📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ.

ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರಟೀಕಾ

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಯೋ ¶ ಪಾದನೀರಜವರೋದರರಾಧಿತೇನ […ರಾದಿಕೇನ (ಕ.)],

ಲೋಕತ್ತಯೇನ’ವಿಕಲೇನ ನಿರಾಕುಲೇನ;

ವಿಞ್ಞಾಪಯೀ ನಿರುಪಮೇಯ್ಯತಮತ್ತನೋ ತಂ,

ವನ್ದೇ ಮುನಿನ್ದಮಭಿವನ್ದಿಯ ವನ್ದನೀಯಂ.

ಪತ್ತೋ ಸಪತ್ತವಿಜಯೋ ಜಯಬೋಧಿಮೂಲೇ,

ಸದ್ಧಮ್ಮರಾಜಪದವಿಂ ಯದನುಗ್ಗಹೇನ;

ಸತ್ತಾಪಸತ್ತ [ಸತ್ತಪ್ಪಸತ್ಥ (ಕ.)] ವಿಪುಲಾಮಲಸಗ್ಗುಣಸ್ಸ,

ಸದ್ಧಮ್ಮಸಾರರತನಸ್ಸ ನಮತ್ಥು ತಸ್ಸ.

ಯೋ ಭಾಜನತ್ತಮಭಿಸಮ್ಭುಣಿ ಸಗ್ಗುಣಸ್ಸ,

ತಸ್ಸಾಪಿ ಧಮ್ಮರತನಸ್ಸ ಮಹಾರಹಸ್ಸ;

ಸಮ್ಭಾವಿತಂ ಸಸಿರಸಾಹಿತಸನ್ನತೇಹಿ,

ಸಮ್ಭಾವಯಾಮಿ ಸಿರಸಾ ಗಣಮುತ್ತಮಂ ತಂ.

ಯೇ’ನನ್ತತನ್ತರತನಾಕರಮನ್ಥನೇನ,

ಮನ್ಥಾ’ಚಲೋಲ್ಲಸಿತಞಾಣವರೇನ ಲದ್ಧಾ;

ಸಾರಾ ಮತಾತಿ ಸುಖಿತಾ ಸುಖಯನ್ತಿ ಚಞ್ಞೇ,

ತೇ ಮೇ ಜಯನ್ತಿ ಗುರವೋ ಗುರವೋ ಗುಣೇಹಿ.

೧. ದೋಸಾವಬೋಧ ಪಠಮಪರಿಚ್ಛೇದ

ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮವಣ್ಣನಾ

೧.

ಮುನಿನ್ದವದನಮ್ಭೋಜ-ಗಬ್ಭಸಮ್ಭವಸುನ್ದರೀ;

ಸರಣಂ ಪಾಣಿನಂ ವಾಣೀ, ಮಯ್ಹಂ ಪೀಣಯತಂ ಮನಂ.

೧. ಅಥಾಯಂ ¶ ಗನ್ಥಕಾರೋ ಗನ್ಥಾರಮ್ಭೇ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗಾನುಬನ್ಧಸಭಾವಸಿದ್ಧಿಕವಿಗುಣೋಪೇತಾನಂ ಯತಿಪೋತಾನಂ ತದುಪಾಯನ್ತರವಿರತಾ ಕಮನ್ತರಾಪೇತಪರಕ್ಕಮಸಮ್ಭವೇನಾಧಿಗತಬ್ಯಸನಸತಮುಪಲಬ್ಭ ದಯಾಸಞ್ಜಾತರಸರಸಹದಯತಾಯ ತದುಪಾಯಭೂತಂ ಬನ್ಧಲಕ್ಖಣಂ ವಿರಚಯಿತುಕಾಮೋಭಿಮತಸಿದ್ಧಿನಿಮಿತ್ತಮತ್ತನೋಧಿಗತಸದ್ಧಮ್ಮದೇವತಾನುಸ್ಸರಣಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಮುನಿನ್ದೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ನನು ‘‘ಬನ್ಧಲಕ್ಖಣಂ ವಿರಚಯಿತುಕಾಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಿಮೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಕರಣೇನ ಅದಿಟ್ಠಲಕ್ಖಣಾಪಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಬನ್ಧನ್ತಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ತೇ ಘುಣಕ್ಖರಪ್ಪಕಾಸಾ ತಬ್ಬಿದೂನಂ ಪಯೋಗಾನುಸಾರಿನೋ ವಾ ಸಿಯುಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಸತ್ಥಪರಿಚಯಾ ವಾ ಸಿಯುನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ವಾಣೀ ಮಯ್ಹಂ ಮನಂ ಪೀಣಯತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಾಣೀತಿ ವಾ ಸರಸ್ಸತ್ಯಪರನಾಮಧೇಯ್ಯಾ ಕಾಚಿ ದೇವತಾ, ಸಾ ಸಬ್ಬಾವದಾತಾ ಯಥಿಚ್ಛಿತತ್ಥಸಾಧನಪುಣ್ಡರೀಕಗಬ್ಭೇ ನಿಸೀದತೀತಿ ಲೋಕವಾದೋ. ವಾಣೀತಿ ಪನ ಪಚ್ಚುಹವಿರಹೇನಾಭಿಮತಸಿದ್ಧಿನಿಬನ್ಧನೇಕತಾಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾಸಿತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ತತೋಯೇವಾಯಂ ದೇವತಾ ರುಪ್ಪತೇ. ತತ್ಥ ಸರಸ್ಸತಿಯಾ ಯಥಾ’ಸತ್ತಾ ಜಾತಾಯ ಮನೋಸಮ್ಪೀಣನನ್ತಿ ಲೋಕೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮದೇವತಾಯ ತು ಮನೋಪೀಣನಂ, ತಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬವಜ್ಜರಹಿತಾಯಚ್ಚನ್ತನಿಮ್ಮಲಾಯ ನಿರನ್ತರತ್ಥನೇಕತಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಮನಸೋ ಸಮ್ಪೀಣನಂ. ತೇನ ಚ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ತಾಯ ಪನ ಸುಖಂ, ತೇನಾಪಿ ಸಮಾಧಿ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಭವೇನ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧಸಮ್ಭವತೋ ವಿಚಿತ್ತಾನೇಕಸದ್ದತ್ಥವಿಸೇಸಾ ಪಟಿಭನ್ತ್ಯನಾಯಾಸೇನ, ತತೋ ಚ ಯಥಿಚ್ಛಿತಸಿದ್ಧಿನಿಪ್ಫತ್ತೀತಿ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ತಪ್ಪಸಾದಮಾಸೀಸತಿ.

ಕಿಂವಿಸಿಟ್ಠೋಚ್ಚಾಹ ¶ ‘‘ಮುನಿನ್ದೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಉಭೋ ಲೋಕೇ ಮುನಾತಿ ಜಾನಾತೀತಿ ಮುನಿ, ಇನ್ದತಿ ಪರಮಿಸ್ಸರಿಯಂ ಪವತ್ತೇತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಇನ್ದೋ, ಮುನಿ ಚ ಸೋ ಇನ್ದೋ ಚ, ಮುನೀನಂ ಇನ್ದೋತಿ ವಾ ಮುನಿನ್ದೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ತತೋಯಂ ತಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಕಸಞ್ಞಾ. ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದೇಸ್ವಞ್ಞೇಸು ಕವಿಕಾಮಿತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸೇಕನ್ತವಾಚಕತ್ತೇನೋ’ ಚಿತ್ಯಸಮ್ಪೋಸಕೋಯಂ ಮುನಿನ್ದಸದ್ದೋ, ತಥಾ ಹಿ ಯೋ ಉಭಯಲೋಕಜಾನನೇನ ಮುನೀನಂ ಪರಮಿಸ್ಸರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಮ್ಪಿ ಪರಮಿಸ್ಸರಿಯಂ ವತ್ತೇತಿ, ಸೋ ಪರಂ ಪೀಣೇತಿ ಹೇತುಭಾವೇನ’ತ್ರೇ’ತ್ಯು’ಚಿತಮೇವ, ತಥಾ ಪದನ್ತರಾನಮ್ಪಿ ಓಚಿತ್ಯಂ ಪೋಸೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ವದನಾರವಿನ್ದೋದರೇ ಸಮ್ಭವಾ ಸುನ್ದರೀ, ತತೋಯೇವ ಪಟಿಸರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಚ ಮನೋ ಪೀಣೇತೀತಿ. ತಸ್ಸ ವದನಂ, ತಮಿವ ಮುನಿನ್ದವದನಂ, ಅಮ್ಭೋಜಂ. ತಮೇವ ವಾ ಲಕ್ಖಿಸಂಯೋಗಿತಾದಿಸಧಮ್ಮೇನ’ಮ್ಭೋಜಂ, ಪದುಮಂ. ತಸ್ಸ ಗಬ್ಭೋ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಭವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಸುನ್ದರೀ ನಿರವಜ್ಜಾ ದೇವತಾ. ವಾಚಾ ಪನ ದೋಸಲೇಸೇನಾಪ’ಸಮ್ಫುಟ್ಠಾವ ನಿರವಜ್ಜಾ, ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಗುಣಾಲಙ್ಕಾರಸಂಯುತ್ತಾ’’ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೧೪ ಗಾಥಾ] ಇಚ್ಚಾದಿ. ತತೋವಾಯಂ ಸರಣಂ ಪಾಣಿನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಭಾನಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಾವಹತ್ತಮತ್ತೇನ ಪಟಿಸರಣಭೂತಾ ದೇವತಾ. ವಾಚಾ ಪನ ಸಬ್ಬುಪದ್ದವನಿವಾರಣೇನ ಸಬ್ಬಹಿತಸುಖಸಮ್ಪದಾಸಮ್ಪಾದನೇನಚ್ಚನ್ತಪಟಿಸರಣಭೂತಾ. ಸಭಾವನಪುಂಸಕತ್ತಾ ಚೇತ್ಥ ನ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತನಂ. ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಏಕವಚನೇನತ್ತನೋ ನಿರಭಿಮಾನತ’ಮಾನೇತಿ ಸಜ್ಜನಮಾಚಾರಂ. ಅಭಿನ್ನಪದಸಿಲೇಸೋ ಚಾಯಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥೇವಾವೀಕತಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗತೋ. ಸಿಲೇಸೋ ಚಾಯಂ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಿರಿಂ ಪೋಸೇತಿ. ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ವಙ್ಕವುತ್ತೀಸು ಪೋಸೇತಿ, ಸಿಲೇಸೋ ತು ಸಿರಿಂ ಪರ’’ನ್ತಿ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೧೭೨ ಗಾಥಾ]. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ನಯೇನ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ. ವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ಪನ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನತ್ಥೋ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ತಥಾ ಸತಿ ಗನ್ಥಗಾರವೋಪಿ ಸಿಯಾತಿ ಪಕಾರೋಯಮೇವಬ್ಭುಪಗತೋ.

೧. ಸುಪರಿಸುದ್ಧಬುದ್ಧಿಗೋಚರಪರಮವಿಚಿತ್ತಗನ್ಥಕಾರಕೋಯಮಾಚರಿಯ- ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಮಹಾಸಾಮಿಪಾದೋ ¶ ಸಪಿಟಕತ್ತಯಸಬ್ಬಸತ್ಥಪಾರಾವತರಣೇನ ಸಞ್ಜಾತಾನಪ್ಪಕಪೀತಿಸುಖಮನುಭವಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸಾಸನದ್ವಯಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಮೂಲಕತ್ತಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ತಸ್ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಾವಬೋಧೇನ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸಾಧುಜನಂ ಪರಿತೋಸೇಯ್ಯ’’ಮಿತಿ ತದಧಿಗಮೋಪಾಯಭೂತಮಿದಂ ಪಕರಣಮಾರಭನ್ತೋ ಗನ್ಥಾರಮ್ಭೇ ಇಟ್ಠದೇವತಾಯ ಪಣಾಮಕರಣಂ ಸತಾಚಾರಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ [ಸದಾಚಾರಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ (ಕ.)], ವಿಸೇಸತೋ ಅಭಿಮತಗನ್ಥಸ್ಸಾನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮತ್ತಿಯಾ ಚ ಕಾರಣಮಿತಿ ಇಟ್ಠದೇವತಾನುಸ್ಸರಣಂ, ಗನ್ಥನ್ತರಾರಮ್ಭಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಜನಪಟಿಬಾಹನಪುಬ್ಬಕಾನಿ ಅಭಿಧಾನಾಭಿಧೇಯ್ಯಕರಣಪ್ಪಕಾರಪಯೋಜನಾನಿ ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮುನಿನ್ದವದನಮ್ಭೋಜ…ಪೇ… ಪರಿಸ್ಸಮೋ’’ತಿ ಗಾಥತ್ತಯಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಇಟ್ಠದೇವತಾಸಙ್ಖಾತರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಆರಮ್ಭಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಜನಾ ನಿಸೇಧಿತಾ, ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಅಭಿಧಾನಾದಿಕಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಪರಿಯತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾರತಿಯಾ ಮನೋಸಮ್ಪೀಣನಾಸೀಸನಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸೇಸಧಮ್ಮರತನೇ ಪಸಾದೋ ಪಕಾಸಿತೋ. ಸೋ ಪನ ಧಮ್ಮಪ್ಪಸಾದೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಬುದ್ಧಸಙ್ಘೇಸುಪಿ ಸಿದ್ಧೋತಿ ರತನತ್ತಯವಿಸಯಂ ಪಣಾಮಂ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಣಾಮಕ್ರಿಯಾಭಿನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ ಕುಸಲಚೇತನಾ. ಏತ್ಥ ಫಲಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ.

ಪುನ ಸನ್ತೇಸು ರಾಮಸಮ್ಮಾದ್ಯಲಙ್ಕಾರೇಸು ಪಿಟ್ಠಪಿಸನಂ ವಿಯ ಹೋತೀದಂ ಅಲಙ್ಕಾರಕರಣನ್ತಿ ವದನ್ತಾ ವಿರುದ್ಧವಾದಿನೋ ರಾಮಸಮ್ಮಾದೀನಮತ್ಥಿಭಾವಂ ಉಬ್ಭಾವೇತ್ವಾ [ಅಭ್ಯುಪಗಮೇತ್ವಾ (ಕ.)] ತೇ ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕಾ ನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ. ನಿರಾಕರಣಫಲಞ್ಹಿ ಗನ್ಥಸ್ಸ ನಿದ್ದೋಸಭಾವೋವ. ಅಪಿಚ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರದೀಪಕೇನ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದೇನ ¶ ಗನ್ಥಸರೀರಸಙ್ಖಾತಸಞ್ಞಿನೋ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಅಭಿಧಾನಞ್ಚ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾದ್ಯಭಿಧೇಯ್ಯಞ್ಚ ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕತ್ತಂ ವತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭೂತಅನುರೂಪಸದ್ದೋಪಾದಾನೇನ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಉಪಯೋಗತ್ತಂ ಮಾಗಧಿಕವೋಹಾರೇನ ಭವತೀತಿ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ತಾ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಞ್ಚ ಅಲಙ್ಕಾರಗನ್ಥಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾದಿನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಇಮಿನಾ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದೇನೇವ ಅಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖರಣಸಙ್ಖಾತಪ್ಪಯೋಜನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸತ್ಥಪ್ಪಯೋಜನಾನಂ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪನ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸತ್ಥಪ್ಪಯೋಜನಾನಂ ದಸ್ಸನೇನೇವ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಸಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಂ ಹಿ–

‘‘ಸತ್ಥಂ ಪಯೋಜನಞ್ಚೇವ, ಉಭೋ ಸಮ್ಬನ್ಧನಿಸ್ಸಯಾ;

ವುತ್ತಾ ತಂವುತ್ತಿಯಾಯೇವ, ವುತ್ತೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋಪಿ ಸೋ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ– ಸಮ್ಬನ್ಧನಿಸ್ಸಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಆಧಾರಭೂತಾ ಸತ್ಥಂ, ಪಯೋಜನಞ್ಚ ಉಭೋ ವುತ್ತಾ, ತಂವುತ್ತಿಯಾಯೇವ ತೇಸಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಕಥನೇನೇವ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತೋ ಸೋಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ ಭವತೀತಿ.

ಏತ್ಥ ಅಭಿಧಾನಕಥನಂ ವೋಹಾರಸುಖತ್ಥಂ, ಅಭಿಧೇಯ್ಯಾದಿಕಥನಂ ಪನ ತೇಹಿ ಯುತ್ತಾನಂಯೇವ ಗನ್ಥಾನಂ ಸುಬುದ್ಧಿಪುಬ್ಬಕಾದೀನಂ ಉಪಾದೇಯ್ಯತ್ತಞ್ಚ ತಬ್ಬಿಪರೀತಾನಂ ಉಮ್ಮತ್ತಕವಚನಾದೀನಮಿವಅನುಪಾದೇಯ್ಯತ್ತಞ್ಚ ಪಕಾಸನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಸಮ್ಬನ್ಧಾನುಗುಣೋಪಾಯಂ [ಸಮ್ಬನ್ಧ್ಯನುಗುಣೋಪಾಯಂ (ಕ.)], ಪುರಿಸತ್ಥಾಭಿಧಾಯಕಂ;

ವೀಮಂಸಾಧಿಗತಂ [ವೀಮಂಸಾಧಿಕತಂ (ಸೀ.)] ವಾಕ್ಯ-ಮತೋನಧಿಗತಂ […ನಧಿಕತಂ (ಸೀ.)] ಪರ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ– ಸಮ್ಬನ್ಧಾನುಗುಣೋಪಾಯಂ ಸಾಧಿಯಸಾಧನಲಕ್ಖಣಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತವಾಚ್ಚವಾಚಕಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿಭೂತಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುರೂಪಗುಣಪರಿಜಾನನೇ ಕಾರಣಭೂತಂ ಪುರಿಸತ್ಥಾಭಿಧಾಯಕಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಧಮ್ಮಅತ್ಥಕಾಮಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪುರಿಸತ್ಥಾನಂ ವಾಚಕಭೂತಂ ¶ ವಾಕ್ಯಂ ‘‘ಏಕಾಖ್ಯಾತೋ ಪದಚ್ಚಯೋ, ಸಿಯಾ ವಾಕ್ಯಂ ಸಕಾರಕೋ’’ತಿ [ಅಭಿಧಾನಪ್ಪದೀಪಿಕಾ ೧೦೬ ಗಾಥಾ] ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಮಜ್ಝಪತಿತವಾಕ್ಯಸಮುದಾಯೋಪೇತಂ ಮಹಾವಾಕ್ಯಸರೂಪಸತ್ಥಂ ವೀಮಂಸಾಧಿಗತಂ ಞಾಣಗತಿಲಕ್ಖಣಉಪಪರಿಕ್ಖಾಯ ಅಧಿಗತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅತೋ ಪರಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಸತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅನಧಿಗತಂ ನಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ. ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಗಾಥಾನಂ ನಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪಯೋಜನಂ.

ಲೋಕೇ ಪದುಮಗಬ್ಭೇ ವಸನ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಙ್ಗಧವಲಾಯ ಯಥಿಚ್ಛಿತತ್ಥಸಾಧಿಕಾಯ ಸರಸ್ಸತೀನಾಮಿಕಾಯ ದೇವತಾಯ ‘‘ವಾಣೀ’’ತಿ ವೋಹಾರತೋ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅಭಿನ್ನಪದಸಿಲೇಸಾಲಙ್ಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪದತ್ಥೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಸೋಭಾಸುಗನ್ಧಾದಿಗುಣಯೋಗತೋ ಮುಖಸದಿಸಸ್ಸ, ನೋ ಚೇ ಮುಖಸಙ್ಖಾತಅಮ್ಭೋಜಸ್ಸ ಗಬ್ಭೇ ಉದರೇ ಸಮ್ಭವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಸುನ್ದರೀ ನಿದ್ದೋಸಾ, ಸೋಭನಾ ವಾ ಪಾಣಿನಂ ಸರಣಂ ಅತೋಯೇವ ಅಹಿತಾಪನಯನಹಿತಾವಹತ್ಥೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸ್ಸರಣಭೂತಾ ವಾಣೀ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣೋಪೇತಾ ಸರಸ್ಸತೀದೇವತಾ, ನೋ ಚೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾರತೀತಿ ವುತ್ತಸದ್ಧಮ್ಮರತನಂ ಮಯ್ಹಂ ಮನಂ ಗನ್ಥವಿರಚನೇ ಬ್ಯಾವಟಸ್ಸ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪೀಣಯತಂ ಅಭಿಮತತ್ಥಸಮ್ಪಾದನೇನ ಪೀಣಯತೂತಿ.

ಉಭಯಲೋಕಜಾನನತೋ ಮುನಿ ಚ ಸೋ ಇನ್ದಭಾವಪವತ್ತನತೋ ಇನ್ದೋ ಚೇತಿ ಕಮ್ಮಧಾರಯೇನ ವಾ, ಅಗಾರಿಯಮುನಿಅನಗಾರಿಯಮುನಿಸೇಖಮುನಿಅಸೇಖಮುನೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಞ್ಚಮೋ ಹುತ್ವಾ ಇನ್ದೋತಿ ಛಟ್ಠೀತಪ್ಪುರಿಸೇನ ವಾ ಮುನಿನ್ದೋ. ದೇವತಾಪಕ್ಖೇ ವದನಮಿವ ವದನನ್ತಿ ಅಮ್ಭೋಜೇ, ಸದ್ಧಮ್ಮಪಕ್ಖೇ ಅಮ್ಭೋಜಮಿವ ಅಮ್ಭೋಜನ್ತಿ ವದನೇ ಚ ಉಪಚಾರೇನ ಗಹಿತೇ ಕಮ್ಮಧಾರಯೋ. ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ವದನಮ್ಭೋಜಮಿತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಗಬ್ಭೋತಿ ಚ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಚ, ತೇನ ಸುನ್ದರೀತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ವಾಣಿಯಾ ವಿಸೇಸನತ್ತೇಪಿ ಏಕನ್ತನಪುಂಸಕತ್ತಾ ಸರಣಸದ್ದಸ್ಸ ನ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತನಭಾವೋ. ಪಾಣಿನನ್ತಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ದೀಘಸ್ಸ ಬ್ಯಭಿಚಾರತ್ತಾ. ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಏಕವಚನೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಾಧುಗುಣೋದಯಕಾರಣಂ ¶ ನಿರತಿಮಾನತಂ ದೀಪೇತಿ. ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಜಿನಪರಿಯಾಯೇಸು ಮುನಿನ್ದಸದ್ದೋ ಇಟ್ಠಮನೋಸಮ್ಪೀಣನಅಮ್ಭೋಜತುಲ್ಯತಾಸುನ್ದರಿತ್ತಸರಣತ್ತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅತ್ಥನ್ತರಾನಂ ಓಚಿತ್ಯಂ ಪೋಸೇತೀತಿ ಪಯುತ್ತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಮುಖಂ ಅಮ್ಭೋಜತುಲ್ಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಮುಖೋದರೇ ಸಮ್ಭವಾ ಸುನ್ದರೀ, ತತೋಯೇವ ಪಾಣಿನಂ ಸರಣಂ. ತಸ್ಮಾಯೇವ ಮನೋಸಮ್ಪೀಣನೇ ಪಟುತ್ತಂ ಸುಬ್ಯತ್ತಮಿತಿ ಓಚಿತ್ಯಂ ಹೋತಿ. ಲೋಕೇ ಪತ್ಥಟಮಿದಮೋಚಿತ್ಯಮಾದರಣೀಯಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಉತ್ತಮಕವಯೋಯೇವ ಉಪದೇಸಕಾತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಓಚಿತ್ಯಂ ನಾಮ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಲೋಕೇ ವಿಖ್ಯಾತಮಾದರಾ;

ತತ್ಥೋಪದೇಸಪ್ಪಭವಾ, ಸುಜನಾ ಕವಿಪುಙ್ಗವಾ’’ತಿ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೧೦೪ ಗಾಥಾ].

ನಿಮಿತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨.

ರಾಮಸಮ್ಮಾದ್ಯಲಙ್ಕಾರಾ, ಸನ್ತಿ ಸನ್ತೋ ಪುರಾತನಾ;

ತಥಾಪಿ ತು ವಳಞ್ಜೇನ್ತಿ, ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕಾ ನ ತೇ.

೨. ಅಥೇವಮಭಿಗತಾಮಿತಸಿದ್ಧಿಸಮ್ಪದಾಪಾದನೇಕಚತುರಪರಮಿಟ್ಠದೇವತಾ- ಭಾವರೂಪಿತಸದ್ಧಮ್ಮರತನಸ್ಸೋ’ ಪದಸ್ಸಿತನಿಪಚ್ಚಕಾರೇನ ಇಟ್ಠದೇವತಾಪೂಜಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ನನು ಬನ್ಧಲಕ್ಖಣಮತ್ಥಿಯೇವ ಪುಬ್ಬಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಮನೇನ ಪಿಟ್ಠಪಿಸನೇನೇ’’ತಿ ಲಕ್ಖಣನ್ತರಾರಮ್ಭಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಜನಪಟಿಬಾಹನಪುಬ್ಬಕಮಭಿಧೇಯ್ಯಪ್ಪಯೋಜನ- ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ರಾಮಸಮ್ಮೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ರಾಮಸಮ್ಮಾದೀನಂ ರಾಮಸಮ್ಮಪಭುತೀನಂ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನಂ, ರಾಮಸಮ್ಮಾದಯೋ ವಾ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧತೋ. ಭವತಿ ಹಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ತಬ್ಬೋಹಾರೋ ಯಥಾ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ವೇಜ್ಜಸತ್ಥಂ ‘‘ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ’’ತಿ. ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಭೂಸಾವಿಸೇಸಾ, ಬನ್ಧಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಪಾದಕತ್ಥೇನ ಅಲಙ್ಕಾರಖ್ಯಾ ಗನ್ಥವಿಸೇಸಾ ವಾ. ಸನ್ತೋ ಸೋಭನಾ. ದ್ವೇಪಿ ಪುರಾ ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ ಭವಾ ಪುರಾತನಾ, ಪೋರಾಣಿಕಾ. ಉಭೋಪಿ ಸನ್ತಿ. ಯಜ್ಜಪಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ. ತಥಾಪಿ ತೂತಿ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋಯಂ ¶ ವಿಸೇಸಾಭಿಧಾನಾರಮ್ಭೇ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕಾತಿ ಮಗಧೇಸು ಭವಾ, ತತ್ಥ ವಿದಿತಾ ವಾ ಮಗಧಾ, ಸದ್ದಾ. ತೇ ಏತೇಸಂ ಸನ್ತಿ, ತೇಸು ವಾ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಮಾಗಧಿಕಾ. ಸುದ್ಧಾ ಚ ಸಕ್ಕಟಾದಿಭಾಸಿತಕಾಲುಸಿಯಾಭಾವೇನ ವಿಸುದ್ಧಾ, ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ವಾ ಅಪರಿಚಿತತ್ತಾ ತೇ ಮಾಗಧಿಕಾ ಚಾತಿ ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕಾ, ಯತಿಪೋತಾ. ತೇ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಅಲಙ್ಕಾರೇ ಆಭರಣವಿಸೇಸೇ ನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತಿ, ಪಸಾಧನವಿಸೇಸೇ ನಾನುಭವನ್ತಿ. ಗನ್ಥವಿಸೇಸೇ ಪನ ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕತ್ತಾ, ರಾಮಸಮ್ಮಾದೀನಞ್ಚ ಸಕ್ಕಟಾದಿಭಾವತೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸದ್ದತ್ಥೋ. ಭಾವತ್ಥಲೇಸೋಪೇತ್ಥ ಪರಿಪೂರತಿ, ತಥಾವಿಧಪತೀತಿಯೋಗತೋ. ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಸೋಭನಾಪಿ ತೇ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಇದಾನಿ ಮಲಗ್ಗಹಿತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇಹಿ ಮಲಗ್ಗಹಿತೇಹಿ ಅಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಸುದ್ಧಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ.

‘‘ಪತೀಯಮಾನಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥು,

ಅತ್ಥೇವ ವಾಣೀಸು ಮಹಾಕವೀನಂ;

ಯಂ ತಂ ಪಸಿದ್ಧಾವಯವಾತಿರಿತ್ತ-

ಮಾಭಾತಿ ಲಾವಣ್ಯಮಿವಙ್ಗನಾಸೂ’’ತಿ.

ಹಿ ವುತ್ತಂ.

೨. ಸನ್ತೋ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪಸತ್ಥತ್ತಾ ಸೋಭನಾ ಪುರಾತನಾ ಪುಬ್ಬಕಾಲಸಮ್ಭೂತಾ ರಾಮಸಮ್ಮಾದ್ಯಲಙ್ಕಾರಾ ರಾಮಸಮ್ಮಾದೀಹಿ ಆಚರಿಯೇಹಿ ವಿರಚಿತತ್ತಾ, ತೇಸಂ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ತಬ್ಬೋಹಾರಸದಿಸನಾಮತ್ತಾ ವಾ ರಾಮಸಮ್ಮಾದಯೋ ನಾಮ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ವೇಜ್ಜಸತ್ಥೇ ‘‘ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ವಿಯ. ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಭೂಸಾವಿಸೇಸಾ, ಅಲಙ್ಕಾರತ್ತಪಟಿಪಾದನತೋ ಅಲಙ್ಕಾರನಾಮಿಕಾ ಗನ್ಥವಿಸೇಸಾ ವಾ ಸನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ತು ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕಾ ಸಕ್ಕಟಪಾಕತಾದೀಸು ಅಞ್ಞಭಾಸಾಸು ಪರಿಚಯಾಭಾವತೋ ಕೇವಲಮಾಗಧಿಕಾ ತೇ ರಾಮಸಮ್ಮಾದಿಕೇ ಅಲಙ್ಕಾರೇ ನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತಿ ಪಸಾಧನವಸೇನ, ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿವಸೇನ ¶ ನ ಸೇವನ್ತಿ. ಮಗಧೇಸು ಭವಾ, ತೇಸು ವಾ ವಿದಿತಾ ಮಗಧಾ, ಸದ್ದಾ. ತೇ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ, ತೇಸು ನಿಯುತ್ತಾತಿ ವಾ ಮಾಗಧಿಕಾ. ಸುದ್ಧಸದ್ದೋ ಮಗಧವಿಸೇಸನೋ, ಮಾಗಧಿಕವಿಸೇಸನೋ ವಾ ಹೋತಿ. ಸದ್ದಾನಂ ತಾದಿಸಪತೀತಿವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಭಾವತ್ಥಲೇಸೋಪಿ ಇಧ ದಿಪ್ಪತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ಸುದ್ಧತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಿನ್ಯಾಸೇನ ಸೋಭನತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ಭಾಸಾಯ ಪುರಾತನತ್ತಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋತಿ ಅವಮಞ್ಞಮಾನಾ ನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ. ವತ್ತಿಚ್ಛಿತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಭೂತೋ ಭಾವತ್ಥಲೇಸೋಪಿ ಮಹಾಕವೀನಂ ವಚನೇಸುಯೇವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಂ ಹಿ–

‘‘ಪತೀಯಮಾನಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥು,

ಅತ್ಥೇವ ವಾಣೀಸು ಮಹಾಕವೀನಂ;

ಯಂ ತಂ ಪಸಿದ್ಧಾವಯವಾತಿರಿತ್ತ-

ಮಾಭಾತಿ ಲಾವಣ್ಯಮಿವಙ್ಗನಾಸೂ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಮಹಾಕವೀನಂ ಪೂಜಿತಕವೀನಂ ವಾಣೀಸು ವಚನವಿಸೇಸೇಸು ಪತೀಯಮಾನಂ ಗಮ್ಮಮಾನಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥು ಯೋ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥಲೇಸೋ ಅತ್ಥೇವ ಅತ್ಥಿ ಏವ, ತಂ ವತ್ಥು ಅಙ್ಗನಾಸು ವನಿತಾಸು ಪಸಿದ್ಧಾವಯವಾತಿರಿತ್ತಂ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಪಾಕಟಸರೀರಾವಯವತೋ ಅಧಿಕಂ ಲಾವಣ್ಯಮಿವ ಮನೋಗೋಚರೀಭೂತಸುನ್ದರತ್ತಂ ವಿಯ ಪಸಿದ್ಧಾವಯವಾತಿರಿತ್ತಂ ಪಕಾಸಸದ್ದಾವಯವತೋ ಅಧಿಕಂ ಹುತ್ವಾ ಆಭಾತಿ ದಿಪ್ಪತೀತಿ.

ಅಭಿಧಾನಾದಿವಣ್ಣನಾ

೩.

ತೇನಾಪಿ ನಾಮ ತೋಸೇಯ್ಯ-ಮೇತೇ’ಲಙ್ಕಾರವಜ್ಜಿತೇ;

ಅನುರೂಪೇನಾ’ಲಙ್ಕಾರೇ-ನೇ’ಸಮೇಸೋ ಪರಿಸ್ಸಮೋ.

೩. ತೇನೇಚ್ಚಾದಿ. ಯೇನ ತೇ ಅಲಙ್ಕಾರೇ ನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಲಙ್ಕಾರವಜ್ಜಿತೇ ಆಭರಣೇಹಿ, ಗನ್ಥವಿಸೇಸೇಹಿ ವಾ ರಹಿತೇ, ಅಲಙ್ಕಾರಾ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತವಜ್ಜಿತಾ ಯೇಹಿ ¶ ತೇ, ಏತೇ ಯತಿಪೋತೇ ಏಸಂ ಯತಿಪೋತಾನಂ ಅನುರೂಪೇನ ಇದಾನಿ ವಿರಚಿಯಮಾನತ್ತಾಭಿನವಭಾವತೋ, ದಸಬಲವದನಕಮಲಮಜ್ಝವಾಸಿತಭಾಸಿತವಿರಚಿತಭಾವತೋ ಚ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಆಭರಣೇನ, ಅಲಙ್ಕಾರಸತ್ಥೇನ ವಾ ತೋಸೇಯ್ಯಂ ಅಪಿನಾಮ ಯಥಿಚ್ಛಿತಪಸಾಧನವಸೇನ, ಸವನಧಾರಣಾದಿವಸೇನ ವಾ ವಳಞ್ಜನೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠೇ ಕರೇಯ್ಯಂ ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಯನ್ನೂನಾತಿ ಏಸೋ ಪರಿಸ್ಸಮೋ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ತಾದಿಸಸನ್ತುಟ್ಠಿಜನಕಾಲಙ್ಕಾರಪಕರಣಪ್ಪಯೋಗೋ.

ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವಮನೇನಾತಿ ಅಲಙ್ಕಾರೋ, ಆಭರಣಂ ಹಾರಕೇಯೂರಾದಿ. ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ ಬನ್ಧಸರೀರಮನೇನಾತಿ ಅಲಙ್ಕಾರೋತಿಮಿನಾ ಪನ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದೇನ ಪಸಾದಾದಯೋ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾ, ಸಭಾವವುತ್ಯಾದಯೋ ಚ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಯೇಹಿ ಸದ್ದತ್ಥಸಙ್ಖಾತಂ ಬನ್ಧಸರೀರಂ ಸೋಭತೇ, ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸಸರೀರೇ ಹಾರಕೇಯೂರಾದ್ಯಲಙ್ಕಾರೋ ನ್ಯಸ್ಯತೇ, ಯೇನ ಸೋಭತೇ, ತಥಾ ಬನ್ಧಸರೀರೇಪಿ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾ, ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ ಚ ನಿಕ್ಖಿಪೀಯನ್ತಿ, ಯತೋ ಸೋಭತೇ. ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ತಂ ತು ಪಾಪೇನ್ತುಲಙ್ಕಾರಾ, ವಿನ್ದನೀಯತರತ್ತನ’’ನ್ತಿ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೯ ಗಾಥಾ] ಚ, ‘‘ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಸಹಿತೇ’’ಚ್ಚಾದಿಕಞ್ಚ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೧೬೪ ಗಾಥಾ].

ಅಲಙ್ಕಾರವಿಧಾನಭಾವೇನ ತು ಬನ್ಧಸರೀರಮ್ಪಿ ತದತ್ಥಿಯಾ ಅಲಙ್ಕಾರೋ, ತಥಾ ತಪ್ಪಟಿಪಾದಕಂ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರನಾಮಧೇಯ್ಯಸತ್ಥಂ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಪಾದಕತ್ತೇನ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತನ್ತಿ ವಿಯ. ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ಗನ್ಥೋಪಿ ಕವಿವಾಚಾನ-ಮಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಕಾಸಕೋ’’ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೧೨ ಗಾಥಾ] ಚ್ಚಾದಿ. ಅತ್ರ ಉಚ್ಚತೇ –

‘‘ಮುಖ್ಯೋಲಙ್ಕಾರಸದ್ದೋಯಂ, ಸದ್ದತ್ಥಾಲಙ್ಕತಿಸ್ಸಿತೋ;

ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ತ್ವಧಿಟ್ಠಾನೇ, ತಥಾ ಸತ್ಥೇಪಿ ತಬ್ಬತೀ’’ತಿ.

ಅನೇನಸ್ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯಾದೀನಿ ¶ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಭಿಧೀಯತೇ ಇತಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಂ, ಸಮುದಿತೇನ ಸತ್ಥೇನ ವಚನೀಯತ್ಥೋ. ಸೋ ಚ ಸರೀರಾಲಙ್ಕಾರವಿಭಾಗಕಪ್ಪನಾಯ ತೇಸಂ ಪಟಿಪಾದನಂ. ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಹಿ ತೇ ಪಟಿಪಾದೀಯನ್ತಿ. ಯೇನ ಚ ಯೋ ಪಟಿಪಾದೀಯತಿ, ತಸ್ಸಾಯಮತ್ಥೋ ಭವತೀತಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಸತ್ಥೋಪಿ. ದಸ್ಸಿತಮೇವ ತು ಸರೀರಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖರಣಂ ಪಯೋಜನಂ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಯಮುದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ, ತಂ ಪನ ಕವಿತ್ತಕಿತ್ತಿಪಸಿದ್ಧಾದಿಲಕ್ಖಣಂ, ಪರಮ್ಪರಾಯ ತದತ್ಥತಾಯ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖರಣಸ್ಸ. ಸತ್ಥಪಯೋಜನಾನಂ, ಸಾಧಿಯಸಾಧನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ತು ನಿಸ್ಸಯಪದಸ್ಸಿನಾ ದಸ್ಸಿತೋಯೇವ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಸತ್ಥಂ ಪಯೋಜನಞ್ಚೇವ, ಉಭೋ ಸಮ್ಬನ್ಧನಿಸ್ಸಯಾ;

ವುತ್ತಾತಂವುತ್ತಿಯಾಯೇವ, ವುತ್ತೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋಪಿ ಸೋ’’ತಿ.

ಅಭಿಧೇಯ್ಯಾದಿಕಥನಞ್ಚ ತಂಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸೇವ ಚ ವೀಮಂಸಾವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗೀನಮುಪಾದೀಯಮಾನತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಾದಿಸಸ್ಸ ಪನ ಉಮ್ಮತ್ತಕವಚನಾದಿನೋ ವಿಯ ಹೇಯ್ಯತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸಮ್ಬನ್ಧಾನುಗುಣೋಪಾಯಂ, ಪುರಿಸತ್ಥಾಭಿಧಾಯಕಂ;

ವೀಮಂಸಾಧಿಗತಂ ವಾಕ್ಯ-ಮತೋನಧಿಗತಂ ಪರ’’ನ್ತಿ.

ವಾಕ್ಯನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ವಾಕ್ಯಲಕ್ಖಣೋಪೇತಮನ್ತರವಾಕ್ಯಸನ್ನಿಚಯಂ ಮಹಾವಾಕ್ಯಸರೂಪಂ ಸತ್ಥಮೇವಾಧಿಪ್ಪೇತಂ.

೩. ಯೇನ ತೇ ತೇ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ವಳಞ್ಜೇನ್ತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಲಙ್ಕಾರವಜ್ಜಿತೇ ಆಭರಣವಿಸೇಸೇಹಿ, ಗನ್ಥವಿಸೇಸೇಹಿ ವಾ ವಜ್ಜಿತೇ, ತೇ ವಿರಹಿತೇ ಯೇಹಿ ಏತೇ ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕೇ ಏಸಂ ಸುದ್ಧಮಾಗಧಿಕಾನಂ ಅನುರೂಪೇನ ಅಭಿನವಭಾವತೋ ಮಾಗಧಿಕಸರೂಪಂ ಅನುಗತರೂಪೇನ, ದಸಬಲಭಾಸಿತವಿರಚಿತತ್ತಾ ವಾ ಅನುಕೂಲೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಆಭರಣವಿಸೇಸೇನ, ಗನ್ಥವಿಸೇಸೇನ ವಾ ತೋಸೇಯ್ಯಂ ಅಲಙ್ಕಾರವಳಞ್ಜಾಪನೇನ, ಗನ್ಥವಿಸೇಸೇ [ಗನ್ಥವಿಸಯೇ (ಕ.)] ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿಕಾರಾಪನೇನ ¶ ವಾ ಸನ್ತುಟ್ಠೇ ಕರೇಯ್ಯಂ ಅಪಿನಾಮ ಯಂನೂನ ಸುನ್ದರಮಿತಿ, ಏಸೋ ಪರಿಸ್ಸಮೋ ಅಯಂ ಮಮ ಅಲಙ್ಕಾರಪಕರಣಪ್ಪಯೋಗೋ. ಅಪಿನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೋ ಗಮ್ಯಮಾನೋ.

ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ವಜ್ಜಿತಾ, ಅಲಙ್ಕಾರಾ ವಜ್ಜಿತಾ ಯೇಹಿ ವಾತಿ ಚ. ರೂಪಸ್ಸ ಅನು ಅನುರೂಪಂ, ರೂಪಂ ಅನುಗತಂ ಅನುರೂಪಂ ವಾ, ತೇನ ಅನುರೂಪೇನ. ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವಮನೇನೇತಿ ಅಲಙ್ಕಾರೋ, ಹಾರಕೇಯೂರಾದಿ ಆಭರಣಪಕ್ಖೇ, ಗನ್ಥಪಕ್ಖೇ ತು ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ ಬನ್ಧಸರೀರಮನೇನೇತಿ ಅಲಙ್ಕಾರೋ. ಇಮಿನಾ ಮುಖ್ಯಭಾವೇನ ಪಸಾದಾದಿಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾ ಚ ಸಭಾವವುತ್ಯಾದಿಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ ಚ ಪವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಮುಖ್ಯತೋ ಪನ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾನಮಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಬನ್ಧಸರೀರಮ್ಪಿ, ತಥಾ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತರತನಸುತ್ತಾದಿವೋಹಾರೋ ವಿಯ ಅಲಙ್ಕಾರಪಕಾಸಕಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಅನೇನೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಲದ್ಧಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರವರನಾಮಧೇಯ್ಯಸತ್ಥಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಮಿದಮೇವ –

‘‘ಮುಖ್ಯೋಲಙ್ಕಾರಸದ್ದೋಯಂ, ಸದ್ದತ್ಥಾಲಙ್ಕತಿಸ್ಸಿತೋ;

ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ತ್ವಧಿಟ್ಠಾನೇ, ತಥಾ ಸತ್ಥೇಪಿ ತಬ್ಬತೀ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ನಾಮ ತದಾಧಾರತಪ್ಪಟಿಪಾದಕತ್ತವೋಹಾರತೋ ತದಾಧೇಯ್ಯತಪ್ಪಟಿಪಾದನೀಯಂ ನ ಭವತಿ ಚೇ, ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ಭವತೀತಿ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಮೇವಾತಿ.

೪.

ಯೇಸಂ ನ ಸಞ್ಚಿತಾ ಪಞ್ಞಾ-ನೇಕಸತ್ಥನ್ತರೋಚಿತಾ;

ಸಮ್ಮೋಹಬ್ಭಾಹತಾವೇ’ತೇ, ನಾವಬುಜ್ಝನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ.

೫.

ಕಿಂ ತೇಹಿ ಪಾದಸುಸ್ಸೂಸಾ, ಯೇಸಂ ನತ್ಥಿ ಗುರೂನೀ’ಹ [ಗರೂನಿಹ (ಕ.)];

ಯೇ ತಪ್ಪಾದರಜೋಕಿಣ್ಣಾ, ತೇ’ವ ಸಾಧೂವಿವೇಕಿನೋ.

೪-೫. ಏವಂ ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಭಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಜನಪಟಿಬಾಹನಪುಬ್ಬಕಮಭಿಧೇಯ್ಯಾದಿಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸತ್ಥತೋವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗುಣದೋಸವಿವೇಚನಂ. ಅತೋಯೇವ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ¶ ಸತ್ಥತೋಯೇವ, ಗುಣದೋಸವಿವೇಚನಂ;

ಯಂ ಕರೋತಿ ವಿನಾ ಸತ್ಥಂ, ಸಾಹಸಂ ಕಿಮತೋಧಿಕ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಮಾ ಗುಣದೋಸವಿಭಾಗವಿಚಾರಣಂ ನಾಮ ತಬ್ಬಿದೂನಂಯೇವ, ನಾಸತ್ಥಞ್ಞೂನಂ ಪುರಿಸಪಸೂನಂ. ತಥಾ ಚಾಹ –

‘‘ಗುಣದೋಸಮಸತ್ಥಞ್ಞೂ, ಜನೋ ವಿಭಜತೇ ಕಥಂ;

ಅಧಿಕಾರೋ ಕಿಮನ್ಧಸ್ಸ, ರೂಪಭೇದೋಪಲದ್ಧಿಯ’’ನ್ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೮].

ಯೇನೇವಂ, ತೇನೇತ್ಥ ಗುಣದೋಸದಸ್ಸನೇ ಪಸನ್ನಾನೇಕಸತ್ಥಚಕ್ಖುಯೇವಾಧಿಗತೋ, ನಞ್ಞೋ ತಬ್ಬಿಪರೀತೋತ್ಯನ್ವಯಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯೇಸನ್ತಿ ಅನಿಯಮುದ್ದೇಸೋ, ಯೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇಹಿ ನ ಸಞ್ಚಿತಾ ನ ರಾಸಿಕತಾ, ನಾನಾಸನ್ತಾನವುತ್ತಿನೀಪಿ ಏಕತ್ತನಯೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ನ ವಾಸಿತಾ ನಪರಿಭಾವಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಾ ಸಾ? ಪಞ್ಞಾ ಹೇಯ್ಯೋಪಾದೇಯ್ಯವಿವೇಕರೂಪಾ. ಕೀದಿಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕಸತ್ಥನ್ತರೋಚಿತಾ’’ತಿ. ಅನೇಕಸ್ಮಿಂ ತಿಪಿಟಕತಕ್ಕಬ್ಯಾಕರಣಾಲಙ್ಕಾರಸತ್ಥಾದಿಕೇ ಸತ್ಥನ್ತರೇ ಉಚಿತಾ ಸವನಧಾರಣಾದಿವಸೇನ ಪರಿಚಿತಾ ಸಾಯಂ ಪಞ್ಞಾ ಯೇಸಂ ನ ಸಞ್ಚಿತಾತಿ ಪಕತಂ. ಏತೇತಿ ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ನಿಯಮವಚನಂ. ಸಮ್ಮೋಹಬ್ಭಾಹತಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯಾತಿಸಯವತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯಾಭಾವತೋ ಬಲಪ್ಪತ್ತೇನ ಮೋಹೇನ ಅಬ್ಭಾಹತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಪಹತಾ, ಏವಸದ್ದಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯತೋ ಏವಂ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಹೇಯ್ಯೋಪಾದೇಯ್ಯರೂಪಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಟ್ಠಾನಾನಿಯೋಜಕತಾದಿಸಗುರುಪಾದಸುಸ್ಸೂಸಾನಿಸ್ಸಯಪಟಿಲದ್ಧವಿವೇಕಪಞ್ಞಾತಿ- ಸಯಾಲಾಭೇನ ನಾವಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಜಾನನ್ತೀತ್ಯತ್ಥೋ. ಯತೋ ಆಲಸಿಯಾದಿದೋಸಲೇಸಪರಿಗ್ಗಹೋಪಿ ಸತತಾಚರಿಯಸೇವನವಸೇನ ಸಿರೋವಿಕಿಣ್ಣತಾದಿಸಗುರುಪಾದಪಙ್ಕಜಮ್ಬುಜಪರಾಯನೋ ಚಿರೇನಪಿ ಕಾಲೇನ ನಾನಾವಿಧಸತ್ಥನ್ತರಕತಪರಿಚಯಬಲೇನ ಪಪ್ಪೋತಿ ತಾದಿಸಂ ಪಞ್ಞಾವೇಯತ್ತಿಯಂ. ತೇನೇವಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ನಿಹೀಯತಿ ¶ ಪುರಿಸೋ ನಿಹೀನಸೇವೀ,

ನ ಚ ಹಾಯೇಥ ಕದಾಚಿ ತುಲ್ಯಸೇವೀ;

ಸೇಟ್ಠಮುಪನಮಂ ಉದೇತಿ ಖಿಪ್ಪಂ,

ತಸ್ಮಾ’ತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಂ ಭಜೇಥಾ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೩.೨೬].

ತತೋ ಏತಾದಿಸೋ ಪಞ್ಞವಾಯೇವೇತ್ಥ ಗುಣದೋಸವಿಭಾಗವಿವೇಚನೇ ಅಧಿಕಾರೀ, ನಞ್ಞೋ ತಬ್ಬಿಪರೀತೋ ಪುರಿಸಪಸೂತಿ ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ರುಳ್ಹೋ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಂ ತೇಹಿ ಪಾದಸುಸ್ಸೂಸಾ, ಯೇಸಂ ನತ್ಥಿ ಗುರೂನಿಹಾ’’ತಿ. ಇಹಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಯೇಸಂ ಜನಾನಂ ಗುರೂನಂ ಕಾತಬ್ಬಾ ಪಾದಸುಸ್ಸೂಸಾ ಪಾದಪರಿಚರಿಯಾ ನತ್ಥಿ, ತೇಹಿ ಜನೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಪಞ್ಞಾವೇಯತ್ತಿಯರಸಾನಭಿಞ್ಞೇಹಿ ಕಿಂ ಪಯೋಜನಂ, ಲೇಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಅನಧಿಗತಾಯೇವೇತ್ಥ ಏತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದಾನಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಆಹ ‘‘ಯೇ’’ತಿಆದಿ. ಯೇ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಪುಞ್ಞತಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ತಪ್ಪಾದರಜೇಹಿ ತೇಸಂ ಗುರೂನಂ ಪಾದಧೂಲೀಹಿ ಓಕಿಣ್ಣಾ ಓನದ್ಧಾ ಗವಚ್ಛಿತಾ, ತೇವ ಸಾಧೂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಪಞ್ಞಾವೇಯತ್ತಿಯೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಸಜ್ಜನಾ ಏವ ವಿವೇಕಿನೋ ಹೇಯ್ಯೋಪಾದೇಯ್ಯಗುಣದೋಸವಿಭಾಗನಿಯಮನಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮಙ್ಗಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಯೇವೇತ್ಥ ಗುಣದೋಸವಿವೇಚನೇ ಅಧಿಗತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಾ ಚಾಯಂ ಗುರುಪಾದಸುಸ್ಸೂಸಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾದರೇನ ಕರಣೀಯಾತಿ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ತದಭ್ಯಾಸೇ ಸಾಧುಜನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ.

೪-೫. ಯೇ ಸಕಲಸತ್ಥಪರಿಚಿತಞ್ಞಾಣಪಾಟವಾ ಯದಿ ದೋಸಮಾರೋಪಯನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತದ್ದೋಸನಿರಾಕರಣಂ ವಿನಾ ಪದೇಸಾವಬೋಧನಮತ್ತೇನ ಪಣ್ಡಿತಮಾನೀನಂ ವಚನಸ್ಸಾಗುರುಕರಣಂ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚ ತಂದ್ವಾರೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಗುರುಗಾರವತಂ ಸಾಧುಜನೇಹಿ ಪರಮಾದರೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಮಿತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇಸಂ…ಪೇ… ಕಿನೋ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ. ಅನೇಕಸತ್ಥಾನಂ ¶ ತಿಪಿಟಕತಕ್ಕಬ್ಯಾಕರಣಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಗನ್ಥಾನಂ ಅನ್ತರೇ ತತ್ವತ್ಥಸಙ್ಖಾತಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಚಿತಾ ಸವನಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿವಸೇನ ಪರಿಚಿತಾ ಪಞ್ಞಾ ಸುತಮಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಯೇಸಂ ಯೇಹಿ ನ ಸಞ್ಚಿತಾ, ದ್ವಿನ್ನಮೇಕಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಿಯಾಭಾವೇಪಿ ಉಪಚಿತಸಮೂಹಭಾವತೋ, ಪುಬ್ಬಕಾಲಿಕಪಞ್ಞಾಯ ಅಪರಕಾಲಿಕಪಞ್ಞಾಯ ಅನನ್ತರಆಸೇವನಾದಿಪಚ್ಚಯಲಾಭತೋ ಅವತ್ಥಬಾಹುಲ್ಲಪವತ್ತಿತೋ ವಾ ಸಞ್ಚಿತಬ್ಬಾಪಿ ನ ರಾಸಿಕತಾ. ಏತೇ ಈದಿಸಪಞ್ಞಾಪಾಟವರಹಿತಾ ಇಮೇ ಸಮ್ಮೋಹಬ್ಭಾಹತಾ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಾಭಾವತೋ ಬಲಪ್ಪತ್ತೇನ ಮೋಹೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಪಹತಾ ಏವ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಹೇಯ್ಯೋಪಾದೇಯ್ಯಂ ನಾವಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ನ ಏಕೇ ಅನೇಕೇತಿ ಚ, ತೇ ಚ ತೇ ಸತ್ಥಾ ಚೇತಿ ಚ, ತೇಸಮನ್ತರಮಿತಿ ಚ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಚಿತಾತಿ ಚ ಸಮ್ಮೋಹೇನ ಅಬ್ಭಾಹತಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ–

‘‘ಗುಣದೋಸಮಸತ್ಥಞ್ಞೂ, ಜನೋ ವಿಭಜತೇ ಕಥಂ;

ಅಧಿಕಾರೋ ಕಿಮನ್ಧಸ್ಸ, ರೂಪಭೇದೋಪಲದ್ಧಿಯ’’ನ್ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೮].

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಸತ್ಥಞ್ಞೂ ಜನೋ ಗುಣದೋಸಂ ಕಥಂ ವಿಭಜತೇ. ತಥಾ ಹಿ ರೂಪಭೇದೋಪಲದ್ಧಿಯಂ ನೀಲಪೀತಾದಿರೂಪವಿಸೇಸಾವಬೋಧನೇ ಅನ್ಧಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರೋ ಅಭಿಮುಖಕರಣಂ ಕಿಂ ಹೋತಿ, ನ ಭವತ್ಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಅನೇಕಸತ್ಥನ್ತರಗತಸುಪ್ಪಸನ್ನಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಏವ ಗುಣದೋಸವಿವೇಚನಂ ಭವತಿ, ತದಭಾವೇ ನ ಭವತ್ಯೇವ. ಇದಮೇವ ವುಚ್ಚತೇ–

‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸತ್ಥತೋಯೇವ, ಗುಣದೋಸವಿವೇಚನಂ;

ಯಂ ಕರೋತಿ ವಿನಾ ಸತ್ಥಂ, ಸಾಹಸಂ ಕಿಮತೋಧಿಕ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗುಣದೋಸವಿವೇಚನಂ ಸತ್ಥತೋಯೇವ ಹೋತಿ, ಸತ್ಥಂ ವಿನಾ ಸತ್ಥೋಚಿತತಾದಿಸಪಞ್ಞಂ ವಿನಾ ಯಂ ಕರೋತಿ ಗುಣಾಗುಣವಿಭಾಗಂ ಕರೋತಿ, ಯಂ ಕರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಅತೋಧಿಕಂ ಸಾಹಸಂ ಕಿಂ ಆಸುಂ ಕಿರಿಯಾ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖನಕಿರಿಯಾ ನತ್ಥೇವ.

ಇಹ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಯೇಸಂ ಅಕತಪುಞ್ಞಾನಂ ಜನಾನಂ ಗುರೂನಂ

‘‘ಪಿಯೋ ಗರು ಭಾವನೀಯೋ,

ವತ್ತಾ ಚ ವಚನಕ್ಖಮೋ;

ಗಮ್ಭೀರಞ್ಚ ಕಥಂ ಕತ್ತಾ,

ನೋ ಚಾ’ಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಕೋ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೭.೩೭].

ನಿದ್ದಿಟ್ಠಗುಣೋಪೇತಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಕಾತಬ್ಬಾ ಪಾದಸುಸ್ಸೂಸಾ ಪಾದಪರಿಚರಿಯಾ ನತ್ಥಿ, ತೇಹಿ ಕಿಂ ಪಯೋಜನಂ. ಯೇ ಕತಪುಞ್ಞಾ ಜನಾ ತಪ್ಪಾದರಜೋಕಿಣ್ಣಾ ತೇಸಂ ಗುರೂನಂ ಪಾದರಜೇಹಿ ಗವಚ್ಛಿತಾ, ತೇವ ಸಾಧೂ ಜನಾ ಏವ ವಿವೇಕಿನೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಗುರುಪಾಸನಾಹಿ ಅಧಿಗತವಿಸಿಟ್ಠವಿವೇಕಬುದ್ಧಿನೋ ಭವನ್ತಿ, ತೇ ಏವ ವಿವೇಕಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಭಾವೋ. ಸೋತುಮಿಚ್ಛಾ ಸುಸ್ಸೂಸಾ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕತ್ತಬ್ಬಪಾದಪರಿಚರಿಯಾಪಿ ತದತ್ಥಿಯಾ ಸುಸ್ಸೂಸಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಪಾದೇಸು ಸುಸ್ಸೂಸಾತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಪಾದಾತಿ ಚ, ತೇಸು ರಜಾನೀತಿ ಚ, ತೇಹಿ ಓಕಿಣ್ಣಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಸಿಸ್ಸಾನಂ ಸಕಲಾಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ ಗುರುಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣತೋ ಅಧಿಕತರಾಯೇವ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ –

‘‘ನಿಹೀಯತಿ ಪುರಿಸೋ ನಿಹೀನಸೇವೀ,

ನ ಚ ಹಾಯೇಥ ಕದಾಚಿ ತುಲ್ಯಸೇವೀ;

ಸೇಟ್ಠಮುಪನಮಂ ಉದೇತಿ ಖಿಪ್ಪಂ,

ತಸ್ಮಾ’ತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಂ ಭಜೇಥಾ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೩.೨೬].

೬.

ಕಬ್ಬನಾಟಕನಿಕ್ಖಿತ್ತ-ನೇತ್ತಚಿತ್ತಾ ಕವಿಜ್ಜನಾ;

ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರಚಯನ್ತೇ’ತಂ, ನ ವಿಮ್ಹಯಕರಂ ಪರಂ.

೭.

ತೇಯೇ’ವ ಪಟಿಭಾವನ್ತೋ, ಸೋ’ವ ಬನ್ಧೋ ಸವಿಮ್ಹಯೋ;

ಯೇನ ತೋಸೇನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂಯೇ, ತತ್ಥಾಪ್ಯ’ವಿಹಿತಾದರಾ.

೬-೭. ಏವಮೇತ್ಥಾನ್ವಯಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನಾಧಿಗತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಬ್ಬನಾಟಕಪರಿಚಯಾಭಾವೇರಚನಾವಿಸೇಸಾಭಿಯೋಗೋಪಜನಿತಪರಿಸ್ಸಮೇನಾ’’ತಿ ಓಲೀನವುತ್ತಿನೋ ಸೋತುಜನೇ ಸಮುಸ್ಸಾಹೇತಿ ¶ ‘‘ಕಬ್ಬನಾಟಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕವಿಪ್ಪಯೋಗಸಙ್ಖಾತೋ ಬನ್ಧೋವ ಕವಿನೋ ಇದನ್ತಿ ಕಬ್ಬಂ. ಮುತ್ತಕಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ವಮುತ್ತಿಕಾದ್ಯವಯವಸಭಾವಾ ಅನ್ತರವಾಕ್ಯಸಮುದಾಯಸಮ್ಪನ್ನಂ ವುತ್ತಜಾತಿಭೇದಭಿನ್ನಂ ಪಜ್ಜಮಯಂ ಗಜ್ಜಮಯಂ ಪಜ್ಜಗಜ್ಜಮಯಂ ಚಮ್ಪೂನಾಮಕಞ್ಚ, ಮಹಾವಾಕ್ಯರೂಪಂ ಮಹಾಕಬ್ಬಞ್ಚ, ತಂ ಪನ ಮಹಾಕಬ್ಬಂ ಸಗ್ಗೇಹಿ ಸಗ್ಗನಾಮಕೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದವಿಸೇಸೇಹಿ ಬನ್ಧ್ಯತೇ ಕರೀಯತೀತಿ ಸಗ್ಗಬನ್ಧೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸ ತು ಲಕ್ಖಣಂ ‘‘ಸಗ್ಗಬನ್ಧಸ್ಸ ಮುಖಂ ಇಟ್ಠಾಸೀಸನಂ ಸಿಯಾ ಪಣಾಮೋ ವಾ ಬನ್ಧಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಧಾ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ. ತಂ ಯಥಾ?

‘‘ಸಗ್ಗಬನ್ಧೋ ಮಹಾಕಬ್ಬ-ಮುಚ್ಚತೇ ತ್ವಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ;

ಪಣಾಮೋ ವತ್ಥುನಿದ್ದೇಸೋ, ಆಸೀಸಾಪಿ ಚ ತಮ್ಮುಖಂ.

ಇತಿಹಾಸಕಥುಬ್ಭೂತಂ, ಸನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯಮ್ಪಿ ವಾ;

ಚತುವಗ್ಗಫಲಾಯತ್ತಂ, ಚತುರೋದಾತ್ತನಾಯಕಂ.

ಪುರಣ್ಣವುತುಸೇಲಿನ್ದು-ಸವಿತೂದಯವಣ್ಣನಂ;

ಉಯ್ಯಾನಸಲಿಲಕ್ಕೀಳಾ, ಮಧುಪಾನರತುಸ್ಸವಂ.

ವಿಪ್ಪಲಮ್ಭವಿವಾಹೇಹಿ, ಕುಮಾರೋದಯವಡ್ಢಿಹಿ;

ಮನ್ತದೂತಪ್ಪಯಾನಾಜಿ-ನಾಯಕಾಭ್ಯೂದಯೇಹಿಪಿ.

ಅಲಙ್ಕತಮಸಂಖಿತ್ತ-ರಸಭಾವನಿರನ್ತರಂ;

ನಾತಿವಿತ್ಥಿಣ್ಣಸಗ್ಗೇಹಿ, ಪಿಯವುತ್ತಸುಸನ್ಧಿಭಿ.

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭಿನ್ನಸಗ್ಗನ್ತೇ-ಹುಪೇತಂ ಲೋಕರಞ್ಜಕಂ;

ಕಬ್ಬಂ ಕಪ್ಪನ್ತರಟ್ಠಾಯಿ, ಜಾಯತೇ ಸಾಧ್ವಲಙ್ಕತೀ’’ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೧೪ – ೧೯ ಗಾಥಾ].

ತತ್ಥ ಇತಿಹಾಸಕಥುಬ್ಭೂತನ್ತಿ ಪುರಾವುತ್ತಕಥಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ. ಸನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಇತರಸೋಭನಾಧಿಕರಣಗುಣರಾಜಚರಿತಾದಿನಿಸ್ಸಯಂ ವಾ. ಚತುವಗ್ಗಫಲಾಯತ್ತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾದಿಚತುವಗ್ಗಫಲಾಯತ್ತಂ. ಧಮ್ಮೋ ¶ ನಾಮ ಅಬ್ಭೂದಯನಿಬ್ಬಾನಹೇತುಕೋ. ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ವಿಜ್ಜಾಭುಮ್ಯಾದೀನಂ ಯಥಾಞ್ಞಾಯಮಜ್ಜನಂ, ಅಜ್ಜಿತಾನಞ್ಚ ರಕ್ಖಣಂ. ಕಾಮೋ ನಾಮ ನಿರಯೋ ವಿಸಯೋ ಪಯೋಗೋ. ಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸಂಸಾರದುಕ್ಖನಿವತ್ತಿ. ಚತುರೋದಾತ್ತನಾಯಕನ್ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಸತ್ತಿಮನ್ತಸತ್ತಿಪಭೂಸತ್ತಿಯೋಗೇನ ಚತುರೋ ಕುಸಲೋ ಚಾಗಾತಿಸಯಾದಿಯೋಗೇನ ಉದಾತ್ತೋ ಉದಾರೋ ನಾಯಕೋ ವಿಪಕ್ಖೋ, ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಚ ಯತ್ಥ, ತಂ. ಮಧು ನಾಮ ಸುರಾ. ವಿಪ್ಪಲಮ್ಭೋ ವಿರಹೋ. ಮನ್ತೋ ನೀತಿವೇದೀಹಿ ಸಹ ಕಾರೀಯನಿಚ್ಛಯೋ. ದೂತೋ ಸನ್ಧಾನಪ್ಪವತ್ತೋ ಪುರಿಸೋ. ಪಯಾನಂ ಸಙ್ಗಾಮಾದಿನಿಮಿತ್ತಗಮನಂ. ಆಜಿ ಸನ್ಧ್ಯಾಭಾವೇ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಅಸಙ್ಖತ್ತರಸಭಾವನಿರನ್ತರನ್ತಿ ಅಸಂಖಿತ್ತಾ ಬಹುತ್ತಾ ರಸಾ ಸಿಙ್ಗಾರವೀರಾದಯೋ, ಭಾವಾ ರತಿಉಸ್ಸಾಹಾದಯೋ, ತೇಹಿ ನಿರನ್ತರಂ ಪತ್ಥಟಂ. ಪಿಯವುತ್ತಸುಸನ್ಧಿಭೀತಿ ಪಿಯಾನಿ ಸುತಿಸುಭಗಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಇನ್ದವಜಿರಾದೀನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧಸಂಸಗ್ಗತಾಯ ಸೋಭನೋ ಸನ್ಧಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಗಹಾ ಯೇಸಂ ಸಗ್ಗಾನಂ, ತೇಹೀತಿ.

ಪುನಪಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಅಙ್ಗೇಸು ನಗರವಣ್ಣನಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಮಧುಪಾನಾದಿರಹಿತಮ್ಪಿ ತಞ್ಞೂನಂ ಮನೋ ರಞ್ಜೇತಿ ಉಪಾದಿಯತೇವ ಸಬ್ಭೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ–

‘‘ಕಬ್ಬಂ ನ ದುಸ್ಸತಙ್ಗೇಹಿ, ನ್ಯೂನಮಪ್ಯತ್ರ ಕೇಹಿಚಿ;

ಬನ್ಧಙ್ಗಸಮ್ಪದಾ ತಞ್ಞೂ, ಕಾಮಮಾರಾಧಯನ್ತಿ ಚೇ’’ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೨೦].

ಪುನಪಿ –

‘‘ಗುಣತೋ ಪಠಮಂ ವತ್ವಾ, ನಾಯಕಂ ತೇನ ಸತ್ತುನೋ;

ನಿರಾಕರಣಮಿಚ್ಚೇಸ, ಮಗ್ಗೋ ಪಕತಿಸುನ್ದರೋ.

ವಂಸವೀರಸುತಾದೀನಿ, ವಣ್ಣಯಿತ್ವಾ ರಿಪುಸ್ಸಪಿ;

ತಜ್ಜಯಾ ನಾಯಕುಕ್ಕಂಸ-ಕಥನಞ್ಚ ಸುಖೇತಿ ನೋ’’ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೨೧ ೨೨ ಗಾಥಾ] ಆಹು.

ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ¶ ಸದ್ಧಮ್ಮಾಮತರಸಪಾನಸರಸಹದಯಾನಂ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪವಿಪುಲವಿಸಪ್ಪವೇಸೋಪದ್ದುತಕಬ್ಬನಾಟಕಪರಮ್ಮುಖಾನಂ ಸತತಚರಿತಸಞ್ಚರಿತರತನಭಾಜನಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಕಿಂ ಹದಯಖೇದೋಪಜನಿತಪರಿಸ್ಸಮೇನೇತಿ ತದನುರೂಪಮೇವೋಪದಸ್ಸಿತನ್ತಿ.

ನಾಟಕಂ ನಾಮ ಭರತಾದಿನಾಟ್ಯಸತ್ಥೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರನಿರೂಪಿತರೂಪಂ ಕಪ್ಪಂ, ತಂಲಕ್ಖಣೇಕದೇಸಭೂತಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಕರಣಾದೀನಿ ನವ ರೂಪಕಾನಿ. ನಾಟಿಕಾ ಚ ಏತ್ಥೇವಾವರುಮ್ಭನ್ತಿ. ಕಬ್ಬಞ್ಚ ನಾಟಕಞ್ಚ, ತೇಸು ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಠಪಿತಂ ನೇತ್ತಞ್ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಯೇಹೀತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಕೇ ತೇ? ಕವಿನೋ. ತತ್ಥ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನೇತ್ತಚಿತ್ತವಚನೇನ ಸುತಸ್ಸ ಚಿನ್ತನಞ್ಚ ಊಹಾಪೋಹಮುಖೇನ ಯಥುಗ್ಗಹಿತನಿಯಾಮಂ, ಅವಿಪರೀತತ್ಥನಿಚ್ಛಯನಂ, ನಿಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಭಾವನಾ, ನಿರನ್ತರಾಭಿಯೋಗೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋ. ಕಬ್ಬನಾಟಕವಚನೇನ ಸುತಂ, ಚಿನ್ತಿತಂ, ಭಾವಿತಞ್ಚ ದಸ್ಸಿತಂ. ಸುತೇ ದಸ್ಸಿತೇ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಂ ಸುತಮಯಞಾಣಮ್ಪಿ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಸಿಯಾತಿ. ‘‘ಕಬ್ಬನಾಟಕನಿಕ್ಖಿತ್ತನೇತ್ತಚಿತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುತಚಿನ್ತಾಭಾವನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸಮ್ಪಾದಿತಪಞ್ಞಾಪಾಟವಾನಂ ಕಬ್ಬರಚನಾಯ ಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಹೋತಿ ಹಿ ತಾದಿಸಾನಂ ತಂಸುತಾದಿ ಬನ್ಧನಕಾರಣಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಸಾಭಾವಿಕೀ ಚ ಪಟಿಭಾ,

ಸುತಞ್ಚ ಬಹು ನಿಮ್ಮಲಂ;

ಅಮನ್ದೋ ಚಾಭಿಯೋಗೋಯಂ,

ಹೇತು ಹೋತಿಹ ಬನ್ಧನೇ’’ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೧೦೩ ಗಾಥಾ].

ಯಂಕಿಞ್ಚೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಾರುಳ್ಹಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಬನ್ಧಜಾತಂ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಅನಿಯಮವಚನೇನ ಅತ್ತನೋ ತತ್ಥ ಆದರಾಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ರಚಯನ್ತಿ ಕರೋನ್ತಿ. ಏತಂ ತೇಹಿ ರಚಿತಂ ಬನ್ಧಜಾತಂ ಪರಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ವಿಮ್ಹಯಕರಂ ನ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸೋಪಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪೇಯ್ಯಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ಅನಚ್ಛರಿಯಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ತೇಸು ಕಬ್ಬನಾಟಕೇಸು ರಚನಾವಿಸೇಸಏಕನ್ತೋಪಾಯಭೂತೇಸು ಅವಿಹಿತಾದರಾಅಪಿ ಸುತಾದಿವಸೇನ ಅಕತಾದರಾಪಿ ¶ ಯೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ ಯೇನ ಬನ್ಧವಿಸೇಸೇನ ವಿಞ್ಞೂ ಗುಣದೋಸವಿದುನೋ ಸತ್ಥಞ್ಞುನೋ ಪಣ್ಡಿತಜನೇ ತೋಸೇನ್ತಿ ಪೀಣೇನ್ತಿ. ತೋಸೇನ್ತಿಯೇವ ಹಿ ತೇ ತಾದಿಸೇ ಸಾಭಾವಿಕಿಪಟಿಭಾವಿರಹೇಪಿ ಏತಾದಿಸೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಸುತಚಿನ್ತಾಭಾವನಾವಸೇನ ವಾಯಮನ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ನ ವಿಜ್ಜತೀ ಯಜ್ಜಪಿ ಪುಬ್ಬವಾಸನಾ-

ಗುಣಾನುಬನ್ಧಿ ಪಟಿಭಾನಮಬ್ಭುತಂ;

ಸುತೇನ ವಾಚು’ಸ್ಸಹನೇನುಪಾಸಿತಾ,

ಧುವಂ ಕರೋತ್ಯೇವ ಕಮಪ್ಯನುಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೧೦೪ ಗಾಥಾ].

ಪಟಿಭಾವನ್ತೋ ಹೇಯ್ಯೋಪಾದೇಯ್ಯಪರಿಚ್ಛೇದಲಕ್ಖಣಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ ನಾಮ, ತೇಯೇವ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ. ಸವಿಮ್ಹಯೋ ‘‘ಕೀದಿಸಾಯಂ, ತಾದಿಸೋಪಾಯನ್ತರರಹಿತಾನಮ್ಪಿ ಏತಾದಿಸೋ ಬನ್ಧೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ವಿಮ್ಹಯೇನ ಸಹ ವತ್ತಮಾನೋಪಿ. ಸೋವ ಬನ್ಧೋ ತಮೇವ ಬನ್ಧನಂ ತಾದಿಸೋಪಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿವಿರಹೇನೋಪೇಯ್ಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಭಾವತೋ, ನಾಞ್ಞೋತಿ.

೬-೭. ಇದಾನಿ ಕಬ್ಬನಾಟಕೇಸು ಅಪರಿಚಿತಾನಮಮ್ಹಾಕಂ ಗನ್ಥರಚನಾಸಭಾವಾವಬೋಧೋವ ಕುತೋತಿ ಓಸಕ್ಕನ್ತೇ ‘‘ಕಬ್ಬನಾಟಕಾ’’ದಿಗಾಥಾದ್ವಯೇನ ಸಮುಸ್ಸಾಹೇತಿ. ಕಬ್ಬನಾಟಕನಿಕ್ಖಿತ್ತನೇತ್ತಚಿತ್ತಾ ಕಬ್ಬನಾಟಕೇಸು ಸುತಾನುಲೋಕನಚಿನ್ತಾಭಾವನಾವಸೇನ ಠಪಿತನೇತ್ತಚಿತ್ತಾ ಕವಿಜ್ಜನಾ ಕಬ್ಬಕಾರಕಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಮತಂ ರಚಯನ್ತಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಏತಂ ಬನ್ಧನಂ ಪರಂ ಅತಿಸಯೇನ ನ ವಿಮ್ಹಯಕರಂ ಅಚ್ಛರಿಯಕರಂ ನ ಹೋತಿ, ನಿರನ್ತರಾಭಿಯೋಗತೋ ಸಿದ್ಧೋಪಾಯಮೂಲಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪೇಯ್ಯಭೂತಗನ್ಥಸಙ್ಖರಣಂ ಭವತ್ಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕವಿನೋ ಇದಂ ಕಬ್ಬನ್ತಿ ಚ, ನಟಕಸ್ಸ ಇದಂ ನಾಟಕಂ, ನಚ್ಚಗೀತಾದಿ. ಇಧ ಪನ ತಪ್ಪಟಿಪಾದಕಕಥಾಪಕಾಸಕಗನ್ಥೋ ನಾಟಕಂ ನಾಮ. ಕಬ್ಬಞ್ಚ ನಾಟಕಞ್ಚಾತಿ ಚ, ಕಬ್ಬನಾಟಕೇಸು ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ನೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಯೇಹೀತಿ ಚ ¶ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಯೇ ಜನಾ ತತ್ಥ ತೇಸು ಕಬ್ಬನಾಟಕೇಸು ಅವಿಹಿತಾದರಾಪಿ ಸವನಧಾರಣಾದಿವಸೇನ ಅಕತಸಮ್ಭಮಾ ಏವ ವಿಞ್ಞೂ ಯೇನ ಗನ್ಥರಚನಾವಿಸೇಸೇನ ತೋಸೇನ್ತಿ ಪೀಣೇನ್ತಿ, ತೇಯೇವ ಪಟಿಭಾವನ್ತೋ ಪಟಿಭಾನಸಙ್ಖಾತಪಞ್ಞವನ್ತೋ ಭವನ್ತಿ. ಸೋವ ಬನ್ಧೋ ಸವಿಮ್ಹಯೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನವಿಮ್ಹಯೇನ ಸಹಿತೋ. ಪಟಿಭಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಚ, ಸಹ ವಿಮ್ಹಯೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಚ, ಅವಿಹಿತೋ ಆದರೋ ಯೇಹೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಬಾಹಿರಸತ್ಥಾಭಿಯೋಗಾಭಾವೇಪಿ ಪುಬ್ಬವಾಸನಾಭಾವೇಪಿ ಇಹ ನಿರನ್ತರಾಭಿಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಾದಿಸಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ನ ವಿಜ್ಜತೀ ಯಜ್ಜಪಿ ಪುಬ್ಬವಾಸನಾ-

ಗುಣಾನುಬನ್ಧಿ ಪಟಿಭಾನಮಬ್ಭುತಂ;

ಸುತೇನ ವಾಚು’ಸ್ಸಹನೇನುಪಾಸಿತಾ,

ಧುವಂ ಕರೋತ್ಯೇವ ಕಮಪ್ಯನುಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೧೦೪ ಗಾಥಾ].

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯದಿ ಪುಬ್ಬವಾಸನಾಗುಣಾನುಬನ್ಧೀ ಅತೀತಜಾತಿಯಾ ಪರಿಚಯವಾಸನಾಗುಣಸ್ಸ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಅನುಬನ್ಧೋ ಯಸ್ಸತ್ಥಿ, ತಾದಿಸಂ ಅಬ್ಭುತಂ ಪಟಿಭಾನಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿಪಿ, ತಥಾಪಿ ಸುತೇನ ಸವನೇನ ಉಸ್ಸಹನೇನ ಪಗುಣಕರಣಾದಿವಾಚುಸ್ಸಹನೇನ ವಾ ಉಪಾಸಿತಾ ಕತಗುರುಪಾಸನಾ ವಾಚಾ ಕಮಪಿ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಂ ಧುವಂ ಏಕನ್ತೇನ ಕರೋತಿ ಏವಾತಿ.

