📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣಂ (ಪದಮಾಲಾ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಧೀರೇಹಿ ¶ ಮಗ್ಗನಾಯೇನ, ಯೇನ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಂ;

ಸಿತಂ ಧಮ್ಮಮಿಧಞ್ಞಾಯ, ಞಾಯತೇ ಅಮತಂ ಪದಂ.

ತಂ ನಮಿತ್ವಾ ಮಹಾವೀರಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ;

ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ವಿಸುದ್ಧಂ ಸುದ್ಧಿದಾಯಕಂ.

ಸದ್ಧಮ್ಮಞ್ಚಸ್ಸ ಪೂಜೇತ್ವಾ, ಸುದ್ಧಂ ಸನ್ತಮಸಙ್ಖತಂ;

ಅತಕ್ಕಾವಚರಂ ಸುಟ್ಠು, ವಿಭತ್ತಂ ಮಧುರಂ ಸಿವಂ.

ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ’ಞ್ಜಲಿಂ ಕತ್ವಾ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ;

ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾದಿ-ವಿಸುದ್ಧಗುಣಜೋತಿನೋ.

ನಮಸ್ಸನಾದಿಪುಞ್ಞಸ್ಸ, ಕತಸ್ಸ ರತನತ್ತಯೇ;

ತೇಜಸಾಹಂ ಪಹನ್ತ್ವಾನ, ಅನ್ತರಾಯೇ ಅಸೇಸತೋ.

ಲೋಕನೀತಿವಿಯತ್ತಸ್ಸ, ಸತ್ಥು ಸದ್ಧಮ್ಮನೀತಿನೋ;

ಸಾಸನತ್ಥಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ, ಸದ್ದನೀತಿಮನಾಕುಲಂ.

ಆಸವಕ್ಖಯಲಾಭೇನ, ಹೋತಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪದಾ;

ಆಸವಕ್ಖಯಲಾಭೋ ಚ, ಸಚ್ಚಾಧಿಗಮಹೇತುಕೋ.

ಸಚ್ಚಾಧಿಗಮನಂ ¶ ತಞ್ಚ, ಪಟಿಪತ್ತಿಸ್ಸಿತಂ ಮತಂ;

ಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ಸಾ ಕಾಮಂ, ಪರಿಯತ್ತಿಪರಾಯಣಾ.

ಪರಿಯತ್ತಾಭಿಯುತ್ತಾನಂ, ವಿದಿತ್ವಾ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣಂ;

ಯಸ್ಮಾ ನ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮೋಹೋ, ಅಕ್ಖರೇಸು ಪದೇಸು ಚ.

ಯಸ್ಮಾ ಚಾಮೋಹಭಾವೇನ, ಅಕ್ಖರೇಸು ಪದೇಸು ಚ;

ಪಾಳಿಯತ್ಥಂ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞೂ ಸುಗತಸಾಸನೇ.

ಪಾಳಿಯತ್ಥಾವಬೋಧೇನ, ಯೋನಿಸೋ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ;

ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಟಿಪತ್ತಿಮತನ್ದಿಕಾ.

ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ವರಂ;

ಪಾಪುಣನ್ತಿ ವಿಸುದ್ಧಾಯ, ಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ.

ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಿಕಾ ಸುದ್ಧಂ, ನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಞ್ಞುನಂ;

ಭಞ್ಞಮಾನಂ ಮಯಾ ಸದ್ದ-ನೀತಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತು ಸಾಧುಕಂ.

ಧಾತು ಧಾತೂಹಿ ನಿಪ್ಫನ್ನ-ರೂಪಾನಿ ಚ ಸಲಕ್ಖಣೋ;

ಸನ್ಧಿನಾಮಾದಿಭೇದೋ ಚ, ಪದಾನಂ ತು ವಿಭತ್ತಿ ಚ.

ಪಾಳಿನಯಾದಯೋಚ್ಚೇವ-ಮೇತ್ಥ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ;

ಸಾಸನಸ್ಸೋಪಕಾರಾಯ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ವಿಭಾವನಾ.

೧. ಸವಿಕರಣಾಖ್ಯಾತವಿಭಾಗ

ತತ್ಥ ಧಾತೂತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಧಾತು? ಸಕತ್ಥಮ್ಪಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಾತು, ಅತ್ಥಾತಿಸಯಯೋಗತೋ ಪರತ್ಥಮ್ಪಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಾತು, ವೀಸತಿಯಾ ಉಪಸಗ್ಗೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಕಾರಣೇನ ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಮ್ಪಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಾತು, ‘‘ಅಯಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೋ, ಅಯಮಿತೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಪರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಧಾರಿಯತಿ ಏಸಾತಿಪಿ ಧಾತು, ವಿದಹನ್ತಿ ವಿದುನೋ ಏತಾಯ ಸದ್ದನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಅಯಲೋಹಾದಿಮಯಂ ¶ ಅಯಲೋಹಾದಿಧಾತೂಹಿ ವಿಯಾತಿಪಿ ಧಾತು. ಏವಂ ತಾವ ಧಾತುಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಧಾತುಸದ್ದೋ ಜಿನಮತೇ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತ್ತನೇ ಮತೋ;

ಸತ್ಥೇ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವಸ್ಮಿಂ, ಕಚ್ಚಾಯನಮತೇ ದ್ವಿಸು.

ಅಥ ವಾ ಜಿನಮತೇ ‘‘ತತೋ ಗೋತಮಿಧಾತೂನೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಧಾತುಸದ್ದೋ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇ ವತ್ತತಿ ‘‘ಪಬ್ಬತಾನಿ ವನಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಬ್ಬತಸದ್ದೋ ವಿಯ, ನ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಅಟ್ಠಿವಾಚಕತ್ತಾ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಿವಾಚಕತ್ತೇಪಿ ‘‘ಧಾತುಯೋ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗದಸ್ಸನತೋ. ಭೂವಾದಯೋ ಸದ್ದಾ ಧಾತವೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ಭೂ ಇ ಕು ಕೇ ತಕ್ಕ ತಕ ತಕಿ ಸುಕಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಗಣತೋ ತೇ ಅಟ್ಠವಿಧಾ ಭೂವಾದಿಗಣೋ ರುಧಾದಿಗಣೋ ದಿವಾದಿಗಣೋ ಸ್ವಾದಿಗಣೋ ಕಿಯಾದಿಗಣೋ ಗಹಾದಿಗಣೋ ತನಾದಿಗಣೋ ಚುರಾದಿಗಣೋ ಚಾತಿ. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ವಿಕರಣಸಞ್ಞಿತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ. ಅನೇಕವಿಧಾ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಸು ನಾಮನಾಮ ಕಿತನಾಮ ಸಮಾಸನಾಮ ತದ್ಧಿತನಾಮಾಖ್ಯಾತೇಸು ಪವತ್ತನತೋ. ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪನ ದುವಿಧಾವ ನಾಮಪಚ್ಚಯೋ ಆಖ್ಯಾತಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ. ತತ್ರಾಪಿ ಆಖ್ಯಾತಪಚ್ಚಯಾ ದುವಿಧಾ ವಿಕರಣಪಚ್ಚಯನೋವಿಕರಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ. ತತ್ಥ ವಿಕರಣಪಚ್ಚಯೋ ಅಕಾರಾದಿಸತ್ತರಸವಿಧೋ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ್ನರಸವಿಧೋ ಚ. ನೋವಿಕರಣಪಚ್ಚಯೋ ಪನ ಖ ಛ ಸಾದಿನೇಕವಿಧೋ. ಯೇ ರೂಪನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಉಪಕಾರಕಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಸ್ಸ ಜೋತಕಾ ವಾ ಅಜೋತಕಾ ವಾ ಲೋಪನೀಯಾ ವಾ ಅಲೋಪನೀಯಾ ವಾ, ತೇ ಸದ್ದಾ ಪಚ್ಚಯಾ.

ಪಟಿಚ್ಚ ಕಾರಣಂ ತಂ ತಂ, ಏನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಾಥ ವಾ;

ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ಇತೋ ಏತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಾ.

ನಾಮಿಕಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ¶ ಯೋ, ವಿಭಾಗೋ ಆವಿ ಹೇಸ್ಸತಿ;

ನಾಮಕಪ್ಪೇ ಯತೋ ತಸ್ಮಾ, ನ ತಂ ವಿತ್ಥಾರಯಾಮಸೇ.

ಯೋ ನೋವಿಕರಣಾನಂ ತು, ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಭಾಗತೋ;

ಸೋ ಪನಾಖ್ಯಾತಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನಾ’ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಇಚ್ಚಾನೇಕವಿಧೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ‘‘ವಿಕರಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ ಇಮೇ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ಭೂವಾದಿಗಣತೋ ಅಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಕತ್ತರಿ, ರುಧಾದಿಗಣತೋ ಅಕಾರಿವಣ್ಣೇಕಾರೋಕಾರಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಕತ್ತರಿ, ಪುಬ್ಬಮಜ್ಝಟ್ಠಾನೇ ನಿಗ್ಗಹೀತಾಗಮೋ ಚ, ದಿವಾದಿಗಣತೋ ಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಕತ್ತರಿ, ಸ್ವಾದಿಗಣತೋ ಣು ಣಾ ಉಣಾಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಕತ್ತರಿ, ಕಿಯಾದಿಗಣತೋ ನಾಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಕತ್ತರಿ, ಗಹಾದಿಗಣತೋ ಪ್ಪ ಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಕತ್ತರಿ, ತನಾದಿಗಣತೋ ಓ ಯಿರಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಕತ್ತರಿ, ಚುರಾದಿಗಣತೋ ಣೇ ಣಯಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಕತ್ತರಿ.

ಅಕಾರೋ ಚ ಇವಣ್ಣೋ ಚ, ಏ ಓಕಾರಾ ಚ ಯೋ ತಥಾ;

ಣು ಣಾ ಉಣಾ ಚ ನಾ ಪ್ಪ ಣ್ಹಾ-ಯಿರಾ ಣೇ ಣಯಪಚ್ಚಯಾ.

ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ, ಏವಂ ಪನ್ನರಸೇ’ರಿತಾ;

ವಿಕರಣವ್ಹಯಾ ಏತೇ, ಪಚ್ಚಯಾತಿ ವಿಭಾವಯೇ.

ಯೇ ಏವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಹಿ ವಿಕರಣಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತದಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅಟ್ಠವಿಧಾ ಧಾತುಗಣಾ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಬಹೂಪಕಾರಾ, ತೇಸ್ವಾಯಂ ಭೂವಾದಿಗಣೋ. ಭೂ ಸತ್ತಾಯಂ, ಭೂಧಾತು ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯಂ ವತ್ತತಿ. ಸಕಮ್ಮಿಕಾಕಮ್ಮಿಕಾಸು ಧಾತೂಸು ಅಯಂ ಅಕಮ್ಮಿಕಾ ಧಾತು, ನ ಪನ ‘‘ಧಮ್ಮಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪತ್ತಿಅತ್ಥವಾಚಿಕಾ ಅಪರಾ ಭೂಧಾತು ವಿಯ ಸಕಮ್ಮಿಕಾ. ಏಸಾ ಹಿ ಪರಿಅಭಿಆದೀಹಿ ಉಪಸಗ್ಗೇಹಿ ಯುತ್ತಾಯೇವ ಸಕಮ್ಮಿಕಾ ಭವತಿ, ನ ಉಪ ಪರಾ ಪಾತುಆದೀಹಿ ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತೇಹಿ ಯುತ್ತಾಪಿ. ಅತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಿದ್ಧಾನಿ ರೂಪಾನಿ ದ್ವಿಧಾ ಞೇಯ್ಯಾನಿ ಅಕಮ್ಮಕಪದಾನಿ ಸಕಮ್ಮಕಪದಾನಿ ಚಾತಿ.

ಸುದ್ಧಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದನಿದ್ದೇಸ

ತತ್ರ ¶ ಭವತಿ ಉಬ್ಭವತಿ ಸಮುಬ್ಭವತಿ ಪಭವತಿ ಪರಾಭವತಿ ಸಮ್ಭವತಿ ವಿಭವತಿ, ಭೋತಿ ಸಮ್ಭೋತಿ ವಿಭೋತಿ ಪಾತುಭವತಿ ಪಾತುಬ್ಭವತಿ ಪಾತುಭೋತಿ, ಇಮಾನಿ ಅಕಮ್ಮಕಪದಾನಿ. ಏತ್ಥ ಪಾತುಇತಿ ನಿಪಾತೋ, ಸೋ ‘‘ಆವಿಭವತಿ ತಿರೋಭವತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಆವಿ ತಿರೋನಿಪಾತಾ ವಿಯ ಭೂಧಾತುತೋ ನಿಪ್ಫನ್ನಾಖ್ಯಾತಸದ್ದಸ್ಸ ನೇವ ವಿಸೇಸಕರೋ, ನ ಚ ಸಕಮ್ಮಕತ್ತಸಾಧಕೋ. ಉಇಚ್ಚಾದಯೋ ಉಪಸಗ್ಗಾ, ತೇ ಪನ ವಿಸೇಸಕರಾ, ನ ಸಕಮ್ಮಕತ್ತಸಾಧಕಾ. ಯೇಸಮತ್ಥೋ ಕಮ್ಮೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅಕಮ್ಮಕಾನಿ. ಅಕಮ್ಮಕಪದಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಸಕಮ್ಮಕಾಕಮ್ಮಕವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ. ಪರಿಭೋತಿ ಪರಿಭವತಿ, ಅಭಿಭೋತಿ ಅಭಿಭವತಿ, ಅಧಿಭೋತಿ ಅಧಿಭವತಿ, ಅತಿಭೋತಿ ಅತಿಭವತಿ, ಅನುಭೋತಿ ಅನುಭವತಿ, ಸಮನುಭೋತಿ ಸಮನುಭವತಿ, ಅಭಿಸಮ್ಭೋತಿ ಅಭಿಸಮ್ಭವತಿ, ಇಮಾನಿ ಸಕಮ್ಮಕಪದಾನಿ. ಏತ್ಥ ಪರಿಇಚ್ಚಾದಯೋ ಉಪಸಗ್ಗಾ, ತೇ ಭೂಧಾತುತೋ ನಿಪ್ಫನ್ನಾಖ್ಯಾತಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕರಾ ಚೇವ ಸಕಮ್ಮಕತ್ತಸಾಧಕಾ ಚ. ಯೇಸಮತ್ಥೋ ಕಮ್ಮೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯೋ, ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಸಕಮ್ಮಕಾನಿ. ಸಕಮ್ಮಕಪದಾನಂ ಸಕಮ್ಮಕವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ, ಕ್ವಚಿ ಅಕಮ್ಮಕವಸೇನಪಿ. ಏವಂ ಸುದ್ಧಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಉದ್ದೇಸೋಯಂ.

ತತ್ರ ಭವತೀತಿ ಹೋತಿ ವಿಜ್ಜತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸರೂಪಂ ಲಭತಿ. ಉಬ್ಭವತೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸರೂಪಂ ಲಭತಿ. ಸಮುಬ್ಭವತೀತಿ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸರೂಪಂ ಲಭತಿ. ಪಭವತೀತಿ ಹೋತಿ ಸಮ್ಭವತಿ. ಅಥ ವಾ ಪಭವತೀತಿ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಸನ್ದತಿ, ನ ವಿಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ತಂ ಠಾನಂ ವಿಸರತಿ. ಪರಾಭವತೀತಿ ಪರಾಭವೋ ಹೋತಿ ಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅವುದ್ಧಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಭವತಿ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ವಿಭವತೀತಿ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ವಿಪಜ್ಜತಿ, ವಿಸೇಸತೋ ವಾ ಭವತಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ಭೋತಿ ಸಮ್ಭೋತಿ ವಿಭೋತೀತಿ ಇಮಾನಿ ‘‘ಭವತಿ ¶ ಸಮ್ಭವತಿ ವಿಭವತೀ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಮಾನನಿದ್ದೇಸಾನಿ. ಪಾತುಭವತೀತಿ ಪಕಾಸತಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಪಾತುಬ್ಭವತಿ ಪಾತುಭೋತೀತಿ ಇಮಾನಿ ‘‘ಪಾತುಭವತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನನಿದ್ದೇಸಾನಿ. ಏವಂ ಅಕಮ್ಮಕಪದಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಸಕಮ್ಮಕಾಕಮ್ಮಕವಸೇನ ಅತ್ಥಕಥನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಮುತ್ತರತ್ರಾಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಅಕಮ್ಮಕಪದಾನಂ.

ಪರಿಭೋತಿದುಕಾದೀಸು ಪನ ಸತ್ತಸು ದುಕೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಸಮಾನತ್ಥಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಪದಾನಿಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮ. ತತ್ರ ಪರಿಭೋತಿ ಪರಿಭವತೀತಿ ಪರಂ ಹಿಂಸತಿ ಪೀಳೇತಿ, ಅಥ ವಾ ಹೀಳೇತಿ ಅವಜಾನಾತಿ. ಅಭಿಭೋತಿ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಪರಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ ಮದ್ದತಿ. ಅಧಿಭೋತಿ ಅಧಿಭವತೀತಿ ಪರಂ ಅಭಿಮದ್ದಿತ್ವಾ ಭವತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸಂ ವತ್ತಾಪೇತಿ. ಅತಿಭೋತಿ ಅತಿಭವತೀತಿ ಪರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭವತಿ. ಅನುಭೋತಿ ಅನುಭವತೀತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ವೇದೇತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಪಟಿಸಂವೇದೀ ಹೋತಿ. ಸಮನುಭೋತಿ ಸಮನುಭವತೀತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಸುಟ್ಠು ವೇದೇತಿ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ಸುಟ್ಠು ಸುಖದುಕ್ಖಪಟಿಸಂವೇದೀ ಹೋತಿ. ಅಭಿಸಮ್ಭೋತಿ ಅಭಿಸಮ್ಭವತೀತಿ ಪರಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ ಮದ್ದತಿ. ಏವಂ ಸಕಮ್ಮಕಪದಾನಂ ಸಕಮ್ಮಕವಸೇನ ಅತ್ಥಕಥನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ಅಕಮ್ಮಕವಸೇನಪಿ. ಏವಮುತ್ತರತ್ರಾಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಕಮ್ಮಕಪದಾನಂ.

ಅಪಚ್ಚಯೋ ಪರೋ ಹೋತಿ, ಭೂವಾದಿಗಣತೋ ಸತಿ;

ಸುದ್ಧಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಖ್ಯಾನೇ, ಸಬ್ಬಧಾತುಕನಿಸ್ಸಿತೇ.

ಅಯಂ ಸುದ್ಧಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದಾನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ.

ಹೇತುಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದನಿದ್ದೇಸ

ಭಾವೇತಿ ವಿಭಾವೇತಿಸಮ್ಭಾವೇತಿ ಪರಿಭಾವೇತಿ, ಏವಂ ಹೇತುಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏಕಕಮ್ಮಕವಸೇನೇಸಮತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ¶ . ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪನ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕವಸೇನಪಿ. ಪರಿಭಾವಾಪೇತಿ ಅಭಿಭಾವಾಪೇತಿ ಅನುಭಾವಾಪೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಹೇತುಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ದ್ವಿಕಮ್ಮಕವಸೇನೇಸಮತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಇಚ್ಚೇವಂ ದ್ವಿಧಾ ಹೇತುಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಞೇಯ್ಯಾನಿ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ.

ತತ್ರ ಭಾವೇತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಾವೇತಿ ಆಸೇವತಿ ಬಹುಲೀಕರೋತಿ, ಅಥ ವಾ ಭಾವೇತೀತಿ ವಡ್ಢೇತಿ. ವಿಭಾವೇತೀತಿ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಭಾವೇತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಭಾವೇತಿ, ವಿವಿಧೇನ ವಾ ಆಕಾರೇನ ಭಾವೇತಿ ಭಾವಯತಿ ವಡ್ಢೇತಿ, ಅಥ ವಾ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ಅಭಾವೇತಿ ಅನ್ತರಧಾಪೇತಿ. ಸಮ್ಭಾವೇತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಗುಣಂ ಸಮ್ಭಾವೇತಿ ಸಮ್ಭಾವಯತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಕಾಸೇತಿ ಉಕ್ಕಂಸೇತಿ. ಪರಿಭಾವೇತೀತಿ ಪರಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪರಿಭಾವೇತಿ ಪರಿಭಾವಯತಿ ಸಮನ್ತತೋ ವಡ್ಢೇತಿ. ಏವಂ ಏಕಕಮ್ಮಕವಸೇನತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಪರಿಭಾವೇತೀತಿ ವಾಸೇತಬ್ಬಂ ವತ್ಥುಂ ಪರಿಭಾವೇತಿ ಪರಿಭಾವಯತಿ ವಾಸೇತಿ ಗನ್ಧಂ ಗಾಹಾಪೇತಿ. ಏವಂ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕವಸೇನಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಪರಿಭಾವಾಪೇತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸಪತ್ತಂ ಪರಿಭಾವಾಪೇತಿ ಹಿಂಸಾಪೇತಿ, ಅಥ ವಾ ಪರಿಭಾವಾಪೇತೀತಿ ಹೀಳಾಪೇತಿ ಅವಜಾನಾಪೇತಿ. ಅಭಿಭಾವಾಪೇತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸಪತ್ತಂ ಅಭಿಭಾವಾಪೇತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಾಪೇತಿ. ಅನುಭಾವಾಪೇತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭಾವಾಪೇತಿ ಪರಿಭೋಜೇತಿ.

ಪಯುತ್ತೋ ಕತ್ತುನಾ ಯೋಗೇ, ಠಿತೋಯೇವಾಪ್ಪಧಾನಿಯೇ;

ಕ್ರಿಯಂ ಸಾಧೇತಿ ಏತಸ್ಸ, ದೀಪಕಂ ಸಾಸನೇ ಪದಂ.

ಕರಣವಚನಂಯೇವ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪದಿಸ್ಸತಿ;

ಆಖ್ಯಾತೇ ಕಾರಿತಟ್ಠಾನಂ, ಸನ್ಧಾಯ ಕಥಿತಂ ಇದಂ.

ನ ¶ ನಾಮೇ ಕಾರಿತಟ್ಠಾನಂ, ‘‘ಬೋಧೇತಾ’’ ಇತಿಆದಿಕಂ;

‘‘ಸುನಖೇಹಿಪಿ ಖಾದಾಪೇನ್ತಿ’’, ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ಚ;

ಆಹರಿತ್ವಾನ ದೀಪೇಯ್ಯ, ಪಯೋಗಕುಸಲೋ ಬುಧೋ.

ತತ್ರಿದಂ ಕರಣವಚನಂ ಕಮ್ಮತ್ಥದೀಪಕಂ, ಉಪಯೋಗಸಾಮಿವಚನಾನಿಪಿ ತದ್ದೀಪಕಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಕಥಂ? ಪರಿಭಾವಾಪೇತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಪತ್ತಂ ಪರಿಭಾವಾಪೇತೀತಿ, ತಥಾ ಪರಿಭಾವಾಪೇತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಪತ್ತಂ ಪರಿಭಾವಾಪೇತೀತಿ. ಸೇಸಾನಿ ನಯಾನುಸಾರೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾನಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಕರಣೋಪಯೋಗಸಾಮಿವಚನಾನಿ ಕಮ್ಮತ್ಥದೀಪಕಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕವಸೇನತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಅಯಂ ಹೇತುಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದಾನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ.

ಕಮ್ಮಕ್ರಿಯಾಪದನಿದ್ದೇಸ

ಭವಿಯತೇ ವಿಭವಿಯತೇ ಪರಿಭವಿಯತೇ ಅಭಿಭವಿಯತೇ ಅನುಭವಿಯತೇ ಪರಿಭೂಯತೇ ಅಭಿಭೂಯತೇ ಅನುಭೂಯತೇ, ಏವಂ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಚ ಭವಿಯ್ಯತೇ ವಿಭವಿಯ್ಯತೇ ಪರಿಭವಿಯ್ಯತೇ ಅಭಿಭವಿಯ್ಯತೇ ಅನುಭವಿಯ್ಯತೇ ಪರಿಭುಯ್ಯತೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯತೇ ಅನುಭುಯ್ಯತೇತಿ. ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿಯೇವ ಕಮ್ಮಕತ್ತುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಕತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ವಿಸುಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಕತ್ತುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ.

ತತ್ರ ಭವಿಯತೇತಿ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಭಾವಿಯತೇ ಆಸೇವಿಯತೇ ಬಹುಲೀಕರಿಯತೇ, ಅಥ ವಾ ಭವಿಯತೇತಿ ವಡ್ಢಿಯತೇ. ವಿಭವಿಯತೇತಿ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವಿಭವಿಯತೇ ವಿಸೇಸೇನ ಭವಿಯತೇ, ವಿವಿಧೇನ ¶ ವಾ ಆಕಾರೇನ ಭವಿಯತೇ ವಡ್ಢಿಯತೇ, ಅಥ ವಾ ವಿಭವಿಯತೇತಿ ಅಭವಿಯತೇ ಅನ್ತರಧಾಪಿಯತೇ. ಪರಿಭವಿಯತೇತಿ ಸಪತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಪರಿಭವಿಯತೇ ಹಿಂಸಿಯತೇ, ಅಥ ವಾ ಪರಿಭವಿಯತೇತಿ ಹೀಳಿಯತೇ ಅವಜಾನಿಯತೇ. ಅಭಿಭವಿಯತೇತಿ ಸಪತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಅಭಿಭವಿಯತೇ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿಯತೇ ಅಭಿಮದ್ದಿಯತೇ. ಅನುಭವಿಯತೇತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಅನುಭವಿಯತೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಯತೇ. ಪರಿಭೂಯತೇತಿಆದೀನಿ ತೀಣಿ ‘‘ಪರಿಭವಿಯತೇ’’ತಿಆದೀಹಿ ತೀಹಿ ಸಮಾನನಿದ್ದೇಸಾನಿ. ಸೇಸಾನಿ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಯಂ ಕಮ್ಮಮೇವ ಪಧಾನತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಸಿಯತಿ ಪದಂ, ತಂ ಕಮ್ಮತ್ಥದೀಪಕಂ. ತಸ್ಮಾ ಕತ್ತರಿ ಏಕವಚನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಪಿ ಯದಿ ಕಮ್ಮಂ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಬಹುವಚನನ್ತಞ್ಞೇವ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯದಿ ಪನೇಕವಚನವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏಕವಚನನ್ತಞ್ಞೇವ. ತಥಾ ಕತ್ತರಿ ಬಹುವಚನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಪಿ ಯದಿ ಕಮ್ಮಂ ಏಕವಚನವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏಕವಚನನ್ತಞ್ಞೇವ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯದಿ ಪನ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಬಹುವಚನನ್ತಞ್ಞೇವ. ಕಥಂ? ಭಿಕ್ಖುನಾ ಧಮ್ಮೋ ಭವಿಯತೇ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ಧಮ್ಮಾ ಭವಿಯನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಭವಿಯತೇ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಭವಿಯನ್ತೇತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದೇಸು ವೋಹಾರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದೇ ಕಮ್ಮತ್ಥದೀಪಕೇ ಕಮ್ಮಭೂತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಕತ್ತುಭಾವಪರಿಕಪ್ಪೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಕಮ್ಮಕತ್ತುತ್ಥದೀಪಕಂ, ತಂ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದತೋ ವಿಸುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನೇ ಪಯೋಗರಚನಾ. ಸಯಮೇವ ಪರಿಭವಿಯತೇ ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ ಭಣಂ ಬಾಲೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪರಿಭೂತೋಪಿ, ಸಯಮೇವ ಅಭಿಭವಿಯತೇ ಪಾಪಕಾರೀ ನಿರಯೇ ನಿರಯಪಾಲೇಹಿ ಅಭಿಭೂತೋಪಿ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಯಂ ಕತತ್ತಾತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಯಮೇವ ಪೀಯತೇ ಪಾನೀಯಂ, ಸಯಮೇವ ಕಟೋ ಕರಿಯತೇತಿಆದೀಸು ವಿಯ ¶ ಸುಖಾಭಿಸಙ್ಖರಣೀಯತಾ ಲಬ್ಭತೇವ, ತತೋ ಕಮ್ಮಕತ್ತುತಾ ಚ.

ಅಯಂ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ.

ಭಾವಕ್ರಿಯಾಪದನಿದ್ದೇಸ

ಭೂಯತೇ ಭವಿಯತೇ ಉಬ್ಭವಿಯತೇ, ಏವಂ ಭಾವಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಚ ಭುಯ್ಯತೇ ಭವಿಯ್ಯತೇ ಉಬ್ಭವಿಯ್ಯತೇತಿ. ತತ್ರ ಯಥಾ ಠೀಯತೇಪದಸ್ಸ ಠಾನನ್ತಿ ಭಾವವಸೇನ ಅತ್ಥಕಥನಮಿಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ಭೂಯತೇತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಭವನನ್ತಿಆದಿನಾ ಭಾವವಸೇನ ಅತ್ಥಕಥನಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚ ಠಾನಂ ಠಿತಿ ಭವನನ್ತಿಆದೀಹಿ ಭಾವವಾಚಕಕಿತನ್ತನಾಮಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠಿಯೋಜನಮಿಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಠೀಯತೇ ಭೂಯತೇತಿಆದೀಹಿ ಭಾವವಾಚಕಾಖ್ಯಾತಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠಿಯೋಜನಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪವತ್ತಛಟ್ಠಿಯನ್ತಸದ್ದೇಹಿ ಅಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯತ್ತಾ ಆಖ್ಯಾತಿಕಪದಾನಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಪಯೋಗೇ ಯಂ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದೇನ ಸಮಾನಗತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ನಿದ್ದಿಸಿಯತಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ, ಕತ್ತುವಾಚಕಪದಂ ಪನ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನೇನ ವಾ ಕರಣವಚನೇನ ವಾ ನಿದ್ದಿಸಿಯತಿ, ತಂ ತತ್ಥ ಭಾವತ್ಥದೀಪಕಂ. ನ ಹಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಕತ್ತಾರಮನಿಸ್ಸಾಯ ಭಾವೋ ಪವತ್ತತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಭಾವೋ ನಾಮ ಕೇವಲೋ ಭವನಲವನಪಚನಾದಿಕೋ ಧಾತುಅತ್ಥೋಯೇವ. ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಪನ ‘‘ಠೀಯತೇ ಭೂಯತೇ’’ತಿಆದೀಸು ಭಾವವಿಸಯೇಸು ಕರಣವಚನಮೇವ ಪಯುಞ್ಜನ್ತಿ ‘‘ನನು ನಾಮ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಸುನಿವತ್ಥೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸುಪಾರುತೇನ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮತೇ ‘‘ತೇನ ಉಬ್ಭವಿಯತೇ’’ತಿ ಕರಣವಚನೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಜಿನಮತೇನ ಪನ ‘‘ಸೋ ಭೂಯತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನೇನೇವ. ಸಚ್ಚಸಙ್ಖೇಪಪ್ಪಕರಣೇ ಹಿ ಧಮ್ಮಪಾಲಾಚರಿಯೇನ, ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ, ಧಜಗ್ಗಸುತ್ತನ್ತೇ ಭಗವತಾ ಚ ಭಾವಪದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾಪೇಕ್ಖವಸೇನು’ಚ್ಚಾರಿತಂ.

ಕಥಿತೋ ¶ ಸಚ್ಚಸಙ್ಖೇಪೇ, ಪಚ್ಚತ್ತವಚನೇನ ವೇ,

‘‘ಭೂಯತೇ’’ ಇತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ, ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಭಾವದೀಪನೋ.

ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಯಂ ‘‘ರೂಪಂ, ವಿಭೋತಿ ವಿಭವಿಯ್ಯತಿ’’;

ಇತಿ ದಸ್ಸನತೋ ವಾಪಿ, ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ಥಿರಂ.

ತಥಾ ಧಜಗ್ಗಸುತ್ತನ್ತೇ, ಮುನಿನಾಹಚ್ಚಭಾಸಿತೇ;

‘‘ಸೋ ಪಹೀಯಿಸ್ಸತಿ’’ ಇತಿ, ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋಪಿ ಚ.

ಪಾರಮಿತಾನುಭಾವೇನ, ಮಹೇಸೀನಂವ ದೇಹತೋ;

ಸನ್ತಿ ನಿಪ್ಫಾದನಾ, ನೇವ, ಸಕ್ಕತಾದಿವಚೋ ವಿಯ.

ಪಚ್ಚತ್ತದಸ್ಸನೇನೇವ, ಪುರಿಸತ್ತಯಯೋಜನಂ;

ಏಕವಚನಿಕಞ್ಚಾಪಿ, ಬಹುವಚನಿಕಮ್ಪಿ ಚ;

ಕಾತಬ್ಬಮಿತಿ ನೋ ಖನ್ತಿ, ಪರಸ್ಸಪದಆದಿಕೇ.

ತಸ್ಮಾ ರೂಪಂ ವಿಭವಿಯ್ಯತಿ, ರೂಪಾನಿ ವಿಭವಿಯ್ಯನ್ತಿ, ತ್ವಂ ವಿಭವಿಯ್ಯಸಿ, ತುಮ್ಹೇ ವಿಭವಿಯ್ಯಥ, ಅಹಂ ವಿಭವಿಯ್ಯಾಮಿ, ಮಯಂ ವಿಭವಿಯ್ಯಾಮ, ರೂಪಂ ವಿಭವಿಯ್ಯತೇ, ರೂಪಾನಿ ವಿಭವಿಯ್ಯನ್ತೇ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿ ಜಿನವಚನಾನುರೂಪತೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅತ್ರಾಯಂ ಪದಸೋಧನಾ –

ವಿಭವಿಯ್ಯತೀತಿ ಇದಂ, ಕಮ್ಮಪದಸಮಾನಕಂ;

ನ ಚ ಕಮ್ಮಪದಂ ನಾಪಿ, ಕಮ್ಮಕತ್ತುಪದಾದಿಕಂ.

ಯದಿ ಕಮ್ಮಪದಂ ಏತಂ, ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ಪನ;

ಕಮ್ಮಂ ದೀಪೇಯ್ಯ ಕರಣ-ವಚನಂ ಕತ್ತುದೀಪಕಂ.

ಯದಿ ಕಮ್ಮಕತ್ತುಪದಂ, ‘‘ಪೀಯತೇ’’ತಿ ಪದಂ ವಿಯ;

ಸಿಯಾ ಸಕಮ್ಮಕಂ, ನೇತಂ, ತಥಾ ಹೋತೀತಿ ದೀಪಯೇ.

ಯದಿ ಕತ್ತುಪದಂ ಏತಂ, ವಿಭವತಿಪದಂ ವಿಯ;

ವಿನಾ ಯಪಚ್ಚಯಂ ತಿಟ್ಠೇ, ನ ತಥಾ ತಿಟ್ಠತೇ ಇದಂ.

ನ ಕತ್ತರಿ ಭುವಾದೀನಂ, ಗಣೇ ಯಪಚ್ಚಯೋ ರುತೋ;

ದಿವಾದೀನಂ ಗಣೇಯೇವ, ಕತ್ತರಿ ಸಮುದೀರಿತೋ.

ನ ¶ ಭೂಧಾತು ದಿವಾದೀನಂ, ಧಾತೂನಂ ದಿಸ್ಸತೇ ಗಣೇ;

ಭೂವಾದಿಕಚುರಾದೀನಂ, ಗಣೇಸುಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ವಿಭವಿಯ್ಯತಿ’’ ಇಚ್ಚಾದೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಪಚ್ಚಯೋ ಪನ;

ಭಾವೇಯೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ವಿಞ್ಞುನಾ ಸಮಯಞ್ಞುನಾ.

ಏತ್ಥ ಹಿ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ, ಭಾವಕಾರಕಲಕ್ಖಣಂ;

ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಹಂ ದಾನಿ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಮೇ ನಿಬೋಧಥ.

‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಗಚ್ಛತಿ’’ಇಚ್ಚತ್ರ, ಕತ್ತಾರಂ ಕತ್ತುನೋ ಪದಂ;

‘‘ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿಯತಿ’’ಚ್ಚತ್ರ, ಕಮ್ಮಂ ತು ಕಮ್ಮುನೋ ಪದಂ.

ಸರೂಪತೋ ಪಕಾಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಪಾಕಟಾ ಉಭೋ;

ತಥಾ ವಿಭವಿಯ್ಯತೀತಿ-ಆದಿಭಾವಪದಂ ಪನ.

ಸರೂಪತೋ ನ ದೀಪೇತಿ, ಕಾರಕಂ ಭಾವನಾಮಕಂ;

ದಬ್ಬಭೂತಂ ತು ಕತ್ತಾರಂ, ಪಕಾಸೇತಿ ಸರೂಪತೋ.

ಕತ್ತಾರಂ ಪನ ದೀಪೇನ್ತಂ, ಕತ್ತುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪಿ ತಂ;

ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ ಸ್ವಾಕಾರೋ, ಪಚ್ಚಯೇನ ವಿಭಾವಿತೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಚ ಕತ್ತುಭಾವೇನ, ಭಾವೋ ನಾಮ ನ ತಿಟ್ಠತಿ;

ಕತ್ತಾವ ಕತ್ತುಭಾವೇನ, ಭಾವಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ ತತೋ.

ಯಜ್ಜೇವಂ ಕತ್ತುವೋಹಾರೋ, ಭಾವಸ್ಸ ತು ಕಥಂ ಸಿಯಾ;

‘‘ಸಾವಕಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಅಹೋಸಿ’’ಇತಿಆದಿಸು.

ಇತಿ ಚೇ ನಿಸ್ಸಯಾನಂ ತು, ವಸಾ ನಿಸ್ಸಿತಸಮ್ಭವಾ;

ಕತ್ತುಟ್ಠಾನೇಪಿ ಭಾವಸ್ಸ, ಕತ್ತುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ.

ಕಾರಕೇ ಕತ್ತುಕಮ್ಮವ್ಹೇ, ಕ್ರಿಯಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇ ಯಥಾ;

ಧಾರೇನ್ತೀ ಆಸನಥಾಲೀ, ಕ್ರಿಯಾಧಾರೋತಿ ಕಪ್ಪಿತಾ.

ತಥಾ ಭಾವಪದಂ ಧೀರಾ, ಕತ್ತಾರಂ ಭಾವನಿಸ್ಸಯಂ;

ದೀಪಯನ್ತಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ಭಾವಸ್ಸ ವಾಚಕಂ ಇತಿ.

ಕೇಚಿ ¶ ಅದಬ್ಬಭೂತಸ್ಸ, ಭಾವಸ್ಸೇಕತ್ತತೋ ಬ್ರವುಂ;

ಭಾವೇದೇಕವಚೋವಾದಿ-ಪುರಿಸಸ್ಸೇವ ಹೋತಿತಿ.

ಪಾಳಿಂ ಪತ್ವಾನ ತೇಸಂ ತು, ವಚನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಕಂ;

‘‘ತೇ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ಪಹೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ’’ ಇತಿ ಹಿ.

ಪಾಠೋ ಪಾವಚನೇ ದಿಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವದೇಮಸೇ;

ಪಚ್ಚತ್ತದಸ್ಸನೇನೇವ, ಪುರಿಸತ್ತಯಯೋಜನಂ.

ವಚನೇಹಿ ಯುತಂ ದ್ವೀಹಿ, ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನೋ ರುಚಿ;

ಭಾವೇ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ನಾಮ, ಪಾಳಿಯಂ ಅತಿದುದ್ದಸಂ;

ತಸ್ಮಾ ತಗ್ಗಹಣೂಪಾಯೋ, ವುತ್ತೋ ಏತ್ತಾವತಾ ಮಯಾತಿ.

ಅಯಂ ಭಾವಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ.

ಏವಂ ಸುದ್ಧಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಹೇತುಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಕಮ್ಮುನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ, ಭಾವಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಚಾತಿ ಚತುಧಾ, ಕಮ್ಮಕತ್ತುಕ್ರಿಯಾಪದೇಹಿ ವಾ ಪಞ್ಚಧಾ ಭೂಧಾತುತೋ ನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ, ಏತಾನಿ ಲೋಕಿಯಾನಂ ಭಾವಭೇದವಸೇನ ವೋಹಾರಭೇದೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾನಿ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಕಮ್ಮಕತ್ತುಭಾವಕಾರಕತ್ತಯವಸೇನ ತಿವಿಧಾನೇವ. ಹೇತುಕತ್ತಾ ಹಿ ಸುದ್ಧಕತ್ತುಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾರಕೇ ತಸ್ಸಙ್ಗಭಾವತೋ ಸಙ್ಗಹಮುಪಗಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಕಮ್ಮಕತ್ತಾ ಕಮ್ಮಕಾರಕೇ, ಭಾವೋ ಪನ ಕೇವಲೋ. ಸೋ ಹಿ ಗಮನಪಚನಲವನಾದಿವಸೇನಾನೇಕವಿಧೋಪಿ ಕ್ರಿಯಾಸಭಾವತ್ತಾ ಭೇದರಹಿತೋ ಕಾರಕನ್ತರೋ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ದಬ್ಬಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ದಬ್ಬಭೇದೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ. ತೇನ ಪಾವಚನೇ ಭಾವವಾಚಕಂ ಪದಂ ಬಹುವಚನನ್ತಮ್ಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಆಖ್ಯಾತಿಕಪದೇ ಭಾವಕಾರಕವೋಹಾರೋ ನಿರುತ್ತಿನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗತೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಕತಾ ನುಪಪಜ್ಜತಿ. ಸೋ ಹಿ ನ ¶ ಕಿಞ್ಚಿ ಜನೇತಿ, ನ ಚ ಕ್ರಿಯಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ. ಕ್ರಿಯಾನಿಮಿತ್ತಭಾವೋಯೇವ ಹಿ ಕಾರಕಲಕ್ಖಣಂ. ಇತಿ ಮುಖ್ಯತೋ ವಾ ಹೇತುತೋ ವಾ ಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಕತಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸೋ ಕರಣಮತ್ತತ್ತಾ ಕಾರಕಂ. ತಥಾ ಹಿ ಕರಣಂ ಕಾರೋ, ಕ್ರಿಯಾ, ತದೇವ ಕಾರಕನ್ತಿ ಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕ್ರಿಯಾನಿಮಿತ್ತಭಾವೋಯೇವ ಕಾರಕಲಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಮಾ ನಾಮಿಕಪದೇ ಕಾರಕಲಕ್ಖಣೇ ಭಾವಕಾರಕನ್ತಿ ವೋಹಾರಂ ಪಹಾಯ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಕರಣಸಮ್ಪದಾನಾಪಾದಾನಾಧಿಕರಣಾನಂ ಛನ್ನಂ ವತ್ಥೂನಂ ಕತ್ತುಕಾರಕಕಮ್ಮಕಾರಕನ್ತಿಆದಿ ವೋಹಾರೋ ಕರಿಯತಿ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇಹಿ. ಏವಂ ನಿರುತ್ತಿನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತಂ ಭಾವಕಾರಕಞ್ಚ ದ್ವೇ ಚ ಕಮ್ಮಕತ್ತುಕಾರಕಾನೀತಿ ಕಾರಕತ್ತಯಂ ಭವತಿ. ತದ್ದೀಪಕಞ್ಚಾಖ್ಯಾತಿಕಪದಂ ತಿಕಾರಕಂ.

ಇಮಮತ್ಥಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ, ವುತ್ತಮಾಚರಿಯೇಹಿಪಿ;

ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೇಹಿ, ನಿರುತ್ತಿನಯದಸ್ಸಿಭಿ.

‘‘ಯಂ ತಿಕಾಲಂ ತಿಪುರಿಸಂ, ಕ್ರಿಯಾವಾಚಿ ತಿಕಾರಕಂ;

ಅತಿಲಿಙ್ಗಂ ದ್ವಿವಚನಂ, ತದಾಖ್ಯಾತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಇಧ ಭಾವಕಮ್ಮೇಸು ಅತ್ತನೋಪದುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕೇಚಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಅವಸ್ಸಮಿಚ್ಛನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ಮತಿವಿಭಾವನತ್ಥಮಮ್ಹೇಹಿ ಭಾವಕಮ್ಮಾನಂ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಅತ್ತನೋಪದವಸೇನುದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ಚೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ಚ. ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಪನೇತಾನಿ ತಿಕಾರಕಾನಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಮಿಚ್ಛತಾ ಪರಸ್ಸಪದತ್ತನೋಪದವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಪಾಳಿಆದೀಸು ಹಿ ತಿಕಾರಕಾನಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಪರಸ್ಸಪದತ್ತನೋಪದವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಠಿತಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ. ಸಮಾಧಿಜ್ಝಾನಕುಸಲಾ, ವನ್ದನ್ತಿ ಲೋಕನಾಯಕಂ. ಮೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ. ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ ಧೀರೋ, ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ. ಕಥಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರೂಪಂ ವಿಭೋತಿ ವಿಭವಿಯ್ಯತಿ. ಸೋ ¶ ಪಹೀಯಿಸ್ಸತಿ. ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಭಾಸತೇ ತಪತೇ. ಪೂಜಕೋ ಲಭತೇ ಪೂಜಂ. ಪುತ್ತಕಾಮಾ ಥಿಯೋ ಯಾಚಂ, ಲಭನ್ತೇ ತಾದಿಸಂ ಸುತಂ. ಅಸಿತೋ ತಾದಿ ವುಚ್ಚತೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಾ. ಅಗ್ಗಿಜಾದಿ ಪುಬ್ಬೇವ ಭೂಯತೇ. ಸೋ ಪಹೀಯೇಥಾಪಿ ನೋ ಪಹೀಯೇಥಾತಿ ಏವಂ ದ್ವಿಧಾ ಠಿತಾನಿ. ಅತ್ರಿದಂ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಂ –

ತಿಕಾರಕಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ, ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಪಾಯತೋ;

ಪರಸ್ಸಪದಯೋಗೇನ, ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ.

ಅತ್ತನೋಪದಯುತ್ತಾನಿ, ಚುಣ್ಣಿಯೇಸು ಪದೇಸು ಹಿ;

ಅತೀವಪ್ಪಾನಿ ಗಾಥಾಸು, ಪದಾನೀತಿ ಬಹೂನಿ ತು.

ಗಾಥಾಸು ಚೇವಿತರಾನಿ, ಚುಣ್ಣಿಯೇಸು ಪದೇಸು ಚ;

ಸುಬಹೂನೇವ ಹುತ್ವಾನ, ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪಕಾಸಯೇ.

ಪದಾನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಪನತಿ ಅನ್ತಿಆದೀನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಚನಾನಮನುರೂಪೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ತಿಕಾರಕಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಸರೂಪತೋ ವವತ್ಥಾನತೋ ನಿದ್ದೇಸತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಇದಾನಿ ನೋಪಸಗ್ಗಾಕಮ್ಮಿಕಾದಿವಸೇನ ಭವತಿಸ್ಸ ಧಾತುಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವದಾಮ –

ನೋಪಸಗ್ಗಾ ಅಕಮ್ಮಾ ಚ, ಸೋಪಸಗ್ಗಾ ಅಕಮ್ಮಿಕಾ;

ಸೋಪಸಗ್ಗಾ ಸಕಮ್ಮಾ ಚ, ಇತಿ ಭೂತಿ ವಿಭಾವಿತಾ.

ಇದಂ ತು ವಚನಂ ‘‘ಧಮ್ಮ-ಭೂತೋ ಭುತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಸು;

ಪತ್ತಾನುಭವನತ್ಥಂ ಮೇ, ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉದೀರಿತಂ.

ಏತೇನ ಪನ ಅತ್ಥೇನ, ನೋಪಸಗ್ಗಸಕಮ್ಮಿಕಂ;

ಗಹೇತ್ವಾ ಚತುಧಾ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಞೇಯ್ಯಂ ವಿಸೇಸತೋ.

ನೋಪಸಗ್ಗಾ ಅಕಮ್ಮಾ ಚ, ಸೋಪಸಗ್ಗಾ ಅಕಮ್ಮಿಕಾ;

ಭೂಧಾತು ಕಾರಿತೇ ಸನ್ತೇ, ಏಕಕಮ್ಮಾ ಭವನ್ತಿ ಹಿ.

‘‘ಭಾವೇತಿ ¶ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ, ವಿಭಾವೇತೀ’’ತಿಮಾನಿಧ;

ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ, ಸಾಸನಞ್ಞೂಹಿ ಸಾಸನೇ.

ಸೋಪಸಗ್ಗಾ ಸಕಮ್ಮಾ ತು, ಕಾರಿತಪ್ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ;

ದ್ವಿಕಮ್ಮಾಯೇವ ಹೋತೀತಿ, ಞಾತಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞುನಾ ಕಥಂ.

ಅಭಿಭಾವೇನ್ತಿ ಪುರಿಸಾ, ಪುರಿಸೇ ಪಾಣಜಾತಿಕಂ;

ಅನುಭಾವೇತಿ ಪುರಿಸೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪುರಿಸಂ ಇತಿ.

ಇದಂ ಸಕಮ್ಮಕಂ ನಾಮ, ಅಕಮ್ಮಕಮಿದಂ ಇತಿ;

ಕಥಮಮ್ಹೇಹಿ ಞಾತಬ್ಬಂ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ವದೇಥ ನೋ.

ವಿತ್ಥಾರೇನೇವ ಕಿಂ ವತ್ತುಂ, ಸಕ್ಕೋಮಿ ಏಕದೇಸತೋ;

ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ, ವದತೋ ಮೇ ನಿಬೋಧಥ.

ಆಖ್ಯಾತಿಕಪದಂ ನಾಮ, ದುವಿಧಂ ಸಮುದೀರಿತಂ;

ಸಕಮ್ಮಕಮಕಮ್ಮಞ್ಚ, ಇತಿ ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವಯೇ.

ತತ್ರ ಯಸ್ಸ ಪಯೋಗಮ್ಹಿ, ಪದಸ್ಸ ಕತ್ತುನಾ ಕ್ರಿಯಾ;

ನಿಪ್ಫಾದಿತಾ ವಿನಾ ಕಮ್ಮಂ, ನ ಹೋತಿ ತಂ ಸಕಮ್ಮಕಂ.

‘‘ಪಚತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ತು, ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಜನ್ತುನಾ;

ಓದನಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಂ ವಾ, ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುನ್ತಿ ಞಾಯತಿ.

ಯಸ್ಸ ಪನ ಪಯೋಗಮ್ಹಿ, ಕಮ್ಮೇನ ರಹಿತಾ ಕ್ರಿಯಾ;

ಪದಸ್ಸ ಞಾಯತೇ ಏತಂ, ಅಕಮ್ಮಕನ್ತಿ ತೀರಯೇ.

‘‘ತಿಟ್ಠತಿ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ, ವುತ್ತೇ ಕೇನಚಿ ಜನ್ತುನಾ;

ಠಾನಂವ ಬುದ್ಧಿವಿಸಯೋ, ಕಮ್ಮಭೂತಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ.

ಸಕಮ್ಮಕಪದಂ ತತ್ಥ, ಕತ್ತಾರಂ ಕಮ್ಮಮೇವ ಚ;

ಪಕಾಸೇತಿ ಯಥಾಯೋಗ-ಮಿತಿ ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವಯೇ.

‘‘ಓದನಂ ಪಚತಿ ಪೋಸೋ, ಓದನೋ ಪಚ್ಚತೇ ಸಯಂ’’;

ಇಚ್ಚುದಾಹರಣಾ ಞೇಯ್ಯಾ, ಅವುತ್ತೇಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ.

ಅಕಮ್ಮಕಪದಂ ¶ ನಾಮ, ಕತ್ತಾರಂ ಭಾವಮೇವ ಚ;

ಯಥಾರಹಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ಇತಿ ಧೀರೋಪಲಕ್ಖಯೇ.

ಕತ್ತಾರಂ ‘‘ತಿಟ್ಠತಿ’’ಚ್ಚತ್ರ, ಸೂಚೇತಿ ಭಾವನಾಮಕಂ;

‘‘ಉಪಟ್ಠೀಯತಿ’’ ಇಚ್ಚತ್ರ, ಅವುತ್ತೇಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ.

ಏವಂ ಸಕಮ್ಮಕಾಕಮ್ಮಂ, ಞತ್ವಾ ಯೋಜೇಯ್ಯ ಬುದ್ಧಿಮಾ;

ತಿಕಮ್ಮಕಞ್ಚ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಕರಾದೋ ಕಾರಿತೇ ಸತಿ.

‘‘ಸುವಣ್ಣಂ ಕಟಕಂ ಪೋಸೋ, ಕಾರೇತಿ ಪುರಿಸ’’ನ್ತಿ ಚ;

‘‘ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸೇ ಗಾಮಂ, ರಥಂ ವಾಹೇತಿ’’ಇಚ್ಚಪಿ.

ಏತ್ಥ ಭವತಿಧಾತುಮ್ಹಿ, ನಯೋ ಏಸೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ;

ತಸ್ಮಾ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕಞ್ಞೇವ, ಪದಮೇತ್ಥ ವಿಭಾವಿತಂ.

ಏದಿಸೋ ಚ ನಯೋ ನಾಮ, ಪಾಳಿಯಂ ತು ನ ದಿಸ್ಸತಿ;

ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಮತೇನೇವ, ಮಯಾ ಏವಂ ಪಕಾಸಿತೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತಮೇನಂ ರಾಜಾ, ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ;

ಕಾರಾಪೇತೀ’’ತಿ ಯೋ ಪಾಠೋ, ನಿದ್ದೇಸೇ ತಂ ಸುನಿದ್ದಿಸೇ.

‘‘ಮನುಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ ಆಹರಿತ್ವಾ, ಪಾಠಸೇಸಂ ಸುಮೇಧಸೋ;

‘‘ಸುನಖೇಹಿಪಿ ಖಾದಾಪೇನ್ತಿ’’, ಇತಿ ಪಾಠಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾ.

ಏತಂ ನಯಂ ವಿದೂ ಞತ್ವಾ, ಯೋಜೇ ಪಾಠಾನುರೂಪತೋ;

‘‘ಸುವಣ್ಣಂ ಕಟಕಂ ಪೋಸೋ, ಕಾರೇತಿ ಪುರಿಸೇನಿ’’ತಿ.

ವಿಕರಣಪ್ಪಚ್ಚಯಾವ, ವುತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಸರೂಪತೋ;

ಸಗಣೇ ಸಗಣೇ ತೇಸಂ, ವುತ್ತಿಂ ದೀಪೇತುಮೇವ ಚ.

‘‘ಅಸ್ಮಿಂ ಗಣೇ ಅಯಂ ಧಾತು, ಹೋತೀ’’ತಿ ತೇಹಿ ವಿಞ್ಞುನೋ;

ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ, ಞಾಪನಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನ.

ತಥಾ ಹಿ ಭಾವಕಮ್ಮೇಸು, ವಿಹಿತೋ ಪಚ್ಚಯೋ ತು ಯೋ;

ಅಟ್ಠವಿಧೇಪಿ ಧಾತೂನಂ, ಗಣಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಪವತ್ತತಿ.

ಭೂಧಾತುಜೇಸು ¶ ರೂಪೇಸು, ಅಸಮ್ಮೋಹಾಯ ಸೋತುನಂ;

ನಾನಾವಿಧೋ ನಯೋ ಏವಂ, ಮಯಾ ಏತ್ಥ ಪಕಾಸಿತೋ.

ಯೇ ಲೋಕೇ ಅಪ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿವಿಧವಿಕರಣಾಖ್ಯಾತಸದ್ದೇಸ್ವಛೇಕಾ,

ತೇ ಪತ್ವಾಖ್ಯಾತಸದ್ದೇ ಅವಿಗತವಿಮತೀ ಹೋನ್ತಿ ಞಾಣೀಪಿ ತಸ್ಮಾ;

ಅಚ್ಚನ್ತಞ್ಞೇವ ಧೀರೋ ಸಪರಹಿತರತೋ ಸಾಸನೇ ದಳ್ಹಪೇಮೋ,

ಯೋಗಂ ತೇಸಂ ಪಯೋಗೇ ಪಟುತರಮತಿತಂ ಪತ್ಥಯಾನೋ ಕರೇಯ್ಯ.

ಇತಿ ನವಙ್ಗೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಬ್ಯಪ್ಪಥಗತೀಸು

ವಿಞ್ಞೂನಂ ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ

ಸವಿಕರಣಾಖ್ಯಾತವಿಭಾಗೋ ನಾಮ

ಪಠಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೨. ಭವತಿಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗ

ಇತೋ ಪರಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ, ಸೋತೂನಂ ಮತಿವಡ್ಢನಂ;

ಕ್ರಿಯಾಪದಕ್ಕಮಂ ನಾಮ, ವಿಭತ್ತಾದೀನಿ ದೀಪಯಂ.

ತತ್ರ ಆಖ್ಯಾತಿಕಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣತ್ತಸೂಚಿಕಾ ತ್ಯಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಿಯೋ, ತಾ ಅಟ್ಠವಿಧಾ ವತ್ತಮಾನಾಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಸೇನ.

ತತ್ಥತಿ ಅನ್ತಿ, ಸಿ ಥ, ಮಿ ಮ, ತೇ ಅನ್ತೇ, ಸೇ ವ್ಹೇ, ಏ ಮ್ಹೇ ಇಚ್ಚೇತಾ ವತ್ತಮಾನಾವಿಭತ್ತಿಯೋ ನಾಮ.

ತು ಅನ್ತು, ಹಿ ಥ, ಮಿ ಮ, ತಂ ಅನ್ತಂ, ಸು ವ್ಹೋ, ಏ ಆಮಸೇ ಇಚ್ಚೇತಾ ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿಯೋ ನಾಮ.

ಏಯ್ಯ ¶ ಏಯ್ಯುಂ, ಏಯ್ಯಾಸಿ ಏಯ್ಯಾಥ, ಏಯ್ಯಾಮಿ ಏಯ್ಯಾಮ, ಏಥ ಏರಂ, ಏಥೋ ಏಯ್ಯಾವ್ಹೋ, ಏಯ್ಯಂ ಏಯ್ಯಾಮ್ಹೇ ಇಚ್ಚೇತಾ ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿಯೋ ನಾಮ.

ಅ ಉ, ಏ ತ್ಥ, ಅಂ ಮ್ಹ, ತ್ಥ ರೇ, ತ್ಥೋ ವ್ಹೋ, ಇಂ ಮ್ಹೇ ಇಚ್ಚೇತಾ ಪರೋಕ್ಖಾವಿಭತ್ತಿಯೋ ನಾಮ.

ಆ ಊ, ಓ ತ್ಥ, ಅಂ ಮ್ಹಾ, ತ್ಥ ತ್ಥುಂ, ಸೇ ವ್ಹಂ, ಇಂ ಮ್ಹಸೇ ಇಚ್ಚೇತಾ ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀವಿಭತ್ತಿಯೋ ನಾಮ.

ಈ ಉಂ, ಓ ತ್ಥ, ಇಂ ಮ್ಹಾ, ಆ ಊ, ಸೇ ವ್ಹಂ, ಅಂ ಮ್ಹೇ ಇಚ್ಚೇತಾ ಅಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿಯೋ ನಾಮ.

ಸ್ಸತಿ ಸ್ಸನ್ತಿ, ಸ್ಸಸಿ ಸ್ಸಥ, ಸ್ಸಾಮಿ ಸ್ಸಾಮ, ಸ್ಸತೇ ಸ್ಸನ್ತೇ, ಸ್ಸಸೇ ಸ್ಸವ್ಹೇ, ಸ್ಸಂ ಸ್ಸಾಮ್ಹೇ ಇಚ್ಚೇತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವಿಭತ್ತಿಯೋ ನಾಮ.

ಸ್ಸಾ ಸ್ಸಂಸು, ಸ್ಸೇ ಸ್ಸಥ, ಸ್ಸಂ ಸ್ಸಾಮ್ಹಾ, ಸ್ಸಥ ಸ್ಸಿಸು, ಸ್ಸಸೇ ಸ್ಸವ್ಹೇ, ಸ್ಸಿಂ ಸ್ಸಾಮ್ಹಸೇ ಇಚ್ಚೇತಾ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಿಭತ್ತಿಯೋ ನಾಮ.

ಸಬ್ಬಾಸಮೇತಾಸಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಯಾನಿ ಯಾನಿ ಪುಬ್ಬಕಾನಿ ಛ ಪದಾನಿ, ತಾನಿ ತಾನಿ ಪರಸ್ಸಪದಾನಿ ನಾಮ. ಯಾನಿ ಯಾನಿ ಪನ ಪರಾನಿ ಛ ಪದಾನಿ, ತಾನಿ ತಾನಿ ಅತ್ತನೋಪದಾನಿ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಪರಸ್ಸಪದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಾ ಛ, ಪಞ್ಚಮಿಯೋ ಛ, ಸತ್ತಮಿಯೋ ಛ, ಪರೋಕ್ಖಾ ಛ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯೋ ಛ, ಅಜ್ಜತನಿಯೋ ಛ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯೋ ಛ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯೋ ಛಾತಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಇತರಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಪಿಣ್ಡಿತಾನಿ ಛನ್ನವುತಿವಿಧಾನಿ.

ಪರಸ್ಸಪದಾನಮತ್ತನೋಪದಾನಞ್ಚ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮುತ್ತಮಪುರಿಸಾ ನಾಮ. ತೇ ವತ್ತಮಾನಾದೀಸು ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ, ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ದ್ವತ್ತಿಂಸ, ಪಿಣ್ಡಿತಾನಿ ಪರಿಮಾಣಾನೇವ.

ದ್ವೀಸು ¶ ದ್ವೀಸು ಪದೇಸು ಪಠಮಂ ಪಠಮಂ ಏಕವಚನಂ, ದುತಿಯಂ ದುತಿಯಂ ಬಹುವಚನಂ.

ತತ್ರ ವತ್ತಮಾನವಿಭತ್ತೀನನ್ತಿ ಅನ್ತಿ, ಸಿ ಥ, ಮಿ ಮ ಇಚ್ಚೇತಾನಿ ಪರಸ್ಸಪದಾನಿ. ತೇ ಅನ್ತೇ, ಸೇ ವ್ಹೇ, ಏ ಮ್ಹೇ ಇಚ್ಚೇತಾನಿ ಅತ್ತನೋಪದಾನಿ. ಪರಸ್ಸಪದತ್ತನೋಪದೇಸುಪಿತಿ ಅನ್ತಿ ಇತಿ ಪಠಮಪುರಿಸಾ, ಸಿಥ ಇತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಾ, ಮಿ ಮ ಇತಿ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾ, ತೇ ಅನ್ತೇ ಇತಿ ಪಠಮಪುರಿಸಾ, ಸೇ ವ್ಹೇ ಇತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಾ, ಏ ಮ್ಹೇ ಇತಿ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾ.

ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮುತ್ತಮಪುರಿಸೇಸುಪಿ ತಿ-ಇತಿ ಏಕವಚನಂ, ಅನ್ತಿ-ಇತಿ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಏವಂ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿ ಕಮತೋ ಞೇಯ್ಯಾನಿ. ಏವಂ ಸೇಸಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ಪರಸ್ಸಪದತ್ತನೋಪದಪಠಮಮಜ್ಝಿಮುತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿ ಞೇಯ್ಯಾನಿ.

ತತ್ಥ ವಿಭತ್ತೀತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ವಿಭತ್ತಿ? ಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಧಾತ್ವತ್ಥಂ ವಿಭಜತೀತಿ ವಿಭತ್ತಿ, ಸ್ಯಾದೀಹಿ ನಾಮಿಕವಿಭತ್ತೀಹಿ ಸಹ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ಪನ ಸಕತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿಭೇದೇ ಅತ್ಥೇ ವಿಭಜತೀತಿ ವಿಭತ್ತಿ, ಕಮ್ಮಾದಯೋ ವಾ ಕಾರಕೇ ಏಕವಚನಬಹುವಚನವಸೇನ ವಿಭಜತೀತಿ ವಿಭತ್ತಿ, ವಿಭಜಿತಬ್ಬಾ ಞಾಣೇನಾತಿಪಿ ವಿಭತ್ತಿ, ವಿಭಜನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಏತಾಯಾತಿಪಿ ವಿಭತ್ತಿ, ಅಥ ವಾ ಸತಿಪಿ ಜಿನಸಾಸನೇ ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೇ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭತ್ತೀಹಿ ವಿನಾ ಅತ್ಥಸ್ಸಾ’ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ವಿಸೇಸೇನ ವಿವಿಧೇನ ವಾ ಆಕಾರೇನ ಭಜನ್ತಿ ಸೇವನ್ತಿ ನಂ ಪಣ್ಡಿತಾತಿಪಿ ವಿಭತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸಲಕ್ಖಣಂ ವದಾಮ ಸಹ ಪಯೋಗನಿದಸ್ಸನಾದೀಹಿ.

ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋ, ನಾಮಿಕೇಸುಪಲಬ್ಭತಿ;

ನಾಖ್ಯಾತೇಸೂತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ-ಮಿದಮೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ.

ನಿಗ್ರೋಧೋವ ಮಹಾರುಕ್ಖೋ, ಥೇರ ವಾದಾನಮುತ್ತಮೋ;

ಅನೂನಂ ಅನಧಿಕಞ್ಚ, ಕೇವಲಂ ಜಿನಸಾಸನಂ.

ತತ್ರ ¶ ಥೇರ-ಇತಿ ಅವಿಭತ್ತಿಕೋ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಥೇರಾನಂ ಅಯನ್ತಿ ಥೇರೋ. ಕೋ ಸೋ? ವಾದೋ. ಥೇರವಾದೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾದಾನಂ ಉತ್ತಮೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ಕಾಯೋ ತೇ ಸಬ್ಬ ಸೋವಣ್ಣೋ’’, ಇಚ್ಚಾದಿಮ್ಹಿಪಿ ನಾಮಿಕೇ;

ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಗಹೇತಬ್ಬೋ ನಯಞ್ಞುನಾ.

ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋ, ನನ್ವಾಖ್ಯಾತೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ;

‘‘ಭೋ ಖಾದ ಪಿವ’’ಇಚ್ಚತ್ರ, ವದೇ ಯೋ ಕೋಚಿ ಚೋದಕೋ.

ಯದಿ ಏವಂ ಮತೇನಸ್ಸ, ಭವೇಯ್ಯ ಅವಿಭತ್ತಿಕಂ;

‘‘ಭಿಕ್ಖು, ಭೋ ಪುರಿಸಿ’’ಚ್ಚಾದಿ, ಪದಮ್ಪಿ, ನ ಹಿದಂ ತಥಾ.

‘‘ಭಿಕ್ಖು, ಭೋ ಪುರಿಸಿ’’ಚ್ಚಾದಿ, ಸಿ ಗ ಲೋಪೇನ ವುಚ್ಚತಿ;

ತಥಾ ‘‘ಖಾದಾ’’ತಿಆದೀನಿ, ಹಿ ಲೋಪೇನ ಪವುಚ್ಚರೇ.

ಏವಂ ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋ ಆಖ್ಯಾತೇಸು ನ ಲಬ್ಭತಿ, ನಾಮೇಸುಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ. ತತ್ರಾಪಿ ‘‘ಅಟ್ಠ ಚ ಪುಗ್ಗಲ ಧಮ್ಮದಸಾ ತೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಛನ್ದವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲ ಇತಿ ರಸ್ಸಕರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ‘‘ಕಕುಸನ್ಧ ಕೋಣಾಗಮನೋ ಚ ಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಕುಸನ್ಧ ಇತಿ ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋ ವಿಯ ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಭಿಕ್ಖು ನಿಸಿನ್ನೇ ಮಾತುಗಾಮೋ ಉಪನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ಹೋತಿ ಉಪನಿಪನ್ನೋ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇದಂ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ಥತ್ತಾ ಭುಮ್ಮೇ ಪಚ್ಚತ್ತನ್ತಿಪಿ ಅದಿಟ್ಠವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ತತ್ಥ ಪನ ಛನ್ದವಸೇನ ಕತರಸ್ಸತ್ತಾ ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅವಿಭತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸಪಕ್ಖಮ್ಪಿ ಭಜನ್ತೀತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ.

ತತ್ಥ ಪರಸ್ಸಪದಾನೀತಿ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ಥಭೂತಾನಿ ಪದಾನಿ ಪರಸ್ಸಪದಾನಿ. ಏತ್ಥುತ್ತಮಪುರಿಸೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೇಸುಪಿ ಅತ್ತನೋಪದವೋಹಾರೋ ನ ಕರಿಯತಿ.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ¶ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾ, ಪುರಿಸಾ ಉತ್ತಮವ್ಹಯಾ;

ತಥಾಪಿ ಇತರೇಸಾನ-ಮುಸ್ಸನ್ನತ್ತಾವ ತಬ್ಬಸಾ;

ತಬ್ಬೋಹಾರೋ ಇಮೇಸಾನಂ, ಪೋರಾಣೇಹಿ ನಿರೋಪಿತೋ.

ಅತ್ತನೋಪದಾನೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಭೂತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅತ್ತನೋಪದಾನಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೇಸು ಪರಸ್ಸತ್ಥೇಸುಪಿ ಪರಸ್ಸಪದವೋಹಾರೋ ನ ಕರಿಯತಿ.

ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಾ ಚೇತೇ, ಪರಸ್ಸತ್ಥಾ ತಥಾಪಿ ಚ;

ಇತರೇಸಂ ನಿರೂಳ್ಹತ್ತಾ, ತಬ್ಬೋಹಾರಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ.

ಇಮಸ್ಸ ಪನಿಮೇಸಾನಂ, ಪುಬ್ಬವೋಹಾರತಾಯ ಚ;

ತಥಾ ಸಙ್ಕರದೋಸಸ್ಸ, ಹರಣತ್ಥಾಯ ಸೋ ಅಯಂ;

ಅತ್ತನೋಪದವೋಹಾರೋ, ಏಸಮಾರೋಪಿತೋ ಧುವಂ.

ಪರಸ್ಸಪದಸಞ್ಞಾದಿ-ಸಞ್ಞಾಯೋ ಬಹುಕಾ ಇಧ;

ಪೋರಾಣೇಹಿ ಕತತ್ತಾತಾ, ಸಞ್ಞಾ ಪೋರಾಣಿಕಾ ಮತಾ.

ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಪಠಮಪುರಿಸಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪುರಿಸಾನಂ ವಚನತ್ಥಂ ನ ಪರಿಯೇಸಾಮ. ರೂಳ್ಹಿಯಾ ಹಿ ಪೋರಾಣೇಹಿ ತ್ಯಾದೀನಂ ಪುರಿಸಸಞ್ಞಾ ವಿಹಿತಾ.

ಏಕವಚನಬಹುವಚನೇಸು ಪನ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ವಚನಂ ಏಕವಚನಂ. ಬಹೂನಮತ್ಥಾನಂ ವಚನಂ ಬಹುವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಬಹುತ್ತೇಪಿ ಸತಿ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ಜಾತಿವಸೇನ ವಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಏಕೀಕತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸ ವಿಯ ವಚನಮ್ಪಿ ಏಕವಚನಂ, ಬಹುತ್ತೇ ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಏಕಸ್ಸ ವಿಯ ವಚನಮ್ಪಿ ಏಕವಚನಂ, ಏಕತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ಬವ್ಹತ್ಥಾನಂ ಏಕವಚನಂ ವಿಯ ವಚನಮ್ಪಿ ಏಕವಚನಂ. ಅಬಹುತ್ತೇಪಿ ಸತಿ ಅತ್ತಗರುಕಾರಾಪರಿಚ್ಛೇದಮಾತಿಕಾನುಸನ್ಧಿನಯಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗಪುಥುಚಿತ್ತ- ಸಮಾಯೋಗಪುಥುಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಏಕತ್ಥಸ್ಸ ಬಹೂನಂ ವಿಯ ವಚನಂ ಬಹುವಚನಂ, ತಥಾ ಯೇ ಯೇ ಬಹವೋ ತನ್ನಿವಾಸತಂಪುತ್ತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸೇಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ರೂಳ್ಹೀವಸೇನ ಬಹೂನಂ ವಿಯ ವಚನಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನಂ, ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನತ್ಥೇನ ಏಕಾಭಿಧಾನವಸೇನ ಬಹೂನಂ ¶ ವಿಯ ವಚನಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನಂ, ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಿತವಸೇನ ಬಹೂನಂ ವಿಯ ವಚನಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನಂ, ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೇದಕಿಚ್ಚಭೇದವಸೇನ ಬಹೂನಂ ವಿಯ ವಚನಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನಂ. ಏವಮಿಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಏಕಮ್ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ, ಏಕಮ್ಹಿ ವಿಯ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕವಚನಂ, ಬಹುಮ್ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ, ಬಹುಮ್ಹಿ ವಿಯ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಬಹುವಚನಂ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪುಥುವಚನಂ, ಅನೇಕವಚನನ್ತಿ ಚ ಇಮಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ.

ವಚನೇಸು ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ, ನಾಮಾಖ್ಯಾತವಿಭತ್ತಿನಂ;

ವಸೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ, ಸಾಸನತ್ಥಗವೇಸಿನಾ.

ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಇಧ ನಾಮಿಕಪಯೋಗೇಹಿ ಸಹೇವಾಖ್ಯಾತಪಯೋಗೇ ಪವಕ್ಖಾಮ – ‘‘ರಾಜಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಸಹಾಯೋ ಮೇ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಏಕಂ ಚಿತ್ತ’’ ಮಿಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಏಕವಚನಪಯೋಗಾ. ‘‘ರಾಜಾನೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಹಾಯಾ ಮೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಮೇ ದೇಸ್ಸಾ ಉಭೋ ಪುತ್ತಾ, ದ್ವೇ ತೀಣಿ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಬವ್ಹತ್ಥಾನಂ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಸಾ ಸೇನಾ ಮಹತೀ ಆಸಿ, ಬಹುಜ್ಜನೋ ಪಸನ್ನೋಸಿ, ಸಬ್ಬೋ ತಂ ಜನೋ ಓಜಿನಾಯತು, ಇತ್ಥಿಗುಮ್ಬಸ್ಸ ಪವರಾ, ಬುದ್ಧಸ್ಸಾಹಂ ವತ್ಥಯುಗಂ ಅದಾಸಿಂ, ದ್ವಯಂ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪೇಮಂ ಮಹನ್ತಂ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ, ಕರೇ ಪಸಾದಞ್ಚ ನರೋ ಅವಸ್ಸಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ಬಲಕಾಯೋ, ದೇವನಿಕಾಯೋ, ಅರಿಯಗಣೋ’’- ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ, ‘‘ದ್ವಿಕಂ ತಿಕ’’ಮಿಚ್ಚಾದಯೋ ಚ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ಬವ್ಹತ್ಥಾನಂ ಏಕವಚನಪಯೋಗಾ.

ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾಪಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪೂಜಿತಾ ಞಾತಿಸಙ್ಘೇಹಿ, ದೇವಕಾಯಾ ಸಮಾಗತಾ, ಸಬ್ಬೇತೇ ದೇವನಿಕಾಯಾ, ದ್ವೇ ದೇವಸಙ್ಘಾ, ತೀಣಿ ¶ ದುಕಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ನವಕಾನಿ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾಪಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಇಮೇ ಏಕವಚನವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಬಹುಸಮುದಾಯವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಸಙ್ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಚ ಬವ್ಹತ್ಥಬಹುವಚನೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ವಿಸುಂಯೇವ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಹುಸಮುದಾಯಾಪೇಕ್ಖಬಹುವಚನನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ನಾಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಪಾಣಂ ನ ಹನೇ, ಸಸ್ಸೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಜಾತಿವಸೇನ ಬವ್ಹತ್ಥಾನಂ ಏಕವಚನಪಯೋಗಾ, ತಬ್ಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಬವ್ಹತ್ಥಾನಂ ಏಕವಚನಪಯೋಗಾತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

‘‘ನಾಗಂ ರಟ್ಠಸ್ಸ ಪೂಜಿತಂ, ಸಾವತ್ಥೀ ಸದ್ಧಾ ಅಹೋಸಿ ಪಸನ್ನಾ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಾನಮೇಕವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ತಿಲಕ್ಖಣಂ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಂ, ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯೋ, ಚಿತ್ತಸೇನೋ ಚ ಗನ್ಧಬ್ಬೋ, ನತಿಯಾ ಅಸತಿ ಆಗತಿಗತಿ ನ ಹೋತಿ, ಆಗತಿಗತಿಯಾ ಅಸತಿ ಚುತೂಪಪಾತೋ ನ ಹೋತಿ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕತ್ತಲಕ್ಖಣೇ ಬವ್ಹತ್ಥಾನಂ ಏಕವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಏವಂ ಮಯಂ ಗಣ್ಹಾಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಕತಿ, ಪಧಾನನ್ತಿ ಖೋ ಮೇಘಿಯ ವದಮಾನಂ ಕಿನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಮ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ತವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘ಭುಞ್ಜಥ ಭನ್ತೇ’ತಿ, ಅಹಂ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಮನುಸ್ಸಭೂತಾ, ಅಬ್ಭಾಗತಾನಾ’ಸನಕಂ ಅದಾಸಿಂ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಗರುಕಾರವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ¶ ಧಮ್ಮಾ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ, ಅನಿಯಮಿತಸಙ್ಖಾವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ ವಾ.

ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದೇಸನಾಸೋತಪಾತವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ತಥಾಗತೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞರಹಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಯುತ್ತಿ ಚ ನ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಮಾತಿಕಾಯಂ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಚಾತಿ ತೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾದಿಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಬಹುವಚನವಸೇನ ದೇಸನಾಸೋತೇ ಪತಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ.

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಮಾತಿಕಾನುಸನ್ಧಿನಯೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿನಯೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನೋ ಪರಾಮಾಸಾ, ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ ದುದ್ದಸಾ ದುರನುಬೋಧಾ ಸನ್ತಾ ಪಣೀತಾ ಅತಕ್ಕಾವಚರಾ ನಿಪುಣಾ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯಾ, ಯೇ ತಥಾಗತೋ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇತೀ’’ತಿ ಅಯಮೇಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಪುಥುಚಿತ್ತಸಮಾಯೋಗಪುಥುಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗೋ.

‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕೇಸು ವಿಹರತಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಮಹಾವನೇ,

ಸನ್ತಿ ¶ ಪುತ್ತಾ ವಿದೇಹಾನಂ, ದೀಘಾವು ರಟ್ಠವಡ್ಢನೋ;

ತೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಿಥಿಲಾಯಂ ಪಜಾಪತಿ’’ –

ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಸದ್ದಾ ಯೇ ಯೇ ಬಹವೋ, ತನ್ನಿವಾಸತಂಪುತ್ತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸೇಕತ್ಥಸ್ಸ ರೂಳ್ಹೀವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ ‘ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ ಕೀಟಾಗಿರಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಸ್ಸಜಿಪುನಬ್ಬಸುಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕೀಟಾಗಿರಿಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಕಮ್ಮಂ ಕರೋಥ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏತೇ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿನೋ’ತಿ’’, ‘‘ಕಚ್ಚಿ ವೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ, ಏಥ ಬ್ಯಗ್ಘಾ ನಿವತ್ತವ್ಹೋ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನತ್ಥೇನ ಏಕಾಭಿಧಾನವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತಿ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಿತವಸೇನ ಬಹುವಚನಪಯೋಗಾ.

‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಅಯಮಾರಮ್ಮಣಭೇದೇನ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಬಹುವಚನಪಯೋಗೋ.

‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಪನ ಕಿಚ್ಚಭೇದೇನ ಏಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಬಹುವಚನಪಯೋಗೋ.

ತತ್ಥ ಏಕತ್ಥೇಕವಚನಂ, ಸಮುದಾಯಾಪೇಕ್ಖೇಕವಚನಂ, ಜಾತ್ಯಾಪೇಕ್ಖೇಕವಚನಂ, ತನ್ನಿಸ್ಸಯಾಪೇಕ್ಖೇಕವಚನಂ, ಏಕತ್ತಲಕ್ಖಣೇಕವಚನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಏಕವಚನಂ ಭವತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಜಾತ್ಯಾಪೇಕ್ಖೇಕವಚನಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಾಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖೇಕವಚನಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಬವ್ಹತ್ಥಬಹುವಚನಂ, ಬಹುಸಮುದಾಯಾಪೇಕ್ಖಬಹುವಚನಂ, ಅತ್ತಬಹುವಚನಂ, ಗರುಕಾರಬಹುವಚನಂ, ಅಪರಿಚ್ಛೇದಬಹುವಚನಂ, ಮಾತಿಕಾನುಸನ್ಧಿನಯಬಹುವಚನಂ, ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿನಯಬಹುವಚನಂ, ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗಬಹುವಚನಂ, ಪುಥುಚಿತ್ತಸಮಾಯೋಗಪುಥುಆರಮ್ಮಣಬಹುವಚನಂ, ತನ್ನಿವಾಸಬಹುವಚನಂ, ತಂಪುತ್ತಬಹುವಚನಂ, ಏಕಾಭಿಧಾನಬಹುವಚನಂ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾಪೇಕ್ಖಬಹುವಚನಂ ¶ , ಆರಮ್ಮಣಭೇದಬಹುವಚನಂ, ಕಿಚ್ಚಭೇದಬಹುವಚನನ್ತಿ ಪನ್ನರಸವಿಧಂ ಬಹುವಚನಂ ಭವತಿ. ಇಚ್ಚೇವಂ ವೀಸಧಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ. ಅತ್ರಿದಂ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಂ –

ಏಕತ್ಥೇ ದೇಕವಚನ-ಞ್ಚಿತರಸ್ಮಿತರಮ್ಪಿ ಚ;

ಸಮುದಾಯಜಾತಿಏಕತ್ತ-ಲಕ್ಖಣೇಕವಚೋಪಿ ಚ;

ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕಮ್ಹಿ, ಪಾಠೇ ಪಾಯೇನ ದಿಸ್ಸರೇ.

ಗರುಮ್ಹಿ ಚತ್ತನೇಕಸ್ಮಿಂ, ಬಹುವಚನಕಂ ಪನ;

ಪಾಳಿಯಂ ಅಪ್ಪಕಂ ಅಟ್ಠ-ಕಥಾಟೀಕಾಸು ತಂ ಬಹುಂ.

ತಥಾ ಹಿ ಬಹುಕಂ ದೇಕ-ವಚನಂಯೇವ ಪಾಳಿಯಂ;

ಗರುಮ್ಹಿ ಚತ್ತನೇಕಸ್ಮಿಂ, ಇದಮೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ.

‘‘ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞ, ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸುತ್ತಮ;

ತವ ಸಾಸನಮಾಗಮ್ಮ, ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಮತಂ ಪದಂ’’.

ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಪಾಠಾ, ಬಹುಧಾ ಜಿನಸಾಸನೇ;

ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಿಜಾನೇಯ್ಯ, ವಿದ್ವಾ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕೋ.

ಸಾತಿಸಯಂ ಗರುಕಾರಾ-ರಹಸ್ಸಾಪಿ ಮಹೇಸಿನೋ;

ಏಕವಚನಯೋಗೇನ, ನಿದ್ದೇಸೋ ದಿಸ್ಸತೇ ಯತೋ.

ತತೋ ವೋಹಾರಕುಸಲೋ, ಕರೇಯ್ಯತ್ಥಾನುರೂಪತೋ;

ಏಕವಚನಯೋಗಂ ವಾ, ಇತರಂ ವಾ ಸುಮೇಧಸೋ.

ಪಾಯೇನ ತನ್ನಿವಾಸಮ್ಹಿ, ಬಹುವಚನಕಂ ಠಿತಂ;

ತಂಪುತ್ತೇ ಅಪ್ಪಕಂ ತನ್ನಿ-ಸ್ಸಯೇಕವಚನಮ್ಪಿ ಚ.

ಪುಥುಚಿತ್ತಾಪರಿಚ್ಛೇದ-ಮಾತಿಕಾಸನ್ಧಿಆದಿಸು;

ಬಹುವಚನಕಞ್ಚಾಪಿ, ಅಪ್ಪಕನ್ತಿ ಪಕಾಸಯೇ.

ಏಕಾಭಿಧಾನತೋ ಕಿಚ್ಚಾ, ತಥಾ ಗೋಚರತೋಪಿ ಚ;

ಬಹುವಚನಕಂ ತನ್ನಿ-ಸ್ಸಿತಾಪೇಕ್ಖಞ್ಚ ಅಪ್ಪಕಂ.

ಇಚ್ಚೇವಂ ¶ ಸಪ್ಪಯೋಗಂ ತು, ಞತ್ವಾನ ವಚನದ್ವಯಂ;

ಕಾತಬ್ಬೋ ಪನ ವೋಹಾರೋ, ಯಥಾಪಾಳಿ ವಿಭಾವಿನಾ.

ಇದಾನಿ ಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಆಖ್ಯಾತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದೀಪಯಿಸ್ಸಾಮ – ಕಾಲಕಾರಕಪುರಿಸಪರಿದೀಪಕಂ ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣಂ ಆಖ್ಯಾತಿಕಂ. ತತ್ರ ಕಾಲನ್ತಿ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ತಯೋ ಕಾಲಾ, ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾಣತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಛ, ತೇ ಏಕೇಕಾ ತಿಪುರಿಸಕಾ.

ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಕಾಲೇಸು, ಯದಿದಂ ವತ್ತತೇ ಯತೋ;

ಆಖ್ಯಾತಿಕಂ ತತೋ ತಸ್ಸ, ಕಾಲದೀಪನತಾ ಮತಾ.

ಕಾರಕನ್ತಿ ಕಮ್ಮಕತ್ತುಭಾವಾ. ತೇ ಹಿ ಉಪಚಾರಮುಖ್ಯಸಭಾವವಸೇನ ಕರೋನ್ತಿ ಕರಣನ್ತಿ ಚ ‘‘ಕಾರಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇವ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕ್ರಿಯಾನಿಮಿತ್ತ ತಂಸಾಧಕ ತಂಸಭಾವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಾ ಚ ಭಾವೋ ಚ, ಇಚ್ಚೇವಂ ಕಾರಕಾ ತಿಧಾ;

ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾ ಏತ್ಥ, ವುತ್ತಾ ನಾಞ್ಞತ್ರ ಸಚ್ಚತೋ.

‘‘ಪರಿಭವಿಯ್ಯತಿ’’ಚ್ಚಾದೀ, ಕಮ್ಮೇ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ ಕಾರಕೇ;

‘‘ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿಆದೀನಿ, ಸಿಜ್ಝರೇ ಕತ್ತುಕಾರಕೇ.

‘‘ವಿಭವಿಯ್ಯತಿ’’ಇಚ್ಚಾದೀ, ಭಾವೇ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ ಕಾರಕೇ;

ತಿವಿಧೇಸ್ವೇವಮೇತೇಸು, ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾ ಮತಾ.

ಕಾರಕತ್ತಯಮುತ್ತಂ ಯಂ, ಆಖ್ಯಾತಂ ನತ್ಥಿ ಸಬ್ಬಸೋ;

ತಸ್ಮಾ ತದ್ದೀಪನತ್ತಮ್ಪಿ, ತಸ್ಸಾಖ್ಯಾತಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ.

ಕಾರಕತ್ತಂ ತು ಭಾವಸ್ಸ, ಸಚೇಪಿ ನ ಸಮೀರಿತಂ;

ಕಾರಕಲಕ್ಖಣೇ ತೇನ, ಭಾವೇನ ಚ ಅವತ್ಥುನಾ.

ಕ್ರಿಯಾನಿಪ್ಫತ್ತಿ ¶ ನತ್ಥೀತಿ, ಯುತ್ತಿತೋಪಿ ಚ ನತ್ಥಿ ತಂ;

ತಥಾಪಾಖ್ಯಾತಿಕೇ ತಸ್ಸ, ತಬ್ಬೋಹಾರೋ ನಿರುತ್ತಿಯಂ;

ಪತಿಟ್ಠಿತನಯೋವಾತಿ, ಮನ್ತ್ವಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಭಾಸಿತೋ.

ಪುರಿಸೋತಿ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಕಾ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮುತ್ತಮಪುರಿಸಾ. ತತ್ಥ ಪಠಮಪುರಿಸೋ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣೇ ಸಾಧಕವಾಚಕೇ ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಕೇ ವಾ ತುಮ್ಹಾ’ಮ್ಹಸದ್ದವಜ್ಜಿತೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತೇ ನಾಮಮ್ಹಿ ‘‘ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಸಮಿಜ್ಝತಿ, ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸುಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇಪಿ, ತಟ್ಠಾನಿಯತ್ತೇ ಸತಿ ‘‘ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ, ಪೀಳಿಯಕ್ಖೋತಿ ಮಂ ವಿದೂ, ವುಚ್ಚತೀತಿ ವಚನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಪ್ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಸಬ್ಬಧಾತೂಹಿ ಪರೋ ಹೋತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸೇ ನಾಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಪಠಮಪುರಿಸಪಯೋಗತ್ಥೋ ದುರನುಬೋಧೋ ಭವತಿ, ಯಥಾ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ತೇ ವೇದಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸಯನ್ತು ಮ’’ನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಾದಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಿಂ ದುಕ್ಖಸಾಸನಾರೋಚನೇ ವತ್ತುಂ ಅವಿಸಹನವಸೇನ ಕಿಲಮನ್ತಂ ಮಂ ದೇವಸ್ಸ ಉಭೋ ಪಾದಾ ಅಸ್ಸಾಸೇನ್ತು, ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ಕಥೇಹೀತಿ ಮಂ ವದಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಚ ಭವತಿ.

ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸುದುಬ್ಬೋಧೋ, ಯಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜತಿ ಪಾಳಿಯಂ;

ತಸ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಹಂ ಗಣ್ಹೇ, ಗರುಂ ಗರುಮತಂ ವಿದೂ.

ತತ್ರಿಮಾನಿ ಭೂಧಾತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಭೂಧಾತುವಸೇನ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ. ಸೋ ಪರಿಭವತಿ, ತೇ ಪರಿಭವನ್ತಿ, ಪರಿಭವತಿ, ಪರಿಭವನ್ತಿ. ಸಪತ್ತೋ ಅಭಿಭವಿಯತೇ, ಸಬ್ಬಾ ವಿತ್ಯಾ’ನುಭೂಯತೇ, ಅಭಿಭವಿಯತೇ, ಅನುಭೂಯತೇತಿ. ಯತ್ಥ ಸತಿಪಿ ನಾಮಸ್ಸ ಸಾಧಕವಾಚಕತ್ತೇ ಅಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ತಾ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ಕಮ್ಮವಾಚಕಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತಂ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಪದಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಠಮಪುರಿಸಾದಯೋ ತಯೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತಂ ¶ ಯಥಾ? ಪರಿಭವಿಯ್ಯತೇ ಪುರಿಸೋ ದೇವದತ್ತೇನ, ಪರಿಭವಿಯ್ಯಸೇ ತ್ವಂ ದೇವದತ್ತೇನ, ಪರಿಭವಿಯ್ಯಮ್ಹೇ ಮಯಂ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ. ಏತ್ಥ ಪನಿದಂ ವಚನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ನಿನ್ದನ್ತಿ ತುಣ್ಹಿಮಾಸಿನ’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸತಿಪಿ ನಾಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಾಚಕತ್ತೇ ಅಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ತಾ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತಾ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಪಠಮಪುರಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ ನ ಸಿಯಾ’’ತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ‘‘ನಿನ್ದನ್ತಿ ತುಣ್ಹಿಮಾಸಿನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಜನಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಾಧಕವಾಚಕಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಮಾಖ್ಯಾತಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಭಾವಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ಏವಮುತ್ತರತ್ರಾಪಿ ನಯೋ.

ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೋ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣೇ ಸಾಧಕವಾಚಕೇ ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಕೇ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತೇ ತುಮ್ಹಸದ್ದೇ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇಪಿ, ತಟ್ಠಾನಿಯತ್ತೇ ಸತಿ ಅಪ್ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಸಬ್ಬಧಾತೂಹಿ ಪರೋ ಹೋತಿ. ತ್ವಂ ಅತಿಭವಸಿ, ತುಮ್ಹೇ ಅತಿಭವಥ, ಅತಿಭವಸಿ, ಅತಿಭವಥ. ತ್ವಂ ಪರಿಭವಿಯಸೇ ದೇವದತ್ತೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಪರಿಭವಿಯವ್ಹೇ. ಯತ್ಥ ಸತಿಪಿ ತುಮ್ಹಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾಧಕವಾಚಕತ್ತೇ ಅಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ತಾ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ತತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೋ ಹೋತಿ. ಇತರೇ ಪನ ದ್ವೇ ಹೋನ್ತಿ ಕಮ್ಮವಾಚಕಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತಂ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಪದಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ತಂ ಯಥಾ? ತಯಾ ಅಭಿಭವಿಯತೇ ಸಪತ್ತೋ, ತಯಾ ಅಭಿಭವಿಯೇ ಅಹಂ.

ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣೇ ಸಾಧಕವಾಚಕೇ ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಕೇ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತೇ ಅಮ್ಹಸದ್ದೇ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇಪಿ, ತಟ್ಠಾನಿಯತ್ತೇ ಸತಿ ಅಪ್ಪಯುಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಸಬ್ಬಧಾತೂಹಿ ಪರೋ ಹೋತಿ. ಅಹಂ ಪರಿಭವಾಮಿ, ಮಯಂ ಪರಿಭವಾಮ, ಪರಿಭವಾಮಿ, ಪರಿಭವಾಮ. ಅಹಂ ಪರಿಭವಿಯ್ಯಾಮಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ, ಮಯಂ ಪರಿಭವಿಯ್ಯಾಮ, ಪರಿಭವಿಯ್ಯಾಮಿ, ಪರಿಭವಿಯ್ಯಾಮ. ಯತ್ಥ ಸತಿಪಿ ಅಮ್ಹಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾಧಕವಾಚಕತ್ತೇ ಅಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ತಾ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ತತ್ಥ ¶ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಹೋತಿ. ಇತರೇ ಪನ ದ್ವೇ ಹೋನ್ತಿ ಕಮ್ಮವಾಚಕಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತಂ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಪದಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ತಂ ಯಥಾ? ಮಯಾ ಅನುಭವಿಯತೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಮಯಾ ಅಭಿಭವಿಯಸೇ ತ್ವಂ. ಏವಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಸಾಧಕವಾಚಕಾನಂ ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಕಾನಂ ವಾ ನಾಮಾದೀನಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತಾನಂ ಆಖ್ಯಾತಪದೇಹಿ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತ್ತೇ ಲದ್ಧೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಠಮಪುರಿಸಾದಯೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಮಾದೀನಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತಾನಂ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಭಾವೋಯೇವ ಪಠಮಪುರಿಸಾದೀನಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಂ.

ದ್ವಿನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ಪುರಿಸಾನಮೇಕಾಭಿಧಾನೇ ಪರೋ ಪುರಿಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಏಕಾಭಿಧಾನಂ ನಾಮ ಏಕತೋ ಅಭಿಧಾನಂ ಏಕಕಾಲಾಭಿಧಾನಞ್ಚ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಚಸದ್ದಪಯೋಗೇಯೇವ, ಅಚಸದ್ದಪಯೋಗೇ ಭಿನ್ನಕಾಲಾಭಿಧಾನೇ ತಗ್ಗಹಣಾಭಾವತೋ. ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಥ, ಮಯಮತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಾಮ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ತಪ್ಪಯೋಗಾ. ತತ್ಥ ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಥ – ಇಚ್ಚೇತಸ್ಮಿಂ ವೋಹಾರೇ ‘‘ಸೋ ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವತಿ, ತ್ವಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಸಿ, ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇಕಾಭಿಧಾನೇ ಪರೋ ಪುರಿಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಮಯಮತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಾಮ’’ ಇಚ್ಚೇತಸ್ಮಿಂ ಪನ ‘‘ಸೋ ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವತಿ, ಅಹಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಾಮಿ, ಮಯಮತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತ್ವಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಸಿ, ಅಹಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಾಮಿ, ಮಯಮತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ಏವಮ್ಪಿ ದ್ವಿನ್ನಮೇಕಾಭಿಧಾನೇ ಪರೋ ಪುರಿಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಸೋ ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವತಿ, ತ್ವಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಸಿ, ಅಹಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಾಮಿ, ಮಯಮತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸೋ ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವತಿ, ತೇ ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವನ್ತಿ, ತ್ವಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಸಿ, ತುಮ್ಹೇ ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಥ, ಅಹಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಾಮಿ, ಮಯಮತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ತಿಣ್ಣಮೇಕಾಭಿಧಾನೇ ಪರೋ ಪುರಿಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಅಪರೋಪಿ ¶ ಅತ್ಥನಯೋ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ತ್ವಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಸಿ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಥಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅಹಞ್ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವಾಮಿ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಭವತಿ, ಮಯಮತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದೋ ಅತ್ಥನಯೋ. ಏವಂ ಸೇಸಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮಿಯಾದೀಸು ಪರೋಪುರಿಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬೇಸು ಚ ಕ್ರಿಯಾಪದೇಸು ಬವ್ಹತ್ಥವಾಚಕೇಸು ಬಹುವಚನನ್ತೇಸು, ನ ಪನ ಬಹುವಚನನ್ತೇಸುಪಿ ಏಕಸ್ಸತ್ತನೋ ವಾಚಕೇಸು ಗರುಕಾತಬ್ಬಸ್ಸೇಕಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕೇಸು ಚ ಕ್ರಿಯಾಪದೇಸು. ಏತ್ಥ ಚೋದನಾಸನ್ದೀಪನಿಯೋ ಇಮಾ ಗಾಥಾ –

‘‘ತ್ವಞ್ಚ ಭವಸಿ ಸೋ ಚಾಪಿ, ಭವತಿ’’ಚ್ಚಾದಿಭಾಸನೇ;

‘‘ತುಮ್ಹೇ ಭವಥ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಪರೋಪೋಸೋ ಕಥಂ ಸಿಯಾ?;

‘‘ಅಹಂ ಭವಾಮಿ ಸೋ ಚಾಪಿ, ಭವತಿ’’ಚ್ಚಾದಿಭಾಸನೇ;

‘‘ಮಯಂ ಭವಾಮ’’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಉತ್ತಮೋ ಚ ಕಥಂ ಸಿಯಾ?;

ಏತ್ಥ ಚ ವುಚ್ಚತೇ –

ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತೋ ಪರೋ ನಾಮ, ಸಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ;

ಏವಂ ಪನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಪರೋಪುರಿಸನಾಮಕೋ.

ಪಠಮಮ್ಹಾ ಪರೋ ನಾಮ, ಮಜ್ಝಿಮೋ ಉತ್ತಮೋಪಿ ಚ;

ಮಜ್ಝಿಮಮ್ಹಾ ಪರೋ ನಾಮ, ಉತ್ತಮೋ ಪುರಿಸೋ ರುತೋ.

ಏವಂ ತು ಗಹಣಞ್ಹೇತ್ಥ, ವೋಹಾರಸ್ಸಾನುಲೋಮಕಂ;

ದೋಸೋ ತದನುಲೋಮಮ್ಹಿ, ಗಹಣಸ್ಮಿಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ.

‘‘ತ್ವಞ್ಚ ಭದ್ದೇ ಸುಖೀ ಹೋಹಿ, ಏಸೋ ಚಾಪಿ ಮಹಾಮಿಗೋ’’;

ಇತಿ ಪಾಠೋ ಯತೋ ದಿಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವದೇಮಸೇ.

‘‘ತುಮ್ಹೇ ದ್ವೇ ಸುಖಿತಾ ಹೋಥ’’, ಇಚ್ಚತ್ಥೋ ತತ್ಥ ದಿಸ್ಸತಿ;

ಏವಂಪ್ಯಯಂ ನಯೋ ವುತ್ತೋ, ಅತ್ತನೋಮತಿಯಾ ಮಮ.

ಅತ್ತನೋಮತಿ ¶ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ, ಕಥಿತಾ ಸಬ್ಬದುಬ್ಬಲಾ;

ತಥಾಪಿ ನಯಮಾದಾಯ, ಕಥಿತತ್ತಾ ಅಕೋಪಿಯಾ.

‘‘ಧಮ್ಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತಂ, ರಟ್ಠಾ ಪಬ್ಬಾಜಯಿತ್ಥ ಮಂ;

ತ್ವಞ್ಚ ಜಾನಪದಾ ಚೇವ, ನೇಗಮಾ ಚ ಸಮಾಗತಾ’’.

‘‘ಅಹಞ್ಚ ಮದ್ದಿದೇವೀ ಚ, ಜಾಲೀಕಣ್ಹಾಜಿನಾ ಚುಭೋ;

ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸೋಕನುದಾ, ವಸಾಮ ಅಸ್ಸಮೇ ತದಾ’’.

ಏತಾ ಗಾಥಾಪಿ ಏತಸ್ಸ, ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪನ ಸಾಧಿಕಾ;

ತಾಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ, ಅತ್ಥೋ ಸುಪಾಕಟೋ ಸಿಯಾ;

ಏವಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಬಹುನಾ ಭಾಸಿತೇನ ಕಿಂ.

ಆಕಾರೇನ ಮನಾಪೇನ, ಕಥನೇ ಯೇನ ಕೇನಚಿ;

ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಚೇ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಪಮಾಣಂ ಸುಧೀಮತಂ.

ಪುರಿಸತ್ತಯತೋ ಏಸೋ, ಪರೋಪುರಿಸನಾಮಕೋ;

ನುಪಲಬ್ಭತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ, ತದನ್ತೋಗಧತೋವ ಯಂ.

ಪಾಟವತ್ಥಾಯ ಸೋತೂನಂ, ವೋಹಾರತ್ಥೇಸು ಸಬ್ಬಸೋ;

ವಿಸುಂ ಅಲಬ್ಭಮಾನೋಪಿ, ಲಬ್ಭಮಾನೋವ ಉದ್ಧಟೋ.

ಸಙ್ಖೇಪತೋಪೇತ್ಥ ಪುರಿಸಪ್ಪವತ್ತಿ ಏವಂ ಉಪಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ ‘‘ಅಮ್ಹವಚನತ್ಥೇ ಉತ್ತಮೋ, ತುಮ್ಹವಚನತ್ಥೇ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಚನತ್ಥೇ ಪಠಮೋ’’ತಿ.

ತ್ಯಾದೀನಂ ಪುರಿಸಸಞ್ಞಾ, ಯಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾ ತತೋ ಇದಂ;

ತಬ್ಬನ್ತಾಖ್ಯಾತಿಕಂ ಞೇಯ್ಯಂ, ಪುರಿಸಪರಿದೀಪಕಂ.

ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಆಖ್ಯಾತಿಕಸ್ಸ ಕಾಲಕಾರಕಪುರಿಸಪರಿದೀಪನತಾ ವುತ್ತಾ.

ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಆಖ್ಯಾತಿಕಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ?

ಲಕ್ಖಿಯತಿ ¶ ಕ್ರಿಯಾಯೇತಂ, ಕ್ರಿಯಾ ವಾ ಅಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ;

ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣತಾ ಏವಂ, ವೇದಿತಬ್ಬಾ ತಥಾ ಹಿ ಚ.

‘‘ಗಚ್ಛತಿ’’ಚ್ಚಾದಿಕಂ ಸುತ್ವಾ, ಕ್ರಿಯಾಸನ್ದೀಪನಂ ಪದಂ;

‘‘ಆಖ್ಯಾತಿಕ’’ನ್ತಿ ಧೀರೇಹಿ, ಆಖ್ಯಾತಞ್ಞೂಹಿ ಸಞ್ಞಿತಂ.

ಲಕ್ಖಣಂ ಹೋತಿ ನಾಮಸ್ಸ, ಯಥಾ ಸತ್ವಾಭಿಧಾನತಾ;

ಕ್ರಿಯಾಭಿಧಾನತಾ ಏವಂ, ಆಖ್ಯಾತಸ್ಸೇವ ಲಕ್ಖಣಂ.

ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏತಸ್ಸ, ಕ್ರಿಯಾವಾಚಕತಾ ಇಧ;

ಲಕ್ಖಣಂ ಇತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಲಕ್ಖಣಞ್ಞೂಹಿ ಲಕ್ಖಿತಂ.

‘‘ಕಿಂ ಕರೋಸೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ, ‘‘ಪಚಾಮಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ‘‘ಅಹಂ’’;

ಪಟಿವಾಚಾಯ ದಾನೇನ, ಕ್ರಿಯಾವಾಚಕತಾ ಮತಾ.

ಏವಮಾಖ್ಯಾತಿಕಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ;

ಇದಾನಿ ಕಾಲೇಸು ವಿಭತ್ತಿಪ್ಪವತ್ತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ –

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮ್ಹಿ ಕಾಲಸ್ಮಿಂ, ವತ್ತಮಾನಾ ಪವತ್ತತಿ;

ಆಸಿಟ್ಠಾಣಾಪನತ್ಥೇಸು, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮ್ಹಿ ಪಞ್ಚಮೀ.

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಪರಿಕಪ್ಪಾ-ನುಮತ್ಯತ್ಥೇಸು ಸತ್ತಮೀ;

ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಅತೀತಮ್ಹಿ, ಪರೋಕ್ಖಾ ಸಮ್ಪವತ್ತತಿ.

ಹಿಯ್ಯೋ ಪಭುತಿ ಕಾಲಸ್ಮಿಂ, ಅತೀತಮ್ಹಿ ಪವತ್ತತಿ;

ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ವಾ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖೇ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀ ನಿರುತ್ತಿತಾ.

ಅಜ್ಜಪ್ಪಭುತಿ ಕಾಲಸ್ಮಿಂ, ಅತೀತಮ್ಹಿ ಪವತ್ತತಿ;

ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ವಾ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖೇ, ಸಮೀಪೇಜ್ಜತನವ್ಹಯಾ.

ಅನಾಗತೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಕಾಲಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಪವತ್ತತಿ;

ಕ್ರಿಯಾತಿಪನ್ನಮತ್ತಮ್ಹಿ, ತೀತೇ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕಾ;

ಅನಾಗತೇಪಿ ಹೋತೀತಿ, ನಿರುತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಭಾಸಿತಾ.

ಏವಂ ಕಾಲೇಸು ವಿಭತ್ತಿಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಯೇ ತೇ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ವಿಚಿತ್ತಾ ಸುವಿಸದವಿಪುಲತಿಖಿಣಬುದ್ಧಿವಿಸಯಭೂತಾ ಪಯೋಗಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸು ಪಾಟವಮಿಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ತ್ಯಾದಿಕ್ಕಮೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾ ¶ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ – ಭವತಿ, ಭವನ್ತಿ. ಭವಸಿ, ಭವಥ. ಭವಾಮಿ, ಭವಾಮ. ಭವತೇ, ಭವನ್ತೇ. ಭವಸೇ, ಭವವ್ಹೇ. ಭವೇ, ಭವಾಮ್ಹೇ. ಅಯಂ ಅಞ್ಞಯೋಗಾದಿರಹಿತಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾ.

ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಅತ್ಥಸಮ್ಭವೇಪಿ ಅಞ್ಞಯೋಗಾದಿರಹಿತಾನಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ, ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ. ಯಂ ಮಂ ಭಣಸಿ ಸಾರಥಿ. ಅಞ್ಞಂ ಸೇಪಣ್ಣಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಿ ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿದೀಪನಿಯಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾ.

ಏತ್ಥ ತಿವಿಧೋ ಕ್ರಿಯಾಪದೇಸು ಯೋಗೋ ತಯೋಗೋ, ಮಯೋಗೋ, ಅಞ್ಞಯೋಗೋ ಚ. ತತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಾ ತಯೋಗವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾ ಮಯೋಗವಸೇನ. ಪಠಮಪುರಿಸಾ ಅಞ್ಞಯೋಗವಸೇನ. ತ್ಯಾದೀನಮೇತ್ಥ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಯಂ ಅನುಗೀತಿ –

ಅಞ್ಞಯೋಗೇನ ಪಠಮಾ, ತಯೋಗೇನ ತು ಮಜ್ಝಿಮಾ;

ಮಯೋಗೇನುತ್ತಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗಹೇತಬ್ಬಾ ವಿಭಾವಿನಾ.

ಸೋತೂನಂ ಪಯೋಗೇಸು ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಯೋಗಾದಿಸಹಿತಮಪರಮ್ಪಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಂ ವದಾಮ – ಸೋ ಭವತಿ, ತೇ ಭವನ್ತಿ. ತ್ವಂ ಭವಸಿ, ತುಮ್ಹೇ ಭವಥ. ಅಹಂ ಭವಾಮಿ, ಮಯಂ ಭವಾಮ. ಸೋ ಭವತೇ, ತೇ ಭವನ್ತೇ. ತ್ವಂ ಭವಸೇ, ತುಮ್ಹೇ ಭವವ್ಹೇ. ಅಹಂ ಭವೇ, ಮಯಂ ಭವಾಮ್ಹೇ. ಅಯಂ ಅಞ್ಞಯೋಗಾದಿಸಹಿತಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾ.

ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಅಞ್ಞಯೋಗಾದಿಸಹಿತಾನಿಪಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಯಂಪಾಯಂ ದೇವ ಕುಮಾರೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ, ಇದಮ್ಪಿಮಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ, ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಸತ್ತ ರತನಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಯೋ ದನ್ಧಕಾಲೇ ತರತಿ ¶ , ತರಣೀಯೇ ಚ ದನ್ಧತಿ, ತ್ವಂಸಿ ಆಚರಿಯೋ ಮಮ, ಅಹಮ್ಪಿ ದಟ್ಠುಕಾಮೋಸ್ಮಿ, ಪಿತರಂ ಮೇ ಇಧಾಗತಂ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಿ ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿದೀಪನಿಯಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾ.

ಯೋ ತುಮ್ಹಸದ್ದೇನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅತ್ಥೇ ನಿಪತತಿ, ನ ಪನ ಹೋತಿ ತುಮ್ಹತ್ಥವಾಚಕೋ, ನೇಸೋ ಸದ್ದೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಸ್ಸ ತಯೋಗಸಹಿತತ್ತಂ ಸಾಧೇತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಅಞ್ಞಯೋಗಸಹಿತತ್ತಞ್ಞೇವ ಸಾಧೇತಿ. ಯೋ ಚ ಅಮ್ಹಸದ್ದೇನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅತ್ಥೇ ನಿಪತತಿ, ನ ಪನ ಹೋತಿ ಅಮ್ಹತ್ಥವಾಚಕೋ, ನ ಸೋಪಿ ಸದ್ದೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಸ್ಸ ಮಯೋಗಸಹಿತತ್ತಂ ಸಾಧೇತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಅಞ್ಞಯೋಗಸಹಿತತ್ತಞ್ಞೇವ ಸಾಧೇತಿ.

