತೋ ‘‘ಥೇರೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ’’ತಿ.

ಉಪಚ್ಛೇದೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಉಪಚ್ಛೇದನನ್ತಿ ವಿನಿಬನ್ಧುಪಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಸಾಧಕತಮಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಸಪ್ಪಾಯತಾ ಅಲೀನಾನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ. ತತೋ ಏವ ಪಾಸಾದಿಕಇರಿಯಾಪಥತಾ. ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾನುಕೂಲತಾ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕತಾ. ತತೋ ಏವ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಬ್ರೂಹನತಾ. ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ. ತನುನ್ತಿ ಉಪರಿಮಕಾಯಂ. ವಿಕಮ್ಪೇತೀತಿ ಚಾಲೇತಿ, ಇಚ್ಛಾವಿಘಾತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವತನ್ತಿ ಧುತಙ್ಗಂ.

ಇತಿ ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ.

ಧುತಙ್ಗಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೭. ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ವಸೇನ ಸಿಯಾ ಕುಸಲಾನಿ, ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಸೇನ ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾನಿ. ತತ್ಥ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣತ್ಥಂ, ಖೀಣಾಸವಾ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಂ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಹರನ್ತಿ. ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ ಧುತಙ್ಗನ್ತಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನಾಪಿ ಧುತಙ್ಗಸೇವನಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ಯೇನ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಆರಞ್ಞಿಕತ್ತಂ, ತಂ ಧುತಙ್ಗಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಲಕ್ಖಣಾಭಾವತೋ. ಯಂ ಹಿದಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಧುನನತೋ ಧುತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಞಾಣಸ್ಸ, ಚೇತನಾಯ ವಾ ಅಙ್ಗತ್ತಂ, ನ ತಂ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಭವತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅರಞ್ಞವಾಸಾದಿಮತ್ತೇನ ಆರಞ್ಞಿಕಾದಯೋ ತಾವ ಹೋನ್ತು, ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಾದೀನಿ ಪನ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಮಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಇಮಾನೀತಿ ಧುತಙ್ಗಾನಿ. ವುತ್ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವಚನತ್ಥನಿದ್ದೇಸೇ. ನ ಚ ಅಕುಸಲೇನ ಕೋಚಿ ಧುತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಧುನನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏತಾನಿ ಸಮಾದಾನಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ, ಏತೇನ ಪಠಮೇನಾಪಿ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇನ ‘‘ನತ್ಥಿ ಅಕುಸಲಂ ಧುತಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಚ ಅಕುಸಲಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಧುನಾತೀತಿ ಅಕುಸಲಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪಂ ನ ಚ ಧುನಾತಿ ಏವ ಅಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ. ಯೇಸಂ ಸಮಾದಾನಾನಂ ತಂ ಅಕುಸಲಂ ಞಾಣಂ ವಿಯ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತಾನಿ ಧುತಙ್ಗಾನೀತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ. ಇಮಿನಾ ದುತಿಯೇನಾಪಿ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇನ ‘‘ನತ್ಥಿ ಅಕುಸಲಂ ಧುತಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಾಪಿ ಅಕುಸಲನ್ತಿಆದಿ ತತಿಯಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಯೋಜನಾ. ತಸ್ಮಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ.

ಯೇಸನ್ತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತೇ ಹಿ ಧುತಙ್ಗಂ ನಾಮ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ತಥಾ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಧುನನಟ್ಠೋಪಿ ನ ಸಿಯಾ, ಸಮಾದಾತಬ್ಬತಾ ಚಾತಿ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕುಸಲತ್ತಿಕವಿನಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಕ್ಖೇ ಏತೇ ದೋಸಾ ದುನ್ನಿವಾರಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತೇಸಂ ವಚನಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ವುತ್ತನಯೋ ಚೇತನಾಪಕ್ಖೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಏತೇ ಧುತಗುಣಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಪಠಮತತಿಯಪದಸಙ್ಗಹಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಯಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಸಿಯಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಸಿಯಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ, ಸಿಯಾ ನೇವವಿಪಾಕನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ, ಸಿಯಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನುಪಾದಾನಿಯಾ, ಸಿಯಾ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾತಿ ಏವಂ ಸೇಸತಿಕದುಕಪದೇಹಿಪಿ ನೇಸಂ ಯಥಾರಹಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ.

ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅರಹಾ ಧುತಕಿಲೇಸೋ, ಇಧ ಪನ ಧುತಙ್ಗಸೇವನಾಮುಖೇನ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ‘‘ಧುತಕಿಲೇಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಥಾ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಿಲೇಸಧುನನೋ ಧಮ್ಮೋ, ವಿಸೇಸತೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೋ. ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾದಿ. ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಧುತಙ್ಗಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಧುತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧುತವಾದೇ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೇ ಯಸ್ಮಾ ಧುತವಾದಭೇದೇನ ಧುತೋ ವಿಯ ಧುತಭೇದೇನ ಧುತವಾದೋಪಿ ದುವಿಧೋ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ, ತದುಭಯಪಟಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಚತುಕ್ಕಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಧುತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ತಯಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ‘‘ಸೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧುತಧಮ್ಮಾ ನಾಮಾತಿ ಧುತಙ್ಗಸೇವನಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಧುನನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ‘‘ಧುತೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾಯ ಧುತಙ್ಗಚೇತನಾಯ ಉಪಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಕತ್ವಾ ಧುತಧಮ್ಮಾ ನಾಮ. ಅಸಮ್ಪತ್ತಸಮ್ಪತ್ತೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಲುಬ್ಭನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಲೋಭೋ. ಪಚ್ಚಯಗೇಧಾದಿಹೇತುಕಾನಂ ಲೋಲತಾದೀನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಲಿಖನತೋ ಛೇದನತೋ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾದಿಭೇದತೋ ಸಂಸಗ್ಗತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿವೇಚನತೋ ಸಲ್ಲೇಖತಾ ಪವಿವೇಕತಾ ಚ ಅಲೋಭೋ ಅಮೋಹೋತಿ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅನುಪತನ್ತಿ ತದನ್ತೋಗಧಾ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದುಭಯಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸಭಾವತೋ. ಇಮೇಹಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಅತ್ಥೀ ಇದಮತ್ಥೀ, ಯೇನ ಞಾಣೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನಾಮ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಧುತಗುಣೇ ಸಮಾದಿಯತಿ ಚೇವ ಪರಿಹರತಿ ಚ, ತಂ ಞಾಣಂ ಇದಮತ್ಥಿತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಮತ್ಥಿತಾ ಞಾಣಮೇವಾ’’ತಿ. ಪಟಿಕ್ಖೇಪವತ್ಥೂಸೂತಿ ಗಹಪತಿಚೀವರಾದೀಸು ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಧುತಙ್ಗೇಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬವತ್ಥೂಸು. ಲೋಭನ್ತಿ ತಣ್ಹಂ. ತೇಸ್ವೇವ ವಾತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವತ್ಥೂಸು ಏವ. ಆದೀನವಪಟಿಚ್ಛಾದಕನ್ತಿ ಆರಕ್ಖದುಕ್ಖಪರಾಧೀನವುತ್ತಿಚೋರಭಯಾದಿಆದೀನವಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ. ಅನುಞ್ಞಾತಾನನ್ತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಾನಂ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾದೀನಂ. ಪಟಿಸೇವನಮುಖೇನಾತಿ ಪಟಿಸೇವನದ್ವಾರೇನ, ತೇನ ಲೇಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತಿಸಲ್ಲೇಖಮುಖೇನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿಮುಖೇನ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಸ್ಸ ವತ್ತನಕಾನಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುಖುಮಕರಣಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ರಾಗೋ ದುಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ರಾಗೋ ವೂಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿ. ಸಲ್ಲೇಖೋ ನಾಮ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಹೋತಿ, ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇ ಮೋಹೋ ಅಪತಿಟ್ಠೋವ ಅಪ್ಪಮಾದಸಮ್ಭವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಲ್ಲೇಖಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಮೋಹೋ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಧುತಙ್ಗೇಸು. ತತ್ಥಾತಿ ಅರಞ್ಞರುಕ್ಖಮೂಲೇಸು.

ಸೀಸಙ್ಗಾನೀತಿ ಸೀಸಭೂತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ, ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ನಾನನ್ತರಿಕತಾಯ, ಸುಕರತಾಯ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ ಉತ್ತಮಙ್ಗಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಙ್ಗಾನೀತಿ ಕೇಹಿಚಿ ಸಮ್ಭೇದರಹಿತಾನಿ, ವಿಸುಂಯೇವ ಅಙ್ಗಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢತಿ ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ ದೋಸಚರಿತಸ್ಸಾಪಿ, ತಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಧುತಙ್ಗಂ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಹಾಯತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸುಕುಮಾರಭಾವೇನಲೂಖಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅಸಹನ್ತಸ್ಸ. ವಡ್ಢತೇವ ಮಹಾಪುರಿಸಜಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ವಡ್ಢತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತಸ್ಸ. ಏಕಮೇವ ಹಿ ಧುತಙ್ಗಂ ಯಥಾ ಕಿಲೇಸಧುನನಟ್ಠೇನ, ಏವಂ ಚೇತನಾಸಭಾವತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾದಾನಚೇತನಾ’’ತಿ.

ತೇರಸಾಪಿ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ಪರಿಹರನ್ತಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತೇರಸನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಿಹರಣಸ್ಸ ಏಕಜ್ಝಂಯೇವ ಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಸಬ್ಬಧುತಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಥಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಙ್ಗಂ? ‘‘ಛನ್ನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಮಿ, ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಙ್ಗಂ ಸಮಾದಿಯಾಮೀ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೩೨) ವಚನತೋ ಛನ್ನೇ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಾಪಿತಮತ್ತೇ ಧುತಙ್ಗಂ ಭಿಜ್ಜತಿ, ನ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ, ತಸ್ಮಾ ಭೇದಹೇತುನೋ ಅಭಾವೇನ ತಮ್ಪಿ ಅರೋಗಮೇವ. ತಥಾ ಸೇನಾಸನಲೋಲುಪ್ಪಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕಙ್ಗನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಂ ಗಣಮ್ಹಾ ಓಹೀಯನಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ (ಪಾಚಿ. ೬೯೧-೬೯೨) ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಙ್ಗಂ ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ (ಪಾಚಿ. ೨೩೮-೨೪೦). ಪವಾರಿತಾಯ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಕಪ್ಪಿಯೇ ಚ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಲೋಲತಾಪಹಾನಾಯ ಧುತಙ್ಗಸಮಾದಾನಂ, ನ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ, ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ. ಅಟ್ಠೇವ ಹೋನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸಂಕಚ್ಚಿಕಚೀವರಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಪಿ ತಿಚೀವರಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ಯಥಾವುತ್ತೇಸೂತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವುತ್ತೇಸು ತೇರಸಸು ತಿಚೀವರಾಧಿಟ್ಠಾನವಿನಯಕಮ್ಮಾಭಾವತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗಂ ದ್ವಾದಸ ಸಾಮಣೇರಾನಂ. ಸತ್ತಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವುತ್ತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಏಕಂ ಪಹಾಯ ಸತ್ತ ತಿಚೀವರಾಧಿಟ್ಠಾನವಿನಯಕಮ್ಮಾಭಾವತೋ. ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಂ ಅನುವತ್ತಮಾನಮೇವ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ತ ಸಿಕ್ಖಮಾನಸಾಮಣೇರೀನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪತಿರೂಪಾನೀತಿ ಉಪಾಸಕಭಾವಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನಿ.

ಧುತಙ್ಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇತಿ ದುತಿಯಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ.

೩. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೩೮. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀಹೀತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ತುಟ್ಠಿಸಲ್ಲೇಖಪವಿವೇಕಾಪಚಯವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾದೀಹಿ. ಪರಿಯೋದಾತೇತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧೇ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ. ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಮೇವ ದೇಸನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅತಿಸಙ್ಖೇಪದೇಸಿತತ್ತಾ’’ತಿ. ಕೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ. ಕೇನಟ್ಠೇನ ಸಮಾಧೀತಿ ಕೇನ ಅತ್ಥೇನ ಸಮಾಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಪದಂ ಕಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕತಿವಿಧೋತಿ ಪಭೇದಪುಚ್ಛಾ.

‘‘ಕೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ, ವಿಭಾಗವನ್ತಾನಂ ಪನ ಸರೂಪವಿಭಾವನಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮುಖೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ವಿಭಾಗೋ ತಾವ ಅನವಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ. ತಂದಸ್ಸನೇ ಚ ಅಯಮಾದೀನವೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮಾಧಿ ಬಹುವಿಧೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಬಹುವಿಧೋತಿ ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕವಿಧೋ. ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೋತಿ ಆಲಮ್ಬನಮನಸಿಕಾರಛನ್ದಪಣಿಧಿಅಧಿಮೋಕ್ಖಅಭಿನೀಹಾರಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರೋ. ನ ಸಾಧೇಯ್ಯಾತಿ ಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಭಾವನಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ, ತಞ್ಚ ನ ಸಾಧೇಯ್ಯ. ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಾದೀಸು ಹಿ ಸಮಾಧಿಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನೇಹಿ ವಿಭಾಗೇಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಝಾನವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು (ವಿಭ. ೫೦೮ ಆದಯೋ) ಆಗತೋ ಸಬ್ಬೋ ಸಮಾಧಿಪಭೇದೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಯ್ವಾಯಂ ಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಭಾವನಾವಿಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾಯ ಓಕಾಸೋವ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ಕಿಞ್ಚ ಯೇನಸ್ಸ ತಿಕಚತುಕ್ಕಝಾನಿಕೇನ ಹೀನಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇನ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗೇನ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ನವವಿಧೋ, ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಿಕೇನ ವೇಹಪ್ಫಲಾದಿವಸೇನ ದಸವಿಧೋ ವಾ ಏಕಾದಸವಿಧೋ ವಾ ಭವಪ್ಪಭೇದೋ ನಿಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸ್ವಾಸ್ಸ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗೋ ಅಯಂ ಸೋತಿ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ವಿಕ್ಖೇಪಾಯ ಸಿಯಾ, ಯಥಾ ತಂ ಅವಿಸಯೇ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉತ್ತರಿ ಚ ವಿಕ್ಖೇಪಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಕುಸಲಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾತಿ ಕುಸಲಾ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ.

ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಮಂ ಅವಿಸಾರವಸೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಆಧಾನಂ ಸಮಾಧಾನಂ. ಅವಿಸಾರಲಕ್ಖಣೋ ಹಿ ಸಮಾಧಿ, ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನರಸೋ ಚ. ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಕ್ಖಿಪನವಸೇನ ಆಧಾನಂ ಸಮಾಧಾನಂ. ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೋ ವಾ ಹಿ ಸಮಾಧಿ, ವಿಕ್ಖೇಪವಿದ್ಧಂಸನರಸೋ ಚಾತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಹೇತು, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಠಪನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿ ಸಣ್ಠಿತಿ ಅವಟ್ಠಿತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೫) ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಏಕಾರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸನ್ತಾನಟ್ಠಿತಿಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದೀಪಚ್ಚಿಟ್ಠಿತಿ ನಿದಸ್ಸಿತಾ. ಆನುಭಾವೇನಾತಿ ಬಲೇನ, ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿಕ್ಖಿಪಮಾನಾತಿ ನ ವಿಕ್ಖಿಪಮಾನಾ ವೂಪಸಮಮಾನಾ. ಉಪಸಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಹಿ ಸಮಾಧಿ. ಏತೇನಸ್ಸ ವಿಕ್ಖೇಪಪಟಿಪಕ್ಖತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾತಿ ಅವಿಸಟಾ. ಏತೇನ ಅವಿಸಾರಲಕ್ಖಣತಂ.

ಸಯಂ ನ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಾ ನ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೋ. ವಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ, ತಥಾ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವಿಕ್ಖೇಪವಿದ್ಧಂಸನರಸೋ. ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ಅವಿಕಮ್ಪನವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ವಾ ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅವಿಕಮ್ಪನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಸುಖನ್ತಿ ನಿರಾಮಿಸಂ ಸುಖಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೩೯. ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆವೇಣಿಕೋ ಸಭಾವೋ, ನ ತೇನಸ್ಸ ಕೋಚಿ ವಿಭಾಗೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೇನ ತಾವ ಏಕವಿಧೋ’’ತಿ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಪ್ಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪವತ್ತತೀತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಪ್ಪನಾ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಅಪ್ಪನಾ ಬ್ಯಪ್ಪನಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೭) ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ತಪ್ಪಮುಖತಾವಸೇನ ಪನ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಮಹಗ್ಗತಾನುತ್ತರೇ ಝಾನಧಮ್ಮೇ ‘‘ಅಪ್ಪನಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವೋಹಾರೋ. ತಥಾ ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಪರಿತ್ತಝಾನೇ ಉಪಚಾರವೋಹಾರೋ. ಗಾಮಾದೀನಂ ಸಮೀಪಟ್ಠಾನೇ ಗಾಮೂಪಚಾರಾದಿಸಮಞ್ಞಾ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾವಸೇನ ದುವಿಧೋ’’ತಿ. ಇಧ ಪನ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ವಟ್ಟಂ, ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಲೋಕೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ತತ್ಥ ವಾ ವಿದಿತೋತಿ ಲೋಕಿಯೋ. ತತ್ಥ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಲೋಕತೋ ಉತ್ತರೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋತಿ ಲೋಕುತ್ತರೋ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿ ಭಾವೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಗಯ್ಹತಿ, ಉಭಯಂ ಪನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಇತರಂ ನಿದ್ಧಾರೇತುಂ ‘‘ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ದುವಿಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಪ್ಪೀತಿಕನಿಪ್ಪೀತಿಕವಸೇನಾತಿ ಸಹ ಪೀತಿಯಾ ವತ್ತತೀತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕೋ, ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ. ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಪೀತೀತಿ ನಿಪ್ಪೀತಿಕೋ, ಪೀತಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ. ತೇಸಂ ವಸೇನ. ಸುಖೇನ ಸಹ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವಂ ಗತೋತಿ ಸುಖಸಹಗತೋ, ಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಸಾ ಹಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾಕಾರಪವತ್ತಿಂ ಉಪೇಕ್ಖತಿ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಸಣ್ಠಿತತ್ತಾ. ಸುಖಸಹಗತ-ಪದೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಪ್ಪೀತಿಕೋ, ನಿಪ್ಪೀತಿಕೇಕದೇಸೋ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತ-ಪದೇನ ಪನ ನಿಪ್ಪೀತಿಕೇಕದೇಸೋವಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ.

ಸಭಾವತೋ, ಪಚ್ಚಯತೋ, ಫಲತೋ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತೇಹಿ ನಿಹೀನೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಗುಣೇಹಿ ಪರಿಹೀನೋತಿ ಹೀನೋ, ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತೋ ಪಣೀತೋ, ಉಭಿನ್ನಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ. ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಸಹ ವಿತಕ್ಕೇನ ಸವಿತಕ್ಕೋ, ಸಹ ವಿಚಾರೇನ ಸವಿಚಾರೋ, ಸವಿತಕ್ಕೋ ಚ ಸೋ ಸವಿಚಾರೋ ಚಾತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತೋ, ಅವಿತಕ್ಕಾವಿಚಾರೋ ಚ ಗಹಿತೋ. ತತ್ಥ ವಿಚಾರತೋ ಉತ್ತರಿ ವಿತಕ್ಕೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ಅವಿತಕ್ಕೋ ಚ ಸೋ ವಿಚಾರಮತ್ತೋ ಚಾತಿ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತೋ. ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ ವಾ ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ. ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೋ ಹಿ ಸಮಾಧಿ ವಿತಕ್ಕವಿಸಿಟ್ಠೇನ ವಿಚಾರೇನ ಸವಿಚಾರೋ, ಅಯಂ ಪನ ವಿಚಾರಮತ್ತೇನ ವಿತಕ್ಕಸಙ್ಖಾತವಿಸೇಸರಹಿತೇನ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹೀನತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕಾಭಾವೇನಾಯಂ ವಿಚಾರಮತ್ತೋ, ನ ವಿಚಾರತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅವಿತಕ್ಕ-ವಚನೇನ ವಿಚಾರಮತ್ತ-ಪದಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಉಭಯರಹಿತೋ ಅವಿತಕ್ಕಾವಿಚಾರೋ. ಪೀತಿಸಹಗತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಪೀತಿಸಹಗತಸುಖಸಹಗತಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತವಸೇನ. ಯದೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸುಖಸಹಗತದುಕೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ಖಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಪರಿತ್ತೋ. ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಾನುಭಾವತಾಯ ಪರಿತ್ತೋ ವಿಯಾತಿ ಪರಿತ್ತೋ. ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ, ವಿಪುಲಫಲತೋ, ದೀಘಸನ್ತಾನತೋ ಚ ಮಹನ್ತಭಾವಂ ಗತೋ, ಮಹನ್ತೇಹಿ ವಾ ಉಳಾರಚ್ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಮಹಗ್ಗತೋ. ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನಾಪಿ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಪಮಾಣಕರಧಮ್ಮಾ, ತೇಸಂ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ.

ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ಝಾನಂ ಏತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪದಾ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾ. ದುಕ್ಖಾ ಕಿಚ್ಛಾ ಪಟಿಪದಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದೋ. ಪಕತಿಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪನಾವಹಾ ಭಾವನಾಪಞ್ಞಾ, ದನ್ಧಾ ಮನ್ದಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞೋ. ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದೋ ಚ ಸೋ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞೋ ಚಾತಿ ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದಾದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞೋ, ಸಮಾಧಿ. ತದಾದಿವಸೇನ. ಚತುಝಾನಙ್ಗವಸೇನಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಅಙ್ಗಭಾವವಸೇನ, ಚತುಕ್ಕನಯವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಹಾನಭಾಗಿಯಾದಿವಸೇನಾತಿ ಹಾನಕೋಟ್ಠಾಸಿಕಾದಿವಸೇನ.

ಸಮಾಧಿಏಕಕದುಕವಣ್ಣನಾ

ಛನ್ನಂ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಆದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಅನುಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಂ. ಇಮೇಸಂ ವಸೇನಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದಸನ್ನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಂ ವಸೇನ. ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಏಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪನಾಯ ಉಪಕಾರಕನಾನಾವಜ್ಜನುಪಚಾರಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ಏಕಾವಜ್ಜನಸ್ಸೇವ. ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧೀನನ್ತಿ ಉಪಕತ್ತಬ್ಬಉಪಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಗೋತ್ರಭು. ಅಪರಿತ್ತೋ ಸಮಾಧೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ತೀಸು ಭೂಮೀಸೂತಿ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಭೂಮೀಸು. ಕುಸಲಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಿಯಾ ಸಪ್ಪೀತಿಕೋ, ಸಿಯಾ ನಿಪ್ಪೀತಿಕೋತಿ ಅನಿಯಮವಚನಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಾ ಝಾನಾನಂ ನಾನಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿ ಸಿಯಾ ಸಪ್ಪೀತಿಕೋ, ಸಿಯಾ ನಿಪ್ಪೀತಿಕೋ. ಏಕಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಂ ಪನ ಆದಿತೋ ದುಕತಿಕಜ್ಝಾನಾನಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕೋವ, ಇತರೇಸಂ ನಿಪ್ಪೀತಿಕೋವ, ವಿಸಭಾಗವೇದನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯತಾಭಾವತೋ, ಏಕವೀಥಿಯಂ ವೇದನಾಪರಿವತ್ತನಾಭಾವತೋ ಚ. ಸಿಯಾ ಸುಖಸಹಗತೋ, ಸಿಯಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಪನ ‘‘ದುಕತಿಕಜ್ಝಾನಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ‘‘ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಸಮಾಧಿತಿಕವಣ್ಣನಾ

ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತೋತಿ ಅಧಿಗತಮತ್ತೋ ಅನಾಸೇವಿತೋ ಅಬಹುಲೀಕತೋ. ಸೋ ಹಿ ಪರಿದುಬ್ಬಲಭಾವೇನ ಹೀನೋ ಹೋತಿ. ನಾತಿಸುಭಾವಿತೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಪಗುಣಭಾವಂ ಅಪಾಪಿತೋ. ಸುಭಾವಿತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಭಾವಿತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಗುಣತಂ ಉಪನೀತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಸಿಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ. ಛನ್ದಾದೀನಂ ಹೀನತಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಇಮೇಸಂ ಹೀನಾದಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಹಿ ಉಳಾರಪುಞ್ಞಫಲಕಾಮತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಹೀನೋ, ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಸಮ್ಪಾದನಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ವಿವೇಕಕಾಮತಾಯ ಅರಿಯಭಾವೇ ಠಿತೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಪಣೀತೋ. ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಪವತ್ತಿತೋ ವಾ ಹೀನೋ, ಕೇವಲಂ ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಪರಹಿತಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಪಣೀತೋ. ವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯೇನ ವಾ ಪವತ್ತಿತೋ ಹೀನೋ, ವಿವೇಕಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ವಿವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯೇನ ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕತ್ಥಂ ಪವತ್ತಿತೋ ಪಣೀತೋ.

ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಝಾನಾನಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಾ ಸಹ. ವಿತಕ್ಕಮತ್ತೇಯೇವ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ವಿತಕ್ಕೇಯೇವ ಓಳಾರಿಕತೋ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಖೋಭಕರಧಮ್ಮೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿಚಾರಞ್ಚ ಸನ್ತತೋ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಚಾರೇ ಅದಿಸ್ವಾ’’ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ತಂ ಏವಂ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ಸಮಾಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಏತಂ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ದುತಿಯಪದಂ ವುತ್ತಂ. ತೀಸೂತಿ ಆದಿತೋ ತೀಸು.

ತೇಸ್ವೇವಾತಿ ತೇಸು ಏವ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕನಯೇಸು. ತತಿಯೇ ಚತುತ್ಥೇತಿ ಚತುಕ್ಕನಯೇ ತತಿಯೇ, ಪಞ್ಚಕನಯೇ ಚತುತ್ಥೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅವಸಾನೇತಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ನಯೇಸು ಪರಿಯೋಸಾನಜ್ಝಾನೇ. ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಚತುತ್ಥೇ, ಪಞ್ಚಮೇ ವಾ. ಪೀತಿಸುಖಸಹಗತೋ ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸತಿಪಿ ಪೀತಿಸಹಗತಸ್ಸಾಪಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸುಖಸಹಗತತ್ತೇ ತೀಣಿಪಿ ಪದಾನಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಿಪ್ಪೀತಿಕಸುಖತೋ ಸಪ್ಪೀತಿಕಸುಖಸ್ಸ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸತ್ಥು ಪೀತಿತಿಕದೇಸನಾತಿ ನಿಪ್ಪೀತಿಕಸ್ಸೇವ ಸುಖಸ್ಸ ವಸೇನ ಸುಖಸಹಗತೋ ಸಮಾಧಿ ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಉಪಚಾರಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ. ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಹಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ‘‘ಭೂಮೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸುಖಭೂಮಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೯೮೮) ವಿಯ. ಪರಿತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಕಾಮಾವಚರಭಾವತೋ.

ಸಮಾಧಿಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ

ಪಠಮಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ಭಾವನಂ ಆರಭನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಪಥವೀ ಪಥವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಪಠಮಾಭಿನಿವೇಸೋ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರನ್ತಿ ನೀವರಣವಿತಕ್ಕವಿಚಾರನಿಕನ್ತಿಆದೀನಂ ವೂಪಸಮೇ ಥಿರಭೂತಂ ಕಾಮಾವಚರಜ್ಝಾನಂ. ‘‘ಯಾವ ಅಪ್ಪನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ಅಭಿಞ್ಞಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪ್ಪನಾಪಞ್ಞಾ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾವ. ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾಯ ದನ್ಧಸೀಘತಾ, ತದಗ್ಗೇನ ಅಪ್ಪನಾಪಞ್ಞಾಯಪೀತಿ. ಸಮುದಾಚಾರಗಹಣತಾಯಾತಿ ಸಮುದಾಚಾರಸ್ಸ ಗಹಣಭಾವೇನ, ಪವತ್ತಿಬಾಹುಲ್ಲತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸುಖಾಸೇವನಾತಿ ಕಸಿರಭಾವನಾ.

ಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಭಾವನಾವಿಧಾನಾಪರಿಹಾಪನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಸಪ್ಪಾಯಸೇವೀತಿ ಉಪಚಾರಾಧಿಗಮತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಸಪ್ಪಾಯಸೇವಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ. ಪಚ್ಛಾ ಅಸಪ್ಪಾಯಸೇವಿತಾಯ ದನ್ಧಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಹೋತಿ. ಸಪ್ಪಾಯಸೇವಿನೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪುಬ್ಬಭಾಗೇತಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮತೋ ಓರಭಾಗೇ. ಅಪರಭಾಗೇತಿ ತತೋ ಉದ್ಧಂ. ತಸ್ಸ ವೋಮಿಸ್ಸಕತಾತಿ ಯೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇವಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಪ್ಪಾಯಸೇವೀ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ. ಇತರಸ್ಸ ಸುಖಾ ಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಪಠಮಚತುತ್ಥಾನಂ ವೋಮಿಸ್ಸಕತಾಯ ದುತಿಯತತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಕತಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಸಪರಿಪನ್ಥತಾಯ ಪಟಿಪದಾ ದುಕ್ಖಾ ಹೋತಿ, ಇತರಸ್ಸ ಸುಖಾ. ಅಸಮ್ಪಾದಿತಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಅವಿಸದತಾಯ ದನ್ಧಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ವಿಸದತಾಯ ಖಿಪ್ಪಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ.

ತಣ್ಹಾಅವಿಜ್ಜಾವಸೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಅವಿಜ್ಜಾನಂ ಅಭಿಭವಾನಭಿಭವವಸೇನ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಿಕಾರವಸೇನಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಅಸತೋ, ಸತೋ ಚ ಅಧಿಕಾರಸ್ಸ ವಸೇನ. ತಣ್ಹಾಯ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸಾ ಸಮಥಪಟಿಪದಾಯ ಪರಿಪನ್ಥಿನೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಹಿ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಅಭಿಭವೋ ಚಸ್ಸಾ ಇತರಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಧಿಕತಾಯ ಅನಭಿಭೂತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಯಾತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖಾತಿ ತದಭಿಭೂತಸ್ಸ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞತಾ ವುತ್ತಾ. ಅಕತಾಧಿಕಾರೋತಿ ಭವನ್ತರೇ ಅಕತಪರಿಚಯೋ ಯಥಾ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಗನ್ಥೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಪಯೋಗೇನ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿ ವಾಚುಗ್ಗತೋವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಪರಿಚಯಸ್ಸ ಭಾವನಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕತಾಧಿಕಾರಸ್ಸ ಸುಖಾ’’ತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಅಕತೋ, ಕತೋ ಚ ಅಧಿಕಾರೋ ಸಮಥನಿಸ್ಸಿತೋ ಪಟಿಪದಾಯಂ ವುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಪಟಿಪದಾಯ. ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸಿತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಯಂ ಞಾಣಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಅಪ್ಪನಾಯ. ಕಿಲೇಸಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನಾತಿ ತಿಕ್ಖಾತಿಕ್ಖಾನಂ ಕಿಲೇಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಸೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಿಬ್ಬಕಿಲೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಿ.

ಯಥಾವುತ್ತಾ ಪಟಿಪದಾಭಿಞ್ಞಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾತಿ ಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪಗುಣೋತಿ ನ ಸುಭಾವಿತೋ ವಸೀಭಾವಂ ಅಪಾಪಿತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ. ಅಯಂ ಪರಿತ್ತೋತಿ ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಅಪ್ಪಾನುಭಾವತಾಯ ಪರಿತ್ತೋ. ಅವಡ್ಢಿತೇತಿ ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ವಡ್ಢಿತೇ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಏಕಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಹಿ ವಡ್ಢಿತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಮೇವಾತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಪಗುಣೋ ಸುಭಾವಿತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಪಗುಣೋಪಿ ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಪರಿತ್ತೋಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ, ಏವಂ ಞಾಣುತ್ತರಸ್ಸ ಏಕಾಸನೇನೇವ ಉಪರಿಝಾನನಿಬ್ಬತ್ತನೇನಾತಿ ಸುಭಾವಿತೋಪಿ ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸುಭಾವಿತಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣೋ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ಸಚೇ ಸುಭಾವಿತೋ ಪಗುಣೋ ವಸೀಭಾವಂ ಪತ್ತೋ ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಹೋನ್ತೋಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಏವ, ಪಮಾಣಕರಾನಂ ರಾಗಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಸುವಿದೂರಭಾವತೋತಿ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಲಕ್ಖಣವೋಮಿಸ್ಸತಾಯಾತಿ ಯೋ ಅಪ್ಪಗುಣೋ ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಡ್ಢಿತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತೋ, ಅಯಂ ಪರಿತ್ತೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣೋ. ಯೋ ಪನ ಪಗುಣೋ ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅವಡ್ಢಿತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತೋ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣೋತಿ ಏವಂ ಪಠಮಚತುತ್ಥಸಮಾಧೀನಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವೋಮಿಸ್ಸಕಭಾವೇನ ದುತಿಯತತಿಯಸಮಾಧಿಸಙ್ಗಾಹಕೋ ವೋಮಿಸ್ಸಕನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತೋತಿ ತತೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ಉದ್ಧಂ. ವಿರತ್ತಪೀತಿಕನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಪೀತಿಕಂ ವಾ ಜಿಗುಚ್ಛಿತಪೀತಿಕಂ ವಾ. ಅವಯವೋ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಸೇನಙ್ಗಂ ರಥಙ್ಗ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಅಙ್ಗಭೂತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ.

ಹಾನಂ ಭಜತೀತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯೋ, ಹಾನಭಾಗೋ ವಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯೋ, ಪರಿಹಾನಕೋಟ್ಠಾಸಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಲಯಸ್ಸ ಅಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಪರಿಚ್ಚಜನತೋ ಠಿತಿಂ ಭಜತೀತಿ ಠಿತಿಭಾಗಿಯೋ. ವಿಸೇಸಂ ಭಜತೀತಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋ. ಪಚ್ಚನೀಕಸಮುದಾಚಾರವಸೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ನೀವರಣವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿವಸೇನ. ತದನುಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ತದನುರೂಪಭೂತಾಯ ಸತಿಯಾ. ಸಣ್ಠಾನವಸೇನಾತಿ ಸಣ್ಠಹನವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ. ‘‘ಸಾ ಪನ ತದಸ್ಸಾದಸಙ್ಖಾತಾ, ತದಸ್ಸಾದಸಮ್ಪಯುತ್ತಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾಸತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೭೯೯) ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಾಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪರಿ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅವಿಗತನಿಕನ್ತಿಕಾ ತಂತಂಪರಿಹರಣಸತೀತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸತಿಯಾ ವಾ ನಿಕನ್ತಿಯಾ ವಾ’’ತಿ ವಿಕಪ್ಪವಚನಞ್ಚ ಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮವಸೇನಾತಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವವಸೇನ, ವಿಸೇಸಂ ವಾ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ. ನಿಬ್ಬಿದಾಸಹಗತಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಸಮುದಾಚಾರವಸೇನಾತಿ ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮನಿಬ್ಬಿನ್ದನಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಆಭೋಗಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಿವಸೇನ. ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯತಾತಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಪಕ್ಖಿಕತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಾಮಸಹಗತಾತಿ ಕಾಮಾರಮ್ಮಣಾ, ಕಾಮಸಞ್ಞಾಹಿ ವಾ ವೋಕಿಣ್ಣಾ. ಅವಿತಕ್ಕಸಹಗತಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಝಾನಂ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅವಿತಕ್ಕಾರಮ್ಮಣಾ ಅವಿತಕ್ಕವಿಸಯಾ. ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಕೋ ಪಾಠೋ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಆಗತೋ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸಾಪಿ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಗಹೋ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ಉದಾಹರಣಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಾಯ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಮಾಧೀಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಭಾವನಾಮಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಉಪಚಾರೇಕಗ್ಗತಾ ‘‘ಕಾಮಾವಚರೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಛನ್ದವತೋ ಚೇ ಸಮಾಧಿ ಹೋತಿ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಛನ್ದಂ ಅಧಿಪತಿಂ, ಛನ್ದಂ ಧುರಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ. ಲಭತಿ ಸಮಾಧಿನ್ತಿ ಏವಂ ಯಂ ಸಮಾಧಿಂ ಲಭತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಛನ್ದಸಮಾಧಿ, ಛನ್ದಾಧಿಪತಿಸಮಾಧೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ವೀರಿಯಸಮಾಧಿಆದಯೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಚತುಕ್ಕಭೇದೇತಿ ಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಭೇದನಿದ್ದೇಸೇ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ವಿಚಾರೇನ ಸಹ ವತ್ತಮಾನೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಪಞ್ಚಕನಯೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ವಿಯೋಜಿತೋಪಿ ನ ಸುಟ್ಠು ವಿಯೋಜಿತೋತಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ವಿಚಾರಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾತಿಕ್ಕಮೇನ ತತಿಯ’’ನ್ತಿ. ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಚತುಕ್ಕಭೇದೇ ವುತ್ತಂ ದುತಿಯಂ ಝಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಪಞ್ಚಝಾನಙ್ಗವಸೇನಾತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಅಙ್ಗಭಾವವಸೇನ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೪೦. ವಿಭಙ್ಗೇತಿ ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೇ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನ’’ನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಾನಭಾಗಿಯೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅಪಗುಣೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಕಾಮಾದಿಅನುಪಕ್ಖನ್ದನಂ. ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಪಗುಣೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಅನುಪಕ್ಖನ್ದನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭಿ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೨೮) – ಅಪಗುಣಸ್ಸ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೀನಂ ತತೋ ವುಟ್ಠಿತಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಕಾಮಸಹಗತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ ಚೋದೇನ್ತಿ ತುದನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಮಾನುಪಕ್ಖನ್ದಾನಂ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಸಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಪಞ್ಞಾ ಹಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹಾನಭಾಗಿನೀ ಪಞ್ಞಾ. ಅವಿತಕ್ಕಸಹಗತಾತಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ಸನ್ತತೋ ಪಣೀತತೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅವಿತಕ್ಕಸಹಗತಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ ಪಗುಣಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಿತಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಚೋದೇನ್ತಿ ತುದನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾನುಪಕ್ಖನ್ದಾನಂ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಪಞ್ಞಾ ವಿಸೇಸಭೂತಸ್ಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನತಾಯ ವಿಸೇಸಭಾಗಿನೀ ಪಞ್ಞಾ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀಸುಪಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಧಮ್ಮೋ, ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಧಮ್ಮೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದಸಪಲಿಬೋಧವಣ್ಣನಾ

೪೧. ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ಲೋಕುತ್ತರಅಪ್ಪಮಾಣಅಪರಿಯಾಪನ್ನಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣತೋ, ಸಪ್ಪೀತಿಕಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಾಧಾರಣತೋ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ವುತ್ತೋ. ಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ. ತನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಂ. ವಿಸುನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾಯ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ನ ವದಾಮ.

ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಂ ಪರಿಬುನ್ಧೇತಿ ಉಪರೋಧೇತಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಪಲಿಬೋಧೋ ರ-ಕಾರಸ್ಸ ಲ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ಪರಿಪನ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಸಮಾಪನೇನ, ಸಙ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಉಪರುನ್ಧಿತ್ವಾ, ಅಪಲಿಬೋಧಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಆವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆವಾಸೋ. ಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವೇಣಿಯತಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಪರಿವೇಣಂ. ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತಂ ತಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ. ಸ್ವಾಯಂ ಆವಾಸೋ. ನವಕಮ್ಮಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆವಾಸಸ್ಸ ತದಞ್ಞಂ ಅಭಿವುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಾರಣೇನಾತಿ ‘‘ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸುಲಭಭಿಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಣೇನ. ಅಪೇಕ್ಖವಾತಿ ಸಾಲಯೋ.

ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಲಿಬೋಧಾಭಾವೇ. ಪಾಚೀನಖಣ್ಡರಾಜಿನ್ತಿ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಯಂ ಪಬ್ಬತಖಣ್ಡಾನಂ ಅನ್ತರೇ ವನರಾಜಿಟ್ಠಾನಂ. ‘‘ನಾಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಪದೇಸಸ್ಸ ಅಯಂ ಸಮಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಟಿಸಾಮಿತಮೇವಾತಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾವ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಧಾತುನಿಧಾನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಾಯಬನ್ಧನಧಮ್ಮಕರಣನ್ಹಾನಸಾಟಿಕಅಕ್ಖಕಧಾತುಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪರಿಭೋಗಸರೀರಧಾತೂನಂ ನಿದಹಿತಟ್ಠಾನಂ. ಈದಿಸಸ್ಸ ಅಯಂ ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಏತೇನ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾಮ ಆವಾಸೇ ಏವರೂಪೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಓವಾದೋ ದಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ವತ್ಥೂಸು ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಕುಲನ್ತಿ ಕುಲಗ್ಗಹಣೇನ ಕುಲಮನುಸ್ಸಾನಂ ಗಹಣಂ ಗಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಗಾಮವಾಸೀನಂ ವಿಯ. ಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಗೇವ ಞಾತಿಕುಲನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉದ್ದೇಸತ್ಥನ್ತಿ ಉದ್ದಿಸಾಪನತ್ಥಂ, ಪಾಠಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಜ್ಝಾಯಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧೇವಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪದೇಸೇ, ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಹಾರೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ವಿಹಾರನ್ತಿ ತಂ ಕೋರಣ್ಡಕವಿಹಾರಂ.

ಉಪಗತೋತಿ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತೋ. ಸದಾತಿ ಗತಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಪವಾರಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬದಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ. ಪರಿದೇವಮಾನಾತಿ ತಂತಂವಿಲಪನವಸೇನ ವಿವಿಧಂ ಪರಿದೇವನ್ತೀ. ಸಬ್ಬಂ ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಾಗಮಪರಿಯೋಸಾನಂ ದಹರಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ಪವತ್ತಿಂ.

ಕಾಯಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ‘‘ಪಸ್ಸ ಇಮ’’ನ್ತಿ ಮುಖಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಂ ಕತ್ವಾ. ರಥವಿನೀತಪಟಿಪದನ್ತಿ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಕಿತ್ತನಪುಬ್ಬಿಕಂ ರಥವಿನೀತೂಪಮಾಹಿ ವಿಭಾವಿತಂ ರಥವಿನೀತಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೫೨) ಆಗತಂ ಸತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿಪದಂ. ನಾಲಕಪಟಿಪದನ್ತಿ ‘‘ಮೋನೇಯ್ಯಂ ತೇ ಉಪಞ್ಞಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೭೦೬) ಸತ್ಥಾರಾ ನಾಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ದೇಸಿತಪಟಿಪದಂ. ತುವಟಕಪಟಿಪದನ್ತಿ ‘‘ಮೂಲಂ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೯೨೨) ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಪಟಿಪದಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ –

‘‘ನ ಮುನೀ ಗಾಮಮಾಗಮ್ಮ, ಕುಲೇಸು ಸಹಸಾ ಚರೇ;

ಘಾಸೇಸನಂ ಛಿನ್ನಕಥೋ, ನ ವಾಚಂ ಪಯುತಂ ಭಣೇ’’. (ಸು. ನಿ. ೭೧೬);

‘‘ಗಾಮೇ ಚ ನಾಭಿಸಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಲಾಭಕಮ್ಯಾ ಜನಂ ನ ಲಪಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೯೩೫) –

ಏವಮಾದಿಕಾ ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾ ಆಗತಾ. ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮತಾದೀಪಕನ್ತಿ ಚೀವರಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ, ಭಾವನಾರಾಮತಾಯ ಚ ಪಕಾಸಕಂ.

ಲಬ್ಭತೀತಿ ಲಾಭೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ. ಮಹಾಪರಿವಾರೇತಿ ವಿಪುಲಪರಿವಾರೇ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ತಾವ ದೇನ್ತಾ ಬುದ್ಧಪೂಜಾಪತ್ತಚೀವರಾದೀನಿ ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಚೀವರಾದಿದಾನೇಪಿ. ಬಾಹುಲ್ಲಿಕಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಿಕಾ. ವದನ್ತೀತಿ ಪುರಿಮದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಆಹಿಣ್ಡನಕಾಲೇ ಯಥಾಸುತಂ ವದನ್ತಿ. ನಿಚ್ಚಬ್ಯಾವಟೋ ಉಪಾಸಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನೇ.

ತಸ್ಸಾತಿ ಗಣಸ್ಸ. ಸೋತಿ ಗಣಪಲಿಬೋಧೋ. ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೇನ ಗಣವಾಚಕಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸನಮ್ಪಿ ಲಹುಕಮೇವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋಜನತೋ ಪರಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ. ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಮಾಹ.

ಕತಾಕತೇತಿ ಕತೇ ಚ ಅಕತೇ ಚ ಕಮ್ಮೇ ಜಾನನವಸೇನ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಕತಾಕತೇತಿ ವಾ ಅಪ್ಪಕೇ ಚ ಮಹನ್ತೇ ಚ ಕತೇ, ಯಥಾ ‘‘ಫಲಾಫಲೇ’’ತಿ. ಸಚೇ ಬಹುಂ ಅವಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಭಾರಹಾರಾ ಸಙ್ಘಕಿಚ್ಚಪರಿಣಾಯಕಾ.

ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖೋತಿ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಕಿರ ಕುಲದಾರಕಾನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಆವಾಹವಿವಾಹಸದಿಸಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನದಿವಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ‘‘ಸಚೇ ತಂ ಅಲಭನ್ತೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಧಿವಾಸೇತು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಪನೇನ ಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದೋ ವುತ್ತೋ, ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಪನ ‘‘ಸಚೇ ತಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ, ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮೋವ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಸಙ್ಗಹಣೇನ ಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಗಿಲಾನೋ ಯಾವಜೀವಂ ಉಪಟ್ಠಾತಬ್ಬೋ, ತಥಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದಿತಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ವತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದಿತೋ.

ಯೋ ಕೋಚಿ ರೋಗೋತಿ ಮೂಲಭೂತೋ, ಅನುಬನ್ಧೋ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಅನಮತಗ್ಗೇತಿ ಅನು ಅನು ಅಮತಗ್ಗೇ ಅನಾದಿಮತಿ.

‘‘ಗನ್ಥೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಗನ್ಥಪಲಿಬೋಧೋ ಇಧ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಹರಣ’’ನ್ತಿ. ಸಜ್ಝಾಯಾದೀಹೀತಿ ಸಜ್ಝಾಯಧಾರಣಪರಿಚಯಪುಚ್ಛಾದೀಹಿ. ಇತರಸ್ಸಾತಿ ಅಬ್ಯಾವಟಸ್ಸ. ಯಸ್ಸ ಗನ್ಥಧುರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ಗನ್ಥೋ ವತ್ತತೇವ, ನ ತಸ್ಸ ಗನ್ಥೋ ಪಲಿಬೋಧೋ. ಯಥಾ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆಗತತ್ಥೇರಾನಂ, ನಾಪಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಗನ್ಥಪಸುತಸ್ಸ. ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಕೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಸುತ್ತಪದೇಸಾನಂ ವಾರಾನಞ್ಚ ಸದಿಸತಾಯ ಬ್ಯಾಮುಯ್ಹನತೋ. ಪುನ ನ ಓಲೋಕೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ಥಧುರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಗಾಮವಾಸಿಕತ್ಥೇರೇಹೀತಿ ಅನುರಾಧಪುರವಾಸೀಹಿ. ಅನುಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪರಿಚಯಂ ಅಕತ್ವಾ. ಪಞ್ಚನಿಕಾಯಮಣ್ಡಲೇತಿ ದೀಘಾಗಮಾದಿಕೇ ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಸಿಕ್ಖಿತಪರಿಸಾಯ. ಪರಿವತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಿ. ಸುವಣ್ಣಭೇರಿನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಭೇರಿಂ. ಕತಮಾಚರಿಯಾನಂ ಉಗ್ಗಹೋತಿ ಕತಮೇಸಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಉಗ್ಗಹೋ, ಕೇನ ಪರಿವತ್ತೀಯತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಆಚರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ. ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಥೇತುಂ ಯುತ್ತಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ. ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತಾ ಸಬ್ಬಾ ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಕೋ, ತೇಪಿಟಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೀಠೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ತಟ್ಟಿಕಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ. ಗತಕಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಗಮನೇನ ಗತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಸ್ಸ. ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅಪಚಿತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ. ಸಾಠೇಯ್ಯಾಭಾವತೋ ಉಜು. ಕಾರಣಾಕಾರಣಸ್ಸ ಆಜಾನನತೋ ಆಜಾನೀಯೋ.

ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇ ಭವಾ. ದುಪ್ಪರಿಹಾರಾ ಬಹುಪರಿಸ್ಸಯತಾಯ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸಾ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕದಾರಕೋ, ತರುಣಸಸ್ಸಞ್ಚ ನಿದಸ್ಸಿತಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಲಿಬೋಧೋ ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ, ನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಸ್ಸ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಝಾನಲಾಭೀ ಸಮಥಯಾನಿಕೋವ ಹೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖತೋ. ಇತರೇನಾತಿ ಸಮಥತ್ಥಿಕೇನ. ಅವಸೇಸಾ ನವ ಪಲಿಬೋಧಾ.

ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಾಯಕವಣ್ಣನಾ

೪೨. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ, ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ. ತೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇನ. ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಸಬ್ಬೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಸಹವಾಸೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ. ಮುದುಚಿತ್ತತನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ ಮುದುಚಿತ್ತತಂ ಜನೇತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಸಹವಾಸೀನಂ ಚಿತ್ತಮದ್ದವಜನನಾದಿಅತ್ಥೋ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ಮೇತ್ತಾನಿಸಂಸಸುತ್ತೇನ (ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೫; ಪಟಿ. ಮ. ೨.೨೨; ಮಿ. ಪ. ೪.೪.೬) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ಅನೋಲೀನವುತ್ತಿಕೋ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ. ದಿಬ್ಬಾನಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಪಗೇವ ಇತರಾನಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಸಮಣಕರಣೀಯೇ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗೇ. ಪುಬ್ಬಾಸೇವನವಸೇನ ಅತ್ಥಯಿತಬ್ಬಂ. ಯೋಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ ಅನುಯುಞ್ಜನಂ ಯೋಗಾನುಯೋಗೋ, ತದೇವ ಕರಣೀಯಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮಂ, ತಸ್ಸ ಯೋಗಾನುಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಠಾನಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಹೇತು.

ನಿಚ್ಚಂ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಏಕದಾವ ಅನನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಪರಿಹರಣೀಯತ್ತಾ ಅನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಏವಮಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ಪಿಯಭಾವಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಹಿ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸುತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚಾಗಸಮ್ಪನ್ನೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ. ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದ್ದಹತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬೋಧಿಂ, ಕಮ್ಮಫಲಞ್ಚ, ತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಹೇತುಭೂತಂ ಸತ್ತೇಸು ಹಿತೇಸಿತಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ. ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಗರು ಭಾವನೀಯೋ ಚೋದಕೋ ಪಾಪಗರಹೀ ವತ್ತಾ ವಚನಕ್ಖಮೋ, ಸುತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಾನಂ ಕಥಾನಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಚಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಪವಿವಿತ್ತೋ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ, ವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಹೋತಿ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ, ಸತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ ಹೋತಿ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ, ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಸತಿಯಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ನೇಸಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಾಹಿತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಮಾಧಿನಾ ತತ್ಥ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವೀರಿಯೇನ ಸತ್ತೇ ಅಹಿತಂ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಹಿತೇ ನಿಯೋಜೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಿಯೋ…ಪೇ… ನಿಯೋಜಕೋತಿ ಏವಮಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತ’’ನ್ತಿ.

ತಂ ಪನ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಮಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾರಕಭಾವಂ ಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ. ಪಕಾಸೇತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಮೋಘಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಸಮುತ್ತೇಜನಾಯ, ಸಮ್ಪಹಂಸನಾಯ ಚ, ನನು ಕಥೇಸಿ ಪವೇಣಿಪಾಲನತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏವರೂಪೋತಿ ಪೇಸಲೋ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಸ್ಸುತೋ. ತನ್ತಿಧರೋತಿ ಸುತ್ತಧರೋ ತತ್ಥ ಕೇಹಿಚಿಪಿ ಅಸಂಹೀರೋ. ವಂಸಾನುರಕ್ಖಕೋತಿ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧವಂಸಸ್ಸ ಅನುರಕ್ಖಕೋ. ಪವೇಣಿಪಾಲಕೋತಿ ಪವೇಣಿಯಾ ಆಚರಿಯುಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅನುಪಾಲಕೋ. ಆಚರಿಯಮತಿಕೋತಿ ಆಚರಿಯಮತಿಯಂ ನಿಯುತ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಅನತಿವತ್ತನತೋ. ನ ಅತ್ತನೋಮತಿಂ ಪಕಾಸೇತಿ ಕಥೇತೀತಿ ನ ಅತ್ತನೋಮತಿಕೋ, ಅತ್ತನೋ ಮತಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ವತ್ತಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಖೀಣಾಸವಾದಯೋ’’ತಿಆದಿ ಏಕಚ್ಚಖೀಣಾಸವತೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಾನೇ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಖೀಣಾಸವಾದಯೋತಿ ‘‘ಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತುಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಖೀಣಾಸವಾದಿಕಾ. ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾನಂ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾತಿ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ‘‘ಉಗ್ಗಹೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನುಪಕಾರಾಯ ಪಾಳಿಯಾ, ತದತ್ಥಂ ಪರಿಪುಚ್ಛನತೋ ‘‘ಪರಿಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ಸೋಧಿತತ್ತಾ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸುತ್ತಞ್ಚ ಕಾರಣಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚಸುಪಿ ನಿಕಾಯೇಸು ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಸುತ್ತಪದಞ್ಚೇವ ಸುತ್ತಾನುಗತಂ ಯುತ್ತಿಞ್ಚ ಸುಟ್ಠು ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾ. ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಂ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಂ ಯುತ್ತಿಂ ಮಗ್ಗನೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ, ಸಮಾದಾಯ ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಮಗ್ಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಧಿಂ ಮಹಾಮಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ.

ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾರೇ. ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕುರುಮಾನೇನಾತಿ ಪವಿಟ್ಠಕಾಲೇ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ, ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ಗಮಿಕವತ್ತನ್ತಿ ಯಥಾರಹಂ ತಂ ತಂ ವತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೇನ. ಸಬ್ಬಪಾರಿಹಾರಿಯತೇಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಙ್ಗಾನಂ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತೇಲಂ. ಠಪೇಮೀತಿ ಅನುಜಾನಾಪನಂ. ಯಂ ತಂ ಸಮ್ಮಾವತ್ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಸಾಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇನಾಪೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ ಆಗಮನಕಾರಣಂ. ಸಪ್ಪಾಯವೇಲಾ ಸರೀರಚಿತ್ತಾನಂ ಕಲ್ಲಸಮಯೋ.

ಚರಿಯಾವಣ್ಣನಾ

೪೩. ಸನ್ತಾನೇ ರಾಗಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನಭಾವೇನ ಚರಣಂ ಪವತ್ತಿ ರಾಗಚರಿಯಾ, ಸಾ ಸಸ್ಸತಾಸಯಾದಯೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತಥಾ ದೋಸಚರಿಯಾದಯೋ. ಸಂಸಗ್ಗೋ ಸಮ್ಪಯೋಗಾರಹವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಯಥಾ ‘‘ರಾಗಮೋಹಚರಿಯಾ ದೋಸಮೋಹಚರಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತಾವಸೇನ, ಯಥಾ ‘‘ರಾಗದೋಸಚರಿಯಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಚರಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಇಮಾ ಏವ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಪರಾಪಿ ಚತಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾತಿ ಯಥಾ ರಾಗಾದೀನಂ, ತಥಾ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಸಂಸಗ್ಗಸನ್ನಿಪಾತವಸೇನ ಸದ್ಧಾಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾ ಸದ್ಧಾವಿತಕ್ಕಚರಿಯಾ ಬುದ್ಧಿವಿತಕ್ಕಚರಿಯಾ ಸದ್ಧಾಬುದ್ಧಿವಿತಕ್ಕಚರಿಯಾತಿ. ಇಮಾ ಅಪರಾಪಿ ಚತಸ್ಸೋ. ಏವನ್ತಿ ಸಂಸಗ್ಗಸನ್ನಿಪಾತವಸೇನ. ಸಂಸಗ್ಗನ್ತಿ ಸಂಸಜ್ಜನಂ ಮಿಸ್ಸೀಕರಣಂ ‘‘ರಾಗಸದ್ಧಾಚರಿಯಾ ದೋಸಸದ್ಧಾಚರಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅನೇಕಾತಿ ತೇಸಟ್ಠಿ, ತತೋ ಅತಿರೇಕಾಪಿ ವಾ, ತಾ ಪನ ಅಸಮ್ಮೋಹನ್ತೇನ ಸಂಯುತ್ತಸುತ್ತಟೀಕಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಪಕತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸನ್ತಾನೇ ಚರಿಯಾಯ ಸಭಾವಭೂತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಸ್ಸನ್ನತಾ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮೇಹಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಧಿಕತಾ, ಯತೋ ರಾಗಚರಿಯಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ರಾಗಾದಯೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಅಭಿಣ್ಹಞ್ಚ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ತಾಸಂ ವಸೇನಾತಿ ಛನ್ನಂ ಮೂಲಚರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ಛಳೇವ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಅನೇಕಪುಗ್ಗಲಾ ಸಿಯುಂ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಚ ನ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸದ್ಧಾ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ ರಾಗುಸ್ಸನ್ನೇ ಸನ್ತಾನೇ ತದನುಗುಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಯೋಗತೋ ಅಧಿಕಭಾವಸಮ್ಭವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನಗುಣತ್ತಾ’’ತಿ, ಸಿನೇಹಪರಿಯೇಸನಾಪರಿಚ್ಚಜನೇಹಿ ಸಭಾಗಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಭಾಗೋ ಹಿ ದೂರೇಪಿ ಆಸನ್ನೇಯೇವಾತಿ ಸಭಾಗತಾಲಕ್ಖಣಮಿಧ ಆಸನ್ನಗ್ಗಹಣಂ. ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಯ ಸಿನಿಯ್ಹನಂ ಪಸಾದವಸೇನ ಅಕಾಲುಸ್ಸಿಯಂ ಅಲೂಖತಾ, ರಾಗಸ್ಸ ಪನ ರಞ್ಜನವಸೇನ. ಸದ್ಧಾಯ ಪರಿಯೇಸನಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ ತನ್ನಿನ್ನತಾ, ರಾಗಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಯನವಸೇನ. ಸದ್ಧಾಯ ಅಪರಿಚ್ಚಜನಂ ಓಕಪ್ಪನವಸೇನ ಅನುಪಕ್ಖನ್ದನಂ, ರಾಗಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಗವಸೇನಾತಿ ಏವಂ ಭಿನ್ನಸಭಾವಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಯಥಾ ಅಲೂಖತಾದಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಭಾಗತಾ, ಏವಂ ತಂಸಮಙ್ಗೀನಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಚರಿತೋ ಸಭಾಗೋ’’ತಿ.

ಪಞ್ಞಾ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ ದೋಸುಸ್ಸನ್ನೇ ಸನ್ತಾನೇ ತದನುಗುಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಯೋಗತೋ ಅಧಿಕಭಾವಸಮ್ಭವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ದೋಸಸ್ಸ ಆಸನ್ನಗುಣತ್ತಾ’’ತಿ, ಅನಲ್ಲೀಯನಪರಿಯೇಸನಪರಿವಜ್ಜನೇಹಿ ಸಭಾಗಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅನಲ್ಲೀಯನಂ ತಸ್ಸ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧವಸೇನ ವಿಸಂಸಟ್ಠತಾ, ದೋಸಸ್ಸ ಪನ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನವಸೇನ. ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಯೇಸನಂ ಯಥಾಭೂತದೋಸಪವಿಚಯೋ, ದೋಸಸ್ಸ ಅಭೂತದೋಸನಿಜಿಗೀಸಾ. ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಾದಿವಸೇನ ಞಾಣುತ್ರಾಸೋ, ದೋಸಸ್ಸ ಅಹಿತಾಧಾನವಸೇನ ಛಡ್ಡನನ್ತಿ ಏವಂ ಭಿನ್ನಸಭಾವಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಯಥಾ ಅನಲ್ಲೀಯನಾದಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಭಾಗತಾ, ಏವಂ ತಂಸಮಙ್ಗೀನಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದೋಸಚರಿತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಿಚರಿತೋ ಸಭಾಗೋ’’ತಿ.

ಅನ್ತರಾಯಕರಾ ವಿತಕ್ಕಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಮೋಹುಸ್ಸನ್ನೇ ಸನ್ತಾನೇ ತದನುಗುಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮೋಹಸ್ಸ ಆಸನ್ನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ’’ತಿ, ಅನವಟ್ಠಾನಚಞ್ಚಲಭಾವೇಹಿ ಸಭಾಗಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅನವಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಸವಿಪ್ಫಾರತಾಯ, ಮೋಹಸ್ಸ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹತಾವಸೇನ ಬ್ಯಾಕುಲತಾಯ. ತಥಾ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವಿತಕ್ಕನೇನ ತದಙ್ಗಚಲತಾಯ ಚಞ್ಚಲತಾ, ಮೋಹಸ್ಸ ಅನೋಗಾಳ್ಹತಾಯಾತಿ ಏವಂ ಭಿನ್ನಸಭಾವಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಯಥಾ ಅನವಟ್ಠಾನಾದಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಭಾಗತಾ, ಏವಂ ತಂಸಮಙ್ಗೀನಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಚರಿತೋ ಸಭಾಗೋ’’ತಿ.

ತಣ್ಹಾ ರಾಗೋಯೇವ ಸಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ರಾಗಚರಿಯಾವಿನಿಮುತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಚರಿಯಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ತೇನ ರಾಗೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ದೋಸಾದಯೋ ವಿಯ ತೇನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತದುಭಯನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದ್ವಯಂ. ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ ಸಭಾವತೋ, ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಚ ನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಟ್ಟತಿ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಥಾ ರಾಗದೋಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಸಹ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸಪಿ ಮೋಹಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತಾವಸೇನ ವಿಸುಂ ಚರಿಯಾಭಾವೋ, ನ ಕೇವಲಂ ಮೋಹಸ್ಸೇವ, ತಥಾ ಸದ್ಧಾಬುದ್ಧಿವಿತಕ್ಕಾನಂ. ಏವಂ ರಾಗೇನ ಸತಿಪಿ ಸಮ್ಪಯೋಗೇ ಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ವಿಸುಂ ಚರಿಯಾಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ರಾಗಪಟಿಘಮಾನದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಿಜ್ಜಾನಂ ವಿಯ ಅನುಸಯಟ್ಠೋ ಇಮೇಸಂ ರಾಗಾದೀನಂಯೇವ ಆವೇಣಿಕೋ ಚರಿಯಟ್ಠೋತಿ, ನತ್ಥೇವ ಮಾನಚರಿಯಾ. ಯತೋ ಚರಿಯಾ ‘‘ಪಕತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಪಕತಿ ಚ ಸಭಾವೋತಿ. ಏತೇನೇವ ದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ವಿಸುಂ ಚರಿಯಾಭಾವಾಭಾವೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಮೋಹಚರಿಯನ್ತೋಗಧಾವ ದಿಟ್ಠಿಚರಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮೋಹನಿದಾನತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ ಮೋಹನಿದಾನತ್ತಾ, ಮೋಹಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಚಾತಿ.

೪೪. ಕಿಂ ಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಕೀದಿಸಂ ಸೇನಾಸನಾದಿಸಪ್ಪಾಯಂ. ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣಂ ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಆಚರಿತಂ. ಏಕಚ್ಚೇತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತೇನ ಹಿ ವಿಮುತ್ತಿಮಗ್ಗೇ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರಾತಿ ಕಿರ-ಸದ್ದೋ ಅರುಚಿಸೂಚನತ್ಥೋ. ಇಟ್ಠಪ್ಪಯೋಗೋ ಮನಾಪಕಿರಿಯಾ. ಸುಭಕಮ್ಮಬಹುಲೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸೋಭನಕಮ್ಮಕಾರೀ. ನ ಸಬ್ಬೇ ರಾಗಚರಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ಅಲುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಇಟ್ಠಪ್ಪಯೋಗಸುಭಕಮ್ಮಬಹುಲತಾಸಮ್ಭವತೋ, ಸಗ್ಗಾ ಚವಿತ್ವಾ ಇಧೂಪಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ಚ. ಏತೇನ ಅಸತಿ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಿಯಾಮೇ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣಮತ್ತೇನ ನ ತೇಸಂ ಲುದ್ಧತಾ, ಲುದ್ಧಭಾವಹೇತುಕಾ ಚ ರಾಗಚರಿಯಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇತರೇತಿ ಛೇದನಾದಿಕಮ್ಮಬಹುಲಾ ನಿರಯಾದಿತೋ ಇಧೂಪಪನ್ನಾ ಚ ನ ಸಬ್ಬೇ ದೋಸಮೋಹಚರಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಇಧಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣಸ್ಸ ಕೋಧನಭಾವೇ, ಮೂಳ್ಹಭಾವೇ ಚ ಅನೇಕನ್ತಿಕತ್ತಾ ದೋಸಮೋಹಚರಿತತಾಯಪಿ ಅನೇಕಂಸಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಧಾತೂನಂ ಉಸ್ಸದನಿಯಮೋ ಯದಿ ಪಮಾಣತೋ, ಸೋ ನತ್ಥಿ, ಅಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ, ಸೋಪಿ ಏಕಂಸಿಕೋ ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ಉಸ್ಸದನಿಯಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವಾತಿ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಪನ ಧಾತೂನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನೇವ. ದೋಸನಿಯಮೇತಿ ಸೇಮ್ಹಾದಿದೋಸಾಧಿಕತಾಯ ರಾಗಾದಿಚರಿತೋ ಹೋತೀತಿ ದೋಸವಸೇನ ಚರಿಯಾನಿಯಮೇ ‘‘ಸೇಮ್ಹಾಧಿಕೋ ರಾಗಚರಿತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಸೇಮ್ಹಾಧಿಕೋ ಮೋಹಚರಿತೋ’’ತಿ, ‘‘ವಾತಾಧಿಕೋ ಮೋಹಚರಿತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ವಾತಾಧಿಕೋ ರಾಗಚರಿತೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಮ್ಪಿ ದೋಸವಸೇನ ನಿಯಮವಚನಂ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರುದ್ಧಮೇವ. ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಚನನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾರಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತವಚನಂ, ಅನುಪಪರಿಕ್ಖಿತವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಸ್ಸದಕಿತ್ತನೇತಿ ವಿಪಾಕಕಥಾಯಂ ಗಹಿತಉಸ್ಸದಕಿತ್ತನೇ. ಪುಬ್ಬಹೇತುನಿಯಾಮೇನಾತಿ ಪುರಿಮಭವೇ ಪವತ್ತಲೋಭಾದಿಹೇತುನಿಯಾಮೇನ. ನಿಯಾಮೋತಿ ಚ ತೇಸಂಯೇವ ಲೋಭಾದೀನಂ ಪಟಿನಿಯತೋ ಲುಬ್ಭನಾದಿಸಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಲೋಭೋ ಉಸ್ಸದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಲೋಭುಸ್ಸದಾ, ಉಸ್ಸನ್ನಲೋಭಾ, ಲೋಭಾಧಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಮೋಹುಸ್ಸದಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ತೇನ ಯೇ ಇಮೇ ಲೋಭುಸ್ಸದತಾದೀನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವೋಮಿಸ್ಸತೋ ಚ ಚುದ್ದಸ ಪಭೇದಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತೇ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಛಸ್ವೇವ ತೇಸಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ. ಫಲಭೂತಾ ಚೇತ್ಥ ಲೋಭುಸ್ಸದತಾದಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ತಂ ನೇಸಂ ಲೋಭುಸ್ಸದತಾದೀನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವೋಮಿಸ್ಸಕತಾದಿಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇತಿ ಕಮ್ಮಕರಣವೇಲಾಯಂ. ಲೋಭೋ ಬಲವಾತಿ ಲೋಭೋ ತಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಕೋ ಹೋತಿ. ಅಲೋಭೋ ಮನ್ದೋತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಲೋಭೋ ದುಬ್ಬಲೋ. ಕಥಂ ಪನೇತೇ ಲೋಭಾಲೋಭಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭೂತಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಏಕಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ನಿಕನ್ತಿಕ್ಖಣಂ ಪನ ಆಯೂಹನಪಕ್ಖಿಯಮೇವ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಪರಿಯಾದಾತುನ್ತಿ ಅಭಿಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಯೋ ಹಿ ‘‘ಏವಂಸುನ್ದರಂ ಏವಂವಿಪುಲಂ ಏವಂಮಹಗ್ಘಞ್ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ದಾತು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಮುತ್ತಚಾಗತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಚೇತನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅಲೋಭೋ, ಸೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಲೋಭಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ದೋಸಮೋಹಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಾದಿಸಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ಚ ಅದೋಸಾಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಲೋಭಾದೋಸಾಮೋಹಾನಂ ಬಲವಭಾವತೋ, ಅಲೋಭದೋಸಮೋಹಾನಞ್ಚ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ. ಸೋತಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ. ತೇನ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ತೇನ ಲೋಭಾದಿಉಪನಿಸ್ಸಯವತಾ ಕುಸಲಕಮ್ಮುನಾ. ಸುಖಸೀಲೋತಿ ಸಖಿಲೋ. ತಮೇವತ್ಥಂ ‘‘ಅಕ್ಕೋಧನೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ವದತಿ.

ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಮನ್ದಾ ಅಲೋಭಾದೋಸಾ ಲೋಭದೋಸೇ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಅಮೋಹೋ ಪನ ಬಲವಾ ಮೋಹಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಾರೇ ಯಥಾರಹಂ ಅತಿದೇಸತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದುಟ್ಠೋತಿ ಕೋಧನೋ. ದನ್ಧೋತಿ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ. ಸೀಲಕೋತಿ ಸುಖಸೀಲೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಲೋಭವಸೇನ, ದೋಸಮೋಹಲೋಭದೋಸಲೋಭಮೋಹದೋಸಮೋಹಲೋಭದೋಸಮೋಹವಸೇನಾತಿ ತಯೋ ಏಕಕಾ, ತಯೋ ದುಕಾ, ಏಕೋ ತಿಕೋತಿ ಲೋಭಾದಿಉಸ್ಸದವಸೇನ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇಯೇವ ಸತ್ತ ವಾರಾ, ತಥಾ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಅಲೋಭಾದಿಉಸ್ಸದವಸೇನಾತಿ ಚುದ್ದಸ ವಾರಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಲೋಭದೋಸಾಮೋಹಾ, ಅಲೋಭಾದೋಸಮೋಹಾ, ಅಲೋಭದೋಸಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋತಿ ಆಗತೇಹಿ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ತತಿಯದುತಿಯಪಠಮವಾರೇಹಿ ದೋಸುಸ್ಸದಮೋಹುಸ್ಸದದೋಸಮೋಹುಸ್ಸದವಾರಾ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಲೋಭಾದೋಸಮೋಹಾ, ಲೋಭದೋಸಾಮೋಹಾ, ಲೋಭಾದೋಸಾಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋತಿ ಆಗತೇಹಿ ತತಿಯದುತಿಯಪಠಮವಾರೇಹಿ ಅದೋಸುಸ್ಸದಅಮೋಹುಸ್ಸದಅದೋಸಾಮೋಹುಸ್ಸದವಾರಾ ಗಹಿತಾ ಏವಾತಿ ಅಕುಸಲಕುಸಲಪಕ್ಖೇಸು ತಯೋ ತಯೋ ವಾರೇ ಅನ್ತೋಗಧೇ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠೇವ ವಾರಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಯೇ ಪನ ಉಭಯೇಸಂ ಮಿಸ್ಸತಾವಸೇನ ಲೋಭಾಲೋಭುಸ್ಸದವಾರಾದಯೋ ಅಪರೇ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ವಾರಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ, ತೇ ಅಲಬ್ಭನತೋ ಏವ ನ ದಸ್ಸಿತಾ. ನ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಅನ್ತರೇನ ಅವತ್ಥನ್ತರಂ ‘‘ಲೋಭೋ ಚ ಬಲವಾ, ಅಲೋಭೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಯುಜ್ಜತೀತಿ, ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವಾ ಹಿ ಏತೇಸಂ ಬಲವದುಬ್ಬಲಭಾವೋ, ಸಹಜಾತಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ. ತತ್ಥ ಲೋಭಸ್ಸ ತಾವ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅಲೋಭೇನ ಅನಧಿಭೂತತಾಯ ಬಲವಭಾವೋ, ತಥಾ ದೋಸಮೋಹಾನಂ ಅದೋಸಾಮೋಹೇಹಿ. ಅಲೋಭಾದೀನಂ ಪನ ಲೋಭಾದಿಅಭಿಭವನತೋ, ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಸಮಾನಜಾತಿಯಮಭಿಭುಯ್ಯ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮತೋ ಬಲವಭಾವೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಲೋಭೋ ಬಲವಾ ಅಲೋಭೋ ಮನ್ದೋ, ಅದೋಸಾಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋ ದೋಸಮೋಹಾ ಮನ್ದಾ’’ತಿ. ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ಮನ್ದಬಲವಭಾವೋ ಪುರಿಮೂಪನಿಸ್ಸಯತೋ ತಥಾ ಆಸಯಸ್ಸ ಪರಿಭಾವಿತತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯೋ ಲುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಯೋ ಉಸ್ಸದಕಿತ್ತನೇ ‘‘ಲುದ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಅಯಂ ಇಧ ಚರಿಯಾವಿಚಾರೇ ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದುಟ್ಠದನ್ಧಾತಿ ‘‘ದುಟ್ಠೋ, ದನ್ಧೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದೋಸಮೋಹಚರಿತಾ. ಪಞ್ಞವಾತಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ. ಯತೋ ಸದ್ಧಾವಿತಕ್ಕೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಬುದ್ಧಿಚರಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಲೋಭಾದೋಸಾನಂ ಬಲವಭಾವೋ ಸದ್ಧೂಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲುದ್ಧಅದುಟ್ಠಾ ಪಸನ್ನಪಕತಿತಾಯ ಸದ್ಧಾಚರಿತಾ’’ತಿ.

ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಸಾಧಾರಣತೋ ವುತ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪುಬ್ಬಹೇತುನಿಯಾಮವಸೇನೇವ ಬುದ್ಧಿಚರಿತಾದಿಕೇಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಮೋಹಪರಿವಾರೇನಾತಿ ಅಮೋಹಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇನ, ಉಪನಿಸ್ಸಯತೋ ಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಪದತ್ತಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಲೋಭಾದಿನಾ ವೋಮಿಸ್ಸಪರಿವಾರೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಲೋಭಮೋಹಾದಿನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಅವಿರುದ್ಧವೋಮಿಸ್ಸಪರಿವಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿರೋಧೋ ಚ ಯುಗಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸದ್ಧಾನುಸಾರಿಧಮ್ಮಾನುಸಾರಿಗೋತ್ತಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮ್ಪಿ ಭಿನ್ನಸಭಾವಾನೇವ. ಏಕಂಸೇನ ಚ ಮಿಸ್ಸಕಚರಿಯಾಪಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಿಯಾಮೇನ ಚರಿಯಾಸಿದ್ಧಿತೋ. ತಥಾ ಚೇವ ಉಸ್ಸದಕಿತ್ತನಂ ಪವತ್ತಂ ಯಥಾರಹಂ ಲೋಭಾಲೋಭಾದೀನಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೩೨) –

‘‘ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಕತಮೇಸಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತಿ? ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಜವನಕ್ಖಣೇ ತಯೋ ಹೇತೂ ಕುಸಲಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಜಾತಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಕುಸಲಮೂಲಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾ. ನಿಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ದ್ವೇ ಹೇತೂ ಅಕುಸಲಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಜಾತಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ತಯೋ ಹೇತೂ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಜಾತಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾಪಿ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ –

ಆದಿ. ಪುಬ್ಬಹೇತುನಿಯಾಮೇನ ಚ ಯಥಾ ತಿಹೇತುಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ, ನ ತಥಾ ದುಹೇತುಕಸ್ಸ. ಯಥಾ ಚ ದುಹೇತುಕಸ್ಸ ಇತಿಕತ್ತಬ್ಬತಾ ನೇಪಕ್ಕಂ, ನ ತಥಾ ಅಹೇತುಕಸ್ಸ. ಏವಂ ಲೋಭುಸ್ಸದಾದಯೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ರಾಗಚರಿತಾದಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ. ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ನಿಗಮವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಲೋಭಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೪೫. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಚ್ಛಾವಚನೇ. ನಯೋತಿ ಜಾನನನಯೋ. ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ವುತ್ತೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಧಮ್ಮಮುಖೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನೇನಾಹ ‘‘ಚರಿಯಾಯೋ ವಿಭಾವಯೇ’’ತಿ. ಪಕತಿಗಮನೇನಾತಿ ಅಕಿತ್ತಿಮೇನ ಸಭಾವಗಮನೇನ. ಚಾತುರಿಯೇನಾತಿ ಚಾತುರಭಾವೇನ ಸಿಙ್ಗಾರೇನ. ಉಕ್ಕುಟಿಕನ್ತಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಮಜ್ಝಂ. ಖಣನ್ತೋ ವಿಯಾತಿ ಭೂಮಿಂ ಖಣನ್ತೋ ವಿಯ. ಅನುಕಡ್ಢಿತನ್ತಿ ಪಾದನಿಕ್ಖೇಪಸಮಯೇ ಕಡ್ಢನ್ತೋ ವಿಯ ಪಾದಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಪದಂ ಅನುಕಡ್ಢಿತಂ ಪಚ್ಛತೋ ಅಞ್ಛಿತಂ ಹೋತಿ. ಪರಿಬ್ಯಾಕುಲಾಯಾತಿ ಪರಿತೋ ಆಲುಳಿತಾಯ. ಛಮ್ಭಿತೋ ವಿಯಾತಿ ವಿತ್ಥಾಯನ್ತೋ ವಿಯ. ಭೀತೋ ವಿಯಾತಿ ಕೇಚಿ. ಸಹಸಾನುಪೀಳಿತನ್ತಿ ಅಗ್ಗಪಾದೇನ, ಪಣ್ಹಿಯಾ ಚ ಸಹಸಾವ ಸನ್ನಿರುಜ್ಝಿತಂ. ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದಸ್ಸಾತಿ ವಿನಿವಟ್ಟಚ್ಛದನಸ್ಸ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಸ್ಸ. ಇದಮೀದಿಸಂ ಪದನ್ತಿ ಭಗವತೋ ಪದಂ ದಿಸ್ವಾ ವದತಿ.

ಪಾಸಾದಿಕನ್ತಿ ಪಸಾದಾವಹಂ. ಮಧುರಾಕಾರನ್ತಿ ಇಟ್ಠಾಕಾರಂ. ಥದ್ಧಾಕಾರನ್ತಿ ಥಮ್ಭಿತಾಕಾರಂ. ಅತರಮಾನೋತಿ ನತರಮಾನೋ, ಸಣಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮೋಧಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಓಧಾಯ ಅವಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಕಾಯಪಸಾರಣಲಕ್ಖಣಾಯ ನಿಪಜ್ಜಾಯ ಸೇಯ್ಯಾಯ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಯತಿ ನಿದ್ದಾಯತಿ. ಪಕ್ಖಿತ್ತಕಾಯೋತಿ ಅವಕ್ಖಿತ್ತಕಾಯೋ ಅವಸೋ ವಿಯ ಸಹಸಾ ಪತಿತಕಾಯೋ. ದುಸ್ಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ವಿರೂಪಸನ್ನಿವೇಸಂ. ವಿಕ್ಖಿತ್ತಕಾಯೋತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಖಿತ್ತಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೋ.

ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ. ಆಲೋಳಯಮಾನೋ ವಾಲಿಕಾಕಚವರಾನಿ ಆಕುಲಯನ್ತೋ.

ನಿಪುಣಮಧುರಸಮಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರೀತಿ ಸುಕೋಸಲ್ಲಂ ಸುನ್ದರಂ ಅವಿಸಮಂ ಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಞ್ಚ ಕರಣಸೀಲೋ. ಗಾಳ್ಹಥದ್ಧವಿಸಮಕಾರೀತಿ ಥಿರಂ ಅಸಿಥಿಲಂ ವಿಸಮಞ್ಚ ಕರಣಸೀಲೋ. ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಮುಖಪೂರಕನ್ತಿ ಮುಖಸ್ಸ ಪೂರಣಂ ಮಹನ್ತಂ. ಅರಸಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ನರಸಪಟಿಸಂವೇದೀ. ಭಾಜನೇ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋತಿ ಭೋಜನಭಾಜನೇ ಸಿತ್ಥಾನಿ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ. ಮುಖಂ ಮಕ್ಖೇನ್ತೋತಿ ಬಹಿಮುಖಂ ಮಕ್ಖೇನ್ತೋ.

ಕಿಲನ್ತರೂಪೋ ವಿಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಅಸಹನೇನ ಖೇದಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಯ. ಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾಯಾತಿ ಅಞ್ಞಾಣಭೂತಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ. ಅಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯಾತಿ ಕೇಚಿ.

ಮಾಯಾದೀಸು ಸನ್ತದೋಸಪಟಿಚ್ಛದನಲಕ್ಖಣಾ ಮಾಯಾ. ಅಸನ್ತಗುಣಪಕಾಸನಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ. ಉನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಮಾನೋ. ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಮುಖೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾಲಕ್ಖಣಾ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ. ಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಮುಖೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾಲಕ್ಖಣಾ ಮಹಿಚ್ಛತಾ. ಸಕಲಾಭೇನ ಅಸನ್ತುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ. ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಸಿಙ್ಗಂ, ಸಿಙ್ಗಾರತಾನಾಗರಿಕಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಕಿಲೇಸಸಿಙ್ಗಂ. ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಸ್ಸ, ಚೀವರಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಚ ಮಣ್ಡನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಲೋಲುಪ್ಪಂ ಚಾಪಲ್ಯಂ. ಏವಮಾದಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪಮದಪ್ಪಮಾದಾದಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ.

ಪರಾಪರಾಧಸ್ಸ ಉಪನಯ್ಹನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪನಾಹೋ. ಪರೇಸಂ ಗುಣಮಕ್ಖಣಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಖೋ. ಪರಸ್ಸ ಗುಣೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ಅಪನೇನ್ತೋ ವಿಯ ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ಪಳಾಸೋ. ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಉಸೂಯನಲಕ್ಖಣಾ ಇಸ್ಸಾ. ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ. ಇಧ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದೋವಚಸ್ಸತಾಪಾಪಮಿತ್ತತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅನುಸ್ಸಾಹನಂ ಥಿನಂ. ಅಸತ್ತಿವಿಘಾತೋ ಮಿದ್ಧಂ. ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ. ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ. ಸಂಸಯೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ. ಅಯೋನಿಸೋ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹೋ ಆಧಾನಗ್ಗಾಹಿತಾ. ಯಥಾಗಹಿತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಸ್ಸ ದುಬ್ಬಿವೇಠಿಯತಾ ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯತಾ. ಇಧ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮುಟ್ಠಸಚ್ಚಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಮುತ್ತಚಾಗತಾತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಾಗತಾ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗೋ. ಯಥಾ ಮಾಯಾದಯೋ, ತಥಾ ಪವತ್ತಾ ಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ, ಯಥಾ ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸನಕಾಮತಾದಯೋ, ತಥಾ ಪವತ್ತಾ ಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪಸಾದನೀಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ವತ್ಥುತ್ತಯಂ. ಸಂವೇಜನೀಯಟ್ಠಾನಾನಿ ಜಾತಿಆದೀನಿ. ಕುಸಲಾನುಯೋಗೇತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಭಾವನಾಯಂ. ‘‘ಏವಞ್ಚ ಏವಞ್ಚ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಪರಿವಿತಕ್ಕನಂ ರತ್ತಿಂ ಧೂಮಾಯನಾ. ತಥಾವಿತಕ್ಕಿತಾನಂ ತೇಸಂ ದಿವಸಭಾಗೇ ಅನುಟ್ಠಾನಂ ದಿವಾ ಪಜ್ಜಲನಾ. ಹುರಾಹುರಂ ಧಾವನಾತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತವೋಸಗ್ಗೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇದಂ ಪುರೇ ಚಿತ್ತಮಚಾರಿ ಚಾರಿಕಂ, ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ ಯತ್ಥಕಾಮಂ ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೩೨೬), ‘‘ಚಿತ್ತಮಸ್ಸ ವಿಧಾವತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫೫) ಚ.

ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನಾದಿ ಚ ಪಾಳಿಯಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಅನಾಗತಮೇವಾತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಗತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ನ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಿನೋತಿ ತತ್ಥ ವಿನಿಧಾಯ ಭಾವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ ಅಪ್ಪಮಾದಕಾರಿನೋ. ಭಿನ್ನಲಕ್ಖಣಾ ಇರಿಯಾಪಥಾದಯೋತಿ ಚಾತುರಿಯೇನ ಅಚಾತುರಿಯೇನ ಸಣಿಕಂ, ಸಹಸಾ ಚ ಗಮನಾದಯೋ. ನ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ನ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ. ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಆದಿಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ.

೪೬. ಸಪ್ಪಾಯಂ ಹಿತಂ, ಕಿಲೇಸವಿಘಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧೋತವೇದಿಕನ್ತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಪರಿಕ್ಖೇಪವೇದಿಕಂ. ಭೂಮಟ್ಠಕನ್ತಿ ಭೂಮಿತಲೇಯೇವ ಉಟ್ಠಾಪಿತಂ ಉಪರಿಮತಲರಹಿತಂ. ಏಕತೋ ಓನತಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಪಾದಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೋ ಅಕತಭಿತ್ತಿಭೂಮಿಪರಿಕಮ್ಮೋ ಅಕತಪಬ್ಭಾರೋ. ಜತುಕಾಭರಿತನ್ತಿ ಅಧೋಮುಖಾಹಿ ಓಲಮ್ಬಮಾನಮುಖಾಹಿ ಖುದ್ದಕವಗ್ಗುಲೀಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ. ಓಲುಗ್ಗವಿಲುಗ್ಗನ್ತಿ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಂ. ಉಜ್ಜಙ್ಗಲಂ ಲೂಖಧೂಸರಂ ಛಾಯೂದಕರಹಿತಂ. ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಭಯೇನ ಸಾಸಙ್ಕಂ. ದುರೂಪನ್ತಿ ವಿರೂಪಂ. ದುಬ್ಬಣ್ಣನ್ತಿ ಅಸುನ್ದರವಣ್ಣಂ, ದುಸ್ಸಣ್ಠಾನಂ ವಾ. ಜಾಲಾಕಾರೇನ ಕತಪೂವಂ ಜಾಲಪೂವಂ. ಸಾಣಿ ವಿಯ ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾಣಿಫಲಕೋ ವಿಯ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸಂ. ಭಾರಿಕಭಾವೇನ, ಅನ್ತರನ್ತರಾ ತುನ್ನಕರಣೇನ ಚ ಕಿಚ್ಛಪರಿಹರಣಂ. ಆಣಿಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋತಿ ಆಣಿನಾ, ಗಣ್ಠಿಯಾ ಚ ಹತಸೋಭೋ. ಇದಂ ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಂ, ಏವಮಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸಮುದಾಚಾರೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

ದಿಸಾಮುಖನ್ತಿ ದಿಸಾಭಿಮುಖಂ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸಾಭಿಮುಖನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮಹಾಕಸಿಣನ್ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಂ. ಸೇಸಂ ಸೇನಾಸನಾದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ, ತಂ ದೋಸಚರಿತಸ್ಸ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ.

ವಿತಕ್ಕವಿಧಾವನಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ ತಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮೇಘಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ. ದರೀಮುಖೇತಿ ಪಬ್ಬತವಿವರೇ. ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಸುಪ್ಪಸರಾವಮತ್ತಂ.

ಪಭೇದಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ನಿದಾನಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ವಿಭಾವನಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಚ್ಛೇದತೋತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪರಿಚ್ಛೇದ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ವಿಭಾವನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ರಾಗಚರಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಜಾನನವಿಭಾವನಾ. ಏಕಚ್ಚಕಸಿಣಾನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಮತ್ತಸ್ಸ ಪಸಙ್ಗೇನ ಕಥಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಚ ತಾವ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಆವಿಕತ’’ನ್ತಿ.

ಚತ್ತಾಲೀಸಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾ

೪೭. ಸಙ್ಖಾತನಿದ್ದೇಸತೋತಿ ಸಙ್ಖಾತಾನಂ ‘‘ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಸೇನ ಗಹಿತಾನಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ನಿದ್ದೇಸತೋ. ‘‘ಏತ್ಥ ಏತ್ತಕಾನಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾವಹಾನಿ, ಏತ್ತಕಾನಿ ಅಪ್ಪನಾಜ್ಝಾನಾವಹಾನೀ’’ತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾವಹತೋ. ‘‘ಏತ್ತಕಾನಿ ಏಕಜ್ಝಾನಿಕಾನಿ, ಏತ್ತಕಾನಿ ದುಕತಿಕಜ್ಝಾನಿಕಾನಿ, ಏತ್ತಕಾನಿ ಸಕಲಜ್ಝಾನಿಕಾನೀ’’ತಿ ಝಾನಪ್ಪಭೇದತೋ. ‘‘ಏತೇಸು ಅಙ್ಗಸಮತಿಕ್ಕಮೋ, ಏತೇಸು ಆರಮ್ಮಣಸಮತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮತೋ. ‘‘ಏತ್ತಕಾನೇತ್ಥ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಾನಿ, ಏತ್ತಕಾನಿ ನ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ವಡ್ಢನಾವಡ್ಢನತೋ. ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮನಿಮಿತ್ತನವತ್ತಬ್ಬವಸೇನ, ಚಲಿತಾಚಲಿತವಸೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗತೋ. ಭೂಮಿತೋತಿ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೂಮಿವಿಭಾಗತೋ. ಗಹಣತೋತಿ ದಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ಗಹಣವಿಭಾಗತೋ. ಪಚ್ಚಯತೋತಿ ಆರುಪ್ಪಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ. ಚರಿಯಾನುಕೂಲತೋತಿ ರಾಗಚರಿಯಾದೀನಂ ಅನುಕೂಲಭಾವತೋ.

ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಾನಿ. ಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನವನ್ತೋ, ತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುಕ್ಕನಯವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕೇಸೂತಿ ತಿಕಜ್ಝಾನಿಕೇಸು ಪುರಿಮೇಸು ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇಸು, ಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕೇಸು ಆನಾಪಾನಕಸಿಣೇಸು. ಸೇಸೇಸೂತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸೇಸು ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಹದಯರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸಾತಿ ಕಸಿಣಫರಣಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಸತ್ತಾನಞ್ಚ ಚೇತಸಾ ಚಿತ್ತಮಞ್ಞಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಓಕಾಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಠಿತೋಕಾಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ತಥಾ ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾರೇನೇವ ತಾನಿ ಉಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತತ್ಥ ವಡ್ಢನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಚೇ ಪನ ಕೋಚಿ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ, ನ ತೇನ ಕೋಚಿ ಗುಣೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಆನಿಸಂಸಾಭಾವಾ ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ತೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವ ಆನಿಸಂಸಾಭಾವಂ ವಿವರತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಡ್ಢಿತೇಸು ಕುಣಪರಾಸಿಯೇವ ವಡ್ಢತಿ, ಅವಡ್ಢಿತೇಪಿ ಕಾಮರಾಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾ ಹೋತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಆನಿಸಂಸಾಭಾವೋ. ವಿಭೂತಾತಿ ವಿಪುಲಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಸುಪಾಕಟಾ, ವಡ್ಢಿತನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕೇವಲನ್ತಿ ಸಕಲಂ ಅನವಸೇಸಂ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಇಮ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಡ್ಢನೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಲಾಭಿತ್ತಾತಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಲಾಭಿತಾಯ, ಉಕ್ಕಂಸಗತವಸಿಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥೇರೋ ಹಿ ಪರಮಾಯ ವಸಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಸ್ಸಮಣ್ಡಲೇ ಅಸ್ಸಂ ಸಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಯತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಠಿತೋಪಿ ತಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೇವ. ತೇನಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ನಿಮಿತ್ತಂ ವಡ್ಢಿತಂ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬದಿಸಾಸೂ’’ತಿಆದಿ.

ವುತ್ತಾತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇ ವುತ್ತಾ. ಮಹನ್ತೇತಿ ವಿಪುಲೇ. ನಿನ್ನಥಲಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಏಕದೇಸೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಗಹಣವಸೇನ ಸಕಲಸರೀರೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಹನ್ತೇ ವಾ ಸರೀರೇ. ಅಪ್ಪಕೇತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಏಕದೇಸೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಅಪ್ಪಕೇ ವಾ ಖುದ್ದಕೇ ದಾರಕಸರೀರೇ. ಏತನ್ತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ. ಆದೀನವನ್ತಿ ‘‘ಅಸುಭರಾಸಿ ಏವ ವಡ್ಢತಿ, ನ ಚ ಕೋಚಿ ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಆದೀನವಂ.

ಸೇಸಾನಿಪಿ ನ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಿಚುಪಿಣ್ಡಾದಿವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ವಾತಸಙ್ಘಾತಸನ್ನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಾತರಾಸಿಯೇವ ವಡ್ಢತೀ’’ತಿ. ಓಕಾಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ನಾಸಿಕಗ್ಗಮುಖನಿಮಿತ್ತಾದಿಓಕಾಸೇನ ಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ. ವಾಯೋಕಸಿಣವಡ್ಢನೇ ವಿಯ ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ಗುಣೋ, ಕೇವಲಂ ವಾತವಡ್ಢನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾದೀನವತ್ತಾ’’ತಿ. ತೇಸನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾನಂ. ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ. ನ ಚ ತೇನ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ ತೇನ ಸತ್ತರಾಸಿವಡ್ಢನೇನ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿವಡ್ಢನೇ ವಿಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ. ಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನಾತಿ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಭಾವನಾವಿಸಯಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನ, ನ ನಿಮಿತ್ತವಡ್ಢನವಸೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಾವಾಸದ್ವಿಆವಾಸಾದಿನಾ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾಯಂ. ಯದಯನ್ತಿ ಯಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಅಯಂ ಯೋಗೀ. ಸೀಮಾಸಮ್ಭೇದೇನೇವ ಹೇತ್ಥ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನುಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಪರಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣತಾ ಝಾನಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣತಾಪೇತ್ಥ ಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನಾ’’ತಿ, ಕತಿಪಯೇ ಸತ್ತೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ಮೇತ್ತಾದಯೋ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ, ಬಹುಕೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಕಾಸಂ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮತ್ತಾ ನ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ವಕ್ಖತಿ ವಾ ಯಂ ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಪರಿಕಪ್ಪಜಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಡ್ಢೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ನ ಇತರನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಸಭಾವಧಮ್ಮಂ ವಡ್ಢೇತು’’ನ್ತಿ. ಆರುಪ್ಪಾನಂ ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣತಾ ಪರಿತ್ತಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ, ವಿಪುಲಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಾನಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಆದೀನಿ ದಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ. ಅನಿಮಿತ್ತತ್ತಾತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾಭಾವಾ.

ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾನೀತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಭೂತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ. ಸೇಸಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ. ಸೇಸಾನಿ ಛಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ, ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಸೇಸಾನಿ ಛ. ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಪುಬ್ಬತಾಯ ವಿಪುಬ್ಬಕಂ. ಪಗ್ಘರಮಾನಲೋಹಿತತಾಯ ಲೋಹಿತಕಂ. ಕಿಮೀನಂ ಪಚಲನೇನ ಪುಳುವಕಂ, ಚಲಿತಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ. ವಾತಪಾನವಿವರಾದೀಹಿ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಾದಿಕಸ್ಸ ಚಲನಾಕಾರೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಓಭಾಸಮಣ್ಡಲಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಚಲಿತಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ. ಪುಬ್ಬಭಾಗೇತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ. ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಮೇವಾತಿ ಸನ್ತಂ ನಿಚ್ಚಲಮೇವ.

ದೇವೇಸೂತಿ ಕಾಮಾವಚರದೇವೇಸು, ತತ್ಥ ಅಸುಭಾನಂ ಪಟಿಕೂಲಸ್ಸ ಚ ಆಹಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ದಿಟ್ಠೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠೇನ ವತ್ಥುನಾ ಕಾರಣಭೂತೇನ. ಗಹೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ, ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಗತಾಸತಿಯಾ. ಉಚ್ಛುಸಸ್ಸಾದೀನಂ ಪತ್ತೇಸು ಪಚಲಮಾನವಣ್ಣಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ವಾ ತಸ್ಸ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಾಯೋಕಸಿಣಂ ದಿಟ್ಠಫುಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ. ನ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೇನ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ, ಭಾವನಾರಮ್ಭವಸೇನ ನ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಾನಿ, ಹೇಟ್ಠಿಮೇ ತಯೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ, ಕಸಿಣೇಸು ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಞ್ಚ ಅನಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ.

ಇಮೇಸು ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣೇನ ಯಥಾರಹಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ, ಝಾನಾನಞ್ಚ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸುಖವಿಹಾರಸ್ಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸ್ಸ.

‘‘ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಅನುಕೂಲಾನೀ’’ತಿ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅನುಕೂಲಾನಿ ರಾಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸ್ಸ ಉಪಾಯಭಾವತೋ. ಅಟ್ಠ ಅನುಕೂಲಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು. ಏಕನ್ತಿ ಇದಂ ಅನುಸ್ಸತಿಅಪೇಕ್ಖಂ ಅನುಸ್ಸತೀಸು ಏಕನ್ತಿ, ನ ಮೋಹಚರಿತವಿತಕ್ಕಚರಿತಾಪೇಕ್ಖಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾಪಿ ಅನುಕೂಲಸ್ಸ ಅಲಬ್ಭನತೋ. ‘‘ಸದ್ಧಾಚರಿತಸ್ಸ ಪುರಿಮಾ ಛ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ’’ತಿ ಇದಂ ಅತಿಸಪ್ಪಾಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಇಮಸ್ಸೇವ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಂ ಇಮಸ್ಸ ಅತಿಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಚರಿತಾನಂ ಅನುಕೂಲಾನಿ. ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಸರಾವಮತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ತತೋ ಅಧಿಕಪಮಾಣಂ. ಪರಿತ್ತಂ ವಾ ಸುಪ್ಪಸರಾವಮತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಧಿಕಪಮಾಣಂ ಖಲಮಣ್ಡಲಾದಿಕಸಿಣಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ.

ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮನಸಿಕರಣೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ. ಉತ್ತರೀತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ವೀರಿಯಂ; ಪಞ್ಞಾತಿ ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾನತೋ ಉಪರಿ. ಅಸುಭಾತಿ ಅಸುಭಭಾವನಾ ಏಕಾದಸಸು ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಭಾವನಾನುಯೋಗಾ. ಮೇತ್ತಾತಿ ಅನೋಧಿಸೋ, ಓಧಿಸೋ ವಾ ಪವತ್ತಾ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ. ಆನಾಪಾನಸ್ಸತೀತಿ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಭಾವನಾ. ವಿತಕ್ಕುಪಚ್ಛೇದಾಯಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾನಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಾಯ. ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೩೭; ಧ. ಪ. ೨೭೭; ಮಹಾನಿ. ೨೭) ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ. ಅಸ್ಮಿಮಾನಸಮುಗ್ಘಾತಾಯಾತಿ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ನವವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಮಾನಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಾಯ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಏಕಸ್ಸ ಚತುಚರಿಯತಾಯ. ತೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾನಿ ಸಬ್ಬಕುಸಲಪರಿಬ್ರೂಹನಾನೀ’’ತಿ.

ಏಕಸ್ಸೇವ ಸತ್ತ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಚಾಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋ ಸಬ್ಬಚರಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಚನಮತ್ತೇತಿ ‘‘ಅಸುಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅಸುಕಚರಿತಸ್ಸ ಅನುಕೂಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತವಚನಮತ್ತೇ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ತಥಾವಚನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೋ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಾವಿತೋ ಏವ.

೪೮. ‘‘ಪಿಯೋ ಗರೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೭.೩೭) ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ. ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಸಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಸೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ‘‘ಏವಂ ಬಹುಪರಿಸ್ಸಯೋಯಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಠಾನೇಯೇವ ಮಯಾ ನಿಯ್ಯಾತಿತೋ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಅತಜ್ಜನೀಯೋತಿ ನ ತಜ್ಜೇತಬ್ಬೋ ನ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸ್ವಾಯಂ ಅತಜ್ಜನೀಯಭಾವೋ ದೋವಚಸ್ಸತಾಯ ವಾ ಸಿಯಾ, ಆಚರಿಯೇ ಅನಿವಿಟ್ಠಪೇಮತಾಯ ವಾತಿ ತದುಭಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುಬ್ಬಚೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯೋ ಹಿ ಆಚರಿಯೇನ ತಜ್ಜಿಯಮಾನೋ ಕೋಪಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಅಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಪಾತುಕರೋತಿ, ಯೋ ವಾ ‘‘ಕಿಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾಸೇನಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಅಯಂ ದುವಿಧೋಪಿ ಅತಜ್ಜನೀಯೋ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿಧಮ್ಮೇನ. ಗೂಳ್ಹಂ ಗನ್ಥನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗನ್ಥಂ, ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಸಹಿತಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ.

ತುಮ್ಹಾಕಮತ್ಥಾಯಾತಿ ವುತ್ತೇತಿ ‘‘ಸತಪೋರಿಸೇ ಪಪಾತೇ ಪತನೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತೇ. ಘಂಸೇನ್ತೋತಿ ‘‘ಮನುಸ್ಸಕಕ್ಕೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಘಂಸೇನ್ತೋ ನಿರವಸೇಸಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಖೇಪೇತುಂ ಉಸ್ಸಹೇಯ್ಯಂ. ‘‘ಮಮ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿರುನ್ಧನೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕೋಚಿ ರೋಗವೂಪಸಮಾದಿಕೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ವುತ್ತೇ. ತೀಹಿಪಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಚರಿಯೇ ಭತ್ತಿಪವೇದನಮುಖೇನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ಏವ ಪವೇದಿತೋ.

೪೯. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪವತ್ತಿತ್ವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಯತ್ಥ ಸೇತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಆಸಯೋ ‘‘ಮಿಗಾಸಯೋ’’ ವಿಯ, ಆಸಯೋ ಏವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ. ಸೋ ದುವಿಧೋ ವಿಪನ್ನೋ, ಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ. ತತ್ಥ ವಿಪನ್ನೋ ಸಸ್ಸತಾದಿಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸನಿಸ್ಸಿತೋ. ಸಮ್ಪನ್ನೋ ದುವಿಧೋ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತೋ, ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತೋತಿ. ತೇಸು ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೇನಾ’’ತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇದಾನಿ ನಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಲೋಭಾದೀನಂ ವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಛಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಅಲುಬ್ಭನಾದೀಹಿ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ. ಸಮ್ಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾನಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಸಾಧನವಸೇನ, ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೋ, ತೇನ. ಅಲೋಭಾದಯೋ ಹಿ ಅನೇಕದೋಸವಿಧಮನತೋ, ಅನೇಕಗುಣಾವಹತೋ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಬಹುಕಾರಾ ವಿಸೇಸತೋ ಯೋಗಿನೋ. ತಥಾ ಹಿ ಅಲೋಭಾದಯೋ ಮಚ್ಛೇರಮಲಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧ ಮೂಲರಾಸೀವಣ್ಣನಾ) –

‘‘ಅಲೋಭೋ ಮಚ್ಛೇರಮಲಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಅದೋಸೋ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಮಲಸ್ಸ, ಅಮೋಹೋ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಭಾವನಾಯ. ಅಲೋಭೋ ಚೇತ್ಥ ದಾನಹೇತು, ಅದೋಸೋ ಸೀಲಹೇತು, ಅಮೋಹೋ ಭಾವನಾಹೇತು. ತೇಸು ಚ ಅಲೋಭೇನ ಅನಧಿಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಲುದ್ಧಸ್ಸ ಅಧಿಕಗ್ಗಹಣತೋ, ಅದೋಸೇನ ಅನೂನಂ ದುಟ್ಠಸ್ಸ ಊನಗ್ಗಹಣತೋ, ಅಮೋಹೇನ ಅವಿಪರೀತಂ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣತೋ.

‘‘ಅಲೋಭೇನ ಚೇತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದೋಸಂ ದೋಸತೋ ಧಾರೇನ್ತೋ ದೋಸೇ ಪವತ್ತತಿ, ಲುದ್ಧೋ ಹಿ ದೋಸಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ. ಅದೋಸೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಗುಣಂ ಗುಣತೋ ಧಾರೇನ್ತೋ ಗುಣೇ ಪವತ್ತತಿ, ದುಟ್ಠೋ ಹಿ ಗುಣಂ ಮಕ್ಖೇತಿ. ಅಮೋಹೇನ ಯಾಥಾವಸಭಾವಂ ಯಾಥಾವಸಭಾವತೋ ಧಾರೇನ್ತೋ ಯಾಥಾವಸಭಾವೇ ಪವತ್ತತಿ, ಮೂಳ್ಹೋ ಹಿ ತಚ್ಛಂ ‘ಅತಚ್ಛ’ನ್ತಿ, ಅತಚ್ಛಞ್ಚ ‘ತಚ್ಛ’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಲೋಭೇನ ಚ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ ಲುದ್ಧಸ್ಸ ಪಿಯಸಬ್ಭಾವತೋ, ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗಾಸಹನತೋ ಚ, ಅದೋಸೇನ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ ದುಟ್ಠಸ್ಸ ಅಪ್ಪಿಯಸಬ್ಭಾವತೋ, ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗಾಸಹನತೋ ಚ, ಅಮೋಹೇನ ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಹಿ ‘ತಂ ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾ’ತಿ ಏವಮಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಬ್ಭಾವತೋ.

‘‘ಅಲೋಭೇನ ಚೇತ್ಥ ಜಾತಿದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ ಅಲೋಭಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಪಟಿಪಕ್ಖತೋ, ತಣ್ಹಾಮೂಲಕತ್ತಾ ಚ ಜಾತಿದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಅದೋಸೇನ ಜರಾದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ ತಿಕ್ಖದೋಸಸ್ಸ ಖಿಪ್ಪಂ ಜರಾಸಮ್ಭವತೋ, ಅಮೋಹೇನ ಮರಣದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮೋಹಮರಣಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಚ ತಂ ಅಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಹೋತಿ. ಅಲೋಭೇನ ಚ ಗಹಟ್ಠಾನಂ, ಅಮೋಹೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ, ಅದೋಸೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸುಖಸಂವಾಸತಾ ಹೋತಿ.

‘‘ವಿಸೇಸತೋ ಚೇತ್ಥ ಅಲೋಭೇನ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಉಪಪತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಯ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಣ್ಹಾಯ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಲೋಭೋ. ಅದೋಸೇನ ನಿರಯೇ ಉಪಪತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ದೋಸೇನ ಹಿ ಚಣ್ಡಜಾತಿತಾಯ ದೋಸಸದಿಸಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ, ದೋಸಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅದೋಸೋ. ಅಮೋಹೇನ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ಮೋಹೇನ ಹಿ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಮೂಳ್ಹಂ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಮೋಹಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಚ ಅಮೋಹೋ. ಏತೇಸು ಚ ಅಲೋಭೋ ರಾಗವಸೇನ ಉಪಗಮನಸ್ಸ ಅಭಾವಕರೋ, ಅದೋಸೋ ದೋಸವಸೇನ ಅಪಗಮನಸ್ಸ, ಅಮೋಹೋ ಮೋಹವಸೇನ ಅಮಜ್ಝತ್ತಭಾವಸ್ಸ.

‘‘ತೀಹಿಪಿ ಚೇತೇಹಿ ಯಥಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಞ್ಞಾ ಅಬ್ಯಾಪಾದಸಞ್ಞಾ ಅವಿಹಿಂಸಾಸಞ್ಞಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ, ಅಸುಭಸಞ್ಞಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಸಞ್ಞಾ ಧಾತುಸಞ್ಞಾತಿ ಇಮಾ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಸಞ್ಞಾಯೋ ಹೋನ್ತಿ. ಅಲೋಭೇನ ಪನ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಅನ್ತಸ್ಸ, ಅದೋಸೇನ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಅನ್ತಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ಹೋತಿ, ಅಮೋಹೇನ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ. ತಥಾ ಅಲೋಭೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಸ್ಸ ಪಭೇದನಂ ಹೋತಿ, ಅದೋಸೇನ ಬ್ಯಾಪಾದಕಾಯಗನ್ಥಸ್ಸ, ಅಮೋಹೇನ ಸೇಸಗನ್ಥದ್ವಯಸ್ಸ. ಪುರಿಮಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಪುರಿಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆನುಭಾವೇನ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸೇವ ಆನುಭಾವೇನ ಇಜ್ಝನ್ತಿ.

‘‘ಅಲೋಭೋ ಚೇತ್ಥ ಆರೋಗ್ಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಲುದ್ಧೋ ಹಿ ಲೋಭನೀಯಮ್ಪಿ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ನ ಸೇವತಿ, ತೇನ ಅರೋಗೋ ಹೋತಿ. ಅದೋಸೋ ಯೋಬ್ಬನಸ್ಸ, ಅದುಟ್ಠೋ ಹಿ ವಲಿತಪಲಿತಾವಹೇನ ದೋಸಗ್ಗಿನಾ ಅಡಯ್ಹಮಾನೋ ದೀಘರತ್ತಂ ಯುವಾ ಹೋತಿ. ಅಮೋಹೋ ದೀಘಾಯುಕತಾಯ, ಅಮೂಳ್ಹೋ ಹಿ ಹಿತಾಹಿತಂ ಞತ್ವಾ ಅಹಿತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತೋ, ಹಿತಞ್ಚ ಪಟಿಸೇವಮಾನೋ ದೀಘಾಯುಕೋ ಹೋತಿ.

‘‘ಅಲೋಭೋ ಚೇತ್ಥ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾಗೇನ ಭೋಗಪಟಿಲಾಭತೋ, ಅದೋಸೋ ಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮೇತ್ತಾಯ ಮಿತ್ತಾನಂ ಪಟಿಲಾಭತೋ, ಅಪರಿಹಾನತೋ ಚ, ಅಮೋಹೋ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಅಮೂಳ್ಹೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಮೇವ ಕರೋನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಅಲೋಭೋ ಚ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅದೋಸೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಸ್ಸ, ಅಮೋಹೋ ಅರಿಯವಿಹಾರಸ್ಸ.

‘‘ಅಲೋಭೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಕಪಕ್ಖೇಸು ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬುತೋ ಹೋತಿ ತೇಸಂ ವಿನಾಸೇನ ಅಭಿಸಙ್ಗಹೇತುಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಭಾವಾ, ಅದೋಸೇನ ಪರಪಕ್ಖೇಸು, ಅದುಟ್ಠಸ್ಸ ಹಿ ವೇರೀಸುಪಿ ವೇರಿಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ, ಅಮೋಹೇನ ಉದಾಸೀನಪಕ್ಖೇಸು ಅಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಗತಾಯ ಅಭಾವತೋ.

‘‘ಅಲೋಭೇನ ಚ ಅನಿಚ್ಚದಸ್ಸನಂ ಹೋತಿ, ಲುದ್ಧೋ ಹಿ ಉಪಭೋಗಾಸಾಯ ಅನಿಚ್ಚೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ನ ಪಸ್ಸತಿ. ಅದೋಸೇನ ದುಕ್ಖದಸ್ಸನಂ, ಅದೋಸಜ್ಝಾಸಯೋ ಹಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಆಘಾತವತ್ಥುಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸಙ್ಖಾರೇಯೇವ ದುಕ್ಖತೋ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಮೋಹೇನ ಅನತ್ತದಸ್ಸನಂ, ಅಮೂಳ್ಹೋ ಹಿ ಯಾಥಾವಗಹಣಕುಸಲೋ ಅಪರಿಣಾಯಕಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಅಪರಿಣಾಯಕತೋ ಬುಜ್ಝತಿ. ಯಥಾ ಚ ಏತೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚದಸ್ಸನಾದೀನಿ, ಏವಂ ಏತೇಪಿ ಅನಿಚ್ಚದಸ್ಸನಾದೀಹಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅನಿಚ್ಚದಸ್ಸನೇನ ಹಿ ಅಲೋಭೋ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇನ ಅದೋಸೋ, ಅನತ್ತದಸ್ಸನೇನ ಅಮೋಹೋ. ಕೋ ಹಿ ನಾಮ ‘ಅನಿಚ್ಚಮಿದ’ನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಪಿಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಸಙ್ಖಾರೇ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ಜಾನನ್ತೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತತಿಖಿಣಂ ಕೋಧದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಞ್ಚ ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾನಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಸಾಧನವಸೇನ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೋ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಬೋಧೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ.

ಇದಾನಿ ತೇ ಅಜ್ಝಾಸಯೇ ಪಾಳಿಯಾವ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಛಾತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಅಜ್ಝಾಸಯಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ. ಉಭಯಂ ಪನ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬೋಧಿಸತ್ತಾತಿ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಾ, ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ನಿಯತಭಾವೇನ ಸತ್ತಾ ಲಗ್ಗಾ, ಅಧಿಮುತ್ತಾ ತನ್ನಿನ್ನಾ ತಪ್ಪೋಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬೋಧಿಪರಿಪಾಕಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಯಥಾಭಿನೀಹಾರಂ ಅತ್ತನಾ ಪತ್ತಬ್ಬಬೋಧಿಯಾ ಪರಿಪಾಚನಾಯ ಭವನ್ತಿ. ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯಾತಿ ಅಲುಬ್ಭನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಅಜ್ಝಾಸಯಾ, ಆದಿತೋ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಮಯಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಸಬ್ಬದಾ ಚ ಅಲುದ್ಧಾ ಏವ ಹೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ, ಮಜ್ಝೇ ಚ ಅಲುಬ್ಭನವಸೇನೇವ, ಪಚ್ಛಾ ಚ ತಸ್ಸೇವ ರೋಚನವಸೇನ ಪವತ್ತಅಜ್ಝಾಸಯಾ. ಲೋಭೇ ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ಲುಬ್ಭನಲಕ್ಖಣೇ ಲೋಭೇ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಆದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋ. ಇದಂ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಏಕದೇಸತೋ ಬ್ರೂಹನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಲೋಭೇ ಹಿ ಆದೀನವಂ, ಅಲೋಭೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಿವಡ್ಢತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ತತ್ಥ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನವಿಧಿ ವಿಭಾವಿತೋಯೇವ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಇಧ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ. ಪವಿವೇಕೋ ತದಙ್ಗವಿವೇಕೋ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ, ಕಾಯವಿವೇಕೋ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ಚ. ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಸಬ್ಬಭವಗತೀಸೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಭವೇಸು, ಸಬ್ಬಾಸು ಚ ಗತೀಸು. ತದಧಿಮುತ್ತತಾಯಾತಿ ಯದತ್ಥಂ ಭಾವನಾನುಯೋಗೋ, ಯದತ್ಥಾ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ತದಧಿಮುತ್ತೇನ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಮಾಧಾಧಿಮುತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ.

೫೦. ‘‘ಕಿಂ ಚರಿತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಸಚೇ ‘‘ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ, ‘‘ಕೇ ವಾ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಬಹುಲಂ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ಕಿಂ ವಾತಿ ಕಿಂ ಅಸುಭಂ ವಾ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ. ಕಿಂ ತೇ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ಫಾಸು ಹೋತೀತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಸುಖಂ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತಂ ನಮತೀತಿ ಪಕತಿಯಾವ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ನಮತಿ. ಏವಮಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇರಿಯಾಪಥಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇಪಿ ಹಿ ನ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಏಕಂಸತೋ ಬ್ಯಭಿಚಾರಿನೋ ಏವ. ತಥಾ ಹಿ ಸಮುದಾಚಾರೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಅಸುಕಞ್ಚ ಅಸುಕಞ್ಚ ಮನಸಿಕಾರವಿಧಿಂ ಕತಿಪಯದಿವಸಂ ಅನುಯುಞ್ಜಾಹೀ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೋ.

‘‘ಪಕತಿಯಾ ಉಗ್ಗಹಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತುಕಾಮೋ, ತತ್ಥ ಸಜ್ಝಾಯವಸೇನ ವಾ ಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಾ ಕತಪರಿಚಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏಕಂ ದ್ವೇ ನಿಸಜ್ಜಾನೀತಿ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಉಣ್ಹಾಸನಾನಿ. ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮುಖಾವ ಅಧೀಯಾಪೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಂ, ಸೋ ಚೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತುಕಾಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ತಿಕೇ ವಸನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಆಗತಾಗತಕ್ಖಣೇ ಕಥೇತಬ್ಬಂ, ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪಥವೀಕಸಿಣನ್ತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ. ಕತಸ್ಸಾತಿ ಕತಸ್ಸ ಕಸಿಣಸ್ಸ. ತಂ ತಂ ಆಕಾರನ್ತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಪದಪದತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಓಪಮ್ಮಾದಿಕಂ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ತಂ ತಂ ಆಕಾರಂ, ಯಂ ಯಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಉಪನೇತ್ವಾ ನಿಬದ್ಧಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ, ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಪಮುಸ್ಸನ್ತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸುಟ್ಠು ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಾಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸುಣನ್ತೇನ. ತನ್ತಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ. ಇತರಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ಅಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ. ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಪಕಾರಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಸೇಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ.

ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇತಿ ತತಿಯಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ.

೪. ಪಥವೀಕಸಿಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೫೧. ಫಾಸು ಹೋತೀತಿ ಆವಾಸಸಪ್ಪಾಯಾದಿಲಾಭೇನ ಮನಸಿಕಾರಫಾಸುತಾ ಭಾವನಾನುಕೂಲತಾ ಹೋತಿ. ಪರಿಸೋಧೇನ್ತೇನಾತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಂ ಛಿನ್ದನವಸೇನ ವಿಸೋಧೇನ್ತೇನ. ಅಕಿಲಮನ್ತೋಯೇವಾತಿ ಅಕಿಲನ್ತಕಾಯೋ ಏವ. ಸತಿ ಹಿ ಕಾಯಕಿಲಮಥೇ ಸಿಯಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಚ ದುಬ್ಬಿನಿವೇಧತಾಯ ಗಣ್ಠಿಭೂತಂ ಠಾನಂ. ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಚ ವಿಭಾವನೇನ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ವಿಭೂತಂ ಸುಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸುವಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಸುದ್ಧಂ, ನಿಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನನುರೂಪವಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

೫೨. ಅಞ್ಞತರೇನಾತಿ ಅಞ್ಞತರೇನಾಪಿ, ಪಗೇವ ಅನೇಕೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಮಹತ್ತಂ. ತಥಾ ಸೇಸೇಸು. ಸೋಣ್ಡವಾ ಸೋಣ್ಡೀ. ತಥಾ ಪಣ್ಣನ್ತಿಆದೀಸು. ಬೋಧಿಅಙ್ಗಣಾದೀಸು ಕಾತಬ್ಬಂ ಇಧ ‘‘ವತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾನೀಯಘಟಂ ವಾ ರಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ನಿಟ್ಠಿತಾಯಾತಿ ಪವಿಟ್ಠಪವಿಟ್ಠಾನಂ ದಾನೇನ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯ. ಜಿಣ್ಣವಿಹಾರೇಪಿ ಯತ್ರ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ, ಯಥಾಸುಖಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತು, ಮಯಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಏವರೂಪೇ ವಿಹಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಪನ ನ ವುತ್ತೋ.

