📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ನಿರುತ್ತಿದೀಪನೀಪಾಠ

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭ

೧.

ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸ ¶ , ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾಪಭಙ್ಕರಾ;

ಲೋಕಮ್ಹಿ ಯಸ್ಸ ಜೋತನ್ತಿ, ನನ್ತವಣ್ಣಪಭಸ್ಸರಾ.

೨.

ಅನನ್ತವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ವನ್ದೇ ನಿರುತ್ತಿಪಾರಗುಂ;

ಸದ್ಧಮ್ಮಞ್ಚಸ್ಸ ಸಙ್ಘಞ್ಚ, ವಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಭಾಜನಂ.

೩.

ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಮಹಾಞಾಣೀ, ನಿರುತ್ತಾರಞ್ಞಕೇಸರೀ;

ನದಿ ಬ್ಯಾಕರಣಂನಾದಂ, ಸೋಗತಾರಞ್ಞಬ್ಯಾಪನಂ.

೪.

ತಸ್ಸತ್ಥಂ ದೀಪಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ನಾನಾರಾಸಿಂವಿಭಾಜಯಂ;

ಓಗಾಯ್ಹ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನಿ, ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ.

೧. ಸನ್ಧಿಕಣ್ಡ

ಸಞ್ಞಾರಾಸಿ

ಗರುಸಞ್ಞಾರಾಸಿ

ವಣ್ಣೋ ¶ , ಸರೋ, ಸವಣ್ಣೋ, ದೀಘೋ, ರಸ್ಸೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನೋ, ವಗ್ಗೋ, ನಿಗ್ಗಹೀತಂ.

೧. ಅಆದಯೋ ತಿತಾಲೀಸಂ [ತಿತಾಲೀಸ (ಬಹೂಸು)] ವಣ್ಣಾ [ಕ. ೨; ರೂ. ೨; ನೀ. ೧, ೨].

ಅಆದಯೋ ಬಿನ್ದನ್ತಾ ತೇಚತ್ತಾಲೀಸಕ್ಖರಾ ವಣ್ಣಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

ಅ, ಆ, ಇ, ಈ, ಉ, ಊ, ಏತ, ಏ, ಓತ, ಓ. ಕ, ಖ, ಗ, ಘ, ಙ, ಚ, ಛ, ಜ, ಝ, ಞ, ಟ, ಠ, ಡ, ಢ, ಣ, ತ, ಥ, ದ, ಧ, ನ, ಪ, ಫ, ಬ, ಭ, ಮ, ಯ, ರ, ಲ,ವ ಸ, ಹ, ಳ, ಅಂ. ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ ವಣ್ಣಾ, ಅಕ್ಖರಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿರೂಪತ್ತಾ ನಕ್ಖರನ್ತಿ ಖಯವಯಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಕ್ಖರಾ. ‘‘ನಾಮಗೋತ್ತಂ ನ ಜೀರತೀ’’ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೬] ಹಿ ವುತ್ತಂ.

೨. ದಸಾದೋ ಸರಾ [ಕ. ೩; ರೂ. ೩; ನೀ. ೩].

ತೇಸು ವಣ್ಣೇಸು ಆದಿಮ್ಹಿ ದಸ ವಣ್ಣಾ ಸರಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಸಯಮೇವ ಲದ್ಧಸರೂಪಾ ಹುತ್ವಾ ರಾಜನ್ತಿ ವಿರೋಚನ್ತೀತಿ ಸರಾ.

೩. ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಸವಣ್ಣಾ.

ತೇಸು ಸರೇಸು ದ್ವೇ ದ್ವೇಸರಾ ಸವಣ್ಣಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

ಅ, ಆ ಅವಣ್ಣೋ, ಇ, ಈ ಇವಣ್ಣೋ, ಉ, ಊ ಉವಣ್ಣೋ, ಏತ, ಏ ಏತವಣ್ಣೋ, ಓತ, ಓ ಓತವಣ್ಣೋ. ಸಮಾನೋ ವಣ್ಣೋ ಸುತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸವಣ್ಣಾ, ಸರೂಪಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಸಮಾನಂ ರೂಪಂ ಸುತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸರೂಪಾ.

೪. ಪುಬ್ಬೋ ರಸ್ಸೋ [ಕ. ೪; ರೂ. ೪; ನೀ. ೪.೨೨].

ದ್ವೀಸು ¶ ದ್ವೀಸು ಸವಣ್ಣೇಸು ಯೋ ಯೋ ಪುಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸೋ ರಸ್ಸೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ರಸ್ಸೇನ ಕಾಲೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ರಸ್ಸಾ, ರಸ್ಸಕಾಲೋ ನಾಮ ಅಕ್ಖಿದಲಾನಂ ಉಮ್ಮಿಸನನಿಮ್ಮಿಸನಸಮಕಾಲೋ.

ತತ್ಥ ಏತ, ಓತ ಇತಿ ದ್ವೇ ಏಕಪದಸಂಯೋಗೇ ಪರೇ ಕ್ವಚಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಏಟ್ಠಿ, ಸೇಟ್ಠೋ, ಓಟ್ಠೋ, ಸೋತ್ಥಿ.

ಏಕಪದಸಂಯೋಗೇತಿ ಕಿಂ? ಪದನ್ತರಸಂಯೋಗೇ ಪರೇ ರಸ್ಸಾ ಮಾ ಹೋನ್ತೂತಿ. ಮಂ ಚೇ ತ್ವಂ ನಿಖಣಂ ವನೇ, [ಜಾ. ೨.೨೨.೫] ಪುತ್ತೋ ತ್ಯಾಹಂ ಮಹಾರಾಜ [ಜಾ. ೧.೧.೭].

ಕ್ವಚೀತಿ ಕಿಂ? ಏಕಪದಸಂಯೋಗೇಪಿ ವಗ್ಗನ್ತೇಸು ವಾ ಯ, ರ, ಲ, ವೇಸು ವಾ ಪರೇಸು ರಸ್ಸಾ ಮಾ ಹೋನ್ತೂತಿ. ಏನ್ತಿ, ಸೇನ್ತಿ, ಏಯ್ಯ, ಭಾಸೇಯ್ಯ, ಮೇಣ್ಡೋ, ಸೋಣ್ಡೋ.

೫. ಪರೋ ದೀಘೋ [ಕ. ೫; ರೂ. ೫; ನೀ. ೫].

ದ್ವೀಸು ದ್ವೀಸು ಸವಣ್ಣೇಸು ಯೋ ಯೋ ಪರೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸೋ ದೀಘೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ದೀಘೇನ ಕಾಲೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ದೀಘಾ, ದೀಘಕಾಲೋ ನಾಮ ರಸ್ಸೇಹಿ ದಿಗುಣಕಾಲೋ.

೬. ಕಾದಯೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಾ [ಕ. ೬; ರೂ. ೮; ನೀ. ೬].

ತೇಸು ವಣ್ಣೇಸು ಕಾದಯೋ ಬಿನ್ದನ್ತಾ ವಣ್ಣಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜಯನ್ತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾ. ತೇ ಪನ ಸುದ್ಧಾ ಅದ್ಧಮತ್ತಿಕಾ, ರಸ್ಸಯುತ್ತಾ ದಿಯದ್ಧಮತ್ತಿಕಾ, ದೀಘಯುತ್ತಾ ತಿಯದ್ಧಮತ್ತಿಕಾ.

೭. ಪಞ್ಚಪಞ್ಚಕಾ ವಗ್ಗಾ [ಕ. ೭; ರೂ ೯; ನೀ. ೭].

ತೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಕಾದಿ-ಮನ್ತಾ ಪಞ್ಚಬ್ಯಞ್ಜನಪಞ್ಚಕಾ ವಗ್ಗಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಾದಿ ¶ ಪಞ್ಚಕೋ ಕವಗ್ಗೋ, ಚಾದಿ ಚ ವಗ್ಗೋ, ಟಾದಿ ಟವಗ್ಗೋ, ತಾದಿ ತವಗ್ಗೋ, ಪಾದಿ ಪವಗ್ಗೋ. ಸೇಸಾ ಅವಗ್ಗಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ. ವಣ್ಣುದ್ದೇಸೇ ಏಕಟ್ಠಾನಿಕಾನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ವಗ್ಗೇ ಸಮೂಹೇ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ವಗ್ಗಾ.

೮. ಬಿನ್ದು ನಿಗ್ಗಹೀತಂ [ಕ. ೮; ರೂ. ೧೦; ನೀ. ೮].

ಅನ್ತೇ ಬಿನ್ದುಮತ್ತೋ ವಣ್ಣೋ ನಿಗ್ಗಹೀತಂ ನಾಮ. ನಿಗ್ಗಯ್ಹ ಗಯ್ಹತಿ ಉಚ್ಚಾರಿಯತೀತಿ ನಿಗ್ಗಹೀತಂ.

ಗರುಸಞ್ಞಾರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಬ್ಯಞ್ಜನವುತ್ತಿರಾಸಿ

ಠಾನಂ, ಕರಣಂ, ಪಯತನಂ [ರೂ. ೨ (ಪಿಟ್ಠೇ); ನೀ ೬ (ಪಿಟ್ಠೇ); ೨೩ (ಸುತ್ತಙ್ಕೇ)].

ಛ ಠಾನಾನಿ – ಕಣ್ಠಟ್ಠಾನಂ, ತಾಲುಟ್ಠಾನಂ, ಮುದ್ಧಟ್ಠಾನಂ, ದನ್ತಟ್ಠಾನಂ, ಓಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ, ನಾಸಿಕಟ್ಠಾನಂ. ತೇಸು ಬ್ಯತ್ತಂ ವದನ್ತೇನ ಯತ್ಥ ‘‘ಅಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಕಣ್ಠಟ್ಠಾನಂ. ಯತ್ಥ ‘‘ಇಚ್ಛ’’ನ್ತಿ, ತಂ ತಾಲುಟ್ಠಾನಂ. ಯತ್ಥ ‘‘ರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ, ತಂ ಮುದ್ಧಟ್ಠಾನಂ. ಯತ್ಥ ‘‘ಸತ್ಥ’’ನ್ತಿ, ತಂ ದನ್ತಟ್ಠಾನಂ. ಯತ್ಥ ‘‘ಪುಪ್ಫ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಓಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ. ನಾಸಪದೇಸೋ ನಾಸಿಕಟ್ಠಾನಂ.

ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಉರಟ್ಠಾನಂ, ಸಿರಟ್ಠಾನಂ, ಜಿವ್ಹಾಮೂಲಟ್ಠಾನನ್ತಿಪಿ ಆಗತಂ. ತತ್ಥ ಸಿರಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಮುದ್ಧಟ್ಠಾನಮೇವ. ಜಿವ್ಹಾಮೂಲಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬವಣ್ಣಾನಂ ಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಕರಣಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ – ಜಿವ್ಹಾಮೂಲಂ, ಜಿವ್ಹೋಪಗ್ಗಂ, ಜಿವ್ಹಗ್ಗಂ, ಸಕಟ್ಠಾನನ್ತಿ.

ಪಯತನಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ – ಸಂವುಟಂ, ವಿವಟಂ, ಫುಟ್ಠಂ, ಈಸಂಫುಟ್ಠನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕರಣಾನಂ ಸಕಸಕಟ್ಠಾನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವರಣಾದಿಕೋ ವಿಸೇಸಾಕಾರೋ ಸಂವುಟಾದಿ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ಕಣ್ಠಪದೇಸಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅವಣ್ಣ, ಕವಗ್ಗ, ಹಕಾರಾ ಕಣ್ಠಜಾ ನಾಮ. ತಾಲುಮ್ಹಿ ಜಿವ್ಹಾಮಜ್ಝಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಇವಣ್ಣ, ಚವಗ್ಗ, ಯಕಾರಾ ತಾಲುಜಾ ನಾಮ. ಮುಖಬ್ಭನ್ತರಮುದ್ಧಮ್ಹಿ ¶ ಜಿವ್ಹೋಪಗ್ಗಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಟವಗ್ಗ, ರ, ಳಕಾರಾ ಮುದ್ಧಜಾ ನಾಮ. ಉಪರಿ ದನ್ತಪನ್ತಿಯಂ ಜಿವ್ಹಗ್ಗಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ತವಗ್ಗ, ಲ, ಸಕಾರಾ ದನ್ತಜಾ ನಾಮ. ಓಟ್ಠದ್ವಯಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಉವಣ್ಣ, ಪವಗ್ಗಾ ಓಟ್ಠಜಾ ನಾಮ. ನಿಗ್ಗಹೀತಂ ನಾಸಿಕಜಂ ನಾಮ. ಪಞ್ಚವಗ್ಗನ್ತಾ ಪನ ನಾಸಿಕಟ್ಠಾನೇಪಿ ಸಕಟ್ಠಾನೇಪಿ ಜಾಯನ್ತಿ. ಏಕಾರೋ ಕಣ್ಠತಾಲುಜೋ. ಓಕಾರೋ ಕಣ್ಠೋಟ್ಠಜೋ. ವಕಾರೋ ದನ್ತೋಟ್ಠಜೋ. ಅಪಿಚ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣಾ ಕಣ್ಠೇಪಿ ಜಾಯನ್ತಿಯೇವ. ಯದಾ ಹಕಾರೋ ವಗ್ಗನ್ತೇಹಿ ವಾ ಯ, ರ, ಲ, ವೇಹಿ ವಾ ಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಉರಜೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಪಞ್ಹೋ, ತುಣ್ಹಿ, ನ್ಹಾತೋ, ವಿಮ್ಹಿತೋ, ಗಯ್ಹತೇ, ವುಲ್ಹತೇ, ಅವ್ಹಾನಂ.

ಕಣ್ಠಂ ಸಂವರಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಿತೋ ಅಕಾರೋ ಸಂವುಟೋ ನಾಮ. ಸಕಸಕಟ್ಠಾನ, ಕರಣಾನಿ ವಿವರಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಿತಾ ಸೇಸಸರಾ ಚ ಸ, ಹಕಾರಾ ಚ ವಿವಟಾ ನಾಮ. ತಾನಿಯೇವ ಗಾಳ್ಹಂ ಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಿತಾ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಾ ಫುಟ್ಠಾ ನಾಮ. ಥೋಕಂ ಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಿತಾ ಯ, ರ, ಲ, ವಾ ಈಸಂಫುಟ್ಠಾ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಓಟ್ಠಜೇಸು ತಾವ ಪವಗ್ಗಂ ವದನ್ತಾನಂ ಓಟ್ಠದ್ವಯಸ್ಸ ಗಾಳ್ಹಂ ಫುಸನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಫುಟ್ಠಪಯತನಿಕತ್ತಾ ಪವಗ್ಗಸ್ಸ. ಉವಣ್ಣಂ ವದನ್ತಾನಂ ಪನ ಓಟ್ಠದ್ವಯಸ್ಸ ವಿವರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ವಿವಟಪಯತನಿಕತ್ತಾ ಉವಣ್ಣಸ್ಸ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸು ಸಬ್ಬೇಸೂತಿ.

ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇ ರಸ್ಸಸರಾ ಸಂವುಟಾ ನಾಮ, ಸಬ್ಬೇದೀಘಸರಾ ವಿವಟಾ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಸದ್ದಸಾರತ್ಥಜಾಲಿನಿಯಂ, ಕತ್ಥಚಿ ಸಕ್ಕಟಗನ್ಥೇ ಚ. ಇದಂ ಯುತ್ತತರಂ. ಅಞ್ಞಟ್ಠಾನಿಕಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಯುತ್ತಾ ಸರಾ ಅತ್ತನೋ ಠಾನ, ಕರಣಾನಿ ಜಹನ್ತಾಪಿ ಪಯತನಂ ನ ಜಹನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ನಾನಾವಣ್ಣಾನಂ ಸಂಸಗ್ಗೇ ಪಯತನಾನಂ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಯದಿ ಣಾ-ಕಾರಂ ಜಿವ್ಹಗ್ಗೇನ ದನ್ತಟ್ಠಾನೇ ಕತ್ವಾ ವದೇಯ್ಯ, ದನ್ತಜೋ ನಾ-ಕಾರೋ ಏವ ಭವೇಯ್ಯ. ತು-ಕಾರಞ್ಚ ಜಿವ್ಹೋಪಗ್ಗೇನ ಮುದ್ಧಟ್ಠಾನೇ ಕತ್ವಾ ವದೇಯ್ಯ, ಮುದ್ಧಜೋ ಟು-ಕಾರೋ ಏವ ಭವೇಯ್ಯ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಅಕ್ಖರವಿಪತ್ತಿ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸು ಮುದ್ಧಜದನ್ತಜೇಸು. ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇನ್ತೇಹಿ ನಾಮ ಠಾನ, ಕರಣ, ಪಯತನೇಸು ಸುಟ್ಠು ಕುಸಲೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಸಿಥಿಲಞ್ಚ ¶ , ಧನಿತಞ್ಚ, ದೀಘಂ, ರಸ್ಸಂ, ಗರುಂ, ಲಹುಂ;

ನಿಗ್ಗಹೀತಂ, ವಿಮುತ್ತಞ್ಚ, ಸಮ್ಬನ್ಧಞ್ಚ, ವವತ್ಥಿತಂ [ನೀ. ೯, ೧೦, ೧೧, ೧೨, ೧೩, ೧೪, ೧೫, ೧೬-೧೯, ೨೦, ೨೧ ಸುತ್ತೇಸು ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ].

ಮುದುನಾ ವಚೀಪಯೋಗೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ವಗ್ಗಪಠಮ, ತತಿಯ, ಪಞ್ಚಮಾ ಸಿಥಿಲಾ ನಾಮ. ಥದ್ಧೇನ ವಚೀಪಯೋಗೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ವಗ್ಗದುತಿಯ, ಚತುತ್ಥಾ ಧನಿತಾ ನಾಮ. ದೀಘ, ರಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾ. ದೀಘಾ ಚೇವ ಸಂಯೋಗಪುಬ್ಬಾ ಚ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಾ ಚ ಗರುಕಾ ನಾಮ. ಸೇಸಾ ಲಹುಕಾ ನಾಮ. ಯಥಾ ಸದ್ದಸಹಿತೋ ವಾತೋ ಮುಖಛಿದ್ದೇನ ಬಹಿ ಅನಿಕ್ಖಮ್ಮ ನಾಸಸೋತಾಭಿಮುಖೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಮುಖಂ ಅವಿವಟಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ನಿಗ್ಗಹೀತಂ ನಾಮ. ತೇನ ಯುತ್ತಾನಿ ಸಬ್ಬಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಾನಿ ನಾಮ. ಸೇಸಾ ವಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ. ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ನಾಮ. ಪದಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವವತ್ಥಿತಂ ನಾಮ.

ಬ್ಯಞ್ಜನವುತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಲಹುಸಞ್ಞಾರಾಸಿ

ಝೋ, ಲೋ, ಪೋ, ಘೋ, ಗೋ.

೯. ಯುವಣ್ಣಾ [ಇಯುವಣ್ಣಾ (ಬಹೂಸು)] ಝಲಾ ನಾಮಸ್ಸನ್ತೇ [ಕ. ೫೮; ರೂ. ೨೯; ನೀ. ೨೦೫].

ಅನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸ ಅನ್ತೇ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣಾ ಕಮೇನ ಝಲಸಞ್ಞಾ ಹೋನ್ತಿ.

೧೦. ಪಿತ್ಥಿಯಂ [ಕ. ೫೯; ರೂ. ೧೮೨; ನೀ. ೨೦೬].

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ನಾಮಸ್ಸನ್ತೇ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣಾ ಪಸಞ್ಞಾ ಹೋನ್ತಿ.

೧೧. ಘಾ [ಕ. ೬೦; ರೂ. ೧೭೭; ನೀ. ೨೦೭].

ಘೋ

¶ , ಆ ಇತಿ ದ್ವಿಪದಂ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಆಕಾರೋ ಘಸಞ್ಞೋ ಹೋತಿ.

೧೨. ಗೋ ಸ್ಯಾಲಪನೇ [ಕ. ೫೭; ರೂ. ೭೧; ನೀ. ೨೧೪].

ಆಲಪನೇ ಸಿ ಗಸಞ್ಞೋ ಹೋತಿ.

ಲಹುಸಞ್ಞಾರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸಙ್ಕೇತರಾಸಿ

೧೩. ವಿಧಿ ವಿಸೇಸನಂ ಯಂ ತಸ್ಸ [ಚಂ. ೧.೧.೬; ಪಾ. ೧.೧.೭೨; ವಿಧಿಬ್ಬಿಸೇಸನನ್ತಸ್ಸ (ಬಹೂಸು)].

ಸುತ್ತೇ ಯಂ ವಿಸೇಸನಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ವಿಧಿ ಞಾತಬ್ಬೋ.

‘ಅತೋ ಯೋನಂ ಟಾಟೇ’. ನರಾ, ನರೇ. ಯೋನನ್ತಿ ವಿಸೇಸನಂ. ಟಾಟೇತಿ ವಿಧಿ.

೧೪. ಸತ್ತಮಿಯಂ ಪುಬ್ಬಸ್ಸ [ರೂ. ೮ (ಪಿಟ್ಠೇ); ಚಂ. ೧.೧.೭; ಪಾ. ೧.೧.೬೬].

ಸತ್ತಮೀನಿದ್ದೇಸೇ ಪುಬ್ಬವಣ್ಣಸ್ಸೇವ ವಿಧಿ ಞಾತಬ್ಬೋ.

‘ಸರೋ ಲೋಪೋ ಸರೇ’. ಲೋಕಗ್ಗೋ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೫೭].

೧೫. ಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಪರಸ್ಸ [ಚಂ. ೧.೧.೮; ಪಾ. ೧.೧.೬೭].

ಪಞ್ಚಮೀನಿದ್ದೇಸೇ ಪರಸ್ಸೇವ ವಿಧಿ ಞಾತಬ್ಬೋ.

‘ಅತೋ ಯೋನಂ ಟಾಟೇ’. ನರಾ, ನರೇ.

೧೬. ಆದಿಸ್ಸ [ಚಂ. ೧.೧.೯; ಪಾ. ೧.೧.೫೪].

ಪರಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸಮಾನೋ [ದಿಸ್ಸಮಾನೋ (ಮೂ)] ವಿಧಿ ಆದಿವಣ್ಣಸ್ಸ ಞಾತಬ್ಬೋ.

‘ರ ¶ ಸಙ್ಖ್ಯಾತೋ ವಾ’. ತೇರಸ.

೧೭. ಛಟ್ಠಿಯನ್ತಸ್ಸ [ಚಂ. ೧.೧.೧೦; ಪಾ. ೧.೧.೫೨].

ಛಟ್ಠೀನಿದ್ದೇಸೇ ತದನ್ತಸ್ಸ ವಿಧಿ ಞಾತಬ್ಬೋ.

‘ರಾಜಸ್ಸಿ ನಾಮ್ಹಿ’. ರಾಜಿನಾ.

೧೮. ಙಾನುಬನ್ಧೋ [ಚಂ. ೧.೧.೧೧; ಪಾ. ೧.೧.೫೩].

ಙಾನುಬನ್ಧೋ ಆದೇಸೋ ಛಟ್ಠೀನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನ್ತಸ್ಸ ಞಾತಬ್ಬೋ.

‘ಗೋಸ್ಸಾವಙ’. ಗವಸ್ಸಂ.

೧೯. ಟಾನುಬನ್ಧೋನೇಕವಣ್ಣೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸ [ಚಂ. ೧.೧.೧೨; ಪಾ. ೧.೧.೫೫; ಟಾನುಬನ್ಧಾನೇಕವಣ್ಣಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ (ಬಹೂಸು)].

ಯೋ ಚ ಟಾನುಬನ್ಧೋ ಆದೇಸೋ, ಯೋ ಚ ಅನೇಕವಣ್ಣೋ ಆದೇಸೋ, ತದುಭಯಂ ಛಟ್ಠೀನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಞಾತಬ್ಬಂ.

ಟಾನುಬನ್ಧೇ ತಾವ –

‘ಇಮಸ್ಸಾನಿತ್ಥಿಯಂ ಟೇ’. ಏಸು.

ಅನೇಕವಣ್ಣೇ –

‘ಅನಿಮಿ ನಾಮ್ಹಿ’. ಅನೇನ, ಇಮಿನಾ.

೨೦. ಞಕಾನುಬನ್ಧಾ ಆದ್ಯನ್ತಾ [ಚಂ. ೧.೧.೧೩; ಪಾ. ೧.೧.೪೬].

ಞಾನುಬನ್ಧೋ ಆಗಮೋ ಚ ಕಾನುಬನ್ಧೋ ಆಗಮೋ ಚ ಕಮೇನ ಛಟ್ಠೀನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಚ ಅನ್ತೇ ಚ ಞಾತಬ್ಬೋ.

ಞಾನುಬನ್ಧೇ –

‘ಬ್ರೂತೋ ತಿಸ್ಸಿಞ’. ಬ್ರವಿತಿ.

ಕಾನುಬನ್ಧೇ ¶ –

‘ಭೂಸ್ಸ ವುಕ’. ಬಭುವ.

೨೧. ಮಾನುಬನ್ಧೋ ಸರಾನಮನ್ತಾ ಪರೋ [ಚಂ. ೧.೧.೧೪; ಪಾ. ೧.೧.೪೭].

ಮಾನುಬನ್ಧೋ ಆಗಮೋ ಸರಾನಂ ಅನ್ತಸರಮ್ಹಾ ಪರೋ ಹೋತಿ.

‘ನಜ್ಜಾಯೋ ಸ್ವಾಮ’. ನಜ್ಜಾಯೋ ಸನ್ದನ್ತಿ. ‘ಮಂ ವಾ ರುಧಾದೀನಂ’. ರುನ್ಧತಿ. ‘ಜರ ಸದಾನಮೀಮ ವಾ’. ಜೀರತಿ, ಸೀದತಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬ್ಯಾಕರಣೇ ಅನೇಕಸರತಾ ನಾಮ ನದೀ, ಪುರಿಸ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಲಿಙ್ಗಪದೇಸು ಏವ ಅತ್ಥಿ, ಗಮು, ಪಚಇಚ್ಚಾದೀಸು ಧಾತುಪದೇಸು ನತ್ಥಿ. ಸಬ್ಬಧಾತುಯೋ ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ಧಾತ್ವನ್ತಲೋಪಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ನಜ್ಜಾಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಈ-ಕಾರೋ ಅನ್ತಸರೋ ನಾಮ. ತತೋ ‘ನಜ್ಜಾಯೋ ಸ್ವಾಮ’ ಇತಿ ಸುತ್ತೇನ ಆ-ಕಾರಾಗಮೋ. ರುನ್ಧತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಉ-ಕಾರೋ ಅನ್ತಸರೋ ನಾಮ, ತತೋ ‘‘ಮಂ ವಾ ರುಧಾದೀನ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಬಿನ್ದಾಗಮೋ. ಏವಂ ಜೀರತಿ, ಸೀದತಿ ಇಚ್ಚಾದೀಸು. ಮ್ರಮ್ಮಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ‘‘ಮಾನುಬನ್ಧೋ ಪದಾನಮನ್ತಾ ಪರೋ’’ತಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಸೀಹಳಪೋತ್ಥಕೇಹಿ ನ ಸಮೇತಿ.

೨೨. ವಿಪ್ಪಟಿಸೇಧೇ [ಚಂ. ೧.೧.೧೬; ಪಾ. ೧.೪.೨].

ಸಮಾನವಿಸಯಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಧೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಸೇಧರಹಿತೇ ಠಾನೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪರೋ ವಿಧಿ ಓಕಾಸಂ ಲಭತಿ.

ಚತ್ತಾರೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಾ [ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ] -ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿಮೇತಿ ಪುಬ್ಬಲೋಪೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪರಲೋಪೋ ಓಕಾಸಂ ಲಭತಿ.

೨೩. ಸಙ್ಕೇತೋ ನಾವಯವೋನುಬನ್ಧೋ [ಚಂ. ೧.೧.೫].

ಯೋ ವಣ್ಣೋ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಅವಯವೋ ನ ಹೋತಿ, ಸುತ್ತೇಸು ಸಙ್ಕೇತಮತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅನುಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

‘ಗೋಸ್ಸಾವ’ ¶ . ಗವಸ್ಸಂ-ಏತೇನ ಪದರೂಪವಿಧಾನೇ ಅನುಬನ್ಧೋ ಉಪಯೋಗಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಞಾಪೇತಿ.

೨೪. ವಣ್ಣಪರೇನ ಸವಣ್ಣೋಪಿ.

ವಣ್ಣಸದ್ದೋ ಪರೋ ಏತಸ್ಮಾತಿ ವಣ್ಣಪರೋ, ವಣ್ಣಪರೇನ ರಸ್ಸಸರೇನ ಸವಣ್ಣೋಪಿ ಗಯ್ಹತಿ ಸಯಞ್ಚ, ಅವಣ್ಣೋತಿ ವುತ್ತೇ ಆ-ಕಾರೋಪಿ ಗಯ್ಹತಿ ಅ-ಕಾರೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣೇಸು.

೨೫. ನ್ತುವನ್ತುಮನ್ತಾವನ್ತುತವನ್ತುಸಮ್ಬನ್ಧೀ [ನ್ತು ವನ್ತುಮನ್ತ್ವಾವನ್ತುತವನ್ತು ಸಮ್ಬನ್ಧೀ (ಬಹೂಸು)].

ನ್ತುಇತಿ ವುತ್ತೇ ವನ್ತು, ಮನ್ತು, ಆವನ್ತು, ತವನ್ತೂನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಭೂತೋ ನ್ತುಕಾರೋ ಗಯ್ಹತಿ.

‘ನ್ತನ್ತೂನಂ ನ್ತೋ ಯೋಮ್ಹಿ ಪಠಮೇ’. ಗುಣವನ್ತೋ, ಸತಿಮನ್ತೋ, ಯಾವನ್ತೋ, ಭುತ್ತವನ್ತೋ.

ಸಙ್ಕೇತರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸನ್ಧಿವಿಧಾನ

ಅಥ ಸನ್ಧಿವಿಧಾನಂ ದೀಪಿಯತೇ.

ಲೋಪೋ, ದೀಘೋ, ರಸ್ಸೋ, ವುದ್ಧಿ, ಆದೇಸೋ, ಆಗಮೋ, ದ್ವಿಭಾವೋ, ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ.

ಲೋಪರಾಸಿ

೨೬. ಸರೋ ಲೋಪೋ ಸರೇ [ಕ. ೧೨; ರೂ. ೧೩; ನೀ. ೩೦].

ಲುಪ್ಪತೀತಿ ಲೋಪೋ. ಸರೇ ಪರೇ ಸರೂಪೋ ವಾ ಅಸರೂಪೋ ವಾ ಪುಬ್ಬೋ ಸರೋ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ.

ಸರೂಪೇ ತಾವ –

ಅವಣ್ಣೇ-ಲೋಕಗ್ಗೋ ¶ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೫೭], ಭವಾಸವೋ, [ಧ. ಸ. ೧೧೦೨] ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ [ಧ. ಸ. ೧೧೦೨], ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ [ವಿಭ. ೯೪೯].

ಇವಣ್ಣೇ-ಮುನಿನ್ದೋ, ಮುನೀರಿತೋ, ವರವಾದೀರಿತೋ, ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ [ವಿಭ. ೨೧೯].

ಉವಣ್ಣೇ-ಬಹೂಪಕಾರೋ [ಜಾ. ೧.೨೨.೫೮೮], ಬಹುಕಾ ಊಮಿ ಬಹೂಮಿ, ಸರಭುಯಾ ಊಮಿ ಸರಭೂಮಿ, ಸರಭುಯಾ ಉದಕಂ ಸರಭೂದಕಂ.

ಅಸರೂಪೇ –

ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಂ [ವಿಭ. ೨೧೯], ಕಾಮುಪಾದಾನಂ, ಭವೇಸನಾ [ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫], ಭವೋಘೋ [ಧ. ಸ. ೧೧೫೬], ಸೋ ತುಣ್ಹಸ್ಸ [ಪಾರಾ. ೩೮೧], ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ [ವಿಭ. ೯೪೯], ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ, ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಂ, ದಿಟ್ಠೋಘೋ [ಧ. ಸ. ೧೧೫೬], ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಂ [ಮಹಾವ. ೯], ಪುತ್ತಾ ಮತ್ಥಿ [ಧ. ಪ. ೬೨], ಉರಸ್ಸ ದುಕ್ಖೋ [ಪಾಚಿ. ೪೦೨], ಅಸನ್ತೇತ್ಥ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ [ಧ. ಪ. ೩೦೪] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಪುಬ್ಬಲೋಪರಾಸಿ.

೨೭. ಪರೋ ಕ್ವಚಿ [ಕ. ೧೩; ರೂ. ೧೫; ನೀ. ೩೧].

ಪುಬ್ಬಸರಮ್ಹಾ ಸರೂಪೋ ವಾ ಅಸರೂಪೋ ವಾ ಪರೋ ಸರೋ ಕ್ವಚಿ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ.

ಸರೂಪೇ ತಾವ –

ತಂ ಕದಾಸ್ಸು ಭವಿಸ್ಸತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೪೪ ಆದಯೋ; ತಂ ಕುದಸ್ಸು], ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ [ಧ. ಪ. ೩೭೬], ಯದಾಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೪೭೪], ತದಾಸ್ಸು ಕಣ್ಹಂ ಯುಞ್ಜನ್ತಿ [ಜಾ. ೧.೧.೨೯] -ಕಣ್ಹನ್ತಿ ಮಹಾಕಣ್ಹಗೋಣಂ, ತಣ್ಹಾಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಹೀನಾ, ಮಾಸ್ಸು ¶ ಕುಜ್ಝ ರಥೇಸಭ, ಸತ್ಥಹಾರಕಂ ವಾಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸೇಯ್ಯ [ಪಾರಾ. ೧೬೭, ೧೭೧], ಆಗತಾತ್ಥ ತುಮ್ಹೇ, ಸೋತುಕಾಮಾತ್ಥ ತುಮ್ಹೇ, ಮಾಯ್ಯೋ ಏವರೂಪಮಕಾಸಿ, ಪಪಂ ಅವಿನ್ದುಂ [ಜಾ. ೧.೧.೨] -ಪವಡ್ಢಂ ಆಪಂ ಲಭಿಂಸೂತ್ಯತ್ಥೋ, ನಾಲಂ ಕಬಳಂ ಪದಾತವೇ [ಜಾ. ೧.೧.೨೭] -ಪ+ಆದಾತವೇತಿ ಛೇದೋ, ಗಣ್ಹಿತುನ್ತತ್ಥೋ, ರುಪ್ಪತೀತಿ ರೂಪಂ, ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಬುದ್ಧೋ-ದೀಘೋ, ಅಗ್ಗೀವ ತಪ್ಪತಿ, ಇತ್ಥೀವ ಗಚ್ಛತಿ, ನದೀವ ಸನ್ದತಿ, ಮಾತುಪಟ್ಠಾನಂ, ಪಿತುಪಟ್ಠಾನಂ, ಯೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾ [ಚೂಳವ. ೩೯೯] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಸರೂಪೇ –

ಇತಿಸ್ಸ [ಪಾಚಿ. ೪೬೫], ಇತಿಪಿ [ಪಾರಾ. ೧], ಅಸ್ಸಮಣೀಸಿ [ಪಾರಾ. ೧೩೫], ಅಕತಞ್ಞೂಸಿ [ಧ. ಪ. ೩೮೩], ವನ್ದೇಹಂ, ಸೋಹಂ, ಯಸ್ಸದಾನಿ [ಮಹಾವ. ೨೪೨], ಛಾಯಾವ ಅನಪಾಯಿನೀ [ಧ. ಪ. ೨], ಮಾದಿಸೇಸು ಕಥಾವ ಕಾ, ಕಿನ್ನುಮಾವ ಸಮಣಿಯೋ ಮಧುವಾ ಮಞ್ಞತಿ ಬಾಲೋ [ಧ. ಪ. ೬೯], ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ [ವಿಭ. ೨೧೯], ದ್ವೇಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಾ [ಅ. ನಿ. ೨.೩], ತಯೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಾ [ಅ. ನಿ. ೩.೧೭] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚೀತಿ ಕಿಂ? ಕತಮಾ ಚಾನನ್ದ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ [ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೦].

ಇತಿ ಪರಲೋಪರಾಸಿ.

೨೮. ನ ದ್ವೇ ವಾ.

ದ್ವೇ ಪುಬ್ಬಪರಸರಾ ಕ್ವಚಿ ಲೋಪಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅಮತಂ ಪದಂ [ಧ. ಪ. ೨೧], ಕೋ ಇಮಂ ಪಥವಿಂವಿಚೇಸ್ಸತಿ [ಧ. ಪ. ೪೪].

ಕ್ವಚಿತ್ವೇವ? ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಂ [ವಿಭ. ೨೧೯], ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ [ವಿಭ. ೨೧೯],

ವಾತಿ ಕಿಂ ¶ ? ಕೋಮಂ ವಸಲಿಂ ಪರಾಮಸಿಸ್ಸತಿ.

ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವಸನ್ಧಿಕಣ್ಡಾವಸಾನಾ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕ್ವಚಿಸದ್ದೋ, ವಾಸದ್ದೋ ಚ ವತ್ತನ್ತೇ. ತತ್ಥ ಕ್ವಚಿಸದ್ದೋ ನಾನಾಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಾಸದ್ದೋ ಏಕಪಯೋಗಸ್ಸ ನಾನಾರೂಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಲೋಪನಿಸೇಧೋ.

೨೯. ಪರಸರಸ್ಸ.

ನಿಗ್ಗಹೀತಮ್ಹಾ ಪರಸರಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ತ್ವಂಸಿ [ಪೇ. ವ. ೪೭; ಜಾ. ೨.೨೨.೭೬೪], ಚನ್ದಂವ ವಿಮಲಂ ಸುದ್ಧಂ [ಧ. ಪ. ೪೧೩; ಸು. ನಿ. ೬೪೨], ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದಂ [ಧ. ಪ. ೧], ಹಲಂದಾನಿ ಪಕಾಸಿತುಂ [ಮಹಾವ. ೮], ಕಿನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯಂ, ಚೀವರನ್ತಿ, ಪತ್ತನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖುನ್ತಿ.

ಇತಿ ಸರಲೋಪರಾಸಿ.

೩೦. ಸಂಯೋಗಾದಿ ಲೋಪೋ.

ಸಂಯೋಗಸ್ಸ ಆದಿಭೂತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನೋ ಕ್ವಚಿ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪುಪ್ಫಂಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ [ಪಾರಾ. ೩೬] – ಇಧ ಪುಬ್ಬಸುತ್ತೇನ ಸರಲೋಪೋ, ಏವಂಸ ತೇ ಆಸವಾ ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೪], ಸಚೇ ಭುತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಹಂ, ಸಾಜೀವೋ ಗರಹಿತೋ ಮಮ [ಮಿ. ಪ. ೬.೧.೫] - ಅಸ್ಸ+ಆಜೀವೋತಿ ಛೇದೋ, ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತೀಸು ಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಸರೂಪಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆದಿಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಲೋಪೋ – ಅಗ್ಯಾಗಾರಂ [ಪಾಚಿ. ೩೨೬], ಅಗ್ಯಾಹಿತೋ, ವುತ್ಯಸ್ಸ, ವಿತ್ಯಾನುಭೂಯತೇ, ಏಕಸತಂ ಖತ್ಯಾ [ಜಾ. ೨.೨೨.೫೯೪], ರತ್ಯೋ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ಯಂ, ಸಕ್ವಾಹಂ ಮಾರಿಸ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೬೮], ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸರೂಪಾನನ್ತಿ ¶ ಕಿಂ? ತಿತ್ಥ್ಯಾ ಪುಥುಸೋ ವದನ್ತಿ [ಸು. ನಿ. ೮೯೭], ಚತುತ್ಥ್ಯನ್ತಂ, ಛಟ್ಠುನ್ತಂ, ಚಕ್ಖ್ವಾಬಾಧಂ, ವತ್ಥ್ವೇತ್ಥ.

ಇತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಲೋಪರಾಸಿ.

೩೧. ಲೋಪೋ.

ನಿಗ್ಗಹೀತಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸರೇ ಪರೇ ತಾವ –

ಏವಾಹಂ ಚಿನ್ತಯಿತ್ವಾನ [ಬು. ವಂ. ೨.೨೭], ಪುಪ್ಫದಾನಂ ಅದಾಸಹಂ-ಅದಾಸಿಂ+ಅಹನ್ತಿ ಛೇದೋ, ಬಿನ್ದುಲೋಪೋ, ಪುನ ಪುಬ್ಬಸರಲೋಪೋ, ತುಯ್ಹತ್ಥಾಯ ಮಹಾಮುನಿ, ತುಯ್ಹೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟಂ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೭೮], ತಾಸಾಹಂ ಸನ್ತಿಕೇ [ಪಾಚಿ. ೭೦೯], ತೇಸಾಹಂ ಏವಂ ವದಾಮಿ, ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಛನ್ನೇತಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಸಮಣ ತ್ವೇವ ಪುಚ್ಛಾಮಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೫೩ ಸಮಣ ತೇವ], ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ತ್ವೇವ ಪುಚ್ಛಾಮಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೫೮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ತೇವ] -ತ್ವಂ+ಏವಾತಿ ಛೇದೋ, ವಿದೂನಗ್ಗಮಿತಿ.

ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಪರೇ –

ತಂ ತುಯ್ಹಮೂಲೇ ಪಟಿದೇಸೇಮಿ.

ಗಾಥಾಯಂ –

ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನದಸ್ಸನಂ [ಖು. ಪಾ. ೫.೧೧], ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನಂ [ಧ. ಪ. ೧೮೩], ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿ, ಧಾತುಆಯತನಾನ ಚ [ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ].

ಮಾಗಮೇ ಪರೇ –

ಗರುಳೋ ಉರಗಾಮಿವ [ಜಾ. ೧.೪.೧೨೪ ಸುಪಣ್ಣೋ], ಧಮ್ಮೋ ಅರಹತಾಮಿವ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೮], ಆಲೋಕೋ ಪಸ್ಸತಾಮಿವ [ಸು. ನಿ. ೭೬೯], ಬಕೋ ಕಕ್ಕಟಕಾಮಿವ [ಜಾ. ೧.೧.೩೮], ನಭಂ ತಾರಕಿತಾಮಿವ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯೮೯ ತಾರಾಚಿತಾಮಿವ], ಪದುಮಂ ¶ ಹತ್ಥಗತಾಮಿವ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೩೩೬] -ಏತೇಸು ಮಾಗಮೇ ಬಿನ್ದುಲೋಪೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಪುಬ್ಬಸರದೀಘೋ ಚ.

ತಥಾ ಸಂಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಬಿನ್ದುಲೋಪೇ ಅನ್ತಸರದೀಘೋ –

ಸಾರಾಗೋ, ಸಾರತ್ತೋ, ಅವಿಸಾಹಾರೋ, ಸಾರಮ್ಭೋ, ಸಾರದ್ಧೋ, ಸಾಕೇತಂ ನಗರಂ, ಸಾಧಾರಣಂ, ಸಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಾಮೀ.

ಸಮಾಸೇ ತುಮನ್ತಮ್ಹಿ ನಿಚ್ಚಂ –

ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಬಿನ್ದುಲೋಪರಾಸಿ.

೩೨. ಸ್ಯಾದಿಲೋಪೋ ಪುಬ್ಬಸ್ಸೇಕಸ್ಸ.

ವಿಚ್ಛಾಯಂ ಏಕಸ್ಸ ವಿಭತ್ಯನ್ತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತೇ ಕತೇ ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸ ಸ್ಯಾದಿಲೋಪೋ ಹೋತಿ.

ಏಕೇಕಂ, ಏಕೇಕಾನಿ, ಏಕೇಕೇನ, ಏಕೇಕಸ್ಸ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಮಾಗಮೇ –

ಏಕಮೇಕಂ, ಏಕಮೇಕಾನಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಸ್ಯಾದಿಲೋಪರಾಸಿ.

ಅಪ್ಪವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

೩೩. ತದಮಿನಾದೀನಿ [ಚಂ. ೫.೨.೧.೨೭; ಪಾ. ೬.೩.೧೦೯; ಮು. ೨.೩೪; ಕಾ. ೨.೨೭].

ಮಹಾವುತ್ತಿಸುತ್ತಮಿದಂ, ತದಮಿನಾದೀನಿ ಪದರೂಪಾನಿ ಇಮಿನಾ ನಿಪಾತನೇನ ಸಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸರಲೋಪೋ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ –

ಲಾಬು=ಅಲಾಬು ¶ , ಪಿಧಾನಂ=ಅಪಿಧಾನಂ, ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ=ಅಪಿದಹಿತ್ವಾ, ಗಿನಿ=ಅಗ್ಗಿನಿ, ರತ್ನಂ=ರತನಂ, ನ್ಹಾನಂ=ನಹಾನಂ, ಅಸ್ನಾತಿ=ಅಸನಾತಿ, ಹನ್ತಿ=ಹನತಿ, ಹನ್ತಿ ಕುದ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ [ಅ. ನಿ. ೭.೬೪], ಫಲಂ ವೇ ಕದಲಿಂ ಹನ್ತಿ [ಅ. ನಿ. ೪.೬೮], ಸಕ್ಕಾರೋ ಕಾಪುರಿಸಂ ಹನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ವಿಕ್ಕೋಸಮಾನಾ ತಿಬ್ಬಾಹಿ, ಹನ್ತಿ ನೇಸಂ ವರಂ ವರಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೩೭೦].

ಇವಣ್ಣಲೋಪೇ –

ಆರಾಮರುಕ್ಖಚೇತ್ಯಾನಿ=ಚೇತಿಯಾನಿ [ಧ. ಪ. ೧೮೮], ಅಥತ್ಥೇಕಸತಂ ಖತ್ಯಾ [ಜಾ. ೨.೨೨.೫೯೪] =ಖತ್ತಿಯಾ, ತಿಥ್ಯಾ ಪುಥುಸೋ ವದನ್ತಿ [ಸು. ನಿ. ೮೯೭]. ತಿಥ್ಯಾ ಪುಥುಸೋ ನಿವಿಟ್ಠಾ [ಸು. ನಿ. ೮೯೮] =ತಿತ್ಥಿಯಾ. ವಿದ್ಧಸ್ತೋ=ವಿದ್ಧಂಸಿತೋ, ಉತ್ರಸ್ತೋ=ಉತ್ರಾಸಿತೋ, ಸ್ನೇಹೋ=ಸಿನೇಹೋ, ಕ್ಲೇಸವತ್ಥೂನಿ=ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂನಿ, ಕ್ರಿಯಾ=ಕಿರಿಯಾ, ಪ್ಲವನ್ತಿ=ಪಿಲವನ್ತಿ.

ಉವಣ್ಣಲೋಪೇ –

ಪದ್ಧಾನಿ=ಪದುಮಾನಿ, ಉಸ್ಮಾ=ಉಸುಮಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಂಯೋಗಾದಿಬ್ಯಞ್ಜನಲೋಪೋ ಚ –

ಪುತ್ತಾನಞ್ಹಿ ವಧೋ ದುಖೋ, ಮಾತಿಘೋ ಲಭತೇ ದುಖಂ, ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಾ ಕಾಮಾ ದುಖಾ, ನತ್ಥಿ ಕಾಮಪರಂ ದುಖಂ [ಜಾ. ೨.೧೯.೧೧೮], ಸೇಖೋ=ಸೇಕ್ಖೋ, ಅಪೇಖಾ=ಅಪೇಕ್ಖಾ, ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಖೋ=ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ [ಮಹಾವ. ೭೦] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸರೇನ ಸಹ ಬ್ಯಞ್ಜನಲೋಪೋ –

ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ [ಅ. ನಿ. ೬.೫೮], ಅಕ್ಖಾತಿ=ಅಕ್ಖಾಯತಿ, ಗನ್ಧಂ ಘಾತಿ=ಘಾಯತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾ=ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಪರಿಞ್ಞಾ=ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ಅಧಿಟ್ಠಾ=ಅಧಿಟ್ಠಾಯ, ಪತಿಟ್ಠಾ=ಪತಿಟ್ಠಾಯ, ಆವೀಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು [ಮಹಾವ. ೧೩೪] ¶ , ಅಸ್ಸವನತಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ [ಮಹಾವ. ೮], ವಿಪಾಕೋ ತದಾರಮ್ಮಣತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ [ಪಟ್ಠಾ. ೩.೧.೯೮], ದಸಾಹಪರಮತಾ ಧಾರೇತಬ್ಬಂ [ಪಾರಾ. ೪೬೨], ನಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭೋಜನತ್ಥಾ, ತಿಲೋದನೋ ಹೇಹಿತಿ [ಜಾ. ೧.೮.೧], ವಿಸಸೇನೋವ ಗಾರಯ್ಹೋ, ಯಸ್ಸತ್ಥಾ ರುಕ್ಖರೋಪಕಾ [ಜಾ. ೧.೩.೫೪] =ವಿಸಸೇನೋವಾತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ರಾಜಾ ಏವ, ಯಸ್ಸತ್ಥಾ ದೂರಮಾಯನ್ತಿ [ಜಾ. ೧.೩.೨೮] – ಯಸ್ಸಾತಿ ಉದರಸ್ಸ, ಪಿತು ಅತ್ಥಾ ಚನ್ದವತೀ [ಜಾ. ೧.೯.೬೬], ಉಪಾದಾರೂಪಂ, ಅನುಪಾದಾ ವಿಮುತ್ತೋ, ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಸಂವಿಧಾವಹಾರೋ, ಯಾತಿ=ಯಾಯತಿ, ವಾತಿ=ವಾಯತಿ, ನಿಬ್ಬಾತಿ=ನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ನಿಬ್ಬನ್ತಿ=ನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ, ಪಹಾತಿ=ಪಹಾಯತಿ, ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ=ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸಯೋ, ಸುಹದೋ=ಸುಹದಯೋ=ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಲೋಪೋ,

ಮುಖರೋ=ಮುಖಖರೋ, ವಾಚಾಕರಣೋ=ವಾಕ್ಕರಣೋ, ವಾಚಾಪಥೋ=ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ=ವಾಸ್ಸ ಬ್ಯತ್ತಂ, ರಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ, ಏವಂ ಬ್ಯಾಖೋ=ಏವಂ ವಿಯ ಖೋ=ವಿಸ್ಸ ಬ್ಯತ್ತಂ, ದೀಘೋ ಚ ಯಲೋಪೋ ಚ.

ಲೋಲುಪೋ, ಮೋಮುಹೋ, ಕುಕ್ಕುಚೋ, ಸುಸುಖೋ, ರೋರುವೋಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪನ ಅತಿಸಯತ್ಥದೀಪನತ್ಥಂ ಪದದ್ವಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಪದೇಸು ಅಕ್ಖರಲೋಪೋ.

ಪದಲೋಪೋ ಆದಿಮಜ್ಝನ್ತೇಸು –

ದತ್ತೋ=ದೇವದತ್ತೋ, ಅಸ್ಸೇಹಿ ಯುತ್ತೋ ರಥೋ=ಅಸ್ಸರಥೋ, ರೂಪಭವೋ=ರೂಪಂ, ಅರೂಪಭವೋ=ಅರೂಪಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಲೋಪರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ದೀಘ, ರಸ್ಸರಾಸಿ

ಅಥ ¶ ದೀಘ, ರಸ್ಸಾ ದೀಪಿಯನ್ತೇ.

೩೪. ಸೇಸಾ ದೀಘಾ.

ಪಕ್ಖಿತ್ತಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ. ಲುತ್ತೇಹಿ ವಾ ಆದೇಸಕತೇಹಿ ವಾ ವಣ್ಣೇಹಿ ಸೇಸಾ ರಸ್ಸಸರಾ ಕ್ವಚಿ ದೀಘಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಪುಬ್ಬಲುತ್ತೇ ತಾವ –

ತತ್ರಾಯಮಾದಿ ಭವತಿಂ [ಧ. ಪ. ೩೭೫], ತತ್ರಾಭಿರತಿಮಿಚ್ಛೇಯ್ಯ [ಧ. ಪ. ೮೮; ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೯೮], ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ, ಸದ್ಧೀಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಂ [ಸು. ನಿ. ೧೮೩], ಅನಾಗಾರೇಹಿ ಚೂಭಯಂ [ಧ. ಪ. ೪೦೪; ಸು. ನಿ. ೬೩೩], ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಾ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೯], ತಥೂಪಮಂ ಧಮ್ಮವರಂ ಅದೇಸಯಿ [ಖು. ಪಾ. ೬.೧೩], ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೨೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪರಲುತ್ತೇ –

ಅಜಿತಾತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ [ಸು. ನಿ. ೧೦೩೯, ೧೦೪೧], ಸುಮೇಧೋ ಸಾಜಾತೋ ಚಾತಿ, ರುಪ್ಪತೀತಿ ರೂಪಂ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೯], ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಸಾಧೂತಿಪತಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ [ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪ ಕಾಳಯಕ್ಖಿನೀವತ್ಥು], ಕಿಂಸೂಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಂ [ಸು. ನಿ. ೧೮೪] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಬಿನ್ದುಲುತ್ತೇ –

ತಾಸಾಹಂ [ಪಾಚಿ. ೭೦೯], ತೇಸಾಹಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೧೩].

ಆದೇಸೇಸು –

ಮ್ಯಾಯಂಧಮ್ಮೋ [ಮಹಾವ. ೭], ಸ್ವಾಹಂ [ಪೇ. ವ. ೪೮೫], ವಿತ್ಯಾನುಭೂಯತೇ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯದಿಪಿ ಇಮಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಉಪರಿಸುತ್ತೇನ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಲುತ್ತಾದೇಸೇಸು ಪನ ನಿಚ್ಚಮಿವ ದೀಘಸಿದ್ಧಿಞಾಪನತ್ಥಂ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೩೫. ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ದೀಘರಸ್ಸಾ [ಕ. ೨೫, ೨೬; ನೀ. ೩೫, ೩೬, ೬೪, ೭೧, ೧೬೫, ೧೭೯].

ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ¶ ಪರೇ ರಸ್ಸದೀಘಾನಂ ಕ್ವಚಿ ದೀಘ, ರಸ್ಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ. ತತ್ಥ ದೀಘವಿಧಿ ನಾಮ ಗಾಥಾವಸೇನ ವಾ ಆಗಮವಸೇನ ವಾ ವಚನಸುಖವಸೇನ ವಾ ಬುದ್ಧಿಸುಖವಸೇನ ವಾ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಗಾಥಾವಸೇನ ತಾವ –

ಮಧುವಾಮಞ್ಞತಿ ಬಾಲೋ [ಧ. ಪ. ೬೯], ಖನ್ತೀ ಚ ಸೋವಚಸ್ಸತಾ [ಖು. ಪಾ. ೫.೧೦], ಏವಂ ಗಾಮೇ ಮುನೀ ಚರೇ [ಧ. ಪ. ೪೯], ಸಕ್ಕೋ ಉಜೂ ಚ ಸುಹುಜೂ ಚ [ಖು. ಪಾ. ೯.೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಆಗಮೇ –

ಉರಗಾಮಿವ [ಜಾ. ೧.೭.೩೦], ಅರಹತಾಮಿವ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೮], ಪಸ್ಸತಾಮಿವ [ಸು. ನಿ. ೭೬೯] ಇಚ್ಚಾದಿ. ಗಾಥಾವಸೇನಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ವಚನಸುಖಞ್ಚ ಬುದ್ಧಿಸುಖಞ್ಚ ಪುರಿಮೇ ಸೇಸದೀಘೇಪಿ ಲಬ್ಭತಿ.

ತತ್ಥ ವಚನಸುಖೇ –

ಛಾರತ್ತಂ ಮಾನತ್ತಂ [ಚೂಳವ. ೯೭], ಪಕಟ್ಠಂ ವಚನಂ ಪಾವಚನಂ, ಪಾಸಾದೋ, ಪಾಕಾರೋ, ಪಾವಸ್ಸಿ ಮೇಘೋ, ನಗರಂ ಪಾವಿಸಿ, ಪಾವೇಕ್ಖಿ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ಪಾಟಿಪದೋ, ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ [ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೫೮೪] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಬುದ್ಧಿಸುಖಂ ನಾಮ ಪದಚ್ಛೇದಞಾಣಸುಖಂ. ತತ್ಥ –

ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ [ಪಾರಾ. ೧], ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಚಕ್ಖುಮಾಸ್ಸ ಯಥಾ ಅನ್ಧೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಬಿನ್ದುಲುತ್ತೇ ಪನ ಸಾರಾಗೋ, ಸಾರತ್ತೋ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪುಬ್ಬೇ ಉದ್ಧಟಾನಿಯೇವ.

ಇತಿ ದೀಘರಾಸಿ.

ರಸ್ಸಸನ್ಧಿಮ್ಹಿ ¶ ಗಾಥಾವಸೇನ ತಾವ –

ಯಿಟ್ಠಂವಹುತಂವ ಲೋಕೇ [ಧ. ಪ. ೧೦೮], ಭೋವಾದಿ ನಾಮ ಸೋ ಹೋತಿ [ಧ. ಪ. ೩೯೬; ಸು. ನಿ. ೬೨೫], ಯಥಾಭಾವಿ ಗುಣೇನ ಸೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಆಗಮೇ ಯ, ರ, ದಾಗಮೇಸು ಪುಬ್ಬರಸ್ಸೋ –

ಯಥಯಿದಂ [ಅ. ನಿ. ೧.೧-೪], ತಥಯಿದಂ, ಯಥರಿವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ, ತಥರಿವ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮಾಚರೇ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೧೨], ಸಮ್ಮದಕ್ಖಾತೋ ಮಯಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ [ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೯೪] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಂಯೋಗರಸ್ಸೋ ನಾಮ ಬಹುಲಂ ಲಬ್ಭತಿ –

ಅಕ್ಕಮೋ, ಪರಕ್ಕಮೋ, ಅಕ್ಖಾತೋ, ಅಞ್ಞಾ, ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅಞ್ಞಾತಂ ಭಗವಾ, ಅಞ್ಞಾತಂ ಸುಗತ, ಅತ್ಥರಣಂ, ಅಪ್ಫೋಟೇತಿ, ಅಲ್ಲಿಯತಿ, ಅಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಅಸ್ಸಾದೋ, ಆಭಸ್ಸರೋ, ಪಭಸ್ಸರೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭಿಮ್ಹಿ ವಸಿಮ್ಹಿ [ಪಾರಾ. ೨೦೩-೨೦೪].

ತಾ, ತೋಪಚ್ಚಯೇಸುಪಿ ರಸ್ಸೋ –

ಕತಞ್ಞುತಾ, ಅತ್ಥಞ್ಞುತಾ, ಧಮ್ಮಞ್ಞುತಾ, ಕಞ್ಞತೋ, ನದಿತೋ, ವಧುತೋ.

ಸಮಾಸೇ –

ಇತ್ಥಿಪುಮಂ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಇತ್ಥಿಭಾವೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ರಸ್ಸರಾಸಿ.

ದೀಘ, ರಸ್ಸರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ವುದ್ಧಿರಾಸಿ

ಅಥ ¶ ವುದ್ಧಿಸನ್ಧಿ ದೀಪಿಯತೇ.

೩೬. ಯುವಣ್ಣಾನಮೇಓ ಲುತ್ತಾ [ಕ. ೧೪; ರೂ. ೧೬; ನೀ. ೩೪].

ಲುತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಸರಮ್ಹಾ ವಾ ಪರಸರಮ್ಹಾ ವಾ ಸೇಸಾನಂ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣಾನಂ ಕಮೇನ ಏ, ಓಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಪರಇವಣ್ಣೇ –

ಬನ್ಧುಸ್ಸೇವ ಸಮಾಗಮೋ, ಅತೇವ ಮೇ ಅಚ್ಛರಿಯಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯೮೮], ವಾತೇರಿತಂ, ಜಿನೇರಿತಂ.

ಪರಉವಣ್ಣೇ –

ಗಙ್ಗೋದಕಂ, ಪತ್ತಂ ವೋದಕಂ ಕತ್ವಾ [ಚೂಳವ. ೩೭೬], ಸಙ್ಖ್ಯಂ [ಸು. ನಿ. ೭೫೪] ನೋಪೇತಿ ವೇದಗೂ [ಮಹಾನಿ. ೬], ಉದಕೋಮಿವ ಜಾತಂ.

ಕ್ರಿಯಾಪದೇಸು –

ವೇತಿ, ಅಪೇತಿ, ಉಪೇತಿ, ಅಪೇಕ್ಖಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪುಬ್ಬಇವಣ್ಣೇ –

ರಥೇಸಭೋ, ಜನೇಸಭೋ, ಮುನೇಲಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ- ತತ್ಥ ರಥೀನಂ ಆಸಭೋ ಜೇಟ್ಠಕೋತಿ ರಥೇಸಭೋ, ರಥೀನನ್ತಿ ರಥವನ್ತಾನಂ ರಥರುಳ್ಹಾನಂ ಯೋಧಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜನೀನಂ ಆಸಭೋ ಜನೇಸಭೋ, ಜನೀನನ್ತಿ ಜನವನ್ತಾನಂ ಇಸ್ಸರಾನಂ. ಮುನೀನಂ ಆಲಯೋ ವಿಹಾರೋ ಮುನೇಲಯೋ.

ಪುಬ್ಬಉವಣ್ಣೇ –

ಸುನ್ದರಾ ಇತ್ಥೀ ಸೋತ್ಥಿ, ಸುನ್ದರೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸೋತ್ಥಿ, ರಸ್ಸತ್ತಂ, ಮಙ್ಗಲಂ.

ವುದ್ಧಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಆದೇಸಸನ್ಧಿ

ಅಥಾದೇಸಸನ್ಧಿ ¶ ದೀಪಿಯತೇ.

೩೭. ಯವಾ ಸರೇ [ಕ. ೧೮, ೧೯, ೨೧, ೪೫; ನೀ. ೪೪, ೪೬, ೪೭, ೫೧, ೫೮].

ಸರೇ ಪರೇ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣಾನಂ ಯ, ವಾದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಇವಣ್ಣೇ –

ಪಟಿಸನ್ಥಾರವುತ್ಯಸ್ಸ [ಧ. ಪ. ೩೭೬], ಸಬ್ಬಾ ವಿತ್ಯಾನುಭೂಯತೇ, ಕ್ಯಾಹಂ ಅಪರಜ್ಝಾಮಿ [ಪಾರಾ. ೩೮೩] – ಇಧ ಪಠಮಂ ಬಿನ್ಧುಲೋಪೋ, ಸುತಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾತ್ಯತ್ಥ, ಸುತಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾತ್ಯಮ್ಹಾ [ಜಾ. ೨.೨೧.೧೪೯], ಞಾತೋ ಸೇನಾಪತೀತ್ಯಾಹಂ [ಜಾ. ೨.೨೧.೯೪], ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ [ಪಾರಾ. ೪೧೧], ಇಚ್ಚಸ್ಸ ವಚನೀಯಂ [ದೀಘನಿಕಾಯೇ], ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ, ಪಚ್ಚಾಹರತಿ [ಪಾರಾ. ೩೦೫-೩೦೭], ಪಚ್ಚೇತಿ, ಪಚ್ಚಯೋ, ಅಚ್ಚೇತಿ, ಅಚ್ಚಯೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೧], ಅಚ್ಚಾಯಂ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಖಣ್ಡೋ [ಜಾ. ೧.೭.೩೩] – ಅತಿರೇಕೋ ಅಯಂ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಖಣ್ಡೋತ್ಯತ್ಥೋ, ಅಪುಚ್ಚಣ್ಡತಾ – ಅಪುತಿಅಣ್ಡತಾತ್ಯತ್ಥೋ, ಜಚ್ಚನ್ಧೋ, ಜಚ್ಚಘಾನಕೋ, ಜಚ್ಚೇಳಕೋ, ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಅಬ್ಭೇತಿ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೧], ಅಜ್ಝೋಕಾಸೋ ಅಜ್ಝಾಗಮಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಾತ್ವೇವ? ಇತಿಸ್ಸ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ [ಪಾಚಿ. ೪೬೫], ಅತಿಸಿಗಣೋ, ಅಧೀರಿತಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ಇಚ್ಚೇತನ್ತಿಆದೀಸು ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಇತಿ, ಪತಿ, ಅತಿಪುತಿ, ಜಾತಿ, ಅಭಿ, ಅಧಿಸದ್ದಾನಂ ಇವಣ್ಣಸ್ಸ ಯತ್ತಂ, ‘ತವಗ್ಗ, ವರಣಾನ’…ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಯಮ್ಹಿ ತವಗ್ಗಸ್ಸ ಚತ್ತಂ, ‘ವಗ್ಗ, ಲ, ಸೇಹಿ ತೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತಂ, ಅಭಿ, ಅಧಿಸದ್ದೇಸು ಪನ ‘ಚತುತ್ಥದುತಿಯೇಸ್ವೇಸ’…ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ವಗ್ಗಚತುತ್ಥಾನಂ ತತಿಯತ್ತಂ.

ಉವಣ್ಣೇ ¶ –

ಚಕ್ಖ್ವಾಬಾಧಮಾಗಚ್ಛತಿ, ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ [ಮ. ನಿ. ೨.೩೦೮], ವತ್ಥ್ವೇತ್ಥ ವಿಹಿತಂ ನಿಚ್ಚಂ, ದ್ವಾಕಾರೋ [ಮಹಾವ. ೯], ಮಧ್ವಾಸವೋ [ಪಾಚಿ. ೩೨೮], ಅನ್ವಯೋ, ಅನ್ವೇತಿ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ [ಮಹಾವ. ೨೬, ೬೨], ಸ್ವಾಕಾರೋ [ಮಹಾವ. ೯], ಬಹ್ವಾಬಾಧೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೮. ಏಓನಂ [ಕ. ೧೭, ೧೮; ರೂ. ೧೯, ೨೦; ನೀ. ೪೩, ೪೪].

ಸರೇ ಪರೇ ಏ, ಓನಂ ಯ, ವಾದೇಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಕ್ಯಸ್ಸ ಬ್ಯಪಥಯೋ ಅಸ್ಸು [ಸು. ನಿ. ೯೬೭], ಕ್ಯಸ್ಸು ಇಧ ಗೋಚರಾ [ಸು. ನಿ. ೯೬೭] -ಕೇ+ಅಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಬ್ಯಪಥಯೋತಿ ವಚನಪಥಾ, ಯಥಾ ನಾಮಂ ತಥಾ ಝಸ್ಸ-ಚೇ+ಅಸ್ಸಾತಿ ಛೇದೋ, ತ್ಯಾಹಂ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯಂ [ಮ. ನಿ. ೧.೩೦], ತ್ಯಸ್ಸ ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪುತ್ತೋ ತ್ಯಾಹಂ ಮಹಾರಾಜ [ಜಾ. ೧.೧.೭], ಪಬ್ಬತ್ಯಾಹಂ ಗನ್ಧಮಾದನೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೯೭], ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮ್ಯಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ [ಮಹಾವ. ೭], ಯ್ಯಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಜಾ, ಯ್ಯಸ್ಸ ತೇ ಹೋನ್ತಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ, ಯ್ಯಸ್ಸು ಮಞ್ಞಾಮಿ ಸಮಣೇ-ಏತ್ಥ ಚ ಅವಿಸಿಟ್ಠೇಪಿ ವಚನಸದ್ದೇ ಯೇ+ಅಸ್ಸಾತಿ ಪದಚ್ಛೇದಬುದ್ಧಿಸುಖತ್ಥಂ ‘ಯ್ಯಸ್ಸಾ’ತಿ ಪೋತ್ಥಕಾರೋಪನಂ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ, ಯಥಾ ತಂ? ‘ಯದಾಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ’ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೪೭೪] ಇಚ್ಚಾದೀಸು ವಿಯ, ಕ್ವತ್ಥೋಸಿ ಜೀವಿತೇನ ಮೇ, ಯಾವತಕ್ವಸ್ಸ ಕಾಯೋ, ತಾವತಕ್ವಸ್ಸ ಬ್ಯಾಮೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೫], ಅಥ ಖ್ವಸ್ಸ, ಅತ್ಥಿ ಖ್ವೇತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧೩], ಯ್ವಾಹಂ, ಸ್ವಾಹಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಾತ್ವೇವ? ಸೋ ಅಹಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ [ಸು. ನಿ. ೧೯೪], ಸೋ ಅಹಂ ಭನ್ತೇ.

೩೯. ಯುವಣ್ಣಾನಮಿಯಙಉವಙ [ಮೋಗ. ೫-೧೩೬ (ಯುವಣ್ಣಾನ ಮಿಯಙುವಙ ಸರೇ)].

ಸರೇ ಪರೇ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣನ್ತಾನಂ ಪದಾನಂ ಇಯಙ, ಉವಙಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ. ಙಾನುಬನ್ಧೋ ಅನ್ತಾದೇಸತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ಇಧ ¶ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ರೂಪದ್ವಯಂ ವುಚ್ಚತೇ.

ಇವಣ್ಣೇ –

ತಿಯನ್ತಂ ತ್ಯನ್ತಂ – ತತ್ಥ ತಿಯನ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸಿದ್ಧಂ, ತ್ಯನ್ತನ್ತಿ ‘ಯವಾ ಸರೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು. ಅಗ್ಗಿಯಾಗಾರೇ ಅಗ್ಯಾಗಾರೇ, ಚತುತ್ಥಿಯತ್ಥೇ [ಮಹಾವ. ೩೭] ಚತುತ್ಥ್ಯತ್ಥೇ, ಪಞ್ಚಮಿಯತ್ಥೇ ಪಞ್ಚಮ್ಯತ್ಥೇ, ಪಥವಿಯಾಕಾಸೋ ಪಥಬ್ಯಾಕಾಸೋ, ವಿಯಞ್ಜನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ವಿಯಾಕತೋ ಬ್ಯಾಕತೋ, ವಿಯಾಕಂಸು ಬ್ಯಾಕಂಸು, ವಿಯತ್ತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ, ವಿಯೂಳ್ಹೋ ಬ್ಯೂಳ್ಹೋ, ಧಮ್ಮಂ ಅಧಿಯೇತಿ ಅಜ್ಝೇತಿ, ಪತಿಯೇತಿ ಪಚ್ಚೇತಿ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ ವಾ, ಪರಿಯಙ್ಕೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ವಿಪರಿಯಾಸೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ಇಧ ಏಕರೂಪಂ ಹೋತಿ – ಪರಿಯತ್ತಿ, ಪರಿಯತ್ತೋ, ಪರಿಯಾಯೋ, ಪಲ್ಲಙ್ಕೋಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪರಿಸದ್ದೇ ರಸ್ಸ ಲತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಇಸ್ಸ ‘ಯವಾ ಸರೇ’ತಿ ಯತ್ತೇ ಕತೇ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತಂ.

ಉವಣ್ಣೇ –

ಭಿಕ್ಖುವಾಸನೇ, ಸಯಮ್ಭುವಾಸನೇ, ಇಧಪಿ ರೂಪದ್ವಯಂ ಲಬ್ಭತಿ – ದುವಙ್ಗಿಕಂ=ದ್ವಙ್ಗಿಕಂ, ಭುವಾದಿಗಣೋ=ಭ್ವಾದಿಗಣೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೦. ವಿತಿಸ್ಸೇವೇ ವಾ [ರೂ. ೩೩ (ಪಿಟ್ಠೇ)].

ಏವಸದ್ದೇ ಪರೇ ಇತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಇ-ಕಾರಸ್ಸ ವೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಇತ್ವೇವ ಚೋರೋ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲೋ, ಸಮುದ್ದೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ [ಉದಾ. ೪೫] ಗಚ್ಛತಿ, ಮಹಾಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಮಹಾಸಮ್ಮತೋತ್ವೇವ ಪಠಮಂ ಅಕ್ಖರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ [ದೀ. ನಿ. ೩.೧೩೧], ಇಸಿಗಿಲಿತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ [ಮ. ನಿ. ೩.೧೩೩].

ವಾತಿ ಕಿಂ? ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ, ಸಮುದ್ದೋತೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ.

ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ¶ ಏವಸದ್ದೇ ಪರೇ ಅಞ್ಞತಿ-ಕಾರಸ್ಸ ವತ್ತಂ. ವಿಲಪತ್ವೇವ ಸೋ ದಿಜೋ [ಜಾ. ೧.೬.೧೦೩], ಅನುಸೇತ್ವೇವಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗೋ, ಅನುಸೇತ್ವೇವಸ್ಸ ರೂಪರಾಗೋ – ಅನುಸೇತಿ+ಏವ+ಅಸ್ಸಾತಿ ಛೇದೋ, ಹೋತ್ವೇವ ಕಾರಿಯಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ, ಹೋತೇವ ವಾ.

೪೧. ಏಓನಮ ವಣ್ಣೇ [ಕ. ೨೭; ರೂ ೩೯; ನೀ. ೬೬, ೧೬೩-೪].

ಸರಬ್ಯಞ್ಜನಭೂತೇ ವಣ್ಣೇ ಪರೇ ಏ, ಓನಂ ಅತ್ತಂ ಹೋತಿ ವಾ. ತತ್ಥ ಏಸ್ಸ ಅತ್ತಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮ, ದಾಗಮೇಸ್ವೇವ ಹೋತಿ.

ಅಕರಮ್ಹಸ ತೇ ಕಿಚ್ಚಂ [ಜಾ. ೧.೪.೨೯] – ಅಕರಮ್ಹಸೇತ್ಯತ್ಥೋ, ದಿಸ್ವಾ ಯಾಚಕಮಾಗತೇ [ಜಾ. ೧.೭.೫೮; ೨.೨೨.೨೨೬೧], ದಿಸ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತಮಾಗತೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೭೮೩], ಯಮಾಹು ನತ್ಥಿ ವೀರಿಯನ್ತಿ [ಜಾ. ೨.೧೮.೧೬೨] – ಯೇ+ಆಹುತ್ಯತ್ಥೋ. ಕದಸ್ಸು – ಕೇ+ಅಸ್ಸು, ಯದೇವ ತೇ ಜಾತಿನಿಸ್ಸಿತಾ, ತದೇವ ತೇ ಜರಾನಿಸ್ಸಿತಾಯೇ+ಏವ, ತೇ+ಏವಾತಿ ಛೇದೋ, ಸ್ವೇ ಭವೋ ಸ್ವಾತನಂ [ಪಾರಾ. ೨೨] – ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ದೀಘೋ.

ಓಮ್ಹಿ –

ಸ ಸೀಲವಾ [ಧ. ಪ. ೮೪], ಸ ಪಞ್ಞವಾ, ಸ ವೇ ಕಾಸಾವಮರಹತಿ [ಧ. ಪ. ೧೦], ಏಸ ಅತ್ಥೋ, ಏಸ ಧಮ್ಮೋ [ಧ. ಪ. ೫], ದಿನ್ನಮಾಸಿ ಜನಿನ್ದೇನ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೧೬೧ (ದಿನ್ನಮ್ಹಾತಿ ಜನಿನ್ದೇನ)] – ದಿನ್ನೋ+ಆಸೀತಿ ಛೇದೋ, ಮಗ್ಗಮತ್ಥಿ [ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೧೮೯] – ಮಗ್ಗೋ+ಅತ್ಥಿ, ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ [ಅ. ನಿ. ೧.೪೭], ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಮೇವ ಚ [ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೨೨೫], ಸಙ್ಘೋ ಪಬ್ಬತಮಿವ, ಸದ್ದೋ ಚಿಚ್ಚಿಟಮಿವ, ಹಿಯ್ಯೋ ಭವೋ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಂ, ಪಾತೋ ಅಸನಂ ಪಾತರಾಸೋ, ಪಾತಮನುಸಿಟ್ಠೋ, ಕಕುಸನ್ಧ ಕೋಣಾಗಮನೋ, ಥೇರ ವಾದಾನಮುತ್ತಮೋ – ಕಕುಸನ್ಧೋತಿ ಚ ಥೇರೋತಿ ಚ ಛೇದೋ, ಥೇರವಾದೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ¶ ಅನಿಮಿತ್ತೇಪಿ ಹೋತಿ. ತುವಞ್ಚ ಧನುಸೇಖ ಚ [ಜಾ. ೧.೧೬.೨೩೯], ಪಚ್ಚಯಮಹಾಪದೇಸೋ ಹೇಸ, ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಏಸ, ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋ ಏಸ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೨. ಗೋಸ್ಸಾವಙ [ಕ. ೨೨, ೭೮; ರೂ. ೨೮; ನೀ. ೫೨, ೨೨೯].

ಸರೇ ಪರೇ ಗೋಸ್ಸ ಅನ್ತಸ್ಸ ಅವಙ ಹೋತಿ.

ಗೋ ಚ ಅಸ್ಸೋ ಚ ಗವಾಸ್ಸಂ.

ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಪಿ. ಸಗವಚಣ್ಡೋ [ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೮], ಪರಗವಚಣ್ಡೋ.

ಅಪ್ಪವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಅವಣ್ಣಸ್ಸ ಉತ್ತಂ, ಓತ್ತಞ್ಚ –

ಪುಥುಜ್ಜನೋ, ಪುಥುಭೂತೋ-ಪುಥೂತಿ ವಾ ಏಕೋ ಪಾಟಿಪದಿಕೋ, ಪುಥುನಾ ಪುಥುನೀತಿಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅಪೇಕ್ಖಿಯಾನೋ ಅಪೇಕ್ಖಿಯಾನಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾತ್ಯತ್ಥೋ. ಏವಂ ಅನುಮೋದಿಯಾನೋ, ಮರೀಚಿಕೂಪಮಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾನೋ, ಮಾ ಮಂ ಪಿಸಾಚಾ ಖಾದನ್ತು, ಜೀವ ತ್ವಂ ಸರದೋಸತಂ [ಜಾ. ೧.೨.೯], ರತ್ತಿದಿವೋವ ಸೋ ದಿಬ್ಬೋ, ಮಾನುಸಂ ಸರದೋಸತಂ-ವಸ್ಸಸತನ್ತ್ಯತ್ಥೋ, ಅನುಯನ್ತಿ ದಿಸೋದಿಸಂ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೧], ಸಮ್ಪತನ್ತಿ ದಿಸೋದಿಸಂ-ತಂ ತಂ ದಿಸನ್ತ್ಯತ್ಥೋ, ಪರೋಸತಂ, ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ, ಅಞ್ಞೋಞ್ಞಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ, ಪೋನೋಪುಞ್ಞಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ, ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ ತಣ್ಹಾ-ಪುನೋತಿ ವಾ ಏಕೋ ನಿಪಾತೋ, ಪುನೋ ತಸ್ಸ ಮಹೇ ಸಿನೋ, ಪುನೋ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ನ ಚ ದಾನಿ ಪುನೋ ಅತ್ಥಿ, ಮಮ ತುಯ್ಹಞ್ಚ ಸಙ್ಗಮೋ, ನ ಪುನೋ ಅಮತಾಕಾರಂ, ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಮುಖಂ ತವ [ಅಪ. ಥೇರೀ ೨.೨.೨೩೫].

ಇವಣ್ಣಸ್ಸ ಅತ್ತಂ, ಉತ್ತಂ, ಏತ್ತಞ್ಚ –

ತದಮಿನಾಪೇತಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ-ತಂ ಏತಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಕಿಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ¶ ಸಕದಾಗಾಮೀ, ಇತ್ಥಿಯಾ ಭಾವೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ, ಏವುಮಂ – ಏವಂ+ಇಮನ್ತಿ ಛೇದೋ, ತ್ವಂ ನೋ ಸತ್ಥಾ ಮಹಾಮುನೇ, ಅತ್ಥಧಮ್ಮವಿದೂ ಇಸೇ.

ಉವಣ್ಣಸ್ಸ ಇತ್ತಂ, ಓತ್ತಞ್ಚ –

ಮಾತಿತೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೩೦೩], ಪಿತಿತೋ, ಮಾತಿಪಕ್ಖೋ, ಪಿತಿಪಕ್ಖೋ, ಮಾತಿಘೋ [ಜಾ. ೨.೧೯.೧೧೮], ಪಿತಿಘೋ, ಮತ್ತಿಕಂ ಧನಂ [ಪಾರಾ. ೩೪], ಪೇತ್ತಿಕಂ ಧನಂ, ಅಪಿ ನೋ ಲಚ್ಛಸಿ, ಕಚ್ಚಿ ನೋ ತುಮ್ಹೇ ಯಾಪೇಥ, ಕಥಂ ನೋ ತುಮ್ಹೇ ಯಾಪೇಥ, ಸೋತುಕಾಮತ್ಥ ನೋ ತುಮ್ಹೇ ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ನೋ ಸಮಂ ಅತ್ಥಿ [ಖು. ಪಾ. ೬.೩], ನ ಹಿ ನೋ ಸಙ್ಕರನ್ತೇನ [ಮ. ನಿ. ೩.೨೭೨], ನತ್ಥಿ ನೋ ಕೋಚಿ ಪರಿಯಾಯೋ [ಜಾ. ೧.೫.೧೧೦ (ನ ಹಿ ನೋ ಕೋಚಿ ಪರಿಯಾಯೋ)] – ಇಮೇಸು ತೀಸು ನುಸದ್ದೋ ಏಕಂಸತ್ಥೇ, ಸೋಸಿತೋ ಸೋತತ್ತೋ ಚೇವ [ಜಾ. ೧.೧.೯೪ ಸೋತತ್ತೋ ಸೋಸಿನ್ದೋ ಚೇವ; ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೭] – ಸುಟ್ಠು ಸೀತಲೋ ಸುಟ್ಠು ಸನ್ತತ್ತೋತ್ಯತ್ಥೋ, ಜಮ್ಬುನದಿಯಾ ಜಾತಂ ಜಮ್ಬೋನದಂ.

ಏಸ್ಸ ಇತ್ತಂ –

ಓಕನ್ದಾಮಸಿ ಭೂತಾನಿ, ಪಬ್ಬತಾನಿ ವನಾನಿ ಚ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೧೭೩] – ಅವಕನ್ದಾಮಸೇತ್ಯತ್ಥೋ, ಯಂ ಕರೋಮಸಿ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ, ತದಜ್ಜ ತುಯ್ಹಂ ದಸ್ಸಾಮ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೦], ಇಧ ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹಿಸು [ಧ. ಪ. ೨೮೬], ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಿಸು, ಚೇತೇಹಿ ಚೇತಪುತ್ತಿಹಿ [ಚರಿಯಾ. ೧.೧೦೬] – ಚೇತಪುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತ್ಯತ್ಥೋ.

ಓಸ್ಸ ಉತ್ತಂ –

ಮನುಞ್ಞಂ, ನ ತೇನತ್ಥಂ ಅಬನ್ಧಿಸು [ಜಾ. ೧.೬.೭] – ಸೋ ತೇನ ವಚನೇನ ಅತ್ಥಂ ನ ಅಬನ್ಧಿ ನ ಲಭೀತ್ಯತ್ಥೋ. ಅವ್ಹಾಯನ್ತು ಸು ಯುದ್ಧೇನ [ಜಾ. ೨.೨೨.೮೭೧] – ಸೋ ¶ ಪಹಾರವಚನೇನ ಮಂ ಅವ್ಹಯನ್ತೋತ್ಯತ್ಥೋ. ಅಪಿ ನು ಹನುಕಾ ಸನ್ತಾ [ಜಾ. ೧.೧.೧೪೬] – ನೋ ಹನುಕಾ ಏಕನ್ತಂ ಖಿನ್ನಾ ದುಕ್ಖಪತ್ತಾತ್ಯತ್ಥೋ.

ವಿಕಾರಸನ್ಧಿಪಿ ಆದೇಸಸನ್ಧಿರೂಪತ್ತಾ ಇಧ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ.

ಇತಿ ಸರಾದೇಸರಾಸಿ.

ಕವಗ್ಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಗ್ಗಾವಗ್ಗಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಆದೇಸೋ ದೀಪಿಯತೇ.

೪೩. ವಗ್ಗಲಸೇಹಿ ತೇ.

ಪಞ್ಚವಗ್ಗೇಹಿ ಚ ಲ, ಸೇಹಿ ಚ ಪರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ತೇ ಏವ ವಗ್ಗ ಲ, ಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ, ಯ-ಕಾರೋ ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ನಿಪಚ್ಚತೀತಿ ನಿಪಕೋ, ನಿಪಕಸ್ಸ ಭಾವೋ ನೇಪಕ್ಕಂ, ವಿಪಾಕೋ ಏವ ವೇಪಕ್ಕಂ, ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾಕ್ಕಂ, ವಾಕ್ಯಂ ವಾ. ಪಮುಖೇ ಸಾಧು ಪಾಮೋಕ್ಖಂ – ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತೇ ಕತೇ ಆದಿದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮತ್ತಂ, ಸುಭಗಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋಭಗ್ಗಂ, ದೋಭಗ್ಗಂ, ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಭೋಗ್ಗಂ, ಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಗ್ಗಂ, ಕುಕ್ಕುಚಭಾವೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾಚ್ಚಂ, ವುಚ್ಚತೇ, ಪಚ್ಚತೇ, ವಣಿಜಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ವಾಣಿಜ್ಜಂ, ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಭೋಜ್ಜಂ, ಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜ್ಜಂ.

೪೪. ತವಗ್ಗವರಣಾನಂ ಯೇ ಚವಗ್ಗಬಯಞಾ [ಕ. ೨೬೯, ೪೧; ನೀ. ೧೦೪, ೧೦೬, ೧೧೯, ೧೨೧-೫].

ಆದೇಸಭೂತೇ ವಾ ವಿಭತ್ತಿಭೂತೇ ವಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇ ವಾ ಯ-ಕಾರೇ ಪರೇ ತವಗ್ಗಾನಂವ, ರ, ಣಾನಞ್ಚ ಚವಗ್ಗ, ಬ, ಯ, ಞಾದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ.

ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞೋ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞಾ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞಂ, ಸಮಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಂ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ [ಪಾರಾ. ೪೧೧] ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ‘ಯವಾ ಸರೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇ ಉದಾಹಟಾನಿ.

ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ¶ ಭಾವೋ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ, ಸನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಚ್ಚಂ, ತಥಸ್ಸ ಭಾವೋತಚ್ಛಂ, ಯಜ್ಜೇವಂ-ಯದಿ+ಏವಂ, ನಜ್ಜೋ, ನಜ್ಜಾ, ನಜ್ಜಂ, ಸುಹದಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋಹಜ್ಜಂ, ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ವಜ್ಜಂ, ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ [ಧ. ಸ. ೧೬೦], ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಜ್ಝೋಕಾಸೋ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಬೋಜ್ಝಾ, ಬೋಧಿಯಾ ವಾ, ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಬೋಜ್ಝಂ, ಬುಜ್ಝತಿ, ಪೋನೋಪುಞ್ಞಂ, ಥನತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ಥಞ್ಞಂ.

ಪವಗ್ಗೇ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪಂ –

ವಪ್ಪತೇ, ಲುಪ್ಪತೇ, ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ, ಉಸಭಸ್ಸ ಭಾವೋ ಓಸಬ್ಭಂ, ಲಭಿಯತೇತಿ ಲಬ್ಭಂ, ಲಬ್ಭತೇ, ಗಾಮೇ ಹಿತಂ ಗಮ್ಮಂ, ಓಪಮ್ಮಂ, ಸೋಖುಮ್ಮಂ, ಆಗಮ್ಮ, ಉಪಗಮ್ಮ, ಗಮಿಯತೇತಿ ಗಮ್ಮೋ, ಏವಂ ದಮ್ಮೋ, ರಮ್ಮೋ, ಗಮ್ಮತೇ, ರಮ್ಮತೇ.

‘ತವಗ್ಗ ವರಣಾನ…’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಯಮ್ಹಿ ರಸ್ಸ ಯತ್ತಂ –

ಕಯ್ಯತೇ ಕರಿಯತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಅರಿಯೋ.

‘ವಗ್ಗಲಸೇಹಿ ತೇ’ತಿ ಲತೋ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪಂ –

ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ಕೋಸಲ್ಲಂ, ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ.

‘ತವಗ್ಗವರಣಾನ…’ನ್ತಿ ಯಮ್ಹಿ ವಸ್ಸ ಬತ್ತಂ –

ಪುಥಬ್ಯಾ, ಪುಥಬ್ಯಂ, ಭಾತು ಅಪಚ್ಚಂ ಭಾತಬ್ಯೋ, ಕೋರಬ್ಯೋ, ದಿವೇ ಭವಂ ದಿಬ್ಬಂ ದಿಬ್ಯಂ.

‘ವಗ್ಗಲಸೇಹಿ ತೇ’ತಿ ಸತೋ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪಂ –

ರಹಸಿ ಭವಂ ರಹಸ್ಸಂ, ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ದೋಮನಸ್ಸಂ, ಸೋವಚಸ್ಸಂ, ದೋವಚಸ್ಸಂ-ಮನೋಗಣತ್ತಾ ಮಜ್ಝೇ ಸಾಗಮೋ, ಭಾಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಭಸ್ಸಂ, ಆದಿಸ್ಸ=ಆದಿಸಿತ್ವಾ, ಉದ್ದಿಸ್ಸ=ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ, ಉಪವಸ್ಸ=ಉಪವಸಿತ್ವಾ, ಸಮ್ಫುಸ್ಸ=ಸಮ್ಫುಸಿತ್ವಾ, ತುಸ್ಸತಿ, ದುಸ್ಸತಿ, ನಸ್ಸತಿಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೫. ತಥನರಾನಂ ¶ ಟಠಣಲಾ [ರೂ. ೩ (ಪಿಟ್ಠೇ)].

ತಾದೀನಂ ಟಾದಿಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ತಸ್ಸ ಟತ್ತಂ –

ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ, ಪಟಗ್ಗಿ ದಾತಬ್ಬೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ, ಪಟಿಪ್ಪನ್ನೋ, ಬ್ಯಾವಟೋ, ಉದಾಹಟೋ, ದುಕ್ಕಟಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಥಸ್ಸ ಠತ್ತಂ –

ಪೀಳನಟ್ಠೋ [ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೭], ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ [ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೭], ಅಟ್ಠಿಂಕತ್ವಾ ಸುಣೇಯ್ಯ [ಜಾ. ೨.೧೭.೯೨], ಅಟ್ಠಕಥಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನಸ್ಸ ಣತ್ತಂ –

ಗಾಮಂ ನೇತೀತಿ ಗಾಮಣಿ, ಸೇನಂ ನೇತೀತಿ ಸೇನಾಣಿ, ಪಣಿಧಿ, ಪಣಿಧಾನಂ, ಪಣಿಹಿತಂ, ಪಣಾಮೋ, ಪರಿಣಾಮೋ, ಓಣಾಮೋ, ಉಣ್ಣಾಮೋ, ಕರಣೀಯಂ, ಕರಣಂ, ಞಾಣಂ, ತಾಣಂ, ಪಮಾಣಂ, ಸರಣಂ, ಗಹಣಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ರಸ್ಸ ಲತ್ತಂ –

ಪಲಿಘೋ, ಪಲಿಬೋಧೋ, ಪಲಿಪನ್ನೋ, ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ತಲುಣೋ ತರುಣೋ, ಕಲುನಂ ಪರಿದೇವಯಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೧೫೧], ಮಹಾಸಾಲೋ, ಅಟ್ಠಸಾಲಿನೀ, ನಯಸಾಲಿನೀ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ.

ಇದಾನಿ ಮಹಾವುತ್ತಿವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

ಕಸ್ಸ ಖತ್ತಂ –

ನಿಕ್ಖಮತಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ನೇಕ್ಖಮೋ, ರಾಜಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತೀತಿ ಖತ್ತಾ, ಕತ್ತಾ ವಾ.

ದತ್ತಞ್ಚ –

ಸದತ್ಥಪಸುತೋ ಸಿಯಾ [ಧ. ಪ. ೧೬೬].

ಯತ್ತಞ್ಚ ¶ –

ಸಯಂ ರಟ್ಠಂ ಹಿತ್ವಾನ, ಪುಪ್ಫದಾನಂ ದದಾತೀತಿ ಪುಪ್ಫದಾನಿಯೋ ಪುಪ್ಫದಾನಿಕೋ, ಸಿಪ್ಪಲಿವನೇ ವಸತೀತಿ ಸಿಪ್ಪಲಿವನಿಯೋ ಸಿಪ್ಪಲಿವನಿಕೋ, ಕುಮಾರಿಯಾ ಕುಮಾರಿಕಾ.

ಖಸ್ಸ ಗತ್ತಂ –

ಏಳಮೂಗೋ ಏಳಮೂಖೋ.

ಗಸ್ಸ ಕತ್ತಂ –

ಲುಜ್ಜತೀತಿ ಲೋಕೋ, ಆರೋಗ್ಯಂ ಅಭಿಸಜ್ಜೇತೀತಿ ಭಿಸಕ್ಕೋ, ಕುಲೂಪಕೋ ಕುಲೂಪಗೋ, ಖೀರೂಪಕೋ ಖೀರೂಪಗೋ, ಗೀವೂಪಕಂ ಗೀವೂಪಗಂ.

ಘಸ್ಸ ಹತ್ತಂ –

ಸೀಘಜವತಾಯ ಸೀಹೋ.

ಚಸ್ಸ ಛತ್ತಂ –

ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ರಂಸಿಯೋ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿ-ನಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಛಸ್ಸ ಸತ್ತಂ –

ಅತ್ಥಿ ಸಾಹಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೧೪] -ಛಾಹಂ+ಅಸ್ಸಾತಿ ಛೇದೋ, ಸಳಾಯತನಂ.

ಜಸ್ಸ ದತ್ತಂ –

ಪರಸೇನಂ ಜಿನಾತೀತಿಪಸ್ಸೇನದೀ-ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸರಲೋಪೋ, ರಸ್ಸ ಪರರೂಪಂ.

ಯತ್ತಞ್ಚ –

ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯತೀತಿ ನಿಯೋ, ನಿಯಕೋ ವಾ, ನಿಯಂ ಪುತ್ತಂ.

ಞಸ್ಸಣತ್ತಂ – ¶

ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಪಣ್ಣಾಸಂ ಪಞ್ಞಾಸಂ. ಪಣ್ಣವೀಸತಿ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ.

ನತ್ತಞ್ಚ –

ನಾಮಮತ್ತಂ ನ ನಾಯತಿ, ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನ ನಾಯರೇ [ವಿಸುದ್ಧಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೨೮] – ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಸ ಕತ್ತಂ –

ನಿಯಕೋ ನಿಯತೋ.

ಥತ್ತಞ್ಚ –

ನಿತ್ಥಿಣ್ಣೋ, ನಿತ್ಥರಣಂ, ನೇತ್ಥಾರಂ.

ನತ್ತಞ್ಚ –

ಜಿನೋ, ಪಿನೋ, ಲಿನೋ, ಪಟಿಸಲ್ಲಿನೋ, ಪಳಿನೋ, ಮಲಿನೋ, ಸುಪಿನೋ, ಪಹೀನೋ, ಧುನೋ, ಪುನೋ, ಲುನೋ, ಆಹುನಂ, ಪಾಹುನಂ.

ದಸ್ಸ ಡತ್ತಂ –

ಛವಡಾಹೋ, ದಿಸಾಡಾಹೋ, ಕಾಯಡಾಹೋ.

ಳತ್ತಞ್ಚ –

ಪರಿಳಾಹೋ, ಆಗನ್ತ್ವಾ ಛವಂ ದಹನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಳಹನಂ, ಸುಸಾನಂ.

ತತ್ತಞ್ಚ –

ಸುಗತೋ, ತಥಾಗತೋ, ಕುಸಿತೋ, ಉದತಿ ಪಸವತೀತಿ ಉತು.

ಧಸ್ಸ ದತ್ತಂ –

ಏಕಮಿದಾಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮಯಂ [ಮ. ನಿ. ೧.೫೦೧] -ಇಧಾತಿ ವಾ ನಿಪಾತೋ.

ಹತ್ತಞ್ಚ ¶ –

ಸಾಹು ದಸ್ಸನಮರಿಯಾನಂ [ಧ. ಪ. ೨೦೬], ಸಂಹಿತಂ, ವಿಹಿತಂ, ಪಿಹಿತಂ, ಅಭಿಹಿತಂ, ಸನ್ನಿಹಿತಂ, ಪಣಿಹಿತಂ, ಸದ್ದಹತಿ, ವಿದಹತಿ, ಪಿದಹತಿ.

ನಸ್ಸ ಉತ್ತಂ –

ಉಪಞ್ಞಾಸೋ=ಉಪನ್ಯಾಸೋ, ಞಾಯೋ=ನ್ಯಾಯೋ-ನಿಚ್ಚಂ ಏತಿ ಫಲಂ ಏತೇನಾತಿ ಞಾಯೋ, ಞೇಯ್ಯಂ=ನೇಯ್ಯಂ.

ಯತ್ತಞ್ಚ –

ಥೇನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಥೇಯ್ಯಂ, ಥೇರಾಧಿನನ್ತಿ ಥೇರಾಧೇಯ್ಯಂ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪರಾಧೇಯ್ಯಕಂ ದುಕ್ಖಂ.

ಪಸ್ಸ ಫತ್ತಂ –

ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ನಿಪ್ಫನ್ನಂ.

ಬತ್ತಞ್ಚ –

ಸಮ್ಬಹುಲಂ=ಸಮ್ಪಹುಲಂ, ಬಹುಸನ್ತೋ ನ ಭರತಿ [ಸು. ನಿ. ೯೮] =ಪಹು ಸನ್ತೋ ನ ಭರತಿ.

ಭಸ್ಸ ಫತ್ತಂ –

ಅನನ್ತಂ ಸಬ್ಬತೋಪಫಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೪೯೯].

ಮಸ್ಸ ಪತ್ತಂ –

ಚಿರಪ್ಪವಾಸಿಂ [ಧ. ಪ. ೨೧೯], ಹತ್ಥಿಪ್ಪಭಿನ್ನಂ [ಧ. ಪ. ೩೨೬].

ಯಸ್ಸ ವತ್ತಂ –

ದೀಘಾವು ಕುಮಾರೋ [ಮಹಾವ. ೪೫೯] =ದೀಘಾಯು ಕುಮಾರೋ, ಆಯುಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಆವುಧಂ=ಆಯುಧಂ, ಆಯು ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೇ ‘ಆವುಸೋ’ತಿ ನಿಪಾತೋ, ಕಸಾವೋ=ಕಸಾಯೋ, ಕಾಸಾವಂ=ಕಾಸಾಯಂ, ಸಾಲಿಂ ಲುನಾತೀತಿ ಸಾಲಿಲಾಯಕೋ, ತಿಣಲಾಯಕೋ.

ಲಸ್ಸ ರತ್ತಂ ¶ –

ನೀಲಂ ಜಲಂ ಏತ್ಥಾತಿ ನೇರಞ್ಜರಾ, ಜಲಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಅಲನ್ತಿ ಅರಞ್ಜರೋ, ಸಸ್ಸತಂ ಪರೇತಿ, ಉಚ್ಛೇದಂ ಪರೇತಿ-ಪಲೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಸ್ಸ ಪತ್ತಂ –

ಪಿಪಾಸತಿ ಪಿವಾಸತಿ.

ಬತ್ತಞ್ಚ –

ಬ್ಯಾಕತೋ, ಬ್ಯತ್ತೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಸೀಲಬ್ಬತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ನಿಬ್ಬುತಂ, ದಿಬ್ಬಂ, ದಿಬ್ಬತಿ, ಸಿಬ್ಬತಿ, ಕುಬ್ಬತಿ, ಕುಬ್ಬನ್ತೋ, ಕ್ರುಬ್ಬತಿ, ಕ್ರುಬ್ಬನ್ತೋ, ಅಸೇವಿತಬ್ಬತ್ತಾ ವಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಬಾಲೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಸ್ಸ ಛತ್ತಂ –

ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಂ-ಅವಸಿಟ್ಠನ್ತ್ಯತ್ಥೋ, ‘‘ದಿಬ್ಬಾ ಸದ್ದಾ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿ, ರಂಸಿಯೋ [ವಿ. ವ. ೭೩೦] ನಿಚ್ಛರನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಸ್ಸ ಛತ್ತಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ತತ್ತಞ್ಚ –

ಉತ್ತಿಟ್ಠಪತ್ತಂ ಉಪನಾಮೇನ್ತಿ [ಮಹಾವ. ೬೪], ‘‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತಿಟ್ಠನಂ ಉತ್ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅರಿಯಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏಸಾ ಅರಿಯಾನ ಯಾಚನಾ [ಜಾ. ೧.೭.೫೯]’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಹಸ್ಸ ಘತ್ತಂ –

ನಿಚ್ಚಂ ದಹತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ನಿದಾಘೋ, ಲಘು ಲಹು.

ಳಸ್ಸ ಡತ್ತಂ –

ಗರುಡೋ ಗರುಳೋ.

ಇತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾದೇಸರಾಸಿ.

ಮಿಸ್ಸಕಾದೇಸೋ ¶ ವುಚ್ಚತೇ.

ಅವಸ್ಸ ಉತ್ತಂ –

ಉದ್ಧಮ್ಮೋ, ಉಬ್ಬಿನಯೋ, ಉಪ್ಪಥೋ, ಉಮ್ಮಗ್ಗೋ, ಉಞ್ಞಾ ಅವಞ್ಞಾ, ಉಞ್ಞಾತಂ ಅವಞ್ಞಾತಂ, ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞೀ.

ಓತ್ತಞ್ಚ –

ಓನದ್ಧೋ, ಓಕಾಸೋ, ಓವಾದೋ, ಓಲೋಕನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಸ್ಸ ಓತ್ತಂ –

ಉಪೋಸಥೋ – ಉಪವಸಥೋತಿ ಠಿತಿ, ನೋನೀತಂ ನವನೀತಂ, ನಿವತ್ಥಕೋಚೋ ನಿವತ್ಥಕವಚೋ, ಕೋ ತೇ ಬಲಂ ಮಹಾರಾಜ, ಕೋ ನು ತೇ ರಥಮಣ್ಡಲಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೮೮೦] – ಕ್ವತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೋ ತೇ ದಿಟ್ಠೋ ವಾ ಸುತೋ ವಾ, ವಾನರೋ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಇತಿ, ಕೋ ನುಮೇ ಗೋತಮಸಾವಕಾ ಗತಾ-ಕ್ವ ನು+ಇಮೇತಿ ಛೇದೋ, ಸೋಣ್ಣಂ ಸುವಣ್ಣಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕುಸ್ಸ ಕ್ರುತ್ತಂ –

ಕ್ರುಬ್ಬತಿ ಕುಬ್ಬತಿ.

ತ್ತಸ್ಸ ತ್ರತ್ತಂ –

ಅತ್ರಜೋ ಪುತ್ತೋ, ಖೇತ್ರಜೋ ಪುತ್ತೋ ಅತ್ತಜೋ, ಖೇತ್ತಜೋ, ಗೋತ್ರಭೂ, ವತ್ರಭೂ, ಚಿತ್ರಂ, ವಿಚಿತ್ರಂ, ಚಿತ್ತಂ, ವಿಚಿತ್ತಂ, ಉತ್ರಸ್ತಮಿದಂ ಚಿತ್ತಂ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೮], ಉತ್ರಾಸೀ ಪಲಾಯೀ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯], ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೩] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ದಸ್ಸ ದ್ರತ್ತಂ –

ಇನ್ದ್ರಿಯಂ, ಸುಖೋ ಉದಯೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸುಖುದ್ರಯಂ, ದುಕ್ಖುದ್ರಯಂ ಕಮ್ಮಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೦೯], ಪಥವೀ ಉನ್ದ್ರಿಯ್ಯತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫೮] – ಭಿಜ್ಜತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ಮಿತ್ತದ್ರುಬ್ಭೋ ಮಿತ್ತದ್ದುಬ್ಭೋ.

ದ್ದಸ್ಸ ದ್ರತ್ತಂ ¶ –

ಭದ್ರಂ ಭದ್ದಂ, ಅಸ್ಸೋ ಭದ್ರೋ [ಧ. ಪ. ೧೪೩], ಸದಾ ಭದ್ರಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೫೩], ಸಬ್ಬೇ ಭದ್ರಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತು [ಜಾ. ೧.೨.೧೦೫], ಭದ್ರಾನಿ ಭದ್ರಾನಿ ಯಾನಾನಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ, ಲುದ್ರಂ [ದೀ. ನಿ. ೨.೪೩] ಲುದ್ದಂ.

ಬಸ್ಸ ಬ್ರತ್ತಂ –

ಬ್ರಹಾವನಂ, ಬ್ರಹನ್ತಂ ವಾ ವನಪ್ಪತಿಂ [ಜಾ. ೧.೧.೧೪], ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ – ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಅರಹಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಅಪಚ್ಚನ್ತಿ ಜಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವುಚ್ಚತಿ.

ವ, ವೀನಂ ಬ್ಯತ್ತಂ –

ಬ್ಯಯೋ=ವಯೋ-ವಿನಾಸೋತ್ಯತ್ಥೋ, ಕಿಚ್ಚಾಕಿಚ್ಚೇಸು ಬ್ಯಾವಟೋ=ವಾವಟೋ, ಪಙ್ಕೇ ಬ್ಯಸನ್ನೋ=ವಿಸನ್ನೋ, ಬ್ಯಮ್ಹಿತೋ=ವಿಮ್ಹಿತೋ, ಬ್ಯಮ್ಹಂ=ವಿಮಾನಂ-ಮಾನಸ್ಸ ಮ್ಹತ್ತಂ.

ಕ್ಖಸ್ಸ ಚ್ಛತ್ತಂ –

ಅಚ್ಛಿ=ಅಕ್ಖಿ, ಸಚ್ಛಿ=ಸಕ್ಖಿ-ಸಹ ಅಕ್ಖಿನಾ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ [ಮಿ. ಪ. ೫.೩.೧೨], ಮಚ್ಛಿಕಾ=ಮಕ್ಖಿಕಾ, ಲಚ್ಛೀ=ಲಕ್ಖೀ-ಸಿರೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಅಕ್ಖರಸಂಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ –

ಆಚೇರೋ ಆಚರಿಯೋ, ನ ಮಾತಾಪಿತರಸಂವಡ್ಢೋ, ಅನಾಚೇರಕುಲೇ ವಸಂ [ಜಾ. ೧.೧.೯], ಆಚೇರಮ್ಹಿ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾ [ಜಾ. ೧.೭.೮೨], ಬ್ರಹ್ಮಚೇರೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ, ತಿಣ್ಹಂ ತಿಖಿಣಂ, ತಣ್ಹಾ ತಸಿಣಾ, ಸುಣ್ಹಾ ಸುಣಿಸಾ, ಅಭಿಣ್ಹಂ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ, ಪಣ್ಹೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹೋ, ಪಣ್ಹೇ ವಜ್ಝೋ ಮಹೋಸಧೋ [ಜಾ. ೧.೧೫.೩೨೪], ಸುರಾಮೇರಯೋ-ಸುರಾಮೇರೇಯ್ಯೋ, ಸುರಾಮೇರೇಯ್ಯಪಾನಾನಿ, ಯೋ ನರೋ ಅನುಯುಞ್ಜತಿ [ಧ. ಪ. ೨೪೭]. ಕಮ್ಮಧಾರಯೋ= ಕಮ್ಮಧಾರೇಯ್ಯೋ ¶ , ಪಾಟಿಹೀರಂ ಪಾಟಿಹೇರಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಅಚ್ಛೇರಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಮಚ್ಛೇರಂ ಮಚ್ಛರಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಕ್ಖರವಡ್ಢಿಪಿ ಹೋತಿ –

ಏಕಚ್ಚಿಯೋ ಏಕಚ್ಚೇಯ್ಯೋ ಏಕಚ್ಚೋ, ಮಾತಿಯೋ ಮಚ್ಚೋ, ಕಿಚ್ಚಯಂ ಕಿಚ್ಚಂ, ಪಣ್ಡಿತಿಯಂ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ, ಸುವಾಮಿ ಸಾಮಿ, ಸುವಾಮಿನಿ ಸಾಮಿನಿ, ಸುವಕೇಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಸಕೇಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ, ಸತ್ತವೋ ಸತ್ತೋ, ತ್ವಞ್ಚ ಉತ್ತಮಸತ್ತವೋ [ಜಾ. ೨.೨೧.೭೬], ಏವಂ ಉತ್ತಮಸತ್ತವೋ [ಜಾ. ೨.೨೧.೭೯] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಮಿಸ್ಸಕಾದೇಸರಾಸಿ.

ಬಿನ್ದಾದೇಸೋ ದೀಪಿಯತೇ.

೪೬. ವಗ್ಗೇ ವಗ್ಗನ್ತೋ [ಕ. ೩೧; ರೂ. ೪೯; ನೀ. ೧೩೮-೯].

ವಗ್ಗಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಪರೇ ನಿಗ್ಗಹೀತಸ್ಸ ಸಕವಗ್ಗನ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಾದೇಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ದೀಪಙ್ಕರೋ, ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಙ್ಗಹೋ, ಸಞ್ಚಾರೋ, ಸಞ್ಜಾತೋ, ಸಣ್ಠಿತಂ, ಅತ್ತನ್ತಪೋ, ಪರನ್ತಪೋ, ಅಮತನ್ದದೋ, ಪುರಿನ್ದದೋ, ಸನ್ಧಿ, ಸನ್ನಿಧಿ, ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಮ್ಭವೋ, ಸಮ್ಭಾರೋ, ಸಮ್ಭಿನ್ನೋ, ಸಮ್ಮತೋ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ನಿಚ್ಚಂ, ತಙ್ಕರೋ, ತಂಕರೋ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಅನಿಚ್ಚಂ, ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ [ಖು. ಪಾ. ೧.ಸರಣತ್ತಯ], ನ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಸಾಧು ಇಚ್ಚಾದೀಸು [ಧ. ಪ. ೬೭] ನತ್ಥಿ.

ಮಹಾವುತ್ತಿವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

ವಗ್ಗಾವಗ್ಗೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಪರೇಸು ನಿಗ್ಗಹೀತಂ ಪರರೂಪಂ ಗಚ್ಛತಿ –

ಸಕ್ಕರೋತಿ, ಸಕ್ಕತೋ, ಸಕ್ಕಾರೋ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ, ತಕ್ಕತ್ತಾ, ತಕ್ಕರೋ, ತಕ್ಖಣಂ ತಙ್ಖಣಂ ತಂ ಖಣಂ, ತಗ್ಗತಿಕಂ ತಂ ಗತಿಕಂ, ತನ್ನಿನ್ನೋ, ತಪ್ಪೋಣೋ, ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋ, ತಪ್ಪಧಾನೋ, ಏತಪ್ಪರಮೋ, ಯಗ್ಗುಣೋ ಯಂಗುಣೋ, ತಲ್ಲೇಣಾ, ಮಲ್ಲೇಣಾ, ಸಲ್ಲೇಖೋ, ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೋ, ತಬ್ಬಣ್ಣನಾ ತಂವಣ್ಣನಾ, ತಸ್ಸಮೋ ತಂಸಮೋ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ¶ , ಚಿರಪ್ಪವಾಸಿಂ, ಹತ್ಥಿಪ್ಪಭಿನ್ನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಥೇ ಏಕತ್ಥ ಸಿದ್ಧಮ್ಪಿ ತಂ ತಂ ರೂಪಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುನಪ್ಪುನಮ್ಪಿ ವಿಧಿಯ್ಯತಿ ಞಾಣವಿಚಿತ್ತತ್ಥಂ.

೪೭. ಮಯದಾ ಸರೇ [ಕ. ೩೪, ೩೫; ರೂ. ೩೪, ೫೨; ನೀ. ೧೪೨-೫].

ಸರೇ ಪರೇ ನಿಗ್ಗಹೀತಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ಮ, ಯ, ದಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ತತ್ಥ ದಾದೇಸೋ ಯ, ತ, ಏತಸದ್ದೇಹಿ ನಪುಂಸಕೇ ದಿಸ್ಸತಿ –

ಯದಬ್ರವಿ [ಜಾ. ೧.೨.೧೪೩], ತದನಿಚ್ಚಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೯], ಏತದವೋಚ ಸತ್ಥಾ [ಸು. ನಿ. ದ್ವಯತಾನುಪಸ್ಸನಾಸುತ್ತ].

ಸಮಾಸೇ ಪನ ದಾದೇಸೋ ತಿಲಿಙ್ಗೇ ದಿಸ್ಸತಿ –

ಯದನನ್ತರಂ, ತದನನ್ತರಂ, ಏತದತ್ಥಾ ಕಥಾ [ಅ. ನಿ. ೨.೬೮]. ಏತದತ್ಥಾ ಮನ್ತನಾ [ಅ. ನಿ. ೨.೬೮] -ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಯಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಾ ಯಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ವಾ ಅನನ್ತರಂ ಯದನನ್ತರಂ.

ಕ್ವಚಿತ್ವೇವ? ಯಮೇತಂ ವಾರಿಜಂ ಪುಪ್ಫಂ, ಅದಿನ್ನಂ ಉಪಸಿಙ್ಘಸಿ [ಜಾ. ೧.೬.೧೧೫].

ಮಾದೇಸೋ ಯ, ತ, ಏತಸದ್ದೇಹಿ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ –

ಯಮಾಹು ದೇವೇಸು ಸುಜಮ್ಪತೀತಿ [ಜಾ. ೧.೧೫.೫೪], ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೦.೩೫], ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ [ಮಹಾವ. ೨-೩].

ಅಞ್ಞಸದ್ದೇಹಿ ಪನ ದ್ವೇ ಆದೇಸಾ ತಿಲಿಙ್ಗೇ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ –

ಸಕದಾಗಾಮೀ, ಏವಮೇತಮಭಿಞ್ಞಾಯ [ಸು. ನಿ. ೧೨೨೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯಾದೇಸೋ ಇದಂಸದ್ದೇ ಪರೇ ತಸದ್ದಮ್ಹಾ ಏವ ಕ್ವಚಿ ದಿಸ್ಸತಿ –

ತಯಿದಂ ನ ಸಾಧು [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೭೯], ತಯಿದಂ ನ ಸುಟ್ಠು [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೭೯].

೪೮. ಯೇವಹಿಸು ಞೋ

ಯ ¶ , ಏವ, ಹಿಸದ್ದೇಸು ಪರೇಸು ನಿಗ್ಗಹೀತಸ್ಸ ಞೋ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತಂ.

ಆನನ್ತರಿಕಞ್ಞಮಾಹು [ಖು. ಪಾ. ೬.೫] – ಆನನ್ತರಿಕಂ + ಯಂ + ಆಹೂತಿ ಛೇದೋ, ಯಞ್ಞದೇವ-ಯಂ + ಯಂ + ಏವ, ತಞ್ಞೇವ ತಂ+ಏವ, ಪುರಿಸಞ್ಞೇವ, ಪಚ್ಚತ್ತಞ್ಞೇವ, ತಞ್ಹಿ, ಪುರಿಸಞ್ಹಿ, ಅತ್ಥಸಞ್ಹಿತೋ ಅತ್ಥಸಂಹಿತೋ, ಧಮ್ಮಸಞ್ಹಿತೋ ಧಮ್ಮಸಂಹಿತೋ.

೪೯. ಯೇ ಸಂಸ್ಸ [ಕ. ೩೩; ರೂ. ೫೧; ನೀ. ೧೪೧].

ಯಮ್ಹಿ ಪರೇ ಸಂ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹೀತಸ್ಸ ಞೋ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತಂ.

ಸಞ್ಞೋಗೋ ಸಂಯೋಗೋ, ಸಞ್ಞುತ್ತೋ ಸಂಯುತ್ತೋ. ಸಂಯೋಜನಂ ಸಂಯೋಜನಂ, ಸಞ್ಞಮೋ ಸಂಯಮೋ, ಸಞ್ಞತೋ ಸಂಯತೋ, ಸಞ್ಞಮತಿ ಸಂಯಮತಿ, ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾ ಸಂಯಾಚಿಕಾ ಕುಟಿಂ [ಪಾರಾ. ೩೪೮] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಬಿನ್ದಾದೇಸರಾಸಿ.

ಆದೇಸಸನ್ಧಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಆಗಮಸನ್ಧಿ

ಅಥಾಗಮಸನ್ಧಿ ದೀಪಿಯತೇ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸರಾಗಮೋ –

ಅ –

ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಅಮಾಪೇತ್ವಾ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯೧೩], ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಅಮಾಪಿಯ [ಜಾ. ೧.೧.೧೪೮] – ಮಾಪೇತ್ವಾ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ, ನ ಚಾಪಿ ಅಪುನಪ್ಪುನಂ, ಹತ್ಥಿಬೋನ್ದಿಂ ಪವೇಕ್ಖಾಮಿ [ಜಾ. ೧.೧.೧೪೮] -ಪುನಪ್ಪುನಂ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ ¶ , ನತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ಅನಾಮತಂ [ಜಾ. ೧.೨.೩೧] – ಅಮತ ಪುಬ್ಬಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅನವಜ್ಜಂ, ಅನಮತಗ್ಗೋ, ಜಚ್ಚನ್ಧೋ, ಜಚ್ಚಬಧಿರೋ, ಜಚ್ಚಮೂಗೋ, ಜಚ್ಚಪಣ್ಡಕೋ.

ಆ –

ಅಡ್ಢೇ ಆಜಾಯರೇ ಕುಲೇ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೪೯], ಮನುಸ್ಸೇಸು ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ, ಆಪೂರತಿ ತಸ್ಸ ಯಸೋ [ಪರಿ. ೩೮೬].

ಇ –

ಧಮ್ಮಿಕಥಂ ಕತ್ವಾ [ಪಾರಾ. ೩೯], ಸರನ್ತಾ ಸಪನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸರಿಸಪಾ.

ಈ –

ಕಬಳೀಕಾರೋ, ಮನಸೀಕಾರೋ, ಮನಸೀಕರೋತಿ, ತಪ್ಪಾಕಟೀಕರೋತಿ, ದೂರೀಭೂತೋ, ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೋ.

ಉ –

ಞಾತಿಪರಿಜಿನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಞಾತಿಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ, ಏವಂ ಭೋಗಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ- ಪರಿಜಿನಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಹಾನಸ್ಸ, ಪರಿಕ್ಖಯಸ್ಸ.

ಓ –

ಪರೋಸತಂ, ಸರದೋಸತಂ, ದಿಸೋದಿಸಂ [ಧ. ಪ. ೪೨] ಇಚ್ಚಾದಿ.

‘ಅತಿಪ್ಪಗೋ ಖೋ ತಾವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತು’ [ದೀ. ನಿ. ೩.೧] ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾತೋತ್ಥೋ ಪಗೋಸದ್ದೋ ಏವ.

ಇತಿ ಸರಾಗಮರಾಸಿ.

೫೦. ವನತರಗಾಚಾಗಮಾ

ಸರೇ ಪರೇವ ನ, ತ, ರ, ಗಾ ಚ ಮ, ಯ, ದಾ ಚ ಆಗಮಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಗೋ, ತೋ, ದೋ, ನೋ, ಮೋ, ಯೋ, ರೋ, ವೋ,

ತತ್ಥ ¶ ಗೋ –

ಅರಿಯೇಹಿ ಪುಥಗೇವಾಯಂ ಜನೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ [ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ], ಇಧ ಪನ ಪಗೋಸದ್ದೋ ಏವ, ಪಗೇವ ವುತ್ಯಸ್ಸ, ಪಗೇವ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾತಿ [ಪಾರಾ. ೫೫].

ತೋ –

ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೦], ತಸ್ಮಾತಿಹ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೯], ಕತಮೋ ನಾಮ ಸೋ ರುಕ್ಖೋ, ಯಸ್ಸ ತೇವಂ ಗತಂ ಫಲಂ [ಜಾ. ೨.೧೮.೧೦] -ತೇವನ್ತಿ ಏವಂ.

ದೋ –

ಉದಗ್ಗೋ, ಉದಬ್ಬಹಿ, ಉದಪಾದಿ, ಉದಯೋ, ಉದಾಹಟೋ, ಉದಿತೋ, ಉದೀರಿತೋ, ದುಭತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ [ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ; ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ], ದುಭಯಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ ಪಣ್ಡರಾನಿ [ಸು. ನಿ. ೫೩೧], ತೋದೇಯ್ಯ, ಕಪ್ಪಾ ದುಭಯೋ [ಸು. ನಿ. ೧೧೩೧] – ದ್ವೇ ಇಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಞ್ಚಿದೇವ, ಕೋಚಿದೇವ, ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ, ಯಾವದೇವ, ತಾವದೇವ, ವಲುತ್ತೇ-ಯಾವದೇ, ತಾವದೇತಿ ಸಿದ್ಧಂ, ಪುನದೇವ, ಸಕಿದೇವ, ಸಮ್ಮದೇವ-ದಾಗಮೇ ರಸ್ಸೋ, ಸಮ್ಮದಕ್ಖಾತೋ [ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೯೫], ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತೋ [ಮ. ನಿ. ೨.೨೩೪], ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿಂ [ಅ. ನಿ. ೩.೧೦೧], ಅಹುದೇವ ಭಯಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೧೫೯] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನೋ –

ಇತೋ ನಾಯತಿ, ಚಿರಂ ನಾಯತಿ, ಕಮ್ಮೇ ಸಾಧು ಕಮ್ಮನಿಯಂ ಕಮ್ಮಞ್ಞಂ, ಅತ್ತನೋ ಇದಂ ಅತ್ತನಿಯಂ, ಅದ್ಧಾನಂ ಖಮತೀತಿ ಅದ್ಧನಿಯಂ, ಲೋಭಸ್ಸ ಹಿತಂ ಲೋಭನಿಯಂ ಲೋಭನೇಯ್ಯಂ, ದೋಸನಿಯಂ ದೋಸನೇಯ್ಯಂ, ಮೋಹನಿಯಂ ಮೋಹನೇಯ್ಯಂ, ಓಘನಿಯಂ, ಯೋಗನಿಯಂ, ಗನ್ಥನಿಯಂ, ನಿದ್ಧುನನಂ, ನಿದ್ಧುನನಕೋ, ಸಞ್ಜಾನನಂ, ಸಞ್ಜಾನನಕೋ, ಸಞ್ಞಾಪನಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಮೋ ¶ –

ಲಹುಮೇಸ್ಸತಿ [ಧ. ಪ. ೩೬೯], ಗರುಮೇಸ್ಸತಿ, ಮಗ್ಗಮತ್ಥಿ [ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೧೮೯], ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ [ಅ. ನಿ. ೪.೩೪], ಉರಗಾಮಿವ [ಜಾ. ೧.೭.೩೦], ಅರಹತಾಮಿವ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೮] ಇಚ್ಚಾದೀನಿ. ತಥಾ ಕೇನ ತೇ ಇಧ ಮಿಜ್ಝತಿ [ಪೇ. ವ. ೧೮೧], ರೂಪಾನಿ ಮನುಪಸ್ಸತಿ [ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೫೯೬], ಆಕಾಸೇ ಮಭಿಪೂಜಯೇ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ [ಮ. ನಿ. ೩.೪೦], ಏಕಮೇಕಸ್ಸ [ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೩], ಸಮಣಮಚಲೋ [ಅ. ನಿ. ೪.೮೭], ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ [ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೫೦] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯೋ –

ನಯಿಮಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಾ ಮಯಮತ್ಥಿ [ಜಾ. ೧.೩.೨೫], ಯಥಯಿದಂ [ಅ. ನಿ. ೧.೨೧-೨೨], ತಥಯಿದಂ, ಛಯಿಮೇ ಧಮ್ಮಾ [ಅ. ನಿ. ೬.೧೧], ನವಯಿಮೇ ಧಮ್ಮಾ [ಅ. ನಿ. ೯.೯], ದಸಯಿಮೇ ಧಮ್ಮಾ [ಅ. ನಿ. ೧೦.೧೬], ಮಮಯಿದಂ, ಸೋಯೇವ, ತೇಯೇವ, ತಂಯೇವ ತಞ್ಞೇವ, ತೇಹಿಯೇವ, ತೇಸಂಯೇವ ತೇಸಞ್ಞೇವ, ತಸ್ಮಿಯೇವ, ಬುದ್ಧೋಯೇವ, ಬುದ್ಧೇಸುಯೇವ, ಬೋಧಿಯಾಯೇವ ಕಾರಣಾ [ಚರಿಯಾ. ೧.೬೫], ಹೋತಿಯೇವ, ಅತ್ಥಿಯೇವ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಿಯನ್ತಂ, ಅಗ್ಗಿಯಾಗಾರೇ, ಚತುತ್ಥೀಯತ್ಥೇ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಇವಣ್ಣನ್ತರೂಪಾನಿ ಯಾಗಮೇನಾಪಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ.

ರೋ –

ನಿರನ್ತರಂ, ನಿರತ್ಥಕಂ, ನಿರಾಹಾರೋ, ನಿರಾಬಾಧೋ, ನಿರಾಲಯೋ, ನಿರಿನ್ಧನೋ ಅಗ್ಗಿ, ನಿರೀಹಕಂ, ನಿರುದಕಂ, ನಿರುತ್ತಿ, ನಿರುತ್ತರೋ, ನಿರೂಮಿಕಾ ನದೀ, ನಿರೋಜಂ, ದುರತಿಕ್ಕಮೋ, ದುರಭಿಸಮ್ಭವೋ, ದುರಾಸದಾ ಬುದ್ಧಾ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪೦.೨೭೦], ದುರಾಖ್ಯಾತೋ ಧಮ್ಮೋ [ದೀ. ನಿ. ೩.೧೬೬], ದುರಾಗತಂ, ದುರುತ್ತಂ ವಚನಂ [ಅ. ನಿ. ೫.೧೪೦], ಪಾತುರಹೋಸಿ [ಮಹಾವ. ೮], ಪಾತುರಹು [ಜಾ. ೧.೧೪.೨೦೨], ಪಾತುರಹೇಸುಂ [ಅ. ನಿ. ೩.೭೧], ಪಾತರಾಸೋ, ಪುನರೇತಿ, ಧೀರತ್ಥು [ಜಾ. ೧.೧.೧೩], ಚತುರಙ್ಗಿಕಂ ಝಾನಂ [ಧ. ಸ. ೧೬೮], ಚತುರಾರಕ್ಖಾ, ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಚತುರಿದ್ಧಿಲಾಭೋ, ¶ ಚತುರೋಘಾ, ವುದ್ಧಿರೇಸಾ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೧], ಪಥವೀಧಾತುರೇವೇಸಾ [ಮ. ನಿ. ೩.೩೪೮-೩೪೯], ಆಪೋಧಾತುರೇವೇಸಾ [ಮ. ನಿ. ೩.೩೫೦], ಸಬ್ಭಿರೇವ ಸಮಾಸೇಥ, ನಕ್ಖತ್ತರಾಜಾರಿವ ತಾರಕಾನಂ, ವಿಜ್ಜುರಿವ ಅಬ್ಭಕೂಟೇ, ಆರಗ್ಗೇರಿವ, ಉಸಭೋರಿವ [ಸು. ನಿ. ೨೯], ಯಥರಿವ, ತಥರಿವ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೬೩] -ರಾಗಮೇ ರಸ್ಸೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ಅತಿರಿವ ಕಲ್ಲರೂಪಾ [ಸು. ನಿ. ೬೮೮], ಅತಿವಿಯ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪತ್ತೋ, ಪರಂವಿಯ ಮತ್ತಾಯ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಇವ, ವಿಯಸದ್ದಾ ಏವತ್ಥೇ ವತ್ತನ್ತಿ, ತಥಾ ‘‘ಯಥರಿವ, ತಥರಿವ, ವರಮ್ಹಾಕಂ ಭುಸಾಮಿವ [ಜಾ. ೧.೩.೧೦೮], ನೇತಂ ಅಜ್ಜತನಾಮಿವ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಇವಸದ್ದೋ ಏವತ್ಥೇ ವತ್ತತಿ.

ವೋ –

ದುವಙ್ಗುಲಂ, ದುವಙ್ಗಿಕಂ, ತಿವಙ್ಗುಲಂ, ತಿವಙ್ಗಿಕಂ, ಪಾಗುಞ್ಞವುಜುತಾ, ವುಸಿತಂ, ವುತ್ತಂ, ವುಚ್ಚತೇ, ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾತಿ [ಪಾಚಿ. ೫೪೭], ವುಟ್ಠಾನಂ, ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖುವಾಸನೇ, ಪುಥುವಾಸನೇ, ಸಯಮ್ಭುವಾಸನೇ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಉವಣ್ಣನ್ತರೂಪಾನಿ ವಾಗಮೇನಾಪಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ.

೫೧. ಛಾ ಳೋ.

ಸರೇ ಪರೇ ಛಮ್ಹಾ ಳಾಗಮೋ ಹೋತಿ.

ಛಳಙ್ಗಂ, ಛಳಾಯತನಂ, ಛಳಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ [ಪೇ. ವ. ೩೭೪], ಅತ್ಥಸ್ಸ ದ್ವಾರಾ ಪಮುಖಾ ಛಳೇತೇ [ಜಾ. ೧.೧.೮೪], ಛಳೇವಾನುಸಯಾ ಹೋನ್ತಿ [ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥಸಙ್ಗಹ], ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ [ಬು. ವಂ. ೩.೫].

ಮಹಾವುತ್ತಿವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

ಸರೇ ¶ ಪರೇ ಮನಾದೀಹಿ ಸಾಗಮೋ –

ಮನಸಿಕಾರೋ, ಮಾನಸಿಕೋ, ಚೇತಸಿಕೋ, ಅಬ್ಯಗ್ಗಮನಸೋ ನರೋ [ಅ. ನಿ. ೧.೩೦], ಪುತ್ತೋ ಜಾತೋ ಅಚೇತಸೋ, ಉರೇ ಭವೋ ಓರಸೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸರೇ ಪರೇ ಬಹುಲಂ ಹಾಗಮೋ –

ಮಾಹೇವಂ ಆನನ್ದ [ದೀ. ನಿ. ೨.೯೫], ನೋಹೇತಂ ಭನ್ತೇ [ದೀ. ನಿ. ೧.೧೮೫-೧೮೬], ನೋಹಿದಂ ಭೋ ಗೋತಮ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೬೩], ನಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ [ಕಥಾ. ೧], ಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ, ಹೇವಂ ವದತಿ, ಉಜೂ ಚ ಸುಹುಜೂಚ [ಖು. ಪಾ. ೯.೧], ಸುಹುಟ್ಠಿತಂ ಸುಖಣೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾಗಮರಾಸಿ.

೫೨. ನಿಗ್ಗಹೀತಂ [ಕ. ೩೫; ರೂ. ೨೧ (ಪಿಟ್ಠೇ); ನೀ. ೫೬].

ನಿಗ್ಗಹೀತಂ ಕ್ವಚಿ ಆಗತಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಉಪವಸ್ಸಂ ಖೋ ಪನ [ಪಾರಾ. ೬೫೩], ನವಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚೀವರಲಾಭೇನ [ಪಾಚಿ. ೩೬೮], ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅಮತಂ ಪದಂ [ಧ. ಪ. ೨೧], ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ [ಮಹಾವ. ೧೫], ಅಣುಂಥೂಲಾನಿ [ಧ. ಪ. ೨೬೫], ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹುಂ [ಧ. ಪ. ೫೩], ಅವಂಸಿರಾ ಪತನ್ತಿ [ಜಾ. ೧.೧೧.೩೫], ಯದತ್ಥೋ, ತದತ್ಥೋ, ಏತದತ್ಥೋ, ತಕ್ಕತ್ತಾ, ತಕ್ಕರೋ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನೇವ, ತಥಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ತಬ್ಬೋಹಾರೋ, ತಬ್ಬಹುಲೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಬಿನ್ದಾಗಮರಾಸಿ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಪದಾನಂ ಅನ್ತೇ ಗತ, ಜಾತ, ಅನ್ತ ಸದ್ದಾ ಆಗಮಾ ಹೋನ್ತಿ.

ರೂಪಗತಂ ¶ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೩] ವೇದನಾಗತಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೩], ಸಞ್ಞಾಗತಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೩], ಗೂಥಗತಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೧೯], ಮುತ್ತಗತಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೧೯], ದಿಟ್ಠಿಗತಂ [ಮಹಾವ. ೬೬], ಅತ್ಥಜಾತಂ [ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ], ಧಮ್ಮಜಾತಂ, ಸುತ್ತನ್ತೋ [ಕಥಾ. ೨೨೬], ವನನ್ತೋ, ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಆಗಮಸನ್ಧಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ದ್ವಿಭಾವಸನ್ಧಿ

ಅಥ ದ್ವಿಭಾವಸನ್ಧಿ ದೀಪಿಯತೇ.

ದ್ವಿಭಾವೋ ತಿವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಪಕ್ಕಮೋ, ಪರಕ್ಕಮೋ ಇಚ್ಚಾದಿ ಬ್ಯಞ್ಜನದ್ವಿತ್ತಂ ನಾಮ. ರುಕ್ಖಂ ರುಕ್ಖಂ ಸಿಞ್ಚತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ ವಿಭತ್ಯನ್ತಪದದ್ವಿತ್ತಂ ನಾಮ. ತಿತಿಕ್ಖಾ, ತಿಕಿಚ್ಛಾ, ಜಗಮಾ, ಜಗಮು ಇಚ್ಚಾದಿ ಧಾತುಪದದ್ವಿತ್ತಂ ನಾಮ.

೫೩. ಸರಮ್ಹಾ ದ್ವೇ [ಕ. ೨೮; ರೂ. ೪೦; ನೀ. ೬೭].

ಸರಮ್ಹಾ ಪರಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ದ್ವೇ ರೂಪಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಸರಮ್ಹಾ ಪ, ಪತಿ, ಪಟೀನಂ ಪಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ –

ಅಪ್ಪಮಾದೋ, ಇಧಪ್ಪಮಾದೋ, ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಂ, ಅಪ್ಪತಿವತ್ತಿಯಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ [ಮಹಾವ. ೧೭], ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ, ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸರಮ್ಹಾತಿ ಕಿಂ? ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ.

ಕೀ, ಕುಧ, ಕಮು, ಕುಸ, ಗಹ, ಜುತ, ಞಾ, ಸಿ, ಸು, ಸಮ್ಭು, ಸರ, ಸಸ ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಧಾತೂನಞ್ಚ, ಉ, ದು, ನಿಪುಬ್ಬಾನಂ ಪದಾನಞ್ಚ ಆದಿಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ.

ಕೀ ¶ –

ವಿಕ್ಕಿನಾತಿ, ವಿಕ್ಕಯೋ, ಧನಕ್ಕೀತೋ.

ಕುಧ –

ಅಕ್ಕುದ್ಧೋ, ಅಕ್ಕೋಧೋ.

ಕಮು –

ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಅಭಿಕ್ಕಮೋ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಅಕ್ಕಮತಿ, ಅಕ್ಕಮೋ, ಅಕ್ಕನ್ತೋ, ಪರಕ್ಕಮತಿ, ಪರಕ್ಕಮೋ, ವಿಕ್ಕಮತಿ, ವಿಕ್ಕಮೋ, ಓಕ್ಕಮತಿ, ಓಕ್ಕನ್ತೋ.

ಕುಸ –

ಅಕ್ಕೋಸತಿ, ಅಕ್ಕೋಸೋ.

ಗಹ –

ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪಗ್ಗಹೋ, ವಿಗ್ಗಹೋ, ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಅನುಗ್ಗಹೋ.

ಜುತ –

ಉಜ್ಜೋತತಿ, ವಿಜ್ಜೋತತಿ.

ಞಾ –

ಅಞ್ಞಾ, ಪಞ್ಞಾ, ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಪರಿಞ್ಞಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ರತ್ತಞ್ಞೂ, ಅತ್ಥಞ್ಞೂ, ಧಮ್ಮಞ್ಞೂ.

ಸಿ –

ಅತಿಸ್ಸಯೋ, ಭೂಮಸ್ಸಿತೋ, ಗೇಹಸ್ಸಿತೋ.

ಸು –

ಅಪ್ಪಸ್ಸುತೋ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ವಿಸ್ಸುತೋ, ಅಸ್ಸವೋ, ಅನಸ್ಸವೋ.

ಸಮ್ಭು ¶ –

ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧೋ.

ಸರ –

ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಅನುಸ್ಸತಿ, ಅನುಸ್ಸರೋ.

ಸಸ –

ಅಸ್ಸಸತಿ, ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ, ಅಸ್ಸಾಸೋ, ಪಸ್ಸಾಸೋ.

ಸಜ –

ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೋ, ವಿಸ್ಸಗ್ಗೋ.