ತತ್ರ ತುಮ್ಹಸದ್ದೇನ ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬತ್ಥೇ – ‘‘ನ ಭವಂ ಏತಿ ಪುಞ್ಞತ್ಥಂ, ಸಿವಿರಾಜಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ. ಮಾಯಸ್ಮಾ ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮಿ. ಇಧ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಧೋವತೂ’’ತಿ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ಅಮ್ಹಸದ್ದೇನ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬತ್ಥೇ ‘‘ಉಪಾಲಿ ತಂ ಮಹಾವೀರ, ಪಾದೇ ವನ್ದತಿ ಸತ್ಥುನೋ. ಸಾವಕೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಸರಣೋ ವನ್ದತಿ ಸತ್ಥುನೋ’’ತಿ ಚ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ಇದಮೇತ್ಥುಪಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘‘ತ್ವಂ ತುಮ್ಹೇ ಅಹಂ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥದೀಪಕ ತಯೋಗ ಮಯೋಗತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞತ್ಥದೀಪನೋ ಪಯೋಗೋಯೇವ ಅಞ್ಞಯೋಗೋ ನಾಮ, ತತ್ಥ ಪಠಮಪುರಿಸೋ ಭವತೀತಿ.

ಯಜ್ಜೇವಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಯಸಂ ಕೂಟಮತಿಪ್ಪಮಾಣಂ, ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸೋ ತಿಟ್ಠಸಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ. ಏಸ ಸುತ್ವಾ ಪಸೀದಾಮಿ, ವಚೋ ತೇ ಇಸಿಸತ್ತಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕಥಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮುತ್ತಮಪುರಿಸಸಮ್ಭವೋಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ತು ಪಠಮಪುರಿಸಸಮ್ಭವೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ‘‘ಸಬ್ಬಾಯಸಂ ಕೂಟಮತಿಪ್ಪಮಾಣಂ, ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸೋ ತಿಟ್ಠಸಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಸೋ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ನಾಮಸದ್ದಸ್ಸ ತುಮ್ಹ’ಮ್ಹಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥವಾಚಕಸದ್ದೇಹಿ‘‘ತಿಟ್ಠಸೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾನಂ ಪದಾನಂ ದಸ್ಸನತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬೇಹಿ ¶ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತಾ ತಗ್ಗುಣಭೂತತ್ತಾ ಚ ಮಜ್ಝಿಮುತ್ತಮಪುರಿಸಸಮ್ಭವೋ ಸಮಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ. ಈದಿಸೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾನಿಪಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ತ್ವಮಹ’’ಮಿಚ್ಚಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಸಾತ್ವಂ ವಙ್ಕಮನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕಥಂ ಮದ್ದಿ ಕರಿಸ್ಸಸಿ. ಸೋ ಅಹಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ಪುರಾ ಪುರ’’ನ್ತಿ ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀಸು.

ಆಖ್ಯಾತಿಕಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಅಲಿಙ್ಗಭೇದತ್ತಾ ಚ ತಿಣ್ಣಂ ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ ಅಪರಮ್ಪಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಂ ವದಾಮ –

ಪುರಿಸೋ ಭವತಿ, ಕಞ್ಞಾ ಭವತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಭವತಿ, ಪುರಿಸಾ ಭವನ್ತಿ, ಕಞ್ಞಾಯೋ ಭವನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಭೋ ಪುರಿಸ ತ್ವಂ ಭವಸಿ, ಭೋತಿ ಕಞ್ಞೇ ತ್ವಂ ಭವಸಿ, ಭೋ ಚಿತ್ತ ತ್ವಂ ಭವಸಿ, ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ ತುಮ್ಹೇ ಭವಥ, ಭೋತಿಯೋ ಕಞ್ಞಾಯೋ ತುಮ್ಹೇ ಭವಥ, ಭವನ್ತೋ ಚಿತ್ತಾನಿ ತುಮ್ಹೇ ಭವಥ. ಅಹಂ ಪುರಿಸೋ ಭವಾಮಿ, ಅಹಂ ಕಞ್ಞಾ ಭವಾಮಿ, ಅಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಭವಾಮಿ, ಮಯಂ ಪುರಿಸಾ ಭವಾಮ, ಮಯಂ ಕಞ್ಞಾಯೋ ಭವಾಮ, ಮಯಂ ಚಿತ್ತಾನಿ ಭವಾಮ.

ಏಸ ನಯೋ ಅತ್ತನೋಪದೇಸು, ಸೇಸವಿಭತ್ತೀನಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸುಪಿ. ಅಯಮಾಖ್ಯಾತಿಕಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಂ ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವಪರಿದೀಪನೀ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾವ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ‘‘ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣಮಾಖ್ಯಾತಿಕಮಲಿಙ್ಗಭೇದ’’ಮಿತಿ. ತತ್ರ ಅಲಿಙ್ಗಭೇದಮಿತಿ ಕೋ ಅತ್ಥೋ? ಇತ್ಥಿಪುಮನಪುಂಸಕಾನಂ ಅವಿಸೇಸತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತೇ ‘‘ಅಲಿಙ್ಗಭೇದ’’ಮಿತಿ. ಯಥಾ ‘‘ಪುರಿಸೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಞ್ಞಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ಚತುಧಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಕ್ರಿಯಾಪದೇಸು ಯಥಾ ‘‘ಭವತೀ’’ತಿ ಅಕಾರಾನನ್ತರತ್ಯನ್ತಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಭವತಿ ಭವನ್ತಿ ಭವಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಕತಾ, ಏವಂ ‘‘ಉಬ್ಭವತಿ’’ಚ್ಚಾದೀನಿಪಿ ಅಕಾರಾನನ್ತರತ್ಯನ್ತಪದಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಉಬ್ಭವತಿ ಉಬ್ಭವನ್ತಿ ಉಬ್ಭವಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ‘‘ಭೋತಿ ಸಮ್ಭೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪನ ಓಕಾರಾನನ್ತರತ್ಯನ್ತಪದಾನಿ, ‘‘ಭಾವೇತಿ ವಿಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ಏಕಾರಾನನ್ತರತ್ಯನ್ತಪದಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಳಿನಯಾನುಸಾರೇನೇವ ಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ನಯಿಧ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ. ಈದಿಸೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ದುರನುಬೋಧಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಗತಿ. ಅತೋ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಲೋಕೇ ಲೋಕಿಯಾ ಸಬ್ಬೇ ಧಾತುಸದ್ದೇ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಛನ್ನವುತಿಯಾ ವಚನೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವದನ್ತಿ, ಏವಂ ಅವದನ್ತಾನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಕಥಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಪಞ್ಚಮಿಯಾದೀಸುಪಿ ವಿಭತ್ತೀಸು. ಅಯಂ ವತ್ತಮಾನವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾನಿದ್ದೇಸೋ.

ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಯಥುದ್ದಿಟ್ಠಪದಾನೇವ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಿಯಾದೀನಂ ಮಾತಿಕಾಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ಇದಾನಿ ಪನ ತಯೋಗಾದಿಸಹಿತಾಸಹಿತವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾಯೋ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ ಕ್ವಚಾದೇಸವಸೇನ ಸಮ್ಭೂತಾನಿ ಚ ರೂಪನ್ತರಾನಿ ಸೋತೂನಂ ಸುಖಧಾರಣತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪುರಿಸಪ್ಪಯೋಗೇ ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಞ್ಚ.

ಭವತು, ಭವನ್ತು. ಭವಾಹಿ, ಭವ, ಭವಥ. ಭವಾಮಿ, ಭವಾಮ. ಭವತಂ, ಭವನ್ತಂ. ಭವಸ್ಸು, ಭವವ್ಹೋ. ಭವೇ, ಭವಾಮಸೇ. ಸೋ ಭವತು, ತೇ ಭವನ್ತು. ತ್ವಂ ಭವಾಹಿ, ಭವ, ತುಮ್ಹೇ ಭವಥ. ಅಹಂ ಭವಾಮಿ, ಮಯಂ ಭವಾಮ. ಸೋ ಭವತಂ, ತೇ ಭವನ್ತಂ. ತ್ವಂ ಭವಸ್ಸು, ತುಮ್ಹೇ ಭವವ್ಹೋ. ಅಹಂ ಭವೇ, ಮಯಂ ಭವಾಮಸೇ. ಅಯಂ ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾನಿದ್ದೇಸೋ.

ಭವೇಯ್ಯ, ಭವೇ, ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಭವೇಯ್ಯಾಥ. ಭವೇಯ್ಯಾಮಿ, ಭವೇಯ್ಯಾಮ, ಭವೇಮು. ಭವೇಥ, ಭವೇರಂ. ಭವೇಥೋ, ಭವೇಯ್ಯಾವ್ಹೋ. ಭವೇಯ್ಯಂ, ಭವೇಯ್ಯಾಮ್ಹೇ ಇತಿ ವಾ, ಸೋ ಭವೇಯ್ಯ ¶ , ಭವೇ, ತೇ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ತ್ವಂ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತುಮ್ಹೇ ಭವೇಯ್ಯಾಥ. ಅಹಂ ಭವೇಯ್ಯಾಮಿ, ಮಯಂ ಭವೇಯ್ಯಾಮ, ಭವೇಮು. ಸೋ ಭವೇಥ, ತೇ ಭವೇರಂ. ತ್ವಂ ಭವೇಥೋ, ತುಮ್ಹೇ ಭವೇಯ್ಯಾವ್ಹೋ. ಅಹಂ ಭವೇಯ್ಯಂ, ಮಯಂ ಭವೇಯ್ಯಾಮ್ಹೇ ಇತಿ ವಾ. ಅಯಂ ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾನಿದ್ದೇಸೋ.

ಬಭೂವ, ಬಭೂವು. ಬಭೂವೇ, ಬಭೂವಿತ್ಥ. ಬಭೂವಂ, ಬಭೂವಿಮ್ಹ. ಬಭೂವಿತ್ಥ, ಬಭೂವಿರೇ. ಬಭೂವಿತ್ಥೋ, ಬಭೂವಿವ್ಹೋ. ಬಭೂವಿಂ, ಬಭೂವಿಮ್ಹೇ ಇತಿ ವಾ, ಸೋ ಬಭೂವ, ತೇ ಬಭೂವು. ತ್ವಂ ಬಭೂವೇ, ತುಮ್ಹೇ ಬಭೂವಿತ್ಥ. ಅಹಂ ಬಭೂವಂ, ಮಯಂ ಬಭೂವಿಮ್ಹ. ಸೋ ಬಭೂವಿತ್ಥ, ತೇ ಬಭೂವಿರೇ. ತ್ವಂ ಬಭೂವಿತ್ಥೋ, ತುಮ್ಹೇ ಬಭೂವಿವ್ಹೋ. ಅಹಂ ಬಭೂವಿಂ, ಮಯಂ ಬಭೂವಿಮ್ಹೇ ಇತಿ ವಾ. ಅಯಂ ಪರೋಕ್ಖಾವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾನಿದ್ದೇಸೋ.

ಅಭವಾ, ಅಭವೂ. ಅಭವೋ, ಅಭವತ್ಥ. ಅಭವಂ, ಅಭವಮ್ಹಾ. ಅಭವತ್ಥ, ಅಭವತ್ಥುಂ. ಅಭವಸೇ, ಅಭವವ್ಹಂ. ಅಭವಿಂ, ಅಭವಮ್ಹಸೇ ಇತಿ ವಾ, ಸೋ ಅಭವಾ, ತೇ ಅಭವೂ. ತ್ವಂ ಅಭವೋ, ತುಮ್ಹೇ ಅಭವತ್ಥ. ಅಹಂ ಅಭವಂ, ಮಯಂ ಅಭವಮ್ಹಾ. ಸೋ ಅಭವತ್ಥ, ತೇ ಅಭವತ್ಥುಂ. ತ್ವಂ ಅಭವಸೇ, ತುಮ್ಹೇ ಅಭವವ್ಹಂ. ಅಹಂ ಅಭವಿಂ, ಮಯಂ ಅಭವಮ್ಹಸೇ ಇತಿ ವಾ. ಅಯಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾನಿದ್ದೇಸೋ.

ಅಭವಿ, ಅಭವುಂ. ಅಭವೋ, ಅಭವಿತ್ಥ. ಅಭವಿಂ, ಅಭವಿಮ್ಹಾ. ಅಭವಾ, ಅಭವೂ. ಅಭವಸೇ, ಅಭವಿವ್ಹಂ. ಅಭವ್ಹಂ, ಅಭವಿಮ್ಹೇ ಇತಿ ವಾ, ಸೋ ಅಭವಿ, ತೇ ಅಭವುಂ. ತ್ವಂ ಅಭವೋ, ತುಮ್ಹೇ ಅಭವಿತ್ಥ. ಅಹಂ ಅಭವಿಂ, ಮಯಂ ಅಭವಿಮ್ಹಾ. ಸೋ ಅಭವಾ, ತೇ ಅಭವೂ. ತ್ವಂ ಅಭವಸೇ, ತುಮ್ಹೇ ಅಭವಿವ್ಹಂ. ಅಹಂ ಅಭವಂ, ಮಯಂ ಅಭವಿಮ್ಹೇ ಇತಿ ವಾ. ಅಯಂ ಅಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾನಿದ್ದೇಸೋ.

ಏತ್ಥ ಪನಜ್ಜತನಿಯಾ ಉಂವಚನಸ್ಸ ಇಂಸುಮಾದೇಸವಸೇನ ಭವತಿನೋ ರೂಪನ್ತರಾನಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ತೇ ಭವಿಂಸು, ಸಮುಬ್ಭವಿಂಸು, ಪಭವಿಂಸು, ಪರಾಭವಿಂಸು, ಸಮ್ಭವಿಂಸು, ಪಾತುಭವಿಂಸು, ಪಾತುಬ್ಭವಿಂಸು ¶ , ಇಮಾನಿ ಅಕಮ್ಮಕಪದಾನಿ. ಪರಿಭವಿಂಸು, ಅಭಿಭವಿಂಸು, ಅಧಿಭವಿಂಸು, ಅತಿಭವಿಂಸು, ಅನುಭವಿಂಸು, ಸಮನುಭವಿಂಸು, ಅಭಿಸಮ್ಭವಿಂಸು.

‘‘ಅಧಿಭೋಸು’’ನ್ತಿ ರೂಪಮ್ಪಿ, ಯಸ್ಮಾ ದಿಸ್ಸತಿ ಪಾಳಿಯಂ;

ತಸ್ಮಾ ಹಿ ನಯತೋ ಞೇ ಯ್ಯಂ, ‘‘ಪರಿಭೋಸು’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ.

ತತ್ರಾಯಂ ಪಾಳಿ – ‘‘ಏವಂವಿಹಾರಿಞ್ಚಾವುಸೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ರೂಪಾ ಅಧಿಭೋಸುಂ, ನ ಭಿಕ್ಖು ರೂಪೇ ಅಧಿಭೋಸೀ’’ತಿ. ಇಮಾನಿ ಸಕಮ್ಮಕಪದಾನಿ, ಏವಮಜ್ಜತನಿಯಾ ಉಂವಚನಸ್ಸ ಇಂಸುಮಾದೇಸವಸೇನ ಭವತಿನೋ ರೂಪನ್ತರಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಅಪಿಚ

‘‘ಅನ್ವಭಿ’’ ಇತಿರೂಪಮ್ಪಿ, ಅಜ್ಜತನ್ಯಾ ಪದಿಸ್ಸತಿ;

ತಸ್ಮಾ ಹಿ ನಯತೋ ಞೇಯ್ಯಂ, ‘‘ಅಜ್ಝಭಿ’’ಚ್ಚಾದಿಕಮ್ಪಿ ಚ.

ತತ್ರಾಯಂ ಪಾಳಿ – ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದಿವಂ ಸಮಕ್ಕಮಿ, ಸುಖಞ್ಚ ಖಿಡ್ಡಾರತಿಯೋ ಚ ಅನ್ವಭೀತಿ. ತತ್ಥ ಅನ್ವಭೀತಿ ಅನು ಅಭೀತಿ ಛೇದೋ. ಅನೂತಿ ಉಪಸಗ್ಗೋ. ಅಭೀತಿ ಆಖ್ಯಾತಿಕಪದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಭವಿಸ್ಸಥ. ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭವಿಸ್ಸಾಮ. ಭವಿಸ್ಸತೇ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತೇ. ಭವಿಸ್ಸಸೇ, ಭವಿಸ್ಸವ್ಹೇ. ಭವಿಸ್ಸಂ, ಭವಿಸ್ಸಾಮ್ಹೇ ಇತಿ ವಾ, ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತ್ವಂ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ತುಮ್ಹೇ ಭವಿಸ್ಸಥ. ಅಹಂ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಯಂ ಭವಿಸ್ಸಾಮ. ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೇ, ತೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೇ. ತ್ವಂ ಭವಿಸ್ಸಸೇ, ತುಮ್ಹೇ ಭವಿಸ್ಸವ್ಹೇ. ಅಹಂ ಭವಿಸ್ಸಂ, ಮಯಂ ಭವಿಸ್ಸಾಮ್ಹೇ ಇತಿ ವಾ. ಅಯಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾನಿದ್ದೇಸೋ.

ಅಭವಿಸ್ಸಾ, ಅಭವಿಸ್ಸಂಸು. ಅಭವಿಸ್ಸೇ, ಅಭವಿಸ್ಸಥ. ಅಭವಿಸ್ಸಂ, ಅಭವಿಸ್ಸಾಮ್ಹಾ. ಅಭವಿಸ್ಸಥ, ಅಭವಿಸ್ಸಿಸು. ಅಭವಿಸ್ಸಸೇ, ಅಭವಿಸ್ಸವ್ಹೇ. ಅಭವಿಸ್ಸಿಂ, ಅಭವಿಸ್ಸಾಮ್ಹಸೇ ಇತಿ ವಾ, ಸೋ ಅಭವಿಸ್ಸಾ, ತೇ ಅಭವಿಸ್ಸಂಸು. ತ್ವಂ ಅಭವಿಸ್ಸೇ, ತುಮ್ಹೇ ¶ ಅಭವಿಸ್ಸಥ. ಅಹಂ ಅಭವಿಸ್ಸಂ, ಮಯಂ ಅಭವಿಸ್ಸಾಮ್ಹಾ. ಸೋ ಅಭವಿಸ್ಸಥ, ತೇ ಅಭವಿಸ್ಸಿಸು. ತ್ವಂ ಅಭವಿಸ್ಸಸೇ, ತುಮ್ಹೇ ಅಭವಿಸ್ಸವ್ಹೇ. ಅಹಂ ಅಭವಿಸ್ಸಿಂ, ಮಯಂ ಅಭವಿಸ್ಸಾಮ್ಹಸೇ ಇತಿ ವಾ. ಅಯಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾನಿದ್ದೇಸೋ.

ವೋಹಾರಭೇದಕುಸಲೇನ ಸುಬುದ್ಧಿನಾ ಯೋ,

ಕಚ್ಚಾಯನೇನ ಕಥಿತೋ ಜಿನಸಾಸನತ್ಥಂ;

ತ್ಯಾದಿಕ್ಕಮೋ ತದನುಗಂ ಕಿರಿಯಾಪದಾನಂ,

ಕತ್ವಾ ಕಮೋ ಭವತಿಧಾತುವಸೇನ ವುತ್ತೋ.

ಇತಿ ನವಙ್ಗೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಬ್ಯಪ್ಪಥಗತೀಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ

ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ

ಭವತಿನೋ ಕ್ರಿಯಾಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ ನಾಮ

ದುತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೩. ಪಕಿಣ್ಣಕವಿನಿಚ್ಛಯ

ಇತೋ ಪರಂ ಪವಕ್ಖಾಮಿ, ಪಕಿಣ್ಣಕವಿನಿಚ್ಛಯಂ;

ಸಪ್ಪಯೋಗೇಸು ಅತ್ಥೇಸು, ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಟವತ್ಥಯಾ.

ತತ್ಥ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ, ಅತ್ಥಸದ್ದಚಿನ್ತಾ, ಅತ್ಥಾತಿಸಯಯೋಗೋ, ಸಮಾನಾಸಮಾನವಸೇನವಚನಸಙ್ಗಹೋ, ಆಗಮಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿವಚನಸಙ್ಗಹೋ, ಕಾಲವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿವಚನಸಙ್ಗಹೋ, ಕಾಲಸಙ್ಗಹೋ, ಪಕರಣಸಂಸನ್ದನಾ, ವತ್ತಮಾನಾದೀನಂ ವಚನತ್ಥವಿಭಾವನಾ ಚಾತಿ ನವಧಾ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ತಾವ ಸಮಾನಸುತಿಕಪದಾನಮತ್ಥುದ್ಧಾರಣಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ. ಏತ್ಥಾಖ್ಯಾತಪದಸಞ್ಞಿತಾನಂ ಭೋತಿಸದ್ದ ಭವೇಸದ್ದಾನಮತ್ಥೋ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹೇತೇ ನಾಮಿಕಪದಸಞ್ಞಿತೇಹಿ ಅಪರೇಹಿ ಭೋತಿಸದ್ದ ಭವೇಸದ್ದೇಹಿ ಸಮಾನಸುತಿಕಾಪಿ ಅಸಮಾನತ್ಥಾ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಅಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಕಾ ಚ. ಸಾಸನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ¶ ಕೇಚಿ ಸದ್ದಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಾನಸುತಿಕಾ ಸಮಾನಾಪಿ ಅಸಮಾನತ್ಥಾ ಅಸಮಾನಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾ ಅಸಮಾನಲಿಙ್ಗಾ ಅಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಕಾ ಅಸಮಾನವಚನಕಾ ಅಸಮಾನನ್ತಾ ಅಸಮಾನಕಾಲಿಕಾ ಅಸಮಾನಪದಜಾತಿಕಾ ಚ ಭವನ್ತಿ.

ತೇಸಮಸಮಾನತ್ಥತ್ತೇ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಹಿ ತಂ ಜೀರತಿ ದೇಹನಿಸ್ಸಿತಂ. ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಾಯಂ ಪುರಿಸೋ, ಬಲಿಬದ್ದೋವ ಜೀರತಿ. ಸನ್ತೋ ತಸಿತೋ. ಪಹು ಸನ್ತೋ ನ ಭರತಿ. ಸನ್ತೋ ಆಚಿಕ್ಖತೇ ಮುನಿ. ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಲೋಕೇ. ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಲೋಕಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ಏತ್ಥ ಜೀರತಿಸದ್ದದ್ವಯಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ನವಭಾವಾಪಗಮವಡ್ಢನವಾಚಕಂ. ಸನ್ತೋಸದ್ದಪಞ್ಚಕಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪರಿಸ್ಸಮಪ್ಪತ್ತಸಮಾನೋಪಸನ್ತೋಪಲಬ್ಭಮಾನವಾಚಕನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಸಮಾನಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಅಕತಞ್ಞೂ ಮಿತ್ತದುಬ್ಭೀ, ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಕತಞ್ಞೂಚಾ’’ತಿಏವಮಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಕತಞ್ಞೂಸದ್ದದ್ವಯಂ ಕತಾಕತಾಜಾನನಜಾನನಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮ್ಭೂತತ್ತಾ ಅಸಮಾನಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಕನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಸಮಾನಲಿಙ್ಗತ್ತೇ ‘‘ಸುಖೀ ಹೋತು ಪಞ್ಚಸಿಖ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ. ತ್ವಞ್ಚ ಭದ್ದೇ ಸುಖೀ ಹೋಹಿ. ಯತ್ಥ ಸಾ ಉಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಮಾತಾ ಮೇ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಮಯಾ ಪೋಸೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಸುಖೀಸದ್ದದ್ವಯಂ ಸಾಸದ್ದದ್ವಯಞ್ಚ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಅಸಮಾನಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಕತ್ತೇ ‘‘ಆಹಾರೇ ಉದರೇ ಯತೋ. ಯತೋ ಪಜಾನಾತಿ ಸಹೇತುಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಯತೋಸದ್ದದ್ವಯಂ ¶ ಪಠಮಾಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿಸಹಿತತ್ತಾ ಅಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಕನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಸಮಾನವಚನಕತ್ತೇ ಇಮೇ ಪಯೋಗಾ –

‘‘ಯಾಯ ಮಾತು ಭತೋ ಪೋಸೋ, ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖತಿ;

ತಮ್ಪಿ ಪಾಣದದಿಂ ಸನ್ತಿಂ, ಹನ್ತಿ ಕುದ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ

ಆದೀಸು ಹನ್ತಿಸದ್ದೋ ಏಕವಚನೋ.

‘‘ಇಮೇ ನೂನ ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿಂ, ಮಿಗಸಙ್ಘಾನಿ ಲುದ್ದಕಾ;

ವಾಕುರಾಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪ್ಪ, ಸೋಬ್ಭಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ತಾವದೇ;

ವಿಕ್ಕೋಸಮಾನಾ ತಿಬ್ಬಾಹಿ, ಹನ್ತಿ ನೇಸಂ ವರಂ ವರ’’ನ್ತಿ.

ಆದೀಸು ಪನ ಬಹುವಚನೋ. ‘‘ಸೀಲವಾ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಏಥ ತುಮ್ಹೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಸೀಲವಾ ಹೋಥ. ಸನ್ತೋ ದನ್ತೋ ನಿಯತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ. ಸನ್ತೋ ಹವೇ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತಿ. ಮಹಾರಾಜಾ ಯಸಸ್ಸೀ ಸೋ. ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಸೀಲವಾಸದ್ದಾದಯೋ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಕಾ.

ಅಸಮಾನನ್ತತ್ತೇ ಪನ ಯತ್ಥ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಅಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಕತ್ತಂ ವಾ ಅಸಮಾನವಚನತ್ತಂ ವಾ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ತೇಯೇವ ಪಯೋಗಾ. ತಂ ಯಥಾ? ‘‘ಸತಂ ಸಮ್ಪಜಾನಂ, ಸತಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸನ್ತೋ ದನ್ತೋ, ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ.

ಅಸಮಾನಕಾಲತ್ತೇ ‘‘ನನು ತೇ ಸುತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಭಞ್ಞಮಾನೇ, ದೇವಾ ನ ಇಸ್ಸನ್ತಿ ಪುರಿಸಪರಕ್ಕಮಸ್ಸ. ತೇ ಜನಾ ಪಾರಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ ಸುದುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಇಸ್ಸನ್ತಿಸದ್ದದ್ವಯಂ ವತ್ತಮಾನಾಭವಿಸ್ಸನ್ತೀಕಾಲವಸೇನ ಅಸಮಾನಕಾಲನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವತ್ತಮಾನಾಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಅಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಕನ್ತಿಪಿ.

ಅಸಮಾನಪದಜಾತಿಕತ್ತೇ ¶ ‘‘ಸಯಂ ಸಮಾಹಿತೋ ನಾಗೋ, ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಕಮುದ್ದಿಸೇಯ್ಯಂ. ಪಥೇ ಧಾವನ್ತಿಯಾ ಪತಿ, ಏಕಂಸಂ ಅಜಿನಂ ಕತ್ವಾ, ಪಾದೇಸು ಸಿರಸಾ ಪತಿ. ಗಿರಿಂ ಚಣ್ಡೋರಣಂ ಪತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಸಯಂಸದ್ದದ್ವಯಂ ನಾಮನಿಪಾತವಸೇನ ಪತಿಸದ್ದತ್ತಯಂ ನಾಮಾಖ್ಯಾತೋಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಅಸಮಾನಪದಜಾತಿಕನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಸಾಸನಸ್ಮಿಂ ಕೇಚಿ ಸದ್ದಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಾನಸುತಿಕಾ ಸಮಾನಾಪಿ ಅಸಮಾನತ್ಥಾ ಅಸಮಾನಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾ ಅಸಮಾನಲಿಙ್ಗಾ ಅಸಮಾನವಿಭತ್ತಿಕಾ ಅಸಮಾನವಚನಕಾ ಅಸಮಾನನ್ತಾ ಅಸಮಾನಕಾಲಿಕಾ ಅಸಮಾನಪದಜಾತಿಕಾ ಚ ಭವನ್ತಿ. ಏತಾದಿಸೇಸು ಸದ್ದೇಸು ಯೋ ಕ್ರಿಯಾಪದತ್ತಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ನ ಸೋ ನಾಮಿಕಪದತ್ತಂ. ಯೋ ಚ ನಾಮಿಕಪದತ್ತಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ನ ಸೋ ಕ್ರಿಯಾಪದತ್ತಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸುತಿಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕತ್ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ ಕರಣೀಯೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕ್ರಿಯಾಪದಾನಂ ನಾಮಪದೇಹಿ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಭೋತಿಸದ್ದ ಭವೇ ಸದ್ದಾನಮತ್ಥುದ್ಧಾರಂ ವದಾಮ.

ಕಥಂ? ಭೋತಿಸದ್ದೋ ಕತ್ತುಯೋಗೇ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ, ಕ್ರಿಯಾಯೋಗೇ ನಾಮಿಕಪದಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ದ್ವೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ವತ್ತತಿ ಕ್ರಿಯಾಪದತ್ಥೇ ನಾಮಿಕಪದತ್ಥೇ ಚ. ತತ್ಥ ಕ್ರಿಯಾಪದತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನವಸೇನ, ನಾಮಿಕಪದತ್ಥೇ ಪನಾಲಪನವಸೇನ. ಕ್ರಿಯಾಪದತ್ಥೇ ತಾವ ‘‘ಏಕೋ ಭೋತಿ’’, ನಾಮಿಕಪದತ್ಥೇ ‘‘ಮಾ ಭೋತಿ ಪರಿದೇವೇಸಿ’’. ಅತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –

ಭಾವೇ ನಾಮಪದತ್ಥೇ ಚ, ಆಲಪನವಿಸೇಸಿತೇ;

ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಅತ್ಥೇಸು, ಭೋತಿಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತಿ.

ಭವೇಸದ್ದೋ ¶ ಪನ ‘‘ಭವಾಮೀ’’ತಿಮಸ್ಸ ವತ್ತಮಾನಾವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥೇಪಿ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಭವಾಮೀ’’ತಿಮಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಆಣತ್ಯಾಸೀಸನತ್ಥೇಸುಪಿ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಭವೇಯ್ಯಾಮೀ’’ತಿಮಸ್ಸ ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿಸಹಿತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅನುಮತಿಪರಿಕಪ್ಪತ್ಥೇಸುಪಿ ವತ್ತತಿ. ತತ್ರಿದಂ ಪಠಮತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ಆಹಚ್ಚವಚನಂ –

‘‘ದೇವಾನಂ ಅಧಿಕೋ ಹೋಮಿ, ಭವಾಮಿ ಮನುಜಾಧಿಪೋ;

ರೂಪಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಪಞ್ಞಾಯ ಅಸಮೋ ಭವೇ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ತೇಸಮತ್ಥಾನಂ ಸಾಧಿಕಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಾಥಾರಚನಾ –

‘‘ಸುಖೀ ಭವತಿ ಏಸೋ ಚ, ಅಹಞ್ಚಾಪಿ ಸುಖೀ ಭವೇ;

ಸುಖೀ ಭವತು ಏಸೋ ಚ, ಅಹಞ್ಚಾಪಿ ಸುಖೀ ಭವೇ.

ಇಮಾಯ ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯ, ಭವನ್ತು ಸುಖಿತಾ ಪಜಾ;

ಭವೇ’ಹಞ್ಚ ಸುಖಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಾಮಚ್ಚೋ ಸಹ ಞಾತಿಭಿ.

ಸುಖೀ ಭವೇಯ್ಯ ಏಸೋ ಚ, ಅಹಞ್ಚಾಪಿ ಸುಖೀ ಭವೇ;

ಸುಖೀ ಭವೇಯ್ಯ ಚೇ ಏಸೋ, ಅಹಞ್ಚಾಪಿ ಸುಖೀ ಭವೇ’’ತಿ.

ಇಚ್ಚೇವಂ –

ವತ್ತಮಾನಾಯ ಪಞ್ಚಮ್ಯಂ, ಸತ್ತಮ್ಯಞ್ಚ ವಿಭತ್ತಿಯಂ;

ಏತೇಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸು, ಭವೇಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತಿ.

ಏಕಧಾ ವತ್ತಮಾನಾಯಂ, ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀಸು ಚ;

ದ್ವೇಧಾ ದ್ವೇಧಾತಿಮಸ್ಸತ್ಥಂ, ಪಞ್ಚಧಾ ಪರಿದೀಪಯೇ.

ದ್ವೇಧಾ ವಾ ವತ್ತಮಾನಾಯ-ಮಾದಿಪುರಿಸವಾಚಕೋ;

ಅತ್ಥೋ ‘‘ಭವೇ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ, ‘‘ಭವತೀ’’ತಿಪಿಯುಜ್ಜತಿ.

ಇದಾನಿ ಪನ ಏತಸ್ಸ, ವುತ್ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ;

ಏತ್ಥ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸಂ ತು, ಆಹರಿಸ್ಸಂ ಸುಣಾಥ ಮೇ.

ಕೋ’ಯಂ ¶ ಮಜ್ಝೇಸಮುದ್ದಸ್ಮಿಂ, ಅಪಸ್ಸಂ ತೀರಮಾಯುಹೇ;

ಕಂ ತ್ವಂ ಅತ್ಥವಸಂ ಞತ್ವಾ, ಏವಂ ವಾಯಮಸೇ ಭುಸಂ.

ನಿಸಮ್ಮ ವತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸ, ವಾಯಾಮಸ್ಸ ಚ ದೇವತೇ;

ತಸ್ಮಾ ಮಜ್ಝೇಸಮುದ್ದಸ್ಮಿಂ, ಅಪಸ್ಸಂ ತೀರಮಾಯುಹೇ.

ಅಸ್ಸಂ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯಂ, ‘‘ಆಯುಹೇ’’ತಿಪದಸ್ಸ ಹಿ;

‘‘ಆಯೂಹತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋತಿ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿಭಾವಿನಾ.

ವಿಭತ್ತಿಯಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸ-ವಸೇನಾಯಂ ಸಮೀರಿತೋ;

ವತ್ತಮಾನೇ ಸತ್ತಮೀತಿ, ತಿಸ್ಸೇಕಾರವಸೇನ ವಾ.

ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ಚ ಗಾಥಾಯಂ, ‘‘ಆಯುಹೇ’’ತಿಪದಸ್ಸ ತು;

‘‘ಆಯೂಹಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋತಿ, ಸದ್ದತ್ಥಞ್ಞೂ ವಿಭಾವಯೇ.

ತಥಾ ‘‘ಭವೇ’’ತಿಏತಸ್ಸ, ವತ್ತಮಾನಾವಿಭತ್ತಿಯಂ;

‘‘ಭವತೀ’’ತಿ, ‘‘ಭವಾಮೀ’’ತಿ, ಚತ್ಥಂ ದ್ವೇಧಾ ವಿಭಾವಯೇ.

ಏವಂವಿಧೇಸು ಅಞ್ಞೇಸು, ಪಾಠೇಸುಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ;

ನೇತಬ್ಬೋ ನಯದಕ್ಖೇನ, ನಯಸಾಗರಸಾಸನೇ.

ಏವಮಯಂ ಭವೇಸದ್ದೋ ಪಞ್ಚಸು ಛಸು ವಾ ಕ್ರಿಯಾಪದತ್ಥೇಸು ಪವತ್ತತಿ. ತಥಾ ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ಯನ್ತನಾಮಿಕಪದಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಸಂಸಾರಕಮ್ಮಭವೂಪಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತೇಸು ಅತ್ಥೇಸುಪಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಭವೇ ನನ್ದತಿ ತಸ್ಸ, ಭವೇ ತಸ್ಸ ನ ನನ್ದತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವುದ್ಧಿಮ್ಹಿ. ‘‘ಭವೇ ವಿಚರನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಸಂಸಾರೇ. ‘‘ಭವೇ ಖೋ ಸತಿ ಜಾತಿ ಹೋತಿ, ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕಮ್ಮಭವೇ. ‘‘ಏವಂ ಭವೇವಿಜ್ಜಮಾನೇ’’ತಿಆದೀಸು ಉಪಪತ್ತಿಭವೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಭೂಧಾತುತೋ ನಿಪ್ಫನ್ನಾನಂ ಅಞ್ಞತೋಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಮತ್ಥೋ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬೋ.

ಆಖ್ಯಾತತ್ಥಮ್ಹಿಮೇ ¶ ಅತ್ಥಾ, ನ ಲಾತಬ್ಬಾ ಕುದಾಚನಂ;

ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನೇತೇ, ಉದ್ಧಟಾ ನಾಮತೋ ಯತೋ.

ಇದಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯನಿದಸ್ಸನಂ.

ಅತ್ಥಸದ್ದಚಿನ್ತಾಯಂ ಪನ ಏವಮುಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಂ – ‘‘ಭವನ್ತೇ, ಪರಾಭವನ್ತೇ, ಪರಾಭವೇ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ ಗಚ್ಛತಿ ಗಚ್ಛಂ ಗಚ್ಛತೋಸದ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ವಿಸೇಸಸದ್ದಾ, ನ ಯಾಚನೋಪತಾಪನತ್ಥಾದಿವಾಚಕೋ ನಾಥತಿಸದ್ದೋ ವಿಯ, ನ ಚ ರಾಜದೇವತಾದಿವಾಚಕೋ ದೇವಸದ್ದೋ ವಿಯ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದಾ. ಯೇ ಚೇತ್ಥ ವಿಸೇಸಸದ್ದಾ, ತೇ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ವಿಸೇಸಸದ್ದಾವ. ಯೇ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದಾ, ತೇಪಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದಾವ.

ತತ್ರ ಗಚ್ಛತೀತಿಆದೀನಂ ವಿಸೇಸಸದ್ದತಾ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ – ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏಕಂ ನಾಮಪದಂ, ಏಕಮಾಖ್ಯಾತಂ. ತಥಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏಕಂ ನಾಮಪದಂ, ಏಕಮಾಖ್ಯಾತಂ. ಗಚ್ಛತೋತಿ ಏಕೋ ಕಿತನ್ತೋ, ಅಪರೋ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದೋ. ಸತಿಪಿ ವಿಸೇಸಸದ್ದತ್ತೇ ಸದಿಸತ್ತಾ ಸುತಿಸಾಮಞ್ಞತೋ ತಬ್ಬಿಸಯಂ ಬುದ್ಧಿಂ ನುಪ್ಪಾದೇತಿ ವಿನಾವ’ತ್ಥಪ್ಪಕರಣಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ. ತಥಾ ಹಿ ಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ‘‘ಗಚ್ಛತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಂ ನಾಮಪದನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛತಿ ತಿಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನಾಖ್ಯಾತನ್ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಸ ಗಚ್ಛಂ ನ ನಿವತ್ತತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪಠಮನ್ತಂ ನಾಮಪದನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛಂ ಪುತ್ತನಿವೇದಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಆಖ್ಯಾತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛತೋ ಹಯತೋ ಪತಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಿತನ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛತೋ ಪಣ್ಣಪುಪ್ಫಾನಿ ಪತನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ರುಕ್ಖವಾಚಕೋ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದೋತಿ. ಇತಿ ವಿಸೇಸಸದ್ದಾನಂ ಆಖ್ಯಾತನಾಮಾನಂ ನಾಮಾಖ್ಯಾತೇಹಿ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಅತ್ಥಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಾದೀಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಞಾಪಕೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅವಸ್ಸಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ‘‘ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಆಖ್ಯಾತನಾಮತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಠಿತಾನಂ ಏಕೇಕತ್ಥವಾಚಕಾನಂ ವಿಸೇಸಸದ್ದತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

‘‘ನಾಥತಿ ¶ ದೇವೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಪನ ಆಖ್ಯಾತನಾಮಾನಂ ನಾಮಾಖ್ಯಾತೇಹಿ ಅಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಅನೇಕತ್ಥವಾಚಕಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದತಾ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಅತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧಾದೀಸು ಹಿ ವಿನಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ‘‘ನಾಥತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಯಾಚತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಉಪತಾಪೇತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆಸೀಸತೀ’’ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಪಟಿಭಾತಿ, ತಥಾ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮೇಘೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆಕಾಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ರಾಜಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೋ’’ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಪಟಿಭಾತಿ. ಯದಾ ಪನ ಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ‘‘ನಾಥತಿ ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ತದಾ ‘‘ನಾಥತೀ’’ತಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಸ್ಸ ‘‘ಯಾಚತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ‘‘ನಾಥತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಉಪತಾಪೇತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ನಾಥತಿ ಸಕಚಿತ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ನಾಥತಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಆಸೀಸತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ತಥಾ ‘‘ದೇವೋ ಗಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿ ನಾಮಪದಸ್ಸ ‘‘ಮೇಘೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ವಿದ್ಧೋ ವಿಗತವಲಾಹಕೋ ದೇವೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಆಕಾಸೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಪಿವತು ದೇವೋ ಪಾನೀಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ರಾಜಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ದೇವೋ ದೇವಕಾಯಾ ಚವತಿ ಆಯುಸಙ್ಖಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ದೇವಾತಿದೇವೋ ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದಾ ಞಾತಬ್ಬಾ.

ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಞತ್ವಾ ಯಥಾ ಅತ್ಥೋ ಸದ್ದೇನ, ಸದ್ದೋ ಚತ್ಥೇನ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾತ್ಥಸದ್ದಾ ಚಿನ್ತನೀಯಾ. ತತ್ರಿದಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ ಚಿನ್ತಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಂ – ‘‘ಅತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವನ್ತೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಭವನ್ತೇ’’ತಿ ವಾ ವುತ್ತೇ ‘‘ಭವನ್ತೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಭವನ್ತೀ’’ತಿಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಮಾಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಭವನ್ತೇ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ವುತ್ತೇ ಉಪಯೋಗತ್ಥವಂ ¶ ನಾಮಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಭವನ್ತೇ ಜನೇ ಪಸಂಸತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕಾಮೇತೀ’’ತಿ ವಾ ವುತ್ತೇ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗತ್ಥವನ್ತಾನಿ ದ್ವೇ ನಾಮಪದಾನೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಚೋರಾ ಪರಾಭವನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪರಾಭವನ್ತೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪರಾಭವನ್ತೀ’’ತಿಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಮಾಖ್ಯಾತಿಕಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಪರಾಭವನ್ತೇ ಜನಾ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಅಮಿತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪರಾಭವನ್ತೇ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಉಪಯೋಗಪಚ್ಚತ್ತತ್ಥವನ್ತಾನಿ ದ್ವೇ ನಾಮಪದಾನೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಏಸೋ ಪರಾಭವೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪರಾಭವೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪರಾಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಮಾಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಏತೇ ಪರಾಭವೇ ಲೋಕೇ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಸಮವೇಕ್ಖಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪರಾಭವೇ’’ತಿ ಇದಂ ಉಪಯೋಗತ್ಥವಂ ಬಹುವಚನಂ ನಾಮಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಪರಾಭವೇ ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಭಾವಲಕ್ಖಣಭುಮ್ಮತ್ಥೇಕವಚನಕಂ ನಾಮಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಮೇ ಪಸಾದಾ ಸಮ್ಭವೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಮ್ಭವೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಮ್ಭವಥಾ’’ತಿಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಮಾಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ ಸಮ್ಭವವ್ಹೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಮ್ಭವವ್ಹೇ’’ತಿ ಇದಂ ಸಮ್ಭವಾಯ ನಾಮ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾಚಕಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಸಾಲಪನಂ ನಾಮಿಕಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ ಸಮ್ಭವವ್ಹೇಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಮ್ಭವನಾಮಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಾಚಕಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ.

‘‘ವರುಣೋ ಬ್ರಹ್ಮದೇವೋ ಚ, ಅಹೇಸುಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ;

ಸಮ್ಭವೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ರೇವತಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ’’ತಿ –

ಹಿ ಪಾಳಿ. ‘‘ಧಮ್ಮಾ ಪಾತುಭವನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪಾತುಭವನ್ತೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಸನಿಪಾತಮಾಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಪಾತು ಭವನ್ತೇ ಜನೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತೇ ಜನೇ ಭವಂ ರಕ್ಖತೂ’’ತಿ ಅತ್ಥವಾಚಕಾನಿ ಆಖ್ಯಾತಕಿತನ್ತಸಬ್ಬನಾಮಿಕಪದಾನೀತಿ ¶ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಪಾತುಭವಸೇ ತ್ವಂ ಗುಣೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪಾತುಭವಸೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಾತುಭವಸೀ’’ತಿಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಮಾಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಪಾತುಭವಸೇ ಗುಣೇ ಯೋ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪಾತುಭವಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಹೇತು ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥವಾಚಕಾನಿನಿಪಾತಯುತ್ತಾಖ್ಯಾತನಾಮಪದಾನೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಅಹಮತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ಪಾತುಭವೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪಾತುಭವೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಾತುಭವಾಮೀ’’ತಿಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಸನಿಪಾತಮಾಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ‘‘ಮಂ ಪಾತು ಭವೇ ಇದಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮಂ ರಕ್ಖತು ಸಂಸಾರೇ ಇದಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥವಾಚಕಾನಿ ಆಖ್ಯಾತನಾಮಪದಾನೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ದೋ ಚ ಚಿನ್ತನೀಯೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾರಹಮತ್ಥಸದ್ದಾ ಚಿನ್ತನೀಯಾ. ತತ್ಥ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸದ್ದಾನಂ ‘‘ನ ತೇಸಂ ಕೋಟ್ಠೇ ಓಪೇನ್ತಿ. ನ ತೇಸಂ ಅನ್ತರಾ ಗಚ್ಛೇ. ಸತ್ತ ವೋ ಲಿಚ್ಛವೀ ಅಪರಿಹಾನೀಯೇ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಇಮೇ ತೇ ದೇವ ಸತ್ತವೋ, ತ್ವಞ್ಚ ಉತ್ತಮಸತ್ತವೋ’’ತಿಆದೀಸು ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ವಿಯ ಉಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸೋ ಇಚ್ಛನೀಯೋ. ಉಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸೇ ಹಿ ಸತಿ ಪದಾನಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾನಿ, ಪದೇಸು ಪರಿಬ್ಯತ್ತೇಸು ಅತ್ಥೋ ಪರಿಬ್ಯತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅತ್ಥಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಅತ್ಥಾಧಿಗಮೋ ಅಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ, ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾದಾಸತಲೇ ಪಟಿಬಿಮ್ಬದಸ್ಸನಂ ವಿಯ, ಸೋ ಚ ಗಹಿತಪುಬ್ಬಸಙ್ಕೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಞಾತೇಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಇತರಥಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ –

‘‘ವಿಸಯತ್ತಮನಾಪನ್ನಾ, ಸದ್ದಾ ನೇವತ್ಥಬೋಧಕಾ;

ನ ಪದಮತ್ತತೋ ಅತ್ಥೇ, ತೇ ಅಞ್ಞಾತಾ ಪಕಾಸಕಾ’’ತಿ.

ಯದಿದಮೇತ್ಥ ವುತ್ತಮಮ್ಹೇಹಿ ‘‘ಉಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸೋ ಇಚ್ಛನೀಯೋ’’ತಿ. ಅತ್ರಾಯಮುಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸದೀಪನೀ ಗಾಥಾ ಸಹತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನನಯದಾನಗಾಥಾಯ.

‘‘ನ ¶ ತೇ ಸಂ ಕೋಟ್ಠೇ ಓಪೇನ್ತಿ’’, ಇತಿ ಪಾಠೇ ಸುಮೇಧಸೋ;

ಪದಂ ‘‘ನ ತೇ’’ತಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಸಂ ಕೋಟ್ಠೇ’’ತಿ ಪಠೇಯ್ಯ ವೇ.

‘‘ಸಂ ನ ಓಪೇನ್ತಿ ಕೋಟ್ಠೇ ತೇ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಅತ್ಥಮೀರಯೇ;

ಏವಮಿಮೇಸು ಅಞ್ಞೇಸು, ಪಾಠೇಸುಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ.

ಅಥ ಯಂ ಪನಿದಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚೀ’’ತಿ, ತಂ ಕಿಮತ್ಥಂ? ‘‘ಗಚ್ಛತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಗಚ್ಛತಿ ತಿಸ್ಸೋ, ಭವನ್ತೇ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಅತ್ಥಕುಸಲಾ ಭವನ್ತೇ, ವದನ್ತಂ ಏಕಪೋಕ್ಖರಾ, ವದನ್ತಂ ಪಟಿವದತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಮುಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸೋ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇತ್ಥ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಂ – ಯತ್ಥ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಮುಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸೋ ಲಬ್ಭತಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ಚ ಪದಾನಂ ವಿಭಾಗವಸೇನ ವಾ ಅವಿಭಾಗವಸೇನ ವಾ, ತತ್ಥ ಪಯೋಗೇ ಸಮಾನಸುತಿಕಮೇಕಚ್ಚಂ ಪದಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಹೇತು ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ. ಸೋ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾಸತಿ, ಸೋತೇನ ವುಯ್ಹತಿ. ಭವನ್ತೇ ಜನೇ ಪಸಂಸತಿ, ಭವನ್ತೇ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ಏತ್ಥ ‘‘ಹೇತೂ’’ತಿ ಈಸಕಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ‘‘ಸೋ’’ತಿ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ತೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಭವ’’ನ್ತಿ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ತೇ ಜನೇ’’ತಿ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ.

ಸೇಸಂ ಪನ ಸಮಾನಸುತಿಕಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಅವಿಚ್ಛಿನ್ದನೀಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಾನೇ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಠಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಪದವಿಭಾಗಾವಿಭಾಗವಸೇನ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಮತ್ಥುಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸೋ ತೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ದ್ವಿಪದತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ವಿಭಾಗೋ, ಏಕಪದತ್ಥಗ್ಗಹಣಮವಿಭಾಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಸುಂ ವವತ್ಥಿತಾನಂ ಅಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮಾನಸುತಿಕಭಾವಪರಿಕಪ್ಪನಂ ಅತ್ಥನ್ತರವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಉಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ. ನ ಹಿ ಏತಾನಿ ¶ ‘‘ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವತ್ಥೇ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಏಕಜ್ಝಕರಣೇನ ಲದ್ಧಂ ಸಮಾನಸುತಿಲೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ಥನ್ತರವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಉಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಸಮಾನಸುತಿಕಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಏಸ ನಯೋ ಅಞ್ಞತ್ರಾಪಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು. ಇದಮೇತ್ಥ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಂ –

ಯತ್ಥ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಅಟ್ಠಾರಸಾಕಾರೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ಲಬ್ಭತಿ, ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪನ ಉಚ್ಚಾರಣೇ ಸದ್ದವಿಲಾಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಅತ್ಥೋ ವಾ ದುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ನ ತಾದಿಸೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಿ ಪದಾನಿ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ತತ್ರ ಕತಮೇನ ಚಾಕಾರೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೋ ಭವತಿ? ಪದಾನಂ ವಿಭಾಗವಸೇನ ವಾ ಅವಿಭಾಗವಸೇನ ವಾ ಅಕ್ಖರಸನ್ನಿಧಾನವಸೇನ ವಾ ಪದಸನ್ನಿಧಾನವಸೇನ ವಾ ಪದಕ್ಖರಸನ್ನಿಧಾನವಸೇನ ವಾ ವಿಚ್ಛಾವಸೇನ ವಾ ಕಮ್ಮಪ್ಪವಚನೀಯವಸೇನ ವಾ ಭಯಕೋಧಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಥಿತಾಮೇಡಿತವಚನವಸೇನ ವಾ ಗುಣವಾಚಕಸದ್ದಸ್ಸ ದ್ವಿರುತ್ತವಸೇನ ವಾ ಕ್ರಿಯಾಪದಸ್ಸ ದ್ವಿರುತ್ತವಸೇನ ವಾ ಸಂಹಿತಾಪದಚ್ಛೇದವಸೇನ ವಾ ಅಗಾರವತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ವಾ ನಿರನ್ತರತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ವಾ ನನಿರನ್ತರತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ವಾ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನ’’ಮಿಚ್ಚತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ವಾ ಉಪಮಾನೇ ಇವ ಸದ್ದವಸೇನ ವಾ ಇತಿಸದ್ದಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದಪದತ್ಥವಾಚಕತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ವಾ ತಥಾಪವತ್ತಚಿತ್ತಪರಿದೀಪನವಸೇನ ವಾತಿ ಇಮೇಸುಟ್ಠಾರಸಾಕಾರೇಸು, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಛಬ್ಬೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಸು ತತೋ ವಾಧಿಕೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೋ ಭವತಿ.

ಏತ್ಥ ಪದಾನಂ ತಾವ ವಿಭಾಗವಸೇನ ವಾ ಅವಿಭಾಗವಸೇನ ವಾ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಮತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಸಾ ನಂ ಸಙ್ಗತಿ ಪಾಲೇತಿ, ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ಸಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಮಾ ನೋ ದೇವ ಅವಧಿ, ಮಾನೋ ಮಯ್ಹಂ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ.

ಅಕ್ಖರಸನ್ನಿಧಾನವಸೇನ ¶ ಪನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಸನ್ತೇಹಿ ಮಹಿತೋ ಹಿತೋ. ಸಙ್ಗಾ ಸಙ್ಗಾಮಜಿಂ ಮುತ್ತಂ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ. ದಾಠೀ ದಾಠೀಸು ಪಕ್ಖನ್ದಿ, ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಯಥಾ ಪುರೇ. ಸಬ್ಬಾಭಿಭುಂವ ಸಿರಸಾಸಿರಸಾ ನಮಾಮಿ. ಭೂಮಿತೋ ಉಟ್ಠಿತಾ ಯಾವ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ವಿಧಾವತಿ. ಅಚ್ಚಿ ಅಚ್ಚಿಮತೋ ಲೋಕೇ, ಡಯ್ಹಮಾನಮ್ಹಿ ತೇಜಸಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ.

ಪದಸನ್ನಿಧಾನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಆಪೋ ಆಪೋಗತಂ. ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದಯೋ, ಸುಖೋ’ಲೋಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಕಾರಕೋ ಞಾಣಚಕ್ಖುದೋ, ನಿರಾಪದೇ ಪದೇ ನಿನ್ನೋ, ಅನನ್ತಞಾಣಂ ಕರುಣಾಲಯಂ ಲಯಂ, ಮಲಸ್ಸ ಬುದ್ಧಂ ಸುಸಮಾಹಿತಂ ಹಿತಂ. ನಮಾಮಿ ಧಮ್ಮಂ ಭವಸಂವರಂ ವರಂ, ಗುಣಾಕರಞ್ಚೇವ ನಿರಙ್ಗಣಂ ಗಣ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ.

ಪದಕ್ಖರಸನ್ನಿಧಾನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಪಮಾಣರಹಿತಂ ಹಿತಂ, ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ಸಬ್ಬಸಿದ್ಧತ್ಥೋ, ತಿಲೋಕಮಹಿತೋ ಹಿತೋ. ಉಪಗನ್ತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ತತ್ರಿಮಾ ಅಕ್ಖರಸನ್ನಿಧಾನಾದೀಸು ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪನಿಯೋ ಗಾಥಾ –

ಮಹಿತೋಇತಿ ಸದ್ದಮ್ಹಾ, ಮಕಾರೋ ಚೇ ವಿವೇಚಿತೋ;

ಸದ್ದೋ ನಿರತ್ಥಕೋ ಏತ್ಥ, ‘‘ಅಕ್ಖರ’’ನ್ತಿ ವದೇ ಬುಧೋ.

ಞೇಯ್ಯಾ ಅಕ್ಖರಯೋಗೇನ,

‘‘ಸನ್ತೇಹಿ ಮಹಿತೋ ಹಿತೋ’’;

ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಸರೂಪಾನಂ,

ಹೋತಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸತಾ.

ಉಪಸಗ್ಗಾ ನಿಪಾತಾ ಚ, ಯಞ್ಚಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಜೋತಕಂ;

ಏಕಕ್ಖರಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ, ತಂ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ಸಮೀರಿತಂ.

ಪದಾನಂ ¶ ಸನ್ನಿಧಾನಞ್ಚ, ಪದಕ್ಖರಾನಮೇವ ಚ;

ಸಮಾಸೇ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಂ, ಸನ್ಧಾಯ ಲಪಿತಂ ಮಯಾ.

ವಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಗಾಮೇ ಗಾಮೇ ಸತಂ ಕುಮ್ಭಾ, ಗಾಮೋ ಗಾಮೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗಾಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ.

ನಾನಾಧಿಕರಣಾನಂ ತು, ವತ್ತುಮೇಕಕ್ಖಣಮ್ಹಿ ಯಾ;

ಇಚ್ಛತೋ ಬ್ಯಾಪಿತುಂ ಇಚ್ಛಾ, ಸಾ ವಿಚ್ಛಾತಿ ಪಕಿತ್ತಿತಾ.

ಕಮ್ಮಪ್ಪವಚನೀಯವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ರುಕ್ಖಂ ರುಕ್ಖಂ ಪತಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ಚನ್ದೋ, ರುಕ್ಖಂ ರುಕ್ಖಂ ಪರಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ಚನ್ದೋ’’ತಿ ಪಯೋಗಾ, ರುಕ್ಖಾನಂ ಉಪರಿ ಉಪರಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಭಯಕೋಧಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಥಿತಾಮೇಡಿತವಚನವಸೇನ ಪನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ಇಮೇ ಪಯೋಗಾ – ಭಯೇ ತಾವ ‘‘ಚೋರೋ ಚೋರೋ, ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಕೋಧೇ ‘‘ವಸಲ ವಸಲ, ಚಣ್ಡಾಲ ಚಣ್ಡಾಲ, ವಿಜ್ಝ ವಿಜ್ಝ, ಪಹರ ಪಹರ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಪಸಂಸಾಯಂ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭನ್ತೇ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭನ್ತೇ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ತುರಿತೇ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮ ವಾಸೇಟ್ಠ ಅಭಿಕ್ಕಮ ವಾಸೇಟ್ಠ, ಗಚ್ಛ ಗಚ್ಛ, ಲುನಾಹಿ ಲುನಾಹಿ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಕೋತೂಹಲೇ ‘‘ಆಗಚ್ಛ ಆಗಚ್ಛ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಅಚ್ಛರಿಯೇ ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಹಾಸೇ ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ ಅಹೋ ಸುಖಂ, ಅಹೋ ಮನಾಪಂ ಅಹೋ ಮನಾಪಂ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಸೋಕೇ ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಪಸಾದೇ ‘‘ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಜ್ಜೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಜ್ಜೀ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಏವಂ ಭಯಕೋಧಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಥಿತಾಮೇಡಿತವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೋ ಭವತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಅತ್ಥನ್ತರಾಭಾವೇಪಿ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮವಸೇನ ಪದಾನಮತ್ಥಜೋತಕಭಾವೋಯೇವ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೋ.

ಭಯೇ ¶ ಕೋಧೇ ಪಸಂಸಾಯಂ,

ತುರಿತೇ ಕೋತೂಹಲ’ಚ್ಛರೇ;

ಹಾಸೇ ಸೋಕೇ ಪಸಾದೇ ಚ,

ಕರೇ ಆಮೇಡಿತಂ ಬುಧೋ.

ಚಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ಗರಹಾಅಸಮ್ಮಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಪಾಪೋ ಪಾಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಗರಹಾಯಂ. ‘‘ಅಭಿರೂಪಕ ಅಭಿರೂಪಕಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಸಮ್ಮಾನೇ. ‘‘ಕ್ವಾಯಂ ಅಬಲಬಲೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅತಿಸಯತ್ಥೇ ಆಮೇಡಿತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಗುಣವಾಚಕಸ್ಸ ದ್ವಿರುತ್ತವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಕಣ್ಹೋ ಕಣ್ಹೋ ಚ ಘೋರೋ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ‘‘ಕಣ್ಹೋ ಕಣ್ಹೋ’’ತಿ ಹಿ ಅತೀವ ಕಣ್ಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕ್ರಿಯಾಪದಸ್ಸ ದ್ವಿರುತ್ತವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಧಮೇ ಧಮೇ ನಾತಿಧಮೇ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ತತ್ಥ ಧಮೇ ಧಮೇತಿ ಧಮೇಯ್ಯ ನೋ ನ ಧಮೇಯ್ಯ. ನಾತಿಧಮೇತಿ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಪನ ನ ಧಮೇಯ್ಯ. ಸಂಹಿತಾಪದಚ್ಛೇದವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ನರಾನರಾ, ಸುರಾಸುರಾ, ಕತಾಕತಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಸಯಂ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ಅನುಸೋಚನಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪರಮಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ಸಿಲೋಕಂ ರಚಯಾಮ –

ಹಿತಾಹಿತಾ ಹಿತಂಹಿತಂ, ಆನುಭಾವೇನ ತೇ ಜಿನ;

ಪವರಾಪವರಾಹಚ್ಚ, ಭವಾಮಾ’ನಾಮಯಾ ಮಯನ್ತಿ.

ಅಗಾರವತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ತುವಂತುವಂ ಪೇಸುಞ್ಞಕಲಹವಿಗ್ಗಹವಿವಾದಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ನಿರನ್ತರತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ನನಿರನ್ತರತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ¶ ‘‘ಖಣೇ ಖಣೇ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ‘‘ಪುನಪ್ಪುನ’’ಮಿಚ್ಚತ್ಥಪರಿದೀಪನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಮುಹುಂ ಮುಹುಂ ಭಾಯಯತೇ ಕುಮಾರೇ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಉಪಮಾನೇ ಇವಸದ್ದವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ರಾಜಾ ರಕ್ಖತು ಧಮ್ಮೇನ, ಅತ್ತನೋವ ಪಜಂ ಪಜ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಇತಿಸದ್ದಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದಪದತ್ಥವಾಚಕತ್ತಪರಿದೀಪನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಕಥಯನ್ತೋ, ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪವೇದಯಿ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ತಥಾಪವತ್ತಚಿತ್ತಪರಿದೀಪನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಲಾಭೇ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ, ಮಗ್ಗಂ ಸೋಧೇಮಹಂ ತದಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಏವಂ ಈದಿಸೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ಸಮಾನಸುತಿಕಪದಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹಿ ಉಚ್ಚಾರಣೇ ಸತಿ ಸದ್ದವಿಲಾಸೋ ನ ಭವತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಕತಾಕತಾಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಸಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ, ಏಕಾಬದ್ಧಂಯೇವ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಸಮಾನಸುತಿಕೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಛಬ್ಬೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಅಧಿಕೇಹಿ ಚ ಮಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಮಾನಸುತಿಕೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೇ ದಸ್ಸಿತೇ ಅಸಮಾನಸುತಿಕೇಸುಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ – ಯತ್ಥ ನಿಗ್ಗಹೀತಮ್ಹಾ ಪರಾಕಾರಲೋಪೋಪಿ ಪಾಠೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಸಂಯೋಗಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ವಿಸಂಯೋಗತ್ತಮ್ಪಿ. ತೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ನಿಗ್ಗಹೀತಪದಂ ಅನನ್ತರಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾಬದ್ಧಂಯೇವ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಕತಮಾನಿ ತಾನಿ? ‘‘ಸಚೇ ಭುತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಹಂ-ಸಾ’ಜೀವೋ ಗರಹಿತೋ ಮಮ. ಪುಪ್ಫಂ’ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಖಯಮತ್ತಂ ನ ನಿಬ್ಬಾನಂ’ಸ ಗಮ್ಭೀರಾದಿವಾಚತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸಚೇ ಭುತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಚ್ಛೇದಮಕತ್ವಾ ¶ ಅನನ್ತರೇ ದ್ವೀಸು ಗಾಥಾಪದೇಸು ಅನ್ತರೀಭೂತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಮಾನಸುತಿಕಪದಾನಂ ಏಕತೋ ಉಚ್ಚಾರಣಮಿವ ಅನನ್ತರಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾಬದ್ಧುಚ್ಚಾರಣವಸೇನ ‘‘ಸಚೇ ಭುತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಹಂ-ಸಾ’ಜೀವೋ ಗರಹಿತೋ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಏವರೂಪೋಯೇವ ಹಿ ಉಚ್ಚಾರಣವಿಸೇಸೋ ಸಕಲೇಹಿಪಿ ಪೋರಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಅನುಮತೋ ಉಚ್ಚಾರಿತೋ ಚ ‘‘ಅಸ್ಸ ಆಜೀವೋ ಗರಹಿತೋ ಮಮ, ಅಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಅಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಾದಿವಾಚತೋ’’ತಿಏವಮಾದಿಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಪಾದನಸ್ಸಾನುರೂಪತ್ತಾ.

ಯತ್ಥ ಪನ ಯಾದಿಸೇ ಉಚ್ಚಾರಣೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಅತ್ಥೋ ಪರಿಬ್ಯತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ಕ್ವಚಿ ಚಸದ್ದ ಪನಸದ್ದಾದಿಯೋಗಟ್ಠಾನೇ ಈಸಕಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಮುಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ವಾಳಾ ಚ ಲಪಸಕ್ಖರಾ. ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಾ ಪನ ಯಾ, ಅಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪದಾ, ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವಾಚಂ ಭಾಸತೋ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ? ಆಮನ್ತಾ. ಇತಿ ಚ ದನ್ತಿ ಚ ದುತಿ ಚ ಖನ್ತಿ ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ? ನ ಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ.

ಏತೇಸು ಹಿ ಪಠಮಪಯೋಗೇ ‘‘ವಾಳಾ ಚಾ’’ತಿ ಈಸಕಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಲಪಸಕ್ಖರಾ’’ತಿ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಲಪಸಕ್ಖರಾತಿ ಸಕ್ಖರಸದಿಸಮಧುರವಚನಾ. ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ನಿರತ್ಥಕವಚನೇಹಿ ಸಕ್ಖರಾ ವಿಯ ಮಧುರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾತ್ರ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿತಪ್ಪುರಿಸವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ಲಪಾ ಸಕ್ಖರಾ ವಿಯ ಯಾಸಂ ತಾ ಲಪಸಕ್ಖರಾ, ಲಪೇಹಿ ವಾ ಸಕ್ಖರಾ ವಿಯಾತಿ ಲಪಸಕ್ಖರಾ’’ತಿ.

ದುತಿಯಪಯೋಗೇ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಾ ಪನ’’ಇತಿ ಈಸಕಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಯಾ’’ತಿ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಯಾ ಪನ ಅಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪದಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತಿಯಪಯೋಗೇ ¶ ಇತಿ ಚ ದನ್ತಿ ಚ ದುತಿ ಚ ಖನ್ತಿ ಚಾತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಇಕಾರಞ್ಚ ದಂಕಾರಞ್ಚ ದುಕಾರಞ್ಚ ಖಂಕಾರಞ್ಚ ಈಸಕಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ತಿ ಚ ಸದ್ದಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ಹಿ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಣೇ ಸತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಅತ್ಥೋ ದುಟ್ಠೋ ಭವತಿ. ಕಥಂ? ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಅವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಣೇ ಸತಿ ಇತಿಸದ್ದೋ ಏವನ್ತಿ ಅತ್ಥವಾಚಕೋ ನಿಪಾತೋ ಸಿಯಾ, ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪನ ಇಕಾರತ್ಥವಾಚಕೋ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದೋ ನ ಸಿಯಾ. ದನ್ತಿಸದ್ದೋ ದಮನತ್ಥೋ ಸಿಯಾ, ದಂಕಾರವಾಚಕೋ ನ ಸಿಯಾ. ದುತಿಸದ್ದೋ ನಿರತ್ಥಕೋ ಸಿಯಾ, ದುಕಾರವಾಚಕೋ ನ ಸಿಯಾ. ಖನ್ತಿಸದ್ದೋ ಖಮನತ್ಥೋ ಸಿಯಾ, ಖಂಕಾರವಾಚಕೋ ನ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಮಾ ಇಕಾರ ದಂಕಾರ ದುಕಾರ ಖಂಕಾರಾನಿ ಈಸಕಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಏತ್ಥ ಹಿ ಇಇತಿ ದಂಇತಿ ದುಇತಿ ಖಂಇತೀತಿಆದಿನಾ ಸಂಹಿತಾಪದಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಪರಭೂತಸ್ಸ ಚ ಇಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪೋ. ನ ಪನೇತ್ಥ ಇದಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಸರೂಪಸರಾನಂ ವಿಸಯೇ ಪರಭೂತಸ್ಸ ಸರೂಪಸರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ನ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬಸರಸ್ಸೇವ ಲೋಪೋ ಹೋತಿ ತತ್ರಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯಾ’’ತಿ ‘‘ಅಕಿಲಾಸುನೋ ವಣ್ಣಪಥೇ ಖಣನ್ತಾ, ಉದಙ್ಗಣೇ ತತ್ಥ ಪಪಂ ಅವಿನ್ದು’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪಪರಸರಸ್ಸ ಲೋಪದಸ್ಸನತೋ. ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ‘‘ಪವದ್ಧಂ ಆಪಂ ಪಪ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇತಿ ಚಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಇತಿ ಚಾತಿ ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ಇಕಾರೇಸು ಪರಸ್ಸ ಇಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ಪುಬ್ಬಸ್ಸ.

ಪುಬ್ಬಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಇಕಾರವಾಚಕೇ ಇಕಾರೇ ನಟ್ಠೇ ಸತಿ ನಿಪಾತಭೂತೇನ ಇತಿಸದ್ದೇನ ಇಕಾರಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ನ ವಿಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ, ನಿಪಾತಭೂತಸ್ಸ ಪನ ಇತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಇಕಾರೇ ನಟ್ಠೇಪಿ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೇವ ‘‘ದೇವದತ್ತೋತಿ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ¶ ದೇವದತ್ತಪದತ್ಥೋ ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಇತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಭೂತಸ್ಸ ಇಕಾರಸ್ಸೇವ ಲೋಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಇಕಾರವಾಚಕಸ್ಸ ಇಕಾರಸ್ಸ. ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಸರೂಪಸರತೋ ಪರಸ್ಸೇವ ಅಸರೂಪಸರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಸರೂಪಸರತೋ ಪರಸ್ಸ ಸರೂಪಸರಸ್ಸ. ಮಹಾಪದೇಸಸುತ್ತೇಹಿ ವಾ ಸರೂಪಸ್ಸ ಪರಸರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ಚಸದ್ದಾದಿಯೋಗಟ್ಠಾನೇಪಿ ಸತಿ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಂ ನ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಯತ್ಥ ಚ ಆಗಮಕ್ಖರಾದೀನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ಪುಬ್ಬಪದಾನಿ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಾನಿ, ಆಗಮಕ್ಖರವನ್ತೇಹಿ ಪರಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ನಕ್ಖತ್ತರಾಜಾರಿವ ತಾರಕಾನಂ. ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ಯತ್ಥ ಯೇಸಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅತ್ಥೋ ಚ ಯುಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ತಾನಿ ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ನಹಾನೇ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಅಕಾಸಿ, ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮ್ಪಿ ಅಕಾಸಿ ಯಾಗುಯಾ ಖಾದನೀಯೇ ಭತ್ತಸ್ಮಿಂ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ನಹಾನೇ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮ್ಪಿ ಅಕಾಸಿ ಯಾಗುಯಾ ಖಾದನೀಯೇ ಭತ್ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ನಹಾನೇಯೇವ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಅಕಾಸಿ, ಅಥ ಖೋ ಯಾಗುಯಾಪಿ ಖಾದನೀಯೇಪಿ ಭತ್ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇ ಸಮತ್ಥೋ ಭವತಿ, ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥವಾಚಕೋ ಅಪಿಸದ್ದೋ.

ಯತ್ಥ ಪನ ಯೇಸಮಿತರೇನ ವಾ ಇತರೇನ ವಾ ಏಕೇಕಪದೇನ ಉಭಯಪದೇಹಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಿಸ್ಸತಿ ಸಹೇವತ್ಥಯುತ್ತಿಯಾ, ತತ್ಥ ತಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ¶ ಪಕಾಸೇತಿ. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಸುಣಾಥ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿಕರೋಥ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ. ತತ್ರಿಮಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪಿಕಾ ಗಾಥಾ –

ಧಮ್ಮಸದ್ದೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮ-ಚರಿಯಸದ್ದೇನ ವಾ ಪದಂ;

ಯೋಜೇತ್ವಾ ಈರಯೇ ವಿಞ್ಞೂ, ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿದಂ.

‘‘ಸಾಧುಕ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ವಿಞ್ಞೂ, ‘‘ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ಪದೇನ ವಾ;

ತಥಾ ‘‘ಮನಸಿಕರೋಥ’’, ಇತಿ ವುತ್ತಪದೇನ ವಾ;

ಈರಯೇ ಯೋಜಯಿತ್ವಾನ, ಉಭಯೇಹಿ ಪದೇಹಿ ವಾ.

ಏಕಮೇಕೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಉಭಯೇಹಿ ವಾ;

ದಿಸ್ಸತೀತಿ ವಿಜಾನೇಯ್ಯ, ಸದ್ಧಿಮೇವತ್ಥಯುತ್ತಿಯಾ.

ನತ್ತನೋಮತಿಯಾ ಏಸೋ, ಅತ್ಥೋ ಏತ್ಥ ಮಯಾ ರುತೋ;

ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಂ, ನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮೇ ರುತೋ.

ಏವಂವಿಧೇಸು ಅಞ್ಞೇಸು, ಪಾಠೇಸುಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ;

ನೇತಬ್ಬೋ ನಯದಕ್ಖೇನ, ಸಾಸನತ್ಥಗವೇಸಿನಾ.

ಅತ್ಥಾನುರೂಪತೋ ಸದ್ದಂ, ಅತ್ಥಂ ಸದ್ದಾನುರೂಪತೋ;

ಚಿನ್ತಯಿತ್ವಾನ ಮೇಧಾವೀ, ವೋಹರೇ ನ ಯಥಾ ತಥಾತಿ.

ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಸದ್ದಚಿನ್ತಾ.

ಅತ್ಥಾತಿಸಯಯೋಗೇ ಏವಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಂ – ಭೂಧಾತುಅತ್ಥಾತಿಸಯಯೋಗತೋ ವಡ್ಢನೇ ದಿಟ್ಠಾ ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಮಹಾನಾಮೋ ಲಿಚ್ಛವೀ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ ‘ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಜ್ಜೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಜ್ಜೀ’ತಿ’’ ಇತಿ ವಾ ‘‘ಅಹಮೇವ ದೂಸಿಯಾ ಭೂನಹತಾ, ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಪತಾಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ವೇದಾ ನ ತಾಣಾಯ ಭವನ್ತಿದಸ್ಸ, ಮಿತ್ತದ್ದುನೋ ಭೂನಹುನೋ ನರಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಭೂನಹಚ್ಚಂ ಕತಂ ಮಯಾ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ವಡ್ಢನೇ ದಿಟ್ಠಾ.

ವಚನಸಙ್ಗಹೇ ¶ ಏವಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಂ – ವತ್ತಮಾನಾಯ ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನಂ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ತುಮ್ಹೇ ಭವಥ.

ವತ್ತಮಾನಪಞ್ಚಮೀನಂ ಪರಸ್ಸಪದೇ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಚತುಕ್ಕೇ ಏಕವಚನಂ ಏಕವಚನೇನ, ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ಅಹಂ ಭವಾಮಿ, ಮಯಂ ಭವಾಮ.

ವತ್ತಮಾನಾಯ ಅತ್ತನೋಪದಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೇಕವಚನಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀನಂ ಅತ್ತನೋಪದೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ವಣ್ಣಸಮುದಾಯವಸೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಏಸ ನಯೋ ಉತ್ತರತ್ರಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ತ್ವಂ ಭವಸೇ, ಇದಂ ವತ್ತಮಾನಾಯ ರೂಪಂ. ತ್ವಂ ಅಭವಸೇ, ಇದಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀನಂ ರೂಪಂ.

ವತ್ತಮಾನಾಯ ಅತ್ತನೋಪದಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನಂ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದೇನುತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ಪರಸ್ಸಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಂ. ಅಹಂ ಭವೇ, ಇದಂ ವತ್ತಮಾನಪಞ್ಚಮೀನಂ ರೂಪಂ. ತ್ವಂ ಬಭೂವೇ, ಇದಂ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ರೂಪಂ.

ವತ್ತಮಾನಾಯ ಅತ್ತನೋಪದಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಬಹುವಚನಂ ಪರೋಕ್ಖಜ್ಜತನೀನಂ ಅತ್ತನೋಪದೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಂ. ಮಯಂ ಭವಾಮ್ಹೇ, ಇದಂ ವತ್ತಮಾನಾಯ ರೂಪಂ. ಮಯಂ ಬಭೂವಿಮ್ಹೇ, ಇದಂ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ರೂಪಂ. ಮಯಂ ಅಭವಿಮ್ಹೇ, ಇದಮಜ್ಜತನಿಯಾ ರೂಪಂ.

ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನಂ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ಅತ್ತನೋಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ತುಮ್ಹೇ ಭವವ್ಹೋ, ಇದಂ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ರೂಪಂ. ತುಮ್ಹೇ ಬಭೂವಿವ್ಹೋ, ಇದಂ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ರೂಪಂ.

ಪರೋಕ್ಖಾಯ ಪರಸ್ಸಪದಂ ಪಠಮಪುರಿಸಬಹುವಚನಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನ ಪಠಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಚ ಅಜ್ಜತನಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದೇನ ಪಠಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಂ. ತೇ ಬಭೂವು, ಇದಂ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ರೂಪಂ. ತೇ ಅಭವು, ಇದಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀನಂ ರೂಪಂ.

ಪರೋಕ್ಖಾಯ ¶ ಪರಸ್ಸಪದಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನಂ ಅತ್ತನೋಪದೇನ ಪಠಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಚ ಅತ್ತನೋಪದೇನ ಪಠಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚ ಅಜ್ಜತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಚಾತಿ ಚತೂಹಿ ವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಂ. ತುಮ್ಹೇ ಬಭೂವಿತ್ಥ, ಸೋ ಬಭೂವಿತ್ಥ, ಇಮಾನಿ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ರೂಪಾನಿ. ತುಮ್ಹೇ ಅಭವತ್ಥ, ಸೋ ಅಭವತ್ಥ, ಇಮಾನಿ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ರೂಪಾನಿ. ತುಮ್ಹೇ ಅಭವಿತ್ಥ, ಇದಮಜ್ಜತನಿಯಾ ರೂಪಂ.

ಪರೋಕ್ಖಾಯ ಪರಸ್ಸಪದಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನುತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚ ಅಜ್ಜತನಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದೇನುತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಂ. ಅಹಂ ಬಭೂವಂ, ಇದಂ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ರೂಪಂ. ಅಹಂ ಅಭವಂ, ಇದಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀನಂ ರೂಪಂ.

ಪರೋಕ್ಖಾಯ ಪರಸ್ಸಪದಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಬಹುವಚನಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನುತ್ತಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ಮಯಂ ಬಭೂವಿಮ್ಹ, ಇದಂ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ರೂಪಂ. ಮಯಂ ಅಭವಮ್ಹ, ಇದಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ರೂಪಂ.

ಪರೋಕ್ಖಾಯ ಅತ್ತನೋಪದಉತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದೇನುತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚ ಅಜ್ಜತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನುತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಂ. ಅಹಂ ಬಭೂವಿಂ, ಇದಂ ಪರೋಕ್ಖಾಯ ರೂಪಂ. ಅಹಂ ಅಭವಿಂ, ಇದಂ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀನಂ ರೂಪಂ.

ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದಂ ಪಠಮಪುರಿಸೇಕವಚನಂ ಅಜ್ಜತನಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದೇನ ಪಠಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ಸೋ ಅಭವಾ.

ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೇಕವಚನಂ ಅಜ್ಜತನಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ತ್ವಂ ಅಭವೋ.

ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಅತ್ತನೋಪದೇನ ಪಠಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಂ. ತುಮ್ಹೇ ¶ ಭವಿಸ್ಸಥ, ಇದಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ರೂಪಂ. ತುಮ್ಹೇ ಅಭವಿಸ್ಸಥ, ಸೋ ಅಭವಿಸ್ಸಥ, ಇಮಾನಿ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಾನಿ.

ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೇಕವಚನಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ತ್ವಂ ಭವಿಸ್ಸಸೇ, ಇದಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ರೂಪಂ. ತ್ವಂ ಅಭವಿಸ್ಸಸೇ, ಇದಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಂ.

ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಬಹುವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ತುಮ್ಹೇ ಭವಿಸ್ಸವ್ಹೇ, ಇದಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ರೂಪಂ. ತುಮ್ಹೇ ಅಭವಿಸ್ಸವ್ಹೇ, ಇದಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಂ.

ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋಪದಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಸ್ಸಪದೇನುತ್ತಮಪುರಿಸೇಕವಚನೇನ ಸದಿಸಂ. ಅಹಂ ಭವಿಸ್ಸಂ, ಇದಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ರೂಪಂ. ಅಹಂ ಅಭವಿಸ್ಸಂ, ಇದಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಂ. ಸೇಸಾನಿ ಸಬ್ಬಾಸಮಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ವಚನಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸದಿಸಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಭವನ್ತಿ ಚತ್ರ –

ವತ್ತಮಾನಾಪಞ್ಚಮೀಸು, ಥದ್ವಯಂ ಸಮುದೀರಿತಂ;

‘‘ತುಮ್ಹೇ ಭವಥ’’ಇಚ್ಚತ್ರ, ಉದಾಹರಣಕಂ ದ್ವಿಧಾ.

ಮಿದ್ವಯಂ ಮದ್ವಯಞ್ಚೇವ, ತಾಸು ವುತ್ತಂ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವಿಧಾ;

‘‘ಭವಾಮೀ’’ತಿ ‘‘ಭವಾಮಾ’’ತಿ, ಚೇತ್ಥ ರೂಪಾನಿ ನಿದ್ದಿಸೇ.

ವತ್ತಮಾನಕಹಿಯ್ಯತ್ತ-ನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿಸು;

ಸೇತ್ತಯಂ ‘‘ಭವಸೇ ತ್ವ’’ನ್ತಿ, ವತ್ತಮಾನಾವಿಭತ್ತಿತೋ;

‘‘ಅಭವಸೇ’’ತಿ ಹಿಯ್ಯತ್ತ-ನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿತೋ.

ವತ್ತಮಾನಾಪಞ್ಚಮಿಕಾ-ಪರೋಕ್ಖಾಸು ವಿಭತ್ತಿಸು;

ಏತ್ತಯಂ ಲಪಿತಂ ತತ್ಥ, ಆದೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸೇನ ತು.

ಜಞ್ಞಾ ‘‘ಅಹಂ ಭವೇ’’ತಿ ‘‘ತ್ವಂ, ಬಭೂವೇ’’ತಿ ಪರೋಕ್ಖತೋ;

ವತ್ತಮಾನಾಪರೋಕ್ಖಜ್ಜ-ತನೀಸು ತೀಸು ಸದ್ದಿತಂ.

ಮ್ಹೇತ್ತಯಂ ¶ ಕಮತೋ ರೂಪಂ, ಮಯಂಸದ್ದವಿಸೇಸಿಯಂ;

‘‘ಸಮ್ಭವಾಮ್ಹೇ ಬಭೂವಿಮ್ಹೇ, ಅಭವಿಮ್ಹೇ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಸೇ.

ಪಞ್ಚಮಿಕಾಪರೋಕ್ಖಾಸು, ವ್ಹೋದ್ವಯಂ ರೂಪಮೇತ್ಥ ಹಿ;

‘‘ಭವವ್ಹೋ ಬಭೂವಿವ್ಹೋ’’ತಿ, ತುಮ್ಹೇಸದ್ದವಿಸೇಸಿಯಂ.

ಪರೋಕ್ಖಮ್ಹಿ ವಾ ಹಿಯ್ಯತ್ತ-ನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿಸು;

ಉತ್ತಯಂ ‘‘ತೇ ಬಭೂವೂ’’ತಿ, ರೂಪಂ ಜಞ್ಞಾ ಪರೋಕ್ಖತೋ;

ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನಿತೋ, ಜಞ್ಞಾ ‘‘ತೇ ಅಭವೂ’’ಇತಿ.

ಪರೋಕ್ಖಮ್ಹಿ ವಾ ಹಿಯ್ಯತ್ತ-ನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿಸು;

ಸದ್ದಿತಂ ತಥಸಂಯೋಗ- ಪಞ್ಚಕಂ ಇತಿ ನಿದ್ದಿಸೇ.

ಬಭೂವಿತ್ಥದ್ವಯಂ ತತ್ಥ, ರೂಪಂ ಜಞ್ಞಾ ಪರೋಕ್ಖಜಂ;

ಬವ್ಹತ್ತೇಕತ್ತತೋ ವುತ್ತಂ, ಮಜ್ಝಿಮಪಠಮವ್ಹಯಂ.

ಅಭವತ್ಥದ್ವಯಂ ಞೇಯ್ಯಂ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀವಿಭತ್ತಿಜಂ;

ಬವ್ಹತ್ತೇಕತ್ತತೋ ವುತ್ತಂ, ಮಜ್ಝಿಮೋ ಪಠಮೋ ಚ ಸೋ;

‘‘ಅಭವಿತ್ಥಾ’’ತಿದಂ ರೂಪಂ, ಅಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿಜಂ.

ತಞ್ಚ ಖೋ ಬಹುಕತ್ತಮ್ಹಿ, ತುಮ್ಹೇಸದ್ದೇನ ಯೋಜಯೇ;

ಪರೋಕ್ಖಾವ್ಹಯಹಿಯ್ಯತ್ತ-ನಜ್ಜತನೀಸು ಕಿತ್ತಿತಂ.

ಅಂತಯಂ ತತ್ಥ ಆದಿಯಂ, ‘‘ಬಭೂವಂ’’ರೂಪಮೀರಿತಂ;

ದುವಿನ್ನಂ ಅಭವಂರೂಪಂ, ಅಹಂಸದ್ದೇನ ಯೋಜಯೇ.

ಪರೋಕ್ಖಕಾಹಿಯ್ಯತ್ತನೀ-ವಸೇನ ಮ್ಹದುಕಂ ‘‘ಮಯಂ;

ಬಭೂವಿಮ್ಹ ಅಭವಿಮ್ಹ’’, ಇತಿ ರೂಪದ್ವಯಂ ಕಮಾ.

ಪರೋಕ್ಖಾವ್ಹಯಹಿಯ್ಯತ್ತ-ನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿಸು;

ಇಂತಯಂ ತು ತಹಿಂ ರೂಪಂ, ‘‘ಬಭೂವಿ’’ನ್ತಿ ಪರೋಕ್ಖಜಂ;

‘‘ಅಭವಿ’’ನ್ತೀತರಾಸಂ ತು, ಅಹಂಸದ್ದಯುತಾಖಿಲಂ.

ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀಸು ¶ , ಆದ್ವಯಂ ಮತಮೇತ್ಥ ಹಿ;

‘‘ಅಭವಾ’’ ಇತಿ ಏಕತ್ತೇ, ರೂಪಂ ಪಠಮಪೋರಿಸಂ.

ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀಸು, ಓದ್ವಯಂ ವುತ್ತಮೇತ್ಥ ತು;

‘‘ಅಭವೋ’’ಇತಿ ಏಕತ್ತೇ, ರೂಪಂ ಮಜ್ಝಿಮಪೋರಿಸಂ.

ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಕಾಲಾತಿ-ಪತ್ತೀಸು ದ್ವೀಸು ಭಾಸಿತಂ;

ಬವ್ಹತ್ತೇ ಬಹುಏಕತ್ತೇ, ಸಸಂಯೋಗಂ ಸ್ಸಥತ್ತಯಂ.

‘‘ತುಮ್ಹೇ ಭವಿಸ್ಸಥಿ’’ಚ್ಚೇತಂ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯತೋ ಮತಂ;

‘‘ಅಭವಿಸ್ಸಥ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ, ‘‘ಅಭವಿಸ್ಸಥ ಸೋ’’ತಿ ಚ;

ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿತೋ ವುತ್ತಂ, ಏತಞ್ಹಿ ವಚನದ್ವಯಂ.

ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಯಕಾಲಾತಿ-ಪತ್ತೀಸು ಸಮುದೀರಿತಂ;

ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಟ್ಠಾನೇ, ಸಸಂಯೋಗಂ ಸ್ಸಸೇಯುಗಂ.

‘‘ಭವಿಸ್ಸಸೇ ತ್ವ’’ಮಿಚ್ಚೇತಂ, ‘‘ತ್ವಂ ಅಭವಿಸ್ಸಸೇ’’ತಿ ಚ;

ಇಮಾನಿ ತು ಪಯೋಗಾನಿ, ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞೂ ಪಕಾಸಯೇ.

ಸ್ಸವ್ಹೇದ್ವಯಂ ಸೇನ ಯುತಂ, ಸ್ಸಂದ್ವಯಞ್ಚ ಚತುಕ್ಕಕಂ;

ಇದಮ್ಪಿ ಕಥಿತಂ ದ್ವೀಸು, ಯಥಾರುತವಿಭತ್ತಿಸು.

‘‘ಭವಿಸ್ಸವ್ಹೇ’’ತಿ ಬವ್ಹತ್ತೇ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಕಮಜ್ಝಿಮೋ;

ಬವ್ಹತ್ತೇ ‘‘ಅಭವಿಸ್ಸವ್ಹೇ’’, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಮಜ್ಝಿಮೋ.

‘‘ಭವಿಸ್ಸಂ’’ ಇತಿ ಏಕತ್ತೇ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಕಮುತ್ತಮೋ;

‘‘ಅಭವಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಏಕತ್ತೇ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕುತ್ತಮೋ.

ಇತಿ ವುತ್ತಾನಿ ವುತ್ತೇಹಿ, ವಚನೇಹಿ ಸಮಾನತಂ;

ಯನ್ತೇ’ಕಚ್ಚೇಹಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಏಕತಾಲೀಸಧಾ ಠಿತಂ.

ಸೇಸಾನಿ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ, ಅಸಮಾನಾನಿ ಸಬ್ಬಥಾ;

ಏತಂ ನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ವದೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಭವಾತಿ.

ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಮಾನಾಸಮಾನವಸೇನ ವಚನಸಙ್ಗಹೋ.

ಆಗಮಲಕ್ಖಣವಸೇನ ¶ ವಿಭತ್ತಿವಚನಸಙ್ಗಹೇ ಏವಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಂ –

ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀಪರೋಕ್ಖಜ್ಜ-ತನೀಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಸು;

ನಿಚ್ಚಂ ಕ್ವಚಿ ಕ್ವಚಾ’ನಿಚ್ಚಂ, ಇಕಾರಾಗಮನಂ ಭವೇ.

ಇಕಾರಾಗಮನಂ ತಞ್ಹಿ, ಪರೋಕ್ಖಾಯಂ ವಿಭತ್ತಿಯಂ;

ಬವ್ಹತ್ತೇ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಾನೇ, ಬವ್ಹತ್ತೇ ಚುತ್ತಮೇ ಸಿಯಾ;

ಪರಸ್ಸಪದಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಇದಂ ವಚನಮೀರಿತಂ.

ಉತ್ತಮೇಕವಚೋ ಚಾಪಿ, ನೇತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋಪದೇ;

ಹೋತೀತಿ ಅವಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಮ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ.

ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನಿಕ-ಕಾಲಾತಿಪತ್ತೀಸು ಪನ;

ಅಕಾರಾಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಸೋ ಇತಿ ಲಕ್ಖಯೇ.

ಅಜ್ಜತನಿಮ್ಹಿ ಬವ್ಹತ್ತೇ, ಮಜ್ಝಿಮೇ ಉತ್ತಮೇ ತಥಾ;

ಬವ್ಹತ್ತಮ್ಹಿ ಅಕಾರೇನ, ಇಕಾರಾಗಮನಂ ಭವೇ.

ಇಕಾರಾಗಮನಂ ನಿಚ್ಚಂ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಂ ಭವೇ;

ಅಕಾರಾಗಮನಂ ತತ್ಥ, ಅನೇಕನ್ತಿಕಮೀರಿತಂ.

ಅಕಾರಾಗಮನಂಯೇವ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನ್ಯಂ ಪಕಾಸತಿ;

ಪರೋಕ್ಖಾಯಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತ್ಯ-ಞ್ಚಿಕಾರೋಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಅಕಾರಾಗಮನಞ್ಚೇವ, ಇಕಾರಾಗಮನಮ್ಪಿ ಚ;

ಅಜ್ಜತನಿಕಕಾಲಾತಿ-ಪತ್ತೀಸು ಪನ ದಿಸ್ಸತಿ.

ತೀಸು ಸೇಸವಿಭತ್ತೀಸು, ನಾ’ಕಾರತ್ತಯಮೀರಿತಂ;

ವತ್ತಮಾನಾಯ ಪಞ್ಚಮ್ಯಂ, ಸತ್ತಮಿಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ.

ಇಕಾರೇನೇವ ಸಹಿತಾ, ದ್ವೇ ಭವನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ತ ದ್ವಾದಸ ಹೋನ್ತೇತ್ಥ, ವಚನಾನೀತಿ ಲಕ್ಖಯೇ.

ಅಕಾರೇನೇವ ಸಹಿತಾ, ಏಕಾಯೇವ ವಿಭತ್ತಿ ತು;

ದ್ವಾದಸ ವಚನಾನೇತ್ಥ, ಭವನ್ತೀತಿ ಚ ಲಕ್ಖಯೇ.

ಅಕಾರಿಕಾರಸಹಿತಾ ¶ , ದುವೇಯೇವ ವಿಭತ್ತಿಯೋ;

ಚತ್ತಾರಿ ದ್ವಾದಸಞ್ಚೇವ, ವಚನಾನಿ ಭವನ್ತಿಧ.

ಆಕಾರತ್ತಯಮುತ್ತಾ ತು, ತಿಸ್ಸೋಯೇವ ವಿಭತ್ತಿಯೋ;

ವಚನಾನೇತ್ಥ ಛತ್ತಿಂಸ, ಹೋನ್ತೀತಿ ಪರಿದೀಪಯೇ.

ಪರೋಕ್ಖಾಅಜ್ಜತನೀಸು, ಪಞ್ಚಟ್ಠ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ;

ಇಕಾರತೋ ವಿಮುತ್ತಾನಿ, ವಚನಾನಿ ಭವನ್ತಿತಿ.

ಏವಮೇತ್ಥ ವಿಭತ್ತೀನಂ, ಛನ್ನವುತಿವಿಧಾನ ಚ;

ಸಙ್ಗಹೋ ವಚನಾನನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿಭಾವಿನಾತಿ.

ಅಯಮೇತ್ಥ ಆಗಮಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿವಚನಸಙ್ಗಹೋ.

ಕಾಲವಸೇನ ಪನ ವಿಭತ್ತಿವಚನಸಙ್ಗಹೇ ದುವಿಧೋ ಸಙ್ಗಹೋ ಕಾಲತ್ತಯವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ, ಕಾಲಛಕ್ಕವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ವತ್ತಮಾನಾಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿಯೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾ, ವತ್ತಮಾನಾಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಚನಾನಿ. ಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿಯೋ ಅತೀತಕಾಲಿಕಾ, ಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅತೀತವಚನಾನಿ. ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವಿಭತ್ತಿ ಅನಾಗತಕಾಲಿಕಾ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅನಾಗತವಚನಾನಿ. ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಿಭತ್ತಿ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ಅತೀತಕಾಲಿಕಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅನಾಗತಕಾಲಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತದನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅತೀತವಚನಾನಿಪಿ ಅನಾಗತವಚನಾನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅಯಂ ಕಾಲತ್ತಯವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿವಚನಸಙ್ಗಹೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಕಾಲಛಕ್ಕವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿವಚನಸಙ್ಗಹೋ – ಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ತಿಯೋ ಅತೀತಕಾಲಿಕಾ, ಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅತೀತವಚನಾನಿ. ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವಿಭತ್ತಿ ಅನಾಗತಕಾಲಿಕಾ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅನಾಗತವಚನಾನಿ. ವತ್ತಮಾನಾವಿಭತ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾ, ವತ್ತಮಾನಾವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಚನಾನಿ. ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ತಿ ಆಣತ್ತಿಕಾಲಿಕಾ ¶ , ಪಞ್ಚಮೀವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಆಣತ್ತಿವಚನಾನಿ. ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪಕಾಲಿಕಾ, ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಪರಿಕಪ್ಪವಚನಾನಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಆಣತ್ತಿವಚನಾನೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪರಿಕಪ್ಪವಚನಾನೀ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ತಥಾಸೀಸಮತ್ತಂ ಆಸಿಟ್ಠಾನುಮತ್ಯಾದೀಸು ಪಞ್ಚಮ್ಯಾದೀನಂ ದಿಸ್ಸನತೋ. ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಿಭತ್ತಿ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕಾಲಿಕಾ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಿಭತ್ಯನ್ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಚನಾನಿ. ಏವಂ ಕಾಲಛಕ್ಕವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿವಚನಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕಾಲಸಙ್ಗಹೇ ತಿವಿಧೋ ಕಾಲಸಙ್ಗಹೋ ಕಾಲತ್ತಯಸಙ್ಗಹೋ ಕಾಲಚತುಕ್ಕಸಙ್ಗಹೋ ಕಾಲಛಕ್ಕಸಙ್ಗಹೋ ಚಾತಿ.

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ತಮಾನಾ, ಪಞ್ಚಮೀ ಸತ್ತಮೀ ಚಿಮಾ;

ಹೋನ್ತಾತೀತೇ ಪರೋಕ್ಖಾದೀ, ಸಹ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ.

ಅನಾಗತೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕಾಪಿ ವಾ;

ಏವಂ ಕಾಲತ್ತಯಂ ಞೇಯ್ಯಂ, ಆಖ್ಯಾತಂ ತಪ್ಪಕಾಸಕಂ.

ನನು ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಗನ್ಥೇ, ಕಾಲೋ ವುತ್ತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನುತ್ತಕಾಲೇ, ಅತೀತೇನಾಗತೇ ಇತಿ.

ಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತೋ ನುತ್ತಕಾಲೋ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಇಚ್ಛಿತೋ;

ಸಮೀಪೇ ವುತ್ತಕಾಲೋತಿ, ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಪನ.

ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಂ ತಿಕಾಲ’’ನ್ತಿ, ವುತ್ತಮಾಚರಿಯೇಹಿಪಿ;

ನ ಕಾಲತೋ ವಿನಿಮುತ್ತಂ, ಆಖ್ಯಾತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದಿಸ್ಸತಿ.

ನನು ಚಾವುತ್ತಕಾಲೇತಿ, ಅತ್ಥೋ ತತ್ರ ತು ಯುಜ್ಜತಿ;

ತಥಾ ಹಿ ಛಬ್ಬಿಧೋ ಕಾಲೋ, ನಿರುತ್ತಿಮ್ಹಿ ಪಕಾಸಿತೋ.

ಅತೀತಾನಾಗತೋ ಪಚ್ಚು-ಪ್ಪನ್ನೋ ಆಣತ್ತಿಮೇವ ಚ;

ಪರಿಕಪ್ಪೋ ಚ ಕಾಲಸ್ಸ, ಅತಿಪತ್ತೀತಿ ಛಬ್ಬಿಧೋ.

ದುವೇ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ತತ್ಥ, ಆಣತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪಿಕಾ;

ಕಾಲಮನಾಮಸಿತ್ವಾಪಿ, ನಿರುತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಭಾಸಿತಾ.

‘‘ಗಚ್ಛತು ¶ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ-ವಚನೇ ಕಥಿತೇ ನ ಹಿ;

ಕ್ರಿಯಾ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ ನಿಟ್ಠಂ, ನಾಗತಾ ನಾತಿಪನ್ನಿಕಾ.

ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕಾ ಸದ್ದಾ, ಅತೀತೇನಾಗತೇಪಿ ಚ;

ಭವನ್ತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ, ನಿರುತ್ತಿಮ್ಹಿ ವಿದೂಹಿ ವೇ.

ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀವ್ಹಿತಾ, ಆಣತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪಿಕಾ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಭವನ್ತೀತಿ, ನ ತಥಾ ತತ್ಥ ಭಾಸಿತಾ.

ತಸ್ಮಾ ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಗನ್ಥೇ, ‘‘ನುತ್ತಕಾಲೇ’’ತಿ ಯಂ ಪದಂ;

ಅತ್ಥೋ ‘‘ಅವುತ್ತಕಾಲೇ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಞಾಯತಿಮೇವಿದಂ.

ಸಚ್ಚಮೇವಂ ತು ಸನ್ತೇಪಿ, ಆಣತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪಿಕಾ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಪಣ್ಡಿತೇನ ನಯಞ್ಞುನಾ.

ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ ಆಣಾಪನಂ, ಪರಿಕಪ್ಪೋ ಚ ಸಚ್ಚತೋ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಯತೋ ಅತ್ಥಾ, ನಿಪ್ಫನ್ನಾ ದಿಸ್ಸರೇ ಇಮೇ.

‘‘ಅನುತ್ತಕಾಲೇ’’ತಿ ಪದಂ, ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತಕಂ;

‘‘ಸಮೀಪೇ ವುತ್ತಕಾಲೇ’’ತಿ, ಅತ್ಥದೀಪನತೋಥ ವಾ.

ಅತ್ಥಾನಂ ಗಮನಾದೀನಂ, ನಿಪ್ಫತ್ತಿ ನ ತು ದಿಸ್ಸತಿ;

‘‘ಗಚ್ಛತು ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ, ವುತ್ತಕಾಲೇ ಯತೋ ತತೋ;

ಅವುತ್ತಕಾಲೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತದ್ದೀಪಕವಿಭತ್ತಿಯೋ.

ಕಾಲೋ ವಾ ವುತ್ತಕಾಲೋತಿ, ಇಚ್ಚೇವಂ ಗಹಿತೋ ಇಧ;

ದಕ್ಖಿಣಾಸುದ್ಧಿಪಾಠಮ್ಹಿ, ಕತಾವ ತತಿಯಾ ಅಯಂ;

ಕಾಲದೀಪನತಾ ತಾಸಂ, ಇತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ನಾಞ್ಞಥಾ.

ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ಪಕಾಸೇತುಂ, ಗನ್ಥೇ ಕಚ್ಚಾಯನವ್ಹಯೇ;

ಥೇರೋ ಕಚ್ಚಾಯನೋ ‘‘ನುತ್ತ-ಕಾಲೇ’’ತಿ ಪದಮಬ್ರವಿ.

ಏವಂ ತಿಧಾ ಚತುಧಾಪಿ, ವುತ್ತೋ ಕಾಲಾನ ಸಙ್ಗಹೋ;

ಛಧಾ ಇದಾನಿ ಕಾಲಾನಂ, ಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ ನಿಯ್ಯತೇ.

ವಿಭತ್ತಿಯೋ ¶ ಪರೋಕ್ಖಾ ಚ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀವಿಭತ್ತಿಯೋ;

ಅಥ ಅಜ್ಜತನೀ ಚಾತಿ, ತಿಸ್ಸೋ’ತೀತೇ ಪಕಾಸಿತಾ.

ಅನಾಗತೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಭವತೀತಿ ಪಕಿತ್ತಿತಾ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ತಮಾನಾ, ತಿಕಾಲೇ ಪಞ್ಚಧಾ ಕತಾ.

ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀವ್ಹಿತಾ, ಆಣತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪಿಕಾ;

ಸಙ್ಗಯ್ಹಮಾನಾ ತಾ ಯನ್ತಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮ್ಹಿ ಸಙ್ಗಹಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಮಿಭೂತಾಯ, ವತ್ತಮಾನಾಯ ಠಾನತೋ;

ಸಮಾನಾ ಪಞ್ಚಮೀ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಪಞ್ಚಮೀ ಮತಾ.

ಸತ್ತಮೀ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ, ಸಮಾನಾ ತಾಹಿ ಸತ್ತಮಾ;

ಹೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ತತೋ ವುತ್ತಾ, ಸತ್ತಮೀತ್ವೇವ ನೋ ಮತಿ.

ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾದೀಹಿ, ಯಜ್ಜೇವಂ ವತ್ತಮಾನಿಕಾ;

ಛಟ್ಠೀ ಭವೇಯ್ಯ ಕಾಲಾತಿ-ಪತ್ತಿಕಾತೀತವಾಚಿಕಾ.

ಪಞ್ಚಮೀ ತಾಯ ಛಟ್ಠಸ್ಸ, ತುಲ್ಯತ್ತಾ ಠಾನತೋ ನನು;

ತಾಹಿ ಸತ್ತವಿಭತ್ತೀಹಿ, ಸತ್ತಮೀ ಅಟ್ಠಮೀ ಸಿಯಾ.

ಇತಿ ಚೇ ಕೋಚಿ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ‘‘ತನ್ನಾ’’ತಿ ಪಟಿಸೇಧಯೇ;

ಅತೀತೇನಾಗತೇ ಚಾಪಿ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಾ.

ತಥಾ ಹಿ ಭಾಸಿತಾ ಚೂಳ-ನಿರುತ್ತಿಮ್ಹಿ ವಿಸುಂ ಅಯಂ;

ಕಾಲಾತಿಪತ್ಯತೀತಮ್ಹಾ-ನಾಗತೇ ಚಾತಿ ದೀಪಯೇ.

ಕ್ರಿಯಾತಿಪನ್ನೇತೀತೇತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಕಚ್ಚಾಯನೇ ರುತಂ;

ಅಥಾಪಿ ಚೇ ವದೇಯ್ಯತ್ರ, ‘‘ಪಾಯೇನಾ’’ತಿ ಪಕಾಸಯೇ.

ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಅತೀತಮ್ಹಿ ಪವತ್ತತಿ;

ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಸಂಯುತ್ತೋ, ವೋಹಾರೋ ಇತಿ ಲಕ್ಖಯೇ.

ಅತ್ರಿದಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಅತೀತವಚನಂ – ‘‘ಸಚಾಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ರಾಜಾ ಪಿತರಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಧಮ್ಮರಾಜಾನಂ ಜೀವಿತಾ ನ ವೋರೋಪೇಸ್ಸಥ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವಸ್ಸ ಆಸನೇ ವಿರಜಂ ವೀತಮಲಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ. ‘‘ಪಸ್ಸಾನನ್ದ ಇಮಂ ಮಹಾಧನಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಗರೇ ದ್ವೇಅಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಭರಿಯಂ ಆದಾಯ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರನ್ತಂ. ಸಚೇ ಹಿ ಅಯಂ ಪಠಮವಯೇ ಭೋಗೇ ಅಖೇಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜಯಿಸ್ಸಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಗರೇ ಅಗ್ಗಸೇಟ್ಠಿ ಅಭವಿಸ್ಸಾ. ಸಚೇ ಪನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾ, ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾ, ಭರಿಯಾಪಿಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾ. ಸಚೇ ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಭೋಗೇ ಅಖೇಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜಯಿಸ್ಸಾ, ದುತಿಯಸೇಟ್ಠಿ ಅಭವಿಸ್ಸಾ. ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಭವಿಸ್ಸಾ, ಭರಿಯಾಪಿಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾ. ಸಚೇ ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಭೋಗೇ ಅಖೇಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜಯಿಸ್ಸಾ, ತತಿಯಸೇಟ್ಠಿ ಅಭವಿಸ್ಸಾ. ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅಭವಿಸ್ಸಾ, ಭರಿಯಾಪಿಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾ’’ ಇತಿ ವಾ, ‘‘ಸಚೇ ಸತ್ಥಾ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಅಭವಿಸ್ಸಾ. ರಾಹುಲಸಾಮಣೇರೋ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ, ಥೇರೀ ಇತ್ಥಿರತನಂ, ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳರಜ್ಜಂ ಏತೇಸಞ್ಞೇವ ಅಭವಿಸ್ಸಾ’’ ಇತಿ ವಾ ಏವಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಅತೀತವಚನಂ ಭವತಿ.

ಕಥಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಗತವಚನಂ ಭವತಿ? ‘‘ಚಿರಮ್ಪಿ ಭಕ್ಖೋ ಅಭವಿಸ್ಸಾ, ಸಚೇ ನ ವಿವದಾಮಸೇ. ಅಸೀಸಕಂ ಅನಙ್ಗುಟ್ಠಂ, ಸಿಙ್ಗಾಲೋ ಹರತಿ ರೋಹಿತಂ’’ಇತಿವಾ, ‘‘ಸಚೇ ಆನನ್ದ ನಾಲಭಿಸ್ಸಾ ಮಾತುಗಾಮೋ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತೇ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಆನನ್ದ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಭವಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇತಿ ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಸ್ಸ ಮಾತಾ ‘ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಂ ಆನೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಚೇ ಸಮಾಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲೋ ‘ಅಙ್ಗುಲಿಸಹಸ್ಸಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಮಾತರಂ ಮಾರೇಸ್ಸತಿ. ಸಚಾಹಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಹಾಜಾನಿಕೋ ಅಭವಿಸ್ಸಾ’’ ಇತಿ ವಾ ಏವಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಗತವಚನಂ ಭವತಿ ¶ . ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅತೀತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅತೀತಕಾಲಿಕತಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಕಚ್ಚಾಯನೇಪಿ ವಾ ಏಸಾ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕಾ ಪನ;

ಅನಾಗತೇಪಿ ಹೋತೀತಿ, ಅಯಮತ್ಥೋಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಪರೋಕ್ಖಾಯ-ತೀತೇ ಇತಿ ಹಿ ಲಕ್ಖಣೇ;

ಸನ್ತೇಪ್ಯತೀತಗ್ಗಹಣೇ, ಅನಪೇಕ್ಖಿಯ ತಂ ಇದಂ.

ಅನಾಗತೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಇತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸನನ್ತರಂ;

ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಚನಾ, ಅನಾಗತಾನುಕಡ್ಢನಂ;

ತಸ್ಮಾ ಅನಿಯತಂ ಕಾಲಂ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕಂ ವಿನಾ.

ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚು-ಪ್ಪನ್ನಿಕಾಹಿ ವಿಭತ್ತಿಹಿ;

ಸತ್ತಮೀ ಸತ್ತಮೀಯೇವ, ಭವತೇ ನ ತು ಅಟ್ಠಮೀ.

ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀನಂ ತು, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಭತ್ತಿಯಂ;

ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಮೇತಾಸಂ, ಮಜ್ಝೇ ಛಟ್ಠೀ ನ ವುಚ್ಚತಿ.