ಏತ್ಥ ಕಬ್ಬಂ ನಾಮ ಮುತ್ತಕಕುಲಕಾದಿವಾಕ್ಯವಸೇನ ಚ ಅವಯವಸಭಾವೇಹಿ ತೇಸಂಯೇವ ಅನ್ತರವಾಕ್ಯಾವಯವಸಮೂಹೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ವುತ್ತವಿಸೇಸೇಹಿ ಪಭೇದಗತಂ ಕೇವಲಂ ಪಜ್ಜಮಯಂ ವಾ ಗಜ್ಜಮಯಂ ವಾ ಚಮ್ಪೂತಿಖ್ಯಾತಪಜ್ಜಗಜ್ಜಮಯಂ ವಾತಿ ಮಹಾವಾಕ್ಯಸಭಾವೇನ ಚ ತಿಟ್ಠತಿ. ನಾಟಕಂ ನಾಮ ಭರತಾದಿನಟಸತ್ಥಗತನಾನಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸಿತಸಭಾವಂ. ಕಬ್ಬಞ್ಚ ಇಧೇವ ದಸ್ಸಿತಲಕ್ಖಣತೋ ಏಕದೇಸಯುತ್ತಪ್ಪಕರಣಾದಿನವರೂಪಕಾನಿ ಚ ನಾಟಿಕಾ ಚ ಭವನ್ತಿ. ಕಬ್ಬಲಕ್ಖಣಂ ಪನ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ–

‘‘ಸಗ್ಗಬನ್ಧೋ ¶ ಮಹಾಕಬ್ಬ-ಮುಚ್ಚತೇ ತ್ವಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ;

ಪಣಾಮೋ ವತ್ಥುನಿದ್ದೇಸೋ, ಆಸೀಸಾಪಿ ಚ ತಮ್ಮುಖಂ.

ಇತಿಹಾಸಕಥುಬ್ಭೂತಂ, ಸನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯಮ್ಪಿ ವಾ;

ಚತುವಗ್ಗಫಲಾಯತ್ತಂ, ಚತುರೋದಾತ್ತನಾಯಕಂ.

ಪುರಣ್ಣವುತುಸೇಲಿನ್ದು-ಸವಿತೂದಯವಣ್ಣನಂ;

ಉಯ್ಯಾನಸಲಿಲಕ್ಕೀಳಾ, ಮಧುಪಾನರತುಸ್ಸವಂ.

ವಿಪ್ಪಲಮ್ಭವಿವಾಹೇಹಿ, ಕುಮಾರೋದಯವಡ್ಢಿಹಿ;

ಮನ್ತದೂತಪ್ಪಯಾನಾಜಿ-ನಾಯಕಾಭ್ಯೂದಯೇಹಿಪಿ.

ಅಲಙ್ಕತಮಸಂಖಿತ್ತ-ರಸಭಾವನಿರನ್ತರಂ;

ನಾತಿವಿತ್ಥಿಣ್ಣಸಗ್ಗೇಹಿ, ಪಿಯವುತ್ತಸುಸನ್ಧಿಭಿ.

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭಿನ್ನಸಗ್ಗನ್ತೇ-ಹುಪೇತಂ ಲೋಕರಞ್ಜಕಂ;

ಕಬ್ಬಂ ಕಪ್ಪನ್ತರಟ್ಠಾಯಿ, ಜಾಯತೇ ಸಾಧ್ವಲಙ್ಕತೀ’’ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೧೪ – ೧೯ ಗಾಥಾ].

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸಗ್ಗಬನ್ಧೋ ಸಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದವಿಸೇಸೇಹಿ ಬನ್ಧೋ ‘‘ಮಹಾಕಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಉಚ್ಚತೇ. ಅಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ತು ವುಚ್ಚತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾಕಕ್ಖಿಗೋಳಕನಯೇನ ತಮ್ಮುಖಂ ತಸ್ಸ ಕಬ್ಬಸ್ಸ ಆದಿ ಪನ ಪಣಾಮೋ ದೇವತಾನಮಸ್ಸನಂ ವಾ, ವತ್ಥುನಿದ್ದೇಸೋ –

‘‘ಅಸ್ತ್ಯುತ್ತರಸ್ಯಾಂ ದಿಗಿ ದೇವತಾತ್ಮ,

ಹಿಮಾಲಯೋ ನಾಮ ನಗಾಧಿರಾಜ?;

ಪೂವಾಪರೇಙ ವಾರಿನಿಧೀ ವಿಗಾಹ್ಯ,

ಸ್ಥಿತ? ಪಥಿಝಾ ಇವ ಮಾನದಣ್ಡ?’’ [ಕುಮಾರಸಮ್ಭವ ೧.೧.].

ಇಚ್ಚಾದಿಬನ್ಧಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಕಸ್ಸಚಿ ವತ್ಥುನೋ ದಸ್ಸನಂ, ಆಸೀಸಾಪಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪೀಣಯತಂ ಮನ’’ ಮಿಚ್ಚಾದಿಇಟ್ಠಾಸೀಸನಂ ವಾ ಭವತಿ.

ಇತಿಹಾಸಕಥುಬ್ಭೂತಂ ಪುರಾವುತ್ತಕಥಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ ವಾ ಸನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯಮ್ಪಿ ಸೋಭನಾನಮ್ಪಿ ರಾಜಚರಿಯಾದಿನಿಸ್ಸಯಂ ವಾ ಚತುವಗ್ಗಫಲಾಯತ್ತಂ ¶ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸುಖಕಾರಣಂ ಧಮ್ಮೋ, ವಿಜ್ಜಾಭೂಮಿಆದೀನಂ ಸಞ್ಚಯೋ, ಸಞ್ಚಿತಾನಂ ರಕ್ಖಾ ಚ ಅತ್ಥೋ, ಅಪಾಯಸಂವತ್ತನಿಕಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಮೋ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ನಿವತ್ತಿಹೇತು ಮೋಕ್ಖೋ ಚಾತಿ ಚತುವಗ್ಗಫಲಾಧೀನಂ ಚತುರೋದಾತ್ತನಾಯಕಂ ಉಸ್ಸಾಹಸತ್ತಿಮನ್ತಸತ್ತಿಪಭೂಸತ್ತಿಯೋಗತೋ ಚತುರೋ ದಕ್ಖೋ ಚಾಗಾತಿಸಯಾದಿಯೋಗೇನ ಉದಾತ್ತೋ ಉಳಾರೋ ಸಪಕ್ಖೋ, ವಿಪಕ್ಖೋ ವಾ ನಾಯಕೋ ಯತ್ಥ, ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪುರಣ್ಣವುತುಸೇಲಿನ್ದು-ಸವಿತೂದಯವಣ್ಣನಂ ಪುರಂ ನಗರಂ, ಅಣ್ಣವಂ ಸಾಗರಂ, ಉತು ಹೇಮನ್ತವಸನ್ತಾದಿಉತು, ಸೇಲಂ ಪಬ್ಬತೋ, ಇನ್ದುಸವಿತೂದಯೋ ಚನ್ದಸೂರಿಯಾನಂ ಉದಯೋ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ವಣ್ಣನಂ ಯತ್ಥ, ತಂ. ಸವಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ತುಪಚ್ಚಯನ್ತೋ. ಉಯ್ಯಾನಸಲಿಲಕ್ಕೀಳಾಮಧುಪಾನರತುಸ್ಸವಂ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಾಸುರಾಪಾನರತಿಕೀಳಾಸಙ್ಖಾತೋ ಉಸ್ಸವೋ ಯತ್ಥ, ತಂ ವಿಪ್ಪಲಮ್ಭವಿವಾಹೇಹಿ ದಾರಾವಿಯೋಗದಾರಪರಿಗ್ಗಹೇಹಿ ಚ ಕುಮಾರೋದಯವಡ್ಢಿಹಿ ಕುಮಾರುಪ್ಪತ್ತಿಕುಮಾರವಡ್ಢೀಹಿ ಚ ಮನ್ತದೂತಪ್ಪಯಾನಾಜಿನಾಯಕಾಭ್ಯೂದಯೇಹಿ ನೀತಿಜಾನನಪಞ್ಞಾ ಮನ್ತೋ, ಸನ್ಧಾನಕಾರಕೋ ದೂತೋ, ಯುದ್ಧಾಭಿಗಮನಂ ಪಯಾನಂ, ಯುದ್ಧಸಙ್ಖಾತೋ ಆಜಿ, ಸಪಕ್ಖನಾಯಕಸ್ಸ ಅಭಿವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತೋ ಅಭ್ಯೂದಯೋ ಚಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಂ ಸಜ್ಜಿತಂ ಅಸಂಖಿತ್ತ…ಪೇ… ನ್ತರಂ ಅಸಂಖಿತ್ತಾ ವಿತ್ಥಾರಾ ರಸಾ ಸಿಙ್ಗಾರಾದಯೋ ಅಟ್ಠ ಭಾವಾ ರತಿಉಸ್ಸಾಹಾದಯೋ ಚಾತಿ ಇಮೇಹಿ ನಿರನ್ತರಂ ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಂ ಪಿಯವುತ್ತಸುಸನ್ಧಿಭಿ ಸುತಿಸುಭಗೇಹಿ ಇನ್ದವಜಿರಾದೀಹಿ ವುತ್ತೇಹಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧಪರಿಚ್ಛೇದತಾಯ ಸೋಭನಾ ಸನ್ಧಿ ಯೇಸಂ ಸಗ್ಗಾನಂ, ತೇಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಭಿನ್ನಸಗ್ಗನ್ತೇಹಿ ಭಿನ್ನಸಗ್ಗಾ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಯೇಸಂ, ತೇಹಿ ನಾತಿವಿತ್ಥಿಣ್ಣಸಗ್ಗೇಹಿ ನಾತಿವಿತ್ಥಾರಸಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೇಹಿ ಉಪೇತಂ ಯುತ್ತಂ ಸಾಧ್ವಲಙ್ಕತಿ ಸೋಭನಾಲಙ್ಕಾರವನ್ತಂ ಕಬ್ಬಂ ಲೋಕರಞ್ಜಕಂ ತಂ ಸಮಾನಂ ಕಪ್ಪನ್ತರಟ್ಠಾಯಿ ಕಪ್ಪನಿರನ್ತರಟ್ಠಾಯಿ ಕಪ್ಪನ್ತರೇ ಠಾಯಿ ವಾ ಜಾಯತೇ. ಏತ್ಥ ಮಧುಪಾನಾದಿರಹಿತಪುರವಣ್ಣನಾದಯೋಪಿ ತಞ್ಞೂನಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತಿ ಚೇ, ತಂಪ್ಯದುಟ್ಠಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಕಬ್ಬಂ ¶ ನ ದುಸ್ಸತಙ್ಗೇಹಿ, ನ್ಯೂನಮಪ್ಯತ್ರ ಕೇಹಿಚಿ;

ಬನ್ಧಙ್ಗಸಮ್ಪದಾ ತಞ್ಞೂ, ಕಾಮಮಾರಾಧಯನ್ತಿ ಚೇ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅತ್ರ ಇಮೇಸು ಕಬ್ಬಙ್ಗೇಸು ಮಜ್ಝೇ ಕೇಹಿಚಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಕೇಹಿಚಿ ಅವಯವೇಹಿ ನ್ಯೂನಮಪಿ ಊನಮಪಿ, ನಿಸದ್ದೋತ್ರತಬ್ಭಾವೇ. ಕಬ್ಬಂ ನ ದುಸ್ಸತಿ, ತಂ ಪನ ಅದುಸ್ಸನಂ ಬನ್ಧಙ್ಗಸಮ್ಪದಾ ರಚಿತಪುರವಣ್ಣನಾದಿಅಙ್ಗಸಮ್ಪದಾ ತಞ್ಞೂ ಕಬ್ಬಞ್ಞೂ ಜನೇ ಕಾಮಂ ಇಚ್ಛಾನುರೂಪಂ ಚೇ ಆರಾಧಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಭವತಿ. ಪುನಪಿ ನಾಯಕವಣ್ಣನಾಸು ಸಪಕ್ಖನಾಯಕಂ ವಣ್ಣೇತ್ವಾ ತೇನ ನಿರಾಕರಣಭಾವಮ್ಪಿ. ನೋ ಚೇ, ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ ವಣ್ಣೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಾಯಕೇನ ತಸ್ಸಾಭಿಭವನಮ್ಪಿ ವಣ್ಣೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಗುಣತೋ ಪಠಮಂ ವತ್ವಾ, ನಾಯಕಂ ತೇನ ಸತ್ತುನೋ;

ನಿರಾಕರಣಮಿಚ್ಚೇಸ, ಮಗ್ಗೋ ಪಕತಿಸುನ್ದರೋ.

ವಂಸವೀರಸುತಾದೀನಿ, ವಣ್ಣಯಿತ್ವಾ ರಿಪುಸ್ಸಪಿ;

ತಜ್ಜಯಾ ನಾಯಕುಕ್ಕಂಸ-ಕಥನಞ್ಚ ಸುಖೇತಿ ನೋ’’ತಿ.

೮.

ಬನ್ಧೋ ಚ ನಾಮ ಸದ್ದತ್ಥಾ, ಸಹಿತಾ ದೋಸವಜ್ಜಿತಾ;

ಪಜ್ಜಗಜ್ಜವಿಮಿಸ್ಸಾನಂ, ಭೇದೇನಾ’ಯಂ ತಿಧಾ ಭವೇ.

೮. ಏವಮೇತೇಹಿ ಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಬನ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ಕತ್ತುಮಾರಭತೇ ‘‘ಬನ್ಧೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ದೋಸವಜ್ಜಿತಾ ದೋಸೇಹಿ ಸದ್ದನಿಸ್ಸಿತೇಹಿ, ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತೇಹಿ ಚ ವಿರೋಧೇಹಿ ವಜ್ಜಿತಾ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ, ತೇ ವಾ ವಜ್ಜಿತಾ ಯೇಹಿ, ಸದ್ದತ್ಥಾ ಸಹಿತಾ ಏಕೀಭೂತಾ. ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಯೇಹಿ ತೇ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಸಹಿತಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಹಿತಾನಂ ಭಾವೋ ಸಹದಯಹಿಲಾದಕಾರಣಂ ಸಾಧ್ಯಂ ಸಾಹಿಚ್ಚಂ. ಇತಿ ದೋಸವಜ್ಜಿತೇ ಸಹಿತೇ ಸದ್ದತ್ಥೇ ಪಸಿದ್ಧಭಾವೇನ ಅನುವದಿತ್ವಾ ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ಸಭಾವವುತ್ತಿವಙ್ಕವುತ್ತಿಅಲಙ್ಕಾರವುತ್ತಿವಸೇನ ತಿವಿಧೋಪೀತಿ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಂ ಬನ್ಧಸರೀರಂ ವಿಧೀಯತೇ ಯಥಾ ‘‘ಯೋ ಕುಣ್ಡಲೀ, ಸೋ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ. ಚಸದ್ದೋವತ್ತಬ್ಬನ್ತರಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಚಯೋ, ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತ್ಥ ¶ ಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾದಬ್ಬಲಕ್ಖಣೋ ಸದ್ದಾನಮತ್ಥೋ ಮುಖ್ಯೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ. ಮುಖ್ಯಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧತ್ತಾ ತಿವಿಧೇಸು ಸದ್ದೇಸು ತಬ್ಬಾಚಕೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ ಜಾತಿಸದ್ದೋ ಗುಣಸದ್ದೋ ಕ್ರಿಯಾಸದ್ದೋ ದಬ್ಬಸದ್ದೋತಿ. ತಿವಿಧೋ ಹಿ ಸದ್ದೋ ವಾಚಕೋ ಲಕ್ಖಣಿಕೋ ಬ್ಯಞ್ಜಕೋತಿ ಬ್ಯಾಪಾರಭೇದೇನ. ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಚ ನಾಮ ಸದ್ದಸ್ಸ’ತ್ಥಪ್ಪತೀತಿಕಾರಿತ್ತಮೇವ. ಸೋ ಹಿ ತಿವಿಧೋ ಮುಖ್ಯೋ ಲಕ್ಖಣೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾವೋ ಚೇತಿ. ತತ್ಥ ಜಾತ್ಯಾದಿನಿರನ್ತರತ್ಥವಿಸಯೋ ಸದ್ದಬ್ಯಾಪಾರೋ ಮುಖ್ಯೋ. ಸೋಯೇವ ಅಭಿಧಾತಿ ಉಚ್ಚತೇ. ತಂಬ್ಯಾಪಾರವಾ ಅಬ್ಯವಹಿತಜಾತ್ಯಾದಿಸಕೇಹಿ ತಮತ್ಥಂ ಮುಖ್ಯಭಾವೇನ ಯೋ ವದತಿ ಗೋಆದಿಕೋ, ಸೋ ವಾಚಕೋ. ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥವಿಸಯನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಸದ್ದಬ್ಯಾಪಾರೋ ಲಕ್ಖಣೋ. ಸಾ ದುವಿಧಾ ಸುದ್ಧಾ, ಉಪಚಾರಮಿಸ್ಸಾ ಚೇತಿ. ತತ್ಥ ಸುದ್ಧಾ ಯಥಾ ‘‘ಗೋ ಮುಚ್ಚತು, ಮಞ್ಚಾ ಉಗ್ಘೋಸೇನ್ತಿ, ಗಙ್ಗಾಯಂ ಘೋಸೋ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಗೋಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸನಂ ಗೋತ್ತಸಾಮಞ್ಞಮೇವೋಚ್ಚತೇ, ನ ತು ಗೋಬ್ಯತ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ವಿಸೇಸ್ಯಂನಾಭಿಧಾ ಗಚ್ಛೇ, ಖೀಣಸತ್ತಿ ವಿಸೇಸನೇ’’ತಿ [ಕಾಬ್ಯಪ್ಪಕಾಸೇ ದುತಿಯಉಲ್ಲಾಸೇ ಆಗತನ್ಯಾಯೋ’ಯಂ].

ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಕತ್ತಾ, ಅಸರೀರತ್ತಾ ಚ. ತತ್ಥ ಬನ್ಧನಮೋಚನಾನಿ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ಗೋಬ್ಯತ್ತಿ ಆಕಡ್ಢೀಯತೇ, ತಥಾ ಮಞ್ಚಾನಮುಗ್ಘೋಸನಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಉಗ್ಘೋಸನಕ್ರಿಯಾಸಿದ್ಧ್ಯತ್ಥಂ ಮಞ್ಚಸಮಙ್ಗಿನೋ ಪುರಿಸಾ ಆಕಡ್ಢೀಯನ್ತಿ. ತಥಾ ಗಙ್ಗಾಸದ್ದವಾಚ್ಚಸ್ಸ ಜಲಪ್ಪವಾಹಸ್ಸ ಘೋಸಪ್ಪತ್ಯಾಕರತಾ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಗಙ್ಗಾಸದ್ದೋ ಅತ್ತನೋಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸೋದಕಪ್ಪವಾಹಸ್ಸ ನಿಕಟಂ ತಟಂ ಲಕ್ಖೇತಿ. ಉಪಚಾರಸ್ಸಾನೇಕಪ್ಪಕಾರತ್ತಾ ಉಪಚಾರಮಿಸ್ಸಾ ಲಕ್ಖಣಾಪ್ಯನೇಕಧಾ ಸಿಯಾ. ಯಥಾ ಕತ್ಥಚಿ ಕಾರಣೇ ಕಾರೀಯಮುಪಚರಿಯತೇ, ಯಥಾ ‘‘ಆಯು ಘತ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಕಾರಣಕಾರಿಯಾನಮಭೇದೋ ಯಥಾ ‘‘ಆಯುಯೇವೇದ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ¶ ಉಪಮಾನೇ ಉಪಮೇಯ್ಯಮುಪಚರೀಯತೇ, ಯಥಾ ‘‘ಗೋ ಬಾಹಿಕೋ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಅಭೇದೋ ತೇಸಂ, ಯಥಾ ‘‘ಗೋಯೇವಾಯ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ತದಾಧಾರತಾಯ [ತದತ್ಥತಾಯ (ಕ.)] ತಂಬ್ಯಪದೇಸೋ, ಯಥಾ ‘‘ಪದೀಪಟ್ಠಾ ಕಪಲ್ಲಿಕಾ ಪದೀಪೋ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ತಂಕಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧಾ ತಂಬ್ಯಪದೇಸೋ, ಯಥಾ ‘‘ಅವಡ್ಢಕೀಪಿ ವಡ್ಢಕೀ ಅಯ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಸಂಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧಾ, ಯಥಾ ‘‘ರಾಜಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಪುರಿಸೋ ರಾಜಾಯ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಅವಯವೇ ಸಮುದಾಯಬ್ಯಪದೇಸೋ, ಯಥಾ ‘‘ಪಟೇಕದೇಸೇ ಪಟಸದ್ದೋ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಲಕ್ಖಣಾಯ ನಿಸ್ಸಯೋ ಸದ್ದೋ ಲಕ್ಖಣಿಕೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾವೋ ಪನ ಪರಪರಿಯಾಯೋ ಸದ್ದಸ್ಸ ತತಿಯೋ ಬ್ಯಾಪಾರೋ. ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯೋ ಸದ್ದೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ. ಇಚ್ಚೇತಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸದ್ದಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋಪಿ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ ವಾಚ್ಚೋ ಲಕ್ಖಣಿಯೋ ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯೋತಿ. ತತ್ಥ ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯೋಯೇವತ್ಥೋ ಬನ್ಧಸತ್ಥಾ ವುಚ್ಚತೇ. ತೇನೇವ ಪಧಾನಬ್ಯಙ್ಗ್ಯೋ ಬನ್ಧೋ ಉತ್ತಮೋ, ಅಪಧಾನಬ್ಯಙ್ಗ್ಯೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಅಬ್ಯಙ್ಗ್ಯೋ ಅಧಮೋ, ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯೇನ ವಿನಾ ಬನ್ಧೋ ನಿಜ್ಜೀವೋ ಸಿಯಾತಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನಂ ಪವತ್ತಿ, ಸಭಾವವುತ್ತಿ ಬನ್ಧೋಪಿ ತು ನಿಜ್ಜೀವೋತಿ ನಾಸಙ್ಕನೀಯೋ. ಯಸ್ಮಾ ಕವೀನಂ ಲೋಕವೋಹಾರಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಭಾವವುತ್ತಿಯೇವ ಗಮೇತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸಕಲಲೋಕಟ್ಠಿತಿಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಕವಿಯೇವ ನ ಹೋತೀತಿ.

ಅಥೇತ್ಥ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ತಾದಿಸಜನಾವಬೋಧತ್ಥಂ ಸಮುದಾಹರಿಸ್ಸಾಮ ‘‘ಮುನಿನ್ದವದನಮ್ಭೋಜೇ’’ತ್ಯಾದಿ. ಏತ್ಥ ವಾಣೀಸದ್ದಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ವಾಚ್ಚತ್ಥೋ. ವಾಣೀ ನಾಮ ಚೇತನಾ, ತಸ್ಸಂ ಯಾವ ದೇವತತ್ಥಂ ನಾರೋಪ್ಯತೇ, ತಾವ ತಪ್ಪತೀ ಅತ್ತನೋ ಮನೋಸಮ್ಪೀಣನಆಸೀಸನಾ ನ ಸಂಗಚ್ಛತೀತಿ ವಾಕ್ಯಸಾಮತ್ಥಿಯಾಯೇವ ವಾಣಿಯಂ ಸಾಯಮೋಚಿತ್ಯಭೇದೇನ ದೇವತಾಸದ್ದಸ್ಸ ಆರೋಪಿತೋತ್ಥೋ ಲಕ್ಖಣಿಯೋ. ತಥಾ ವದನಸದ್ದಸ್ಸಾಪಿ ಮುಖಂ ವಾಚ್ಚತ್ಥೋ. ಅಮ್ಭೋಜಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮಾರೋಪಿತೋತ್ಥೋ ಲಕ್ಖಣಿಯೋ. ಮನೋಸಮ್ಪೀಣನಸ್ಸ ತು ಅಞ್ಞಥಾ ಅನುಪಪತ್ತಿಯಾ ಪಸ್ಸದ್ಧ್ಯಾದಿಕ್ಕಮೇನ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧಸಮ್ಭವಾ ಅನಾಯಾಸೇನ ¶ ವಿಚಿತ್ತಾನೇಕಸದ್ದತ್ಥಪಟಿಭಾನೇನ ಗನ್ಥಪರಿಸಮತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಯಥಿಚ್ಛಿತತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಹೋತೇವ, ಅಯಂ ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯತ್ಥೋ. ತಬ್ಬಾಚಕಾ ಸದ್ದಾ ವಾಚಕಲಕ್ಖಣಿಕಬ್ಯಞ್ಜಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸದ್ದತ್ಥವಿಚಾರೋ ಗನ್ತಬ್ಬೋ.

ತಮೇವಂ ಯಥಾವುತ್ತಬನ್ಧಸರೀರಂ ಕತಿವಿಧಮಿಚ್ಚಾಹ ‘‘ಪಜ್ಜೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಬನ್ಧೋ ಬನ್ಧಸರೀರಂ ತಿಧಾ ಭವೇ ತಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಿಯಾ, ನಾಧಿಕಂ ನಾಪ್ಯೂನಂ. ಕಥಂ? ಪಜ್ಜಗಜ್ಜವಿಮಿಸ್ಸಾನಂ ಭೇದೇನ ಪಜ್ಜಸಭಾವಾದೀನಂ ವಿಸೇಸೇನ ತಿಧಾ ಭವೇತಿ ಪಕತಂ. ತತ್ಥ ಪಜ್ಜಂ ನಾಮ ಅಮ್ಹೇಹಿಯೇವ ವಿರಚಿತವುತ್ತೋದಯಾಖ್ಯೇ ಛನ್ದಸಿ ನಿರೂಪಿತಾ ವುತ್ತಜಾತಿಪ್ಪಭೇದಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕತ್ಥಾ ನಿರೂಪಿತೋ ಮುತ್ತಕಾದಿಪಿ ವುತ್ತಜಾತಿಪ್ಪಕಾರೋಯೇವ. ತೇನೇವೇತ್ಥ ತೇಸಮದಸ್ಸನಂ. ತೇಸು ಏಕಗಾಥಾ ನಿಟ್ಠಿತತ್ಥಾ ಸಪ್ಪಧಾನಾ ಗಾಥನ್ತರಾನಿರಪೇಕ್ಖಾ ಮುತ್ತಕಂ, ಏಕಕ್ರಿಯಾದಾನೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಾಪೇಕ್ಖಾ ನಿಟ್ಠಿತತ್ಥಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅನಿಟ್ಠಿತತ್ಥಾ ಗಾಥಾ ಕುಲಕಂ, ನಾನಾಭಿತ್ತಿಯೋ ಭಿನ್ನಕಿರಿಯೋ ಸಪ್ಪಧಾನಾ ಗಾಥಾ ಕೋಸೋ ವಿಯ ಠಪಿತಾ ಕೋಸೋ, ಏಕಭಿತ್ತಿಪದೋಸಾದಿಕಂ ವಣ್ಣೇತುಂ ಸಮುದಾಯೇನ ಪವತ್ತಾ ಭಿನ್ನಕ್ರಿಯಾ ಗಾಥಾ ಸಙ್ಘಾತೋ, ಸೋಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಪಜ್ಜಪ್ಪಕಾರೋ ಯಥಾವುತ್ತಸಗ್ಗಬನ್ಧೋವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ. ಗಜ್ಜಂ ನಾಮ ಪಾದಸನ್ನಿಟ್ಠಾನರಹಿತೋ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪ್ಪಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಸ ತು ದ್ವೇ ಪಕಾರಾ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾ, ಕಥಾತಿ. ವಿಮಿಸ್ಸಂ ಪಜ್ಜಗಜ್ಜಮಯಂ ನಾಟಕಪ್ಪಕರಣಾದಿ, ಚಮ್ಪೂ ಜಾತಕಮಾಲಾದಿಕಾ ಚ.

೮. ಇದಾನಿ ಸಞ್ಜಾನನಾಭಿಲಾಸೀನಂ ಅಲಙ್ಕಾರನಿಸ್ಸಿತಂ ಬನ್ಧಸರೀರಂ, ಸೋವ ಬನ್ಧೋತಿ ಅಧಿಕತಂ, ‘‘ಯೋ ಕುಣ್ಡಲೀ, ಸೋ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ ಪಸಿದ್ಧಕುಣ್ಡಲಿತ್ತಾನುವಾದೇನ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಸ್ಸ ದೇವದತ್ತತ್ತವಿಧಾನಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬನ್ಧೋ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ಚ ಬನ್ಧನಂ ಪನ. ದೋಸವಜ್ಜಿತಾ ಸದ್ದತ್ಥನಿಸ್ಸಿತದೋಸೇಹಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ, ತೇ ವಾ ವಜ್ಜಿತಾ ಏತೇಹಿ ತಾದಿಸಾ. ಸಹಿತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುರೂಪತ್ಥೇನ ಸಹಭಾವಂ ಗತಾ. ಸದ್ದತ್ಥಾ ಸದ್ದೋ, ¶ ಅತ್ಥೋ ಚ. ಏವಂಪಕಾರೇಹಿ ತು ಈದಿಸಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ವಿಞ್ಞೂನಂ ತುಟ್ಠಿಜನಕಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುರೂಪಗುಣಸಹಿತಾನಂ ಭಾವೋತಿ ವಚನತ್ಥೇನ ‘‘ಸಾಹಿಚ್ಚ’’ಮಿತಿ ವದನ್ತಿ. ಸದ್ದತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ? ಸದ್ದೋ ಪನ ಅತ್ಥಪ್ಪತೀತಿಯಂ ಅತ್ತನೋ ಮುಖ್ಯಬ್ಯಾಪಾರಂ ಲಕ್ಖಣಬ್ಯಾಪಾರಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾವಬ್ಯಾಪಾರಞ್ಚೇತಿ ತಿವಿಧಂ ಬ್ಯಾಪಾರಭೇದೇನ. ಕಮತೋ ವಾಚಕೋ ಲಕ್ಖಣಿಕೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಚೇತಿ ತಿವಿಧೋ. ತಥಾ ಅತ್ಥೋಪಿ ವಾಚ್ಚೋ ಲಕ್ಖಣಿಯೋ ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯೋ ಚೇಭಿ ತಿವಿಧೋ. ಅತ್ರ ತು ವಾಚಕೋ ಸದ್ದೋ ಅತ್ತನಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಮುಖ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾದಬ್ಬಭೇದೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧತ್ತಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾದಬ್ಬಸದ್ದವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ. ವಾಚಕಸದ್ದಸ್ಸ ಮುಖ್ಯಬ್ಯಾಪಾರೋ ‘‘ಅಭಿಧಾ’’ತಿ ಚ ವೋಹರೀಯತಿ. ಸೋ ಮುಖ್ಯಬ್ಯಾಪಾರೋ ಜಾತ್ಯಾದೀಹಿ ಅಬ್ಯವಹಿತತ್ಥೇವ ವತ್ತತೇ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಗೋ ನೀಲಂ ಪಾಚಕೋ ವಿಸಾಣಿ’’ಚ್ಚಾದೋ ಗೋಆದಿಸದ್ದಾನಂ ಮುಖ್ಯಬ್ಯಾಪಾರೋ ಗೋಪಿಣ್ಡನೀಲಪಟಪಾಚಕಕತ್ತುಸಿಙ್ಗೀತಿ ದಬ್ಬಾನಂ ವಿಸೇಸನಭೂತಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾದಬ್ಬೇಸ್ವೇವ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಪನ ಜಾತ್ಯಾದೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಗೋಪಿಣ್ಡಾದೀಸೂತಿ. ವುತ್ತಂ ಹಿ–

‘‘ವಿಸೇಸ್ಯಂ ನಾಭಿಧಾ ಗಚ್ಛೇ, ಖೀಣಸತ್ತಿ ವಿಸೇಸನೇ’’ತಿ [ಕಾಬ್ಯಪ್ಪಕಾಸೇ ದುತಿಯಉಲ್ಲಾಸೇ ಆಗತನ್ಯಾಯೋ’ಯಂ].

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ವಿಸೇಸನೇ ವಿಸೇಸನಭೂತಜಾತ್ಯಾದಿಮ್ಹಿ ಖೀಣಸತ್ತಿ ಖೀಣಬ್ಯಾಪಾರವತೀ ಅಭಿಧಾ ಮುಖ್ಯಬ್ಯಾಪಾರೋವ ವಿಸೇಸ್ಯಂ ದಬ್ಬಂ ನ ಗಚ್ಛೇ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ.

ಜಾತ್ಯಾದೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಗೋಪಿಣ್ಡಾದಿಕಂ ಅಭಿಧಾ ನ ವದತಿ ಚೇ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ‘‘ಗೋ ಗಚ್ಛತಿ, ನೀಲಂ ನಿವಾಸೇತಿ, ಪಾಚಕೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಸಿಙ್ಗೀ ಧಾವತಿ’’ಚ್ಚಾದೀಸು ಜಾತ್ಯಾದಿವಿಸಿಟ್ಠಗೋಪಿಣ್ಡಾದೀನಂ ಗೋಆದಿಸದ್ದಸ್ಸ ಕಥಂ ವಾಚಕತ್ತಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ದಬ್ಬಾಧೀನಜಾತಿಗುಣಾದೀಸು ವುತ್ತೇಸು ತಬ್ಬಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ದಬ್ಬಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯತೋ ವಾಚಕತ್ತಾ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಸುದ್ಧಲಕ್ಖಣಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸೇವ ವಿಸಯೋ. ಲಕ್ಖಣಬ್ಯಾಪಾರೋಪಿ ಸುದ್ಧೋ ಉಪಚಾರಮಿಸ್ಸೋತಿ ದುವಿಧೋ. ¶ ತತ್ಥ ಸುದ್ಧೋ ಲಕ್ಖಣಬ್ಯಾಪಾರೋ ಜಾತ್ಯಾದಿವಜ್ಜಿತತ್ಥವಿಸಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಗೋ ಗಚ್ಛತಿ, ನೀಲಂ ನಿವಾಸೇತಿ, ಪಾಚಕೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಸಿಙ್ಗೀ ಧಾವತಿ, ಮಞ್ಚಾ ಉಗ್ಘೋಸೇನ್ತಿ, ಗಙ್ಗಾಯಂ ಘೋಸೋ’’ತ್ಯಾದೀಸು ಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾಸಿಙ್ಗದಬ್ಬಮಞ್ಚಗಙ್ಗಾದೀನಂ ಗಮನಾದೀಹಿ ಯೋಗಾಸಮ್ಭವತೋ ಜಾತಿಗುಣಾದಯೋ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಗಮನನಿವಾಸನಆಗಮನಧಾವನಉಗ್ಘೋಸನಘೋಸಾದೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಗೋಪಿಣ್ಡಾದಯೋ ಪರಾಮಸತಿ.

ಮಿಸ್ಸೋ ತು ಉಪಚಾರಭೇದೇನ ಬಹುವಿಧೋ. ತಥಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕಾರಣೇ ಕಾರಿಯಮುಪಚರೀಯತೇ, ಯಥಾ ‘‘ಆಯುಘತ’’ನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ಆಯುವಡ್ಢನಕಾರಣಭೂತೇ ಘತೇ ಕಾರಿಯಭೂತಆಯುನೋ ವೋಹಾರೋ ಆರೋಪಿತೋ ಹೋತಿ. ಉಪರಿಪಿ ಉಪಚಾರೋ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಅತಂಸಭಾವೇ ಹಿ ತಂಸಭಾವಾರೋಪನಂ ಉಪಚಾರೋ. ಕತ್ಥಚಿ ಕಾರಣಕಾರಿಯಾನಮಭೇದೋ, ಯಥಾ ‘‘ಆಯುಯೇವ ಘತ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಮೇಯ್ಯಉಪಮಾನೋಪಚಾರೋ, ಯಥಾ ‘‘ಗೋ ಬಾಹಿಕೋ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಮಾನಉಪಮೇಯ್ಯಾನಮಭೇದೋ, ಯಥಾ ‘‘ಗೋಯೇವಾಯಂ ಬಾಹಿಕೋ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ತದಾಧಾರತಾಯ ತದೂಪಚಾರೋ, ಯಥಾ ‘‘ಪದೀಪಟ್ಠಾ ಕಪಲ್ಲಿಕಾ ಪದೀಪೋ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಕ್ರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ತಂಬ್ಯಪದೇಸೋ, ಯಥಾ ‘‘ಅವಡ್ಢಕೀಪಿ ವಡ್ಢಕೀ ಅಯ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಸಂಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ತಂಬ್ಯಪದೇಸೋ, ಯಥಾ ‘‘ರಾಜವಲ್ಲಭೋಪಿ ರಾಜಾ ಅಯ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಅವಯವೇ ಸಮುದಾಯಬ್ಯಪದೇಸೋ, ಯಥಾ ‘‘ಪಟೋ ದಡ್ಢೋ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ಮುಖೇನ ಉಪಚಾರಭೇದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾವಬ್ಯಾಪಾರೋ ಏವ ‘‘ಧನ’’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ತತಿಯಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ತಾದಿಸವಾಕ್ಯಮೇವ ವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥ ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯತ್ಥಂ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಜೀವಿತಮಿತಿ ಚ, ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯತ್ಥಪಧಾನಂ ಬನ್ಧಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಚ, ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯತ್ಥಪಧಾನರಹಿತಂ ಮಜ್ಝಿಮನ್ತಿ ಚ, ಅಬ್ಯಙ್ಗ್ಯಬನ್ಧಂ ಅಧಮಮಿತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

ಅತ್ಥಪ್ಪತೀತಿಯಂ ಸದ್ದ-ಬ್ಯಾಪಾರೋ ತಿವಿಧೋ ಭವೇ;

ಮುಖ್ಯೋ ಲಕ್ಖಣಬ್ಯಞ್ಜನ-ಸಭಾವೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ತು.

ಅಭಿಧಾಪರಪರಿಯಾಯೋ, ¶ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಪಠಮೋ ಭವೇ;

ಧನನ್ತಾಪರಪರಿಯಾಯೋ, ಬ್ಯಾಪಾರೋ ತತಿಯೋ ಪುನ.

ಮುಖ್ಯೋ ನಿರನ್ತರತ್ಥೇಸು, ಲಕ್ಖಣಾ ತು ತಿರೋಹಿತೇ;

ಅತ್ಥೇ’ತರೋ ತು ವಾಕ್ಯಸ್ಸ, ಅತ್ಥೇಯೇವ ಪವತ್ತತಿ.

ಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಪಭೇದೇನ, ತಿಧಾ ಸದ್ದೋಪಿ ವಾಚಕೋ;

ಲಕ್ಖಣಿಕೋ ಬ್ಯಞ್ಜಕೋತಿ, ತದತ್ಥೋಪಿ ತಿಧಾ ಮತೋ.

ವಾಚ್ಚೋ ಲಕ್ಖಣಿಯೋ ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯೋ-ಚ್ಚೇವಂ ಸದ್ದೇಸು ವಾಚಕೋ;

ಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾದಬ್ಬ-ಭೇದೇನ ಸೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ.

ವಾಚ್ಚತ್ಥಸ್ಸ ಚತುದ್ಧಾವ, ಭಿನ್ನತ್ತಾ ಜಾತಿಆದಿತೋ;

ಜಾತ್ಯಾದೀನಂ ಪಭೇದೇನ, ತಥಾ ಲಕ್ಖಣಿಕೋ ಮತೋ.

ಉಪಚಾರಬಹುತ್ತೇನ, ಭೇದೇ ಸತಿಪಿ ತಸ್ಸ ತು;

ಬ್ಯಞ್ಜಕೋ ತು ಅನಞ್ಞತ್ತಾ, ವಿಸುಂ ತೇಹಿ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಲಕ್ಖಣತೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ‘‘ಮುನಿನ್ದವದನಮ್ಭೋಜೇ’’ ತ್ಯಾದಿಗಾಥಾಯಂ ವದನಸದ್ದಸ್ಸ ಮುಖತ್ಥೋ ವಾಚ್ಚತ್ಥೋ, ಆರೋಪಿತಅಮ್ಭೋಜತ್ಥೋ ಲಕ್ಖಣಿಯತ್ಥೋ. ಅಮ್ಭೋಜಸದ್ದಸ್ಸ ಪದುಮತ್ಥೋ ವಾಚ್ಚತ್ಥೋ, ಉಪಚರಿತಮುಖತ್ಥೋ ಲಕ್ಖಣಿಯತ್ಥೋ. ವಾಣಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ವಾಚ್ಚತ್ಥೋ, ಆರೋಪಿತದೇವತಾಅತ್ಥೋ ಲಕ್ಖಣಿಯತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಆಸೀಸನಾ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯತಾ, ತತೋ ಇಧ ಅಭಿಮತತ್ಥಬಾಧಕಾಕುಸಲನಿವಾರಣಞ್ಚ ಕುಸಲಾನಮನುಬಲಪ್ಪದಾನಞ್ಚ ತತೋ ಕಾಯಚಿತ್ತಪೀಳಾವಿಗಮೋ ಚ ತತೋ ಸುಖಪ್ಪಟಿಲಾಭೋ ಚ ತತೋ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನಞ್ಚ ತತೋಯೇವ ಅನೇಕವಿಧತ್ಥಾವಬೋಧೋ ಚ ತತೋ ಅಭಿಮತಗನ್ಥಪರಿಸಮತ್ತಿ ಚ ಭವತೀತ್ಯಯಂ ವಾಕ್ಯಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಲದ್ಧತ್ಥೋ ಬ್ಯಙ್ಗ್ಯತ್ತೋ. ತಂತಂಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಕಾ ಸದ್ದಾ ವಾಚಕಲಕ್ಖಣಿಕಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ ನಾಮ ಭವನ್ತಿ. ಏವಂ ಸದ್ದಸದ್ದತ್ಥವಿಚಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ಪಕಾಸಿತಬನ್ಧಸ್ಸ ಭೇದಂ ವದತಿ ‘‘ಪಜ್ಜಾ’’ದಿನಾ. ಅಯಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ ಬನ್ಧೋ ಪಜ್ಜಗಜ್ಜವಿಮಿಸ್ಸಾನಂ ಭೇದೇನ ಗಾಥಾಚುಣ್ಣಿಯತದುಭಯಮಿಸ್ಸಾನಂ ವಸೇನ ತಿಧಾ ಭವೇ. ಸದ್ದೋ ಚ ಅತ್ಥೋ ಚೇತಿ ಚ, ಸಹಭಾವಂ ಇತಾ ಪತ್ತಾತಿ ಚ, ದೋಸೇಹಿ ವಜ್ಜಿತಾ, ದೋಸೇ ವಾ ವಜ್ಜಿತಾ ಯೇಹೀತಿ ಚ, ಪಜ್ಜಞ್ಚ ಗಜ್ಜಞ್ಚ ವಿಮಿಸ್ಸಞ್ಚೇತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಇಹ ಪಜ್ಜಂ ನಾಮ ಮುತ್ತಕಕುಲಕಕೋಸಕಸಙ್ಘಾತವಸೇನ ಚತುಪ್ಪಭೇದಂ ಛನ್ದಸಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠವುತ್ತವಿಸೇಸವಿರಚಿತಂ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಬನ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಮುತ್ತಕಂ ನಾಮ ನಿಟ್ಠಿತತ್ಥಾ ಸಪ್ಪಧಾನಾ ಏಕಾ ಗಾಥಾ, ಕುಲಕಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಮನಿಟ್ಠಿತತ್ಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಾಪೇಕ್ಖಾ ಏಕಕ್ರಿಯಾದ್ವಾರಿಕಾ ನಾನಾಗಾಥಾ, ಕೋಸಕೋ ನಾಮ ನಾನಾವಿಧವಣ್ಣನಾಭೂಮಿಕಾ ಭಿನ್ನಕ್ರಿಯಾದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಸಪ್ಪಧಾನಾ ಗಾಥಾರಾಸಿ, ಸಙ್ಘಾತೋ ನಾಮ ಸಞ್ಚ್ಯಾಕಾಲಾದಿಏಕವಣ್ಣನಾಭೂಮಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಭಿನ್ನಕ್ರಿಯಾಸಮುದಾಯೇನ ಪವತ್ತಾ ಗಾಥಾ. ಗಜ್ಜಂ ನಾಮ ಅನಿಯತಪದೋ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಕಥಾವಸೇನ ದ್ವಿಪ್ಪಭೇದೋ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತತ್ಯಾದ್ಯನ್ತೋ ವಚನಪ್ಪಬನ್ಧೋ. ಮಿಸ್ಸೋ ಪನ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಸಂಮಿಸ್ಸೋ ನಾಟಕಪಕರಣಾದಿ ಚ ಜಾತಕಮಾಲಾದಿಚಮ್ಪೂ ಚ.

೯.

ನಿಬನ್ಧೋ ಚಾ’ನಿಬನ್ಧೋ ಚ, ಪುನ ದ್ವಿಧಾ ನಿರುಪ್ಪತೇ;

ತಂ ತು ಪಾಪೇನ್ತ್ಯ’ಲಙ್ಕಾರಾ, ವಿನ್ದನೀಯತರತ್ತನಂ.

೯. ಏವಂ ತಿಪ್ಪಕಾರಂ ಬನ್ಧಸರೀರಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ನಿಬನ್ಧೋಚಾ’ನಿಬನ್ಧೋ ಚ, ಪುನ ದ್ವಿಧಾ ನಿರುಪ್ಪತೇ’’ ಇತಿ. ಪುನ ಭಿಯ್ಯೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಪಜ್ಜಮಯಬನ್ಧೋ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರೇನ ನಿರುಪ್ಪತೇ ನಿಚ್ಛೀಯತೇ. ಕಥಂ? ನಿಬನ್ಧೋ ಚ ತದೇಕದೇಸಭೂತೇಹಿ ಮುತ್ತಕಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಗ್ಗಬನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಬನ್ಧೋ ಚ ಅನಿಬನ್ಧೋ ಚ ಕೇವಲಂ ಮುತ್ತಕವಸೇನಾತಿ ಏವಂ ದ್ವಿಧಾ ನಿರುಪ್ಪತೇ ಇತಿ ಪಕತಂ. ನನು ತಸ್ಸೇತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತವಾತಿಮಯಸ್ಸ ಸಕ್ಕಟಂ ಪಾಕತಂ ಅಪಬ್ಭಂಸೋ ಪೇಸಾಚಿಕಂ ಮಿಸ್ಸಞ್ಚೇತಿ ಪಞ್ಚವಿಧತ್ತಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಕ್ಕಟಂ ನಾಮ ದೇವತಾಭಾಸಾ. ಪಾಕತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಕ್ಕಟೇಹಿ ವಣ್ಣಞ್ಞತ್ತಮತ್ತೇನ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ¶ ಮಹಿನ್ದಸಿನ್ಧವಾದಿ ತಬ್ಭವಂ, ತಸ್ಸಮಂ ಹಿರಿಹರಕಮಲಾದಿ, ಮಹಾರಟ್ಠಾದಿದೇಸಪಸಿದ್ಧಂ ದೇಸೀಯಂ, ತಬ್ಭವಾದೀಹಿ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಮಿಸ್ಸಂ. ಆಭೀರಾದೀನಂ ವಾಚಾ ಅಪಬ್ಭಂಸೋ, ಸೋ ಚ ಪಾಕತಂ ವಿಯ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ, ತಿವಿಧೋ ಚ ನಾಗರಉಪನಾಗರವುದ್ಧಭೇದೇನ. ಪಿಸಾಚಾನಂ ವಚನಂ ಪೇಸಾಚಿಕಂ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಸೇನ ಮಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಸಕ್ಕಟಾದೀನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ‘‘ಸಿಙ್ಗಾರಪ್ಪಧಾನನಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಲಾಸ್ಯಾದೀನಂ ಪಟಿಪಾದಕತ್ಥೇನ ಲಾಸ್ಯಾದಿಕಮಭಿನಯಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ದಸ್ಸನೀಯಂ, ಇತರಂ ಕಬ್ಬಂ ಸವನೀಯ’’ನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಭಾಸಾಭೇದೇನ ವುತ್ತಂ ಪಞ್ಚವಿಧತ್ತಂ, ವಿನಿಯೋಗಭೇದೇನ ವುತ್ತಂ ದುವಿಧತ್ತಞ್ಚ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ತದೇವಮಿಧಾನುಪಯೋಗಿತಾಯ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏವಮಲಙ್ಕಾರಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಪಠಮಂ ಬನ್ಧಸರೀರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಹಾರಕೇಯೂರಾದಿನಾ ಪುರಿಸಸರೀರಮಿವ ಬನ್ಧಸರೀರಂ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ವಿನ್ದನೀಯತರಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ತಂ ತು’’ ಇಚ್ಚಾದಿ. ತುಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸವಚನಿಚ್ಛಾಯಂ. ತಂ ಬನ್ಧಸರೀರಂ ತು ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಅಲಙ್ಕರಿಯತಿ ತಂ ಬನ್ಧಸರೀರಮೇತೇಹೀತಿ ಪಸಾದಾದಯೋ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾ, ಸಭಾವವುತ್ಯಾದಯೋ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ ಚ ವಿನ್ದನೀಯತರತ್ತನಂ ಅತಿಸಯೇನ ವಿನ್ದನೀಯಭಾವಂ ಅಸ್ಸಾದನೀಯಭಾವಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ ನಯನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಥಾ ನಿದ್ದೋಸಭೂತಾನಂ ಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುರೂಪತೋ ಸಹಿತಭಾವೇನ ಪರಮಾಯ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ತಾದಿಸಪುರಿಸಸರೀರಮಿವ ವಿನ್ದನೀಯಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಪಸಾಧಿತೇ ಸತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ವಿನ್ದನೀಯಂ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೯. ಪುನಪಿ ತಸ್ಸೇವ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಭೇದಂ ಕಥೇತುಂ ‘‘ನಿಬನ್ಧೋ ಚಾ’’ದಿಮಾಹ. ಪುನ ನಿಬನ್ಧೋ ಚ ಮುತ್ತಕಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಅವಿನಾಭಾವತೋ ಮಹಾಕಬ್ಬಾದಿಸಭಾವೇನ ನಿರನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧೋ ಚ ಅನಿಬನ್ಧೋ ಚ ಕೇವಲಂ ಮಹಾಕಬ್ಬಾದಿಸಭಾವೇನ ಮುತ್ತಕತ್ತಾ ಅನಿರನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧೋ ಚಾತಿ ಸೋವ ಬನ್ಧೋ ದ್ವಿಧಾ ನಿರುಪ್ಪತೇ ನಿಚ್ಛೀಯತೇ. ¶ ಪುನಪಿ ಸೋ ಬನ್ಧೋ ಸಕ್ಕಟಪಾಕತಅಪಬ್ಭಂ ಸಪೇಸಾಚಿಕಮಿಸ್ಸಭಾಸಾಭೇದೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ಸಿಙ್ಗಾರಪಧಾನನಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಲಾಸ್ಯಾದೀನಂ ದಸ್ಸನಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ತಾದಿಸಂ ನಚ್ಚಂದಸ್ಸನೀಯಂ, ತದಞ್ಞಂ ಕಬ್ಬಂ ಸವನೀಯಮಿತಿ ವಳಞ್ಜನಭೇದತೋ ದುವಿಧೋ ಚ ಹೋತಿ. ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ಇಹ ನ ಗಹಿತೋ. ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಟಂ ನಾಮ ದೇವತಾಭಾಸಾ. ತತೋ ಕೇಹಿಚಿ ಅಕ್ಖರೇಹಿ ಭಿನ್ನಂ ಪಾಕತಂ ನಾಮ. ತಂ ಪನ ತಬ್ಭವತಸ್ಸಮದೇಸಿಯಮಿಸ್ಸವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಟತೋ ವಣ್ಣಞ್ಞತ್ತಮತ್ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ತಬ್ಭವಂ ನಾಮ, ತಂ ಮಹಿನ್ದಸಿನ್ಧವಾದಿ. ತಸ್ಸಮಂ ಹಿರಿಹರಕಮಲಾದಿ. ದೇಸೇ ಪಸಿದ್ಧಂ ದೇಸಿಯಂ. ಮಿಸ್ಸಂ ನಾಮ ತಬ್ಭವಾದೀಹಿ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ. ಅಪಬ್ಭಂಸೋ ನಾಮ ಗೋಪಾಲಕಾದೀನಂ ವಾಚಾ, ಸೋ ಚ ತಬ್ಭವಾದೀಹಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ, ನಾಗರಉಪನಾಗರವುದ್ಧಭೇದೇನ ತಿವಿಧೋ ಚ ಹೋತಿ. ಪಿಸಾಚಾನಂ ವಚನಂ ಪೇಸಾಚಿಕಂ. ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಟಾದೀಹಿ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಮಿಸ್ಸಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಇದಾನಿ ಈದಿಸಪ್ಪಭೇದವನ್ತಬನ್ಧಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಸೋಭನತ್ತಂ ವತ್ತುಂ ‘‘ತಂ ತು’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ತಂ ತು ತಂ ಪನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಬನ್ಧಸರೀರಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಪಸಾದಾದಿಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾ, ಸಭಾವವುತ್ಯಾದಿಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ ಚ ವಿನ್ದನೀಯತರತ್ತನಂ ಅತಿಸಯಪಸಾದನೀಯತ್ತಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ. ನಿರನ್ತರಂ ಬನ್ಧೋ ನಿಬನ್ಧೋತಿ ಚ, ನ ನಿಬನ್ಧೋ ಅನಿಬನ್ಧೋತಿ ಚ, ಅತಿಸಯೇನ ವಿನ್ದನೀಯೋ ವಿನ್ದನೀಯತರೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ವಿನ್ದನೀಯತರತ್ತನನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೦.

ಅನವಜ್ಜಂ ಮುಖಮ್ಭೋಜ-ಮನವಜ್ಜಾ ಚ ಭಾರತೀ;

ಅಲಙ್ಕತಾವ ಸೋಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ನು’ತೇ ನಿರಲಙ್ಕತಾ?

೧೦. ತಮೇವ ಸಮತ್ಥೇತಿ ‘‘ಅನವಜ್ಜ’’ ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅನವಜ್ಜಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುರೂಪಾಧಿಕತನೇತ್ತಕಣ್ಣಾದಿಅವಯವೇನ ಪಿಳಕತಿಲಕಕಾಳಕಾದ್ಯನಾಹತಾಯ ಚ ಸುನ್ದರಭಾವತೋ ಅಗರಹಿತಂ ಮುಖಮ್ಭೋಜಂ ವದನಾರವಿನ್ದಞ್ಚ ತಥಾ ಅನವಜ್ಜಾ ಪದಾದಿದೋಸಾನಭಿಭೂತಾಯ ಸುನ್ದರಭಾವೇನ ಅಗರಹಿತಾ ಭಾರತೀ ಚ ವಾಣೀ ಉಪಚಾರತೋ ತಪ್ಪಟಿಪಾದನೀಯೋ ಅತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಏತೇ ಅಲಙ್ಕತಾವ ¶ ಮುಖಂ ತಿಲಕತಾಡಙ್ಕಾದಿನಾಲಙ್ಕಾರೇನ, ಸದ್ದತ್ಥಾ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಪಸಾಧಿತಾ ಸಜ್ಜಿತಾ ಏವ, ನಿರಲಙ್ಕತಾ ತಥಾ ಅಪಸಾಧಿತಾ ಅಸಜ್ಜಿತಾ ಸೋಭನ್ತೇ ಕಿಂ ನು, ನ ಸೋಭನ್ತೇವಾತಿ ವಿತಕ್ಕೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನುಇತಿ ವಿತಕ್ಕೇ.

೧೦. ತಮೇವ ‘‘ಅನವಜ್ಜ’’ ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಸಮತ್ಥೇತಿ. ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿಅವಯವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪಿಳಕತಿಲಕಕಾಳಕಾದಿದೋಸರಹಿತತ್ತಾ ಚ ಅನಿನ್ದಿತಂ ಮುಖಮ್ಭೋಜಞ್ಚ ಅನವಜ್ಜಾ ಪದದೋಸವಾಕ್ಯದೋಸಅತ್ಥದೋಸೇಹಿ ಅಮಿಸ್ಸತ್ತಾ ಅಗರಹಿತಾ ಭಾರತೀ ವಾಣೀ ಚ ಅಭೇದೋಪಚಾರೇನ ತಪ್ಪಟಿಪಾದನೀಯತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಅಲಙ್ಕತಾವ ಕುಣ್ಡಲತಿಲಕಾದಿಆಭರಣೇಹಿ ಚ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಚ ಸಜ್ಜಿತಾ ಏವ, ನಿರಲಙ್ಕತಾ ತೇಹಿ ಅವಿಭೂಸಿತಾ ಸೋಭನ್ತೇ ಕಿಂ ನು, ನ ಸೋಭನ್ತೇತಿ ಮಞ್ಞೇ. ನತ್ಥಿ ಅವಜ್ಜಮಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಮುಖಮೇವ ಅಮ್ಭೋಜಮಿತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಕಿಮಿತಿ ಪಟಿಸೇಧೇ, ನುಇತಿ ವಿತಕ್ಕೇತಿ.

೧೧.

ವಿನಾ ಗುರೂಪದೇಸಂ ತಂ, ಬಾಲೋ’ಲಙ್ಕತ್ತುಮಿಚ್ಛತಿ;

ಸಮ್ಪಾಪುಣೇ ನ ವಿಞ್ಞೂಹಿ, ಹಸ್ಸಭಾವಂ ಕಥಂ ನು ಸೋ?

೧೧. ಅಲಙ್ಕರಣಞ್ಚ ತೇಸಂ ವಿನಾ ಗುರೂಪದೇಸೇನ ಕರೋನ್ತೋ ವಿನಾ ಪಹಾಸಂ ನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಿಲೇಸಾಲಙ್ಕಾರಮಾಹ ‘‘ವಿನಾ’’ತಿಆದಿ. ಗುರೂನಂ ಪಸಾಧನೋಪಾಯೋಪದೇಸಕಾನಂ, ಅಲಙ್ಕಾರಕಾರಣೋಪಾಯೋಪದೇಸಕಾನಂ ವಾ ಉಪದೇಸಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಏವಂ ಕತೇ ಸೋಭೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಉಪದಿಸನಂ ವಿನಾ ಪರಿಚ್ಚಜ್ಜ ಮುಖಸ್ಸ, ಬನ್ಧಸ್ಸ ಚ ಅಲಙ್ಕರಣಾನಭಿಞ್ಞತಾಯ ಬಾಲೋ ಅಞ್ಞಾಣಕೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಂ ಮುಖಂ, ಬನ್ಧಂ ವಾ ಅಲಙ್ಕತ್ತುಂ ಅನುರೂಪವಸೇನ ಸಜ್ಜೇತುಂ ಇಚ್ಛತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಿ, ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಅಞ್ಞಾಣಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ತಬ್ಬಿದೂಹಿ ಪಣ್ಡಿತಜನೇಹಿ ಹಸ್ಸಭಾವಂ ಅವಹಾಸಂ ಕಥಂ ಕೇನ ¶ ಪಕಾರೇನ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ. ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಅಞ್ಞಾಣಪುರಿಸೇನ ಕರಿಯತೀ’’ತಿ ಹಸನ್ತೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನುಇತಿ ವಿತಕ್ಕೇ.

೧೧. ಇದಾನಿ ಪದಾದಿದೋಸರಹಿತಬನ್ಧಸರೀರಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಭೂಸನಮಪಿ ಗುರೂಪದೇಸಸಹಿತಮೇವ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿನಾ ಗುರೂಪದೇಸ’’ ಮಿಚ್ಚಾದಿಸಿಲೇಸಾಲಙ್ಕಾರಮಾಹ. ಬಾಲೋ ಮುಖಾದಿಸರೀರಾಲಙ್ಕಾರೇ, ಬನ್ಧಾಲಙ್ಕಾರೇ ವಾ ಅಸಮತ್ಥೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಗುರೂಪದೇಸಂ ವಿನಾ ಸರೀರಾಲಙ್ಕಾರಕರಣಸ್ಸ, ಬನ್ಧಾಲಙ್ಕಾರಕರಣಸ್ಸ ವಾ ಅನುರೂಪೋಪದೇಸಮನ್ತರೇನ ತಂ ಸರೀರಂ, ಬನ್ಧಂ ವಾ ಅಲಙ್ಕತ್ತುಂ ತಿಲಕತಾಡಙ್ಕಾದೀಹಿ, ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ವಾ ಸಜ್ಜೇತುಂ ಇಚ್ಛತಿ ಚೇ, ಸೋ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ತದುಭಯಞ್ಞೂಹಿ ಹಸ್ಸಭಾವಂ ಅವಹಸಿತಬ್ಬತಂ ಕಥಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣೇ, ಪಾಪುಣಾತ್ಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಗುರೂಹಿ ಸಾದರತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಭಾವೋ.

೧೨.

ಗನ್ಥೋಪಿ ಕವಿವಾಚಾನ-ಮಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಕಾಸಕೋ;

ಯಾತಿ ತಬ್ಬಚನೀಯತ್ತಂ, ತಬ್ಬೋಹಾರೂಪಚಾರತೋ.

೧೨. ನನು ಸದ್ದಗಮ್ಮಾ, ಅತ್ಥಗಮ್ಮಾ ಚ ಅಲಙ್ಕಾರಾತಿ ಗನ್ಥೋ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗನ್ಥೋಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಕವಿವಾಚಾನಂ ಕವಿಪ್ಪಯೋಗಾನಂ ಸಮುದಾಯರೂಪಾನಂ, ಪಟಿಪಾದನೀಯತಾಯ ತಬ್ಬಚನೀಯಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥಾನಂ ಅಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಅಲಙ್ಕಾರಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ವಿಭಾವಿತೋ ಗನ್ಥೋಪಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಸಙ್ಖಾತಂ ಸತ್ಥಮ್ಪಿ ತಬ್ಬಚನೀಯತ್ತಂ ತೇನ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದೇನ ವಾಚ್ಚತಂ ಯಾತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಕಿನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಬ್ಬೋಹಾರೂಪಚಾರತೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಕತವೋಹಾರಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಮಣ್ಡನವಿಸೇಸೇ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರವೋಹಾರಸ್ಸ ಉಪಚರಣಂ ಸೋಯಮಿತ್ಯಭೇದೇನ ಪರಿಕಪ್ಪನಂ ಉಪಚಾರೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಟಿಪಾದನೀಯಪಟಿಪಾದಕಾನಂ ಅಭೇದವಸೇನ ಕಾರಣೇ ಕಾರೀಯಸ್ಸ ಉಪಚರಿಯತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೨. ಇದಾನಿ ¶ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಗನ್ಥೋ ಕಥಮಲಙ್ಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಗನ್ಥೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕವಿವಾಚಾನಂ ಕವೀಹಿ ವುತ್ತವಾಕ್ಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ, ಉಪಚಾರತೋ ತಪ್ಪಟಿಪಾದನೀಯಅತ್ಥಸಙ್ಖಾತಾನಞ್ಚ ಕವಿಪ್ಪಯೋಗಾನಂ ಅಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಸದ್ದತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಗನ್ಥೋಅಪಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಸಙ್ಖಾತಂ ಸತ್ಥಮ್ಪಿ ತಬ್ಬೋಹಾರೂಪಚಾರತೋ ತಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರೋತಿ ಕತವೋಹಾರಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾರಣೇ ಕಾರೀಯೂಪಚಾರೇನ ತಬ್ಬಚನೀಯತ್ತಂ ತೇನ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಯಾತಿ. ಅಪಿಸದ್ದೋ ಅಲಙ್ಕಾರಮಪೇಕ್ಖತಿ. ಅಲಙ್ಕಾರೇ ಪಕಾಸೇತಿ, ಅಲಙ್ಕಾರಾನಂ ವಾ ಪಕಾಸಕೋತಿ ಚ, ತೇನ ವಚನೀಯೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಭಾವೋತಿ ವಾಚ್ಚವಾಚಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಸ ಸದ್ದಾದಿಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ವೋಹಾರೋತಿ ಚ, ತಬ್ಬೋಹಾರಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯನ್ತಿ.

೧೩.

ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಅಲಙ್ಕಾರಾ, ತತ್ಥ ಸದ್ದತ್ಥಭೇದತೋ;

ಸದ್ದತ್ಥಾ ಬನ್ಧನಾಮಾವ, ತಂಸಜ್ಜಿತತದಾವಲಿ.

೧೩. ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಅಲಙ್ಕಾರಾನಂ ಪಭೇದಂ, ತಪ್ಪಸಙ್ಕಞ್ಚ ತಂಬನ್ಧಸರೀರಞ್ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಏಕತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ’’ದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಸಙ್ಖಾತೇ ಗನ್ಥೇ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಬನ್ಧಾಲಙ್ಕಾರಾಧಿಕಾರೇ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಯಥಾವುತ್ತಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕಥಂ? ಸದ್ದಭೇದತೋ, ಅತ್ಥಭೇದತೋ ಚ, ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾತಿ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇಸಂ ಭೇದೇನ ತೇ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ, ತೇ ಸದ್ದಾ, ಅತ್ಥಾ ಚ. ‘‘ಬನ್ಧೋ’’ ಇತಿ ವುತ್ತಂ ನಾಮಂ ಯಸ್ಸಾ ಆವಲಿಯಾ ಸಾ ಬನ್ಧನಾಮಾ ಏವ. ತಂಸಜ್ಜಿತತದಾವಲಿ ತೇಹಿ ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಸಜ್ಜಿತಾ ಪಕಾಸಿತಾ ತಂಸಜ್ಜಿತಾ, ತೇಸಂ ಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಆವಲಿ ಸಮುದಾಯಾ, ಮಹಾವಾಕ್ಯಂ, ಅನ್ತರವಾಕ್ಯಂ ವಾ. ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಬನ್ಧೋ ಮಹಾವಾಕ್ಯಂ, ಮುತ್ತಕಾದಯೋವಯವಾ ಅನ್ತರವಾಕ್ಯಾನಿ, ತಂಸಜ್ಜಿತತದಾವಲಿಕಂ ಪಸಿದ್ಧಭಾವೇನ ಅನುವದಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಾ ಸದ್ದತ್ಥಾ ವಿಧೀಯನ್ತೇ.

೧೩. ಇದಾನಿ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಅಲಙ್ಕಾರಾನಂ ಅವುತ್ತಭೇದಞ್ಚ ತದಾಧಾರಾಧಿಕತಂ ಯಥಾವುತ್ತಬನ್ಧಸರೀರಞ್ಚ ಏಕತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರೇ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಸಙ್ಖಾತೇ ಅಲಙ್ಕಾರಗನ್ಥೇ, ನೋ ಚೇ, ಅಲಙ್ಕಾರಾಧಿಕಾರೇ ವಾ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ವಕ್ಖಮಾನಾಲಙ್ಕಾರಾ ಸದ್ದತ್ಥಭೇದತೋ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಭೇದೇನ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇಸಂ ಭೇದೇನ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ಭಿನ್ನಾ, ತೇ ಸದ್ದತ್ಥಾ ಬನ್ಧನಾಮಾವ. ತಂಸಜ್ಜಿತತದಾವಲಿ ತೇಹಿ ಸದ್ದತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಾ, ತೇಸಂ ಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಮಹಾಕಬ್ಬಾದಿಸಮುದಾಯರೂಪಾ ಪಟಿಪಾಟಿಬನ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಬನ್ಧೋ’’ ಇತಿ ನಾಮಂ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ತೇಹಿ ಸದ್ದತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಸಜ್ಜಿತಾತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಆವಲೀತಿ ಚ ಸಮಾಸೋ.

೧೪.

ಗುಣಾಲಙ್ಕಾರಸಂಯುತ್ತಾ, ಅಪಿ ದೋಸಲವಙ್ಕಿತಾ;

ಪಸಂಸಿಯಾ ನ ವಿಞ್ಞೂಹಿ, ಸಾ ಕಞ್ಞಾ ವಿಯ ತಾದಿಸೀ.

೧೪. ಏವಂ ಗುಣೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಸಜ್ಜಿತಾಪಿ ಸಾ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿ ಅಪ್ಪಕೇನಪಿ ದೋಸೇನ ಸಂಯುತ್ತಾ ಸತೀ ಅಸಮ್ಫುಸಿತಬ್ಬಾವ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಗುಣ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾಖ್ಯೇನ ಗುಣೇನ, ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಚ ಸಂಯುತ್ತಾಪಿ ವಿಸೇಸೇನ ಸಜ್ಜಿತಾಪಿ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿ ದೋಸಲವೇನ ದೋಸಲೇಸೇನಾಪಿ ಅಙ್ಕಿತಾ ಅಭಿಲಞ್ಛಿತಾ ಸತೀ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗುಣದೋಸವಿಭಾಗವಿದೂಹಿ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೇಹಿ ನ ಪಸಂಸಿಯಾ ನೇವ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಾ. ಕಾವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಞ್ಞಾ ವಿಯತಾದಿಸೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಕಞ್ಞಾ ದಸವಸ್ಸಿಕಾ ಸನ್ನದ್ಧಯೋಬ್ಬನಾಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಜನನಯನಮನೋವಿಲುಬ್ಭಿನೀಗುಣೇನ, ಆಭರಣವಿಸೇಸೇನ ಚಾಲಙ್ಕತಾ ಕೇನಚಿ ಕುಟ್ಠದೋಸಲೇಸೇನ ಅಙ್ಕಿತಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅಸಮ್ಫುಸನೀಯಾ ಸಿಯಾ, ಪಗೇವಾಪರಾ, ಏವಮೇವ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿಪಿ ಅಪ್ಪಕೇನಪಿ ಸದ್ದರೂಪೇನ, ಅತ್ಥಲಕ್ಖಣೇನ ಚ ದೋಸೇನ ಕುಟ್ಠಕಪ್ಪೇನ ವಜ್ಜನೀಯಾ ಏವ ವಿಞ್ಞೂನಂ, ಪಗೇವ ಬಹುನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೧೪. ಏವಂ ¶ ಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಗುಣೀಭೂತೇಹಿ ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಸಜ್ಜಿತಾ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿ ಕೇನಚಿ ಪದಾದಿದೋಸೇನ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾ ಚೇ, ಅಪ್ಪಸತ್ಥಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಗುಣಾಲಙ್ಕಾರಿ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಗುಣಾಲಙ್ಕಾರಸಂಯುತ್ತಾ ಅಪಿ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತಗುಣೇನ, ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಚ ವಿಸೇಸೇನ ಯುತ್ತಾಪಿ ಸಾ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿ ದೋಸಲವಙ್ಕಿತಾ ಪದದೋಸಾದಿನಾ ಅಣುಮತ್ತೇನಪಿ ದೋಸೇನ ಅಙ್ಕಿತಾ ಯುತ್ತಾ ಸಹಿತಾ ತಾದಿಸೀ ಗುಣಾಲಙ್ಕಾರಸಂಯುತ್ತಾಪಿ ದೋಸಲವಙ್ಕಿತಾ ಕಞ್ಞಾ ವಿಯ ದಸವಸ್ಸಿಕಾ ಯೋಬ್ಬನಪ್ಪತ್ತಾ ವನಿತಾವ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗುಣದೋಸಪರಿಕ್ಖಕೇಹಿ ನ ಪಸಂಸಿಯಾ ನ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ಹಿ ದಸವಸ್ಸಿಕಾ ಇತ್ಥೀ ಪಿಯಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಮನುಞ್ಞೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ, ಸೋಭನಾನುರೂಪಗೀವೇಯ್ಯಾದಿಆಭರಣವಿಸೇಸೇಹಿ ಯುತ್ತಾಪಿ ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕೇನಚಿ ಸೇತಕುಟ್ಠಲವೇನ ಯುತ್ತಾ ಸಮಾನಾ ಗುಣದೋಸಪರಿಕ್ಖಕೇಹಿ ದಸ್ಸನೀಯಾ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಪಿ ಬನ್ಧಪದ್ಧತಿ ಕುಟ್ಠತುಲ್ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪದಾದಿದೋಸೇನ ಯುತ್ತಾ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಅಸ್ಸಾದನೀಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದೋಸಾನಂ ಲವೋ, ತೇನ ಅಙ್ಕಿತಾತಿ ಚ, ಸಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ತಾದೀಸೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೫.

ತೇನ ದೋಸನಿರಾಸೋವ, ಮಹುಸ್ಸಾಹೇನ ಸಾಧಿಯೋ;

ನಿದ್ದೋಸಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಾ’ಯಂ, ಸಗುಣಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ ಕಿಂ.

೧೫. ಯತೋ ಏವಂ, ತೇನ ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಮಹುಸ್ಸಾಹೇನ ಮಹತಾ ವಾಯಾಮೇನ ದೋಸಾನಂ ಪದದೋಸಾದೀನಮನತ್ಥನಿಮಿತ್ತಾನಂ ನಿರಾಸೋವ ಸತ್ಥದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸತ್ಥಪ್ಪಭಾವತೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋಯೇವ ಸಾಧಿಯೋ ಸಾಧೇತಬ್ಬೋ, ‘‘ವಿಞ್ಞೂಹೀ’’ತಿ ಸೇಸೋ. ಏವಂ ದೋಸನಿರಾಸೇ ಕೋ ಗುಣೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಚೇ. ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ನಿದ್ದೋಸಾ ದೋಸೇಹಿ ನಿಗ್ಗತಾ ಸಾಯಂ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿ ಸಗುಣಾ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಹಿತಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ ಕಿಂ, ಭವತ್ಯೇವ, ಗುಣರಹಿತಂ ತಂಅಲಙ್ಕತಮನುಪಾದೇಯ್ಯಂ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೫. ತೇನ ¶ ಯತೋ ದೋಸಯುತ್ತಾ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಅನುಪಾದೇಯ್ಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಮಹುಸ್ಸಾಹೇನ ಅಧಿಕವಾಯಾಮೇನ ದೋಸನಿರಾಸೋವ ಪದದೋಸಾದೀನಂ ನಿರಾಕರಣಮೇವ ಸಾಧಿಯೋ ಅನೇಕಸತ್ಥವಿಸಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ನಿದ್ದೋಸಾ ದೋಸರಹಿತಾ ಸಾ ಅಯಂ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿ ಸಗುಣಾ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಯುತ್ತಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ ಕಿಂ, ಗುಣಯುತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದೋಸಾನಂ ನಿರಾಸೋತಿ ಚ, ನತ್ಥಿ ದೋಸಾ ಏತಿಸ್ಸಾ, ನಿಗ್ಗತಾ ದೋಸೇಹಿ ವಾತಿ ಚ, ಸಹ ಗುಣೇಹಿ ವತ್ತಮಾನಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೬.

ಸಾ’ಲಙ್ಕಾರವಿಯುತ್ತಾಪಿ, ಗುಣಯುತ್ತಾ ಮನೋಹರಾ;

ನಿದ್ದೋಸಾ ದೋಸರಹಿತಾ, ಗುಣಯುತ್ತಾ ವಧೂ ವಿಯ.

೧೬. ಕಿಂಕಾರಣಮೇವಂಭೂತೋ ದೋಸಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಗುಣಾದಾನೇನ ಬನ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ’ಲಙ್ಕಾರೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಾ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿ ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ವಿಯುತ್ತಾಪಿ ಸತೀ ನಿದ್ದೋಸಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ದೋಸೇಹಿ ನಿಗ್ಗತಾ ಗುಣೇಹಿ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಸಂಯುತ್ತಾ ಜನಾನಮಾನನ್ದಸನ್ದೋಹಾಭಿಸನ್ದನೇಕಹೇತುತಾಯ ಮನೋ ಹರತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಮಾಕಡ್ಢತೀತಿ ಮನೋಹರಾ ಹೋತೀತಿ. ತತ್ಥೋದಾಹರಣಮಾಹ ‘‘ದೋಸರಹಿತಾ ಗುಣಯುತ್ತಾ ವಧೂ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿಪಿ ದೋಸೇನ ವಿರಹಿತಾ ವಧೂ ಮನಾಪಚಾರಿತಾದೀಹಿ ಗುಣವಿಸೇಸೇಹಿ ಸಂಯುತ್ತಾ ಸತೀ ಕೇನಚಿ ಆಭರಣೇನ ಅಮಣ್ಡಿತಾ ಅಪಸಾಧಿತಾಪಿ ಕಿನ್ನಾಮ ಮಧುರಾ ಕವೀನಂ ಪಸಾಧನಂ ಕಿನ್ನಾಮ ಮನೋಹರಾ ಹೋತಿ, ಏವಮಯಂ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿಪಿ ಮನೋಹರಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೬. ಇದಾನಿ ದೋಸಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಗುಣಾದಾನೇ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಾ’ಲಙ್ಕಾರವಿಯುತ್ತೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸಾ ಸದ್ದತ್ಥಾವಲಿ ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ವಿಯುತ್ತಾ ಸತೀಪಿ ನಿದ್ದೋಸಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ದೋಸರಹಿತಾ ಗುಣಯುತ್ತಾ ತತೋಯೇವ ಗುಣೀಭೂತಾ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಯುತ್ತಾ ದೋಸರಹಿತಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣದುಸ್ಸಣ್ಠಾನಾದಿದೋಸೇಹಿ ¶ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ಗುಣಯುತ್ತಾ ಹದಯಙ್ಗಮಗುಣಯುತ್ತಾ ವಧೂ ವಿಯ ಅಙ್ಗನಾ ವಿಯ ಮನೋಹರಾ ಸಾಧುಜನೇ ಆರಾಧೇತಿ.

೧೭.

ಪದೇ ವಾಕ್ಯೇ ತದತ್ಥೇ ಚ, ದೋಸಾ ಯೇ ವಿವಿಧಾ ಮತಾ;

ಸೋದಾಹರಣಮೇತೇಸಂ, ಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಯಾಮ್ಯ’ಹಂ.