ಚಜ –

ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ, ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಉಪುಬ್ಬೇ –

ಉಕ್ಕಂಸತಿ, ಉಕ್ಕಂಸೋ, ಉಗ್ಗಹೋ, ಉಚ್ಚಾರೇತಿ, ಉಚ್ಚಾರೋ, ಉಚ್ಚಯೋ, ಸಮುಚ್ಚಯೋ, ಉಜ್ಜಲೋ, ಸಮುಜ್ಜಲೋ, ಉಣ್ಣಮತಿ, ಉತ್ತರತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ದುಪುಬ್ಬೇ –

ದುಕ್ಕಟಂ, ದುಕ್ಕರಂ, ದುಗ್ಗತಿ, ದುಚ್ಚರಿತಂ, ದುತ್ತರೋ, ದುದ್ದಮೋ, ದುನ್ನಯೋ, ದುಪ್ಪೋಸೋ, ದುಬ್ಬಲೋ, ದುಮ್ಮಗ್ಗೋ, ದುಲ್ಲಭೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನಿಪುಬ್ಬೇ –

ನಿಕ್ಕಮೋ, ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ನಿಗ್ಗತೋ, ನಿಚ್ಚೋರೋ, ನಿಜ್ಜರೋ, ನಿದ್ದೋಸೋ, ನಿಪ್ಪಾಪೋ, ನಿಮ್ಮಿತೋ, ನಿಮ್ಮಾನೋ, ನಿಯ್ಯಾನಂ, ನಿಲ್ಲೋಲೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ನಿಸ್ಸಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಿಕ, ತಯ, ತಿಂಸಾನಂ ತಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ –

ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ, ವೇದನತ್ತಿಕಂ, ವತ್ಥುತ್ತಯಂ, ರತನತ್ತಯಂ, ದ್ವತ್ತಿಂಸಂ, ತೇತ್ತಿಂಸಂ.

ಚತು ¶ , ಛೇಹಿ ಪರಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ –

ಚತುಬ್ಬಿಧಂ, ಚತುದ್ದಸ, ಚತುದ್ದಿಸಂ, ಚತುಪ್ಪದಂ, ಛಬ್ಬಿಧಂ, ಛನ್ನವುತಿ.

ವಾ ತ್ವೇವ? ಚತುಸಚ್ಚಂ, ಛಸತಂ.

ಸನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತೇ ಪರಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಂ ದ್ವಿತ್ತಂ –

ಸಜ್ಜನೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ಸನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸತ್ತಾ, ಸಬ್ಭಾವೋ.

ವಸ್ಸ ಬತ್ತೇ ಬಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ –

ಸೀಲಬ್ಬತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ನಿಬ್ಬುತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮೇವ.

ವತು, ವಟು ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಅನ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ –

ವತ್ತತಿ, ಪವತ್ತತಿ, ನಿವತ್ತತಿ, ಸಂವತ್ತತಿ, ವಟ್ಟತಿ, ವಿವಟ್ಟತಿ.

ಸಂಮ್ಹಾ ಅನುನೋ ನಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ –

ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ, ಸಮನ್ನೇಸತಿ.

ಅಞ್ಞತ್ರಪಿ –

ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನೇಯ್ಯ [ಮಹಾವ. ೧೩೯], ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ [ಮಹಾವ. ೧೩೮], ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನತಿ [ಮಹಾವ. ೧೩೯], ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ಚೀವರಚೇತಾಪನ್ನಂ, ಚತುನ್ನಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ.

ಇತಿ ಸದಿಸದ್ವಿತ್ತರಾಸಿ.

೫೪. ಚತುತ್ಥದುತಿಯೇಸ್ವೇಸಂ ತತಿಯಪಠಮಾ [ಕ. ೪೪, ೨೯; ರೂ. ೨೪; ನೀ. ೫೭, ೬೮, ೭೪, ೭೭-೮, ೮೦, ೮೨-೩, ೯೧, ೧೨೨].

ವಗ್ಗೇ ಚತುತ್ಥ, ದುತಿಯೇಸು ಪರೇಸು ಕಮೇನ ತತಿಯ, ಪಠಮಾ ಏಸಂ ಚತುತ್ಥ, ದುತಿಯಾನಂ ದ್ವಿಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ದುತಿಯಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘ಸರಮ್ಹಾ ದ್ವೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ವಾ ‘ವಗ್ಗಲಸೇಹಿ ತೇ’ಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ವಾ ದುತಿಯ, ಚತುತ್ಥಾನಮ್ಪಿ ಸದಿಸತ್ತೇ ಜಾತೇ ಪುನ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ¶ ಆದಿದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮತ್ತಂ, ಆದಿಚತುತ್ಥಸ್ಸ ತತಿಯತ್ತಞ್ಚ ಜಾತಂ.

ತತ್ಥ ಕವಗ್ಗೇ –

ಆಕ್ಖಾತಂ, ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಪಕ್ಖೇಪೋ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಧಾತುಕ್ಖೋಭೋ, ಆಯುಕ್ಖಯೋ, ನಕ್ಖಮತಿ.

‘ವಗ್ಗಲಸೇಹಿ ತೇ’ತಿ ಸುತ್ತವಿಧಾನೇ –

ಪಮುಖೇ ಸಾಧು ಪಾಮೋಕ್ಖಂ, ಪಗ್ಘರತಿ, ಉಗ್ಘೋಸತಿ, ನಿಗ್ಘೋಸೋ.

ಚವಗ್ಗೇ –

ಅಚ್ಛಾದೇತಿ, ಅಚ್ಛಿನ್ದತಿ-ಸಂಯೋಗೇ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಾದೇತಿ, ಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ, ರುಕ್ಖಚ್ಛಾಯಾ, ತಥಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಚ್ಛಂ, ರಥಸ್ಸ ಹಿತಾ ರಚ್ಛಾ, ಪಜ್ಝಾಯತಿ, ಉಜ್ಝಾಯತಿ, ನಿಜ್ಝಾಯತಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ, ಅಜ್ಝೋಕಾಸೋ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ದುಮ್ಮೇಧಸ್ಸ ಭಾವೋ ದುಮ್ಮೇಜ್ಝಂ, ಬುಜ್ಝತಿ, ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ, ಬೋಜ್ಝಂ, ಪಟಿವಿಜ್ಝ, ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯ, ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಟವಗ್ಗೇ –

ಯತ್ರಟ್ಠಿತಂ, ತತ್ರಟ್ಠಿತೋ, ಉಟ್ಠಿತೋ, ನಿಟ್ಠಿತೋ, ಥಲಟ್ಠೋ, ಜಲಟ್ಠೋ, ವುಡ್ಢೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತವಗ್ಗೇ –

ಸುಮನತ್ಥೇರೋ, ಯಸತ್ಥೇರೋ, ಅವತ್ಥಾ, ಅವತ್ಥಾನಂ, ವಿತ್ಥಾರೋ, ಅಭಿತ್ಥುತೋ, ವಿತ್ಥಮ್ಭಿತೋ, ಉದ್ಧರತಿ, ಉದ್ಧರಣಂ, ಉದ್ಧಟಂ, ನಿದ್ಧಾರೇತಿ, ನಿದ್ಧಾರಣಂ, ನಿದ್ಧಾರಿತಂ, ನಿದ್ಧನೋ, ನಿದ್ಧುತೋ, ನಿದ್ಧೋತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪವಗ್ಗೇ –

ವಿಪ್ಫರತಿ, ವಿಪ್ಫರಣಂ, ವಿಪ್ಫಾರೋ, ಅಪ್ಫೋಟೇತಿ, ಮಹಪ್ಫಲಂ, ನಿಪ್ಫಲಂ, ಮಧುಪ್ಫಾಣಿತಂ, ವಿಬ್ಭಮತಿ, ವಿಬ್ಭಮೋ, ಉಬ್ಭತಂ, ನಿಬ್ಭಯಂ, ದುಬ್ಭರೋ, ಸಬ್ಭಾವೋ ¶ , ಉಸಭಸ್ಸ ಭಾವೋ ಓಸಬ್ಭಂ, ಲಬ್ಭತಿ, ಆರಬ್ಭೋ, ಆರಬ್ಭ, ಆರಬ್ಭಿತ್ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಧಪಿ ಉ, ದು, ನಿತೋ ಪರಪದಾನಂ ಆದಿಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ ವಿಸೇಸತೋ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ಇತಿ ವಿಸದಿಸದ್ವಿತ್ತರಾಸಿ.

೫೫. ವಿಚ್ಛಾಭಿಕ್ಖಞ್ಞೇಸು ದ್ವೇ [ಚಂ. ೬.೩-೧; ಪಾ. ೮.೧.೧, ೪].

ವಿಚ್ಛಾಯಂ ಅಭಿಕ್ಖಞ್ಞೇ ಚ ಅನೇಕತ್ಥಸ್ಸ ಏಕಪದಸ್ಸ ದ್ವೇ ರೂಪಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಭಿನ್ನೇ ಅತ್ಥೇ ಕ್ರಿಯಾಯ ವಾ ದಬ್ಬೇನ ವಾ ಗುಣೇನ ವಾ ಬ್ಯಾಪಿತುಂ ಇಚ್ಛಾ ವಿಚ್ಛಾ. ಪುನಪ್ಪುನಕ್ರಿಯಾ ಅಭಿಕ್ಖಞ್ಞಂ.

ವಿಚ್ಛಾಯಂ ತಾವ –

ರುಕ್ಖಂ ರುಕ್ಖಂ ಸಿಞ್ಚತಿ. ಗಾಮೇ ಗಾಮೇ ಸತಂಕುಮ್ಭಾ, ಗಾಮೋ ಗಾಮೋ ರಮಣಿಯೋ, ಗೇಹೇ ಗೇಹೇ ಇಸ್ಸರೋ, ರಸಂ ರಸಂ ಭಕ್ಖಯತಿ, ಕ್ರಿಯಂ ಕ್ರಿಯಂ ಆರಭತೇ.

ಆನುಪುಬ್ಬಿಯೇಪಿ ವಿಚ್ಛಾವ ಗಮ್ಯತೇ –

ಮೂಲೇ ಮೂಲೇ ಥೂಲಾ, ಅಗ್ಗೇ ಅಗ್ಗೇ ಸುಖುಮಾ, ಜೇಟ್ಠಂ ಜೇಟ್ಠಂ ಅನುಪವೇಸೇಥ, ಇಮೇಸಂ ದೇವಸಿಕಂ ಮಾಸಕಂ ಮಾಸಕಂ ದೇಹಿ, ಮಞ್ಜೂಸಕರುಕ್ಖೋ ಪುಪ್ಫಂ ಪುಪ್ಫಂ ಪುಪ್ಫತಿ, ಇಮೇ ಜನಾ ಪಥಂ ಪಥಂ ಅಚ್ಚೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಇಮೇ ಅಡ್ಢಾ, ಕತರಾ ಕತರಾ ಇಮೇಸಂ ಅಡ್ಢತಾ, ಕತಮಾ ಕತಮಾ ಇಮೇಸಂ ಅಡ್ಢತಾ.

ಅಭಿಕ್ಖಞ್ಞೇ –

ಭತ್ತಂ ಪಚತಿ ಪಚತಿ, ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತಿ ಪಸವತಿ, ಭುತ್ವಾ ಭುತ್ವಾ ನಿಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಟಂ ಪಟಂ ಕರೋತಿ, ಪಟಪಟಾಯತಿ, ಏಕಮೇಕಂ, ಏಕಮೇಕಾನಿ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ವಿಚ್ಛಾಸು ಪುಬ್ಬಪದೇ ಸ್ಯಾದಿಲೋಪೋ.

೫೬. ಸಬ್ಬಾದೀನಂ ವೀತಿಹಾರೇ.

ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ¶ ಹರಣಂ ಅತಿಹಾರೋ, ನ ಅತಿಹಾರೋ ವೀತಿಹಾರೋ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅನ್ತೋಯೇವ ಹರಣನ್ತಿಅತ್ಥೋ, ವೀತಿಹಾರತ್ಥೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಸಬ್ಬಾದೀನಂ ಸಬ್ಬನಾಮಾನಂ ದ್ವೇ ರೂಪಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪುಬ್ಬಸ್ಸೇಕಸ್ಸ ಚ ಸ್ಯಾದಿಲೋಪೋ.

ಇಮೇ ದ್ವೇ ಜನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕಾ, ಇತರೀತರಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕಾ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ದೇನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅಪೇನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಧನಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ನಿಸ್ಸಿತಾ.

೫೭. ಯಾವತಾತಾವಂ ಸಮ್ಭಮೇ [ಚಂ. ೬.೩.೧೪; ಪಾ. ೮.೧.೧೨; ಯಾವಬೋಧಂ ಸಮ್ಭಮೇ (ಬಹೂಸು)].

ಯಂ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಯಾವಂ. ತಂ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ತಾವಂ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಮನಂ ಪವತ್ತನಂ ಸಮ್ಭಮೋ. ತುರಿತೇನ ವಚೀಪಯೋಗೇನ ತಂ ತಂ ಉಪಾಯದೀಪನಂ ಸಮ್ಭಮೋ, ಆಮೇಡಿತಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಮ್ಭಮೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಯಾವತಾ ಯತ್ತಕೇನ ಪದೇನ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತತ್ತಕಂ ಪದಂ ಪಯುಜ್ಜತೇ, ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ತದುತ್ತರಿ ವಾ ಉದೀರಿಯತೇತ್ಯತ್ಥೋ. ಯಥಾಬೋಧಂ ಸಮ್ಭಮೇತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ.

ಭಯೇ, ಕೋಧೇ, ಪಸಂಸಾಯಂ, ತುರಿತೇ, ಕೋತೂಹಲೇ’ಚ್ಛರೇ.

ಹಾಸೇ, ಸೋಕೇ, ಪಸಾದೇ ಚ, ಕರೇ ಆಮೇಡಿತಂ ಬುಧೋ.

ತತ್ಥ ಭಯೇ –

ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ, ಚೋರೋ ಚೋರೋ –

ಕೋಧೇ –

ವಿಜ್ಝ ವಿಜ್ಝ, ಪಹರ ಪಹರ.

ಪಸಂಸಾಯಂ –

ಸಾಧು ಸಾಧು.

ತುರಿತೇ ¶ –

ಗಚ್ಛ ಗಚ್ಛ.

ಕೋತೂಹಲೇ –

ಆಗಚ್ಛ ಆಗಚ್ಛ.

ಅಚ್ಛರೇ –

ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ.

ಹಾಸೇ –

ಅಭಿಕ್ಕಮಥ ವಾಸೇಟ್ಠಾ ಅಭಿಕ್ಕಮಥ ವಾಸೇಟ್ಠಾ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೦].

ಸೋಕೇ –

ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ [ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೦].

ಪಸಾದೇ –

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭೋ ಗೋತಮ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭೋ ಗೋತಮ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೦೬] ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಿಕ್ಖತ್ತುಂಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ ‘‘ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ [ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೭] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಪದವಾಕ್ಯದ್ವಿತ್ತರಾಸಿ.

ದ್ವಿಭಾವಸನ್ಧಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ವಿಪಲ್ಲಾಸಸನ್ಧಿ

ಅಥ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸನ್ಧಿ ದೀಪಿಯತೇ.

ಪದಕ್ಖರಾನಂ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿಪರಿಯಾಯೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ.

೫೮. ಹಸ್ಸ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ.

ಯಮ್ಹಿ ಪರೇ ಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ದಯ್ಹತಿ, ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ, ಸನ್ನಯ್ಹತಿ, ವುಯ್ಹತಿ, ದುಯ್ಹತಿ, ಮುಯ್ಹತಿ.

ವಾತ್ವೇವ ¶ ? ಸಙ್ಗಣ್ಹಿಯತಿ, ಏವಂ ಸಙ್ಗಯ್ಹ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ, ಆರುಯ್ಹ ಆರುಹಿತ್ವಾ, ಓಗಾಯ್ಹ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ. ಪಸಯ್ಹ ಪಸಹಿತ್ವಾ.

೫೯. ವೇ ವಾ [ರೂ. ೪೦ (ಪಿಟ್ಠೇ)].

ವಮ್ಹಿ ಪರೇ ಹಸ್ಸ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಬವ್ಹಾಬಾಧೋ ಬಹ್ವಾಬಾಧೋ, ಬವ್ಹೇತ್ಥ ನ್ಹಾಯತೀ ಜನೋ [ಉದಾ. ೯] =ಬಹ್ವೇತ್ಥ ನ್ಹಾಯತೀ ಜನೋ.

ಮಹಾವುತ್ತಿವಿಧಾನಂ ವುಚ್ಚತೇ.

ಯ, ರಾನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ –

ಕುಟಿ ಮೇ ಕಯಿರತಿ [ಪಾರಾ. ೩೫೮], ವಚನಂ ಪಯಿರುದಾಹಾಸಿ, ಗರುಂ ಪಯಿರೂಪಾಸತಿ, ವನ್ದಾಮಿ ತೇ ಅಯ್ಯಿರೇ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ [ಜಾ. ೨.೧೭.೫೪] -ಯಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ.

ನಿಗ್ಗಹೀತಸ್ಸ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ –

ನಿರಯಮ್ಹಿ ಅಪಚ್ಚಿಸುಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೬೦], ತೇ ಮೇ ಅಸ್ಸೇ ಅಯಾಚಿಸುಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೮೬೩]. ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿಸುಂ.

ಸರಾನಮ್ಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ –

ಹಞ್ಞಯ್ಯೇವಾಪಿ ಕೋಚಿ ನಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೧೯೩] – ಹಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಠಿತಿ, ಅಮೂಲಮೂಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ-ಮೂಲಮೂಲಂ ಅಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪರತ್ರ. ಅನೋಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ [ಪಾರಾ ೩೮೯], ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ, ಸದ್ಧಂ ನ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅಸದ್ಧಭೋಜಿ, ದಿಸ್ವಾ ಪದಮನುತ್ತಿಣ್ಣಂ [ಜಾ. ೧.೧.೨೦] – ಉತ್ತಿಣ್ಣಂ ಅದಿಸ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪದಾನಮ್ಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ –

ನವಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚೀವರಲಾಭೇನ, ನಾಗಕಞ್ಞಾ ಚರಿತಂ ಗಣೇನ [ಜಾ. ೧.೧೫.೨೬೮] -ನಾಗಕಞ್ಞಾಗಣೇನ ಚರಿತನ್ತಿ ಠಿತಿ.

ಇತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸರಾಸಿ.

೬೦. ಬಹುಲಂ [ಚಂ. ೧.೧.೧೩೦; ಪಾ. ೩.೩.೧೧೩].

ಸನ್ಧಿವಿಧಾನಂ ¶ ನಾಮ ಬಹುಲಂ ಹೋತಿ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿಕಾರಸುತ್ತಂ. ಯಾವಗನ್ಥಪರಿಯೋಸಾನಾ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ವತ್ತತೇ. ಏತೇನ ಸಬ್ಬಸದ್ದಸುತ್ತೇಸು ಅನಿಟ್ಠನಿವತ್ತಿ ಚ ಇಟ್ಠಪರಿಗ್ಗಹೋ ಚ ಕತೋ ಹೋತಿ.

ಇತಿ ನಿರುತ್ತಿದೀಪನಿಯಾ ನಾಮ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನದೀಪನಿಯಂ

ಸನ್ಧಿಕಣ್ಡೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೨. ನಾಮಕಣ್ಡ

ವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ

ಅಥ ¶ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ಸ್ಯಾದಿವಿಭತ್ತಿವಿಧಾನಂ ದೀಪಿಯತೇ.

ಲಿಙ್ಗಂ, ನಾಮಂ, ಪಾಟಿಪದಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ದಬ್ಬಾಭಿಧಾನಸ್ಸ ಪುರಿಸಾದಿಕಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ತಞ್ಹಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ವಿಭಾಗಂ ಪತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸದರೂಪಂ ಹೋತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅವಿಸದರೂಪಂ, ಕಿಞ್ಚಿ ಮಜ್ಝಿಮರೂಪನ್ತಿ ಏವಂ ತಿವಿಧೇನ ಲಿಙ್ಗರೂಪೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತದೇವ ಕಿಞ್ಚಿ ಸದ್ದಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪಂ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪಞ್ಚ ಪರಿಣಮನ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಮನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ.

ತದೇವ ಧಾತು, ಪಚ್ಚಯ, ವಿಭತ್ತಿಪದೇಹಿ ಚೇವಸದ್ದಪದತ್ಥಕಪದೇಹಿ ಚ ‘ವಿಸುಂ ಭೂತಂ ಪದ’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪಾಟಿಪದಿಕನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ.

ತತ್ಥ ಧಾತುಪದಂ ನಾಮ ಬ್ರೂ, ಭೂ, ಹೂಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಚ್ಚಯಪದಂ ನಾಮ ಣ, ತಬ್ಬ, ಅನೀಯ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿಭತ್ತಿಪದಂ ನಾಮ ಸಿ, ಯೋ, ಅಂ, ಯೋ,ತಿ, ಅನ್ತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸದ್ದಪದತ್ಥಕಪದಾನಿ ನಾಮ ರಾಜಸ್ಸ, ಸಖಸ್ಸ, ಪುಮಸ್ಸ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ರಾಜಸ್ಸಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಸದ್ದಸುತ್ತೇ ಸದ್ದಪದತ್ಥಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪಯೋಗೇ ಅತ್ಥಪದತ್ಥಕಾನಿ. ಧಾತುಪಚ್ಚಯವಿಭತ್ತಿಪದಾನಿ ಪನ ನಿಚ್ಚಂ ಸದ್ದಪದತ್ಥಕಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ಸದ್ದಸುತ್ತೇಸ್ವೇವ ಚ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಪಯೋಗೇತಿ, ಇದಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಾನತ್ತಂ.

ಯದಿಏವಂ ಭುಸ್ಸ, ಬ್ರುಸ್ಸ, ಭೂತೋ, ಹೂತೋ, ಣೇ, ತಬ್ಬೇ, ಸಿಮ್ಹಿ, ತಿಮ್ಹಿ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ತೇಹಿ ಕಥಂ ವಿಭತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ? ಅನುಕರಣಪದಾನಿ ನಾಮ ತಾನಿ ಅತ್ಥಿಸ್ಸ, ಕರೋತಿಸ್ಸ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಚ ರಾಜಸ್ಸ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಚ ಅನುಕರಣಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ನ ಏಕನ್ತಲಿಙ್ಗಭಾವೇನಾತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘ಧಾತು- ಪಚ್ಚಯ ¶ , ವಿಭತ್ತಿವಜ್ಜಿತಮತ್ಥವಂ ಲಿಙ್ಗ’ನ್ತಿ ಅವೋಚುಂ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥವನ್ತಿ ಅತ್ಥಪದತ್ಥಕಂ ವುಚ್ಚತಿ, ರಾಜಸ್ಸಇಚ್ಚಾದಿಕಂ ಸದ್ದಪದತ್ಥಕಂ ವಿವಜ್ಜೇತಿ, ಏತೇನ ಅತ್ಥಪದತ್ಥಕೇ ಸತಿ ತದ್ಧಿತ, ಸಮಾಸ, ಕಿತಕಪದಾನಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಲಿಙ್ಗಭಾವಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ. ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಲಿಙ್ಗನಾಮಬ್ಯಪದೇಸಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ಯಾನಿ ಚ ನಾಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಾನಿ ಭವಿತುಂ ಅರಹನ್ತಿ, ತಾನಿ ಉಪಸಗ್ಗ, ನಿಪಾತಪದಾನಿ ತ್ವಾನ್ತಾದಿಪದಾನಿ ಚ ಇಧ ವಿಸೇಸನನಾಮಭಾವೇನ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ.

೬೧. ದ್ವೇ ದ್ವೇಕಾನೇಕೇಸು ನಾಮಸ್ಮಾ ಸಿ ಯೋ ಅಂಯೋ ನಾ ಹಿ ಸ ನಂ ಸ್ಮಾಹಿ ಸನಂಸ್ಮಿಂಸು [ಕ. ೫೫; ರೂ. ೬೩; ನೀ. ೨೦೦].

ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಚ ಅನೇಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಚ ಪವತ್ತಾ ನಾಮಸ್ಮಾ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಸಿ, ಯೋ…ಪೇ… ಸ್ಮಿಂ, ಸುವಿಭತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ.

ವಿಭಜನ್ತೀತಿ ವಿಭತ್ತಿಯೋ, ಏಕಮೇಕಂ ಪಕತಿನಾಮಪದಂ ನಾನಾರೂಪವಿಭಾಗವಸೇನ ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮಾದಿನಾನಾಅತ್ಥವಿಭಾಗವಸೇನ ಏಕತ್ತ, ಬಹುತ್ತಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಭಾಗವಸೇನ ಚ ವಿಭಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಿ, ಲೋ ಇತಿ ಪಠಮಾ ನಾಮ…ಪೇ… ಸ್ಮಿಂ, ಸು ಇತಿ ಸತ್ತಮೀ ನಾಮ. ದ್ವೀಸು ದ್ವೀಸು ಪುಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಂ ‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತಂ ವಚನ’ನ್ತಿ ಏಕವಚನಂ ನಾಮ. ಪರಂ ಪರಂ ‘ಅನೇಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಪವತ್ತಂ ವಚನ’ನ್ತಿ ಅನೇಕವಚನಂ ನಾಮ. ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಚ ಪುಥುವಚನನ್ತಿ ಚ ಏತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಸಬ್ಬಮಿದಂ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸಿದ್ಧಂ.

೬೨. ಪಠಮಾತ್ಥಮತ್ತೇ [ಕ. ೨೮೪; ರೂ. ೬೫; ನೀ. ೫೭೭; ಚಂ. ೨.೧.೯೩; ಪಾ. ೨.೩.೪೬].

ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮಾದಿಕಂ ಬಾಹಿರತ್ಥಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಲಿಙ್ಗತ್ಥಮತ್ತೇ ಪವತ್ತಾ ನಾಮಸ್ಮಾ ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಅಯಂ ಮಮ ಪುರಿಸೋ, ಇಮೇ ಮಮ ಪುರಿಸಾ.

೬೩. ಆಮನ್ತನೇ [ಕ. ೨೮೫; ರೂ. ೭೦; ನೀ. ೫೭೮; ಚಂ. ೨.೧.೯೪; ಪಾ. ೨.೩.೪೭].

ಆಮನ್ತನಂ ¶ ವುಚ್ಚತಿ ಆಲಪನಂ. ಆಮನ್ತನವಿಸಯೇ ಲಿಙ್ಗತ್ಥಮತ್ತೇ ಪವತ್ತಾ ನಾಮಸ್ಮಾ ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಭೋ ಪುರಿಸ, ಭೋನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ.

೬೪. ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ [ಕ. ೨೯೭; ರೂ. ೭೬, ೨೮೪; ನೀ. ೫೮೦; ಚಂ. ೨.೧.೪೩; ಪಾ. ೧.೪.೪೯-೫೧].

ನಾಮಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ದುತಿಯಾವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪುರಿಸೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ.

೬೫. ಕತ್ತುಕರಣೇಸು ತತಿಯಾ [ಕ. ೨೮೬, ೨೮೮; ರೂ. ೮೩; ನೀ. ೫೯೧, ೫೯೪; ಚಂ. ೨.೧.೬೨, ೬೩; ಪಾ. ೨.೩.೧೮].

ನಾಮಸ್ಮಾ ಕತ್ತರಿ ಚ ಕರಣೇ ಚ ತತಿಯಾವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಪುರಿಸೇನ ಕತಂ, ಪುರಿಸೇಹಿ ಕತಂ, ಪುರಿಸೇನ ಕುಲಂ ಸೋಭತಿ, ಪುರಿಸೇಹಿ ಕುಲಂ ಸೋಭತಿ.

೬೬. ಚತುತ್ಥೀ ಸಮ್ಪದಾನೇ [ಕ. ೨೯೩; ರೂ ೮೫, ೩೦೧; ನೀ. ೬೦೫; ಚಂ. ೨.೧.೭೩; ಪಾ. ೨.೩.೧೩].

ನಾಮಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪದಾನತ್ಥೇ ಚತುತ್ಥೀವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಪುರಿಸಸ್ಸ ದೇತಿ, ಪುರಿಸಾನಂ ದೇತಿ.

೬೭. ಪಞ್ಚಮ್ಯಾವಧಿಸ್ಮಿಂ [ಕ. ೨೯೫; ರೂ. ೮೯, ೩೦೭; ನೀ. ೬೦೭ ಚಂ. ೨.೧.೮೧; ಪಾ. ೨.೩.೨೮; ೧.೪.೨೪ ಪಞ್ಚಮ್ಯವಧಿಸ್ಮಾ (ಬಹೂಸು)].

ಅವಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅಪಾದಾನಂ. ನಾಮಸ್ಮಾ ಅವಧಿಅತ್ಥೇ ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಪುರಿಸಸ್ಮಾ ಅಪೇತಿ, ಪುರಿಸೇಹಿ ಅಪೇತಿ.

೬೮. ಛಟ್ಠೀ ¶ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ [ಕ. ೩೦; ರೂ. ೯೨, ೩೧೫; ನೀ. ೬೦೯; ಚಂ. ೨.೧.೯೫; ಪಾ. ೨.೩.೫೦].

ನಾಮಸ್ಮಾ ಸಮ್ಬನ್ಧತ್ಥೇ ಛಟ್ಠೀವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಪುರಿಸಸ್ಸ ಧನಂ, ಪುರಿಸಾನಂ ಧನಂ.

೬೯. ಸತ್ತಮ್ಯಾಧಾರೇ [ಕ. ೩೧೨; ರೂ. ೯೪, ೩೧೯; ನೀ. ೬೩೦; ಚಂ. ೨.೧.೮೮; ಪಾ. ೨.೩.೩೬; ೧.೩.೪೫].

ನಾಮಸ್ಮಾ ಆಧಾರತ್ಥೇ ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಪುರಿಸಸ್ಮಿಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪುರಿಸೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ.

ವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಇತ್ಥಿಪಚ್ಚಯರಾಸಿ

೭೦. ಇತ್ಥಿಯಮತ್ವಾ [ಕ. ೨೩೭; ರೂ. ೧೭೬; ನೀ. ೪೬೬; ಚಂ. ೨.೩.೧೫; ಪಾ. ೪.೧.೪].

ಇತ್ಥಿಯಂ+ಅತೋ+ಆತಿ ಛೇದೋ. ಅಕಾರನ್ತನಾಮಮ್ಹಾ ಇತ್ಥಿಯಂ ಆಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ಅಭಾಸಿತಪುಮೇಹಿ ಕೇಹಿಚಿ ಸಞ್ಞಾಸದ್ದೇಹಿ ನಿಚ್ಚಂ –

ಕಞ್ಞಾ, ಪಞ್ಞಾ, ಸಞ್ಞಾ, ನಾವಾ, ಸಾಲಾ, ತಣ್ಹಾ, ಇಚ್ಛಾ, ಭಿಕ್ಖಾ, ಸಿಕ್ಖಾ, ಗೀವಾ, ಜಿವ್ಹಾ, ವೀಸಾ, ತಿಂಸಾ, ಚತ್ತಾಲೀಸಾ, ಪಞ್ಞಾಸಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಭಾಸಿತಪುಮೇಹಿಪಿ ಸಬ್ಬನಾಮೇಹಿ ತಬ್ಬಾ, ನೀಯ, ತಪಚ್ಚಯನ್ತೇಹಿ ಚ ನಿಚ್ಚಂ –

ಸಬ್ಬಾ, ಕತರಾ, ಕತಮಾ, ಅನುಭವಿತಬ್ಬಾ, ಅನುಭವನೀಯಾ, ಗತಾ, ಜಾತಾ, ಭೂತಾ, ಹೂತಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಞ್ಞೇಹಿ ¶ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಂ –

ಕಲ್ಯಾಣಾ, ಕಲ್ಯಾಣೀ, ಸುನ್ದರಾ, ಸುನ್ದರೀ, ಸೋಭಣಾ, ಸೋಭಣೀ, ಕುಮ್ಭಕಾರಾ, ಕುಮ್ಭಕಾರೀ, ಕುಮ್ಭಕಾರಿನೀ, ಅತ್ಥಕಾಮಾ, ಅತ್ಥಕಾಮೀ, ಅತ್ಥಕಾಮಿನೀ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಿನೀ, ಏಕಾಕಾ, ಏಕಾಕಿನೀ, ದೀಪನಾ, ದೀಪನೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ಸಮಾಸೇ ಮಾತು, ಧೀತು ಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಆಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ನನ್ದಮಾತಾ, ಉತ್ತರಮಾತಾ, ದೇವಧೀತಾ, ರಾಜಧೀತಾ, ಅಸ್ಸಮಣೀ ಹೋತಿ ಅಸಕ್ಯಧೀತರಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ಇತ್ಥಿಯ’ನ್ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಸದ್ದಮತ್ತಸ್ಸ ವಾ, ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ಥಮತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಇತ್ಥಿಭಾವೇ ಜೋತೇತಬ್ಬೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಇತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಸ್ಯಾದಯೋ ವಿಯ ಜೋತಕಮತ್ತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ವಾಚಕಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ.

೭೧. ನದಾದೀಹಿ ಙೀ [ಕ. ೨೩೮; ರೂ. ೧೮೭; ನೀ. ೪೬೭; ನದಾದಿತೋ ವೀ (ಬಹೂಸು)].

ನದಾದೀಹಿ ಇತ್ಥಿಯಂ ಙೀ ಹೋತಿ. ಙಾನುಬನ್ಧೋ ‘ನ್ತನ್ತೂನಂ ಙೀಮ್ಹಿ ತೋ ವಾ’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸನತ್ಥೋ.

ನದೀ, ಮಹೀ, ಇತ್ಥೀ, ಕುಮಾರೀ, ತರುಣೀ, ವಾಸೇಟ್ಠೀ, ಗೋತಮೀ, ಕಚ್ಚಾನೀ, ಕಚ್ಚಾಯನೀ, ಮಾಣವೀ, ಸಾಮಣೇರೀ, ನಾವಿಕೀ, ಪಞ್ಚಮೀ, ಛಟ್ಠೀ, ಚತುದ್ದಸೀ, ಪಞ್ಚದಸೀ, ಸಹಸ್ಸೀ, ದಸಸಹಸ್ಸೀ, ಸತಸಹಸ್ಸೀ, ಕುಮ್ಭಕಾರೀ, ಮಾಲಕಾರೀ, ಚಕ್ಖುಕರಣೀ, ಞಾಣಕರಣೀ, ಧಮ್ಮದೀಪನೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೭೨. ನ್ತನ್ತೂನಂ ಙೀಮ್ಹಿ ತೋ ವಾ [ಕ. ೨೩೯, ೨೪೧; ರೂ. ೧೯೦, ೧೯೧; ನೀ. ೪೬೮, ೪೭೧].

ನ್ತ, ನ್ತೂನಂ ತೋ ಹೋತಿ ವಾ ಙೀಮ್ಹಿ ಪರೇ.

ಗಚ್ಛತೀ, ಗಚ್ಛನ್ತೀ, ಸತೀ, ಸನ್ತೀ, ಭವಿಸ್ಸತೀ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಗುಣವತೀ, ಗುಣವನ್ತೀ, ಸತಿಮತೀ, ಸತಿಮನ್ತೀ, ಸಬ್ಬಾವತೀ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತೀ, ಯಾವತೀ, ಯಾವನ್ತೀ, ತಾವತೀ, ತಾವನ್ತೀ, ಭುತ್ತವತೀ, ಭುತ್ತವನ್ತೀ.

೭೩. ಗೋತೋ ವಾ [ಕ. ೨೩೮; ರೂ. ೧೮೭; ನೀ. ೪೬೭].

ಗೋಸದ್ದಮ್ಹಾ ¶ ಇತ್ಥಿಯಂ ವೀ ಹೋತಿ ವಾ.

ಗಾವೀ.

ವಾತಿ ಕಿಂ? ಗೋಕಾಣಾ ಪರಿಯನ್ತಚಾರಿನೀತಿ ಪಾಳಿ. ತತ್ಥ ಕಾಣಾತಿ ಅನ್ಧಾ.

೭೪. ಯಕ್ಖಾದೀಹಿನೀ ಚ [ಕ. ೨೩೮, ೨೪೦; ರೂ. ೨೮೭, ೧೯೩; ನೀ. ೪೬೭, ೪೬೯; ಯಕ್ಖಾದಿತ್ವಿನೀ ಚ (ಬಹೂಸು)].

ಯಕ್ಖಾದೀಹಿ ಅಕಾರನ್ತೇಹಿ ಇತ್ಥಿಯಂ ವೀ ಚ ಹೋತಿ ಇನೀ ಚ.

ಯಕ್ಖೀ, ಯಕ್ಖಿನೀ, ನಾಗೀ, ನಾಗಿನೀ, ಮಹಿಂಸೀ, ಮಹಿಂಸಿನೀ, ಮಿಗೀ, ಮಿಗಿನೀ, ಸೀಹೀ, ಸೀಹಿನೀ, ದೀಪೀ, ದೀಪಿನೀ, ಬ್ಯಗ್ಘೀ, ಬ್ಯಗ್ಘಿನೀ, ಕಾಕೀ, ಕಾಕಿನೀ, ಕಪೋತೀ, ಕಪೋತಿನೀ, ಮಾನುಸೀ, ಮಾನುಸಿನೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೭೫. ಆರಾಮಿಕಾದೀಹಿ [ಕ. ೨೪೦; ರೂ. ೧೯೩; ನೀ. ೪೬೯].

ಆರಾಮಿಕಾದೀಹಿ ಅಕಾರನ್ತೇಹಿ ಇತ್ಥಿಯಂ ಇನೀ ಹೋತಿ.

ಆರಾಮಿಕಿನೀ, ಅನ್ತರಾಯಿಕಿನೀ, ನಾವಿಕಿನೀ, ಓಲುಮ್ಬಿಕಿನೀ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕಿನೀ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಿನೀ, ರಾಜಿನೀ, ಏಕಾಕಿನೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಞ್ಞಾಯಂ –

ಮಾನುಸಿನೀ ಮಾನುಸಾ ವಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಾನುಸೀ ಸಮ್ಪತ್ತಿ.

೭೬. ಘರಣ್ಯಾದಯೋ [ಕ. ೨೪೦; ರೂ. ೧೯೩; ನೀ. ೪೬೯].

ಘರಣೀಇಚ್ಚಾದಯೋ ಇತ್ಥಿಯಂ ನೀಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಘರಣೀ, ವೇತ್ರಣೀ, ಪೋಕ್ಖರಣೀ-ಏಸು ನಸ್ಸ ಣತ್ತಂ. ಆಚರಿನೀಯಲೋಪೋ, ಆಚರಿಯಾ ವಾ.

೭೭. ಮಾತುಲಾದಿತ್ವಾನೀ ¶ ಭರಿಯಾಯಂ [ಕ. ೯೮; ರೂ. ೧೮೯; ನೀ. ೨೬೧].

ಮಾತುಲಾದೀಹಿ ಅಕಾರನ್ತೇಹಿ ಭರಿಯಾಯಂ ಆನೀ ಹೋತಿ.

ಮಾತುಭಾತಾ ಮಾತುಲೋ, ತಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಮಾತುಲಾನೀ, ಏವಂ ವರುಣಾನೀ, ಗಹಪತಾನೀ, ಆಚರಿಯಾನೀ, ಖತ್ತಿಯಾನೀ.

‘ಬಹುಲಾ’ಧಿಕಾರಾ ಖತ್ತಿಯೀ ಖತ್ತಿಯಾ ಚ.

೭೮. ಯುವಣ್ಣೇಹಿ ನೀ.

ಇವಣ್ಣನ್ತೇಹಿ ಉವಣ್ಣನ್ತೇಹಿ ಚ ಇತ್ಥಿಯಂ ನೀ ಹೋತಿ.

ಛತ್ತಪಾಣಿನೀ, ದಣ್ಡಪಾಣಿನೀ, ದಣ್ಡಿನೀ, ಛತ್ತಿನೀ, ಹತ್ಥಿನೀ, ಮಾಲಿನೀ, ಮಾಯಾವಿನೀ, ಮೇಧಾವಿನೀ, ಪಿಯಪಸಂಸಿನೀ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೀ, ಭಯದಸ್ಸಾವಿನೀ, ಅತ್ಥಕಾಮಿನೀ, ಹಿತಚಾರಿನೀ, ಭಿಕ್ಖುನೀ, ಖತ್ತಿಯಬನ್ಧುನೀ, ಪಟುನೀ, ಪರಚಿತ್ತವಿದುನೀ, ಮತ್ತಞ್ಞುನೀ, ಅತ್ಥಞ್ಞುನೀ, ಧಮ್ಮಞ್ಞುನೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೭೯. ತಿಮ್ಹಾಞ್ಞತ್ಥೇ [ಕ್ತಿಮ್ಹಾಞ್ಞತ್ಥೇ (ಬಹೂಸು), ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ೩೧ ಸುತ್ತಙ್ಕೇ].

ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೇ ತಿಪಚ್ಚಯನ್ತಮ್ಹಾ ಇತ್ಥಿಯಂ ನೀ ಹೋತಿ.

ಅಹಿಂಸಾರತಿನೀ, ಧಮ್ಮರತಿನೀ, ವಚ್ಛಗಿದ್ಧಿನೀ, ಪುತ್ತಗಿದ್ಧಿನೀ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿನೀ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನೀ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿನೀ, ಅತ್ತಗುತ್ತಿನೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಞ್ಞತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ಧಮ್ಮೇ ರತಿ ಧಮ್ಮರತಿ.

೮೦. ಯುವಾತಿ.

ಯುವತೋ ಇತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಯುವತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ತಿ’ ಇತಿ ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ವೀಸ, ತಿಂಸತೋಪಿತಿ ಹೋತಿ ವಾ. ವೀಸತಿ, ವೀಸಂ, ತಿಂಸತಿ, ತಿಂಸಂ.

೮೧. ಉಪಮಾ ¶ ಸಂಹಿತ ಸಹಿತ ಸಞ್ಞತ ಸಹ ಸಫ ವಾಮಲಕ್ಖಣಾದಿತೂರುತ್ವೂ [ಚಂ. ೨.೩.೭೯; ಪಾ. ೪.೧.೬೯, ೭೦ ತೂರುತೂ (ಬಹೂಸು)].

ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ+ಊರುತೋ+ಊತಿ ಛೇದೋ.

ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೇ ಉಪಮಾದಿಪುಬ್ಬಾ ಊರುಸದ್ದಮ್ಹಾ ಇತ್ಥಿಯಂ ಊ ಹೋತಿ.

ನಾಗಸ್ಸ ನಾಸಾ ವಿಯ ಊರೂ ಯಸ್ಸಾತಿ ನಾಗನಾಸೂರೂ, ಸಂಹಿತಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಊರೂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಂಹಿತೋರೂ, ಸಹಿತಾ ಏಕಬದ್ಧಾ ಊರೂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಹಿತೋರೂ, ಸಞ್ಞತಾ ಅಲೋಲಾ ಊರೂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಞತೋರೂ, ಊರುಯಾ [ಊರುನಾ?] ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸಹೋರೂ, ಸಫೋ ವುಚ್ಚತಿ ಖುರೋ, ಸಂಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಸಫಭೂತಾ ಊರೂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಫೋರೂ, ವಾಮಾ ಸುನ್ದರಾ ಊರೂ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಾಮೋರೂ, ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಊರೂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಲಕ್ಖಣೋರೂ.

ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧೂತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ.

‘‘ಸಚೇ ಮಂ ನಾಗನಾಸೂರೂ, ಓಲೋಕೇಯ್ಯ ಪಭಾವತೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೦.೧೪] ಚ ‘‘ಏಕಾ ತುವಂ ತಿಟ್ಠಸಿ ಸಹಿತೂರೂ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೧೬.೨೯೭] ಚ ‘‘ಸಞ್ಞತೂರೂ ಮಹಾಮಾಯಾ, ಕುಮಾರಿ ಚಾರುದಸ್ಸನಾ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೧೭.೧೦೯] ಚ ‘‘ವಾಮೋರೂ ಸಜ ಮಂ ಭದ್ದೇ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೮] ಚ ‘‘ಕಾರಣಂ ನಪ್ಪಜಾನಾಮಿ, ಸಮ್ಮತ್ತೋ ಲಕ್ಖಣೂರುಯಾ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೮] ಚ ‘‘ಗಾರಯ್ಹಸ್ಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧುಯಾ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೧೦೯] ಚ ಪಾಳಿಪದಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ‘ಸಜಾ’ತಿ ಆಲಿಙ್ಗಾಹಿ, ‘ಗಾರಯ್ಹಸ್ಸ’ನ್ತಿ ಅಹಂ ಗಾರಯ್ಹೋ ಭವೇಯ್ಯಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ತಾಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ಸಭಾವಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾ ಏವ – ಲಹುತಾ, ಮುದುತಾ, ಗಾಮತಾ, ಜನತಾ, ದೇವತಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಥಾ ತಿಪಚ್ಚಯನ್ತಾ – ಗತಿ, ಮತಿ, ರತ್ತಿ, ಸತಿ, ತುಟ್ಠಿ, ದಿಟ್ಠಿ, ಇದ್ಧಿ, ಸಿದ್ಧಿ ಇಚ್ಚಾದಿ, ತಥಾ ಯಾಗು, ಧಾತು, ಧೇನು, ಕಣ್ಡು, ಕಚ್ಛು, ಮಾತು, ಧೀತು ¶ , ದುಹಿತು ಇಚ್ಚಾದಿ, ಜಮ್ಬೂ, ವಧೂ, ಚಮೂ, ಸುತನೂ, ಸರಬೂ ಇಚ್ಚಾದಿ ಚ. ಸಕ್ಕತಗನ್ಥೇಸು ಪನ ಸುತನೂ, ಸರಬೂ ಇಚ್ಚಾದೀಸುಪಿ ಊಪಚ್ಚಯಂ ವಿದಹನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭೂತಾ ಸಬ್ಬೇ ‘ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣಾ ಪಿತ್ಥಿಯ’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ನಿಚ್ಚಂ ಪಸಞ್ಞಾ ಹೋನ್ತಿ. ‘ಆಕಾರೋ ಚ ಘಾ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ನಿಚ್ಚಂ ಘಸಞ್ಞೋ.

ಇತ್ಥಿಪಚ್ಚಯರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಆಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಆಕಾರನ್ತಂ, ಇಕಾರನ್ತಂ, ಈಕಾರನ್ತಂ, ಉಕಾರನ್ತಂ, ಊಕಾರನ್ತಂ, ಓಕಾರನ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಞ್ಞಾಸದ್ದಮ್ಹಾ ಅತ್ಥಮತ್ತೇ ಪಠಮಾ.

೮೨. ಗಸೀನಂ [ಕ. ೨೨೦; ರೂ. ೭೪; ನೀ. ೪೪೭].

ಕೇನಚಿ ಸುತ್ತೇನ ಅಲದ್ಧವಿಧೀನಂ ಗಸೀನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತೀತಿ ಸಿಲೋಪೋ.

ಕಞ್ಞಾ ತಿಟ್ಠತಿ.

೮೩. ಜನ್ತುಹೇತ್ವೀಘಪೇಹಿ ವಾ [ಕ. ೧೧೮; ರೂ. ೧೪೬; ನೀ. ೨೯೩].

ಜನ್ತು, ಹೇತೂಹಿ ಚ ಪುನ್ನಪುಂಸಕೇಸು ಈಕಾರನ್ತೇಹಿ ಚ ಘತೋ ಚ ಪಸಞ್ಞೇಹಿ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣೇಹಿ ಚ ಯೋನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಕಞ್ಞಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಕಞ್ಞಾಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

ಆಮನ್ತನತ್ಥೇ ಪಠಮಾ, ‘ಗೋಸ್ಯಾಲಪನೇ’ತಿ ಗಸಞ್ಞಾ.

೮೪. ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತ್ವೇ [ಕ. ೧೧೪, ೧೯೩; ರೂ. ೧೨೨, ೧೭೮; ನೀ. ೨೮೮; ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತೇ (ಬಹಸು)].

ಘತೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿತೋ ಚ ಗಸ್ಸ ಏ ಹೋತಿ ವಾ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಇಸಿ, ಮುನಿ, ರೇವತೀ, ಕತ್ತು, ಖತ್ತುಇಚ್ಚಾದಿತೋಪಿ.

ಭೋತಿ ¶ ಕಞ್ಞೇ, ಭೋತಿ ಕಞ್ಞಾ, ಭೋತಿಯೋ ಕಞ್ಞಾಯೋ, ಭೋತೀ ಕಞ್ಞಾಯೋ, ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ ಪುತ್ತಿಕ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ದುಕ್ಕರಾ ಪುತ್ತಿಕ’’ ಇತಿ ಥೇರೀಪಾಳಿ [ಥೇರೀಗಾ. ೪೬೫], ತಸ್ಮಾ ಗೇ ಪರೇ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ರಸ್ಸೋಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕುಸಜಾತಕೇ ‘‘ನ ಮೇ ಅಕಾಸಿ ವಚನಂ, ಅತ್ಥಕಾಮಾಯ ಪುತ್ತಿಕೇ’’ತಿಪಿ [ಜಾ. ೨.೨೦.೪೭] ಅತ್ಥಿ.

ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ದುತಿಯಾ, ‘ಸರೋ ಲೋಪೋ ಸರೇ’ತಿ ಪುಬ್ಬಸರಲೋಪೋ.

ಕಞ್ಞಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಕಞ್ಞಾ ಪಸ್ಸತಿ, ಕಞ್ಞಾಯೋ ಪಸ್ಸತಿ.

ಕತ್ತರಿ ತತಿಯಾ.

೮೫. ಘಪತೇಕಸ್ಮಿಂ ನಾದೀನಂ ಯಯಾ [ಕ. ೧೧೧, ೧೧೨; ರೂ. ೧೭೯, ೧೮೩ ನೀ. ೨೮೩, ೨೮೪].

ಘತೋ ಚ ಪಸಞ್ಞೇಹಿ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣೇಹಿ ಚ ಏಕತ್ತೇ ಪವತ್ತಾನಂ ನಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಏಕವಚನಾನಂ ಕಮೇನ ಯ, ಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಞ್ಞಾಯ ಕತಂ, ಕಞ್ಞಾಹಿ ಕತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಘತೋಪಿ ಯಾಆದೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ತೇ ಚ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಛಾಯಯಾ’’ [ಜಾ. ೧.೧೪.೧೮೨] ತಿ ಚ ‘‘ಸಮನ್ತಾ ಪರಿವಾರಿಂಸು, ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಛಾಯಯಾ’’ [ಜಾ. ೧.೧೪.೧೮೯] ತಿ ಚ ಪಾಳಿ, ತಥಾ ‘‘ಸಕ್ಖರೋಪಮಯಾ ವದೇ’’ [ಸಚ್ಚಸಙ್ಖೇಪ ೧೭೬ ಗಾಥಾ], ‘‘ಬಾಲದಾರಕಲೀಲಯಾ’’ತಿ [ವಿಭಾವಿನೀ ೧೫೪] ಚ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಘಸ್ಸ ರಸ್ಸೋ.

೮೬. ಸ್ಮಾಹಿಸ್ಮಿಂನಂ ಮ್ಹಾಭಿಮ್ಹಿ ವಾ [ಕ. ೯೯; ರೂ. ೮೧].

ತೇಸಂ ಕಮೇನ ಮ್ಹಾ, ಭಿ, ಮ್ಹಿ ಹೋನ್ತಿ ವಾ. ಏತೇ ಆದೇಸಾ ಗಾಥಾಸು ಬಹುಲಂ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಕಞ್ಞಾಹಿ ಕತಂ, ಕಞ್ಞಾಭಿ ಕತಂ.

ಸಮ್ಪದಾನೇ ¶ ಚತುತ್ಥೀ, ಕಞ್ಞಾಯ ದೇತಿ, ಕಞ್ಞಾನಂ ದೇತಿ, ಕಞ್ಞಾಯ ಆಭತಂ ವತ್ಥಂ, ಕಞ್ಞಾನಂ ಆಭತಂ ವತ್ಥಂ.

ಅಪಾದಾನೇ ಪಞ್ಚಮೀ, ಕಞ್ಞಾಯ ಅಪೇತಿ, ಕಞ್ಞಮ್ಹಾ ಅಪೇತಿರಸ್ಸತ್ತಂ, ಕಞ್ಞಾಹಿ ಕಞ್ಞಾಭಿ ಅಪೇತಿ.

ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠೀ, ಕಞ್ಞಾಯ ಸನ್ತಕಂ, ಕಞ್ಞಾನಂ ಸನ್ತಕಂ.

ಓಕಾಸೇ ಸತ್ತಮೀ, ಕಞ್ಞಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ.

೮೭. ಯಂ [ಕ. ೧೧೬; ರೂ. ೧೮೦; ನೀ. ೪೪೩].

ಘತೋ ಚ ಪಸಞ್ಞೇಹಿ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣೇಹಿ ಚ ಸ್ಮಿಂನೋ ಯಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಕಞ್ಞಾಯಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕಞ್ಞಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕಞ್ಞಾಸು ತಿಟ್ಠತಿ.

ಸದ್ಧಾ ಮೇಧಾ ಪಞ್ಞಾ ವಿಜ್ಜಾ, ಚಿನ್ತಾ ಮನ್ತಾ ವೀಣಾ ತಣ್ಹಾ.

ಇಚ್ಛಾ ಮುಚ್ಛಾ ಏಜಾ ಮಾಯಾ, ಮೇತ್ತಾ ಮತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾ ಭಿಕ್ಖಾ.

ಜಙ್ಘಾ ಗೀವಾ ಜಿವ್ಹಾ ವಾಚಾ, ಛಾಯಾ ಆಸಾ ಗಙ್ಗಾನಾವಾ.

ಗಾಥಾ ಸೇನಾ ಲೇಖಾ ಸಾಖಾ, ಮಾಲಾ ವೇಲಾ ಪೂಜಾ ಖಿಡ್ಡಾ.

ಪಿಪಾಸಾ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ, ಚೇತನಾ ತಸಿಣಾಪಜಾ.

ದೇವತಾ ವಟ್ಟಕಾ ಗೋಧಾ, ಬಲಾಕಾ ಪರಿಸಾ ಸಭಾ.

ಊಕಾ ಸೇಫಾಲಿಕಾ ಲಙ್ಕಾ, ಸಲಾಕಾ ವಾಲಿಕಾ ಸಿಖಾ.

ವಿಸಾಖಾ ವಿಸಿಖಾ ಸಾಖಾ, ಗಚ್ಛಾ ವಞ್ಝಾ ಜಟಾ ಘಟಾ.

ಜೇಟ್ಠಾ ಸೋಣ್ಡಾ ವಿತಣ್ಡಾ ಚ, ವರುಣಾ ವನಿತಾ ಲತಾ.

ಕಥಾ ನಿದ್ದಾ ಸುಧಾ ರಾಧಾ, ವಾಸನಾ ಸೀಸಪಾ ಪಪಾ.

ಪಭಾ ಸೀಮಾ ಖಮಾ ಜಾಯಾ, ಖತ್ತಿಯಾ ಸಕ್ಖರಾ ಸುರಾ.

ದೋಲಾ ತುಲಾ ಸಿಲಾ ಲೀಲಾ, ಲಾಲೇ’ಲಾ ಮೇಖಲಾ ಕಲಾ.

ವಳವಾ’ ¶ ಲಮ್ಬುಸಾ ಮೂಸಾ, ಮಞ್ಜೂಸಾ ಸುಲಸಾ ದಿಸಾ.

ನಾಸಾ ಜುಣ್ಹಾ ಗುಹಾ ಈಹಾ, ಲಸಿಕಾ ವಸುಧಾದಯೋ.

೮೮. ನಮ್ಬಾದೀಹಿ [ನಮ್ಬಾದೀಹಿ (ಬಹೂಸು)].

ಗಸಞ್ಞೇಹಿ ಅಮ್ಬ, ಅನ್ನ, ಅಮ್ಮಇಚ್ಚೇತೇಹಿ ಗಸ್ಸ ಏ ನ ಹೋತಿ.

೮೯. ರಸ್ಸೋ ವಾ.

ಅಮ್ಬಾದೀನಂ ರಸ್ಸೋ ಹೋತಿ ವಾ ಗೇ ಪರೇ.

ಭೋತಿ ಅಮ್ಬ, ಭೋತಿ ಅಮ್ಬಾ, ಭೋತಿ ಅನ್ನ, ಭೋತಿ ಅನ್ನಾ, ಭೋತಿ ಅಮ್ಮ, ಭೋತಿ ಅಮ್ಮಾ, ಸೇಸಂ ಕಞ್ಞಾಸಮಂ.

ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

೯೦. ತಿ ಸಭಾಪರಿಸಾಯ.

ಸಭಾಪರಿಸಾಹಿ ಸ್ಮಿಂನೋತಿ ಹೋತಿ. ‘ಘೋ ಸ್ಸಂಸ್ಸಾಸ್ಸಾಯ ತೀಸೂ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ತಿಮ್ಹಿ ರಸ್ಸೋ.

ಸಭತಿ, ಸಭಾಯ, ಸಭಾಯಂ, ಸಭಾಸು, ಪರಿಸತಿ, ಪರಿಸಾಯ, ಪರಿಸಾಯಂ, ಪರಿಸಾಸು, ತಮದ್ದಸ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ, ನಿಸಿನ್ನಂ ಸಮ್ಹಿ ಪರಿಸತಿ, ಇತಿ ಭಗವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಸತಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಕಾಯಂ ವಿವರಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೩೫೯].

ನನ್ದಮಾತಾ, ರಾಜಧೀತಾಇಚ್ಚಾದೀಸು ‘ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತ್ವೇ’ತಿ ಘಸ್ಸ ಏತ್ತಂ.

ಅಚ್ಛರಿಯಂ ನನ್ದಮಾತೇ, ಅಬ್ಭುತಂ ನನ್ದಮಾತೇ [ಅ. ನಿ. ೭.೫೩], ಭೋತಿ ದೇವಧೀತೇ, ಭೋತಿ ಸಕ್ಯಧೀತರೇ-ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸಮಾಸೇ ಸ್ಯಾದೀಸು ಆರತ್ತಂ ರಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ. ಲ್ತುಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತೀಸು ಲಿಙ್ಗೇಸು ಸಮಾನರೂಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ‘‘ಅತ್ಥಧಮ್ಮಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಿತಾ ಚ ಉಗ್ಗಹೇತಾ ¶ ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸೋತಾ ಚ ಪಯಿರೂಪಾಸಿತಾ ಚಾ’’ತಿ ಥೇರೀಪಾಳಿ. ತಥಾ ಕ್ವಚಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾದಿಸದ್ದಾಪಿ. ತಮೋಖನ್ಧಂ ಪದಾಲಯಂ, ಏವಂ ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ ಭಣಂ ಇಚ್ಚಾದಿ-ತತ್ಥ ಪದಾಲಯನ್ತಿ ಪದಾಲಯನ್ತೀ, ಭಣನ್ತಿ ಭಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವೀಸಾ, ತಿಂಸಾ, ಚತ್ತಾಲೀಸಾ, ಪಞ್ಞಾಸಾ ಇಚ್ಚೇತೇ ಸಙ್ಖ್ಯಾರಾಸಿಮ್ಹಿ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಆಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಇಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

‘ಗಸೀನ’ನ್ತಿ ಸಿಲೋಪೋ. ರತ್ತಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ರತ್ತಿಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

‘ಜನ್ತುಹೇತ್ವಾ’ದಿಸುತ್ತೇನ ಯೋಲೋಪೇ –

೯೧. ಯೋಲೋಪನೀಸು ದೀಘೋ [ಕ. ೮೮; ರೂ. ೧೪೭; ನೀ. ೨೪೫].

ತಿಲಿಙ್ಗೇ ಯೋನಂ ಲೋಪೇ ಚ ನಿಆದೇಸೇ ಚ ರಸ್ಸಾನಂ ದೀಘೋ ಹೋತಿ.

ರತ್ತೀ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

೯೨. ಯೇ ಪಸ್ಸಿವಣ್ಣಸ್ಸ.

ವಿಭತ್ತಿಭೂತೇ ವಿಭತ್ತಾದೇಸಭೂತೇ ಚ ಯಕಾರೇ ಪರೇ ಪಸಞ್ಞಸ್ಸ ಇವಣ್ಣಸ್ಸ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ. ಗಾಥಾಸುಯೇವ ಇದಂ ವಿಧಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ರತ್ಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ [ರೂ. ೮೪ ಪಿಟ್ಠೇ] -ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆದಿತಕಾರಲೋಪೋ.

೬೩. ಅಯುನಂ ವಾ ದೀಘೋ [ಕ. ೮೮; ರೂ. ೧೪೭; ನೀ. ೨೪೫].

ಗೇ ಪರೇ ತಿಲಿಙ್ಗೇ ಅಇಉನಂ ದೀಘೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಹೇ ¶ ರತ್ತೀ, ಹೇ ರತ್ತಿ. ಬಹುವಚನೇ ಹೇ ರತ್ತೀ, ಹೇ ರತ್ತಿಯೋ, ಹೇ ರತ್ಯೋ.

ಅಂವಚನೇ ‘ಪರೋ ಕ್ವಚೀ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಪರಸರೇ ಲುತ್ತೇ ನಿಗ್ಗಹೀತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಇವಣ್ಣುವಣ್ಣೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ.

ರತ್ತಿಂ, ತಥಾ ಇತ್ಥಿಂ, ಧೇನುಂ, ವಧುಂ, ಅಗ್ಗಿಂ, ದಣ್ಡಿಂ, ಭಿಕ್ಖುಂ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಇತಿ. ರತ್ತಿಯಂ, ‘ಬುಜ್ಝಸ್ಸು ಜಿನಬೋಧಿಯ’ನ್ತಿ ಪಾಳಿ [ಬು. ವಂ. ೨.೧೮೨], ರತ್ತಿನಂ ವಾ, ‘ಯಾವನ್ತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸತ್ಥಂ, ಗುಯ್ಹಂ ಜಾನನ್ತಿ ಮನ್ತಿನ’ನ್ತಿಪಾಳಿ [ಜಾ. ೧.೧೫.೩೩೫].

ರತ್ತೀ, ರತ್ತಿಯೋ, ರತ್ಯೋ-‘ಘಪತೇಕಸ್ಮಿಂ ನಾದೀನಂ ಯಯಾ’ತಿ ನಾದೀನಂ ಯಾ ಹೋತಿ, ರತ್ತಿಯಾ, ಯಕಾರೇ ಪರೇ ಇವಣ್ಣಲೋಪೋ, ರತ್ಯಾ.

೯೪. ಸುನಂಹಿಸು [ಕ. ೮೯; ರೂ. ೮೭; ನೀ. ೨೪೬].

ಸು, ನಂ, ಹಿಸು ರಸ್ಸಾನಂ ದೀಘೋ ಹೋತಿ.

ರತ್ತೀಹಿ, ರತ್ತೀಭಿ, ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತೀನಂ, ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತೀಹಿ, ರತ್ತೀಭಿ, ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತೀನಂ, ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತಿಯಂ, ರತ್ಯಂ, ರತ್ತೀಸು.

ಏತ್ಥ ಗರೂ ಸು, ನಂ, ಹಿಸು ದೀಘತ್ತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ಗಾಥಾಸು ಯುಜ್ಜತಿ.

ಪತ್ತಿ ಯುತ್ತಿ ವುತ್ತಿ ಕಿತ್ತಿ, ಮುತ್ತಿ ತಿತ್ತಿ ಖನ್ತಿ ಕನ್ತಿ.

ಸನ್ತಿ ತನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಿ ಸುದ್ಧಿ, ಇದ್ಧಿ ವುದ್ಧಿ ಬುದ್ಧಿ ಬೋಧಿ.

ಭೂಮಿ ಜಾತಿ ಪೀತಿ ಸುತಿ, ನನ್ದಿ ಸನ್ಧಿ ಸಾಣಿ ಕೋಟಿ.

ದಿಟ್ಠಿ ವುಡ್ಢಿ ತುಟ್ಠಿ ಯಟ್ಠಿ, ಪಾಳಿ ಆಳಿ ನಾಳಿ ಕೇಳಿ.

ಸತಿ ಮತಿ ಗತಿ ಮುತಿ, ಧೀತಿ ಯುವತಿ ವಿಕತಿ.

ರತಿ ರುಚಿ ರಸ್ಮಿ ಅಸನಿ ವಸನಿ ಓಸಧಿ ಅಙ್ಗುಲಿ ಧೂಲಿ ದುದ್ರಭಿ

ದೋಣಿ ¶ ಅಟವಿ ಛವಿಆದಯೋ ರತ್ತಾದಿ.

ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

೯೫. ರತ್ತಾದೀಹಿ ಟೋ ಸ್ಮಿಂನೋ [ಕ. ೬೯; ರೂ. ೧೮೬; ನೀ. ೨೧೮, ೨೧೯; ರತ್ತ್ಯಾದೀಹಿ ಟೋ ಸ್ಮಿನೋ (ಬಹೂಸು) ರತ್ಯಾದೀಹಿ (ಕತ್ಥಚಿ)].

ರತ್ತಿಸದ್ದ, ಆದಿಸದ್ದೇಹಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ಟೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ದಿವಾ ಚ ರತ್ತೋ ಚ [ಖು. ಪಾ. ೬.೨; ಜಾ. ೧.೯.೯೨], ಆದೋ, ಆದಿಮ್ಹಿ, ಪಾದಾದೋ, ಪಾದಾದಿಮ್ಹಿ, ಗಾಥಾದೋ, ಗಾಥಾದಿಮ್ಹಿ-ಆದಿಸದ್ದೋ ಪನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋಯೇವ, ರತ್ತಿಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಆದಿಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಧಾರತ್ಥೇ ದುತಿಯಾವ, ರತ್ಯೋ ಅಮೋಘಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೦೫], ತಿಣಲತಾನಿ ಓಸಧ್ಯೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೧೭೪], ತತೋ ರತ್ಯಾ ವಿವಸಾನೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೬೮೯], ನ ಜಚ್ಚಾ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ನ ಜಚ್ಚಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ [ಸು. ನಿ. ೧೪೨] -ಜಚ್ಚಾತಿ ಜಾತಿಯಾ, ನ ನಿಕತ್ಯಾ ಸುಖಮೇಧತಿ [ಜಾ. ೧.೧.೩೮], ಖನ್ತ್ಯಾ ಭಿಯ್ಯೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೫೦].

ನಾಞ್ಞತ್ರ ಬೋಜ್ಝಾ ತಪಸಾ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೮], ಯಥೇವ ಖಲತೀ ಭೂಮ್ಯಾ, ಭೂಮ್ಯಾಯೇವ ಪತಿಟ್ಠತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೫೨೨], ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಮಾತಿ, ಪಿತಿಸದ್ದಾ ನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮತ್ಯಾ, ಪೇತ್ಯಾತಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಮತ್ಯಾ ಚ ಪೇತ್ಯಾ ಚ ಏತಂ ಜಾನಾಮಿಮಾತಿತೋ ಪಿತಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮತ್ಯಾ ಚ ಪೇತ್ಯಾ ಚ ಕತಂ ಸುಸಾಧು [ಜಾ. ೨.೧೮.೬೧] -ಕತನ್ತಿ ಕತಂ ನಾಮಂ, ಸುಸಾಧೂತಿ ಅತಿಸುನ್ದರಂ. ‘ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಅಹಂ ಮತ್ಯಾ, ಸಞ್ಚತ್ತೋ ಪಿತರಾ ಅಹ’ನ್ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೯] ಪಾಳಿಪದಾನಿ. ‘ಮಾತೀನಂ ದೋಹಳೋ ನಾಮ ಜನಿನ್ದ ವುಚ್ಚತೀ’ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೩೪೭] ತಿ ಚ ಪಾಳಿ, ವೀಸತಿ, ತಿಂಸತಿ, ಸಟ್ಠಿ, ಸತ್ತತಿ, ಅಸೀತಿ, ನವುತಿ, ಕೋಟಿ, ಪಕೋಟಿ ಇಚ್ಚೇತೇ ಸಙ್ಖ್ಯಾರಾಸಿಮ್ಹಿ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಇಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಈಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

೯೬. ಸಿಮ್ಹಿ ನಾನಪುಂಸಕಸ್ಸ [ಕ. ೮೫; ರೂ. ೧೫೦; ನೀ. ೨೩೯ ಮೋಗ-ದು. ೬೬; ಸಿಸ್ಮಿಂ (ಬಹೂಸು)].

ಸಿಮ್ಹಿ ¶ ಪರೇ ಅನಪುಂಸಕಸ್ಸ ಪುಮಿತ್ಥೀನಂ ದೀಘಸ್ಸ ರಸ್ಸೋ ನ ಹೋತಿ.

ಇತ್ಥೀ ತಿಟ್ಠತಿ, ಇತ್ಥೀ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

೯೭. ಏಕವಚನಯೋಸ್ವಘೋನಂ [ಕ. ೮೪; ರೂ. ೧೪೪; ನೀ. ೨೩೭, ೨೩೮].

ಘೋ ಚ ಓ ಚ ಘೋ, ನ ಘೋ ಅಘೋ. ಏಕವಚನೇಸು ಚ ಯೋಸು ಚ ಪರೇಸು ಘ, ಓವಜ್ಜಿತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದೀಘಾನಂ ರಸ್ಸೋ ಹೋತಿ.

ಇತ್ಥಿಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಇಥ್ಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

೯೮. ಗೇ ವಾ [ಕ. ೨೪೫, ೨೪೬; ರೂ. ೧೫೨, ೭೩; ನೀ. ೪೭೬-೯].

ಗೇ ಪರೇ ಘ, ಓವಜ್ಜಿತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದೀಘಾನಂ ರಸ್ಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಭೋತಿ ಇತ್ಥಿ, ಭೋತಿ ಇತ್ಥೀ, ಭೋತಿಯೋ ಇತ್ಥೀ, ಭೋತಿಯೋ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಭೋತಿಯೋ ಇಥ್ಯೋ, ಇತ್ಥಿಂ ಪಸ್ಸತಿ.

೯೯. ಯಂ ಪೀತೋ [ಕ. ೨೨೩; ರೂ. ೧೮೮; ನೀ. ೪೫೦].

ಯೋ ಪಸಞ್ಞೋ ಈಕಾರೋ, ತತೋ ಅಂವಚನಸ್ಸ ಯಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಇತ್ಥಿಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏತ್ಥ ಚ ಯನ್ತಿ ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ‘‘ಬುಜ್ಝಸ್ಸು ಜಿನಬೋಧಿಯ’’ನ್ತಿ [ಬು. ವಂ. ೨.೧೮೨] ಸಿಜ್ಝತಿ. ಇತ್ಥೀ ಪಸ್ಸತಿ, ಇತ್ಥಿಯೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಇಥ್ಯೋ ¶ ಪಸ್ಸತಿ, ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇಥ್ಯಾ, ಇತ್ಥೀಹಿ, ಇತ್ಥೀಭಿ, ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇಥ್ಯಾ, ಇತ್ಥೀನಂ, ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇತ್ಥಿಮ್ಹಾ, ಇಥ್ಯಾ, ಇತ್ಥೀಹಿ, ಇತ್ಥೀಭಿ, ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇಥ್ಯಾ, ಇತ್ಥೀನಂ, ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇಥ್ಯಾ, ಇತ್ಥಿಯಂ, ಇಥ್ಯಂ, ಇತ್ಥಿಮ್ಹಿ, ಇತ್ಥೀಸು.

ನದೀ ಸನ್ದತಿ, ನದೀ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನದಿಯೋ ಸನ್ದನ್ತಿ.

ಇವಣ್ಣಲೋಪೇ ಸನ್ಧಿಸುತ್ತೇನ ಯಕಾರೇ ಪರೇ ತವಗ್ಗಸ್ಸ ಚವಗ್ಗೋ, ಯಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬರೂಪಂ [ಕ. ೯೮; ರೂ. ೮೭ ಪಿಟ್ಠೇ; ನೀ. ೧೦೪; ೨೬೨-೩-೪]. ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ [ಕ. ೯೮; ರೂ. ೮೭ ಪಿಟ್ಠೇ; ನೀ. ೧೦೪; ೨೬೨-೩-೪], ನಾದ್ಯೇಕವಚನೇಸು ನಜ್ಜಾ ಕತಂ, ನಜ್ಜಾ ದೇತಿ, ನಜ್ಜಾ ಅಪೇತಿ, ನಜ್ಜಾ ಸನ್ತಕಂ, ನಜ್ಜಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ನಜ್ಜಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸೇಸರೂಪಾನಿ ಇತ್ಥಿಸದಿಸಾನಿ.

ಏವಂ ಗಚ್ಛತೀ ಗಚ್ಛನ್ತೀ, ಸತೀ ಸನ್ತೀ, ಅಸತೀ ಅಸನ್ತೀ, ಮಹತೀ ಮಹನ್ತೀ, ಬ್ರಹ್ಮತೀ ಬ್ರನ್ತೀ, ಭೋತೀ ಭೋನ್ತೀ, ಭವಿಸ್ಸತೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಗಮಿಸ್ಸತೀ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಗುಣವತೀ ಗುಣವನ್ತೀ, ಸೀಲವತೀ ಸೀಲವನ್ತೀ, ಸತಿಮತೀ ಸತಿಮನ್ತೀ, ಸಿರಿಮತೀ ಸಿರಿಮನ್ತೀ, ಕತವತೀ ಕತವನ್ತೀ, ಭುತ್ತಾವತೀ ಭುತ್ತಾವನ್ತೀ, ಸಬ್ಬಾವತೀ ಸಬ್ಬಾವನ್ತೀ, ಯಾವತೀ ಯಾವನ್ತೀ, ತಾವತೀ ತಾವನ್ತೀ. ಕಮ್ಹಿ ಆಗಮೇ ರಸ್ಸೋ, ಯಾವತಿಕಾ, ತಾವತಿಕಾ.

ಗಾವೀ, ಯಕ್ಖೀ, ಯಕ್ಖಿನೀ, ಆರಾಮಿಕಿನೀ, ದಣ್ಡಪಾಣಿನೀ, ದಣ್ಡಿನೀ, ಭಿಕ್ಖುನೀ, ಪರಚಿತ್ತವಿದುನೀ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿನೀ, ಘರಣೀ, ಪೋಕ್ಖರಣೀ, ಆಚರಿನೀ, ಮಾತುಲಾನೀ, ಗಹಪತಾನೀ ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ನದಾದಿ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

೧೦೦. ನಜ್ಜಾ ಯೋಸ್ವಾಮ [ನೀ. ೨೬೨].

ಯೋಸು ಪರೇಸು ನದಿಯಾ ಅನ್ತೇ ಆಮಆಗಮೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ನಜ್ಜಾಯೋ ¶ ಸನ್ದನ್ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೨೨೪], ನಜ್ಜಾಯೋ ಸುಪತಿತ್ಥಾಯೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೪೧೪] ತಿ ಪಾಳಿ, ನಿಮಿಜಾತಕೇ ಪನ ನಜ್ಜೋನುಪರಿಯಾಯತಿ, ನಾನಾಪುಪ್ಫದುಮಾಯುತಾತಿ ಚ ನಜ್ಜೋ ಚಾನುಪರಿಯಾತೀತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೫೩೭] ಚ ಪಾಳಿ, ತತ್ಥ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸಿಸ್ಸ ಓತ್ತಂ.

ಉಟ್ಠೇಹಿ ರೇವತೇ ಸುಪಾಪಕಮ್ಮೇ [ವಿ. ವ. ೮೬೩], ದಾಸಾ ಚ ದಾಸ್ಯೋ ಚ, ಅನುಜೀವಿನೋ [ಜಾ. ೧.೧೦.೧೦೧], ಬಾರಾಣಸ್ಯಂ ಮಹಾರಾಜ, ಕಾಕರಾಜಾ ನಿವಾಸಕೋ [ಜಾ. ೧.೩.೧೨೪], ಬಾರಾಣಸ್ಯಂ ಅಹು ರಾಜಾ [ಜಾ. ೧.೧೬.೧೭೮], ರಞ್ಞೋ ಮನೋ ಉಮ್ಮಾದನ್ತ್ಯಾ ನಿವಿಟ್ಠೋ, ಉಮ್ಮಾದನ್ತ್ಯಾ ರಮಿತ್ವಾನ, ಸಿವಿರಾಜಾ ತತೋ ಸಿಯಂ [ಜಾ. ೨.೧೮.೭೦], ದಾರಕೇವ ಅಹಂ ನೇಸ್ಸಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾ ಪರಿಚಾರಕೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೧೧೧]. ತಥಾ ಯೋಸು ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞೋ. ನಾದೀಸು ಪಥಬ್ಯಾ, ಪುಥಬ್ಯಾ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞಾ. ಸ್ಮಿಂಮ್ಹಿ ಪಥಬ್ಯಾ, ಪಥಬ್ಯಂ, ಪುಥಬ್ಯಾ, ಪುಥಬ್ಯಂ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞಾ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞಂ, ವೇತ್ರಞ್ಞಾ, ವೇತ್ರಞ್ಞಂ [ವೇ ತ್ರರಞ್ಞಾ, (ನಿಸ್ಸಯ)] ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಈಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಉಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

ಸಿಲೋಪೋ, ಧೇನು ಗಚ್ಛತಿ, ಧೇನುಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಯೋಲೋಪೇ ದೀಘೋ, ಧೇನೂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಭೋತಿ ಧೇನು, ಭೋತಿ ಧೇನೂ, ಭೋತಿಯೋ ಧೇನುಯೋ, ಭೋತಿಯೋ ಧೇನೂ, ಧೇನುಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಧೇನುಯೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಧೇನೂ ಪಸ್ಸತಿ, ಧೇನುಯಾ, ಧೇನೂಹಿ, ಧೇನೂಭಿ, ಧೇನುಯಾ, ಧೇನೂನಂ, ಧೇನುಯಾ, ಧೇನುಮ್ಹಾ, ಧೇನೂಹಿ, ಧೇನೂಭಿ, ಧೇನುಯಾ, ಧೇನೂನಂ, ಧೇನುಯಾ, ಧೇನುಯಂ, ಧೇನುಮ್ಹಿ, ಧೇನೂಸು.

ಏವಂ ಯಾಗು, ಕಾಸು, ದದ್ದು, ಕಣ್ಡು, ಕಚ್ಛು, ರಜ್ಜು, ಕರೇಣು, ಪಿಯಙ್ಗು, ಸಸ್ಸು ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಧೇನ್ವಾದಿ.

ಧಾತುಸದ್ದೋ ¶ ಪನ ಪಾಳಿನಯೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ, ಸದ್ದಸತ್ಥನಯೇ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ.

ಮಾತು, ಧೀತು, ದುಹಿತುಸದ್ದಾ ಇತ್ಥಿ ಲಿಙ್ಗಾ, ತೇಸಂ ರೂಪಂ ಪಿತಾದಿಗಣೇ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ.

ಉಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಊಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

ವಧೂ ಗಚ್ಛತಿ, ವಧೂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಯೋಸು ರಸ್ಸೋ, ವಧುಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಭೋತಿ ವಧು, ಭೋತಿ ವಧೂ, ಭೋತಿಯೋ ವಧೂ, ವಧುಯೋ, ವಧುಂ, ವಧೂ, ವಧುಯೋ, ವಧುಯಾ, ವಧೂಹಿ, ವಧೂಭಿ, ವಧುಯಾ, ವಧೂನಂ, ವಧುಯಾ, ವಧುಮ್ಹಾ, ವಧೂಹಿ, ವಧೂಭಿ, ವಧುಯಾ, ವಧೂನಂ, ವಧುಯಾ, ವಧುಯಂ, ವಧೂಸು. ಏವಂ ಜಮ್ಬೂ, ಸರಭೂ, ಸುತನೂ, ನಾಗನಾಸೂರೂ, ಸಂಹಿತೋರೂ, ವಾಮೋರೂ, ಲಕ್ಖಣೂರೂ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧೂ, ಭೂ, ಚಮೂ ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ವಧಾದಿ.

ಸಾಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ, ವದಞ್ಞೂ ವೀತಮಚ್ಛರಾತಿ [ವಿ. ವ. ೬೩೪] ಚ ಕೋಧನಾ ಅಕತಞ್ಞೂ ಚಾತಿ [ಜಾ. ೧.೧.೬೩] ಚ ಪಾಳಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ನೀಪಚ್ಚಯಂ ವಿನಾಪಿ ಕ್ವಚಿ ಊಕಾರನ್ತಕಿತಕಸದ್ದಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾ ಭವನ್ತಿ.

ಊಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಓಕಾರನ್ತರಾಸಿ

ಗೋಸದ್ದೋ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗೋ. ತಸ್ಸ ರೂಪಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ದ್ವಿಯತ್ಥವಸೇನ ಇತ್ಥಿಯಮ್ಪಿ ವತ್ತನ್ತಿ ಪುಮೇಪಿ ವತ್ತನ್ತಿ ಮಿಸ್ಸಕೇಪಿ ವತ್ತನ್ತಿ, ಕಾನಿಚಿ ಇತ್ಥಿಯಂ ಕಾನಿಚಿ ಪುಮೇ. ಇಧ ಪನ ಸಬ್ಬಾನಿ ಯಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ದೀಪಿಯನ್ತೇ.

ಸಿಲೋಪೋ, ಗೋಗಚ್ಛತಿ-ಏತ್ಥ ಚ ಗೋತಿ ಅಭಿನ್ನಸದ್ದಲಿಙ್ಗತ್ತಾ ಗೋಣೋತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ಗಾವೀತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

೧೦೧. ಗೋಸ್ಸಾಗಸಿಹಿನಂಸು ¶ ಗಾವಗವಾ [ಕ. ೭೩-೫; ರೂ. ೧೬೯, ೧೭೦, ೧೭೪; ನೀ. ೨೨೪].

ಗ, ಸಿ, ಹಿ, ನಂವಜ್ಜಿತಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಗಾವ, ಗವಾದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ.

೧೦೨. ಉಭಗೋಹಿ ಟೋ [ಕ. ೨೦೫; ರೂ. ೧೬೦; ನೀ. ೪೨೧].

ಉಭ, ಗೋಹಿ ಯೋನಂ ಟೋ ಹೋತಿ.

ಗಾವೋ, ಗವೋ, ಹೇ ಗೋ, ಹೇ ಗಾವೋ, ಹೇ ಗವೋ, ಗಾವಂ, ಗವಂ.

೧೦೩. ಗಾವುಮ್ಹಿ [ಕ. ೭೬; ರೂ ೧೭೧, ೨೨೬].

ಅಂಮ್ಹಿ ಗೋಸ್ಸ ಗಾವು ಹೋತಿ ವಾ.

ಗಾವುಂ, ಗಾವೋ, ಗವೋ, ಗಾವೇನ, ಗವೇನ.

೧೦೪. ನಾಸ್ಸಾ.

ಗೋಸ್ಸ ಗಾವ, ಗವಾದೇಸತೋ ನಾವಚನಸ್ಸ ಆ ಹೋತಿ ವಾ.

ಗಾವಾ, ಗವಾ, ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ, ಗಾವಸ್ಸ, ಗವಸ್ಸ.

೧೦೫. ಗವಂ ಸೇನ.

ಸೇನ ಸಹ ಗೋಸ್ಸ ಗವಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಗವಂ, ಗೋನಂ.

೧೦೬. ಗುನ್ನಞ್ಚ ನಂನಾ [ಕ. ೮೧; ರೂ. ೧೭೨; ನೀ. ೨೩೦].

ನಂನಾ ಸಹ ಗೋಸ್ಸ ಗುನ್ನಞ್ಚ ಹೋತಿ ಗವಞ್ಚ.

ಗುನ್ನಂ, ಗವಂ, ಗಾವಸ್ಮಾ, ಗವಸ್ಮಾ, ಗಾವಮ್ಹಾ, ಗವಮ್ಹಾ, ಗಾವಾ, ಗವಾ, ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ, ಗಾವಸ್ಸ, ಗವಸ್ಸ, ಗವಂ, ಗೋನಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗವಂ, ಗಾವಸ್ಮಿಂ, ಗಾವಮ್ಹಿ, ಗಾವೇ, ಗವಸ್ಮಿಂ, ಗವಮ್ಹಿ, ಗವೇ, ಗೋಸು, ಗಾವೇಸು, ಗವೇಸು.

ಯೋಸು ¶ ಗಾವ, ಗವಾದೇಸೇ ಕತೇ ಅತೋ ಯೋನಂ ಟಾ, ಟೇ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಉಸಭಾ ರುಕ್ಖಾ ಗಾವಿಯೋ ಗವಾ ಚ [ಜಾ. ೧.೧.೭೭]. ಬಲಗವಾ ದಮ್ಮಗವಾ ವಾ ಗಙ್ಗಾಯ ಪಾರಂ ಅಗಮಿಂಸು. ಅಥಾಪರೇ ಪತಾರೇಸಿ ಬಲಗಾವೇ ದಮ್ಮಗಾವೇ [ಮ. ನಿ. ೧.೩೫೨ (ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ)] ತಿ ಪಾಳಿಪದಾನಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಗಾವೋ ನೋ ಪರಮಾ ಮಿತ್ತಾ, ಯಾಸು ಜಾಯನ್ತಿ ಓಸಧಾ [ಸು. ನಿ. ೨೯೮] ತಿ ಚ, ಗವಾ ಖೀರಂ, ಖೀರಮ್ಹಾ ದಧಿ, ದಧಿಮ್ಹಾ ನವನೀತಂ, ನವನೀತಮ್ಹಾ ಸಪ್ಪಿ, ಸಪ್ಪಿಮ್ಹಾ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋತಿ ಚ ಇತ್ಥಿಯಂ ವತ್ತನ್ತಿ. ಗಾವಿಯೋ ಗವಾತಿ ಚ ಬಲಗವಾ ದಮ್ಮಗವಾ ಬಲಗವೇ ದಮ್ಮಗವೇತಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೩೫೧] ಚ ಗಾವುಂ ವಾ ತೇ ದಮ್ಮಿ ಗಾವಿಂ ವಾ ತೇ ದಮ್ಮೀತಿ ಚ ಗವಂವ ಸಿಙ್ಗಿನೋ ಸಿಙ್ಗನ್ತಿ [ಜಾ. ೧.೧೨.೩೯] ಚ ಪುಮೇ ಭವನ್ತಿ. ಅತಿತ್ಥೇನೇವ ಗಾವೋ ಪತಾರೇಸಿ, ಅಥ ಖೋ ತಾ ಗಾವೋ ಮಜ್ಝೇ ಗಙ್ಗಾಯ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜಿಂಸೂ [ಮ. ನಿ. ೧.೩೫೦] ತಿ ಚ ಅನ್ನದಾ ಬಲದಾ ಚೇತಾ, ವಣ್ಣದಾ ಸುಖದಾ ಚ ತಾ, ಏತಮತ್ಥವಸಂ ಞತ್ವಾ, ನಾಸ್ಸು ಗಾವೋ ಹನಿಂಸು ತೇತಿ [ಸು. ನಿ. ೨೯೮] ಚ ಭದ್ದವಸೇನ ಇತ್ಥಿಯಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ಮಿಸ್ಸಕೇ ವತ್ತನ್ತಿ. ಗುನ್ನಂ ಚೇ ತರಮಾನಾನಂ, ಗವಂ ಚೇ ತರಮಾನಾನಂ, ಉಜುಂ ಗಚ್ಛತಿ ಪುಙ್ಗವೋ, ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಉಜುಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ [ಜಾ. ೧.೪.೧೩೫; ೨.೧೮.೧೦೪] ಚ ಮಿಸ್ಸಕೇ ಏವ. ಬಲಗವ, ದಮ್ಮಗವಸದ್ದಾ ಜರಗ್ಗವ, ಪುಙ್ಗವ, ಸಗವ, ಪರಗವ, ದಾರಗವಸದ್ದಾ ವಿಯ ಅಕಾರನ್ತಾ ಸಮಾಸಸದ್ದಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಮಿಸ್ಸಕಟ್ಠಾನೇಸು ಪನ ಇತ್ಥಿಬಹುಲತ್ತಾ ತಾ ಗಾವೋ ಏತಾ ಗಾವೋತಿಆದಿನಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಮೇವ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಇತಿ ಓಕಾರನ್ತರಾಸಿ.

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

ಅಕಾರನ್ತ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪುರಿಸಾದಿರಾಸಿ

ಅಥ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಿ ದೀಪಿಯನ್ತೇ.

ಸತ್ತವಿಧಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ – ಅದನ್ತಂ, ಆದನ್ತಂ, ಇದನ್ತಂ, ಈದನ್ತಂ, ಉದನ್ತಂ, ಊದನ್ತಂ, ಓದನ್ತಂ.

೧೦೭. ಸಿಸ್ಸೋ [ಕ. ೧೦೪; ರೂ. ೬೬; ನೀ. ೨೭೨].

ಅತೋ ಸಿಸ್ಸ ಓ ಹೋತಿ ಪುಮೇ.

ಪುರಿಸೋ ತಿಟ್ಠತಿ.

೧೦೮. ಅತೋ ಯೋನಂ ಟಾಟೇ [ಕ. ೧೦೭; ರೂ. ೬೯; ನೀ. ೨೭೫, ೨೭೭].

ಅತೋ ಪಠಮಾಯೋನಂ ದುತಿಯಾಯೋನಞ್ಚ ಕಮೇನ ಟಾ, ಟೇ ಹೋನ್ತಿ ಪುಂ, ನಪುಂಸಕೇಸು. ಟಾನುಬನ್ಧೋ ಸಬ್ಬಾದೇಸತ್ಥೋ.

ಪುರಿಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

‘ಗಸೀನ’ನ್ತಿ ಸಿಲೋಪೋ, ಭೋ ಪುರಿಸ, ‘ಅಯುನಂ ವಾ ದೀಘೋ’ತಿ ದೀಘೋ, ಭೋ ಪುರಿಸಾ, ಭೋನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ, ಪುರಿಸಂ, ಪುರಿಸೇ.

೧೦೯. ಅತೇನ [ಕ. ೧೦೩; ರೂ. ೭೯; ನೀ. ೨೭೧].

ಅತೋ ನಾವಚನಸ್ಸ ಏನಾದೇಸೋ ಹೋತಿ ಪುಂ, ನಪುಂಸಕೇಸು.

ಪುರಿಸೇನ.

೧೧೦. ಸುಹಿಸ್ವಸ್ಸೇ [ಕ. ೧೦೧; ರೂ. ೮೦; ನೀ. ೬೮].

ಸು, ಹಿಸು ಪರೇಸು ಅಸ್ಸ ಏ ಹೋತಿ ಪುಂ, ನಪುಂಸಕೇಸು.

ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭಿ.

೧೧೧. ಸುಉ ¶ ಸಸ್ಸ [ಕ. ೬೧; ರೂ. ೮೬; ನೀ. ೨೦೮].

ಸಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸಾಗಮೋ ಹೋತಿ. ಉಕಾರೋ ಉಚ್ಚಾರಣತ್ಥೋ, ಞಾನುಬನ್ಧೋ ಆದಿಮ್ಹೀತಿ ದೀಪನತ್ಥೋ.

ಪುರಿಸಸ್ಸ, ‘ಸುನಂಹಿಸೂ’ತಿ ದೀಘೋ. ಪುರಿಸಾನಂ, ಪುರಿಸಸ್ಮಾ, ಪುರಿಸಮ್ಹಾ.

೧೧೨. ಸ್ಮಾಸ್ಮಿಂನಂ [ಕ. ೧೦೮; ರೂ. ೯೦; ನೀ. ೨೭೬].

ಅತೋ ಸ್ಮಾ, ಸ್ಮಿಂನಂ ಕಮೇನ ಟಾ, ಟೇ ಹೋನ್ತಿ ಪುಂ, ನಪುಂಸಕೇಸು.

ಪುರಿಸಾ, ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭಿ, ಪುರಿಸಸ್ಸ, ಪುರಿಸಾನಂ, ಪುರಿಸಸ್ಮಿಂ, ಪುರಿಸಮ್ಹಿ, ಪುರಿಸೇ, ಪುರಿಸೇಸು.

ಏವಂ ಬುದ್ಧೋ, ಧಮ್ಮೋ, ಸಙ್ಘೋ, ಸಕ್ಕೋ, ದೇವೋ, ಸತ್ತೋ, ನರೋ, ಗೋಣೋ, ಪುಙ್ಗವೋ, ಜರಗ್ಗವೋ, ಸಗವೋ, ಪರಗವೋ, ರಾಜಗವೋ, ಮಾತುಗಾಮೋ, ಓರೋಧೋ, ದಾರೋಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

೧೧೩. ಕ್ವಚೇ ವಾ [ನೀ. ೨೭೭].

ಅತೋ ಸಿಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ಏ ಹೋತಿ ವಾ ಪುಂ, ನಪುಂಸಕೇಸು.

ಪುಮೇ ತಾವ –

ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ ಯಥ ಫುಸ್ಸಿತಗ್ಗೇ [ಖು. ಪಾ. ೬.೧೩; ಸು. ನಿ. ೨೩೬], ‘‘ಕೇ ಗನ್ಧಬ್ಬೇ ರಕ್ಖಸೇ ಚ ನಾಗೇ, ಕೇ ಕಿಮ್ಪುರಿಸೇ ಚಾಪಿ ಮಾನುಸೇ. ಕೇ ಪಣ್ಡಿತೇ ಸಬ್ಬಕಾಮದದೇ. ದೀಘರತ್ತಂ ಭತ್ತಾ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ’’ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೩೫೨]. ನತ್ಥಿ ಅತ್ತಕಾರೇ ನತ್ಥಿ ಪರಕಾರೇ ನತ್ಥಿ ಪುರಿಸಕಾರೇ [ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೮], ಏಕೇ ಏಕತ್ಥೇ, ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ, ನಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ [ಕಥಾ. ೧], ಕೇ ಛವೇ ಸಿಙ್ಗಾಲೇ, ಕೇ ಛವೇ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತೇ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೯-೩೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನಪುಂಸಕೇ ¶ ಪನ –

ಭೋಗವತೀ ನಾಮ ಮನ್ದಿರೇ, ನಗರೇ ನಿಮ್ಮಿತೇ ಕಞ್ಚನಮಯೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೩೭೦] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಾತಿ ಕಿಂ? ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೋ.

ಕ್ವಚೀತಿ ಕಿಂ? ಪುರಿಸೋ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಪಠಮಾಯೋನಞ್ಚ ಕ್ವಚಿ ಟೇ ಹೋತಿ. ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೮], ಕ್ವಚಿ ಯೋನಂ ಪಕತಿ ಹೋತಿ, ವನೇ ವಾಳಮಿಗಾ ಚೇವ, ಅಚ್ಛಕೋಕತರಚ್ಛಯೋ, ಬಹೂಹಿ ಪರಿಪನ್ಥಯೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೫೫], ಕ್ಯಸ್ಸ ಬ್ಯಪಥಯೋ ಅಸ್ಸು ಇಚ್ಚಾದಿ.

೧೧೪. ದಿವಾದಿತೋ [ಕ. ೨೦೬; ರೂ. ೧೬೫].

ದಿವಾದೀಹಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ಟಿ ಹೋತಿ.

ದಿವಿ-ದೇವಲೋಕೇತ್ಯತ್ಥೋ.

ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅಸ ಭುವಿ, ನಿಚ್ಚಂ ವಾಗಮೋ. ಅಯ್ಯಸದ್ದಮ್ಹಾ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಆಲಪನೇ ಗ, ಯೋನಂ ಟೋ ಹೋತಿ ವಾ. ಭೋ ಅಯ್ಯೋ ಅಯ್ಯ ವಾ, ಭೋನ್ತೋ ಅಯ್ಯೋ ಅಯ್ಯಾ ವಾ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಸಸಮಂ.

ಪುರಿಸಾದಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಮನೋಗಣರಾಸಿ

ಮನೋ, ಮನಾ, ಭೋ ಮನ, ಭೋ ಮನಾ, ಭೋನ್ತೋ ಮನಾ.

೧೧೫. ಮನಾದೀಹಿ ಸ್ಮಿಂಸಂನಾಸ್ಮಾನಂ ಸಿಸೋಓಸಾಸಾ [ಕ. ೧೮೧-೨, ೧೮೪; ರೂ. ೯೫-೯೭; ನೀ. ೩೭೩-೪, ೩೭೬-೭].

ತೇಹಿ ಸ್ಮಿಂ, ಸ, ಅಂ, ನಾ, ಸ್ಮಾನಂ ಕಮೇನ ಸಿ, ಸೋ, ಓ, ಸಾ, ಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಮನಂ ¶ , ಮನೋ, ಮನೇ, ಮನೇನ, ಮನಸಾ, ಮನೇಹಿ, ಮನೇಭಿ, ಮನಸ್ಸ, ಮನಸೋ, ಮನಾನಂ, ಮನಸ್ಮಾ, ಮನಮ್ಹಾ, ಮನಸಾ, ಮನಾ, ಮನೇಹಿ, ಮನೇಭಿ, ಮನಸ್ಸ, ಮನಸೋ, ಮನಾನಂ, ಮನಸ್ಮಿಂ, ಮನಮ್ಹಿ, ಮನಸಿ, ಮನೇ, ಮನೇಸು.

ತಮೋ, ತಪೋ, ತೇಜೋ, ಸಿರೋ, ಉರೋ, ವಚೋ, ರಜೋ, ಓಜೋ, ಅಯೋ, ಪಯೋ, ವಯೋ, ಸರೋ, ಯಸೋ, ಚೇತೋ, ಛನ್ದೋ, ರಧತಾ, ಅಹೋ ಇಚ್ಚಾದಿ ಮನೋಗಣೋ.

ಇದಂ ಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಂ. ಕ್ರಿಯಾಕಮ್ಮೇ ಓದನ್ತೋ, ನಾದೀನಂ ಸಾದಿತಾ, ಸಮಾಸತದ್ಧಿತಮಜ್ಝೇ ಓದನ್ತೋ ಚಾತಿ.

ಯೋ ವೇ ದಸ್ಸನ್ತಿ ವತ್ವಾನ, ಅದಾನೇ ಕುರುತೇ ಮನೋ [ಜಾ. ೧.೧೫.೬೧], ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ವಚೋ ಸುತ್ವಾ, ತಪೋ ಇಧ ಪಕ್ರುಬ್ಬತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೦೪], ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ಜಾನಾತಿ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೪೨], ಸಿರೋ ತೇ ಬಾಧಯಿಸ್ಸಾಮಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಮನಸಾ ಚೇ ಪಸನ್ನೇನ [ಧ. ಪ. ೨], ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ [ಜಾ. ೨.೨೨.೫೫೧], ವಚಸಾ ಮನಸಾ ಚೇವ, ವನ್ದಾ ಮೇ ತೇ ತಥಾಗತೇ [ಪರಿತ್ತಪಾಳಿ ಆಟಾನಾಟಿಯಸುತ್ತ]. ಏಕೂನತಿಂಸೋ ವಯಸಾ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪], ತೇಜಸಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ [ವಿ. ವ. ೮೫೭], ತಪಸಾ ಉತ್ತಮೋ ಸತ್ತೋ, ಘತೇನ ವಾ ಭುಞ್ಜಸ್ಸು ಪಯಸಾ ವಾ, ವನ್ದಾಮಿ ಸಿರಸಾ ಪಾದೇ [ಜಾ. ೨.೨೦.೬೮], ಯೇ ಏತಾ ಉಪಸೇವನ್ತಿ, ಛನ್ದಸಾ ವಾ ಧನೇನ ವಾ [ಜಾ. ೨.೨೧.೩೫೦], ಉರಸಾ ಪನುದಿಸ್ಸಾಮಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೮೩೩], ಅಯಸಾ ಪಟಿಕುಜ್ಝಿತೋ [ಅ. ನಿ. ೩.೩೬] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನ ಮಯ್ಹಂ ಮನಸೋ ಪಿಯೋ [ಜಾ. ೧.೧೦.೧೧], ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ [ಪಾರಾ. ೧೮], ಚೇತಸೋ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ, ಸಾಧು ಖಲು ಪಯಸೋ ಪಾನಂ, ಸಾವಿತ್ತೀ ಛನ್ದಸೋ ಮುಖಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೪೦೦] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಾಧುಕಂ ¶ ಮನಸಿ ಕರೋಥ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩], ಏತಮತ್ಥಂ ಚೇತಸಿ ಸನ್ನಿಧಾಯ, ಸಿರಸಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಕತ್ವಾ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪೧.೮೨], ಉರಸಿಲೋಮೋ, ಪಾಪಂ ಅಕಾಸಿ ರಹಸಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಮನೋಧಾತು, ಮನೋಮಯಂ, ತಮೋಖನ್ಧಂ ಪದಾಲಯಿ, ತಪೋಧನೋ, ತೇಜೋಧಾತು, ಸಿರೋರುಹಾ ಕೇಸಾ, ಸರೋರುಹಂ ಪದುಮಂ, ರಜೋಹರಣಂ ವತ್ಥಂ, ಓಜೋಹರಣಾ ಸಾಖಾ, ಅಯೋಪತ್ತೋ, ವಯೋಗುಣಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಜಹನ್ತಿ, ಯಸೋಧರಾ ದೇವೀ, ಚೇತೋಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಛನ್ದೋವಿಚಿತಿಪಕರಣಂ, ರಹೋಗತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಅಹೋರತ್ತಾನಮಚ್ಚಯೇ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೧೨] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಅಹಮ್ಹಾ ಸ್ಮಿಂನೋ ನಿ ಚ ಉ ಚ ಹೋತಿ, ತದಹನಿ, ತದಹು. ರಹಮ್ಹಾ ಸ್ಮಿಂನೋ ಓ ಹೋತಿ, ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕೋ ಏಕಾಯ ರಹೋ ನಿಸೀದತಿ [ಪಾರಾ. ೪೫೨], ರಹೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ರಹೋ ಮನ್ತೇತಿ.

ಮನೋಗಣರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಮನಾದಿಗಣರಾಸಿ

೧೧೬. ಕೋಧಾದೀಹಿ.

ಏತೇಹಿ ನಾವಚನಸ್ಸ ಸಾ ಹೋತಿ ವಾ.

ಕೋಧಸಾ, ಕೋಧೇನ, ಅತ್ಥಸಾ, ಅತ್ಥೇನ.

೧೧೭. ನಾಸ್ಸ ಸಾ [ಕ. ೧೮೧; ರೂ. ೯೫; ನೀ. ೩೭೩].

ಪದಾದೀಹಿ ನಾವಚನಸ್ಸ ಸಾ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪದಸಾ, ಪದೇನ, ಬಿಲಸಾ, ಬಿಲೇನ.

೧೧೮. ಪದಾದೀಹಿ ¶ ಸಿ.

ಪದಾದೀಹಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ಸಿ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪದಸಿ, ಪದೇ, ಬಿಲಸಿ, ಬಿಲೇ.

ತತ್ಥ ಕೋಧಾದಿಕೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ, ಪದಾದಿಕೋ ನಪುಂಸಕೋ. ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಸದ್ದಾ ಸಮಾಸ, ತದ್ಧಿತಮಜ್ಝೇ ಓದನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ [ಕ. ೧೮೩; ರೂ. ೪೮; ನೀ. ೩೭೫], ಆಪೋಧಾತು, ಆಪೋಮಯಂ, ವಾಯೋಧಾತು, ವಾಯೋಮಯಂ, ಜೀವ ತ್ವಂ ಸರದೋಸತಂ [ಜಾ. ೧.೨.೯], ಅನುಯನ್ತಿ ದಿಸೋದಿಸಂ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕೇಚಿ ನಾಸ್ಸ ಸಾದೇಸಂ ಲಭನ್ತಿ, ಕೋಧಸಾ ಉಸುನಾ ವಿಜ್ಝಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೫೨], ದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹಾಹಿ ಥಾಮಸಾ [ಜಾ. ೧.೭.೩೦], ಪದಸಾವ ಅಗಮಾಸಿ, ಮಾಕಾಸಿ ಮುಖಸಾ ಪಾಪಂ, ಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋ ದಮಸಾ ಉಪೇತೋ-ದಮಸಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮನೇನ, ಸುಚಿಂ ಪಣೀತಂ ರಸಸಾ ಉಪೇತಂ [ಜಾ. ೧.೭.೧೮], ವೇಗಸಾ ಗನ್ತ್ವಾನ, ಆಯುಸಾ ಏಕಪುತ್ತಮನುರಕ್ಖೇ [ಖು. ಪಾ. ೯.೭] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕೇಚಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ಸ್ಯಾದೇಸಂ ಲಭನ್ತಿ, ಪದಸಿ, ಬಿಲಸಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕೇಹಿಚಿ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ನಾ, ಸ್ಮಾನಂ ಸೋ ಹೋತಿ, ಅತ್ಥಸೋ, ಅಕ್ಖರಸೋ, ಸುತ್ತಸೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ, ಹೇತುಸೋ, ಯೋನಿಸೋ, ಉಪಾಯಸೋ, ಠಾನಸೋ, ದೀಘಸೋ, ಓರಸೋ, ಬಹುಸೋ, ಪುಥುಸೋ, ಮತ್ತಸೋ, ಭಾಗಸೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

‘‘ಪದಸೋ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇಯ್ಯ [ಪಾಚಿ. ೪೫], ಬಿಲಸೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಸ್ಸ’’ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೮] ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪನ ವಿಚ್ಛಾಯಂ ಸೋಪಚ್ಚಯೋ.

ಯದಾ ಪನ ಸಮಾಸನ್ತೇ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸ್ಯಾದೀಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ಸಾಗಮೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಪುರಿಸಾದಿಗಣೋಪಿ ಹೋತಿ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸೋ, ಅಬ್ಯಗ್ಗಮನಸೋ [ಅ. ನಿ. ೩.೨೯], ಪುತ್ತೋ ಜಾತೋ ಅಚೇತಸೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೪], ಸುಮೇಧಸೋ [ಅ. ನಿ. ೪.೬೨], ಭೂರಿಮೇಧಸೋ [ಸು. ನಿ. ೧೧೩೭] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಮನಾದಿಗಣರಾಸಿ.

ಗುಣವಾದಿಗಣರಾಸಿ

೧೧೯. ನ್ತುಸ್ಸ [ಕ. ೧೨೪; ರೂ. ೯೮; ನೀ. ೨೯೯].

ಸಿಮ್ಹಿ ¶ ನ್ತುಸ್ಸ ಟಾ ಹೋತಿ.

ಗುಣವಾ ತಿಟ್ಠತಿ.

೧೨೦. ಯ್ವಾದೋ ನ್ತುಸ್ಸ [ಕ. ೯೨; ರೂ. ೧೦೦; ನೀ. ೨೪೯].

ಯೋಆದೀಸು ನ್ತುಸ್ಸ ಅತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಗುಣವನ್ತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

೧೨೧. ನ್ತನ್ತೂನಂ ನ್ತೋ ಯೋಮ್ಹಿ ಪಠಮೇ [ಕ. ೯೨; ರೂ. ೧೦೦; ನೀ. ೨೪೯].

ಪಠಮೇ ಯೋಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ನ್ತ, ನ್ತೂನಂ ನ್ತೋ ಹೋತಿ.

ಗುಣವನ್ತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

೧೨೨. ಟಟಾಅಂ ಗೇ [ಕ. ೧೨೬; ರೂ. ೧೦೧; ನೀ. ೩೦೧-೨].

ಗೇ ಪರೇ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ನ್ತ, ನ್ತೂನಂ ಟ, ಟಾ, ಅಂ ಹೋನ್ತಿ.

ಭೋ ಗುಣವ, ಭೋ ಗುಣವಾ, ಭೋ ಗುಣವಂ, ಭೋನ್ತೋ ಗುಣವನ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಗುಣವನ್ತೋ, ಗುಣವನ್ತಂ, ಗುಣವನ್ತೇ, ಗುಣವನ್ತೇನ.

೧೨೩. ತೋತಾತಿತಾ ಸಸ್ಮಾಸ್ಮಿಂನಾಸು [ಕ. ೧೨೭, ೧೮೭; ರೂ. ೧೦೨, ೧೦೮; ನೀ. ೩೦೩, ೩೮೬].

ಸ, ಸ್ಮಾ, ಸ್ಮಿಂ, ನಾಸು ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ನ್ತ, ನ್ತೂನಂ ಕಮೇನ ತೋ, ತಾ,ತಿ, ತಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಗುಣವತಾ, ಗುಣವನ್ತೇಹಿ, ಗುಣವನ್ತೇಭಿ, ಗುಣವನ್ತಸ್ಸ, ಗುಣವತೋ.

೧೨೪. ನಂಮ್ಹಿ ¶ ತಂ ವಾ [ಕ. ೧೨೮; ರೂ. ೧೦೪; ನೀ. ೩೦೪].

ನಂಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ನ್ತ, ನ್ತೂನಂ ತಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಗುಣವನ್ತಾನಂ, ಗುಣವತಂ, ಗುಣವನ್ತಸ್ಮಾ, ಗುಣವನ್ತಮ್ಹಾ, ಗುಣವನ್ತಾ, ಗುಣವತಾ, ಗುಣವನ್ತೇಹಿ, ಗುಣವನ್ತೇಭಿ, ಗುಣವನ್ತಸ್ಸ, ಗುಣವತೋ, ಗುಣವನ್ತಾನಂ, ಗುಣವತಂ, ಗುಣವನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಗುಣವನ್ತಮ್ಹಿ, ಗುಣವತಿ, ಗುಣವನ್ತೇ, ಗುಣವನ್ತೇಸು.

ಏವಂ ಭಗವಾ, ಸೀಲವಾ, ಪಞ್ಞವಾ, ಬಲವಾ, ಧನವಾ, ವಣ್ಣವಾ, ಭೋಗವಾ, ಸುತವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಆಲಪನೇ ಭಗವಾತಿ ನಿಚ್ಚಂ ದೀಘೋ.

ಸಬ್ಬಾವಾ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತೋ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತಂ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತೇ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತೇನ, ಸಬ್ಬಾವತಾ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತೇಹಿ…ಪೇ… ಸಬ್ಬಾವನ್ತೇಸು.

ಏವಂ ಯಾವಾ, ಯಾವನ್ತೋ, ತಾವಾ, ತಾವನ್ತೋ, ಏತ್ತಾವಾ, ಏತ್ತಾವನ್ತೋ, ಕಿಂವಾ, ಕಿಂವನ್ತೋ, ಕಿತ್ತಾವಾ, ಕಿತ್ತಾವನ್ತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಥಾ ಭೋಜನಂ ಭುತ್ತವಾ, ಭುತ್ತವನ್ತೋ, ಧಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧವಾ, ಬುದ್ಧವನ್ತೋ, ಕಮ್ಮಂ ಕತವಾ, ಕತವನ್ತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ ಚ.

ಸತಿಮಾ, ಸತಿಮನ್ತಾ, ಸತಿಮನ್ತೋ, ಭೋ ಸತಿಮ, ಭೋ ಸತಿಮಾ, ಭೋ ಸತಿಮಂ, ಭೋನ್ತೋ ಸತಿಮನ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಸತಿಮನ್ತೋ, ಸತಿಮನ್ತಂ, ಸತಿಮನ್ತೇ, ಸತಿಮನ್ತೇನ, ಸತಿಮತಾ, ಸತಿಮನ್ತೇಹಿ, ಸತಿಮನ್ತೇಭಿ, ಸತಿಮನ್ತಸ್ಸ, ಸತಿಮತೋ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಸತಿಮತಂ, ಸತಿಮನ್ತಸ್ಮಾ, ಸತಿಮನ್ತಮ್ಹಾ, ಸತಿಮನ್ತಾ, ಸತಿಮತಾ, ಸತಿಮನ್ತೇಹಿ, ಸತಿಮನ್ತೇಭಿ, ಸತಿಮನ್ತಸ್ಸ, ಸತಿಮತೋ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಸತಿಮತಂ, ಸತಿಮನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಸತಿಮನ್ತಮ್ಹಿ, ಸತಿಮತಿ, ಸತಿಮನ್ತೇ, ಸತಿಮನ್ತೇಸು.

ಏವಂ ಮತಿಮಾ, ಗತಿಮಾ, ಪಾಪಿಮಾ, ಜಾತಿಮಾ, ಭಾಣುಮಾ, ಆಯುಮಾ, ಆಯಸ್ಮಾ, ಸಿರಿಮಾ, ಹಿರಿಮಾ, ಧಿತಿಮಾ, ಕಿತ್ತಿಮಾ, ಇದ್ಧಿಮಾ, ಜುತಿಮಾ ¶ , ಮುತಿಮಾ, ಥುತಿಮಾ, ಬುದ್ಧಿಮಾ, ಚಕ್ಖುಮಾ, ಬನ್ಧುಮಾ, ಗೋಮಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

೧೨೫. ಹಿಮವತೋ ವಾ ಓ [ಕ. ೯೪; ರೂ. ೧೦೫; ನೀ. ೨೫೨].

ಸಿಮ್ಹಿ ಹಿಮವನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಓ ಹೋತಿ ವಾ. ‘ಗಸೀನ’ನ್ತಿ ಲೋಪೋ.

ಹಿಮವನ್ತೋ ಪಬ್ಬತೋ [ಧ. ಪ. ೩೦೪], ಹಿಮವಾ ಪಬ್ಬತೋ.

೧೨೬. ನ್ತಸ್ಸ ಚ ಟ ವಂಸೇ [ಕ. ೯೩; ರೂ. ೧೦೬; ನೀ. ೨೫೧].

ಅಂ, ಸೇಸು ನ್ತಸ್ಸ ಚ ನ್ತುಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಟ ಹೋತಿ ವಾ.

‘‘ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಹಿಮವ’’ನ್ತಿ [ಅಪ. ಥೇರ ೨.೪೭.೫೯] ಪಾಳಿ. ಸತಿಮಂ, ಬನ್ಧುಮಂ, ಗುಣವಸ್ಸ, ಸತಿಮಸ್ಸ, ಬನ್ಧುಮಸ್ಸ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಕ್ವಚಿ ಸಿಮ್ಹಿ ಗೇ ಚ ಪರೇ ನ್ತುಸ್ಸ ಅತ್ತಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಅತುಲೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಪಞ್ಞವನ್ತೋ ಜುತಿನ್ಧರೋ’’ತಿ [ಬು. ವಂ. ೨೧.೧೦] ಚ ‘‘ಗತಿಮನ್ತೋ ಸತಿಮನ್ತೋ, ಧಿತಿಮನ್ತೋ ಚ ಯೋ ಇಸೀ’’ತಿ [ಥೇರಗಾ. ೧೦೫೨] ಚ ‘‘ಚಕ್ಖುಮನ್ತೋ ಮಹಾಯಸೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಪಿತಾ ಮಹಾವೀರ, ಪಞ್ಞವನ್ತ ಜುತಿನ್ಧರಾ’’ತಿ [ಅಪ. ಥೇರೀ ೨.೨.೩೮೯] ಚ ಪಾಳೀ.

ಪಠಮಾಯೋಮ್ಹಿ ಕ್ವಚಿ ನ್ತುಸ್ಸ ಟ ಹೋತಿ, ವಗ್ಗುಮುದಾತೀರಿಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ವಣ್ಣವಾ ಹೋನ್ತಿ [ಪಾರಾ. ೧೯೪], ಏಥ ತುಮ್ಹೇ ಆವುಸೋ ಸೀಲವಾ ಹೋಥ [ಅ. ನಿ. ೫.೧೧೪], ಚಕ್ಖುಮಾ ಅನ್ಧಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇ ಇತ್ಥೀನಂ ವಸಂ ಗತಾ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩.೩೬], ಸಂಸುದ್ಧಪಞ್ಞಾ ಕುಸಲಾ ಮುತಿಮಾ ಭವನ್ತಿ [ಸು. ನಿ. ೮೮೭ (ಸಂಸುದ್ಧಪಞ್ಞಾ ಕುಸಲಾ ಮುತೀಮಾ)].

ಇತಿ ಗುಣವಾದಿಗಣರಾಸಿ.

ಗಚ್ಛನ್ತಾದಿಗಣರಾಸಿ

೧೨೭. ನ್ತಸ್ಸಂ ಸಿಮ್ಹಿ [ಕ. ೧೮೬; ರೂ. ೧೦೭; ನೀ. ೩೮೨-೪; ‘ತಸ್ಸಂ’ (ಬಹೂಸು)].

ಸಿಮ್ಹಿ ¶ ನ್ತಸ್ಸ ಅಂ ಹೋತಿ ವಾ. ಸಿಲೋಪೋ.

ಗಚ್ಛಂ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಾ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಭೋ ಗಚ್ಛ, ಭೋ ಗಚ್ಛಾ, ಭೋ ಗಚ್ಛಂ, ಭೋನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಗಚ್ಛನ್ತೇ, ಗಚ್ಛನ್ತೇನ, ಗಚ್ಛತಾ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಭಿ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ಗಚ್ಛತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ, ಗಚ್ಛತಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಮಾ, ಗಚ್ಛನ್ತಮ್ಹಾ, ಗಚ್ಛನ್ತಾ, ಗಚ್ಛತಾ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಭಿ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ಗಚ್ಛತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ, ಗಚ್ಛತಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಮ್ಹಿ, ಗಚ್ಛತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೇ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು.

ಏವಂ ಕರಂ, ಕುಬ್ಬಂ, ಚರಂ, ಚವಂ, ಜಯಂ, ಜಹಂ, ಜಾನಂ, ಜಿರಂ, ದದಂ, ದಹಂ, ಜುಹಂ, ಸುಣಂ, ಪಚಂ, ಸರಂ, ಭುಞ್ಜಂ, ಮುಞ್ಚಂ, ಸಯಂ, ಸರಂ, ಹರಂ, ತಿಟ್ಠಂ, ಭವಿಸ್ಸಂ, ಕರಿಸ್ಸಂ, ಗಮಿಸ್ಸಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

‘ನ್ತಸ್ಸ ಚ ಟ ವಂಸೇ’ತಿ ಅಂ, ಸೇಸು ನ್ತಸ್ಸ ಟತ್ತಂ, ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ರಾಜ ಭಜತಿ, ಸನ್ತಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಅಸಂ. ಸೀಲವನ್ತಂ ವಿಸೀಲಂ ವಾ, ವಸಂ ತಸ್ಸೇವ ಗಚ್ಛತಿ [ಜಾ. ೧.೧೫.೧೮೧]. ಕಿಚ್ಚಾನುಕ್ರುಬ್ಬಸ್ಸ ಕರೇಯ್ಯ ಕಿಚ್ಚಂ [ಜಾ. ೧.೨.೧೪೫] – ಅನುಕ್ರುಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ಪುನ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಪಠಮಾಯೋಮ್ಹಿ ಚ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ನ್ತಸ್ಸ ಅಂ ಹೋತಿ, ಅಪಿ ನು ತುಮ್ಹೇ ಏಕನ್ತಸುಖಂ ಲೋಕಂ ಜಾನಂ ಪಸ್ಸಂ ವಿಹರಥ [ದೀ. ನಿ. ೧.೪೨೫], ಕಸಂ ಖೇತ್ತಂ ಬೀಜಂ ವಪಂ, ಧನಂ ವಿನ್ದನ್ತಿ ಮಾಣವಾ [ಥೇರೀಗಾ. ೧೧೨], ಭರನ್ತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಮನುಸ್ಸರಂ [ಅ. ನಿ. ೫.೩೯].

೧೨೮. ಮಹನ್ತಾರಹನ್ತಾನಂ ಟಾ ವಾ [ನೀ. ೩೮೭, ೭೧೨].

ಸಿಮ್ಹಿ ಏತೇಸಂ ನ್ತಸ್ಸ ಟಾ ಹೋತಿ ವಾ.

ಮಹಾ ¶ , ಮಹಂ, ಮಹನ್ತೋ, ಮಹನ್ತಾ, ಮಹನ್ತೋ, ಭೋ ಮಹ, ಭೋ ಮಹಾ, ಭೋ ಮಹಂ, ಭೋನ್ತೋ ಮಹನ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಮಹನ್ತೋ, ಮಹನ್ತಂ.

‘ನ್ತಸ್ಸ ಚ ಟ ವಂಸೇ’ತಿ ಅಂಮ್ಹಿ ನ್ತಸ್ಸ ಟತ್ತಂ, ‘‘ಸುಮಹಂ ಪುರಂ, ಪರಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೭೯೨] ಪಾಳಿ-ಸುಟ್ಠು ಮಹನ್ತಂ ಬಾರಾಣಸಿಪುರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸಮಂ.

ಅರಹಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ‘ನ್ತಸ್ಸಂ ಸಿಮ್ಹೀ’ತಿ ಸಿಮ್ಹಿ ನ್ತಸ್ಸ ಅಂ, ಅರಹಂ ಸುಗತೋ ಲೋಕೇ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೬೧], ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ [ಪಾರಾ. ೧], ಅರಹನ್ತಾ, ಅರಹನ್ತೋ, ಅರಹನ್ತಂ, ಅರಹನ್ತೇ, ಅರಹನ್ತೇನ, ಅರಹತಾ, ಅರಹನ್ತೇಹಿ, ಅರಹನ್ತೇಭಿ, ಅರಹನ್ತಸ್ಸ, ಅರಹತೋ, ಅರಹನ್ತಾನಂ, ಅರಹತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮನ್ತಸ್ಸ ಚ ನ್ತಸ್ಸ ಟಾ ಹೋತಿ ಸಿಮ್ಹಿ, ಬ್ರಹಾ, ಬ್ರಹನ್ತೋ, ಬ್ರಹನ್ತಾ, ಬ್ರಹನ್ತೋ, ಬ್ರಹನ್ತಂ, ಬ್ರಹನ್ತೇ ಇಚ್ಚಾದಿ.

‘‘ಸಾ ಪರಿಸಾ ಮಹಾ ಹೋತಿ, ಸಾ ಸೇನಾ ದಿಸ್ಸತೇ ಮಹಾ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೭೭೧] ಚ ‘‘ಮಹಾ ಭನ್ತೇ ಭೂಮಿಚಾಲೋ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೮.೭೦] ಚ ‘‘ಮಹಾ ತೇ ಉಪಾಸಕ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ’’ತಿ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೪.೧೩.ಅಕಿತ್ತಿಜಾತಕವಣ್ಣನಾ] ಚ ‘‘ಮಹಾ ಮೇ ಭಯಮಾಗತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಬಾರಾಣಸಿರಜ್ಜಂ ನಾಮ ಮಹಾ’’ತಿ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.ಮಹಾಸೀಲವಜಾತಕವಣ್ಣನಾ] ಚ ‘‘ಮಹಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿವಾರಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ, ಮಹಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿವಾರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೦೪] ಚ ‘‘ಮಹಾ ವಹನ್ತಿ ದುದಿಟ್ಠಿಂ, ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ರಾಗನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ ಚ ಪಾಳೀ. ಅತ್ರ ಮಹಾಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಪಟಿರೂಪಕೋಪಿ ಸಿಯಾ.

೧೨೯. ಭೂತೋ.

ಭೂಧಾತುಸಿದ್ಧತೋ ನ್ತಸ್ಸ ಅಂ ಹೋತಿ ಸಿಮ್ಹಿ. ಸುದ್ಧೇ ನಿಚ್ಚಂ, ಉಪಪದೇ ಅನಿಚ್ಚಂ.

ಭವಂ ¶ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಂ, ಅನುಭವನ್ತೋ, ತಣ್ಹಂ ಅಭಿಭವಂ, ಅಭಿಭವನ್ತೋ, ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಭವಂ, ಪರಿಭವನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಭವನ್ತಾ, ಭವನ್ತೋ, ಹೇ ಭವನ್ತ, ಹೇ ಭವನ್ತಾ, ಹೇ ಭವನ್ತೋ, ಹೇ ಭವ, ಹೇ ಭವಾ, ಹೇ ಭವಂ. ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಭವಂ ಅಭಿರಮಸಿ ಅರಞ್ಞೇ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೧೮.೧೮] ಪಾಳಿ.

ಹೇ ಭವನ್ತಾ, ಹೇ ಭವನ್ತೋ, ಭವನ್ತಂ, ಭವನ್ತೇ, ಭವನ್ತೇನ, ಭವತಾ, ಭವನ್ತೇಹಿ, ಭವನ್ತೇಭಿ, ಭವನ್ತಸ್ಸ, ಭವತೋ, ಭವನ್ತಾನಂ, ಭವತಂ, ಭವನ್ತಸ್ಮಾ, ಭವನ್ತಮ್ಹಾ, ಭವನ್ತಾ, ಭವತಾ, ಭವನ್ತೇಹಿ, ಭವನ್ತೇಭಿ, ಭವನ್ತಸ್ಸ, ಭವತೋ, ಭವನ್ತಾನಂ, ಭವತಂ, ಭವನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಭವನ್ತಮ್ಹಿ, ಭವತಿ, ಭವನ್ತೇ, ಭವನ್ತೇಸು.

೧೩೦. ಭವತೋ ವಾ ಭೋನ್ತೋ ಗಯೋನಾಸೇ [ಕ. ೨೪೩; ರೂ. ೮, ೧೧೦; ನೀ. ೪೮೪].

ಗ, ಯೋ, ನಾ, ಸೇಸು ಭವನ್ತಸ್ಸ ಭೋನ್ತೋ ಹೋತಿ ವಾ. ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ಅಂ, ಹಿ, ನಂ, ಸ್ಮಾದೀಸು ಚ.

ಭೋನ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ, ಹೇ ಭೋನ್ತ, ಹೇ ಭೋನ್ತಾ, ಹೇ ಭೋನ್ತೋ, ಭೋನ್ತಂ, ಭೋನ್ತೇ, ಭೋನ್ತೇನ, ಭೋತಾ, ಭೋನ್ತೇಹಿ, ಭೋನ್ತೇಭಿ, ಭೋನ್ತಸ್ಸ, ಭೋತೋ, ಭೋನ್ತಾನಂ, ಭೋತಂ, ಭೋನ್ತಸ್ಮಾ, ಭೋನ್ತಮ್ಹಾ, ಭೋನ್ತಾ, ಭೋತಾ, ಭೋನ್ತೇಹಿ, ಭೋನ್ತೇಭಿ, ಭೋನ್ತಸ್ಸ, ಭೋತೋ, ಭೋನ್ತಾನಂ, ಭೋತಂ, ಭೋನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಭೋನ್ತಮ್ಹಿ, ಭೋತಿ, ಭೋನ್ತೇ, ಭೋನ್ತೇಸು.

ಭೋ, ಭನ್ತೇತಿ ದ್ವೇ ವುದ್ಧಿಅತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧಾ ಆಮನ್ತನತ್ಥೇ ನಿಪಾತಾ ಏವ, ತೇಹಿ ಪರಂ ಗ, ಯೋನಂ ಲೋಪೋ, ಇತೋ ಭೋ ಸುಗತಿಂ ಗಚ್ಛ [ಇತಿವು. ೮೩], ಉಮ್ಮುಜ್ಜಭೋ ಪುಥುಸಿಲೇ, ಕುತೋ ನು ಆಗಚ್ಛಥ ಭೋ ತಯೋ ಜನಾ [ಜಾ. ೧.೯.೮೭], ಪಸ್ಸಥ ಭೋ ಇಮಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ, ಏಹಿ ಭನ್ತೇ ಖಮಾಪೇಹಿ, ಸೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಖಮಾಪೇಸಿ ‘‘ಖಮಥ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ತಥಾ ಭದ್ದನ್ತೇ, ಭದ್ದನ್ತಾತಿ ದ್ವೇ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಭದ್ದಂ ಹೋತು ¶ , ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭದ್ದಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧಾ ಆಮನ್ತನನಿಪಾತಾವ, ‘‘ಭದ್ದನ್ತೇ’’ತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುಂ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯], ತಂ ವೋ ವದಾಮಿ ಭದ್ದನ್ತೇ, ಯಾವನ್ತೇತ್ಥ ಸಮಾಗತಾ [ಜಾ. ೧.೭.೧೦೮]. ಭದ್ದನ್ತ, ಭದನ್ತಸದ್ದಾ ಪನ ಪುರಿಸಾದಿಗಣಿಕಾ ಏವ.

ಸನ್ತಸದ್ದೋ ಪನ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಸಮಾನೇ ಚ ಪವತ್ತೋ ಇಧ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಮೇತಿ ಅಸತಾ ಅಸಂ [ಜಾ. ೧.೨.೧೬]. ಸಂ, ಸನ್ತೋ, ಸನ್ತಾ, ಸನ್ತೋ, ಭೋಸನ್ತ, ಭೋಸನ್ತಾ, ಭೋಸ, ಭೋ ಸಾ, ಭೋ ಸಂ ವಾ, ಭೋನ್ತೋ ಸನ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಸನ್ತೋ. ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ರಾಜ ಭಜತಿ, ಸನ್ತಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಅಸಂ [ಜಾ. ೧.೧೫.೧೮೦]. ಸನ್ತೇ, ಸನ್ತೇನ, ಸತಾ.

೧೩೧. ಸತೋ ಸಬ್ಬ ಭೇ [ಕ. ೧೮೫; ರೂ. ೧೧೨; ನೀ. ೩೭೮].

ಭೇ ಪರೇ ಸನ್ತಸ್ಸ ಸಬಆದೇಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸನ್ತೇಹಿ, ಸನ್ತೇಭಿ, ಸಬ್ಭಿ, ಸನ್ತಸ್ಸ, ಸತೋ, ಸನ್ತಾನಂ, ಸತಂ, ಸನ್ತಸ್ಮಾ, ಸನ್ತಮ್ಹಾ, ಸನ್ತಾ, ಸತಾ, ಸನ್ತೇಹಿ, ಸನ್ತೇಭಿ, ಸಬ್ಭಿ, ಸನ್ತಸ್ಸ, ಸತೋ, ಸನ್ತಾನಂ, ಸತಂ, ಸನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಸನ್ತಮ್ಹಿ, ಸತಿ, ಸನ್ತೇ, ಸನ್ತೇಸು. ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಲೋಕೇ, ದೂರೇಸನ್ತೋ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ [ಧ. ಪ. ೩೦೪], ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ [ಅ. ನಿ. ೪.೮೫], ಪಹುಸನ್ತೋ ನ ಭರತಿ [ಸು. ನಿ. ೯೧].

ಖೇದೇ ನಿರೋಧೇ ಚ ಪವತ್ತೋ ಸನ್ತೋ ಪುರಿಸಾದಿಗಣಾದಿಕೋ, ದೀಘಂ ಸನ್ತಸ್ಸ ಯೋಜನಂ [ಧ. ಪ. ೬೧], ಸನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಿತಾ ನಿರುದ್ಧಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾದಿಗಣರಾಸಿ.

ರಾಜಾದಿಯುವಾದಿಗಣರಾಸಿ

೧೩೨. ರಾಜಾದಿಯುವಾದೀಹಾ [ಕ. ೧೮೯; ರೂ. ೧೧೩; ನೀ. ೩೯೦-೧].

ರಾಜಾದೀಹಿ ¶ ಯುವಾದೀಹಿ ಚ ಸಿಸ್ಸ ಆ ಹೋತಿ.

ರಾಜಾ ಗಚ್ಛತಿ.

೧೩೩. ಯೋನಮಾನೋ [ಕ. ೧೯೦; ರೂ. ೧೧೪; ನೀ. ೩೯೨].

ರಾಜಾದೀಹಿ ಯುವಾದೀಹಿ ಚ ಯೋನಂ ಆನೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ರಾಜಾನೋ.

ವಾತಿ ಕಿಂ? ಚತುರೋ ಚ ಮಹಾರಾಜಾ.

ಭೋ ರಾಜ, ಭೋ ರಾಜಾ, ಭೋನ್ತೋ ರಾಜಾನೋ.

೧೩೪. ವಂಮ್ಹಾನಙ್ [ಕ. ೧೮೮; ರೂ. ೧೧೫; ನೀ. ೩೯೩].

ರಾಜಾದೀನಂ ಯುವಾದೀನಞ್ಚ ಆನಙ ಹೋತಿ ವಾ ಅಂಮ್ಹಿ.

ರಾಜಾನಂ, ರಾಜಂ, ರಾಜಾನೋ, ಚತುರೋ ಚ ಮಹಾರಾಜೇ [ಪೇ. ವ. ೧೧].

೧೩೫. ನಾಸ್ಮಾಸು ರಞ್ಞಾ [ಕ. ೧೩೭, ೨೭೦; ರೂ. ೧೧೬, ೧೨೦; ನೀ. ೩೧೬, ೫೪೨].

ನಾ, ಸ್ಮಾಸು ರಾಜಸ್ಸ ರಞ್ಞಾ ಹೋತಿ ವಾ.

ರಞ್ಞಾ, ರಾಜೇನ.

೧೩೬. ರಾಜಸ್ಸಿ ನಾಮ್ಹಿ [ನೀ. ೩೧೬].

ನಾಮ್ಹಿ ರಾಜಸ್ಸ ಇ ಹೋತಿ.

ರಾಜಿನಾ.

೧೩೭. ಸುನಂಹಿಸ್ವು [ಕ. ೧೬೯; ರೂ. ೧೧೭; ನೀ. ೩೫೭].

ಸು ¶ , ನಂ, ಹಿಸು ರಾಜಸ್ಸ ಉಹೋತಿ ವಾ.

ರಾಜೂಹಿ, ರಾಜೂಭಿ, ರಾಜೇಹಿ, ರಾಜೇಭಿ.

೧೩೮. ರಞ್ಞೋರಞ್ಞಸ್ಸರಾಜಿನೋ ಸೇ [ಕ. ೧೩೯; ರೂ. ೧೧೮; ನೀ. ೩೧೪].

ಸೇಪರೇ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ರಾಜಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ, ರಞ್ಞಸ್ಸ, ರಾಜಿನೋ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ರಞ್ಞೋ, ರಞ್ಞಸ್ಸ, ರಾಜಿನೋ.

ವಾತಿ ಕಿಂ? ರಾಜಸ್ಸ.

ರಾಜೂನಂ, ರಾಜಾನಂ.

೧೩೯. ರಾಜಸ್ಸ ರಞ್ಞಂ [ಕ. ೧೩೬; ರೂ. ೧೧೯; ನೀ. ೩೧೫].

ನಂಮ್ಹಿ ರಾಜಸ್ಸ ರಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ರಞ್ಞಂ, ರಾಜಸ್ಮಾ, ರಾಜಮ್ಹಾ, ರಞ್ಞಾ, ರಾಜೂಹಿ, ರಾಜೂಭಿ, ರಾಜೇಹಿ, ರಾಜೇಭಿ, ರಞ್ಞೋ, ರಞ್ಞಸ್ಸ, ರಾಜಿನೋ, ರಾಜಸ್ಸ ವಾ, ರಾಜೂನಂ, ರಾಜಾನಂ, ರಞ್ಞಂ.

೧೪೦. ಸ್ಮಿಂಮ್ಹಿ ರಞ್ಞೇರಾಜಿನಿ [ಕ. ೧೩೮; ರೂ. ೧೨೧; ನೀ. ೩೧೭].

ಸ್ಮಿಂಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ರಾಜಸ್ಸ ರಞ್ಞೇ, ರಾಜಿನಿ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ರಞ್ಞೇ, ರಾಜಿನಿ, ರಾಜಸ್ಮಿಂ, ರಾಜಮ್ಹಿ, ರಾಜೂಸು, ರಾಜೇಸು.

೧೪೧. ಸಮಾಸೇ ವಾ.

ಸಮಾಸಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಆದೇಸಾ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಹೋನ್ತಿ.

ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೬], ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ [ಅ. ನಿ. ೩.೩೭], ದೇವರಾಜಾನಂ, ದೇವರಾಜಂ, ದೇವರಾಜಾನೋ, ದೇವರಾಜೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಹಾರಾಜೇ ¶ , ಮಣಿಮ್ಹಿ ಪಸ್ಸ ನಿಮ್ಮಿತಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೩೯೪], ಕಾಸಿರಞ್ಞಾ, ಕಾಸಿರಾಜೇನ, ದೇವರಾಜೂಹಿ, ದೇವರಾಜೇಹಿ, ಕಾಸಿರಞ್ಞೋ, ಕಾಸಿರಾಜಸ್ಸ, ದೇವರಾಜೂನಂ, ದೇವರಾಜಾನಂ…ಪೇ… ಕಾಸಿರಞ್ಞೇ, ಕಾಸಿರಾಜೇ, ದೇವರಾಜೂಸು, ದೇವರಾಜೇಸು.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ರಾಜತೋ ಯೋನಂ ಇನೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾ ನಾಮ, ಸೋಳಸಾಸಿಂಸು ರಾಜಿನೋ, ಏಕೂನತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಇತೋ ಸೋಳಸರಾಜಿನೋ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧೨.೫೪-೫೫ (ಏಕೂನತಿಂಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಇತೋ ಸೋಳಸರಾಜಾನೋ)], ಕುಸರಾಜಂ ಮಹಬ್ಬಲಂ [ಜಾ. ೨.೨೦.೬೭], ಸಾಲರಾಜಂವ ಪುಪ್ಫಿತಂ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪೨.೮೬], ಉಳುರಾಜಂವ ಸೋಭಿತಂ, ಚತುರೋ ಚ ಮಹಾರಾಜೇ [ಪೇ. ವ. ೧೧], ಯುಧಞ್ಚಯೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ, ಸಬ್ಬದತ್ತೇನ ರಾಜಿನಾ [ಜಾ. ೧.೧೧.೮೧], ತದಾ ಅದಾಸಿ ಮಂ ತಾತೋ, ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ರಾಜಿನೋ [ಅಪ. ಥೇರೀ. ೨.೨.೩೨೬], ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಮಹಾರಾಜೇ, ಪಥವೀ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪಥ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪಾಳಿಪದಾನಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ, ಭೋ ಬ್ರಹ್ಮ, ಭೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ. ‘ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತ್ವೇ’ತಿ ಗಸ್ಸ ಏತ್ತಂ, ಭೋ ಬ್ರಹ್ಮೇ, ಭೋನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ.