ತಥಾ ಪಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ, ಭವಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಛಟ್ಠಿಯಾ;

ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ತು ಸಾ ಏಸಾ, ‘‘ಛಟ್ಠೀ’’ತಿ ನ ಸಮೀರಿತಾ.

ಛಟ್ಠೀಭಾವಮ್ಹಿ ಸನ್ತೇಪಿ, ‘‘ಪಞ್ಚಮೀ’’ತಿ ವಚೋ ಪನ;

ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ವಿಭತ್ತಿಯಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಭತ್ತಿಯಂ.

ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ ವಿಭಾವಿನಾ;

ಪಞ್ಚಮಿಂ ತು ಉಪಾದಾಯ, ಸತ್ತಮಿಯಾ ವಿಭತ್ತಿಯಾ.

ಛಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸಾ ‘‘ಛಟ್ಠೀ’’ತಿ ಈರಿತಾ;

ಛಟ್ಠಿಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯ, ‘‘ಸತ್ತಮೀ’’ತ್ವೇವ ಈರಿತಾ.

ಮಜ್ಝೇ ಛಟ್ಠಿಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಏವಂ ತು ಕಥನಮ್ಪಿ ಚ;

ಸತ್ತಮಿಯಾ ವಿಭತ್ತಿಯಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಭತ್ತಿಯಂ;

ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವಯೇ.

ಸಭಾವೋ ಹೇಸ ವತ್ಥೂನಂ, ಗಮ್ಭೀರತ್ಥೇಸು ಅತ್ತನೋ;

ಯೇನ ಕೇನಚಾಕಾರೇನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಞಾಪನಂ.

ಯಜ್ಜೇವಂ ¶ ಪಠಮಂತೀತೇ-ನಾಗತೇ ಚ ವಿಭತ್ತಿಯೋ;

ವತ್ವಾ ತತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ, ಕಥೇತಬ್ಬಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ.

ಕಚ್ಚಾಯನವ್ಹಯೇ ಗನ್ಥೇ, ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ನ ಭಾಸಿತಾ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಭತ್ಯೋವ, ಕಸ್ಮಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ಭಾಸಿತಾ?

ಯಸ್ಮಾ ವದನ್ತಿ ವೋಹಾರ-ಪಥೇ ಏತಾವ ಪಾಯತೋ;

ತಸ್ಮಾ ಬಹುಪ್ಪಯೋಗತ್ತಂ, ಹೋತೇತಾಸಂ ವಿಭತ್ತಿನಂ.

ಆದೋಬಹುಪ್ಪಯೋಗೋವ, ಕಥೇತಬ್ಬೋತಿ ಞಾಯತೋ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮ್ಹಿ ಸಮ್ಭೂತಾ, ವಿಭತ್ಯೋವಾದಿತೋ ಮತಾ.

ಅತೀತಾನಾಗತಂ ವತ್ವಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ತತೋ ಪರಂ;

ಯಸ್ಮಾ ವುತ್ತಮ್ಹಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಹೋತಿ ವಾಚಾಸಿಲಿಟ್ಠತಾ.

ತಸ್ಮಾ ಸಿಲಿಟ್ಠಕಥನೇ, ಅತೀತಾದಿಮಪೇಕ್ಖಿಯ;

ಪಞ್ಚಮೀ ಸತ್ತಮೀ ಚೇತಾ, ವತ್ತಮಾನಾಯನನ್ತರಂ;

ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಮಕ್ಖಾತಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಭತ್ತಿಸು.

ಏತ್ಥ ಹಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಾತಾಪಿತರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಿಲಿಟ್ಠಕಥನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಚನೇ ವಿಪರಿಯಯಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಸವಸೇನ ‘‘ಪಿತಾಮಾತರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಿಲಿಟ್ಠಕಥನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸೀ ಸದ್ದರಚನಾ ಅಪೂಜನೀಯಾ, ‘‘ಪಿತಾ ಮಾತಾ ಚ ಮೇ ದಜ್ಜು’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ ಪನ ಬ್ಯಾಸವಸೇನ ಯಥಿಚ್ಛಿತಪ್ಪಯೋಗತ್ತಾ ಪೂಜನೀಯೋ, ಏವಮೇವ ‘‘ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಿಲಿಟ್ಠಕಥನಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ವುತ್ತೇ ಸಿಲಿಟ್ಠಕಥನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸೀ ಸದ್ದರಚನಾ ಅಪೂಜನೀಯಾ ಸಿಯಾ. ‘‘ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾ ಪಚ್ಚು-ಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಗೋಚರಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಪನ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ಯಥಿಚ್ಛಿತಪ್ಪಯೋಗತ್ತಾ ಪೂಜನೀಯಮೇವ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ –

‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಚ,

‘‘ಏಕಾಯನಂ ¶ ಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ,

ಮಗ್ಗಂ ಪಜಾನಾತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ;

ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅತಂಸು ಪುಬ್ಬೇ,

ತರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇ ಚ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ ಚ,

‘‘ಯೇ ಚಬ್ಭತೀತಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಯೇ ಚ ಬುದ್ಧಾ ಅನಾಗತಾ;

ಯೇ ಚೇತರಹಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಬಹೂನಂ ಸೋಕನಾಸಕಾ.

ಸಬ್ಬೇ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುನೋ, ವಿಹಂಸು ವಿಹರನ್ತಿ ಚ;

ಅಥೋಪಿ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏಸಾ ಬುದ್ಧಾನ ಧಮ್ಮತಾ’’ತಿ ಚ

ಏವಮನೇಕೇಸು ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೇಸು. ಇಧ ಯಥಿಚ್ಛಿತಪ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾಸು ಅಟ್ಠಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ತಿಸ್ಸೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ಕಥಿತಾ, ತಞ್ಚ ಕಥನಂ ತಾಸಞ್ಞೇವ ವೋಹಾರಪಥೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಬಹುಪ್ಪಯೋಗತಾಞಾಪನತ್ಥಂ. ತಾಸು ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ‘‘ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀ’’ತಿಸಞ್ಞಾ ಸಿಲಿಟ್ಠಕಥನಿಚ್ಛಾಯಂ ಕಮೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಅತೀತಾನಾಗತಕಾಲಿಕಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತಾ. ಇಚ್ಚೇವಂ

ಯಥಿಚ್ಛಿತಪ್ಪಯೋಗೇನ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಭತ್ತಿಯೋ;

ತಿಧಾ ಕತ್ವಾನ ಆದಿಮ್ಹಿ, ಕಚ್ಚಾನೇನ ಉದೀರಿತಾ.

ಆದಿಮ್ಹಿ ಕಥನಂ ತಞ್ಚ, ತಾಸಂ ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಿತೋ;

ಬಹುಪ್ಪಯೋಗಭಾವಸ್ಸ, ಞಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸೇ.

ಅತೀತಾದಿಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಸಿಲಿಟ್ಠಕಥನೇ ಧುವಂ;

‘‘ಪಞ್ಚಮೀ ಸತ್ತಮಿ’’ಚ್ಚೇವ, ದ್ವಿನ್ನಂ ನಾಮಂ ಕತನ್ತಿ ಚ;

ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಇದಂ ವಚನಮೀರಿತಂ.

ಯದಿ ಏವಂ ಅಯಂ ದೋಸೋ, ಆಪಜ್ಜತಿ ನ ಸಂಸಯೋ;

ಇತಿ ಚೇ ಕೋಚಿ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ಅತ್ಥೇ ಅಕುಸಲೋನರೋ.

ತೇಕಾಲಿಕಾಖ್ಯಾತಪದೇ ¶ , ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಪನ;

ಅಸಙ್ಗಹೋವ ಹೋತೀತಿ, ‘‘ತನ್ನಾ’’ತಿ ಪಟಿಸೇಧಯೇ.

ತೇಕಾಲಿಕಾಖ್ಯಾತಪದೇ, ನ ನೋ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ;

ಇಟ್ಠೋ ಅಸಙ್ಗಹೋ ತತ್ಥ, ಸಙ್ಗಹೋಯೇವ ಇಚ್ಛಿತೋ.

ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀಸಞ್ಞಾ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕಂ ಪನ;

ವಿಭತ್ತಿಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಕತಾ ಇಚ್ಚೇವ ನೋ ಮತಿ.

ನಾನಾನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾನ,

ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ ತು ಸಾರತೋ;

ಯಾಯ ಏಸೋ ರುತೋ ಅತ್ಥೋ,

ತಸ್ಮಾ ಏಸಾ ನ ದುಬ್ಬಲಾ.

ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ ಪಾಸಂಸೋ,

ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಯಥಾ ಯಥಾ;

ತಥಾ ತಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ,

ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿನಾ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಯಂ ‘‘ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಯಥಾ ಯಥಾ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಥಾ ತಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀಸಞ್ಞಾ, ರೂಳ್ಹೀಸಞ್ಞಾತಿ ಕೇಚನ;

ನ ಪನೇವಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಅಜಾನಿತ್ವಾ ವದನ್ತಿ ತೇ.

ನೇಸಾ ಪುರಿಸಸಞ್ಞಾದಿ, ಝಲ ಸಞ್ಞಾದಯೋ ವಿಯ;

ರೂಳ್ಹಿಯಾ ಭಾಸಿತಾ ಸಞ್ಞಾ, ಭೂತೇನತ್ಥೇನ ಭಾಸಿತಾ.

ಉಪನಿಧಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಏಸಾ ಸಞ್ಞಾ ಯತೋ ತತೋ;

ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞಾ ಠಪಿತಾ, ಪೋರಾಣೇಹೀತಿ ಲಕ್ಖಯೇ.

ಇಚ್ಚೇವಂ ಕಾಲಛಕ್ಕಂ ತು, ಸಙ್ಖೇಪೇನ ತಿಧಾ ಮತಂ;

ಏತಮತ್ಥಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ, ‘‘ಯಂ ತಿಕಾಲ’’ನ್ತಿ ಭಾಸಿತಂ.

ಅಯಮೇತ್ಥ ಕಾಲಛಕ್ಕಸಙ್ಗಹೋ.

ಏವಂ ¶ ತಿಧಾ ಚತುಧಾ ವಾ, ಛಧಾ ವಾಪಿ ಸುಮೇಧಸೋ;

ಕಾಲಭೇದಂ ವಿಭಾವೇಯ್ಯ, ಕಾಲಞ್ಞೂಹಿ ವಿಭಾವಿತಂ.

ಅತೀತಾನಾಗತಂ ಕಾಲಂ, ವಿಸುಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಕಂ;

ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಧಾ ಹೋತಿ, ಏವಞ್ಚಾಪಿ ವಿಭಾವಯೇ.

ಏತ್ಥ ನಯೋವ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ-ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ;

ಅತೀತಾನಾಗತಕಾಲೀ, ವಿಭತ್ತಿ ಸಮುದೀರಿತಾ.

ಇಚ್ಚೇವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಕಾಲಸಙ್ಗಹೋ ಸಮತ್ತೋ.

ಇದಾನಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣೇ ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ಪಕರಣನ್ತರವಸೇನಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ವತ್ತಮಾನಾನನ್ತರಂ ವುತ್ತಾನಂ ಆಣತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪಕಾಲಿಕಾನಂ ‘‘ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀ’’ತಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಟ್ಠಪನೇ ಪಕರಣಸಂಸನ್ದನಂ ಕಥಯಾಮ – ಕಾತನ್ತಪ್ಪಕರಣಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಕ್ಕತಭಾಸಾನುರೂಪೇನ ದಸಧಾ ಆಖ್ಯಾತವಿಭತ್ತಿಯೋ ಠಪಿತಾ, ಕಚ್ಚಾಯನಪ್ಪಕರಣೇ ಪನ ಮಾಗಧಭಾಸಾನುರೂಪೇನ ಅಟ್ಠಧಾ ಠಪಿತಾ, ನಿರುತ್ತಿಯಞ್ಚ ಪನ ಮಾಗಧಭಾಸಾನುರೂಪೇನೇವ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾಣತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಸೇನ ಛಧಾ ಠಪಿತಾ. ತೇಸು ಹಿ ಕಾತನ್ತೇ ವತ್ತಮಾನಾ, ಸತ್ತಮೀ, ಪಞ್ಚಮೀ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀ, ಅಜ್ಜತನೀ, ಪರೋಕ್ಖಾ, ಸ್ವಾತನೀ, ಆಸೀ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಕ್ರಿಯಾತಿಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ದಸಧಾ ವಿಭತ್ತಾ. ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಪನ ವತ್ತಮಾನಾ, ಪಞ್ಚಮೀ, ಸತ್ತಮೀ, ಪರೋಕ್ಖಾ, ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀ, ಅಜ್ಜತನೀ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ, ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠಧಾ ವಿಭತ್ತಾ. ಇತಿ ಏತೇಸು ದ್ವೀಸು ಕಾತನ್ತಕಚ್ಚಾಯನೇಸು ವಿಭತ್ತಿಯೋ ವಿಸದಿಸಾಯ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪಿತಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪೇತ್ಥ ವಿಸದಿಸಾ ಪಟಿಪಾಟಿ, ತಥಾಪೇತಾ ನಿರುತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಾತೀತಾದಿಕಾಲವಿಭಾಗವಸೇನ ಏಕತೋ ಸಂಸನ್ದನ್ತಿ ಸಮೇನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ.

ಕಥಂ ¶ ? ಕಾತನ್ತೇ ತಾವ ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀ ಅಜ್ಜತನೀ ಪರೋಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಏಕನ್ತೇನ ಅತೀತಕಾಲಿಕಾ, ಸ್ವಾತನೀ ಆಸೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಏಕನ್ತೇನ ಅನಾಗತಕಾಲಿಕಾ, ವತ್ತಮಾನಾ ಏಕಾಯೇವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾ, ಸತ್ತಮೀ ಪನ ಪಞ್ಚಮೀ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಕಾಲವಸೇನ ದ್ವಿಕಾಲಿಕಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸ್ವೇಪಿ ಕರೇಯ್ಯ. ಅಜ್ಜ ಗಚ್ಛತು, ಸ್ವೇ ವಾ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಪಯೋಗಾರಹತ್ತಾ. ಕ್ರಿಯಾತಿಪತ್ತಿ ಅನಿಯತಕಾಲಿಕಾ ‘‘ಸೋ ಚೇ ಹಿಯ್ಯೋ ಯಾನಂ ಅಲಭಿಸ್ಸಾ, ಅಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾ. ಸೋ ಚೇ ಅಜ್ಜ ಅನತ್ಥಙ್ಗತೇ ಸೂರಿಯೇ ಯಾನಂ ಅಲಭಿಸ್ಸಾ, ಅಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾ. ಸೋ ಚೇ ಸ್ವೇ ಯಾನಂ ಅಲಭಿಸ್ಸಾ, ಅಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಯೋಗಾರಹತ್ತಾ. ಏವಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಅಯಮಮ್ಹೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ನಯೋ ಸಾಧುಕಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ? ಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀಪರೋಕ್ಖಾಸ್ವಾತನ್ಯಾಸೀಭವಿಸ್ಸನ್ತಿವಸೇನ ಏಕನ್ತಾತೀತಾನಾಗತಕಾಲಿಕಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಛ, ವತ್ತಮಾನವಸೇನ ಏಕನ್ತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾ ವಿಭತ್ತಿ ಏಕಾಯೇವ, ಸಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗಣಿಯಮಾನಾ ಸತ್ತಮಂ ಠಾನಂ ಭಜತಿ. ಏವಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ವತ್ತಮಾನಾಸಙ್ಖಾತೇ ಸತ್ತಮಟ್ಠಾನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ‘‘ಪರಿಕಪ್ಪಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ಸತ್ಥನಯೇನ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಕಾಲಿಕಾ’’ತಿವತ್ತಬ್ಬಂ ಏಕಂ ವಿಭತ್ತಿಂ ಸತ್ತಮೀಭೂತಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಸಮಾನಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸತ್ತಮೀಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ. ತತೋ ಪುನದೇವ ಸ್ವಾತನ್ಯಾಸೀಭವಿಸ್ಸನ್ತಿವಸೇನ ಏಕನ್ತಾನಾಗತಕಾಲಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಗಣೇತ್ವಾ ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಕಾಲಿಕಂ ‘‘ಸತ್ತಮೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಸಞ್ಞಂ ವಿಭತ್ತಿಂ ಅನಾಗತಕಾಲಿಕಭಾವೇನ ತಾಹಿ ತೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾನಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಚತುತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ‘‘ಆಣತ್ತಿಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ಸತ್ಥನಯೇನ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಏಕಂ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಪೂರಣೇನ ಪಞ್ಚಮೀಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ.

ಕ್ರಿಯಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಪನ ಅನಿಯತಕಾಲಿಕತ್ತಾ ತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಕತೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ನಿರುತ್ತಿನಯಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ. ಅಯಂ ತಾವ ಕಾತನ್ತೇ ವತ್ತಮಾನಾನನ್ತರಂ ವುತ್ತಾನಂ ಸತ್ತಮೀಪಞ್ಚಮೀನಂ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರುಚಿ, ಏಸಾ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿದೂಹಿ ಗರೂಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಾ ಅನುಮತಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾ ‘‘ಏವಮೇವಂ ಆವುಸೋ, ಏವಮೇವಂ ಆವುಸೋ’’ತಿ. ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇಹಿಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಾ ಅನುಮತಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾ ‘‘ಏವಮೇವಂ ಭನ್ತೇ, ಏವಮೇವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ತೇಹಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಾ.

ಕಚ್ಚಾಯನಪ್ಪಕರಣೇ ಪನ ಬುದ್ಧವಚನಾನುರೂಪೇನ ಅಟ್ಠಧಾ ವಿಭತ್ತೀನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ವತ್ತಮಾನಾವಿಭತ್ತಿ ಪಞ್ಚಮಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾ. ಕಥಂ? ಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀಭವಿಸ್ಸನ್ತಿವಸೇನ ಏಕನ್ತಾತೀತಾನಾಗತಕಾಲಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ ವಿಭತ್ತಿಯೋ, ವತ್ತಮಾನವಸೇನ ಏಕನ್ತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾ ವಿಭತ್ತಿ ಏಕಾಯೇವ, ಸಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಗಣಿಯಮಾನಾ ಪಞ್ಚಮಂ ಠಾನಂ ಭಜತಿ. ಏವಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ವತ್ತಮಾನಾಸಙ್ಖಾತೇ ಪಞ್ಚಮಟ್ಠಾನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ‘‘ಆಣತ್ತಿಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ‘‘ಅನುತ್ತಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪಞ್ಚಮೀಭೂತಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಸಮಾನಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಪಞ್ಚಮೀಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ. ತತೋ ಪರಂ ತಂ ಪಞ್ಚಮಂ ಛಟ್ಠಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪರೋಕ್ಖಾ ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀ ಅಜ್ಜತನೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ ವತ್ತಮಾನಾ ಪಞ್ಚಮೀತಿ ಏವಂ ಗಣನಾವಸೇನ ಛ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಉಪಾದಾಯ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ‘‘ಪರಿಕಪ್ಪಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ‘‘ಅನುತ್ತಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಭತ್ತಿಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಪೂರಣೇನ ಸತ್ತಮೀಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ.

ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ಅತೀತಾನಾಗತಕಾಲಿಕತ್ತಾ ತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಕತೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ನಿರುತ್ತಿನಯಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ. ಅಯಂ ಕಚ್ಚಾಯನೇ ವತ್ತಮಾನಾನನ್ತರಂ ವುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀನಂ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರುಚಿ, ಏಸಾ ಚ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿದೂಹಿ ಗರೂಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಾ ಅನುಮತಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾ ¶ ‘‘ಏವಮೇವಂ ಆವುಸೋ, ಏವಮೇವಂ ಆವುಸೋ’’ತಿ. ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇಹಿಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಾ ಅನುಮತಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾ ‘‘ಏವಮೇವಂ ಭನ್ತೇ, ಏವಮೇವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ತೇಹಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಾ.

ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಕಾತನ್ತಕಚ್ಚಾಯನಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸದಿಸವಿಭತ್ತಿಕ್ಕಮಾನಿಪಿ ಅನ್ತರೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ನಿರುತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಾತೀತಾದಿಕಾಲವಿಭಾಗವಸೇನೇಕಜ್ಝಂ ಸಂಸನ್ದನ್ತಿ ಸಮೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿರುತ್ತಿನಯಞ್ಞೇವ ಸಾರತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತೀನಂ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞಾಪರಿಕಪ್ಪನೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರುಚಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ಯೋ ಕೋಚಿ ಇಮಂ ವಾದಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾದಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ನಯೋ ಅತೀವ ಸುಖುಮೋ ದುದ್ದಸೋ ಚ ಪರಮಾಣುರಿವ, ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹೋ ಚ ಮಹಾಗಹನಮಿವ, ಅತಿಗಮ್ಭೀರೋ ಚ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಸದ್ದನೀತಿಯಂ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಕುಲಪುತ್ತೇಹಿ ಸಾಸನೋಪಕಾರತ್ಥಂ ಯೋಗೋ ಸುಟ್ಠು ಕರಣೀಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ಇಧ ಕತಯೋಗೇಹಿ ನಾಮಾಖ್ಯಾತಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪದೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನವಾದಾ ಪರವಾದಿನೋ ಜಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ.

ಮುನಿನಾ ಮುನಿನಾಗೇನ, ದುಟ್ಠಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಜಿತಾ;

ಯಥಾ ಯಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮ-ಪೂರಣಾ ಪೂರಣಾದಯೋ.

ತಥಾ ತಥಾಗತಾದಾಯಾ-ನುಗಾಯಂ ಸದ್ದನೀತಿಯಂ;

ಕತಯೋಗೇಹಿಪಿ ಜಿತಾ, ಸವನ್ತಿ ಪರವಾದಿನೋತಿ.

ಅಯಂ ಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಟ್ಠಪನೇ ಪಕರಣಸಂಸನ್ದನಾ.

ಅಥ ವತ್ತಮಾನಾದೀನಂ ವಚನತ್ಥಂ ಕಥಯಾಮ – ತತ್ಥ ವತ್ತಮಾನಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ವತ್ತಮಾನಾ? ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಚನಟ್ಠೇನ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಹಿ ವತ್ತತೀತಿ ವತ್ತಮಾನೋ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕ್ರಿಯಾಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಲೋ. ತಬ್ಬಾಚಕವಸೇನ ವತ್ತಮಾನೋ ಕಾಲೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಯಂ ತಿ ಅನ್ತಿಆದಿವಿಭತ್ತಿ ವತ್ತಮಾನಾ. ತಥಾ ¶ ಹಿ ‘‘ಗಚ್ಛತಿ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಗಮನಕ್ರಿಯಂ ವಿಭತ್ತಿಭೂತೋ ತಿಸದ್ದೋಯೇವ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಬ್ಬಾಚಕವಸೇನ ವತ್ತಮಾನೋ ಕಾಲೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ವತ್ತಮಾನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಞ್ಚಮೀತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಚಮೀ? ಪಞ್ಚಮಂ ವತ್ತಮಾನಟ್ಠಾನಂ ಗಮನಟ್ಠೇನ, ಪಞ್ಚನ್ನಞ್ಚ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಪೂರಣಟ್ಠೇನ. ತಥಾ ಹಿ ನಿಯೋಗಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾನಂ ಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವತ್ತಮಾನಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಭತ್ತೀನಮನ್ತರೇ ಪಞ್ಚಮೀಭೂತಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಸಯಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಭಾವೇನ ಸಮಾನಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಪಞ್ಚಮಂ ವತ್ತಮಾನಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಞ್ಚಮೀ. ಯಥಾ ನದನ್ತೀ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನದೀ. ತಥಾ ನಿಯೋಗಾ ಅತೀತಾನಾಗತಕಾಲಿಕಾ ಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀಭವಿಸ್ಸನ್ತೀಸಙ್ಖಾತಾ ಚತಸ್ಸೋ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಸಯಮ್ಪಿ ವತ್ತಮಾನಾವಿಭತ್ತಿ ವಿಯ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಪೂರಣೀತಿ ಪಞ್ಚಮೀ. ಸತ್ತಮೀತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಸತ್ತಮೀ? ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಪೂರಣಟ್ಠೇನ. ತಥಾ ಹಿ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾ ಪರೋಕ್ಖಾಹಿಯ್ಯತ್ತನಜ್ಜತನೀಭವಿಸ್ಸನ್ತೀವತ್ತಮಾನಾಪಞ್ಚಮೀಸಙ್ಖಾತಾ ಛ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಸಯಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಪೂರಣೀತಿ ಸತ್ತಮೀ.

ಪರೋಕ್ಖಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪರೋಕ್ಖಾ? ಪರೋಕ್ಖೇ ಭವಾತಿ ಅತ್ಥೇನ. ತಥಾ ಹಿ ಚಕ್ಖಾದಿನ್ದ್ರಿಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಕ್ಖಸ್ಸ ಪರೋ ತಿರೋಭಾವೋ ಪರೋಕ್ಖಂ, ತಬ್ಬಾಚಕಭಾವೇನ ಪರೋಕ್ಖೇ ಭವಾತಿ ಪರೋಕ್ಖಾ. ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಹಿಯ್ಯತ್ತನೀ? ಹಿಯ್ಯೋ ಪಭುತಿ ಅತೀತೇ ಕಾಲೇ ಭವಾ ತಬ್ಬಾಚಕಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇನ. ಅಜ್ಜತನೀತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಅಜ್ಜತನೀ? ಅಜ್ಜ ಪಭುತಿ ಅತೀತೇ ಕಾಲೇ ಭವಾ ತಬ್ಬಾಚಕಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇನ. ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ? ‘‘ಏವಂ ಅನಾಗತೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೀ ಏತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೇನ. ಕಾಲಾತಿಪತ್ತೀತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿ? ಕಾಲಸ್ಸಾತಿಪತನವಚನಟ್ಠೇನ. ತಥಾ ಹಿ ಕಾಲಸ್ಸ ಅತಿಪತನಂ ಅಚ್ಚಯೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿ, ಲಭಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿರಹಿತಂ ಕ್ರಿಯಾತಿಕ್ಕಮನಂ ¶ . ಕಾಲೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಕ್ರಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಕರಣಂ ಕಾರೋ, ಕಾರೋ ಏವ ಕಾಲೋ ರಕಾರಸ್ಸ ಲಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಣವಸೇನ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಭತ್ತಿ ತಬ್ಬಾಚಕತ್ತಾ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತೀತಿ. ಅಯಂ ಪನ ವತ್ತಮಾನಾದೀನಂ ವಚನತ್ಥವಿಭಾವನಾ.

ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣವಿವಿಧನಯೇ, ಸಂಕಿಣ್ಣಲಕ್ಖಣಧರವರಸಾಸನೇ;

ಸುಮತಿಮತಿವಡ್ಢನತ್ಥಂ, ಕಥಿತೋ ಪಕಿಣ್ಣಕವಿನಿಚ್ಛಯೋ.

ಇತಿ ನವಙ್ಗೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಬ್ಯಪ್ಪಥಗತೀಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ

ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ

ಪಕಿಣ್ಣಕವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಾಮ

ತತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೪. ಭೂಧಾತುಮಯನಾಮಿಕರೂಪವಿಭಾಗ

‘‘ಭೂ ಸತ್ತಾಯ’’ನ್ತಿ ಧಾತುಸ್ಸ, ರೂಪಮಾಖ್ಯಾತಸಞ್ಞಿತಂ;

ತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಂ ಲಪಿತಂ ನಾನ-ಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಅನಾಕುಲಂ.

ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಂ, ದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ, ರೂಪಂ ನಾಮಿಕಸವ್ಹಯಂ;

ಭಾಸಿಸ್ಸಂ ಭಾಸಿತತ್ಥೇಸು, ಪಟುಭಾವಾಯ ಸೋತುನಂ.

ಯದತ್ಥೇ’ತ್ತನಿ ನಾಮೇತಿ, ಪರ’ಮತ್ಥೇಸು ವಾ ಸಯಂ;

ನಮತೀತಿ ತದಾಹಂಸು, ನಾಮಂ ಇತಿ ವಿಭಾವಿನೋ.

ನಾಮಂ ನಾಮಿಕಮಿಚ್ಚತ್ರ, ಏಕಮೇವೇತ್ಥತೋ ಭವೇ;

ತದೇವಂ ನಾಮಿಕಂ ಞೇ ಯ್ಯಂ, ಸಲಿಙ್ಗಂ ಸವಿಭತ್ತಿಕಂ.

ಸತ್ವಾಭಿಧಾನಂ ಲಿಙ್ಗನ್ತಿ, ಇತ್ಥಿಪುಮನಪುಂಸಕಂ;

ವಿಭತ್ತೀತಿಧ ಸತ್ತೇವ, ತತ್ಥ ಚಟ್ಠ ಪವುಚ್ಚರೇ.

ಪಠಮಾ ದುತಿಯಾ ತತಿಯಾ, ಚತುತ್ಥೀ ಪಞ್ಚಮೀ ತಥಾ;

ಛಟ್ಠೀ ಚ ಸತ್ತಮೀ ಚಾತಿ, ಹೋನ್ತಿ ಸತ್ತ ವಿಭತ್ತಿಯೋ.

ಲಿಙ್ಗತ್ಥೇ ಪಠಮಾ ಸಾಯಂ, ಭಿನ್ನಾ ದ್ವೇಧಾ ಸಿಯೋ ಇತಿ;

ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ದುತಿಯಾ ಸಾಪಿ, ಭಿನ್ನಾ ಅಂ ಯೋ ಇತಿ ದ್ವಿಧಾ.

ಕರಣೇ ¶ ತತಿಯಾ ಸಾಪಿ, ಭಿನ್ನಾ ನಾ ಹಿ ಇತಿ ದ್ವಿಧಾ;

ಸಮ್ಪದಾನೇ ಚತುತ್ಥೀ ಸಾ, ಭಿನ್ನಾ ದ್ವೇಧಾ ಸ ನಂ ಇತಿ.

ಅಪಾದಾನೇ ಪಞ್ಚಮೀ ಸಾ, ಭಿನ್ನಾ ದ್ವೇಧಾ ಸ್ಮಾ ಹಿ ಇತಿ;

ಛಟ್ಠೀ ಸಾಮಿಮ್ಹಿ ಸಾ ಚಾಪಿ, ಭಿನ್ನಾ ದ್ವೇಧಾ ಸ ನಂ ಇತಿ.

ಓಕಾಸೇ ಸತ್ತಮೀ ಸಾಪಿ, ಭಿನ್ನಾ ದ್ವೇಧಾ ಸ್ಮಿಂಸು ಇತಿ;

ಆಮನ್ತನಟ್ಠಮೀ ಸಾಯಂ, ಸಿಯೋಯೇವಾತಿ ಚುದ್ದಸ.

ವಚನದ್ವಯಸಂಯುತ್ತಾ, ಏಕೇಕಾ ತಾ ವಿಭತ್ತಿಯೋ;

ಸತ್ವಮಿತಿಹ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅತ್ಥೋ ಸೋ ದಬ್ಬಸಞ್ಞಿತೋ.

ಯೋ ಕರೋತಿಸ ಕತ್ತಾತು, ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಯಂ ಕರೋತಿ ವಾ;

ಕುಬ್ಬತೇ ಯೇನ ವಾ ತನ್ತು, ಕರಣಂ ಇತಿ ಸಞ್ಞಿತಂ.

ದೇತಿ ರೋಚತಿ ವಾ ಯಸ್ಸ, ಸಮ್ಪದಾನನ್ತಿ ತಂ ಮತಂ;

ಯತೋಪೇತಿ ಭಯಂ ವಾ ತಂ, ಅಪಾದಾನನ್ತಿ ಕಿತ್ತಿತಂ.

ಯಸ್ಸಾಯತ್ತೋ ಸಮೂಹೋವಾ, ತಂ ವೇ ಸಾಮೀತಿ ದೇಸಿತಂ;

ಯಸ್ಮಿಂ ಕರೋತಿ ಕಿರಿಯಂ, ತದೋಕಾಸನ್ತಿ ಸದ್ದಿತಂ.

ಯದಾಲಪತಿ ತಂ ವತ್ಥು, ಆಮನ್ತನಮುದೀರಿತಂ;

ಸದ್ದೇನಾಭಿಮುಖೀಕಾರೋ, ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಪನ.

ವಿನಾ ಆಲಪನತ್ಥಂ ಲಿಙ್ಗತ್ಥಾದೀಸು ಪಠಮಾದಿವಿಭತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಇದಮೇತ್ಥ ನಿರುತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ – ಪಚ್ಚತ್ತವಚನೇ ಪಠಮಾ ವಿಭತ್ತಿ ಭವತಿ, ಉಪಯೋಗವಚನೇ ದುತಿಯಾ ವಿಭತ್ತಿ ಭವತಿ, ಕರಣವಚನೇ ತತಿಯಾ ವಿಭತ್ತಿ ಭವತಿ, ಸಮ್ಪದಾನವಚನೇ ಚತುತ್ಥೀ ವಿಭತ್ತಿ ಭವತಿ, ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನೇ ಪಞ್ಚಮೀ ವಿಭತ್ತಿ ಭವತಿ, ಸಾಮಿವಚನೇ ಛಟ್ಠೀ ವಿಭತ್ತಿ ಭವತಿ, ಭುಮ್ಮವಚನೇ ಸತ್ತಮೀ ವಿಭತ್ತಿ ಭವತಿ, ಆಮನ್ತನವಚನೇ ಅಟ್ಠಮೀ ವಿಭತ್ತಿ ಭವತಿ. ತತ್ರುದ್ದಾನಂ –

ಪಚ್ಚತ್ತಮುಪಯೋಗಞ್ಚ, ಕರಣಂ ಸಮ್ಪದಾನಿಯಂ;

ನಿಸ್ಸಕ್ಕಂ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಭುಮ್ಮಮಾಲಪನಟ್ಠಮಂ.

ತತ್ರ ¶ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ನಾಮ ತಿವಿಧಲಿಙ್ಗವವತ್ಥಾನಗತಾನಂ ಇತ್ಥಿಪುಮನಪುಂಸಕಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ತಸಭಾವನಿದ್ದೇಸತ್ಥೋ. ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನಾಮ ಯೋ ಯಂ ಕರೋತಿ, ತೇನ ತದುಪಯುತ್ತಪರಿದೀಪನತ್ಥೋ. ಕರಣವಚನಂ ನಾಮ ತಜ್ಜಾಪಕತನಿಬ್ಬತ್ತಕಪರಿದೀಪನತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ನಾಮ ತಪ್ಪದಾನಪರಿದೀಪನತ್ಥೋ. ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ನಾಮ ತನ್ನಿಸ್ಸಟತದಪಗಮಪರಿದೀಪನತ್ಥೋ. ಸಾಮಿವಚನಂ ನಾಮ ತದಿಸ್ಸರಪರಿದೀಪನತ್ಥೋ. ಭುಮ್ಮವಚನಂ ನಾಮ ತಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪರಿದೀಪನತ್ಥೋ. ಆಮನ್ತನವಚನಂ ನಾಮ ತದಾಮನ್ತನಪರಿದೀಪನತ್ಥೋ. ಏವಂ ಞತ್ವಾ ಪಯೋಗಾನಿ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಭೂತೋ, ಭಾವಕೋ, ಭವೋ, ಅಭವೋ, ಭಾವೋ, ಅಭಾವೋ, ಸಭಾವೋ, ಸಬ್ಭಾವೋ, ಸಮ್ಭವೋ, ಪಭವೋ, ಪಭಾವೋ, ಅನುಭವೋ, ಆನುಭಾವೋ, ಪರಾಭವೋ, ವಿಭವೋ, ಪಾತುಭಾವೋ, ಆವಿಭಾವೋ, ತಿರೋಭಾವೋ, ವಿನಾಭಾವೋ, ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋ, ಅತ್ಥಿಭಾವೋ, ನತ್ಥಿಭಾವೋತಿ ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ.

ಅಭಿಭವಿತಾ, ಪರಿಭವಿತಾ, ಅನುಭವಿತಾ, ಸಮನುಭವಿತಾ, ಭಾವಿತಾ, ಪಚ್ಚನುಭವಿತಾತಿ ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ.

ಭವಂ, ಪರಾಭವಂ, ಪರಿಭವಂ, ಅಭಿಭವಂ, ಅನುಭವಂ, ಸಮನುಭವಂ, ಪಚ್ಚನುಭವಂ, ಪಭವಂ, ಅಪ್ಪಭವನ್ತಿ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ.

ಧನಭೂತಿ, ಸಿರಿಭೂತಿ, ಸೋತ್ಥಿಭೂತಿ, ಸುವತ್ಥಿಭೂತೀತಿ ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ.

ಭಾವೀ, ವಿಭಾವೀ, ಸಮ್ಭಾವೀ, ಪರಿಭಾವೀತಿ ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ.

ಸಯಮ್ಭೂ, ಪಭೂ, ಅಭಿಭೂ, ವಿಭೂ, ಅಧಿಭೂ, ಪತಿಭೂ, ಗೋತ್ರಭೂ, ವತ್ರಭೂ, ಪರಾಭಿಭೂ, ರೂಪಾಭಿಭೂ, ಸದ್ದಾಭಿಭೂ, ಗನ್ಧಾಭಿಭೂ, ರಸಾಭಿಭೂ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಭಿಭೂ, ಧಮ್ಮಾಭಿಭೂ, ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂತಿ ಊಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ.

ಇಮಾನೇತ್ಥ ಛಬ್ಬಿಧಾನಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ.

ಉಕಾರನ್ತಂ ¶ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂತು ಭೂಧಾತುಮಯಮಪ್ಪಸಿದ್ಧಂ, ಅಞ್ಞಧಾತುಮಯಂ ಪನುಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ಪಸಿದ್ಧಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖು, ಹೇತು’’ಇತಿ. ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತವಿಧಾನಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಸಭಾವತೋಯೇವ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಏತ್ಥ ಸತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥವಾಚಕೋ ಭೂತಸದ್ದೋಯೇವ ನಿಯೋಗಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನ್ತಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಯೇ ಪನ ‘‘ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಭೂತೋ, ಯಾ ಧಮ್ಮಜಾತಿ ಭೂತಾ, ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಭೂತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯೇ ಯೋಜನಾರಹತ್ತಾ ಅನಿಯತಲಿಙ್ಗಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಭೂತಪರಾಭೂತಸಮ್ಭೂತಸದ್ದಾದಯೋ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪಾವಚನವರೇ, ತೇಪಿ ನಾನೋಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಪದೇಹಿ ಯೋಜನವಸೇನ ಸದ್ದರಚನಾಯಂ ಸುಖುಮತ್ಥಗ್ಗಹಣೇ ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ನಿಯತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ.

ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ಭೂತೋ, ಪರಾಭೂತೋ, ಸಮ್ಭೂತೋ, ವಿಭೂತೋ, ಪಾತುಭೂತೋ, ಆವಿಭೂತೋ, ತಿರೋಭೂತೋ, ವಿನಾಭೂತೋ, ಭಬ್ಬೋ, ಪರಿಭೂತೋ, ಅಭಿಭೂತೋ, ಅಧಿಭೂತೋ, ಅದ್ಧಭೂತೋ, ಅನುಭೂತೋ, ಸಮನುಭೂತೋ, ಪಚ್ಚನುಭೂತೋ, ಭಾವಿತೋ, ಸಮ್ಭಾವಿತೋ, ವಿಭಾವಿತೋ, ಪರಿಭಾವಿತೋ, ಅನುಪರಿಭೂತೋ, ಪರಿಭವಿತಬ್ಬೋ, ಪರಿಭೋತಬ್ಬೋ, ಪರಿಭವನೀಯೋ, ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬೋ, ಅಭಿಭೋತಬ್ಬೋ, ಅಭಿಭವನೀಯೋ, ಅಧಿಭವಿತಬ್ಬೋ, ಅಧಿಭೋತಬ್ಬೋ, ಅಧಿಭವನೀಯೋ, ಅನುಭವಿತಬ್ಬೋ, ಅನುಭೋತಬ್ಬೋ, ಅನುಭವನೀಯೋ, ಸಮನುಭವಿತಬ್ಬೋ, ಸಮನುಭೋತಬ್ಬೋ, ಸಮನುಭವನೀಯೋ, ಪಚ್ಚನುಭವಿತಬ್ಬೋ, ಪಚ್ಚನುಭೋತಬ್ಬೋ, ಪಚ್ಚನುಭವನೀಯೋ, ಭಾವೇತಬ್ಬೋ, ಭಾವನೀಯೋ, ಸಮ್ಭಾವೇತಬ್ಬೋ, ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋ, ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ, ವಿಭಾವನೀಯೋ, ಪರಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ, ಪರಿಭಾವನೀಯೋ, ಭವಮಾನೋ, ವಿಭವಮಾನೋ, ಪರಿಭವಮಾನೋ, ಅಭಿಭವಮಾನೋ, ಅನುಭವಮಾನೋ, ಸಮನುಭವಮಾನೋ, ಪಚ್ಚನುಭವಮಾನೋ, ಅನುಭೋನ್ತೋ, ಸಮನುಭೋನ್ತೋ, ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತೋ, ಸಮ್ಭೋನ್ತೋ, ಅಭಿಸಮ್ಭೋನ್ತೋ, ಭಾವೇನ್ತೋ, ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೋ, ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ¶ , ಪರಿಭಾವೇನ್ತೋ, ಪರಿಭವಿಯಮಾನೋ, ಪರಿಭುಯ್ಯಮಾನೋ, ಅಭಿಭವಿಯಮಾನೋ, ಅಭಿಭೂಯಮಾನೋ, ಅನುಭವಿಯಮಾನೋ, ಅನುಭುಯ್ಯಮಾನೋ, ಸಮನುಭವಿಯಮಾನೋ, ಸಮನುಭುಯ್ಯಮಾನೋ, ಪಚ್ಚನುಭವಿಯಮಾನೋ, ಪಚ್ಚನುಭುಯ್ಯಮಾನೋತಿ ಇಮಾನಿ ನಿಯತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಲಿಙ್ಗಾನಿ. ಏವಮೋಕಾರನ್ತಾದಿವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾನಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿ ಪಕಾಸಿತಾನಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಉದಾಹರಣುದ್ದೇಸೋ.

ಭಾವಿಕಾ, ಭಾವನಾ, ವಿಭಾವನಾ, ಸಮ್ಭಾವನಾ, ಪರಿಭಾವನಾತಿ ಆಕಾರನ್ತಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ.

ಭೂಮಿ, ಭೂತಿ, ವಿಭೂತಿ. ಇಕಾರನ್ತಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ.

ಭೂರೀ, ಭೂತೀ, ಭೋತೀ, ವಿಭಾವಿನೀ, ಪರಿವಿಭಾವಿನೀ, ಸಮ್ಭಾವಿನೀ, ಪಾತುಭವನ್ತೀ, ಪಾತುಭೋನ್ತೀ, ಪರಿಭವನ್ತೀ, ಪರಿಭೋನ್ತೀ, ಅಭಿಭವನ್ತೀ, ಅಭಿಭೋನ್ತೀ, ಅಧಿಭವನ್ತೀ, ಅಧಿಭೋನ್ತೀ, ಅನುಭವನ್ತೀ, ಅನುಭೋನ್ತೀ, ಸಮನುಭವನ್ತೀ, ಸಮನುಭೋನ್ತೀ, ಪಚ್ಚನುಭವನ್ತೀ, ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತೀ, ಅಭಿಸಮ್ಭವನ್ತೀ, ಅಭಿಸಮ್ಭೋನ್ತೀತಿ ಈಕಾರನ್ತಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ.

ಭೂ, ಅಭೂ. ಊಕಾರನ್ತಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ.

ಇಮಾನೇತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ.

ಉಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಭೂಧಾತುಮಯಮಪ್ಪಸಿದ್ಧಂ, ಅಞ್ಞಧಾತುಮಯಂ ಪನ ಉಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಪಸಿದ್ಧಂ ‘‘ಧಾತು, ಧೇನು’’ಇತಿ. ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚವಿಧಾನಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಓಕಾರನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಛಬ್ಬಿಧಾನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಸಭಾವತೋಯೇವಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಅನಿಯತಲಿಙ್ಗಾ ಭೂತಪರಾಭೂತಸಮ್ಭೂತಸದ್ದಾದಯೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಯುಜ್ಜನ್ತೇ.

ಕಥಂ? ಭೂತಾ, ಪರಾಭೂತಾ, ಸಮ್ಭೂತಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಅನುಭೋನ್ತೋ ಸಮನುಭೋನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ನವ ಪದಾನಿ ¶ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ತಾನಿ ಹಿ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ಯೋಜಿತಾನಿ. ಇಮಾನಿ ನಿಯತಲಿಙ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಲಿಙ್ಗಾನಿ. ಏವಂ ಆಕಾರನ್ತಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿ ಪಕಾಸಿತಾನಿ. ಅಯಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಉದಾಹರಣುದ್ದೇಸೋ.

ಭೂತಂ, ಮಹಾಭೂತಂ, ಭವಿತ್ತಂ, ಭೂನಂ, ಭವನಂ, ಪರಾಭವನಂ, ಸಮ್ಭವನಂ, ವಿಭವನಂ, ಪಾತುಭವನಂ, ಆವಿಭವನಂ, ತಿರೋಭವನಂ, ವಿನಾಭವನಂ, ಸೋತ್ಥಿಭವನಂ, ಪರಿಭವನಂ, ಅಭಿಭವನಂ, ಅಧಿಭವನಂ, ಅನುಭವನಂ, ಸಮನುಭವನಂ, ಪಚ್ಚನುಭವನನ್ತಿ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ.

ಅತ್ಥವಿಭಾವಿ, ಧಮ್ಮವಿಭಾವಿ. ಇಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ.

ಗೋತ್ರಭು, ಚಿತ್ತಸಹಭು, ನಚಿತ್ತಸಹಭು. ಉಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ.

ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಸಭಾವತೋಯೇವ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಏತ್ಥ ಸತ್ತಭೂತರೂಪವಾಚಕೋ ಭೂತಸದ್ದೋಯೇವ ನಿಯೋಗಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋತಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಅನಿಯತಲಿಙ್ಗಾ ಭೂತ ಪರಾಭೂತ ಸಮ್ಭೂತಸದ್ದಾದಯೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಯುಜ್ಜನ್ತೇ.

ಕಥಂ? ಭೂತಂ, ಪರಾಭೂತಂ, ಸಮ್ಭೂತಂ, ವಿಭೂತಂ. ಪೇಯ್ಯಾಲೋ. ಸಮನುಭವಮಾನಂ, ಪಚ್ಚನುಭವಮಾನಂ, ಅನುಭೋನ್ತಂ, ಅನುಭವನ್ತಂ, ಸಮನುಭೋನ್ತಂ, ಸಮನುಭವನ್ತಂ, ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತಂ, ಪಚ್ಚನುಭವನ್ತಂ, ಸಮ್ಭೋನ್ತಂ, ಸಮ್ಭವನ್ತಂ, ಅಭಿಸಮ್ಭೋನ್ತಂ, ಅಭಿಸಮ್ಭವನ್ತಂ, ಪಾತುಭೋನ್ತಂ, ಪಾತುಭವನ್ತಂ, ಪರಿಭೋನ್ತಂ, ಪರಿಭವನ್ತಂ, ಅಭಿಭೋನ್ತಂ, ಅಭಿಭವನ್ತಂ, ಅಧಿಭೋನ್ತಂ, ಅಧಿಭವನ್ತಂ, ಭಾವೇನ್ತಂ, ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಂ, ವಿಭಾವೇನ್ತಂ, ಪರಿಭಾವೇನ್ತಂ, ಪರಿಭಾವಿಯಮಾನಂ, ಪರಿಭುಯ್ಯಮಾನಂ, ಪೇಯ್ಯಾಲೋ. ಪಚ್ಚನುಭವಿಯಮಾನಂ, ಪಚ್ಚನುಭುಯ್ಯಮಾನನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ನಿಯತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಲಿಙ್ಗಾನಿ. ಏವಂ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಾದಿವಸೇನ ತಿವಿಧಾನಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿ ಪಕಾಸಿತಾನಿ ¶ . ಅಯಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಉದಾಹರಣುದ್ದೇಸೋ, ಏವಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯಂ ಭೂಧಾತುಮಯಮುದ್ದಿಟ್ಠಂ.

ಏತ್ಥ ಮೇ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಾತಿ, ಯೇ ಯೇ ಸದ್ದಾ ಪಕಾಸಿತಾ;

ತೇ ತೇ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸೇಸು, ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬಾ ವಿಭಾವಿನಾ.

ಓ, ಆ, ಬಿನ್ದು, ಇ, ಈ, ಉ, ಊ-ಅನ್ತಿಮೇ ಸತ್ತಧಾ ಠಿತಾ;

ಞೇ ಯ್ಯಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭೇದಾತಿ, ನಿರುತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಭಾಸಿತಾ.

ಆ ಇವಣ್ಣೋ ಚುವಣ್ಣೋ ಚ, ಪಞ್ಚ ಅನ್ತಾ ಸರೂಪತೋ;

ಇತ್ಥಿಭೇದಾತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ಓಕಾರನ್ತೇನ ಛಾಪಿ ವಾ.

ಬಿನ್ದು, ಇ, ಉ-ಇಮೇ ಅನ್ತಾ, ತಯೋ ಞೇಯ್ಯಾ ವಿಭಾವಿನಾ;

ನಪುಂಸಕಪ್ಪಭೇದಾತಿ, ನಿರುತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಭಾಸಿತಾ.

ಅನ್ತಾ ಸತ್ತೇವ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ, ಇತ್ಥಿಯಂ ಪಞ್ಚ ವಾ ಛ ವಾ;

ನಪುಂಸಕೇ ತಯೋ ಏವಂ, ದಸ ಪಞ್ಚಹಿ ಛಬ್ಬಿಧಾ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಭೂತೋ’’ತಿಆದಯೋ ಸದ್ದಾ ನಿಬ್ಬಚನಾಭಿಧೇಯ್ಯಕಥನತ್ಥಸಾಧಕವಚನಪರಿಯಾಯವಚನತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇಸಂ ನಿಬ್ಬಚನಾದೀನಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವಕ್ಖಾಮ ವಿಞ್ಞೂನಂ ತುಟ್ಠಿಜನನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸೋತಾರಾನಮತ್ಥೇಸು ಪಟುತರಬುದ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚ. ತತ್ರ ಭೂತೋತಿ ಖನ್ಧಪಾತುಭಾವೇನ ಭವತೀತಿ ಭೂತೋ, ಇದಂ ತಾವ ನಿಬ್ಬಚನಂ. ‘‘ಭೂತೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ಸತ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಇದಮಭಿಧೇಯ್ಯಕಥನಂ. ‘‘ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋ. ಸಬ್ಬೇವ ನಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಭೂತಾ ಲೋಕೇ ಸಮುಸ್ಸಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಇದಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಭೂತೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಯೋ ಸತ್ತವಿಸೇಸೋ, ಇದಮಭಿಧೇಯ್ಯಕಥನಂ. ‘‘ಭೂತವಿಜ್ಜಾ, ಭೂತವೇಜ್ಜೋ, ಭೂತವಿಗ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಚ ಇದಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕವಚನಂ. ಯಞ್ಚ ಪನ ‘‘ಸತ್ತೋ ಮಚ್ಚೋ ಪಜಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತಂ ವಚನಂ, ಇದಂ ಸತ್ತೋತಿ ¶ ಅತ್ಥವಾಚಕಸ್ಸ ಭೂತಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಯಞ್ಚ ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಮಚ್ಚೋತಿ ಸತ್ತೋ ನರೋ ಮಾನವೋ ಪೋಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಜೀವೋ ಜಗು ಜನ್ತು ಹಿನ್ದಗು ಮನುಜೋ’’ತಿ ಆಗತಂ, ಇದಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಮೇವ. ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚನ್ತೇ –

ಸತ್ತೋ ಮಚ್ಚೋ ಜನೋ ಭೂತೋ, ಪಾಣೋ ಹಿನ್ದಗು ಪುಗ್ಗಲೋ;

ಜನ್ತು ಜೀವೋ ಜಗು ಯಕ್ಖೋ, ಪಾಣೀ ದೇಹೀ ತಥಾಗತೋ.

ಸತ್ತವೋ ಮಾತಿಯೋ ಲೋಕೋ, ಮನುಜೋ ಮಾನವೋ ನರೋ;

ಪೋಸೋ ಸರೀರೀತಿ ಪುಮೇ, ಭೂತಮಿತಿ ನಪುಂಸಕೇ.

ಪಜಾತಿ ಇತ್ಥಿಯಂ ವುತ್ತೋ, ಲಿಙ್ಗತೋ, ನ ಚ ಅತ್ಥತೋ;

ಏವಂ ತಿಲಿಙ್ಗಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸದ್ದಾ ಸತ್ತಾಭಿಧಾನಕಾ.

ಯೋ ಸೋ ಜಙ್ಘಾಯ ಉಲತಿ, ಸೋ ಸತ್ತೋ ಜಙ್ಘಲೋ ಇಧ;

ಪಾಣದೇಹಾಭಿಧಾನೇಹಿ, ಸತ್ತನಾಮಂ ಪಪಞ್ಚಿತಂ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ‘‘ಪರಿಯಾಯವಚನ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಭಿಧಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಸಙ್ಖಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ಏಕತ್ಥಾನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ, ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ಪನ ಭೂತಸದ್ದೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾಮನುಸ್ಸಧಾತುಸಸ್ಸತವಿಜ್ಜಮಾನಖೀಣಾಸವಸತ್ತರುಕ್ಖಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ, ತಪ್ಪಯೋಗೋ ಉಪರಿ ಅತ್ಥತ್ತಿಕವಿಭಾಗೇ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ಭಾವಕೋತಿ ಭಾವೇತೀತಿ ಭಾವಕೋ, ಇದಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ. ಯೋ ಭಾವನಂ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಭಾವಕೋ. ಇದಮಭಿಧೇಯ್ಯಕಥನಂ. ‘‘ಭಾವಕೋ ನಿಪಕೋ ಧೀರೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕವಚನಂ. ‘‘ಭಾವಕೋ ಭಾವನಾಪಸುತೋ ಭಾವನಾಪಯುತ್ತೋ ಭಾವನಾಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಇಮಾನಿ ‘‘ಭೂತೋ ಭಾವಕೋ’’ತಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಸುದ್ಧಕತ್ತುಹೇತುಕತ್ತುವಸೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ. ಇತೋ ಪರಂ ನಯಾನುಸಾರೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ‘‘ಇದಂ ನಿಬ್ಬಚನ’’ನ್ತಿ ಚ ಆದೀನಿ ¶ ಅವತ್ವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕವಚನಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ. ತೇಸು ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ದಸ್ಸಿತೇಸು ಗನ್ಥವಿತ್ಥಾರೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಯೇಸಮತ್ಥೋ ಉತ್ತಾನೋ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಪದಾನಮಭಿಧೇಯ್ಯಂ ನ ಕಥೇಸ್ಸಾಮ, ನಿಬ್ಬಚನಮತ್ತಮೇವ ನೇಸಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮ. ಯೇಸಂ ಪನ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅತ್ಥೋ, ತೇಸಮಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮ.

ಭವನಂ ಭವೋ, ಭವೋ ವುಚ್ಚತಿ ವುದ್ಧಿ. ಭೂಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಾತಿಸಯಯೋಗತೋ ವಡ್ಢನೇಪಿ ದಿಸ್ಸಮಾನತ್ತಾ ಭವನಂ ವಡ್ಢನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ. ‘‘ಭವೋ ಚ ರಞ್ಞೋ ಅಭವೋ ಚ ರಞ್ಞೋ’’ತಿ ಇದಂ ವುದ್ಧಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಭವೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಸ್ಸತಂ. ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿ ಹಿ ಸಸ್ಸತವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ, ತಸ್ಮಾ ಭವದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ತಥಾ ಭವೋತಿ ಭವದಿಟ್ಠಿ, ಭವತಿ ಸಸ್ಸತಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪವತ್ತನತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಭವದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ. ಭವದಿಟ್ಠಿ ಹಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಭವೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಭವೇನ ಭವಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖಮಾಹಂಸೂ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಏತ್ಥಾಯಂ ಪಾಳಿವಚನತ್ಥೋ – ಏಕಚ್ಚೇ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಕಾಮಭವಾದಿನಾ ವಾ ಸಬ್ಬಭವತೋ ವಿಮುತ್ತಿಂ ಸಂಸಾರವಿಸುದ್ಧಿಂ ಕಥಯಿಂಸೂತಿ. ಅಥ ವಾ ಭವನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಏತೇನಾತಿ ಭವೋತಿ ಅತ್ಥೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಪುಞ್ಞಾನಿ ಭವೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಇತಿಭವಾಭವತಞ್ಚ ವೀತಿವತ್ತೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಏತ್ಥ ಪನಾಯಂ ಪಾಳಿವಚನತ್ಥೋ – ಭವೋತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಭವೋತಿ ವಿಪತ್ತಿ. ತಥಾ ಭವೋತಿ ವುದ್ಧಿ, ಅಭವೋತಿ ಹಾನಿ. ಭವೋತಿ ಸಸ್ಸತಂ, ಅಭವೋತಿ ಉಚ್ಛೇದೋ. ಭವೋತಿ ಪುಞ್ಞಂ, ಅಭವೋತಿ ಪಾಪಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವೀತಿವತ್ತೋತಿ.

ಸಹೋಕಾಸಾ ¶ ಖನ್ಧಾಪಿ ಭವೋ. ‘‘ಕಾಮಭವೋ ರೂಪಭವೋ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿ ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ಖನ್ಧಾ ‘‘ಯೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಸೋ ಸರೂಪಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಭವತಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾದಿಸಮುದಯಾ ನಿರನ್ತರಂ ಸಮುದೇತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೇನ ವಾ ‘‘ಭವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಓಕಾಸೋ ಪನ ‘‘ಭವನ್ತಿ ಜಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೇನ ‘‘ಭವೋ’’ತಿ. ಅಪಿಚ ಕಮ್ಮಭವೋಪಿ ಭವೋ, ಉಪಪತ್ತಿಭವೋಪಿ ಭವೋ. ‘‘ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ ದುವಿಧೇನ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಭವೋ, ಅತ್ಥಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಮೇವ ಭವೋ ಕಮ್ಮಭವೋ. ತಥಾ ಉಪಪತ್ತಿ ಏವ ಭವೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ. ಏತ್ಥೂಪಪತ್ತಿ ಭವತೀತಿ ಭವೋ, ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಯಥಾ ಸುಖಕಾರಣತ್ತಾ ‘‘ಸುಖೋ ಬುದ್ಧಾನಮುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಏವಂ ಭವಕಾರಣತ್ತಾ ಫಲವೋಹಾರೇನ ಭವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಭಾವನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಭಾವೇತೀತಿ ಭವೋ. ಕಿಂ ಭಾವೇತಿ? ಉಪಪತ್ತಿಂ. ಇತಿ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಭವೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಾವೇತೀತಿಮಸ್ಸ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಹೇತುಕತ್ತುವಸೇನತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಭವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಭವೋತಿ ಕಮ್ಮಭವೋ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿ, ಧಾತುಆಯತನಾನ ಚ;

ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನಾ, ಸಂಸಾರೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ

ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ ಸಂಸಾರೋಪಿ ಭವೋ. ‘‘ಭವೇ ದುಕ್ಖಂ ಭವದುಕ್ಖಂ, ಭವೇ ಸಂಸರನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಾನೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಾನಿ ವಚನಾನಿ. ತತ್ರ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಸಂಸಾರೋ ಭವೋತಿ ಕಥೀಯತಿ? ಭವತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಸಮ್ಮುತಿ ಖನ್ಧಾದಿಪಟಿಪಾಟಿಸಙ್ಖಾತೇ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೇನ ¶ . ಇದಂ ಭವಸದ್ದಸ್ಸ ಭಾವಕತ್ತುಕರಣಾಧಿಕರಣಸಾಧನವಸೇನತ್ಥಕಥನಂ.

ಏತ್ಥ ಭವಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಂ ವದಾಮ –

ವುದ್ಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪುಞ್ಞಾನಿ, ಖನ್ಧಾ ಸೋಕಾಸಸಞ್ಞಿತಾ;

ಸಂಸಾರೋ ಸಸ್ಸತಞ್ಚೇತಂ, ಭವಸದ್ದೇನ ಸದ್ದಿತಂ.

ಭವತಣ್ಹಾ ಭವದಿಟ್ಠಿ, ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ತಥಾ;

ಕಮ್ಮಭವೋ ಚ ಸಬ್ಬನ್ತಂ, ಭವಸದ್ದೇನ ಸದ್ದಿತಂ.

ಭವತಣ್ಹಾಭವದಿಟ್ಠಿ-ದ್ವಯಂ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಳಿಯಂ;

ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಭವಸದ್ದೇನ ಸದ್ದಿತಂ.

ಅಭವೋತಿ ನ ಭವೋ ಅಭವೋ.

ವಿಪತ್ತಿ ಹಾನಿ ಉಚ್ಛೇದೋ, ಪಾಪಞ್ಚೇವ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ;

ಇಮೇ ಅಭವಸದ್ದೇನ, ಅತ್ಥಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಸಾಸನೇ.

ಭಾವೋತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ಯೋ ‘‘ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಥೀನಂಭಾವೋ ದುರಾಜಾನೋ. ನಾಮಚ್ಚೋ ರಾಜಭರಿಯಾಸು, ಭಾವಂ ಕುಬ್ಬೇಥ ಪಣ್ಡಿತೋ. ಹದಯಙ್ಗತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಪಿಚ ವತ್ಥುಧಮ್ಮೋಪಿ ಭಾವೋ. ‘‘ಭಾವಸಙ್ಕೇತಸಿದ್ಧೀನ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ, ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಭಾವೋ. ‘‘ಅಚ್ಚಾಹಿತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಸಿ ಲುದ್ದಂ, ಭಾವೇ ಚ ತೇ ಕುಸಲಂ ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಕ್ರಿಯಾಪಿಭಾವೋ. ‘‘ಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವಸತ್ತಮೀ’’ತಿ ಚ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಪಿಚ ಭಾವೋತಿ ಸತ್ತವೇವಚನನ್ತಿ ಭಣನ್ತಿ, ಧಾತು ವಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತತ್ಥ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಚ ವತ್ಥುಧಮ್ಮೋ ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಸತ್ತೋ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಭವತೀತಿ ಭಾವೋ. ತಥಾ ಪನ ಭಾವೇತೀತಿ ಭಾವೋ, ಕ್ರಿಯಾ ¶ ತು ಭವನನ್ತಿ ಭಾವೋ. ಸಾ ಚ ಭವನಗಮನಪಚನಾದಿವಸೇನಾನೇಕವಿಧಾ. ಅಪಿಚ ಭಾವರೂಪಮ್ಪಿ ಭಾವೋ, ಯಂ ಇತ್ಥಿಭಾವೋ ಪುಮ್ಭಾವೋ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವಾ ಭವತಿ ಏತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿಧಾನಞ್ಚಾತಿ ಭಾವೋ.

ನತ್ತನೋಮತಿಯಾ ಏತಂ, ನಿಬ್ಬಚನಮುದಾಹಟಂ;

ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಂ, ಮತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾಹಟಂ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ ಭಾವೋ ಇತ್ಥಿಭಾವೋ, ಇತ್ಥೀತಿ ವಾ ಭವತಿ ಏತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿಧಾನಞ್ಚಾತಿ ಇತ್ಥಿಭಾವೋ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಮ್ಭಾವೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಪುಮಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪುಮ್ಭಾವೋ, ಪುಮಾತಿ ವಾ ಭವತಿ ಏತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿಧಾನಞ್ಚಾತಿ ಪುಮ್ಭಾವೋತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಸಮಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ಭಾವಸದ್ದಸ್ಸ ಕತ್ತುಭಾವಕರಣಸಾಧನವಸೇನತ್ಥಕಥನಂ.

ಅಭಾವೋತಿ ನ ಭಾವೋತಿ ಅಭಾವೋ, ಕೋ ಸೋ? ಸುಞ್ಞತಾ ನತ್ಥಿತಾ. ಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾವೋ ಸಭಾವೋ, ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಸಭಾವೋತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವೇ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸರೂಪಂ ಲಭತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖಣಮಿತಿ ಸಞ್ಞಿತೋ ನಮನರುಪ್ಪನಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಆಕಾರೋ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ. ‘‘ಸಾಮಞ್ಞಂ ವಾ ಸಭಾವೋ ವಾ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಮತ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಪಿಚ ಸಭಾವೋತಿ ಸಲಕ್ಖಣೋ ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮೋ. ಕೇನಟ್ಠೇನ? ಸಹ ಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇನ. ಸಬ್ಭಾವೋತಿ ಸತಂ ಭಾವೋ ಸಬ್ಭಾವೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೋ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭಾವೋ ಸಬ್ಭಾವೋ. ‘‘ಗಾಹಾಪಯನ್ತಿ ಸಬ್ಭಾವ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೋ ವಾ ಭಾವೋ ಸಬ್ಭಾವೋ. ‘‘ಏವಂ ಗಹಣಸಬ್ಭಾವೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ¶ ವಚನಂ. ಇದಂ ಸಭಾವ ಸಬ್ಭಾವಸದ್ದಾನಂ ಭಾವಸಾಧನವಸೇನತ್ಥಕಥನಂ.

ಸಮ್ಭವೋತಿ ಸಮ್ಭವನಂ ಸಮ್ಭವೋ, ಸಮ್ಭವನಕ್ರಿಯಾ, ಯುತ್ತಿ ವಾ. ಯುತ್ತಿ ಹಿ ಸಮ್ಭವೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮ್ಭವೋ ಗಹಣಸ್ಸ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಭವೋ. ಯತೋ ಹಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸೋ ಸಮ್ಭವೋ. ಪಭವೋತಿ ಪಭವನಂ ಪಭವೋ, ಅಚ್ಛಿನ್ನತಾ, ಪಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ವಾ ಪಭವೋ. ಯತೋ ಹಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಭವತಿ, ಸೋ ಪಭವೋ. ಇಮೇ ಪನ ಸಮ್ಭವಪಭವಸದ್ದಾ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮಾನತ್ಥಾ ಕತ್ಥಚಿ ಭಿನ್ನತ್ಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ಸಮ್ಭವಸದ್ದೋ ಹಿ ಭವನಕ್ರಿಯಮ್ಪಿ ವದತಿ ಯುತ್ತಿಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವರೂಪಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಮ್ಪಿ, ಪಭವಸದ್ದೋ ಪನ ಭವನಕ್ರಿಯಮ್ಪಿ ವದತಿ ನದಿಪ್ಪಭವಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭಿನ್ನತ್ಥಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಪಚ್ಚಯತ್ಥೇನ ಪನ ಸಮಾನತ್ಥಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಪಚ್ಚಯೋ ಹೇತು ನಿದಾನಂ ಕಾರಣಂ ಸಮ್ಭವೋ ಪಭವೋತಿಆದಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ನಾನ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಮೂಲಂ ಹೇತು ನಿದಾನಞ್ಚ, ಸಮ್ಭವೋ ಪಭವೋ ತಥಾ;

ಸಮುಟ್ಠಾನಾಹಾರಾರಮ್ಮಣಂ, ಪಚ್ಚಯೋ ಸಮುದಯೇನ ಚಾ’’ತಿ

ಅಯಮ್ಪಿ ಗಾಥಾ ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಿಕಾ. ಇದಂ ಸಮ್ಭವಪಭವಸದ್ದಾನಂ ಭಾವಾಪಾದಾನಸಾಧನವಸೇನತ್ಥಕಥನಂ.

ಏವಮೇತ್ಥ ಭಾವಕತ್ತುಕಮ್ಮಕರಣಾಪಾದಾನಾಧಿಕರಣವಸೇನ ಛ ಸಾಧನಾನಿ ಪಕಾಸಿತಾನಿ. ತಾನಿ ಸಮ್ಪದಾನಸಾಧನೇನ ಸತ್ತವಿಧಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ಉತ್ತರಿ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಧನಮಸ್ಸ ಭವತೂತಿ ಧನಭೂತೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಕಿತಕವಸೇನ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಸತ್ತವಿಧಾನಿ ಸಾಧನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯಾನಿ ‘‘ಕಾರಕಾನೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ಸಾಧನಂ ನತ್ಥಿ. ಇಧ ಪಯೋಗೇಸ್ವತ್ಥೇಸು ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ¶ ಪಾಟವತ್ಥಂ ಸಾಧನನಾಮಂ ಪಕಾಸಿತಂ. ತಥಾ ಹಿ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸಾಧನೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಯೋಜಿತಾ ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗಾ ದುಬ್ಬೋಧತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಸಾಧನೇಹಿ ಪನ ಪದೇಹಿ ಯೋಜಿತಾ ಸುಬೋಧತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಯೋಗಾಸಾಧನಮೂಲಕಾ, ಅತ್ಥೋ ಚ ಪಯೋಗಮೂಲಕೋ. ಪಯೋಗಾನುರೂಪಞ್ಹಿ ಅವಿಪರೀತಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಕಥನಸೀಲಾ ‘‘ಯಾಚಿತೋವ ಬಹುಲಂ ಚೀವರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಅಪ್ಪಂ ಅಯಾಚಿತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಸಾಧನವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೇಸು ಅತ್ಥೇಸು, ಅಞ್ಞೇಸು ಚತ್ಥೇಸು ಪಟುತರಬುದ್ಧಿನೋ ಪಣ್ಡಿತಾಯೇವ ಏಕನ್ತೇನ ಭಗವತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಧರಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತೋ ಪರಂ ನಯಾನುಸಾರೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಸಾಧನ’’ನ್ತಿ ನ ವಕ್ಖಾಮ, ಕೇವಲಮಿಧ ದಸ್ಸಿತೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ ಬಹುಮಾನುಪ್ಪಾದನತ್ಥಞ್ಚೇವ ವಿವಿಧವಿಚಿತ್ತಪಾಳಿಗತಿಕೇ ವಿವಿಧತ್ಥಸಾರೇ ಜಿನವರವಚನೇ ಸೋತೂನಂ ಬುದ್ಧಿವಿಜಮ್ಭನತ್ಥಞ್ಚ ಅತ್ಥಸಾಧಕವಚನಾನಿಯೇವ ಯಥಾರಹಂ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯವೇಯ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾದೀಸು ತತೋ ತತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ.

ಪಭಾವೋತಿ ಪಕಾರತೋ ಭವತೀತಿ ಪಭಾವೋ, ಸೋಯಮಾನುಭಾವೋಯೇವ. ‘‘ಪಭಾವಂ ತೇ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯೇನ ತ್ವಂ ಮಿಥಿಲಂ ವಜೇ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅನುಭವೋತಿ ಅನುಭವನಂ ಅನುಭವೋ, ಕಿಂ ತಂ? ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ. ಆನುಭಾವೋತಿ ತೇಜುಸ್ಸಾಹಮನ್ತಪಭೂಸತ್ತಿಯೋ. ‘‘ತೇಜಸಙ್ಖತೋ ಉಸ್ಸಾಹಮನ್ತಪಭೂಸತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ವಾ ಮಹನ್ತೋ ಆನುಭಾವೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ.

ತೇಜೋ ಉಸ್ಸಾಹಮನ್ತಾ ಚ, ಪಭೂಸತ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚಿಮೇ;

ಆನುಭಾವಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಪಭಾವಾತಿ ಚ ತೇ ವದೇ.

ತೇಜಾದಿವಾಚಕತ್ತಮ್ಹಿ, ಆನುಭಾವಪದಸ್ಸ ತು;

ಅತ್ಥನಿಬ್ಬಚನಂ ಧೀರೋ, ಯಥಾಸಮ್ಭವಮುದ್ದಿಸೇ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಆನುಭಾವೋತಿ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಫಲಂ. ‘‘ಅನುಭವಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಪರಾಭವೋತಿ ಪರಾಭವನಂ ಪರಾಭವೋ, ಅಥ ವಾ ಪರಾಭವತೀತಿ ಪರಾಭವೋ. ‘‘ಸುವಿಜಾನೋ ಪರಾಭವೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಪಿಚ ‘‘ಧಮ್ಮದೇಸ್ಸೀ ಪರಾಭವೋ’’ತಿ ಪಾಠಾನುರೂಪತೋ ಪರಾಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಪರಾಭವೋತಿ ಅನಾಗತಕಾಲವಸೇನಪಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಪರಾಭವನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪರಾಭವೋ. ಕಿಂ ತಂ? ಧಮ್ಮದೇಸ್ಸಿತಾದಿ. ‘‘ಪಠಮೋ ಸೋ ಪರಾಭವೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ವಿಭವೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಞ್ಹಿ ಭವತೋ ವಿಗತತ್ತಾ ಭವತೋ ವಿಗತೋತಿ ವಿಭವೋ, ಭವಸ್ಸ ಚ ತಂಹೇತು ವಿಗತತ್ತಾ ವಿಗತೋ ಭವೋ ಏತಸ್ಮಾತಿ ವಿಭವೋ. ವಿಭವನ್ತಿ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ಇತೋ ಅರಿಯಧನವಿಲೋಮಕಾ ಕಿಲೇಸಮಹಾಚೋರಾತಿಪಿ ವಿಭವೋ. ವಿಭವಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಧಾನತ್ತೇ ‘‘ಏವಂ ಭವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ, ವಿಭವೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಕೋ’’ತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಇಮಾನಿ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಾನಿ –

ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಭವೋ ಮೋಕ್ಖೋ, ನಿರೋಧೋ ಅಮತಂ ಸಮಂ;

ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮೋ ದುಕ್ಖ-ನಿರೋಧೋ ಅಚ್ಚುತ’ಕ್ಖಯೋ.

ವಿವಟ್ಟ’ಮಕತಂ ಅತ್ಥಂ, ಸನ್ತಿಪದ’ಮಸಙ್ಖತಂ;

ಪಾರಂ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೋ ದುಕ್ಖ-ಕ್ಖಯೋ ಸಞ್ಞೋಜನಕ್ಖಯೋ.

ಯೋಗಕ್ಖೇಮೋ ವಿರಾಗೋ ಚ,

ಲೋಕನ್ತೋ ಚ ಭವಕ್ಖಯೋ;

ಅಪವಗ್ಗೋ ವಿಸಙ್ಖಾರೋ,

ಸಬ್ಭಿ ಸುದ್ಧಿ ವಿಸುದ್ಧಿ ಚ.

ವಿಮುತ್ಯಾ’ಪಚಯೋ ಮುತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬುತಿ ಉಪಧಿಕ್ಖಯೋ;

ಸನ್ತಿ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತು, ದಿಸಾ ಚ ಸಬ್ಬತೋಪಭಂ.

ವಿನಾಪೇತಾನಿ ¶ ನಾಮಾನಿ, ವಿಸೇಸಕಪದಂ ಇಧ;

ನಿಬ್ಬಾನವಾಚಕಾನೀತಿ, ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಯ್ಯ ಸುಮೇಧಸೋ.

‘‘ತಾಣಂ ಲೇಣ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ-ಪೇಕ್ಖಿಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ ಹಿ;

ವಿಸೇಸಕಪದಾನನ್ತಿ, ಏತ್ಥೇತಾನಿ ಪಕಾಸಯೇ.

ತಾಣಂ ಲೇಣ’ಮರೂಪಞ್ಚ, ಸನ್ತಂ ಸಚ್ಚ’ಮನಾಲಯಂ;

ಸುದುದ್ದಸಂ ಸರಣಞ್ಚ, ಪರಾಯಣ’ಮನೀತಿಕಂ.

ಅನಾಸವಂ ಧುವಂ ನಿಚ್ಚಂ, ವಿಞ್ಞಾಣ’ಮನಿದಸ್ಸನಂ;

ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜಂ ಸಿವಂ ಖೇಮಂ, ನಿಪುಣಂ ಅಪಲೋಕಿಕಂ.

ಅನನ್ತ’ಮಕ್ಖರಂ ದೀಪೋ, ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಕೇವಲಂ ಪದಂ;

ಪಣೀತಂ ಅಚ್ಚುತಞ್ಚಾತಿ, ಬಹುಧಾಪಿ ವಿಭಾವಯೇ.

ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಪದಸ್ಸತ್ಥಂ, ವದನ್ತೇಹಿ ಗರೂಹಿ ತು;

ಗೋತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನ-ಮಿತಿ ಗೋತ್ತನ್ತಿ ಭಾಸಿತಂ.

ವಿಭವೋತಿ ವಾ ವಿನಾಸಸಮ್ಪತ್ತಿಧನುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತತ್ಥ ವಿನಾಸೋ ವಿಭವನಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನಂ ನಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೇನ ವಿಭವೋ. ‘‘ವಿಭವೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ, ಇತ್ಥೇಕೇ ಸತೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಚ್ಛೇದಂ ವಿನಾಸಂ ವಿಭವಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ಭವತೀತಿ ವಿಭವೋ. ‘‘ರಞ್ಞೋ ಸಿರಿವಿಭವಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಾ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಧನಂ ಪನ ಭವನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಏತೇನಾತಿ ವಿಭವೋ. ‘‘ಅಸೀತಿಕೋಟಿವಿಭವಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಇದಂ ಪನ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ –

ಧನಂ ಸಂ ವಿಭವೋ ದಬ್ಬಂ, ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ;

ಓಡ್ಡಂ ಭಣ್ಡಂ ಸಕಂ ಅತ್ಥೋ, ಇಚ್ಚೇತೇ ಧನವಾಚಕಾ.

ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಪನ ವಿಭವತಿ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ ಪುನ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ನ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಗಹಣತೋ ವಿಭವೋತಿ. ‘‘ವಿಭವತಣ್ಹಾ’’ತಿ ¶ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ಹಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ನಾಮಂ. ಏತ್ಥ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ ವುಚ್ಚತಿ –

ಧನನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿ-ವಿನಾಸುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋ;

ವುತ್ತಾ ವಿಭವಸದ್ದೇನ, ಇತಿ ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವಯೇ.

ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಪಾತುಭವನಂ ಪಾತುಭಾವೋ. ಆವಿಭಾವೋತಿ ಆವಿಭವನಂ ಆವಿಭಾವೋ, ಉಭಿನ್ನಮೇತೇಸಂ ಪಾಕಟತಾ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ. ತಿರೋಭಾವೋತಿ ತಿರೋಭವನಂ ತಿರೋಭಾವೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಭಾವೋ. ವಿನಾಭಾವೋತಿ ವಿನಾಭವನಂ ವಿನಾಭಾವೋ, ವಿಯೋಗೋ. ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋತಿ ಸೋತ್ಥಿಭವನಂ ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋ, ಸುವತ್ಥಿಭಾವೋ ಸುಖಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ನಿಬ್ಭಯತಾ ನಿರುಪದ್ದವತಾ ಏವ. ಅತ್ಥಿಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥಿತಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ಅವಿವಿತ್ತತಾ. ನತ್ಥಿಭಾವೋತಿ ನತ್ಥಿತಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ವಿವಿತ್ತತಾ ರಿತ್ತತಾ ತುಚ್ಛತಾ ಸುಞ್ಞತಾ. ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಅಭಿಭವತೀತಿ ಅಭಿಭವಿತಾ, ಪರಂ ಅಭಿಭವನ್ತೋ ಯೋ ಕೋಚಿ. ಏವಂ ಪರಿಭವಿತಾ, ಅನುಭವತೀತಿ ಅನುಭವಿತಾ, ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ ಅನುಭವನ್ತೋ ಯೋ ಕೋಚಿ. ಏವಂ ಸಮನುಭವಿತಾ. ಪಚ್ಚನುಭವಿತಾ, ಏತ್ಥ ಪನ ಯಥಾ ‘‘ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ. ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ದಾತಾ’’ತಿ ಪದಾನಂ ಕತ್ತುವಾಚಕಾನಂ ‘‘ಅಮತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಕಮ್ಮವಾಚಕೇಹಿ ಛಟ್ಠಿಯನ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜನಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ‘‘ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಭವಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಾನಂ ಪದಾನಂ. ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಭವತೀತಿ ಭವಂ. ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ವಾ ಭವಂ, ವಡ್ಢಮಾನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ. ‘‘ಸುವಿಜಾನೋ ಭವಂ ಹೋತಿ, ಸುವಿಜಾನೋ ಪರಾಭವೋ. ಧಮ್ಮಕಾಮೋ ¶ ಭವಂ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮದೇಸ್ಸೀ ಪರಾಭವೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇತಿ, ಸೋ ‘‘ಭವ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ‘‘ಭವಂ ಕಚ್ಚಾಯನೋ. ಭವಂ ಆನನ್ದೋ. ಮಞ್ಞೇ ಭವಂ ಪತ್ಥಯತಿ, ರಞ್ಞೋ ಭರಿಯಂ ಪತಿಬ್ಬತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು. ಏತ್ಥ ಪನ ಧಾತುಅತ್ಥೇ ಆದರೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಸಮ್ಮುತಿಅತ್ಥೇಯೇವಾದರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ‘‘ಸಙ್ಕೇತವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ. ವೋಹಾರವಿಸಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿ ಏವ ಪಧಾನಾ ಅವಿಲಙ್ಘನೀಯಾ. ಪರಾಭವತೀತಿ ಪರಾಭವಂ. ಏವಂ ಪರಿಭವಂ. ಅಭಿಭವಂ. ಅನುಭವಂ. ಪಭವತಿ ಪಹೋತಿ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಪಭವಂ, ಪಹೋನ್ತೋ ಯೋ ಕೋಚಿ. ನ ಪಭವಂ ಅಪ್ಪಭವಂ, ‘‘ಅಪ್ಪಭವ’’ನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಜಾತಕೇ ದಿಟ್ಠಂ –

‘‘ಛಿನ್ನಬ್ಭಮಿವ ವಾತೇನ, ರುಣ್ಣೋ ರುಕ್ಖಮುಪಾಗಮಿಂ;

ಸೋಹಂ ಅಪ್ಪಭವಂ ತತ್ಥ, ಸಾಖಂ ಹತ್ಥೇಹಿ ಅಗ್ಗಹಿ’’ನ್ತಿ

ತತ್ಥ ಸಾಧಕವಚನಮಿದಂ. ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಧನಭೂತೀತಿ ಧನಮಸ್ಸ ಭವತೂತಿ ಧನಭೂತಿ. ಸಿರಿಭೂತೀತಿ ಸೋಭಾಯ ಚೇವ ಪಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನಞ್ಚ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಾ ಅಸ್ಸ ಭವತೂತಿ ಸಿರಿಭೂತಿ. ಏವಂ ಸೋತ್ಥಿಭೂತಿ, ಸುವತ್ಥಿಭೂತಿ. ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಭಾವೀತಿ ಭವನಸೀಲೋ ಭಾವೀ, ಭವನಧಮ್ಮೋ ಭಾವೀ, ಭವನೇ ಸಾಧುಕಾರೀ ಭಾವೀ. ಏವಂ ವಿಭಾವೀ. ಸಮ್ಭಾವೀ. ಪರಿಭಾವೀತಿ. ತತ್ರ ವಿಭಾವೀತಿ ಅತ್ಥವಿಭಾವನೇ ಸಮತ್ಥೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥ ವಿದ್ವಾ, ವಿಜ್ಜಾಗತೋ, ಞಾಣೀತಿಆದಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಭವನ್ತಿ ಚತ್ರ –

ವಿದ್ವಾ ವಿಜ್ಜಾಗತೋ ಞಾಣೀ, ವಿಭಾವೀ ಪಣ್ಡಿತೋ ಸುಧೀ;

ಬುಧೋ ವಿಸಾರದೋ ವಿಞ್ಞೂ, ದೋಸಞ್ಞೂ ವಿದ್ದಸು ವಿದೂ.

ವಿಪಸ್ಸೀ ¶ ಪಟಿಭಾಣೀ ಚ, ಮೇಧಾವೀ ನಿಪಕೋ ಕವಿ;

ಕುಸಲೋ ವಿದುರೋ ಧೀಮಾ, ಗತಿಮಾ ಮುತಿಮಾ ಚಯಂ.

ಚಕ್ಖುಮಾ ಕಣ್ಣವಾ ದಬ್ಬೋ, ಧೀರೋ ಭೂರಿ ವಿಚಕ್ಖಣೋ;

ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ ಬುದ್ಧಿಮಾ ಪಞ್ಞೋ, ಏವಂನಾಮಾ ವಿಭಾವಿನೋತಿ.

ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಸಯಮ್ಭೂತಿ ಸಯಮೇವ ಭವತೀತಿ ಸಯಮ್ಭೂ. ಕೋ ಸೋ? ಅನ್ತರೇನ ಪರೋಪದೇಸಂ ಸಾಮಂಯೇವ ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸಕ್ಯಮುನಿ ಭಗವಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ;

ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ.

ಅಹಞ್ಹಿ ಅರಹಾ ಲೋಕೇ, ಅಹಂ ಸತ್ಥಾ ಅನುತ್ತರೋ;

ಏಕೋಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸೀತೀಭೂತೋಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ.

ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವಿತೋ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ವಿಗತವಿದ್ಧಸ್ತನಿರವಸೇಸಕಿಲೇಸೋ ಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅಪರಿಮೇಯ್ಯಗುಣಗಣಾಧಾರೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ ಸಯಮ್ಭೂ. ಸೋ ಏವಂಭೂತೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ, ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ? ತಥಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ. ಸೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ ಏತರಹಿ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸುಗತೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಯಥಾಭುಚ್ಚಗುಣಾಧಿಗತನಾಮೇಹಿ ಚ ಪಸಿದ್ಧೋ, ‘‘ಗೋತಮೋ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧೂ’’ತಿ ಗೋತ್ತತೋ ಚ ಪಸಿದ್ಧೋ, ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋ ಸಕ್ಕೋ ಸಕ್ಯಮುನಿ ಸಕ್ಯಸೀಹೋ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋತಿ ಕುಲತೋ ಚ ಪಸಿದ್ಧೋ, ಸುದ್ಧೋದನಿಮಾಯಾದೇವೀಸುತೋತಿ ¶ ಮಾತಾಪಿತಿತೋ ಚ ಪಸಿದ್ಧೋ, ಸಿದ್ಧತ್ಥೋತಿ ಗಹಿತನಾಮೇನ ಚ ಪಸಿದ್ಧೋ. ಭವನ್ತಿ ಚತ್ರ –

ಯೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ ಆಸಿ, ಬುದ್ಧೋ ಸೋ ವದತಂ ವರೋ;

ಗೋತ್ತತೋ ಗೋತಮೋ ನಾಮ, ತಥೇವಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧು ಚ.

ಸಕ್ಯಕುಲೇ ಪಸೂತತ್ತಾ, ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋತಿ ವಿಸ್ಸುತೋ;

ಸಕ್ಕೋ ಇತಿ ಚ ಅವ್ಹಿತೋ, ತಥಾ ಸಕ್ಯಮುನೀತಿ ಚ.

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸೇಟ್ಠಭಾವೇನ, ಸಕ್ಯೇ ಚ ಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ;

ಸಕ್ಯಸೀಹೋತಿ ಸೋ ಸಕ್ಯ-ಪುಙ್ಗವೋತಿ ಚ ಸಮ್ಮತೋ.

ಸುದ್ಧೋದನೀತಿ ಪಿತಿತೋ, ನಭೇ ಚನ್ದೋವ ವಿಸ್ಸುತೋ;

ಮಾತಿತೋಪಿ ಚ ಸಞ್ಞಾತೋ, ಮಾಯಾದೇವೀಸುತೋ ಇತಿ.

ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸುಗತೋ ಬುದ್ಧೋ, ಧಮ್ಮರಾಜಾ ತಥಾಗತೋ;

ಸಮನ್ತಭದ್ದೋ ಭಗವಾ, ಜಿನೋ ದಸಬಲೋ ಮುನಿ.

ಸತ್ಥಾ ವಿನಾಯಕೋ ನಾಥೋ,

ಮುನಿನ್ದೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ;

ನರಾಸಭೋ ಲೋಕಜಿನೋ,

ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ.

ದೇವದೇವೋ ಲೋಕಗರು, ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ಮಹಾಮುನಿ;

ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ಪುರಿಸ-ದಮ್ಮಸಾರಥಿ ಮಾರಜಿ.

ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಚ ಅದ್ವೇಜ್ಝ-ವಚನೋ ಸತ್ಥವಾಹಕೋ;

ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೋ ದೇವಾತಿ-ದೇವೋ ಚ ಸಮಣಿಸ್ಸರೋ.

ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ’ನಧಿವರೋ, ನರಸೀಹೋ ಚ ಚಕ್ಖುಮಾ;

ಮುನಿಮುನಿ ನರವರೋ, ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಜನೇ ಸುತೋ.

ಅಙ್ಗೀರಸೋ ಯತಿರಾಜಾ, ಲೋಕಬನ್ಧು’ಮತನ್ದದೋ;

ವತ್ತಾ ಪವತ್ತಾ ಸದ್ಧಮ್ಮ-ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಯತಿಸ್ಸರೋ.

ಲೋಕದೀಪೋ ¶ ಸಿರೀಘನೋ, ಸಮಣಿನ್ದೋ ನರುತ್ತಮೋ;

ಲೋಕತ್ತಯವಿದೂ ಲೋಕ-ಪಜ್ಜೋತೋ ಪುರಿಸುತ್ತಮೋ.

ಸಚ್ಚದಸೋ ಸತಪುಞ್ಞ-ಲಕ್ಖಣೋ ಸಚ್ಚಸವ್ಹಯೋ;

ರವಿಬನ್ಧಾ’ಸಮಸಮೋ, ಪಞ್ಚನೇತ್ತ’ಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ.

ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂ ಸಬ್ಬವಿದೂ, ಸಚ್ಚನಾಮೋ ಚ ಪಾರಗೂ;

ಪುರಿಸಾತಿಸಯೋ ಸಬ್ಬ-ದಸ್ಸಾವೀ ನರಸಾರಥಿ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಇತಿ ಸೋ, ಞಾತೋ ಸತ್ತುತ್ತಮೋತಿ ಚ;

ತಾದೀ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀತಿ, ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋತಿ ಚ.

ಚಕ್ಖುಭೂತೋ ಧಮ್ಮಭೂತೋ, ಞಾಣಭೂತೋತಿ ವಣ್ಣಿತೋ;

ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋತಿ ಪುರಿಸಾ-ಜಞ್ಞೋ ಇತಿ ಚ ಥೋಮಿತೋ.

ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ಸಯಮ್ಭೂ ಚ, ಮಹೇಸಿ ಮಾರಭಞ್ಜನೋ;

ಅಮೋಘವಚನೋ ಧಮ್ಮ-ಕಾಯೋ ಮಾರಾಭಿಭೂ ಇತಿ.

ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮಾನಿ, ಸಗುಣೇನ ಮಹೇಸಿನೋ;

ನಾಮಂ ಗುಣೇಹಿ ನಿಸ್ಸಿತಂ, ಕೋ ಕವಿನ್ದೋ ಕಥೇಸ್ಸತಿ.

ತತ್ರ ಸಬ್ಬಞ್ಞು ಇಚ್ಚಾದಿ-ನಾಮಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಭವೇ;

ಸಬ್ಬೇಸಾನಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ, ಗೋತಮೋ ಇತಿಆದಿ ನ.

ಬುದ್ಧೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಚ, ‘‘ಸಯಮ್ಭೂ’’ಇತಿ ಸಾಸನೇ;

ಕೇಚಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಯಮ್ಭೂ’’ತಿ, ಸಾಸನಾವಚರಂ ನ ತಂ.

‘‘ಬುದ್ಧೋ ತಥಾಗತೋ ಸತ್ಥಾ, ಭಗವಾ’’ತಿ ಪದಾನಿ ತು;

ಠಾನೇನೇಕಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಸಞ್ಚರನ್ತಿ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ.

ತತ್ರ ಚಾದಿಪದಂ ಅನ್ತ-ಪದಞ್ಚೇವ ಇಮಾನಿ ತು;

ಏಕತೋಪಿ ಚರನ್ತೀತಿ, ವಿಭಾವೇಯ್ಯ ವಿಸಾರದೋ.

ವಿಸೇಸಕಪದಾನಂ ತು, ಅಪೇಕ್ಖಕಪದಾನಿ ಚ;

ಅನಪೇಕ್ಖಪದಾನೀತಿ, ಪದಾನಿ ದುವಿಧಾ ಸಿಯುಂ.

ತಥಾ ¶ ಹಿ ಸತ್ಥವಾಹೋ ನರವರೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋತಿ ಏವಂಪಕಾರಾನಿ ಅಭಿಧಾನಪದಾನಿ ವಿಸೇಸಕಪದಾಪೇಕ್ಖಕಾನಿ. ಕಥಂ?

‘‘ಏವಂ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮಂ, ಸತ್ಥವಾಹಂ ಅನುತ್ತರಂ;

ಸಾವಕಾ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಿ, ತೇವಿಜ್ಜಾ ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನೋ.

ಯಂ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ,

ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಸದಾ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ;

ತಸ್ಸೇತ ಸಾಸನವರಂ,

ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯಂ ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ,

‘‘ಛಳಭಿಞ್ಞಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಂ ವಿಸೇಸಕಪದಾಪೇಕ್ಖಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಬುದ್ಧೋ ಜಿನೋ ಭಗವಾತಿ ಏವಂಪಕಾರಾನಿ ಪನ ನೋ ವಿಸೇಸಕಾಪೇಕ್ಖಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಮುನಿನ್ದೋ ಸಮಣಿನ್ದೋ ಸಮಣಿಸ್ಸರೋ ಯತಿಸ್ಸರೋ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು ರವಿಬನ್ಧೂತಿ ಏವಂಪಕಾರಾನಂ ಇಧ ವುತ್ತಾನಮಭಿಧಾನಾನಂ ವಿಸೇಸತ್ಥಾಭಾವತೋ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ತನ್ನ, ಅಭಿಧಾನಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣೀಯಾನಭಿಸಙ್ಖರಣೀಯವಸೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾಭಿಧಾನಾನಿ ಅನಭಿಸಙ್ಖತಾಭಿಧಾನಾನೀತಿ ದ್ವೇಧಾ ದಿಸ್ಸನತೋ. ತಥಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕೇಚಿ ‘‘ಸಕ್ಯಸೀಹೋ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಸಕ್ಯಕೇಸರೀ ಸಕ್ಯಮಿಗಾಧಿಪೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಾನಾವಿವಿಧಮಭಿಧಾನಮಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ, ಪಾವಚನೇಪಿ ಹಿ ‘‘ದ್ವಿದುಗ್ಗಮವರಹನುತ್ತ’ಮಲತ್ಥಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಕೇಚಿ ‘‘ಧಮ್ಮರಾಜಾ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಧಮ್ಮದಿಸಮ್ಪತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವೀ ಸಬ್ಬದಸ್ಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ, ‘‘ಸಹಸ್ಸಕ್ಖೋ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ದಸಸತಲೋಚನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ. ‘‘ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧೂ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಅರವಿನ್ದಸಹಾಯಬನ್ಧೂ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ. ‘‘ಅಮ್ಬುಜ’’ನ್ತಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ನೀರಜಂ ಕುಞ್ಜ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ. ಪಾವಚನೇಪಿ ಹಿ ¶ ಯಂ ಪದುಮಂ, ತಂ ಜಲಜಂ ನಾಮಾತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ದೇಸನಾವಿಲಾಸವಸೇನ ವುತ್ತೋ ‘‘ಪದುಮುತ್ತರನಾಮಿನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಜಲಜುತ್ತರನಾಮಿನೋ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾಭಿಧಾನಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಾನಿ ಪನ ಅನಭಿಸಙ್ಖತಾಭಿಧಾನಾನಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ನೇತಂ ನಾಮಂ ಮಾತರಾ ಕತಂ, ನ ಪಿತರಾ ಕತಂ, ನ ಭಗಿನಿಯಾ ಕತಂ, ನ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೇಹಿ ಕತಂ, ನ ದೇವತಾಹಿ ಕತಂ, ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಮೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇ ಸಹ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪಟಿಲಾಭಾ ಸಚ್ಛಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಯದಿದಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ, ತಥಾ ‘‘ಭಗವಾತಿ ನೇತಂ ನಾಮಂ ಮಾತರಾ ಕತಂ…ಪೇ… ಸಚ್ಛಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಯದಿದಂ ಭಗವಾ’’ತಿ. ಏವಂ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಾನಿ ಅನಭಿಸಙ್ಖತಾಭಿಧಾನಾನಿ. ನ ಹಿ ತಾನಿ ಅಭಿಧಾನಾನಿ ಚೇವ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಸುಗತೋ ಜಿನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾನಿ, ನಾಪಿ ಅಞ್ಞಾನಿ ಅಭಿಧಾನಾನಿ ಏತಾನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಬೋಧೇತಾ ಬೋಧಕೋ’’ತಿಆದೀನಿ ನಾಮಾಭಿಧಾನಾನಿ ನ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ ಸುಗತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ನಾಮಾಭಿಧಾನಾನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಭಗೋ ಅನುಸಾಸಕೋ ಸುನ್ದರವಚನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ನಾಮಾಭಿಧಾನಾನಿ ನಾಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮಂ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮುನಿನ್ದೋ ಸಮಣಿನ್ದೋ ಸಮಣಿಸ್ಸರೋ ಯತಿಸ್ಸರೋ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು ರವಿಬನ್ಧೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುನರುತ್ತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಏವಮಞ್ಞತ್ರಾಪಿ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ಅತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಅಭಿಸಙ್ಖತನಾಮಞ್ಚ, ನಾಮಞ್ಚಾನಭಿಸಙ್ಖತಂ;

ದ್ವಿದುಗ್ಗಮವರೋ ಬುದ್ಧೋ, ಇತಿ ನಾಮಂ ದ್ವಿಧಾ ಭವೇ’’ತಿ.

ಪಭೂತಿ ಪರಂ ಪಸಯ್ಹ ಭವತೀತಿ ಪಭೂ, ಇಸ್ಸರೋ. ‘‘ಅರಞ್ಞಸ್ಸ ಪಭೂ ಅಯಂ ಲುದ್ದಕೋ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಭಿಭೂತಿ ¶ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಅಭಿಭೂ, ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೋ. ಕಿಂ ಸೋ ಅಭಿಭವಿ? ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ಅರೂಪಿನೋ. ಇತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ಅರೂಪಿನೋ ಅಭಿಭವೀತಿ ಅಭಿಭೂ. ಸೋ ಚ ಖೋ ನಿಚ್ಚೇತನತ್ತಾ ಅಭಿಭವನಕ್ರಿಯಾಯಾಸತಿ ಪುಬ್ಬೇವಾ’ಸಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಝಾನಲಾಭಿಕಾಲೇ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಂ ಸಞ್ಞಾವಿರಾಗವಸೇನ ಭಾವೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಅಸಞ್ಞಿಭವೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ಅಭಿಭವಿತುಮಾರಭಿ, ತದಭಿಭವನಕಿಚ್ಚಂ ಇದಾನಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಅಭಿಭವೀತಿ ಅಭಿಭೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪಿಚ ನಿಚ್ಚೇತನಭಾವೇನ ಅಭಿಭವನಬ್ಯಾಪಾರೇ ಅಸತಿಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸಚೇತನಕಾಲೇ ಸಬ್ಯಾಪಾರತ್ತಾ ಸಚೇತನಸ್ಸ ವಿಯ ನಿಚ್ಚೇತನಸ್ಸಾಪಿ ಸತೋ ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೇನ ಸಬ್ಯಾಪಾರತಾವಚನಂ ಯುಜ್ಜತೇವ. ದಿಸ್ಸತಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಾಸನೇ ಚ ಸಚೇತನಸ್ಸ ವಿಯ ಅಚೇತನಸ್ಸಪಿ ಉಪಚಾರೇನ ಸಬ್ಯಾಪಾರತಾವಚನಂ. ತಂ ಯಥಾ? ಕೂಲಂ ಪತಿತುಕಾಮಂ, ಏವಂ ಲೋಕೇ. ಸಾಸನೇ ಪನ –

‘‘ರೋದನ್ತೇ ದಾರಕೇ ದಿಸ್ವಾ, ಉಬ್ಬಿಗ್ಗಾ ವಿಪುಲಾ ದುಮಾ;

ಸಯಮೇವೋನಮಿತ್ವಾನ, ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ದಾರಕೇ’’ತಿ ಚ

‘‘ಅಙ್ಗಾರಿನೋ ದಾನಿ ದುಮಾ ಭದನ್ತೇ, ಫಲೇಸಿನೋ ಛದನಂ ವಿಪ್ಪಹಾಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಫಲಂ ತೋಸೇತಿ ಕಸ್ಸಕ’’ನ್ತಿ ಚ ಆದಿ. ಅಭಿಭೂಸದ್ದಸ್ಸ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾಭಿಧಾನತ್ತೇ ‘‘ಅಭಿಭುಂ ಅಭಿಭುತೋ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಅಭಿಭೂ, ಪರೇಸಮಭಿಭವಿತಾ ಯೋ ಕೋಚಿ. ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ತಥಾಗತೋಯೇವ ಅಭಿಭೂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಭಿಭೂ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥುದಸೋ ವಸವತ್ತೀ’’ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಭಿಭೂ ನಾಮ ಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ವಿಭೂತಿ ವಿಸೇಸಭೂತೋತಿ ವಿಭೂ, ‘‘ಭವಸೋತಂ ಸಚೇ ಬುದ್ಧೋ, ತಿಣ್ಣೋ ಲೋಕನ್ತಗೂ ವಿಭೂ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ¶ ವಚನಂ. ವಿಭೂತಿ ಹೇತ್ಥ ರೂಪಕಾಯಧಮ್ಮಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಹ ಚ –

‘‘ದಿಸ್ಸಮಾನೋಪಿ ತಾವಸ್ಸ, ರೂಪಕಾಯೋ ಅಚಿನ್ತಿಯೋ;

ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಟ್ಠೇ, ಧಮ್ಮಕಾಯೇ ಕಥಾವ ಕಾ’’ತಿ.

ಅಧಿಭೂತಿ ಅಧಿಭವತೀತಿ ಅಧಿಭೂ, ಇಸ್ಸರೋ.

‘‘ತದಾ ಮಂ ತಪತೇಜೇನ, ಸನ್ತತ್ತೋ ತಿದಿವಾಧಿಭೂ;

ಧಾರೇನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಣ್ಣಂ, ಭಿಕ್ಖಾಯ ಮಂ ಉಪಾಗಮೀ’’ತಿ –

ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಪತಿಭೂತಿ ಪತಿಭೂತೋತಿ ಪತಿಭೂ, ‘‘ಗೋಣಸ್ಸ ಪತಿಭೂ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಗೋತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಭೂತೋತಿ ಗೋತ್ರಭೂ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗೋತ್ರಭೂ? ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮನನ್ತರಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ, ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿ, ಇದಮೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಪಿಚ ಸಮಣೋತಿ ಗೋತ್ತಮತ್ತಮನುಭವಮಾನೋ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಸಮಣೋಪಿ ಗೋತ್ರಭೂ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಸಮಣೋ’’ತಿ ಗೋತ್ತಮತ್ತಂ ಅನುಭವತಿ ವಿನ್ದತಿ, ನ ಸಮಣಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾತಿ ‘‘ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಖೋ ಪನಾನನ್ದ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ ಗೋತ್ರಭುನೋ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಾ ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ವತ್ರಭೂತಿ ಸಕ್ಕೋ. ಸೋ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತಿಭರಣಾದೀಹಿ ಸತ್ತಹಿ ವತ್ತೇಹಿ ಸಕ್ಕತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ದೇವೇ ವತ್ತೇನ ಅಭಿಭವತೀತಿ ವತ್ರಭೂ. ಆಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಭೂಧಾತುಮ್ಹಿ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಪತ್ತಿಅತ್ಥಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ವತ್ತೇನ ಅಞ್ಞೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ದೇವಿಸ್ಸರಿಯಂ ಪತ್ತೋತಿ ವತ್ರಭೂ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ, ‘‘ವತ್ರನಾಮಕಂ ವಾ ಅಸುರಂ ಅಭಿಭವತೀತಿ ವತ್ರಭೂ’’ತಿ ಚ, ‘‘ವತ್ರಭೂ ಜಯತಂಪಿತಾ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ವತ್ರಭೂತಿ ವತ್ರನಾಮಕಸ್ಸ ಅಸುರಸ್ಸ ಅಭಿಭವಿತಾ. ಜಯತಂ ಪಿತಾತಿ ಜಯನ್ತಾನಂ ಪಿತಾ. ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಇನ್ದೋ ಪುರಿನ್ದದೋ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಇದಂ ತು ಧಾತಾಧಿಕಾರೇ ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮ. ಪರಾಭಿಭೂತಿ ಪರಮಭಿಭವತೀತಿ ಪರಾಭಿಭೂ. ಏವಂ ರೂಪಾಭಿಭೂತಿಆದೀಸುಪಿ. ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂತಿ ಸಬ್ಬಮಭಿಭವಿತಬ್ಬಂ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂ. ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂತಿ ಚ ಇದಂ ನಾಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಯುಜ್ಜತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂ ಸಬ್ಬವಿದೂಹಮಸ್ಮಿ,

ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅನೂಪಲಿತ್ತೋ;

ಸಬ್ಬಞ್ಜಹೋ ತಣ್ಹಕ್ಖಯೇ ವಿಮುತ್ತೋ,

ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಕಮುದ್ದಿಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ.

ಊಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ. ನಿಯತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋಯಂ.

ಇದಾನಿ ಅನಿಯತಲಿಙ್ಗಾನಂ ನಿಯತಲಿಙ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ಭೂತಪರಾಭೂತ ಸಮ್ಭೂತಸದ್ದಾದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ರ ಭೂತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಭವೀತಿ ಭೂತೋ, ಭೂತೋತಿ ಜಾತೋ ಸಞ್ಜಾತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪಾತುಭೂತೋ, ಭೂತೋತಿ ವಾ ಲದ್ಧಸರೂಪೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೋ ವಾ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕೋ ವಾ. ಅಥ ವಾ ತಥಾಕಾರೇನ ಭವತೀತಿ ಭೂತೋ, ಭೂತೋತಿ ಸಚ್ಚೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಯೋ ಕೋಚಿ, ಏತ್ಥ ಯೋ ಭೂತಸದ್ದೋ ಸಚ್ಚತ್ಥೋ, ತಸ್ಸ ‘‘ಭೂತಟ್ಠೋ’’ತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಪರಾಭೂತೋತಿ ಪರಾಭವೀತಿ ಪರಾಭೂತೋ. ಸುಟ್ಠು ಭೂತೋತಿ ಸಮ್ಭೂತೋ. ವಿಸೇಸೇನ ಭೂತೋತಿ ವಿಭೂತೋ. ವಿಸ್ಸುತೋ ಭೂತೋತಿ ವಾ ವಿಭೂತೋ, ‘‘ವಿಭೂತಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ವಿಭವೀತಿ ವಾ ವಿಭೂತೋ, ವಿನಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ರೂಪೇ ವಿಭೂತೇ ನ ಫುಸನ್ತಿ ಫಸ್ಸಾ’’ತಿ ¶ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಪಾಕಟೋ ಭೂತೋತಿ ಪಾತುಭೂತೋ. ಆವಿ ಭವತೀತಿ ಆವಿಭೂತೋ. ಏವಂ ತಿರೋಭೂತೋ. ವಿನಾಭೂತೋ. ಭವಿತುಮನುಚ್ಛವಿಕೋತಿ ಭಬ್ಬೋ. ಪರಿಭವಿಯತೇ ಸೋತಿ ಪರಿಭೂತೋ. ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಯೋ ಪೀಳಿತೋ ಹೀಳಿತೋ ವಾ, ಸೋ ಪರಿಭೂತೋ. ಗಮ್ಯಮಾನತ್ಥೋ ಯಥಾಕಾಮಚಾರೀ. ಅಭಿಭವಿಯ್ಯತೇ ಸೋತಿ ಅಭಿಭೂತೋ. ಅಧಿಭವಿಯತೇ ಸೋತಿ ಅಧಿಭೂತೋ. ಏವಂ ಅದ್ಧಭೂತೋ. ಏತ್ಥ ಅಧಿಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋ ಅದ್ಧಸದ್ದೋ, ‘‘ಚಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖವೇ ಅದ್ಧಭೂತಂ, ರೂಪಾ ಅದ್ಧಭೂತಾ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅದ್ಧಭೂತ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ, ತಥಾ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ನ ಹೇವ ಅನದ್ಧಭೂತಂ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಅದ್ಧಭಾವೇತೀ’’ತಿ ಪದಮ್ಪಿ. ತತ್ಥ ಅನದ್ಧಭೂತನ್ತಿ ದುಕ್ಖೇನ ಅನಧಿಭೂತಂ. ದುಕ್ಖೇನ ಅನಧಿಭೂತೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನ ಅದ್ಧಭಾವೇತಿ ನಾಭಿಭವತೀತಿ ಸುತ್ತಪದತ್ಥೋ.

ಅನುಭವಿಯತೇ ಸೋತಿ ಅನುಭೂತೋ. ಏವಂ ಸಮನುಭೂತೋ. ಪಚ್ಚನುಭೂತೋ. ಭಾವಿತೋ. ಏತ್ಥ ಭಾವಿತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಂ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಖೋ ಕಸ್ಸಪ ಮಯಾ ಸಮ್ಮದಕ್ಖಾತೋ ಭಾವಿತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗುಣೀವಾಚಕಂ ಪಧಾನಪದಂ ಸಾಸನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಿತ್ಥಿಯಸಮಯೇ ಪನ ಭಾವಿತೋತಿ ಕಾಮಗುಣೋ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ನ ಭಾವಿತಮಾಸೀಸತೀ’’ತಿ. ತತ್ರ ಭಾವಿತಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ, ತೇ ನ ಆಸೀಸತಿ ನ ಸೇವತೀತಿ ಸುತ್ತಪದತ್ಥೋ. ಸಮ್ಭಾವಿಯತೇ ಸೋತಿ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ. ಏವಂ ವಿಭಾವಿತೋ. ಪರಿಭಾವಿತೋ. ಅನುಪರಿಭೂತೋ. ಮನಂಪರಿಭೂತೋತಿ ಮನಂ ಪರಿಭವಿಯಿತ್ಥ ಸೋತಿ ಮನಂಪರಿಭೂತೋ. ಏತ್ಥ ಮನಂಪರಿಭೂತೋತಿ ಈಸಕಂ ಅಪ್ಪತ್ತಪರಿಭವನೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಮನನ್ತಿ ಹಿ ನಿಪಾತಪದಂ. ‘‘ಅತಿಪಣ್ಡಿತೇನ ಪುತ್ತೇನ, ಮನಮ್ಹಿ ಉಪಕೂಲಿತೋ, ದೇವದತ್ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಅಬುದ್ಧಭಾವೇನ ಚೇವ ಖನ್ತಿಮೇತ್ತಾದೀನಞ್ಚ ¶ ಅಭಾವೇನ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಚ ಥೇರೀ ಚ ಮನಂ ನಾಸಿತೋ, ಮನಂ ವುಳ್ಹೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸು ಚಸ್ಸ ಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ರ ಮನಂಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಯುತ್ತಿಂ ವದಾಮ.