೧೭. ಯತೋ ಏವಂ ಗುಣಾಲಙ್ಕಾರಸಂಯುತ್ತಾಯಪಿ ದೋಸಲವಙ್ಕಿತಾಯ ವಿಞ್ಞೂನಮನಾದರಣೀಯತಾ, ಅಲಙ್ಕಾರವಿಯುತ್ತಾಪಿ ದೋಸಾಭಾವೇನ ಗುಣಯುತ್ತಾಯ ಮನೋಹರತಾ, ಏವಮನತ್ಥಾವಹಸ್ಸಾಪಿ ದೋಸಸ್ಸ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತಾ ಸತ್ಥದಿಟ್ಠಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ದೋಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಪದೇ’’ತಿಆದಿನಾ. ತೇಸಂ ಪದಾನಂ ವಾಕ್ಯಾನಂ ಅತ್ಥೋ ತದತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ. ಉದಾಹರೀಯತಿ ಲಕ್ಖ್ಯಭಾವೇನಾತಿ ಉದಾಹರಣಂ, ಸಹ ಉದಾಹರಣೇಹೀತಿ ಸೋದಾಹರಣಂ. ಲಕ್ಖಿಯತಿ ಲಕ್ಖಿಯಮನೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ.

೧೭. ಏವಂ ಅಲಙ್ಕಾರಯುತ್ತಾಪಿ ಅಪ್ಪಕೇನ ದೋಸೇನ ಯುತ್ತಬನ್ಧಸ್ಸ ಅನುಪಾದೇಯ್ಯತ್ತಾ, ಅಲಙ್ಕಾರಅಲಙ್ಕರಣೇ ಅಸತಿಪಿ ದೋಸರಹಿತೇ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಉಪಾದೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ಮುಖ್ಯಸ್ಸ ದೋಸಪರಿಹಾರಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಇದಾನಿ ಅಧಿಗತದೋಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಪದೇ ವಾಕ್ಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಪದೇ ನಾಮಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಪದೇ ಚ, ವಾಕ್ಯೇ ‘‘ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾನಂ ಚಯೋ ವಾಕ್ಯಂ ಸಕಾರಕಕಿರಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇ ವಾಕ್ಯೇ ಚ, ತದತ್ಥೇ ಚ ತೇಸಂ ಪದವಾಕ್ಯಾನಂ ಅತ್ಥೇ ಚ ವಿವಿಧಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ಯೇ ದೋಸಾ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ದೋಸಭಾವೇನ ಮತಾ ಞೇಯ್ಯಾ, ಏತೇಸಂ ಪದಾದಿದೋಸಾನಂ ಸೋದಾಹರಣಂ ಉದಾಹರಣಸಹಿತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಹಂ ಕಥಯಾಮಿ. ಏತ್ಥ ಚ–

‘‘ಪದಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವುತ್ತಂ, ನಾಮಾಖ್ಯಾತೋಪಸಗ್ಗಿಕಂ;

ನಿಪಾತಕಞ್ಚ ತಞ್ಞೂಹಿ, ಅಸ್ಸೋ ಖಲ್ವಾಭಿಧಾವತೀ’’ತಿ [ರೂಪಭಿದ್ಧಿಟೀಕಾಯಂ ನಾಮಕಣ್ಡೇ].

ವುತ್ತನಿಯಾಮೇನ ಪದಂ ತಾವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉದಾಹರೀಯನ್ತಿ ಲಕ್ಖಿಯಭಾವೇನಾತಿ ಉದಾಹರಣಾನೀತಿ ಚ, ಸಹ ಉದಾಹರಣೇನಾತಿ ಸೋದಾಹರಣನ್ತಿ ¶ ಚ, ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಲಕ್ಖಿಯಮನೇನಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಪದದೋಸಉದ್ದೇಸ

೧೮.

ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಾಝತ್ಥ-ಕಿಲಿಟ್ಠಾನಿ ವಿರೋಧಿ ಚ;

ನೇಯ್ಯಂ ವಿಸೇಸನಾಪೇಕ್ಖಂ, ಹೀನತ್ಥಕಮನತ್ಥಕಂ.

ವಾಕ್ಯದೋಸಉದ್ದೇಸ

೧೯.

ದೋಸಾ ಪದಾನ, ವಾಕ್ಯಾನ-ಮೇಕತ್ಥಂ ಭಗ್ಗರೀತಿಕಂ;

ತಥಾ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣಗಾಮ್ಮಾನಿ, ಯತಿಹೀನಂ ಕಮಚ್ಚುತಂ;

ಅತಿವುತ್ತಮಪೇತತ್ಥಂ, ಸಬನ್ಧಫರುಸಂ ತಥಾ

ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸಉದ್ದೇಸ

೨೦.

ಅಪಕ್ಕಮೋ’ಚಿತ್ಯಹೀನಂ, ಭಗ್ಗರೀತಿ ಸಸಂಸಯಂ;

ಗಾಮ್ಮಂ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕತೀತಿ, ದೋಸಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಾ.

ಪದದೋಸಾದಿಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೮-೧೯-೨೦. ಇದಾನಿ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತೇ ದೋಸೇ ಉದ್ದಿಸತಿ ‘‘ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರ’’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ. ವಿರುದ್ಧಂ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ಯಸ್ಸ ತಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಂ. ಕಿಂ ತಂ? ಪದಂ. ಏವಮುಪರಿಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ. ಅಧಿಕೋ ಅತ್ಥೋ ವಿಸೇಸ್ಯಸ್ಸ ಯೇನ ತಂ ಅಧ್ಯತ್ಥಂ. ನೀಯತಿ ಅವುತ್ತೋ ಹೇತು ಏತ್ಥ ಆನೀಯತೀತಿ ನೇಯ್ಯಂ. ದೋಸಾ ಪದಾನನ್ತಿ ಯೇಹಿ ದೋಸೇಹಿ ಪದಾನಿ ದುಟ್ಠಾನಿ, ತೇ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರತಾದಯೋ ಪದಾನಂ ದೋಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮುಪರಿಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ. ವಾಕ್ಯಾನಂ ದೋಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಭಗ್ಗಾ ರೀತಿ ಕಮೋ ಯಸ್ಮಿಂ ತಂ ಭಗ್ಗರೀತಿಕಂ, ವಾಕ್ಯಂ. ಅಪಕ್ಕಮತಾದಯೋ ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸಾ, ವಾಕ್ಯತ್ಥಾನಂ ದೋಸತೋ. ವಾಕ್ಯಂ ದುಟ್ಠಂ ಸಿಯಾತಿ ವಾಕ್ಯಮೇವ ವಿಸೇಸ್ಯತೇ. ತೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ.

೧೮-೧೯-೨೦. ಇದಾನಿ ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾತೇ ದೋಸೇ ಉದ್ದಿಸನ್ತೋ ‘‘ವಿರುದ್ಧ…ಪೇ… ನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕವೀಹಿ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥತೋ ¶ ವಿರುದ್ಧೋ ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ಪದಸ್ಸಾತಿ ತಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಂ ನಾಮ. ವಿಸೇಸ್ಯಸ್ಸ ಅಧಿಕತ್ಥಭಾವಕರಣತೋ ಅಝತ್ಥಂ ನಾಮ. ಕವೀಹಿ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸ್ಸಾವೀಕರಣೇ ಅವಿಸದತ್ತಾ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮ. ದೇಸಕಾಲಕಲಾದೀನಂ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ವಿರೋಧಿ ನಾಮ. ಅಞ್ಞಮಾಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ನೇಯ್ಯಂ ನಾಮ. ವಿಸೇಸನಂ ಪತ್ವಾವ ಸಾತ್ಥಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಿತೋ ವಿಸೇಸನಾಪೇಕ್ಖಂ ನಾಮ. ವಿಸೇಸ್ಯಸ್ಸ ಹೀನತಾಪಾದನತೋ ಹೀನತ್ಥಕಂ ನಾಮ. ಅತ್ಥರಹಿತತ್ತಾ ಅನತ್ಥಕಂ ನಾಮಾತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪದನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಪದದೋಸಾ ನಾಮ.

ವುತ್ತತ್ಥಸ್ಸೇವ ಪುನ ವಚನತೋ ಏಕತ್ಥಂ ನಾಮ. ಭಿನ್ನಕ್ಕಮತ್ತಾ ಭಗ್ಗರೀತಿಕಂ ನಾಮ. ತಥಾ ಸಮ್ಮೋಹಕಾರಣತ್ತಾ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣಂ ನಾಮ. ವಿಸಿಟ್ಠವಚನವಿರಹತೋ ಗಾಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಯತಿಸಮ್ಪತ್ತಿವಿರಹತೋ ಯತಿಹೀನಂ ನಾಮ. ಪದತ್ಥಕ್ಕಮತೋ ಚುತತ್ತಾ ಕಮಚ್ಚುತಂ ನಾಮ. ಲೋಕಿಯಂ ವೋಹಾರಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತಿವುತ್ತಂ ನಾಮ. ಸಮುದಾಯತ್ಥತೋ ಅಪಗತತ್ತಾ ಅಪೇತತ್ಥಂ ನಾಮ. ಬನ್ಧಫರುಸಯುತ್ತತ್ತಾ ಬನ್ಧಫರುಸಂ ನಾಮ, ತೇನ ಸಹಿತಂ ಸಬನ್ಧಫರುಸನ್ತಿ ಇಮೇ ನವ ವಾಕ್ಯಾನಂ ತಥಾ ದೋಸಾ ನಾಮ. ಏತ್ಥ ತಥಾಸದ್ದೋ ‘‘ದೋಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ಉಪಸಂಹರತಿ.

ಅಪಗತಕ್ಕಮತ್ತಾ ಅಪಕ್ಕಮಂ ನಾಮ. ಉಚಿತಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಂ ನಾಮ. ಭಿನ್ನವಿಭತ್ತಿಕ್ಕಮತ್ತಾ ಭಗ್ಗರೀತಿ ನಾಮ. ಸಂಸಯಜನನತೋ ಸಸಂಸಯಂ ನಾಮ. ದುಪ್ಪತೀತಿಕರತ್ತಾ ಗಾಮ್ಮಂ ನಾಮ. ದೂಸಿತಾಲಙ್ಕಾರತ್ತಾ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕತಿ ನಾಮಾತಿಮೇ ಛ ವಾಕ್ಯತ್ಥನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸಾ ನಾಮ.

ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥನ್ತರೋ. ವಿರುದ್ಧೋ ಅತ್ಥನ್ತರೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ದೋಸಪಕಾಸಕಪದಮ್ಪಿ ದೋಸತೋ ಅಬ್ಯತಿರಿತ್ತತ್ತಾ ದೋಸೋ ನಾಮ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಮಾಸೇನ ಪದಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ನಪುಂಸಕಂ ಹೋತಿ. ಏಸೇವನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ. ವಿಸೇಸ್ಯಸ್ಸ ಅಧಿಕೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ತಂ, ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಲಗ್ಗಹಿತೋ ಆದಾಸೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ ¶ ಮುಖಾದೀನಂ ಪಕಾಸನೇ ಅವಿಸದೋ ಹೋತಿ, ಏವಮಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇ ಅಸಮತ್ಥಂ ಪದಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮ. ವಿರೋಧೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿರೋಧಿ. ನೀಯತಿ ಅವುತ್ತೋ ಹೇತು ಏತ್ಥಾತಿ ನೇಯ್ಯಂ. ವಿಸೇಸನೇ ಅಪೇಕ್ಖಾ ಯಸ್ಸ ತಂ. ಹೀನೋ ವಿಸೇಸ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಯೇನ ತಂ. ನತ್ಥಿ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ತನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಪದದೋಸಾನಂ ಅನಞ್ಞತ್ತೇಪಿ ವಿಕಪ್ಪನಾಭೇದತೋ ‘‘ಪದಾನಂ ದೋಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ‘‘ಸಿಲಾಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ. ವಾಕ್ಯಾನಂ ದೋಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ತಂ. ಭಗ್ಗಾರೀತಿ ಕಮೋ ಯಸ್ಸ ತಂ. ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಆಕಿಣ್ಣಂ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣಂ. ಗಾಮೇ ಭವೋ ಗಾಮ್ಮೋ, ಅಬ್ಯತ್ತಾನಂ ವೋಹಾರೋ. ತಪ್ಪಕಾಸಕಪದಮ್ಪಿ ಉಪಚಾರತೋ ಗಾಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಯತಿ ಹೀನಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಯತಿಹೀನಂ. ಕಮತೋ ಚುತಂ ಕಮಚ್ಚುತಂ. ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವುತ್ತಂ ಅತಿವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥತೋ ಅಪೇತಂ ಅಪೇತತ್ಥಂ. ಬನ್ಧೇ ಫರುಸಂ ಫರುಸತಾ ಯತ್ಥ ತಂ. ಅಪಗತೋ ಕಮೋ ಯಸ್ಮಾ ತಂ. ಓಚಿತ್ಯಂ ಹೀನಂ ಯತ್ಥ ತಂ. ಭಗ್ಗಾ ರೀತಿ ಯತ್ಥ ತಂ. ಸಹ ಸಂಸಯೇನ ವತ್ತತೀತಿ ತಂ. ಗಾಮ್ಮಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ದುಟ್ಠಾ ದೂಸಿತಾ ಅಲಙ್ಕತಿ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಯತ್ಥ ತಂ. ವಾಕ್ಯಾನಂ ಅತ್ಥೋ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಅನತ್ಥಕಾಪೇತತ್ಥದೋಸದ್ವಯಂ ಪದವಾಕ್ಯತೋ ಭಿನ್ನಂ, ಅಞ್ಞಂ ಭಗ್ಗರೀತಿದೋಸದ್ವಯಂ, ಗಾಮ್ಮದ್ವಯಂ, ಕಮಚ್ಚುತಅಪಕ್ಕಮದ್ವಯಞ್ಚ ವಾಕ್ಯವಾಕ್ಯತ್ಥತೋ ಭಿನ್ನಂ.

ಪದದೋಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೨೧.

ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಂ ತಞ್ಹಿ, ಯಸ್ಸ’ಞ್ಞತ್ಥೋ ವಿರುಜ್ಝತಿ;

ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಯಥಾ ಮೇಘೋ, ವಿಸದೋ ಸುಖಯೇ ಜನಂ.

೨೧. ಅಥೋದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಪದಾದಿದೋಸೇ ಉದಾಹರತಿ ‘‘ವಿರುದ್ಧಿ’’ ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ, ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ ವಾ ಹಿಸದ್ದೋ. ಯಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅಞ್ಞೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತತೋ ಅಪರೋ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅನುವದಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಾ ¶ ತಂ ‘‘ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರ’’ನ್ತಿ ವಿಧೀಯತೇ. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ. ಯಥಾ ಇದಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಂ, ತಥಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ತ್ವಿದಮೇವೇತಿ ಯಥಾಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಮೇಘೋ ವಿಸದೋ ಸುಖಯೇ ಜನನ್ತಿ. ವಿಸಂ ಉದಕಂ, ತಂ ದದಾತೀತಿ ವಿಸದೋ ಮೇಘೋ ವಾರಿವಹೋ ಜನಂ ಲೋಕಂ ಸುಖಯೇ ಸುಖಯತೀತಿ ಕವಿಚ್ಛಿತತ್ಥೋ. ವಿಸಸದ್ದೋ ಗರಳಸ್ಸ ಚ ವಾಚಕೋ ಸಿಯಾತಿ ಗರಳದೋ ಮೇಘೋ ಮಾರಯತಿ, ನ ಪನ ಸುಖಯತೀತಿ ‘‘ವಿಸದೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಪದಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧತಾ.

೨೧. ಇದಾನಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನುಕ್ಕಮೇನ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಾದೀನಂ ಸಲಕ್ಖಣಲಕ್ಖಿಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿರುದ್ಧಿ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಯಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಕವಿಚ್ಛಿತತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪದಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಂ ನಾಮ. ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ ವಾ ಹಿಸದ್ದೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ವಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಕಾಸಿತತ್ಥವಿಸಯೇ ವತ್ತತಿ. ‘‘ತಂ ಹೀ’’ತಿ ಯೋಜಿತತ್ತಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ವಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಸಿದ್ಧಭಾವೇನ ಅನುವದಿತ್ವಾ ತಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರನ್ತಿ ಅನುವದಿತಬ್ಬಅಪ್ಪಸಿದ್ಧವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಂ ವಿಧೀಯತೇ, ಯಥಾ ‘‘ಯೋ ಕುಣ್ಡಲೀ, ಸೋ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ. ಉಪರಿ ಪಸಿದ್ಧಾನುವಾದೇನ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧವಿಧಾನಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಯಥಾ…ಪೇ… ಜನ’’ನ್ತಿ ಉದಾಹರಣಂ ಲಕ್ಖಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾ ‘‘ಮೇಘೋ ವಿಸದೋ’’ಚ್ಚಾದಿ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಂ, ಏವಮೀದಿಸಮಞ್ಞಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸುದಾಹರಣಂ, ನ ಕೇವಲಂ ‘‘ಮೇಘೋ’’ಚ್ಚಾದಿಮೇವ ಭವತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಇವಸದ್ದಪರಿಯಾಯತ್ಥೇಪಿ ಉದಾಹರಣತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಉಪರಿಪ್ಯೇವಂ. ಮೇಘೋ ಅಮ್ಬುಧರೋ ವಿಸದೋ ವಿಸಸಙ್ಖಾತಂ ಜಲಂ ದದನ್ತೋ ಜನಂ ಸುಖಯೇ ಸುಖಯತೀತಿ ಕವೀಹಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ವಿಸಸದ್ದಸ್ಸ ಗರಳಸಙ್ಖಾತಸಪ್ಪವಿಸವಾಚಕತ್ತಾ, ‘‘ವಿಸಂ ದದಾತೀತಿ ವಿಸದೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸಸ್ಸ ಉದಕವಿಸಾನಂ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ವಿಸದಾಯಕೋ ಮೇಘೋ ನಾಸೇತಿಯೇವ, ನ ಸುಖಯತೀತಿ ಕವಿನಾ ¶ ಅಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಸುಖಕಾರಣಸ್ಸ ಮೇಘವಿಸೇಸನವಿಸಸದ್ದಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧಅಞ್ಞತ್ಥತಾತಿ ವಿಸಪದಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರದೋಸೇನ ದುಟ್ಠನ್ತಿ.

೨೨.

ವಿಸೇಸ್ಯಮಧಿಕಂ ಯೇನಾ’-

ಧ್ಯತ್ಥಮೇತಂ ಭವೇ ಯಥಾ;

ಓಭಾಸಿತಾಸೇಸದಿಸೋ,

ಖಜ್ಜೋತೋ’ಯಂ ವಿರಾಜತೇ.

೨೨. ಯೇನ ಪದೇನ ವಿಸೇಸ್ಯಂ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ಅಪರಂ ಪದಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ಅಧಿಕಂ ಭವತೀತ್ಯನುವದಿತ್ವಾ ಏತಂ ಅಝತ್ಥಂ ಭವೇತಿ ವಿಧೀಯತೇ. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ ‘‘ಓಭಾಸಿತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಏವಮುಪರಿಪಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ಓಭಾಸಿತಾ ದೀಪಿತಾ ಅಸೇಸಾ ನಿಖಿಲಾ ದಿಸಾಯೇನ ಸೋಯಂ ಖಜ್ಜೋತೋ ವಿರಾಜತೇ ದಿಪ್ಪತಿ. ಏತ್ಥ ಖಜ್ಜೋತಸ್ಸಾಖಿಲದಿಸಾಭಾಗಾವಭಾಸನಮತಿವುತ್ತೀತಿ ಅಧಿಕತ್ಥಂ.

೨೨. ಯೇನ ವಿಸೇಸನಪದೇನ ವಿಸೇಸ್ಯಂ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ಪದಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ಅಧಿಕಂ ಹೋತಿ, ಏತಂ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋಪೇತಂ ಪದಂ ಅಝತ್ಥಂ ಭವೇ ಅಝತ್ಥಂ ನಾಮ ಪದದೋಸೋ ಭವೇ. ಯಥಾ ತಸ್ಸುದಾಹರಣಮೇವಂ. ಓಭಾಸಿತಾಸೇಸದಿಸೋ ಜೋತಿತಸಬ್ಬದಿಸೋ ಅಯಂ ಖಜ್ಜೋತೋ ಅಯಂ ಜೋತಿರಿಙ್ಗಣೋ ವಿರಾಜತೇ ದಿಪ್ಪತಿ. ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸ್ಯಸ್ಸ ಖಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಸಕಲದಿಸೋಭಾಸನಸ್ಸ ಅಝತ್ಥತ್ತಾ [ಅತ್ಯುತ್ತತ್ತಾ (ಕ.)] ‘‘ಓಭಾಸಿತಾಸೇಸದಿಸೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಪದಂ ಅಝತ್ಥಪದದೋಸೋ ನಾಮ. ಓಭಾಸಿತಾ ಅಸೇಸದಿಸಾ ಯೇನಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೨೩.

ಯಸ್ಸ’ತ್ಥಾವಗಮೋ ದುಕ್ಖೋ,

ಪಕತ್ಯಾದಿವಿಭಾಗತೋ;

ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ತಂ ಯಥಾ ತಾಯ,

ಸೋ’ಯಮಾಲಿಙ್ಗ್ಯತೇ ಪಿಯಾ.

೨೩. ಪಕತ್ಯಾದಿವಿಭಾಗತೋತಿ ¶ ಪಚ್ಚಯಾ ಪಠಮಂ ಕರೀಯತೀತಿ ಪಕತಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಪಕತ್ಯಾದೀನಂವಿಭಾಗತೋ ವಿಭಜನತೋ, ‘‘ಅಯಂ ಪಕತಿ, ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅಯಮಾದೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಕತಿಪಚ್ಚಯವಿಭಾಗಕಪ್ಪನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪೀಣೇತೀತಿ ಪೀ, ತಾಯ ಪಿಯಾ ವಲ್ಲಭಾಯ ಸೋಯಂ ಸಾಮೀ ಆಲಿಙ್ಗ್ಯತೇ ಸಿಲಿಸ್ಸತೇ. ಏತ್ಥ ‘‘ಪಿಯಾ’’ತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ.

೨೩. ಯಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಾವಗಮೋ ಅತ್ಥಾವಬೋಧೋ ಪಕತ್ಯಾದಿವಿಭಾಗತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪಕತಿ, ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅಯಮಾದೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಕತ್ಯಾದೀನಂ ವಿಭಜನಜಾನನೇನ, ‘‘ಪಕತ್ಯಾದಿ ನಾಮ ಕಿ’’ನ್ತಿ ಗವೇಸನತೋ ವಾ ದುಕ್ಖೋ, ತಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮ. ಯಥಾ ತಸ್ಸುದಾಹರಣಮೇವಂ. ತಾಯ ಪಿಯಾ ವನಿತಾಯ ಸೋ ಅಯಂ ವಲ್ಲಭೋ ಆಲಿಙ್ಗ್ಯತೇ ಸಿಲಿಸ್ಸತೇ. ಪಚ್ಚಯಾ ಪಠಮಂ ಕರೀಯತೀತಿ ಪಕತಿ. ಸಾ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ, ತೇಸಂ ವಿಭಾಗೋತಿ ವಾಕ್ಯಂ. ಪೀಣೇತೀತಿ ಪೀ, ನಾರೀ. ತಾಯ ಪಿಯಾ ಏತ್ಥ ಪಿಯಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಲ್ಲಭಾಯ ಕಥನೇ ಪೀಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಿಸದತ್ತಾ ‘‘ಪಿಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ.

೨೪.

ಯಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದಂ ಮನ್ದಾ-ಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಯಮಕಾದಿಕಂ;

ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸೇವ, ತಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋ ಕರೀಯತಿ.

೨೪. ಇದಾನಿ ಯಮಕಾದಿಕಮನಧಿಪ್ಪೇತಮ್ಪಿ ಕಿಲಿಟ್ಠೇಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮವಚನಂ, ತಸ್ಸ ನಿಯಮವಚನಂ ಯಮಕಾದಿಕನ್ತಿ. ಯಮಕಮಾದಿ ಯಸ್ಸ ಪಹೇಳಿಕಾಜಾತಸ್ಸ ತಂ ಯಮಕಾದಿಕಂ. ಕೀದಿಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲಿಟ್ಠಪದ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಕಿಲಿಟ್ಠಾನಿ ಅಪ್ಪತೀತದೋಸಸಭಾವೇ ಠಿತತಾಯ ಮಲಿತಾನ್ಯವಿಸದಾನಿ ಪದಾನಿ ಯಸ್ಸ ತಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದಂ. ಮನ್ದೋ ಅಪ್ಪಕೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ತಂ ಮನ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಂ, ತಾದಿಸಂ ತಮ್ಪಿ ಯಮಕಾದಿಕಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸೇಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಅನ್ತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಕರೀಯತಿ ವಿಧೀಯತಿ ¶ ತತ್ಥೇವ ಪಕ್ಖಿಪೀಯತಿ, ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸತೋ ನ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೨೪. ಇದಾನಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಮಪಿ ಯಮಕಾದಿಂ ಕಿಲಿಟ್ಠದೋಸೇಯೇವ ಅನ್ತೋಕರಣಬ್ಯಾಜೇನ ಆವೀಕರೋನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಕಿಲಿಟ್ಠೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕಿಲಿಟ್ಠಪದಂ ಅಪ್ಪತೀತದೋಸೇನ ಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ ಅವಿಸದಪದಂ ಮನ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಅಪ್ಪಕಾಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಯಂ ಯಮಕಾದಿಕಂ ಯಂ ಯಮಕಪ್ಪಹೇಳಿಕಾಜಾತಮತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸೇಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸೇಯೇವ ಅನ್ತೋ ಕರೀಯತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಕರೀಯತಿ, ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸತೋ ಅಬ್ಯತಿರಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಿಲಿಟ್ಠಾನಿ ಪದಾನಿ ಯಸ್ಸ, ಮನ್ದೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಯಸ್ಸ, ಯಮಕಂ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ಪಹೇಳಿಕಾಜಾತಸ್ಸ, ಕಿಲಿಟ್ಠಪದಾನಂ ದೋಸೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೨೫.

ಪತೀತಸದ್ದರಚಿತಂ, ಸಿಲಿಟ್ಠಪದಸನ್ಧಿಕಂ;

ಪಸಾದಗುಣಸಂಯುತ್ತಂ, ಯಮಕಂ ಮತ’ಮೇದಿಸಂ.

೨೫. ಹೋತು ಕಾಮಮನಭಿಮತಮೇದಿಸಂ ಯಮಕಾದಿಕಂ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಅಭಿಮತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪತೀತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅತ್ತನೋ ವಚನೀಯತ್ಥಪ್ಪತೀತವಸೇನ ವಾಚಕಾಪಿ ಸದ್ದಾ ಪತೀತಾಯೇವ ನಾಮಾತಿ ಪತೀತೇಹಿ ಪಸಿದ್ಧೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಪಾಟಿಪದಿಕೇಹಿ ರಚಿತಂ ಕತಂ ಪತೀತಸದ್ದರಚಿತಂ. ಸಿಲಿಟ್ಠಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಲಿಙ್ಗನೇನ ಮಟ್ಠಾ ಪದಾನಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾದೀನಂ ಸನ್ಧಯೋ ಸನ್ಧನಾ ಯಸ್ಸ ತಂ ಸಿಲಿಟ್ಠಪದಸನ್ಧಿಕಂ. ಪತೀತಸದ್ದರಚಿತತ್ತಾಯೇವ ಪಸಾದಸಙ್ಖಾತೇನ ಗುಣೇನ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ ಸಮ್ಮದೇವೋಪೇತಂ ಏದಿಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣಾಸಯಂ ರಮಣೀಯಂ ಯಮಕಂ ಮತಂ ಅಭಿಮತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೫. ಇದಾನಿ ಅಧಿಗತೇಸು ಯಮಕೇಸು ಈದಿಸಂ ಯಮಕಮಿಟ್ಠಮಿತಿ ಸಿಸ್ಸಾನಂ ಉಪದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪತೀತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಪತೀತಸದ್ದರಚಿತಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸಾಯಂ ವಾಚಕೋ’’ತಿ ಪತೀತೇಹಿ ಪಸಿದ್ಧೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ರಚಿತಂ ಪಾಟಿಪದಿಕೇಹಿ ಕತಂ ಸಿಲಿಟ್ಠಪದಸನ್ಧಿಕಂ ಸಿಲಿಟ್ಠಾ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾದಿಪದಾನಂ ಸನ್ಧಯೋ ಯಸ್ಸ ತಂ ¶ ಪಸಾದಗುಣಸಂಯುತ್ತಂ ಪತೀತಸದ್ದರಚಿತತ್ತಾಯೇವ ಪಸಾದಸಙ್ಖಾತೇನ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಗುಣೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ ಈದಿಸಂ ಏವಂಭೂತಂ ಗುಣಾಧಿಕತೋ ರಮಣೀಯಂ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಯಮಕಸದಿಸಂ ಯಮಕಂ ಮತಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಅಭಿಮತಂ. ಪತೀತಾ ಚ ತೇ ಸದ್ದಾ ಚ, ತೇಹಿ ರಚಿತಂ, ಸಿಲಿಟ್ಠಾ ಪದಾನಂ ಸನ್ಧಯೋ ಯಸ್ಸ, ಪಸಾದೋತಿ ಗುಣೋ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರೋ, ತೇನ ಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೨೬.

ಅಬ್ಯಪೇತಂ ಬ್ಯಪೇತ’ಞ್ಞ-ಮಾವುತ್ತಾನೇಕವಣ್ಣಜಂ;

ಯಮಕಂ ತಞ್ಚ ಪಾದಾನ-ಮಾದಿಮಜ್ಝನ್ತಗೋಚರಂ.

೨೬. ಇದಾನಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಮಭಿಮತಂ ದಸ್ಸೇತುಮುಪಕ್ಕಮತೇ ‘‘ಅಬ್ಯಪೇತೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಆವುತ್ತಾ ಅಧಿವುತ್ತಾ ಪುನಪ್ಪುನುಚ್ಚಾರಣುಪೇತಾ ಅನೇಕೇಸಂ ಪತಿರೂಪತ್ತಾ, ಬಹುವಣ್ಣಾ ಸರಬ್ಯಞ್ಜನರೂಪಾ, ನ ಏಕೋ ವಣ್ಣೋ ತಸ್ಸಾನುಪ್ಪಾಸತ್ತಾ, ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ವಣ್ಣಾವುತ್ತಿ ಪರೋ ಯಥಾ’’ತಿ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೧೨೭ ಗಾಥಾ], ತೇಹಿ ಜಾತಂ ಯಮಕನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ. ಕತಿವಿಧಂ ತಂ ವಿಕಪ್ಪೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಬ್ಯಪೇತಂ ಬ್ಯಪೇತಞ್ಞ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಂ ವಣ್ಣನ್ತರಾಬ್ಯವಹಿತಂ ವಣ್ಣಸಮುದಾಯೇನ ವುತ್ತಂ. ತದಬ್ಯಪೇತಂ ಯಮಕಂ. ಯಂ ತು ಬ್ಯವಹಿತಂ, ತಂ ಬ್ಯಪೇತಂ. ಯಂ ಪನ ಉಭಯಮಿಸ್ಸಂ, ತಂ ಅಞ್ಞಂ ಅಪರಂ ಅಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತನ್ತಿ ತಿಧಾ ಯಮಕಂ ತಾವ ವಿಕಪ್ಪೀಯತೇ. ತಮೇತಂ ತಿವಿಧಂ ಯಮಕಂ ವಿಸಯವಿಭಾಗನಿರೂಪನಾಯಂ ಆದಿ ಚ ಮಜ್ಝೋ ಚ ಅನ್ತೋ ಚ ಗೋಚರೋ ವಿಸಯೋ ಯಸ್ಸೇತಿ ಆದಿಮಜ್ಝನ್ತಗೋಚರಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ಕೇಸಂ ಪಾದಾನಂ? ಪಚ್ಚೇಕಂ ಚತುನ್ನಂಗಾಥಾವಯವಾನಂ. ಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತೇಪಿ ಸಮಾಸೋ ಗಮ್ಮಕತ್ತಾ.

ತತ್ಥ ಪಾದಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝನ್ತಭಾವೀನಂ ಯಮಕಾನಂ ಯಾವನ್ತೋ ಪಕಾರಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತೇ ಮೂಲಾ ಸತ್ತ. ಕಥಂ? ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಾದೇ ಕ್ವಚಿ ಆದಿಯಮಕಂ, ಕ್ವಚಿ ಮಜ್ಝಯಮಕಂ, ಕ್ವಚಿ ಅನ್ತಯಮಕಂ, ಕ್ವಚಿ ಮಜ್ಝನ್ತಯಮಕಂ, ಕ್ವಚಿ ಮಜ್ಝಾದಿಯಮಕಂ, ಕ್ವಚಿ ಆದ್ಯನ್ತಯಮಕಂ, ಕ್ವಚಿ ಸಬ್ಬಯಮಕನ್ತಿ. ಏವಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮೂಲಭೂತಾ ಸತ್ತಾತಿ ¶ ಚತೂಸು ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪಾದಾದಿಯಮಕಞ್ಚ ಪಠಮಪಾದಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಂ ತಥಾ ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಪಾದಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಂ ಪಠಮದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಂ ಪಠಮತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಂ ಪಠಮಚತುತ್ಥಪಾದಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಧಾ ಪಸಂಸನ್ತಿ. ಯದಾ ಚ ಸಬ್ಬತೋಯಮಕಂ, ತದಾ ಮಹಾಯಮಕಾದಯೋ ವಿಕಪ್ಪಾ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೨೬. ಇದಾನಿ ಅಭಿಮತಯಮಕಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ಅಬ್ಯಪೇತೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಆವುತ್ತೇಹಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಅನೇಕವಣ್ಣೇಹಿ ಸಮುದಾಯರೂಪತ್ತಾ ಅನೇಕೇಹಿ ಸರಬ್ಯಞ್ಜನಸರೀರೇಹಿ ವಣ್ಣೇಹಿ ಜಾತಂ ಯಮಕಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಣ್ಣೇಹಿ ಅಬ್ಯವಹಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಪೇತಂ, ವಣ್ಣನ್ತರೇಹಿ ಬ್ಯವಹಿತತ್ತಾ ಬ್ಯಪೇತಂ, ಉಭಯಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ ತೇಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಅಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತಞ್ಚಾತಿ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ. ತಞ್ಚ ಯಮಕಂ ವಿಸಯವಿಭಾಗನಿಯಮೇನ ಗಾಥಾಪಾದಾನಂ ಆದಿಗೋಚರಂ ಮಜ್ಝಗೋಚರಂ ಅನ್ತಗೋಚರಮಿತಿ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚಸದ್ದೋ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರೇ ಪವತ್ತತಿ, ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರಂ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತಅಬ್ಯಪೇತಾದಿಭೇದತೋ ಅಞ್ಞಂ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಸಮುಖೀಭೂತಂ ಪಾದಾನಂ ಆದಿಮಜ್ಝಾವಸಾನನ್ತರಂ, ಉಪನ್ಯಾಸೋ ವಾಕ್ಯಾರಮ್ಭೋತಿ ಚ ಏತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ. ವಿಸದಿಸೇನ ವಣ್ಣೇನ ಅಪೇತಂ ಬ್ಯಪೇತಂ. ತಬ್ಬಿಪರೀತಮಬ್ಯಪೇತಂ. ಅಬ್ಯಪೇತಞ್ಚ ಬ್ಯಪೇತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಞ್ಚಾತಿ ಸಮಾಹಾರದ್ವನ್ದೋ. ಅನೇಕೇ ಚ ತೇ ವಣ್ಣಾ ಚ, ಆವುತ್ತಾಯೇವ ಅನೇಕವಣ್ಣಾ, ತೇಹಿ ಜಾತಂ, ಆದಿ ಚ ಮಜ್ಝೋ ಚ ಅನ್ತೋ ಚ, ತೇ ಗೋಚರಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ತತ್ಥ ಪಾದಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಾವಸಾನೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಯಮಕಭೇದಾ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಾದೇ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಭವನ್ತಿ. ಕಥಂ? ಪಾದಾದಿಯಮಕಂ ಪಾದಮಜ್ಝಯಮಕಂ ಪಾದನ್ತಯಮಕಂ ಮಜ್ಝನ್ತಯಮಕಂ ಮಜ್ಝಾದಿಯಮಕಂ ಆದ್ಯನ್ತಯಮಕಂ ಸಬ್ಬತೋಯಮಕನ್ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಕತ್ವಾ ಚತೂಸು ಮೂಲಭೂತಯಮಕಾ ಅಟ್ಠವೀಸ ¶ ಭವನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಪಾದಾದಿಯಮಕಾದಿಕಮ್ಪಿ ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮಪಾದಾದಿಯಮಕಂ ತಥಾ ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಪಾದಾದಿಯಮಕಮಿತಿ ಚ ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಂ ತಥಾ ಪಠಮತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಂ ಪಠಮಚತುತ್ಥಪಾದಾದಿಯಮಕಮಿತಿ ಚ ಅಬ್ಯಪೇತದುತಿಯತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಂ ತಥಾ ದುತಿಯಚತುತ್ಥಪಾದಾದಿಯಮಕಮಿತಿ ಚ ಅಬ್ಯಪೇತತತಿಯಚತುತ್ಥಪಾದಾದಿಯಮಕಮಿತಿ ಚ ಏವಮಬ್ಯಪೇತಪಾದಾದಿಯಮಕಾ ದಸ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಬ್ಯಪೇತಾಪಿ ದಸಾತಿ ವೀಸತಿ, ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮಪಾದಮಜ್ಝಯಮಕಂ ತಥಾ ದುತಿಯಪಾದಮಜ್ಝಯಮಕಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಮಜ್ಝಯಮಕಮ್ಪಿ ವೀಸತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ. ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮಪಾದನ್ತಯಮಕಂ ತಥಾ ದುತಿಯಪಾದನ್ತಯಮಕಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಅನ್ತಯಮಕಮ್ಪಿ ವೀಸತಿವಿಧಂ. ಸಂಸಗ್ಗಭೇದತೋ ಪನ ಅನೇಕವಿಧಂ ಹೋತಿ.

ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮಪಾದಾದಿಯಮಕವಣ್ಣನಾ

೨೭.

ಸುಜನಾ’ಸುಜನಾ ಸಬ್ಬೇ, ಗುಣೇನಾಪಿ ವಿವೇಕಿನೋ;

ವಿವೇಕಂ ನ ಸಮಾಯನ್ತಿ, ಅವಿವೇಕಿಜನನ್ತಿಕೇ.

೨೭. ‘‘ಸುಜನಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸುಜನಾ ಸಜ್ಜನಾ, ಅಸುಜನಾ ಅಸಜ್ಜನಾತಿ ಏತೇ ಸಬ್ಬೇ ಉಭಯಪಕ್ಖಪಾತಿನೋ ವಿಸೇಸಾ ಜನಾ ಗುಣೇನ ಸೀಲಾದಿನಾ ಕರಣಭೂತೇನ, ಹೇತುಭೂತೇನ ವಾ ವಿವೇಕಿನೋಪಿ ಸಾಧೂಸು ಲಬ್ಭಮಾನಾನಮಸಾಧೂಸ್ವನುಪಲಬ್ಭನತೋ ಪುಥುಭೂತಾಪಿ ಅವಿವೇಕೀನಂ ಜನಾನಂ ಅನ್ತಿಕೇ ಸಮೀಪೇ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಧಾನೇ ವಿವೇಕಂ ವಿಭಾಗಂ ನ ಸಮಾಯನ್ತಿ ನಪಾಪುಣನ್ತಿ, ವಿಭಾಗವಿಜಾನನಪಞ್ಞಾವೇಕಲ್ಲೇನ ಚ ವಿವೇಕಿನೋಪಿ ಜನಾ ತೇ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಇದಂ ಪಠಮಪಾದಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಂ.

೨೭. ಇದಾನಿ ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮಪಾದಾದಿಯಮಕಸ್ಸ ಮುಖಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸುಜನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸುಜನಾ ಸಾಧುಜನಾ, ಅಸುಜನಾ ಅಸಾಧುಜನಾ ಚೇತಿ ಸಬ್ಬೇ ಉಭಯಪಕ್ಖಿಕಾ ಸೀಲಾದಿನಾ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿನಾ ಗುಣೇನ ಹೇತುನಾ ವಿವೇಕಿನೋ ಅಪಿ ಸಾಧೂಸು ¶ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ, ಅಸಾಧೂಸು ಸೀಲಾದೀನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಗುಣೇನ ಪುಥುಭೂತಾಪಿ ಅವಿವೇಕಿಜನನ್ತಿಕೇ ವಿವೇಕಞಾಣರಹಿತಾನಂ ಜನಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿವೇಕಂ ವಿಭಾಗಂ ನ ಸಮಾಯನ್ತಿ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ವಿವೇಕೋ ವಿನಾಭವನಮೇತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ವಿವೇಕಿನೋ. ಏತ್ಥ ವಿಸಯೋಪಚಾರೇನ ವಿವೇಕೋತಿ ಪಞ್ಞಾ, ನ ವಿವೇಕಿನೋತಿ ಅವಿವೇಕಿನೋ, ತೇಯೇವ ಜನಾ, ತೇಸಂ ಅನ್ತಿಕಮಿತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಇದಂ ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮಪಾದಾದಿಯಮಕಂ.

ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕವಣ್ಣನಾ

೨೮.

ಕುಸಲಾ’ಕುಸಲಾ ಸಬ್ಬೇ, ಪಬಲಾ’ಪಬಲಾ’ಥವಾ;

ನೋ ಯಾತಾ ಯಾವ’ಹೋಸಿತ್ತಂ, ಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪದಾ ಸಿಯುಂ.

೨೮. ‘‘ಕುಸಲಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಪಬಲಾ ಆಸೇವನಪ್ಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ಬಲವನ್ತೋ ಚ. ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಅಪಬಲಾ ತದಭಾವತೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಚ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಯಾವ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಹೋಸಿತ್ತಂ ವಿನಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಂ ಫಲದಾನಾಸಮ್ಭವತೋ ಕೇವಲಂ ‘‘ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವಚನೀಯತ್ಥನಿಮಿತ್ತಮತ್ತಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮತ್ತಂ ನೋ ಯಾತಾ ನ ಸಮ್ಪತ್ತಾ, ತಾವ ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ತಂ ಪದನ್ತೀತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪದಾ ಸಿಯುಂ. ಯಾವ ಸಂಸಾರಪವತ್ತಿ, ತಾವ ಸುಖದುಕ್ಖದಾಯಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಇದಂ ಪಠಮದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಂ.

೨೮. ಪಬಲಾ ಆಸೇವನಾದಿಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ಬಲವನ್ತೋ ವಾ ಅಥ ಅಪಬಲಾ ತದಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಲಾ ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಅಹೋಸಿತ್ತಂ ಫಲದಾನಾಭಾವತೋ ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಂ ಯಾವ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ನೋ ಯಾತಾ ಅಪ್ಪತ್ತಾ, ತಾವ ತತ್ತಕಂ ಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪದಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸುಖದುಕ್ಖಪದಾಯಿನೋ ಸಿಯುಂ ಭವನ್ತಿ. ಇದಂ ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಂ. ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅಕುಸಲಾ. ‘‘ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಹೋಸಿತ್ತಂ. ‘‘ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕ್ರಿಯಾಪದತೋಪಿ ಣಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕವಣ್ಣನಾ

೨೯.

ಸಾದರಂ ಸಾ ದರಂ ಹನ್ತು, ವಿಹಿತಾ ವಿಹಿತಾ ಮಯಾ;

ವನ್ದನಾ ವನ್ದನಾಮಾನ-ಭಾಜನೇ ರತನತ್ತಯೇ.

೨೯. ‘‘ಸಾದರ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ¶ ವನ್ದನಾ ದ್ವಾರತ್ತಯೋಪದಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ಮಾನೋ ಚ ಪೂಜಾ, ತೇಸಂ ಭಾಜನೇ ಆಧಾರಭೂತೇ ರತಿಜನನಾದಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ರತನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ತಯೇ ಸಮೂಹಭೂತೇ ರತನತ್ತಯೇ ಸಾದರಂ ಆದರಸಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ಮಯಾ ವಿಹಿತಾ ಕತಾ, ವಿಹಿತಾ ಅಲಂಸಂಸಾರದುಕ್ಖವಿಸಟನಿರಾಕರಣತೋ ವಿಸೇಸೇನ ಹಿತಾ ಪಧ್ಯಾ ಸಾ ವನ್ದನಾ ಸೋ ಪಣಾಮೋ ದರಂ ದರಥಂ ಕಾಯಚಿತ್ತಪರಿಳಾಹಂ ಹನ್ತು ಹಿಂಸತು. ಮಯಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮೇತಿ ಅತ್ಥತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಇದಂ ಪನ ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಂ.

೨೯. ವನ್ದನಾಮಾನಭಾಜನೇ ದ್ವಾರತ್ತಯೇನ ವಿಧಿಯಮಾನಪಣಾಮಪೂಜಾನಂ ಆಧಾರಭೂತೇ ರತನತ್ತಯೇ ರತಿಜನನಾದಿಅತ್ಥೇನ ರತನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ತಯೇ ಮಯಾ ಯಾ ವನ್ದನಾ ಸಾದರಂ ಆದರಸಹಿತಂ ವಿಹಿತಾ ಕತಾ, ವಿಹಿತಾ ಲೋಕಿಯ ಲೋಕುತ್ತರ ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಾಧನತೋ ವಿಸೇಸೇನ ಹಿತಾ ಸಾ ವನ್ದನಾ ದರಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಂ ಹನ್ತು ವಿನಾಸೇತು. ಇದಂ ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಂ. ಸಹ ಆದರೇನ ವತ್ತಮಾನಂ ಸಾದರಂ, ಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸನಂ. ಏತ್ಥ ಕ್ರಿಯಾ ನಾಮ ವಿಹಿತಾಸದ್ದೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕರಣಂ. ಕರಣಞ್ಹಿ ವಿಹಿತಾಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತಕಮ್ಮತ್ತೇಪಿ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ‘‘ಅಕಾಸಿ’’ನ್ತಿ ಕ್ರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಮುಪೇನ್ತಂ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಭಾವೇ ವಿಹಿತಸ್ಸ ಯುಪಚ್ಚಯನ್ತಸ್ಸ ನಪುಂಸಕತ್ತಾ ನಪುಂಸಕಞ್ಚ, ಸತ್ತಾಯ ಏಕತ್ತಾ ಏಕವಚನಞ್ಚ ತಬ್ಬಿಸೇಸನತ್ತಾ ಸಾದರಸದ್ದೋಪಿ ನಪುಂಸಕದುತಿಯೇಕವಚನೋ ಹೋತಿ.

‘‘ವಿಸೇಸ್ಯೇ ¶ ದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಯಾ,

ಲಿಙ್ಗಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಭತ್ತಿಯೋ;

ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣೇ ಭಿಯ್ಯೋ,

ಕಾತಬ್ಬಾ ತಾ ವಿಸೇಸನೇ’’ತಿ [ಸಮ್ಬನ್ಧಚಿನ್ತೋ ೧೫ ಗಾಥಾ ಭೇದಚಿನ್ತಾ ೧೯೪ ಗಾಥಾ].

ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸನೇ ಗಹಿತೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ‘‘ಮಯಾ’’ತಿ ತತಿಯನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮನ್ತತ್ತಂ, ‘‘ವನ್ದನಾ’’ತಿ ಪಠಮನ್ತಸ್ಸ ಛಟ್ಠುನ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ. ವನ್ದನಾ ಚ ಮಾನೋ ಚ, ತೇಸಂ ಭಾಜನಂ. ತಿಣ್ಣಂ ಸಮೂಹೋ ತಯಂ, ರತನಾನಂ ತಯನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಅಬ್ಯಪೇತಚತುಕ್ಕಪಾದಾದಿಯಮಕವಣ್ಣನಾ

೩೦.

ಕಮಲಂ ಕ’ಮಲಂ ಕತ್ತುಂ-ವನದೋ ವನದೋ’ಮ್ಬರಂ;

ಸುಗತೋ ಸುಗತೋ ಲೋಕಂ, ಸಹಿತಂ ಸಹಿತಂ ಕರಂ.

೩೦. ‘‘ಕಮಲ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಕಮಲಂ ಅರವಿನ್ದಂ ಕಂ ಜಲಂ ಅಲಙ್ಕತ್ತುಂ ಸಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಹೋತಿ, ವಿಕಸಿತಾರವಿನ್ದಸನ್ದೋಹಸಮ್ಭಾವಿತೋದಕಸ್ಸ ವಾಪಾದೀಸು ತಾದಿಸರಮಣೀಯತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ, ಅವನಂ ರಕ್ಖಂ ದದಾತಿ ಸಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ಯಾದಿಕಾರಣಭಾವೇನಾತಿ ಅವನದೋ. ವನಂ ಜಲಂ ದದಾತಿ ನ ತುಚ್ಛೋತಿ ವನದೋ ಮೇಘೋ ಅಮ್ಬರಂ ಆಕಾಸಂ ಜಲಧಾರಭಾರಭರಿತಮ್ಬರಕುಹರಸ್ಸ ದಸ್ಸನೀಯತಾಗುಣಯೋಗತೋ ಅಲಂಕತ್ತುನ್ತಿ ಅಧಿಕತಂ. ಸಹಿತಂ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ ಹಿತಂ ಅಭಿವುದ್ಧಿಂ ಕರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸುಟ್ಠು ಗದತೀತಿ ಸುಗತೋ ಮಞ್ಜುಭಾಣೀ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ ವಿಯ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾದಿನಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಕೇ ಪಜಹನ್ತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸವಾಸನಸಕಲಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸೋಭನಂ ನಿಬ್ಬಾನಪುರಂ ಗತೋತಿ ವಾ ಸುಗತೋತಿ ವುತ್ತೋ ಸೋ ಮಹಾಮುನಿ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಿಮಿತಪಾರಮಿತಾಸಿಮ್ಪಕಚಗಲಿತತಿಲಕಭಾವೇನ ಲೋಕಂ ಲೋಕತ್ತಯಂ, ಸಹಿತಂ ಲೋಕನ್ತಿ ವಾ ಯೋಜನೀಯಂ ಅಲಙ್ಕತ್ತುಂ ಅಲಂಕರಣಾಯಾತಿ. ಇದಂ ಪಾದಚತುಕ್ಕಾದಿಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಂ.

೩೦. ಕಮಲಂ ¶ ಪದುಮಂ ಕಂ ಜಲಂ ಅಲಙ್ಕತ್ತುಂ ಪಞ್ಚವಿಧಪದುಮಸಞ್ಛನ್ನಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ರಮಣೀಯತ್ತಾ ಸಜ್ಜೇತುಂ ಹೋತಿ. ಅವನದೋ ಕಾಲೇ ವುಟ್ಠಿಸಮ್ಪದಾಯ ಸಸ್ಸಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಕಾರಣತ್ತಾ ಆರಕ್ಖಂ ದೇನ್ತೋ ವನದೋ ಮೇಘೋ ಅಮ್ಬರಂ ಆಕಾಸಂ ಅಲಙ್ಕತ್ತುಂ ಜಲಧಾರಭಾರಭರಿತಮ್ಬರಕುಚ್ಛಿಯಾ ದಸ್ಸನೀಯತ್ತಾ ಸಜ್ಜೇತುಂ ಹೋತಿ, ಸಹಿತಂ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ ಹಿತಂ ಅಭಿವುಡ್ಢಿಂ ಕರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸುಗತೋ ಚಿತ್ರಕಥೀ ಸುನ್ದರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ ವಾ ಸೋ ಸುಗತೋ ಸೋ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕಂ ಲೋಕತ್ತಯಂ, ಸಹಿತಂ ಲೋಕಂ ವಾ ಅಲಙ್ಕತ್ತುಂ ಚಿತ್ರಕಥಾದಿಕಾರಣೇಹಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಲೋಕರಾಮಣೇಯ್ಯಸ್ಸಾಭಾವಾ ಸಜ್ಜೇತುಂ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಪದತ್ಥಾನಂ ಸತ್ತಾಬ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಗಮ್ಮಂ. ತತೋಯೇವ ಸಬ್ಬೇ ಪಠಮನ್ತಭವನಕ್ರಿಯಾಯ ಯುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಇದಂ ಅಬ್ಯಪೇತಚತುಕ್ಕಪಾದಾದಿಯಮಕಂ.

೩೧.

ಅಬ್ಯಪೇತಾದಿಯಮಕ-ಸ್ಸೇಸೋ ಲೇಸೋ ನಿದಸ್ಸಿತೋ;

ಞೇಯ್ಯಾನಿ’ಮಾಯೇವ ದಿಸಾ-ಯ’ಞ್ಞಾನಿ ಯಮಕಾನಿಪಿ.

೩೧. ಇಚ್ಚೇವಮಭಿಮತಯಮಕೇ ಅಬ್ಯಪೇತಪಾದಾದಿಯಮಕಸ್ಸ ದಿಸಾಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಪಸಂಹರತಿ ‘‘ಅಬ್ಯಪೇತೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅಬ್ಯಪೇತಸ್ಸ ಅಬ್ಯವಹಿತಸ್ಸ ಚತುನ್ನಂ ಪಾದಾನಂ ಆದೋ, ಆದಿಭೂತಸ್ಸ ವಾ ಯಮಕಸ್ಸ ಏಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಲೇಸೋ ಕೋಚಿದೇವ ಭೇದೋ ನಿದಸ್ಸಿತೋ ವಿಕಪ್ಪಿತೋ. ಅಪರಾನಿಪಿ ಕಿಂ ನ ವಿಕಪ್ಪಿಯನ್ತೀತಿಚೇತಿ ಆಹ ‘‘ಞೇಯ್ಯಾನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಇಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಅಞ್ಞಾನಿ ವುತ್ತತೋ ಅಪರಾನಿ ದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಚತುತ್ಥಪಾದಾದಿಯಮಕಾದೀನಿ ಅಬ್ಯಪೇತಾನಿಪಿ ಪಠಮದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಪಠಮತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಾನಿಪಿ ಬ್ಯಪೇತಾನಿ, ಪಠಮಚತುತ್ಥದುತಿಯತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಾದೀನಿಪಿ ಅಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತಾನಿ, ತಥಾ ಮಜ್ಝನ್ತಪಾದಯಮಕಾನಿ ಞೇಯ್ಯಾನಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ, ವಿಞ್ಞೂನಂ ತಾದಿಸಾಯ ದಿಸಾಯ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾತಿ. ತತ್ಥ ಚ –

‘‘ಗುಣಾಗುಣೇನ ¶ ಸಹ ತೇ, ಸಾಧವೋ’ಸಾಧವೋ ಜನಾ;

ವಿಗಾಹನ್ತೇ ಸಮಂ ನಾಥ, ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತೇ ಕಥಂ ನು ತೇ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಾದೀನಿ ಅಬ್ಯಪೇತಾನಿ,

‘‘ಪಿಯೇನ ವಚಸಾ ಸಬ್ಬೇ,

ಪಿಯೇನ’ಪ್ಪಿಯಭಾಣಿನೋ;

ಪಾದಾನತೇ ಜಿನೋಕಾಸಿ,

ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಹನ್ತು ವೋ’ಪ್ಪಿಯಂ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಪಠಮದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಾದೀನಿ ಅಬ್ಯಪೇತಾನಿ,

‘‘ಸ’ಮಲಂ ಸಮಲಂ ಕತ್ತುಂ, ಸುಚಿರಂಸುಚಿ ರಂಜಯೇ;

ಸುಚಿರಂ ಸುಚಿರಂಗಂ ತಂ, ಸ’ಮಲಂ ಸಮಲಂಭಿ ಯೋ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಪಠಮಚತುತ್ಥದುತಿಯತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಾದೀನಿ ಅಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತಾನಿ,

‘‘ಮನೋಹರ ಹರ ಕ್ಲೇಸಂ, ಜಿನ ಚೇತೋಭವಂ ಮಮ;

ನನು ತ್ವಂ ಪಾರಮೀಸಾರಾ-ಮತಭಾವಿತಮೋಸಧಂ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಮಜ್ಝಪಾದಯಮಕಾನಿ,

‘‘ಸಾಧುನಾ ರಂಜಯ ಜಯ-ದ್ಧನಿನಾ’ಪೂರಯಿ ಮಹಿಂ;

ಯೋ ತಂ ಜಿನವರಂ ಧೀರ-ಮತ್ಥಕಾಮೋಸಿ ಚೇ ತುವಂ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಅನ್ತಪಾದಯಮಕಾನಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ.

೩೧. ಏವಂ ಅಭಿಮತಯಮಕೇನ ಅಬ್ಯಪೇತಯಮಕಾನಮುಪಾಯಾದೀನಿ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಬ್ಯಪೇತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಬ್ಯಪೇತಾದಿಯಮಕಸ್ಸ ವಿಸದಿಸವಣ್ಣೇಹಿ ಅಬ್ಯವಹಿತಾದಿಯಮಕಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಪೇತಪಾದಾದಿಯಮಕಸ್ಸ ವಾ ಏಸೋ ಲೇಸೋ ‘‘ಸುಜನಿ’’ಚ್ಚಾದಿಕೋ ಅಪ್ಪಕೋದಾಹರಣನಯೋ ನಿದಸ್ಸಿತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಅಞ್ಞಾನಿ ಯಮಕಾನಿಪಿ ಇಮಾಯೇವ ದಿಸಾಯ ಇಮಿನಾ ನಯೇನೇವ ಞೇಯ್ಯಾನಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಞಾತಬ್ಬಾನಿ. ಆದೋ ಯಮಕಂ, ಆದಿಭೂತಂ ವಾ ಯಮಕಂ, ಅಬ್ಯಪೇತಞ್ಚ ತಂ ಆದಿಯಮಕಞ್ಚಾತಿ ವಾಕ್ಯಂ. ಏವಂ ದಸ್ಸಿತೇನ ¶ ಇಮಿನಾ ಕಮೇನ ಅಬ್ಯಪೇತದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಾದಯೋ ಞಾತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ತತ್ಥ ಅಬ್ಯಪೇತದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಮೇವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ –

ಗುಣಾಗುಣೇನ ಸಹ ತೇ, ಸಾಧವೋ’ಸಾಧವೋ ಜನಾ;

ವಿಗಾಹನ್ತೇ ಸಮಂ ನಾಥ, ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತೇ ಕಥಂ ನು ತೇ.

ಭೋ ನಾಥ ತೇ ತುಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತೇ ಸಾಧವೋ ಅಸಾಧವೋ ತೇ ಜನಾ ಗುಣಾಗುಣೇನ ಸಕಸಕಗುಣೇನ ಅಗುಣೇನ ಚ ಸಹ ಸಮಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕಥಂ ನು ವಿಗಾಹನ್ತೇ, ಚಿತ್ತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಸುಜನದುಜ್ಜನೇಸು ಸಮಮೇತ್ತಾ ಅಚ್ಛರಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಬ್ಯಪೇತಪಠಮದುತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ –

ಪಿಯೇನ ವಚಸಾ ಸಬ್ಬೇ, ಪಿಯೇನ’ಪ್ಪಿಯಭಾಣಿನೋ;

ಪಾದಾನತೇ ಜಿನೋಕಾಸಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಹನ್ತು ವೋ’ಪ್ಪೀಯಂ.

ಜಿನೋ ಅಪ್ಪಿಯಭಾಣಿನೋಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಜನೇ ಪಿಯೇನ ಯೇನ ವಚಸಾ ಪಾದಾನತೇ ಅಕಾಸಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ವೋ ಅಪ್ಪಿಯಂ ಹನ್ತು. ಏತ್ಥ ಅಪಿಸದ್ದಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಪಿಸದ್ದಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಯತಿಭಙ್ಗೋ ನತ್ಥಿ.

ಪಠಮಚತುತ್ಥದುತಿಯತತಿಯಪಾದಾದಿಅಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತಯಮಕಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ –

ಸ’ಮಲಂ ಸಮಲಂ ಕತ್ತುಂ, ಸುಚಿರಂಸುಚಿ ರಂಜಯೇ;

ಸುಚಿರಂ ಸುಚಿರಂಗಂ ತಂ, ಸ’ಮಲಂ ಸಮಲಂಭಿ ಯೋತಿ.

ಏತ್ಥ ‘‘ಸಮಲಂ ಸಮಲಂ, ಸುಚಿರಂ ಸುಚಿರ’’ನ್ತಿ ವಿಸದಿಸವಣ್ಣೇಹಿ ಅಬ್ಯವಹಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಪೇತಂ, ‘‘ಸಮಲಂ ಸಮಲ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಪರಯುಗಳಂ [ಪುಬ್ಬಪರಯುಗಳದ್ವಯಂ (ಕ.)] ‘‘ಕತ್ತು’’ಮಿತಿ ಭಿನ್ನವಣ್ಣೇಹಿ, ‘‘ಸುಚಿರಂ ಸುಚಿರ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಪರಯುಗಳಂ [ಪುಬ್ಬಪರಯುಗಳದ್ವಯಂ (ಕ.)] ‘‘ಜಯೇ’’ತಿ ಭಿನ್ನವಣ್ಣೇಹಿ ಚ ಬ್ಯವಹಿತತ್ತಾ ಬ್ಯಪೇತಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಸುಚಿರಂಸುಚಿ ಸೋಭನರಂಸಿನಾ ಉಚಿ ಯುತ್ತೋ ಯೋ ಜಿನೋ ಸಂ ¶ ಸನ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಮಲಂಭಿ ಅಲಭಿ, ಅಲಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅತಿಸಯೇನ ಸುಚಿರಂಗಂ ವಿಸುದ್ಧದೇಹಂ ತಂ ಜಿನಂ ಸಮಲಂ ಜಲ್ಲಿಕಾಸಙ್ಖಾತೇನ, ರಾಗಾದಿಕುಚ್ಛಿತಸಙ್ಖಾತೇನ ವಾ ಮಲೇನ ಸಹಿತಂ ಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅಲಂಕತ್ತುಂ ನಿಮ್ಮಲಂ ಕತ್ವಾ ಸಜ್ಜೇತುಂ ಸುಚಿರಂ ಸುಚಿರಕಾಲಂ ರಂಜಯೇ ಅತ್ತನಿ ಅಭಿರಮಾಪೇಯ್ಯ.

ಪಾದಮಜ್ಝಯಮಕಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ –

ಮನೋಹರ ಹರ ಕ್ಲೇಸಂ, ಜಿನ ಚೇತೋಭವಂ ಮಮ;

ನನು ತ್ವಂ ಪಾರಮೀಸಾರಾ-ಮತಭಾವಿತಮೋಸಧನ್ತಿ.

ಮನೋಹರ ಜಿನ ಮಮ ಚೇತೋಭವಂ ಕ್ಲೇಸಂ ಸನ್ತಾಪಂ ಹರ ಅಪನಯ, ತ್ವಂ ಪಾರಮೀಸಾರಾಮತಭಾವಿತಂ ಓಸಧಂ ದಿಬ್ಬೋಸಧಂ ನನು.

ಪಾದನ್ತಯಮಕಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ –

ಸಾಧುನಾ ರಂಜಯ ಜಯ-ದ್ಧನಿನಾ’ಪೂರಯಿ ಮಹಿಂ;

ಯೋ ತಂ ಜಿನವರಂ ಧೀರ-ಮತ್ಥಕಾಮೋಸಿ ಚೇ ತುವನ್ತಿ.

ಯೋ ಜಿನವರೋ ಸಾಧುನಾ ಜಯದ್ಧನಿನಾ ವೇನೇಯ್ಯಜಯಘೋಸೇನ ಮಹಿಂ ಆಪೂರಯಿ, ಧೀರಂ ತಂ ಜಿನವರಂ ತುವಂ ಸಪ್ಪುರಿಸ ಚೇ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಅಸಿ, ರಂಜಯ ಅಭಿರಮಾಪೇಹಿ. ಇಮಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಯಮಕೇಹೇವ ಅವಸೇಸಾ ತತಿಯಪಾದಾದಿಯಮಕಾದಯೋ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ.

೩೨.

ಅಚ್ಚನ್ತಬಹವೋ ತೇಸಂ,

ಭೇದಾ ಸಮ್ಭೇದಯೋನಿಯೋ;

ತತ್ಥಾಪಿ ಕೇಚಿ ಸುಕರಾ,

ಕೇಚಿ ಅಚ್ಚನ್ತದುಕ್ಕರಾ.

೩೨. ಕಿಂ ಪನ ಸಾಕಲ್ಲೇನ ನ ವಿಕಪ್ಪಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತೇಸಂ ವಿಕಪ್ಪಾನಂ ಸಮ್ಭೇದೋ ಸಙ್ಕರೋ ಮಿಸ್ಸತ್ತಮುಚ್ಚಾರಣಪ್ಪಕಾರೋ ಯೋನಿ ಪಭವೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಸಮ್ಭೇದಯೋನಿಯೋ, ಭೇದಾ ಪಕಾರಾ ಅಚ್ಚನ್ತಬಹವೋ ಅತಿಸಯೇನ ಬಹುಲಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ತೇಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸುಪಿ ಕೇಚಿ ವಿಕಪ್ಪಾ ಸುಖೇನ ಕರೀಯನ್ತಿ ಪಯುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ¶ ಸುಕರಾ, ತಬ್ಬಿಪರೀತೋ ಚ ಕೇಚಿ ವಿಕಪ್ಪಾ ಅಚ್ಚನ್ತದುಕ್ಕರಾ. ಇತಿ ದ್ವಿಧಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತೇಸು ಸುಕರಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಭಿಮತಯಮಕಾನಂ ಮುಖಮತ್ತಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಇದಾನಿ ದುಕ್ಕರಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಮುಖಮತ್ತಂ ನ ಸಬ್ಬಮೇವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಮುನ್ನತೇನ ತೇ ಸತಾ,

ಕಥಂ ನ ತೇ ನ ತೇ ಸಿಯುಂ;

ಯತೋ ನತೇನತೇಪಿ’ತೋ,

ಸಿಯುಂ ನ ತೇ ನತೇ ಸುಭಾ.

ಇದಂ ಪಾದಚತುಕ್ಕಮಜ್ಝಯಮಕಮಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತಮೇಕರೂಪಂ ದುಕ್ಕರಂ.

ನ ಭಾಸುರಾ ತೇಪಿ ಸುರಾ ವಿಭೂಸಿತಾ,

ತಥಾಸುರಾ ಭೂರಿ ಸುರಾಪರಾಜಿತಾ;

ಸಭಾಸು ರಾಜಾಪಿ ತಥಾ ಸುರಾಜಿತೋ,

ಯಥಾ ಸುರಾಜನ್ತಿ ಸುರಾವಿನಿಸ್ಸಟಾ.

ಇದಂ ಚತುಕ್ಕಪಾದಮಜ್ಝಯಮಕಮೇಕರೂಪಬ್ಯಪೇತಂ.

೩೨. ಸಬ್ಬಮಿದಮನುದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಾತಿದೇಸೇನ ನಿಗಮನಂ ಕಿಮತ್ಥಮಿಚ್ಚಾಸಙ್ಕಾಯಮಾಹ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತೇಸಂ ಯಮಕಾನಂ ಸಮ್ಭೇದಯೋನಿಯೋ ಪಭೇದುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಭೂತಾ ಭೇದಾ ಉಚ್ಚಾವಚಪಕಾರಾ ಅಚ್ಚನ್ತಬಹವೋ, ತತ್ಥಾಪಿ ತೇಸುಪಿ ಕೇಚಿ ಯಮಕಾ ಸುಕರಾ ಸುಸಾಧಿಯಾ, ಕೇಚಿ ಅಚ್ಚನ್ತದುಕ್ಕರಾ ಅತಿಸಯೇನ ದುಸ್ಸಾಧಿಯಾ. ಸಮ್ಭೇದೋ ಯೋನಿ ಯೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಇಹ ಸುಕರಸ್ಸ ಉಪದಿಸಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಕರಯಮಕಪವೇಸೋಪಾಯಮತ್ತಮುಪದಿಸೀಯತೇ –

‘‘ಮನಂ ಮನಂ ಸತ್ಥು ದದೇಯ್ಯ ಚೇ ಯೋ,

ಮನಂ ಮನಂ ಪೀಣಯತ’ಸ್ಸ ಸತ್ಥು;

ಮನಂ ಮನಂ ತೇನ ದದೇಯ್ಯ ಚೇ ನ,

ಮನಂ ಮನಂಪ’ಸ್ಸ ನ ಸಾಧುಪುಜ್ಜ’’ನ್ತಿ.

ಇದಂ ಪಾದಚತುಕ್ಕಾದಿಯಮಕಮೇಕರೂಪಂ ಅಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತಂ.

ಯೋ ¶ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮನಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸತ್ಥು ಜಿನಸ್ಸ ಮನಂ ಖಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ದದೇಯ್ಯ ಚೇ, ಸತ್ಥು ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಮನಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಮನಂ ಚಿತ್ತಂ ಪೀಣಯತಿ ಸಮ್ಪೀಣೇತಿ, ತೇನ ತಸ್ಮಾ ಮನಂ ಮನಂ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ದದೇಯ್ಯ ಚೇ ನ ಯದಿ ನೋ ದದೇಯ್ಯ, ಅಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಮನಂ ಚಿತ್ತಂ ಮನಂಪಿ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಧುಪುಜ್ಜಂ ಸಾಧೂಹಿ ಪೂಜಿತಬ್ಬಂ ನ ಭವತಿ.

‘‘ಸಮುನ್ನತೇನ ತೇ ಸತಾ,

ಕಥಂ ನ ತೇ ನ ತೇ ಸಿಯುಂ;

ಯತೋ ನತೇ’ನತೇಪಿ’ತೋ,

ಸಿಯುಂ ನ ತೇ ನತೇ ಸುಭಾ’’ತಿ.

ಇದಂ ಪಾದಚತುಕ್ಕಮಜ್ಝಯಮಕಮೇಕರೂಪಮಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತಂ.

ಯತೋ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತೇ ತುಯ್ಹಂ ಸತಾ ಸೋಭನೇನ ಸಮುನ್ನತೇನ ಸಮ್ಮಾ ಉನ್ನತೇನ ಹೇತುನಾ ನತೇಪಿ ಅವನತೇಪಿ ಅನತೇಪಿ ಅನವನತೇಪಿ ತೇ ತೇ ಸುಭಾ ತೇ ತೇ ಸೋಭನಾ ನ ನ ಸಿಯುಂ, ಭವನ್ತೇವ, ಅತೋ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತೇ ಸುಭಾ ತೇ ಸೋಭನಾ ನತೇ ಅವನತೇ ಕಥಂ ನ ಸಿಯುಂ, ಭವನ್ತೇವ.

‘‘ಜಿನಂ ಪಣಾಮೋನತಸಜ್ಜನಂ ಜನಂ,

ಗುಣೇ ನಿವೇಸೇನ್ತಮಸಜ್ಜನಂ’ಜನಂ;

ವೇನೇಯ್ಯನೇತ್ತೇ ಗುಣಭಾಜನಂ ಜನಂ,

ನಮೇ ಮಮೇನ್ತಂ ಖಲು ಸಜ್ಜನಂಜನ’’ನ್ತಿ.

ಇದಂ ಪಾದಚತುಕ್ಕನ್ತಯಮಕಮೇಕರೂಪಮಬ್ಯಪೇತಬ್ಯಪೇತಯಮಕಂ ದುಕ್ಕರಂ.

ಪಣಾಮೋನತಸಜ್ಜನಂ ಪಣಾಮಿತುಕಾಮೋನತಸಾಧುಜನವನ್ತಂ ಜನಂ ವೇನೇಯ್ಯಜನಂ ಅಸಜ್ಜ ಪಮಾದಮಕತ್ವಾ ಗುಣೇ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇ ನಿವೇಸೇನ್ತಂ ನಿಯೋಜೇನ್ತಂ ವೇನೇಯ್ಯನೇತ್ತೇ ಅಞ್ಜನಂ ಅಞ್ಜನಭೂತಂ ಗುಣಭಾಜನಂ ಗುಣಾನಮಾಧಾರಭೂತಂ ಸಜ್ಜನಂಜನಂ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಸಾಧುಜನಾನಂ ಅಞ್ಜನಭೂತಂ ಜನಂ ಸಾಧುಜನಂ ಖಲು ಏಕನ್ತೇನ ಮಮೇನ್ತಂ ಮಮಾಯನ್ತಂ ನಂ ಜಿನಂ ನಮೇ ನಮಾಮಿ.

‘‘ಸಾಭಾಸು ¶ ಸಾಭಾ ಭುವನೇ ಜಿನಸ್ಸ,

ಸಾಭಾಯ ಸಾ ಭಾಸತಿಯೇವ ಜಾತು;

ಸಾಭಾಯ ಸಾ ಭಾತಿ ನ ಚೇ ಕಥಂ ನ,

ಸಾಭಾ ಸಸಾಭಾನಮತಿಚ್ಚ ಭಾತೀ’’ತಿ.

ಇದಂ ಪಾದಚತುಕ್ಕಾದಿಯಮಕೇಕರೂಪಬ್ಯಪೇತಂ.

ಭುವನೇ ಸತ್ತಲೋಕೇ ಸಾಭಾಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಭಾಸು ಜಿನಸ್ಸ ಸಾಭಾ ಸೋಭನಾ ಆಭಾ ಸಾಭಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯ, ಸೋಭನಾಯ ವಾ ಆಭಾಯ ಆಭಾತೋ ಜಾತು ಏಕನ್ತೇನ ಭಾಸತಿಯೇವ ದಿಪ್ಪತೇವ, ಸಾ ಜಿನಾಭಾ ಸಾಭಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಭಾತೋ ಅಧಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಚೇ ನ ಭಾತಿ ಯದಿ ನ ಭಾಸತಿ, ಸಸಾಭಾನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಸೋಭನಾಭಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಂ ಸಾಭಾ ಸೋಭನಾಭಾಯೋ ಅತಿಚ್ಚ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಕಥಂ ನ ಭಾತಿ, ಭಾಸತಿಯೇವ.

‘‘ನ ಭಾಸುರಾ ತೇಪಿ ಸುರಾ ವಿಭೂಸಿತಾ,

ತಥಾಸುರಾ ಭೂರಿ ಸುರಾಪರಾಜಿತಾ;

ಸಭಾಸು ರಾಜಾಪಿ ತಥಾ ಸುರಾಜಿತೋ,

ಯಥಾ ಸುರಾಜನ್ತಿ ಸುರಾವಿನಿಸ್ಸಟಾ’’ತಿ.

ಇದಂ ಪಾದಚತುಕ್ಕಮಜ್ಝಯಮಕೇಕರೂಪಬ್ಯಪೇತಂ.

ಸುರಾವಿನಿಸ್ಸಟಾ ಸುರಾಪಾನತೋ ಅಪಗತಾ ಜನಾ ಯಥಾ ಸುರಾಜನ್ತಿ, ತಥಾ ವಿಭೂಸಿತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಅಲಙ್ಕತಾ ತೇಪಿ ಸುರಾ ತೇ ದೇವಾ ಅಪಿ ನ ಭಾಸುರಾ ಸೋಭಮಾನಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಏವಂ ಸುರಾಪರಾಜಿತಾ ಸುರಾಪಾನಹೇತು ಪರಾಜಿತಭಾವಂ ಪತ್ತಾ ಭೂರಿ ಅಸುರಾ ಬಹವೋ ವೇಪಚಿತ್ತಿಆದಯೋ ಅಸುರಾಪಿ ನ ಭಾಸುರಾ ನ ಸೋಭನ್ತಿ, ತಥಾ ಏವಂ ಸುರಾಜಿತೋ ಸುಟ್ಠು ಅಲಙ್ಕತೋ ರಾಜಾಪಿ ಸಭಾಸು ನ ಭಾಸುರೋ.

‘‘ಜಿನಾಣತ್ತಿಯಂ ¶ ಯೋ’ಹಿತಾಸಾ ಸಿತಾಸಾ,

ಅವಸ್ಸಂವ ತೇ ಹೋನ್ತ್ಯ’ತಾಸಾ ಹತಾಸಾ;

ಅತೋ ಸಬ್ಬಪಾಪೇ ಸತಾಸಾ ವತಾಸಾ,

ಕರೋನ್ತೇವ ಸನ್ತಿಸ್ಸಿತಾ ಸಾಮಿತಾಸಾ’’ತಿ.

ಇದಂ ಪಾದಚತುಕ್ಕನ್ತಯಮಕಮೇಕರೂಪಬ್ಯಪೇತಂ.

ಯೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಜಿನಾಣತ್ತಿಯಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಣತ್ತಿಯಂ ಓಹಿತಾಸಾ ಅವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಆಸಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಿತಾಸಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾಸಾ, ತೇ ಸಾಧವೋ ಹತಾಸಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಹತತಣ್ಹಾ ಅವಸ್ಸಂವ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅತಾಸಾ ಭಯರಹಿತಾ ಯತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಅತೋ ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಪಾಪೇ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇ ಸತಾಸಾ ಭಯಸಹಿತಾ ವತಾಸಾವ ನಿರವಜ್ಜವತಾಭಿಲಾಸವನ್ತೋ ಸಾಧುಜನಾ ಸನ್ತಿಸ್ಸಿತಾ ಸನ್ತಿನಿಸ್ಸಿತಾಯೋ ಸಾಮಿತಾಸಾ ಸಾಮಿಭಾವಾಸಾಯೋ ಕರೋನ್ತೇವ.

೩೩.

ಯಮಕಂ ತಂ ಪಹೇಳೀ ಚ, ನೇಕನ್ತಮಧುರಾನಿ’ತಿ;

ಉಪೇಕ್ಖಿಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ, ಸಿಸ್ಸಖೇದಭಯಾ ಮಯಾ.

೩೩. ನನು ಯಮಕಂ ನಾಮ ಕವೀನಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯವಿಸೇಸಸೂಚಕನ್ತಿ ತತ್ಥ ತಂ ಸೋಪಯೋಗಂ, ಪಹೇಳಿಕಾ ಚ ಸೋಪಯೋಗಾ ಕೀಳಾವಿನೋದನೇ ಸಮ್ಬಾಧಟ್ಠಾನಮನ್ತನೇ ಪರಬ್ಯಾಮೋಹನೇ [ಪರಮಬ್ಯಾಮೋಹನೇ (ಕ.), ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೩.೯೭] ಚ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಕಥಮುಪೇಕ್ಖಾ ಭವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಮಕ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಯಮಕಞ್ಚ ಸುಕರದುಕ್ಕರಪ್ಪಭೇದಂ. ಪಹೇಳಿಕಾ ಪನ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಸೋಳಸ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಸಮಾಗತಾವಞ್ಚಿತಾದಿಕಾ. ತತ್ಥಿದಂ ಲಕ್ಖಣಂ –

ಸಮಾಗತಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಗುಳ್ಹತ್ಥಾ ಪದಸನ್ಧಿನಾ;

ವಞ್ಚಿತಾಞ್ಞತ್ಥ ರುಳ್ಹೇನ, ಯತ್ಥ ಸದ್ದೇನ ವಞ್ಚನಾ.