೧೪೨. ನಾಮ್ಹಿ [ಕ. ೧೯೮; ರೂ. ೧೨೩; ನೀ. ೪೧೦].

ನಾಮ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸ ಉಹೋತಿ ವಾ.

ಬ್ರಹ್ಮುನಾ, ಬ್ರಹ್ಮೇನ, ಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ, ಬ್ರಹ್ಮೇಭಿ.

೧೪೩. ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸು ವಾ [ಕ. ೧೯೮; ರೂ. ೧೨೩; ನೀ. ೪೧೦].

ಸ, ನಂಸು ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸ ಉ ಹೋತಿ ವಾ.

೧೪೪. ಝಲಾ ಸಸ್ಸ ನೋ [ಕ. ೧೧೭; ರೂ. ೧೨೪; ನೀ. ೨೯೨].

ಝ, ಲತೋ ಸಸ್ಸ ನೋ ಹೋತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮುನೋ, ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸ, ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ.

೧೪೫. ಸ್ಮಾ ¶ ನಾವ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ [ಕ. ೨೭೦; ರೂ. ೧೨೦; ನೀ. ೫೪೨].

ಅತ್ತಾ’ತುಮೇಹಿ ಚ ಬ್ರಹ್ಮತೋ ಚ ಸ್ಮಾಸ್ಸ ನಾ ವಿಯ ರೂಪಂ ಹೋತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮುನಾ, ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಮಾ, ಬ್ರಹ್ಮಮ್ಹಾ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ, ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸ, ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ. ‘ಕಮ್ಮಾದಿತೋ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಸ್ಮಿಂನೋ ನಿ ಹೋತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಮಿಂ, ಬ್ರಹ್ಮಮ್ಹಿ, ಬ್ರಹ್ಮನಿ, ಬ್ರಹ್ಮೇ, ಬ್ರಹ್ಮೇಸು.

ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತಾನೋ, ಭೋ ಅತ್ತ, ಭೋ ಅತ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಅತ್ತಾನೋ, ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತಂ, ಅತ್ತಾನೋ. ‘ನಾಸ್ಸೇನೋ’ತಿ ವಿಕಪ್ಪೇನ ನಾಸ್ಸ ಏನತ್ತಂ, ಅತ್ತನಾ, ಅತ್ತೇನ.

೧೪೬. ಸುಹಿಸ್ವನಕ [ಕ. ೨೧೧; ರೂ. ೧೨೬; ನೀ. ೪೩೯;. ಸುಹಿಸುನಕ (ಬಹೂಸು)].

ಸು, ಹಿಸು ಅತ್ತಾ’ತುಮಾನಂ ಅನ್ತೋ ಅನಕ ಹೋತಿ.

ಅತ್ತನೇಹಿ, ಅತ್ತನೇಭಿ, ಅತ್ತೇಹಿ, ಅತ್ತೇಭಿ.

೧೪೭. ನೋತ್ತಾತುಮಾ [ಕ. ೨೧೩; ರೂ. ೧೨೭; ನೀ. ೪೪೦].

ಅತ್ತಾ’ತುಮತೋ ಸಸ್ಸ ನೋ ಹೋತಿ.

ಅತ್ತನೋ, ಅತ್ತಸ್ಸ, ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತಸ್ಮಾ, ಅತ್ತಮ್ಹಾ, ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತನಾ, ಅತ್ತನೇಹಿ, ಅತ್ತನೇಭಿ, ಅತ್ತೇಹಿ, ಅತ್ತೇಭಿ, ಅತ್ತನೋ, ಅತ್ತಸ್ಸ, ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಅತ್ತಮ್ಹಿ, ಅತ್ತನಿ, ಅತ್ತೇ, ಅತ್ತೇಸು, ಅತ್ತನೇಸು.

ಸಮಾಸೇ ಪನ ಪುರಿಸಾದಿರೂಪಂ ಹೋತಿ, ಪಹಿತೋ ಅತ್ತಾ ಏತೇನಾತಿ ಪಹಿತತ್ತೋ, ಪಹಿತತ್ತಾ, ಪಹಿತತ್ತಂ, ಪಹಿತತ್ತೇ, ಪಹಿತತ್ತೇನ, ಪಹಿತತ್ತೇಹಿ, ಪಹಿತತ್ತೇಭಿ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ, ಪಹಿತತ್ತಾನಂ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಮಾ, ಪಹಿತತ್ತಮ್ಹಾ, ಪಹಿತತ್ತಾ, ಪಹಿತತ್ತೇಹಿ, ಪಹಿತತ್ತೇಭಿ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ, ಪಹಿತತ್ತಾನಂ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಪಹಿತತ್ತಮ್ಹಿ, ಪಹಿತತ್ತೇ, ಪಹಿತತ್ತೇಸು.

ಆತುಮಾ ¶ , ಆತುಮಾನೋ, ಆತುಮಾನಂ, ಆತುಮಂ, ಆತುಮಾನೋ, ಆತುಮನಾ, ಆತುಮೇನ, ಆತುಮನೇಹಿ, ಆತುಮನೇಭಿ, ಆತುಮನೋ, ಆತುಮಸ್ಸ, ಆತುಮಾನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಖಾ ತಿಟ್ಠತಿ.

೧೪೮. ಆಯೋ ನೋ ಚ ಸಖಾ [ಕ. ೧೯೧; ರೂ. ೧೩೦; ನೀ. ೩೯೪].

ಸಖತೋ ಯೋನಂ ಆಯೋ ಚ ನೋ ಚ ಹೋನ್ತಿ ವಾ ಆನೋ ಚ.

ಸಖಾನೋ, ಸಖಾಯೋ.

೧೪೯. ನೋನಾಸೇಸ್ವಿ [ಕ. ೧೯೪; ರೂ. ೧೩೧; ನೀ. ೪೦೭].

ನೋ, ನಾ, ಸೇಸು ಸಖನ್ತಸ್ಸ ಇ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸಖಿನೋ.

ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ತ್ತಪಚ್ಚಯಮ್ಹಿ ಇತ್ತಂ, ‘‘ಸಖಿತ್ತಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸಖಿತ್ತಂ ನ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ [ಥೇರಗಾ. ೧೦೧೭ (ಸಖಿತಂ)] ಪಾಳೀ.

೧೫೦. ಯೋಸ್ವಂಹಿಸ್ಮಾನಂಸ್ವಾರಙ [ಕ. ೧೯೫-೬; ರೂ. ೧೩೩-೪; ನೀ. ೪೦೮-೯; ಯೋಸ್ವಂಹಿಸುಚಾರಙ (ಬಹೂಸು)].

ಯೋಸು ಅಂ, ಹಿ, ಸ್ಮಾ, ನಂಸು ಸಖನ್ತಸ್ಸ ಆರಙ ಹೋತಿ. ‘ಟೋಟೇ ವಾ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಆರಾದೇಸತೋ ಯೋನಂ ಕಮೇನ ಟೋ, ಟೇ ಹೋನ್ತಿ.

ಸಖಾರೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ‘ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತ್ವೇ’ತಿ ಗಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಏತ್ತಂ, ಭೋ ಸಖ, ಭೋ ಸಖಾ, ಭೋ ಸಖೇ, ಹರೇ ಸಖಾ ಕಿಸ್ಸ ಮಂ ಜಹಾಸಿ [ಜಾ. ೧.೬.೯೪].

‘‘ಸಖಿ, ಸಖೀತಿ ದ್ವಯಂ ಇತ್ಥಿಯಂ ಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ.

ಭೋನ್ತೋ ¶ ಸಖಾನೋ, ಭೋನ್ತೋ ಸಖಾಯೋ, ಭೋನ್ತೋ ಸಖಿನೋ, ಭೋನ್ತೋ ಸಖಾರೋ, ಸಖಾನಂ, ಸಖಾರಂ, ಸಖಂ, ಸಖಾನೋ, ಸಖಾಯೋ, ಸಖಿನೋ, ಸಖಾರೇ, ಸಖಾರೋ, ಸಖಿನಾ, ಸಖಾರೇನ, ಸಖೇನ, ಸಖಾರೇಹಿ, ಸಖಾರೇಭಿ, ಸಖೇಹಿ, ಸಖೇಭಿ, ಸಖಿಸ್ಸ, ಸಖಿನೋ, ಸಖಾರಾನಂ, ಸಖಾನಂ.

೧೫೧. ಸ್ಮಾನಂಸು ವಾ [ಕ. ೧೯೪, ೧೭೦; ರೂ. ೧೨೦, ೧೩೧; ನೀ. ೪೦೭, ೫೪೨].

ಸ್ಮಾ, ನಂಸು ಸಖನ್ತಸ್ಸ ಇ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸಖೀನಂ, ಸಖಿಸ್ಮಾ, ಸಖಿಮ್ಹಾ, ಸಖಾ, ಸಖಿನಾ, ಸಖಾರಸ್ಮಾ, ಸಖಾರಮ್ಹಾ, ಸಖಾರಾ, ಸಖಾರೇಹಿ, ಸಖಾರೇಭಿ, ಸಖೇಹಿ, ಸಖೇಭಿ, ಸಖಿಸ್ಸ, ಸಖಿನೋ, ಸಖಾರಾನಂ, ಸಖಾನಂ, ಸಖೀನಂ.

೧೫೨. ಟೇ ಸ್ಮಿಂನೋ [ಕ. ೧೯೨; ರೂ. ೧೩೫].

ಸಖತೋ ಸ್ಮಿಂನೋ ಟೇ ಹೋತಿ. ನಿಚ್ಚತ್ಥಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ.

ಸಖೇ, ಸಖಾರೇಸು, ಸಖೇಸು. ‘‘ನೇತಾದಿಸಾ ಸಖಾ ಹೋನ್ತಿ, ಲಬ್ಭಾ ಮೇ ಜೀವತೋ ಸಖಾ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೭.೯] ಪಾಳಿ. ಪುರಿಸಾದಿನಯೇನ ಯೋನಂ ವಿಧಿ.

ಸಮಾಸೇ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಸಾದಿರೂಪಂ ಲಬ್ಭತಿ, ‘‘ಸಬ್ಬಮಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸಖೋ, ಪಾಪಮಿತ್ತೋ ಪಾಪಸಖೋ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೫೩] ಚ ಪಾಳಿ. ಪಾಪಸಖೋ, ಪಾಪಸಖಾ, ಪಾಪಸಖಂ, ಪಾಪಸಖೇ, ಪಾಪಸಖೇನ, ಪಾಪಸಖೇಹಿ, ಪಾಪಸಖೇಭಿ…ಪೇ… ಪಾಪಸಖಸ್ಮಿಂ, ಪಾಪಸಖಮ್ಹಿ, ಪಾಪಸಖೇ, ಪಾಪಸಖೇಸು.

ಯುವಾ ಗಚ್ಛತಿ.

೧೫೩. ಯೋನಂ ¶ ನೋನೇ ವಾ [ಕ. ೧೫೫, ೧೫೭; ರೂ. ೧೩೭, ೧೪೦; ನೀ. ೩೩೫, ೩೪೩].

ಯುವ, ಪುಮಾದೀಹಿ ಪಠಮಾ, ದುತಿಯಾಯೋನಂ ಕಮೇನ ನೋ, ನೇ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

೧೫೪. ನೋನಾನೇಸ್ವಾ [ಕ. ೧೫೭; ರೂ. ೧೪೦; ನೀ. ೩೪೩].

ನೋ, ನಾ, ನೇಸು ಯುವಾದೀನಂ ಅನ್ತೋ ಆ ಹೋತಿ ವಾ.

ಯುವಾನೋ, ಯುವಾನಾ, ಯುವಾ, ಹೇ ಯುವ, ಹೇ ಯುವಾ, ಹೇ ಯುವಾನೋ, ಹೇ ಯುವಾ ವಾ, ಯುವಾನಂ, ಯುವಂ, ಯುವಾನೇ, ಯುವೇ, ಯುವೇನ, ಯುವಾನಾ.

೧೫೫. ಯುವಾದೀನಂ ಸುಹಿಸ್ವಾನಙ [ಕ. ೧೫೭; ರೂ. ೧೪೦; ನೀ. ೩೩೭-೯, ೩೪೩].

ಯುವ, ಪುಮಾದೀನಂ ಅನ್ತೋ ಆನಙ ಹೋತಿ ವಾ ಸು, ಹಿಸು.

ಯುವಾನೇಹಿ, ಯುವೇಹಿ, ಯುವಾನೇಭಿ, ಯುವೇಭಿ, ಯುವಸ್ಸ.

೧೫೬. ಯುವಾ ಸಸ್ಸಿನೋ.

ಯುವತೋ ಸಸ್ಸ ಇನೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಯುವಿನೋ, ಯುವಾನಂ, ಯುವಸ್ಮಾ, ಯುವಮ್ಹಾ.

೧೫೭. ಸ್ಮಾಸ್ಮಿಂನಂ ನಾನೇ [ಕ. ೧೫೬-೭-೮; ರೂ. ೧೪೦-೨-೩].

ಯುವ, ಪುಮಾದೀಹಿ ಸ್ಮಾ, ಸ್ಮಿಂನಂ ನಾ, ನೇ ಹೋನ್ತಿ ವಾ. ‘ನೋನಾನೇಸ್ವಾ’ತಿ ನಾಮ್ಹಿ ಆತ್ತಂ.

ಯುವಾನಾ, ಯುವಾನೇಹಿ, ಯುವಾನೇಭಿ, ಯುವೇಹಿ, ಯುವೇಭಿ, ಯುವಸ್ಸ, ಯುವಿನೋ, ಯುವಾನಂ, ಯುವಸ್ಮಿಂ, ಯುವಮ್ಹಿ, ಯುವೇ, ಯುವಾನೇ, ಯುವಾನೇಸು, ಯುವೇಸು.

ರೂಪಸಿದ್ಧಿಯಂ ಪನ ‘‘ಮಘವ, ಯುವಾದೀನಮನ್ತಸ್ಸ ಆನಾದೇಸೋ ಹೋತಿ ವಾ ಸಬ್ಬಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸೂ’’ತಿ [ರೂ. ೧೪೦; ನೀ. ೩೪೩] ವುತ್ತಂ.

ಪುಮಾ ¶ , ಪುಮಾನೋ, ಹೇ ಪುಮ, ಹೇ ಪುಮಾ.

೧೫೮. ಗಸ್ಸಂ [ಕ. ೧೫೩; ರೂ. ೧೩೮; ನೀ. ೩೩೩].

ಪುಮತೋ ಗಸ್ಸ ಅಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಹೇ ಪುಮಂ, ಹೇ ಪುಮಾನೋ, ಪುಮಾನಂ, ಪುಮಂ, ಪುಮಾನೇ, ಪುಮೇ.

೧೫೯. ನಾಮ್ಹಿ [ಕ. ೧೫೯; ರೂ. ೧೩೯; ನೀ. ೩೪೦].

ನಾಮ್ಹಿ ಪುಮನ್ತಸ್ಸ ಆ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪುಮಾನಾ, ಪುಮೇನ.

೧೬೦. ಪುಮಕಮ್ಮಥಾಮದ್ಧಾನಂ ವಾ ಸಸ್ಮಾಸು ಚ [ಕ. ೧೫೭, ೧೫೯; ರೂ. ೧೩೯, ೧೪೦; ನೀ. ೩೩೮, ೧೪೦].

ನಾಮ್ಹಿ ಚ ಸ, ಸ್ಮಾಸು ಚ ಪುಮ, ಕಮ್ಮ, ಥಾಮದ್ಧಾನಂ ಅನ್ತೋ ಉ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪುಮುನಾ, ಪುಮಾನೇಹಿ, ಪುಮಾನೇಭಿ, ಪುಮೇಹಿ, ಪುಮೇಭಿ, ಪುಮಸ್ಸ, ಪುಮುನೋ, ಪುಮಾನಂ, ಪುಮಸ್ಮಾ, ಪುಮಮ್ಹಾ, ಪುಮಾನಾ, ಪುಮುನಾ, ಪುಮಾನೇಹಿ, ಪುಮಾನೇಭಿ, ಪುಮೇಹಿ, ಪುಮೇಭಿ, ಪುಮುನೋ, ಪುಮಸ್ಸ, ಪುಮಾನಂ, ಪುಮಸ್ಮಿಂ, ಪುಮಮ್ಹಿ, ಪುಮೇ.

೧೬೧. ಪುಮಾ [ಕ. ೧೫೬; ರೂ. ೧೪೨; ನೀ. ೩೩೬].

ಪುಮತೋ ಸ್ಮಿಂನೋ ನೇ ಹೋತಿ ವಾ. ‘ನೋನಾನೇಸ್ವಾ’ತಿ ಪುಮನ್ತಸ್ಸ ಆತ್ತಂ.

ಪುಮಾನೇ.

೧೬೨. ಸುಮ್ಹಾ ಚ [ಕ. ೧೫೮; ರೂ. ೧೪೩; ನೀ. ೩೩೯].

ಸುಮ್ಹಿ ಪುಮನ್ತಸ್ಸ ಆ ಚ ಹೋತಿ ಆನೇ ಚ.

ಪುಮಾನೇಸು, ಪುಮಾಸು, ಪುಮೇಸು.

ಸಿ ¶ , ಯೋನಂ ಪುರಿಸಾದಿವಿಧಿ ಚ ಹೋತಿ, ‘‘ಯಥಾ ಬಲಾಕಯೋನಿಮ್ಹಿ, ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಪುಮೋ ಸದಾ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೫೧೧], ಸೋಳಸಿತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಪುಮೋ ತದಾ [ಚರಿಯಾ ೩.೪೯], ಇತ್ಥೀ ಹುತ್ವಾ ಸ್ವಜ್ಜ ಪುಮೋಮ್ಹಿ ದೇವೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೫೪], ಥಿಯೋ ತಸ್ಸ ಪಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಪುಮಾ ಜಾಯರೇ ಕುಲೇ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೮.೫೪] ಪಾಳೀ.

ಮಘವಸದ್ದೋ ಯುವಸದ್ದಸದಿಸೋತಿ ರೂಪಸಿದ್ಧಿಯಂ [ರೂ. ೬೬] ವುತ್ತಂ, ಗುಣವಾದಿಗಣಿಕೋತಿ ಸದ್ದನೀತಿಯಂ [ನೀ. ಪದ. ೨೨೦] ಇಚ್ಛಿತೋ. ಅಘನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ ಪಾಪಞ್ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಘಂ ಮಘಂ, ಸುಖಂ ಪುಞ್ಞಞ್ಚ, ಮಘೋ ಇತಿ ಪುರಾಣಂ ನಾಮಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಘವಾತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೫೯] ಅತ್ಥೋ ಪಾಳಿಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಥಾಮಸದ್ದೋ ಪುರಿಸಾದಿಗಣೋ, ಥಾಮೇನ, ಥಾಮುನಾ, ಥಾಮಸ್ಸ, ಥಾಮುನೋ, ಥಾಮಸ್ಮಾ, ಥಾಮಮ್ಹಾ, ಥಾಮಾ, ಥಾಮುನಾ, ಥಾಮಸ್ಸ, ಥಾಮುನೋ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಸಸಮಂ.

ಅದ್ಧಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಲೋ. ನಾದ್ಯೇಕವಚನೇಸು-ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ, ಅದ್ಧನಾ, ಅದ್ಧೇನ, ದೀಘಸ್ಸ ಅದ್ಧುನೋ, ಅದ್ಧುಸ್ಸ, ಅದ್ಧಸ್ಸ, ಅದ್ಧುನಾ, ಅದ್ಧುಮ್ಹಾ, ಅದ್ಧುಸ್ಮಾ, ಅದ್ಧಾ, ಅದ್ಧಮ್ಹಾ, ಅದ್ಧಸ್ಮಾ, ಅದ್ಧುನೋ, ಅದ್ಧುಸ್ಸ, ಅದ್ಧಸ್ಸ, ಅದ್ಧನಿ, ಅದ್ಧೇ, ಅದ್ಧಮ್ಹಿ, ಅದ್ಧಸ್ಮಿನ್ತಿ ಚೂಳಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ಆಗತಂ. ಸೇಸಂ ಯುವಸದಿಸಂ.

ಉಪದ್ಧವಾಚಕೋ ಅದ್ಧಸದ್ದೋ ಇಧ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಏಕಂಸತ್ಥವಾಚಕೋ ಚ ನಿಪಾತೋ ಏವ. ‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಅದ್ಧಾನಸದ್ದೋ ಪನ ವಿಸುಂ ಸಿದ್ಧೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋವ.

ಮುದ್ಧಸದ್ದೇ ‘‘ಮುದ್ಧಾ ತೇ ಫಲತು ಸತ್ತಧಾ, ಮುದ್ಧಾ ಮೇ ಫಲತು ಸತ್ತಧಾ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು [ಜಾ. ೧.೧೬.೨೯೫; ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರವತ್ಥು] ಸಿರೋ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು [ದೀ. ನಿ. ೨.೭೦] ಮತ್ಥಕಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತದುಭಯಂ ಇಧ ಲಬ್ಭತಿ, ಸ್ಮಿಂವಚನೇ ಮುದ್ಧನೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ, ಸೇಸಂ ಯುವಸಮಂ. ಬಾಲವಾಚಕೋ ಪನ ಪುರಿಸನಯೋ. ಹತ್ಥಮುಟ್ಠಿವಾಚಕೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ.

ಅಸ್ಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಸಾಣೋ, ಉಸ್ಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಯಗ್ಗಿ, ಭಿಸ್ಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ಭಯಾನಕೋ ಮಹಾಕಾಯೋ.

ತತ್ಥ ¶ ಅಸ್ಮಸದ್ದೇ ‘‘ತಂ ತೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಭಿನ್ದಾಮಿ, ಆಮಂ ಪಕ್ಕಂವ ಅಸ್ಮನಾ [ಸು. ನಿ. ೪೪೫], ಮಾ ತ್ವಂ ಚನ್ದೇ ಖಲಿ ಅಸ್ಮನೀ’’ತಿ ಪಾಳೀ. ಸೇಸಂ ಯುವಸಮಂ. ಉಸ್ಮಾ, ಭಿಸ್ಮಾಸದ್ದಾಪಿ ಯುವಸದಿಸಾತಿ ವದನ್ತಿ.

ಚೂಳಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ಮುದ್ಧ, ಗಾಣ್ಡೀವಧನ್ವ, ಅಣಿಮ, ಲಘಿಮಾದಯೋ ಚ ಅಸ್ಮಸದಿಸಾತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯತ್ಥ ಸುತ್ತವಿಧಾನಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ವಾ ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ವಾ ರೂಪಂ ವಿಧಿಯತಿ.

ಇತಿ ರಾಜಾದಿಯುವಾದಿಗಣರಾಸಿ.

ಅಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

‘ಗಸೀನ’ನ್ತಿ ಸಿಲೋಪೋ, ಸಾ ತಿಟ್ಠತಿ.

‘ಏಕವಚನಯೋಸ್ವಘೋನ’ನ್ತಿ ಯೋಸು ಚ ಏಕವಚನೇಸು ಚ ರಸ್ಸೋ, ‘ಅತೋ ಯೋನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ವಿಧಾನಂ, ಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

೧೬೩. ಸಾಸ್ಸಂಸೇ ಚಾನಙ.

ಅಂ, ಸೇಸು ಗೇ ಚ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ಆನಙ ಹೋತಿ.

ಭೋ ಸಾನ, ಭೋನ್ತೋ ಸಾ, ಸಂ, ಸಾನಂ, ಸೇ, ಸೇನ, ಸಾಹಿ, ಸಾಭಿ, ಸಸ್ಸ, ಸಾನಸ್ಸ, ಸಾನಂ, ಸಸ್ಮಾ, ಸಮ್ಹಾ, ಸಾ, ಸಾಹಿ, ಸಾಭಿ, ಸಸ್ಸ, ಸಾನಸ್ಸ, ಸಾನಂ, ಸಸ್ಮಿಂ, ಸಮ್ಹಿ, ಸೇ, ಸಾಸು.

ಅಥ ವಾ ‘ಸಾಸ್ಸಂಸೇ ಚಾನಙ’ಇತಿ ಸುತ್ತೇ ಚಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿಕತ್ವಾ ಸಿತೋ ಸೇಸಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸುಪಿ ಆನಙ ಹೋತಿ ವಾ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಚ ಆನಾದೇಸತೋ ಯೋನಂ ಓ.

ಸಾ ¶ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಾನೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಾ ವಾ, ಹೇ ಸ, ಹೇ ಸಾ, ಹೇ ಸಾನ, ಹೇ ಸಾ, ಹೇ ಸಾನೋ, ಸಂ, ಸಾನಂ, ಸೇ, ಸಾನೇ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸದ್ದನೀತಿರೂಪಂ ವುಚ್ಚತೇ –

ಸಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಾನೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಭೋ ಸಾ, ಭೋನ್ತೋ ಸಾ, ಸಾನೋ, ಸಾನಂ, ಸಾನೇ, ಸಾನಾ, ಸಾನೇಹಿ, ಸಾನೇಭಿ, ಸಾಸ್ಸ, ಸಾನಂ, ಸಾನಾ, ಸಾನೇಹಿ, ಸಾನೇಭಿ, ಸಾಸ್ಸ, ಸಾನಂ, ಸಾನೇ, ಸಾನೇಸೂತಿ [ನೀತಿ. ಪದ. ೨೧೧].

ವತ್ತಹಾ ವುಚ್ಚತಿ ಸತ್ತೋ [ಸಕ್ಕೋ (ಅಮರಕೋಸ, ೧-೧೪೫ ಗಾಥಾಯಂ)].

೧೬೪. ವತ್ತಹಾ ಸನಂನಂ ನೋನಾನಂ.

ವತ್ತಹತೋ ಸಸ್ಸ ನೋ ಹೋತಿ, ನಂವಚನಸ್ಸ ನಾನಂ ಹೋತಿ.

ವತ್ತಹಾನೋ ದೇತಿ, ವತ್ತಹಾನಾನಂ ದೇತಿ. ಸೇಸಂ ಯುವಸದ್ದಸಮಂ.

ಸದ್ದನೀತಿಯಂ ಪನ ನಾ, ಸೇಸು ವತ್ತಹಿನಾ, ವತ್ತಹಿನೋತಿ [ನೀತಿ. ಪದ. ೨೧೯; (ತತ್ಥ ನಾಮ್ಹಿ ವತ್ತಹಾನಾತಿ ದಿಸ್ಸತಿ)] ವುತ್ತಂ.

ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೋ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಿತಾ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಿನೋ’’ತಿಪಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೦೯] ಪಾಳಿ. ಭೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ, ಭೋನ್ತೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೋ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಿನೋ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನಂ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೇ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಿನಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಹಿ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಸಸಮಂ. ಏವಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮಾತಿ. ವಿವಟಚ್ಛದಸದ್ದೇ ಪನ ನಾಮ್ಹಿ ಇತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ಸೇಸಂ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸಮಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ದಳ್ಹಧಮ್ಮೋತಿ ವಿಸ್ಸುತೋ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೦೦] ಚ ‘‘ಲೋಕೇ ವಿವಟಚ್ಛದೋ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೮] ಚ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಏತೇ ಸದ್ದಾ ಪುರಿಸರೂಪಾ ಅಕಾರನ್ತಾಪಿ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ.

ವುತ್ತಸಿರಾ ವುಚ್ಚತಿ ನವವೋರೋಪಿತಕೇಸೋ, ವುತ್ತಸಿರಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ವುತ್ತಸಿರಾ, ವುತ್ತಸಿರಾನೋ, ವುತ್ತಸಿರಾನಂ, ವುತ್ತಸಿರಾನೇ, ವುತ್ತಸಿರಾನಾ, ¶ ವುತ್ತಸಿರಾನೇಹಿ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಸಸಮಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಕಾಪಟಿಕೋ ಮಾಣವೋ ವುತ್ತಸಿರೋ’’ತಿಪಿ [ಮ. ನಿ. ೨.೪೨೬] ದಿಸ್ಸತಿ.

ರಹಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ. ರಹಾ, ರಹಾ, ರಹಿನೋ, ರಹಾನಂ, ರಹಿನೇ, ರಹಿನಾ, ರಹಿನೇಹಿ, ರಹಿನೇಭಿ, ರಹಸ್ಸ, ರಹಿನೋ, ರಹಾನಂ…ಪೇ… ರಹಾನೇ, ರಹಾನೇಸೂತಿ [ನೀತಿ. ಪದ. ೨೧೭] ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ದನೀತಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸಿದ್ಧಂ.

ಇತಿ ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ.

ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

‘ಗಸೀನ’ನ್ತಿ ಲೋಪೋ, ಮುನಿ ಗಚ್ಛತಿ.

೧೬೫. ಲೋಪೋ [ಕ. ೧೧೮; ರೂ. ೧೪೬; ನೀ. ೨೯೩].

ಝ, ಲತೋ ಯೋನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ. ‘ಯೋಲೋಪನೀಸು ದೀಘೋ’ತಿ ದೀಘೋ.

ಮುನೀ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

೧೬೬. ಯೋಸು ಝಿಸ್ಸ ಪುಮೇ [ಕ. ೯೬; ರೂ. ೧೪೮; ನೀ. ೨೫೯].

ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ ಯೋಸು ಝಸಞ್ಞಸ್ಸ ಇ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ ಹೋತಿ ವಾ.

ಮುನಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಝಿಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ? ರತ್ತಿಯೋ, ದಣ್ಡಿನೋ.

ಪುಮೇತಿ ಕಿಂ? ಅಟ್ಠೀನಿ.

ಭೋ ಮುನಿ, ‘ಅಯುನಂ ವಾ ದೀಘೋ’ತಿ ದೀಘೋ, ಭೋ ಮುನೀ, ಭೋನ್ತೋ ಮುನೀ, ಭೋನ್ತೋ ಮುನಯೋ, ಮುನಿಂ, ಮುನೀ, ಮುನಯೋ, ಮುನಿನಾ, ಮುನೀಹಿ, ಮುನೀಭಿ, ಮುನಿಸ್ಸ, ಮುನಿನೋ, ಮುನೀನಂ, ಮುನಿಸ್ಮಾ, ಮುನಿಮ್ಹಾ.

೧೬೭. ನಾ ¶ ಸ್ಮಾಸ್ಸ [ಕ. ೨೧೫; ರೂ. ೪೧; ನೀ. ೪೪೨].

ಝ, ಲತೋ ಸ್ಮಾಸ್ಸ ನಾ ಹೋತಿ ವಾ.

ಮುನಿನಾ, ಮುನೀಹಿ, ಮುನೀಭಿ, ಮುನಿಸ್ಸ, ಮುನಿನೋ, ಮುನೀನಂ, ಮುನಿಸ್ಮಿಂ, ಮುನಿಮ್ಹಿ, ಮುನೀಸು.

ಇಸಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಇಸೀ, ಇಸಯೋ, ಭೋ ಇಸಿ, ಭೋ ಇಸೀ, ಭೋನ್ತೋ ಇಸೀ, ಭೋನ್ತೋ ಇಸಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಗ್ಗಿ ಜಲತಿ, ಅಗ್ಗೀ, ಅಗ್ಗಯೋ, ಭೋ ಅಗ್ಗಿ, ಭೋ ಅಗ್ಗೀ, ಭೋನ್ತೋ ಅಗ್ಗೀ, ಭೋನ್ತೋ ಅಗ್ಗಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏವಂ ಕುಚ್ಛಿ, ಮುಟ್ಠಿ, ಗಣ್ಠಿ, ಮಣಿ, ಪತಿ, ಅಧಿಪತಿ, ಗಹಪತಿ, ಸೇನಾಪತಿ, ನರಪತಿ, ಯತಿ, ಞಾತಿ, ಸಾತಿ, ವತ್ಥಿ, ಅತಿಥಿ, ಸಾರಥಿ, ಬೋನ್ದಿ, ಆದಿ, ಉಪಾದಿ, ನಿಧಿ, ವಿಧಿ, ಓಧಿ, ಬ್ಯಾಧಿ, ಸಮಾಧಿ, ಉದಧಿ, ಉಪಧಿ, ನಿರುಪಧಿ, ಧನಿ, ಸೇನಾನಿ, ಕಪಿ, ದೀಪಿ, ಕಿಮಿ, ತಿಮಿ, ಅರಿ, ಹರಿ, ಗಿರಿ, ಕಲಿ, ಬಲಿ, ಸಾಲಿ, ಅಞ್ಜಲಿ, ಕವಿ, ರವಿ, ಅಸಿ, ಮಸಿ, ಕೇಸಿ, ಪೇಸಿ, ರಾಸಿ, ಅಹಿ, ವೀಹಿಇಚ್ಚಾದಯೋ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಅಕತರಸ್ಸೇಹಿಪಿ ಕೇಹಿಚಿ ಝಸಞ್ಞೇಹಿ ಯೋನಂ ನೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಛ ಮುನಿನೋ ಅಗಾರಮುನಿನೋ, ಅನಗಾರಮುನಿನೋ, ಸೇಖಮುನಿನೋ, ಅಸೇಖಮುನಿನೋ, ಪಚ್ಚೇಕಮುನಿನೋ, ಮುನಿಮುನಿನೋ’’ತಿ [ಮಹಾನಿ. ೧೪] ಚ ‘‘ಞಾಣುಪಪನ್ನಾ ಮುನಿನೋ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಏಕಮೇಕಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ, ಅಟ್ಠಟ್ಠ ಪತಿನೋ ಸಿಯು’’ನ್ತಿ ಚ [ಜಾ. ೨.೨೧.೩೪೪] ‘‘ಪತಿನೋ ಕಿರಮ್ಹಾಕಂ ವಿಸಿಟ್ಠನಾರೀನ’’ [ವಿ. ವ. ೩೨೩] ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಹಂಸಾಧಿಪತಿನೋ ಇಮೇ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೧.೩೮] ಚ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಗಾಥಾಸು ‘ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತ್ವೇ’ತಿ ಮುನಿತೋ ಗಸ್ಸ ಏತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಪೋರೋಹಿಚ್ಚೋ ತವಂ ಮುನೇ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೫೪೦], ಧಮ್ಮದಸ್ಸೋ ತವಂ ಮುನೇ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೫೪೦], ಚಿರಂ ¶ ಜೀವ ಮಹಾವೀರ, ಕಪ್ಪಂ ತಿಟ್ಠ ಮಹಾಮುನೇ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೧೬೮], ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹ ಮಹಾಮುನೇ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೪೧.೮೩]. ತುಯ್ಹತ್ಥಾಯ ಮಹಾಮುನೇತಿ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೩.೩೪೫].

ತೇಹಿಯೇವ ಅಂವಚನಸ್ಸ ನಞ್ಚ ಹೋತಿ, ತಮಾಹು ಏಕಂ ಮುನಿನಂ ಚರನ್ತಂ [ಸು. ನಿ. ೨೧೦], ಮುನಿನಂ ಮೋನಪಥೇಸು ಸಿಕ್ಖಮಾನಂ [ಜಾ. ೧.೮.೪೪], ಪಿತರಂ ಪುತ್ತಗಿದ್ಧಿನಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೩೭೭], ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿನಂ [ಜಾ. ೧.೧೩.೧೦೩].

ಇಸಿಸದ್ದೇ ಪನ –

೧೬೮. ಟೇ ಸಿಸ್ಸಿಸಿಸ್ಮಾ [ಟೇ ಸಿಸ್ಸಸ್ಮಾ (ಮೂಲಪಾಠೇ)].

ಇಸಿಮ್ಹಾ ಸಿಸ್ಸ ಟೇ ಹೋತಿ ವಾ.

ಯೋ ನೋ’ಜ್ಜ ವಿನಯೇ ಕಙ್ಖಂ, ಅತ್ಥಧಮ್ಮವಿದೂ ಇಸೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೧೬೪]. ‘ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತ್ವೇ’ತಿ ಗಸ್ಸ ಏತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ, ನಿಸೀದಾಹಿ ಮಹಾಇಸೇ [ಜಾ. ೨.೨೦.೧೧೪], ತ್ವಂ ನೋ’ಸಿ ಸರಣಂ ಇಸೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೩೨೬], ಪುತ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಂ ಇಸೇ [ಜಾ. ೧.೧೪.೧೦೪].

೧೬೯. ದುತಿಯಸ್ಸ ಯೋಸ್ಸ.

ಇಸಿಮ್ಹಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ಯೋಸ್ಸ ಟೇ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸಮಣೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ವನ್ದೇ, ಸಮ್ಪನ್ನಚರಣೇ ಇಸೇ [ಜಾ. ೧.೧೬.೩೧೪].

ಸಮಾಸೇ ಪನ ಮಹೇಸಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಮಹೇಸೀ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಮಹೇಸಯೋ, ಮಹೇಸಿನೋ. ಅಂವಚನೇ ಮಹೇಸಿನನ್ತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ. ‘‘ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು ಮಹೇಸಯೋ [ವಿ. ವ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ ಪೇ. ವ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ], ವಾನಮುತ್ತಾ ಮಹೇಸಯೋ’’ತಿ [ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥಸಙ್ಗಹೇ ೧೧೩ ಪಿಟ್ಠೇ] ಚ ‘‘ನ ತಂ ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಯಞ್ಞಂ, ಉಪಯನ್ತಿ ಮಹೇಸಿನೋ, ಏತಂ ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಯಞ್ಞಂ, ಉಪಯನ್ತಿ ಮಹೇಸಿನೋ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೦], ಪಹನ್ತಾ ಮಹೇಸಿನೋ ಕಾಮೇ, ಯೇನ ತಿಣ್ಣಾ ಮಹೇಸಿನೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಮಹೇಸಿಂ ವಿಜಿತಾವಿನ’’ನ್ತಿ [ಮ. ನಿ. ೨.೪೫೯] ಚ ‘‘ಸಙ್ಘಞ್ಚಾಪಿ ಮಹೇಸಿನಂ, ಕುಞ್ಜರಂವ ಮಹೇಸಿನಂ, ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಮಹೇಸಿನಂ ¶ [ಬು. ವಂ. ೯.೧], ಖಿಪ್ಪಂ ಪಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನಂ [ಜಾ. ೨.೧೯.೭೦], ಕತಕಿಚ್ಚಂ ಮಹೇಸಿನ’’ನ್ತಿ [ಜಾ. ೨.೧೯.೧೦೨] ಚ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಅಗ್ಗಿಸದ್ದೇ –

೧೭೦. ಸಿಸ್ಸಗ್ಗಿತೋ ನಿ [ಕ. ೯೫; ರೂ. ೧೪೫; ನೀ. ೨೫೪; ‘ಸಿಸ್ಸಾಗ್ಗಿತೋ ನಿ’ (ಬಹೂಸು)].

ಅಗ್ಗಿತೋ ಸಿಸ್ಸ ನಿ ಹೋತಿ ವಾ.

ಅಗ್ಗಿ ಜಲತಿ, ಅಗ್ಗಿನಿ ಜಲತಿ, ಅಗ್ಗೀ ಜಲನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅಗ್ಗಿ, ಗಿನಿ, ಅಗ್ಗಿನೀ’’ತಿ ತಯೋ ಅಗ್ಗಿಪರಿಯಾಯಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ – ‘‘ರಾಗಗ್ಗಿ, ದೋಸಗ್ಗಿ, ಮೋಹಗ್ಗೀ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೭.೪೬] ಚ ‘‘ಛನ್ನಾ ಕುಟಿ ಆಹಿತೋ ಗಿನಿ, ವಿವಟಾ ಕುಟಿ ನಿಬ್ಬುತೋ ಗಿನಿ [ಸು. ನಿ. ೧೯], ಮಹಾಗಿನಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತೋ [ಥೇರಗಾ. ೭೦೨ (ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ)], ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಜಾಯತೇ ಗಿನೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೧೦.೫೮] ಚ ‘‘ಅಗ್ಗಿನಿಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಪವಿಸನ್ತೀ’’ತಿ [ಸು. ನಿ. ೬೭೫] ಚ. ತೇಸಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ರೂಪಮಾಲಾ ಲಬ್ಭತಿ.

ಸೇಟ್ಠಿ, ಪತಿ, ಅಧಿಪತಿ, ಸೇನಾಪತಿ, ಅತಿಥಿ, ಸಾರಥಿಸದ್ದೇಹಿ ಚ ಯೋನಂ ನೋ ಹೋತಿ, ಅಂವಚನಸ್ಸ ನಂ ಹೋತಿ ವಾ, ಸೇಟ್ಠಿನೋ, ಸೇಟ್ಠಿನಂ, ಪತಿನೋ, ಪತಿನಂ, ಅಧಿಪತಿನೋ, ಅಧಿಪತಿನಂ, ಸೇನಾಪತಿನೋ, ಸೇನಾಪತಿನಂ, ಅತಿಥಿನೋ, ಅತಿಥಿನಂ, ಸಾರಥಿನೋ, ಸಾರಥಿನನ್ತಿ. ಗಹಪತಯೋ, ಜಾನಿಪತಯೋ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ನಿಚ್ಚರೂಪಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಆದಿಸದ್ದೇ –

‘ರತ್ಥ್ಯಾದೀಹಿ ಟೋ ಸ್ಮಿಂನೋ’ತಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ಟೋ ಹೋತಿ, ಆದಿಸ್ಮಿಂ, ಆದಿಮ್ಹಿ, ಆದೋ, ಗಾಥಾದೋ, ಪಾದಾದೋ. ‘‘ಆದಿಂ, ಗಾಥಾದಿಂ, ಪಾದಾದಿಂ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪನ ಆಧಾರತ್ಥೇ ದುತಿಯಾ ಏವ ‘‘ಇಮಂ ರತ್ತಿಂ, ಇಮಂ ದಿವಸಂ, ಪುರಿಮಂ ದಿಸಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ದಿಸಂ, ತಂ ಖಣಂ, ತಂ ಲಯಂ, ತಂ ಮುಹುತ್ತಂ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ವಿಯ.

ಇದಾನಿ ಸಮಾಸೇ ಝಿಸ್ಸ ಟಾದೇಸಾಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ.

೧೭೧. ಇತೋಞ್ಞತ್ಥೇ ¶ ಪುಮೇ.

ಪುಮೇ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೇ ಇ-ಕಾರಮ್ಹಾ ಪಠಮಾ, ದುತಿಯಾಯೋನಂ ಕಮೇನ ನೋ, ನೇ ಹೋನ್ತಿ ವಾ. ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ಉತ್ತರಪದತ್ಥಸಮಾಸೇಪಿ ಕ್ವಚಿ ಯೋನಂ ನೋ, ನೇ ಹೋನ್ತಿ.

ಪಠಮಾಯೋಮ್ಹಿ –

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನೋ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿನೋ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿನೋ, ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿನೋ, ಅಸಾರೇ ಸಾರಮತಿನೋ [ಧ. ಪ. ೧೧], ನಿಮ್ಮಾನರತಿನೋ ದೇವಾ, ಯೇ ದೇವಾ ವಸವತ್ತಿನೋ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೬೮], ಅಟ್ಠೇತೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ, ಧಮ್ಮೇ ಧಮ್ಮಾನುವತ್ತಿನೋ [ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೪], ಸಗ್ಗಂ ಸುಗತಿನೋ ಯನ್ತಿ [ಧ. ಪ. ೧೨೬], ತೋಮರ’ಙ್ಕುಸಪಾಣಿನೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೨೩], ದಣ್ಡಮುಗ್ಗರಪಾಣಿನೋ, ಅರಿಯವುತ್ತಿನೋ, ನಿಪಕಾ ಸನ್ತವುತ್ತಿನೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ದುತಿಯಾಯೋಮ್ಹಿ –

ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿನೇ, ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿನೇ, ಅರಿಯವುತ್ತಿನೇ, ತೋಮರ’ಙ್ಕುಸಪಾಣಿನೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯೦] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಾತ್ವೇವ? ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ ಜನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ ಜನೇ ಪಸ್ಸತಿ.

ಗರೂ ಪನ ‘‘ತೋಮರ’ಙ್ಕುಸಪಾಣಯೋ, ಅತ್ಥೇ ವಿಸಾರದಮತಯೋ’’ತಿ [ಕ. ೨೫೩] ರೂಪಾನಿ ಇಧ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ಅಞ್ಞತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಧಮ್ಮಾ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಧಮ್ಮೇ.

ಪುಮೇತಿ ಕಿಂ? ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನಿಯೋ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀನಿ ಕುಲಾನಿ.

೧೭೨. ನೇ ಸ್ಮಿಂನೋ ಕ್ವಚಿ [ನೀ. ೪೫೩].

ಪುಮೇ ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ಇತೋ ಸ್ಮಿಂನೋ ಕ್ವಚಿ ನೇ ಹೋತಿ.

ಕತಞ್ಞುಮ್ಹಿ ಚ ಪೋಸಮ್ಹಿ, ಸೀಲವನ್ತೇ ಅರಿಯವುತ್ತಿನೇ [ಜಾ. ೧.೧೦.೭೮]. ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿನೇ ಕುಲೇ, ಛತ್ತಪಾಣಿನೇ, ದಣ್ಡಪಾಣಿನೇ, ತೋಮರ’ಙ್ಕುಸಪಾಣಿನೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯೦] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ¶ ಈತೋಪಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ಕ್ವಚಿ ನೇ ಹೋತಿ, ಮಾತಙ್ಗಸ್ಮಿಂ ಯಸಸ್ಸಿನೇ [ಜಾ. ೨.೧೯.೯೬], ದೇವವಣ್ಣಿನೇ, ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣಿನೇ, ಅರಹನ್ತಮ್ಹಿ ತಾದಿನೇ [ಥೇರಗಾ. ೧೧೮೨] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

ಈಕಾರನ್ತೇ ‘ಸಿಮ್ಹಿ ನಾ’ನಪುಂಸಕಸ್ಸಾ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಿಮ್ಹಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ‘ಗೇ ವಾ’ತಿ ಗೇ ಪರೇ ವಿಕಪ್ಪೇನ ರಸ್ಸೋ, ಯೋಸು ಚ ಅಂ, ನಾ, ಸ, ಸ್ಮಾ, ಸ್ಮಿಂ ಸು ಚ ‘ಏಕವಚನಯೋಸ್ವಘೋನ’ನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಂ ರಸ್ಸೋ, ದಣ್ಡೀ ಗಚ್ಛತಿ. ‘ಜನ್ತು ಹೇತು’ ಇಚ್ಚಾದಿಸುತ್ತೇನ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಯೋನಂ ಲೋಪೋ, ದಣ್ಡೀ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಪಕ್ಖೇ –

೧೭೩. ಯೋನಂ ನೋನೇ ಪುಮೇ [ಕ. ೨೨೫; ರೂ. ೧೫೧; ನೀ. ೪೫೨, ೪೫೩].

ಪುಮೇ ಝಸಞ್ಞಮ್ಹಾ ಈ-ಕಾರತೋ ಪಠಮಾ, ದುತಿಯಾಯೋನಂ ಕಮೇನ ನೋ, ನೇ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ದಣ್ಡಿನೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಭೋದಣ್ಡಿ, ಭೋ ದಣ್ಡೀ, ಭೋನ್ತೋ ದಣ್ಡಿನೋ, ದಣ್ಡಿಂ.

೧೭೪. ನಂ ಝೀತೋ [ಕ. ೨೨೪; ರೂ. ೧೫೩; ನೀ. ೪೫೧].

ಪುಮೇ ಝಸಞ್ಞಮ್ಹಾ ಈ-ಕಾರತೋ ಅಂವಚನಸ್ಸ ನಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ದಣ್ಡಿನಂ.

೧೭೫. ನೋ ವಾ [’ನೋ’ (ಬಹೂಸು)].

ಪುಮೇ ಝೀತೋ ದುತಿಯಾಯೋಸ್ಸ ನೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ದಣ್ಡೀ ¶ , ದಣ್ಡಿನೋ, ದಣ್ಡಿನೇ, ದಣ್ಡಿನಾ, ದಣ್ಡೀಹಿ, ದಣ್ಡೀಭಿ, ದಣ್ಡಿಸ್ಸ, ದಣ್ಡಿನೋ, ದಣ್ಡೀನಂ, ದಣ್ಡಿಸ್ಮಾ, ದಣ್ಡಿಮ್ಹಾ, ದಣ್ಡಿನಾ, ದಣ್ಡೀಹಿ, ದಣ್ಡೀಭಿ, ದಣ್ಡಿಸ್ಸ, ದಣ್ಡಿನೋ, ದಣ್ಡೀನಂ, ದಣ್ಡಿಸ್ಮಿಂ, ದಣ್ಡಿಮ್ಹಿ.

೧೭೬. ಸ್ಮಿಂನೋ ನಿಂ [ಕ. ೨೨೬; ರೂ. ೧೫೪; ನೀ. ೪೧೬].

ಝೀತೋ ಸ್ಮಿಂನೋ ನಿ ಹೋತಿ ವಾ.

ದಣ್ಡಿನಿ.

‘ನೇ ಸ್ಮಿಂನೋ ಕ್ವಚೀ’ತಿ ವಿಭತ್ತಸುತ್ತೇನ ಸ್ಮಿಂನೋ ನೇ ಚ ಹೋತಿ, ದಣ್ಡಿನೇ, ದಣ್ಡೀಸು.

ಏವಂ ಚಕ್ಕೀ, ಪಕ್ಖೀ, ಸುಖೀ, ಸಿಖೀ, ಚಾಗೀ, ಭಾಗೀ, ಭೋಗೀ, ಯೋಗೀ, ಸಙ್ಘೀ, ವಾಚೀ, ಧಜೀ, ಭಜೀ, ಕುಟ್ಠೀ, ರಟ್ಠೀ, ದಾಠೀ, ಞಾಣೀ, ಪಾಣೀ, ಗಣೀ, ಗುಣೀ, ಚಮ್ಮೀ, ಧಮ್ಮೀ, ಸೀಘಯಾಯೀ, ಪಾಪಕಾರೀ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಮಾಯಾವೀ, ಮೇಧಾವೀ, ಭುತ್ತಾವೀ, ಭಯದಸ್ಸಾವೀ, ಯಸಸ್ಸೀ, ತೇಜಸ್ಸೀ, ಛತ್ತೀ, ಪತ್ತೀ, ದನ್ತೀ, ಮನ್ತೀ, ಸತ್ತುಘಾತೀ, ಸೀಹನಾದೀ, ಸಾಮೀ, ಪಿಯಪ್ಪಸಂಸೀ. ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ, ಧಮ್ಮದಸ್ಸೀ ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಗಾಮಣೀ, ಸೇನಾನೀ, ಸುಧೀ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪನ ಸ್ಮಿಂನೋ ನಿತ್ತಂ ನತ್ಥಿ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಯೋಸು ಝೀ-ಕಾರಸ್ಸಪಿ ಕ್ವಚಿ ಟತ್ತಂ ಹೋತಿ,

‘‘ಹಂಸಾ ಕೋಞ್ಚಾ ಮಯೂರಾ ಚ, ಹತ್ಥಯೋ ಪಸದಾ ಮಿಗಾ;

ಸಬ್ಬೇ ಸೀಹಸ್ಸ ಭಾಯನ್ತಿ, ನತ್ಥಿ ಕಾಯಸ್ಮಿಂ ತುಲ್ಯತಾ [ಜಾ. ೧.೨.೧೦೩].

ಪುರಿಸಾಲೂ ಚ ಹತ್ಥಯೋ, ಸಞ್ಞತಾ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ [ಅ. ನಿ. ೬.೩೭], ಅಪಚೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ’’ತಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘ಹತ್ಥಯೋ’ತಿ ಹತ್ಥಿನೋ, ‘ಪುರಿಸಾಲೂ’ತಿ ಪುರಿಸಲೋಲಾ ಬಲವಾಮುಖಯಕ್ಖಿನಿಯೋ, ‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ’ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ, ‘ಅಪಚೇ’ತಿ ಪೂಜೇಯ್ಯ.

ಸುಸ್ಸಪಿ ¶ ಕ್ವಚಿ ನೇಸು ಹೋತಿ, ಸುಸುಖಂ ವತ ಜೀವಾಮ, ವೇರಿನೇಸು ಅವೇರಿನೋ [ಧ. ಪ. ೧೯೭], ವೇರಿನೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು, ವಿಹರಾಮ ಅವೇರಿನೋ. ತತ್ಥ ‘ವೇರಿನೇಸೂ’ತಿ ವೇರೀಚಿತ್ತವನ್ತೇಸು.

ಸಮಾಸೇಪಿ ಪಠಮಾಯೋಸ್ಸ ನೋತ್ತಂ, ದುತಿಯಾಯೋಸ್ಸ ನೋತ್ತಂ ನೇತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ನೋತ್ತಾನಿ ಪಾಕಟಾನಿ. ನೇತ್ತಂ ಪನ ವುಚ್ಚತೇ, ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೇ ಸಮಣಮಾನಿನೇ [ಅ. ನಿ. ೮.೧೦], ನರೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಿನೇ [ಇತಿವು. ೯೩], ಮಞ್ಜುಕೇ ಪಿಯಭಾಣಿನೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೭೨೧], ಮಾಲಧಾರಿನೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೭೨೭], ಕಾಸಿಕುತ್ತಮಧಾರಿನೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯೫], ವಣ್ಣವನ್ತೇ ಯಸಸ್ಸಿನೇ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೮೨], ಚಾಪಹತ್ಥೇ ಕಲಾಪಿನೇ, ಉಭೋ ಭಸ್ಸರವಣ್ಣಿನೇ [ಜಾ. ೨.೨೧.೧೧೧], ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ದೇವವಣ್ಡಿನೇ, ಸಮುದ್ಧರತಿ ಪಾಣಿನೇ [ಅಪ. ಥೇರೀ ೨.೩.೧೩೭], ಏವಂ ಜರಾ ಚ ಮಚ್ಚು ಚ, ಅಧಿವತ್ತನ್ತಿ ಪಾಣಿನೇ’’ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೬] ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘ಭಸ್ಸರವಣ್ಣಿನೇ’ತಿ ಪಭಸ್ಸರವಣ್ಣವನ್ತೇ. ಸ್ಮಿಂನೋ ನೇತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಮಾತಙ್ಗಸ್ಮಿಂ ಯಸಸ್ಸಿನೇ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ [ಜಾ. ೨.೧೯.೯೬] ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನೇವ.

ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಉಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

ಭಿಕ್ಖಾದಿಗಣರಾಸಿ

‘ಗಸೀನ’ನ್ತಿ ಸಿಲೋಪೋ, ಭಿಕ್ಖು. ಯೋನಂ ಲೋಪೇ ದೀಘೋ, ಭಿಕ್ಖೂ.

ಪಕ್ಖೇ –

೧೭೭. ಲಾ ಯೋನಂ ವೋ ಪುಮೇ [ಕ. ೧೧೯; ರೂ. ೧೫೫; ನೀ. ೨೯೪].

ಪುಮೇ ಲಸಞ್ಞೇಹಿ ಉವಣ್ಣೇಹಿ ಯೋನಂ ವೋ ಹೋತಿ ವಾತಿ ಯೋನಂ ವೋ.

೧೭೮. ವೇವೋಸು ¶ ಲುಸ್ಸ [ಕ. ೯೭; ರೂ. ೧೫೬; ನೀ. ೨೬೦].

ಪುಮೇ ವೇ, ವೋಸು ಪರೇಸು ಲಸಞ್ಞಸ್ಸ ಉ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ ಹೋತಿ.

ಭಿಕ್ಖವೋ.

ಲುಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ? ಸಯಮ್ಭುವೋ.

ಭೋ ಭಿಕ್ಖು, ಭೋ ಭಿಕ್ಖೂ, ಭೋನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ.

೧೭೯. ಪುಮಾಲಪನೇ ವೇವೋ [ಕ. ೧೧೬; ರೂ. ೧೫೭; ನೀ. ೨೯೧].

ಪುಮೇ ಆಲಪನೇ ಲಸಞ್ಞಮ್ಹಾ ಉ-ಕಾರತೋ ಯೋಸ್ಸ ವೇ, ವೋ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಭೋನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೧], ದೇವಕಾಯಾ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ, ತೇ ವಿಜಾನಾಥ ಭಿಕ್ಖವೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೪], ಭಿಕ್ಖುಂ, ಭಿಕ್ಖೂ, ಭಿಕ್ಖವೋ, ಭಿಕ್ಖುನಾ. ‘ಸುನಂಹಿಸೂ’ತಿ ದೀಘೋ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂಭಿ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಾ, ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಾ, ಭಿಕ್ಖುನಾ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂಭಿ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ, ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂಸು.

ಏವಂ ಮಙ್ಕು, ಮಚ್ಚು, ಉಚ್ಛು, ಪಟು, ಭಾಣು, ಸೇತು, ಕೇತು, ಸತ್ತು, ಸಿನ್ಧು, ಬನ್ಧು, ಕಾರು, ನೇರು, ಮೇರು, ರುರು, ವೇಳು ಇಚ್ಚಾದಯೋ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

ಹೇತು, ಜನ್ತು, ಕುರುಸದ್ದೇಸು ‘ಜನ್ತುಹೇತು’ ಇಚ್ಚಾದಿಸುತ್ತೇನ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಯೋನಂ ಲೋಪೋ, ಹೇತು ಧಮ್ಮೋ, ಹೇತೂ ಧಮ್ಮಾ, ಅತೀತೇ ಹೇತವೋ ಪಞ್ಚ.

೧೮೦. ಯೋಮ್ಹಿ ವಾ ಕ್ವಚಿ [ಕ. ೯೭; ರೂ. ೧೫೬; ನೀ. ೨೬೦].

ಯೋಸು ಲಸಞ್ಞಿನೋ ಉ-ಕಾರಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ಟ ಹೋತಿ ವಾ.

ಅತೀತೇ ಹೇತಯೋ ಪಞ್ಚ.

ವಾತಿ ¶ ಕಿಂ? ಹೇತುಯೋ.

ಕ್ವಚೀತಿ ಕಿಂ? ಭಿಕ್ಖವೋ.

ಭೋ ಹೇತು, ಭೋ ಹೇತೂ, ಭೋನ್ತೋ ಹೇತೂ, ಹೇತವೋ, ಹೇತಯೋ, ಹೇತುಯೋ ವಾ, ಹೇತುಂ, ಹೇತೂ, ಹೇತವೋ, ಹೇತಯೋ, ಹೇತುಯೋ ವಾ. ಸೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಮಂ.

ಜನ್ತು ಗಚ್ಛತಿ, ಜನ್ತೂ, ಜನ್ತಯೋ, ಜನ್ತುಯೋ ವಾ.

೧೮೧. ಜನ್ತಾದಿತೋ ನೋ ಚ [ಕ. ೧೧೯; ರೂ. ೧೫೫; ನೀ. ೨೯೪; ‘ಜನ್ತ್ವಾದಿತೋ’ (ಬಹೂಸು)].

ಪುಮೇ ಜನ್ತಾದಿತೋ ಯೋನಂ ನೋ ಚ ಹೋತಿ ವೋ ಚ.

ಜನ್ತುನೋ, ಜನ್ತವೋ, ಭೋಜನ್ತು, ಭೋಜನ್ತೂ, ಭೋನ್ತೋ ಜನ್ತೂ, ಜನ್ತಯೋ, ಜನ್ತುಯೋ, ಜನ್ತುನೋ, ಜನ್ತವೋ, ಜನ್ತುಂ, ಜನ್ತೂ, ಜನ್ತಯೋ, ಜನ್ತುಯೋ, ಜನ್ತುನೋ, ಜನ್ತವೋ. ಸೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಮಂ.

ಕುರು, ಕುರೂ, ಕುರಯೋ, ಕುರುಯೋ, ಕುರುನೋ, ಕುರವೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಜನ್ತುಸಮಂ.

‘‘ಅಜ್ಜೇವ ತಂ ಕುರಯೋ ಪಾಪಯಾತು [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೬೩೨], ನನ್ದನ್ತಿ ತಂ ಕುರಯೋ ದಸ್ಸನೇನ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೬೪೧], ಅಜ್ಜೇವ ತಂ ಕುರಯೋ ಪಾಪಯಾಮೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೬೩೪] ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಲತೋಪಿ ಅಂವಚನಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ನಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಕಿಮತ್ಥಿನಂ ಭಿಕ್ಖುನಂ ಆಹು, ಭಿಕ್ಖುನಮಾಹು ಮಗ್ಗದೇಸಿಂ, ಭಿಕ್ಖುನಮಾಹು ಮಗ್ಗಜೀವಿಂ, ಬುದ್ಧಂ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನ’’ನ್ತಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಥಾ ‘‘ರೋಗನಿಡ್ಡಂ ಪಭಙ್ಗುನಂ, ಭೋಗಾನಞ್ಚ ಪಭಙ್ಗುನಂ [ಧ. ಪ. ೧೩೯], ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ವಿರಾಗುನ’’ನ್ತಿ ಚ. ತತ್ಥ ‘ಕಿಮತ್ಥಿನ’ನ್ತಿ ಕಿಂಸಭಾವಂ, ‘ಮಗ್ಗದೇಸಿ’ನ್ತಿ ಮಗ್ಗಂ ದೇಸೇನ್ತಂ, ‘ಮಗ್ಗಜೀವಿ’ನ್ತಿ ಮಗ್ಗೇ ಜೀವನ್ತಂ, ‘ರೋಗನಿಡ್ಡ’ನ್ತಿ ರೋಗಾನಂ ಕುಲಾವಕಭೂತಂ, ‘ಪಭಙ್ಗುನ’ನ್ತಿ ಪಭಿಜ್ಜನಸೀಲಂ, ‘ವಿರಾಗುನ’ನ್ತಿ ವಿರಜ್ಜನಸೀಲಂ. ಕತ್ಥಚಿ ಪಠಮನ್ತಮ್ಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ನಾಗಮೋ.

ಇತಿ ಭಿಕ್ಖಾದಿಗಣರಾಸಿ.

ಸತ್ಥಾದಿಗಣರಾಸಿ

ಸತ್ಥಾದಿರಾಸಿ

೧೮೨. ಲ್ತುಪಿತಾದೀನಮಾ ಸಿಮ್ಹಿ [ಕ. ೨೯೯; ರೂ. ೧೫೮; ನೀ. ೪೧೧].

ಸಿಮ್ಹಿ ¶ ಪರೇ ಲ್ತುಪಚ್ಚಯನ್ತಾನಂ ಸತ್ಥು, ಕತ್ತುಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಪಿತಾದೀನಞ್ಚ ಉ-ಕಾರೋ ಆ ಹೋತಿ. ‘ಗಸೀನ’ನ್ತಿ ಲೋಪೋ.

ಸತ್ಥಾ.

೧೮೩. ಲ್ತುಪಿತಾದೀನಮಸೇ [ಕ. ೨೦೦; ರೂ. ೧೫೯; ನೀ. ೪೧೨].

ಸಮ್ಹಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಭತ್ತಿಗಣೇ ಪರೇ ಲ್ತು, ಪಿತಾದೀನಂ ಉ-ಕಾರೋ ಆರಙ ಹೋತಿ.

೧೮೪. ಆರಙಸ್ಮಾ [ಕ. ೨೦೫; ರೂ. ೧೬೦; ನೀ. ೪೨೧].

ಆರಙತೋ ಯೋನಂ ಟೋ ಹೋತಿ.

ಸತ್ಥಾರೋ.

೧೮೫. ಗೇ ಅ ಚ [ಕ. ೨೪೬; ರೂ. ೭೩; ನೀ. ೪೭೬, ೪೭೮-೯].

ಗೇ ಪರೇ ಲ್ತು, ಪಿತಾದೀನಂ ಉ-ಕಾರೋ ಹೋತಿ ಅ ಚ ಆ ಚ. ಭೋಸತ್ಥ, ಭೋ ಸತ್ಥಾ, ಭೋನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರೋ, ಸತ್ಥಾರಂ.

೧೮೬. ಟೋಟೇ ವಾ [ಕ. ೨೦೫; ರೂ. ೨೬೦; ನೀ. ೪೨೧].

ಆರಙತೋ ಯೋನಂ ಕಮೇನ ಟೋ, ಟೇ ಹೋನ್ತಿ ವಾ. ಏತ್ಥ ಚ ವಾಸದ್ದೋ ಸಖಸದ್ದೇ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ ತತ್ಥ ವಿಧ್ಯನ್ತರಸಬ್ಭಾವಾ. ಪುನ ಟೋಗ್ಗಹಣಂ ಲಹುಭಾವತ್ಥಂ.

ಸತ್ಥಾರೋ, ಸತ್ಥಾರೇ.

೧೮೭. ಟಾ ¶ ನಾಸ್ಮಾನಂ [ಕ. ೨೦೭, ೨೭೦; ರೂ. ೧೬೧, ೧೨೦; ನೀ. ೪೨, ೫೪೨].

ಆರಙತೋ ನಾ, ಸ್ಮಾನಂ ಟಾ ಹೋತಿ.

ಸತ್ಥಾರಾ, ಸತ್ಥಾರೇಹಿ, ಸತ್ಥಾರೇಭಿ.

೧೮೮. ಲೋಪೋ [ಕ. ೨೦೩; ರೂ. ೧೬೨; ನೀ. ೪೧೮].

ಲ್ತು, ಪಿತಾದೀಹಿ ಸಲೋಪೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸತ್ಥು, ಸತ್ಥುಸ್ಸ, ಸತ್ಥುನೋ.

೧೮೯. ನಂಮ್ಹಿ ವಾ [ಕ. ೨೦೧; ರೂ. ೧೬೩; ನೀ. ೪೧೬].

ನಂಮ್ಹಿ ಪರೇ ಲ್ತು, ಪಿತಾದೀನಂ ಉ-ಕಾರೋ ಆರಙ ಹೋತಿ ವಾ. ಇಮೇಸಂ ಮಹಾನಾಮ ತಿಣ್ಣಂ ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಏಕಾ ನಿಟ್ಠಾ ಉದಾಹು ಪುಥು ನಿಟ್ಠಾತಿ [ಅ. ನಿ. ೩.೧೨೭]. ಸತ್ಥೂನಂ.

೧೯೦. ಆ [ಕ. ೨೦೨; ರೂ. ೧೬೪; ನೀ. ೪೧೭].

ನಂಮ್ಹಿ ಪರೇ ಲ್ತು, ಪಿತಾದೀನಂ ಉ-ಕಾರೋ ಆ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸತ್ಥಾನಂ, ಸತ್ಥಾರಾ, ಸತ್ಥಾರೇಹಿ, ಸತ್ಥಾರೇಭಿ, ಸತ್ಥು, ಸತ್ಥುಸ್ಸ, ಸತ್ಥುನೋ, ಸತ್ಥೂನಂ, ಸತ್ಥಾರಾನಂ, ಸತ್ಥಾನಂ.

೧೯೧. ಟಿ ಸ್ಮಿಂನೋ [ಕ. ೨೦೬; ರೂ. ೧೬೫; ನೀ. ೪೨೨].

ಆರಙತೋ ಸ್ಮಿಂನೋ ಟಿ ಹೋತಿ.

೧೯೨. ರಸ್ಸಾರಙ [ಕ. ೨೦೮; ರೂ. ೧೬೬; ನೀ. ೪೨೪].

ಸ್ಮಿಂಮ್ಹಿ ಪರೇ ಆರಙ್ಕತೋ ರಸ್ಸೋ ಹೋತಿ.

ಸತ್ಥರಿ, ಸತ್ಥಾರೇಸು.

ಬಹುಲಾಧಿಕಾರಾ ¶ ನಾ, ಸ್ಮಾಸು ಸತ್ಥುನಾತಿ ಚ ಸುಮ್ಹಿ ಸತ್ಥೂಸೂತಿ ಚ ಸಿದ್ಧಂ. ‘‘ಧಮ್ಮರಾಜೇನ ಸತ್ಥುನಾ, ಪೂಜಂ ಲಬ್ಭತಿ ಭತ್ತುಸೂ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೫೧೭] ಪಾಳಿ. ‘ಭತ್ತುಸೂ’ತಿ ಸಾಮೀಸು, ‘ಭತ್ತಾಸೂ’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

‘ಲ್ತುಪಿತಾದೀನಮಸೇ’ತಿ ಅಸೇಗ್ಗಹಣೇನ ತೋಮ್ಹಿ ಆರಙ ಹೋತಿ [ನೀ. ೪೧೪], ‘‘ಸತ್ಥಾರತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸತ್ಥಾರತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಘಟೇನ್ತೀ’’ತಿ [ಮಹಾನಿ. ೨೭] ಪಾಳಿ.

ಏವಂ ಕತ್ತಾ, ಭತ್ತಾ, ಗನ್ತಾ, ಜೇತಾ, ಜನೇತಾ, ಛೇತ್ತಾ, ಛೇದಿತಾ, ವಿಞ್ಞಾತಾ, ವಿಞ್ಞಾಪೇತಾ, ಉಟ್ಠಾತಾ, ಉಟ್ಠಾಪೇತಾ, ತರಿತಾ, ತಾರೇತಾ, ದಾತಾ, ದಾಪೇತಾ, ಸನ್ಧಾತಾ, ಸನ್ಧಾಪೇತಾ, ನೇತಾ, ನೇತ್ತಾ, ಪೋಸೇತಾ, ಭೇತ್ತಾ, ಯಾತಾ, ವತ್ತಾ, ಸೇತಾ, ಹನ್ತಾ, ಸಕಮನ್ಧಾತಾ, ಮಹಾಮನ್ಧಾತಾ ಇಚ್ಚಾದಯೋ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನಮುಚ್ಚತೇ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಯೋನಂ ಆ ಹೋತಿ, ಅವಿತಕ್ಕಿತಾ ಗಬ್ಭಮುಪವಜನ್ತಿ [ಜಾ. ೧.೧೩.೧೩೮ (ವಿಸದಿಸಂ)], ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನಂ.

ಅಮಚ್ಚವಾಚೀಹಿ ಕತ್ತು, ಖತ್ತುಸದ್ದೇಹಿ ಗಸ್ಸ ಏತ್ತಂ, ಉಟ್ಠೇಹಿ ಕತ್ತೇ ತರಮಾನೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೬೯೦], ನತ್ಥಿ ಭೋ ಖತ್ತೇ ಪರೋಲೋಕೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೮].

ಗೇ ಪರೇ ಆರಙ ಚ ಹೋತಿ, ಪುಚ್ಛಾಮ ಕತ್ತಾರ ಅನೋಮಪಞ್ಞ, ‘‘ಕತ್ತಾರಂ ಅನೋಮಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿಪಿ [ಜಾ. ೧.೧೦.೨೮] ಯುಜ್ಜತಿ.

ಅಂಮ್ಹಿ ಪರೇ ಪುಬ್ಬಸ್ಸರಲೋಪೋ ಚ ಹೋತಿ, ಅನುಕಮ್ಪಕಂ ಪಾಣಸಮಮ್ಪಿ ಭತ್ತುಂ ಜಹನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಯೋ. ‘‘ಸೋ ಪತೀತೋ ಪಮುತ್ತೇನ, ಭತ್ತುನಾ ಭತ್ತುಗಾರವೋ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೧.೪೮] ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಕತ್ತುನಾ, ಗನ್ತುನಾ ಇಚ್ಚಾದೀನಿಪಿ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ.

ನೇತ್ತುಮ್ಹಾ ¶ ಸ್ಮಿಂನೋ ಏತ್ತಂ [ನೀ. ೪೩೦], ನೇತ್ತೇ ಉಜುಂ ಗತೇ ಸತಿ [ಜಾ. ೧.೪.೧೩೩], ಏತೇ ಸದ್ದಾ ತೀಸು ಲಿಙ್ಗೇಸು ಸಮಾನರೂಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕತ್ತಾ ಇತ್ಥೀ, ಕತ್ತಾ ಪುರಿಸೋ, ಕತ್ತಾ ಕುಲಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಸತ್ಥಾದಿರಾಸಿ.

ಪಿತಾದಿರಾಸಿ

ಪಿತಾ ಗಚ್ಛತಿ.

೧೯೩. ಪಿತಾದೀನಮನತ್ತಾದೀನಂ [ಕ. ೨೦೯; ರೂ. ೧೬೮; ನೀ. ೪೨೫; ‘ಪಿತಾದೀನಮನತ್ವಾದೀನಂ’ (ಬಹೂಸು)].

ನತ್ತಾದಿವಜ್ಜಿತಾನಂ ಪಿತಾದೀನಂ ಆರಙಕತೋ ರಸ್ಸೋ ಹೋತಿ.

ಪಿತರೋ, ಭೋ ಪಿತ, ಭೋ ಪಿತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಪಿತರೋ. ಪಿತರಂ, ಪಿತುಂ ವಾ. ‘‘ಮಾತುಂ ಪಿತುಞ್ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೮೫೯] ದಿಸ್ಸತಿ.

ಪಿತರೋ, ಪಿತರೇ, ಪಿತರಾ, ಪಿತುನಾ, ಪಿತರೇಹಿ, ಪಿತರೇಭಿ, ಪಿತೂಹಿ, ಪಿತೂಭಿ, ಪಿತು, ಪಿತುಸ್ಸ, ಪಿತುನೋ, ಪಿತೂನಂ, ಪಿತರಾನಂ, ಪಿತರಾ, ಪಿತುನಾ, ಪಿತರೇಹಿ, ಪಿತರೇಭಿ, ಪಿತೂಹಿ, ಪಿತೂಭಿ, ಪಿತು, ಪಿತುಸ್ಸ, ಪಿತುನೋ, ಪಿತೂನಂ, ಪಿತರಾನಂ, ಪಿತಾನಂ, ಪಿತುಸ್ಮಿಂ, ಪಿತುಮ್ಹಿ, ಪಿತರಿ, ಪಿತರೇಸು, ಪಿತೂಸು.

ಅನಣೋ ಞಾತಿನಂ ಹೋತಿ, ದೇವಾನಂ ಪಿತುನಞ್ಚ ಸೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೨೬], ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ, ಧಮ್ಮಂ ಚರ ಮಹಾರಾಜ, ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಖತ್ತಿಯ [ಜಾ. ೨.೧೭.೩೯].

ಏವಂ ಭಾತಾ, ಭಾತರೋ, ಜಾಮಾತಾ, ಜಾಮಾತರೋಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅನತ್ತಾದೀನನ್ತಿ ಕಿಂ? ನತ್ತಾ, ನತ್ತಾರೋ, ನತ್ತಾರಂ, ನತ್ತಾರೋ, ನತ್ತಾರೇ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಥಾ ಪನತ್ತುಸದ್ದೋಪಿ.

ಮಾತು ¶ , ಧೀತು, ದುಹಿತುಸದ್ದಾ ಪನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾ ಏವ, ಮಾತಾ, ಮಾತರೋ, ಭೋತಿ ಮಾತ, ಭೋತಿ ಮಾತಾ, ಭೋತಿ ಮಾತೇ ವಾ, ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ನನ್ದಮಾತೇ, ಅಬ್ಭುತಂ ನನ್ದಮಾತೇ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೭.೫೩] ದಿಸ್ಸತಿ. ‘ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತ್ವೇ’ತಿ ಗಸ್ಸ ಏತ್ತಂ. ಭೋತಿಯೋ ಮಾತರೋ, ಮಾತರಂ, ಮಾತುಂ, ಮಾತರೋ, ಮಾತರೇ, ಮಾತುಯಾ, ಮಾತರಾ, ಮಾತರೇಹಿ, ಮಾತರೇಭಿ, ಮಾತೂಹಿ, ಮಾತೂಭಿ, ಮಾತು, ಮಾತುಸ್ಸ, ಮಾತುಯಾ. ‘‘ಮಾತುಸ್ಸ ಸರತಿ, ಪಿತುಸ್ಸ ಸರತೀ’’ತಿ [ರೂ. ೧೬೯; ನೀ. ೧೬೦ ಪಿಟ್ಠೇ] ಸತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಬುದ್ಧಮಾತುಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಂ, ಕರೋತು ಸುಗತೋರಸೋ’’ತಿ [ಅಪ. ಥೇರೀ. ೨.೨.೨೫೯] ಚ ದಿಸ್ಸತಿ. ಮಾತೂನಂ, ಮಾತಾನಂ, ಮಾತರಾನಂ. ಪಞ್ಚಮೀರೂಪಂ ತತಿಯಾಸಮಂ. ಛಟ್ಠೀರೂಪಂ ಚತುತ್ಥೀಸಮಂ. ಮಾತುಸ್ಮಿಂ, ಮಾತುಮ್ಹಿ, ಮಾತರಿ, ಮಾತುಯಾ, ಮಾತುಯಂ, ಮಾತರೇಸು, ಮಾತೂಸು. ಏವಂ ಧೀತು, ದುಹಿತುಸದ್ದಾ.

ವಿಸೇಸವಿಧಿಮ್ಹಿ ಗಾಥಾಸು ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಮಾತು, ಪಿತುಸದ್ದೇಹಿ ನಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಏಕವಚನಾನಂ ಯಾ ಹೋತಿ, ಸ್ಮಿಂನೋ ಪನ ಯಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಅನ್ತಲೋಪೋ ಚ. ಮತ್ಯಾ ಕತಂ, ಮತ್ಯಾ ದೇತಿ, ಮತ್ಯಾ ಅಪೇತಿ, ಮತ್ಯಾ ಧನಂ, ಮತ್ಯಾ ಠಿತಂ. ಮತ್ಯಂ ಠಿತಂ. ಏವಂ ಪೇತ್ಯಾ ಕತಂಇಚ್ಚಾದಿ, ಇಧ ವುದ್ಧಿ.

ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಅಹಂ ಮತ್ಯಾ, ಸಞ್ಚತ್ತೋ ಪಿತರಾ ಅಹಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೯]. ಮತ್ಯಾ ಚ ಪೇತ್ಯಾ ಚ ಕತಂ ಸುಸಾಧು [ಜಾ. ೨.೧೮.೬೧], ಅಹಞ್ಹಿ ಜಾನಾಮಿ ಜನಿನ್ದ ಏತಂ, ಮತ್ಯಾ ಚ ಪೇತ್ಯಾ ಚ [ಜಾ. ೨.೧೮.೫೯], ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ವುತ್ತಮೇವ.

ಸತ್ಥು, ಪಿತಾದೀನಂ ಸಮಾಸೇ ವಿಧಾನಂ ಸಮಾಸಕಣ್ಡೇ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ.

ಇತಿ ಪಿತಾದಿರಾಸಿ.

ಇತಿ ಸತ್ಥಾದಿಗಣರಾಸಿ.

ಉಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಊಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

‘ಗಸೀನ’ನ್ತಿ ¶ ಲೋಪೋ, ಸಯಮ್ಭೂ ಗಚ್ಛತಿ. ‘ಲೋಪೋ’ತಿ ಯೋನಂ ಲೋಪೋ, ಸಯಮ್ಭೂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಪಕ್ಖೇ –

‘ಜನ್ತಾದಿತೋ ನೋ ಚಾ’ತಿ ಯೋನಂ ವೋ, ನೋ, ಸಯಮ್ಭುವೋ, ಸಯಮ್ಭುನೋ.

‘ಗೇ ವಾ’ತಿ ಗೇ ಪರೇ ವಿಕಪ್ಪೇನ ರಸ್ಸೋ, ಭೋ ಸಯಮ್ಭು, ಭೋ ಸಯಮ್ಭೂ, ಭೋನ್ತೋ ಸಯಮ್ಭೂ, ಸಯಮ್ಭುವೋ, ಸಯಮ್ಭುನೋ.

‘ಏಕವಚನಯೋಸ್ವಘೋನ’ನ್ತಿ ಅಮಾದೀಸು ಏಕವಚನೇಸು ನಿಚ್ಚಂ ರಸ್ಸೋ, ಸಯಮ್ಭುಂ, ಗಾಥಾಯಂ ‘ಸಯಮ್ಭುನ’ನ್ತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಸಯಮ್ಭೂ, ಸಯಮ್ಭುವೋ, ಸಯಮ್ಭುನೋ. ಸಯಮ್ಭುನಾ, ಸಯಮ್ಭೂಹಿ, ಸಯಮ್ಭೂಭಿ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ, ಸಯಮ್ಭುನೋ, ಸಯಮ್ಭೂನಂ. ಸಯಮ್ಭುಸ್ಮಾ, ಸಯಮ್ಭುಮ್ಹಾ, ಸಯಮ್ಭುನಾ, ಸಯಮ್ಭೂಹಿ, ಸಯಮ್ಭೂಭಿ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ, ಸಯಮ್ಭುನೋ, ಸಯಮ್ಭೂನಂ. ಸಯಮ್ಭುಸ್ಮಿಂ, ಸಯಮ್ಭುಮ್ಹಿ, ಸಯಮ್ಭೂಸು.

ಏವಂ ಅಭಿಭೂ, ಪರಾಭಿಭೂ, ವೇಸ್ಸಭೂ, ಗೋತ್ರಭೂ, ವತ್ರಭೂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸೇಸೇಸು ಪನ ಯೋನಂ ನೋ ಏವ ಲಬ್ಭತಿ, ಚಿತ್ತಸಹಭುನೋ ಧಮ್ಮಾ [ಧ. ಸ. ದುಕಮಾತಿಕಾ ೬೧].

೧೯೪. ಕೂತೋ [ಕ. ೧೧೯; ರೂ. ೧೫೫; ನೀ. ೨೯೪].

ಪುಮೇ ಕೂಪಚ್ಚಯನ್ತೇಹಿ ಯೋನಂ ನೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ.

ವಿಞ್ಞೂ ¶ , ವದಞ್ಞೂ, ಅತ್ಥಞ್ಞೂ, ಧಮ್ಮಞ್ಞೂ, ಮತ್ತಞ್ಞೂ, ವಿದೂ. ಇಧ ಕೂಸದ್ದೇನ ರೂಪಚ್ಚಯನ್ತಾಪಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ವೇದಗೂ, ಪಾರಗೂ. ತಥಾ ಭೀರೂ, ಪಭಙ್ಗೂ, ವಿರಾಗೂಇಚ್ಚಾದಿ ಚ.

ಊಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಓಕಾರನ್ತೋ ಪನ ಗೋಸದ್ದೋ ಏವ, ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋಯೇವ.

ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗರಾಸಿ

ಅಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕ ಚಿತ್ತಾದಿರಾಸಿ

ಅಥ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ ದೀಪಿಯತೇ. ತಂ ಪನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಅದನ್ತಂ, ಇದನ್ತಂ ಈದನ್ತಂ, ಉದನ್ತಂ, ಊದನ್ತನ್ತಿ.

೧೯೫. ಅಂ ನಪುಂಸಕೇ [ಕ. ೧೨೫; ರೂ. ೧೯೮; ನೀ. ೩೦೦].

ನಪುಂಸಕೇ ಅತೋ ಸಿಸ್ಸ ಅಂ ಹೋತಿ.

ಚಿತ್ತಂ.

೧೯೬. ಯೋನಂ ನಿ [ಕ. ೨೧೮; ರೂ. ೧೯೬; ನೀ. ೪೪೫].

ನಪುಂಸಕೇ ಅತೋ ಯೋನಂ ನಿ ಹೋತಿ. ‘ಯೋಲೋಪನೀಸೂ’ತಿ ನಿಮ್ಹಿ ದೀಘೋ.

ಚಿತ್ತಾನಿ.

೧೯೭. ನೀನಂ ವಾ [ಕ. ೧೦೭; ರೂ. ೬೯; ನೀ. ೨೭೫; ‘ನೀನ ವಾ’ (ಬಹೂಸು)].

ಅತೋ ನೀನಂ ಟಾ, ಟೇ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಚಿತ್ತಾ, ಹೇ ಚಿತ್ತ, ಹೇ ಚಿತ್ತಾ, ಹೇ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಹೇ ಚಿತ್ತಾ ವಾ, ಚಿತ್ತಂ, ಚಿತ್ತಾನಿ, ಚಿತ್ತೇ, ಚಿತ್ತೇನ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಸಸಮಂ.

ಏವಂ ¶ ದಕಂ, ಉದಕಂ, ಸುಖಂ, ದುಕ್ಖಂ, ಮುಖಂ, ಅಙ್ಗಂ, ಲಿಙ್ಗಂ, ಸಿಙ್ಗಂ, ಅಘಂ, ಸಚ್ಚಂ, ನಚ್ಚಂ, ರಜ್ಜಂ, ಪಜ್ಜಂ, ಅಮ್ಬುಜಂ, ಧಞ್ಞಂ, ಥಞ್ಞಂ, ಅರಞ್ಞಂ, ಪುಞ್ಞಂ, ಕಿಲಿಟ್ಠಂ, ಪಿಟ್ಠಂ, ಭಣ್ಡಂ, ತುಣ್ಡಂ, ಞಾಣಂ, ತಾಣಂ, ಲೇಣಂ, ಕರಣಂ, ಚರಣಂ, ಛತ್ತಂ, ಖೇತ್ತಂ, ನೇತ್ತಂ, ಅಮತಂ, ಸೋತಂ, ಪೀಠಂ, ವತ್ಥಂ, ಪದಂ, ಗದಂ, ಆವುಧಂ, ಕಾನನಂ, ಘಾನಂ, ಝಾನಂ, ದಾನಂ, ಧನಂ, ವನಂ, ಪಾಪಂ, ದುಮಂ, ಹದಯಂ, ಚೀರಂ, ಚೀವರಂ, ಕುಲಂ, ಮೂಲಂ, ಬಲಂ, ಮಙ್ಗಲಂ, ಭಿಸಂ, ಸೀಸಂ, ಲೋಹಂಇಚ್ಚಾದಯೋ.

ಇತಿ ಚಿತ್ತಾದಿರಾಸಿ.

ಕಮ್ಮಾದಿರಾಸಿ

ಕಮ್ಮಸದ್ದೇ –

೧೯೮. ನಾಸ್ಸೇನೋ [ಕ. ೧೦೩; ರೂ. ೭೯; ನೀ. ೨೭೧].

ಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ನಾಸ್ಸ ಏನೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಕಮ್ಮೇನ, ಕಮ್ಮನಾ.

‘ಪುಮಕಮ್ಮಥಾಮದ್ಧಾನ’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ನಾ, ಸ್ಮಾಸು ಉತ್ತಂ, ಕಮ್ಮುನಾ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ, ಕಮ್ಮುನೋ, ಕಮ್ಮಸ್ಮಾ, ಕಮ್ಮಮ್ಹಾ, ಕಮ್ಮನಾ, ಕಮ್ಮುನಾ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ, ಕಮ್ಮುನೋ.

೧೯೯. ಕಮ್ಮಾದಿತೋ [ಕ. ೧೯೭; ರೂ. ೧೨೫; ನೀ. ೪೦೪].

ಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ನಿ ಹೋತಿ ವಾ.

ಕಮ್ಮಸ್ಮಿಂ, ಕಮ್ಮಮ್ಹಿ, ಕಮ್ಮನಿ, ಕಮ್ಮೇ. ಸೇಸಂ ಚಿತ್ತಸಮಂ.

ಕಮ್ಮ ಚಮ್ಮ ಘಮ್ಮ ಅಸ್ಮ ವೇಸ್ಮ ಅದ್ಧ ಮುದ್ಧ ಅಹ ಬ್ರಹ್ಮ ಅತ್ತಆತುಮಾ ಕಮ್ಮಾದಿ. ಕಮ್ಮನಿ, ಚಮ್ಮನಿ. ‘‘ಕಿಂ ಛನ್ದೋ ಕಿಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಏಕೋ ಸಮ್ಮಸಿ ಘಮ್ಮನೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೧೬.೧] ಚ ‘‘ಕಿಂ ಪತ್ಥಯಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮೇ, ಏಕೋ ಸಮ್ಮಸಿ ಘಮ್ಮನೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೧೩.೮೩] ಚ ‘‘ಮಾ ತ್ವಂ ಚನ್ದೇ ಖಲಿ ಅಸ್ಮನೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ತಮದ್ದಸ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ, ನಿಸಿನ್ನಂ ಸಮ್ಹಿ ವೇಸ್ಮನೀ’’ತಿ ಚ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅದ್ಧನಿ ¶ , ಮುದ್ಧನಿ, ಅಹನಿ, ಬ್ರಹ್ಮನಿ, ಅತ್ತನಿ, ಆತುಮನಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಚ. ತತ್ಥ ‘ಸಮ್ಮಸೀ’ತಿ ಅಚ್ಛಸಿ, ‘ಘಮ್ಮನೀ’ತಿ ಗಿಮ್ಹಕಾಲೇ ಆತಪೇ ವಾ, ‘ಅಸ್ಮನೀ’ತಿ ಪಾಸಾಣೇ, ‘ವೇಸ್ಮನೀ’ತಿ ಘರೇ.

ಇತಿ ಕಮ್ಮಾದಿರಾಸಿ.

೨೦೦. ಅಂ ನಪುಂಸಕೇ [ಕ. ೧೨೫; ರೂ. ೧೯೮; ನೀ. ೩೦೦; ‘ಅಂಙಂ ನಪುಂಸಕೇ’ (ಬಹೂಸು)?].

ನಪುಂಸಕೇ ಸಿಮ್ಹಿ ನ್ತುಸ್ಸ ಅಂ ಹೋತಿ ವಾ. ಸಿಲೋಪೋ.

ಗುಣವಂ ಕುಲಂ.

ಪಕ್ಖೇ –

ಸಿಮ್ಹಿ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ನ್ತುಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅ ಹೋತಿ, ತತೋ ಸಿಸ್ಸ ಅಂ ಹೋತಿ, ಗುಣವನ್ತಂ ಕುಲಂ.

‘ಯ್ವಾದೋ ನ್ತುಸ್ಸಾ’ತಿ ಯ್ವಾದೀಸು ನ್ತುಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತಂ, ಗುಣವನ್ತಾನಿ, ಗುಣವನ್ತಾ, ಹೇ ಗುಣವ, ಹೇ ಗುಣವಾ, ಹೇ ಗುಣವನ್ತಾನಿ, ಹೇ ಗುಣವನ್ತಾ, ಗುಣವಂ, ಗುಣವನ್ತಂ, ಗುಣವನ್ತಾನಿ, ಗುಣವನ್ತೇ, ಗುಣವನ್ತೇನ, ಗುಣವತಾ ಕುಲೇನ. ಸಬ್ಬಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ಸತಿಮಂ ಕುಲಂ, ಸತಿಮನ್ತಂ ಕುಲಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಗಚ್ಛಂ ಕುಲಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಕುಲಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಾನಿ ಕುಲಾನಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಅಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ.

ಇಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ

ಅಟ್ಠಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಟ್ಠೀ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ.

೨೦೧. ಝಲಾ ವಾ [ಕ. ೨೧೭; ರೂ. ೧೯೯; ನೀ. ೪೪೪].

ನಪುಂಸಕೇ ಝ, ಲತೋ ಯೋನಂ ನಿ ಹೋತಿ ವಾ. ‘ಯೋಲೋಪನೀಸೂ’ತಿ ದೀಘೋ.

ಅಟ್ಠೀನಿ ¶ , ಹೇ ಅಟ್ಠಿ, ಹೇ ಅಟ್ಠೀ, ಹೇ ಅಟ್ಠೀನಿ, ಹೇ ಅಟ್ಠೀ ವಾ, ಅಟ್ಠಿಂ, ಅಟ್ಠಿನಂ, ಅಟ್ಠೀನಿ, ಅಟ್ಠೀ, ಅಟ್ಠಿನಾ, ಅಟ್ಠೀಹಿ, ಅಟ್ಠೀಭಿ. ಸೇಸಂ ಮುನಿಸಮಂ.

ಸಮಾಸೇಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಕುಲಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀನಿ ಕುಲಾನಿ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಯೋನಂ ನೋ, ನೇ ನತ್ಥಿ.

ಸ್ಮಿಂಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಮಿಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮ್ಹಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿನಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿನೇ ಕುಲೇ, ಅರಿಯವುತ್ತಿನೇ ಕುಲೇ ಇತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಅಕ್ಖಿ, ಅಚ್ಛಿ, ಸತ್ಥಿ, ದಧಿ, ವಾರಿ ಇಚ್ಚಾದಯೋ.

ಇತಿ ಇಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ.

ಈಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ

ಈಕಾರನ್ತೇ ‘ಏಕವಚನಯೋಸ್ವಘೋನ’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಿಮ್ಹಿ ರಸ್ಸೋ, ದಣ್ಡಿ ಕುಲಂ, ದಣ್ಡೀನಿ ಕುಲಾನಿ, ಯೋನಂ ಲೋಪೇ ದಣ್ಡೀ.

‘ಗೇ ವಾ’ತಿ ರಸ್ಸೋ, ಹೇ ದಣ್ಡಿ, ಹೇ ದಣ್ಡೀ ವಾ, ಹೇ ದಣ್ಡೀನಿ, ಹೇ ದಣ್ಡೀ, ದಣ್ಡಿಂ, ದಣ್ಡಿನಂ, ದಣ್ಡೀನಿ, ದಣ್ಡೀ, ದಣ್ಡಿನಾ, ದಣ್ಡೀಹಿ, ದಣ್ಡೀಭಿ. ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ಸಮಾಸೇಪಿ ಸೀಘಯಾಯಿ ಚಿತ್ತಂ, ಸೀಘಯಾಯೀನಿ, ಸೀಘಯಾಯೀ, ಹೇ ಸೀಘಯಾಯಿ, ಹೇ ಸೀಘಯಾಯೀ ವಾ, ಹೇ ಸೀಘಯಾಯೀನಿ, ಹೇ ಸೀಘಯಾಯೀ, ಸೀಘಯಾಯಿಂ, ಸೀಘಯಾಯಿನಂ, ಸೀಘಯಾಯೀನಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏವಂ ಸುಖಕಾರಿ ದಾನಂ, ಚಕ್ಕೀ, ಪಕ್ಖೀ, ಸುಖೀ, ಸಿಖೀ ಇಚ್ಚಾದಯೋ ಕುಲಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇತಿ ಈಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ.

ಉಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ

ಆಯು ¶ ತಿಟ್ಠತಿ, ‘ಝಲಾ ವಾ’ತಿ ಯೋನಂ ನಿತ್ತೇ ಲೋಪೇ ಚ ದೀಘೋ, ಆಯೂನಿ, ಆಯೂ, ಹೇ ಆಯು, ಹೇ ಆಯೂ, ಹೇ ಆಯೂನಿ, ಹೇ ಆಯೂ, ಆಯುಂ, ಆಯುನಂ, ಆಯೂನಿ, ಆಯೂ. ಸೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಮಂ.

ಆಯುಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇಪಿ ವತ್ತತಿ, ‘‘ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೬೯], ಆಯುಞ್ಚ ವೋ ಕೀವತಕೋ ನು ಸಮ್ಮ [ಜಾ. ೧.೧೫.೨೦೫], ಆಯು ನು ಖೀಣೋ ಮರಣಞ್ಚ ಸನ್ತಿಕೇ, ನ ಚಾಯು ಖೀಣೋ ಮರಣಞ್ಚ ದೂರೇ’’ತಿ ಪಾಳಿಪದಾನಿ.

ಏವಂ ಚಕ್ಖು, ಹಿಙ್ಗು, ಸಿಗ್ಗು, ಜತು, ವತ್ಥು, ಮತ್ಥು, ಮಧು, ಧನು, ತಿಪು, ದಾರು, ವಸು, ಅಸ್ಸು ಇಚ್ಚಾದಯೋ.

೨೦೨. ಅಮ್ಬಾದೀಹಿ [ಕ. ೨೧೭; ರೂ. ೧೯೯; ನೀ. ೪೪೪; ‘ಅಮ್ಬಾದೀಹಿ’ (ಬಹೂಸು)].

ಅಮ್ಬು, ಪಂಸುಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ನಿ ಹೋತಿ ವಾ.

ಫಲಂ ಪತತಿ ಅಮ್ಬುನಿ, ಪುಪ್ಫಂ ಯಥಾ ಪಂಸುನಿ ಆತಪೇ ಗತಂ. ಸೇಸಂ ಆಯುಸಮಂ. ಚಿತ್ರಗು, ವಹಗು, ದಿಗು ಇಚ್ಚಾದಯೋಪಿ ಉಕಾರನ್ತಪಕತಿಕಾ ಏವಾತಿ.

ಇತಿ ಉಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ.

ಊಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ

ಸಿಮ್ಹಿ ರಸ್ಸೋ, ಗೋತ್ರಭು ಞಾಣಂ, ಗೋತ್ರಭೂನಿ, ಗೋತ್ರಭೂ, ಹೇ ಗೋತ್ರಭು, ಹೇ ಗೋತ್ರಭೂ, ಹೇ ಗೋತ್ರಭೂನಿ, ಹೇಗೋತ್ರಭೂ, ಗೋತ್ರಭುಂ, ಗೋತ್ರಭುನಂ, ಗೋತ್ರಭೂನಿ, ಗೋತ್ರಭೂ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ. ಏವಂ ಸಯಮ್ಭು ಞಾಣಂ, ಅಭಿಭು ಝಾನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಊಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕರಾಸಿ.

ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸಬ್ಬಾದಿರಾಸಿ

ಅಥ ¶ ಸಬ್ಬನಾಮಾನಿ ದೀಪಿಯನ್ತೇ.

ಸಬ್ಬ, ಕತರ, ಕತಮ, ಉಭಯ, ಇತರ, ಅಞ್ಞ, ಅಞ್ಞತರ, ಅಞ್ಞತಮ, ಪುಬ್ಬ, ಪರ, ಅಪರ, ದಕ್ಖಿಣ, ಉತ್ತರ, ಅಧರ, ಯ, ತ, ತ್ಯ, ಏತ, ಇಮ, ಅಮು, ಕಿಂ, ಏಕ, ಉಭ, ದ್ವಿ,ತಿ, ಚತು, ತುಮ್ಹ, ಅಮ್ಹ ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ಸಬ್ಬನಾಮಾನಿ ನಾಮ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಲಿಙ್ಗತ್ಥಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾನಿ ನಾಮಾನಿ ಸಬ್ಬನಾಮಾನಿ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸದ್ದೋ ಸಕಲತ್ಥೋ.

ಕತರ, ಕತಮಸದ್ದಾ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾ.

ಉಭಯಸದ್ದೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅವಯವಾನಂ ಸಮುದಾಯತ್ಥೋ.

ಇತರಸದ್ದೋ ಏಕತೋ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಯೋಗೀವಚನೋ.

ಅಞ್ಞಸದ್ದೋ ಯಥಾಧಿಗತಮ್ಹಾ ಅಪರವಚನೋ.

ಅಞ್ಞತರ, ಅಞ್ಞತಮಸದ್ದಾ ಅನಿಯಮತ್ಥಾ.

ಪುಬ್ಬಾದಯೋ ಸದ್ದಾ ದಿಸಾ, ಕಾಲಾದಿವವತ್ಥಾನವಚನಾ.

ಯಸದ್ದೋ ಅನಿಯಮತ್ಥವಚನೋ.

ತ, ತ್ಯಸದ್ದಾ ಪರಮ್ಮುಖೇ ದೂರವಚನಾ.

ಏತಸದ್ದೋ ಪರಮ್ಮುಖೇ ಸಮೀಪವಚನೋ, ಸಮ್ಮುಖೇ ದೂರವಚನೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಏತೇತಿ ಚಕ್ಖುಪಥಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದೂರಗತೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹಾ’’ತಿ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ ೪.೧೫.೧೦೪] ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸದ್ದತ್ಥೇಪಿ ವತ್ತತಿ.

ಇಮಸದ್ದೋ ಸಮ್ಮುಖೇ ಸಮೀಪವಚನೋ.

ಅಮುಸದ್ದೋ ದೂರವಚನೋ. ಸಮೀಪ, ದೂರತಾ ಚ ಪರಿಕಪ್ಪಬುದ್ಧಿವಸೇನಾಪಿ ಹೋತಿ.

ಕಿಂಸದ್ದೋ ಪುಚ್ಛನತ್ಥೋ.

ಏಕಸದ್ದೋ ಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೋ ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಚ.

ಉಭಸದ್ದೋ ¶ ದ್ವಿಸದ್ದಪರಿಯಾಯೋ.

ತತ್ಥ ತ್ಯಸದ್ದೋಪಿ ಬಹುಲಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಖಿಡ್ಡಾ ಪಣಿಹಿತಾ ತ್ಯಾಸು, ರತಿ ತ್ಯಾಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಬೀಜಾನಿ ತ್ಯಾಸು ರುಹನ್ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೧.೧೨೦], ಕಥಂ ನು ವಿಸ್ಸಸೇ ತ್ಯಮ್ಹಿ [ಜಾ. ೧.೧೬.೨೮೮], ಅಥ ವಿಸ್ಸಸತೇ ತ್ಯಮ್ಹಿಇಚ್ಚಾದಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೪೭೪].

‘ಇತ್ಥಿಯಮತ್ವಾ’ತಿ ಆಪಚ್ಚಯೋ, ಘಸಞ್ಞೋ, ಸಿಲೋಪೋ, ಸಬ್ಬಾ ಇತ್ಥೀ, ಸಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬಾಯೋ, ಹೇ ಸಬ್ಬೇ, ಹೇ ಸಬ್ಬಾ, ಹೇ ಸಬ್ಬಾಯೋ, ಸಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬಾಯೋ, ಸಬ್ಬಾಯ, ಸಬ್ಬಾಹಿ, ಸಬ್ಬಾಭಿ, ಸಬ್ಬಾಯ.

೨೦೩. ಘಪಾಸಸ್ಸ ಸ್ಸಾ ವಾ [ಕ. ೧೭೯, ೬೨; ರೂ. ೨೦೪, ೨೦೬; ನೀ. ೩೬೫, ೨೦೯].

ಘ, ಪಸಞ್ಞೇಹಿ ಸಬ್ಬನಾಮೇಹಿ ಸಸ್ಸ ಸ್ಸಾ ಹೋತಿ ವಾ.

೨೦೪. ಘೋಸ್ಸಂಸ್ಸಾಸ್ಸಾಯಂತಿಂಸು [ಕ. ೬೬; ರೂ. ೨೦೫; ನೀ. ೨೧೩].

ಸ್ಸಮಾದೀಸು ಘೋ ರಸ್ಸೋ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ.

೨೦೫. ಸಂಸಾನಂ [ಕ. ೧೬೮; ರೂ. ೨೦೩; ನೀ. ೩೫೩, ೩೬೮].

ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ ನಂವಚನಸ್ಸ ಸಂ, ಸಾನಂ ಹೋನ್ತಿ.

ಸಬ್ಬಾಸಂ, ಸಬ್ಬಾಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಾಯ, ಸಬ್ಬಾಹಿ, ಸಬ್ಬಾಭಿ, ಸಬ್ಬಾಯ, ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ, ಸಬ್ಬಾಸಂ, ಸಬ್ಬಾಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಾಯ, ಸಬ್ಬಾಯಂ.

೨೦೬. ಸ್ಮಿಂನೋ ಸ್ಸಂ [ಕ. ೧೭೯, ೬೨; ರೂ. ೨೦೪, ೨೦೬; ನೀ. ೩೬೫, ೨೦೯].

ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ ಸ್ಮಿಂನೋ ಸ್ಸಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸಬ್ಬಸ್ಸಂ, ಸಬ್ಬಾಸು.

ಸದ್ದನೀತಿಯಂ ¶ ನಾ, ಸ್ಮಾ, ಸ್ಮಿಂನಮ್ಪಿ ಸ್ಸಾದೇಸೋ ವುತ್ತೋ [ನೀ. ೩೬೬]. ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕುಮಾರಿಕಾಯ ಸದ್ಧಿಂ [ಪಾರಾ. ೪೪೩], ಕಸ್ಸಾಹಂ ಕೇನ ಹಾಯಾಮೀ’’ತಿ [ಪಾರಾ. ೨೯೦] ಪಾಳಿ. ಇಧ ಪನ ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ಸಾಧಿಯತಿ. ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ ಕತಂ, ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ ಅಪೇತಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ ಠಿತಂ.

ಸಬ್ಬೋ ಪುರಿಸೋ.

೨೦೭. ಯೋನಮೇಟ [ಕ. ೧೬೪; ರೂ. ೨೦೦; ನೀ. ೩೪೭].

ಅಕಾರನ್ತೇಹಿ ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ ಯೋನಂ ಏಟ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬೇ ಪುರಿಸಾ.

ಅತೋತ್ವೇವ? ಸಬ್ಬಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಅಮೂ ಪುರಿಸಾ.

ಹೇ ಸಬ್ಬ, ಹೇ ಸಬ್ಬಾ, ಹೇ ಸಬ್ಬೇ, ಸಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬೇ, ಸಬ್ಬೇನ.

೨೦೮. ಸಬ್ಬಾದೀನಂ ನಂಮ್ಹಿ ಚ [ಕ. ೧೦೨; ರೂ. ೨೦೨; ನೀ. ೨೭೦].

ನಂಮ್ಹಿ ಚ ಸು, ಹಿಸು ಚ ಸಬ್ಬಾದೀನಂ ಅಸ್ಸ ಏ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬೇಹಿ, ಸಬ್ಬೇಭಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇಸಂ, ಸಬ್ಬೇಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ, ಸಬ್ಬಮ್ಹಾ, ಸಬ್ಬೇಹಿ, ಸಬ್ಬೇಭಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇಸಂ, ಸಬ್ಬೇಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಹಿ, ಸಬ್ಬೇಸು.

ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ಪನ ಸ್ಮಾ, ಸ್ಮಿಂನಂ ಆ, ಏತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಾ ಅಪೇತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಚ ಸವತಿ, ಸಬ್ಬಥಾ ಸವತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ತ್ಯಾಹಂ ಮನ್ತೇ ಪರತ್ಥದ್ಧೋ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೮೩೫] ಚ ಪಾಳೀ. ತತ್ಥ ‘ತ್ಯಾಹ’ನ್ತಿ ತೇ+ಅಹಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಮನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಬ್ಬನಾಮೇಹಿ ಚತುತ್ಥಿಯಾ ಆಯಾದೇಸೋಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಯಾಯ ನೋ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ, ಅಮ್ಹೇ ಪಬ್ಬಾಜಯೀ ಮುನಿ. ಸೋ ನೋ ಅತ್ಥೋ ¶ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ [ಥೇರಗಾ. ೧೭೬] ಚ ‘‘ಯಾಯೇವ ಖೋ ಪನತ್ಥಾಯ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥ, ತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಚ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೬೩] ‘‘ನೇವ ಮಯ್ಹಂ ಅಯಂ ನಾಗೋ, ಅಲಂ ದುಕ್ಖಾಯ ಕಾಯಚೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೮೭೦] ಚ ಪಾಳೀ.

ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಂ.

೨೦೯. ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ.

ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ ನಿಸ್ಸ ಟಾ ನ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬಾನಿ, ಸಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ಬಹುಲಾಧಿಕಾರಾ ಕ್ವಚಿ ನಿಸ್ಸ ಟಾ, ಟೇಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ನಿಸ್ಸ ಟಾ, ಟೇಪಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ- ‘‘ಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ, ಪಲ್ಲಙ್ಕವರಮಾಭುಜೇ. ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಪದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಾನಿ ಅಜ್ಜ ಪದಿಸ್ಸರೇ [ಬು. ವಂ. ೨.೮೨]. ಕಿಂ ಮಾಣವಸ್ಸ ರತನಾನಿ ಅತ್ಥಿ, ಯೇ ತಂ ಜಿನನ್ತೋ ಹರೇ ಅಕ್ಖಧುತ್ತೋ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೩೯೦]. ಏವಂ ಕತರ, ಕತಮಸದ್ದಾಪಿ ಞೇಯ್ಯಾ.

ಉಭಯಸದ್ದೇ ಇತ್ಥಿ, ಪುಮೇಸು ಉಭಯಾ, ಉಭಯೋತಿ ಪಠಮೇಕವಚನರೂಪಂ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಂ. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಯೋನಂ ಟೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಉಭಯೋ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಉಭಯಂ ಇತ್ಥಿಂ, ಉಭಯೋ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಉಭಯಾಯ, ಉಭಯಾಹಿ, ಉಭಯಾಭಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಸಮಂ.

ಉಭಯೋ ಪುರಿಸಾ, ಉಭಯೇ ಪುರಿಸಾ, ಉಭಯಂ, ಉಭಯೋ, ಉಭಯೇ, ಉಭಯೇನ, ಉಭಯೇಹಿ, ಉಭಯೇಭಿ, ಉಭಯಸ್ಸ, ಉಭಯೇಸಂ, ಉಭಯೇಸಾನಂ. ಸಬ್ಬಸಮಂ.

ಉಭಯಂ ಕುಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಉಭಯಾನಿ, ಉಭಯಂ, ಉಭಯಾನಿ. ಸಬ್ಬಸಮಂ. ‘‘ಏಕರತ್ತೇನ ಉಭಯೋ, ತುವಞ್ಚ ಧನುಸೇಖ ಚ [ಜಾ. ೧.೧೬.೨೩೯], ತೋದೇಯ್ಯ, ಕಪ್ಪಾ ಉಭಯೋ, ಇಧೇಕರತ್ತಿಂ ಉಭಯೋ ವಸೇಮ, ಉಭಯೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ, ಉಭಯೇ ವಸಾಮಸೇ’’ತಿ ಪಾಳಿ.

೨೧೦. ಸ್ಸಂಸ್ಸಾಸ್ಸಾಯೇಸಿತರೇಕಞ್ಞೇತಿಮಾನಮಿ [ಕ. ೬೩; ರೂ. ೨೧೭; ನೀ. ೨೧೦; ‘ಸ್ಸಂಸ್ಸಾಸ್ಸಾಯೇಸ್ವಿತರೇಕಞ್ಞೇಭಿಮಾನಮಿ’ (ಬಹೂಸು)].

ಸ್ಸಮಾದೀಸು ¶ ಇತರಾ, ಏಕಾ, ಅಞ್ಞಾ, ಏತಾ, ಇಮಾಸದ್ದಾನಂ ಇ ಹೋತಿ.

ಇತರಿಸ್ಸಾ ಕತಂ, ಇತರಿಸ್ಸಾ ದೇತಿ, ಇತರಿಸ್ಸಾ ಅಪೇತಿ, ಇತರಿಸ್ಸಾ ಧನಂ, ಇತರಿಸ್ಸಾ, ಇತರಿಸ್ಸಂ ಠಿತಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಸಮಂ.

ಅಞ್ಞಾ, ಅಞ್ಞಾ, ಅಞ್ಞಾಯೋ, ಅಞ್ಞಂ, ಅಞ್ಞಾ, ಅಞ್ಞಾಯೋ, ಅಞ್ಞಾಯ, ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ, ಅಞ್ಞಾಹಿ, ಅಞ್ಞಾಭಿ, ಅಞ್ಞಾಯ, ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ, ಅಞ್ಞಾಸಂ, ಅಞ್ಞಾಸಾನಂ, ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ, ಅಞ್ಞಾಹಿ, ಅಞ್ಞಾಭಿ, ಅಞ್ಞಾಯ, ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ, ಅಞ್ಞಾಸಂ, ಅಞ್ಞಾಸಾನಂ, ಅಞ್ಞಾಯ, ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ, ಅಞ್ಞಾಯಂ, ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಂ, ಅಞ್ಞಾಸು. ಸೇಸಲಿಙ್ಗೇಸು ಸಬ್ಬಸಮಂ.

‘‘ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ [ಪಾರಾ. ೭೩] ಪಾಳಿ, ಇಧ ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಸೇಸಂ ಅಞ್ಞತರ, ಅಞ್ಞತಮೇಸು ಸಬ್ಬಸಮಂ.

ಇತಿ ಸಬ್ಬಾದಿಅಟ್ಠಕರಾಸಿ.

ಪುಬ್ಬಾ ಇತ್ಥೀ, ಪುಬ್ಬಾ, ಪುಬ್ಬಾಯೋ, ಪುಬ್ಬಂ, ಪುಬ್ಬಾ, ಪುಬ್ಬಾಯೋ, ಪುಬ್ಬಾಯ, ಪುಬ್ಬಸ್ಸಾ, ಪುಬ್ಬಾಹಿ, ಪುಬ್ಬಾಭಿ, ಪುಬ್ಬಾಯ, ಪುಬ್ಬಸ್ಸಾ, ಪುಬ್ಬಾಸಂ, ಪುಬ್ಬಾಸಾನಂ, ಸತ್ತಮಿಯಂ ಪುಬ್ಬಾಯ, ಪುಬ್ಬಸ್ಸಾ, ಪುಬ್ಬಾಯಂ, ಪುಬ್ಬಸ್ಸಂ, ಪುಬ್ಬಾಸು.

೨೧೧. ಪುಬ್ಬಾದೀಹಿ ಛಹಿ [ಕ. ೧೬೪; ರೂ. ೨೦೦; ನೀ. ೩೪೭; ಚಂ. ೨.೧.೧೫; ಪಾ. ೧.೧.೩೪].

ತೇಹಿ ಛಹಿ ಯೋನಂ ಏಟ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪುಬ್ಬೇ, ಪುಬ್ಬಾ, ಪರೇ, ಪರಾ, ಅಪರೇ, ಅಪರಾ, ದಕ್ಖಿಣೇ, ದಕ್ಖಿಣಾ, ಉತ್ತರೇ, ಉತ್ತರಾ, ಅಧರೇ, ಅಧರಾ. ತತ್ಥ ‘ಪುಬ್ಬೇ ಪುಬ್ಬಾ’ತಿ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಭಾಗಾ, ತತ್ರಟ್ಠಕಾ ವಾ ಅತ್ಥಾ, ಪುರಾತನಾ ವಾ ಸತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಚ. ‘‘ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ, ಪುಬ್ಬದೇವಾ, ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಾ ¶ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ, ಪುಬ್ಬಾ ಬುದ್ಧಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು.

ಪುಬ್ಬೇಸಂ, ಪುಬ್ಬೇಸಾನಂ, ಪರೇಸಂ, ಪರೇಸಾನಂ, ಅಪರೇಸಂ, ಅಪರೇಸಾನಂ, ದಕ್ಖಿಣೇಸಂ, ದಕ್ಖಿಣೇಸಾನಂ, ಉತ್ತರೇಸಂ, ಉತ್ತರೇಸಾನಂ, ಅಧರೇಸಂ, ಅಧರೇಸಾನಂ. ಸೇಸಂ ಞೇಯ್ಯಂ.

ಪುಬ್ಬಾದೀಹೀತಿ ಕಿಂ? ಸಬ್ಬೇ.

ಛಹೀತಿ ಕಿಂ? ಯೇ, ತೇ.

೨೧೨. ನಾಞ್ಞಞ್ಚ ನಾಮಪ್ಪಧಾನಾ [ಚಂ. ೨.೧.೧೦; ಪಾ. ೧.೧.೨೭-೨೯].

ಸುದ್ಧನಾಮಭೂತಾ ಚ ಸಮಾಸೇ ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತಾ ಚ ಸಬ್ಬಾದಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಾದಿಕಾರಿಯಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸಬ್ಬಾದಿಕಾರಿಯಂ ನ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸುದ್ಧನಾಮಭೂತಂ ಸಬ್ಬಾದಿನಾಮ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೇನ ಬಾಲವಾಚಕೋ ಅಞ್ಞಸದ್ದೋ, ಆಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೇನ ಮಜ್ಝೇಮಗ್ಗಫಲಞಾಣವಾಚಕೋ ಅಞ್ಞಸದ್ದೋ, ಅರಹತ್ತಫಲಞಾಣವಾಚಕೋ ಅಞ್ಞಸದ್ದೋ, ‘ಪುಬ್ಬೋ ಲೋಹಿತ’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪುಬ್ಬಸದ್ದೋ, ಅತಿರೇಕಪರಮಾದಿವಾಚಕೋ ಪರಸದ್ದೋ, ದಿಸಾಕಾಲಾದಿತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಪವತ್ತಾ ದಕ್ಖಿಣು’ತ್ತರಸದ್ದಾ ಚ ಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥವಾಚಿತೋ ಅಞ್ಞೋ ಏಕಸದ್ದೋ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸುದ್ಧನಾಮಂ ನಾಮ, ತತೋ ಸಬ್ಬಾದಿಕಾರಿಯಂ ನತ್ಥಿ.

ಅಪ್ಪಧಾನೇ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬ, ಗತಪುಬ್ಬ, ಪಿಯಪುಬ್ಬ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ದಿಟ್ಠೋ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಬುದ್ಧೋ ಪುರಿಸೇನ. ಪುಬ್ಬೇ ದಿಟ್ಠೋ ಯೇನಾತಿ ವಾ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಪುರಿಸೋ ಬುದ್ಧಂ. ಏವಂ ಗತಪುಬ್ಬೋ ಮಗ್ಗೋ ಪುರಿಸೇನ, ಗತಪುಬ್ಬೋ ವಾ ಪುರಿಸೋ ಮಗ್ಗಂ. ಪಿಯಾ ವುಚ್ಚತಿ ಭರಿಯಾ, ಪಿಯಾ ಪುಬ್ಬಾ ಪುರಾಣಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಿಯಪುಬ್ಬೋ, ಪಿಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪತಿ, ಪಿಯೋ ಪುಬ್ಬೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಪಿಯಪುಬ್ಬಾ. ಏತೇಹಿ ಚ ಸಬ್ಬಾದಿಕಾರಿಯಂ ನತ್ಥಿ.

೨೧೩. ತತಿಯತ್ಥಯೋಗೇ [ನೀ. ೩೫೦; ಚಂ. ೨.೧.೧೧; ಪಾ. ೧.೧.೩೦].

ತತಿಯತ್ಥೇನ ¶ ಪದೇನ ಯೋಗೇ ಸಬ್ಬಾದಿಕಾರಿಯಂ ನತ್ಥಿ.

ಮಾಸೇನ ಪುಬ್ಬಾನಂ ಮಾಸಪುಬ್ಬಾನಂ.

೨೧೪. ಚತ್ಥಸಮಾಸೇ [ಕ. ೧೬೬; ರೂ. ೨೦೯; ನೀ. ೩೪೯; ಚಂ. ೨.೧.೧೧; ಪಾ. ೧.೧.೩೧].

ಚತ್ಥಸಮಾಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ದ್ವನ್ದಸಮಾಸೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬಾದಿಕಾರಿಯಂ ನತ್ಥಿ.

ದಕ್ಖಿಣಾ ಚ ಉತ್ತರಾ ಚ ಪುಬ್ಬಾ ಚ ದಕ್ಖಿಣುತ್ತರಪುಬ್ಬಾ, ದಕ್ಖಿಣುತ್ತರಪುಬ್ಬಾನಂ.

ಚತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ದಕ್ಖಿಣಸ್ಸಾ ಚ ಪುಬ್ಬಸ್ಸಾ ಚ ಯಾ ಅನ್ತರದಿಸಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಪುಬ್ಬಾ, ದಕ್ಖಿಣಾ ಚ ಸಾ ಪುಬ್ಬಾ ಚಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಪುಬ್ಬಾ, ದಕ್ಖಿಣಪುಬ್ಬಸ್ಸಾ, ದಕ್ಖಿಣಪುಬ್ಬಸ್ಸಂ.

೨೧೫. ವೇಟ [ಕ. ೧೬೫; ರೂ. ೨೦೮; ನೀ. ೩೪೮; ಚಂ. ೨.೧.೧೩; ಪಾ. ೧.೧.೩೨].

ಚತ್ಥಸಮಾಸೇ ಯೋನಂ ಏಟ ಹೋತಿ ವಾ.

ಕತರಕತಮೇ, ಕತರಕತಮಾ, ಇತರಿತರೇ, ಇತರಿತರಾ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾ, ಪುಬ್ಬಪರೇ, ಪುಬ್ಬಪರಾ, ಪುಬ್ಬಾಪರೇ, ಪುಬ್ಬಾಪರಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಮೇಸು ಪುಬ್ಬಾದೀಸು ಸ್ಮಾ, ಸ್ಮಿಂನಂ ಆ, ಏತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬಾ, ಪುಬ್ಬೇ, ಪರಾ, ಪರೇ, ಅಪರಾ, ಅಪರೇ, ದಕ್ಖಿಣಾ, ದಕ್ಖಿಣೇ, ಉತ್ತರಾ, ಉತ್ತರೇ, ಅಧರಾ, ಅಧರೇ.

ಇತಿ ಪುಬ್ಬಾದಿಛಕ್ಕರಾಸಿ.

ಯಾ ಇತ್ಥೀ, ಯಾ, ಯಾಯೋ, ಯಂ, ಯಾ, ಯಾಯೋ, ಯಾಯ, ಯಸ್ಸಾ, ಯಾಹಿ, ಯಾಭಿ, ಯಾಯ, ಯಸ್ಸಾ, ಯಾಸಂ, ಯಾಸಾನಂ, ಯಾಯ ¶ , ಯಸ್ಸಾ, ಯಾಹಿ, ಯಾಭಿ, ಯಾಯ, ಯಸ್ಸಾ, ಯಾಸಂ, ಯಾಸಾನಂ, ಯಾಯ, ಯಸ್ಸಾ, ಯಾಯಂ, ಯಸ್ಸಂ, ಯಾಸು.

ಯೋ ಪುರಿಸೋ, ಯೇ, ಯಂ, ಯೇ, ಯೇನ, ಯೇಹಿ, ಯೇಭಿ, ಯಸ್ಸ, ಯೇಸಂ, ಯೇಸಾನಂ, ಯಸ್ಮಾ, ಯಮ್ಹಾ, ಯೇಹಿ, ಯೇಭಿ, ಯಸ್ಸ, ಯೇಸಂ, ಯೇಸಾನಂ, ಯಸ್ಮಿಂ, ಯಮ್ಹಿ, ಯೇಸು.

ಯಂ ಚಿತ್ತಂ, ಯಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಯಂ, ಯಾನಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

೨೧೬. ತ್ಯತೇತಾನಂ ತಸ್ಸ ಸೋ [ಕ. ೧೭೪; ರೂ. ೨೧೧; ನೀ. ೩೬೦].

ಅನಪುಂಸಕಾನಂತ್ಯ, ತ, ಏತಸದ್ದಾನಂ ತಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ ಸಿಮ್ಹಿ. ಸಿಲೋಪೋ.

ಸಾ ಇತ್ಥೀ, ತಾ, ತಾಯೋ, ಇತ್ಥಿಯೋ, ತಂ, ತಾ, ತಾಯೋ, ತಾಯ.

೨೧೭. ಸ್ಸಾ ವಾ ತೇತಿಮಾಮೂಹಿ [ಕ. ೧೭೯, ೬೨; ರೂ. ೨೦೪, ೨೦೬; ನೀ. ೩೬೫-೬, ೨೦೯].

ಘ, ಪಸಞ್ಞೇಹಿ ತಾ, ಏತಾ, ಇಮಾ, ಅಮುಸದ್ದೇಹಿ ನಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಏಕವಚನಾನಂ ಸ್ಸಾ ಹೋತಿ ವಾ. ರಸ್ಸೋ.

ತಸ್ಸಾ ಕತಂ, ತಾಹಿ, ತಾಭಿ, ತಾಯ, ತಸ್ಸಾ.

೨೧೮. ತಾಸ್ಸಿ ವಾ [ಕ. ೬೪; ರೂ. ೨೧೬; ನೀ. ೨೧೧].

ಸ್ಸಂ, ಸ್ಸಾ, ಸ್ಸಾಯೇಸು ಘಸಞ್ಞಸ್ಸ ತಾಸದ್ದಸ್ಸ ಇ ಹೋತಿ ವಾ.

ತಿಸ್ಸಾ.

೨೧೯. ತೇತಿಮಾತೋ ¶ ಸಸ್ಸ ಸ್ಸಾಯ [ಕ. ೬೫; ರೂ. ೨೧೫; ನೀ. ೨೧೨].

ತಾ, ಏತಾ, ಇಮಾಹಿ ಸಸ್ಸ ಸ್ಸಾಯಾದೇಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ತಸ್ಸಾಯ, ತಿಸ್ಸಾಯ, ತಾಸಂ, ತಾಸಾನಂ, ತಾಯ, ತಸ್ಸಾ, ತಸ್ಸಾಯ, ತಿಸ್ಸಾಯ, ತಾಸಂ, ತಾಸಾನಂ, ತಾಯ, ತಾಯಂ, ತಸ್ಸಾ, ತಸ್ಸಂ, ತಿಸ್ಸಾ, ತಿಸ್ಸಂ, ತಾಸು.

ಸೋ ಪುರಿಸೋ, ತೇ ಪುರಿಸಾ, ತಂ, ತೇ, ತೇನ, ತೇಹಿ, ತೇಭಿ, ತಸ್ಸ, ತೇಸಂ, ತೇಸಾನಂ, ತಸ್ಮಿಂ, ತಮ್ಹಿ, ತೇಸು.

ತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ತಂ, ತಾನಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

೨೨೦. ತಸ್ಸ ನೋ ಸಬ್ಬಾಸು [ಕ. ೧೭೫; ರೂ. ೨೧೨; ನೀ. ೩೬೧].

ಯ್ವಾದೀಸು ಸಬ್ಬಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ತಸ್ಸ ನೋ ಹೋತಿ.

ನೇ ಪುರಿಸಾ, ನಂ, ನೇ, ನೇಹಿ, ನೇಭಿ, ನೇಸಂ, ನೇಸಾನಂ, ನೇಹಿ, ನೇಭಿ, ನೇಸಂ, ನೇಸಾನಂ, ನಮ್ಹಿ, ನೇಸು.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ಸಬ್ಬಾಸೂ’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಯಾ ಯಾ ವಿಭತ್ತಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ತಂ ಞತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ನಂ ಚಿತ್ತಂ, ನೇಹಿ, ನೇಭಿ. ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

೨೨೧. ಟ ಸಸ್ಮಾಸ್ಮಿಂಸ್ಸಾಯಸ್ಸಂಸ್ಸಾಸಂಮ್ಹಾಮ್ಹಿಸ್ವಿಮಸ್ಸ ಚ [ಕ. ೧೭೬; ರೂ. ೨೧೩; ನೀ. ೩೬೨].

ಸಾದೀಸು ತಸ್ಸ ಚ ಇಮಸ್ಸ ಚ ಟ ಹೋತಿ ವಾ.

ಅಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕತಂ, ಅಸ್ಸಾ, ಅಸ್ಸಾಯ ದೇತಿ. ಸಂಮ್ಹಿ ದೀಘೋ [ನೀ. ೩೬೮] – ಆಸಂ ಇತ್ಥೀನಂ, ನಾಸಂ ಕುಜ್ಝನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ [ಜಾ. ೧.೧.೬೫], ಅಸ್ಸಾ ಅಪೇತಿ, ಅಸ್ಸಾ, ಅಸ್ಸಾಯ ಧನಂ, ಆಸಂ ಧನಂ, ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ಸಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನೋ ಪಟಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೯೬] ಏತ್ಥ ‘ಸಾನ’ನ್ತಿ ವೇದನಾನಂ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಂ. ಅಸ್ಸಾ, ಅಸ್ಸಂ ಠಿತಂ.

ಅಸ್ಸ ¶ ಪುರಿಸಸ್ಸ, ಆಸಂ ಪುರಿಸಾನಂ. ನೇವಾಸಂ ಕೇಸಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಹತ್ಥಪಾದಾ ಚ ಜಾಲಿನೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೨೨೧]. ಅಸ್ಮಾ, ಅಮ್ಹಾ, ಅಸ್ಸ, ಆಸಂ, ಅಸ್ಮಿಂ, ಅಮ್ಹಿ.

ಅಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ಏಸಾ ಇತ್ಥೀ, ಏತಾ, ಏತಾಯೋ, ಏತಂ, ಏತಾ, ಏತಾಯೋ, ಏತಾಯ, ಏತಸ್ಸಾ, ಏತಿಸ್ಸಾ ಕತಂ.

ಏಸೋ ಪುರಿಸೋ, ಏತೇ, ಏತಂ, ಏತೇ, ಏತೇನ.

ಏತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಏತಾನಿ, ಏತಂ, ಏತಾನಿ, ಏತೇನ. ಸಬ್ಬಂ ತಸದ್ದಸಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನತ್ತಂ, ಟತ್ತಞ್ಚ.

೨೨೨. ಸಿಮ್ಹಾನಪುಂಸಕಸ್ಸಾಯಂ [ಕ. ೧೭೨; ರೂ. ೨೧೮; ನೀ. ೩೦೬-೭; ‘ಸಿಮ್ಹ…’ (ಬಹೂಸು)].

ಸಿಮ್ಹಿ ನಪುಂಸಕತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಅಯಂ ಹೋತಿ. ಸಿಲೋಪೋ.

ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ, ಇಮಾ, ಇಮಾಯೋ, ಇಮಂ, ಇಮಾ, ಇಮಾಯೋ, ಇಮಾಯ, ಇಮಸ್ಸಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾ, ಇಮಾಹಿ, ಇಮಾಭಿ, ಇಮಾಯ, ಇಮಸ್ಸಾ, ಇಮಸ್ಸಾಯ, ಇಮಿಸ್ಸಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾಯ, ಇಮಿಸ್ಸಂ, ಅಸ್ಸಾ, ಅಸ್ಸಾಯ, ಇಮಾಸಂ, ಇಮಾಸಾನಂ, ಆಸಂ. ಪಞ್ಚಮೀರೂಪಂ ತತಿಯಾಸಮಂ, ಛಟ್ಠೀರೂಪಂ ಚತುತ್ಥೀಸಮಂ. ಇಮಾಯ, ಇಮಾಯಂ, ಇಮಸ್ಸಾ, ಇಮಸ್ಸಾಯ, ಇಮಸ್ಸಂ, ಇಮಿಸ್ಸಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾಯ, ಇಮಿಸ್ಸಂ, ಅಸ್ಸಾ, ಅಸ್ಸಂ, ಇಮಾಸು.

ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ, ಇಮೇ, ಇಮಂ, ಇಮೇ.

೨೨೩. ನಾಮ್ಹಿನಿಮಿ [ಕ. ೧೭೧; ರೂ. ೨೧೯; ನೀ. ೩೫೭; ‘ನಾಮ್ಹನಿಮ್ಹಿ’ (ಬಹೂಸು)].

ನಾಮ್ಹಿ ಅನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಇಮಸ್ಸ ಅನ, ಇಮಿಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಇಮಿನಾ, ಅನೇನ, ಇಮೇಹಿ, ಇಮೇಭಿ.

೨೨೪. ಇಮಸ್ಸಾನಿತ್ಥಿಯಂ ಟೇ [ಕ. ೧೭೦; ರೂ. ೨೨೦; ನೀ. ೩೫೬].

ಅನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ¶ ಇಮಸ್ಸ ಟೇ ಹೋತಿ ವಾ ಸು, ನಂ, ಹಿಸು.

ಏಹಿ, ಏಭಿ, ಇಮಸ್ಸ, ಅಸ್ಸ, ಇಮೇಸಂ, ಇಮೇಸಾನಂ, ಏಸಂ, ಏಸಾನಂ, ಇಮಸ್ಮಾ, ಇಮಮ್ಹಾ, ಅಸ್ಮಾ, ಅಮ್ಹಾ, ಇಮೇಹಿ, ಇಮೇಭಿ, ಏಹಿ, ಏಭಿ, ಇಮಸ್ಸ, ಅಸ್ಸ, ಇಮೇಸಂ, ಇಮೇಸಾನಂ, ಏಸಂ, ಏಸಾನಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ, ಇಮಮ್ಹಿ, ಅಸ್ಮಿಂ, ಅಮ್ಹಿ, ಇಮೇಸು, ಏಸು.

‘‘ಅನಮ್ಹಿ ಭದ್ದೇ ಸುಸೋಣೇ, ಕಿನ್ನು ಜಗ್ಘಸಿ ಸೋಭನೇ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೫.೧೩೦ (ಅನಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ಸುಸೋಣಿ)] ಪಾಳಿ- ‘ಅನಮ್ಹೀ’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸ್ಮಿಂಮ್ಹಿ ಅನಾದೇಸೋ.

ಇಮಂ ಚಿತ್ತಂ.

೨೨೫. ಇಮಸ್ಸಿದಂ ವಾ [ಕ. ೧೨೯; ರೂ. ೨೨೨; ನೀ. ೩೦೫].

ನಪುಂಸಕೇ ಅಂ, ಸಿಸು ಇಮಸ್ಸ ತೇಹಿ ಅಂ, ಸೀಹಿ ಸಹ ಇದಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ, ಇಮಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಇಮಂ, ಇದಂ, ಇಮಾನಿ, ಇಮಿನಾ, ಅನೇನ. ಸಬ್ಬಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ಇಧ ಮಿಸ್ಸಕರೂಪಂ ವುಚ್ಚತಿ –

ಯಾ, ಸಾ ಇತ್ಥೀ, ಯಾ, ತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಯಂ, ತಂ ಇತ್ಥಿಂ, ಯಾ, ಏಸಾ ಇತ್ಥೀ, ಯಾ, ಏತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಯಂ, ಏತಂ ಇತ್ಥಿಂ, ಯಾ, ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ, ಯಾ, ಇಮಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಯಂ, ಇಮಂ ಇತ್ಥಿಂ, ಯೋ, ಸೋ ಪುರಿಸೋ, ಯೇ, ತೇ ಪುರಿಸಾಇಚ್ಚಾದಯೋ.

‘‘ಸ ಖೋ ಸೋ ಕುಮಾರೋ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ಸೋ ಕುಮಾರೋತಿ, ‘ಏಸೇ ಸೇ ಏಕೇ ಏಕತ್ಥೇ’ತಿ ಏತ್ಥ ಏಸೋ ಸೋ ಏಕೋ ಏಕತ್ಥೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಪದಂ, ಪರಂ ಪರಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತಂ. ‘‘ಅಯಂ ಸೋ ಸಾರಥಿ ಏತೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೫೧] ಏತ್ಥ ಪನ ದ್ವೇಪಿ ವಿಸುಂ ¶ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥಪದಾನಿ ಏವಾತಿ. ಯಂ, ತಂ, ಇದನ್ತಿ ಇಮೇ ಸದ್ದಾ ನಿಪಾತರೂಪಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಪಾಳಿವಾಕ್ಯೇಸು ಸಞ್ಚರನ್ತಿ ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತೀಸು ಅಭಿನ್ನರೂಪಾತಿ.

೨೨೬. ಇಮೇತಾನಮೇನಾನ್ವಾದೇಸೇ ದುತಿಯಾಯಂ [ನೀ. ೩೭೫-೬ ಪಿಟ್ಠೇ; ಪಾ. ೨.೪.೩೪].

ಅನ್ವಾದೇಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅನುಕಥನಂ, ಪುನಕಥನಂ, ಅನ್ವಾದೇಸಠಾನೇ ಇಮ, ಏತಾನಂ ಏನಾದೇಸೋ ಹೋತಿ ದುತಿಯಾವಿಭತ್ತೀಸು.

ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ವಿನಯಂ ಅಜ್ಝಾಪೇಹಿ, ಅಥೋ ಏನಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪೇಹಿ, ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿನಯಂ ಅಜ್ಝಾಪೇಹಿ, ಅಥೋ ಏನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪೇಹಿ, ಏತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ವಿನಯಂ ಅಜ್ಝಾಪೇಹಿಇಚ್ಚಾದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತಮೇನಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ನಿರಯಪಾಲಾ [ಅ. ನಿ. ೩.೩೬], ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಮೇನಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಇಚ್ಚಾದೀಸುಪಿ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧೩] ಅನುಕಥನಮೇವ.

೨೨೭. ಮಸ್ಸಾಮುಸ್ಸ [ಕ. ೧೭೩; ರೂ. ೨೨೩; ನೀ. ೩೫೯].

ಸಿಮ್ಹಿ ಅನಪುಂಸಕಸ್ಸ ಅಮುಸ್ಸ ಮಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ.

ಅಸು ಇತ್ಥೀ, ಅಮು ವಾ, ಅಮೂ, ಅಮುಯೋ, ಅಮುಂ, ಅಮೂ, ಅಮುಯೋ, ಅಮುಯಾ, ಅಮುಸ್ಸಾ, ಅಮೂಹಿ, ಅಮೂಭಿ, ಅಮುಯಾ, ಅಮುಸ್ಸಾ, ಅಮೂಸಂ, ಅಮೂಸಾನಂ, ಅಮುಯಾ, ಅಮುಸ್ಸಾ, ಅಮೂಹಿ, ಅಮೂಭಿ, ಅಮುಯಾ, ಅಮುಸ್ಸಾ, ಅಮೂಸಂ, ಅಮೂಸಾನಂ, ಅಮುಯಾ, ಅಮುಯಂ, ಅಮುಸ್ಸಾ, ಅಮುಸ್ಸಂ, ಅಮೂಸು.

ಅಸು ಪುರಿಸೋ, ಅಮು ವಾ.

೨೨೮. ಲೋಪೋಮುಸ್ಮಾ [ಕ. ೧೧೮; ರೂ. ೧೪೬; ನೀ. ೨೯೩].