ಮನಂಸದ್ದೋ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನೋ, ನಾಮಂ ನೇಪಾತಿಕಞ್ಚಿತಿ;

ಸನ್ತಂ ತಸ್ಸ ಮನಂ ಹೋತಿ, ಮನಮ್ಹಿ ಉಪಕೂಲಿತೋತಿ.

ಪರಿಭವಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಪರಿಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋತಿ ಪರಿಭವಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಪರಿಭೋತ್ತಬ್ಬೋ ಪರಿಭವನೀಯೋ. ತಬ್ಬಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ ಹಿ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಪದಯೋಜನಾ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಅಲದ್ಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಲಭನೀಯಂ ಲದ್ಧುಂ ವಾ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪರಿಭವನಮರಹತೀತಿ ಪರಿಭವಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಪರಿಭೋತ್ತಬ್ಬೋ ಪರಿಭವನೀಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ತಬ್ಬಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ ಅರಹತಿಪದಯೋಜನಾ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಪರಿಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಲಾಭಮರಹತೀತಿ ಲದ್ಧಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಪರಿಭೋತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವೇ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ಖೋ ಮಹಾರಾಜ ದಹರೋತಿ ನ ಉಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ನ ಪರಿಭೋತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪಾಳಿ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಅಭಿಅಧಿಪುಬ್ಬಾ ಭೂಧಾತುಯೋ ಸಮಾನತ್ಥಾ. ಸೇಸಾನಿ ದುಕಾನಿ ನಯಾನುಸಾರೇನ ಞೇಯ್ಯಾನಿ. ಭಮಾನೋತಿ ಭವತೀತಿ ಭಮಾನೋ, ಮಜ್ಝೇ ವಕಾರಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅತ್ರಿದಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ –

‘‘ಕಿಂ ಸೋ ಭಮಾನೋ ಸಚ್ಚಕೋ’’, ಇಚ್ಚತ್ರ ಪಾಳಿಯಂ ಪನ;

ರೂಪಂ ಭವತಿಧಾತುಸ್ಸ, ವಲೋಪೇನೇವ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಅತ್ರಾಯಂ ಪಾಳಿ ‘‘ಕಿಂ ಸೋ ಭಮಾನೋ ಸಚ್ಚಕೋ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತೋ, ಯೋ ಭಗವತೋ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ವಿಭವಮಾನೋತಿ ವಿಭವತೀತಿ ವಿಭವಮಾನೋ. ಏವಂ ಪರಿಭವಮಾನೋತಿಆದೀಸು. ತತ್ಥ ‘‘ಅಭಿಸಮ್ಭೋನ್ತೋ’’ತಿಮಸ್ಸ ಕರೋನ್ತೋ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತೋ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ. ‘‘ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಭೋನ್ತೋ, ಸ ರಾಜವಸತಿಂ ವಸೇ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಿಮಾನಿ ¶ ‘‘ಭವಮಾನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವಿಪ್ಪಕತಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಸರಮಾನೋ ರೋದತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸೋ ಭಾರದ್ವಾಜೋ, ಅದ್ದಸ ಅಚ್ಚುತಂ ಇಸಿ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವಿಯ ಪರಿಪುಣ್ಣುತ್ತರಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಕತ್ವಾ ರಾಜಾ ಭವಮಾನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಮನುಭವತೀತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ‘‘ಸರಮಾನೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಹಿ ‘‘ಯಾತೋ ಗತೋ ಪತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸದಿಸಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಉತ್ತರಕ್ರಿಯಾಪದಾಪೇಕ್ಖಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ತ್ವಾಪಚ್ಚಯನ್ತಪದಾನಿ ವಿಯಾತಿ.

ಪರಿಭವಿಯಮಾನೋತಿ ಪರಿಭವಿಯತೇ ಸೋತಿ ಪರಿಭವಿಯಮಾನೋ. ಏವಂ ಪರಿಭುಯ್ಯಮಾನೋತಿಆದೀಸುಪಿ. ಇಮಾನಿಪಿ ವಿಪ್ಪಕತಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ರಾಜಪುರಿಸೇಹಿ ನೀಯಮಾನೋ ಚೋರೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವಿಯ ಪರಿಪುಣ್ಣುತ್ತರಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪರಿಭವಿಯಮಾನೋ ತಾಣಂ ಗವೇಸತಿ. ಭೋಗೋ ಪುಗ್ಗಲೇನಾನುಭವಿಯಮಾನೋ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ರ ಈದಿಸೇಸು ವಿಪ್ಪಕತವಚನೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಅಯಂ ಅನಿಯತಲಿಙ್ಗಾನಂ ನಿಯತಲಿಙ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ಭೂತ ಪರಾಭೂತ ಸಮ್ಭೂತಸದ್ದಾನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ನಿಬ್ಬಚನಾದಿವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ವಿಭಾವಿತೋ.

ಇದಾನಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ ವುಚ್ಚತಿ – ತತ್ರ ಭಾವಿಕಾತಿ ಭಾವೇತೀತಿ ಭಾವಿಕಾ. ಯಾ ಭಾವನಂ ಕರೋತಿ, ಸಾ ಭಾವಿಕಾ. ಭಾವನಾತಿ ವಡ್ಢನಾ ಬ್ರೂಹನಾ ಫಾತಿಕರಣಂ ಆಸೇವನಾ ಬಹುಲೀಕಾರೋ. ವಿಭಾವನಾತಿ ಪಕಾಸನಾ ಸನ್ದಸ್ಸನಾ. ಅಥ ವಾ ವಿಭಾವನಾತಿ ಅಭಾವನಾ ಅನ್ತರಧಾಪನಾ. ಸಮ್ಭಾವನಾತಿ ಉಕ್ಕಂಸನಾ ಥೋಮನಾ. ಪರಿಭಾವನಾತಿ ವಾಸನಾ, ಸಮನ್ತತೋ ವಾ ವಡ್ಢನಾ. ಆಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಭೂಮೀತಿ ಸತ್ತಾಯಮಾನಾ ಭವತೀತಿ ಭೂಮಿ, ಅಥ ವಾ ಭವನ್ತಿ ಜಾಯನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಥಾವರಾ ಚ ಜಙ್ಗಮಾ ಚಾತಿ ಭೂಮಿ. ಭೂಮಿ ವುಚ್ಚತಿ ¶ ಪಥವೀ. ‘‘ಪಠಮಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಭೂಮೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಾ ಪನನ್ಧಬಾಲಮಹಾಜನೇನ ವಿಞ್ಞಾತಾ ಪಥವೀ, ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಅಭಿಧಾನಾನಿ –

‘‘ಪಥವೀ ಮೇದನೀ ಭೂಮಿ, ಭೂರೀ ಭೂ ಪುಥುವೀ ಮಹೀ;

ಛಮಾ ವಸುಮತೀ ಉಬ್ಬೀ, ಅವನೀ ಕು ವಸುನ್ಧರಾ;

ಜಗತೀ ಖಿತಿ ವಸುಧಾ, ಧರಣೀ ಗೋ ಧರಾ’’ಇತಿ.

ಅತ್ರ ಭೂ ಕು ಗೋಸದ್ದಾ ಪಥವೀಪದತ್ಥೇ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಕುತ್ರ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾತಿ ಚೇ?

ವಿದ್ವಾ ಭೂಪಾಲ ಕುಮುದ-ಗೋರಕ್ಖಾದಿಪದೇಸು ವೇ;

ಭೂ ಕು ಗೋಇತಿ ಪಥವೀ, ವುಚ್ಚತೀತಿ ವಿಭಾವಯೇ.

ಭೂತೀತಿ ಭವನಂ ಭೂತಿ. ವಿಭೂತೀತಿ ವಿನಾಸೋ, ವಿಸೇಸತೋ ಭವನಂ ವಾ, ಅಥ ವಾ ವಿಸೇಸತೋ ಭವನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಏತಾಯಾತಿ ವಿಭೂತಿ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೇವ, ‘‘ರಞ್ಞೋ ವಿಭೂತಿ. ಪಿಹನೀಯಾ ವಿಭೂತಿಯೋ’’ತಿ ಚ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಇಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಭೂರೀತಿ ಪಥವೀ. ಸಾ ಹಿ ಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಭೂರೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಭವತಿ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ವಡ್ಢತಿ ಚಾತಿ ಭೂರೀ, ಅಥ ವಾ ಭೂತಾಭೂತಾ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಸತ್ತಾ ರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಭೂರೀ. ಪಥವೀನಿಸ್ಸಿತಾ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಪಥವಿಯಂಯೇವ ರಮನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಇಮಿನಾಪಿ ಅತ್ಥೇನ ಭೂರೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭೂರೀಸದ್ದಸ್ಸ ಪಥವೀವಚನೇ ‘‘ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಅಪಿಚ ಭೂರೀ ವಿಯಾತಿ ಭೂರೀ, ಪಞ್ಞಾ, ಭೂರೀತಿ ಪಥವೀಸಮಾಯ ವಿತ್ಥತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ನಾಮಂ, ‘‘ಯೋಗಾ ವೇ ಜಾಯತೀ ಭೂರೀ, ಅಯೋಗಾ ಭೂರಿಸಙ್ಖಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ. ಅಥ ವಾ ಭೂತೇ ಅತ್ಥೇ ರಮತೀತಿ ಭೂರೀ, ಪಞ್ಞಾಯೇತಂ ನಾಮಂ, ‘‘ಭೂರೀ ಮೇಧಾ ಪರಿಣಾಯಿಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ¶ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ. ಅಥ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯೇವ ರಾಗಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಭೂರೀ, ರಾಗಾದಿಅರಯೋ ಅಭಿಭವತೀತಿಪಿ ಭೂರೀ. ತಥಾ ಹಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಾಗಂ ಅಭಿಭೂಯತೀತಿ ಭೂರೀ, ಪಞ್ಞಾ. ದೋಸಂ ಮೋಹಂ…ಪೇ… ರಾಗೋ ಅರಿ, ತಂ ಅರಿಂ ಮದ್ದತೀತಿ ಭೂರೀ, ಪಞ್ಞಾ. ದೋಸೋ. ಮೋಹೋ…ಪೇ… ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿನೋ ಕಮ್ಮಾ ಅರಿ, ತಂ ಅರಿಂ ಮದ್ದತೀತಿ ಭೂರೀ, ಪಞ್ಞಾ’’. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿ ಪದಮಿವ ‘‘ಅರಿಭೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ಭೂಸದ್ದಂ ಪುಬ್ಬನಿಪಾತಂ ಕತ್ವಾ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಭೂರೀತಿ ಪದಮುಚ್ಚಾರಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ಈದಿಸೇಸು ನಾಮಿಕಪದೇಸು ವಿನಾಪಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಅಭಿಭವನಾದಿಅತ್ಥಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ, ನಾಖ್ಯಾತಿಕಪದೇಸೂತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇದಂ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ –

ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ ಚಿನ್ತಾ, ವಿಚಯೋ ಉಪಲಕ್ಖಣಾ;

ಪವಿಚಯೋ ಚ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮವಿಚಯಮೇವ ಚ.

ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾ ಚ ಕೋಸಲ್ಲಂ, ಭೂರೀ ಪಚ್ಚುಪಲಕ್ಖಣಾ;

ನೇಪುಞ್ಞಞ್ಚೇವ ವೇಭಬ್ಯಾ, ಮೇಧಾ ಚುಪಪರಿಕ್ಖಕಾ.

ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ ಪರಿಣಾ-ಯಿಕಾ ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾ;

ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಾಬಲಂ, ಅಮೋಹೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚ;

ಪತೋದೋ ಚಾಭಿಧಮ್ಮಸ್ಮಾ, ಇಮಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ ಮೇ.

ಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾಣಮುಮ್ಮಙ್ಗೋ, ಸತ್ಥೋ ಸೋತೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿ ಚ;

ಮನ್ತಾ ಬೋಧೋ ಬುದ್ಧಿ ಬುದ್ಧಂ, ಪಟಿಭಾನಞ್ಚ ಬೋಧಿತಿ.

ಧಮ್ಮೋ ವಿಜ್ಜಾ ಗತಿ ಮೋನಂ, ನೇಪಕ್ಕಂ ಗೋ ಮತೀ ಮುತಿ;

ವೀಮಂಸಾ ಯೋನಿ ಧೋನಾ ಚ, ಪಣ್ಡಾ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ಚ;

ವೇದೋ ಪಣ್ಡಿತಿಯಞ್ಚೇವ, ಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಮಿರಿಯಾಪಿ ಚ.

‘‘ಸೋತೋ ಬೋಧೀ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ಞಾಣನಾಮದ್ವಯಂ ಇದಂ;

ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧ-ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ರೂಹತಿ.

‘‘ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿ ¶ ಸಮ್ಬೋಧಿ’’, ಇತಿ ನಾಮದ್ವಯಂ ಪನ;

ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞು-ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ರೂಹತಿ.

ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಙ್ಖಾತಾ, ಪರಮೋಪಪದಾ ಪನ;

ಞಾಣಪಣ್ಣತ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞು-ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸೇವ ರೂಹತಿ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಙ್ಖಾತಾ, ಅನುತ್ತರಪದಾದಿಕಾ;

ಬುದ್ಧಾ ವಾ ಞಾಣಪಣ್ಣತ್ತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಸ್ಸೇವ ರೂಹತಿ.

‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋವ ತಂ;

ಯುಜ್ಜತೇ ಅವಸೇಸಾ ತು, ಞಾಣಪಞ್ಞತ್ತಿ ಸಬ್ಬಗಾ.

ಞಾಣಭಾವಮ್ಹಿ ಸನ್ತೇಪಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಖಾದಿಕಂ ಪನ;

ಪಯೋಜನನ್ತರಾಭಾವಾ, ನಾತ್ರ ಸನ್ದಸ್ಸಿತಂ ಮಯಾತಿ.

ಭೂತೀತಿ ಭೂತಸ್ಸ ಭರಿಯಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಪೇತಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ‘‘ಪೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವ ಭೂತಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ‘‘ಭೂತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭೋತೀತಿ ಯಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಸಾ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಭೋತೀ’’ ಇತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಇತ್ಥೀ ವೋಹರಿಯತೀತಿ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಭವಂ’’ ಇತಿ ವೋಹರಿಯತಿ, ಏವಮೇವ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಭೋತೀ’’ಇತಿ ವೋಹರಿಯತಿ. ‘‘ಕುತೋ ನು ಭವಂ ಭಾರದ್ವಾಜೋ, ಇಮೇ ಆನೇಸಿ ದಾರಕೇ’’ತಿ, ‘‘ಅಹಂ ಭೋತಿಂ ಉಪಟ್ಠಿಸ್ಸಂ, ಮಾ ಭೋತೀ ಕುಪಿತಾ ಅಹೂ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಅಥ ವಾ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸತ್ತೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮೋ, ಸೋ ‘‘ಭೋತೀ’’ಇತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಇತ್ಥೀಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇನ ಲದ್ಧನಾಮಾ ಅನಿತ್ಥೀಪಿ ವೋಹರಿಯತೀತಿ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಹಿ ದೇವಪುತ್ತೋಪಿ ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವೋಹರಿತಬ್ಬತ್ತಾ ದೇವತಾಸದ್ದಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಭೋತೀ’’ಇತಿ ವೋಹರಿತೋ, ಪಗೇವ ದೇವಧೀತಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಭೋತೀ ಚರಹಿ ಜಾನಾತಿ, ತಂ ಮೇ ಅಕ್ಖಾಹಿ ಪುಚ್ಛಿತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ದೇವತಾಸದ್ದಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಭೋತೀ’’ಇತಿ ಇತ್ಥಿ ಲಿಙ್ಗವೋಹಾರೋ ಕತೋ. ಅತ್ರಾಯಂ ¶ ಸುತ್ತಪದತ್ಥೋ ‘‘ಯದಿ ಸೋ ಕುಹಕೋ ಧನತ್ಥಿಕೋ ತಾಪಸೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಭೋತೀ ದೇವತಾ ಪನ ಜಾನಾತಿ ಕಿ’’ನ್ತಿ. ಅಪಿಚ –

‘‘ಅತ್ಥಕಾಮೋಸಿ ಮೇ ಯಕ್ಖ, ಹಿತಕಾಮಾಸಿ ದೇವತೇ;

ಕರೋಮಿ ತೇ ತಂ ವಚನಂ, ತ್ವಂಸಿ ಆಚರಿಯೋ ಮಮಾ’’ತಿ –

ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಯಕ್ಖಸದ್ದಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಕಾಮೋ’’ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಞ್ಚ ದೇವತಾಸದ್ದಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಹಿತಕಾಮಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಪುರಿಸಭೂತೋ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀ ವೋಹರಿತೋ. ಅಞ್ಞತ್ರಾಪಿ ದೇವತಾಸದ್ದಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದೇವಪುತ್ತೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವೋಹರಿತೋ –

‘‘ನ ತ್ವಂ ಬಾಲೇ ವಿಜಾನಾಸಿ, ಯಥಾ ಅರಹತಂ ವಚೋ’’ತಿ;

‘‘ಅತ್ಥಕಾಮಾಸಿ ಮೇ ಅಮ್ಮ, ಹಿತಕಾಮಾಸಿ ದೇವತೇ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಏಹಿ ಬಾಲೇ ಖಮಾಪೇಹಿ, ಕುಸರಾಜಂ ಮಹಬ್ಬಲ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಇತ್ಥೀಯೇವ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವೋಹರಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಕತ್ಥಚಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಪದತ್ಥಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಲಿಙ್ಗಮತ್ತಮೇವಾಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭೋತೀ ದೇವತಾ, ಭೋತೀ ಸಿಲಾ, ಭೋತೀ ಜಮ್ಬೂ, ಭೋತಿಂ ದೇವತನ್ತಿಆದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾದೀನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಲಿಙ್ಗಞ್ಚ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಭೋತೀ ಇತ್ಥೀ, ಭೋತಿಂ ದೇವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ವಿಭಾವಿನೀತಿ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ವಿಭಾವಿನೀ. ಏವಂ ಪರಿಭಾವಿನೀತಿಆದೀಸುಪಿ. ಈಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಭೂತಿ ಸತ್ತಾಯಮಾನಾ ಭವತೀತಿ ಭೂ. ಅಥ ವಾ ಭವನ್ತಿ ಜಾಯನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಭೂ. ಭೂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಥವೀ. ಅಭೂತಿ ವಡ್ಢಿವಿರಹಿತಾ ಕಥಾ, ನ ಭೂತಪುಬ್ಬಾತಿ ವಾ ಅಭೂ, ಅಭೂತಪುಬ್ಬಾ ಕಥಾ. ನ ಭೂತಾತಿ ವಾ ಅಭೂ, ಅಭೂತಾ ಕಥಾ. ‘‘ಅಭುಂ ಮೇ ಕಥಂ ನು ಭಣಸಿ, ಪಾಪಕಂ ವತ ಭಾಸಸೀ’’ತಿ ಇದಮೇತೇಸಮತ್ಥಾನಂ ¶ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ಊಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ. ನಿಯತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋಯಂ.

ಅನಿಯತಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪನ ನಿಯತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ಭೂತಪರಾಭೂತಸಮ್ಭೂತಸದ್ದಾದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ನಯಾನುಸಾರೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋವ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ನಿಬ್ಬಚನಾದಿವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ವಿಭಾವಿತೋ.

ಇದಾನಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ ವುಚ್ಚತಿ – ತತ್ರ ಭೂತನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿಕಂ ಮಹಾಭೂತರೂಪಂ. ತಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಭವತೀತಿ ಭೂತಂ, ಭವತಿ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ಭೂತಂ. ಅಥ ವಾ ಭೂತನ್ತಿ ಸತ್ತೋ ಭೂತನಾಮಕೋ ವಾ. ಭೂತನ್ತಿ ಹಿ ನಪುಂಸಕವಸೇನ ಸಕಲೋ ಸತ್ತೋ ಏವಂನಾಮಕೋ ಚ ಯಕ್ಖಾದಿಕೋ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಕಾಲೋ ಘಸತಿ ಭೂತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಹತ್ತನಾ. ಯಾನೀಧ ಭೂತಾನಿ ಸಮಾಗತಾನಿ, ಉಜ್ಝಾಪೇತ್ವಾನ ಭೂತಾನಿ, ತಮ್ಹಾ ಠಾನಾ ಅಪಕ್ಕಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ನಪುಂಸಕಪ್ಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಗಾತಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ ಚೇ? ತನ್ನ, ‘‘ಯಕ್ಖಾದೀನಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನೇವ ತೇಸಂ ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ, ನ ಬಹಿ ಠಾನಂ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಚುಣ್ಣಿಯಪದರಚನಾಯಮ್ಪಿ ಭೂತಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತದಸ್ಸನತೋತಿ ಅವಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಮಹಾಭೂತನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಮಹಾಭೂತರೂಪಂ. ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಮಹಾಭೂತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ಮಹನ್ತಂ ಭೂತನ್ತಿ ಮಹಾಭೂತಂ, ಮಾಯಾಕಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಹಾಭೂತೇನ ಸಮನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಭೂತಂ, ಯಕ್ಖಾದೀಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಸಮನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಭೂತಂ, ಮಹನ್ತೇಹಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಭೂತಂ ಪವತ್ತನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಭೂತಂ, ಮಹಾವಿಕಾರಭೂತನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಭೂತಂ. ಏವಂ ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಮಹಾಭೂತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅತ್ರಿದಂ ಸುಟ್ಠುಪಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ –

ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ¶ ಚ, ಭೂತಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತಿ;

ಪಣ್ಣತ್ತಿಯಂ ಗುಣೇ ಚೇವ, ಗುಣೇಯೇವಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಕೋ.

ಭೂತ ಸಮ್ಭೂತಸದ್ದಾದಿ-ನಯೇ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕಾ;

ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ ತಿಲಿಙ್ಗೇ ತೇ, ಇತಿ ಞೇ ಯ್ಯಂ ವಿಸೇಸತೋ.

‘‘ಭೂತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಭೂತಾನಿ, ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಮಣೋ ಅಯಂ;

ಇದಾನಿ ಭೂತೋ, ಚಿತ್ತಾನಿ, ಭೂತಾನಿ ವಿಮಲಾನಿ ತು.

ವಞ್ಝಾ ಭೂತಾ ವಧೂ ಏಸಾ’’, ಇಚ್ಚುದಾಹರಣಾನಿಮೇ;

ವುತ್ತಾನಿ ಸುಟ್ಠು ಲಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಸಾಸನತ್ಥಗವೇಸಕೋ.

ಭವಿತ್ತನ್ತಿ ವಡ್ಢಿತಟ್ಠಾನಂ. ತಞ್ಹಿ ಭವನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಭವಿತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಜನಿತ್ತಂ ಮೇ ಭವಿತ್ತಂ ಮೇ, ಇತಿ ಪಙ್ಕೇ ಅವಸ್ಸಯಿ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ.

‘‘ಭವಿತ್ತಂ’’ ಇತಿ ‘‘ಭಾವಿತ್ತ’’-ನ್ತಿ ಚ ಪಾಠೋ ದ್ವಿಧಾ ಮಯಾ;

ರಸ್ಸತ್ತದೀಘಭಾವೇನ, ದಿಟ್ಠೋ ಭಗ್ಗವಜಾತಕೇ.

ಭೂನನ್ತಿ ಭವನಂ ಭೂನಂ ವದ್ಧಿ. ‘‘ಅಹಮೇವ ದೂಸಿಯಾ ಭೂನಹತಾ, ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಪತಾಪಸ್ಸಾ’’ತಿ, ‘‘ಭೂನಹಚ್ಚಂ ಕತಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಚ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ.

ಭವನನ್ತಿ ಭವನಕ್ರಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ಭವನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾ ಪುತ್ತಧೀತಾಹಿ ನಾನಾಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಚಾತಿ ಭವನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಗೇಹೋ, ‘‘ಪೇತ್ತಿಕಂ ಭವನಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ‘‘ಗೇಹೋ ಘರಞ್ಚ ಆವಾಸೋ, ಭವನಞ್ಚ ನಿಕೇತನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಪರಾಭವನನ್ತಿ ಅವದ್ಧಿಮಾಪಜ್ಜನಂ. ಸಮ್ಭವನನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಭವನಂ. ವಿಭವನನ್ತಿ ಉಚ್ಛೇದೋ ವಿನಾಸೋ ವಾ. ಪಾತುಭವನನ್ತಿ ಪಾಕಟತಾ ಸರೂಪಲಾಭೋ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ. ಆವಿಭವನನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೋ. ತಿರೋಭವನನ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಭಾವೋ. ವಿನಾಭವನನ್ತಿ ವಿನಾಭಾವೋ. ಸೋತ್ಥಿಭವನನ್ತಿ ಸುವತ್ಥಿತಾ. ಪರಿಭವನನ್ತಿ ಪೀಳನಾ ಹೀಳನಾ ವಾ. ಅಭಿಭವನನ್ತಿ ವಿಧಮನಂ. ಅಧಿಭವನನ್ತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಣಂ ¶ . ಅನುಭವನನ್ತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ. ಸಮನುಭವನನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ. ಪಚ್ಚನುಭವನನ್ತಿ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇನಪಿ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ. ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಅತ್ಥವಿಭಾವೀತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಭಾವನಸೀಲಂ ಚಿತ್ತಂ ವಾ ಞಾಣಂ ವಾ ಕುಲಂ ವಾ ಅತ್ಥವಿಭಾವಿ. ಏವಂ ಧಮ್ಮವಿಭಾವಿ. ಇಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ.

ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಮಹಗ್ಗತಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಕಾಮಾವಚರಗೋತ್ತಮಭಿಭವತಿ, ಮಹಗ್ಗತಗೋತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ‘‘ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪಿಚ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಪವತ್ತಂ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವೀಥಿಯಂ ಪವತ್ತಂ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ. ತೇಸು ಹಿ ಪಠಮಂ ಪುಥುಜ್ಜನಗೋತ್ತಮಭಿಭವತಿ, ಅರಿಯಗೋತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇತಿ, ಗೋತ್ತಾಭಿಧಾನಾ ಚ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಭವತೀತಿ ‘‘ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ದುತಿಯಂ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಫಲಚಿತ್ತಾನಿ ಗೋತ್ತಾಭಿಧಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಹಿ ಭಾವೇತೀತಿ ‘‘ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಂ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಂ –

‘‘ಗೋತ್ರಭು’’ಇತಿ ರಸ್ಸತ್ತ-ವಸೇನ ಕಥಿತಂ ಪದಂ;

ನಪುಂಸಕನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಞಾಣಚಿತ್ತಾದಿಪೇಕ್ಖಕಂ.

‘‘ಗೋತ್ರಭೂ’’ಇತಿ ದೀಘತ್ತ-ವಸೇನ ಕಥಿತಂ ಪನ;

ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಮಿತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಪುಗ್ಗಲಾದಿಕಪೇಕ್ಖಕಂ.

ದೀಘಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ ತು, ನಪುಂಸಕನ್ತಿ ನೋ ವದೇ;

ಬಿನ್ದುವನ್ತೀ’ತರೇ ಭೇದಾ, ತಯೋ ಇತಿ ಹಿ ಭಾಸಿತಾ.

ಈಕಾರನ್ತಾ ಚ ಊದನ್ತಾ, ರಸ್ಸತ್ತಂ ಯನ್ತಿ ಸಾಸನೇ;

ನಪುಂಸಕತ್ತಂ ಪತ್ವಾನ, ಸಹಭು ಸೀಘಯಾಯಿತಿ.

ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಭವತೀತಿ ಚಿತ್ತಸಹಭು, ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ನ ಭವತೀತಿ ನಚಿತ್ತಸಹಭು, ರೂಪಂ. ಉಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ. ನಿಯತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋಯಂ.

ಅನಿಯತಲಿಙ್ಗಾನಂ ¶ ನಿಯತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ಭೂತಪರಾಭೂತಸದ್ದಾದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ನಯಾನುಸಾರೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋವ. ಇಚ್ಚೇವಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನಂ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ನಿಬ್ಬಚನಾದಿವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ವಿಭಾವಿತೋ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯನಿದ್ದೇಸೋ ಸಮತ್ತೋ.

ಉಲ್ಲಿಙ್ಗನೇನ ವಿವಿಧೇನ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ,

ಭೂಧಾತುಸದ್ದಮಯಲಿಙ್ಗತಿಕಂ ಯದೇತಂ;

ಆಲಿಙ್ಗಿಯಂ ಪಿಯತರಞ್ಚ ಸುತಂ ಸುಲಿಙ್ಗಂ,

ಪೋಸೋ ಕರೇ ಮನಸಿ ಲಿಙ್ಗವಿದುತ್ತಮಿಚ್ಛಂ.

ಇತಿ ನವಙ್ಗೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಬ್ಯಪ್ಪಥಗತೀಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ

ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ

ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ತಿವಿಧಲಿಙ್ಗಿಕಾನಂ ನಾಮಿಕರೂಪಾನಂ ವಿಭಾಗೋ

ಚತುತ್ಥೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೫. ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ

ಭೂ ಧಾತುತೋ ಪವತ್ತಾನಂ, ನಾಮಿಕಾನಮಿತೋ ಪರಂ;

ನಾಮಮಾಲಂ ಪಕಾಸಿಸ್ಸಂ, ನಾಮಮಾಲನ್ತರಮ್ಪಿ ಚ.

ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಕಥಾ ಏತ್ಥ, ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನ ಹೇಸ್ಸತಿ;

ಪಭೇದೋ ನಾಮಮಾಲಾನಂ, ಪರಿಪುಣ್ಣೋವ ಹೇಹಿತಿ.

ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಮತಂ ಸುತಂ;

ಪುರೇಚರಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ವಕ್ಖಾಮಿ ಸವಿನಿಚ್ಛಯಂ.

ಪುರಿಸೋ, ಪುರಿಸಾ. ಪುರಿಸಂ, ಪುರಿಸೇ. ಪುರಿಸೇನ, ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭಿ. ಪುರಿಸಸ್ಸ, ಪುರಿಸಾನಂ. ಪುರಿಸಾ, ಪುರಿಸಸ್ಮಾ, ಪುರಿಸಮ್ಹಾ, ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭಿ. ಪುರಿಸಸ್ಸ, ಪುರಿಸಾನಂ. ಪುರಿಸೇ, ಪುರಿಸಸ್ಮಿಂ, ಪುರಿಸಮ್ಹಿ, ಪುರಿಸೇಸು. ಭೋ ಪುರಿಸ, ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ.

ಅಯಮಾಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೇನ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇನ ಕತಸ್ಮಾ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕತೋ ಉದ್ಧರಿತೋ ಪುರಿಸಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ¶ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾನಯೋ. ತತ್ರ ಪುರಿಸವಚನಏಕವಚನಪುಥುವಚನೇಸು ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾದೀನಿ ಭವನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ? ಪುರಿಸೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪುರಿಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ತತ್ರ ಪುರಿಸೋತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ಭವತಿ, ಪುರಿಸಾತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಪುಥುವಚನೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ಭವತಿ.

ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪುರಿಸೇ ಪಸ್ಸತಿ. ತತ್ರ ಪುರಿಸನ್ತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಭವತಿ, ಪುರಿಸೇತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಪುಥುವಚನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಭವತಿ.

ಪುರಿಸೇನ ಕತಂ, ಪುರಿಸೇಹಿ ಕತಂ, ಪುರಿಸೇಭಿ ಕತಂ. ತತ್ರ ಪುರಿಸೇನಾತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ಕರಣವಚನಂ ಭವತಿ, ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭೀತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಪುಥುವಚನೇ ಕರಣವಚನಂ ಭವತಿ.

ಪುರಿಸಸ್ಸ ದೀಯತೇ, ಪುರಿಸಾನಂ ದೀಯತೇ. ತತ್ರ ಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ಭವತಿ, ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಪುಥುವಚನೇ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ಭವತಿ.

ಪುರಿಸಾ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಪುರಿಸಸ್ಮಾ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಪುರಿಸಮ್ಹಾ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಪುರಿಸೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಪುರಿಸೇಭಿ ನಿಸ್ಸಟಂ. ತತ್ರ ಪುರಿಸಾತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಭವತಿ. ಪುರಿಸಸ್ಮಾತಿ…ಪೇ… ಪುರಿಸಮ್ಹಾತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಭವತಿ, ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭೀತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಪುಥುವಚನೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಭವತಿ.

ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಪುರಿಸಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ತತ್ರ ಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಭವತಿ, ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಪುಥುವಚನೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಭವತಿ.

ಪುರಿಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಪುರಿಸಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಪುರಿಸಮ್ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಪುರಿಸೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ತತ್ರ ಪುರಿಸೇತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಭವತಿ, ಪುರಿಸಸ್ಮಿನ್ತಿ…ಪೇ… ಪುರಿಸಮ್ಹೀತಿ…ಪೇ… ಪುರಿಸೇಸೂತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಪುಥುವಚನೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಭವತಿ.

ಭೋ ¶ ಪುರಿಸ ತಿಟ್ಠ, ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ ತಿಟ್ಠಥ. ತತ್ರ ಭೋ ಪುರಿಸಇತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಏಕವಚನೇ ಆಲಪನಂ ಭವತಿ, ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾಇತಿ ಪುರಿಸವಚನೇ ಪುಥುವಚನೇ ಆಲಪನಂ ಭವತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಯೋ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬೋ.

ಯಮಕಮಹಾಥೇರೇನ ಕತಾಯ ಪನ ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ’’ಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸಾ’’ಇತಿ ದೀಘವಸೇನ ಆಲಪನಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಾದಿಸೋ ನಯೋ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಬಹೂನಮಾಲಪನವಿಸಯೇ ‘‘ಭೋ ಯಕ್ಖಾ’’ಇತಿಆದೀನಂ ಆಲಪನಬಹುವಚನಾನಂ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ದಿಸ್ಸನತೋ ಪಸತ್ಥತರೋವ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಮಾಣಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತೇನಪಿ ‘‘ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸಾ ಪುರಿಸ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಆಮನ್ತನೇ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ, ಭೋ ಪುರಿಸಾ, ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ತತ್ಥ ಪುರಿಸೋತಿ ಪಠಮಾಯ ಏಕವಚನಂ. ಪುರಿಸಾತಿ ಬಹುವಚನಂ. ಪುರಿಸನ್ತಿ ದುತಿಯಾಯ ಏಕವಚನಂ. ಪುರಿಸೇತಿ ಬಹುವಚನಂ. ಪುರಿಸೇನಾತಿ ತತಿಯಾಯ ಏಕವಚನಂ. ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭೀತಿ ದ್ವೇ ಬಹುವಚನಾನಿ. ಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ಚತುತ್ಥಿಯಾ ಏಕವಚನಂ. ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಬಹುವಚನಂ. ಪುರಿಸಾ, ಪುರಿಸಸ್ಮಾ, ಪುರಿಸಮ್ಹಾತಿ ತೀಣಿ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಏಕವಚನಾನಿ. ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭೀತಿ ದ್ವೇ ಬಹುವಚನಾನಿ. ಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಏಕವಚನಂ. ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಬಹುವಚನಂ. ಪುರಿಸೇ, ಪುರಿಸಸ್ಮಿಂ, ಪುರಿಸಮ್ಹೀತಿ ತೀಣಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ಏಕವಚನಾನಿ. ಪುರಿಸೇಸೂತಿ ಬಹುವಚನಂ. ಭೋ ಪುರಿಸಾತಿ ಅಟ್ಠಮಿಯಾ ಏಕವಚನಂ. ಭೋ ಪುರಿಸಾ, ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾತಿ ದ್ವೇ ಬಹುವಚನಾನಿ.

ಕಿಞ್ಚಾಪೇತೇಸು ‘‘ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪಠಮಾಪಞ್ಚಮೀಅಟ್ಠಮೀನಂ, ‘‘ಪುರಿಸೇ’’ತಿ ಇದಂ ದುತಿಯಾಸತ್ತಮೀನಂ, ‘‘ಪುರಿಸೇಹಿ, ಪುರಿಸೇಭೀ’’ತಿ ತತಿಯಾಪಞ್ಚಮೀನಂ, ‘‘ಪುರಿಸಾನ’’ನ್ತಿ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀನಂ ಏಕಸದಿಸಂ, ತಥಾಪಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ಅಸಙ್ಕರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ? ‘‘ಪುರಿಸೋ ¶ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪುರಿಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪುರಿಸೇ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ.

ತತ್ಥ ಚ ಭೋತಿ ಆಮನ್ತನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಸೋ ನ ಕೇವಲಂ ಏಕವಚನಂಯೇವ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸಾ’’ಇತಿ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗೋಪಿ ಗಹಿತೋ. ‘‘ಭವನ್ತೋ’’ತಿದಂ ಪನ ಬಹುವಚನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಪುನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಯಮಕಮಹಾಥೇರೇನ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ’’ಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸಾ’’ಇತಿ ದೀಘವಸೇನ ಆಲಪನಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ನಿಪಾತಭೂತೋ ಭೋಸದ್ದೋ ಏಕವಚನಬಹುವಚನವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಅತ್ರಿಮಾನಿ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ – ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸಪರಿಗ್ಗಹಾನಂ ತೇವಿಜ್ಜಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತೀತಿ, ನೋ ಹಿದಂ ಭೋ ಗೋತಮ. ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಭೋ ಆನನ್ದ, ಅಬ್ಭುತಂ ಭೋ ಆನನ್ದ, ಏಹಿ ಭೋ ಸಮಣ, ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತ’’ಇಚ್ಚಾದಿಪಾಳಿತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಚ ಭೋಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕವಚನಪ್ಪಯೋಗೇ ಪವತ್ತಿನಿದಸ್ಸನಂ, ‘‘ತೇನ ಹಿ ಭೋ ಮಮಪಿ ಸುಣಾಥ. ಯಥಾ ಮಯಮೇವ ಅರಹಾಮ ತಂ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ, ನಾಹಂ ಭೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸುಭಾಸಿತಂ ಸುಭಾಸಿತತೋ ನಾಬ್ಭನುಮೋದಾಮಿ, ಪಸ್ಸಥ ಭೋ ಇಮಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ. ಭೋ ಯಕ್ಖಾ ಅಹಂ ಇಮಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದದೇಯ್ಯಂ. ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ಪನಮ್ಹಿ, ಭೋ ಧುತ್ತಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕ್ರಿಯಾ ಮಯ್ಹಂ ನ ರುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ತೇ ಪುರಿಸೇ ಆಹ ಭೋ ತುಮ್ಹೇ ಮಂ ಮಾರೇನ್ತಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ಮಾರೇಥಾ’’ತಿ ಇಚ್ಚಾದಿ ಪನ ಪಾಳಿತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಚ ಭೋಸದ್ದಸ್ಸ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗೇ ಪವತ್ತಿನಿದಸ್ಸನಂ. ಕಚ್ಚಾಯನಪ್ಪಕರಣೇ ಪನ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ, ಭೋ ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಂ ಆಲಪನೇಕವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಯಥಾ ಆಗಮೇಹಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಕೇಚಿ ¶ ಪನ ಅದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನೇ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ’’ಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನೇ ಪನ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸಾ’’ಇತಿ ದೀಘವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ಅದೂರಟ್ಠಾನಂ ದೂರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುರಿಸಾನಂ ಇತ್ಥೀನಞ್ಚ ಆಲಪನೇ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವದನ್ತಿ. ತಥಾ ಅದೂರಟ್ಠಾಯ ದೂರಟ್ಠಾಯ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ ಆಲಪನೇ ತೇ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ‘‘ಅದೂರಟ್ಠಾನಂ ದೂರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುರಿಸಾನಮಾಲಪನೇ ಕಥಂ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಅದ್ಧಾ ತೇ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾ ಉತ್ತರಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ತೇ ಚೇ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾತಿ ಇಮಿನಾವ ಅದೂರಟ್ಠಾನಂ ದೂರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುರಿಸಾನಮಾಲಪನಂ ಭವತೀ’’ತಿ. ತದಾ ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ ‘‘ಯದಿ ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅದ್ವೇಜ್ಝೇನ ವಚನೇನ ಅದೂರಟ್ಠಾನಂ ದೂರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುರಿಸಾನಮಾಲಪನಂ ಭವತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ’’ಇತಿ ರಸ್ಸಪದೇನಪಿ ದೂರಟ್ಠಸ್ಸ ಚ ಪುರಿಸಸ್ಸಾಲಪನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಕಿಮತ್ಥಂ ಅದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನೇ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ’’ಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ಇಚ್ಛಥ, ಕಿಮತ್ಥಞ್ಚ ದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನೇ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸಾ’’ಇತಿ ದೀಘವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ಇಚ್ಛಥ.

ನನು ‘‘ತಗ್ಘ ಭಗವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ತಗ್ಘ ಸುಗತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿಆದೀಸು ಆಲಪನಪದಭೂತಂ ‘‘ಭಗವಾ’’ಇತಿ ದೀಘಪದಂ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಕಾಲೇಪಿ ದೂರೇ ಠಿತಕಾಲೇಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾಲಪನಪದಂ ಭವಿತುಮರಹತೇವ, ತಥಾ ಆಲಪನಪದಭೂತಂ ‘‘ಸುಗತ’’ಇತಿ ರಸ್ಸಪದಮ್ಪಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತೇಸು ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಲಪನಪದಸ್ಸ ನ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಸುಗತಾ’’ತಿ ಆಲಪನಪದಸ್ಸ ಚ ನ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ದೀಘತ್ತಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ದೀಘರಸ್ಸಮತ್ತಾಭೇದಂ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಪುರಿಸ’’ಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ವುತ್ತಪದಂ ಪಕತಿಸ್ಸರವಸೇನ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಆಮನ್ತನಕಾಲೇ ಅದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನಪದಂ ಭವತಿ, ಆಯತಸ್ಸರವಸೇನ ದೂರೇ ಠಿತಪುರಿಸಸ್ಸ ಆಮನ್ತನಕಾಲೇ ದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನಪದಂ ಭವತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ‘‘ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ, ಭೋ ಯಕ್ಖಾ, ಭೋ ಧುತ್ತಾ’’ತಿಆದೀನಿ ¶ ದೀಘವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ ಆಲಪನಬಹುವಚನಪದಾನಿಪಿ ಪಕತಿಸ್ಸರವಸೇನ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಪುರಿಸಾನಂ ಆಮನ್ತನಕಾಲೇ ಅದೂರಟ್ಠಾನಮಾಲಪನಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಆಯತಸ್ಸರವಸೇನ ದೂರೇ ಠಿತಪುರಿಸಾದೀನಂ ಆಮನ್ತನಕಾಲೇ ದೂರಟ್ಠಾನಮಾಲಪನಪದಾನಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಕತ್ಥಚಿ ಕತ್ಥಚಿ ರಸ್ಸಟ್ಠಾನೇಪಿ ದೀಘಟ್ಠಾನೇಪಿ ಆಯತೇನ ಸರೇನ ಮಜ್ಝಿಮಾಯತೇನ ಸರೇನ ಅಚ್ಚಾಯತೇನ ಚ ಸರೇನ ವೇದಂ ಪಠನ್ತಿ ಲಿಖಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೇನ ಗೀತಸ್ಸರೇನ ವಿಯ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಕ್ಖರೇಸುಪಿ ಆಯತೇನ ಸರೇನುಚ್ಚಾರಣಂ ಲಬ್ಭತೇವ ಲಿಖಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಮ್ಪಥಮನೋತರಿತ್ವಾ ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ’’ಇತಿ ವಚನೇನ ದೂರಟ್ಠಸ್ಸ ಚ ಅದೂರಟ್ಠಸ್ಸ ಚ ಪುರಿಸಸ್ಸಾಲಪನಂ ಭವತಿ, ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸಾ, ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ವಚನೇಹಿಪಿ ದೂರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅದೂರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುರಿಸಾನಮಾಲಪನಂ ಭವತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇತಿ ದೂರಟ್ಠಸ್ಸ ಅದೂರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಆಯತೇನ ಸರೇನ ಆಮನ್ತನಮೇವ ಪಮಾಣಂ, ನ ದೀಘರಸ್ಸಮತ್ತಾವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭೋ ಸತ್ಥ, ಭೋ ರಾಜ, ಭೋ ಗಚ್ಛ, ಭೋ ಮುನಿ, ಭೋ ದಣ್ಡಿ, ಭೋ ಭಿಕ್ಖು, ಭೋ ಸಯಮ್ಭು, ಭೋತಿ ಕಞ್ಞೇ, ಭೋತಿ ಪತ್ತಿ, ಭೋತಿ ಇತ್ಥಿ, ಭೋತಿ ಯಾಗು, ಭೋತಿ ವಧು, ಭೋ ಕುಲ, ಭೋ ಅಟ್ಠಿ, ಭೋ ಚಕ್ಖು’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನಞ್ಚ ದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನಞ್ಚ ಭವತಿ. ‘‘ಭವನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ, ಸತ್ಥಾರೋ, ಭೋತಿಯೋ ಕಞ್ಞಾ, ಕಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಅದೂರಟ್ಠಾನಞ್ಚಾಲಪನಂ ಭವತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ –

ತಸ್ಸ ತಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತಂ ಅದಸ್ಸಯುಂ;

ಪುತ್ತೋ ಚ ಪಿತರಂ ದಿಸ್ವಾ, ದೂರತೋವಜ್ಝಭಾಸಥ.

ಆಗಚ್ಛು ದೋವಾರಿಕಾ ಖಗ್ಗಬನ್ಧಾ,

ಕಾಸಾವಿಯಾ ಹನ್ತು ಮಮಂ ಜನಿನ್ದ;

ಅಕ್ಖಾಹಿ ಮೇ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಏತಮತ್ಥಂ,

ಅಪರಾಧೋ ಕೋ ನ್ವಿಧ ಮಮಜ್ಜ ಅತ್ಥಿ.

ಏವಂ ¶ ಸದ್ಧಮ್ಮರಾಜೇನ, ವೋಹಾರಕುಸಲೇನ ವೇ;

ಸುದೇಸಿತೇ ಸೋಮನಸ್ಸ-ಜಾತಕೇ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಿನಾ.

ದೂರಟ್ಠಾನೇಪಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ‘‘ಜನಿನ್ದ’’ಇತಿ ದಿಸ್ಸತಿ;

ನ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ದೀಘತ್ತಂ, ಇತಿ ನೀತಿ ಮಯಾ ಮತಾ.

ಇದಮ್ಪೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಕುತೋ ನು ಭೋ ಇದಮಾಯಾತಂ ‘ದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನಂ ಅದೂರಟ್ಠಸ್ಸಾಲಪನಮಿ’ತಿ’’? ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ. ಸದ್ದಸತ್ಥಂ ನಾಮ ನ ಸಬ್ಬಸೋ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸೋಪಕಾರಕಂ, ಏಕದೇಸೇನ ಪನ ಹೋತಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ‘‘ಬಹುವಚನ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಥುವಚನ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಅನೇಕವಚನ’’ನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಬಹುವಚನ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಥುವಚನ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಅನೇಕವಚನ’’ನ್ತಿ ವಾ ವೋಹಾರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಪುಥುವಚನಂ ಅನೇಕವಚನನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಸಾಸನೇ ನಿರುತ್ತಞ್ಞೂನಂ ವೋಹಾರೋ, ಇತರಂ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂನಂ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ದ್ವಿವಚನಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧವಚನೇ ದ್ವಿವಚನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ. ನನು ಬುದ್ಧವಚನೇ ವಚನತ್ತಯಂ ಅತ್ಥಿ, ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಇದಂ ಏಕವಚನಂ, ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ದ್ವಿವಚನಂ, ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಬಹುವಚನನ್ತಿ? ತನ್ನ, ಯದಿ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ದ್ವಿವಚನಂ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕತರಂ ದ್ವಿವಚನನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಥ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧವಚನೇ ದ್ವಿವಚನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ಸಿ ಯೋ ಅಂ ಯೋ ನಾ ಹೀತಿಆದಿನಾ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಾನೇವ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ.

ನನು ಚ ಭೋ ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ, ಅಜ್ಜ ಉಪೋಸಥೋ ಪನ್ನರಸೋ. ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಮಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ದ್ವೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಪಾಳೀಸು ಬಹವೋ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ‘‘ಯಥಾ ತಥಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ¶ , ಪರಿವಾಸಾದಿಆರೋಚನೇಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ವಿಞ್ಞಾತಸುಗತಾಧಿಪ್ಪಾಯೇಹಿ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಧಾರೇನ್ತೂ’ತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಧಾರೇನ್ತೂ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ವಿನಯವೋಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ. ನನು ವಿನಯೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಬುದ್ಧವಚನೇ ದ್ವಿವಚನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದಥಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ ವಿನಯೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ತಥಾಪಿ ವಿನಯಕಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ, ನ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಬಹುವಚನಪರಿಯಾಪನ್ನಂ. ಯದಿ ಹಿ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ದ್ವಿವಚನಂ ಸಿಯಾ, ತಪ್ಪಯೋಗಾನಿಪಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ದ್ವಿವಚನಾನೇವ ಸಿಯುಂ, ತಥಾರೂಪಾನಿಪಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ನ ಸನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಅಕ್ಖರಸಮಯಕೋವಿದೋ ಝಾನಲಾಭೀಪಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಸಮವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಏಕಮ್ಪಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ದ್ವಿವಚನನ್ತಿ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕ್ರಿಯಾಪದೇಸು ದ್ವಿವಚನಸ್ಸಾಭಾವಾ ನಾಮಿಕಪದೇಸು ದ್ವಿವಚನಂ ನತ್ಥಿ. ನಾಮಿಕಪದೇಸು ತದಭಾವಾಪಿ ಕ್ರಿಯಾಪದೇಸು ತದಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ದ್ವೀಸುಪಿ ದ್ವಿವಚನಾನಿ ಸನ್ತಿ, ಮಾಗಧಭಾಸಾಯಂ ಪನ ನತ್ಥಿ.

ಅಪಿಚ ‘‘ಪುಥುವಚನ’’ನ್ತಿ ನಿರುತ್ತಿವೋಹಾರೋಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧವಚನೇ ದ್ವಿವಚನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ. ತಞ್ಹಿ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ವುತ್ತಾ ದ್ವಿವಚನತೋ ಬಹುವಚನತೋ ಚ ವಿಸುಂಭೂತಂ ವಚನಂ, ತತ್ಥ ವಾ ವುತ್ತೇಹಿ ಅತ್ಥೇಹಿ ವಿಸುಂಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಚನಂ ‘‘ಪುಥುವಚನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಥಮಿದಂ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ವುತ್ತಾ ದ್ವಿವಚನತೋ ಬಹುವಚನತೋ ಚ ವಿಸುಂಭೂತಂ ವಚನನ್ತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ‘‘ಪುಥುವಚನ’’ನ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ವುತ್ತೇಹಿ ದ್ವಿವಚನಬಹುವಚನೇಹಿ ವಿಸುಂಭೂತಅತ್ಥಸ್ಸ ವಚನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಥಞ್ಚ ಪನ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ವುತ್ತೇಹಿ ವಿಸುಂಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಚನನ್ತಿ ಪುಥುವಚನನ್ತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ದ್ವೇ ಉಪಾದಾಯ ದ್ವಿವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ತಿಚತುಪಞ್ಚಾದಿಕೇ ¶ ಬಹವೋ ಉಪಾದಾಯ, ಬಹವೋ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ದ್ವೇ ಉಪಾದಾಯ, ಅಯಂ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯ ವಿಸೇಸೋ. ಮಾಗಧಭಾಸಾಯಂ ಪನ ದ್ವಿತಿಚತುಪಞ್ಚಾದಿಕೇ ಬಹವೋ ಉಪಾದಾಯ ಪುಥುವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಅತ್ಥೇಹಿ ವಿಸುಂಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಚನನ್ತಿ ಪುಥುವಚನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಂ ಮಾಗಧಭಾಸಾಯ ವಿಸೇಸೋ. ತಸ್ಮಾತ್ರ ಪುಥುಭೂತಸ್ಸ, ಪುಥುನೋ ವಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಚನಂ ‘‘ಪುಥುವಚನ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಪುರಿಸೋ, ಪುರಿಸಾ, ಪುರಿಸ’’ನ್ತಿ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕತೋ ಉದ್ಧರಿತನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಕತಿರೂಪಭೂತಸ್ಸ ಭೂತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ಭೂತೋ, ಭೂತಾ. ಭೂತಂ, ಭೂತೇ. ಭೂತೇನ, ಭೂತೇಹಿ, ಭೂತೇಭಿ. ಭೂತಸ್ಸ, ಭೂತಾನಂ. ಭೂತಾ, ಭೂತಸ್ಮಾ, ಭೂತಮ್ಹಾ, ಭೂತೇಹಿ, ಭೂತೇಭಿ. ಭೂತಸ್ಸ, ಭೂತಾನಂ. ಭೂತೇ, ಭೂತಸ್ಮಿಂ, ಭೂತಮ್ಹಿ, ಭೂತೇಸು. ಭೋ ಭೂತ, ಭವನ್ತೋ ಭೂತಾ.

ಅಥ ವಾ ‘‘ಭೋ ಭೂತಾ’’ಇತಿ ಬಹುವಚನಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ಯಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಭೂತಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಪುರಿಸನಯೇನ ಯೋಜಿತಾ, ಏವಂ ಭಾವಕಾದೀನಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತಂಸದಿಸಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಪುರಿಸನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥಞ್ಞಾನಿ ತಂಸದಿಸಾನಿ ನಾಮ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಬುದ್ಧಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪಕತಿರೂಪಾನಿ.

ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಘೋ ಮಗ್ಗೋ,

ಖನ್ಧೋ ಕಾಯೋ ಕಾಮೋ ಕಪ್ಪೋ;

ಮಾಸೋ ಪಕ್ಖೋ ಯಕ್ಖೋ ಭಕ್ಖೋ,

ನಾಗೋ ಮೇಘೋ ಭೋಗೋ ಯಾಗೋ.

ರಾಗೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ,

ಮಕ್ಖೋ ಥಮ್ಭೋ ಕೋಧೋ ಲೋಭೋ;

ಹಾಸೋ ವೇರೋ ದಾಹೋ ತೇಜೋ,

ಛನ್ದೋ ಕಾಸೋ ಸಾಸೋ ರೋಗೋ.

ಅಸ್ಸೋ ¶ ಸಸ್ಸೋ ಇಸ್ಸೋ ಸಿಸ್ಸೋ,

ಸೀಹೋ ಬ್ಯಗ್ಘೋ ರುಕ್ಖೋ ಸೇಲೋ;

ಇನ್ದೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವೋ ಗಾಮೋ,

ಚನ್ದೋ ಸೂರೋ ಓಘೋ ದೀಪೋ.

ಪಸ್ಸೋ ಯಞ್ಞೋ ಚಾಗೋ ವಾದೋ,

ಹತ್ಥೋ ಪತ್ತೋ ಸೋಸೋ ಗೇಧೋ;

ಸೋಮೋ ಯೋಧೋ ಗಚ್ಛೋ ಅಚ್ಛೋ,

ಗೇಹೋ ಮಾಳೋ ಅಟ್ಟೋ ಸಾಲೋ.

ನರೋ ನಗೋ ಮಿಗೋ ಸಸೋ,

ಸುಣೋ ಬಕೋ ಅಜೋ ದಿಜೋ;

ಹಯೋ ಗಜೋ ಖರೋ ಸರೋ,

ದುಮೋ ತಲೋ ಪಟೋ ಧಜೋ.

ಉರಗೋ ಪಟಗೋ ವಿಹಗೋ ಭುಜಗೋ,

ಖರಭೋ ಸರಭೋ ಪಸದೋ ಗವಜೋ;

ಮಹಿಸೋ ವಸಭೋ ಅಸುರೋ ಗರುಳೋ,

ತರುಣೋ ವರುಣೋ ಬಲಿಸೋ ಪಲಿಘೋ.

ಸಾಲೋ ಧವೋ ಚ ಖದಿರೋ,

ಗೋಧುಮೋ ಸಟ್ಠಿಕೋ ಯವೋ;

ಕಳಾಯೋ ಚ ಕುಲತ್ಥೋ ಚ,

ತಿಲೋ ಮುಗ್ಗೋ ಚ ತಣ್ಡುಲೋ.

ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವೇಸ್ಸೋ,

ಸುದ್ದೋ ಧುತ್ತೋ ಚ ಪುಕ್ಕುಸೋ;

ಚಣ್ಡಾಲೋ ಪತಿಕೋ ಪಟ್ಠೋ,

ಮನುಸ್ಸೋ ರಥಿಕೋ ರಥೋ.

ಪಬ್ಬಜಿತೋ ¶ ಗಹಟ್ಠೋ ಚ,

ಗೋಣೋ ಓಟ್ಠೋ ಚ ಗದ್ರಭೋ;

ಮಾತುಗಾಮೋ ಚ ಓರೋಧೋ,

ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ವಿಭಾವಯೇ.

ಕೇಚೇತ್ಥ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ನನು ಭೋ ‘ಓರೋಧಾ ಚ ಕುಮಾರಾ ಚಾ’ತಿ ಪಾಠಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಓರೋಧಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ’’ತಿ? ತನ್ನ, ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಓರೋಧಾ’’ತಿ ಇದಂ ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಮೇವ, ನಾ’ಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ತುಮ್ಹೇ ಪನ ‘‘ಆಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಏವಂ ವದಥ, ನ ಪನಿದಂ ಆಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಮಾತುಗಾಮಾ’’ತಿಪದಂ ವಿಯ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಮಾಕಾರನ್ತಪದನ್ತಿ. ನನು ಚ ಭೋ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಾದೀಸು ಓರೋಧಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತಾ ಪಾಕಟಾ, ಕಥನ್ತಿ ಚೇ? ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಕುದ್ಧಾ ಪಠಮಮೇವ ಮನಂ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ‘ಇತೋ ತೇ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ರಾಜಾ ಮರಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಸುಪಿನೇ ಆರೋಚೇಸಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜೋರೋಧಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ತಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಮಹಾವಿರವಂ ವಿರವಿಂಸೂ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ರಾಜೋರೋಧಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾವ ಓರೋಧಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತಾ ಪಾಕಟಾತಿ? ತನ್ನ, ಅತ್ಥಸ್ಸ ದುಗ್ಗಹಣತೋ. ದುಗ್ಗಹಿತೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅತ್ಥೋ, ಏತ್ಥ ಪನ ಓರೋಧಸದ್ದೇನ ಇತ್ಥಿಪದತ್ಥಸ್ಸ ಕಥನತೋ ಇತ್ಥಿಪದತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ’’ತಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ. ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಅಮಾತಾಪಿತರಸಂವದ್ಧತ್ತಾ ಆಚರಿಯಕುಲೇ ಚ ಅನಿವುಟ್ಠತ್ತಾ ಏತಂ ಸುಖುಮತ್ಥಮಜಾನನ್ತಾ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಮುಖಾರೂಳ್ಹಂ ವದಥ.

ಭುಞ್ಜನತ್ಥಂ ಕಥನತ್ಥಂ, ಮುಖಂ ಹೋತೀತಿ ನೋ ವದೇ;

ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಮುಖಾರೂಳ್ಹಂ, ವಚನಂ ಪಣ್ಡಿತೋ ನರೋತಿ.

ನ ಮಯಂಭೋ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಮುಖಾರೂಳ್ಹಂ ವದಾಮ, ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಞ್ಞೇವ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವದಾಮ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಟಿಸರಣಂ ¶ , ನ ಮಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸದ್ದಹಾಮಾತಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸದ್ದಹಥ ವಾ ಮಾ ವಾ, ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಞ್ಞೇವ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವದಾಮಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖಥ. ನ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ‘‘ಓರೋಧಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಮತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖಥ, ನ ಯುತ್ತಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಗರೂನಮಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನಂ ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತನತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಅತ್ತನಾ ದುಗ್ಗಹಿತೇನ ಅಮ್ಹೇ ಚೇವ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖತಿ, ಬಹುಞ್ಚ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತಿ, ತತೋ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಖಣತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತಂ ಸಾವಜ್ಜತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನಪಿ ತೇ ಇದಂ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಆಹಟಉದಾಹರಣಸದಿಸಂ ಉದಾಹರಣಮತ್ಥಿ, ತಂ ಸುಣಾಥ. ಕೋಸಿಯಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಹಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಮಾತುಗಾಮಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ. ಸಾ ಕಿರೇಕಸ್ಸ ಸದ್ಧಸ್ಸ ಪಸನ್ನಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಮಾತುಗಾಮಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮತೇನ ಮಾತುಗಾಮಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋಯೇವ ಸಿಯಾ, ನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ, ಕಿಮಿದಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮ್ಪಿ ನ ಪಸ್ಸಥ, ತದೇವ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಪಸ್ಸಥ, ಕಿಂ ಸಾ ಏವ ಅಟ್ಠಕಥಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಟಿಸರಣಂ, ನ ತದಞ್ಞಾತಿ.

ಯದಿ ತಾಸದ್ದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಓರೋಧಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತ್ತಮಿಚ್ಛಥ, ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಾಸದ್ದಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಮಾತುಗಾಮಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತ್ತಮಿಚ್ಛಥಾತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ತೇ ನಿರುತ್ತರಾ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನಾ ಮಙ್ಕುಭೂತಾ ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾ ಅಧೋಮುಖಾ ಪಜ್ಝಾಯೇಯ್ಯುಂ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಮಾತುಗಾಮಸದ್ದೇನ ಇತ್ಥಿಪದತ್ಥಸ್ಸ ಕಥನತೋ ಇತ್ಥಿಪದತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಾ ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ. ಕತ್ಥಚಿ ¶ ಹಿ ಪಧಾನವಾಚಕೇನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇನ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ ವಾ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಸ್ಸ ಗುಣಸದ್ದಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನುವತ್ತಿತ್ತಾಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತೇಪಿ ಲಿಙ್ಗಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಪದತ್ಥಮೇವಾಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಂ ಯಥಾ? ‘‘ಇಧ ವಿಸಾಖೇ ಮಾತುಗಾಮೋ ಸುಸಂವಿಹಿತಕಮ್ಮನ್ತಾ ಹೋತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಪರಿಜನಾ ಭತ್ತುಮನಾಪಂ ಚರತಿ, ಸಮ್ಭತಂ ಅನುರಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇ ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ಮಿಧೇಕಚ್ಚೋ ಮಾತುಗಾಮೋ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ ಚ ಹೋತಿ ದುರೂಪಾ ಸುಪಾಪಿಕಾ ದಸ್ಸನಾಯ, ದಲಿದ್ದಾ ಚ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪಸ್ಸಕಾ ಅಪ್ಪಭೋಗಾ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾ ಚ. ಇಧ ಮಲ್ಲಿಕೇ ಏಕಚ್ಚೋ ಮಾತುಗಾಮೋ ಕೋಧನಾ ಹೋತಿ ಉಪಾಯಾಸಬಹುಲಾ, ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ವುತ್ತಾ ಸಮಾನಾ ಅಭಿಸಜ್ಜತಿ ಕುಪ್ಪತಿ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ಪತಿತ್ಥಿಯತಿ ಕೋಪಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಪಾತುಕರೋತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖವೇ ಇತ್ಥಿರತನಂ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪುಬ್ಬುಟ್ಠಾಯಿನೀ ಪಚ್ಛಾನಿಪಾತಿನೀ ಕಿಂಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವಿನೀ’’ತಿ ಚ ಇಮೇ ಪಯೋಗಾ.

ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಪಧಾನವಾಚಕೇನ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಸ್ಸ ಗುಣಸದ್ದಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನುವತ್ತಿತ್ತಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತೇಪಿ ಲಿಙ್ಗಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುರಿಸಪದತ್ಥಮೇವಾಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಂ ಯಥಾ? ‘‘ಪಞ್ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸತಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಇಸಿಗಿಲಿಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬತೇ ಚಿರನಿವಾಸಿನೋ ಅಹೇಸುಂ. ತಂ ಖೋ ಪನ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಞಾತಾನಂ ಪವೇಸೇತಾ ಅಞ್ಞಾತಾನಂ ನಿವಾರೇತಾ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪಧಾನವಾಚಕೇನ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಸ್ಸ ಗುಣಸದ್ದಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಂ ಯಥಾ? ಸಾ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಸೀಲವತೀ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ. ಅಟ್ಠಹಿ ಖೋ ನಕುಲಮಾತೇ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಮಾತುಗಾಮೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಮ್ಮರಣಾ ಮನಾಪಕಾಯಿಕಾನಂ ದೇವಾನಂ ¶ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ. ಸದ್ಧೋ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ, ಸದ್ಧಂ ಕುಲಂ, ಚಿತ್ತಂ ದನ್ತಂ ಸುಖಾವಹ’’ನ್ತಿ.

ಸೇಯ್ಯಇತಿ ಸದ್ದೋ ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಓಕಾರನ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯಾನುಕೂಲೋ ಭವತಿ ಏಕಾಕಾರೇನೇವ ತಿಟ್ಠನತೋ. ಕಥಂ? ಸೇಯ್ಯೋ ಅಮಿತ್ತೋ ಮತಿಯಾ ಉಪೇತೋ. ಏಸಾವ ಪೂಜನಾ ಸೇಯ್ಯೋ, ಏಕಾಹಂ ಜೀವಿತಂ ಸೇಯ್ಯೋ.

‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಚ ಅಲಾಭೋ ಯೋ,

ಯೋ ಚ ಲಾಭೋ ಅಧಮ್ಮಿಕೋ;

ಅಲಾಭೋ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಸೇಯ್ಯೋ,

ಯಞ್ಚೇ ಲಾಭೋ ಅಧಮ್ಮಿಕೋ.

ಯಸೋ ಚ ಅಪ್ಪಬುದ್ಧೀನಂ, ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅಯಸೋ ಚ ಯೋ;

ಅಯಸೋವ ಸೇಯ್ಯೋ ವಿಞ್ಞೂನಂ, ನ ಯಸೋ ಅಪ್ಪಬುದ್ಧಿನಂ.

ದುಮ್ಮೇಧೇಹಿ ಪಸಂಸಾ ಚ, ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಾ ಚ ಯಾ;

ಗರಹಾವ ಸೇಯ್ಯೋ ವಿಞ್ಞೂಹಿ, ಯಞ್ಚೇ ಬಾಲಪ್ಪಸಂಸನಾ.

ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಮಮಯಿಕಂ, ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪವಿವೇಕಿಕಂ;

ಪವಿವೇಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಞ್ಚೇ ಕಾಮಮಯಂ ಸುಖಂ.

ಜೀವಿತಞ್ಚ ಅಧಮ್ಮೇನ, ಧಮ್ಮೇನ ಮರಣಞ್ಚ ಯಂ;

ಮರಣಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಞ್ಚೇ ಜೀವೇ ಅಧಮ್ಮಿಕ’’ನ್ತಿ.

ಏವಮಯಂ ಸೇಯ್ಯ ಇತಿ ಸದ್ದೋ ಓಕಾರನ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯಾನುಕೂಲೋ ಭವತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಆಕಾರನ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನುಕೂಲೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀಪಿ ಹಿ ಏಕಚ್ಚಿಯಾ, ಸೇಯ್ಯಾ ಪೋಸ ಜನಾಧಿಪಾ’’ತಿ. ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನುಕೂಲೋ ಅಪಸಿದ್ಧೋ. ಏವಂಪಕಾರೇ ಪಯೋಗೇ ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ನ ಪಸ್ಸಥಾತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚ ತೇ ನಿರುತ್ತರಾವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಸಚೇಪಿ ¶ ತೇ ಏತ್ಥ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಅಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ಚ ‘ಮಾತುಗಾಮೋ’ತಿ ವಾ ‘ಮಾತುಗಾಮೇನಾ’ತಿ ವಾ ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ ಮಾತುಗಾಮಸದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭೂತಂ ಮಾತುಗಾಮಸದ್ದಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಪದತ್ಥಮೇವ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾ ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ಇತ್ಥೀಸದ್ದೇನ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಗ್ಗಹಣಂ ಮಯಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮ, ‘ಓರೋಧೋ’ತಿ ವಾ ‘ಓರೋಧೇನಾ’ತಿ ವಾ ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ ಠಿತಸ್ಸ ಓರೋಧಸದ್ದಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ ಪನ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಂ ಪುರಿಮತ್ಥಂ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ. ತದಾ ತೇಸಂ ಇಮಾನಿ ವಿನಯಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ರಾಜಾ ಉದೇನೋ ಉಯ್ಯಾನೇ ಪರಿಚಾರೇಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಓರೋಧೇನ, ಅಥ ಖೋ ರಞ್ಞೋ ಉದೇನಸ್ಸ ಓರೋಧೋ ರಾಜಾನಂ ಉದೇನಂ ಏತದವೋಚಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಇಮಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ರಾಮೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಕುಟ್ಠರೋಗೀ ಓರೋಧೇಹಿ ಚ ನಾಟಕೇಹಿ ಚ ಜಿಗುಚ್ಛಮಾನೋ’’ತಿ ವಚನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ ಗರುಕುಲಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಸಾಧುಕಂ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ಮಾತುಗಾಮಸದ್ದಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವದಾಮ – ಮಾತುಗಾಮಸದ್ದೋ ಚ ಓರೋಧಸದ್ದೋ ಚ ದಾರಸದ್ದೋ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಇತ್ಥಿಪದತ್ಥವಾಚಕಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಏಕನ್ತೇನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾ ಭವನ್ತಿ. ತೇಸು ದಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಬಹುವಚನಕತ್ತಮೇವ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಏಕವಚನಕತ್ತಂ. ಮಯಂ ಪನ ದಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಏಕವಚನಕತ್ತಂ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪನ ಬಹುವಚನಕತ್ತಂ ಅನುಜಾನಾಮ, ಬವ್ಹತ್ಥೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ ದಾರಸದ್ದೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಬಹುವಚನಕೋ ಭವತಿ, ಏಕವಚನಕೋ ಅಪ್ಪೋ. ತತ್ರಿಮೇ ಪಯೋಗಾ –

‘‘ದಾಸಾ ¶ ಚ ದಾಸ್ಯೋ ಅನುಜೀವಿನೋ ಚ,

ಪುತ್ತಾ ಚ ದಾರಾ ಚ ಮಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬೇ;

ಧಮ್ಮಞ್ಚರಾಮಪ್ಪರಲೋಕಹೇತು,

ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಅಮ್ಹಂ ದಹರಾ ನ ಮಿಯ್ಯರೇ’’ತಿ ಚ,

‘‘ಯೋ ಞಾತೀನಂ ಸಖೀನಂ ವಾ, ದಾರೇಸು ಪಟಿದಿಸ್ಸತಿ;

ಸಹಸಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯೇನ, ತಂ ಜಞ್ಞಾವಸಲೋ ಇತೀ’’ತಿ ಚ,

‘‘ಸೇಹಿ ದಾರೇಹಿ’ಸನ್ತುಟ್ಠೋ, ವೇಸಿಯಾಸು ಪದಿಸ್ಸತಿ;

ದಿಸ್ಸತಿ ಪರದಾರೇಸು, ತಂ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ಚ,

‘‘ಪುತ್ತೇಸು ದಾರೇಸು ಚ ಯಾ ಅಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚ ಬ್ಯಾಸೇ, ಸಮಾಸೇ ಪನ ‘‘ಪುತ್ತದಾರಾ ದಿಸಾ ಪಚ್ಛಾ, ಪುತ್ತದಾರೇಹಿ ಮತ್ತನೋ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಯೋ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗಾ ಬಹವೋ ಭವನ್ತಿ.

ಏಕವಚನಪ್ಪಯೋಗಾ ಪನ ಅಪ್ಪಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಗರೂನಂ ದಾರೇ, ಧಮ್ಮಂ ಚರೇ ಯೋಪಿ ಸಮುಞ್ಜಕಂ ಚರೇ, ದಾರಞ್ಚ ಪೋಸಂ ದದಮಪ್ಪಕಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಚ,

‘‘ಯೇ ಗಹಟ್ಠಾ ಪುಞ್ಞಕರಾ, ಸೀಲವನ್ತೋ ಉಪಾಸಕಾ;

ಧಮ್ಮೇನ ದಾರಂ ಪೋಸೇನ್ತಿ, ತೇ ನಮಸ್ಸಾಮಿ ಮಾತಲೀ’’ತಿ ಚ,

‘‘ಪರದಾರಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಸದಾರಪಸುತೋ ಸಿಯ’’ನ್ತಿ ಚ,

‘‘ಯೋ ಇಚ್ಛೇ ಪುರಿಸೋ ಹೋತುಂ, ಜಾತಿಂ ಜಾತಿಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ;

ಪರದಾರಂ ವಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಧೋತಪಾದೋವ ಕದ್ದಮ’’ನ್ತಿ ಚ

ಏವಮಾದಯೋ ಏಕವಚನಪ್ಪಯೋಗಾ ಅಪ್ಪಾ.

ಸಮಾಹಾರಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪನೇಸ ದಾರಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇಕವಚನೋಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಭವತಿ. ‘‘ಆದಾಯ ಪುತ್ತದಾರಂ. ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ’’ಇತಿ ಏವಂ ಇಧ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಲಿಙ್ಗಞ್ಚ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಪುರಿಸಸದ್ದನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ¶ ಸಬ್ಬೇಸಂ ‘‘ಭೂತೋ ಭಾವಕೋ ಭವೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚೋಕಾರನ್ತಪದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಸು ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಕುಲಪುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ ಕೋಸಲ್ಲಮುಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ.

ಕಿಂ ಪನ ಸಬ್ಬಾನಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಏಕಸದಿಸಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ಪವಿಟ್ಠಾನೀತಿ? ನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ. ಕಾನಿಚಿ ಹಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ, ಕಾನಿಚಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕದೇಸೇನ ನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ, ಕಾನಿಚಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠಾನೇವ. ತತ್ರ ಕತಮಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ? ‘‘ಸರೋ ವಯೋ ಚೇತೋ’’ತಿಆದೀನಿ. ಸರೋಇತಿ ಹಿ ಅಯಂಸದ್ದೋ ಉಸುಸದ್ದಸರವನಅಕಾರಾದಿಸರವಾಚಕೋ ಚೇ, ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠೋ. ರಹದವಾಚಕೋ ಚೇ, ಮನೋಗಣಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠೋ. ವಯೋಇತಿ ಸದ್ದೋ ಪರಿಹಾನಿವಾಚಕೋ ಚೇ, ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಆಯುಕೋಟ್ಠಾಸವಾಚಕೋ ಚೇ, ಮನೋಗಣಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಚೇತೋ ಇತಿ ಸದ್ದೋ ಯದಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕೋ, ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಯದಿ ಪನ ಚಿತ್ತವಾಚಕೋ, ಮನೋಗಣಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಮನೋಗಣೋ ಚ ನಾಮ –

ಮನೋ ವಚೋ ವಯೋ ತೇಜೋ,

ತಪೋ ಚೇತೋ ತಮೋ ಯಸೋ;

ಅಯೋ ಪಯೋ ಸಿರೋ ಛನ್ದೋ,

ಸರೋ ಉರೋ ರಹೋ ಅಹೋ –

ಇಮೇ ಸೋಳಸ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣತ್ಥಂ ಮನಸದ್ದಾದೀನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ಕಥಯಾಮ –

ಮನೋ ¶ , ಮನಾ. ಮನಂ, ಮನೋ, ಮನೇ. ಮನಸಾ, ಮನೇನ, ಮನೇಹಿ, ಮನೇಭಿ. ಮನಸೋ, ಮನಸ್ಸ, ಮನಾನಂ. ಮನಾ, ಮನಸ್ಮಾ, ಮನಮ್ಹಾ, ಮನೇಹಿ, ಮನೇಭಿ. ಮನಸೋ, ಮನಸ್ಸ, ಮನಾನಂ. ಮನಸಿ, ಮನೇ, ಮನಸ್ಮಿಂ, ಮನಮ್ಹಿ, ಮನೇಸು. ಭೋ ಮನ, ಭವನ್ತೋ ಮನಾ.

ಅಥ ವಾ ‘‘ಭೋ ಮನಾ’’ಇತಿ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ ಞೇಯ್ಯಂ. ಏವಂ ವಚೋ, ವಚಾ. ವಚಂ, ವಚೋ, ವಚೇ. ವಚಸಾತಿಆದಿನಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಅಹಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ಭುಮ್ಮೇಕವಚನಟ್ಠಾನೇ ಅಹಸಿ, ಅಹೇ, ಅಹಸ್ಮಿಂ, ಅಹಮ್ಹಿ, ಅಹು, ಅಹನೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ರೂಪನ್ತರವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಮನಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ವದಾಮ, ಅಟ್ಠಾನೇ ಅಯಂ ಕಥಿತಾತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಂ.

ಮನಂ, ಮನಾನಿ, ಮನಾ. ಮನಂ, ಮನಾನಿ, ಮನೇ. ಮನೇನ, ಮನೇಹಿ, ಮನೇಭಿ. ಮನಸ್ಸ, ಮನಸೋ, ಮನಾನಂ. ಮನಾ, ಮನಸ್ಮಾ, ಮನಮ್ಹಾ, ಮನೇಹಿ, ಮನೇಭಿ. ಮನಸ್ಸ, ಮನಸೋ, ಮನಾನಂ. ಮನೇ, ಮನಸ್ಮಿಂ, ಮನಮ್ಹಿ, ಮನೇಸು. ಭೋ ಮನ, ಭವನ್ತೋ ಮನಾ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಭೋ ಮನಾನಿ, ಭೋ ಮನಾ’’ಏವಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮುತ್ತರತ್ರಾಪಿ ನಯೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಮನಸದ್ದಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತಕರಣಸಮ್ಪದಾನಸಾಮಿಭುಮ್ಮವಚನಾನಿ ಮನೋ ಮನಸಾ ಮನಸೋ ಮನಸೀತಿ ರೂಪಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಾನಿ ಸೇಸಾನಿ, ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ಮನಸದ್ದಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾನಿ ‘‘ಮನಂ ಮನಾನೀ’’ತಿ ರೂಪಾನಿ ಚ, ಅಟ್ಠಮ್ಯೋಪಯೋಗವಚನಾನಂ ‘‘ಮನಂ ಮನಾನೀ’’ತಿ ರೂಪದ್ವಯಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಾನಿ ಸೇಸಾನಿ, ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಕಮತೋ ಸಮಸಮಾನಿ.

ಕೇಚಿ ಓಕಾರನ್ತೋ ಮನೋಇತಿ ಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ಯದಿ ಸೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸದಿಸೇಹಿ ವಚೋ ವಯೋತಿಆದಿಸದ್ದೇಹಿಪಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇಹೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ‘‘ತೇ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾ’’ತಿ ಗರೂ ವದನ್ತಿ, ‘‘ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವದನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಕಾಯೋ ಅನಿಚ್ಚೋ; ಮನೋ ¶ ಅನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕಾಯೋ ದುಕ್ಖೋ, ಮನೋ ದುಕ್ಖೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ ವಾ ಅನಿಚ್ಚೋ ವಾತಿ ಅನಿಚ್ಚೋ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಯೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪ್ಪಯೋಗಾ ಬಹವೋ ದಿಟ್ಠಾ. ತೇನ ಞಾಯತಿ ಮನೋಸದ್ದೋ ಏಕನ್ತೇನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋತಿ. ಯದಿ ಪನ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋಸಿಯಾ, ‘‘ಅನಿಚ್ಚೋ ದುಕ್ಖೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ತಂಸಮಾನಾಧಿಕರಣಾನಿ ಅನೇಕಪದಸತಾನಿಪಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನೇವ ಸಿಯುಂ. ನ ಹಿ ತಾನಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನಿ, ಅಥ ಖೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನುವತ್ತಕಾನಿ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಾನಿ. ಏವಂ ಮನೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತಾ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಾತಿ, ಸಚೇ ಮನೋಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ನ ಹೋತಿ, ಕಥಂ ‘‘ಮನಾನೀ’’ತಿ ನಪುಂಸಕರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ‘‘ಮನಾನೀ’’ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಮೇವ, ತಥಾಪಿ ಮನೋಗಣೇ ಪಮುಖಭಾವೇನ ಗಹಿತಸ್ಸೋಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಮನಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಂ ನ ಹೋತಿ. ಅಥ ಕಿಞ್ಚರಹೀತಿ ಚೇ? ಚಿತ್ತಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಸಮಾನಸುತಿತ್ತೇಪಿ ಮನೋಗಣೇ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಸ್ಸೇವ ಮನಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಂ. ಮನಸದ್ದೋ ಹಿ ಪುನ್ನಪುಂಸಕವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ ‘‘ಮನೋ ಮನಂ’’ಇತಿ ಯಥಾ ‘‘ಅಜ್ಜವೋಅಜ್ಜವ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಮನೋ ಚೇ ನಪ್ಪದುಸ್ಸತಿ. ಸನ್ತಂ ತಸ್ಸ ಮನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಹಿ ಪಾಳಿ. ಯದಿ ಚ ಸೋ ಮನೋಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ನ ಹೋತಿ.

‘‘ಗರು ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತವತ್ತನಿಯಾ,

ಪಮದಾ ಪಮದಾ ಪಮದಾ ವಿಮದಂ;

ಸಮಣಂ ಸುನಿಸಮ್ಮ ಅಕಾ ಹಸಿತಂ,

ಪತಿತಂ ಅಸುಭೇಸು ಮುನಿಸ್ಸ ಮನೋ’’ತಿ

ಏತ್ಥ ಮನೋಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣೋ ‘‘ಪತಿತ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ ಕಸ್ಮಾ ಸನ್ನಿಹಿತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ ಸನ್ನಿಹಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನವಸೇನ ಮನೋಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋತಿ ಞಾಯತೀತಿ? ತನ್ನ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಿಙ್ಗವಿಸೇಸಾಜೋತನತೋ. ಯದಿ ಹಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಿಙ್ಗವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇಯ್ಯ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ¶ ಪದಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ಕರೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಇನ್ದ್ರಿಯಸದ್ದೋ ಹಿ ಏಕನ್ತೇನ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ. ಯದಿ ತುಮ್ಹೇ ‘‘ಪತಿತ’’ನ್ತಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮನೋಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತಮಿಚ್ಛಥ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಪಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಇನ್ದ್ರಿಯಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ಇಚ್ಛಥಾತಿ. ನ ಮಯಂ ಭೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ಇಚ್ಛಾಮ, ಅಥ ಖೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತಂಯೇವ ಇಚ್ಛಾಮ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಪದಂ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹಾಮ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಧಾರೇಮಾತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಪತಿತಂ ಅಸುಭೇಸು ಮುನಿಸ್ಸ ಮನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಪತಿತ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಠಿತನ್ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ‘‘ಪತಿತೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಧಾರೇಥಾತಿ. ನ ಧಾರೇಮ ಏತ್ಥ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಛಿತಬ್ಬತೋ. ಯದಿ ಹಿ ಮನೋಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ, ತಂಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಂ ‘‘ಪತಿತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಕಿಮಾಚರಿಯೋ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ನ ಜಾನಿ, ಜಾನಮಾನೋ ಏವ ಸೋ ‘‘ಪತಿತೋ’’ತಿ ನಾವೋಚ, ‘‘ಪತಿತ’’ನ್ತಿ ಪನಾವೋಚ, ತೇನ ಞಾಯತಿ ‘‘ಮನೋಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ’’ತಿ. ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ವದೇಥ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಂ ನಾಮ ಕತ್ಥಚಿ ಪಧಾನಲಿಙ್ಗಮನುವತ್ತತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ನಾನುವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತಂ ಲಿಙ್ಗವಿಸೇಸಜೋತನೇ ಏಕನ್ತತೋ ಪಮಾಣಂ. ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ, ಓರೋಧೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಏಹಿ ವಿಸಾಖೇ, ಚಿತ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠೀನೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿರೂಪವಿಸೇಸೋಯೇವ ಪಮಾಣಂ. ಯದಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದೇಯೇವ ಲಿಙ್ಗವಿಸೇಸೋ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಹಾಭೂತಾ’’ತಿಆದೀಸು ಲಿಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ ನ ಸಿಯಾ. ಯಸ್ಮಾ ಏವಮಾದೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಲಿಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ ಹೋತಿಯೇವ. ಕಥಂ? ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ‘‘ಮಹಾಭೂತಾ’’ತಿ ನಪುಂಸಕನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪತಿತಂ ಅಸುಭೇಸು ಮುನಿಸ್ಸ ಮನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಪತಿತ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ ‘‘ಮನೋ’’ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ವವತ್ಥಾನಂ ಭವತೀತಿ. ಇದಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತೋ ¶ ತೇಸಂ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾನಂ ಇದಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ – ಯಸ್ಮಾ ಮನೋಗಣೇ ಪವತ್ತಾನಂ ಪದಾನಂ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಾನಿ ಕತ್ಥಚಿ ನಪುಂಸಕವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಮನೋಗಣೇ ಪಮುಖಸ್ಸ ಮನೋಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಾನಿ ಕತ್ಥಚಿ ನಪುಂಸಕವಸೇನ ಯೋಜಿತಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮತೇಜವಿಹತಂ ವಿಲಯಂ ಖಣೇನ, ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಹದಯೇಸು ತಮೋ’ಪಯಾತಿ. ದುಕ್ಖಂ ವಚೋ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ದುಬ್ಬಚೋ. ಅವನತಂ ಸಿರೋ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಅವಂಸಿರೋ, ಅಪ್ಪಕಂ ರಾಗಾದಿ ರಜೋ ಯೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಮಯೇ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸದ್ದರಚನಂ ಕುಬ್ಬಿಂಸು, ನ ಪನ ತೇಹಿ ವಚೋ ಸಿರೋ ರಜೋಸದ್ದಾದೀನಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ಈದಿಸೀ ಸದ್ದರಚನಾ ಕತಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಿರೋಮನೋಸದ್ದಾನಂ ಮನೋಗಣೇ ಪವತ್ತಾನಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸದ್ದಾನಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಈದಿಸಾನಿಪಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಠಿತಾನಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪರೇಸಂ ಜಾನಾಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯವತಿಯಾ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ವಿರಚಿತಾ. ಏತ್ಥಾಪಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮತೇನ ಮನೋಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತೇ ಸತಿ ವಚೋ ಸಿರೋ ಇಚ್ಚಾದಯೋಪಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಾನಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ. ಕಿಂ ಪನೇತೇಸಮ್ಪಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ಇಚ್ಛಥಾತಿ. ಅದ್ಧಾ ತೇ ಇದಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬೇಠೇತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತೇ ಅಞ್ಞಂ ಗಹೇತಬ್ಬಕಾರಣಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಯದಿ ಭೋ ಮನೋ ಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋನ ಹೋತಿ, ಕಸ್ಮಾ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾ ‘ಮನೋಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ’ತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ? ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ಯದಿ ತುಮ್ಹೇ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಮತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮನೋಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ರೋಚೇಥ, ನನು ಭಗವಾಯೇವ ಲೋಕೇ ಅಸದಿಸೋ ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ವಿಸಾರದೋ ಪರಪ್ಪವಾದಮದ್ದನೋ. ಭಗವನ್ತಞ್ಹಿ ಪದಕಾ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾ ಅಮ್ಬಟ್ಠಮಾಣವಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಸೋಣದಣ್ಡಾದಯೋ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಚ್ಚಕನಿಗಣ್ಠಾದಯೋ ಚ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ¶ ವಾದೇನ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಭಗವಾಯೇವ ಮತ್ತವಾರಣಗಣಮಜ್ಝೇ ಕೇಸರಸೀಹೋ ವಿಯ ಅಸಮ್ಭೀತೋ ನೇಸಂ ನೇಸಂ ವಾದಂ ಮದ್ದೇಸಿ, ಮಹನ್ತೇ ಚ ನೇ ಅತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಏವಂವಿಧೇನ ಭಗವತಾ ವೋಹಾರಕುಸಲೇನ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಯೋ ಅನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕಾಯೋ ದುಕ್ಖೋ, ಮನೋ ಅನಿಚ್ಚೋ, ಮನೋ ದುಕ್ಖೋ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿನಾ ವುತ್ತಾ ಮನೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವಸೂಚನಿಕಾ ಬಹೂ ಪಾಳಿಯೋ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮನೋಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋಯೇವಾತಿ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬೋತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ತೇ ನಿರುತ್ತರಾ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನಾ ಮಙ್ಕುಭೂತಾ ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾ ಅಧೋಮುಖಾ ಪಜ್ಝಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಸರಸದ್ದಾದೀನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವಿಸೇಸತೋ ವುಚ್ಚತೇ –

ಸರೋ, ಸರಾ. ಸರಂ, ಸರೇ. ಸರೇನ, ಸರೇಹಿ, ಸರೇಭಿ. ಸರಸ್ಸ, ಸರಾನಂ. ಸರಾ, ಸರಸ್ಮಾ, ಸರಮ್ಹಾ, ಸರೇಹಿ, ಸರೇಭಿ. ಸರಸ್ಸ, ಸರಾನಂ. ಸರೇ, ಸರಸ್ಮಿಂ, ಸರಮ್ಹಿ, ಸರೇಸು. ಭೋ ಸರ, ಭವನ್ತೋ ಸರಾ.

ಅಯಂ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಉಸುಸದ್ದಸರವನಅಕಾರಾದಿಸರವಾಚಕಸ್ಸ ಸರಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ಅಯಂ ಪನ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಮನೋಗಣಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ರಹದವಾಚಕಸ್ಸ ಸರಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ –

ಸರೋ, ಸರಾ. ಸರಂ, ಸರೋ, ಸರೇ. ಸರಸಾ, ಸರೇನ, ಸರೇಹಿ, ಸರೇಭಿ. ಸರಸೋ, ಸರಸ್ಸ, ಸರಾನಂ. ಸರಾ, ಸರಸ್ಮಾ, ಸರಮ್ಹಾ, ಸರೇಹಿ, ಸರೇಭಿ. ಸರಸೋ, ಸರಸ್ಸ, ಸರಾನಂ. ಸರಸಿ, ಸರೇ, ಸರಸ್ಮಿಂ, ಸರಮ್ಹಿ, ಸರೇಸು. ಭೋ ಸರ, ಭವನ್ತೋ ಸರಾ, ಭೋ ಸರಾ ಇತಿ ವಾ.

ವಯೋ, ವಯಾ. ವಯಂ, ವಯೇ. ವಯೇನ, ವಯೇಹಿ, ವಯೇಭೀತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ಞೇ ಯ್ಯೋ. ಅಯಂ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿವಾಚಕಸ್ಸ ವಯಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ಅಯಂ ¶ ಪನ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಮನೋಗಣಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ಆಯುಕೋಟ್ಠಾಸವಾಚಕಸ್ಸ ವಯಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ – ವಯೋ, ವಯಾ. ವಯಂ, ವಯೋ, ವಯೇ. ವಯಸಾ, ವಯೇನ, ವಯೇಹಿ, ವಯೇಭೀತಿ ಮನನಯೇನ ಞೇಯ್ಯೋ. ತಸ್ಸ ಚೇತೋ ಪಟಿಸ್ಸೋಸಿ, ಅರಞ್ಞೇ ಲುದ್ದಗೋಚರೋ. ಚೇತಾ ಹನಿಂಸು ವೇದಬ್ಬಂ.

ಚೇತೋ, ಚೇತಾ. ಚೇತಂ, ಚೇತೇ. ಚೇತೇನ, ಚೇತೇಹಿ, ಚೇತೇಭೀತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ಞೇಯ್ಯೋ. ಅಯಂ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕಸ್ಸ ಚೇತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ಅಯಂ ಪನ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಚಿತ್ತವಾಚಕಸ್ಸ ಚೇತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ – ಚೇತೋ, ಚೇತಾ. ಚೇತಂ, ಚೇತೋ, ಚೇತೇ. ಚೇತಸಾ, ಚೇತೇನ, ಚೇತೇಹಿ, ಚೇತೇಭೀತಿ ಮನನಯೇನ ಞೇಯ್ಯೋ. ಯಸೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ, ಯಸಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ, ಯಸೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನಾತಿ ಏಕವಚನವಸೇನ ಪುರಿಸನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಏಕವಚನಪುಥುವಚನವಸೇನ ವಾ. ಏವಂ ಕಾನಿಚಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅವಿಸೇಸಞ್ಞುನೋ ಹಿ ಏವಮಾದಿವಿಭಾಗಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ರೋಪೇನ್ತಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅತ್ಥಂ ವಿರಾಧೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಏತ್ಥ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪಕಾಸಿತೋ ವಿಭಾಗೋ, ಸೋ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಕುಲಪುತ್ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಮುಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಕತಮಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ ಏಕದೇಸೇನ ನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ? ಮನೋ ವಚೋ ತೇಜೋಸದ್ದಾದಯೋ ಚೇವ ಅಯ್ಯಸದ್ದೋ ಚ, ತತ್ರ ಮನಸದ್ದಾದೀನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಭಾವಿತಾ.

ಅಯ್ಯಸದ್ದಸ್ಸ ¶ ಪನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯಂ ‘‘ಅಯ್ಯೋ, ಅಯ್ಯಾ. ಅಯ್ಯಂ, ಅಯ್ಯೇ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ವತ್ವಾ ಆಲಪನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಭೋ ಅಯ್ಯ, ಭೋ ಅಯ್ಯೋ’’ತಿ ದ್ವೇ ಏಕವಚನಾನಿ, ‘‘ಭವನ್ತೋ ಅಯ್ಯಾ, ಭವನ್ತೋ ಅಯ್ಯೋ’’ತಿ ದ್ವೇ ಬಹುವಚನಾನಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಏತ್ಥ ಅಯ್ಯೋ ಇತಿ ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭಾವೇ ಏಕವಚನಂ, ಆಲಪನವಚನಭಾವೇ ಏಕವಚನಞ್ಚೇವ ಬಹುವಚನಞ್ಚ. ತತ್ರಿಮೇ ಪಯೋಗಾ ‘‘ಅಯ್ಯೋ ಕಿರ ಸಾಗತೋ ಅಮ್ಬತಿತ್ಥಿಕೇನ ನಾಗೇನ ಸಙ್ಗಾಮೇಸಿ, ಪಿವತು ಭನ್ತೇ ಅಯ್ಯೋ ಸಾಗತೋ ಕಾಪೋತಿಕಂ ಪಸನ್ನ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಅಯ್ಯೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಪ್ಪಯೋಗಾನಿ, ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸಾ ಇತ್ಥೀ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಏತದವೋಚ ‘ನಾಯ್ಯೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಮಂ ನಿಪ್ಪಾಟೇಸಿ, ಅಪಿಚ ಅಹಮೇವ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಅಕಾರಕೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು, ಗಚ್ಛ ಖಮಾಪೇಹೀ’ತಿ’’ ಏವಮಾದೀನಿ ಅಯ್ಯೋಸದ್ದಸ್ಸ ಆಲಪನೇಕವಚನಪ್ಪಯೋಗಾನಿ, ‘‘ಏಥ’ಯ್ಯೋ ರಾಜವಸತಿಂ, ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸುಣಾಥ ಮೇ. ಏಥ ಮಯಂ ಅಯ್ಯೋ ಸಮಣೇಸು ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೇಸು ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಅಯ್ಯೋಸದ್ದಸ್ಸ ಆಲಪನಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗಾನಿ. ಭವತಿ ಚತ್ರ –

ಅಯ್ಯೋ ಇತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ, ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚೋ ಭವೇ;

ಆಲಪನೇ ಬಹುವಚೋ, ಭವೇ ಏಕವಚೋಪಿ ಚ –

ಏವಂ ಕಾನಿಚಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಏಕದೇಸೇನ ನ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಚ.

ಕತಮಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠಾನಿ? ಗೋಸದ್ದೋಯೇವ. ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ –

ಗೋ, ಗಾವೋ, ಗವೋ. ಗಾವುಂ, ಗಾವಂ, ಗವಂ, ಗಾವೋ, ಗವೋ. ಗಾವೇನ, ಗವೇನ, ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ. ಗಾವಸ್ಸ, ಗವಸ್ಸ, ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ. ಗಾವಾ, ಗಾವಸ್ಮಾ, ಗಾವಮ್ಹಾ, ಗವಾ, ಗವಸ್ಮಾ, ಗವಮ್ಹಾ, ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ. ಗಾವಸ್ಸ, ಗವಸ್ಸ, ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ. ಗಾವೇ, ಗಾವಸ್ಮಿಂ, ಗಾವಮ್ಹಿ, ಗವೇ, ಗವಸ್ಮಿಂ ¶ , ಗವಮ್ಹಿ, ಗಾವೇಸು, ಗವೇಸು, ಗೋಸು. ಭೋ ಗೋ, ಭವನ್ತೋ ಗಾವೋ, ಗವೋ. ಅಯಂ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ನನು ಚ ಭೋ ಗೋಸದ್ದೋ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಭೂತಗೋಣಸದ್ದಮಾಲಾವಸೇನ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠೋ ಚೇವ ಏಕದೇಸೇನ ನ ಪವಿಟ್ಠೋ ಚಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ. ಗೋಣಸದ್ದೋ ಗೋಸದ್ದವಸೇನ ಸಮ್ಭೂತೋಪಿ ‘‘ವತ್ತಿಚ್ಛಾನುಪುಬ್ಬಿಕಾ ಸದ್ದಪಟಿಪತ್ತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಗೋಸದ್ದತೋ ವಿಸುಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಸನಯೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಸುಂ ಗಹಣೇ ಯುತ್ತಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಸ್ಯಾದೀಸು ಏಕಾಕಾರೇನೇವ ತಿಟ್ಠನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಗೋಸದ್ದತೋ ಸಮ್ಭೂತಮ್ಪಿ ಗೋಣಸದ್ದಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧಂ ಗೋಸದ್ದಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠತಾ ವುತ್ತಾ.

ನನು ಚ ಭೋ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭೂತೋ ಗೋಇತಿ ಸದ್ದೋ ಪುರಿಸೋತಿ ಸದ್ದೇನ ಸದಿಸತ್ತಾ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ? ತನ್ನ, ಗೋಸದ್ದೋ ಹಿ ನಿಚ್ಚಮೋಕಾರನ್ತೋ, ನ ಪುರಿಸಸದ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ಪಠಮಂ ಅಕಾರನ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಟಿಲದ್ಧೋಕಾರನ್ತಟ್ಠೋ. ತೇನೇವ ಹಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಟ್ಠಾನೇಪಿ ಆಲಪನವಚನಟ್ಠಾನೇಪಿ ಗೋಇಚ್ಚೇವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಯದಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪುರಿಸನಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠತಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ‘‘ಕಾನಿಚಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಓಕಾರನ್ತಕಥಾ ಕಮತ್ಥಂ ದೀಪೇಯ್ಯ, ನಿಪ್ಫಲಾವ ಸಾ ಕಥಾ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ನಯೋಯೇವ ಆಯಸ್ಮನ್ತೇಹಿ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಕೇಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ತಾವ ‘ಗೋ, ಗಾವೋ, ಗವೋ. ಗಾವುಂ, ಗಾವಂ, ಗವಂ’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ನಯೇನ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠತಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಞಾತಾ, ಜರಗ್ಗವ ಪುಙ್ಗವಾದಿಸದ್ದಾ ಪನ ಕುತ್ರ ನಯೇ ¶ ಪವಿಟ್ಠಾ’’ತಿ? ತೇಸಂ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ ‘‘ಜರಗ್ಗವ ಪುಙ್ಗವಾದಿಸದ್ದಾ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಪವಿಟ್ಠಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತೇಸಂ ಗೋಸದ್ದತೋ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ, ಜರನ್ತೋ ಚ ಸೋ ಗೋ ಚಾತಿ ಜರಗ್ಗವೋ. ಏತ್ಥ ನಕಾರಲೋಪೋ ತಕಾರಸ್ಸ ಚ ಗಕಾರತ್ತಂ ಭವತಿ ಸಮಾಸಪದತ್ತಾ, ಸಮಾಸೇ ಚ ಸಿಮ್ಹಿ ಪರೇ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸೋಕಾರಸ್ಸ ಅವಾದೇಸೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ವಿಸಾಣೇನ ಜರಗ್ಗವೋ’’ತಿ ಏಕವಚನರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನುಪಪದತ್ತಾ ಗವೋಇತಿ ಬಹುವಚನಪದಂಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ. ಇಧ ಪನ ಸೋಪಪದತ್ತಾ ಸಮಾಸಪದಭಾವಮಾಗಮ್ಮ ‘‘ಜರಗ್ಗವೋ’’ತಿ ಏಕವಚನಪದಂಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಜರಗ್ಗವೋತಿ ಏತ್ಥ ಜರನ್ತಾ ಚ ತೇ ಗವೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ಬಹುವಚನವಸೇನ ನಿಬ್ಬಚನೀಯತಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತವಸೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನಿರೂಳ್ಹತ್ತಾತಿ. ‘‘ಜರಗ್ಗವೋ, ಜರಗ್ಗವಾ. ಜರಗ್ಗವಂ, ಜರಗ್ಗವೇ. ಜರಗ್ಗವೇನಾ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏಸ ನಯೋ ಪುಙ್ಗವೋ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋತಿಆದೀಸುಪಿ.

ತತ್ರ ಪುಙ್ಗವೋತಿ ಗುನ್ನಂ ಯೂಥಪತಿ ನಿಸಭಸಙ್ಖಾತೋ ಉಸಭೋ. ಯೋ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಮುಹುತ್ತಜಾತೋವ ಯಥಾ ಗವಂಪತಿ, ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಫುಸೀ ವಸುನ್ಧರ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಗವಞ್ಚೇ ತರಮಾನಾನಂ, ಉಜುಂ ಗಚ್ಛತಿ ಪುಙ್ಗವೋ’’ತಿ ಚ ಆಗತೋ. ಈದಿಸೇಸು ಪನ ಠಾನೇಸು ಕೇಚಿ ‘‘ಪುಮಾ ಚ ಸೋ ಗೋ ಚಾತಿ ಪುಙ್ಗವೋ’’ತಿ ವಚನತ್ಥಂ ಭಣನ್ತಿ. ಮಯಂ ಪನ ಪಧಾನೇ ನಿರೂಳ್ಹೋ ಅಯಂ ಸದ್ದೋತಿ ವಚನತ್ಥಂ ನ ಭಣಾಮ. ನ ಹಿ ಪುಙ್ಕೋಕಿಲೋತಿಆದಿಸದ್ದಾನಂ ಕೋಕಿಲಾದೀನಂ ಪುಮ್ಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಮತ್ತೇ ಸಮತ್ಥತಾ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ಪುಮ್ಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಮತ್ತೇ ಸಮತ್ಥತಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪಧಾನಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇ ಚ ಸಮತ್ಥತಾ ಸಮ್ಭವತಿ. ತೇನ ‘‘ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ’’ತಿಆದೀಸು ನಿಸಭಸಙ್ಖಾತೋ ಪುಙ್ಗವೋ ವಿಯಾತಿ ಪುಙ್ಗವೋ, ಸಕ್ಯಾನಂ, ಸಕ್ಯೇಸು ¶ ವಾ ಪುಙ್ಗವೋ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಸಪದತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಉತ್ತರಪದತ್ತೇ ಠಿತಾನಂ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘನಾಗಾದಿಸದ್ದಾನಂ ಸೇಟ್ಠವಾಚಕತ್ತಾ ‘‘ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ’’ತಿಆದೀನಂ ‘‘ಸಕ್ಯಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪುರಿಸನಯೇ ಪವತ್ತನತೋ ಜರಗ್ಗವ ಪುಙ್ಗವಾದಿಸದ್ದಾನಂ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪದಮಾಲತೋ ವಿಸದಿಸಪದಮಾಲತಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ. ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠತಾ ಚ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ.

ಆಪಸದ್ದೇ ಆಚರಿಯಾನಂ ಲಿಙ್ಗವಚನವಸೇನ ಮತಿಭೇದೋ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂಮತೇನ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸನಯೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠತಾ ಭವತಿ. ‘‘ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸೂ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಮಹಿಯಾ ಪನ ನದಿಯಾ ಉತ್ತರೇನ ಆಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಟೀಕಾಯಂ ಪನ ತಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗಿತ್ವಾ ‘‘ಮಹಿಯಾ ನದಿಯಾ ಆಪೋ ತಸ್ಸ ಜನಪದಸ್ಸ ಉತ್ತರೇನ ಹೋನ್ತಿ, ತಾಸಂ ಅವಿದೂರತ್ತಾ ಸೋ ಜನಪದೋ ಉತ್ತರಾಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತಾ ಬಹುವಚನತಾ ಚ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತೇಸಂ ಮತೇ ಆಪೋಇತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಪಠಮಾಬಹುವಚನರೂಪೇ ಹೋನ್ತೇ ದುತಿಯಾತತಿಯಾಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀನಂ ಬಹುವಚನರೂಪಾನಿ ಕೀದಿಸಾನಿ ಸಿಯುಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪುರಿಸೇ, ಪುರಿಸೇಹಿ ಪುರಿಸೇಭಿ ಪುರಿಸೇಸೂ’’ತಿ ರೂಪವತೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಏಕಾರಏಹಿ ಕಾರಾದಿಯುತ್ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅತೋ ತೇಸಂ ಮತೇ ಪದಮಾಲಾನಯೋ ಅತೀವ ದುಕ್ಕರೋ.

ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಗರವೋ, ಸದ್ದಸತ್ಥನಯಂ ಪತಿ;

ಬಹುವಚನತಞ್ಚಿತ್ಥಿ-ಲಿಙ್ಗಭಾವಞ್ಚ ಅಬ್ರವುಂ.

ಇಚ್ಚಾಪಸದ್ದಸ್ಸ ¶ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಬಹುವಚನನ್ತತಾ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾನಂ ಮತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನುಮತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ಪನ ಆಪೋ ಇತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇಕವಚನವಸೇನ ವುತ್ತೋ ಪಯೋಗೋ ದಿಟ್ಠೋ ‘‘ಓಮತ್ತಂ ಪನ ಆಪೋ ಅಧಿಮತ್ತಪಥವೀಗತಿಕಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ. ಜಾತಕಪಾಳಿಯಂ ತು ತಸ್ಸೇಕವಚನನ್ತತಾ ದಿಟ್ಠಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸುಚಿಂ ಸುಗನ್ಧಂ ಸಲಿಲಂ, ಆಪೋ ತತ್ಥಾಭಿಸನ್ದತೀ’’ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಆಪೋ ಇತಿ ಸದ್ದೋ ಏಕವಚನಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ ದಿಟ್ಠೋ. ಕೇಚೇತ್ಥ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಆಪೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ಸಲಿಲಂ ಸುಚಿ ಸುಗನ್ಧಂ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಭಿಸನ್ದತೀತಿ ಸಲಿಲಂಸದ್ದವಸೇನ ಏಕವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ, ನ ನಾಮಸದ್ದವಸೇನ. ಆಪಸದ್ದೋ ಹಿ ಏಕನ್ತೇನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಚೇವ ಬಹುವಚನನ್ತೋ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ‘ಆಪೋ ತತ್ಥಾಭಿಸನ್ದನ್ತೀ’ತಿ ಬಹುವಚನವಸೇನ ತಪ್ಪಯೋಗೋ ವತ್ತಬ್ಬೋಪಿ ಛನ್ದಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ. ತನ್ನ, ‘‘ಆಪೋ ತತ್ಥಾಭಿಸನ್ದರೇ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ‘‘ತಾನಿ ಅಜ್ಜ ಪದಿಸ್ಸರೇ’’ತಿ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗಾ ವಿಯ. ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ನ ವುತ್ತಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಆಪೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತೇಜೋ ಲಬ್ಭತಿ, ವಾಯೋ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಏಕವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಪೋ’’ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕವಚನನ್ತತಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಿಟ್ಠಾತಿ.