ಉಕ್ಕನ್ತಾತಿಬ್ಯವಹಿತ-ಪ್ಪಯೋಗಾ ¶ ಮೋಹಕಾರಿನೀ;

ಸಿಯಾ ಪಮುಸ್ಸಿತಾ ಯಸ್ಸಾ, ದುಬ್ಬೋಧತ್ಥಾ ಪದಾವಲಿ.

ಸಮಾನರೂಪಾ’ಮುಖ್ಯತ್ಥಾ-ರೋಪಾಹಿತಪದಾ ಸಿಯಾ;

ಫರುಸಾ ಪಚ್ಚಯಾದೀಹಿ, ಜಾತಸದ್ದಾ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾತಾ ನಾಮ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ, ಯತ್ಥ ಬ್ಯಾಮೋಹಕಾರಣಂ;

ಅಞ್ಞಥಾ’ಭಾಸತೇ ಯತ್ಥ, ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಸಾ ಪಕಪ್ಪಿತಾ.

ಸಾ ನಾಮನ್ತರಿಕಾ ಯಸ್ಸಾ, ನಾಮೇ ನಾನತ್ಥಕಪ್ಪನಾ;

ನಿಭೂತಾ’ವಟ್ಠಿತಞ್ಞತ್ಥಾ, ತುಲ್ಯತ್ಥಸುತಿಹೇತುತೋ.

ಸಮಾನಸದ್ದಾ ಸಾ ಇಟ್ಠ-ಸದ್ದಪರಿಯಾಯಸಾಧಿತಾ;

ಸಮ್ಮುಳ್ಹಾ ಮೂಳ್ಹತಾಯೇವ, ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ಥಾಪಿ ಸಾಧುಕಂ.

ಯಸ್ಸಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಬಾಹುಲ್ಯಾ, ನಾಮಂ ಸಾ ಪಾರಿಹಾರಿಕೀ;

ಏಕಚ್ಛನ್ನಾ ಭವೇ ಬ್ಯಞ್ಜಾ-ಧೇಯ್ಯಂ ನಿಸ್ಸಯಗೋಪನಾ.

ಸಾ ಭವೇ ಉಭಯಚ್ಛನ್ನಾ, ಯಸ್ಸಾ ಉಭಯಗೋಪನಾ;

ಸಂಕಿಣ್ಣಾ ನಾಮ ಸಾ ಯಸ್ಸಾ, ನಾನಾಲಕ್ಖಣಸಙ್ಕರೋತಿ.

ದೋಸತ್ತೇಪಿ ಚೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ದೋಸಭಾವೇ ನಾರೋಪಿತಬ್ಬಾ. ಏಸಾ ಹಿ [ಮನಸೋತಿ (ಕ.)] ‘‘ಬಹುಗುಣೇ ಪಣಮತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೪೪ ಗಾಥಾ] ವಾಕ್ಯಸಂಕಿಣ್ಣನಾಮೇನ ನ ವುತ್ತಾ, ಪಕಪ್ಪಿತಾ ಚ ಸಂಸಯದೋಸಪರಿಹಾರೇನ ‘‘ಯಾತೇ ದುತಿಯಂ ನಿಲಯ’’ನ್ತಿ [ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರ ೧೧೨ ಗಾಥಾ] ಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ.

‘‘ಪಭವಾ’ನತವಿತ್ತಿಣ್ಣಾ, ತವಾ’ಣಾ ಮಹತೀ ಸತಿ;

ಚಿರಾಯ ಜಯತಂ ನಾಥ, ಪಹುತಫಲಸಾಧನೀ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಸಮಾಗತಾ.

‘‘ಭದ್ದಮೇವೋ’ಪಸೇವೇಯ್ಯ, ¶ ವಿಧೂತಮದಕಿಬ್ಬಿಸಂ;

ಸಮ್ಪಾಪಯೇ ಪುರಂ ಖೇಮಂ, ಸ ದನ್ತೋ’ತ್ತನಿಸೇವಿನ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಂ ವಞ್ಚಿತಾ.

ಪಮುಸ್ಸಿತಾದಯೋ ತು ಲಕ್ಖಣಾನುಸಾರೇನ, ತತ್ಥೋದಾಹರಣಾನುಸಾರೇನ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏವಂ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಾ ಪಹೇಳಿಕಾ ಚೇತಿ ಏತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಏಕನ್ತೇನ ನಿಯಮೇನ ನ ಮಧುರಾನಿ ಅತ್ಥರಸಸ್ಸ ವಾ ಸದ್ದರಸಸ್ಸ ವಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವೇನ ಅಸ್ಸಾದಿತಬ್ಬಾನಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಸಿಸ್ಸಾನಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಖೇದೋಯೇವ ಭಯಂ ತತೋ ತೇಸಂ ಖೇದತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಭಯತೋ ಮಯಾ ಉಪೇಕ್ಖಿಯನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ.

೩೩. ಏವಂ ಸುಕರದುಕ್ಕರವಸೇನ ದುವಿಧತ್ತಂ ವತ್ವಾ ಕವೀನಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯಪ್ಪಕಾಸನೇ ಸಪ್ಪಯೋಜನಯಮಕಾನಞ್ಚ, ಕೀಳಾವಿನೋದನೇ ಸಮ್ಬಾಧಟ್ಠಾನಸಮ್ಮನ್ತನೇ ಪರಬ್ಯಾಮೋಹನೇ ಚಾತಿ ಇಮೇಸು ಸಪ್ಪಯೋಜನಾನಞ್ಚ ಪಹೇಳಿಕಾನಮವಚನೇ ಕಾರಣಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಯಮಕ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ. ತಂ ಯಮಕಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸುಕರದುಕ್ಕರಾದಿಭೇದಂ ಯಮಕಜಾತಞ್ಚ ಪಹೇಳಿ ಚ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಸಮಾಗಭಾದಿಕಾ ಪಹೇಳಿಕಾ ಚ ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಏಕನ್ತಮಧುರಾನಿ ನ ಇತಿ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥರಸಸ್ಸ, ಸದ್ದರಸಸ್ಸ ವಾ ನಿಯಮತೋ ಅಭಾವಾ ಏಕನ್ತೇನ ಅಮಧುರಾನಿ, ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಚ ಸಿಸ್ಸಖೇದಭಯಾ ಸಿಸ್ಸಾನಂ ಅಸಹನಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅಸಹನೇನ ಜಾತಾಯ ವಾ ಭೀತಿಯಾ ಚ ಮಯಾ ಉಪೇಕ್ಖೀಯನ್ತಿ. ಸಿಸ್ಸಾನಂ ಖೇದೋಯೇವ ಭಯಂ, ಸಿಸ್ಸಖೇದತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ಭಯಂ, ತತೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಏತ್ಥ ಪಹೇಳಿಕಾ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ –

ಸಮಾಗತಾ ಚ ವಞ್ಚಿತು-ಕ್ಕನ್ತಾ ಪಮುಸ್ಸಿತಾಪಿ ಚ;

ಸಮಾನರೂಪಾ ಫರುಸಾ, ಸಙ್ಖ್ಯಾತಾ ಚ ಪಕಪ್ಪಿತಾ.

ಅಥೋಪಿ ¶ ನಾಮನ್ತರಿಕಾ, ನಿಭೂತಾ ಚ ಪಹೇಳಿಕಾ;

ಅಥೋ ಸಮಾನಸದ್ದಾ ಚ, ಸಮ್ಮುಳ್ಹಾ ಪಾರಿಹಾರಿಕೀ;

ಏಕಚ್ಛನ್ನೋಭಯಚ್ಛನ್ನಾ, ಸಂಕಿಣ್ಣಾತಿ ಚ ಸೋಳಸಾತಿ.

ತತ್ರಿದಂ ಲಕ್ಖಣಂ –

ಸಮಾಗತಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಗುಳ್ಹತ್ಥಾ ಪದಸನ್ಧಿನಾ;

ವಞ್ಚಿತಾಞ್ಞತ್ಥ ರುಳ್ಹೇನ, ಯತ್ಥ ಸದ್ದೇನ ವಞ್ಚನಾ.

ಉಕ್ಕನ್ತಾತಿಬ್ಯವಹಿತ-ಪ್ಪಯೋಗಾ ಮೋಹಕಾರಿನೀ;

ಸಿಯಾ ಪಮುಸ್ಸಿತಾ ಯಸ್ಸಾ, ದುಬ್ಬೋಧತ್ಥಾ ಪದಾವಲಿ.

ಸಮಾನರೂಪಾ’ಮುಖ್ಯತ್ಥಾ-ರೋಪಾಹಿತಪದಾ ಸಿಯಾ;

ಫರುಸಾ ಪಚ್ಚಯಾದೀಹಿ, ಜಾತಸದ್ದಾ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ.

ಸಙ್ಖ್ಯಾತಾ ನಾಮ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ, ಯತ್ಥ ಬ್ಯಾಮೋಹಕಾರಣಂ;

ಅಞ್ಞಥಾ’ಭಾಸತೇ ಯತ್ಥ, ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಸಾ ಪಕಪ್ಪಿತಾ.

ಸಾ ನಾಮನ್ತರಿಕಾ ಯಸ್ಸಾ, ನಾಮೇ ನಾನತ್ಥಕಪ್ಪನಾ;

ನಿಭೂತಾ’ವಟ್ಠಿತಞ್ಞತ್ಥಾ, ತುಲ್ಯತ್ಥಸುತಿಹೇತುತೋ.

ಸಮಾನಸದ್ದಾ ಸಾ ಇಟ್ಠ-ಸದ್ದಪರಿಯಾಯಸಾಧಿತಾ;

ಸಮ್ಮುಳ್ಹಾ ಮೂಳ್ಹತಾಯೇವ, ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ಥಾಪಿ ಸಾಧುಕಂ.

ಯಸ್ಸಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಬಾಹುಲ್ಯಾ, ನಾಮಂ ಸಾ ಪಾರಿಹಾರಿಕೀ;

ಏಕಚ್ಛನ್ನಾ ಭವೇ ಬ್ಯಞ್ಜಾ-ಧೇಯ್ಯಂ ನಿಸ್ಸಯಗೋಪನಾ.

ಸಾ ಭವೇ ಉಭಯಚ್ಛನ್ನಾ, ಯಸ್ಸಾ ಉಭಯಗೋಪನಾ;

ಸಂಕಿಣ್ಣಾ ನಾಮ ಸಾ ಯಸ್ಸಾ, ನಾನಾಲಕ್ಖಣಸಙ್ಕರೋತಿ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪದಸನ್ಧಿನಾ ಪದಾನಂ ಸನ್ಧಾನತೋ ಗುಳ್ಹತ್ಥಾ ಅಪಾಕಟತ್ಥಾ ಸಮಾಗತಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ಗುಳ್ಹತ್ಥಾತಿ ಪಸಿದ್ಧಾನುವಾದೇನ ಅಪಸಿದ್ಧಾ ಸಮಾಗತಾ ವಿಧೀಯತೇ. ಇತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಅನುವಾದಾನುವಾದ್ಯಭಾವೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯತ್ಥ ಪಹೇಳಿಕಾಯಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ರುಳ್ಹೇನ ಸದ್ದೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪಸಿದ್ಧೇನ ರುಳ್ಹಿಸದ್ದೇನ ವಞ್ಚನಾ ವಞ್ಚಿತಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ.

ಅತಿಬ್ಯವಹಿತಪ್ಪಯೋಗಾ ¶ ಅತಿಸಯೇನ ಅನ್ತರಿತಪಯುಜ್ಜಮಾನಪದಯುತ್ತಾ ತತೋಯೇವ ಮೋಹಕಾರಿನೀ ಸಮ್ಮೋಹಕಾರಿಕಾ ಪಹೇಳಿಕಾ ಉಕ್ಕನ್ತಾ ನಾಮ. ಯಸ್ಸಾ ಪಹೇಳಿಕಾಯ ಪದಾವಲಿ ಪದಪನ್ತಿ ದುಬ್ಬೋಧತ್ಥಾ ದುರನುಬೋಧಾಭಿಧೇಯ್ಯಾ, ಸಾ ಪಮುಸ್ಸಿತಾ ನಾಮ.

ಅಮುಖ್ಯತ್ಥಾರೋಪಾಹಿತಪದಾ ಅಪ್ಪಧಾನತ್ಥೇ ಮುಖ್ಯತ್ಥಪಕಾಸಕಸದ್ದಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಧಮ್ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆರೋಪನತೋ ಉಪಟ್ಠಿತಪದಯುತ್ತಾ ಸಮಾನರೂಪಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ಪಚ್ಚಯಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯಾದೇಸಾದೀಹಿ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಕಾರೇನ ಜಾತಸದ್ದಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಸದ್ದಾ ಫರುಸಾ ನಾಮ.

ಯತ್ಥ ಯಸ್ಸಂ ಪಹೇಳಿಕಾಯಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಗಣನಂ ವುತ್ತಮಪಿ ಬ್ಯಾಮೋಹಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಸಾ ಪಹೇಳಿಕಾ ಸಙ್ಖ್ಯಾತಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ಯತ್ಥ ಯಸ್ಸಂ ಪಹೇಳಿಕಾಯಂ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಸಮುದಾಯತ್ಥೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಞ್ಞೇನ ಪಕಾರೇನ ಆಭಾಸತೇ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ, ಸಾ ಪಕಪ್ಪಿತಾ ನಾಮ.

ಯಸ್ಸಾ ಪಹೇಳಿಕಾಯ ನಾಮೇ ಪಯುತ್ತಾಭಿಧಾನೇ ನಾನತ್ಥಕಪ್ಪನಾ ವಿವಿಧಾಭಿಧೇಯ್ಯಕಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸಾ ಪಹೇಳಿಕಾ ನಾಮನ್ತರಿಕಾ ನಾಮ. ತುಲ್ಯತ್ಥಸುತಿಹೇತುತೋ ಸಮಾನತ್ಥಸದ್ದಾನಂ ಪಯೋಗಹೇತುಯಾ ಅವಟ್ಠಿತಞ್ಞತ್ಥಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಅಞ್ಞತ್ಥಾ ಹೋತಿ, ಸಾ ನಿಭೂತಾ ನಾಮ.

ಯಾ ಪಹೇಳಿಕಾ ಇಟ್ಠಸದ್ದಪರಿಯಾಯಸಾಧಿತಾ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸದ್ದಸ್ಸ ವೇವಚನೇಹಿ ನಿಪ್ಫಾದಿತಾ ಹೋತಿ, ಸಾ ಸಮಾನಸದ್ದಾ ನಾಮ. ಸಾಧುಕಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ಥಾಪಿ ದಸ್ಸಿತಅತ್ಥಯುತ್ತಾಪಿಯಾ ಮೂಳ್ಹತಾಯೇವ ಸಮ್ಮೋಹಭಾವತ್ಥಂ ಏವ ಭವತಿ, ಸಾ ಸಮ್ಮುಳ್ಹಾ ನಾಮ.

ಯಸ್ಸಾ ಪಹೇಳಿಕಾಯ ವಿರಚನೇ ನಾಮಂ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಂ ನಾಮಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಬಾಹುಲ್ಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಬಹುಲಭಾವತೋ ಭವತಿ, ಸಾ ಪಾರಿಹಾರಿಕೀ ನಾಮ. ಯಸ್ಸಾ ಆಧೇಯ್ಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜ ಅಭಿಬ್ಯಞ್ಜಿಯ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ¶ ನಿಸ್ಸಯಗೋಪನಾ ಆಧಾರಗುತ್ತಿ ಭವತಿ, ಸಾ ಏಕಚ್ಛನ್ನಾ ನಾಮ.

ಯಸ್ಸಾ ಪಯೋಗೇ ಉಭಯಗೋಪನಾ ಉಭಿನ್ನಮಾಧಾರಾಧೇಯ್ಯಾನಂ ಗೋಪನಾ ಭವತಿ, ಸಾ ಉಭಯಚ್ಛನ್ನಾ ನಾಮ. ಯಸ್ಸಾ ನಾನಾಲಕ್ಖಣಸಙ್ಕರೋ ಸಮಾಗತಾದಿನಾನಾವಿಧಲಕ್ಖಣಾನಂ ಸಙ್ಕರೋ ಹೋತಿ, ಸಾ ಸಂಕಿಣ್ಣಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ.

ಇದಾನಿ ಸಮಾಗತಾದೀನಂ ಲಕ್ಖಿಯಂ ಕಮೇನ ಏವಂ ಞಾತಬ್ಬಂ –

‘‘ಪಭವಾ’ನತವಿತ್ತಿಣ್ಣಾ, ತವಾ’ಣಾ ಮಹತೀ ಸತೀ;

ಚಿರಾಯ ಜಯತಂ ನಾಥ, ಪಹುತಫಲಸಾಧಿನೀ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಸಮಾಗತಾ.

ನಾಥ ತವ ಪಭವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನತವಿತ್ತಿಣ್ಣಾ ಓಣತವಸೇನ ಪತ್ಥಟಾ, ಏವಂ ಸತಿ ನದೀ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಪಭವ ಪಕಟ್ಠತ್ತ ಸೋಭಾವನ್ತ. ಭೋ ನಾಥ ತವ ತುಯ್ಹಂ ಮಹತೀ ಸತೀ ಮಹನ್ತೀ ಸಮಾನಾ ಆಣಾ ಆನತವಿತ್ತಿಣ್ಣಾ ಅತ್ತನಿ ನತೇಸು ಜನೇಸು ಪತ್ಥಟಾ ಪಹುತಫಲಸಾಧಿನೀ ಬಹುಲತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನೀ ಚಿರಾಯ ಚಿರಕಾಲಂ ಜಯತಂ ಉಕ್ಕಂಸಭಾವೇನ ಪವತ್ತತು. ಏತ್ಥ ಪಭವಆನತಇತಿಸನ್ಧಿನಾ ಅತ್ಥೋ ಗುಳ್ಹೋ.

‘‘ಭದ್ದಮೇವೋ’ಪಸೇವೇಯ್ಯ, ವಿಧೂತಮದಕಿಬ್ಬಿಸಂ;

ಸಮ್ಪಾಪಯೇ ಪುರಂ ಖೇಮಂ, ಸ ದನ್ತೋ’ತ್ತನಿಸೇವಿತ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಂ ವಞ್ಚಿತಾ.

ವಿಧೂತಮದಕಿಬ್ಬಿಸಂ ವಿನಾಸಿತಮದದೋಸಂ ಭದ್ದಮೇವ ಮನ್ದಪಿಯ [ಪಿನ್ದಪಿಸ್ಸ (ಕ.)] – ಭದ್ದಜಾತಿಕೇಸು ಹತ್ಥೀಸು ಭದ್ದಜಾತಿಕಹತ್ಥಿಮೇವ ಉಪಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಭದ್ದಮೇವ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಮೇವ ಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇವನಂ ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಚೇ? ಹತ್ಥಿಪಕ್ಖೇ ದನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಿತೋ ಸೋ ಹತ್ಥಿ ಅತ್ತನಿಸೇವಿತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಭಜಿತಂ ಜನಂ ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಭಯಂ ಪುರಂ ನಗರಂ ಸಮ್ಪಾಪೇತಿ. ಪುರಿಸಪಕ್ಖೇ ಪನ ¶ ದನ್ತೋ ದಮಿತೋ ಸೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನಿಸೇವಿತಂ ಅತ್ತಾನಮುಪಸೇವಿತಂ ಜನಂ ಖೇಮಂ ನಿದ್ದುಕ್ಖಂ ಪುರಂ ನಿಬ್ಬಾನಪುರಂ ಪಾಪೇತಿ. ಏತ್ಥ ಕವಿಚ್ಛಿತಉತ್ತಮತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಹತ್ಥಿಅತ್ಥೇ ರುಳ್ಹೇನ ಸದ್ದೇನ ವಞ್ಚನಾ ನಾಮ.

‘‘ಬಹುಗುಣೇ ಪಣಮತಿ, ದುಜ್ಜನಾನಂಪ್ಯಯಂ ಜನೋ;

ಹಿತಂ ಪಮುದಿತೋ ನಿಚ್ಚಂ, ಸುಗತಂ ಸಮನುಸ್ಸರ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಉಕ್ಕನ್ತಾ. ಇಮಸ್ಸತ್ಥೋ ಉಪರಿ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ.

ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣದೋಸತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ಪಹೇಳಿಕಾರುಳ್ಹತ್ತಾ ಏಸಾ ಇಟ್ಠಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಪಹೇಳಿಕಾಯಮಾರುಳ್ಹಾ, ನ ಹಿ ದುಟ್ಠಾ ಕಿಲಿಟ್ಠತಾ’’ತಿ. ಇಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಪದಾನಂ ಅಟ್ಠಾನಟ್ಠಾಪನೇನ ಬ್ಯವಹಿತತ್ತಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಮುಖಫುಲ್ಲಂ ಗಿಙ್ಗಮಕಂ, ನಿಯುರುಗ್ಗತ್ಥನುನ್ನತಂ;

ಪಟಚ್ಚರೀ ವರಂ ಪೋಸೋ, ಭೀರುಯಾ ಧಾರಯನ್ತಿಯಾ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಪಮುಸ್ಸಿತಾ.

ಮುಖಫುಲ್ಲಂ ತಿಲಕಾದಿಂ ಗಿಙ್ಗಮಕಂ ಏವಂನಾಮಕಂ ಪಸಾಧನಂ ನಿಯುರುಗ್ಗತ್ಥನುನ್ನತಂ ನಿಯುರಂ ವಲಯಂ, ಉಗ್ಗತ್ಥನಂ ಪಯೋಧರಪಟಂ, ಉನ್ನತಂ ನಲಾಟಪಟಾದಿಕಂ, ಮುಖತೋ ಉನ್ನತಾಭರಣಞ್ಚ ಧಾರಯನ್ತಿಯಾ ಭೀರುಯಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಪಟಚ್ಚರೀ ಜಿಣ್ಣವತ್ಥನಿವಾಸೀ ಪೋಸೋ ಪುರಿಸೋ ವರಂ ಉತ್ತಮೋ. ಏತ್ಥ ಬಹುಪಯೋಗರಹಿತೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ರಚಿತತ್ತಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದುರವಬೋಧತಾ.

‘‘ನವ’ಗ್ಗರತನಾನ’ಸ್ಮಿಂ, ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ರತನಾಕರೇ;

ಪುರಿಸಾನೇತ್ಥ ಅಟ್ಠನ್ನಂ, ಅಟ್ಠಾ’ಸಾಧಾರಣಾ’ಪರ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಸಮಾನರೂಪಾ.

ಅಸ್ಮಿಂ ರತನಾಕರೇ ಅಗ್ಗರತನಾನಿ ನವ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ಇಮೇಸು ರತನೇಸು ಅಟ್ಠ ರತನಾನಿ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ, ಅಪರಂ ರತನಂ ಸಾಧಾರಣಂ. ಇಮಾನಿ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಚಿತ್ತೀಕತಾದಿಅತ್ಥೇನ ‘‘ರತನಾನೀ’’ತಿ ಚ ತಪ್ಪಭವೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ¶ ‘‘ಆಕರೋ’’ತಿ ಚ ಕಪ್ಪಿತೋತಿ ಅಮುಖ್ಯತ್ಥೇಸು ರತನಾದಿಸದ್ದಾನಮಾರೋಪನಂ ಹೋತಿ.

‘‘ವಿನ್ದನ್ತಿ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾ, ಹಿಮವನ್ತಮಹಾತಲೇ;

ರಸವನ್ತೇ ಸರೇ ಸತ್ತ, ನ ನಾಗಾಪಿ ಉಪೋಸಥಾ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಫರುಸಾ.

ಹಿಮವನ್ತಮಹಾತಲೇ ಹಿಮಾಲಯಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ರಸವನ್ತೇ ಸೋದಕೇ ಸತ್ತ ಸರೇ ಅನೋತತ್ತಾದಿಕೇ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾ ವಿನ್ದನ್ತಿ ಸೇವನ್ತಿ, ಉಪೋಸಥಾ ನಾಗಾಪಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ. ಅಯಮಪರತ್ಥೋ. ಹಿಮವನ್ತಮಹಾತಲೇ ಚನ್ದರಂಸಿಯುತ್ತೇ ಮಹಾಪಾಸಾದತಲೇ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾ ಕೀಳಮಾನಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ರಸವನ್ತೇ ಮಧುರಗುಣಯುತ್ತೇ ಸತ್ತ ಸರೇ ವೀಣಾಯ ಛಜ್ಜಾದಿಕೇ ಸತ್ತ ಸರೇ ವಿನ್ದನ್ತಿ, ನಾಗಾಪಿ ಅರಿಯಾಪಿ ಉಪೋಸಥಾಪಿ ಉಪವುತ್ಥಾಪಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ ನಾನುಭವನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾ. ಉಪೋಸಥೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಉಪೋಸಥಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಲಕ್ಖಣಕ್ಕಮತೋ ಪಸಿದ್ಧಪಚುರಪಯೋಗತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಲೇಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಜಾತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾ.

‘‘ಗೀತಸದ್ದೇ ಸರಾ ದ್ವೇ ದ್ವೇ, ದ್ವೇ ಛಜ್ಜಞ್ಞತ್ರ ಛಸ್ಸರಾ;

ಪಞ್ಚವಣ್ಣಂ ಯಥಾ ಚಕ್ಖು, ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ನಾಸಿಕಾ ತಥಾ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾತಾ.

ಗೀತಸದ್ದೇ ಸರಾ ದ್ವೇ ಹೋನ್ತಿ, ಛಜ್ಜ’ಞ್ಞತ್ರ ಛಜ್ಜತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಛಜ್ಜಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಸಭೋ ಗನ್ಧಾರೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಧೇವತೋ ನಿಸಾದೋತಿ. ಏತ್ಥ ಯುಗಳತೋ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಛಸ್ಸರಾ ಛಸರವನ್ತೋ. ಯಥಾ ಚಕ್ಖು ಪಞ್ಚವಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಏವಂ ನಾಸಿಕಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ಹೋತಿ, ಗೀತಸದ್ದೇ ಈಕಾರಅಕಾರಸರದ್ವಯಸಬ್ಭಾವತೋ ಚ ಛಜ್ಜಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಸಭಾದೀಸು ಸರಾನಂ ತಿವಿಧತ್ತಾ ಚ ‘‘ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ಸರಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಚ ‘‘ನಾಸಿಕಾ’’ತಿ ಛನ್ನಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಚ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸಙ್ಖ್ಯಾಗೀತಾದಿಸದ್ದಸನ್ನಿಟ್ಠಾನತೋ ಸಮ್ಮೋಹಕಾರಿನೀ ಹೋತಿ.

‘‘ಪಾತು ¶ ವೋ ಉದಿತೋ ರಾಜಾ, ಸಿರಿಮಾ ರತ್ತಮಣ್ಡಲೋ;

ಸಕನ್ತಿಗಹನಕ್ಖತ್ತ-ಸಙ್ಘಯುತ್ತೋ ಸುಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಪಕಪ್ಪಿತಾ.

ಸಿರಿಮಾ ಸಿರಿಮನ್ತೋ ರತ್ತಮಣ್ಡಲೋ ಅನುರತ್ತಜನಪದಮಣ್ಡಲೋ, ಅನುರತ್ತಅಮಚ್ಚಮಣ್ಡಲೋ ವಾ ಸಕನ್ತಿಗಹನಕ್ಖತ್ತಸಙ್ಘಯುತ್ತೋ ಸಕಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇ ಸಮೀಪೇ ಗಹನೇಹಿ ಅವಿರಳೇಹಿ ಖತ್ತಸಙ್ಘೇಹಿ ಖತ್ತಿಯಸಮೂಹೇಹಿ ಯುತ್ತೋ ಸಂಯುತ್ತೋ ಸುಲಕ್ಖಣೋ ಪಸತ್ಥಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೋ ಉದಿತೋ ಪಸಿದ್ಧೋ ರಾಜಾ ನರಿನ್ದೋ ವೋ ತುಮ್ಹೇ ಪಾತು ರಕ್ಖತೂತಿ ಅಯಂ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ. ಸಿರಿಮಾ ‘‘ಲಕ್ಖಿಯಾ ವಾಸಟ್ಠಾನತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಿರಿಮನ್ತೋ ರತ್ತಮಣ್ಡಲೋ ಉಗ್ಗಮನೇ ರತ್ತಮಣ್ಡಲೋ ಸಕನ್ತಿಗಹನಕ್ಖತ್ತಸಙ್ಘಯುತ್ತೋ ಕನ್ತಿಸಹಿತೇಹಿ ಗಹನಕ್ಖತ್ತತಾರಗಣೇಹಿ ಯುತ್ತೋ ಸುಲಕ್ಖಣೋ ಸುಟ್ಠು ಸಸಲಕ್ಖಣೋ ಉದಿತೋ ಉಗ್ಗತೋ ರಾಜಾ ಚನ್ದೋ ವೋ ತುಮ್ಹೇ ಪಾತೂತಿ ಉಭಯಪಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಗುಣಗುಣೀಪದಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಇಧ ವಾಕ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥಾ ದಿಸ್ಸಮಾನತಾ ಹೋತಿ.

‘‘ವುಚ್ಚತಾ’ದೋ ಇಸಿತ್ಯೇ’ಕೋ, ಸುಮಹನ್ತೋಪಕಾರವಾ;

ಸನಾತನೋ ಚ ನ ಇಸಿ, ನ ಸಖಾ ನ ಸನಾತನೋ’’ತಿ.

ಅಯಂ ನಾಮನ್ತರಿಕಾ.

ಏಕೋ ಆದೋ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಇಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸುಮಹನ್ತೋಪಕಾರವಾ ಅತಿಮಹನ್ತೋಪಕಾರಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸನಾತನೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ನ ಇಸಿ ಇಸಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ನ ಸಖಾ ಮಿತ್ತೋಪಿ ನ ಹೋತಿ, ನ ಸನಾತನೋ ಸಸ್ಸತೋಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ಥೋ. ಸುಮಹಾ ಅತಿಮಹನ್ತೋ ಏಕೋ ಆದೋ ನಾಮಾದಿಮ್ಹಿ ಇಸೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅನ್ತೋ ಮಜ್ಝೇ ಪಕಾರವಾ ಪ-ಕಾರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸನಾತನೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋ ಚ ಹೋತಿ, ಇಸಿಪಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಮಿತ್ತೋಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ನಾತನೋ ತನಇತಿ ಅಕ್ಖರದ್ವಯರಹಿತೋ ನ ¶ ಹೋತಿ. ಆದಿಮಜ್ಝಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನ್ತೇತಿ ಞಾಯತಿ, ‘‘ಇಸಿಪತನವಿಹಾರೋ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಇಸಿಪತನನಾಮೇನ ಇಸಿಆದೀನಂ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ನಾನತ್ಥಕಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ.

‘‘ಧಾವನ್ತಂ ಉದಯಾ ಅತ್ಥಂ, ಮುಹುತ್ತಂ ನ ನಿವತ್ತತಿ;

ನ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಏತಂ, ನಾಪಿ ಆದಿಚ್ಚಮಣ್ಡಲ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಂ ನಿಭೂತಾ.

ಉದಯಾ ಉದಯತೋ ಪಭುತಿ ಅತ್ಥಂ ಯಾವ ಅತ್ಥಂ ಧಾವನ್ತಂ ಜವನ್ತಂ ಮುಹುತ್ತಂ ಮುಹುತ್ತಕಾಲಂ ನ ನಿವತ್ತತಿ ನ ಪುನಾವತ್ತತಿ. ಏತಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಆದಿಚ್ಚಮಣ್ಡಲಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ. ಉದಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಅತ್ಥಂ ಯಾವಚುತಿ. ಧಾವನ್ತನ್ತಿ ಆಯುಕಿಚ್ಚತೋ ಆಯುಚನ್ದಾದೀನಮತ್ಥಾನಂ, ತಪ್ಪಕಾಸಕಸದ್ದಾನಞ್ಚ ತುಲ್ಯತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತಚನ್ದಾದಿಅತ್ಥನ್ತರಾನಂ ಸಮ್ಭವೋ.

‘‘ದೇವಿಂ ಕಿತ್ತಿಮಹೀನಾಮಂ, ಕಳಾರತ್ಥವ್ಹಯಂ ಪುರಿಂ;

ಹಿತ್ವಾ ನ ಸರಿ ಸೋ ಧೀರೋ, ಕರೋನ್ತೋಪ್ಯು’ಯ್ಯಮವ್ಹಯ’’ನ್ತಿ [ಕರೋನ್ತೋಮುತ್ತಮವ್ಹಯನ್ತಿ (ಕ.)].

ಅಯಂ ಸಮಾನಸದ್ದಾ.

ಕಿತ್ತಿಮಹೀನಾಮಂ ಕಿತ್ತಿಮಹೀನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಾಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ದೇವಿಂ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಂ ಕಳಾರತ್ಥವ್ಹಯಂ ಪುರಿಂ ಕಳಾರಅತ್ಥಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಾಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಪುರಿಂ ನಗರಞ್ಚ ಸೋ ಧೀರೋ ಹಿತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಮವ್ಹಯಂ ಉಯ್ಯಮನಾಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಪಿ ನ ಸರಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಾನುಸರಿ, ಯಸೋಧರಾದೇವಿಞ್ಚ ಕಪಿಲವತ್ಥುಪುರಿಞ್ಚ ಹಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತಪಧಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಸರಿ, ಏತ್ಥಾಭಿಮತಯಸೋಧರಾದಿಸದ್ದಾನಂ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಕಿತ್ತಿಮಹೀಸದ್ದಾದೀಹಿ ರಚಿತತಾ.

‘‘ಚತುದ್ದಿಸಾಮುಖಾ ಬನ್ಧಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಿನ್ಧವಾ ಸಯಂ;

ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಿಣಂ ಮಜ್ಝೇ ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಸಮ್ಮುಳ್ಹಾ.

ಸಿನ್ಧವಾ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಅಸ್ಸಾ ಚತುದ್ದಿಸಾಮುಖಾ ಯಥಾ ಚತುದ್ದಿಸಾಸಮ್ಮುಖಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಬನ್ಧಾ ಮಜ್ಝೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ತಿಣಂ ಸಯಂ ಯಥಾಸುಖಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧಾ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ತೇ ಪನ ಸಮ್ಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ಚತುದ್ದಿಸಾಮುಖಾಬನ್ಧಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧಾತಿ ಸಮ್ಮುಳ್ಹತಾ ಹೋತಿ.

‘‘ಜನೋ ಜೀವನಜಾನನ್ದ-ಕರಬನ್ಧುಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ;

ಸಕ್ಕರೋನ್ತೋವ ಪಪ್ಪೋತಿ, ಪುಞ್ಞಾರಿಕ್ಖಯಗೋಚರೇ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಪಾರಿಹಾರಿಕೀ.

ಜೀವನಜಾನನ್ದಕರಬನ್ಧುಸ್ಸ ಜೀವನತೋ ಉದಕತೋ ಜಾತಾನಂ ಪದುಮಾನಂ ಆನನ್ದಕರಸ್ಸ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಬನ್ಧುಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ ವಚನಂ ಸಕ್ಕರೋನ್ತೋ ಪೂಜೇನ್ತೋ ಜನೋ ಪುಞ್ಞಾರಿಕ್ಖಯಗೋಚರೇ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಪುಞ್ಞಾರಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಖಯಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಗ್ಗಫಲೇ ಪಪ್ಪೋತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಏತ್ಥ ಜೀವನಜಾನಂ ಆನನ್ದಕರಸ್ಸ ಬನ್ಧುಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಪುಞ್ಞಾರೀನಂ ಖಯನಿಮಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೇತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಬುದ್ಧೋ ಮಗ್ಗಫಲಾ ಚ ಪಾರಮ್ಪರಿಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ವುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ಬಾಹುಲ್ಲಭಾವೋ.

‘‘ನ ಗಣ್ಹಾತಿ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ, ಸದ್ದಂ ನ ಚ ವಿಭೂಸನಂ;

ಚತುಪ್ಪದಸ್ಸ ಕಸ್ಸಾಪಿ, ಕಣ್ಣೋಯಂ ನ ಕಿಲಾಫಲೋ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಏಕಚ್ಛನ್ನಾ.

ಕಸ್ಸಾಪಿ ಚತುಪ್ಪದಸ್ಸ ಕಣ್ಣೋ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ಸದ್ದಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋತಿ, ವಿಭೂಸನಮ್ಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾಪಿ ಅಯಂ ಕಣ್ಣೋ ಅಫಲೋ ನ ಕಿಲ, ಸಫಲತೋ ನಿಪ್ಫಲೋ ನ ಹೋತಿ ಕಿರ. ಅಸ್ಸಕಣ್ಣೋ ರುಕ್ಖೋ. ಏತ್ಥ ಕಣ್ಣೋತಿ ಆಧೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ ತದಾಧಾರಸ್ಸ ಅವಚನತೋ ನಿಸ್ಸಯಗುತ್ತಿ.

‘‘ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತೋ ¶ ಭುವನಂ, ಸಸ್ಸಿರಿಕೋ ಸದೇವಕಂ;

ಕಸ್ಮಿಂ ಸಞ್ಜಾತಸಂವದ್ಧೋ, ಕೋ ಕೇನ ನುಪಲಿಮ್ಪತೀ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಉಭಯಚ್ಛನ್ನಾ.

ಸಸ್ಸಿರಿಕೋ ಸದೇವಕಂ ಭುವನಂ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತೋತಿ ಬುದ್ಧೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ. ಭುವನಂ ಭುವನಸಙ್ಖಾತಂ ಕಂ ಜಲಂ ಸದಾ ಏವ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತೋ ಸಸ್ಸಿರಿಕೋ ಲಕ್ಖಿಯಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕಸ್ಮಿಂ ಜಲೇ ಸಞ್ಜಾತಸಂವದ್ಧೋ ಕೋ ಕತರೋ ಕೇನ ಜಲೇನ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ. ಪದುಮೋತಿ ವಿಸಜ್ಜನಂ. ಪದುಮೋ ಹಿ ಪುಂನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ. ಇಹ ಜಲಪದುಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಛಾದಿತತ್ತಾ ಉಭಯಚ್ಛನ್ನಾ ನಾಮ.

‘‘ಆದೋ ಸೋಯೇವ ಯೋ ಅನ್ತೇ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸಾದಿ ಮಜ್ಝಿಮೋ;

ಸಿದ್ಧನ್ತಾದೀಸು ವತ್ತನ್ತಂ, ಅಸಙ್ಖತಪದಂ ವದಾ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಸಂಕಿಣ್ಣಾ.

ಅನ್ತೇ ಅವಸಾನೇ ಯೋ ಹೋತಿ, ಆದೋಪಿ ಸೋಯೇವ ಹೋತಿ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಆದಿಭೂತೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಏವ ಹೋತಿ, ಸಿದ್ಧಂ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ ತಾದೀಸು ಅರಿಯೇಸು ವತ್ತನ್ತಂ ಅಸಙ್ಖತಪದಂ ವದ ಕಥೇಹೀತಿ ಅಯಮಪರತ್ಥೋ. ಆದೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸೋಯೇವ ಸಕಾರೋ ಏವ ಅನ್ತೇ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಯೋ ಯಕಾರೋಯೇವ, ಮಜ್ಝಿಮೋ ಮಜ್ಝಿಮವಣ್ಣೋ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಆದಿ ಮಕಾರೋ, ಸಿದ್ಧನ್ತಾದೀಸು ಮತಸಮಯಕಾಲಾದೀಸು ವತ್ತನ್ತಂ ವಾಚಕಭಾವೇನ ಪವತ್ತನ್ತಂ ಅಸಙ್ಖತಪದಂ ಸಙ್ಖತತೋ ಅಞ್ಞತ್ತಾ ಅಸಙ್ಖತಭೂತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ವದ ಕಥೇಹೀತಿ. ಸಮಯಸದ್ದೋ ಹಿ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಸಿದ್ಧನ್ತಸದ್ದೇನ ಆದಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ತಾದಿಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಗುಳ್ಹತಾಯ ಸಮಾಗತಾಲಕ್ಖಣೇನ ಚ ‘‘ಸೋ’’ತಿ ‘‘ಯೋ’’ತಿ ‘‘ಅಸಙ್ಖತಪದ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥರುಳ್ಹಸದ್ದೇನ ವಞ್ಚಿತತ್ತಾ ವಞ್ಚಿತಾಲಕ್ಖಣೇನ ಚ ಸಮಯಸದ್ದೇ ನಾನತ್ಥಕಪ್ಪನತೋ ನಾಮನ್ತರಿಕಾಲಕ್ಖಣೇನ ಚಾತಿ ತೀಹಿಪಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಮಿಸ್ಸಿತೋತಿ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಸಂಕಿಣ್ಣತ್ತಂ ಏವಮೇವ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾನುಸಾರೇನೇವ ಸಮಾಗತಾದೀನಂ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೩೪.

ದೇಸಕಾಲಕಲಾಲೋಕ-ಞಾಯಾಗಮವಿರೋಧಿ ಯಂ;

ತಂ ವಿರೋಧಿಪದಂ ಚೇ’ತ-ಮುದಾಹರಣತೋ ಫುಟಂ.

೩೪. ‘‘ದೇಸಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ದೇಸೋ ಥಲಜಲದೇಸಾದಿ. ಕಾಲೋ ರತ್ತಿನ್ದಿವೋ. ಕಲಾ ನಚ್ಚಗೀತಾದಯೋ. ಲೋಕೋ ಚರಾಚರಭೂತಪ್ಪವತ್ತಿ. ಞಾಯೋ ಯುತ್ತಿ. ಆಗಮೋ ಇಧ ಬುದ್ಧವಚನಂ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ತು ಸುತಿಧಮ್ಮಸಂಹಿತಾ, ತೇ ಚ. ತೇಹಿ ವಿರೋಧೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ದೇಸ…ಪೇ… ವಿರೋಧಿ. ಯನ್ತಿ ಅನುವದಿತ್ವಾ. ತಂ ವಿರೋಧಿಪದನ್ತಿ ವಿಧೀಯತೇ. ಏತಞ್ಚ ಪದಂ ಉದಾಹರಣತೋ ಲಕ್ಖಿಯತೋ ಫುಟಂ ಪಾಕಟಂ. ಯತೋ ಜಲಜಾದೀನಂ ಥಲಾದೀಸು ಪಾತುಭಾವಾದಿ, ರತ್ಯಾದೀಸು ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಕುಸುಮಾದೀನಂ ದಿವಾದೀಸು ಸಮ್ಭವೋ ಚ, ‘‘ನಚ್ಚಗೀತಾದಿಚತುಸಟ್ಠಿಯಾ ಕಲಾಸು ಭಿನ್ನಛಜ್ಜೋ ನಾಮ ಸತ್ತಸರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಲಾಸತ್ಥಾಭಿಹಿತಲಕ್ಖಣಾತಿಕ್ಕಮವಿರೋಧೋ ಚ, ‘‘ಅಗ್ಗಿಸೀತಲೋ, ನಿಸ್ಸಾರೋ ಖದಿರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಲೋಕಸೀಮಾತಿಕ್ಕಮೋ ಚ, ವುತ್ತಾಯಪಾ’ನರುಪ್ಪತ್ತಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಿದ್ಧಸ್ಸ ರೂಪಭಾವಾಪಾದನಾದಿಞಾಯವಿರೋಧೋ ಚ, ಯಥಾಸಕಮಾಗಮೇನ ವಿರೋಧೋ ಚ ಸುಖೇನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಪಾಕಟತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ತತೋ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ನೋದಾಹಟನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೩೪. ಏವಂ ಯಮಕಪಹೇಳಿಕಾನಮದಸ್ಸನೇ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರೋಧಿದೋಸಂ ‘‘ದೇಸಕಾಲಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ವದತಿ. ಯಂ ಪದಂ ದೇಸೋ ಥಲಜಲಪಬ್ಬತಾದಿ. ಕಾಲೋ ರತ್ತಿನ್ದಿವೋ ಹೇಮನ್ತಾದಿವಸೇನ ತಿವಿಧೋ, ವಸನ್ತಾದಿವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧೋ. ಕಲಾ ನಚ್ಚಗೀತಾದಿಚತುಸಟ್ಠಿ. ಲೋಕೋ ಥಾವರಜಙ್ಗಮಭೂತಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ. ಞಾಯೋ ಯುತ್ತಿ. ಆಗಮೋ ಇಹ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಸುತಿಧಮ್ಮಸಂಹಿತೋ ಚ. ತೇಹಿ ವಿರೋಧೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ದೇಸ…ಪೇ… ವಿರೋಧಿ. ತಂ ವಿರೋಧಿಪದಂ ನಾಮ. ¶ ಏತಂ ವಿರೋಧಿಪದಂ ಉದಾಹರಣತೋ ಲಕ್ಖಿಯತೋ ಫುಟಂ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ. ವಸ್ಸಿಕಜಾತಿಸುಮನಾದೀನಂ ಜಲಜಾದಿಭಾವೋ ಚ, ಪದುಮಕುಮುದಾದೀನಂ ಥಲಜಾದಿಭಾವೋ ಚ, ರತ್ತಿಆದೀಸು ಲಬ್ಭಮಾನಾನಂ ಕುಮುದಾದೀನಂ ದಿವಾದೀಸು ಸಮ್ಭವೋ ಚ, ನಚ್ಚಗೀತಾದಿಚತುಸಟ್ಠಿಯಾ ಕಲಾಸು ‘‘ಛಜ್ಜೋ ಉಸಭೋ ಗನ್ಧಾರೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಧೇವತೋ ನಿಸಾದೋ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಸತ್ತಸರಾನಮೇಕದೇಸಸ್ಸ ಛಜ್ಜಸ್ಸ ಭಿನ್ನಸತ್ತಸರೋ ಛಜ್ಜೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ವೋಹಾರಕರಣಾದೀಹಿ ಸತ್ಥಾಗತತಂ, ಲಕ್ಖಣಾತಿಕ್ಕಮಞ್ಚ, ‘‘ಅಗ್ಗಿ ಸೀತಲೋ, ಚನ್ದನಂ ಉಣ್ಹಂ, ಖದಿರರುಕ್ಖೋ ನಿಸ್ಸಾರೋ, ಏರಣ್ಡೋ ಸಸಾರೋ’’ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಲೋಕಮರಿಯಾದಾತಿಕ್ಕಮೋ ಚ, ಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅರೂಪಭಾವುಪಪತ್ತಿಯಾ ವುತ್ತಾಯಪಿ ರೂಪಭಾವಸಾಧನಸದಿಸಯುತ್ತಿವಿರೋಧಿಕಥನಞ್ಚ, ಯಥಾಸಕಮಾಗಮಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಕಥನಞ್ಚಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಿರುದ್ಧಸಭಾವಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಉದಾಹರಣಂ ನ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇಮೇಸಮೇವ ದೇಸಾದಿವಿರೋಧೀನಮವಿರುದ್ಧತ್ತಂ ಏತ್ಥೇವ ವಿರೋಧಿಪದದೋಸಪರಿಹಾರೇ ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತಪ್ಪಭಾವೇನಾ’’ತಿಚ್ಚಾದಿನಾ ದಿಸ್ಸತಿ. ದೇಸ…ಪೇ… ಗಮೇಹಿ ವಿರೋಧೋ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ದೇಸ…ಪೇ… ವಿರೋಧಿ. ನಿನ್ದಾಯಂ ಅಯಮಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ವಿವಚ್ಛಿತಾ.

೩೫.

ಯ’ದಪ್ಪತೀತ’ಮಾನೀಯ, ವತ್ತಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಮಾಹು ತಂ;

ಯಥಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಧವಲಾ, ದಿಸಾ ರೋಚನ್ತಿ ರತ್ತಿಯಂ.

೩೫. ‘‘ಯ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಅಪ್ಪತೀತಂ ಸದ್ದತೋ, ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಅನಧಿಗತಂ ನಹ್ಯಞ್ಞಥಾವಗಮೋ ಗನ್ಥನ್ತರಾಭಾವತೋ. ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ದುಲ್ಲಭಾವಗತೀ ಸದ್ದ-ಸಾಮತ್ಥಿಯವಿಲಙ್ಘಿನೀ’’ತಿ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪದಂ ಸಮಾನೀಯ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ನೇಯ್ಯಮಾಹು. ಯಥೇತ್ಯುದಾಹರತಿ. ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಕಲಾಪಿ ದಿಸಾ ಪುಬ್ಬದಿಸಾದಯೋ ದಸ ದಿಸಾ ರತ್ತಿಯಂ ರಜನ್ಯಂ ಧವಲಾ ಉಜ್ಜಲಾ ರೋಚನ್ತಿ ದಿಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಏತ್ತಕೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಚನ್ದಮರೀಚಿನೋ ಏತ್ಥ ನೇಯ್ಯತ್ತಂ.

೩೫. ಇದಾನಿ ನೇಯ್ಯದೋಸಮುದಾಹರತಿ ‘‘ಯ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ. ಯಂ ಪದಂ ಅಪ್ಪತೀತಂ ಪದನ್ತರೇನ, ತೇನಾಭಿಹಿತತ್ಥೇನ ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸತ್ಥೋಯ’’ಮಿತಿ ¶ ಅವಿಞ್ಞಾತಂ ಆನೀಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತತೋಯೇವ ಪದನ್ತರಮಾನೀಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಂ ನೇಯ್ಯಮಾಹು ‘‘ನೇಯ್ಯದೋಸೋ’’ತಿ ಪೋರಾಣಾ ಆಹು. ಯಥಾ ತತ್ಥೋದಾಹರಣಮೀದಿಸಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಧವಲಾ ದಿಸಾ ರೋಚನ್ತಿ ರತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಸಾ ಪುಬ್ಬದಕ್ಖಿಣಾದಯೋ ದಸ ದಿಸಾ ಧವಲಾ ಸೇತಾ ರತ್ತಿಯಂ ರಜನ್ಯಂ ರೋಚನ್ತಿ ದಿಪ್ಪನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ದಿಸಾಯ ವಿಸೇಸನಂ ಧವಲಗುಣಂ ಕೇಲಾಸಕೂಟಸುಧಾಭಿತ್ತಿಚನ್ದರಂಸಿಆದೀಸು ಕುತೋ ಸಞ್ಜಾತಮಿತಿ ಅನಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಅಞ್ಞನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಚನ್ದಕಿರಣಾದಿವಾಚಕಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಧವಲತಾ ಇಮಿನೇತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಧವಲ ಪದಂ ನೇಯ್ಯದೋಸೇನ ದುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ. ಪತೀತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ, ನ ಪತೀತಂ ಅಪ್ಪತೀತಂ. ಏತ್ಥ ಅಕಾರೋ ಪಸಜ್ಜಪಟಿಸೇಧೇ.

೩೬.

ನೇದಿಸಂ ಬಹು ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಞ್ಞುನೋ;

ದುಲ್ಲಭಾ’ವಗತೀ ಸದ್ದ-ಸಾಮತ್ಥಿಯವಿಲಙ್ಘಿನೀ.

೩೬. ಅಪ್ಪತೀತಂ ನಿಚ್ಛನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ನೇ’’ತಿಆದಿ. ಈದಿಸಂ ಅನನ್ತರೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿಞ್ಞುನೋ ಞೇಯ್ಯವಿದೂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಜ್ಜಾದಿಕೇ ನ ಬಹು ಮಞ್ಞನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಿ ನಪ್ಪಯುಜ್ಜನ್ತಿ. ಕಿಂ ನ ಬಹುಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ಚೇ ಆಹ ‘‘ದುಲ್ಲಭಾ’’ತಿಆದಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅವಗತೀ ಅತ್ಥಾವಗಮೋ ಸದ್ದಂ ವಾಚಕಂ, ಸಾಮತ್ಥಿಯಞ್ಚ ಞಾಯಂ ವಿಲಙ್ಘಯತಿ ಚಜತಿ ಅನುಪದಸ್ಸನತೋತಿ ಸದ್ದಸಾಮತ್ಥಿಯವಿಲಙ್ಘಿನೀ ದುಲ್ಲಭಾ ನ ಲಭ್ಯತೇ. ಞಾಯೋಪತ್ಥೋ ವಾ ಸದ್ದೋಪತ್ಥೋ ವಾ ಯೋತ್ಥೋ ನ ಹೋತಿ. ಸೋ ನಪ್ಪತೀಯತೇ ಯಥಾ ಮನಸಿ ಅವಟ್ಠಿತಮತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಸದ್ದತೋ, ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಪತೀತಬ್ಬಮನೇಯ್ಯಂ, ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ.

೩೬. ಇಮಂ ಅಪ್ಪತೀತಪದಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ನಾಭಿಮತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನೇದಿಸ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಈದಿಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬೇ ವಿಞ್ಞುನೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಜ್ಜಪಜ್ಜಾದಿಕೇ ನ ಬಹು ಮಞ್ಞನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಿ ನಪ್ಪಯೋಜೇನ್ತಿ. ಅವಗತೀ ಅತ್ಥಾವಬೋಧೋ ಸದ್ದಸಾಮತ್ಥಿಯವಿಲಙ್ಘಿನೀ ¶ ಸದ್ದಸಙ್ಖಾತವಾಚಕಞ್ಚ ಸಾಮತ್ಥಿಯಸಙ್ಖಾತಞಾಯಞ್ಚ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪವತ್ತಿನೀ ದುಲ್ಲಭಾ ತಾದಿಸಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ದುಲ್ಲಭಾ ಹೋತಿ. ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಸದ್ದಾಗತೋ, ಞಾಯಾಗತೋ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕತ್ತುನೋ ಮನಸಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಮತ್ತೇನ ಪತೀತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಪದಂ ನೇಯ್ಯದೋಸಮಿತಿ ಸಬ್ಬೇ ಕವಿನೋ ಪರಿಹರನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬಹುಮಾನಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ವಾಕ್ಯೇ ಬಹುಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ನಾಮಧಾತು. ಸದ್ದಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ವಿಲಙ್ಘಯತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಸದ್ದಸಾಮತ್ಥಿಯವಿಲಙ್ಘಿನೀ.

೩೭.

ಸಿಯಾ ವಿಸೇಸನಾಪೇಕ್ಖಂ,

ಯಂ ತಂ ಪತ್ವಾ ವಿಸೇಸನಂ;

ಸಾತ್ಥಕಂ ತಂ ಯಥಾ ತಂ ಸೋ,

ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಖುನಾ.

೩೭. ‘‘ಸಿಯಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಯಂ ಪದಂ ವಿಸೇಸನಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ಥೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ. ನಿಬ್ಬಿಸೇಸನನ್ತು ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ ಹೋತಿ. ತಂ ವಿಸೇಸನಾಪೇಕ್ಖಂ ಸಿಯಾ. ‘‘ತಂ ಯಥೇ’’ತ್ಯಾದಿನಾ ಉದಾಹರತಿ. ‘‘ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ’’ತಿ ಲಬ್ಭತೇವ.

೩೭. ‘‘ಸಿಯಾ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಯಂ ಪದಂ ವಿಸೇಸನಂ ಪತ್ವಾ ಸಾತ್ಥಕಂ ಅತ್ಥಸಹಿತಂ, ತದಭಾವೇ ನಿರತ್ಥಕಂ ಹೋತಿ, ತಂ ವಿಸೇಸನಾಪೇಕ್ಖಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ತಂ ಯಥಾ ತಸ್ಸೋದಾಹರಣಮೇವಂ ‘‘ತಂ ಸೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಖುನಾ’’ತಿ. ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಭಿಯ್ಯೋ ಯೇಭುಯ್ಯಸಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ’’ತಿ ಞಾಯತಿ. ಚಕ್ಖುನಾತಿ ವಿಸೇಸ್ಯಪದಂ ವಿಸೇಸನಂ ಲದ್ಧಾವ ಸಾತ್ಥಕಂ ಹೋತಿ. ವಿಸೇಸನೇ ಅಪೇಕ್ಖಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಸಹ ಅತ್ಥೇನ ವತ್ತಮಾನಂ ಸಾತ್ಥಕಮಿತಿ ಚ ಸಮಾಸೋ.

೩೮.

ಹೀನಂ ಕರೇ ವಿಸೇಸ್ಯಂ ಯಂ, ತಂ ಹೀನತ್ಥಂ ಭವೇ ಯಥಾ;

ನಿಪ್ಪಭೀಕತಖಜ್ಜೋತೋ, ಸಮುದೇತಿ ದಿವಾಕರೋ.

೩೮. ‘‘ಹೀನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ ¶ . ಯಂ ವಿಸೇಸನಪದಂ ವಿಸೇಸ್ಯಂ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ಹೀನಂ ಲಾಮಕಂ ಕರೇ ಕರೇಯ್ಯ, ತಂ ವಿಸೇಸನಪದಂ ಹೀನತ್ಥಂ ಹೀನೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ತಂ ಹೀನತ್ಥಂ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ. ‘‘ಯಥಾ’’ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಉದಾಹರತಿ. ನಿಪ್ಪಭೀಕತೋ ಖಜ್ಜೋತೋ ಯೇನ ಸೋ ದಿವಾಕರೋ ಪಭಾಕರೋ ಸಮುದೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಖಜ್ಜೋತಪ್ಪಭಾಪಹರಣೇ ನ ಥುತಿ ದಿವಾಕರಸ್ಸಾತಿ.

೩೮. ‘‘ಹೀನಂ ಕರೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯಂ ಪದಂ ವಿಸೇಸ್ಯಂ ಹೀನಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಹೀನತ್ಥಂ ಭವೇ. ಯಥಾ ತತ್ಥೋದಾಹರಣಮೇವಂ ‘‘ನಿಪ್ಪಭೀಕತಖಜ್ಜೋತೋ, ಸಮುದೇತಿ ದಿವಾಕರೋ’’ತಿ. ಪಭಾರಹಿತಕತಾ ಖಜ್ಜೋತಾ ಯೇನ ಸೋ ದಿವಾಕರೋ ಸೂರಿಯೋ ಸಮುದೇತಿ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ‘‘ನಿಪ್ಪಭೀಕತಖಜ್ಜೋತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸನೇನ ಲಾಮಕಾಲೋಕಲದ್ಧಯುತ್ತಸ್ಸ ಖಜ್ಜೋಪನಕಸ್ಸ ಅಭಿಭವನಪ್ಪಕಾಸನಂ ಸಹಸ್ಸರಂಸಿನೋ ನಿನ್ದಾಯೇವ, ನ ಥುತೀತಿ ವಿಸೇಸ್ಯಂ ಹೀನತ್ಥಂ ಹೋತಿ. ಹೀನೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ನತ್ಥಿ ಪಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಚ, ನಿಪ್ಪಭಾ ಕತಾತಿ ಚ, ನಿಪ್ಪಭೀಕತಾ ಖಜ್ಜೋತಾ ಯೇನಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೩೯.

ಪಾದಪೂರಣಮತ್ತಂ ಯಂ, ಅನತ್ಥಮಿತಿ ತಂ ಮತಂ;

ಯಥಾ ಹಿ ವನ್ದೇ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಪಾದಪಙ್ಕೇರುಹಮ್ಪಿಚ.

೩೯. ಹಿ ಅಪಿ ಚಸದ್ದಾನಂ ಪಾದಪೂರಣಮತ್ತತ್ತಾ ಅನತ್ಥಕತ್ತಂ. ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಪದದೋಸೋ.

೩೯. ‘‘ಪಾದಪೂರಣಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯಂ ಪದಂ ಪಾದಪೂರಣಮತ್ತಂ ಚತುತ್ಥಂಸಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಾದಸ್ಸ ಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಂ ಅನತ್ಥಮಿತಿ ಮತಂ ಞಾತಂ. ಯಥಾಸದ್ದೋ ವುತ್ತತ್ಥೋ. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾದಪಙ್ಕೇರುಹಂ ಪಾದಮ್ಬುಜಂ ವನ್ದೇತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಅಪಿಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಸಮತ್ತನಾದಿಅತ್ಥೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಕೇವಲಂ ಪಾದಪೂರಣಮತ್ತತೋ ಅನತ್ಥಕತ್ತಂ. ಮತ್ತಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ. ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಪದದೋಸೋ.

ಪದದೋಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಾಕ್ಯದೋಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೪೦.

ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಂ, ಯತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ;

ತಮೇಕತ್ಥಂ ಯಥಾ’ಭಾತಿ, ವಾರಿದೋವಾರಿದೋ ಅಯಂ.

೪೦. ‘‘ಸದ್ದತೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸದ್ದತೋ ವಾಚಕೇನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವತ್ಥೇ ತಸ್ಸೇವ ಸದ್ದಸ್ಸ ಪುನ ಪಯೋಗತೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೇನ ಪುಬ್ಬಪಟಿಪಾದಿಕಸ್ಸೇವ ವತ್ಥುಸ್ಸಾವಿಸೇಸೇನ ಪುನ ಪಟಿಪಾದನತೋ ವುತ್ತಂ ಪಯುತ್ತಂ ಯಂ ಪದತ್ಥರೂಪಂ ಯತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಪುನಪಿ ಪಯುಜ್ಜತೇ, ತಮೇಕತ್ಥನ್ತಿ ಅನುವದಿತ್ವಾ ‘‘ಯಥೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ವಿಧೀಯತೇ. ವಾರಿಂ ದದಾತೀತಿ ವಾರಿದೋ. ಅಯಂ ವಾರಿದೋ ಮೇಘೋ ಆಭಾತಿ ದಿಪ್ಪತೀತಿ. ಜಲದಾನಮತ್ತಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಇದಂ ಸದ್ದತೋ ಏಕತ್ಥಂ.

೪೦. ಇದಾನಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಕ್ಕಮೇನ ವಾಕ್ಯದೋಸಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಸದ್ದತೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸದ್ದತೋ ವಾಚಕೇನ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೇನ ವುತ್ತಂ ಪಯುತ್ತಂ ಯಂ ಪದತ್ಥರೂಪಂ ಯತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಪುನಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯುಜ್ಜತೇ, ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಏಕತ್ಥಂ ನಾಮ ದೋಸೋ. ಉದಾಹರಣಂ ‘‘ಯಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವಾರಿದೋ ಜಲದಾಯಕೋ ಅಯಂ ವಾರಿದೋ ಮೇಘೋ ಆಭಾತಿ ದಿಪ್ಪತಿ. ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಾಧಕಂ ‘‘ಜಲದಾಯಕೋ’’ಚ್ಚಾದಿವಿಸೇಸನಂ ವಿನಾ ಜಲದಾನಮತ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸದ್ದತೋ ಏಕತ್ಥಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಯಥಾ ಚ

೪೧.

ತಿತ್ಥಿಯಙ್ಕುರಬೀಜಾನಿ, ಜಹಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ’ಹ;

ಪಸಾದೇತಿ ಪಸನ್ನೇ ಸೋ, ಮಹಾಮುನಿ ಮಹಾಜನೇ.

೪೧. ತಿತ್ಥಿಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅಙ್ಕುರಾನಂ ಬೀಜಾನಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಜಹಂ ಜಹನ್ತೋ ದೂರೀಕರೋನ್ತೋ ಸೋ ಮಹಾಮುನಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಇಹ ಲೋಕೇ ಅತ್ತನಿ ಪಸನ್ನೇ ಪಸಾದಬಹುಲೇ ಮಹಾಜನೇ ಪಸಾದೇತೀತಿ ಅಪರಮುದಾಹರಣಂ. ¶ ಪಸಾದಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ‘‘ಪಸನ್ನೇ ಪಸಾದೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಮತ್ಥತೋ ಏಕತ್ಥಂ.

೪೧. ‘‘ತಿತ್ಥಿಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸೋ ಮಹಾಮುನಿ ತಿತ್ಥಿಯಙ್ಕುರಬೀಜಾನಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅಙ್ಕುರಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಭೂತಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಸಸ್ಸತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಯೋ ಜಹಂ ಜಹನ್ತೋ ಅಪನೇನ್ತೋ ಇಹ ಲೋಕೇ ಪಸನ್ನೇ ಅತ್ತನಿ ಪಸನ್ನೇ ಮಹಾಜನೇ ಪಸಾದೇತಿ. ಪಸನ್ನಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಸಾದಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಸಾದೇತೀತಿ ಕ್ರಿಯಾಪದೇನಪಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸದ್ದೇ ಭಿನ್ನೇಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ಥಸ್ಸುದಾಹರಣಂ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ಏವ ಅಙ್ಕುರಾನಿ, ತೇಸಂ ಬೀಜಾನಿ, ದಿಟ್ಠೀಸು ಗತಾನಿ, ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ಗತಾನೀತಿ ವಾ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೪೨.

ಆರದ್ಧಕ್ಕಮವಿಚ್ಛೇದಾ, ಭಗ್ಗರೀತಿ ಭವೇ ಯಥಾ;

ಕಾಪಿ ಪಞ್ಞಾ, ಕೋಪಿ ಗುಣೋ, ಪಕತೀಪಿ ಅಹೋ ತವ.

೪೨. ಆರದ್ಧೋ ವತ್ತುಮುಪಕ್ಕಮನ್ತೋ, ಕಮೋ ವಚನಪಟಿಪಾಟಿ. ತಸ್ಸ ವಿಚ್ಛೇದೋ ಭಙ್ಗೋ, ತತೋ. ‘‘ಯಥೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಉದಾಹರತಿ. ಅವುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಪಸಾದವಸಾ ಅಜ್ಝಾಹಾರೋತಿ. ಮಹಾಮುನಿ ತವ ತೇ ಪಞ್ಞಾ ಕಾಪಿ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ಅನಿದ್ಧಾರಿತಂ ಸಭಾವವಿಸೇಸಾ ಕಾಚಿಯೇವ, ಅಹೋ ಪವತ್ತಮಾನಾಯಪಿ ವಸಭಾವಸ್ಸಾನಿದ್ಧಾರಿತತ್ತಾ ಅಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಕಾಪಿ ಕೋಪೀತಿ ಸಬ್ಬನಾಮಪದಕ್ಕಮಸ್ಸ ಪಕತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಭಗ್ಗರೀತಿ.

೪೨. ‘‘ಆರದ್ಧಕ್ಕಮಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಆರದ್ಧಕ್ಕಮವಿಚ್ಛೇದಾ ವತ್ಥುಮಾರದ್ಧಪದಕ್ಕಮಸ್ಸ ವಿಚ್ಛೇದಹೇತು ಭಗ್ಗರೀತಿ ಭವೇ ಭಗ್ಗರೀತಿವಾಕ್ಯದೋಸೋ ಭವತಿ. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಯಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮಹಾಮುನಿ ತವ ತುಯ್ಹಂ ಪಞ್ಞಾ ಸಾತಿಸಯಭೂತಾ ಪಞ್ಞಾ ಕಾಪಿ ವಚನವಿಸಯಾತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಕಾಪಿಯೇವ. ಗುಣೋ ಸೀಲಸಮಾಧಿಆದಿಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಗುಣಸಮೂಹೋ ಕೋಪಿ ಪಮಾಣಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ¶ ಲೇಸೇನಪಿ ಕತ್ತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಕೋಪಿಯೇವ. ಪಕತೀಪಿ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಭೂತಾ ಪಕತೀಪಿ ಏವಮೇವ ಅಹೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಂಯೇವ ಪಞ್ಞಾದೀನಂ ಸಭಾವಾವಬೋಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರತಾ ಅಚ್ಛರಿಯಾ. ಕಾಪಿ ಕೋಪೀತಿ ಪದಕ್ಕಮಸ್ಸ ‘‘ಪಕತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸುಞ್ಞತ್ತಾ ರೀತಿಭಙ್ಗೋ. ಆರದ್ಧೋಯೇವ ಕಮೋ, ತಸ್ಸ ವಿಚ್ಛೇದೋ, ಭಗ್ಗಾ ರೀತಿ ಅಸ್ಸ, ಏತ್ಥ ವಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೪೩.

ಪದಾನಂ ದುಬ್ಬಿನಿಕ್ಖೇಪಾ, ಬ್ಯಾಮೋಹೋ ಯತ್ಥ ಜಾಯತಿ;

ತಂ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ತದುದಾಹರಣಂ ಯಥಾ.

೪೩. ‘‘ಪದಾನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಯತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ ಪದಾನಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾಖ್ಯಾತಿಕಾನಂ ದುಬ್ಬಿನಿಕ್ಖೇಪಾ ದುಟ್ಠಪನತೋ ಬ್ಯಾಮೋಹೋ ಸಂಮುಳ್ಹತಾ ಜಾಯತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಞಾತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಂ ಲಕ್ಖಿಯಂ ‘‘ಯಥೇ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾ ಇದಂ, ತಥಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೪೩. ‘‘ಪದಾನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಪದಾನಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಾನಂ ದುಬ್ಬಿನಿಕ್ಖೇಪಾ ದುಟ್ಠಪನತೋ ಯತ್ಥ ವಾಕ್ಯೇ ಬ್ಯಾಮೋಹೋ ಸಂಮೋಹೋ ಜಾಯತಿ, ತಂ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣದೋಸೋತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ತದುದಾಹರಣಂ ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣದೋಸಸ್ಸ ಲಕ್ಖಿಯಂ ಯಥಾ ಇಮಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ.

೪೪.

ಬಹುಗುಣೇ ಪಣಮತಿ, ದುಜ್ಜನಾನಂ ಪ್ಯಯಂ ಜನೋ;

ಹಿತಂ ಪಮುದಿತೋ ನಿಚ್ಚಂ, ಸುಗತಂ ಸಮನುಸ್ಸರಂ.

೪೪. ಬಹುಅನನ್ತತ್ತಾ ಬಹುಭೂತೇ ಗುಣೇ ಸೀಲಾದಿಕೇ ಸಮನುಸ್ಸರಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಗುಣವಿಸಯಸತಿಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಪಮುದಿತೋ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಅಯಂ ಜನೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಕೋ ದುಜ್ಜನಾನಂ ಸುಜನೇತರಾನಮ್ಪಿ ದೇವದತ್ತಾದೀನಂ ನಿಚ್ಚಂ ಕಾಲಂ ಹಿತಂ ಸುಗತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಣಮತಿ ನಮಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ಕವಿವಞ್ಚಿತೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಬಹುಗುಣೇ ಪಣಮತೀ’’ತ್ಯಾದಿ ಬ್ಯವಹಿತಪದಪ್ಪಯೋಗಾ ಮೋಹೋ ಜಾಯತೀತಿ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣಂ.

೪೪. ‘‘ಬಹುಗುಣೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಬಹುಗುಣೇ ಅನನ್ತತ್ತಾ ಬಹುಭೂತೇ ಸೀಲಸಮಾಧಿಆದಿಗುಣೇ ಸಮನುಸ್ಸರಂ ವಿಸೇಸತೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಪಮುದಿತೋ ತತೋಯೇವ ಪಹಟ್ಠೋ ಅಯಂ ಜನೋ ಸತ್ತನಿಕಾಯೋ ದುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಾನಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ಸತತಂ ಹಿತಂ ಮಿತ್ತಭೂತಂ ಸುಗತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ಪಣಮತಿ ವನ್ದತಿ. ಏತ್ಥ ಪದಾನಂ ಅಟ್ಠಾನಪಯೋಗತೋ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣತ್ತಂ ಪದತ್ಥಾನುಸಾರೇನೇವ ಗಮ್ಯತೇ.

೪೫.

ವಿಸಿಟ್ಠವಚನಾ’ಪೇತಂ, ಗಾಮ್ಮಂ’ತ್ಯ’ಭಿಮತಂ ಯಥಾ;

ಕಞ್ಞೇ ಕಾಮಯಮಾನಂ ಮಂ, ನ ಕಾಮಯಸಿ ಕಿಂ ನ್ವಿ’ದಂ.

೪೫. ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಚನತೋ ಕಥನತೋ ಅಪೇತಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ. ಕಞ್ಞೇಇತ್ಯಾಮನ್ತನಂ. ಅಹಂ ತಂ ಇಚ್ಛಾಮಿ, ತಾದಿಸಂ ಮಂ ತ್ವಂ ಕಸ್ಮಾ ನಿಚ್ಛಸಿ, ಇದಂ ಕಿಂ ನು ಇತಿ ಗಾಮಿಕಜನವಚನತ್ತಾ ‘‘ಕಞ್ಞಿ’’ಚ್ಚಾದಿಕಂ ಗಾಮ್ಮಂ.

೪೫. ‘‘ವಿಸಿಟ್ಠೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವಿಸಿಟ್ಠವಚನಾಪೇತಂ ಪಿಯಭೂತೇನ ಉತ್ತಿವಿಸೇಸೇನ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಥನತೋ ಪರಿಹೀನಂ ವಾಕ್ಯಂ ‘‘ಗಾಮ್ಮದೋಸ’’ನ್ತಿ ಕವೀಹಿ ಅಭಿಮತಂ. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಯಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕಞ್ಞೇ ಹೇ ಕಞ್ಞೇ ಕಾಮಯಮಾನಂ ಮಂ ತುವಂ ಇಚ್ಛಯಮಾನಂ ಮಂ ನ ಕಾಮಯಸಿ ತ್ವಂ ನ ಇಚ್ಛಸಿ, ಇದಂ ಕಿಂ ನು. ಈದಿಸೇ ಇಚ್ಛಾವಿಘಾತೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಏವಂ–

‘‘ಯಾಚನಾ ಮದೀಯಾ ತವ ಕಾರಣಾಯಂ,

ದಿನೇ ದಿನೇ ನಿಪ್ಫಲತಂ ಉಪೇತಿ;

ದಕ್ಖೋ ಸದಾ ಮಾನಿನಿಮಾನಭಙ್ಗೇ,

ಸ ಮನ್ಮಥೋನ್ಯತ್ರ ಗತೋ ಮತೋ ನು’’ಇತಿ ವಿಯ.

ಪಿಯತ್ಥಸ್ಸ ಕಥನಾಭಾವತೋ ‘‘ಕಞ್ಞೇ’’ತ್ಯಾದಿಕಂ ವಚನಂ ಮಿಲಕ್ಖುಕಾನಂ ವಚನತ್ತಾ ಗಾಮ್ಮಂ. ಏತ್ಥ ಕಞ್ಞಾಸದ್ದೋ ದಸವಸ್ಸಿಕಾಯ ವತ್ತತೀತಿ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥಿ. ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಚನತೋ ಅಪೇತನ್ತಿ ವಾಕ್ಯಂ.

೪೬.

ಪದಸನ್ಧಾನತೋ ಕಿಞ್ಚಿ, ದುಪ್ಪತೀತಿಕರಂ ಭವೇ;

ತಮ್ಪಿ ಗಾಮ್ಮಂತ್ಯ’ಭಿಮತಂ, ಯಥಾ ಯಾಭವತೋ ಪಿಯಾ.

೪೬. ‘‘ಪದೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಪದಸನ್ಧಾನತೋ ಪುಬ್ಬಾಪರಾನಂ ಪದಾನಂ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಾಕ್ಯಂ ದುಟ್ಠು ಅಸುತಿಸುಭಗಂ ಪತೀತಿಮವಬೋಧಂ ಕರೋತೀತಿ ಕರಂ ಭವೇ, ತಮ್ಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಗಾಮ್ಮನ್ತ್ಯಭಿಮತಂ. ಯಥಾತ್ಯುದಾಹರತಿ. ಭವತೋ ಯಾ ಕಾಚಿ ವನಿತಾ ಪಿಯಾ ಹೋತೀತಿ ಏಕೋತ್ಥೋ. ಯಭ ಮೇಥುನೇ. ಯಭನಂ ಯಾಭೋ. ಸೋ ವಿಜ್ಜತೇ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಯಾಭವಾ. ತಸ್ಸ ಯಾಭವತೋ ಪಿಯಾಇತ್ಯಪಿ ಭವತಿ.

೪೬. ‘‘ಪದಸನ್ಧಾನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ವಾಕ್ಯಂ ಪದಸನ್ಧಾನತೋ ಪುಬ್ಬಾಪರಪದಾನಂ ಘಟನತೋ ದುಪ್ಪತೀತಿಕರಂ ಭವೇ ಅಸಬ್ಭಭೂತದುಟ್ಠತ್ಥಸ್ಸ ಪಕಾಸಕೋ ಹೋತಿ, ತಮ್ಪಿ ಗಾಮ್ಮನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಗಾಮ್ಮದೋಸೇನ ದೂಸಿತನ್ತಿ [ದುಪ್ಪಸಿತನ್ತಿ (ಕ.)] ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕವೀಹಿ ಅಭಿಮತಂ ಞಾತಂ. ಯಥಾತಿ ಉದಾಹರತಿ. ಭವತೋ ಭವನ್ತಸ್ಸ ಯಾ ಕಾಚಿ ಇತ್ಥೀ ಪಿಯಾ ಭವತೀತಿ ಅಯಂ ಕವಿನಾ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥೋ. ಯಾಭವತೋ ಮೇಥುನವನ್ತಸ್ಸ ಪಿಯಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯಭ ಮೇಥುನೇ’’ತಿ ಹಿ ಧಾತು. ಯಭನಂ ಯಾಭೋ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಾಭವಾ, ತಸ್ಸ ಯಾಭವತೋತಿ ಗಹಿತೇ ಅಸೋತಬ್ಬತ್ತಾ ದುಪ್ಪತೀತಿಕರತಾ. ದುಟ್ಠಾಯೇವ ಪತೀತಿ ಅವಬೋಧೋ, ತಂ ಕರೋತೀತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೪೭.

ವುತ್ತೇಸು ಸೂಚಿತೇ ಠಾನೇ, ಪದಚ್ಛೇದೋ ಭವೇ ಯತಿ;

ಯಂ ತಾಯ ಹೀನಂ ತಂ ವುತ್ತಂ, ಯತಿಹೀನನ್ತಿ ಸಾ ಪನ.