ಅಮುತೋ ಯೋನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ. ವೋ, ನೋಪವಾದೋಯಂ [ಕ. ೧೧೯; ರೂ. ೧೫೫; ನೀ. ೨೯೪].

ಅಮೂ ¶ , ಅಮುಂ, ಅಮೂ, ಅಮುನಾ, ಅಮೂಹಿ, ಅಮೂಭಿ.

೨೨೯. ನ ನೋ ಸಸ್ಸ.

ಅಮುತೋ ಸಸ್ಸ ನೋ ನ ಹೋತಿ.

ಅಮುಸ್ಸ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸಮ್ಹಿ ಮುಸ್ಸ ದುತ್ತಂ, ಅದುಸ್ಸ. ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ದುಸ್ಸ ಮೇ ಖೇತ್ತಪಾಲಸ್ಸ, ರತ್ತಿಂ ಭತ್ತಂ ಅಪಾಭತ’’ನ್ತಿ [ಜಾ. ೧.೪.೬೨] ಏತ್ಥ ಗಾಥಾವಸೇನ ಅ-ಕಾರಲೋಪೋ. ಅಮೂಸಂ, ಅಮೂಸಾನಂ, ಅಮುಸ್ಮಾ, ಅಮುಮ್ಹಾ, ಅಮೂಹಿ, ಅಮೂಭಿ, ಅಮುಸ್ಸ, ಅದುಸ್ಸ, ಅಮೂಸಂ, ಅಮೂಸಾನಂ, ಅಮುಸ್ಮಿಂ, ಅಮುಮ್ಹಿ, ಅಮೂಸು.

೨೩೦. ಅಮುಸ್ಸಾದುಂ [ಕ. ೧೩೦; ರೂ. ೨೨೫; ನೀ. ೩೦೮].

ನಪುಂಸಕೇ ಅಂ, ಸಿಸು ಅಮುಸ್ಸ ತೇಹಿ ಸಹ ಅದುಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಅಮುಂ ಚಿತ್ತಂ, ಅದುಂ ಚಿತ್ತಂ, ಅಮೂನಿ, ಅಮುಂ, ಅದುಂ, ಅಮೂನಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ. ‘ಸಕತ್ಥೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಕಪಚ್ಚಯೇ ಕತೇ ಸಬ್ಬಾದಿರೂಪಂ ನತ್ಥಿ. ಅಮುಕಾ ಕಞ್ಞಾ, ಅಮುಕಾ, ಅಮುಕಾಯೋ. ಅಮುಕೋ ಪುರಿಸೋ, ಅಮುಕಾ ಪುರಿಸಾ. ಅಮುಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ಅಮುಕಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೨೩೧. ಕೇ ವಾ.

ಕೇ ಪರೇ ಅಮುಸ್ಸ ಮಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಅಸುಕಾ ಇತ್ಥೀ, ಅಸುಕಾ, ಅಸುಕಾಯೋ. ಅಸುಕೋ ಪುರಿಸೋ, ಅಸುಕಾ ಪುರಿಸಾ. ಅಸುಕಂ ಕುಲಂ, ಅಸುಕಾನಿ ಕುಲಾನಿ. ಸಬ್ಬಂ ಕಞ್ಞಾ, ಪುರಿಸ, ಚಿತ್ತಸಮಂ.

‘ಇತ್ಥಿಯಮತ್ವಾ’ತಿ ಏತ್ಥ ‘ಇತ್ಥಿಯಂ ಆ’ತಿ ವಿಭತ್ತಸುತ್ತೇನ ಕಿಂಸದ್ದತೋ ಇತ್ಥಿಯಂ ಆಪಚ್ಚಯೋ.

೨೩೨. ಕಿಂಸ್ಸ ಕೋ [ಕ. ೨೨೭-೯; ರೂ. ೨೭೦, ೨೨೬; ನೀ. ೪೫೬-೭-೮? ‘ಕಿಸ್ಸ ಕೋ ಸಬ್ಬಾಸು’ (ಬಹೂಸು)].

ಸಬ್ಬೇಸು ¶ ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಿಂಸ್ಸ ಕೋ ಹೋತಿ.

ಕಾ ಇತ್ಥೀ, ಕಾ, ಕಾಯೋ, ಕಂ, ಕಾ, ಕಾಯೋ, ಕಾಯ, ಕಸ್ಸಾ ಇಚ್ಚಾದಿ ಸಬ್ಬಸಮಂ. ಕೋ ಪುರಿಸೋ, ಕೇ ಪುರಿಸಾ, ಕಂ, ಕೇ, ಕೇನ, ಕೇಹಿ, ಕೇಭಿ, ಕಸ್ಸ.

೨೩೩. ಕಿ ಸಸ್ಮಿಂಸು ವಾನಿತ್ಥಿಯಂ.

ಅನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಸ, ಸ್ಮಿಂಸು ಕಿಂಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿ ಹೋತಿ ವಾ.

ಕಿಸ್ಸ, ಕೇಸಂ, ಕೇಸಾನಂ, ಕಸ್ಮಾ, ಕಮ್ಹಾ, ಕೇಹಿ, ಕೇಭಿ, ಕಸ್ಸ, ಕಿಸ್ಸ, ಕೇಸಂ, ಕೇಸಾನಂ, ಕಸ್ಮಿಂ, ಕಮ್ಹಿ, ಕಿಸ್ಮಿಂ, ಕಿಮ್ಹಿ, ಕೇಸು.

೨೩೪. ಕಿಮಂಸಿಸು ನಪುಂಸಕೇ [‘ಕಿಮಂಸಿಸು ಸಹ ನಪುಂಸಕೇ’ (ಬಹೂಸು)].

ನಪುಂಸಕೇ ಅಂ, ಸಿಸು ಕಿಂಸದ್ದಸ್ಸ ತೇಹಿ ಅಂಸೀಹಿ ಸಹ ಕಿಂ ಹೋತಿ.

ಕಿಂ ಚಿತ್ತಂ, ಕಾನಿ, ಕಿಂ, ಕಂ ವಾ, ಕಾನಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ. ಇದಂ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಸ್ಸ ಸುದ್ಧಕಿಂಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಂ.

‘ಚಿ’ಇತಿನಿಪಾತೇನ ಯುತ್ತೇ ಪನ ಏಕಚ್ಚತ್ಥಂ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ಥಂ ವಾ ವದತಿ. ಕಾಚಿ ಇತ್ಥೀ, ಕಾಚಿ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಕಿಞ್ಚಿ ಇತ್ಥಿಂ, ಕಾಚಿ, ಕಾಯಚಿ, ಕಾಹಿಚಿ, ಕಾಯಚಿ, ಕಸ್ಸಾಚಿ, ಕಾಸಞ್ಚಿ, ಕುತೋಚಿ, ಕಾಹಿಚಿ. ಸತ್ತಮಿಯಂ - ಕಾಯಚಿ, ಕತ್ಥಚಿ, ಕಾಸುಚಿ.

ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ, ಕೇಚಿ, ಕಿಞ್ಚಿ, ಕೇಚಿ, ಕೇನಚಿ, ಕೇಹಿಚಿ, ಕಸ್ಸಚಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ, ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ, ಕಿಮ್ಹಿಚಿ, ಕತ್ಥಚಿ, ಕೇಸುಚಿ.

ಕಿಞ್ಚಿ ಕುಲಂ, ಕಾನಿಚಿ ಕುಲಾನಿ, ಕಿಞ್ಚಿ, ಕಾನಿಚಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ಪುನ ¶ ಯಸದ್ದೇನ ಯುತ್ತೇ ಸಕಲತ್ಥಂ ವದತಿ. ಯಾ ಕಾಚಿ ಇತ್ಥೀ, ಯಾಕಾಚಿ ಇತ್ಥಿಯೋ.

ಯೋ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ, ಯೇ ಕೇಚಿ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ, ಯೇಹಿ ಕೇಹಿಚಿ, ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ, ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ, ಯೇಹಿ ಕೇಹಿಚಿ, ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ, ಯೇಸಂಕೇಸಞ್ಚಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ, ಯಮ್ಹಿ ಕಿಮ್ಹಿಚಿ, ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ, ಯೇಸು ಕೇಸುಚಿ.

ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿಚಿತ್ತಂ, ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾರಾಸಿ

ಏಕಸದ್ದೋ ಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೇ ಪವತ್ತೋ ಏಕವಚನನ್ತೋವ, ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ಪವತ್ತೋ ಏಕಬಹುವಚನನ್ತೋ.

ತತ್ಥ ಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೇ – ಏಕಾ ಇತ್ಥೀ, ಏಕಂ, ಏಕಾಯ, ಏಕಿಸ್ಸಾ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಪುನ್ನಪುಂಸಕೇಸು ಏಕವಚನೇಸು ಪುರಿಸ, ಚಿತ್ತರೂಪಮೇವ.

ಅಞ್ಞತ್ಥೇ – ಏಕಾ ಇತ್ಥೀ, ಏಕಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಏಕಂ, ಏಕಾ, ಏಕಾಯ, ಏಕಿಸ್ಸಾ, ಏಕಾಹಿ, ಏಕಾಭಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ, ಏಕೇ, ಏಕಂ, ಏಕೇ, ಏಕೇನ, ಏಕೇಹಿ, ಏಕೇಭಿ, ಏಕಸ್ಸ, ಏಕೇಸಂ, ಏಕೇಸಾನಂ. ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗ ಸಬ್ಬಸಮಂ.

ಏಕಂ ಕುಲಂ, ಏಕಾನಿ ಕುಲಾನಿ, ಏಕಂ ಕುಲಂ, ಏಕಾನಿ ಕುಲಾನಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ಕಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಸಬ್ಬಾದಿರೂಪಂ ನತ್ಥಿ.

‘‘ಏಕಿಕಾ ಸಯನೇ ಸೇತು, ಯಾ ತೇ ಅಮ್ಬೇ ಅವಾಹರಿ [ಜಾ. ೧.೪.೧೭೫]. ಏಕಾಕಿನೀ ಗಹಟ್ಠಾಹಂ, ಮಾತುಯಾ ಪರಿಚೋದಿತಾ’’ತಿ [ಅಪ. ಥೇರೀ ೨.೩.೧೮೮] ಪಾಳಿ, ಏಕಕೋ ಪುರಿಸೋ, ಏಕಕಂ, ಏಕಕೇನ. ಏಕಕಂ ಕುಲಂ ಇಚ್ಚಾದಿ ಏಕವಚನನ್ತಮೇವ, ಏಕಕಾನಂ ಬಹುತ್ತೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ದ್ವೇ ಏಕಕಾ, ದ್ವೇ ಏಕಕೇ ¶ , ದ್ವೀಹಿ ಏಕಕೇಹೀತಿ ಲಬ್ಭತಿ. ‘‘ಪಞ್ಚಾಲೋ ಚ ವಿದೇಹೋ ಚ, ಉಭೋ ಏಕಾ ಭವನ್ತು ತೇ’’ತಿ ಪಾಳಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ‘ಏಕಾ’ತಿ ಮಿಸ್ಸಕಾ.

ಪಟಿಸೇಧಯುತ್ತೇ ಪನ ಅನೇಕಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಅನೇಕಾಸಂ ಇತ್ಥೀನಂ. ಅನೇಕೇ ಪುರಿಸಾ, ಅನೇಕೇಸಂ ಪುರಿಸಾನಂ. ಅನೇಕಾನಿ ಕುಲಾನಿ, ಅನೇಕೇಸಂ ಕುಲಾನಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ನೇಕಾನಿ ಧಞ್ಞಗಣಾನಿ, ನೇಕಾನಿ ಖೇತ್ತಗಣಾನಿ, ನೇಕಾನಂ ಧಞ್ಞಗಣಾನಂ, ನೇಕಾನಂ ಖೇತ್ತಗಣಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥಿ.

ಏಕಚ್ಚ, ಏಕಚ್ಚಿಯ, ಕತಿ, ಬಹುಸದ್ದಾಪಿ ಇಧ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ಏಕಚ್ಚಾ ಇತ್ಥೀ, ಏಕಚ್ಚಾ, ಏಕಚ್ಚಾಯೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಕಞ್ಞಾಸಮಂ.

ಏಕಚ್ಚೋ ಪುರಿಸೋ.

೧೩೫. ಏಕಚ್ಚಾದೀಹ್ಯತೋ [‘ಏಕಚ್ಚಾದೀಹತೋ’ (ಬಹೂಸು)].

ಅಕಾರನ್ತೇಹಿ ಏಕಚ್ಚಾದೀಹಿ ಯೋನಂ ಟೇ ಹೋತಿ.

ಏಕಚ್ಚೇ ಪುರಿಸಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಪುರಿಸೇ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಸಸಮಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚ, ಏಕತಿಯ, ಉಭಾದಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ. ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇ ಪುರಿಸಾ, ಏಕತಿಯೇ ಪುರಿಸಾ, ಉಭೇ ಪುರಿಸಾ.

ಏಕಚ್ಚಂ ಚಿತ್ತಂ.

೨೩೬. ನ ನಿಸ್ಸ ಟಾ.

ಏಕಚ್ಚಾದೀಹಿ ನಿಸ್ಸ ಟಾ ನ ಹೋತಿ.

ಏಕಚ್ಚಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ. ಸೇಸಂ ಚಿತ್ತಸಮಂ.

ಏಕಚ್ಚಿಯ, ಏಕಚ್ಚೇಯ್ಯ, ಏಕತಿಯಸದ್ದಾ ಕಞ್ಞಾ, ಪುರಿಸ, ಚಿತ್ತನಯಾ. ‘‘ಇತ್ಥೀಪಿ ಹಿ ಏಕಚ್ಚಿಯಾ, ಸೇಯ್ಯಾ ಪೋಸ ಜನಾಧಿಪ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೭]. ಸಚ್ಚಂ ಕಿರೇವಮಾಹಂಸು, ನರಾ ಏಕಚ್ಚಿಯಾ ಇಧ. ಕಟ್ಠಂ ನಿಪ್ಲವಿತಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ನ ತ್ವೇವೇಕಚ್ಚಿಯೋ ¶ ನರೋ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೧.೭೩] ಚ ‘‘ಪರಿವಾರಿತಾ ಮುಞ್ಚರೇ ಏಕಚ್ಚೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ನ ವಿಸ್ಸಸೇ ಏಕತಿಯೇಸೂ’’ತಿ ಚ ಪಾಳೀ – ತತ್ಥ ‘ನಿಪ್ಲವಿತ’ನ್ತಿ ಉದಕತೋ ಉಬ್ಭತಂ.

ಕತಿಸದ್ದೋ ಬಹುವಚನನ್ತೋವ.

೨೩೭. ಟಿಕತಿಮ್ಹಾ [ರೂ. ೧೨೦ ಪಿಟ್ಠೇ].

ಕತಿಮ್ಹಾ ಯೋನಂ ಟಿ ಹೋತಿ.

ಕತಿ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಕತಿ ಪುರಿಸಾ, ಕತಿ ಪುರಿಸೇ, ಕತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ. ಕತಿಹಿ ಇತ್ಥೀಹಿ, ಕತಿಹಿ ಪುರಿಸೇಹಿ, ಕತಿಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ.

೨೩೮. ಬಹುಕತೀನಂ [‘ಬಹು ಕತಿನ್ನಂ’ (ಬಹೂಸು)].

ನಂಮ್ಹಿ ಬಹು, ಕತೀನಂ ಅನ್ತೇ ನುಕ ಹೋತಿ.

ಕತಿನ್ನಂ ಇತ್ಥೀನಂ, ಕತಿನ್ನಂ ಪುರಿಸಾನಂ, ಕತಿನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ, ಅಯಂ ನಾಗಮೋ ಬಹುಲಂ ನ ಹೋತಿ, ‘ಕತಿನಂ ತಿಥೀನಂ ಪೂರಣೀ ಕತಿಮೀ’ತಿ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಬಹೂನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ, ಬಹೂನಂ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಬಹೂನಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ, ಬಹೂನಂ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಬಹೂನಂ ವತ ಅತ್ಥಾಯ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು ತಥಾಗತಾ’’ತಿ [ವಿ. ವ. ೮೦೭] ಚ ಪಾಳೀ.

ಕತಿಸು ಇತ್ಥೀಸು, ಕತಿಸು ಪುರಿಸೇಸು, ಕತಿಸು ಚಿತ್ತೇಸು.

ಬಹುಸದ್ದೇ ದ್ವೀಸು ನಂವಚನೇಸು ಬಹುನ್ನಂ, ಬಹುನ್ನನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ಧೇನು, ಭಿಕ್ಖು, ಆಯುಸದಿಸಂ.

ಕಪಚ್ಚಯೇ ಕಞ್ಞಾ, ಪುರಿಸ, ಚಿತ್ತಸದಿಸಂ, ಬಹೂ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಬಹುಕಾ ಇತ್ಥಿಯೋ. ಬಹೂ ಪುರಿಸಾ, ಬಹವೋ ಪುರಿಸಾ, ಬಹುಕಾ ಪುರಿಸಾ. ಬಹೂನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಬಹುಕಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಬಹೂನಂ ¶ ಸಮುದಾಯಾಪೇಕ್ಖನೇ ಸತಿ ಏಕವಚನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ‘‘ಬಹುಜನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಹಿತಾಯ, ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯಾ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೧.೧೪೧] ಪಾಳಿ.

ಉಭಸದ್ದೋ ಬಹುವಚನನ್ತೋವ, ‘ಉಭಗೋಹಿ ಟೋ’ತಿ ಯೋನಂ ಟೋ, ಉಭೋ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಪುರಿಸಾ, ಕುಲಾನಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಉಭೋ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಪುರಿಸಾ, ಕುಲಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ.

೨೩೯. ಸುಹಿಸುಭಸ್ಸೋ [ನೀ. ೩೧೩ (ರೂ. ೧೦೯ ಪಿಟ್ಠೇ)].

ಸು, ಹಿಸು ಉಭಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಓ ಹೋತಿ.

ಉಭೋಹಿ, ಉಭೋಸು.

೨೪೦. ಉಭಿನ್ನಂ [ಕ. ೮೬; ನೀರೂ. ೨೨೭; ನೀ. ೩೪೧].

ಉಭಮ್ಹಾ ನಂವಚನಸ್ಸ ಇನ್ನಂ ಹೋತಿ.

ಉಭಿನ್ನಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇತ್ಥಿ, ಪುರಿಸ, ಕುಲೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

೨೪೧. ಯೋಮ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ದುವೇದ್ವೇ [ಕ. ೧೩೨; ರೂ. ೨೨೮; ನಿ. ೩೧೦].

ಯೋಸು ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ದ್ವಿಸ್ಸ ದುವೇ, ದ್ವೇ ಹೋನ್ತಿ. ‘ದ್ವಿನ್ನ’ನ್ತಿ ವಚನಂ ದ್ವಿಸ್ಸ ಬಹುವಚನನ್ತನಿಯಮತ್ಥಂ.

ದ್ವೇ ಇತ್ಥಿಯೋ, ದ್ವೇ ಪುರಿಸಾ, ದ್ವೇ ಪುರಿಸೇ, ದ್ವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ, ದುವೇ ಇತ್ಥಿಯೋ, ದುವೇ ಪುರಿಸಾ, ದುವೇ ಪುರಿಸೇ, ದುವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ, ದ್ವೀಹಿ, ದ್ವೀಭಿ.

೨೪೨. ನಂಮ್ಹಿ ನುಕ ದ್ವಾದೀನಂ ಸತ್ತರಸನ್ನಂ [ಕ. ೬೭; ನೀ. ೨೨೯; ನೀ. ೨೧೪].

ನಂಮ್ಹಿ ¶ ಪರೇ ದ್ವಾದೀನಂ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ತಾನಂ ಸತ್ತರಸನ್ನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಅನ್ತೇ ನುಕ ಹೋತಿ. ಉ-ಕಾರೋ ಉಚ್ಚಾರಣತ್ಥೋ. ಕಾನುಬನ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನ್ತೇತಿ ಞಾಯತಿ.

ದ್ವಿನ್ನಂ.

೨೪೩. ದುವಿನ್ನಂ ನಂಮ್ಹಿ [ಕ. ೧೩೨; ರೂ. ೨೨೮; ನೀ. ೨೪೪].

ನಂಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ದ್ವಿಸ್ಸ ದುವಿನ್ನಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ದುವಿನ್ನಂ, ದ್ವೀಹಿ, ದ್ವೀಭಿ, ದ್ವಿನ್ನಂ, ದುವಿನ್ನಂ, ದ್ವೀಸು. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸುಮ್ಹಿ ದುವೇ ಹೋತಿ, ನಾಗಸ್ಸ ದುವೇಸು ದನ್ತೇಸು ನಿಮ್ಮಿತಾ [ವಿ. ವ. ೭೦೬], ಚಕ್ಕಾನಿ ಪಾದೇಸು ದುವೇಸು ವಿನ್ದತಿ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೦೫]. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ದುವೇಹಿ, ದುವೇಭೀತಿಪಿ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ದ್ವಿಸದ್ದೋ ಉಭಸದ್ದೋ ವಿಯ ಅಲಿಙ್ಗೋ.

೨೪೪. ತಿಸ್ಸೋ ಚತಸ್ಸೋ ಯೋಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ [ಕ. ೧೩೩; ರೂ. ೨೩೦; ನೀ. ೩೧೧].

ಇತ್ಥಿಯಂ ಯೋಸು ಸವಿಭತ್ತೀನನ್ತಿ, ಚತುನ್ನಂ ತಿಸ್ಸೋ, ಚತಸ್ಸೋ ಹೋನ್ತಿ.

ತಿಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಚತಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಯೋ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಹಿಸು ಚ ತಿಸ್ಸ, ಚತಸ್ಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ‘‘ತಿಸ್ಸೇಹಿ ಚತಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿಸಾಹಿ, ಚತಸ್ಸೇಹಿ ಸಹಿತೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ’’ತಿ ಪಾಳೀ. ತೀಹಿ, ತೀಭಿ ಇತ್ಥೀಹಿ, ಚತೂಹಿ, ಚತೂಭಿ, ಚತುಬ್ಭಿ ಇತ್ಥೀಹಿ.

೨೪೫. ನಂಮ್ಹಿ ತಿಚತುನ್ನಮಿತ್ಥಿಯಂ ತಿಸ್ಸಚತಸ್ಸಾ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೦೫].

ಇತ್ಥಿಯಂ ನಂಮ್ಹಿತಿ, ಚತುನ್ನಂ ತಿಸ್ಸ, ಚತಸ್ಸಾ ಹೋನ್ತಿ.

ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ¶ ಇತ್ಥೀನಂ, ಚತಸ್ಸನ್ನಂ ಇತ್ಥೀನಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಇತ್ಥೀನಂ, ಚತುನ್ನಂ ಇತ್ಥೀನಂ, ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಸಕ್ಕತೋ ಹೋತಿ, ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋತಿ [ದೀ. ನಿ. ೧.೩೦೪], ತಿಸ್ಸೇಹಿ, ಚತಸ್ಸೇಹಿ, ತೀಹಿ, ತೀಭಿ, ಚತೂಹಿ, ಚತೂಭಿ, ಚತುಬ್ಭಿ, ತಿಸ್ಸನ್ನಂ, ಚತಸ್ಸನ್ನಂ, ತಿಣ್ಣಂ, ಚತುನ್ನಂ, ತೀಸು, ಚತೂಸು.

ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಚತಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೇಸು, ಚತಸ್ಸೇಸೂತಿಪಿ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ.

೨೪೬. ಪುಮೇ ತಯೋ ಚತ್ತಾರೋ [ಕ. ೧೩೩; ರೂ. ೨೩೦; ನೀ. ೩೧೧].

ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ ಯೋಸು ಸವಿಭತ್ತೀನನ್ತಿ, ಚತುನ್ನಂ ತಯೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ.

ತಯೋ ಪುರಿಸಾ, ತಯೋ ಪುರಿಸೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಪುರಿಸಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಪುರಿಸೇ.

೨೪೭. ಚತುರೋ ಚತುಸ್ಸ [ಕ. ೭೮, ೨೦೫, ೩೧; ರೂ. ೧೬೦; ನೀ. ೨೩೪; ‘ಚತುರೋ ವಾ ಚತುಸ್ಸ’ (ಬಹೂಸು)].

ಪುಮೇ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ಚತುಸದ್ದಸ್ಸ ಚತುರೋ ಹೋತಿ.

ಚತುರೋ ಪುರಿಸಾ, ಚತುರೋ ಪುರಿಸೇ. ಕಥಂ ಚತುರೋ ನಿಮಿತ್ತೇ ನಾದಸ್ಸಿಂ, ಚತುರೋ ಫಲಮುತ್ತಮೇತಿ? ‘‘ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತೀಹಿ, ತೀಭಿ, ಚತೂಹಿ, ಚತೂಭಿ, ಚತುಬ್ಭಿ.

೨೪೮. ಇಣ್ಣಂಇಣ್ಣನ್ನಂ ತಿತೋ ಝಾ [ಕ. ೮೭; ರೂ. ೨೩೧; ನೀ. ೨೪೩; ‘ಣ್ಣಂಣ್ಣನ್ನಂತಿಕೋ ಝಾ’ (ಬಹೂಸು)].

ಝಸಞ್ಞಮ್ಹಾ ತಿಮ್ಹಾ ನಂವಚನಸ್ಸ ಇಣ್ಣಂ, ಇಣ್ಣನ್ನಂ ಹೋನ್ತಿ.

ತಿಣ್ಣಂ, ತಿಣ್ಣನ್ನಂ, ಚತುನ್ನಂ, ತೀಹಿ, ತೀಭಿ, ಚತೂಹಿ, ಚತೂಭಿ, ಚತುಬ್ಭಿ, ತಿಣ್ಣಂ, ತಿಣ್ಣನ್ನಂ, ಚತುನ್ನಂ, ತೀಸು, ಚತೂಸು.

೨೪೯. ತೀಣಿಚತ್ತಾರಿ ನಪುಂಸಕೇ [ಕ. ೧೩೩; ರೂ. ೨೩೦; ನೀ. ೩೧೧].

ನಪುಂಸಕೇ ¶ ಯೋಸು ಸವಿಭತ್ತೀನನ್ತಿ, ಚತುನ್ನಂ ತೀಣಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಹೋನ್ತಿ.

ತೀಣಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಚಿತ್ತಾನಿ. ಸೇಸಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸಮಂ.

ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತ್ತೇ ಪನ ಸತಿ ವಿಸದಿಸಲಿಙ್ಗವಚನಾನಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಯೋಗೋ ಹೋತಿ, ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ [ದೀ. ನಿ. ೩.೧೪೫], ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ [ದೀ. ನಿ. ೩.೧೪೫], ತಯೋಮಹಾಭೂತಾ, ತಯೋ ಮಹಾಭೂತೇ [ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೫೮], ಸಬ್ಬೇ ಮಾಲಾ ಉಪೇನ್ತಿ ಮಂ [ಧು. ೩.೬], ಸಬ್ಬೇ ಕಞ್ಞಾ ಉಪೇನ್ತಿ ಮಂ [ಧು. ೩.೬], ಸಬ್ಬೇ ರತನಾ ಉಪೇನ್ತಿ ಮಂ [ಧು. ೩.೬], ಸಬ್ಬೇ ಯಾನಾ ಉಪೇನ್ತಿ ಮಂ [ಧು. ೩.೬], ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೫೦] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಗಾಥಾಸು ವಿಪಲ್ಲಾಸಾಪಿ ಬಹುಲಂ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮಾನಿ ದೇಸೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಧಮ್ಮಾನಿ ಸುತ್ವಾನ, ಸತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಿ ಸುಕಿತ್ತಿತಾನಿ ಸುತ್ವಾ, ಅತ್ಥಾನಿ ಚಿನ್ತಯಿತ್ವಾನ, ಉತ್ತಮತ್ಥಾನಿ ತಯಿ ಲಭಿಮ್ಹಾ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಅತ್ಥಾನಿ ಜಾನಾಸಿ, ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮಿ ಭನ್ತೇ ಸತ್ತಪುತ್ತಾನಿ, ಸಿವಿಪುತ್ತಾನಿ ಅವ್ಹಯ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೨೩೫], ಪುತ್ತದಾರಾನಿ ಪೋಸೇನ್ತಿ, ಬಲೀಬದ್ದಾನಿ ಸೋಳಸ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಧ ಸೇಸಸಙ್ಖ್ಯಾನಾಮಾನಿ ದೀಪಿಯನ್ತೇ.

೨೫೦. ಟ ಪಞ್ಚಾದೀಹಿ ಚುದ್ದಸಹಿ [ಕ. ೧೩೪; ರೂ. ೨೫೧; ನೀ. ೨೪೭].

ಪಞ್ಚಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ತೇಹಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸದ್ದೇಹಿ ಯೋನಂ ಟ ಹೋತಿ.

ಪಞ್ಚ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ಪುರಿಸಾ, ಪುರಿಸೇ, ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಛ ಇತ್ಥಿಯೋ.

ಳಾಗಮೇ ¶ ಪನ ‘‘ಇತ್ಥಿಭಾವಾ ನ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಂ, ಛಳಾನಿ ಗತಿಯೋ ಇಮಾ’’ತಿ ಪಾಳಿ.

ಛ ಪುರಿಸಾ, ಛ ಪುರಿಸೇ, ಛ ಚಿತ್ತಾನಿ. ಏವಂ ಸತ್ತ, ಅಟ್ಠ, ನವ, ದಸ, ಏಕಾದಸ…ಪೇ… ಅಟ್ಠಾರಸ.

೨೫೧. ಪಞ್ಚಾದೀನಂ ಚುದ್ದಸನ್ನಮ [ಕ. ೯೦; ರೂ. ೨೫೨; ನೀ. ೨೪೭].

ಸು, ನಂ, ಹಿಸು ಪಞ್ಚಾದೀನಂ ಚುದ್ದಸನ್ನಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಏತ್ತಂ ವಾ ದೀಘತ್ತಂ ವಾ ಹೋತಿ.

ಪಞ್ಚಹಿ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಪಞ್ಚಸು, ಛಹಿ, ಛನ್ನಂ, ಛಸು, ಸತ್ತಹಿ, ಸತ್ತನ್ನಂ, ಸತ್ತಸು, ಅಟ್ಠಹಿ, ಅಟ್ಠನ್ನಂ, ಅಟ್ಠಸು, ನವಹಿ, ನವನ್ನಂ, ನವಸು, ದಸಹಿ, ದಸನ್ನಂ, ದಸಸು, ಏಕಾದಸಹಿ, ಏಕಾದಸನ್ನಂ, ಏಕಾದಸಸು…ಪೇ… ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ, ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ, ಅಟ್ಠಾರಸಸು.

ಏತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅಲಿಙ್ಗಾ ಬಹುವಚನನ್ತಾ ಏವ.

‘ಇತ್ಥಿಯಮತ್ವಾ’ತಿ ವೀಸ, ತಿಂಸ, ಚತ್ತಾಲೀಸ, ಪಞ್ಞಾಸೇಹಿ ಆಪಚ್ಚಯೋ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸಿಮ್ಹಿ ರಸ್ಸೋ ಸಿಲೋಪೋ ಚ, ‘ನಿಗ್ಗಹೀತ’ನ್ತಿ ವಿಕಪ್ಪೇನ ನಿಗ್ಗಹೀತಾಗಮೋ, ವಿಕಪ್ಪೇನ ಅಂಲೋಪೋ, ನಾದೀನಂ ಏಕವಚನಾನಂ ಯಾದೇಸೋ, ವೀಸ ಇತ್ಥಿಯೋ, ವೀಸಂ ಇತ್ಥಿಯೋ, ವೀಸ ಪುರಿಸಾ, ವೀಸಂ ಪುರಿಸಾ, ವೀಸ ಪುರಿಸೇ, ವೀಸಂ ಪುರಿಸೇ, ವೀಸ ಚಿತ್ತಾನಿ, ವೀಸಂ ಚಿತ್ತಾನಿ, ವೀಸಾಯ ಇತ್ಥೀಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ವೀಸಾಯ ಪುರಿಸೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ವೀಸಾಯ ಕುಲೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ವೀಸಾಯ ಇತ್ಥೀನಂ, ಪುರಿಸಾನಂ, ಕುಲಾನಂ, ಸತ್ತಮಿಯಂ ವೀಸಾಯ ಇತ್ಥೀಸು, ಪುರಿಸೇಸು, ಕುಲೇಸು.

ತಿಪಚ್ಚಯೇ ವೀಸತಿ, ತಿಂಸತಿಸದ್ದಾಪಿ ಸಟ್ಠಿ, ಸತ್ತತಿ, ಅಸೀತಿ, ನವುತಿಸದ್ದಾ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಂ ಇತ್ಥಿ ಲಿಙ್ಗೇಕವಚನನ್ತಾ ಏವ, ಸಿ, ಅಂಲೋಪೋ, ವೀಸತಿ ಇತ್ಥಿಯೋ, ವೀಸತಿ ಪುರಿಸಾ, ಪುರಿಸೇ, ವೀಸತಿ ಕುಲಾನಿ, ವೀಸತಿಯಾ ಇತ್ಥೀಹಿ, ಇತ್ಥೀನಂ, ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸಾನಂ, ಕುಲೇಹಿ, ಕುಲಾನಂ ¶ , ವೀಸತಿಯಾ, ವೀಸತಿಯಂ ಇತ್ಥಿ, ಪುರಿಸ, ಕುಲೇಸು, ಏವಂ ಯಾವನವುತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಗ್ಗಭೇದೇ ಪನ ಸತಿ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇನ ದಿಸ್ಸತಿ, ದ್ವೇ ವೀಸತಿಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸತಂ, ಸಹಸ್ಸಂ, ದಸಸಹಸ್ಸಂ, ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ದಸಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಇಮೇ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾಯೇವ. ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪಧಾನೇ ಪನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸಹಸ್ಸೀ, ದಸಸಹಸ್ಸೀ, ಸತಸಹಸ್ಸೀತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಭವತಿ. ವಗ್ಗಭೇದೇ ಪನ ದ್ವೇ ಸತಾನಿ, ತೀಣಿ ಸತಾನಿ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಭವನ್ತಿ. ಕೋಟಿ, ಪಕೋಟಿ, ಕೋಟಿಪಕೋಟಿ, ಅಕ್ಖೋಭಿಣೀಸದ್ದಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾ ಏವ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಯಾವಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ ನಪುಂಸಕಮೇವ.

ಸಹಸ್ಸಂ ಕಾಸಿ ನಾಮ, ದಸಸಹಸ್ಸಂ ನಹುತಂ ನಾಮ, ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಲಕ್ಖಂ ನಾಮ.

ದುವಿಧಂ ಪಧಾನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪಧಾನಂ, ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪಧಾನಞ್ಚ. ಪುರಿಸಾನಂ ವೀಸತಿ ಹೋತಿ, ಪುರಿಸಾನಂ ನವುತಿ ಹೋತಿ, ಪುರಿಸಾನಂ ಸತಂ ಹೋತಿ, ಸಹಸ್ಸಂ ಹೋತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪಧಾನಂ ನಾಮ, ವೀಸತಿ ಪುರಿಸಾ, ನವುತಿ ಪುರಿಸಾ, ಸತಂ ಪುರಿಸಾ, ಸಹಸ್ಸಂ ಪುರಿಸಾ ಇಚ್ಚಾದಿ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪಧಾನಂ ನಾಮ.

ಏತ್ಥಪಿ ವೀಸತಿಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಕವಚನೋ ಏವ. ಸತ, ಸಹಸ್ಸಸದ್ದಾ ನಪುಂಸಕೇಕವಚನಾ ಏವ. ಸಙ್ಖ್ಯಾಸದ್ದಾನಂ ಪನ ಪದವಿಧಾನಞ್ಚ ಗುಣವಿಧಾನಞ್ಚ ಸಮಾಸಕಣ್ಡೇ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೨೫೨. ಸಿಮ್ಹಾಹಂ [ಕ. ೧೪೯; ರೂ. ೨೩೨; ನೀ. ೩೧೯; ‘ಸಿಮ್ಹಹಂ’ (ಬಹೂಸು)].

ಸಿಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ಅಮ್ಹಸ್ಸ ಅಹಂ ಹೋತಿ.

ಅಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ.

೨೫೩. ಮಯಮಸ್ಮಾಮ್ಹಸ್ಸ [ಕ. ೧೨೧; ರೂ. ೨೩೩; ನೀ. ೨೯೬].

ಯೋಸು ¶ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ಅಮ್ಹಸ್ಸ ಕಮೇನ ಮಯಂ, ಅಸ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಮಯಂ ಗಚ್ಛಾಮ, ಅಸ್ಮೇ ಪಸ್ಸಾಮಿ.

ಪಕ್ಖೇ –

‘ಯೋನಮೇಟ’ ಇತಿ ವಿಧಿ, ಅಮ್ಹೇ ಗಚ್ಛಾಮ.

೨೫೪. ತುಮ್ಹಸ್ಸ ತುವಂತ್ವಂಮ್ಹಿ ಚ [ಕ. ೧೪೬; ರೂ. ೨೩೬; ನೀ. ೩೨೪; ‘ತುಮ್ಹಸ್ಸ ತುವಂತ್ವಮಮ್ಹಿಚ’ (ಬಹೂಸು)].

ಸಿಮ್ಹಿ ಚ ಅಂಮ್ಹಿ ಚ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ತುಮ್ಹಸ್ಸ ತುವಂ, ತ್ವಂ ಹೋನ್ತಿ.

ತುವಂ ಬುದ್ಧೋ ತುವಂ ಸತ್ಥಾ, ತುವಂ ಮಾರಾಭಿಭೂ ಮುನಿ [ಥೇರಗಾ. ೮೩೯], ತ್ವಂ ನೋ ಸತ್ಥಾ ಅನುತ್ತರೋ, ತುಮ್ಹೇ ಗಚ್ಛಥ, ತುವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ಪಸ್ಸತಿ.

೨೫೫. ಅಂಮ್ಹಿ ತಂ ಮಂ ತವಂ ಮಮಂ [ಕ. ೧೪೩-೪; ರೂ. ೨೩೪-೫; ನೀ. ೩೨೨].

ಅಂಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ತಂ, ಮಂ, ತವಂ, ಮಮಂ ಹೋನ್ತಿ.

ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಮಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಮ್ಹೇ ಪಸ್ಸತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪಸ್ಸತಿ.

೨೫೬. ದುತಿಯಾಯೋಮ್ಹಿ ವಾ [ಕ. ೧೬೨; ರೂ. ೨೩೭; ನೀ. ೩೪೫; ‘ದುತಿಯೇ ಯೋಮ್ಹಿ ವಾ’ (ಬಹೂಸು)].

ದುತಿಯಾಯೋಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ಙಾನುಬನ್ಧಾ ಅಂ, ಆಕಂಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಅಮ್ಹಂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತುಮ್ಹಂ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಸ್ಸತಿ.

೨೫೭. ನಾಸ್ಮಾಸು ತಯಾಮಯಾ [ಕ. ೧೪೫, ೨೭೦; ರೂ. ೨೩೮, ೧೨೦; ನೀ. ೩೨೩, ೫೪೨].

ನಾ ¶ , ಸ್ಮಾಸು ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ತಯಾ, ಮಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಮಯಾ ಕತಂ, ತಯಾ ಕತಂ, ಮಯಾ ಅಪೇತಿ, ತಯಾ ಅಪೇತಿ.

೨೫೮. ತಯಾತಯೀನಂ ತ್ವ ವಾ ತಸ್ಸ [ಕ. ೨೧೦; ರೂ. ೨೩೯; ನೀ. ೪೩೫].

ತಯಾ, ತಯೀನಂ ತಸ್ಸ ತ್ವ ಹೋತಿ ವಾ.

ತ್ವಯಾ ಕತಂ, ತ್ವಯಾ ಅಪೇತಿ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ.

೨೫೯. ತವಮಮತುಯ್ಹಂಮಯ್ಹಂ ಸೇ [ಕ. ೧೪೧-೨; ರೂ. ೨೪೧-೨; ನೀ. ೩೨೧].

ಸಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ತವಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ.

ಮಮ ದೀಯತೇ, ಮಯ್ಹಂ ದೀಯತೇ, ತವ ದೀಯತೇ, ತುಯ್ಹಂ ದೀಯತೇ.

೨೬೦. ನಂಸೇಸ್ವಸ್ಮಾಕಂಮಮಂ [ನೀ. ೪೩೮].

ನಂ, ಸೇಸು ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ಅಮ್ಹಸ್ಸ ಕಮೇನ ಅಸ್ಮಾಕಂ, ಮಮಂ ಹೋನ್ತಿ.

ಮಮಂ ದೀಯತೇ, ಅಸ್ಮಾಕಂ ದೀಯತೇ.

೨೬೧. ಙಂಙಾಕಂ ನಂಮ್ಹಿ [ಕ. ೧೬೧; ರೂ. ೨೪೪; ನೀ. ೩೪೪].

ನಂಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ಙಾನುಬನ್ಧಾ ಅಂ, ಆಕಂಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಅಮ್ಹಂ ದೀಯತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೀಯತೇ, ತುಮ್ಹಂ ದೀಯತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೀಯತೇ. ಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಮಯಾ, ತಯಾ, ತ್ವಯಾ, ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾವ.

೨೬೨. ಸ್ಮಾಮ್ಹಿ ತ್ವಮ್ಹಾ.

ಸ್ಮಾಮ್ಹಿ ¶ ಸವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ ತುಮ್ಹಸ್ಸ ತ್ವಮ್ಹಾ ಹೋತಿ.

ತ್ವಮ್ಹಾ ಅಪೇತಿ, ಅಮ್ಹೇಹಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ, ಮಮ, ಮಮಂ, ಮಯ್ಹಂ, ತವ, ತುಯ್ಹಂ, ಅಮ್ಹಂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಅಸ್ಮಾಕಂ, ತುಮ್ಹಂ, ತುಮ್ಹಾಕಂ.

೨೬೩. ಸ್ಮಿಂಮ್ಹಿ ತುಮ್ಹಮ್ಹಾನಂ ತಯಿಮಯಿ [ಕ. ೧೩೯; ರೂ. ೨೪೫; ನೀ. ೩೧೮].

ಸ್ಮಿಂಮ್ಹಿ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ತಯಿ, ಮಯಿ ಹೋನ್ತಿ.

ತಯಿ, ಮಯಿ, ತ್ವತ್ತೇ ತ್ವಯಿ, ಅಮ್ಹೇಸು, ತುಮ್ಹೇಸು.

೨೬೪. ಸುಮ್ಹಾಮ್ಹಸ್ಸಾಸ್ಮಾ [ನೀ. ೪೩೮].

ಸುಮ್ಹಿ ಅಮ್ಹಸ್ಸ ಅಸ್ಮಾ ಹೋತಿ.

ಅಸ್ಮಾಸು.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಯೋ, ಹಿಸು ಅಮ್ಹಸ್ಸ ಅಸ್ಮಾದೇಸೋ, ಯೋನಂ ಏತ್ತಞ್ಚ, ಅಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛಾಮ, ಅಸ್ಮೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಸ್ಮಾಹಿ ಕತಂ, ಅಸ್ಮಾಕಂ ದೀಯತೇ, ಅಸ್ಮಾಹಿ ಅಪೇತಿ, ಅಸ್ಮಾಕಂ ಧನಂ, ಅಸ್ಮಾಸು ಠಿತಂ. ‘‘ಅಸ್ಮಾಭಿಜಪ್ಪನ್ತಿ ಜನಾ ಅನೇಕಾ’’ತಿ [ಜಾ. ೧.೭.೬೮] ಪಾಳಿ-ಅಸ್ಮೇ ಅಭಿಜಪ್ಪನ್ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಸ್ಮಾಭಿ ಪರಿಚಿಣ್ಣೋಸಿ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಾ ಹಿ ನಾಯಕಾ’’ತಿ [ಅಪ. ಥೇರೀ ೨.೨.೨೩೦] ಥೇರೀಪಾಳಿ – ‘ಪರಿಚಿಣ್ಣೋ’ತಿ ಪರಿಚಾರಿತೋ.

ಚತುತ್ಥಿಯಂ ಅಸ್ಮಾಕಂ ಅಧಿಪನ್ನಾನಂ, ಖಮಸ್ಸು ರಾಜಕುಞ್ಜರ [ಜಾ. ೨.೨೧.೧೮೧] – ‘ಅಧಿಪನ್ನಾನ’ನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾಭಿಭೂತಾನಂ.

ಛಟ್ಠಿಯಂ ಏಸಸ್ಮಾಕಂ ಕುಲೇ ಧಮ್ಮೋ [ಜಾ. ೧.೪.೧೪೭], ಏಸಾ ಅಸ್ಮಾಕಂ ಧಮ್ಮತಾ.

ಸತ್ತಮಿಯಂ ಯಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪರಮೇ ಮಿತ್ತೇ, ಕತಮಸ್ಮಾಸು ತಂ ತಯಾ. ಪತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ತ್ವಮ್ಹಾ, ಭತ್ತಿರಸ್ಮಾಸು ಯಾ ತವ [ಜಾ. ೨.೨೧.೮೧] – ತತ್ಥ ‘ಯಂ ¶ ಕಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತವ ಅಸ್ಮಾಸು ಯಾ ಭತ್ತಿ, ತಾಯ ಮಯಂ ತ್ವಮ್ಹಾ ನಿಸ್ಸಂಸಯತಂ ಪತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೬೫. ಅಪಾದಾದೋ ಪದತೇಕವಾಕ್ಯೇ [ಚಂ. ೬.೩.೧೫; ಪಾ. ೮.೧.೧೭, ೧೮].

ಅಪಾದಾದಿಮ್ಹಿ ಪವತ್ತಾನಂ ಪದತೋ ಪರೇಸಂ ಏಕವಾಕ್ಯೇ ಠಿತಾನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ವಿಧಿ ಹೋತಿ. ಅಧಿಕಾರಸುತ್ತಮಿದಂ.

೨೬೬. ಯೋನಂಹಿಸ್ವಪಞ್ಚಮ್ಯಾ ವೋನೋ [ಕ. ೧೪೭, ೧೫೧; ರೂ. ೨೪೬, ೨೫೦; ನೀ. ೩೨೫, ೩೨೯, ೩೩೦].

ಪಞ್ಚಮೀವಜ್ಜಿತೇಸು ಯೋ, ನಂ, ಹಿಸು ಪರೇಸು ಅಪಾದಾದೋಪವತ್ತಾನಂ ಪದತೋ ಪರೇಸಂ ಏಕವಾಕ್ಯೇ ಠಿತಾನಂ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಸದ್ದಾನಂ ವೋ, ನೋ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಗಚ್ಛಥ ವೋ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ಗಚ್ಛಾಮ ನೋ, ಗಚ್ಛಾಮ ಅಮ್ಹೇ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ವೋ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ತುಮ್ಹೇ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ನೋ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಅಮ್ಹೇ, ದೀಯತೇ ವೋ, ದೀಯತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ದೀಯತೇ ನೋ, ದೀಯತೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಧನಂ ವೋ, ಧನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಧನಂ ನೋ, ಧನಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಕತಂ ವೋ ಪುಞ್ಞಂ, ಕತಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ, ಕತಂ ನೋ ಪುಞ್ಞಂ, ಕತಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ.

ಅಪಞ್ಚಮ್ಯಾತಿ ಕಿಂ? ನಿಸ್ಸಟಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ, ನಿಸ್ಸಟಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ.

ಅಪಾದಾದೋತ್ವೇವ? ಬಲಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಮನುಪ್ಪದಿನ್ನಂ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕಂ [ಖು. ಪಾ. ೭.೧೨].

ಪದತೋತ್ವೇವ? ತುಮ್ಹೇ ಗಚ್ಛಥ, ಅಮ್ಹೇ ಗಚ್ಛಾಮ.

ಏಕವಾಕ್ಯೇತ್ವೇವ? ದೇವದತ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ ಗಾಮೇ, ತುಮ್ಹೇ ತಿಟ್ಠಥ ನಗರೇ.

ಸವಿಭತ್ತೀನನ್ತ್ವೇವ? ಅರಹತಿ ಧಮ್ಮೋ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ.

೨೬೭. ತೇಮೇ ನಾಸೇ [ಕ. ೧೪೮, ೧೫೦; ರೂ. ೨೪೭, ೨೪೯; ನೀ. ೩೨೬, ೩೨೮; ಚಂ. ೬.೩.೧೭; ಪಾ. ೮.೧.೨೧].

ನಾ ¶ , ಸೇಸು ತಾದಿಸಾನಂ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹ, ಅಮ್ಹಸದ್ದಾನಂ ತೇ, ಮೇ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಕತಂ ತೇ ಪುಞ್ಞಂ, ಕತಂ ತಯಾ ಪುಞ್ಞಂ, ಕತಂ ಮೇ ಪುಞ್ಞಂ, ಕತಂ ಮಯಾ ಪುಞ್ಞಂ, ದಿನ್ನಂ ತೇ ವತ್ಥಂ, ದಿನ್ನಂ ತುಯ್ಹಂ ವತ್ಥಂ, ದಿನ್ನಂ ಮೇ ವತ್ಥಂ, ದಿನ್ನಂ ಮಯ್ಹಂ ವತ್ಥಂ, ಇದಂ ತೇ ರಟ್ಠಂ, ಇದಂ ತವ ರಟ್ಠಂ, ಇದಂ ಮೇ ರಟ್ಠಂ, ಇದಂ ಮಮ ರಟ್ಠಂ.

೨೬೮. ಅನ್ವಾದೇಸೇ [ಚಂ. ೬.೩.೨೦; ಪಾ. ೮.೧.೨೩].

ಅನ್ವಾದೇಸಟ್ಠಾನೇ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಸದ್ದಾನಂ ವೋ, ನೋ, ತೇ, ಮೇಆದೇಸಾ ನಿಚ್ಚಂ ಭವನ್ತಿ ಪುನಬ್ಬಿಧಾನಾ.

ಗಾಮೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಅಥೋ ನಗರಮ್ಪಿ ವೋ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು.

೨೬೯. ಸಪುಬ್ಬಾ ಪಠಮನ್ತಾ ವಾ [‘ಸಂಪುಬ್ಬಾ ಪಠಮನ್ಥಾ ವಾ’ (ಮೂಲಪಾಠೇ) ಚಂ. ೬.೧.೨೧; ಪಾ. ೮.೧.೨೬].

ಸಂವಿಜ್ಜತಿ ಪುಬ್ಬಪದಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಪುಬ್ಬಂ, ಸಪುಬ್ಬಾ ಪಠಮನ್ತಪದಮ್ಹಾ ಪರೇಸಂ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಸದ್ದಾನಂ ವೋ, ನೋ, ತೇ, ಮೇಆದೇಸಾ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಹೋನ್ತಿ ಅನ್ವಾದೇಸಟ್ಠಾನೇಪಿ.

ಗಾಮೇ ಪಟೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಅಥೋ ನಗರೇ ಕಮ್ಬಲಂ ವೋ, ಅಥೋ ನಗರೇ ಕಮ್ಬಲಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು.

೨೭೦. ನ ಚವಾಹಾಹೇವಯೋಗೇ [ಚಂ. ೬.೩.೨೨; ಪಾ. ೮.೧.೨೪].

ಚ, ವಾ, ಹ, ಅಹ, ಏವಸದ್ದೇಹಿ ಯೋಗೇ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ವೋ, ನೋ, ತೇ, ಮೇಆದೇಸಾ ನ ಹೋನ್ತಿ.

ಗಾಮೋ ¶ ತವ ಚ ಮಮ ಚ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಗಾಮೋ ತವ ವಾ ಮಮ ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಚಾದಿಯೋಗೇತಿ ಕಿಂ? ಗಾಮೋ ಚ ತೇ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ನಗರಞ್ಚ ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೋ.

೨೭೧. ದಸ್ಸನತ್ಥೇನಾಲೋಚನೇ [ಚಂ. ೬.೩.೨೩; ಪಾ. ೮.೧.೨೫].

ಆಲೋಚನಂ ಓಲೋಕನಂ, ಆಲೋಚನತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ದಸ್ಸನತ್ಥೇ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಾನಂ ವೋ, ನೋ, ತೇ, ಮೇಆದೇಸಾ ನ ಹೋನ್ತಿ.

ಗಾಮೋ ತುಮ್ಹೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಆಗತೋ, ಗಾಮೋ ಅಮ್ಹೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಆಗತೋ – ‘ಗಾಮೋ’ತಿ ಗಾಮವಾಸೀ ಮಹಾಜನೋ.

ಅನಾಲೋಚನೇತಿ ಕಿಂ? ಗಾಮೋ ವೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಗಾಮೋ ನೋ ಪಸ್ಸತಿ.

೨೭೨. ಆಮನ್ತನಪುಬ್ಬಂ ಅಸನ್ತಂವ [‘ಆಮನ್ತಣಂ ಪುಬ್ಬಮಸನ್ತಂವ’ (ಬಹೂಸು) ಚಂ. ೬.೩.೨೪; ಪಾ. ೮.೧.೭೨].

ಆಮನ್ತನಭೂತಂ ಪುಬ್ಬಪದಂ ಅಸನ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಪದತೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ.

ದೇವದತ್ತ! ತವ ಪರಿಗ್ಗಹೋ.

೨೭೩. ನ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಮೇಕತ್ಥೇ [ಚಂ. ೬.೩.೨೫; ಪಾ. ೮.೧.೭೩].

ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಭೂತೇ ಪದೇ ಸತಿ ಪುಬ್ಬಂ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಭೂತಂ ಆಮನ್ತನಪದಂ ಅಸನ್ತಂ ವಿಯ ನ ಹೋತಿ, ಪದತೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ.

ಮಾಣವಕ ಜಟಿಲ! ತೇ ಪರಿಗ್ಗಹೋ.

ಸಾಮಞ್ಞವಚನನ್ತಿ ¶ ಕಿಂ? ಮಾಣವಕ ದೇವದತ್ತ! ತುಯ್ಹಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ.

ಏಕತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ದೇವದತ್ತ! ಯಞ್ಞದತ್ತ! ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ.

೨೭೪. ಬಹೂಸು ವಾ [ಚಂ. ೬.೩.೨೬; ಪಾ. ೮.೧.೭೪].

ಬಹೂಸು ಜನೇಸು ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಭೂತಮ್ಪಿ ಆಮನ್ತನಪದಂ ಏಕತ್ಥೇ ಪದೇ ಸತಿ ಅಸನ್ತಂ ವಿಯ ನ ಹೋತಿ ವಾ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಗುಣವನ್ತೋ ವೋ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಗುಣವನ್ತೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ.

ಸಬ್ಬಾದಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯನ್ತರಾಸಿ

ಅಥ ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾ ದೀಪಿಯನ್ತೇ.

ವಿಭತ್ಯತ್ಥಾನಂ ಜೋತಕತ್ತಾ ವಿಭತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾ ಪಚ್ಚಯಾ ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾ.

೨೭೫. ತೋ ಪಞ್ಚಮ್ಯಾ [ಕ. ೨೪೮; ರೂ. ೨೬೦; ನೀ. ೪೯೩; ಚಂ. ೪.೩.೬; ಪಾ. ೫.೪.೪೫].

ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥೇ ತೋಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ತೋಮ್ಹಿ ದೀಘಾನಂ ರಸ್ಸೋ, ಕಞ್ಞತೋ, ರತ್ತಿತೋ, ಇತ್ಥಿತೋ, ಧೇನುತೋ. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ತೋಮ್ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಇತ್ತಂ, ಮಾತಿತೋ, ಪಿತಿತೋ, ವಧುತೋ, ಪುರಿಸತೋ, ಮುನಿತೋ, ದಣ್ಡಿತೋ ¶ , ಭಿಕ್ಖುತೋ, ಸತ್ಥಾರತೋ, ಕತ್ತುತೋ, ಗೋತ್ರಭುತೋ, ಸಬ್ಬತೋ, ಯತೋ, ತತೋ.

ಇಮ, ಏತ, ಕಿಂಸದ್ದೇಹಿ ತೋ.

೨೭೬. ಇತೋತೇತ್ತೋಕುತೋ [‘ಇತೋ ತೇತ್ತೋ ಕತೋ’ (ಬಹೂಸು) ಚಂ. ೪.೩.೮; ಪಾ. ೭.೨.೧೦೪].

ಇತೋ, ಅತೋ, ಏತ್ತೋ, ಕುತೋತಿ ಏತೇ ಸದ್ದಾ ತೋಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ನಿಪಚ್ಚನ್ತೇ.

ಇಮಮ್ಹಾ ಇಮೇಹೀತಿ ವಾ ಇತೋ, ಏತಸ್ಮಾ ಏತೇಹೀತಿ ವಾ ಅತೋ, ಏತ್ತೋ, ಕಸ್ಮಾ ಕೇಹೀತಿ ವಾ ಕುತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಇಮಮ್ಹಾ, ಇಮೇಹೀತಿಆದಿಕಂ ಅತ್ಥವಾಕ್ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಕತಿಲಿಙ್ಗಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಇಮಸ್ಸ ಇತ್ತಂ, ಏತಸ್ಸ ಅತ್ತಂ ಏತ್ತಞ್ಚ, ‘ಸರಮ್ಹಾ ದ್ವೇ’ತಿ ಏಸರಮ್ಹಾ ದ್ವಿತ್ತಂ, ಕಿಂಸದ್ದಸ್ಸ ಕುತ್ತಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸು ನಿಪಾತನೇಸು.

೨೭೭. ಅಭ್ಯಾದೀಹಿ [ಪಾ. ೫.೩.೯].

ಅಭಿಆದೀಹಿ ತೋ ಹೋತಿ, ಪುನಬ್ಬಿಧಾನಾ’ಪಞ್ಚಮ್ಯತ್ಥೇಪೀತಿಪಿ ಸಿದ್ಧಂ.

ಅಭಿತೋ ಗಾಮಂ ಗಾಮಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪರಿತೋ ಗಾಮಂ ಗಾಮಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಭತೋ ಗಾಮಂ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಚ್ಛತೋ, ಹೇಟ್ಠತೋ, ಉಪರಿತೋ.

೨೭೮. ಆದ್ಯಾದೀಹಿ [ಚಂ. ೪.೩.೯; ಪಾ. ೫.೪.೪೪].

ಆದಿಪಭುತೀಹಿ ಅಪಞ್ಚಮ್ಯತ್ಥೇಪಿ ತೋ ಹೋತಿ.

ಆದಿತೋ ¶ , ಮಜ್ಝತೋ, ಪುರತೋ, ಪಸ್ಸತೋ, ಪಿಟ್ಠಿತೋ, ಓರತೋ, ಪರತೋ, ಪಚ್ಛತೋ, ಪುರತ್ಥಿಮತೋ, ದಕ್ಖಿಣತೋಇಚ್ಚಾದೀಸು ಬಹುಲಂ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ.

ತಥಾ ತತಿಯತ್ಥೇಪಿ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೪೪], ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವಿಪಸ್ಸತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯತೋನಿದಾನಂ [ಸು. ನಿ. ೨೭೫], ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಂ, ಯತೋದಕಂ ತದಾದಿತ್ತಮಿಚ್ಚಾದೀಸು [ಜಾ. ೧.೯.೫೮] ಪಠಮತ್ಥೇ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ಇತೋ ಏಹಿ, ಇತೋ ಬಲಾಕೇ ಆಗಚ್ಛ, ಚಣ್ಡೋ ಮೇ ವಾಯಸೋ ಸಖಾ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ದುತಿಯತ್ಥೇ.

ಪರತೋಘೋಸೋ, ನಾದಿಟ್ಠಾ ಪರತೋ ದೋಸಂ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಛಟ್ಠ್ಯತ್ಥೇ.

೨೭೯. ಸಬ್ಬಾದಿತೋ ಸತ್ತಮ್ಯಾ ತ್ರತ್ಥಾ [ಕ. ೨೪೯; ರೂ. ೨೬೬; ನೀ. ೪೯೪; ಚಂ. ೪.೧.೧೦; ಪಾ. ೫.೩.೧೦].

ಸಬ್ಬಾದಿನಾಮಕೇಹಿ ಸಬ್ಬನಾಮೇಹಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ಅತ್ಥೇ ತ್ರ, ತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬೇಸೂತಿ ವಾ ಸಬ್ಬತ್ರ, ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಸಬ್ಬಸ್ಸಂ ಸಬ್ಬಾಸು ವಾತಿಪಿ. ಏವಂ ಕತರತ್ರ, ಕತರತ್ಥ, ಅಞ್ಞತ್ರ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯತ್ರ, ಯತ್ಥ, ತತ್ರ, ತತ್ಥ.

೨೮೦. ಕತ್ಥೇತ್ಥಕುತ್ರಾತ್ರಕ್ವೇಹಿಧ [ಕ. ೨೫೧; ರೂ. ೨೬೯; ನೀ. ೪೯೯; ಚಂ. ೪.೧.೧೧; ಪಾ. ೫.೩.೧೧, ೧೨].

ಕತ್ಥ, ಏತ್ಥ, ಕುತ್ರ, ಅತ್ರ, ತ್ವ, ಇಹ, ಇಧಾತಿ ಏತೇ ಸದ್ದಾತ್ಥ, ತ್ರ,ವ ಹ, ಧಾಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಕಸ್ಮಿಂ ಕೇಸೂತಿ ವಾ ಕತ್ಥ, ಕುತ್ರ, ಕ್ವ. ‘ಕುವ’ನ್ತಿಪಿ ಸಿಜ್ಝತಿ, ‘‘ಕುವಂ ಸತ್ತಸ್ಸ ಕಾರಕೋ, ಕುವಂ ಸತ್ತೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೧], ಕುವಂ ಅಸಿಸ್ಸಂ, ಕುವಂ ಖಾದಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿ.

ಏತಸ್ಮಿಂ ¶ ಏತೇಸೂತಿ ವಾ ಏತ್ಥ, ಅತ್ರ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಇಮೇಸೂತಿ ವಾ ಇಹ, ಇಧ.

೨೮೧. ಧಿ ಸಬ್ಬಾ ವಾ [ಕ. ೨೫೦; ರೂ. ೨೬೮; ನೀ. ೫೦೨].

ಸಬ್ಬಸದ್ದಮ್ಹಾ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಧಿ ಹೋತಿ ವಾ.

ನಮೋ ತೇ ಬುದ್ಧ ವೀರ’ತ್ಥು, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋಸಿ ಸಬ್ಬಧಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೦].

೨೮೨. ಯಾ ಹಿಂ [ಕ. ೨೫೫; ರೂ. ೨೭೫; ನೀ. ೫೦೪].

ಯಮ್ಹಾ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಹಿಂ ಹೋತಿ.

ಯಹಿಂ.

೨೮೩. ತಾ ಹಞ್ಚ [ಕ. ೨೫೩; ರೂ. ೨೭೩; ನೀ. ೫೦೧].

ತಮ್ಹಾ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಹಿಂ ಹೋತಿ ಹಞ್ಚ.

ತಹಿಂ, ತಹಂ. ದುತಿಯತ್ಥೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ತಹಂ ತಹಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ.

೨೮೪. ಕಿಂಸ್ಸ ಕುಕಞ್ಚ [ಕ. ೨೫೧, ೨೨೭-೮-೯; ರೂ. ೨೨೬, ೨೭೦-೧-೨; ನೀ. ೫೦೦, ೪೫೬-೭, ೪೬೦].

ಕಿಂಮ್ಹಾ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಹಿಂ, ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಂಸ್ಸ ಕುತ್ತಂ ಕತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ.

ಕುಹಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಕುಹಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩]. ಕುಹಿಞ್ಚಿ, ಕುಹಿಞ್ಚನನ್ತಿ ದ್ವೇ ಚಿ, ಚನ-ನಿಪಾತನ್ತಾ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಇತಿ ಸಾಮಞ್ಞಸತ್ತಮ್ಯನ್ತರಾಸಿ.

ಕಾಲಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಂ ¶ ವುಚ್ಚತೇ.

೨೮೫. ಸಬ್ಬೇಕಞ್ಞಯತೇಹಿ ಕಾಲೇದಾ [ಕ. ೨೫೭; ರೂ. ೨೭೬; ನೀ. ೫೦೫].

ಸಬ್ಬ, ಏಕ, ಅಞ್ಞ, ಯ, ತಸದ್ದೇಹಿ ಕಾಲೇ ದಾ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸಬ್ಬದಾ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಏಕದಾ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಞ್ಞದಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಯದಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತದಾ.

೨೮೬. ಕದಾಕುದಾಸದಾಅಧುನೇದಾನಿ [ಕ. ೨೫೭-೮-೯; ರೂ. ೨೭೬-೮-೯; ನೀ. ೫೦೫-೬-೭].

ಏತೇಪಿ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಕಾಲೇ ದಾ, ಧುನಾ, ದಾನಿಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಕಿಂಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕದಾ, ಕುದಾ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸದಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಧುನಾ, ಇದಾನಿ.

೨೮೭. ಅಜ್ಜಸಜ್ಜುಪರಜ್ಜೇತರಹಿಕರಹಾ [ಕ. ೨೫೯; ರೂ. ೨೭೯, ೪೨೩; ನೀ. ೫೦೭].

ಏತೇಪಿ ಕಾಲೇ ಜ್ಜ, ಜ್ಜು, ರಹಿ, ರಹ ಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಜ್ಜ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇತ್ಯತ್ಥೋ.

ಸಮಾನೇ ಕಾಲೇ ಸಜ್ಜು-‘ಸಮಾನೇ’ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ. ನ ಹಿ ಪಾಪಂ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಸಜ್ಜು ಖೀರಂವ ಮುಚ್ಚತಿ [ಧ. ಪ. ೭೧], ಸಜ್ಜುಕಂ ಪಾಹೇಸಿ – ತತ್ಥ ‘ಸಜ್ಜೂ’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ.

ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಪರಜ್ಜು, ಪುನದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಏತರಹಿ, ಕಿಂಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕರಹ. ಕುತೋಚಿ, ಕ್ವಚಿ, ಕತ್ಥಚಿ, ಕುಹಿಞ್ಚಿ, ಕದಾಚಿ, ಕರಹಚಿಸದ್ದಾ ಪನ ಚಿ-ನಿಪಾತನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ, ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ, ಯದಾ ಕದಾಚೀತಿ. ಕಿಞ್ಚನಂ, ಕುಹಿಞ್ಚನಂ, ಕುದಾಚನನ್ತಿ ಚನ-ನಿಪಾತನ್ತಾತಿ.

ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯನ್ತರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಅಬ್ಯಯಪದಾನಿ

ಉಪಸಗ್ಗಪದರಾಸಿ

ಅಥ ¶ ಅಬ್ಯಯಪದಾನಿ ದೀಪಿಯನ್ತೇ.

ಛಬ್ಬಿಧಾನಿ ಅಬ್ಯಯಪದಾನಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ, ನಿಪಾತಪದಂ, ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯನ್ತಪದಂ, ಅಬ್ಯಯೀಭಾವಸಮಾಸಪದಂ, ಅಬ್ಯಯತದ್ಧಿತಪದಂ, ತ್ವಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತಪದನ್ತಿ. ಬ್ಯಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಕಾರೋ, ನಾನಾಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನೇಹಿ ನತ್ಥಿ ರೂಪಬ್ಯಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಬ್ಯಯಾ, ಅಸಙ್ಖ್ಯಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯನ್ತಪದತೋ ಪುನ ವಿಭತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಬ್ಯಯೀಭಾವಸಮಾಸಮ್ಹಿ ವಿಭತ್ತೀನಂ ವಿಧಿ ಸಮಾಸಕಣ್ಡೇ ವಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ದ್ವೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಇಧ ವುಚ್ಚನ್ತೇ.

೨೮೮. ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಸಂ [ಚಂ. ೨.೧.೩೮; ಪಾ. ೨.೪.೮೨].

ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ, ಕೇಹಿಚಿ ಪದೇಹಿ ಪಠಮಾಯ ಲೋಪೋ, ಕೇಹಿಚಿ ಪದೇಹಿ ದುತಿಯಾಯ ಲೋಪೋ…ಪೇ… ಕೇಹಿಚಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ, ಕೇಹಿಚಿ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಕೇಹಿಚಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ…ಪೇ… ಕೇಹಿಚಿ ಸತ್ತನ್ನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಆವುಸೋ, ಭೋ, ಭನ್ತೇಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಆಮನ್ತನನಿಪಾತೇಹಿ ಅತ್ಥಿ, ನತ್ಥಿ, ಸಕ್ಕಾ, ಲಬ್ಭಾ, ಸಿಯಾ, ಸಿಯುಂ, ಸಾಧು, ತುಣ್ಹೀಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಚ ಪಠಮಾಯ ಲೋಪೋ.

ಚಿರಂ, ಚಿರಸ್ಸಂ, ನಿಚ್ಚಂ, ಸತತಂ, ಅಭಿಣ್ಹಂ, ಅಭಿಕ್ಖಣಂ, ಮುಹುತ್ತಂ ಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗಲಕ್ಖಣೇ ದುತಿಯಾಯ.

ಯಥಾ, ತಥಾ, ಸಬ್ಬಥಾ, ಸಬ್ಬಸೋ, ಮುಸಾ, ಮಿಚ್ಛಾಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ತತಿಯಾಯ.

ಕಾತುಂ, ಕಾತವೇ ಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಚತುತ್ಥಿಯಾ.

ಸಮನ್ತಾ ¶ , ಸಮನ್ತತೋ, ದೀಘಸೋ, ಓರಸೋಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ.

ಪುರೇ, ಪುರಾ, ಪಚ್ಛಾ, ಉದ್ಧಂ, ಉಪರಿ, ಅಧೋ, ಹೇಟ್ಠಾ, ಅನ್ತರಾ, ಅನ್ತೋ, ರಹೋ, ಆವಿ, ಹಿಯ್ಯೋ, ಸುವೇಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ಲೋಪೋ.

ನಮೋಸದ್ದಮ್ಹಾ ‘‘ನಮೋ ತೇ ಬುದ್ಧ ವೀರ’ತ್ಥೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಾಯ. ‘‘ನಮೋ ಕರೋಹಿ ನಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದುತಿಯಾಯ.

ಸಯಂಸದ್ದಮ್ಹಾ ‘‘ಕುಸೂಲೋ ಸಯಮೇವ ಭಿಜ್ಜತೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಾಯ. ‘‘ಸಯಂ ಕತಂ ಸುಖದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೩.೧೯೧, ೧೯೩] ಏತ್ಥ ತತಿಯಾಯ, ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಯಥಾರಹವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇತಿ, ಏವಂಸದ್ದೇಹಿ ಪಯೋಗಾನುರೂಪಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ಉಪಸಗ್ಗೇಹಿಪಿ ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ತಂತಂವಿಭತ್ತಿಲೋಪೋ.

ರೂಪಸಿದ್ಧಿಯಂ ಪನ ‘‘ತೇಹಿ ಪಠಮೇಕವಚನಮೇವ ಭವತೀ’’ತಿ [ರೂ. ೧೩೧ (ಪಿಟ್ಠೇ)] ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಧಾತುಲಿಙ್ಗಾನಿ ಉಪೇಚ್ಚ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಂ ನಾನಾಪ್ಪಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸಜ್ಜನ್ತಿ ಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಾ. ತೇ ಹಿ ಕ್ವಚಿ ತದತ್ಥಂ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಕರೋನ್ತಿ ‘‘ಜಾನಾತಿ, ಪಜಾನಾತಿ, ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅವಜಾನಾತಿ, ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸುಸೀಲೋ, ದುಸ್ಸೀಲೋ, ಸುವಣ್ಣೋ, ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ, ಸುರಾಜಾ, ದುರಾಜಾ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು.

ಕ್ವಚಿ ತದತ್ಥಂ ನಾನಾಪ್ಪಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭಜ್ಜನ್ತಿ ‘‘ಗಚ್ಛತಿ, ಆಗಚ್ಛತಿ, ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಓಗಚ್ಛತಿ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸು.

ಕ್ವಚಿ ತದತ್ಥಂ ಬಾಧೇತ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿವಿರುದ್ಧೇ ವಾ ತದಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ಥೇ ತಾನಿ ಯೋಜೇನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ತಪ್ಪಟಿವಿರುದ್ಧೇ –

ಜೇತಿ, ಪರಾಜೇತಿ, ಓಮುಞ್ಚತಿ, ಪಟಿಮುಞ್ಚತಿ, ಗಿಲತಿ, ಉಗ್ಗಿಲತಿ, ನಿಮ್ಮುಜ್ಜತಿ, ಉಮ್ಮುಜ್ಜತಿ, ಧಮ್ಮೋ, ಉದ್ಧಮ್ಮೋಇಚ್ಚಾದಿ.

ತದಞ್ಞಸ್ಮಿಂ –

ದದಾತಿ, ಆದದಾತಿ, ದಧಾತಿ, ವಿಧೇತಿ, ಪಿಧೇತಿ, ನಿಧೇತಿ, ಸನ್ಧಿಯತಿ, ಸದ್ದಹತಿ, ಅಭಿಧಾತಿಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚಿ ಪನ ಪದಸೋಭಣಂ ಕತ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ಅನುವತ್ತನ್ತಿ, ‘‘ವಿಜ್ಜತಿ, ಸಂವಿಜ್ಜತಿ, ಲಭತಿ, ಪಟಿಲಭತಿ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತೇ ವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ-ಪ, ಆ, ಉ, ಓ, ದು, ನಿ, ವಿ, ಸು, ಸಂ, ಅತಿ, ಅಧಿ, ಅನು, ಅಪ, ಅಪಿ, ಅಭಿ, ಅವ, ಉಪ, ಪತಿ, ಪರಾ, ಪರಿ.

ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಪನ ಓಸದ್ದೋ ಅವಕಾರಿಯಮತ್ತನ್ತಿ ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನೀಸದ್ದಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಇಧ ಪನ ನೀಸದ್ದೋ ನಿಸ್ಸ ದೀಘಮತ್ತನ್ತಿ ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಓಸದ್ದಂ ಗಣ್ಹಾತಿ.

ತತ್ಥ ಪ –

ಪಕಾರತ್ಥೇ-ಪಞ್ಞಾ. ಆದಿಕಮ್ಮೇ-ವಿಪ್ಪಕತಂ. ಪಧಾನೇ-ಪಣೀತಂ. ಇಸ್ಸರಿಯೇ-ಪಭೂ. ಅನ್ತೋಭಾವೇ-ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಪಸ್ಸಾಸೋ. ವಿಯೋಗೇ-ಪವಾಸೋ. ತಪ್ಪರೇ-ಪಾಚರಿಯೋ. ತದನುಬನ್ಧೇ-ಪುತ್ತೋ, ಪಪುತ್ತೋ, ನತ್ತಾ, ಪನತ್ತಾ. ಭುಸತ್ಥೇ-ಪವಡ್ಢೋ. ಸಮ್ಭವೇ-ಪಭವತಿ. ತಿತ್ತಿಯಂ-ಪಹುತಂ ಅನ್ನಂ. ಅನಾವಿಲೇ-ಪಸನ್ನೋ. ಪತ್ಥನಾಯಂ-ಪಣಿಧಾನಂ.

ಆ –

ಅಭಿಮುಖೇ-ಆಗಚ್ಛತಿ. ಉದ್ಧಂಕಮ್ಮೇ-ಆರೋಹತಿ. ಮರಿಯಾದಾಯಂ-ಆಪಬ್ಬತಾ ಖೇತ್ತಂ. ಅಭಿವಿಧಿಮ್ಹಿ-ಆಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ. ಪತ್ತಿಯಂ-ಆಪನ್ನೋ. ಇಚ್ಛಾಯಂ-ಆಕಙ್ಖಾ. ಪರಿಸ್ಸಜನೇ-ಆಲಿಙ್ಗತಿ. ಆದಿಕಮ್ಮೇ-ಆರಮ್ಭೋ. ಗಹಣೇ-ಆದೀಯತಿ. ನಿವಾಸೇ-ಆವಸಥೋ. ಸಮೀಪೇ-ಆಸನ್ನಂ. ಅವ್ಹಾನೇ-ಆಮನ್ತನಂ.

ಉ –

ಉಗ್ಗತೇ-ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ ¶ . ಉದ್ಧಂಕಮ್ಮೇ-ಉಟ್ಠಾತಿ. ಪಧಾನೇ-ಉತ್ತರೋ. ವಿಯೋಗೇ-ಉಪವಾಸೋ. ಸಮ್ಭವೇ-ಉಬ್ಭೂತೋ. ಅತ್ಥಲಾಭೇ-ರೂಪಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ. ಸತ್ತಿಯಂ-ಉಸ್ಸಹತಿ ಗನ್ತುಂ. ಸರೂಪಖ್ಯಾನೇ-ಉದ್ದೇಸೋ.

ಓ –

ಅನ್ತೋಭಾವೇ-ಓಚರಕೋ, ಓರೋಧೋ. ಅಧೋಕಮ್ಮೇ-ಓಕ್ಖಿತ್ತೋ. ನಿಗ್ಗಹೇ-ಓವಾದೋ. ಅನ್ತರೇ, ದೇಸೇ ಚ-ಓಕಾಸೋ. ಪಾತುಭಾವೇ-ಓಪಪಾತಿಕೋ. ಯೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಅವಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ, ತೇಸುಪಿ ಓಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ.

ದು –

ಅಸೋಭಣೇ-ದುಗ್ಗನ್ಧೋ. ಅಭಾವೇ-ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ, ದುಸ್ಸೀಲೋ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ. ಕುಚ್ಛಿತೇ-ದುಕ್ಕಟಂ. ಅಸಮಿದ್ಧಿಯಂ-ದುಸಸ್ಸಂ. ಕಿಚ್ಛೇ-ದುಕ್ಕರಂ. ವಿರೂಪೇ-ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ, ದುಮ್ಮುಖೋ.

ನಿ –

ನಿಸ್ಸೇಸೇ-ನಿರುತ್ತಿ. ನಿಗ್ಗತೇ-ನಿಯ್ಯಾನಂ. ನೀಹರಣೇ-ನಿದ್ಧಾರಣಂ. ಅನ್ತೋಪವೇಸನೇ-ನಿಖಾತೋ. ಅಭಾವೇ-ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕಂ. ನಿಸೇಧೇ-ನಿವಾರೇತಿ. ನಿಕ್ಖನ್ತೇ-ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಪಾತುಭಾವೇ-ನಿಮ್ಮಿತಂ. ಅವಧಾರಣೇ-ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ವಿಭಜ್ಜನೇ-ನಿದ್ದೇಸೋ. ಉಪಮಾಯಂ-ನಿದಸ್ಸನಂ. ಉಪಧಾರಣೇ-ನಿಸಾಮೇತಿ. ಅವಸಾನೇ-ನಿಟ್ಠಿತಂ. ಛೇಕೇ-ನಿಪುಣೋ.

ವಿ –

ವಿಸೇಸೇ-ವಿಪಸ್ಸತಿ. ವಿವಿಧೇ-ವಿಚಿತ್ತಂ. ವಿರುದ್ಧೇ-ವಿವಾದೋ. ವಿಗತೇ-ವಿಮಲೋ. ವಿಯೋಗೇ-ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ. ವಿರೂಪೇ-ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ.

ಸು –

ಸೋಭಣೇ-ಸುಗ್ಗತಿ ¶ . ಸುನ್ದರೇ-ಸುಮನೋ. ಸಮ್ಮಾಸದ್ದತ್ಥೇ-ಸುಗತೋ. ಸಮಿದ್ಧಿಯಂ-ಸುಭಿಕ್ಖಂ. ಸುಖತ್ಥೇ-ಸುಕರೋ.

ಸಂ –

ಸಮೋಧಾನೇ-ಸನ್ಧಿ. ಸಮ್ಮಾ, ಸಮತ್ಥೇಸು-ಸಮಾಧಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ. ಸಮನ್ತಭಾವೇ-ಸಂಕಿಣ್ಣೋ. ಸಙ್ಗತೇ-ಸಮಾಗಮೋ, ಸಙ್ಖೇಪೇ-ಸಮಾಸೋ. ಭುಸತ್ಥೇ-ಸಾರತ್ತೋ. ಸಹತ್ಥೇ-ಸಂವಾಸೋ, ಸಮ್ಭೋಗೋ. ಅಪ್ಪತ್ಥೇ-ಸಮಗ್ಘೋ. ಪಭವೇ-ಸಮ್ಭವೋ. ಅಭಿಮುಖೇ-ಸಮ್ಮುಖಂ. ಸಙ್ಗಹೇ-ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ. ಪಿದಹನೇ-ಸಂವುತೋ. ಪುನಪ್ಪುನಕಮ್ಮೇ-ಸನ್ಧಾವತಿ, ಸಂಸರತಿ. ಸಮಿದ್ಧಿಯಂ-ಸಮ್ಪನ್ನೋ.

ಅತಿ –

ಅತಿಕ್ಕಮೇ-ಅತಿರೋಚತಿ, ಅಚ್ಚಯೋ, ಅತೀತೋ. ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ-ಅಚ್ಚನ್ತಂ. ಅತಿಸ್ಸಯೇ-ಅತಿಕುಸಲೋ. ಭುಸತ್ಥೇ-ಅತಿಕೋಧೋ. ಅನ್ತೋಕಮ್ಮೇ-ಮಞ್ಚಂ ವಾ ಪೀಠಂ ವಾ ಅತಿಹರಿತ್ವಾ ಠಪೇತಿ.

ಅಧಿ –

ಅಧಿಕೇ-ಅಧಿಸೀಲಂ. ಇಸ್ಸರೇ-ಅಧಿಪತಿ, ಅಧಿಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ಪಞ್ಚಾಲಾ. ಉಪರಿಭಾವೇ-ಅಧಿಸೇತಿ. ಪರಿಭವನೇ-ಅಧಿಭೂತೋ. ಅಜ್ಝಾಯನೇ-ಅಜ್ಝೇತಿ, ಬ್ಯಾಕರಣಮಧೀತೇ. ಅಧಿಟ್ಠಾನೇ-ನವಕಮ್ಮಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ಚೀವರಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ. ನಿಚ್ಛಯೇ-ಅಧಿಮುಚ್ಚತಿ. ಪಾಪುಣನೇ-ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಅಮತಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ.

ಅನು –

ಅನುಗತೇ-ಅನ್ವೇತಿ. ಅನುಪ್ಪಚ್ಛಿನ್ನೇ-ಅನುಸಯೋ. ಪಚ್ಛಾಸದ್ದತ್ಥೇ-ಅನುರಥಂ. ಪುನಪ್ಪುನಭಾವೇ-ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸಂ, ಅನುಸಂವಚ್ಛರಂ. ಯೋಗ್ಯಭಾವೇ-ಅನುರೂಪಂ ¶ .ಕನಿಟ್ಠಭಾವೇ-ಅನುಬುದ್ಧೋ, ಅನುಥೇರೋ. ಸೇಸಂ ಕಾರಕಕಣ್ಡೇ ವಕ್ಖತಿ.

ಅಪ –

ಅಪಗತೇ-ಅಪೇತಿ, ಅಪಾಯೋ. ಗರಹೇ-ಅಪಗಬ್ಭೋ, ಅಪಸದ್ದೋ. ವಜ್ಜನೇ-ಅಪಸಾಲಾಯ ಆಯನ್ತಿ. ಪೂಜಾಯಂ-ವುಡ್ಢ-ಮಪಚಾಯನ್ತಿ. ಪದುಸ್ಸನೇ-ಅಪರಜ್ಝತಿ.

ಅಪಿ –

ಸಮ್ಭಾವನೇ-ಅಪಿಪಬ್ಬತಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಮೇರುಮ್ಪಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯ. ಅಪೇಕ್ಖಾಯಂ-ಅಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನಿಯತೋ. ಸಮುಚ್ಚಯೇ-ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ, ಛವಿಮ್ಪಿ ದಹತಿ, ಚಮ್ಮಮ್ಪಿ ದಹತಿ, ಮಂಸಮ್ಪಿ ದಹತಿ. ಗರಹಾಯಂ-ಅಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಣ್ಡಿತಕ. ಪುಚ್ಛಾಯಂ-ಅಪಿ ಭನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ಥ, ಅಪಿ ನು ತುಮ್ಹೇ ಸೋತುಕಾಮಾತ್ಥ.

ಅಭಿ –

ಅಭಿಮುಖೇ-ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೋ. ವಿಸಿಟ್ಠೇ-ಅಭಿಞ್ಞಾ. ಅಧಿಕೇ-ಅಭಿಧಮ್ಮೋ. ಉದ್ಧಂಕಮ್ಮೇ-ಅಭಿರೂಹತಿ. ಕುಲೇ-ಅಭಿಜಾತೋ. ಸಾರುಪ್ಪೇ-ಅಭಿರೂಪೋ. ವನ್ದನೇ-ಅಭಿವಾದೇತಿ. ಸೇಸಂ ಕಾರಕಕಣ್ಡೇ ವಕ್ಖತಿ.

ಅವ –

ಅಧೋಭಾಗೇ-ಅವಕ್ಖಿತ್ತೋ. ವಿಯೋಗೇ-ಅವಕೋಕಿಲಂ ವನಂ. ಪರಿಭವೇ-ಅವಜಾನಾತಿ. ಜಾನನೇ-ಅವಗಚ್ಛತಿ. ಸುದ್ಧಿಯಂ-ವೋದಾಯತಿ, ವೋದಾನಂ. ನಿಚ್ಛಯೇ-ಅವಧಾರಣಂ. ದೇಸೇ-ಅವಕಾಸೋ. ಥೇಯ್ಯೇ-ಅವಹಾರೋ.

ಉಪ –

ಉಪಗಮೇ-ಉಪನಿಸೀದತಿ. ಸಮೀಪೇ-ಉಪಚಾರೋ, ಉಪನಗರಂ. ಉಪಪತ್ತಿಯಂ-ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ. ಸದಿಸೇ-ಉಪಮಾಣಂ, ಉಪಮೇಯ್ಯಂ. ಅಧಿಕೇ-ಉಪಖಾರಿಯಂ ದೋಣೋ. ಉಪರಿಭಾವೇ – ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ¶ , ಉಪಚಯೋ. ಅನಸನೇ-ಉಪವಾಸೋ. ದೋಸಕ್ಖಾನೇ-ಪರಂ ಉಪವದತಿ. ಸಞ್ಞಾಯಂ-ಉಪಧಾ, ಉಪಸಗ್ಗೋ. ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮೇ-ಉಪಕ್ಕಮೋ, ಉಪಹಾರೋ. ಪೂಜಾಯಂ-ಬುದ್ಧಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಗಯ್ಹಾಕಾರೇ-ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ. ಭುಸತ್ಥೇ-ಉಪಾದಾನಂ, ಉಪಾಯಾಸೋ, ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ.

ಪತಿ –

ಪತಿಗತೇ-ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ. ಪಟಿಲೋಮೇ-ಪಟಿಸೋತಂ. ಪಟಿಯೋಗಿಮ್ಹಿ-ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ. ನಿಸೇಧೇ-ಪಟಿಸೇಧೋ. ನಿವತ್ತೇ-ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ. ಸದಿಸೇ-ಪಟಿರೂಪಕಂ. ಪಟಿಕಮ್ಮೇ-ರೋಗಸ್ಸ ಪಟಿಕಾರೋ. ಆದಾನೇ-ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪಟಿಬೋಧೇ-ಪಟಿವೇಧೋ. ಪಟಿಚ್ಚೇ-ಪಚ್ಚಯೋ. ಸೇಸಂ ಕಾರಕಕಣ್ಡೇ ವಕ್ಖತಿ.

ಪರಾ –

ಪರಿಹಾನಿಯಂ-ಪರಾಭವೋ. ಪರಾಜಯೇ-ಪರಾಜಿತೋ. ಗತಿಯಂ-ಪರಾಯನಂ. ವಿಕ್ಕಮೇ-ಪರಕ್ಕಮೋ. ಆಮಸನೇ-ಪರಾಮಸನಂ.

ಪರಿ –

ಸಮನ್ತಭಾವೇ-ಪರಿವುತೋ, ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ಪರಿಕ್ಖಾರೋ. ಪರಿಚ್ಛೇದೇ-ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಪರಿಜಾನಾತಿ. ವಜ್ಜನೇ-ಪರಿಹರತಿ. ಪರಿಹಾರೋ. ಆಲಿಙ್ಗನೇ-ಪರಿಸ್ಸಜತಿ. ನಿವಾಸನೇ-ವತ್ಥಂ ಪರಿದಹತಿ. ಪೂಜಾಯಂ-ಪಾರಿಚರಿಯಾ. ಭೋಜನೇ-ಪರಿವಿಸತಿ. ಅಭಿಭವೇ-ಪರಿಭವತಿ. ದೋಸಕ್ಖಾನೇ-ಪರಿಭಾಸತಿ. ಸೇಸಂ ಕಾರಕಕಣ್ಡೇ ವಕ್ಖತಿ.

ನೀಸದ್ದೋ ಪನ ನೀಹರಣ, ನೀವರಣಾದೀಸು ವತ್ತತಿ, ನೀಹರಣಂ, ನೀವರಣಂಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದರಾಸಿ.

ನಿಪಾತಪದರಾಸಿ

ನಿಚ್ಚಂ ¶ ಏಕರೂಪೇನ ವಾಕ್ಯಪಥೇ ಪತನ್ತೀತಿ ನಿಪಾತಾ. ಪದಾನಂ ಆದಿ, ಮಜ್ಝಾ’ವಸಾನೇಸು ನಿಪತನ್ತೀತಿ ನಿಪಾತಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಅಸತ್ವವಾಚಕಾ ಚಾದಿಸದ್ದಾ ನಿಪಾತಾ ನಾಮ. ತೇ ಪನ ವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಾ, ಅಯುತ್ತಾ ಚಾತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವ. ಚಾದಯೋ ಅಯುತ್ತಾ ನಾಮ. ತೇ ಪನ ಅನೇಕಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಹೋನ್ತಿ. ನಿಘಣ್ಟುಸತ್ಥೇಸು ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ.

ಅಬ್ಯಯತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯಪದರಾಸಿ

ಅಬ್ಯಯತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ನಾಮ ಯಥಾ, ತಥಾ, ಏಕಧಾ, ಏಕಜ್ಝಂ, ಸಬ್ಬಸೋ, ಕಥಂ, ಇತ್ಥಂ ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ತೇಹಿ ತತಿಯಾಲೋಪೋ.

ತ್ವಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತಪದರಾಸಿ

ತ್ವಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತಾ ನಾಮ ಕತ್ವಾ, ಕತ್ವಾನ, ಕಾತುನ, ಕಾತುಂ, ಕಾತವೇ, ದಕ್ಖಿತಾಯೇ, ಹೇತುಯೇ, ಆದಾಯ, ಉಪಾದಾಯ, ವಿಚೇಯ್ಯ, ವಿನೇಯ್ಯ, ಸಕ್ಕಚ್ಚ, ಆಹಚ್ಚ, ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ, ಸಮೇಚ್ಚ, ಅವೇಚ್ಚ, ಪಟಿಚ್ಚ, ಅತಿಚ್ಚ, ಆಗಮ್ಮ, ಆರಬ್ಭಇಚ್ಚಾದಯೋ. ತೇಸು ತ್ವಾ, ತ್ವಾನನ್ತೇಹಿ ಪಠಮಾಲೋಪೋ. ತುಂ, ತವೇ, ತಾಯೇ, ತುಯೇಪಚ್ಚಯನ್ತೇಹಿ ಚತುತ್ಥೀಲೋಪೋತಿ.

ಧಾತವೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಚೇವ, ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಕಾ.

ಅನೇಕತ್ಥಾವ ತೇ ಪಟಿ-ಸಮ್ಭಿದಾ ಞಾಣಗೋಚರಾ.

ಇತಿ ನಿರುತ್ತಿದೀಪನಿಯಾ ನಾಮ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನದೀಪನಿಯಾ

ನಾಮಕಣ್ಡೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೩. ಕಾರಕಕಣ್ಡ

ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ

ಅಥ ನಾಮವಿಭತ್ತೀನಂ ಅತ್ಥಭೇದಾ ವುಚ್ಚನ್ತೇ.

ಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪಠಮಾ?

೨೮೯. ಪಠಮತ್ಥಮತ್ತೇ [ಚಂ. ೨.೧.೯೩; ಪಾ. ೨.೩.೪೬].

ನಾಮಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಮತ್ತೇ ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ರುಕ್ಖೋ, ಮಾಲಾ, ಧನಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ಮತ್ತಸದ್ದೇನ ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮಾದಿಕೇ ವಿಭತ್ಯತ್ಥೇ ನಿವತ್ತೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಮತ್ತನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗತ್ಥೋಯೇವ ವುಚ್ಚತಿ.

ತತ್ಥ ಅನುಚ್ಚಾರಿತೇ ಸತಿ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಅವಿದಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಲೀನತ್ಥೋ ನಾಮ. ತಂ ಲೀನಮತ್ಥಂ ಗಮೇತಿ ಬೋಧೇತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಂ, ಉಚ್ಚಾರಿತಪದಂ.

ತಂ ಪನ ಪಕತಿಲಿಙ್ಗಂ, ನಿಪ್ಫನ್ನಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ವಿಭತ್ತಿರಹಿತಂ ಪಕತಿಲಿಙ್ಗಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಲಿಙ್ಗ, ವಿಭತ್ತೀನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಿಭಾಗಟ್ಠಾನತ್ತಾ.

ಲೀನಂ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗಂ. ತತ್ಥ ‘ಲೀನ’ನ್ತಿ ಅಪಾಕಟಂ. ‘ಅಙ್ಗ’ನ್ತಿ ಅವಯವೋ. ಲಿಙ್ಗಂ, ನಾಮಂ, ಪಾಟಿಪದಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ.

ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಅತ್ಥೋತಿ ದುವಿಧೋ. ತಥಾ ವಿಸೇಸನತ್ಥೋ, ವಿಸೇಸ್ಯತ್ಥೋತಿ.

ತತ್ಥ ವಿಸೇಸನತ್ಥೋ ನಾಮ ಸಕತ್ಥೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಟಿನಿಯತೋ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸದ್ದುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಿರಕಾಲಞ್ಚ ಸದ್ದಪವತ್ತಿಯಾ ನಿಬದ್ಧಕಾರಣತ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ಸೋ ಸುತಿ, ಜಾತಿ, ಗುಣ, ದಬ್ಬ, ಕ್ರಿಯಾ, ನಾಮ, ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸತ್ತವಿಧೋ ಹೋತಿ.

ವಿಸೇಸ್ಯತ್ಥೋ ನಾಮ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೋ, ಬಹುನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸೋಯೇವ ತಂತಂನಿಮಿತ್ತಯೋಗಾ ನೇಮಿತ್ತಕತ್ಥೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಜಾತಿ, ಗುಣ, ದಬ್ಬ, ಕ್ರಿಯಾ, ನಾಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ಗೋ, ಸುಕ್ಕೋ, ದಣ್ಡೀ, ಪಾಚಕೋ, ತಿಸ್ಸೋತಿ.

ತತ್ಥ ಗೋಸದ್ದೋ ಯದಾ ಜಾತಿಮತ್ತಂ ವದತಿ ಗೋ ಜಾತೀತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ವಿಸೇಸನಂ. ಯದಾ ದಬ್ಬಂ ವದತಿ ಗೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ಚ ಜಾತಿ ಚ ವಿಸೇಸನಂ.

ಸುಕ್ಕಸದ್ದೋ ಯದಾ ಗುಣಮತ್ತಂ ವದತಿ ಸುಕ್ಕೋ ಗುಣೋತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ವಿಸೇಸನಂ. ಯದಾ ಗುಣವಿಸೇಸಂ ವದತಿ ಗೋಸ್ಸ ಸುಕ್ಕೋತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ಚ ಗುಣಜಾತಿ ಚ ವಿಸೇಸನಂ. ಯದಾ ಗುಣವನ್ತಂ ದಬ್ಬಂ ವದತಿ ಸುಕ್ಕೋ ಗೋತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ಚ ಗುಣಜಾತಿ ಚ ಗುಣವಿಸೇಸೋ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚ ವಿಸೇಸನಂ.

ದಣ್ಡೀಸದ್ದೋ ಯದಾ ಜಾತಿಮತ್ತಂ ವದತಿ ದಣ್ಡೀ ಜಾತೀತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ಚ ದಬ್ಬಞ್ಚ ವಿಸೇಸನಂ. ಯದಾ ದಬ್ಬವನ್ತಂ ದಬ್ಬಂ ವದತಿ ದಣ್ಡೀ ಪುರಿಸೋತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ಚ ದಬ್ಬಞ್ಚ ಜಾತಿ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚ ವಿಸೇಸನಂ.

ಪಾಚಕಸದ್ದೋ ಯದಾ ಜಾತಿಮತ್ತಂ ವದತಿ ಪಾಚಕೋ ಜಾತೀತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ಚ ಕ್ರಿಯಾ ಚ ವಿಸೇಸನಂ. ಯದಾ ಕ್ರಿಯಾನಿಪ್ಫಾದಕಂ ದಬ್ಬಂ ವದತಿ ಪಾಚಕೋ ಪುರಿಸೋತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ಚ ಕ್ರಿಯಾ ಚ ಜಾತಿ ಚ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚ ವಿಸೇಸನಂ.

ತಿಸ್ಸಸದ್ದೋ ಯದಾ ನಾಮಮತ್ತಂ ವದತಿ ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮನ್ತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ವಿಸೇಸನಂ. ಯದಾ ನಾಮವನ್ತಂ ದಬ್ಬಂ ವದತಿ, ತಿಸ್ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ, ತದಾ ಸುತಿ ಚ ನಾಮಜಾತಿ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚ ವಿಸೇಸನಂ.

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಂ ಯಂ ವದತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸ್ಯನ್ತಿ ಚ ದಬ್ಬನ್ತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸುತಿ ನಾಮ ಸದ್ದಸಭಾವಾ ಏವ ಹೋತಿ, ಸದ್ದಪಕ್ಖಿಕಾ ¶ ಏವ. ಸಬ್ಬೋ ಸದ್ದೋ ಪಠಮಂ ಸತ್ತಾಭಿಧಾಯಕೋತಿ ಚ ಞಾಸೇ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುತಿಟ್ಠಾನೇ ಸತ್ತಾ ಏವ ಯುತ್ತಾ ವತ್ತುನ್ತಿ. ಸತ್ತಾತಿ ಚ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವೋಹಾರಮತ್ತೇನಪಿ ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಚ ಞಾಣಂ ತಂತದತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಜಾನಾತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಜಾತಿಸದ್ದೇ ಜಾತಿಂ ಜಾನಾತಿ. ಗುಣಸದ್ದೇ ಗುಣನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಲಿಙ್ಗ, ಸಙ್ಖ್ಯಾ, ಪರಿಮಾಣಾನಿಪಿ ವಿಸೇಸನತ್ಥೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಲಿಙ್ಗಂ ನಾಮ ಯೇ ಇತ್ಥಿ, ಪುರಿಸಾನಂ ಲಿಙ್ಗ, ನಿಮಿತ್ತ, ಕುತ್ತಾ’ಕಪ್ಪಾ ನಾಮ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತಾ, ಯೇ ಚ ನಪುಂಸಕಾನಂ ಲಿಙ್ಗ, ನಿಮಿತ್ತ, ಕುತ್ತಾ’ಕಪ್ಪಾ ನಾಮ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಾ, ಯೇ ಚ ಸದ್ದೇಸು ಚೇವ ಅತ್ಥೇಸು ಚ ವಿಸದಾ’ವಿಸದಾಕಾರ, ಮಜ್ಝಿಮಾಕಾರಾ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಲಿಙ್ಗಂ ನಾಮ.

ಏವಂ ವಿಸೇಸನ, ವಿಸೇಸ್ಯವಸೇನ ದುವಿಧೋ ಅತ್ಥೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ, ಸೋ ಸಲಿಙ್ಗೋ, ಸಸಙ್ಖ್ಯೋ, ಸಪರಿಮಾಣೋ ಚಾತಿ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಸಲಿಙ್ಗೋ ಯಥಾ? ಸಞ್ಞಾ, ಫಸ್ಸೋ, ಚಿತ್ತಂ. ಕಞ್ಞಾ, ಪುರಿಸೋ, ಕುಲಂ. ಮಾಲಾ, ರುಕ್ಖೋ, ಧನನ್ತಿ.

ಸಸಙ್ಖ್ಯೋ ಯಥಾ? ಏಕೋ, ದ್ವೇ, ತಯೋ, ಬಹೂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಪರಿಮಾಣೋ ಯಥಾ? ವಿದತ್ಥಿ, ಹತ್ಥೋ, ದೋಣೋ, ಆಳ್ಹಕಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಪಿ ಚ ಸುದ್ಧೋ, ಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ದುವಿಧೋ ಲಿಙ್ಗತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಾದಿಸಂಸಗ್ಗರಹಿತೋ ಸುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಸೋ ಸಲಿಙ್ಗೋ, ಸಸಙ್ಖ್ಯೋ, ಸಪರಿಮಾಣೋ, ಉಪಸಗ್ಗತ್ಥೋ, ನಿಪಾತತ್ಥೋ, ಪಾಟಿ-ಪದಿಕತ್ಥೋತಿ ಛಬ್ಬಿಧೋ. ಅತ್ಥಿ, ಸಕ್ಕಾ, ಲಬ್ಭಾಇಚ್ಚಾದಿ ಇಧ ಪಾಟಿಪದಿಕಂ ನಾಮ. ತುನ, ತ್ವಾನ, ತ್ವಾ, ತವೇ, ತುಂ, ಖತ್ತುಂಪಚ್ಚಯನ್ತಾಪಿ ನಿಪಾತೇಸು ಗಯ್ಹನ್ತಿ.

ಸಂಸಟ್ಠೋ ¶ ವುತ್ತಸಂಸಟ್ಠೋ, ಅವುತ್ತಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ದುವಿಧೋ. ತತ್ಥ ವುತ್ತಸಂಸಟ್ಠೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಸಮಾಸೇನ ವುತ್ತಸಂಸಟ್ಠೋ, ತದ್ಧಿತೇನ, ಆಖ್ಯಾತೇನ, ಕಿತೇನಾತಿ. ತತ್ಥ ಸಮಾಸೇನ ವುತ್ತೋ ಛಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸತ್ತವಿಧೋ, ಭಾವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠವಿಧೋ ವಾ, ತಥಾ ತದ್ಧಿತೇನ ವುತ್ತೋ. ಆಖ್ಯಾತೇನ ವುತ್ತೋ ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮ, ಭಾವವಸೇನ ತಿವಿಧೋ. ಕಿತೇನ ವುತ್ತೋ ಛಕಾರಕ, ಭಾವವಸೇನ ಸತ್ತವಿಧೋ. ಸಬ್ಬೋ ಸುದ್ಧೋ ಚೇವ ವುತ್ತಸಂಸಟ್ಠೋ ಚ ಪಠಮಾಯ ವಿಸಯೋ.

ಅವುತ್ತಸಂಸಟ್ಠೋಪಿ ಕತ್ತುಸಂಸಟ್ಠೋ, ಕಮ್ಮಸಂಸಟ್ಠೋತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕವಿಧೋ. ಸೋ ದುತಿಯಾದೀನಂ ಏವ ವಿಸಯೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಭತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಕೇವಲೋ ಸದ್ದೋ ಪಯೋಗಂ ನಾರಹತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಪಯೋಗಾರಹತ್ಥಮೇವ ಛಬ್ಬಿಧೇ ಸುದ್ಧೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಚ ವುತ್ತಸಂಸಟ್ಠೇ ಪಠಮಾ ಪಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಅತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ.

ಕೇನಚಿ ವಾಚಕೇನ ಅವುತ್ತಾನಿ ಪನ ಕಮ್ಮಾದೀನಿ ವಿಭತ್ತೀಹಿ ವಿನಾ ವಿದಿತಾನಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿಕತ್ವಾ ಅತ್ಥಜೋತನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ದುತಿಯಾದಯೋ ಪಯುಜ್ಜನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಮತ್ತೇತಿ ಇಧ ದೇಸನ್ತರಾವಚ್ಛೇದಕೇ ವಿಸಯಮತ್ತೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪನ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ಪಯೋಜನೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭುಮ್ಮಾನಂ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

೨೯೦. ಆಮನ್ತನೇ [ಕ. ೨೮೫; ರೂ. ೭೦; ನೀ. ೫೭೮; ಚಂ. ೨.೧.೯೪; ಪಾ. ೨.೩.೪೭; ಆಮನ್ತಣೇ (ಬಹೂಸು)].

ಪಗೇವ ಸಿದ್ಧಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ನಾಮೇನ ವಾ ನಿಪಾತೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಮುಖೀಕರಣಂ ಆಮನ್ತನಂ ನಾಮ. ಅಧಿಕಾಮನ್ತನೇ ಅತ್ಥಮತ್ತೇ ಪಠಮಾ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಆಮನ್ತನಪದಂ ನಾಮ ಕ್ರಿಯಾಪೇಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಕಸಞ್ಞಂ ನ ಲಭತಿ.

ತಂ ಪನ ದುವಿಧಂ ಸಾದರಾ’ನಾದರವಸೇನ. ಏಹಿ ಸಮ್ಮ, ಏಹಿ ಜೇತಿ.

ತಥಾ ¶ ಸಜೀವ, ನಿಜ್ಜೀವವಸೇನ, ಭೋ ಪುರಿಸ, ವದೇಹಿ ಭೋ ಸಙ್ಖ, ವದೇಹಿ ಭೋ ಸಙ್ಖ [ದೀ. ನಿ. ೨.೪೨೬]. ಉಮ್ಮುಜ್ಜ ಭೋ ಪುಥುಸಿಲೇ, ಉಮ್ಮುಜ್ಜ ಭೋ ಪುಥುಸಿಲೇತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೫೮].

ತಥಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾ’ಪಚ್ಚಕ್ಖವಸೇನ, ಭೋ ಪುರಿಸ, ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ, ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩; ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨].

ತಥಾ ನಿಯಮಾ’ನಿಯಮವಸೇನ, ಭೋ ಪುರಿಸ, ಅಚ್ಛರಿಯಂ ವತ ಭೋ ಅಬ್ಭುತಂ ವತ ಭೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೯೨]. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸಞ್ಞೀ ಸಮಾನೋತಿಆದಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೯೨]. ಇದಂ ಆಮನ್ತನಂ ನಾಮ ಪಗೇವ ಸಿದ್ಧೇ ಏವ ಹೋತಿ, ನ ವಿಧಾತಬ್ಬೇ, ನ ಹಿ ಪಗೇವ ರಾಜಭಾವಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ಜನಂ ‘‘ಭೋ ರಾಜಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಭೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವಾ ಆಮನ್ತೇನ್ತೀತಿ.

ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ದುತಿಯಾವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ

ಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ದುತಿಯಾ?

೨೯೧. ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ [ಕ. ೨೯೭; ರೂ. ೨೮೪; ನೀ. ೫೮೦; ಚಂ. ೨.೧.೪೩; ಪಾ. ೧.೪.೪೯-೫೧].

ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ. ಕರಿಯತೇತಿ ಕಮ್ಮಂ, ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಂ, ವಿಕತಿಕಮ್ಮಂ, ಪತ್ತಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ಯಥಾ? ಇದ್ಧಿಮಾ ಹತ್ಥಿವಣ್ಣಂ ಮಾಪೇತಿ, ರಾಜಾ ನಗರಂ ಮಾಪೇತಿ, ಮಾತಾ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯತಿ, ಬೀಜಂ ರುಕ್ಖಂ ಜನೇತಿ, ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಂ ಜನೇತಿ, ಆಹಾರೋ ಬಲಂ ಜನೇತಿ, ಜನೋ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ, ಪಾಪಂ ಕರೋತಿ, ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ವಿನಯಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ, ಭಿಕ್ಖು ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿಕತಿಕಮ್ಮಂ ¶ ಯಥಾ? ಗೇಹಂ ಕರೋತಿ, ರಥಂ ಕರೋತಿ, ಘಟಂ ಕರೋತಿ, ಪಟಂ ವಾಯತಿ, ಓದನಂ ಪಚತಿ, ಭತ್ತಂ ಪಚತಿ, ಕಟ್ಠಂ ಅಙ್ಗಾರಂ ಕರೋತಿ, ಸುವಣ್ಣಂ ಕಟಕಂ ಕರೋತಿ, ಗೇಹಂ ಝಾಪೇತಿ, ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದತಿ, ಪಾಕಾರಂ ಭಿನ್ದತಿ, ವಿಹಯೋ ಲುನಾತಿ, ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ಯಥಾ? ಗಾಮಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಗೇಹಂ ಪವಿಸತಿ, ರುಕ್ಖಂ ಆರೋಹತಿ, ನದಿಂ ತರತಿ, ಆದಿಚ್ಚಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ, ಬುದ್ಧಂ ವನ್ದತಿ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಕತಿಕಮ್ಮಂ, ವಿಕತಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ಸುವಣ್ಣಂ ಕಟಕಂ ಕರೋತಿ, ಕಟ್ಠಂ ಅಙ್ಗಾರಂ ಕರೋತಿ, ಪುರಿಸಂ ಠಿತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪುರಿಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸತಿ ಸತಂ, ಸಮ್ಪಜಾನಂ, ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತಂ, ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತಂ, ಆಲೋಕೇನ್ತಂ, ವಿಲೋಕೇನ್ತಂ, ಸಮಿಞ್ಜೇನ್ತಂ, ಪಸಾರೇನ್ತಂ.

ಏತ್ಥ ‘ಪುರಿಸಂ, ಭಿಕ್ಖು’ನ್ತಿ ಪಕತಿಕಮ್ಮಂ, ‘ಠಿತಂ, ಸತಂ’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ವಿಕತಿಕಮ್ಮಾನಿ.

ಧಾತುಕಮ್ಮಂ, ಕಾರಿತಕಮ್ಮನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ಗಾಮಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪುರಿಸಂ ಗಾಮಂ ಗಮೇತಿ.

ಧಾತುಕಮ್ಮಞ್ಚ ದ್ವಿಕಮ್ಮಿಕಧಾತೂನಂ ದುವಿಧಂ ಪಧಾನಕಮ್ಮಂ, ಅಪ್ಪಧಾನಕಮ್ಮನ್ತಿ. ಅಜಪಾಲೋ ಅಜಂ ಗಾಮಂ ನೇತಿ, ಪುರಿಸೋ ಭಾರಂ ಗಾಮಂ ವಹತಿ, ಹರತಿ, ಗಾಮಂ ಸಾಖಂ ಕಡ್ಢತಿ, ಗಾವಿಂ ಖೀರಂ ದೋಹತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಕಮ್ಬಲಂ ಯಾಚತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಭತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖತಿ, ಗಾವಿಯೋ ವಜಂ ಅವರುನ್ಧತಿ, ಭಗವನ್ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ರುಕ್ಖಂ ಫಲಾನಿ ಓಚಿನಾತಿ, ಸಿಸ್ಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಬ್ರವೀತಿ, ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಏತದವೋಚ [ಉದಾ. ೨೩ (ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ)], ಸಿಸ್ಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸಾಸತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ಅಜಂ, ಖೀರಂ’ ಇಚ್ಚಾದಿ ಪಧಾನಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕತ್ತಾರಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಇಟ್ಠತರತ್ತಾ. ‘ಗಾಮಂ, ಗಾವಿಂ’ಇಚ್ಚಾದಿ ಅಪ್ಪಧಾನಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ತಥಾ ಅನಿಟ್ಠತರತ್ತಾ.

ತತ್ಥ ¶ ಪಧಾನಕಮ್ಮಂ ಕಥಿನಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ಕಮ್ಮಭಾವೇ ಥಿರಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಪ್ಪಧಾನಕಮ್ಮಂ ಅಕಥಿನಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ಅಥಿರಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಞ್ಹಿ ಕದಾಚಿ ಸಮ್ಪದಾನಂ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಅಪಾದಾನಂ, ಕದಾಚಿ ಸಾಮಿ, ಕದಾಚಿ ಓಕಾಸೋ. ಯಥಾ – ಸೋ ಮಂ ದಕಾಯ ನೇತಿ, ಗಾವಿತೋ ಖೀರಂ ದೋಹತಿ, ಗಾವಿಯಾ ಖೀರಂ ದೋಹಹಿ, ಗಾವಿಯಂ ಖೀರಂ ದೋಹತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾತಿ ವತ್ತತೇ.

೨೯೨. ಗತಿಬೋಧಾಹಾರಸದ್ದತ್ಥಾ ಕಮ್ಮಕ ಭಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಯೋಜ್ಜೇ [ಕ. ೩೦೦; ರೂ. ೨೮೬; ನೀ. ೫೮೭; ಚಂ. ೨.೧.೪೪; ಪಾ. ೧.೪.೫೨].

ನಿಚ್ಚವಿಧಿಸುತ್ತಮಿದಂ. ಗಮನತ್ಥಾನಂ ಬೋಧನತ್ಥಾನಂ ಆಹಾರತ್ಥಾನಂ ಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಅಕಮ್ಮಕಾನಂ ಭಜ್ಜಾದೀನಞ್ಚ ಧಾತೂನಂ ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕಮ್ಮನಿ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಯೋಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕಾರಿತಕಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸಂ ಗಾಮಂ ಗಮಯತಿ, ಸಾಮಿಕೋ ಅಜಪಾಲಂ ಅಜಂ ಗಾಮಂ ನಯಾಪೇತಿ, ಆಚರಿಯೋ ಸಿಸ್ಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಬೋಧೇತಿ, ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸಂ ಭತ್ತಂ ಭೋಜೇತಿ, ಆಚರಿಯೋ ಸಿಸ್ಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಾಠೇತಿ, ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸಂ ಸಯಾಪೇತಿ, ಅಚ್ಛಾಪೇತಿ, ಉಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸಂ ಧಞ್ಞಂ ಭಜ್ಜಾಪೇತಿ, ಕೋಟ್ಟಾಪೇತಿ, ಉದ್ಧರಾಪೇತಿ.

ಏತೇಸಮೀತಿ ಕಿಂ? ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸೇನ ಓದನಂ ಪಾಚೇತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಗಮನತ್ಥಾದೀನಂ ಪಯೋಜ್ಜೇ ತತಿಯಾಪಿ ರೂಪಸಿದ್ಧಿಯಂ [೧೪೧ ಪಿಟ್ಠೇ] ಸದ್ದನೀತಿಯಞ್ಚ [ಸುತ್ತ-೧೪೮ ಪಿಟ್ಠೇ] ವುತ್ತಾ. ಸದ್ದನೀತಿಯಂ ತತಿಯಾಪಯೋಗೇಪಿ ಕಮ್ಮತ್ಥಮೇವ ಇಚ್ಛತಿ. ಞಾಸಾದೀಸು ಕತ್ವತ್ಥಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ಯದಾ ¶ ಪನ ಪಠಮಂ ಪಯೋಜಕಂ ಅಞ್ಞೋ ದುತಿಯೋ ಪಯೋಜೇತಿ, ತದಾ ಪಠಮೋ ಪಯೋಜ್ಜೋ ನಾಮ. ತಸ್ಮಿಂ ತತಿಯಾಏವಾತಿ ವುತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತನಾ ವಿಪ್ಪಕತಂ ಕುಟಿಂ ಪರೇಹಿ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತಿ [ಪಾರಾ. ೩೬೩].

೨೯೩. ಹರಾದೀನಂ ವಾ [ಕ. ೩೦೦; ರೂ. ೨೮೬; ನೀ. ೫೮೭; ಚಂ. ೨.೧.೪೫; ಪಾ. ೧.೪.೫೩].

ಹರಾದೀನಂ ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕಮ್ಮನಿ ವಿಕಪ್ಪೇನ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಸಾಮಿಕೋ ಪುರಿಸಂ ಭಾರಂ ಹಾರೇತಿ ಪುರಿಸೇನ ವಾ, ಪುರಿಸಂ ಆಹಾರಂ ಅಜ್ಝೋಹಾರೇತಿ ಪುರಿಸೇನ ವಾ, ಪುರಿಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇತಿ ಪುರಿಸೇನ ವಾ, ರಾಜಾ ಪುರಿಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಪುರಿಸೇನ ವಾ, ಪುರಿಸಂ ಬುದ್ಧಂ ವನ್ದಾಪೇತಿ ಪುರಿಸೇನ ವಾ.

೧೯೪. ನ ಖಾದಾದೀನಂ [ಕ. ೩೦೦; ರೂ. ೨೮೬; ನೀ. ೫೮೭; ಚಂ. ೨.೧.೪೭; ಪಾ. ೧.೪.೫೭].

ಖಾದಾದೀನಂ ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕಮ್ಮನಿ ನ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಸಾಮಿಕೋ ಪುರಿಸೇನ ಖಜ್ಜಂ ಖಾದಾಪೇತಿ, ಅದ-ಭಕ್ಖನೇ, ಭತ್ತಂ ಆದೇತಿ, ಸಾಮಿಕೋ ದಾಸೇನ ಪುರಿಸಂ ಅವ್ಹಾಪೇತಿ, ಸದ್ದಾಯಾಪೇತಿ, ಕನ್ದಯತಿ, ನಾದಯತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘ಸದ್ದಾಯಾಪೇತೀ’ತಿ ಸದ್ದಂ ಕಾರಾಪೇತಿ, ನಾಮಧಾತು ಚೇಸಾ. ಕನ್ದ, ನದಾಪಿ ಸದ್ದತ್ಥಾಯೇವ.

೨೯೫. ವಹಿಸ್ಸಾನಿಯನ್ತುಕೇ [ಕ. ೩೦೦; ರೂ. ೨೮೬; ನೀ. ೫೮೭; ಚಂ. ೨.೧.೪೮; ಪಾ. ೧.೪.೫೨].

ವಹಿಸ್ಸಾತಿ ಧಾತುನಿದ್ದೇಸೋ ಇ-ಕಾರೋ, ನಿಯಾಮೇತಿ ಪಯೋಜೇತೀತಿ ನಿಯನ್ತಾ, ನತ್ಥಿ ನಿಯನ್ತಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನಿಯನ್ತುಕೋ. ಯಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನ ಪಯೋಜಕೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಸಯಮೇವ ಞತ್ವಾ ವಹತಿ, ಸೋ ಅನಿಯನ್ತುಕೋ ನಾಮ, ವಹಧಾತುಸ್ಸ ತಾದಿಸೇ ಅನಿಯನ್ತುಕೇ ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕಮ್ಮನಿ ದುತಿಯಾ ನ ಹೋತಿ.

ಸಾಮಿಕೋ ¶ ದಾಸೇನ ಭಾರಂ ವಾಹೇತಿ.

ಅನಿಯನ್ತುಕೇತಿ ಕಿಂ? ಬಲೀಬದ್ದೇ ಭಾರಂ ವಾಹೇತಿ.

೨೯೬. ಭಕ್ಖಿಸ್ಸಾಹಿಂಸಾಯಂ [ಕ. ೩೦೦; ರೂ. ೨೮೬; ನೀ. ೫೮೭; ಚಂ. ೨.೧.೪೯; ಪಾ. ೧.೪.೫].

ಭಕ್ಖಿತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಭಕ್ಖಾಪನಂ ಹಿಂಸಾ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಅನಿಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಭಕ್ಖಾಪನಂ ಹಿಂಸಾ ನಾಮ, ಭಕ್ಖಧಾತುಸ್ಸ ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕಮ್ಮನಿ ಅಹಿಂಸಾವಿಸಯೇ ದುತಿಯಾ ನ ಹೋತಿ.

ಸಾಮಿಕೋ ಪುರಿಸೇನ ಮೋದಕೇ ಭಕ್ಖಾಪೇತಿ.

ಅಹಿಂಸಾಯನ್ತಿ ಕಿಂ? ಬಲೀಬದ್ದೇ ಸಸ್ಸಂ ಭಕ್ಖಾಪೇತಿ. ಏತ್ಥ ‘ಸಸ್ಸ’ನ್ತಿ ಥೂಲತರಂ ಸಸ್ಸನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾನ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೪೩೮], ತೋಸೇನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೩೦೦]. ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತೋ ದುತಿಯಸ್ಸ ಗಾಹೇತಬ್ಬೋ’’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ [ಪಾರಾ. ೬೧೫] ಪಯೋಜ್ಜೇ ಛಟ್ಠೀಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ.

೨೯೭. ಝಾದೀಹಿ ಯುತ್ತಾ [ಕ. ೨೯೯; ರೂ. ೨೮೮; ನೀ. ೫೮೨, ೫೮೬; ಚಂ. ೨.೧.೫೦; ಪಾ. ೨.೩.೨].

ಧೀಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ನಿಪಾತೋಪಸಗ್ಗೇಹಿ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಧೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಹನ್ತಾರಂ [ಧ. ಪ. ೩೮೯], ಧೀರತ್ಥು’ಮಂ ಪೂತಿಕಾಯಂ [ಜಾ. ೧.೩.೧೨೯], ಧೀರತ್ಥು ತಂ ಧನಲಾಭಂ [ಜಾ. ೧.೪.೩೬], ಧೀರತ್ಥು ಬಹುಕೇ ಕಾಮೇ. ತತಿಯಾಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಧೀರತ್ಥು ಜೀವಿತೇನ ಮೇ [ಜಾ. ೨.೧೭.೧೩೫]. ಅನ್ತರಾ ಚ ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೧], ಅಭಿತೋ ಗಾಮಂ ವಸತಿ, ಪರಿತೋಗಾಮಂ ವಸತಿ, ನದಿಂ ನೇರಞ್ಜರಂ ಪತಿ [ಸು. ನಿ. ೪೨೭], ಏತೇಸು ಛಟ್ಠ್ಯತ್ಥೇ ದುತಿಯಾ.

ತಥಾ ¶ ಪಟಿಭಾತಿ ಮಂ ಭಗವಾ [ಉದಾ. ೪೫; ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೭], ಅಪಿಸ್ಸು ಮಂ ತಿಸ್ಸೋ ಉಪಮಾಯೋ ಪಟಿಭಂಸು [ಮ. ನಿ. ೧.೩೭೪], ಪಟಿಭಾತು ತಂ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮೋ ಭಾಸಿತುಂ [ಮಹಾವ. ೨೫೮]. ಪಟಿಭನ್ತು ತಂ ಚುನ್ದ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೯] – ‘ಮ’ನ್ತಿ ಮಮ, ‘ತ’ನ್ತಿ ತವ, ಸಮ್ಪದಾನತ್ಥೇ ದುತಿಯಾ. ‘ಮ’ನ್ತಿ ಮಮಞಾಣೇ, ‘ತ’ನ್ತಿ ತವಞಾಣೇತಿಪಿ ವಣ್ಣೇಸುಂ. ನ ಉಪಾಯಮನ್ತರೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ, ನತ್ಥಿ ಸಮಾದಾನಮನ್ತರೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಟಿಲಾಭೋ, ನೇವಿಧ ನ ಹುರಂ ನ ಉಭಯಮನ್ತರೇನ, ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ [ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೩; ಉದಾ. ೭೪]. ತತ್ಥ ‘ಅನ್ತರೇನಾ’ತಿ ನಿಪಾತಪದಮೇತಂ, ವಜ್ಜೇತ್ವಾತ್ಯತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬೇನ ಗಾಮಂ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಗಾಮಂ, ಉತ್ತರೇನ ಗಾಮಂ, ಗಾಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಪಸಗ್ಗಪುಬ್ಬಾನಂ ಅಕಮ್ಮಕಧಾತೂನಂ ಪಯೋಗೇ ಆಧಾರೇ ದುತಿಯಾ, ಪಥವಿಂ ಅಧಿಸೇಸ್ಸತಿ, ಗಾಮಂ ಅಧಿತಿಟ್ಠತಿ, ರುಕ್ಖಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ಮಞ್ಚಂ ವಾ ಪೀಠಂ ವಾ ಅಭಿನಿಸೀದೇಯ್ಯ ವಾ ಅಭಿನಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ [ಪಾಚಿ. ೧೩೦], ಗಾಮಂ ಉಪವಸತಿ, ಗಾಮಂ ಅನುವಸತಿ, ಪಬ್ಬತಂ ಅಧಿವಸತಿ, ಘರಂ ಆವಸತಿ, ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೮; ಪಾರಾ. ೫೧೯], ಉಪೋಸಥಂ ಉಪವಸತಿ, ಕಾಮಾವಚರಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ರೂಪಾವಚರಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಅರೂಪಾವಚರಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ನಿಪನ್ನಂ ವಾ ಉಪನಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೨], ನಿಸಿನ್ನಂ ವಾ ಉಪನಿಸೀದೇಯ್ಯ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೨], ಠಿತಂ ವಾ ಉಪತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೨] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಪ್ಪಾನ, ಚಾರೇಪಿ ದುತಿಯಾ, ನದಿಂ ಪಿವತಿ, ಸಮುದ್ದಂ ಪಿವತಿ, ಗಾಮಂ ಚರತಿ, ಅರಞ್ಞಂ ಚರತಿ, ನದಿಯಂ, ಗಾಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಾಲ, ದಿಸಾಸುಪಿ ಆಧಾರೇ ಏವ ದುತಿಯಾ, ತಂ ಖಣಂ, ತಂ ಮುಹುತ್ತಂ, ತಂ ಕಾಲಂ, ಏಕಮನ್ತಂ [ಖು. ಪಾ. ೫.೧], ಏಕಂ ಸಮಯಂ [ಖು. ಪಾ. ೫.೧; ದೀ. ನಿ. ೧.೧], ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ [ಪಾರಾ. ೧೬], ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ, ತಂ ದಿವಸಂ, ಇಮಂ ರತ್ತಿಂ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೫], ದುತಿಯಮ್ಪಿ, ತತಿಯಮ್ಪಿ, ಚತುತ್ಥಂ ವಾ ಪಞ್ಚಮಂ ವಾ ಅಪ್ಪೇತಿ, ತತೋ ಪುಬ್ಬಂ, ತತೋ ಪರಂ, ಪುರಿಮಂ ದಿಸಂ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೬], ದಕ್ಖಿಣಂ ದಿಸಂ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೬], ಪಚ್ಛಿಮಂ ದಿಸಂ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೬], ಉತ್ತರಂ ದಿಸಂ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೬], ಇಮಾ ದಸ ¶ ದಿಸಾಯೋ, ಕತಮಂ ದಿಸಂ ತಿಟ್ಠತಿ ನಾಗರಾಜಾ [ಜಾ. ೧.೧೬.೧೦೪], ಇಮಾಸು ದಿಸಾಸು ಕತಮಾಯ ದಿಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ ಛದ್ದನ್ತನಾಗರಾಜಾತಿ ಅತ್ಥೋಇಚ್ಚಾದಿ.

೨೯೮. ಲಕ್ಖಣಿತ್ಥಮ್ಭೂತವಿಚ್ಛಾಸ್ವಭಿನಾ [ಕ. ೨೯೯; ರೂ. ೨೮೮; ನೀ. ೫೮೨, ೫೮೬; ಚಂ. ೨.೧.೫೪; ಪಾ. ೧.೪.೯೦, ೯೧; ೨.೩.೮].

ಲಕ್ಖಣಾದೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ಪವತ್ತೇನ ಅಭಿನಾ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಅನೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ. ಅಯಂ ಪಕಾರೋ ಇತ್ಥಂ, ಈದಿಸೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತ್ಥಂ ಭೂತೋ ಪತ್ತೋತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತೋ. ಭಿನ್ನೇ ಅತ್ಥೇ ಬ್ಯಾಪಿತುಂ ಇಚ್ಛಾ ವಿಚ್ಛಾ.

ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ –

ರುಕ್ಖಮಭಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ವಿಜ್ಜು, ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ವಿಜ್ಜೋತತೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಿಜ್ಜೋಭಾಸೇನ ಬ್ಯಾಪಿತೋ ರುಕ್ಖೋ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ಸಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತಿ.

ಇತ್ಥಮ್ಭೂತೇ –

ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭಿ, ಮಾತರಂ ಅಭಿ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಧೂತಿ ಅತ್ಥೋ, ದೇವದತ್ತೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಮಾತುಪಟ್ಠಾನೇ ಅಗ್ಗಪುರಿಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಖೋ ಪನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಏವಂ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ [ಪಾರಾ. ೧]. ಏತ್ಥ ಚ ‘ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ’ತಿ ಅಭಿ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಉಗ್ಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಯಂ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಕಲಲೋಕಗ್ಗಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಉಗ್ಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪನ ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಚ್ಛಾಯಂ –

ರುಕ್ಖಂ ¶ ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ಚನ್ದೋ, ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ವಿಜ್ಜೋತತೇತ್ಯತ್ಥೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಲಕ್ಖಣಾದಿಅತ್ಥಾ ಅಭಿಸದ್ದೇನ ಜೋತನೀಯಾ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಾ ಏವ, ನ ವಚನೀಯತ್ಥಾ, ಬ್ಯಾಪನಾದಿಅತ್ಥಾ ಏವ ವಚನೀಯತ್ಥಾತಿ.

೨೯೯. ಪತಿಪರೀಹಿ ಭಾಗೇ ಚ [ಕ. ೨೯೯; ರೂ. ೨೮೮; ನೀ. ೫೮೨, ೫೮೬; ಚಂ. ೨.೧.೫೫; ಪಾ. ೧.೪.೯೦].

ಲಕ್ಖಣಿ’ತ್ಥಮ್ಭೂತ, ವಿಚ್ಛಾಸು ಚ ಭಾಗೇ ಚ ಪವತ್ತೇಹಿ ಪತಿ, ಪರೀಹಿ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಲಕ್ಖಣೇ –

ರುಕ್ಖಂ ಪತಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ವಿಜ್ಜು, ರುಕ್ಖಂ ಪರಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ವಿಜ್ಜು. ತತ್ಥ ‘ಪತೀ’ತಿ ಪಟಿಚ್ಚ, ‘ಪರೀ’ತಿ ಫರಿತ್ವಾ.

ಇತ್ಥಮ್ಭೂತೇ –

ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಂ ಪತಿ, ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಂ ಪರಿ.

ವಿಚ್ಛಾಯಂ –

ರುಕ್ಖಂ ರುಕ್ಖಂ ಪತಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ಚನ್ದೋ, ರುಕ್ಖಂ ರುಕ್ಖಂ ಪರಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ಚನ್ದೋ.

ಭಾಗೇ –

ತಂ ದೀಯತು, ಯದೇತ್ಥ ಮಂ ಪತಿ ಸಿಯಾ, ತಂ ದೀಯತು, ಯದೇತ್ಥ ಮಂ ಪರಿ ಸಿಯಾ. ತತ್ಥ ‘ಪತೀ’ತಿ ಪಟಿಚ್ಚ, ‘ಪರೀ’ತಿ ಪರಿಚ್ಚ, ಉದ್ದಿಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘ಠಪಿತ’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಏತ್ಥ ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಯಂ ¶ ವತ್ಥು ಠಪಿತಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಮೇ ದೀಯತೂತ್ಯತ್ಥೋ, ಏತೇಸು ಬಹೂಸು ಭಾಗೇಸು ಯೋ ಮಮ ಭಾಗೋ, ಸೋ ಮಯ್ಹಂ ದೀಯತೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ.

೩೦೦. ಅನುನಾ [ಕ. ೨೯೯; ರೂ. ೨೮೮; ನೀ. ೫೮೨, ೫೮೬; ಚಂ. ೨.೧.೫೬; ಪಾ. ೧.೪.೮೪, ೯೦].

ಲಕ್ಖಣಿ’ತ್ಥಮ್ಭೂತ, ವಿಚ್ಛಾಸು ಚ ಭಾಗೇ ಚ ಪವತ್ತೇನ ಅನುನಾ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಲಕ್ಖಣೇ –

ರುಕ್ಖಂ ಅನು ವಿಜ್ಜೋತತೇ ವಿಜ್ಜು, ರುಕ್ಖಂ ಅನು ಫರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಮನುಪಬ್ಬಜುಂ [ಬು. ವಂ. ೨೧.೫], ‘ಸಮ್ಬುದ್ಧ’ನ್ತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ, ಅನು ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಿಪಸ್ಸಿಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಸತಿ ತಾನಿಪಿ ಚತುರಾಸೀತಿಕುಲಪುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಚ್ಚಕ್ರಿಯಮನು ವುಟ್ಠಿ ಪಾವಸ್ಸಿ, ‘ಅನೂ’ತಿ ಅನ್ವಾಯ, ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಚ್ಚಕ್ರಿಯಾಯ ಸತಿ ಸಚ್ಚಕ್ರಿಯಹೇತು ದೇವೋ ಪಾವಸ್ಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಹೇತು ಚ ಲಕ್ಖಣಂ ಭವತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಸಚ್ಚಕ್ರಿಯಾಯ ಸಹೇವಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ‘‘ಸಹ ಸಚ್ಚೇ ಕತೇ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ [ಚರಿಯಾ. ೩.೮೨] ಹಿ ವುತ್ತಂ.

ಇತ್ಥಮ್ಭೂತೇ –

ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮನು. ತತ್ಥ ‘ಅನೂ’ತಿ ಅನ್ವಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ.

ವಿಚ್ಛಾಯಂ –

ರುಕ್ಖಂ ರುಕ್ಖಂ ಅನು ವಿಜ್ಜೋತತೇ ಚನ್ದೋ. ತತ್ಥ ‘ಅನೂ’ತಿ ಅನು ಫರಿತ್ವಾ.

ಭಾಗೇ –

ಯದೇತ್ಥ ¶ ಮಂ ಅನು ಸಿಯಾ, ತಂ ದೀಯತು. ತತ್ಥ ‘ಅನೂ’ತಿ ಅನ್ವಾಯ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

೩೦೧. ಸಹತ್ಥೇ [ಕ. ೨೯೯; ರೂ. ೨೮೮; ನೀ. ೫೮೨, ೫೮೬; ಚಂ. ೨.೧.೫೭; ಪಾ. ೧.೪.೮೫].

ಸಹತ್ಥೇ ಅನುನಾ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಪಬ್ಬತಂ ಅನು ತಿಟ್ಠತಿ [ಪಬ್ಬತಮನುಸೇನಾ ತಿಟ್ಠತಿ (ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನವುತ್ತಿಯಂ)]. ನದಿಂ ಅನ್ವಾವಸಿತಾ ಬಾರಾಣಸೀ. ‘ಅನೂ’ತಿ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ, ನದಿಯಾ ಸಹ ಆಬದ್ಧಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೩೦೨. ಹೀನೇ [ಕ. ೨೯೯; ರೂ. ೨೮೮; ನೀ. ೫೮೨, ೫೮೬; ಚಂ. ೨.೧.೫೮; ಪಾ. ೧.೪.೮೬].

ಹೀನೇ ಪವತ್ತೇನ ಅನುನಾ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಅನು ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ, ಅನುಗತಾ ಪಚ್ಛತೋ ಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಬ್ಬೇ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತೋ ಹೀನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೩೦೩. ಉಪೇನ [ಕ. ೨೯೯; ರೂ. ೨೮೮; ನೀ. ೫೮೨, ೫೮೬; ಚಂ. ೨.೧.೫೯; ಪಾ. ೧.೪.೮೭].

ಹೀನೇ ಉಪೇನ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಉಪ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ, ಉಪೇಚ್ಚ ಗತಾ ಸಮೀಪೇ ಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಹೀನಾತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಅಭಿಇಚ್ಚಾದಯೋ ಕಮ್ಮಪ್ಪವಚನೀಯಾತಿ ಸದ್ದಸತ್ಥೇಸು ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಪಕಾರೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಪವಚನೀಯಂ, ಪಕಾರೋ ಚ ಲಕ್ಖಣಿ’ತ್ಥಮ್ಭೂತ, ವಿಚ್ಛಾದಿಕೋ ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪನಾದಿಕ್ರಿಯಾ, ಕಮ್ಮಂ ಪವಚನೀಯಂ ಯೇಹಿ ತೇ ಕಮ್ಮಪ್ಪವಚನೀಯಾ.

ತತ್ಥ ¶ ಬ್ಯಾಪನಾದಿಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸವಾಚೀಹಿ ಉಪಸಗ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೇಸತಿ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ, ಅಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪನ ಆಧಾರ, ಸಾಮ್ಯಾದಿಅತ್ಥೇಸು ಹೋತಿ, ಲಕ್ಖಣಾದಯೋ ಪನ ಸಾಮತ್ಥಿಯಸಿದ್ಧಾ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಾ ಏವಾತಿ.