ಅಥಾಪಿ ಚೇ ವದೇಯ್ಯುಂ – ನನು ಪಾಳಿಯಂಯೇವ ತಸ್ಸ ಬಹುವಚನನ್ತತಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಿಟ್ಠಾ ‘‘ಆಪೋ ಚ ದೇವಾ ಪಥವೀ ಚ, ತೇಜೋ ವಾಯೋ ತದಾಗಮು’’ನ್ತಿ? ತಮ್ಪಿ ನ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ದೇವಾ’’ತಿ ಸದ್ದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಆಗಮು’’ನ್ತಿ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ, ನ ‘‘ಆಪೋ’’ತಿ ಸದ್ದಂ. ಯದಿ ‘‘ಆಪೋ’’ತಿ ಸದ್ದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ಪಥವೀ’’ತಿ ‘‘ತೇಜೋ’’ತಿ ‘‘ವಾಯೋ’’ತಿ ಚ ಸದ್ದಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ ಸಿಯಾ ¶ . ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪಥವೀ ತೇಜೋ ವಾಯೋಸದ್ದಾಪಿ ಬಹುವಚನಕಭಾವಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನ ಪನ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ನ ಹೇತೇ ಬಹುವಚನಕಾ, ಅಥ ಖೋ ಏಕವಚನಕಾ ಏವ. ರೂಳ್ಹೀವಸೇನ ತೇ ಪವತ್ತಾ ಪಕತಿಆಪಾದೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ. ತಥಾ ಹಿ ಆಪೋಕಸಿಣಾದೀಸು ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ದೇವಾ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ‘‘ಆಪೋ’’ತಿಆದಿನಾಮಂ ಲಭನ್ತೀತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಾಪಿ ತೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ನನು ಚ ಭೋ ‘ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸೂ’ತಿ ಬಹುವಚನಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ? ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ಅಸಮ್ಪಥಮವತಿಣ್ಣಾ ತುಮ್ಹೇ, ನ ಹಿ ತುಮ್ಹೇ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಜಾನಾಥ, ‘‘ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸೂ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ ಪನ ‘‘ಕುರೂಸು ಅಙ್ಗೇಸು ಅಙ್ಗಾನಂ ಮಗಧಾನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಬಹುವಚನಾನಿ ವಿಯ ರೂಳ್ಹೀವಸೇನ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಜನಪದಸ್ಸ ವುತ್ತಂ, ನ ಆಪಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ. ‘‘ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಆಪಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ಉಪಸಜ್ಜನೀಭೂತೋ, ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಬಹುವಚನೇನ ಪನ ವುತ್ತೋ ಜನಪದಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋಯೇವ ಪಧಾನೋ ‘‘ಆಗತಸಮಣೋ ಸಙ್ಘಾರಾಮೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಣಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಉಪಸಜ್ಜನಕಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಆಗತಸಮಣಸದ್ದಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾರಾಮಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಆಪಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೋ ನಾಮ ಜನಪದೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸು ಜನಪದೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸು ವಿಹರತಿ ಆಪಣಂ ನಾಮ ಅಙ್ಗಾನಂ ನಿಗಮೋ’’ತಿ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ಉತ್ತರೇನ ಮಹಾಮಹಿಯಾ ನದಿಯಾ ಆಪೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಉತ್ತರಾಪಾ, ಅಙ್ಗಾ ಚ ತೇ ಉತ್ತರಾಪಾ ಚಾತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪಾ, ತೇಸು ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸು. ಏವಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇಯೇವ ಬಹುವಚನಂ ನ ಆಪಸಙ್ಖಾತೇ ಅತ್ಥೇ, ತೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಪೇಸು ಜನಪದೇ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ತೇ ನಿರುತ್ತರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ತಥಾಪಿ ಯೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆಪಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಚೇವ ಬಹುವಚನಕೋಚಾ’’ತಿ. ತೇ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ‘‘ಕಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತುಮ್ಹೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ‘ಆಪಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಚೇವ ಬಹುವಚನಕೋ ಚಾ’ತಿ ವದಥಾ’’ತಿ ¶ ? ತೇ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ – ‘‘ಅಙ್ಗಾಯೇವ ಸೋ ಜನಪದೋ, ಮಹಿಯಾ ಪನ ನದಿಯಾ ಉತ್ತರೇನ ಆಪೋ, ತಾಸಂ ಅವಿದೂರತ್ತಾ ಉತ್ತರಾಪೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಮಹಿಯಾ ಪನ ನದಿಯಾ ಆಪೋ ತಸ್ಸ ಜನಪದಸ್ಸ ಉತ್ತರೇನ ಹೋನ್ತಿ, ತಾಸಂ ಅವಿದೂರತ್ತಾ ಸೋ ಜನಪದೋ ಉತ್ತರಾಪೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತೋ ಸದ್ದರಚನಾವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಚೇವ ಬಹುವಚನಕೋ ಚಾ’’ತಿ ವದಾಮಾತಿ. ಸಚ್ಚಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪನ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾನಂ ಮತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತೋ, ಸದ್ದಸತ್ಥಞ್ಚ ನಾಮ ನ ಸಬ್ಬಥಾ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸೋಪಕಾರಕಂ, ಏಕದೇಸೇನ ಪನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಚ್ಚಾಯನಪ್ಪಕರಣೇ ಇಚ್ಛಿತಾನಿಚ್ಛಿತಸಙ್ಗಹವಿವಜ್ಜನಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಜಿನವಚನಯುತ್ತಞ್ಹಿ, ಲಿಙ್ಗಞ್ಚ ನಿಪ್ಪಜ್ಜತೇ’’ತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ.

ಯದಿ ಚ ಆಪಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಬಹುವಚನಕೋ, ಕಥಂ ಆಪೋತಿ ಪದಂ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ? ಆಪಸದ್ದತೋ ಪಠಮಾಯೋವಚನಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸೋಕಾರಾದೇಸಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಆಪೋತಿ ಪದಂ ಸಿಜ್ಝತಿ ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ಪದಮಿವಾತಿ. ವಿಸಮಮಿದಂ ನಿದಸ್ಸನಂ, ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ಪದಞ್ಹಿ ನಿಚ್ಚೋಕಾರನ್ತೇನ ಗೋಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಭೂತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಯೋಮ್ಹಿ ಪರೇ ಗೋಸದ್ದನ್ತಸ್ಸಾವಾದೇಸಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಯೋನಮೋಕಾರಾದೇಸಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ಆಪಸದ್ದೇ ಪನ ದ್ವೇ ಆದೇಸಾ ನ ಸನ್ತಿ. ಬುದ್ಧವಚನಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ಆಪಸದ್ದೋ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕೋ ಜಾತೋ, ನ ಅಞ್ಞಥಾಪಕತಿಕೋತಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತಾಪಿ ತೇ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ನಾಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಚೇತಸಿ ಸನ್ನಿಧಾಯ ಆಧಾನಗ್ಗಾಹಿದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಭಾವೇ, ‘‘ನ ವಚನಪಚ್ಚನೀಕಸಾತೇನ ಸುವಿಜಾನಂ ಸುಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕಸಾತಭಾವೇ ಚ ಠತ್ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಯಥೇವ ಗಾವೋಸದ್ದೋ, ತಥೇವ ಆಪೋಸದ್ದೋ ಕಿಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಬಹುವಚನಕೋ ಚಾ’’ತಿ? ತತೋ ತೇಸಂ ಇಮಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಆಪಂ ಆಪತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಆಪಂ ಆಪತೋ ¶ ಸಞ್ಞತ್ವಾ ಆಪಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಆಪಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಆಪಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಆಪಂ ಅಭಿನನ್ದತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಆಪನ್ತಿ ಇದಂ ಕತರವಚನ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ಅದ್ಧಾ ತೇ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಬಹುವಚನನ್ತಭಾವಮೇವ ಇಚ್ಛಮಾನಾ ವಕ್ಖನ್ತಿ ‘‘ದುತಿಯಾಬಹುವಚನ’’ನ್ತಿ. ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ ‘‘ನನು ಯೋವಚನಂ ನ ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ? ತೇ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಯೋವಚನಂ ಕತಅಮಾದೇಸತ್ತಾ ನ ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ. ಯಂ ಯಂ ಭೋನ್ತೋ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ತಂ ಮುಖಾರೂಳ್ಹಂ ವದನ್ತಿ.

‘‘ಆಪತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಕಿಂ ಭೋನ್ತೋ ವದನ್ತೀತಿ? ‘‘ಆಪತೋ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ‘‘ಬಹುವಚನಕಂ ತೋಪಚ್ಚಯನ್ತ’’ನ್ತಿ ವದಾಮ ತೋಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಏಕತ್ಥೇ ಚ ಬವ್ಹತ್ಥೇ ಚ ಪವತ್ತನತೋ. ಇತಿ ತುಮ್ಹೇ ಬಹುವಚನಕತ್ತಂಯೇವ ಇಚ್ಛಮಾನಾ ‘‘ಆಪೋಸದ್ದೋ ಚ ಯೋವಚನನ್ತೋ’’ತಿ ಭಣಥ, ‘‘ಆಪತೋ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ‘‘ಬಹುವಚನಕಂ ತೋಪಚ್ಚಯನ್ತ’’ನ್ತಿ ಭಣಥ, ‘‘ಆಪಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಆಪಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿದಂ ಕತರವಚನನ್ತಂ ಕತರಾದೇಸೇನ ಸಮ್ಭೂತನ್ತಿ? ಅದ್ಧಾ ತೇ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾ ನಿರುತ್ತರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಥಾ ಯೇಸಂ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಆಪಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಚೇವ ಬಹುವಚನಕೋ ಚಾ’’ತಿ, ತೇ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ‘‘ಯಂ ಆಚರಿಯೇಹಿ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಮತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಯಾ ಆಪೋ’ತಿ ಚ ‘ತಾಸ’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ‘ಕಿಂ ತಾಸ’ನ್ತಿ ವಚನೇ ‘ಆಪಾನ’ನ್ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಉದಾಹು ಆಪಸ್ಸಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಪಾನ’ನ್ತಿ ಪದಮಾನೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚೇ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ‘‘ಯಾ ಆಪಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಯಾ ಕಞ್ಞಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಮಿವ. ಅಥ ‘‘ಆಪಾ’’ತಿ ಪದಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಆಪೋ’’ತಿ ಪದಂಯೇವ ಬಹುವಚನಕನ್ತಿ ಚೇ, ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ತಾಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಆಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಆಪೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಸ್ಸ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮತೇನ ಬಹುವಚನತ್ತೇ ಸತಿ ‘‘ಆಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತಾಸಂಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಿತೋತಿ. ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಆಪಾನ’’ನ್ತಿ ¶ ಪದಸ್ಸ ಅಭಾವೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಪನ ‘‘ಪುರಿಸೋ, ಪುರಿಸಾ. ಪುರಿಸಂ, ಪುರಿಸೇ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಗೋ, ಗಾವೋ, ಗವೋ. ಗಾವು’’ನ್ತಿ ಚ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ‘‘ಆಪೋ, ಆಪಾ. ಆಪಂ, ಆಪೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಬಹುವಚನೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ‘‘ಆಪಸದ್ದೋ ಬಹುವಚನಕೋಯೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಯೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸದೋಸಂ ದುಪ್ಪರಿಹರಣೀಯಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತೇ ‘‘ಆಪಂ ಮಞ್ಞತಿ ಆಪಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏಕವಚನಪಾಳೀನಂ ದಸ್ಸನತೋ, ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಾದೀಸು ಚ ‘‘ವಿಸ್ಸನ್ದನಭಾವೇನ ತಂ ತಂ ಠಾನಂ ಆಪೋತಿ ಅಪ್ಪೋತೀತಿ ಆಪೋ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಏಕವಚನವಸೇನ ವುತ್ತನಿಬ್ಬಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ. ಯಥಾ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಪಿ ಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಗೋಸದ್ದೋ ‘‘ತಾ ಗಾವೋ ತತೋ ತತೋ ದಣ್ಡೇನ ಆಕೋಟೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅನ್ನದಾ ಬಲದಾ ಚೇತಾ’’ತಿ ಚ ಆದಿನಾ ಬವ್ಹತ್ಥದೀಪಕೇಹಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭೂತೇಹಿ ಸಬ್ಬನಾಮಿಕಪದೇಹಿ ಚ ಅಸಬ್ಬನಾಮಿಕಪದೇಹಿ ಚ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ತಥಾ ಪಾಳಿಯಂ ಬವ್ಹತ್ಥದೀಪಕೇಹಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭೂತೇಹಿ ಸಬ್ಬನಾಮಿಕಪದೇಹಿ ವಾ ಅಸಬ್ಬನಾಮಿಕಪದೇಹಿ ವಾ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ ಆಪಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯದಿ ಹಿ ಆಪಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ, ಕಞ್ಞಸದ್ದತೋ ಆಪಚ್ಚಯೋ ವಿಯ ಆಪಸದ್ದತೋ ಆಪಚ್ಚಯೋ ವಾ ಸಿಯಾ, ನದಸದ್ದತೋ ವಿಯ ಚ ಈಪಚ್ಚಯೋ ವಾ ಸಿಯಾ, ಉಭಯಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಉಭಯಾಭಾವತೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಿಧಾನಂ ತತ್ಥ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತೇನ ಞಾಯತಿ ‘‘ಆಪಸದ್ದೋ ಅನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ’’ತಿ. ನನು ಚ ಭೋ ಗೋಸದ್ದತೋಪಿ ಆಪಚ್ಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ತದಭಾವತೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವುತ್ತವಿಧಾನಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ಸೋಯೇವ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಹೋತಿ, ನ ಪನಾಯಂ ಆಪಸದ್ದೋತಿ?

ಏತ್ಥ ವುಚ್ಚತೇ – ಗೋಸದ್ದೋ ನ ನಿಯೋಗಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ, ಅಥ ಖೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋವ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೇ ಪನ ತಮ್ಹಾ ಆಪಚ್ಚಯೇ ¶ ಅಹೋನ್ತೇಪಿ ಈಪಚ್ಚಯೋ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವುತ್ತವಿಧಾನಂ ಲಬ್ಭತಿ. ಸೋ ಹಿ ನಿಚ್ಚಮೋಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರೂಪಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾರಣಭೂತೋ, ತೇನ ಸೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಭವತಿ. ಆಪಸದ್ದೇ ಪನ ಈಪಚ್ಚಯಾದಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ತೇನ ಸೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ವಾ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೋ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ನ ತಥಾ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ. ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅನಾಕುಲರೂಪಕ್ಕಮತ್ತಾ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಯಾಯ ಏಸೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ತೇ ನಿರುತ್ತರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ತಥಾ ಯೇಸಂ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಆಪಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬದಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಚೇವ ಬಹುವಚನಕೋ ಚಾ’’ತಿ, ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ಯಥಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭೂತಸ್ಸ ಕಞ್ಞಾಸದ್ದಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಕಞ್ಞಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ಠಪಿತಸ್ಸ ಆಪಚ್ಚಯತೋ ಪರಂ ಸ್ಮಿಂವಚನಂ ಸರೂಪತೋ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಯಂಭಾವೇನ ಚ ಯಾಭಾವೇನ ಚ ತಿಟ್ಠತಿ ‘‘ಕಞ್ಞಾಯಂ, ಕಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ, ನ ತಥಾ ‘‘ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಗಹಿತಸ್ಸ ಆಪೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಆಪಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ಠಪಿತಸ್ಸ ಪರಂ ಸ್ಮಿಂವಚನಂ ಯಂಭಾವೇನ ಚ ಯಾಭಾವೇನ ಚ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಥ ಖೋ ಸರೂಪತೋಯೇವ ತಿಟ್ಠತಿ ‘‘ಆಪಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ. ಯದಿ ಪನ ಆಪಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ, ಸ್ಮಿಂವಚನಂ ಸರೂಪತೋ ನ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸ್ಮಿಂವಚನಂ ಸರೂಪತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಪಸದ್ದೋ ನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ. ನ ಹಿ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಸಙ್ಗಹೇಸು ಅನೇಕಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸೇ ಪಠಮಂ ಅಕಾರನ್ತಭಾವೇನ ಠಪೇತಬ್ಬಾನಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸದ್ದಾನಂ ಪರತೋ ಠಿತಂ ಸ್ಮಿಂವಚನಂ ಸರೂಪತೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ತೇ ನಿರುತ್ತರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಆಪಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ, ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ‘ಓಮತ್ತಂ ಪನ ಆಪೋ ಅಧಿಮತ್ತಪಥವೀಗತಿಕಂ ¶ ಜಾತ’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ ತಂಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಾನಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನೀ’’ತಿ? ತನ್ನ, ಮನೋಗಣೇ ಪವತ್ತೇಹಿ ತಮ ವಚ ಸಿರಸದ್ದಾದೀಹಿ ವಿಯ ಆಪಸದ್ದೇನಪಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಾನಂ ಕತ್ಥಚಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನಞ್ಹಿ ಸದ್ದರಚನಾಸು ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮತೇಜವಿಹತಂ ವಿಲಯಂ ಖಣೇನ, ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಹದಯೇಸು ತಮೋ ಪಯಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಮೋ’’ತಿಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಂ ‘‘ವಿಹತ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ವಚೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಿಪಚ್ಚನೀಕಸಾತೇ ಪುಗ್ಗಲೇತಿ ದುಬ್ಬಚೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವಚೋ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಂ ‘‘ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ, ‘‘ಅವನತಂ ಸಿರೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಅವನತಸಿರೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಿರೋ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಂ ‘‘ಅವನತ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ, ‘‘ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜೋ ಯೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಮಯೇ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ರಜೋ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಂ ‘‘ಅಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ನ ತೇ ಆಚರಿಯಾ ತೇಹಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದೇಹಿ ತಮವಚಸಿರಸದ್ದಾದೀನಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ತಥಾವಿಧಂ ಸದ್ದರಚನಂ ಕುಬ್ಬಿಂಸು, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಸೋಭನಂ ಮನೋ ತಸ್ಸಾತಿ ಸುಮನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಮನೋಗಣೇ ಪವತ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಯೋಗೇ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಭಾವೇನಪಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದಾನಿ ಕತ್ಥಚಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕುಬ್ಬಿಂಸು. ಯಥಾ ಚ ‘‘ವಿಹತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ಸದ್ದರಚನಾ ತಮವಚಸಿರಸದ್ದಾದೀನಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ನ ಕತಾ, ತಥಾ ‘‘ಓಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಧಿಮತ್ತಪಥವೀಗತಿಕಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಚ ಸದ್ದರಚನಾಪಿ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ನ ಕತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮನೋಗಣೇ ಪವತ್ತೇಹಿ ಮನಸದ್ದಾದೀಹಿ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ಆಪಸದ್ದೇನಪಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ‘‘ಓಮತ್ತಂ ಪನ ಆಪೋ ಅಧಿಮತ್ತಪಥವೀಗತಿಕಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಆಪಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾ ಕತಾ. ತಥಾಪಿ ಆಪಸದ್ದೋ ¶ ಮನಸದ್ದಾದೀಹಿ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮಾನಗತಿಕೋ ಸಮಾಸಪದತ್ತೇ ಮಜ್ಝೋಕಾರಸ್ಸ ‘‘ಆಪೋಕಸಿಣಂ, ಆಪೋಗತ’’ನ್ತಿಆದಿಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಓಮತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಲಿಙ್ಗವಿಪರಿಯಯವಸೇನ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸದ್ದಗತಿ ಹೋತೀತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಓಮತ್ತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಧಿಮತ್ತಪಥವೀಗತಿಕೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಚ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿವತ್ತೇತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಹಿ ಆಪಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ, ಸನಿಕಾರಾನಿ’ಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗರೂಪಾನಿ ಬುದ್ಧವಚನಾದೀಸು ವಿಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನ ತಾದಿಸಾನಿ ಸನ್ತಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ಭಿಯ್ಯೋ – ಓಕಾರನ್ತಂ ನಾಮ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ನತ್ಥಿ, ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಇಕಾರನ್ತ ಉಕಾರನ್ತವಸೇನ ಹಿ ತಿವಿಧಾನಿಯೇವ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನಿ. ತೇನ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತಾ ನುಪಪಜ್ಜತೀತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ತೇ ನಿರುತ್ತರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಇಚ್ಚೋಕಾರನ್ತವಸೇನ ಗಹಿತಸ್ಸ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತಾ ಚ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತಾ ಚ ಏಕನ್ತತೋ ನತ್ಥಿ, ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತವಸೇನ ಪನ ಗಹಿತಸ್ಸ ಕತ್ಥಚಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತಾ ಸಿಯಾ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ ಸಮುದ್ದೋ ಸಮುದ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಆಪಂ ಉದಕಂ ಸಮುದ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ. ಏತ್ಥ ಪನೇಕೇ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಯದಿ ಭೋ ಓಕಾರನ್ತವಸೇನ ಗಹಿತಸ್ಸ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗತಾ ನತ್ಥಿ, ಓಕಾರನ್ತೋ ಆಪಸದ್ದೋ ಕತರಲಿಙ್ಗೋ’’ತಿ? ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋತಿ ಮಯಂ ವದಾಮಾತಿ.

ಯದಿ ಚ ಭೋ ಆಪಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ. ಯಥಾ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತಾ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ, ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮತಾ ಚ ಭವೇಯ್ಯ, ತಥಾ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಥಾತಿ. ‘‘ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಿಸುತ್ತಂ, ನ ನೋ ಸುತ್ತಾಹರಣೇ ಭಾರೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ತೇಸಂ ಇಮಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಆಪೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ? ಆಮನ್ತಾ. ಆಪಸ್ಸ ಕತ್ತಾ ಕಾರೇತಾ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ? ನ ¶ ಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ. ಅತೀತೋ ಆಪೋ ಅತ್ಥೀತಿ? ಆಮನ್ತಾ. ತೇನ ಆಪೇನ ಆಪಕರಣೀಯಂ ಕರೋತೀತಿ? ನ ಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ. ಆಪಂ ಮಞ್ಞತಿ ಆಪಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕವಚನತಾ ಸಿದ್ಧಾ, ತಾಯ ಸಿದ್ಧಾಯ ಬಹುವಚನತಾಪಿ ಸಿದ್ಧಾಯೇವ. ಏಕವಚನತಾಯೇವ ಹಿ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ, ನ ಬಹುವಚನತಾ, ತೇನ ‘‘ಆಪೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವವಿಗಮೋ ಸಿದ್ಧೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಏನಾದೇಸಾಭಾವತೋ. ‘‘ಆಪಸ್ಸ, ಆಪಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವವಿಗಮೋಯೇವ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಸರೂಪತೋ ನಾ ಸ್ಮಾ ಸ್ಮಿಂ ವಚನಾನಮಭಾವಾ. ‘‘ಅತೀತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಭಾವವಿಗಮೋ ಓಕಾರನ್ತನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ಓಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಗುಣನಾಮಭೂತಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವತೋ.

ಅಪಿಚ ಬುದ್ಧವಚನಾದೀಸು ‘‘ಚಿತ್ತಾನಿ, ರೂಪಾನೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವಿಯ ಸನಿಕಾರಾನಂ ರೂಪಾನಂ ಅದಸ್ಸನತೋ ಓಕಾರನ್ತಭಾವೇನ ಗಹಿತಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಭಾವವಿಗಮೋ ಅತೀವ ಪಾಕಟೋ. ಅಪರಮ್ಪೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ – ‘‘ಅತೀತೋ ಆಪೋ ಅತ್ಥೀತಿ? ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅತೀತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾಸೂಚಕೇನ ಓಕಾರನ್ತಪದೇನ ತಸ್ಸ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾಯ ಚ ಉಭಯಮುತ್ತಾಕಾರವೋಹಾರತಾಯ ಚ ಅಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ. ತಸ್ಸ ಚ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾಯ ಅಭಾವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೋ ದೂರತರೋ. ಉಭಯಮುತ್ತಾಕಾರವೋಹಾರತಾಯ ಚ ಅಭಾವೇ ಸಿದ್ಧೇ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಭಾವೋಪಿ ದೂರತರೋಯೇವ. ಇತಿ ನ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಓಕಾರನ್ತಭಾವೇನ ಗಹಿತೋ ಆಪಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ವಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ವಾ ಭವತಿ. ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೇ ಪನ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತವಸೇನ ಆಗತೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಅತೀತೋ’’ತಿ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ¶ ಚ ಇಮಾನಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಾನಮನುವತ್ತಾಪಕಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಭೂತಸ್ಸ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಕಞ್ಞಾಯ ಚಿತ್ತಾನೀ’’ತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ಇತ್ಥಿನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗರೂಪಾನಂ ಅಭಾವತೋ. ಅಪಿಚ ವೋಹಾರಕುಸಲಾ ತಥಾಗತಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ, ತೇಹಿಯೇವ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೇಹಿ ವೋಹಾರಕುಸಲೇಹಿ ‘‘ಅತೀತೋ ಆಪೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತತ್ತಾಪಿ ‘‘ಅತೀತೋ’’ತಿ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಾನಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂಸಮಾನಾಧಿಕರಣೋ ಓಕಾರನ್ತಭಾವೇನ ಗಹಿತೋ ಆಪಸದ್ದೋ ಏಕವಚನನ್ತೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ ಚೇವ ಯಥಾಪಯೋಗಂ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಕೋ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಆಪೋ, ಆಪಾ. ಆಪಂ, ಆಪೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಏವಂ ವುತ್ತಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ಸವಿನಿಚ್ಛಯಾನಿ ಸುತ್ವಾ ಅದ್ಧಾ ತೇ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಬಹುವಚನತಾವಾದಿನೋ ನಿರುತ್ತರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ – ಪಾಳಿಯಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಯೋ ಏಕವಚನನಯೋ ಚ ಕಿಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಟೀಕಾಚರಿಯೇಹಿ ನ ದಿಟ್ಠೋ, ಯೇ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಬಹುವಚನತ್ತಂ ವಣ್ಣೇಸುನ್ತಿ? ನೋ ನ ದಿಟ್ಠೋ, ದಿಟ್ಠೋಯೇವ ಸೋ ನಯೋ ತೇಹಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ನ ಕೇವಲಂ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇಯೇವ ವಿಸಾರದಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಕಲೇಪಿ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ವಿಸಾರದಾ, ತಸ್ಮಾ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಅತ್ತನೋ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ ಪಕಾಸೇತುಂ, ‘‘ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಚ ಈದಿಸೋ ನಯೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಞ್ಚ ಸದ್ದಸತ್ಥನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಬಹುವಚನಕತ್ತಂ ವಣ್ಣೇಸುನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ದೋಸೋ. ತಥಾ ಹಿ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತನ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತೇಹಿಯೇವ ವುತ್ತಂ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇಕವಚನಕತ್ತಸೂಚನಕಂ ‘‘ಲಕ್ಖಣಸಸಮ್ಭಾರಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಆಪೋ, ತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ದೋಸೋ. ಪೂಜಾರಹಾ ಹಿ ತೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ, ನಮೋಯೇವ ತೇಸಂ ¶ ಕರೋಮ, ನ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಚೋದನಾಭಾಜನಂ. ಯೇ ಪನ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕವಾದಾ ದಳ್ಹಮೇವ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಬಹುವಚನತ್ತಂ ಮಮಾಯನ್ತಿ, ತೇಸಂಯೇವ ವಚನಂ ಚೋದನಾಭಾಜನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮಯಂ ಪಾಳಿನಯಾನುಸಾರೇನ ಅನ್ತದ್ವಯವತೋ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತಞ್ಚ ವಿದಧಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಕೋಚಿ ಇದಂ ವಾದಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾದಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಇದಞ್ಚ ಪನ ಠಾನಂ ಮಹಾಗಹನಂ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ, ಪರಮಸುಖುಮಞ್ಚ ಕತಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಪರಮಸುಖುಮಞಾಣೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವೇದನೀಯತ್ತಾ. ಸಬ್ಬಮಿದಞ್ಹಿ ವಚನಂ ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಗ್ಗಹಣೇ ಸೋತೂನಂ ಪರಮಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸಾಸನೇ ಆದರಂ ಅಕತ್ವಾ ಸದ್ದಸತ್ಥಮತೇನ ಕಾಲಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತಾನಂ ಸಾಥಲಿಕಾನಂ ಪಮಾದವಿಹಾರನಿಸೇಧನತ್ಥಞ್ಚ ಸಾಸನಸ್ಸಾತಿಮಹನ್ತಭಾವದೀಪನತ್ಥಞ್ಚ ವುತ್ತಂ, ನ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಪರವಮ್ಭನತ್ಥನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಂ ನೀತಿಯಂ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಕುಲಪುತ್ತೇಹಿ ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಾಳಿತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಬಲವತೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿನಯಾನುರೂಪೇನೇವ ಆಪಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ಯೋಜೇಸ್ಸಾಮ ಸೋತೂನಮಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ, ಕಿಮೇತ್ಥ ಸದ್ದಸತ್ಥನಯೋ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ಅತ್ರಾಯಂ ಉದಾನಪಾಳಿ ‘‘ಕಿಂ ಕಯಿರಾ ಉದಪಾನೇನ, ಆಪಾ ಚೇ ಸಬ್ಬದಾ ಸಿಯು’’ನ್ತಿ.

ಆಪೋ, ಆಪಾ. ಆಪಂ, ಆಪೇ. ಆಪೇನ, ಆಪೇಹಿ, ಆಪೇಭಿ. ಆಪಸ್ಸ, ಆಪಾನಂ. ಆಪಾ, ಆಪಸ್ಮಾ, ಆಪಮ್ಹಾ, ಆಪೇಹಿ, ಆಪೇಭಿ. ಆಪಸ್ಸ, ಆಪಾನಂ. ಆಪೇ, ಆಪಸ್ಮಿಂ, ಆಪಮ್ಹಿ, ಆಪೇಸು. ಭೋ ಆಪ, ಭವನ್ತೋ ಆಪಾ.

ಸಬ್ಬನಾಮಾದೀಹಿಪಿ ಯೋಜೇಸ್ಸಾಮ – ಯೋ ಆಪೋ, ಯೇ ಆಪಾ. ಯಂ ಆಪಂ, ಯೇ ಆಪೇ. ಯೇನ ಆಪೇನ, ಸೇಸಂ ನೇಯ್ಯಂ ¶ , ಸೋ ಆಪೋ, ತೇ ಆಪಾ. ಅತೀತೋ ಆಪೋ, ಅತೀತಾ ಆಪಾ. ಸೇಸಂ ನೇಯ್ಯಂ. ಇಚ್ಚೇವಂ –

ಪುರಿಸೇನ ಸಮಾ ಆಪ-ಸದ್ದಾದೀ ಸಬ್ಬಥಾ ಮತಾ;

ನ ಸಬ್ಬಥಾವ ಗೋಸದ್ದೋ, ಪುರಿಸೇನ ಸಮೋ ಮತೋ.

ಮನಾದೀ ಏಕದೇಸೇನ, ಪುರಿಸೇನ ಸಮಾ ಮತಾ;

ಸರಾದೀ ಏಕದೇಸೇನ, ಸಬ್ಬಥಾ ವಾ ಸಮಾ ಮತಾ.

ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಸದ್ದಾ ‘‘ಮನೋಗಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಕಥಂ ತೇಸಂ ಮನೋಗಣಭಾವೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ ತೇಸಂ ಮನೋಗಣಭಾವಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕಾರಣಂ –

ಮನೋಗಣೋ ಮನೋಗಣಾ-

ದಿಕಾ ಚೇವಾ’ಮನೋಗಣೋ;

ಇತಿ ಸದ್ದಾ ತಿಧಾ ಞೇಯ್ಯಾ,

ಮನೋಗಣವಿಭಾವನೇ.

ಯೇ ತೇ ನಾ ಸ ಸ್ಮಿಂವಿಸಯೇ,

ಸಾ ಸೋ ಸ್ಯನ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಚ;

ಸಮಾಸತದ್ಧಿತನ್ತತ್ತೇ,

ಮಜ್ಝೋಕಾರಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಹಿ.

ಸೋಕಾರನ್ತಪಯೋಗಾ ಚ, ಕ್ರಿಯಾಯೋಗಮ್ಹಿ ದಿಸ್ಸರೇ;

ಏವಂವಿಧಾ ಚ ತೇ ಸದ್ದಾ, ಞೇಯ್ಯಾ ‘‘ಮನೋಗಣೋ’’ಇತಿ.

ಅತ್ರ ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಾನಿ ಪಯೋಗಾನಿ ಸಾಸನತೋ ಚ ಲೋಕತೋ ಚ ಯಥಾರಹಮಾಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ – ಮನಸಾ ಚೇ ಪಸನ್ನೇನ, ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ. ನ ಮಯ್ಹಂ ಮನಸೋ ಪಿಯೋ. ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ. ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ. ಮನೋರಮಂ, ಮನೋಧಾತು, ಮನೋಮಯೇನ ಕಾಯೇನ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಯೋ ವೇ ‘‘ದಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾನ, ಅದಾನೇ ಕುರುತೇ ಮನೋ. ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ. ವಚಸೋ ವಚಸಿ.

ವಚೋರಸ್ಮೀಹಿ ¶ ಬೋಧೇಸಿ, ವೇನೇಯ್ಯಕುಮುದಞ್ಚಿದಂ;

ರಾಗೋ ಸಾರಾಗರಹಿತೋ, ವಿಸುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧಚನ್ದಿಮಾ.

ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ವಚೋ ಸುತ್ವಾ, ಅಲಾತೋ ಏತದಬ್ರವಿ;

ಏಸ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸೀದಾಮಿ, ಸುತ್ವಾನ ಮುನಿನೋ ವಚೋ.

ಸಖಾ ಚ ಮಿತ್ತೋ ಚ ಮಮಾಸಿ ಸೀವಿಕ, ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ ಸಾಧು ಕರೋಹಿ ಮೇ ವಚೋ. ಏಕೂನತಿಂಸೋ ವಯಸಾ ಸುಭದ್ದ. ವಯಸೋ, ವಯಸಿ, ವಯೋವುದ್ಧೋ, ವಯೋಗುಣಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಜಹನ್ತಿ. ಜಲನ್ತಮಿವ ತೇಜಸಾ. ತೇಜಸೋ, ತೇಜಸಿ, ತೇಜೋಧಾತುಕುಸಲೋ. ತೇಜೋಕಸಿಣಂ. ತಪಸಾ ಉತ್ತಮೋ, ತಪಸೋ, ತಪಸಿ, ತಪೋಧನೋ, ತಪೋಜಿಗುಚ್ಛಾ. ಕಸ್ಮಾ ಭವಂ ವಿಜನಮರಞ್ಞನಿಸ್ಸಿತೋ, ತಪೋ ಇಧ ಕ್ರುಬ್ಬಸಿ ಬ್ರಹ್ಮಪತ್ತಿಯಾ. ಚೇತಸಾ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ, ಏತಮತ್ಥಂ ಚೇತಸಿ ಸನ್ನಿಧಾಯ, ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ. ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ, ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಸೋ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ಜಾನಾತಿ. ತಮಸಾ, ತಮಸೋ, ತಮಸಿ, ತಮೋನುದೋ, ತಮೋಹರೋ. ನವಾಹಮೇತಂ ಯಸಸಾ ದದಾಮಿ. ಯಸಸೋ, ಯಸಸಿ, ಯಸೋ ಭೋಗಸಮಪ್ಪಿತೋ. ಯಸೋಲದ್ಧಾಖೋ ಪನಸ್ಮಾಕಂ ಭೋಗಾ. ಯಸೋಧರಾ ದೇವೀ, ಯಸೋ ಲದ್ಧಾ ನ ಮಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಅಯಸಾವ ಮಲಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ. ಅಯಸೋ, ಅಯಸಿ, ಅಯೋಪಾಕಾರಪರಿಯನ್ತಂ, ಅಯಸಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಂ. ಸೇಯ್ಯೋ ಅಯೋಗುಳೋ ಭುತ್ತೋ, ಅಯೋಪತ್ತೋ ¶ , ಅಯೋಮಯಂ, ಅಯೋ ಕನ್ತತೀತಿ ಅಯೋಕನ್ತೋ. ಘತೇನ ವಾ ಭುಞ್ಜಸ್ಸು ಪಯಸಾ ವಾ, ಸಾಧು ಖಲು ಪಯಸೋ ಪಾನಂ ಯಞ್ಞದತ್ತೇನ, ಪಯಸಿ ಓಜಾ, ಪಯೋಧರಾ, ಪಯೋನಿಧಿ. ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ ಸಿರಸಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿ. ಸಿರಸೋ, ಸಿರಸಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಕತ್ವಾ, ವನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಇಸಿದ್ಧಜಂ. ಸಿರೋರುಹಾ, ಸಿರೋ ಛಿನ್ದತಿ. ಯೋ ಕಾಮೇ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸಪ್ಪಸ್ಸೇವ ಪದಾಸಿರೋ. ಸಿರೋ ತೇ ವಜ್ಝಯಿತ್ವಾನ. ಸರಸಾ, ಸರಸೋ, ತೀಣಿ ಉಪ್ಪಲಜಾತಾನಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸರಸಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ. ಸರೋರುಹಂ. ಯಂ ಏತಾ ಉಪಸೇವನ್ತಿ, ಛನ್ದಸಾವಾ ಧನೇನವಾ. ಸಾವಿತ್ತೀ ಛನ್ದಸೋ ಮುಖಂ. ಛನ್ದಸಿ, ಛನ್ದೋವಿಚಿತಿ, ಛನ್ದೋಭಙ್ಗೋ, ಉರಸಾ ಪನುದಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಉರಸೋ, ಉರಸಿ ಜಾಯತಿ, ಉರಸಿಲೋಮೋ, ಉರೋಮಜ್ಝೇ ವಿಜ್ಝಿ. ರಹಸಾ, ರಹಸೋ, ರಹಸಿ, ರಹೋಗತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಹಂ ತದಾ. ಅಹಸಾ, ಅಹಸಿ. ಜಾಯನ್ತಿ ತತ್ಥ ಪಾರೋಹಾ, ಅಹೋರತ್ತಾನಮಚ್ಚಯೇತಿ ಇಮಾನಿ ಪಯೋಗಾನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಮನೇನ, ಮನಸ್ಸ, ಮನೇ, ಮನಸ್ಮಿಂ, ಮನಮ್ಹೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ‘‘ಮನಆಯತನಂ ತಮಪರಾಯನೋ ಅಯಪತ್ತೋ ಛನ್ದಹಾನೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ‘‘ನ ಮನಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಯಸಂ ಲದ್ಧಾನ ದುಮ್ಮೇಧೋ. ‘‘ಸಿರಂ ಛಿನ್ದತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ರೂಪಾನಿ ಮನೋಗಣಭಾವಪ್ಪಕಾಸಕಾನಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ನ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ನ ಅಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ, ತಸ್ಮಾತ್ರ ಇಮಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮನೋಗಣಭಾವವಿಭಾವಿನೀ ಗಾಥಾಯೋ ಭವನ್ತಿ –

‘‘ಮನಸಾ ¶ ಮನಸೋ ಮನಸಿ’’,

ಇತಿಆದಿವಸಾ ಠಿತಾ;

ಸಾ ಸೋ ಸ್ಯನ್ತಾ ಸದ್ದರೂಪಾ,

ವುತ್ತಾ ‘‘ಮನೋಗಣೋ’’ಇತಿ.

ಮನೋಧಾತು ವಚೋರಸ್ಮಿ,

ವಯೋವುದ್ಧೋ ತಪೋಗುಣೋ;

ತೇಜೋಧಾತು ತಮೋನಾಸೋ,

ಯಸೋಭೋಗಸಮಪ್ಪಿತೋ.

ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಚ, ಅಯೋಪತ್ತೋ ಪಯೋಧರಾ;

ಸಿರೋರುಹಾ ಸರೋರುಹಂ, ಉರೋಮಜ್ಝೇ ರಹೋಗತೋ.

ಛನ್ದೋಭಙ್ಗೋ ಅಹೋರತ್ತಂ, ಮನೋಮಯ’ಮಯೋಮಯಂ;

ಏವಂವಿಧೋ ವಿಸೇಸೋ ಯೋ, ಲಕ್ಖಣನ್ತಂ ಮನೋಗಣೇ.

‘‘ವಚೋ ಸುತ್ವಾ, ಸಿರೋ ಛಿನ್ದಿ, ಅಯೋ ಕನ್ತತಿ’’ ಇಚ್ಚಪಿ;

ಉಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಂಸಿದ್ಧಿ, ಲಕ್ಖಣನ್ತಂ ಮನೋಗಣೇ.

ಮನೋಗಣೇ ವುತ್ತನಯೋ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ;

ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇಸು, ಲಬ್ಭತೇವ ಯಥಾರಹಂ.

ಇಚ್ಚೇವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ –

ಸಾ ಸೋ ಸ್ಯನ್ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ, ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮನೋಗಣೇ;

ಮಜ್ಝೋಕಾರನ್ತರೂಪಾ ಚ, ಸೋಕಾರನ್ತೂಪಯೋಗತಾ.

ಇದಂ ಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಂ. ಏವಂ ಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಂ ಅನಾಕುಲಂ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠಂ.

ಅಥ ಮನೋಗಣಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಯಾಮ –

ಯೇ ತೇ ನಾ ಸಸ್ಮಿಂವಿಸಯೇ,

ಸಾ ಸೋ ಸ್ಯನ್ತಾ ಯಥಾರಹಂ;

ಸಮಾಸತದ್ಧಿತನ್ತತ್ತೇ,

ಮಜ್ಝೋಕಾರೋ ನ ಹೋನ್ತಿ ತು.

ಸೋಕಾರನ್ತೂಪಯೋಗಾ ¶ ಚ,

ಕ್ರಿಯಾಯೋಗೇ ನ ಹೋನ್ತಿ ತೇ;

ಸದ್ದಾ ಏವಂವಿಧಾ ಸಬ್ಬೇ;

ಮನೋಗಣಾದಿಕಾ ಮತಾ.

ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಬಿಲಂ ಪದಂ ಮುಖ’’ಮಿಚ್ಚಾದಯೋ. ತೇಸಂ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ – ಬಿಲಸಾ, ಬಿಲಸೋ, ಬಿಲಸಿ, ಬಿಲಗತೋ, ಬಿಲಂ ಪಾವಿಸಿ. ಪದಸಾವ ಅಗಮಾಸಿ, ತೀಣಿ ಪದವಾರಾನಿ, ಮಾಕಾಸಿ ಮುಖಸಾ ಪಾಪಂ, ಮುಖಗತಂ ಭೋಜನಂ ಛಡ್ಡಾಪೇತಿ. ಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋ ದಮಸಾ ಉಪೇತೋ. ರಸವರಂ ರಸಮಯಂ ರಸಂ ಪಿವೀತಿ. ಇದಂ ಮನೋಗಣಾದಿಕಲಕ್ಖಣಂ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಭವತಿ –

ಯೇ ಸಮಾಸಾದಿಭಾವಮ್ಹಿ, ಮಜ್ಝೋಕಾರಾವ ಹೋನ್ತಿ ತು;

ನಾ ಸ ಸ್ಮಿಂವಿಸಯೇ ಸಾಸೋ-ಸ್ಯನ್ತಾ ಪನ ನ ಹೋನ್ತಿಹಿ.

ಸೋಕಾರನ್ತೂಪಯೋಗಾ ಚ,

ಕ್ರಿಯಾಯೋಗೇ ನ ಹೋನ್ತಿ ತೇ;

ಸದ್ದಾ ಏವಂವಿಧಾ ಚಾಪಿ,

ಮನೋಗಣಾದಿಕಾ ಮತಾ.

ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ‘‘ಆಪೋ ವಾಯೋ ಸರದೋ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ. ತೇಸಂ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ – ಆಪೋಧಾತು, ವಾಯೋಧಾತು, ಆಪೋಕಸಿಣಂ, ವಾಯೋಕಸಿಣಂ, ಆಪೋಮಯಂ, ವಾಯೋಮಯಂ, ಜೀವ ತ್ವಂ ಸರದೋಸತಂ, ಸರದಕಾಲೋ. ಆಪೇನ, ಆಪಸ್ಸ, ಆಪೇ, ಆಪಸ್ಮಿಂ, ಆಪಮ್ಹಿ. ವಾಯೇನ, ವಾಯಸ್ಸ, ವಾಯೇ, ವಾಯಸ್ಮಿಂ, ವಾಯಮ್ಹಿ. ಸರದೇನ, ಸರದಸ್ಸ, ಸರದೇ, ಸರದಸ್ಮಿಂ, ಸರದಮ್ಹಿ. ಆಪಂ ಆಪತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ವಾಯಂ ವಾಯತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಸರದಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ಸರದಂ ರಮಣೀಯಾ ನದೀ.

ಕೇಚಿ ¶ ಪನೇತ್ಥ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ನನು ಸಾಸನೇ ವಾಯಸದ್ದೋ ವಿಯ ವಾಯುಸದ್ದೋಪಿ ಮನೋಗಣಾದೀಸು ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ? ಏತ್ಥ ವುಚ್ಚತೇ –

‘‘ವಾಯು ವಾಯೋ’’ತಿ ಏತೇಸು, ಪಚ್ಛಿಮೋಯೇವ ಇಚ್ಛಿತೋ;

ಮನೋಗಣಾದೀಸು ನಾದಿ, ಆದಿಗ್ಗಹವಸೇನಿಧ.

‘‘ಮನೋಧಾತು ವಾಯೋಧಾತು’’, ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ಹಿ;

ಅಕಾರನ್ತವಸೇನೇವ, ಮಜ್ಝೋಕಾರಾನಿ ಸಿಜ್ಝರೇ.

ವಾಯುಸದ್ದಮ್ಹಿ ಗಹಿತೇ, ಆದಿಗ್ಗಹವಸೇನಿಧ;

‘‘ವಾಯೋಧಾತೂ’’ತಿ ಓಮಜ್ಝಂ, ರೂಪಮೇವ ನ ಹೇಸ್ಸತಿ.

ಯಥಾ ಹಿ ಆಯುಸದ್ದಸ್ಸ, ರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತಿ ಸಾಗಮಂ;

‘‘ಆಯುಸಾ ಏಕಪುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ಮನಸಾದಿಪದಂ ವಿಯ.

ನ ತಥಾ ವಾಯುಸದ್ದಸ್ಸ, ರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತಿ ಸಾಗಮಂ;

ತಸ್ಮಾ ಮನೋಗಣಾದಿಮ್ಹಿ, ತಸ್ಸೋ’ಕಾಸೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ.

ತಥಾ ಹಿ ‘‘ವಾಯತಿ ಇತಿ, ವಾಯೋ’’ ಇತಿ ಗರೂ ವದುಂ;

‘‘ವಾಯೋಧಾತೂ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ, ಪದಸ್ಸತ್ಥಂ ತಹಿಂ ತಹಿಂ.

ಯತ್ಥ ಪಥವೀ ಚ ಆಪೋ ಚ, ತೇಜೋ ವಾಯೋ ನ ಗಾಧತಿ;

ಏತ್ಥ ಆಪಾದಿಕಂ ಸದ್ದ-ತ್ತಿಕಂ ಮನೋಗಣಾದಿಕೇ.

ಇದಮ್ಪಿ ಮನೋಗಣಾದಿಕಲಕ್ಖಣಂ. ಏತ್ಥ ಮನೋಗಣಾದಿಕಾ ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ಬಿಲ ಪದಾದಿತೋ ಆಪಾದಿತೋ ಚ. ಏವಂ ಮನೋಗಣಾದಿಕಲಕ್ಖಣಂ ಅನಾಕುಲಂ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠಂ.

ಅಥ ಅಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಯಾಮ –

ಯೇ ಚ ನಾವಿಸಯೇ ಸೋನ್ತಾ, ಯೇ ಚ ಸ್ಮಾವಿಸಯೇ ಸಿಯುಂ;

ಸದ್ದಾ ಏವಂಪಕಾರಾ ತೇ, ಅಮನೋಗಣಸಞ್ಞಿತಾ.

ಕೇ ¶ ತೇ? ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಕ್ಖರಸದ್ದಾದಯೋ ಚೇವ ದೀಘೋರಸದ್ದಾ ಚ. ಏತೇಸು ಹಿ ಅತ್ಥಸದ್ದಾದೀನಂ ನಾವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಅತ್ಥಸೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ ಅಕ್ಖರಸೋ ಸುತ್ತಸೋ ಉಪಾಯಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಠಾನಸೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಸೋನ್ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ದೀಘೋರಸದ್ದಾನಂ ಪನ ಸ್ಮಾವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ದೀಘಸೋ ಓರಸೋ’’ತಿ ಸೋನ್ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಇದಂ ಅಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಂ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಭವತಿ –

ಸಬ್ಬಥಾ ವಿನಿಮುತ್ತಾ ಯೇ, ಸಾ ಸೋ ಸ್ಯನ್ತಾದಿಭಾವತೋ;

ಏವಂವಿಧಾಪಿ ತೇ ಸದ್ದಾ, ಅಮನೋಗಣಸಞ್ಞಿತಾ.

ಕೇ ತೇ? ‘‘ಪುರಿಸೋ ಕಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಯೋ. ಇದಮ್ಪಿ ಅಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಂ. ಏವಂ ಅಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಂ ಅನಾಕುಲಂ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠಂ.

ಏವಂ ದಸ್ಸಿತೇಸು ಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಾದೀಸು ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಯದಿದಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಂ ‘ಯೇ ಸಮಾಸಾದಿಭಾವಮ್ಹಿ, ಮಜ್ಝೋಕಾರಾವ ಹೋನ್ತಿ ತೂ’ತಿಆದಿನಾ ಮನೋಗಣಾದಿಕಲಕ್ಖಣಂ, ತೇನ ‘‘ಪರೋಸತಂ ಗೋಮಯಂ ಗೋಧನೋ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಗೋಪರಸದ್ದಾದಯೋಪಿ ಮನೋಗಣಾದಿಕಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ –

ಏತ್ಥ ಮನೋಗಣಾದೀನಂ, ಅನ್ತಸ್ಸೋತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚಿದಂ;

‘‘ಮಜ್ಝೋಕಾರಾ’’ತಿ ವಚನಂ, ವುತ್ತಂ ನ ತ್ವಾಗಮಾದಿಕಂ.

‘‘ಪರೋಸತಂ ಗೋಮಯ’’ನ್ತಿ-ಆದೀಸು ಅಮನೋಗಣೋ;

ಪುಬ್ಬಭೂತಂ ಪದಂ ಓಸ್ಸಾ-ಗಮತ್ತಾ’ನಿಚ್ಚತಾಯ ಚ.

ತಸ್ಮಾ ನಾಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅಮನೋಗಣಲಕ್ಖಣಂ ನಿಸ್ಸೇಸತೋ ದಸ್ಸಿತಂ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಮನೋಗಣವಿಭಾವನಾಯಂ ಮನೋಗಣೋ ಮನೋಗಣಾದಿಕೋ ಅಮನೋಗಣೋ ಚಾತಿ ತಿಧಾ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ¶ ಮನೋಗಣೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಸದ್ದಾನಂ ಸಮಾಸಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಬ್ಯಗ್ಗಮನಸೋ ನರೋ, ಥಿರಚೇತಸಂ ಕುಲಂ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯವಚಸಾ ಉಪಾಸಿಕಾತಿಆದಿನಾ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯವಸೇನ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಕೇಚಿ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಯದಾ ಮನಸದ್ದೋ ಸಕತ್ಥೇ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ‘ಅಬ್ಯಗ್ಗೋ ಮನೋ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಅಬ್ಯಗ್ಗಮನಸೋ, ಅಲೀನೋ ಮನೋ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಅಲೀನಮನಸೋ’ತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ವತ್ತತಿ, ತದಾ ಪುರಿಸನಯೇನೇವ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಮನೋಗಣನಯೇನಾ’’ತಿ. ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಲಬ್ಭನತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪುಗ್ಗಲಾಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ‘‘ಖನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಮೇತ್ತಾದಿ-ಗುಣಭೂಸಿತಚೇತಸೋ. ಅಜ್ಝೇಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಮನೋಗಣನಯೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಟ್ಟೀಕಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಅಜ್ಝೇಸಿತೋ ದಾಠಾನಾಗ-ತ್ಥೇರೇನ ಥಿರಚೇತಸಾ’’ತಿ ಮನೋಗಣನಯೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವಚನಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ವದನ್ತಾ ಚ ತೇ ಅಬ್ಯಗ್ಗಮನಸದ್ದಾದೀನಂ ಅಬ್ಯಗ್ಗಮನಸಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಸಕಾರನ್ತಪಕತಿಭಾವೇನ ಠಪೇತಬ್ಬಭಾವಂ ವಿಬ್ಭನ್ತಮತಿವಸೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು, ದ್ವೀಸು ಚ ವಚನೇಸು ಪುರಿಸನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬತಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ‘‘ಗುಣಭೂಸಿತಚೇತಸೋ, ಥಿರಚೇತಸಾ’’ತಿ ಛಟ್ಠೀಚತುತ್ಥೀತತಿಯಾರೂಪಾನಿ ನಸಿಯುಂ, ಅಞ್ಞಾನಿಯೇವ ಅನಭಿಮತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಸಿಯುಂ. ಯಸ್ಮಾ ಸಿಯುಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಯತ್ಥ ಹಿ ಸಮಾಸವಸೇನ ಮನಸದ್ದೋ ಚೇತಸದ್ದಾದಯೋ ಚ ಸಕತ್ಥೇ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ವತ್ತನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಸಕಾರಾಗಮಾನಂ ಪದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಪುರಿಸನಯೇನ ಚ ಮನೋಗಣೇ ಮನನಯೇನ ಚ ಯಥಾರಹಂ ಲಬ್ಭತಿ. ನಿಸ್ಸಕಾರಾಗಮಾನಂ ಪನ ಪುರಿಸನಯೇನೇವ ಲಬ್ಭತಿ. ಯತ್ಥ ಪನ ಸಮಾಸವಿಸಯೇಯೇವ ಮನಾದಿಸದ್ದಾ ಸಕತ್ಥೇ ವತ್ತನ್ತಿ, ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸಕಾರಾಗಮಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಪುರಿಸನಯೇನ ಚ ಮನೋಗಣೇ ಮನನಯೇನ ಚ ಲಬ್ಭತಿ.

ಇದಾನಿ ¶ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆವಿಭಾವತ್ಥಂ, ಸದ್ದಗತೀಸು ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಕೋಸಲ್ಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಪದಾನಂ ಪದಮಾಲಾ ತಿಧಾ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ – ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತೋ ಮನೋ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸೋ ನರೋ’’ತಿ ಏವಮಚ್ಚನ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಾಪೇಕ್ಖಕಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ –

ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸೋ ನರೋ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಾ ನರಾ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಂ ನರಂ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸೇ ನರೇ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಾ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇನ ನರೇನ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇಹಿ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇಭಿ ನರೇಹಿ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸೋ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸ್ಸ ನರಸ್ಸ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾನಂ ನರಾನಂ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸ್ಮಾ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಮ್ಹಾ ನರಾ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇಹಿ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇಭಿ ನರೇಹಿ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸೋ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸ್ಸ ನರಸ್ಸ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾನಂ ನರಾನಂ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಿ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸ್ಮಿಂ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಮ್ಹಿ ನರೇ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇಸು ನರೇಸು. ಭೋ ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸ ನರ, ಭವನ್ತೋ ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಾ ನರಾತಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ.

ಏವಂ ಸಕಾರಾಗಮಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನಾಲಬ್ಭಮಾನತಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಪಠಮಾದುತಿಯಾವಿಭತ್ತೀನಂ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಟ್ಠಾನೇ ಚ ತತಿಯಾಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀಸತ್ತಮೀನಂ ಏಕವಚನಟ್ಠಾನೇ ಚ ಯಥಾರಹಂ ಸಾಗಮೋ ಭವತಿ ಆದೇಸಸರವಿಭತ್ತಿಸರಪರತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಸುಖುಮೋ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತೋ ಮನೋ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೋ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾಪೇಕ್ಖಕಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೋ ನರೋ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾ ನರಾ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಂ ನರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುರಿಸನಯೇನೇವ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಸಾಗಮೋ ನತ್ಥಿ. ಅಪರೋಪಿ ನಯೋ – ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತೋ ಚ ಸೋ ಮನೋ ಚಾತಿ ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೋ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಾಪೇಕ್ಖಕಸ್ಸಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೋ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಂ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಾ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಮನೋಗಣೇ ಮನನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ, ಏತ್ಥ ಪನ ತತಿಯಾಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀಸತ್ತಮೀನಂ ¶ ಏಕವಚನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಸಾಗಮೋ ಭವತಿ ಆದೇಸಸರಪರತ್ತಾ. ಯಥಾ ಚ ಏತ್ಥ, ಏವಂ ‘‘ಅಲೀನಮನಸೋ ನರೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಅಯಂ ತಿವಿಧೋ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಂ ಕುಲಂ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾನಿ ಕುಲಾನಿ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಂ ಕುಲಂ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾನಿ ಕುಲಾನಿ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಾ ಕುಲೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಪನ ಪಠಮಾದುತಿಯಾತತಿಯಾಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀಸತ್ತಮೀನಂ ಏಕವಚನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಯಥಾರಹಂ ಸಾಗಮೋ ಭವತಿ ಆದೇಸಸರವಿಭತ್ತಿಸರಪರತ್ತಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ನಯೋ ಸುಖುಮೋ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬೋ.

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸಾ ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಠಮೇಕವಚನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಸಾಗಮಂ ವತ್ವಾ ತತೋ ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾಯೋ ಇತ್ಥಿಯೋ. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಂ ಇತ್ಥಿ’’ನ್ತಿ ಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ಏವಂ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವಚಸಾ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯವಚಾಯೋ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ. ಸದ್ಧೇಯ್ಯವಚಂ ಉಪಾಸಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾಪಿ. ‘‘ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಂ ಕುಲಂ, ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಾ ಇತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಚಿತ್ತಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಸಾಗಮೋ ನತ್ಥಿ.

ಸೋತೂನಂ ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಜನನತ್ಥಂ ಅಪರಾಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯೋ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ ಸಹನಿಬ್ಬಚನೇನ – ಮನೋ ಏವ ಮಾನಸಂ, ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಂ ಮಾನಸಂ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸೋ. ‘‘ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸೋ, ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸಾ. ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸಂ, ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸೇ. ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸೇನಾ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಸುನ್ದರಾ ಮೇಧಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸುಮೇಧಸೋ. ‘‘ಸುಮೇಧಸೋ, ಸುಮೇಧಸಾ. ಸುಮೇಧಸಂ, ಸುಮೇಧಸೇ. ಸುಮೇಧಸೇನಾ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ, ಏವಂ ‘‘ಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ. ತತ್ರಿಮೇ ಪಯೋಗಾ –

‘‘ಯಂ ¶ ವದನ್ತಿ ಸುಮೇಧೋತಿ, ಭೂರಿಪಞ್ಞಂ ಸುಮೇಧಸಂ;

ಕಿಂ ನು ತಮ್ಹಾ ವಿಪ್ಪವಸಿ, ಮುಹುತ್ತಮಪಿ ಪಿಙ್ಗಿಯ;

ಗೋತಮಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾಣಾ, ಗೋತಮಾ ಭೂರಿಮೇಧಸಾ.

ನಾಹಂ ತಮ್ಹಾ ವಿಪ್ಪವಸಾಮಿ, ಮುಹುತ್ತಮಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ;

ಗೋತಮಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾಣಾ, ಗೋತಮಾ ಭೂರಿಮೇಧಸಾ’’ತಿ.

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸಾ ಸುಮೇಧಸಾ’’ತಿ ರೂಪಾನಿ, ನಪುಂಸಕೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸಂ ಸುಮೇಧಸ’’ನ್ತಿ ರೂಪಾನಿ, ಕಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತನಯೇನ ಏತೇಸಂ ಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಯಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಕತೋ. ವಿಸೇಸತೋ ಹಿ ಓಕಾರನ್ತಕಥಾಯೇವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಅಪಿಚ ಲೋಕೇ ನೀತಿ ನಾಮ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಕಥಿತಾ ಏವ ಸೋಭತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಸಾಸನೇ ನೀತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಕಥಿತಾತಿ.

ಸಬ್ಬಾನಿ ನಯತೋ ಏವಂ, ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಿಮೇ;

ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಿ ಪವುತ್ತಾನಿ, ಸಾಸನತ್ಥಂ ಮಹೇಸಿನೋ.

ವಿಸೇಸೋ ತೇಸು ಕೇಸಞ್ಚಿ, ಪಾಳಿಯಂ ಯೋ ಪದಿಸ್ಸತಿ;

ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಟ್ಠಾನೇ, ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮಿ ತಂ’ಧುನಾ.

‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ ಯಥ ಫುಸ್ಸಿತಗ್ಗೇ’’, ಇತಿಆದಿನಯೇನ ಹಿ;

ಕತ್ಥಚೋದನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗ-ರೂಪಾನಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯುಂ.

ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಿಚ್ಚೇವ, ತಞ್ಚ ರೂಪಂ ಪಕಾಸಯೇ;

‘‘ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ’’, ಇತಿ ಭಾಸನ್ತಿ ಕೇಚನ.

ತತ್ರ ಕಾನಿಚಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ – ನತ್ಥಿ ಅತ್ತಕಾರೇ, ನತ್ಥಿ ಪರಕಾರೇ, ನತ್ಥಿ ಪುರಿಸಕಾರೇ, ಪರಿಯನ್ತಕತೇ ಸಂಸಾರೇ, ಜೀವೇ ಸತ್ತಮೇ, ನ ಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ, ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಇಮಾನಿ ¶ ಏಕವಚನಬಹುವಚನವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಬಹುವಚನಾನಞ್ಚ ಏಕಾರಾದೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯೇ ಪನ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ ‘‘ಯದಿ ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ‘ಥಾಲಿಯಂ ಓದನಂ ಪಚತೀ’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಆಧಾರಸುತಿಸಮ್ಭವತೋ ‘ಗಿಮ್ಹಾನ ಮಾಸೇ ಪಠಮಸ್ಮಿಂ ಗಿಮ್ಹೇ’ತಿ ಇದಂ ಕತರತ್ಥಂ ಜೋತೇತೀ’’ತಿ? ತೇ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ನ ಮಯಂ ಭೋ ‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇತಿ ಇದಂ ಭುಮ್ಮವಚನ’ನ್ತಿ ವದಾಮ, ಅಥ ಖೋ ‘ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ’ತಿ ವದಾಮಾ’’ತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ದೋಸೋಯೇವ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ನನು ‘‘ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮಿ ದೇಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಸ್ಸ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನಕ್ರಿಯಾಯ ಆಧಾರಭಾವತೋ ‘‘ಸಙ್ಘೇ’’ತಿ ವಚನಂ ಸುಣನ್ತಾನಂ ಆಧಾರಸುತಿ ಚ ಆಧಾರಪರಿಕಪ್ಪೋ ಚ ಹೋತಿಯೇವ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿವಾರೇತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಏವಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ವಿಯ ರೂಪಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಗಹಿತೇ ನ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋ. ಈದಿಸೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ನಿರುತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಕುಸಲೋ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಕೋ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನವಸೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೇ ಸತಿ ಏವಂ ಅನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಮುಪ್ಪಾದಯನ್ತೋ ವಿಯ ಕಥಂ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸದ್ದಸಾಮಞ್ಞಲೇಸಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಸದ್ದಸಾಮಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸಂ ಇಚ್ಛಥ, ‘‘ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಸ್ಸ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ.

ಅಪಿಚ ತಥೇವ ‘‘ಅತ್ತಕಾರೇ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೇ ಸತಿ ಆಧಾರಸುತಿಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಅತ್ತಕಾರಸ್ಮಿಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥು ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅತ್ಥೋ ಸಿಯಾ, ನ ಪನ ‘‘ಅತ್ತಕಾರೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಗಹಣೇಪಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥಸ್ಸ ನತ್ಥಿಸದ್ದೇನ ¶ ಅವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ದೋಸೋಯೇವ ಸಿಯಾ, ಅತ್ಥಿಸದ್ದಾದೀನಂ ವಿಯ ಪನ ನತ್ಥಿಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಪಠಮಾಯ ಯೋಗತೋ ‘‘ಅತ್ತಕಾರೇ’’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಮೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ‘‘ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವಾ ಗಹಣೇ ಸತಿ ‘‘ಬಾಲಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾ ಚಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ವತ್ತುಂ ಅಜಾನನದೋಸೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಯೋಗತೋ ಪನ ‘‘ಬಾಲೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಮೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಯಥಾ ಪನ ನಿಗ್ಗಹೀತಾಗಮವಸೇನುಚ್ಚಾರಿತೇ ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ ಪದೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಮೇ ದೇಹಿ ಯಾಚಿತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ಸುತಿವಸೇನ ಸಮಾನತ್ತೇಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ಥೋಯೇವ ಸೋತಾರೇ ಪಟಿಭಾತಿ ‘‘ಉದಪಾದೀ’’ತಿಆಖ್ಯಾತೇನ ಕಥಿತತ್ತಾ, ನ ಪನ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ಥಭೂತೋ ಉಪಯೋಗವಚನತ್ಥೋ ‘‘ಉದಪಾದೀ’’ತಿಆಖ್ಯಾತೇನ ಅವಚನೀಯತ್ತಾ, ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ ಹಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಕಾಲೇ ಕೋ ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ ಪದಂ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಮಾಚಿಕ್ಖತಿ, ತಥಾ ‘‘ಬಾಲೇ ಪಣ್ಡಿತೇ’’ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾನಂ ಅಪರೇಹಿ ‘‘ಬಾಲೇ ಪಣ್ಡಿತೇ’’ತಿಆದೀಹಿ ಭುಮ್ಮೋಪಯೋಗವಚನೇಹಿ ಸುತಿವಸೇನ ಸಮಾನತ್ತೇಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ಥೋಯೇವ ಸೋತಾರೇ ಪಟಿಭಾತಿ, ನ ಇತರವಚನತ್ಥೋ ಯಥಾಪಯೋಗಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಇತಿ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ, ಬಾಲೇ, ಪಣ್ಡಿತೇ’’ತಿಆದೀನಂ ಸುದ್ಧಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ತಞ್ಞೇವ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ, ನ ಸುತಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಭುಮ್ಮೋಪಯೋಗವಚನತ್ತಂ.

ಯಂ ಪನಾಚರಿಯೇನ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ತಯೋ ಗಿರಿಂ ತಿಅನ್ತರಂ ಕಾಮಯಾಮಿ,

ಪಞ್ಚಾಲಾ ಕುರುಯೋ ಕೇಕಕೇ ಚ;

ತತುತ್ತರಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಕಾಮಯಾಮಿ,

ತಿಕಿಚ್ಛ ಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಕಾಮನೀತ’’ನ್ತಿ –

ಇಮಸ್ಸ ¶ ಕಾಮನೀತಜಾತಕಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಕೇಕಕೇ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತೇನ ಕೇಕಕಸ್ಸ ರಟ್ಠಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಚ ಸೋ ‘‘ಪುರಿಸೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಪುರಿಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಪಸ್ಸಾಮಿ ಲೋಕೇ ಸಧನೇ ಮನುಸ್ಸೇ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ‘‘ಪುರಿಸೇ, ಲೋಕೇ, ಸಧನೇ, ಮನುಸ್ಸೇ’’ತಿಆದೀನಂ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಭುಮ್ಮೇಕವಚನಭಾವೇನ ಆಗತತ್ತಾ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಬಹುವಚನಭಾವಸ್ಸ ಪನ ಅಪಾಕಟತ್ತಾ ಯೇಭುಯ್ಯಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಮೇವಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ವದತಿ ಮಞ್ಞೇ. ಆಚರಿಯಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾಪಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರುಚಿ – ‘‘ಕೇಕಕೇ’’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಮೇವ ‘‘ಪಞ್ಚಾಲಾ, ಕುರುಯೋ’’ತಿ ಸಹಜಾತಪದಾನಿ ವಿಯ, ರಟ್ಠವಾಚಕತ್ತಾ ಪನ ‘‘ಕುರುಯೋ’’ತಿ ಪದಮಿವ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ವೇಸ್ಸೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಸಮಾನವಿಭತ್ತೀಹಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೇಸು ಸಹಜಾತಪದೇಸು ಪಚ್ಛಿಮಂ ಉಪಯೋಗವಚನವಸೇನ ನಿದ್ದಿಸೇಯ್ಯ, ಯುತ್ತಿ ಚ ನ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಾಲಾ’’ತಿ, ‘‘ಕುರುಯೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಕೇಕಕೇ’’ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ವಚನೇ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕೇಕಕೇ’’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಮೇವ. ತಥಾ ಹಿ ಸನ್ಧಿವಿಸೋಧನವಿಧಾಯಕೋ ಆಚರಿಯೋ ತಾದಿಸಾನಂ ಪದಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ತಞ್ಞೇವ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಸಾಮಂ ಕತೇ ಪಕರಣೇ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೋ ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ, ಸುಖಂ ದುಕ್ಖಂ ಜೀವೋ, ಸುಖೇ ದುಕ್ಖೇ ಜೀವೇ’’ತಿ ಆಹ, ಟೀಕಾಯಮ್ಪಿ ಚ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಭಾವಮೇವ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೋ, ಸುಖಂ, ದುಕ್ಖಂ, ಜೀವೋ’’ತಿ ಸಾಧನೀಯಂ ರೂಪಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಹೀತಲೋಪವಸೇನ ಅಕಾರೋಕಾರಾನಞ್ಚ ಏಕಾರಾದೇಸವಸೇನ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ, ಸುಖೇ, ದುಕ್ಖೇ, ಜೀವೇ’’ತಿ ರೂಪನಿಪ್ಫತ್ತಿಮಾಹ. ಸಾ ಪಾಳಿನಯಾನು ಕೂಲಾ. ಕಚ್ಚಾಯನಾಚರಿಯೇನಪಿ ಪಾಳಿನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ದ್ವಿಪದೇ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣೇ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಪದಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ವುತ್ತಿಯಂ ‘‘ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಾನೀ’’ತಿ. ‘‘ದ್ವಿಪದೇ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣೇ’’ತಿ ¶ ಚ ಇದಂ ‘‘ಅಟ್ಠ ನಾಗಾವಾಸಸತಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಟ್ಠ ನಾಗಾವಾಸಸತೇ’’ತಿ ಪದಮಿವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಕೇಚಿ ಪನ ತೇಸಂ ಭುಮ್ಮೇಕವಚನತ್ತಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯದಿ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ‘‘ಕೇಕಕೇ’’ತಿ ಚ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ‘‘ಏಸೇಸೇ ಏಕೇ ಏಕಟ್ಠೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಏಸೇಸೇ’’ತಿ ಇಮಾನಿಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಭುಮ್ಮವಚನಾನಿ ವಾ ಸಿಯುಂ, ಉಪಯೋಗವಚನಾನಿ ವಾ. ಯಥೇತಾನಿ ಏವಂವಿಧಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಸುದ್ಧಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ, ಕೇಕಕೇ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ತಥಾವಿಧಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಸುದ್ಧಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ, ಬಾಲೇ, ಪಣ್ಡಿತೇ, ಕೇಕಕೇ’’ತಿ, ‘‘ವಿರತ್ತೇ ಕೋಸಿಯಾಯನೇ, ಅಟ್ಠ ನಾಗಾವಾಸಸತೇ, ಕೇ ಪುರಿಸೇ, ಏಸೇಸೇ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಸಬ್ಬನಾಮಏಕವಚನಅನೇಕವಚನವಸೇನ ಸಾಸನವರೇ ಠಿತಾನಂ ಪದಾನಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಪುಥುವಚನಾನಮೇಕಾರಾದೇಸವಸೇನೇವ ಭವತೀತಿ ಅವಸ್ಸಮಿದಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ, ಬಾಲೇ, ಪಣ್ಡಿತೇ’’ತಿಆದೀನಂ ಸುದ್ಧಪಚ್ಚತ್ತವಚನತಾ ಅತೀವ ಸುಖುಮಾ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ಸದ್ಧೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಆಚರಿಯೇ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ತದುಪದೇಸಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸದ್ದತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಚ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾನಂ ಞಾಣಚಕ್ಖುಸಮ್ಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಪಾಳಿನಯಾ ವಿವಿಧಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಸದ್ದತೋ ತಾವ ಇದಂ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಂ – ‘‘ವಿರತ್ತಾ ಕೋಸಿಯಾಯನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ವಿರತ್ತೇ ಕೋಸಿಯಾಯನೇ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಕೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕೇ ಪುರಿಸೇ’’ತಿ ಸಬ್ಬನಾಮಿಕಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಕಿನ್ನಾಮೋ ತೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕೋನಾಮೋ ತೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ’’ತಿ ಸಮಾಸಪದಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಿಸಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಕಿಂ ನಾಮಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ¶ ಕೋನಾಮೋತಿ ಹಿ ಸಮಾಸೋ. ತೇನ ‘‘ಕೋನಾಮಾ ಇತ್ಥೀ, ಕೋನಾಮಂ ಕುಲ’’ನ್ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ನಯೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಕ್ವ ತೇ ಬಲಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕೋ ತೇ ಬಲಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕ್ವಸದ್ದೇನ ಈಸಕಂ ಸಮಾನಸುತಿಕೋ ಸತ್ತಮಿಯನ್ತೋ ಕೋಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕ್ವ ಕೋಸದ್ದಾ ಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೀಸಕಸಮಾನಸುತಿಕಾ. ತಥಾ ‘‘ಇಧ ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹೇಸು, ಇಧ ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹಿಸು, ನ ತೇನತ್ಥಂ ಅಬನ್ಧಿ ಸೋ, ನ ತೇನತ್ಥಂ ಅಬನ್ಧಿಸೂ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಇದಂ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಂ – ‘‘ಯಂ ನ ಕಞ್ಚನದ್ವೇಪಿಞ್ಛ, ಅನ್ಧೇನ ತಮಸಾ ಗತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಕಾರೋ ‘‘ಕತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ. ನ ಕತನ್ತಿ ಕತಂ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ನಕಾರೋ ಉಪಮಾನೇ ವತ್ತತಿ, ನ ಪಟಿಸೇಧೇ.

‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಕತಞ್ಞೂ ಚ,

ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದೋ ಚ ಯೋ ನರೋ;

ಹತಾವಕಾಸೋ ವನ್ತಾಸೋ,

ಸ ವೇ ಉತ್ತಮಪೋರಿಸೋ’’ತಿ

ಏವಮಾದೀನಿಪಿ ಅಞ್ಞಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಇದಂ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಂ – ‘‘ತಣ್ಹಂ ಅಸ್ಮಿಮಾನಂ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋ ದ್ವಾದಸಾಯತನನಿಸ್ಸಿತಂ ನನ್ದಿರಾಗಞ್ಚ ಹನ್ತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅನೀಘೋ ಯಾತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾ ಅವತ್ವಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ

‘‘ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ಹನ್ತ್ವಾ, ರಾಜಾನೋ ದ್ವೇ ಚ ಖತ್ತಿಯೇ;

ರಟ್ಠಂ ಸಾನುಚರಂ ಹನ್ತ್ವಾ, ಅನೀಘೋ ಯಾತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ

ವುತ್ತಂ.

‘‘ವನಂ ¶ ಛಿನ್ದಥ ಮಾ ರುಕ್ಖಂ, ವನತೋ ಜಾಯತೇ ಭಯಂ;

ಛೇತ್ವಾ ವನಞ್ಚ ವನಥಂ, ನಿಬ್ಬನಾ ಹೋಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ

ಏವಮಾದೀನಿಪಿ ಅಞ್ಞಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಏವಂ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಸದ್ದತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಚ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾನಂ ಞಾಣಚಕ್ಖುಸಮ್ಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಪಾಳಿನಯಾ ವಿವಿಧಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಜಾನನ್ತಾ ಅಪಿ ಸದ್ದಸತ್ಥಮಖಿಲಂ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ ಪಾಠಕ್ಕಮೇ,

ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಲೋಕನೀತಿವಿಧುರಾ ಪಾಠೇ ನಯಾ ವಿಜ್ಜರೇ;

ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಪಹಾಯ ಬಾಹಿರಗತಂ ಏತ್ಥೇವ ತಸ್ಮಾ ಬುಧೋ,

ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಮಲಧಮ್ಮಸಾಗರತರೇ ನಿಬ್ಬಾನತಿತ್ಥೂಪಗೇ’’ತಿ.

ಏವಂ ಪಾಳಿನಯಾನಂ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ, ಬಾಲೇ ಚ, ಪಣ್ಡಿತೇ ಚಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಸುದ್ಧಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ತಞ್ಞೇವ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ, ನ ಸುತಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಭುಮ್ಮೋಪಯೋಗವಚನತ್ತಂ ಭುಮ್ಮೋಪಯೋಗವಚನೇಹಿ ತೇಸಂ ಸಮಾನಸುತಿಕತ್ತೇಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತಜೋತಕತ್ತಾ. ಸಮಾನಸುತಿಕಾಪಿ ಹಿ ಸದ್ದಾ ಅತ್ಥಪ್ಪಕರಣಲಿಙ್ಗಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತಕಾ ಭವನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ? ‘‘ಸೀಹೋ ಗಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಏವಂನಾಮಕೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಸೀಹೋ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಚಾಲೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಮಿಗರಾಜಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಏವಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತನಂ ಭವತಿ. ಸಙ್ಗಾಮೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಸಿನ್ಧವಮಾನೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಸ್ಸೋ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ರೋಗಿಸಾಲಾಯಂ ಪನ ‘‘ಸಿನ್ಧವಮಾನೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಲವಣ’’ನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಏವಂ ಪಕರಣವಸೇನ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತನಂ ಭವತಿ. ‘‘ಇಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಏವಂನಾಮಿಕಾ ಧಮ್ಮಜಾತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಇಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಅಚ್ಛಮಿಗೋ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಏವಂ ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಏಕದೇಸಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತನಂ ಭವತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ದೇವದತ್ತಂ ಪಕ್ಕೋಸ ಘಟಧಾರಕಂ ¶ ದಣ್ಡಧಾರಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಘಟದಣ್ಡಾದೀನಿ ಲಿಙ್ಗಂ, ತಥಾಪಿ ಸಮಾನಸುತಿಕಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ನ ತಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ.

‘‘ಇಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಇಸ್ಸಾ ಪುರಿಸಮನುಬನ್ಧಿಂಸೂ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತನಂ ಭವತಿ. ತಥಾ ‘‘ಸೀಹೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಿಗರಾಜಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಆಸಯಾ ನಿಕ್ಖಮತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮಿಗಾಧಿಪೋ ಕೇಸರಸೀಹೋ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ‘‘ಸೀಹೋ ಸಮಣುದ್ದೇಸೋ, ಸೀಹೋ ಸೇನಾಪತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಸೀಹೋ ನಾಮ ಸಾಮಣೇರೋ, ಸೀಹೋ ನಾಮ ಸೇನಾಪತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತನಂ ಭವತಿ. ‘‘ಅದ್ದಸಂಸು ಖೋ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ತರಸವಗ್ಗಿಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹಾರಂ ಪಟಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೇ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗತ್ಥಸಙ್ಖಾತಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತನಂ ಭವತಿ. ತಥಾ ‘‘ಸಿಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ನಾವಂ, ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚಾ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಮಾನಸುತಿಕಾನಂ ಆಲಪನತ್ಥಪಚ್ಚತ್ತತ್ಥಸಙ್ಖಾತಅತ್ಥವಿಸೇಸಜೋತನಂ ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ ಯಥ ಫುಸ್ಸಿತಗ್ಗೇ’’ತಿಆದೀನಿ ಭುಮ್ಮೋಪಯೋಗವಚನೇಹಿ ಸದಿಸತ್ತೇಪಿಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸುದ್ಧಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾನೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಬಹುವಚನಾನಂ ಏವ ಹಿ ಏಕಾರಾದೇಸವಸೇನ ಏವಂವಿಧಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ ಭುಮ್ಮೋಪಯೋಗವಚನಾನಿ ವಿಯಾತಿ. ನನು ಚ ಭೋ ಏವಂವಿಧಾನಂ ರೂಪಾನಂ ಪಾಳಿಯಂ ದಿಸ್ಸನತೋ ‘ಏಕಾರನ್ತಮ್ಪಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ಅತ್ಥೀ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಓಕಾರನ್ತಭಾವೋಗಧರೂಪವಿಸೇಸತ್ತಾ ತೇಸಂ ರೂಪಾನಂ. ಆದೇಸವಸೇನ ಹಿ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವಿಸುಂ ಏಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಸತ್ತವಿಧತಾಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ.

ಕೇಚಿ ¶ ಪನ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಯಾಯಂ ಪುರಿಸಸದ್ದನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಭೂತೋ, ಭೂತಾ. ಭೂತ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬೇಸಮೋಕಾರನ್ತಪದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವಿಭತ್ತಾ, ತತ್ಥ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ನ ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ? ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತಾದಿಸಾನಿ ಹಿ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನರೂಪಾನಿ ಪಾಳಿನಯೇ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯೇ ಚ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನೇ ‘‘ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮನಿ, ನಯನತ್ಥಕಮ್ಮನಿ, ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೇ, ತದತ್ಥೇ ಚಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಇಮೇಸು ಚತೂಸುಯೇವ ಠಾನೇಸು, ಪಭೇದತೋ ಪನ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ದಾನರೋಚನಧಾರಣನಮೋಯೋಗಾದಿಭೇದೇ ಪನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತಿ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ವುತ್ತಾನೀತಿ. ನನು ದಾನಕ್ರಿಯಾಯೋಗೇ ‘‘ಅಭಿರೂಪಾಯ ಕಞ್ಞಾ ದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತರೂಪದಸ್ಸನತೋ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ ‘‘ಪುರಿಸಾಯ, ಭೂತಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ದಾನರೋಚನಧಾರಣನಮೋಯೋಗಾದಿಭೇದೇ ಪನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಅಪಾಳಿನಯತ್ತಾ. ‘‘ಅಭಿರೂಪಾಯ ಕಞ್ಞಾ ದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ ಆಗತೋ ನಯೋ, ನ ಬುದ್ಧವಚನತೋ. ಬುದ್ಧವಚನಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಭಿರೂಪಸ್ಸ ಕಞ್ಞಾ ದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪದರೂಪಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ನನು ಚ ಭೋ ನಮೋಯೋಗಾದೀಸುಪಿ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ. ಸಾಸನಾವಚರಾಪಿ ಹಿ ನಿಪುಣಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ರತನತ್ತಯಂ ವನ್ದನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ –

‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಾಯ ಬುದ್ಧಸ್ಸ,

ನಮೋ ಧಮ್ಮಾಯ ಧಮ್ಮಿನೋ;

ನಮೋ ಸಙ್ಘಾಯ ಸಙ್ಘಸ್ಸ,

ನಮೋಕಾರೇನ ಸೋತ್ಥಿ ಮೇ’’ತಿ ಚ,

‘‘ಮುಖೇ ¶ ಸರಸಿ ಸಮ್ಫುಲ್ಲೇ, ನಯನುಪ್ಪಲಪಙ್ಕಜೇ;

ಪಾದಪಙ್ಕಜಪೂಜಾಯ, ಬುದ್ಧಾಯ ಸತತಂ ದದೇ’’ತಿ ಚ,

‘‘ನರೋ ನರಂ ಯಾಚತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಂ, ನರೇನ ದೂತೋ ಪಹಿತೋ ನರಾಯಾ’’ತಿ ಚ ಗಾಥಾರಚನಮ್ಪಿ ಕುಬ್ಬನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಸಾಸನಾವಚರಾಪಿ ನಿಪುಣಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿವತ್ವಾ ರತನತ್ತಯಂ ವನ್ದನ್ತಿ, ಗಾಥಾರಚನಮ್ಪಿ ಕುಬ್ಬನ್ತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಕತಪರಿಚಯವಸೇನ ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ ನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾರೂಪಾ ಗಾಥಾಪಿ ಚುಣ್ಣಿಯಪದಾನಿಪಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ, ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ರತನತ್ತಯಂ ವನ್ದನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಅಕತಪರಿಚಯಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಬಾಲದಾರಕಾ, ತೇಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಕತಪರಿಚಯವಸೇನ ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ರತನತ್ತಯಂ ವನ್ದನ್ತಿ, ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಪನ ಅಪ್ಪಕತರಾ. ಕತ್ಥಚಿ ಹಿ ಪದೇಸೇ ಕುಮಾರಕೇ ಅಕ್ಖರಸಮಯಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಾ ಗರೂ ಅಕ್ಖರಾನಮಾದಿಮ್ಹಿ ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ನ ಪನ ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪಾಳಿನಯೇ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯೇ ಚ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಾನಚತುಕ್ಕಂ, ಪಭೇದತೋ ಸತ್ತಟ್ಠಾನಂ ವಾ ದಾನರೋಚನಧಾರಣನಮೋಯೋಗಾದಿಭೇದೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕೇಹಿಚಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾನಿ ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಾಯ, ಬುದ್ಧಾಯ ದಾನಂ ದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಪಾಳಿಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಾನಂ ದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪನ ಪಾಳಿನಯಅಟ್ಠಕಥಾನಯಾನುರೂಪೇನ ಆಯಾದೇಸಸ್ಸ ಪಯೋಗರಚನಾ – ‘‘ಬುದ್ಧಾಯ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಬುದ್ಧಾಯ ನಗರಂ ನೇನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಂ ನಗರಂ ನೇನ್ತೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಬುದ್ಧಾಯ ಸಕ್ಕತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಬುದ್ಧೇನ ಸಕ್ಕತೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಬುದ್ಧಾಯ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಚ್ಚಜತೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಬುದ್ಧಾಯ ಅಪೇನ್ತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ, ಬುದ್ಧಸ್ಮಾ ಅಪೇನ್ತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ವಾ ¶ , ‘‘ಬುದ್ಧಾಯ ಧಮ್ಮತಾ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಧಮ್ಮತಾ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಬುದ್ಧಾಯ ಪಸನ್ನೋ, ಬುದ್ಧೇ ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ ವಾ ಇತಿ ಪಭೇದತೋ ಇಮಂ ಸತ್ತಠಾನಂ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಆಯಾದೇಸೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ –

ಪಾಠೇ ಮಹಾನಮಕ್ಕಾರ-ಸಙ್ಖಾತೇ ಸಾಧುನನ್ದನೇ;

ಸಮ್ಪದಾನೇ ನಮೋಯೋಗೇ, ಆಯಾದೇಸೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಏತ್ಥ ಮಹಾನಮಕ್ಕಾರಪಾಠೋ ನಾಮ ‘‘ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ. ಅತ್ರಾಪಿ ಆಯಾದೇಸೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ವಮ್ಮಿಕಸುತ್ತೇಪಿ ‘‘ನಮೋ ಕರೋಹಿ ನಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆಯಾದೇಸೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಸೋತ್ಥಿ ಭದನ್ತೇ ಹೋತು ರಞ್ಞೋ, ಸೋತ್ಥಿ ಜನಪದಸ್ಸ’’. ಏವಂ ಆಯಾದೇಸೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸ್ಸ, ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯಪಿ;

ಸಮ್ಪದಾನೇ ನಮೋಯೋಗೇ, ಆಯಾದೇಸೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ.

ತಥಾ ಹಿ

‘‘ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧಂ ಪಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ಸದಾ ಗೋತಮಸಾವಕಾ;

ಯೇಸಂ ದಿವಾ ಚ ರತ್ತೋ ಚ, ನಿಚ್ಚಂ ಬುದ್ಧಗತಾ ಸತೀ’’ತಿ

ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಗುಳಂ ಖಿಪಮಾನೋ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’ತಿ ವತ್ವಾ ಗುಳಂ ಖಿಪತೀ’’ತಿ ಆಯಾದೇಸವಜ್ಜಿತೋ ಸದ್ದರಚನಾವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸಗಾಥಾವಗ್ಗವಣ್ಣನಾಯಮ್ಪಿ ಧನಞ್ಜಾನೀಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತ್ವಂ ಠಿತಾಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಕಾಸೇತ್ವಾಪಿ ‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’ತಿ ತಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮಣಕಸ್ಸ ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೋಸೀ’’ತಿ ಆಯಾದೇಸವಜ್ಜಿತೋ ಸದ್ದರಚನಾವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನಂ ದೇತಿ. ತಸ್ಸ ¶ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ನ ರುಚ್ಚತಿ. ಸಮಣಸ್ಸ ರೋಚತೇ ಸಚ್ಚಂ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಛತ್ತಂ ಧಾರೇತಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಿಲಾಘತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಯಾದೇಸವಿವಜ್ಜಿತೋ ಸದ್ದರಚನಾವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ದಾನರೋಚನಾದೀಸು ಬಹೂಸು ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇಸು ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಂ ರೂಪಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮಾದೀಸು ಪನ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಪ್ಪೋ ಸಗ್ಗಾಯ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮನಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಮೂಲಂ ಪಟಿಕಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಪ್ಪೋ ಸಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಚ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪಟಿಕಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಕಸ ಗತಿಯನ್ತಿ ಧಾತುಸ್ಸ ಪತಿಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಆಕಡ್ಢೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ಭವತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ಮಮ ಅತ್ಥಕಾಮೋ, ಯೋ ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾನ ದಕಾಯ ನೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನಯನತ್ಥಕಮ್ಮನಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಮಂ ಉದಕಂ ನೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ವಸನಕಸೋಬ್ಭಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ವಿರಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ಮಮ ವಚನಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ಮಮ ವಚನತೋ ವಿರಮಥಾತಿ ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಮಹಾಗಣಾಯ ಭತ್ತಾ ಮೇ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ಮಮ ಮಹತೋ ಹಂಸಗಣಸ್ಸ ಭತ್ತಾತಿ ಹಿ ಸಾಮಿವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥೋ. ಮಮ ಹಂಸರಾಜಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಅಸಕ್ಕತಾ ಚಸ್ಮ ಧನಞ್ಚಯಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ಮಯಂ ಧನಞ್ಚಯಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಅಸಕ್ಕತಾ ಚ ಭವಾಮಾತಿ ಹಿ ಕತ್ತುತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಧನಞ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಧನಞ್ಚಯೇನಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಧನಞ್ಚಯಾಯಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ದಾನಕ್ರಿಯಾದಿಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೇಯೇವ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಧನಞ್ಚಯರಾಜೇನ ಮಯಂ ಅಸಕ್ಕತಾ ಚ ಭವಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ವಿರಾಗಾಯ ¶ ಉಪಸಮಾಯ ನಿರೋಧಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪನ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಾನಿ ಸದ್ದರೂಪಾನಿ ತದತ್ಥೇ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಸದ್ದತ್ಥಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿನಯಾಯ. ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮತ್ಥಞ್ಹೇಸ ವಿನಯೋ, ನ ಭವಭೋಗಾದಿಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ ತದತ್ಥವಸೇನೇವ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಂ ಸದ್ದರೂಪಂ ಪಯುಞ್ಜಿಂಸು, ಏವಂ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮನಿ ನಯನತ್ಥಕಮ್ಮನಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೇ ತದತ್ಥೇ ಚಾತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸುಯೇವ ಠಾನೇಸು ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಪನ ದಾನರೋಚನಾದಿಭೇದೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇ. ತಥಾ ಹಿ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ‘‘ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಸಮ್ಪದಾನವಚನ’’ನ್ತಿ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಂ ಸದ್ದರೂಪಂ ವುತ್ತಂ, ಪುರಿಸಸದ್ದಾದಿವಸೇನ ಪನ ತಾದಿಸಾನಿ ರೂಪಾನಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ ತಾದಿಸಾನಂ ಸದ್ದರೂಪಾನಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ. ಕಚ್ಚಾಯನಪ್ಪಕರಣೇಪಿ ಹಿ ‘‘ಆಯ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ತೂ’’ತಿ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವುತ್ತಿಯಂ ‘‘ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಪುರಿಸಾಯಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಮಣಾಯಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಯಾ’’ತಿ ವಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ನನು ಭೋ ತಸ್ಸೇವ ವುತ್ತಿಯಂ ‘‘ಚತುತ್ಥೀತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮುಖಂ. ಏಕವಚನಸ್ಸಾತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಪುರಿಸಾನಂ ದದಾತಿ. ವಾತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ದಾತಾ ಹೋತಿ ಸಮಣಸ್ಸ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪುರಿಸಾಯ ಸಮಣಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪದರೂಪಾನಿ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ಕೇವಲಂ ಪನ ಮುಖಸದ್ದಯೋಗತೋ ಬಹುವಚನಭಾವತೋ ವಿಕಪ್ಪನತೋ ಚ ‘‘ಪುರಿಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ನ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಮುಖಸದ್ದಯೋಗಾದಿವಿರಹಿತೇ ಪನ ಠಾನೇ ಅವಸ್ಸಂ ಸಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ? ಏತ್ಥ ವುಚ್ಚತೇ – ‘‘ಚತುತ್ಥೀತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮುಖ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ‘‘ಸಚೇ ಆಯಾದೇಸೋ ಭವೇಯ್ಯ ¶ , ಚತುತ್ಥಿಯಾ ಏವ ಭವತಿ, ನ ಛಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮುಖ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ನ ಚ ತೇನ ‘‘ಮುಖಸದ್ದಟ್ಠಾನೇ ದೇತೀತಿಆದಿಕೇ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯಭೂತೇ ಕ್ರಿಯಾಪದೇ ಠಿತೇ ಆಯಾದೇಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಏಕವಚನಸ್ಸಾತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಪುರಿಸಾನಂ ದದಾತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋಪಿ ‘‘ಏಕವಚನಸ್ಸೇವ ಆಯಾದೇಸೋ ಹೋತಿ, ನ ಬಹುವಚನಸ್ಸಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ದದಾತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ‘‘ಪುರಿಸಾನ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾನವಚನತ್ತಂ ಞಾಪೇತುಂ ಅವೋಚ, ನ ಚ ‘‘ದೇತೀತಿಆದಿಕೇ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯಭೂತೇ ಕ್ರಿಯಾಪದೇ ಸತಿ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ. ‘‘ವಾತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ದಾತಾ ಹೋತಿ ಸಮಣಸ್ಸ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತೋಪಿ ‘‘ಸಮ್ಪದಾನೇಯೇವ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಆಯಾದೇಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ನ ದಾನಾದಿಕ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಯಾದೇಸವಿಧಾನಂ ಞಾಪೇತಿ.

ಯದಿ ಪನ ದಾನಾದಿಕ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಯಾದೇಸವಿಧಾನಂ ಸಿಯಾ, ವುತ್ತಿಕಾರಕೇನ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವುತ್ತಿಯಂ ಮೂಲೋದಾಹರಣೇಯೇವ ‘‘ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯಾ’’ತಿ ತದತ್ಥಪಯೋಗಾನಿ ವಿಯ ‘‘ಪುರಿಸಾಯ ದೀಯತೇ’’ತಿಆದಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಬುದ್ಧವಚನೇ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಅಭಾವಾ. ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಹಿ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೋ ಸೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ದೀಯತೇ’’ತಿ ಆಯಾದೇಸರಹಿತಾನಿಯೇವ ರೂಪಾನಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಸಮ್ಪದಾನವಚನ’’ನ್ತಿ ಭಣನ್ತೋಪಿ ಚ ಥೇರೋ ದಾನಾದಿಕ್ರಿಯಾಪೇಕ್ಖಂ ಅಕತ್ವಾ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಂ ರೂಪಮೇವ ನಿದ್ದಿಸಿ. ತೇನ ಸೋ ಪಯೋಗೋ ತದತ್ಥಪ್ಪಯೋಗೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ದಾನಾದಿಕ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಯಾದೇಸವಿಧಾನಂ ನ ಕತ’’ನ್ತಿ. ಯಜ್ಜೇವಂ ‘‘ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿಯೇವ ತದತ್ಥಪ್ಪಯೋಗಾನಿ ‘‘ಆಯ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ತೂ’’ತಿ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಿಸಯಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನಾಞ್ಞಾನೀತಿ? ತನ್ನ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ವಿಸಯಾಯೇವ ತಸ್ಸ. ಕತಮಾನಿ? ‘‘ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಪ್ಪೋ ¶ ಸಗ್ಗಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ದಕಾಯ ನೇತಿ, ವಿರಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ಮಮವಚನಾಯ, ಗಣಾಯ ಭತ್ತಾ’’ತಿಆದೀನಿ. ‘‘ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನೇನ ವಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪನ ವಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಅವಿಸಯಾವಾತಿ.

ನನು ಚ ಭೋ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ವುತ್ತಿಕಾರಕೇನ ಮೂಲೋದಾಹರಣೇಸು ‘‘ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ಕಿಮುದಾಹರಣೇ ಪನ ‘‘ವಾತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನೇನ ವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಅವಚನೇ ಕಾರಣಮತ್ಥಿ, ತಂ ಸುಣಾಥ – ‘‘ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಪ್ಪೋ ಸಗ್ಗಾಯ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಮೂಲಾಯ, ಸಗ್ಗಾಯಾ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಸುದ್ಧಸಮ್ಪದಾನವಚನಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮನಿ ವತ್ತನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಮೂಲೋದಾಹರಣೇಸು ನ ವುತ್ತಾನಿ. ತಥಾ ‘‘ದಕಾಯ ನೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದಕಾಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ನಯನತ್ಥಕಮ್ಮನಿ ವತ್ತನತೋ ಸುದ್ಧಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವಿರಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ಮಮ ವಚನಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ವಚನಾಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನತ್ಥೇ ವತ್ತನತೋ, ‘‘ಗಣಾಯ ಭತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಗಣಾಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ಸಾಮಿವಚನತ್ಥೇ ವತ್ತನತೋ, ‘‘ಅಸಕ್ಕತಾ ಚಸ್ಮ ಧನಞ್ಚಯಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಧನಞ್ಚಯಾಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ಕತ್ತುವಸೇನ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ವತ್ತನತೋ ಸುದ್ಧಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಕಿಮುದಾಹರಣೇಪಿ ‘‘ಸಗ್ಗಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ಗಮನಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮನಿ ವತ್ತನತೋ ಸುದ್ಧಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ವಾತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನೇನ ವಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಹೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯಞ್ಚ ಪತ್ವಾ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮಾದೀಸು ಚತೂಸುಯೇವ ಠಾನೇಸು ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಪನ ದಾನರೋಚನಾದಿಭೇದೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ನನು ಚ ಭೋ ‘‘ಚನ್ದನಸಾರಂ ಜೇಟ್ಠಿಕಾಯ ಅದಾಸಿ ಸುವಣ್ಣಮಾಲಂ ಕನಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ದಾನಪ್ಪಯೋಗೇ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತರೂಪದಸ್ಸನತೋ ‘‘ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ದೀಯತೇ, ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ¶ ರುಚ್ಚತಿ ಅಲಙ್ಕಾರೋ, ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ಛತ್ತಂ ಧಾರೇತಿ, ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ನಮೋ ಕರೋಹಿ, ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ಸೋತ್ಥಿ ಭವತು, ರಾಜಕಞ್ಞಾಯ ಸಿಲಾಘತೇ’’ತಿಆದೀಹಿಪಿ ಪಯೋಗೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯಞ್ಚ ಪತ್ವಾ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮಾದೀಸು ಚತೂಸುಯೇವ ಠಾನೇಸು ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಪನ ದಾನರೋಚನಾದಿಭೇದೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇ’’ತಿ ವದಥಾತಿ? ಉಪ್ಪಥಮವತಿಣ್ಣೋ ಭವಂ, ನ ಹಿ ಭವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಚನತ್ಥಂ ಜಾನಾತಿ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಿ ಏಕವಚನವಸೇನ ತತಿಯಾಚತುತ್ಥೀಪಞ್ಚಮೀಛಟ್ಠೀಸತ್ತಮೀಠಾನೇಸು ಸಮಸಮಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಾನಿ ಅಸಮಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇಸು ಪುರಿಸಾದಿ ಚಿತ್ತಾದಿಸದ್ದಾನಂ ಅಕಾರನ್ತಪಕತಿಭಾವೇ ಠಿತಾನಂ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಸಹಿತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಬುದ್ಧವಚನಾದೀಸು ದಾನರೋಚನಾದಿಭೇದೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಮೂಲಾಯ, ಸಗ್ಗಾಯ, ದಕಾಯ, ವಚನಾಯ, ಗಣಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮಾದೀಸು ತೀಸು ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಸಮ್ಬೋಧಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಪನ ಅನೇಕಸತಾನಿ ತಿಲಿಙ್ಗಪದಾನಿ ತದತ್ಥೇಯೇವಾತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ‘‘ದೇತಿ, ರೋಚತಿ, ಧಾರೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಸುದ್ಧಸಮ್ಪದಾನವಿಸಯೇಸು ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಭವನ್ತಿ ಚತ್ರ –

ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ, ಆಯಾದೇಸೇನ ಸಂಯುತಂ;

ರೂಪಂ ಅನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ, ಠಾನೇಸು ಚತುಸುಟ್ಠಿತಂ.

ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮನಿ ಚೇವ, ನಯನತ್ಥಸ್ಸ ಕಮ್ಮನಿ;

ವಿಭತ್ತಿಯಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸೇ, ತದತ್ಥೇ ಚಾತಿ ನಿದ್ದಿಸೇ.

‘‘ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಪ್ಪೋ ಸಗ್ಗಾಯ ಗಚ್ಛತಿ’’;

ಏವಂ ಗತ್ಯತ್ಥಕಮ್ಮಸ್ಮಿಂ, ದಿಟ್ಠಮಮ್ಹೇಹಿ ಸಾಸನೇ.

‘‘ದಕಾಯ ¶ ನೇತಿ’’ ಇಚ್ಚೇವಂ, ನಯನತ್ಥಸ್ಸ ಕಮ್ಮನಿ;

‘‘ವಚನಾಯಾ’’ತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ, ವಿರಮಣಪ್ಪಯೋಗತೋ.

‘‘ಗಣಾಯ’’ಇತಿ ಸಾಮಿಸ್ಮಿಂ, ‘‘ಭತ್ತಾ’’ತಿ ಸದ್ದಯೋಗತೋ;

‘‘ಧನಞ್ಚಯಾಯಾ’’ತಿ ಪದಂ, ಕತ್ತುತ್ಥೇ ಸಾಮಿಸೂಚಕಂ.

‘‘ಅಸಕ್ಕತಾ’’ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ, ಯೋಗತೋತಿ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ;

ಅಞ್ಞೋ ಚಾಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬೋ ವಿಭಾವಿನಾ.

‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾ’’ತಿಮಾನಿ ತು;

ಲಿಙ್ಗತ್ತಯವಸೇನೇವ, ತದತ್ಥಸ್ಮಿಂ ವಿನಿದ್ದಿಸೇ.

ಏವಂ ಪಾಠಾನುಲೋಮೇನ, ಕಥಿತೋ ಆಯಸಮ್ಭವೋ;

ಇದನ್ತು ಸುಖುಮಂ ಠಾನಂ, ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ.

ಓಕಾರನ್ತವಸೇನೇವ, ನಾನಾನಯಸುಮಣ್ಡಿತಾ;

ಪದಮಾಲಾ ಮಹೇಸಿಸ್ಸ, ಸಾಸನತ್ಥಂ ಪಕಾಸಿತಾ.

ಇಮಮತಿಮಧುರಞ್ಚೇ ಚಿತ್ತಿಕತ್ವಾ ಸುಣೇಯ್ಯುಂ,

ವಿವಿಧನಯವಿಚಿತ್ತಂ ಸಾಧವೋ ಸದ್ದನೀತಿಂ;

ಜಿನವರವಚನೇತೇ ಸದ್ದತೋ ಜಾತಕಙ್ಖಂ,

ಕುಮುದಮಿವ’ಸಿನಾ ವೇ ಸುಟ್ಠು ಛಿನ್ದೇಯ್ಯುಮೇತ್ಥ.

ಇತಿ ನವಙ್ಗೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಬ್ಯಪ್ಪಥಗತೀಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ

ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ

ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ ನಾಮ

ಪಞ್ಚಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ಅಕಾರನ್ತೋಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೬. ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ

ಅಥ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಮತಂ ಪುರೇಚರಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪೇಸು ಅಭಿಭವಿತು ಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ¶ ವಕ್ಖಾಮ – ಸತ್ಥಾ, ಸತ್ಥಾ, ಸತ್ಥಾರೋ. ಸತ್ಥಾರಂ, ಸತ್ಥಾರೋ. ಸತ್ಥಾರಾ, ಸತ್ಥಾರೇಹಿ, ಸತ್ಥಾರೇಭಿ. ಸತ್ಥು, ಸತ್ಥುಸ್ಸ, ಸತ್ಥುನೋ, ಸತ್ಥಾನಂ, ಸತ್ಥಾರಾನಂ. ಸತ್ಥಾರಾ, ಸತ್ಥಾರೇಹಿ, ಸತ್ಥಾರೇಭಿ. ಸತ್ಥು, ಸತ್ಥುಸ್ಸ, ಸತ್ಥುನೋ, ಸತ್ಥಾನಂ, ಸತ್ಥಾರಾನಂ. ಸತ್ಥರಿ, ಸತ್ಥಾರೇಸು. ಭೋ ಸತ್ಥ, ಭೋ ಸತ್ಥಾ, ಭವನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರೋ.

ಅಯಂ ಯಮಕಮಹಾಥೇರೇನ ಕತಾಯ ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಾ ಆಗತೋ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಚ ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಚ ‘‘ಸತ್ಥುನಾ’’ತಿ ಪದಂ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ ‘‘ಧಮ್ಮರಾಜೇನ ಸತ್ಥುನಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ. ‘‘ಸತ್ಥಾರಾ, ಸತ್ಥುನಾ, ಸತ್ಥಾರೇಹಿ, ಸತ್ಥಾರೇಭೀ’’ತಿ ಕಮೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಸತಿಪಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೇ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಸೇಸವಸೇನ, ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಸೇಸಾಭಾವೇಪಿ ಅತ್ಥನಾನತ್ಥತಾವಸೇನ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ದಸ್ಸನಂ ನಿರುತ್ತಿಕ್ಕಮೋತಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಪದಂ ಏಕವಚನಬಹುವಚನವಸೇನ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕಾದೀಸು ಪನ ‘‘ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಪಠಮಾಬಹುವಚನಂ ನ ಆಗತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಆಗತಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಿತಾ ಮಚ್ಚುಮುಪಬ್ಬಜನ್ತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಿತಾ’’ತಿ ಪಠಮಾಬಹುವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪಠಮಾಬಹುವಚನತ್ತಂ ಅವಸ್ಸಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ವತ್ತಾ, ಧಾತಾ, ಗನ್ತಾದೀನಮ್ಪಿ ತಗ್ಗತಿಕತ್ತಾ. ತಥಾ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ‘‘ಸತ್ಥಾರೇ’’ತಿ ದುತಿಯಾಬಹುವಚನಞ್ಚ ‘‘ಸತ್ಥುಸ್ಸ, ಸತ್ಥಾನ’’ನ್ತಿ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೇಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿ ಚ ಆಗತಾನಿ, ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ಪನ ನ ಆಗತಾನಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪೋಸೇತಿ. ಭಾತರೋ ಅತಿಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಸತ್ಥಾರೇ’’ತಿ ದುತಿಯಾಬಹುವಚನರೂಪಂ ಅಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಕಚ್ಚಾಯನಾದೀಸು ‘‘ಭೋ ಸತ್ಥ, ಭೋ ಸತ್ಥಾ’’ ಇತಿ ರಸ್ಸದೀಘವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ. ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ‘‘ಭೋ ಸತ್ಥ’’ ಇತಿರಸ್ಸವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಭವನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರೋ’’ತಿ ಆರಾದೇಸವಸೇನ ಆಲಪನಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ¶ ‘‘ಭೋ ಸತ್ಥ’’ ಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಭೋ ಸತ್ಥಾ’’ ಇತಿ ದೀಘವಸೇನ ಆಲಪನಬಹುವಚನಂ ಲಪಿತಂ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಆಗಮೇ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯಥಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಸತ್ಥುಸದ್ದಸ್ಸ ಯಂ ರೂಪನ್ತರಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ – ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಇಮೇಸಂ ಮಹಾನಾಮ ತಿಣ್ಣಂ ಸತ್ಥೂನಂ ಏಕಾ ನಿಟ್ಠಾ ಉದಾಹು ಪುಥು ನಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸತ್ಥೂನ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಸತ್ಥು, ಸತ್ಥುಸ್ಸ, ಸತ್ಥುನೋ, ಸತ್ಥಾನಂ, ಸತ್ಥಾರಾನಂ, ಸತ್ಥೂನ’’ನ್ತಿ. ಅಭಿಭವಿತಾ, ಅಭಿಭವಿತಾ, ಅಭಿಭವಿತಾರೋ. ಅಭಿಭವಿತಾರಂ, ಅಭಿಭವಿತಾರೋ. ಅಭಿಭವಿತಾರಾ, ಅಭಿಭವಿತುನಾ, ಅಭಿಭವಿತಾರೇಹಿ, ಅಭಿಭವಿತಾರೇಭಿ. ಅಭಿಭವಿತು, ಅಭಿಭವಿತುಸ್ಸ, ಅಭಿಭವಿತುನೋ, ಅಭಿಭವಿತಾನಂ, ಅಭಿಭವಿತಾರಾನಂ, ಅಭಿಭವಿತೂನಂ. ಅಭಿಭವಿತಾರಾ, ಅಭಿಭವಿತಾರೇಹಿ, ಅಭಿಭವಿತಾರೇಭಿ. ಅಭಿಭವಿತು, ಅಭಿಭವಿತುಸ್ಸ, ಅಭಿಭವಿತುನೋ, ಅಭಿಭವಿತಾನಂ, ಅಭಿಭವಿತಾರಾನಂ. ಅಭಿಭವಿತರಿ, ಅಭಿಭವಿತಾರೇಸು. ಭೋ ಅಭಿಭವಿತ, ಭೋ ಅಭಿಭವಿತಾ, ಭವನ್ತೋ ಅಭಿಭವಿತಾರೋ. ಯಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಭಿಭವಿತು ಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಸತ್ಥುನಯೇನ ಯೋಜಿತಾ, ಏವಂ ಪರಿಭವಿತುಆದೀನಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತಂಸದಿಸಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಸತ್ಥುನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥಞ್ಞಾನಿ ತಂಸದಿಸಾನಿ ನಾಮ ‘‘ವತ್ತಾ, ಧಾತಾ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಪದಾನಂ ವತ್ತುಧಾತು ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪಕತಿರೂಪಾನಿ.

ವತ್ತಾ ಧಾತಾ ಗನ್ತಾ ನೇತಾ,

ದಾತಾ ಕತ್ತಾ ಚೇತಾ ತಾತಾ;

ಛೇತ್ತಾ ಭೇತ್ತಾ ಹನ್ತಾ ಮೇತಾ,

ಜೇತಾ ಬೋದ್ಧಾ ಞಾತಾ ಸೋತಾ.

ಗಜ್ಜಿತಾ ವಸ್ಸಿತಾ ಭತ್ತಾ, ಮುಚ್ಛಿತಾ ಪಟಿಸೇಧಿತಾ;

ಭಾಸಿತಾ ಪುಚ್ಛಿತಾ ಖನ್ತಾ, ಉಟ್ಠಾತೋಕ್ಕಮಿತಾ ತತಾ.