೪೭. ‘‘ವುತ್ತೇಸ್ವಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವುತ್ತೇಸು ಛನ್ದೋಸತ್ಥಪರಿನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಅನುಟ್ಠುಭಾದೀಸು ಸೂಚಿತೇ ಠಾನೇ ‘‘ಏತ್ಥಯತೀ’’ತಿ ಛನ್ದೋವಿಚಿತಿಯಾ ಪಕಾಸಿತಟ್ಠಾನೇ ಪದಾನಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾನಂ ಛೇದೋ ವಿಚ್ಛಿತಿ ವಿಭಾಗೋ ಅನುವಾದೋ ಯಂ ಯತಿ ಭವೇತಿ ವಿಧೀಯತಿ. ತಾಯ ¶ ಯತಿಯಾ ಹೀನಂ ಪರಿಹೀನಂ ವಿರುದ್ಧಂ ಯಂ ವಾಕ್ಯಂ, ತಂ ಯತಿಹೀನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಯಮನಂ ವಿರಾಮೋ ಯತಿ, ಸಾ ಹೀನಾ ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಪನಾತಿ ವಿಸೇಸೇ, ಸಾ ಯತಿ ಪನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೪೭. ‘‘ವುತ್ತೇಸ್ವ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವುತ್ತೇಸು ಛನ್ದೋಸತ್ಥೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಅನುಟ್ಠುಭಾದೀಸು ಸೂಚಿತೇ ಠಾನೇ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಯತೀ’’ತಿ ಪಕಾಸಿತೇ ಠಾನೇ ಪದಚ್ಛೇದೋ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾದೀನಂ ಪದಾನಂ ವಿಚ್ಛೇದೋ ಯತಿ ನಾಮ ಭವೇ, ತಾಯ ಯತಿಯಾ ಯಂ ವಾಕ್ಯಂ ಹೀನಂ ಅಭಿಮತಟ್ಠಾನೇ ವಣ್ಣವಿಚ್ಛೇದೇನ ಪರಿಹೀನಂ, ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಯತಿಹೀನನ್ತಿ ಯತಿಹೀನದೋಸೇನ ದುಟ್ಠನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವುತ್ತಂ.

೪೮.

ಯತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾದನ್ತೇ, ವುತ್ತಡ್ಢೇ ಚ ವಿಸೇಸತೋ;

ಪುಬ್ಬಾಪರಾನೇಕವಣ್ಣ-ಪದಮಜ್ಝೇಪಿ ಕತ್ಥಚಿ.

೪೮. ‘‘ಯತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾದನ್ತೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಚತುತ್ಥಂಸಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಗಾಥಾಪಾದಾನಂ ಅನ್ತೇ ಅವಸಾನೇ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಸೇಸೇನ ಏಕನ್ತೇನ ವುತ್ತಡ್ಢೇ ಚ ವುತ್ತಾನಂ ಪಾದದ್ವಯಸಙ್ಖಾತೇ ಅಡ್ಢೇ ಚ, ತದವಸಾನೇ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಸಿಯಾ’’ತಿ ಸೇಸೋ. ನನು ‘‘ಪದಚ್ಛೇದೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪದಮಜ್ಝೇ ಯತಿ ನ ಹೋತೇವಾತಿ ಚೇತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಠಾನೇ, ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಪುಬ್ಬಾಪರಾನೇಕವಣ್ಣಪದಮಜ್ಝೇಪಿ ಯತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಅಪರೇ ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರೇ. ಅನೇಕೇ ವಣ್ಣಾ ಅನೇಕವಣ್ಣಾ. ಪುಬ್ಬಾಪರೇ ಅನೇಕವಣ್ಣಾ ಯಸ್ಸ ತಂ ತಥಾ. ತಞ್ಚ ತಂ ಪದಞ್ಚ, ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇಪಿ.

೪೮. ಇದಾನಿ ಯತಿಮ್ಹಿ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಸಬ್ಬವಿಸಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸಾ ಪನ ಯತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾದನ್ತೇ ಚತುತ್ಥಂಸಸಙ್ಖಾತಗಾಥಾಪಾದಾನಂ ಅನ್ತೇ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ನಿಯಮತೋ ವುತ್ತಡ್ಢೇ ಚ ವುತ್ತಾನಂ ಪಾದದ್ವಯಸಙ್ಖಾತೇ ಅಡ್ಢೇ ಚ, ತದವಸಾನೇ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಠಾನೇ ಪುಬ್ಬಾಪರಾನೇಕವಣ್ಣಪದಮಜ್ಝೇಪಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಭೂತಅನೇಕವಣ್ಣಸಮನ್ನಾಗತಪದಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ¶ ಚ ಸಿಯಾ. ಪದಚ್ಛೇದಸ್ಸ ‘‘ಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪದಮಜ್ಝೇ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಙ್ಕಾಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ‘‘ಪುಬ್ಬಾಪರಾನೇಕವಣ್ಣಪದಮಜ್ಝೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಪಾದನ್ತೋ, ವುತ್ತಡ್ಢೋ, ಪದಮಜ್ಝಞ್ಚ ಯತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ. ಪದಮಜ್ಝೇಯೇವ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಯತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಹೋತಿ, ದ್ವಕ್ಖರತ್ಯಕ್ಖರಪದಮಜ್ಝೇ ಪನ ನ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥೋದಾಹರಣಪಚ್ಚುದಾಹರಣಾನಿ ಯಥಾ –

೪೯.

ತಂ ನಮೇ ಸಿರಸಾ ಚಾಮೀ-ಕರವಣ್ಣಂ ತಥಾಗತಂ;

ಸಕಲಾಪಿ ದಿಸಾ ಸಿಞ್ಚ-ತೀವ ಸೋಣ್ಣರಸೇಹಿಯೋ.

೪೯. ಉದಾಹರೀಯತೀತಿ ಉದಾಹರಣಂ. ಪಟಿಪಕ್ಖಮುದಾಹರಣಂ ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಂ. ಚಾಮೀಕರಸ್ಸೇವ ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ವಿಯ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸ ತಂ ತಥಾಗತಂ ಸಿರಸಾ ನಮಾಮಿ. ಕೀದಿಸಂ? ಯೋ ತಥಾಗತೋ ಸಕಲಾಪಿ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾಯೇವ ದಸ ದಿಸಾ ಸೋಣ್ಣರಸೇಹಿ ಚಾಮೀಕರವಣ್ಣತ್ತಾ ರಸೇಹಿ ಸುವಣ್ಣರಸೇಹಿ ಸಿಞ್ಚತೀವ ಸಿಞ್ಚತೀತಿ ಮಞ್ಞೇ, ತಂ ತಥಾಗತನ್ತಿ ಅಪೇಕ್ಖತೇ. ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬಪಾದನ್ತೇ ವುತ್ತಡ್ಢೇ ಚ ನಿಯತಾ ಯತಿ. ಚಾಮೀಕರಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಚತುರಕ್ಖರೋ. ತತ್ಥ ಚಾಮೀಇತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ, ಕರಇತಿ ಪರೋ. ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬಾಪರಾನೇಕವಣ್ಣಪದಮಜ್ಝೇ ಯತಿ. ಸಿಞ್ಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪುಬ್ಬಾಪರಾನೇಕವಣ್ಣಪದಮಜ್ಝತ್ತಾಭಾವಾ ಸಿಞ್ಚಇತ್ಯತ್ರ ಯತಿ ದುಟ್ಠಾತಿ. ಇದಂ ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಂ.

೪೯. ತತ್ಥ ಪಾದನ್ತವುತ್ತಡ್ಢೇಸು ಯತಿಯಾ ಪಾಕಟತ್ತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪದಮಜ್ಝೇ ಯತಿಯಾ ಉದಾಹರಣಪಚ್ಚುದಾಹರಣಾನಿ ಇಟ್ಠೋದಾಹರಣಪಟಿಪಕ್ಖೋದಾಹರಣಾನಿ ಯಥಾ. ‘‘ತಂ ನಮೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯೋ ತಥಾಗತೋ ಸಕಲಾಪಿ ದಿಸಾ ಸೋಣ್ಣರಸೇಹಿ ಸುವಣ್ಣರಸಧಾರಾಹಿ ಸಿಞ್ಚತೀವ ಸಿಞ್ಚತಿ ಮಞ್ಞೇ, ಇವಸದ್ದೋ ವಿತಕ್ಕೇ. ಚಾಮೀಕರವಣ್ಣಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಸದಿಸಛವಿವಣ್ಣಂ ತಂ ತಥಾಗತಂ ಸಿರಸಾ ನಮೇ. ಏತ್ಥ ‘‘ಚಾಮೀಕರವಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಯತಿಯಾ ಚಾಮೀತಿ ಅಕ್ಖರದ್ವಯಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಿತತ್ತಾ ಅನ್ತೇಪಿ ಕರಇತಿ ಅಕ್ಖರದ್ವಯೇನಾನೂನತ್ತಾ ¶ ಪದಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಪರವಣ್ಣಾನಮನೇಕತ್ತಮಿತಿಟ್ಠೋದಾಹರಣಂ. ಸಿಞ್ಚತೀತಿ ಪದೇ ಸಿಞ್ಚಾತಿ ವಣ್ಣದ್ವಯಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಯತಿಯಾ ದಿಸ್ಸಮಾನತ್ತೇಪಿ ತಿಇತಿ ಪರಭಾಗೇ ಏಕವಣ್ಣತ್ತಾ ಅನೇಕವಣ್ಣಾಭಾವೋತಿ ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಂ. ಏತ್ಥ ಅನೇಕವಣ್ಣತ್ತಂ ಪದವಸೇನೇವ ಞಾತಬ್ಬಂ. ಚಾಮೀಕರಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ವಿಯ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸ ಸೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೫೦.

ಸರೋ ಸನ್ಧಿಮ್ಹಿ ಪುಬ್ಬನ್ತೋ, ವಿಯ ಲೋಪೇ ವಿಭತ್ತಿಯಾ;

ಅಞ್ಞಥಾ ತ್ವ’ಞ್ಞಥಾ ತತ್ಥ, ಯಾದೇಸಾದಿ ಪರಾದಿ’ವ.

೫೦. ‘‘ಸರೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಲೋಪೇ ಸತಿ ಸನ್ಧಿಮ್ಹಿ ಸಂಹಿತಾಯಂ ಕತಾಯಂ ಸರೋ ಪರಪದಾದಿಭೂತೋ ಪುಬ್ಬನ್ತೋ ವಿಯ ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸ ಅನ್ತಭೂತೋ ಯೋ ಸರೋ, ಸೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಅನೇಕವಣ್ಣತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ತತೋ ವಿಹಿತಯತಿಯಾ ನೇವತ್ಥಿ ಭಙ್ಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಞ್ಞಥಾ ತು ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅಲೋಪೇ ತು ಸತಿ ಸಂಹಿತಾಯಂ ಕತಾಯಂ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಭೂತೋ ಸರೋ ಚೇ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಞ್ಞೇನ ಪಕಾರೇನ ಹೋತಿ, ಪರಪದಸ್ಸಾದಿಸರೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾಯ ಕತಯತಿಯಾ ನತ್ಥಿ ಭಙ್ಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸಂ ಯತಿಯಂ ಯಾದೇಸಾದಿ ಇವಣ್ಣಾದೀನಂ ಕಾತಬ್ಬೋ ಯಕಾರಾದೇಸಾದಿ ಪರಾದಿವ ಪರಪದಸ್ಸ ಆದಿಸರೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಕತಯಾದೇಸಾದಿಸಹಿತಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ವಿಹಾಯ ಕತಾಯ ಯತಿಯಾ ನತ್ಥಿ ಭಙ್ಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೫೦. ಇದಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧತ್ತೇಪಿ ಯತಿಭಙ್ಗಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸರೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಲೋಪೇ ಸನ್ಧಿಮ್ಹಿ ಸತಿ ಸರೋ ಸನ್ಧಿಸರೋ ಪುಬ್ಬನ್ತೋ ವಿಯ ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ತು ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅಲೋಪೇ ಸಂಹಿತಾಯಂ ಕತಾಯಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಭೂತೋ ಸರೋ ಪರಪದಸ್ಸ ಆದಿಸರೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯತಿಯಂ ಯಾದೇಸಾದಿ ¶ ಇವಣ್ಣಾದೀನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಯಕಾರಾದೇಸಾದಿ ಪರಾದಿವ ಪರಪದಸ್ಸ ಆದಿಸರೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬನ್ತಸದಿಸಸರಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾಪಿ ಪರಪದಾದಿಸರಸದಿಸವಣ್ಣಮಾಗಮ್ಮ ತಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾಪಿ ಪರಪದಾದಿಸರಸದಿಸಯಾದೇಸಾದಿಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾಪಿ ಯತಿಯಾ ಪಯುತ್ತಾಯ ಸತಿ ಅನೇಕವಣ್ಣತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ಯತಿಭಙ್ಗೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಅನ್ತೋತಿ ಚ, ಯೋ ಚ ಸೋ ಆದೇಸೋ ಚ, ಸೋ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ಮಕಾರಾದಿನೋತಿ ಚ, ಪರಸ್ಸ ಆದೀತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೫೧.

ಚಾದೀ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಾವ, ನಿಚ್ಚಂ ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸಿತಾ;

ಪಾದಯೋ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧಾ, ಪರಾದೀವ ಪರೇನ ತು.

೫೧. ನಿಚ್ಚಂ ಅನವರತಂ ಪುಬ್ಬಪದಂ ಸಿತಾ ನಿಸ್ಸಿತಾ ಚಾದೀ ಚಕಾರಾದಯೋ ನಿಪಾತಾ ಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅನ್ತಾ ಅವಯವಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ಯತಿ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪರೇನ ಪರಪದೇನ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಸತತಯೋಗಿನೋ, ತುಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಪಾದಯೋ ತು ಪರಾದೀವ ಪರಪದಸ್ಸ ಆದೀ ಅವಯವಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ವಿಹಾಯ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತೇ ಯತಿ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೫೧. ‘‘ಚಾದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ನಿಚ್ಚಂ ಸತತಂ ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸಿತಾ ಪುಬ್ಬಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಾ ಚಾದೀ ಚಕಾರಾದಿನಿಪಾತಾ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಾವ ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸ ಅನ್ತಾ ಅವಯವಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ಪರೇನ ಪರಪದೇನ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧಾ ನಿರನ್ತರಯೋಗಿನೋ ಪಾದಯೋ ತು ಪಾದಿಉಪಸಗ್ಗಾ ಪನ ಪರಾದೀವ ಪರಪದಸ್ಸ ಆದೀ ಅವಯವಾವಿಯ ಹೋನ್ತಿ. ಚಾದಯೋ ಆಗಮ್ಮ ತೇ ಬಹಿ ಕತ್ವಾಪಿ ಪಾದಯೋ ಆಗಮ್ಮ ತೇ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾಪಿ ಪವತ್ತೋ ವಿರಾಮೋ ಯತಿಭಙ್ಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಚೋಆದಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ಪುಬ್ಬಪದಂ ಸಿತಾತಿ ಚ, ಪೋ ಆದಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ನಿಚ್ಚಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಚ ತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಾ ಚಕಾರಪಕಾರಾದೀನಮ್ಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹೋ.

ಸಬ್ಬತ್ಥೋದಾಹರಣಾನಿ ಯಥಾ

೫೨.

ನಮೇ ತಂ ಸಿರಸಾ ಸಬ್ಬೋ-ಪಮಾತೀತಂ ತಥಾಗತಂ;

ಯಸ್ಸ ಲೋಕಗ್ಗತಂ ಪತ್ತ-ಸ್ಸೋ’ಪಮಾ ನ ಹಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

೫೩.

ಮುನಿನ್ದಂ ತಂ ಸದಾ ವನ್ದಾ-ಮ್ಯ’ನನ್ತಮತಿ’ಮುತ್ತಮಂ;

ಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಮೇತ್ತಾ ಚ, ನಿಸ್ಸೀಮಾತಿ ವಿಜಮ್ಭತಿ.

೫೨-೫೩. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ¶ ಪುಬ್ಬನ್ತಸದಿಸಾದೀಸು. ‘‘ನಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾದ್ವಯೇ ಪದತ್ಥೋ ಪಾಕಟೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ತು ಯತೋ ಲೋಕಗ್ಗತಂ ಪತ್ತೋ, ತತೋ ಸಬ್ಬೋಪಮಾತೀತೋ, ಯತೋ ಪಞ್ಞಾಮೇತ್ತಾ ಲೋಕೇ ನಿರನ್ತರಮಿವ ವತ್ತನ್ತಿ, ತತೋ ಅನನ್ತಮತಿ, ಉತ್ತಮೋ ಚಾತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಉಪಮಾ’’ತಿ ಸಮಾಸಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭತ್ತಿಲೋಪೇ ಸಂಹಿತಾಯಞ್ಚ ಕತಾಯಂ ಪರಪದಾದಿಉಕಾರೋ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಬ್ಬಕಾರಟ್ಠಅಕಾರೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬೋ ಇಚ್ಚತ್ರ ಪಾದನ್ತಯತಿ. ಪತ್ತಸ್ಸೋಪಮಾ ಇಚ್ಚತ್ರ ಯಕಾರಾದೇಸಸ್ಸ ಪರಾದಿಸದಿಸಭಾವೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅಲೋಪೇ ಸಂಹಿತಾಯಂ ಕತಾಯಂ ಸವಿಭತ್ತಿಯಾ ಅಕಾರೋ ಪರಪದಾದಿ ಉಕಾರೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ತಂವಿಭತ್ತಿಯಾ ಪಸಿದ್ಧಂ ವಿಹಾಯ ಪತ್ತಇಚ್ಚತ್ರ ಪಾದನ್ತಯತಿ. ತಥಾ ವನ್ದಾಮ್ಯನನ್ತಇಚ್ಚತ್ರ ಯಕಾರಾದೇಸಸ್ಸ ಪರಾದಿಸದಿಸಭಾವೋ ವಿಹಿತೋತಿ ಮ್ಯಸದ್ದಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ವನ್ದಾಇಚ್ಚತ್ರ ಪಾದನ್ತಯತಿ. ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸಿತಾನಂ ಚಾದೀನಂ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಮೇತ್ತಾ ಚಾತಿ ಚಸದ್ದತೋ ಯತಿ, ಅಪರಪದಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಪಾದಯೋ ಪರಪದಾದಿಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ನಿಸ್ಸೀಮಾತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸದ್ದಂ ವಿಹಾಯ ತತೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ಯತಿ.

೫೨-೫೩. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಪುಬ್ಬನ್ತಸದಿಸಸರಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಉದಾಹರಣಾನಿಯಥಾ. ‘‘ನಮೇ ತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಲೋಕಗ್ಗತಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪಮಾ ನ ಹಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಸಕಲಪದತ್ಥಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಿತತ್ತಾ ನ ಹಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸಬ್ಬೋಪಮಾತೀತಂ ತಂ ತಥಾಗತಂ ಸಿರಸಾ ನಮೇ ನಮಾಮಿ. ಸಬ್ಬೋತಿ ಏತ್ಥ ಓಕಾರಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಸರಸದಿಸತ್ತಾ ತತೋ ಪರಾಯ ಯತಿಯಾ ಚ ಸ್ಸೋಪಮಾತಿ ಪರಪದಾದಿಸದಿಸಂ ¶ ವಣ್ಣಮನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಿತಾಯ ಯತಿಯಾ ಚ ಉದಾಹರಣಂ.

‘‘ಮುನಿನ್ದೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಮೇತ್ತಾ ಚನಿಸ್ಸೀಮಾ ಅನನ್ತಸತ್ತಅನನ್ತಞೇಯ್ಯವಿಸಯಕರಣತೋ ಸೀಮಾರಹಿತಾ ಅತಿವಿಜಮ್ಭತಿ. ಅನನ್ತಮತಿಂ ಉದಯಬ್ಬಯಸಮ್ಭವೇಪಿ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸಾನನ್ತತ್ತಾ ವಿಸಯಿಮ್ಹಿ ವಿಸಯವೋಹಾರೇನ ಅನನ್ತಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಉತ್ತಮಂ ತತೋ ಏವ ಪವರಂ ತಂ ಮುನಿನ್ದಂ ಸದಾ ವನ್ದಾಮಿ, ಯಾದೇಸಸ್ಸ ಪರಾದಿಸದಿಸತ್ತಾ ತಮನಾಗಮ್ಮ ಯತಿ ಭವತಿ. ಮೇತ್ತಾಚನಿಸ್ಸೀಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಾದೀನಂ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಸದಿಸತ್ತಾಚ ಪಾದೀನಂ ಪರಪದಾದಿಸದಿಸತ್ತಾ ಚ ‘‘ಚಾ’’ತಿ ‘‘ನೀ’’ತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಯತಿ ಭವತಿ.

ಚಾದಿಪಾದೀಸು ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಾನಿ ಯಥಾ

೫೪.

ಮಹಾಮೇತ್ತಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ, ಚ ಯತ್ಥ ಪರಮೋದಯಾ;

ಪಣಮಾಮಿ ಜಿನಂ ತಂ ಪ-ವರಂ ವರಗುಣಾಲಯಂ.

೫೪. ‘‘ಮಹಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಜಿನೇ. ಪರಮೋದಯಾತಿ ಮಹಾಮೇತ್ತಾದಯೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಭಿವುಡ್ಢಿಯೋ. ತತೋಯೇವ ವರಗುಣಾಲಯಂ, ತೇನೇವ ಪವರಂ ಉತ್ತಮಂ ತಂ ಜಿನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬಪದನಿಸ್ಸಿತಂ ಚಕಾರಂ ಪರಪದಾದಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾ ಯತಿ ಚ, ಪರಪದಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧಪಕಾರಂ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಪಕಾರತೋ ಪರಂ ಕತಾ ಯತಿ ಚ ವಿರುದ್ಧಾತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಂ.

೫೪. ಚಾದಿಪಾದೀಸು ವಿಸಯಭೂತೇಸು ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಂ ಯಥಾ. ‘‘ಮಹಾಮೇತ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಜಿನೇ ಮಹಾಮೇತ್ತಾ ಚ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ ಚ ಇಮಾ ಪರಮೋದಯಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಭಿವುಡ್ಢಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ. ವರಗುಣಾಲಯಂ ಉತ್ತಮಗುಣಾಕರಂ ಪವರಂ ತತೋಯೇವ ಉತ್ತಮಂ ತಂ ಜಿನಂ ಪಣಮಾಮಿ. ಏತ್ಥ ಚಕಾರಂ ಪರಪದಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಕಾರಂ ಪುಬ್ಬಪದನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಯತಿಯಾ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಚ ಯತ್ಥ, ತಂ ಪಾ’’ತಿದ್ವಯಮಪಿ ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಂ.

೫೫.

ಪದತ್ಥಕ್ಕಮತೋ ¶ ಮುತ್ತಂ, ಕಮಚ್ಚುತಮಿದಂ ಯಥಾ;

ಖೇತ್ತಂ ವಾ ದೇಹಿ ಗಾಮಂ ವಾ, ದೇಸಂ ವಾ ಮಮ ಸೋಭನಂ.

೫೫. ‘‘ಪದ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಪದಾನಂ ಅತ್ಥಕ್ಕಮತೋ ಮುತ್ತಂ ಗಳಿತಂ ಕಮಚ್ಚುತಮಿದನ್ತಿ ವಿಧೀಯತೇ. ಖೇತ್ತಂ ವಾ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಅರುಚಿತೋಯಂ ಯಾಚನಕ್ಕಮೋ ವತ್ತುನೋ ಅವಿಞ್ಞುತಂ ಗಮೇತಿ. ಯೋ ಹಿ ಖೇತ್ತಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ನಿಚ್ಛತಿ, ಕಥಂ ಸೋ ಗಾಮಾದಿಕಂ ದಸ್ಸತೀತಿ.

೫೫. ‘‘ಪದತ್ಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಪದತ್ಥಕ್ಕಮತೋ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥಕ್ಕಮತೋ ಮುತ್ತಂ ಗಳಿತಂ ಇದಂ ವಾಕ್ಯಂ ಕಮಚ್ಚುತಂ ನಾಮ. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಯಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮಮ ಸೋಭನಂ ಖೇತ್ತಂ ವಾ ಗಾಮಂ ವಾ ದೇಸಂ ವಾ ಜನಪದಂ ವಾ ದೇಹಿ. ಏತ್ಥ ಖೇತ್ತಮಿಚ್ಚಾದಿ ಯಾಚನಕ್ಕಮೋ ವತ್ತುನೋ ಅವಿಞ್ಞುಭಾವಂ ವಿನಾ ಉಚಿತಪದತ್ಥಕ್ಕಮಂ ನಪ್ಪಕಾಸೇತಿ, ತಥಾ ಹಿ ಖೇತ್ತಮಪಿ ದಾತುಮನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಗಾಮನಿಗಮಜನಪದಾದಿಂ ಕಥಂ ದಸ್ಸತೀತಿ ಕಮಹಾನಿ.

೫೬.

ಲೋಕಿಯತ್ಥ’ಮತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಅತಿವುತ್ತಂ ಮತಂ ಯಥಾ;

ಅತಿಸಮ್ಬಾಧ’ಮಾಕಾಸ-ಮೇತಿಸ್ಸಾ ಥನಜಮ್ಭನೇ [ಥನಜುಮ್ಭನೇ (ಸೀ.)].

೫೬. ‘‘ಲೋಕಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಲೋಕೇ ವಿದಿತೋ ಲೋಕಿಯೋ, ತಂ ಲೋಕಿಯತ್ಥಮಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅನನುವುತ್ತಂ ಯಂ ತಂ ಅತಿವುತ್ತಂ ಮತನ್ತಿ ವಿಧೀಯತೇ. ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ಉದಾಹರತಿ. ಏತಿಸ್ಸಾ ವನಿತಾಯ ಥನಾನಂ ಪಯೋಧರಾನಂ ಜಮ್ಭನೇ ಬ್ಯಾಪನೇ ಆಕಾಸಂ ಗಗನಂ ಅತಿಸಮ್ಬಾಧಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಕಂ.

೫೬. ‘‘ಲೋಕಿಯತ್ಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಲೋಕಿಯತ್ಥಂ ಲೋಕೇ ಪಸಿದ್ಧಮಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಕಥನಾಕಾರೇನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಅತಿವುತ್ತಮಿತಿ ಮತಂ. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಯಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಏತಿಸ್ಸಾ ಥನಜಮ್ಭನೇ ಥನಾನಂ ವಿಜಮ್ಭನೇ ಆಕಾಸಂ ಅತಿಸಮ್ಬಾಧಂ ಅನೋಕಾಸಂ. ಏತ್ಥ ಪಯೋಧರಾನಂ ಮಹನ್ತತ್ತಂ ವದಾಮಾತಿ ಲೋಕೇ ಮಹನ್ತನ್ತಿ ¶ ಪಸಿದ್ಧಂ ಗಗನಮಪಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ವಾಕ್ಯಮತಿವುತ್ತದೋಸೇನ ದೂಸಿತಂ.

೫೭.

ಸಮುದಾಯತ್ಥತೋ’ಪೇತಂ, ತಂ ಅಪೇತತ್ಥಕಂ ಯಥಾ;

ಗಾವಿಪುತ್ತೋ ಬಲೀಬದ್ಧೋ, ತಿಣಂ ಖಾದೀ ಪಿವೀ ಜಲಂ.

೫೭. ‘‘ಸಮುದಾಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಪಕರಣತೋ ಪದಸನ್ಧಿನೋ ವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಅಙ್ಗಙ್ಗಿಭೂತಂ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧೀವಿಸೇಸಲಕ್ಖಣಂ ಸಂವೋಹಾರಿಕಂ, ತತೋ ಅಪೇತಂ ಅಪಗತಂ ಸುಞ್ಞಂ, ವಿನಾ [ನ (ಕ.)] ಪದತ್ಥಮತ್ತೇನ ತಸ್ಸ ಕತ್ಥಚಿ ಬ್ಯಭಿಚಾರಾಭಾವತೋ ಏತಾದಿಸಂ ಯಂ ತಮಪೇತತ್ಥಕನ್ತಿ ವಿಧಿ. ನ ಹಿ ‘‘ಗಾವಿಪುತ್ತೋ’’ಚ್ಚಾದೀಸು ಸಮುದಾಯತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ.

೫೭. ‘‘ಸಮುದಾಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಮುದಾಯತ್ಥತೋ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಭೂತಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧೇಹಿ ಯುತ್ತವಾಕ್ಯಸಙ್ಖಾತಪದಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಪದತ್ತಾ ವೋಹಾರಾನುರೂಪಅತ್ಥತೋ ಅಪೇತಂ ಅಪಗತಂ, ಅವಯವತ್ಥಮತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಸಮುದಾಯತ್ಥತೋ ಸುಞ್ಞಂ, ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಅಪೇತತ್ಥಕಂ ನಾಮ. ಯಥಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಗಾವಿಪುತ್ತೋ ಬಲೀಬದ್ಧೋ ಉಸಭೋ ತಿಣಂ ಖಾದಿ, ಜಲಂ ಪಿವೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಅವಯವತ್ಥಮತ್ತೇನ ವಿನಾ ಸಮುದಾಯೇನ ಗಮ್ಯಮಾನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸೇಸತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಸಮುದಾಯತ್ಥತೋ ಅಪಗತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

೫೮.

ಬನ್ಧೇ ಫರುಸತಾ ಯತ್ಥ, ತಂ ಬನ್ಧಫರುಸಂ ಯಥಾ;

ಖರಾ ಖಿಲಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ, ಖೇತ್ತೇ ಖಿತ್ತಂ ಫಲತ್ಯ’ಲಂ.

೫೮. ‘‘ಬನ್ಧೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಖರಾಇಚ್ಚಾದಿಕಂ ಬನ್ಧಫರುಸಂ ಸುತಿಸುಭಗತ್ತಾಭಾವತೋ ಖರಾ ಕಕ್ಕಸಾ ಖಿಲಾ ಖಾಣುಕಾದಯೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಖಯಂ ಪತ್ತಾ ಯತೋ, ತಸ್ಮಾ ಖೇತ್ತೇ ಕೇದಾರೇ ಖಿತ್ತಂ ವುತ್ತಂ ಅಲಮಚ್ಚನ್ತಂ ಫಲತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ. ವಾಕ್ಯದೋಸೋ.

೫೮. ‘‘ಬನ್ಧೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಬನ್ಧೇ ಬನ್ಧಸರೀರೇ ಫರುಸತಾ ಸುತಿಸುಖತಾಭಾವತೋ ಫರುಸಭಾವೋ ಯತ್ಥ ವಾಕ್ಯೇ ಭವತಿ, ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಬನ್ಧಫರುಸಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಥಾತಿ ಉದಾಹರತಿ. ಖರಾ ಕಕ್ಕಸಾ ಖಿಲಾ ಖಾಣುಕಾದಯೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಯಸ್ಮಾ ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಖೇತ್ತೇ ಖಿತ್ತಂ ವುತ್ತಂ ಬೀಜಂ ಅಲಂ ಅತಿಸಯೇನ ಫಲತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ.

ವಾಕ್ಯದೋಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೫೯.

ಞೇಯ್ಯಂ ಲಕ್ಖಣಮನ್ವತ್ಥ-ವಸೇನಾ’ಪಕ್ಕಮಾದಿನಂ;

ಉದಾಹರಣಮೇತೇಸಂ, ದಾನಿ ಸನ್ದಸ್ಸಯಾಮ್ಯ’ಹಂ.

೫೯. ‘‘ಞೇಯ್ಯ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಅಪಕ್ಕಮಾದೀನಂ ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಉದಾಹರಣಮನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇನ ಲಕ್ಖಣಂ ಅನ್ವತ್ಥವಸೇನ ಅಪಗತೋ ಕಮೋ ಯತ್ಥ ತಂ ಅಪಕ್ಕಮನ್ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥಾನುಗಮನವಸೇನ ಞೇಯ್ಯಂ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ. ಇದಾನಿ ವಾಕ್ಯದೋಸೇ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅವಸರಪ್ಪತ್ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಏತೇಸಂ ಅಪಕ್ಕಮಾದೀನಂ ಉದಾಹರಣಂ ಲಕ್ಖಿಯಂ ಅಹಂ ಸನ್ದಸ್ಸಯಾಮಿ ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮಿ.

೫೯. ಇದಾನಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನುಕ್ಕಮೇನ ಅಪಕ್ಕಮಾದಿಅತ್ಥದೋಸಾನಿ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ಞೇಯ್ಯ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅಪಕ್ಕಮಾದೀನಂ ಅಪಕ್ಕಮೋಚಿತ್ಯಹೀನಾದೀನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಪಕ್ಕಮಾದಿವಿಸಯಬುದ್ಧಿಯಾ ಅವಿಪರೀತವುತ್ತಿಯಾ ಪವತ್ತಿಕಾರಣಂ ಅನ್ವತ್ಥವಸೇನ ಅಪಗತೋ ಕಮೋ ಯತ್ಥಿಚ್ಚಾದಿವಚನತ್ಥಾನುಗತಞಾಣವಸೇನ ಞೇಯ್ಯಂ ಞಾತಬ್ಬಂ, ವಿಸುಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ವದಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಾನಿ ಅಹಂ ಏತೇಸಂ ಅಪಕ್ಕಮಾದೀನಂ ಉದಾಹರಣಂ ಲಕ್ಖಿಯಂ ಸನ್ದಸ್ಸಯಾಮಿ. ಅತ್ಥಾನುಗತಮನ್ವತ್ಥಂ ಅನ್ವತ್ಥಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ವಸೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ತತ್ಥಾಪಕ್ಕಮಂ ಯಥಾ

೬೦.

ಭಾವನಾದಾನಸೀಲಾನಿ, ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಾದಿತಾನಿ’ಹ;

ಭೋಗಸಗ್ಗಾದಿನಿಬ್ಬಾನ-ಸಾಧನಾನಿ ನ ಸಂಸಯೋ.

೬೦. ‘‘ಭಾವನಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಸಮ್ಮಾ ಅಲೋಭಾದಿಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪಾದಿತಾನಿ ನಿಪ್ಫಾದಿತಾನಿ. ಏತ್ಥ ಭೋಗಸಗ್ಗಾದಿನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಹೇತವೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದಾನಸೀಲಭಾವನಾಯೋ, ನ ತು ಭಾವನಾದಾನಸೀಲಾನಿ.

೬೦. ತತ್ಥ ತೇಸು ಅಪಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅಪಕ್ಕಮಂ ಯಥಾ ಅಪಕ್ಕಮಸ್ಸೋದಾಹರಣಮೇವಂ. ಓಚಿತ್ಯಹೀನಂ ಯಥಾತ್ಯಾದೀಸುಪಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಭಾವನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಇಹ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಾದಿತಾನಿ ಅಲೋಭಾದಿಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪಾದಿತಾನಿ ರಾಸಿಕತಾನಿ ಭಾವನಾದಾನಸೀಲಾನಿ ಭೋಗಸಗ್ಗಾದಿನಿಬ್ಬಾನಸಾಧನಾನಿ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಾನಿ, ಸಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಆಯುಆರೋಗ್ಯಾದೀನಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚೇತಿ ಏತೇಸಂ ಸಾಧಕಾನಿ. ನ ಸಂಸಯೋ ಸದಿಸವಿಸದಿಸವಿಪಾಕದಾನೇ ಸಂಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಏತ್ಥ ಭೋಗಸಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಹೇತುಭೂತಾ ಪನ ಕಮತೋ ದಾನಸೀಲಭಾವನಾಯೋ ಭವನ್ತೀತಿ ಫಲಕ್ಕಮಸ್ಸ ಹೇತುಕ್ಕಮಂ ವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಕಮಾಪೇತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಓಚಿತ್ಯಹೀನಂ ಯಥಾ

೬೧. ಪೂಜನೀಯತರೋ ಲೋಕೇ, ಅಹ’ಮೇಕೋ ನಿರನ್ತರಂ.

ಮಯೇಕಸ್ಮಿಂ ಗುಣಾ ಸಬ್ಬೇ, ಯತೋ ಸಮುದಿತಾ ಅಹುಂ.

೬೧. ‘‘ಪೂಜನೀಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಸಬ್ಬೇ ಗುಣಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕೇವಲೇ ಮಯಿ ಏವ ಸಮುದಿತಾ ರಾಸಿಭೂತಾ ಅಹುಂ ಅಹೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೇ ಏಕೋ ಕೇವಲೋ ಅಹಮೇವ ನಿರನ್ತರಂ ಸತತಂ ಪೂಜನೀಯತರೋ ಅತಿಸಯೇನ ಪುಜ್ಜೋತಿ. ಏವಮತ್ತಪಸಂಸನಮರುಚಿತಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಸ್ಸ.

೬೧. ‘‘ಪೂಜನೀಯತರೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇ ಗುಣಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಮಯಿ ಅದುತಿಯೇ ಮಯಿ ಏವ ಸಮುದಿತಾ ರಾಸಿಭೂತಾ ಅಹುಂ ಅಹೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಕೇ ಸತ್ತಲೋಕೇ ಏಕೋ ಅದುತಿಯೋ ಅಹಮೇವ ನಿರನ್ತರಂ ಸತತಂ ಪೂಜನೀಯತರೋ ಅತಿಸಯೇನ ಪೂಜನೀಯೋ. ಏವಂ ಅತ್ತಪ್ಪಸಂಸನತೋ ಉಚಿತತಾಯ ಪರಿಹಾನೀತಿ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಂ ನಾಮ.

ಯಥಾ ಚ

೬೨.

ಯಾಚಿತೋಹಂ ಕಥಂ ನಾಮ, ನ ದಜ್ಜಾಮ್ಯಪಿ ಜೀವಿತಂ;

ತಥಾಪಿ ಪುತ್ತದಾನೇನ, ವೇಧತೇ ಹದಯಂ ಮಮ.

೬೨. ‘‘ಯಾಚಿತೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ಯದಿ ಯಾಚಿಂಸು, ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಯಾಚಕಾನಂ ದಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತೋದಾರತಾಯಾನುಚಿತಂ ಪುತ್ತದಾನೇ ಹದಯಪವೇಧನಕಥನಂ ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ಯಜ್ಜೇವಮವೋಚ.

೬೨. ಯಥಾ ಚ, ಏವಮ್ಪಿ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಯಾಚಿತೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯಾಚಿತೋ ಯಾಚಕೇಹಿ ಯಾಚಿತೋ ಅಹಂ ಜೀವಿತಮಪಿ ಕಥಂ ನಾಮ ನ ದಜ್ಜಾಮಿ, ತಥಾಪಿ ಏವಂ ದಾನಜ್ಝಾಸಯೇ ಸತಿಪಿ ಪುತ್ತದಾನೇನ ಮಮ ಹದಯಂ ವೇಧತೇ ಕಮ್ಪತೇ. ಏತ್ಥ ವೇಸ್ಸನ್ತರಸ್ಸ ‘‘ಯದಿ ಯಾಚೇಯ್ಯುಂ, ಜೀವಿತಮಪಿ ಯಾಚಕಾನಂ ದಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಕತಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಪುತ್ತದಾನೇನ ಹದಯಕಮ್ಪನಸ್ಸ ಕಥನಂ ಚಾಗಾತಿಸಯಯೋಗಸಙ್ಖಾತಉದಾರಗುಣಸ್ಸ ಅನನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಂ.

ಭಗ್ಗರೀತಿ ಯಥಾ

೬೩.

ಇತ್ಥೀನಂ ದುಜ್ಜನಾನಞ್ಚ, ವಿಸ್ಸಾಸೋ ನೋಪಪಜ್ಜತೇ;

ವಿಸೇ ಸಿಙ್ಗಿಮ್ಹಿ ನದಿಯಂ, ರೋಗೇ ರಾಜಕುಲಮ್ಹೀ ಚ.

೬೩. ‘‘ಇತ್ಥೀನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ನೋಪಪಜ್ಜತೇ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಏತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವಿಸೇಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಆಧಾರೇ ಸತ್ತಮೀನಿದ್ದೇಸೋ ¶ ಅತ್ಥರೀತಿಯಾ ಭಙ್ಗೋ. ಆದೋ ಮಜ್ಝೇ ಚ ಚಕಾರಪರಿಚ್ಚಾಗಾ ಸದ್ದರೀತಿಯಾ ಭಙ್ಗೋ, ರೀತೀನಂ ಅನನ್ತತ್ತಾ ಭಙ್ಗಾಪ್ಯನನ್ತಾ. ಉದಾಹರಣಂ ತು ದಿಸಾಮತ್ತಂ.

೬೩. ‘‘ಇತ್ಥೀನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಇತ್ಥೀನಞ್ಚ ದುಜ್ಜನಾನಞ್ಚ ವಿಸ್ಸಾಸೋ ಸಹವಾಸಾದೀಹಿ ವಿಸ್ಸಾಸೋ ನೋಪಪಜ್ಜತೇ ಅನತ್ಥಸಂಸಯಾನಿವತ್ತಿಕಾರಣತ್ತಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ವಿಸೇ ಗರಳೇ ಚ ಸಿಙ್ಗಿಮ್ಹಿ ಸಿಙ್ಗವತಿ ಮಹಿಂ ಸಾದೋ ಚ ನದಿಯಞ್ಚ ರೋಗೇ ವಡ್ಢಮಾನಕೇ ರೋಗೇ ಚ ರಾಜಕುಲಮ್ಹಿ ಚ ವಧಬನ್ಧನಾದಿಕಾರಕೇ ರಾಜಕುಲೇ ಚ ವಿಸ್ಸಾಸೋ ನೋಪಪಜ್ಜತೇ. ಏತ್ಥ ಆದೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಆರಭಿತ್ವಾ ತಂ ಪಹಾಯ ಸತ್ತಮಿಯಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ಥರೀತಿ ಚ, ಆದಿಮಜ್ಝೇಸು ಚಸದ್ದಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ಸದ್ದರೀತಿ ಚ ಭಿನ್ನಾ. ಚಸದ್ದಂ ಪಯುಞ್ಜನ್ತೇನ ಆದೋ ಏವ ವಾ ಅನ್ತೇ ಏವ ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಈದಿಸೋ ಪಯೋಗೋ ರೀತಿಭಙ್ಗೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ರೀತೀನಂ ಬಹುತ್ತಾ ರೀತಿಭಙ್ಗದೋಸಾಪಿ ಬಹುವಿಧಾ. ಇದಂ ಪನ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ.

ಸಸಂಸಯಂ ಯಥಾ

೬೪.

ಮುನಿನ್ದಚನ್ದಿಮಾಲೋಕ-ರಸಲೋಲವಿಲೋಚನೋ;

ಜನೋ’ವಕ್ಕನ್ತಪನ್ಥೋ’ವ, ಗೋಪದಸ್ಸನಪೀಣಿತೋ.

೬೪. ‘‘ಮುನಿನ್ದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ ಚನ್ದಿಮಾ, ಮುನಿನ್ದೋಯೇವ ಚನ್ದಿಮಾ, ತಸ್ಸ ಆಲೋಕನಂ ದಸ್ಸನಂ, ಆಲೋಕೋ ಪಕಾಸೋ ವಾ, ತಸ್ಮಿಂ ರಸೋ ಅನುರಾಗೋ, ತೇನ ಲೋಲಾನಿ ಚಪಲಾನಿ ಲೋಚನಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಜನೋ ಅವಕ್ಕನ್ತೋ ಓಕ್ಕನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠೋ ಪನ್ಥೋ ಮಗ್ಗೋ ಯೇನ ಅವಕ್ಕನ್ತಪನ್ಥೋ ಏವ ಗುನ್ನಂ ರಂಸೀನಂ, ಇಟ್ಠತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಸೂಚಕಭಾವೇನ ಗೋಪದತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಪದಸ್ಸನೇನ ಪೀಣಿತೋ ಮುದಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಗೋರೂಪಸ್ಸ ಪದಸ್ಸನೇನಾತಿಪಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಸನ್ದೇಹೋ.

೬೪. ‘‘ಮುನಿನ್ದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿನ್ದಚನ್ದಿಮಾಲೋಕರಸಲೋಲವಿಲೋಚನೋ ಮುನಿನ್ದಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚನ್ದಿಮಸ್ಸ ಆಲೋಕೇ ದಸ್ಸನೇ ಪಾತುಭಾವೇ ವಾ ರಸೇನ ಆಲಯೇನ ಚಞ್ಚಲನೇತ್ತೋ ಜನೋ ಅವಕ್ಕನ್ತಪನ್ಥೋವ ಓತಿಣ್ಣಮಗ್ಗೋವ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಮಗ್ಗಮೋತಿಣ್ಣೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಗೋಪದಸ್ಸನಪೀಣಿತೋ ಗೋಸಙ್ಖಾತರಂಸಿಪದಸ್ಸನೇನ, ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಗೋಪದಸ್ಸನೇನ ವಾ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಗೋಪದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಸಂಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಸಂಸಯಂ ನಾಮ. ಅವಕ್ಕನ್ತೋ ಪನ್ಥೋ ಯೇನಾತಿ ಚ, ಗುನ್ನಂ ರಂಸೀನಂ, ಗಾವಸ್ಸ ವಾ ಪದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚ, ಗೋಪದಸ್ಸನೇನ ಪೀಣಿತೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೬೫.

ವಾಕ್ಯತ್ಥತೋ ದುಪ್ಪತೀತಿ-ಕರಂ ಗಾಮ್ಮಂ ಮತಂ ಯಥಾ;

ಪೋಸೋ ವೀರಿಯವಾಸೋ’ಯಂ, ಪರಂ ಹನ್ತ್ವಾನ ವಿಸ್ಸಮಿ.

೬೫. ‘‘ವಾಕ್ಯ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಪರಂ ಸತ್ತುಂ ಹನ್ತ್ವಾನ ಪಹರಿತ್ವಾ ವೀರಿಯವಾ ಸೂರೋ ಸೋಯಂ ಪೋಸೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಸ್ಸಮಿ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ. ಅಯಮತ್ಥೋ ತಾವ ನ ದುಪ್ಪತೀತೋ. ಪರಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಹನ್ತ್ವಾನ ವೀರಿಯವಾ ಉಚಿತಸಮ್ಭವೋ ಸೋಯಂ ಪೋಸೋ ವಿಸ್ಸಮೀತಿ ದುಪ್ಪತೀತೋಯಮತ್ಥೋ.

೬೫. ಅನ್ವತ್ಥವಸೇನ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಪಾಕಟತ್ತಾ ಸಲಕ್ಖಣಂ ಲಕ್ಖಿಯಮುದಾಹರತಿ ‘‘ವಾಕ್ಯತ್ಥತೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ವಾಕ್ಯತ್ಥತೋ ದುಪ್ಪತೀತಿಕರಂ ವಿರುದ್ಧಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಗಾಮ್ಮನ್ತಿ ಮತಂ. ಯಥಾತಿ ಉದಾಹರತಿ. ಪರಂ ಸತ್ತುಂ ಹನ್ತ್ವಾನ ಮಾರೇತ್ವಾನ ವೀರಿಯವಾ ಸೂರೋ ಸೋ ಅಯಂ ಪೋಸೋ ವಿಸ್ಸಮಿ ವಿಗತಪರಿಸ್ಸಮೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಯಮತ್ಥೋ ಇಟ್ಠೋ. ಪರಂ ಅತಿಸಯೇನ ಹನ್ತ್ವಾನ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕತ್ವಾ ವೀರಿಯವಾ ಉಪಚಿತಸಮ್ಭವೋ ಉಪಚಿತಸುಕ್ಕೋ ಸೋ ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ವಾಯಾಮೇನ ವಿಸ್ಸಮಿ ವಿಗತವಾಯಾಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ. ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅಸಬ್ಭಾರಹತ್ತಾ ಗಾಮ್ಮತ್ತಂ. ವೀರಿಯಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಸಮ್ಭವೋ ವಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೬೬.

ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕರಣಂ ¶ ತೇತಂ, ಯತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರದೂಸನಂ;

ತಸ್ಸಾಲಙ್ಕಾರನಿದ್ದೇಸೇ, ರೂಪಮಾವೀಭವಿಸ್ಸತಿ.

೬೬. ‘‘ದುಟ್ಠಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಯತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ ಅಲಙ್ಕಾರಾನಂ ದೂಸನಂ ವಿಕಟತಾ, ಏತನ್ತು ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕರಣಂ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕರಣಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ರೂಪಂ ಸರೂಪಂ ಅಲಙ್ಕಾರನಿದ್ದೇಸೇ ತಂನಾಮಕೇ ಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಆವೀಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಕಾಸಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥೇವ ತಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೬೬. ‘‘ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕರಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯತ್ಥ ವಾಕ್ಯೇ ಅಲಙ್ಕಾರದೂಸನಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾನಂ ವಿರೋಧೋ ಹೋತಿ, ಏತಂ ವಾಕ್ಯತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ ಏತಂ ವಾಕ್ಯಂ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕರಣಂ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕಾರೋ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕರಣದೋಸೋಪಲಕ್ಖಿತವಾಕ್ಯಸ್ಸ ರೂಪಂ ಸರೂಪಂ ಲಕ್ಖಿಯಂ ಅಲಙ್ಕಾರನಿದ್ದೇಸೇ ಅಲಙ್ಕಾರಾನಂ ನಿದಸ್ಸನಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಆವೀಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ಥ ವುತ್ತೇಪಿ ಪುನ ತತ್ಥಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಉದ್ದೇಸೇ ‘‘ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕರಣ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಅಲಙ್ಕತಿ ಅಲಙ್ಕರಣಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದಾನಂ ತುಲ್ಯತ್ಥತ್ತಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ.

೬೭.

ಕತೋ’ತ್ರ ಸಙ್ಖೇಪನಯಾ ಮಯಾ’ಯಂ,

ದೋಸಾನಮೇಸಂ ಪವರೋ ವಿಭಾಗೋ;

ಏಸೋ’ವ’ಲಂ ಬೋಧಯಿತುಂ ಕವೀನಂ,

ತಮತ್ಥಿ ಚೇ ಖೇದಕರಂ ಪರಮ್ಪಿ.

ಇತಿ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಮಹಾಸಾಮಿಪಾದವಿರಚಿತೇ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇ

ದೋಸಾವಬೋಧೋ ನಾಮ

ಪಠಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೬೭. ಏವಂ ‘‘ಸೋದಾಹರಣಮೇತೇಸಂ, ಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಯಾಮ್ಯಹ’’ನ್ತಿ ಕತಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಪಟಿಪಜ್ಜ ದಾನಿ ‘‘ಕತೋತ್ರಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ನಿಕ್ಖಿಪನನಯಂ ಸಙ್ಖಿಪತಿ. ಅತ್ರ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ, ಪರಿಚ್ಛೇದೇ ¶ ವಾ ಏಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ದೋಸಾನಂ ಪದದೋಸಾದೀನಂ ಪವರೋ ಉತ್ತಮೋ ವಿಭಾಗೋ ವಿಭಜನಂ ಸಙ್ಖೇಪನಯಾ ಸಙ್ಖೇಪಕ್ಕಮೇನ, ನ ವಿತ್ಥಾರತೋ, ಯತೋ ಅಪರಿಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ನತ್ಥಿ ಪರಿಯನ್ತೋ ಮಯಾ ಕತೋ ನಿಟ್ಠಾಪಿತೋ. ನನು ‘‘ಸಙ್ಖೇಪನಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುರಾತನೇಹಿ [ಪುರಾತರೇಹಿ (ಕ.)] ದೀಪಿತಾ ಸನ್ತಿ ಬಹೂ ದೋಸಾ, ತೇ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ಸಿಯುನ್ತಿ? ಏತ್ಥ ವುಚ್ಚತೇ, ವಿತ್ಥಾರಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪನಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ. ತಥಾ ಹಿ–

‘‘ನಿಹನ್ತು ಸೋಯಂ ಜಲಿತಂ, ಪತಙ್ಗೋ ಅರಿಪಾವಕ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ

ಅಕ್ಖಮತ್ಥನ್ತರಾದಿಕಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಾನುಗತನ್ತಿ ಚ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಪತಙ್ಗಸದ್ದೇನ ಜೋತಿರಿಙ್ಗಣಸಙ್ಖಾತಮತ್ಥನ್ತರಮಸಮತ್ಥಮಿಚ್ಛಿತತ್ಥೇ ‘‘ವಚನ್ತಿ ಗಣ್ಡಾ’’ತ್ಯೇವಮಾದಿಕಂ ಅಮಙ್ಗಲಅಪಯುತ್ತಪದಾದಿಕಂ ಕಿಲಿಟ್ಠೇ ಅನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ಚ.

ಗಜಹೇಸಾದಿ ಸಮ್ಬನ್ಧದೂಸಿತಂ ಲೋಕವಿರೋಧಿ, ಸೋಗತಾಗಮಾದೀಸು ಪಸಿದ್ಧಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಿಕಮಞ್ಞತ್ರ ವುತ್ತಂ ಅಪ್ಪತೀತಂ ನಾಮ. ಇದಂ ಆಗಮವಿರೋಧಿಇತಿ, ಸಮ್ಬನ್ಧದೂಸಿತಪ್ಪತೀತಾದಿಕಂ ವಿರೋಧಿಮ್ಹಿ ಪವಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚ, ಆನೇತಬ್ಬಹೇತುತ್ತಾ ಹೇತ್ವಪೇಕ್ಖಂ ನೇಯ್ಯತೋ ನ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತೀತಿ ಚ.

‘‘ದೇವೋ ವೋಹರತು ಕ್ಲೇಸಂ, ರಾಹುಖಿನ್ನೋ ದಿವಾಕರೋ’’

ಇಚ್ಚಾದಿಕಂ ಅಸಾಮತ್ಥ್ಯಾಭಿಧೇಯ್ಯಾದಿಕಂ ಓಚಿತ್ಯಹೀನೇ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಚ. ಜಿಗುಚ್ಛಅಸಬ್ಭಸಂಸೂಚಕಅತ್ಥನ್ತರಕಞ್ಚ ಗಾಮ್ಮಂ ದುಪ್ಪತೀತಿಕರೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ಚ. ( ) [(ದುರುಚ್ಚಾರಣಂ)?] ಸಬನ್ಧಫರುಸಮೇವೇತಿ ಚ.

ಏತ್ಥ ಪನ ಓಚಿತ್ಯಹೀನದುಪ್ಪತೀತಿಕರಾನಂ ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸತ್ತೇಪಿ ಫನ್ಧಫರುಸಸ್ಸ ಚ ವಾಕ್ಯದೋಸತ್ತೇ ಪದಪದತ್ಥಾನಂ ದೋಸತೋ ವಾಕ್ಯಮೇವ ದುಟ್ಠಂ ಸಿಯಾ, ವಾಕ್ಯಞ್ಚ ಪದೇಹಿ ವಿರಿಚ್ಚತೇ, ಪದೇ ದುಟ್ಠೇ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಚ ದುಟ್ಠೋ ಸಿಯಾ. ಪದದೋಸತೋ ವಾಕ್ಯವಾಕ್ಯತ್ಥಾನಂ ನಾನಾಭಾವಾಭಾವಞಾಪನತ್ಥಂ ಅಸಾಮತ್ಥಿಯಾಭಿಧೇಯ್ಯಾದಿಕಂ ಪದಂ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಾದಿವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸಾದೀಸು ¶ ಅನ್ತೋ ಕಥಿತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಪುರಾತನೇಹಿ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಾದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ವಿರಚಿತಂ ವಾಕ್ಯಂ ವಿರುದ್ಧನ್ತಿಆದಿನಾ ಬಹೂನಿ ದುಟ್ಠಾನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ‘‘ಹರಿಸಮಾನಯೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಪುಬ್ಬಂ ರಿಸ’ಮಾನಯೀತಿ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಾ ಪರಿ ಭಟ್ಠಂ ಭಟ್ಠಂ. ನಾನತ್ಥಮಪ್ಪಸಿದ್ಧೇಹಿ ಯುತ್ತಂ ಗುಳ್ಹಂ, ಯಥಾ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಸಹಸ್ಸಗೂ’’ತಿ. ಇತಿ ಭಟ್ಠಗುಳ್ಹತ್ಥಾದಯೋ ಪಸಾದಾಲಙ್ಕಾರವಿರುದ್ಧಾತಿ ಚ.

ವಾಕ್ಯೇಪಿ ವಿಸನ್ಧಿಕಮಿಹಾನುಪಯೋಗೀತಿ ಚ, ವಾಕ್ಯನ್ತರೋಪಗತಂ ವಾಕ್ಯಂ ವಾಕ್ಯಗಬ್ಭಂ, ವಾಕ್ಯನ್ತರಪದಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ‘‘ಅಪಾಥ್ಯಮೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ವೇಜ್ಜಂ ಖಾದತ್ಯನಾರತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿಕಂ ವಾಕ್ಯಸಂಕಿಣ್ಣಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣೇ ಸಮೋಹಿತನ್ತಿ ಚ.

‘‘ಕಾಚುಯ್ಯಾನೇ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಾ, ವಲ್ಲರೀ ಪಞ್ಚಪಲ್ಲವಾ;

ಪಲ್ಲವೇ ಪಲ್ಲವೇ ಮುಧಾ, ಯಸ್ಸಾ ಕುಸುಮಮಞ್ಚರೀ’’ತಿ.

ಇದಮವಾಚಕಂ ಪಹೇಳಿಕಾಯ ಪಮುಸ್ಸಿತಾಸನ್ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಚ, ತತ್ಥ ಚ ಕವಿನಾ ಉಯ್ಯಾನಸದ್ದೇನ ಗೇಹಂ, ಲತಾವಾಚಿನಾ ವಲ್ಲರೀಸದ್ದೇನ ಅಙ್ಗನಾ, ಪಲ್ಲವಸದ್ದೇನ ಕರಚರಣದಸನಚ್ಛದಾ, ಮಞ್ಚರೀಸದ್ದೇನ ನಖಸೋಭಾ ದನ್ತಕನ್ತಿಯೋ ಚ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಾ, ವಾಕ್ಯತ್ಥೇಪಿ ಪದುಮಿನೀನಂ ರತ್ತಿಯಮುನ್ನಿದ್ದತಾದಿಕಂ ವಿರುದ್ಧಂ ವಿರೋಧಿನಿಲೀನನ್ತಿ ಚ ನಾತ್ಯನುಞ್ಞಾತಾ, ನ ತು ಸಬ್ಬಥಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ. ಏಸೋವ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ನಿಟ್ಠಾಪಿತೋ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪನಯೋ ಏವ ಕವೀನಂ ಪಣ್ಡಿತಜನಾನಂ ಖೇದಕರಂ ‘‘ಕಥಂ ನಾಮ ಬನ್ಧೇಪೀದಿಸಂ ಸತಿ ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾಸುಹನೋಪಜನಂ ಪರಂ ಪದದೋಸೇ ಅಸಾಧುಸನ್ದಿದ್ಧಪರಿಯಾಯ ಞೇಯ್ಯಅಪ್ಪತೀತತ್ಥಅಪ್ಪಯೋಜಕ ದುಬ್ಬೋಧದೇಸಿಯಾದಿಕಂ, ವಾಕ್ಯದೋಸೇ ಅಧಿಕಊನಭಗ್ಗಚ್ಛನ್ದಾದಿಕಂ, ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸೇ ಉಪಕ್ಕಮೋಪಸಂಹಾರವಿಸಮಞ್ಚೇತಿ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿಕಮಪರಮ್ಪಿ ದೂಸನಂ ಅತ್ಥಿ ಚೇ ಯದಿ ಭವೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ಬೋಧಯಿತುಮವಗಮೇತುಂ ಅಲಂ ಸಮತ್ಥಂ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಾನುಸಾರೇನ ಬುದ್ಧಿಮನ್ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಊಹಿತುನ್ತಿ.

ಏವಂ ¶ ವದತೋ ಚ ಗನ್ಥಕಾರಸ್ಸಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯೇ ದೋಸಾ ವಿಭಾಗಸೋ ನ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಮಯಾ ಗನ್ಥಗಾರವಭಯಾ ಸಙ್ಖೇಪಿತಾ, ಲಕ್ಖಣತೋ ತು ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ನ ಹಿ ತೇಸಮನ್ತಂ ಕೋ ಜಹಾಪೇತಿ.

ತತ್ಥ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿರುದ್ಧಮಸಾಧು. ಯಂ ಕ್ರಿಯಾದಿನಿಮಿತ್ತಮುಪಾದಾಯ ಅತ್ಥನ್ತರೇಪಿ ವತ್ತತೇ, ತಂ ಸಞ್ಞಾಭಾವೇನೇವ ಪಯುತ್ತಂ ಸನ್ದಿದ್ಧಂ, ಯಥಾ ‘‘ರವಿಮ್ಹಿಹಿಮಹಾ’’ತಿ, ಇದಂ ಪನ ವಿಸೇಸನತ್ಥೇ ಸಾಧು ಹೋತಿ. ಪಸಿದ್ಧಸಞ್ಞಾಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಪದಂ ಪರಿಯಾಯಞೇಯ್ಯಂ, ಯಥಾ ‘‘ವಳವಾಮುಖೇನೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಸ್ಸವನಿತಾನನೇನ’’ ಇತಿ. ಯಂ ಅಚ್ಚನ್ತಾಬ್ಯಭಿಚಾರೀಭಾವೇನ ವಿಸೇಸ್ಯಸ್ಸ ಗುಣಂ ವದತಿ, ತಂ ಅಪ್ಪತೀತತ್ಥಂ, ಯಥಾ ‘‘ಕಣ್ಹಮಸೀ’’ತಿ. ಅಧಿಗತತ್ಥಾನುಪಯೋಗಂ ಅಪ್ಪಯೋಜಕಂ, ಯಥಾ ‘‘ಅತಿಫೇನಿಲಂ ಸಾಗರಮಲಙ್ಘೀ’’ತಿ. ‘‘ಮನುಞ್ಞದ್ಧನಯೋ ಪಾದೇ, ಖಾದಯೋ ಕನಿ ಭನ್ತಿ ತೇ’’ ಇಚ್ಚಾದಿಕೋ ದುಬ್ಬೋಧೋ, ಕನಿ ಕಞ್ಞೇ ಖಾದಯೋ ಗಗ್ಘರಿಕಾ. ‘‘ಇಮೇ ಲಾವಣ್ಯತಲ್ಲಾ ತೇ, ಗಲ್ಲಾ ಲೋಲವಿಲೋಚನೇ’’ಇಚ್ಚಾದಿಕೋ ದೇಸಿಯೋ, ತಲ್ಲೋ ಜಲಾಸಯವಿಸೇಸೋ, ಗಲ್ಲೋ ಕಪೋಲೋ. ‘‘ಸಗ್ಗಸೇವೀನಂ ರಿಪೂನಮಿತ್ಥೀನಮಕಙ್ಕಣೋ ಪಾಣಿ. ನೇತ್ತಮನಞ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಅಧಿಕಂ. ‘‘ಅಕಙ್ಕಣೋ ಪಾಣೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವೇಧಬ್ಯಸ್ಸ ಗಮ್ಮಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಸಗ್ಗಸೇವೀನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಕನ್ತಿ. ಯತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಊನತಾ, ತಂ ಊನಂ, ಯಥಾ ‘‘ತಿಲೋಕತಿಲಕಂ ಮುನಿ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ವನ್ದಾಮೀ’’ತಿ ಊನಂ, ಛನ್ದೋಭಙ್ಗಾನ್ವಿತಂ ವಚೋ ಭಗ್ಗಚ್ಛನ್ದಂ ಪಾಕಟಂ. ಆರಮ್ಭಾವಸಾನೇನ ವಿಸಮಂ ಉಪಕ್ಕಮೋಪಸಂಹಾರವಿಸಮಂ, ತಂ ಪನ ಆರದ್ಧಕ್ಕಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನಾಪರೇನ ನಿಕ್ಖಿಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇತಿ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇ ಮಹಾಸಾಮಿನಾಮಿಕಾಟೀಕಾಯಂ

ದೋಸಾವಬೋಧಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೬೭. ಏವಂ ‘‘ಸೋದಾಹರಣಮೇತೇಸಂ, ಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಯಾಮ್ಯಹ’’ನ್ತಿ ಕತಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಕತೋತ್ರೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ದೋಸೇ ಸಙ್ಖಿಪತಿ. ಅತ್ರ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ, ¶ ಪರಿಚ್ಛೇದೇ ವಾ ಏಸಂ ದೋಸಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಪದದೋಸಾದೀನಂ ಪವರೋ ಲಕ್ಖಣಾವಿರೋಧಲಕ್ಖಿಯತೋ ಉತ್ತಮೋ ವಿಭಾಗೋ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವಿಭಜನಂ ಸಙ್ಖೇಪನಯಾ ವಿತ್ಥಾರಾಪನಿಯಸಙ್ಖೇಪಕ್ಕಮೇನ ಮಯಾ ಕತೋ ವುತ್ತೋ ಏಸೋವ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಏಸೋ ಸಙ್ಖೇಪಕ್ಕಮೋ ಏವ ಕವೀನಂ ವಿರಚಯನ್ತಾನಂ ಖೇದಕರಂ ಬನ್ಧಸರೀರೇ ಈದಿಸಂ ಈದಿಸಪ್ಪಯೋಗಂ ಕಥಂ ನಾಮ ಕರೋಮೀತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಖೇದಮುಪ್ಪಾದಯನ್ತಂ ಪರಮ್ಪಿ ಅಸಾಧುಸನ್ದಿದ್ಧಾದಿ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ದೂಸನಮತ್ಥಿ ಚೇ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಬೋಧಯಿತುಂ ಬೋಧೇತುಂ ಅಲಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ನಿಯತಿ ಅವುತ್ತೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇನಾತಿ ಚ, ಸಙ್ಖೇಪೋ ಚ ಸೋ ನಯೋ ಚಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಇಹಾನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ

‘‘ನಿಹನ್ತು ಸೋಯಂ ಜಲಿತಂ, ಪತಙ್ಗೋ ಅರಿಪಾವಕ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ

ಅಕ್ಖಮತ್ಥನ್ತರಾದಿಕಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರೇ ಅನುಪತತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಂ, ಏತ್ಥ ಸೂರಿಯವಾಚಕೋ ಪತಙ್ಗಸದ್ದೋ ಜೋತಿರಿಙ್ಗಣವಾಚಕೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಅಮಿತ್ತಗ್ಗಿವಿನಾಸೇ ಅಸಮತ್ಥಞ್ಞತ್ಥೋ ಹೋತಿ.

‘‘ವಚನ್ತಿ ಗಣ್ಡಿ’’ಚ್ಚಾದಿಕಂ ಆಗಮೇ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಂ ಲಕ್ಖಣಮತ್ತೇನ ಸಾಧಿಯಂ. ಅಪ್ಪಯುತ್ತಪದಾದಿದೋಸೋ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸೇ ಅನ್ತೋಗಧೋ ಹೋತೀತಿ ನ ವುತ್ತೋ.

ಗಜಹೇಸಾತುರಙ್ಗಕೋಞ್ಚನಾದಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧದೂಸಿತಞ್ಚ. ಜಿನಾಗಮಾದೀಸು ಪಸಿದ್ಧರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಿಕಮಞ್ಞತ್ರ ಪಯುತ್ತಮಪ್ಪತೀತನ್ನಾಮಾತೀದಂ ದ್ವಯಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಲೋಕವಿರೋಧಮಾಗಮವಿರೋಧಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ವಿರೋಧಿಪದೇ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಹೋತಿ. ಹೇತ್ವಪೇಕ್ಖಂ ಆನೇತಬ್ಬಹೇತುತ್ತಾ ನೇಯ್ಯೇ ಅನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ.

‘‘ದೇವೋ ವೋಹರತು ಕ್ಲೇಸಂ, ರಾಹುಖಿನ್ನೋ ದಿವಾಕರೋ’’

ಇಚ್ಚಾದಿಕಂ ಅಸಮತ್ಥಾಭಿಧಾಯಿಚ್ಚಾದಿ ಓಚಿತ್ಯಹೀನೇ ಅನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ದಿವಾಕರೋ ಸಯಂ ರಾಹುಗಹಿತೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾಪನಯನೇ ¶ ಅಸಮತ್ಥೋತಿ ತಮಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ವಿಸೇಸನಭೂತೇನ ‘‘ರಾಹುಖಿನ್ನೋ’’ತಿ ಪದೇನ ಞಾಯತಿ.

ಜಿಗುಚ್ಛಾವಮಙ್ಗಲಅಸಬ್ಭಾನಂ ತಿಣ್ಣಮಞ್ಞತ್ರಸ್ಸ ಜೋತಕಂ ವಾಚಕಂ ವಾ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ವಾ ಗಾಮ್ಮಂ ದುಪ್ಪತೀತಿಕರತ್ತಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥಗಾಮ್ಮದೋಸೇಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ದುರುಚ್ಚಾರಣಭೂತಲಕ್ಖಣಂ ಕಟ್ಠಂ ಬನ್ಧಫರುಸತೋ ಅಬ್ಯತಿರಿತ್ತನ್ತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ. ‘‘ಹರಿಸಮಾನಯೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಹಪುಬ್ಬಂ ರಿಸ’ಮಾನಯಿಇಚ್ಚಾದಿಕಂ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥತೋ ಪರಿಭಟ್ಠತ್ತಾ ಭಟ್ಠಞ್ಚ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಸಹಸ್ಸಗೂ’’ಇಚ್ಚಾದಿಕಂ ಅಪಸಿದ್ಧವಿಸಯೇ ಪರಿಯುತ್ತಗುಳ್ಹಞ್ಚೇತಿ ಇಮೇ ಅತ್ಥಗುಳ್ಹಾದಯೋ ಪಸಾದಾಲಙ್ಕಾರವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಪಸಾದಗುಣಾದಾನೇನೇವ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಹಸ್ಸಂ ಗಾವೋ ಚಕ್ಖೂನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಹಸ್ಸಗೂತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗುಳ್ಹಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ವಾಕ್ಯದೋಸೇಪಿ ವಿಸನ್ಧಿವಾಕ್ಯಂ ಇಧ ಅನುಪಯೋಗಿತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಂ. ವಾಕ್ಯಮಜ್ಝಪತಿತವಾಕ್ಯಯುತ್ತಂ ವಾಕ್ಯಗಬ್ಭಞ್ಚ, ವಾಕ್ಯನ್ತರಪದಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ.

‘‘ಅಪಾಥ್ಯಮೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ವೇಜ್ಜಂ ಖಾದತ್ಯನಾರತಂ’’

ಇಚ್ಚಾದಿಕಂ ವಾಕ್ಯಸಂಕಿಣ್ಣಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣೇ ಅನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಏಸೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಅನಾರತಂ ನಿಚ್ಚಂ ಅಪಾಥ್ಯಂ ರೋಗಸ್ಸ ಅಹಿತಂ ದಿಸ್ಸತಿ ವದತಿ. ಏಸೋ ರೋಗೀ ಅನಾರತಂ ಸತತಂ ಅಪಾಥ್ಯಂ ಅಹಿತಂ ಖಾದತಿ. ವೇಜ್ಜಂ ಭಿಸಕ್ಕಂ ದಿಸ್ಸತಿ ಕುಜ್ಝತಿ. ಏವಂ ಅನೇಕವಾಕ್ಯೇಹಿಪಿ ಸನ್ಧಿವಾಕ್ಯಂ ಸಂಕಿಣ್ಣಂ ನಾಮ.

‘‘ಕಾಚುಯ್ಯಾನೇ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಾ, ವಲ್ಲರೀ ಪಞ್ಚಪಲ್ಲವಾ;

ಪಲ್ಲವೇ ಪಲ್ಲವೇ ಮುಧಾ, ಯಸ್ಸಾ ಕುಸುಮಮಞ್ಚರೀ’’ತಿ.

ಇದಮವಾಚಕಂ ಪಹೇಳಿಕಾಸು ಪಮುಸ್ಸಿತಾಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಮಿತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ನನು ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಪಹೇಳಿಕಾಯ ಅದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಅವಾಚಕಸ್ಸ ಪಮುಸ್ಸಿತಾಯ ಅನ್ತೋಗಧಕರಣಂ ಅಸಿದ್ಧೇನ ಅಸಿದ್ಧಸಾಧನನ್ತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ, ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಿಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ, ಸಿಸ್ಸಖೇದಭಯಾ ಮಯಾ’’ತಿ ಚ ಉಪರಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸಪರಿಹಾರೇ ‘‘ಪಹೇಳಿಕಾಯಮಾರುಳ್ಹಾ, ನ ಹಿ ದುಟ್ಠಾ ಕಿಲಿಟ್ಠತಾ’’ತಿ ಚೇತಿ ಇಮಿನಾ ¶ ಪುರಾತನೇಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸೋಳಸಪಹೇಳಿಕಾಯೋಪಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಸಿದ್ಧೇನ ಅಸಿದ್ಧಸಾಧನಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕವಿನಾ ಉಯ್ಯಾನಸದ್ದೇನ ಗೇಹಞ್ಚ ಲತಾಪರಿಯಾಯವಲ್ಲರೀಸದ್ದೇನ ಅಙ್ಗನಾ ಚ ಪಲ್ಲವಸದ್ದೇನ ಕರಚರಣಾಧರಾ ಚ ಮಞ್ಚರೀಸದ್ದೇನ ನಖದನ್ತಕನ್ತಿಯೋ ಚ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಾ.

ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸೇಪಿ ಪದುಮಿನೀನಂ ರತ್ತಿಯಂ ಪಬುಜ್ಝನಾದಿಕಂ ವಿರುದ್ಧಂ ವಿರೋಧಿಪದೇಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತೋತ್ರ ಸಙ್ಖೇಪನಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾತಿ. ಏತ್ಥ ಓಚಿತ್ಯಹೀನದುಪ್ಪತೀತಿಕರಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸತ್ತೇ ಸತಿ ಬನ್ಧಫರುಸಸ್ಸ ವಾಕ್ಯದೋಸತ್ತೇ ಸತಿ ವಿರೋಧಿನೋ ಪದದೋಸತ್ತೇ ಸತಿ ‘‘ಅಸಮತ್ಥಾಭಿಧಾಯಿ’’ಆದಿಪದಂ, ‘‘ಜಿಗುಚ್ಛಾದಿತ್ತಯಪಕಾಸಕಾ’’ದಿಪದಂ, ಕಟ್ಠಪದಂ, ಪದುಮಿನೀನಂ ರತ್ತಿಯಂ ಫುಲ್ಲತಾದಿ [ದುನ್ನಿದ್ದತಾದಿ (ಕ.)] ವಾಕ್ಯತ್ಥಞ್ಚೇತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ದೋಸಾ ಭಿನ್ನಜಾತಿಕೇಸು ಓಚಿತ್ಯಾದೀಸು ಕಥಂ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ಪದಾನಂ ದುಟ್ಠತ್ತೇ ಸತಿ ವಾಕ್ಯವಾಕ್ಯತ್ಥಾನಮದುಟ್ಠತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಪದದೋಸೇನ ಸನ್ಧಿವಾಕ್ಯವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸಾನಮನಞ್ಞತ್ತಂ ಸಿಸ್ಸಾನಂ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಪದದೋಸಾದಿಕಂ ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸಾದೀಸು ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾಯೇವ ಪುರಾತನೇಹಿ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಾದಿಪದೇಹಿ ವಿಚರಿತಂ ವಾಕ್ಯಂ ವಿರುದ್ಧನ್ತಿಆದಿನಾ ದುಟ್ಠಾನಿ ಬಹೂನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಇಮಾಯೇವ [ಇಮಿಸ್ಸಾಯೇವ (ಕ.)] ಗಾಥಾಯ ‘‘ತಮತ್ಥಿ ಚೇ ಖೇದಕರಂ ಪರಮ್ಪೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಸದ್ದೇನಅಸಾಧುಸನ್ದಿದ್ಧಪರಿಯಾಯಞೇಯ್ಯಾಪ್ಪತೀತತ್ಥಅಪ್ಪಯೋಜಕ- ದುಬ್ಬೋಧದೇಸಿಯಾದಿಪದದೋಸೇ ಚ ಅಧಿಕಊನಭಗ್ಗಚ್ಛನ್ದಾದಿವಾಕ್ಯದೋಸೇ ಚ ಉಪಕ್ಕಮೋಪಸಂಹಾರವಿಸಮಸಙ್ಖಾತೇ ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏತ್ಥ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿರುದ್ಧಮಸಾಧು ನಾಮ. ಕ್ರಿಯಾನಿಪ್ಫತ್ತಿಕಾರಣಮುಪಾದಾಯ ಅತ್ಥನ್ತರೇ ಪವತ್ತನಾಮಂ ವಿಸೇಸನತ್ಥೇನ ವಿನಾ ಸಞ್ಞಾಭಾಜನೇ ಪಯುತ್ತಂ ಸನ್ದಿದ್ಧಂ ನಾಮ, ಯಥಾ ‘‘ರವಿಮ್ಹಿ ಹಿಮಹಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿಮಹಾ ರವೀತಿ ವಿಸೇಸನೇ ಕತೇ ದೋಸೋ ¶ ನತ್ಥಿ. ಪಸಿದ್ಧಸಞ್ಞಾಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯನಾಮೇನ ಕಪ್ಪಿತಪದಂ ಪರಿಯಾಯಞೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ಯಥಾ ‘‘ವಳವಾಮುಖಸ್ಸ ಅಸ್ಸವನಿತಾನನ’’ನ್ತಿ. ಅತಿಸಯಾ ವಿನಾ ಭಾವಿತತ್ಥೇನ ವಿಸೇಸ್ಯಸ್ಸ ಗುಣವಾಚಕಂ ಪದಂ ಅಪ್ಪತೀತತ್ಥಂ ನಾಮ, ಯಥಾ ‘‘ಕಣ್ಹಮಸೀ’’ತಿ. ಅಧಿಗತತ್ತಾನುಪಯೋಗಿಪದಂ ಅಪ್ಪಯೋಜಕಂ ನಾಮ, ಯಥಾ ‘‘ಅತಿಫೇನಿಲಂ ಸಾಗರಮಲಙ್ಘೀ’’ತಿ. ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧವಚನಂ ದುಬ್ಬೋಧಂ ನಾಮ, ಯಥಾ–

‘‘ಮನುಞ್ಞದ್ಧನಯೋ ಪಾದೇ, ಖಾದಯೋ ಕನಿ ಭನ್ತಿ ತೇ’’ತಿ.