೩೦೪. ಕಾಲದ್ಧಾನಮಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ [ಕ. ೨೯೮; ರೂ. ೨೮೭; ನೀ. ೫೮೧; ಪಾ. ೨.೩.೫]

ಕಾಲಸ್ಸ ವಾ ಅದ್ಧುನೋ ವಾ ದಬ್ಬ, ಗುಣ, ಕ್ರಿಯಾಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ನಿರನ್ತರಂ ಸಂಯೋಗೇ ಕಾಲ’ದ್ಧಾನವಾಚೀಹಿ ಲಿಙ್ಗೇಹಿ ಪರಂ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಕಾಲೇ –

ಸತ್ತಾಹಂ ಗವಪಾನಂ, ಮಾಸಂ ಮಂಸೋದನಂ, ಸರದಂ ರಮಣೀಯಾ ನದೀ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ರಮಣೀಯಂ ನನ್ದನಂ, ಮಾಸಂ ಸಜ್ಝಾಯತಿ, ವಸ್ಸಸತಂ ಜೀವತಿ, ತಯೋ ಮಾಸೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ.

ಅದ್ಧಾನೇ –

ಯೋಜನಂ ವನರಾಜಿ, ಯೋಜನಂ ದೀಘೋ ಪಬ್ಬತೋ, ಕೋಸಂ ಸಜ್ಝಾಯತಿ.

ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇತಿ ಕಿಂ? ಮಾಸೇ ಮಾಸೇ ಭುಞ್ಜತಿ, ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ವಿಹಾರೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸನಮ್ಪಿ ಕತ್ತಾರಾ ಸಾಧೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಮ್ಮಗತಿಕಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಸದ್ದೇನ ಗಯ್ಹತಿ.

ಸುಖಂ ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಸೇತಿ, ಸೀಘಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಖಿಪ್ಪಂ ಗಚ್ಛತಿ, ದನ್ಧಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಮುದುಂ ಪಚತಿ, ಗರುಂ ಏಸ್ಸತಿ, ಲಹುಂ ಏಸ್ಸತಿ, ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಕಂ ಓತಾಪೇತಿ, ಕಾಯಪ್ಪಚಾಲಕಂ ಗಚ್ಛತಿ [ಪಾಚಿ. ೫೯೦], ಹತ್ಥಪ್ಪಚಾಲಕಂ ¶ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೀಸಪ್ಪಚಾಲಕಂ ಗಚ್ಛತಿ [ಪಾಚಿ. ೫೯೪-೫೯೫], ಸುರುಸುರುಕಾರಕಂ ಭುಞ್ಜತಿ [ಪಾಚಿ. ೬೨೭], ಅವಗಣ್ಡಕಾರಕಂ ಭುಞ್ಜತಿ [ಪಾಚಿ. ೬೨೨], ಪಿಣ್ಡುಕ್ಖೇಪಕಂ ಭುಞ್ಜತಿ [ಪಾಚಿ. ೬೨೦], ಹತ್ಥನಿದ್ಧುನಕಂ ಭುಞ್ಜತಿ [ಪಾಚಿ. ೬೨೩], ಹತ್ಥನಿಲ್ಲೇಹಕಂ ಭುಞ್ಜತಿ [ಪಾಚಿ. ೬೨೮], ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಸಮಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತಿ, ವಿಸಮಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ದುತಿಯಾವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ತತಿಯಾವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ

ಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ತತಿಯಾ?

೩೦೫. ಕತ್ತುಕರಣೇಸು ತತಿಯಾ [ಕ. ೨೮೬, ೨೮೮; ರೂ. ೨೯೧, ೨೯೩; ನೀ. ೫೯೧, ೫೯೪; ಚಂ. ೨.೧.೬೨-೩; ಪಾ. ೨.೩.೧೮].

ಕತ್ತರಿ ಕರಣೇ ಚ ತತಿಯಾ ಹೋತಿ. ಕತ್ತಾತಿ ಚ ಕಾರಕೋತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ ‘‘ಕರೋತೀತಿ ಕತ್ತಾ, ಕರೋತೀತಿ ಕಾರಕೋ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕತ್ತುಕಾರಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದಾನಂ ವಸೇನ ಅಯಮೇವ ಕ್ರಿಯಂ ಏಕನ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಸಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಕರೋತಿ, ಅತ್ತಪ್ಪಧಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಕರೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ತತೋ ಕ್ರಿಯಾ ನಾಮ ಕತ್ತುನೋ ಏವ ಬ್ಯಾಪಾರೋ, ನ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಚ, ಅಞ್ಞೇ ಪನ ಕ್ರಿಯಾಸಾಧನೇ ಕತ್ತುನೋ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ಕಾರಕಾ ನಾಮಾತಿ ಚ, ತಥಾ ಅನುಪಕಾರಕತ್ತಾ ಅಕಾರಕಾ ನಾಮಾತಿ ಚ ವಿಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ.

ತತ್ಥ ಕತ್ತಾ ತಿವಿಧೋ ಸಯಂಕತ್ತಾ, ಪಯೋಜಕಕತ್ತಾ, ಕಮ್ಮಕತ್ತಾತಿ.

ತತ್ಥ ಧಾತ್ವತ್ಥಂ ಸಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಯಂಕತ್ತಾ ನಾಮ, ಪುರಿಸೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ.

ಪರಂ ¶ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಪಯೋಜಕಕತ್ತಾ ನಾಮ, ಪುರಿಸೋ ದಾಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇತಿ.

ಕಮ್ಮಕತ್ತಾ ನಾಮ ಪಯೋಜ್ಜಕಕತ್ತಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಪುರಿಸೋ ದಾಸೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇತಿ ದಾಸಸ್ಸ ವಾ, ಯೋ ಚ ಅಞ್ಞೇನ ಕತಂ ಪಯೋಗಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಭೂತೋಪಿ ಸುಕರತ್ತಾ ವಾ ಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಅವತ್ತುಕಾಮತಾಯ ವಾ ಅಜಾನನತಾಯ ವಾ ವಞ್ಚೇತುಕಾಮತಾಯ ವಾ ಕತ್ತುಭಾವೇನ ವೋಹರೀಯತಿ, ಸೋ ಕಮ್ಮಕತ್ತಾ ನಾಮ, ಕುಸೂಲೋ ಸಯಮೇವ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಘಟೋ ಸಯಮೇವ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಅಪಿಚ ಸುಕರೋ ವಾ ಹೋತು ದುಕ್ಕರೋ ವಾ, ಯೋ ಕಮ್ಮರೂಪಕ್ರಿಯಾಪದೇ ಪಠಮನ್ತೋ ಕತ್ತಾ, ಸೋ ಕಮ್ಮಕತ್ತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸದ್ದರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ತಂ ಅತ್ಥರೂಪೇನ ಕತ್ತಾ ಚಾತಿ ಕಮ್ಮಕತ್ತಾ, ಕುಸೂಲೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಘಟೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಚತಿ ಮುನಿನೋ ಭತ್ತಂ, ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಘರೇ ಘರೇ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸದ್ದತ್ಥೋ ದುವಿಧೋ ಪರಮತ್ಥೋ, ಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥೋತಿ. ತತ್ಥ ಪರಮತ್ಥೋ ಏಕನ್ತೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನೋಯೇವ. ಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥೋ ಪನ ಕೋಚಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಸಮ್ಮತೋ. ಯಥಾ? ರಾಜಪುತ್ತೋ, ಗೋವಿಸಾಣಂ, ಚಮ್ಪಕಪುಪ್ಫನ್ತಿ. ಕೋಚಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಸಮ್ಮತೋ. ಯಥಾ? ವಞ್ಝಾಪುತ್ತೋ, ಸಸವಿಸಾಣಂ, ಉದುಮ್ಬರಪುಪ್ಫನ್ತಿ. ಸದ್ದೋ ಚ ನಾಮ ವತ್ತಿಚ್ಛಾಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತೀ ಹೋತಿ, ವತ್ತಮಾನೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಂ ನ ದೀಪೇತೀತಿ ನತ್ಥಿ, ಸಙ್ಕೇತೇ ಸತಿ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಸಯಂ ಬುದ್ಧಿಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸಮ್ಮತೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸದ್ದಬುದ್ಧೀನಂ ವಿಸಯಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಏವ ಹೋತಿ. ಇತರಥಾ ‘ವಞ್ಝಾಪುತ್ತೋ’ತಿ ಪದಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ತದತ್ಥವಿಸಯಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ನ ಪವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ, ಸದ್ದಬುದ್ಧೀನಞ್ಚ ವಿಸಯಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೋ ಸದ್ದನಾನಾತ್ತೇ ಬುದ್ಧಿನಾನಾತ್ತೇ ಚ ಸತಿ ನಾನಾ ಹೋತಿ, ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏವಂ ಸದ್ದಬುದ್ಧಿವಿಸಯಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಞ್ಚ ನಾನಾಭೂತಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಾರಕನಾನಾತ್ತಂ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕನಾನಾತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ ¶ , ನ ಪನ ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ನಾನಾಭೂತಮೇವ ಚ ಅತ್ಥನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಂಯೋಗೋ ಜಾಯತೇ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಸದ್ದಬುದ್ಧೀನಂ ನಾನಾತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ಅತ್ಥನಾನಾತ್ತೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸದ್ದಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಾನಞ್ಚ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕತಾಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ.

ಕಯಿರತೇ ಅನೇನಾತಿ ಕರಣಂ, ಕ್ರಿಯಾಸಾಧನೇ ಕತ್ತುನೋ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ದುವಿಧಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಕರಣಂ, ಬಾಹಿರಕರಣನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಕತ್ತುನೋ ಅಙ್ಗಭೂತಂ ಕರಣಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ನಾಮ, ಪುರಿಸೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಮನಸಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಜಾನಾತಿ, ಹತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಪಾದೇನ ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛತಿ, ರುಕ್ಖೋ ಫಲಭಾರೇನ ಓಣಮತಿ.

ಕತ್ತುನೋ ಬಹಿಭೂತಂ ಬಾಹಿರಂ ನಾಮ, ಪುರಿಸೋ ಯಾನೇನ ಗಚ್ಛತಿ, ಫರಸುನಾ [ಪರಸುನಾ (ಸಕ್ಕತಗನ್ಥೇಸು)] ಛಿನ್ದತಿ, ರುಕ್ಖೋ ವಾತೇನ ಓಣಮತಿ.

೩೦೬. ಸಹತ್ಥೇನ [ಕ. ೨೮೭; ರೂ. ೨೯೬; ನೀ. ೫೯೨; ಚಂ. ೨.೧.೬೫; ಪಾ. ೨.೩.೧೯].

ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ಸೋತಿ ಸಹತ್ಥೋ, ಸಹತ್ಥೇನ ಸದ್ದೇನ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ತತಿಯಾ ಹೋತಿ. ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ಸಮವಾಯತ್ಥೋ.

ಸೋ ತಿವಿಧೋ ದಬ್ಬಸಮವಾಯೋ, ಗುಣಸಮವಾಯೋ, ಕ್ರಿಯಾಸಮವಾಯೋತಿ. ಪುತ್ತೇನ ಸಹ ಧನವಾ ಪಿತಾ, ಪುತ್ತೇನ ಸಹ ಥೂಲೋ ಪಿತಾ, ಪುತ್ತೇನ ಸಹ ಆಗತೋ ಪಿತಾ. ಸಹ, ಸದ್ಧಿಂ, ಸಮಂ, ನಾನಾ, ವಿನಾಇಚ್ಚಾದಿಕೋ ಸಹತ್ಥಸದ್ದೋ ನಾಮ.

ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ [ಮಹಾವ. ೫೯], ಸಹಸ್ಸೇನ ಸಮಂ ಮಿತಾ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೨], ಪಿಯೇಹಿ ನಾನಾಭಾವೋ ವಿನಾಭಾವೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೩, ೨೦೭], ಸಙ್ಘೋ ಸಹ ವಾ ಗಗ್ಗೇನ ವಿನಾ ವಾ ಗಗ್ಗೇನ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯ [ಮಹಾವ. ೧೬೭].

೩೦೭. ಲಕ್ಖಣೇ [ರೂ. ೧೪೭ ಪಿಟ್ಠೇ; ನೀ. ೫೯೮; ಚಂ. ೨.೧.೬೬; ಪಾ. ೨.೩.೨೧].

ಲಕ್ಖಣಂ ¶ ವುಚ್ಚತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ತತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಅಸ್ಸುಪುಣ್ಣೇಹಿ ನೇತ್ತೇಹಿ, ಪಿತರಂ ಸೋ ಉದಿಕ್ಖತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೧೨೩]. ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೇನ ಅತ್ತನಾ ವಿಹರತಿ [ಅ. ನಿ. ೩.೬೭], ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನ ವಿಲೇಪನೇನ ರಾಜಾನಮದಕ್ಖಿ, ತಿದಣ್ಡಕೇನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಮದಕ್ಖಿ, ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನೇನ ಪತ್ತೇನ ಅಞ್ಞಂ ಪತ್ತಂ ಚೇತಾಪೇತಿ [ಪಾರಾ. ೬೧೨ (ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ)], ಭಿಕ್ಖು ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇನ ಆಲೋಕಿತೇನ ವಿಲೋಕಿತೇನ ಸಮಿಞ್ಜಿತೇನ ಪಸಾರಿತೇನ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ, ಸಾ ಕಾಳೀ ದಾಸೀ ಭಿನ್ನೇನ ಸೀಸೇನ ಲೋಹಿತೇನ ಗಲನ್ತೇನ ಪತಿವಿಸ್ಸಕಾನಂ ಉಜ್ಝಾಪೇಸಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೬], ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಾಯ ಅನ್ತರಘರೇ ಗಚ್ಛನ್ತಿ [ಪಾಚಿ. ೫೮೪], ಪಲ್ಲತ್ಥಿಕಾಯ ಅನ್ತರಘರೇ ನಿಸೀದನ್ತಿ [ಪಾಚಿ. ೫೯೯].

ಅಙ್ಗವಿಕಾರೋಪಿ ಇಧ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ [ಕ. ೨೯೧; ರೂ. ೨೯೯; ನೀ. ೬೦೩], ಅಕ್ಖಿನಾ ಕಾಣಂ ಪಸ್ಸತಿ, ‘ಅಕ್ಖೀ’ತಿ ಇದಂ ‘ಕಾಣ’ನ್ತಿ ಪದೇ ವಿಸೇಸನಂ, ವಿಕಲೇನ ಚಕ್ಖುಅಙ್ಗೇನ ಸೋ ಕಾಣೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಹತ್ಥೇನ ಕುಣಿಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪಾದೇನ ಖಞ್ಜಂ ಪಸ್ಸತಿ.

೩೦೮. ಹೇತುಮ್ಹಿ [ಕ. ೨೮೯; ರೂ. ೨೯೭; ನೀ. ೬೦೧].

ಹಿನೋತಿ ಪವತ್ತತಿ ಫಲಂ ಏತೇನಾತಿ ಹೇತು, ತಸ್ಮಿಂ ತತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ವಿಜ್ಜಾಯ ಸಾಧು, ಕಮ್ಮುನಾ ವತ್ತತಿ ಲೋಕೋ, ಕಮ್ಮುನಾ ವತ್ತತಿ ಪಜಾ [ಮ. ನಿ. ೨.೪೬೦; ಸು. ನಿ. ೬೫೯ (ವತ್ತತೀ ಪಜಾ)]. ಕಮ್ಮುನಾ ವಸಲೋ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ [ಸು. ನಿ. ೧೩೬]. ಕೇನಟ್ಠೇನ [ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ], ಕೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ, ಕೇನ ವಣ್ಣೇನ ¶ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೪] ಕೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ, ಕೇನ ಹೇತುನಾ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೦೯೭], ಕೇನ ಕಾರಣೇನ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೪.೧೫ ಮಾತಙ್ಗಜಾತಕವಣ್ಣನಾ] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಕರಣಂ ತಿವಿಧಂ ಕ್ರಿಯಾಸಾಧಕಕರಣಂ, ವಿಸೇಸನಕರಣಂ, ನಾನಾತ್ತಕರಣನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಕ್ರಿಯಾಸಾಧಕಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮೇವ.

ವಿಸೇಸನಕರಣಂ ಯಥಾ? ಆದಿಚ್ಚೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸಾಕಿಯೋ ನಾಮ ಜಾತಿಯಾ [ಸು. ನಿ. ೪೨೫]. ಗೋತ್ತೇನ ಗೋತಮೋ ನಾಥೋ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೨೫೩ (ವಿಸದಿಸಂ)], ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ನಾಮೇನ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೨೫೧], ವಿಸ್ಸುತೋ ಪಞ್ಞವಾ ಚ ಸೋ, ಜಾತಿಯಾ ಖತ್ತಿಯೋ ಬುದ್ಧೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೯೨], ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ [ಮಿ. ಪ. ೬.೪.೮], ಸಿಪ್ಪೇನ ನಳಕಾರೋ ಸೋ, ಏಕೂನತಿಂಸೋ ವಯಸಾ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪], ವಿಜ್ಜಾಯ ಸಾಧು, ತಪಸಾ ಉತ್ತಮೋ, ಸುವಣ್ಣೇನ ಅಭಿರೂಪೋ, ಪಕತಿಯಾ ಅಭಿರೂಪೋ, ಪಕತಿಯಾ ಭದ್ದಕೋ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮತ್ತಿಕಾ [ಪಾಚಿ. ೮೬], ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ, ಸಮೇನ ಧಾವತಿ, ವಿಸಮೇನ ಧಾವತಿ, ಸುಖೇನ ಸುಖಿತೋ ಹೋಮಿ, ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಪಮುದಿತೋ [ಬು. ವಂ. ೨.೭೮]. ದ್ವಿದೋಣೇನ ಧಞ್ಞಂ ಕಿಣಾತಿ, ಸಹಸ್ಸೇನ ಅಸ್ಸೇ ವಿಕ್ಕಿಣಾತಿ, ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮನ್ನತಿ [ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ (ಸಮ್ಮನ್ನಿ)] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನಾನಾತ್ತಕರಣಂ ಯಥಾ? ಕಿಂ ಮೇ ಏಕೇನ ತಿಣ್ಣೇನ, ಪುರಿಸೇನ ಥಾಮದಸ್ಸಿನಾ [ಬು. ವಂ. ೨.೫೬]. ಕಿಂ ತೇ ಜಟಾಹಿ ದುಮ್ಮೇಧ, ಕಿಂ ತೇ ಅಜಿನಸಾಟಿಯಾ [ಧ. ಪ. ೩೯೪]. ಅಲಂ ತೇ ಇಧ ವಾಸೇನ [ಪಾರಾ. ೪೩೬], ಅಲಂ ಮೇ ಬುದ್ಧೇನ [ಪಾರಾ. ೫೨], ಕಿನ್ನುಮೇಬುದ್ಧೇನ [ಪಾರಾ. ೫೨], ನ ಮಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧೇನ [ಪಾರಾ. ೫೨], ಮಣಿನಾ ಮೇ ಅತ್ಥೋ [ಪಾರಾ. ೩೪೪], ವದೇಯ್ಯಾಥ ಭನ್ತೇ ಯೇನತ್ಥೋ, ಪಾನೀಯೇನ [ಪಾಣಿಯೇನ (ಮೂ.)] ಅತ್ಥೋ, ಮೂಲೇಹಿ ಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಅತ್ಥೋ [ಮಹಾವ. ೨೬೩], ಸೇಯ್ಯೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ, ಮಹಗ್ಘೇನ ¶ ಅತ್ಥಿಕೋ, ಮಾಸೇನ ಪುಬ್ಬೋ, ಪಿತರಾ ಸದಿಸೋ, ಮಾತರಾ ಸಮೋ, ಕಹಾಪಣೇನ ಊನೋ, ಧನೇನ ವಿಕಲೋ, ಅಸಿನಾ ಕಲಹೋ, ವಾಚಾಯ ಕಲಹೋ, ಆಚಾರೇನ ನಿಪುಣೋ, ವಾಚಾಯ ನಿಪುಣೋ, ಗುಳೇನ ಮಿಸ್ಸಕೋ, ತಿಲೇನ ಮಿಸ್ಸಕೋ, ವಾಚಾಯ ಸಖಿಲೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಥಾ ಕಮ್ಮಾ’ವಧಿ, ಆಧಾರ’ಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗ, ಕ್ರಿಯಾಪವಗ್ಗಾಪಿ ನಾನಾತ್ತಕರಣೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ.

ಕಮ್ಮೇ ತಾವ –

ತಿಲೇಹಿ ಖೇತ್ತೇ ವಪ್ಪತಿ, ತನ್ತವಾಯೇಹಿ ಚೀವರಂ ವಾಯಾಪೇತಿ, ಸುನಖೇಹಿ ಖಾದಾಪೇನ್ತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅವಧಿಮ್ಹಿ –

ಸುಮುತ್ತಾ ಮಯಂ ತೇನ ಮಹಾಸಮಣೇನ [ಚೂಳವ. ೪೩೭], ಮುತ್ತೋಮ್ಹಿ ಕಾಸಿರಾಜೇನ, ಚಕ್ಖು ಸುಞ್ಞಂ ಅತ್ತೇನ ವಾ ಅತ್ತನಿಯೇನ ವಾ [ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೫], ಓತ್ತಪ್ಪತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನ [ಅ. ನಿ. ೫.೨], ಹಿರೀಯತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನ [ಅ. ನಿ. ೫.೨], ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಸಕೇನ ಕಾಯೇನ, ಪಥಬ್ಯಾ ಏಕರಜ್ಜೇನ, ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನೇನ ವಾ. ಸಬ್ಬಲೋಕಾಧಿಪಚ್ಚೇನ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ವರಂ [ಧ. ಪ. ೧೭೮] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಆಧಾರೇ –

ತೇನ ಖಣೇನ ತೇನ ಲಯೇನ ತೇನ ಮುಹುತ್ತೇನ [ಮಹಾವ. ೧೭], ತೇನ ಸಮಯೇನ [ಪಾರಾ. ೧], ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ [ಖು. ಪಾ. ೫.೯]. ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬], ತಿಣ್ಣಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೬೮; ಉದಾ. ೫೧], ಪುಬ್ಬೇನ ಗಾಮಂ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಗಾಮಂ, ಪುರತ್ಥಿಮೇನ ಧತರಟ್ಠೋ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ವಿರೂಳ್ಹಕೋ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಿರೂಪಕ್ಖೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೬], ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ [ಖು. ಪಾ. ೫.೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ –

ಮಾಸೇನ ಭುಞ್ಜತಿ, ಯೋಜನೇನ ಧಾವತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ರಿಯಾಪವಗ್ಗೋ ¶ ನಾಮ ಕ್ರಿಯಾಯ ಸೀಘತರಂ ನಿಟ್ಠಾಪನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಜೋತೇತಬ್ಬೇ ತತಿಯಾ, ಏಕಾಹೇನೇವ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಪಾಪುಣಿ, ತೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ನವಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ವಿಹಾರಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಗಮನಮತ್ತೇನ ಲಭತಿ, ಓಟ್ಠಪಹಟಮತ್ತೇನ ಪಗುಣಂ ಅಕಾಸಿ.

ತತಿಯಾವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಚತುತ್ಥೀವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ

ಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಚತುತ್ಥೀ?

೩೦೯. ಸಮ್ಪದಾನೇ ಚತುತ್ಥೀ [ಕ. ೨೯೩; ರೂ. ೩೦೧; ನೀ. ೬೦೫; ಚತುತ್ಥೀ ಸಮ್ಪದಾನೇ (ಬಹೂಸು), ಚಂ. ೨.೧.೭೩; ಪಾ. ೨.೩.೧೩].

ಸಮ್ಪದಾನೇ ಚತುತ್ಥೀ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಪದೀಯತೇ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪದಾನಂ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತಂ ವತ್ಥುಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಕಂ, ಕ್ರಿಯಾಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಚೀವರಂ ದೇತಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಿಲಾಘತೇ.

ಪುನ ಅನಿರಾಕರಣಂ, ಅನುಮತಿ, ಆರಾಧನನ್ತಿ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ನ ನಿರಾಕರೋತಿ ನ ನಿವಾರೇತೀತಿ ಅನಿರಾಕರಣಂ, ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸತಿ ಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ. ಕಾಯಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಂ ಸಮ್ಪದಾನಂ ಅನುಮತಿ ನಾಮ. ವಿವಿಧೇಹಿ ಆಯಾಚನವಚನೇಹಿ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಂ ಆರಾಧನಂ ನಾಮ. ಬೋಧಿರುಕ್ಖಸ್ಸ ಜಲಂ ದೇತಿ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಅನ್ನಂ ದೇತಿ, ಯಾಚಕಸ್ಸ ಅನ್ನಂ ದೇತಿ.

ಕ್ರಿಯಾಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಕಂ ನಾನಾಕ್ರಿಯಾವಸೇನ ಬಹುವಿಧಂ.

ತತ್ಥ ¶ ರೋಚನಕ್ರಿಯಾಯೋಗೇ –

ತಞ್ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರುಚ್ಚತಿ ಚೇವ ಖಮತಿ ಚ [ಮ. ನಿ. ೧.೧೭೯; ಮ. ನಿ. ೨.೪೩೫], ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಮಮ ರುಚ್ಚತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೪೩], ಕಸ್ಸ ಸಾದುಂ ನ ರುಚ್ಚತಿ, ನ ಮೇ ರುಚ್ಚತಿ ಭದ್ದನ್ತೇ, ಉಲೂಕಸ್ಸಾಭಿಸೇಚನಂ [ಜಾ. ೧.೩.೬೦]. ಗಮನಂ ಮಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತಿ, ಮಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಭೇದೋ ರುಚ್ಚಿತ್ಥ [ಪಾರಾ. ೪೧೮], ಯಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ನ ಖಮತಿ, ಖಮತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ [ಪಾರಾ. ೪೩೮], ಭತ್ತಂ ಮಯ್ಹಂ ಛಾದೇತಿ, ಭತ್ತಮಸ್ಸ ನಚ್ಛಾದೇತಿ [ಚೂಳವ. ೨೮೨], ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲೂಖಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ನಚ್ಛಾದೇನ್ತಿ [ಮಹಾವ. ೨೬೧ (ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ)]. ತತ್ಥ ‘ಛಾದೇತೀ’ತಿ ಇಚ್ಛಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಧಾರಣಪ್ಪಯೋಗೇ –

ಛತ್ತಗ್ಗಾಹೋ ರಞ್ಞೋ ಛತ್ತಂ ಧಾರೇತಿ, ಸಮ್ಪತಿಜಾತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ದೇವಾ ಛತ್ತಂ ಧಾರಯಿಂಸು.

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಿಲಾಘತೇ, ಥೋಮೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ತುಯ್ಹಂ ಹನುತೇ, ತುಣ್ಹಿಭಾವೇನ ವಞ್ಚೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಭಿಕ್ಖುನೀ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಭುಞ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಪಾನೀಯೇನ ವಾ ವಿಧೂಪನೇನ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ [ಪಾಚಿ. ೮೧೬ (ವಿಸದಿಸಂ)]. ದುತಿಯಾಪಿ ಹೋತಿ, ರಞ್ಞೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ರಾಜಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಹಂ ಭೋತಿಂ ಉಪಟ್ಠಿಸ್ಸಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯೩೪], ಅಹಂ ತಂ ಉಪಟ್ಠಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಾತಾಪಿತುಉಪಟ್ಠಾನಂ [ಖು. ಪಾ. ೫.೬], ತುಯ್ಹಂ ಸಪತೇ, ಸಪಸ್ಸು ಮೇ ವೇಪಚಿತ್ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೫೩], ಸಪಥಮ್ಪಿ ತೇ ಸಮ್ಮ ಅಹಂ ಕರೋಮಿ [ಜಾ. ೨.೨೧.೪೦೭], ತವ ಮಯಿ ಸದ್ದಹನತ್ಥಂ ಸಚ್ಚಂ ಕರೋಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ರಞ್ಞೋ ಸತಂ ಧಾರೇತಿ, ಇಧ ಕುಲಪುತ್ತೋ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಾರೇತಿ [ಅ. ನಿ. ೪.೬೨], ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಮಯಂ ನಾಗಂ ಧಾರಯಾಮ. ತತ್ಥ ‘ರಞ್ಞೋ ಸತಂ ಧಾರೇತೀ’ತಿ ಸತಂ ಬಲಿಧನಂ ವಾ ದಣ್ಡಧನಂ ವಾ ನಿದೇತೀತಿ [ನಿಧೇತೀತಿ, ನಿಧೇಮ (ಕೇಚಿ)] ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಇಣಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ‘ಧಾರಯಾಮಾ’ತಿ ಪುನ ನಿದೇಮ [ನಿಧೇತೀತಿ, ನಿಧೇಮ (ಕೇಚಿ)], ತುಯ್ಹಂ ಸದ್ದಹತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಸದ್ದಹತಿ, ಸದ್ದಹಾಸಿ ಸಿಙ್ಗಾಲಸ್ಸ, ಸುರಾಪೀತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ [ಜಾ. ೧.೧.೧೧೩].

ದೇವಾಪಿ ¶ ತೇ ಪಿಹಯನ್ತಿ ತಾದಿನೋ [ಧ. ಪ. ೯೪ (ತಸ್ಸ ಪಿಹಯನ್ತಿ)], ದೇವಾಪಿ ತೇಸಂ ಪಿಹಯನ್ತಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಸತೀಮತಂ [ಧ. ಪ. ೧೮೧], ‘ಪಿಹಯನ್ತೀ’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಟ್ಠುಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯಾಪಿ ಹೋತಿ, ಸಚೇ ಮಂ ಪಿಹಯಸಿ, ಧನಂ ಪಿಹೇತಿ, ಹಿರಞ್ಞಂ ಪಿಹೇತಿ, ಸುವಣ್ಣಂ ಪಿಹೇತಿ. ತತಿಯಾಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ರೂಪೇನ ಪಿಹೇತಿ, ಸದ್ದೇನ ಪಿಹೇತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಸ್ಸ ಕುಜ್ಝ ಮಹಾವೀರ [ಜಾ. ೧.೪.೪೯], ಮಾ ಮೇ ಕುಜ್ಝ ರಥೇಸಭ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೬೯೬ (ಕುಜ್ಝಿ)], ಯದಿಹಂ ತಸ್ಸ ಕುಪ್ಪೇಯ್ಯಂ, ಮಾತು ಕುಪ್ಪತಿ, ಪಿತು ಕುಪ್ಪತಿ, ಯೋ ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಸ್ಸ ನರಸ್ಸ ದುಸ್ಸತಿ [ಧ. ಪ. ೧೨೫; ಸು. ನಿ. ೬೬೭; ಜಾ. ೧.೫.೯೪], ದುಹಯತಿ ದಿಸಾನಂ ಮೇಘೋ, ಪೂರೇತಿ ವಿನಾಸೇತಿ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಕಾಲೇ ವಸ್ಸನ್ತೋ ಹಿ ವಿನಾಸೇತಿ ನಾಮ, ಯೋ ಮಿತ್ತಾನಂ ನ ದುಬ್ಭತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೯], ಅದುಟ್ಠಸ್ಸ ತುವಂ ದುಬ್ಭಿ [ಜಾ. ೧.೧೬.೨೯೫], ಮಿತ್ತಾನಂ ನ ದುಬ್ಭೇಯ್ಯ, ತಿತ್ಥಿಯಾ ಇಸ್ಸನ್ತಿ ಸಮಣಾನಂ, ಉಸ್ಸೂಯನ್ತಿ ದುಜ್ಜನಾ ಗುಣವನ್ತಾನಂ, ಪತಿವಿಸ್ಸಕಾನಂ ಉಜ್ಝಾಪೇಸಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೬ (ಉಜ್ಝಾಪೇಸಿ)], ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ತಸ್ಸ ಉಜ್ಝಾಯಿತ್ಥ [ಉದಾ. ೨೬ (ವಿಸದಿಸಂ)], ಮಹಾರಾಜಾನಂ ಉಜ್ಝಾಪೇತಬ್ಬಂ ವಿರವಿತಬ್ಬಂ ವಿಕ್ಕನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ಕ್ಯಾಹಂ ಅಯ್ಯಾನಂ ಅಪರಜ್ಝಾಮಿ [ಪಾರಾ. ೩೮೩] ಅಯ್ಯೇ ವಾ, ರಞ್ಞೋ ಅಪರಜ್ಝತಿ ರಾಜಾನಂ ವಾ, ಆರಾಧೋ ಮೇ ರಾಜಾ ಹೋತಿ.

ಪತಿ, ಆಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಸು-ಧಾತುಸ್ಸ ಅನು, ಪತಿಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಗೀ-ಧಾತುಸ್ಸ ಯೋಗೇ ಸಮ್ಪದಾನೇ ಚತುತ್ಥೀ. ತತ್ರ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ, ‘‘ಭದ್ದನ್ತೇ’’ತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುಂ [ಅ. ನಿ. ೧.೧]. ಏತ್ಥ ಚ ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯೇ ಆಮನ್ತನಕ್ರಿಯಾಯ ಕತ್ತಾ ಭಗವಾ, ಸೋ ಪರವಾಕ್ಯೇ ಪಚ್ಚಾಸುಯೋಗೇ ಸಮ್ಪದಾನಂ ಹೋತಿ, ‘ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’ನ್ತಿ ಭದ್ದನ್ತೇತಿ ಪಟಿವಚನಂ ಅದಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಕ್ಖೂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆಸುಣನ್ತಿ, ರಾಜಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆರಾಮಿಕಂ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ [ಮಹಾವ. ೨೭೦], ಅಮಚ್ಚೋ ರಞ್ಞೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ [ಮಹಾವ. ೨೭೦], ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಭಿಕ್ಖು ಜನಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಾವೇತಿ ¶ , ಜನೋ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುಗಿಣಾತಿ ಪಟಿಗಿಣಾತಿ, ಸಾಧುಕಾರಂ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಆರೋಚನತ್ಥಯೋಗೇ –

ಆರೋಚಯಾಮಿ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ [ಮ. ನಿ. ೧.೪೧೬], ಪಟಿವೇದಯಾಮಿ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ [ಮ. ನಿ. ೧.೪೧೬], ಆಮನ್ತಯಾಮಿ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೮ (ವಿಸದಿಸಂ)], ಧಮ್ಮಂ ವೋ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ [ಮ. ನಿ. ೩.೧೦೫], ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಯಥಾ ನೋ ಭಗವಾ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ, ನಿರುತ್ತಿಂ ತೇ ಪವಕ್ಖಾಮಿ, ಅಹಂ ತೇ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಹಂ ತೇ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತದವೋಚ.

೩೧೦. ತದತ್ಥೇ [ಕ. ೨೭೭; ರೂ. ೩೦೩; ನೀ. ೫೫೪].

ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಕ್ರಿಯಾಯ ಅತ್ಥೋತಿ ತದತ್ಥೋ, ತದತ್ಥೇ ಸಮ್ಪದಾನೇ ಚತುತ್ಥೀ ಹೋತಿ.

೩೧೧. ಸಸ್ಸಾಯ ಚತುತ್ಥಿಯಾ [ಕ. ೧೦೯; ರೂ. ೩೦೪; ನೀ. ೨೭೯-೮೦].

ಅಕಾರನ್ತತೋ ಚತುತ್ಥೀಭೂತಸ್ಸ ಸಸ್ಸ ಆಯೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ವಿನಯೋ ಸಂವರತ್ಥಾಯ, ಸಂವರೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾಯ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಪಾಮುಜ್ಜತ್ಥಾಯ, ಪಾಮುಜ್ಜಂ ಪೀತತ್ಥಾಯ, ಪೀತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ಥಾಯ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಸುಖತ್ಥಾಯ, ಸುಖಂ ಸಮಾಧತ್ಥಾಯ, ಸಮಾಧಿ ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಿಬ್ಬಿದತ್ಥಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾ ವಿರಾಗತ್ಥಾಯ, ವಿರಾಗೋ ವಿಮುತ್ತತ್ಥಾಯ, ವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ [ಪರಿ. ೩೬೬], ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ [ಮ. ನಿ. ೧.೫೦], ಅಲಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯ [ಪಾರಾ. ೩೮], ಅಲಂ ಸಮ್ಮೋಹಾಯ, ಪಾಕಾಯ ವಜತಿ, ಯುದ್ಧಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿಂ [ಪಾಚಿ. ೯೦೨].

ತುಮತ್ಥೋಪಿ ¶ ತದತ್ಥೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ, ಅಲಂ ಮಿತ್ತೇ ಸುಖಾಪೇತುಂ, ಅಮಿತ್ತಾನಂ ದುಖಾಯ ಚ [ಜಾ. ೨.೧೭.೧೩]. ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ, ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ [ಮಹಾವ. ೧೩].

ಅಲಮತ್ಥಯೋಗೇ –

ಅಲಂ ಮಲ್ಲೋ ಮಲ್ಲಸ್ಸ, ಅರಹತಿ ಮಲ್ಲೋ ಮಲ್ಲಸ್ಸ, ಅಲಂ ತೇ ಇಧ ವಾಸೇನ [ಪಾರಾ. ೪೩೬], ಅಲಂ ತೇ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣೇನ, ಕಿಂ ಮೇ ಏಕೇನ ತಿಣ್ಣೇನ [ಬು. ವಂ. ೨.೫೬], ಕಿಂ ತೇ ಜಟಾಹಿ ದುಮ್ಮೇಧ, ಕಿಂ ತೇ ಅಜಿನಸಾಟಿಯಾ [ಧ. ಪ. ೩೯೪].

ಮಞ್ಞನಾಪಯೋಗೇ ಅನಾದರೇ ಅಪಾಣಿಸ್ಮಿಮೇವ ಚತುತ್ಥೀ, ಕಟ್ಠಸ್ಸ ತುವಂ ಮಞ್ಞೇ, ಕಲಿಙ್ಗರಸ್ಸ [ಕಳಿಙ್ಗರಸ್ಸ, ಕಳಙ್ಗರಸ್ಸ (ಕ.)] ತುವಂ ಮಞ್ಞೇ, ಜೀವಿತಂ ತಿಣಾಯಪಿ ನ ಮಞ್ಞತಿ.

ಅನಾದರೇತಿ ಕಿಂ? ಸುವಣ್ಣಂ ತಂ ಮಞ್ಞೇ.

ಅಪಾಣಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಕಿಂ? ಗದ್ರಭಂ ತುವಂ ಮಞ್ಞೇ.

ಗತ್ಯತ್ಥಾನಂ ನಯನತ್ಥಾನಞ್ಚ ಧಾತೂನಂ ಕಮ್ಮನಿ ಚತುತ್ಥೀ, ಅಪ್ಪೋ ಸಗ್ಗಾಯ ಗಚ್ಛತಿ [ಧ. ಪ. ೧೭೪], ಯೋ ಮಂ ದಕಾಯ ನೇತಿ [ಜಾ. ೧.೬.೯೭], ನಿರಯಾಯುಪಕಡ್ಢತಿ [ಧ. ಪ. ೩೧೧], ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸೇಯ್ಯ [ಚೂಳವ. ೧೧೧].

ಆಸೀಸನಕ್ರಿಯಾಯೋಗೇ –

ಆಯು ಭವತೋ ಹೋತು, ಭದ್ದಂ ತೇ ಹೋತು, ಭದ್ದಮತ್ಥು ತೇ [ಜಾ. ೧.೮.೧೫; ಜಾ. ೨.೧೭.೧], ಕುಸಲಂ ತೇ ಹೋತು, ಅನಾಮಯಂ ತೇ ಹೋತು, ಸುಖಂ ತೇ ಹೋತು, ಅತ್ಥಂ ತೇ ಹೋತು, ಹಿತಂ ತೇ ಹೋತು, ಕಲ್ಯಾಣಂ ತೇ ಹೋತು, ಸ್ವಾಗತಂ ತೇ ಹೋತು, ಸೋತ್ಥಿ ತೇ ಹೋತು ಸೋತ್ಥಿ ಗಬ್ಭಸ್ಸ [ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೧], ಮಙ್ಗಲಂ ತೇ ಹೋತು.

ಸಮ್ಮುತಿಯೋಗೇ ¶ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ [ಛಟ್ಠೀ], ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ರೂಪಿಯಛಡ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮುತಿ [ಪಾರಾ. ೫೯೦], ಪತ್ತಗಾಹಾಪಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮುತಿಇಚ್ಚಾದಿ [ಪಾರಾ. ೬೧೪].

ಆವಿಕರಣಾದಿಯೋಗೇ –

ತುಯ್ಹಞ್ಚಸ್ಸ ಆವಿ ಕರೋಮಿ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಸಕ್ಕೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ, ತಸ್ಸ ಪಹಿಣೇಯ್ಯ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದೂತಂ ಪಾಹೇಸಿ, ಕಪ್ಪತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಯೋಗೋ, ವಟ್ಟತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಯೋಗೋ, ಪತ್ಥೋದನೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಸ ಪಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತೋ, ಉಪಮಂ ತೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೫೮; ಜಾ. ೨.೧೯.೨೪], ಅಞ್ಜಲಿಂ ತೇ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಮಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೨೭], ತಥಾಗತಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು [ಮಹಾವ. ೧೩೪], ಲೋಕಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ, ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಂ, ಮಣಿನಾ ಮೇ ಅತ್ಥೋ [ಪಾರಾ. ೩೪೪], ನ ಮಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧೇನ [ಪಾರಾ. ೫೨], ನಮತ್ಥು ಬುದ್ಧಾನಂ ನಮತ್ಥು ಬೋಧಿಯಾ [ಜಾ. ೧.೨.೧೭], ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಚ ನಮತ್ಥು [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೭], ನಮೋ ಕರೋಹಿ ನಾಗಸ್ಸ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೯], ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞ, ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸುತ್ತಮ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೨.೧೨೯]. ಸೋತ್ಥಿ ಪಜಾನಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೭೪], ಸುವತ್ಥಿ ಪಜಾನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಚತುತ್ಥೀವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ

ಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪಞ್ಚಮೀ?

೩೧೨. ಪಞ್ಚಮ್ಯಾವಧಿಸ್ಮಿಂ [ಕ. ೨೯೫; ರೂ. ೩೦೭; ನೀ. ೬೦೭; ಚಂ. ೨.೧.೮೧; ಪಾ. ೨.೩.೨೮; ೧.೪.೨೪].

ಅವಧಿಯತಿ ವವತ್ಥಿಯತಿ ಪದತ್ಥೋ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಅವಧಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಮೀ ಹೋತಿ, ಅವಧೀತಿ ಚ ಅಪಾದಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅಪನೇತ್ವಾ ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆದದಾತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅಪಾದಾನಂ. ತಂ ತಿವಿಧಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠವಿಸಯಂ, ಉಪ್ಪಾಟವಿಸಯಂ, ಅನುಮೇಯ್ಯವಿಸಯನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಯಸ್ಮಿಂ ಅಪಾದಾನವಿಸಯಭೂತೋ ಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸೋ ಸರೂಪತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ತಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠವಿಸಯಂ. ಯಥಾ? ಗಾಮಾ ಅಪೇನ್ತಿ ಮುನಯೋ, ನಗರಾ ನಿಗ್ಗತೋ ರಾಜಾ.

ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸೋ ಪಾಠಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಉಪ್ಪಾಟವಿಸಯಂ. ಯಥಾ? ವಲಾಹಕಾ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ವಿಜ್ಜು, ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ [ಮಹಾವ. ೩೦]. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ’ತಿ ಪದಂ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಂ.

ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಅಜ್ಝಾಹರಿತುಞ್ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ಥತೋ ಅನುಮಾನವಸೇನ ಸೋ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಅನುಮೇಯ್ಯವಿಸಯಂ. ಯಥಾ? ಮಾಥುರಾ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೇಹಿ ಅಭಿರೂಪತರಾ, ಸೀಲಮೇವ ಸುತಾ ಸೇಯ್ಯೋ [ಜಾ. ೧.೫.೬೫], ಮಯಾ ಭಿಯ್ಯೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಇಚ್ಚಾದಿ [ಮ. ನಿ. ೩.೨೦೭]. ಕ್ರಿಯಂ ವಿನಾ ಕಾರಕಂ ನಾಮ ನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿಕತ್ವಾ ಉಕ್ಕಂಸನಕ್ರಿಯಾ ಏತ್ಥ ಅನುಮೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಕ್ರಿಯಾಪದರಹಿತೇಸು ದೂರಯೋಗಾದೀಸುಪಿ ಅವಿನಾಭಾವಿಕ್ರಿಯಾನುಮಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪುನ ಚಲಾ’ಚಲವಸೇನ ದುವಿಧಂ.

ಚಲಂ ಯಥಾ? ಪುರಿಸೋ ಧಾವತಾ ಅಸ್ಸಾ ಪತತಿ, ದ್ವೇ ಮೇಣ್ಡಾ ಯುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತೋ ಅಪಸಕ್ಕನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯದಿ ಚಲಂ ಸಿಯಾ, ಕಥಂ ಅವಧಿ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ. ಅಚ್ಚುತಿಲಕ್ಖಣೋ ಹಿ ಅವಧೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ-ದ್ವೇ ಮೇಣ್ಡಾ ಸಕಸಕಕ್ರಿಯಾಯ ಚಲನ್ತಿ, ಇತರೀತರಕ್ರಿಯಾಯ ಅವಧೀ ಹೋನ್ತೀತಿ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅವಧಿಲಕ್ಖಣವಿರೋಧೋತಿ.

ಅಚಲಂ ಯಥಾ? ಗಾಮಾ ಅಪೇನ್ತಿ ಮುನಯೋ, ನಗರಾ ನಿಗ್ಗತೋ ರಾಜಾ.

ಪುನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಪುಬ್ಬಕಂ, ಚಿತ್ತಸಂಸಗ್ಗಪುಬ್ಬಕನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ, ಗಾಮಾ ಅಪೇನ್ತಿ ಮುನಯೋ, ಚೋರಾ ಭಯಂ ಜಾಯತೇ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಕಿಂವ ¶ ದೂರೋ ಇತೋ ಗಾಮೋ, ಇತೋ ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಿಸಾ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೯]. ಇತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೪] ಆದೀಸು ವದನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಂಸಗ್ಗಪುಬ್ಬಕಮ್ಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ನ ಮಾತಾ ಪುತ್ತತೋ ಭಾಯತಿ, ನ ಚ ಪುತ್ತೋ ಮಾತಿತೋ ಭಾಯತಿ, ಭಯಾ ಭೀತೋ ನ ಭಾಸಸೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೧.೧೩೮] ಪಾಳಿ. ಅತ್ಥಿ ತೇ ಇತೋ ಭಯಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೦], ನತ್ಥಿ ತೇ ಇತೋ ಭಯಂ, ಯತೋ ಖೇಮಂ ತತೋ ಭಯಂ [ಜಾ. ೧.೯.೫೮], ಚೋರಾ ಭಾಯತಿ, ಚೋರಾ ಭೀತೋ. ಛಟ್ಠೀ ಚ, ಚೋರಸ್ಸ ಭಾಯತಿ, ಚೋರಸ್ಸ ಭೀತೋ. ದುತಿಯಾ ಚ, ‘‘ಕಥಂ ಪರಲೋಕಂ ನ ಭಾಯೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಪರಲೋಕಂ ನ ಭಾಯೇಯ್ಯ, ಭಾಯಸಿ ಮಂ ಸಮಣ [ಸು. ನಿ. ಸೂಚಿಲೋಮಸುತ್ತ], ನಾಹಂ ತಂ ಭಾಯಾಮಿ [ಸು. ನಿ. ಸೂಚಿಲೋಮಸುತ್ತ], ಭಾಯಿತಬ್ಬಂ ನ ಭಾಯತಿ, ನಾಹಂ ಭಾಯಾಮಿ ಭೋಗಿನಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೮೩೫], ನ ಮಂ ಮಿಗಾ ಉತ್ತಸನ್ತೀ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೦೭] ಪಾಳಿಪದಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಭೋಗಿನ’ನ್ತಿ ನಾಗಂ, ಚೋರಾ ತಸತಿ ಉತ್ತಸತಿ ಚೋರಸ್ಸ ವಾ, ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ [ಧ. ಪ. ೧೨೯], ಪಾಪತೋ ಓತ್ತಪ್ಪತಿ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಹರಾಯತಿ ಪಾಪೇನ ವಾ.

ಯತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ವಾ ವಿಜ್ಜಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಕ್ಖಾತರಿ ಪಞ್ಚಮೀ, ಉಪಜ್ಝಾಯಾ ಅಧೀತೇ, ಉಪಜ್ಝಾಯಾ ಸಿಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದ್ವಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ. ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯೇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿನೋ [ಥೇರಗಾ. ೧೦೨೭].

ಯತೋ ಸುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಮೀ, ಛಟ್ಠೀ ಚ, ಇತೋ ಸುತ್ವಾ, ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ವಾ ವಾ, ಯಮ್ಹಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಜಾನೇಯ್ಯ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧದೇಸಿತಂ [ಧ. ಪ. ೩೯೨].

ಯತೋ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಮೀ, ಸಙ್ಘತೋ ಲಭತಿ, ಗಣತೋ ಲಭತಿ.

ಯತೋ ಪರಾಜಯತಿ, ಯತೋ ಪಭವತಿ, ಯತೋ ಜಾಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಮೀ, ಬುದ್ಧಸ್ಮಾ ಪರಾಜಯನ್ತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಪರಾಜಿಯೋಗೇ ಅಪಾದಾನಂ ಪಾಠಸೇಸವಸೇನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ¶ ಪನ ಸಙ್ಗಾಮೇ ದೇವಾ ಜಿನಿಂಸು, ಅಸುರಾ ಪರಾಜಿನಿಂಸು. ಏತ್ಥ ದೇವೇಹಿ ಪರಾಜಿನಿಂಸೂತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ‘‘ಮಯಂ ಜಿತಾಮ್ಹಾ ಅಮ್ಬಕಾಯ. ಹಿಮವನ್ತಾ ಪಭವನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಮಹಾನದಿಯೋ [ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೮.೧೯], ಅಯಂ ಭಾಗೀರಥೀ ಗಙ್ಗಾ, ಹಿಮವನ್ತಾ ಪಭಾವಿತಾ’’ತಿ ಪಾಳಿ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೨೫೫], ಚೋರಾ ಭಯಂ ಜಾಯತೇ, ಕಾಮತೋ ಜಾಯತೇ ಭಯಂ [ಧ. ಪ. ೨೧೫], ಜಾತಂ ಸರಣತೋ ಭಯಂ [ಜಾ. ೧.೧.೩೬; ೧.೨.೧೩; ೧.೯.೫೬, ೫೭, ೫೯], ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಭಯಂ ವಾ ವೇರಂ ವಾ ಉಪದ್ದವೋ ವಾ ಉಪಸಗ್ಗೋ ವಾ ಜಾಯತಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬಾಲತೋ ಜಾಯತಿ, ನೋ ಪಣ್ಡಿತತೋ, ಕಾಮತೋ ಜಾಯತೀ ಸೋಕೋ [ಧ. ಪ. ೨೧೪], ಉಭತೋ ಸುಜಾತೋ ಪುತ್ತೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೩೧೧], ಉರಸ್ಮಾ ಜಾತೋ, ಉರೇ ಜಾತೋ ವಾ, ಚೀವರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಸಙ್ಘತೋ ವಾ ಗಣತೋ ವಾ ಞಾತಿಮಿತ್ತತೋ ವಾ [ಪಾರಾ. ೫೦೦ (ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ)].

ಅಞ್ಞತ್ಥಾನಂ ಯೋಗೇ ಪಞ್ಚಮೀ, ತತೋ ಅಞ್ಞಂ, ತತೋ ಪರಂ [ಮಹಾವ. ೩೪೬], ತತೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ [ಪಾರಾ. ೧೯೫].

ಉಪಸಗ್ಗಾನಂ ಯೋಗೇ ಪನ –

೩೧೩. ಅಪಪರೀಹಿ ವಜ್ಜನೇ [ಕ. ೨೭೨; ರೂ. ೩೦೯; ನೀ. ೫೫೮, ೫೬೮; ಚಂ. ೨.೧.೮೨; ಪಾ. ೧.೪.೮೮; ೨.೩.೧೦].

ವಜ್ಜನೇ ಪವತ್ತೇಹಿ ಅಪ, ಪರೀಹಿ ಯೋಗೇ ಪಞ್ಚಮೀ ಹೋತಿ.

ಅಪಪಬ್ಬತಾ ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ, ಪರಿಪಬ್ಬತಾ ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ, ಅಪಸಾಲಾಯ ಆಯನ್ತಿ ವಾಣಿಜಾ, ಪರಿಸಾಲಾಯ ಆಯನ್ತಿ ವಾಣಿಜಾ, ಪಬ್ಬತಂ ಸಾಲಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಪನ ‘‘ಉಪರಿಪಬ್ಬತಾ ದೇವೋ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ [ಪೋರಾಣಪಾಠೋ], ಪರಿಪಬ್ಬತಾತಿ ಯುತ್ತೋ. ಉಪರಿಯೋಗೇ ಪನ ಸತ್ತಮೀಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ – ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಉಪರಿಪಬ್ಬತೇ [ಮ. ನಿ. ೩.೨೧೬; ಜಾ. ೧.೮.೧೬], ಉಪರಿಪಾಸಾದೇ [ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೮], ಉಪರಿವೇಹಾಸೇ, ಉಪರಿವೇಹಾಸಕುಟಿಯಾ’’ತಿ, [ಪಾಚಿ. ೧೩೦] ತತ್ಥ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಉಪರಿಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೧೪. ಪಟಿನಿಧಿಪಟಿದಾನೇಸು ಪತಿನಾ [ಕ. ೨೭೨; ರೂ. ೩೦೯; ನೀ. ೫೫೮, ೫೬೮; ಚಂ. ೨.೧.೮೩; ಪಾ. ೨.೩.೧೧; ೧.೪.೯.೨].

ಪಟಿನಿಧಿ ¶ ನಾಮ ಪಟಿಬಿಮ್ಬಟ್ಠಪನಂ, ಪಟಿದಾನಂ ನಾಮ ಪಟಿಭಣ್ಡದಾನಂ ತೇಸು ಪವತ್ತೇನ ಪತಿನಾ ಯೋಗೇ ಪಞ್ಚಮೀ ಹೋತಿ.

ಬುದ್ಧಸ್ಮಾ ಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತೇಲಸ್ಮಾ ಪತಿ ಘತಂ ದೇತಿ.

೩೧೫. ರಿತೇ ದುತಿಯಾ ಚ [ಕ. ೨೭೨; ರೂ. ೩೦೯; ನೀ. ೫೫೮, ೫೬೮; ಚಂ. ೨.೧.೮೪; ಪಾ. ೨.೩.೨೯].

ರಿತೇಸದ್ದೇನ ಯೋಗೇ ಪಞ್ಚಮೀ ಹೋತಿ ದುತಿಯಾ ಚ.

ರಿತೇ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ರಿತೇ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ.

೩೧೬. ವಿನಾಞ್ಞತ್ರೇಹಿ ತತಿಯಾ ಚ [ಕ. ೨೭೨; ರೂ. ೩೦೯; ನೀ. ೫೫೮, ೫೬೮; ಚಂ. ೨.೧.೮೫; ಪಾ. ೨.೩.೩೨; ‘ವಿನಾಞ್ಞತ್ರ ತತಿಯಾಚ’ (ಬಹೂಸು)].

ವಜ್ಜನೇ ಪವತ್ತೇಹಿ ವಿನಾ, ಅಞ್ಞತ್ರಸದ್ದೇಹಿ ಯೋಗೇ ಪಞ್ಚಮೀ, ದುತಿಯಾ, ತತಿಯಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ.

ವಿನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ವಿನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ವಿನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮೇನ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಸದ್ಧಮ್ಮೇನ.

೩೧೭. ಪುಥುನಾನಾಹಿ ಚ [ಕ. ೨೭೨; ರೂ. ೩೦೯; ನೀ. ೫೫೮, ೫೬೮; ಚಂ. ೨.೧.೮೬; ಪಾ. ೨.೩.೩೨; ‘ಪುಥನಾನಾಹಿ ಚ’ (ಬಹೂಸು)].

ವಜ್ಜನೇ ಪವತ್ತೇಹಿ ಪುಥು, ನಾನಾಸದ್ದೇಹಿ ಚ ಯೋಗೇ ಪಞ್ಚಮೀ, ತತಿಯಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ.

ಪುಥಗೇವ ಜನಸ್ಮಾ, ಪುಥಗೇವ ಜನೇನ, ನಾನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ನಾನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮೇನ, ಪಿಯೇಹಿ ಮನಾಪೇಹಿ ನಾನಾಭಾವೋ ವಿನಾಭಾವೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೩; ಚೂಳವ. ೪೩೭]. ‘‘ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ನಾನಾಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ನಾನಾಪ್ಪಕಾರತ್ಥೋ ನಾನಾಸದ್ದೋ, ನ ವಜ್ಜನತ್ಥೋ, ಏತ್ಥ ಚ ವಜ್ಜನತ್ಥೋ ನಾಮ ವಿಯೋಗತ್ಥೋ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತ್ಥೋ.

ಮರಿಯಾದಾ’ಭಿವಿಧೀಸು ¶ ಪವತ್ತೇಹಿ ಆಸದ್ದ, ಯಾವಸದ್ದೇಹಿ ಯೋಗೇಪಿ ಪಞ್ಚಮೀ, ದುತಿಯಾ ಚ.

ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಅವಧಿನೋ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀ ಕ್ರಿಯಾ, ತಂ ಬಹಿಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ಮರಿಯಾದೋ. ಯಥಾ? ಆಪಬ್ಬತಾ ಖೇತ್ತಂ ತಿಟ್ಠತಿ ಆಪಬ್ಬತಂ ವಾ, ಯಾವಪಬ್ಬತಾ ಖೇತ್ತಂ ತಿಟ್ಠತಿ ಯಾವಪಬ್ಬತಂ ವಾ.

ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀ ಕ್ರಿಯಾ, ತಂ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ಅಭಿವಿಧಿ. ಯಥಾ? ಆಭವಗ್ಗಾ ಭಗವತೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಆಭವಗ್ಗಂ ವಾ, ಭವತೋ ಆಭವಗ್ಗಂ ಧಮ್ಮತೋ ಆಗೋತ್ರಭುಂ ಸವನ್ತೀತಿ ಆಸವಾ, ಯಾವಭವಗ್ಗಾ ಯಾವಭವಗ್ಗಂ ವಾ, ತಾವದೇವ ಯಾವಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ.

ಆರಬ್ಭೇ, ಸಹತ್ಥೇ ಚ ಪಞ್ಚಮೀ, ಯತೋಹಂ ಭಗಿನಿ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತೋ [ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೧], ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯತೋ ಸರಾಮಿ ಅತ್ತಾನಂ, ಯತೋ ಪತ್ತೋಸ್ಮಿ ವಿಞ್ಞುತಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೦೭]. ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಯತೋ ಪಭುತಿ.

ಸಹತ್ಥೇ –

ಸಹ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪಟಿಲಾಭಾ, ಸಹ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೨೦], ಸಹ ದಸ್ಸನುಪ್ಪಾದಾ.

‘‘ಉಪ್ಪಾದಾ ವಾ ತಥಾಗತಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಾ ವಾ ತಥಾಗತಾನ’’ನ್ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦], ಏತ್ಥ ಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಪಞ್ಚಮೀ.

‘‘ಸಹತ್ಥಾ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸಹತ್ಥಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕರಣೇ.

‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ ಪಾಣುಪೇತಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೦], ತದಗ್ಗೇ ಖೋ ವಾಸೇಟ್ಠ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸು [ದೀ. ನಿ. ೩.೧೩೦], ಆರಬ್ಭೇ ಸತ್ತಮೀ.

‘‘ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಂ ¶ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧೩], ಯತೋನಿದಾನಂ [ಸು. ನಿ. ೨೭೫], ತತೋನಿದಾನಂ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು [ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೮] ವಾಕ್ಯೇ ಇಚ್ಛಿತೇ ಸತಿ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ಪಞ್ಚಮೀ, ಸಮಾಸೇ ಇಚ್ಛಿತೇ ಸತಿ ಅತ್ಥಮತ್ತೇ ಪಞ್ಚಮೀ.

ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಾರಕಾನಂ ಕ್ರಿಯಾನಞ್ಚ ಮಜ್ಝೇ ಪವತ್ತಕಾಲದ್ಧಾನವಾಚೀಹಿ ಪಞ್ಚಮೀ, ಲುದ್ದಕೋ ಪಕ್ಖಸ್ಮಾ ಮಿಗಂ ವಿಜ್ಝತಿ, ಕೋಸಾ ಕುಞ್ಜರಂ ವಿಜ್ಝತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಲುದ್ದಕೋ ಸಕಿಂ ಮಿಗಂ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಬ್ಭನ್ತರಮ್ಹಿ ನ ವಿಜ್ಝಿ, ಪಕ್ಖೇ ಪರಿಪುಣ್ಣೇ ಪುನ ವಿಜ್ಝತಿ, ಪಕ್ಖಸದ್ದೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಜ್ಝನವಾರಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಕಾಲವಾಚೀ ಹೋತಿ, ದ್ವೇಪಿ ವಿಜ್ಝನಕ್ರಿಯಾ ಕಾರಕೇಹಿ ಸಹೇವ ಸಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಕಾರಕಾನಞ್ಚ ಮಜ್ಝೇತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭುತ್ವಾ ದೇವದತ್ತೋ ದ್ವಿಹೇ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ದ್ವಿಹಾ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಅತ್ರಟ್ಠೋ’ಯಮಿಸ್ಸಾಸೋ ಕೋಸೇ ಲಕ್ಖಂ ವಿಜ್ಝತಿ, ಕೋಸಾ ಲಕ್ಖಂ ವಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ [ಮೋಗ. ೭೯] ಏವಂ ಸತ್ತಮೀವಸೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣವಾಕ್ಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ. ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾ ಕರೋತಿ [ಪಾರಾ. ೫೬೪], ಅತಿರೇಕಛಬ್ಬಸ್ಸಾ ಕರೋತೀ’’ತಿ [ಪಾರಾ. ೫೬೪], ‘‘ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

ರಕ್ಖನತ್ಥಾನಂ ಯೋಗೇ –

ಯಞ್ಚ ವತ್ಥುಂ ಗುತ್ತಂ ಇಚ್ಛಿಯತೇ, ಯತೋ ಚ ಗುತ್ತಂ ಇಚ್ಛಿಯತೇ, ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಮೀ, ಯವೇಹಿ ಗಾವೋ ರಕ್ಖತಿ ವಾರೇತಿ, ತಣ್ಡುಲಾ ಕಾಕೇ ರಕ್ಖತಿ ವಾರೇತಿ, ತಂ ಮಂ ಪುಞ್ಞಾ ನಿವಾರೇಸಿ, ಪಾಪಾ ಚಿತ್ತಂ ನಿವಾರಯೇ [ಧ. ಪ. ೧೧೬], ನ ನಂ ಜಾತಿ ನಿವಾರೇತಿ, ದುಗ್ಗತ್ಯಾ ಗರಹಾಯ ವಾ [ಸು. ನಿ. ೧೪೧ (ನ ನೇ)]. ರಾಜತೋ ವಾ ಚೋರತೋ ವಾ ಆರಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹನ್ತು.

ಅನ್ತರಧಾನತ್ಥಯೋಗೇ –

ಯಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ ಇಚ್ಛಿಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಮೀ, ಉಪಜ್ಝಾಯಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ ಸಿಸ್ಸೋ, ನಿಲೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಯಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ ಇಚ್ಛಿಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಛಟ್ಠೀ ಏವ- ‘‘ಅನ್ತರಧಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಮಣಸ್ಸ ¶ ಗೋತಮಸ್ಸ, ಅನ್ತರಧಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಸಕ್ಖಿ ಮೇ ಅನ್ತರಧಾಯಿತು’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿ, ‘ಅನ್ತರಧಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಅನ್ತರಿತೇ ಅಚಕ್ಖುವಿಸಯೇ ಠಾನೇ ಅತ್ತಾನಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀತ್ಯತ್ಥೋ, ನಿಲೀಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಮೀ ಏವ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅತಿಖಿಪ್ಪಂ ಲೋಕೇ ಚಕ್ಖು ಅನ್ತರಧಾಯಿಸ್ಸತಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೨೪ (ವಿಸದಿಸಂ)], ಜೇತವನೇ ಅನ್ತರಧಾಯಿತ್ವಾ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಅನ್ತರಧಾಯಿತ್ವಾ, ಮದ್ದಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಧಾಯಿತ್ವಾ, ತತ್ಥೇವನ್ತರಧಾಯೀ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧] ಇಚ್ಚಾದಿ. ‘‘ಭಗವತೋ ಪುರತೋ ಅನ್ತರಧಾಯಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಪಿ ತೋಸದ್ದೋ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಏವ. ‘‘ಸಕ್ಕೋ ನಿಮಿಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸಮ್ಮುಖೇ ಅನ್ತರಹಿತೋ’’ತಿ ಪಾಳಿ. ‘ಧಜತವನೇ ಅನ್ತರಧಾಯಿತ್ವಾ’ತಿ ಜೇತವನೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅದಸ್ಸನಂ ಕತ್ವಾ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಚಕ್ಖುವಿಸಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅನ್ಧಕಾರೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಆಲೋಕೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಸಾಸನಂ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪನ ಛಟ್ಠೀ, ಸತ್ತಮಿಯೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದೂರತ್ಥಯೋಗೇ –

ಕಿಂವ ದೂರೋ ಇತೋ ಗಾಮೋ, ಕಚ್ಚಿ ಆರಾ ಪಮಾದಮ್ಹಾ [ಸು. ನಿ. ೧೫೬], ಅಥೋ ಆರಾ ಪಮಾದಮ್ಹಾ [ಸು. ನಿ. ೧೫೭], ಗಾಮತೋ ಅವಿದೂರೇ, ಆರಕಾ ತೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾ ಇಮಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಾ, ಆರಕಾ ತೇಹಿ ಭಗವಾ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕಾತಿ ಅರಹಂ, ಆರಾ ಸೋ ಆಸವಕ್ಖಯಾ [ಧ. ಪ. ೨೫೩]. ದುತಿಯಾ ಚ ತತಿಯಾ ಚ ಛಟ್ಠೀ ಚ, ಆರಕಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮವಿನಯೇನ ವಾ, ಆರಕಾ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀನಂ [ವಿಸುದ್ಧಿ ಟೀ. ೧.೧೩೦].

ದೂರತ್ಥೇ –

ದೂರತೋವ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಭಗವನ್ತಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೪೦೯], ಕಿನ್ನು ತಿಟ್ಠಥ ಆರಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತಿಟ್ಠಾಮ ಆರಕಾ. ದುತಿಯಾ ಚ ತತಿಯಾ ಚ, ದೂರಂ ಗಾಮಂ ಆಗತೋ, ದೂರೇನ ಗಾಮೇನ ಆಗತೋ ¶ , ದೂರಾ ಗಾಮಾ ಆಗತೋ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ, ದೂರಂ ಗಾಮೇನ ವಾ.

ಅನ್ತಿಕತ್ಥಯೋಗೇ –

ಅನ್ತಿಕಂ ಗಾಮಾ, ಆಸನ್ನಂ ಗಾಮಾ, ಸಮೀಪಂ ಗಾಮಾ. ದುತಿಯಾ ಚ ತತಿಯಾ ಚ ಛಟ್ಠೀ ಚ, ಅನ್ತಿಕಂ ಗಾಮಂ, ಅನ್ತಿಕಂ ಗಾಮೇನ, ಅನ್ತಿಕಂ ಗಾಮಸ್ಸ.

ಕಾಲದ್ಧಾನಂ ಪರಿಮಾಣವಚನೇ –

ಇತೋ ಮಥುರಾಯ ಚತೂಸು ಯೋಜನೇಸು ಸಙ್ಕಸ್ಸಂ, ರಾಜಗಹತೋ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನೇ ಸಾವತ್ಥಿ, ಇತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ [ದೀ. ನಿ. ೨.೪], ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ [ದೀ. ನಿ. ೨.೪], ಇತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ, ಇತೋ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೬೮; ಉದಾ. ೫೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಮಾಣತ್ಥೇ –

ಆಯಾಮತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಯೋಜನಂ, ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ನವಯೋಜನಸತಪರಿಮಾಣೋ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೋ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ ವಾ, ದೀಘಸೋ ನವವಿದತ್ಥಿಯೋ [ಪಾಚಿ. ೫೪೮], ಯೋಜನಂ ಆಯಾಮೇನ ಯೋಜನಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಯೋಜನಂ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಸಾಸಪರಾಸಿ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೯] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತ್ವಾಲೋಪೇಪಿ ಪಞ್ಚಮೀ. ಏತ್ಥ ಚ ತ್ವಾಲೋಪೋ ನಾಮ ಪರಿಪುಣ್ಣವಾಕ್ಯೇ ಲದ್ಧಬ್ಬಸ್ಸ ತ್ವಾನ್ತಪದಸ್ಸ ಅಪರಿಪುಣ್ಣವಾಕ್ಯೇ ನತ್ಥಿ ಭಾವೋ, ಯಞ್ಚ ಪದಂ ತ್ವಾನ್ತಪದೇ ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಹೋತಿ ಅಧಿಕರಣಂ ವಾ. ತಂ ತ್ವಾನ್ತಪದೇ ಅಸತಿ ಪದನ್ತರೇ ಅವಧಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಮೀ, ಪಾಸಾದಾ ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೨], ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧಾ ವಾ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೨] ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಂ ಏಕಂ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರೂಹಿತ್ವಾ ಪುನ ಅಞ್ಞಂ ಪಾಸಾದಂ ಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾತಿ ವಾ ಪಠಮಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಾಸಾದೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪುನ ಅಞ್ಞಂ ಪಾಸಾದಂ ಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾತಿ ವಾ ಏವಂ ಪರಿಪುಣ್ಣವಾಕ್ಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅನ್ಧಕಾರಾ ವಾ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ತಮಾ ವಾ ¶ ತಮಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೨] ಪಾಳಿ. ತಥಾ ರಟ್ಠಾ ರಟ್ಠಂ ವಿಚರತಿ, ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ವಿಚರತಿ, ವನಾ ವನಂ ವಿಚರತಿ, ವಿಹಾರತೋ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪರಿವೇಣತೋ ಪರಿವೇಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಭವತೋ ಭವಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಕುಲತೋ ಕುಲಂ ಗಚ್ಛತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಥಾ ವಿನಯಾ ವಿನಯಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ವಿನಯಾ ವಿನಯಂ ಕಥೇತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ. ಏತ್ಥಪಿ ಪಠಮಂ ಏಕಂ ವಿನಯವಚನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿನಯವಚನೇ ಠತ್ವಾ ವಾ ಪುನ ಅಞ್ಞಂ ವಿನಯವಚನಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣವಾಕ್ಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಿಯಂ ಪನ ‘‘ಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಪೇಕ್ಖತಿ, ಪಾಸಾದಾ ಪೇಕ್ಖತಿ, ಆಸನೇ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪೇಕ್ಖತಿ, ಆಸನಾ ಪೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ದಿಸತ್ಥಯೋಗೇ ದಿಸತ್ಥೇ ಚ ಪಞ್ಚಮೀ, ಇತೋ ಸಾ ಪುರಿಮಾ ದಿಸಾ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೮], ಇತೋ ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಿಸಾ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೮], ಅವೀಚಿತೋ ಉಪರಿ, ಉದ್ಧಂ ಪಾದತಲಾ, ಅಧೋ ಕೇಸಮತ್ಥಕಾ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೭; ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೦].

ದಿಸತ್ಥೇ –

ಪುರಿಮತೋ ಗಾಮಸ್ಸ, ದಕ್ಖಿಣತೋ ಗಾಮಸ್ಸ, ಉಪರಿತೋ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ, ಹೇಟ್ಠತೋ ಪಾಸಾದಸ್ಸ, ಪುರತ್ಥಿಮತೋ, ದಕ್ಖಿಣತೋ, ಯತೋ ಖೇಮಂ, ತತೋ ಭಯಂ [ಜಾ. ೧.೯.೫೮], ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ [ಧ. ಪ. ೩೭೪] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪುಬ್ಬಾದಿಯೋಗೇಪಿ ಪಞ್ಚಮೀ, ಪುಬ್ಬೇವ ಮೇ ಸಮ್ಬೋಧಾ [ಅ. ನಿ. ೩.೧೦೪], ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಇತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ [ಮಹಾವ. ೨೫೯], ತತೋ ಪುರೇ, ತತೋ ಪಚ್ಛಾ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ [ಪಾರಾ. ೪೯೯] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿಭತ್ತತ್ಥೇ ಚ ಪಞ್ಚಮೀ ಛಟ್ಠೀ ಚ. ವಿಭತ್ತಿ ನಾಮ ಪಗೇವ ವಿಸುಂಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಅಧಿಕೇನ ವಾ ಹೀನೇನ ವಾ ಭಾಗೇನ ತದಞ್ಞತೋ ಪುಥಕ್ಕರಣಂ, ಮಾಥುರಾ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೇಹಿ ಅಭಿರೂಪತರಾ, ಯತೋ ಪಣೀತತರೋ ವಾ ವಿಸಿಟ್ಠತರೋ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತದನ್ತೋ ತತೋ ವರಂ [ಧ. ಪ. ೩೨೨], ಛನ್ನವುತೀನಂ ಪಾಸಣ್ಡಾನಂ ಪವರಂ ಯದಿದಂ ಸುಗತವಿನಯೋ ¶ , ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಅನುತ್ತರೋ, ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ [ಮ. ನಿ. ೩.೨೦೭], ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ [ಮ. ನಿ. ೩.೨೦೭], ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ [ಮ. ನಿ. ೩.೨೦೭], ಪಞ್ಞವನ್ತಾ ನಾಮ ಸಾರಿಪುತ್ತತೋ ಹೀನಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ವಾ, ತತೋ ಅಧಿಕಂ ವಾ ಊನಂ ವಾ ನ ವಟ್ಟತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿರಮಣತ್ಥಯೋಗೇ –

ಆರತೀ ವಿರತೀ ಪಾಪಾ [ಖು. ಪಾ. ೫.೮], ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿ [ಖು. ಪಾ. ೨.೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸುದ್ಧತ್ಥಯೋಗೇ –

ಲೋಭನೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುದ್ಧೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಮೋಚನತ್ಥಯೋಗೇ ಪಞ್ಚಮೀ ತತಿಯಾ ಚ, ಸೋ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ಸೋಕೇಹಿ ಪರಿದೇವೇಹಿ ದುಕ್ಖೇಹಿ ದೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಾಯಾಸೇಹಿ, ಪರಿಮುತ್ತೋ ಸೋ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾತಿ ವದಾಮಿ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೨೯], ಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಮಾರಬನ್ಧನಾ [ಧ. ಪ. ೩೭], ನ ತೇ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನಾ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅವಧಿಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಹೇತ್ವತ್ಥೇ –

ಕಸ್ಮಾ ಹೇತುನಾ, ಕೇನ ಹೇತುನಾ, ಕಸ್ಮಾ ನು ತುಮ್ಹಂ ಕುಲೇ ದಹರಾ ನ ಮಿಯ್ಯರೇ [ಜಾ. ೧.೧೦.೯೨ (ಮೀಯರೇ)], ತಸ್ಮಾತಿಹ ಭಿಕ್ಖವೇ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೭]. ದುತಿಯಾ ತತಿಯಾ ಛಟ್ಠೀ ಚ, ಕಿಂಕಾರಣಂ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೬.೨೨.ಉಮಙ್ಗಜಾತಕವಣ್ಣನಾ], ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧೩], ಯತೋನಿದಾನಂ [ಸು. ನಿ. ೨೭೫], ತತೋನಿದಾನಂ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೮], ಕೇನ ಕಾರಣೇನ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೪.೨೦.ಮಾತಙ್ಗಜಾತಕವಣ್ಣನಾ], ತಂ ಕಿಸ್ಸಹೇತು [ಮ. ನಿ. ೧.೨], ಕಿಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ಕಿಲಮಥ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿವೇಚನತ್ಥಯೋಗೇ –

ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೨೬], ವಿವಿತ್ತೋ ಪಾಪಕಾ ಧಮ್ಮಾ.

ಬನ್ಧನತ್ಥಯೋಗೇ ¶ –

೩೧೮. ಪಞ್ಚಮೀಣೇ ವಾ [ಕ. ೨೯೬; ರೂ. ೩೧೪; ನೀ. ೬೦೮; ಚಂ. ೨.೧.೬೯; ಪಾ. ೨.೩.೨೪].

ಇಣಭೂತೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಞ್ಚಮೀ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸತಸ್ಮಾ ಬನ್ಧೋ ನರೋ ಸತೇನ ವಾ.

೩೧೯. ಗುಣೇ [ಚಂ. ೨.೧.೭೦; ಪಾ. ೨.೩.೨೫].

ಅಜ್ಝತ್ತಭೂತೋ ಹೇತು ಗುಣೋ ನಾಮ, ಅಗುಣೋಪಿ ಇಧ ಗುಣೋತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಮೀ ಹೋತಿ ವಾ.

ಜಳತ್ತಾ ಬನ್ಧೋ ನರೋ ಜಳತ್ತೇನ ವಾ, ಅತ್ತನೋ ಬಾಲತ್ತಾಯೇವ ಬನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಞ್ಞಾಯ ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೋ, ವಾಚಾಯ ಮರತಿ, ವಾಚಾಯ ಮುಚ್ಚತಿ, ವಾಚಾಯ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ವಾಚಾಯ ದೇಸ್ಸೋ, ಇಸ್ಸರಿಯಾ ಜನಂ ರಕ್ಖತಿ ರಾಜಾ ಇಸ್ಸರಿಯೇನ ವಾ, ಸೀಲತೋ ನಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ [ಅ. ನಿ. ೪.೬] ಸೀಲೇನ ವಾ, ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಉದಯಬ್ಬಯಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖಾ, ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ [ಉದಾ. ೨], ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧಾ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೋ [ಉದಾ. ೨], ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಅನಞ್ಞಾ ಅಪ್ಪಟಿವೇಧಾ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ಸಂಸರನ್ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೬ (ವಿಸದಿಸಂ)] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಞ್ಹಾ, ಕಥನೇಸುಪಿ ಪಞ್ಚಮೀ, ಕುತೋ ಭವಂ, ಅಹಂ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಥೋಕತ್ಥೇಪಿ ಅಸತ್ವವಚನೇ ಪಞ್ಚಮೀ, ಸತ್ವಂ ವುಚ್ಚತಿ ದಬ್ಬಂ, ಥೋಕಾ ಮುಚ್ಚತಿ ಥೋಕೇನ ವಾ, ಮುಚ್ಚನಮತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ನದಿಂ ತರನ್ತೋ ಮನಂ ವುಳ್ಹೋ’’ತಿ [ಮಹಾವ. ೧೪೮] ಏತ್ಥ ವಿಯ. ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಾ ಮುಚ್ಚತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ವಾ, ಕಿಚ್ಛಾ ಮುಚ್ಚತಿ ಕಿಚ್ಛೇನ ವಾ, ಕಿಚ್ಛಾ ಲದ್ಧೋ ಪಿಯೋ ಪುತ್ತೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೫೩], ಕಿಚ್ಛಾ ಮುತ್ತಾ’ಮ್ಹ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾ, ಯಾಮ ದಾನಿ ಮಹೋಸಧ [ಜಾ. ೨.೨೨.೭೦೦].

ಅಸತ್ವವಚನೇತಿ ¶ ಕಿಂ? ಪಚ್ಚತಿ ಮುನಿನೋ ಭತ್ತಂ, ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಘರೇ ಘರೇತಿ [ಥೇರಗಾ. ೨೪೮ (ಕುಲೇ ಕುಲೇ)].

‘‘ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಮೇಧಾವೀ, ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಖಣೇ ಖಣೇ [ಧ. ಪ. ೨೩೯]’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸನೇ ದುತಿಯಾ.

ಅಕತ್ತರಿಪಿ ಪಞ್ಚಮೀ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ವಿಪುಲತ್ತಾ ತಥಾಗತೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ ಹೋತಿ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೦೧]. ಏತ್ಥ ಚ ‘ಅಕತ್ತರೀ’ತಿ ಅಕಾರಕೇ ಞಾಪಕಹೇತುಮ್ಹೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಞಾಸೇ ಪನ ‘‘ಅಕತ್ತರೀತಿ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯತ್ಥ ಹಿ ಕತ್ತುಬುದ್ಧಿ ಸಞ್ಜಾಯತೇ, ಸೋವ ಕತ್ತಾ ನ ಹೋತೀತಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ಕತ್ತುಸದಿಸೋ ಜನಕಹೇತು ಅಕತ್ತಾ ನಾಮಾತಿ ದೀಪೇತಿ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾಇಚ್ಚಾದಿ ಚ ಜನಕಹೇತು ಏವಾತಿ.

ಭಿಯ್ಯತ್ಥಯೋಗೇ –

ಯೋಧ ಸೀತಞ್ಚ ಉಣ್ಹಞ್ಚ, ತಿಣಾ ಭಿಯ್ಯೋ ನ ಮಞ್ಞತಿ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೫೩], ಸುಖಾ ಭಿಯ್ಯೋ ಸೋಮನಸ್ಸಂ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೮೭], ಖನ್ತ್ಯಾ ಭಿಯ್ಯೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೫೦], ಮಯಾ ಭಿಯ್ಯೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ಸೋತುಕಾಮಾತ್ಥ ತುಮ್ಹೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಂ, ಅತ್ತಮನೋ ತ್ವಂ ಹೋಹಿ ಪರಂ ವಿಯ ಮತ್ತಾಯ, ಅಹಮ್ಪಿ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋಮಿ ಪರಂ ವಿಯ ಮತ್ತಾಯ.

ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಛಟ್ಠೀವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ

ಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಛಟ್ಠೀ?

೩೨೦. ಛಟ್ಠೀ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ [ಕ. ೩೦೧; ರೂ. ೩೧೫; ನೀ. ೬೦೯; ಚಂ. ೨.೧.೯೫; ಪಾ. ೨.೩.೫೦].

ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೀನಂ ಕೇನಚಿ ಪಕಾರೇನ ಆಯತ್ತಭಾವೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ, ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಜೋತೇತಬ್ಬೇ ವಿಸೇಸನಸಮ್ಬನ್ಧಿಮ್ಹಿ ಛಟ್ಠೀ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಞ್ಜಾತೋ ಅಸ್ಸೇದಮ್ಭಾವಹೇತುಕೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ತಂತಂಕ್ರಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಾರಕಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕ್ರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಂಯೋಗಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೋಪಿ ವಿದಿತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಞ್ಜಾತೋ, ‘ಇಮಸ್ಸ ಅಯ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಬುದ್ಧಿಯಾ ಹೇತುಭೂತತ್ತಾ ಅಸ್ಸೇದಮ್ಭಾವಹೇತುಕೋ ಚ.

ತತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ತಿವಿಧೋ ಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ನಾನಾತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ.

ತತ್ಥ ‘ಸಾಮೀ’ತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸೇಸನಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸೇಸ್ಯಪದತ್ಥಸ್ಸ ತಂತಂವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಸೋ ವಿಸೇಸ್ಯಪದತ್ಥಭೇದೇನ ಅನೇಕವಿಧೋ.

ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಮಾತಾ, ತಸ್ಸ ಪಿತಾಇಚ್ಚಾದಿ ಜನಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ತಸ್ಸಾ ಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಸಾ ಧೀತಾ ಇಚ್ಚಾದಿ ಜಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ತಸ್ಸ ಭಾತಾ, ತಸ್ಸ ಭಗಿನೀ ಇಚ್ಚಾದಿ ಕುಲಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೮] ಇಚ್ಚಾದಿ ಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಪಹೂತಂ ಮೇ ಧನಂ ಸಕ್ಕ [ಜಾ. ೧.೧೫.೭೨], ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಇಚ್ಚಾದಿ ಸಂಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಅಮ್ಬವನಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ [ಧ. ಪ. ೩೨] ಇಚ್ಚಾದಿ ಸಮೀಪಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ರಾಸಿ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮೂಹೋ ಇಚ್ಚಾದಿ ಸಮೂಹಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಮನುಸ್ಸಸ್ಸೇವ ತೇ ಸೀಸಂ [ಜಾ. ೧.೪.೮೧], ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾಖಾ ಇಚ್ಚಾದಿ ಅವಯವಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ¶ ಭಾಜನಂ, ಅಲಾಬುಸ್ಸ ಕಟಾಹಂ, ಭಟ್ಠಧಞ್ಞಾನಂ ಸತ್ತು ಇಚ್ಚಾದಿ ವಿಕಾರಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಯವಸ್ಸ ಅಙ್ಕುರೋ, ಮೇಘಸ್ಸ ಸದ್ದೋ, ಪುಪ್ಫಾನಂ ಗನ್ಧೋ, ಫಲಾನಂ ರಸೋ, ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ ಧೂಮೋ ಇಚ್ಚಾದಿ ಕಾರಿಯಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಖನ್ಧಾನಂ ಜಾತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಜರಾ, ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೧] ಇಚ್ಚಾದಿ ಅವತ್ಥಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ, ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯ್ಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ [ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೦೪], ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ, ಸಿಪ್ಪಿಕಾನಂ ಸತಂ ನತ್ಥಿ [ಜಾ. ೧.೧.೧೧೩], ತಿಲಾನಂ ಮುಟ್ಠಿ ಇಚ್ಚಾದಿ ಗುಣಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಪಾದಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನಂ, ಹತ್ಥಸ್ಸ ಸಮಿಞ್ಜನಂ, ಧಾತೂನಂ ಗಮನಂ ಠಾನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ ಕ್ರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ.

ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಠಾನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ ಠಾನಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ. ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದೋ, ಸೋ ಚ ಕ್ರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಾ ಕಾರಕೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಪಾದಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನಂ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ ಕ್ರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮಾತಿ ಇದಂ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಕ್ರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಾತಿ ಇದಂ ಸಾಧಕಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಸಿದ್ಧಾಯ ಪನ ಕ್ರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕ್ರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ವುತ್ತೋತಿ.

ನಾನಾತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪನ ನಾನಾಅತ್ಥೇಸು ಛಟ್ಠೀ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಣೀ, ಆವೀಪಚ್ಚಯಾನಂ ಕಮ್ಮೇ ನಿಚ್ಚಂ ಛಟ್ಠೀ, ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೀ, ಚೀವರಸ್ಸ ಲಾಭೀ, ಧನಸ್ಸ ಲಾಭೀ, ಆದೀನವಸ್ಸ ದಸ್ಸಾವೀ, ಅತ್ಥಿ ರೂಪಾನಂ ದಸ್ಸಾವೀ, ಅತ್ಥಿ ಸಮವಿಸಮಸ್ಸ ದಸ್ಸಾವೀ, ಅತ್ಥಿ ತಾರಕರೂಪಾನಂ ದಸ್ಸಾವೀ, ಅತ್ಥಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸಾವೀ.

ತು, ಅಕ, ಅನ, ಣಪಚ್ಚಯಾನಂ ಯೋಗೇ ಕ್ವಚಿ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಛಟ್ಠೀ.

ತುಪಚ್ಚಯೇ ತಾವ –

ತಸ್ಸ ¶ ಭವನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ [ಮ. ನಿ. ೨.೧೭೩], ಸಹಸಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತ್ತಾರೋ, ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ [ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೩], ಭಿನ್ನಾನಂ ಸನ್ಧಾತಾ [ದೀ. ನಿ. ೧.೯, ೧೬೪], ಸಹಿತಾನಂ ವಾ ಅನುಪ್ಪದಾತಾ [ದೀ. ನಿ. ೧.೯, ೧೬೪] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚೀತಿ ಕಿಂ? ಗಮ್ಭೀರಞ್ಚ ಕಥಂ ಕತ್ತಾ [ಅ. ನಿ. ೭.೩೭], ಗಾಧಂ ಕತ್ತಾ ನೋವಸಿತಾ [ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೭], ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮೀಕಥಂ ಭಾಸಿತಾ, ಸರಸಿ ತ್ವಂ ಏವರೂಪಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ, ಪರೇಸಂ ಪುಞ್ಞಂ ಅನುಮೋದೇತಾ, ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನಿ [ಮಹಾನಿ. ೧೯೨] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಕಪಚ್ಚಯೇ –

ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕೋ ನತ್ಥಿ, ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ವೇದಕೋ [ವಿಸುದ್ಧಿ ೨.೬೮೯], ಅವಿಸಂವಾದಕೋ ಲೋಕಸ್ಸ [ದೀ. ನಿ. ೧.೯] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚೀತಿ ಕಿಂ? ಮಹತಿಂ ಮಹಿಂ ಅನುಸಾಸಕೋ, ಜನಂ ಅಹೇಠಕೋ, ಕಟಂ ಕಾರಕೋ, ಪಸವೋ ಘಾತಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅನಪಚ್ಚಯೇ –

ಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ ಸುಖಂ [ಧ. ಪ. ೬೧], ಭಾರಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನಂ, ಹತ್ಥಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ಹತ್ಥಸ್ಸ ಪರಾಮಸನಂ, ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಪರಾಮಸನಂ [ಪಾರಾ. ೨೭೦] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚೀತಿ ಕಿಂ? ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ [ಉದಾ. ೨೩] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಣಪಚ್ಚಯೇ –

ಅಚ್ಛರಿಯೋ ಅರಜಕೇನ ವತ್ಥಾನಂ ರಾಗೋ, ಅಗೋಪಾಲಕೇನ ಗಾವೀನಂ ದೋಹೋ, ಅಪ್ಪಪುಞ್ಞೇನ ಲಾಭಾನಂ ಲಾಭೋ, ಹತ್ಥಸ್ಸ ಗಾಹೋ, ಪತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಾಹೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತ್ವಾಪಚ್ಚಯೇಪಿ ¶ ಕ್ವಚಿ ಕಮ್ಮನಿ ಛಟ್ಠೀ, ಅಲಜ್ಜೀನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ಆಯಸ್ಮತೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಚ್ಛಾಮಿ, ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ [ಧ. ಸ. ೫೯೬-೫೯೯ (ಉಪಾದಾಯ)] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕತ್ತರಿ ತ, ತವನ್ತು, ತಾವೀ, ಮಾನ’ನ್ತಾನಂ ಯೋಗೇ ಪನ ಕಮ್ಮನಿ ದುತಿಯಾ ಏವ, ಸುಖಕಾಮೋ ವಿಹಾರಂ ಕತೋ, ಗಾಮಂ ಗತೋ, ಓದನಂ ಭುತ್ತವಾ ಭುತ್ತಾವೀ, ಕಮ್ಮಂ ಕುರುಮಾನೋ, ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚಿ ಛಟ್ಠೀಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗುತ್ತೋ ಮೇಧಾವೀ [ಧ. ಪ. ೨೫೭] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸರ, ಇಸು, ಚಿನ್ತ, ಇಸ, ದಯಧಾತೂನಂ ಕಮ್ಮನಿ ಛಟ್ಠೀ ವಾ, ಮಾತುಸ್ಸ ಸರತಿ, ಮಾತರಂ ಸರತಿ, ಪಿತುಸ್ಸ ಸರತಿ, ಪಿತರಂ ಸರತಿ, ನ ರಜ್ಜಸ್ಸ ಸರಿಸ್ಸಸಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೭೨೧], ನ ತೇಸಂ ಕೋಚಿ ಸರತಿ, ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ [ಖು. ಪಾ. ೭.೨], ಆಪತ್ತಿಪರಿಯನ್ತಂ ನಸ್ಸರತಿ, ರತ್ತಿಪರಿಯನ್ತಂ ನಸ್ಸರತಿ [ಚೂಳವ. ೧೫೭], ಪುತ್ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛತಿ ಪುತ್ತಂ ವಾ, ಮಾತುಸ್ಸ ಚಿನ್ತೇತಿ ಮಾತರಂ ವಾ, ಥೇರಸ್ಸ ಅಜ್ಝೇಸತಿ ಥೇರಂ ವಾ, ತೇಲಸ್ಸ ದಯತಿ ತೇಲಂ ವಾ, ರಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕರಧಾತುಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣತ್ಥವಾಚಿನೋ ಕಮ್ಮೇ ಛಟ್ಠೀ, ಉದಕಸ್ಸ ಪಟಿಕುರುತೇ ಉದಕಂ ವಾ, ಕಣ್ಡಸ್ಸ ಪಟಿಕುರುತೇ ಕಣ್ಡಂ ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಪಚ್ಚಯೇ ಪೂಜನತ್ಥಾದಿಧಾತೂನಂ ಕತ್ತರಿ ಛಟ್ಠೀ ವಾ, ರಞ್ಞೋ ಸಮ್ಮತೋ ರಞ್ಞಾ ವಾ, ಗಾಮಸ್ಸ ಪೂಜಿತೋ ಗಾಮೇನ ವಾ, ರಞ್ಞೋ ಸಕ್ಕತೋ ರಞ್ಞಾ ವಾ, ರಞ್ಞೋ ಅಪಚಿತೋ ರಞ್ಞಾ ವಾ, ರಞ್ಞೋ ಮಾನಿತೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೩೦೩] ರಞ್ಞಾ ವಾ, ತಥಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮಧಾತು, ಅಮತಂ ತೇಸಂ ಪರಿಭುತ್ತಂ, ಯೇಸಂ ಕಾಯಗತಾಸತಿ ಪರಿಭುತ್ತಾ [ಅ. ನಿ. ೧.೬೦೩], ಅಮತಂ ತೇಸಂ ವಿರದ್ಧಂ, ಯೇಸಂ ಕಾಯಗತಾಸತಿ ವಿರದ್ಧಾ [ಅ. ನಿ. ೧.೬೦೩].

ತಿಪಚ್ಚಯೇಪಿ ¶ ಕ್ವಚಿ ಕತ್ತರಿ ಛಟ್ಠೀ ವಾ, ಸೋಭಣಾ ಕಚ್ಚಾಯನಸ್ಸ ಪಕತಿ ಕಚ್ಚಾಯನೇನ ವಾ, ಸೋಭಣಾ ಬುದ್ಧಘೋಸಸ್ಸ ಪಕತಿ ಬುದ್ಧಘೋಸೇನ ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪೂಜನತ್ಥಾನಂ ಪೂರಣತ್ಥಾನಞ್ಚ ಕರಣೇ ಛಟ್ಠೀ, ಪುಪ್ಫಸ್ಸ ಬುದ್ಧಂ ಪೂಜೇತಿ ಪುಪ್ಫೇನ ವಾ, ಘತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಂ ಜುಹೋತಿ ಘತೇನ ವಾ, ಪತ್ತಂ ಉದಕಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಪೂರಂ ನಾನಾಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಅಸುಚಿನೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೭], ಬಾಲೋ ಪೂರತಿ ಪಾಪಸ್ಸ [ಧ. ಪ. ೧೨೧], ಧೀರೋ ಪೂರತಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ [ಧ. ಪ. ೧೨೧] ಪೂರತಿ ಧಞ್ಞಾನಂ ವಾ ಮುಗ್ಗಾನಂ ವಾ ಮಾಸಾನಂ ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತತಿಯಾ ವಾ, ಖೇಮಾ ನಾಮ ಪೋಕ್ಖರಣೀ, ಪುಣ್ಣಾ ಹಂಸೇಹಿ ತಿಟ್ಠತಿ.

ತಬ್ಬ, ರುಜಾದಿಯೋಗೇ ಪನ ಸಮ್ಪದಾನೇ ಚತುತ್ಥೀ ಏವ, ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತೀನಂ ಉಜ್ಝಾಪೇತಬ್ಬಂ ವಿಕ್ಕನ್ದಿತಬ್ಬಂ ವಿರವಿತಬ್ಬಂ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೩ (ವಿಸದಿಸಂ)], ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ರುಜ್ಜತಿ, ರಜಕಸ್ಸ ವತ್ಥಂ ದದಾತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಭಯತ್ಥಾದೀನಂ ಅಪಾದಾನೇ ಬಹುಲಂ ಛಟ್ಠೀ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಭಾಯಾಮಿ, ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ [ಧ. ಪ. ೧೨೯], ಭೀತೋ ಚತುನ್ನಂ ಆಸೀವಿಸಾನಂ [ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೮], ಮಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಭಾಯಿತ್ಥ [ಉದಾ. ೨೨], ಸಙ್ಖಾತುಂ ನೋಪಿ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಓತ್ತಪಂ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೪] ಇಚ್ಚಾದಿ. ತತ್ಥ ‘ಓತ್ತಪ’ನ್ತಿ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತೋ. ತಥಾ ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ [ಮ. ನಿ. ೩.೨೦೭] ಇಚ್ಚಾದಿ ಚ.

ಕುಸಲ, ಕೋವಿದ, ಪಸಾದತ್ಥಾನಂ ಆಧಾರೇ ಛಟ್ಠೀ, ಕುಸಲಾ ನಚ್ಚಗೀತಸ್ಸ [ಜಾ. ೨.೨೨.೯೪], ಕುಸಲೋ ತ್ವಂ ರಥಸ್ಸ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ [ಮ. ನಿ. ೨.೮೭], ಅಮಚ್ಚೇ ತಾತ ಜಾನಾಹಿ, ಧೀರೇ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕೋವಿದೇ [ಜಾ. ೧.೧೭.೧೩], ನರಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕೋವಿದಾ [ಜಾ. ೧.೧.೩೭], ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕೋವಿದಾ, ‘‘ಕೇಚಿ ಇದ್ಧೀಸು ಕೋವಿದಾ’’ತಿಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಸನ್ತಿ ಯಕ್ಖಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಸನ್ನಾ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೬ (ವಿಸದಿಸಂ)], ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸನ್ನಾ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಸನ್ನಾ, ಬುದ್ಧೇ ಪಸನ್ನಾ, ಧಮ್ಮೇ ಪಸನ್ನಾ, ಸಙ್ಘೇ ಪಸನ್ನಾ ವಾ. ತಥಾ ¶ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ, ವಸೀ ಹೋಮಿ ಮಹಾಮುನಿ. ಝಾನಸ್ಸ ವಸಿಮ್ಹಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೨೧. ಛಟ್ಠೀ ಹೇತ್ವತ್ಥೇಹಿ [ರೂ. ೧೬೩ ಪಿಟ್ಠೇ; ನೀ. ೬೫೦; ಚಂ. ೨.೧.೭೧; ಪಾ. ೨.೩.೨೬].

ಹೇತ್ವತ್ಥೇಹಿ ಯೋಗೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಛಟ್ಠೀ ಹೋತಿ.

ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು [ಮ. ನಿ. ೧.೨; ಚಂ. ೨.೧.೯೬; ಪಾ. ೨.೩.೭೨], ಅಙ್ಗವರಸ್ಸ ಹೇತು, ಉದರಸ್ಸ ಹೇತು, ಉದರಸ್ಸ ಕಾರಣಾ [ಪಾರಾ. ೨೨೮] ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೨೨. ತುಲ್ಯತ್ಥೇನ ವಾ ತತಿಯಾ [ನೀ. ೬೩೮].

ತುಲ್ಯತ್ಥೇನ ಯೋಗೇ ಛಟ್ಠೀ ಹೋತಿ ತತಿಯಾ ವಾ.

ತುಲ್ಯೋ ಪಿತು ಪಿತರಾ ವಾ, ಸದಿಸೋ ಪಿತು ಪಿತರಾ ವಾ. ಇತಿ ನಾನಾತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ಕಾರಕಾನಂ ಕ್ರಿಯಾಯ ಸಹ ಸಾಧಕ, ಸಾಧ್ಯಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖತಾ ಅವಿನಾಭಾವಿತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಹಿ ಕ್ರಿಯಂ ವಿನಾ ಕಾರಕಂ ನಾಮ ಸಿಜ್ಝತಿ, ನ ಚ ಕಾರಕಂ ವಿನಾ ಕ್ರಿಯಾ ನಾಮ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ, ಸಾ ಪನ ಛಟ್ಠೀವಿಸಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ.

ಛಟ್ಠೀವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ

ಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸತ್ತಮೀ?

೩೨೩. ಸತ್ತಮ್ಯಾಧಾರೇ [ಕ. ೩೦೨; ರೂ. ೩೧೩; ನೀ. ೬೩೦; ಚಂ. ೨.೧.೮೮; ಪಾ. ೧.೩.೪೫].

ಆಧಾರೋ, ಓಕಾಸೋ, ಅಧಿಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಆಧಾರತ್ಥೇ ಸತ್ತಮೀ ಹೋತಿ. ಕತ್ತುಕಮ್ಮಟ್ಠಂ ಕ್ರಿಯಂ ಭುಸೋ ಧಾರೇತೀತಿ ಆಧಾರೋ.

ಕಟೇ ¶ ನಿಸೀದತಿ ಪುರಿಸೋ, ಥಾಲಿಯಂ ಓದನಂ ಪಚತಿ. ತತ್ಥ ಕಟೋ ಕತ್ತುಭೂತೇ ಪುರಿಸೇ ಠಿತಂ ನಿಸೀದನಕ್ರಿಯಂ ಧಾರೇತಿ, ಥಾಲೀ ಕಮ್ಮಭೂತೇ ತಣ್ಡುಲೇ ಠಿತಂ ಪಚನಕ್ರಿಯಂ ಧಾರೇತಿ.

ಸೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಬ್ಯಾಪಿಕಾಧಾರೋ, ಓಪಸಿಲೇಸಿಕಾಧಾರೋ, ಸಾಮೀಪಿಕಾಧಾರೋ, ವೇಸಯಿಕಾಧಾರೋತಿ.

ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಆಧೇಯ್ಯವತ್ಥು ಸಕಲೇ ವಾ ಏಕದೇಸೇ ವಾ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸೋ ಬ್ಯಾಪಿಕೋ. ಯಥಾ? ತಿಲೇಸು ತೇಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಉಚ್ಛೂಸು ರಸೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಜಲೇಸು ಖೀರಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ದಧಿಮ್ಹಿ ಸಪ್ಪಿ ತಿಟ್ಠತೀತಿ.

ಯಸ್ಮಿಂ ಆಧೇಯ್ಯವತ್ಥು ಅಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಿತಮತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸೋ ಓಪಸಿಲೇಸಿಕೋ. ಯಥಾ? ಉಕ್ಖಲಿಯಂ ಆಚಾಮೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಘಟೇಸು ಉದಕಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಆಸನೇ ನಿಸೀದತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಪರಿಯಙ್ಕೇ ರಾಜಾ ಸೇತಿ.

ಯೋ ಪನ ಅತ್ಥೋ ಆಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅವತ್ಥುಭೂತೋಪಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿದೀಪನತ್ಥಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ವೋಹರಿಯತಿ, ಸೋ ಸಾಮೀಪಿಕೋ ನಾಮ. ಯಥಾ? ಗಙ್ಗಾಯಂ ಘೋಸೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಭಗವಾತಿ [ಅ. ನಿ. ೧.೧].

ಯೋ ಚ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತನಾ ವಿನಾ ಆಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ಥತ್ತಂ ಕ್ರಿಯಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಆಧಾರಭಾವೇನ ವೋಹರಿಯತಿ, ಯೋ ಚ ಆಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಾಭಿಮುಖಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ವೋಹರಿಯತಿ, ಸೋ ವೇಸಯಿಕೋ ನಾಮ. ಯಥಾ? ಆಕಾಸೇ ಸಕುಣಾ ಪಕ್ಖನ್ತಿ, ಭೂಮೀಸು ಮನುಸ್ಸಾ ಚರನ್ತಿ ¶ , ಉದಕೇ ಮಚ್ಛಾ ಚರನ್ತಿ, ಭಗವನ್ತಂ ಪಾದೇಸು ವನ್ದತಿ, ಪಾದೇಸು ಪತಿತ್ವಾ ರೋದತಿ, ಪಾಪಸ್ಮಿಂ ರಮತೀ ಮನೋ [ಧ. ಪ. ೧೧೬], ಪಸನ್ನೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇತಿ [ಧ. ಪ. ೩೬೮].

೩೨೪. ನಿಮಿತ್ತೇ [ಕ. ೩೧೦; ರೂ. ೩೨೪; ನೀ. ೬೪೧; ಚಂ. ೨.೧.೮೯; ಪಾ. ೨.೩.೩೬].

ನಿಮಿನನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ, ನೇಮಿತ್ತಕಸಹಭಾವಿನೋ ಸಞ್ಞಾಣಕಾರಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ ಸತ್ತಮೀ ಹೋತಿ.

ದೀಪಿ ಚಮ್ಮೇಸು ಹಞ್ಞತೇ, ಕುಞ್ಜರೋ ದನ್ತೇಸು ಹಞ್ಞತೇ, ಮುಸಾವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ [ಪಾಚಿ. ೨], ಓಮಸವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ [ಪಾಚಿ. ೧೪] ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೨೫. ಯಮ್ಭಾವೋ ಭಾವಲಕ್ಖಣಂ [ಕ. ೩೧೩; ರೂ. ೩೨೭; ನೀ. ೬೪೪; ಚಂ. ೨.೧.೯೦; ಪಾ. ೨.೩.೩೭; ‘ಯಬ್ಭಾ ವೋ’ (ಬಹೂಸು)].

ಯಾದಿಸೋ ಭಾವೋ ಯಮ್ಭಾವೋ, ಲಕ್ಖಿಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ಭಾವನ್ತರಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವಲಕ್ಖಣಂ, ಯಮ್ಭಾವೋ ಭಾವನ್ತರಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಾವೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಸತ್ತಮೀ ಹೋತಿ, ಛಟ್ಠೀಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ [ಮ. ನಿ. ೨.೪೫೨ (ವಿಸದಿಸಂ)], ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ತೇ ವಿಹರತೋ ಇತ್ಥಾಗಾರೋಪಿ ತೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರಿಸ್ಸತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೯ (ವಿಸದಿಸಂ)] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಇದಂ ನ ಹೋತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೧], ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇ ಭಗವತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ, ಸಬ್ಬೇ ಮಗ್ಗಾ ವಿವಜ್ಜನ್ತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಲೋಕನಾಯಕೇ [ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೨]. ಗಾವೀಸು ದುಯ್ಹಮಾನಾಸು ಗತೋ, ಗಾವೀಸು ದುದ್ಧಾಸು ಆಗತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚಿ ¶ ಪಠಮಾಪಿ ಬಹುಲಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸೋ ಭಾರದ್ವಾಜೋ, ಅದ್ದಸಾ ಅಚ್ಚುತಂ ಇಸಿಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೦೦೭ (ಅದ್ದಸ್ಸ)]. ಯಾಯಮಾನೋ ಮಹಾರಾಜಾ, ಅದ್ದಾ ಸೀದನ್ತರೇ ನಗೇ [ಜಾ. ೨.೨೨.೫೬೬] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ಗತೋ, ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಆಗತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ ವೇಸಯಿಕಾಧಾರೋ ಏವ.

ತಥಾ ಅಕಾಲೇ ವಸ್ಸತೀ ತಸ್ಸ, ಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ನ ವಸ್ಸತಿ [ಜಾ. ೧.೨.೮೮; ೧.೮.೪೮]. ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ನಾಯಕೋ [ಅಪ. ಥೇರ ೨.೫೪.೨೮] ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೨೬. ಛಟ್ಠೀ ಚಾನಾದರೇ [ಕ. ೩೦೫; ರೂ. ೩೨೩; ನೀ. ೬೩೩; ಚಂ. ೨.೧.೯೧; ಪಾ. ೨.೩.೩೮].

‘ಅನಾದರೋ’ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಲಕ್ಖಣ, ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಕ್ರಿಯಾನಂ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿವಚನಂ, ಅನಾದರಭೂತೇ ಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಸತ್ತಮೀ ಛಟ್ಠೀ ಚ ಹೋತಿ.

ಮಚ್ಚು ಗಚ್ಛತಿ ಆದಾಯ, ಪೇಕ್ಖಮಾನೇ ಮಹಾಜನೇ. ಆಕೋಟಯನ್ತೋ ಸೋ ನೇತಿ, ಸಿವಿರಾಜಸ್ಸ ಪೇಕ್ಖತೋ [ಜಾ. ೨.೨೨.೨೧೨೨ (ತೇನೇತಿ)]. ಅಕಾಮಕಾನಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ರುದನ್ತಾನಂ ಪಬ್ಬಜಿ, ಅನಗಾರಿಯುಪೇತಸ್ಸ, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಸ್ಸ ತೇ ಸತೋ. ಸಮಣಸ್ಸ ನ ತಂ ಸಾಧು, ಯದಞ್ಞಮನುಸೋಚತಿ [ಜಾ. ೧.೭.೧೦೭ (ಯಂ ಪೇತಮನುಸೋಚಸಿ)].

೩೨೭. ಯತೋ ನಿದ್ಧಾರಣಂ [ಕ. ೩೦೪; ರೂ. ೩೨೨; ನೀ. ೬೩೨; ಚಂ. ೨.೧.೯೨; ಪಾ. ೨.೩.೪೧].

ಜಾತಿ, ಗುಣ, ಕ್ರಿಯಾ, ನಾಮೇಹಿ ಸಮುದಾಯತೋ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಪುಥಕ್ಕರಣಂ ನಿದ್ಧಾರಣಂ, ಯತೋ ತಂ ನಿದ್ಧಾರಣಂ ಜಾಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮುದಾಯೇ ಛಟ್ಠೀ, ಸತ್ತಮಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ.

ಜಾತಿಯಂ ¶ ತಾವ –

ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಖತ್ತಿಯೋ ಸೂರತಮೋ, ಮನುಸ್ಸೇಸು ಖತ್ತಿಯೋ ಸೂರತಮೋ.

ಗುಣೇ –

ಕಣ್ಹಾ ಗಾವೀನಂ ಸಮ್ಪನ್ನಖೀರತಮಾ, ಕಣ್ಹಾಗಾವೀಸು ಸಮ್ಪನ್ನಖೀರತಮಾ.

ಕ್ರಿಯಾಯಂ –

ಅದ್ಧಿಕಾನಂ ಧಾವನ್ತೋ ಸೀಘತಮೋ, ಅದ್ಧಿಕೇಸು ಧಾವನ್ತೋ ಸೀಘತಮೋ.

ನಾಮೇ –

ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅರಹತಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ಅರಹನ್ತೇಸು ಅಞ್ಞತರೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಧ ನಾನಾತ್ತಸತ್ತಮೀ ವುಚ್ಚತೇ.

ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಸತ್ತಮೀ, ಭಿಕ್ಖೂಸು ಅಭಿವಾದೇನ್ತಿ [ಪಾರಾ. ೫೧೭], ಪುತ್ತಂ ಮುದ್ಧನಿ ಚುಮ್ಬಿತ್ವಾ, ಪುರಿಸಂ ನಾನಾಬಾಹಾಸು ಗಹೇತ್ವಾ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಥ ವಾ ‘ಮುದ್ಧನಿ, ಬಾಹಾಸೂ’ತಿ ಆಧಾರೇ ಏವ ಭುಮ್ಮಂ. ಯಥಾ? ರುಕ್ಖಂ ಮೂಲೇ ಛಿನ್ದತಿ, ರುಕ್ಖಂ ಖನ್ಧೇ ಛಿನ್ದತಿ, ಪುರಿಸಂ ಸೀಸೇ ಪಹರತಿ, ಭಗವನ್ತಂ ಪಾದೇಸು ವನ್ದತಿ.

ಕರಣೇ ಚ ಸತ್ತಮೀ, ಹತ್ಥೇಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಿ [ಮಹಾವ. ೧೧೯], ಪತ್ತೇಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಿ, ಪಥೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸೋಪಿ ಮಂ ಅನುಸಾಸೇಯ್ಯ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮಿ ಮತ್ಥಕೇ [ಮಿ. ಪ. ೬.೪.೮].

ಸಮ್ಪದಾನೇ ಚ ಸತ್ತಮೀ, ಸಙ್ಘೇ ದಿನ್ನೇ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮೀ ದದೇಯ್ಯಾಸಿ, ಸಙ್ಘೇ ದಿನ್ನೇ ಅಹಞ್ಚೇವ ಪೂಜಿತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ¶ [ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೬], ವಿಚೇಯ್ಯ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ಯತ್ಥ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ [ಪೇ. ವ. ೩೨೯]. ಏತೇಸು ಪನ ವಿಸಯಸತ್ತಮೀಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಅಪಾದಾನೇ ಚ ಸತ್ತಮೀ, ಗದಲೀಸು ಗಜೇ ರಕ್ಖನ್ತಿಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಾಮಿಸ್ಸರಾದಿಯೋಗೇ ಪನ ಛಟ್ಠೀ ಸತ್ತಮೀ ಚ ಹೋತಿ, ಗುನ್ನಂ ಸಾಮಿ, ಗೋಸು ಸಾಮಿ, ಗುನ್ನಂ ಇಸ್ಸರೋ, ಗೋಸು ಇಸ್ಸರೋ, ಗುನ್ನಂ ಅಧಿಪತಿ, ಗೋಸು ಅಧಿಪತಿ, ಗುನ್ನಂ ದಾಯಾದೋ, ಗೋಸು ದಾಯಾದೋ, ಗುನ್ನಂ ಸಕ್ಖಿ, ಗೋಸು ಸಕ್ಖಿ, ಗುನ್ನಂ ಪತಿಭೂ, ಗೋಸು ಪತಿಭೂ, ಗುನ್ನಂ ಪಸುತೋ, ಗೋಸು ಪಸುತೋ, ಆಯುತ್ತೋ ಕಟಕರಣಸ್ಸ, ಆಯುತ್ತೋ ಕಟಕರಣೇತಿ, ಏತೇಸು ಪನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠೀ, ವಿಸಯಾಧಾರೇ ಸತ್ತಮೀ. ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ಪಸನ್ನೋ, ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೋತಿ ವಿಸಯಾಧಾರೇ ಸತ್ತಮೀ. ಞಾಣೇನ ಪಸನ್ನೋ, ಞಾಣೇನ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೋತಿ ಕರಣೇ ತತಿಯಾ.

೩೨೮. ಸತ್ತಮ್ಯಾಧಿಕ್ಯೇ [ಕ. ೩೧೪; ರೂ. ೩೨೮; ನೀ. ೬೪೫; ಚಂ. ೨.೧.೬೦; ಪಾ. ೨.೩.೯; ೧.೪.೮೭].

ಅಧಿಕಭಾವತ್ಥೇ ಉಪೇನ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ಸತ್ತಮೀ ಹೋತಿ.

ಉಪ ಖಾರಿಯಂ ದೋಣೋ, ಉಪ ನಿಕ್ಖೇ ಕಹಾಪಣಂ, ಅತಿರೇಕದೋಣಾ ಖಾರೀ, ಅತಿರೇಕಕಹಾಪಣಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೩೨೯. ಸಾಮಿತ್ತೇಧಿನಾ [ಚಂ. ೨.೧.೬೧; ಪಾ. ೨.೩.೯; ೧.೪.೯೭].

ಸಾಮಿಭಾವತ್ಥೇ ಅಧಿನಾ ಯುತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಮ್ಹಾ ಸತ್ತಮೀ ಹೋತಿ.

ಅಧಿ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ಪಞ್ಚಾಲಾ, ಅಧಿ ಪಞ್ಚಾಲೇಸು ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ, ಅಧಿ ದೇವೇಸು ಬುದ್ಧೋ. ತತ್ಥ ‘ಅಧಿ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ಪಞ್ಚಾಲಾ’ತಿ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಿಸ್ಸರಾ ಪಞ್ಚಾಲರಟ್ಠವಾಸಿನೋತಿ ವದನ್ತಿ, ‘ಪಞ್ಚಾಲಾ’ತಿ ವಾ ಜನಪದನಾಮತ್ತಾ ಬಹುವಚನಂ, ಕದಾಚಿ ಪಞ್ಚಾಲರಾಜಾ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ಕಾಸಿರಞ್ಞೇ ಇಸ್ಸರೋ, ಕದಾಚಿ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ಪಞ್ಚಾಲರಞ್ಞೇ ಇಸ್ಸರೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೩೦. ಸಬ್ಬಾದಿತೋ ¶ ಸಬ್ಬಾ [ಚಂ. ೨.೧.೭೨; ಪಾ. ೨.೩.೨೭].

ಹೇತ್ವತ್ಥೇಹಿ ಯೋಗೇ ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ ಸಬ್ಬನಾಮೇಹಿ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ಸಬ್ಬಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಿಂ ಕಾರಣಂ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೪.೧೫ ಮಾತಙ್ಗಜಾತಕವಣ್ಣನಾ], ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಕೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ, ಕಿಂ ಪಯೋಜನಂ, ಕೇನ ಪಯೋಜನೇನ, ಕೇನಟ್ಠೇನ [ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ], ಕೇನ ವಣ್ಣೇನ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೪], ಕಿಮತ್ಥಂ, ಕುತೋ ನಿದಾನಂ [ಪಾರಾ. ೪೨], ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು [ಪಾರಾ. ೩೯], ಕಸ್ಮಿಂ ನಿದಾನೇ, ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿದಾನೇ [ಪಾರಾ. ೪೨], ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ [ಪಾರಾ. ೪೨] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಇತಿ ನಿರುತ್ತಿದೀಪನಿಯಾ ನಾಮ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನದೀಪನಿಯಾ

ಕಾರಕಕಣ್ಡೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

೪. ಸಮಾಸಕಣ್ಡ

ಅಥ ¶ ಯುತ್ತತ್ಥಾನಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಾನಂ ಏಕತ್ಥೀಭಾವೋ ವುಚ್ಚತೇ. ಏಕತ್ಥೀಭಾವೋತಿ ಚ ಇಧ ಸಮಾಸೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ಚ ಸಮಾಸೋ ಛಬ್ಬಿಧೋ ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೋ, ತಪ್ಪುರಿಸೋ, ಕಮ್ಮಧಾರಯೋ, ದಿಗು, ಬಹುಬ್ಬೀಹಿ, ದ್ವನ್ದೋತಿ.

ಅಬ್ಯಯೀಭಾವಸಮಾಸ

ತತ್ಥ ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೋ ಪಠಮಂ ವುಚ್ಚತೇ. ಬ್ಯಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಕಾರೋ, ನತ್ಥಿ ಬ್ಯಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಬ್ಯಯೋ, ಅಬ್ಯಯೋ ಹುತ್ವಾ ಭವತೀತಿ ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೋ, ನಾನಾಲಿಙ್ಗ, ವಿಭತ್ತಿ, ವಚನೇಸು ರೂಪವಿಕಾರರಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗ,-ವಿಭತ್ತಿ, ವಚನೇಸುಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಏಕರೂಪೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಬ್ಯಯನ್ತಿ ವಾ ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಾನಂ ಏವ ನಾಮಂ, ಅಯಂ ಪನ ಪಕತಿ ಅಬ್ಯಯಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಸಹ ಏಕತ್ಥತಾವಸೇನ ಅಬ್ಯಯಂ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಅನಬ್ಯಯಮ್ಪಿ ಅಬ್ಯಯಂ ಭವತೀತಿ ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೋ.

೩೩೧. ಸ್ಯಾದಿಸ್ಯಾದಿನೇಕತ್ಥಂ [ಕ. ೩೧೬; ರೂ. ೩೩೧; ನೀ. ೬೭೫; ಚಂ. ೨.೨.೧; ಪಾ. ೨.೧.೪].

ಅಧಿಕಾರಸುತ್ತಮಿದಂ. ಸ್ಯಾದಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಂ, ‘ಸ್ಯಾದಿನಾ’ತಿ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದೇನ, ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ತಂ ಏಕತ್ಥಂ, ಸ್ಯಾದಿಪದಂ ಸ್ಯಾದಿಪದೇನ ಸಹ ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ಸ್ಯಾದೀ’ತಿ ವಚನೇನ ಉಪಸಗ್ಗ, ನಿಪಾತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಾನಿ ನಾಮಿಕಪದಾನಿ ನಾಮಪಟಿರೂಪಕಾನಿ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಾನಿ ನಿವತ್ತೇತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ನಾಮಪಟಿರೂಪಕಾನಿ ನಾಮ ‘ಯೇವಾವನಕಧಮ್ಮಾ’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ. ತಥಾ ಸಞ್ಞಾಸದ್ದಭಾವಂ ಪತ್ತಾನಿ ‘‘ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ, ನತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ, ಅತ್ಥಿಖೀರಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ, ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ, ಮಕ್ಖಲಿಗೋಸಾಲೋ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ‘ಅತ್ಥಿ’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ.

‘ಏಕತ್ಥ’ನ್ತಿ ಏತೇನ ದ್ವನ್ದಸಮಾಸೇಪಿ ಪದಾನಂ ಏಕಕತ್ತು, ಏಕಕಮ್ಮಾದಿಭಾವೇನ ಏಕತ್ಥೀಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ.

೩೩೨. ಅಸಙ್ಖ್ಯಂ ವಿಭತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮೀಪಸಾಕಲ್ಯಾಭಾವಯಥಾಪಚ್ಛಾಯುಗಪದತ್ಥೇ [ಕ. ೩೧೯; ರೂ. ೩೩೦; ನೀ. ೬೯೬; ಚಂ. ೨.೨.೨; ಪಾ. ೨.೧.೬].

‘ಅಸಙ್ಖ್ಯ’ನ್ತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ ನಿಪಾತಪದಞ್ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ದ್ವಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಏಕತ್ತ, ಬಹುತ್ತಸಙ್ಖ್ಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪವಿಕಾರರಹಿತತ್ತಾ ‘ಅಸಙ್ಖ್ಯ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಭತ್ಯತ್ಥೇ, ಸಮ್ಪತ್ಯತ್ಥೇ, ಸಮೀಪತ್ಥೇ, ಸಾಕಲ್ಯತ್ಥೇ, ಅಭಾವತ್ಥೇ, ಯಥಾತ್ಥೇ, ಪಚ್ಛಾತ್ಥೇ, ಯುಗಪದತ್ಥೇ ಪವತ್ತಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯಂ ನಾಮ ಸ್ಯಾದಿಪದಂ ಅಞ್ಞೇನ ಸ್ಯಾದಿಪದೇನ ಸಹ ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಚ ಸಮಾಸೋ ಅನ್ವತ್ಥವಸೇನ ‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೋ’ತಿ ಚ ‘ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೋ’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ.

ವಿಭತ್ಯತ್ಥೇ ತಾವ –

ಅಧಿತ್ಥಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಧಿತೋ ಸಿ, ತಸ್ಸ ‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಸ’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಲೋಪೋ, ಇತ್ಥಿತೋ ಸು, ‘ಅಧಿ ಇತ್ಥೀಸೂ’ತಿ ವಾಕ್ಯಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ನಿಚ್ಚಸಮಾಸತ್ತಾ ಅಞ್ಞಪದೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ‘‘ಇತ್ಥೀಸು ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇತ್ಥೀಸು ಪವತ್ತೋ ವಚನಪಥೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇತ್ಥೀಸು ಪವತ್ತಂ ವಚನ’’ನ್ತಿ ವಾ, ತತೋ ಪುರಿಮಸುತ್ತೇನ ಏಕತ್ಥಸಞ್ಞಾ, ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಕತ್ಥಸಞ್ಞಾ ಚ ಕರಿಯತೇ, ಏಕತ್ಥಸಞ್ಞಾಯ ಪನ ಕತಾಯ ವಾಕ್ಯತ್ಥಾಯ ಪಯುತ್ತಾನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಏಕತ್ಥಪದೇನ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ವುತ್ತತ್ಥಾ ನಾಮ.

ಇದಾನಿ ¶ ವುತ್ತತ್ಥಾನಂ ಅಪ್ಪಯೋಗಾರಹತ್ತಾ ಲೋಪವಿಧಾನಮಾಹ.

೩೩೩. ಏಕತ್ಥತಾಯಂ [ಕ. ೩೧೬; ರೂ. ೩೩೧; ನೀ. ೬೭೫; ಚಂ. ೨.೧.೩೯; ಪಾ. ೨.೪.೭೧; ೧.೨.೪೫, ೪೬].

ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಏಕತ್ಥಾನಿ, ‘ಅತ್ಥೋ’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಪದನ್ತರೇ ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮಾದಿಭಾವೇನ ವಿಧೇಯ್ಯೋ ಪಧಾನತ್ಥೋ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘ರಾಜಪುತ್ತೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪುತ್ತಸದ್ದತ್ಥೋ ಏವ ತಥಾವಿಧೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ, ನ ರಾಜಸದ್ದತ್ಥೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಚ ವಚನವಾಕ್ಯಂ ನಾಮ ವಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೇಹಿ ಏವ ಸಿಜ್ಝತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ‘ರಾಜಪುತ್ತೋ’ತಿ ಏತಂ ಪುತ್ತಸದ್ದತ್ಥಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ ಹೋತಿ, ನ ರಾಜಸದ್ದತ್ಥಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೋ ಪಧಾನಭೂತೋ ಪುತ್ತಸದ್ದತ್ಥೋ ಏವ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ರಾಜಸದ್ದತ್ಥೋತಿ, ಏಕತ್ಥಾನಂ ಭಾವೋ ಏಕತ್ಥತಾ, ಏಕತ್ಥೀಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ತಿವಿಧೋ ಸಮಾಸೋ, ತದ್ಧಿತೋ, ಧಾತುಪಚ್ಚಯನ್ತೋ ಚಾತಿ. ತಿಸ್ಸಂ ತಿವಿಧಾಯಂ ಏಕತ್ಥತಾಯಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ವುತ್ತತ್ಥಾನಂ ಸ್ಯಾದಿವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಸ್ಸ ಲೋಪೋ. ಬಹುಲಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪನ ಅಲುತ್ತಸಮಾಸೋಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ.

೩೩೪. ತಂ ನಪುಂಸಕಂ [ಕ. ೩೨೦; ರೂ. ೩೩೫; ನೀ. ೬೯೮; ಚಂ. ೨.೨.೧೫; ಪಾ. ೨.೪.೧೮].

ತಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯಂ ನಾಮ ಏಕತ್ಥಂ ನಪುಂಸಕಂ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿತ್ಥೀಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಸ್ಯಾದ್ಯುಪ್ಪತ್ತಿ.

೩೩೫. ಸ್ಯಾದೀಸು ರಸ್ಸೋ [ಕ. ೩೪೨; ರೂ. ೩೩೭; ನೀ. ೭೩೪; ಚಂ. ೨.೨.೮೪; ಪಾ. ೧.೨.೪೭].

ನಪುಂಸಕಸ್ಸ ಏಕತ್ಥಸ್ಸ ರಸ್ಸೋ ಹೋತಿ ಸ್ಯಾದೀಸು ವಿಭತ್ತೀಸೂತಿ ಇಮಿನಾ ಈಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸೋ.

೩೩೬. ಪುಬ್ಬಸ್ಮಾಮಾದಿತೋ [ಕ. ೩೪೩; ರೂ. ೩೩೮; ನೀ. ೩೭೫; ಚಂ. ೨.೧.೪೦; ಪಾ. ೧.೧.೪೧].

ಪುಬ್ಬಅಮಾದಿ ¶ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಪದತ್ಥಪಧಾನಭೂತೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ಪರಾಸಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ, ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿಪಿ ಗಯ್ಹತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಮಾದಿ ವುಚ್ಚತಿ ತಪ್ಪುರಿಸೋ, ತತೋ ಪುಬ್ಬಂ ನಾಮ ಅಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸೋ, ಇತಿ ಅಮಾದಿತೋ ಪುಬ್ಬಭೂತಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಕತ್ಥಾ ಪರಾಸಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿತ್ಥಿಸದ್ದತೋ ಸಬ್ಬವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೋ.

ಅಧಿತ್ಥಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ಇತ್ಥೀಸು ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿತ್ಥಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಇತ್ಥೀಸು ಪವತ್ತಾ ಕಥಾಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸವಿಭತ್ತೀಸು ಸೇಸವಚನೇಸು ಸೇಸಲಿಙ್ಗೇಸು ಚ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗೇಸು ಸಬ್ಬವಿಭತ್ತೀಸು ಸಬ್ಬವಚನೇಸು ಚ ಏಕೇನೇವ ರೂಪೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋ ರೂಪವಿಕಾರರಹಿತತ್ತಾ ‘ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ವಿಭತ್ಯತ್ಥೋ ನಾಮ ‘‘ಅಧಿತ್ಥಿ, ಬಹಿಗಾಮಂ, ಉಪರಿಗಙ್ಗ’’ ಮಿಚ್ಚಾದೀಸು ಸಮ್ಪತ್ಯಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸತ್ಥೇಹಿ ರಹಿತೋ ಕೇವಲೋ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಗ್ಗಹೇ ಪನ ‘‘ಕಥಾ, ಪವತ್ತಾ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಸಮಾಸಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ವಿದಿತಾನಿ ಅತ್ಥಪದಾನಿ ನಾಮ, ಅಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಪದಾನೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ಅಧಿಕುಮಾರಿ, ಅಧಿವಧು, ಅಧಿಜಮ್ಬುಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅತ್ತನಿ ಪವತ್ತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಪವತ್ತಾ ವಾಧಮ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೇ ಕತೇ ಅಧಿಅತ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಸ್ಯಾದ್ಯುಪ್ಪತ್ತಿ, ‘ಪುಬ್ಬಸ್ಮಾಮಾದಿತೋ’ತಿ ಸ್ಯಾದೀನಂ ಲೋಪೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ –

೩೩೭. ನಾತೋಮಪಞ್ಚಮಿಯಾ [ಕ. ೩೪೧; ರೂ. ೩೩೬; ನೀ. ೭೩೩; ಚಂ. ೨.೧.೪೧; ಪಾ. ೨.೪.೮೩; ಮು. ೪.೩.೩೭೪].

ಅಕಾರನ್ತಮ್ಹಾ ¶ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಕತ್ಥಾ ಪರಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೋ ನ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಚಮೀವಜ್ಜಿತಾನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಅಂ ಹೋತಿ.

ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮೋ ಜಾಯತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ.

ಅಪಞ್ಚಮಿಯಾತಿ ಕಿಂ? ಅಜ್ಝತ್ತಾ ಅಪೇತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತೇಹಿ ಅಪೇತಿ.

೩೩೮. ವಾ ತತಿಯಾಸತ್ತಮೀನಂ [ಕ. ೩೪೧; ರೂ. ೩೩೬; ನೀ. ೭೩೩; ಚಂ. ೨.೧.೪೨; ಪಾ. ೨.೪.೮೪; ಮು. ೪.೩.೩೭೫].

ಅಕಾರನ್ತಮ್ಹಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಕತ್ಥಾ ಪರಂ ತತಿಯಾ, ಸತ್ತಮೀನಂ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಅಂ ಹೋತಿ.

ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮೇನ ವತ್ತತಿ ಅಜ್ಝತ್ತೇನ ವಾ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮೇಹಿ ವತ್ತತಿ ಅಜ್ಝತ್ತೇಹಿ ವಾ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ದೇತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಪೇತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಪೇತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸನ್ತಕಂ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮೇ ತಿಟ್ಠತಿ ಅಜ್ಝತ್ತೇ ವಾ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ ಅಜ್ಝತ್ತೇಸು ವಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮೋ’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಭೂತೋ ಧಮ್ಮೋ, ‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮಾ’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತೋ ಪವತ್ತಾತಿ ವಾ ವುತ್ತೇಪಿ ಅತ್ತಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವೋ ಸಿಜ್ಝತಿಯೇವ. ಏವಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ, ಅತ್ತನಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಂ ಪವತ್ತಾನಿ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ [ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೩೫೦; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೩೨] ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಅಂಭಾವವಜ್ಜನಂ ಅಪ್ಪಕತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಬಹಿದ್ಧಾ ¶ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ [ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೨೦] ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಾದೀನಮ್ಪಿ ವಿಕಪ್ಪೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ.

ಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇ –

ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಂ, ‘ಬ್ರಹ್ಮ’ನ್ತಿ ವೇದೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘ಅಕಾಲೇ ಸಕತ್ಥಸ್ಸಾ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾದೇಸೋ, ಭಿಕ್ಖಾನಂ ಸಮಿದ್ಧಿ ಸುಭಿಕ್ಖಂ, ‘ಸ್ಯಾದೀಸು ರಸ್ಸೋ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಕತನಪುಂಸಕಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ.

ಸಮೀಪೇ –

ನಗರಸ್ಸ ಸಮೀಪಂ ಉಪನಗರಂ, ಕುಮ್ಭಸ್ಸ ಸಮೀಪಂ ಉಪಕುಮ್ಭಂ, ಮಣಿಕಾಯ ಸಮೀಪಂ ಉಪಮಣಿಕಂ, ವಧುಯಾ ಸಮೀಪಂ ಉಪವಧು, ಗುನ್ನಂ ಸಮೀಪಂ ಉಪಗು, ‘ಗೋಸ್ಸೂ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಓಸ್ಸ ಉತ್ತಂ.

ಸಾಕಲ್ಯೇ –

ತಿಣೇನ ಸಹ ಸಕಲಂ ಸತಿಣಂ, ತಿಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಕಲಂ ವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝೋಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾದೇಸೋ.

ಅಭಾವೇ –

ಮಕ್ಖಿಕಾನಂ ಅಭಾವೋ ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕಂ, ದರಥಾನಂ ಅಭಾವೋ ನಿದ್ದರಥಂ, ಭಿಕ್ಖಾನಂ ಅಭಾವೋ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ, ಅಭಾವತ್ಥೋಪಿ ದುಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಿ. ಯಥಾ? ದುಸ್ಸೀಲೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸದ್ದಬ್ಯಾಕರಣೇಸು ಅತ್ಥವಚನಂ ಸದ್ದತ್ಥವಿಭಾವನಮತ್ತಂ. ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಪನ ಇಮೇಸಂ ಪದಾನಂ ಯುತ್ತಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥಂ ಞತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಅತ್ಥವಚನಮ್ಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯಥಾಸದ್ದತ್ಥೇ –

ರೂಪಸ್ಸ ಸಭಾವಸ್ಸ ಯೋಗ್ಯಂ ಅನುರೂಪಂ, ಅತ್ತಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ, ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಅನುಗತಂ ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸಂ, ಘರಂ ಘರಂ ಅನುಗತಂ ಅನುಘರಂ, ವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸಂ ಅನುಗತಂ ಅನುವಸ್ಸಂ, ಜೇಟ್ಠಾನಂ ¶ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಅನುಜೇಟ್ಠಂ, ಸತ್ತಿಯಾ ಅನುರೂಪಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ, ಬಲಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಯಥಾಬಲಂ, ಕಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ. ಏವಂ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ, ಯಥಾಲಾಭಂ. ಸೋತಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮಂ ಪಟಿಸೋತಂ, ಪಟಿವಾತಂ, ಪಟಿಸದ್ದಂ.

ಪಚ್ಛಾಪದತ್ಥೇ –

ರಥಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಅನುರಥಂ.

ಯುಗಭೂತೋ ಪದತ್ಥೋ ಯುಗಪದತ್ಥೋ, ಸಹಭಾವೀಅತ್ಥದ್ವಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ತತ್ಥ ಅಸನಿಫಲೇನ ಸಹ ಪವತ್ತಂ ಚಕ್ಕಂ ಸಚಕ್ಕಂ, ಗದಾವುಧೇನ ಯುಗಳಪವತ್ತಂ ವಾಸುದೇವಸ್ಸ ಚಕ್ಕಾವುಧನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ [ಯುಗಪದತ್ಥೇ ಸಚಕ್ಕಂ ನಿಧೇಹಿ, (ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನವುತ್ತಿಯಂ). ಚಕ್ಕೇನ ಯುಗಪತ ಧೇಹಿ ಸಚಕ್ಕಂ, (ಮುಗ್ಧಬೋಧವುತ್ತಿಯಂ). ಹೇ ಬಿಸಣು! ಚಕ್ಕೇನ ಸಹ ಯುಗಪದೇಕಕಾಲೇ ಗದಂ ಧಾರಯ. (ಮುಗ್ಧಬೋಧಟೀಕಾಯಂ ೨೨೬ ಪಿಟ್ಠೇ)], ಸಹಸ್ಸ ಸತ್ತಂ.

೩೩೯. ಯಥಾ ನತುಲ್ಯೇ [ಕ. ೩೧೯; ರೂ. ೩೩೦; ನೀ. ೬೯೬; ಚಂ. ೨.೨.೩; ಪಾ. ೨.೧.೭].

ತುಲ್ಯತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತೋ ಯಥಾಸದ್ದೋ ಸ್ಯಾದಿನಾ ಸಹ ಏಕತ್ಥೋ ಹೋತಿ [ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ಅಞ್ಞಥಾವುತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ].