ಮಹಾಪಥವಿಹಾರೇತಿ ಮಹಾಪಥಸಮೀಪೇ ವಿಹಾರೇ. ಭಾಜನದಾರುದೋಣಿಕಾದೀನೀತಿ ರಜನಭಾಜನಾನಿ, ರಜನತ್ಥಾಯ ದಾರು, ದಾರುಮಯದೋಣಿಕಾ, ರಜನಪಚನಟ್ಠಾನಂ, ಧೋವನಫಲಕನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ. ಸಾಕಹಾರಿಕಾತಿ ಸಾಕಹಾರಿನಿಯೋ ಇತ್ಥಿಯೋ. ವಿಸಭಾಗಸದ್ದೋ ಕಾಮಗುಣೂಪಸಂಹಿತೋ ಗೀತಸದ್ದೋತಿ ವದನ್ತಿ, ಕೇವಲೋಪಿ ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋ ವಿಸಭಾಗಸದ್ದೋ ಏವ. ತತ್ರಾತಿ ಪುಪ್ಫವನ್ತೇ ವಿಹಾರೇ. ತಾದಿಸೋಯೇವಾತಿ ‘‘ತತ್ಥಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಾದಿಸೋ ಪಣ್ಣವನ್ತೇ ವಿಹಾರೇ ಉಪದ್ದವೋ ವುತ್ತೋ, ತಾದಿಸೋಯೇವ. ‘‘ಪುಪ್ಫಹಾರಿಕಾಯೋ ಪುಪ್ಫಂ ಓಚಿನನ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಯಮಿಧ ವಿಸೇಸೋ.

ಪತ್ಥನೀಯೇತಿ ತತ್ಥ ವಸನ್ತೇಸು ಸಮ್ಭಾವನಾವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನಾದಿನಾ ಪತ್ಥೇತಬ್ಬೇ. ತೇನಾಹ ‘‘ಲೇಣಸಮ್ಮತೇ’’ತಿ. ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರೀತಿ ಮಗಧವಿಸಯೇ ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರೀತಿ ವದನ್ತಿ.

ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಇಟ್ಠಾನಿ, ಅನಿಟ್ಠಾನಿ ಚ. ಅನಿಟ್ಠಾನಂ ಹಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಘಟೇಹಿ ನಿಘಂಸನ್ತಿಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದಬ್ಬೂಪಕರಣಯೋಗ್ಗಾ ರುಕ್ಖಾ ದಬ್ಬೂಪಕರಣರುಕ್ಖಾ.

ಯೋ ಪನ ವಿಹಾರೋ. ಖಲನ್ತಿ ಧಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನಂ. ಗಾವೋ ರುನ್ಧನ್ತಿ ‘‘ಸಸ್ಸಂ ಖಾದಿಂಸೂ’’ತಿ. ಉದಕವಾರನ್ತಿ ಕೇದಾರೇಸು ಸಸ್ಸಾನಂ ದಾತಬ್ಬಉದಕವಾರಂ. ಅಯಮ್ಪೀತಿ ಮಹಾಸಙ್ಘಭೋಗೋಪಿ ವಿಹಾರೋ. ವಾರಿಯಮಾನಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ.

ಸಮುದ್ದಸಾಮುದ್ದಿಕನದೀನಿಸ್ಸಿತಂ ಉದಕಪಟ್ಟನಂ. ಮಹಾನಗರಾನಂ ಆಯದ್ವಾರಭೂತಂ ಅಟವಿಮುಖಾದಿನಿಸ್ಸಿತಂ ಥಲಪಟ್ಟನಂ. ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನಸ್ಸ ತತ್ಥ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮಞ್ಞಮಾನಾ ರಾಜಮನುಸ್ಸಾ.

ಸಮೋಸರಣೇನಾತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಸಞ್ಚರಣೇನ. ಪಪಾತೇತಿ ಪಪಾತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಗಾಯಿ ‘‘ಗೀತಸದ್ದೇನ ಇಧಾಗತಂ ಪಪಾತೇ ಪಾತೇತ್ವಾ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ವೇಗೇನ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ವೇಗೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಯಾಸೀ’’ತಿ ಖನ್ಧೇ ಗಹೇತ್ವಾ.

ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ, ವಿಹಾರಸಾಮನ್ತಾ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಲದ್ಧುಂ, ತತ್ಥ ವಿಹಾರೇ ಸೋ ಅಲಾಭೋ ಮಹಾದೋಸೋತಿ ಯೋಜನಾ.

ಪನ್ಥನಿನ್ತಿ ಪನ್ಥೇ ನೀತೋ ಪವತ್ತಿತೋತಿ ಪನ್ಥನೀ, ಮಗ್ಗನಿಸ್ಸಿತೋ ವಿಹಾರೋ. ತಂ ಪನ್ಥನಿಂ. ಸೋಣ್ಡಿನ್ತಿ ಸೋಣ್ಡಿಸಹಿತೋ ವಿಹಾರೋ ಸೋಣ್ಡೀ, ತಂ ಸೋಣ್ಡಿಂ. ತಥಾ ಪಣ್ಣನ್ತಿಆದೀಸು. ನಗರನಿಸ್ಸಿತಂ ನಗರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಯಥಾ ‘‘ಭೀಮಸೇನೋ ಭೀಮೋ’’ತಿ. ದಾರುನಾತಿ ದಾರುನಿಸ್ಸಿತೇನ ಸಹ. ವಿಸಭಾಗೇನಾತಿ ಯೋ ವಿಸಭಾಗೇಹಿ ವುಸೀಯತಿ, ವಿಸಭಾಗಾನಂ ವಾ ನಿವಾಸೋ, ಸೋ ವಿಹಾರೋ ವಿಸಭಾಗೋ. ತೇನ ವಿಸಭಾಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ. ಪಚ್ಚನ್ತನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಸೀಮಾನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಅಸಪ್ಪಾಯಞ್ಚ ಪಚ್ಚನ್ತಸೀಮಾಸಪ್ಪಾಯಂ. ಯತ್ಥ ಮಿತ್ತೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಠಾನ-ಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ. ಇತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಭಾವನಾಯ ಅನನುರೂಪಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಜಾನಿತ್ವಾ.

ಅನುರೂಪವಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

೫೩. ಅಯಂ ಅನುರೂಪೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಂ ವಿಹಾರೋ ಭಾವನಾಯ ಅನುರೂಪೋ ನಾಮ. ನಾತಿದೂರನ್ತಿ ಗೋಚರಟ್ಠಾನತೋ ಅಡ್ಢಗಾವುತತೋ ಓರಭಾಗತಾಯ ನ ಅತಿದೂರಂ. ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನನ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಮಾಣೇನ ಗೋಚರಟ್ಠಾನತೋ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕತಾಯ ನ ಅತಿಆಸನ್ನಂ. ತಾಯ ಚ ಪನ ನಾತಿದೂರನಾಚ್ಚಾಸನ್ನತಾಯ, ಗೋಚರಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಸ್ಸಯಾದಿರಹಿತಮಗ್ಗತಾಯ ಚ ಗಮನಸ್ಸ ಚ ಆಗಮನಸ್ಸ ಚ ಯುತ್ತರೂಪತ್ತಾ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನಂ. ದಿವಸಭಾಗೇ ಮಹಾಜನಸಂಕಿಣ್ಣತಾಭಾವೇನ ದಿವಾ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ. ಅಭಾವತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಅಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೩೬) ವಿಯ. ರತ್ತಿಯಂ ಜನಾಲಾಪಸದ್ದಾಭಾವೇನ ರತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ. ಸಬ್ಬದಾಪಿ ಜನಸನ್ನಿಪಾತನಿಗ್ಘೋಸಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸಂ. ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನಾತಿ ಅಕಸಿರೇನ ಸುಖೇನೇವ. ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಂ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಥೇರಾ. ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿ ಬಹು ಸುತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ. ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣೇನ, ಸಮ್ಮದೇವ ಗರೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಮಿತಭಾವೇನ ಚ ಆಗತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ಆಗಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಆಗತಾಗಮಾ. ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಧಾರಣೇನ ಧಮ್ಮಧರಾ. ವಿನಯಸ್ಸ ಧಾರಣೇನ ವಿನಯಧರಾ. ತೇಸಂಯೇವ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಮಾತಿಕಾಯ ಧಾರಣೇನ ಮಾತಿಕಾಧರಾ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ ಪರಿಪುಚ್ಛತಿ. ಅತ್ಥಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ ಪರಿಪಞ್ಹತಿ ವೀಮಂಸತಿ ವಿಚಾರೇತಿ. ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಥಂ ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಪರಿಪುಚ್ಛನಪರಿಪಞ್ಹಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಅವಿವಟಞ್ಚೇವ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ಪದೇಸನ್ತರಪಾಳಿದಸ್ಸನೇನ ಆಗಮತೋ ವಿವರನ್ತಿ. ಅನುತ್ತಾನೀಕತಞ್ಚ ಯುತ್ತಿವಿಭಾವನೇನ ಉತ್ತಾನೀಕರೋನ್ತಿ. ಕಙ್ಖಟ್ಠಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಂಸಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುತಾಯ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಭೂತೇಸು ಪಾಳಿಪದೇಸೇಸು ಯಾಥಾವತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯದಾನೇನ ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ನಾತಿದೂರಂ, ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನಂ, ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ‘‘ದಿವಾ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ, ರತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ… ಪರಿಕ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ಥೇರಾ…ಪೇ… ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏಕಂ. ಏವಂ ಪಞ್ಚ ಅಙ್ಗಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧವಣ್ಣನಾ

೫೪. ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದೇ ಪಯೋಜನಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಅಗ್ಗಳಅನುವಾತಪರಿಭಣ್ಡದಾನಾದಿನಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಂ ವಾ. ತನ್ತಚ್ಛೇದಾದೀಸು ತುನ್ನಕಮ್ಮಂ ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ.

ಭಾವನಾವಿಧಾನವಣ್ಣನಾ

೫೫. ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನಾತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನಸ್ಸ ಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಸೇನ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಭೋಗತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತೇನ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಭುತ್ತಾವಿನಾ ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭತ್ತಸಮ್ಮದಂ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾತಿ ಭೋಜನನಿಮಿತ್ತಂ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ. ಆಹಾರೇ ಹಿ ಆಸಯಂ ಪವಿಟ್ಠಮತ್ತೇ ತಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕತಾಯ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಿಯಾ ಸರೀರಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಪರಿಸ್ಸಮೋ, ತಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ. ತಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಅವೂಪಸನ್ತೇ ಸರೀರಖೇದೇನ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗತಂ ನ ಲಭೇಯ್ಯಾತಿ. ಪವಿವಿತ್ತೇತಿ ಜನವಿವಿತ್ತೇ. ಸುಖನಿಸಿನ್ನೇನಾತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಸುಖನಿಸಿನ್ನೇನ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತನ್ತಿ ಯಂ ‘‘ಕತಾಯ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಥವಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಇಧ ವುಚ್ಚತಿ, ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ.

ಇದಾನಿ ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆದಿಯನ್ತೋ, ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪ್ಪಾದನಞ್ಚೇತ್ಥ ತಥಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಪನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಥವಿಯನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನವಿಸೇಸೇ ಪಥವೀಮಣ್ಡಲೇ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುನಾ ಆದಾಸತಲೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯ ಭಾವನಾಞಾಣೇನ ವಕ್ಖಮಾನವಿಸೇಸಂ ಪಥವೀನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ‘‘ಪಥವಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಮಣ್ಡಲಾಪೇಕ್ಖಾಯ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ. ಕತೇತಿ ವಕ್ಖಮಾನವಿಧಿನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ. ಅಕತೇತಿ ಪಾಕತಿಕೇ ಖಲಮಣ್ಡಲಾದಿಕೇ ಪಥವೀಮಣ್ಡಲೇ. ಸಾನ್ತಕೇತಿ ಸಅನ್ತಕೇ ಏವ, ಸಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾವಧಾರಣಞ್ಹೇತಂ ವಚನಂ. ತಥಾ ಹಿ ತೇನ ನಿವತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ಅನನ್ತಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಕೋಟಿಯೇತಿಆದೀನಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ. ಸುಪ್ಪಮತ್ತೇ ವಾತಿಆದೀಸು ಸುಪ್ಪಸರಾವಾನಿ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಇಚ್ಛಿತಾನಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸರಾವಮತ್ತಂ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲಂ ಹೋತಿ, ಸುಪ್ಪಮತ್ತಂ ತತೋ ಅಧಿಕಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ. ಕಿತ್ತಿಮಂ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸರಾವಮತ್ತಂ, ಉಪರಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸುಪ್ಪಮತ್ತಂ, ನ ತತೋ ಅಧೋ, ಉದ್ಧಂ ವಾತಿ ಪರಿತ್ತಪ್ಪಮಾಣಭೇದಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ‘ಸುಪ್ಪಮತ್ತೇ ವಾ ಸರಾವಮತ್ತೇ ವಾ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಡ್ಢಿತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಮೇವಾತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಛತ್ತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಸೋ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಸೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ತಂ ಪಥವೀಮಣ್ಡಲಂ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋತಿ. ಯದಾ ಚಕ್ಖುಂ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಓಲೋಕಿತಕ್ಖಣೇ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತದಾ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ಅಥೇತ್ಥ ಸತಿಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಅಬಹಿಗತೇನ ಮಾನಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಸೂಪಧಾರಿತಂ ಉಪಧಾರೇತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಉಪಧಾರಿತಂ ಪನ ನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ತಮೇವಾರಬ್ಭ ಆಸೇವನಂ ಭಾವನಂ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ಸುವವತ್ಥಿತಂ ವವತ್ಥಪೇತಿ ನಾಮ. ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಏವಂ ಸುಗ್ಗಹಿತಕರಣಾದಿನಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಸಞ್ಞಿತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಚಿತ್ತಂ ಉಪನಿಬನ್ಧತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ನಿಬನ್ಧತಿ ಅಞ್ಞಾರಮ್ಮಣತೋ ವಿನಿವತ್ತಂ ಕರೋತಿ. ಅದ್ಧಾ ಇಮಾಯಾತಿಆದಿ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾದಸ್ಸನಂ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾದಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾವನಾವಿಧಿಂ ವಿಭಾವೇತುಕಾಮೋ ಅಕತೇ ತಾವ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಯೇನ ಅತೀತಭವೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠೇ. ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಾನೀತಿ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕನಯವಸೇನ ವದತಿ. ಪುಞ್ಞವತೋತಿ ಭಾವನಾಮಯಪುಞ್ಞವತೋ. ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ತಾದಿಸೇನೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ. ಖಲಮಣ್ಡಲೇತಿ ಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇ ಧಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನೇ. ತಂಠಾನಪ್ಪಮಾಣಮೇವಾತಿ ಓಲೋಕಿತಟ್ಠಾನಪ್ಪಮಾಣಮೇವ.

ಅವಿರಾಧೇತ್ವಾತಿ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ಏವ. ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತಓದಾತಸಮ್ಭೇದವಸೇನಾತಿ ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಾಹಿ ಮತ್ತಿಕಾಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ, ಏಕಜ್ಝಞ್ಚ ಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ. ಗಙ್ಗಾವಹೇತಿ ಗಙ್ಗಾಸೋತೇ. ಸೀಹಳದೀಪೇ ಕಿರ ರಾವಣಗಙ್ಗಾ ನಾಮ ನದೀ, ತಸ್ಸಾ ಸೋತೇನ ಛಿನ್ನತಟಟ್ಠಾನೇ ಮತ್ತಿಕಾ ಅರುಣವಣ್ಣಾ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಙ್ಗಾವಹೇ ಮತ್ತಿಕಾಸದಿಸಾಯ ಅರುಣವಣ್ಣಾಯಾ’’ತಿ. ಅರುಣವಣ್ಣಾಯ ಅರುಣನಿಭಾಯ, ಅರುಣಪ್ಪಭಾವಣ್ಣಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಕಸಿಣದೋಸೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಸಿಣಕರಣಾದಿಕೇ ಸೇಸಾಕಾರೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಂಹಾರಿಮನ್ತಿ ಸಂಹರಿತಬ್ಬಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚರಣಯೋಗ್ಗಂ. ತತ್ರಟ್ಠಕನ್ತಿ ಯತ್ರ ಕತಂ, ತತ್ಥೇವ ತಿಟ್ಠನಕಂ. ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ‘‘ಸುಪ್ಪಮತ್ತೇ ವಾ ಸರಾವಮತ್ತೇ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಂ. ವಟ್ಟನ್ತಿ ಮಣ್ಡಲಸಣ್ಠಾನಂ. ಪರಿಕಮ್ಮಕಾಲೇತಿ ನಿಮಿತ್ತುಗ್ಗಹಣಾಯ ಭಾವನಾಕಾಲೇ. ಏತದೇವಾತಿ ಯಂ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲವಿತ್ಥಾರಂ, ಏತದೇವ ಪಮಾಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸುಪ್ಪಮತ್ತಂ ವಾ ಸರಾವಮತ್ತಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಪ್ಪಂ ಹಿ ನಾತಿಮಹನ್ತಂ, ಸರಾವಞ್ಚ ಮಹನ್ತಂ ಚಾಟಿಪಿಧಾನಪ್ಪಹೋನಕನ್ತಿ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ.

೫೬. ತಸ್ಮಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದತ್ಥಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಏವಂ ವುತ್ತಪಮಾಣಂ ಪರಿಚ್ಛೇದನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಂ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲವಿತ್ಥಾರಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ, ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಂ ವಾ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಂ ವಿಸಭಾಗವಣ್ಣೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ. ರುಕ್ಖಪಾಣಿಕಾತಿ ಕುಚನ್ದನಾದಿರುಕ್ಖಪಾಣಿಕಾ ಅರುಣವಣ್ಣಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗವಣ್ಣಂ ಸಮುಟ್ಠಪೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಕತಿರುಕ್ಖಪಾಣಿಕಾ ಪನ ಪಾಸಾಣಪಾಣಿಕಾಗತಿಕಾವ. ನಿನ್ನುನ್ನತಟ್ಠಾನಾಭಾವೇನ ಭೇರೀತಲಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ. ತತೋ ದೂರತರೇತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತತೋ ಪದೇಸತೋ, ಪೀಠತೋ ಚ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಆದೀನವದಸ್ಸನಂ. ಕಸಿಣದೋಸಾತಿ ಹತ್ಥಪಾಣಿಪದಾದಯೋ ಇಧ ಕಸಿಣದೋಸಾ.

ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಹತ್ಥನ್ತರೇ ಪದೇಸೇ, ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲಪಾದಕೇ ಪೀಠೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತವಿಧಿನಾವ. ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವನ್ತಿ ‘‘ಕಾಮಾ ನಾಮೇತೇ ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲೂಪಮಾ ನಿರಸ್ಸಾದಟ್ಠೇನ, ತಿಣುಕ್ಕೂಪಮಾ ಅನುದಹನಟ್ಠೇನ, ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾ ಮಹಾಭಿತಾಪಟ್ಠೇನ, ಸುಪಿನಕೂಪಮಾ ಇತ್ತರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ, ಯಾಚಿತಕೂಪಮಾ ತಾವಕಾಲಿಕಟ್ಠೇನ, ರುಕ್ಖಫಲೂಪಮಾ ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಪಲಿಭಞ್ಜನಟ್ಠೇನ, ಅಸಿಸೂನೂಪಮಾ ಅಧಿಕುಟ್ಟನಟ್ಠೇನ, ಸತ್ತಿಸೂಲೂಪಮಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ, ಸಪ್ಪಸಿರೂಪಮಾ ಸಪಟಿಭಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೪೧೭; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೩೪) ‘‘ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಾ ಕಾಮಾ ಬಹುದುಕ್ಖಾ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ. ೪೧೭; ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೪; ೨.೪೨) ‘‘ಕಾಮಸುಖಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಬಹುಪರಿಸ್ಸಯಂ, ಸಾಸಙ್ಕಂ, ಸಭಯಂ, ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ, ಮೀಳ್ಹಪರಿಭೋಗಸದಿಸಂ, ಹೀನಂ, ಗಮ್ಮಂ, ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಂ, ಅನರಿಯಂ, ಅನತ್ಥಸಂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರಂ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ದೋಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ. ಕಾಮನಿಸ್ಸರಣೇತಿ ಕಾಮಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಭೂತೇ, ತೇಹಿ ವಾ ನಿಸ್ಸಟೇ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪಾದಕಭಾವೇನ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಸಮತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಉಪಾಯಭೂತೇ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇತಿ ಝಾನೇ. ಜಾತಾಭಿಲಾಸೇನ ಸಞ್ಜಾತಚ್ಛನ್ದೇನ. ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಭಗವಾ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನತ್ತಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ರತನತ್ತಯವಿಸಯಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜನಯಿತ್ವಾ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ಏತಾಯಾತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪದಾ, ಸಉಪಚಾರಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ ಅಧಿಗಮಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಮೇವ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಧಮ್ಮಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ;

ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’ನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೧೦೯);

ಪವಿವೇಕಸುಖರಸಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಾದಿವಿವೇಕಜಸ್ಸ ಸುಖರಸಸ್ಸ. ಏವಮೇತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ ‘‘ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಮೇನ ಆಕಾರೇನಾತಿ ಅತಿಉಮ್ಮೀಲನಅತಿಮನ್ದಾಲೋಚನಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಾತಿಉಮ್ಮೀಲನನಾತಿಮನ್ದಾಲೋಚನಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಮೇನ ಆಲೋಚನಾಕಾರೇನ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇನಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣೇ ಚಕ್ಖುನಾ ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಮನಸಾ ಗಣ್ಹನ್ತೇನ. ಭಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ತಥಾಪವತ್ತಂ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಂ ಆಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಬಹುಲೀಕಾತಬ್ಬಂ.

ಚಕ್ಖು ಕಿಲಮತಿ ಅತಿಸುಖುಮಂ, ಅತಿಭಾಸುರಞ್ಚ ರೂಪಗತಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೋ ವಿಯ. ಅತಿವಿಭೂತಂ ಹೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಾವಿಭಾವತೋ. ತಥಾ ಚ ವಣ್ಣತೋ ವಾ ಲಕ್ಖಣತೋ ವಾ ಉಪತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಅವಿಭೂತಂ ಹೋತಿ ಗಜನಿಮ್ಮೀಲನೇನ ಪೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ರೂಪಗತಂ ವಿಯ. ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಲೀನಂ ಹೋತಿ ದಸ್ಸನೇ ಮನ್ದಬ್ಯಾಪಾರತಾಯ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಆದಾಸತಲೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತದಸ್ಸಿನಾ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಆದಾಸತಲೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತದಸ್ಸೀ ಪುರಿಸೋ ನ ತತ್ಥ ಅತಿಗಾಳ್ಹಂ ಉಮ್ಮೀಲತಿ, ನಾಪಿ ಅತಿಮನ್ದಂ, ನ ಆದಾಸತಲಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ನಾಪಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಅಥ ಖೋ ಸಮೇನ ಆಕಾರೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಸಮೇನ ಆಕಾರೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣಪ್ಪಸುತೋಯೇವ ಹೋತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮೇನ ಆಕಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ನ ವಣ್ಣೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋತಿ ಯೋ ತತ್ಥ ಪಥವೀಕಸಿಣೇ ಅರುಣವಣ್ಣೋ, ಸೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಪನ ಗಹಣಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ. ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ನ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ನ ಲಕ್ಖಣಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಂ ತತ್ಥ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಥದ್ಧಲಕ್ಖಣಂ, ತಂ ನ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ.

ದಿಸ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ವಣ್ಣಂ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ವಣ್ಣವಸೇನೇತ್ಥ ಆಭೋಗೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಪನ ವಣ್ಣೋ ನಿಸ್ಸಯಗತಿಕೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನಿಸ್ಸಯಸವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಮಾನಾಕಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಸೋ ವಣ್ಣೋ ತಾಯ ಪಥವಿಯಾ ಸಮಾನಗತಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ವಣ್ಣೇನ ಸಹೇವ ‘‘ಪಥವೀ’’ತಿ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಸ್ಸದವಸೇನ ಪಣ್ಣತ್ತಿಧಮ್ಮೇತಿ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಉಸ್ಸನ್ನಭಾವೇನ ಸತ್ತಿತೋ ಅಧಿಕಭಾವೇನ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವಿಯಂ ‘‘ಪಥವೀ’’ತಿ ಯೋ ಲೋಕವೋಹಾರೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿಧಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಪಥವೀ, ಪಥವೀ’’ತಿ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತೇ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತಬ್ಬಂ, ನಾಮನ್ತರವಸೇನಪಿ ಪಥವೀ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ, ಹೋತು, ಕೋ ದೋಸೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಹೀ ಮೇದಿನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಮಿಚ್ಛತೀತಿ ಯಂ ನಾಮಂ ವತ್ತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಯದಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾನುಕೂಲಂ ಹೋತಿ ಯಂ ನಾಮಂ ಅಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಪುಬ್ಬೇ ತತ್ಥ ಗಹಿತಸಞ್ಞಾವಸೇನ ಅನುಕೂಲಂ ಪಚುರತಾಯ, ಪಗುಣತಾಯ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ ಪಠಮಸಮನ್ನಾಹಾರೇ ಕಸ್ಸಚಿ ವಚೀಭೇದೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಆಚರಿಯೇನ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಕಿಂ ವಾ ಬಹುನಾ, ಪಾಕಟಭಾವೋಯೇವೇತ್ಥ ಪಮಾಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಲೇನ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ನಿಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಚಕ್ಖುಂ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಪಥವೀಮಣ್ಡಲಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಪುನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಚಕ್ಖುಂ ನಿಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಯೇನಾಕಾರೇನ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಗಹಿತಂ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಪುನ ತಂ ಸಮನ್ನಾಹರಿತಬ್ಬಂ.

೫೭. ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಾನಂ ಗೋಚರಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ. ನ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಯದಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತೇ ಜಾತೇಪಿ ಪಥವೀಮಣ್ಡಲಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಭಾವೇತಿ, ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ನ ಸಿಯಾ. ಸಮೀಪಟ್ಠೇನ ಚ ನ ಓಲೋಕೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ನಿಸ್ಸದ್ದಭಾವಾಯ ಏಕಪಟಲಿಕೂಪಾಹನಾಗಹಣಂ, ಪರಿಸ್ಸಯವಿನೋದನತ್ಥಂ ಕತ್ತರದಣ್ಡಗ್ಗಹಣಂ. ಸಚೇ ನಸ್ಸತಿ, ಅಥಾನೇನ ಭಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಕ್ಖಮಾನೇಸು ಅಸಪ್ಪಾಯೇಸು ಕೇನಚಿದೇವ ಅಸಪ್ಪಾಯೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಆದಾಯಾತಿ ಯಥಾಜಾತಂ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಸಮನ್ನಾಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಅನು ಅನು ಆಹರಿತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಕ್ಕಾಹತಂ ವಿತಕ್ಕಾಹತನ್ತಿ ತಕ್ಕನತೋ, ಸವಿಸೇಸಂ ತಕ್ಕನತೋ ಚ ‘‘ತಕ್ಕೋ, ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೇನ ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನಕಿಚ್ಚೇನ ಅಪರಾಪರಂ ವತ್ತಮಾನೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಹತಂ, ಪರಿಯಾಹತಞ್ಚ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಬಲಪ್ಪತ್ತವಿತಕ್ಕೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತಕ್ಕಾಹತಂ ವಿತಕ್ಕಾಹತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ. ಯಥಾ ಭಾವನಾ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಂ ಆವಹತಿ, ಏವಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ. ಅನುಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಭಾವನಾನುಕ್ಕಮೇನ. ಯದಾ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸುವಿಸದಾನಿ ತಿಕ್ಖಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತದಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದೀನಂ ದೂರೀಭಾವೇನ ಸಾತಿಸಯಥಾಮಪ್ಪತ್ತೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಬಲೇಹಿ ಲದ್ಧೂಪತ್ಥಮ್ಭಾನಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಿ ಕಾಮಾವಚರಾನೇವ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಬಹೂನಿ ಹುತ್ವಾ ಪಾತುಭವನ್ತಿ. ತತೋ ಏವ ತೇಸಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭೂತಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಸದ್ಧಿಂ ತದೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿದೂರೀ ಭವನ್ತಿ, ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಸೀದನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸೀದನ್ತಿ, ಉಪಸಮನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ. ಅಙ್ಗುಲಿಪದಪಾಣಿಪದಾದಿಕೋ ಕಸಿಣದೋಸೋ. ಆದಾಸಮಣ್ಡಲೂಪಮಾದೀಹಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತತೋ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಪರಿಸುದ್ಧತಂ, ಸಣ್ಹಸುಖುಮತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ನೇವ ವಣ್ಣವನ್ತಂ ನ ಸಣ್ಠಾನವನ್ತಂ ಅಪರಮತ್ಥಸಭಾವತ್ತಾ. ಈದಿಸನ್ತಿ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನವನ್ತಂ. ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣತ್ತಯಾನುಪವಿಟ್ಠಂ, ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಲಕ್ಖಣತ್ತಯಙ್ಕಿತಂ ವಾ. ಯದಿ ನ ಪನೇತಂ ತಾದಿಸಂ ವಣ್ಣಾದಿವನ್ತಂ, ಕಥಂ ಝಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕೇವಲಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಞ್ಞಜನ್ತಿ ಭಾವನಾಸಞ್ಞಾಜನಿತಂ, ಭಾವನಾಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾತಮತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಅಸಭಾವಸ್ಸ ಕುತೋಚಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಮತ್ತ’’ನ್ತಿ.

೫೮. ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನೇವ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾವ, ನ ಪನ ತದತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಇತರೋಪಿ ಸಮಾಧಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುವಿಧೋ ಹಿ ಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಝಾನಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವೋ, ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಇದಾನಿ ತಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ಅವತ್ಥಾಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪಚಾರಭೂಮಿಯಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪಚಾರಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಉಪಚಾರಾವತ್ಥಾಯಂ. ಯದಿಪಿ ತದಾ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪಟುತರಾನಿ ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾನಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪನ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಪಟಿಲಾಭಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾವತ್ಥಾಯಂ. ತದಾ ಹಿ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಾನಂ ಝಾನಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ನ ಥಾಮಜಾತಾನೀತಿ ನ ಜಾತಥಾಮಾನಿ, ನ ಭಾವನಾಬಲಂ ಪತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಝಾನಚಿತ್ತಂ. ಕೇವಲಮ್ಪಿ ರತ್ತಿಂ ಕೇವಲಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವೇಲಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಉಪಚಾರಭೂಮಿಯಂ ನಿಮಿತ್ತವಡ್ಢನಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಲದ್ಧಪರಿಹಾನೀತಿ ಲದ್ಧಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಪರಿಹಾನಿ. ನಿಮಿತ್ತೇ ಅವಿನಸ್ಸನ್ತೇ ತದಾರಮ್ಮಣಝಾನಮ್ಪಿ ಅಪರಿಹೀನಮೇವ ಹೋತಿ, ನಿಮಿತ್ತೇ ಪನ ಆರಕ್ಖಾಭಾವೇನ ವಿನಟ್ಠೇ ಲದ್ಧಂ ಲದ್ಧಂ ಝಾನಮ್ಪಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಸತ್ತಸಪ್ಪಾಯವಣ್ಣನಾ

೫೯. ‘‘ಥಾವರಞ್ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯಥಾ ಥಾವರಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಲದ್ಧಞ್ಹಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ತತ್ಥ ಸತಿಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಗ್ಗತಂ ವಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಥಿರಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸುರಕ್ಖಿತಞ್ಚ. ಸತಿ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಸಮಾಧಿಗ್ಗಹಣೇನ ವೀರಿಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ ನಾನನ್ತರಿಯಭಾವತೋ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಆವಾಸೇಸು. ತೀಣಿ ತೀಣೀತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸೇ ಅವುತ್ಥಅವುತ್ಥಟ್ಠಾನೇ ವಸನನಿಯಾಮೇನ ತಯೋ ತಯೋ ದಿವಸೇ ವಸಿತ್ವಾ.

ಉತ್ತರೇನ ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಗಮನಾಗಮನೇ ಸೂರಿಯಾಭಿಮುಖಭಾವನಿವಾರಣತ್ಥನ್ತಿ. ಸಹಸ್ಸಧನುಪ್ಪಮಾಣಂ ದಿಯಡ್ಢಕೋಸಂ.

ದ್ವತ್ತಿಂಸ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾತಿ ರಾಜಕಥಾದಿಕೇ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೭; ಮ. ನಿ. ೨.೨೨೩; ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೦; ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೯; ಪಾಚಿ. ೫೦೮) ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪತೋ ಅನಾಗತಾಪಿ ಅರಞ್ಞಪಬ್ಬತನದೀದೀಪಕಥಾ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಭಾವತೋ ‘‘ದ್ವತ್ತಿಂಸ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ, ಸನ್ತುಟ್ಠಿ, ಪವಿವೇಕೋ, ಅಸಂಸಗ್ಗೋ, ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ, ಸೀಲ, ಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಞಾ, ವಿಮುತ್ತಿ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಿ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಭಸ್ಸಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ.

ಅತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕೋತಿ ನತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕೋ, ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ ವಿಧುರಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಮೇವ ಕಥಂ ಕಥೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಆದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಯೋ ಹಿ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ, ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಾ ಪಾರಂ ಪತ್ತೋ, ಸೋ ಇಮಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಸಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲೋತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಸನ್ತಪ್ಪನಪೋಸನಪ್ಪಸುತೋ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ ಪಸ್ಸಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೦; ಮ. ನಿ. ೧.೧೮೬; ಅ. ನಿ. ೫.೨೦೬).

ಭೋಜನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮಧುರಮ್ಬಿಲರಸವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಯೋಗಂ ಗಚ್ಛತಿ ದಧಿಆದೀಸು ತಥಾ ದಸ್ಸನತೋ. ಕಟುಕಾದಿರಸಾ ಪನ ಕೇವಲಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಕಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಸ್ಸಚಿ ಮಧುರಂ, ಕಸ್ಸಚಿ ಅಮ್ಬಿಲಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಯಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಆಧಾರಭೂತೇ, ವತ್ತಮಾನೇ ವಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ. ನಿಮಿತ್ತಾಸೇವನಬಹುಲಸ್ಸಾತಿ ನಿಮಿತ್ತೇ ಆಸೇವನಾಬಹುಲಸ್ಸ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ ವಿಸಯಭೂತೇ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರಂ ಬಹುಲಂ ಆಸೇವನ್ತಸ್ಸ, ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಗೋಚರಾಸೇವನವಸೇನ ಆಸೇವನಾಬಹುಲಸ್ಸ. ಯೇನ ಹಿ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಭಾವನಾಸೇವನಾ, ತೇನ ಗೋಚರಾಸೇವನಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ.

ದಸವಿಧಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲವಣ್ಣನಾ

೬೦. ನ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪನಾ. ಯೇನ ವಿಧಿನಾ ಅಪ್ಪನಾಯಂ ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ದಸವಿಧೋ ವಿಧಿ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ, ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ವಾ ಞಾಣಂ. ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯತೋತಿ ವತ್ಥೂನಂ ವಿಸದಭಾವಕರಣತೋ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

೬೧. ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಹಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಸರೀರಂ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ಚ ಇಧ ‘‘ವತ್ಥೂನೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ. ತಾನಿ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಾವಹಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಕರಣಂ ತೇಸಂ ವಿಸದಭಾವಕರಣಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸರೀರಂ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಸರೀರಂ ಸೇದಮಲಗ್ಗಹಿತಂ ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಅವಸ್ಸುತಕಿಚ್ಚೇನ ವಿಬಾಧಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೇನಾಸನಂ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಪತ್ತಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನನು ಚಾಯಂ ನಯೋ ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ಪುನ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಭಾವನಾಯ ಆರಮ್ಭಕಾಲೇ. ಇಧ ಪನ ಆರದ್ಧಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇ ಠತ್ವಾ ಅಪ್ಪನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಕಾಲನ್ತರೇ ಜಾತೇ ತಥಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಾಯ ವುತ್ತಾ. ಅವಿಸದೇ ಸತಿ, ವಿಸಯಭೂತೇ ವಾ. ಕಥಂ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ತಾನಿ ವಿಸಯೋ? ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಪವತ್ತನಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನೇವಂ ವುತ್ತಂ. ತೇ ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು. ಞಾಣಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನೇ. ತೇನ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ತಂ ವತ್ಥುಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇ ಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪನ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಾ, ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ಅಪ್ಪನಾಯ ಬಹುಕಾರತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಝಾನಂ ‘‘ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಂ, ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಞಾಣಮುಖೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ. ನಿಸ್ಸಯನಿಸ್ಸಯೋಪಿ ನಿಸ್ಸಯೋತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದೀಪಕಪಲ್ಲಿಕವಟ್ಟಿತೇಲಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ. ಞಾಣೇ ಅವಿಸದೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ ವಿಯ ಸಮಾಧಿಭಾವನಾಪಿ ಪರಿದುಬ್ಬಲಾ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಞಾಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮಥಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಹ. ವುಡ್ಢಿಂ ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನ, ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ಗುಣಭಾವೇನ, ವೇಪುಲ್ಲಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಸದೇ ಪನಾತಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೬೨. ಸಮಭಾವಕರಣನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅನೂನಾಧಿಕಭಾವಕರಣಂ. ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟುತರಭಾವೇನ, ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಿಸದತಾಯ, ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಚ ಸಿಥಿಲತಾದಿನಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇತರಾನಿ ಮನ್ದಾನೀ’’ತಿ. ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ, ಇತರೇಸಞ್ಚ ಮನ್ದತ್ತಾ. ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ ಪಗ್ಗಹೋ, ಪಗ್ಗಹೋವ ಕಿಚ್ಚಂ, ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ, ವಿಕ್ಖೇಪಪಟಿಪಕ್ಖೋ. ಯೇನ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ. ರೂಪಗತಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುನಾ ಯೇನ ಯಾಥಾವತೋ ವಿಸಯಸಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಬಲವತಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ. ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇನ್ತಾನಂ ಸಹಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕರಸತಾವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ. ತನ್ತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುನೋ ಉಳಾರತಾದಿಗುಣೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಯಾಥಾವತೋ ವೀಮಂಸನೇನ. ಏವಞ್ಹಿ ಏವಂಧಮ್ಮತಾನಯೇನ ಸಭಾವರಸತೋ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಸವಿಪ್ಫಾರೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ನ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೋ’’ತಿ ಪರಿಜಾನನವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ. ಧುರಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಾಯ ಬಲವಭಾವೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಮನ್ದಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಬಲವಭಾವೇ ಸದ್ಧಾಯ ಮನ್ದಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಭಾವನಾಯ ಅನನುಯುಞ್ಜನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಧ ದುವಿಧೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸತೋ ಕಿಚ್ಚುತ್ತರಿಯೇನ, ವೀರಿಯಾದೀನಂ ವಾ ಮನ್ದಕಿಚ್ಚತಾಯ. ತತ್ಥ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇ ಹಾಪನವಿಧಿ ದಸ್ಸಿತೋ, ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಯಥಾ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಮನ್ದಕಿಚ್ಚತಾಯ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಪಟುಕಿಚ್ಚಭಾವಾವಹೇನ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತೇಹಿ ಸಮರಸಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ ಹಾಪನವಿಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥೂತಿ ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಸತ್ಥು ರೂಪಕಾಯದಸ್ಸನಪ್ಪಸುತೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ? ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೭) ಓವದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಿತೋಪಿ ತಂ ಅನನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಣಾಮಿತೋ ಅತ್ತಾನಂ ವಿನಿಪಾತೇತುಂ ಪಪಾತಟ್ಠಾನಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋವ ಓಭಾಸಂ ವಿಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ –

‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ಪಸನ್ನೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ;

ಅಧಿಗಚ್ಛೇ ಪದಂ ಸನ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೮೧) –

ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ ವಕ್ಕಲೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತೇನ ಅಮತೇನೇವ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ಸದ್ಧಾಯ ಪನ ಬಲವಭಾವತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ನ ಓತರಿ. ತಂ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತಂ ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ.