ಕನಿ ಹೇ ಕಞ್ಞೇ ತೇ ತವಪಾದೇ ಮನುಞ್ಞದ್ಧನಯೋ ಮನೋಹರಸದ್ದಸಮನ್ನಾಗತಾ ಖಾದಯೋ ಗಗ್ಘರಿಕಾ ಭನ್ತಿ ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ. ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ದೇಸೇಯೇವ ಸಿದ್ಧನಾಮಂ ದೇಸಿಯಂ ನಾಮ. ಯಥಾ–

‘‘ಇಮೇ ಲಾವಣ್ಯತಲ್ಲಾ ತೇ, ಗಲ್ಲಾ ಲೋಲವಿಲೋಚನೇ’’ತಿ.

ಹೇ ಲೋಲವಿಲೋಚನೇ ತೇ ತವ ಇಮೇ ಗಲ್ಲಾ ಕಪೋಲಾ ಲಾವಣ್ಯತಲ್ಲಾ ಮನುಞ್ಞತಲ್ಲಾ ಜಲಾಸಯವಿಸೇಸಾ ಭವನ್ತಿ. ಕೇನಚಿ ಲೇಸೇನ ಪಕಾಸಿತಮತ್ಥಮುಪಾದಾಯ ಪಯುತ್ತಮಧಿಕಂ ನಾಮ. ಯಥಾ–

‘‘ತ್ವಯಿ ರಾಜತಿ ರಾಜಿನ್ದ, ರಿಪೂನಂ ಸಗ್ಗಸೇವಿನಂ;

ಥೀನಂ ಅಕಙ್ಕಣೋ ಪಾಣಿ, ಸಿಯಾ ನೇತ್ತಮನಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ.

ಏತ್ಥ ‘‘ಅಕಙ್ಕಣೋ ಪಾಣಿ, ನೇತ್ತಮನಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಯೇವಥೀನಂ ವಿಧವತ್ತಂ ಗಮ್ಯಮಾನಂ ಹೋತೀತಿ ತಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಪಯುತ್ತಂ ‘‘ಸಗ್ಗಸೇವಿನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅಧಿಕಂ ನಾಮ. ವತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತತೋ ಊನಂ ವಾಕ್ಯಂ ಊನಂ ನಾಮ. ‘‘ತಿಲೋಕತಿಲಕಂ ಮುನಿ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವನ್ದಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಊನಂ. ಛನ್ದೋಹಾನಿಸಂಯುತ್ತಂ ಭಗ್ಗಚ್ಛನ್ದಂ ನಾಮ. ಇದಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಛನ್ದಾನಂ ಅಕ್ಖರಗಣನತೋ ಊನಾಧಿಕವಸೇನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಆದ್ಯನ್ತತೋ ವಿಸಮಂ ಉಪಕ್ಕಮೋಪಸಂಹಾರವಿಸಮಂ ನಾಮ. ಇದಂ ಆರದ್ಧಕ್ಕಮಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಕಮನ್ತರೇನ ನಿಯಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇತಿ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರನಿಸ್ಸಯೇ

ಪಠಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೨. ದೋಸಪರಿಹಾರಾವಬೋಧಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ

೬೮.

ಕದಾಚಿ ಕವಿಕೋಸಲ್ಲಾ, ವಿರೋಧೋ ಸಕಲೋಪ್ಯ’ಯಂ;

ದೋಸಸಙ್ಖ್ಯಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ, ಗುಣವೀಥಿಂ ವಿಗಾಹತೇ.

೬೯.

ತೇನ ವುತ್ತವಿರೋಧಾನ-ಮವಿರೋಧೋ ಯಥಾ ಸಿಯಾ;

ತಥಾ ದೋಸಪರಿಹಾರಾ-ವಬೋಧೋ ದಾನಿ ನೀಯತೇ.

೬೮-೬೯. ಇಚ್ಚೇವಂ ¶ ದೋಸವಿಭಾಗಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಪರಿಹಾರಕ್ಕಮಮುಪದಿಸಿತುಮಾಹ ‘‘ಕದಾಚೀ’’ತ್ಯಾದಿ. ಸಕಲೋಪಿ ಅಯಂ ವಿರೋಧೋ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಾದಿಕತೋ ನ ಕೋಚಿ ಏಕೋ ಏವ ದೋಸೇಸು, ದೋಸಾನಂ ವಾ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಣನಂ ದೋಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗುಣಾನಂ ವೀಥಿಂ ಪದವಿಂ ಗುಣಸಭಾವತಂ ವಿಗಾಹತೇ ಅಬ್ಭುಪಗಚ್ಛತಿ ಕದಾಚಿ, ನ ಸಬ್ಬದಾ. ಕವಿನೋ ಪಯುಜ್ಜಕಸ್ಸ ಕೋಸಲ್ಲಾ ತಾದಿಸವಿಸಯಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣನೇಪುಞ್ಞಕಾರಣಾ, ನ ತು ಯಥಾ ತಥಾ ಚೇತಿ. ‘‘ತೇನೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯೇನೇವಂ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ವುತ್ತಾನಂ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಾದೀನಂ ವಿರೋಧಾನಂ ಯಥಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಅವಿರೋಧೋ ನಿದ್ದೋಸತಾ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ, ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ದೋಸಾನಂ ಪರಿಹಾರೋ ದೂರೀಕರಣಂ ಅವಬುಜ್ಝತಿ ಞಾಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅವಬೋಧೋ, ತಸ್ಸ ಅವಬೋಧೋ, ತನ್ನಾಮಿಕೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಇದಾನಿ ನೀಯತೇ ಆನೀಯತೇ ವುಚ್ಚತೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

೬೮-೬೯. ಏವಂ ದೋಸವಿಭಾಗಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಾನಂ ಪರಿಹಾರತ್ಥಮಾರಭನ್ತೋ ‘‘ಕದಾಚೀ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ. ಸಕಲೋಪಿ ಅಯಂ ವಿರೋಧೋ ಪದದೋಸಾದಿಕೋ ದೋಸಸಙ್ಖ್ಯಂ ದೋಸಾನಂ, ದೋಸೇಸು ವಾ ಗಣನಂ ದೋಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಕದಾಚಿ ಕವಿಕೋಸಲ್ಲಾ ಕವಿನೋ ಬ್ಯಾಕರಣಾಭಿಧಾನಛನ್ದೋಅಲಙ್ಕತಿಆದೀಸು ಪರಿಚಯಲಕ್ಖಣೇನ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವೇನ ಯತೋ ಗುಣವೀಥಿಂ ಗುಣಪದವಿಂ ಕೇವಲಂ ಗುಣಸಭಾವಂ ವಿಗಾಹತೇ ಅಬ್ಭುಪಗಚ್ಛತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ವುತ್ತವಿರೋಧಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಪದದೋಸಾದಿವಿರೋಧಾನಂ ಅವಿರೋಧೋ ಅವಿರುದ್ಧತಾ ಯಥಾ ¶ ಸಿಯಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಭವೇಯ್ಯ, ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ದೋಸಪರಿಹಾರಾವಬೋಧೋ ಯಥಾವುತ್ತಪದದೋಸಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಪರಿಹರಣಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅವಬೋಧಕಾರಣತ್ತಾ ತನ್ನಾಮಿಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಇದಾನಿ ಲದ್ಧಾವಸರೇ ನೀಯತೇ ವುಚ್ಚತೇ. ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಾ ಕವಿಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ನಿದ್ದೋಸತ್ತಂ ಭಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾಮತ್ಥಿಯಸ್ಸ ಉಪದೇಸಂ ದಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪದದೋಸಪರಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

ತತ್ಥ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಸ್ಸ ಪರಿಹಾರೋ ಯಥಾ –

೭೦.

ವಿನ್ದನ್ತಂ ಪಾಕಸಾಲೀನಂ, ಸಾಲೀನಂ ದಸ್ಸನಾ ಸುಖಂ;

ತಂ ಕಥಂ ನಾಮ ಮೇಘೋ’ಯಂ, ವಿಸದೋ ಸುಖಯೇ ಜನಂ.

೭೦. ‘‘ವಿನ್ದನ್ತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಪಾಕೇನ ಪರಿಣತಭಾವೇನ ಸಾಲೀನಂ ಯುತ್ತಾನಂ, ಮನುಞ್ಞಾನಂ ವಾ ಸಾಲೀನಂ ರತ್ತಸಾಲಿಆದೀನಂ ಸಾಲಿಜಾತೀನಂ ದಸ್ಸನಾ ಸುಖಂ ಚೇತಸಿಕಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ವಿನ್ದನ್ತಂ ತಂ ಜನಂ ವಿಸದೋ ಅಯಂ ಮೇಘೋ ಅಮ್ಬುದೋ ಕಥಂ ನಾಮ ಸುಖಯೇತಿ. ಏತ್ಥ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಅಸುಖಪ್ಪದಾನಂ ಗರಳಸ್ಸ ಮೇಘಸ್ಸಾನುರೂಪನ್ತಿ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರತಾ ಪರಿಹಟಾ.

೭೦. ತತ್ಥ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಸ್ಸ ಪರಿಹಾರೋ ಯಥಾ ಏವಂ. ‘‘ವಿನ್ದನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಪಾಕಸಾಲೀನಂ ಪರಿಣಾಮೇನ ಯುತ್ತಾನಂ, ಮನುಞ್ಞಾನಂ ವಾ ಸಾಲೀನಂ ರತ್ತಸಾಲಿಆದೀನಂ ದಸ್ಸನಾ ದಸ್ಸನಹೇತು ಸುಖಂ ಚೇತಸಿಕಸೋಮನಸ್ಸಂ ವಿನ್ದನ್ತಂ ಅನುಭೋನ್ತಂ ತಂ ಜನಂ ತಂ ಕಸ್ಸಕಜನಂ ವಿಸದೋ ಜಲದಾಯಕೋ ಅಯಂ ಮೇಘೋ ಕಥಂ ನಾಮ ಸುಖಯೇ, ನ ಸುಖಯತೇವ. ತಾದಿಸಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ದುಕ್ಖದಾನಂ ಗರಳದಾಯಕಸ್ಸ ಮೇಘಸ್ಸಾಪಿ ಅನುರೂಪಮಿತಿ ವಿರುದ್ಧಞ್ಞತ್ಥೋ ಅಪನೀತೋ ಹೋತಿ. ಪಾಕೇನ ಸಾಲಿನೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಸುಖಂ ಕರೋತೀತಿ ಸುಖಯೇತಿ ನಾಮಧಾತು.

ಯಥಾ ವಾ –

೭೧.

ವಿನಾಯಕೋಪಿ ¶ ನಾಗೋಸಿ,

ಗೋತಮೋಪಿ ಮಹಾಮತಿ;

ಪಣೀತೋಪಿ ರಸಾಪೇತೋ,

ಚಿತ್ತಾ ಮೇ ಸಾಮಿ ತೇ ಗತಿ.

೭೧. ‘‘ವಿನಾಯಕೋಪಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವೀನಂ ಪಕ್ಖೀನಂ ನಾಯಕೋ, ಗರುಳೋ, ಸತ್ತೇ ವಿನೇತೀತಿ ವಿನಾಯಕೋ, ವುದ್ಧೋ, ಭಗವಾ ಚ. ತತ್ಥ ಯದಾ ವಿನಾಯಕೋ ಗರುಳೋ, ತದಾ ತು ನಾಗೋ ಪನ್ನಗೋಸೀತಿ ವಿರುದ್ಧಂ, ಪಕ್ಖನ್ತರೇ ತ್ವವಿರುದ್ಧಂ ಭಗವತೋ ಆಗುಸ್ಸ ರಾಗಾದಿನೋ ಅಭಾವತೋ. ಇಮೇಸಂ ಗುನ್ನಂ ಅತಿಸಯೇನ ಗೋ ಗೋತಮೋ ಹೀನಪಸು, ಗೋತಮವಂಸಾವತಿಣ್ಣತ್ತಾ ಗೋತಮೋ ಭಗವಾ ಚ. ಹೀನಪಸು ಚ ತ್ವಂ ಮಹಾಮತಿ ಅಸೀತಿ ವಿರುದ್ಧಂ ಅಚ್ಚನ್ತಹೀನಪಸುನೋ ಮಹತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ. ಪಕ್ಖನ್ತರೇ ತು ನ ಬ್ಯಾಘಾತೋ. ಪಣೀತೋ ಮಧುರೋ ರಸೋ, ಉತ್ತಮೋ ಚ ಸುಗತೋ. ತತ್ಥ ಮಧುರರಸತೋ ಅಪೇತೋ ಅಪಗತೋಸೀತಿ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ಭಗವತೋ ತು ರಸೇಹಿ ಸಿಙ್ಗಾರಾದೀಹಿ ಅಪೇತೋತಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಮೇ ಮಮ. ಸಾಮೀತಿ ಆಮನ್ತನಂ. ತೇ ತವ ಗತಿ ಪವತ್ತಿ ಚಿತ್ತಾ ಅಬ್ಭುತಾತಿ. ಏತ್ಥ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರಂ ವಿರೋಧಾಲಙ್ಕಾರಂ ಸಿಲಾಘನೀಯನ್ತಿ ತೇನ ತಂ ಪರಿಹಟಂ.

೭೧. ಯಥಾ ವಾ ಉತ್ತದೋಸಸ್ಸ ಪರಿಹಾರೋ ಈದಿಸೋ ವಾ. ‘‘ವಿನಾಯಕೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಹೇ ಸಾಮಿ ತ್ವಂ ವಿನಾಯಕೋಪಿ ಗರುಳೋಪಿ ನಾಗೋಸಿ ಪನ್ನಗೋ ಅಸಿ. ನೋ ಚೇ, ವಿನಾಯಕೋಪಿ ಸತ್ತೇ ವಿನೇನ್ತೋ ಏವ ನಾಗೋಸಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಅಸಿ. ಗೋತಮೋಪಿ ಪಸುತಮೋಪಿ ಮಹಾಮತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞವಾಸಿ. ನೋ ಚೇ, ಗೋತಮೋಪಿ ಗೋತ್ತತೋ ಗೋತಮೋಯೇವ ಮಹಾಮತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞವಾಸಿ. ಪಣೀತೋಪಿ ಮಧುರೋಪಿ ರಸಾಪೇತೋ ಮಧುರರಸತೋ ಅಪಗತೋಸಿ. ನೋ ಚೇ, ಪಣೀತೋಪಿ ಉತ್ತಮೋ ಏವ ರಸಾಪೇತೋ ಸಿಙ್ಗಾರಾದಿರಸತೋ ಅಪಗತೋಸಿ. ತೇ ತುಯ್ಹಂ ಗತಿ ಪವತ್ತಿ ಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಾ ಅಚ್ಛರಿಯಾ. ¶ ಏತ್ಥ ಗರುಳಸ್ಸ ನಾಗತ್ತಞ್ಚ ಪಸುತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞವನ್ತತ್ತಞ್ಚ ಪಣೀತಸ್ಸ ನಿರಸತ್ತಞ್ಚ ವಿರುದ್ಧಂ, ತಥಾಪಿ ಅಞ್ಞಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ವಿರುದ್ಧತ್ಥನ್ತರದೋಸೋ ಪಸತ್ಥೇನ ವಿರುದ್ಧಾಲಙ್ಕಾರೇನ ನಿರಾಕತೋ. ವೀನಂ ಪಕ್ಖೀನಂ ನಾಯಕೋ, ಗರುಳೋ. ಸತ್ತೇ ವಿನೇತೀತಿ ವಿನಾಯಕೋ, ಬುದ್ಧೋ. ನತ್ಥಿ ಆಗು [ಅಗೋ (ಕ.)] ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಾಗೋ, ಬುದ್ಧೋ. ಗುನ್ನಮತಿಸಯೇನ ಗೋತಮೋ, ಪಸು. ಮಹತೀ ಮತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಮತಿ, ಬುದ್ಧೋ. ಪಧಾನತ್ತಂ ನೀತೋ ಪಣೀತೋ, ಮಧುರೋ ರಸೋ. ರಸತೋ ಅಪೇತೋತಿ ರಸಾಪೇತೋ, ಬುದ್ಧೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಅಝತ್ಥಸ್ಸ ಯಥಾ –

೭೨.

ಕಥಂ ತಾದಿಗುಣಾಭಾವೇ,

ಲೋಕಂ ತೋಸೇತಿ ದುಜ್ಜನೋ;

ಓಭಾಸಿತಾಸೇಸದಿಸೋ,

ಖಜ್ಜೋತೋ ನಾಮ ಕಿಂ ಭವೇ.

೭೨. ‘‘ಕಥ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ದುಜ್ಜನೋ ತಾದಿನೋ ಗುಣಾ ಲೋಕಂ ತೋಸೇನ್ತಿ, ತಾದೀನಂ ಗುಣಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಅಭಾವೇ ಸತಿ ಲೋಕಂ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಕಥಂ ತೋಸೇತಿ, ನ ತೋಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಮೇವತ್ಥನ್ತರೇನ ಸಾಧೇತಿ ‘‘ಖಜ್ಜೋತೋ ನಾಮ ಓಭಾಸಿತಾ ದೀಪಿತಾ ಅಸೇಸದಿಸಾ ಯೇನ ತಥಾವಿಧೋ ಕಿಂ ಭವೇ, ನ ಭವೇಯ್ಯ ತಾದಿನೋ ಗುಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಖಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಅಧಿಕತ್ಥಭಾವೇನ ಸಿತೋ ಓಭಾಸಿತಾಸೇಸದಿಸತ್ತದೋಸೋ ‘‘ಕಥಂ ತಾದಿಗುಣಾಭಾವೇ’’ತಿಆದಿವಚೋಭಙ್ಗಿಯಾ ಪರಿಹಟೋ.

೭೨. ಅಝತ್ಥಸ್ಸ ಯಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಹಾರೋ ಅಜ್ಝಾಹಾರೋ, ಏವಮುಪರಿಪಿ. ‘‘ಕಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ದುಜ್ಜನೋ ಗುಣಹೀನಜನೋ ತಾದಿಗುಣಾಭಾವೇ ಸನ್ತೋಸಜನನಕಾರಣಾನಂ ತಾದಿಸಾನಂ ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಂ ¶ ಅತ್ತನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇ ಸತಿ ಲೋಕಂ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಕಥಂ ತೋಸೇತಿ, ನ ತೋಸೇತಿಯೇವ, ತಥಾ ಹಿ ಖಜ್ಜೋತೋ ನಾಮ ಓಭಾಸಿತಾಸೇಸದಿಸೋ ಕಿಂ ಭವೇ, ನ ಭವತ್ಯೇವ. ಏತ್ಥ ಖಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಸಕಲದಿಸೋಭಾಸನಸಙ್ಖಾತಮಧಿಕತ್ಥದೋಸೋ ‘‘ಕಥಂ ತಾದಿಗುಣಾಭಾವೇ’’ಚ್ಚಾದಿವಾಕ್ಯಲೀಲಾಯ ನಿರಾಕತೋ. ತಾದೀ ಚ ತೇ ಗುಣಾ ಚೇತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೭೩.

ಪಹೇಳಿಕಾಯಮಾರುಳ್ಹಾ, ನ ಹಿ ದುಟ್ಠಾ ಕಿಲಿಟ್ಠತಾ;

ಪಿಯಾ ಸುಖಾ’ಲಿಙ್ಗಿತಂ ಕ-ಮಾಲಿಙ್ಗತಿ ನು ನೋ ಇತಿ.

೭೩. ‘‘ಪಹೇಳಿಕಾಯಂ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕಿಲಿಟ್ಠತಾ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸೋ ಪಹೇಳಿಕಾಯ ವಿಸಯೇ ಆರುಳ್ಹಾ ಸಹೀ ನ ಹಿ ನೋ ದುಟ್ಠೋ ಸಿಯಾ. ಕೀದಿಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಇತೀತಿ ನಿದಸ್ಸನೇ. ಪಿಯಾ ವಲ್ಲಭಾಯ ಆಲಿಙ್ಗಿತಂ ಕಂ ಜನಂ ಸುಖಂ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ನೋ ಆಲಿಙ್ಗತಿ ನ ಸಂಯುಜ್ಜತಿ ನು. ನುಇತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕೇ ನಿಪಾತೋ. ಏತ್ಥ ಪಿಯಾತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಪಹೇಳಿಕಾಯ ಸಮಾರೋಪೇನ ಪರಿಹಟಂ.

೭೩. ‘‘ಪಹೇಳಿಕೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕಿಲಿಟ್ಠತಾ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸಸಙ್ಖಾತಾ ಪಹೇಳಿಕಾಯಂ ವಿಸಯೇ ಆರುಳ್ಹಾ ಚೇ, ನ ಹಿ ದುಟ್ಠಾ ದುಟ್ಠಾ ನ ಹೋತಿ. ಕಿಮುದಾಹರಣಂ? ಪಿಯಾ ಸುಖಾಲಿಙ್ಗಿತಂ ಕಮಾಲಿಙ್ಗತಿ ನು ನೋ ಇತಿ, ಇತಿಸದ್ದಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥತ್ತಾ ಸೇಸಉದಾಹರಣಾನಮೇತಮುಪಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ. ನೋ ಚೇ, ಏವಂಪಕಾರಾನಮುದಾಹರಣಾನಮಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಇತಿಸದ್ದೋ ಪಕಾರತ್ಥೋತಿ. ಪಿಯಾ ವಲ್ಲಭಾಯ ಆಲಿಙ್ಗಿತಂ ಉಪಗುಹಿತಂ ಕಂ ನಾಮ ಜನಂ ಸುಖಂ ಕಾಯಿಕಮಾನಸಿಕಂ ನೋ ಆಲಿಙ್ಗತಿ ನು, ಆಲಿಙ್ಗತೇವಾತಿ. ಏತ್ಥ ಪಿಯಾತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದಂ ಪಹೇಳಿಕಾಯಮಾರೋಪನೇನ ನಿರಾಕತಂ ಹೋತಿ.

೭೪.

ಯಮಕೇ ನೋ ಪಯೋಜೇಯ್ಯ, ಕಿಲಿಟ್ಠಪದ’ಮಿಚ್ಛಿತೇ;

ತತೋ ಯಮಕ’ಮಞ್ಞಂ ತು, ಸಬ್ಬಮೇತಂಮಯಂ ವಿಯ.

೭೪. ‘‘ಯಮಕೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ತತೋ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಯಮಕತೋ ಅಞ್ಞಂ. ತುಇತಿ ವಿಸೇಸಜೋತಕೋ. ಏತಂಮಯಂ ವಿಯಾತಿ ಏತೇನ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ವಿಯ.

೭೪. ‘‘ಯಮಕೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕಿಲಿಟ್ಠಪದಂ ಇಚ್ಛಿತೇ ಯಮಕೇ ಇಟ್ಠಯಮಕೇ ನೋ ಪಯೋಜೇಯ್ಯ ನಪ್ಪಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತತೋ ಇಟ್ಠಯಮಕತೋ ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಂ ಯಮಕಂ ಪನ ಏತಂಮಯಂ ವಿಯ ಇಮಿನಾ ಕಿಲಿಟ್ಠಪದದೋಸೇನ ಕತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಇಟ್ಠಯಮಕಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಞಾತಬ್ಬಂ, ಏತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಏತಂಮಯನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ದೇಸವಿರೋಧಿನೋ ಯಥಾ –

೭೫.

ಬೋಧಿಸತ್ತಪ್ಪಭಾವೇನ, ಥಲೇಪಿ ಜಲಜಾನ್ಯ’ಹುಂ;

ನುದನ್ತಾನಿ’ವ ಸುಚಿರಾ-ವಾಸಕ್ಲೇಸಂ ತಹಿಂ ಜಲೇ.

೭೫. ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾಯಾದೇವಿಯಾ ಸುತಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ತದುಪ್ಪನ್ನದಿನೇ ಸಮ್ಭವಾ ಪಭಾವೇನ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವತೋ ಜಲಜಾನಿ ಅಮ್ಬುಜಾನಿ ಥಲೇಪಿ ಅಹುಂ ಅಹೇಸುಂ ಅಚಿನ್ತನೀಯತ್ತಾ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವಸ್ಸ. ಕಿಂ ಪನ ವಾಪ್ಯಾದೀಸು ಕಿಂ ಕರೋನ್ತಾವ ತಹಿಂ ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜಲೇ ಸುಚಿರಂ ಸಬ್ಬದಾವ ಆವಸನಮಾವಾಸೋ ತೇನ ಜಾತೋ ಕ್ಲೇಸೋ ತಂ ನುದನ್ತಾನಿವ ದೂರತೋ ಜಹನ್ತಾನಿವೇತಿ. ಅಚಿನ್ತನೀಯತ್ತಾ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವಸ್ಸ ಈದಿಸಮ್ಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮಹೋಸೀತಿ ನ ದೇಸವಿರೋಧೋ.

೭೫. ಬೋಧಿಸತ್ತಪ್ಪಭಾವೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವೇನ ಜಲಜಾನಿ ಜಲಜಸದಿಸತ್ತಾ ತನ್ನಾಮಕಾನಿ ಪದುಮಕೇರವಾದೀನಿ ತಹಿಂ ಜಲೇ ವಿಸಯತ್ತೇನ ಪಸಿದ್ಧೇ ತಸ್ಮಿಂ ಉದಕೇ ಸುಚಿರಾವಾಸಕ್ಲೇಸಂ ಅತಿಚಿರಂ ನಿವಾಸತೋ ಜಾತಆಯಾಸಂ ನುದನ್ತಾನಿ ಇವ ಚಜನ್ತಾನಿ ಇವ ಥಲೇಪಿ ಅಹುಂ ಅಹೇಸುಂ, ವಾಪಿಆದೀಸು ಕಾ ಕಥಾ. ಏತ್ಥ ಜಲಜಾನಂ ಥಲುಪ್ಪತ್ತಿಕಥನಸಙ್ಖಾತಂ ದೇಸವಿರೋಧಂ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವೇನ ಈದಿಸಾನಂ ¶ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಂ ಪಾತುಭಾವತೋ ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತಪ್ಪಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿರಾಕರೋತಿ. ಬೋಧಿಯಂ ಚತುಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯಂ ಸತ್ತೋತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಪಭಾವೋತಿ ಚ, ಸುಚಿರಂ ಆವಾಸೋತಿ ಚ, ತೇನ ಭೂತೋ ಕ್ಲೇಸೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ಕಾಲವಿರೋಧಿನೋ ಯಥಾ –

೭೬.

ಮಹಾನುಭಾವಪಿಸುನೋ, ಮುನಿನೋ ಮನ್ದಮಾರುತೋ;

ಸಬ್ಬೋತುಕಮಯಂ ವಾಯಿ, ಧುನನ್ತೋ ಕುಸುಮಂ ಸಮಂ.

೭೬. ‘‘ಮಹಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಮನ್ದೋ ಮುದುಭೂತೋ ಮಾರುತೋ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋತುಕಂ ಸಬ್ಬೇಸು ಉತೂಸು ಪುಪ್ಫನಕಂ ಕುಸುಮಂ ಪುಪ್ಫಂ ಸಮಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಧುನನ್ತೋ ವಿಕಿರನ್ತೋ ಮುನಿನೋ ಮುನಿಸದಿಸತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಮುನಿಭಾವೇನ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ, ಮುನಿನೋಯೇವ ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮಸಮಯೇ ಮಹಾನುಭಾವಸ್ಸ ಪಿಸುನೋ ಸೂಚಕೋ ವಾಯಿ ಪವಾಯತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಯದ್ಯಪೇಕದಾ ಸಬ್ಬೋತುಕಾಸಮ್ಭವೋ ನಾನಾಉತೂಸು ನಾನಾಕುಸುಮಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಾ, ತಥಾಪಿ ಭಗವತೋ ಮಹಾನುಭಾವಪಿಸುನಮೀದಿಸಮೇಕಪದಿಕಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕಾಲವಿರೋಧೋ ಇಮಿನಾ ಪರಿಹಟೋ.

೭೬. ‘‘ಮಹಾನುಭಾವೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಯಂ ಮನ್ದಮಾರುತೋ ಅಚಣ್ಡಸಮೀರಣೋ ಸಬ್ಬೋತುಕಂ ವಸನ್ತಾದೀಸು ಸಬ್ಬಉತೂಸು ವಿಕಸನ್ತಂ ಕುಸುಮಂ ಪುಪ್ಫಜಾತಂ ಸಮಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಧುನನ್ತೋ ಕಮ್ಪೇನ್ತೋ ಮುನಿನೋ ಏಕನ್ತಭಾವಿತ್ತಾ ಮುನಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮಸಮಯೇ ಭೂತತ್ತಾ ಮುನಿನೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ವಾ ಮಹಾನುಭಾವಪಿಸುನೋ ಮಹನ್ತಂ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ವಾಯಿ ಸಮ್ಪವಾಯೀತಿ. ಏತ್ಥ ನಾನಾಕಾಲೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಕುಸುಮಾನಂ ಏಕಕಾಲೇ ಸಮ್ಭವಸ್ಸ ಕಾಲವಿರೋಧತ್ತೇಪಿ ಭಗವತೋ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೋ ತಾದಿಸಮಚ್ಛರಿಯಮೇಕಕ್ಖಣೇ ಜನೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಕಾಲವಿರೋಧಂ ‘‘ಮಹಾನುಭಾವಪಿಸುನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿರಾಕರೋತಿ. ಮಹಾನುಭಾವಸ್ಸ, ಮಹಾನುಭಾವಂ ವಾ ಪಿಸುನೋತಿ ವಾಕ್ಯಂ.

ಕಲಾವಿರೋಧಿನೋ ಯಥಾ –

೭೭.

ನಿಮುಗ್ಗಮನಸೋ ¶ ಬುದ್ಧ-ಗುಣೇ ಪಞ್ಚಸಿಖಸ್ಸಪಿ;

ತನ್ತಿಸ್ಸರವಿರೋಧೋ ಸೋ, ನ ಸಮ್ಪೀಣೇತಿ ಕಂ ಜನಂ.

೭೭. ‘‘ನಿಮುಗ್ಗಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಗುಣೇ ಸೀಲಾದಿಕೇ ಅಪರಿಮಾಣೇ ನಿಮುಗ್ಗಂ ಓಗಾಳ್ಹಂ ಮನಂ ಚಿತ್ತಂ ಯಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸಿಖಸ್ಸ ಗನ್ಧಬ್ಬದೇವಪುತ್ತಸ್ಸಪಿ ವೀಣಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಸರೋ ಕಿರಿಯಾಕಾಲಮಾನಲಕ್ಖಣವಿಲಮ್ಬಿತದುತಮಜ್ಝಭೇದಭಿನ್ನೋ ಛಜ್ಜಾದಿಕೋ ತಸ್ಸ ವಿರೋಧೋ ಕಲಾಸತ್ಥಪರಿನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಮವೇಸಮಂ ಕಂ ಜನಂ ನ ಸಮ್ಪೀಣೇತಿ, ಪೀಣೇತಿಯೇವ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಗುಣಾನುಬನ್ಧಬುದ್ಧೀನಂ ವಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪವತ್ತಿಪಿ ತಥಾವಿಧಂ ಪೀಣೇತೀತಿ. ‘‘ಬುದ್ಧಗುಣೇ ನಿಮುಗ್ಗಮನಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಲಾವಿರೋಧೋ ಪರಿಹಟೋ.

೭೭. ‘‘ನಿಮುಗ್ಗಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ವಿಮ್ಹಯಜನಕಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಭಾರೇ ನಿಮುಗ್ಗಮನಸೋ ಓತಿಣ್ಣಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸಿಖಸ್ಸಪಿ ಗನ್ಧಬ್ಬದೇವಪುತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸೋ ತನ್ತಿಸ್ಸರವಿರೋಧೋ ವೀಣಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಘಟ್ಟನಕಿರಿಯಾ, ಅದ್ಧಮತ್ತಿಕಾದಿಕಾಲೋ, ಹತ್ಥಾದೀನಂ ಸನ್ನಿವೇಸಲಕ್ಖಣೋ ಮಾನೋತಿ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಮನ್ದಸೀಘಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪಮಾಣೇಹಿ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ಛಜ್ಜಾದಿಸತ್ತಸರಸ್ಸ ಕಲಾಸತ್ಥಾಗತಕ್ಕಮಸ್ಸ ವಿನಾಸಸಙ್ಖಾತೋ ವಿರೋಧೋ ಕಂ ಜನಂ ನ ಸಮ್ಪೀಣೇತಿ, ಸಮ್ಪೀಣೇತಿ ಏವ. ಏತ್ಥ ಅಕನ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತೋ ಕಲಾಸತ್ಥಾಗತಕ್ಕಮಭಙ್ಗೋ ಲೋಕುತ್ತರಬುದ್ಧಗುಣಾನುಗತಬುದ್ಧಿಯಾ ಜಾತೋತಿ ಸೋ ಭಙ್ಗೋ ‘‘ನಿಮುಗ್ಗಮನಸೋ ಬುದ್ಧಗುಣೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪೀತಿಯಾ ಕಾರಣಮೇವೇತಿ ನ ವಿರೋಧೋ. ನಿಮುಗ್ಗೋ ಮನೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚ, ತನ್ತಿಯಾ ಸರೋತಿ ಚ, ತೇಸಂ ವಿರೋಧೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ಲೋಕವಿರೋಧಿನೋ ಯಥಾ –

೭೮.

ಗಣಯೇ ¶ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಸೋ, ಚನ್ದನಾಯಪಿ ಸೀತಲಂ;

ಸಮ್ಬೋಧಿಸತ್ತಹದಯೋ, ಪದಿತ್ತಙ್ಗಾರಪೂರಿತಂ.

೭೮. ‘‘ಗಣಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಚನ್ದನಾಯ ಅಪಿ ಸೀತಲಂ ಗಣಯೇ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಕಿನ್ತಂ? ಪದಿತ್ತಙ್ಗಾರಪೂರಿತಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ. ಕೋ ಸೋ? ಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇ ಸತ್ತಂ ಪರಿಬದ್ಧಂ ಹದಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನುಬನ್ಧಬುದ್ಧಿನೋ ಹಿ ತಾದಿಸೋ ಮನೋಬನ್ಧೋತಿ ನ ಲೋಕವಿರೋಧೋ.

೭೮. ‘‘ಗಣಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಮ್ಬೋಧಿಸತ್ತಹದಯೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇ ಆಸತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪದಿತ್ತಙ್ಗಾರಪೂರಿತಂ ಆದಿತ್ತಙ್ಗಾರೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭಂ ಚನ್ದನಾಯಪಿ ಚನ್ದನತೋ ಅಪಿ ಸೀತಲಂ ಅತಿಸೀತಲಂ ಕತ್ವಾ ಗಣಯೇ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾತಿ. ಇಟ್ಠತ್ಥಲುದ್ಧಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಈದಿಸತ್ತಾ ಅಗ್ಗಿನೋ ಚನ್ದನತೋಪಿ ಅಧಿಕಸೀತತ್ತಕಪ್ಪನಾ ‘‘ಚನ್ದನಂ ಸೀತಲಂ, ಅಗ್ಗಿ ಉಣ್ಹೋ’’ತಿ ಪವತ್ತಲೋಕಸೀಮಾಯ ವಿರುದ್ಧಾ ನ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಸತ್ತಹದಯಂ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಪದಿತ್ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾರಾನೀತಿ ಚ, ತೇಹಿ ಪೂರಿತನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಞಾಯವಿರೋಧಿನೋ ಯಥಾ –

೭೯.

ಪರಿಚ್ಚತ್ತಭವೋಪಿ ತ್ವ-ಮುಪನೀತಭವೋ ಅಸಿ;

ಅಚಿನ್ತ್ಯಗುಣಸಾರಾಯ, ನಮೋ ತೇ ಮುನಿಪುಙ್ಗವ.

೭೯. ‘‘ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿಪುಙ್ಗವ ಮುನೀನಂ ಉತ್ತಮ ಪರಿಚ್ಚತ್ತೋ ವಿಸಟ್ಠೋ ಭವೋ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಯೇನಾತಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಭವೋಪಿ ತ್ವಂ ಉಪನೀತೋ ಆನೀತೋ ಪವತ್ತಿತೋ ಭವೋ ವುಡ್ಢಿ ಯೇನಾತಿ ಉಪನೀತಭವೋ ಅಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಅಚಿನ್ತ್ಯಗುಣಸಾರಾಯ ತೇ ನಮೋ ಅತ್ಥೂತಿ ಸೇಸೋ. ಈದಿಸಂ ನ ಞಾಯವಿರುದ್ಧಮೇವಂವಿಧತ್ತಾ ಮುನಿಪುಙ್ಗವಸ್ಸ.

೭೯. ‘‘ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿಪುಙ್ಗವ ಮುನಿಸೇಟ್ಠ ತ್ವಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಭವೋಪಿ ಅಪನೀತಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿಭವೋಪಿ ಉಪನೀತಭವೋ ಲೋಕಸ್ಸಾನೀತಅಭಿವುದ್ಧಿಕೋ ಅಸಿ ಭವಸಿ, ಅಚಿನ್ತ್ಯಗುಣಸಾರಾಯ ತತೋ ಏವ ಚಿನ್ತಾವಿಸಯಾತಿಕ್ಕನ್ತಸಾರಗುಣಸ್ಸ ತೇ ತುಯ್ಹಂ ನಮೋ ಅತ್ಥೂತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಭವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ತನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ¶ ಸುಗತಿಭವಂ ಲೋಕಸ್ಸ ದೇತೀತಿ ಏತಂ ಞಾಯಾಗತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಭಾತಿ, ತಥಾಪಿ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂನಂ ಪವತ್ತಿ ಈದಿಸಾಯೇವಾತಿ ಞಾಯವಿರೋಧೋ ನಿರಾಕತೋ. ಅಚಿನ್ತ್ಯಾ ಗುಣಸಾರಾ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಆಗಮವಿರೋಧಿನೋ ಯಥಾ –

೮೦.

ನೇವಾಲಪತಿ ಕೇನಾಪಿ, ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿತೋ ಯತಿ;

ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಾ, ಫುಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿದುಕ್ಕಟಂ.

೮೦. ‘‘ನೇವೇ’’ತಿಆದಿ. ಯತೀತಿ ಭಿಕ್ಖು ಕೇನಾಪಿ ಸಹ ನೇವಾಲಪತಿ ನ ವದತ್ಯೇವ, ತಥಾಪಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿತೋ ಚೋಪನವಾಚಾಸಙ್ಖಾತೇನ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುನಾ ಪವತ್ತಿತೋ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದತೋ ಕಾರಣಾ ಆಪತ್ತಿದುಕ್ಕಟಂ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಫುಸೇಯ್ಯ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಅನಾಲಪತೋ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕಥಂ ಮುಸಾವಾದೋತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾಪನ್ನವಿರೋಧೋ ನತ್ಥಿ, ಅಪರವಚನತ್ಥೇ ತ್ವೀದಿಸೋ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ.

೮೦. ‘‘ನೇವಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯತಿ ಸಮಣೋ ಕೇನಾಪಿ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ನೇವಾಲಪತಿ ನೋ ಭಾಸತಿ, ತಥಾಪಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿತೋ ಚೋಪನವಾಚಾಸಙ್ಖಾತವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಾರಣಾ ಪವತ್ತನತೋ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಾ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಮುಸಾಭಣನತೋ ಆಪತ್ತಿದುಕ್ಕಟಂ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಂ ಫುಸೇಯ್ಯ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ. ಏತ್ಥ ಅನಾಲಪನ್ತಸ್ಸ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿತೋ ಮುಸಾವಾದೋ ಕಥಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾಪನ್ನವಿರೋಧೋ, ‘‘ಸನ್ತಿಂ ಆಪತ್ತಿಂ ನಾವಿಕರೇಯ್ಯ, ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದ’ಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠವಚೀದ್ವಾರೇ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಾ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಆಗಮವಿರೋಧೋ ನಿರಾಕತೋ. ಮುಸಾಭಣನಂ ವಿನಾ ಆಪತ್ತಿ ಕಥಂ ಭವತೀತಿ? ಯಥಾ ಕಾಲೇ ಅವಸ್ಸಮಾನಮೇಘತೋ ಸಞ್ಜಾತದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ ‘‘ಮೇಘಕತಂ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕಥೇತಬ್ಬಕಾಲೇ ಅಕಥನತೋ ಸಞ್ಜಾತಾ ವಚೀದ್ವಾರೇ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಾ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಪಿ ¶ ತತೋ ಸಞ್ಜಾತಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದೋತಿ ಚ, ಆಪತ್ತಿಯೇವ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ನೇಯ್ಯಸ್ಸ ಯಥಾ –

೮೧.

ಮರೀಚಿಚನ್ದನಾಲೇಪ-ಲಾಭಾ ಸೀತಮರೀಚಿನೋ [ಸಿತಮರೀಚಿನೋ (ಸೀ.)];

ಇಮಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಧವಲಾ, ದಿಸಾ ರೋಚನ್ತಿ ನಿಬ್ಭರಂ.

೮೧. ‘‘ಮರೀಚೀ’’ತ್ಯಾದಿ. ಸೀತಮರೀಚಿನೋ ಚನ್ದಸ್ಸ ಮರೀಚಿಯೋ ದೀಧಿತಿಯೋ ಏವ ಚನ್ದನಂ, ತಸ್ಸ ಆಲೇಪೋ ಉಪದೇಹೋ, ತಸ್ಸ ಲಾಭೇನ ಇಮಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಸಾ ನಿಬ್ಭರಮತಿಸಯಂ ಧವಲಾ ಸೇತಾ ರೋಚನ್ತೀತಿ ನತ್ಥೇತ್ಥ ನೇಯ್ಯತಾ ಮರೀಚಿಯಾ ಸದ್ದೋಪಾತ್ತತ್ಥಾಯ ತು.

೮೧. ‘‘ಮರೀಚಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸೀತಮರೀಚಿನೋ ಚನ್ದಸ್ಸ ಮರೀಚಿಚನ್ದನಾಲೇಪಲಾಭಾ ಮರೀಚಿಸಙ್ಖಾತಚನ್ದನಾಲೇಪಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭತೋ ಇಮಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಸಾ ನಿಬ್ಭರಮತಿಸಯಂ ಧವಲಾ ಸೇತಾ ರೋಚನ್ತಿ ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ. ದಿಸಾನಂ ಧವಲಕಾರಣಸ್ಸ ‘‘ಮರೀಚಿಚನ್ದನಾಲೇಪಲಾಭಾ ಸೀತಮರೀಚಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನೇಯ್ಯದೋಸೋ ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಚನ್ದನಮಿವ ಚನ್ದನಂ, ಮರೀಚಿಯೋಯೇವ ಚನ್ದನಮಿತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಆಲೇಪೋತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಲಾಭೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಯಥಾ ವಾ –

೮೧.

ಮನೋನುರಞ್ಜನೋ ಮಾರ-ಙ್ಗನಾಸಿಙ್ಗಾರವಿಬ್ಭಮೋ;

ಜಿನೇನಾ’ಸಮನುಞ್ಞಾತೋ, ಮಾರಸ್ಸ ಹದಯಾನಲೋ.

೮೨. ‘‘ಮನೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮನಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಮನುಸ್ಸರನ್ತಾನಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ಅನುರಞ್ಜೇತೀತಿ ಮನೋನುರಞ್ಜನೋ, ಮಾರಙ್ಗನಾನಂ ಸಿಙ್ಗಾರಕತೋ ವಿಬ್ಭಮೋ ವಿಲಾಸೋ ಜಿನೇನ ಅಸಮನುಞ್ಞಾತೋ ಅಬ್ಭುಪಗತೋ ಮಾರಸ್ಸ ವಸವತ್ತಿನೋ ಹದಯಾನಲೋ ಹದಯಗ್ಗಿ ಜಾತೋ. ಸೋಕೋ ಚೇತ್ಥ ಅನಲತ್ಥೇ ನಿರುಪ್ಪಿತೋ ತಸ್ಸ ¶ ತಾದಿಸತ್ಥಾನತಿವತ್ತನತೋ, ಕಾರಣನ್ತುಪಚಾರೇನಾತಿ. ಏತ್ಥ ಯಜ್ಜಪಿ ಮಾರಙ್ಗನಾಪರಾಜಯೋ ನ ಸದ್ದೋಪಾತ್ತತ್ಥೋ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಸಿಙ್ಗಾರವಿಬ್ಭಮೋ ಮಾರಸ್ಸ ಹದಯಗ್ಗೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಮಾರಙ್ಗನಾಪರಾಜಯೋ ಗಮ್ಯತೇ, ತಥಾವಿಧಸ್ಸ ಮಾರಸೋಕಸ್ಸ ಮಾರಙ್ಗನಾಪರಾಜಯಾಬ್ಯಭಿಚಾರತೋ. ನೇವೇದಿಸಸ್ಸ ನೇಯ್ಯತಾ, ವಙ್ಕವುತ್ತೀದಿಸೀ ಗುಣೋಯೇವ ಬನ್ಧಸ್ಸ.

೮೨. ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಞಾಯೋಪಾತ್ತತ್ತಾ ನೇಯ್ಯದೋಸಪರಿಹಾರತ್ಥಮುದಾಹರತಿ ‘‘ಮನೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮನೋನುರಞ್ಜನೋ ದಸ್ಸನಸವನಾನುಸ್ಸರಣಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಜನಾನಂ ಚಿತ್ತಮತ್ತನಿ ಅನುರಞ್ಜನ್ತೋ ಮಾರಙ್ಗನಾಸಿಙ್ಗಾರವಿಬ್ಭಮೋ ಮಾರವಧೂನಂ ರತಿಕೀಳಾಹೇತುಭೂತಕಾಮಪತ್ಥನಾಸಙ್ಖಾತಸಿಙ್ಗಾರೇನ ಕತಲೀಲಾ ಜಿನೇನ ಜಿತಪಞ್ಚಮಾರೇನ ಸತ್ಥುನಾ ಅಸಮನುಞ್ಞಾತೋ ಅನಬ್ಭುಪಗತೋ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತೋ ಮಾರಸ್ಸ ವಸವತ್ತಿನೋ ಹದಯಾನಲೋ ಹದಯಗ್ಗಿ ಅಹೋಸೀತಿ. ಅನಲತ್ತೇನ ಕಪ್ಪಿತಕಾರಿಯಭೂತೋ ಸೋಕೋ ಮಾರಙ್ಗನಾಸಿಙ್ಗಾರವಿಬ್ಭಮಸಙ್ಖಾತಕಾರಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭೇದಕಪ್ಪನಾಯ [ಅನಲತ್ತಕಪ್ಪನಾಯ (ಕ.)] ‘‘ಗುಳೋ ಸೇಮ್ಹಂ, ತಿಪುಸಂ ಜರೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಾರಙ್ಗನಾನಂ ಪರಾಜಯವಾಚಕೋ ಸದ್ದೋ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಸಿಙ್ಗಾರವಿಬ್ಭಮೋ ಮಾರಸ್ಸ ಹದಯಾನಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಮಾರಙ್ಗನಾಪರಾಜಯಂ ವಿನಾ ತಾದಿಸಸೋಕುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ತಾಸಂ ಪರಾಜಯೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಈದಿಸವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ಬನ್ಧಗುಣತ್ತಾ ನೇಯ್ಯದೋಸೋ ನಿರಾಕತೋ ಹೋತೀತಿ. ಮನೋ ಅನುರಞ್ಜೇತೀತಿ ಚ, ಮಾರಙ್ಗನಾನಂ ಸಿಙ್ಗಾರೋತಿ ಚ, ತೇನ ಕತೋ ವಿಬ್ಭಮೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ವಿಸೇಸನಾಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಯಥಾ –

೮೩.

ಅಪಯಾತಾಪರಾಧಮ್ಪಿ, ಅಯಂ ವೇರೀ ಜನಂ ಜನೋ;

ಕೋಧಪಾಟಲಭೂತೇನ, ಭಿಯ್ಯೋ ಪಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಖುನಾ.

೮೩. ‘‘ಅಪಯಾತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಅಯಂ ವೇರೀ ಜನೋ ಅಪಯಾತಾಪರಾಧಮ್ಪಿ ಜನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಪಯಾತೋ ಅಪಗತೋ ಅಪರಾಧೋ ಯಸ್ಸ ತಂ, ಕೋಧೇನ ಪಾಟಲಭೂತೇನ ಸೇತರತ್ತೇನ. ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸನಾಪೇಕ್ಖದೋಸೋ ಪರಿಹಟೋ.

೮೩. ‘‘ಅಪಯಾತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಯಂ ವೇರೀ ಜನೋ ಅಪಯಾತಾಪರಾಧಮ್ಪಿ ಅಪಗತಾಪರಾಧಮ್ಪಿ ಜನಂ ಕೋಧಪಾಟಲಭೂತೇನ ಕೋಧೇನ ಭೂತಸೇತಲೋಹಿತವಣ್ಣಯುತ್ತೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಭಿಯ್ಯೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಸ್ಸತೀತಿ. ‘‘ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇಪಿ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸ್ಯವಚನಂ ‘‘ಕೋಧಪಾಟಲಭೂತೇನಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಸಾತ್ಥಕಂ ಹೋತೀತಿ ವಿಸೇಸನಾಪೇಕ್ಖದೋಸೋ ನಿರಾಕತೋತಿ. ಅಪಯಾತೋ ಅಪಗತೋ ಅಪರಾಧೋ ಅಸ್ಮಾತಿ ಚ, ಕೋಧೇನ ಪಾಟಲಭೂತನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಹೀನತ್ಥಸ್ಸ ಯಥಾ –

೮೪.

ಅಪ್ಪಕಾನಮ್ಪಿ ಪಾಪಾನಂ,

ಪಭಾವಂ ನಾಸಯೇ ಬುಧೋ;

ಅಪಿ ನಿಪ್ಪಭತಾನೀತ-

ಖಜ್ಜೋತೋ ಹೋತಿ ಭಾಣುಮಾ.

೮೪. ‘‘ಅಪ್ಪಕಾನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಬುಧೋ ಪಣ್ಡಿತಪೋಸೋ ಅಪ್ಪಕಾನಂ ಪಾಪಾನಮ್ಪಿ ಕಿಮುತಮಧಿಕಾನಂ ಪಭಾವಂ ಆನುಭಾವಂ ನಾಸಯೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪಾಪೇಯ್ಯ. ತಂ ಅತ್ಥನ್ತರನ್ಯಾಸೇನ ಸಾಧೇತಿ. ಭಾಣುಮಾ ಸೂರಿಯೋ ನಿಪ್ಪಭತಂ ಆನೀತೋ ಖಜ್ಜೋತೋ ಯೇನ ತಥಾವಿಧೋ ಅಪಿ ಹೋತಿ. ‘‘ಮನ್ದಪ್ಪಭೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಜೋತಿರಿಙ್ಗಣಮ್ಪಿ ನೋಪೇಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಕವಾಳಕುಹರಾನುಚರಿತಮಹಾನುಭಾವೋಪೀತಿ. ಏತ್ಥ ಅಪೀತ್ಯಾದಿನಾ ವಚೋಭಙ್ಗಿಯಾ ಹೀನತ್ಥದೋಸೋ ಪರಿಹಟೋ.

೮೪. ‘‘ಅಪ್ಪಕಾನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಬುಧೋ ಪಞ್ಞವಾ ಅಪ್ಪಕಾನಮ್ಪಿ ಅತಿಮನ್ದಾನಮ್ಪಿ ಪಾಪಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪಭಾವಂ ವಿಪಾಕದಾನಸಾಮತ್ಥಿಯಸಙ್ಖಾತಾನುಭಾವಂ ನಾಸಯೇ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮತಾಪಾದನೇನ ನಾಸೇಯ್ಯ, ¶ ಬಹೂನಂ ಪಾಪಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ತಮತ್ಥಮತ್ಥನ್ತರನ್ಯಾಸಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಸಮತ್ಥೇತಿ ಅಪಿಚ್ಚಾದಿ. ಭಾಣುಮಾ ಸೂರಿಯೋ ನಿಪ್ಪಭತಾನೀತಖಜ್ಜೋತೋ ಅಪಿ ನಿಪ್ಪಭತಮಾಪಾದಿತಜೋತಿರಿಙ್ಗಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋಪಿ ಹೋತೀತಿ. ಹೀನಪಭಾವೋ ಹೋತಿ ಖಜ್ಜೋಪನಕೇ ಪಹಾಯ ಅತ್ತನೋ ಆಲೋಕಂ ಕರೋನ್ತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏತ್ಥ ಅಪಿ ನಿಪ್ಪಭತಿಚ್ಚಾದಿವಚನವಿಲಾಸವಸೇನ ಹೀನಪಕ್ಖಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಸೂರಿಯಉದಾರತ್ತಸ್ಸೇವ ಪೋಸಿತತ್ತಾ ‘‘ನಿಪ್ಪಭತಾನೀತಖಜ್ಜೋತೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಪದಂ ಹೀನತ್ಥದೋಸಂ ನ ನಿಸ್ಸಯತಿ. ನತ್ಥಿ ಪಭಾ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಭಾವೋತಿ ಚ, ತಂ ಆನೀತಾ ಖಜ್ಜೋತಾ ಯೇನೇತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಯಥಾ –

೮೫.

ನ ಪಾದಪೂರಣತ್ಥಾಯ, ಪದಂ ಯೋಜೇಯ್ಯ ಕತ್ಥಚಿ;

ಯಥಾ ವನ್ದೇ ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ, ಪಾದಪಙ್ಕೇರುಹಂ ವರಂ.

೮೫. ‘‘ನ ಪಾದೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ವನ್ದೇಇಚ್ಚಾದೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಯ ಪಾದಪೂರಣಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವೇನ ಅನತ್ಥಾಭಾವೋ.

೮೫. ‘‘ನ ಪಾದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಪಾದಪೂರಣತ್ಥಾಯ ಗಾಥಾಪಾದಾನಂ ಪೂರಣಸಙ್ಖಾತಪಯೋಜನತ್ಥಾಯ ಪದಂ ನಾಮಾದಿಕಂ ಕತ್ಥಚಿ ನ ಯೋಜೇಯ್ಯ ವಿಞ್ಞೂತಿ, ಯಥಾ ನಿರತ್ಥಕಪದಾಯೋಜನೇ ಉದಾಹರಣಮೇವಂ ‘‘ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ವರಂ ಪಾದಪಙ್ಕೇರುಹಂ ವನ್ದೇ’’ತಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ದುಟ್ಠೋದಾಹರಣೇ ವಿಯ ಪಾದಪೂರಣತ್ಥಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಪದಸ್ಸ ಅಯೋಜಿತತ್ತಾ ಸಾತ್ಥಕಪದೇಹಿ ನಿರತ್ಥಕದೋಸೋ ನಿರಾಕತೋತಿ. ಮುದುನಿಮ್ಮಲಸೋಭಾದಿಸಾಧಾರಣಗುಣಯೋಗತೋ ಪಙ್ಕೇರುಹಸದಿಸಂ ಉಪಚಾರತೋ ಪಙ್ಕೇರುಹಂ ನಾಮ. ಪಾದಮೇವ ಪಙ್ಕೇರುಹನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಪದದೋಸಪರಿಹಾರೋ.

೮೬.

ಭಯಕೋಧಪಸಂಸಾದಿ-

ವಿಸೇಸೋ ತಾದಿಸೋ ಯದಿ;

ವತ್ತುಂ ಕಾಮೀಯತೇ ದೋಸೋ,

ನ ತತ್ಥೇ’ಕತ್ಥತಾಕತೋ.

೮೬. ‘‘ಭಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಭಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ಕೋಧೋ ಚ ದೋಸೋ ಪಸಂಸಾ ಚ ಥುತಿ, ತಾ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ತುರಿತಾದಿನೋ ಸೋ ತಾದಿಸೋ ವಿಸೇಸೋ ಯದಿ ವತ್ತುಂ ಕಾಮೀಯತೇ ಇಚ್ಛೀಯತೇ, ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಭಯಾದಿವಿಸೇಸೇ ವಿಸಯೇ ಏಕತ್ಥತಾಯ ಏಕತ್ಥಭಾವೇನ ಕತೋ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ.

೮೬. ಇದಾನಿ ವಾಕ್ಯದೋಸಪರಿಹಾರತ್ಥಮಾರಭತಿ ‘‘ಭಯಕೋಧೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಭಯಕೋಧಪಸಂಸಾದಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಪಟಿಘಥುತಿಆದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಾದಿಸೋ ವಿಸೇಸೋ ವತ್ತುಂ ಯದಿ ಕಾಮೀಯತೇ ಚೇ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಇಚ್ಛೀಯತೇ, ತತ್ಥ ಭಯಕೋಧಾದಿಕೇ ವಿಸೇಸೇ ಏಕತ್ಥತಾಕತೋ ಏಕತ್ಥಭಾವೇನ ಕತೋ ದೋಸೋ ವಾಕ್ಯದೋಸೋ ನ ಭವತಿ. ಭಯಾದಿವಿಸೇಸೇ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತೇ ಪುಬ್ಬುಚ್ಚಾರಿತಪದಸ್ಸ ಪುನುಚ್ಚಾರಣೇ ಏಕತ್ಥದೋಸೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಭಯಞ್ಚ ಕೋಧೋ ಚ ಪಸಂಸಾ ಚಾತಿ ಚ, ತಾ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ತುರಿತಕೋತೂಹಲಅಚ್ಛರಾಹಾಸಸೋಕಪಸಾದಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಸ್ಸೇತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸತ್ತಾ ಭಯಾದೀಸು ಕಥಿತಮಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥನಮವಿರೋಧಂ. ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ಯೇಸಂ ಪದಾದೀನಂ ತೇ ಏಕತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಏಕತ್ಥತಾ, ತಾಯ ಕತೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಯಥಾ –

೮೭.

ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ ಅಯಂ ಹನ್ದ, ನಿವತ್ತತು ಭವಂ ತತೋ;

ಯದಿ ಜೀವಿತುಕಾಮೋ’ಸಿ, ಕಥಂ ತಮುಪಸಪ್ಪಸಿ.

೮೭. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ ‘‘ಸಪ್ಪೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ‘‘ಅಯಂ ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ’’ತಿ ಭಯೇನಾಮೇಡಿತಂ ಹನ್ದಾತಿ ಖೇದೇ ತತೋ ತಮ್ಹಾ ಠಾನಾ, ಸಪ್ಪತೋ ವಾ ಭವಂ ಭವನ್ತೋ ನಿವತ್ತತು ಗತಮಗ್ಗಾಭಿಮುಖೋ ಆವತ್ತತು. ತಂ ಠಾನಂ, ಸಪ್ಪಂ ವಾ. ನತ್ಥೇತ್ಥ ಏಕತ್ಥತಾದೋಸೋ ಭಯೇನಾಮೇಡಿತಪ್ಪಯೋಗತೋ.

೮೭. ‘‘ಸಪ್ಪೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಹನ್ದ ನಟ್ಠೋ ವತ, ಅಯಂ ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ ಭವಂ ತತೋ ಠಾನತೋ, ಸಪ್ಪತೋ ವಾ ನಿವತ್ತತು ಆವತ್ತತು ಯದಿ ಜೀವಿತುಕಾಮೋ ಅಸಿ, ತಂ ಠಾನಂ, ಸಪ್ಪಂ ವಾ ಕಥಮುಪಸಪ್ಪಸಿ ಕಥಮುಪಗಚ್ಛಸೀತಿ. ಭಯೇ ಆಮೇಡಿತವಚನತ್ತಾ ಏಕತ್ಥತಾದೋಸೋ ನತ್ಥಿ, ಜೀವಿತುಕಾಮೋಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಬಿನ್ದುಲೋಪೋ.

ಪದದೋಸಪರಿಹಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಾಕ್ಯದೋಸಪರಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

ಭಗ್ಗರೀತಿನೋ ಯಥಾ –

೮೮.

ಯೋ ಕೋಚಿ ರೂಪಾತಿಸಯೋ,

ಕನ್ತಿ ಕಾಪಿ ಮನೋಹರಾ;

ವಿಲಾಸಾತಿಸಯೋ ಕೋಪಿ,

ಅಹೋ ಬುದ್ಧಮಹೋದಯೋ.

೮೮. ‘‘ಯೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ರೂಪಸ್ಸ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜಿತಬಾತ್ತಿಂಸವರಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೋಪಸೋಭಿತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಕೇತುಮಾಲಾವಿರಾಜಿತಸ್ಸ ಅತಿಸಯೋ ಆಧಿಕ್ಕಂ ವಾಚಾಗೋಚರಭಾವಾತಿಕ್ಕಮೇನ ಅವಚನೀಯತ್ತಾ ಯೋ ಕೋಚಿಯೇವ. ಮನೋ ಅನೇಕಲೋಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಹರತೀತಿ ಮನೋಹರಾ ಚಿತ್ತಮವಹರನ್ತೀ ಕನ್ತಿ ಸೋಭಾ ಕಾಪಿ ಅವಚನಪಥಾ ಕಾಪಿಯೇವ. ವಿಲಾಸಸ್ಸ ಗತ್ಯಾದಿನೋ ಅತಿಸಯೋ ವಚನಪಥಾತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಕೋಪಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಹನ್ತೋ ಉದಯೋ ಅಭಿವುಡ್ಢಿ ಅಹೋ ಅಬ್ಭುತೋತಿ. ಏತ್ಥ ಕಿಂಸದ್ದೇನಾರದ್ಧಾ ರೀತಿ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಭಗ್ಗಾ.

೮೮. ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ರೂಪಾತಿಸಯೋ ಸುಪ್ಪಹಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾದಿದ್ವತ್ತಿಂಸಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸೋಭಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಙ್ಗುಲಿತಾದಿಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ¶ ಅಲಙ್ಕತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಕೇತುಮಾಲಾಹಿ ಉಜ್ಜಲಸ್ಸ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಆಧಿಕ್ಯಂ ಯೋ ಕೋಚಿಯೇವ ಮನೋಗೋಚರಭಾವಂ ವಿನಾ ವಚನವಿಸಯಾತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಯೋ ಕೋಚಿಯೇವ. ಮನೋಹರಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಹರನ್ತೀ ಕನ್ತಿ ಸೋಭಾ ಕಾಪಿಯೇವ ವಚೀವಿಸಯಾತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಕಾಪಿಯೇವ. ವಿಲಾಸಾತಿಸಯೋ ವಿಸಯಭೂತಪಿಯಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಗಮನಾದಿವಿಲಾಸಸ್ಸ ಆಧಿಕ್ಯಮ್ಪಿ ಕೋಪಿಯೇವ ವುತ್ತಕಾರಣೇನೇವಕೋಪಿಯೇವ. ತತೋ ಬುದ್ಧಮಹೋದಯೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಹಾಭಿವುದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತೋ ಉದಯೋ ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯೋತಿ. ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬನಾಮಿಕೇನ ಕಿಂ ಸದ್ದೇನ ವತ್ತುಮಾರದ್ಧಕ್ಕಮೋ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಭಿನ್ನೋತಿ ಭಗ್ಗರೀತಿದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ.

೮೯.

ಅಬ್ಯಾಮೋಹಕರಂ ಬನ್ಧಂ, ಅಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣಂ ಮನೋಹರಂ;

ಅದೂರಪದವಿನ್ಯಾಸಂ, ಪಸಂಸನ್ತಿ ಕವಿಸ್ಸರಾ.

೮೯. ‘‘ಅಬ್ಯಾಮೋಹ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ನತ್ಥಿ ದೂರಮೇಸನ್ತಿ ಅದೂರಾನಿ, ತಾನಿಯೇವ ಪದಾನಿ, ತೇಸಂ ವಿನ್ಯಾಸೋ ಯಾಥಾವತೋ ಠಪನಂ ಯಸ್ಸ ತಂ. ತತೋಯೇವ ಅಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣೋ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ಚ. ಸೋ ಅಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣತಾಯ ಏವ ಮನೋಹರೋ ಚಾತಿ ಅಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣಂ ಮನೋಹರಂ. ತೇನೇವ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಅಯಂ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಬ್ಯಾಮೋಹಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅಬ್ಯಾಮೋಹಕರೋ, ತಂ. ಪಸಾದಾಲಙ್ಕಾರಾಲಙ್ಕಿತಂ ಬನ್ಧಂ. ಕವೀನಂ ಇಸ್ಸರಾ ಪಧಾನಾ. ಯೇ ಕನಿಟ್ಠಙ್ಗುಲಿಗಣನಾನಿಟ್ಠಾ, ತೇ ಪಸಂಸನ್ತಿ ಥುವನ್ತಿ ತಾದಿಸಬನ್ಧಗುಣಸ್ಸಾತಿಸಯಪಸಂಸಾರಹಭಾವೇನ.

೮೯. ‘‘ಅಬ್ಯಾಮೋಹೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅದೂರಪದವಿನ್ಯಾಸಂ ನಾಮಾದಿಪದಾನಂ ವೋಹಾರಕಾಲೇ ಅದೂರಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಯಥಾ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪದಟ್ಠಪನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಅಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣಂ, ತತೋಯೇವ ಅಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧೀಪದೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಮನೋಹರಂ, ತತೋಯೇವ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಚಿತ್ತಮಾರಾಧೇನ್ತಂ ಅಬ್ಯಾಮೋಹಕರಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸತ್ಥೋ ಇಮಸ್ಸತ್ಥೋ ಏಸೋ ಏಸೋ ವಾ’’ತಿ ಸಂಸಯಮನುಪ್ಪಾದೇನ್ತಂ ಬನ್ಧಂ ಪಸಾದಾಲಙ್ಕಾರಸಂಯುತ್ತಂ ಬನ್ಧನಂ ಕವಿಸ್ಸರಾ ಕವೀನಂ ¶ ಪಧಾನಾ ಪಣ್ಡಿಭಜನಾ, ಕನಿಟ್ಠಙ್ಗುಲಿಯಾ ಗಣಿತಬ್ಬಾ ಅಗ್ಗಕವಿನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಸಂಸನ್ತಿ ಥೋಮೇನ್ತಿ. ಬ್ಯಾಮೋಹಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅಬ್ಯಾಮೋಹಕರೋ. ವಿ ಆಕಿಣ್ಣೋ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣೋ, ನ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣೋ ಅಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣೋ. ನತ್ಥಿ ದೂರಂ ಯೇಸಂ, ತಾನಿಯೇವ ಪದಾನಿ, ತೇಸಂ ವಿನ್ಯಾಸೋ ಠಪನಂ ಯಸ್ಸ ಬನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಯಥಾ –

೯೦.

ನೀಲುಪ್ಪಲಾಭಂ ನಯನಂ,

ಬನ್ಧುಕರುಚಿರೋ’ಧರೋ;

ನಾಸಾ ಹೇಮಙ್ಕುಸೋ ತೇನ,

ಜಿನೋಯಂ ಪಿಯದಸ್ಸನೋ.

೯೦. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ ‘‘ನೀಲುಪ್ಪಲಾಭ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಯಸ್ಸ ಜಿನಸ್ಸ ನಯನಂ ನೇತ್ತಂ ನೀಲುಪ್ಪಲಾಭಂ ಇನ್ದೀವರದ್ವಯನಿಭಂ, ಅಧರೋ ಅಧರೋಟ್ಠೋ ಬನ್ಧುಕಮಿವ ಬನ್ಧುಕಕುಸುಮಮಿವ ರುಚಿರೋ ಕನ್ತೋ, ನಾಸಾ ನಾಸಿಕಾ ಸಯಂ ಹೇಮಙ್ಕುಸೋ ಸುವಣ್ಣಙ್ಕುಸೋಯೇವ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಯಂ ಜಿನೋ ಪಿಯಂ ಮಧುರಂ ದಸ್ಸನಮಸ್ಸಾತಿ ಪಿಯದಸ್ಸನೋ. ಈದಿಸೋ ನ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣದೋಸೋ, ಅಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣೋ ಪಸಾದೋಯೇವಾತಿ.

೯೦. ಇದಾನಿ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣದೋಸಪರಿಹಾರಂ ಪರಿಹರತಿ ‘‘ನೀಲುಪ್ಪಲಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ನಯನಂ ಯಸ್ಸ ನೇತ್ತಯುಗಳಂ ನೀಲುಪ್ಪಲಾಭಂ ನೀಲುಪ್ಪಲದಲಸದಿಸಂ, ಅಧರೋ ಅಧರೋಟ್ಠೋ ಬನ್ಧುಕರುಚಿರೋ ಬನ್ಧುಕಪುಪ್ಫಮಿವ ಮನುಞ್ಞೋ, ನಾಸಾ ನಾಸಿಕಾ ಹೇಮಙ್ಕುಸೋ ಸುವಣ್ಣಙ್ಕುಸೋಯೇವ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಯಂ ಜಿನೋ ಪಿಯದಸ್ಸನೋ ಮನುಞ್ಞದಸ್ಸನೋ ಹೋತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಪಸಾದಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ನ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣದೋಸೋ. ಆಭಾಸದ್ದೋ ನಿಭಾಸದ್ದೋ ವಿಯ ಇವತ್ಥೋ. ನೋ ಚೇ, ಪಭಾಪರಿಯಾಯೋ ವಾ ಹೋತಿ. ಬನ್ಧುಕಮಿವ ರುಚಿರೋತಿ ಚ, ಪಿಯಂ ದಸ್ಸನಂ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಇಹ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಕತ್ತುಭೂತಸಾಧುಜನಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತೇಪಿ ವಿಸಯತ್ತೇನೇವ ¶ ಜಿನಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇನ ತಥಾಗತೋ ಗಹಿತೋತಿ.

೯೧.

ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಗಾಮ್ಮತ್ತ-ಕನ್ತವಾಚಾಭಿಸಙ್ಖತಂ;

ಬನ್ಧನಂ ರಸಹೇತುತ್ತಾ, ಗಾಮ್ಮತ್ತಂ ಅತಿವತ್ತತಿ.

೯೧. ‘‘ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಮ್ಮಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ ನಿಗ್ಗತಂ. ಗಾಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವೋ ಗಾಮ್ಮತ್ತಂ. ಯಾಸಂ ಕನ್ತಾನಂ ಮಧುರಾನಂ ವಾಚಾನಂ ತಾಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ರಚಿತಂ ಬನ್ಧನಂ ರಸಸ್ಸ ಮಾಧುರಿಯಸ್ಸ ಹೇತುತ್ತಾ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಗಾಮ್ಮತ್ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅತಿವತ್ತತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ.

೯೧. ‘‘ಸಮತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಗಾಮ್ಮತ್ತಕನ್ತವಾಚಾಭಿಸಙ್ಖತಂ ವಿಸೇಸತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಗಾಮ್ಮಭಾವಾಹಿ ಕನ್ತವಾಚಾಹಿ ರಚಿತಂ ಬನ್ಧನಂ ಮುತ್ತಕಾದಿಬನ್ಧನಂ ರಸಹೇತುತ್ತಾ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಪೀತಿರಸಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತಗಾಮ್ಮದೋಸಂ ಅತಿವತ್ತತಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪವತ್ತತೀತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಗಾಮ್ಮತ್ತಂ ಯಾಸಂ, ತಾಹಿಯೇವ ಕನ್ತವಾಚಾಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಚ, ರಸಸ್ಸ ಹೇತು, ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಯಥಾ –

೯೨.

ದುನೋತಿ ಕಾಮಚಣ್ಡಾಲೋ,

ಸೋ ಮಂ ಸದಯ ನಿದ್ದಯೋ;

ಈದಿಸಂ ಬ್ಯಸನಾಪನ್ನಂ,

ಸುಖೀಪಿ ಕಿಮುಪೇಕ್ಖಸೇ.

೯೨. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ. ಕಾಮಾತುರಾ ಕಾಚಿ ವನಿತಾ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಂ ಪತಿಂ ವಿರವತಿ ‘‘ದುನೋತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ದಯಾಯ ಸಹ ಪವತ್ತೀತಿ ಸದಯಇತಿ ಅನುನಯವಸೇನ ಪಿಯಸ್ಸ ಆಮನ್ತನಂ, ಸಾನುನಯಾಮನ್ತನಞ್ಹಿ ತತೋನುಗ್ಗಹಾಭಿಕಙ್ಖಾಯಮಚ್ಚನ್ತಮುಚಿತಂ, ಸೋ ಕಾಮೋ ಕನ್ದಪ್ಪೋ ಏವ ಚಣ್ಡಾಲೋ ಅಕಣ್ಡೋ ¶ ವಾ ಅಸಯ್ಹೋಪತಾಪಾವಹತ್ತಾ. ಕಾಮೇ ಚಣ್ಡಾಲತ್ತಾರೋಪನಞ್ಚ ಉಚಿತಮೇವ ಯತೋನೇನ ಕಯಿರಮಾನಮಸಹನಮುಪತಾಪಮಸಹಮಾನಾ ತಂ ಪರಿಭವನ್ತಂ ವಿಪ್ಪಲಪತಿ, ನಿದ್ದಯೋ ನಿಕ್ಕರುಣೋ, ಇದಮಪಿ ಉಚಿತಮುಪತಾಪೇ ನಿಕ್ಕರುಣಾನಂ ತಾದಿಸೀ ಗತೀತಿ. ಮಂ ದುನೋತಿ ಅಧಿಕಮುಪತಾಪೇತಿ ನಿದ್ದಯತ್ತಾ, ನ ಭವನ್ತಂ, ತೇನೇವ ಭವಂ ಸುಖೀ. ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಾಸತ್ತತಂ ತಸ್ಸ ದೀಪೇತಿ. ಯದಿ ನಾಞ್ಞಾಸತ್ತೋಸಿ, ನಾಹಮೇಕಾಕಿನೀ ಭವಾಮಿ. ಅಸಹಾಯಾನಞ್ಹಿ ಪಟಿಸತ್ತವೋ ಹೋನ್ತಿ. ಏಕಾಕಿತ್ತಾಯೇವಾಹಮಪ್ಪಟಿಸರಣತ್ತಾನೇನ ದುಸಾಮೀತಿ [ದುಞ್ಞಾಮೀತಿ (?)] ತವ ಕಾಮಂ ತ್ವಂ ಸುಖೀ ಹೋಸಿ. ಸನಾಥಾನಂ ತಾದಿಸೀ ವುತ್ತೀತಿ ಏವಂ ಸುಖೀಪಿ ತ್ವಂ ಈದಿಸಂ ಬ್ಯಸನಮಾಪನ್ನಂ ಕಿಂ ಕಸ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಸೇತಿ. ಏವಮಯಂ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ, ತಂ ವಿಸಯಮನುಭವನ್ತಸ್ಸ ಚ ವಿಮುಖತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತೀತೀದಿಸಂ ನ ಗಾಮ್ಮಂ.

೯೨. ಗಾಮ್ಮದೋಸಪರಿಹಾರೇ ಲಕ್ಖಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದುನೋತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕಾಮತಣ್ಹಾಭಿಭೂತಾ ಅಙ್ಗನಾ ಅತ್ತನೋ ವಲ್ಲಭಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏವಂ ವಿಲಪತಿ ‘‘ಸದಯ ಹೇ ಕಾರುಣಿಕ ಸೋ ಕಾಮಚಣ್ಡಾಲೋ ಸೋ ಅನಙ್ಗನೀಚೋ ನಿದ್ದಯೋ ನಿಕ್ಕಾರುಣಿಕೋ ಮಂ ದುನೋತಿ ಪೀಳೇತಿ, ಸುಖೀಪಿ ಮಮ ವಿಯ ಅನಾಥಭಾವಾಭಾವತೋ ಸುಖಿತೋಪಿ ತ್ವಂ ಈದಿಸಂ ಬ್ಯಸನಾಪನ್ನಂ ಏವಂ ಕಾಮಚಣ್ಡಾಲೇನ ಅಕಾರುಣೇನ ಕತಅಸಯ್ಹಸನ್ತಾಪಸಙ್ಖಾತಬ್ಯಸನಮನುಪ್ಪತ್ತಂ ಮಂ ಕಿಮುಪೇಕ್ಖಸೇ ಕಸ್ಮಾ ಉದಾಸೀನೋಸೀ’’ತಿ. ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖಾತುರತ್ತಾ ದುಕ್ಖದೂರೀಕರಣಂ ಕಾರುಣಿಕಾನಂಯೇವ ವಿಸಯನ್ತಿ ‘‘ಸದಯೇ’’ತಿ ಅನುನಯವಸೇನ ಆಮನ್ತನುಚಿತಂ ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖಾತುರತಂ ಪೋಸೇತುಂ ಪೀಳಾಕಾರಕೇ ಕಾಮೇ ಚಣ್ಡಾಲತ್ತಾರೋಪನಞ್ಚ ನಿದ್ದಯತ್ತಕಥನಞ್ಚ ಉಚಿತಮೇವ ಅತ್ತನಿ ಉಪೇಕ್ಖಕತ್ತಾ. ಸುಖೀಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಪರವಿಸಯಾಸತ್ತತಾಯ ಅತಿಚಾರಂ ಅಬ್ಭುಪಗಮೇತಿ. ಏವಂ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ವಲ್ಲಭೇ ಸಾನುರಾಗತ್ತಞ್ಚ ಅತ್ತನಿ ತಸ್ಸ ತದಭಾವತ್ತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತೀತಿ. ‘‘ಕಞ್ಞೇ ಕಾಮಯಮಾನಂ ಮಂ, ನ ಕಾಮಯಸಿ ಕಿಂನ್ವಿದ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಇಹ ಗಾಮ್ಮದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ¶ ಗಾಮ್ಮದೋಸಪರಿಹಾರಮಿದಂ. ಕಾಮೋಯೇವ ಚಣ್ಡಾಲೋ ಕಾಮಚಣ್ಡಾಲೋ, ಸಹ ದಯಾಯ ಯೋ ವತ್ತತೀತಿ ಚ, ನತ್ಥಿ ದಯಾ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಸುಖಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಅಪಿಸದ್ದೋ ಅಕ್ಖಮೇ.

೯೩.

ಯತಿಹೀನಪರಿಹಾರೋ, ನ ಪುನೇ’ದಾನಿ ನೀಯತೇ;

ಯತೋ ನ ಸವನುಬ್ಬೇಗಂ, ಹೇಟ್ಠಾ ಯೇತಂ ವಿಚಾರಿತಂ.