ಯಥಾಸತ್ತಿ, ಯಥಾಬಲಂ, ಯಥಾಕ್ಕಮಂ, ಯೇ ಯೇ ವುಡ್ಢಾ ಯಥಾವುಡ್ಢಂ, ವುಡ್ಢಾನಂ ಪಟಿಪಾಟಿ ವಾ ಯಥಾವುಡ್ಢಂ.

ನತುಲ್ಯೇತಿ ಕಿಂ? ಯಥಾ ದೇವದತ್ತೋ, ತಥಾ ಯಞ್ಞದತ್ತೋ.

೩೪೦. ಯಾವಾವಧಾರಣೇ [ಕ. ೩೧೯; ರೂ. ೩೩೦; ನೀ. ೬೯೬; ಚಂ. ೨.೨.೪; ಪಾ. ೨.೧.೮].

ಅವಧಾರಣಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ಅವಧಾರಣೇ ಪವತ್ತೋ ಯಾವಸದ್ದೋ ಸ್ಯಾದಿನಾ ಸಹ ಏಕತ್ಥೋ ಭವತಿ.

ಯತ್ತಕಂ ¶ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತತೀತಿ ಯಾವದತ್ಥಂ, ದಾಗಮೋ. ಯತ್ತಕಂ ಜೀವೋ ವತ್ತತೀತಿ ಯಾವಜೀವಂ, ಯತ್ತಕಂ ಆಯು ವತ್ತತೀತಿ ಯಾವತಾಯುಕಂ, ತಕಾರ, ಕಕಾರಾ ಆಗಮಾ.

೩೪೧. ಪರಾಪಾಬಹಿತಿರೋಪುರೇಪಚ್ಛಾ ವಾ ಪಞ್ಚಮ್ಯಾ [ಕ. ೩೧೯; ರೂ. ೩೩೦; ನೀ. ೬೯೬; ಚಂ. ೨.೨.೭; ಪಾ. ೨.೧.೧೨, ೧೩; ‘ಪಯ್ಯಪಾ…’ (ಬಹೂಸು)].

ಪರಿ, ಅಪ, ಆಇಚ್ಚಾದಯೋ ಸದ್ದಾ ಪಞ್ಚಮ್ಯನ್ತೇನ ಸ್ಯಾದಿನಾ ಸಹ ಏಕತ್ಥಾ ಭವನ್ತಿ ವಾ.

ಪಬ್ಬತತೋ ಪರಿ ಸಮನ್ತಾ ವಸ್ಸೀತಿ ದೇವೋ ಪರಿಪಬ್ಬತಂ ಪರಿಪಬ್ಬತಾ ವಾ, ಪಬ್ಬತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಸ್ಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಬ್ಬತತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಪಪಬ್ಬತಂ ಅಪಪಬ್ಬತಾ ವಾ, ಪಾಟಲಿಪುತ್ತತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಸ್ಸೀತಿ ದೇವೋ ಆಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಆಪಾಟಲಿಪುತ್ತಾ ವಾ, ಆಕುಮಾರೇಹಿ ಕಚ್ಚಾಯನಸ್ಸ ಯಸೋ ವತ್ತತೀತಿ ಆಕುಮಾರಂ ಆಕುಮಾರಾ ವಾ, ಆಭವಗ್ಗಾ ಭಗವತೋ ಯಸೋ ವತ್ತತೀತಿ ಆಭವಗ್ಗಂ ಆಭವಗ್ಗಾ ವಾ, ಆಪಾಣಕೋಟಿಯಾ ಸರಣಗಮನಂ ವತ್ತತೀತಿ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕಂ, ಕಾಗಮೋ. ಗಾಮತೋ ಬಹಿ ಬಹಿಗಾಮಂ ಬಹಿಗಾಮಾ ವಾ, ಏವಂ ಬಹಿನಗರಂ, ಬಹಿಲೇಣಂ, ಪಬ್ಬತತೋ ತಿರೋ ತಿರೋಪಬ್ಬತಂ ತಿರೋಪಬ್ಬತಾ ವಾ, ಏವಂ ತಿರೋಪಾಕಾರಂ, ತಿರೋಕುಟ್ಟಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘ತಿರೋ’ತಿ ಪರಭಾಗೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಭತ್ತಮ್ಹಾ ಪುರೇ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪುರೇಭತ್ತಾ ವಾ, ಅರುಣಮ್ಹಾ ಪುರೇ ಪುರಾರುಣಂ ಪುರಾರುಣಾ ವಾ, ಭತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಾ ವಾ.

೩೪೨. ಸಮೀಪಾಯಾಮೇಸ್ವನು [ಕ. ೩೧೯; ರೂ. ೩೩೦; ನೀ. ೬೯೬; ಚಂ. ೨.೨.೯; ಪಾ. ೨.೧.೧೫, ೧೬].

ಸಮೀಪೇ ಆಯಾಮೇ ಚ ಪವತ್ತೋ ಅನುಸದ್ದೋ ಸ್ಯಾದಿನಾ ಸಹ ಏಕತ್ಥೋ ಭವತಿ ವಾ.

ವನಸ್ಸ ಸಮೀಪಂ ಅನುವನಂ, ಅಸನಿ ಅನುವನಂ ಗತಾ, ಗಙ್ಗಂ ಅನುಯಾತಾ ಅನುಗಙ್ಗಂ, ಬಾರಾಣಸೀ.

೩೪೩. ಓರೋ ¶ ಪರಿ ಪಟಿ ಪಾರೇ ಮಜ್ಝೇ ಹೇಟ್ಠುದ್ಧಾಧೋನ್ತೋ ವಾ ಛಟ್ಠಿಯಾ [ಕ. ೩೧೯; ರೂ. ೩೩೦; ನೀ. ೬೯೬; ಚಂ. ೨.೨.೧೧; ಪಾ. ೨.೧.೧೮; ‘ಓರೇಪರಿ…’ (ಬಹೂಸು)].

ಓರಾದಯೋ ಸದ್ದಾ ಛಟ್ಠೀಯನ್ತೇನ ಸ್ಯಾದಿನಾ ಸಹ ಏಕತ್ಥಾ ಭವನ್ತಿ ವಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ಓರೇ, ಪಾರೇ, ಮಜ್ಝೇಸದ್ದೇಸು ‘ತದಮಿನಾದೀನೀ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಏಕಾರೋ, ಗಙ್ಗಾಯ ಓರಂ ಓರೇಗಙ್ಗಂ, ಸಿಖರಸ್ಸ ಉಪರಿ ಉಪರಿಸಿಖರಂ. ಏವಂ ಉಪರಿಪಾಸಾದಂ, ಉಪರಿಮಞ್ಚಂ, ಉಪರಿಪಬ್ಬತಂ, ಸೋತಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮಂ ಪಟಿಸೋತಂ. ಏವಂ ಪಟಿವಾತಂ, ಯಮುನಾಯ ಪಾರಂ ಪಾರೇಯಮುನಂ, ಗಙ್ಗಾಯ ಮಜ್ಝಂ ಮಜ್ಝೇಗಙ್ಗಂ, ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಸಾದಂ, ಹೇಟ್ಠಾಮಞ್ಚಂ, ಗಙ್ಗಾಯ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂಗಙ್ಗಂ, ಗಙ್ಗಾಯ ಅಧೋ ಅಧೋಗಙ್ಗಂ, ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅನ್ತೋಪಾಸಾದಂ. ಏವಂ ಅನ್ತೋಗಾಮಂ, ಅನ್ತೋನಗರಂ, ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ.

ವಾತಿ ಕಿಂ? ಗಙ್ಗಾಓರಂ, ಮಜ್ಝೇಸಮುದ್ದಸ್ಮಿಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೪೪. ತಿಟ್ಠಗ್ವಾದೀನಿ [ಕ. ೩೧೯; ರೂ. ೩೩೦; ನೀ. ೬೯೭; ಚಂ. ೨.೨.೧೦; ಪಾ. ೨.೧.೧೭].

ತಿಟ್ಠಗುಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಕತ್ಥೇ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಗಾವೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತಿಟ್ಠಗು, ವಹನ್ತಿ ಗಾವೋಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವಹಗು, ‘ಗೋಸ್ಸೂ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಓಸ್ಸ ಉತ್ತಂ. ಆಯತಿಂ ಯವೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಆಯತಿಯವೋ, ಖಲೇ ಯವೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಖಲೇಯವಂ. ಪುಬ್ಬಪದೇ ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪೋ. ಲುನಾ ಯವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಲುನಯವಂ, ಏತ್ಥ ‘ಲುನಾ’ತಿ ಲಾವಿತಾ, ಲುಯಮಾನಾ ಯವಾ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಲುಯಮಾನಯವಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಥಾ ಪಾತೋ ನಹಾನಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಪಾತನಹಾನಂ. ಏವಂ ಸಾಯನಹಾನಂ, ಪಾತೋ ಕಮ್ಮಕರಣಕಾಲೋ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ¶ ಪಾತಕಾಲಂ. ಏವಂ ಸಾಯಕಾಲಂ, ಪಾತೋ ವಸ್ಸತಿ ಮೇಘೋ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಾತಮೇಘಂ. ಏವಂ ಸಾಯಮೇಘಂ, ಪಾತೋ ಗನ್ತಬ್ಬೋ ಮಗ್ಗೋ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಾತಮಗ್ಗಂ. ಏವಂ ಸಾಯಮಗ್ಗಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಪಾತೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪಾತತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘ತಿಟ್ಠಗು’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ವಿಗ್ಗಹತ್ಥವಸೇನ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧಾನಿ ವಿಯ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಪದಸ್ಸ ಪನ ಲಿಙ್ಗಾದೀನಂ ವಸೇನ ತೇಸಂ ರೂಪವಿಕಾರೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಬ್ಯಯರೂಪತ್ತಾ ಇಧ ಗಹಿತಾನಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸಪದಂ ನಾಮ ನಪುಂಸಕಂ ಏವ ಹೋತಿ, ರಸ್ಸನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬವಿಭತ್ತೀನಞ್ಚ ಅಕಾರನ್ತಮ್ಹಾ ಬಹುಲಂ ಅಂ ಹೋತಿ, ಇಕಾರುಕಾರನ್ತೇಹಿ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ.

ಅಬ್ಯಯೀಭಾವಸಮಾಸೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ತಪ್ಪುರಿಸಸಮಾಸ

ದುತಿಯಾತಪ್ಪುರಿಸ

ಅಥ ಅಮಾದಿಸಮಾಸೋ ವುಚ್ಚತೇ, ಸೋ ತಪ್ಪುರಿಸೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸ ಪುರಿಸೋ ತಪ್ಪುರಿಸೋ, ತಪ್ಪುರಿಸಸದ್ದೇನ ಸದಿಸತ್ತಾ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋ ತಪ್ಪುರಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ತಪ್ಪುರಿಸಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸನಪದತ್ಥಂ ಜಹಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸ್ಯಪದತ್ಥೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋಪೀತಿ.

೩೪೫. ಅಮಾದಿ [ಕ. ೩೨೭; ರೂ. ೩೫೧; ನೀ. ೭೦೪; ಚಂ. ೨.೨.೧೬].

ಅಮಾದಿವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಂ ಪಠಮನ್ತೇನ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದೇನ ಸಹ ಏಕತ್ಥಂ ಭವತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಸಮಾಸೋ ಅನ್ವತ್ಥವಸೇನ ‘‘ಅಮಾದಿಸಮಾಸೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ತಪ್ಪುರಿಸಸಮಾಸೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಿನಾ ಅಮಾದಿಸಹಿತಸ್ಸ ವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಅಮಾದೇಕತ್ಥಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ಥಾನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೋ, ತತೋ ಏಕತ್ಥಪದನ್ತೇ ಸ್ಯಾದ್ಯುಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ.

ಸೋ ¶ ಪನ ಸಮಾಸೋ ದುತಿಯಾತಪ್ಪುರಿಸೋ, ತತಿಯಾತಪ್ಪುರಿಸೋ, ಚತುತ್ಥೀತಪ್ಪುರಿಸೋ, ಪಞ್ಚಮೀತಪ್ಪುರಿಸೋ, ಛಟ್ಠೀತಪ್ಪುರಿಸೋ, ಸತ್ತಮೀತಪ್ಪುರಿಸೋತಿ ಛಬ್ಬಿಧೋ. ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ನಿಚ್ಚಸಮಾಸೋ, ಅನಿಚ್ಚಸಮಾಸೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಲುತ್ತಸಮಾಸೋ, ಅಲುತ್ತಸಮಾಸೋ’’ತಿ ಚ ದುವಿಧೋ.

ತತ್ಥ ದುತಿಯಾತಪ್ಪುರಿಸೋ ಕತ್ತುವಾಚಕೇಸು ಗತ, ನಿಸ್ಸಿತ,-ಅತೀತ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತ, ಪತ್ತ, ಆಪನ್ನಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪರೇಸು ಹೋತಿ.

ಗಾಮಂ ಗತೋತಿ ಗಾಮಗತೋ ಗಾಮಂ ಗತೋ ವಾ. ಏವಂ ಅರಞ್ಞಗತೋ, ಭೂಮಿಗತೋ, ರಾಜಾನಂ ನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ರಾಜನಿಸ್ಸಿತೋ. ಏವಂ ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತೋ, ಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತೋ. ಭವಂ ಅತೀತೋ ಭವಾತೀತೋ. ಏವಂ ಭಯಾತೀತೋ, ಕಾಲಾತೀತೋ, ಖಣಾತೀತೋ, ಪಮಾಣಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಸುಖಂ ಪತ್ತೋತಿ ಸುಖಪ್ಪತ್ತೋ. ಏವಂ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋತಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ಏವಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನೋ, ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ, ರುಕ್ಖಂ ಆರೂಳ್ಹೋತಿ ರುಕ್ಖಾರೂಳ್ಹೋ, ರಥಾರೂಳ್ಹೋ, ಓಘಂ ತಿಣ್ಣೋತಿ ಓಘತಿಣ್ಣೋ ಓಘಂ ತಿಣ್ಣೋ ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕಮ್ಮುಪಪದವಿಹಿತೇಹಿ ಕಿತನ್ತಪದೇಹಿ ಪನ ನಿಚ್ಚಸಮಾಸೋಯೇವ, ಕುಮ್ಭಂ ಕರೋತೀತಿ ಕುಮ್ಭಕಾರೋ, ರಥಕಾರೋ, ಪತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಪತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ಅತ್ಥಂ ಕಾಮೇತೀತಿ ಅತ್ಥಕಾಮೋ, ಧಮ್ಮಕಾಮೋ, ವಿನಯಂ ಧಾರೇತೀತಿ ವಿನಯಧರೋ, ಧಮ್ಮಧರೋ, ಬ್ರಹ್ಮಂ ಚರತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಭವಪಾರಂ ಗಚ್ಛತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಭವಪಾರಗೂ, ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಅತ್ಥಞ್ಞೂ, ಧಮ್ಮಞ್ಞೂಇಚ್ಚಾದಿ.

ಬಹುಲಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ತ, ತವನ್ತು, ತಾವೀ, ಅನ್ತ, ಮಾನ, ತುನ, ತ್ವಾನ, ತ್ವಾ, ತುಂ, ತವೇಪಚ್ಚಯನ್ತೇಸು ಪರೇಸು ಸಮಾಸೋ ನ ಹೋತಿ, ವಸ್ಸಂ ವುತ್ಥೋ, ಓದನಂ ಭುತ್ತೋ, ಓದನಂ ಭುತ್ತವಾ, ಓದನಂ ಭುತ್ತಾವೀ, ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ, ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಮಾನೋ ¶ ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುನ, ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾನ, ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಂ, ಧಮ್ಮಂ ಸೋತವೇ.

ಇತಿ ದುತಿಯಾತಪ್ಪುರಿಸೋ.

ತತಿಯಾತಪ್ಪುರಿಸ

ತತಿಯಾತಪ್ಪುರಿಸೋ ಕಮ್ಮವಾಚಕೇಸು ಕಿತನ್ತೇಸು ಚ ಸಮ್ಪನ್ನ, ಸಹಗತಾದೀಸು ಚ ಪುಬ್ಬ, ಸದಿಸ, ಸಮ, ಊನತ್ಥ, ಕಲಹ, ನಿಪುಣ,-ಮಿಸ್ಸಕ, ಸಖಿಲಾದೀಸು ಚ ಪರೇಸು ಹೋತಿ.

ಬುದ್ಧೇನ ಭಾಸಿತೋ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತೋ. ಏವಂ ಬುದ್ಧದೇಸಿತೋ, ಬುದ್ಧಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋ, ಸತ್ಥಾರಾ ವಣ್ಣಿತೋ ಸತ್ಥುವಣ್ಣಿತೋ, ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತೋ ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತೋ, ವಿಞ್ಞುಪಸತ್ಥೋ, ಇಸ್ಸರೇನ ಕತಂ ಇಸ್ಸರಕತಂ, ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಸಯಂಕತಂ, ಪರೇಹಿ ಕತಂ ಪರಂಕತಂ, ಬಿನ್ದಾಗಮೋ. ಸುಕೇಹಿ ಆಹಟಂ ಸುಕಾಹಟಂ, ರಞ್ಞಾ ಹತೋ ರಾಜಹತೋ, ರೋಗೇನ ಪೀಳಿತೋ ರೋಗಪೀಳಿತೋ, ಅಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢೋ ಅಗ್ಗಿದಡ್ಢೋ, ಸಪ್ಪೇನ ದಟ್ಠೋ ಸಪ್ಪದಟ್ಠೋ, ಸಲ್ಲೇನ ವಿದ್ಧೋ ಸಲ್ಲವಿದ್ಧೋ, ಇಚ್ಛಾಯ ಅಪಕತೋ ಅಭಿಭೂತೋ ಇಚ್ಛಾಪಕತೋ.

ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಏವಂ ಸುಖಸಹಗತಂ, ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ, ಮಿತ್ತಸಂಸಗ್ಗೋ, ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ, ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗೋ, ಜಾತಿಯಾ ಅನ್ಧೋ ಜಚ್ಚನ್ಧೋ, ಗುಣಹೀನೋ, ಗುಣವುಡ್ಢೋ, ಚತುವಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಕರಣೀಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಚತುವಗ್ಗಕರಣೀಯಂ. ಏವಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಕರಣೀಯಂ, ಕಾಕೇಹಿ ಪೇಯ್ಯಾ ಕಾಕಪೇಯ್ಯಾ, ನದೀ.

ಏಕಕ್ಖರೇಸು ಪರಪದೇಸು ನಿಚ್ಚಸಮಾಸೋ, ಉರೇನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಉರಗೋ, ಪಾದೇನ ಪಿವತೀತಿ ಪಾದಪೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚಿ ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪೋ, ಗುಳೇನ ಸಂಸಟ್ಠೋ ಓದನೋ ಗುಳೋದನೋ. ಏವಂ ಖೀರೋದನೋ, ಅಸ್ಸೇನ ಯುತ್ತೋ ರಥೋ ಅಸ್ಸರಥೋ. ಏವಂ ಆಜಞ್ಞರಥೋ, ಮಗ್ಗೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ¶ , ಜಮ್ಬುಯಾ ಪಞ್ಞಾತೋ ದೀಪೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಏಕೇನ ಅಧಿಕಾ ದಸ ಏಕಾದಸ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪುಬ್ಬಾದೀಸು – ಮಾಸೇನ ಪುಬ್ಬೋ ಮಾಸಪುಬ್ಬೋ, ಮಾತರಾ ಸದಿಸೋ ಮಾತುಸದಿಸೋ. ಏವಂ ಮಾತುಸಮೋ, ಪಿತುಸಮೋ, ಏಕೇನ ಊನಾ ವೀಸತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ, ಸೀಲೇನ ವಿಕಲೋ ಸೀಲವಿಕಲೋ, ಅಸಿನಾ ಕಲಹೋ ಅಸಿಕಲಹೋ, ವಾಚಾಯ ನಿಪುಣೋ ವಾಚಾನಿಪುಣೋ. ಏವಂ ಯಾವಕಾಲಿಕಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ, ವಾಚಾಸಖಿಲೋ, ಸತ್ಥಾರಾ ಸದಿಸೋ ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೋ, ಪುಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥೋ ಪುಞ್ಞತ್ಥೋ, ಪುಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕೋ. ಏವಂ ಸೇಯ್ಯತ್ಥಿಕೋ, ಮಹಗ್ಘತ್ಥಿಕೋ, ಗುಣೇನ ಅಧಿಕೋ ಗುಣಾಧಿಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಬಹುಲಾಧಿಕಾರಾ ಕ್ವಚಿ ಸಮಾಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಫರಸುನಾ ಛಿನ್ನಂ, ಕಾಕೇಹಿ ಪಾತಬ್ಬಾ, ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಧಮ್ಮಾ, ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಧಮ್ಮಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ತತಿಯಾತಪ್ಪುರಿಸೋ.

ಚತುತ್ಥೀತಪ್ಪುರಿಸ

ಚತುತ್ಥೀತಪ್ಪುರಿಸೋ ತದತ್ಥೇ ವಾ ಅತ್ಥ, ಹಿತ, ದೇಯ್ಯಾದೀಸು ವಾ ಪರೇಸು ಹೋತಿ.

ಕಥಿನಸ್ಸ ದುಸ್ಸಂ ಕಥಿನದುಸ್ಸಂ, ಕಥಿನತ್ಥಾಯ ಆಭಟಂ ದುಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಕಥಿನಚೀವರಂ, ಕಥಿನಾಯ ದುಸ್ಸಂ, ಕಥಿನಾಯ ಚೀವರನ್ತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ಕಥಿನತ್ಥಾರಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೀವರಾಯ ದುಸ್ಸಂ ಚೀವರದುಸ್ಸಂ. ಏವಂ ಚೀವರಮೂಲಂ [ಚೀವರಮೂಲ್ಯಂ (ರೂ. ನೀ.)], ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆಭಟಂ ಭತ್ತಂ ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ, ಸಙ್ಘತ್ಥಾಯ ವಾ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಭತ್ತಂ ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ. ಏವಂ ಆಗನ್ತುಕಭತ್ತಂ, ಗಮಿಕಭತ್ತಂ, ಗಿಲಾನಭತ್ತಂ.

ಸಙ್ಘಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥೋ ಸಙ್ಘತ್ಥೋ, ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತೋ ಲೋಕಹಿತೋ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧದೇಯ್ಯಂ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಣಾಮೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಣಾಮೋ. ಏವಂ ಬುದ್ಧಥೋಮನಾ, ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಂ, ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಂ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ. ಏವಂ ಸುತ್ತಾನುರೂಪಂ, ಸುತ್ತಾನುಕೂಲಂ, ಸುತ್ತಾನುಗುಣಂ, ಠಾನಸ್ಸ ಅರಹಂ ಠಾನಾರಹಂ, ರಞ್ಞೋ ಅರಹಂ ರಾಜಾರಹಂ. ಏವಂ ರಾಜಗ್ಘಂ, ರಾಜದೇಯ್ಯಂ, ಕತ್ತುಂ ಕಾಮೇತೀತಿ ಕತ್ತುಕಾಮೋ. ಏವಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ, ಕಥೇತುಕಾಮೋ, ದಟ್ಠುಕಾಮೋ, ಸೋತುಕಾಮೋ. ಏತ್ಥ ಚ ತುಮನ್ತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯತ್ತಾ ‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಸ’ನ್ತಿ ತತೋ ನಿಚ್ಚಂ ಚತುತ್ಥೀಲೋಪೋ ಹೋತಿ, ಸಮಾಸೇ ಕತೇ ನಿಚ್ಚಂ ನಿಗ್ಗಹೀತಲೋಪೋ ಚ. ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಂ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾತುಂ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಸಮಾಸೋ ನ ಹೋತಿ.

ಇತಿ ಚತುತ್ಥೀತಪ್ಪುರಿಸೋ.

ಪಞ್ಚಮೀತಪ್ಪುರಿಸ

ಪಞ್ಚಮೀತಪ್ಪುರಿಸೋ ಅಪಗಮನ, ಭಯ, ವಿರತಿ, ಮೋಚನಾದಿಅತ್ಥೇಸು ಪರೇಸು ಹೋತಿ.

ಮೇಥುನಾ ಅಪೇತೋತಿ ಮೇಥುನಾಪೇತೋ, ಪಲಾಸತೋ ಅಪಗತೋತಿ ಪಲಾಸಾಪಗತೋ, ನಗರಮ್ಹಾ ನಿಗ್ಗತೋತಿ ನಗರನಿಗ್ಗತೋ, ಪಿಣ್ಡಪಾತತೋ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ. ಏವಂ ಗಾಮನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ರುಕ್ಖಪತಿತೋ, ಸಾಸನಮ್ಹಾ ಚುತೋತಿ ಸಾಸನಚುತೋ, ಆಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಂ, ಉದಕತೋ ಉಗ್ಗತೋ ಉದಕುಗ್ಗತೋ, ಭವತೋ ನಿಸ್ಸಟೋ ಭವನಿಸ್ಸಟೋ, ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹತೋ ನಿಸ್ಸಟನ್ತಿ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹನಿಸ್ಸಟಂ, ಚೋರಮ್ಹಾ ಭೀತೋತಿ ಚೋರಭೀತೋ, ಪಾಪತೋ ಭಾಯತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಪಾಪಭೀರುಕೋ, ಪಾಪತೋ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛೀ, ವಟ್ಟತೋ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತೀತಿ ವಟ್ಟನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತತೋ ವಿರತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿ. ಏವಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿ, ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೋ ಬನ್ಧನಮುತ್ತೋ. ಏವಂ ಬನ್ಧನಮೋಕ್ಖೋ, ಕಮ್ಮತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಿತಂ ¶ . ಏವಂ ಕಮ್ಮಜಾತಂ, ಕಮ್ಮಸಮ್ಭೂತಂ, ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಲೋಕತೋ ಅಗ್ಗೋ ಲೋಕಗ್ಗೋ. ಏವಂ ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ, ಲೋಕುತ್ತಮೋ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ಜೇಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠೋ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕನಿಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬಕನಿಟ್ಠೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಹೀನೋ, ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೋ, ಉಕ್ಕಟ್ಠತೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠುಕ್ಕಟ್ಠೋ, ಓಮಕತೋ ಓಮಕೋತಿ ಓಮಕೋಮಕೋ.

ಕ್ವಚಿ ನಿಚ್ಚಸಮಾಸೋ ಹೋತಿ, ಮಾತಿತೋ ಜಾತೋ ಮಾತುಜೋ. ಏವಂ ಪಿತುಜೋ, ಕಮ್ಮಜಂ, ಚಿತ್ತಜಂ, ಉತುಜಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಪಞ್ಚಮೀತಪ್ಪುರಿಸೋ.

ಛಟ್ಠೀತಪ್ಪುರಿಸ

ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ರಾಜಪುತ್ತೋ. ಏವಂ ರಾಜಪುರಿಸೋ, ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ, ಸಮುದ್ದಘೋಸೋ, ಧಞ್ಞಾನಂ ರಾಸಿ ಧಞ್ಞರಾಸಿ, ಮತ್ತಿಕಾಯ ಪತ್ತೋತಿ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತೋ, ವಿಕಾರಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠೀ, ಮತ್ತಿಕಾಮಯಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹಂ, ಸುವಣ್ಣಭಾಜನಂ, ಪಾನೀಯಸ್ಸ ಥಾಲಕಂ ಪಾನೀಯಥಾಲಕಂ.

ಸಮಾಸಮಜ್ಝೇ ಈ, ಊನಂ ಬಹುಲಂ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ದಣ್ಡಿನೋ ಕುಲಂ ದಣ್ಡಿಕುಲಂ, ಹತ್ಥಿಪದಂ, ಇತ್ಥಿರೂಪಂ, ನದಿಕೂಲಂ, ನದಿತೀರಂ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಸಙ್ಘೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ, ಜಮ್ಬುಯಾ ಸಾಖಾ ಜಮ್ಬುಸಾಖಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅನ್ತ, ಮಾನ, ನಿದ್ಧಾರಣಿಯ, ಪೂರಣ, ಭಾವ, ಸುಹಿತತ್ಥೇಹಿ ಸಮಾಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಮಮಂ ಅನುಕುಬ್ಬನ್ತೋ, ಮಮಂ ಅನುಕುರುಮಾನೋ, ಗುನ್ನಂ ಕಣ್ಹಾ ಸಮ್ಪನ್ನಖೀರತಮಾ. ವಿಭತ್ತಾವಧಿಛಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ಹೋತಿಯೇವ, ನರಾನಂ ಉತ್ತಮೋ ನರುತ್ತಮೋ, ನರಸೇಟ್ಠೋ, ನರವರೋ, ಗಣಾನಂ ಉತ್ತಮೋ ಗಣುತ್ತಮೋ, ದ್ವಿಪದಾನಂ ಉತ್ತಮೋ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸಿಸ್ಸಾನಂ ಪಞ್ಚಮೋ ಸಿಸ್ಸೋ, ಕಪ್ಪಸ್ಸ ತತಿಯೋ ಭಾಗೋ, ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮೀ, ಪಟಸ್ಸ ಸುಕ್ಕತಾ, ರೂಪಸ್ಸ ಲಹುತಾ, ರೂಪಸ್ಸ ¶ ಮುದುತಾ, ರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ. ಕ್ವಚಿ ಹೋತಿ, ಕಾಯಲಹುತಾ, ಚಿತ್ತಲಹುತಾ, ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಾ. ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾ, ಫಲಾನಂ ಸುಹಿತೋ, ಫಲಾನಂ ತಿತ್ತೋ, ಫಲಾನಂ ಅಸಿತೋ, ಕರಣತ್ಥೇ ಛಟ್ಠೀ.

‘‘ಭಟೋ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ದೇವದತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘ರಾಜಪುತ್ತೋ’ತಿ ನ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನಪೇಕ್ಖತ್ತಾ. ‘‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಹಾ ದನ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘ದೇವದತ್ತಕಣ್ಹದನ್ತಾ’ತಿ ನ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ [ನೀ. ೬೯೦]. ಅಞ್ಞಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತೇಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಪೇಕ್ಖಸದ್ದಾನಂ ಸಮಾಸೋ ಹೋತಿ ವಾಕ್ಯೇ ವಿಯ ಸಮಾಸೇಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ವಿದಿತತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಚ ‘‘ಸತಿಪಿ ಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತೇ ಗಮಕತ್ತಾ ಸಮಾಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ [ಕ. ೩೨೮; ರೂ. ೩೫೨; ನೀ. ೬೯೧], ದೇವದತ್ತಗುರುಕುಲಂ, ರಾಜದಾಸೀಪುತ್ತೋ, ದೇವದಾಸೀಪುತ್ತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತತ್ಥ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಗುರು ದೇವದತ್ತಗುರು, ತಸ್ಸ ಕುಲಂ ದೇವದತ್ತಗುರುಕುಲನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಗುರುನೋ ಕುಲಂ ಗುರುಕುಲಂ, ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಗುರುಕುಲಂ ದೇವದತ್ತಗುರುಕುಲನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ರಞ್ಞೋ ಮಾಗಧಸ್ಸ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಅಞ್ಞಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ‘ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಪುತ್ತೋ’ತಿ ನ ಹೋತಿ, ರಞ್ಞೋ ಗೋ ಚ ಅಸ್ಸೋ ಚ ಪುರಿಸೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೇ ‘ರಾಜಗವಸ್ಸಪುರಿಸಾ’ತಿ ಹೋತಿ ದ್ವನ್ದತೋ ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸ ದ್ವನ್ದಪದೇಹಿಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ವಿದಿತತ್ತಾ. ತಥಾ ದ್ವನ್ದತೋ ಪರಪದಸ್ಸಪಿ, ನರಾನಞ್ಚ ದೇವಾನಞ್ಚ ಸಾರಥಿ ನರದೇವಸಾರಥಿ.

ಇತಿ ಛಟ್ಠೀತಪ್ಪುರಿಸೋ.

ಸತ್ತಮೀತಪ್ಪುರಿಸ

ಸತ್ತಮೀತಪ್ಪುರಿಸೇ ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಾರಕಾನಂ ಕ್ರಿಯಾಸಾಧನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಕ್ರಿಯಾಪದೇಹೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಕ್ರಿಯವಾಚಕೇನ ಪರಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾಸೇ ಜಾತೇ ಮಜ್ಝೇ ಅನುರೂಪಂ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಥಾ ¶ ‘ಅಸ್ಸೇನ ಯುತ್ತೋ ರಥೋ ಅಸ್ಸರಥೋ’ ಇತಿ ‘ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ’ತಿ ರೂಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸಞ್ಞಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಧಮ್ಮೇ ರತೋ ಧಮ್ಮರತೋ. ಏವಂ ಧಮ್ಮರುಚಿ, ಧಮ್ಮಗಾರವೋ, ದಾನೇ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ದಾನಜ್ಝಾಸಯೋ. ಏವಂ ದಾನಾಧಿಮುತ್ತಿ, ವಟ್ಟೇ ಭಯಂ ವಟ್ಟಭಯಂ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ, ಗಾಮೇ ಸೂಕರೋ ಗಾಮಸೂಕರೋ, ವನಮಹಿಂಸೋ, ಸಮುದ್ದಮಚ್ಛೋ, ಇತ್ಥೀಸು ಧುತ್ತೋ ಇತ್ಥಿಧುತ್ತೋ, ಇತ್ಥಿಸೋಣ್ಡೋ.

ಉಪಪದಕಿತನ್ತೇಸು ನಿಚ್ಚಸಮಾಸೋ [ನೀ. ೬೮೨], ವನೇ ಚರತೀತಿ ವನಚರೋ, ಕಾಮಾವಚರೋ, ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಸಯತೀತಿ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಸಯೋ, ಗಬ್ಭೇ ಸೇತೀತಿ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯೋ, ಥಲೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಥಲಟ್ಠೋ, ಜಲಟ್ಠೋ, ಪಬ್ಬತಟ್ಠೋ, ಪಙ್ಕೇ ಜಾತಂ ಪಙ್ಕಜಂ. ಏವಂ ಅತ್ರಜೋ, ಖೇತ್ರಜೋ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಇಧ ನ ಹೋತಿ [ನೀ. ೬೮೧], ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ, ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ.

ಇತಿ ಸತ್ತಮೀತಪ್ಪುರಿಸೋ.

ಲುತ್ತತಪ್ಪುರಿಸ

ತಪ್ಪುರಿಸಪದಾನಂ ಮಹಾವುತ್ತಿಸುತ್ತೇನ ಕ್ವಚಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ.

ಉಪರಿಗಙ್ಗಾ, ಹೇಟ್ಠಾನದೀ, ಅನ್ತೋವಿಹಾರೋ, ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿ, ಹಂಸಾನಂ ರಾಜಾ ರಾಜಹಂಸೋ ಹಂಸರಾಜಾ ವಾ, ಮಾಸಸ್ಸ ಅಡ್ಢಂ ಅಡ್ಢಮಾಸಂ, ಕಹಾಪಣಸ್ಸ ಅಡ್ಢಂ ಅಡ್ಢಕಹಾಪಣಂ, ಅಡ್ಢಮಾಸಂ, ರತ್ತಿಯಾ ಅಡ್ಢಂ ಅಡ್ಢರತ್ತಂ. ಏವಂ ಪುಬ್ಬರತ್ತಂ, ಪರರತ್ತಂ, ಇಸ್ಸ ಅತ್ತಂ. ಕಾಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಪುಬ್ಬಕಾಯೋ, ಪರಕಾಯೋ, ಅಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹೋ, ಮಜ್ಝಣ್ಹೋ, ಸಾಯನ್ಹೋ, ಪುಬ್ಬೇದಿಟ್ಠೋ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ತಥಾಗತಂ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಥೇರೋ, ತಥಾಗತೋ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಥೇರೇನ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಲುತ್ತತಪ್ಪುರಿಸೋ.

ಅಲುತ್ತತಪ್ಪುರಿಸ

ಇದಾನಿ ¶ ಅಲುತ್ತತಪ್ಪುರಿಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತೇ.

ದೀಪಙ್ಕರೋ, ಪಭಙ್ಕರೋ, ಅಮತನ್ದದೋ, ಪುರಿನ್ದದೋ, ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ, ಅತ್ತನ್ತಪೋ, ಪರನ್ತಪೋ, ರಣಞ್ಜಹೋ, ಜುತಿನ್ಧರೋ, ವಿಜ್ಜನ್ಧರೋ, ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮೋ, ಕುತೋಜೋ, ತತೋಜೋ, ಇತೋಜೋ, ಭಯತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಭಯತುಪಟ್ಠಾನಂ, ಕಟತ್ತಾಕಮ್ಮಂ, ಕಟತ್ತಾರೂಪಂ, ಪರಸ್ಸಪದಂ, ಅತ್ತನೋಪದಂ, ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ, ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ, ಗವಮ್ಪತಿತ್ಥೇರೋ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ, ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ, ದೂರೇರೂಪಂ, ಸನ್ತಿಕೇರೂಪಂ, ದೂರೇನಿದಾನಂ, ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಂ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ, ಜನೇಸುತೋ, ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಇಚ್ಚಾದಿ [ಕ. ೩೨೭; ರೂ. ೩೫೧; ನೀ. ೬೮೬].

ಇತಿ ಅಲುತ್ತತಪ್ಪುರಿಸೋ.

ಸಬ್ಬೋ ಚಾಯಂ ಅಮಾದಿತಪ್ಪುರಿಸೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯವಚನೋ ಪರಪದಲಿಙ್ಗೋ ಚ.

ಅಮಾದಿತಪ್ಪುರಿಸೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸ

ಅಥ ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಞ್ಞಿತೋ ಪಠಮಾತಪ್ಪುರಿಸೋ ವುಚ್ಚತೇ.

ಕಮ್ಮಮಿವ ದ್ವಯಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಕಮ್ಮಧಾರಯೋ. ಯಥಾ ಕಮ್ಮಂ ಕ್ರಿಯಞ್ಚ ಪಯೋಜನಞ್ಚ ದ್ವಯಂ ಧಾರೇತಿ ಕಮ್ಮೇ ಸತಿ ತಸ್ಸ ದ್ವಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ, ತಥಾ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋ ಏಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದ್ವೇ ನಾಮಾನಿ ಧಾರೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಸೇ ಸತಿ ಏಕತ್ಥಜೋತಕಸ್ಸ ನಾಮದ್ವಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋತಿ [ಕ. ೩೨೪; ರೂ. ೩೩೯; ನೀ. ೭೦೨].

ಅಪಿ ಚ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಕಮ್ಮಂ, ಧಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಧಾರಿಯಂ, ಕಮ್ಮಞ್ಚ ತಂ ಧಾರಿಯಞ್ಚಾತಿ ಕಮ್ಮಧಾರಿಯಂ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಹಿತಕಮ್ಮಂ, ಕಮ್ಮಧಾರಿಯಸದ್ದಸದಿಸತ್ತಾ ¶ ಸಬ್ಬೋ ಚಾಯಂ ಸಮಾಸೋ ಕಮ್ಮಧಾರಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಇಸ್ಸ ಅತ್ತಂ ಕತ್ವಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಕಮ್ಮಧಾರಿಯಸದ್ದೋ ಏಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದ್ವೇ ನಾಮಾನಿ ಧಾರೇತಿ, ತಥಾ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋಪೀತಿ. ಸೋ ಏವ ಉತ್ತರಪದತ್ಥಪಧಾನತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ತಪ್ಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ‘ತಪ್ಪುರಿಸೋ’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಿನ್ನಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತಿ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತಾ ನಾಮ, ತೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಲಕ್ಖಣೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ‘ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಸಮಾಸೋ’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ಏವ ಚ ವಿಸೇಸನಪದವಸೇನ ಗುಣವಿಸೇಸದೀಪನತ್ತಾ ‘ವಿಸೇಸನಸಮಾಸೋ’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸೇಸನಸಮಾಸೇ –

೩೪೬. ವಿಸೇಸನಮೇಕತ್ಥೇನ [ಕ. ೩೨೪; ರೂ. ೩೩೯; ನೀ. ೭೦೨; ಚಂ. ೨.೨.೧೮; ಪಾ. ೨.೧.೫೭].

ವಿಸೇಸನಭೂತಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಂ ಏಕತ್ಥೇನ ವಿಸೇಸ್ಯಭೂತೇನ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ವಿಸೇಸೀಯತಿ ದಬ್ಬಂ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಕರೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿಸೇಸನಂ. ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಏಕತ್ಥಂ, ‘ಏಕೋ’ತಿ ಸಮಾನೋ, ‘ಅತ್ಥೋ’ತಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ, ನೇಮಿತ್ತಕತ್ಥೋ, ಸೋಯೇವ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ‘ಅಧಿಕರಣ’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನಞ್ಚ ಅಧಿಟ್ಠಾನತ್ತೇ ಸತಿ ಪದಾನಮ್ಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನತಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಏಕತ್ಥನ್ತಿ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಂ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ಏಕತ್ಥೇನ. ‘ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತೀ’ತಿ ಏಕತ್ಥೀಭೂತಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸೋ ಚ ಸಮಾಸೋ ನವವಿಧೋ ವಿಸೇಸನಪುಬ್ಬಪದೋ, ವಿಸೇಸನುತ್ತರಪದೋ, ವಿಸೇಸನೋಭಯಪದೋ, ಉಪಮಾನುತ್ತರಪದೋ, ಸಮ್ಭಾವನಾಪುಬ್ಬಪದೋ, ಅವಧಾರಣಪುಬ್ಬಪದೋ, ನನಿಪಾತಪುಬ್ಬಪದೋ, ಕುನಿಪಾತಪುಬ್ಬಪದೋ, ಪಾದಿಪುಬ್ಬಪದೋ ಚಾತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ವಿಸೇಸನಪುಬ್ಬಪದೋ ಯಥಾ? ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಮಹಾನದೀ, ಮಹಬ್ಭಯಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಾ ಸೇನಾ ದಿಸ್ಸತೇ ಮಹಾ [ಜಾ. ೨.೨೨.೭೭೧], ಬಾರಾಣಸಿರಜ್ಜಂ ನಾಮ ಮಹಾ’’ತಿ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.ಮಹಾಸೀಲವಜಾತಕವಣ್ಣನಾ] ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಸೇಪಿ ತಿಲಿಙ್ಗೇ ನಿಪಾತರೂಪೋ ಮಹಾಸದ್ದೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ಮಹಾ ಚ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಚಾತಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಮಹಾ ಚ ಸಾ ನದೀ ಚಾತಿ ಮಹಾನದೀ, ಮಹಾ ಚ ತಂ ಭಯಞ್ಚಾತಿ ಮಹಬ್ಭಯಂ, ದ್ವಿತ್ತಂ ಸಂಯೋಗೇ ಚ ರಸ್ಸತ್ತಂ. ಮಹಾಸದ್ದವೇವಚನೇನ ಮಹನ್ತಸದ್ದೇನಪಿ ವಾಕ್ಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ಮಹನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಮಹನ್ತೀ ನದೀ ಮಹಾನದೀ, ಮಹನ್ತಂ ಭಯಂ ಮಹಬ್ಭಯನ್ತಿ. ಚ, ತಸದ್ದೇಹಿ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ಮಹನ್ತೋ ಚ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಚಾತಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಮಹನ್ತೀ ಚ ಸಾ ನದೀ ಚಾತಿ ಮಹಾನದೀ, ಮಹನ್ತಞ್ಚ ತಂ ಭಯಞ್ಚಾತಿ ಮಹಬ್ಭಯನ್ತಿ. ಮಹನ್ತಸದ್ದೋ ವಾ ಮಹಾ ಹೋತಿ, ‘ಟ ನ್ತನ್ತೂನ’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ನ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ತಂ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ದೀಘೋ ಚ.

ಏತ್ಥ ಚ ದ್ವೀಹಿ ಚಸದ್ದೇಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಸಕತ್ಥನಾನಾತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ. ತಂಸದ್ದೇನ ಸಕತ್ಥನಾನಾತ್ತೇಪಿ ಸಕತ್ಥಾನಂ ಅಧಿಕರಣಭೂತಸ್ಸ ದಬ್ಬತ್ಥಸ್ಸ ಏಕತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬ್ಯಾಕರಣೇ ವಿಸುಂ ರೂಪವಿಧಾನಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಂತಂಸುತ್ತವಿಧಾನಞ್ಚ ತದನುರೂಪಂ ದಸ್ಸಿತವಿಗ್ಗಹವಾಕ್ಯಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಞಾತೇ ರೂಪವಿಧಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಸನ್ತೋ ಚ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಚಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ, ಸೇತಹತ್ಥೀ, ನೀಲುಪ್ಪಲಂ, ಲೋಹಿತಚನ್ದನಂ.

ವಿಸದಿಸಲಿಙ್ಗ, ವಚನಾಪಿ ಸದ್ದಾ ಏಕತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ವಿನಯೋ ಚ ಸೋ ಪರಿಯತ್ತಿ ಚಾತಿ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿ, ವಿನಯೋ ಚ ಸೋ ಪಿಟಕಞ್ಚಾತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಸಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯೋ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಸಾ ನೀವರಣಞ್ಚಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಂ. ಏವಂ ಇತ್ಥಿರತನಂ, ಸೀಲಞ್ಚ ತಂ ಗುಣೋ ಚಾತಿ ಸೀಲಗುಣೋ, ಸೀಲಞ್ಚ ತಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಚಾತಿ ಸೀಲಪತಿಟ್ಠಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಥಾ ¶ ವೀಸತಿ ಚ ಸಾ ಪುರಿಸಾ ಚಾತಿ ವೀಸತಿಪುರಿಸಾ, ಸತಞ್ಚ ತಂ ಪುರಿಸಾ ಚಾತಿ ಸತಪುರಿಸಾ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಚ ತೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯೋ, ಅಙ್ಗಾ ಚ ತೇ ಜನಪದಞ್ಚಾತಿ ಅಙ್ಗಜನಪದಂ, ಮಗಧಾ ಚ ತೇ ರಟ್ಠಞ್ಚಾತಿ ಮಗಧರಟ್ಠಂ. ಏವಂ ಕಾಸಿರಟ್ಠಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಧ ನ ಹೋತಿ [ರೂ. ೩೪೧; ನೀ. ೬೮೧], ಪುಣ್ಣೋ ಮನ್ತಾನೀಪುತ್ತೋ, ಚಿತ್ತೋ ಗಹಪತಿ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚಿ ನಿಚ್ಚಸಮಾಸೋ, ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೋ, ಲೋಹಿತಮಾಲಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿಸೇಸನುತ್ತರಪದೋ ಯಥಾ? ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ, ಬುದ್ಧಘೋಸಾಚರಿಯೋ, ಆಚರಿಯಗುತ್ತಿಲೋ ವಾ, ಮಹೋಸಧಪಣ್ಡಿತೋ, ಪುರಿಸುತ್ತಮೋ, ಪುರಿಸವರೋ, ಪುರಿಸವಿಸೇಸೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿಸೇಸನೋಭಯಪದೋ ಯಥಾ? ಛಿನ್ನಞ್ಚ ತಂ ಪರೂಳ್ಹಞ್ಚಾತಿ ಛಿನ್ನಪರೂಳ್ಹಂ, ಸೀತಞ್ಚ ತಂ ಉಣ್ಹಞ್ಚಾತಿ ಸೀತುಣ್ಹಂ, ಖಞ್ಜೋ ಚ ಸೋ ಖುಜ್ಜೋ ಚಾತಿ ಖಞ್ಜಖುಜ್ಜೋ. ಏವಂ ಅನ್ಧಬಧಿರೋ, ಕತಞ್ಚ ತಂ ಅಕತಞ್ಚಾತಿ ಕತಾಕತಂ, ಛಿದ್ದಾವಛಿದ್ದಂ, ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಂ, ಸಿತ್ತಞ್ಚ ತಂ ಸಮ್ಮಟ್ಠಞ್ಚಾತಿ ಸಿತ್ತಸಮ್ಮಟ್ಠಂ, ಸನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಚ್ಚಂ, ಅಖೇಮಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ತಂ ಅವಿಪರೀತಟ್ಠೇನ ಸಚ್ಚಞ್ಚಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಉಪಮಾನುತ್ತರಪದೋ ಯಥಾ? ಸೀಹೋ ವಿಯಾತಿ ಸೀಹೋ, ಮುನಿ ಚ ಸೋ ಸೀಹೋ ಚಾತಿ ಮುನಿಸೀಹೋ. ಏವಂ ಮುನಿಪುಙ್ಗವೋ, ಬುದ್ಧನಾಗೋ, ಬುದ್ಧಾದಿಚ್ಚೋ, ರಂಸಿ ವಿಯಾತಿ ರಂಸಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಚ ಸೋ ರಂಸಿ ಚಾತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮರಂಸಿ. ಏವಂ ವಿನಯಸಾಗರೋ, ಸಮಣಪದುಮೋ, ಸಮಣಪುಣ್ಡರೀಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಮ್ಭಾವನಾಪುಬ್ಬಪದೋ ಯಥಾ? ಹೇತು ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ. ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ, ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ, ದೇವಭೂತೋ, ಧಮ್ಮೋ ಇತಿ ಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ, ಧಮ್ಮಸಮ್ಮತೋ, ಧಮ್ಮಸಞ್ಞಿತೋ ¶ , ಧಮ್ಮಲಕ್ಖಿತೋ, ಏವ ಇತಿ ಸಙ್ಖಾತೋ ಸದ್ದೋ ಏವಸದ್ದೋ. ಏವಂ ಚಸದ್ದೋ, ವಾಸದ್ದೋ, ಅರಿಯಭೂತೋ ಸಙ್ಘೋ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ. ಏವಂ ಬುದ್ಧಮುನಿ, ಪಚ್ಚೇಕಮುನಿ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮ್ಭಾವನಾ ನಾಮ ಸಾಮಞ್ಞಭೂತಸ್ಸ ಉತ್ತರಪದತ್ಥಸ್ಸ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಥೋಮನಾ ಸರೂಪವಿಸೇಸದೀಪನಾ, ನ ಗುಣಮತ್ತದೀಪನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಗರೂ ಪನ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಇತಿ ಬುದ್ಧಿ ಧಮ್ಮಬುದ್ಧಿ. ಏವಂ ಧಮ್ಮಸಞ್ಞಾ, ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ, ಧಾತುಸಞ್ಞಾ, ಮಾತುಸಞ್ಞಾ, ಪಾಣಸಞ್ಞಿತಾ, ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿಪಿ ಏತ್ಥ ಆಹರನ್ತಿ, ಇಮಾನಿ ಪನ ‘‘ಸರಣಂ ಇತಿ ಗತೋ ಉಪಗತೋ ಸರಣಙ್ಗತೋ’’ತಿ ಪದಂ ವಿಯ ಇತಿಲುತ್ತಾನಿ ಪಠಮಾತಪ್ಪುರಿಸಪದಾನಿ ನಾಮ ಯುಜ್ಜನ್ತೀತಿ [ರೂ. ೩೪೩; ನೀ. ೭೦೨].

ಅವಧಾರಣಪುಬ್ಬಪದೋ ಯಥಾ? ಗುಣೋ ಏವ ಧನಂ ನ ಮಣಿಸುವಣ್ಣಾದೀತಿ ಗುಣಧನಂ. ಏವಂ ಸದ್ಧಾಧನಂ, ಸೀಲಧನಂ, ಚಕ್ಖು ಏವ ದ್ವಾರಂ ನ ಗಾಮದ್ವಾರಾದೀತಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಂ. ಏವಂ ಚಕ್ಖುವತ್ಥು, ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಚಕ್ಖಾಯತನಂ, ಚಕ್ಖುಧಾತು, ಖನ್ಧಾ ಏವ ಭಾರಾ ಖನ್ಧಭಾರಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಯದಿ ಭರಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಭಾರಾ ನಾಮ ಸಿಯುಂ, ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಏವ ಭಾರಾ ನಾಮ ಸಿಯುಂ, ನ ಸೀಸಭಾರ, ಅಂಸಭಾರಾದಯೋ. ಖನ್ಧಾ ಹಿ ನಿಚ್ಚಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇತರೇ ತಾವಕಾಲಿಕಾ, ಖನ್ಧಮೂಲಿಕಾ ಚಾತಿ. ಏವಂ ಅತಿಸಯತ್ಥಸಮ್ಭಾವನತ್ಥಂ ಖನ್ಧಾ ಏವ ಭಾರಾತಿ ಅವಧಾರಣವಾಕ್ಯಂ ಪಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಸೀಸಭಾರಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಭಾರಭಾವಪಟಿಕ್ಖಿಪನತ್ಥನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಏವ ಮಲಂ ನ ಕಂಸಮಲಾದಿಕನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಮಲಂ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಏವ ಆಸವೋ ನ ಮಧ್ವಾಸವಾದಿಕೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ. ಏವಂ ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲಂ, ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥಂ, ಪಞ್ಞಾಲೋಕೋ, ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ, ರಾಗಗ್ಗಿ, ದೋಸಗ್ಗಿ, ಮೋಹಗ್ಗಿ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಗರೂ ಪನ ‘‘ಧನಂ ವಿಯಾತಿ ಧನಂ, ಸದ್ಧಾ ಏವ ಅರಿಯಾನಂ ಧನಂ ಸದ್ಧಾಧನಂ, ಸತ್ಥಂ ವಿಯಾತಿ ಸತ್ಥಂ, ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಸತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಯೋಜೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಅತಿಸಯಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೋ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ [ರೂ. ೩೪೩; ನೀ. ೭೦೨].

೩೪೭. ನನಿಪಾತಪುಬ್ಬಪದೇ ನಉ [ಕ. ೩೨೬; ರೂ. ೩೪೧; ನೀ. ೭೦೭].

ಞಾನುಬನ್ಧೋ ¶ ಪಟಿಸೇಧಮ್ಹಾ ಅಞ್ಞನಕಾರ ನಿವತ್ತನತ್ಥೋ, ನಉಇಚ್ಚೇತಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಂ ಅಞ್ಞೇನ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತೇನ ಸಹ ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತಿ. ಇಮಿನಾ ನಞೇ ಕತ್ಥಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ –

೩೪೮. ಟ ನಉಸ್ಸ [ಕ. ೩೩೩; ರೂ. ೩೪೪; ನೀ. ೭೧೭; ಚಂ. ೨.೨.೨೦; ಪಾ. ೨.೨.೬; ‘‘ನಉ’’ (ಬಹೂಸು)].

ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ನಉಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಟಾನುಬನ್ಧೋ ಅ ಹೋತೀತಿ ನಸ್ಸ ಅತ್ತಂ.

ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ. ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಿಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ವಾಯಂ ನಿಸೇಧೋ, ಉದಾಹು ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ವಾತಿ, ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ನಿಸೇಧೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಸಬ್ಬೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಧ ಜನೋ ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ತತ್ಥ ಜನೋ ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇಸಾದಿನಿಯಮಂ ವಿನಾ ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ನಿಸೇಧೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಅಥ ಲೋಕೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ನಿಸೇಧೋ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಕಿಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ನಿಸೇಧೇನ ನಿಸೇಧನೀಯಸ್ಸೇವ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತಂಸದಿಸಾದಿಅತ್ಥೇಸು ತಬ್ಬೋಹಾರಸ್ಸೇವಾಯಂ ನಿಸೇಧೋ. ತಥಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸದಿಸೇ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಞ್ಞಾ ಸಣ್ಠಾತಿ, ಸಞ್ಞಾನುರೂಪಞ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವೋಹಾರೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವೋಹಾರಸ್ಸ ಅಯಂ ಪಟಿಸೇಧೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ತಂ? ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಬಾಲಜನಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾಸಞ್ಞಾವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾವೋಹಾರೋ ಪವತ್ತತಿಯೇವ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ, ವೇದನಾ ಅತ್ತಾ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ, ತೇಸಂ ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಭಾವಖ್ಯಾಪನತ್ಥಂ ಪಟಿಸೇಧೋ ಯೋಜಿಯತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಅನತ್ತಾ, ವೇದನಾ ಅನತ್ತಾ’’ [ಮಹಾವ. ೨೦] ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಸುದ್ಧಬ್ರಾಹ್ಮಣಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಮಿಚ್ಛಾವಸೇನ ತಂಸದಿಸೇ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತಿಸಮ್ಭವೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ನಕಾರಸ್ಸ ¶ ಚ ತದತ್ಥಜೋತಕಮತ್ತತಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಉತ್ತರಪದತ್ಥಪಧಾನತಾಸಙ್ಖಾತಂ ತಪ್ಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಇಧ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸದಿಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ತದಞ್ಞ, ತಬ್ಬಿರುದ್ಧ, ತದಭಾವತ್ಥಾದೀಸು.

ತತ್ಥ ತದಞ್ಞತ್ಥೇ –

ಸಙ್ಖತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಮ್ಮಾ [ಧ. ಸ. ದುಕಮಾತಿಕಾ ೮]. ಏತ್ಥ ಚ ನ ಸಙ್ಖತಾ ಅಸಙ್ಖತಾ, ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಬ್ಬಿರುದ್ಧೇ –

ಅಕುಸಲೋ, ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತದಭಾವೇ –

ನ ಕತ್ವಾ ಅಕತ್ವಾ, ಕರಣೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದುವಿಧೋ ಪಟಿಸೇಧೋ ಪಸಜ್ಜಪಟಿಸೇಧೋ, ಪಯಿರುದಾಸಪಟಿಸೇಧೋ ಚಾತಿ.

ತತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಯುತ್ತಪದತ್ಥಂ ಪಸಜ್ಜ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಪಟಿಸೇಧೇತೀತಿ ಪಸಜ್ಜಪಟಿಸೇಧೋ, ತದಭಾವಮತ್ತಜೋತಕೋ ನಕಾರೋ, ಕ್ರಿಯಾಮತ್ತನಿಸೇಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಕತ್ವಾ, ಅಕಾತುಂ, ಅಕರೋನ್ತೋ, ನ ಕರೋತಿ, ನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಸಜ್ಜಮತ್ತೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ತಂಸದಿಸಾದಿಕೇ ಪರಿತೋಭಾಗೇ ಉಗ್ಗಯ್ಹ ನಿಸೇಧೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಂ ಅಸತಿ ಖಿಪತಿ ಛಡ್ಡೇತೀತಿ ಪಯಿರುದಾಸೋ, ತಂಸದಿಸಾದಿಜೋತಕೋ, ದಬ್ಬನಿಸೇಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏವಂ ಅಸಮಣೋ, ಅಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋ, ಅಮಿತ್ತೋ, ಮಿತ್ತಧಮ್ಮವಿಧುರೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೪೯. ಅನ ಸರೇ [ಕ. ೩೩೪; ರೂ. ೩೪೫; ನೀ. ೭೧೮; ಚಂ. ೫.೨.೧೧೯; ಪಾ. ೬.೩.೧೦೫].

ಸರೇ ಪರೇ ನಉಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಅನ ಹೋತಿ.

ನ ¶ ಅರಿಯೋ ಅನರಿಯೋ, ಅರಿಯಧಮ್ಮವಿಮುಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಆವಾಸೋ ಅನಾವಾಸೋ, ನ ಇಸ್ಸರೋ ಅನಿಸ್ಸರೋ. ನ ಈತಿ ಅನೀತಿ, ‘ಈತೀ’ತಿ ಉಪದ್ದವೋ, ನ ಯುತ್ತೋ ಉಪಾಯೋ ಅನುಪಾಯೋ, ನ ಊಮಿ ಅನೂಮಿ, ನ ಯುತ್ತಾ ಏಸನಾ ಅನೇಸನಾ, ನ ಯುತ್ತೋ ಓಕಾಸೋ ಅನೋಕಾಸೋ, ನ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅನತಿಕ್ಕಮ್ಮ, ಅನಾದಾಯ, ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಬಹುಲಾಧಿಕಾರಾ ಅಯುತ್ತತ್ಥಾನಮ್ಪಿ ಸಮಾಸೋ ಹೋತಿ [ಕ. ೩೩೬; ರೂ. ೩೪೭; ನೀ. ೬೮೯], ಪುನ ನ ಗಾಯಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಪುನಗೇಯ್ಯಾ, ಗಾಥಾ, ಚನ್ದಂ ನ ಉಲ್ಲೋಕೇನ್ತೀತಿ ಅಚನ್ದಮುಲ್ಲೋಕಿಕಾನಿ, ಮುಖಾನಿ, ಸೂರಿಯಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಸೂರಿಯಪಸ್ಸಾ, ರಾಜಕಞ್ಞಾ, ಸದ್ಧಂ ನ ಭುಞ್ಜತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅಸದ್ಧಭೋಜೀ. ಏವಂ ಅಲವಣಭೋಜೀ, ಅತ್ಥಂ ನ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ. ಏವಂ ಅಹಿತಕಾಮಾ, ಓಕಾಸಂ ನ ಕಾರೇಸೀತಿ ಅನೋಕಾಸಂಕಾರೇತ್ವಾ. ಏವಂ ಅನಿಮಿತ್ತಂಕತ್ವಾ, ಮೂಲಮೂಲಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಮೂಲಮೂಲಂಗನ್ತ್ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

‘‘ಪುನ ಗಾಯಿತಬ್ಬಾತಿ ಪುನಗೇಯ್ಯಾ, ನ ಪುನಗೇಯ್ಯಾ ಅಪುನಗೇಯ್ಯಾ. ಅತ್ಥಂ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥಕಾಮಾ, ನ ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ. ಅಥ ವಾ ನ ಅತ್ಥೋ ಅನತ್ಥೋ, ಅನತ್ಥಂ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ’’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ವಾಕ್ಯೇ ಯೋಜಿತೇ ಪನ ಯುತ್ತಸಮಾಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ಗರೂ ಪನ ‘‘ಅತ್ಥಂ ನ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಅನತ್ಥಮೇವ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ, ಹಿತಂ ನ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಅಹಿತಮೇವ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಅಹಿತಕಾಮಾ, ಫಾಸುಂ ನ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಅಫಾಸುಮೇವ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಅಫಾಸುಕಾಮಾ’’ತಿ ಯೋಜೇಸುಂ, ದ್ವಾಧಿಪ್ಪಾಯಪದಂ ನಾಮೇತಂ.

ಕುನಿಪಾತಪುಬ್ಬಪದೇ ನಿಚ್ಚಸಮಾಸತ್ತಾ ಅಞ್ಞಪದೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಖುದ್ದಕಾ ನದೀ ಕುನ್ನದೀ, ಖುದ್ದಕೋ ಸೋಮ್ಭೋ ಕುಸೋಮ್ಭೋ, ಖುದ್ದಕಂ ವನಂ ಕುಬ್ಬನಂ.

೩೫೦. ಸರೇ ಕದ ಕುಸ್ಸುತ್ತರತ್ಥೇ [ಕ. ೩೩೫; ರೂ. ೩೪೬; ನೀ. ೭೧೯].

ಸರಾದಿಕೇ ¶ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಉತ್ತರಪದತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಕುನಿಪಾತಸ್ಸ ಕದಿ ಹೋತಿ.

ಕುಚ್ಛಿತಂ ಅನ್ನಂ ಕದನ್ನಂ, ಕುಚ್ಛಿತಂ ಅಸನಂ ಕದಸನಂ, ಕುಚ್ಛಿತೋ ಅರಿಯೋ ಕದರಿಯೋ, ಮಚ್ಛರೀ.

ಸರೇತಿ ಕಿಂ? ಕುಪುತ್ತಾ, ಕುದಾರಾ, ಕುದಾಸಾ.

ಉತ್ತರತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ಕುಚ್ಛಿತೋ ಓಟ್ಠೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕುಓಟ್ಠೋ.

೩೫೧. ಕಾಪ್ಪತ್ಥೇ [ಕ. ೩೩೬; ರೂ. ೩೪೭; ನೀ. ೭೨೦].

ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಉತ್ತರಪದತ್ಥೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಕುನಿಪಾತಸ್ಸ ಕಾ ಹೋತಿ ವಾ.

ಅಪ್ಪಕಂ ಲವಣಂ ಕಾಲವಣಂ. ಏವಂ ಕಾಪುಪ್ಫಂ.

ಪಾದಿಪುಬ್ಬಪದೋ ಚ ನಿಚ್ಚಸಮಾಸೋವ, ಪಕಟ್ಠಂ ವಚನಂ ಪಾವಚನಂ, ದೀಘತ್ತಂ, ಪಕಟ್ಠಂ ಹುತ್ವಾ ನೀತಂ ಪಣೀತಂ, ಪಮುಖಂ ಹುತ್ವಾ ಧಾನಂ ಪಧಾನಂ. ಏವಂ ಪಟ್ಠಾನಂ, ವಿವಿಧಾ ಮತಿ ವಿಮತಿ, ಅಧಿಕೋ ದೇವೋ ಅಧಿದೇವೋ, ಅತಿರೇಕೋ ವಿಸೇಸೋ ವಾ ಧಮ್ಮೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ, ಸುನ್ದರೋ ಗನ್ಧೋ ಸುಗನ್ಧೋ, ಕುಚ್ಛಿತೋ ಗನ್ಧೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ. ಸೋಭಣಂ ಕತಂ ಸುಕತಂ, ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತಂ ದುಕ್ಕಟಂ, ವಿಪರೀತೋ ಪಥೋ ಉಪ್ಪಥೋ. ಏವಂ ಉಮ್ಮಗ್ಗೋ, ಉದ್ಧಮ್ಮೋ, ಉಬ್ಬಿನಯೋಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಯಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯವಚನೋ ಪರಪದಲಿಙ್ಗೋ ಚ.

ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ದಿಗುಸಮಾಸ

ಅಥ ¶ ದಿಗುಸಙ್ಖಾತೋ ಪಠಮಾತಪ್ಪುರಿಸೋ ವುಚ್ಚತೇ.

ದ್ವೇ ಗಾವೋ ದಿಗು, ಸಙ್ಖ್ಯಾಪುಬ್ಬತ್ತೇನ ನಪುಂಸಕೇಕತ್ತೇನ ಚ ದಿಗುಸದ್ದಸದಿಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೋ ಚಾಯಂ ಸಮಾಸೋ ದಿಗೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೩೫೨. ಸಙ್ಖ್ಯಾದಿ [ಕ. ೩೨೧; ರೂ. ೩೪೯; ನೀ. ೬೯೯].

ಸಮಾಹಾರೇಕತ್ಥೇ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪುಬ್ಬಕಂ ಏಕತ್ಥಂ ನಪುಂಸಕಂ ಹೋತಿ, ಸಮಾಹಾರವಚನೇನೇವ ಏಕತ್ತಞ್ಚ ಸಿದ್ಧಂ.

ದ್ವೇ ಗಾವೋ ದಿಗು, ‘ಗೋಸ್ಸೂ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಓಸ್ಸ ಉತ್ತಂ, ತಯೋ ಲೋಕಾ ತಿಲೋಕಂ, ತಯೋ ಲೋಕಾ ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಹಟಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾತಿ ತಿಲೋಕಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಲೋಕಾನಂ ಸಮಾಹಾರೋತಿ ತಿಲೋಕಂ, ತಯೋ ಚ ತೇ ಲೋಕಾ ಚಾತಿ ತಿಲೋಕಂ. ಏವಂ ತಿಭವಂ, ತಿಪುರಿಸಂ, ತೀಣಿ ಮಲಾನಿ ತಿಮಲಂ, ತಿರತನಂ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಞ್ಞಾಯೋತಿಸಞ್ಞಂ, ‘ಸ್ಯಾದೀಸು ರಸ್ಸೋ’ತಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ. ಚತ್ತಾರೋ ಪಥಾ ಚತುಪ್ಪಥಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಚತುಸಚ್ಚಂ, ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಚತುದ್ದಿಸಂ. ಏವಂ ಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಸಳಾಯತನಂ, ಸತ್ತಾಹಂ, ಅಟ್ಠಪದಂ, ನವಲೋಕುತ್ತರಂ, ದಸಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಸತಯೋಜನಂ, ಸಹಸ್ಸಯೋಜನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಹಾರದಿಗುಮ್ಹಿ ಸಬ್ಬಂ ನಪುಂಸಕಮೇವ ರಸ್ಸನ್ತಮೇವ ಏಕವಚನನ್ತಮೇವ ಚಾತಿ.

ಅಸಮಾಹಾರದಿಗು [ರೂ. ೩೫೦ ನೀ. ೭೦೩] ಯಥಾ? ಏಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ತಯೋ ಭವಾ ತಿಭವಾ, ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಚತುದ್ದಿಸಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾಠಾನೇ ಪನ [ಕ. ೩೯೨; ರೂ. ೪೧೮; ನೀ. ೮೩೧] ದ್ವೇ ಸತಾನಿ ದ್ವಿಸತಂ. ಏವಂ ತಿಸತಂ, ಚತುಸತಂ, ಪಞ್ಚಸತಂ, ಛಸತಂ, ಸತ್ತಸತಂ, ಅಟ್ಠಸತಂ, ನವಸತಂ, ದಸಸತಂ, ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಂ, ತಿಸಹಸ್ಸಂ, ಚತುಸಹಸ್ಸಂ, ಪಞ್ಚಸಹಸ್ಸಂ, ದಸಸಹಸ್ಸಂ.

ದ್ವೇ ¶ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದ್ವಿಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಏವಂ ‘‘ತಿಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಚತುಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಪಞ್ಚಸತಸಹಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ದ್ವಿಸತಾನಿ, ದ್ವೇ ಸತಾನಿ, ತಿಸತಾನಿ, ತೀಣಿ ಸತಾನಿ, ಚತುಸತಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಸತಾನಿ, ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ದ್ವಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ದ್ವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ವಚನದ್ವಯಞ್ಚ ವಾಕ್ಯಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇಪೀತಿ.

ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ದಿಗು ನಾಮ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪುಬ್ಬಮೇವ ಸಿಯಾ, ಇಮೇಸು ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪದಮೇವ ಹೋತೀತಿ? ದಿಗುಮ್ಹಿ ಪುಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪದಮೇವ ಸಿಯಾ, ಪರಪದಂ ಪನ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪದಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತೀತಿ.

ದಿಗುಸಮಾಸೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸಮಾಸ

ಅಥ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸಮಾಸೋ ವುಚ್ಚತೇ.

ಬಹವೋ ವೀಹಯೋ ಯಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಸೋಯಂ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿ, ತಾದಿಸೋ ಗಾಮೋ ವಾ ದೇಸೋ ವಾ ಜನಪದೋ ವಾ, ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸದ್ದಸದಿಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೋ ಚಾಯಂ ಸಮಾಸೋ ಬಹುಬ್ಬೀಹೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸದ್ದೋ ಸಮಾಸಪದತ್ಥೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಗಾಮ, ದೇಸ, ಜನಪದಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ, ತಥಾ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋಪಿ. ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಪಧಾನೋ ಹಿ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸಮಾಸೋ.

ಸೋ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ದುವಿಧೋ ತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣೋ, ಅತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣೋ ಚಾತಿ.

ತತ್ಥ ‘ಗುಣೋ’ತಿ ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತೋ ಸಮಾಸಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭೂತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸ್ಸ ಗುಣೋತಿ ¶ ಅತ್ಥೇನ ತಗ್ಗುಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣೋ, ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೋ, ತಗ್ಗುಣಂ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತಗ್ಗುಣೇನ ಸಹೇವ ವಿಞ್ಞಾಣೋ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೋ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣೋ, ನ ತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣೋ ಅತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣೋ, ಯತ್ಥ ಸಮಾಸಪದತ್ಥೋ ಅವಯವಭಾವೇನ ವಾ ಸಹವಿಧೇಯ್ಯಭಾವೇನ ವಾ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇ ಅನ್ತೋಗಧೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣೋ. ಯಥಾ? ಛಿನ್ನಹತ್ಥೋ ಪುರಿಸೋ, ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ದೇತಿ, ಸಪುತ್ತದಾರೋ ಆಗತೋ, ಪಾದಯೋ ಉಪಸಗ್ಗಾ ನಾಮಾತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ದೇತೀ’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಭತ್ತಂ ದೇತಿ, ಪಮುಖಭೂತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಭತ್ತಂ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘ಸಪುತ್ತದಾರೋ ಆಗತೋ’ತಿ ಪುತ್ತದಾರಾ ಚ ಆಗತಾ, ಪುರಿಸೋ ಚ ಆಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘ಪಾದಯೋ ಉಪಸಗ್ಗಾ ನಾಮಾ’ತಿ ಪ-ಕಾರೋ ಚ ಉಪಸಗ್ಗೋ ನಾಮ, ಪರಾದಯೋ ಚ ಉಪಸಗ್ಗಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಯೋಜನಾರಹತಾ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇನ ಸಹ ಸಮಾಸಪದತ್ಥಸ್ಸ ವಿಧೇಯ್ಯತಾ ನಾಮಾತಿ.

ಅತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣೋ ಯಥಾ? ದಿನ್ನಸುಙ್ಕೋ ರಾಜಾ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಪಬ್ಬತಾದೀನಿ ಖೇತ್ತಾನಿ ಕಸ್ಸತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಇಮೇಸು ಪನ ಸಮಾಸಪದತ್ಥೋ ಅವಿಧೇಯ್ಯೋ, ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೋ ಏವ ವಿಧೇಯ್ಯೋ.

ಪಠಮಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ಪಠಮಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ, ದುತಿಯಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ, ತತಿಯಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ, ಚತುತ್ಥೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ, ಪಞ್ಚಮೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ, ಛಟ್ಠೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ, ಸತ್ತಮೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ ಚಾತಿ ಸತ್ತವಿಧೋ.

ತತ್ಥ ಪಠಮಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ ಸಹಪುಬ್ಬಪದ, ಉಪಮಾನಪುಬ್ಬಪದ, ಸಙ್ಖ್ಯೋಭಯಪದ, ದಿಸನ್ತರಾಳತ್ಥ, ಬ್ಯತಿಹಾರಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ.

ತತ್ಥ –

೩೫೩. ವಾನೇಕಮಞ್ಞತ್ಥೇ [ಕ. ೩೨೮; ರೂ. ೩೫೨; ನೀ. ೭೦೮].

ಅನೇಕಂ ¶ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಂ ಅಞ್ಞಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತಿ.

ಸಹ ವಿತಕ್ಕೇನಾತಿ ಸವಿತಕ್ಕೋ, ವಿತಕ್ಕೇನ ಸಹ ಯೋ ವತ್ತತೀತಿ ವಾ ಸವಿತಕ್ಕೋ, ಸಮಾಧಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ಸಹ ವಿತಕ್ಕೇನಾ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಭೂತೋ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೋ ವಾಕ್ಯಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ. ನ ಹಿ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕರಹಿತಂ ವಾಕ್ಯಂ ನಾಮ ಸಮ್ಭವತಿ, ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸಹಪದ, ವಿತಕ್ಕಪದಾನಂ ಸಮಾಧಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇನ ಏಕತ್ಥೀಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಏಕತ್ಥೀಭಾವೇ ಚ ಹೋನ್ತೇ ವಾಕ್ಯೇ ಠಿತಾನಂ ಅಞ್ಞಪದಾನಂ ವಿಭತ್ತೀನಞ್ಚ ಸಬ್ಬೇ ಅತ್ಥಾ ಏಕತ್ಥಭೂತೇನ ಸಮಾಸೇನ ವುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಪದಾನಿ ಚ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಚ ವುತ್ತತ್ಥಾ ನಾಮ, ವುತ್ತತ್ಥಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥರಹಿತತ್ತಾ ಪಯೋಗಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘ಏಕತ್ಥತಾಯ’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಲೋಪೋ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಸಮಾಸೇಸು ವಾಕ್ಯೇದಿಸ್ಸಮಾನಾನಂ ಯ, ತ, ಏತ, ಇಮ, ಇತಿ, ಏವ, ಇವ, ವಿಯ, ಚ, ವಾಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಪದಾನಂ ಮಹಾವುತ್ತಿಸುತ್ತೇನ ಲೋಪೋ, ವಿಭತ್ತೀನಞ್ಚ ಲೋಪೇ ಸತಿ ಸರನ್ತಾನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಾನಞ್ಚ ಸಮಾಸಪದಾನಂ ಸಯಮೇವ ಪಕತಿಭಾವೋ, ಇಧ ಪನ ‘ಸಹಸ್ಸ ಸೋಞ್ಞತ್ಥೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಸತ್ತಂ, ತತೋ ಸ್ಯಾದ್ಯುಪ್ಪತ್ತಿ, ಸವಿತಕ್ಕೋ ಸಮಾಧಿ, ಸವಿತಕ್ಕಾ ಸಮಾಧಯೋ, ಸವಿತಕ್ಕಾ ಪಞ್ಞಾ, ಸವಿತಕ್ಕಾ ಪಞ್ಞಾಯೋ, ಸವಿತಕ್ಕಂ ಝಾನಂ, ಸವಿತಕ್ಕಾನಿ ಝಾನಾನಿ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗ, ವಿಭತ್ತಿ, ವಚನೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಯೋಗಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಉಪಮಾನಪುಬ್ಬಪದೋ ಯಥಾ? ಕಾಯಬ್ಯಾಮಾನಂ ಸಮಪಮಾಣತ್ತಾ ನಿಗ್ರೋಧೋ ಇವ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ ನಿಗ್ರೋಧಪರಿಮಣ್ಡಲೋ, ನಿಗ್ರೋಧೋ ಇವ ವಾ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ ಯೋ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ನಿಗ್ರೋಧಪರಿಮಣ್ಡಲೋ, ರಾಜಕುಮಾರೋ, ಸಙ್ಖೋ ಇವ ಪಣ್ಡರೋ ಸಙ್ಖಪಣ್ಡರೋ, ಕಾಕೋ ¶ ಇವ ಸೂರೋ ಕಾಕಸೂರೋ, ಸತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ತೇಸಂ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮೋ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಧಮ್ಮಭೂತೋ, ನಿಚ್ಚಸೋಮ್ಮಹದಯತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ, ಅನ್ಧೋ ವಿಯ ಭೂತೋ ಅಯನ್ತಿ ಅನ್ಧಭೂತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಙ್ಖ್ಯೋಭಯಪದೋ ಯಥಾ? ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಪತ್ತಾ ದ್ವಿತ್ತಿಪ್ಪತ್ತಾ, ಇಧ ವಾಸದ್ದಾಯೇವ ಅಞ್ಞಪದಾನಿ ನಾಮ, ಅನಿಯಮಭೂತೋ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೋ ನಾಮ. ದ್ವೀಹಂ ವಾ ತೀಹಂ ವಾ ದ್ವೀಹತೀಹಂ, ಛ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ವಾಚಾ ಛಪ್ಪಞ್ಚವಾಚಾ. ಏವಂ ಸತ್ತಟ್ಠಮಾಸಾ, ಏಕಯೋಜನದ್ವಿಯೋಜನಾನಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ದಿಸನ್ತರಾಳತ್ಥೋ ಯಥಾ? ದಕ್ಖಿಣಸ್ಸಾ ಚ ಪುಬ್ಬಸ್ಸಾ ಚ ಯದನ್ತರಾಳಂ ಹೋತಿ ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಪುಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಪುಬ್ಬುತ್ತರಾ, ಪಚ್ಛಿಮುತ್ತರಾ, ಅಪರದಕ್ಖಿಣಾ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಪುಬ್ಬಪದೇ ರಸ್ಸತ್ತಂ. ದಕ್ಖಿಣಾ ಚ ಸಾ ಪುಬ್ಬಾ ಚಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಪುಬ್ಬಾ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಕಮ್ಮಧಾರಯೋಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಬ್ಯತಿಹಾರಲಕ್ಖಣೇ [ಕ. ೩೨೮; ರೂ. ೩೫೨; ನೀ. ೭೦೮] –

೩೫೪. ತತ್ಥ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಯುದ್ಧೇ ಸರೂಪಂ.

ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಂ ತತಿಯನ್ತಞ್ಚ ಸಮಾನರೂಪಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಂ ತತ್ಥ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಯುದ್ಧೇ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇ ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತಿ ವಾ.

೩೫೫. ಙಿ ವೀತಿಹಾರೇ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦].

ಅಞ್ಞಪದತ್ಥವಿಸಯೇ ಕ್ರಿಯಾಬ್ಯತಿಹಾರೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಪದನ್ತೇ ಙಾನುಬನ್ಧೋ ಇಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಏತ್ಥ ಇಕಾರೋ ರಸ್ಸೋ ಏವ.

೩೫೬. ಙಿ ಸ್ಮಿಂಚ [ಕ. ೪೦೩; ರೂ. ೩೫೪].

ವಿಪಚ್ಚಯನ್ತೇ ¶ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಸ್ಸ ಆತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಕೇಸೇಸು ಚ ಕೇಸೇಸು ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಇದಂ ಯುದ್ಧಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕೇಸಾಕೇಸಿ, ದಣ್ಡೇಹಿ ಚ ದಣ್ಡೇಹಿ ಚ ಪಹರಿತ್ವಾ ಇದಂ ಯುದ್ಧಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಣ್ಡಾದಣ್ಡಿ. ಏವಂ ಮುಟ್ಠಾಮುಟ್ಠಿ, ಮುಸಲಾಮುಸಲಿ.

ಇತಿ ಪಠಮಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ.

ದುತಿಯಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ಆಗತಾ ಸಮಣಾ ಇಮಂ ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಸೋಯಂ ಆಗತಸಮಣೋ, ಸಙ್ಘಾರಾಮೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಾಸಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದುವಿಧೋ ವಾಚ್ಚತ್ಥೋ, ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಚಾತಿ.

ತತ್ಥ ಸಙ್ಘಾರಾಮಸ್ಸ ಸಮಣೇಹಿ ಪತ್ತಬ್ಬಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಕಮ್ಮಸತ್ತಿ ವಾಚ್ಚತ್ಥೋ ನಾಮ, ಸತ್ತಿಮನ್ತಭೂತೋ ಸಙ್ಘಾರಾಮೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ಆಗತಸಮಣಸದ್ದೋ ವಾಚ್ಚತ್ಥಮೇವ ಉಜುಂ ವದತಿ, ನ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥಂ, ಆಗತಸಮಣೋತಿ ಸುತ್ವಾ ಸಮಣೇಹಿ ಪತ್ತಬ್ಬಭಾವಮತ್ತಂ ಜಾನಾತಿ, ಸಙ್ಘಾರಾಮದಬ್ಬಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಅಞ್ಞೇನ ಸಙ್ಘಾರಾಮಸದ್ದೇನ ಆಚಿಕ್ಖಿಯತಿ, ವಾಚ್ಚತ್ಥಸ್ಸ ಪನ ತೇನ ಉಜುಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುನ ವತ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ದುತಿಯಾವಿಭತ್ತಿಯಾ ಆಚಿಕ್ಖನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಘಾರಾಮಪದೇ ದುತಿಯಾವಿಭತ್ತಿಸಮ್ಭವೋ ನತ್ಥಿ, ಲಿಙ್ಗತ್ಥಮತ್ತವಿಸಯಾ ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿ ಏವ ಪವತ್ತತಿ, ಪುನ ಪದನ್ತರಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸತಿ ‘‘ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಪಸ್ಸತಿ ಆಗತಸಮಣಂ, ಸಙ್ಘಾರಾಮೇನ ಗಾಮೋ ಸೋಭತಿ ಆಗತಸಮಣೇನ, ಸಙ್ಘಾರಾಮಸ್ಸ ಪೂಜೇತಿ ಆಗತಸಮಣಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತತೋ ಸಬ್ಬಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ¶ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬೇಸು ವಾಚಕಪದೇಸು ನೇತಬ್ಬೋತಿ.

ಆಗತಸಮಣಾ ಸಾವತ್ಥಿ, ಆಗತಸಮಣಂ ಜೇತವನಂ, ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸಮಣಾ ಇಮನ್ತಿ ವಾ ಆಗತಸಮಣೋ, ವಿಹಾರೋ. ಆರೂಳ್ಹಾ ವಾನರಾ ಇಮಂ ರುಕ್ಖನ್ತಿ ಆರೂಳ್ಹವಾನರೋ, ರುಕ್ಖೋ. ಸಮ್ಪತ್ತಾ ಗಾಮಿಕಾ ಯಂ ಗಾಮನ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಗಾಮಿಕೋ. ಏವಂ ಪವಿಟ್ಠಗಾಮಿಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ದುತಿಯಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ.

ತತಿಯಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ಜಿತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಯೇನಾತಿ ಜಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ಸಮಣೋ. ದಿಟ್ಠೋ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ಯೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ. ಏವಂ ಪತ್ತಧಮ್ಮೋ, ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ, ಪರಿಯೋಗಾಳ್ಹಧಮ್ಮೋ, ಕತಾನಿ ಚತುಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಾನಿ ಯೇನಾತಿ ಕತಕಿಚ್ಚೋ, ಬಹುವಚನೇ ಸತಿ ಕತಾನಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಯೇಹಿ ತೇ ಕತಕಿಚ್ಚಾ, ಅರಹನ್ತೋ. ಧಮ್ಮೇನ ಅಧಿಗತಾ ಭೋಗಾ ಯೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಗತಭೋಗೋ, ಪುರಿಸೋ. ಏವಂ ಅಧಮ್ಮಾಧಿಗತಭೋಗೋ. ಏವಂ ಕತ್ತರಿ. ಕರಣೇ ಪನ ಛಿನ್ನೋ ರುಕ್ಖೋ ಯೇನಾತಿ ಛಿನ್ನರುಕ್ಖೋ, ಫರಸು ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ತತಿಯಾಬಹುಬ್ಬೀಹಿ.

ಚತುತ್ಥೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ದಿನ್ನೋ ಸುಙ್ಕೋ ಯಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸೋಯಂ ದಿನ್ನಸುಙ್ಕೋ, ಉಪನೀತಂ ಭೋಜನಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಉಪನೀತಭೋಜನೋ, ನತ್ಥಿ ತುಲೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತುಲೋ, ‘ಟ ನಞ್ಸ್ಸಾ’ತಿ ನ-ಕಾರಸ್ಸ ಟತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ, ನತ್ಥಿ ಸೀಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ದುಸ್ಸೀಲೋ, ನತ್ಥಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ, ‘ಘಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾಪ್ಪಧಾನಸ್ಸಾ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಘಸಞ್ಞಸ್ಸ ಆಸ್ಸ ¶ ರಸ್ಸತ್ತಂ. ನತ್ಥಿ ಸೀಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸೀಲೋ, ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋ, ಅಪಞ್ಞೋ, ವಿರೂಪಂ ಮುಖಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ದುಮ್ಮುಖೋ. ಏವಂ ದುಮ್ಮನೋ, ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ, ನತ್ಥಿ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರೋ ಅಧಿಕೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಅನುತ್ತರೋ, ‘ಅನ ಸರೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ನಸ್ಸ ಅನ.

ಇಧ ಬಾಹಿರತ್ಥಬಹುಬ್ಬೀಹಿ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಚಿರಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಚಿರಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಮಾಸೋ ಜಾತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಾಸಜಾತೋ, ದ್ವೇಮಾಸಜಾತೋ, ಏಕೋ ಮಾಸೋ ಅಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ರಞ್ಞೋತಿ ಏಕಮಾಸಾಭಿಸಿತ್ತೋ, ಏಕಾಹಂ ಮತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕಾಹಮತಂ. ಏವಂ ದ್ವೀಹಮತಂ, ತೀಹಮತಂ, ಏಕಾಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕಾಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ. ಏವಂ ದ್ವೀಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ, ಆಪತ್ತಿ. ಯೋಜನಂ ಗತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಗತೋ, ದ್ವಿಯೋಜನಗತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಚತುತ್ಥೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ.

ಪಞ್ಚಮೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ನಿಗ್ಗತಾ ಜನಾ ಅಸ್ಮಾ ಗಾಮಾತಿ ನಿಗ್ಗತಜನೋ, ಅಪಗತಂ ಕಾಳಕಂ ಇತೋತಿ ಅಪಗತಕಾಳಕೋ, ಪಟೋ. ಅಪಗತಕಾಳಕಂ, ವತ್ಥಂ. ಅಪೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಯಮ್ಹಾತಿ ಅಪೇತವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಮತಸರೀರಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಪಞ್ಚಮೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ.

ಛಟ್ಠೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ಛಿನ್ನೋ ಹತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ಸೋತಿ ಛಿನ್ನಹತ್ಥೋ, ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಜಾತೋ ಛನ್ದೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಛನ್ದೋ, ಛನ್ದಜಾತೋ, ಸಞ್ಜಾತಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ, ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಞ್ಜಾತೋ, ವಿಸುದ್ಧಂ ಸೀಲಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ¶ , ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೋ, ಮಹನ್ತೋ ಕಾಯೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಕಾಯೋ.

ಇಧ ಉಪಮಾನಪುಬ್ಬಪದೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ವಿಯ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಿಯ ಸರೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೋ, ನಾಗಸ್ಸ ವಿಯ ಗತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ನಾಗಗತಿ. ಏವಂ ಸೀಹಗತಿ, ನಾಗವಿಕ್ಕಮೋ, ಸೀಹವಿಕ್ಕಮೋ, ಸೀಹಸ್ಸ ವಿಯ ಹನು ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೀಹಹನು, ಏಣಿಸ್ಸ ವಿಯ ಜಙ್ಘಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ಏಣಿಜಙ್ಘೋ, ಉಸಭಸ್ಸ ವಿಯ ಅಸ್ಸ ಖನ್ಧೋತಿ ಉಸಭಕ್ಖನ್ಧೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ರೂಪಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಭಾವೋ, ಯಾದಿಸಂ ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾರೂಪಂ. ಏವಂ ತಥಾರೂಪಂ, ಏವಂ ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏವರೂಪಂ, ಬಿನ್ದುಲೋಪೋ. ಏವಂ ಆದಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏವಮಾದಿ. ತಥಾ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿ, ಈದಿಸಂ ನಾಮಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ, ಏವಂನಾಮೋ, ಕೀದಿಸಂ ನಾಮಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕಿನ್ನಾಮೋ, ‘ಕೋನಾಮೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಕಿಂಸದ್ದಸ್ಸ ಕೋತ್ತಂ.

ಕೋ ಸಮುದಯೋ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂಸಮುದಯೋ, ಕಾ ಜಾತಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂಜಾತಿಕೋ, ಕಿಂನಿದಾನಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂನಿದಾನೋ, ಕತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕತಿವಸ್ಸೋ, ಕೋ ಅತ್ಥೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ, ವಚನಂ. ‘ಕ್ವತ್ಥೋ’ತಿ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಕಿಂಸದ್ದಸ್ಸ ಕೋತ್ತಂ, ಯಾದಿಸೋ ಅತ್ಥೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯದತ್ಥೋ, ತಾದಿಸೋ ಅತ್ಥೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ತದತ್ಥೋ, ಏದಿಸೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸಾತಿ ಏತದತ್ಥೋ, ವಿನಯೋ. ಏತದತ್ಥಾ, ವಿನಯಕಥಾ. ಏತದತ್ಥಂ, ಸೋತಾವಧಾನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಛಟ್ಠೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ.

ಸತ್ತಮೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಸಸ್ಸಾನಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ಸೋಯಂ ಸಮ್ಪನ್ನಸಸ್ಸೋ, ಸುಲಭಾ ಭಿಕ್ಖಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ಸೋಯಂ ಸುಭಿಕ್ಖೋ ¶ , ದುಲ್ಲಭಾ ಭಿಕ್ಖಾ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖೋ, ಬಹವೋ ಗಾಮಾ ಅಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇತಿ ಬಹುಗಾಮೋ. ಏವಂ ಬಹುಜನೋ, ಗಾಮೋ. ನತ್ಥಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ತಯಿದಂ ಅಗಾಮಕಂ, ಸಮಾಸನ್ತೇ ಕೋ. ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಸಮನುಸ್ಸೋ, ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಅಮನುಸ್ಸೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಸತ್ತಮೀಬಹುಬ್ಬೀಹಿ.

ಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣಬಹುಬ್ಬೀಹಿ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಏಕರತ್ತಿಂ ವಾಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೋ, ಸಮಾನೇನ ಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಾಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾನವಾಸೋ, ಉಭತೋ ಕಮ್ಮತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನದ್ವಯಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನೋ, ಅಲುತ್ತಸಮಾಸೋ. ಏವಂ ಕಣ್ಠಸ್ಮಿಂ ಕಾಳೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಣ್ಠೇಕಾಳೋ, ಉರಸ್ಮಿಂ ಲೋಮಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಉರಸಿಲೋಮೋ, ಯಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತ್ತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಪತ್ತಹತ್ಥೋ. ಏವಂ ಅಸಿಹತ್ಥೋ, ದಣ್ಡಹತ್ಥೋ, ಛತ್ತಂ ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಛತ್ತಪಾಣಿ. ಏವಂ ಸತ್ಥಪಾಣಿ, ದಣ್ಡಪಾಣಿ, ವಜಿರಪಾಣಿ, ದಾನೇ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಾನಜ್ಝಾಸಯೋ, ದಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕೋ, ಬುದ್ಧೇಸು ಭತ್ತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧಭತ್ತಿಕೋ, ಬುದ್ಧೇ ಗಾರವೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧಗಾರವೋ, ಧಮ್ಮಗಾರವೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಿಪದಬಹುಬ್ಬೀಹಿ

ತಿಪದಬಹುಬ್ಬೀಹಿ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಪರಕ್ಕಮೇನ ಅಧಿಗತಾ ಸಮ್ಪದಾ ಯೇಹಿ ತೇ ಪರಕ್ಕಮಾಧಿಗತಸಮ್ಪದಾ, ಧಮ್ಮೇನ ಅಧಿಗತಾ ಭೋಗಾ ಯೇಹಿ ತೇ ಧಮ್ಮಾಧಿಗತಭೋಗಾ, ಓಣೀತೋ ಪತ್ತಮ್ಹಾ ಪಾಣಿ ಯೇನ ಸೋ ಓಣೀತಪತ್ತಪಾಣಿ, ಸೀಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬದ್ಧಂ ವಿಯ ಕಾಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯೋ, ಮತ್ತಾ ಬಹವೋ ಮಾತಙ್ಗಾ ಯಸ್ಮಿಂ ವನೇತಿ ಮತ್ತಬಹುಮಾತಙ್ಗಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸಮಾಸೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ದ್ವನ್ದಸಮಾಸ

ಅಥ ¶ ದ್ವನ್ದಸಮಾಸೋ ದೀಪಿಯತೇ.

ದ್ವೇ ಚ ದ್ವೇ ಚ ಪದಾನಿ ದ್ವನ್ದಾ, ದ್ವೇ ಚ ದ್ವೇ ಚ ಅತ್ಥಾ ವಾ ದ್ವನ್ದಾ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿಸದ್ದಾನಂ ದ್ವನ್ದಾದೇಸೋ. ದ್ವನ್ದಸದ್ದಸದಿಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೋ ಚಾಯಂ ಸಮಾಸೋ ದ್ವನ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅಥ ವಾ ದ್ವೇ ಅವಯವಾ ಅನ್ದಿಯನ್ತಿ ಬನ್ಧಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ದ್ವನ್ದೋ, ಯುಗಳಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ ‘‘ಪಾದದ್ವನ್ದಂ ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ, ವನ್ದಾಮಿ ಸಿರಸಾಮಹ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ, ಇಧ ಪನ ಪದಯುಗಳಂ ಅತ್ಥಯುಗಳಞ್ಚ ಗಯ್ಹತಿ. ಉಭಯಪದತ್ಥಪಧಾನೋ ಹಿ ದ್ವನ್ದೋ.

ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯದಿ ಉಭಯಪದತ್ಥಪ್ಪಧಾನೋ ದ್ವನ್ದೋ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ದ್ವನ್ದೇ ಕಥಂ ಏಕತ್ಥೀಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ಸಿಯಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಭಿನ್ನವಿಧೇಯ್ಯತ್ಥತ್ತಾ. ವಚನಪಥಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ಕತ್ತುಭಾವಕಮ್ಮಭಾವಾದಿಕೋ ವಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಏವ ಪದಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಧಾನತ್ಥೋ ಹೋತಿ ವಚನವಾಕ್ಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಧಾನಙ್ಗತ್ತಾ, ಸೋ ಚ ವಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ದ್ವನ್ದೇಪಿ ಅಭಿನ್ನೋ ಏವ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ಪಸ್ಸತಿ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ದ್ವೇ ಅತ್ಥಾ ಏಕವಿಭತ್ತಿಯಾ ವಿಸಯಾ ಹುತ್ವಾ ಏಕಕತ್ತು, ಏಕಕಮ್ಮಾದಿಭಾವೇನ ಏಕತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ದ್ವನ್ದೇಪಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬಹುನ್ನಂ ವಾ ಪದಾನಂ ಏಕತ್ಥೀಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ಲಬ್ಭತಿಯೇವಾತಿ.

೩೫೭. ಚತ್ಥೇ [ಕ. ೩೨೯; ರೂ. ೩೫೭; ನೀ. ೭೦೯].

ಅನೇಕಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಂ ಚಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸಮುಚ್ಚಯೋ, ಅನ್ವಾಚಯೋ, ಇತರೀತರಯೋಗೋ, ಸಮಾಹಾರೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಚಸದ್ದತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ಯಥಾ? ಚೀವರಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಞ್ಚ ಸೇನಾಸನಞ್ಚ ದೇತೀತಿ. ಅನ್ವಾಚಯೋ ಯಥಾ? ದಾನಞ್ಚ ದೇತಿ, ಸೀಲಞ್ಚ ರಕ್ಖತೀತಿ. ಇಮೇ ¶ ದ್ವೇ ಚಸದ್ದತ್ಥಾ ವಾಕ್ಯದ್ವನ್ದೇ ಏವ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಸಮಾಸದ್ವನ್ದೇ ಪದಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಿರಪೇಕ್ಖತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಅನ್ವಾಚಯೇ ಯುಜ್ಜತಿ ನಾನಾಕ್ರಿಯಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ, ಸಮುಚ್ಚಯೇ ಪನ ‘‘ಚೀವರಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಞ್ಚ ಸೇನಾಸನಞ್ಚ ದೇತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಾನಿ ದೇತೀ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ದ್ವಿಧಾಪಿ ಯೋಜೇತುಂ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ ‘‘ಲಾಭೀ ಹೋತಿ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ [ಮ. ನಿ. ೧.೬೫] ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ. ಅನ್ವಾಚಯೋಪಿ ವಾ ಸಮಾಸದ್ವನ್ದೇ ನೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ ‘‘ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಧಾರಣಮಣ್ಡನವಿಭೂಸನಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೧.೧೦] ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ. ಏವಂ ಪನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ – ಚಸದ್ದತ್ಥೋ ಏಕಕ್ರಿಯ, ನಾನಾಕ್ರಿಯಾಪೇಕ್ಖನಭೇದೇನ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ ಸಮುಚ್ಚಯೋ, ಅನ್ವಾಚಯೋ ಚಾತಿ, ತೇಸು ಚ ಏಕೇಕೋ ಅವಯವಪ್ಪಧಾನ, ಸಮುದಾಯಪ್ಪಧಾನಭೇದೇನ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ ಇತರೀತರಯೋಗೋ, ಸಮಾಹಾರೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಇತರೀತರಯೋಗೇ ಅವಯವಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಸಬ್ಬವಿಭತ್ತೀಸು ಬಹುವಚನಮೇವ ಯುಜ್ಜತಿ.

ದ್ವನ್ದೇ ಪಣೀತತರಂ ಪುಬ್ಬೇ ನಿಪತತಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಚ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಹಿ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏವಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ, ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ದೇವಮನುಸ್ಸಾ, ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ.

ಅಪ್ಪಕ್ಖರ, ಬಹ್ವಕ್ಖರೇಸು ಅಪ್ಪಕ್ಖರಂ ಕ್ವಚಿ ಪುಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಗಾಮನಿಗಮಾ, ಗಾಮಜನಪದಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚಿ ಇವಣ್ಣು’ವಣ್ಣನ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಹೋನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಿ ಚ ಧೂಮೋ ಚ ಅಗ್ಗಿಧೂಮಾ, ರತ್ತಿದಿವಾ, ಧಾತುಲಿಙ್ಗಾನಿ.

ಅವಣ್ಣನ್ತೇಸು ಸರಾದಿಪದಂ ಪುಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಅತ್ಥೋ ಚ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾ, ಧಮ್ಮತ್ಥಾ ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಯಞ್ಚ ¶ ನಿಯಮೋ ದ್ವಿಪದದ್ವನ್ದೇಸು ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಲಬ್ಭತಿ, ಬಹುಪದದ್ವನ್ದೇಸು ನ ಲಬ್ಭತಿ.

ಸಮಾಹಾರದ್ವನ್ದೇ –

೩೫೮. ಸಮಾಹಾರೇ ನಪುಂಸಕಂ [ಕ. ೩೨೨; ರೂ. ೩೫೯; ನೀ. ೭೦೦].

ಚತ್ಥೇ ಸಮಾಹಾರೇ ಏಕತ್ಥಪದಂ ನಪುಂಸಕಂ ಹೋತಿ, ಏಕವಚನನ್ತತ್ತಂ ಪನ ಸಮಾಹಾರವಚನೇನೇವ ಸಿದ್ಧಂ, ಅಯಞ್ಚ ಸಮಾಹಾರೋ ಪಾಣ್ಯಙ್ಗಾದೀನಂ ದ್ವನ್ದೇಸು ನಿಚ್ಚಂ ಲಬ್ಭತಿ, ರುಕ್ಖತಿಣಾದೀನಂ ದ್ವನ್ದೇಸು ವಿಕಪ್ಪೇನ ಲಬ್ಭತಿ.

ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಲದ್ಧೇಸು ತಾವ ಪಾಣ್ಯಙ್ಗದ್ವನ್ದೇ –

ಚಕ್ಖು ಚ ಸೋತಞ್ಚ ಚಕ್ಖುಸೋತಂ, ಮುಖಞ್ಚ ನಾಸಿಕಾ ಚ ಮುಖನಾಸಿಕಂ, ‘ಸ್ಯಾದೀಸು ರಸ್ಸೋ’ತಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ. ಹನು ಚ ಗೀವಾ ಚ ಹನುಗೀವಂ. ಏವಂ ಕಣ್ಣನಾಸಂ, ಛವಿ ಚ ಮಂಸಞ್ಚ ಲೋಹಿತಞ್ಚ ಛವಿಮಂಸಲೋಹಿತಂ, ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಂ, ಜರಾ ಚ ಮರಣಞ್ಚ ಜರಾಮರಣಂ. ಬಹುಲಾಧಿಕಾರಾ ಕ್ವಚಿ ವಿಕಪ್ಪರೂಪಮ್ಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಹತ್ಥಾ ಚ ಪಾದಾ ಚ ಹತ್ಥಪಾದಂ, ಹತ್ಥಪಾದಾ ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತೂರಿಯಙ್ಗದ್ವನ್ದೇ –

ನಚ್ಚಞ್ಚ ಗೀತಞ್ಚ ವಾದಿತಞ್ಚ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತಂ. ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾಳಂ, ‘ಸಮ್ಮ’ನ್ತಿ ಕಂಸತಾಳಂ, ‘ತಾಳ’ನ್ತಿ ಹತ್ಥತಾಳಂ, ಸಙ್ಖೋ ಚ ಪಣವೋ ಚ ಡಿಣ್ಡಿಮೋ ಚ ಸಙ್ಖಪಣವಡಿಣ್ಡಿಮಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯೋಗ್ಗಙ್ಗದ್ವನ್ದೇ –

ಫಾಲೋ ಚ ಪಾಚನಞ್ಚ ಫಾಲಪಾಚನಂ, ಯುಗಞ್ಚ ನಙ್ಗಲಞ್ಚ ಯುಗನಙ್ಗಲಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸೇನಙ್ಗದ್ವನ್ದೇ –

ಹತ್ಥಿನೋ ¶ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಂ. ಏವಂ ರಥಪತ್ತಿಕಂ, ಅಸಿ ಚ ಚಮ್ಮಞ್ಚ ಅಸಿಚಮ್ಮಂ. ‘ಚಮ್ಮ’ನ್ತಿ ಸರಪರಿತ್ತಾಣಫಲಕಂ, ಧನು ಚ ಕಲಾಪೋ ಚ ಧನುಕಲಾಪಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಖುದ್ದಕಪಾಣದ್ವನ್ದೇ –

ಡಂಸಾ ಚ ಮಕಸಾ ಚ ಡಂಸಮಕಸಂ. ಏವಂ ಕುನ್ಥಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಂ [ಸು. ನಿ. ೬೦೭], ಕೀಟಪಟಙ್ಗಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನಿಚ್ಚವೇರಿದ್ವನ್ದೇ –

ಅಹಿ ಚ ನಕುಲೋ ಚ ಅಹಿನಕುಲಂ, ಬಿಳಾರೋ ಚ ಮೂಸಿಕಾ ಚ ಬಿಳಾರಮೂಸಿಕಂ, ರಸ್ಸತ್ತಂ. ಕಾಕೋಲೂಕಂ, ಸಪ್ಪಮಣ್ಡೂಕಂ, ನಾಗಸುಪಣ್ಣಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಭಾಗದ್ವನ್ದೇ –

ಸೀಲಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಸೀಲಪಞ್ಞಾಣಂ, ಸಮಥೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ, ವಿಜ್ಜಾ ಚ ಚರಣಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಂ. ಏವಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ವಿವಿಧವಿರುದ್ಧದ್ವನ್ದೇ –

ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ, ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ, ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಂ, ಹೀನಪಣೀತಂ, ಛೇಕಬಾಲಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏಕಸಙ್ಗೀತಿದ್ವನ್ದೇ –

ದೀಘೋ ಚ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಚ ದೀಘಮಜ್ಝಿಮಂ, ಅಙ್ಗುತ್ತರಸಂಯುತ್ತಕಂ, ಖನ್ಧಕವಿಭಙ್ಗಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾಪರಿಮಾಣದ್ವನ್ದೇ –

ಏಕಕದುಕಂ, ದುಕತಿಕಂ, ತಿಕಚತುಕ್ಕಂ, ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಚನಚಣ್ಡಾಲದ್ವನ್ದೇ –

ಓರಬ್ಭಿಕಾ ¶ ಚ ಸೂಕರಿಕಾ ಚ ಓರಬ್ಭಿಕಸೂಕರಿಕಂ. ಏವಂ ಸಾಕುಣಿಕಮಾಗವಿಕಂ, ಸಪಾಕಚಣ್ಡಾಲಂ, ವೇನರಥಕಾರಂ, ಪುಕ್ಕುಸಛವಡಾಹಕಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಲಿಙ್ಗವಿಸಭಾಗದ್ವನ್ದೇ –

ಇತ್ಥಿಪುಮಂ, ದಾಸಿದಾಸಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ದಿಸಾದ್ವನ್ದೇ –

ಪುಬ್ಬಾ ಚ ಅಪರಾ ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರಂ. ಏವಂ ದಕ್ಖಿಣುತ್ತರಂ, ಪುಬ್ಬದಕ್ಖಿಣಂ, ಪುಬ್ಬುತ್ತರಂ, ಅಪರದಕ್ಖಿಣಂ, ಅಪರುತ್ತರಂ.

ನದೀದ್ವನ್ದೇ –

ಗಙ್ಗಾಯಮುನಂ, ಮಹಿಸರಭು, ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಪುಂಸಕತ್ತಾ ಅನ್ತೇ ದೀಘಾನಂ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಸತ್ತಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ಏಕವಚನನ್ತಞ್ಚ.

ಇತಿ ನಿಚ್ಚಸಮಾಹಾರರಾಸಿ.

ವಿಕಪ್ಪಲದ್ಧೇಸು [ಕ. ೩೨೩; ರೂ. ೩೬೦; ನೀ. ೭೦೧] ತಿಣವಿಸೇಸದ್ವನ್ದೇ –

ಉಸೀರಾನಿ ಚ ಬೀರಣಾನಿ ಚ ಉಸೀರಬೀರಣಂ, ಉಸೀರಬೀರಣಾ. ಏವಂ ಮುಞ್ಜಪಬ್ಬಜಂ, ಮುಞ್ಜಪಬ್ಬಜಾ, ಕಾಸಕುಸಂ, ಕಾಸಕುಸಾ.

ರುಕ್ಖವಿಸೇಸದ್ವನ್ದೇ –

ಖದಿರೋ ಚ ಪಲಾಸೋ ಚ ಖದಿರಪಲಾಸಂ, ಖದಿರಪಲಾಸಾ, ಧವೋ ಚ ಅಸ್ಸಕಣ್ಣೋ ಚ ಧವಸ್ಸಕಣ್ಣಂ, ಧವಸ್ಸಕಣ್ಣಾ, ಪಿಲಕ್ಖನಿಗ್ರೋಧಂ, ಪಿಲಕ್ಖನಿಗ್ರೋಧಾ, ಅಸ್ಸತ್ಥಕಪೀತನಂ [ಕಪಿತ್ಥನಂ (ಕತ್ಥಚಿ)], ಅಸ್ಸತ್ಥಕಪೀತನಾ, ಸಾಕಸಾಲಂ, ಸಾಕಸಾಲಾ.

ಪಸುವಿಸೇಸದ್ವನ್ದೇ –

ಗಜಾ ¶ ಚ ಗವಜಾ ಚ ಗಜಗವಜಂ, ಗಜಗವಜಾ, ಗೋಮಹಿಸಂ, ಗೋಮಹಿಸಾ, ಏಣೇಯ್ಯವರಾಹಂ, ಏಣೇಯ್ಯವರಾಹಾ, ಅಜೇಳಕಂ, ಅಜೇಳಕಾ, ಕುಕ್ಕುಟಸೂಕರಂ, ಕುಕ್ಕುಟಸೂಕರಾ, ಹತ್ಥಿಗವಸ್ಸವಳವಂ, ಹತ್ಥಿಗವಸ್ಸವಳವಾ.

ಸಕುಣವಿಸೇಸದ್ವನ್ದೇ –

ಹಂಸಬಿಲವಂ, ಹಂಸಬಿಲವಾ, ಕಾರಣ್ಡವಚಕ್ಕವಾಕಂ, ಕಾರಣ್ಡವಚಕ್ಕವಾಕಾ, ಬಕಬಲಾಕಂ, ಬಕಬಲಾಕಾ.

ಧನದ್ವನ್ದೇ –

ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ, ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾ, ಮಣಿ ಚ ಸಙ್ಖೋ ಚ ಮುತ್ತಾ ಚ ವೇಳುರಿಯಞ್ಚ ಮಣಿಸಙ್ಖಮುತ್ತವೇಳುರಿಯಂ, ಮಣಿಸಙ್ಖಮುತ್ತವೇಳುರಿಯಾ, ಜಾತರೂಪರಜತಂ, ಜಾತರೂಪರಜತಾ.

ಧಞ್ಞದ್ವನ್ದೇ –

ಸಾಲಿಯವಂ, ಸಾಲಿಯವಾ, ತಿಲಮುಗ್ಗಮಾಸಂ, ತಿಲಮುಗ್ಗಮಾಸಾ, ನಿಪ್ಫಾವಕುಲತ್ಥಂ, ನಿಪ್ಫಾವಕುಲತ್ಥಾ.

ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ದ್ವನ್ದೇ –

ಮಚ್ಛಮಂಸಂ, ಮಚ್ಛಮಂಸಾ, ಸಾಕಸೂಪಂ, ಸಾಕಸೂಪಾ, ಗಬ್ಯಮಾಹಿಸಂ, ಗಬ್ಯಮಾಹಿಸಾ, ಏಣೇಯ್ಯವಾರಾಹಂ, ಏಣೇಯ್ಯವಾರಾಹಾ, ಮಿಗಮಾಯೂರಂ, ಮಿಗಮಾಯೂರಾ.

ಜನಪದದ್ವನ್ದೇ –

ಕಾಸಿಕೋಸಲಂ, ಕಾಸಿಕೋಸಲಾ, ವಜ್ಜಿಮಲ್ಲಂ, ವಜ್ಜಿಮಲ್ಲಾ, ಚೇತವಂಸಂ, ಚೇತವಂಸಾ, ಮಜ್ಝಞ್ಚ ಸೂರಸೇನಞ್ಚ ಮಜ್ಝಸೂರಸೇನಂ, ಮಜ್ಝಸೂರಸೇನಾ, ಕುರುಪಞ್ಚಾಲಂ, ಕುರುಪಞ್ಚಾಲಾ.

ಇತಿ ವಿಕಪ್ಪಸಮಾಹಾರರಾಸಿ.

ದ್ವನ್ದಸಮಾಸೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ವಿಸೇಸವಿಧಾನ

ಇದಾನಿ ¶ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನಿ ಅವುತ್ತಾನಿ ಚ ಛಸು ಸಮಾಸೇಸು ವಿಸೇಸವಿಧಾನಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತೇ.

ನಪುಂಸಕೇಕತ್ತಂ, ಸಮಾಸನ್ತರಸ್ಸೋ, ಪುಮ್ಭಾವಾತಿದೇಸೋ, ಸಮಾಸನ್ತೇ ಕ, ಸಮಾಸನ್ತೇ ಅ, ನಾನಾದೇಸೋ, ಅಬ್ಯಯೋ, ಸಙ್ಖ್ಯಾ.

ನಪುಂಸಕೇಕತ್ತರಾಸಿ

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೋ ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ಏವ, ಸಮಾಹಾರಭೂತಾ ದಿಗು, ದ್ವನ್ದಾ ನಪುಂಸಕಾ ಚ ಏಕತ್ತಸಙ್ಖ್ಯಾ ಚ.

೩೫೯. ಕ್ವಚೇಕತ್ತಞ್ಚ ಛಟ್ಠಿಯಾ [ಕ. ೩೨೭; ರೂ. ೩೫೧; ನೀ. ೭೦೪; ಚಂ. ೨.೨.೬೯-೭೩; ಪಾ. ೨.೪.೨೨-೨೫].

ಛಟ್ಠೀಸಮಾಸೇ ಕ್ವಚಿ ನಪುಂಸಕತ್ತಂ ಏಕತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ.

ಛಾಯಾ, ಸಭಾಸ್ವೇವಾಯಂ ವಿಧಿ, ಸಲಭಾನಂ ಛಾಯಾ ಸಲಭಚ್ಛಾಯಂ […ಸಭಚ್ಛಾಯಂ (ಮೂಲಪಾಠೇ)]. ಏವಂ ಸಕಟಚ್ಛಾಯಂ, ಘರಚ್ಛಾಯಂ. ಇಧ ನ ಹೋತಿ, ರುಕ್ಖಚ್ಛಾಯಾ, ಪಬ್ಬತಚ್ಛಾಯಾ. ಸಭಾಸದ್ದೇ ಅಮನುಸ್ಸಸಭಾಸ್ವೇವಾಯಂ ವಿಧಿ, ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ ಸಭಾ ಬ್ರಹ್ಮಸಭಂ. ಏವಂ ದೇವಸಭಂ, ಇನ್ದಸಭಂ, ಯಕ್ಖಸಭಂ, ರಕ್ಖಸಸತಂ. ಮನುಸ್ಸಸಭಾಸು ನತ್ಥಿ, ಖತ್ತಿಯಸಭಾ, ರಾಜಸಭಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚೀತಿ ಕಿಂ? ರಾಜಪರಿಸಾ.

ಇತಿ ನಪುಂಸಕೇಕತ್ತರಾಸಿ.

ಸಮಾಸನ್ತರಸ್ಸರಾಸಿ

‘ಸ್ಯಾದೀಸು ರಸ್ಸೋ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಅಬ್ಯಯೀಭಾವ, ಸಮಾಹಾರದಿಗು, ದ್ವನ್ದಾನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ತಪ್ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ಸ್ಯಾದೀಸು ರಸ್ಸೋ.

ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೇ –

ಉಪಮಣಿಕಂ ¶ ಅಧಿತ್ಥಿ, ಉಪವಧು.

ಸಮಾಹಾರದಿಗುಮ್ಹಿ –

ಚತುದ್ದಿಸಂ, ದಸಿತ್ಥಿ, ದಸವಧು.

ಸಮಾಹಾರದ್ವನ್ದೇ –

ಮುಖನಾಸಿಕಂ, ಹನುಗೀವಂ.

ತಪ್ಪುರಿಸೇ –

ಸಲಭಚ್ಛಾಯಂ, ಬ್ರಹ್ಮಸಭಂ.

೩೬೦. ಘಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾಪ್ಪಧಾನಸ್ಸ [ಕ. ೪೦೩; ರೂ. ೩೫೪; ನೀ. ೮೫೮; ಚಂ. ೨.೨.೮೬; ಪಾ. ೧.೨.೪೮].

ಸ್ಯಾದೀಸು ಅನ್ತಭೂತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತಸ್ಸ ಚ ಘಪಸ್ಸ ರಸ್ಸೋ ಹೋತಿ.

ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಮ್ಹಿ –

ಬಹುಕಞ್ಞೋ, ಪೋಸೋ, ಬಹುಇತ್ಥಿ, ಕುಲಂ, ಬಹುವಧು, ಕುಲಂ.

ಅಬ್ಯಯೀಭಾವೇ –

ಉಪಮಣಿಕಂ, ಅಧಿತ್ಥಿ, ಉಪವಧು.

ಅನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ? ಸದ್ಧಾಧನೋ, ಪುರಿಸೋ.

ಅಪ್ಪಧಾನಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ? ರಾಜಕಞ್ಞಾ, ರಾಜಕುಮಾರೀ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧೂ.

೩೬೧. ಗೋಸ್ಸು [ಕ. ೩೪೨; ರೂ. ೩೩೭; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೨.೨.೮೫; ಪಾ. ೧.೨.೪೮].

ಸ್ಯಾದೀಸು ಅನ್ತಭೂತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತಸ್ಸ ಚ ಗೋಸ್ಸ ಉ ಹೋತಿ.

ತಿಟ್ಠಗು ¶ ಚಿತ್ತಗು.

ಅಪ್ಪಧಾನಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ? ರಾಜಗವೋ.

ಅನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ? ಗೋಕುಲಂ.

ಇತಿ ಸಮಾಸನ್ತರಸ್ಸರಾಸಿ.

ಪುಮ್ಭಾವಾತಿದೇಸರಾಸಿ

೩೬೨. ಇತ್ಥಿಯಂ ಭಾಸಿತಪುಮಿತ್ಥೀ ಪುಮಾವೇಕತ್ಥೇ [ಕ. ೩೩೧; ರೂ. ೩೫೩; ನೀ. ೭೧೪; ಚಂ. ೫.೨.೨೯; ಪಾ. ೬.೩.೩೪].

‘ಏಕತ್ಥೇ’ತಿ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣೇ, ಇತ್ಥಿಯಂ ವತ್ತಮಾನೇ ಏಕತ್ಥೇ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಕದಾಚಿ ಭಾಸಿತಪುಮೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸದ್ದೋ ಪುಮಾ ಇವ ಹೋತಿ. ಚತುರಙ್ಗಮಿದಂ ವಿಧಾನಂ, ಪುಬ್ಬಪದಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಞ್ಚ ಭಾಸಿತಪುಮಞ್ಚ ಸಿಯಾ, ಪರಪದಂ ನಿಯತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಪದೇನ ಏಕತ್ಥಞ್ಚ ಸಿಯಾತಿ.

ದೀಘಾ ಜಙ್ಘಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ದೀಘಜಙ್ಘೋ, ಪುರಿಸೋ, ದೀಘಜಙ್ಘಾ, ಇತ್ಥೀ, ದೀಘಜಙ್ಘಂ, ಕುಲಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯೇ ಸದ್ದಾ ಕತ್ಥಚಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರೂಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಇತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಯುತ್ತಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರೂಪಾ, ತೇ ಭಾಸಿತಪುಮಾ ನಾಮ. ದೀಘೋ ಮಗ್ಗೋ, ದೀಘಾ ರತ್ತಿ, ಗತೋ ಪುರಿಸೋ, ಗತಾ ಇತ್ಥೀ, ಕುಮಾರೋ, ಕುಮಾರೀ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯೇ ಪನ ಇತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಯುತ್ತಾ ನಿಚ್ಚಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರೂಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಭಾಸಿತಪುಮಾ ನಾಮ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಕಞ್ಞಾ, ಪಞ್ಞಾ, ಸದ್ಧಾ, ನದೀ, ಇತ್ಥೀ, ಪಥವೀ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಥಾ ಸಭಾವಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾಪಿ ನಿಯತಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾಪಿ ಭಾಸಿತಪುಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ದೇವತಾ, ರತ್ತಿ, ಧೇನು, ವಧೂ, ಸಕ್ಕೋ, ದೇವೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾ, ರತನಂ, ಸರಣಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಧ ಪನ ದೀಘಸದ್ದೋ ‘‘ದೀಘೋ ಬಾಲಾನ ಸಂಸಾರೋ’’ತಿ [ಧ. ಪ. ೬೦] ಆದೀಸು ಭಾಸಿತಪುಮೋ, ಸೋ ವಿಸೇಸ್ಯಲಿಙ್ಗಾನುಗತವಸೇನ ಇಧ ಇತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಯುತ್ತೋ ¶ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸದ್ದೋ ನಾಮ. ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಪುಮ್ಭಾವಾತಿದೇಸೇ ಕತೇ ತತ್ಥ ಆಪಚ್ಚಯೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ‘ಘಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾಪ್ಪಧಾನಸ್ಸಾ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಮಾಸನ್ತಸ್ಸ ಆಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ಕುಮಾರೀ ಭರಿಯಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಕುಮಾರಭರಿಯೋ, ಈಪಚ್ಚಯನಿವತ್ತಿ. ಯುವತಿ ಜಾಯಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಯುವಜಾಯೋ, ತಿಪಚ್ಚಯನಿವತ್ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧೂ ಭರಿಯಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧುಭರಿಯೋ, ಊಪಚ್ಚಯನಿವತ್ತಿ.

ಇತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಕಿಂ? ಕುಮಾರೀ ರತನಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಕುಮಾರೀರತನೋ, ಪುರಿಸೋ, ಇಧ ಪರಪದಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಮ್ಭಾವಾತಿದೇಸೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಯದಿ ಕರೇಯ್ಯ, ಕುಮಾರೋ ರತನಂ ಯಸ್ಸ ಕುಮಾರರತನೋತಿ ಏವಂ ಅನಿಟ್ಠತ್ಥೋ ಭವೇಯ್ಯ.

ಏಕತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ಕುಮಾರೀಸು ಭತ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಕುಮಾರೀಭತ್ತಿಕೋ. ಏವಂ ಸಮಣೀಭತ್ತಿಕೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಭತ್ತಿಕೋ, ಸಮಾಸನ್ತೇ ಕೋ, ಇಧ ಪರಪದಂ ಪುಬ್ಬಪದೇನ ಏಕತ್ಥಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಮ್ಭಾವಾತಿದೇಸೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಯದಿ ಕರೇಯ್ಯ, ಕುಮಾರೇಸು ಭತ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಕುಮಾರಭತ್ತಿಕೋತಿ ಏವಂ ಅನಿಟ್ಠತ್ಥೋ ಭವೇಯ್ಯ.

ಇತ್ಥೀತಿ ಕಿಂ? ದಟ್ಠಬ್ಬಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಿ, ಗಾಮಣಿಕುಲಂ ದಿಟ್ಠಿ ಯೇನ ಸೋ ಗಾಮಣಿದಿಟ್ಠಿ, ಇಧ ಗಾಮಣಿಸದ್ದೋ ಭಾಸಿತಪುಮೋ ಹೋತಿ, ಇಧ ಪನ ಕುಲವಾಚಕತ್ತಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಇತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಮ್ಭಾವಾತಿದೇಸಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ.

ಭಾಸಿತಪುಮೋತಿ ಕಿಂ? ಸದ್ಧಾ ಪಕತಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಸದ್ಧಾಪಕತಿಕೋ. ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಪಕತಿಕೋ, ಇಧ ಪುಬ್ಬಪದಂ ನಿಯತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತ್ತಾ ಭಾಸಿತಪುಮಂ ನ ಹೋತೀತಿ. ಸದ್ಧಾಧನೋ, ಪಞ್ಞಾಧನೋ, ಸದ್ಧಾಧುರೋ ಪಞ್ಞಾಧುರೋ ಇಚ್ಚತ್ರ ದುವಙ್ಗವೇಕಲ್ಲಂ ಹೋತಿ.

ಕಮ್ಮಧಾರಯಮ್ಹಿ [ಕ. ೩೩೨; ರೂ. ೩೪೩; ನೀ. ೭೧೬] ಪನ ‘ಏಕತ್ಥೇ’ತಿ ಪದಂ ವಿಸುಂ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ ಅನೇಕತ್ಥಸ್ಸ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ದೀಘಾ ಚ ಸಾ ಜಙ್ಘಾ ಚಾತಿ ¶ ದೀಘಜಙ್ಘಾ, ಕುಮಾರೀ ಚ ಸಾ ಭರಿಯಾ ಚಾತಿ ಕುಮಾರಭರಿಯಾ. ಏವಂ ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕಞ್ಞಾ, ಯುವತಿ ಚ ಸಾ ಭರಿಯಾ ಚಾತಿ ಯುವಭರಿಯಾ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧೂ ಚ ಸಾ ಭರಿಯಾ ಚಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧುಭರಿಯಾ.

ಇತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಕಿಂ? ಕುಮಾರೀ ಚ ಸಾ ರತನಞ್ಚಾತಿ ಕುಮಾರೀರತನಂ. ಏವಂ ಸಮಣೀಪದುಮಂ.

ಇತ್ಥೀತಿ ಕಿಂ? ಗಾಮಣಿಕುಲಞ್ಚ ತಂ ದಿಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ಗಾಮಣಿದಿಟ್ಠಿ.

ಭಾಸಿತಪುಮೋತಿ ಕಿಂ? ಸದ್ಧಾಪಕತಿ, ಗಙ್ಗಾನದೀ, ತಣ್ಹಾನದೀ, ಪಥವೀಧಾತು.

ಸಞ್ಞಾಸದ್ದೇಸು ಪನ ಚತುರಙ್ಗಯುತ್ತೇಪಿ ವಿಧಾನಂ ನ ಹೋತಿ, ನನ್ದಾದೇವೀ, ನನ್ದಾಪೋಕ್ಖರಣೀ, ಕಾಯಗತಾಸತಿ, ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿ, ದುತಿಯಾವಿಭತ್ತಿ, ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿ, ಛಟ್ಠೀವಿಭತ್ತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೬೩. ಕ್ವಚಿ ಪಚ್ಚಯೇ [ಕ. ೩೩೨; ರೂ. ೩೪೩; ನೀ. ೭೧೬; ಚಂ. ೫.೨.೩೧; ಪಾ. ೬.೩.೩೫].

ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಕದಾಚಿ ಭಾಸಿತಪುಮೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸದ್ದೋ ಕ್ವಚಿ ಪುಮಾವ ಹೋತಿ.

ಬ್ಯತ್ತತರಾ, ಬ್ಯತ್ತತಮಾ, ಏತ್ಥ ಚ ಬ್ಯತ್ತಾನಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಬ್ಯತ್ತಾತಿ ಬ್ಯತ್ತತರಾ, ಬ್ಯತ್ತತಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪಣ್ಡಿತತರಾ, ಪಣ್ಡಿತತಮಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೬೪. ಸಬ್ಬಾದಯೋ ವುತ್ತಿಮತ್ತೇ [ಕ. ೩೩೧; ರೂ. ೩೫೩; ನೀ. ೭೧೪; ಚಂ. ೫.೨.೪೧; ಪಾ. ೬.೩.೩೫].

ವುತ್ತಿಮತ್ತೇ ಠಾನೇ ಸಬ್ಬಾದಿನಾಮಕಾ ಸಬ್ಬನಾಮಸದ್ದಾ ಪುಮಾವ ಹೋನ್ತಿ.

ಸಾ ಪಮುಖಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ತಪ್ಪಮುಖೋ. ಏವಂ ತಪ್ಪಧಾನೋ, ತಾಯ ತಾಹಿ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ. ಸಾ ಏವ ಪಮುಖಾ ತಪ್ಪಮುಖಾ. ಏವಂ ತಪ್ಪಧಾನಾ, ತಸ್ಸಾ ಮುಖಂ ತಮ್ಮುಖಂ, ತಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ ¶ ತಾಸು ಗಾಥಾಸು ವಾ ತತ್ರ, ತಾಯ ಗಾಥತೋ ತಾಹಿ ವಾ ಗಾಥಾಹಿ ತತೋ, ತಸ್ಸಂ ವೇಲಾಯಂ ತದಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ವುತ್ತಿ ನಾಮ ಸಮಾಸ, ತದ್ಧಿತಾ’ ಯಾದಿಧಾತುಪಚ್ಚಯನ್ತ, ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯನ್ತಾನಂ ನಾಮಂ.

ಇತಿ ಪುಮ್ಭಾವಾತಿದೇಸರಾಸಿ.

ಸಮಾಸನ್ತಕಪಚ್ಚಯರಾಸಿ

೩೬೫. ಲ್ತಿತ್ಥಿಯೂಹಿ ಕೋ [ಕ. ೩೩೮; ರೂ. ೩೫೬; ನೀ. ೭೨೫; ಚಂ. ೪.೪.೧೪೦; ಪಾ. ೫.೪.೧೫೨].

ಅಞ್ಞಪದತ್ಥವಿಸಯೇ ಕತ್ತುಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಲ್ತುಪಚ್ಚಯನ್ತೇಹಿ ಇತ್ಥಿಯಂ ಈ, ಊಕಾರನ್ತೇಹಿ ಚ ಬಹುಲಂ ಕಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ಬಹವೋ ಕತ್ತಾರೋ ಯಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಸೋ ಬಹುಕತ್ತುಕೋ. ಏವಂ ಬಹುವತ್ತುಕೋ, ಬಹುಕಾ ನದಿಯೋ ಯಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಸೋ ಬಹುನದಿಕೋ. ಏವಂ ಬಹುಇತ್ಥಿಕೋ, ಗಾಮೋ, ಬಹುಇತ್ಥಿಕಾ, ಸಭಾ, ಬಹುಇತ್ಥಿಕಂ, ಕುಲಂ. ಏವಂ ಬಹುಕುಮಾರಿಕಂ, ಬಹುಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧುಕೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧೂ’ತಿ ರಸ್ಸಪದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದತಿ, ದೀಘಪದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ವದತಿ, ಕಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ದೀಘಾನಂ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ಬಹುಲನ್ತಿ ಕಿಂ? ಬಹುಕತ್ತಾ, ಗಾಮೋ.

೩೬೬. ವಾಞ್ಞತೋ [ಕ. ೩೩೮; ರೂ. ೩೫೬; ನೀ. ೭೨೫; ಚಂ. ೬.೨.೭೨; ಪಾ. ೫.೪.೧೫೨].

ಅಞ್ಞಪದತ್ಥವಿಸಯೇ ಲ್ತಿತ್ಥಿಯೂಹಿ ಅಞ್ಞತೋ ಅವಣ್ಣಿವಣ್ಣುವಣ್ಣನ್ತೇಹಿ ಬಹುಲಂ ಕಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಅವಣ್ಣನ್ತಮ್ಹಾ ¶ ತಾವ –

ಅಗಾಮಕಂ, ಅರಞ್ಞಂ, ಬಹುಗಾಮಕೋ, ಜನಪದೋ, ಸಸೋತಕೋ, ಅಸೋತಕೋ, ಸಲೋಮಕೋ, ಸಪಕ್ಖಕೋ, ಬಹುಮಾಲಕೋ, ಬಹುಮಾಲೋ, ಬಹುಮಾಯಕೋ, ಬಹುಮಾಯೋ.

ಇವಣ್ಣನ್ತಮ್ಹಾ –

ಸುನ್ದರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಮತಪತಿಕಾ, ಇತ್ಥೀ, ಸದ್ಧಾಪಕತಿಕೋ, ಪಞ್ಞಾಪಕತಿಕೋ, ಬಹುಹತ್ಥಿಕೋ, ಬಹುದಣ್ಡಿಕೋ.

ಉವಣ್ಣನ್ತಮ್ಹಾ –

ಸಹೇತುಕೋ, ಅಹೇತುಕೋ, ಸಚಕ್ಖುಕೋ, ಅಚಕ್ಖುಕೋ, ಸಭಿಕ್ಖುಕೋ, ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ, ದೀಘಾಯುಕೋ, ಅಪ್ಪಾಯುಕೋ, ಬಹುಧೇನುಕೋ, ವಜೋ, ಬಹುರತ್ತಞ್ಞುಕೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ.

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಕಮ್ಹಿ ಪರೇ ಅಕಾರಸ್ಸ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ವಾ ‘ಅಧಾತುಸ್ಸ ಕೇ…’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ವಾ ಬಹುಲಂ ಇಕಾರತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಬಹುಪುತ್ತಿಕಾ, ಇತ್ಥೀ, ಬಹುಪುತ್ತಕಾ ವಾ, ಏಕಪುತ್ತಿಕಾ, ಏಕಪುತ್ತಕಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಸಮಾಸನ್ತಕಪಚ್ಚಯರಾಸಿ.

ಸಮಾಸನ್ತಅಪಚ್ಚಯರಾಸಿ

೩೬೭. ಸಮಾಸನ್ತ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೫೨; ಪಾ. ೫.೪.೬೮; ‘ತ್ವ’ (ಬಹೂಸು)].

‘ಸಮಾಸನ್ತೋ+ಅ’ ಇತಿ ದ್ವಿಪದಮಿದಂ, ಸಮಾಸನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿಕಾರಸುತ್ತಮಿದಂ.

೩೬೮. ಪಾಪಾದೀಹಿ ಭೂಮಿಯಾ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೭೨; …ಪೇ… ೫.೪.೭೫; ‘ಗೋದಾವರೀನಂ’ (ಬಹೂಸು)].

ಪಾಪಾದೀಹಿ ¶ ಪರಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅಹೋತಿ, ‘ಭೂಮಿಸದ್ದಸ್ಸಾ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ನಿಯತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘ಭೂಮಿಯಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಅಞ್ಞತ್ಥಪಿ.

ಪಾಪಾನಂ ಭೂಮಿ ಪಾಪಭೂಮಂ, ಪಾಪಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಭೂಮಿತ್ಯತ್ಥೋ, ಜಾತಿಯಾ ಭೂಮಿ ಜಾತಿಭೂಮಂ, ಸತ್ಥುಜಾತರಟ್ಠಂ. ಏವಂ ಪಚ್ಛಾಭೂಮಂ, ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇ ಪಚ್ಛಾಭಾಗರಟ್ಠಂ.

೩೬೯. ಸಙ್ಖ್ಯಾಹಿ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೭೩; ಪಾ. ೫.೪.೭೫].

ಸಙ್ಖ್ಯಾಹಿ ಪರಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅ ಹೋತಿ.

ದ್ವೇ ಭೂಮಿಯೋ ಏತ್ಥಾತಿ ದ್ವಿಭೂಮೋ, ದ್ವಿಭೂಮಕೋ, ಪಾಸಾದೋ, ದ್ವಿಭೂಮಿಕೋ ವಾ, ತಿಸ್ಸೋ ಭೂಮಿಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಾ ತೀಸು ಭೂಮಿಸು ಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ವಾ ತೇಭೂಮಕಾ, ಧಮ್ಮಾ, ಚತುಭೂಮಕಾ, ಧಮ್ಮಾ, ತೇಭೂಮಿಕಾ, ಚತುಭೂಮಿಕಾ ವಾ. ದಿಗುಮ್ಹಿ-ದ್ವೇ ಭೂಮಿಯೋ ದ್ವಿಭೂಮಂ, ತಿಸ್ಸೋ ಭೂಮಿಯೋ ತಿಭೂಮಂ, ಚತಸ್ಸೋ ಭೂಮಿಯೋ ಚತುಭೂಮಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೭೦. ನದೀಗೋಧಾವರೀನಂ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೭೩; ಪಾ. ೫.೪.೭೫].

ಸಙ್ಖ್ಯಾಹಿ ಪರಾಸಂ ನದೀ, ಗೋಧಾವರೀನಂ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅ ಹೋತಿ.

ಪಞ್ಚ ನದಿಯೋ ಪಞ್ಚನದಂ, ಪಞ್ಚ ವಾ ನದಿಯೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸೋ ಪಞ್ಚನದೋ, ಸತ್ತ ಗೋಧಾವರಿಯೋ ಸತ್ತಗೋಧಾವರಂ.