ನತ್ತಾ ¶ ಪನತ್ತಾ ಅಕ್ಖಾತಾ, ಸಹಿತಾ ಪಟಿಸೇವಿತಾ;

ನೇತಾ ವಿನೇತಾ ಇಚ್ಚಾದೀ, ವತ್ತರೇ ಸುದ್ಧಕತ್ತರಿ.

ಉಪ್ಪಾದೇತಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಾ, ಸನ್ದಸ್ಸೇತಾ ಪಬ್ರೂಹೇತಾ;

ಬೋಧೇತಾದೀ ಚಞ್ಞೇ ಸದ್ದಾ, ಞೇಯ್ಯಾ ಹೇತುಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥಸ್ಮಿಂ.

ಕತ್ತಾ ಖತ್ತಾ ನೇತ್ತಾ ಭತ್ತಾ, ಪಿತಾ ಭಾತಾತಿಮೇ ಪನ;

ಕಿಞ್ಚಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ಸುತ್ತಸ್ಮಿಂ, ತಂ ಪಭೇದಂ ಕಥೇಸ್ಸಹಂ.

ಸತ್ಥಾತಿಆದೀಸು ಕೇಚಿ, ಉಪಯೋಗೇನ ಸಾಮಿನಾ;

ಸಹೇವ ನಿಚ್ಚಂ ವತ್ತನ್ತಿ, ನೇವ ವತ್ತನ್ತಿ ಕೇಚಿ ತು.

ತತ್ರ ಕತ್ತುಸದ್ದಾದಯೋ ರೂಪನ್ತರವಸೇನ ಸತ್ಥುಸದ್ದತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ ಕತ್ತೇ ತರಮಾನೋ, ಗನ್ತ್ವಾ ವೇಸ್ಸನ್ತರಂವದಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕತ್ತೇ’’ತಿ ಇದಂ ಆಲಪನೇಕವಚನರೂಪಂ, ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಭೋ ಕತ್ತಾ’’ತಿ ರೂಪತೋ ರೂಪನ್ತರಂ ನಾಮ. ‘‘ತೇನ ಹಿ ಭೋ ಖತ್ತೇ ಯೇನ ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಖತ್ತೇ’’ತಿ ಇದಞ್ಚಾಲಪನೇಕವಚನರೂಪಂ. ಏವಮ್ಪಿ ‘‘ಭೋ ಖತ್ತಾ’’ತಿ ರೂಪತೋ ರೂಪನ್ತರಂ ನಾಮ. ‘‘ನೇತ್ತೇ ಉಜುಂ ಗತೇ ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ನೇತ್ತೇ’’ತಿ ಇದಂ ಸತ್ತಮಿಯಾ ಏಕವಚನರೂಪಂ, ಏತಮ್ಪಿ ‘‘ನೇತ್ತರೀ’’ತಿ ರೂಪತೋ ರೂಪನ್ತರಂ. ‘‘ಆರಾಧಯತಿ ರಾಜಾನಂ, ಪೂಜಂ ಲಭತಿ ಭತ್ತುಸೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಭತ್ತೂಸೂ’’ತಿ ಇದಂ ಸತ್ತಮಿಯಾ ಬಹುವಚನರೂಪಂ. ‘‘ಭತ್ತಾರೇಸೂ’’ತಿ ರೂಪತೋ ರೂಪನ್ತರಂ, ಅತ್ರ ‘‘ಭತ್ತೂಸೂ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ, ‘‘ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಿತೂಸೂ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ಚ ‘‘ವತ್ತೂಸು ಧಾತೂಸು ಗನ್ತೂಸು ನೇತೂಸು ದಾತೂಸು ಕತ್ತೂಸೂ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಯೋಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ನಯೋ ಸತ್ಥುಸದ್ದೇಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ವಿಯ ಅಮ್ಹೇ ಪಟಿಭಾತಿ.

ಪಿತಾ, ಪಿತಾ, ಪಿತರೋ. ಪಿತರಂ, ಪಿತರೋ. ಪಿತರಾ, ಪಿತುನಾ, ಪೇತ್ಯಾ, ಪಿತರೇಹಿ, ಪಿತರೇಭಿ, ಪಿತೂಹಿ, ಪಿತೂಭಿ. ಪಿತು, ಪಿತುಸ್ಸ, ಪಿತುನೋ ¶ , ಪಿತಾನಂ, ಪಿತರಾನಂ, ಪಿತೂನಂ. ಪಿತರಾ, ಪೇತ್ಯಾ, ಪಿತರೇಹಿ, ಪಿತರೇಭಿ, ಪಿತೂಹಿ, ಪಿತೂಭಿ. ಪಿತು, ಪಿತುಸ್ಸ, ಪಿತುನೋ, ಪಿತಾನಂ, ಪಿತರಾನಂ, ಪಿತೂನಂ. ಪಿತರಿ, ಪಿತರೇಸು, ಪಿತೂಸು. ಭೋ ಪಿತ, ಭೋ ಪಿತಾ, ಭವನ್ತೋ ಪಿತರೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಪೇತ್ಯಾ, ಪಿತೂನ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ನಯದ್ವಯಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭಾತುಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಮತ್ಯಾ ಚ ಪೇತ್ಯಾ ಚ ಕತಂ ಸುಸಾಧು, ಅನುಞ್ಞಾತೋಸಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ, ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅಚ್ಚಯೇನಾ’’ತಿ ಚ ದಸ್ಸನತೋ ಪಿತುಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಪೇತ್ಯಾ, ಪಿತೂಹಿ, ಪಿತೂಭಿ. ಪಿತೂನ’’ನ್ತಿ ರೂಪಭೇದೋ ಚ, ‘‘ಪಿತರೋ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ರಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ ಸತ್ಥುಸದ್ದತೋ ವಿಸೇಸೋ. ತತ್ಥ ಚ ‘‘ಪೇತ್ಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಜನ್ತುಯೋ, ಹೇತುಯೋ, ಹೇತುಯಾ, ಅಧಿಪತಿಯಾ’’ತಿ ಪದಾನಿ ವಿಯ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರೂಪನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಚೋದನಾ ಸೋಧನಾ ಚಾತ್ರ ಭವತಿ – ಸತ್ಥಾ ಪಿತಾ ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಿ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಮುಪಾದಾಯ ಆಕಾರನ್ತಾನೀತಿ ಚ, ಪಠಮಂ ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಪಕತಿರೂಪಮುಪಾದಾಯ ಉಕಾರನ್ತಾನೀತಿ ಚ ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ, ‘‘ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ. ಅಮಾತಾಪಿತರಸಂವಡ್ಢೋ. ಕತ್ತಾರನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಸತ್ಥಾರ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಕಥಂ ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥಾತಿ? ಏತಾನಿಪಿ ಮಯಂ ಪಕತಿರೂಪಮುಪಾದಾಯ ಉಕಾರನ್ತಾನೀತಿ ಭಣಾಮಾತಿ. ನನು ಚ ಭೋ ಏತಾನಿ ಅಕಾರನ್ತಾನೀತಿ? ನ, ಉಕಾರನ್ತಾನಿಯೇವ ತಾನಿ. ನನು ಚ ಭೋ ಯೋ ಅಂ ನಾದೀನಿ ಪರಭೂತಾನಿ ವಚನಾನಿ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇಹಿ ಉಕಾರನ್ತಸದ್ದಾನಮನ್ತಸ್ಸ ಆರಾದೇಸೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಕಾರನ್ತಾನೀತಿ? ನ, ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಪರಭೂತಾನಂ ಯೋ ಅಂ ನಾದೀನಂ ವಚನಾನಮನೋಕಾಸತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಸಮಾಸವಿಸಯೋ ಏಸೋ. ಸಮಾಸವಿಸಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿಪಿ ರೂಪಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಭೋ ‘‘ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮತೀ’’ತಿ ಪಯೋಗಸ್ಸ ವಿಯ ಅಸಮಾಸವಿಸಯೇ ‘‘ಸತ್ಥಾರತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಹೇತು ¶ ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸತ್ಥಾರ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಅಕಾರನ್ತಾನೀತಿ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನೀತಿ? ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ಸತ್ಥಾರತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಉಕಾರನ್ತತ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಅಸಮಾಸತ್ತೇಪಿ ತೋಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ಥುಸದ್ದಸ್ಸ ಉಕಾರೋ ಆರಾದೇಸಂ ಲಭತಿ. ಯಾನಿ ಪನ ತುಮ್ಹೇ ಉಕಾರಸ್ಸ ಆರಾದೇಸನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಯೋ ಅಂನಾದೀನಿ ವಚನಾನಿ ಇಚ್ಛಥ, ತಾನಿ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಮಾಣಂ ನ ಹೋನ್ತಿ. ಕಾನಿ ಪನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚೇ? ಅಸಮಾಸವಿಸಯೇ ತೋಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಸಮಾಸವಿಸಯೇ ಪರಪದಾನಿ ಚ ಪರಪದಾಭಾವೇ ಸ್ಯಾದಿವಿಭತ್ತಿಯೋ ಚಾತಿ ಇಮಾನೇವ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಏಕನ್ತೇನ ಪಮಾಣಂ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯಾವದೇವ ಅನತ್ಥಾಯ, ಞತ್ತಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಅಯಂ ನಿಮ್ಮಾತಾಪಿತರೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಹಟೇ ದಣ್ಡೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಮ್ಮಾತಾಪಿತರೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಮಾಸವಿಸಯತ್ತಾ ಸಿಮ್ಹಿ ಪರೇ ಉಕಾರೋ ಆರಾದೇಸಂ ಲಭತಿ, ತತೋ ಸಿಸ್ಸ ಓಕಾರಾದೇಸೋ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಪದಂ ಪಕತಿರೂಪವಸೇನ ಉಕಾರನ್ತಂ ಭವತಿ. ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಮುಪಾದಾಯ ‘‘ಪುರಿಸೋ, ಉರಗೋ’’ತಿ ಪದಾನಿ ವಿಯ ಓಕಾರನ್ತಞ್ಚ ಭವತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಾಸವಿಗ್ಗಹೋ ‘‘ಮಾತಾ ಚ ಪಿತಾ ಚ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ನತ್ಥಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಿಮ್ಮಾತಾಪಿತರೋ’’ತಿ. ಪಕತಿರೂಪವಸೇನ ಹಿ ‘‘ನಿಮ್ಮಾತಾಪಿತು’’ ಇತಿ ಠಿತೇ ಸಿವಚನಸ್ಮಿಂ ಪರೇ ಉಕಾರಸ್ಸ ಆರಾದೇಸೋ ಹೋತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಕಥಾಪೋತ್ಥಕೇ ‘‘ಅಯಂ ನಿಮ್ಮಾತಾಪಿತಿಕೋ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏಸೋ ಪನ ‘‘ಅಯಂ ನಿಮ್ಮಾತಾಪಿತರೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತಂ ಮಞ್ಞಮಾನೇಹಿ ಠಪಿತೋತಿ ಮಞ್ಞಾಮ, ನ ಸೋ ಅಯುತ್ತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠೋ. ಸೋ ಹಿ ಉಮಙ್ಗಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಏಕಪಿತರೋತಿ ಸಿಮ್ಹಿ ಆರಾದೇಸಪಯೋಗೇನ ಸಮೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಯಥಾಪಿ ¶ ನಿಯಕೋ ಭಾತಾ,

ಸಉದರಿಯೋ ಏಕಮಾತುಕೋ;

ಏವಂ ಪಞ್ಚಾಲಚನ್ದೋ ತೇ,

ದಯಿತಬ್ಬೋ ರಥೇಸಭಾ’’ತಿ

ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತೇಹಿ ಪಾಳಿನಯಞ್ಞೂಹಿ ಗರೂಹಿ ‘‘ನಿಯಕೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೋ ಏಕಪಿತರೋ ಏಕಮಾತುಯಾ ಜಾತೋ’’ತಿ ಸಿಮ್ಹಿ ಆರಾದೇಸಪಯೋಗರಚನಾ ಕತಾ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಸಿಮ್ಹಿ ಆರಾದೇಸೇ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪ್ಪಯೋಗೋಯೇವಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠೋ, ಅಥ ಖೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪ್ಪಯೋಗೋಪಿ ಸಾಸನೇ ದಿಟ್ಠೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಚೂಳವಗ್ಗೇ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೀ ಹೋತಿ ಅಸಕ್ಯಧೀತರಾ’’ತಿ ಪದಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಾಸವಿಗ್ಗಹೋ ‘‘ಸಕ್ಯಕುಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸಕ್ಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಧೀತಾ ಸಕ್ಯಧೀತರಾ, ನ ಸಕ್ಯಧೀತರಾ ಅಸಕ್ಯಧೀತರಾ’’ತಿ. ಇಧಾಪಿ ಸಿಮ್ಹಿ ಪರೇ ಉಕಾರಸ್ಸ ಆರಾದೇಸೋ ಕತೋ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಆಪಚ್ಚಯೋ, ತತೋ ಸಿಲೋಪೋ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸಮಾಸಪದತ್ತೇ ಸತ್ಥು ಪಿತು ಕತ್ತುಸದ್ದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯಂ ವುತ್ತರೂಪತೋ ಕೋಚಿ ಕೋಚಿ ರೂಪವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ರೂಪವಿಸೇಸೋ ನಯಞ್ಞುನಾ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬೋ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು. ಕೋ ಹಿ ನಾಮ ಸಮತ್ಥೋ ನಿಸ್ಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧವಚನಸಾಗರೇ ಸಂಕಿಣ್ಣಾನಿ ವಿಚಿತ್ರಾನಿ ಪಣ್ಡಿತಜನಾನಂ ಹದಯವಿಮ್ಹಾಪನಕರಾನಿ ಪದರೂಪರತನಾನಿ ಸಮುದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಾನಿಯೇವ ದಸ್ಸಿತಾನಿ.

ಅದನ್ಧಜಾತಿಕೋ ವಿಞ್ಞು-ಜಾತಿಕೋ ಸತತಂ ಇಧ;

ಯೋಗಂ ಕರೋತಿ ಚೇ ಸತ್ಥು, ಪಾಳಿಯಂ ಸೋ ನ ಕಙ್ಖತಿ.

ಯೇ ಪನಿಧ ಅಮ್ಹೇಹಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಅಭಿಭವಿತಾ, ವತ್ತಾ, ಕತ್ತಾ’’ದಯೋ ಸದ್ದಾ ಪಕಾಸಿತಾ, ತೇಸು ಕೇಚಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಚ್ಚಂ ವತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಪುಚ್ಛಿತಾ, ಓಕ್ಕಮಿತಾ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ¶ ನೋ ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪುಚ್ಛಿತಾ. ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತಾ’’ತಿಆದಿಪಯೋಗಾ ಬಹೂ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಸಾಮಿವಚನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಚ್ಚಂ ವತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅಭಿಭವಿತಾ, ವತ್ತಾ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾನಂ ಅಭಿಭವಿತಾ, ತಸ್ಸ ಭವನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ. ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ. ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ. ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ಉಪ್ಪಾದೇತಾ ನರುತ್ತಮೋ’’ತಿಆದಿಪಯೋಗಾ ಬಹೂ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಉಪಯೋಗವಚನೇನಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ನೇವ ವತ್ತನ್ತಿ ನಿಯೋಗಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತನತೋ. ತಂ ಯಥಾ? ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಪಿತಾ, ಭಾತಾ, ನತ್ತಾ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಚ್ಚಂ ವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಕಮ್ಮಭೂತಂ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಉಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಾನಂ ಆಕಾರನ್ತಪದಾನಂ ಪವತ್ತಿಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸದ್ದೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಚ ಕೋಸಲ್ಲಮಿಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಪುನ ಲಿಙ್ಗಅನ್ತವಸೇನ ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಸತ್ಥೋ, ಸತ್ಥ’’ನ್ತಿ ತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪದಾನಮತ್ಥೋ ಚ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಚ ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ಚ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ. ತತ್ರ ಹಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪಠಮಂ ಉಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಆಕಾರನ್ತಭೂತಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ, ‘‘ಸತ್ಥೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪಠಮಂ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಓಕಾರನ್ತಭೂತಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ, ‘‘ಸತ್ಥ’’ನ್ತಿದಂ ಪನ ಪಠಮಂ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಭೂತಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ. ತತ್ರ ಸತ್ಥಾತಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಸಾಸತಿ ಅನುಸಾಸತೀತಿ ಸತ್ಥಾ, ಕೋ ಸೋ? ಭಗವಾ. ಸತ್ಥೋತಿ ಸಹ ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಸತ್ಥೋ, ಭಣ್ಡಮೂಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾಣಿಜ್ಜಾಯ ದೇಸನ್ತರಂ ಗತೋ ಜನಸಮೂಹೋ. ಸತ್ಥನ್ತಿ ಸಾಸತಿ ಆಚಿಕ್ಖತಿ ಅತ್ಥೇ ಏತೇನಾತಿ ಸತ್ಥಂ, ಬ್ಯಾಕರಣಾದಿಗನ್ಥೋ, ಅಥ ವಾ ಸಸತಿ ಹಿಂಸತಿ ಸತ್ತೇ ಏತೇನಾತಿ ಸತ್ಥಂ, ಅಸಿಆದಿ. ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಸತ್ಥಾ, ಸತ್ಥಾರೋ. ಸತ್ಥಾರಂ, ಸತ್ಥಾರೋ’’ತಿ ಪುರೇ ವಿಯ ¶ ಪದಮಾಲಾ. ‘‘ಸತ್ಥೋ, ಸತ್ಥಾ. ಸತ್ಥಂ, ಸತ್ಥೇ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ. ‘‘ಸತ್ಥಂ, ಸತ್ಥಾನಿ, ಸತ್ಥಾ. ಸತ್ಥಂ, ಸತ್ಥಾನಿ, ಸತ್ಥೇ’’ತಿ ನಪುಂಸಕೇ ವತ್ತಮಾನ ಚಿತ್ತನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ತಿಧಾ ಭಿನ್ನಾಸು ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಸು ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ.

ಸತ್ಥಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸತ್ಥಾ ಯನ್ತಿ ಧನತ್ಥಿಕಾ;

ಸತ್ಥಾ ಅಪೇತಿ ಪುರಿಸೋ, ಭೋನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ ದದಾಥ ಸಂ.

ಏವಂ ಸುತಿಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಸದಿಸತಾ ಭವತಿ.

ಸತ್ಥಂ ಯಂ ತಿಖಿಣಂ ತೇನ, ಸತ್ಥೋ ಕತ್ವಾನ ಕಪ್ಪಿಯಂ;

ಫಲಂ ಸತ್ಥುಸ್ಸ ಪಾದಾಸಿ, ಸತ್ಥಾ ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ.

ಏವಂ ಅಸುತಿಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಅಸದಿಸತಾ ಭವತಿ, ತಥಾ ಲಿಙ್ಗಅನ್ತವಸೇನ. ‘‘ಚೇತಾ ಚೇತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ತಾತಾ ತಾತೋ’’ತಿ ಚ ದುಕಂ ಕತ್ವಾ ಪದಾನಮತ್ಥೋ ಚ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಚ ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ಚ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ.

ತತ್ರ ಹಿ ‘‘ಚೇತಾ’’ತಿ ಪಠಮಂ ಉಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಆಕಾರನ್ತಭೂತಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ, ತಥಾ ‘‘ತಾತಾ’’ತಿ ಪದಮ್ಪಿ. ‘‘ಚೇತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪಠಮಂ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಓಕಾರನ್ತಭೂತಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ, ತಥಾ ‘‘ತಾತೋ’’ತಿ ಪದಮ್ಪಿ. ತತ್ರ ಚೇತಾತಿ ಚಿನೋತಿ ರಾಸಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಚೇತಾ, ಪಾಕಾರಚಿನನಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಇಟ್ಠಕವಡ್ಢಕೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೇತೋತಿ ಚಿತ್ತಂ, ಏವಂನಾಮಕೋ ವಾ ಲುದ್ದೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಚೇತಯತಿ ಚಿನ್ತೇತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ಚೇತೋ, ಲುದ್ದೋ ಪನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ. ತಾತಾತಿ ತಾಯತೀತಿ ತಾತಾ. ‘‘ಅಘಸ್ಸ ತಾತಾ ಹಿತಸ್ಸ ವಿಧಾತಾ’’ತಿಸ್ಸ ಪಯೋಗೋ. ‘‘ತಾತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ತಾಯತೀತಿ ತಾತೋ, ಪುತ್ತಾನಂ ಪಿತೂಸು, ಪಿತರಾನಂ ಪುತ್ತೇಸು, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಸು ಪಿಯಪುಗ್ಗಲೇಸು ವತ್ತಬ್ಬವೋಹಾರೋ ¶ ಏಸೋ. ‘‘ಸೋ ನೂನ ಕಪಣೋ ತಾತೋ, ಚಿರಂ ರುಚ್ಚತಿ ಅಸ್ಸಮೇ. ಕಿಚ್ಛೇನಾಧಿಗತಾ ಭೋಗಾ, ತೇ ತಾತೋ ವಿಧಮಂ ಧಮಂ. ಏಹಿ ತಾತಾ’’ತಿಆದೀಸು ಚಸ್ಸ ಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಚೇತಾ, ಚೇತಾ, ಚೇತಾರೋ. ಚೇತಾರಂ, ಚೇತಾರೋ’’ತಿ ಸತ್ಥುನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ. ‘‘ಚೇತೋ, ಚೇತಾ. ಚೇತಂ, ಚೇತೇ. ಚೇತಸಾ, ಚೇತೇನಾ’’ತಿ ಮನೋಗಣನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ಅಯಂ ಚಿತ್ತವಾಚಕಸ್ಸ ಚೇತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ. ‘‘ಚೇತೋ, ಚೇತಾ. ಚೇತಂ, ಚೇತೇ. ಚೇತೇನಾ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ಅಯಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕಸ್ಸ ಚೇತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ. ‘‘ತಾತಾ, ತಾತಾ, ತಾತಾರೋ. ತಾತಾರ’’ನ್ತಿ ಸತ್ಥುನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ‘‘ತಾತೋ, ತಾತಾ, ತಾತ’’ನ್ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ಏವಮಿಮಾಸುಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಸು ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಲಿಙ್ಗಅನ್ತವಸೇನ ‘‘ಞಾತಾ, ಞಾತೋ, ಞಾತಂ, ಞಾತಾ’’ತಿ ಚತುಕ್ಕಂ ಕತ್ವಾ ಪದಾನಮತ್ಥೋ ಚ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಚ ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ಚ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ.

ತತ್ರ ಹಿ ‘‘ಞಾತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪಠಮಂ ಉಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಆಕಾರನ್ತಭೂತಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ. ‘‘ಞಾತೋ ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪಠಮಂ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛೋಕಾರನ್ತನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಭೂತಾನಿ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗೇಸು ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಞಾತೋ ಅತ್ಥೋ ಸುಖಾವಹೋ. ಞಾತಮೇತಂ ಕುರಙ್ಗಸ್ಸಾ’’ತಿ ನೇಸಂ ಪಯೋಗಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ‘‘ಞಾತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪಠಮಂ ಆಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಪಿ ಆಕಾರನ್ತಭೂತಂ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗೇಸು ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏಸಾ ಇತ್ಥಿಮಯಾ ಞಾತಾ’’ತಿ ಪಯೋಗೋ. ತತ್ರ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪಕ್ಖೇ ‘‘ಜಾನಾತೀತಿ ಞಾತಾ’’ತಿ ಕತ್ತುಕಾರಕವತ್ತಮಾನಕಾಲವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದಿಪಕ್ಖೇ ‘‘ಞಾಯಿತ್ಥಾತಿ ಞಾತಾ ಞಾತೋ ¶ ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಕಮ್ಮಕಾರಕಾತೀತಕಾಲವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಏಸ ನಯೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಞಾತಾ, ಞಾತಾ, ಞಾತಾರೋ. ಞಾತಾರ’’ನ್ತಿ ಸತ್ಥುನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ‘‘ಞಾತೋ, ಞಾತಾ. ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ‘‘ಞಾತಂ, ಞಾತಾನಿ, ಞಾತಾ. ಞಾತಂ, ಞಾತಾನಿ, ಞಾತೇ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಚಿತ್ತನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ‘‘ಞಾತಾ, ಞಾತಾ, ಞಾತಾಯೋ. ಞಾತಂ, ಞಾತಾ, ಞಾತಾಯೋ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ಏವಮಿಮಾಸುಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಸು ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ. ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ. ವತ್ತಾ ಧಾತಾ ಗನ್ತಾದೀನಮ್ಪಿ ‘‘ವದತೀತಿ ವತ್ತಾ, ಧಾರೇತೀತಿ ಧಾತಾ, ಗಚ್ಛತೀತಿ ಗನ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ನಿಬ್ಬಚನಾನಿ ಞೇಯ್ಯಾನಿ.

ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪಕಿಣ್ಣಕವಚನಂ ಕಥಿತಂ, ತಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾನೇ ಇದಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸದ್ದನೀತಿ ನಾಮ ಸದ್ದಾನಮತ್ಥಾನಞ್ಚ ಯುತ್ತಾಯುತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಕತಾರಮ್ಭತ್ತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಂ ಮಾಗಧವೋಹಾರಂ ಸಙ್ಖೋಭೇತ್ವಾ ಕಥಿತಾಯೇವ ಸೋಭತಿ, ನ ಇತರಥಾ, ತಸ್ಮಾ ನಾನಪ್ಪಭೇದೇನ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಾಯ ಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಅಟ್ಠಾನೇ ಇದಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ನಾನಾಉಪಾಯೇಹಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಕತಾರಮ್ಭತ್ತಾ ಚ ಪನ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋಪೇತ್ಥ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಕುಲಪುತ್ತೇಹಿ ಅಯಂ ಸದ್ದನೀತಿ ಪಿಟಕತ್ತಯೋಪಕಾರಾಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಾ.

ಇತಿ ಅಭಿಭವಿತಾಪದಸದಿಸಾನಿ ವತ್ತಾ, ಧಾತಾ, ಗನ್ತಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ಇದಾನಿ ಅತಂಸದಿಸಾನಿ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ –

ಗುಣವಾ ಗಣವಾ ಚೇವ, ಬಲವಾ ಯಸವಾ ತಥಾ;

ಧನವಾ ಸುತವಾ ವಿದ್ವಾ, ಧುತವಾ ಕತವಾಪಿ ಚ.

ಹಿತವಾ ¶ ಭಗವಾ ಚೇವ, ಧಿತವಾ ಥಾಮವಾ ತಥಾ;

ಯತವಾ ಚಾಗವಾ ಚಾಥ, ಹಿಮವಿಚ್ಚಾದಯೋ ರವಾ.

ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇಹಿ, ಅಕಾರನ್ತೇಹಿ ಪಾಯತೋ;

ವನ್ತುಸದ್ದೋ ಪರೋ ಹೋತಿ, ತದನ್ತಾ ಗುಣವಾದಯೋ.

ಸಞ್ಞಾವಾ ರಸ್ಮಿವಾ ಚೇವ, ಮಸ್ಸುವಾ ಚ ಯಸಸ್ಸಿವಾ;

ಇಚ್ಚಾದಿದಸ್ಸನಾಪೇಸೋ, ಆಕಾರಿವಣ್ಣುಕಾರತೋ;

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀಸು ಹೋತಿ, ಕತ್ಥಚೀತಿ ಪಕಾಸಯೇ.

ಸತಿಮಾ ಗತಿಮಾ ಅತ್ಥ-ದಸ್ಸಿಮಾ ಧಿತಿಮಾ ತಥಾ;

ಮುತಿಮಾ ಮತಿಮಾ ಚೇವ, ಜುತಿಮಾ ಹಿರಿಮಾಪಿ ಚ.

ಥುತಿಮಾ ರತಿಮಾ ಚೇವ, ಯತಿಮಾ ಬಲಿಮಾ ತಥಾ;

ಕಸಿಮಾ ಸುಚಿಮಾ ಧೀಮಾ, ರುಚಿಮಾ ಚಕ್ಖುಮಾಪಿ ಚ.

ಬನ್ಧುಮಾ ಹೇತುಮಾ’ಯಸ್ಮಾ, ಕೇತುಮಾ ರಾಹುಮಾ ತಥಾ;

ಖಾಣುಮಾ ಭಾಣುಮಾ ಗೋಮಾ, ವಿಜ್ಜುಮಾ ವಸುಮಾದಯೋ.

ಪಾಪಿಮಾ ಪುತ್ತಿಮಾ ಚೇವ, ಚನ್ದಿಮಿಚ್ಚಾದಯೋಪಿ ಚ;

ಅತಂಸದಿಸಸದ್ದಾತಿ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ ವಿಭಾವಿನಾ.

ಇವಣ್ಣುಕಾರೋಕಾರೇಹಿ, ಮನ್ತುಸದ್ದೋ ಪರೋ ಭವೇ;

ಆಕಾರನ್ತಾ ಚಿಕಾರನ್ತಾ, ಇಮನ್ತೂತಿ ವಿಭಾವಯೇ.

ಗುಣವಾ, ಗುಣವಾ, ಗುಣವನ್ತೋ. ಗುಣವನ್ತಂ, ಗುಣವನ್ತೇ. ಗುಣವತಾ, ಗುಣವನ್ತೇನ, ಗುಣವನ್ತೇಹಿ, ಗುಣವನ್ತೇಭಿ. ಗುಣವತೋ, ಗುಣವನ್ತಸ್ಸ, ಗುಣವತಂ, ಗುಣವನ್ತಾನಂ. ಗುಣವತಾ, ಗುಣವನ್ತಾ, ಗುಣವನ್ತಸ್ಮಾ, ಗುಣವನ್ತಮ್ಹಾ, ಗುಣವನ್ತೇಹಿ, ಗುಣವನ್ತೇಭಿ. ಗುಣವತೋ, ಗುಣವನ್ತಸ್ಸ, ಗುಣವತಂ, ಗುಣವನ್ತಾನಂ. ಗುಣವತಿ, ಗುಣವನ್ತೇ, ಗುಣವನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಗುಣವನ್ತಮ್ಹಿ, ಗುಣವನ್ತೇಸು. ಭೋ ಗುಣವಾ, ಭವನ್ತೋ ಗುಣವಾ, ಭೋನ್ತೋ ಗುಣವನ್ತೋ.

ಏತ್ಥ ¶ ಪನ ‘‘ಏಥ ತುಮ್ಹೇ ಆವುಸೋ ಸೀಲವಾಹೋಥಾ’’ತಿ ಚ,

‘‘ಬಲವನ್ತೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಥಾಮವನ್ತೋಪಿ ಹಾಯರೇ;

ಚಕ್ಖುಮಾ ಅನ್ಧಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾತುಗಾಮವಸಂ ಗತಾ’’ತಿ ಚ

ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸೀಲವಾ, ಚಕ್ಖುಮಾ’’ತಿ ಪಠಮಾಬಹುವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಗುಣವಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಾಲಪನಟ್ಠಾನೇ ಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಗುಣವಾ ಸತಿಮಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ಗುಣವಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಾಲಪನಬಹುವಚನಾನಿ ಆಗತಾನಿ, ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಭಾವೇನೇವ ಆಗತಂ, ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ಪನ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಚ ‘‘ಭೋ ಗುಣವ’’ಇತಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ಆಗತಂ. ಮಯಂ ಪನ ‘‘ತಗ್ಘ ಭಗವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ. ಕಥಂ ನು ಭಗವಾ ತುಯ್ಹಂ ಸಾವಕೋ ಸಾಸನೇ ರತೋ’’ತಿಏವಮಾದೀಸು ಅನೇಕಸತೇಸು ಪಾಠೇಸು ‘‘ಭಗವಾ’’ಇತಿ ಆಲಪನೇಕವಚನಸ್ಸ ದೀಘಭಾವದಸ್ಸನತೋ ವನ್ತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಭೋ ಗುಣವಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ ದೀಘವಸೇನ ವಚನಂ ಯುತ್ತತರಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞಾಮ, ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ ಪನ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬವೇರಭಯಾತೀತ, ಪಾದೇ ವನ್ದಾಮಿ ಚಕ್ಖುಮ. ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಪಾಪಿಮ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಪಾಳಿಪದೇಸೇಸು ‘‘ಚಕ್ಖುಮ’’ಇಚ್ಚಾದಿಆಲಪನೇಕವಚನಸ್ಸ ರಸ್ಸಭಾವದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಭೋ ಸತಿಮ, ಭೋ ಗತಿಮ’’ಇಚ್ಚಾದಿ ರಸ್ಸವಸೇನ ವಚನಂ ಯುತ್ತತರಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞಾಮ, ಅಥ ವಾ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸ’’ ಇತಿದೀಘವಸೇನ ವುತ್ತಾಲಪನೇಕವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಭಗವಾ, ಆಯಸ್ಮಾ’’ ಇತಿದೀಘವಸೇನ ವುತ್ತಪದಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವನ್ತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇಪಿ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ, ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇಪಿ ವನ್ತುಪಚ್ಚಯನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಕಚ್ಚಾಯನಾದೀಸು ‘‘ಭೋ ಗುಣವಂ, ಭೋ ಗುಣವ, ಭೋ ಗುಣವಾ’’ಇತಿ ನಿಗ್ಗಹೀತರಸ್ಸದೀಘವಸೇನ ತೀಣಿ ಆಲಪನೇಕವಚನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಇಮಿನಾ ‘‘ಭೋ ಸತಿಮಂ, ಭೋ ಸತಿಮ, ಭೋ ಸತಿಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಯೋಪಿ ದಸ್ಸಿತೋ ¶ . ಪಠಮಾಬಹುವಚನಟ್ಠಾನೇ ಪನ ‘‘ಗುಣವನ್ತೋ, ಗುಣವನ್ತಾ, ಗುಣವನ್ತೀ’’ತಿ ತೀಣಿ ಪದಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಇಮಿನಾಪಿ ‘‘ಸತಿಮನ್ತೋ, ಸತಿಮನ್ತಾ, ಸತಿಮನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಯೋಪಿ ದಸ್ಸಿತೋ. ತೇಸು ‘‘ಭೋ ಗುಣವಂ ಭೋ ಸತಿಮಂ, ಗುಣವನ್ತಾ, ಗುಣವನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಪದಾನಿ ಏವಂಗತಿಕಾನಿ ಚ ಅಞ್ಞಾನಿ ಪದಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಾನಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ’’ತಿ ಪದಂ ಪಸಿದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ಯಞ್ಚ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ, ಯಞ್ಚ ಕಚ್ಚಾಯನಾದೀಸು, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಾಳಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಹಿ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಯಥಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ಗಙ್ಗೋದಕೇನ ಯಮುನೋದಕಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ, ತಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಅಯಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತಂ ಯಥಾ? ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಧೀತಾ ಮಹಾವೀರ, ಪಞ್ಞವನ್ತ ಜುತಿನ್ಧರಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಞ್ಞವನ್ತ’’ಇತಿ ಆಲಪನೇಕವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ.

‘‘ಸಬ್ಬಾ ಕಿರೇವಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾನಿ,

ಯಸಸ್ಸಿ ನಂ ಪಞ್ಞವನ್ತಂ ವಿಸಯ್ಹ;

ಯಸೋ ಚ ಲದ್ಧಾ ಪುರಿಮಂ ಉಳಾರಂ,

ನಪ್ಪಜ್ಜಹೇ ವಣ್ಣಬಲಂ ಪುರಾಣ’’ನ್ತಿ.

ಇಮಿಸ್ಸಾ ಜಾತಕಪಾಳಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಪಞ್ಞವನ್ತ’’ಇತಿ ಆಲಪನೇಕವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಚ ‘‘ಭೋ ಗುಣವನ್ತ, ಭೋ ಗುಣವನ್ತಾ, ಭೋ ಸತಿಮನ್ತ, ಭೋ ಸತಿಮನ್ತಾ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ಆಲಪನೇಕವಚನಾನಿ ಅವಸ್ಸಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ತಿಸ್ಸಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಯಸಸ್ಸಿ ಪಞ್ಞವನ್ತ’’ ಇಚ್ಚಾಲಪನವಚನಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ನನ್ತಿ ಹಿ ಪದಪೂರಣೇ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಪಞ್ಞವನ್ತನ್ತಿ ಪನ ಛನ್ದಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಅನುಸಾರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಪಾವಚನೇ ವನ್ತುಪಚ್ಚಯಾದಿಸಹಿತಾನಂ ಸದ್ದಾನಂ ‘‘ಭಗವಾ, ಆಯಸ್ಮಾ, ಪಞ್ಞವನ್ತ, ಚಕ್ಖುಮ, ಪಾಪಿಮ’’ಇತಿದಸ್ಸಿತನಯೇನ ಆಲಪನಪ್ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಗಙ್ಗಾಭಾಗೀರಥೀ ನಾಮ, ಹಿಮವನ್ತಾ ಪಭಾವಿತಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕುತೋ ಆಗತತ್ಥ ಭನ್ತೇತಿ, ಹಿಮವನ್ತಾ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಚ ದಸ್ಸನತೋ ¶ ‘‘ಗುಣವನ್ತಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಏಕವಚನಂ ಕಥಿತಂ. ಯಥಾ ಗುಣವನ್ತು ಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜಿತಾ, ಏವಂ ಧನವನ್ತುಬಲವನ್ತಾದೀನಂ ಸತಿಮನ್ತು ಗತಿಮನ್ತಾದೀನಞ್ಚ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ವಿದ್ವಾದಿಪದಾನಂ ಗುಣವಾಪದೇನ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಮ್ಪಿ ಸೋತೂನಂ ಪಯೋಗೇಸು ಸಮ್ಮೋಹಾಪಗಮತ್ಥಂ ಏಕದೇಸತೋ ನಿಬ್ಬಚನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿದ್ವನ್ತುಇಚ್ಚಾದಿಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ – ಞಾಣಸಙ್ಖಾತೋ ವೇದೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿದ್ವಾ, ಪಣ್ಡಿತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿದ್ವಾಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವೇ ‘‘ಇತಿ ವಿದ್ವಾ ಸಮಂ ಚರೇ’’ತಿಆದಿ ಆಹಚ್ಚಪಾಠೋ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಅತ್ರಾಯಂ ಪದಮಾಲಾ – ವಿದ್ವಾ, ವಿದ್ವಾ, ವಿದ್ವನ್ತೋ. ವಿದ್ವನ್ತಂ, ವಿದ್ವನ್ತೇ. ವಿದ್ವತಾ, ವಿದ್ವನ್ತೇನ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ. ವೇದನಾವಾ, ವೇದನಾವಾ, ವೇದನಾವನ್ತೋ. ವೇದನಾವನ್ತಂ, ವೇದನಾವನ್ತೇ. ವೇದನಾವತಾ, ವೇದನಾವನ್ತೇನ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ. ಏವಂ ‘‘ಸಞ್ಞಾವಾಚೇತನಾವಾ ಸದ್ಧಾವಾ ಪಞ್ಞವಾ ಸಬ್ಬಾವಾ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸುಪಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ವೇದನಾವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬಾವನ್ತಂ ಲೋಕ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಾವನ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತವನ್ತಂ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಜ್ಝೇದೀಘಞ್ಹಿ ಇದಂ ಪದಂ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪನ ‘‘ಪಞ್ಞವಾಪಞ್ಞವನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಮಜ್ಝೇರಸ್ಸಾನಿಪಿ ಭವನ್ತಿ. ಯಸಸ್ಸಿನೋ ಪರಿವಾರಭೂತಾ ಜನಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಸಸ್ಸಿವಾ, ಅಥ ವಾ ಯಸಸ್ಸೀ ಚ ಯಸಸ್ಸಿವಾ ಚಾತಿ ಯಸಸ್ಸಿವಾ. ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸೋಯಂ. ‘‘ಯಸಸ್ಸಿವಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥಿಭಾವೇ –

‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಭಿಜಾತೋ ಯಸಸ್ಸಿವಾ;

ಧಮ್ಮರಾಜಾ ವಿದೇಹಾನಂ, ಪುತ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ತವಾ’’ತಿ

ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಂ. ‘‘ಯಸಸ್ಸಿವಾ, ಯಸಸ್ಸಿವಾ, ಯಸಸ್ಸಿವನ್ತೋ. ಯಸಸ್ಸಿವನ್ತಂ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ ನೇತಬ್ಬಂ. ಅತ್ಥೇ ದಸ್ಸನಸೀಲಂ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿ, ಕಿಂ ¶ ತಂ? ಞಾಣಂ. ಅತ್ಥದಸ್ಸಿ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮಾ, ಏತ್ಥ ಚ –

‘‘ತಂ ತತ್ಥ ಗತಿಮಾ ಧಿತಿಮಾ, ಮುತಿಮಾ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮಾ;

ಸಙ್ಖಾತಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ, ವಿಧುರೋ ಏತದಬ್ರವೀ’’ತಿ

ಇದಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ವಚನಂ. ‘‘ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮಾ, ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮಾ, ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮನ್ತೋ. ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಮನ್ತಂ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ ನೇತಬ್ಬಂ. ಪಾಪಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾಪಿಮಾ, ಅಕುಸಲರಾಸಿಸಮನ್ನಾಗತೋ ಮಾರೋ. ಪುತ್ತಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುತ್ತಿಮಾ, ಬಹುಪುತ್ತೋ. ‘‘ಸೋಚತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಬಹುಪುತ್ತೋ ‘‘ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಚನ್ದೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚನ್ದಿಮಾ. ಚನ್ದೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಚನ್ದವಿಮಾನಮಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಚನ್ದವಿಮಾನವಾಸೀ ಪನ ದೇವಪುತ್ತೋ ‘‘ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಚನ್ದೋ ಉಗ್ಗತೋ, ಪಮಾಣತೋ ಚನ್ದೋ ಆಯಾಮವಿತ್ಥಾರತೋ ಉಬ್ಬೇಧತೋ ಚ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನೋ, ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ತೀಹಿ ಯೋಜನೇಹಿ ಊನದಿಯಡ್ಢಸತಯೋಜನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಚನ್ದವಿಮಾನಂ ‘‘ಚನ್ದೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ತಥಾಗತಂ ಅರಹನ್ತಂ, ಚನ್ದಿಮಾ ಸರಣಂ ಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಚನ್ದದೇವಪುತ್ತೋ ‘‘ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಚನ್ದೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚನ್ದಿಮಾ. ಚನ್ದೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಚನ್ದದೇವಪುತ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತನ್ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪನ ಚನ್ದವಿಮಾನಂ ‘‘ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ರಾಹು ಚನ್ದಂ ಪಮುಞ್ಚಸ್ಸು, ಚನ್ದೋ ಮಣಿಮಯವಿಮಾನೇ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಚನ್ದದೇವಪುತ್ತೋ ‘‘ಚನ್ದೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ.

‘‘ಯೋ ಹವೇ ದಹರೋ ಭಿಕ್ಖು, ಯುಞ್ಜತಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ;

ಸೋಮಂಲೋಕಂಪಭಾಸೇತಿ, ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ

ಆದೀಸು ಪನ ತನ್ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಚನ್ದವಿಮಾನಂ ‘‘ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇತಿ ‘‘ಚನ್ದೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ ಚ ಚನ್ದದೇವಪುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಚನ್ದವಿಮಾನಸ್ಸಪಿ ¶ ನಾಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ರ ‘‘ಪಾಪಿಮಾ ಪುತ್ತಿಮಾ ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಪಾಪಸದ್ದಾದಿತೋ ‘‘ತದಸ್ಸತ್ಥಿ’’ ಇಚ್ಚೇತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಿದ್ಧಿಮುಪಾಗತಾನೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ.

ನನು ಚ ಭೋ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಸಾಧೇತಬ್ಬಾನೀತಿ? ನ, ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಕಾರನ್ತತೋ ಮನ್ತುನೋ ಅಭಾವಾ. ನನು ಚ ಭೋ ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪಾಪ ಪುತ್ತ ಚನ್ದತೋ ಪಠಮಂ ಇಕಾರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಸಾಧೇತುನ್ತಿ? ಸಕ್ಕಾ ರೂಪಮತ್ತಸಿಜ್ಝನತೋ, ನಯೋ ಪನ ಸೋಭನೋ ನ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪಾಪ ಪುತ್ತಾದಿತೋ ಅಕಾರನ್ತತೋ ಇಕಾರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೇ ವಿಧಿಯಮಾನೇ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಗುಣಯಸಾದೀಹಿ ಅಕಾರನ್ತೇಹಿ ಇಕಾರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಕಾತಬ್ಬತಾಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ. ನ ಹಿ ಅನೇಕೇಸು ಪಾಳಿಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಕಾರನ್ತತೋ ಗುಣ ಯಸಾದಿತೋ ಇಕಾರಾಗಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಪನ ಪಾಪ ಪುತ್ತಾದಿತೋ ಅಕಾರನ್ತತೋ ಇಕಾರಾಗಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೇ ಕತೇಯೇವ ‘‘ಪಾಪಿಮಾ ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ.

ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಭೋ ಕಸ್ಮಾ ಕಚ್ಚಾಯನಪ್ಪಕರಣೇ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋವ ವುತ್ತೋ, ನ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋತಿ? ದ್ವಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಮೇವ. ಕಥಂ ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ‘‘ತಪಾದಿತೋ ಸೀ, ದಣ್ಡಾದಿತೋ ಇಕ ಈ, ಮಧ್ವಾದಿತೋ ರೋ, ಗುಣಾದಿತೋ ವನ್ತೂ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಸನ್ನಿಹಿತತೋದನ್ತಸದ್ದಭಾವೇನ ವತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ‘‘ಸತ್ಯಾದೀಹಿ ಮನ್ತೂ’’ತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಸುತ್ತಂ ವತ್ವಾ ತತೋ ಸನ್ನಿಹಿತತೋದನ್ತವಸೇನ ‘‘ಸದ್ಧಾದಿತೋ ಣಾ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ‘‘ಸತ್ಯಾದೀಹಿಮನ್ತೂ’’ತಿ ವಿಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಇಮನ್ತು ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ವುತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಪಕತಿ ಹೇಸಾಚರಿಯಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ದುತಿಯೋ ಅತ್ಥೋ ಸರಸನ್ಧಿವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಸತ್ಯಾದೀಹಿ ಮನ್ತೂ’’ತಿ ¶ ಪಠಮೋ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಸತ್ಯಾದೀಹಿ ಇಮನ್ತೂ’’ತಿ ದುತಿಯೋ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ‘‘ಸೇತೋ ಧಾವತೀ’’ತಿ ಪಯೋಗೇ ವಿಯ ‘‘ಸತ್ಯಾದೀಹಿ ಮನ್ತೂ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ಭಿನ್ನಸತ್ತಿಸಮವೇತವಸೇನ ಅತ್ಥದ್ವಯಪಟಿಪತ್ತಿ ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಮಸುಖುಮಸುಗಮ್ಭೀರತ್ಥವತಾ ಅನೇನ ಸುತ್ತೇನ ಕತ್ಥಚಿ ಸತಿ ಗತಿ ಸೇತು ಗೋಇಚ್ಚಾದಿತೋ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಇಚ್ಛಿತೋ. ಕತ್ಥಚಿ ಸತಿ ಪಾಪ ಪುತ್ತಇಚ್ಚಾದಿತೋ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸತಿಸದ್ದೋ ಮನ್ತುವಸೇನ ಗತಿಧೀಸೇಥುಗೋ ಇಚ್ಚಾದೀಹಿ, ಇಮನ್ತುವಸೇನ ಪಾಪಪುತ್ತಾದೀಹಿ ಚ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ತೇಸಂ ಪಕಾರಭಾವೇನ ಗಹಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸುತ್ತತ್ಥೋ ಭವತಿ ‘‘ಸತ್ಯಾದೀಹಿ ಮನ್ತು ಸತಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಯಥಾರಹಂ ‘ತದಸ್ಸತ್ಥಿ’ ಇಚ್ಚೇತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ’’ತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ‘‘ಸತಿಮಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸತೀತಿ ಇಕಾರನ್ತತೋ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ‘‘ಗತಿಮಾ, ಧೀಮಾ, ಸೇತುಮಾ, ಗೋಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಇಕಾರನ್ತ ಈಕಾರನ್ತ ಉಕಾರನ್ತನಿಚ್ಚೋಕಾರನ್ತತೋ ಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಚ ‘‘ಸತಿಮಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸತೀ’’ತಿ ಇಕಾರನ್ತತೋ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ‘‘ಗತಿಮಾ, ಪಾಪಿಮಾ, ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಇಕಾರನ್ತ ಅಕಾರನ್ತತೋ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸತಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಮನ್ತು ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಯಜ್ಜೇವಂ ಪಚ್ಚಯದ್ವಯವಿಧಾಯಕಂ ‘‘ದಣ್ಡಾದಿತೋ ಇಕ ಈ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ವಿಯ ‘‘ಸತ್ಯಾದಿತೋ ಇಮನ್ತು ಮನ್ತೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಕಸ್ಮಾ ನಾವೋಚಾತಿ? ತಥಾ ಅವಚನೇ ಕಾರಣಮತ್ಥಿ. ಯದಿ ಹಿ ‘‘ದಣ್ಡಾದಿತೋ ಇಕ ಈ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ವಿಯ ‘‘ಸತ್ಯಾದಿತೋ ಇಮನ್ತು ಮನ್ತೂ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ಏಕಕ್ಖಣೇಯೇವ ಇಮನ್ತು ಮನ್ತೂನಂ ವಚನೇನ ದಣ್ಡಸದ್ದತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ‘‘ದಣ್ಡಿಕೋ ದಣ್ಡೀ’’ತಿ ರೂಪದ್ವಯಮಿವ ಸತಿಗತಿಆದಿತೋಪಿ ವಿಸದಿಸರೂಪದ್ವಯಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಞ್ಚ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ¶ ‘‘ಸತ್ಯಾದಿತೋ ಇಮನ್ತು ಮನ್ತೂ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ತಥಾ ವುತ್ತೇ ಬವ್ಹಕ್ಖರತಾಯ ಗನ್ಥಗರುತಾ ಸಿಯಾ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸುತ್ತೇನ ನಾಮ ಅಪ್ಪಕ್ಖರೇನ ಅಸನ್ದಿದ್ಧೇನ ಸಾರವನ್ತೇನ ಗೂಳ್ಹನಿನ್ನಯೇನ ಸಬ್ಬತೋಮುಖೇನ ಅನವಜ್ಜೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಚ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಾದಿಸಾನಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಾನಿ ಸುವಿಸದಞಾಣವಿಸಯಭೂತಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಉಪಾಝಧಿಕಿಸ್ಸರವಚನೇ, ಸರಾ ಸರೇ ಲೋಪ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ, ಇದಮ್ಪಿ ತೇಸಮಞ್ಞತರಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸತ್ಯಾದಿತೋ ಇಮನ್ತು ಮನ್ತೂ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸುತ್ತೋಪದೇಸೇ ಅಕತೇಪಿ ಇಮನ್ತುನೋಪಿ ಗಹಣತ್ಥಂ ಭಿನ್ನಸತ್ತಿಸಮವೇತವಸೇನ ‘‘ಸತ್ಯಾದೀಹಿ ಮನ್ತೂ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ‘‘ತಪಾದಿತೋ ಸೀ’’ತಿಆದೀಸು ತೋದನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಬಹುವಚನನ್ತತಾ ನ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟಾ ತೋಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಏಕತ್ಥಬವ್ಹತ್ಥೇಸು ವತ್ತನತೋ, ‘‘ಸತ್ಯಾದೀಹಿ ಮನ್ತೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಹಿಸದ್ದಸ್ಸ ಬಹುವಚನತ್ಥತಾ ಅತೀವ ಪಾಕಟಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಹುವಚನಗ್ಗಹಣೇನ ಇಮನ್ತು ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನನು ಚ ಭೋ ವಿನಾಪಿ ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಾಪಮಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ಪಾಪೀ, ಪಾಪೀ ಏವ ಪಾಪಿಮಾತಿ ಸಕತ್ಥೇ ಮಾಪಚ್ಚಯೇ ಕತೇಯೇವ ‘‘ಪಾಪಿಮಾ ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ ‘‘ಛಟ್ಠಮೋ ಸೋ ಪರಾಭವೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಮಪಚ್ಚಯೇನ ‘‘ಛಟ್ಠಮೋ’’ತಿ ಪದಂ ವಿಯಾತಿ? ಅತಿನಯಞ್ಞೂ ಭವಂ, ಅತಿನಯಞ್ಞೂ ನಾಮಾತಿ ಭವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ನ ಪನ ಭವಂ ಸದ್ದಗತಿಂ ಜಾನಾತಿ, ಸದ್ದಗತಿಯೋ ಚ ನಾಮ ಬಹುವಿಧಾ. ತಥಾ ಹಿ ಛಟ್ಠೋಯೇವ ಛಟ್ಠಮೋ, ‘‘ಸುತ್ತಮೇವ ಸುತ್ತನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪುರಿಸನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ ಸದ್ದಗತಿ, ‘‘ದೇವೋಯೇವ ದೇವತಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ ಸದ್ದಗತಿ, ‘‘ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಚಿತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ ಸದ್ದಗತಿ. ಏವಂವಿಧಾಸು ಸದ್ದಗತೀಸು ‘‘ಪಾಪೀ ಏವ ಪಾಪಿಮಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಕತರಂ ಸದ್ದಗತಿಂ ವದೇಸಿ? ‘‘ಸತ್ಥಾ ರಾಜಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಖಾ ಅತ್ತಾ ಸಾ ಪುಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ¶ ಚ ಕತರಂ ಸದ್ದಗತಿಂ ವದೇಸಿ? ಕತರಸದ್ದನ್ತೋಗಧಂ ಕತರಾಯ ಚ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಸೀತಿ? ಸೋ ಏವಂ ಪುಟ್ಠೋ ಅದ್ಧಾ ಉತ್ತರಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದಿಸ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸೋ ನಯೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತಾದಿಸಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ನಯೇ ‘‘ಪಾಪಿಮತಾ ಪಾಪಿಮತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ನ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಇಮನ್ತುಪಚ್ಚಯನಯೇನ ಪನ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಮೇವ ನಯೋ ಪಸತ್ಥತರೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತಬ್ಬೋ. ಅತ್ರಿದಂ ನಿದಸ್ಸನಂ –

‘‘ಜಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಿರೀಮತೋ ಅಯಂ,

ಮಾರಸ್ಸ ಚ ಪಾಪಿಮತೋ ಪರಾಜಯೋ;

ಉಗ್ಘೋಸಯುಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಪಮೋದಿತಾ,

ಜಯಂ ತದಾ ದೇವಗಣಾ ಮಹೇಸಿನೋ’’ತಿ ಚ,

‘‘ಸಾಖಾಪತ್ತಫಲೂಪೇತೋ, ಖನ್ಧಿಮಾವಮಹಾದುಮೋ’’ತಿ ಚ.

ಪಾಪಿಮಾ, ಪಾಪಿಮಾ, ಪಾಪಿಮನ್ತೋ. ಪಾಪಿಮನ್ತಂ. ಸೇಸಂ ನೇಯ್ಯಂ, ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಖನ್ಧಿಮಾ, ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾಪಾವಚನಂ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಹಿಮವನ್ತು ಸತಿಮನ್ತಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಂ ಬ್ರೂಮ. ಹಿಮವನ್ತೋವ ಪಬ್ಬತೋ. ಸತಿಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ. ಬನ್ಧುಮಂ ರಾಜಾನಂ. ಚನ್ದಿಮಂ ದೇವಪುತ್ತಂ. ಸತಿಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ. ಬನ್ಧುಮಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ. ಇದ್ಧಿಮಸ್ಸ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇಚ್ಚಾದಿ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ’’ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವತ್ತಬ್ಬವಚನಂ, ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿ ಬಹೂನಂ ವತ್ತಬ್ಬವಚನನ್ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಧಾರೇನ್ತೂ’ತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಧಾರೇನ್ತೂ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ತಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಕಥಾಸೀಸಮತ್ತಂ, ತೇನ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಅತಿರೇಕಸತಾನಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ¶ ಹೋತಿ. ಬಹವೋಹಿ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪಾಳಿಯೋ ಠಪಿತಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ’’ತಿದಂ ವಿನಯವೋಹಾರವಸೇನ ದ್ವೇಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ. ವಿನಯವೋಹಾರಞ್ಹಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವೋಹಾರೇ ನ ಪವತ್ತತಿ. ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿದಂ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪವತ್ತತೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ರ ‘‘ಹಿಮವನ್ತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನೇಕವಚನಂ ಭವತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ, ತೇನಾಹ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಥೇರೋ ‘‘ಹಿಮವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಹಿಮವನ್ತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಹಿಮವನ್ತೋವ ಪಬ್ಬತೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಏಕವಚನನಯೋ ಯಥಾರುತಪಾಳಿವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಯಥಾರುತಪಾಳಿ ಚ ನಾಮ –

‘‘ದೂರೇ ಸನ್ತೋ ಪಕಾಸನ್ತಿ, ಹಿಮವನ್ತೋವ ಪಬ್ಬತೋ;

ಅಸನ್ತೇತ್ಥ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಯಥಾ ಸರಾ.

ಅಹಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ, ನಾಗರಾಜಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ;

ಅತುಲೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಪುಞ್ಞವನ್ತೋ ಜುತಿನ್ಧರೋ.

ಗತಿಮನ್ತೋ ಸತಿಮನ್ತೋ, ಧಿತಿಮನ್ತೋ ಚ ಸೋ ಇಸಿ;

ಸದ್ಧಮ್ಮಧಾರಕೋ ಥೇರೋ, ಆನನ್ದೋ ರತನಾಕರೋ’’

ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ಪುಞ್ಞವನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಅನೇಕೇಸು ಠಾನೇಸು ಬಹುವಚನಭಾವೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವದನ್ತಾನಿಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಏಕವಚನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕವಚನಭಾವೋ ಚ ನೇಸಂ ಗಾಥಾವಿಸಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಯಥಾಪಾವಚನಂ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಏವಂ ಹಿಮವನ್ತುಸತಿಮನ್ತುಸದ್ದಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಂ ಞತ್ವಾ ಪುನ ಲಿಙ್ಗನ್ತವಸೇನ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗಕಪದಾನಮತ್ಥೋ ಚ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಚ ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ಚ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ.

ತತ್ರ ¶ ಹಿ ‘‘ಸಿರಿಮಾ’’ತಿ ಪದಂ ಸುತಿಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಲಿಙ್ಗದ್ವಯೇ ವತ್ತನತೋ ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ. ‘‘ಸಿರಿಮಾ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೇ ಆಕಾರನ್ತಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ, ‘‘ಸಿರಿಮಾ ನಾಮ ದೇವೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೇ ಆಕಾರನ್ತಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಉಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಾ. ಅಥ ವಾ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಆಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ, ಸಿರೀ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಸೋ ಸಿರಿಮಾತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ನಿಬ್ಬಚನಂ, ಸಿರೀ ಯಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಿ ಸಾ ಸಿರಿಮಾತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ನಿಬ್ಬಚನಂ. ಅತ್ರಿಮಾನಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸುತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬಚನತ್ಥವಸೇನ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಾನತ್ಥಾನಿ, ತಥಾಪಿ ಪುರಿಸಪದತ್ಥಇತ್ಥಿಪದತ್ಥವಾಚಕತ್ತಾ ಭಿನ್ನತ್ಥಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಏಸ ನಯೋ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ನೇತಬ್ಬೋ. ಸಿರಿಮಾ, ಸಿರಿಮಾ, ಸಿರಿಮನ್ತೋ. ಸಿರಿಮನ್ತಂ, ಸಿರಿಮನ್ತೇ. ಸಿರಿಮತಾ, ಸಿರಿಮನ್ತೇನ. ಗುಣವನ್ತುಸದ್ದಸ್ಸೇವ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ. ಸಿರಿಮಾ, ಸಿರಿಮಾ, ಸಿರಿಮಾಯೋ. ಸಿರಿಮಂ, ಸಿರಿಮಾ, ಸಿರಿಮಾಯೋ. ಸಿರಿಮಾಯ. ವಕ್ಖಮಾನಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾ. ಏವಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಾನಂ ಸಮಾನಸುತಿಕಸದ್ದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಸು ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ. ಸಮಾನನಿಬ್ಬಚನತ್ಥಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಅಸಮಾನಸುತಿಕಸ್ಸ ‘‘ಸಿರಿಮಾ’’ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯಂ ಪದಾನಂ ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಕಾಚಿಪಿ ಸಮಾನತಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಅತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಸಿರಿಮಾ’’ತಿ ಪದಂ ದ್ವೇಧಾ, ಪುಮಿತ್ಥೀಸು ಪವತ್ತಿತೋ;

ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವಿಭಾವೇಯ್ಯ, ಏತ್ಥ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಮಿಚ್ಛಿತಂ.

ಇತಿ ಅಭಿಭವಿತಾ ಪದೇನ ವಿಸದಿಸಾನಿ ಗುಣವಾಸತಿಮಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಹಿ. ಇದಾನಿ ಅಪರಾನಿಪಿ ತಬ್ಬಿಸದಿಸಾನಿ ಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಹಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ?

ರಾಜಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಖಾ ಅತ್ತಾ, ಆತುಮಾ ಸಾ ಪುಮಾ ರಹಾ;

ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖ-ಧಮ್ಮಾ ಚ ವಿವಟಚ್ಛದಾ.

ವತ್ತಹಾ ¶ ಚ ತಥಾ ವುತ್ತ-ಸಿರಾ ಚೇವ ಯುವಾಪಿ ಚ;

ಮಘವ ಅದ್ಧ ಮುದ್ಧಾದಿ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ ವಿಭಾವಿನಾ.

ಏತ್ಥ ‘‘ಸಾ’’ತಿ ಪದಮೇವ ಆಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಮಾಕಾರನ್ತಂ, ಸೇಸಾನಿ ಪನ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಾನಿ ಆಕಾರನ್ತಾನಿ.

ರಾಜಾ, ರಾಜಾ, ರಾಜಾನೋ. ರಾಜಾನಂ, ರಾಜಂ, ರಾಜಾನೋ. ರಞ್ಞಾ, ರಾಜಿನಾ, ರಾಜೂಹಿ, ರಾಜೂಭಿ. ರಞ್ಞೋ, ರಾಜಿನೋ, ರಞ್ಞಂ, ರಾಜೂನಂ, ರಾಜಾನಂ. ರಞ್ಞಾ, ರಾಜೂಹಿ, ರಾಜೂಭಿ. ರಞ್ಞೋ, ರಾಜಿನೋ, ರಞ್ಞಂ, ರಾಜೂನಂ, ರಾಜಾನಂ. ರಞ್ಞೇ, ರಾಜಿನಿ, ರಾಜೂಸು. ಭೋ ರಾಜ, ಭವನ್ತೋ ರಾಜಾನೋ, ಭವನ್ತೋ ರಾಜಾ ಇತಿ ವಾ, ಅಯಮಮ್ಹಾಕಂ ರುಚಿ.

ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕಾದೀಸು ‘‘ರಾಜಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ ನ ಆಗತಂ, ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ಪನ ಆಗತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕಾದೀಸು ನ ಆಗತಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ನೇತಾದಿಸಾ ಸಖಾ ಹೋನ್ತಿ, ಲಬ್ಭಾ ಮೇ ಜೀವತೋ ಸಖಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಬಹುವಚನೇಕವಚನವಸೇನ ‘‘ಸಖಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ರಾಜಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇವ. ತಥಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಅತ್ತಾ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿಪಿ ಬಹುವಚನಾನಿ ತಗ್ಗತಿಕತ್ತಾ ವಿನಾ ಕೇನಚಿ ರೂಪವಿಸೇಸೇನ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಗಹಪತಿಕೋ ನಾಮ ಠಪೇತ್ವಾ ರಾಜಂ ರಾಜಭೋಗಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅವಸೇಸೋ ಗಹಪತಿಕೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ರಾಜನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಪನ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ನ ಆಗತಂ. ‘‘ಸಬ್ಬದತ್ತೇನ ರಾಜಿನಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ರಾಜಿನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಆರಾಧಯತಿ ರಾಜಾನಂ, ಪೂಜಂ ಲಭತಿ ಭತ್ತುಸೂ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀವಸೇನ ‘‘ರಾಜಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಚ್ಚಾಯನರೂಪಸಿದ್ಧಿಗನ್ಥೇಸು ಪನ ‘‘ರಾಜೇನ, ರಾಜೇಹಿ, ರಾಜೇಭಿ. ರಾಜೇಸೂ’’ತಿ ಪದಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಚೂಳನಿರುತ್ತಿನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇಸು ತಾನಿ ನಾಗತಾನಿ, ಅನಾಗತಭಾವೋಯೇವ ತೇಸಂ ಯುತ್ತತರೋ ಪಾಳಿಯಂ ಅದಸ್ಸನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥೇತಾನಿ ¶ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ. ಪಾಳಿನಯೇ ಹಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನೇ ಈದಿಸಾನಿ ಪದಾನಿ ಸಮಾಸೇಯೇವ ಪಸ್ಸಾಮ, ನ ಪನಾಞ್ಞತ್ರ, ಅತ್ರಿಮೇ ಪಯೋಗಾ – ‘‘ಆವುತ್ಥಂ ಧಮ್ಮರಾಜೇನಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಿವಿರಾಜೇನ ಪೇಸಿತೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಪಜಾಪತಿಸ್ಸ ದೇವರಾಜಸ್ಸ ಧಜಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಚ, ‘‘ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಮಹಾರಾಜೇ, ಸಿವೀನಂ ರಟ್ಠವಡ್ಢನೇ’’ತಿ ಚ, ಏವಂ ಪಾಳಿನಯೇ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನೇ ‘‘ರಾಜೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಸಮಾಸೇಯೇವ ಪಸ್ಸಾಮ, ನ ಕೇವಲಂ ಪಾಳಿನಯೇ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯೇಪಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನೇ ಸಮಾಸೇಯೇವ ಪಸ್ಸಾಮ, ನ ಪನಾಞ್ಞತ್ರ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸುಟ್ಠು ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಮಿದಂ ಠಾನಂ. ಕೋ ಹಿ ನಾಮ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಸಬ್ಬಸೋ ನಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇಹಿ ಖೀಣಾಸವೇಹಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಾಸನ್ತಗತರಾಜ-ಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯೋ ದ್ವಿಧಾ ವುಚ್ಚನ್ತೇ ಓಕಾರನ್ತಾಕಾರನ್ತವಸೇನ. ತತ್ರೋಕಾರನ್ತಾ ‘‘ಮಹಾರಾಜೋ ಯುವರಾಜೋ ಸಿವಿರಾಜೋ ಧಮ್ಮರಾಜೋ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಭವನ್ತಿ. ಆಕಾರನ್ತಾ ಪನ ‘‘ಮಹಾರಾಜಾ ಯುವರಾಜಾ ಸಿವಿರಾಜಾ ಧಮ್ಮರಾಜಾ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ. ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ‘‘ಮಹಾರಾಜೋ’’ತಿಆದೀನಿ ನ ಸನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಮಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸಖೋ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನುಕಮ್ಪಕೋ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಖೋ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಮಹಾರಾಜೋ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ಅವಸ್ಸಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸಮಾಸೇಸು ‘‘ಧಮ್ಮರಾಜೇನ, ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏತಾನಿ ಓಕಾರನ್ತರೂಪಾನಿ ಏವ, ನಾಕಾರನ್ತರೂಪಾನಿ. ಮಹಾರಾಜೋ, ಮಹಾರಾಜಾ. ಮಹಾರಾಜಂ, ಮಹಾರಾಜೇ. ಮಹಾರಾಜೇನ, ಮಹಾರಾಜೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜೇಭಿ. ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜಾನಂ. ಮಹಾರಾಜಾ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಾ, ಮಹಾರಾಜಮ್ಹಾ, ಮಹಾರಾಜೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜೇಭಿ. ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜಾನಂ. ಮಹಾರಾಜೇ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜಮ್ಹಿ, ಮಹಾರಾಜೇಸು. ಭೋ ಮಹಾರಾಜ, ಭವನ್ತೋ ಮಹಾರಾಜಾ ¶ . ಕಚ್ಚಾಯನಚೂಳನಿರುತ್ತಿನಯೇಹಿ ಪನ ‘‘ಭೋ ಮಹಾರಾಜಾ’’ಇತಿ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾರಾಜೋ’’ತಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಸ್ಸ ವಸೇನ, ಏವಂ ‘‘ಸಿವಿರಾಜೋ ಧಮ್ಮರಾಜೋ ದೇವರಾಜೋ’’ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಓಕಾರನ್ತಪದಾನಂ ವಸೇನ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಅಯಂ ಪನಾಕಾರನ್ತವಸೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ –

ಮಹಾರಾಜಾ, ಮಹಾರಾಜಾ, ಮಹಾರಾಜಾನೋ. ಮಹಾರಾಜಾನಂ, ಮಹಾರಾಜಂ, ಮಹಾರಾಜಾನೋ. ಮಹಾರಞ್ಞಾ, ಮಹಾರಾಜಿನಾ, ಮಹಾರಾಜೂಹಿ, ಮಹಾರಾಜೂಭಿ. ಮಹಾರಞ್ಞೋ, ಮಹಾರಾಜಿನೋ, ಮಹಾರಞ್ಞಂ, ಮಹಾರಾಜೂನಂ. ಮಹಾರಞ್ಞಾ, ಮಹಾರಾಜೂಹಿ, ಮಹಾರಾಜೂಭಿ. ಮಹಾರಞ್ಞೋ, ಮಹಾರಾಜಿನೋ, ಮಹಾರಞ್ಞಂ, ಮಹಾರಾಜೂನಂ. ಮಹಾರಞ್ಞೇ, ಮಹಾರಾಜಿನಿ, ಮಹಾರಾಜೂಸು. ಭೋ ಮಹಾರಾಜ, ಭವನ್ತೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ.

ಇಧಾಪಿ ಪಕರಣದ್ವಯನಯೇನ ‘‘ಭೋ ಮಹಾರಾಜಾ’’ ಇತಿ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಯಥಾ ಚ ‘‘ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಕಾರನ್ತಪದಸ್ಸ ವಸೇನ, ಏವಂ ‘‘ಸಿವಿರಾಜಾ, ಧಮ್ಮರಾಜಾ, ದೇವರಾಜಾ’’ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಆಕಾರನ್ತಪದಾನಂ ವಸೇನ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಇಧ ಅಪರಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣತ್ಥಂ ಕ್ರಿಯಾಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಆಕಾರನ್ತೋಕಾರನ್ತಾನಂ ಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ಮಹಾರಾಜಾ, ಮಹಾರಾಜೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಮಹಾರಾಜಾನೋ, ಮಹಾರಾಜಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಮಹಾರಾಜಾನಂ, ಮಹಾರಾಜಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಮಹಾರಾಜಾನೋ, ಮಹಾರಾಜೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಮಹಾರಞ್ಞಾ, ಮಹಾರಾಜಿನಾ, ಮಹಾರಾಜೇನ ಕತಂ, ಮಹಾರಾಜೂಹಿ, ಮಹಾರಾಜೂಭಿ, ಮಹಾರಾಜೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜೇಭಿ ಕತಂ. ಮಹಾರಞ್ಞೋ, ಮಹಾರಾಜಿನೋ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ದೀಯತೇ, ಮಹಾರಞ್ಞಾ, ಮಹಾರಾಜಾ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಾ, ಮಹಾರಾಜಮ್ಹಾ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಮಹಾರಾಜೂಹಿ, ಮಹಾರಾಜೂಭಿ, ಮಹಾರಾಜೇಹಿ ¶ , ಮಹಾರಾಜೇಭಿ ನಿಸ್ಸಟಂ. ಮಹಾರಞ್ಞೋ, ಮಹಾರಾಜಿನೋ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಮಹಾರಞ್ಞಂ, ಮಹಾರಾಜೂನಂ, ಮಹಾರಾಜಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಮಹಾರಞ್ಞೇ, ಮಹಾರಾಜಿನಿ, ಮಹಾರಾಜೇ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜಮ್ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಮಹಾರಾಜೂಸು, ಮಹಾರಾಜೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ಭೋ ಮಹಾರಾಜ ತ್ವಂ ತಿಟ್ಠ, ಭೋನ್ತೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ, ಮಹಾರಾಜಾ ತುಮ್ಹೇ ತಿಟ್ಠಥಾತಿ. ಏವಂ ‘‘ಯುವರಾಜಾ, ಯುವರಾಜೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ.

ಕೇಚೇತ್ಥ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪಕರಣಕತ್ತುನಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಮಹನ್ತೋ ವಾಯಾಮೋ ಚ ಮಹನ್ತೋ ಚ ಪರಕ್ಕಮೋ ಕತೋ, ನನ್ವೇತೇಸುಪಿ ಪದೇಸು ಕಾನಿಚಿ ಬುದ್ಧವಚನೇ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಕಾನಿಚಿ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ವಿಞ್ಞೂಹಿ ತೇ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬಾ ‘‘ಪಕರಣಕತ್ತಾರೇನೇತ್ಥ ಸೋ ಚ ಮಹನ್ತೋ ವಾಯಾಮೋ ಸೋ ಚ ಮಹನ್ತೋ ಪರಕ್ಕಮೋ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ನವಙ್ಗೇ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಸದ್ದೇಸು ಚ ಅತ್ಥೇಸು ಚ ಸೋತಾರಾನಂ ಸುಟ್ಠು ಕೋಸಲ್ಲುಪ್ಪಾದನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸೋಪಕಾರತ್ಥಂ ಕತೋ, ಯಾನಿ ಚೇತಾನಿ ತೇನ ಪದಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ಏತೇಸು ಕಾನಿಚಿ ಬುದ್ಧವಚನೇ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಕಾನಿಚಿ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಯಾನಿ ಬುದ್ಧವಚನೇ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನವಸೇನ ಗಹಿತಾನಿ. ಯಾನಿ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನವಸೇನ ಪಾಳಿನಯವಸೇನ ಚ ಗಹಿತಾನೀ’’ತಿ. ಅತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಭಾವನಾ –

‘‘ಇದಂ ವತ್ವಾ ಮಹಾರಾಜಾ, ಕಂಸೋ ಬಾರಾಣಸಿಗ್ಗಹೋ;

ಧನುಂ ತೂಣಿಞ್ಚ ನಿಕ್ಖಿಪ್ಪ, ಸಂಯಮಂ ಅಜ್ಝುಪಾಗಮೀ’’ತಿ

ಇದಂ ಆಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಮಹಾರಾಜಸದ್ದಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬಸಖೋ’’ತಿ ಪಾಳಿ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ನಯೇನ ‘‘ಮಹಾರಾಜೋ’’ತಿಪಿ ಓಕಾರನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಚ. ತೇನೇವ ಚ ‘‘ತಮಬ್ರವಿ ಮಹಾರಾಜಾ. ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಮಹಾರಾಜೇ’’ತಿಆದೀನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಏವಂ ¶ ಮಹಾರಾಜಸದ್ದಸ್ಸ ಓಕಾರನ್ತತ್ತೇ ಸಿದ್ಧೇ ‘‘ಮಹಾರಾಜಾ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಾ, ಮಹಾರಾಜಮ್ಹಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಏಕವಚನಞ್ಚ ‘‘ಮಹಾರಾಜೇ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾರಾಜಮ್ಹೀ’’ತಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ಏಕವಚನಞ್ಚ ಸಿದ್ಧಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾನಮ್ಪಿ ನಯವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ‘‘ರಾಜೇನ, ರಾಜಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪನ ನಯವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ‘‘ರಾಜಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಖಾ ಅತ್ತಾ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಿ ‘‘ಪುರಿಸೋ ಉರಗೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸದಿಸಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ನೇಸಂ ‘‘ರಞ್ಞಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸಖಿನಾ ಅತ್ತನಾ ಅತ್ತೇನ ಸಾನಾ ಪುಮುನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವಿಸದಿಸಾನಿಪಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಯವಸೇನ ಜಾನಿತುಂ. ಏವಂ ದುಜ್ಜಾನತ್ತಾ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ಯಥಾರುತಪದಾನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ಮಹಾರಾಜಸದ್ದಾದೀನಂ ಪನ ಓಕಾರನ್ತಭಾವೇ ಸಿದ್ಧೇಯೇವ ‘‘ಪುರಿಸನಯೋಗಧಾ ಇಮೇ ಸದ್ದಾ’’ತಿ ನಯಗ್ಗಹಣಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನಯವಸೇನ ‘‘ಮಹಾರಾಜಾ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಯಥಾ ಹಿ –

‘‘ಏತಞ್ಹಿ ತೇ ದುರಾಜಾನಂ, ಯಂ ಸೇಸಿ ಮತಸಾಯಿಕಂ;

ಯಸ್ಸ ತೇ ಕಡ್ಢಮಾನಸ್ಸ, ಹತ್ಥಾ ದಣ್ಡೋನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ

ಏತ್ಥ ‘‘ಹತ್ಥಾ’’ತಿ, ‘‘ಅತ್ತದಣ್ಡಾ ಭಯಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ದಣ್ಡಾ’’ತಿ ಚ ಓಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಿಯೇಕವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಉರಗಾ, ಪಟಙ್ಗಾ, ವಿಹಗಾ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ಓಕಾರನ್ತಾನಿ ಪಞ್ಚಮಿಯೇಕವಚನಾನಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ‘‘ದಾಠಿನಿ ಮಾತಿಮಞ್ಞವ್ಹೋ, ಸಿಙ್ಗಾಲೋ ಮಮ ಪಾಣದೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಮಞ್ಞವ್ಹೋ’’ತಿ, ‘‘ಸುದ್ಧಾ ಸುದ್ಧೇಹಿ ಸಂವಾಸಂ, ಕಪ್ಪಯವ್ಹೋ ಪತಿಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಕಪ್ಪಯವ್ಹೋ’’ತಿ ಚ ಕ್ರಿಯಾಪದಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಗಚ್ಛವ್ಹೋ, ಭುಞ್ಜವ್ಹೋ, ಸಯವ್ಹೋ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಚ ತಾದಿಸಾನಿ ಪದರೂಪಾನಿ ಸಾಸನೇ ಸುಕುಸಲಾ ಕುಸಲಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹೇಹಿಪಿ ನಯಗ್ಗಾಹವಸೇನ ‘‘ಮಹಾರಾಜಾ ¶ , ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ನಯಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಪನ ಗಹಣೇ ಅಸತಿ ಕಥಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸತಿಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಭವನ್ತಿ.

ತಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಾಮಿಕಪದಾನಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನಿ ಚ ಪಾಟಿಏಕ್ಕಂ ಪಾಟಿಏಕ್ಕಂ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಕಾಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ವಾ ನಾಮವಿಭತ್ತೀಹಿ ಛನ್ನವುತಿಯಾ ಚ ಆಖ್ಯಾತಿಕವಚನೇಹಿ ಯೋಜಿತಾನಿ ನ ಸನ್ತಿ, ನಯವಸೇನ ಪನ ಸನ್ತಿಯೇವ, ಇತಿ ನಯವಸೇನ ‘‘ಮಹಾರಾಜಾ, ಮಹಾರಾಜಸ್ಮಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಠಪಿತಾನಿ. ‘‘ಮಹಾರಾಜಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಮಹಾರಾಜಾ ತುಮ್ಹೇ ತಿಟ್ಠಥಾ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಪನ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾ ಮಹತಿಯಾ ಚ ಯಕ್ಖಸೇನಾಯ ಮಹತಿಯಾ ಚ ಕುಮ್ಭಣ್ಡಸೇನಾಯಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ,

‘‘ಚತ್ತಾರೋ ತೇ ಮಹಾರಾಜಾ, ಸಮನ್ತಾ ಚತುರೋ ದಿಸಾ;

ದದ್ದಳ್ಹಮಾನಾ ಅಟ್ಠಂಸು, ವನೇ ಕಾಪಿಲವತ್ಥವೇ’’ತಿ

ದಸ್ಸನತೋ ಚ ವುತ್ತಾನಿ. ‘‘ಮಹಾರಾಜ’’ನ್ತಿಆದೀನಿಪಿ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಪಾಳಿನಯಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಏವ ವುತ್ತಾನಿ. ಅಸಮಾಸೇ ‘‘ರಾಜಂ, ರಾಜೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ನ ಪಸ್ಸಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಸುಟ್ಠು ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಮಿದಂ ಠಾನಂ. ಇದಞ್ಹಿ ದುದ್ದಸಂ ವೀರಜಾತಿನಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ. ಸಚೇ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ಬುದ್ಧವಚನೇ ವಾ ಪೋರಾಣಿಕಾಸು ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅಸಮಾಸೇ ‘‘ರಾಜಂ, ರಾಜೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಥ, ತದಾ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ. ಕೋ ಹಿ ನಾಮ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಬುದ್ಧವಚನೇ ವೋಹಾರಪ್ಪಭೇದಂ ಜಾನಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇಹಿ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೇಹಿ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ವೀತತಣ್ಹೋ ಅನಾದಾನೋ, ನಿರುತ್ತಿಪದಕೋವಿದೋ;

ಅಕ್ಖರಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಂ, ಜಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಾಪರಾನಿ ಚಾ’’ತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಾ ¶ , ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ. ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ. ಬ್ರಹ್ಮುನಾ, ಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ, ಬ್ರಹ್ಮೇಭಿ, ಬ್ರಹ್ಮೂಹಿ, ಬ್ರಹ್ಮೂಭಿ. ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ. ಬ್ರಹ್ಮುನಾ, ಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ, ಬ್ರಹ್ಮೇಭಿ, ಬ್ರಹ್ಮೂಹಿ, ಬ್ರಹ್ಮೂಭಿ. ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ. ಬ್ರಹ್ಮನಿ, ಬ್ರಹ್ಮೇಸು, ಭೋ ಬ್ರಹ್ಮ, ಭೋ ಬ್ರಹ್ಮೇ, ಭವನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ.

ಯಮಕಮಹಾಥೇರರುಚಿಯಾ ‘‘ಭೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ’’ಇತಿ ಬಹುವಚನಂ ವಾ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೇಹಿ ದೇವೇಹಿ ಬ್ರಹ್ಮೂಹೀ’’ತಿ ಟೀಕಾವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ, ‘‘ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ ವಚೀಘೋಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ ವಿಮಾನಾದೀಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮಾಸವೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ, ‘‘ವಿಹಿಂಸಸಞ್ಞೀ ಪಗುಣಂ ನ ಭಾಸಿಂ, ಧಮ್ಮಂ ಪಣೀತಂ ಮನುಜೇಸು ಬ್ರಹ್ಮೇ’’ತಿ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮೂಹಿ, ಬ್ರಹ್ಮೂಭಿ, ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ, ಬ್ರಹ್ಮೇ’’ತಿ ಪದಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಏತಾನಿ ಚೂಳನಿರುತ್ತಿನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕಕಚ್ಚಾಯನೇಸು ನ ಆಗತಾನಿ.

ಸಖಾ, ಸಖಾ, ಸಖಿನೋ, ಸಖಾನೋ, ಸಖಾಯೋ. ಸಖಂ, ಸಖಾರಂ, ಸಖಾನಂ, ಸಖಿನೋ, ಸಖಾನೋ, ಸಖಾಯೋ. ಸಖಿನಾ, ಸಖಾರೇಹಿ, ಸಖಾರೇಭಿ, ಸಖೇಹಿ, ಸಖೇಭಿ. ಸಖಿಸ್ಸ, ಸಖಿನೋ, ಸಖೀನಂ, ಸಖಾರಾನಂ, ಸಖಾನಂ. ಸಖಾರಸ್ಮಾ, ಸಖಿನಾ, ಸಖಾರೇಹಿ, ಸಖಾರೇಭಿ, ಸಖೇಹಿ, ಸಖೇಭಿ. ಸಖಿಸ್ಸ, ಸಖಿನೋ, ಸಖೀನಂ, ಸಖಾರಾನಂ, ಸಖಾನಂ. ಸಖೇ, ಸಖೇಸು, ಸಖಾರೇಸು. ಭೋ ಸಖ, ಭೋ ಸಖಾ, ಭೋ ಸಖಿ, ಭೋ ಸಖೀ, ಭೋ ಸಖೇ, ಭವನ್ತೋ ಸಖಿನೋ, ಸಖಾನೋ, ಸಖಾಯೋ.

ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತೇನ ‘‘ಭೋ ಸಖಾ’’ಇತಿ ಬಹುವಚನಂ ವಾ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಸುವಣ್ಣಕಕ್ಕಟಜಾತಕೇ ‘‘ಹರೇ ಸಖಾ ಕಿಸ್ಸ ನು ಮಂ ಜಹಾಸೀ’’ತಿ ದೀಘವಸೇನ ವುತ್ತೋ ಸಖಾಸದ್ದೋ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಮಕಮಹಾಥೇರನಯೋ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ ¶ ? ನೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಯಸ್ಮಾ ‘‘ನೇತಾದಿಸಾ ಸಖಾ ಹೋನ್ತಿ, ಲಬ್ಭಾ ಮೇ ಜೀವತೋ ಸಖಾ’’ತಿ ಮನೋಜಜಾತಕೇ ಸಖಾಸದ್ದೋ ಏಕವಚನಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ಪಠಮಪಾದೇ ಬಹುವಚನಂ, ದುತಿಯಪಾದೇ ಪನೇಕವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಮಕಮಹಾಥೇರೇನ ಪಚ್ಚತ್ತಾಲಪನಬಹುವಚನಟ್ಠಾನೇ ಸಖಾಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬಮಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸಖೋ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನುಕಮ್ಪಕೋ’’ತಿ ಪಾಠಾನುಲೋಮೇನ ಸಮಾಸೇ ಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸ ಸಖಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಸಖೋ, ಸಬ್ಬಸಖಾ, ಸಬ್ಬಸಖಂ, ಸಬ್ಬಸಖೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುರಿಸನಯೇನ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಮಾಸವಿಗ್ಗಹೋ – ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜನಾನಂ ಸಖಾ, ಸಬ್ಬೇ ವಾ ಜನಾ ಸಖಿನೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಸಖೋ, ಯಥಾ ಸಬ್ಬವೇರೀತಿ.

ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತಾನೋ. ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತಂ, ಅತ್ತಾನೋ. ಅತ್ತನಾ, ಅತ್ತೇನ, ಅತ್ತನೇಹಿ, ಅತ್ತನೇಭಿ. ಅತ್ತನೋ, ಅತ್ತಾನಂ. ಅತ್ತನಾ, ಅತ್ತನೇಹಿ, ಅತ್ತನೇಭಿ. ಅತ್ತನೋ, ಅತ್ತಾನಂ. ಅತ್ತನಿ, ಅತ್ತನೇಸು. ಭೋ ಅತ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಅತ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಅತ್ತಾನೋ.

ಏತ್ಥ ಪನ ಅತ್ತಂ ನಿರಙ್ಕತ್ವಾನ ಪಿಯಾನಿ ಸೇವತಿ.

‘‘ಸಚೇ ಗಚ್ಛಸಿ ಪಞ್ಚಾಲಂ, ಖಿಪ್ಪ’ಮತ್ತಂ ಜಹಿಸ್ಸಸಿ;

ಮಿಗಂ ಪನ್ಥಾನುಪನ್ನಂವ, ಮಹನ್ತಂ ಭಯಮೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ

ಪಾಳೀಸು ‘‘ಅತ್ತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಅತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಧ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಅತ್ತೇನ ವಾ ಅತ್ತನಿಯೇನ ವಾ’’ತಿ ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ಪನ ‘‘ಅತ್ತೇನಾ’’ತಿ. ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀನಮೇಕವಚನಂ ಆಗತಂ, ಏತಂ ಕಚ್ಚಾಯನೇ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಚ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಅತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ಆಗತಂ. ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಸಾಟ್ಠಕಥಂ ಜಿನತನ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ.

‘‘ಆತುಮಾ ¶ , ಆತುಮಾ, ಆತುಮಾನೋ. ಆತುಮಾನಂ, ಆತುಮಂ, ಆತುಮಾನೋ. ಆತುಮೇನ, ಆತುಮೇಹಿ, ಆತುಮೇಭೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುರಿಸನಯೇನ ವತ್ವಾ ‘‘ಭೋ ಆತುಮ, ಭವನ್ತೋ ಆತುಮಾ, ಆತುಮಾನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ತತ್ರ ಅತ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮಾಸೇ ‘‘ಭಾವಿತತ್ತೋ, ಭಾವಿತತ್ತಾ. ಭಾವಿತತ್ತಂ, ಭಾವಿತತ್ತೇ. ಭಾವಿತತ್ತೇನ, ಭಾವಿತತ್ತೇಹಿ, ಭಾವಿತತ್ತೇಭೀ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನೇವ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಸಾ, ಸಾ, ಸಾನೋ. ಸಾನಂ, ಸಾನೇ. ಸಾನಾ, ಸಾನೇಹಿ, ಸಾನೇಭಿ. ಸಾಸ್ಸ, ಸಾನಂ. ಸಾನಾ, ಸಾನೇಹಿ, ಸಾನೇಭಿ. ಸಾಸ್ಸ, ಸಾನಂ. ಸಾನೇ, ಸಾನೇಸು. ಭೋ ಸಾ, ಭವನ್ತೋ ಸಾನೋ. ಸಾ ವುಚ್ಚತಿ ಸುನಖೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ನ ಯತ್ಥ ಸಾ ಉಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಸಾವ ವಾರೇನ್ತಿ ಸೂಕರ’’ನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ದುತಿಯಾತತಿಯಾದೀಸು ‘‘ಸಂ, ಸೇ. ಸೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ತಾನಿ ‘‘ಸಂ, ಸೇ. ಸೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಚೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ಚ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಚ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಪನ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಾನೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಸಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸಾನೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಸಾನಾ ಕತಂ, ಸಾನೇಹಿ ಕತಂ, ಸಾನೇಭಿ ಕತಂ. ಸಾಸ್ಸ ದೀಯತೇ, ಸಾನಂ ದೀಯತೇ. ಸಾನಾ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಸಾನೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಸಾನೇಭಿ ನಿಸ್ಸಟಂ. ಸಾಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಸಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಸಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಸಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ಭೋ ಸಾ, ಭವನ್ತೋ ಸಾನೋ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ.

ಅತ್ರಿದಂ ¶ ವತ್ತಬ್ಬಂ – ಯಥಾ ‘‘ಸೇಹಿ ದಾರೇಹಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ‘‘ಸಕೋ’’ಇತಿ ಅತ್ಥವಾಚಕಸ್ಸ ಸಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅಯನ್ತಿ ಸೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಸೋ, ಸಾ. ಸಂ, ಸೇ. ಸೇನ, ಸೇಹಿ, ಸೇಭಿ. ಸಸ್ಸ, ಸಾನಂ. ಸಾ, ಸಸ್ಮಾ, ಸಮ್ಹಾ, ಸೇಹಿ, ಸೇಭಿ. ಸಸ್ಸ, ಸಾನಂ. ಸೇ, ಸಸ್ಮಿಂ, ಸಮ್ಹಿ, ಸೇಸೂ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಸುನಖವಾಚಕಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಯಥಾ ವಾ ‘‘ಹಿಂಸನ್ತಿ ಅತ್ತಸಮ್ಭೂತಾ, ತಚಸಾರಂವ ಸಂ ಫಲಂ. ಸಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ತಪ್ಪೇನ್ತಿ, ಕೋಸಲಂ ಸೇನ’ಸನ್ತುಟ್ಠಂ, ಜೀವಗ್ಗಾಹಂ ಅಗಾಹಯೀ’’ತಿಆದೀಸು ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಸಕಮಿಚ್ಚತ್ಥವಾಚಕಸ್ಸ ಸಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಸಂ, ಸಾನಿ, ಸಾ. ಸಂ, ಸಾನಿ, ಸೇ. ಸೇನ, ಸೇಹಿ, ಸೇಭಿ. ಸಸ್ಸ, ಸಾನಂ. ಸಾ, ಸಸ್ಮಾ, ಸಮ್ಹಾ, ಸೇಹಿ, ಸೇಭಿ. ಸಸ್ಸ, ಸಾನಂ. ಸೇ, ಸಸ್ಮಿಂ, ಸಮ್ಹಿ, ಸೇಸೂ’’ತಿ ಚಿತ್ತನಯೇನ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಸುನಖವಾಚಕಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ಆಚರಿಯೇಹಿ ದುತಿಯಾತತಿಯಾಠಾನೇ ‘‘ಸಂ, ಸೇ. ಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಪಞ್ಚಮೀಠಾನೇ ‘‘ಸಾ, ಸಸ್ಮಾ, ಸಮ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸತ್ತಮೀಠಾನೇ ಚ ‘‘ಸೇ, ಸಸ್ಮಿಂ, ಸಮ್ಹೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ? ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅಕಾರಣಂ, ತಕ್ಕಗಾಹಮತ್ತೇನ ಗಹಿತಂ ಅಕಾರಣಂ. ಸುನಖವಾಚಕೋ ಹಿ ಸಾಸದ್ದೋ ಆಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕೋ, ನ ಪುರಿಸ ಚಿತ್ತಸದ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕೋ. ಯಾಯ ಇಮಸ್ಸ ಈದಿಸಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಸಿಯುಂ, ಸಾ ಚ ಪಕತಿ ನತ್ಥಿ. ನ ಚೇಸೋ ‘‘ರಾಜಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಸಖಾ, ಅತ್ತಾ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ವಿಯ ಪಠಮಂ ಅಕಾರನ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಟಿಲದ್ಧಆಕಾರನ್ತತಾ, ಅಥ ಖೋ ನಿಚ್ಚಮೋಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕೋ ಗೋಸದ್ದೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಮಾಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕೋ. ನಿಚ್ಚಮಾಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಸ್ಸ ಚ ಏವರೂಪಾನಿ ರೂಪಾನಿ ನ ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೇನ ನ ವುತ್ತಾನಿ. ಸಚೇಪಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಅತ್ತಂ, ಅತ್ತೇನಾ’ತಿ ¶ ಚ ದಸ್ಸನತೋ ‘ಸಂ, ಸೇನಾ’ತಿ ಇಮಾನಿ ಪನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ. ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ರಾಜಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಸಖಾ, ಅತ್ತಾ, ಸಾ, ಪುಮಾ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪದಮಾಲಾವಸೇನ ವಿಸದಿಸತ್ತಾ ನಯವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಈದಿಸೇ ಹಿ ಠಾನೇ ನಯಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಗಹಣಂ ನಾಮ ಸದೋಸಂಯೇವ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನಯಗ್ಗಾಹವಸೇನಪಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಅತ್ರ ವತ್ತಬ್ಬಂ – ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಾಹಿ ನಾರೀಹಿ ತೇ ಯನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅತ್ತನೋ ನಾರೀ’’ತಿ, ‘‘ಸಾ ನಾರೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥವತೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಕಞ್ಞಾಸದ್ದೇನ ಸದಿಸಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಸಾ, ಸಾ, ಸಾಯೋ. ಸಂ, ಸಾ, ಸಾಯೋ. ಸಾಯ, ಸಾಹಿ, ಸಾಭಿ. ಸಾಯ, ಸಾನಂ. ಸಾಯ, ಸಾಹಿ, ಸಾಭಿ. ಸಾಯ, ಸಾನಂ. ಸಾಯ, ಸಾಯಂ, ಸಾಸೂ’’ತಿ ಕಞ್ಞಾನಯೇನ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಇಮಸ್ಸ ಸುನಖವಾಚಕಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ತೇ ಆಚರಿಯಾ ತತಿಯಾಬಹುವಚನಟ್ಠಾನೇ ಚ ‘‘ಸಾಹಿ, ಸಾಭೀ’’ತಿ ರೂಪಾನಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಸತ್ತಮೀಬಹುವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಸಾಸೂ’’ತಿ? ಇದಮ್ಪಿ ಅಕಾರಣಂ ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಾ. ಕಸ್ಮಾ ಚ ಪನ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೇಕವಚನಟ್ಠಾನೇ ಪುಬ್ಬಕ್ಖರಸ್ಸ ರಸ್ಸವಸೇನ ‘‘ಸಸ್ಸ’’ಇತಿ ರೂಪಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ? ಇದಮ್ಪಿ ಅಕಾರಣಂ ಸುನಖವಾಚಕಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ಆಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕತ್ತಾ. ಆಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಸ್ಸ ಚ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ಯಥಾ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೇಕವಚನರೂಪಂ ಭವತಿ ಏವರೂಪಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ತೇನೇವ ಆಯಸ್ಮಾ ಕಚ್ಚಾನೋ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಸುನಖವಾಚಕಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೇಕವಚನಟ್ಠಾನೇ ಪುಬ್ಬಕ್ಖರಸ್ಸ ದೀಘವಸೇನ ‘‘ಸಾಸ್ಸ’’ಇತಿ ರೂಪಮಾಹ. ಕಸ್ಮಾ ಚ ಪನ ತೇ ಆಚರಿಯಾ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಸಾಯ’’ಇತಿ ರೂಪಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ? ಇದಮ್ಪಿ ಅಕಾರಣಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಹಿ ಆಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಘಸಞ್ಞತೋ ಆಕಾರತೋ ಪರೇಸಂ ನಾದೀನಂ ಆಯಾದೇಸಞ್ಚ ಅಕಾರನ್ತತೋ ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತೋ ¶ ಪರಸ್ಸ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಆಯಾದೇಸಞ್ಚ ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ ಅಘತೋ ಆಕಾರನ್ತತೋ ಪರಸ್ಸ ಚತುತ್ಥೇಕವಚನಸ್ಸ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಆಯಾದೇಸೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಚ ತಾದಿಸಂ ರೂಪಂ ನ ವುತ್ತಂ, ಅವಚನಂಯೇವ ಯುತ್ತತರಂ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಅಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ಚ ಅನಾಗಮನತೋ. ಯಾ ಪನಮ್ಹೇಹಿ ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬುದ್ಧವಚನಞ್ಚ ಸುನಖವಾಚಕಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾಯೇವ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥಾಪಿ ನಾನಾಅತ್ಥೇಸು ವತ್ತಮಾನಾನಂ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಸಾ ಸೋ ಸಂಇಚ್ಚೇತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪದಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಸು ಪದಾನಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಾಸದ್ದೋ ‘‘ತಂಸದ್ದತ್ಥೇ ಚ ಸುನಖೇ ಚ ಸಕಮಿಚ್ಚತ್ಥೇ ಚ ವತ್ತತೀ’’ತಿ ಇಚ್ಛಿತೋ, ಕಥಂ ತಂ ‘‘ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕೋ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೀತಿ? ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಪಯೋಗವಸೇನ ಪನ ಜಾನನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಜನಾ ಚೇವ ಪಣ್ಡಿತಾ ಚ. ಪಯೋಗವಸೇನ ಹಿ ‘‘ಸಾ ಮದ್ದೀ ನಾಗಮಾರುಹಿ, ನಾತಿಬದ್ಧಂವ ಕುಞ್ಜರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ತಂಸದ್ದತ್ಥತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಸಾಸದ್ದೋ ತಂಸದ್ದತ್ಥೇ ಚ ವತ್ತತಿ. ‘‘ನ ಯತ್ಥ ಸಾ ಉಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಭಗವತೋ ಸಾಜಾತಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ತಾ ಅಮತರಸಭಾಗಿನೋ ಭವನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ಸುನಖವಾಚಕತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ.

‘‘ಅನ್ನಂ ತವೇದಂ ಪಕತಂ ಯಸಸ್ಸಿ,

ತಂ ಖಜ್ಜರೇ ಭುಞ್ಜರೇ ಪಿಯ್ಯರೇ ಚ;

ಜಾನಾಸಿ ಮಂ ತ್ವಂ ಪರದತ್ತೂಪಜೀವಿಂ,

ಉತ್ತಿಟ್ಠಪಿಣ್ಡಂ ಲಭತಂ ಸಪಾಕೋ’’ತಿ

ಏತ್ಥ ಪನ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ರಸ್ಸಭಾವಕರಣೇನ ‘‘ಸಪಾಕೋ’’ತಿ ಪಾಳಿ ಠಿತಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸಾನಂ ಸುನಖಾನಂ ಇದಂ ಮಂಸನ್ತಿ ಸ’’ಮಿತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸಂ ಪಚತೀತಿ ಸಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಸಪಾಕೋತಿ ಸಪಾಕಚಣ್ಡಾಲೋ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ತಮ್ಪಿ ಏತದೇವತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ. ಏವಂ ಸಾಸದ್ದೋ ಸುನಖೇ ಚ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಸಾ ದಾರಾ ಜನ್ತೂನಂ ಪಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಸಕಾ ದಾರಾ ಸತ್ತಾನಂ ಪಿಯಾ’’ತಿ ಅತ್ಥದೀಪನವಸೇನ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ಸಕವಾಚಕತಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಏವಂ ಸಾಸದ್ದೋ ಸಕಮಿಚ್ಚತ್ಥೇ ಚ ವತ್ತತಿ. ಇತಿ ಸಾಸದ್ದಂ ಪಯೋಗವಸೇನ ಈದಿಸತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕೋತಿ ಜಾನನ್ತಿ. ಅತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –

ತಂಸದ್ದತ್ಥೇ ಚ ಸುನಖೇ,

ಸಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚ ವತ್ತತಿ;

ಸಾಸದ್ದೋ ಸೋ ಚ ಖೋ ಞೇಯ್ಯೋ,

ಪಯೋಗಾನಂ ವಸೇನ ವೇ.

ಏತ್ಥ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ನ ಯತ್ಥ ಸಾ ಉಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏಕವಚನಪ್ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ಚ,

‘‘ಅಸನ್ತಾ ಕಿರ ಮಂ ಜಮ್ಮಾ, ತಾತ ತಾತಾತಿ ಭಾಸರೇ;

ರಕ್ಖಸಾ ಪುತ್ತರೂಪೇನ, ಸಾವ ವಾರೇನ್ತಿ ಸೂಕರ’’ನ್ತಿ

ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ಚ, ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ‘‘ಸಾನೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿದಸ್ಸನತೋ ಚ ‘‘ಸಾ, ಸಾ, ಸಾನೋ. ಸಾನಂ, ಸಾನೇ. ಸಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುನಖವಾಚಕಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಕಥಿತಾ.

ಇದಾನಿ ಪುಮಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ಪುಮಾ, ಪುಮಾ, ಪುಮಾನೋ. ಪುಮಾನಂ, ಪುಮಾನೇ. ಪುಮಾನಾ, ಪುಮುನಾ, ಪುಮೇನ, ಪುಮಾನೇಹಿ, ಪುಮಾನೇಭಿ. ಪುಮಸ್ಸ, ಪುಮುನೋ, ಪುಮಾನಂ. ಪುಮಾನಾ, ಪುಮುನಾ, ಪುಮಾನೇಹಿ, ಪುಮಾನೇಭಿ. ಪುಮಸ್ಸ, ಪುಮುನೋ, ಪುಮಾನಂ. ಪುಮಾನೇ, ಪುಮಾನೇಸು. ಭೋ ಪುಮ, ಭವನ್ತೋ ಪುಮಾ, ಪುಮಾನೋ. ‘‘ಭೋ ಪುಮಾ’’ಇತಿ ಬಹುವಚನೇ ನಯೋಪಿ ಞೇಯ್ಯೋ.

ಏತ್ಥ ¶ ಪನ –

‘‘ಥಿಯೋ ತಸ್ಸ ಪಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಪುಮಾ ಜಾಯರೇ ಕುಲೇ;

ಯೋ ಜಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಪಞ್ಹಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ನಂ ವಿಯಾಕರೇ’’ತಿ

ಅಯಂ ಪಾಳಿ ಪುಮಸದ್ದಸ್ಸ ಬಹುವಚನಭಾವಸಾಧಿಕಾ, ಕಚ್ಚಾಯನೇ ‘‘ಹೇ ಪುಮಂ’’ಇತಿ ಸಾನುಸಾರಂ ಆಲಪನೇಕವಚನಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ತದನೇಕೇಸು ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸೇಸು ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ಸಾನುಸಾರಾನಂ ಆಲಪನವಚನಾನಂ ಅದಸ್ಸನತೋ ಇಧ ನ ವದಾಮಿ. ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯುತ್ತಂ ಚೇ, ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಯಸಸ್ಸಿ ನಂ ಪಞ್ಞವನ್ತಂ ವಿಸಯ್ಹಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಛನ್ದಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಆಗಮವಸೇನೇವಾನುಸಾರೋ ಹೋತಿ, ನ ಸಭಾವತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಯಮಾಕಾರನ್ತವಸೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

‘‘ಸೋಳಸಿತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ,

ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಪುಮೋ ತದಾ;

ಅಹೋರತ್ತಾನಮಚ್ಚಯೇನ,

ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅಹಮೇಕಕೋ’’ತಿ ಚ,

‘‘ಯಥಾ ಬಲಾಕಯೋನಿಮ್ಹಿ, ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಪುಮೋ ಸದಾ;

ಮೇಘೇಸು ಗಜ್ಜಮಾನೇಸು, ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ತಾ ತದಾ’’ತಿ ಚ

ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ಪನ ಓಕಾರನ್ತವಸೇನಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪುಮೋ, ಪುಮಾ. ಪುಮಂ, ಪುಮೇ. ಪುಮೇನ, ಪುಮೇಹಿ, ಪುಮೇಭಿ. ಪುಮಸ್ಸ, ಪುಮಾನಂ. ಪುಮಾ, ಪುಮಸ್ಮಾ, ಪುಮಮ್ಹಾ, ಪುಮೇಹಿ, ಪುಮೇಭಿ. ಪುಮಸ್ಸ, ಪುಮಾನಂ. ಪುಮೇ, ಪುಮಸ್ಮಿಂ, ಪುಮಮ್ಹಿ, ಪುಮೇಸು. ಭೋ ಪುಮ, ಭವನ್ತೋ ಪುಮಾ. ‘‘ಭೋ ಪುಮಾ’’ಇತಿ ವಾ, ಏವಂ ಪುಮಸದ್ದಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ.

ಇದಾನಿ ಮಿಸ್ಸಕನಯೋ ವುಚ್ಚತೇ –

ಪುಮಾ ¶ , ಪುಮೋ, ಪುಮಾ, ಪುಮಾನೋ. ಪುಮಾನಂ, ಪುಮಂ, ಪುಮಾನೇ, ಪುಮೇ. ಪುಮಾನಾ, ಪುಮುನಾ, ಪುಮೇನ, ಪುಮಾನೇಹಿ, ಪುಮಾನೇಭಿ, ಪುಮೇಹಿ, ಪುಮೇಭಿ. ಪುಮಸ್ಸ, ಪುಮುನೋ, ಪುಮಾನಂ. ಪುಮಾನಾ, ಪುಮುನಾ, ಪುಮಾ, ಪುಮಸ್ಮಾ, ಪುಮಮ್ಹಾ, ಪುಮಾನೇಹಿ, ಪುಮಾನೇಭಿ, ಪುಮೇಹಿ, ಪುಮೇಭಿ. ಪುಮಸ್ಸ, ಪುಮುನೋ, ಪುಮಾನಂ. ಪುಮಾನೇ, ಪುಮೇ, ಪುಮಸ್ಮಿಂ, ಪುಮಮ್ಹಿ, ಪುಮಾನೇಸು, ಪುಮೇಸು. ಭೋ ಪುಮ, ಭವನ್ತೋ ಪುಮಾನೋ, ಭವನ್ತೋ ಪುಮಾ. ‘‘ಭೋ ಪುಮಾನೋ, ಭೋ ಪುಮಾ’’ಇತಿ ವಾ.

ಇದಾನಿ ರಹಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ರಹಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ. ರಹಾ, ರಹಾ, ರಹಿನೋ. ರಹಾನಂ, ರಹಾನೇ. ರಹಿನಾ, ರಹಿನೇಹಿ, ರಹಿನೇಭಿ. ರಹಸ್ಸ, ರಹಾನಂ. ರಹಾ, ರಹಾನೇಹಿ, ರಹಾನೇಭಿ. ರಹಸ್ಸ, ರಹಾನಂ. ರಹಾನೇ, ರಹಾನೇಸು. ಭೋ ರಹ, ಭವನ್ತೋ ರಹಿನೋ, ಭವನ್ತೋ ರಹಾ.

ಇದಾನಿ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೋ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನಂ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೇ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಿನಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಹಿ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಭಿ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸ್ಸ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನಂ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಿನಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಹಿ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಭಿ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸ್ಸ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನಂ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇ ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಸು. ಭೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮ, ಭವನ್ತೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೋ, ಭವನ್ತೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ. ‘‘ಭೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೋ, ಭೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ’’ಇತಿ ಪುಥುವಚನಮ್ಪಿ ಞೇಯ್ಯಂ, ಏವಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧನುಗ್ಗಹಾ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಇಮಿಸ್ಸಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ’’ ಇತಿ ಬಹುವಚನವಸೇನ ಆಗತತ್ತಾ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಆಕಾರನ್ತೋತಿಪಿ ಓಕಾರನ್ತೋತಿಪಿ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧೋ ತದನ್ತಾನಂ ಬಹುವಚನಭಾವೇ ತುಲ್ಯರೂಪತ್ತಾ. ತಥಾಪಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪದಮಾಲಾ ಆಕಾರನ್ತವಸೇನೇವ ಯೋಜಿತಾ. ಈದಿಸೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಆಕಾರನ್ತೋತಿಪಿ ಓಕಾರನ್ತೋತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತೇವ ¶ ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತರೂಪತ್ತಾ. ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸೇ ಅತೀವ ಪರಿಬ್ಯತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಓಕಾರನ್ತ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ದ್ವಿಧಾ ದಿಸ್ಸತಿ ಗುಣಸದ್ದಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕಸದ್ದವಸೇನ. ತತ್ಥ ‘‘ಇಸ್ಸತ್ತೇ ಚಸ್ಮಿ ಕುಸಲೋ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೋತಿ ವಿಸ್ಸುತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಓಕಾರನ್ತೋ ಗುಣಸದ್ದೋ. ‘‘ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ದಳ್ಹಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕಸದ್ದೋ. ಏವಂ ಓಕಾರನ್ತೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ದ್ವಿಧಾ ದಿಟ್ಠೋ. ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ದಳ್ಹಧಮ್ಮೋ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಂ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಞೇಯ್ಯಾ, ಆಕಾರನ್ತೋಕಾರನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಮಿಸ್ಸಕಪದಮಾಲಾ ಚ. ಕಥಂ?

ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೋ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೋ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನಂ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಂ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೇ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಿನಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇನ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಹಿ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಭಿ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸ್ಸ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನಂ. ದಳಧಮ್ಮಿನಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸ್ಮಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಮ್ಹಾ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಹಿ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಭಿ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸ್ಸ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನಂ. ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಸ್ಮಿಂ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮಮ್ಹಿ, ದಳ್ಹಧಮ್ಮೇಸು. ಭೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮ, ಭವನ್ತೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾನೋ, ಭವನ್ತೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾತಿ. ಏವಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮಾ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮೋತಿ ಮಿಸ್ಸಕಪದಮಾಲಾ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ವಿವಟಚ್ಛದಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ವಿವಟಚ್ಛದಾ, ವಿವಟಚ್ಛದಾ, ವಿವಟಚ್ಛದಾನೋ. ವಿವಟಚ್ಛದಾನಂ, ವಿವಟಚ್ಛದಾನೇ. ವಿವಟಚ್ಛದೇನ, ವಿವಟಚ್ಛದೇಹಿ, ವಿವಟಚ್ಛದೇಭಿ. ವಿವಟಚ್ಛದಸ್ಸ, ವಿವಟಚ್ಛದಾನಂ. ವಿವಟಚ್ಛದಾ, ವಿವಟಚ್ಛದೇಹಿ, ವಿವಟಚ್ಛದೇಭಿ. ವಿವಟಚ್ಛದಸ್ಸ, ವಿವಟಚ್ಛದಾನಂ. ವಿವಟಚ್ಛದೇ, ವಿವಟಚ್ಛದೇಸು. ಭೋ ವಿವಟಚ್ಛದ, ಭವನ್ತೋ ವಿವಟಚ್ಛದಾ, ಭವನ್ತೋ ವಿವಟಚ್ಛದಾನೋ.

ಅಯಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟಚ್ಛದಾ’’ತಿ ¶ ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ಆಕಾರನ್ತವಸೇನ ಕಥಿತಾ. ‘‘ಲೋಕೇ ವಿವಟಚ್ಛದೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ಪನ ಓಕಾರನ್ತವಸೇನಪಿ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ‘‘ವಿವಟಚ್ಛದೋ, ವಿವಟಚ್ಛದಾ, ವಿವಟಚ್ಛದಂ, ವಿವಟಚ್ಛದೇ’’ತಿ. ಮಿಸ್ಸಕವಸೇನಪಿ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ‘‘ವಿವಟಚ್ಛದಾ, ವಿವಟಚ್ಛದೋ, ವಿವಟಚ್ಛದಾನೋ, ವಿವಟಚ್ಛದಾ. ವಿವಟಚ್ಛದಾನಂ, ವಿವಟಚ್ಛದಂ, ವಿವಟಚ್ಛದಾನೇ, ವಿವಟಚ್ಛದೇ’’ಇತಿ.

ಇದಾನಿ ವತ್ತಹಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ – ವತ್ತಹಾತಿ ಸಕ್ಕೋ.

ವತ್ತಹಾ, ವತ್ತಹಾನೋ. ವತ್ತಹಾನಂ, ವತ್ತಹಾನೇ. ವತ್ತಹಾನಾ, ವತ್ತಹಾನೇಹಿ, ವತ್ತಹಾನೇಭಿ. ವತ್ತಹಿನೋ, ವತ್ತಹಾನಂ. ವತ್ತಹಾನಾ, ವತ್ತಹಾನೇಹಿ, ವತ್ತಹಾನೇಭಿ. ವತ್ತಹಿನೋ, ವತ್ತಹಾನಂ. ವತ್ತಹಾನೇ, ವತ್ತಹಾನೇಸು. ಭೋ ವತ್ತಹ, ಭವನ್ತೋ ವತ್ತಹಾನೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಭೋ ವತ್ತಹಾ, ಭೋ ವತ್ತಹಾನೋ’’ಇಚ್ಚಪಿ.

ಇದಾನಿ ವುತ್ತಸಿರಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ವುತ್ತಸಿರಾ, ವುತ್ತಸಿರಾ, ವುತ್ತಸಿರಾನೋ. ವುತ್ತಸಿರಾನಂ, ವುತ್ತಸಿರಾನೇ. ವುತ್ತಸಿರಾನಾ, ವುತ್ತಸಿರಾನೇಹಿ, ವುತ್ತಸಿರಾನೇಭಿ. ವುತ್ತಸಿರಸ್ಸ, ವುತ್ತಸಿರಾನಂ, ವುತ್ತಸಿರಾ, ವುತ್ತಸಿರೇಹಿ, ವುತ್ತಸಿರೇಭಿ. ವುತ್ತಸಿರಸ್ಸ, ವುತ್ತಸಿರಾನಂ. ವುತ್ತಸಿರೇ, ವುತ್ತಸಿರೇಸು. ಭೋ ವುತ್ತಸಿರ, ಭಾನ್ತೋ ವುತ್ತಸಿರಾನೋತಿ. ‘‘ವುತ್ತಸಿರೋ’’ತಿ ಓಕಾರನ್ತಪಾಠೋಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಇದಾನಿ ಯುವಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ಯುವಾ, ಯುವಾ, ಯುವಾನೋ, ಯುವಾನಾ. ಯುವಾನಂ, ಯುವಂ, ಯುವಾನೇ, ಯುವೇ. ಯುವಾನಾ, ಯುವೇನ, ಯುವಾನೇನ, ಯುವಾನೇಹಿ, ಯುವಾನೇಭಿ, ಯುವೇಹಿ, ಯುವೇಭಿ. ಯುವಾನಸ್ಸ, ಯುವಸ್ಸ, ಯುವಾನಾನಂ, ಯುವಾನಂ. ಯುವಾನಾ ¶ , ಯುವಾನಸ್ಮಾ, ಯುವಾನಮ್ಹಾ, ಯುವಾನೇಹಿ, ಯುವಾನೇಭಿ, ಯುವೇಹಿ, ಯುವೇಭಿ. ಯುವಾನಸ್ಸ, ಯುವಸ್ಸ, ಯುವಾನಾನಂ, ಯುವಾನಂ. ಯುವಾನೇ, ಯುವಾನಸ್ಮಿಂ, ಯುವಾನಮ್ಹಿ, ಯುವೇ, ಯುವಸ್ಮಿಂ, ಯುವಮ್ಹಿ, ಯುವಾನೇಸು, ಯುವಾಸು, ಯುವೇಸು. ಭೋ ಯುವ, ಯುವಾನ, ಭವನ್ತೋ ಯುವಾನಾ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕದೇಸೇನ ಆಕಾರನ್ತನಯೋ ಚ ಸಬ್ಬಥಾ ಓಕಾರನ್ತನಯೋ ಚ ಏಕದೇಸೇನ ಚ ಓಕಾರನ್ತನಯೋತಿ ತಯೋ ನಯಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಮಘವಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ‘‘ಮಘವಾ, ಮಘವಾ, ಮಘವಾನೋ, ಮಘವಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯುವಸದ್ದಸ್ಸೇವ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯೋಜನಂ ಕುಬ್ಬನ್ತಿ ಗರೂ. ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಪನ ‘‘ಮಘವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಮಘವನ್ತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಮಘವನ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಮಘವನ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಮಘವತಾ ಕತಂ, ಮಘವನ್ತೇಹಿ ಕತಂ, ಮಘವನ್ತೇಭಿ ಕತಂ. ಮಘವತೋ ದೀಯತೇ, ಮಘವನ್ತಾನಂ ದೀಯತೇ. ಮಘವತಾ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಮಘವನ್ತೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಮಘವನ್ತೇಭಿ ನಿಸ್ಸಟಂ. ಮಘವತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಮಘವನ್ತಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಮಘವತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಮಘವನ್ತೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ಭೋ ಮಘವಾ, ಭವನ್ತೋ ಮಘವನ್ತೋ’’ತಿ ಗುಣವಾಪದನಯೇನ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಮ್ಪಿ. ತಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ. ಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಮಹಾಲಿ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಮಘೋ ನಾಮ ಮಾಣವೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಘವಾತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನ ‘‘ಮಘೋತಿ ನಾಮಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಘವಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಿ ಅತ್ಥವಾಚಕವನ್ತುಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಗುಣವನ್ತುಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ಚ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ಅದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ – ಅದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಯಂ ಕಾಲೇ ಮಗ್ಗೇ ಚ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ‘‘ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ. ದೀಘೋ ಅದ್ಧಾ ಸುದುಗ್ಗಮೋ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಅದ್ಧಾ’’ತಿ ಪಠಮನ್ತಂ ರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇದಂ ಮನ್ತಪದಂ ಸುದುದ್ದಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಏಕಂಸತ್ಥೇ ¶ ವತ್ತಮಾನೇನ ‘‘ಅದ್ಧಾ’’ತಿ ನಿಪಾತಪದೇನ ಸಮಾನಂ. ನಿಪಾತಾನಂ ಪನ ಪದಮಾಲಾ ನ ರೂಹತಿ, ನಾಮಿಕಾನಂಯೇವ ರೂಹತಿ.

ಅದ್ಧಾ, ಅದ್ಧಾ, ಅದ್ಧಾನೋ. ಅದ್ಧಾನಂ, ಅದ್ಧಾನೇ. ಅದ್ಧುನಾ, ಅದ್ಧಾನೇಹಿ, ಅದ್ಧಾನೇಭಿ. ಅದ್ಧುನೋ, ಅದ್ಧಾನಂ. ಅದ್ಧುನಾ, ಅದ್ಧಾನೇಹಿ, ಅದ್ಧಾನೇಭಿ. ಅದ್ಧುನೋ, ಅದ್ಧಾನಂ. ಅದ್ಧನಿ, ಅದ್ಧಾನೇ, ಅದ್ಧಾನೇಸು. ಭೋ ಅದ್ಧ, ಭವನ್ತೋ ಅದ್ಧಾ, ಅದ್ಧಾನೋ.

ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ – ತಯೋ ಅದ್ಧಾ. ಅದ್ಧಾನಂ ವೀತಿವತ್ತೋ. ಇಮಿನಾ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ. ದೀಘಸ್ಸ ಅದ್ಧುನೋ ಅಚ್ಚಯೇನ. ಪಥದ್ಧುನೋ ಪನ್ನರಸೇವ ಚನ್ದೋ. ಅಹೂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನೇ, ಸಮಣೋ ಖನ್ತಿದೀಪನೋ. ಅದ್ಧಾನೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತಿ. ಇಚ್ಚಾದಯೋ ಞೇಯ್ಯಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಪನೇತ್ಥ ನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ‘‘ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ದುತಿಯೇಕವಚನನ್ತವಸೇನ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀಬಹುವಚನವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಂ ರೂಪಂ. ‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ದೀಘಮಗ್ಗವಾಚಕೇನ ‘‘ಅದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕೇನ ಸದಿಸಂ ಸುತಿಸಾಮಞ್ಞವಸೇನಾತಿ.

ಇದಾನಿ ಮುದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ಮುದ್ಧಾ, ಮುದ್ಧಾ, ಮುದ್ಧಾನೋ. ಮುದ್ಧಂ, ಮುದ್ಧೇ, ಮುದ್ಧಾನೇ. ಮುದ್ಧಾನಾ, ಮುದ್ಧೇಹಿ, ಮುದ್ಧೇಭಿ. ಮುದ್ಧಸ್ಸ, ಮುದ್ಧಾನಂ. ಮುದ್ಧಾನಾ, ಮುದ್ಧೇಹಿ, ಮುದ್ಧೇಭಿ. ಮುದ್ಧಸ್ಸ, ಮುದ್ಧಾನಂ. ಮುದ್ಧನಿ, ಮುದ್ಧನೇಸು. ಭೋ ಮುದ್ಧ, ಭವನ್ತೋ ಮುದ್ಧಾ, ಮುದ್ಧಾನೋ.

ಏವಂ ಅಭಿಭವಿತಾಪದೇನ ವಿಸದಿಸಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಇತಿ ನಾನಾನಯೇಹಿ ಅಭಿಭವಿತಾಪದೇನ ಸದಿಸಾನಿ ವತ್ತಾದೀನಿ ವಿಸದಿಸಾನಿ ಗುಣವಾದೀನಿ ರಾಜಸಾಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಚ ಆಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಹಿ.

ಏತ್ಥ ¶ ಯೋಗಂ ಸಚೇ ಪೋಸೋ, ಕರೇ ಪಣ್ಡಿತಜಾತಿಕೋ;

ತಸ್ಸ ವೋಹಾರಭೇದೇಸು, ವಿಜಮ್ಭೇ ಞಾಣಮುತ್ತಮಂ.

ಇತಿ ನವಙ್ಗೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಬ್ಯಪ್ಪಥಗತೀಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ

ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ

ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ ನಾಮ

ಛಟ್ಠೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ಉಕಾರನ್ತ ಅವಣ್ಣನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ

ಆಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

೭. ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ

ಅಥ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಮತಂ ಪುರೇಚರಂ ಕತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಭವನ್ತ ಕರೋನ್ತಇಚ್ಚಾದಿಕಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ವಕ್ಖಾಮ –

ಗಚ್ಛಂ ಮಹಂ ಚರಂ ತಿಟ್ಠಂ, ದದಂ ಭುಞ್ಜಂ ಸುಣಂ ಪಚಂ;

ಜಯಂ ಜರಂ ಚವಂ ಮೀಯಂ, ಸರಂ ಕುಬ್ಬಂ ಜಪಂ ವಜಂ.

ಗಚ್ಛಂ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಾ. ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಗಚ್ಛನ್ತೇ. ಗಚ್ಛತಾ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೇತಿ. ಗಚ್ಛತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ, ಗಚ್ಛತಂ. ಗಚ್ಛತಾ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಭಿ. ಗಚ್ಛತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ, ಗಚ್ಛತಂ. ಗಚ್ಛತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು. ಭೋ ಗಚ್ಛಂ, ಭೋ ಗಚ್ಛಾ, ಭವನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ.

ಗಚ್ಛಾದೀನಿ ಅಞ್ಞಾನಿ ಚ ತಂಸದಿಸಾನಂ ಏವಂ ಞೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪೇತ್ಥ ತತಿಯೇಕವಚನಟ್ಠಾನಾದೀಸು ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೇನ, ಗಚ್ಛನ್ತಾ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಮಾ, ಗಚ್ಛನ್ತಮ್ಹಾ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಮ್ಹೀ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಪದಾನಿ ನಾಗತಾನಿ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ.

ತತ್ರ ಯಮಕಮಹಾಥೇರೇನ ಆಲಪನವಚನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಮಹನ್ತೋ, ಚರನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಬಹುವಚನತ್ತಂ ಕಥಿತಂ, ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಟ್ಠಾನೇ ¶ ಏಕವಚನತ್ತಂ. ಕೇಹಿಚಿ ಪನ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಟ್ಠಾನೇ ಏಕವಚನಬಹುವಚನತ್ತಂ, ಆಲಪನವಚನಟ್ಠಾನೇ ಬಹುವಚನತ್ತಂಯೇವ ಕಥಿತಂ. ‘‘ಗಚ್ಛಂ, ಮಹಂ, ಚರ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪನ ಆಲಪನಟ್ಠಾನೇ ಏಕವಚನತ್ತಂ. ಮಯಂ ಪನ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಅನೇಕಾಸು ಚಾಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಮಹನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗಾನಂ ‘‘ಗಚ್ಛಂ, ಮಹಂ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಞ್ಚ ಸಾನುಸಾರಾಲಪನೇಕವಚನಪ್ಪಯೋಗಾನಂ ಅದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಭಾರದ್ವಾಜೋ. ಸ ಗಚ್ಛಂ ನ ನಿವತ್ತತಿ. ಮಹನ್ತೋ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಪನ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಪ್ಪಯೋಗಾನಞ್ಞೇವ ದಸ್ಸನತೋ ತಾದಿಸಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಅನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಾನಿ ವಿಯ ಮಞ್ಞಾಮ. ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಪಚ್ಚತ್ತಾಲಪನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಮಹನ್ತೋ, ಭವನ್ತೋ, ಚರನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಬಹುವಚನತ್ತಮೇವ ಕಥಿತಂ, ನ ಏಕವಚನತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ಮಹಂ ಭವಂ ಚರಂ ತಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಮಹಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಮಹನ್ತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಭೋ ಮಹಾ, ಭವನ್ತೋ ಮಹನ್ತೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಭವಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಭವನ್ತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಭವಂ, ಭವನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಯತ್ಥ ‘‘ಹೋನ್ತೋ ಹೋನ್ತಾ’’ತಿ ಕ್ರಿಯತ್ಥಂ ನ ವದನ್ತಿ, ತತ್ಥ ‘‘ಭವಂ ಕಚ್ಚಾನೋ. ಮಾ ಭವನ್ತೋ ಏವಂ ಅವಚುತ್ಥಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪತನತೋ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಲೋಕೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ವಿಯ ‘‘ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ವಿಯ ಚ ‘‘ಭವನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಬಹುವಚನತ್ತಂ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಂ. ‘‘ಮಹನ್ತೋ, ಚರನ್ತೋ, ತಿಟ್ಠನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಪನ ಬಹುವಚನತ್ತಂ ನ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಂ ವಿಯ ಅಮ್ಹೇ ಪಟಿಭಾತಿ. ನ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ‘‘ಸನ್ತೋ, ಅರಹನ್ತೋ, ಭವನ್ತೋ’’ತಿ ಪದವಜ್ಜಿತಾನಂ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಮಹನ್ತೋ, ಚರನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಅನೇಕಪದಸತಾನಂ ಬಹುವಚನನ್ತತಾಪಯೋಗೇ ಪಸ್ಸಾಮ. ತಥಾ ಹಿ –

ಬವ್ಹತ್ತೇ ¶ ಕತ್ಥಚಿ ಠಾನೇ, ‘‘ಜಾನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಯೋ ಯಥಾ;

ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ನೇವಂ ಬವ್ಹತ್ತೇ, ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ ಇತಿಆದಯೋ.

ಬವ್ಹತ್ತೇ ಕತ್ಥಚಿ ಠಾನೇ, ‘‘ಸನ್ತೋ’’ ಇಚ್ಚಾದಯೋಪಿ ಚ;

ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ನೇವಂ ಬವ್ಹತ್ತೇ, ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ ಇತಿಆದಯೋ.

‘‘ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿ ಬವ್ಹತ್ತೇ, ಏಕನ್ತೇನೇವ ದಿಸ್ಸತಿ;

ನೇವಂ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಬವ್ಹತ್ತೇ, ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ ಇತಿಆದಯೋ.

ಅನೇಕಸತಪಾಠೇಸು, ‘‘ವಿಹರನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು;

ಏಕಸ್ಸಪಿ ಬಹುಕತ್ತೇ, ಪವತ್ತಿ ನ ತು ದಿಸ್ಸತಿ.

ಬಹುವಚನನಯೇನ, ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಹಿ;

ಗಹಣೇ ಸತಿ ಬಹವೋ, ದೋಸಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಚ್ಚತೋ.

ಯಥೇಕಮ್ಹಿ ಘರೇ ದಡ್ಢೇ, ದಡ್ಢಾ ಸಾಮೀಪಿಕಾ ಘರಾ;

ತಥಾ ಬವ್ಹತ್ತವಾಚಿತ್ತೇ, ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ತು.

‘‘ವಿಹರನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಂ, ಬವ್ಹತ್ತವಾಚಿತಾ ಸಿಯಾ;

ರೂಪನಯೋ ಅನಿಟ್ಠೋ ಚ, ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಅನೇಕಧಾ.

ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕಂ ನಾಮ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇನ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೇನ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೇನ ಕತ’’ನ್ತಿ ಲೋಕೇ ಪಸಿದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಠಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪೇತ್ಥ ಥೇರೇ ಗಾರವೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಪಾಳಿನಯಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ದಿಟ್ಠೇನೇಕವಚನನಯೇನ ಅದಿಟ್ಠೋ ಬಹುವಚನನಯೋ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸತಿ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತೇಸು ನಯೋ ಸೋಭನೋ ಭವತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರುಚಿ –

‘‘ಭವಂ ಕರಂ ಅರಹಂ ಸಂ, ಮಹಂ’’ ಇತಿ ಪದಾನಿ ತು;

ವಿಸದಿಸಾನಿ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನ್ತಿ ಲಕ್ಖಯೇ.

‘‘ಗಚ್ಛಂ ಚರಂ ದದಂ ತಿಟ್ಠಂ, ಚಿನ್ತಯಂ ಭಾವಯಂ ವದಂ;

ಜಾನಂ ಪಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ, ಸದಿಸಾನಿ ಭವನ್ತಿ ಹಿ.

ತತ್ರ ‘‘ಜಾನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪರಿವತ್ತರೇ;

ವಿಭತ್ತಿಲಿಙ್ಗವಚನ-ವಸೇನಾತಿ ವಿಭಾವಯೇ.

ತತ್ರ ¶ ತಾವ ಭವನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತಿ – ಭವಂಸದ್ದೋ ಹಿ ‘‘ವಡ್ಢನ್ತೋ, ಹೋನ್ತೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೇಪಿ ವದತಿ. ತೇಸಂ ವಸೇನ ಅಯಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ಭವಂ, ಭವನ್ತೋ, ಭವನ್ತಾ. ಭವನ್ತಂ, ಭವನ್ತೇ. ಭವನ್ತೇನ, ಭವನ್ತೇಹಿ, ಭವನ್ತೇಭಿ. ಭವನ್ತಸ್ಸ, ಭವನ್ತಾನಂ. ಭವನ್ತಾ, ಭವನ್ತಸ್ಮಾ, ಭವನ್ತಮ್ಹಾ, ಭವನ್ತೇಹಿ, ಭವನ್ತೇಭಿ. ಭವನ್ತಸ್ಸ, ಭವನ್ತಾನಂ. ಭವನ್ತೇ, ಭವನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಭವನ್ತಮ್ಹಿ, ಭವನ್ತೇಸು. ಹೇ ಭವನ್ತ, ಹೇ ಭವನ್ತಾ.

ತತ್ಥ ‘‘ಭವಂ, ಭವನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಂ ‘‘ವಡ್ಢನ್ತೋಹೋನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸುವಿಜಾನೋ ಭವಂ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಕಾಮೋ ಭವಂ ಹೋತಿ. ರಾಜಾ ಭವನ್ತೋ ನಾನಾಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಮೋದತಿ. ಕುಳೀರದಹೋ ಗಙ್ಗಾಯ ಏಕಾಬದ್ಧೋ, ಗಙ್ಗಾಯ ಪೂರಣಕಾಲೇ ಗಙ್ಗೋದಕೇನ ಪೂರತಿ, ಉದಕೇ ಮನ್ದೀ ಭವನ್ತೇ ದಹತೋ ಉದಕಂ ಗಙ್ಗಾಯ ಓತರತೀ’’ತಿ ಪಯೋಗಾ ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಭವಂಸದ್ದಮತ್ತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಮಾನಚರಮಾನಸದ್ದಾದೀಸು ವಿಯ ಭವನ್ತಸದ್ದೇ ‘‘ಭವನ್ತೋ, ಭವನ್ತಾ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಭವನ್ತಂ, ಭವನ್ತಾನೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತನಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಏವಂ ವಡ್ಢನಭವನತ್ಥವಾಚಕಸ್ಸ ಭವನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಯಞ್ಚ ವಿಸೇಸೋ ‘‘ಭವನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಂ ವಡ್ಢನಭವನತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನಂ ಬಹುವಚನಮೇವ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ‘‘ಭವನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ. ವಡ್ಢನಭವನತ್ಥೇಸು ವತ್ತಮಾನಂ ಏಕವಚನಮೇವ. ಅತ್ರಿಮೇ ಪಯೋಗಾ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಭವನ್ತೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸಮಣೇನ ನಾಮ ಈದಿಸೇಸು ಕಮ್ಮೇಸು ಅಬ್ಯಾವಟೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಭವನ್ತೋ ಹಿ ಸಮಣೋ ಸುಸಮಣೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ಭವಂ’’ ಇತಿ ಪದಂ ಪನ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಏಕವಚನಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಇದಾನಿ ‘‘ಭವಂ ಆನನ್ದೋ. ಭವನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಸದ್ದಾ ಭವನ್ತೋ ಹೋನ್ತು, ಮಾ ಭೋನ್ತೋ ಸದ್ದಮಕತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಪಯೋಗದಸ್ಸನವಸೇನ ವೋಹಾರವಿಸೇಸೇ ಪವತ್ತಂ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಪರಾಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ಭವಂ, ಭವನ್ತೋ, ಭೋನ್ತೋ. ಭವನ್ತಂ, ಭವನ್ತೇ. ಭವತಾ, ಭೋತಾ, ಭವನ್ತೇನ, ಭವನ್ತೇಹಿ, ಭವನ್ತೇಭಿ. ಭವತೋ, ಭೋತೋ, ಭವನ್ತಸ್ಸ, ಭವನ್ತಾನಂ, ಭವತಂ. ಭವತಾ, ಭೋತಾ, ಭವನ್ತೇಹಿ, ಭವನ್ತೇಭಿ. ಭವತೋ, ಭೋತೋ, ಭವನ್ತಸ್ಸ, ಭವನ್ತಾನಂ, ಭವತಂ. ಭವತಿ, ಭವನ್ತೇ, ಭವನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಭವನ್ತಮ್ಹಿ, ಭವನ್ತೇಸು. ಭೋ, ಭವನ್ತೋ, ಭೋನ್ತೋ ಇತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಭೋ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಪದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ವೋಹಾರವಿಸೇಸಪವತ್ತಾನಿ ಆಲಪನಪದಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆವುಸೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪದಾನಿ ವಿಯ ಭೋಸದ್ದಾದಿಉಪಪದವನ್ತಾನಿ ನ ಭವನ್ತಿ, ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸ, ಭವನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಭೋನ್ತೋ ಸಮಣಾ, ಭೋ ರಾಜ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಹಿ ಪುರಿಸಸದ್ದಾದಯೋಯೇವ ಭೋಸದ್ದಾದಿ ಉಪಪದವನ್ತೋ ಭವನ್ತಿ. ಇಧ ಚ ‘‘ಭವಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಭವಂಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಾನಿ ‘‘ಭೋ, ಭವನ್ತೋ, ಭೋನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಪನ ‘‘ಧಮ್ಮಕಾಮೋ ಭವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಭವಂಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಾನಿ. ಪಠಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ನಯೇ ವಡ್ಢನತ್ಥವಸೇನ ‘‘ಭೋ ಭವನ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಭವನ್ತಾ, ಭೋನ್ತೋ ಭವನ್ತಾ’’ತಿ ಭೋಸದ್ದಾದಯೋ ಆಲಪನಪದಾನಂ ಉಪಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ನ ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ನಯೇ. ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ಪನ ‘‘ಭೋ ಭೋ, ಭವನ್ತೋ ಭವನ್ತೋ, ಭೋನ್ತೋ ಭೋನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಭವನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಭನ್ತೇ ಭನ್ತೇ’’ತಿ.

ಅತ್ರಿದಂ ಭೂಧಾತುವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪಾಳಿನಿದಸ್ಸನಂ – ಕಸ್ಮಾ ಭವಂ ವಿಜ್ಜನಮರಞ್ಞನಿಸ್ಸಿತೋ. ಕಥಂ ಪನಾಹಂ ಭೋ ತಂ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ. ಏವಂ ಭೋತಿ ಖೋ ಅಮ್ಬಟ್ಠೋ ಮಾಣವೋ ¶ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ. ಮಾ ಭವನ್ತೋ ಏವಂ ಅವಚುತ್ಥ. ಇಮಂ ಭೋನ್ತೋ ನಿಸಾಮೇಥ. ಏವಂ ಭೋ ಪುರಿಸ ಜಾನಾಹಿ, ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಅಸಞ್ಞತಾ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ಭವಂ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿ ನಾಮಪದಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಅಪಿಚ ತೇಸು ‘‘ಭೋ, ಭವನ್ತೋ, ಭೋನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ನಿಪಾತಪದಾನಿಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಭೋ ಪುರಿಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ತೇಸಂ ನಿಪಾತಾನಿಪಾತಭಾವೇ ವಿವಾದೋ ನ ಕರಣೀಯೋ. ಕಚ್ಚಾಯನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ‘‘ಭೋ ಗೇ ತೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ‘‘ಆಮನ್ತನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ನಿರುತ್ತಿಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭೋತಿದಂ ಆಮನ್ತನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಸೋ ನ ಕೇವಲಂ ಏಕವಚನಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ ಹೋತೀತಿ ‘ಭೋ ಪುರಿಸಾ’ತಿ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗೋಪಿ ಗಹಿತೋ. ‘ಭವನ್ತೋ’ತಿ ಪದಂ ಪನ ಬಹುವಚನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ‘ಪುರಿಸಾ’ತಿ ಪುನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ನಿಪಾತಭೂತೋ ಭೋಸದ್ದೋ ಏಕವಚನಬಹುವಚನವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಇತರೇ ಪನ ಬಹುವಚನವಸೇನೇವ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇಸಂ ತು ನಿಪಾತಪದತ್ತೇ ರೂಪನಿಪ್ಫಾದನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ತೇಸು ಭೋಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಪಾತಪದತ್ತಾ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತೇ ನಿಜ್ಜೀವಾಲಪನೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಿಸಯೋ ‘‘ಉಮ್ಮುಜ್ಜ ಭೋ ಪುಥುಸಿಲೇ, ಪರಿಪ್ಲವ ಭೋ ಪುಥುಸಿಲೇ’’ತಿ ಪಯೋಗೋಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅತ್ರಿಮಾ ಭೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಪರಿದೀಪನೀ ಗಾಥಾಯೋ –

‘‘ಇತೋ ಭೋ ಸುಗತಿಂ ಗಚ್ಛ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ’’;

ಏವಮಾದೀಸು ಭೋಸದ್ದೋ, ಏಕವಚನಕೋ ಮತೋ.

‘‘ಪಸ್ಸಥ ಭೋ ಇಮಂ ಕುಲ-ಪುತ್ತ’’ಮಿಚ್ಚೇವಮಾದಿಸು;

ಬಹುವಚನಕೋ ಏಸೋ, ಭೋಸದ್ದೋತಿ ವಿಭಾವಯೇ.

ಪುಗ್ಗಲಾಲಪನೇ ¶ ಚೇವ, ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಲಪನೇಪಿ ಚ;

ನಿಜ್ಜೀವಾಲಪನೇ ಚಾತಿ, ಭೋಸದ್ದೋ ತೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ.

ತತ್ರ ಧಮ್ಮಾಲಪನಮ್ಹಿ, ಏಕವಚೋವ ಲಬ್ಭತಿ;

ಇತರೇಸು ಸಿಯಾ ದೇಕ-ವಚೋ ಬಹುವಚೋಪಿ ಚ.

ನಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಗುಣೀಪದಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಲಪನೇ ಧುವಂ;

‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ವತ ಭೋ’’ತಿ, ಇದಮೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ.

ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಗುಣೀಪದಂ, ಪುಗ್ಗಲಾಲಪನೇ ಪನ;

‘‘ಏವಂ ಭೋ ಪುರಿಸ ಜಾನಾಹಿ’’, ಇದಮೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ.

ಗುಣೀಪದಂ ಅಸನ್ತಮ್ಪಿ, ಪುಗ್ಗಲಾಲಪನಮ್ಹಿ ತು;

ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಪಾವದೇ, ಅತ್ಥಂ ‘‘ಭೋ ಏಹಿ’’ಆದಿಸು.

ಘಟಾದೀನಂ ಆಲಪನಂ, ನಿಜ್ಜೀವಾಲಪನಂ ಭವೇ;

ಜೀವಂವ ಲೋಕಿಯಾ ಲೋಕೇ, ಆಲಪನ್ತಿ ಕದಾಚಿ ತು.

ನಿಜ್ಜೀವಾಲಪನಂ ಅಪ್ಪಂ, ಅತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನೇ ಸಿಯಾ;

‘‘ಉಮ್ಮುಜ್ಜ ಭೋ ಪುಥುಸಿಲೇ’’, ಇತಿ ಪಾಳಿ ನಿದಸ್ಸನಂ.

ಏತ್ಥ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸಂ, ಕೇಚಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ;

ತೇಸಂ ಮತೇನ ಭೋತೀತಿ, ಲಿಙ್ಗಂ ವಿಪರಿಣಾಮಯೇ.

ಅಥ ವಾ ಪನ ಭೋಸದ್ದೋ, ನಿಪಾತೋ ಸೋಪದಂ ವಿಯ;

ತಸ್ಮಾ ವಿರೋಧತಾ ನಾಸ್ಸ, ತಿಲಿಙ್ಗೇ ವಚನದ್ವಯೇ.

ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಭೋಸದ್ದೋ, ದ್ವಿಲಿಙ್ಗೇಯೇವ ಪಾಯತೋ;

ಯಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠೋ ತತೋ ವಿಞ್ಞೂ, ದ್ವಿಲಿಙ್ಗೇಯೇವ ತಂ ವದೇ.

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಮ್ಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತೇ, ‘‘ಭೋ’’ತಿ ಇತಿ ಪಯೋಜಯೇ;

ಏವಂವಿಧಂ ಪಯೋಗಞ್ಹಿ, ಸುಪ್ಪಯೋಗಂ ಬುಧಾಬ್ರವುಂ.

ಯಜ್ಜೇವಂ ¶ ದುಪ್ಪಯೋಗಂವ, ಸಿಯಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಸ್ಸಿತಂ;

‘‘ಉಮ್ಮುಜ್ಜ ಭೋ ಪುಥುಸಿಲೇ’’, ಇಚ್ಚಾಹಚ್ಚಪದನ್ತಿ ಚೇ.

ದುಪ್ಪಯೋಗಂ ನ ತಂ ಯಸ್ಮಾ, ವೋಹಾರಕುಸಲೇನ ವೇ;

ಜಿನೇನ ಭಾಸಿತೇ ಧಮ್ಮೇ, ದುಪ್ಪಯೋಗಾ ನ ವಿಜ್ಜರೇ.

ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ವಿಸಯೇ, ಭೋತಿಸದ್ದಪ್ಪಯೋಜನಂ;

ಕವೀನಂ ಪೇಮನೀಯನ್ತಿ, ಮಯಾ ಏವಮುದೀರಿತಂ.

ಏವಂ ಭವನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಪಾಳಿನಯಾನುರೂಪಂ ದ್ವಿಧಾ ವಿಭತ್ತಾ ವಡ್ಢನಭವನತ್ಥತದಞ್ಞತ್ಥವಸೇನ.

ಕರೋನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ –

ಕರಂ, ಕರೋನ್ತೋ, ಕರೋನ್ತಾ. ಕರೋನ್ತಂ, ಕರೋನ್ತೇ. ಕರೋತಾ, ಕರೋನ್ತೇನ, ಕರೋನ್ತೇಹಿ, ಕರೋನ್ತೇಭಿ. ಕರೋತೋ, ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಕರೋನ್ತಾನಂ, ಕರೋತಂ. ಕರೋತಾ, ಕರೋನ್ತಾ, ಕರೋನ್ತಸ್ಮಾ, ಕರೋನ್ತಮ್ಹಾ, ಕರೋನ್ತೇಹಿ, ಕರೋನ್ತೇಭಿ. ಕರೋತೋ, ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಕರೋನ್ತಾನಂ, ಕರೋತಂ. ಕರೋನ್ತೇ, ಕರೋನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಕರೋನ್ತಮ್ಹಿ, ಕರೋನ್ತೇಸು. ಭೋ ಕರೋನ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಕರೋನ್ತಾತಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ.

‘‘ಕರೋತೋ ನ ಕರಿಯತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಕರೋತೋಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾನಿದಸ್ಸನಂ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕರೋನ್ತೀ, ಕರೋನ್ತಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ, ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕರೋನ್ತಂ, ಕರೋನ್ತಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಅರಹನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ –

ಅರಹಂ, ಅರಹನ್ತೋ. ಅರಹನ್ತಂ, ಅರಹನ್ತೇ. ಅರಹತಾ, ಅರಹನ್ತೇನ, ಅರಹನ್ತೇಹಿ, ಅರಹನ್ತೇಭಿ. ಅರಹತೋ, ಅರಹನ್ತಸ್ಸ, ಅರಹನ್ತಾನಂ, ಅರಹತಂ. ಅರಹತಾ, ಅರಹನ್ತಾ, ಅರಹನ್ತಸ್ಮಾ, ಅರಹನ್ತಮ್ಹಾ, ಅರಹನ್ತೇಹಿ, ಅರಹನ್ತೇಭಿ. ಅರಹತೋ, ಅರಹನ್ತಸ್ಸ, ಅರಹನ್ತಾನಂ, ಅರಹತಂ. ಅರಹನ್ತೇ, ಅರಹನ್ತಸ್ಮಿಂ ¶ , ಅರಹನ್ತಮ್ಹಿ, ಅರಹನ್ತೇಸು. ಭೋ ಅರಹನ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಅರಹನ್ತೋ ಇತಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಗುಣವಾಚಕಸ್ಸ ಅರಹನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ. ‘‘ಅರಹಾ, ಅರಹನ್ತೋ, ಅರಹನ್ತಾ’’ಇತಿ ಚ. ಏತಞ್ಹಿ ರೂಪಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಟ್ಠಾನೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಮಯಞ್ಚಮ್ಹಾ ಅನರಹನ್ತೋ’’ತಿ ಪದಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅರಹನ್ತಂ, ಅರಹನ್ತೇ. ಅರಹತಾ, ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕಸ್ಸ ಅರಹನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ಅರಹಂ ಸುಗತೋ ಲೋಕೇ. ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅರಹಂಸದ್ದಾದಯೋ ಗುಣವಾಚಕಾ. ‘‘ಅರಹಾ ಅಹೋಸಿ. ಅಹಞ್ಹಿ ಅರಹಾ ಲೋಕೇ. ಏಕೋ ಅರಹಾ, ಏಕಸಟ್ಠಿ ಅರಹನ್ತೋ ಲೋಕೇ ಅಹೇಸುಂ.

ಗಾಮೇ ವಾ ಯದಿ ವಾರಞ್ಞೇ, ನಿನ್ನೇ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಥಲೇ;

ಯತ್ಥ ಅರಹನ್ತೋ ವಿಹರನ್ತಿ, ತಂ ಭೂಮಿರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ.

ಮಯಞ್ಚಮ್ಹಾ ಅನರಹನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಅರಹಾಸದ್ದಾದಯೋ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಇಧ ಇತ್ಥಿನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವಿಸುಂ ವತ್ತಬ್ಬನಯೋ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧೋ. ಯದಿ ಏವಂ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತಾ ಇತ್ಥೀ ಕಥಂ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಥಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ಇತ್ಥೀ ತಾವ ‘‘ಯಂ ಇತ್ಥೀ ಅರಹಂ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಗುಣವಸೇನ, ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಅರಹಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ಚಿತ್ತಂ ಪನ ಗುಣವಸೇನೇವ ‘‘ಅರಹಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಸನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ¶ –

ಸಂ, ಸನ್ತೋ, ಸನ್ತೋ, ಸನ್ತಾ. ಸಂ, ಸನ್ತಂ, ಸನ್ತೇ. ಸತಾ, ಸನ್ತೇನ, ಸನ್ತೇಹಿ, ಸನ್ತೇಭಿ, ಸಬ್ಭಿ. ಸತೋ, ಸನ್ತಸ್ಸ, ಸನ್ತಾನಂ, ಸತಂ, ಸತಾನಂ. ಸತಾ, ಸನ್ತಾ, ಸನ್ತಸ್ಮಾ, ಸನ್ತಮ್ಹಾ, ಸನ್ತೇಹಿ, ಸನ್ತೇಭಿ, ಸಬ್ಭಿ. ಸತೋ, ಸನ್ತಸ್ಸ, ಸನ್ತಾನಂ, ಸತಂ, ಸತಾನಂ. ಸತಿ, ಸನ್ತೇ, ಸನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಸನ್ತಮ್ಹಿ, ಸನ್ತೇಸು. ಭೋ ಸನ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಸನ್ತೋತಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಹಿ ತಾತ ಸತನೇಸ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಜಯದ್ದಿಸಜಾತಕಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಸತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಸತನೇಸಾತಿ ಸತಾನಂ ಏಸಾತಿ ಛೇದೋ, ರಸ್ಸತ್ತನಿಗ್ಗಹೀತಸರಲೋಪವಸೇನ ಚ ರೂಪನಿಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಏಕಂಸೇನ ಏಸ ತಾತ ಸತಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಧಮ್ಮೋ ಸಭಾವೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಅಯಂ ಯೇ ಲೋಕೇ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅರಿಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಾಚಕಸ್ಸ ಸನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ. ತಪ್ಪಟಿಸೇಧಸ್ಸ ಪನ ಅಸಂ, ಅಸನ್ತೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಅಸನ್ತಾ ಇಚ್ಚಪಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಸನ್ತಾ ಕಿರ ಮಂ ಜಮ್ಮಾ, ತಾತ ತಾತಾತಿ ಭಾಸರೇ’’ತಿ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಸಂ, ಅಸನ್ತಂ, ಅಸನ್ತೇ. ಅಸತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಸನ್ತೋ, ಅಸನ್ತೋ’’ತಿಮಾನಿ ಬಹುವಚನಕಾನಿಯೇವ ಭವನ್ತಿ, ನ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಏಕವಚನಕಾನಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕತ್ತಾ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಪನ ‘‘ಸನ್ತೋ, ದನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಏಕವಚನಾನಿಯೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥವಾಚಕಸನ್ತೋಸದ್ದಂ, ಕಸ್ಮಾ? ಅಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾಚಕಾನಂ ತೇಸಂ ಕಾನಿಚಿ ಪಯೋಗಾನಿ ಕಥಯಾಮ –

ಸಮೇತಿ ¶ ಅಸತಾ ಅಸಂ. ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ರಾಜ ಭಜತಿ, ಸನ್ತಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಅಸಂ. ನ ಸಾ ಸಭಾ ಯತ್ಥ ನ ಸನ್ತಿ ಸನ್ತೋ. ಅಸನ್ತೋ ನಿರಯಂ ಯನ್ತಿ, ಸನ್ತೋ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಾ. ಅಸನ್ತೇ ನೋಪಸೇವೇಯ್ಯ, ಸನ್ತೇ ಸೇವೇಯ್ಯ ಪಣ್ಡಿತೋ. ಸಬ್ಭಿರೇವ ಸಮಾಸೇಥ. ಸತಂ ಧಮ್ಮೋ ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಿ ಭವನ್ತಿ.

ಯೋ ಪನಮ್ಹೇಹಿ ಪದಮಾಲಾಯಂ ‘‘ಸಬ್ಭೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ತತಿಯಾಪಞ್ಚಮೀಬಹುವಚನವಸೇನ ಯೋಜಿತೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಸನ್ತಇತಿ ಅಕಾರನ್ತಪಕತಿವಸೇನ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಭೀ’’ತಿ ಇಕಾರನ್ತಪಕತಿವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸಬ್ಭೀತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಸುನ್ದರಾಧಿವಚನಂ ವಾ ಏತಂ ಸಬ್ಭೀತಿ. ಸಬ್ಬೋ ಚಾಯಮತ್ಥೋ ಸಾಟ್ಠಕಥಾಯ ‘‘ಬಹುಮ್ಪೇತಂ ಅಸಬ್ಭಿ ಜಾತವೇದಾ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ‘‘ಸನ್ತೋ ಹವೇ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಚ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ಆಲಪನೇ ಚ ಪಚ್ಚತ್ತೇ, ತತಿಯಾಪಞ್ಚಮೀಸು ಚ;

ಸಮಾಸಮ್ಹಿ ಚ ಯೋಜೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಭಿಸದ್ದಂ ಸುಮೇಧಸೋ.

ಅತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಭೋ ಸಬ್ಭಿ ತಿಟ್ಠ, ಸಬ್ಭಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಬ್ಭಿ ಸಹ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಬ್ಭಿ ಅಪೇಹಿ, ಅಸಬ್ಭಿರೂಪೋ ಪುರಿಸೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಸಾಸನಾನುಕೂಲಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ತದನುಕೂಲತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧ ಸಾಸನತೋ ಪಯೋಗೇ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ ಅತಕ್ಕಾವಚರೇ ವಿಚಿತ್ತೇ ಸುಗತಪಾಳಿನಯೇ ಸೋತೂನಂ ವಿಸಾರದಮತಿಪಟಿಲಾಭತ್ಥಂ. ತಂ ಯಥಾ? ಬಹುಮ್ಪೇತಂ ಅಸಬ್ಭಿ ಜಾತವೇದ, ಯಂ ತಂ ವಾಲಧಿನಾ’ಭಿಪೂಜಯಾಮ. ಸಬ್ಭಿ ಕುಬ್ಬೇಥ ಸನ್ಥವಂ. ಯಂ ಸಾಲವನಸ್ಮಿಂ ಸೇನಕೋ, ಪಾಪಕಮ್ಮಮಕರಿ ಅಸಬ್ಭಿರೂಪಂ. ಆಬಾಧೋಯಂ ಅಸಬ್ಭಿರೂಪೋ. ಅಸಮ್ಮೋದಕೋ ಥದ್ಧೋ ಅಸಬ್ಭಿರೂಪೋ’’ತಿ ¶ . ತತ್ಥ ಆಲಪನವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪತೋ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಕರಣವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ಸಮಾಸೇ ಸದ್ದರೂಪೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ಬ್ಯಾಸೇ ಸದ್ದರೂಪಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಹೇತುಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ. ತತ್ಥ ಚ ನಿಬ್ಬಾನವಾಚಕೋ ಚೇ, ಸಬ್ಭಿಸದ್ದೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಸನ್ತಿವಿಸುದ್ಧಿ ನಿಬ್ಬುತಿಸದ್ದಾ ವಿಯ, ಸೋ ಚ ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತೇ ರತ್ತಿನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬೇಸಮಿಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ಸಾಧಾರಣೋ ಹಿ ಸೋ ನಯೋ. ಸುನ್ದರತ್ಥವಾಚಕೋ ಚೇ, ಅಗ್ಗಿ ರತ್ತಿ ಅಟ್ಠಿನಯೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗತ್ತಾ. ‘‘ಸಬ್ಭಿಧಮ್ಮಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಸುನ್ದರಧಮ್ಮಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪಾಳಿನಯವಸೇನ ಆಲಪನಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಸಬ್ಭಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಪುನ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯವಸೇನಪಿ ತಪ್ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ಯಸ್ಮಾ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸನ್ತೋ ‘ಸಬ್ಭೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತಂ ಧಮ್ಮೋ ನ ಜರಂ ಉಪೇತೀ’ತಿ ಪವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ‘‘ಸಬ್ಭೀಹೀ’’ತಿ ಹಿವಚನವಸೇನ ಸದ್ದರಚನಾವಿಸೇಸೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಭಿಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ವಿಭತ್ತಿವಚನೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಅತ್ರಿದಂ ವದಾಮ –

ಗರೂ ‘‘ಸಬ್ಭೀಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ, ಅತ್ಥಂ ಭಾಸಿಂಸು ಪಾಳಿಯಾ;

ಯತೋ ತತೋ ಸಬ್ಭಿಸದ್ದಂ, ಧೀರೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜಯೇ.

‘‘ಅಸಬ್ಭಿರೂಪೋ’’ಇತಿಪಿ, ಸಮಾಸವಿಸಯೇ ಸುತಂ;

ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಭಿಸದ್ದಂ, ವಿಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬಧಿ ಯೋಜಯೇ.

‘‘ಓವದೇಯ್ಯಾನುಸಾಸೇಯ್ಯ ¶ , ಅಸಬ್ಭಾ ಚ ನಿವಾರಯೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅಸಬ್ಭಾ’’ತಿಪದಂ ವಿಚಿತ್ರವುತ್ತೀಸು ತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯೇಸು ಣ್ಯಪಚ್ಚಯವಸೇನ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಮುಪಾಗತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಥಂ? ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಸಬ್ಭೀಸು ಭವಂ ಅಸಬ್ಭಂ. ಕಿಂ ತಂ? ಅಕುಸಲಂ, ತತೋ ಅಸಬ್ಭಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ನಿವಾರಯೇ ಚ, ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಮ್ಹೇ ಅಸಬ್ಭಾಹಿ ವಾಚಾಹಿ ವಿಕ್ಕೋಸಮಾನಾ ತಿಬ್ಬಾಹಿ ಸತ್ತೀಹಿ ಹನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತು ಅಸಬ್ಭೀನಂ ಏತಾತಿ ಅಸಬ್ಭಾ, ನ ವಾ ಸಬ್ಭೀನಂ ಏತಾತಿಪಿ ಅಸಬ್ಭಾತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ, ಣ್ಯಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಚ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಾ ಚ ಪನೇತ್ಥ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಸಂ, ಸನ್ತೋ. ಸಂ, ಸನ್ತಂ, ಸನ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪದಮಾಲಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತತ್ಥ ‘‘ಸಮೇತಿ ಅಸತಾ ಅಸ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಸ’’ನ್ತಿ ಪದೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ‘‘ಸ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ ಯುಗಳಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾರಹತ್ತಾ. ಏವಂ ದಿಟ್ಠೇನ ಅದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನ ಸಂ ಅಸನ್ತಿ ಸಮಾಸವಿಗ್ಗಹವಸೇನಾಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸ’’ಮಿತಿ ಪದಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ಏವಮಞ್ಞತ್ರಾಪಿ ನಯೋ. ತತ್ರ ಸನ್ತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ. ಅಸನ್ತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸೋ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಸತೀ, ಅಸಾ’’ತಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ‘‘ಅಸತೀ, ಅಸತೀ, ಅಸತಿಯೋ, ಅಸಾ. ಅಸತಿಂ, ಅಸತೀ, ಅಸತಿಯೋ. ಅಸಾಯ, ಅಸತಿಯಾ, ಅಸತೀಹಿ, ಅಸತೀಭಿ. ಅಸತಿಯಾ, ಅಸತೀನ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನ ಇತ್ಥಿನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅಸಾ ಲೋಕಿತ್ಥಿಯೋ ನಾಮ, ವೇಲಾ ತಾಸಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ. ಮಾ ಚ ವಸಂ ಅಸತೀನಂ ನಿಗಚ್ಛೇ’’ತಿಆದೀನಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ. ಅಸಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಸತೀತಿ ಚ ಸಮಾನತ್ಥಾ, ಅಸನ್ತಜಾತಿಕಾತಿ ಹಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಸಾತಿ ಅಸತಿಯೋ ಲಾಮಿಕಾ, ಅಥ ವಾ ಸಾತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸುಖಂ, ತಂ ತಾಸು ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತನಿ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ ಅಸಾತಮೇವ ದೇನ್ತೀತಿಪಿ ಅಸಾ ¶ , ದುಕ್ಖಾ, ದುಕ್ಖವತ್ಥುಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಾತಂ ನತ್ಥಿ ಏತಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಸಾತಿ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಅಸಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಯಥಾ ರಿತ್ತೋ ಅಸ್ಸಾದೋ ಏತ್ಥಾತಿ ರಿತ್ತಸ್ಸನ್ತಿಪದಸ್ಸ ಲುತ್ತುತ್ತರಕ್ಖರಸ್ಸ ‘‘ರಿತ್ತಸ್ಸಂ, ರಿತ್ತಸ್ಸಾನಿ. ರಿತ್ತಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ‘‘ಅಸಾ, ಅಸಾ, ಅಸಾಯೋ. ಅಸಂ, ಅಸಾ, ಅಸಾಯೋ. ಅಸಾಯಾ’’ತಿ ಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯೋ ಅಮ್ಹೇಹಿ ‘‘ಸನ್ತೋ’’ಇತಿ ಸದ್ದೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಸೋ ಕತ್ಥಚಿ ಏಕವಚನಬಹುವಚನಭಾವೇನ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥಮ್ಪಿ ವದತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಯಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ –

ಸನ್ತೋ, ಸನ್ತೋ, ಸನ್ತಾ. ಸನ್ತಂ, ಸನ್ತೇ. ಸತಾ, ಸನ್ತೇನ, ಸನ್ತೇಹಿ, ಸನ್ತೇಭಿ. ಸತೋ, ಸನ್ತಸ್ಸ, ಸತಂ, ಸನ್ತಾನಂ. ಸತಾ, ಸನ್ತಾ, ಸನ್ತಸ್ಮಾ, ಸನ್ತಮ್ಹಾ, ಸನ್ತೇಹಿ, ಸನ್ತೇಭಿ. ಸತೋ, ಸನ್ತಸ್ಸ, ಸತಂ, ಸನ್ತಾನಂ. ಸತಿ, ಸನ್ತೇ, ಸನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಸನ್ತಮ್ಹಿ, ಸನ್ತೇಸು. ಭೋ ಸನ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಸನ್ತೋ, ಭವನ್ತೋ ಸನ್ತಾ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಟ್ಠಮೋ ಭದ್ದೋ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ. ಚತ್ತಾರೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ. ಅಸತಾ ತುಚ್ಛಾ ಮುಸಾ ಅಭೂತೇನ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತಿ. ಭವೇ ಖೋ ಸತಿ ಜಾತಿ ಹೋತಿ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಿ ಪಯೋಗಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ‘‘ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಖೋ ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಸತಿಸದ್ದೋ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಠಿತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ತತ್ರ ಏಕವಚನಬಹುವಚನವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಠಿತೇಸು ಸನ್ತೋಸದ್ದೇಸು ಬಹುವಚನಸನ್ತೋಸದ್ದಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಸಮಾನಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥಮ್ಪಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸನ್ತೋತಿ ಸಮಾನೋ, ಸನ್ತಾತಿ ಸಮಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಅತ್ಥೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ. ಸಮಾನೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಚ ‘‘ಹೋನ್ತೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಪಹು ಸಮಾನೋ ವಿಪುಲತ್ಥಚಿನ್ತೀ, ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಮೇ ನ ಕರೋಸಿ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಪಯೋಗಾನಿ ಪನ –

‘‘ಯೋ ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ವಾ, ಜಿಣ್ಣಕಂ ಗತಯೋಬ್ಬನಂ;

ಪಹು ಸನ್ತೋ ನ ಭರತಿ, ತಂ ಪರಾಭವತೋ ಮುಖಂ.

ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ, ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ;

ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ

ಏವಮಾದೀನಿ ಭವನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ಸನ್ತೋಸದ್ದೋ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಲನ್ತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಉಪಸನ್ತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ನಿರುದ್ಧೋ’’ತಿ ಚ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಸನ್ತೋ, ಸನ್ತಾ. ಸನ್ತಂ, ಸನ್ತೇ. ಸನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸನ್ತೋ ತಸಿತೋ. ದೀಘಂ ಸನ್ತಸ್ಸ ಯೋಜನಂ. ಸನ್ತೋ ದನ್ತೋ ನಿಯತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ. ಸನ್ತೋ ನಿರುದ್ಧೋ ಅತ್ಥಙ್ಗತೋ ಅಬ್ಭತ್ಥಙ್ಗತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಯೋಗಾನಿ. ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸನ್ತಂ, ಸನ್ತಾನೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ. ಸಾ ಚ ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಸಮಾನಂ ಕಿಲನ್ತಂ ಉಪಸನ್ತಂ ನಿರುದ್ಧ’’ಮಿತಿ ಅತ್ಥದೀಪಕಾಪದವತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಉಪಾದಾನೇ ಖೋ ಸತಿ ಭವೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ನಪುಂಸಕಪ್ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ಸನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಸದ್ದತ್ಥವಾಚಕತ್ತೇ ತತಿಯಾಪಞ್ಚಮೀಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀಸತ್ತಮೀಠಾನೇ ‘‘ಸತಾ, ಸತೋ, ಸತಂ, ಸತೀ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಅಧಿಕಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ಸೇಸಾನಿ ಚಿತ್ತನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾನಿ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸನ್ತಾ, ಸನ್ತಾ, ಸನ್ತಾಯೋ. ಸನ್ತಂ, ಸನ್ತಾ, ಸನ್ತಾಯೋ. ಸನ್ತಾಯಾ’’ತಿ ಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಚ, ಸನ್ತೀ, ಸನ್ತೀ, ಸನ್ತಿಯೋ ¶ . ಸನ್ತಿಂ, ಸನ್ತೀ, ಸನ್ತಿಯೋ. ಸನ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿನಯೇನ ಚ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏತಾಸು ಪಠಮಾ ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಕಿಲನ್ತಾ ಉಪಸನ್ತಾ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ಅತ್ಥದೀಪಕಾಪದವತೀ, ಏತ್ಥ ಪಯೋಗಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವ. ದುತಿಯಾ ಪನ ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಸಮಾನಾ’’ತಿ ಅತ್ಥದೀಪಕಾಪದವತೀ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸನ್ತೀ ಆಪತ್ತಿ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ‘‘ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಯಾಯ ಮಾತು ಭತೋ ಪೋಸೋ,

ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖತಿ;

ತಮ್ಪಿ ಪಾಣದದಿಂ ಸನ್ತಿಂ,

ಹನ್ತಿ ಕುದ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ

ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮಾನಾ ‘‘ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪರಾಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಪದಮಾಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸನ್ತೀಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಸದ್ದತ್ಥವಾಚಕತ್ತೇ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಖೋ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪ್ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ಸತ್ತಮೀಠಾನೇ ‘‘ಸತಿ, ಸತಿಯಾ, ಸತಿಯಂ, ಸನ್ತಿಯಾ, ಸನ್ತಿಯಂ, ಸನ್ತೀಸೂ’’ತಿ ರೂಪಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಸಾನಿ ಇತ್ಥಿನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಾನಿ. ಅಯಂ ತತಿಯಾ, ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿ ‘‘ಸನ್ತಿಯಾ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವೇ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸತೀಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಸಮಾನಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಯಾ ತ್ವಂ ವಸಸಿ ಜಿಣ್ಣಸ್ಸ, ಏವಂ ದಹರಿಯಾ ಸತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯೇ ತಂ ಜಿಣ್ಣಸ್ಸ ಪಾದಂಸು, ಏವಂ ದಹರಿಯಂ ಸತಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಸತೀ, ಸತೀ, ಸತಿಯೋ. ಸತಿಂ, ಸತೀ, ಸತಿಯೋ. ಸತಿಯಾ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ರೂಪಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ, ಸಂಯೋಗೇ ನಕಾರಲೋಪವಸೇನ ವಾ.

ಇದಾನಿ ‘‘ಸನ್ತೋ, ಸನ್ತಾ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಪಯೋಗನಿಚ್ಛಯಂ ಕಥಯಾಮ ಪಯೋಗೇಸು ಸೋತೂನಂ ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹಭಾವಾಯ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ ವಾ ಬಹುವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ¶ ವತ್ತುಕಾಮೇನ ‘‘ಸನ್ತೋ ದನ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಏಕವಚನಸದಿಸಂ ‘‘ಸನ್ತೋ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೋ’’ತಿ ಏಕವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವತ್ತುಕಾಮೇನ ‘‘ಸನ್ತೋ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವತ್ತುಕಾಮೇನ ‘‘ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ, ‘‘ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ವುತ್ತಬಹುವಚನಸದಿಸಂ ‘‘ಸನ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸನ್ತಾ’’ತಿ ವಾ ಬಹುವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ‘‘ಕಿಲನ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಮಾನೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಉಪಸನ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ನಿರುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಾ ಏಕವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವತ್ತುಕಾಮೇನ ‘‘ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಬಹುವಚನಸದಿಸಂ ‘‘ಸನ್ತೋ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತೇಯೇವತ್ಥೇ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವತ್ತುಕಾಮೇನ ಪನ ‘‘ಸನ್ತಾ ಸೂನೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ, ಕೋ ನೇ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ‘‘ಸನ್ತಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ನೀತಿ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಇದಞ್ಹಿ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀನಂ ಸಮ್ಮೋಹಟ್ಠಾನಂ. ಅಯಮ್ಪಿ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ –

‘‘ತಿಲಿಙ್ಗತ್ಥೇ ಚ ಏಕತ್ಥೇ, ಬವ್ಹತ್ಥೇಪಿ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ;

ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತೋ ಸತಿಸದ್ದೋ, ವಿಪಲ್ಲಾಸೇ ಬಹುಮ್ಹಿ ಸೋ’’ತಿ.

ಇದಾನಿ ಮಹನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ –

ಮಹಂ, ಮಹಾ, ಮಹನ್ತೋ, ಮಹನ್ತಾ. ಮಹನ್ತಂ, ಮಹನ್ತೇ. ಮಹತಾ, ಮಹನ್ತೇನ, ಮಹನ್ತೇಹಿ, ಮಹನ್ತೇಭಿ. ಮಹತೋ, ಮಹನ್ತಸ್ಸ, ಮಹನ್ತಾನಂ, ಮಹತಂ. ಮಹತಾ, ಮಹನ್ತಾ, ಮಹನ್ತಸ್ಮಾ, ಮಹನ್ತಮ್ಹಾ, ಮಹನ್ತೇಹಿ, ಮಹನ್ತೇಭಿ. ಮಹತೋ, ಮಹನ್ತಸ್ಸ, ಮಹನ್ತಾನಂ, ಮಹತಂ. ಮಹತಿ, ಮಹನ್ತೇ, ಮಹನ್ತಸ್ಮಿಂ, ಮಹನ್ತಮ್ಹಿ, ಮಹನ್ತೇಸು. ಭೋ ಮಹ, ಭೋ ಮಹಾ, ಭವನ್ತೋ ಮಹನ್ತೋತಿ ಅಯಮಮ್ಹಾಕಂ ರುಚಿ.

ಏತ್ಥ ‘‘ಮಹನ್ತೋ, ಮಹನ್ತಾ. ಮಹನ್ತಂ, ಮಹನ್ತೇ. ಮಹನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭೋ ಮಹನ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಮಹನ್ತಾ’’ತಿ ಆಲಪನಪದಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ¶ ‘‘ಮಹನ್ತಂ, ಮಹನ್ತಾನೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತನಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಮಹತೀ, ಮಹತೀ, ಮಹತಿಯೋ. ಮಹತಿಂ, ಮಹತೀ, ಮಹತಿಯೋ. ಮಹತಿಯಾ, ಮಹತೀಹಿ ಮಹತೀಭೀ’’ತಿ ಇತ್ಥಿನಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ‘‘ಮಹತಿಯಾ ಚ ಯಕ್ಖಸೇನಾಯಾ’’ತಿಆದೀನೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ. ಅಪರೋಪಿ ‘‘ಮಹನ್ತಾ, ಮಹನ್ತಾ, ಮಹನ್ತಾಯೋ. ಮಹನ್ತ’’ನ್ತಿ ಕಞ್ಞಾನಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ‘‘ಮಹನ್ತಾ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಯೋ’’ತಿಆದೀನೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ. ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಪನ ‘‘ಮಹನ್ತೀ’’ಇತಿ ಪದಂ ದಿಟ್ಠಂ. ತಂ ‘‘ಗುಣವನ್ತೀ, ಕುಲವನ್ತೀ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ವಿಯ ಪಾಳಿಯಂ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ.

ನನು ಭೋ ಯಸ್ಮಾ ಸಾಸನೇಪಿ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೀ, ಚರನ್ತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ‘‘ಇದ್ಧಿಮನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಪದಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಹನ್ತೀ, ಗುಣವನ್ತೀ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ? ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ, ‘‘ಮಹತೀ, ಗುಣವತೀ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಯಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನತೋ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಮಹತೀ ನಙ್ಗಲಸೀಸಾ, ಇತ್ಥೀ ಸಿಯಾ ರೂಪವತೀ, ಸಾ ಚ ಸೀಲವತೀ ಸಿಯಾ. ಸತಿಮತೀ ಚಕ್ಖುಮತೀ. ಇದ್ಧಿಮತೀ ಪತ್ತಿಮತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಮಹತಿಂ ಸೇನಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಹೋಸಧಸೇನಾ ಮನ್ದಾ, ಅಯಂ ಅತಿವಿಯ ಮಹತೀ ಸೇನಾ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ಆದೀನಿ ಪಯೋಗಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ‘‘ಮಹನ್ತೀ, ರೂಪವನ್ತೀ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ.

ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಮಹಾಇತಿ ಸದ್ದೋ ಬ್ಯಾಸೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಮಾಸೇಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ ‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಮಹಾ ತೇ ಉಪಾಸಕ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ. ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಭನ್ತೇ ಭೂಮಿಚಾಲೋ. ಘೋಸೋ ಚ ವಿಪುಲೋ ಮಹಾ. ಬಾರಾಣಸಿರಜ್ಜಂ ನಾಮ ಮಹಾ. ಸೇನಾ ಸಾದಿಸ್ಸತೇ ಮಹಾ’’ತಿ ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ. ಏವಂ ಬ್ಯಾಸೇಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಹಂ, ಮಹಾ, ಮಹನ್ತೋ, ಮಹನ್ತಾ. ಭೋ ಮಹನ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಮಹನ್ತಾ’’ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ, ‘‘ಮಹನ್ತಂ, ಮಹಾ, ಮಹನ್ತಾನಿ. ಭೋ ಮಹನ್ತ, ಭವನ್ತೋ ಮಹನ್ತಾನೀ’’ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ, ‘‘ಮಹನ್ತಾ, ಮಹಾ, ಮಹನ್ತಾ, ಮಹನ್ತಾಯೋ. ಭೋತಿ ಮಹನ್ತೇ, ಭೋತಿಯೋ ಮಹನ್ತಾ, ಮಹನ್ತಾಯೋ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಮಾಸೇ ಪನ ‘‘ಮಹಾಸತ್ತೋ ಮಹಾಉಪಾಸಕೋ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಮಹಬ್ಬಲೋ ಮಹಾವನಂ ಮಹಗ್ಗತಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಮಹಬ್ಭಯ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ತದ್ಧಿತೇ ‘‘ಮಹತ್ತನೋ ಮಹತ್ತಂ ಮಹನ್ತತ್ತಂ ಮಹನ್ತತಾ’’ತಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಾ’’ತಿ ರೂಪಾನಿ ವತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ಮಹನ್ತಸದ್ದೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಾ’’ತಿ ಪುರಿಸನಯೋ ಚ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಾನೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತನಯೋ ಚ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೀ, ಗಚ್ಛನ್ತೀ, ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಇತ್ಥಿನಯೋ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಲಿಙ್ಗತ್ತಯವಸೇನ ‘‘ಚರಂ ಚರನ್ತೋ ಚರನ್ತಂ ಚರನ್ತೀ, ದದಂ ದದನ್ತೋ ದದನ್ತಂ ದದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಅನೇಕಪದಸಹಸ್ಸಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ.

ಯೇ ಪನಾಚರಿಯಾ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಪಚ್ಚತ್ತಾಲಪನಬಹುವಚನತ್ತಞ್ಚ ‘‘ಗಚ್ಛಂ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಆಲಪನೇಕವಚನತ್ತಞ್ಚ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ಸಮಮ್ಹೇಹಿ ಪಯೋಗೋ ಸಾಸನೇ ನ ದಿಟ್ಠೋ ನಯವಸೇನಾಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಏತ್ಥ ನ ವದಾಮ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ದಿಟ್ಠೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ?

‘‘ಗಚ್ಛಂ ವಿಧಮ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ-ಪದಾನಿ ಮುನಿಸಾಸನೇ;

ಕತ್ಥಚಾಖ್ಯಾತಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ನಾಮಿಕಾ.

‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಗಚ್ಛಂ,

ಸೋ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ವಿಧಮಂ ದೇವ ತೇ ರಟ್ಠಂ,

ಪುತ್ತೋ ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ ತವ.

ಅಧಮ್ಮಂ ¶ ಸಾರಥಿ ಕಯಿರಾ, ಮಞ್ಚೇ ತ್ವಂ ನಿಕ್ಖನಂ ವನೇ’’;

ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಞೇಯ್ಯಾ, ಪಯೋಗಾ ಏತ್ಥ ಧೀಮತಾ.

‘‘ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿಧಮೀ’’ತಿ-ಆದಿನಾ ಜಿನಸಾಸನೇ;

ನಾನಾಕಾಲಪುರಿಸಾನಂ, ವಸೇನತ್ಥಂ ವದೇ ವಿದೂ.

ನಾಮತ್ತೇ ಪನ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ವಿಧಮನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ;

‘‘ಗಚ್ಛ’’ಮಿಚ್ಚೇವಮಾದೀನ-ಮತ್ಥಮತ್ಥವಿದೂ ವದೇ.

ಇದಾನಿ ಸಮಗತಿಕತ್ತೇಪಿ ‘‘ಜಾನಂ, ಪಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನನ್ತರವಸೇನ ಯೋ ವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ವದಾಮ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಾ ಜಾನಂಯೇವ ಆಹ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ, ಪಸ್ಸಂಯೇವ ಆಹ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಜಾನಂ ಪಸ್ಸಂ ಸದ್ದಾನಂ ‘‘ಜಾನನ್ತೀ ಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಲಿಙ್ಗನ್ತರವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ ಭವತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ‘‘ಗಚ್ಛಂ’’ಇತಿ ಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಯಥಾಪಯೋಗಂ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಥನತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ ತೇಹಿ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ, ನ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಥನತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ ತೇಹಿ ಅಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾತಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಅಪಿ ನು ತುಮ್ಹೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಏಕನ್ತಸುಖಂ ಲೋಕಂ ಜಾನಂ ಪಸ್ಸಂ ವಿಹರಥಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಜಾನನ್ತಾ ಪಸ್ಸನ್ತಾ’’ತಿ ವಚನನ್ತರವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ ಭವತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ಪನ ‘‘ಗಚ್ಛಂ’’ಇತಿ ಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಯಥಾಪಯೋಗಂ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ ತೇಹಿ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ, ನ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೇ’’ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ ತೇಹಿ ಅಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾತಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಉತ್ತರತ್ರಾಪಿ. ‘‘ಭರನ್ತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಮನುಸ್ಸರ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಸ್ಸರಂಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾ’’ತಿ ವಚನನ್ತರವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ ಭವತಿ. ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಗರುಕಾತಬ್ಬೋ, ಸರಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸರಂಸದ್ದಸ್ಸ ಸರನ್ತೇನಾತಿ ವಿಭತ್ತನ್ತರವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ ಭವತಿ. ‘‘ಫುಸಂ ಭೂತಾನಿ ಸಣ್ಠಾನಂ, ಮನಸಾ ಗಣ್ಹತೋ ¶ ಯಥಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಫುಸಂಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ‘‘ಫುಸನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಭತ್ತನ್ತರವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ ಭವತಿ. ತಥಾ ‘‘ಯಾಚಂ ಅದದಮಪ್ಪಿಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಾಚಂಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಯಾಚನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಭತ್ತನ್ತರವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ ಭವತಿ. ಯಾಚನ್ತಿ ವಾ ಯಾಚಿತಬ್ಬಂ ಧನಂ, ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಪರಿವತ್ತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ‘‘ಭವಂಕರ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ವಿಸದಿಸಪದಮಾಲಾ ಚ ‘‘ಗಚ್ಛಂ, ಚರ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಸದಿಸಪದಮಾಲಾ ಚ ‘‘ಜಾನಂ, ಪಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನನ್ತರವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ಪರಿವತ್ತನನ್ತಿ ಅಯಂ ತಿವಿಧೋಪಿ ಆಕಾರೋ ಆಖ್ಯಾತಿಕಪದತ್ಥವಿಭಾವನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಿತೋ ಪಾವಚನವರೇ ಸೋತೂನಂ ಸದ್ದೇಸ್ವತ್ಥೇಸು ಚ ವಿಸಾರದಬುದ್ಧಿಪಟಿಲಾಭತ್ಥಂ. ಸಬ್ಬಮೇತಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ –

‘‘ಭವಂ ಕರಂ ಅರಹಂ ಸಂ, ಮಹಂ’’ಇತಿ ಪದಾನಿ ತು;

ವಿಸದಿಸಾನಿ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನ್ತಿ ಲಕ್ಖಯೇ.

‘‘ಗಚ್ಛಂ ಚರಂ ದದಂ ತಿಟ್ಠಂ, ಚಿನ್ತಯಂ ಭಾವಯಂ ವದಂ;

ಜಾನಂ ಪಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ, ಸಮಾನಾನಿ ಭವನ್ತಿ ಹಿ.

ತತ್ರ ‘‘ಜಾನ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ, ಕತ್ಥಚಿ ಪರಿವತ್ತನಂ;

ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನ-ನ್ತರತೋ ಪನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಅಪಿಚ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ದ್ವೀಸು ಲಿಙ್ಗೇಸು ಛಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ತೇರಸಸು ವಚನೇಸು ಅಞ್ಞತರಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ. ಅಯಮ್ಪಿ ಪನೇತ್ಥ ನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

‘‘ಗಚ್ಛಂ ಚರ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ, ವಿಪ್ಪಕತವಚೋ ಸಿಯುಂ;

‘‘ಗಚ್ಛಮಾನೋ ಚರಮಾನೋ’’, ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ಚ.

‘‘ಮಹಂ ಭವ’’ನ್ತಿ ಏತಾನಿ, ವಿಪ್ಪಕತವಚೋಪಿ ಚ;

ಅವಿಪ್ಪಕತವಚೋ ಚ, ಸಿಯುಂ ಅತ್ಥಾನುರೂಪತೋ.

‘‘ಅರಹಂ ¶ ಸ’’ನ್ತಿ ಏತಾನಿ, ವಿನಿಮುತ್ತಾನಿ ಸಬ್ಬಥಾ;

ಆಕಾರಂ ತಿವಿಧಮ್ಪೇತಂ, ಕರೇ ಚಿತ್ತೇ ಸುಮೇಧಸೋತಿ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಆಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಧನಭೂತಿಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತಂಸದಿಸಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗಂ ವಕ್ಖಾಮಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಮತಂ ಪುರೇಚರಂ ಕತ್ವಾ.

ಅಗ್ಗಿ, ಅಗ್ಗೀ, ಅಗ್ಗಯೋ. ಅಗ್ಗಿಂ, ಅಗ್ಗೀ, ಅಗ್ಗಯೋ. ಅಗ್ಗಿನಾ, ಅಗ್ಗೀಹಿ, ಅಗ್ಗೀಭಿ. ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ, ಅಗ್ಗಿನೋ, ಅಗ್ಗೀನಂ. ಅಗ್ಗಿನಾ, ಅಗ್ಗೀಹಿ, ಅಗ್ಗೀಭಿ. ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ, ಅಗ್ಗಿನೋ, ಅಗ್ಗೀನಂ. ಅಗ್ಗಿಸ್ಮಿಂ, ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ, ಅಗ್ಗೀಸು. ಭೋ ಅಗ್ಗಿ, ಭೋ ಅಗ್ಗೀ, ಭವನ್ತೋ ಅಗ್ಗಯೋ. ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತಂ.

ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಅಗ್ಗಿಸ್ಮಾ, ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ನಾಗತಾನಿ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಂಸದಿಸಪ್ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ‘‘ಅಗ್ಗಿನಾ, ಅಗ್ಗಿಸ್ಮಾ, ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಕಮೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಧನಭೂತಿ, ಧನಭೂತೀ, ಧನಭೂತಯೋ. ಧನಭೂತಿಂ, ಧನಭೂತೀ, ಧನಭೂತಯೋ. ಧನಭೂತಿನಾ, ಧನಭೂತೀಹಿ, ಧನಭೂತೀಭಿ. ಧನಭೂತಿಸ್ಸ, ಧನಭೂತಿನೋ, ಧನಭೂತೀನಂ. ಧನಭೂತಿನಾ, ಧನಭೂತಿಸ್ಮಾ, ಧನಭೂತಿಮ್ಹಾ, ಧನಭೂತೀಹಿ, ಧನಭೂತೀಭಿ. ಧನಭೂತಿಸ್ಸ, ಧನಭೂತಿನೋ, ಧನಭೂತೀನಂ. ಧನಭೂತಿಸ್ಮಿಂ, ಧನಭೂತಿಮ್ಹಿ, ಧನಭೂತೀಸು. ಭೋ ಧನಭೂತಿ, ಭೋ ಧನಭೂತೀ, ಭವನ್ತೋ ಧನಭೂತಯೋ.

ಸಿರಿಭೂತಿ ಸೋತ್ಥಿಭೂತಿ, ಸುವತ್ಥಿಭೂತಿ ಅಗ್ಗಿನಿ;

ಗಿನಿ ಜೋತಿ ದಧಿ ಪಾಣಿ, ಇಸಿ ಸನ್ಧಿ ಮುನಿ ಮಣಿ.

ಬ್ಯಾಧಿ ¶ ಗಣ್ಠಿ ರವಿ ಮುಟ್ಠಿ, ಕವಿ ಗಿರಿ ಕಪಿ ನಿಧಿ;

ಕುಚ್ಛಿ ವತ್ಥಿ ವಿಧಿ ಸಾಲಿ, ವೀಹಿ ರಾಸಿ ಅಹಿ ಮಸಿ.

ಸಾತಿ ಕೇಸಿ ಕಿಮಿ ಬೋನ್ದಿ, ಬೋಧಿ ದೀಪಿ ಪತಿ ಹರಿ;

ಅರಿ ಧನಿ ತಿಮಿ ಕಲಿ, ಸಾರಥ್ಯುದಧಿ ಅಞ್ಜಲಿ,

ಅಧಿಪತಿ ನರಪತಿ, ಅಸಿ ಞಾತಿ ನಿರೂಪಧಿ;

ಸಮಾಧಿ ಜಲಧಿಚ್ಚಾದೀ, ಧನಭೂತಿಸಮಾ ಮತಾ.

ಅಥ ವಾ ಏತೇಸು ಅಧಿಪತಿಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಅಧಿಪತಿಯಾ ಸತ್ತಾ’’ತಿ ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಅಧಿಪತಿಯಾ’’ತಿ ಸತ್ತಮೀರೂಪಮ್ಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ‘‘ಅಸಾರೇ ಸಾರಮತಿನೋ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಇಕಾರನ್ತಸಮಾಸಪದತೋ ಯೋವಚನಸ್ಸ ನೋಆದೇಸದಸ್ಸನತೋ ಕ್ವಚಿ ಅಧಿಪತಿಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಇಕಾರನ್ತಸಮಾಸಪದಾನಂ ‘‘ಅಧಿಪತಿನೋ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗರೂಪಾನಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ ಈಕಾರನ್ತಾನಂ ದಣ್ಡೀಸದ್ದಾದೀನಂ ‘‘ದಣ್ಡಿನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಸಮ್ಪದಾನಸಾಮಿವಚನರೂಪಾನಿ ವಿಯ. ಗಹಪತಿಜಾನಿಪತಿಸದ್ದಾದೀನಂ ಪನ ಸಮಾಸಪದಾನಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಾನಿ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗರೂಪಾನಿ ನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ಗಹಪತಯೋ ಜಾನಿಪತಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯಥಾಪಾವಚನಂ ಗಹೇತಬ್ಬರೂಪತ್ತಾ. ಇಸಿ ಮುನಿಸದ್ದಾನಂ ಪನಾಲಪನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಇಸೇ, ಮುಸೇ’’ತಿ ರೂಪನ್ತರಮ್ಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಂ ಇಸೇ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹ ಮಹಾಮುನೇ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ.

ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅಗ್ಗಿನಿ ಗಿನಿಸದ್ದಾ ವುತ್ತಾ, ತತ್ರೇಕೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಅಗ್ಗಿನಿಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನಭಾವೇಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಭಾವೇ ಉಪಯೋಗಭಾವಾದೀಸು ವಾ’’ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಾಳಿಯಂ ಅಗ್ಗಿನಿಸದ್ದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಗಿನಿಸದ್ದೋಯೇವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ‘‘ಗಿನಿಸದ್ದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಗ್ಗಿನಿಸದ್ದೋಯೇವತ್ಥೀ’’ತಿ ¶ ವದನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಅಗ್ಗಿನಿ ಗಿನಿಸದ್ದಾನಮುಪಲಬ್ಭನತೋ, ಸಬ್ಬಾಸುಪಿ ವಿಭತ್ತೀಸು ದ್ವೀಸು ವಚನೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬತಾದಸ್ಸನತೋ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತೇ –

‘‘ನ ಹಿ ವಗ್ಗು ವದನ್ತಿ ವದನ್ತಾ,

ನಾಭಿಜವನ್ತಿ ನ ತಾಣಮುಪೇನ್ತಿ;

ಅಙ್ಗಾರೇ ಸನ್ಥತೇ ಸೇನ್ತಿ,

ಅಗ್ಗಿನಿಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಪವಿಸನ್ತೀ’’ತಿ

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ‘‘ಅಗ್ಗಿನಿ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೋ ‘‘ಅಗ್ಗಿನಿಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋಜಾಲಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಮಗ್ಗಿ’’ನ್ತಿ. ತತ್ರೇವ ಚ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತೇ –

‘‘ಅಥ ಲೋಹಮಯಂ ಪನ ಕುಮ್ಭಿಂ,

ಅಗ್ಗಿನಿಸಞ್ಜಲಿತಂ ಪವಿಸನ್ತಿ;

ಪಚ್ಚನ್ತಿ ಹಿ ತಾಸು ಚಿರರತ್ತಂ,

ಅಗ್ಗಿನಿಸಮಾಸು ಸಮುಪ್ಲವಾತೇ’’ತಿ

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸಮಾಸವಿಸಯತ್ತಾ ಅಗ್ಗಿನಿಸಞ್ಜಲಿತನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿನೀಹಿ ಸಞ್ಜಲಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾ ಅಗ್ಗಿನಿಸಮಾಸೂತಿ ಅಗ್ಗಿನೀಹಿ ಸದಿಸಾಸೂತಿ ಅತ್ಥೋಪಿ. ಏವಂ ಸಮಾಸವಿಧಾನಮುಖೇನ ‘‘ಅಗ್ಗಿನೀಹೀ’’ತಿ ಕರಣವಚನಮ್ಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಗಿನಿಸದ್ದೋಪಿ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ತಮೇವ ಕಟ್ಠಂ ದಹತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಜಾಯತೇ ಗಿನೀ’’ತಿ ಚೂಳಬೋಧಿಚರಿಯಾಯಂ ಗಿನಿಸದ್ದೋ ದಿಟ್ಠೋ. ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅಕಾರಲೋಪಂ ಸಞ್ಞೋಗಾದಿಸ್ಸ ಚ ಗಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ವದನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ತಸ್ಸಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾತಿ ¶ ಯತೋ ಕಟ್ಠಾ. ಗಿನೀತಿ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ ಏವಂ ಗಿನಿಸದ್ದಸ್ಸ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ವಚನತೋ. ತಥಾ ‘‘ಛನ್ನಾ ಕುಟಿ ಆಹಿತೋ ಗಿನೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಧನಿಯಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಆಹಿತೋತಿ ಆಭತೋ ಜಾಲಿತೋ ವಾ. ಗಿನೀತಿ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ ವಚನತೋ, ತಥೇವ ಚ ‘‘ಮಹಾಗಿನಿ ಪಜ್ಜಲಿತೋ, ಅನಾಹಾರೋಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಥೇರಗಾಥಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಗಿನೀತಿ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ ವಚನತೋ. ಯದಿ ಹಿ ಗಿನಿಸದ್ದೋ ವಿಸುಂ ನ ಸಿಯಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ‘‘ಜಾಯತೇ ಗಿನೀ’’ತಿಆದೀನಿ ‘‘ಜಾಯತೇ ಅಗ್ಗಿನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪದಚ್ಛೇದವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವದೇಯ್ಯುಂ. ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ನ ವದಿಂಸು, ‘‘ಗಿನೀತಿ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ ಪನ ವದಿಂಸು, ತೇನ ಞಾಯತಿ ‘‘ಗಿನಿಸದ್ದೋಪಿ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ಯೇ ‘‘ಗಿನಿಸದ್ದೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಚನಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ ಸಾಸನೇ ಗಿನಿಸದ್ದಸ್ಸುಪಲಬ್ಭನತೋ. ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಹಿ ‘‘ಛನ್ನಾ ಕುಟಿ ಆಹಿತೋ ಗಿನೀ’’ತಿ ಪಾಠಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಮೇವ ‘‘ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಅಗ್ಗಿನಿ ‘ಗಿನೀ’ತಿ ವೋಹರಿಯತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅಭಿಧಾನನ್ತರಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಮಯಮೇತ್ಥ ಗಾಥಾರಚನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ –

ವಿದೇಹರಟ್ಠಮಜ್ಝಮ್ಹಿ, ಯಂ ತಂ ನಾಮೇನ ವಿಸ್ಸುತಂ;

ರಟ್ಠಂ ಪಬ್ಬತರಟ್ಠನ್ತಿ, ದಸ್ಸನೇಯ್ಯಂ ಮನೋರಮಂ.

ಧಮ್ಮಕೋಣ್ಡವ್ಹಯಂ ತತ್ಥ, ನಗರಂ ಅತ್ಥಿ ಸೋಭನಂ;

ತಮ್ಹಿ ಠಾನೇ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಭಾಸಾ ಏವ ಗಿನಿಚ್ಚಯಂ.

‘‘ಗಿನಿ ಗಿನೀ ಗಿನಯೋ’’ತಿ-ಆದಿನಾ ಪವದೇ ವಿದೂ;

ಪದಮಾಲಂ ಯಥಾ ಅಗ್ಗಿ-ಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಸುಮೇಧಸೋ.

ಇತಿ ಅಲಾಬು ಲಾಬುಸದ್ದಾ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿನಿ ಗಿನಿಸದ್ದಾಪಿ ಭಗವತೋ ಪಾಚನೇ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ಪನ ಅಗ್ಗಿನಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ದ್ವೀಸು ವಚನೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬತಾ ಸಿದ್ಧಾ, ತಥಾ ಗಿನಿಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಸಿದ್ಧಾವ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾತ್ರ –

ಅಗ್ಗಿನಿ ¶ , ಅಗ್ಗಿನೀ, ಅಗ್ಗಿನಯೋ. ಅಗ್ಗಿನಿಂ, ಅಗ್ಗಿನೀ, ಅಗ್ಗಿನಯೋ. ಅಗ್ಗಿನಿನಾ, ಅಗ್ಗಿನೀಹಿ, ಅಗ್ಗಿನೀಭಿ. ಅಗ್ಗಿನಿಸ್ಸ, ಅಗ್ಗಿನೀನಂ. ಅಗ್ಗಿನಿನಾ, ಅಗ್ಗಿನಿಸ್ಮಾ, ಅಗ್ಗಿನಿಮ್ಹಾ, ಅಗ್ಗಿನೀಹಿ, ಅಗ್ಗಿನೀಭಿ. ಅಗ್ಗಿನಿಸ್ಸ, ಅಗ್ಗಿನೀನಂ. ಅಗ್ಗಿನಿಸ್ಮಿಂ, ಅಗ್ಗಿನಿಮ್ಹಿ, ಅಗ್ಗಿನೀಸು. ಭೋ ಅಗ್ಗಿನಿ, ಭವನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿನೀ, ಭವನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿನಯೋ.

‘‘ಗಿನಿ, ಗಿನೀ, ಗಿನಯೋ. ಗಿನಿಂ, ಗಿನೀ, ಗಿನಯೋ, ಗಿನಿನಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಪಾಳಿನಯಾನುಸಾರೇನ ಅಗ್ಗಿನಿ ಗಿನಿಸದ್ದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜಿತಾ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ಸತ್ವ ಪದ್ಧಸ್ವಾಮಿನೀತಿ ಸಞ್ಞೋಗವಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಸದ್ದಾನಂ ಮಾಗಧಭಾಸಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತವಪದುಮಸುವಾಮಿನೀತಿ ನಿಸ್ಸಞ್ಞೋಗವಸೇನ ಉಚ್ಚಾರಿತಾ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ತ್ವಞ್ಚ ಉತ್ತಮಸತ್ತವೋ’’ತಿಆದಿನಾ, ತಥಾ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಯಂ ಅಗ್ನೀತಿ ಸಞ್ಞೋಗವಸೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಮಾಗಧಭಾಸಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಗ್ಗಿನೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞೋಗನಕಾರವಸೇನ ಉಚ್ಚಾರಿತಾ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಅಗ್ಗಿನಿಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಪವಿಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕಾ. ಯಥಾ ಚ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇಹಿ ಸಕ್ಕಟಭಾಸಾಭೂತೋ ಅಗ್ನಿಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ತೀಸು ವಚನೇಸು ಯೋಜಿಯತಿ, ತಥಾ ಮಾಗಧಭಾಸಾಭೂತೋ ಅಗ್ಗಿನಿಸದ್ದೋಪಿ ಸಬ್ಬಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ದ್ವೀಸು ವಚನೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಇಧಮ್ಹೇಹಿ ಯೋಜಿಯತಿ, ಗಿನಿಸದ್ದೋಪಿ ಅಗ್ಗಿನಿಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ, ಈಸಕಞ್ಚ ಸರೂಪತ್ತಾ ತಥೇವ ಯೋಜಿಯತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯದಿ ಅಗ್ಗಿನಿಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬೇಸು ವಿಭತ್ತಿವಚನೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಕಚ್ಚಾಯನೇ ‘‘ಅಗ್ಗಿಸ್ಸಿನೀ’’ತಿ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಿಮ್ಹಿ ಪರೇ ಅಗ್ಗಿಸದ್ದನ್ತಸ್ಸ ಇನಿಆದೇಸೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಯಥಾ ನವಕ್ಖತ್ತುಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕತೇಕಸೇಸಸ್ಸ ದಸಸದ್ದಸ್ಸ ಯೋವಚನಮ್ಹಿ ನವಾದೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಯೋವಚನಸ್ಸ ಉತಿಆದೇಸಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ನವುತೀ’’ತಿ ರೂಪೇ ನಿಪ್ಫನ್ನೇ ಪುನ ‘‘ನವುತೀ’’ತಿ ಪಕತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ನಂವಚನಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನವುತೀನ’’ನ್ತಿ ರೂಪಂ ನಿಪ್ಫಾದಿತಂ ¶ . ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಪನ ನಾದಿಏಕವಚನಾನಿ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಯಾಆದೇಸಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನವುತಿಯಾ’’ತಿ ರೂಪಂ ನಿಪ್ಫಾದಿತಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಛನ್ನವುತೀನಂ ಪಾಸಣ್ಡಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವರಂ ಯದಿದಂ ಸುಗತವಿನಯಂ ನವುತಿಯಾ ಹಂಸಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಯೋಗಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಥಾ ಸಿಮ್ಹಿ ಅಗ್ಗಿಸದ್ದನ್ತಸ್ಸ ಇನಿಆದೇಸಕರಣವಸೇನ ‘‘ಅಗ್ಗಿನೀ’’ತಿ ರೂಪೇ ನಿಪ್ಫನ್ನೇಪಿ ಪುನ ‘‘ಅಗ್ಗಿನೀ’’ತಿ ಪಕತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಯೋಅಂನಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಗ್ಗಿನಿ, ಅಗ್ಗಿನೀ, ಅಗ್ಗಿನಯೋ. ಅಗ್ಗಿನಿಂ, ಅಗ್ಗಿನೀ, ಅಗ್ಗಿನಯೋ. ಅಗ್ಗಿನಿನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಕಥಂ ನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಇಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಭಾವೀ ಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತಂಸದಿಸಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗಂ ವಕ್ಖಾಮ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಮತಂ ಪುರೇಚರಂ ಕತ್ವಾ.

ದಣ್ಡೀ, ದಣ್ಡೀ, ದಣ್ಡಿನೋ. ದಣ್ಡಿಂ, ದಣ್ಡೀ, ದಣ್ಡಿನೋ. ದಣ್ಡಿನಾ, ದಣ್ಡೀಹಿ, ದಣ್ಡೀಭಿ. ದಣ್ಡಿಸ್ಸ, ದಣ್ಡಿನೋ, ದಣ್ಡೀನಂ. ದಣ್ಡಿನಾ, ದಣ್ಡೀಹಿ, ದಣ್ಡೀಭಿ. ದಣ್ಡಿಸ್ಸ, ದಣ್ಡಿನೋ, ದಣ್ಡೀನಂ. ದಣ್ಡಿಸ್ಮಿಂ, ದಣ್ಡಿಮ್ಹಿ, ದಣ್ಡೀಸು. ಭೋ ದಣ್ಡಿ, ಭೋ ದಣ್ಡೀ, ಭವನ್ತೋ ದಣ್ಡಿನೋ. ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತಂ.

ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ದಣ್ಡಿನ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗೇಕವಚನಞ್ಚ ‘‘ದಣ್ಡಿಸ್ಮಾ, ದಣ್ಡಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಞ್ಚ ‘‘ದಣ್ಡಿನೀ’’ತಿ ಭುಮ್ಮೇಕವಚನಞ್ಚ ನಾಗತಂ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಂಸದಿಸಸ್ಸ ಪಯೋಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ.

‘‘ಭಣ ¶ ಸಮ್ಮ ಅನುಞ್ಞಾತೋ, ಅತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಕೇವಲಂ;

ಸನ್ತಿ ಹಿ ದಹರಾ ಪಕ್ಖೀ, ಪಞ್ಞವನ್ತೋ ಜುತಿನ್ಧರಾ’’ತಿ

ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಕ್ಖೀ’’ಇತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಪನ ‘‘ದಣ್ಡೀ’’ಇತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಬಹುವಚನಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಭಾವೀ, ಭಾವೀ, ಭಾವಿನೋ. ಭಾವಿಂ, ಭಾವಿನಂ, ಭಾವೀ, ಭಾವಿನೋ. ಭಾವಿನಾ, ಭಾವೀಹಿ, ಭಾವೀಭಿ. ಭಾವಿಸ್ಸ, ಭಾವಿನೋ, ಭಾವೀನಂ. ಭಾವಿನಾ, ಭಾವಿಸ್ಮಾ, ಭಾವಿಮ್ಹಾ, ಭಾವೀಹಿ, ಭಾವೀಭಿ. ಭಾವಿಸ್ಸ, ಭಾವಿನೋ, ಭಾವೀನಂ. (ಭಾವಿನಿ) ಭಾವಿಸ್ಮಿಂ, ಭಾವಿಮ್ಹಿ, ಭಾವೀಸು. ಭೋ ಭಾವಿ, ಭೋ ಭಾವೀ, ಭವನ್ತೋ ಭಾವಿನೋ.

ಏವಂ ವಿಭಾವೀ ಸಮ್ಭಾವೀ, ಪರಿಭಾವೀ ಧಜೀ ಗಣೀ;

ಸುಖೀ ರೋಗೀ ಸಸೀ ಕುಟ್ಠೀ, ಮಕುಟೀ ಕುಸಲೀ ಬಲೀ.

ಜಟೀ ಯೋಗೀ ಕರೀ ಯಾನೀ, ತೋಮರೀ ಮುಸಲೀ ಫಲೀ;

ದನ್ತೀ ಮನ್ತೀ ಸುಧೀ ಮೇಧೀ, ಭಾಗೀ ಭೋಗೀ ನಖೀ ಸಿಖೀ.

ಧಮ್ಮೀ ಸಙ್ಘೀ ಞಾಣೀ ಅತ್ಥೀ, ಹತ್ಥೀ ಚಕ್ಖೀ ಪಕ್ಖೀ ದಾಠೀ;

ರಟ್ಠೀ ಛತ್ತೀ ಮಾಲೀ ಚಮ್ಮೀ, ಚಾರೀ ಚಾಗೀ ಕಾಮೀ ಸಾಮೀ.

ಮಲ್ಲಕಾರೀ ಪಾಪಕಾರೀ, ಸತ್ತುಘಾತೀ ದೀಘಜೀವೀ;

ಧಮ್ಮವಾದೀ ಸೀಹನಾದೀ, ಭೂಮಿಸಾಯೀ ಸೀಘಯಾಯೀ.

ವಜ್ಜದಸ್ಸೀ ಚ ಪಾಣೀ ಚ, ಯಸಸ್ಸಿಚ್ಚಾದಯೋಪಿ ಚ;

ಏತೇಸಂ ಕೋಚಿ ಭೇದೋ ತು, ಏಕದೇಸೇನ ವುಚ್ಚತೇ.

ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪದೇಸು ಹಿ ‘‘ವಜ್ಜದಸ್ಸೀ, ಪಾಣೀ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಂ ಉಪಯೋಗಭುಮ್ಮವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ವಜ್ಜದಸ್ಸಿನಂ, ಪಾಣಿನೇ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ –

‘‘ನಿಧೀನಂವ ಪವತ್ತಾರಂ, ಯಂ ಪಸ್ಸೇ ವಜ್ಜದಸ್ಸಿನಂ;

ಏವಂ ಜರಾ ಚ ಮಚ್ಚು ಚ, ಅಧಿವತ್ತನ್ತಿ ಪಾಣಿನೇ.

ಸಮುಪಗಚ್ಛತಿ ¶ ಸಸಿನಿ ಗಗನತಲಂ.

ಉಪಹಚ್ಚ ಮನಂ ಮಜ್ಝೋ, ಮಾತಙ್ಗಸ್ಮಿಂ ಯಸಸ್ಸಿನೇ;

ಉಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಹ ರಟ್ಠೇನ, ಮಜ್ಝಾರಞ್ಞಂ ತದಾ ಅಹು.

ಸುಸುಖಂ ವತ ಜೀವಾಮ, ವೇರಿನೇಸು ಅವೇರಿನೋ’’ತಿ

ಏವಮಾದಯೋ ಪಯೋಗಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಯಂ ನಯೋ ದಣ್ಡೀಪದಾದೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ದಣ್ಡೀಪದಾದೀನಂ ವಜ್ಜದಸ್ಸೀಪದಾದೀಹಿ. ತಸ್ಮಾ ಉಪಯೋಗಟ್ಠಾನೇ ‘‘ದಣ್ಡಿಂ, ದಣ್ಡಿನಂ, ದಣ್ಡಿನೋ, ದಣ್ಡಿನೇ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಭುಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ‘‘ದಣ್ಡಿಸ್ಮಿಂ, ದಣ್ಡಿಮ್ಹಿ, ದಣ್ಡಿನಿ, ದಣ್ಡಿನೇ, ದಣ್ಡೀಸು, ದಣ್ಡಿನೇಸೂ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಗಾಮಣೀ ಸೇನಾನೀಇಚ್ಚಾದೀನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯಥಾರಹಂ ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇಸು ನೇತಬ್ಬೋ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಈಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಉಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮ. ಕತಮಾನಿ ತಾನಿ? ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಹೇತು ಸೇತು ಕೇತು ರಾಹು ಭಾಣು ಖಾಣು ಸಙ್ಕು ಉಚ್ಛು ವೇಳು ಮಚ್ಚು ಜನ್ತು ಸಿನ್ಧು ಬನ್ಧು ರುರು ನೇರು ಸತ್ತು ಬಬ್ಬು ಪಟು ಬಿನ್ದು ಗರು’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ.

ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖೂ, ಭಿಕ್ಖವೋ. ಭಿಕ್ಖುಂ, ಭಿಕ್ಖೂ, ಭಿಕ್ಖವೋ. ಭಿಕ್ಖುನಾ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂಭಿ. ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ. ಭಿಕ್ಖುನಾ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಾ, ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಾ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂಭಿ. ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ. ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ, ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ, ಭಿಕ್ಖೂಸು. ಭೋ ಭಿಕ್ಖು, ಭವನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖವೋ. ಭಿಕ್ಖುಆದೀನಿ ಅಞ್ಞಾನಿ ಚ ತಂಸದಿಸಾನಿ ಏವಂ ಞೇಯ್ಯಾನಿ.

ಅಯಮ್ಪಿ ¶ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ ಞೇಯ್ಯೋ – ಹೇತು, ಹೇತೂ, ಹೇತುಯೋ, ಹೇತವೋ. ಹೇತುಂ, ಹೇತೂ, ಹೇತುಯೋ, ಹೇತವೋ. ಭೋ ಹೇತು, ಭವನ್ತೋ ಹೇತೂ, ಹೇತವೇ, ಹೇತವೋ. ಸೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಮಂ.

ಅಥ ವಾ ‘‘ಹೇತುಯಾ’’ತಿಆದೀನಂ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಧೇನುಯಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರೂಪೇನ ಸದಿಸಂ ‘‘ಹೇತುಯಾ’’ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರೂಪಮ್ಪಿ ಸತ್ತಮೀಠಾನೇ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ. ಕಾನಿಚಿ ಹಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರೂಪಾನಿ ಕೇಹಿಚಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರೂಪೇಹಿ ಸದಿಸಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ? ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ ಕತ್ತೇ ತರಮಾನೋ. ಏಹಿ ಬಾಲೇಖಮಾಪೇಹಿ, ಕುಸರಾಜಂ ಮಹಬ್ಬಲಂ. ಭಾತರಾ ಮಾತರಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ರತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಯೋ ಧೇನುಯೋ ಮತ್ಯಾ ಪೇತ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ನಯದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಹೇತುಯಾ ತೀಣಿ. ಅಧಿಪತಿಯಾ ಸತ್ತ. ಉಟ್ಠೇಹಿ ಕತ್ತೇ’’ತಿಆದೀಸು ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸಚಿನ್ತಾ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ.

ಜನ್ತು, ಜನ್ತೂ, ಜನ್ತುಯೋ, ಜನ್ತುನೋ, ಜನ್ತವೋ. ಜನ್ತುಂ, ಜನ್ತೂ, ಜನ್ತುಯೋ, ಜನ್ತುನೋ, ಜನ್ತವೋ. ಭೋ ಜನ್ತು, ಭವನ್ತೋ ಜನ್ತೂ, ಜನ್ತವೇ ಜನ್ತವೋ. ಸೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಮಂ.

ಗರು, ಗರೂ, ಗರವೋ, ಗರುನೋ. ಗರುಂ, ಗರೂ, ಗರವೋ, ಗರುನೋ. ಭೋ ಗರು, ಭವನ್ತೋ ಗರೂ, ಗರವೋ, ಗರುನೋ. ಸೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಮಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಭತ್ತು ಚ ಗರುನೋ ಸಬ್ಬೇ, ಪಟಿಪೂಜೇತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿಪಾಳಿನಿದಸ್ಸನಂ. ತತ್ರ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆಮನ್ತನಪದಂ ಚುಣ್ಣಿಯಪದೇಸ್ವೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಗಾಥಾಸು. ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪದಂ ಗಾಥಾಸುಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಚುಣ್ಣಿಯಪದೇಸು, ಅಪಿಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆಮನ್ತನಪದಂ ಸಾವಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಮನ್ತನಪಾಳಿಯಂ ಸನ್ಧಿವಿಸಯೇಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಅಸನ್ಧಿವಿಸಯೇ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಮನ್ತನಪಾಳಿಯಂ ಸನ್ಧಿವಿಸಯೇಪಿ ಅಸನ್ಧಿವಿಸಯೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಆಮನ್ತನಪದಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಮನ್ತನಪಾಳಿಯಂ ಗಾಥಾಸು ಚ ದಿಸ್ಸತಿ ¶ , ಚುಣ್ಣಿಯಪದೇಸು ಚ ಸನ್ಧಿವಿಸಯೇಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸಾವಕಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಮನ್ತನಪಾಳಿಯಂ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ ಭಿಕ್ಖವೇ ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪದಂ ಚುಣ್ಣಿಯಪದೇಸ್ವೇವ ದಿಟ್ಠಂ. ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ ತಿಸತಾ ಇಮೇ, ಯಾಚನ್ತಿ ಪಞ್ಜಲೀಕತಾ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪದಂ ಗಾಥಾಸುಯೇವ ದಿಟ್ಠಂ. ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ಆವುಸೋ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಸಾವಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಮನ್ತನಪಾಳೀಸು ಸನ್ಧಿವಿಸಯೇಯೇವ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪದಂ ದಿಟ್ಠಂ. ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ಸೋತುಕಾಮತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಮನ್ತನಪಾಳೀಸು ಸನ್ಧಿವಿಸಯಾವಿಸಯೇಸು ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪದಂ ದಿಟ್ಠಂ. ‘‘ಅರಞ್ಞೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಾ, ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇವ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ‘‘ತತ್ರ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಮನ್ತನಪಾಳೀಸು ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಆಮನ್ತನಪದಂ ಗಾಥಾಸು ಚ ದಿಟ್ಠಂ, ಚುಣ್ಣಿಯಪದೇಸು ಚ ಸನ್ಧಿವಿಸಯೇಯೇವ ದಿಟ್ಠಂ. ಇಚ್ಚೇವಂ –

ಚುಣ್ಣಿಯೇವ ಪದೇ ದಿಟ್ಠಂ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪದಂ ದ್ವಿಧಾ;

ಯತೋ ಪವತ್ತತೇ ಸನ್ಧಿ-ವಿಸಯಾವಿಸಯೇಸು ತಂ.

‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಪದಂ ದಿಟ್ಠಂ, ಗಾಥಾಯಞ್ಚೇವ ಚುಣ್ಣಿಯೇ;

ಪದಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚ ಸನ್ಧಿಸ್ಸ, ವಿಸಯೇವಾತಿ ನಿದ್ದಿಸೇತಿ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ಉಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಉಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ಉಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಪನ ಸಯಮ್ಭೂಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ತಂಸದಿಸಾನಞ್ಚ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ಕಥಯಾಮ –

ಸಯಮ್ಭೂ ¶ , ಸಯಮ್ಭೂ, ಸಯಮ್ಭುವೋ. ಸಯಮ್ಭುಂ, ಸಯಮ್ಭೂ, ಸಯಮ್ಭುವೋ. ಸಯಮ್ಭುನಾ, ಸಯಮ್ಭೂಹಿ, ಸಯಮ್ಭೂಭಿ. ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ, ಸಯಮ್ಭುನೋ, ಸಯಮ್ಭೂನಂ. ಸಯಮ್ಭುನಾ, ಸಯಮ್ಭುಸ್ಮಾ, ಸಯಮ್ಭುಮ್ಹಾ, ಸಯಮ್ಭೂಹಿ, ಸಯಮ್ಭೂಭಿ. ಸಯಮ್ಭುಸ್ಸ, ಸಯಮ್ಭುನೋ, ಸಯಮ್ಭೂನಂ. ಸಯಮ್ಭುಸ್ಮಿಂ, ಸಯಮ್ಭುಮ್ಹಿ, ಸಯಮ್ಭೂಸು. ಭೋ ಸಯಮ್ಭು, ಭೋ ಸಯಮ್ಭೂ, ಭವನ್ತೋ ಸಯಮ್ಭೂ, ಸಯಮ್ಭುವೋ. ಏವಂ ಪಭೂ ಅಭಿಭೂವಿಭೂ ಇಚ್ಚಾದೀನಿಪಿ.

ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ. ಭೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞು, ಭವನ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ, ಸೇಸಾಸು ವಿಭತ್ತೀಸು ಪದಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸದಿಸಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ವಿದೂ ವಿಞ್ಞೂ ಕತಞ್ಞೂ ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ ಧಮ್ಮಞ್ಞೂ ಅತ್ಥಞ್ಞೂ ಕಾಲಞ್ಞೂ ರತ್ತಞ್ಞೂ ಮತ್ತಞ್ಞೂ ವದಞ್ಞೂ ಅವದಞ್ಞೂ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ.

ತತ್ರ ‘‘ಯೇ ಚ ಲದ್ಧಾ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ, ವದಞ್ಞೂ ವೀತಮಚ್ಛರಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವದಞ್ಞೂ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಸಯಮ್ಭೂ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಇಚ್ಚಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಬಹುವಚನತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ‘‘ವಿದೂ, ವಿಞ್ಞೂ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಪರಚಿತ್ತವಿದುನೀ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗದಸ್ಸನತೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ವಿದುನೀ, ವಿದುನೀ, ವಿದುನಿಯೋ. ವಿದುನಿಂ, ವಿದುನೀ, ವಿದುನಿಯೋ. ವಿದುನಿಯಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ‘‘ವಿಞ್ಞೂ ಪಟಿಬಲಾ ಸುಭಾಸಿತದುಬ್ಭಾಸಿತಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ಆಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವಿಞ್ಞೂ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಕೋಧನಾ ಅಕತಞ್ಞೂ ಚ, ಪಿಸುಣಾ ಮಿತ್ತಭೇದಿಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಕತಞ್ಞೂ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗದಸ್ಸನತೋಪಿ ‘‘ವಿಞ್ಞೂ, ವಿಞ್ಞೂ, ವಿಞ್ಞುಯೋ. ವಿಞ್ಞುಂ, ವಿಞ್ಞೂ, ವಿಞ್ಞುಯೋ. ವಿಞ್ಞುಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕತಞ್ಞೂ, ಕತಞ್ಞೂ, ಕತಞ್ಞುಯೋ. ಕತಞ್ಞುಂ, ಕತಞ್ಞೂ, ಕತಞ್ಞುಯೋ, ಕತಞ್ಞುಯಾತಿ ಚ ಜಮ್ಬೂನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ‘‘ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ, ಧಮ್ಮಞ್ಞೂ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸುಪಿ. ‘‘ಸಯಮ್ಭೂ’’ತಿ ಪದೇ ಪನ ¶ ‘‘ಸಯಮ್ಭು ಞಾಣಂ ಗೋತ್ರಭು ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸಯಮ್ಭು, ಸಯಮ್ಭೂ, ಸಯಮ್ಭೂನಿ. ಸಯಮ್ಭುಂ, ಸಯಮ್ಭೂ, ಸಯಮ್ಭೂನೀ’’ತಿ ನಪುಂಸಕೇ ಆಯುನಯೋಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ಊಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಊಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ಊಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ

ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ ಸಮತ್ತೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಸಮತ್ತೋಪಿ ಪಾವಚನಾದೀಸು ಯಂ ಯಂ ಠಾನಂ ಸೋತೂನಂ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಟ್ಠಾನಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸೋತೂನಮನುಗ್ಗಹಾಯ ಚೋದನಾಸೋಧನಾವಸೇನ ಸಂಸಯಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಪುನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಪದೇಸಮೇತ್ಥ ಕಥಯಾಮ.