ಇತರಕಿಚ್ಚಭೇದನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಾದಿಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ. ಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಹಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಹಾಯತಿ, ಏವಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಯತಿ, ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ. ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ರಕ್ಖನ್ತೀ ವೀರಿಯಾದಿಭಾವನಾ ವಿಯ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ ರಕ್ಖನ್ತೀ ಏಕಂಸತೋ ಹಾಪೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಾದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥೂತಿ (ಮಹಾವ. ೨೪೩) ಸುಕುಮಾರಸ್ಸ ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು. ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಮಮ ಸರೀರಂ ಸುಖುಮಾಲಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನೇವ ಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ, ಕಾಯಂ ಕಿಲಮೇತ್ವಾಪಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಾದತಲೇಸು ಫೋಟೇಸು ಉಟ್ಠಿತೇಸುಪಿ ವೇದನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದಳ್ಹಂ ವೀರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವೀಣೋವಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಂ ಗತೋ. ಥೇರೋಪಿ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇನ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ ಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ. ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಏಕೇಕಸ್ಸ. ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೋವಾಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಧಿಮತ್ತತಾಯ ಪನ ಹಾಪನವಸೇನ ಸಮತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ವಿಸೇಸತೋ ಅಸಾಧಾರಣತೋ, ಸಾಧಾರಣತೋ ಚ ಸಮತಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಸೇಸತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು. ಸಮತನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನೂನಾನಧಿಕಭಾವಂ. ತಥಾ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಧುರಿಯಧಮ್ಮಭೂತಾನಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನತಿವತ್ತನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇವ, ಯತೋ ನೇಸಂ ಸಮಧುರತಾಯ ಅಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಕೋಸಜ್ಜಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಸಮರಸತಾಯ ಸತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪತ್ಥಮ್ಭನತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅನ್ತದ್ವಯಪಾತಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಪ್ಪನಾ ಇಜ್ಝತಿ.

‘‘ಬಲವಸದ್ಧೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಬಲವತಿಯಾ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅವಿಸದಞಾಣೋ, ಸೋ ಮುದ್ಧಪ್ಪಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸನ್ನೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾ. ಕೇರಾಟಿಕಪಕ್ಖನ್ತಿ ಸಾಠೇಯ್ಯಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ. ಸದ್ಧಾಹೀನಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತಿಧಾವನ್ತೋ ‘‘ದೇಯ್ಯವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವಿನಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನಪಿ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ ಹೇತುಪಟಿರೂಪಕೇಹಿ ವಞ್ಚಿತೋ. ಏವಂಭೂತೋ ಪನ ಸುಕ್ಖತಕ್ಕವಿಲುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಚನಂ ನಾದಿಯತಿ, ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಭೇಸಜ್ಜಸಮುಟ್ಠಿತೋ ವಿಯ ರೋಗೋ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರಹೋ ನ ಅತ್ಥಾವಹೋ ಅನತ್ಥಾವಹೋ ಚ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರಹೋ ನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಾವಹೋ ವಿಕ್ಖೇಪಾವಹೋ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕೋಸಜ್ಜಂ ಅಭಿಭವತಿ, ತೇನ ಅಪ್ಪನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತದುಭಯನ್ತಿ ತಂ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದ್ವಯಂ, ಸಮಾಧಿವೀರಿಯದ್ವಯಞ್ಚ. ಸಮಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮರಸಂ ಕಾತಬ್ಬಂ.

ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾತಿ ಸಮಥಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ. ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ, ಸದ್ಧಾಯ ತೇಸಂ ಬಲವಭಾವೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸದ್ದಹನ್ತೋತಿ ‘‘ಪಥವೀ ಪಥವೀ’’ತಿ ಮನಸಿಕರಣಮತ್ತೇನ ಕಥಂ ಝಾನುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ವುತ್ತವಿಧಿ ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಸದ್ಧಂ ಜನೇನ್ತೋ. ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೋ. ಏಕಗ್ಗತಾ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ ಸಮಾಧಿಪಧಾನತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸ. ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ, ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮತಾಯಪೀ’’ತಿ, ಸಮಭಾವೇನಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪನಾತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಅಪ್ಪನಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕಂ ವದತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಪ್ಪನಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸಮಭಾವೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನದ್ಧಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೧, ೫).

ಯದಿ ವಿಸೇಸತೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ, ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಮತಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಕಥಂ ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು. ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಪಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅಞ್ಞಥಾಪೀತಿ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇನ ಸಮಾಧಿನಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಹೀ’’ತಿ. ಸಾ ಸತಿ. ಸಬ್ಬೇಸು ರಾಜಕಮ್ಮೇಸು ನಿಯುತ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕೋ. ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ಥೇನ. ಆಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ, ಸಬ್ಬೇನ ವಾ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ಥೇತಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಯಾ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಯಾವ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸತಿ ಪಟಿಸರಣಂ ಪರಾಯಣಂ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿ.

೬೩. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ, ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಾಹಿತಾಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ರಕ್ಖನ್ತೋಯೇವ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ರಕ್ಖತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತನ್ತಿ ರಕ್ಖಣಕೋಸಲ್ಲಂ. ಇಧ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಕಥಾಯಂ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಕೋಸಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಕರಣಭಾವನಾಕೋಸಲ್ಲಾನಂ ಪಗೇವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೬೪. ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಮೋದನಸಂವೇಜನವಿಪರಿಯಾಯೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಲೀನನ್ತಿ ಸಙ್ಕುಚಿತಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಪತಿತಂ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಂ. ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಯೋ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಪನ ತೇ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ, ತಂ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ.

ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕಂ. ಉಜ್ಜಾಲೇತುಕಾಮೋತಿ ಪದೀಪೇತುಕಾಮೋ. ಉದಕವಾತಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ಉದಕಮಿಸ್ಸಂ ವಾತಂ ಉಪನೇಯ್ಯ. ಅಕಾಲೋತಿ ನಕಾಲೋ, ಅಯುತ್ತಕಾಲೋ ವಾ. ಸತಿಆದಿಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಬೋಧಿಯಾ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಕತ್ವಾ, ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ವಾ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಬೋಧಿನೋ ಯೋಗಿನೋ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪಸತ್ಥೋ, ಸುನ್ದರೋ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ. ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯೇವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ. ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ತಾವ ಪದತ್ಥಲಕ್ಖಣಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತಾನೇವ. ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥತೋ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾವ ಇಧ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದುಸಮುಟ್ಠಾಪಯನ್ತಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ. ಧಮ್ಮಾನಂ, ಧಮ್ಮೇಸು ವಾ ವಿಚಯೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ, ಪಞ್ಞಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೀರಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ, ವಿಧಿನಾ ವಾ ಈರೇತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವೀರಿಯಂ, ಉಸ್ಸಾಹೋ. ಪೀಣೇತಿ ಕಾಯಂ, ಚಿತ್ತಂ ಚ ಸನ್ತಪ್ಪೇತೀತಿ ಪೀತಿ.

ಯಂ ಯಂ ಸಕಂ ಯಥಾಸಕಂ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಹಾರವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ. ಭಾವನಾತಿ ಉಪ್ಪಾದನಾ, ವಡ್ಢನಾ ಚ. ಕುಸಲಾಕುಸಲಾತಿ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಕುಸಲಾ. ಯೇ ಅಕುಸಲಾ, ತೇ ಸಾವಜ್ಜಾ. ಯೇ ಕುಸಲಾ, ತೇ ಅನವಜ್ಜಾ. ಅಕುಸಲಾ ಹೀನಾ, ಇತರೇ ಪಣೀತಾ. ಕುಸಲಾಪಿ ವಾ ಹೀನೇಹಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಆರದ್ಧಾ ಹೀನಾ, ಇತರೇ ಪಣೀತಾ. ಕಣ್ಹಾತಿ ಕಾಳಕಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಾ, ಸುಕ್ಕಾತಿ ಓದಾತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಾ. ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ವಾ ಕಣ್ಹಾ, ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ಸುಕ್ಕಾ. ತೇ ಏವ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ. ಕಣ್ಹಾ ಹಿ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾಯ ಸುಕ್ಕೇಹಿ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ. ತಥಾ ಸುಕ್ಕಾಪಿ ಇತರೇಹಿ. ಅಥ ವಾ ಕಣ್ಹಾ ಚ ಸುಕ್ಕಾ ಚ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಚ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ. ಸುಖಾ ಹಿ ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ, ದುಕ್ಖಾ ಚ ವೇದನಾ ಸುಖಾಯ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ. ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ. ಉಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ ಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ. ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ. ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಭಾವಾಯ. ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾತಿ ವಿಪುಲಭಾವಾಯ. ಭಾವನಾಯಾತಿ ವಡ್ಢಿಯಾ. ಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಪರಿಪೂರಣತ್ಥಾಯ.

ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸಿತಪಾಠೇ. ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಣೇ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಾದಿಕಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪನ ಫುಸನಾದಿಕಸ್ಸ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿಕಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ. ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ತಂತಂಸಭಾವಲಕ್ಖಣಾದಿಕಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಅವಬುಜ್ಝನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಜವನಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ. ಸೋ ಹಿ ಅವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರತಾಯ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ತದಾಭೋಗತಾಯ ಆವಜ್ಜನಾಪಿ ತಗ್ಗತಿಕಾವ. ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಾದಿಕಮ್ಪಿ ಇಧ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಯ ಆದಿಆರಮ್ಭವಸೇನ ಪವತ್ತವೀರಿಯಂ ಧಿತಿಸಭಾವತಾಯ ‘‘ಧಾತೂ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆರಮ್ಭಧಾತೂತಿ ಪಠಮವೀರಿಯಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ವೀರಿಯಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ವಿಧಮತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ತತೋ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ. ಅಧಿಮತ್ತಾಧಿಮತ್ತತರಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಧಮನಸಮತ್ಥಂ ಪಟುಪಟುತರಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನತೋ ತತೋಪಿ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ. ತಿಟ್ಠತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಠಾನಿಯಾ, ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಠಾನಿಯಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾ. ಠಾತಬ್ಬೋ ವಾ ಠಾನಿಯೋ, ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಠಾನಿಯೋ ಏತೇಸೂತಿ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾ, ಅಪರಾಪರಂ ವತ್ತಮಾನಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಸು ಪೀತಿಯೇವ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪೀತಿಯಾ ಏವ ಏತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ. ಉಪ್ಪಾದಕಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಯಥಾ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ವಡ್ಢತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರೋ.

ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾತಿ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಕಭಾವೋ. ಪಞ್ಚಪಿ ಹಿ ನಿಕಾಯೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯೇ ಪರಿಯುಪಾಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ತೇ ವಾ ಸಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಯಂ ಯಂ ತತ್ಥ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ತಂ ‘‘ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಥಂ, ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ. ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಪಕಾಸಿತಾ ಏವ. ತತ್ಥ ಪನ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಯಭಾವೇನ ಆಗತಾ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾಸಂವತ್ತನಿಯಭಾವೇನ. ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾ, ತದಗ್ಗೇನ ಪಞ್ಞಾಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಞಾಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತೋ. ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೯೯; ೫.೧೦೭೧) ವುತ್ತಂ. ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ ನಾಮ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾನಂ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀನಂ ಭತ್ತನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಾಕಮಂಸನಿಕ್ಖಿತ್ತಸುನಖಸದಿಸಾನಂ ಮೋಮೂಹಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದೂರತೋ ಪರಿಚ್ಚಜನಾ. ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ ನಾಮ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದೀಸು ಕುಸಲಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಿಕಾನಂ ವಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ. ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣೇಹಿ ಚರಿತಬ್ಬಾನಂ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಾದೀನಂ, ಸಚ್ಚಪಚ್ಚಯಾಕಾರಾದಿದೀಪನಾನಂ ವಾ ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ. ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಮುತ್ತತಾ, ಪಞ್ಞಾಯ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಪಾಯಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಜಾತಿಆದಿಂ ಅತೀತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನಾಗತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಆಹಾರಪರಿಯೇಟ್ಠಿಮೂಲಕಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ವೀರಿಯಾಯತ್ತಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ಏವ ಆನಿಸಂಸೋ, ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನಸೀಲತಾ ವೀರಿಯಾಯತ್ತ…ಪೇ… ದಸ್ಸಿತಾ. ಸಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಗಮನವೀಥಿ ಗನ್ತಬ್ಬಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಪಟಿಪದಾತಿ ಕತ್ವಾ. ದಾಯಕಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣೇನ ಪಿಣ್ಡಾಪಚಾಯನತಾತಿ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಪ್ಫಲಕಾರಭಾವಸ್ಸ ಕರಣೇನ ಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪೂಜನಾ. ಇತರಥಾತಿ ಆಮಿಸಪೂಜಾಯ. ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾತಿ ಅಲಸಾನಂ ಭಾವನಾಯ ನಾಮಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲಾನಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಾದಿಅನುಯುಞ್ಜನಕಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದೂರತೋ ಪರಿಚ್ಚಜನಾ. ಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾತಿ ‘‘ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೧೯; ಅ. ನಿ. ೩.೧೬) ಭಾವನಾರಮ್ಭವಸೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಾ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನುಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ. ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥೇಸು ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತದಧಿಮುತ್ತತಾ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಪಚ್ಚಯೂಪಸಂಹಾರವಸೇನ, ಅಪಾಯಾದಿಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಯೋ ಸಮುತ್ತೇಜನವಸೇನ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸಾದಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಥುಸಖರಹದಯಾ ಲೂಖಪುಗ್ಗಲಾ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಗುಣಪರಿದೀಪನಾ ಸಮ್ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತಾದಯೋ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೪೧ ಆದಯೋ) ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತಾ. ಇಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪಟಿವಿಜ್ಝನಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಚೇವ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಚ. ಏತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಏತೇ ಕುಸಲಾದೀಸು ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿಕೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮತ್ಥಞ್ಞುತಾದಿಕೇ ಚ.

೬೫. ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹೀತಿ ಅತಿವಿಯ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯತಾದೀಹಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಂವೇಜನಪಮೋದನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಉದ್ಧತನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಆದೀನಂ ಮನ್ದತಾಯ ಅವೂಪಸನ್ತಂ. ದುವೂಪಸಮಯನ್ತಿ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಸಮಾಧಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ.

ತಂ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಅಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಸಮಾಧಿ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಇಮೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಯಥಾರಹಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಾ, ತಂ ಚಿತ್ತತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಾಕಾರಂ, ಸಮಾಹಿತಾಕಾರಂ, ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾಕಾರಞ್ಚ ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ. ತೀಸುಪಿ ಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೇಸು ತೀಸುಪಿ ವಾಕ್ಯೇಸು, ತೇಹಿ ವಾ ಪಕಾಸಿತೇಸು ತೀಸು ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು. ಯಥಾಸಮಾಹಿತಾಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಗಯ್ಹಮಾನೋ ಸಮಥೋ ಏವ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಥನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಚ ಸಮಥಸ್ಸೇವೇತಮಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಪರಿಬ್ಭಮನೇನ ವಿವಿಧಂ ಅಗ್ಗಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯಗ್ಗೋ, ವಿಕ್ಖೇಪೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಅನವಟ್ಠಾನರಸೋ, ಭನ್ತತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಚ ವುತ್ತೋ. ಏಕಗ್ಗತಾಭಾವತೋ ಬ್ಯಗ್ಗಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಅಬ್ಯಗ್ಗೋ, ಸಮಾಧಿ. ಸೋ ಏವ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ಚ ತಸ್ಸೇವ ಅಬ್ಯಗ್ಗನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ.

ಸರೀರಾವತ್ಥಂ ಞತ್ವಾ ಮತ್ತಸೋ ಪರಿಭುತ್ತೋ ಪಣೀತಾಹಾರೋ ಕಾಯಲಹುತಾದೀನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ, ಇರಿಯಾಪಥಸಪ್ಪಾಯಞ್ಚ ಸೇವಿತಂ, ಪಯೋಗೋ ಚ ಕಾಯಿಕೋ ಪವತ್ತಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಣೀತಭೋಜನಸೇವನತಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಯೋಗಸಮತಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಸದರಥಕಾಯಚಿತ್ತಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸಾರದ್ಧಪುಗ್ಗಲಾ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ನಿರಸ್ಸಾದಸ್ಸಾತಿ ಭಾವನಸ್ಸಾದರಹಿತಸ್ಸ. ಭಾವನಾ ಹಿ ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಾ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸವತೀ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದಂ ಉಪಸಮಸುಖಂ ಆವಹತಿ, ತದಭಾವತೋ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸದ್ಧಾಸಂವೇಗವಸೇನಾತಿ ಸದ್ಧಾವಸೇನ, ಸಂವೇಗವಸೇನ ಚ. ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಹಂಸನತಾ ಸಂವೇಜನಪುಬ್ಬಕಪಸಾದುಪ್ಪಾದನೇನ ಭಾವನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ತೋಸನಾ. ಸಮ್ಮಾಪವತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚವಿರಹೇನ, ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮಂ, ಸವಿಸೇಸಞ್ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾತಿ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಅಬ್ಯಾವಟತಾ. ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾತಿ ಪಠಮಾದೀನಿ ಝಾನಾನಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತತಾದಿನಾ ತೇಯೇವ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ತೇಸಂ ‘‘ಏವಂ ಭಾವನಾ, ಏವಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾ, ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಏವಂ ವುಟ್ಠಾನಂ, ಏವಂ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಏವಂ ವೋದಾನ’’ನ್ತಿ ಪತಿ ಪತಿ ಅವೇಕ್ಖಣಾ.

ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾತಿ ಸತ್ತೇಸು ಪಿಯಟ್ಠಾನಿಯೇಸುಪಿ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ. ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಚಕ್ಖಾದೀಸು, ಬಾಹಿರೇಸು ಪತ್ತಚೀವರಾದೀಸು ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ. ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಮಮಾಯನಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಂ. ಇಮೇಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಚೇವ ಸಪ್ಪಾಯಾಹಾರಸೇವನಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಚ. ಏತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಏತೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಿಧಮ್ಮೇ.

೬೬. ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯಾತಿ ಪಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಅಪ್ಪಭಾವೇನ. ಯಥಾ ಹಿ ದಾನಸೀಲಾನಿ ಅಲೋಭಾದೋಸಪ್ಪಧಾನಾನಿ, ಏವಂ ಭಾವನಾ ಅಮೋಹಪ್ಪಧಾನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಅಪ್ಪನಾವಹಾ. ತತ್ಥ ಯದಾ ಪಞ್ಞಾ ನ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ತದಾ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನಭಿಸಙ್ಖತೋ ವಿಯ ಆಹಾರೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಭಿರುಚಿಂ ನ ಜನೇತಿ, ತೇನ ತಂ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ. ಯದಾ ಚ ಭಾವನಾ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಾವಹಾ ನ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಅವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ, ತದಾ ಉಪಸಮಸುಖಸ್ಸ ಅಲಾಭೇನ ಚಿತ್ತಂ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ. ತದುಭಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ನನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ. ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ಸುಗತಿಯಂ, ದುಗ್ಗತಿಯಞ್ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ತದಞ್ಞಮೇವ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಾದಿಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಬಾಧನಾದಿಹೇತುಕಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವನಿಸ್ಸಿತಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅತೀತೇ, ಅನಾಗತೇ ಚ ಕಾಲೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಾನಿ. ಯೇ ಪನ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರೂಪಜೀವಿನೋ, ತತ್ಥ ಚ ಉಟ್ಠಾನಫಲೂಪಜೀವಿನೋ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಜೀವಿತದುಕ್ಖಂ ಅಟ್ಠಮಂ ಸಂವೇಗವತ್ಥು ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಅಲೀನನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅಲೀನಂ. ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅನುದ್ಧತಂ. ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಉಪಸಮಸುಖಾಧಿಗಮೇನ ಚ ಅನಿರಸ್ಸಾದಂ. ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಸವಿಸೇಸಂ ತತೋ ಏವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ, ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಅಲೀನತಾಯ ಪಗ್ಗಹೇ, ಅನುದ್ಧತತಾಯ ನಿಗ್ಗಹೇ, ಅನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ ನ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅಲೀನಾನುದ್ಧತತಾಯ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ ಅನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ. ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅಲೀನಂ ಅನುದ್ಧತಂ, ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನಿರಸ್ಸಾದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪದನ್ತಿ ಝಾನಪಟಿಪತ್ತಿಂ. ಸಮಾಧಿಅಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಸಮಾಧಿನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಝಾನಾಧಿಗಮೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತತಾ. ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಾಧಿಗರೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೬೭. ಪಟಿಲದ್ಧೇ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಮಿಂ ಏವಂ ಹಿ ಸಮ್ಪಾದಯತೋ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ಇಮಂ ಅಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಾತಿ ಅಪ್ಪನಾ. ಹಿತ್ವಾ ಹೀತಿ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಠಾನಮೇತಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಲೀನುದ್ಧತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಯಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ. ಸಮತಂ ವೀರಿಯಸ್ಸೇವ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮರಸತಂಯೇವ ಯೋಜಯೇಥ. ಕಥಂ ಪನ ಯೋಜಯೇಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಈಸಕಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಲಯನ್ತಿ ಲೀನಭಾವಂ, ಸಙ್ಕೋಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯನ್ತನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹೇಥೇವ ಸಮಭಾವಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಂ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಸಮಮೇವ ಪವತ್ತಯೇ’’ತಿ. ಕಥಂ ಪನ ಸಮಮೇವ ಪವತ್ತಯೇತಿ ಆಹ ‘‘ರೇಣುಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಯಥಾತಿ ರೇಣುಆದೀಸು ಯಥಾ ಮಧುಕರಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಸಮ್ಮವಣ್ಣಿತಾ, ಏವಂ ಲೀನುದ್ಧತಭಾವೇಹಿ ಮೋಚಯಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನೇನ ನಿಮಿತ್ತಾಭಿಮುಖಂ ಮಾನಸಂ ಪಟಿಪಾದಯೇ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾಭಿಮುಖಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನಿಮಿತ್ತಾಭಿಮುಖಪಟಿಪಾದನವಣ್ಣನಾ

೬೮. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ‘‘ರೇಣುಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಗಾಥಾದ್ವಯೇ. ಅತ್ಥದೀಪನಾ ಉಪಮೂಪಮೇಯ್ಯತ್ಥವಿಭಾವನಾ. ಅಛೇಕೋತಿ ಅಕುಸಲೋ. ಪಕ್ಖನ್ದೋತಿ ಧಾವಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ವಿಕಸನಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸರಸಂ ಕುಸುಮಪರಾಗಂ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಾ ವಾತಾದೀಹಿ ಪರಿಪತತಿ, ವಿರಸಂ ವಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ನಿವತ್ತನೇ ರೇಣು ಖೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಖೀಣೇ ರೇಣುಮ್ಹಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ. ಪುಪ್ಫರಾಸಿನ್ತಿ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಸು ನಿಸ್ಸಿತಂ ಪುಪ್ಫಸಞ್ಚಯಂ.

ಸಲ್ಲಕತ್ತಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸೂತಿ ಸಲ್ಲಕತ್ತಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು. ಉದಕಥಾಲಗತೇತಿ ಉದಕಥಾಲಿಯಂ ಠಪಿತೇ. ಸತ್ಥಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಿರಾವೇಧನಾದಿಸತ್ಥಕಮ್ಮಂ. ಫುಸಿತುಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಲಪತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಮೇನಾತಿ ಪುರಿಮಕಾ ವಿಯ ಗರುಂ, ಮನ್ದಞ್ಚ ಪಯೋಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಪ್ಪಮಾಣೇನ ಪಯೋಗೇನ. ತತ್ಥಾತಿ ಉಪ್ಪಲಪತ್ತೇ. ಪರಿಯೋದಾತಸಿಪ್ಪೋತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಸಿಪ್ಪೋ ನಿಪ್ಫನ್ನಸಿಪ್ಪೋ.

ಮಕ್ಕಟಕಸುತ್ತನ್ತಿ ಲೂತಸುತ್ತಂ. ನಿಯಾಮಕೋ ನಾವಾಸಾರಥೀ. ಲಙ್ಕಾರನ್ತಿ ಕಿಲಞ್ಜಾದಿಮಯಂ ನಾವಾಕಟಸಾರಕಂ. ತೇಲೇನ ಅಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ನಾಳಿಂ ಪೂರೇತೀತಿ ಸರಾವಾದಿಗತೇನ ತೇಲೇನ ಅಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ಸುಖುಮಚ್ಛಿದ್ದಕಂ ತೇಲನಾಳಿಂ ಪೂರೇತಿ. ಏವಮೇವಾತಿ ಯಥಾ ತೇ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಮಧುಕರಸಲ್ಲಕತ್ತಅನ್ತೇವಾಸಿಸುತ್ತಾಕಡ್ಢಕನಿಯಾಮಕತೇಲಪೂರಕಾ ವೇಗೇನ ಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಸೀಘಂ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಾಳ್ಹಂ ವೀರಿಯಂ ಕರೋತಿ, ಯೋ ಮಜ್ಝೇ ವುತ್ತಮಧುಕರಾದಯೋ ವಿಯ ವೀರಿಯಂ ನ ಕರೋತಿ, ಇಮೇ ದ್ವೇಪಿ ವೀರಿಯಸಮತಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಯೋ ಪನ ಅವಸಾನೇ ವುತ್ತಮಧುಕರಾದಯೋ ವಿಯ ಸಮಪ್ಪಯೋಗೋ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಗತೋತಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ. ಲೀನಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೬೯. ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ. ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನವಸೇನ ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ ಭಾವನಾಮಾನಸಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇಯೇವ ಠಪನವಸೇನ ನಿಮಿತ್ತಾಭಿಮುಖಂ ಪಟಿಪಾದಯತೋ ಅಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ. ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನುಯೋಗವಸೇನಾತಿ ಭಾವನಾವಸೇನ. ಸೇಸಾನೀತಿ ಸೇಸಾನಿ ತೀಣಿ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ. ಪಕತಿಚಿತ್ತೇಹೀತಿ ಪಾಕತಿಕೇಹಿ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಹಿ. ಬಲವ…ಪೇ… ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾನಿ ಭಾವನಾಬಲೇನ ಪಟುತರಸಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಪರಿಕಮ್ಮತ್ತಾತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾರಕತ್ತಾ. ಯದಿ ಆಸನ್ನತ್ತಾ ಉಪಚಾರತಾ, ಗೋತ್ರಭುನೋ ಏವ ಉಪಚಾರಸಮಞ್ಞಾ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮೀಪಚಾರಿತ್ತಾ ವಾ’’ತಿ. ಅನಚ್ಚಾಸನ್ನೋಪಿ ಹಿ ನಾತಿದೂರಪವತ್ತೀ ಸಮೀಪಚಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಪ್ಪನಂ ಉಪೇಚ್ಚ ಚರನ್ತೀತಿ ಉಪಚಾರಾನಿ. ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ನಾನಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಂ ಪರಿಕಮ್ಮಾನಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಪರಿಕಮ್ಮುಪಚಾರಾನುಲೋಮಸಞ್ಞಿತೇಸು. ಸಬ್ಬನ್ತಿಮನ್ತಿ ತತಿಯಂ, ಚತುತ್ಥಂ ವಾ. ಪರಿತ್ತಗೋತ್ತಾಭಿಭವನತೋತಿ ಪರಿತ್ತಸ್ಸ ಗೋತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಭವನತೋ. ಗಂತಾಯತೀತಿ ಹಿ ಗೋತ್ತಂ, ‘‘ಪರಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅಭಿಧಾನಂ, ಬುದ್ಧಿಞ್ಚ ಏಕಂಸಿಕವಿಸಯತಾಯ ರಕ್ಖತೀತಿ ಪರಿತ್ತಗೋತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇನ ಅತ್ಥೇನ ವಿನಾ ನ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಅಭಿಧಾನಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಭೂತೇನ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತಾನಿ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಪನ ಮಹಗ್ಗತಾನುತ್ತರವಿಧುರಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ಗೋಚರಭೂತಂ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ಆವೇಣಿಕರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮಹಗ್ಗತಗೋತ್ತೇಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭಾವನತೋತಿ ಉಪ್ಪಾದನತೋ.

ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಬ್ಬಾ ಸಮಞ್ಞಾತಿ ಪಠಮನಯೋ ಗಹಿತಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ನಾನಾವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಮೇವ ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಪಠಮಂ ವಾ ಉಪಚಾರ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಚತುತ್ಥಂ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಮಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಚೇ ಚತುತ್ಥಂ ಗೋತ್ರಭು ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚಮಂ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಯಮೇ. ಸ್ವಾಯಂ ಅನಿಯಮೋ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಚತುತ್ಥಂ, ಪಞ್ಚಮಂ ವಾ ಅಪ್ಪೇತಿ, ನ ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಪರಂ ಜವನಂ ಪತತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಪಞ್ಚಮತೋ ಪರಂ ಛಟ್ಠಂ, ಸತ್ತಮಞ್ಚ ಜವನಂ ಪತನ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣಜವತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಯಥಾ ಅಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ಪಠಮಜವನಂ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ಗೋತ್ರಭುಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ಪನ ಬಲವಭಾವತೋ ದುತಿಯಂ, ತತಿಯಂ ವಾ ಗೋತ್ರಭುಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಂ ಲದ್ಧಾಸೇವನತಾಯ ಬಲವಭಾವತೋ ಛಟ್ಠಂ, ಸತ್ತಮಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಛಟ್ಠೇಪಿ ಸತ್ತಮೇಪಿ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತನ್ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ. ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮಆಚರಿಯವಾದೇಹಿ ಅನುಪತ್ಥಮ್ಭಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋಮತಿಮತ್ತ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೧೨) ಪನ ಸುತ್ತಪದಮಕಾರಣಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಲಾಭಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಅನೇಕನ್ತಿಕತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಅಲದ್ಧಾಸೇವನಾಪಿ ಪಠಮಚೇತನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾ ಹೋತಿ, ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ ದುತಿಯಚೇತನಾ ಯಾವ ಛಟ್ಠಚೇತನಾ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಾ. ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮೇಸುಯೇವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಯುತ್ತಿದಸ್ಸನಮುಖೇನ ನಿಗಮನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯದಿ ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಂ ಜವನಂ ಪತಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣಜವತ್ತಾ, ಕಥಂ ಸತ್ತಮಜವನಚೇತನಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾ, ಆನನ್ತರಿಯಾ ಚ ಹೋತೀತಿ? ನಾಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ಬಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಕಿರಿಯಾವತ್ಥಾವಿಸೇಸತೋ. ಕಿರಿಯಾವತ್ಥಾ ಹಿ ಆರಮ್ಭಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನ ತಿವಿಧಾ. ತತ್ಥ ಚ ಪರಿಯೋಸಾನಾವತ್ಥಾಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಭಾವೇನ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾದಿತಾ ಹೋತಿ, ನ ಬಲವಭಾವೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವಿನೋ ವಿಪಾಕಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ತಥಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಾನಂ ಪಪಾತಾಭಿಮುಖತಾಯ ಪರಿಕ್ಖೀಣಜವತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಸಾ ಚ ಪನ ಅಪ್ಪನಾ. ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಕತ್ಥಚಿ ಅಪರಿಮಾಣಚಿತ್ತಕ್ಖಣತಾಯ, ಕತ್ಥಚಿ ಅತಿಇತ್ತರಖಣತಾಯ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತೋ. ನ ಹೇತ್ಥ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಜವನವೀಥಿ ಅದ್ಧಾ ಲಬ್ಭತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಫಲ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸೇಸಟ್ಠಾನೇಸೂತಿ ಪಠಮಪ್ಪನಾ, ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೋ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಫಲಕ್ಖಣೋತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು.

ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಭಾವನಾಕ್ಕಮೇನ ಏಸ ಯೋಗಾವಚರೋ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ. ಏವಂ ವಿಹರತಾ ಚ ಅನೇನ ತದೇವ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಅಧಿಗತಂ ಹೋತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೭೦. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಝಾನಪಾಠೇ. ವಿವಿಚ್ಚಿತ್ವಾತಿ ವಿಸುಂ ಹುತ್ವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಪಜಹನವಸೇನ ಅಪಸಕ್ಕಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿವೇಚನಂ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಕಾಮಾನಂ ಅಭಾವಮತ್ತಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವಾ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಏಕಂಸತೋ ಕಾಮಾನಂ ವಿವೇಚೇತಬ್ಬತಾದೀಪನೇನ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ಝಾನಸ್ಸ, ಕಾಮವಿವೇಕಸ್ಸ ಚ ಝಾನಾಧಿಗಮೂಪಾಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅನ್ಧಕಾರೇ ಸತಿ ಪದೀಪೋಭಾಸೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಯಥಾ ಪದೀಪೋಭಾಸಾಭಾವೇನ ರತ್ತಿಯಂ ಅನ್ಧಕಾರಾಭಿಭವೋ, ಏವಂ ಝಾನಾಭಾವೇನ ಸತ್ತಸನ್ತತಿಯಂ ಕಾಮಾಭಿಭವೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಪದೇಯೇವ ಅವಧಾರಣವಚನಂ. ನ ಖೋ ಪನ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಕಾಮೇಹಿ ಏವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ. ನಿಸ್ಸರನ್ತಿ ನಿಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನ, ಏತ್ಥ ವಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ. ಕೇ ನಿಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಿ? ಕಾಮಾ, ತೇಸಂ ಕಾಮಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಪಹಾನಂ ತನ್ನಿಸ್ಸರಣಂ, ತತೋ. ಕಥಂ ಪನ ಸಮಾನೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇ ಕಾಮಾನಮೇವೇತಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ನ ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀನನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಯುತ್ತಿತೋ, ಆಗಮತೋ ಚ ಸೋಧೇತುಂ ‘‘ಕಾಮಧಾತೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಾಮಧಾತುಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋತಿ ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಕಾಮಭವಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪದಾಭಾವತೋ. ತೇನ ಇಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಕಾಮಪರಿಞ್ಞಾಭಾವಮಾಹ. ಕಾಮರಾಗಪಟಿಪಕ್ಖತೋತಿ ವಕ್ಖಮಾನವಿಭಾಗಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಕಾಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಭಾವತೋ. ತೇನ ಯಥಾ ಮೇತ್ತಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ, ಕರುಣಾ ವಿಹಿಂಸಾಯ, ಏವಮಿದಂ ಝಾನಂ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭೂತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಮತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಯಾ, ವಿಪಾಕಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚ ಕಾಮರಾಗತೋ, ಕಾಮಧಾತುತೋ ಚ ವಿನಿವತ್ತಸಭಾವತ್ತಾ ಇದಂ ಝಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಕಾಮಾನಮೇವ ನಿಸ್ಸರಣಂ. ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪಾಠಗತೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಮಞ್ಚೇತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತುಂ ಪುರಿಮಪದೇಯೇವ ಅವಧಾರಣಂ ಗಹಿತಂ, ಉತ್ತರಪದೇಪಿ ಪನ ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ ತಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉತ್ತರಪದೇಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಇತೋತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದತೋ. ಏಸ ನಿಯಮೋ. ಸಾಧಾರಣವಚನೇನಾತಿ ಅವಿಸೇಸವಚನೇನ. ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕಾ ತದಙ್ಗವಿವೇಕಾದಯೋ. ಚಿತ್ತಕಾಯಉಪಧಿವಿವೇಕಾ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಾದಯೋ. ತಯೋ ಏವ ಇಧ ಝಾನಕಥಾಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕಾದೀನಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ.

ನಿದ್ದೇಸೇತಿ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ. ೧, ೭). ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಉದ್ದಾನತೋ ದ್ವೇ ಕಾಮಾ – ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಚಾ’’ತಿ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ವತ್ಥುಕಾಮಾ? ಮನಾಪಿಯಾ ರೂಪಾ…ಪೇ… ಮನಾಪಿಯಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ. ತೇ ಪನ ಕಾಮೀಯನ್ತೀತಿ ಕಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ನಿದ್ದೇಸೇ ಏವ. ವಿಭಙ್ಗೇತಿ ಝಾನವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೫೬೪). ಪತ್ಥನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ದುಬ್ಬಲೋ ಲೋಭೋ ಛನ್ದನಟ್ಠೇನ ಛನ್ದೋ, ತತೋ ಬಲವಾ ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ, ತತೋಪಿ ಬಲವತರೋ ಬಹಲರಾಗೋ ಛನ್ದರಾಗೋ. ನಿಮಿತ್ತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ತಥಾಪವತ್ತೋ ಲೋಭೋ, ತತೋ ಬಲವಾ ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪನವಸೇನೇವ ಪವತ್ತೋ ತತೋಪಿ ಬಲವತರೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಪಭೇದೋ ಏಕಸ್ಸೇವ ಲೋಭಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ, ಅವತ್ಥಾಭೇದವಸೇನ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಯಥಾ ‘‘ವಚ್ಛೋ ದಮ್ಮೋ ಬಲೀಬದ್ದೋ’’ತಿ. ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ. ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಕಾಮಾ, ಕಾಮೇನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ವಾ.

ಏವಞ್ಹಿ ಸತೀತಿ ಏವಂ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇ ಸತಿ. ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿಪೀತಿ ‘‘ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವಾ’’ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಯುಜ್ಜಮಾನತ್ಥನ್ತರಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋ, ನ ಕಿಲೇಸಕಾಮಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕಸ್ಸ ದುತಿಯಪದೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತೇನಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮವಿವೇಕೇನ. ಕಾಯವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಪುತ್ತದಾರಾದಿಪರಿಗ್ಗಹವಿವೇಕದೀಪನತೋ. ಪುರಿಮೇನಾತಿ ಕಾಯವಿವೇಕೇನ. ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ, ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದದ್ವಯೇ, ಇತೋ ವಾ ನಿದ್ಧಾರಿತೇ ವಿವೇಕದ್ವಯೇ. ಅಕುಸಲ-ಸದ್ದೇನ ಯದಿಪಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ, ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾಪಿ ವಾ ಗಹಿತಾ, ಸಬ್ಬಥಾ ಪನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದುತಿಯೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋ’’ತಿ. ದುತಿಯೇನಾತಿ ಚ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇಸನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ ವತ್ಥುನೋ ಪಹಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸವತ್ಥುಪ್ಪಹಾನಂ. ಲೋಲಭಾವೋ ನಾಮ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರೂಪಾದೀಸು ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದೋ, ತಸ್ಸ ಹೇತು ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಬಾಲಭಾವೋ ಅವಿಜ್ಜಾ, ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತಿತಾದಿ ವಾ, ತಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತು. ಕಾಮಗುಣಾಧಿಗಮಹೇತುಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅಸುದ್ಧಪಯೋಗೋ ಹೋತೀತಿ ತಬ್ಬಿವೇಕೇನ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ ವಿಭಾವಿತಾ. ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸೋಧನೇನ, ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಸಂವಡ್ಢನೇನ ಚ ಅಜ್ಝಾಸಯವಿಸೋಧನಂ ಆಸಯಪೋಸನಂ. ಕಾಮೇಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ.

ಅನೇಕಭೇದೋತಿ ಕಾಮಾಸವಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾದಿವಸೇನ, ರೂಪತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದೋ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋಯೇವಾತಿ ಕಾಮಸಭಾವೋಯೇವ ಛನ್ದೋ, ನ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋ, ನಾಪಿ ಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಝಾನಪಟಿಪಕ್ಖತೋತಿ ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ತಂಹೇತು ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಸುಂ ವುತ್ತೋ. ಅಕುಸಲಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ಸರೂಪೇನ ಗಹಿತೋ. ಯದಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋವ ಪುರಿಮಪದೇ ವುತ್ತೋ, ಕಥಂ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕಭೇದತೋ’’ತಿಆದಿ.

ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪಾದೀನಂ, ತಂಸಹಿತಫಸ್ಸಾದೀನಞ್ಚ. ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಿ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಉಪರಿಝಾನಙ್ಗಾನಿ, ತೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತೋ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಕನೀವರಣವಚನಂ. ನೀವರಣಾನಿ ಹಿ ಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಾನಿ ತೇಸಂ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣತೋ. ಸಮಾಧಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ರಾಗಪ್ಪಣಿಧಿಯಾ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವತೋ, ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಹಿ ಪಲೋಭಿತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನತೋ ಚ. ಪೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಸಮಾನಯೋಗಕ್ಖೇಮತ್ತಾ. ವಿತಕ್ಕೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಯೋನಿಸೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪನವಸೇನ ಸವಿಪ್ಫಾರಪವತ್ತಿತೋ. ಸುಖಂ ಅವೂಪಸಮಾನುತಾಪಸಭಾವಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ವೂಪಸನ್ತಸೀತಲಸಭಾವತ್ತಾ. ವಿಚಾರೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನುಮಜ್ಜನವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಪಟಿರೂಪಸಭಾವತ್ತಾ. ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರೇನ ದೇಸಿತಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಪೇಟಕಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪೇಟಕೇ.

ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಭೇದವಿಸಯಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಾದಿಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಿಸೇಸವಿಸಯಸ್ಸ. ಆಘಾತವತ್ಥುಭೇದಾದಿವಿಸಯಾನನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾದವಿವೇಕವಚನೇನ ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೪೦; ಅ. ನಿ. ೯.೨೯; ವಿಭ. ೯೬೦) ಆದಿಆಘಾತವತ್ಥುಭೇದವಿಸಯಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ, ಮೋಹಾಧಿಕೇಹಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾದೀಹಿ ವಿವೇಕವಚನೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ದುಕ್ಖಾದಿಪುಬ್ಬನ್ತಾದಿಭೇದವಿಸಯಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ. ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದತದೇಕಟ್ಠಥಿನಮಿದ್ಧಾದಿವಿಕ್ಖಮ್ಭಕಞ್ಚೇತಂ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖಸಭಾವತ್ತಾ. ಸಬ್ಬಕುಸಲಾನಂ ತೇನ ಸಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಪ್ಪಹಾಯಕಂ ಹೋತಿ, ಹೋನ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಮರಾಗಾದಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಭಾವಮೇವ ಹೋತಿ ತಂಸಭಾವತ್ತಾತಿ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ನೀವರಣಾಕುಸಲಮೂಲಾದೀನಂ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ.

೭೧. ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ನತ್ಥಿ ಕಾಚಿ ವಸವತ್ತಿತಾತಿ ವಸವತ್ತಿಭಾವನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕನಂ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಯಿದಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕನಂ ಈದಿಸಮಿದ’’ನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಊಹನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕಬಲೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿನಿರುಳ್ಹಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ವುತ್ತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಕೋಚಿ ರಾಜವಲ್ಲಭಂ, ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಿನಂ ಮಿತ್ತಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ರಾಜಗೇಹಂ ಆರೋಹತಿ ಅನುಪವಿಸತಿ, ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಹತಿ. ಯದಿ ಏವಂ, ಕಥಂ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಹತೀತಿ? ವಿತಕ್ಕಬಲೇನೇವ. ಯಥಾ ಹಿ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಿಚಯೇನ ತೇನ ವಿನಾಪಿ ನಿರಾಸಙ್ಕೋ ರಾಜಗೇಹಂ ಪವಿಸತಿ, ಏವಂ ಪರಿಚಯೇನ ವಿತಕ್ಕೇನ ವಿನಾಪಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರೋಹತಿ. ಪರಿಚಯೇನಾತಿ ಚ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತವಿತಕ್ಕಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಪರಿಚಯೇನ. ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿರುಹಣಂ ಚಿರಪರಿಚಿತಂ. ತೇನ ತಂ ಕದಾಚಿ ವಿತಕ್ಕೇನ ವಿನಾಪಿ ತತ್ಥ ಪವತ್ತತೇವ. ಯಥಾ ತಂ ಞಾಣಸಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಚಿರಪರಿಚಿತಂ ಕದಾಚಿ ಞಾಣವಿರಹಿತಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಯಥಾ ವಾ ಕಿಲೇಸಸಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸರಹಿತಮ್ಪಿ ಪರಿಚಯೇನ ಕಿಲೇಸವಾಸನಾವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಆದಿತೋ, ಅಭಿಮುಖಂ ವಾ ಹನನಂ ಆಹನನಂ. ಪರಿತೋ, ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ವಾ ಆಹನನಂ ಪರಿಯಾಹನನಂ. ‘‘ರೂಪಂ ರೂಪಂ, ಪಥವೀ ಪಥವೀ’’ತಿ ಆಕೋಟೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಪವತ್ತಿ ‘‘ಆಹನನಂ, ಪರಿಯಾಹನನ’’ನ್ತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆನಯನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪನಯನಂ, ಆಕಡ್ಢನಂ ವಾ.

ಅನುಸಞ್ಚರಣಂ ಅನುಪರಿಬ್ಭಮನಂ. ಸ್ವಾಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಸನ್ತಾನಮ್ಹಿ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಏವ ಸನ್ತಾನೇ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನುಮಜ್ಜನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಮಸನಂ, ಪರಿಮಜ್ಜನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಚಾರೋ ‘‘ಪರಿಮಜ್ಜನಹತ್ಥೋ ವಿಯ, ಸಞ್ಚರಣಹತ್ಥೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ. ತತ್ಥಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಸಹಜಾತಾನಂ ಅನುಯೋಜನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನುವಿಚಾರಣಸಙ್ಖಾತಅನುಮಜ್ಜನವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ವಿಯ ಪವತ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಅನುಸನ್ಧಾನತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೮) ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ತೇನೇವ ಚ ‘‘ಘಣ್ಡಾನುರವೋ ವಿಯ, ಪರಿಬ್ಭಮನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ.

ಕತ್ಥಚೀತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ, ಪರಿತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಚ. ವಿಚಾರತೋ ಓಳಾರಿಕಟ್ಠೇನ, ವಿಚಾರಸ್ಸೇವ ಚ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಟ್ಠೇನ ಅನುರವತೋ ಓಳಾರಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಘಣ್ಡಾಭಿಘಾತೋ ವಿಯ ವಿತಕ್ಕೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಘಣ್ಡಾಭಿಘಾತೋ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖನಿರೋಪನಟ್ಠೇನ ವಿತಕ್ಕೋ ಚೇತಸೋ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ಹೋತಿ. ಅಭಿಘಾತ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಘಾತಜೋ ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವಿಪ್ಫಾರವಾತಿ ವಿಚಲನಯುತ್ತೋ ಸಪರಿಪ್ಫನ್ದೋ. ಪರಿಬ್ಭಮನಂ ವಿಯ ಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವವೀಮಂಸನತ್ಥಂ. ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೇನ ಪವತ್ತಿಯನ್ತಿ ಉಪಚಾರೇ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಯಂ ವಾ ಸನ್ತಾನೇನ ಪವತ್ತಿಯಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ವಿತಕ್ಕೋ ನಿಚ್ಚಲೋ ಹುತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೇ. ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ಅಭಿನಿರೋಪನಾಕಾರೋ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ತದಭಾವತೋ ಪಞ್ಚಕನಯೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ವಿಚಾರಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ಅನುಮಜ್ಜನಾಕಾರೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ.

ವಾಲಣ್ಡುಪಕಂ ಏಳಕಲೋಮಾದೀಹಿ ಕತಚುಮ್ಬಟಕಂ. ಉಪ್ಪೀಳನಹತ್ಥೋತಿ ಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಉಪ್ಪೀಳನಹತ್ಥೋ. ತಸ್ಸೇವ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚರಣಹತ್ಥೋ. ಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಕಂಸಭಾಜನಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಮಣ್ಡಲಂ ವಟ್ಟಲೇಖಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ. ಯಥಾ ಪುಪ್ಫಫಲಸಾಖಾದಿಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ರುಕ್ಖೋ ‘‘ಸಪುಪ್ಫೋ ಸಫಲೋ’’ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ, ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಾದಿಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಝಾನಂ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರುಕ್ಖೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಝಾನಭಾವನಾಯ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ದೇಸೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಝಾನಾನಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನೀತಿ. ಯದಿಪಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ತತ್ರಾಪಿ ವಿಭಙ್ಗೇಪಿ ಯಥಾ ಇಧ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅತ್ಥೋ…ಪೇ… ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಝಾನಸಮಙ್ಗಿನೋ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಸಮಙ್ಗಿತಾದಸ್ಸನೇನ, ಝಾನಸ್ಸೇವ ಚ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರತಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ವಿವೇಕಾತಿ ವಿವೇಕಾ ಹೇತುಭೂತಾತಿ ವಿವೇಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಭಾವಸಾಧನತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ವಿವೇಕೇತಿ ಕತ್ತುಸಾಧನತಂ, ಕಮ್ಮಸಾಧನತಂ ವಾ. ‘‘ವಿವಿತ್ತೋ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ನೀವರಣೇಹಿ ವಿನಾಭೂತೋ ತೇಹಿ ವಿವೇಚಿತೋತಿ ಚ ಸಾಧನದ್ವಯಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಮೇವಾತಿ.

೭೨. ಪೀಣಯತೀತಿ ತಪ್ಪೇತಿ, ವಡ್ಢೇತಿ ವಾ. ಸಮ್ಪಿಯಾಯನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಪರಿತುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ. ಪೀಣನರಸಾತಿ ಪರಿಬ್ರೂಹನರಸಾ. ಫರಣರಸಾತಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪನರಸಾ. ಉದಗ್ಗಭಾವೋ ಓದಗ್ಯಂ. ಖುದ್ದಿಕಾ ಲಹುಂ ಲೋಮಹಂಸನಮತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಭಿನ್ನಾ ನ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಖಣಿಕಾ ಬಹುಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಉಬ್ಬೇಗತೋ ಫರಣಾ ನಿಚ್ಚಲತ್ತಾ, ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕತ್ತಾ ಚ ಪಣೀತತರಾ. ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಪುಣ್ಣವಲ್ಲಿಕವಿಹಾರೇ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ. ಪಕತಿಯಾ ದಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣವಸೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ ಗಹಿತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ. ಚಿತ್ರಗೇಣ್ಡುಕೋ ವಿಚಿತ್ರಾಕಾರೇನ ಕತಗೇಣ್ಡುಕೋ. ಉಪನಿಸ್ಸಯೇತಿ ಸಮೀಪೇ, ತಸ್ಸ ವಾ ವಿಹಾರಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತೇ, ಗೋಚರಟ್ಠಾನಭೂತೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಘರಾಜಿರೇತಿ ಗೇಹಙ್ಗಣೇ. ಪಬ್ಬತಸಿಖರೇ ಕತಚೇತಿಯಂ ‘‘ಆಕಾಸಚೇತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತೇನೇವಾತಿ ಚೇತಿಯವನ್ದನಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಞ್ಚ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ‘‘ಧಞ್ಞಾ ವತಿಮೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಗಹಿತಕುಸಲನಿಮಿತ್ತೇನೇವ ಕಾರಣಭೂತೇನ. ಗಹಿತಂ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಂ, ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಂ, ತೇನ ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ. ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತಿ ಅನುಪವಿಟ್ಠಂ. ಅನುಪರಿಪ್ಫುಟನ್ತಿ ಅನು ಅನು ಸಮನ್ತತೋ ಫುಟಂ, ಸಬ್ಬಸೋ ಅನುವಿಸಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ. ಪರಿಪಾಚನವಸೇನ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ. ಅಪ್ಪನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಪೀತಿ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಪೂರಿಕಾ. ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಪೂರಿಕಾ ಚ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಪೂರಿಕಾ ಚ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಿದೂರತರಾತಿ ತದುಭಯಂ ಅನಾಮಸನ್ತೋ ‘‘ತಾಸು ಯಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಗತಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಗತಾ.

೭೩. ಸುಖಯತೀತಿ ಸುಖಂ, ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಲದ್ಧಸ್ಸಾದೇ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸ್ವಾಯಂ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ ಪರಿಯಾಯಲದ್ಧೋ ಧಮ್ಮತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕತ್ತು ನಿವತ್ತನತ್ಥೋ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಭಾವಸಾಧನಮೇವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಸುಖನಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಟ್ಠಸಭಾವತ್ತಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ವಾ ಅತ್ತನಿ ಸಾದಯತೀತಿ ಸಾತಂ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಸಾತಂ ‘‘ಮಧುರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸಾತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ. ಉಪಬ್ರೂಹನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಂವಡ್ಢನಂ. ದುಕ್ಖಂ ವಿಯ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವಿಯ ಅನಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅನು ಅನು ಗಣ್ಹನಂ, ಉಪಕಾರಿತಾ ವಾ ಅನುಗ್ಗಹೋ. ಕತ್ಥಚಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಕೇ. ಪಟಿಲಾಭತುಟ್ಠೀತಿ ಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕತುಟ್ಠಿ. ಪಟಿಲದ್ಧರಸಾನುಭವನನ್ತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣರಸಸ್ಸ ಅನುಭವನನ್ತಿ ಸಭಾವತೋ ಪೀತಿಸುಖಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯತ್ಥ ಪೀತಿ, ತತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ವಿಯ ಇತರೇನ ಪೀತಿಯಾ ಸುಖೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗಮಾಹ. ‘‘ಯತ್ಥ ಸುಖಂ, ತತ್ಥ ನ ನಿಯಮತೋ ಪೀತೀ’’ತಿ ವಿಚಾರಸ್ಸ ವಿಯ ವಿತಕ್ಕೇನ ಸುಖಸ್ಸ ಪೀತಿಯಾ ಅನಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗಂ. ತೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಾನಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗಿತಾಯ ಪೀತಿಸುಖಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಂ ತಾರೇನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಕನ್ತಾರಂ, ನಿರುದಕಮರುಟ್ಠಾನಂ. ವನಮೇವ ವನನ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಸಮಯೇ, ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ರಸಾನುಭವನಸಮಯೇ, ವನಚ್ಛಾಯಾದೀನಂ ಸವನದಸ್ಸನಸಮಯೇ, ಪವೇಸಪರಿಭೋಗಸಮಯೇ ಚ. ಪಾಕಟಭಾವತೋತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪೀತಿಸುಖಾನಂ ವಿಭೂತಭಾವತೋ.

ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ವಿವೇಕಜನ್ತಿ ಝಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಪೀತಿಸುಖಸದ್ದತೋ ಚ ಅತ್ಥಿಅತ್ಥವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಅಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅ-ಕಾರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ದುತಿಯೇ ಪೀತಿಸುಖಮೇವ ವಿವೇಕಜಂ. ‘‘ವಿವೇಕಜಂಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿ ಚ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೋ, ಪಚ್ಚತ್ತನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಚ ಅಲೋಪೋ ಕತೋ. ಲೋಪೇ ವಾ ಸತಿ ‘‘ವಿವೇಕಜಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ.

ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಏತ್ಥ ಉಪ-ಸಂ-ಸದ್ದಾ ‘‘ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಸಂಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನಿರತ್ಥಕಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತೇಸಂ ಸಾತ್ಥಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಾದಯಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪತ್ವಾ, ಸಾಧೇತ್ವಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಇರಿಯನ್ತಿ ಕಿರಿಯಂ. ವುತ್ತಿಆದೀನಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ. ಪಾಲನಾತಿ ಹಿ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಇರಿಯಾಪಥನ್ತರೇಹಿ ರಕ್ಖಣಾ.

ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನಾದಿವಣ್ಣನಾ

೭೪. ಪಞ್ಚ ಅಙ್ಗಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹೀನಾನಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನಂ. ‘‘ಅಗ್ಯಾಹಿತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆಹಿತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಪ್ಪಹೀನ-ಸದ್ದಸ್ಸೇತ್ಥ ಪರವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ವಿಪ್ಪಹೀನನ್ತಿ ವಾ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನಂ. ನನು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಝಾನೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನತಾವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಝಾನಲಾಭಿನೋಪಿ ಅಝಾನಸಮಙ್ಗಿಕಾಲೇ ಝಾನಪಟಿಪಕ್ಖಲೋಭಚಿತ್ತಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ಝಾನಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕತ್ತಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ಏಕಸಭಾವೇ, ಏಕಗ್ಗತಾಸಙ್ಖಾತೇ ಏಕತ್ತಾವಹೇ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ. ತನ್ತಿ ತಂ ನಾನಾವಿಸಯಪಲೋಭಿತಂ ಚಿತ್ತಂ. ಕಾಮಧಾತುಪ್ಪಹಾನಾಯಾತಿ ನಾನಾವಿಸಯಸಮೂಪಬ್ಯೂಳ್ಹಾಯ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಪಹಾನಾಯ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯ ಪಟಿಪದಂ ಝಾನಂ ನಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ. ನಿರನ್ತರನ್ತಿ ವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅನನ್ತರಿತಂ, ಸಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಕಮ್ಮಞ್ಞನ್ತಿ ಅಕಮ್ಮನೀಯಂ, ಭಾವನಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಯೋಗ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪರೇತನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇನ ಅಭಿಭೂತಂ. ಪರಿಬ್ಭಮತಿ ಅನವಟ್ಠಾನತೋ, ಅವಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಉಪಹತನ್ತಿ ಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ವಿಚಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ ಭಗವಾ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿ, ‘‘ಪಥವೀ ಪಥವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮನಸಿಕಾರೇನ, ‘‘ಝಾನಂ ಸಿಯಾ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಉಪಹತಂ. ನಾರೋಹತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ. ವಿಸೇಸೇನ ಝಾನನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾತಿ ಸಮಾಧಿಆದೀನಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವೇನ ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರಣತೋ.

ತೇಹೀತಿ ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಹಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಹಿ. ಅವಿಕ್ಖೇಪಾಯ ಸಮ್ಪಾದಿತಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸಾತಿ ತತೋ ಏವಂ ಸಮಾಧಾನಾಯ ನಿಪ್ಫಾದಿತಭಾವನಾಪಯೋಗಸ್ಸ. ಚೇತಸೋ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಭಾವನಾಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾ. ಪೀತಿ ಪೀಣನಂ ಭಾವನಾವಸೇನ ತಪ್ಪನಂ. ಉಪಬ್ರೂಹನಂ ಭಾವನಾವಸೇನ ಪರಿವುದ್ಧಿಂ ಚೇತಸೋ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ. ಸಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಸಹಿತಂ, ಸಮಂ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಆಧಿಯತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತಾವಸೇನ ಸಮಂ, ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ. ದೂರೀಭಾವೇ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಗ್ಗತಾ ಹಿ ಸಮಾಧಾನಕಿಚ್ಚೇನ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುವತ್ತಾಪೇನ್ತೀ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಸಾತಿಸಯಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಕರೋತೀತಿ. ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ. ಏತೇಸು ವಿತಕ್ಕಾದೀಸು ಝಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ತತ್ಥೇವ ಝಾನವೋಹಾರತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ಉಪಮಾವಸೇನ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕರೋತಿ.

ಪಕತಿಚಿತ್ತತೋತಿ ಪಾಕತಿಕಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತತೋ. ಸುವಿಸದೇನಾತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಸದೇನ, ಪಟುತರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಾವನ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾವಯವವನ್ತಂ, ಅನವಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಫುಟನ್ತಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ. ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಫುಸಿತಾತಿ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸಮನ್ತತೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫರನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಝಾನಪಾಠೇ ಅಗ್ಗಹಿತಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಗಹಿತಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತತ್ಥ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಝಾನಙ್ಗೇಸು. ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಸರೂಪತೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪನ ಝಾನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ. ಏವಂ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಸರೂಪೇನೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಅಙ್ಗಮೇವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾತಿ ಯೇನ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಸಹ ವತ್ತನ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೀಪೇತುಂ ತಸ್ಸ ಪಕಾಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉದ್ದೇಸೋ ಕತೋ. ಸೋ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ತೇನ ಭಗವತಾ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೇನ ಪಕಾಸಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಝಾನಪಾಠೇ ಅಗ್ಗಹಿತಾತಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಂ.

ತಿವಿಧಕಲ್ಯಾಣವಣ್ಣನಾ

೭೫. ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನಾತಿ ಝಾನಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನ. ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಅಪ್ಪನಾಯಂ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವವಸೇನ.

ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಲ್ಯಾಣತಾಲಕ್ಖಣಾನಂ ವಿಭಾವನೇ. ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ಝಾನಂ ಏತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪದಾ, ಗೋತ್ರಭುಪರಿಯೋಸಾನೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೋ ಭಾವನಾನಯೋ. ಪರಿಪನ್ಥತೋ ವಿಸುಜ್ಝನಂ ವಿಸುದ್ಧಿ, ಪಟಿಪದಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಝಾನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ಆದೀ’’ತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾತಿ ವಿಸೋಧೇತಬ್ಬತಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಝಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಅನುಬ್ರೂಹನಾ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ವಿಸೇಸತೋ ಝಾನಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಲಬ್ಭತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ಮಜ್ಝೇ’’ತಿ. ಸಮ್ಪಹಂಸನಾತಿ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಾದಿಸಾಧಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಪರಿಯೋದಪನಾ. ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಝಾನಸ್ಸ ಓಸಾನಕ್ಖಣೇ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ. ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಪರಿಪನ್ಥತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಸುಜ್ಝನಾಕಾರೋ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಜ್ಜನಾಕಾರೋ, ತತ್ಥ ಪಕ್ಖನ್ದನಾಕಾರೋತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಝಾನಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾನಿ ತೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ವಿನಾ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ಅಸತಿ ಚ ಅಪ್ಪನಾಯ ತದಭಾವತೋ. ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಞ್ಚೇವ ವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿಪದತ್ತಾ. ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ, ಸಮ್ಪನ್ನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಚ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಞ್ಚ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಲಕ್ಖಣಾನಞ್ಚ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸಮ್ಭರೀಯತಿ ಝಾನಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಭಾರೋ, ನಾನಾವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಂ. ಸಹ ಸಮ್ಭಾರೇನಾತಿ ಸಸಮ್ಭಾರೋ, ಸೋ ಏವ ಸಸಮ್ಭಾರಿಕೋ. ಉಪಚಾರೋತಿ ಏಕಾವಜ್ಜನೂಪಚಾರಮಾಹ. ಪಗ್ಗಹಾದಿಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಭಾವನಾಯ ಏವ ಸಾಧಿತತ್ತಾ ಯಾ ತತ್ಥ ಏಕಾವಜ್ಜನೂಪಚಾರೇ ಸಿದ್ಧಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ, ಸಾ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಪರಿಬ್ರೂಹಿತಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪನಾ’’ತಿ. ಯಥಾಧಿಗತಂ ಝಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯೋ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿತೋಸೋ, ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ನಾಮ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ’’ತಿ. ಏಕೇತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ. ತೇ ಹಿ ಏವಂ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಸತಿ ಅಜ್ಝಾನಧಮ್ಮೇಹಿ ಝಾನಸ್ಸ ಗುಣಸಂಕಿತ್ತನಂ ನಾಮ ಕತಂ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಭೂಮನ್ತರಂ ಭೂಮನ್ತರಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಹೋತಿ. ಪಾಳಿಯಾ ಚೇತಂ ವಿರುದ್ಧನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಏಕತ್ತಗತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಏಕರಸಭಾವೇನ, ಏಕಗ್ಗತಾಯ ಚ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತದನುಗುಣಂ ಏಕತ್ತಂ ಗತನ್ತಿ ಏಕತ್ತಗತಂ, ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಚಿತ್ತಂ. ತಸ್ಸೇವ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖನ್ದತಾದಿ ಅನನ್ತರಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಆದಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಗಮನವಸೇನಾತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಾಗಮನವಸೇನ. ಅನತಿವತ್ತನಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಕರಸತಾತದುಪಗವೀರಿಯವಾಹನಾಸೇವನಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪರಿಯೋದಾಪಕಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸೋಧಕಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಸ್ಸ. ಅನತಿವತ್ತನಾದಿಭಾವಸಾಧನಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ, ಚತುಪಞ್ಚಚಿತ್ತಪರಿಮಾಣಾಯ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋ ಪರಿಪನ್ಥತೋ. ಚಿತ್ತಂ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಯದಿಪಿ ಆಗಮನಂ ಗಹೇತುಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ವಿಯ ವುತ್ತಂ, ಪರಿಕಮ್ಮವಿಸುದ್ಧಿತೋ ಪನ ಅಪ್ಪನಾವಿಸುದ್ಧಿ ಸಾತಿಸಯಾವ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ಆವರಣವಿರಹಿತಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಯೇನಾವರಣೇನ ಆವಟತ್ತಾ ಚಿತ್ತಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತೇನ ವಿವಿತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ, ತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಅನ್ತಾನಂ ಅನುಪಗಮನೇನ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಸವಿಸೇಸಂ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾನಂ ವೂಪಸಮನತೋ ಸಮಥೋ, ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಾನಂ ಕಾರಣಭಾವತೋ ನಿಮಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಪ್ಪವತ್ತೋ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಯೇವಾ’’ತಿ. ತದನನ್ತರಂ ಪನ ಪುರಿಮಚಿತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಪುರಿಮಂ ಚಿತ್ತಂ, ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಣಾಮನಯೇನಾತಿ ಯಥಾ ‘‘ತದೇವ ಖೀರಂ ದಧಿಸಮ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ, ಏವಂ ಸತಿಪಿ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಭಾವಭೇದೇ, ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವಭೇದೇ ಚ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಏವ ಸನ್ತತಿಯಾ ಪರಿಣಾಮೂಪಗಮನನಯೇನ ಏಕತ್ತನಯವಸೇನ. ತಥತ್ತನ್ತಿ ತಥಭಾವಂ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿವಸೇನ ಸಮಾಹಿತಭಾವಂ. ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಖಣೇ ತಥತ್ತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ತಥತ್ತುಪಗಮನೇನ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಭಾವೂಪಗಮನೇನ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ ನಾಮ. ಪುರಿಮಚಿತ್ತೇತಿ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತೇ. ವಿಜ್ಜಮಾನಾಕಾರನಿಪ್ಫಾದಿಕಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಪರಿಪನ್ಥವಿಸುದ್ಧಿಮಜ್ಝಿಮಸಮಥಪಟಿಪತ್ತಿಪಕ್ಖನ್ದನಾಕಾರಾನಂ ನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ, ತೇನಾಕಾರೇನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಯೇವ ಹಿ ಆಕಾರಾ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸತೋ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ನಿಪ್ಫಜ್ಜಮಾನಾ ‘‘ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞಾ ಝಾನಸ್ಸ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಾ ವಿಯ ವುತ್ತಾ. ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ತಲಾಭವೇಲಾಯಮೇವ. ಯದಿ ಏವಂ, ಕಥಂ ತೇ ಆಕಾರಾ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಗಮನವಸೇನಾ’’ತಿ.

ತಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ. ‘‘ವಿಸುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೫೮) ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಆಗತಾತಿ ‘‘ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸಮಥಪಟಿಪತ್ತಿತಥತ್ತುಪಗಮನಞ್ಚ ಇಧ ಸಮಥಭಾವಾಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಥಭಾವೂಪಗಮನೇನಾ’’ತಿ. ಕಿಲೇಸಸಂಸಗ್ಗಂ ಪಹಾಯ ಏಕತ್ತೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಕಿಲೇಸಸಂಸಗ್ಗಂ ಪಜಹೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಸಮಥಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾಭಾವೇನ ಏಕತ್ತೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಝಾನಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಪರಿಪನ್ಥವಿಸುದ್ಧಿಮಜ್ಝಿಮಸಮಥಪಟಿಪತ್ತಿಪಕ್ಖನ್ದನೇಹಿ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಬ್ರೂಹಿತೇ ಝಾನಚಿತ್ತೇ ಲದ್ಧೋಕಾಸಾ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಸಮವಾಹಿತಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ತೇ ಅನುಬ್ರೂಹೇನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ.

ಯೇ ಪನೇತೇ ಯುಗನದ್ಧಧಮ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಝಾನಚಿತ್ತೇ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನತಿವತ್ತನವಸೇನ ಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ ಯುಗೇ ನದ್ಧಾ ಬದ್ಧಾ ವಿಯ ಯುಗನದ್ಧಾ. ವಿಮುತ್ತಿರಸೇನಾತಿ ವಿಮುಚ್ಚನಕಿಚ್ಚೇನ, ವಿಮುಚ್ಚನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ. ಏಸ ಯೋಗೀ. ವಾಹಯತೀತಿ ಪವತ್ತೇತಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಝಾನಚಿತ್ತಸ್ಸ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇತಿ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ. ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಅತೀತೇ ಹಿ ಠಿತಿಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಸೇವನಾ ಪವತ್ತತಿ ನಾಮ. ತೇ ಆಕಾರಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನತಿವತ್ತನಾದಯೋ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಾ. ಆಸೇವನಾಪಿ ಹಿ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಭಾವೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋಯೇವ. ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನೇಸೂತಿ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮರಸತಾಯ ಅಕರಣಂ ಭಾವನಾಯ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಕರಣಂ ವೋದಾನಂ. ತಥಾ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಏವಮೇತೇಸು ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನೇಸು ತಂ ತಂ ಆದೀನವಂ ದೋಸಂ ಆನಿಸಂಸಂ ಗುಣಂ ಪುರೇತರಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಞಾಣೇನ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನತಿವತ್ತನಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತತ್ತಾ ತೇನೇವ ಞಾಣೇನ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ. ವಿಸೋಧನಂ ಹೇತ್ಥ ಸಮ್ಪಹಂಸನಂ. ತೇ ಆಕಾರಾ ಯಸ್ಮಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾನಂ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ಯಸ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾವ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತೇ. ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಅಪ್ಪನಾಕಾಲೇ ಭಾವನಾಯ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ, ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನತೋ ಪಗ್ಗಹಾದೀಸು ಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಅಕಾತಬ್ಬತೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾವ ಹೋತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ, ವಿಸುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಚ ಆದಿ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ಹೋತಿ, ವಿಸೇಸತೋ ಞಾಣಸಾಧನತ್ತಾ ಅಪ್ಪನಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸಾತಿ ಫಲೇನ ಕಾರಣಾನುಮಾನಞಾಯೇನ. ಯಸ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಭೂತಾ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾಪಗ್ಗಹಿತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಥಾ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ನ ಪತತಿ, ತಥಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಬಹುಲೀಕಾರವಸೇನ ಪಗ್ಗಹಿತಂ. ಸಾಧುಕಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೇನಾಪಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನವಸೇನ ಪಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಓಕಾಸಂ ಲಭತಿ. ತಂ ಪನ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಅಪ್ಪನಾಪಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತ್ತಾ ಏವ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸೇವ ನಾನಾಸಭಾವೇಹಿ ನೀವರಣಪಮುಖೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ. ವಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ವಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ. ಪಞ್ಞಾವಸೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾವಸೇನ. ವಿಮುತ್ತತ್ತಾತಿ ನಾನಾಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಏವ. ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧಾದಯೋ, ವಿಸೇಸತೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾವೀರಿಯಸಮಾಧಯೋ ಚ ಏಕರಸಾ ಸಮಾನಕಿಚ್ಚಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಮಯಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಏಕರಸಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ ನಿಪ್ಫಜ್ಜಮಾನಾ ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಣಕಿಚ್ಚಭೂತಾ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ತಿವಿಧಾಯ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಲದ್ಧವಿಸೇಸಾಯ ತಿವಿಧಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮುತ್ತಭಾವೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಪಿ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಆಗಮನುಪೇಕ್ಖಾ ಞಾಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ ದಸಪಿ ಆಕಾರಾ ಝಾನೇ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾಯ, ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾಮತ್ತಂ ವಾ ಪಠಮನ್ತಿ ಇದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ದೇಸನಾಕ್ಕಮಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತಿ. ‘‘ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮಂ, ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಹಿ ಅಧಿಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪಠಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ನ ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧೬೦) ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಇಧ ನ ಗಹಿತಂ. ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ದುವಿಧೇ ಝಾನೇ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಜ್ಝಾನಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಥವೀಕಸಿಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ರೂಪಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುನಾ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನತೋ. ಪಚ್ಚನೀಕಝಾಪನತೋತಿ ನೀವರಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾನಂ ದಹನತೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಜಹನತೋ. ಸಕಲಟ್ಠೇನಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಕತೇ ವಾ ಅಕತೇ ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಹಿತೇ ಪಥವೀಭಾಗೇ ಪಥವೀಮಣ್ಡಲೇ ಸಕಲಾರಮ್ಮಣಕರಣಟ್ಠೇನ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಏಕದೇಸಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕರೀಯತಿ. ಪಥವೀಕಸಿಣಸನ್ನಿಸ್ಸಯತಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತಂಸಹಚರಣತೋ ಝಾನಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ.

ಚಿರಟ್ಠಿತಿಸಮ್ಪಾದನವಣ್ಣನಾ

೭೬. ಲಕ್ಖಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಂ ಸರೇನ ವಾಲಂ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ವಾಲವೇಧೀ. ಇಧ ಪನ ಅನೇಕಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಅಂಸುಂ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ‘‘ವಾಲವೇಧೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನ ವಾಲವೇಧಿನಾ. ಸೂದೇನಾತಿ ಭತ್ತಕಾರೇನ. ‘‘ಆಕಾರಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸುಕುಸಲೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಛೇಕೋ. ಧನುಗ್ಗಹೋತಿ ಇಸ್ಸಾಸೋ. ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಯೋಗ್ಯಂ. ಅಕ್ಕನ್ತಪದಾನನ್ತಿ ವಿಜ್ಝನಕಾಲೇ ಅಕ್ಕಮನವಸೇನ ಪವತ್ತಪದಾನಂ. ಆಕಾರನ್ತಿ ಧನುಜಿಯಾಸರಾನಂ ಗಹಿತಾಕಾರಂ. ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪಧಾರೇಯ್ಯ. ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಾಕಾರಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಾಹಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನ ಉತುಭಾವನಾನಿಮಿತ್ತಾದೀನಮ್ಪಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತರುಣಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ.

ಭತ್ತಾರನ್ತಿ ಸಾಮಿನಂ, ಭತ್ತವೇತನಾದೀಹಿ ಪೋಸಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿವಿಸನ್ತೋತಿ ಭೋಜೇನ್ತೋ. ತಸ್ಸ ರುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನಾಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪನಾಮೇನ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಯೋಗೀ. ಅಧಿಗತಕ್ಖಣೇ ಭೋಜನಾದಯೋ ಆಕಾರೇತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗತಕ್ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚಸಾಧಕೇ ಭೋಜನಾದಿಗತೇ ಆಕಾರೇ. ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ. ನಟ್ಠೇ ನಟ್ಠೇ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಪ್ಪನಾಯ.

ಮಹಾನಸವಿಜ್ಜಾಪರಿಚಯೇನ ಪಣ್ಡಿತೋ. ತತ್ಥ ವಿಸದಞಾಣತಾಯ ಬ್ಯತ್ತೋ. ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಕಓಸಲ್ಲಯೋಗೇನ ಕುಸಲೋ. ನಾನಚ್ಚಯೇಹೀತಿ ನಾನಚ್ಚಯೇಹಿ ನಾನಾಸಭಾವೇಹಿ, ನಾನಾರಸೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗೇಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸೂಪೇಹೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ. ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗೇಹೀತಿ ಅಮ್ಬಿಲಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ, ಯೇ ವಾ ಅಮ್ಬಿಲರಸಾ ಹುತ್ವಾ ಅಗ್ಗಭೂತಾ, ತೇಹಿ ಚತುರಮ್ಬಿಲಾದಿಮಿಸ್ಸೇಹಿ. ಏಸ ನಯೋ ತಿತ್ತಕಗ್ಗಾದೀಸುಪಿ. ಖಾರಿಕೇಹೀತಿ ವಾತಿಙ್ಗಣಕಳೀರಾದಿಮಿಸ್ಸೇಹಿ. ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಆಕಾರಂ ರುಚ್ಚನವಸೇನ ಭುಞ್ಜನಾಕಾರಂ. ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಉಪರೂಪರಿ ಗಣ್ಹಾತಿ ಉಪಧಾರೇತಿ. ಇಮಸ್ಸ ವಾ ಸೂಪೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಹತ್ಥಂ ಅಭಿಹರತಿ. ಅಭಿಹಾರಾನನ್ತಿ ಅಭಿಮುಖೇನ ಹರಿತಬ್ಬಾನಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಾನಂ, ಪೂಜಾಭಿಹಾರಾನಂ ವಾ. ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ.

ಸಮಾಧಿಪರಿಪನ್ಥಾನನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪರಿಪನ್ಥಭೂತಾನಂ. ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನೀವರಣಧಮ್ಮಾನಂ. ಸುವಿಸೋಧಿತತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನೇವ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಮಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಸುಭಮನಸಿಕಾರನೇಕ್ಖಮ್ಮಾನಿಸಂಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಗುಣದಸ್ಸನೇನಾಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ವಿಬನ್ಧಭೂತೇ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇ ಆದೀನವೋ ವಿಸೇಸತೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ. ಕಾಯದುಟ್ಠುಲ್ಲನ್ತಿ ಕಾಯದರಥಂ ಸಾರದ್ಧಕಾಯತಂ. ತೇನ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಸಾರಮ್ಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾದನೀವರಣಸ್ಸ ನ ವಿಸೋಧನಮಾಹ. ಆರಮ್ಭಧಾತುಮನಸಿಕಾರಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗನಿಮಿತ್ತಾನಂ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾದೀನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಮನಸಿಕಾರಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಮಾಧಿಪರಿಪನ್ಥೇತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಟ್ಠಾನಿಯೇ, ಮದಮಾನಾದಿಕೇ ಚ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಆಸಯನ್ತಿ ವಸನಕಸುಸಿರಂ. ಸುಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಆಸಙ್ಕನೀಯತ್ತಾಭಾವೇನ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಏತ್ಥಾಹ – ನನು ಚಾಯಂ ಪಗೇವ ಕಾಮಾದೀನವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮಥಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇಯೇವ ಝಾನೇನ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ಕಾಮಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಿ ಗಹಿತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ. ತಂ ಪನ ಪಹಾನಮತ್ತನ್ತಿ ಝಾನಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಯಾ ಅತಿಸಯಪಹಾನತ್ಥಂ ಪುನ ಗಹಿತಂ.

ಉದ್ಧಚ್ಚ ಮಿದ್ಧನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಥಿನಞ್ಚ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಸುದ್ಧನ್ತಗತೋತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಪರಿಯನ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸೋಧಿತಕೋಣಪರಿಯನ್ತಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗತೋ. ತಹಿಂ ರಮೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಝಾನೇ ರಮೇಯ್ಯ ದಿವಸಭಾಗಮ್ಪಿ ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಏವ ಭವೇಯ್ಯ.

ಚಿತ್ತಭಾವನಾವೇಪುಲ್ಲತ್ಥನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಭಾವನಾಯ ವಿಪುಲಭಾವಾಯ. ಯಥಾ ಹಿ ಭಾವನಾವಸೇನ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಭಾವನಾವಸೇನೇವ ವಡ್ಢನಮ್ಪಿ. ತಸ್ಮಾ ಏಕಙ್ಗುಲಾದಿವಸೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಬಹುಲೀಕಾರೇನ ಝಾನಂ ಭಾವನಾಪಿ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರುಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತಭಾವನಾವೇಪುಲ್ಲತ್ಥಞ್ಚ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ.

ನಿಮಿತ್ತವಡ್ಢನನಯವಣ್ಣನಾ

೭೭. ತತ್ರಾತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ಮತ್ತಿಕಾಯ ಪತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಠಮಂ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾವ ಪತ್ತಂ ವಡ್ಢೇತಿ, ಏವಂ ಪತ್ತವಡ್ಢನಯೋಗೇನ ಪತ್ತವಡ್ಢನಯುತ್ತಿಯಾ ಅವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪೂವಿಕಸ್ಸ ಪೂವವಡ್ಢನಂ. ಭತ್ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಭತ್ತಪಕ್ಖಿಪನಂ ಭತ್ತವಡ್ಢನಂ. ವತ್ಥಸ್ಸ ತಿನ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಛನಾದಿ ದುಸ್ಸವಡ್ಢನಂ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಗ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಂ ಸಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಏವ ಭಾವನಾಪವತ್ತಿತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾನ್ತಕೇ ನೋ ಅನನ್ತಕೇ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೫೫).