೩೭೧. ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಚಙ್ಗುಲ್ಯಾನಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೇಸು [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೭೪; ಪಾ. ೫.೪.೮೬].

ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೋ ಚ ಅಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥಾ. ತತ್ಥ ‘ಅಞ್ಞತ್ಥೋ’ತಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೋ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸಮಾಸೋ, ‘ಅಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೋ’ತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥಸಮಾಸೋ ¶ ಅಬ್ಯಯೀಭಾವಸಮಾಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥಾ ಅನಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥಾ, ಅಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥವಜ್ಜಿತೇಸು ಸಮಾಸೇಸು ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಉಪಸಗ್ಗೇಹಿ ಚ ಸಙ್ಖ್ಯಾಹಿ ಚ ಪರಾಯ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅ ಹೋತಿ. ಚಸದ್ದೇನ ‘‘ಸುಗತಙ್ಗುಲೇನ, ಪಮಾಣಙ್ಗುಲೇನ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ನಿಗ್ಗತಂ ನಿರಙ್ಗುಲಂ, ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅಚ್ಚಙ್ಗುಲಂ, ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅಮಾದಿಸಮಾಸಾ, ದ್ವೇ ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಸಮಾಹಟಾತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಂ.

ಅನಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೇಸೂತಿ ಕಿಂ? ಪಞ್ಚ ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಅಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಿ, ಹತ್ಥೋ. ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಸಮೀಪಂ ಉಪಙ್ಗುಲಿ. ‘‘ಚತುರಙ್ಗುಲಂ ಕಣ್ಣಂ ಓಸಾರೇತ್ವಾ [ಮಹಾವ. ೬೬], ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ, ದ್ವಙ್ಗುಲಪರಮಂ, ಚತುರಙ್ಗುಲಪರಮಂ, ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಪರಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ‘ಅಙ್ಗುಲ’ನ್ತಿ ಅಕಾರನ್ತಂ ಪಮಾಣವಾಚೀಸದ್ದನ್ತರಂ.

೩೭೨. ದಾರುಮ್ಹಙ್ಗುಲ್ಯಾ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೯೭; ಪಾ. ೫.೪.೧೧೪; ‘ದಾರುಮ್ಯಙ್ಗುಲ್ಯಾ’ (ಬಹೂಸು)].

ದಾರುಸಙ್ಖಾತೇ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇ ಪವತ್ತಾಯ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅಹೋತಿ.

ಪಞ್ಚ ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಂ, ದಾರು. ಏತ್ಥ ಚ ಅಙ್ಗುಲಿಪಮಾಣಾವಯವೋ ಧಞ್ಞಾದೀನಂ ಮಾನವಿಸೇಸೋ ‘ದಾರೂ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೩೭೩. ದೀಘಾಹೋವಸ್ಸೇಕದೇಸೇಹಿ ಚ ರತ್ಯಾ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೭೫; ಪಾ. ೫.೪.೮೭].

ದೀಘೋ ಚ ಅಹೋ ಚ ವಸ್ಸೋ ಚ ಏಕದೇಸೋ ಚಾತಿ ದ್ವನ್ದೋ, ಏಕದೇಸೋ ನಾಮ ಪುಬ್ಬ, ಪರಾದಿ, ಅನಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೇಸು ದೀಘಾದೀಹಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಚ ಸಙ್ಖ್ಯಾಹಿ ಚ ಪರಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅ ಹೋತಿ. ಚಸದ್ದೇನ ‘‘ಚಿರರತ್ತ’’ನ್ತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ.

ದೀಘಾ ¶ ರತ್ತಿಯೋ ದೀಘರತ್ತಂ, ದೀಘಾ ರತ್ತಿದಿವಪರಂಪರಾತ್ಯತ್ಥೋ. ಅಹೋ ಚ ರತ್ತಿ ಚ ಅಹೋರತ್ತಂ, ವಸ್ಸೇನ ತೇಮಿತಾ ರತ್ತಿ ವಸ್ಸರತ್ತಂ, ರತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬರತ್ತಂ, ರತ್ತಿಯಾ ಪರಂ ಪರರತ್ತಂ, ರತ್ತಿಯಾ ಅಡ್ಢಂ ಅಡ್ಢರತ್ತಂ, ರತ್ತಿಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಅತಿರತ್ತೋ, ದ್ವೇ ರತ್ತಿಯೋ ದ್ವಿರತ್ತಂ. ಏವಂ ತಿರತ್ತಂ, ಚತುರತ್ತಂ, ಪಞ್ಚರತ್ತಂ, ಛಾರತ್ತಂ, ವಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ‘‘ಏಕರತ್ತಂ, ಏಕರತ್ತೀ’’ತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ.

ಅನಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೇಸೂತಿ ಕಿಂ? ದೀಘಾ ರತ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ದೀಘರತ್ತಿ, ಹೇಮನ್ತೋ. ರತ್ತಿಯಾ ಸಮೀಪಂ ಉಪರತ್ತಿ.

೩೭೪. ಗೋ ತ್ವಚತ್ಥೇ ಚಾಲೋಪೇ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೭೭; ಪಾ. ೫.೪.೯೨].

ಅಚತ್ಥೇ ಚ ಅನಞ್ಞಾ’ಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೇಸು ಚ ಪವತ್ತಾ ಗೋಸದ್ದಮ್ಹಾ ಅಲೋಪಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅ ಹೋತಿ.

ರಞ್ಞೋ ಗೋ ರಾಜಗವೋ, ಅತ್ತನೋ ಗೋ ಸಗವೋ, ಪರೇಸಂ ಗೋ ಪರಗವೋ, ಪಞ್ಚಗವೋ, ಪಞ್ಚಗವಂ. ಏವಂ ದಸಗವಂ.

ಅಲೋಪೇತಿ ಕಿಂ? ಪಞ್ಚಹಿ ಗೋಹಿ ಕೀತೋ ಪಞ್ಚಗು. ಏತ್ಥ ಚ ತೇನ ಕೀತೋತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಲೋಪೋ, ತೇನ ಅಯಂ ಅಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ‘ಗೋಸ್ಸೂ’ತಿ ಓಸ್ಸುತ್ತಂ.

ಅಚತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ಗವಜಾ ಚ ಗಾವೋ ಚ ಗವಜಗವೋ, ಯೋಮ್ಹಿ ಗೋಸ್ಸ ಗವತ್ತಂ.

ಅನಞ್ಞಾಸಙ್ಖ್ಯತ್ಥೇಸೂತಿ ಕಿಂ? ಚಿತ್ತಗು, ಉಪಗು.

೩೭೫. ರತ್ತಿದಿವ ದಾರಗವ ಚತುರಸ್ಸಾ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೬೨; ಪಾ. ೫.೪.೭೭].

ಏತೇ ತಯೋ ಸದ್ದಾ ಅಅನ್ತಾ ನಿಪಚ್ಚನ್ತೇ.

ರತ್ತಿ ಚ ದಿವಾ ಚ ರತ್ತಿದಿವಂ, ದಾರಾ ಚ ಗಾವೋ ಚ ದಾರಗವಂ, ಚತಸ್ಸೋ ಅಸ್ಸಿಯೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಚತುರಸ್ಸೋ, ಅಪಚ್ಚಯೋ, ಅಸ್ಸಿಸ್ಸ ಇಸ್ಸ ಅತ್ತಂ.

೩೭೬. ಆಯಾಮೇನುಗವಂ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೬೯; ಪಾ. ೫.೪.೮೩].

ಆಯಾಮೇ ¶ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಅನುಗವನ್ತಿ ನಿಪಚ್ಚತೇ.

ಗೋಹಿ ಅನುಟ್ಠಿತಂ ಸಕಟಂ ಅನುಗವಂ.

ಆಯಾಮೇತಿ ಕಿಂ? ಗುನ್ನಂ ಪಚ್ಛಾ ಅನುಗು.

೩೭೭. ಅಕ್ಖಿಸ್ಮಾಞ್ಞತ್ಥೇ [ಕ. ೩೩೭; ರೂ. ೩೫೦; ನೀ. ೭೨೨; ಚಂ. ೪.೪.೯೬; ಪಾ. ೫.೪.೧೧೩].

ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇ ಪವತ್ತಾ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಾ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅ ಹೋತಿ.

ವಿಸಾಲಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ವಿಸಾಲಕ್ಖೋ, ವಿರೂಪಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ವಿರೂಪಕ್ಖೋ, ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಸಹಸ್ಸಕ್ಖೋ, ಲೋಹಿತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಲೋಹಿತಕ್ಖೋ. ಏವಂ ನೀಲಕ್ಖೋ, ನೀಲಕ್ಖಿ ವಾ. ಬಹುಲಾಧಿಕಾರಾ ಅನಞ್ಞತ್ಥೇಪಿ, ಅಕ್ಖೀನಂ ಪಟಿಮುಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ, ಅಕ್ಖೀನಂ ಪರಭಾಗೋ ಪರೋಕ್ಖಂ, ಅಕ್ಖೀನಂ ತಿರೋಭಾಗೋ ತಿರೋಕ್ಖಂ. ಅಕ್ಖಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಕ್ವಚಿ ಸಮಾಸನ್ತೋ ಅ, ಆ, ಇಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಅಪಚ್ಚಯೇ –

ವಾಯುನೋ ಸಖಾ ವಾಯುಸಖೋ, ವಾಯುಸಙ್ಖಾತೋ ಸಖಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಾ ವಾಯುಸಖೋ, ಅಗ್ಗಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಿಯಾ’ಪಿಯಮಜ್ಝತ್ತಾನಂ ಸಖಾತಿ ಸಬ್ಬಸಖೋ, ಸಬ್ಬೇ ವಾ ಸಖಾಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಸಖೋ, ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ. ‘‘ಸಬ್ಬಮಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸಖೋ’’ತಿ [ಥೇರಗಾ. ೬೪೮] ಪಾಳಿ. ಪಾಪಾನಂ ಸಖಾತಿ ಪಾಪಸಖೋ, ಪಾಪಾ ಸಖಾರೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಪಾಪಸಖೋ. ‘‘ಪಾಪಮಿತ್ತೋ ಪಾಪಸಖೋ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೫೩] ಪಾಳಿ. ಪಹಿತೋ ಪೇಸಿತೋ ಅತ್ತಾ ಯೇನಾತಿ ಪಹಿತತ್ತೋ, ಮಜ್ಝಿಮೋ ಅತ್ತಾ ಸಭಾವೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಮಜ್ಝತ್ತೋ, ಛಾತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನಂ [ಸಣ್ಠಾನಂ (ಮೂಲಪಾಠೇ)] ಯಸ್ಸಾತಿ ಛಾತಜ್ಝತ್ತೋ, ಸುಹಿತೋ ಅತ್ತಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸುಹಿತತ್ತೋ ¶ , ಯತೋ ಸಂಯತೋ ಅತ್ತಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ಯತತ್ತೋ, ಠಿತೋ ಅತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಠಿತತ್ತೋಇಚ್ಚಾದಿ.

ಆಪಚ್ಚಯೇ –

ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಧಮ್ಮೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮಾ, ಛಾದೇತೀತಿ ಛದೋ, ಮೋಹೋ, ವಿವಟೋ ಛದೋ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ವಿವಟಚ್ಛದಾ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ.

ಇಪಚ್ಚಯೇ –

ಸುನ್ದರೋ ಗನ್ಧೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸುಗನ್ಧಿ, ಕುಚ್ಛಿತೋ ಗನ್ಧೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಿ, ಪೂತಿನೋ ಗನ್ಧೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಪೂತಿಗನ್ಧಿ, ಸುರಭಿನೋ ಗನ್ಧೋ ಸುರಭಿಗನ್ಧಿ. ‘‘ಸರೀರಸ್ಸ ಸುಗನ್ಧಿನೋ, ಗುಣಗನ್ಧಿಯುತ್ತೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿ.

ಇತಿ ಸಮಾಸನ್ತಅಪಚ್ಚಯರಾಸಿ.

ನಾನಾದೇಸರಾಸಿ

೩೭೮. ಉತ್ತರಪದೇ [ಕ. ೩೩೩-೩೩೪; ರೂ. ೩೪೪-೩೪೫; ನೀ. ೭೧೭-೭೧೮].

ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಪುಬ್ಬಪದೇ ವಿಧಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿಕಾರಸುತ್ತಮಿದಂ.

‘‘ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಅನರಿಯೋ, ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ, ಅನನ್ತೋ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಸಮಾಸೇ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ನ-ಕಾರಸ್ಸ ಅ, ಅನ ಹೋನ್ತಿ.

೩೭೯. ನಖಾದಯೋ [ಕ. ೩೨೮; ರೂ. ೩೫೨; ನೀ. ೭೦೮; ಚಂ. ೫.೨.೯೫; ಪಾ. ೬.೩.೭೫].

ನಖಾದಯೋ ಸದ್ದಾ ನಪಕತಿಕಾ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ನಾ’ಸ್ಸ ಖಮತ್ಥೀತಿ ನಖೋ, ‘ಖ’ನ್ತಿ ಸುಖಂ, ದುಕ್ಖಞ್ಚ, ನಾ’ಸ್ಸ ಕುಲಮತ್ಥೀತಿ ನಕುಲೋ, ಏವಂನಾಮಕೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಪುಮಸ್ಸ ಸಕಂ ಪುಂಸಕಂ ¶ ನತ್ಥಿ ಪುಂಸಕಂ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ನಪುಂಸಕೋ, ಖಞ್ಜನಂ ವೇಕಲ್ಲಗಮನಂ ಖತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಖತ್ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಕ್ಖತ್ತಂ, ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸುಖಂ, ತಬ್ಬಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಅಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ದುಕ್ಖಂ, ನತ್ಥಿ ಅಕಂ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ನಾಕೋ, ಸಗ್ಗೋ, ನ ಮುಞ್ಚತೀತಿ ನಮುಚಿ, ಮಾರೋ. ನ ಗಲತಿ ನ ಚವತೀತಿ ನಗರಂ, ಗೇಹೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘ಅಗಾರ’ನ್ತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ.

೩೮೦. ನಗೋ ವಾ ಪಾಣಿನಿ [ಕ. ೩೩೩-೩೩೪; ರೂ. ೩೪೪-೩೪೫; ನೀ. ೭೧೭-೭೧೮; ಚಂ. ೫.೨.೯೬; ಪಾ. ೬.೩.೭೭; ‘ನಗೋ ವಾಪ್ಪಾಣಿನಿ’ (ಬಹೂಸು)].

ಅಪಾಣಿಮ್ಹಿ ನಗೋತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ ವಾ.

ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಗಾ, ರುಕ್ಖಾ. ನಗಾ, ಪಬ್ಬತಾ. ಅಗಾ, ರುಕ್ಖಾ, ಅಗಾ, ಪಬ್ಬತಾ.

ಅಪಾಣಿನೀತಿ ಕಿಂ? ಅಗೋ ವಸಲೋ ಕಿಂ ತೇನ. ಏತ್ಥ ‘ಅಗೋ’ತಿ ದುಗ್ಗತಜನೋ, ‘ವಸಲೋ’ತಿ ಲಾಮಕೋ, ‘ಕಿಂ ತೇನಾ’ತಿ ನಿನ್ದಾವಚನಂ, ‘‘ಸೀತೇನಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಏವಂ ನೇಕೇ, ಅನೇಕೇ, ನೇಕಾನಿ, ಅನೇಕಾನಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ನ-ರಾಸಿ.

೩೮೧. ಸಹಸ್ಸ ಸೋಞ್ಞತ್ಥೇ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯; ಚಂ. ೫.೨.೯೭; ಪಾ. ೬.೩.೮೨].

ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇ ಸಮಾಸೇ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಸಹಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪುತ್ತೇನ ಸಹ ಯೋ ವತ್ತತೀತಿ ಸಪುತ್ತೋ, ಸಹಪುತ್ತೋ.

ಅಞ್ಞತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ಸಹ ಕತ್ವಾ, ಸಹ ಯುಜ್ಝಿತ್ವಾ.

೩೮೨. ಸಞ್ಞಾಯಂ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯; ಚಂ. ೫.೨.೯೮; ಪಾ. ೬.೩.೭೮].

ಸಞ್ಞಾಯಂ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಸಹಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ.

ಸಹ ¶ ಆಯತ್ತಂ ಸಾಯತ್ತಂ, ಸಹ ಪಲಾಸಂ ಸಪಲಾಸಂ, ಅಗರುಕಾರಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ.

೩೮೩. ಅಪಚ್ಚಕ್ಖೇ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೦೭; ನೀ. ೮೫೯; ಚಂ. ೫.೨.೯೯; ಪಾ. ೬.೩.೮೦].

ಅಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಸಹಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ.

ಓಡ್ಡಿಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಓಡ್ಡಿ, ಪಾಸೋ. ಓಡ್ಡಿಯಾ ಸಹ ಯೋ ವತ್ತತೀತಿ ಸೋಡ್ಡಿ, ಕಪೋತೋ. ಇಧ ‘ಓಡ್ಡಿ’ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾ. ‘‘ಸಾಗ್ಗಿ ಕಪೋತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಪಿಚುನಾ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸಪಿಚುಕಾ, ವಾತಮಣ್ಡಲಿಕಾ, ಸಾ ಚ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾ, ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಂ ಪಿಚುಸಙ್ಘಾಟಂ ದಿಸ್ವಾ ಞಾತಬ್ಬಾ. ‘‘ಸಪಿಸಾಚಾ ವಾತಮಣ್ಡಲಿಕಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಏವಂ ಸರಜಾ, ವಾತಾ, ಸರಕ್ಖಸೀ, ರತ್ತಿ.

೩೮೪. ಅಕಾಲೇ ಸಕತ್ಥಸ್ಸ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯; ಚಂ. ೫.೨.೧೧೦; ಪಾ. ೬.೩.೮೧].

ಸಕತ್ಥಪ್ಪಧಾನಸ್ಸ ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ ಅಕಾಲೇ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ.

ಸಬ್ರಹ್ಮಂ, ಸಚಕ್ಕಂ.

ಅಕಾಲೇತಿ ಕಿಂ? ಸಹ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಂ, ಸಹ ಪರಣ್ಹಂ, ಸುನಕ್ಖತ್ತೇನ ಸಹ ಪವತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಂ, ಪರಣ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೮೫. ಗನ್ಥನ್ತಾಧಿಕ್ಯೇ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯; ಚಂ. ೫.೨.೧೦೧; ಪಾ. ೬.೩.೭೯].

ಗನ್ಥಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಗನ್ಥನ್ತೋ. ಯಥಾ ತಂ ಕಚ್ಚಾಯನಗನ್ಥಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಉಣಾದಿಕಪ್ಪೋ, ಅಧಿಕಭಾವೋ ಆಧಿಕ್ಯಂ, ಗನ್ಥನ್ತೇ ಚ ಆಧಿಕ್ಯೇ ಚ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ.

ಸಹ ¶ ಉಣಾದಿನಾ’ ಯಂ ಅಧಿಯತೇತಿ ತಂ ಸೋಣಾದಿ, ಸಕಲಂ ಕಚ್ಚಾಯನಂ ಅಧೀತೇತ್ಯತ್ಥೋ. ಸಹ ಮುಹುತ್ತೇನ ಸಕಲಂ ಜೋತಿಂ ಅಧೀತೇ ಸಮುಹುತ್ತಂ, ಜೋತೀತಿ ನಕ್ಖತ್ತಸತ್ಥಂ.

ಆಧಿಕ್ಯೇ – ಸದೋಣಾ, ಖಾರೀ, ಸಕಹಾಪಣಂ, ನಿಕ್ಖಂ, ಸಮಾಸಕಂ, ಕಹಾಪಣಂ. ನಿಚ್ಚತ್ಥಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ.

೩೮೬. ಸಮಾನಸ್ಸ ಪಕ್ಖಾದೀಸು ವಾ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯; ಚಂ. ೫.೨.೧೦೩-೪; ಪಾ. ೬.೩.೮೪-೮೬].

ಪಕ್ಖಾದೀಸು ಉತ್ತರಪದೇಸು ಸಮಾನಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸಮಾನೋ ಪಕ್ಖೋ ಸಹಾಯೋ ಸಪಕ್ಖೋ, ಸಮಾನೋ ಪಕ್ಖೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಸಪಕ್ಖೋ, ಸಮಾನಪಕ್ಖೋ ವಾ. ಏವಂ ಸಜಾತಿ, ಸಮಾನಜಾತಿ, ಸಜನಪದೋ, ಸರತ್ತಿ.

ಸಮಾನೋ ಪತಿ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ಸಪತಿ. ಏವಂ ಸನಾಭಿ, ಸಬನ್ಧು, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಸನಾಮೋ. ಅವ್ಹಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಾಮಂ, ಚನ್ದೇನ ಸಮಾನಂ ಅವ್ಹಯಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಚನ್ದಸವ್ಹಯೋ, ಸಗೋತ್ತೋ, ಇನ್ದೇನ ಸಮಾನಂ ಗೋತ್ತಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಇನ್ದಸಗೋತ್ತೋ, ಸರೂಪಂ, ಸಟ್ಠಾನಂ. ಹರಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸುವಣ್ಣಂ, ಹರಿನಾ ಸಮಾನೋ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಹರಿಸ್ಸವಣ್ಣೋ, ಸಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ. ಏವಂ ಸಿಙ್ಗೀನಿಕ್ಖಸವಣ್ಣೋ, ಸವಯೋ, ಸಧನೋ, ಸಧಮ್ಮೋ, ಸಜಾತಿಯೋ.

ಪಕ್ಖಾದೀಸೂತಿ ಕಿಂ? ಸಮಾನಸೀಲೋ.

೩೮೭. ಉದರೇ ಇಯೇ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯; ಚಂ. ೫.೨.೧೦೫; ಪಾ. ೬.೩.೮೮].

ಇಯಯುತ್ತೇ ಉದರೇ ಪರೇ ಸಮಾನಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸಮಾನೇ ಉದರೇ ಜಾತೋ ಸೋದರಿಯೋ, ಸಮಾನೋದರಿಯೋ.

ಇಯೇತಿ ಕಿಂ? ಸಮಾನೋದರತಾ.

ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ¶ ಸಮಾನಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ, ಚನ್ದೇನ ಸಮಾನಾ ಸಿರೀ ಯಸ್ಸ ತಂ ಚನ್ದಸ್ಸಸಿರೀಕಂ, ಮುಖಂ. ಏವಂ ಪದುಮಸ್ಸಸಿರೀಕಂ, ವದನಂ.

ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸನ್ತಾದೀನಞ್ಚ ಸೋ ಹೋತಿ, ಸಂವಿಜ್ಜತಿ ಲೋಮಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಲೋಮಕೋ. ಏವಂ ಸಪಕ್ಖಕೋ, ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಆಸವಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಾಸವಾ, ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಾ ಧಮ್ಮಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಉತ್ತರಾ, ಸನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ. ತಥಾ ಸಜ್ಜನೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ಸನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಬ್ಭಾವೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಸ-ರಾಸಿ.

೩೮೮. ಇಮಸ್ಸಿದಂ [ಕ. ೧೨೯; ರೂ. ೨೨೨; ನೀ. ೩೦೫].

ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಇಮಸ್ಸ ಇದಂ ಹೋತಿ.

ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಇದಮತ್ಥೀ, ಸಮಾಸನ್ತೇ ಈ, ಇದಮತ್ಥಿನೋ ಭಾವೋ ಇದಮತ್ಥಿತಾ. ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಭಾವೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ. ‘‘ಇಮೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ’’ತಿಪಿ ಯೋಜೇನ್ತಿ. ‘ಇದ’ನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಹಿದಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅತ್ತಾ ಅಭವಿಸ್ಸಾ, ವೇದನಾ ಚ ಹಿದಂ. ಸಞ್ಞಾ ಚ ಹಿದಂ. ಸಙ್ಖಾರಾ ಚ ಹಿದಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅತ್ತಾ ಅಭವಿಸ್ಸಂಸು’’ ಇಚ್ಚಾದಿ [ಮಹಾವ. ೨೦].

೩೮೯. ಪುಂ ಪುಮಸ್ಸ ವಾ [ಕ. ೮೨; ರೂ. ೧೪೯].

ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಪುಮಸ್ಸ ಪುಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪುಮಸ್ಸ ಲಿಙ್ಗಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ, ಪುಮಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪುಮ್ಭಾವೋ, ಪುಮಾ ಚ ಸೋ ಕೋಕಿಲೋ ಚಾತಿ ಪುಙ್ಕೋಕಿಲೋ, ಪುಮಾ ಚ ಸೋ ಗೋ ಚಾತಿ ಪುಙ್ಗವೋ, ‘ಗೋ ತ್ವಚತ್ಥೇ…’ತಿ ಅಪಚ್ಚಯೋ, ನಪುಂಸಕೋ.

ವಾತಿ ಕಿಂ? ಪುಮಿತ್ಥೀ.

೩೯೦. ಟ ನ್ತನ್ತೂನಂ [ಕ. ೧೨೬; ರೂ. ೧೦೧; ನೀ. ೩೦೧].

ಉತ್ತರಪದೇ ¶ ಪರೇ ನ್ತ, ನ್ತೂನಂ ಟ ಹೋತಿ ವಾ ಕ್ವಚಿ.

ಭವಂ ಪತಿಟ್ಠೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಭವಂಪತಿಟ್ಠಾ, ಬಿನ್ದಾಗಮೋ. ಭಗವಾ ಮೂಲಂ ಯೇಸಂ ತೇ ಭಗವಂಮೂಲಕಾ, ಧಮ್ಮಾ. ಏವಂ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ, ಧಮ್ಮಾ.

ಬಹುಲಾಧಿಕಾರಾ ತರಾದೀಸು ಚ ಪರೇಸು, ಮಹನ್ತೀನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಮಹಾತಿ ಮಹತ್ತರೀ, ರತ್ತಞ್ಞೂನಂ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ರತ್ತಞ್ಞುಮಹತ್ತಂ. ಏವಂ ಜಾತಿಮಹತ್ತಂ, ಗುಣಮಹತ್ತಂ, ಪುಞ್ಞಮಹತ್ತಂ, ಅರಹನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅರಹತ್ತಂ.

೩೯೧. ಅ [ಕ. ೬೪೨; ರೂ. ೫೮೯; ನೀ. ೧೨೬೯; ಚಂ. ೫.೨.೧೦೬; ಪಾ. ೬.೩.೮೯].

ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ನ್ತ, ನ್ತೂನಂ ಅ ಹೋತಿ.

ಭವನ್ತಪತಿಟ್ಠಾ, ಮಯಂ, ಗುಣವನ್ತಪತಿಟ್ಠಾ, ಮಯಂ.

೩೯೨. ರೀರಿಕ್ಖಕೇಸು [ಕ. ೬೪೨; ರೂ. ೫೮೯; ನೀ. ೧೨೬೯; ಚಂ. ೫.೨.೧೦೭; ಪಾ. ೬.೩.೮೯-೯೦].

ರೀ, ರಿಕ್ಖ, ಕಪಚ್ಚಯನ್ತೇಸು ಪರೇಸು ಸಮಾನಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ.

ನಿಚ್ಚಸಮಾಸತ್ತಾ ಅಞ್ಞಪದೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಸಂವಿಜ್ಜತೀತಿ ಸಮಾನೋ, ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ವಿಯ ಚಿತ್ತೇ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಾನೋ ವಿಯ ಸೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಸದೀ, ಸದಿಕ್ಖೋ, ಸದಿಸೋ, ಸಮಾನಾ ವಿಯ ತೇ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸದಿಸಾ.

೩೯೩. ನ್ತಕಿಮಿಮಾನಂ ಟಾಕೀಟೀ [ಕ. ೧೨೬; ರೂ. ೧೦೧; ನೀ. ೩೦೧].

ತೇಸು ಪರೇಸು ನ್ತಪಚ್ಚಯನ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಿಂ, ಇಮಸದ್ದಾನಞ್ಚ ಕಮೇನ ಟಾ, ಕೀ, ಟೀ ಹೋನ್ತಿ.

ಭವಂ ¶ ವಿಯ ಸೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಭವಾದೀ, ಭವಾದಿಕ್ಖೋ, ಭವಾದಿಸೋ, ಕೋ ವಿಯ ಸೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಕೀದೀ, ಕೀದಿಕ್ಖೋ, ಕೀದಿಸೋ, ಅಯಂ ವಿಯ ಸೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಈದೀ, ಈದಿಕ್ಖೋ, ಈದಿಸೋ.

೩೯೪. ಸಬ್ಬಾದೀನಮಾ [ಕ. ೬೪೨; ರೂ. ೫೮೯; ನೀ. ೧೨೬೯; ಚಂ. ೫.೨.೧೦೮; ಪಾ. ೬.೩.೯೧].

ತೇಸು ಪರೇಸು ಸಬ್ಬಾದಿನಾಮಕಾನಂ ಯ, ತ, ಏತ, ಅಞ್ಞ, ಅಮ್ಹ, ತುಮ್ಹಸದ್ದಾನಂ ಅನ್ತೋ ಆ ಹೋತಿ.

ಯಾದೀ, ಯಾದಿಕ್ಖೋ, ಯಾದಿಸೋ, ತಾದೀ, ತಾದಿಕ್ಖೋ, ತಾದಿಸೋ, ಏತಾದೀ, ಏತಾದಿಕ್ಖೋ, ಏತಾದಿಸೋ.

೩೯೫. ವೇತಸ್ಸೇಟ [ಕ. ೬೪೨; ರೂ. ೫೮೯; ನೀ. ೧೨೬೯].

ತೇಸು ಪರೇಸು ಏತಸ್ಸ ಏಟ ಹೋತಿ ವಾ.

ಏದೀ, ಏದಿಕ್ಖೋ, ಏದಿಸೋ, ಅಞ್ಞಾದೀ, ಅಞ್ಞಾದಿಕ್ಖೋ, ಅಞ್ಞಾದಿಸೋ, ಅಮ್ಹಾದೀ, ಅಮ್ಹಾದಿಕ್ಖೋ, ಅಮ್ಹಾದಿಸೋ, ತುಮ್ಹಾದೀ, ತುಮ್ಹಾದಿಕ್ಖೋ, ತುಮ್ಹಾದಿಸೋ.

೩೯೬. ತುಮ್ಹಮ್ಹಾನಂ ತಾಮೇಕಸ್ಮಿಂ [ಕ. ೬೪೨; ರೂ. ೫೮೯; ನೀ. ೧೨೬೯].

ತೇಸು ಪರೇಸು ಏಕವಚನೇ ಪವತ್ತಾನಂ ತುಮ್ಹ’ ಮ್ಹಸದ್ದಾನಂ ತಾ, ಮಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಅಹಂ ವಿಯ ಸೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಮಾದೀ, ಮಾದಿಕ್ಖೋ, ಮಾದಿಸೋ, ತ್ವಂ ವಿಯ ಸೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ತಾದೀ, ತಾದಿಕ್ಖೋ, ತಾದಿಸೋ.

ಏಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಕಿಂ? ಅಮ್ಹೇ ವಿಯ ತೇ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಮ್ಹಾದಿನೋ, ಅಮ್ಹಾದಿಕ್ಖಾ, ಅಮ್ಹಾದಿಸಾ, ತುಮ್ಹೇ ವಿಯ ತೇ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತುಮ್ಹಾದಿನೋ, ತುಮ್ಹಾದಿಕ್ಖಾ, ತುಮ್ಹಾದಿಸಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಉಪಮಾನತ್ಥಸ್ಸೇವ ಏಕತ್ತಂ ಇಚ್ಛೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ವಿಯ ತೇ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಮಾದಿಸಾ ¶ ತ್ವಂ ವಿಯ ತೇ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತಾದಿನೋ, ತಾದಿಸಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ. ‘‘ಮಾದಿಸಾ ವೇ ಜಿನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇ ಪತ್ತಾ ಆಸವಕ್ಖಯ’’ನ್ತಿ [ಮಹಾವ. ೧೧] ಪಾಳಿ, ಇಮಾನಿ ಪದಾನಿ ಉಪರಿ ಕಿತಕಣ್ಡೇಪಿ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ.

೩೯೭. ತಂಮಮಞ್ಞತ್ರ [ಕ. ೧೪೩; ರೂ. ೨೩೫; ನೀ. ೩೨೨].

ರೀ, ರಿಕ್ಖ, ಕಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ತುಮ್ಹ’ಮ್ಹಾನಂ ತಂ, ಮಂಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ ಕ್ವಚಿ.

ತ್ವಂ ಲೇಣಂ ಯೇಸಂ ತೇ ತಂಲೇಣಾ, ಅಹಂ ಲೇಣಂ ಯೇಸಂ ತೇ ಮಂಲೇಣಾ [ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೫೯]. ಏವಂ ತಂದೀಪಾ, ಮಂದೀಪಾ [ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೫೯], ತಂಪಟಿಸರಣಾ, ಮಂಪಟಿಸರಣಾ.

೩೯೮. ಮನಾದ್ಯಾಪಾದೀನಮೋ ಮಯೇ ಚ [ಕ. ೧೮೩; ರೂ. ೩೮೬; ನೀ. ೩೭೫].

ಉತ್ತರಪದೇ ಮಯಪಚ್ಚಯೇ ಚ ಪರೇ ಮನಾದೀನಂ ಆಪಾದೀನಞ್ಚ ಓ ಹೋತಿ.

ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ, ಮನೋಮಯಾ, ರಜೋಜಲ್ಲಂ, ರಜೋಮಯಂ, ಸಬ್ಬೋ ಮನೋಗಣೋ ಇಧ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಆಪೋಧಾತು, ಆಪೋಮಯಂ. ಅನುಯನ್ತಿ ದಿಸೋದಿಸಂ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೧], ಜೀವ ತ್ವಂ ಸರದೋಸತಂ [ಜಾ. ೧.೨.೯].

೩೯೯. ಪರಸ್ಸ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸು [ಕ. ೩೬; ರೂ. ೪೭; ನೀ. ೧೩೦].

ಸಙ್ಖ್ಯಾಸು ಪರಾಸು ಪರಸ್ಸ ಓ ಹೋತಿ.

ಪರೋಸತಂ, ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ, ಪರೋಪಣ್ಣಾಸ ಧಮ್ಮಾ, ಇಧ ಪರಸದ್ದೋ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಅಧಿಕತ್ಥವಾಚಿಸದ್ದನ್ತರಂ, ನ ಸಬ್ಬನಾಮಂ.

೪೦೦. ಜನೇ ಪುಥಸ್ಸು [ಕ. ೪೯; ರೂ. ೪೪; ನೀ. ೧೨೯].

ಜನೇ ¶ ಪರೇ ಪುಥಸ್ಸ ಉ ಹೋತಿ.

ಅರಿಯೇಹಿ ಪುಥಗೇವಾಯಂ ಜನೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಅಪಿ ಚ ಪಾಳಿನಯೇ ಪುಥುಸದ್ದೋಯೇವ ಬಹುಲಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪುಥು ಕಿಲೇಸೇ ಜನೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖಂ ಉಲ್ಲೋಕೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಓಘೇಹಿ ವುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ [ಮಹಾನಿ. ೫೧, ೯೪], ಸಞ್ಞಾನಾನಾತ್ತಪುಥುತ್ತಪಭೇದಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಣ್ಹಾನಾನಾತ್ತಪುಥುತ್ತಪಭೇದೋ ಹೋತಿ [ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧], ಇಙ್ಘ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪುಚ್ಛಸ್ಸು, ಪುಥೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬]. ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಂ, ಸಾವಕೇ ವಿನಯಂ ಪುಥೂ, ಆಯತಾನಿ ಪುಥೂನಿ ಚ, ಪುಥುನಾ ವಿಜ್ಜುವಣ್ಣಿನಾ [ಜಾ. ೨.೨೨.೯೬೮], ಪುಥುಕಾಯಾ ಪುಥುಭೂತಾ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪುಥಗೇವ, ಪುಥಕ್ಕರಣೇ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಥುಸ್ಸ ಉಕಾರಸ್ಸ ಅಕಾರೋ [ಅಕಾರೋತಿ?] ಯುಜ್ಜತಿ.

೪೦೧. ಸೋ ಛಸ್ಸಾಹಾಯತನೇಸು ವಾ [ಕ. ೩೭೪; ರೂ. ೪೦೮; ನೀ. ೮೦೪].

ಅಹೇ ಚ ಆಯತನೇ ಚ ಪರೇ ಛಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಛ ಅಹಾನಿ ಸಾಹಂ. ಅತ್ಥಿ ಸಾಹಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ [ಜಾ. ೨.೨೨.೩೧೪], ‘ಸಾಹಸ್ಸಾ’ತಿ ಸಾಹಂ+ಅಸ್ಸಾತಿ ಛೇದೋ. ಸಳಾಯತನಂ.

ವಾತಿ ಕಿಂ? ಛಾಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಆಪತ್ತಿ [ಚೂಳವ. ೧೩೪], ಛ ಆಯತನಾನಿ.

೪೦೨. ಲ್ತುಪಿತಾದೀನಮಾರಙ್ರಙ [ಕ. ೨೦೦; ರೂ. ೧೫೯; ನೀ. ೪೧೫; ಚಂ. ೫.೨.೨೦; ಪಾ. ೬.೩.೩೨].

ಸಮಾಸುತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಲ್ತುಪಚ್ಚಯನ್ತಾನಂ ಪಿತಾದೀನಞ್ಚ ಕಮೇನ ಆರಙ, ರಙ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಸತ್ಥುನೋ ¶ ದಸ್ಸನಂ ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ. ಏವಂ ಕತ್ತಾರನಿದ್ದೇಸೋ. ಮಾತಾ ಚ ಪಿತಾ ಚ ಮಾತರಪಿತರೋ, ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಸಂವಡ್ಢೋ ಮಾತಾಪಿತರಸಂವಡ್ಢೋ.

ವಾತಿ ಕಿಂ? ಸತ್ಥುದಸ್ಸನಂ, ಕತ್ತು ನಿದ್ದೇಸೋ, ಮಾತಾಪಿತರೋ.

೪೦೩. ವಿಜ್ಜಾಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧೀನಮಾ ತತ್ರ ಚತ್ಥೇ [ಕ. ೧೯೯; ರೂ. ೧೫೮; ನೀ. ೭೩೬; ಚಂ. ೫.೨.೨೧; ಪಾ. ೬.೩.೨೫].

ಚತ್ಥಸಮಾಸೇ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಬನ್ಧೀನಂ ಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧೀನಞ್ಚ ಲ್ತುಪಿತಾದೀನಂ ಆ ಹೋತಿ ತೇಸ್ವೇವ ಪರೇಸು.

ಮಾತಾಪಿತಾ, ಮಾತಾಪಿತರೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತತ್ರಾತಿ ಕಿಂ? ಮಾತುಯಾ ಭಾತಾ ಮಾತುಭಾತಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ವಿಜ್ಜಾಸಿಪ್ಪಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಾ ಆಚರಿಯಾ ಸಿಸ್ಸಾನಂ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಾಮ.

೪೦೪. ಪುತ್ತೇ [ಕ. ೧೯೯; ರೂ. ೧೫೮; ನೀ. ೭೩೬; ಚಂ. ೫.೨.೨೨; ಪಾ. ೬.೩.೨೫].

ಚತ್ತೇ ಪುತ್ತೇ ಪರೇ ವಿಜ್ಜಾಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧೀನಂ ಲ್ತುಪಿತಾದೀನಂ ಆ ಹೋತಿ.

ಮಾತಾಪುತ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪಿತಾಪುತ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ತೇಸಞ್ಚ ಇ ಹೋತಿ, ಮಾತಿಪಕ್ಖೋ, ಪಿತಿಪಕ್ಖೋ. ಮಾತಿಘೋ ಲಭತೇ ದುಖಂ [ಜಾ. ೨.೧೯.೧೧೮], ಪಿತಿಘೋ ಲಭತೇ ದುಖಂ, ಮಾತ್ತಿಕಂ ಧನಂ, ಪೇತ್ತಿಕಂ ಧನಂ [ಪಾರಾ. ೩೪]. ಏತ್ಥ ಚ ಮಾತುಯಾ ಸನ್ತಕಂ ಮಾತ್ತಿಕಂ, ಪಿತುನೋ ಸನ್ತಕಂ ಪೇತ್ತಿಕಂ, ದ್ವಿತ್ತಂ ವುದ್ಧಿ ಚ. ಮಾತಿತೋ, ಪಿತಿತೋ, ಭಾತಾ ಏವ ಭಾತಿಕೋ, ಭಾತಿಕರಾಜಾ.

೪೦೫. ಜಾಯಾಯ ಜಾಯಂ ಪತಿಮ್ಹಿ [ಕ. ೩೩೯; ರೂ. ೩೫೮; ನೀ. ೭೩೧; ‘…ಜಯಂ ಪತಿಮ್ಹಿ’ (ಬಹೂಸು)].

ಪತಿಮ್ಹಿ ¶ ಪರೇ ಜಾಯಾಸದ್ದಸ್ಸ ಜಾಯಂ ಹೋತಿ.

ಪುತ್ತಂ ಜನೇತೀತಿ ಜಾಯಾ, ಜಾಯಾ ಚ ಪತಿ ಚ ಜಾಯಮ್ಪತೀ [ಜಯಮ್ಪತೀ (ಬಹೂಸು)]. ಅಥ ವಾ ‘‘ಜಾಯಮ್ಪತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸನ್ಧಿವಿಧಿನಾವ ಸಿದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜಮ್ಪತೀ’’ತಿಪಾಠೋ ಸಿಯಾ ಯಥಾ ‘‘ದೇವರಾಜಾ ಸುಜಮ್ಪತೀ’ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೬೪]’ತಿ, ಯಥಾ ಚ ಸಕ್ಕತಗನ್ಥೇಸು ‘‘ದಾರೋ ಚ ಪತಿ ಚ ದಮ್ಪತೀ’’ತಿ. ಇಧ ಪನ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಪತಿಮ್ಹಿ ಸುಜಾತಾಯ ಸುಜಂ ಹೋತಿ, ದಾರಸ್ಸ ಚ ದಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಜಾಯಾ ಚ ಪತಿ ಚ ಜಮ್ಪತೀತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ.

ಯಞ್ಚ ವುತ್ತಿಯಂ ‘‘ಜಾನಿಪತೀತಿ ಪಕತ್ಯನ್ತರೇನ ಸಿದ್ಧಂ, ತಥಾ ದಮ್ಪತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪುತ್ತಂ ಜನೇತೀತಿ ಜಾನೀ. ಜಾನೀ ಚ ಪತಿ ಚ ಜಾನೀಪತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ‘‘ತುದಮ್ಪತೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಚ ‘ಜಾಯಾಯ ತು ದಂಜಾನಿ ಪತಿಮ್ಹೀ’ತಿ. ತತ್ಥ ತುಸದ್ದೋ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ಯುಜ್ಜತಿ.

೪೦೬. ಸಞ್ಞಾಯಮುದೋದಕಸ್ಸ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೨೫೭; ಚಂ. ೫.೨.೬೫; ಪಾ. ೬.೩.೫೭].

ಸಞ್ಞಾಯಂ ಗಮ್ಯಮಾನಾಯಂ ಉತ್ತರಪದೇ ಪರೇ ಉದಕಸ್ಸ ಉದೋ ಹೋತಿ.

ಉದಕಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಉದಧಿ, ಮಹನ್ತಂ ಉದಕಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಮಹೋದಧಿ, ಉದಕಂ ಪಿವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉದಪಾನಂ, ಉದಕಂ ಪಿವನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಉದಪಾತಿ.

೪೦೭. ಕುಮ್ಭಾದೀಸು ವಾ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೨೫೭; ಚಂ. ೫.೨.೬೯; ಪಾ. ೬.೩.೫೯].

ಕುಮ್ಭಾದೀಸು ಪರೇಸು ಉದಕಸ್ಸ ಉದೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಉದಕಸ್ಸ ¶ ಕುಮ್ಭೋ ಉದಕುಮ್ಭೋ, ಉದಕಕುಮ್ಭೋ. ಏವಂ ಉದಪತ್ತೋ, ಉದಕಪತ್ತೋ, ಉದಬಿನ್ದು, ಉದಕಬಿನ್ದು. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸ್ಯಾದೀಸುಪಿ, ‘‘ನೀಲೋದಾ ಪೋಕ್ಖರಣೀ’’ತಿ ಪಾಳಿ.

೪೦೮. ಸೋತಾದೀಸು ಲೋಪೋ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೨೫೬].

ಸೋತಾದೀಸು ಪರೇಸು ಉದಕಸ್ಸ ಉಸ್ಸ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ.

ಉದಕಸ್ಸ ಸೋತಂ ದಕಸೋತಂ, ಉದಕೇ ರಕ್ಖಸೋ ದಕರಕ್ಖಸೋ, ಉದಕಂ ಆಸಯೋ ಯೇಸಂ ತೇ ದಕಾಸಯಾ, ಪಾಣಾ. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಸ್ಯಾದೀಸುಪಿ, ‘‘ದಕೇ ದಕಾಸಯಾ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೮ (ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ)] ಪಾಳಿ.

೪೦೯. ಪುಬ್ಬಾಪರಜ್ಜಸಾಯಮಜ್ಝೇಹಾಹಸ್ಸ ಣ್ಹೋ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನ್ಹೋ (ಸೀ.)].

ಪುಬ್ಬಾದೀಹಿ ಪರಸ್ಸ ಅಹಸ್ಸ ಣ್ಹೋ ಹೋತಿ.

ಪುಬ್ಬಣ್ಹೋ, ಅಪರಣ್ಹೋ, ಅಜ್ಜಣ್ಹೋ, ಸಾಯಣ್ಹೋ [ಸಾಯನ್ಹೋ], ಮಜ್ಝಣ್ಹೋ.

ನಾನಾದೇಸರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಅಬ್ಯಯರಾಸಿ

೪೧೦. ಕುಪಾದಯೋ ನಿಚ್ಚಮಸ್ಯಾದಿವಿಧಿಮ್ಹಿ [ಕ. ೩೨೪; ರೂ. ೩೩೯; ಚಂ. ೨.೨.೨೪; ಪಾ. ೨.೨.೧೮].

ಸ್ಯಾದಿವಿಧಿತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕುಆದಯೋ ಪಾದಯೋ ಚ ಸದ್ದಾ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತೇನ ಸಹ ನಿಚ್ಚಂ ಏಕತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಕುಚ್ಛಿತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಕುಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಈಸಕಂ ಉಣ್ಹಂ ಕದುಣ್ಹಂ, ಪಾಕಟೋ ಹುತ್ವಾ ಭವತೀತಿ ಪಾತುಭೂತೋ, ಆವೀ [‘ಆವಿ’ಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ] ಹುತ್ವಾ ಭವತೀತಿ ಆವೀಭೂತೋ, ತುಣ್ಹೀ ಭವತೀತಿ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ, ಪಮುಖೋ ನಾಯಕೋ ಪನಾಯಕೋ, ಪಕಾರೇನ ಕರಿತ್ವಾ ಪಕರಿತ್ವಾ ¶ ಪಕಾರೇನ ಕತಂ ಪಕತಂ, ಪಠಮಂ ವಾ ಕತಂ ಪಕತಂ, ವಿರೂಪೋ ಪುರಿಸೋ ದುಪ್ಪುರಿಸೋ. ಏವಂ ದುಕ್ಕಟಂ, ಸೋಭಣೋ ಪುರಿಸೋ ಸುಪುರಿಸೋ. ಏವಂ ಸುಕತಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ, ಅಭಿತ್ಥುತೋ, ಭುಸಂ ಕಳಾರೋ ಆಕಳಾರೋ, ಭುಸಂ ಬನ್ಧೋ ಆಬನ್ಧೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಾದಯೋ ಪಕತಾದ್ಯತ್ಥೇ ಪಠಮಾಯ ಏಕತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಕತೋ ಆಚರಿಯೋ ಪಾಚರಿಯೋ. ಏವಂ ಪಯ್ಯಕೋ, ಪರೋ ಅನ್ತೇವಾಸೀ ಪನ್ತೇವಾಸೀ, ಪರೋ ಪುತ್ತೋ ಪಪುತ್ತೋ, ಪರೋ ನತ್ತಾ ಪನತ್ತಾ.

ಅತ್ಯಾದಯೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾದ್ಯತ್ಥೇ ದುತಿಯಾಯ, ಮಞ್ಚಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಅತಿಮಞ್ಚೋ. ಏವಂ ಅತಿಬಾಲೋ, ಅತಿವೇಲಾ.

ಅವಾದಯೋ ಕುಟ್ಠಾದ್ಯತ್ಥೇ ತತಿಯಾಯ, ಕೋಕಿಲಾಯ ಅವಕುಟ್ಠಂ ವನಂ ಅವಕೋಕಿಲಂ, ‘ಅವಕುಟ್ಠ’ನ್ತಿ ಛಡ್ಡಿತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ಅವಮಯೂರಂ.

ಪರಿಯಾದಯೋ ಗಿಲಾನಾದ್ಯತ್ಥೇ ಚತುತ್ಥಿಯಾ, ಅಜ್ಝಾಯಿತುಂ ಗಿಲಾನೋ ಪರಿಯಜ್ಝೇನೋ.

ನ್ಯಾದಯೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾದ್ಯತ್ಥೇ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ, ಕೋಸಮ್ಬಿಯಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ನಿಕ್ಕೋಸಮ್ಬಿ, ವಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ.

ಅಸ್ಯಾದಿವಿಧಿಮ್ಹೀತಿ ಕಿಂ? ರುಕ್ಖಂ ಪತಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ.

೪೧೧. ಚೀ ಕ್ರಿಯತ್ಥೇಹಿ [ಚಂ. ೨.೨.೨೫; ಪಾ. ೧.೪.೬೦, ೬೧].

ಚೀಪಚ್ಚಯನ್ತೋ ಸದ್ದೋ ಕ್ರಿಯತ್ಥೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಸಹ ಏಕತ್ಥೋ ಹೋತಿ.

ಬಲಸಾ ಕಿರಿಯ ಬಲೀಕಿರಿಯ, ಪಾಕಟೀಕಿರಿಯ, ಪಾಕಟೀಭುಯ್ಯ, ಪಾಕಟೀಭವಿಯ.

೪೧೨. ಭೂಸನಾದರಾನಾದರಾದೀಸ್ವೇಹಿ ಸಹ [ಚಂ. ೨.೨.೨೭; ಪಾ. ೧.೪.೬೩, ೬೪].

ಅಲಮಾದಯೋ ¶ ಸದ್ದಾ ಭೂಸನಾದೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ಏತೇಹಿ ಕ್ರಿಯತ್ಥೇಹಿ ಸಹ ಏಕತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಭೂಸನಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಅಲಂಕಿರಿಯ, ಸಮಂ ಆದರಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚ, ಅಸಮಂ ಅನಾದರಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚ, ಬಿನ್ದುನೋ ಪರರೂಪತ್ತಂ.

ಭೂಸನಾದೀಸೂತಿ ಕಿಂ? ಅಲಂ ಭುತ್ವಾ ಗತೋ, ‘ಅಲ’ನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಂ, ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಗತೋ, ಸೋಭಣಂ ಕತ್ವಾತ್ಯತ್ಥೋ. ‘‘ಕಚ್ಚ, ಕಿರಿಯ’’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಸಂಖಿತ್ತರೂಪೇಹಿ ಉಪಪದೇನ ಸಹ ಸಿದ್ಧೇಹಿ ಏವ ಏಕತ್ಥಸಞ್ಞಾ, ನ ‘‘ಕತ್ವಾ’’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಅಸಂಖಿತ್ತರೂಪೇಹಿ ವಿಸುಂ ಸಿದ್ಧೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೪೧೩. ಅಞ್ಞೇ ಚ [ಕ. ೩೨೪, ೩೨೭; ರೂ. ೩೩೯, ೩೫೧; ನೀ. ೬೮೨-೬೮೮, ಚಂ. ೨.೨.೩೦, ೩೩, ೩೪, ೩೭, ೪೪; ಪಾ ೧.೪.೬೭, ೭೧, ೭೨, ೭೫, ೭೬; ೩.೪.೬೩].

ಅಞ್ಞೇ ಚ ಸದ್ದಾ ಕ್ರಿಯತ್ಥೇಹಿ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತೇಹಿ ಸಹ ಬಹುಲಂ ಏಕತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಅತಿರೇಕಂ ಅಭವೀತಿ ಪರೋಭುಯ್ಯ. ಏವಂ ತಿರೋಭುಯ್ಯ, ಪರೋಕಿರಿಯ, ತಿರೋಕಿರಿಯ, ಉರಸಿಕಿರಿಯ, ಮನಸಿಕಿರಿಯ, ಮಜ್ಝೇಕಿರಿಯ, ತುಣ್ಹೀಭುಯ್ಯ.

ತ್ಯಾದಿಸದ್ದಾಪಿ ಸಞ್ಞಾಭಾವಂ ಪತ್ತಾ ನಿಪಾತರೂಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸ್ಯಾದಿರೂಪಾ ಚ. ತಸ್ಮಾ ತೇಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ.

ಅತ್ಥಿಖೀರಾ ಗಾವೀ, ನಸನ್ತಿಪುತ್ತಾ ಇತ್ಥೀ, ಅತ್ಥಿ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ. ಏವಂ ನತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ, ಅಹೋಸಿ ಏವ ಕಮ್ಮಂ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಂ, ಏಹಿ ಚ ಪಸ್ಸ ಚ ಏಹಿಪಸ್ಸ, ಏಹಿಪಸ್ಸ ಇತಿ ವಿಧಾನಂ ಅರಹತೀತಿ ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕೋ, ಅಯಂ ತದ್ಧಿತನ್ತಸಮಾಸೋ ನಾಮ. ಏವಂ ಪರತ್ಥ.

ಏಹಿ ¶ ಭದ್ದನ್ತೇತಿ ವುತ್ತೋಪಿ ನ ಏತೀತಿ ನಏಹಿಭದ್ದನ್ತಿಕೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೩೯೪], ತಿಟ್ಠ ಭದ್ದನ್ತೇತಿ ವುತ್ತೋಪಿ ನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ನತಿಟ್ಠಭದ್ದನ್ತಿಕೋ, ಏಹಿ ಸ್ವಾಗತಂ ತುಯ್ಹನ್ತಿ ವದನಸೀಲೋ ಏಹಿಸ್ವಾಗತಿಕೋ, ಏಹಿಸ್ವಾಗತವಾದೀ [ಪಾರಾ. ೪೩೨] ವಾ, ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ವಚನೇನ ಸಿದ್ಧಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಏವಂ ಪೋರಾಣಾ ಆಹಂಸು ವಾ, ಏವಂ ಪುರೇ ಆಸಿಂಸು ವಾತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಧಾನಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಇತಿಹಾಸೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೬], ಪುರಾಣಗನ್ಥೋ, ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ಇದಾನಿ ಞಸ್ಸಾಮಿ ಇತಿ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅಸುಕೋ ಇತಿ ಆಹ ಅಸುಕೋ ಇತಿ ಆಹ, ಅಸುಕಸ್ಮಿಂವಾ ಗನ್ಥೇ ಇತಿ ಆಹ ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಥೇ ಇತಿ ಆಹಾತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಚನಂ ಇತಿಹಿತಿಹಂ, ಅಞ್ಞಾಸಿ ಇತಿ ಬ್ಯಾಕತೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ [ಮಹಾವ. ೮] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಮನಸಿಕರೋತಿ, ಪಾಕಟೀಕರೋತಿ, ಆವೀಕರೋತಿ, ಪಾತುಕರೋತಿ, ಅಲಙ್ಕರೋತಿ, ಸಕ್ಕರೋತಿ, ಪಭವತಿ, ಪರಾಭವತಿ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಮ್ಪಿ ಏಕತ್ಥೀಭಾವಂ ವದನ್ತಿ. ತುಮನ್ತತ್ವನ್ತಾದಿಕಾಪಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಗನ್ತುಂ ಕಾಮೇತೀತಿ ಗನ್ತುಕಾಮೋ, ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ದಟ್ಠುಕಾಮೋ, ಗನ್ತುಂ ಮನೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗನ್ತುಮನೋ, ಸಂವಿಧಾಯ ಅವಹಾರೋ ಸಂವಿಧಾವಹಾರೋ, ಯಲೋಪೋ. ಏವಂ ಉಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ, ಅನುಪಾದಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತೋ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತೋ, ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ [ಪು. ಪ. ೩೭], ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋ, ಛಕ್ಖತ್ತುಪರಮಂ, ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋ [ಪು. ಪ. ೩೧] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಬ್ಯಯರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾರಾಸಿ

ಇದಾನಿ ¶ ಸಙ್ಖ್ಯಾರಾಸಿ ವುಚ್ಚತೇ.

೪೧೪. ವಿಧಾದೀಸು ದ್ವಿಸ್ಸ ದು [ಕ. ೩೮೬; ರೂ. ೪೧೦; ನೀ. ೮೧೧].

ವಿಧಾದೀಸು ಪರೇಸು ದ್ವಿಸ್ಸ ದು ಹೋತಿ.

ದ್ವೇ ವಿಧಾ ಪಕಾರಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ದುವಿಧೋ, ದ್ವೇ ಪಟ್ಟಾನಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ದುಪಟ್ಟಂ, ಚೀವರಂ, ದುವಙ್ಗಿಕಂ, ಝಾನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೧೫. ದಿ ಗುಣಾದೀಸು [ಕ. ೩೮೬; ರೂ. ೪೧೦; ನೀ. ೮೧೧].

ಗುಣಾದೀಸು ದ್ವಿಸ್ಸ ದಿ ಹೋತಿ.

ದ್ವೇ ಗುಣಾ ಪಟಲಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ದಿಗುಣಾ, ಸಙ್ಘಾಟಿ, ದ್ವೇ ಗಾವೋ ದಿಗು, ದ್ವೇ ರತ್ತಿಯೋ ದಿರತ್ತಂ, ದ್ವಿರತ್ತಂ ವಾ.

೪೧೬. ತೀಸ್ವ [ಕ. ೩೮೩; ರೂ. ೨೫೩; ನೀ. ೮೧೫].

ತೀಸು ಪರೇಸು ದ್ವಿಸ್ಸ ಅ ಹೋತಿ.

ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ವಾರಾ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ, ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಪತ್ತಾ ದ್ವತ್ತಿಪತ್ತಾ.

೪೧೭. ಆ ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಾಸತಾದೋನಞ್ಞತ್ಥೇ [ಕ. ೩೮೩; ರೂ. ೨೫೩; ನೀ. ೮೧೫; ಚಂ. ೫.೨.೫೨; ಪಾ. ೬.೩.೪೭].

ಅಞ್ಞಪದತ್ಥವಜ್ಜಿತೇ ಸಮಾಸೇ ಸತಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪದೇ ಪರೇ ದ್ವಿಸ್ಸ ಆ ಹೋತಿ.

ದ್ವೇ ಚ ದಸ ಚ ದ್ವಾದಸ, ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಅಧಿಕಾ ದಸ ದ್ವಾದಸ, ದ್ವಾವೀಸತಿ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ, ರಸ್ಸತ್ತಂ.

ಅಸತಾದೋತಿ ಕಿಂ? ದ್ವಿಸತಂ, ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಂ.

ಅನಞ್ಞತ್ಥೇತಿ ಕಿಂ? ದ್ವೇ ದಸ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ದ್ವಿದಸ.

೪೧೮. ತಿಸ್ಸೇ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ಚಂ. ೫.೨.೫೩; ಪಾ. ೬.೩.೪೮].

ಅನಞ್ಞತ್ಥೇ ¶ ಅಸತಾದೋ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪದೇ ಪರೇ ತಿಸ್ಸ ಏ ಹೋತಿ.

ತಯೋ ಚ ದಸ ಚ ತೇರಸ, ತೀಹಿ ವಾ ಅಧಿಕಾ ದಸ ತೇರಸ. ಏವಂ ತೇವೀಸತಿ, ತೇತ್ತಿಂಸ.

೪೧೯. ಚತ್ತಾಲೀಸಾದೋ ವಾ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ಚಂ. ೫.೨.೫೪; ಪಾ. ೬.೩.೪೯].

ಚತ್ತಾಲೀಸಾದೀಸು ಪರೇಸು ತಿಸ್ಸ ಏ ಹೋತಿ ವಾ.

ತೇಚತ್ತಾಲೀಸಂ, ತಿಚತ್ತಾಲೀಸಂ, ತೇಪಞ್ಞಾಸಂ, ತಿಪಞ್ಞಾಸಂ, ತೇಸಟ್ಠಿ, ತಿಸಟ್ಠಿ, ತೇಸತ್ತತಿ, ತಿಸತ್ತತಿ, ತೇಅಸೀತಿ, ತಿಅಸೀತಿ, ತೇನವುತಿ, ತಿನವುತಿ.

೪೨೦. ದ್ವಿಸ್ಸಾ ಚ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦ ಚಂ. ೫.೨.೫೪; ಪಾ. ೬.೩.೬೯].

ಚತ್ತಾಲೀಸಾದೋ ದ್ವಿಸ್ಸ ಏ ಹೋತಿ ವಾ ಆ ಚ.

ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸಂ, ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಂ, ದ್ವಿಚತ್ತಾಲೀಸಂ, ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಂ, ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸಂ, ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ, ದ್ವೇಸಟ್ಠಿ, ದ್ವಾಸತ್ತತಿ, ದ್ವೇಸತ್ತತಿ, ದ್ವಾಸೀತಿ, ದ್ವಾನವುತಿ, ದ್ವೇನವುತಿ. ವಾಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಹಿ ಆತ್ತಂ, ಅಸೀತಿಮ್ಹಿ ಏತ್ತಞ್ಚ ನತ್ಥಿ.

೪೨೧. ಬಾಚತ್ತಾಲೀಸಾದೋ ವಾ [ಕ. ೩೮೦; ರೂ. ೨೫೫; ನೀ. ೮೧೦].

ಅಚತ್ತಾಲೀಸಾದೋ ಪರೇ ದ್ವಿಸ್ಸ ಬಾ ಹೋತಿ ವಾ.

ಬಾರಸ, ದ್ವಾದಸ, ಬಾವೀಸತಿ, ದ್ವಾವೀಸತಿ, ಬಾತ್ತಿಂಸ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ.

ಅಚತ್ತಾಲೀಸಾದೋತಿ ಕಿಂ? ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಂ.

೪೨೨. ಚತುಸ್ಸ ಚುಚೋ ದಸೇ [ಕ. ೩೯೦; ರೂ. ೨೫೬; ನೀ. ೮೨೬].

ದಸೇ ¶ ಪರೇ ಚತುಸ್ಸ ಚು, ಚೋ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಚುದ್ದಸ, ಚೋದ್ದಸ, ಚತುದ್ದಸ.

೪೨೩. ವೀಸತಿದಸೇಸು ಪಞ್ಚಸ್ಸ ಪಣ್ಣಪನ್ನಾ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೧೪].

ಏಸು ಪಞ್ಚಸ್ಸ ಪಣ್ಣ, ಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ.

ಪಣ್ಣವೀಸತಿ, ಪಞ್ಚವೀಸತಿ, ಪನ್ನರಸ, ಪಞ್ಚದಸ.

೪೨೪. ಛಸ್ಸ ಸೋ [ಕ. ೩೭೪; ರೂ. ೪೦೮; ನೀ. ೮೦೬].

ದಸೇ ಪರೇ ಛಸ್ಸ ಸೋ ಹೋತಿ.

ಸೋಳಸ.

೪೨೫. ಏಕಟ್ಠಾನಮಾ [ಕ. ೩೮೩; ರೂ. ೨೫೩; ನೀ. ೮೧೫].

ದಸೇ ಪರೇ ಏಕ, ಅಟ್ಠಾನಂ ಆ ಹೋತಿ.

ಏಕಾದಸ, ಅಟ್ಠಾರಸ.

೪೨೬. ರ ಸಙ್ಖ್ಯಾತೋ ವಾ [ಕ. ೩೮೧; ರೂ. ೨೫೪; ನೀ. ೮೧೨].

ಏಕಾದಿಸಙ್ಖ್ಯಮ್ಹಾ ಪರಸ್ಸ ದಸಸ್ಸ ರ ಹೋತಿ ವಾ.

ಏಕಾರಸ, ಏಕಾದಸ, ಬಾರಸ, ದ್ವಾದಸ, ಪನ್ನರಸ, ಪಞ್ಚದಸ, ಸತ್ತರಸ, ಸತ್ತದಸ, ಅಟ್ಠಾರಸ, ಅಟ್ಠಾದಸ, ಬಾದೇಸೇ ಪನ್ನಾದೇಸೇ ಚ ನಿಚ್ಚಂ. ಇಧ ನ ಹೋತಿ, ಚತುದ್ದಸ.

೪೨೭. ಛತೀಹಿ ಳೋ ಚ [ಕ. ೩೭೯; ರೂ. ೨೫೮; ನೀ. ೮೦೯].

ಛ, ತೀಹಿ ಪರಸ್ಸ ದಸ್ಸ ಳೋ ಹೋತಿ ರೋ ಚ.

ಸೋಳಸ, ತೇರಸ, ತೇಳಸ.

೪೨೮. ಚತುತ್ಥತತಿಯಾನಮಡ್ಢುಡ್ಢತಿಯಾ [ಕ. ೩೮೭; ರೂ. ೪೧೧; ನೀ. ೮೧೯].

‘ಅಡ್ಢುಡ್ಢತಿಯಾ’ತಿ ¶ ಅಡ್ಢಾ+ಉಡ್ಢತಿಯಾತಿ ಛೇದೋ, ಅಡ್ಢಮ್ಹಾ ಪರೇಸಂ ಚತುತ್ಥ, ತತಿಯಾನಂ ಉಡ್ಢ, ತಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ.

ಅಡ್ಢೇನ ಚತುತ್ಥೋ ಅಡ್ಢುಡ್ಢೋ, ಅಡ್ಢೇನ ತತಿಯೋ ಅಡ್ಢತಿಯೋ.

ಸಕತ್ಥೇ ಣ್ಯಮ್ಹಿ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯೋ.

೪೨೯. ದುತಿಯಸ್ಸ ಸಹ ದಿಯಡ್ಢದಿವಡ್ಢಾ [ಕ. ೩೮೭; ರೂ. ೪೧೧; ನೀ. ೮೧೯].

ಅಡ್ಢಮ್ಹಾ ಪರಸ್ಸ ದುತಿಯಸ್ಸ ಸಹ ಅಡ್ಢೇನ ದಿಯಡ್ಢ, ದಿವಡ್ಢಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಅಡ್ಢೇನ ದುತಿಯೋ ದಿಯಡ್ಢೋ, ದಿವಡ್ಢೋ.

ಯಥಾ ಚ ಏಕ, ದ್ವಿ,ತಿ, ಚತು, ಪಞ್ಚ, ಛ, ಸತ್ತ, ಅಟ್ಠ, ನವ, ದಸಸದ್ದಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೇಸು ನಿಪತನ್ತಿ, ತಥಾ ವೀಸತಿ, ತಿಂಸತಿ, ಚತ್ತಾಲೀಸ, ಪಞ್ಞಾಸ, ಸಟ್ಠಿ, ಸತ್ತತಿ, ಅಸೀತಿ, ನವುತಿಸದ್ದಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೇಸು ನಿಪತನ್ತಿ, ದಸಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾರಿಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಸತಸಹಸ್ಸಸದ್ದಾಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ತತೋ ಪರಂ ಪನ ದಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸಸಹಸ್ಸಂ, ಇದಂ ‘ನಹುತ’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಇದಂ ‘ಲಕ್ಖ’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ದಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಏವಂ ದಿಗುಸಮಾಸವಸೇನ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ದ್ವೇ ಸತಾನಿ ದ್ವಿಸತಂ, ತೀಣಿ ಸತಾನಿ ತಿಸತಂ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಂ, ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ತಿಸಹಸ್ಸಂ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ದಿಗುಮ್ಹಿ ವುತ್ತಾನೇವ.

ಗಣನಪಥೇ ಪನ ಏಕಟ್ಠಾನಂ, ದಸಟ್ಠಾನಂ, ಸತಟ್ಠಾನಂ, ಸಹಸ್ಸಟ್ಠಾನಂ, ದಸಸಹಸ್ಸಟ್ಠಾನಂ, ಸತಸಹಸ್ಸಟ್ಠಾನಂ, ದಸಸತಸಹಸ್ಸಟ್ಠಾನನ್ತಿ ¶ ಇಮಾನಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಕಮೇನ ದಸಗುಣಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಏಕಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಏಕಂ, ದ್ವೇ, ತೀಣಿ ಇಚ್ಚಾದಿ. ದಸಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದಸ, ವೀಸಂ, ತಿಂಸಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಸತಂ, ದ್ವಿಸತಂ, ತಿಸತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸಹಸ್ಸಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಸಹಸ್ಸಂ, ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಂ, ತಿಸಹಸ್ಸಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏವಂ ಉಪರಿಪಿ. ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಠಾನೇ ನವ ಪದಾನಿ ಚ ನವ ಅನ್ತರನವನ್ತಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಅಯಂ ಮೂಲಭೂಮಿ ನಾಮ.

ತದುತ್ತರಿ ಕೋಟಿಭೂಮಿ ನಾಮ. ತತ್ಥಪಿ ಏಕಟ್ಠಾನಂ, ದಸಟ್ಠಾನಂ, ಸತಟ್ಠಾನಂಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಮೂಲಭೂಮಿಯಾ ಅನ್ತಿಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಗುಣಿತೇ ಕತೇ ಕೋಟಿಭೂಮಿಯಂ ಏಕಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಇಧಪಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಕಮೇನ ದಸಗುಣಿತಾನಿಯೇವ, ಇಧ ದಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅನ್ತಿಮಟ್ಠಾನಂ ಭವತಿ.

ತದುತ್ತರಿ ಪಕೋಟಿಭೂಮಿ ನಾಮ. ಏತ್ಥಪಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕೋಟಿಭೂಮಿಯಾ ಅನ್ತಿಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಗುಣಿತೇ ಕತೇ ಪಕೋಟಿಭೂಮಿಯಂ ಏಕಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಇಧಪಿ ಸತ್ತ ಠಾನಾನಿ ದಸಗುಣಿತಾನಿಯೇವ, ದಸಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅನ್ತಿಮಟ್ಠಾನಂ, ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಭೂಮೀಸು ಉಪರೂಪರಿ ಭೂಮಿಸಙ್ಕನ್ತಿ ಚ ಠಾನಭೇದೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಭೂಮಿಕ್ಕಮೋ-ಮೂಲಭೂಮಿ, ಕೋಟಿಭೂಮಿ, ಪಕೋಟಿಭೂಮಿ, ಕೋಟಿಪಕೋಟಿಭೂಮಿ, ನಹುತಭೂಮಿ, ನಿನ್ನಹುತಭೂಮಿ, ಅಕ್ಖೋಭಿಣೀಭೂಮಿ [ಭಿನೀ, ಭನೀತಿಪಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ], ಬಿನ್ದುಭೂಮಿ, ಅಬ್ಬುದಭೂಮಿ, ನಿರಬ್ಬುದಭೂಮಿ, ಅಹಹಭೂಮಿ, ಅಬಬಭೂಮಿ, ಅಟಟಭೂಮಿ, ಸೋಗನ್ಧಿಕಭೂಮಿ, ಉಪ್ಪಲಭೂಮಿ, ಕುಮುದಭೂಮಿ, ಪುಣ್ಡರೀಕಭೂಮಿ, ಪದುಮಭೂಮಿ, ಕಥಾನಭೂಮಿ, ಮಹಾಕಥಾನಭೂಮಿ, ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಭೂಮೀತಿ ಏಕವೀಸತಿ ಭೂಮಿಯೋ ಸತ್ತಚತ್ತಾಲೀಸಸತಂ ಠಾನಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ.

ನಿರಯಭೂಮೀನಂ ಕಮೇನ ಪನ ಅಬ್ಬುದಭೂಮಿ, ನಿರಬ್ಬುದಭೂಮಿ, ಅಬಬಭೂಮಿ, ಅಟಟಭೂಮಿ, ಅಹಹಭೂಮಿ, ಕುಮುದಭೂಮಿ, ಸೋಗನ್ಧಿಕಭೂಮಿ, ಉಪ್ಪಲಭೂಮಿ ¶ , ಪುಣ್ಡರೀಕಭೂಮಿ, ಪದುಮಭೂಮೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಭಾಸಾಯಂ ದಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ನಾಮ ಸತ್ತಮಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಛ ಠಾನಾನಿ ಏವ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಗರೂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೧] ಆಗತನಯೇನ ಸತ್ತಮಟ್ಠಾನಂ ಉಲ್ಲಙ್ಘೇತ್ವಾ ಛಟ್ಠಟ್ಠಾನತೋ ಉಪರಿ ಭೂಮಿಸಙ್ಕನ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತಾ ಸತಗುಣಿತಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ, ಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಂ ಕೋಟಿ, ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಂ ಪಕೋಟಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತತ್ಥ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಂ ನಾಮ ದಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ದಸಕಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ಕಥೇನ್ತಾಪಿ ಭೂಮೀನಂ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ದಸಗುಣಸಿದ್ಧಿಮೇವ ಕಥೇನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಗಣನಭೂಮಿಸಙ್ಖಾತೋ ಗಣನಪಥೋ ನಾಮ ನಾನಾದೇಸವಾಸೀನಂ ವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ದೀಪವಂಸೇ ಅಕ್ಖೋಭಿಣೀ, ಬಿನ್ದು, ಕಥಾನ, ಮಹಾಕಥಾನಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಾಳಿನಯೇನ ಸತ್ತರಸ ಭೂಮಿಯೋವ ವುತ್ತಾ. ಕಚ್ಚಾಯನೇ [ಕ. ೩೯೪, ೩೯೫; ರೂ. ೪೧೬, ೪೧೭] ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಾ ಏಕವೀಸತಿ ಭೂಮಿಯೋ, ಸಕ್ಕತಗನ್ಥೇಸು ತತೋ ಸಾಧಿಕಭೂಮಿಯೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಮಹಾಬಲಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯನ್ತಾ ಸಟ್ಠಿ ಭೂಮಿಯೋತಿ ಆಗತಾ.

ತತ್ಥ ಸಕಸಕಭೂಮಿತೋ ಅತಿರೇಕವತ್ಥೂನಿ ಗಣನಪಥವೀತಿವತ್ತಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇಸಂ ಪನ ಮೂಲಭೂಮಿಮತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ, ತೇಸಂ ಕೋಟಿಮತ್ತಾನಿಪಿ ವತ್ಥೂನಿ ಗಣನಪಥಾತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ ಏವ.

ಅಪಿ ಚ ‘ಗಣನಪಥವೀತಿವತ್ತ’ನ್ತಿ ಚ ‘ಗಣನಪಥಾತಿಕ್ಕನ್ತ’ನ್ತಿ ಚ ‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ತಸ್ಮಾ ಇಧಪಿ ವೀಸತಿ ಭೂಮಿಯೋ ಏವ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದಸಗುಣಿತಾ ಗಣನಪಥಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪನ ದಸಗುಣವಿನಿಮುತ್ತಾ ಗಣನಪಥಾತಿಕ್ಕನ್ತಭೂಮಿ ಏವ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಹಾಕಥಾನಭೂಮಾತಿಕ್ಕನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಅನನ್ತಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಸಬ್ಬಪಂಸುಚುಣ್ಣಾನಿಪಿ ಇಧ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಭೂಮಿಯಂ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ. ಇತರಥಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚ ಗಣನಪಥಭೂಮೀತಿ ಚ ವಿರುದ್ಧಮೇತನ್ತಿ.

ದೀಪವಂಸೇ ¶ ಚ ‘‘ತತೋ ಉಪರಿ ಅಭೂಮಿ, ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘ಅಭೂಮೀ’ತಿ ವಚನೇನ ಗಣನಪಥಭೂಮಿ ಏವ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ, ನ ತು ಗಣನಪಥಾತಿಕ್ಕನ್ತಾ ವಿಸುಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಭೂಮಿ ನಾಮ. ಚರಿಯಾಪಿಟಕಸಂವಣ್ಣನಾಯಮ್ಪಿ [ಚರಿಯಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ] ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಭೂಮಿಯಮ್ಪಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ಚೂಳ, ಮಹಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದೋ ದಕ್ಖಿಣವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತೇನ [ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೦] ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ಸದ್ದನೀತಿಯಂ [ನೀ. ೮೩೩] ಪನ ಪಾಳಿನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ವೀಸತಿ ಅಬ್ಬುದಾನಿ ಏಕಂ ನಿರಬ್ಬುದಂ ನಾಮ. ವೀಸತಿ ನಿರಬ್ಬುದಾನಿ ಏಕಂ ಅಬಬಂ ನಾಮ’’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ನಿರಬ್ಬುದಾದೀನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಮ್ಪಿ ವೀಸತಿಮತ್ತಗುಣಂ ನಾಮ ವುತ್ತಂ. ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ನಿರಯೇಸು ಹಿ ವೀಸತಿಮತ್ತಗುಣೇನ ಅಬ್ಬುದ, ನಿರಬ್ಬುದಾದೀನಂ ದಸನ್ನಂ ನಿರಯಾನಂ ತಾನಿ ನಾಮಾನಿ ಸಿದ್ಧಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಗರೂ ಪನ ತಾನಿ ನಾಮಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಗುಣಸಿದ್ಧೇಸು ಗಣನಪಥೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು, ತಸ್ಮಾ ನಾಮಮತ್ತೇನ ಸದಿಸಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಗುಣವಿಧಿ ಪನ ವಿಸದಿಸೋಏವ.

ಏವಞ್ಚಕತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ಬಕಬ್ರಹ್ಮಾಸುತ್ತೇ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೫] ‘‘ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನಂ ನಿರಬ್ಬುದಾನಂ, ಆಯುಂ ಪಜಾನಾಮಿ ತವಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಯದಿ ಗಣನಭೂಮಿಪಥೇಪಿ ನಿರಬ್ಬುದಾನಂ ವೀಸತಿಮತ್ತೇನ ಅಬಬಭೂಮಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸತಿ ನಿರಬ್ಬುದಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ನಾಮ ನ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೩.೭.೬೯] ‘‘ನಿರಬ್ಬುದಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಏಕಂ ಅಹಹಂ ನಾಮ, ಏತ್ತಕಂ ಬಕಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ತಸ್ಮಿಂಭವೇ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಆಯೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಗಣನಭೂಮಿಪಥಂ ಪತ್ವಾ ವೀಸತಿಗುಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ಅಕ್ಖೋಭಿಣೀ, ಬಿನ್ದು, ಕಥಾನ, ಮಹಾಕಥಾನಾನಿಪಿ ಅಞ್ಞತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ಸಿಯುಂ. ಏವಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಞ್ಚ ಚುದ್ದಸನ್ನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಕಮೋಕ್ಕಮತಾ ಪನ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಸಿಯಾತಿ.

ಇತಿ ನಿರುತ್ತಿದೀಪನಿಯಾ ನಾಮ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಬ್ಯಾಕರಣದೀಪನಿಯಾ

ಸಮಾಸಕಣ್ಡೋ ಚತುತ್ಥೋ.

೫. ತದ್ಧಿತ

ಅಥ ¶ ತದ್ಧಿತವಿಧಾನಂ ದೀಪಿಯತೇ.

ತದ್ಧಿತವುತ್ತಿ ನಾಮ ವಿಚಿತ್ರಾ ಹೋತಿ, ಸಾತಿಸಯೇನ ವಿಚಿತ್ರಞಾಣಹಿತಂ ವಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಹಿತನ್ತಿ ತದ್ಧಿತಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಣ್ಡೇ ಸಬ್ಬವಿಧಾನಸ್ಸ ನಾಮಂ. ತಂ ಪನ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಹೋತಿ ಅಪಚ್ಚಂ, ಅನೇಕತ್ಥಂ, ಅಸ್ಸತ್ಥಿ, ಭಾವಕಮ್ಮಂ, ಪರಿಮಾಣಂ, ಸಙ್ಖ್ಯಾ, ಖುದ್ದಕಂ, ನಾನಾತ್ತನ್ತಿ.

ಅಪಚ್ಚರಾಸಿ

೪೩೦. ಣೋ ವಾಪಚ್ಚೇ [ಕ. ೩೪೪; ರೂ. ೩೬೧; ನೀ. ೭೫೨; ಚಂ. ೨.೪.೧೬; ಪಾ. ೪.೧.೯೨; ‘ಸರಾನಮಾದಿಸ್ಸಾ…’ (ಬಹೂಸು)].

ಛಟ್ಠ್ಯನ್ತಾ ನಾಮಮ್ಹಾ ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಣಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ವಾಸದ್ದೋ ವಾಕ್ಯ, ಸಮಾಸಾನಂ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ, ಇತೋ ಪರಂ ಅನುವತ್ತತೇ, ತೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪವಿಧಿ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಣಾನುಬನ್ಧೋ ವುದ್ಧ್ಯತ್ಥೋ, ಸೋ ಪಯೋಗಅಪ್ಪಯೋಗೀ. ವಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ವಸಿಟ್ಠಮ್ಹಾ ಣಪಚ್ಚಯೋ, ಸೋ ಸಾಮ್ಯತ್ಥಞ್ಚ ಅಪಚ್ಚತ್ಥಞ್ಚ ಉಭಯಂ ವದತಿ, ಛಟ್ಠೀ ಚ ಅಪಚ್ಚಪದಞ್ಚ ತೇನ ವುತ್ತತ್ಥಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ವಸಿಟ್ಠಪದಂ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹ ಏಕತ್ಥಂ ಹೋತಿ, ಉಭಯಂ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋ ‘ಏಕತ್ಥತಾಯ’ನ್ತಿ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಲೋಪೋ, ಅಪಚ್ಚಪದಂ ಪನ ವುತ್ತತ್ಥಮತ್ತೇನ ಲುಪ್ಪತಿ. ತಞ್ಹಿ ಸುತ್ತೇ ಪಧಾನಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ನ ಛಟ್ಠೀತಿ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ವಾ ಪದಾನಂ ಲೋಪೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

೪೩೧. ಪದಾನಮಾದಿಸ್ಸಾಯುವಣ್ಣಸ್ಸಾಏಓ ಣಾನುಬನ್ಧೇ [ಕ. ೪೦೫; ರೂ. ೩೬೫; ನೀ. ೮೬೦].

ಪದಾನಂ ಆದಿಭೂತಸ್ಸ ಅಕಾರಸ್ಸ ಚ ಇವಣ್ಣು’ವಣ್ಣಸ್ಸ ಚ ಆ, ಏ, ಓ ವುದ್ಧಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ ಣಾನುಬನ್ಧೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇತಿ ಪದಾದಿಅ-ಕಾರಸ್ಸ ಆವುದ್ಧಿ, ಸ್ಯಾದ್ಯುಪ್ಪತ್ತಿ.

ವಾಸಿಟ್ಠೋ, ¶ ಪುರಿಸೋ, ವಾಸಿಟ್ಠೀ, ಇತ್ಥೀ, ವಾಸಿಟ್ಠಂ, ಕುಲಂ, ವಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ವಾಸಿಟ್ಠೋ, ವಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಧೀತಾ ವಾಸಿಟ್ಠೀ, ವಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಕುಲಂ ವಾಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ.

ತತ್ಥ ‘ವಸಿಟ್ಠಸ್ಸಾ’ತಿ ಏತೇನ ಗೋತ್ತಸ್ಸೇವ ಪಿತುಭೂತಂ ಆದಿಪುರಿಸಂ ವದತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಗೋತ್ತಸದ್ದತ್ತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಗೋತ್ತೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಜನಾ ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

೪೩೨. ಮಜ್ಝೇ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯].

ಮಜ್ಝೇ ಪವತ್ತಾನಂ ಅ, ಯುವಣ್ಣಾನಂ ಆ, ಏ, ಓವುದ್ಧಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ ವಾ ಕ್ವಚಿ.

ವಾಸೇಟ್ಠೋ, ವಾಸೇಟ್ಠೀ, ವಾಸೇಟ್ಠಂ. ವಾಸದ್ದೇನ ‘‘ವಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಧೀತಾ ಕುಲ’’ನ್ತಿ ವಾಕ್ಯಂ ವಾ ‘‘ವಸಿಟ್ಠಪುತ್ತೋ ವಸಿಟ್ಠಧೀತಾ ವಸಿಟ್ಠಕುಲ’’ನ್ತಿ ಸಮಾಸಂ ವಾ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ಭರದ್ವಾಜಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ಭಾರದ್ವಾಜೋ, ವಿಸಾಮಿತ್ತಸ್ಸ [ಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸ… ವೇಸಾಮಿತ್ತಸ್ಸ… (ರೂ.)] ಅಪಚ್ಚಂ ವೇಸಾಮಿತ್ತೋ, ಗೋತಮಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ಗೋತಮೋ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ಕಸ್ಸಪೋ, ವಸುದೇವಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ವಾಸುದೇವೋ. ಏವಂ ಬಾಲದೇವೋ.

ಉಪಗುಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘ಉವಣ್ಣಸ್ಸಾವಙ…’ತಿ ಣಾನುಬನ್ಧೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಉವಣ್ಣಸ್ಸ ಅವಙ ಹೋತಿ. ಓಪಗವೋ, ಓಪಗವೀ, ಓಪಗವಂ, ಮನುನೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಮಾನವೋ, ಭಗ್ಗುನೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಭಗ್ಗವೋ, ಪಣ್ಡುನೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಪಣ್ಡವೋ, ಉಪವಿನ್ದುಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ಓಪವಿನ್ದವೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೩೩. ವಚ್ಛಾದಿತೋ ಣಾನಣಾಯನಾ [ಕ. ೩೪೫; ರೂ. ೩೬೬; ನೀ. ೭೫೪; ಪಾ. ೪.೧.೯೩, ೯೪, ೧೬೨, ೧೬೩].

ಛಟ್ಠುನ್ತೇಹಿ ¶ ವಚ್ಛಾದೀಹಿ ಗೋತ್ತಸದ್ದಗಣೇಹಿ ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಣಾನುಬನ್ಧಾ ಆನ, ಆಯನಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ವಚ್ಛಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ವಚ್ಛಾನೋ, ವಚ್ಛಾಯನೋ, ವಚ್ಛಾನೀ, ವಚ್ಛಾಯನೀ, ವಚ್ಛಾನಂ, ವಚ್ಛಾಯನಂ. ಏವಂ ಕಚ್ಚಾನೋ, ಕಚ್ಚಾಯನೋ, ಕಾತಿಯಾನೋ, ಕಾತಿಯಾಯನೋ, ಸಾಕಟಾನೋ, ಸಾಕಟಾಯನೋ, ಕಣ್ಹಾನೋ, ಕಣ್ಹಾಯನೋ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾಯನೋ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸಾನೋ [ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನೋತಿಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ ದೀ. ನಿ. ೧.೧೭೬; ಮ. ನಿ. ೧.೩೫೩ ಆದಯೋ], ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸಾಯನೋ, ಮುಞ್ಚಾನೋ, ಮುಞ್ಚಾಯನೋ, ಕುಞ್ಚಾನೋ, ಕುಞ್ಚಾಯನೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೩೪. ಕತ್ತಿಕಾವಿಧವಾದೀಹಿ ಣೇಯ್ಯಣೇರಾ [ಕ. ೩೪೬; ರೂ. ೩೬೭; ನೀ. ೭೫೫; ಪಾ. ೪.೧.೧೨೦, ೧೨೩, ೧೨೬, ೧೨೭, ೧೨೮, ೧೨೯, ೧೩೧].

ಛಟ್ಠ್ಯನ್ತೇಹಿ ಕತ್ತಿಕಾದೀಹಿ ವಿಧವಾದೀಹಿ ಚ ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಕಮೇನ ಣಾನುಬನ್ಧಾ ಏಯ್ಯ, ಏರಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಣೇಯ್ಯೇ – ಕತ್ತಿಕಾಯ ನಾಮ ದೇವಧೀತಾಯ ಅಪಚ್ಚಂ ಕತ್ತಿಕೇಯ್ಯೋ, ವಿನತಾಯ ನಾಮ ದೇವಿಯಾ ಅಪಚ್ಚಂ ವೇನತೇಯ್ಯೋ, ರೋಹಿಣಿಯಾ ನಾಮ ದೇವಿಯಾ ಅಪಚ್ಚಂ ರೋಹಿಣೇಯ್ಯೋ, ಭಗಿನಿಯಾ ಅಪಚ್ಚಂ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ, ನದಿಯಾ ನಾಮ ಇತ್ಥಿಯಾ ಅಪಚ್ಚಂ ನಾದೇಯ್ಯೋ. ಏವಂ ಅನ್ತೇಯ್ಯೋ, ಆಹೇಯ್ಯೋ, ಕಾಮೇಯ್ಯೋ, ಸುಚಿಯಾ ಅಪಚ್ಚಂ ಸೋಚೇಯ್ಯೋ, ಬಾಲಾಯ ಅಪಚ್ಚಂ ಬಾಲೇಯ್ಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಣೇರೇ – ವಿಧವಾಯ ಅಪಚ್ಚಂ ವೇಧವೇರೋ, ವಿಧವಾ ನಾಮ ಮತಪತಿಕಾ ಇತ್ಥೀ. ಬನ್ಧುಕಿಯಾ ಅಪಚ್ಚಂ ಬನ್ಧುಕೇರೋ, ನಾಳಿಕಿಯಾ ನಾಮ ಇತ್ಥಿಯಾ ಪುತ್ತೋ ನಾಳಿಕೇರೋ, ಸಮಣಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸಾಮಣೇರೋ, ಸಮಣಿಯಾ ಪವತ್ತಿನಿಯಾ ಧೀತಾ ಸಾಮಣೇರೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೩೫. ಣ್ಯ ದಿಚ್ಚಾದೀಹಿ [ಕ. ೩೪೭; ರೂ. ೩೬೮; ನೀ. ೭೫೬; ಚಂ. ೨.೪.೨; ಪಾ. ೪.೧.೮೫].

ಛಟ್ಠುನ್ತೇಹಿ ¶ ದಿತಿಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಣಾನುಬನ್ಧೋ ಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ವಾ.

೪೩೬. ಲೋಪೋವಣ್ಣಿವಣ್ಣಾನಂ [ಕ. ೨೬೧; ರೂ. ೩೬೯; ನೀ. ೫೦೯].

ಯೇ ಪರೇ ಅವಣ್ಣಸ್ಸ ಇವಣ್ಣಸ್ಸ ಚ ಲೋಪೋ ಹೋತೀತಿ ಣ್ಯಮ್ಹಿ ಪರೇ ಅವಣ್ಣಿ’ವಣ್ಣಾನಂ ಲೋಪೋ.

ದಿತಿಯಾ ನಾಮ ದೇವಧೀತಾಯ ಅಪಚ್ಚಂ ದೇಚ್ಚೋ, ಅದಿತಿಯಾ ಅಪಚ್ಚಂ ಆದಿಚ್ಚೋ.

ತತ್ಥ ಇವಣ್ಣಲೋಪೇ ‘ತವಗ್ಗವರಣಾನಂ ಯೇ ಚವಗ್ಗಬಯಞಾ’ತಿ ಯಮ್ಹಿ ಪರೇ ತವಗ್ಗಸ್ಸ ಚವಗ್ಗತ್ತಂ, ಪುನ ‘ವಗ್ಗಲಸೇಹಿ ತೇ’ತಿ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತಂ, ಕುಣ್ಡನಿಯಾ ಅಪಚ್ಚಂ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ.

೪೩೭. ಉವಣ್ಣಸ್ಸಾವಙ ಸರೇ [ಕ. ೩೪೮; ರೂ. ೩೭೧; ನೀ. ೭೫೭].

ಸರೇ ಪರೇ ಉವಣ್ಣಸ್ಸ ಅವಙ ಹೋತೀತಿ ಉವಣ್ಣಸ್ಸ ಅವತ್ತಂ. ‘ತವಗ್ಗವರಣಾನ…’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ವಸ್ಸ ಬತ್ತಂ, ಪುನ ‘ವಗ್ಗಲಸೇಹಿ ತೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತಂ, ಭಾತುನೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಭಾತಬ್ಯೋ.

೪೩೮. ಆ ಣಿ [ಕ. ೩೪೭; ರೂ. ೩೬೮; ನೀ. ೭೫೬; ಚಂ. ೨.೪.೧೯; ಪಾ. ೪.೧.೯೫].

ರಸ್ಸಾ’ಕಾರನ್ತತೋ ಅಪಚ್ಚತ್ಥೇ ಣಾನುಬನ್ಧೋ ರಸ್ಸಿ’ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ದಕ್ಖಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ದಕ್ಖಿ. ಏವಂ ದೋಣಿ, ವಾಸವಿ, ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿ, ನಾಟಪುತ್ತಿ, ದಾಸಪುತ್ತಿ, ದಾರುನೋ ಅಪಚ್ಚಂ ದಾರವಿ [ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಮಿದಂ], ವರುಣಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ವಾರುಣಿ ¶ . ಏವಂ ಕಣ್ಡಿ, ಬಾಲದೇವಿ, ಪಾವಕಿ, ಜಿನದತ್ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ಜೇನದತ್ತಿ, ಸುದ್ಧೋದನಿ, ಅನುರುದ್ಧಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೩೯. ರಾಜತೋ ಞೋ ಜಾತಿಯಂ [ಕ. ೩೪೭; ರೂ. ೩೬೮; ನೀ. ೭೫೬; ಚಂ. ೨.೪.೭೦; ಪಾ. ೪.೧.೧೩೭].

ಜಾತಿಯಂ ಗಮ್ಯಮಾನಾಯಂ ರಾಜಸದ್ದಮ್ಹಾ ಅಪಚ್ಚತ್ಥೇ ಞಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ರಞ್ಞೋ ಅಪಚ್ಚಂ ರಾಜಞ್ಞೋ, ರಾಜಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಜಾತಿಯನ್ತಿ ಕಿಂ? ರಾಜಪುತ್ತೋ.

೪೪೦. ಖತ್ತಾ ಯಿಯಾ [ಕ. ೩೪೭; ರೂ. ೩೬೮; ನೀ. ೭೫೬; ಚಂ. ೨.೪.೬೯; ಪಾ. ೪.೧.೧೩೮].

ಜಾತಿಯಂ ಗಮ್ಯಮಾನಾಯಂ ಖತ್ತಸದ್ದಮ್ಹಾ ಅಪಚ್ಚತ್ಥೇ ಯ, ಇಯಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಖತ್ತಕುಲಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ಖತ್ಯೋ, ಖತ್ತಿಯೋ.

ಜಾತಿಯನ್ತ್ವೇವ? ಖತ್ತಿ.

೪೪೧. ಮನುತೋ ಸ್ಸಸಣ [ಕ. ೩೪೮; ರೂ. ೩೭೧; ನೀ. ೭೫೩; ಚಂ. ೨.೪.೯೪, ೯೫; ಪಾ. ೪.೧.೧೬೧].

ಜಾತಿಯಂ ಗಮ್ಯಮಾನಾಯಂ ಮನುಸದ್ದಮ್ಹಾ ಅಪಚ್ಚತ್ಥೇ ಸ್ಸ, ಸಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಮನುನೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಮನುಸ್ಸೋ, ಮಾನುಸೋ, ಮನು ನಾಮ ಕಪ್ಪೇ ಆದಿಖತ್ತಿಯೋ ಮಹಾಸಮ್ಮತರಾಜಾ, ಇತ್ಥಿಯಂ ಮನುಸ್ಸೀ, ಮಾನುಸೀ,

ಜಾತಿಯನ್ತ್ವೇವ? ಮಾಣವೋ.

೪೪೨. ಜನಪದನಾಮಸ್ಮಾ ಜನಖತ್ತಿಯಾ ರಞ್ಞೇ ಚ ಣೋ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೨.೪.೯೬; ಪಾ. ೪.೧.೧೬೮; ‘‘ಜನಪದನಾಮಸ್ಮಾ ಖತ್ತಿಯಾ…’’ (ಬಹೂಸು)].

ಜನವಾಚಿನಾ ¶ ಚ ಖತ್ತಿಯವಾಚಿನಾ ಚ ಜನಪದನಾಮಮ್ಹಾ ರಞ್ಞೇ ಚ ಅಪಚ್ಚೇ ಚ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಪಞ್ಚಾಲಾನಂ ಜನಾನಂ ರಾಜಾ ಪಞ್ಚಾಲೋ, ಪಞ್ಚಾಲಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ಪಞ್ಚಾಲೋ. ಏವಂ ಕೋಸಲೋ, ಮಾಗಧೋ, ಓಕ್ಕಾಕೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೬೭].

ಜನಪದನಾಮಸ್ಮಾತಿ ಕಿಂ? ದಸರಥರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ದಾಸರಥಿ [ದಾಸರಟ್ಠಿ].

ಜನಖತ್ತಿಯಾತಿ ಕಿಂ? ಪಞ್ಚಾಲಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಂ ಪಞ್ಚಾಲಿ.

೪೪೩. ಣ್ಯ ಕುರುಸಿವೀಹಿ [ಕ. ೩೪೬; ರೂ. ೩೬೭; ನೀ. ೭೫೫; ಚಂ. ೨.೪.೧೦೧ …ಪೇ… ೪.೧.೧೭೨].

ಕುರು, ಸಿವಿಸದ್ದೇಹಿ ಅಪಚ್ಚೇ ರಞ್ಞೇ ಚ ಣ್ಯೋ ಹೋತಿ.

ಕುರುರಞ್ಞೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಕೋರಬ್ಯೋ [ಜಾ. ೧.೧೪.೨೨೮, ೨೩೨, ೨೩೬], ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನಂ ರಾಜಾ ಕೋರಬ್ಯೋ, ಕೋರಬ್ಬೋ, ಪುಬ್ಬರೂಪತ್ತಂ, ಸಿವಿರಞ್ಞೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಸೇಬ್ಯೋ, ಸಿವಿರಟ್ಠವಾಸೀನಂ ರಾಜಾ ಸೇಬ್ಯೋ.

ಅಪಚ್ಚರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಅನೇಕತ್ಥರಾಸಿ

೪೪೪. ಣ ರಾಗಾ ತೇನ ರತ್ತಂ [ಕ. ೩೪೭; ರೂ. ೩೬೮; ನೀ. ೭೫೬; ಚಂ. ೩.೧.೧ …ಪೇ… ೪.೨.೧].

ರಜ್ಜನ್ತಿ ವತ್ಥಂ ಏತೇನಾತಿ ರಾಗೋ, ರಜನವತ್ಥು, ರಾಗವಾಚಿಮ್ಹಾ ತೇನ ರತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಕಸಾವೇನ ರತ್ತಂ ವತ್ಥಂ ಕಾಸಾವಂ [ಧ. ಪ. ೯], ಕಾಸಾಯಂ ವಾ. ಏವಂ ಕೋಸುಮ್ಭಂ, ಹಲಿದ್ದಿಯಾ ರತ್ತಂ ಹಾಲಿದ್ದಂ, ಪಾಟಙ್ಗೇನ ರತ್ತಂ ಪಾಟಙ್ಗಂ, ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಂ, ಕುಙ್ಕುಮಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

‘‘ನೀಲಂ ¶ ವತ್ಥಂ, ಪೀತಂ ವತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ನೀಲ, ಪೀತಾದಿಸದ್ದಾ ಗುಣಸದ್ದತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ಗುಣನಿಸ್ಸಯಂ ದಬ್ಬಂ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಸು ಗುಣಸದ್ದ, ಜಾತಿಸದ್ದ, ನಾಮಸದ್ದೇಸು.

೪೪೫. ನಕ್ಖತ್ತೇನಿನ್ದುಯುತ್ತೇನ ಕಾಲೇ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೧.೫; ಪಾ. ೪.೨.೩].

ಇನ್ದುಯುತ್ತೇನ ನಕ್ಖತ್ತೇನ ಲಕ್ಖಿತೇ ಕಾಲೇ ತನ್ನಕ್ಖತ್ತವಾಚೀಹಿ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಪುಣ್ಣಚನ್ದಯುತ್ತೇನ ಫುಸ್ಸನಕ್ಖತ್ತೇನ ಲಕ್ಖಿತಾ ಫುಸ್ಸಾ, ರತ್ತಿ, ಫುಸ್ಸೋ, ಅಹೋ. ಏವಂ ಮಾಘೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನಕ್ಖತ್ತೇನಾತಿ ಕಿಂ? ಗರುಗಹೇನ ಲಕ್ಖಿತಾ ರತ್ತಿ.

ಇನ್ದುಯುತ್ತೇನಾತಿ ಕಿಂ? ಫುಸ್ಸೇನ ಲಕ್ಖಿತೋ ಮುಹುತ್ತೋ.

ಕಾಲೇತಿ ಕಿಂ? ಫುಸ್ಸೇನ ಲಕ್ಖಿತಾ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ.

೪೪೬. ಸಾಸ್ಸ ದೇವತಾ ಪುಣ್ಣಮಾಸೀ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೧.೧೮, ೧೯ …ಪೇ… ೪.೨.೨೧-೨೪].

ಸಾ ಅಸ್ಸ ದೇವತಾ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಪುಣ್ಣಮಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೇ ಪಠಮನ್ತಾ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಬುದ್ಧೋ ಅಸ್ಸ ದೇವತಾತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಯೋ ಬುದ್ಧಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಕ್ಖದೇವತಂ ವಿಯ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ವಿಚರತಿ, ನಿರನ್ತರಂ ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಸುಗತೋ ಅಸ್ಸ ದೇವತಾತಿ ಸೋಗತೋ, ಮಹಿನ್ದದೇವೋ ಅಸ್ಸ ದೇವತಾತಿ ಮಾಹಿನ್ದೋ. ಏವಂ ಯಾಮೋ, ಸೋಮೋ, ವಾರುಣೋ.

ಫುಸ್ಸೀ ಅಸ್ಸ ಪುಣ್ಣಮಾಸೀತಿ ಫುಸ್ಸೋ, ಮಾಸೋ. ಏವಂ ಮಾಘೋ, ಫಗ್ಗುನೋ, ಚಿತ್ತೋ, ವೇಸಾಖೋ, ಜೇಟ್ಠಮೂಲೋ, ಆಸಳ್ಹೋ, ಸಾವಣೋ, ಪೋಟ್ಠಪಾದೋ, ಅಸ್ಸಯುಜೋ, ಕತ್ತಿಕೋ, ಮಾಗಸಿರೋ.

ಪುಣ್ಣಮಾಸೀತಿ ಕಿಂ? ಫುಸ್ಸೀ ಅಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮೀ ತಿಥೀ.

೪೪೭. ತಮಧೀತೇ ತಂ ಜಾನಾತಿ ಕಣಿಕಾ ಚ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೪; ಚಂ. ೩.೧.೩೭ …ಪೇ… ೪.೨.೫೯].

ಏತೇಸು ¶ ಅತ್ಥೇಸು ದುತಿಯನ್ತಾ ಣೋ ಚ ಕೋ ಚ ಣಿಕೋ ಚಾತಿ ಏತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಣಮ್ಹಿ – ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಧೀತೇ ಜಾನಾತಿ ವಾ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೬]. ಪಕ್ಖೇ ‘‘ವೇಯ್ಯಾಕರಣಿಕೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಧೀತೇ ಜಾನಾತಿ ವಾ ವೇಯ್ಯಞ್ಜನಿಕೋ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಣಿಕೇನ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಕಮ್ಹಿ-ಛನ್ದಂ ಅಧೀತೇ ಜಾನಾತಿ ವಾ ಛನ್ದೋ. ಏವಂ ಪದಕೋ [ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೬], ನಾಮಕೋ.

ಣಿಕಮ್ಹಿ-ವಿನಯಂ ಅಧೀತೇ ಜಾನಾತಿ ವಾ ವೇನಯಿಕೋ, ಸುತ್ತನ್ತಿಕೋ, ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ’ತಿ ಪದೇ ವಿಯ್ಯಾಕರಣಂ ಅಧೀತೇತಿ ವಾಕ್ಯಂ, ‘ವೇಯಞ್ಜನಿಕೋ’ತಿ ಪದೇ ವಿಯಞ್ಜನಂ ಅಧೀತೇತಿ. ಉಪರಿ ‘ದೋವಾರಿಕೋ, ಸೋವಗ್ಗಿಕ’ನ್ತಿ ಪದೇಸುಪಿ ‘ದುವಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ಸುವಗ್ಗಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’ತಿ ವಾಕ್ಯಂ, ಅತ್ಥಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಪನ ದುವಾರ, ಸುವಗ್ಗಸದ್ದಾನಂ ತದ್ಧಿತಭಾವೇ ಏವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ದ್ವಾರೇತಿ ಚ ಸಗ್ಗಾಯಾತಿ ಚ ಕಥೇತಬ್ಬೋ.

೪೪೮. ತಸ್ಸ ವಿಸಯೇ ದೇಸೇ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೩೬೫; ಚಂ. ೩.೧.೬೧; ಪಾ. ೪.೨.೫೨, ೫೩].

ತಸ್ಸ ದೇಸರೂಪೇ ವಿಸಯೇ ಛಟ್ಠುನ್ತಾ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಥೂಯಮಿಗಾ ವಸಾತಿನೋ ನಾಮ, ವಸಾತೀನಂ ವಿಸಯೋ ದೇಸೋ ವಾಸಾತೋ. ಇಧ ಅದೇಸರೂಪತ್ತಾ ಣೋ ನ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ರೂಪಂ.

೪೪೯. ನಿವಾಸೇ ತನ್ನಾಮೇ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೩೬೫; ಚಂ. ೩.೧.೬೪; ಪಾ. ೪.೨.೬೯].

ತನ್ನಾಮಭೂತೇ ¶ ನಿವಾಸೇ ಛಟ್ಠ್ಯನ್ತಾ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಸಿವೀನಂ ನಿವಾಸೋ ದೇಸೋ ಸೇಬ್ಯೋ. ವಸಂ ಅದೇನ್ತಿ ಭಕ್ಖನ್ತೀತಿ ವಸಾದಾ, ಬ್ಯಗ್ಘಾ ಸೀಹಾ ವಾ, ವಸಾದಾನಂ ನಿವಾಸೋ ದೇಸೋ ವಾಸಾದೋ.

೪೫೦. ಅನುಭವೇ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೧.೬೫; ಪಾ. ೪.೨.೭೦].

ಸಮೀಪೇ ಭವಂ ಅನುಭವಂ, ‘‘ಅದೂರಭವೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತನ್ನಾಮೇ ಅನುಭವೇ ದೇಸೇ ಛಟ್ಠ್ಯನ್ತಾ ಣೋ ಹೋತಿ.

ವಿದಿಸಾಯ ಅನುಭವಂ ವೇದಿಸಂ, ನಗರಂ, ಉದುಮ್ಬರಸ್ಸ ಅನುಭವಂ ಓದುಮ್ಬರಂ, ವಿಮಾನಂ.

೪೫೧. ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೧.೬೬; ಪಾ. ೪.೨.೬೮].

ತನ್ನಾಮೇ ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ದೇಸೇ ತತಿಯನ್ತಾ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಕುಸಮ್ಬೇನ ನಾಮ ಇಸಿನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಕೋಸಮ್ಬೀ, ಇತ್ಥಿಯಂ ಈ, ನಗರೀ. ಏವಂ ಕಾಕನ್ದೀ, ಮಾಕನ್ದೀ, ಸಹಸ್ಸೇನ ಧನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಸಾಹಸ್ಸೀ, ಪರಿಖಾ, ಅಯಞ್ಚ ತತಿಯಾ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕತ್ತರಿ ಕರಣೇ ಚ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯುಜ್ಜತಿ.

೪೫೨. ತಮಿಧತ್ಥಿ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೧.೬೭; ಪಾ. ೪.೨.೬೭].

ತಂ ಇಧ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೇ ತನ್ನಾಮೇ ದೇಸೇ ಪಠಮನ್ತಾ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಉದುಮ್ಬರಾ ¶ ಅಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಸನ್ತೀತಿ ಓದುಮ್ಬರೋ, ಬದರಾ ಅಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಸನ್ತೀತಿ ಬಾದರೋ. ಏವಂ ಪಬ್ಬಜೋ.

೪೫೩. ತತ್ರ ಭವೇ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೨.೪೮; ಪಾ. ೪.೨.೧೩೩].

ತತ್ರ ಭವತ್ಥೇ ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಾ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಉದಕೇ ಭವೋ ಓದಕೋ, ಮಚ್ಛೋ, ಉರಸಿ ಭವೋ ಓರಸೋ, ಪುತ್ತೋ, ಸಾಗಮೋ. ನಗರೇ ಭವೋ ನಾಗರೋ. ಏವಂ ಜಾನಪದೋ, ಮಾಗಧೋ, ಕಪಿಲವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಭವೋ ಕಾಪಿಲವತ್ಥವೋ, ‘ಉವಣ್ಣಸ್ಸಾವಙ…’ತಿ ಉಸ್ಸ ಅವತ್ತಂ. ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ ಭವೋ ಕೋಸಮ್ಬೋ, ಮಿತ್ತೇ ಭವಾ ಮೇತ್ತಾ, ಪುರೇ ಭವಾ ಪೋರೀ [ದೀ. ನಿ. ೧.೯], ವಾಚಾ, ಮನಸ್ಮಿಂ ಭವೋ ಮಾನಸೋ. ಏತ್ಥ ಪನ –

೪೫೪. ಮನಾದೀನಂ ಸಕ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯].

ಣಾನುಬನ್ಧೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಮನಾದೀನಂ ಅನ್ತೇ ಸಾಗಮೋ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಮನೋಗಣಾದೀನಂ ಅನ್ತೇ ಸಾಗಮೋ.

ಮಾನಸೋ, ರಾಗೋ, ಮಾನಸಾ, ತಣ್ಹಾ, ಮಾನಸಂ, ಸುಖಂ. ಏವಂ ಚೇತಸೋ, ಚೇತಸಾ, ಚೇತಸಂ. ಕ್ವಚಿ ಮನೋ ಏವ ಮಾನಸಂ, ಚೇತೋ ಏವ ಚೇತಸೋತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

೪೫೫. ಅಜ್ಜಾದೀಹಿ ತನೋ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೧೫; ಪಾ. ೪.೨.೧೦೫].

ತತ್ರ ಭವೋತಿ ಅತ್ಥೇ ಅಜ್ಜಾದೀಹಿ ತನೋ ಹೋತಿ.

ಅಜ್ಜ ಭವೋ ಅಜ್ಜತನೋ, ಅತ್ಥೋ, ಅಜ್ಜತ್ತನೀ, ವಿಭತ್ತಿ, ದ್ವಿತ್ತಂ, ಅಜ್ಜತನಂ, ಹಿತಂ, ಸ್ವೇ ಭವೋ ಸ್ವಾತನೋ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಏಸ್ಸ ಆತ್ತಂ. ಹಿಯ್ಯೋ ಭವೋ ಹಿಯ್ಯತ್ತನೋ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನೋ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನಂ, ಓಸ್ಸ ಅತ್ತಂ ದ್ವಿತ್ತಞ್ಚ.

೪೫೬. ಪುರಾತೋ ಣೋ ಚ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫].

ತತ್ರ ¶ ಭವೋತಿ ಅತ್ಥೇ ಪುರಾಸದ್ದಮ್ಹಾ ಣೋ ಚ ತನೋ ಚ ಹೋನ್ತಿ.

ಪುರೇ ಭವೋ ಪುರಾಣೋ, ಇಧ ಣೋ ಅನುಬನ್ಧೋ ನ ಹೋತಿ, ಪೋರಾಣೋ ವಾ, ಪುರಾತನೋ.

೪೫೭. ಅಮಾತ್ವಚ್ಚೋ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೨.೧೩; ಪಾ. ೪.೨.೧೦೪].

ಅಮಾಸದ್ದಮ್ಹಾ ಭವತ್ಥೇ ಅಚ್ಚೋ ಹೋತಿ. ‘ಅಮಾ’ತಿ ಸಹತ್ಥವಾಚೀ.

ರಾಜಕಿಚ್ಚೇಸು ರಞ್ಞಾ ಸಹ ಭವತೀತಿ ಅಮಚ್ಚೋ [ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೩೩೯].

೪೫೮. ಮಜ್ಝಾದೀಹಿಮೋ [ಕ. ೩೫೩; ರೂ. ೩೭೮; ನೀ. ೭೬೭; ಚಂ. ೩.೨.೮೨; ಪಾ. ೪.೩.೮, ೨೨; ‘ಮಜ್ಝಾದಿತ್ವಿಮೋ’ (ಬಹೂಸು)].

ಮಜ್ಝಾದೀಹಿ ಭವತ್ಥೇ ಇಮೋ ಹೋತಿ.

ಮಜ್ಝೇ ಭವೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ. ಏವಂ ಅನ್ತಿಮೋ, ಹೇಟ್ಠಿಮೋ, ಉಪರಿಮೋ, ಓರಿಮೋ, ಪಚ್ಛಿಮೋ, ಅಬ್ಭನ್ತರಿಮೋ, ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೋ, ಪುರತ್ಥಿಮೋ.

೪೫೯. ಕಣ ಣೇಯ್ಯ ಣೇಯ್ಯಕ ಯಿಯಾ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೨.೪, ೫, ೬ …ಪೇ… ೪.೨.೯೪, ೯೫, ೯೭, ೧೧೯-೧೩೦].

ಭವತ್ಥೇ ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಾ ಏತೇ ಪಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಣ-ಕುಸಿನಾರಾಯಂ ಭವೋ ಕೋಸಿನಾರಕೋ, ಮಗಧೇಸು ಭವೋ ಮಾಗಧಕೋ, ಆರಞ್ಞಕೋ, ವಿಹಾರೋ.

ಣೇಯ್ಯ-ಗಙ್ಗಾಯಂ ಭವೋ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯೋ, ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯೋ, ವನೇ ಭವೋ ವಾನೇಯ್ಯೋ.

ಣೇಯ್ಯಕ-ಕೋಸಲೇಯ್ಯಕೋ ¶ , ಬಾರಾಣಸೇಯ್ಯಕೋ, ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕೋ, ಮಿಥಿಲೇಯ್ಯಕೋ, ಇಧ ನ ವುದ್ಧಿ.

ಯ-ಗಾಮೇ ಭವೋ ಗಮ್ಮೋ, ದಿವೇ ಭವೋ ದಿಬ್ಬೋ,

ಇಯ-ಗಾಮಿಯೋ, ಗಾಮಿಕೋ, ಯಸ್ಸ ಕತ್ತಂ, ಉದರೇ ಭವೋ ಓದರಿಯೋ, ಓದರಿಕೋ, ದಿವೇ ಭವೋ ದಿವಿಯೋ, ಪಞ್ಚಾಲಿಯೋ, ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯೋ, ಲೋಕಿಯೋ.

೪೬೦. ಣಿಕೋ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೪; ಚಂ. ೩.೨.೪೦, ೪೧, ೪೨; ಪಾ. ೪.೨.೧೨೬, ೧೨೭, ೧೨೮].

ಭವತ್ಥೇ ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಸಾರದಿಕೋ, ದಿವಸೋ, ಸಾರದಿಕಾ, ರತ್ತಿ, ಸಾರದಿಕಂ, ಪುಪ್ಫಂ. ಭವಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅತ್ಥೇ ಉಪಲಕ್ಖೇತಿ, ಪಬ್ಬತತೋ ಪಕ್ಖನ್ದಾ ನದೀ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಾ, ಕಿಮೀನಂ ಕೋಸೇ ಜಾತಂ ಕೋಸೇಯ್ಯಂ, ವತ್ಥಂ. ಏವಂ ಸಿವೇಯ್ಯಂ, ಬಾರಾಣಸೇಯ್ಯಂ.

೪೬೧. ತಮಸ್ಸ ಸಿಪ್ಪಂ ಸೀಲಂ ಪಣ್ಯಂ ಪಹರಣಂ ಪಯೋಜನಂ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೪; ಚಂ. ೩.೪.೪೯-೬೬ …ಪೇ… ೪.೪.೪೭-೬೫].

ತಮಸ್ಸ ಸಿಪ್ಪಂ, ತಮಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ತಮಸ್ಸ ಪಣ್ಯಂ, ತಮಸ್ಸ ಪಹರಣಂ, ತಮಸ್ಸ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ಅತ್ಥೇಸು ಪಠಮನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಸಿಪ್ಪೇ – ವೀಣಾವಾದನಮಸ್ಸ ಸಿಪ್ಪಂ ವೇಣಿಕೋ. ಏತ್ಥ ಚ ವೀಣಾಸದ್ದೇನ ವೀಣಾವಾದನಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಕತ್ಥೀಭಾವಸಾಮತ್ಥಿಯಞ್ಹೇತಂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಏವಂ ಮೋದಿಙ್ಗಿಕೋ, ಪಾಣವಿಕೋ, ವಂಸಿಕೋ.

ಸೀಲೇ-ಪಂಸುಕೂಲಧಾರಣಂ ಅಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ, ಪಂಸುಕೂಲಂ ಧಾರೇತುಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ. ಸೀಲಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ವತ, ಧಮ್ಮ, ಸಾಧುಕಾರಾಪಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಪಂಸುಕೂಲಂ ಧಾರೇತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ತೇಚೀವರಿಕೋ ¶ , ಪಿಣ್ಡಂ ಪಿಣ್ಡಂ ಪತತೀತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ, ಪಿಣ್ಡಾಚಾರೇನ ಲದ್ಧಭೋಜನಂ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಯಾಪನಂ ಅಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ, ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಯಾಪೇತುಂ ಸೀಲಞ್ಚ ವತಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಗರುಕಾರೋ ಚ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ.

‘ಪಣ್ಯ’ನ್ತಿ ವಿಕ್ಕೇಯ್ಯವತ್ಥು ವುಚ್ಚತಿ, ಗನ್ಧೋ ಪಣ್ಯಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಗನ್ಧಿಕೋ. ಏವಂ ತೇಲಿಕೋ, ಗೋಳಿಕೋ.

ಪಹರನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಹರಣಂ, ಆವುಧಭಣ್ಡಂ, ಚಾಪೋ ಪಹರಣಮಸ್ಸಾತಿ ಚಾಪಿಕೋ. ಏವಂ ತೋಮರಿಕೋ, ಮುಗ್ಗರಿಕೋ.

ಪಯೋಜನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಫಲಂ, ಉಪಧಿ ಪಯೋಜನಮಸ್ಸಾತಿ ಓಪಧಿಕಂ [ಅ. ನಿ. ೮.೫೯], ಪುಞ್ಞಂ, ಸತಂ ಪಯೋಜನಮಸ್ಸಾತಿ ಸಾತಿಕಂ. ಏವಂ ಸಾಹಸ್ಸಿಕಂ [ಜಾ. ೨.೨೧.೪೧೫].

೪೬೨. ತಂ ಹನ್ತಾರಹತಿ ಗಚ್ಛತುಞ್ಛತಿ ಚರತಿ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೪; ಚಂ. ೩.೪.೨೭-೪೩; ಪಾ. ೪.೪.೨೮-೪೬].

ತಂ ಹನ್ತಿ, ತಂ ಅರಹತಿ, ತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಉಞ್ಛತಿ, ತಂ ಚರತೀತಿ ಅತ್ಥೇಸು ದುತಿಯನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಪಕ್ಖೀಹಿ ಪಕ್ಖಿನೋ ಹನ್ತೀತಿ ಪಕ್ಖಿಕೋ. ಏವಂ ಸಾಕುಣಿಕೋ [ಅ. ನಿ. ೨.೨೬೩ (ಸಾಕುನಿಕೋತಿಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ)], ಮಾಯೂರಿಕೋ, ಮಚ್ಛೇಹಿ ಮಚ್ಛೇ ಹನತೀತಿ ಮಚ್ಛಿಕೋ. ಏವಂ ಧೇನುಕೋ, ಮಗೇಹಿ ಮಗೇ ಹನತೀತಿ ಮಾಗವಿಕೋ, ಮಜ್ಝೇ ವಾಗಮೋ. ಏವಂ ಹಾರಿಣಿಕೋ, ‘ಹರಿಣೋ’ತಿ ಮಗೋ ಏವ. ಸೂಕರಿಕೋ, ಇಧ ನ ವುದ್ಧಿ.

ಸತಂ ಅರಹತೀತಿ ಸಾತಿಕಂ. ಏವಂ ಸಾಹಸ್ಸಿಕಂ.

ಪರದಾರಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಾರದಾರಿಕೋ, ಪರದಾರಿಕೋ ವಾ. ಏವಂ ಪಥಿಕೋ, ಮಗ್ಗಿಕೋ.

ಬದರೇ ¶ ಉಞ್ಛತಿ ಗವೇಸತೀತಿ ಬಾದರಿಕೋ. ಏವಂ ಆಮಲಕಿಕೋ.

ಧಮ್ಮಂ ಚರತೀತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ. ಏವಂ ಅಧಮ್ಮಿಕೋ.

೪೬೩. ತೇನ ಕತಂ ಕೀತಂ ಬನ್ಧಂ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಸಂಸಟ್ಠಂ ಹತಂ ಹನ್ತಿ ಜಿತಂ ಜಯತಿ ದಿಬ್ಬತಿ ಖಣತಿ ತರತಿ ಚರತಿ ವಹತಿ ಜೀವತಿ [ಕ. ೩೫೦; ರೂ. ೩೭೩; ನೀ. ೩೬೪; ಚಂ. ೩.೪.೧-೨೬; ಪಾ. ೪.೪.೧-೨೭].

ತೇನ ಕತಂ, ತೇನ ಕೀತಂ…ಪೇ… ತೇನ ಜೀವತಿ ಇಚ್ಚತ್ಥೇಸು ತತಿಯನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಕಾಯೇನ ಕತಂ ಕಾಯಿಕಂ. ಏವಂ ವಾಚಸಿಕಂ, ಮಾನಸಿಕಂ, ವಾತೇನ ಕತೋ ವಾತಿಕೋ, ಆಬಾಧೋ.

ಸತೇನ ಮೂಲೇನ ಕೀತಂ ಭಣ್ಡಂ ಸಾತಿಕಂ. ಏವಂ ಸಾಹಸ್ಸಿಕಂ.

ವರತ್ತಾಯ ಯೋತ್ತಾಯ ಬನ್ಧಿತೋ ವಾರತ್ತಿಕೋ, ಅಯಸಾ ಬನ್ಧಿತೋ ಆಯಸಿಕೋ, ಸಾಗಮೋ. ಏವಂ ಪಾಸಿಕೋ.

ಘತೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಸಂಸಟ್ಠಂ ವಾ ಘಾತಿಕಂ. ಏವಂ ಗೋಳಿಕಂ, ದಾಧಿಕಂ, ಮಾರಿಚಿಕಂ.

ಜಾಲೇನ ಹತೋ ಜಾಲಿಕೋ, ಮಚ್ಛೋ.

ಜಾಲೇನ ಹನ್ತೀತಿ ಜಾಲಿಕೋ, ಜಾಲಕೇವಟ್ಟೋ. ಏವಂ ಬಾಳಿಸಿಕೋ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೮].

ಅಕ್ಖೇಹಿ ಜಿತಂ ಧನಂ ಅಕ್ಖಿಕಂ. ಏವಂ ಸಾಲಾಕಿಕಂ.

ಅಕ್ಖೇಹಿ ಜಯತಿ ದಿಬ್ಬತೀತಿ ವಾ ಅಕ್ಖಿಕೋ.

ಖಣಿತ್ತಿಯಾ ಖಣತೀತಿ ಖಾಣಿತ್ತಿಕೋ. ಏವಂ ಕುದ್ದಾಲಿಕೋ, ಇಧ ನ ವುದ್ಧಿ.

ಉಳುಮ್ಪೇನ ¶ ತರತೀತಿ ಓಳುಮ್ಪಿಕೋ, ಉಳುಮ್ಪಿಕೋ ವಾ. ಏವಂ ನಾವಿಕೋ [ಜಾ. ೨.೨೦.೧೪೯], ಗೋಪುಚ್ಛಿಕೋ.

ಸಕಟೇನ ಚರತೀತಿ ಸಾಕಟಿಕೋ. ಏವಂ ರಥಿಕೋ, ಯಾನಿಕೋ, ದಣ್ಡಿಕೋ,

ಖನ್ಧೇನ ವಹತೀತಿ ಖನ್ಧಿಕೋ. ಏವಂ ಅಂಸಿಕೋ, ಸೀಸಿಕೋ, ಇಧ ನ ವುದ್ಧಿ.

ವೇತನೇನ ಜೀವತೀತಿ ವೇತನಿಕೋ. ಏವಂ ಭತಿಕೋ, ಕಸಿಕೋ, ಕಯಿಕೋ, ವಿಕ್ಕಯಿಕೋ, ಭತಿಕಾದೀಸು ನ ವುದ್ಧಿ.

೪೬೪. ತಸ್ಸ ಸಂವತ್ತತಿ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೪.೬೭-೬೯; ಪಾ. ೪.೪.೬೬-೬೮].

ತಸ್ಸ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೇ ಚತುತ್ಥ್ಯನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಪುನ ಭವಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕೋ, ಪುನಸ್ಸ ಓತ್ತಂ, ಭಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ, ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ [ಮಹಾವ. ೧೪], ತಣ್ಹಾ, ಲೋಕಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಲೋಕಿಕೋ, ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಗ್ಗೋ, ಸಗ್ಗಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಸೋವಗ್ಗಿಕಂ [ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೩], ಪುಞ್ಞಂ. ಏವಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ.

೪೬೫. ತತೋ ಸಮ್ಭೂತಮಾಗತಂ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೩.೪೯-೫೧; …ಪೇ… ೪.೩.೭೭-೭೯].

ತತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ, ತತೋ ಆಗತಂ ಇಚ್ಚತ್ಥೇಸು ಪಞ್ಚಮ್ಯನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಮಾತಿತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ಆಗತಂ ವಾ ಮತ್ತಿಕಂ [ಪಾರಾ. ೩೪], ದ್ವಿತ್ತಂ ರಸ್ಸೋ ಚ. ಏವಂ ಪೇತ್ತಿಕಂ. ಣ್ಯ, ಣಿಯಾಪಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುರಭಿತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ಸೋರಭ್ಯಂ, ಥನತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ಥಞ್ಞಂ, ಪಿತಿತೋ ಸಮ್ಭೂತೋ ಪೇತ್ತಿಯೋ. ಏವಂ ಮತ್ತಿಯೋ. ಣ್ಯಮ್ಹಿ-ಮಚ್ಚೋ.

೪೬೬. ತತ್ಥ ವಸತಿ ವಿದಿತೋ ಭತ್ತೋ ನಿಯುತ್ತೋ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೪.೭೦-೭೫ …ಪೇ… ೪.೪.೬೯-೭೪].

ಏತೇಸ್ವತ್ಥೇಸು ¶ ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ.

ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಸತೀತಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕೋ. ಏವಂ ಆರಞ್ಞಿಕೋ, ಸೋಸಾನಿಕೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ವಸತೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಚನೇಪಿ ತಸ್ಸೀಲ, ತಬ್ಬತ, ತದ್ಧಮ್ಮ, ತಸ್ಸಾಧುಕಾರಿತಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಸಿದ್ಧತ್ಥದೀಪಕತ್ತಾ. ನ ಹಿ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಮುಹುತ್ತಮತ್ತಂ ವಸನ್ತೋ ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕೋತಿ ವೋಹರೀಯತಿ.

ಲೋಕೇ ವಿದಿತೋ ಲೋಕಿಕೋ.

ಚತುಮಹಾರಾಜೇಸು ಭತ್ತಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ [ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧].

ದ್ವಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ದೋವಾರಿಕೋ. ಏವಂ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ನವಕಮ್ಮಿಕೋ, ಇಧ ನ ವುದ್ಧಿ. ‘‘ಜಾತಿಕಿಯೋ, ಅನ್ಧಕಿಯೋ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಕಿಯೋ.

೪೬೭. ತಸ್ಸಿದಂ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೪; ಚಂ. ೩.೩.೮೫-೧೦೨; ಪಾ. ೪.೩.೧೨೦-೧೩೩].

ತಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಛಟ್ಠುನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅಯಂ ಸಙ್ಘಿಕೋ, ವಿಹಾರೋ, ಸಙ್ಘಿಕಾ, ಭೂಮಿ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಇದಂ ಸಙ್ಘಿಕಂ, ಭಣ್ಡಂ. ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲಿಕಂ, ಗಣಿಕಂ, ಮಹಾಜನಿಕಂ, ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಏಸೋತಿ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಕೋ. ಏವಂ ನಾಟಪುತ್ತಿಕೋ, ದಾಸಪುತ್ತಿಕೋ.

೪೬೮. ಣಿಕಸ್ಸಿಯೋ ವಾ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೭೫೬].

ಣಿಕಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಇಯೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋ, ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೬೯. ಣೋ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೩.೮೫; ಪಾ. ೪.೩.೧೨೦].

ತಸ್ಸಿದನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೇ ಛಟ್ಠುನ್ತಾ ಣೋ ಹೋತಿ.

ಕಚ್ಚಾಯನಸ್ಸ ಇದಂ ಕಚ್ಚಾಯನಂ, ಬ್ಯಾಕರಣಂ. ಏವಂ ಸೋಗತಂ, ಸಾಸನಂ, ಮಾಹಿಂಸಂ, ಮಂಸಾದಿ.

೪೭೦. ಗವಾದೀಹಿ ಯೋ [ಕ. ೩೫೩; ರೂ. ೩೭೮; ನೀ. ೭೮೧].

ತಸ್ಸಿದನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಗವಾದೀಹಿ ಯೋ ಹೋತಿ.

೪೭೧. ಯಮ್ಹಿ ಗೋಸ್ಸ ಚ [ಕ. ೭೮; ರೂ. ೩೧; ನೀ. ೨೨೯].

ಯವನ್ತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಗೋಸ್ಸ ಚ ಉವಣ್ಣಾನಞ್ಚ ಅವಙ ಹೋತೀತಿ ಅವಾದೇಸೋ. ‘ತವಗ್ಗವರಣಾನ…’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ವಸ್ಸ ಬತ್ತಂ, ಗುನ್ನಂ ಇದಂ ಗಬ್ಯಂ, ಮಂಸಾದಿ, ದು ವುಚ್ಚತಿ ರುಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸ ಇದಂ ದಬ್ಯಂ, ದಬ್ಬಂ, ಮೂಲಾದಿ.

ಅನೇಕತ್ಥರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಅಸ್ಸತ್ಥಿರಾಸಿ

೪೭೨. ತಮೇತ್ಥಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ಮನ್ತು [ಕ. ೩೬೯; ರೂ. ೪೦೩; ನೀ. ೭೯೩; ಚಂ. ೪.೨.೯೮; ಪಾ. ೫.೨.೯೪].

ತಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೇಸು ಪಠಮನ್ತಾ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಇವಣ್ಣು’ವಣ್ಣೋ’ಕಾರೇಹಿ ಮನ್ತು. ತತ್ಥ ಇವಣ್ಣನ್ತೇಹಿ ನಿಚ್ಚಂ, ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥಿ, ಏತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸತಿಮಾ. ಏವಂ ಗತಿಮಾ, ಮತಿಮಾ, ಧಿತಿಮಾ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೯೫೨; ಜಾ. ೨.೨೨.೧೪೫೧], ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮಾ [ಜಾ. ೨.೨೨.೧೪೫೧], ಸಿರೀಮಾ [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ] ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಉವಣ್ಣನ್ತೇಹಿ ಪನ ¶ –

೪೭೩. ಆಯುಸ್ಸಾಯಸ ಮನ್ತುಮ್ಹಿ [ಕ. ೩೭೧; ರೂ. ೪೦೪; ನೀ. ೭೯೭].

ಮನ್ತುಮ್ಹಿ ಪರೇ ಆಯುಸ್ಸ ಆಯಸಾದೇಸೋ ಹೋತಿ.

ದೀಘಂ ಆಯು ಅಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಯಸ್ಮಾ [ಮಹಾನಿ. ೪೯]. ಏವಂ ಚಕ್ಖುಮಾ, ಬನ್ಧುಮಾ, ಭಾಣುಮಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಬಹೂ ಗಾವೋ ಅಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಿ, ಅಸ್ಸ ವಾ ಸನ್ತೀತಿ ಗೋಮಾ. ಚನ್ದಿಮಾ, ಪಾಪಿಮಾಪದೇಸು ಚ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಚನ್ದಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಮಾನಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚನ್ದಿಮಾ [ಧ. ಪ. ೩೮೭], ದೇವಪುತ್ತೋ, ಉಪಚಾರೇನ ಪನ ವಿಮಾನಮ್ಪಿ ಚನ್ದಿಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ದೇವಪುತ್ತೋಪಿ ಚನ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅತಿ ವಿಯ ಪಾಪೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾಪಿಮಾ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೭], ಮಾರೋ. ನ ಹಿ ಅಪ್ಪಕೇನ ಪಾಪೇನ ಪಾಪಿಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಪಹೂತಾದಿವಸೇನ ಪಸಿದ್ಧೇ ಏವ ಮನ್ತಾದೀನಂ ಪವತ್ತನತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ವುತ್ತಿಯಂ –

‘‘ಪಹೂತೇ ಚ ಪಸಂಸಾಯಂ, ನಿನ್ದಾಯಞ್ಚಾತಿಸಾಯನೇ.

ನಿಚ್ಚಯೋಗೇ ಚ ಸಂಸಗ್ಗೇ, ಹೋನ್ತಿಮೇ ಮನ್ತುಆದಯೋ’’ತಿ [ಮೋಗ. ೭೮].

ತತ್ಥ ಪಹೂತೇ-ಗೋಮಾ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨], ಧನವಾತಿ.

ಪಸಂಸಾಯಂ-ಜಾತಿಮಾ, ಗುಣವಾತಿ.

ನಿನ್ದಾಯಂ-ವಲಿಮಾತಿ.

ಅತಿಸಾಯನೇ – ಬುದ್ಧಿಮಾ, ವಣ್ಣವಾತಿ.

ನಿಚ್ಚಯೋಗೇ-ಸತಿಮಾ, ಸೀಲವಾ, ದಣ್ಡೀತಿ.

ಸಂಸಗ್ಗೇ – ಹಲಿದ್ದಿಮಾತಿ.

ತಥಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಹಿ ಏವ ಸತಿಆದೀಹಿ ಸತಿಮಾ ಇಚ್ಚಾದಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ಅತೀತೇಹಿ ಅನಾಗತೇಹಿ ಚ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಹಿ, ಕಸ್ಮಾ ¶ ? ಅತ್ಥಿಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ. ಏವಂ ಪನ ಸತಿ ಕಥಂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ತ್ವಂ ಸತಿಮಾ ಆಸಿ, ಅನಾಗತೇಪಿ ಸತಿಮಾ ಭವಿಸ್ಸಸೀತಿ ಇದಂ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ? ತದಪಿ ತದಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ಏವ ಸತಿಯಾ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ.

ಗೋ, ಅಸ್ಸೋ, ಮನುಸ್ಸೋ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಜಾತಿಸದ್ದೇಸು ತೇಸಂ ದಬ್ಬಾಭಿಧಾನಸಮತ್ಥತ್ತಾ ಮನ್ತಾದಯೋ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ನೀಲೋ ಪಟೋ, ಸುಕ್ಕೋ ಪಟೋಇಚ್ಚಾದೀಸು ಗುಣಸದ್ದೇಸು ತಿಸ್ಸೋ, ಫುಸ್ಸೋಇಚ್ಚಾದೀಸು ನಾಮಸದ್ದೇಸು ಚ. ಯೇಸಂ ಪನ ದಬ್ಬಾಭಿಧಾನಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ನತ್ಥಿ, ತೇಸ್ವೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಿಮಾ, ಪಞ್ಞವಾ, ರೂಪವಾ, ವಣ್ಣವಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೩೭೪. ಇಮಿಯಾ [ಕ. ೩೫೩; ರೂ. ೩೭೮; ನೀ. ೭೬೮].