೯೩. ‘‘ಯತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವಿಚಾರಿತನ್ತಿ ‘‘ತಂ ನಮೇ ಸಿರಸಾ ಚಾಮೀ-ಕರವಣ್ಣಂ ತಥಾಗತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೯೩. ‘‘ಯತಿಹೀನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಸವನುಬ್ಬೇಗಂ ‘‘ದೋಸಾನಮುದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ದೋಸಪರಿಹಾರಕ್ಕಮೋ ನ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಞ್ಞೂನಮುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಇಮಸ್ಸ ಗನ್ಥಸ್ಸ ಸವನಾಸಹನಂ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ಯತಿಹೀನಪರಿಹಾರೋ ಯತಿಹೀನದೋಸಸ್ಸ ಪರಿಹರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಮುದಾಹರಣಂ ಇದಾನಿ ಪುನ ನ ನೀಯತೇ ನಾಹರೀಯತೇತಿ. ಇಮಿನಾಧಿಗತಮಾದೋ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ ಸಮತ್ಥೇತಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ಯೇತಂ ವಿಚಾರಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಯತಿಹೀನದೋಸಪರಿಹರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನನ್ತರಪರಿಚ್ಛೇದೇ ವಿಚಾರಿತಂ ‘‘ತಂ ನಮೇ ಸಿರಸಾ ಚಾಮೀ-ಕರವಣ್ಣಂ ತಥಾಗತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ. ಆದೋ ಯತಿಹೀನದೋಸಪಾತುಭಾವೇಯೇವ ಪರಿಹಾರಕ್ಕಮಸ್ಸಾಪಿ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಇಹಾದಸ್ಸನೇಪಿ ಗನ್ಥಸ್ಸ ಊನತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯತಿ ಹೀನಾ ಏತ್ಥೇತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಪರಿಹಾರೋತಿ ಚ, ಸವನೇ ಉಬ್ಬೇಗನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಕಮಚ್ಚುತಸ್ಸ ಯಥಾ –

೯೪.

ಉದಾರಚರಿತೋ’ಸಿ ತ್ವಂ, ತೇನೇವಾ’ರಾಧನಾ ತ್ವಯಿ;

ದೇಸಂ ವಾ ದೇಹಿ ಗಾಮಂ ವಾ, ಖೇತ್ತಂ ವಾ ಮಮ ಸೋಭನಂ.

೯೪. ‘‘ಉದಾರ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಉದಾರಂ ಉದಾರತ್ತಂ ಚಾಗಾತಿಸಯಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ಚರಿತಂ ಅತಿಗುಣಪವತ್ತಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಉಚಿತತ್ತಾ ¶ ದೇಸಾದೀನಂ ಯಾಚನಕ್ಕಮಸ್ಸ ಕಮಚ್ಚುತಸ್ಸ ಪರಿಹಾರೋಯಂ.

೯೪. ‘‘ಉದಾರಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತ್ವಂ ಪುಞ್ಞವನ್ತ ಉದಾರಚರಿತೋಸಿ ಚಾಗಾತಿಸಯಯೋಗತೋ ವಿಸಾರದಪವತ್ತಿಯುತ್ತೋಸಿ, ತೇನೇವ ತೇನ ಕಾರಣೇನೇವ ಆರಾಧನಾ ಮಮ ಯಾಚನಾ ತ್ವಯಿ ಹೋತಿ. ದೇಸಂ ವಾಜನಪದಂ ವಾ, ನೋ ಚೇ, ಗಾಮಂ ವಾ ಸಂವಸಥಂ ವಾ, ನೋ ಚೇ, ಸೋಭನಂ ಖೇತ್ತಂ ವಾ ಕೇದಾರಂ ವಾ ಮಮ ದೇಹೀತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಹೀನಪದತ್ಥಯಾಚನಾ ದಾಯಕಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸಾಪಿ ಯಾಚಕಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಪಟಿಲಾಭಸ್ಸಾಪಿ ಅನುರೂಪತ್ತಾ ಕಮಚ್ಚುತದೋಸಮಪನೇತಿ. ಉದಾರಂ ಚರಿತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಅತಿವುತ್ತಸ್ಸ ಯಥಾ –

೯೫.

ಮುನಿನ್ದಚನ್ದಸಮ್ಭೂತ-

ಯಸೋರಾಸಿಮರೀಚಿನಂ;

ಸಕಲೋಪ್ಯ’ಯಮಾಕಾಸೋ,

ನಾ’ವಕಾಸೋ ವಿಜಮ್ಭನೇ.

೯೫. ‘‘ಮುನಿನ್ದ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿನ್ದೋಯೇವ ಚನ್ದೋ, ತತೋ ಸಮ್ಭೂತಾ ಪಾತುಭೂತಾ, ಯಸೋರಾಸೀ ಏವ ಮರೀಚಿಯೋ, ತಾಸಂ. ಅಯಂ ಸಕಲೋ ಆಕಾಸೋಪಿ ಗಗನಮೇವ, ನ ತಸ್ಸೇಕೋ ಪದೇಸೋ. ವಿಜಮ್ಭನೇ ಬ್ಯಾಪನೇ ನಾವಕಾಸೋ ತಾದಿಸತ್ತಾ ತಾಸಂ ಮರೀಚಿನನ್ತಿ ನಾತಿವುತ್ತಂ.

೯೫. ‘‘ಮುನಿನ್ದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿನ್ದಚನ್ದಸಮ್ಭೂತಯಸೋರಾಸಿಮರೀಚಿನಂ ಮುನಿನ್ದಸಙ್ಖಾತಚನ್ದತೋ ಪಾತುಭೂತಾನಂ ಕಿತ್ತಿಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಕಿರಣಾನಂ ವಿಜಮ್ಭನೇ ಬ್ಯಾಪನೇ ಅಯಂ ಸಕಲೋಪಿ ಆಕಾಸೋ ನಾವಕಾಸೋ ನ ಓಕಾಸೋ ಹೋತೀತಿ. ಹೇತುಫಲಾದಿಏಕೇಕಕಾರಣೇನಾಪಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಾನಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಸಾಮಞ್ಞಭೂತಾಕಾಸಸ್ಸ ನಿರವಕಾಸಸ್ಸ ಇವ ಕಥನಮುಚಿತನ್ತಿ ಅತಿವುತ್ತದೋಸೋ ಇಹ ನ ಭವತಿ. ಚನ್ದೋ ಇವ ¶ ಚನ್ದೋ, ಮುನಿನ್ದೋ ಏವ ಚನ್ದೋ, ತತೋ ಸಮ್ಭೂತಾನಂಯೇವ ಯಸಾನಂ ರಾಸೀ ಚ ತಾ ಮರೀಚಿಯೋ ಚಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೯೬.

ವಾಕ್ಯಂ ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ, ಅಪೇತತ್ಥಂ ಅನಿನ್ದಿತಂ;

ತೇನು’ಮ್ಮತ್ತಾದಿಕಾನಂ ತಂ, ವಚನಾ’ಞ್ಞತ್ರ ದುಸ್ಸತಿ.

೯೬. ‘‘ವಾಕ್ಯ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಬ್ಯಾಪನ್ನಂ ನಟ್ಠಂ ಅಯಥಾಪವತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಯೇಸಂ, ತೇಸಂ. ವಾಕ್ಯಂ ವಾಕ್ಯಲಕ್ಖಣೋಪೇತಂ. ಅಪೇತೋ ಅಪಗತೋ ಸುಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಸಂವೋಹಾರಿಕಂ ಯಸ್ಸ, ತಂ. ಅನಿನ್ದಿತಂ ಅಹೀಳಿತಂ. ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ. ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಉಮ್ಮತ್ತೋ ಧಾತುಕ್ಖೋಭಾದಿನಾ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ, ಸೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಬಾಲಾದೀನಂ ತೇಸಂ ವಚನಾ ಅಸಙ್ಗತಾಯ ವಾಚಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತವಿಸಯೇ ದುಸ್ಸತಿ ದುಟ್ಠಂ ಜಾಯತೇ, ಉಮ್ಮತ್ತಾದೀನಂಯೇವ ತಥಾವಿಧಾಯ ವಾಚಾಯ ಉಚಿತತ್ತಾತಿ.

೯೬. ‘‘ವಾಕ್ಯ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ ವಿರುದ್ಧಭಾವಮಾಪನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಪದಸಮುದಾಯರೂಪಂ ವಾಕ್ಯಂ ಅಪೇತತ್ಥಂ ಅಪಗತಸಮುದಾಯತ್ಥಂ ಅನಿನ್ದಿತಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಂ ನ ಹೋತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಮ್ಮತ್ತಾದಿಕಾನಂ ಉಮ್ಮತ್ತವೇದನಟ್ಟಾದೀನಂ ವಚನಾಞ್ಞತ್ರ ವಚನಂ ವಿನಾ ಅನುಮ್ಮತ್ತಾದಿವಚನೇ ತಂ ಸಮುದಾಯತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧರಹಿತಂ ವಚನಂ ದುಸ್ಸತಿ ದೋಸದುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ. ಬ್ಯಾಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ಅಪೇತೋ ಅತ್ಥೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಉಮ್ಮತ್ತೋ ಆದಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಯಥಾ –

೯೭.

ಸಮುದ್ದೋ ಪೀಯತೇ ಸೋ’ಯ-ಮಹ’ಮಜ್ಜ ಜರಾತುರೋ;

ಇಮೇ ಗಜ್ಜನ್ತಿ ಜೀಮೂತಾ, ಸಕ್ಕಸ್ಸೇ’ರಾವಣೋ ಪಿಯೋ.

೯೭. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ ‘‘ಸಮುದ್ದೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ನ ಹೇತ್ಥ ‘‘ಸಮುದ್ದೋ ಪೀಯತೇ’’ಇಚ್ಚಾದಿನೋ ಪದಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ ಗಯ್ಹತಿ, ಯೋ ಸೋ ಬನ್ಧತ್ಥೋ ಸಿಯಾ. ಅವಯವತ್ಥಾ ¶ ಏವ ತು ಅಯೋಸಲಾಕಾಕಪ್ಪಾಪಟಿಭನ್ತೀತಿ ಈದಿಸಮಪೇತತ್ಥಮನಿನ್ದಿತಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ.

೯೭. ‘‘ಸಮುದ್ದೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸೋ ಅಯಂ ಸಮುದ್ದೋ ಪೀಯತೇ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪೀಯತೇ, ಅಹಂ ಅಜ್ಜ ಜರಾತುರೋ ಜರರೋಗಾಭಿಭೂತೋ, ಇಮೇ ಜೀಮೂತಾ ಮೇಘಾ ಗಜ್ಜನ್ತಿ ಥನಯನ್ತಿ. ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಏರಾವಣೋ ಪಿಯೋತಿ. ಇದಂ ನಿನ್ದಿತಾನಿನ್ದಿತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಮುದಾಹರಣಂ. ಇದಂ ವಾಕ್ಯಂ ಅವಯವತ್ಥಮನ್ತರೇನ ಸಮುದಾಯತೋ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ಥಸ್ಸಾಭಾವಾ ಅಪೇತತ್ಥಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಈದಿಸಂ ವಾಕ್ಯಂ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದೀಹಿ ವುತ್ತಮಪ್ಪೀತಿಕರಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ವುತ್ತಂ ಪನ ಕಣ್ಣೇ ಅಯೋಸಲಾಕಾ ವಿಯ ಅಪ್ಪೀತಿಕರಂ. ಜರಾಯ ಆತುರೋತಿ ವಾಕ್ಯಂ.

೯೮.

ಸುಖುಮಾಲಾವಿರೋಧಿತ್ತ-ದಿತ್ತಭಾವಪ್ಪಭಾವಿತಂ;

ಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಫರುಸ-ದೋಸಂ ಸಂದೂಸಯೇಯ್ಯ ತಂ.

೯೮. ‘‘ಸುಖುಮಾಲಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅವಿರೋಧೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅವಿರೋಧಿತ್ತಂ. ಸುಖುಮಾಲಸ್ಸ ಅವಿರೋಧಿತ್ತಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ದಿತ್ತಭಾವೋ, ತೇನ ಪಭಾವಿತಂ ವಡ್ಢಿತಂ ಸಂಯುತ್ತಂ ತಂ ಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಫರುಸದೋಸಂ ಸಂದೂಸಯೇಯ್ಯ ನಾಸಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

೯೮. ‘‘ಸುಖುಮಾಲಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸುಖುಮಾಲಾವಿರೋಧಿತ್ತದಿತ್ತಭಾವಪ್ಪಭಾವಿತಂ ‘‘ಅನಿಟ್ಠುರಕ್ಖರಪ್ಪಾಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಸುಖುಮಾಲಗುಣಸ್ಸ ಅವಿರುದ್ಧಭಾವಸಮನ್ನಾಗತೇನ ವಣ್ಣಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಗಭಿಲಕ್ಖಣೇನ ದಿತ್ತಭಾವೇನ ಪಿಯಭಾವೇನ ಅನುಬ್ರೂಹಿತಂ ತಂ ಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಫರುಸದೋಸಂ ಬನ್ಧಫರುಸಸಙ್ಖಾತದೋಸಂ ಸಂದೂಸಯೇಯ್ಯ ನಾಸೇಯ್ಯ, ತಂ ಬನ್ಧಫರುಸದೋಸನ್ತಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ. ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅವಿರೋಧೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ, ಸುಖುಮಾಲಸ್ಸ ಅವಿರೋಧಿತ್ತಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಸೋಯೇವ ದಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ, ತೇನ ಪಭಾವಿತನ್ತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ಯಥಾ –

೯೯.

ಪಸ್ಸನ್ತಾ ¶ ರೂಪವಿಭವಂ, ಸುಣನ್ತಾ ಮಧುರಂ ಗಿರಂ;

ಚರನ್ತಿ ಸಾಧೂ ಸಮ್ಬುದ್ಧ-ಕಾಲೇ ಕೇಳಿಪರಮ್ಮುಖಾ.

೯೯. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ ‘‘ಪಸ್ಸನ್ತಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕೇಳಿಯಾ ಕೀಳಾಯ ಪರಮ್ಮುಖಾ ವಿಗತಚ್ಛನ್ದಾ ಚರನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೯೯. ‘‘ಪಸ್ಸನ್ತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಾಧೂ ಸಜ್ಜನಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ರೂಪವಿಭವಂ ತಸ್ಸ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಚಕ್ಖುಂ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ಮಧುರಂ ಗಿರಂ ತಸ್ಸೇವ ಭಗವತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಮಧುರವಚನಂ ಸುಣನ್ತಾ ಕೇಳಿಪರಮ್ಮುಖಾ ಕೀಳಾಯ ವಿಮುಖಾ ಕೀಳಾಭಿರತಿರಹಿತಾ ಚರನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ. ಕೇವಲಂ ಫರುಸಸಿಥಿಲವಣ್ಣೇಹಿ ವಿನಾ ಸುಖುಚ್ಚಾರಣೀಯವಣ್ಣೇಹಿ ಸಮ್ಭೂತಸುಖುಮಾಲಗುಣಾವಿರೋಧಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಗತವಣ್ಣವಿಸದಪ್ಪವತ್ತಗುಣಯುತ್ತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಬನ್ಧಫರುಸದೋಸೋ ನತ್ಥಿ. ಕೇಳಿಯಾ ಪರಾನಿ ಪರಿವತ್ತಿತಾನಿ ಮುಖಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಕಾಲೋತಿ ಕಿರಿಯಾ. ಸಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೋಯೇವ. ಲೋಕೋ ಪನ ವಿಸುಂ ಏಕೋ ಪದತ್ಥೋಯೇವಾತಿ ವೋಹರತಿ. ವಾಕ್ಯದೋಸಪರಿಹಾರೋ.

ವಾಕ್ಯದೋಸಪರಿಹಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸಪರಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

ಅಪಕ್ಕಮಸ್ಸ ಯಥಾ –

೧೦೦.

ಭಾವನಾದಾನಸೀಲಾನಿ, ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಾದಿತಾನಿ’ಹ;

ನಿಬ್ಬಾನಭೋಗಸಗ್ಗಾದಿ-ಸಾಧನಾನಿ ನ ಸಂಸಯೋ.

೧೦೦. ‘‘ಭಾವನಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ಭಾವನಾದೀನಿ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಾದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸೇನ ಅಪಕ್ಕಮದೋಸೋ ಪರಿಹಟೋ.

೧೦೦. ‘‘ಭಾವನೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಇಹ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಾದಿತಾನಿ ಕಮ್ಮಫಲಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಯಥಾವಿಧಿ ಸಮ್ಪಾದಿತಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಾಪಿತಾನಿ ಭಾವನಾದಾನಸೀಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಭೋಗಸಗ್ಗಾದಿಸಾಧನಾನಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಸಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಆದೀನಂ ಹೇತುಭಾವೇನ ಸಾಧಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ಸಾಧನೇ ನ ಸಂಸಯೋ ಹೋತೀತಿ. ಇಹ ಭಾವನಾದಯೋ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮಂ ಅನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ನಿಬ್ಬಾನಾದೀನಮನುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಅಪಕ್ಕಮವಾಕ್ಯತ್ಥದೋಸಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಹೋತಿ.

೧೦೧.

ಉದ್ದಿಟ್ಠವಿಸಯೋ ಕೋಚಿ [ಕೋಪಿ (ಕ. ಸೀ.)], ವಿಸೇಸೋ ತಾದಿಸೋ ಯದಿ;

ಅನುದ್ದಿಟ್ಠೇಸು [ಅನುದಿಟ್ಠೇಸು (?)] ನೇವ’ತ್ಥಿ, ದೋಸೋ ಕಮವಿಲಙ್ಘನೇ.

೧೦೧. ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ ಪಠಮಂ ಯುತ್ತಾ ಅತ್ಥಾ ವಿಸಯೋ ಗೋಚರೋ ಯಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಾನುದ್ದೇಸಸಮ್ಬನ್ಧವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಮುದ್ದೇಸಕಮಾನಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಪುನ ಅತ್ಥನ್ತರನಿಸ್ಸಯೇನ ಪರಾಮಟ್ಠೇಸು ಯದಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಕಮಸ್ಸ ಯಥೋದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಅನುಕ್ಕಮಸ್ಸ ವಿಲಙ್ಘನೇ ಅತಿಕ್ಕಮೇ ದೋಸೋ ನೇವತ್ಥಿ.

೧೦೧. ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಉದ್ದಿಟ್ಠವಿಸಯೋ ಪಠಮಂ ಪಯುತ್ತತ್ಥವಿಸಯೋ ತಾದಿಸೋ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಉದ್ದೇಸಾನುದ್ದೇಸಾನಂ ‘‘ಇದಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಥನಂ, ಇದಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಕಥನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಲಕ್ಖಣಸಮ್ಬನ್ಧಪರಿಜಾನನಲಕ್ಖಣೋ ವಿಸೇಸೋ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಅತ್ಥನ್ತರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುನ ವುತ್ತೇಸು ಯದಿ ‘‘ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸೇಸೋ. ಕಮವಿಲಙ್ಘನೇ ಉದ್ದೇಸಾನುದ್ದೇಸಾನಂ ಕಮಾತಿಕ್ಕಮೇ ದೋಸೋ ಸತ್ಥಞ್ಞೂನಂ ಸುತಿಕಾಲೇ ಅಸಹನಕಾರಣಂ ನೇವತ್ಥೀತಿ. ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ ಪಠಮುಚ್ಚಾರಿತಾ ಅತ್ಥಾ ವಿಸಯೋ ಗೋಚರೋ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಕಮಸ್ಸ ವಿಲಙ್ಘನನ್ತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ಯಥಾ –

೧೦೨.

ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ¶ ಅಬ್ಯಾ-ಕತ’ಮಿಚ್ಚೇಸು ಪಚ್ಛಿಮಂ;

ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಪಾಕದಂ ನ, ಪಾಕದಂ ಪಠಮದ್ವಯಂ.

೧೦೨. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ ‘‘ಕುಸಲೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕುಸಲಂ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಕಮೇಕವೀಸತಿವಿಧಂ, ಅಕುಸಲಞ್ಚ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ವಿಪಾಕಕ್ರಿಯಾಸಙ್ಖಾತಮಿತಿ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಪಾಕಂ ವಿಪಾಕಂ ದದಾತೀತಿ ಪಾಕದಂ. ನೇತಿ ನಿಪಾತಪದಂ. ಪಠಮದ್ವಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಪಾಕಂ ದದಾತೀತಿ ಪಾಕದನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಅಪಾಕದತ್ತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸೇವ, ಪಾಕದತ್ತಂ ತೇಸಮೇವ ದ್ವಿನ್ನನ್ತಿ ವಿಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೧೦೨. ‘‘ಕುಸಲೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕುಸಲಂ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಏಕವೀಸತಿಕುಸಲಞ್ಚ ಅಕುಸಲಂ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ ಅಕುಸಲಞ್ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ವಿಪಾಕಕ್ರಿಯಾರೂಪನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಮಬ್ಯಾಕತಞ್ಚ ಇಚ್ಚೇಸು ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಪಚ್ಛಿಮಂ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಪಚ್ಛಿಮಮಬ್ಯಾಕತಂ ಪಾಕದಂ ನ ವಿಪಾಕದಾಯಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಪಠಮದ್ವಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಪಾಕದಂ ಯಥಾಸಕಂ ವಿಪಾಕದಾಯಕಂ ಹೋತೀತಿ. ‘‘ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಮನುದೇಸೋ ಸಮಾನ’’ನ್ತಿ [ಪಾಣಿನಿ ೧.೩.೧೦ ಸುತ್ತಮಿದಂ. ಅನುದಿಸ್ಸತೇ ಇತಿ ಅನುದೇಸೋ, ಪಚ್ಛಾ ಉಚ್ಚಾರಿತೋ ಇಚ್ಚತ್ಥೋ ‘‘ಸಮಾನಂ’’ಇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೇಛಟ್ಠೀ (ಕತ್ವಬೋಧಿನೀ)] ವುತ್ತತ್ತಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠೇಹಿ ಸಮಾನಮನುದ್ದಿಟ್ಠಾನಮೇವ ಸಮಸಙ್ಖ್ಯಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಾನತಿಕ್ಕಮೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಕುಸಲಾದಿಸಭಾವತೋ ತಿವಿಧತ್ತೇಪಿ ವಿಪಾಕದಾನಾದಾನವಸೇನ ದುವಿಧಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿವಿಸಯಭೂತವಿಸೇಸಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯಾ ವತ್ತಿಚ್ಛಾತೋ ಪಠಮಂ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ವಿನಾ ಕಮೇನ ನಿಸ್ಸಯನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅಪಕ್ಕಮದೋಸೋ ನ ಹೋತೀತಿ.

೧೦೩.

ಸಗುಣಾನಾ’ವಿಕರಣೇ, ಕಾರಣೇ ಸತಿ ತಾದಿಸೇ;

ಓಚಿತ್ಯಹೀನತಾಪತ್ತಿ, ನತ್ಥಿ ಭೂತತ್ಥಸಂಸಿನೋ.

೧೦೩. ‘‘ಸಗುಣಾನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಸೋತೂನಂ ಅತ್ತತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನಾದಿಕೇ ತಾದಿಸೇ ಕಾರಣೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಸತಿ ಭೂತಂ ಯಥಾಪವತ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಚರಿತಲಕ್ಖಣಂ ಸಂಸಿನೋ ವದನ್ತಸ್ಸ ಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ, ಸಾನಂ ವಾ ಗುಣಾನಂ ಆವಿಕರಣೇ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ‘‘ಪೂಜನೀಯತರೋ ಲೋಕೇ’’ಇಚ್ಚಾದಿಕಥನೇ ಓಚಿಕ್ಯಹೀನತಾಯ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಪುಣನಂ ಸಮ್ಭವೋ ನತ್ಥಿ.

೧೦೩. ‘‘ಸಗುಣಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತಾದಿಸೇ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ಸೋತೂನಂ ಅತ್ತತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನಾದಿಕೇ ತಾದಿಸೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಭೂತತ್ಥಸಂಸಿನೋ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಕಾಯಾದಿಸಂವರಲಕ್ಖಣಗುಣಸಙ್ಖಾತಮತ್ಥಂ ‘‘ಪೂಜನೀಯತರೋ ಲೋಕೇ ಅಹಮೇಕೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ತಾದಿಸಾವಸರೇ ವದನ್ತಸ್ಸ ಸಗುಣಾನಂ ಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ, ಸಾನಂ ವಾ ಸಕಾನಂ ಗುಣಾನಂ ಆವಿಕರಣೇ ಪಾಕಟೀಕರಣೇ ಓಚಿತ್ಯಹೀನತಾಪತ್ತಿ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಸಙ್ಖಾತದೋಸಸ್ಸಾಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ. ಸಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ತಅತ್ತನಿಯವಾಚಕತ್ತಾ ಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಾ ಸೇ ಚ ತೇ ಗುಣಾ ಚೇತಿ ವಾ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಭೂತೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಸಂಸತಿ ವದತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೦೪.

ಓಚಿತ್ಯಂ ನಾಮ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಲೋಕೇ ವಿಖ್ಯಾತಮಾದರಾ;

ತತ್ಥೋ’ಪದೇಸಪಭವಾ, ಸುಜನಾ ಕವಿಪುಙ್ಗವಾ.

೧೦೪. ‘‘ಓಚಿತ್ಯ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಲೋಕೇ ಸತ್ತಲೋಕೇ ವಿಖ್ಯಾತಂ ಪಸಿದ್ಧಂ ಆಬಾಲಜನಂ [ಆಬಾಲಜನಾನಂ (ಕ.)] ಯಥಾಸಕಮನುರೂಪಂ ವಿಜಾನನತೋ ಓಚಿತ್ಯಂ ಉಚಿತಭಾವೋ ನಾಮೇತಿ ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ ಆದರಾ ಆದರೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ತತೋ ಪರಮಾದರಣೀಯಸ್ಸಾಭಾವತೋ, ನ ಹಿ ಅನುಚಿತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕೇನಾಪ್ಯಾದರಣೀಯಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಅನಸ್ಸಾದನೀಯತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ‘‘ಸೋತೂನ’’ನ್ತಿ ಸೇಸೋ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಓಚಿತ್ಯೇ ಉಪದೇಸಸ್ಸ ಪಠಮುಚ್ಚಾರಣಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಪಭವಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಸುಜನಾ ಸುಟ್ಠುಜನಾ ಕವಿಪುಙ್ಗವಾ ಉತ್ತಮಾ, [ಕವಿಉತ್ತಮಾ (?)] ಕವಿಸೇಟ್ಠಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೧೦೪. ‘‘ಓಚಿತ್ಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಲೋಕೇ ಸತ್ತಲೋಕೇ ವಿಖ್ಯಾತಂ ಆಬಾಲಪಸಿದ್ಧಂ ಓಚಿತ್ಯಂ ನಾಮ ಆದರಾ ಗಾರವೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಞಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಓಚಿತ್ಯವಿಸಯೇ ಉಪದೇಸಪಭವಾ ಪಠಮುಚ್ಚಾರಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಸುಜನಾ ಸಾಧುಜನಭೂತಾ ಕವಿಪುಙ್ಗವಾ ಉತ್ತಮಕವಯೋ ಭವನ್ತೀತಿ, ಪಸಿದ್ಧಓಚಿತ್ಯಪದೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ನಾಮಸದ್ದೋ ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ. ಉಪದೇಸಸ್ಸ ಪಭವಾತಿ ಚ, ಪುಮಾನೋ ಚ ತೇ ಗಾವೋ ಚೇತಿ ಚ, ಕವೀನಂ ಪುಙ್ಗವಾತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೦೫.

ವಿಞ್ಞಾತೋಚಿತ್ಯವಿಭವೋ-

ಚಿತ್ಯಹೀನಂ ಪರಿಹರೇ;

ತತೋ’ಚಿತ್ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಪೋಸೇ,

ರಸಪೋಸೋ ಸಿಯಾ ಕತೇ.

೧೦೫. ‘‘ವಿಞ್ಞಾತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ವಿಞ್ಞಾತೋ ಅವಬುದ್ಧೋ ಯಥಾವುತ್ತಕವಿವರಪಸಾದಾ ಓಚಿತ್ಯಮೇವ ವಿಭವೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಯೇನ ಸೋ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಂ ನಾಮ ದೂಸನಂ ಪರಿಹರೇ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ. ತತೋ ತಸ್ಮಾ ಪರಿಹಾರತೋ ಹೇತುತೋ ಓಚಿತ್ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಪೋಸೇ ಸುಟ್ಠು ವಡ್ಢಿಭಾವೇ ವಡ್ಢನೇ ಕತೇ ರಸಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದಿತಬ್ಬತಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಾಧುರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಪೋಸೋ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ.

೧೦೫. ‘‘ವಿಞ್ಞಾತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ವಿಞ್ಞಾತೋಚಿತ್ಯವಿಭವೋ ತಾದಿಸಕವೀನಮನುಗ್ಗಹೇನ ವಿಞ್ಞಾತಓಚಿತ್ಯಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕವಿ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಂ ನಾಮ ದೂಸನಂ ಪರಿಹರೇ ನಿರಾಕರೇಯ್ಯ, ತತೋ ದೋಸಪರಿಹಾರತೋ ಓಚಿತ್ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಪೋಸೇ ಉಪಬ್ರೂಹನೇ ಕತೇ ಸತಿ ರಸಪೋಸೋ ಮಾಧುರಿಯಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಪೂರಣಂ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ. ಓಚಿತ್ಯಮೇವ ವಿಭವೋತಿ ಚ, ವಿಞ್ಞಾತೋ ಓಚಿತ್ಯವಿಭವೋ ಯೇನೇತಿ ಚ, ರಸಸ್ಸ ಪೋಸೋ ಪುಟ್ಠಭಾವೋ [ವುದ್ಧಭಾವೋ (ಕ.)] ಪೋಸೇತಬ್ಬಭಾವೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ಯಥಾ –

೧೦೬.

ಯೋ ¶ ಮಾರಸೇನಮಾಸನ್ನ-ಮಾಸನ್ನವಿಜಯುಸ್ಸವೋ;

ತಿಣಾಯಪಿ ನ ಮಞ್ಞಿತ್ಥ, ಸೋ ವೋ ದೇತು ಜಯಂ ಜಿನೋ.

೧೦೬. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ ‘‘ಯೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ವಿಜಯೋ ಪರಾಭಿಭವೋ ಆಸನ್ನೋ ವಿಜಯೋ ಏವ ಉಸ್ಸವೋ ಅಬ್ಭುದಯೋ ನಿಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಪವತ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಏದಿಸೋ ಯೋ ಆಸನ್ನಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪಮುಪಗತಂ ಮಾರಸೇನಂ ತಿಣಾಯಪಿ ನ ಮಞ್ಞಿತ್ಥ ತಿಣಮ್ಪಿ ನ ಮಞ್ಞಿತ್ಥ, ತಿಣತೋಪಿ ಹೀನಂ ಮಞ್ಞಿತ್ಥ, ಸೋ ಜಿನೋ ಮಾರಜಿ ವೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಜಯಂ ದೇತೂತಿ ವಿದಧಾತು. ಏತ್ಥ ಜಯಾಸೀಸನಾ ‘‘ಜಿನೋ’’ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಮುಚಿತಂ, ಯೋ ಅಜಿನಿ ಪಞ್ಚಮಾರೇತಿ ಜಿನೋ ಪರಾಭಿಭವೇಕರಸೋ, ತಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ವಿಜಯಪ್ಪದಾನೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇಕಯೋಗೋ ಸಿಯಾತಿ. ‘‘ಮಾರಸೇನಮಾಸನ್ನಂ ತಿಣಾಯಪಿ ನ ಮಞ್ಞಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತಿಸಮುಚಿತಂ ಯತೋ ಸಮೀಪಮುಪಗತಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಂ ಮಾರಸೇನಂ ತಿಣತೋಪಿ ಹೀನಂ ಮಞ್ಞಿ, ತೇನಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ವಿಜಯಪ್ಪದಾನೇಕರಸತಾ ವಿಸೇಸತೋ ಯುತ್ತಾತಿ.

೧೦೬. ಇಹ ಸತ್ಥೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪಕ್ಕಮಮಿಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಆಚರಿಯೋ ಓಚಿತ್ಯಂ ನಾಮ ಆದರೇನ ಸಗ್ಗರೂಹಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪಯುಜ್ಜಿತಬ್ಬಮಿಚ್ಚೇವಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಸಿಸ್ಸೇ ಅನುಸಾಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ‘‘ಯೋ ಮಾರಸೇನಮಾಸನ್ನೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ಲಕ್ಖಿಯಮುದಾಹರತಿ. ಆಸನ್ನವಿಜಯುಸ್ಸವೋ ಅದೂರಸತ್ತುವಿಜಯಸಙ್ಖಾತಉಸ್ಸವೋ, ಅಥ ವಾ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಪಟಿಪಕ್ಖವಿರಹಪ್ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಅಭಿವುದ್ಧಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಯೋ ಜಿನೋ ಆಸನ್ನಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಭಿಂಸನಕರೂಪೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪಮಾಗತಂ ಮಾರಸೇನಂ ಮಾರಬಲಂ ತಿಣಾಯಪಿ ತಿಣಲವಂ ಕತ್ವಾಪಿ ನ ಮಞ್ಞಿತ್ಥ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ ನಾಕಾಸಿ, ಸೋ ಜಿನೋ ಸೋ ಜಿತಪಞ್ಚಮಾರೋ ವೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಜಯಂ ದೇತೂತಿ. ಏತ್ಥ ಯೋ ಪಞ್ಚಮಾರೇ ಜಿತತ್ತಾ ಜಿನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪರಾಭಿಭವನೇ ಅಸಹಾಯಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಪರೇಸಂ ಜಯದಾನೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯಯುತ್ತೋತಿ ‘‘ಜಯಂ ದೇತೂ’’ತಿ ಕತಂ ಜಯಾಸೀಸನಮತಿಉಚಿತಂ ¶ ಹೋತಿ, ಜಯದಾನೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯಸ್ಸೇವ ಪೋಸಕತ್ತಾ. ‘‘ಮಾರಸೇನಮಾಸನ್ನಂ ತಿಣಾಯಪಿ ನ ಮಞ್ಞಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಇದಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ. ಏವಂ ಅಚ್ಚನ್ತಉಚಿತಪಯೋಗೇನ ಓಚಿತ್ಯಹೀನದೋಸೋ ನಿರಾಕತೋತಿ. ವಿಜಯೋ ಏವ ಉಸ್ಸವೋ, ಆಸನ್ನೋ ವಿಜಯುಸ್ಸವೋ ಯಸ್ಸೇತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೦೭.

ಆರದ್ಧಕತ್ತುಕಮ್ಮಾದಿ-ಕಮಾತಿಕ್ಕಮಲಙ್ಘನೇ;

ಭಗ್ಗರೀತಿವಿರೋಧೋ’ಯಂ, ಗತಿಂ ನ ಕ್ವಾಪಿ ವಿನ್ದತಿ.

೧೦೭. ‘‘ಆರದ್ಧ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕತ್ತಾ ಚ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ತಾನಿ ಆದೀನಿ ಯೇಸಂ ಕರಣಾದೀನಂ ಆರದ್ಧಾನಿ ವತ್ತುಂ ಪಟ್ಠಪಿತಾನಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಾದೀನಿ ತೇಸಂ ಕಮೋ ತಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ತಸ್ಸ ಲಙ್ಘನೇ ಸತಿ, ವತ್ತುಮಾರದ್ಧಕತ್ತುಕಮ್ಮಾದಿಕಮಾನತಿಕ್ಕಮೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಭಗ್ಗರೀತಿವಿರೋಧೋ ಕ್ವಾಪಿ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಠಾನೇ ಗತಿಂ ನ ವಿನ್ದತಿ ಪತಿಟ್ಠಂ ನ ಲಭತೇ.

೧೦೭. ‘‘ಆರದ್ಧಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಆರದ್ಧಕತ್ತುಕಮ್ಮಾದಿಕಮಾತಿಕ್ಕಮಲಙ್ಘನೇ ವತ್ತುಮಾರದ್ಧಕತ್ತುಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಕಮಪರಿಚ್ಚಾಗಸ್ಸಾತಿಕ್ಕಮೇ ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಭಗ್ಗರೀತಿವಿರೋಧೋ ಕ್ವಾಪಿ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಠಾನೇ ಗತಿಂ ಪತಿಟ್ಠಂ ನ ವಿನ್ದತಿ ನ ಲಭತೇತಿ. ಆರದ್ಧಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಯೇಸಂ ಕರಣಾದೀನಂ ತೇಸಂ ಕಮಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮೋ ತಸ್ಸ ಲಙ್ಘನನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಯಥಾ –

೧೦೮.

ಸುಜನಞ್ಞಾನ’ಮಿತ್ಥೀನಂ, ವಿಸ್ಸಾಸೋ ನೋ’ಪಪಜ್ಜತೇ;

ವಿಸಸ್ಸ ಸಿಙ್ಗಿನೋ ರೋಗ-ನದೀರಾಜಕುಲಸ್ಸ ಚ.

೧೦೯.

ಭೇಸಜ್ಜೇ ವಿಹಿತೇ ಸುದ್ಧ-ಬುದ್ಧಾದಿರತನತ್ತಯೇ;

ಪಸಾದ’ಮಾಚರೇ ನಿಚ್ಚಂ, ಸಜ್ಜನೇ ಸಗುಣೇಪಿ ಚ.

೧೦೮-೧೦೯. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸುಜನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿಕೇ ‘‘ಭೇಸಜ್ಜೇ’’ಇಚ್ಚಾದಿಕೇ ಚ ಗಾಥಾದ್ವಯೇ ಛಟ್ಠಿಯಾ, ಸತ್ತಮಿಯಾ ಚ ಅಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ನಾತ್ಥರೀತಿಯಾ ಭಙ್ಗೋ, ಚಕಾರಸ್ಸೇಕಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ನ ಸದ್ದರೀತಿಯಾ ¶ ಭಙ್ಗೋ. ಬಹೂನಮತ್ಥಾನಞ್ಹಿ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥಂ ವಾಕ್ಯೇ ಏಕೋ ವಾ ಚಕಾರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಪಟಿಪದಂ ವಾ.

೧೦೮. ‘‘ಸುಜನೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸುಜನಞ್ಞಾನಂ ಸಜ್ಜನೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದುಜ್ಜನಾನಞ್ಚ ಇತ್ಥೀನಞ್ಚ ವಿಸಸ್ಸ ಜೀವಿತಹರಣಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಙ್ಗಿನೋ ವಿಸಾಣವತೋ ಚ ರೋಗನದೀರಾಜಕುಲಸ್ಸ ಚ ವಿಸ್ಸಾಸೋ ಸಂಸಗ್ಗೋ ನ ಉಪಪಜ್ಜತೇ ಕಿಞ್ಚಿಕಾಲೇ ವಿರುಜ್ಝನತೋ ನ ಯುಜ್ಜತೇತಿ. ಏತ್ಥ ಆರದ್ಧಸ್ಸ ಛಟ್ಠುನ್ತಕ್ಕಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ಅತ್ಥರೀತಿಭಙ್ಗೋ ಚ, ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಏಕಸ್ಸೇವ ಚಕಾರಸ್ಸ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಸದ್ದರೀತಿಭಙ್ಗೋ ಚ ನತ್ಥಿ. ಚಸದ್ದಸ್ಸ ಅನೇಕತ್ಥಸಮುಚ್ಚಯತ್ತಾ ‘‘ಸುಜನಞ್ಞಾನಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ವಾ, ಇಹ ವುತ್ತನಿಯಾಮೇನ ಅವಸಾನೇ ವಾ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ ಯೋಜನಮರಹತಿ.

೧೦೯. ‘‘ಭೇಸಜ್ಜೇ’’ಚ್ಚಾದಿಗಾಥಾಯಮ್ಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ಸತ್ತಮೀಮತ್ತಮೇವ ವಿಸೇಸೋ. ವಿಹಿತೇ ಪಥ್ಯೇ ಭೇಸಜ್ಜೇ ಓಸಧೇ ಚ ಸುದ್ಧಬುದ್ಧಾದಿರತನತ್ತಯೇ ಚ ಸಜ್ಜನೇ ಸಾಧುಜನೇ ಚ ಅಪಿ ಪುನಪಿ ಸಗುಣೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣೇ ಚ ಪಸಾದಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಪಸಾದಂ ನಿಚ್ಚಂ ಸತತಂ ಆಚರೇ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಕರೇಯ್ಯ ಸೇವೇಯ್ಯಾತಿ.

ಸಸಂಸಯಸ್ಸ ಯಥಾ –

೧೧೦.

ಮುನಿನ್ದಚನ್ದಿಮಾಲೋಕ-

ರಸಲೋಲವಿಲೋಚನೋ;

ಜನೋ’ವಕ್ಕನ್ತಪನ್ಥೋ’ವ,

ರಂಸಿದಸ್ಸನಪೀಣಿತೋ.

೧೧೦. ‘‘ಮುನಿನ್ದೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ರಂಸಿಸದ್ದೋ ಸಸಂಸಯಂ ಪರಿಹರತಿ.

೧೧೦. ಸಸಂಸಯಪರಿಹಾರಲಕ್ಖಿಯಭೂತಾ ‘‘ಮುನಿನ್ದಿ’’ಚ್ಚಾದಿಗಾಥಾ ಅನನ್ತರಪರಿಚ್ಛೇದೇ ವುತ್ತತ್ಥಾವ. ರಂಸಿಸದ್ದೋಯೇವ ಹಿ ವಿಸೇಸೋ, ಏತ್ಥ ರಂಸಿಸದ್ದೇನ ಸುಣನ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸಂಸಯೇನ ಸಸಂಸಯಭೂತಂ ಬನ್ಧದೋಸಮೋಹತೀತಿ.

೧೧೧.

ಸಂಸಯಾಯೇವ ¶ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ಯದಿ ಕೀಳಾದಿಹೇತುನಾ;

ಪಯುಜ್ಜತೇ ನ ದೋಸೋ’ವ, ಸಸಂಸಯಸಮಪ್ಪಿತೋ.

೧೧೧. ‘‘ಸಂಸಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕೀಳಾದೀತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಆಕಿಣ್ಣಸಮ್ಮನ್ತನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಕೀಳಾದಿಹೇತುನಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಂಸಯಾಯೇವ ಯದಿ ಪಯುಜ್ಜತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೧೧೧. ‘‘ಸಂಸಯಾಯೇವೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕೀಳಾದಿಹೇತುನಾ ಕೀಳಾಸಮ್ಬಾಧಸಮ್ಮನ್ತನಾದಿಕಾರಣೇನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಂಸಯುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪದಂ ಸಂಸಯಾಯ ಏವ ಸೋತೂನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸಂಸಯತ್ಥಮೇವ ಯದಿ ಪಯುಜ್ಜತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಬನ್ಧನೇ ವತ್ತಾರೇಹಿ ಪಯುಜ್ಜತೇ ಚೇ, ಸಸಂಸಯಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಸಂಸಯದೋಸಸಹಿತೋ ಬನ್ಧೋ ನ ದೋಸೋವ ಅದುಟ್ಠೋವಾತಿ. ಸಸಂಸಯೇನ ಸಮಪ್ಪಿತೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಯಥಾ –

೧೧೨.

ಯಾತೇ ದುತಿಯಂನಿಲಯಂ, ಗುರುಮ್ಹಿ ಸಕಗೇಹತೋ;

ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾಮ ನಿಯತಂ, ಸುಖ’ಮಜ್ಝಯನಾದಿನಾ.

೧೧೨. ‘‘ಯಾತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಗುರುಮ್ಹಿ ಅಜ್ಝಾಪಕೇ ಸಕಗೇಹತೋ ಅತ್ತನೋ ಮೂಲನಿಲಯತೋ ದುತಿಯಂ ನಿಲಯಂ ದುತಿಯಂ ಘರಂ ಯಾತೇ ಸತಿ ನಿಯತಮೇಕನ್ತಮಜ್ಝಯನಾದಿನಾ ಸುಖಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಅಯಮನಿಚ್ಛಿತತ್ಥೋ. ಗುರುಮ್ಹಿ ಸುರಾಚರಿಯೇ [ಸುರಚ್ಚಾಚರಿಯೇ (ಕ.)] ಸಕಗೇಹತೋ ಅತ್ತನೋ ಜಾತರಾಸಿತೋ ದುತಿಯಂ ನಿಲಯಂ ದುತಿಯಂ ರಾಸಿಂ ಯಾತೇ ಸತಿ ನಿಯತಮಜ್ಝಯನಾದಿನಾ ಸುಖಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥೋ.

೧೧೨. ‘‘ಯಾತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಗುರುಮ್ಹಿ ಆಚರಿಯೇ ಸಕಗೇಹತೋ ಅತ್ತನೋ ವಾಸಾಗಾರತೋ ದುತಿಯಂ ನಿಲಯಂ ದುತಿಯಂ ಘರಂಯಾತೇ ಸತಿ, ಅಯಮನಿಚ್ಛಿತತ್ಥೋ. ಗುರುಮ್ಹಿ ಸುರಾಚರಿಯೇ ಸಕಗೇಹತೋ ಅತ್ತನೋ ಜಾತರಾಸಿತೋ ದುತಿಯಂ ನಿಲಯಂ ದುತಿಯಂ ¶ ರಾಸಿಂ ಯಾತೇ ಗತೇ ಸತಿ ಅನುಕೂಲತ್ತಾ ನಿಯತಮೇಕನ್ತೇನ ಅಜ್ಝಯನಾದಿನಾ ಉಗ್ಗಹಣಾದಿನಾ ಸುಖಂ ಮಾನಸಿಕಸುಖಂ, ನೋ ಚೇ ಸುಖಕಾರಣಂ ಗನ್ಥಪರಿಸಮತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾಮಾತಿ. ಉಭಯಪಕ್ಖಸ್ಸಾಪಿ ಅಪರತ್ಥೇ ಅತ್ಥೋ ಸಾಧಾರಣೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝಯನಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಪಯುತ್ತಗುರುಸದ್ದಸ್ಸ ಆಚರಿಯತ್ಥವಾಚಕತ್ತೇಪಿ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಗೋಪನತ್ಥಂ ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಅದುಟ್ಠೋತಿ.

೧೧೩.

ಸುಭಗಾ ಭಗಿನೀ ಸಾ’ಯಂ, ಏತಸ್ಸಿ’ಚ್ಚೇವಮಾದಿಕಂ;

ನ ‘‘ಗಾಮ್ಮ’’ಮಿತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ಕವೀಹಿ ಸಕಲೇಹಿಪಿ.

೧೧೩. ‘‘ಸುಭಗಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿಕಂ ಭಗಿನೀಇಚ್ಚೇವಮಾದಿಕಂ.

೧೧೩. ‘‘ಸುಭಗೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಏತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಾ ಅಯಂ ಭಗಿನೀ ಸುಭಗಾ ಸುನ್ದರಾತಿ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿಕಂ ಸಕಲೇಹಿ ಕವೀಹಿ ಅಪಿ ನ ಗಾಮ್ಮಮಿತಿ ಗಾಮ್ಮದೋಸೇನ ನ ದುಟ್ಠಮಿತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಸುಭಂ ಸುನ್ದರಭಾವಂ ಗತಾತಿ ‘‘ಸುಭಗಾ’’ತಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹುಬ್ಬೀಹಿಸಮಾಸೇ ಕತೇ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಅಸಬ್ಭಭಾವೇಪಿ ಕವೀನಂ ಚಿತ್ತಖೇದಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇತಿ ಏವಂ ಅಯಂ ಪಕಾರೋ ಆದಿ ಅಸ್ಸ ಈದಿಸಸ್ಸ ವಾಕ್ಯಸ್ಸಾತಿ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೧೪.

ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕಾರವಿಗಮೇ, ಸೋಭನಾಲಙ್ಕತಿಕ್ಕಮೋ;

ಅಲಙ್ಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದೇ, ಆವಿಭಾವಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ.

೧೧೪. ‘‘ದುಟ್ಠ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ದೋಸದೂಸಿತಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ವಿಗಮೇ ಅಪಗಮೇ ಸತಿ.

೧೧೪. ‘‘ದುಟ್ಠಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕಾರವಿಗಮೇ ದೋಸದುಟ್ಠಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ಅಪಗಮೇ ಸತಿ ಸೋಭನಾಲಙ್ಕತಿಕ್ಕಮೋ ಪಸತ್ಥಾನಮಲಙ್ಕಾರಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ ಅಲಙ್ಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಅಲಙ್ಕಾರಪಕಾಸಕತ್ತಾ ತನ್ನಾಮಕೇ ಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಆವಿಭಾವಂ ಪಕಾಸತ್ತಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀತಿ. ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಅಲಙ್ಕಾರಪಕಾಸಕತ್ತಾ ತದತ್ಥೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಚ ಸೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಚೇತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೧೫.

ದೋಸೇ ¶ ಪರೀಹರಿತುಮೇಸ ವರೋ’ಪದೇಸೋ,

ಸತ್ಥನ್ತರಾನುಸರಣೇನ ಕತೋ ಮಯೇವಂ;

ವಿಞ್ಞಾಯಿ’ಮಂ ಗುರುವರಾನ’ಧಿಕಪ್ಪಸಾದಾ,

ದೋಸೇ ಪರಂ ಪರಿಹರೇಯ್ಯ ಯಸೋಭಿಲಾಸೀ.

ಇತಿ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಮಹಾಸಾಮಿಪಾದವಿರಚಿತೇ

ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇ

ದೋಸಪರಿಹಾರಾವಬೋಧೋ ನಾಮ

ದುತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೧೫. ‘‘ದೋಸೇ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ದೋಸೇ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಪದದೋಸಾದಿಕೇ ಪರಿಹರಿತುಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತುಂ ಏಸೋ ವರೋ ಉತ್ತಮೋ ಉಪದೇಸೋ ಸತ್ಥನ್ತರಾನಂ ಬಹೂನಂ ಅನುಸರಣೇನ ಅನುಗಮೇನ [ಅನುಪಗಮೇನ (ಕ.)] ಮಯಾ ಏವಂ ಕತೋ ನಿಪ್ಫಾದಿತೋ, ಇಮಂ ಉಪದೇಸಂ ಗುರುವರಾನಂ ಅಧಿಕಪ್ಪಸಾದಾ ಮಹತಾ ಪಸಾದೇನ ನ ಅಪ್ಪಕೇನ, ತಥಾವಿಧೇನ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಮಹತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಪಸಿಜ್ಝನತೋ, ವಿಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ ಆದರತೋ ಕರೇಯ್ಯ ದೋಸೇ ಯಥಾವುತ್ತೇ ದೋಸೇ ಯಸೋ ಪರಿಸುದ್ಧಬನ್ಧನಂ ಕ್ರಿಯಾಲಕ್ಖಣತೋ ಏಕನ್ತೇನ ಕಿತ್ತಿಹೇತುತ್ತಾ, ತಂಸಬ್ಭಾವಾ ಕಿತ್ತಿ ವಾ, ತಂ ಅಭಿಲಸತಿ ಸೀಲೇನೇತಿ ಯಸೋಭಿಲಾಸೀ ಪರಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪರಿಹರೇಯ್ಯ ದೂರತೋ ಕರೇಯ್ಯ.

ಇತಿ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇ ಮಹಾಸಾಮಿನಾಮಿಕಾಯಂ ಟೀಕಾಯಂ

ದೋಸಪರಿಹಾರಾವಬೋಧಪರಿಚ್ಛೇದೋ ದುತಿಯೋ.

೧೧೫. ‘‘ದೋಸೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ದೋಸೇ ಯಥಾವುತ್ತಪದದೋಸಾದಿಕೇ ಪರಿಹರಿತುಮಪನೇತುಂ ವರೋ ಉತ್ತಮೋ ಏಸೋ ಉಪದೇಸೋ ಸತ್ಥನ್ತರಾನುಸರಣೇನ ಬಹೂನಂ ಬಾಹಿರಸತ್ಥಾನಂ ಅನುಸ್ಸತಿಯಾ ಮಯಾ ಏವಂ ಅನನ್ತರುದ್ದಿಟ್ಠಕ್ಕಮೇನ ಕತೋ ವಿರಚಿತೋ, ಇಮಂ ಉಪದೇಸಂ ಗುರುವರಾನಂ ಅಧಿಕಪ್ಪಸಾದಾ ಅಧಿಕಪ್ಪಸಾದೇನ ವಿಞ್ಞಾಯ ಸಭಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಯಸೋಭಿಲಾಸೀ ಯಸಪಟಿಲಾಭಕಾರಣತ್ತಾ ¶ ಕಾರಣೇ ಕಾರಿಯೋಪಚಾರೇನ ದೋಸಾಪಗಮೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಬನ್ಧನಂ ವಾ ತಾದಿಸಬನ್ಧನಹೇತು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಕಿತ್ತಿಂ ವಾ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಞವಾ ದೋಸೇ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸೇ ಪರಂ ಅತಿಸಯೇನ ಪರಿಹರೇಯ್ಯ ದೂರತೋ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ. ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬದ್ಧೇನ ದೋಸಪರಿಹಾರಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಪಸತ್ಥಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅಪರದ್ಧೇನ ಸಿಸ್ಸಜನಾನುಸಾಸನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಪುಬ್ಬದ್ಧೇನ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಅಪರದ್ಧೇನ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ತಥಾ ಪುಬ್ಬದ್ಧೇನ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಪರದ್ಧೇನ ಪರಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ. ಏವಮನೇಕಾಕಾರದೀಪಿಕಾಯ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ನಿಗಮೇತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ಥಾ ಸತ್ಥನ್ತರಾ, ಅನ್ತರಸದ್ದೋ ಹಿ ಅಞ್ಞಸದ್ದಪರಿಯಾಯೋ. ಯಥಾ ‘‘ಗಾಮನ್ತರಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಯಸಂ ಅಭಿಲಸತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ವಾಕ್ಯಂ.

ಇತಿ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರನಿಸ್ಸಯೇ

ದುತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೩. ಗುಣಾವಬೋಧಪರಿಚ್ಛೇದ

ಅನುಸನ್ಧಿವಣ್ಣನಾ

೧೧೬.

ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಗುಣಾ ಯಸ್ಮಾ,

ದೋಸಾನೇ’ವ’ಮತಿಕ್ಕಮೇ;

ದಸ್ಸೇಸ್ಸಂ ತೇ ತತೋ ದಾನಿ,

ಸದ್ದೇ ಸಮ್ಭೂಸಯನ್ತಿ ಯೇ.

೧೧೬. ಏವಂ ದೋಸಪರಿಹಾರೋಪದೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದೋಸಪರಿಹಾರಾ ಸಮುಪಗತಗುಣಂ ಉಪದಸ್ಸಿತುಮಧಿಕಾರಂ ವಿರಚಯನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಭವನ್ತಿ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ದೋಸಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಪದದೋಸಾದೀನಂ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಅತಿಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಗುಣಾ ಧಮ್ಮಾ ¶ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಭಾವಾ ಪಸಾದಾದಯೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ‘‘ಪಸಾದೋ ಕಿಲಿಟ್ಠಾದೀನಂ ವಜ್ಜನಾ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತ್ಯಾದಿನಾ ಯಥಾಯೋಗಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ತತೋ ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಯೇ ಗುಣಾ ಸದ್ದೇ ಸಮ್ಭೂಸಯನ್ತಿ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತೇ ಗುಣೇ ಇದಾನಿ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಂ ಉಪದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ.

೧೧೬. ಏವಂ ದೋಸಪರಿಹಾರಪವೇಸೋಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಾನಂ ಪರಿಹಾರೇನ ‘‘ಬನ್ಧನಿಸ್ಸಿತಗುಣಾ ಏತೇ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಪರಿಚ್ಛೇದಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಘಟೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಭವನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿಗಾಥಮಾಹ. ದೋಸಾನಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಪದದೋಸಾದೀನಂ ಏವಂ ಅನನ್ತರಪರಿಚ್ಛೇದೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕ್ಕಮೇನ ಅತಿಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಗುಣಾ ಪಸಾದಾದಿಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತಾ ಪಸಾದಾದಯೋ ಸದ್ದಧಮ್ಮಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತತೋ ಯೇ ಸದ್ದಧಮ್ಮಾ ಸದ್ದೇ ಸಮ್ಭೂಸಯನ್ತಿ ಸಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇ ಸದ್ದಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಂ ಪಕಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಏತ್ಥ ಕಿಲಿಟ್ಠದೋಸಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣದೋಸಪರಿಹಾರೇಹಿ ಪಸಾದಾಲಙ್ಕಾರೋ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಸೇಸಾಪಿ ಯಥಾಲಾಭತೋ ಞಾತಬ್ಬಾ.

ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೧೭.

ಪಸಾದೋ’ಜೋ ಮಧುರತಾ,

ಸಮತಾ ಸುಖುಮಾಲತಾ;

ಸಿಲೇಸೋ’ದಾರತಾ ಕನ್ತಿ,

ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿಸಮಾಧಯೋ.

೧೧೭. ಇದಾನಿ ತೇ ವಿಭಜತಿ ‘‘ಪಸಾದೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಪಸತ್ಥಿ ಪಸಾದೋ ಪಕಾಸತ್ಥತಾ, ಓಜೋ ಸಮಾಸವುತ್ತಿಬಾಹುಲ್ಲಂ ಅತ್ಥಪಾರಿಣತ್ಯಞ್ಚ, ಮಧುರತಾ ಸದ್ದಾನಂ ರಸವನ್ತತಾ, ಸಮತಾ ಪಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಚತುನ್ನಂ ಪಾದಾನಮೇಕಜಾತಿಯಸಮ್ಬನ್ಧತಾ, ಗಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖಾಯ ತು ಪದಾನಂ, ಸುಖುಮಾಲತಾ ಅಫರುಸಕ್ಖರಬಾಹುಲ್ಲಂ, ಸಿಲೇಸನಂ ಸಿಲೇಸೋ ಬನ್ಧಗಾರವಂ, ಉದಾರತಾ ಉಕ್ಕಂಸತಾ ಕೇನಚಿ ಅತ್ಥೇನ ಸನಾಥತಾ ವಿಸಿಟ್ಠವಿಸೇಸನಯುತ್ತತಾ ಚ, ಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಮನೋಹರತಾ, ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿ ಸಿದ್ಧೇನ ¶ ಞಾಯೇನ ವಾ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ಸಮಾಧಿ ಲೋಕಪ್ಪತೀತ್ಯನುಸಾರಿಅಮುಖ್ಯತ್ಥತಾ, ತೇಸು ಓಜಉದಾರತಾ ಸದ್ದತ್ಥಗುಣಾ, ಸಮಾಧಿ ಅತ್ಥಗುಣೋ, ಅತ್ಥಾನುಗಾಮಿತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಸದ್ದಾನಂ, ಅಞ್ಞೇ ತು ಸದ್ದಗುಣಾವ.

೧೧೭. ಇದಾನಿ ‘‘ಪಸಾದೋಜೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ತೇ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರೇ ಕಮೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಉದ್ದಿಸತಿ. ಪಸಾದೋ ಪಸನ್ನಫಳಿಕಾವಲಿ ಅತ್ತನಿ ಆವುನಿತರತ್ತಕಮ್ಬಲಸುತ್ತಮಿವ ಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಸಾದನಸಙ್ಖಾತೋ ಪಸಾದಾಲಙ್ಕಾರೋ ಚ, ಓಜೋ ಸಮಾಸವುತ್ತಿಬಾಹುಲ್ಯಅತ್ಥಪಾರಿಣತ್ಯಸಙ್ಖತೋ ಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಗುಣೋ ಚ, ಮಧುರತಾ ಸದ್ದಾನಂ ರಸವನ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಕಣ್ಣಮಧುರತಾ ಚ, ಸಮತಾ ಪಜ್ಜೇ ಪಾದಸ್ಸ ಸುತಿತೋ ಸದಿಸತಾ ಚ, ಗಜ್ಜೇ ಪದಾನಂ ತಥೇವ ಸದಿಸತಾತಿ ಏವಂ ಪಾದಾನಂ ಪದಾನಞ್ಚ ತುಲ್ಯಗುಣತಾ ಚ, ಸುಖುಮಾಲತಾ ವಣ್ಣಾನಂ ಅತಿಫರುಸಅತಿಸಿಥಿಲಭಾವಂ ವಿನಾ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಮುದುಗುಣೋ ಚ, ಸಿಲೇಸೋ ಠಾನಕರಣಾದಿಸಮ್ಭೂತಸಭಾಗವಣ್ಣಸುತೀಹಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಗುರುಗುಣೋ ಚ, ಉದಾರತಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠೇನ ಕೇನಚಿ ಅತ್ಥೇನ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಸಜ್ಜಿತಭಾವೋ ಚ, ವಿಸಿಟ್ಠವಿಸೇಸನಪದೇನ ಯುತ್ತತಾ ಚ, ಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಿಯಗುಣತಾ ಚ, ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧೇನ ವಾ ನ್ಯಾಯೇನ ವಾ ಸುಪಾಕಟಭಾವೋ ಚ, ಸಮಾಧಯೋ ಲೋಕಪ್ಪತೀತಿಅನತಿಕ್ಕನ್ತಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾರೋಪನೇನ ಅಮುಖ್ಯತ್ಥತಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಸದ್ದತ್ಥಗುಣಾ ದಸ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಸಮಾಧಯೋ’’ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಬಹುತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ, ಇಮೇಸು ದಸಸು ಓಜೋದಾರತಾತಿ ದ್ವೇ ಸದ್ದತ್ಥಗುಣಾ, ಸಮಾಧಿ ಅತ್ಥಗುಣೋ ಪರಿಯಾಯೇನ ತದತ್ಥಜೋತಕಸದ್ದಗುಣೋಪಿ, ಸೇಸಾ ಸತ್ತ ಸದ್ದಗುಣಾ ಏವ, ಏತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ ಬನ್ಧಮನೇನಾತಿ ವಾಕ್ಯೇನ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ನಾಮ.

ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಪಯೋಜನವಣ್ಣನಾ

೧೧೮.

ಗುಣೇಹೇ’ತೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಬನ್ಧೋ ಕವಿಮನೋಹರೋ;

ಸಮ್ಪಾದಯತಿ ಕತ್ತೂನಂ, ಕಿತ್ತಿಮಚ್ಚನ್ತನಿಮ್ಮಲಂ.

೧೧೮. ‘‘ಗುಣೇಹಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಏತೇಹಿಯೇವ ವುತ್ತೇಹಿ ದಸಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಬ್ಭಾವೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಯುತ್ತೋ ಸಮಿದ್ಧೋ ವಾ ಕವೀನಂ ಮನೋ ಹರತಿ ಸವಸೇ ವತ್ತೇತೀತಿ ಕವಿಮನೋಹರೋ ಕವಿಹದಯಹಿಲಾದಕಾರೀ ಬನ್ಧೋ ಕತ್ತೂನಂ ಬನ್ಧನ್ತಾನಂ ಕವೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಮ್ಮಲಂ ಅತಿಸಯಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಗುಣಲೇಸೇನಾಪ’ನಾಲಿಮ್ಪತ್ತಾ ಕಿತ್ತಿಂ ಗುಣಘೋಸಂ ಸಮ್ಪಾದಯತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ.

೧೧೮. ‘‘ಗುಣೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಏತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತದಸವಿಧಸದ್ದಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಮಿದ್ಧೋ ವಾ ಬನ್ಧೋ ಪಜ್ಜಾದಿಬನ್ಧೋ ಕವಿಮನೋಹರೋ ಅತ್ತನೋ ನಿರವಜ್ಜತ್ತಾ ಕವೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಪೀಣೇನ್ತೋ ಕತ್ತೂನಂ ರಚಯನ್ತಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಮ್ಮಲಂ ಅಪ್ಪಕದೋಸೇನಾಪಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತ್ತಾ ಅತಿಪರಿಸುದ್ಧಂ ಕಿತ್ತಿಂ ಬನ್ಧನವಿಸಯಭೂತಯಸೋರಾಸಿಂ ಸಮ್ಪಾದಯತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ. ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತದಸವಿಧಗುಣಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸಉಸ್ಸಾಹಂ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಮನೋ ಹರತೀತಿ ಮನೋಹರೋ, ಕವೀನಂ ಮನೋಹರೋ ಕವಿಮನೋಹರೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೧೯.

ಅದೂರಾಹಿತಸಮ್ಬನ್ಧ-ಸುಭಗಾ ಯಾ ಪದಾವಲಿ;

ಸುಪಸಿದ್ಧಾಭಿಧೇಯ್ಯಾ’ಯಂ, ಪಸಾದಂ ಜನಯೇ ಯಥಾ.

೧೧೯. ಇದಾನಿ ಯಥೋದ್ದೇಸಾನಮೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸಂ ಸೋದಾಹರಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅದೂರ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಅದೂರೇ ಆಸನ್ನೇ ಅದೂರೇನ ವಾ ಅದೂರಾಹಿತಕ್ರಿಯಾಕತ್ತುಕಮ್ಮಾದಿಪದವಸೇನ ಆಹಿತೋ ಠಪಿತೋ ಕತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅನ್ವಯೋ, ತೇನ ಸುಭಗಾ ಮನೋಹರಾ ಸುಪಸಿದ್ಧೋ ಸುಪ್ಪಕಾಸೋ ಸುಗಮ್ಮೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾ ಸಾತಿ ತಥಾ, ನ ತು ಭಾವತ್ಥೋ ತಸ್ಸ ಸಭಾವಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಕವೀನ’ಧಿಪ್ಪಾಯ’ಮಸದ್ದಗೋಚರಂ,

¶ ಪದೇ ಫುರನ್ತಂ ಮುದುಕಮ್ಹಿ ಕೇವಲಂ;

ವಿಸನ್ತಿ ಭಾವಾವಗಮಾ ಕತಸ್ಸಮಾ,

ಪಕಾಸಯನ್ತ್ಯಾ’ಕತಿಯೋ ತು ತಾದಿಸಾ’’ತಿ.

ತಾದಿಸಾ ಯಾ ಪದಾವಲಿ ಪದಪನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಸಾದಂ ತನ್ನಾಮಕಂ ಗುಣಂ ಜನಯೇ ಉಪ್ಪಾದಯತಿ. ಯಥಾತಿ ತಮುದಾಹರತಿ.

೧೧೯. ಇದಾನಿ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಏತೇಸಂ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸಂ ಸೋದಾಹರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅದೂರಾಹಿತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅದೂರೇ ಆಸನ್ನಪದೇಸೇ ತದುಪಚಾರೇನ ಆಸನ್ನೇ ವಾ ಆಹಿತೋ ಕ್ರಿಯಾಯ, ಲದ್ಧಕ್ರಿಯಾಯೋಗಕತ್ತುಕಮ್ಮಾದಿಪದಾನಂ ವಸೇನ ಚ ಕತೋ, ನೋ ಚೇ ವಿನ್ಯಾಸವಸೇನ ಠಪಿತೋ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಪತೀತಿಕ್ಕಮೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಲಕ್ಖಣಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಯೋಗೋ ತೇನ ಸುಭಗಾ ಮನೋಹರಾ, ಸುಪಸಿದ್ಧೋ ಪಸಿದ್ಧತ್ಥವಿಸಯೇ ಸದ್ದಪಯೋಗತೋ ಅತಿಪಾಕಟೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಸದ್ದತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ಅಯಂ ಪದಾವಲಿ ಪದಪನ್ತಿ ಪಸಾದಂ ಪಸಾದನಾಮಕಂ ಗುಣಂ ಜನಯೇ ಉಪ್ಪಾದಯತಿ. ಯಥಾತಿ ಲಕ್ಖಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅದೂರೇ ಆಹಿತೋತಿ ವಾ, ಉಪಚರಿತತ್ತಾ ಅದೂರೋ ಚ ಸೋ ಆಹಿತೋ ಚಾತಿ ವಾ, ಸೋ ಚ ಸೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚೇತಿ ಚ, ತೇನ ಸುಭಗಾತಿ ಚ, ಸು ಅತಿಸಯೇನ ಪಸಿದ್ಧೋತಿ ಚ, ಸೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ಏತ್ಥ ಸುಪಸಿದ್ಧೋ ನಾಮ ಸದ್ದತ್ಥೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥೋ ಪನ ಪಕತಿಗಮ್ಭೀರೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಕವೀನ’ಧಿಪ್ಪಾಯ’ಮಸದ್ದಗೋಚರಂ,

ಪದೇ ಫುರನ್ತಂ ಮುದುಕಮ್ಹಿ ಕೇವಲಂ;

ವಿಸನ್ತಿ ಭಾವಾವಗಮಾ ಕತಸ್ಸಮಾ,

ಪಕಾಸಯನ್ತ್ಯಾ’ಕತಿಯೋ ತು ತಾದಿಸಾ’’ತಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಸದ್ದಗೋಚರಂ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಿಸಯಂ ಹುತ್ವಾ ಮುದುಕಮ್ಹಿ ಪದೇ ಕೇವಲಂ ವಿಸುಂ ಫುರನ್ತಂ ಚಾಪೇನ್ತಂ ಕವೀನಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಕವೀನಮಜ್ಝಾಸಯಂ ¶ ಕತಸ್ಸಮಾ ಸದ್ದತ್ಥವಿಸಯೇ ಕತಪರಿಚಯಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಭಾವಾವಗಮಾ ಪದತ್ಥಾವಬೋಧೇನ ವಿಸನ್ತಿ ಪವಿಸನ್ತಿ, ತಾದಿಸಾ ಆಕತಿಯೋ ತು ಸದ್ದಸದ್ದತ್ಥಾನಂ ಆಕಾರಾ ಪಕಾಸಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥಂ ಜೋತೇನ್ತೀತಿ.

೧೨೦.

ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಾ ವದನಂ, ಮುನಿನೋ’ಧರರಂಸಿಯೋ;

ಸೋಭನ್ತೇ’ರುಣರಂಸೀ’ವ, ಸಮ್ಪತನ್ತಾ’ಮ್ಬುಜೋದರೇ.

೧೨೦. ‘‘ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವದನಂ ಸಭಾವಮಧುರಪಕತಿಮುಖಂ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಾ ಸಜ್ಜನ್ತಾ ಸೋಭಯಮಾನಾ ಅಧರಾನಂ ರಂಸಿಯೋ ಸುಪಕ್ಕಬಿಮ್ಬಫಲೋಪಮಓಟ್ಠಯುಗಳವಿನಿಸ್ಸಟಬಹುತರಕನ್ತಿಚ್ಛಿತಾಭಾ ಮುನಿನೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಸುತತ್ತಾ. ಅಮ್ಬುಜೋದರೇ ತಾ ಕಾಲೋಪನತಪುಪ್ಫಕಾಸರಮಣೀಯೇ ಪದುಮಬ್ಭನ್ತರೇ ಸಮ್ಪತನ್ತಾ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಅರುಣರಂಸೀವ ಬಾಲಸೂರಿಯರಂಸಿಯೋ ವಿಯ ಸೋಭನ್ತೇ ವಿರಾಜನ್ತಿ.

೧೨೦. ‘‘ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿನೋ ವದನಂ ಪಕತಿಸುನ್ದರಮುಖಂ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಾ ಸಜ್ಜನ್ತಾ ಅಧರರಂಸಿಯೋ ತಸ್ಸೇವ ಮುನಿನೋ ಓಟ್ಠದ್ವಯತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಕನ್ತಿಸಮೂಹಾ ಅಮ್ಬುಜೋದರೇ ವಿಕಸನಾನುರೂಪಕಾಲಾಭಿಮುಖೇ ಪದುಮಗಬ್ಭೇ ಉಪಡ್ಢವಿಕಸಿತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಪತನ್ತಾ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಅರುಣರಂಸೀ ಇವ ಬಾಲಸೂರಿಯರಂಸೀವ ಸೋಭನ್ತೇ ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಅದೂರಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಪಸಿದ್ಧತ್ಥಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಸಾದಗುಣೋ ಪಾಕಟೋ. ಅಧರರಂಸೀನಂ ಮುನಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸುತಾನುಮಿತಸಮ್ಬನ್ಧೇಸು ಸುತಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಬಲವತ್ತಾ [ಸುತಾನುಮಿತೇಸು ಸುತಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಬಲವಾ (ಪರಿಭಾಸೇನ್ದುಸೇರೇ ೧೧೨)], ಕಾಕಕ್ಖಿಗೋಳಕನಯೇನ ವಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ. ಅಧರೇ ರಂಸೀತಿ ಚ, ಅಮ್ಬುಜಸ್ಸ ಉದರನ್ತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೨೧.

ಓಜೋ ಸಮಾಸಬಾಹುಲ್ಯ-

ಮೇಸೋ ಗಜ್ಜಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ;

ಪಜ್ಜೇಪ್ಯ’ನಾಕುಲೋ ಸೋ’ಯಂ,

ಕನ್ತೋ ಕಾಮೀಯತೇ ಯಥಾ.

೧೨೧. ‘‘ಓಜೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಸಮಾಸಸ್ಸ ಏಕತ್ಥವುತ್ತಿಯಾ ಬಾಹುಲ್ಯಂ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವೋ ಇತ್ಯನುವದಿತ್ವಾ ಪುನ ಓಜೋ ವಿಧೀಯತೇ, ಏಸೋ ಓಜೋ ಸಮಾಸಬಾಹುಲ್ಲಲಕ್ಖಣೋ ಗಜ್ಜಸ್ಸ ವುತ್ತಿರೂಪಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಹದಯಂ ಸಾರಂ ತಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಗಜ್ಜಸ್ಸ, ನ ಪಜ್ಜಸ್ಸ, ಸೋಯಂ ಓಜೋ ಅನಾಕುಲೋ ಅಗಹನೋ ಅತೋಯೇವ ಕನ್ತೋ ಹದಯಙ್ಗಮೋ, ಪಜ್ಜೇಪಿ ನ ಕೇವಲಂ ಗಜ್ಜೇ ಕಾಮೀಯತೇ ಪಯುಜ್ಜತೇ. ಯಥೇತ್ಯುದಾಹರತಿ.

೧೨೧. ಇದಾನಿ ಓಜಗುಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಓಜೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಓಜೋ ನಾಮ ಸಮಾಸಬಾಹುಲ್ಯಂ ಭಿನ್ನತ್ಥೇಸು ಪವತ್ತಸದ್ದಾನಂ ಏಕತ್ಥಪವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಮಾಸಸ್ಸ ಬಹುಲತಾ, ಏಸೋ ಓಜೋ ಗಜ್ಜಸ್ಸ ಗಜ್ಜಬನ್ಧಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಹದಯಂ, ಜೀವಿತಸೀಸೇನ ಹದಯಸಙ್ಖತಂ ಚಿತ್ತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೋ ಅಯಂ ಓಜೋ ಅನಾಕುಲೋ ನಿಬ್ಯಾಕುಲೋ ಕನ್ತೋ ತತೋಯೇವ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಿಯಭೂತೋ ಪಜ್ಜೇಪಿ ಪಜ್ಜಬನ್ಧೇಪಿ ಕಾಮೀಯತೇ ಕವೀಹಿ ಪಯುಜ್ಜತೇತಿ. ಬಹುಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ಬಾಹುಲ್ಯಂ, ಸಮಾಸಸ್ಸ ಬಾಹುಲ್ಯನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಗಜ್ಜಬನ್ಧಾಧಿಕಾರಸ್ಸಾಭಾವಾ ಪಜ್ಜವಿಸಯಸ್ಸ ಓಜಗುಣಸ್ಸ ಲಕ್ಖಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಥೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ.

೧೨೨.

ಮುನಿನ್ದಮನ್ದಸಞ್ಜಾತ-ಹಾಸಚನ್ದನಲಿಮ್ಪಿತಾ;

ಪಲ್ಲವಾ ಧವಲಾ ತಸ್ಸೇ-ವೇಕೋನಾ’ಧರಪಲ್ಲವೋ.

೧೨೨. ‘‘ಮುನಿನ್ದ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಮನ್ದಂ ಈಸಕಂ ಸಞ್ಜಾತೋ ಪವತ್ತೋ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಹಾಸಸ್ಸ [ಯಸಸ್ಸ (ಕ.)] ಹಾಸೋ ಹಸಿತಂ ಸೋವ ಚನ್ದನಮಿವ ಚನ್ದನಂ ಧವಲತ್ತರೂಪತ್ತಾ, ತೇನ ಲಿಮ್ಪಿತಾ ಉಪದೇಹಿತಾ ಪಲ್ಲವಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ಕಿಲಸಯಾನಿ ‘‘ಇದಮೇವೇ’’ತಿ ನಿಯಮಾಭಾವತೋ, ಧವಲಾ ಪಕತಿವಣ್ಣಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಸುಕ್ಕಾ ಅಹೇಸುಂ ಗಾಹಾಪಿತತ್ತಾ ಸಗುಣಸ್ಸ ತಾದಿಸವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭತೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ಮುನಿನ್ದಸ್ಸೇವ ಏಕೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸಾಭಾವಾ ಅಧರಪಲ್ಲವೋ ನ ಧವಲೋ ¶ ಧವಲೋ ನಾಹೋಸಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನದೇಸಿಯೋಪಿ ಬಹುಮನ್ತಬ್ಬೋ’ಯ’ಮಸ್ಸಾನುಭಾವೋತಿ.

‘‘ಪೇಮಾವಬನ್ಧಹದಯೇ ಸದಯೇ ಜಿನಸ್ಮಿಂ,

ತಸ್ಮಿಂ ನು ಕಿಂ ಕುಮತಯೋ ಭವಥ’ಪ್ಪಸನ್ನಾ;

ಕಿಂ ತೇನ ವೋ ನ ವಿಹಿತಂ ಹಿತ’ಮುಗ್ಗದುಗ್ಗ-

ಸಂಸಾರಸಾಗರಸಮುತ್ತರಣಾವಸಾನಂ’’.