ಹಂಸಪೋತಕಾತಿ ಜವನಹಂಸಪೋತಕಾ. ಉಕ್ಕೂಲಂ ಉನ್ನತಟ್ಠಾನಂ. ವಿಕೂಲಂ ನಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ. ನದೀಸೋತೇನ ಕತಂ ವಿದುಗ್ಗಂ ನದೀವಿದುಗ್ಗಂ. ವಿಸಮಾಕಾರೇನ ಠಿತೋ ಪಬ್ಬತಪದೇಸೋ ಪಬ್ಬತವಿಸಮೋ.

ಥೂಲಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಬಾಹುಲ್ಲೇನ ವಿಭೂತಭಾವತೋ. ದುಬ್ಬಲಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ಪಗುಣಬಲವಭಾವಸ್ಸ ಅನಾಪಾದಿಕತ್ತಾ. ಉಪರಿ ಉಸ್ಸುಕ್ಕನಾಯಾತಿ ಭಾವನಾಯ ಉಪರಿ ಆರೋಹನಾಯ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಾತಿ ಪಬ್ಬತೇ ಬಹುಲಚಾರಿನೀ. ಅಖೇತ್ತಞ್ಞೂತಿ ಅಗೋಚರಞ್ಞೂ. ಸಮಾಧಿಪರಿಪನ್ಥಾನಂ ವಿಸೋಧನಾನಭಿಞ್ಞಾತಾಯ ಬಾಲೋ. ಝಾನಸ್ಸ ಪಗುಣಭಾವಾಪಾದನವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅಬ್ಯತ್ತೋ. ಉಪರಿಝಾನಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವಾನವಬೋಧೇನ ಅಖೇತ್ತಞ್ಞೂ. ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಕೋಸಲ್ಲಾಭಾವೇನ ಅಕುಸಲೋ. ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅನಾಸೇವನಾಯ ಬಾಲೋ. ಅಭಾವನಾಯ ಅಬ್ಯತ್ತೋ. ಅಬಹುಲೀಕಾರೇನ ಅಖೇತ್ತಞ್ಞೂ. ಸಮ್ಮದೇವ ಅನಧಿಟ್ಠಾನತೋ ಅಕುಸಲೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಉಭತೋ ಭಟ್ಠೋತಿ ಉಭಯತೋ ಝಾನತೋ ಭಟ್ಠೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಪ್ಪಗುಣತಾಯ ನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತಾಯ ಸಉಸ್ಸಾಹೋಪಿ ವಿನಾಸತೋ, ಅಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಚ ಝಾನದ್ವಯತೋ ಪರಿಹೀನೋ. ಚಿಣ್ಣವಸಿನಾತಿ ಆಸೇವಿತವಸಿನಾ.

ಪಞ್ಚವಸೀಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೭೮. ವಸನಂ ವಸೀತಿ ಧಾತುನಿದ್ದೇಸತಾಯ ಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ವಸಿಯೋ’’ತಿ, ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆವಜ್ಜನಾಯ ವಸೀ, ಆವಜ್ಜನಾವಸೇನ ವಾ ವಸೀ ಆವಜ್ಜನವಸೀ. ಝಾನಂ ಆವಜ್ಜಿತುಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪದೇಸೇ ಇಚ್ಛಾ ಯತ್ಥಿಚ್ಛಕಂ. ಯದಾ ಯದಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನಙ್ಗೇ ಇಚ್ಛಾ ಯದಿಚ್ಛಕಂ. ಯಾವ ಯಾವ ಇಚ್ಛಾ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ, ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ‘‘ಯಾವಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಬಹೂನಂ ಜವನವಾರಾನಂ ನಿರನ್ತರಂ ವಿಯ ತಥಾಪವತ್ತನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಏಕಮೇವ. ಸೋ ಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಚಿತ್ತಕ್ಖಣೋತಿ. ಆವಜ್ಜನಾಯ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠಾನೇ ಯದಾ ಯದಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಝಾನಙ್ಗಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಯಥಿಚ್ಛಿತಂ ಕಾಲಂ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಆವಜ್ಜನಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ ವಿತ್ಥಾಯಿತತ್ತಂ, ಚಿರಾಯಿತತ್ತಂ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಏವಂ ಆವಜ್ಜನವಸೀ ಸಿದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಾತಿ ವುಟ್ಠಾನಅಧಿಟ್ಠಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸಿಯೋ.

ಅಙ್ಗಸಮುದಾಯಭಾವತೋ ಝಾನಸ್ಸ ಝಾನೇ ಆವಜ್ಜನವಸಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತುಕಾಮೇನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಆವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಆವಜ್ಜಯತೋ’’ತಿ. ಯದಿಪಿ ಆವಜ್ಜನಮೇವೇತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಂ ಆವಜ್ಜನವಸಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜನಾಯ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಜವನೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ತಾನಿ ಚ ಖೋ ಆವಜ್ಜನತಪ್ಪರತಾಯ ಚಿತ್ತಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಯಥಾವಜ್ಜಿತಝಾನಙ್ಗಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಕತಿಪಯಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕಾರಮ್ಮಣಾನೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ ವಾ ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತೀ’’ತಿ. ಚತ್ತಾರಿ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ. ಪಞ್ಚ ನಾತಿತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನಿರನ್ತರನ್ತಿ ವಿಸಭಾಗೇಹಿ ನಿರನ್ತರಂ. ಅಯಂ ಪನಾತಿ ಭವಙ್ಗದ್ವಯನ್ತರಿತಾ ಚತುಜವನಚಿತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಆವಜ್ಜನವಸೀ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀನಂ. ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇತಿ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಲಹುತರಂ ಆವಜ್ಜನವಸೀನಿಬ್ಬತ್ತನಕಾಲೇ. ಸಾ ಚ ಖೋ ಇತ್ತರಾ ಪರಿತ್ತಕಾಲಾ, ನ ಸತ್ಥು ಯಮಕಮಹಾಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ವಿಯ ಚಿರತರಪ್ಪಬನ್ಧವತೀ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಸಾವಕೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ವುತ್ತಂ. ಅಧಿಗಮೇನ ಸಮಂ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಆಪಜ್ಜನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ಝಾನಸಮಙ್ಗಿತಾ.

ಸೀಘನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಾನನ್ತರಂ ದ್ವೀಸು ಭವಙ್ಗೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಭವಙ್ಗಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾವಜ್ಜನಾನನ್ತರಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಸೀಘಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಸಮತ್ಥತಾ. ಅಯಞ್ಚ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಂ ಲಬ್ಭತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ತಸ್ಸಾ ಏವ ಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇಮಿ ಸನ್ನಿಸಾದೇಮಿ ಏಕೋದಿಂ ಕರೋಮಿ ಸಮಾದಹಾಮಿ ಯೇನಸ್ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭). ಇತೋ ಸೀಘತರಾ ಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಜುಣ್ಹಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ನವೋರೋಪಿತೇಹಿ ಕೇಸೇಹಿ ಕಪೋತಕನ್ದರಾಯಂ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಯಕ್ಖೇನ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬತಕೂಟಂ ಪದಾಲೇತುಂ ಸಮತ್ಥೇ ಪಹಾರೇ ಸೀಸೇ ದಿನ್ನೇ ಸಮಾಪಜ್ಜನಮ್ಪೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ತದಾ ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಪಹರಣಸಮಯೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇಸೀ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೭೪). ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅಞ್ಞತರಂ ಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ (ಉದಾ. ೩೪) ವುತ್ತಂ. ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಸಮಕಾಲಂ ತೇನ ಪಹಾರೋ ದಿನ್ನೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಅಚ್ಛರಾಮತ್ತನ್ತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಫೋಟಮತ್ತಂ ಖಣಂ. ಠಪೇತುನ್ತಿ ಸೇತು ವಿಯ ಸೀಘಸೋತಾಯ ನದಿಯಾ ಓಘಂ ವೇಗೇನ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಕ್ಖಣಂ ಝಾನಂ ಠಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ. ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಠಪನಂ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಯಾತಿ ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ. ತತ್ಥ ವಸೀ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೀ. ತಥೇವ ಲಹುಂ ವುಟ್ಠಾತುನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಾಮತ್ತಂ ವಾ ದಸಚ್ಛರಾಮತ್ತಂ ವಾ ಲಹುಂ ಖಣಂ ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ. ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಹೇತ್ಥ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ ಖಣಂ ಝಾನಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸಮತ್ಥತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೀ, ಏವಂ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ ಖಣಂ ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ವುಟ್ಠಾನಸಮತ್ಥತಾ ವುಟ್ಠಾನವಸೀ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ‘‘ವುಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತದುಭಯದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನವುಟ್ಠಾನವಸೀದಸ್ಸನತ್ಥಂ.

ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮ್ಮಿತಪಬ್ಬತೇ ತಸ್ಸ ವಿವರೇ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಂಯೇವ ತಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಂ ಯೇನ ಪಬ್ಬತಂ ನಿಮ್ಮಿನೇಯ್ಯ, ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಸ್ಸ ಪನ ಝಾನಸ್ಸ ಲಹುತರಂ ಠಪನಂ, ವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಇಧ ನಿದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾ ಏಕಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಂ ಗರುಳತೋ ರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಂಸೂ’’ತಿ ಗಾರಯ್ಹಾ ಅಸ್ಸಾಮ.

ಆವಜ್ಜನಾನನ್ತರಾನೀತಿ ಆವಜ್ಜನವಸೀಭಾವಾಯ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ಝಾನಙ್ಗಾನಂ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಪರತೋ ಯಾನಿ ಜವನಾನಿ ಪವತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ. ಯದಗ್ಗೇನ ಆವಜ್ಜನವಸೀಸಿದ್ಧಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸೀಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೭೯. ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ತಪ್ಪಠಮತಾಯ ಆಸನ್ನನೀವರಣಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ. ಥೂಲಂ ನಾಮ ವಿಪುಲಮ್ಪಿ ಫೇಗ್ಗು ವಿಯ ಸುಖಭಞ್ಜನೀಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಅಙ್ಗದುಬ್ಬಲಾ’’ತಿ. ಸನ್ತತೋ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವಿಯ ಅನೋಳಾರಿಕಙ್ಗತ್ತಾ, ಸನ್ತಧಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ‘‘ಸನ್ತ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ. ಯೇ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಪೀತಿಸುಖಾದಯೋ, ಕಾಮಂ ತೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇಪಿ ಸನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಪನ ತೇ ಸನ್ತತರಾ ಚೇವ ಪಣೀತತರಾ ಚ ಭವನ್ತೀತಿ. ನಿಕನ್ತಿನ್ತಿ ನಿಕಾಮನಂ, ಅಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಯಾದಾಯಾತಿ ಖೇಪೇತ್ವಾ. ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಂ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನೇವಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಿಯೇವ, ಪರಿಕಮ್ಮಾದಿನಾಮಕಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೮೦. ವೂಪಸಮಾತಿ ವೂಪಸಮಹೇತು, ವೂಪಸಮೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಹಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ. ಅತಿಕ್ಕಮೋ ಅತ್ಥತೋ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪಾದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಕತಮೇಸಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಕಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾನಂ, ಉದಾಹು ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾನನ್ತಿ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಯದಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾನಂ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ. ನ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರರಹಿತಂ ಅತ್ಥಿ. ಅಥ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾನಂ, ಏವಮ್ಪಿ ನತ್ಥೇವ ವೂಪಸಮೋ, ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯೇಹಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕತಾ, ತೇಸಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಸಮಧಿಗಮೋ, ನ ಸಭಾವತೋ ಅನೋಳಾರಿಕಾನಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ ಏತೇನ ದೀಪಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾನಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಉದಾಹು ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾನ’’ನ್ತಿ ಏದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನೋಕಾಸಾವ. ಯಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಾದೀನವಸ್ಸ ತಂತಂಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಂ ವೂಪಸಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಏವ ಝಾನಙ್ಗಭೂತಾ ತಥಾ ಕರೀಯನ್ತಿ, ನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ, ತಸ್ಮಾ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂಯೇವ ವೂಪಸಮಾದಿವಚನಂ ಞಾಯಾಗತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ವಿಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಏತೇನ ‘‘ಏತಂ ಓಳಾರಿಕ’’ನ್ತಿ ಆದೀನವದಸ್ಸನಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿಸೇಸೇನ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ, ತಂಸಹಗತಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾದಿಕೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂಯೇವ ವೂಪಸಮೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅಧಿಕವಚನಂ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ಬೋಧೇತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ದೀಪೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ಇಧ ‘‘ಯೇಹಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಪೀತಿಯಾ ಚ ವಿರಾಗಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತಿಸುಖಸಮತಿಕ್ಕಮವಚನಾನಿ ಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕಙ್ಗಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ದುತಿಯಾದಿಅಧಿಗಮದೀಪಕಾನೀತಿ ತೇಸಂ ಏಕದೇಸಭೂತಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಸಮತಿಕ್ಕಮವಚನಂ ತಂದೀಪಕಂ ವುತ್ತಂ. ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಠಿತೇಪಿ ಹಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಸಮತಿಕ್ಕಮವಚನಾದಿಕೇ ಪಹೇಯ್ಯಙ್ಗನಿದ್ದೇಸತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮೂಹತೋ ಗಹಿತೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮವಚನಸ್ಸ ತದೇಕದೇಸತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಅವಯವೇನ ಸಮುದಾಯೋಪಲಕ್ಖಣನಯೇನ ವುತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮವಚನೇನೇವ ತಂಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ದುತಿಯಾಧಿಗಮದೀಪಕೇನ ಪೀತಿವಿರಾಗಾದಿವಚನಾನಂ ಪೀತಿಆದಿಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ತತಿಯಾದಿಅಧಿಗಮದೀಪಕತಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ತಂದೀಪಕತಾ ವುತ್ತಾ.

ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಮಧಿಪ್ಪೇತಂ ನ ಅಜ್ಝತ್ತಜ್ಝತ್ತಾದಿ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ನೀಲವಣ್ಣಯೋಗತೋ ನೀಲವತ್ಥಂ ವಿಯಾತಿ ನೀಲಯೋಗತೋ ವತ್ಥಂ ನೀಲಂ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯೇನ ಸಮ್ಪಸಾದನೇನ ಯೋಗಾ ಝಾನಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ. ತಸ್ಮಿಂ ದಸ್ಸಿತೇ ‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ಝಾನ’’ನ್ತಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣನಿದ್ದೇಸೇನೇವ ತಂಯೋಗಾ ಝಾನೇ ತಂಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಅವಿರೋಧೋ ಯುತ್ತೋ. ಏಕೋದಿಭಾವೇ ಕಥನ್ತಿ ಏಕೋದಿಮ್ಹಿ ದಸ್ಸಿತೇ ಏಕೋದಿಭಾವಂ ಝಾನನ್ತಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣನಿದ್ದೇಸೇನೇವ ಝಾನಸ್ಸ ಏಕೋದಿವಡ್ಢನತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಏಕೋದಿಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾತಿ ಏಕೋದಿಭಾವಸದ್ದೋ ಏವ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಪವತ್ತೋ ಸಮ್ಪಸಾದನಸದ್ದೋ ವಿಯ ಝಾನೇ ಪವತ್ತತೀತಿ ಯುತ್ತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇತಿ ‘‘ಚೇತಸೋ ಸಮ್ಪಸಾದಯತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ‘‘ಚೇತಸೋ’’ತಿ ಚ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಪುರಿಮಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನಯೋಗತೋ ಝಾನಂ ಸಮ್ಪಸಾದನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಪಕ್ಖೇ. ಚೇತಸೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ.

ಸೇಟ್ಠೋಪಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಏಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಯಾವ ಪರೇ ಏಕಾಹಂ ತೇ ಕರೋಮೀ’’ತಿಆದೀಸು. ಏಕೋ ಅದುತಿಯೋ ‘‘ಏಕಾಕೀಭಿ ಖುದ್ದಕೇಹಿ ಜಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಅಸಹಾಯತ್ಥೋಪಿ ಏಕ-ಸದ್ದೋ ದಿಟ್ಠೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕೋ ಅಸಹಾಯೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ. ಸದ್ಧಾದಯೋಪಿ ಕಾಮಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಾಧಾರಣತೋ, ಅಸಾಧಾರಣತೋ ಚ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿಯೇವ, ಸಮಾಧಿ ಪನ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಕರಣೇನ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ…ಪೇ… ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನಂ, ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸನದ್ವಯಂ ಝಾನಸ್ಸ ಅತಿಸಯವಚನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಗಹಿತಂ. ಸ್ವಾಯಮತಿಸಯೋ ಯಥಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಝಾನೇ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ತಥಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇತಿ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನನು ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಆರಮ್ಮಣೇ ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನವಸೇನ, ಅನುಮಜ್ಜನಅನುಯೋಜನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಧಮ್ಮಾ ಸತಿಪಿ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಲುಸ್ಸಿಯಾಪಗಮೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಕಞ್ಚಿ ಖೋಭಂ ಕರೋನ್ತಾ ವಿಯ ತೇಹಿ ಚ ತೇ ನ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭೇನ ನ ಸುಪ್ಪಸನ್ನ’’ನ್ತಿ. ಖುದ್ದಿಕಾ ಊಮಿಯೋ ವೀಚಿಯೋ. ಮಹತಿಯೋ ತರಙ್ಗಾ. ಸತಿಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತೇ, ವೀರಿಯಸಮತಾಯ ಚ ತೇನೇವ ಖೋಭೇನ, ಸಮ್ಪಸಾದಾಭಾವೇನ ಚ ಸಮಾಧಿಪಿ ನ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟೋ ಬಹಲೇ ವಿಯ ಜಲೇ ಮಚ್ಛೋ. ಯಥಾವುತ್ತಕ್ಖೋಭೋ ಏವ ಪಲಿಬೋಧೋ. ಏವಂ ವುತ್ತೇನಾತಿ ಯಸ್ಸಾ ಸದ್ಧಾಯ ವಸೇನ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ, ಯಸ್ಸಾ ಚ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ವಸೇನ ಏಕೋದಿಭಾವನ್ತಿ ಚ ಝಾನಂ ವುತ್ತಂ. ತಾಸಂ ಏವ ‘‘ಸದ್ದಹನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಸ್ಸ ವಿಸೇಸವಿಭಾವನಾವಸೇನ ವುತ್ತೇನ. ತೇನ ವಿಭಙ್ಗಪಾಠೇನ. ‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನಯೋಗತೋ, ಸಮ್ಪಸಾದನತೋ ವಾ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ, ಏಕೋದಿಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಏಕೋದಿಭಾವನ್ತಿ ಝಾನಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಅಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಅವಿರೋಧೋ, ಸೋ ವುತ್ತೋ ಏವ.

೮೧. ಸನ್ತಾತಿ ಸಮಂ ನಿರೋಧಂ ಗತಾ. ಸಮಿತಾತಿ ಭಾವನಾಯ ಸಮಂ ಗಮಿತಾ ನಿರೋಧಿತಾ. ವೂಪಸನ್ತಾತಿ ತತೋ ಏವ ಸುಟ್ಠು ಉಪಸನ್ತಾ. ಅತ್ಥಙ್ಗತಾತಿ ಅತ್ಥಂ ವಿನಾಸಂ ಗತಾ. ಅಬ್ಭತ್ಥಙ್ಗತಾತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪಿತಾತಿ ವಿನಾಸಂ ಗಮಿತಾ. ಸೋಸಿತಾತಿ ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಸೋಸಂ ಸುಕ್ಖಭಾವಂ ಇತಾ. ಬ್ಯನ್ತಿಕತಾತಿ ವಿಗತನ್ತಕತಾ.

ಅಯಮತ್ಥೋತಿ ಭಾವನಾಯ ಪಹೀನತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ಅಭಾವೋ. ಚೋದಕೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪರಿಹರಿತುಂ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಸಿದ್ಧೋವಾಯಮತ್ಥೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ನ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಏತನ್ತಿ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ ಏತಂ ವಚನಂ. ತದತ್ಥದೀಪಕನ್ತಿ ತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಭಾವಮತ್ತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಅಧಿಗಮೂಪಾಯದೀಪಕೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಸಮ್ಪಸಾದನತಾಯ, ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವತಾಯ ಚ ಹೇತುದೀಪಕೇನ, ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಭಾವಹೇತುದೀಪಕೇನ ಚ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮವಚನೇನೇವ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಭಾವೋ ದೀಪಿತೋತಿ ಕಿಂ ಪುನ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರವಚನೇನ ಕತೇನಾತಿ? ನ, ಅದೀಪಿತತ್ತಾ. ನ ಹಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮವಚನೇನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ. ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಸು ಹಿ ತಣ್ಹಾಪ್ಪಹಾನಂ ಏತೇಸಂ ವೂಪಸಮನಂ, ಯೇ ಚ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ತಣ್ಹಾಪ್ಪಹಾನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇಸು ಮಗ್ಗೇಸು, ಪಹೀನತಣ್ಹೇಸು ಚ ಫಲೇಸು ಸಙ್ಖಾರಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ ಏವ, ಏವಮೇವಿಧಾಪಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತವಿತಕ್ಕವಿಚಾರತಣ್ಹಸ್ಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಸಮ್ಪಯೋಗೋ ಪುರಿಮೇನ ನ ನಿವಾರಿತೋ ಸಿಯಾತಿ ತಂನಿವಾರಣತ್ಥಂ, ಆವಜ್ಜಿತುಕಾಮತಾದಿಅತಿಕ್ಕಮೋವ ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಠಮಮ್ಪೀತಿ ಪಠಮಂ ಝಾನಮ್ಪಿ.

‘‘ದುತಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿಪಿ ದುತಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ನ ತಥಾ ಇಮಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾತಿ ಯಥಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ ನೀವರಣಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಥಾ ಇಮಸ್ಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ನ ಪಹೀಯನ್ತಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಭಾವತ್ತಾ, ಉಪಚಾರಭಾವನಾಯ ಚ ತೇ ಪಹಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವತೋ. ಯದಿಪಿ ತಾಯ ತೇಸು ತಣ್ಹಾ ಪಹೀಯತಿ, ನ ಪನ ಸವಿಸೇಸಂ. ಸವಿಸೇಸಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಪ್ಪಹಾನಂ ಅಪ್ಪನಾಯ ಏವ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪ್ಪನಾಕ್ಖಣೇಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಹಾನಙ್ಗತಾಪಿ ಅತಿಸಯಪ್ಪಹಾನವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಯಥಾ ನೀವರಣಾನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಿವಙ್ಗಮೇವೇತಂ ಝಾನಂ, ತಸ್ಮಾ. ತನ್ತಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ವಚನಂ. ರಥಸ್ಸ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಸಾದೋ ಝಾನಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ನ ಝಾನಙ್ಗನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಝಾನಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ.

ತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೮೨. ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತನ್ತಿ ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇಸು ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಪೇಮಸ್ಸ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಿನೋ ತಣ್ಹಾಸಹಗತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ, ಇಧ ಪನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಥಾಪಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪೀತಿಯಂ ಅವಿರತ್ತಂ, ಸಾಪಿ ಅನುಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತಂ ವಿಯಾತಿ ವಾ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತಂ. ಆದೀನವಂ ಹಿ ತತ್ಥ ಪಾಕಟತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೮೩. ವಿರಜ್ಜನಂ ವಿರಾಗೋ. ತಂ ಪನ ವಿರಜ್ಜನಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಮುಖೇನ ಹೀಳನಂ ವಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ವಾತಿ ತದುಭಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಜಿಗುಚ್ಛನಂ ವಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯಾತಿ ‘‘ಯದೇವ ತತ್ಥ ಪೀತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ. ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ ಸಮುಚ್ಚಯೋ.

ಮಗ್ಗೋತಿ ಉಪಾಯೋ. ತದಧಿಗಮಾಯಾತಿ ತತಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ.

೮೪. ಉಪಪತ್ತಿತೋತಿ ಸಮವಾಹಿತಭಾವೇನ ಪತಿರೂಪತೋ. ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾಪಿ ಸಮವಾಹಿತಮೇವ ಅನ್ತೋನೀತಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ವಿಸದಾಯಾತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾಯ ಸಂಕಿಲೇಸವಿಗಮೇನ. ವಿಪುಲಾಯಾತಿ ಮಹತಿಯಾ ಸಾತಿಸಯಂ ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಥಾಮಗತಾಯಾತಿ ಪೀತಿವಿಗಮೇನ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ.

ಪರಿಸುದ್ಧಪಕತಿ ಖೀಣಾಸವಪಕತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾ. ಸತ್ತೇಸು ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದಸ್ಸನಹೇತುಕೋ ಸಮಭಾವದಸ್ಸನಾಕಾರೋ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ.

ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಭಾವನಾಯ ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಾಯ ಅಲೀನಾನುದ್ಧತಾ ನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಬ್ಯಾಪಾರಾಭಾವತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಭೂತಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ.

ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಪಾತರಹಿತಂ ಮಜ್ಝತ್ತಂ ವೀರಿಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ. ತದೇವ ತಂ ಆಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭಾವತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತಂ ಭಾವನಾಯ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಉಪೇಕ್ಖೀಯತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ವೀರಿಯಮೇವ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವೀರಿಯುಪೇಕ್ಖಾ.

‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ ನೀವರಣೇ…ಪೇ… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ಪಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೭) ಏವಮಾಗತಾ ಇಮಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಾದಂ ಪವತ್ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆಯೂಹನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಜಾತಿಂ ಜರಂ ಬ್ಯಾಧಿಂ ಮರಣಂ ಸೋಕಂ ಪರಿದೇವಂ ಉಪಾಯಾಸಂ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಾದಂ ಪವತ್ತಂ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಾದಂ…ಪೇ… ಉಪಾಯಾಸಂ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಸುಞ್ಞತಾವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಾದಂ ಪವತ್ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆಯೂಹನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಜಾತಿಂ ಜರಂ ಬ್ಯಾಧಿಂ ಮರಣಂ ಸೋಕಂ ಪರಿದೇವಂ ಉಪಾಯಾಸಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ಪಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾಗತಾ ಇಮಾ ದಸ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನಿ ನೀವರಣವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದೀನಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಸಭಾವತೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ತಿಟ್ಠಮಾನಾ ನೀವರಣಾದಿಪಟಿಸಙ್ಖಾಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ದಿಟ್ಠಾದೀನವತ್ತಾ ತೇಸಂ ಗಹಣೇ ಉಪ್ಪಾದನೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನ್ತೀ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ಗಹಣೇ ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ.

ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದನ್ತಿ ಪುರಿಮಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಇಧ ಉಪ್ಪತ್ತಿಮಾಹ. ಪವತ್ತನ್ತಿ ತಥಾಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ. ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಗತಂ ನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ. ಆಯೂಹನನ್ತಿ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಹೇತುಭೂತಂ ಕಮ್ಮಂ. ಪಟಿಸನ್ಧಿನ್ತಿ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ. ಗತಿನ್ತಿ ಯಾಯ ಗತಿಯಾ ಸಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ. ನಿಬ್ಬತ್ತಿನ್ತಿ ಖನ್ಧಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ. ಉಪಪತ್ತಿನ್ತಿ ‘‘ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉಪಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೭೨) ಏತ್ಥ ‘‘ಉಪಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಿಪಾಕಪ್ಪವತ್ತಿಂ. ಜಾತಿನ್ತಿ ಜರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿಂ. ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾದಯೋ ಪಾಕಟಾ ಏವ. ಏತ್ಥ ಚ ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋ ಪಞ್ಚೇವ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಸೇಸಾ ತೇಸಂ ವೇವಚನವಸೇನ. ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಜಾತೀ’’ತಿ ಇದಞ್ಹಿ ದ್ವಯಂ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಚೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಚ ವೇವಚನಂ, ‘‘ಗತಿ, ಉಪಪತ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಪವತ್ತಸ್ಸ, ಜರಾದಯೋ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ ಚತಸ್ಸೋ, ತಥಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಚತಸ್ಸೋ, ಸುಞ್ಞತವಿಹಾರಅನಿಮಿತ್ತವಿಹಾರವಸೇನ ದ್ವೇತಿ ದಸ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ.

ಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ. ಯದತ್ಥೀತಿ ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ಯಂ ಭೂತನ್ತಿ ಯಂ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಭೂತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ. ತಂ ಪಜಹತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಯೋ ಪಜಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ದಿಟ್ಠಾದೀನವತ್ತಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಚ್ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಜಹತಿ, ಯಥಾ ಆಯತಿಂ ಆದಾನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಜಹತಿ. ತಥಾಭೂತೋ ಚ ತತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತಿ. ವಿಚಿನನೇತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಸಮ್ಮಸನೇಪಿ.

ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ಸಮವಾಹಿತಭೂತಾ. ನೀವರಣವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದಿಸಬ್ಬಪಚ್ಚನೀಕೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚನೀಕಪರಿಸುದ್ಧಾ. ತೇಸಂ ವೂಪಸನ್ತತ್ತಾ ಪಚ್ಚನೀಕವೂಪಸಮನೇಪಿ ಅಬ್ಯಾಪಾರಭೂತಾ ಅಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೇನ ಪವತ್ತಾ, ಅಬ್ಯಾಪಾರತಂ ವಾ ಪತ್ತಾ.

ಯದಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಾ, ಕಥಮಯಂ ಭೇದೋತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನ ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸತಿಪಿ ಸಭಾವತೋ ಅಭೇದೇ ಯೇಹಿ ಪನ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇಹಿ ಸ್ವಾಯಮಿಮಾಸಂ ಅವತ್ಥಾಭೇದೋ, ತೇಸಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ನ ತಾಸಂ ಅಭೇದೋ, ಏಕಜ್ಝಂ ವಾ ಪವತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿ.

ಏಕೀಭಾವೋತಿ ಏಕತಾ. ಸತಿಪಿ ಮಜ್ಝತ್ತಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಪನಸ್ಸಾ ಭೇದೋ. ಯಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಯದತ್ಥಿ ಯಂ ಭೂತಂ, ತಂ ಪಜಹತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೧; ಅ. ನಿ. ೭.೫೫). ತತ್ಥ ಯದತ್ಥಿ ಯಂ ಭೂತನ್ತಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ, ತಂ ಮುಞ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣೇನ ಪಜಹತಿ. ದಿಟ್ಠಸೋವತ್ತಿಕತ್ತಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಲಕ್ಖಣವಿಚಿನನೇ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಲಕ್ಖಣತ್ತಯಸ್ಸ ಭೂತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಲಕ್ಖಣವಿಚಿನನೇ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತಿ. ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸುದಿಟ್ಠತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಿಚಿನನೇ ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಿದ್ಧಾಯ ತಥಾ ದಿಟ್ಠಾದೀನವಾನಂ ತೇಸಂ ಗಹಣೇಪಿ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ ಸಿದ್ಧಾವ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸಙ್ಖಾರನಿನ್ನತ್ತಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ.

ಅನಾಭೋಗರಸಾತಿ ಪಣೀತಸುಖೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅವನತಿಪಟಿಪಕ್ಖಕಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಬ್ಯಾಪಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಸತಿಪಿ ಸುಖಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸುಖೇ ಅಬ್ಯಾವಟಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ವಾ ತತ್ಥ ಅಬ್ಯಾಪಾರಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಖೋಭಂ, ಉಪ್ಪಿಲವಞ್ಚ ಆವಹನ್ತೇಹಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ. ತದಭಾವತೋ ಇಧ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ.

ನಿಟ್ಠಿತಾ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ

ಸಬ್ಬಸೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.

೮೫. ‘‘ಸರತೀತಿ ಸತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಕತ್ತುಸಾಧನತಮಾಹ. ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಜಾನಾತಿ. ಸರಣಂ ಚಿನ್ತನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಲಕ್ಖಣಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ಸರಣಲಕ್ಖಣಾ. ಸಮ್ಮುಸ್ಸನಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನಂ, ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನರಸಾ. ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕ್ಖಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತಿ, ತತೋ ವಾ ಆರಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಜಾನನಂ, ಸಮ್ಮೋಹಪಟಿಪಕ್ಖೋ ವಾ ಅಸಮ್ಮೋಹೋ. ತೀರಣಂ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪಾರಗಮನಂ. ಪವಿಚಯೋ ವೀಮಂಸಾ.

ಕಾಮಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಉಪಾದಾಯ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನಾನಿಪಿ ಸುಖುಮಾನೇವ, ಇಮಂ ಪನ ಉಪರಿಝಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾ ಚ ಓಳಾರಿಕತಾ ವಿತಕ್ಕಾದಿಥೂಲಙ್ಗತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕೇಚಿ ‘‘ಬಹುಚೇತಸಿಕತಾಯಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ಗತಿ ಸುಖಾ ಹೋತಿ ತತ್ಥ ಝಾನೇಸೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಬ್ಯತ್ತಂ ತತ್ಥ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಿಚ್ಚಂ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ದುಕ್ಕರಂ ಕರೀಯತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಓಳಾರಿಕಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಸುಖುಮತ್ತಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಕಾಮಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೀಭಾವೇನ ವತ್ತಮಾನೇಸು ಪೀತಿಸುಖೇಸು ಪೀತಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನೇನ ಸುಖುಮತಾಯ ಇಧ ಸಾತಿಸಯೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಪುನದೇವ ಪೀತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಂ ಝಾನಂ ಸಿಯಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಮೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸಿಯಾ’’ತಿ. ‘‘ಇದಞ್ಚ ಅತಿಮಧುರಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅತಿಮಧುರತಾ ಚಸ್ಸ ಪಹಾಸೋದಗ್ಯಸಭಾವಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಅಭಾವೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇದನ್ತಿ ‘‘ಸತೋ, ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಂ.

ತಸ್ಮಾ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಝಾನಸಮಙ್ಗಿನೋ ಯಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ, ತಂ ಸೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇಯ್ಯ. ಯಂ ವಾ ತನ್ತಿ ಅಥ ವಾ ಯಂ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ನಾಮಕಾಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತೇನ ಅತಿಪಣೀತೇನ ರೂಪೇನ ಅಸ್ಸ ಝಾನಸಮಙ್ಗಿನೋ ರೂಪಕಾಯೋ ಯಸ್ಮಾ ಫುಟೋ. ಯಸ್ಸ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಫುಟತ್ತಾ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋಪಿ ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ಚೇತಸಿಕಕಾಯಿಕಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಆಹಾ’’ತಿ ಯೋಜನಾ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ನಾಮಕಾಯೇನ ಚೇತಸಿಕಸುಖಂ, ಕಾಯಿಕಸುಖಹೇತುರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಕಾಯಿಕಸುಖಞ್ಚ ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಫುಟತ್ತಾತಿ ಬ್ಯಾಪಿತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಉದಕೇನ ಫುಟಸರೀರಸ್ಸ ತಾದಿಸೇ ನಾತಿಪಚ್ಚನೀಕೇ ವಾತಾದಿಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಫುಟೇ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇತೇಹಿ ಫುಟಸರೀರಸ್ಸಾತಿ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಮಾಭೋಗೇನ ವಿನಾ ಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನಾತಿ ಚೋದನಾಯಂ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ…ಪೇ… ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ, ತಸ್ಮಾ ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಇದಾನಿ ಸಹಾಪಿ ಆಭೋಗೇನ ಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ವಾ ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೮೬. ಯನ್ತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಯಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂಝಾನಹೇತೂ’’ತಿ. ‘‘ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ಕಿತ್ತನತ್ಥಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ. ಕಿನ್ತೀತಿ ಪಸಂಸನಾಕಾರಪುಚ್ಛಾ. ಏದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಸತಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಸತಿಯಾ ಏವ ಗಹಿತತ್ತಾ ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸತಿತಾಯ ‘‘ಸತಿಮಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಾ.

ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಚೇತಸಿಕಸುಖಮೇವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಸುಖಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ತತಿಯನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾತಿ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾಹಿ ಅವಿಸೇಸೋ, ವಿಸೇಸೋ ಚ ವುತ್ತೋತಿ.

ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೮೭. ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಠಾನೇ ಪದನ್ತರಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವತೋ. ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಸುಖವಿರಾಗಭಾವನಾಭಾವತೋ. ತಾನೀತಿ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಯಂ ಜವನಾನಿ ಸನ್ಧಾಯಾಹ.

೮೮. ‘‘ಪುಬ್ಬೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕದಾ ಪನ ತೇಸಂ ಪಹಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಚೋದನಾಯಂ ಆಹ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ’’ತಿ. ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಹಾನಕ್ಕಮೋ ನಾಮ ಪಹಾಯಕಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಪಾಟಿ. ತೇನ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಕಸ್ಮಾ ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೇ’’ತಿಆದಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಝಾನೇಸ್ವೇವ ನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಕತ್ಥ ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಕತ್ಥ ಚ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ನಿರೋಧಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತೇನ ‘‘ಕತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯಂ, ‘‘ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಪಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಝಾನಾನುಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ ಹಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಂ ‘‘ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತಿಸಯನಿರೋಧೋ ಸುಟ್ಠು ಪಹಾನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ವೂಪಸಮೋ.

ನಾನಾವಜ್ಜನೇತಿ ಯೇನ ಆವಜ್ಜನೇನ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿ, ತತೋ ಭಿನ್ನಾವಜ್ಜನೇ, ಅನೇಕಾವಜ್ಜನೇ ವಾ. ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಯಞ್ಹಿ ಉಪಚಾರೋ ಏಕಾವಜ್ಜನೋ, ಇತರೋ ಅನೇಕಾವಜ್ಜನೋ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ಪವತ್ತನತೋ. ವಿಸಮನಿಸಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲಮಥೋ ವಿಸಮಾಸನುಪತಾಪೋ. ಪೀತಿಫರಣೇನಾತಿ ಪೀತಿಯಾ ಫರಣರಸತ್ತಾ, ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ವಾ ಪಣೀತರೂಪಾನಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪನತೋ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೋ ಕಾಯೋ ಸುಖೋಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪಚ್ಚಯೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಸೋ ‘‘ಪಹೀನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಪಹೀನಸ್ಸಾಪಿ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಏತಂ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಅತಿಚಿರಂ ವಿತಕ್ಕಯತೋ ವಿಚಾರಯತೋ ಕಾಯೋಪಿ ಕಿಲಮಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಉಹಞ್ಞೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಕಾಯಚಿತ್ತಖೇದಾನಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ತತ್ಥ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಅಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯದೇಕೇ ‘‘ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಝಾನಲಾಭೀನಮ್ಪಿ ದೋಮನುಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ಚ ಅನೀವರಣಸಭಾವೋ ಲೋಭೋ ವಿಯ ದೋಸೋಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ನ ಹಿ ದೋಸೇನ ವಿನಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪವತ್ತತಿ. ನ ಚೇತ್ಥ ಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿಯಾ ವಿರೋಧೋ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಪರಿಹೀನಂ ಝಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಝಾನಲಾಭೀನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ದೋಮನಸ್ಸಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಅಪಿ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ. ನ ಹೇವ ಖೋ ಸೋ ಪಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಅಹೋಸೀತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ಅನೀವರಣಸಭಾವಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ಯದಿ ಸಿಯಾ, ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅರೂಪೇ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧನೀವರಣಂ ಉದ್ಧಚ್ಚನೀವರಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಬ್ಯಾಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚನೀವರಣಾನಿ ಅನುದ್ಧಟಾನಿ. ನ ಚೇತ್ಥ ನೀವರಣತ್ತಾ ಪರಿಹಾರೋ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಮ್ಪಿ ಅನೀವರಣಾನಂಯೇವ ನೀವರಣಸದಿಸತಾಯ ನೀವರಣಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಅಪಿ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಅಕಾರಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇನ ಚ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಝಾನತೋ ಪರಿಹಾಯನತೋ. ಲಹುಕೇನ ಪನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪರಿಹೀನಂ ತಾದಿಸಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪರಿಕಪ್ಪವಚನಂ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ತ್ವೇವ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯ’’ನ್ತಿ. ಯದಿ ಪನ ತದಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಮ್ಪಿಸ್ಸ ಪರಿಹೀನಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಹೀನಮ್ಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪೀತಿ ವಿಯ ನ ದೂರೇತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಆಸನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನಾನಾವಜ್ಜನೂಪಚಾರೇ ಪಹೀನಮ್ಪಿ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅವಿಹತತ್ತಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಾದಿಸಾಯ ಆಸೇವನಾಯ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಯಥಾ ಮಗ್ಗವೀಥಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜವನವಾರಾ ಸದಿಸಾನುಪಸ್ಸನಾವ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಅಪ್ಪನಾವಾರತೋ ಪುಬ್ಬೇ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜವನವಾರಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾವ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ.