ಯಂ ಕಿರ ಭೋ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಞ್ಞತೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ, ಅಪಚೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ’’ತಿ ಚ ರೂಪಂ ಇಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಅಗ್ಗಯೋ’’ತಿ ರೂಪಮಿವ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತಥಾ ಅವತ್ವಾ ಈಕಾರನ್ತಸ್ಸ ದಣ್ಡೀಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ದಣ್ಡಿನೋ’’ತಿ ರೂಪಮಿವ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತತ್ಥ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಂ ಚರತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿ ಯಥಾ ಮುನಾತೀತಿ ಮುನೀ’’ತಿ ಏವಂ ಇಕಾರನ್ತವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ‘‘ಮುನಯೋ ಅಗ್ಗಯೋ’’ತಿ ರೂಪಾನಿ ವಿಯ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ’’ತಿ ರೂಪಂ ಭವತಿ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಂ ಚರಣಸೀಲೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಯಥಾ ದುಕ್ಕಟಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರಣಸೀಲೋತಿ ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಕಾರೀ’’ತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸೀಲತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ಗಹಣೇ ‘‘ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಕಾರಿನೋ’’ತಿ ರೂಪಮಿವ ‘‘ದಣ್ಡೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ದಣ್ಡೀ’’ತಿ ಈಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ದಣ್ಡಿನೋ’’ತಿ ರೂಪಮಿವ ಚ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ’’ತಿ ರೂಪಂ ಭವತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಇಮೇ ಹಿ ನಾಮ ಧಮ್ಮಚಾರಿನೋ ಸಮಚಾರಿನೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಸಚ್ಚವಾದಿನೋ ¶ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ ಪಟಿಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಇಕಾರನ್ತವಸೇನ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಾಲಪನಬಹುವಚನರೂಪಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ಪುನ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಾಲಪನಬಹುವಚನರೂಪಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ’’ತಿ ಅಗ್ಗಿನಯೇನ, ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ’’ತಿ ದಣ್ಡೀನಯೇನ ಚ ಪದಮಾಲಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ.

ಯಂ ಪನ ಆಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಘೋಸೋ ‘‘ಯಥಾ ಸೋಭನ್ತಿ ಯತಿನೋ, ಸೀಲಭೂಸನಭೂಸಿತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಇಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಅಗ್ಗಯೋ’’ತಿ ರೂಪಂ ವಿಯ ‘‘ಯತಯೋ’’ತಿ ರೂಪಂ ಅವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ಈಕಾರನ್ತಸ್ಸ ದಣ್ಡೀಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ದಣ್ಡಿನೋ’’ತಿ ರೂಪಂ ವಿಯ ‘‘ಯತಿನೋ’’ತಿ ರೂಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನನ್ವೇಸಾ ಪಮಾದಲೇಖಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಕುಕ್ಕುಟಾ ಮಣಯೋ ದಣ್ಡಾ ಸಿವಯೋ ದೇವ ತೇ ಕುದ್ಧಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಗತಿಯಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನಾಯ ‘‘ಯತಯೋ’’ತಿ ರೂಪೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಇಕಾರನ್ತತ್ತಾತಿ? ನಾಯಂ ಪಮಾದಲೇಖಾ. ‘‘ವದನಸೀಲೋ ವಾದೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ತಸ್ಸೀಲತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ಯೋಜನೇ ನಿದ್ದೋಸತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯತನಸೀಲೋ ಯತೀ’’ತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸೀಲತ್ಥಂ ಚೇತಸಿ ಸನ್ನಿಧಾಯ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ‘‘ಯತಿನೋ’’ತಿ ಸಮ್ಪದಾನಸಾಮೀನಮೇಕವಚನಸದಿಸಂ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನರೂಪಂ ಭದನ್ತೇನ ಬುದ್ಧಘೋಸೇನ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉಪಯೋಗಾಲಪನಬಹುವಚನರೂಪಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಮೇವ.

ಯತ್ಥ ಪನ ತಸ್ಸೀಲತ್ಥಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಯೋ ಮುನಾತಿ ಉಭೋ ಲೋಕೇ, ಮುನಿ ತೇನ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ‘‘ಯತತಿ ವೀರಿಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಯತೀ’’ತಿ ಕತ್ತುಕಾರಕವಸೇನ ಇಕಾರನ್ತಭಾವೋ ಗಯ್ಹತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಮುನಯೋ ಮಣಯೋ ಸಿವಯೋ’’ತಿ ಯೋಕಾರನ್ತರೂಪಾನಿ ವಿಯ ‘‘ಯತಯೋ’’ತಿ ಯೋಕಾರನ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನರೂಪಞ್ಚ ¶ ಉಪಯೋಗಾಲಪನಬಹುವಚನರೂಪಞ್ಚ ಭವತಿ, ಏವಂ ಈಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಯೋಕಾರನ್ತಾನೇವ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಯದಿ ಏವಂ ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಸಾರಮತಿ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಜಿರಬುದ್ಧಿ ಸದ್ದಾದೀ ಕಥನ್ತಿ? ಏತೇಸಂ ಪನ ಇಕಾರನ್ತವಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಸಮಾಸಪದತ್ತಾ ಅಗ್ಗಿನಯೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ದಣ್ಡೀನಯೇ ತಿಟ್ಠನತೋ ನೋಕಾರನ್ತಾನೇವ ರೂಪಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಸಾರೇ ಸಾರಮತಿನೋ’’ತಿ ನೋಕಾರನ್ತಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಉಪಯೋಗಾಲಪನಬಹುವಚನರೂಪಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನನು ಚ ಭೋ ಕಚ್ಚಾಯನಪ್ಪಕರಣೇ ‘‘ಅತ್ಥೇ ವಿಸಾರದಮತಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಾಸಪದಸ್ಸ ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಯೋಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಪಾಠಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಸಾರಮತಿಸದ್ದಾದೀನಮ್ಪಿ ‘‘ವಿಸಾರದಮತಯೋ’’ತಿ ರೂಪೇನ ವಿಯ ಯೋಕಾರನ್ತೇಹಿ ರೂಪೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ? ನಪಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಸಮಾಸಪದಾನಂ ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ‘‘ವಿಸಾರದಮತಯೋ’’ತಿ ರೂಪಸದಿಸಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋತಿ.

ನನು ಚ ಭೋ ಬುದ್ಧವಚನೇ ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ ಗಹಪತಯೋ ಆನಿಸಂಸಾ. ತೇ ಹೋನ್ತಿ ಜಾನಿಪತಯೋ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಿಯಂವದಾ’’ತಿ ಸಮಾಸಪದಾನಂ ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ‘‘ವಿಸಾರದಮತಯೋ’’ತಿ ರೂಪಸದಿಸಾನಿ ಯೋಕಾರನ್ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಬುದ್ಧವಚನೇ ಸಮಾಸಪದಾನಂ ಇಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ‘‘ವಿಸಾರದಮತಯೋ’’ತಿ ರೂಪಸದಿಸಸ್ಸ ಯೋಕಾರನ್ತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಏತ್ಥ ವುಚ್ಚತೇ – ವಿಸದಿಸತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ಗಹಪತಿಸದ್ದಾದೀಸು ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಪತಿಸದ್ದೋ ಸಭಾವೇನೇವ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ, ನ ತು ಸಮಾಸತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪಕತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ‘‘ಗಹಪತಯೋ, ಜಾನಿಪತಯೋ’’ತಿ ಯೋಕಾರನ್ತಾನಿ, ‘‘ಸೇನಾಪತಯೋ, ಸೇನಾಪತಿನೋ’’ತಿ ಯೋ ನೋಕಾರನ್ತಾನಿ ¶ ಚ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಾಲಪನಬಹುವಚನರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ತತ್ತಕಾ ಸೇನಾಪತಿನೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾರಮತಿ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ವಜಿರಬುದ್ಧಿ ಸದ್ದಾದೀಸು ಮತಿದಿಟ್ಠಿಸದ್ದಾದಯೋ ಸಮಾಸತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪಕತಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸಮಾಸವಸೇನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ‘‘ಸಾರಮತಿನೋ ಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿನೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿನೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನೋ ವಜಿರಬುದ್ಧಿನೋ’’ತಿಆದೀನಿ’ನೋಕಾರನ್ತಾನಿಯೇವ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಾಲಪನಬಹುವಚನರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಸಮ್ಪದಾನಸಾಮೀನಮೇಕವಚನೇಹಿ ಸದಿಸಾನೀತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥಾವಗನ್ತಬ್ಬಂ.

ಸೇಟ್ಠಿ ಸಾರಥಿಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಾಮಿಇಚ್ಚೇತೇಸು ಕಥನ್ತಿ? ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೇ ‘‘ಸೇಟ್ಠೀ ಸಾರಥೀ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನ್ತಕ್ಖರಸ್ಸ ದೀಘತ್ತಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿ ಸಾರಥಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿ ಸಾಮಿ’’ಇತಿ ಅನ್ತಕ್ಖರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ರಸ್ಸತ್ತಮೇತೇಸಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಾದಿಭಾವೇನ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಸಾರಥಿನೋ’’ತಿಆದಿಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಏತಾನಿ ಉಚ್ಚಾರಿಯನ್ತೀತಿ ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ನಿಬ್ಬಚನತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ – ಸೇಟ್ಠಂ ಧನಸಾರಂ, ಠಾನನ್ತರಂ ವಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೇಟ್ಠೀ. ಅಸ್ಸದಮ್ಮಾದಯೋ ಸಾರಣಸೀಲೋತಿ ಸಾರಥೀ. ಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತನಸೀಲೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ಸಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಾಮೀತಿ. ಅಸ್ಸತ್ಥಿಕತಸ್ಸೀಲತ್ಥಸದ್ದಾ ಹಿ ನೋಕಾರನ್ತರೂಪವಸೇನ ಸಮಾನಗತಿಕಾ ಭವನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ದಣ್ಡಿನೋ ಭೂಮಿಸಾಯಿನೋ’’ತಿ. ಅಪರೋಪಿ ನಿಬ್ಬಚನತ್ಥೋ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ಅಸ್ಸದಮ್ಮಾದಯೋ ಸಾರೇತೀತಿ ಸಾರಥೀ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪುರಿಸದಮ್ಮೇ ಸಾರೇತೀತಿ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ಏವಂ ಕತ್ತುಕಾರಕವಸೇನ ಈಕಾರನ್ತತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಲಬ್ಭಮಾನಮ್ಪಿ ಇಕಾರನ್ತತ್ತಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧವಚನಾನುರೂಪೇನ ‘‘ಸಾರಥಿನೋ ¶ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ನೋಕಾರನ್ತರೂಪಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ದಣ್ಡೀನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ದಣ್ಡಿನೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಏವಂ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಸಾರಥಿನೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಸಾಮಿನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ನೋಕಾರನ್ತಾನಿಯೇವ ರೂಪಾನಿ ಞೇಯ್ಯಾನಿ.

ಅತ್ರ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಗಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಕಥಯಾಮ. ‘‘ತಾತ ತಯೋ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬಹೂಪಕಾರಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ತೇ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾ ‘ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿನೋ ಮಯಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ವದಿಂಸೂ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಾರಥಿನೋ ಆಹಂಸೂ’’ತಿ ಚ ‘‘ದ್ವೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀನಿ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿ ಸಾರಥಿ’’ಇಚ್ಚಾದಿ ರಸ್ಸತ್ತಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾಪಿ ಸೋ ಸಭಾವೇನ ರಸ್ಸತ್ತಭಾವೋ ಪಾಠೋ ನ ಹೋತಿ, ದೀಘಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಕರಣಪಾಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪದಮಾಲಾ ಚಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಮಹೇಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಥನ್ತಿ? ‘‘ಮಹೇಸೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಹೇಸೀಸದ್ದೋ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ನಿದ್ದಿಸಿಯತಿ, ತಥಾಪಿ ಇಸಿಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ಇಸಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಪದಮಾಲತ್ತಾ ಅಗ್ಗಿನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ನನು ಚ ಭೋ ಏತ್ಥ ತಸ್ಸೀಲತ್ಥೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಏಸನಸೀಲೋತಿ ಮಹೇಸೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭೂಮಿಸಾಯೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ವಿಯ ದಣ್ಡೀನಯೇನೇವ ಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ? ನ ಕಾತಬ್ಬಾ ತಸ್ಸೀಲತ್ಥಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಏಸಿ ಗವೇಸಿ ಏಸಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಮಹೇಸೀ’’ತಿ ಅತಸ್ಸೀಲತ್ಥೋ ಏವ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕತಕರಣೀಯೇಸು ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಅರಿಯೇಸು ಪವತ್ತನಾಮತ್ತಾ. ಇಸಿಸದ್ದೇನ ಚಾಯಂ ಸದ್ದೋ ಈಸಕಂ ಸಮಾನೋ ಕೇವಲಂ ಸಮಾಸಪರಿಯೋಸಾನೇ ದೀಘವಸೇನ ಉಚ್ಚಾರಿಯತಿ, ರಸ್ಸವಸೇನ ಪನ ‘‘ಮಹಾ ಇಸಿ ಮಹೇಸೀ’’ತಿ ಸನ್ಧಿವಿಗ್ಗಹೋ ¶ . ಯಸ್ಮಾ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪದಮಾಲಾಕರಣಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು ಮಹೇಸಯೋ’’ತಿ ಇಕಾರನ್ತರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ನ ಹಿ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೇಕವಚನರೂಪಂ ವಿಯ ‘‘ಮಹೇಸಿನೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಾಲಪನಬಹುವಚನರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ಉಚ್ಚಾರಿತಸ್ಸಪಿ ಸತೋ ರಸ್ಸವಸೇನ ಉಚ್ಚಾರಿತಸ್ಸ ವಿಯ ‘‘ಮಹೇಸಿ, ಮಹೇಸೀ, ಮಹೇಸಯೋ. ಮಹೇಸಿಂ, ಮಹೇಸೀ, ಮಹೇಸಯೋ. ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ ಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಅಪಿಚ ಮಹೇಸೀಸದ್ದೋ ಯತ್ಥ ರಾಜಗ್ಗುಬ್ಬರಿವಾಚಕೋ, ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಹೋತಿ, ತಬ್ಬಸೇನ ಪನ ‘‘ಮಹೇಸೀ, ಮಹೇಸೀ, ಮಹೇಸಿಯೋ. ಮಹೇಸಿಂ, ಮಹೇಸೀ, ಮಹೇಸಿಯೋ. ಮಹೇಸಿಯಾ’’ತಿ ಚ ವಕ್ಖಮಾನಇತ್ಥೀನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಹತ್ಥೀಸದ್ದೇ ಕಥನ್ತಿ? ಹತ್ಥೀಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ಹತ್ಥೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ಈಕಾರನ್ತವಸೇನ ಗಹಣೇ ‘‘ಹತ್ಥಿನೋ’’ತಿ ರೂಪಂ ಭವತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ವನೇ ಹತ್ಥಿನೋ’’ತಿ ಪಯೋಗೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಸೇವ ತಸ್ಮಿಂಯೇವತ್ಥೇ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಣೇ ‘‘ಹತ್ಥಯೋ’’ತಿ ರೂಪಂ ಭವತಿ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಹಂಸಾ ಕೋಞ್ಚಾ ಮಯೂರಾ ಚ, ಹತ್ಥಯೋ ಪಸದಾ ಮಿಗಾ;

ಸಬ್ಬೇ ಸೀಹಸ್ಸ ಭಾಯನ್ತಿ, ನತ್ಥಿ ಕಾಯಸ್ಮಿ ತುಲ್ಯತಾ.

ಏವಮೇವ ಮನುಸ್ಸೇಸು, ದಹರೋ ಚೇಪಿ ಪಞ್ಞವಾ;

ಸೋಪಿ ತತ್ಥ ಮಹಾ ಹೋತಿ, ನೇವ ಬಾಲೋ ಸರೀರವಾ’’ತಿ

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕೇಳಿಸೀಲಜಾತಕೇ ‘‘ಹತ್ಥಯೋ’’ತಿ ಆಹಚ್ಚಪದಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ದಣ್ಡೀನಯೇನ ಚ ಅಗ್ಗಿನಯೇನ ಚ ದ್ವಿಧಾ ಪದಮಾಲಾ, ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅವುತ್ತೇಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಪಾಳಿನಯಾನುರೂಪೇನ ¶ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನುರೂಪೇನ ಚ ಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಸದ್ಧಿಂ ಲಿಙ್ಗನ್ತರೇಹಿ ಸದ್ದನ್ತರೇಹಿ ಅತ್ಥನ್ತರೇಹಿ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ದಸ್ಸಿತಾ.

ಇಮಂ ಸದ್ದನೀತಿಂ ಸುನೀತಿಂ ವಿಚಿತ್ತಂ,

ಸಪಞ್ಞೇಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಪರೀಪಾಲನೀಯಂ;

ಸದಾ ಸುಟ್ಠು ಚಿನ್ತೇತಿ ವಾಚೇತಿ ಯೋ ಸೋ,

ನರೋ ಞಾಣವಿತ್ಥಿನ್ನತಂ ಯಾತಿ ಸೇಟ್ಠಂ.

ಇತಿ ನವಙ್ಗೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಬ್ಯಪ್ಪಥಗತೀಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ

ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಾದಿಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ

ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ

ಸತ್ತಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ ಸಮತ್ತಂ.

೮. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ

ಅಥ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಸು ಆಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಭೂಧಾತುಮಯಸ್ಸ ಪಕತಿರೂಪಭೂತಸ್ಸ ಭಾವಿಕಾಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಾಯಮ್ಪಿ ಪಸಿದ್ಧಸ್ಸ ತಾವ ಕಞ್ಞಾಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ವಕ್ಖಾಮ –

ಕಞ್ಞಾ, ಕಞ್ಞಾ, ಕಞ್ಞಾಯೋ. ಕಞ್ಞಂ, ಕಞ್ಞಾ, ಕಞ್ಞಾಯೋ. ಕಞ್ಞಾಯ, ಕಞ್ಞಾಹಿ, ಕಞ್ಞಾಭಿ. ಕಞ್ಞಾಯ, ಕಞ್ಞಾನಂ. ಕಞ್ಞಾಯ, ಕಞ್ಞಾಹಿ, ಕಞ್ಞಾಭಿ. ಕಞ್ಞಾಯ, ಕಞ್ಞಾನಂ. ಕಞ್ಞಾಯ, ಕಞ್ಞಾಯಂ, ಕಞ್ಞಾಸು. ಭೋತಿ ಕಞ್ಞೇ, ಭೋತಿಯೋ ಕಞ್ಞಾ, ಕಞ್ಞಾಯೋ. ಅಯಮಮ್ಹಾಕಂ ರುಚಿ.

ಏತ್ಥ ¶ ‘‘ಕಞ್ಞಾ’’ತಿ ಏಕವಚನಬಹುವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವುತ್ತೋ ನಯೋ ನತ್ಥಿ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ಸದ್ಧಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸದ್ಧಾಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಸದ್ಧಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸದ್ಧಾಯೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಸದ್ಧಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ ನ ಆಗತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಾಗತಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಪಕ್ಕನ್ದುಂ, ಸಿವಿಕಞ್ಞಾ ಸಮಾಗತಾ. ಅಹೇತು ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿಪಿ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿಪೀ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ಬಾಹಾಕಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾಸದ್ದಾದೀನಂ ಬಹುವಚನತಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಚೂಳನಿರುತ್ತಿಯಂ ‘‘ಭೋತಿ ಕಞ್ಞೇ, ಭೋತಿ ಕಞ್ಞಾ’’ತಿ ದ್ವೇ ಏಕವಚನಾನಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಭೋತಿಯೋ ಕಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ ಏಕಂ ಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಪನ ‘‘ಭೋತಿ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಭೋತಿಯೋ ಸದ್ಧಾಯೋ’’ತಿ ಏಕಂ ಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತಂ. ಮಯಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಏಹಿ ಬಾಲೇ ಖಮಾಪೇಹಿ, ಕುಸರಾಜಂ ಮಹಬ್ಬಲಂ. ಫುಸ್ಸತೀ ವರವಣ್ಣಾಭೇ. ಏಹಿ ಗೋಧೇ ನಿವತ್ತಸ್ಸೂ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಭೋತಿ ಕಞ್ಞೇ, ಭೋತಿಯೋ ಕಞ್ಞಾ, ಕಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ ಏವಂಪಕಾರಾನಿಯೇವ ಆಲಪನೇಕವಚನಬಹುವಚನಾನಿ ಇಚ್ಛಾಮ. ಏತ್ಥ ‘‘ಭೋತಿ ಕಞ್ಞೇ’’ತಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಅಮ್ಮಾದೀಸು ಮಾತಾದೀಸು ಚ ನ ಲಬ್ಭತಿ.

ಭಾವಿಕಾ, ಭಾವಿಕಾ, ಭಾವಿಕಾಯೋ. ಭಾವಿಕಂ, ಭಾವಿಕಾ, ಭಾವಿಕಾಯೋ. ಭಾವಿಕಾಯ, ಭಾವಿಕಾಹಿ, ಭಾವಿಕಾಭಿ. ಭಾವಿಕಾಯ, ಭಾವಿಕಾನಂ. ಭಾವಿಕಾಯ, ಭಾವಿಕಾಹಿ, ಭಾವಿಕಾಭಿ. ಭಾವಿಕಾಯ, ಭಾವಿಕಾನಂ. ಭಾವಿಕಾಯ, ಭಾವಿಕಾಯಂ, ಭಾವಿಕಾಸು. ಭೋತಿ ಭಾವಿಕೇ, ಭೋತಿಯೋ ಭಾವಿಕಾ, ಭಾವಿಕಾಯೋ.

ಏವಂ ಹೇಟ್ಠುದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ‘‘ಭಾವನಾ ವಿಭಾವನಾ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದೀನಂಆಕಾರನ್ತಪದಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚಾಕಾರನ್ತಪದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥಞ್ಞಾನಿ ಆಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ನಾಮ ಸದ್ಧಾದೀನಿ.

ಸದ್ಧಾ ¶ ಮೇಧಾ ಪಞ್ಞಾ ವಿಜ್ಜಾ, ಚಿನ್ತಾ ಮನ್ತಾ ತಣ್ಹಾ’ಭಿಜ್ಝಾ;

ಇಚ್ಛಾ ಪುಚ್ಛಾ ಜಾಯಾ ಮಾಯಾ, ಮೇತ್ತಾ ಮತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾ.

ಜಙ್ಘಾ ಬಾಹಾ ಗೀವಾ ಜಿವ್ಹಾ, ವಾಚಾ ಛಾಯಾ ಗಙ್ಗಾ ನಾವಾ;

ನಿದ್ದಾ ಕನ್ತಾ ಸಾಲಾ ಮಾಲಾ, ವೇಲಾ ವೀಣಾ ಭಿಕ್ಖಾ ಲಾಖಾ.

ಗಾಥಾ ಸೇನಾ ಲೇಖಾ’ಪೇಕ್ಖಾ, ಆಸಾ ಪೂಜಾ ಏಸಾ ಕಙ್ಖಾ;

ಅಞ್ಞಾ ಮುದ್ದಾ ಖಿಡ್ಡಾ ಭಸ್ಸಾ, ಭಾಸಾ ಕೀಳಾ ಸತ್ತಾ ಚೇತಾ.

ಪಿಪಾಸಾ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ, ಚೇತನಾ ತಸಿಣಾ ಪಜಾ;

ದೇವತಾ ವಟ್ಟಕಾ ಗೋಧಾ, ಬಲಾಕಾ ವಸುಧಾ ಸಭಾ.

ಉಕ್ಕಾ ಸೇಫಾಲಿಕಾ ಸಿಕ್ಕಾ, ಸಲಾಕಾ ವಾಲಿಕಾ ಸಿಖಾ;

ಕಾರಣಾ ವಿಸಿಖಾ ಸಾಖಾ, ವಚಾ ವಞ್ಝಾ ಜಟಾ ಘಟಾ.

ಪೀಳಾ ಸೋಣ್ಡಾ ವಿತಣ್ಡಾ ಚ, ಕರುಣಾ ವನಿತಾ ಲತಾ;

ಕಥಾ ನಿನ್ದಾ ಸುಧಾ ರಾಧಾ, ವಾಸನಾ ಸಿಂಸಪಾ ಪಪಾ.

ಪಭಾ ಸೀಮಾ ಖಮಾ ಏಜಾ,

ಖತ್ತಿಯಾ ಸಕ್ಖರಾ ಸುರಾ;

ದೋಲಾ ತುಲಾ ಸಿಲಾ ಲೀಲಾ,

ಲಾಲೇ’ಳಾ ಮೇಖಲಾ ಕಲಾ.

ವಳವಾ ಸುಣಿಸಾ ಮೂಸಾ, ಮಞ್ಜೂಸಾ ಸುಲಸಾ ದಿಸಾ;

ನಾಸಾ ಜುಣ್ಹಾ ಗುಹಾ ಈಹಾ, ಲಸಿಕಾ ಪರಿಸಾ ನಿಸಾ;

ಮಾತಿಕಿಚ್ಚಾದಯೋ ಚೇವ, ಭಾವಿಕಾಪದಸಾದಿಸಾ.

ಅಮ್ಮನ್ನಮ್ಬಾ ಚ ತಾತಾ ಚ, ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಸಮಾ ಸಿಯುಂ;

ಮಾತಾ ಧೀತಾ ಪನತ್ತಾದೀ, ಪುಥಗೇವ ಇತೋ ಸಿಯುಂ.

ಪರಿಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ಸತ್ತಮೀಠಾನೇ ‘‘ಪರಿಸಾಯ, ಪರಿಸಾಯಂ, ಪರಿಸತಿ, ಪರಿಸಾಸೂ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಏಕಮಿದಂ ಭೋ ಗೋತಮ ಸಮಯಂ ತೋದೇಯ್ಯಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಸತಿ ಪರೂಪಾರಮ್ಭಂ ವತ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ. ಅಮ್ಮಾದೀನಂ ಪನ ‘‘ಅಮ್ಮಾ, ಅಮ್ಮಾ, ಅಮ್ಮಾಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಕಞ್ಞಾನಯೇನ ವತ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ‘‘ಭೋತಿ ಅಮ್ಮ, ಭೋತಿ ಅಮ್ಮಾ, ಭೋತಿಯೋ ಅಮ್ಮಾ, ಅಮ್ಮಾಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಮಾತಾ, ಮಾತಾ, ಮಾತರೋ. ಮಾತರಂ, ಮಾತರೋ. ಮಾತರಾ, ಮಾತುಯಾ, ಮತ್ಯಾ, ಮಾತೂಹಿ, ಮಾತೂಭಿ. ಮಾತು, ಮಾತುಯಾ, ಮತ್ಯಾ, ಮಾತರಾನಂ, ಮಾತಾನಂ, ಮಾತೂನಂ. ಮಾತರಾ, ಮಾತುಯಾ, ಮತ್ಯಾ, ಮಾತೂಹಿ, ಮಾತೂಭಿ. ಮಾತು, ಮಾತುಯಾ, ಮತ್ಯಾ, ಮಾತರಾನಂ, ಮಾತಾನಂ, ಮಾತೂನಂ. ಮಾತರಿ, ಮಾತುಯಾ, ಮತ್ಯಾ, ಮಾತುಯಂ, ಮತ್ಯಂ, ಮಾತೂಸು. ಭೋತಿ ಮಾತಾ, ಭೋತಿಯೋ ಮಾತಾ, ಮಾತರೋ.

ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ಸಕಾರನ್ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಏಹಿ ಏಭಿ ಏಸುಕಾರನ್ತಾದೀನಿ ಚ ಏನನ್ತಾದೀನಿ ಚ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕೇಹಿಚಿ ವುತ್ತಾನಿಪಿ ‘‘ಮಾತುಸ್ಸ ಮಾತರೇಹೀ’’ತಿಆದೀನಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ, ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸುಪಿ. ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿತ್ಥಿಕತಂ ಪುಞ್ಞಂ, ಮಯ್ಹಞ್ಚ ಮಾತುಯಾ ಚ ತೇ. ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಅಹಂ ಮತ್ಯಾ’’ತಿ ಪಾಳಿದಸ್ಸನತೋ ಪನ ಕರಣಸಮ್ಪದಾನನಿಸ್ಸಕ್ಕಸಾಮಿಭುಮ್ಮವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಮಾತುಯಾ, ಮತ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಚನಾನಂ. ತಥಾ ಹಿ ಉಮ್ಮಾದನ್ತಿಜಾತಕೇ ‘‘ಮತ್ಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ಪಞ್ಚಮೀತತಿಯೇಕವಚನವಸೇನ ಆಗತಂ, ಯಥಾ ಪನ ‘‘ಖತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ಮಜ್ಝಸರಲೋಪವಸೇನ ‘‘ಖತ್ಯಾ’’ತಿ ಭವತಿ, ತಥಾ ‘‘ಮಾತುಯಾ ಮಾತುಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಪದಂ ‘‘ಮತ್ಯಾ, ಮತ್ಯ’’ನ್ತಿ ಭವತಿ, ಅಯಂ ನಯೋ ಧೀತುಸದ್ದಾದೀಸು ನ ಲಬ್ಭತಿ.

ಧೀತಾ, ಧೀತಾ, ಧೀತರೋ. ಧೀತಂ, ಧೀತರಂ, ಧೀತರೋ. ಧೀತುಯಾ, ಧೀತೂಹಿ, ಧೀತೂಭಿ. ಧೀತು, ಧೀತುಯಾ, ಧೀತರಾನಂ, ಧೀತಾನಂ, ಧೀತೂನಂ. ಧೀತರಾ, ಧೀತುಯಾ, ಧೀತೂಹಿ, ಧೀತೂಭಿ. ಧೀತು, ಧೀತುಯಾ, ಧೀತರಾನಂ, ಧೀತಾನಂ, ಧೀತೂನಂ. ಧೀತರಿ, ಧೀತುಯಾ, ಧೀತುಯಂ, ಧೀತೂಸು. ಭೋತಿ ಧೀತು, ಭೋತಿ ಧೀತಾ, ಭೋತಿಯೋ ಧೀತಾ, ಧೀತರೋ. ಏತ್ಥ ಪನ.

‘‘ಜಾಲಿಂ ¶ ಕಣ್ಹಾಜಿನಂ ಧೀತಂ, ಮದ್ದಿದೇವಿಂ ಪತಿಬ್ಬತಂ;

ಚಜಮಾನೋ ನ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ, ಬೋಧಿಯಾಯೇವ ಕಾರಣಾ’’ತಿ

ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಧೀತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ಉಪಯೋಗವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಧೀತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸಾರತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತಥಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೀ ಹೋತಿ ಅಸಕ್ಯಧೀತರಾ’’ತಿ ಸಮಾಸಪದಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ತತಿಯೇಕವಚನನ್ತಪದಸದಿಸಂ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪಠಮೇಕವಚನನ್ತಮ್ಪಿ ಸಮಾಸಪದಂ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವ, ನಿರುತ್ತಿಪಿಟಕೇ ಪನ ‘‘ಮಾತಾ ಧೀತಾ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಂ ಸದ್ಧಾನಯೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತ, ತಮಮ್ಹೇಹಿ ‘‘ಸದ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ವಿಯ ‘‘ಮಾತಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಪಾಳಿಆದೀಸು ಬ್ಯಾಸೇ ಅದಸ್ಸನತೋ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಂ ಸಮಾಸೇಯೇವ ಹಿ ಈದಿಸಿಂ ಸದ್ದಗತಿಂ ಪಸ್ಸಾಮ ‘‘ರಾಜಮಾತಾಯ ರಾಜಧೀತಾಯ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಕಞ್ಞಾನಯೋಪಿ ಏಕದೇಸೇನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ನನ್ದಮಾತೇ, ಅಬ್ಭುತಂ ನನ್ದಮಾತೇ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ನನ್ದಮಾತೇ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ಭೋತಿ ರಾಜಮಾತೇ, ಭೋತಿ ರಾಜಧೀತೇ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ರ ನನ್ದಮಾತೇತಿ ನನ್ದಸ್ಸ ಮಾತಾ ನನ್ದಮಾತಾ, ಭೋತಿ ನನ್ದಮಾತೇ, ಏವಂ ಸಮಾಸೇಯೇವ ಈದಿಸೀ ಸದ್ದಗತಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಸಪದತ್ತೇ ‘‘ಮಾತು ಧೀತು ದುಹಿತು’’ಇಚ್ಚೇತೇಸಂ ಪಕತಿರೂಪಾನಂ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಪಠಮಂ ದಸ್ಸಿತರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಚ ಕಞ್ಞಾನಯೋ ರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಚಾತಿ. ನತ್ತಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ನ ಕೇವಲಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಿಪಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ವಿಸಾಖಾಯ ನತ್ತಾ ಕಾಲಙ್ಕತಾ ಹೋತಿ. ಚತಸ್ಸೋ ಮೂಸಿಕಾ ಗಾಧಂ ಕತ್ತಾ, ನೋ ವಸಿತಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಯೋಗಾನಿ ಸಾಸನೇ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ನತ್ತಾ, ನತ್ತಾ, ನತ್ತಾರೋ. ನತ್ತಂ, ನತ್ತಾರಂ, ನತ್ತಾರೋ. ನತ್ತಾರಾ, ನತ್ತುಯಾ, ನತ್ತೂಹಿ, ನತ್ತೂಭಿ. ನತ್ತು, ನತ್ತುಯಾ, ನತ್ತಾರಾನಂ ¶ ನತ್ತಾನಂ, ನತ್ತೂನಂ. ನತ್ತಾರಾ, ನತ್ತುಯಾ, ನತ್ತೂಹಿ, ನತ್ತೂಭಿ. ನತ್ತು, ನತ್ತುಯಾ, ನತ್ತಾರಾನಂ, ನತ್ತಾನಂ, ನತ್ತೂನಂ. ನತ್ತರಿ, ನತ್ತುಯಾ, ನತ್ತುಯಂ, ನತ್ತೂಸು. ಭೋತಿ ನತ್ತ, ಭೋತಿ ನತ್ತಾ, ಭೋತಿಯೋ ನತ್ತಾ, ನತ್ತಾರೋ.

ಏವಂ ‘‘ಕತ್ತಾ ವಸಿತಾ ಭಾಸಿತಾ’’ ಇಚ್ಚಾದೀಸುಪಿ ಸಮಾಸಪದತ್ತೇ ಪನ ‘‘ರಾಜಮಾತಾಯ ನನ್ದಮಾತೇ’’ತಿಆದೀನಿ ವಿಯ ‘‘ರಾಜನತ್ತಾಯ, ರಾಜನತ್ತೇ’’ತಿಆದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ಭವನ್ತಿ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ಆಕಾರನ್ತುಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಆಕಾರನ್ತುಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ

ಆಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಭೂಮಿಪದಾದೀನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ವಕ್ಖಾಮ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಮತಂ ಪುರೇಚರಂ ಕತ್ವಾ –

ರತ್ತಿ, ರತ್ತೀ, ರತ್ತಿಯೋ. ರತ್ತಿಂ, ರತ್ತೀ, ರತ್ತಿಯೋ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ತೀಹಿ, ರತ್ತೀಭಿ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ತೀನಂ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ತೀಹಿ, ರತ್ತೀಭಿ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ತೀನಂ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ತಿಯಂ, ರತ್ತೀಸು. ಭೋತಿ ರತ್ತಿ, ಭೋತಿಯೋ ರತ್ತಿಯೋ. ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತಂ.

‘‘ಭೂಮಿ, ಭೂಮೀ, ಭೂಮಿಯೋ. ಭೂಮಿಂ, ಭೂಮೀ, ಭೂಮಿಯೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ. ಏವಂ ‘‘ಭೂತಿ ಸತ್ತಿ ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಿ ಮುತ್ತಿ ಕಿತ್ತಿ ಖನ್ತಿ ತಿತ್ತಿ ಸಿದ್ಧಿ ಇದ್ಧಿ ವುದ್ಧಿ ಸುದ್ಧಿ ಬುದ್ಧಿ ಬೋಧಿ ಪೀತಿ ನನ್ದಿ ಮತಿ ಅಸನಿ ವಸನಿ ಸತಿ ಗತಿ ವುಡ್ಢಿ ಯುವತಿ ಅಙ್ಗುಲಿ ಬೋನ್ದಿ ದಿಟ್ಠಿ ತುಟ್ಠಿ ನಾಭಿ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಮ್ಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಅಪಿಚ ‘‘ರತ್ಯೋ ಅಮೋಘಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ದಿವಾ ಚ ರತ್ತೋ ಚ ಹರನ್ತಿ ಯೇ ಬಲಿಂ. ನ ಭೂಮ್ಯಾ ಚತುರಙ್ಗುಲೋ. ಸೇತಿ ಭೂಮ್ಯಾ ಅನುತ್ಥುನಂ. ಭೂಮ್ಯಾ ಸೋ ಪತಿತಂ ಪಾಸಂ. ಗೀವಾಯ ಪಟಿಮುಞ್ಚತಿ. ಇಮಾ ಚ ನಭ್ಯೋ ಸತರಾಜಿಚಿತ್ತಿತಾ. ಸತೇರತಾ ವಿಜ್ಜುರಿವಪ್ಪಭಾಸರೇ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ¶ ಪಯೋಗಾನಂ ದಸ್ಸನತೋ ರತ್ತಿ ಭೂಮಿ ನಾಭಿಸದ್ದಾದೀನಂ ಅಯಮ್ಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ?

ರತ್ತಿ, ರತ್ತೀ, ರತ್ತಿಯೋ, ರತ್ಯೋ. ರತ್ತಿಂ, ರತ್ತೀ, ರತ್ತಿಯೋ, ರತ್ಯೋ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತೀಹಿ, ರತ್ತೀಭಿ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತೀನಂ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತೀಹಿ, ರತ್ತೀಭಿ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತೀನಂ. ರತ್ತಿಯಾ, ರತ್ಯಾ, ರತ್ತಿಯಂ ರತ್ಯಂ, ರತ್ತೋ, ರತ್ತೀಸು. ಭೋತಿ ರತ್ತಿ, ಭೋತಿಯೋ ರತ್ತೀ, ರತ್ತಿಯೋ, ರತ್ಯೋ.

ಏತ್ಥ ‘‘ರತ್ತೋ’’ತಿ ರೂಪನಯಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ಭೂಮಿ, ಭೂಮೀ, ಭೂಮಿಯೋ, ಭೂಮ್ಯೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ.

ನಾಭಿ, ನಾಭೀ, ನಾಭಿಯೋ, ನಭ್ಯೋ. ನಾಭಿಂ, ನಾಭೀ, ನಾಭಿಯೋ, ನಭ್ಯೋ. ನಾಭಿಯಾ, ನಭ್ಯಾ, ನಾಭೀಹಿ, ನಾಭೀಭಿ. ನಾಭಿಯಾ, ನಭ್ಯಾ, ನಾಭೀನಂ. ನಾಭಿಯಾ, ನಭ್ಯಾ, ನಾಭೀಹಿ, ನಾಭೀಭಿ. ನಾಭಿಯಾ, ನಭ್ಯಾ, ನಾಭೀನಂ. ನಾಭಿಯಾ, ನಭ್ಯಾ, ನಾಭಿಯಂ, ನಭ್ಯಂ, ನಾಭೀಸು. ಭೋತಿ ನಾಭಿ, ಭೋತಿಯೋ ನಾಭೀ, ನಾಭಿಯೋ, ನಭ್ಯೋ.

ಬೋಧಿ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಿಯೋ, ಬೋಜ್ಝೋ. ಬೋಧಿಂ, ಬೋಧಿಯಂ, ಬೋಜ್ಝಂ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಿಯೋ, ಬೋಜ್ಝೋ. ಬೋಧಿಯಾ, ಬೋಜ್ಝಾ, ಬೋಧೀಹಿ, ಬೋಧೀಭಿ. ಬೋಧಿಯಾ, ಬೋಜ್ಝಾ, ಬೋಧೀನಂ. ಬೋಧಿಯಾ, ಬೋಜ್ಝಾ, ಬೋಧೀಹಿ, ಬೋಧೀಭಿ. ಬೋಧಿಯಾ, ಬೋಜ್ಝಾ, ಬೋಧೀನಂ. ಬೋಧಿಯಾ, ಬೋಜ್ಝಾ, ಬೋಧಿಯಂ, ಬೋಜ್ಝಂ, ಬೋಧೀಸು. ಭೋತಿ ಬೋಧಿ, ಭೋತಿಯೋ ಬೋಧೀ, ಬೋಧಿಯೋ, ಬೋಜ್ಝೋ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಬುಜ್ಝಸ್ಸು ಜಿನ ಬೋಧಿಯಂ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಬೋಜ್ಝಾ ತಪಸಾ’’ತಿ ವಿಚಿತ್ರಪಾಳಿನಯದಸ್ಸನತೋ ವಿಚಿತ್ರನಯಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುತ್ತಾ. ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚಾಯಂ ನಯೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ಇಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಇಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ಇಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ

ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇದಾನಿ ¶ ಭೂರೀಸದ್ದಾದೀನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ವಕ್ಖಾಮ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಮತಂ ಪುರೇಚರಂ ಕತ್ವಾ –

ಇತ್ಥೀ, ಇತ್ಥೀ, ಇತ್ಥಿಯೋ. ಇತ್ಥಿಂ, ಇತ್ಥೀ, ಇತ್ಥಿಯೋ. ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇತ್ಥೀಹಿ, ಇತ್ಥೀಭಿ. ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇತ್ಥೀನಂ. ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇತ್ಥೀಹಿ, ಇತ್ಥೀಭಿ. ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇತ್ಥೀನಂ. ಇತ್ಥಿಯಾ, ಇತ್ಥಿಯಂ, ಇತ್ಥೀಸು. ಭೋತಿ ಇತ್ಥಿ, ಭೋತಿಯೋ ಇತ್ಥಿಯೋ. ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತಂ.

‘‘ಭೂರೀ, ಭೂರೀ, ಭೂರಿಯೋ. ಭೂರಿಂ, ಭೂರೀ, ಭೂರಿ ಯೋ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸಮಂ. ಏವಂ ಭೂತೀ ಭೋತೀ ವಿಭಾವಿನೀ ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಈಕಾರನ್ತಸದ್ದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥಞ್ಞೇ ಈಕಾರನ್ತಸದ್ದಾ ನಾಮ –

‘‘ಮಾತುಲಾನೀ ಚ ಭಗಿನೀ, ಭಿಕ್ಖುನೀ ಸಾಮುಗೀ ಅಜೀ;

ವಾಪೀ ಪೋಕ್ಖರಣೀ ದೇವೀ, ನಾಗೀ ಯಕ್ಖಿನೀ ರಾಜಿನೀ.

ದಾಸೀ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಮುಟ್ಠ-ಸ್ಸತಿನೀ ಸೀಘಯಾಯಿನೀ;

ಸಾಕಿಯಾನೀ’’ತಿ ಚಾದೀನಿ, ಪಯೋಗಾನಿ ಭವನ್ತಿ ಹಿ.

ತತ್ರ ‘‘ಪೋಕ್ಖರಣೀ ದಾಸೀ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಂ ಗತಿ;

ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಸಿಯಾ ಗಾಥಾ-ಚುಣ್ಣಿಯೇಸು ಯಥಾರಹಂ.

‘‘ಕುಸಾವತೀ’’ತಿಆದೀನಂ, ಗಾಥಾಸ್ವೇವ ವಿಸೇಸತೋ;

ರೂಪಾನಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕವಚನತೋ ವದೇ.

‘‘ಕಾಸೀ ಅವನ್ತೀ’’ಇಚ್ಚಾದೀ, ಬಹುವಚನತೋ ವದೇ;

‘‘ಚನ್ದವತೀ’’ತಿಆದೀನಿ, ಪಯೋಗಸ್ಸಾನುರೂಪತೋ.

ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞೋ ಸುಮಾಪಿತಾ. ತಾ ಚ ಸತ್ತಸತಾ ಭರಿಯಾ, ದಾಸ್ಯೋ ಸತ್ತಸತಾನಿ ಚ. ದಾರಕೇ ಚ ಅಹಂ ನೇಸ್ಸಂ ¶ , ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾ ಪರಿಚಾರಕೇ. ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ. ನಜ್ಜಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರೇ. ಲಕ್ಖ್ಯಾ ಭವ ನಿವೇಸನಂ.

ಬಾರಾಣಸ್ಯಂ ಮಹಾರಾಜ, ಕಾಕರಾಜಾ ನಿವಾಸಕೋ;

ಅಸೀತಿಯಾ ಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಸುಪತ್ತೋ ಪರಿವಾರಿತೋ.

ರಾಜಾ ಯಥಾ ವೇಸ್ಸವಣೋ ನಳಿಞ್ಞ’’ನ್ತಿ

ಏವಮಾದೀನಂ ಪಾಳೀನಂ ದಸ್ಸನತೋ ಪೋಕ್ಖರಣೀ ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯೋ ಸವಿಸೇಸಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ‘ಪೋಕ್ಖರಣೀ, ಪೋಕ್ಖರಣೀ, ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞೋ. ಪೋಕ್ಖರಣಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವತ್ವಾ ಕರಣಸಮ್ಪದಾನನಿಸ್ಸಕ್ಕಸಾಮಿವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞಾ’’ತಿ ಏಕವಚನಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಭುಮ್ಮವಚನಟ್ಠಾನೇ ಪನ ‘‘ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞಾ, ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಂ, ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಚ ಏಕವಚನಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಪದಾನಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ. ತಥಾ ‘‘ದಾಸೀ, ದಾಸೀ, ದಾಸಿಯೋ, ದಾಸ್ಯೋ. ದಾಸಿಂ, ದಾಸಿಯಂ, ದಾಸೀ, ದಾಸಿಯೋ, ದಾಸ್ಯೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕರಣವಚನಟ್ಠಾನಾದೀಸು ‘‘ದಾಸಿಯಾ, ದಾಸ್ಯಾ’’ತಿ ಏಕವಚನಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಭುಮ್ಮವಚನಟ್ಠಾನೇ ಪನ ‘‘ದಾಸಿಯಾ, ದಾಸ್ಯಾ, ದಾಸಿಯಂ, ದಾಸ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಏಕವಚನಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪದಾನಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಯಟ್ಠಿಯಾ ಪಟಿಕೋಟೇತಿ, ಘರೇ ಜಾತಂವ ದಾಸಿಯಂ. ಫುಸಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿಮುತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಯೋಗಾನಂ ದಸ್ಸನತೋ ಅಂವಚನಸ್ಸ ಯಮಾದೇಸವಸೇನ ‘‘ದಾಸಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಸು ಚ ‘‘ಘರೇ ಜಾತಂವ ದಾಸಿಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಂವಚನಸ್ಸ ಯಮಾದೇಸತೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಸದ್ದನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ. ಕಥಂ? ಯಥಾ ದಹರೀ ಏವ ‘‘ದಹರಿಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ದಾಸೀ ಏವ ‘‘ದಾಸಿಯಾ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಪಸ್ಸಾಮಿ ವೋಹಂ ದಹರಿಂ, ಕುಮಾರಿಂ ಚಾರುದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಯೇ ತಂ ಜಿಣ್ಣಸ್ಸ ಪಾದಂಸು, ಏವಂ ದಹರಿಯಂ ಸತಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಾಳಿ ನಿದಸ್ಸನಂ ¶ , ಉಪಯೋಗವಚನಿಚ್ಛಾಯ ‘‘ದಾಸಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ‘‘ದಾಸಿಯಾ, ದಾಸಿಯಾ, ದಾಸಿಯಾಯೋ. ದಾಸಿಯಂ, ದಾಸಿಯಾ, ದಾಸಿಯಾಯೋ. ದಾಸಿಯಾಯಾ’’ತಿ ಕಞ್ಞಾನಯೇನೇವ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ ‘‘ಕುಮಾರಿಯಾ’’ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸೇವ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕುಮಾರಿಯೇ ಉಪಸೇನಿಯೇ’’ತಿ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ‘‘ಪುಪ್ಫವತಿಯಾ, ಪುಪ್ಫವತಿಯಂ, ಪುಪ್ಫವತಿಯಾಯ, ಪುಪ್ಫವತಿಯಾಯಂ, ಭೋತಿ ಪುಪ್ಫವತಿಯೇ’’ತಿ ಕಞ್ಞಾನಯನಿಸ್ಸಿತೇನ ಏಕವಚನನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅತೀತೇ ಅಯಂ ಬಾರಾಣಸೀ ಪುಪ್ಫವತಿಯಾ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ರಾಜಾಸಿ ಲುದ್ದಕಮ್ಮೋ, ಏಕರಾಜಾ ಪುಪ್ಫವತಿಯಾಯಂ. ಉಯ್ಯಸ್ಸು ಪುಬ್ಬೇನ ಪುಪ್ಫವತಿಯಾಯಾ’’ತಿ ಪಾಳಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠೋ ಚ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ‘‘ದಾಸಿಯಾ ದಹರಿಯಾ ಕುಮಾರಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕಕಾರಸ್ಸ ಯಕಾರಾದೇಸೋಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಸದ್ದಸ್ಸ ತು ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಕರಣವಚನಟ್ಠಾನಾದೀಸು ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾ’’ತಿ ಏಕವಚನಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಪದಾನಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ. ನದೀಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ನದೀ, ನದೀ, ನದಿಯೋ, ನಜ್ಜೋ. ನದಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವತ್ವಾ ‘‘ನದಿಯಾ, ನಜ್ಜಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ನದಿಯಂ, ನಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಪದಾನಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಸು ಹಿ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಂ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಂ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ, ಕರಣಸಮ್ಪದಾನನಿಸ್ಸಕ್ಕಸಾಮಿಭುಮ್ಮವಚನಾನಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ಅಞ್ಞತರಂ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ದಾಸಾ ಚ ದಾಸ್ಯೋ ಅನುಜೀವಿನೋ ಚಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದಾಸ್ಯೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ಅಪರಮ್ಪಿ ‘‘ದಾಸ್ಯೋ’’ತಿ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಂ ತಂಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತಿ.

‘‘ಸಕ್ಕೋ ¶ ಚ ಮೇ ವರಂ ದಜ್ಜಾ, ಸೋ ಚ ಲಬ್ಭೇಥ ಮೇ ವರೋ;

ಏಕರತ್ತಂ ದ್ವಿರತ್ತಂ ವಾ, ಭವೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಪಾರಕೋ;

ಉಮ್ಮಾದನ್ತ್ಯಾ ರಮಿತ್ವಾನ, ಸಿವಿರಾಜಾ ತತೋ ಸಿಯ’’ನ್ತಿ

ಏತ್ಥ ‘‘ಉಮ್ಮಾದನ್ತ್ಯಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ತಂಸದಿಸಾನಿ ಸಮ್ಪದಾನನಿಸ್ಸಕ್ಕಸಾಮಿಭುಮ್ಮವಚನಾನಿಪಿ ದಿಟ್ಠಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾ ಪರಿಚಾರಕೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾ’’ತಿ ಸಾಮಿವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ತಂಸದಿಸಾನಿ ಕರಣಸಮ್ಪದಾನನಿಸ್ಸಕ್ಕಭುಮ್ಮವಚನಾನಿಪಿ ದಿಟ್ಠಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಸೇತಿ ಭೂಮ್ಯಾ ಅನುತ್ಥುನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಥಬ್ಯಾ ಚಾರುಪುಬ್ಬಙ್ಗೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಭೂಮ್ಯಾ, ಪಥಬ್ಯಾ’’ತಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ಏಕವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ತಂಸದಿಸಾನಿ ಕರಣಸಮ್ಪದಾನನಿಸ್ಸಕ್ಕಸಾಮಿವಚನಾನಿಪಿ ದಿಟ್ಠಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಬಾರಾಣಸ್ಯಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಬಾರಾಣಸ್ಯ’’ನ್ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ತಂಸದಿಸಾನಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಂ ಏಕಾದಸ್ಯಂ ಪಞ್ಚಮ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಭುಮ್ಮವಚನಾನಿ ದಿಟ್ಠಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ.

ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಚ ತಾದಿಸಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾಸಭಾಪಿ ಗಾಥಾಭಿಸಙ್ಖರಣವಸೇನ. ಸಾಸನೇಪಿ ಪನ ಏತಾದಿಸಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಗಾಥಾಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ.

ಕುಸಾವತೀ. ಕುಸಾವತಿಂ. ಕುಸಾವತಿಯಾ, ಕುಸಾವತ್ಯಾ. ಕುಸಾವತಿಯಂ, ಕುಸಾವತ್ಯಂ. ಭೋತಿ ಕುಸಾವತಿ.

ಬಾರಾಣಸೀ. ಬಾರಾಣಸಿಂ. ಬಾರಾಣಸಿಯಾ, ಬಾರಾಣಸ್ಯಾ. ಬಾರಾಣಸಿಯಂ, ಬಾರಾಣಸ್ಯಂ, ಬಾರಾಣಸ್ಸಂ ಇಚ್ಚಪಿ, ಭೋತಿ ಬಾರಾಣಸಿ.

ನಳಿನೀ. ನಳಿನಿಂ. ನಳಿನಿಯಾ, ನಳಿಞ್ಞಾ. ನಳಿನಿಯಂ, ನಳಿಞ್ಞಂ. ಭೋತಿ ನಳಿನಿ. ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಗಾಥಾವಿಸಯಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ‘‘ಕುಸಾವತಿಮ್ಹಿ, ಬಾರಾಣಸಿಮ್ಹಿ, ನಳಿನಿಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸದ್ದರೂಪಾನಿಪಿಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಕುಸಾವತಿಮ್ಹಿ’’ಆದೀನಿ ಮ್ಹಿಯನ್ತಾನಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರೂಪಾನಿ ಗಾಥಾಸುಯೇವ ¶ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ನ ಚುಣ್ಣಿಯಪದರಚನಾಯಂ. ಅಕ್ಖರಸಮಯೇ ಪನ ತಾದಿಸಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಅನಿವಾರಿತಾನಿ ‘‘ನದಿಮ್ಹಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿದಸ್ಸನತೋ. ಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚುಣ್ಣಿಯಪದರಚನಾಯಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗರೂಪಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಅಕ್ಖರವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಚುಣ್ಣಿಯಪದಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಸುಗತಿಯಂ ದುಗ್ಗತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿದಸ್ಸನತೋ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ ಸುಗತಸಾಸನೇ ಗಾಥಾಯಂ ಚುಣ್ಣಿಯಪದಟ್ಠಾನೇ ಚ ‘‘ಕಞ್ಞಾ ರತ್ತಿ ಇತ್ಥೀ ಯಾಗು ವಧೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚನ್ತೇಹಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಾ ಸ ಸ್ಮಾ ಸ್ಮಿಂ ಮ್ಹಾ ಮ್ಹಿಇಚ್ಚೇತೇ ಸದ್ದಾ ಸರೂಪತೋ ಪರತ್ತಂ ನ ಯನ್ತಿ. ಮ್ಹಿಸದ್ದೋ ಪನ ಗಾಥಾಯಂ ಇವಣ್ಣನ್ತೇಹಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರತ್ತಂ ಯಾತಿ. ತತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಗಾಥಾಯಂ ಚುಣ್ಣಿಯೇ ಚಾಪಿ, ನಾ ಸಸ್ಮಾದೀ ಸರೂಪತೋ;

ನಾಕಾರನ್ತಇವಣ್ಣನ್ತ-ಇತ್ಥೀತಿ ಪರತಂ ಗತಾ.

ಮ್ಹಿಸದ್ದೋ ಪನ ಗಾಥಾಯಂ, ಇವಣ್ಣನ್ತಿತ್ಥಿಭೀ ಸಹ;

ಯ’ತೋ ಪರತ್ತಮೇತಸ್ಸ, ಪಯೋಗಾನಿ ಭವನ್ತಿ ಹಿ.

ಯಥಾ ಬಲಾಕಯೋನಿಮ್ಹಿ, ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಪುಮೋ ಸದಾ;

ಕುಸಾವಭಿಮ್ಹಿ ನಗರೇ, ರಾಜಾ ಆಸಿ ಮಹೀಪತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಕುಸಾವತೀ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಭವನ್ತಿ, ನಗರನಾಮತ್ತಾ ಪನೇಕವಚನಾನಿಪಿ, ನ ಜನಪದನಾಮಾನಿ ವಿಯ ಬಹುವಚನಾನಿ. ‘‘ಕಾಸೀ, ಕಾಸಿಯೋ. ಕಾಸೀಹಿ, ಕಾಸೀಭಿ. ಕಾಸೀನಂ. ಕಾಸೀಸು. ಭೋತಿಯೋ ಕಾಸಿಯೋ. ಏವಂ ಅವನ್ತೀ ಅವನ್ತಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಪದಾನಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ಏವಂ ಕಾಸೀಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಜನಪದನಾಮತ್ತಾ ರೂಳ್ಹೀವಸೇನ ಬಹುವಚನಾನೇವ ಭವನ್ತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕತ್ತೇಪಿ.

ಚನ್ದವತೀ, ಚನ್ದವತಿಂ, ಚನ್ದವತಿಯಾ, ಚನ್ದವತಿಯಂ, ಭೋತಿ ಚನ್ದವತಿ, ಏವಂ ಏಕವಚನವಸೇನ ವಾ, ಚನ್ದವತಿಯೋ, ಚನ್ದವತಿಯೋ, ಚನ್ದವತೀಹಿ, ಚನ್ದವತೀಭಿ, ಚನ್ದವತೀನಂ, ಚನ್ದವತೀಸು, ಭೋತಿಯೋ ¶ ಚನ್ದವತಿಯೋ, ಏವಂ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಪದಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ‘‘ಚನ್ದವತೀ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಹಿ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಬಹೂನಞ್ಚಿತ್ಥೀನಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿಭಾವತೋ ಪಯೋಗಾನುರೂಪೇನ ಏಕವಚನವಸೇನ ವಾ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಅಞ್ಞತ್ರಾಪಿ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ಈಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಈಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ಈಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಉಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಅಞ್ಞೇನ ಉಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮ –

ಯಾಗು, ಯಾಗೂ, ಯಾಗುಯೋ. ಯಾಗುಂ, ಯಾಗೂ, ಯಾಗುಯೋ. ಯಾಗುಯಾ, ಯಾಗೂಹಿ, ಯಾಗೂಭಿ. ಯಾಗುಯಾ, ಯಾಗೂನಂ. ಯಾಗುಯಾ, ಯಾಗೂಹಿ, ಯಾಗೂಭಿ. ಯಾಗುಯಾ, ಯಾಗೂನಂ. ಯಾಗುಯಾ, ಯಾಗುಯಂ, ಯಾಗೂಸು. ಭೋತಿ ಯಾಗು, ಭೋತಿಯೋ ಯಾಗೂ, ಯಾಗುಯೋ.

ಏವಂ ‘‘ಧಾತು ಧೇನು ಕಾಸು ದದ್ದು ಕಣ್ಡು ಕಚ್ಛು ರಜ್ಜು’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ. ತತ್ರ ಧಾತುಸದ್ದೋ ರಸರುಧಿರಮಂಸಮೇದನ್ಹಾರುಅಟ್ಠಿಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಸುಕ್ಕಸಙ್ಖಾತಧಾತುವಾಚಕೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ, ಸಭಾವವಾಚಕೋ ಪನ ಸುಗತಾದೀನಂ ಸಾರೀರಿಕವಾಚಕೋ ಲೋಕಧಾತುವಾಚಕೋ ಚ ಚಕ್ಖಾದಿವಾಚಕೋ ಚ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ, ಭೂ ಹೂ ಕರಪಚಾದಿಸದ್ದವಾಚಕೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋಚೇವ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ ಚ. ಅತ್ರ ಪನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂಉಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಉಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ಉಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಭೂಸದ್ದಾದೀನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಂ ವಕ್ಖಾಮ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಮತಂ ಪುರೇಚರಂ ಕತ್ವಾ –

ಜಮ್ಬೂ, ಜಮ್ಬೂ, ಜಮ್ಬುಯೋ. ಜಮ್ಬುಂ, ಜಮ್ಬೂ, ಜಮ್ಬುಯೋ. ಜಮ್ಬುಯಾ, ಜಮ್ಬೂಹಿ, ಜಮ್ಬೂಭಿ. ಜಮ್ಬುಯಾ, ಜಮ್ಬೂನಂ. ಜಮ್ಬುಯಾ, ಜಮ್ಬೂಹಿ, ಜಮ್ಬೂಭಿ. ಜಮ್ಬುಯಾ ¶ , ಜಮ್ಬೂನಂ. ಜಮ್ಬುಯಾ, ಜಮ್ಬುಯಂ, ಜಮ್ಬೂಸು. ಭೋತಿ ಜಮ್ಬು, ಭೋತಿಯೋ ಜಮ್ಬೂ, ಜಮ್ಬುಯೋ. ಯಮಕಮಹಾಥೇರಮತಂ.

ಏತ್ಥ ಜಮ್ಬೂಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ‘‘ಅಮ್ಬಾ ಸಾಲಾ ಚ ಜಮ್ಬುಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಸಿದ್ಧಂ. ‘‘ಇಮೇ ತೇ ಜಮ್ಬುಕಾ ರುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ರುಕ್ಖಸದ್ದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಜಮ್ಬುಕಾ’’ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ಜಮ್ಬೂತಿ ಕಥೇತಬ್ಬಾತಿ ಜಮ್ಬುಕಾ. ಕೇ ರೇ ಗೇ ಸದ್ದೇತಿ ಧಾತು. ಅಥ ವಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಜಮ್ಬೂ ಏವ ಜಮ್ಬುಕಾ, ಜಮ್ಬುಕಾ ಚ ತಾ ರುಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ಜಮ್ಬುಕಾರುಕ್ಖಾ, ಯಥಾ ಲಙ್ಕಾದೀಪೋ, ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪಕ್ಖೇ ವಾ ಸಮಾಸವಸೇನ ‘‘ಜಮ್ಬುಕರುಕ್ಖಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾವಿಸಯತ್ತಾ ಛನ್ದಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಜಮ್ಬುಕಾರುಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸರಣಾಗಮನೇ ಕಞ್ಚೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ.

ಭೂ, ಭೂ, ಭುಯೋ. ಭುಂ, ಭೂ, ಭುಯೋ. ಭುಯಾ, ಭೂಹಿ, ಭೂಭಿ. ಭುಯಾ, ಭೂನಂ. ಭುಯಾ, ಭೂಹಿ, ಭೂಭಿ. ಭುಯಾ, ಭೂನಂ. ಭುಯಾ, ಭುಯಂ, ಭೂಸು. ಭೋತಿ ಭು, ಭೋತಿಯೋ ಭೂ, ಭುಯೋ.

ಏವಂ ‘‘ಅಭೂ, ಅಭೂ, ಅಭುಯೋ. ಅಭುಂ, ಅಭೂ, ಅಭುಯೋ. ಅಭುಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಅತ್ರ ‘‘ಅಭುಂ ಮೇ ಕಥಂ ನು ಭಣಸಿ, ಪಾಪಕಂ ವತ ಭಾಸಸೀ’’ತಿ ನಿದಸ್ಸನಪದಂ.

‘‘ವಧೂ ಚ ಸರಭೂ ಚೇವ, ಸರಬೂ ಸುತನೂ ಚಮೂ;

ವಾಮೂರೂ ನಾಗನಾಸೂರೂ’’, ಇಚ್ಚಾದೀ ಜಮ್ಬುಯಾ ಸಮಾ.

ಇದಂ ಪನ ಸುಖುಮಂ ಠಾನಂ ಸುಟ್ಠು ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ. ‘‘ವದಞ್ಞೂ, ವದಞ್ಞೂ, ವದಞ್ಞುಯೋ. ವದಞ್ಞುಂ, ವದಞ್ಞೂ, ವದಞ್ಞುಯೋ. ವದಞ್ಞುಯಾ’’ತಿ ಜಮ್ಬೂಸಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ‘‘ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ ಧಮ್ಮಞ್ಞೂ ಕತಞ್ಞೂ’’ಇಚ್ಚಾದೀಸುಪಿ.

ನನು ಚ ಭೋ –

‘‘ಸೋಹಂ ನೂನ ಇತೋ ಗನ್ತ್ವಾ, ಯೋನಿಂ ಲದ್ಧಾನ ಮಾನುಸಿಂ;

ವದಞ್ಞೂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಕಾಹಾಮಿ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ

ಏವಮಾದಿಪ್ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ವದಞ್ಞೂಸದ್ದಾದೀನಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವೋ ಪಸಿದ್ಧೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ? ವದಞ್ಞೂಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಏಕನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವಾಭಾವತೋ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗಾನಿ ತೇಸಂ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಸಾಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ, ವದಞ್ಞೂ ವೀತಮಚ್ಛರಾ;

ಸಙ್ಘೇ ದಾನಾನಿ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ ಚ,

‘‘ಕೋಧನಾ ಅಕತಞ್ಞೂ ಚಾ’’ತಿ ಚ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪಯೋಗಿಕಾ ಬಹೂ ಪಾಳಿಯೋ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ನೀತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಠಪಿತಾ.

ಸವಿನಿಚ್ಛಯೋಯಂ ಊಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ.

ಊಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಂ ಊಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ.

ಓಕಾರನ್ತಪದಂ ಭೂಧಾತುಮಯಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಮಪ್ಪಸಿದ್ಧಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪನೋಕಾರನ್ತಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಪಸಿದ್ಧಂ.

ಓಕಾರನ್ತಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಗೋಸದ್ದೋತಿ ವಿಭಾವಯೇ;

ಗೋಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ, ರೂಪಮಸ್ಸಾಹು ಕೇಚನ;

ತಥಾ ಹಿ ಕೇಚಿ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೋ, ಗವೋ. ಗಾವು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾನಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಾನಿ ವಿಯ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಾನಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣಾನಂ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾಭಾವೋ ವಿಯ ರೂಪವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವಪಟಿಪಾದನಂ ಅನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ಮಾತುಗಾಮಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ, ಮಾತುಗಾಮಾ. ಮಾತುಗಾಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ದ್ವೇ ಪದಮಾಲಾ ಕತ್ವಾ ಏಕಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಪದಮಾಲಾ, ಏಕಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪದಮಾಲಾತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ವಿಯ ಇದಂ ವಚನಂ ಅಮ್ಹೇ ಪಟಿಭಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಂ.

ಅಪಿಚ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪೇಸು ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪೇಹಿ ಸಮೇಸು ಸನ್ತೇಸು ಕಥಂ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೋ ¶ ಸಿಯಾ? ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ರತ್ತಿ ಅಗ್ಗಿ ಅಟ್ಠಿಸದ್ದಾನಂ ಇಕಾರನ್ತಭಾವೇನ ಸಮತ್ತೇಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪುಮನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಲಕ್ಖಣಭೂತೋ ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಧಾತುಸದ್ದಾನಂ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ತಥಾ ತೇಹಾಚರಿಯೇಹಿ ಅಭಿಮತಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಧಾತುಸದ್ದಾನಂ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸೋ ಭವತಿ, ಯಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗೋಸದ್ದಾನಂ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆಯುಸದ್ದಾನಂ ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗೋಸದ್ದಾನಂ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಅವಿಸೇಸತ್ತೇ ಸತಿ ಕಥಂ ತೇಸಂ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ ಸಿಯಾ, ಕಥಞ್ಚ ವಿಸದಾವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ಸಿಯಾ. ಇದಂ ಠಾನಂ ಅತೀವ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಮಹಾಗಹನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಮೂಲಭಾಸಾಭೂತಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಜಿನೇರಿತಾಯ ಮಾಗಧಿಕಾಯ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಯಾ ನಯಂ ಸಮ್ಮಾ ಅಜಾನನ್ತೇನ ಅಕತಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇನ ಕೇನಚಿ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತುಂ ವಾ ವಿಜಟೇತುಂ ವಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಮತೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗೋಸದ್ದಾನಂ ರೂಪಮಾಲಾವಿಸೇಸೋ ಚೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವವತ್ಥಾನಞ್ಚ ದಿಸ್ಸತಿ, ವಿಸದಾವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ, ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ತದುಭಯಮುತ್ತಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ಚ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆವಿಭಾವತ್ಥಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಇಮಂ ನೀತಿಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನೇ ಪಟಿಪನ್ನಕಾ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಭಾವೇನ ನ ಕಿಲಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ತಾವ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣೇ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಕೋಸಲ್ಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯೋ ಕಥೇಸ್ಸಾಮ – ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ?

ಗಾವೀ, ಗಾವೀ, ಗಾವಿಯೋ. ಗಾವಿಂ, ಗಾವೀ, ಗಾವಿಯೋ. ಗಾವಿಯಾ, ಗಾವೀಹಿ, ಗಾವೀಭಿ. ಗಾವಿಯಾ, ಗಾವೀನಂ. ಗಾವಿಯಾ, ಗಾವೀಹಿ, ಗಾವೀಭಿ. ಗಾವಿಯಾ ¶ , ಗಾವೀನಂ. ಗಾವಿಯಾ, ಗಾವಿಯಂ, ಗಾವೀಸು. ಭೋತಿ ಗಾವಿ, ಭೋತಿಯೋ ಗಾವೀ, ಗಾವಿಯೋ.

ಅಯಂ ಗೋಸದ್ದತೋ ವಿಹಿತಸ್ಸ ಈಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಸೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನಸ್ಸ ಇತ್ಥಿವಾಚಕಸ್ಸ ಈಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗಾವೀಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ಗೋ, ಗಾವೋ, ಗವೋ. ಗಾವುಂ, ಗಾವಂ, ಗವಂ, ಗಾವೋ, ಗವೋ. ಗಾವೇನ, ಗವೇನ, ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ. ಗಾವಸ್ಸ, ಗವಸ್ಸ, ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ. ಗಾವಾ, ಗಾವಸ್ಮಾ, ಗಾವಮ್ಹಾ, ಗವಾ, ಗವಸ್ಮಾ, ಗವಮ್ಹಾ, ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ. ಗಾವಸ್ಸ, ಗವಸ್ಸ, ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ. ಗಾವೇ, ಗಾವಸ್ಮಿಂ, ಗಾವಮ್ಹಿ, ಗವೇ, ಗವಸ್ಮಿಂ, ಗವಮ್ಹಿ, ಗಾವೇಸು, ಗವೇಸು, ಗೋಸು. ಭೋ ಗೋ, ಭವನ್ತೋ ಗಾವೋ, ಗವೋ.

ಅಯಂ ಪುಮವಾಚಕಸ್ಸ ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ಗೋ, ಗಾವೀ, ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ. ಗಾವಂ, ಗವಂ, ಗಾವಿಂ, ಗಾವೋ, ಗಾವೀ ಗವೋ. ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ. ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ. ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ. ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ. ಗೋಸು. ಭೋತಿ ಗೋ, ಭೋತಿಯೋ ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ. ಅಯಂ ಪುಮಿತ್ಥಿವಾಚಕಸ್ಸ ಓಕಾರನ್ತಸ್ಸಿತ್ಥಿಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಗಾವು’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಏಕನ್ತಪುಮವಾಚಕತ್ತಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಏಕನ್ತಪುಮವಾಚಕತ್ತಞ್ಚಸ್ಸ ಆಹಚ್ಚಪಾಳಿಯಾ ಞಾಯತಿ ‘‘ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಸ್ಸೂಪಗತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಇತ್ಥೀ ನಿಮನ್ತೇಸಿ ‘ಏಹಿ ಭನ್ತೇ, ಹಿರಞ್ಞಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ, ಸುವಣ್ಣಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ, ಖೇತ್ತಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ, ವತ್ಥುಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ, ಗಾವುಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ, ಗಾವಿಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ. ದಾಸಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ, ದಾಸಿಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ, ಧೀತರಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ ಭರಿಯತ್ಥಾಯ, ಅಹಂ ವಾ ತೇ ಭರಿಯಾ ಹೋಮಿ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ತೇ ಭರಿಯಂ ಆನೇಮೀ’ತಿ’’ ಏವಂ ಆಹಚ್ಚಪಾಳಿಯಾ ಞಾಯತಿ.

ಏತ್ಥ ¶ ಹಿ ‘‘ಗಾವು’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ಪುಮಾ ವುತ್ತೋ, ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ಇತ್ಥೀ, ಯಂ ಪನ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪದಮಾಲಾಯಂ ‘‘ಗಾವೀ’’ತಿ ಪದಂ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ‘‘ಕಞ್ಞಾ’’ತಿ ಪದಂ ವಿಯ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾವಿಞ್ಞಾಪನೇ ಸಮತ್ಥಂ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಇತರೇಸು ಲಿಙ್ಗೇಸು ಸಮಾನಸುತಿಕಭಾವೇನ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಗತಪದಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ‘‘ಗಾವೀ ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಇಮೇಸಂ ಸದ್ದಾನಂ ಕತ್ಥಚಿ ಠಾನೇ ಇತ್ಥಿಪುಮೇಸು ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಪವತ್ತಿಂ ಉಪರಿ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮ. ಯಾ ಪನಮ್ಹೇಹಿ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೀ, ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ. ಗಾವಂ, ಗವಂ, ಗಾವಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ ಕತಾ, ತತ್ಥ ಗೋಸದ್ದತೋ ಸಿಯೋನಂ ಈಕಾರಾದೇಸೋ ಅಂವಚನಸ್ಸ ಚ ಇಂಕಾರಾದೇಸೋ ಭವತಿ, ತೇನ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ‘‘ಗಾವೀ ಗಾವೀ ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ರೂಪಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ಮುಖಮತ್ತದೀಪನಿಯಂ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದುನಾ ವಜಿರಬುದ್ಧಾಚರಿಯೇನ ನಿರುತ್ತಿನಯೇ ಕೋಸಲ್ಲವಸೇನ ಗೋಸದ್ದತೋ ಯೋನಮೀಕಾರಾದೇಸೋ ವುತ್ತೋ. ಯಥಾ ಪನ ಗೋಸದ್ದತೋ ಯೋನಮೀಕಾರಾದೇಸೋ ಭವತಿ, ತಥಾ ಸಿಸ್ಸೀಕಾರಾದೇಸೋ ಅಂವಚನಸ್ಸ ಚ ಇಂಕಾರಾದೇಸೋ ಭವತಿ. ಅತ್ರಿಮಾ ನಯಗ್ಗಾಹಪರಿದೀಪನಿಯೋ ಗಾಥಾ –

ಈಪಚ್ಚಯಾ ಸಿದ್ಧೇಸ್ವಪಿ, ‘‘ಗಾವೀ ಗಾವೀ’’ತಿಆದಿಸು;

ಪಠಮೇಕವಚನಾದಿ-ಅನ್ತೇಸು ಜಿನಸಾಸನೇ.

ವದತಾ ಯೋನಮೀಕಾರಂ, ಗೋಸದ್ದಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಂ ಪನ;

ಅವಿಸದತ್ತಮಕ್ಖಾತುಂ, ನಯೋ ದಿನ್ನೋತಿ ನೋ ರುಚಿ.

ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ –

‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ-ವಚನೇನ ಪನಿತ್ಥಿಯಂ;

ಅವಿಸದತ್ತಮಕ್ಖಾತುಂ, ನಯೋ ದಿನ್ನೋತಿ ನೋ ರುಚಿ.

ತಥಾ ಹಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾದೀಸು ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಛೇಕೋ ಹಿ ಗೋಪಾಲಕೋ ಸಕ್ಖರಾಯೋ ಉಚ್ಛಙ್ಗೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ರಜ್ಜುದಣ್ಡಹತ್ಥೋ ಪಾತೋವ ವಜಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಾವೋ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಲಿಘಥಮ್ಭಮತ್ಥಕೇ ¶ ನಿಸಿನ್ನೋ ದ್ವಾರಂ ಪತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ಗಾವಿಂ ‘ಏಕೋ ದ್ವೇ’ತಿ ಸಕ್ಖರಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣೇತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ಇತ್ಥಿಪುಮವಾಚಕಸ್ಸ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ವಿಹಿತಾ. ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಇತ್ಥಿಪುಮಭೂತಾ ಗೋಣಾ ಗಹಿತಾ, ತಥಾ ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಇತ್ಥಿಭೂತೋ ಪುಮಭೂತೋ ಚ ಗೋಣೋ. ಏವಂ ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಇಮೇ ಸದ್ದಾ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ನಿರುತ್ತಿನಯಕುಸಲತಾಯ ಸಮಾನಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಕರಣೇ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಾಕ್ಯೇ ಪಿಣ್ಡೀಕತಾ. ಯದಿ ಹಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಪುಮವಾಚಕಸ್ಸ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪದಮಾಲಾಯಂ ‘‘ಗಾವೀ ಗಾವಿ’’ಮಿಚ್ಚೇತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ನ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯುಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಗಾವ’’ನ್ತಿಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಪನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಪುಮವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಗುನ್ನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕವಚನಂ ವತ್ವಾ ತೇಯೇವ ಗಾವೋ ಸನ್ಧಾಯ ಪುನ ‘‘ದ್ವಾರಂ ಪತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದರಚನಂ ಕುಬ್ಬಿಂಸು, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಚನಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಚನಂ ಇದಂ ಗಾವೀಸದ್ದೇನ ಇತ್ಥಿಯಾಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ಪಕರಣವಸೇನ ಅತ್ಥನ್ತರಸ್ಸ ವಿದಿತತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಸಬ್ಬವಜೇಸು ‘‘ಇತ್ಥಿಯೋಯೇವ ವಸನ್ತಿ, ನ ಪುಮಾನೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಪುಮಾನೋಯೇವ ವಸನ್ತಿ, ನ ಇತ್ಥಿಯೋ’’ತಿ ಚ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ಅಪಿಚ ‘‘ಗಾವಿಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತಿ ‘ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ’’ತಿ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ಇತ್ಥಿಭೂತೋ ಪುಮಭೂತೋ ಚ ಸಬ್ಬೋ ಗೋ ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇತರಥಾ ‘‘ಇತ್ಥಿಭೂತೋಯೇವ ಗೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಮಞ್ಞಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ಪಾಳಿನಯೇನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಮಾನಮ್ಹಾ ಇತ್ಥಿಪುಮವಾಚಕಸ್ಮಾ ಗೋಸದ್ದತೋ ಅಂವಚನಸ್ಸ ಇಂಕಾರಾದೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ.

ವಜಿರಬುದ್ಧಾಚರಿಯೇನಪಿ ¶ ಗೋಸದ್ದತೋ ಈಪಚ್ಚಯೇ ಕಾತಬ್ಬೇಪಿ ಅಕತ್ವಾ ಯೋನಮೀಕಾರಾದೇಸೋ ಕತೋ. ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಏವಂ ಸಿಯಾ ಗೋಸದ್ದತೋ ಈಪಚ್ಚಯೇ ಕತೇ ಸತಿ ಈಪಚ್ಚಯವಸೇನ ‘‘ಗಾವೀ’’ತಿ ನಿಪ್ಫನ್ನಸದ್ದೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಸಯೇ ‘‘ಮಿಗೀ ಮೋರೀ ಕುಕ್ಕುಟೀ’’ಇಚ್ಚಾದಯೋ ವಿಯ ಇತ್ಥಿವಾಚಕೋಯೇವ ಸಿಯಾ, ನ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಇತ್ಥಿಪುಮವಾಚಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಸನಾನುಕೂಲಪ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಯೋನಮೀಕಾರಾದೇಸೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ. ಇತಿ ವಜಿರಬುದ್ಧಾಚರಿಯಮತೇ ಗೋಸದ್ದತೋ ಯೋನಂ ಈಕಾರಾದೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಞಾಯತಿ.

ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ‘‘ಗಾವೋ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ರಚಿತಾಯ ‘‘ದ್ವಾರಂ ಪತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ಗಾವಿಂ ‘ಏಕೋ ದ್ವೇ’ತಿ ಸಕ್ಖರಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣೇತೀ’’ತಿ ವಚನಪರಿಯೋಸಾನಾಯ ಸದ್ದರಚನಾಯಂ ‘‘ಏಕೋ ಗಾವೀ, ದ್ವೇ ಗಾವೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಯೋಜನಾನಯೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಞ್ಚ ದಿಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ ಮತೇ ಗೋಸದ್ದತೋ ಸಿಯೋನಮೀಕಾರಾದೇಸೋ ಅಂವಚನಸ್ಸ ಇಂಕಾರಾದೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಞಾಯತಿ. ತಸ್ಮಾಯೇವಮ್ಹೇಹಿ ಯಾ ಸಾ ಓಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೀ, ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ, ಗಾವಂ, ಗಾವಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ ಠಪಿತಾ, ಸಾ ಪಾಳಿನಯಾನುಕೂಲಾ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯಾನುಕೂಲಾ ಕಚ್ಚಾಯನಾಚರಿಯಮತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪದನಿಪ್ಫತ್ತಿಜನಕಸ್ಸ ಗರುನೋ ಚ ಮತಾನುಕೂಲಾ, ‘‘ಗಾವೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಗತತ್ತಾ ಪನ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತ್ತಞ್ಚ ಸಾಧೇತಿ. ಇಚ್ಚೇಸಾ ಪಾಳಿನಯಾದೀಸು ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನೇಸು ಅತೀವ ಯುಜ್ಜತಿ, ನತ್ಥೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋಪಿ ದೋಸೋ. ಏತ್ಥ ಪನ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಾಲಪನಾನಂ ಬಹುವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಗಾವಿಯೋ’’ತಿ ಪದಞ್ಚ ಕರಣಸಮ್ಪದಾನನಿಸ್ಸಕ್ಕಸಾಮೀನಮೇಕವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಗಾವಿಯಾ’’ತಿ ಪದಞ್ಚ ಕರಣನಿಸ್ಸಕ್ಕಾನಂ ಬಹುವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಗಾವೀಹಿ ಗಾವೀಭೀ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಚ ಸಮ್ಪದಾನಸಾಮೀನಂ ¶ ಬಹುವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಗಾವೀನ’’ನ್ತಿ ಪದಞ್ಚ ಭುಮ್ಮವಚನಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಗಾವಿಯಾ, ಗಾವಿಯಂ, ಗಾವೀಸೂ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಚಾತಿ ಇಮಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸೋಳಸ ಪದಾನಿ ಏಕನ್ತೇನ ಈಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಏಕನ್ತಿತ್ಥಿವಾಚಕತ್ತಾ ಚ ನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ನಿಚ್ಛಯೋ ವುಚ್ಚತೇ ಸೋತೂನಂ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಭಾವಾಯ – ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪದೇಸು ಹಿ ‘‘ಗಾವೀ ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಈಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವಾ ಈಕಾರಿಂಕಾರಾದೇಸವಸೇನ ವಾ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ. ಏತೇಸು ಪಚ್ಛಿಮನಯೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಪುಬ್ಬನಯೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ. ತಥಾ ‘‘ಗಾವೀ ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಈಪಚ್ಚಯವಸೇನಪಿ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಇತ್ಥಿವಾಚಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ ಈಕಾರಿಂಕಾರಾದೇಸವಸೇನಪಿ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಕತ್ಥಚಿ ಏಕಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ಇತ್ಥಿಪುಮವಾಚಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಏತೇಸುಪಿ ಪಚ್ಛಿಮೋಯೇವ ನಯೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಪುಬ್ಬನಯೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ. ‘‘ಗಾವಿಯೋ. ಗಾವಿಯಾ, ಗಾವೀಹಿ, ಗಾವೀಭಿ. ಗಾವೀನಂ. ಗಾವಿಯಂ, ಗಾವೀಸೂ’’ತಿ ಏತಾನಿ ಪನ ಈಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಇತ್ಥೀನಂಯೇವ ವಾಚಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಇತ್ಥಿಭೂತೇಸ್ವೇವ ಗೋದಬ್ಬೇಸು ಲೋಕಸಙ್ಕೇತವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಏಕನ್ತತೋ ಇತ್ಥಿದಬ್ಬೇಸು ಪವತ್ತಾನಿ ‘‘ಮಿಗೀ ಮೋರೀ ಕುಕ್ಕುಟೀ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ವಿಯ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪನ ‘‘ನದೀ ಮಹೀ’’ಇಚ್ಚಾದೀನಿಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಿ ಈಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಸಿದ್ಧಾನಿ, ತಥಾಪಿ ತಾನಿ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕತ್ತಾ ತದತ್ಥಾನಂ ಇತ್ಥಿದಬ್ಬೇಸು ವತ್ತನ್ತೀತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಇತ್ಥಿಪುಮನಪುಂಸಕಭಾವರಹಿತಾ ಹಿ ತದತ್ಥಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಗೋಸದ್ದೇ ಏನಯೋಗೋ ಏಸುಕಾರೋ ಚ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಾವೇನ ಗವೇನ ಗಾವೇಸು ಗವೇಸೂ’’ತಿ ಪದಾನಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇನ ಗೋಸದ್ದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಸ್ಮಾಸ್ಮಿಂವಚನಾನಿ ಸರೂಪತೋ ಪರತ್ತಂ ನ ಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಾವಸ್ಸ ಗವಸ್ಸ ಗಾವಸ್ಮಾ ಗವಸ್ಮಾ ಗಾವಸ್ಮಿಂ ಗವಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಪದಾನಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತತ್ಥ ಸ್ಮಾವಚನಸ್ಸ ಆದೇಸಭೂತೋ ಆಕಾರೋ ಚ ಮ್ಹಾಕಾರೋ ಚ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಾವಾ ಗವಾ ಗಾವಮ್ಹಾ ಗವಮ್ಹಾ’’ತಿ ಪದಾನಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸ್ಮಿಂವಚನಸ್ಸ ಆದೇಸಭೂತೋ ಏಕಾರೋ ¶ ಚ ಮ್ಹಿಕಾರೋ ಚ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗಾವೇ ಗವೇ ಗಾವಮ್ಹಿ ಗವಮ್ಹೀ’’ತಿ ಪದಾನಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ಯಾಯ ತಾಯಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತುಂ ಅಯುತ್ತತ್ತಾಪಿ ‘‘ಗಾವೇನ ಗವೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಟ್ಠಾನೇ ನ ವುತ್ತಾನಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಾಯ ತಾಯ’’ಇಚ್ಚಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಗಾವೇನ ಗವೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ ಏಕನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗರೂಪತ್ತಾ.

ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ವದೇಯ್ಯುಂ – ಯಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಓಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೀ, ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪದಮಾಲಾ ಠಪಿತಾ, ಸಾ ‘‘ಮಾತುಗಾಮೋ ಇತ್ಥೀ ಮಾತುಗಾಮಾ ಇತ್ಥಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಸದಿಸಾ ಚ ಹೋತೀತಿ? ತನ್ನ. ಮಾತುಗಾಮಇತ್ಥೀಸದ್ದಾ ಹಿ ನಾನಾಲಿಙ್ಗಾ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ, ನಾನಾಧಾತುಕಾ ಚ ಗಮು ಇಸುಧಾತುವಸೇನ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಗೋ ಗಾವೀಸದ್ದಾ ಏಕಲಿಙ್ಗಾ ಇತ್ಥಿ ಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ, ಏಕಧಾತುಕಾ ಚ ಗಮುಧಾತುವಸೇನಾತಿ. ಯಜ್ಜೇವಂ ಗೋಣಸದ್ದಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸಾದೇಸವಸೇನ ಕಚ್ಚಾಯನೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದಾದೇಸತ್ತಂ ಏಕಧಾತುಕತ್ತಞ್ಚಾಗಮ್ಮ ತೇನಾಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪದಮಾಲಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ? ನ, ಗೋಣಸದ್ದಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಾ ಅಕಾರನ್ತತಾಪಕತಿಕತ್ತಾ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ವಿಸುಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಅಯಂ ಪನ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೀ, ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪದಮಾಲಾ ಓಕಾರೀಕಾರನ್ತಪದಾನಿ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಾತಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ, ಅಥ ಖೋ ವಿಕಪ್ಪೇನ ಗೋಸದ್ದತೋ ಪರೇಸಂ ಸಿ ಯೋ ಅಂವಚನಾನಂ ಈಕಾರಿಂಕಾರಾದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಪದವನ್ತತ್ತಾ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪದಮಾಲಾ ಇಚ್ಚೇವ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವಸಾಧಕಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ಲೋಕಿಕಪ್ಪಯೋಗಾನಿ ಚ ಕಥಯಾಮ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಸ್ಸಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ಸರದಸಮಯೇ ಕಿಟ್ಠಸಮ್ಬಾಧೇ ಗೋಪಾಲಕೋ ¶ ಗಾವೋ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ, ತಾ ಗಾವೋ ತತೋ ತತೋ ದಣ್ಡೇನ ಆಕೋಟೇಯ್ಯ.

ಅನ್ನದಾ ಬಲದಾ ಚೇತಾ, ವಣ್ಣದಾ ಸುಖದಾ ಚ ತಾ;

ಏತಮತ್ಥಂ ವಸಂ ಞತ್ವಾ, ನಾಸ್ಸು ಗಾವೋ ಹನಿಂಸು ತೇ.

ಸಬ್ಬಾ ಗಾವೋ ಸಮಾಹರತಿ. ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಭನ್ತೇ ಗಾವೋ ವಚ್ಛಗಿದ್ಧಿನಿಯೋ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ. ‘‘ಗೋಸು ದುಯ್ಹಮಾನಾಸು ಗತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಪನ ಲೋಕಿಕಪ್ಪಯೋಗಾನಿ. ಇತಿ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೋಪಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವೋ ವಿಯ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬೋ.

ತತ್ರ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೀ, ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಥಾಪಿ ಯಥಾಪಯೋಗಂ ‘‘ಪಜಾ ದೇವತಾ’’ತಿಪದಾನಿ ವಿಯ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸವಾಚಕಾನೇವ ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ‘‘ಸಾ ಗೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತಾ ಗಾವೋ’’ತಿ ವಾ ವುತ್ತೇ ಇತ್ಥಿಪುಮಭೂತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗೋಣಾ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಏಕನ್ತತೋ ಲಿಙ್ಗಂ ಪಧಾನಂ, ಅತ್ಥೋಯೇವ ಪಧಾನೋ. ‘‘ವಜೇಗಾವೋ ದುಹನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಪುಮೇಪಿ ವತ್ತತಿ, ತಥಾಪಿ ದುಹನಕ್ರಿಯಾಯ ಪುಮೇ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಅತ್ಥವಸೇನ ಇತ್ಥಿಯೋ ಞಾಯನ್ತೇ. ‘‘ಗಾವೀ ದುಹನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಅತ್ಥವಸೇನ ಚ ವಚನತೋ ಕೋ ಸಂಸಯಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ವಿಞ್ಞೂ. ‘‘ತಾ ಗಾವೋ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವಚನತೋ ಕದಾಚಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಂಸಯೋ ಸಿಯಾ ‘‘ನನು ಇತ್ಥಿಯೋ’’ತಿ, ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಪನ ‘‘ತೇ ಗಾವೋ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಂಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ಇತ್ಥಿಯೋ ಚ ಪುಮಾನೋ ಚ ಞಾಯನ್ತೇ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಬಹುವಚನೇನ ಕತ್ಥಚಿ ಇತ್ಥಿಪುಮಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ. ‘‘ಅಥೇತ್ಥ ಸೀಹಾ ಬ್ಯಗ್ಘಾ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ‘‘ಗಾವೀ ಚರತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಗಾವಿಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಇತ್ಥೀ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ ಗಾವೀಸದ್ದೇನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ¶ . ಲೋಕಿಕಪ್ಪಯೋಗೇಸು ಹಿ ಸಾಸನಿಕಪ್ಪಯೋಗೇಸು ಚ ಗಾವೀಸದ್ದೇನ ಇತ್ಥೀ ಗಯ್ಹತಿ. ಏಕಚ್ಚಂ ಪನ ಸಾಸನಿಕಪ್ಪಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಗಾವೀ’’ತಿ, ‘‘ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಸಾಧಾರಣವಚನಮವೋಚುಮ್ಹ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ದಕ್ಖೋ ಗೋಘಾತಕೋ ವಾ ಗೋಘಾತಕನ್ತೇವಾಸೀ ವಾ ಗಾವಿಂ ವಧಿತ್ವಾ ಚತುಮಹಾಪಥೇ ಬಿಲಸೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ‘‘ಗಾವೋ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಪುಮಸಾಧಾರಣಂ ಸದ್ದರಚನಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ತದೇವ ಇತ್ಥಿಪುಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ದ್ವಾರಂ ಪತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ಗಾವಿ’’ನ್ತಿ ರಚಿತಾ ಸದ್ದರಚನಾ ದಿಸ್ಸತಿ.

ಏತ್ಥ ಹಿ ಗೋಜಾತಿಯಂ ಠಿತಾ ಇತ್ಥೀಪಿ ಪುಮಾಪಿ ‘‘ಗಾವೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ‘‘ಗಾವೀ’’ತಿ ಇದಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ಅಧಿವಚನಂ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸಾದೀಸು ‘‘ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಬಾಹಿಯಂ ದಾರುಚೀರಿಯಂ ಗಾವೀ ತರುಣವಚ್ಛಾ ಅಧಿಪತಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸೀ’’ತಿ, ‘‘ಗಾವುಂ ವಾ ತೇ ದೇಮಿ, ಗಾವಿಂ ವಾ ತೇ ದೇಮೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ತಿಣಸೀಹೋ ಕಪೋತವಣ್ಣಗಾವೀಸದಿಸೋ’’ತಿ ಚ ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ಇತ್ಥೀ ಕಥಿಯತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಗೋಸದ್ದೇನ ಪನ ‘‘ಗೋದುಹನಂ. ಗದ್ದುಹನಂ. ಗೋಖೀರಂ ಗೋಧನೋ ಗೋರೂಪಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ ಇತ್ಥೀಪಿ ಪುಮಾಪಿ ಕಥಿಯತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ಓಕಾರನ್ತಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪದಮಾಲಾಯಂ ಪಾಳಿನಯಾದಿನಿಸ್ಸಿತೋ ಅತ್ಥಯುತ್ತಿನಯೋ ವುಚ್ಚತೇ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ –

ಸಾ ಗೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಾ ಗಾವೀ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾ ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಂ ಗಾವಂ, ಗಾವಿಂ, ಗವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಾ ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ ಪಸ್ಸತಿ. ತಾಹಿ ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ ಕತಂ. ತಾಸಂ ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ ದೇತಿ. ತಾಹಿ ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ ಅಪೇತಿ. ತಾಸಂ ಗವಂ ¶ , ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ ಸಿಙ್ಗಾನಿ. ತಾಸು ಗೋಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ಭೋತಿ ಗೋ ತ್ವಂ ತಿಟ್ಠ, ಭೋತಿಯೋ ಗಾವೋ ಗಾವೀ, ಗವಾ ತುಮ್ಹೇ ತಿಟ್ಠಥ.

ಅಪರೋಪಿ ವುಚ್ಚತೇ –

ಸಾ ಗೋ ನದಿಂ ತರನ್ತೀ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಾ ಗಾವೀ ನದಿಂ ತರನ್ತೀ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾ ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ ನದಿಂ ತರನ್ತೀಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಂ ಗಾವಂ, ಗಾವಿಂ, ಗವಂ ನದಿಂ ತರನ್ತಿಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಾ ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ ನದಿಂ ತರನ್ತಿಯೋ ಪಸ್ಸತಿ. ತಾಹಿ ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ ನದಿಂ ತರನ್ತೀಹಿ ಕತಂ. ತಾಸಂ ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ ನದಿಂ ತರನ್ತೀನಂ ದೇತಿ. ತಾಹಿ ಗೋಹಿ, ಗೋಭಿ ನದಿಂ ತರನ್ತೀಹಿ ಅಪೇತಿ. ತಾಸಂ ಗವಂ, ಗುನ್ನಂ, ಗೋನಂ ನದಿಂ ತರನ್ತೀನಂ ಸನ್ತಕಂ. ತಾಸು ಗೋಸು ನದಿಂ ತರನ್ತೀಸು ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ.

ತತ್ರ ಯಾ ಸಾ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೀ, ಗಾವೋ, ಗಾವೀ, ಗವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಓಕಾರನ್ತಸ್ಸಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪದಮಾಲಾ ಠಪಿತಾ, ಸಾ ‘‘ಗೋ, ಗಾವೋ ಗವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಓಕಾರನ್ತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಪದಮಾಲಾತೋ ಸವಿಸೇಸಾ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಾಲಪನಟ್ಠಾನೇ ಚತುನ್ನಂ ಕಞ್ಞಾಸದ್ದಾನಂ ವಿಯ ಗಾವೀಸದ್ದಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ಓಕಾರನ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ವಿಯ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ, ನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ವಿಯ ವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ, ನಾಪಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನಂ ವಿಯ ಉಭಯಮುತ್ತಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ನಿಚ್ಛಯಕರಣೀ ಗಾಥಾ ವುಚ್ಚತಿ –

ದುವಿನ್ನಂ ಧಾತುಸದ್ದಾನಂ, ಯಥಾ ದಿಸ್ಸತಿ ನಾನತಾ;

ಗೋಸದ್ದಾನಂ ತಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾವ ನಾನತಾ.

ತಥಾ ಹಿ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಧಾತುಸದ್ದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಂ ಯಥಾ?

ಧಾತು ¶ , ಧಾತೂ, ಧಾತವೋ. ಧಾತುಂ, ಧಾತೂ, ಧಾತವೋ. ಧಾತುನಾ, ಧಾತೂಹಿ, ಧಾತೂಭಿ. ಧಾತುಸ್ಸ, ಧಾತೂನಂ. ಧಾತುಸ್ಮಾ, ಧಾತುಮ್ಹಾ, ಧಾತೂಹಿ, ಧಾತೂಭಿ. ಧಾತುಸ್ಸ, ಧಾತೂನಂ. ಧಾತುಸ್ಮಿಂ, ಧಾತುಮ್ಹಿ, ಧಾತೂಸು. ಅಯಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಿಸೇಸೋ.

ಧಾತು, ಧಾತೂ, ಧಾತುಯೋ. ಧಾತುಂ, ಧಾತೂ, ಧಾತುಯೋ. ಧಾತುಯಾ, ಧಾತೂಹಿ, ಧಾತೂಭಿ. ಧಾತುಯಾ, ಧಾತೂನಂ. ಧಾತುಯಾ, ಧಾತೂಹಿ, ಧಾತೂಭಿ. ಧಾತುಯಾ, ಧಾತೂನಂ. ಧಾತುಯಾ, ಧಾತುಯಂ, ಧಾತೂಸು. ಅಯಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ.

ಯಥಾ ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಧಾತುಸದ್ದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಥಾ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಗೋಸದ್ದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಪಞ್ಞಾಯತೇವ. ಯಥಾ ಚ ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆಯುಸದ್ದಾನಂ ‘‘ಆಯು, ಆಯೂ, ಆಯವೋ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಆಯು, ಆಯೂ, ಆಯೂನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ವಿಸೇಸೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಥಾ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಗೋಸದ್ದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಪಞ್ಞಾಯತೇವ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ, ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಉಭಯಮುತ್ತಾಕಾರವೋಹಾರೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಂ.

ಇದಾನಿ ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಕಥಯಾಮ – ಪುರಿಸೋತಿ ವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರೋ, ಕಞ್ಞಾತಿ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರೋ, ರೂಪನ್ತಿ ಉಭಯಮುತ್ತಾಕಾರವೋಹಾರೋ. ಪುರಿಸೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕಞ್ಞಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕಞ್ಞಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಕಞ್ಞಾ ಪಸ್ಸತಿ, ಭೋತಿಯೋ ಕಞ್ಞಾ ತಿಟ್ಠಥ, ಏತ್ಥೇಕಪದಮಸಮಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಮಾನಿ. ಪುರಿಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಪುರಿಸಾ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಭವನ್ತೋ ಪುರಿಸಾ ಗಚ್ಛಥ. ಕಞ್ಞಾಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಕಞ್ಞಾಯೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಭೋತಿಯೋ ಕಞ್ಞಾಯೋ ಗಚ್ಛಥ, ತೀಣಿ ತೀಣಿ ಸಮಾನಿ. ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಕಞ್ಞಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದ್ವೇ ಅಸಮಾನಿ. ಪುರಿಸೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಪುರಿಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ದ್ವೇ ಸಮಾನಿ. ತೇನ ಪುರಿಸೇನ ಕತಂ, ತಾಯ ಕಞ್ಞಾಯ ಕತಂ, ತಾಯ ಕಞ್ಞಾಯ ದೇತಿ, ತಾಯ ಕಞ್ಞಾಯ ¶ ಅಪೇತಿ, ತಾಯ ಕಞ್ಞಾಯ ಸನ್ತಕಂ, ತಾಯ ಕಞ್ಞಾಯ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಏಕಮಸಮಂ, ಪಞ್ಚ ಸಮಾನಿ. ಏವಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ದಿಸ್ಸತಿ. ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಪನ ‘‘ರೂಪಂ, ರೂಪಾನಿ, ರೂಪಾ. ರೂಪಂ, ರೂಪಾನಿ, ರೂಪೇ. ಭೋ ರೂಪ, ಭವನ್ತೋ ರೂಪಾನಿ, ರೂಪಾ’’ತಿ ಏವಂ ತೀಸು ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗಾಲಪನಟ್ಠಾನೇಸು ಸನಿಕಾರಾಯ ವಿಸೇಸಾಯ ರೂಪಮಾಲಾಯ ವಸೇನ ಉಭಯಮುತ್ತಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಸನಿಕಾರಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಸಬ್ಬದಾ ನ ಸನ್ತಿ, ಇತಿ ವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಂ, ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಉಭಯಮುತ್ತಾಕಾರವೋಹಾರೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಯಂ ನಯೋ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಸತಿ ಹಿರೀ, ಯಾ ಇತ್ಥೀ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ, ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ, ಪಹೂತಂ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ, ಸದ್ಧಂ ಕುಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮಾನಸುತಿಕಸದ್ದೇಸುಪಿ ಪದಮಾಲಾವಸೇನ ಲಬ್ಭತೇವ. ಯಾ ಚ ಪನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಏಕಚ್ಚೇಸುಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸದ್ದೇಸು ಲಬ್ಭತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವೀಸತಿಆದಯೋ ನವುತಿಪರಿಯನ್ತಾ ಸದ್ದಾ ಏಕವಚನನ್ತಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾತಿ ವುತ್ತಾ, ಏತ್ಥ ‘‘ವೀಸತಿಯಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಥಾ ‘‘ತಿಂಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಂ ‘‘ನವುತಿಯಾ’’ತಿ ಪದಪರಿಯನ್ತಾನಂ, ಏವಂ ವೀಸತಿಆದೀನಂ ಕಞ್ಞಾಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅವಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಏವಂ ತಿಚತುಸದ್ದೇಸು ಕಥನ್ತಿ? ತಿಚತುಸದ್ದಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ತಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ತೀಣಿ, ಚತ್ತಾರೋ ಚತುರೋ ಚತಸ್ಸೋ ಚತ್ತಾರೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರೂಪಾನಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನುಗಭತ್ತಾ ಯಥಾಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ‘‘ಪುರಿಸಾ ಕಞ್ಞಾಯೋ ಚಿತ್ತಾನೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ವಿಸದಾವಿಸದೋಭಯರಹಿತಾಕಾರವೋಹಾರಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಯೋಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚೇಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವಿಸದಾವಿಸದೋಭಯರಹಿತಾಕಾರವೋಹಾರಾತಿ ವತ್ತುಮರಹನ್ತಿ.

ಸಬ್ಬನಾಮೇಸುಪಿ ¶ ಅಯಂ ತಿವಿಧೋ ಆಕಾರೋ ಲಬ್ಭತಿ ರೂಪವಿಸೇಸಯೋಗತೋ. ಕಥಂ? ಪುನ್ನಪುಂಸಕವಿಸಯೇ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸಬ್ಬನಾಮಿಕರೂಪಾನಿ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠಿಯನ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಿಸಯೇ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕಸ್ಸಾ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ ಸಬ್ಬನಾಮಿಕರೂಪಾನಿ ತತಿಯಾಚತುತ್ಥೀಪಞ್ಚಮೀಛಟ್ಠೀಸತ್ತಮಿಯನ್ತಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬನಾಮತ್ತೇಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಿಸದಾಕಾರವೋಹಾರತಾ ಏಕನ್ತತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಪನ ಸುಲಭಾನಿ ಚತುತ್ಥೀಛಟ್ಠೀರೂಪಾನಿ ಅನಾಹರಿತ್ವಾ ಸುದುಲ್ಲಭಭಾವೇನ ತತಿಯಾಪಞ್ಚಮೀಸತ್ತಮೀರೂಪಾನಿ ಸಾಸನತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ ಭಗವತೋ ಪಾವಚನೇ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಭಾವೇನ ಸೋತೂನಂ ಪರಮಸಣ್ಹಸುಖುಮಞಾಣಾಧಿಗಮತ್ಥಂ. ತಂ ಯಥಾ? ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಉದಾಯೀ ಯೇನ ಸಾ ಕುಮಾರಿಕಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಕುಮಾರಿಕಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕೋ ಏಕಾಯ ರಹೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಆಸನೇ ಅಲಂಕಮ್ಮನೀಯೇ ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇಸೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ತತಿಯಾಯ ರೂಪಂ, ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ತತಿಯಾಯ ರೂಪೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ‘‘ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ ಕತರಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀನಿ ತತಿಯಾರೂಪಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾನಿಪಿದಿಟ್ಠಾನಿಯೇವ ನಾಮ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ, ದಿಟ್ಠೇನ ಚ ಅದಿಟ್ಠಸ್ಸಪಿ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ‘‘ಕಸ್ಸಾಹಂ ಕೇನ ಹಾಯಾಮೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ರೂಪಂ, ‘‘ಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ರೂಪೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ‘‘ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ ಕತರಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ರೂಪಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾನಿಪಿ ದಿಟ್ಠಾನಿಯೇವ ನಾಮ. ‘‘ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ವೇಸಾಲಿಯಂ ಮಹಾವನೇ ಮಕ್ಕಟಿಂ ಆಮಿಸೇನ ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತಿ. ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಏತ್ಥ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚ ಸತ್ತಮಿಯಾ ರೂಪಂ, ತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ‘‘ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ ಕತರಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ರೂಪಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾನಿಪಿ ದಿಟ್ಠಾನಿಯೇವ ನಾಮಾತಿ.

ನನು ¶ ಚ ಭೋ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕುಮಾರಿಕಾಯ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ತಾಯಾ’’ತಿ ಹಿಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ, ತಥಾ ‘‘ಕಸ್ಸಾಹಂ ಕೇನ ಹಾಯಾಮೀ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಕಾಯಾ’’ತಿ ಹಿಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಹಿಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ? ತನ್ನ, ಈದಿಸೇಸು ಚುಣ್ಣಿಯಪದವಿಸಯೇಸು ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ನನು ಚ ಭೋ ಚುಣ್ಣಿಯಪದವಿಸಯೇಪಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮಿ ದೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ ಗರೂತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ತಾದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ದ್ವೇ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಭವನ್ತಿ ಆಧಾರಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಭಾವೇನ ಭುಮ್ಮಸಮ್ಪದಾನಾನಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ಸತೋ ‘‘ಸಙ್ಘೇ ದೇಥಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ. ತಥಾ ‘‘ಸಙ್ಘೇ ದೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸಪಿ ಸತೋ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಥಾ’’ತಿ ವಚನಮ್ಪಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ, ಯಥಾ ಪನ ಅಲಾಬು ಲಾಬುಸದ್ದೇಸು ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ‘‘ಲಾಬೂನಿ ಸೀದನ್ತಿ ಸಿಲಾ ಪ್ಲವನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಛನ್ದಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಅಕಾರಲೋಪೋ ಹೋತೀತಿ ಅಕ್ಖರಲೋಪೋ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಕರಿಯತಿ. ತಥಾ ‘‘ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮಿ ದೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಬುದ್ಧಿಯಾ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪನಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ಥಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮಿ ದೇಹಿ. ವೇಸ್ಸನ್ತರೇ ವರಂ ದತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಯುತ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕುಮಾರಿಕಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ನ ಯುತ್ತೋ, ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಚ ನಾಮ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ‘‘ನೇವ ದಾನಂ ವಿರಮಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಗಾಥಾಸು ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ.

ತಥಾಪಿ ವದೇಯ್ಯ ಯಾ ಸಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿ ಆಭತಾ, ನ ಸಾ ಸತ್ತಮೀಪಯೋಗಾ. ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ¶ ಹಿ ಇದಂ ಛಟ್ಠಿಯನ್ತಪದಂ ‘‘ತಸ್ಸಾಮಕ್ಕಟಿಯಾಅಙ್ಗಜಾತೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋತಿ? ತನ್ನ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತಸ್ಸಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂಯೇವ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ. ನನು ಚ ಭೋ ತತ್ಥಾಪಿ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನನ್ತಿ? ‘‘ಅತಿವಿಯ ತ್ವಂ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸನಯೇ ಕುಸಲೋಸಿ, ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸಿಕೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಭವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಯೋ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ವುತ್ತಪಾಳಿಮ್ಪಿ ಉಲ್ಲಙ್ಘಸಿ, ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮ್ಪಿ ಉಲ್ಲಙ್ಘಸಿ, ಅಪರಮ್ಪಿ ತೇ ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಂ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮ. ಸಚೇ ತ್ವಂ ಪಣ್ಡಿತಜಾತಿಕೋ, ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ. ಸಚೇ ಅಪಣ್ಡಿತಜಾತಿಕೋ, ಅತ್ತನೋ ಗಾಹಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋಯೇವ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಸನೇ ಚಿತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸುಣೋಹೀತಿ. ‘‘ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಸಿಕ್ಖೇಥ ಇಧೇವ ಜನ್ತೂ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೇನ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇನ ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೇನ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ‘‘ಇಧಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಖನ್ತಿಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ರುಚಿಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಆದಾಯೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಏವಂ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ಭುಮ್ಮವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ‘‘ಇಧಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಾಚಕತ್ತಾ ಸತ್ತಮಿಯಾ ರೂಪನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಇತಿ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ರೂಪೇ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ‘‘ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ ಕತರಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ರೂಪಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾನಿಪಿ ದಿಟ್ಠಾನಿಯೇವ ನಾಮ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ತೇ ಸಬ್ಬಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಕೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನಾ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತಂ ಪಾಳಿಂ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮ, ಚಿತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸುಣೋಹಿ, ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ¶ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ದ್ವೇ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಏಕಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸತ್ತಮಿಯಾ ರೂಪ