ಪಠಮನ್ತಾ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಇಮ, ಇಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಬಹವೋ ಪುತ್ತಾ ಅಸ್ಸ ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಸನ್ತೀತಿ ಪುತ್ತಿಮೋ, ಪತ್ಥಟಾ ಕಿತ್ತಿ ಅಸ್ಸ ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಿತ್ತಿಮೋ. ಏವಂ ಫಲಿಮೋ, ಖನ್ಧಿಮೋ, ರುಕ್ಖೋ, ಪುತ್ತಿಯೋ, ಕಪ್ಪಿಮೋ, ಕಪ್ಪಿಯೋ, ಜಟಿಮೋ, ಜಟಿಯೋ, ಥಿರಂ ಗುಣಜಾತಂ ಅಸ್ಸ ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಥೇರಿಯೋ, ಹಾನಭಾಗೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯೋ. ಏವಂ ಠಿತಿಭಾಗಿಯೋ, ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋ, ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಚನ್ದಿಮಾ, ಪುತ್ತಿಮಾಸದ್ದಾನಂ ಸಿಮ್ಹಿ ರಾಜಾದಿಗಣರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ರತ್ತಿಮಾಭಾತಿ ಚನ್ದಿಮಾ [ಧ. ಪ. ೩೮೭], ಪುತ್ತೇಹಿ ನನ್ದತಿ ಪುತ್ತಿಮಾತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨]. ಕಿತ್ತಿಮಾಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ಕಿತ್ತಿಮಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿಮತೋತಿ ರೂಪನ್ತಿ.

೪೭೫. ವನ್ತ್ವಾವಣ್ಣಾ [ಕ. ೩೬೮; ರೂ. ೪೦೨; ನೀ. ೭೯೨; ಚಂ. ೬.೩.೩೫ …ಪೇ… ೮.೨.೯].

ಅವಣ್ಣಭೂತಾ ಪಠಮನ್ತಾ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ವನ್ತು ಹೋತಿ.

ನಿಚ್ಚಸೀಲವಸೇನ ¶ ವಿಸುದ್ಧಂ ಸೀಲಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಸೀಲವಾ, ಪಸತ್ಥೋ ಗುಣೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಗುಣವಾ.

ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪದತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಮನ್ತ್ವತ್ಥವಿಸೇಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಹಗತಾ ಪಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಞ್ಞವಾ, ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ದೀಘಾನಂ ಕ್ವಚಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ. ವಿದತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿದೋ, ಞಾಣಂ, ವಿದೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ವಿದ್ವಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಪುಬ್ಬಸ್ಸರಲೋಪೋ.

ಅವಣ್ಣಾತಿ ಕಿಂ? ಸತಿಮಾ, ಬನ್ಧುಮಾ.

ಬಹುಲಾಧಿಕಾರಾ ರಸ್ಮಿವಾ, ಲಕ್ಖಿವಾ, ಯಸಸ್ಸಿವಾ, ಭಯದಸ್ಸಿವಾ, ಮಸ್ಸುವಾ, ಗಾಣ್ಡೀವಧನ್ವಾತಿಪಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಗಾಣ್ಡೀವಧನು ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಗಾಣ್ಡೀವಧನ್ವಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಪುಬ್ಬಸ್ಸರಲೋಪೋ.

೪೭೬. ದಣ್ಡಾದೀಹಿಕಈ ವಾ [ಕ. ೩೬೬; ರೂ. ೪೦೦; ನೀ. ೭೯೦; ಚಂ. ೪.೨.೧೧೮-೧೨೧; ಪಾ. ೫.೨.೧೧೫-೬].

ತೇಹಿ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಇಕ, ಈ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ನಿಚ್ಚಂ ಗಹಿತೋ ದಣ್ಡೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ದಣ್ಡಿಕೋ, ದಣ್ಡೀ, ದಣ್ಡವಾ. ಏವಂ ಗನ್ಧಿಕೋ, ಗನ್ಧೀ, ಗನ್ಧವಾ, ರೂಪಿಕೋ, ರೂಪೀ, ರೂಪವಾ. ಇಣಸಾಮಿಕೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಧನಾ ಇಕೋ, ಧನಿಕೋ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಧನೀ, ಧನವಾ, ಅತ್ಥಿಕೋ, ಅತ್ಥೀ, ಅತ್ಥವಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ಅಸನ್ನಿಹಿತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥಿಕೋ, ಮಹಗ್ಘೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಮಹಗ್ಘತ್ಥಿಕೋ. ಏವಂ ಧನತ್ಥಿಕೋ, ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕೋ, ಸೇಯ್ಯತ್ಥಿಕೋ, ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಇದಮತ್ಥೀ, ಪಾಟವೇನ ಅತ್ಥೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಾಟವತ್ಥೀ. ಏವಂ ಛೇಕತ್ಥೀ, ಕುಸಲತ್ಥೀಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ವಣ್ಣಸದ್ದನ್ತಾ ಪನ ಈಯೇವ ಹೋತಿ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಣ್ಣೋ ಸಣ್ಠಾನಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೀ. ಅಥ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಣ್ಣೋ ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೋ ¶ , ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೋ ವಿಯ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೀ. ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮವಚ್ಛಸೀ, ‘ವಚ್ಛಸ’ನ್ತಿ ಸೀಸಂ, ತದ್ಧಿತನ್ತಸಮಾಸಪದಂ ನಾಮೇತಂ. ಏವಂ ದೇವವಣ್ಣೀ.

ಹತ್ಥ, ದನ್ತಾದೀಹಿ ಜಾತಿಯಂ ಈ, ಹತ್ಥೀ, ದನ್ತೀ, ಗಜೋ, ದಾಠೀ, ಕೇಸರೀ, ಸೀಹೋ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಹತ್ಥವಾ, ದನ್ತವಾ. ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಮ್ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಣ್ಣತೋ ಈಯೇವ, ವಣ್ಣೀ, ಅಞ್ಞತ್ರ ವಣ್ಣವಾ. ಪೋಕ್ಖರಾದೀಹಿ ದೇಸೇ ಈಯೇವ, ಪೋಕ್ಖರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಮಲಂ, ಪೋಕ್ಖರಣೀ, ಪುನ ಇತ್ಥಿಯಂ ನೀ, ಪುಬ್ಬಈ-ಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ತಂ, ಉಪ್ಪಲಿನೀ, ಕುಮುದಿನೀ, ಭಿಸಿನೀ, ಮುಳಾಲಿನೀ, ಸಾಲುಕಿನೀ, ಪದುಮಂ ಏತ್ಥ ದೇಸೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಪದುಮೀ, ತತೋ ಇತ್ಥಿಯಂ ನೀ, ಪದುಮಿನೀ, ಪುಬ್ಬಈ-ಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಕಮಲಾಕರಸ್ಸ ವಾ ಕಮಲಗಚ್ಛಸ್ಸ ವಾ ನಾಮಂ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಪೋಕ್ಖರವಾ ಹತ್ಥೀ, ಇಧ ಸೋಣ್ಡಾ ಪೋಕ್ಖರಂ ನಾಮ.

ಸಿಖೀ, ಸಿಖಾವಾ, ಮಾಲೀ, ಮಾಲಾವಾ, ಸೀಲೀ, ಸೀಲವಾ, ಬಲೀ, ಬಲವಾ. ಸಮಾಸನ್ತೇಪಿ ಈ, ನಿದ್ದಾಸೀಲೀ, ಸಭಾಸೀಲೀ, ಬಾಹುಬಲೀ, ಊರುಬಲೀ. ಸುಖ, ದುಕ್ಖೇಹಿ ಈಯೇವ, ಸುಖೀ, ದುಕ್ಖೀ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೭೭. ತಪಾದೀಹಿ ಸೀ [ಕ. ೩೬೫; ರೂ. ೩೯೯; ನೀ. ೭೮೯; ಚಂ. ೪.೨.೧೦೬; ಪಾ. ೫.೨.೧೦೨; ‘… ಸ್ಸೀ’ (ಬಹೂಸು)].

ತಪಾದೀಹಿ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಸೀ ಹೋತಿ ವಾ.

ತಪೋ ಅಸ್ಸ ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ತಪಸ್ಸೀ, ದ್ವಿತ್ತಂ. ಏವಂ ಯಸಸ್ಸೀ, ತೇಜಸ್ಸೀ, ಮನೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮನಸ್ಸೀ.

ವಾತ್ವೇವ? ಯಸವಾ.

೪೭೮. ಣೋ ತಪಾ [ಕ. ೩೭೦; ರೂ. ೪೦೫; ನೀ. ೭೯೫; ಚಂ. ೪.೨.೧೦೬; ಪಾ. ೫.೨.೧೦೩].

ತಪಮ್ಹಾ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಣೋ ಹೋತಿ.

ತಪೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಾಪಸೋ, ಇತ್ಥಿಯಂ ತಾಪಸೀ.

೪೭೯. ಮುಖಾದಿತೋ ರೋ [ಕ. ೩೬೭; ರೂ. ೪೦೧; ನೀ. ೭೯೧; ಚಂ. ೪.೨.೧೧೦, ೧೧೧; ಪಾ. ೫.೨.೧೦೬, ೧೦೭].

ಮುಖಾದೀಹಿ ¶ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ರೋ ಹೋತಿ.

ಅಸಂಯತಂ ಮುಖಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮುಖರೋ, ಸುಸಿ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸುಸಿರೋ, ರುಕ್ಖೋ, ಊಸೋ ಖಾರೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಊಸರೋ, ಖಾರಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ, ಮಧು ರಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಧುರೋ, ಗುಳೋ, ನಗಾ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ನಗರೋ, ಬಹುಪಬ್ಬತಪ್ಪದೇಸೋ, ‘‘ನಗರ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಕುಞ್ಜೋ ವುಚ್ಚತಿ ಹನು, ಕುಞ್ಜರೋ, ಹತ್ಥೀ, ಉಣ್ಣತಾ ದನ್ತಾ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ದನ್ತುರೋ, ಹತ್ಥೀಯೇವ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಅಸ್ಸ ಉತ್ತಂ.

೪೮೦. ತುನ್ದ್ಯಾದೀಹಿ ಭೋ [ಕ. ೩೬೪; ರೂ. ೩೯೮; ನೀ. ೩೮೭; ಚಂ. ೪.೨.೧೪೮; ಪಾ. ೫.೨.೧೩೯].

ತುನ್ದಿಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಭೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ತುನ್ದಿ ವುಚ್ಚತಿ ವುದ್ಧಾ ನಾಭಿ, ತುನ್ದಿಭೋ, ವಲಿಯೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ವಲಿಭೋ.

ವಾತ್ವೇವ? ತುನ್ದಿಮಾ.

೪೮೧. ಸದ್ಧಾದಿತ್ವ [ಕ. ೩೭೦; ರೂ. ೪೦೫; ನೀ. ೭೯೫; ಚಂ. ೪.೨.೧೦೫; ಪಾ. ೫.೨.೧೦೧ (ಸದ್ದಾದಿವ್ಹ?)].

ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಅ ಹೋತಿ.

ಸದ್ಧಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಸದ್ಧೋ. ಏವಂ ಪಞ್ಞೋ, ಸತೋ.

ವಾತ್ವೇವ? ಪಞ್ಞವಾ, ಸತಿಮಾ.

೪೮೨. ಆಲ್ವಾಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ [ಕ. ೩೫೯; ರೂ. ೩೮೪; ನೀ. ೭೭೯; ಚಂ. ೪.೨.೧೫೭; ಪಾ. ೩.೨.೧೫೮].

ಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಆಲು ಹೋತಿ ವಾ.

ಅಭಿಜ್ಝಾ ¶ ಅಧಿಕಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಲು, ಸೀತಲದುಕ್ಖಂ ಅಧಿಕಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀತಾಲು, ಧಜಾ ಬಹುಲಾ ಅಸ್ಮಿಂ ರಥೇ ಸನ್ತೀತಿ ಧಜಾಲು, ದಯಾ ಬಹುಲಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಯಾಲು, ಪುರಿಸಚಿತ್ತಂ ಬಹುಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸಾಲು, ಪುರಿಸಲೋಲಾ ಇತ್ಥೀ.

ವಾತ್ವೇವ? ದಯಾವಾ.

೪೮೩. ಪಿಚ್ಛಾದಿತ್ವಿಲೋ [ಕ. ೩೬೪; ರೂ. ೩೯೮; ನೀ. ೭೮೭; ಚಂ. ೪.೨.೧೦೨, ೧೦೩; ಪಾ. ೫.೨.೯೯, ೧೦೦].

ಪಿಚ್ಛಾದಿತೋ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಇಲೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಪಿಚ್ಛಂ ತೂಲಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಪಿಚ್ಛಿಲೋ, ಪಿಚ್ಛವಾ, ತೂಲರುಕ್ಖೋ, ಪಿಚ್ಛಿಲಾ ಸಿಪ್ಪಲಿ [ಸಿಪ್ಪಲೀ, ಸೀಮ್ಬಲೀ, ಸೇಮ್ಮಲೀತಿಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ], ಫೇನಿಲೋ [ಫೇಣಿಲೋತಿಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ], ಫೇನವಾ, ಅದ್ದಾರಿಟ್ಠಕೋ, ಜಟಿಲೋ, ಜಟಾವಾ, ತಾಪಸೋ, ತುಣ್ಡಿಲೋ, ತುಣ್ಡವಾ, ಅಧಿಕಾ ವಾಚಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಾಚಾಲೋ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಇಲೋಪೋ.

೪೮೪. ಸೀಲಾದಿತೋ ವೋ [ಕ. ೩೬೪; ರೂ. ೩೯೮; ನೀ. ೭೮೭; ಚಂ. ೪.೨.೧೧೩; ಪಾ. ೫.೨.೧೦೯].

ಸೀಲಾದೀಹಿ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ವೋ ಹೋತಿ.

ನಿಚ್ಚರಕ್ಖಿತಸೀಲಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಸೀಲವೋ, ಪುರಿಸೋ, ಸೀಲವಾ, ಇತ್ಥೀ, ಕೇಸಾ ಅತಿದೀಘಾ ಅಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತೀತಿ ಕೇಸವೋ, ಕೇಸವಾ, ಅಪರಿಮಾಣಾ ಅಣ್ಣಾ ಉದಕಾ ಅಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತೀತಿ ಅಣ್ಣವೋ, ಮಹನ್ತಂ ಬಲಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಬಲವೋ, ಬಲವಾ, ಬಲವಂ. ಗಾಣ್ಡೀ ವುಚ್ಚತಿ ಸನ್ಧಿ, ಬಹವೋ ಗಾಣ್ಡೀ ಅಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಾಣ್ಡೀವಂ, ಧನು [ಗಣ್ಡಸ್ಸ ಗಣ್ಡಮಿಗಸಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅಯಂ ಗಾಣ್ಡೀ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಾಣ್ಡೀತಿ ಗಾಣ್ಡೀವೋ. (ಪಞ್ಚಕಾಟೀಕಾ). ಗಾಣ್ಡೀಮೇಣ್ಡಸಿಙ್ಗಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಾಣ್ಡೀವಂ, ಧನು. (ಪಯೋಗಸಿದ್ಧಿ). ಗಾಣ್ಡೀ ಗನ್ಥಿ, ಸೋ ಅತ್ಥಿ ಅಸ್ಸ ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಗಾಣ್ಡೀವೋ ಅಜ್ಜುನಧನು, (ಮುಗ್ಧಬೋಧಟೀಕಾ)], ಬಹುಕಾ ರಾಜೀ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರಾಜೀವಂ, ಪಙ್ಕಜಂ.

೪೮೫. ಮಾಯಾಮೇಧಾಹಿ ವೀ [ಕ. ೩೬೪; ರೂ. ೩೯೮; ನೀ. ೭೮೭; ಚಂ. ೪.೨.೧೩೭; ಪಾ. ೫.೨.೧೨೧].

ಏತೇಹಿ ¶ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ವೀ ಹೋತಿ.

ಮಾಯಾವೀ, ಮೇಧಾವೀ.

೪೮೬. ಇಸ್ಸರೇ ಆಮ್ಯುವಾಮೀ [ಕ. ೩೬೪; ರೂ. ೩೯೮; ನೀ. ೭೮೭; ಚಂ. ೪.೨.೧೪೩; ಪಾ. ೫.೨.೧೨೬; ‘‘ಸಿಸ್ಸರೇ…’’ (ಬಹೂಸು)].

ಇಸ್ಸರಭೂತೇ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಆಮೀ, ಉವಾಮೀ ಹೋನ್ತಿ.

ಇಸ್ಸರಿಯಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಸಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಾಮೀ, ಸುವಾಮೀ [ಸು. ನಿ. ೬೭೧], ಇತ್ಥಿಯಂ ಸಾಮಿನೀ, ಸುವಾಮಿನೀ, ಬಿನ್ದುಲೋಪೋ, ಕಾಗಮೇ ಸಾಮಿಕೋ.

೪೮೭. ಲಕ್ಖ್ಯಾ ಣೋ ಅ ಚ [ಕ. ೩೬೪; ರೂ. ೩೯೮; ನೀ. ೭೮೭; ಪಾ. ೫.೨.೧೦೦].

ಲಕ್ಖೀಮ್ಹಾ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಣೋ ಹೋತಿ, ಈಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ.

ಲಕ್ಖೀ ಸಿರೀ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಲಕ್ಖಣೋ.

೪೮೮. ಅಙ್ಗಾ ನೋ ಕಲ್ಯಾಣೇ [ಕ. ೩೬೪; ರೂ. ೩೯೮; ನೀ. ೭೮೭; ಪಾ. ೫.೨.೧೦೦].

ಕಲ್ಯಾಣೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅಙ್ಗಮ್ಹಾ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ನೋ ಹೋತಿ.

ಕಲ್ಯಾಣಂ ಅಙ್ಗಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಙ್ಗನಾ.

೪೮೯. ಸೋ ಲೋಮಾ [ಕ. ೩೬೪; ರೂ. ೩೯೮; ನೀ. ೭೮೭; ಚಂ. ೪.೨.೧೦೪; ಪಾ. ೫.೨.೧೦೦].

ಲೋಮಮ್ಹಾ ಮನ್ತ್ವತ್ಥೇ ಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ಬಹೂನಿ ಲೋಮಾನಿ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಲೋಮಸೋ. ಏತ್ಥ ‘ಸೋ’ತಿ ಸುತ್ತವಿಭಾಗೇನ ‘‘ಸುಮೇಧಸೋ, ಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿಪಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಅಸ್ಸತ್ಥಿರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಭಾವ, ಕಮ್ಮರಾಸಿ

೪೯೦. ತಸ್ಸ ¶ ಭಾವಕಮ್ಮೇಸು ತ್ತ ತಾ ತ್ತನ ಣ್ಯ ಣೇಯ್ಯಣಿಯ ಣ ಇಯಾ [ಕ. ೩೬೦; ರೂ. ೩೮೭; ನೀ. ೭೮೦; ಚಂ. ೪.೧.೧೩೬-೧೫೩; ಪಾ. ೫.೧.೧೧೯-೧೩೬].

ತಸ್ಸ ಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಛಟ್ಠುನ್ತಾ ಏತೇ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚಯಾ ಬಹುಲಂ ಭವನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಭವನ್ತಿ ಬುದ್ಧಿ, ಸದ್ದಾ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಾವೋ, ಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೇಸು ಆದಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ, ಚಿರಕಾಲಂ ಪವತ್ತಿಕಾರಣಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಆದಿಮ್ಹಿ ಪವತ್ತಿಕಾರಣಂ ಬ್ಯಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಚಿರಕಾಲಂ ಪವತ್ತಿಕಾರಣಂ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಜಾತಿ, ದಬ್ಬ, ಗುಣ, ಕ್ರಿಯಾ, ನಾಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ‘‘ಗೋಸ್ಸ ಭಾವೋ ಗೋತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗೋಜಾತಿ ಭಾವೋ ನಾಮ.

‘‘ದಣ್ಡಿನೋ ಭಾವೋ ದಣ್ಡಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದಣ್ಡದಬ್ಬಂ ಭಾವೋ ನಾಮ.

‘‘ನೀಲಸ್ಸ ಪಟಸ್ಸ ಭಾವೋ ನೀಲತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನೀಲಗುಣೋ ಭಾವೋ ನಾಮ.

‘‘ಪಾಚಕಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಚಕತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚನಕ್ರಿಯಾ ಭಾವೋ ನಾಮ.

‘‘ತಿಸ್ಸನಾಮಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಿಸ್ಸತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಿಸ್ಸನಾಮಂ ಭಾವೋ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ಗೋಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಗೋಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಗೋದಬ್ಬೇ ಗೋಬುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಗೋದಬ್ಬಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ದಬ್ಬೇ ಗೋವೋಹಾರಸ್ಸ ವಾ ಪವತ್ತಿಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತ್ತಮ್ಹಿ-ಗೋತ್ತಂ, ದಣ್ಡಿತ್ತಂ, ಪಾಚಕತ್ತಂ, ತಿಸ್ಸತ್ತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತಾಮ್ಹಿ-ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಾ ¶ , ನಿದ್ದಾರಾಮತಾ, ಭಸ್ಸಾರಾಮತಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತ್ತನಮ್ಹಿ-ಪುಥುಜ್ಜನತ್ತನಂ, ವೇದನತ್ತನಂ, ಜಾರತ್ತನಂ, ಜಾಯತ್ತನಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಣ್ಯಮ್ಹಿ-ಅಲಸಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಲಸ್ಯಂ, ಸಮಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಞ್ಞಂ, ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಗುಣೋ ಸಾಮಞ್ಞಞ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಞ್ಞಞ್ಚ ನಾಮ. ತಾಪಸಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಾಪಸ್ಯಂ, ನಿಪುಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ನೇಪುಞ್ಞಂ, ವಿಪುಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೇಪುಲ್ಲಂ, ರಞ್ಞೋ ಭಾವೋ ರಜ್ಜಂ, ಆಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಖೇತ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಪಬ್ಬತ್ಯಂ, ದಾಯಾದಸ್ಸ ಭಾವೋ ದಾಯಜ್ಜಂ, ವಿಸಮಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೇಸಮ್ಮಂ, ಸಖಿನೋ ಭಾವೋ ಸಖ್ಯಂ, ವಾಣಿಜಾನಂ ಭಾವೋ ವಾಣಿಜ್ಜಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಣೇಯ್ಯಮ್ಹಿ – ಸುಚಿಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋಚೇಯ್ಯಂ. ಏವಂ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಣಿಯಮ್ಹಿ-ಆಲಸಿಯಂ, ಮದಭಾವೋ ಮದಿಯಂ. ಏವಂ ದಕ್ಖಿಯಂ, ಪುರೋಹಿತಭಾವೋ ಪೋರೋಹಿತಿಯಂ, ಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ, ಬ್ಯಾವಟಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೇಯ್ಯಾವಟಿಯಂ, ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಪುಬ್ಬೇ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಪದಂ ವಿಯ ಸಿದ್ಧಾನಿ.

ಣಮ್ಹಿ-ಗರುನೋ ಭಾವೋ ಗಾರವೋ, ಪಟುಭಾವೋ ಪಾಟವಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇಯಮ್ಹಿ-ಅಧಿಪತಿಭಾವೋ ಅಧಿಪತಿಯಂ, ಪಣ್ಡಿತಭಾವೋ ಪಣ್ಡಿತಿಯಂ, ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವೋ ಬಹುಸ್ಸುತಿಯಂ, ನಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವೋ ನಗ್ಗಿಯಂ, ಸೂರಭಾವೋ ಸೂರಿಯಂ, ವೀರಭಾವೋ ವೀರಿಯಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕ್ರಿಯಾ, ಅಲಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಅಲಸತ್ತಂ, ಅಲಸತಾ, ಅಲಸತ್ತನಂ, ಆಲಸ್ಯಂ, ಆಲಸೇಯ್ಯಂ, ಆಲಸಿಯಂ, ಆಲಸಂ, ಅಲಸಿಯಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೪೯೧. ಬ್ಯ ವದ್ಧದಾಸಾ ವಾ [ಕ. ೩೬೦; ರೂ. ೩೮೭; ನೀ. ೭೮೦].

ಭಾವ ¶ , ಕಮ್ಮೇಸು ವದ್ಧ, ದಾಸೇಹಿ ಬ್ಯೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ವದ್ಧಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಂ ವಾ ವದ್ಧಬ್ಯಂ, ವದ್ಧತಾ, ದಾಸಬ್ಯಂ, ದಾಸತಾ, ‘ವದ್ಧವ’ನ್ತಿ ಇಧ ಣೇ ಪರೇ ವಾಗಮೋ.

೪೯೨. ನಣ ಯುವಾ ಬೋ ಚ ವಯೇ [ಕ. ೩೬೧; ರೂ. ೩೮೮; ನೀ. ೭೮೧; ಚಂ. ೪.೧.೧೪೬; ಪಾ. ೫.೧.೧೩೦; ‘…ವಸ್ಸ’ (ಬಹೂಸು)].

ವಯೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಭಾವ, ಕಮ್ಮೇಸು ಯುವತೋ ನಣ ಹೋತಿ ವಾ ಬಾಗಮೋ ಚ.

ಯುವಸ್ಸ ಭಾವೋ ಯೋಬ್ಬನಂ.

ವಾತ್ವೇವ? ಯುವತ್ತಂ, ಯುವತಾ.

೪೯೩. ಅಣ್ವಾದೀಹಿಮೋ [ಕ. ೩೬೦; ರೂ. ೩೮೭; ನೀ. ೭೮೦; ಚಂ. ೪.೧.೧೩೯; ಪಾ. ೫.೧.೧೨೨; ‘ಅಣ್ವಾದಿತ್ವಿಮೋ’ (ಬಹೂಸು)].

ತೇಹಿ ಭಾವೇ ಇಮೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಅಣುನೋ ಭಾವೋ ಅಣಿಮಾ, ಲಘುನೋ ಭಾವೋ ಲಘಿಮಾ.

೪೯೪. ಕಸ್ಸಮಹತಮಿಮೇ ಕಸಮಹಾ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನಿ. ೮೫೯; ‘ಕಸ್ಸಕ…’?].

ಇಮಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಕಸ್ಸ, ಮಹನ್ತಸದ್ದಾನಂ ಕಮೇನ ಕಸ, ಮಹಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಸ್ಸಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಕಸಿಮಾ [(ಕಿಸಮಹತಮಿಮೇ ಕಸಮಹಾ. ಇಮಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಕಿಸ, ಮಹನ್ಥಸದ್ದಾನಂ ಕಮೇನ ಕಸ, ಮಹಾ ಹೋನ್ಥಿ. ಕಿಸಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಸಿಮಾ, ಮೋಗ. ೪-೧೩೩)], ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಹಿಮಾ. ಸುಮನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಣ್ಯಮ್ಹಿ ಸಾಗಮೋ, ‘ವಗ್ಗಲಸೇಹಿ ತೇ’ತಿ ಯಸ್ಸ ಪರರೂಪತ್ತಂ. ಏವಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ, ಸುನ್ದರಂ ವಚೋ ¶ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸುವಚೋ, ಸುವಚಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋವಚಸ್ಸಂ. ಏವಂ ದೋವಚಸ್ಸಂ.

‘‘ಆರಾಮರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ, ಉಯ್ಯಾನರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ, ಭೂಮಿರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ರಮಿತಬ್ಬನ್ತಿ ರಮಣಂ, ರಮಣಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ರಾಮಣೋ, ಆರಾಮೋ, ಆರಾಮರಾಮಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆರಾಮರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ, ಣೇಯ್ಯೋ, ಸಕತ್ಥೇ ಚ ಕೋ [ಕಥಂ ರಾಮಣಿಯಕತ್ಥಿ? ಸಕತ್ಥೇ ಕನ್ಥಾ ಣೇನ ಸಿದ್ಧಂ, (ಮೋಗ. ೪-೫೯)], ಆರಾಮಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಆರಾಮಸಿರೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು.

ಭಾವ, ಕಮ್ಮರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಪರಿಮಾಣರಾಸಿ

೪೯೫. ತಮಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣಂ ಣಿಕೋ ಚ [ಕ. ೩೫೧; ರೂ. ೩೭೪; ನೀ. ೭೬೪; ಚಂ. ೪.೧.೬೨; ಪಾ. ೫.೧.೫೭, ೫೮].

ತಂ ಅಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಪಠಮನ್ತಾ ಣಿಕೋ ಹೋತಿ ಕೋ ಚ. ಪರಿಮೀಯತೇ ಅನೇನಾತಿ ಪರಿಮಾಣಂ.

ದೋಣೋ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ದೋಣಿಕೋ. ಏವಂ ಖಾರಿಕೋ, ಕುಮ್ಭಿಕೋ, ಅಸೀತಿವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಆಸೀತಿಕೋ, ವಯೋ. ಏವಂ ನಾವುತಿಕೋ, ಉಪಡ್ಢಕಾಯೋ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಉಪಡ್ಢಕಾಯಿಕಂ, ಬಿಮ್ಬೋಹನಂ, ದ್ವೇ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ದುಕಂ. ಏವಂ ತಿಕಂ, ಚತುಕ್ಕಂ, ಪಞ್ಚಕಂ, ಛಕ್ಕಂ, ದ್ವಿತ್ತಂ. ದಸಕಂ, ಸತಕಂ.

೪೯೬. ಯತೇತೇಹಿ ತ್ತಕೋ [ಕ. ೩೯೧; ರೂ. ೪೨೩; ನೀ. ೮೩೦; ಪಾ. ೫.೧.೨೨, ೨೩]

ತಮಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಯ, ತ, ಏತಸದ್ದೇಹಿ ಸದಿಸದ್ವಿಭೂತೋ ತ್ತಕೋ ಹೋತಿ.

ಯಂ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಯತ್ತಕಂ. ಏವಂ ತತ್ತಕಂ.

೪೯೭. ಏತಸ್ಸೇಟ ತ್ತಕೇ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯].

ತ್ತಕೇ ¶ ಪರೇ ಏತಸದ್ದಸ್ಸ ಏಟ ಹೋತಿ.

ಏತಂ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ತಕಂ, ಯಾವ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಯಾವತ್ತಕಂ. ಏವಂ ತಾವತ್ತಕಂ, ಏತಾವತ್ತಕಂ. ‘ಯತೇತೇಹೀ’ತಿ ವಚನೇನ ಯಾವ, ತಾವ, ಏತಾವಾಪಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ.

೪೯೮. ಸಬ್ಬಾ ಚ ಟಾವನ್ತು [ಕ. ೩೯೧; ರೂ. ೪೨೩; ನೀ. ೮೩೦; ಚಂ. ೪.೨.೪೩; ಪಾ. ೫.೨.೩೯; ‘ಸಬ್ಬಾ ಚಚವನ್ತು’ (ಬಹೂಸು)].

ತಮಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಯ, ತೇ’ತೇಹಿ ಚ ಸಬ್ಬತೋ ಚ ಟಾವನ್ತು ಹೋತಿ, ಏತಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ.

ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾವನ್ತಂ, ಸಬ್ಬಾವಾ, ಅತ್ಥೋ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತೋ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತಾ, ಅತ್ಥಾ, ಸಬ್ಬಾವತಿ, ಅತ್ಥೇ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತೇಸು, ಅತ್ಥೇಸು, ಇತ್ಥಿಯಂ ಸಬ್ಬಾವತೀ, ಸಬ್ಬಾವನ್ತೀ, ಪರಿಸಾ. ಏವಂ ಯಾವಾ, ಯಾವನ್ತಾ, ಯಾವನ್ತೋ, ತಾವಾ, ತಾವನ್ತಾ, ತಾವನ್ತೋ, ಏತ್ತಾವಾ, ಏತ್ತಾವನ್ತಾ, ಏತ್ತಾವನ್ತೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಕ್ವಚಿ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಏಕಸ್ಸ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪೋ, ಯಾವತಕೋ ಕಾಯೋ, ತಾವತಕೋ ಬ್ಯಾಮೋ [ದೀ. ನಿ. ೩.೨೦೦], ಯಾವತಿಕಾ ಯಾನಸ್ಸ ಭೂಮಿ.

೪೯೯. ಕಿಂಮ್ಹಾ ರತಿ ರೀವ ರೀವತಕ ರಿತ್ತಕಾ [ಕ. ೩೯೧; ರೂ. ೪೨೩; ನೀ. ೮೩೦; ಚಂ. ೪.೨.೪೫; ಪಾ. ೫.೨.೪೧].

ತಂ ಅಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಕಿಂಸದ್ದತೋ ಏತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಭವನ್ತಿ.

೫೦೦. ರಾನುಬನ್ಧೇನ್ತಸರಾದಿಸ್ಸ [ಕ. ೫೩೯; ರೂ. ೫೫೮; ನೀ. ೧೧೨೪].

ರಾನುಬನ್ಧೇ ¶ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಪದನ್ತಸರಾದಿಸ್ಸ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪದನ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಗಯ್ಹತಿ, ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ರೀವನ್ತು, ರಿತ್ತಾವನ್ತುಪಚ್ಚಯಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಿಂ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಕತಿ. ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಕತಿ ಕುಸಲಾ, ಕತಿ ಅಕುಸಲಾ [ವಿಭ. ೧೫೧], ಕತಿವಸ್ಸೋಸಿ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು, ಏಕವಸ್ಸೋ ಅಹಂ ಭಗವಾ [ಮಹಾವ. ೭೮], ಕಿಂ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕೀವಂ, ಕಿಂವ ದೂರೋ ಇತೋ ಗಾಮೋ. ಏವಂ ಕೀವತಕಂ, ಕಿತ್ತಕಂ.

ರೀವನ್ತುಮ್ಹಿ – ಕೀವನ್ತೋ ಹೋನ್ತು ಯಾಚಕಾ [ಜಾ. ೨.೨೦.೧೦೩] ತಿ.

ರಿತ್ತಾವನ್ತುಮ್ಹಿ – ಕಿತ್ತಾವತಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೨], ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇ ರೂಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇ ಮಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೬೧].

ಪುಬ್ಬಸುತ್ತೇನ ಟಾವನ್ತುಮ್ಹಿ – ಏತ್ತಾವತಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರೂಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಮಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೫೦೧. ಮಾನೇ ಮತ್ತೋ [ಕ. ೩೨೮; ರೂ. ೩೫೨; ನೀ. ೭೦೮; ಚಂ. ೪.೨.೩೮; ಪಾ. ೫.೨.೩೭].

ಮೀಯತೇ ಏತೇನಾತಿ ಮಾನಂ, ತಂ ಉಮ್ಮಾನಂ, ಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ದುವಿಧಂ, ಉದ್ಧಂ ಮಾನಂ ಉಮ್ಮಾನಂ, ತದಞ್ಞಂ ಮಾನಂ ಪರಿಮಾಣಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞವಚನತ್ತಾ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ದುವಿಧೇ ಮಾನೇ ಪವತ್ತಾ ಹತ್ಥಾದಿಸದ್ದಮ್ಹಾ ತಮಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಮತ್ತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ಹತ್ಥೋ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಹತ್ಥಮತ್ತಂ, ದ್ವೇ ಹತ್ಥಾ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಿಹತ್ಥಮತ್ತಂ, ದ್ವೇ ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ. ಏವಂ ಚತುರಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ, ವಿದತ್ಥಿಮತ್ತಂ, ಯೋಜನಮತ್ತಂ ¶ , ತೀಣಿ ಯೋಜನಾನಿ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಿಯೋಜನಮತ್ತಂ, ನಾಳಿಮತ್ತಂ, ಪತ್ಥಮತ್ತಂ, ದೋಣಮತ್ತಂ, ಪಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಉಮ್ಮಾನಸಙ್ಖಾತೋ ಪಾತಿವಿಸೇಸೋ, ಪಲಂ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಲಮತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಮತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ [ಪಾರಾ. ೧], ತಿಂಸಮತ್ತಂ, ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಂ, ಸತಮತ್ತಂ, ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಂ, ಕೋಟಿಮತ್ತಂ, ಕುಮ್ಭಮತ್ತಂ, ಚಾಟಿಮತ್ತಂ, ಹತ್ಥಿಮತ್ತಂ, ಪಬ್ಬತಮತ್ತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

‘ಮತ್ತಾ’ತಿ ವಾ ಪರಿಮಾಣವಾಚಿಸದ್ದನ್ತರಂ, ಹತ್ಥೋ ಮತ್ತಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಹತ್ಥಮತ್ತಂ. ಏವಂ ದ್ವಿಹತ್ಥಮತ್ತಂ, ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಸಮಾಸೋಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅಭೇದೂಪಚಾರೇನ ಪನ ಹತ್ಥಪರಿಮಾಣಂ ಹತ್ಥೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ದ್ವಿಹತ್ಥಂ ವತ್ಥಂ, ದೋಣೋ ವೀಹಿ, ದೋಣೋ ಮಾಸೋ’’ತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ.

೫೦೨. ತಗ್ಘೋ ಚುದ್ಧಂ [ಕ. ೩೨೮; ರೂ. ೩೫೨; ನೀ. ೭೦೮; ಚಂ. ೪.೨.೩೯; ಪಾ. ೫.೨.೩೭].

ಉದ್ಧಂಮಾನೇ ಪವತ್ತಾ ಸದ್ದಾ ತಮಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ತಗ್ಘಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಮತ್ತೋ ಚ.

ಜಣ್ಣು ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಜಣ್ಣುತಗ್ಘಂ, ಜಣ್ಣುಮತ್ತಂ.

೫೦೩. ಣೋ ಚ ಪುರಿಸಾ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೪.೨.೪೦ …ಪೇ… ೫.೨.೩೮].

ಉದ್ಧಂಮಾನೇ ಪವತ್ತಾ ಪುರಿಸಮ್ಹಾ ಣೋ ಚ ಹೋತಿ ತಗ್ಘೋ ಚ ಮತ್ತೋ ಚ.

ಚತುಹತ್ಥೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಿಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಪೋರಿಸಂ, ತಿಪೋರಿಸಂ, ಸತಪೋರಿಸಂ, ಗಮ್ಭೀರಂ. ಏವಂ ಪುರಿಸತಗ್ಘಂ, ಪುರಿಸಮತ್ತಂ, ಉದ್ಧಂ ಪಸಾರಿತಹತ್ಥೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಹತ್ಥಂ ಪುರಿಸಪಮಾಣಂ ಪೋರಿಸನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ‘‘ಏಕೂನತೀಸೋ ವಯಸಾ’’ತಿ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪ (ಏಕೂನತಿಂಸೋ)] ಏತ್ಥ ಏಕೂನತೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಆಯುಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕೂನತೀಸೋ. ಏವಂ ¶ ವೀಸೋ, ತೀಸೋ, ಚತ್ತಾಲೀಸೋ, ಪಞ್ಞಾಸೋ, ಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ, ದ್ವಿಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ, ದಸಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಹಸ್ಸೋ’’-ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಣಪಚ್ಚಯೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ.

ಪರಿಮಾಣರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾರಾಸಿ

೫೦೪. ಏಕಾ ಕಾಕ್ಯಸಹಾಯೇ [ಕ. ೩೯೧; ರೂ. ೪೨೩; ನೀ. ೮೩೫; ಚಂ. ೪.೨.೬೭; ಪಾ. ೫.೩.೫೨].

ಅಸಹಾಯತ್ಥೇ ಏಕಮ್ಹಾ ಕ, ಆಕೀ ಹೋನ್ತಿ ವಾ.

ಅಸಹಾಯೋ ಏಕೋ, ಏಕಕೋ, ಏಕಾಕೀ, ಏಕೋ ವಾ.

ಇತ್ಥಿಯಂ ಏಕಿಕಾ, ಏಕಾಕಿನೀ, ಏಕಾ ವಾ, ‘ಅಧಾತುಸ್ಸ ಕೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಇತ್ಥಿಯಂ ಕಮ್ಹಿ ಪರೇ ಅಸ್ಸ ಇತ್ತಂ.

೫೦೫. ದ್ವಿತಿ ಚತೂಹಿ ತೀಯತ್ಥಾ [ಕ. ೩೮೫; ರೂ. ೪೦೯; ನೀ. ೮೧೭; ತಿಸತ್ಥಾ?].

ತೇಹಿ ತಸ್ಸ ಪೂರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ತೀಯೋ ಚ ತ್ಥೋ ಚ ಹೋನ್ತಿ.

೫೦೬. ದ್ವಿತೀನಂ ದುತಾ ತೀಯೇ [ಕ. ೩೮೬, ೪೧೦; ನೀ. ೮೧೮; ತಿಯೇ?].

ತೀಯೇ ಪರೇ ದ್ವಿ, ತಿಸದ್ದಾನಂ ದು, ತಾದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ.

ದ್ವಿನ್ನಂ ಪೂರಣೋ ದುತೀಯೋ [ಛಟ್ಠಸಂಗೀತಿ ಪಾಠೇಸು ದುತಿಯೋತ್ಯಾದಿನಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ], ದ್ವಿನ್ನಂ ಪೂರಣೀ ದುತೀಯಾ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಪೂರಣಂ ದುತೀಯಂ. ಏವಂ ತತೀಯೋ, ತತೀಯಾ, ತತೀಯಂ. ಚತುನ್ನಂ ಪೂರಣೋ ಚತುತ್ಥೋ, ಚತುತ್ಥೀ, ಚತುತ್ಥಂ.

೫೦೭. ಮ ಪಞ್ಚಾದಿಕತಿಹಿ [ಕ. ೩೭೩; ರೂ. ೪೦೬; ನೀ. ೮೦೨; ಚಂ. ೪.೨.೫೫; ಪಾ. ೫.೨.೪೯].

ಪಞ್ಚಾದೀಹಿ ¶ ಚ ಕತಿಮ್ಹಾ ಚ ತಸ್ಸ ಪೂರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಮೋ ಹೋತಿ.

ಪಞ್ಚಮೋ, ಪಞ್ಚಮೀ, ಪಞ್ಚಮಂ. ಏವಂ ಸತ್ತಮ, ಅಟ್ಠಮ, ನವಮ, ದಸಮ, ಏಕಾದಸಮಾದಿ. ಕತಿನ್ನಂ ಪೂರಣೋ ಕತಿಮೋ, ಕತಿಮೀ, ತಿಥೀ.

೫೦೮. ತಸ್ಸ ಪೂರಣೇಕಾದಸಾದಿತೋ ವಾ [ಕ. ೩೭೪; ರೂ. ೪೧೨; ನೀ. ೮೦೫; ಚಂ. ೪.೨.೫೧; ಪಾ. ೫.೨.೪೮].

ಪೂರತೇ ಅನೇನಾತಿ ಪೂರಣಂ, ಏಕಾದಸಾದಿತೋ ತಸ್ಸ ಪೂರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಟಾನುಬನ್ಧೋ ಅಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ವಾ.

ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಪೂರಣೋ ಏಕಾದಸೋ, ಏಕಾದಸೀ, ಏಕಾದಸಂ, ಏಕಾದಸಮೋ ವಾ. ಏವಂ ದ್ವಾದಸೋ, ದ್ವಾದಸಮೋ, ತೇರಸೋ, ತೇರಸಮೋ, ಚುದ್ದಸೋ, ಚುದ್ದಸಮೋ, ಪಞ್ಚದಸೋ, ಪಞ್ಚದಸಮೋ, ಪನ್ನರಸೋ, ಪನ್ನರಸಮೋ, ಸೋಳಸೋ, ಸೋಳಸಮೋ, ಸತ್ತರಸೋ, ಸತ್ತರಸಮೋ, ಅಟ್ಠಾರಸೋ, ಅಟ್ಠಾರಸಮೋ.

೫೦೯. ಟೇ ಸತಿಸ್ಸ ತಿಸ್ಸ [ಕ. ೩೮೯; ರೂ. ೪೧೩; ನೀ. ೮೨೪].

ಟೇ ಪರೇ ಸತಿಸ್ಸ ತಿ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ಹೋತೀತಿ ವೀಸತಿ, ತೀಸತೀನಂ ತಿಸ್ಸ ಲೋಪೋ.

ಏಕೂನವೀಸೋ, ಏಕೂನವೀಸತಿಮೋ, ವೀಸೋ, ವೀಸತಿಮೋ, ತೀಸೋ, ತೀಸತಿಮೋ, ಚತ್ತಾಲೀಸೋ, ಚತ್ತಾಲೀಸಮೋ, ಪಞ್ಞಾಸೋ, ಪಞ್ಞಾಸಮೋ. ಸಟ್ಠ್ಯಾದಿತೋ ಪುರಿಮಸುತ್ತೇನ ಮೋ, ಸಟ್ಠಿಮೋ, ಸತ್ತತಿಮೋ, ಅಸೀತಿಮೋ, ನವುತಿಮೋ.

೫೧೦. ಸತಾದೀನಮಿ ಚ [ಕ. ೩೭೩; ರೂ. ೪೦೬; ನೀ. ೮೦೨; ಚಂ. ೪.೨.೫೩ …ಪೇ… ೫.೨.೫೭].

ಸತಾದಿತೋ ತಸ್ಸ ಪೂರಣತ್ಥೇ ಮೋ ಹೋತಿ, ಸತಾದೀನಂ ಅನ್ತಸ್ಸ ಇತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ.

ಸತಸ್ಸ ¶ ಪೂರಣೋ ಸತಿಮೋ, ದ್ವಿಸತಿಮೋ, ತಿಸತಿಮೋ, ಸಹಸ್ಸಿಮೋ.

೫೧೧. ಛಾ ಟ್ಠಟ್ಠಮಾ [ಕ. ೩೮೪; ರೂ. ೪೦೭; ನೀ. ೮೦೩].

ಛಮ್ಹಾ ತಸ್ಸ ಪೂರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಟ್ಠ, ಟ್ಠಮಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಛಟ್ಠೋ, ಛಟ್ಠೀ, ಛಟ್ಠಂ, ಛಟ್ಠಮೋ, ಛಟ್ಠಮೀ, ಛಟ್ಠಮಂ.

೫೧೨. ಸಙ್ಖ್ಯಾಯ ಸಚ್ಚುತೀಸಾಸದಸನ್ತಾಯಾಧಿಕಾಸ್ಮಿಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಟ [ಕ. ೩೨೮; ರೂ. ೩೫೨; ನೀ. ೭೦೧; ಚಂ. ೪.೨.೫೦ …ಪೇ… ೫.೨.೪೫, ೪೬; ‘…ಡೋ’ (ಬಹೂಸು)].

ಸತಿ, ಉತಿ, ಈಸ, ಆಸ, ದಸನ್ತಾಹಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಹಿ ತೇ ಅಧಿಕಾ ಅಸ್ಮಿಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇತಿ ಅತ್ಥೇ ಟಾನುಬನ್ಧೋ ಅಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘ಸತಸಹಸ್ಸೇ’ತಿ ಸತೇ ವಾ ಸಹಸ್ಸೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತ್ಥ ಸಹಸ್ಸಸದ್ದೇನ ಸಹಸ್ಸಂ ದಸಸಹಸ್ಸಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ದಸಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಗಯ್ಹತಿ.

ದಸನ್ತ, ಸತ್ಯನ್ತ, ಈಸನ್ತ, ಆಸನ್ತ, ಉತ್ಯನ್ತಾತಿ ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ದಸ, ಏಕಾದಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಟ್ಠಾರಸಾ ನವಸಙ್ಖ್ಯಾ ದಸನ್ತಾ ನಾಮ.

ವೀಸತಿ, ಏಕವೀಸತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ನವಸಙ್ಖ್ಯಾ ಚ ತೀಸತಿ, ಏಕತೀಸತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಟ್ಠತೀಸತಿಯಾ ನವಸಙ್ಖ್ಯಾ ಚ ಸತ್ಯನ್ತಾ ನಾಮ.

ಚತ್ತಾಲೀಸ, ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ನವಸಙ್ಖ್ಯಾ ಈಸನ್ತಾ ನಾಮ.

ಪಞ್ಞಾಸ ¶ , ಏಕಪಞ್ಞಾಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಟ್ಠಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನವಸಙ್ಖ್ಯಾ ಆಸನ್ತಾ ನಾಮ.

ನವುತಿ, ಏಕನವುತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಟ್ಠನವುತಿಯಾ ನವ ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಉತ್ಯನ್ತಾ ನಾಮ.

ಸೇಸಾ ಟ್ಠುನ್ತ, ತ್ಯನ್ತಾಪಿ ಇಧ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ. ಟ್ಠುನ್ತಾ ನಾಮ ಸಟ್ಠಿ,-ಏಕಸಟ್ಠ್ಯಾದಿಕಾ ನವಸಙ್ಖ್ಯಾ. ತ್ಯನ್ತಾ ನಾಮ ಸತ್ತತಿ, ಏಕಸತ್ತತ್ಯಾದಿಕಾ ನವಸಙ್ಖ್ಯಾ ಚ ಅಸೀತಿ, ಏಕಾಸೀತ್ಯಾದಿಕಾ ನವಸಙ್ಖ್ಯಾ ಚ.

ದಸನ್ತಾಸು ತಾವ – ದಸ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ದಸಸತಂ. ಏವಂ ದಸಸಹಸ್ಸಂ, ದಸಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಏಕಾದಸ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ಏಕಾದಸಸತಂ. ಏವಂ ಏಕಾದಸಸಹಸ್ಸಂ, ಏಕಾದಸಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಏವಂ ದ್ವಾದಸಸತಮಿಚ್ಚಾದೀನಿ.

ಸತ್ಯನ್ತಾಸು – ಟಮ್ಹಿ ತಿ-ಕಾರಲೋಪೋ, ವೀಸತಿ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ವೀಸಸತಂ. ಏವಂ ಏಕವೀಸಸತಂ, ದ್ವಾವೀಸಸತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ, ತೀಸತಿ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ತೀಸಸತಂ. ಏವಂ ಏಕತೀಸಸತಂ, ದ್ವತ್ತೀಸಸತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಹಸ್ಸೇಪಿ.

ಈಸನ್ತಾಸು – ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ಚತ್ತಾಲೀಸಸತಂ. ಏವಂ ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸಸತಂ, ದ್ವೇಚತ್ತಾಲೀಸಸತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಹಸ್ಸೇಪಿ.

ಆಸನ್ತಾಸು – ಪಞ್ಞಾಸಂ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ಪಞ್ಞಾಸಸತಂ. ಏವಂ ಏಕಪಞ್ಞಾಸಸತಂ, ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಸತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಹಸ್ಸೇಪಿ.

ಟ್ಠುನ್ತಾಸು – ಸಟ್ಠಿ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ಸಟ್ಠಿಸತಂ. ಏವಂ ಏಕಸಟ್ಠಿಸತಂ, ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಸತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಹಸ್ಸೇಪಿ.

ತ್ಯನ್ತಾಸು ¶ – ಸತ್ತತಿ ಅಧಿಕಾ, ಏಕಸತ್ತತಿ ಅಧಿಕಾ, ಅಸೀತಿ ಅಧಿಕಾ, ಏಕಾಸೀತಿ ಅಧಿಕಾ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ.

ಉತ್ಯನ್ತಾಸು – ನವುತಿ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ನವುತಿಸತಂ. ಏವಂ ಏಕನವುತಿಸತಂ, ದ್ವೇನವುತಿಸತಂ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಹಸ್ಸೇಪಿ.

ಅಥ ವಾ ದಸನ್ತಾ ನಾಮ ಏಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸಸಙ್ಖ್ಯಾ.

ಸತ್ಯನ್ತಾ ನಾಮ ಏಕಾದಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವೀಸಸಙ್ಖ್ಯಾ.

ಈಸನ್ತಾ ನಾಮ ಏಕತೀಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸಸಙ್ಖ್ಯಾ.

ಆಸನ್ತಾ ನಾಮ ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸಸಙ್ಖ್ಯಾ.

ಏವಂ ಟ್ಠುನ್ತ, ತ್ಯನ್ತ, ಉತ್ಯನ್ತಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏಕೋ ಅಧಿಕೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ಏಕಸತಂ, ‘‘ಅಥೇತ್ಥೇಕಸತಂ ಖತ್ಯಾ, ಅನುಯನ್ತಾ ಯಸಸ್ಸಿನೋ’’ತಿ [ಜಾ. ೨.೨೨.೫೯೪] ಪಾಳಿ. ‘‘ದ್ವೇ ಅಧಿಕಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತೇ ತಯಿದಂ ದ್ವಿಸತಂ’’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಸುವಿಚಿತ್ತಮಿದಂ ವಿಧಾನನ್ತಿ.

ಯಥಾ ಪನ ‘‘ಏಕೋ ಚ ದಸ ಚ ಏಕಾದಸ, ಏಕಾಧಿಕಾ ವಾ ದಸ ಏಕಾದಸಾ’’ತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಇಧಪಿ ‘‘ದಸ ಚ ಸತಞ್ಚ ದಸಸತಂ, ದಸಾಧಿಕಂ ವಾ ಸತಂ ದಸಸತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವಿಧಾನಂ ಸಮಾಸವಸೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ.

ತತ್ಥ ಪನ ‘‘ದ್ವೇ ಸತಾನಿ ದ್ವಿಸತಂ, ತೀಣಿ ಸತಾನಿ ತಿಸತ’’ಮಿಚ್ಚಾದೀನಿ ಚ ‘‘ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಂ, ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ತಿಸಹಸ್ಸ’’ಮಿಚ್ಚಾದೀನಿ ಚ ‘‘ದ್ವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದ್ವಿಸತಸಹಸ್ಸಂ, ತೀಣಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ತಿಸತಸಹಸ್ಸ’’ಮಿಚ್ಚಾದೀನಿ ಚ ದಿಗುಸಮಾಸೇ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

೫೧೩. ವಾರಸಙ್ಖ್ಯಾಯಕ್ಖತ್ತುಂ [ಕ. ೬೪೬; ರೂ. ೪೧೯; ನೀ. ೧೨೮೨; ಚಂ. ೪.೪.೫; ಪಾ. ೫.೪.೧೭].

ವಾರಸಮ್ಬನ್ಧಿಭೂತಾ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸದ್ದಾ ಕ್ಖತ್ತುಂಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ದ್ವೇ ¶ ವಾರಾ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ. ಏವಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ, ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ, ಪಞ್ಚಕ್ಖತ್ತುಂ, ದಸಕ್ಖತ್ತುಂ, ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ, ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಂ.

೫೧೪. ಕತಿಮ್ಹಾ [ಕ. ೬೪೬; ರೂ. ೪೧೯; ನೀ. ೧೨೮೨; ಚಂ. ೪.೪.೬; ಪಾ. ೫.೪.೨೦].

ವಾರಸಮ್ಬನ್ಧಿಭೂತಾ ಕತಿಸದ್ದಾ ಕ್ಖತ್ತುಂ ಹೋತಿ. ಕತಿ ವಾರಾ ಕತಿಕ್ಖತ್ತುಂ.

೫೧೫. ಬಹುಮ್ಹಾ ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಯಾ [ಕ. ೬೪೬; ರೂ. ೪೧೯; ನೀ. ೧೨೮೨; ‘ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಯಂ’ (ಬಹೂಸು)].

ವಾರಸಮ್ಬನ್ಧಿಭೂತಾ ಬಹುಸದ್ದಾ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಧಾ ಚ ಹೋತಿ ಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ.

ಬಹುವಾರಾ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ, ಬಹುಸದ್ದೇನ ಅನೇಕವಾರಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಿ, ಅನೇಕವಾರಾ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ. ಏವಂ ಬಹುವಾರಾ ಬಹುಧಾ, ಅನೇಕವಾರಾ ಅನೇಕಧಾ. ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿ ನಾಮ ವಾರಾನಂ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ದಿವಸಸ್ಸ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಬಹುಧಾ ಭುಞ್ಜತಿ, ವಾರಾನಂ ದೂರಭಾವೇ ಸತಿ ತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾಸಸ್ಸ ಬಹುವಾರೇ ಭುಞ್ಜತಿ.

೫೧೬. ಸಕಿಂ ವಾ [ಕ. ೬೪೬; ರೂ. ೪೧೯; ನೀ. ೧೨೮೨; ಚಂ. ೪.೪.೮; ಪಾ. ೫.೪.೧೯].

ಏಕವಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಸಕಿನ್ತಿ ನಿಪಚ್ಚತೇ ವಾ.

ಸಕಿಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಏಕವಾರಂ ಭುಞ್ಜತಿ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಖುದ್ದಕರಾಸಿ

ಪಕಾರರಾಸಿ

೫೧೭. ಧಾ ¶ ಸಙ್ಖ್ಯಾಹಿ [ಕ. ೩೯೭; ರೂ. ೪೨೦; ನೀ. ೮೩೬; ಚಂ. ೪.೩.೨೦; ಪಾ. ೫.೩.೪೨].

ಸಙ್ಖ್ಯಾವಾಚೀಹಿ ಪಕಾರೇ ಧಾ ಹೋತಿ.

ದ್ವೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ದ್ವಿಧಾ. ಏವಂ ತಿಧಾ, ಚತುಧಾ, ಪಞ್ಚಧಾ, ದಸಧಾ, ಸತಧಾ, ಸಹಸ್ಸಧಾ, ಬಹುಧಾ, ಏಕಧಾ, ಅನೇಕಧಾ.

೫೧೮. ವೇಕಾ ಜ್ಝಂ [ಕ. ೩೯೭; ರೂ. ೪೨೦; ನೀ. ೮೩೭; ಚಂ. ೪.೩.೨೪; ಪಾ. ೫.೩.೪೬].

ಏಕಮ್ಹಾ ಪಕಾರೇ ಜ್ಝಂ ಹೋತಿ ವಾ.

ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಏಕಜ್ಝಂ, ಏಕಧಾ ವಾ.

೫೧೯. ದ್ವಿತೀಹೇಧಾ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೪೨೦-೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯; ಚಂ. ೪.೩.೨೪; ಪಾ. ೫.೩.೪೬].

ದ್ವಿತಿಸದ್ದೇಹಿ ಪಕಾರೇ ಏಧಾ ಹೋತಿ ವಾ.

ದ್ವೇಧಾ, ತೇಧಾ, ದ್ವಿಧಾ, ತಿಧಾ ವಾ.

೫೨೦. ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ ಪಕಾರೇ ಥಾ [ಕ. ೩೯೮; ರೂ. ೪೨೧; ನೀ. ೮೪೪; ಚಂ. ೪.೩.೨೬; ಪಾ. ೫.೩.೬೯].

ಬಹುಭೇದೋ ವಾ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಭೇದಕೋ ವಿಸೇಸೋ ವಾ ಪಕಾರೋ, ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ ಪಕಾರೇ ಥಾ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬೇನ ಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಥಾ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಸಬ್ಬಥಾ, ಯಾದಿಸೇನ ಪಕಾರೇನ ಯಥಾ, ಯಾದಿಸೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಯಥಾ. ಏವಂ ತಥಾ, ಅಞ್ಞಥಾ, ಉಭಯಥಾ, ಇತರಥಾ.

೫೨೧. ಕಥಮಿತ್ಥಂ [ಕ. ೩೯೯; ರೂ. ೪೨೨; ನೀ. ೮೪೫; ಪಾ. ೫.೩.೨೪, ೨೫].

ಏತೇ ¶ ಸದ್ದಾ ಪಕಾರೇ ನಿಪಚ್ಚನ್ತಿ.

ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಥಂ, ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಇತ್ಥಂ. ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಕಿಂ, ಇಮಸದ್ದೇಹಿ ಥಂ, ತ್ಥಂಪಚ್ಚಯೇ ಕತ್ವಾ ಕಿಂಸ್ಸ ಕತ್ತಂ, ಇಮಸ್ಸ ಇತ್ತಞ್ಚ ಕರಿಯತಿ.

೫೨೨. ತಬ್ಬತಿ ಜಾತಿಯೋ [ಕ. ೩೯೮; ರೂ. ೪೨೧; ನೀ. ೮೪೪; ಚಂ. ೪.೩.೨೬; ಪಾ. ೫.೩.೬೯].

ಸೋ ಪಕಾರೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಿಂ ತಬ್ಬತಿ, ಪಕಾರವನ್ತೇ ದಬ್ಬೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂಸಾಮಞ್ಞವಾಚಿಮ್ಹಾ ತಬ್ಬತಿ ಜಾತಿಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ವಿಸೇಸೇನ ಪಟುರೂಪೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಪಟುಜಾತಿಯೋ. ವಿಸೇಸೇನ ಮುದುರೂಪಂ ವತ್ಥು ಮುದುಜಾತಿಯಂ.

೫೨೩. ಸೋ ವೀಚ್ಛಾಪ್ಪಕಾರೇಸು [ಕ. ೩೯೭; ರೂ. ೪೨೦; ನೀ. ೮೩೬; ಚಂ. ೪.೪.೨ …ಪೇ… ೫.೪.೪೩].

ವೀಚ್ಛಾಯಂ ಪಕಾರೇ ಚ ಸೋಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ವೀಚ್ಛಾಯಂ –

ಪದಂ ಪದಂ ವಾಚೇತಿ ಪದಸೋ ವಾಚೇತಿ. ಖಣ್ಡಂ ಖಣ್ಡಂ ಕರೋತಿ ಖಣ್ಡಸೋ ಕರೋತಿ, ಬಿಲಂ ಬಿಲಂ ವಿಭಜ್ಜತಿ ಬಿಲಸೋ ವಿಭಜ್ಜತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘ಪದಂ ಪದಂ’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸನೇ ದುತಿಯಾ.

ಪಕಾರೇ –

ಬಹೂಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪುಥುಸೋ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

‘‘ಯೋನಿಸೋ ¶ ಉಪಾಯಸೋ, ಠಾನಸೋ, ಹೇತುಸೋ, ಅತ್ಥಸೋ, ಧಮ್ಮಸೋ, ಸುತ್ತಸೋ, ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪನ ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ತತಿಯೇಕವಚನಸ್ಸ ಸೋತ್ತಂ. ತಥಾ ದೀಘಸೋ, ಓರಸೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಪಕಾರರಾಸಿ.

ಕುಲರಾಸಿ

೫೨೪. ಪಿತಿತೋ ಭಾತರಿ ರೇಯ್ಯಣ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫].

ಪಿತುಸದ್ದಮ್ಹಾ ತಸ್ಸ ಭಾತಾತಿ ಅತ್ಥೇ ರೇಯ್ಯಣ ಹೋತಿ.

ಪಿತು ಭಾತಾ ಪೇತ್ತೇಯ್ಯೋ [ಅ. ನಿ. ೬.೪೪]. ‘ರಾನುಬನ್ಧೇನ್ತಸರಾದಿಸ್ಸಾ’ತಿ ಉಸ್ಸ ಲೋಪೋ, ತಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ.

೫೨೫. ಮಾತಿತೋ ಚ ಭಗಿನಿಯಂ ಛೋ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫].

ಮಾತಿತೋ ಪಿತಿತೋ ಚ ಭಗಿನಿಯಂ ಛೋ ಹೋತಿ.

ಮಾತು ಭಗಿನೀ ಮಾತುಚ್ಛಾ [ಉದಾ. ೨೨], ಪಿತು ಭಗಿನೀ ಪಿತುಚ್ಛಾ [ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೪೩].

೫೨೬. ಮಾತಾಪಿತೂಸ್ವಾಮಹೋ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೧.೬೦; ಪಾ. ೪.೨.೩೬].

ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ತೇಸಂ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಆಮಹೋ ಹೋತಿ.

ಮಾತು ಮಾತಾ ಮಾತಾಮಹೀ, ಮಾತು ಪಿತಾ ಮಾತಾಮಹೋ [ಮ. ನಿ. ೨.೪೧೧], ಪಿತು ಮಾತಾ ಪಿತಾಮಹೀ, ಪಿತು ಪಿತಾ ಪಿತಾಮಹೋ.

ಇತಿ ಕುಲರಾಸಿ.

ಹಿತ, ಸಾಧು, ಅರಹರಾಸಿ

೫೨೭. ಹಿತೇ ¶ ರೇಯ್ಯಣ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫].

ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ತೇಸಂ ಹಿತೇ ರೇಯ್ಯಣ ಹೋತಿ.

ಮಾತು ಹಿತೋ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಪಿತು ಹಿತೋ ಪೇತ್ತೇಯ್ಯೋ. ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ.

೫೨೮. ಇಯೋ ಹಿತೇ [ಕ. ೩೫೬; ರೂ. ೩೮೧; ನೀ. ೭೭೩].

ತಸ್ಸ ಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಇಯೋ ಹೋತಿ.

ಉಪಾದಾನಾನಂ ಹಿತಂ ಉಪಾದಾನಿಯಂ. ಏವಂ ಓಘನಿಯಂ, ಯೋಗನಿಯಂ, ಗನ್ಥನಿಯಂ, ನೀವರಣಿಯಂ, ಸುತ್ತವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ಥೇಸುಪಿ ಇಯೋ, ಸಮಾನೋದರೇ ಸಯಿತೋ ಸೋದರಿಯೋ.

೫೨೯. ಚಕ್ಖ್ವಾದಿತೋ ಸ್ಸೋ [ಕ. ೩೫೩; ರೂ. ೩೭೮; ನೀ. ೭೬೭].

ತಸ್ಸ ಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಚಕ್ಖ್ವಾದೀಹಿ ಸ್ಸೋ ಹೋತಿ.

ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಹಿತಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸಂ [ಅ. ನಿ. ೫.೨೦೮], ಸುಭರೂಪಂ ಚಕ್ಖುಭೇಸಜ್ಜಞ್ಚ. ಆಯುನೋ ಹಿತಂ ಆಯುಸ್ಸಂ [ಅ. ನಿ. ೫.೨೩೧], ಆಯುವಡ್ಢನವಿಧಿ.

೫೩೦. ಣ್ಯೋ ತತ್ಥ ಸಾಧು [ಕ. ೩೫೩; ರೂ. ೩೭೮; ನೀ. ೭೬೭; ಚಂ. ೩.೪.೧೦೦, ೧೦೩; ಪಾ. ೪.೪.೯೮, ೧೦೩, ೧೦೫].

ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಧೂತಿ ಅತ್ಥೇ ಣ್ಯೋ ಹೋತಿ.

ಸಭಾಯಂ ಸಾಧು ಸಬ್ಭೋ, ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ಕುಸಲೋ ಯೋಗ್ಯೋ ಹಿತೋ ವಾ. ಮಿತ್ತಾನಂ ಹಿತಂ ಮೇತ್ತಂ. ಸುತ್ತವಿಭಾಗಾ ಅಞ್ಞತ್ರಪಿ ಣ್ಯೋ, ರಥಂ ವಹತೀತಿ ರಚ್ಛಾ, ರಥವೀಥಿ.

೫೩೧. ಕಮ್ಮಾನಿಯಞ್ಞಾ [ಕ. ೩೫೩; ರೂ. ೩೭೮; ನೀ. ೭೬೭].

ತಸ್ಮಿಂ ¶ ಸಾಧೂತಿ ಅತ್ಥೇ ಕಮ್ಮಮ್ಹಾ ನಿಯ, ಞ್ಞಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಮ್ಮೇ ಸಾಧು ಕಮ್ಮನಿಯಂ, ಕಮ್ಮಞ್ಞಂ.

೫೩೨. ಕಥಾದಿತಿಕೋ [ಕ. ೩೫೩; ರೂ. ೩೭೮; ನೀ. ೭೬೭; ಚಂ. ೩.೪.೧೦೪; ಪಾ. ೪.೪.೧೦೨].

ತತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಅತ್ಥೇ ಕಥಾದೀಹಿ ಇಕೋ ಹೋತಿ.

ಕಥಾಯಂ ಸಾಧು ಕಥಿಕೋ, ಧಮ್ಮಕಥಾಯಂ ಸಾಧು ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ, ಸಙ್ಗಾಮೇ ಸಾಧು ಸಙ್ಗಾಮಿಕೋ, ಗಾಮವಾಸೇ ಸಾಧು ಗಾಮವಾಸಿಕೋ, ಉಪವಾಸೇ ಸಾಧು ಉಪವಾಸಿಕೋ.

೫೩೩. ಪಥಾದೀಹಿ ಣೇಯ್ಯೋ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೩.೪.೧೦೫; ಪಾ. ೪.೪.೧೦೪].

ತತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಅತ್ಥೇ ಪಥಾದೀಹಿ ಣೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ.

ಪಥೇ ಸಾಧು ಪಾಥೇಯ್ಯಂ, ಸಂ ವುಚ್ಚತಿ ಧನಂ, ತಸ್ಸ ಪತಿ ಸಪತಿ, ಸಪತಿಮ್ಹಿ ಸಾಧು ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ.

೫೩೪. ದಕ್ಖಿಣಾಯಾರಹೇ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ಚಂ. ೪.೧.೮೦; ಪಾ. ೫.೧.೬೯].

ದಕ್ಖಿಣಾಸದ್ದಮ್ಹಾ ಅರಹತ್ಥೇ ಣೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ.

ದಕ್ಖಿಣಂ ಅರಹತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ.

೫೩೫. ಆಯೋ ತುಮನ್ತಾ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫; ‘ರಾಯೋ ತುಮನ್ತಾ’ (ಬಹೂಸು)].

ತುಮನ್ತಮ್ಹಾ ಅರಹತ್ಥೇ ಆಯೋ ಹೋತಿ.

ಘಾತೇತುಂ ¶ ಅರಹತೀತಿ ಘಾತೇತಾಯೋ, ಜಾಪೇತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಜಾಪೇತಾಯೋ, ‘ಜಾಪೇತು’ನ್ತಿ ಹಾಪೇತುಂ, ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಪಬ್ಬಾಜೇತಾಯೋ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಆಯಮ್ಹಿ ಸಬಿನ್ದುನೋ ಉಸ್ಸ ಲೋಪೋ.

ಇತಿ ಹಿತ, ಸಾಧು, ಅರಹರಾಸಿ.

ವಿಕತಿರಾಸಿ

೫೩೬. ತಸ್ಸ ವಿಕಾರಾವಯವೇಸು ಣ ಣಿಕ ಣೇಯ್ಯಮಯಾ [ಕ. ೩೫೨, ೩೫೧, ೩೭೨; ರೂ. ೩೭೬, ೩೭೪, ೩೮೫; ನೀ. ೭೬೫, ೭೬೪, ೭೯೮; ಚಂ. ೩.೩.೧೦೩; ಪಾ. ೪.೩.೧೩೪].

ತಸ್ಸ ವಿಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ಅವಯವೋತಿ ಅತ್ಥೇಸು ಣಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಪಕತಿಯಾ ಉತ್ತರಿ ಅವತ್ಥನ್ತರಾಪತ್ತಿ ವಿಕಾರೋ.

ಉದುಮ್ಬರಸ್ಸ ವಿಕತಿ ಓದುಮ್ಬರಂ, ಭಸ್ಮಾ, ಉದುಮ್ಬರಸ್ಸ ಅವಯವೋ ಓದುಮ್ಬರಂ, ಪಣ್ಣಾದಿ. ಕಪೋತಾವಯವೋ ಕಾಪೋತಂ, ಮಂಸಲೋಹಿತಪತ್ತಾದಿ.

ಣಿಕಮ್ಹಿ-ಕಪ್ಪಾಸಸ್ಸ ವಿಕತಿ ಕಪ್ಪಾಸಿಕಂ, ಸುತ್ತಂ ವತ್ಥಞ್ಚ.

ಣೇಯ್ಯಮ್ಹಿ-ಏಣಿಸ್ಸ ಅವಯವೋ ಏಣೇಯ್ಯಂ, ಮಂಸಂ. ಕೋಸಕಿಮೀನಂ ವಿಕತಿ ಕೋಸೇಯ್ಯಂ, ಸುತ್ತಂ ವತ್ಥಞ್ಚ.

ಮಯಮ್ಹಿ-ತಿಣಾನಂ ವಿಕತಿ ತಿಣಮಯಂ. ಏವಂ ದಾರುಮಯಂ, ನಳಮಯಂ, ಮತ್ತಿಕಾಮಯಂ, ಗುನ್ನಂ ವಿಕತಿ ಗೋಮಯಂ, ಕರೀಸಂ.

೫೩೭. ಜತುತೋ ಮಯಣ ವಾ [ಕ. ೩೭೨; ರೂ. ೩೮೫; ನೀ. ೭೯೮; ಚಂ. ೩.೩.೧೦೮; ಪಾ. ೪.೩.೧೩೮; ಜತುತೋ ಸಣ ವಾ (ಬಹೂಸು)].

ತಸ್ಸ ವಿಕಾರಾವಯವೇಸು ಜತುತೋ ಮಯಣ ಹೋತಿ ವಾ.

ಜತುನೋ ವಿಕಾರೋ ಜತುಮಯಂ.

ಇತಿ ವಿಕತಿರಾಸಿ.

ವಿಸೇಸರಾಸಿ

೫೩೮. ತರತಮಿಸ್ಸಿಕಿಯಿಟ್ಠಾತಿಸಯೇ [ಕ. ೩೬೩; ರೂ. ೩೯೦; ನೀ. ೭೮೬; ಚಂ. ೪.೩.೪೫; ಪಾ. ೫.೩.೫೫, ೫೭].

ಅತಿಸಯತ್ಥೇ ¶ ಏತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಭವನ್ತಿ.

ಪಾಪಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಪಾಪೋತಿ ಪಾಪತರೋ, ಪಾಪತಮೋ, ಪಾಪಿಸ್ಸಿಕೋ, ಪಾಪಿಯೋ, ಪಾಪಿಟ್ಠೋ, ಇತ್ಥಿಯಂ ಪಾಪತರಾ, ಅತಿಸಯತೋಪಿ ಅತಿಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅತಿಸಯೇನ ಪಾಪಿಟ್ಠೋ ಪಾಪಿಟ್ಠತರೋ.

೫೩೯. ವಚ್ಛಾದೀಹಿ ತನುತ್ತೇ ತರೋ [ಕ. ೩೬೩; ರೂ. ೩೯೦; ನೀ. ೭೮೬; ಚಂ. ೪.೩.೭೪; ಪಾ. ೫.೩.೯೧].

ವಚ್ಛಾದೀಹಿ ಸಬ್ಬತನುಭಾವೇ ತರೋ ಹೋತಿ.

ಅತಿತರುಣೋ ವಚ್ಛೋ ವಚ್ಛತರೋ, ಇತ್ಥಿಯಂ ವಚ್ಛತರೀ. ಯೋಬ್ಬನಸ್ಸ ತನುತ್ತೇ ಯೋಬ್ಬನಪತ್ತಾನಂ ಸುಸುತ್ತಸ್ಸ ತನುತ್ತೇ ಅತಿತರುಣೋ ಉಸಭೋ ಉಕ್ಖತರೋ, ಅಸ್ಸಭಾವಸ್ಸ ತನುತ್ತೇ ತರುಣಅಸ್ಸೋ ಅಸ್ಸತರೋ, ಇತ್ಥಿಯಂ ಅಸ್ಸತರೀ. ಸಾಮತ್ಥಿಯಸ್ಸ ತನುತ್ತೇ ತರುಣಉಸಭೋ ಉಸಭತರೋ.

೫೪೦. ಕಿಂಮ್ಹಾ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ತರತಮಾ [ಕ. ೩೬೩; ರೂ. ೩೯೦; ನೀ. ೭೮೬; ಚಂ. ೪.೩.೭೭; ಪಾ. ೫.೩.೯೨, ೯೩; ‘…ರತರ ರತಮಾ’ (ಬಹೂಸು)].

ಕಿಂಸದ್ದಾ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ತರ, ತಮಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಕತರೋ ಭವತಂ ದೇವದತ್ತೋ, ಕತರೋ ಭವತಂ ಯಞ್ಞದತ್ತೋ, ಕತಮೋ ಭವತಂ ದೇವದತ್ತೋ, ಕತಮೋ ಭವತಂ ಯಞ್ಞದತ್ತೋ, ‘ಕಿಸ್ಸ ಕೋ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ತರ, ತಮೇಸು ಕಿಸ್ಸ ಕತ್ತಂ.

ಇತಿ ವಿಸೇಸರಾಸಿ.

ಸಮೂಹರಾಸಿ

೫೪೧. ಸಮೂಹೇ ¶ ಕಣಣಣಿಕಾ [ಕ. ೩೫೪; ರೂ. ೩೭೯; ನೀ. ೭೭೧; ಚಂ. ೩.೧.೪೩-೪೭; ಪಾ. ೪.೨.೩೭-೪೨].

ತಸ್ಸ ಸಮೂಹೋತಿ ಅತ್ಥೇ ಕಣ, ಣ, ಣಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಗೋತ್ತಪಚ್ಚಯನ್ತೇಹಿ ತಾವ – ರಾಜಞ್ಞಾನಂ ಸಮೂಹೋ ರಾಜಞ್ಞಕಂ, ಮಾನುಸ್ಸಕಂ.

ಉಕ್ಖಾದೀಹಿ-ಉಕ್ಖಾನಂ ಉಸಭಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಓಕ್ಖಕಂ, ಓಟ್ಠಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಓಟ್ಠಕಂ, ಉರಬ್ಭಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಓರಬ್ಭಕಂ. ಏವಂ ರಾಜಕಂ, ರಾಜಪುತ್ತಕಂ, ಹತ್ಥಿಕಂ, ಧೇನುಕಂ, ಸಸಂ ಅದೇನ್ತಿ ಭಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಸಸಾದಕಾ, ತೇಸಂ ಸಮೂಹೋ ಸಸಾದಕಕಂ. ಇಕ್ಖಣಿಕಂ.

ಣಮ್ಹಿ-ಅಮಿತ್ತಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಅಮಿತ್ತಂ.

ಣಿಕಮ್ಹಿ-ಅಪೂಪಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಆಪೂಪಿಕಂ, ಸಕುಣಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಸಾಕುಣಿಕೋ [ಸಂಕುಲಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಸಂಕುಲಿಕಂ?].

೫೪೨. ಜನಾದೀಹಿ ತಾ [ಕ. ೩೫೫; ರೂ. ೩೮೦; ನೀ. ೭೭೧; ಚಂ. ೩.೧.೬೯; ಪಾ. ೪.೨.೪೩].

ತಸ್ಸ ಸಮೂಹೋತಿ ಅತ್ಥೇ ತಾ ಹೋತಿ.

ಜನತಾ, ರಾಜತಾ, ಬನ್ಧುತಾ, ಗಾಮತಾ, ಸಹಾಯತಾ, ನಗರವಾಸೀನಂ ಸಮೂಹೋ ನಾಗರತಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೫೪೩. ಅಯೂಭದ್ವಿತೀಹಂಸೇ [ಕ. ೩೫೪; ರೂ. ೩೭೯; ನೀ. ೭೭೧; ಚಂ. ೪.೨.೪೭, ೪೮; ಪಾ. ೫.೨.೪೩, ೪೪].

ಉಭ, ದ್ವಿ, ತೀಹಿ ತಸ್ಸ ಅಂಸತ್ಥೇ ಅಯೋ ಹೋತಿ.

ಉಭೋ ಅಂಸಾ ಭಾಗಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಉಭಯಂ, ದ್ವೇ ಅಂಸಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಯಂ, ತಯೋ ಅಂಸಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಯಂ, ವತ್ಥುತ್ತಯಂ, ರತನತ್ತಯಂ, ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಅಂಸಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ದ್ವತ್ತಯಂ.

ಇತಿ ಸಮೂಹರಾಸಿ.

ದತ್ತ, ನಿಬ್ಬತ್ತರಾಸಿ

೫೪೪. ತೇನ ¶ ದತ್ತೇ ಲಿಯಾ [ಕ. ೩೫೮, ೩೫೬; ರೂ. ೩೮೩, ೩೮೧; ನೀ. ೭೭೮, ೭೭೩].

ತೇನ ದತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೇ ಲ, ಇಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ದಿನ್ನಸದ್ದಸ್ಸ ದತ್ತತ್ತಂ.

ದೇವೇನ ದತ್ತೋತಿ ದೇವಲೋ [ಜಾ. ೧.೮.೬೫]. ‘ದೇವಿಲೋ’ತಿಪಿ [ದೇವೀಲೋ?] ಪಾಳಿ. ದೇವಿಯೋ, ದೇವದತ್ತೋ ವಾ.

ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋ, ಬ್ರಹ್ಮಿಯೋ, ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ, ಸಿವೇನ ಬಿಸ್ಸನುದೇವರಾಜೇನ ದತ್ತೋ ಸೀವಲೋ, ಸೀವಿಯೋ, ಇತ್ಥಿಯಂ ಸೀವಲಿ, ಸೀವಿಯಿ, ಸಿಸ್ಸ ದೀಘೋ.

೫೪೫. ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ [ಕ. ೩೫೩; ರೂ. ೩೭೮; ನೀ. ೭೬೭; ‘ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಇಮೋ’?].

ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಇಮೋ ಹೋತಿ.

ಪಾಕೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪಾಕಿಮಂ, ಫೇಣೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಫೇಣಿಮಂ, ವೇಠನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ವೇಠಿಮಂ. ಏವಂ ವೇಧಿಮಂ, ಗೋಪ್ಫನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಗೋಪ್ಫಿಮಂ [ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೩೧], ಪುಪ್ಫದಾಮಂ, ಕರಣೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಕಿತ್ತಿಮಂ, ಕುತ್ತಿಮಂ ವಾ, ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ಕರಣಸ್ಸ ಕಿತ್ತಂ ಕುತ್ತಞ್ಚ. ಸುತ್ತವಿಭತ್ತೇನ ಸಂಹಾರಿಮಂ, ಆಹಾರಿಮಂ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

ಇತಿ ದತ್ತ, ನಿಬ್ಬತ್ತರಾಸಿ.

ಲ, ಇತ, ಕರಾಸಿ

೫೪೬. ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೇ ಲೋ [ಕ. ೩೫೮; ರೂ. ೩೮೩; ನೀ. ೭೭೮; ‘ಲ್ಲೋ’ (ಬಹೂಸು)].

ತನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ಥೇ ಲೋ ಹೋತಿ.

ವೇದಂ ಞಾಣಂ ನಿಸ್ಸಿತಂ ವೇದಲ್ಲಂ, ಲಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ, ದುಟ್ಠು ನಿಸ್ಸಿತಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ. ‘‘ಮದನೀಯಂ, ಬನ್ಧನೀಯಂ, ಮುಚ್ಛನೀಯಂ, ರಜನೀಯಂ, ಗಮನೀಯಂ, ದಸ್ಸನೀಯಂ’’ ¶ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಕರಣೇ ವಾ ಅಧಿಕರಣೇ ವಾ ಅನೀಯಪಚ್ಚಯೇನ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ.

‘ಧೂಮಾಯಿತತ್ತ’ನ್ತಿಆದೀಸು ಧೂಮೋ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ಆಚರತೀತಿ ಧೂಮಾಯಿತಂ, ಗಗನಂ, ಧೂಮಾಯಿತಂ ಏವ ಧೂಮಾಯಿತತ್ತಂ, ಸಕತ್ಥೇ ತ್ತ. ಏವಂ ತಿಮಿರಾಯಿತತ್ತಂ, ನಾಮಧಾತುತೋ [ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೭] ಆಯಪಚ್ಚಯೇನ ಸಿದ್ಧಂ.

೫೪೭. ಸಞ್ಜಾತಾ ತಾರಕಾದ್ವಿತ್ವಿತೋ [ಕ. ೫೫೫; ರೂ. ೬೧೨; ನೀ. ೧೧೪೨; ಚಂ. ೪.೨.೩೭ …ಪೇ… ೫.೨.೩೬; ‘ಸಞ್ಜಾತಂ…’ (ಬಹೂಸು)].

ತಾರಕಾದೀಹಿ ತೇ ಅಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾತಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಇತೋ ಹೋತಿ.

ತಾರಕಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಾರಕಿತಂ, ಗಗನಂ. ಪುಪ್ಫಾನಿ ಸಞ್ಜಾತಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪುಪ್ಫಿತೋ. ಏವಂ ಫಲಿತೋ, ರುಕ್ಖೋ. ಪಲ್ಲವಾನಿ ಸಞ್ಜಾತಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಲ್ಲವಿತಾ, ಲತಾ. ದುಕ್ಖಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಿತೋ, ಸುಖಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುಖಿತೋ.

ಪಣ್ಡಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಪಣ್ಡಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ, ದಣ್ಡೋ ಸಞ್ಜಾತೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಣ್ಡಿತೋ. ಮಹಾವುತ್ತಿನಾ ತಸ್ಸ ನತ್ತೇ ಮಲಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಲಿನಂ. ತಥಾ ಪಿಪಾಸಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಿಪಾಸಿತೋ, ಜಿಘಚ್ಛಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಜಿಘಚ್ಛಿತೋ, ಬುಭುಕ್ಖಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಬುಭುಕ್ಖಿತೋ, ಮುಚ್ಛಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮುಚ್ಛಿತೋ, ವಿಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಞ್ಞಿತೋ, ನಿನ್ದಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ನಿನ್ದಿತೋ.

ಏವಂ ಗಬ್ಬ-ಥಮ್ಭೇ ಗಬ್ಬಿತೋ. ದಬ್ಬ-ಪಾಟವೇ ದಬ್ಬಿತೋ. ಅನ್ತರಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನ್ತರಿತೋ, ವಚ್ಚಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಚ್ಚಿತೋ.

೫೪೮. ನಿನ್ದಾಞ್ಞಾತಪ್ಪಪಟಿಭಾಗರಸ್ಸದಯಾಸಞ್ಞಾಸು ಕೋ [ಕ. ೩೯೧; ರೂ. ೪೨೩; ನೀ. ೮೩೫; ಚಂ. ೪.೩.೬೨, ೬೩, ೬೪; ಪಾ. ೫.೩.೭೩-೭೯, ೯೬, ೯೭].

ನಿನ್ದಾದೀಸು ¶ ಜೋತನಿಯೇಸು ನಾಮಸ್ಮಾ ಕೋ ಹೋತಿ.

ನಿನ್ದಾಯಂ – ಕುಚ್ಛಿತೋ ಸಮಣೋ ಸಮಣಕೋ. ಏವಂ ಮುಣ್ಡಕೋ, ಅಸ್ಸಕೋ, ಉದ್ಧುಮಾತಕಂ, ವಿನೀಲಕಂ, ವಿಪುಬ್ಬಕಂ, ಅಟ್ಠಿಕಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಞ್ಞಾತೇ – ಅಞ್ಞಾತೋ ಅಸ್ಸೋ ಅಸ್ಸಕೋ, ಕಸ್ಸ ಅಯಂ ಅಸ್ಸೋತಿ ವಾ ಅಸ್ಸಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅಪ್ಪತ್ಥೇ – ಅಪ್ಪಕಂ ತೇಲಂ ತೇಲಕಂ. ಏವಂ ಘತಕಂ, ಖುದ್ದಕಂ ಧನು ಧನುಕಂ, ರಥಕಂ, ಗಾಮಕಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪಟಿಭಾಗತ್ಥೇ – ಹತ್ಥಿರೂಪಕಂ ಹತ್ಥಿಕಂ. ಏವಂ ಅಸ್ಸಕಂ, ಬಲೀಬದ್ದಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ರಸ್ಸೇ-ರಸ್ಸೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಮನುಸ್ಸಕೋ. ಏವಂ ರುಕ್ಖಕೋ, ಪಿಲಕ್ಖಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ದಯಾಯಂ-ಅನುಕಮ್ಪಿತೋ ಪುತ್ತೋ ಪುತ್ತಕೋ. ಏವಂ ವಚ್ಛಕೋ, ಇತ್ಥಿಕಾ, ಅಮ್ಬಕಾ, ಕುಮಾರಿಕಾ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಞ್ಞಾಯಂ-ನಾಮಮತ್ತೇನ ಮೋರೋ ವಿಯ ಮೋರಕೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ಲ, ಇತ, ಕ ರಾಸಿ.

ಅಭೂತತಬ್ಭಾವರಾಸಿ

೫೪೯. ಅಭೂತತಬ್ಭಾವೇ ಕರಾಸಭೂಯೋಗೇ ವಿಕಾರಾಚೀ [ಕ. ೩೯೧; ರೂ. ೪೨೩; ನೀ. ೮೩೫; ಚಂ. ೪.೪.೩೫; ಪಾ. ೫.೪.೫೦].

ಪುಬ್ಬೇ ತಸ್ಸ ಅಭೂತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಕದಾಚಿ ತಥಾ ಭವನಂ ಅಭೂತತಬ್ಭಾವೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಭೂತತಬ್ಭಾವೇ ಜೋತನಿಯೇ ಸತಿ ಕರಾ’ಸ, ಭೂಧಾತೂನಂ ಯೋಗೇ ವಿಕಾರವಾಚಿಮ್ಹಾ ನಾಮಸ್ಮಾ ಚಾನುಬನ್ಧೋ ಈಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ಅಧವಲಂ ¶ ಧವಲಂ ಕರೋತಿ ಧವಲೀಕರೋತಿ, ಅಧವಲೋ ಧವಲೋ ಸಿಯಾ ಧವಲೀಸಿಯಾ, ಅಧವಲೋ ಧವಲೋ ಭವತಿ ಧವಲೀಭವತಿ. ಏವಂ ಧವಲೀಕಾರೋ, ಧವಲೀಭೂತೋ.

ಅಭೂತತಬ್ಭಾವೇತಿ ಕಿಂ? ಘಟಂ ಕರೋತಿ, ಘಟೋ ಅತ್ಥಿ, ಘಟೋ ಭವತಿ.

ಕರಾಸಭೂಯೋಗೇತಿ ಕಿಂ? ಅಧವಲೋ ಧವಲೋ ಜಾಯತೇ.

ವಿಕಾರಾತಿ ಕಿಂ? ಪಕತಿಯಾ ಮಾ ಹೋತು, ಸುವಣ್ಣಂ ಕುಣ್ಡಲಂ ಕರೋತಿ, ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ಕುಣ್ಡಲಕರಣಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ ಪಕತಿರೂಪನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸುವಣ್ಣಂ ಕುಣ್ಡಲಂ ಸಿಯಾ, ಸುವಣ್ಣಂ ಕುಣ್ಡಲಂ ಭವತೀತಿ.

ಇತಿ ಅಭೂತತಬ್ಭಾವರಾಸಿ.

ಸಕತ್ಥರಾಸಿ

೫೫೦. ಸಕತ್ಥೇ [ಕ. ೧೭೮, ೩೬೦, ೩೭೨; ರೂ. ೨೨೪, ೩೮೭, ೩೮೫, ೩೭೮; ನೀ. ೩೬೪, ೭೮೦, ೭೯೮, ೭೬೭].

ಸಕತ್ಥೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ‘ಸಕತ್ಥೋ’ತಿ ಸಕಪದತ್ಥೋ, ಪಕತಿಲಿಙ್ಗಪದತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಹೀನೋ ಏವ ಹೀನಕೋ, ಪೋತೋ ಏವ ಪೋತಕೋ, ದೇವೋ ಏವ ದೇವತಾ, ಯಥಾಭೂತಮೇವ ಯಥಾಭುಚ್ಚಂ, ಕರುಣಾ ಏವ ಕಾರುಞ್ಞಂ, ಪತ್ತಕಾಲಮೇವ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಆಕಾಸಾನನ್ತಮೇವ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಂ, ಪಾಗುಞ್ಞಮೇವ ಪಾಗುಞ್ಞತಾ, ಕಮ್ಮಞ್ಞಮೇವ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ, ದಾನಂ ಏವ ದಾನಮಯಂ, ಸೀಲಂ ಏವ ಸೀಲಮಯಂ. ಏವಂ ಭಾವನಾಮಯಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯಥಾ ಚ ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತಾ ಏವ ‘ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತಿಯಾ’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ‘‘ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋ ಏವ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋ, ಅಸಮಣೋ ಹೋತಿ ಅಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋ ¶ [ಪಾರಾ. ೫೫], ಏವಂ ನಾಟಪುತ್ತಿಯೋ, ದಾಸಪುತ್ತಿಯೋ’’ತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

‘ಭಯದಸ್ಸಿವಾ, ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮಾ’ತಿ ವನ್ತು, ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಾಸಕತ್ಥೇಪಿ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ. ‘ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೀ, ದೇವವಣ್ಣೀ’ತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಣ್ಣೋ ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೋ, ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೋ ವಿಯ ವಣ್ಣೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಈಪಚ್ಚಯೋ ಪಚ್ಚಯತ್ಥೋ ಏವ ಹೋತಿ, ನ ಸಕತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೋ ವಿಯ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಬ್ರಹ್ಮವಣ್ಣೀತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಸಕತ್ಥೋಯೇವ. ಅಪಿ ಚ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇ ದ್ವೇ ಸಮಾಸ, ತದ್ಧಿತಾ ವತ್ತನ್ತೀತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ‘ಪಗುಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಗುಞ್ಞತಾ’ತಿಆದೀಸು ದ್ವೇ ತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯಾ ಭಾವತ್ಥೇತಿ.

ಇತಿ ಸಕತ್ಥರಾಸಿ.

ನಿದ್ದಿಟ್ಠಪಚ್ಚಯರಾಸಿ

೫೫೧. ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ [ಕ. ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೫].

ಪುಬ್ಬೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಣಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಮಗಧೇಸು ಜಾತೋ ಮಾಗಧೋ, ಮಗಧೇಸು ಸಂವಡ್ಢಿತೋ ಮಾಗಧೋ, ಮಗಧೇಸು ನಿವುತ್ಥೋ ಮಾಗಧೋ, ಮಗಧಾನಂ ಮಗಧೇಸು ವಾ ಇಸ್ಸರೋ ಮಾಗಧೋ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಣೋ.

ಕಾಸಿಂ ಅಗ್ಘತೀತಿ ಕಾಸಿಯೋ [ಚೂಳವ. ೩೭೬], ‘ಕಾಸೀ’ತಿ ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಯೋ.

ಏವಮಞ್ಞೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಯಥಾನುರೂಪಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೫೫೨. ದಿಸ್ಸನ್ತಞ್ಞೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ [ಕ. ೩೫೧, ೩೫೨; ರೂ. ೩೭೪, ೩೭೬; ನೀ. ೭೬೪, ೭೬೫].

ಪುಬ್ಬೇ ¶ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಚ ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ವಿಸದಿಸಾ [ವಿವಿಧಾ (ಮೋಗ.)] ಮಾತರೋ ವಿಮಾತರೋ, ತಾಸಂ ಪುತ್ತಾ ವೇಮಾತಿಕಾ [ನೇತ್ತಿ ೯೫], ಇಕಣ.

ಪಥೇ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪಥಾವಿನೋ [ಮ. ನಿ. ೨.೩೪೭], ಅಘಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಾಪಂ ವಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಘಾವೀ, ಆವೀ.

ಇಸ್ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಇಸ್ಸುಕೀ [ಜಾ. ೧.೬.೪೩], ಉಕೀ.

ಧುರಂ ವಹನ್ತೀತಿ ಧೋರಯ್ಹಾ [ಅ. ನಿ. ೩.೫೮], ಯ್ಹಣ.

ಲೋಭಸ್ಸ ಹಿತಾ ಲೋಭನೇಯ್ಯಾ. ಏವಂ ದೋಸನೇಯ್ಯಾ, ಮೋಹನೇಯ್ಯಾ, ಅನೇಯ್ಯೋ.

ದಸ್ಸನಂ ಅರಹತೀತಿ ದಸ್ಸನೇಯ್ಯೋ. ಏವಂ ವನ್ದನೇಯ್ಯೋ, ಪೂಜನೇಯ್ಯೋ, ನಮಸ್ಸನೇಯ್ಯೋ, ಏಯ್ಯೋ.

ಓಘಾನಂ ಹಿತಾ ಓಘನಿಯಾ, ಯೋಗನಿಯಾ, ಗನ್ಥನಿಯಾ, ಕಮ್ಮನಿಯಂ, ಅತ್ತನಿಯಂ, ದಸ್ಸನಿಯಂ, ಪೂಜನಿಯೋ, ನಮಸ್ಸನಿಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಅನಿಯೋ.

ಯಂ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಾವಂ, ಯಾವನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಯಾವತ್ವಂ. ಏವಂ ತಾವತ್ವಂ, ತ್ವ.

ಪರಮಾನಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಪಾರಮೀ, ಸಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಸಾಮಗ್ಗೀ, ಣೀ.

‘‘ನಾಗವತಾ, ಸೀಹವತಾ, ಆಜಞ್ಞವತಾ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಭಾವೇ ವನ್ತುಪಚ್ಚಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ಮಾತು ಭಾತಾ ಮಾತುಲೋ, ಉಲೋ.

ಇತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಪಚ್ಚಯರಾಸಿ.

ವುದ್ಧಿರಾಸಿ

‘ಪದಾನಮಾದಿಸ್ಸಾಯುವಣ್ಣಸ್ಸಾಏಓ ¶ ಣಾನುಬನ್ಧೇ’ತಿ ಪದಾದಿಭೂತಾನಂ ಅಕಾರ, ಇವಣ್ಣು’ವಣ್ಣಾನಂ ಆ, ಏ, ಓವುದ್ಧಿ.

ಆದಿಚ್ಚೋ, ವಾಸಿಟ್ಠೋ, ವೇನತೇಯ್ಯೋ, ಮೇನಿಕೋ, ಪೇತ್ತಿಕಂ, ಓದುಮ್ಬರಂ, ಓಳುಮ್ಪಿಕೋ, ಓದಗ್ಯಂ, ದೋಭಗ್ಗಂ, ಸೋಭಗ್ಗಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಣಾನುಬನ್ಧೇತಿ ಕಿಂ? ನಾಮಕೋ, ಪದಕೋ, ಪುರಾತನೋ.

‘ಮಜ್ಝೇ’ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಪದಮಜ್ಝೇಪಿ ವುದ್ಧಿ, ವಾಸೇಟ್ಠೋ, ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೫೫೩. ಸಂಯೋಗೇಪಿ ಕ್ವಚಿ [ಕ. ೪೦೫; ರೂ. ೩೬೫; ನೀ. ೮೬೪; ‘ಪಿ’ (ಬಹೂಸು ನತ್ಥಿ)].

ಣಾನುಬನ್ಧೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಸಂಯೋಗೇಪಿ ಕ್ವಚಿ ವುದ್ಧಿ ಹೋತಿ.

ಪೇತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಪೇತ್ತಿಕಂ, ದೇಚ್ಚೋ, ಪಮುಖೇ ಸಾಧು ಪಾಮೋಕ್ಖಂ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾಕ್ಯಂ, ಭಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಭಾಗ್ಯಂ, ಭೋಗ್ಗಂ, ಯೋಗ್ಗಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇತಿ ವುದ್ಧಿರಾಸಿ.

ಲೋಪರಾಸಿ

‘ಲೋಪೋವಣ್ಣಿವಣ್ಣಾನ’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನ ಣ್ಯಮ್ಹಿ ಪರೇ ಅವಣ್ಣಿ’ವಣ್ಣಾನಂ ಲೋಪೋ.

ತತ್ಥ ಅವಣ್ಣೇ-ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ, ತಚ್ಛಂ, ದಾಯಜ್ಜಂ, ದ್ವಿಧಾ ಭಾವೋ ದ್ವೇಜ್ಝಂ, ಕರುಣಾಯೇವ ಕಾರುಞ್ಞಂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಇವಣ್ಣೇ-ಅಧಿಪತಿಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ. ಏವಂ ಆದಿಚ್ಚೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

‘ಉವಣ್ಣಸ್ಸಾವಙ ¶ ಸರೇ’ತಿ ಸರೇ ಪರೇ ಉವಣ್ಣಸ್ಸ ಅವಙ ಹೋತಿ.

ಣಮ್ಹಿ-ಲಹುನೋ ಭಾವೋ ಲಾಘವಂ, ರಾಘವಂ, ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖೇ ಭವಂ ಜಮ್ಬವಂ. ತಥಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಭವಂ ಕಾಪಿಲವತ್ಥವಂ, ವನಂ. ಭಾತುನೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಭಾತಬ್ಯೋ, ಗಬ್ಯಂ, ದಬ್ಯಂ.

‘ಟೇ ಸತಿಸ್ಸಾ…’ತಿ ಟಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇ ವೀಸತಿ, ತೀಸತೀನಂ ತಿಲೋಪೋ.

ವೀಸತಿಯಾ ಪೂರಣೋ ವೀಸೋ, ಏಕೂನವೀಸೋ. ಏವಂ ತೀಸೋ, ಏಕೂನತೀಸೋ.

‘ರಾನುಬನ್ಧೇನ್ತಸರಾದಿಸ್ಸಾ’ತಿ ರಾನುಬನ್ಧೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪದನ್ತಸರಾದೀನಂ ಲೋಪೋ.

ಮೇತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಪೇತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಕಿವಂ, ಕಿತ್ತಕಂ, ಈದೀ, ಈದಿಕ್ಖೋ, ಈದಿಸೋ, ಆಹಚ್ಚ, ಉಪಹಚ್ಚ, ಸಕ್ಕಚ್ಚ, ಅಧಿಕಿಚ್ಚ, ಕಿರಿಯಾ, ವೇದಗೂ, ಪಾರಗೂ ಇಚ್ಚಾದಿ.

೫೫೪. ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಲೋಪೋ [ಕ. ೩೯೧; ರೂ. ೪೨೩; ನೀ. ೮೩೦; ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ‘ಲೋಪೋ’ ತ್ವೇವ ದಿಸ್ಸತಿ].

ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಕ್ವಚಿ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ.

ಬುದ್ಧೇ ರತನಂ ಪಣೀತಂ, ಚಕ್ಖು ಸುಞ್ಞಂ ಅತ್ತೇನ ವಾ ಅತ್ತನಿಯೇನ ವಾ [ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೫]. ಏತ್ಥ ಚ ರತನಸ್ಸ ಭಾವೋ ರತನಂ, ಅತ್ತನೋ ಭಾವೋ ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತನೋ ಸಕಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅತ್ತನಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ಭಾವಪಚ್ಚಯಲೋಪೋ.

‘‘ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮಾನುಸ್ಸತಿ’’ಆದೀಸು ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಾವೋ ಬುದ್ಧೋ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಯಂ ಗುಣೋ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಚ್ಚಯಲೋಪೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೫೫೫. ಲೋಪೋ ವೀಮನ್ತುವನ್ತೂನಂ [ಕ. ೨೬೮; ರೂ. ೩೯೭; ನೀ. ೫೧೮].

ಇಯಿ’ಟ್ಠೇಸು ¶ ಪರೇಸು ವೀ, ಮನ್ತು, ವನ್ತೂನಂ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ.

ಮೇಧಾವೀನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಮೇಧಾವೀತಿ ಮೇಧಿಯೋ, ಮೇಧಿಟ್ಠೋ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಸತಿಮಾತಿ ಸತಿಯೋ, ಸತಿಟ್ಠೋ, ಗುಣವನ್ತಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಗುಣವಾತಿ ಗುಣಿಯೋ, ಗುಣಿಟ್ಠೋ.

ಇತಿ ಲೋಪರಾಸಿ.

ಖುದ್ದಕರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ನಾನಾತ್ತರಾಸಿ

೫೫೬. ಜೋ ವುದ್ಧಸ್ಸಿಯಿಟ್ಠೇಸು [ಕ. ೨೬೨; ರೂ. ೩೯೧; ನೀ. ೫೧೩; ಚಂ. ೪.೩.೫೦; ಪಾ. ೫.೩.೬೧, ೬೨].

ಇಯಿ’ಟ್ಠಪಚ್ಚಯೇಸು ಪರೇಸು ವುದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ಜೋ ಹೋತಿ.

ವುದ್ಧಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ವುದ್ಧೋತಿ ಜೇಯ್ಯೋ, ಜೇಟ್ಠೋ.

೫೫೭. ಬಾಳ್ಹನ್ತಿಕಪಸತ್ಥಾನಂ ಸಾಧನೇದಸಜಾ [ಕ. ೨೬೩, ೨೬೪, ೨೬೫; ರೂ. ೩೯೨, ೩೯೩, ೩೯೪; ನೀ. ೫೧೨, ೫೧೪, ೫೧೫; ಚಂ. ೪.೩.೪೯, ೫೧; ಪಾ. ೫.೩.೬೦, ೬೩; ‘… ದಸಾ’ (ಬಹೂಸು)].

ಇಯ, ಇಟ್ಠಪಚ್ಚಯೇಸು ಪರೇಸು ಬಾಳ್ಹ, ಅನ್ತಿಕ, ಪಸತ್ಥಸದ್ದಾನಂ ಸಾಧ, ನೇದ, ಸ, ಜಾದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಬಾಳ್ಹಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಬಾಳ್ಹೋತಿ ಸಾಧಿಯೋ, ಸಾಧಿಟ್ಠೋ, ಅನ್ತಿಕಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಅನ್ತಿಕೋತಿ ನೇದಿಯೋ, ನೇದಿಟ್ಠೋ, ಪಸತ್ಥಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಪಸತ್ಥೋತಿ ಸೇಯ್ಯೋ, ಸೇಟ್ಠೋ, ಜೇಯ್ಯೋ, ಜೇಟ್ಠೋ.

೫೫೮. ಕಣಕನ ಅಪ್ಪಯುವಾನಂ [ಕ. ೨೬೬, ೨೬೭; ರೂ. ೩೯೫, ೩೯೬; ನೀ. ೫೧೬, ೫೧೭; ಚಂ. ೪.೩.೫೩; ಪಾ. ೫.೩.೬೪].

ಇಯ ¶ , ಇಟ್ಠಪಚ್ಚಯೇಸು ಪರೇಸು ಅಪ್ಪ, ಯುವಸದ್ದಾನಂ ಕಣ, ಕನಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಅಪ್ಪಾನಂ ನವಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಅಪ್ಪೋ ನವೋತಿ ಕಣಿಯೋ, ಕಣಿಟ್ಠೋ, ಯುವಾನಂ ತರುಣಾನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಯುವಾ ತರುಣೋತಿ ಕನಿಯೋ, ಕನಿಟ್ಠೋ, ಕನಿಯೇ ವಯೇ ಭವಾ ಕಞ್ಞಾ.

೫೫೯. ಕೋಸಜ್ಜಾಜ್ಜವ ಪಾರಿಸಜ್ಜ ಸುಹಜ್ಜ ಮದ್ದವಾರಿಸ್ಯಾಸ ಭಾಜಞ್ಞಥೇಯ್ಯಬಾಹುಸಚ್ಚಾ [ಕ. ೩೬೦, ೩೬೧; ರೂ. ೩೮೭, ೩೮೮; ನೀ. ೭೮೦, ೭೮೧; ‘…ರಿಸ್ಸಾ…’’ (ಬಹೂಸು)].

ಭಾವ, ಕಮ್ಮೇಸು ಣಾನುಬನ್ಧೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರೇ ಏತೇ ಸದ್ದಾ ನಿಪಚ್ಚನ್ತೇ. ತತ್ಥ ಅಜ್ಜವ, ಮದ್ದವಾ’ಸಭಸದ್ದಾ ಣಮ್ಹಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಸೇಸಾ ಣ್ಯಮ್ಹಿ.

ತತ್ಥ ಉಜುನೋ ಭಾವೋ ಅಜ್ಜವಂ, ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಣಮ್ಹಿ ಉಸ್ಸ ಅತ್ತಂ, ‘ಉವಣ್ಣಸ್ಸಾವಙ…’ ಇತಿ ಉಸ್ಸ ಅವತ್ತಂ. ಏವಂ ಮುದುನೋ ಭಾವೋ ಮದ್ದವಂ, ಉಸಭಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಸಭಂ, ಉಸ್ಸ ಆತ್ತಂ. ಕುಸಿತಸ್ಸ [ಕುಸೀತಸ್ಸ?] ಭಾವೋ ಕೋಸಜ್ಜಂ, ಇಮಿನಾ ಇಲೋಪೋ, ತ್ಯಸ್ಸ ಜ್ಜತ್ತಂ, ಪರಿಸಾಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಪಾರಿಸಜ್ಜೋ [ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೫], ದಾಗಮೋ, ಸುಹದಯೋವ ಸುಹದೋ, ಯಲೋಪೋ, ಸುಹದಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋಹಜ್ಜಂ [ಜಾ. ೧.೫.೨೩], ಇಸಿನೋ ಇದಂ ಆರಿಸ್ಯಂ, ಇಸ್ಸ ಆರಿತ್ತಂ, ಆಜಾನಿಯಸ್ಸ [ಆಜಾನೀಯಸ್ಸಾತಿಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ] ಭಾವೋ ಆಜಞ್ಞಂ, ಯಲೋಪೋ, ಪುನ ‘ಲೋಪೋವಣ್ಣಿವಣ್ಣಾನ’ನ್ತಿ ಇಲೋಪೋ, ತತೋ ಪರಂ ಸನ್ಧಿರೂಪಂ, ಆಜಾನಿಯೋ ಏವ ವಾ ಆಜಞ್ಞೋ [ಜಾ. ೧.೧.೨೪], ಸಕತ್ಥೇ ಣ್ಯೋ, ಥೇನಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಥೇಯ್ಯಂ, ನಸ್ಸ ಯತ್ತಂ, ಬಹುಸುತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ, ಉಸ್ಸ ಅತ್ತಂ, ಪುನ ಸನ್ಧಿರೂಪಂ.

೫೬೦. ಅಧಾತುಸ್ಸ ಕೇ [ಪಾಣಿನಿಯೇ, ಚನ್ದೇ ಚ ‘ಕಾಕ’ಇತಿ ಪಞ್ಚಮ್ಯನ್ತಂ ದಿಸ್ಸತೇ] ಸ್ಯಾದಿತೋ ಘೇಸ್ಸಿ [ಕ. ೪೦೪; ರೂ. ೩೭೦; ನೀ. ೮೫೯].

‘ಘೇಸ್ಸೀ’ತಿ ¶ ಘೇ+ಅಸ್ಸ+ಇ, ಛಪದಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ.

ಅಧಾತುಸ್ಸ ಅವಯವಭೂತೇ ಕಕಾರೇ ಪರೇ ಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕಾರಸ್ಸ ಬಹುಲಂ ಇ ಹೋತಿ ಕನಿಸ್ಸಿತೇ ಘೇ ಅಸ್ಯಾದಿತೋ ಪರೇ ಸತಿ.

ಬಾಲಿಕಾ, ಏಕಿಕಾ, ಹತ್ಥಿಪೋತಿಕಾ, ಮಹಲ್ಲಿಕಾ, ಕುಮ್ಭಕಾರಿಕಾ, ಕಮ್ಮಕಾರಿಕಾ, ಅನ್ನದಾಯಿಕಾ, ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸಾವಿಕಾ, ಧಮ್ಮವಾಚಿಕಾ.

ಅಧಾತುಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ? ಕುಲುಪಕಾ- ಭಿಕ್ಖುನೀ, ಧೇನುಪಕಾ, ಖೀರುಪಕಾ-ವಚ್ಛೀ, ಇಧ ಧಾತ್ವಾದೇಸೋಪಿ ಕಕಾರೋ ಧಾತುಸಞ್ಞಂ ಲಭತಿಯೇವ.

ಕೇತಿ ಕಿಂ? ವೇದನಾ, ಚೇತನಾ.

ಅಸ್ಯಾದಿತೋತಿ ಕಿಂ? ಬಹುಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ-ರಾಜಧಾನೀ.

ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ? ಬಹುಕತ್ತುಕಾ-ಸಾಲಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ಬಹವೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ಬಹುಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸದ್ದೋ ಪಕತಿಸ್ಯಾದಿಸದ್ದೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಘಸಞ್ಞಸ್ಸ ಆಕಾರಸ್ಸ ಸ್ಯಾದಿತೋ ಪರತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ಇತ್ತಂ ನ ಭವತಿ. ಯದಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಬಹುಕಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯೋ ಯಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾತಿ.

ಇತಿ ನಾನಾತ್ತರಾಸಿ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಇತಿ ನಿರುತ್ತಿದೀಪನಿಯಾ ನಾಮ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಬ್ಯಾಕರಣ-

ದೀಪನಿಯಾ ತದ್ಧಿತಕಣ್ಡೋ ಪಞ್ಚಮೋ.

೬. ಆಖ್ಯಾತಕಣ್ಡ

ಸುದ್ಧಕತ್ತುರೂಪ

ಅಥ ¶ ಧಾತುಪಚ್ಚಯಸಂಸಿದ್ಧಂ ಕಾಲ, ಕಾರಕ, ಪುರಿಸ, ಸಙ್ಖ್ಯಾಭೇದದೀಪಕಂ ಲಿಙ್ಗಭೇದರಹಿತಂ ಕ್ರಿಯಾಪಧಾನವಾಚಕಂ ತ್ಯಾದ್ಯನ್ತನಾಮಕಂ ಆಖ್ಯಾತಪದಂ ದೀಪಿಯತೇ.

ತತ್ಥ ಕ್ರಿಯಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಾತು. ಸಾ ಪಕತಿಧಾತು, ವಿಕತಿಧಾತು, ನಾಮಧಾತುವಸೇನ ತಿವಿಧಾ.

ತತ್ಥ ಭೂ, ಹೂ, ಗಮು, ಪಚ ಇಚ್ಚಾದಿ ಪಕತಿಧಾತು ನಾಮ ಸಭಾವೇನ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ.

ತಿತಿಕ್ಖ, ತಿಕಿಚ್ಛ, ಬುಭುಕ್ಖ, ಜಿಘಚ್ಛಇಚ್ಚಾದಿ ವಿಕತಿಧಾತು ನಾಮ ಸಙ್ಖತವಸೇನ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ.

ಪುತ್ತೀಯ, ಪಬ್ಬತಾಯ ಇಚ್ಚಾದಿ ನಾಮಧಾತು ನಾಮ ನಾಮಭೂತಸ್ಸ ಸತೋ ಕ್ರಿಯವಾಚೀಪಚ್ಚಯಯೋಗೇನ ಧಾತುಟ್ಠಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ.

ಪಕತಿಧಾತು ಚ ಸಕಮ್ಮಿಕಾ’ಕಮ್ಮಿಕವಸೇನ ದುವಿಧಾ.

ತತ್ಥಯಾ ಧಾತು ಕಮ್ಮಾಪೇಕ್ಖಂ ಕ್ರಿಯಂ ವದತಿ, ಸಾ ಸಕಮ್ಮಿಕಾ ನಾಮ. ಗಾಮಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಓದನಂ ಪಚತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯಾ ಕಮ್ಮನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಕ್ರಿಯಂ ವದತಿ, ಸಾ ಅಕಮ್ಮಿಕಾ ನಾಮ. ಭವತಿ, ಹೋತಿ, ತಿಟ್ಠತಿ, ಸೇತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಸಕಮ್ಮಿಕಾ ಚ ಏಕಕಮ್ಮಿಕ, ದ್ವಿಕಮ್ಮಿಕವಸೇನ ದುವಿಧಾ.

ತತ್ಥ ಯಾ ಏಕಕಮ್ಮಾಪೇಕ್ಖಂ ಕ್ರಿಯಂ ವದತಿ, ಸಾ ಏಕಕಮ್ಮಿಕಾ ನಾಮ. ಗಾಮಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಓದನಂ ಪಚತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯಾ ಪಧಾನಾ’ಪಧಾನವಸೇನ ಕಮ್ಮದ್ವಯಾಪೇಕ್ಖಂ ಕ್ರಿಯಂ ವದತಿ, ಸಾ ದ್ವಿಕಮ್ಮಿಕಾ ನಾಮ.

ಸಾ ಚ ನ್ಯಾದಿ, ದುಹಾದಿವಸೇನ ದುವಿಧಾ.

ತತ್ಥ ¶ ಯಾ ಧಾತು ಪಾಪನತ್ಥಾ ಹೋತಿ, ಸಾ ನ್ಯಾದಿ ನಾಮ. ಅಜಂ ಗಾಮಂ ನೇತಿ, ಭಾರಂ ಗಾಮಂ ವಹತಿ, ಸಾಖಂ ಗಾಮಂ ಆಕಡ್ಢತಿ.

ಸೇಸಾ ದ್ವಿಕಮ್ಮಿಕಾ ದುಹಾದಿ ನಾಮ. ಗಾವಿಂ ಖೀರಂ ದುಹತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಕಮ್ಬಲಂ ಯಾಚತಿ, ದಾಯಕಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಭಿಕ್ಖತಿ, ಗೋಣಂ ವಜಂ ರುನ್ಧತಿ, ಭಗವನ್ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಸಿಸ್ಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸಾಸತಿ, ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಏತಂ [ವಚನಂ] ಅವೋಚ, ರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚಂ ವಚನಂ ಬ್ರವೀತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ತತ್ಥ ಯದಾ ಕಮ್ಮಸ್ಮಿಂ ರೂಪಂ ಸಿಜ್ಝತಿ, ತದಾ ವಿಭತ್ತಿ, ಪಚ್ಚಯಾ ನ್ಯಾದಿಮ್ಹಿ ಪಧಾನಕಮ್ಮಂ ವದನ್ತಿ, ದುಹಾದಿಮ್ಹಿ ಅಪಧಾನಕಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬಧಾತೂಸು ಕಾರಿತಯೋಗೇ ಕಾರಿತಕಮ್ಮನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಧಾತೂನಂ ಪಕತಿಅತ್ಥವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಪನ ಧಾತೂನಂ ಅತ್ಥನ್ತರವಚನೇ ವಾ ನಾನುಪಸಗ್ಗಯೋಗೇ ವಾ ಅಕಮ್ಮಿಕಾಪಿ ಸಕಮ್ಮಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಕಮ್ಮಿಕಾಪಿ ಅಕಮ್ಮಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಅತ್ಥನ್ತರವಚನೇ ತಾವ –

ವಿದ – ಸತ್ತಾಯಂ, ಧಮ್ಮೋ ವಿಜ್ಜತಿ, ಸಂವಿಜ್ಜತಿ.

ವಿದ – ಞಾಣೇ, ಧಮ್ಮಂ ವಿದತಿ.

ವಿದ – ಲಾಭೇ, ಧನಂ ವಿನ್ದತಿ.

ವಿದ – ಅನುಭವನೇ, ಸುಖಂ ವೇದೇತಿ, ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ [ಮ. ನಿ. ೩.೩೦೩].

ವಿದ – ಆರೋಚನೇ, ವೇದಯಾಮಹಂ ಭನ್ತೇ ವೇದಯತೀತಿ ಮಂ ಧಾರೇತು [ಚೂಳವ. ಅಟ್ಠ. ೧೦೨], ಕಾರಣಂ ನಿವೇದೇತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವೇದೇತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ನಾನುಪಸಗ್ಗಯೋಗೇ –

ಪದ-ಗತಿಯಂ, ಮಗ್ಗಂ ಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಭೋಗೋ ಭವತಿ, ಸಮ್ಭವತಿ, ಭೋಗಂ ಅನುಭವತಿ, ತಣ್ಹಂ ¶ ಅಭಿಭವತಿ, ಪರಿಭವತಿ, ಅಧಿಭವತಿ, ಅರಞ್ಞಂ ಅಭಿಸಮ್ಭವತಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಮಗ್ಗೇ ಅಭಿಸಮ್ಭವತಿ, ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪದಾನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಉಪಕಾರಕಾ ವಿಭತ್ತಿ, ಪಚ್ಚಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ತ್ಯಾದಿ, ತ್ವಾದಿಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಅಟ್ಠವಿಧಾ ಭವನ್ತಿ, ಸರೂಪತೋ ಛನ್ನವುತಿವಿಧಾ.

ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಛಕ್ಕಭೂತಾನಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸರೂಪಾನಿ ಪರಸ್ಸಪದಾನಿ ನಾಮ. ಪರಛಕ್ಕಭೂತಾನಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸರೂಪಾನಿ ಅತ್ತನೋಪದಾನಿ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ಪರಹಿತಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಪವತ್ತಿಬಹುಲಾನಿ ಪದಾನಿ ಪರಸ್ಸಪದಾನಿ ನಾಮ. ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಪವತ್ತಿಬಹುಲಾನಿ ಅತ್ತನೋಪದಾನಿ ನಾಮಾತಿ ಏಕೇ.

ಪರೋ ವುಚ್ಚತಿ ಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಕ್ರಿಯಾಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ಅತ್ತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕಮ್ಮಂ ಸಕಸಕಕ್ರಿಯಾಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ಪರಸ್ಸ ಅಭಿಧಾಯಕಾನಿ ಪದಾನಿ ಪರಸ್ಸಪದಾನಿ, ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಧಾಯಕಾನಿ ಪದಾನಿ ಅತ್ತನೋಪದಾನೀತಿ ಅಞ್ಞೇ.

ಅತ್ತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪದತ್ಥಾನಂ ಸರೀರಭೂತಾ ಕ್ರಿಯಾ, ಕತ್ತುನಾ ಪನ ಸಾಧ್ಯಟ್ಠೇನ ಕ್ರಿಯರೂಪಾನಿ ಭಾವ, ಕಮ್ಮಾನಿಪಿ ಅತ್ತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಾಧಕಟ್ಠೇನ ತೇಹಿ ಪರಭೂತೋ ಕತ್ತಾ ಪರೋ ನಾಮಾತಿ ಅಪರೇ.

ಅತ್ತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅಮ್ಹತ್ಥೋ, ಪರೋ ವುಚ್ಚತಿ ತುಮ್ಹ, ನಾಮತ್ಥೋ, ಪುಬ್ಬಛಕ್ಕಾನಿ ಪರಬಹುಲತ್ತಾ ಪರಸ್ಸಪದಾನಿ ನಾಮ, ಪರಛಕ್ಕಾನಿ ಪನ ರೂಳ್ಹೀವಸೇನ ಅತ್ತನೋಪದಾನಿ ನಾಮಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಇದಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಪರಛಕ್ಕೇಸು ತಬ್ಬಹುಲಮತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಪಾಳಿಭಾಸಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಛಕ್ಕಾನಂ ಅತ್ತಹಿತ, ಪರಹಿತೇಸು ವಾ ತೀಸು ಕಾರಕೇಸು ವಾ ಪವತ್ತಿನಾನಾತ್ತಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಥೇ ತಂ ನಾಮದ್ವಯಂ ನ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪಚ್ಚಯಾ ¶ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ವಿಕರಣ, ಕಿಚ್ಚ, ಕಾರಿತ, ಧಾತುಪಚ್ಚಯವಸೇನ.

ತತ್ಥ ಯೇ ಧಾತುಸಿದ್ಧಾನಿ ತ್ಯಾದಿಪದಾನಿ ತಬ್ಬಾದಿಪದಾನಿ ಚ ಗಣವಿಭಾಗವಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸದಿಸರೂಪಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ವಿಕರಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ, ಲ, ಯ, ಣೋಇಚ್ಚಾದಯೋ.

ಭಾವ, ಕಮ್ಮವಿಸಯೋ ಕ್ಯೋ ಕಿಚ್ಚಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ.

ಪರೇಸಂ ಆಣಾಪನಸಙ್ಖಾತೇ ಪಯೋಜಕಬ್ಯಾಪಾರೇ ಪವತ್ತಾ ಣಿ, ಣಾಪಿಪಚ್ಚಯಾ ಕಾರಿತಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ.

ವಿಸುಂ ತಂತಂಕ್ರಿಯವಾಚೀಭಾವೇನ ಧಾತುರೂಪಾ ಖ, ಛ, ಸಇಚ್ಚಾದಿಕಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಧಾತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ.

‘‘ಕಾಲ, ಕಾರಕ, ಪುರಿಸ, ಸಙ್ಖ್ಯಾಭೇದದೀಪಕ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅತೀತ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ’ನಾಗತ, ಕಾಲವಿಮುತ್ತವಸೇನ ಕಾಲಭೇದೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ.

ತತ್ಥ ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀ, ಅಜ್ಜತ್ತನೀ [ಅಜ್ಜತನೀ (ಬಹೂಸು)], ಪರೋಕ್ಖಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಅತೀತೇ ಕಾಲೇ ವತ್ತನ್ತಿ.

ವತ್ತಮಾನಾ, ಪಞ್ಚಮೀತಿ ದ್ವೇ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ.

ಏಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ ಅನಾಗತೇ.

ಸತ್ತಮೀ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತೀತಿ ದ್ವೇ ಕಾಲವಿಮುತ್ತೇ ವತ್ತನ್ತಿ, ಅಯಂ ಕಿರ ಪೋರಾಣಿಕೋ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಕಮೋ, ಸೋ ಚ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮೇತಿಯೇವ.

‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುನೋ, ವಿಹಂಸು ವಿಹರನ್ತಿ ಚ.

ಅಥೋಪಿ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏಸಾ ಬುದ್ಧಾನ ಧಮ್ಮತಾ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೪.೨೧] ಚ –

‘‘ಅಬ್ಭತೀತಾ ಚ ಯೇ ಬುದ್ಧಾ, ವತ್ತಮಾನಾ ಅನಾಗತಾ’’ತಿ ಚ [ಅಪ. ಥೇರ ೧.೧.೫೮೮] ಪಾಳೀ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಮೇ ಪಞ್ಚಮೀ, ಸತ್ತಮೀತಿ ನಾಮದ್ವಯಮ್ಪಿ ಅನ್ವತ್ಥವಸೇನ ಸಿದ್ಧಂ ¶ ಭವತಿ. ಪಚ್ಛಾ ಪನ ಗರುನೋ ವತ್ತಿಚ್ಛಾವಸೇನ ವಿಭತ್ತೀನಂ ನಾನಾಕಮಂ ಕರೋನ್ತಿ.

ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮ, ಭಾವಾ ಪನ ಕಾರಕಭೇದೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಭಾವೋ ದುವಿಧೋ ಸಾಧ್ಯ, ಸಾಧನವಸೇನ ವಿಸೇಸನ, ವಿಸೇಸ್ಯವಸೇನ ಚ. ತತ್ಥ ಧಾತ್ವತ್ಥಕ್ರಿಯಾ ಸಾಧ್ಯಭಾವೋ ನಾಮ. ಪಚ್ಚಯತ್ಥಕ್ರಿಯಾ ಸಾಧನಭಾವೋ ನಾಮ.

ತೇಸು ಸಾಧ್ಯಭಾವೋ ನಾನಾಧಾತೂನಂ ವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೋ ಹೋತಿ. ಸಾಧನಭಾವೋ ನಾನಾಧಾತ್ವತ್ಥಾನಂ ಪವತ್ತಾಕಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಏಕಟ್ಠೇನ ಏಕೋವ ಹೋತಿ. ಸೋ ಪನ ಯಥಾ ಜಾತಿ ನಾಮ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಕ್ಖೇ ಠಿತೇ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೀ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ತಥಾ ವೋಹಾರವಿಸಯಮತ್ತೇ ಠಿತೇ ಸಬ್ಬಧಾತ್ವತ್ಥೇ ಪಾತುಭೋನ್ತೇ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಸಾಧನನ್ತಿ ಚ ಕಾರಕನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಚ ಜಾತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ ‘‘ಚಿನ್ತನಂ ಜಾತಂ, ಫುಸನಂ ಜಾತ’’ ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಏಕನ್ತಮೇವ ಜಾತಿಂ ವಿಸೇಸೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಪಚ್ಚಯತ್ಥವಸೇನ ಪಾತುಭೋನ್ತಾ ನಾನಾಧಾತ್ವತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಭುಯ್ಯತೇ, ಗಮ್ಯತೇ, ಪಚ್ಚತೇ, ಭವನಂ, ಗಮನಂ, ಪಚನ’’ ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಏಕನ್ತಮೇವ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಂ ವಿಸೇಸೇನ್ತಿ. ವತ್ತಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಪನ ಭಾವಸಾಧನಪದೇಸು ಧಾತ್ವತ್ಥ, ಪಚ್ಚಯತ್ಥಾನಂ ಅಭೇದೋಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ. ಇಧ ಪನ ದ್ವೀಸು ಭಾವೇಸು ಸಾಧನಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ.

ಪಠಮ, ಮಜ್ಝಿಮು’ತ್ತಮಪುರಿಸಾ ಪುರಿಸಭೇದೋ. ‘ಪುರಿಸೋ’ತಿ ಚ ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಾಯಂ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ [ಮ. ನಿ. ೩.೧] ಏತ್ಥ ಅತ್ತಾ ಏವ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಚ ಅತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೬.೪೩; ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೫೮೦] ಏತ್ಥ ಕಾರಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇತಿ ‘ಪುರಿಸೋ’ತಿ ಕಾರಕೋ ಏವ.

ಸೋ ಚ ತಿವಿಧೋ ನಾಮತ್ಥೋ, ತುಮ್ಹತ್ಥೋ, ಅಮ್ಹತ್ಥೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನಭೂತತ್ತಾ ಅಮ್ಹತ್ಥೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ¶ ನಾಮ, ಸೇಸಾ ಪನ ಕಮೇನ ಪಠಮಪುರಿಸೋ, ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಪನ ತದ್ದೀಪಕತ್ತಾ ಪಠಮಪುರಿಸಾದಿನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ. ಇದಞ್ಚ ನಾಮಂ ಕಾರಕಭೇದೇ ಅನ್ತೋಗಧಮೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಥೇ ನ ಗಹಿತನ್ತಿ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾಭೇದೋ ದುವಿಧೋ ಏಕತ್ತ, ಬಹುತ್ತವಸೇನ.

‘ಲಿಙ್ಗಭೇದರಹಿತ’ನ್ತಿ ‘‘ಪುರಿಸೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಇತ್ಥೀ ಗಚ್ಛತಿ, ಕುಲಂ ಗಚ್ಛತಿ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ‘ಪುರಿಸೋ’ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಪದಾನಂ ಲಿಙ್ಗಾನುಗತೋ ರೂಪಭೇದೋ ಆಖ್ಯಾತಪದೇ ನತ್ಥಿ.

‘ಕ್ರಿಯಾಪಧಾನವಾಚಕ’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕ್ರಿಯಂ ಏವ ಪಧಾನತೋ ಅಭಿಧಾತಿ, ನ ನಾಮಪದಂ ವಿಯ ದಬ್ಬಂ ಪಧಾನತೋ ಅಭಿಧಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ತತ್ಥ ಕ್ರಿಯಾ ನಾಮ ಧಾತ್ವತ್ಥಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾ ಚ ಕಾಲವಸೇನ ಅತೀತಕ್ರಿಯಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕ್ರಿಯಾ, ಅನಾಗತಕ್ರಿಯಾ, ಕಾಲವಿಮುತ್ತಕ್ರಿಯಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಹೋತಿ.

ಆಣತ್ತಿಕ್ರಿಯಾ, ಆಸಿಟ್ಠಕ್ರಿಯಾ, ಅನುಮತಿಕ್ರಿಯಾ, ಪರಿಕಪ್ಪಕ್ರಿಯಾ, ಅರಹ, ಸಕ್ಕ, ವಿಧಿ, ನಿಮನ್ತನಾ’ಮನ್ತನಾದಿಕ್ರಿಯಾತಿ ಬಹುವಿಧೋ ಕ್ರಿಯಾಭೇದೋತಿ.

ಭೂ-ಸತ್ತಾಯಂ, ಸನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸತ್ತಾ, ತಸ್ಸಂ ಸತ್ತಾಯಂ, ಭೂಧಾತು ಸತ್ತಾಯಮತ್ಥೇ ವತ್ತತೇ, ಸಬ್ಬಪದತ್ಥಾನಂ ಸದ್ದ, ಬುದ್ಧಿವಿಸಯಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವೇ ವತ್ತತೇತ್ಯತ್ಥೋ.

೫೬೧. ಕ್ರಿಯತ್ಥಾ [ಕ. ೪೩೨, ೪೫೫; ರೂ. ೩೬೨, ೫೩೦; ನೀ. ೯೦೫, ೯೩೬; ಪಾ. ೩.೧.೯೧].

ಅಧಿಕಾರಸುತ್ತಮಿದಂ, ಕ್ರಿಯತ್ಥಾ ಪರಂ ವಿಭತ್ತಿ, ಪಚ್ಚಯಾ ಭವನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕ್ರಿಯಾ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕ್ರಿಯತ್ಥೋ. ಪಕತಿಧಾತು, ವಿಕತಿಧಾತು, ನಾಮಧಾತುವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಧಾತು, ಕಾರಿತಪಚ್ಚಯನ್ತರೂಪಮ್ಪಿ ವಿಕತಿಧಾತುಮ್ಹಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ.

೫೬೨. ವತ್ತಮಾನೇತಿ ¶ ಅನ್ತಿ ಸಿ ಥ ಮಿ ಮ ತೇ ಅನ್ತೇ ಸೇ ವ್ಹೇ ಏ ಮ್ಹೇ [ಕ. ೪೧೪; ರೂ. ೪೨೮; ನೀ. ೮೭೨; ಚಂ. ೧.೨.೮೨; ಪಾ. ೩.೨.೧೨೩].

ಆರಭಿತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಂ ಅನುಪಗತೋ ಭಾವೋ ವತ್ತಮಾನೋ ನಾಮ, ತಂಸಮ್ಬನ್ಧೀಕಾಲೋಪಿ ತದೂಪಚಾರೇನ ವತ್ತಮಾನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವತ್ತಮಾನೇ ಕಾಲೇ ಕ್ರಿಯತ್ಥಾ ಪರಂ ತ್ಯಾದಿವಿಭತ್ತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ವಿಭತ್ತಿ ತ್ಯಾದೀತಿ ಚ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಿಸಯತ್ತಾ ವತ್ತಮಾನಾತಿ ಚ ಸಿಜ್ಝತಿ.

೫೬೩. ಪುಬ್ಬಾಪರಛಕ್ಕಾನಮೇಕಾನೇಕೇಸು ತುಮ್ಹಮ್ಹಸೇಸೇಸು ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಮಜ್ಝಿಮುತ್ತಮಪಠಮಾ [ಕ. ೪೦೮; ರೂ. ೪೩೧; ನೀ. ೮೬೭].

ತುಮ್ಹನಾಮಂ, ಅಮ್ಹನಾಮಂ, ತದುಭಯತೋ ಸೇಸನಾಮನ್ತಿ ತೀಸು ನಾಮೇಸು ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇಸು ವಾ ಗಮ್ಯಮಾನೇಸು ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅನೇಕೇಸು ವಾ ಅತ್ಥೇಸು ಪುಬ್ಬಛಕ್ಕ, ಪರಛಕ್ಕಾನಂ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಮಜ್ಝಿಮ, ಉತ್ತಮ, ಪಠಮಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ. ‘‘ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಉತ್ತರಂ ಅನ್ತಿಮ’’ನ್ತಿ ಚೂಳಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ವುತ್ತಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ವಿಭತ್ತಿವಿಧಾನಮುಖೇನ ತಂತಂಸಞ್ಞಾವಿಧಾನಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ.

ಕಥಂ?ತಿ, ಅನ್ತಿ, ಸಿ, ಥ, ಮಿ, ಮ ಇತಿ ಪುಬ್ಬಛಕ್ಕಂ ನಾಮ.

ತೇ, ಅನ್ತೇ, ಸೇ, ವ್ಹೇ, ಏ, ಮ್ಹೇ ಇತಿ ಪರಛಕ್ಕಂ ನಾಮ.

ಪುಬ್ಬಛಕ್ಕೇ ಚ-ತಿ, ಅನ್ತಿದ್ವಯಂ ಪಠಮದುಕಂ ನಾಮ, ಸಿ, ಥದ್ವಯಂ ಮಜ್ಝಿಮದುಕಂ ನಾಮ, ಮಿ, ಮದ್ವಯಂ ಉತ್ತಮದುಕಂ ನಾಮ. ಏವಂ ಪರಛಕ್ಕೇ.

ತತ್ಥ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಭೂತೇ ಸೇಸನಾಮೇ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇ ವಾ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ವಾ ಪಠಮದುಕಂ ಭವತಿ. ತಥಾ ತುಮ್ಹನಾಮೇ ಮಜ್ಝಿಮದುಕಂ, ಅಮ್ಹನಾಮೇ ಉತ್ತಮದುಕಂ. ದುಕೇಸು ಚ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕವಚನಂ, ಬಹುಮ್ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಬಹುವಚನಂ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚ ನಾಮಾನಂ ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಾ ಕತ್ವತ್ಥ, ಕಮ್ಮತ್ಥಾ ಇಧ ನಾಮತ್ಥಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇ ಯಸ್ಮಿಂ ನಾಮತ್ಥೇ ತ್ಯಾದಿವಿಭತ್ತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ, ಸೋ ನಾಮತ್ಥೋ ತ್ಯಾದಿವಾಚಕಾನಂ ಏವ ವಾಚ್ಚಭೂತೋ ವುತ್ತತ್ಥೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಸ್ಯಾದಿವಿಭತ್ತೀನಂ.

ವುತ್ತಕತ್ತು, ಕಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಲಿಙ್ಗತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕಂ ನಾಮಪದಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಪದಂ ನಾಮ, ಏತದೇವ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಪದನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅಮಾದಯೋ ಚ ಅತ್ಥವಾಚಕವಿಭತ್ತಿಯೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಲಿಙ್ಗತ್ಥಮತ್ತಜೋತಿಕಾ ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿ ಏವ ಓಕಾಸಂ ಲಭತಿ. ಏವರೂಪಾನಿ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಭೂತಾನಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಪದಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ಸುತ್ತೇ ‘ತುಮ್ಹಮ್ಹಸೇಸೇಸೂ’ತಿ ವುತ್ತಂ.