ಸಮಾಹಟಾತಿ ಸಮಾನೀತಾ, ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಯ ಅನೋಳಾರಿಕತ್ತಾ ಅವಿಭೂತತಾಯ ಸುಖುಮಾ. ತತೋ ಏವ ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬಸಭಾವತ್ತಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ. ದುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ದುಟ್ಠಪಯೋಗಸ್ಸ, ದುದ್ದಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಏಸಾ ಗಾಹಯಿತುಂ ಅಞ್ಞಾಪೋಹನನಯೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಇದಮೇವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪಾಯಭೂತಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ದುಕ್ಖಪ್ಪಹಾನಾದಯೋ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ. ದುಕ್ಖಪ್ಪಹಾನಾದಯೋತಿ ಚ ಸೋಪಚಾರಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಯೋವೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಪಹೀನಾತಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ’’ತಿ. ಏತಾತಿ ಸುಖಾದಯೋ ವೇದನಾ.

ಸೋಮನಸ್ಸಂ ರಾಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಸುಖಾಯ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ವೇದನಾಯ ರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೫). ದೋಮನಸ್ಸಂ ದೋಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ದುಕ್ಖಾಯ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ವೇದನಾಯ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ. ಸುಖಾದಿಘಾತೇನಾತಿ ಸುಖಾದೀನಂ ಪಹಾನೇನ. ಅಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ.

ನ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖವಿಧುರಂ. ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಕ್ಖಾಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ಅಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತೇನಾತಿ ದುಕ್ಖಸುಖಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನೇನ. ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಇಧ ತತಿಯವೇದನಾಯ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ವಿಯ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾಯ. ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪರೀತಸ್ಸ ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪರೀತಂ ವಾ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೇನ ಅನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪರೀತಾನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ. ತತೋ ಏವ ಮಜ್ಝತ್ತರಸಾ. ಅವಿಭೂತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಯ ನ ವಿಭೂತಾಕಾರಾ, ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇ ಮಿಗಗತಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ತೇಹಿ ಅನುಮಾತಬ್ಬಾ ಅವಿಭೂತಾಕಾರೋಪಟ್ಠಾನಾ. ಸುಖನಿರೋಧೋ ನಾಮ ಇಧ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೋ, ಸೋ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸುಖನಿರೋಧಪದಟ್ಠಾನಾ.

೮೯. ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನೇತಂ ಸಮಾಸಪದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಜನಿತಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಪಚ್ಚನೀಕಸಮನೇಪಿ ಅಬ್ಯಾವಟಾಯ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಸತಿ ಸಮ್ಪಹಂಸನಪಞ್ಞಾ ವಿಯ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಸುವಿಸದಾ ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾ ಚ ತಸ್ಸಾ ಸತಿಯಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ಸಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಕತಾ, ನ ಅಞ್ಞೇನಾ’’ತಿ. ಯದಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಇಧ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಕಥಂ ಸತಿಯೇವ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಏವಮ್ಪಿ ಕಸ್ಮಾ ಅಯಮೇವ ಸತಿ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ತೀಸು ಝಾನೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಯ ಪಚ್ಚನೀಕಾಭಿಭವತೋ, ಸಹಾಯಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲತೋ ಚ ಅಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ತಥಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ. ತದಭಾವತೋ ಇಧ ಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ರೂಪಕವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸೂರಿಯಪ್ಪಭಾಭಿಭವಾತಿ ಸೂರಿಯಪ್ಪಭಾಯ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನತ್ತಾ. ಅತಿಕ್ಖತಾಯ ಚನ್ದಲೇಖಾ ವಿಯ ರತ್ತಿಪಿ ಸೋಮ್ಮಸಭಾವಾ ಸಭಾಗಾಯ ರತ್ತಿಯಮೇವ ಚ ಚನ್ದಲೇಖಾ ಸಮುಜ್ಜಲತೀತಿ ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಸಭಾಗಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋಮ್ಮಭಾವೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕತ್ತೇನ ವಾ ಸಭಾಗಾಯ ರತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ.

‘‘ಏಕವೀಥಿಯ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ತತ್ಥ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಏಕಂಸೇನ ಅಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ, ನ ತತೋ ಪುರಿಮತರೇಸು ಏಕಂಸೇನ ಭಾವತೋ. ಯಥಾ ಪನ ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ದುತಿಯಾದಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ನ ತೇಸಂ ಏಕವೀಥಿಯಂ ಪುರಿಮಜವನೇಸು, ನ ಏವಮೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನೇತಿ ಚತುಕ್ಕನಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಜ್ಝಾನಚತುಕ್ಕೇ.

ಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೦. ತತ್ಥಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ. ಚತುಕ್ಕನಯಸ್ಸ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ವಿಯಾತಿ ಚತುಕ್ಕನಯಸಮ್ಬನ್ಧಿನಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ವಿಯ. ತಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಚತುಕ್ಕನಯೇ ದುತಿಯಂ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಂ ವಿಚಾರಮತ್ತಂ, ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕನಯೇ ದುತಿಯಞ್ಚೇವ ತತಿಯಞ್ಚ ಹೋತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇತಿ (ಧ. ಸ. ೧೬೮) ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಪನ ಸರೂಪತೋ ಪಞ್ಚಕನಯೋ ನ ಗಹಿತೋ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ನಯದ್ವಯವಿಭಾಗೋ ಗಹಿತೋತಿ? ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಯದ್ವಯವಸೇನ ಝಾನಾನಂ ದೇಸಿತತ್ತಾ. ಕಸ್ಮಾ ಚ ತತ್ಥ ತಥಾ ತಾನಿ ದೇಸಿತಾನಿ? ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯತೋ, ದೇಸನಾವಿಲಾಸತೋ ಚ. ಸನ್ನಿಪತಿತದೇವಪರಿಸಾಯ ಕಿರ ಯೇಸಂ ಯಥಾದೇಸಿತೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ವಿತಕ್ಕೋ ಏವ ಓಳಾರಿಕತೋ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ, ಇತರೇ ಸನ್ತತೋ. ತೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಚ ಚತುರಙ್ಗಿಕಂ ಅವಿತಕ್ಕಂ ವಿಚಾರಮತ್ತಂ ಝಾನಂ ದೇಸಿತಂ. ಯೇಸಂ ವಿಚಾರೋ, ಯೇಸಂ ಪೀತಿ, ಯೇಸಂ ಸುಖಂ ಓಳಾರಿಕತೋ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ, ಇತರೇ ಸನ್ತತೋ. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ತತಿಯಾದೀನಿ ಝಾನಾನಿ ದೇಸಿತಾನಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೋ.

ಯಸ್ಸಾ ಪನ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಞಾಣಮಹನ್ತತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸುಕುಸಲೋ ಯಂ ಯಂ ಅಙ್ಗಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಯಥಾರುಚಿಂ ದೇಸನಂ ನಿಯಾಮೇನ್ತೋ ಚತುಕ್ಕನಯವಸೇನ, ಪಞ್ಚಕನಯವಸೇನ ಚ. ತತ್ಥ ಚ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಪಠಮಂ, ಚತುರಙ್ಗಿಕಂ ದುತಿಯಂ, ತಿವಙ್ಗಿಕಂ ತತಿಯಂ, ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಚತುತ್ಥಂ, ದುವಙ್ಗಿಕಮೇವ ಪಞ್ಚಮಂ ಝಾನಂ ದೇಸೇಸೀತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಞ್ಚಕನಯೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಚತುಕ್ಕನಯೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಪಕ್ಖಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ ವಿಚಾರಮತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೬೮). ಕಸ್ಮಾ? ಏಕತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀಸತ್ತಾವಾಸಫಲತಾಯ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ಸಮಾನಫಲತ್ತಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿತೋ ಜಾತತ್ತಾ ಚ. ಪಠಮಜ್ಝಾನಮೇವ ಹಿ ‘‘ಕಾಮೇಹಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಚ ವಿವಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ತದಭಾವಾ ನ ಇಧ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹೀ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ನಾಪಿ ‘‘ವಿವೇಕಜ’’ನ್ತಿ. ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಸು ಚ ಪಞ್ಚಕನಯೇ ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನಾನಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಮೇವ ಭಜನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕವೂಪಸಮಾ ವಿಚಾರವೂಪಸಮಾ ಅವಿತಕ್ಕತ್ತಾ, ಅವಿಚಾರತ್ತಾ ಚ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯಪಿ ಪಞ್ಚಕನಯೋ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ನನು ಸುತ್ತನ್ತೇ ಚತ್ತಾರಿಯೇವ ಝಾನಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನೀತಿ ಪಞ್ಚಕನಯೋ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ? ನ, ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫) ಸಮಾಧಿತ್ತಯಾಪದೇಸೇನ ಪಞ್ಚಕನಯಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ. ಚತುಕ್ಕನಯನಿಸ್ಸಿತೋ ಪನ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕನಯೋ ವಿಭತ್ತೋತಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯಪಿ ಪಞ್ಚಕನಯೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ ಹಿ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ, ವಿಚಾರಸ್ಸ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ತಥಾ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಂ, ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ಚ ವಿನಾ, ಸಹ ಚ ವಿಚಾರೇನ ವಿತಕ್ಕಪ್ಪಹಾನೇನ ಅವಿತಕ್ಕಂ, ಸಹ, ವಿನಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೇನ ವಿಚಾರಪ್ಪಹಾನೇನ ಅವಿಚಾರನ್ತಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ, ಅವಿಚಾರಂ, ಅವಿತಕ್ಕಞ್ಚ ಅವಿಚಾರಞ್ಚಾತಿ ವಾ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕಾ ಸಙ್ಗಹೇತುಂ.

ದುತಿಯನ್ತಿ ಚ ವಿತಕ್ಕರಹಿತೇ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರದ್ವಯರಹಿತೇ ಚ ಞಾಯಾಗತಾ ದೇಸನಾ ದುತಿಯಂ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ, ವಿಚಾರಮತ್ತರಹಿತೇಪಿ ದ್ವಯಪ್ಪಹಾನಾಧಿಗತಸಮಾನಧಮ್ಮತ್ತಾ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕನಯನಿದ್ದೇಸೇ ದುತಿಯೇ ವೂಪಸನ್ತೋಪಿ ವಿತಕ್ಕೋ ಸಹಾಯಭೂತವಿಚಾರಾವೂಪಸಮೇನ ನ ಸಮ್ಮಾ ವೂಪಸನ್ತೋತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರದ್ವಯರಹಿತೇ ವಿಯ ವಿಚಾರವೂಪಸಮೇನೇವ ತದುಪಸಮಂ, ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾನತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವಂ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರಂ ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ತತಿಯಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ತತಿಯಂ ಚತುಕ್ಕನಯೇ ದುತಿಯೇನ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸಂ ವಿಭತ್ತಂ. ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸಹಾಯವಿರಹೇನ, ಅಞ್ಞಥಾ ಚ ವಿತಕ್ಕಪ್ಪಹಾನೇನ ಅವಿತಕ್ಕತ್ತಂ, ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖತ್ತಞ್ಚ ಸಮಾನನ್ತಿ ಸಮಾನಧಮ್ಮತ್ತಾಪಿ ದುತಿಯನ್ತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ. ವಿಚಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ಹಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರದ್ವಯರಹಿತಂ ವಿಯ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ ವಿಚಾರಮತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೬೮) ಅವಿತಕ್ಕಂ ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಂ. ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ವಾ ಸಹಚಾರೀಸು ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಸು ಏಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತ್ರಟ್ಠಮೇವ ದೋಸತೋ ದಿಸ್ವಾ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಹಾತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಕನಯೇ ತತಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತತಿಯಂ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ. ಪಠಮತೋ ಅನನ್ತರಭಾವೇನ ಪನಸ್ಸ ದುತಿಯಭಾವೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ಸರೂಪತೋ ಪಞ್ಚಕನಯೋ ನ ವಿಭತ್ತೋತಿ? ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯತೋ. ಯಥಾನುಲೋಮದೇಸನಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾತಿ.

ಪಥವೀಕಸಿಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇತಿ ಚತುತ್ಥಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ.

೫. ಸೇಸಕಸಿಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

ಆಪೋಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೧. ಯಥಾವಿತ್ಥಾರಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅತಿದೇಸೋಪಿ ವಿತ್ಥಾರಟ್ಠಾನೇಯೇವ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಆಪೋಕಸಿಣನ್ತಿ ಆಪೋಕಸಿಣಜ್ಝಾನಂ, ಆಪೋಕಸಿಣಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ. ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಏತ್ತಕಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಕತೇ ವಾ ಅಕತೇ ವಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅವತ್ವಾ. ಸಾಮುದ್ದಿಕೇನ ಲೋಣುದಕೇನ ಭರಿತೋ ಜಲಾಸಯೋ ಲೋಣೀ. ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಸಙ್ಕರಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ‘‘ಸುದ್ಧವತ್ಥೇನ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಭೂಮಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಂ. ತಥಾರೂಪನ್ತಿ ಯಾದಿಸಂ ಆಕಾಸಜಂ ಉದಕಂ, ತಾದಿಸಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅನಾವಿಲ’’ನ್ತಿ, ಯಂ ಪನ ಉದಕನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ನ ವಣ್ಣೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಲಕ್ಖಣಂ ಪನ ಇಧ ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಭಾವನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ. ತರಙ್ಗುಟ್ಠಾನಾದಿ, ಫೇಣಮಿಸ್ಸತಾದಿ ಚ ಇಧ ಕಸಿಣದೋಸೋ. ಸೋತಿ ಯೋಗಾವಚರೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ.

ತೇಜೋಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೨. ಸಿನಿದ್ಧಾನಿ ಸಿನೇಹವನ್ತಾನಿ. ಸಾರದಾರೂನಿ ನ ಫೇಗ್ಗುದಾರೂನಿ. ಜಾಲಾಯ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಸಿನಿದ್ಧಸಾರದಾರುಗ್ಗಹಣಂ. ಘಟಿಕಂ ಘಟಿಕಂ ಕತ್ವಾತಿ ಖನ್ಧಸೋ ಕರಿತ್ವಾ. ಆಲಿಮ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಜಾಲೇತ್ವಾ. ಘನಜಾಲಾಯಾತಿ ಅವಿರಳವಸೇನ ಪವತ್ತಅಗ್ಗಿಜಾಲಾಯಂ.

ಪತನಸದಿಸನ್ತಿ ಪತಮಾನಸದಿಸಂ. ಅಕತೇ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯಥಾ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಅನಭಿಸಙ್ಖತೇ ಕೇವಲೇ ತೇಜಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ.

ವಾಯೋಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೩. ವುತ್ತಞ್ಹೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋ, ಯಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಉಚ್ಛಗ್ಗನ್ತಿ ಉಚ್ಛುಖೇತ್ತೇ ಯಥಾಠಿತಾನಂ ಅಗ್ಗಂ. ಏರಿತನ್ತಿ ವಾತೇನ ಚಲಿತಂ. ಸಮೇರಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಚಲಿತಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ವಾಯೋಕಸಿಣಂ…ಪೇ… ಉಪಲಕ್ಖೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ತಸ್ಮಾ. ಸಮಸೀಸಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಉಪರಿ ಪತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಸಮಸೀಸಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಂ. ವೇಳುಂ ವಾ ರುಕ್ಖಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಸಮಸೀಸಂ ಠಿತಂ ಘನಪತ್ತವೇಳುಂ ವಾ ಘನಪತ್ತರುಕ್ಖಂ ವಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏಕಙ್ಗುಲಾದಿಪ್ಪಮಾಣೇಸು ಕೇಸೇಸು ರಸ್ಸಭಾವತೋ, ದೀಘತರೇಸು ಓಲಮ್ಬನತೋ, ವಿರಳೇಸು ಅನುಪ್ಪವೇಸತೋ ವಾತಪ್ಪಹಾರೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚತುರಙ್ಗುಲಪ್ಪಮಾಣಗ್ಗಹಣಂ, ಘನಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಹರತೀತಿ ಸತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಉಚ್ಛಗ್ಗಾದೀನಂ ಪಚಲನಾಕಾರಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ತೇಸಂ ಪಹಾರಕೇ ವಾತಸಙ್ಘಾತೇ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ. ತತ್ಥ ಸತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯಪದೇಸಸ್ಸ ಸಙ್ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಪವತ್ತೇ ವಾಯುಪಿಣ್ಡೇ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಾಕಾರಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ. ‘‘ಉಸುಮವಟ್ಟಿಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಪುರಿಮಕಸಿಣಸ್ಸ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂವಿಗ್ಗಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ನಿಚ್ಚಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಚ್ಚಲಭಾವೋಯೇವ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತತೋ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಸುಮವಟ್ಟಿಸದಿಸತಾವ ವಿಭಾವಿತಾ ಹೋತಿ.

ನೀಲಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೪. ಅಞ್ಜನರಾಜಿವಟ್ಟಾದಿ ವಣ್ಣಧಾತುಯಾ ವಾ. ತಥಾರೂಪಂ ಮಾಲಾಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅವಿರಳವಿಕಸಿತನೀಲವಣ್ಣಪುಪ್ಫಸಞ್ಛನ್ನಂ ಪುಪ್ಫಗಚ್ಛಂ. ಇತರೇನಾತಿ ಅಕತಾಧಿಕಾರೇನ. ಗಿರಿಕಣ್ಣಿಕಗ್ಗಹನೇನ ನೀಲಂ ಗಿರಿಕಣ್ಣಿಕಮಾಹ. ಕರಣ್ಡಪಟಲಂ ಸಮುಗ್ಗಪಿಧಾನಂ. ಪತ್ತೇಹಿಯೇವಾತಿ ನೀಲುಪ್ಪಲಾದೀನಂ ಕೇಸರವಣ್ಟಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಕೇವಲೇಹಿ ಪತ್ತೇಹಿಯೇವ. ಪೂರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ನೀಲವಣ್ಣಂ ವತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಣ್ಡಿಕಂ ವಿಯ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಯಥಾ ನೀಲಮಣ್ಡಲಂ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಥಾ ಚಙ್ಕೋಟಕಂ ವಾ ಕರಣ್ಡಪಟಲಂ ವಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ. ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ವಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ ಚಙ್ಕೋಟಕಸ್ಸ, ಕರಣ್ಡಪಟಲಸ್ಸ ವಾ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಮಣಿತಾಲವಣ್ಟಂ ಇನ್ದನೀಲಮಣಿಮಯಂ ತಾಲವಣ್ಟಂ.

ಪೀತಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೫. ಪೀತಕಸಿಣೇ ಮಾಲಾಗಚ್ಛನ್ತಿ ಇಕ್ಕಟಾದಿಮಾಲಾಗಚ್ಛಂ. ಹರಿತಾಲಂ, ಮನೋಸಿಲಾ ವಾ ಧಾತು. ಪತ್ತಙ್ಗಪುಪ್ಫೇಹೀತಿ ಪತ್ತಙ್ಗನಾಮಿಕಾ ಪೀತವಣ್ಣಪುಪ್ಫಾ ಏಕಾ ಗಚ್ಛಜಾತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಪ್ಫೇಹಿ. ಆಸನಪೂಜನ್ತಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇ ಕತಂ ಆಸನಪೂಜಂ. ಕಣಿಕಾರಪುಪ್ಫಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆಕುಲಿಕಿಙ್ಕಿರಾತಪುಪ್ಫಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಲೋಹಿತಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೬. ಲೋಹಿತಮಣಿ ಲೋಹಿತಙ್ಗಮಣಿಆದಿ. ಲೋಹಿತಧಾತು ಗೇರುಕಜಾತಿಹಿಙ್ಗುಲಿಕಾದಿ.

ಓದಾತಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೭. ಓದಾತಕಸಿಣೇ ಮಾಲಾಗಚ್ಛನ್ತಿ ನನ್ದಿಯಾವತ್ತಾದಿಮಾಲಾಗಚ್ಛಂ. ಧಾತು ಕಕ್ಕಟಿಮುತ್ತಸೇತಿಕಾದಿ.

ಆಲೋಕಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೮. ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನಾತಿ ಯಥಾ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಾದಿವಸೇನ ಓಭಾಸನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದನಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಓಭಾಸಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿತಾಯ ತಥಾ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದನಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ. ಘಟಮುಖೇನ ನಿಗ್ಗಚ್ಛನಕಓಭಾಸಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವತೋ ‘‘ಘಟಮುಖಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಿತ್ತಿಮುಖನ್ತಿ ಭಿತ್ತಿಅಭಿಮುಖಂ. ಉಟ್ಠಿತಮಣ್ಡಲಸದಿಸನ್ತಿ ಭಿತ್ತಿಆದೀಸು ಉಟ್ಠಿತಪಾಕತಿಕಆಲೋಕಮಣ್ಡಲಸದಿಸಂ. ಘನವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಆಲೋಕಪುಞ್ಜಸದಿಸನ್ತಿ ಭಗವತೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ ವಿಯ ಬಹಲೋ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಪುಞ್ಜಭೂತೋ ಆಲೋಕೋ ಅತ್ಥಿ ಚೇ, ತಂಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸಕಸಿಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೯೯. ಛಿದ್ದಸದಿಸಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಯೇಹಿ ಭಿತ್ತಿಪರಿಯನ್ತಾದೀಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ, ತಂ ಛಿದ್ದಂ, ತಂಸದಿಸಂ, ತೇನವಾಕಾರೇನ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ವಡ್ಢಿಯಮಾನಮ್ಪಿ ನ ವಡ್ಢತೀ’’ತಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅವಡ್ಢನೀಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ವಡ್ಢಿಯಮಾನಂ ನ ವಡ್ಢತಿಯೇವ. ಸತಿಪಿ ಚ ವಡ್ಢೇತುಕಾಮತಾಯಂ ವಡ್ಢನಾ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಭಾವನಾಯ ಪರಿದುಬ್ಬಲತ್ತಾ. ಭಾವನಾವಸೇನ ಹಿ ನಿಮಿತ್ತವಡ್ಢನಾ. ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಭಾವನಾ ಥಿರಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಡ್ಢಿಯಮಾನಂ ವಡ್ಢತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀನಿ ರೂಪಝಾನಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಅಟ್ಠೇವ ಕಸಿಣಾನಿ ಸರೂಪತೋ ಆಗತಾನಿ, ಓದಾತಕಸಿಣೇ ಪನ ಆಲೋಕಕಸಿಣಂ, ಆಕಾಸಕಸಿಣೇ ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸಕಸಿಣಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಇತಿ ಕಸಿಣಾನಿ ದಸಬಲೋ, ದಸ ಯಾನಿ ಅವೋಚಾ’’ತಿ. ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಪಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಅಸಾಧಾರಣಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಸಿಣೇ ಪಟಿನಿಯತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಸಾಧಾರಣತೋ, ಸಾಧಾರಣತೋ ಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವಿಸಟಂ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಪಿ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಾ.

ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೦. ಆದಿಭಾವೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಪಥವೀಪಕ್ಖಿಯಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ನಿಮ್ಮಾನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಿಕಪ್ಪನಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಆಕಾಸೇ ವಾ ಉದಕೇ ವಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣನಯೇನಾತಿ ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣನಯೇನೇವ. ಏವಮಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸರೀರತೋ ಉದಕಧಾರಾನಿಮ್ಮಾನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಯದೇವ ಸೋ ಇಚ್ಛತಿ ತಸ್ಸ ಡಹನಸಮತ್ಥತಾತಿ ಬಹೂಸು ಕಪ್ಪಾಸಪಿಚುಸಾರದಾರುಆದೀಸು ಏಕಜ್ಝಂ ರಾಸಿಭೂತೇಸು ಠಿತೇಸು ಯಂ ಯದೇವ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಡಹನಸಮತ್ಥತಾ. ಇಧ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನ್ಧಕಾರವಿಧಮನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ವಾಯುಗತಿಯಾ ಗಮನಂ ವಾಯುಗತಿಗಮನಂ, ಅತಿಸೀಘಗಮನಂ. ಇಧ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯದಿಚ್ಛಿತದೇಸನ್ತರಂ ಪಾಪುಣನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಾ ಸುವಣ್ಣಭಾವಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋ (ಪಾರಾ. ೬೧೯-೬೨೦) ತಿಣಣ್ಡುಪಗಪಾಸಾದಾದೀನಂ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣನಯೇನ.

ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನೀಲೋಭಾಸನಿಮ್ಮಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಥವೀಪಬ್ಬತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮುದ್ದಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸಬ್ಬಾನೇವ ದಸಪಿ ಕಸಿಣಾನಿ. ಇಮಂ ಪಭೇದಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ಇಮಂ ವಡ್ಢನಾದಿವಿಸೇಸಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಏಕೋತಿ ಏಕಚ್ಚೋ. ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಭಾವನಾಪಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಆಪೋಕಸಿಣ’’ನ್ತಿಆದಿಪಾಳಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಉಪರಿಗಗನತಲಾಭಿಮುಖಂ ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಮೇಕೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಪದಾನಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ವಡ್ಢನವಸೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಉದ್ಧಮೇವ ಕಸಿಣಂ ವಡ್ಢೇತೀ’’ತಿ. ಹೇಟ್ಠಾಭೂಮಿತಲಾಭಿಮುಖನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪುಬ್ಬೇ ವಡ್ಢನಕಾಲೇ ಪಯೋಜನಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಡ್ಢೇನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಾನಿ ‘‘ತೇನ ತೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಏವಂ ಪಸಾರೇತೀ’’ತಿ ಆಹ, ಕಸಿಣಂ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಕಿನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಲೋಕಮಿವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪದಸ್ಸನಕಾಮೋ’’ತಿ. ಉದ್ಧಞ್ಚೇ ರೂಪಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಉದ್ಧಂ ಆಲೋಕಂ ಪಸಾರೇತಿ, ಅಧೋ ಚೇ ರೂಪಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಅಧೋ ಆಲೋಕಂ ಪಸಾರೇತಿ, ಸಮನ್ತತೋ ಚೇ ರೂಪಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಸಮನ್ತತೋ ಆಲೋಕಂ ಪಸಾರೇತಿ, ಏವಮಯಂ ಕಸಿಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ. ಅಞ್ಞಭಾವಾನುಪಗಮನತ್ಥನ್ತಿ ಅಞ್ಞಕಸಿಣಭಾವಾನುಪಗಮನದೀಪನತ್ಥಂ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಪಥವೀಆದಿ. ನ ಹಿ ಉದಕೇನ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ ಅತ್ಥಿ. ಅಞ್ಞೋ ಕಸಿಣಸಮ್ಭೇದೋತಿ ಆಪೋಕಸಿಣಾದಿನಾ ಸಙ್ಕರೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಆಪೋಕಸಿಣಾದೀಸು ಸೇಸಕಸಿಣೇಸು. ಏಕದೇಸೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅನವಸೇಸೇನ ಫರಣಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣತೋ ಫರಣಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ತೇನೇವ ಹಿ ನೇಸಂ ಕಸಿಣಸಮಞ್ಞಾ. ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ತಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಚೇತಸಾ ಫರನ್ತೋತಿ ಭಾವನಾಚಿತ್ತೇನ ಆಲಮ್ಬನಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಭಾವನಾಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ಕಸಿಣಂ ಪರಿತ್ತಂ ವಾ ವಿಪುಲಂ ವಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಸಕಲಮೇವ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ನ ಏಕದೇಸನ್ತಿ.

೧೦೧. ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿನೋತಿ ಪಞ್ಚಸು ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠೀತಿ ತೀಸು ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀಸು ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ನಿಯತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಪಣ್ಡಕಾತಿ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ, ಪಣ್ಡಕಾ ಚ. ಕಾಮಞ್ಚೇತೇ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ವಿಪಾಕಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ತಿಬ್ಬಕಿಲೇಸತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವುತ್ತಾ. ಅಹೇತುಕದ್ವಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾತಿ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ, ದ್ವಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ಚ. ದುಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೋ, ಝಾನಪಟಿಲಾಭೋ ಚ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಪಿ ವಿಪಾಕಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಏವ.

ಅಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪದಾಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಾಯಂ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಾಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಂ. ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಾತಿ ‘‘ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದರಹಿತಾ’’ತಿ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮತ್ಥಮೇವ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉತ್ತರಕುರುಕಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಮಾರಾದಯೋ ವಿಯ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ನಿಬ್ಬುತಿಛನ್ದರಹಿತತ್ತಾ. ದುಪ್ಪಞ್ಞಾತಿ ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಹೀನಾ. ‘‘ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯಪಿ ಯಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಂ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪಾದಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋಯೇವಾ’’ತಿ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಭವಙ್ಗೇ ವತ್ತಮಾನೇ ತಂಸನ್ತತಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಪಾದಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇಸು, ಸುಖವಿಪಾಕಧಮ್ಮೇಸು ವಾ. ಓಕ್ಕಮಿತುನ್ತಿ ಅಧಿಗನ್ತುಂ. ಕಸಿಣೇಯೇವಾತಿ ಕಸಿಣಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಯೇವ. ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಮ್ಮಾವರಣಸಮನ್ನಾಗತಾದೀನಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏತೇ ವಿಪಾಕನ್ತರಾಯಾದಯೋ ಏವಂ ಅತ್ಥಜಾನಿಕರಾ, ಅನತ್ಥಹೇತುಭೂತಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ. ತಿಣ್ಣಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಅನ್ತರಾಯಾನಂ ಗಹಣಂ ಇತರಸ್ಸ ಸಪ್ಪಟಿಕಾರತ್ತಾ, ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತಜ್ಜಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸದ್ಧನ್ತಿ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಂ, ರತನತ್ತಯಸದ್ಧಞ್ಚ. ಛನ್ದನ್ತಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗೇ ತಿಬ್ಬಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಕುಸಲಚ್ಛನ್ದಂ. ಪಞ್ಞನ್ತಿ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಂ. ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಭಾವನಾ ಇಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ, ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಚ ನ ವಿಭತ್ತಂ.

ಸೇಸಕಸಿಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇತಿ ಪಞ್ಚಮಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ.

೬. ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಪದತ್ಥವಣ್ಣನಾ

೧೦೨. ‘‘ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಾಸುಭೇಸೂ’’ತಿ ಇದಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದೀನಂ ಸಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಭೂತಕಥನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಅಸುಭಸ್ಸ ಅಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಮತಸರೀರ’’ನ್ತಿಆದಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೨). ಉದ್ಧಂ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾತಿ ಜೀವಿತಕ್ಖಯತೋ ಉಪರಿ ಮರಣತೋ ಪರಂ. ಸಮುಗ್ಗತೇನಾತಿ ಉಟ್ಠಿತೇನ. ಉದ್ಧುಮಾತತ್ತಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಧುಮಾತತ್ತಾ ಸೂನತ್ತಾ. ಉದ್ಧುಮಾತಮೇವ ಉದ್ಧುಮಾತಕನ್ತಿ ಕ-ಕಾರೇನ ಪದವಡ್ಢನಮಾಹ ಅನತ್ಥನ್ತರತೋ ಯಥಾ ‘‘ಪೀತಕಂ ಲೋಹಿತಕ’’ನ್ತಿ. ಪಟಿಕ್ಕೂಲತ್ತಾತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ. ಕುಚ್ಛಿತಂ ಉದ್ಧುಮಾತಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕನ್ತಿ ಕುಚ್ಛನತ್ಥೇ ವಾ ಅಯಂ ಕ-ಕಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೮೫; ಪರಿ. ೩೨೫; ದೀ. ನಿ. ೨.೧೪೯; ಅ. ನಿ. ೫.೨೧೩). ತಥಾರೂಪಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಭಸ್ತಾ ವಿಯ ವಾಯುನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾರೂಪಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾರೂಪಸ್ಸ.

ಸೇತರತ್ತೇಹಿ ಪರಿಭಿನ್ನಂ ವಿಮಿಸ್ಸಿತಂ ನೀಲಂ ವಿನೀಲಂ, ಪುರಿಮವಣ್ಣವಿಪರಿಣಾಮಭೂತಂ ವಾ ನೀಲಂ ವಿನೀಲಂ.

ಪರಿಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಸು ಕಾಕಕಙ್ಕಾದೀಹಿ. ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಪುಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಸ್ಸವನ್ತಪುಬ್ಬಂ, ತಹಂ ತಹಂ ಪಗ್ಘರನ್ತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಪಧಾರಿತನ್ತಿ ವಿವಟಂ ಉಗ್ಘಾಟಿತಂ. ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಛಡ್ಡಿತಂ, ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದೀಹಿ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ಖಾದನೇನ ಸರೀರಸಙ್ಘಾತತೋ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತಹಂ ತಹಂ ಛಡ್ಡಿತಂ. ವಿವಿಧಂ ಖಿತ್ತನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ.

ಪುರಿಮನಯೇನಾತಿ ‘‘ವಿವಿಧಂ ಖಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ. ಸತ್ಥೇನ ಹನಿತ್ವಾತಿ ವೇರೀಹಿ ಖಗ್ಗಕರವಾಲಾದಿನಾ ಸತ್ಥೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಹತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ.

ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇಹಿ ಕಿಮೀಹಿ ಪಗ್ಘರನ್ತಕಿಮಿಕುಲಂ ಪುಳವಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಮಿಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸಾ’’ತಿ.

ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದೀನಿ ಆಮಕಸುಸಾನಾದೀಸು ಛಡ್ಡಿತಾಸುಭಾನಿ. ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ ತಾನಿಪಿ ಆರಬ್ಭ. ನಿಮಿತ್ತಾನನ್ತಿ ಉಗ್ಗಹಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾನಂ. ಏತಾನೇವ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದೀನೇವ ನಾಮಾನಿ.

ಉದ್ಧುಮಾತಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾ

೧೦೩. ಭಾವೇತುಕಾಮೇನಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತುಕಾಮೇನ. ತೇನಾತಿ ಆಚರಿಯೇನ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಯೋಗಿನೋ. ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತತ್ಥಾಯಾತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಾಯ, ಅಸುಭೇ ವಾ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ. ಗಮನವಿಧಾನನ್ತಿ ಗಮನವಿಧಿ. ಯೇನ ವಿಧಿನಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಸೋ ವಿಧಿ. ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಥವೀಕಸಿಣೇ ವುತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನವಿಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪನಾವಿಧಾನಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ.

೧೦೪. ತಾವದೇವಾತಿ ಸುತಕ್ಖಣೇಯೇವ. ಅತಿತ್ಥೇನ ಪುಣ್ಣನದೀಆದಿಂ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೇನ ವಿಯ ಅನುಪವಿಸನ್ತೇನ ವಿಯ. ಕೇದಾರಕೋಟಿಯಾತಿ ಕೇದಾರಮರಿಯಾದಾಯ. ವಿಸಭಾಗರೂಪನ್ತಿ ಖೇತ್ತರಕ್ಖಿಕಾದಿವಿಸಭಾಗವತ್ಥುರೂಪಂ. ಸರೀರನ್ತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಕಕಳೇವರಂ. ಅಧುನಾಮತನ್ತಿ ಅಚಿರಮತಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ. ತಕ್ಕಯತೀತಿ ಸಮ್ಭಾವೇತಿ ಭಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ನ ಮಞ್ಞತಿ.

೧೦೫. ರೂಪಸದ್ದಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಮನುಸ್ಸಾನಂ ರೂಪೇಹಿ, ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನಂ ಸದ್ದಾದೀಹಿ, ಅಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ವಾ ರೂಪಸದ್ದಾದೀಹಿ. ತಥಾ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನನ್ತಿ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾಭಿಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಭೇರವಾದಿಭಾವೇನ ಅನಿಟ್ಠೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇಹಿ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಸ್ಸ. ನ ಪಟಿಸಣ್ಠಾತೀತಿ ವಿದಾಹವಸೇನ ಆಸಯೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಉಚ್ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞೋತಿ ಅಮನುಸ್ಸಾದೀನಂ ವಸೇನ ವಾ ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತೋ ಅಞ್ಞೋ ಆಬಾಧೋ ಹೋತಿ. ಸೋತಿ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ, ಅಭಿಞ್ಞಾತಭಿಕ್ಖು ವಾ. ಯಸ್ಸಾನೇನ ಆರೋಚಿತಂ, ಸೋ. ಕತಕಮ್ಮಾತಿ ಕತಥೇಯ್ಯಕಮ್ಮಾ. ಅಕತಕಮ್ಮಾತಿ ಥೇಯ್ಯಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಕಾಮಾ. ಕತಕಮ್ಮಾ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಸ್ಮಾ ತೇತಿ ಕತಕಮ್ಮಾ ಚೋರಾ. ಸಹ ಓಡ್ಢೇನಾತಿ ಸಹೋಡ್ಢಂ, ಥೇನೇತ್ವಾ ಗಹಿಯಮಾನಭಣ್ಡೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಜಮಾನೋತಿ ಯಞ್ಞಂ ಯಜನ್ತೋ ಯಞ್ಞಸಾಮಿಕೋ. ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಜರಾಮರಣತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ.

ಏವಂ ಗಮನವಿಧಾನಂ ಏಕದೇಸೇನ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಆಗತನಯೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಹೇತು. ಏಕೋತಿ ಅಯಂ ಏಕ-ಸದ್ದೋ ಅಸಹಾಯತ್ಥೋ, ನ ಅಞ್ಞಾದಿಅತ್ಥೋತಿ ‘‘ಅದುತಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ವಣ್ಣಾದಿತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ಏಕಂಸತೋ ಸಮುದಿತಮೇವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಭಾವತೋ, ನ ತಥಾ ಸನ್ಧಿಆದಿತೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಣ್ಣತೋಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಛಸು ಠಾನೇಸು ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋ. ಪುನ ಏಕೋ ಅದುತಿಯೋತಿಆದಿ ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಬ್ಭಾಗಿಯಞ್ಞೇವಾತಿ ತಪ್ಪಕ್ಖಿಯಂಯೇವ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಮನಸಿಕಾರಸಹಿತಮೇವ. ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಯಂ ಪನ ‘‘ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತದಿಸಾಭಿಮುಖೇ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೇ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೧೩) ವಕ್ಖತಿ, ತಮ್ಪಿ ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಕೇವಲೇನ ದಿಸಾಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಇಜ್ಝತಿ.

ಸಮನ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತುಪಲಕ್ಖಣಾತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಕಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಪಾಸಾಣಾದಿನಿಮಿತ್ತಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾ. ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಾತಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಮ್ಮೋಹವಿಗಮತ್ಥಾ. ಏಕಾದಸವಿಧೇನಾತಿ ವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಏಕಾದಸವಿಧೇನ. ಉಪನಿಬನ್ಧನತ್ಥೋತಿ ಅಸುಭಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ನಿಬನ್ಧನತ್ಥೋ. ವೀಥಿಸಮ್ಪಟಿಪಾದನತ್ಥಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವೀಥಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಟಿಪಾದನತ್ಥಾ. ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ಅಧಿಗತಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೧೦೬. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪದಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮುಪಾಯೋ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ‘‘ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏಕೋ ಅದುತಿಯೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ. ಚಿತ್ತಸಞ್ಞತ್ತತ್ಥಾಯಾತಿ ಸರೀರಸಭಾವಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ, ಸಂವೇಗಜನನೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಞ್ಞತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