ಇಚ್ಚಪರಮುದಾಹರಣಂ. ಏವಮೇತಾದಿಸೋ ಅನಾಕುಲೋ ಕನ್ತೋ ಓಜೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ. ನನು ಚ ಯ-ತಸದ್ದಾನಂ ನಿಚ್ಚೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ‘‘ತಸ್ಸೇವೇಕೋ ನಾಧರಪಲ್ಲವೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯಸದ್ದಾಭಾವೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಕಿನ್ತು ಪಕ್ಕನ್ತವಿಸಯೋ, ತಥಾ ಪಸಿದ್ಧವಿಸಯೋ, ಅನುಭೂತವಿಸಯೋ ಚ ತಸದ್ದೋ ಯಸದ್ದಂ ನಾಪೇಕ್ಖತೇ. ಯಥಾ –

‘‘ಸವಾಸನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸೋ, ಏಕೋ ಸಬ್ಬೇ ನಿಘಾತಿಯ;

ಅಹು ಸುಸುದ್ಧಸನ್ತಾನೋ, ಪೂಜಾನಞ್ಚ ಸದಾರಹೋ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತ್ಥ ಬುದ್ಧೋ ‘‘ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಮಾದಿತೋ’’ತಿ ಪಕ್ಕನ್ತೋ.

ಪಸಿದ್ಧವಿಸಯೋ ಯಥಾ –

‘‘ಅಗ್ಗಿಂ ಪಕ್ಖನ್ದ’ ಅಥ ವಾ, ‘ಪಬ್ಬತಗ್ಗಾ ಪತೇ’ತಿ ವಾ;

ಯದಿ ವಕ್ಖತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಞಾತಕಾರೀಹಿ ಸೋ ಜಿನೋ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಅನುಭೂತವಿಸಯೋ ಯಥಾ –

‘‘ಅತೀತಂ ನಾನುಸೋಚಾಮಿ, ನಪ್ಪಜಪ್ಪಾಮ’ನಾಗತಂ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಯಾಪೇಮಿ, ತೇನ ವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತಿ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಯಸದ್ದೋ ತುತ್ತರವಾಕ್ಯಟ್ಠೋ ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯೇ ತಸದ್ದಮೇವ ಗಮಯತಿ. ಯಥಾ –

‘‘ಬೋಧಿಂ ¶ ನಮಾಮಿ ನತಿಭಾಜನಮಚ್ಚುಳಾರಂ,

ಪುಞ್ಞಾಕರಂ ಭುವನಮಣ್ಡಲಸೋತ್ಥಿಭೂತಂ;

ಯೋ ಚಕ್ಖುಸೋತಸತಿಗೋಚರತಂ ಸಮೇತೋ,

ದೋಸಾರಿದಪ್ಪಮಥನೇ’ಕರಸೋ ಬುಧಾನಂ’’.

ಇಚ್ಚಾದಿ.

ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯೋಪಾತ್ತೋ ತು ಯಸದ್ದೋ ಉತ್ತರವಾಕ್ಯೇತಸದ್ದೋಪಾದಾನಂ ವಿನಾ ಸಾಕಙ್ಖೇ ವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಊನತ್ತಂ ಜನೇತಿ. ಏತ್ಥ ಪಕ್ಕನ್ತವಿಸಯೋ ತಸದ್ದೋ.

೧೨೨. ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಮನ್ದಂ ಈಸಕಂ ಸಞ್ಜಾತೋ ಪವತ್ತೋ ಹಾಸೋಯೇವ ಸಿತಂ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಮಿವ ತೇನ ಲಿಮ್ಪಿತಾ ಆಲೇಪಿತಾ ಪಲ್ಲವಾ ರುಕ್ಖಲತಾದೀನಂ ಪಕತಿರತ್ತಾನಿ ಕಿಸಲಯಾನಿ ಧವಲಾ ಸಗುಣಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಸೇತಾ ಅಹೇಸುಂ, ತಥಾಪಿ ತಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏಕೋ ಅತುಲೋ ಅಸಹಾಯೋ ವಾ ಅಧರಪಲ್ಲವೋ ದನ್ತಾವರಣಸಙ್ಖಾತಪಲ್ಲವೋ ನ ರಂಸಿಸಂಸಟ್ಠೋಪಿ ಸಮೀಪಟ್ಠೋಪಿ ಧವಲೋ ಸೇತೋ ನಾಹೋಸಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಅಗಹನಸಮಾಸಬಾಹುಲ್ಯಂ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಪೇಮಾವಬನ್ಧಹದಯೇ ಸದಯೇ ಜಿನಸ್ಮಿಂ,

ತಸ್ಮಿಂ ನು ಕಿಂ ಕುಮತಯೋ ಭವಥ’ಪ್ಪಸನ್ನಾ;

ಕಿಂ ತೇನ ವೋ ನ ವಿಹಿತಂ ಹಿತ’ಮುಗ್ಗದುಗ್ಗ-

ಸಂಸಾರಸಾಗರಸಮುತ್ತರಣಾವಸಾನ’’ನ್ತಿ.

ಅಪರಮುದಾಹರಣಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಕುಮತಯೋ ಹೇ ಅಞ್ಞಾಣಾ! ಪೇಮಾವಬನ್ಧಹದಯೇ ಸಬ್ಬೇಸು ತುಮ್ಹೇಸು ನಿಚ್ಚಂ ಪವತ್ತಿತದಳ್ಹಪೇಮಾನುಬನ್ಧಚಿತ್ತೇ ಸದಯೇ ತತೋಯೇವ ದಯಾಸಹಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಜಿನಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯಭೂತೇ ಕಿಂ ನು ಕಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ ಭವಥ, ತಥಾ ಹಿ ವೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ತೇನ ಜಿನೇನ ಉಗ್ಗೋ ದಾರುಣೋ ಚ, ದುಗ್ಗೋ ಗನ್ತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ಚ, ಸೋಯೇವ ಸಂಸಾರಸಾಗರೋ ತಸ್ಸ ಸಮುತ್ತರಣಂ ಪರಿಯನ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಅವಸಾನಂ ಯಸ್ಸ ತಂ ನ ವಿಹಿತಂ ಅಕತಂ ಹಿತಂ ವುದ್ಧಿ ನಾಮ ಕಿಂ ಹೋತಿ, ನ ¶ ಹೋತೇವ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಮಾಸಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಓಜೋ ಗುಣೋ ಕನ್ತೋ ಹೋತೀತಿ.

ನನು ಯ-ತಸದ್ದಾನಂ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಕಥಂ ‘‘ತಸ್ಸೇವೇಕೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ನು ಕಿಂ ಕುಮತಯೋ’’ತಿ ಚ ಇಚ್ಚಾದೀಸು ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಯಸದ್ದೋ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ಪಕ್ಕನ್ತತ್ಥವಿಸಯೋ, ಪಸಿದ್ಧತ್ಥವಿಸಯೋ, ಅನುಭೂತತ್ಥವಿಸಯೋ ವಾ ತಸದ್ದೋ ಯಸದ್ದಂ ನಾಪೇಕ್ಖತಿ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಸವಾಸನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸೋ, ಏಕೋ ಸಬ್ಬೇ ನಿಘಾತಿಯ;

ಅಹು ಸುಸುದ್ಧಸನ್ತಾನೋ, ಪೂಜಾನಞ್ಚ ಸದಾರಹೋ’’ತಿ.

ಏವಮಾದೀಸು ‘‘ಸೋ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತಸದ್ದೋ ‘‘ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಮಾದಿತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತೀತೇನ ಬುದ್ಧಸದ್ದೇನ ವಚನೀಯವಿಸಯೋ ಹೋತಿ.

‘‘ಅಗ್ಗಿಂ ಪಕ್ಖನ್ದ’ ಅಥವಾ, ‘ಪಬ್ಬತಗ್ಗಾ ಪತೇ’ತಿ ವಾ;

ಯದಿ ವಕ್ಖತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಞಾತಕಾರೀಹಿ ಸೋ ಜಿನೋ’’ತಿ.

ಏವಮಾದೀಸು ತಸದ್ದೋ ಞಾತಕಾರೀಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಸಿದ್ಧಬುದ್ಧಪದತ್ಥವಿಸಯೋ.

‘‘ಅತೀತಂ ನಾನುಸೋಚಾಮಿ, ನಪ್ಪಜಪ್ಪಾಮ’ನಾಗತಂ;

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಯಾಪೇಮಿ, ತೇನ ವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತೀ’’ತಿ.

ಏವಮಾದೀಸು ತಸದ್ದೋ ಅನನುಸೋಚನನಪ್ಪಜಪ್ಪನಯಾಪನಸಙ್ಖಾತವಿಜಾನನವಸೇನ ಅನುಭೂತತ್ಥವಿಸಯೋ, ತಸ್ಮಾ ತೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ತಸದ್ದೋ ಯಸದ್ದಂ ನಾಪೇಕ್ಖತೇ. ಏತ್ಥ ಪನ ಪಕ್ಕನ್ತವಿಸಯೋ ತಸದ್ದೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅಪಿಚ ಉತ್ತರವಾಕ್ಯೇ ಠಿತೋ ಯಸದ್ದೋ ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯೇ ತಸದ್ದೇ ಅಸತಿಪಿ ತಮೇವ ದೀಪೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ –

ಬೋಧಿಂ ನಮಾಮಿ ನತಿಭಾಜನಮಚ್ಚುಳಾರಂ,

ಪುಞ್ಞಾಕರಂ ಭುವನಮಣ್ಡಲಸೋತ್ಥಿಭೂತಂ;

ಯೋ ಚಕ್ಖುಸೋತಸತಿಗೋಚರತಂ ಸಮೇತೋ,

ದೋಸಾರಿದಪ್ಪಮಥನೇ’ಕರಸೋ ಬುಧಾನನ್ತಿ.

ಯೋ ¶ ಬುಧಾನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಸತೀನಂ ಗೋಚರತಂ ವಿಸಯಭಾವಂ ಸಮೇತೋ ಪತ್ತೋ, ತೇಸಂಯೇವ ದೋಸಾರೀನಂ ಕಿಲೇಸಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ದಪ್ಪಮಥನೇ ದಪ್ಪಮದ್ದನೇ ಏಕರಸೋ ಪಧಾನಕಿಚ್ಚೋ ಸಮಿದ್ಧಿವನ್ತೋ ವಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಬೋಧಿಂ ನಮಾಮೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯೇ ಪಯೋಜಿತೋ ಯಸದ್ದೋ ಉತ್ತರವಾಕ್ಯೇ ತಸದ್ದೋಪಾದಾನೇ ಅಸತಿ ಸಂಸಯಮುಪ್ಪಾದಯಮಾನೋ ವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಊನತ್ತಂ ಕರೋತಿ. ಉದಾಹರಣಂ ಪನ ಪಾಕಟಂ.

೧೨೩.

ಪದಾಭಿಧೇಯ್ಯವಿಸಯಂ,

ಸಮಾಸಬ್ಯಾಸಸಮ್ಭವಂ;

ಯಂ ಪಾರಿಣತ್ಯಂ ಹೋತಿ’ಹ,

ಸೋಪಿ ಓಜೋವ ತಂ ಯಥಾ.

೧೨೩. ‘‘ಪದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಪದಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಸೋ ವಿಸಯೋ ಯಸ್ಸ. ಯತ್ಥ ಪಚುರಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಸಂಖಿತ್ತಪದೇಹಿ ವುಚ್ಚತೇ, ಸೋ ಸಮಾಸೋ. ಯತ್ಥಪ್ಪಕೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಪಚುರಪದೇಹಿ ವುಚ್ಚತೇ, ಸೋ ಬ್ಯಾಸೋ. ತತೋ ಸಮಾಸಬ್ಯಾಸತೋ ಸಮ್ಭವೋ ಯಸ್ಸ. ತಂ ತಥಾವಿಧಂ ಯಂ ಪಾರಿಣತ್ಯಂ ಪರಿಣತಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುವದಿತ್ವಾ ಸೋಪಿ ಇಹ ಸಸತ್ಥೇ ಓಜೋವಾತಿ ವಿಧೀಯತೇ. ತಂ ಯಥೇತ್ಯುಭಯಮ್ಪಿ ಉದಾಹರತಿ.

೧೨೩. ‘‘ಪದೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಪದಾನಂ ಬಹೂನಂ ಅಪ್ಪಕಾನಂ ವಾ ಪದಾನಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯವಿಸಯಂ ವಿತ್ಥಾರಸಂಖಿತ್ತತ್ಥವಿಸಯವನ್ತಂ ಸಮಾಸಬ್ಯಾಸಸಮ್ಭವಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರದ್ವಯೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿವನ್ತಂ ವಾ ಯಂ ಪಾರಿಣತ್ಯಂ ಕತ್ತೂನಂ ಗನ್ಥವಿಸಯೇ ಪರಿಣತಿಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಯೋ ಸದ್ದಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಧಮ್ಮೋ ಹೋತಿ, ಸದ್ದಗುಣೋ ಅತ್ಥಗುಣೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ಇಹ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇ ಓಜೋ ನಾಮ ಸದ್ದಗುಣೋ ಅತ್ಥಗುಣೋ. ತಂ ಯಥಾತಿ ದ್ವೀಸು ಲಕ್ಖಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪದಾನಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ವಿಸಯೋ ಯಸ್ಸ ಪಾರಿಣತ್ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಸಮಾಸೋ ಚ ಬ್ಯಾಸೋ ಚಾತಿ ಚ, ತತೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಚ, ತತೋ ಸಮ್ಭವೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಪರಿಣತಸ್ಸ ¶ ಕತ್ತುನೋ ಗನ್ಥಸ್ಸ ಏವ ವಾ ಭಾವೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಕತ್ತು ಪಾರಿಣತ್ಯಪಕ್ಖೇ ತಪ್ಪಕಾಸಕಗನ್ಥಸ್ಸ ತದತ್ಥೇನ ಪಾರಿಣತ್ಯಂ ಸಿದ್ಧಂ.

೧೨೪.

ಜೋತಯಿತ್ವಾನ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ,

ಸನ್ತಾರೇತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ;

ಜಲಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಖನ್ಧೋ’ವ,

ನಿಬ್ಬುತೋ ಸೋ ಸಸಾವಕೋ.

೧೨೪. ‘‘ಜೋತಯಿತ್ವಾನೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಇಮಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಚುರಪದಾಭಿಹಿತೋ ಬುದ್ಧವಂಸೋ ಸಙ್ಖೇಪರೂಪೇನ ವುತ್ತೋ.

೧೨೪. ‘‘ಜೋತಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸೋ ತಥಾಗತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸಪರಿಯತ್ತಿಕಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಜೋತಯಿತ್ವಾನ ಞಾಣಾಲೋಕೇನ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ ಸತ್ತೇ ಸನ್ತಾರೇತ್ವಾ ಸಂಸಾರಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಮುಪನೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಖನ್ಧೋವ ಮಹಾತೇಜೇನ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಜಲಿತ್ವಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಜ್ಜಲಿತ್ವಾ ಅನ್ತೇ ಸಸಾವಕೋ ಸಾವಕೇಹಿ ಸಹ ನಿಬ್ಬುತೋ ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ. ಇಮಿನಾ ಸಕಲಬುದ್ಧವಂಸೇ ಬಹೂಹಿ ಪದೇಹಿ ವುತ್ತತ್ಥೋ ಸಙ್ಖೇಪಕ್ಕಮೇನ ವುತ್ತೋ. ಸತಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೋ ವಾ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ, ಸಹ ದೇವೇಹಿ ವತ್ತಮಾನಾತಿ ಚ, ಸಹ ಸಾವಕೇಹಿ ವತ್ತಮಾನೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೨೫.

ಮತ್ಥಕಟ್ಠೀ ಮತಸ್ಸಾಪಿ, ರಜೋಭಾವಂ ವಜನ್ತು ಮೇ;

ಯತೋ ಪುಞ್ಞೇನ ತೇ ಸೇನ್ತಿ [ಸೇನ್ತು (ಕ.)], ಜೇನಪಾದಮ್ಬುಜದ್ವಯೇ.

೧೨೫. ‘‘ಮತ್ಥಕಟ್ಠೀ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಮತಸ್ಸಾಪಿ ಮರಣಮಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಮೇ ಮತ್ಥಕೇ ಮುದ್ಧನಿ ಅಟ್ಠೀ ರಜೋಭಾವಂ ಧೂಲಿತ್ತಂ ವಜನ್ತು ಪಾಪುಣನ್ತು. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಪುಞ್ಞೇನ ಕುಸಲೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಹೇತುನಾ ತೇ ರಜಾ ಜಿನಸ್ಸ ಇಮೇ ಜೇನಾ, ಪಾದಾ, ತೇಯೇವ ಅಮ್ಬುಜಾನಿವ ಅಮ್ಬುಜಾನಿ, ತೇಸಂ ದ್ವಯೇ ¶ ಸೇನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಥಾ ಹೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ಪಣತಿಗೇಧೇನೇವ ವದತಿ. ಏತ್ಥ ‘‘ಕಥಮಹಂ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ನಿಚ್ಚಂ ಸಿರಸಾ ಪಣಮಾಮೀ’’ತ್ಯಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವಿತ್ಥಾರೇನ ವುತ್ತೋ.

೧೨೫. ‘‘ಮತ್ಥಕಿ’’ಚ್ಚಾದಿ, ಮತಸ್ಸಾಪಿ ಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಮತ್ಥಕಟ್ಠೀ ಮುದ್ಧನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ರಜೋಭಾವಂ ಅತಿಸುಖುಮರಜತ್ತಂ ವಜನ್ತು ಪಾಪುಣನ್ತು. ಕಸ್ಮಾ ಆಸೀಸನಂ ಕರೋತೀತಿ ಚೇ? ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಪುಞ್ಞೇನ ಮಯ್ಹಂ ತಥಾವಿಧೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮೇನ ಹೇತುನಾ ತೇ ರಜಾ ಜೇನಪಾದಮ್ಬುಜದ್ವಯೇ ಜಿನಪಟಿಬದ್ಧಚರಣಪದುಮಯುಗಳೇ ಸೇನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಿರಿಪಾದೇ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತೇವ, ತಥಾಪಿ ವನ್ದನಾಭಿಲಾಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ‘‘ಕಥಮಹಂ ಭಗವತೋ ಸಿರಿಪಾದೇ ಮುದ್ಧನಾ ನಿಚ್ಚಂ ಪಣಮಾಮೀ’’ತ್ಯಭಿಲಾಸೋ ವಿತ್ಥಾರೇನ ವುತ್ತೋ. ಮತ್ಥಕೇ ಅಟ್ಠೀತಿ ಚ, ರಜಸೋ ಭಾವೋತಿ ಚ, ಜಿನಸ್ಸ ಇಮೇತಿ ಚ, ಜೇನಾ ಚ ತೇ ಪಾದಾ ಚೇತಿ ಚ, ತೇಯೇವ ಅಮ್ಬುಜಾನೀತಿ ಚ, ತೇಸಂ ದ್ವಯನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೨೬.

ಇಚ್ಚತ್ರ ನಿಚ್ಚಂಪಣತಿ-ಗೇಧೋ ಸಾಧು ಪದಿಸ್ಸತಿ;

ಜಾಯತೇ’ಯಂ ಗುಣೋ ತಿಕ್ಖ-ಪಞ್ಞಾನ’ಮಭಿಯೋಗತೋ.

೧೨೬. ಬ್ಯಾಸತ್ತಮೇವಸ್ಸ ವಿವರತಿ ‘‘ಇಚ್ಚತ್ರಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಅತ್ರ ಗಾಥಾಯಂ ಪಣತಿಯಂ ಪಣಾಮೇ ಗೇಧೋ ಅಧಿಕಚ್ಛನ್ದೋ ಸಾಧು ಸುನ್ದರಂ ಪದಿಸ್ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ, ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಓಜೋ ಗುಣೋ ಪರಿಣತಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾನಂ ಸಾತಿಸಯಮತೀನಂ ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅಭಿಯೋಗತೋ ಪುನಪ್ಪುನಪ್ಪವತ್ತಿತಪರಿಚಯಬಲೇನ ಜಾಯತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

೧೨೬. ಇದಾನಿ ಸಂಖಿತ್ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪಕಾಸಿತಭಾವಂ ‘‘ಇಚ್ಚತ್ರ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಅನನ್ತರಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತಕ್ಕಮೇನ ಅತ್ರ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ ನಿಚ್ಚಂಪಣತಿಗೇಧೋ ನಿರನ್ತರಪಣಾಮೇ ಅಧಿಕಕತ್ತುಕಾಮತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ ಸಾಧು ವಿಭೂತೋ ವಿಭೂತಂ ವಾ ಪದಿಸ್ಸತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಯಂ ¶ ಗುಣೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅಯಂ ಪರಿಣತಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ಓಜೋ ನಾಮ ಸದ್ದತ್ಥಗುಣೋ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾನಂ ಸುಖುಮಬುದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಅಭಿಯೋಗತೋ ಗನ್ಥವಿಸಯಭೂತೇನ ನಿರನ್ತರಾಭ್ಯಾಸೇನೇವ ಜಾಯತೇ ಸಿಜ್ಝತಿ, ವತ್ತು ಪಾರಿಣತ್ಯೇನೇವ ಭವನತೋ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಕಾರೇನ ನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ. ನಿಚ್ಚಂ ಪವತ್ತಾ ಪಣತೀತಿ ಚ, ತಸ್ಸಂ ಗೇಧೋತಿ ಚ, ತಿಕ್ಖಾ ಪಞ್ಞಾ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ಅಭಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯೋಗೋ ಯುಞ್ಜನನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೨೭.

ಮಧುರತ್ತಂ ಪದಾಸತ್ತಿ-ರನುಪ್ಪಾಸವಸಾ ದ್ವಿಧಾ;

ಸಿಯಾ ಸಮಸುತಿ ಪುಬ್ಬಾ, ವಣ್ಣಾವುತ್ತಿ ಪರೋ ಯಥಾ.

೧೨೭. ಮಾಧುರಿಯಮವಧಾರಯಮಾಹ ‘‘ಮಧುರತ್ತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಸವನೀಯತ್ತೇನ ಮನೋಹರತ್ತಂ ಮಧುರತ್ತಂ. ತಂ ಪದಾನಿ ವಾಕ್ಯಾಲಙ್ಕಾರಾನಿ ಸಮಾನಾನಿ ಉತ್ತರುತ್ತರೇಹಿ, ತೇಸಂ ಆಸತ್ತಿ ಠಾನಾದಿನಾಯಥಾಕಥಞ್ಚಿ ಸಮಸುತೀನಂ ಆಸನ್ನತಾ ಪದಾಸತ್ತಿ, ಪಠಮಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸಕ್ಖರಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಪಾಸೋ ಪಕ್ಖೇಪೋ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ, ಪದಾಸತ್ತಿ ಚ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ಚ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಹೋತಿ. ‘‘ಕೀದಿಸಾ ತೇ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಪುಬ್ಬಾ ಪಠಮಾಭಿಹಿತಾ ಪದಾಸತ್ತಿ ಸಮಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಠಾನಮತ್ತಾಸಂಯೋಗಾದಿನಾ ಪದನ್ತರೇನ ಸುತಿ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಪರೋ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ತು ವಣ್ಣಸ್ಸ ಸರಬ್ಯಞ್ಜನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಆವುತ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನುಚ್ಚಾರಣಂ ಸಿಯಾತಿ. ಏವಂ ಕತ್ಥಚಿ ಬನ್ಧೇ ಸಮಾನಪದಾಸತ್ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ಕತ್ಥಚಿ ತದುಭಯಂ, ದ್ವಯೇನ ರಹಿತೋ ವಿರಸೋ ಬನ್ಧೋ ನಸ್ಸಾದೀಯತೇ ಕವೀಹಿ, ತಾದಿಸಂ ಮಧುರತ್ತಂ ದುವಿಧಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಸಿಲೇಸಸಮತಾನ್ವಿತನ್ತುಚ್ಚನ್ತಮೇವ ರಮಣೀಯಂ ಸಿಯಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಯಥೇ’’ತಿ ಲಕ್ಖಿಯಮುಭಯತ್ಥೋದಾಹರತಿ ‘‘ಯದೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ‘‘ಮುನಿನ್ದಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ಚ.

೧೨೭. ಇದಾನಿ ಮಧುರಗುಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಮಧುರಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಮಧುರತ್ತಂ ಸವನೀಯಭಾವತೋ ಮನೋಹರತ್ತಂ ಮಧುರಗುಣಂ, ಪದಾನಂ ವಾಕ್ಯಾವಯವಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾದೀನಂ ಉಪರೂಪರಿಪದೇಹಿ ಸಮಾನಾನಂ ¶ ಆಸತ್ತಿ ಠಾನಕರಣಾದಿನಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಕಾರೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಸನ್ನತಾ, ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ಪುಬ್ಬುಚ್ಚಾರಿತವಣ್ಣಾನಂ ಪುನ ಪಕ್ಖಿಪನಞ್ಚಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸಾ ವಿಭಾಗೇನ ದ್ವಿಧಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಾ ಪದಾಸತ್ತಿ ಸಮಸುತಿ ಸಿಯಾ, ಪುಬ್ಬಾಪರವಣ್ಣಾನಂ ಠಾನಮತ್ತಾಕರಣಾದೀಹಿ ಆಸನ್ನಸುತಿಸಙ್ಖತವಣ್ಣವುತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಪರೋ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ಪನ ವಣ್ಣಾವುತ್ತಿ ಸರಬ್ಯಞ್ಜನಸಭಾವಾನಂ ಪುಬ್ಬುಚ್ಚಾರಿತವಣ್ಣಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನುಚ್ಚಾರಣಂ ಸಿಯಾತಿ. ಯಥಾತಿ ದ್ವೀಸು ಉದಾಹರಣಮಾದಿಸತಿ. ಏವಂ ಕತ್ಥಚಿ ಬನ್ಧೇ ಪದಾಸತ್ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ಕತ್ಥಚಿ ತದುಭಯಂ, ದ್ವೀಹಿ ವಿನಿಮುತ್ತೋ ಪನ ಬನ್ಧೋ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಅಸ್ಸಾದನೀಯೋ ನ ಹೋತಿ. ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಾಹಿ ಸಿಲೇಸಸಮತಾಹಿ ಯುತ್ತಂ ಮಧುರತ್ತಂ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ಅಸ್ಸಾದನೀಯಂ ಹೋತೀತಿ. ಮಧುರಸ್ಸ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ, ಪದಾನಂ ಆಸತ್ತೀತಿ ಚ, ಅನು ಪಚ್ಛಾ ಪಾಸೋ ಪಕ್ಖೇಪೋತಿ ಚ, ಪದಾಸತ್ತಿ ಚ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ಚಾತಿ ಚ, ತೇಸಂ ವಸೋ ಭೇದೋತಿ ಚ, ಸಮಾ ಸುತಿ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಚ, ವಣ್ಣಸ್ಸ ಆವುತ್ತೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೨೮.

ಯದಾ ಏಸೋ’ಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ,

ಸಮ್ಪತ್ತೋ ಮುನಿಪುಙ್ಗವೋ;

ತದಾ ಪಭುತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ,

ಲೋಕೇ ಜಾತೋ ಮಹುಸ್ಸವೋ.

೧೨೮. ಏಸೋ ಮುನಿಪುಙ್ಗವೋ ಯದಾ ಯತೋ ಪಭುತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ ಸಮಧಿಗತೋ, ತದಾ ಪಭುತಿ ತತೋ ಆರಬ್ಭ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಹುಸ್ಸವೋ ಮಹನ್ತೋ ಅಬ್ಭುದಯೋ ನಿಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಪವತ್ತಿ ಲೋಕೇ ತಿವಿಧೇ ಜಾತೋ ಅಹೋಸೀತಿ. ಇಹ ಕ್ವಚಿ ದೀಘತಾಕತಂ ಸದಿಸತ್ತಂ, ಕ್ವಚಿ ಠಾನಕತಂ, ಕ್ವಚಿ ಸಂಯೋಗಕತಂ, ಕ್ವಚಿ ಅಞ್ಞಥಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಿಯಾ ಸಮಸುತಿ ಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ.

೧೨೮. ‘‘ಯದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಏಸೋ ಮುನಿಪುಙ್ಗವೋ ಯದಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ ಸಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ, ತದಾ ಪಭುತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಪಭೇದಸ್ಸ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮಹುಸ್ಸವೋ ಮಹಾಭಿವುದ್ಧಿ ಲೋಕೇ ಕಾಮಾದಿಲೋಕತ್ತಯೇ ಜಾತೋತಿ. ಇಹ ‘‘ಯದಾ ಏಸೋ’’ತಿ ದೀಘಕಾಲವಸೇನ ಆಸನ್ನತಾ, ‘‘ಯ ಏ’’ತಿ ಠಾನವಸೇನ ಆಸನ್ನತಾ, ‘‘ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಸಂಯೋಗವಸೇನ ಆಸನ್ನತಾ, ‘‘ಭಿ ಧಿ’’ನ್ತಿ ಧನಿತತೋ ಆಸನ್ನತಾತಿ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಪದಾಸತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಚ, ಪುಮಾ ಚ ಸೋ ಗೋಚೇತಿ ಚ, ಮುನೀನಂ ಪುಙ್ಗವೋತಿ ಚ, ಮಹನ್ತೋ ಚ ಸೋ ಉಸ್ಸವೋ ಚಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೨೯.

ಮುನಿನ್ದಮನ್ದಹಾಸಾ ತೇ, ಕುನ್ದಸನ್ದೋಹವಿಬ್ಭಮಾ;

ದಿಸನ್ತ’ಮನುಧಾವನ್ತಿ, ಹಸನ್ತಾ ಚನ್ದಕನ್ತಿಯೋ.

೧೨೯. ಕುನ್ದಾನಂ ಕುಸುಮಾನಂ ಸನ್ದೋಹೋ ಸಮೂಹೋ, ತಸ್ಸ ವಿಬ್ಭಮೋ ಯೇಸಂ ತೇ, ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಮನ್ದಹಾಸಾ ಮನುಞ್ಞಾ ಹಸಿತಾನಿ ಚನ್ದಸ್ಸ ಕನ್ತಿಯೋ ಸೋಭಾಯೋ ಹಸನ್ತಾ ವಿಡಮ್ಬಯನ್ತಾ ದಿಸನ್ತಮನುಧಾವನ್ತಿ ಅನುವಿಚರನ್ತಿ. ಇಚ್ಚತ್ರ ನಕಾರಸಹಿತಸ್ಸ ದಕಾರಸ್ಸ, ತಕಾರಸ್ಸ ಚಾನುವತ್ತನಂ.

‘‘ಇನ್ದನೀಲದಲದ್ವನ್ದ-ಸುನ್ದರಂ ಸಿರಿಮನ್ದಿರಂ;

ಮುನಿನ್ದನಯನದ್ವನ್ದಂ, ವಿನ್ದತಿ’ನ್ದೀವರಜ್ಜುತಿಂ’’.

ಇಚ್ಚಪರಮುದಾಹರಣಂ.

೧೨೯. ‘‘ಮುನಿನ್ದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕುನ್ದಸನ್ದೋಹವಿಬ್ಭಮಾ ಸುಪುಪ್ಫಿತಕುನ್ದಕುಸುಮರಾಸಿಸದಿಸಲೀಲಾವನ್ತಾ ತೇ ಮುನಿನ್ದಮನ್ದಹಾಸಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮನುಞ್ಞಾ ಹಸಿತಾ ಚನ್ದಕನ್ತಿಯೋ ನಿಮ್ಮಲಚನ್ದಕಿರಣೇ ಹಸನ್ತಾ ನಿನ್ದನ್ತಾ ದಿಸನ್ತಂ ತಂ ತಂ ದಿಸಂ, ದಿಸಾಪರಿಯನ್ತಂ ವಾ ಅನುಧಾವನ್ತಿ ವಿಧಾವನ್ತೀತಿ. ಏತ್ಥ ನಕಾರಸಹಿತದಕಾರಸ್ಸ, ನಕಾರಸಹಿತತಕಾರಸ್ಸ ಚ ಆವುತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಮನ್ದಾ ಚ ತೇ ಹಾಸಾ ಚೇತಿ ¶ ಚ, ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಮನ್ದಹಾಸಾತಿ ಚ, ಕುನ್ದಾನಂ ಸನ್ದೋಹೋತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ವಿಬ್ಭಮೋ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ದಿಸಾಯೇವ ದಿಸನ್ತಂ, ದಿಸಾನಂ ವಾ ಅನ್ತನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

‘‘ಇನ್ದನೀಲದಲದ್ವನ್ದ-ಸುನ್ದರಂ ಸಿರಿಮನ್ದಿರಂ;

ಮುನಿನ್ದನಯನದ್ವನ್ದಂ, ವಿನ್ದತಿ’ನ್ದೀವರಜ್ಜುತಿ’’ನ್ತಿ.

ಇದಮ್ಪಿ ನಕಾರಸಹಿತದಕಾರವಣ್ಣಾವುತ್ತಿಯಾ ಅಪರಮುದಾಹರಣಂ.

ತತ್ಥ ಇನ್ದನೀಲದಲದ್ವನ್ದಸುನ್ದರಂ ಇನ್ದನೀಲಮಣಿಸಕಲಿಕಾಯುಗಳಮಿವ ಮನೋಹರಂ ಸಿರಿಮನ್ದಿರಂ ತತೋಯೇವ ಸೋಭಾಯ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಮುನಿನ್ದನಯನದ್ವನ್ದಂ ಇನ್ದೀವರಜ್ಜುತಿಂ ನೀಲುಪ್ಪಲಕನ್ತಿಂ ವಿನ್ದತಿ ಅನುಭೋತಿ, ಇನ್ದೀವರಜ್ಜುತಿಸಮಾನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೩೦.

ಸಬ್ಬಕೋಮಲವಣ್ಣೇಹಿ, ನಾ’ನುಪ್ಪಾಸೋ ಪಸಂಸಿಯೋ;

ಯಥಾ’ಯಂ ಮಾಲತೀಮಾಲಾ, ಲಿನಲೋಲಾಲಿಮಾಲಿನೀ.

೧೩೦. ಯೇಹಿ ಕೇಹಿಚಿ ಆವುತ್ತಿತೋ ಅನುಪ್ಪಾಸೋತಿ ಚೇ? ನೇತ್ಯಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕೋಮಲೇಹಿ ಸುಕುಮಾರೇಹಿ ವಣ್ಣೇಹಿ ಅಕ್ಖರೇಹಿ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ನ ಪಸಂಸಿಯೋ ಸಿಲಾಘನೀಯೋ ನ ಹೋತಿ ಸಿಲೇಸವಿರೋಧಿತ್ತಾ. ‘‘ಯಥೇ’’ತಿ ತಂ ಉದಾಹರತಿ. ಅಯಂ ಮಾಲತೀಮಾಲಾ ಜಾತಿಕುಸುಮದಾಮಂ ಲಿನಾನಂ ಬ್ಯಾಧಿತಾನಂ ಲೋಲಾನಂ ¶ ಕುಸುಮರಸಾರಬ್ಭ ಲೋಲುಪಾನಂ ಅಲೀನಂ ಭಮರಾನಂ ಮಾಲಾ ಪನ್ತಿ ಸಾ ಅಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಲಿನಲೋಲಾಲಿಮಾಲಿನೀ.

೧೩೦. ವುತ್ತಾನುಪ್ಪಾಸೋಪಿ ಸಬ್ಬಕೋಮಲವಣ್ಣೇಹಿ ವಿರಚಿತೋ ನ ಪಸಂಸಿಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಕೋಮಲವಣ್ಣೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಬ್ಬಕೋಮಲವಣ್ಣೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸುಕುಮಾರಕ್ಖರೇಹಿ ಕತೋ ಅನುಪ್ಪಾಸೋ ವಣ್ಣಾವುತ್ತಿಲಕ್ಖಣೋ ನ ಪಸಂಸಿಯೋ ಸಿಲೇಸಾಲಙ್ಕಾರವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಪಸತ್ಥೋ ನ ಹೋತಿ. ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ತಮುದಾಹರತಿ. ಅಯಂ ಮಾಲತೀಮಾಲಾ ಏಸಾ ಜಾತಿಸುಮನಮಾಲಿಕಾ ಲಿನಾನಂ ಬ್ಯಾವಟಾನಂ ಪತನ್ತಾನಂ ಲೋಲಾನಂ ಗನ್ಧಲುದ್ಧಾನಂ ಅಲೀನಂ ಭಮರಾನಂ ಮಾಲಿನೀ ಪನ್ತಿಯುತ್ತಾತಿ. ಏತ್ಥ ಲಕಾರಸ್ಸೇವ ಪುನಪ್ಪುನಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕೋಮಲವಣ್ಣಾವುತ್ತಿ. ಮಾಲತೀನಂ ಮಾಲಾತಿ ಚ, ಲೋಲಾ ಚ ತೇ ಅಲಯೋ ಚಾತಿ ಚ, ಲಿನಾ ಚ ತೇ ಲೋಲಾಲಯೋ ಚಾತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಮಾಲಾತಿ ಚ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೩೧.

ಮುದೂಹಿ ವಾ ಕೇವಲೇಹಿ,

ಕೇವಲೇಹಿ ಫುಟೇಹಿ ವಾ;

ಮಿಸ್ಸೇಹಿ ವಾ ತಿಧಾ ಹೋತಿ,

ವಣ್ಣೇಹಿ ಸಮತಾ ಯಥಾ.

೧೩೧. ಸಮತಂ ಸಮ್ಭಾವೇತಿ ‘‘ಮುದೂಹಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಕೇವಲೇಹಿ ಕೇವಲಫುಟಾದಿಭಾವಾಪವತ್ತೇಹಿ ಸಕಲೇಹಿ ಮುದೂಹಿ ಚತೂಸುಪಿ ಪಾದೇಸು ಸಜಾತಿಯೇಹಿ ಅಸಿಥಿಲಕೋಮಲೇಹಿ ವಾ ಕಕಾರಾದೀಹಿ ವಾ ಸಿಥಿಲಕೋಮಲಸ್ಸ ಸಿಲೇಸಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಕೇವಲೇಹಿ ಫುಟೇಹಿ ವಾ ಅಧಿಮತ್ತಸುತೀಹಿ ಭಕಾರಾದೀಹಿ [ರಾಗಾದೀಹಿ (ಕ.)] ವಾ ಅಕಿಚ್ಛವಚನೀಯೇ ಕಿಚ್ಛವಚನೀಯಸ್ಸ ಸುಖುಮಾಲವಿಪರಿಯಯತ್ತಾ ಮಿಸ್ಸೇಹಿ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಸುತೀಹಿ ಮುದುಭೂತಸಂಸಟ್ಠೇಹಿ ವಾ ವಣ್ಣೇಹಿ ಅಕ್ಖರೇಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ಸಮತಾ ತಿಧಾ ಹೋತಿ ಗಜ್ಜೇ ಪಜ್ಜೇ ವಾ. ‘‘ಯಥೇ’’ತಿ ತಿವಿಧಮುದಾಹರತಿ.

೧೩೧. ಇದಾನಿ ಸಮತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಮುದೂಹಿ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಕೇವಲೇಹಿ ಫುಟಮಿಸ್ಸೇಹಿ ಅಞ್ಞತ್ತಾ ಸಕಲೇಹಿ ಮುದೂಹಿ ಸಿಥಿಲಕೋಮಲೇಹಿ ವಣ್ಣೇಹಿ ಕಕಾರಾದೀಹಿ ವಾ ಕೇವಲೇಹಿ ಫುಟೇಹಿ ಕೇವಲಕೋಮಲವಣ್ಣರಹಿತತ್ತಾ ಸಕಲೇಹಿ ಅಕಿಚ್ಛುಚ್ಚಾರಣೀಯೇಹಿ ಅಧಿಮತ್ತಸುತೀಹಿ ಭಕಾರಾದೀಹಿ ವಣ್ಣೇಹಿ ವಾ ಮಿಸ್ಸೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಮುದುಫುಟಸಮ್ಮಿಸ್ಸೇಹಿ ವಣ್ಣೇಹಿ ವಾ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ಸಮತಾ ಗಜ್ಜೇ ವಾ ಪಜ್ಜೇ ವಾ ತಿಧಾ ಹೋತೀತಿ. ಯದಿ ಸಿಥಿಲಕೋಮಲವಣ್ಣೇಹಿ ವಿಚರಿತಂ ಸಿಲೇಸಾಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ, ಕಿಚ್ಛುಚ್ಚಾರಣೀಯೇಹಿ ಫುಟವಣ್ಣೇಹಿ ಕತಂ ಸುಖುಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ¶ ಚ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ. ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ತಿವಿಧಮುದಾಹರತಿ.

ಕೇವಲಮುದುಸಮತಾ

೧೩೨.

ಕೋಕಿಲಾಲಾಪಸಂವಾದೀ,

ಮುನಿನ್ದಾಲಾಪವಿಬ್ಭಮೋ;

ಹದಯಙ್ಗಮತಂ ಯಾತಿ,

ಸತಂ ದೇತಿ ಚ ನಿಬ್ಬುತಿಂ.

೧೩೨. ‘‘ಕೋಕಿಲೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕೋಕಿಲಾನಂ ಕರವೀಕಸಕುಣಾನಂ ಆಲಾಪೋ ಕೂಜಿತಂ, ತಂ ಸಂವದತಿ ಪಕಾಸತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಕೋಕಿಲಾಲಾಪಸಂವಾದೀ, ತಂಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಆಲಾಪೋ ವಿಸಟ್ಠಾದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸರೋ ತಸ್ಸ ವಿಬ್ಭಮೋ ವಿಲಾಸೋ ಸತಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಹದಯಙ್ಗಮತಂ ಮನೋನುಸಾರಿತಂ ಮಧುರಭಾವಂ ಯಾತಿ, ನಿಬ್ಬುತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ತೇಸಂ ದೇತಿ.

೧೩೨. ‘‘ಕೋಕಿಲಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕೋಕಿಲಾನಂ ಕರವೀಕಸಕುಣಾನಂ ಆಲಾಪಂ ನಾದಲೀಲಂ ಸಂವಾದೀ ಪಕಾಸನಸೀಲೋ, ತಂಸದಿಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಆಲಾಪಸ್ಸ ವಿಸಟ್ಠಾದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕನಾದಸ್ಸ ವಿಬ್ಭಮೋ ವಿಲಾಸೋ ಸತಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಹದಯಙ್ಗಮತಂ ಚಿತ್ತಾರಾಧಿತಭಾವಂ ಯಾತಿ ಚ, ನಿಬ್ಬುತಿಂ ಸುತಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ತೇಸಂಯೇವ ಸಾಧೂನಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದೇತಿ ಚ ದೇನ್ತೋಪಿ ಹೋತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಕೋಕಿಲಾಲಾಪಸದ್ದೇನ ನಿಸ್ಸಿತೇ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ಲೀಲಾ ಗಹಿತಾ.

ಕೇವಲಫುಟಸಮತಾ

೧೩೩.

ಸಮ್ಭಾವನೀಯಸಮ್ಭಾವಂ,

ಭಗವನ್ತಂ ಭವನ್ತಗುಂ;

ಭವನ್ತಸಾಧನಾಕಙ್ಖೀ,

ಕೋ ನ ಸಮ್ಭಾವಯೇ ವಿಭುಂ.

೧೩೩. ‘‘ಸಮ್ಭಾವನೀಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋ ಆದರಣೀಯೋ. ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಸನ್ತೋ ಸೋಭನೋ ಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯಸ್ಸ ತಂ. ಭವನ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋತಿ ಭವನ್ತಗು, ತಂ ವಿಭುಂ. ಭಗವನ್ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ. ಭವಸ್ಸ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅವಸಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಸ ಸಾಧನಂ ಸಮ್ಪಾದನಮಾಕಙ್ಖತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಭವನ್ತಸಾಧನಾಕಙ್ಖೀ, ಕೋ ನಾಮ ಸಂಸಾರವತ್ತಿಜನೋ. ನ ಸಮ್ಭಾವಯೇ ಆದರಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ, ಕರೋತ್ಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೩೩. ‘‘ಸಮ್ಭಾವನೀಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಮ್ಭಾವನೀಯಸಮ್ಭಾವಂ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಆದರಣೀಯಸೋಭನಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಭವನ್ತಗುಂ ಭವಸ್ಸ ಅನ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತಂ ವಿಭುಂ ಪಭುಂ ಭಗವನ್ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಭವನ್ತಸಾಧನಾಕಙ್ಖೀ ನಿಬ್ಬಾನಸಾಧನಾಭಿಲಾಸೀ ಕೋ ಕತಮೋ ಸಂಸಾರವತ್ತಿಜನೋ ನ ಸಮ್ಭಾವಯೇ ಆದರಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ, ಕರೋತ್ಯೇವ. ಸನ್ತೋ ಚ ಸೋ ಭಾವೋ ಚಾತಿ ಚ, ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋ ಸಮ್ಭಾವೋ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಭವಸ್ಸ ಅನ್ತನ್ತಿ ಚ, ಭವನ್ತಂ ಗತೋತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಸಾಧನನ್ತಿ ಚ, ತಂ ಆಕಙ್ಖತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಮಿಸ್ಸಕಸಮತಾ

೧೩೪.

ಲದ್ಧಚನ್ದನಸಂಸಗ್ಗ-ಸುಗನ್ಧಿಮಲಯಾನಿಲೋ;

ಮನ್ದ’ಮಾಯಾತಿ ಭೀತೋವ, ಮುನಿನ್ದಮುಖಮಾರುತಾ.

೧೩೪. ‘‘ಲದ್ಧಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಲದ್ಧೋ ಚನ್ದನತರೂನಂ ಸಂಸಗ್ಗೋ ಪರಿಚಯೋ ತೇನ ಸೋಭನೋ ಗನ್ಧೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುಗನ್ಧೀ ಸುರಭಿ ಮಲಯಾನಿಲೋದಕ್ಖಿಣಪವಮಾನೋ ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಮುಖಮಾರುತಾ ಭೀತೋವ ತಾದಿಸಮುದುತ್ತಸೀತಲತ್ತಸುಗನ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ದೂರತರತ್ತಾ ಆಯಾತಿ ಅನುವತ್ತತಿ. ಮನ್ದನ್ತಿ ಆಗಮನಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸನಂ.

೧೩೪. ‘‘ಲದ್ಧಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಲದ್ಧಚನ್ದನಸಂಸಗ್ಗಸುಗನ್ಧಿಮಲಯಾನಿಲೋ ಪಟಿಲದ್ಧಚನ್ದನತರುಸಾರಸಮವಾಯೇನ ಸೋಭನಗನ್ಧಸಮನ್ನಾಗತೋ ಮಲಯದೇಸತೋ ಆಗಚ್ಛಮಾನಮಾಲುತೋ ಮುನಿನ್ದಮುಖಮಾರುತಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮುಖಸುರಭಿವಾಸಿತಪವನತೋ ಭೀತೋ ಇವ ತಾದಿಸಮುದುಸುರಭಿಸೀತಲತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಭೀತೋವ ಮನ್ದಂ ಸಣಿಕಂ ಯಾತಿ ಅಭಿಮುಖಮೇತೀತಿ. ಚನ್ದನಾನಂ ಸಂಸಗ್ಗೋತಿ ಚ, ಲದ್ಧೋ ಚ ಸೋ ಚನ್ದನಸಂಸಗ್ಗೋತಿ ಚ, ಸೋಭನೋ ಗನ್ಧೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಲದ್ಧಚನ್ದನಸಂಸಗ್ಗೇನ ಸುಗನ್ಧೀತಿ ಚ, ಮಲಯತೋ ಆಗತೋ ಅನಿಲೋತಿ ಚ, ಮುನಿನ್ದಮುಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಮಾರುತೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಮನ್ದನ್ತಿ ಕ್ರಿಯಾವಿಸೇಸನಂ. ಏತ್ಥ ತಿವಿಧಸಮತಾಯಂ ‘‘ಕೋಕಿಲಾಲಾಪಸಂವಾದಿ’’ಚ್ಚಾದಿತಿವಿಧಲಕ್ಖಿಯಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಮುದೂಹಿ ವಾ ಕೇವಲೇಹಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ದಸ್ಸಿತಲಕ್ಖಣತ್ತಯೇನ ತುಲ್ಯತಾ ಸುಪಾಕಟಾವಾತಿ.

೧೩೫.

ಅನಿಟ್ಠುರಕ್ಖರಪ್ಪಾಯಾ, ಸಬ್ಬಕೋಮಲನಿಸ್ಸಟಾ;

ಕಿಚ್ಛಮುಚ್ಚಾರಣಾಪೇತ-ಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಸುಖುಮಾಲತಾ.

೧೩೫. ಸುಖುಮಾಲತಾ ಕಥೀಯತಿ ‘‘ಅನಿಟ್ಠುರಕ್ಖರೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅನಿಟ್ಠುರಾನಿ ಅಫರುಸಾನಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ವಣ್ಣಾನಿ ಪಾಯಾನಿ ಬಹೂನಿ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ತಥಾ, ‘‘ನಿಟ್ಠುರಾನಿ ಅಪ್ಪಕಾನೀ’’ತಿ ಪಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ಸೂಚಿತಂ, ತತೋಯೇವ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕೇವಲೇಹಿ ಕೋಮಲೇಹಿ ಸಿಥಿಲೇಹಿ ಲಘೂಹಿ ಅಕ್ಖರೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟಾ ನಿಗ್ಗತಾ ಕಿಚ್ಛೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಉಚ್ಚಾರಣಾ ತತೋ ಅಪೇತಾನಿ ಅಪಗತಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಯಸ್ಸಾ ಸಾತಿ ಅನುವದಿತ್ವಾ ಸುಖುಮಾಲತಾ ವಿಧೀಯತೇ.

೧೩೫. ಇದಾನಿ ಸುಖುಮಾಲತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅನಿಟ್ಠುರೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅನಿಟ್ಠುರಕ್ಖರಪ್ಪಾಯಾ ಅಕಕ್ಕಸವಣ್ಣಬಹುಲಾ ಸಬ್ಬಕೋಮಲನಿಸ್ಸಟಾ ಅನಿಟ್ಠುರಕ್ಖರಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯಗ್ಗಹಣತೋಯೇವ ಸಕಲಸಿಥಿಲವಣ್ಣವಿರಹಿತಾ ಕಿಚ್ಛಮುಚ್ಚಾರಣಾಪೇತಬ್ಯಞ್ಜನಾ ದುಕ್ಖುಚ್ಚಾರಣೀಯವಣ್ಣೇಹಿ ವಿಗತಅಕ್ಖರಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸುಖುಮಾಲತಾ ನಾಮಾತಿ. ಅನಿಟ್ಠುರಾನಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಪಾಯಾನಿ ಬಹೂನಿ ಯಸ್ಸನ್ತಿ ಚ, ಸಬ್ಬೇ ಚ ತೇ ಕೋಮಲಾ ಚೇತಿ ಚ, ತೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟಾತಿ ¶ ಚ, ಕಿಚ್ಛೇನ ಉಚ್ಚಾರಣಾತಿ ಚ, ತೇಹಿ ಅಪೇತಾನೀತಿ ಚ, ತಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ನಿಗ್ಗಹೀತಾಗಮೋ.

೧೩೬.

ಪಸ್ಸನ್ತಾ ರೂಪವಿಭವಂ, ಸುಣನ್ತಾ ಮಧುರಂ ಗಿರಂ;

ಚರನ್ತಿ ಸಾಧೂ ಸಮ್ಬುದ್ಧ-ಕಾಲೇ ಕೇಳಿಪರಮ್ಮುಖಾ.

೧೩೬. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಪಸ್ಸನ್ತಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ರೂಪವಿಭವಂ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಮಧುರಂ ಗಿರಂ ವಾಚಂ ಸುಣನ್ತಾ ಸಾಧವೋ ಕೇಳಿಪರಮ್ಮುಖಾ ಕೀಳಾಯ ನಿಚ್ಛನ್ತಾ ಚರನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕತ್ಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ’’ತಿ.

೧೩೬. ‘‘ಪಸ್ಸನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ಲಕ್ಖಿಯಮುದಾಹರತಿ, ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ.

೧೩೭.

ಅಲಙ್ಕಾರವಿಹೀನಾಪಿ, ಸತಂ ಸಮ್ಮುಖತೇ’ದಿಸೀ;

ಆರೋಹತಿ ವಿಸೇಸೇನ, ರಮಣೀಯಾ ತದುಜ್ಜಲಾ.

೧೩೭. ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸಾಞ್ಞಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವೇಪಿಮಿನಾವೋಪಾದೇಯೋ ಬನ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲಙ್ಕಾರೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ವಿಹೀನಾಪಿ ಏದಿಸೀ ಸುಖುಮಾಲತಾ ಸತಂ ಪಣ್ಡಿತಜನಾನಂ ಸಮ್ಮುಖತಂ ಅಭಿಮುಖಭಾವಂ ವಾಚಾಗೋಚರತ್ತಂ ಆರೋಹತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಕಿಮುತಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾಲಙ್ಕಿತೇತ್ಯಪಿಸದ್ದೋ. ತೇನ ಸಭಾವವುತ್ಯಾದಿನಾ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಉಜ್ಜಲಾ ದಿತ್ತಾ ಪನ ವಿಸೇಸೇನಾತಿಸಯೇನ ರಮಣೀಯಾ ಮನುಞ್ಞಾತಿ.

೧೩೭. ‘‘ಅಲಙ್ಕಾರೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಏದಿಸೀ ಏವಂವಿಧಾ ಸುಖುಮಾಲತಾ ಅಲಙ್ಕಾರವಿಹೀನಾಪಿ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರವಿರಹಿತಾಪಿ ಸತಂ ಪಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮುಖತಂ ಅಭಿಮುಖಭಾವಂ ತೇಸಂ ವಚನವಿಸಯಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಆರೋಹತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತದುಜ್ಜಲಾ ತೇನ ಸಭಾವವುತ್ತಿವಙ್ಕವುತ್ತಿಸಮ್ಭೂತೇನ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಜೋತಮಾನಾ ವಿಸೇಸೇನ ಅತಿಸಯೇನ ರಮಣೀಯಾ ಮನುಞ್ಞಾ ಹೋತಿ. ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ವಿಹೀನಾತಿ ಚ, ತೇನ ಉಜ್ಜಲಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೩೮.

ರೋಮಞ್ಚಪಿಞ್ಛರಚನಾ, ¶ ಸಾಧುವಾದಾಹಿತದ್ಧನೀ;

ಲಳನ್ತಿ’ಮೇ ಮುನೀಮೇಘು-ಮ್ಮದಾ ಸಾಧು ಸಿಖಾವಲಾ.

೧೩೮. ತಮುದಾಹರತಿ ‘‘ರೋಮಞ್ಚೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ರೋಮಞ್ಚಾ ಲೋಮಹಂಸಾ ಇವ ರೋಮಞ್ಚಾ ಏವ ವಾ, ಪಿಞ್ಛಾನಿ ಬರಿಹಾನಿ [ಪರಿಹಾರಾನಿ (ಕ.)] ತೇಸಂ ರಚನಾ ಛತ್ತಾಕಾರೇನ ವಿಧಾನಂ ಯೇಸಂ ತೇ ತಥಾ, ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವಾದೋ ವಚನಂ ತಂಸದಿಸೋಯೇವ ವಾ, ಆಹಿತೋ ಧನಿ ಕೇಕಾಸಙ್ಖಾತೋ ಯೇಸಂ ತೇ ತಥಾ, ಮುನಿಮೇಘೇನ ಮುನಿಸದಿಸೇನ ಮುನಿಸಙ್ಖಾತೇನ ವಾ ವಾರಿದೇನ ಉಮ್ಮದಾ ಮತ್ತಾ ಸಾಧುಸದಿಸಾ ಸಾಧು ಏವ ವಾ ಸಿಖಾವಲಾ ಮಯೂರಾ ಲಳನ್ತಿ ಲೀಲೋಪೇತಾ ವಿಚರನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ರಮನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೩೮. ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಯುತ್ತಸುಖುಮಾಲತಮುದಾಹರತಿ ‘‘ರೋಮೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ರೋಮಞ್ಚಪಿಞ್ಛರಚನಾ ಲೋಮಹಂಸಸದಿಸಾ ರೋಮಾ ಏವ ವಾ ಪಿಞ್ಛಾನಂ ಬರಿಹಾನಂ ರಚನಾ ಛತ್ತಾಕಾರೇನ ವಿತ್ಥಾರವನ್ತಾ ಸಾಧುವಾದಾಹಿತದ್ಧನೀ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವಚನಸದಿಸೇಹಿ ಸಾಧುವಾದೇಹಿ ವಾ ಪವತ್ತಕೇಕಾನಿನ್ನಾದೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಮುನಿಮೇಘುಮ್ಮದಾ ಮುನಿಸದಿಸೇನ ಮುನಿಸಙ್ಖಾತೇನ ವಾ ಮೇಘೇನ ಸಞ್ಜಾತಮದಾ ಇಮೇ ಸಾಧುಸಿಖಾವಲಾ ಸಜ್ಜನಸದಿಸಾ ಸಾಧುನೋ ಏವ ವಾ ಮಯೂರಾ ಲಳನ್ತಿ ಲೀಲೋಪೇತಾ ಭವನ್ತೀತಿ. ಇದಂ ಅಸೇಸವತ್ಥುವಿಸಯಂ ಸಮಾಸರೂಪಕಂ ಅಮುಖ್ಯಪಕ್ಖೇ ‘‘ರೋಮಞ್ಚಾ ವಿಯ ಸಾಧುವಾದೋ ವಿಯ ಮುನಿ ವಿಯ ಸಾಧವೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಚ, ಮುಖ್ಯಪಕ್ಖೇ ‘‘ಪಿಞ್ಛರಚನಾ ವಿಯ ಆಹಿತದ್ಧನೀ ವಿಯ ಮೇಘೋ ವಿಯ ಸಿಖಾವಲಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ಉಪಚರಿತಬ್ಬಂ. ರೋಮಞ್ಚಾ ಏವ ಪಿಞ್ಛಾನೀತಿ ಚ, ತೇಸಂ ರಚನಾ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ‘‘ಸಾಧು’’ಇತಿ ವಾದೋತಿ ಚ, ಆಹಿತೋ ಚ ಸೋ ಧನಿ ಚೇತಿ ಚ, ಸಾಧುವಾದೋ ಆಹಿತದ್ಧನಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ಮುನಿ ಏವ ಮೇಘೋತಿ ಚ, ತೇನ ಉಮ್ಮದಾತಿ ಚ, ಸಾಧವೋ ಏವ ಸಿಖಾವಲಾತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ‘‘ಮುನೀಮೇಘೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದೀಘತ್ತಂ ಛನ್ದಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ.

೧೩೯.

ಸುಖುಮಾಲತ್ತಮತ್ಥೇವ, ಪದತ್ಥವಿಸಯಮ್ಪಿ ಚ;

ಯಥಾ ಮತಾದಿಸದ್ದೇಸು, ಕಿತ್ತಿಸೇಸಾದಿಕಿತ್ತನಂ.

೧೩೯. ನ ¶ ಕೇವಲಂ ಸುಖುಮಾಲತಾ ಸದ್ದೇವ, ಅತ್ಥೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸುಖುಮಾಲತ್ತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಅತ್ಥೇವಾತಿ ವಿಜ್ಜತೇವ, ತಂ ತು ಅನೋಚಿತ್ಯಗಾಮ್ಮಾದಿವಜ್ಜನಾ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ಯಥೇ’’ತಿ ತಮುದಾಹರತಿ. ಮತಾದಿಸದ್ದೇಸು ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ಕಿತ್ತಿಸೇಸಾದೀನಂ ಸದ್ದಾನಂ ಕಿತ್ತನಂ ಕಥನಂ.

೧೩೯. ಅಯಂ ಸುಖುಮಾಲತಾ ನ ಕೇವಲಂ ಸದ್ದೇವ, ಅತ್ಥೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಹ ‘‘ಸುಖುಮಾಲತ್ತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಸುಖುಮಾಲತ್ತಮತ್ಥೇವ ಪದತ್ಥವಿಸಯಮ್ಪಿ ಚ ಪದಾಭಿಧೇಯ್ಯಗೋಚರಮ್ಪಿ ಸುಖುಮಾಲತ್ತಂ ಅತ್ಥೇವ, ತಞ್ಚ ಓಚಿತ್ಯಹೀನಗಾಮ್ಮದೋಸಪರಿಹಾರೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ. ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ತಮುದಾಹರತಿ. ಮತಾದಿಸದ್ದೇಸು ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ಕಿತ್ತಿಸೇಸಾದಿಸದ್ದಾನಂ ಕಿತ್ತನಂ ಕಥನನ್ತಿ. ಮತೋ ಇತಿಆದಿ ಯೇಸಂ ‘‘ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತೋ’’ ಇಚ್ಚಾದೀನಮಿತಿ ಚ, ಕಿತ್ತಿಸೇಸೋ ಇತಿಆದಿಯೇಸಂ ‘‘ದೇವತ್ತಂ ಗತೋ, ಸಗ್ಗಕಾಯಮಲಙ್ಕರೀ’’ತ್ಯಾದೀನಮಿತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೪೦.

ಸಿಲಿಟ್ಠಪದಸಂಸಗ್ಗ-

ರಮಣೀಯಗುಣಾಲಯೋ;

ಸಬನ್ಧಗಾರವೋ ಸೋ’ಯಂ,

ಸಿಲೇಸೋ ನಾಮ ತಂ ಯಥಾ.

೧೪೦. ಸಿಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಿಲಿಟ್ಠೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸಿಲಿಟ್ಠಾನಂ ಬನ್ಧಲಾಘವಾಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಿಲಿಟ್ಠಾನಂ ಪದಾನಂ ಸಂಸಗ್ಗೇನ ರಮಣೀಯೋ ಮನುಞ್ಞೋ ಗುಣೋ ತಸ್ಸ ಆಲಯೋ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ. ಬನ್ಧಸ್ಸ ರಚನಾಯ ಗಾರವೋ ಅಸಿಥಿಲತಾ, ಸಹ ತೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸಬನ್ಧಗಾರವೋತಿ ಅನುವದಿತ್ವಾ ಸೋಯಂ ಸಿಲೇಸೋ ನಾಮಾತಿ ವಿಧೀಯತೇ. ‘‘ತಂ ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ. ಯಥಾ ಅಯಂ ಸಿಲೇಸೋ, ತಥಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ತಾದಿಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ತ್ವಯಮೇವೇತಿ ‘‘ತಂ ಯಥಾ’’ ಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥೋ.

೧೪೦. ಇದಾನಿ ಸಿಲೇಸಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಸಿಲಿಟ್ಠೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸಿಲಿಟ್ಠಪದಸಂಸಗ್ಗರಮಣೀಯಗುಣಾಲಯೋ ಠಾನಕರಣಾದೀಹಿ ಆಸನ್ನವಣ್ಣಾನಂ ¶ ವಿನ್ಯಾಸಹೇತು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಪದಾನಂ ಸಮವಾಯೇನ ಮನುಞ್ಞಗುಣಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತೋ ಸಬನ್ಧಗಾರವೋ ಬನ್ಧಗಾರವಸಙ್ಖಾತರಚನಾಯ ಅಸಿಥಿಲಭಾವೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೋ ಸೋ ಅಯಂ ಬನ್ಧೋ ಸಿಲೇಸೋ ನಾಮಾತಿ. ಸಿಲೇಸೋ ನಾಮ ಬನ್ಧಗಾರವೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಾದಕಬನ್ಧೋಪ್ಯೇತ್ಥ ಸಿಲೇಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಿಲಿಟ್ಠಾ ಚ ತೇ ಪದಾ ಚೇತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಸಂಸಗ್ಗೋತಿ ಚ, ತೇನ ರಮಣೀಯೋತಿ ಚ, ಸೋ ಏವ ಗುಣೋತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಆಲಯೋತಿ ಚ, ಬನ್ಧಸ್ಸ ಗುರುನೋ ಭಾವೋತಿ ಚ, ತೇನ ಸಹ ಪವತ್ತತೀತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಬಾಲಿನ್ದು’’ಇಚ್ಚಾದಿ.

೧೪೧.

ಬಾಲಿನ್ದುವಿಬ್ಭಮಚ್ಛೇದಿ-ನಖರಾವಲಿಕನ್ತಿಭಿ;

ಸಾ ಮುನಿನ್ದಪದಮ್ಭೋಜ-ಕನ್ತಿ ವೋ ವಲಿತಾ’ವತಂ.

೧೪೧. ‘‘ಬಾಲಿನ್ದು’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಬಾಲಿನ್ದುನೋ ಪಞ್ಚಮೀ [ಪಞ್ಚಮೀಚನ್ದಸ್ಸ (?)] ಪಞ್ಚದಸಕಲಸ್ಸ ವಿಬ್ಭಮೋ ಮನೋಹರತ್ತಂ, ತಂ ಛಿನ್ದತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಬಾಲಿನ್ದುವಿಬ್ಭಮಚ್ಛೇದಿಯೋ ಪಞ್ಚಮೀಚನ್ದಸ್ಸ ಕಲಾಸನ್ನಿಭಾನಂ ನಖರಾನಂ ನಖಾನಂ ಆವಲಿಯೋ ತಾಸಂ ಕನ್ತಿಭಿ ಸೋಭಾಹಿ ಸಹ ವಲಿತಾ ಸಂಯುತ್ತಾ ಸಾ, ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಪದಾನಿಯೇವ ಅಮ್ಭೋಜಾನಿ ಪದುಮಾನಿ ತೇಸಂ ಕನ್ತಿ. ವೋ ತುಮ್ಹೇ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವದತಿ. ಅವತಂ ಪಾಲಯತು.

೧೪೧. ಬಾಲಿನ್ದು…ಪೇ… ಕನ್ತಿಭಿ ತರುಣಚನ್ದವಿಲಾಸವಿನಾಸನಸಭಾವಸಮನ್ನಾಗತನಖಪನ್ತಿಸೋಭಾಹಿ ಸಹ ವಲಿತಾ ಸಂಯುತ್ತಾ ಸಾ ಮುನಿನ್ದಪದಮ್ಭೋಜಕನ್ತಿ ಸಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಪಾದಪದುಮಸೋಭಾ ವೋ ತುಮ್ಹೇ ಅವತಂ ರಕ್ಖತೂತಿ. ಬಾಲೋ ಚ ಸೋ ಇನ್ದು ಚಾತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ವಿಬ್ಭಮೋತಿ ಚ, ತಂ ಛಿನ್ದತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಚ, ನಖಾನಂ ಆವಲಿಯೋತಿ ಚ, ತಾಸಂ ಕನ್ತೀತಿ ಚ, ಬಾಲಿನ್ದುವಿಬ್ಭಮಚ್ಛೇದಿಯೋ ಚ ತಾ ನಖರಾವಲಿಕನ್ತಿಯೋ ಚಾತಿ ಚ, ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಪದಾನೀತಿ ಚ, ತಾನಿಯೇವ ಅಮ್ಭೋಜಾನೀತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಕನ್ತೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೪೨.

ಉಕ್ಕಂಸವನ್ತೋ ¶ ಯೋ ಕೋಚಿ,

ಗುಣೋ ಯದಿ ಪತೀಯತೇ;

ಉದಾರೋ’ಯಂ ಭವೇ ತೇನ,

ಸನಾಥಾ ಬನ್ಧಪದ್ಧತಿ.

೧೪೨. ಉದಾರತ್ತಮವಧಾರಯಮಾಹ ‘‘ಉಕ್ಕಂಸವನ್ತೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಯೋ ಕೋಚಿ ‘‘ಇದಮೇವೇ’’ತಿ ನಿಯಮಾಭಾವಾ ಗುಣೋ ಚಾಗಾತಿಸಯಾದಿಕೋ ಉಕ್ಕಂಸವನ್ತೋ ಅಧಿಮತ್ತೋ ಯದಿ ಪತೀಯತೇ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ ಬನ್ಧೇತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ಬನ್ಧಪದ್ಧತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ, ಅಯಂ ಉದಾರೋ ಭವೇತಿ ವಿಧಿ. ಉದಾರೋಯಂ ಹೋತು, ಕಿಂ ತತೋ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತೇನ ಉಕ್ಕಂಸವತಾ ಗುಣೇನ ಬನ್ಧಪದ್ಧತಿ ರಚನಕ್ಕಮೋ ನಾಥಭೂತೇನ ಉದಾರಗುಣೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸನಾಥಾ, ಸಮ್ಪದಾವಾತಿ [ಸಮ್ಪದಾವತೀತಿ (?)] ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೧೪೨. ಇದಾನಿ ಉದಾರತ್ತಮುದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಉಕ್ಕಂಸೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಉಕ್ಕಂಸವನ್ತೋ ಅತಿಸಯವಾ ಯೋಕೋಚಿ ಗುಣೋ ಚಾಗಾತಿಸಯಾದಿಕೋ ಸದ್ದಾವಲಿಯಾ ಪಟಿಪಾದನೀಯೋ ಆನುಭಾವೋ ಯದಿ ಪತೀಯತೇ ಸಚೇ ಕತ್ಥಚಿ ಬನ್ಧೇ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ, ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣೋ ಉದಾರೋ ನಾಮ ಭವೇ. ತೇನ ಕಿಂ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ಚೇ? ಬನ್ಧಬನ್ಧತಿ ಪದಾವಲಿ ತೇನ ಉಕ್ಕಂಸವತಾ ಗುಣೇನ ಸನಾಥಾ ಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ. ಉಕ್ಕಂಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚ, ನಾಥೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಚ, ಬನ್ಧಸ್ಸ ಪದ್ಧತೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೪೩.

ಪಾದಮ್ಭೋಜರಜೋಲಿತ್ತ-ಗತ್ತಾ ಯೇತವ ಗೋತಮ;

ಅಹೋ ತೇ ಜನ್ತವೋ ಯನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಥಾ ನಿರಜತ್ತನಂ.

೧೪೩. ತಮುದಾಹರತಿ ‘‘ಪಾದೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಗೋತಮಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಗೋತ್ತೇನ ಆಲಪತಿ. ತವ ಭಗವತೋ ಪಾದಮ್ಭೋಜಾನಂ ರಜಾನಿ ರೇಣವೋ, ತೇಹಿ ಲಿತ್ತಾನಿ ಉಪದೇಹಿತಾನಿ ಗತ್ತಾನಿ ಯೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಯೇ ಜನಾ ತೇ ಜನ್ತವೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ರಜೋಲವೇನಾಪ್ಯನುಪಲಿತ್ತತ್ತಾ ರಜೇಹಿ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ¶ ನಿಗ್ಗತಾ ನಿರಜಾ, ತೇಸಂ ಭಾವೋ ನಿರಜತ್ತನಂ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಭಾವಂ ಯನ್ತಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಯತೋ ರಜಸಾ ಲಿತ್ತಾ ನಾಮ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಯೇವ ಸಿಯುಂ, ಭವಂ ಪನ ಪಾದರಜಸಾ ವಿಲೇಪನೇ ಜನೇ ನಿರಜೇ ಕರೋತಿ. ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಭವತೋ ಇದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೪೩. ಇದಾನಿ ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಪಾದಮ್ಭೋಜೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಭೋ ಗೋತಮ ಯೇ ಸತ್ತಾ ತವ ತುಯ್ಹಂ ಪಾದಮ್ಭೋಜರಜೋಲಿತ್ತಗತ್ತಾ ಪಾದಪದುಮರೇಣುಲಿತ್ತಮತ್ಥಕನಲಾಟಾದಿಸರೀರಾವಯವಯುತ್ತಾ ತೇ ಜನ್ತವೋ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಖಾತರಜೋಜಲ್ಲೇಹಿ ಅನುಪಲಿತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ನಿರಜತ್ತನಂ ವಿಗತಕಿಲೇಸರಜೋಭಾವಂ ಯನ್ತಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಂ. ರಜೋಲಿತ್ತಾ ನಾಮ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ ಸಿಯುಂ, ತ್ವಂ ಪನ ಪಾದರಜಸಾ ಉಪಲಿತ್ತೇಪಿ ಸತ್ತೇ ನಿರಜೇ ಕರೋಸೀತಿ ಭಾವೋ. ಇಹ ಭಗವತೋ ಉಕ್ಕಂಸಗುಣೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ. ಪಾದಾನಿಯೇವ ಅಮ್ಭೋಜಾನೀತಿ ಚ, ತೇಸಂ ರಜಾನೀತಿ ಚ, ತೇಹಿ ಲಿತ್ತಾನಿ ಗತ್ತಾನಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ರಜೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಗ್ಗತಾತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಭಾವೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೪೪.

ಏವಂ ಜಿನಾನುಭಾವಸ್ಸ, ಸಮುಕ್ಕಂಸೋ’ತ್ರದಿಸ್ಸತಿ;

ಪಞ್ಞವಾ ವಿಧಿನಾ’ನೇನ, ಚಿನ್ತಯೇ ಪರಮೀದಿಸಂ.

೧೪೪. ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಉಕ್ಕಂಸವನ್ತೋ ಗುಣೋ ಯೇನ ಬನ್ಧೋ ಸನಾಥೋ ಸಿಯಾತಿ ಚೇ? ಆಹ ‘‘ಏವ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಏವಮಿತಿ ಜಿನಾನುಭಾವಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪಭಾವಸ್ಸ ಸಮುಕ್ಕಂಸೋ ಅತಿಸಯೋ ದಿಸ್ಸತಿ ಪದಿಸ್ಸತೇ ಅತ್ರ ಬನ್ಧೇ, ತಸ್ಮಾ ಜಿನಾನುಭಾವೇನ ಉಕ್ಕಂಸವತಾ ಗುಣೇನ ಬನ್ಧೋ ಸನಾಥೋ ಸಿಯಾತಿ. ಪಕಾರಮಿಮಮಞ್ಞತ್ರಪಿಅತಿದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞವಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಞ್ಞವಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅನೇನ ವಿಧಿನಾ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಏದಿಸಂ ಏವರೂಪಂ ಪರಂ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತಯೇ ವಿತಕ್ಕೇಯ್ಯ.

೧೪೪. ಇದಾನಿ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣನಿದಸ್ಸನಞ್ಚ ಸಿಸ್ಸಾನುಸಾಸನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಏವ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅತ್ರ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಅನನ್ತರಗಾಥಾಯಂ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಕ್ಕಮೇನ ಜಿನಾನುಭಾವಸ್ಸ ತಥಾಗತಪ್ಪಭಾವಸ್ಸ ಸಮುಕ್ಕಂಸೋ ಆಧಿಕ್ಕಂ ದಿಸ್ಸತಿ ಪದಿಸ್ಸತೇ, ತಸ್ಮಾ ಜಿನಾನುಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ಉಕ್ಕಂಸವತಾ ಗುಣೇನ ಬನ್ಧೋ ಸನಾಥೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಪಞ್ಞವಾ ಪಸತ್ಥಞಾಣವನ್ತೋ ಅನೇನ ವಿಧಿನಾ ಇಮಿನಾ ಕಮೇನ ಈದಿಸಂ ಪರಂ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತಯೇ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯ.

೧೪೫.

ಉದಾರೋ ಸೋಪಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ,

ಯಂ ಪಸತ್ಥವಿಸೇಸನಂ;

ಯಥಾ ಕೀಳಾಸರೋ ಲೀಲಾ-

ಹಾಸ [ಹಾಸೋ (ಕ.)] ಹೇಮಙ್ಗದಾದಯೋ.

೧೪೫. ಅಪರಮುದಾರಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಉದಾರೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಯಂ ಪಸತ್ಥಂ ಸಿಲಾಘನೀಯಂ ವಿಸೇಸನಂ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಸೋಪಿ ನ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತೋವ ಉದಾರೋ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ. ‘‘ಯಥೇ’’ತ್ಯುದಾಹರತಿ. ಕೀಳಾಯ ಕೀಳತ್ಥಂ ಸರೋ, ಲೀಲಾಯ ಯುತ್ತೋ ಹಾಸೋ, ಹೇಮಂ ಹೇಮಮಯಮಙ್ಗದನ್ತಿ ಸಮಾಸೋ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಬಾಹಿರತ್ಥೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಕುಸುಮದಾಮಮಣಿಮೇಖಲಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಅಯಂ ತು ಬನ್ಧಫರುಸಗಾಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಾಗಾ ಸಮ್ಭವತಿ.

೧೪೫. ಅಞ್ಞಮಪಿ ಉದಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಉದಾರೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಯಂ ಪಸತ್ಥವಿಸೇಸನಂ ಪಸಂಸನೀಯವಿಸೇಸನಂ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ಉದಾರೋತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ. ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ತಮುದಾಹರತಿ. ಕೀಳಾಸರೋ ಕೀಳಾಯ ಕತೋ ಸರೋ. ಲೀಲಾಹಾಸೋ ಲೀಲಾಯ ಯುತ್ತೋ ಹಾಸೋ. ಹೇಮಙ್ಗದಾದಯೋ ಸುವಣ್ಣಕೇಯೂರಾಇಚ್ಚಾದಯೋತಿ. ಕೀಳತ್ಥಾಯ ಸರೋತಿ ಚ, ಲೀಲಾಯ ಯುತ್ತೋ ಹಾಸೋತಿ ಚ, ಹೇಮಂ ಹೇಮಮಯಂ ಅಙ್ಗದನ್ತಿ ಚ, ಲೀಲಾಹಾಸೋ ಚ ಹೇಮಙ್ಗದಞ್ಚಾತಿ ಚ, ತಾನಿ ಆದೀನಿ ಯೇಸಂ ಕುಸುಮದಾಮಮಣಿಮೇಖಲಾದೀನನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಅಯಮುದಾರೋ ಬನ್ಧಫರುಸಗಾಮ್ಮಾದಿದೋಸಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ.

೧೪೬.

ಲೋಕಿಯತ್ಥಾನತಿಕ್ಕನ್ತಾ,

¶ ಕನ್ತಾ ಸಬ್ಬಜನಾನಪಿ;

ಕನ್ತಿ ನಾಮಾ’ತಿವುತ್ತಸ್ಸ,

ವುತ್ತಾ ಸಾ ಪರಿಹಾರತೋ.

ಯಥಾ ‘‘ಮುನಿನ್ದ’’ಇಚ್ಚಾದಿ.

೧೪೬. ಕನ್ತಿಂ ಕಥಯತಿ ‘‘ಲೋಕಿಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಲೋಕೇ ವಿದಿತೋ ಲೋಕಿಯೋ, ತಂ ಲೋಕಿಯಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಅನತೀತಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕವೀನಮಿತರೇಸಂ ವಾ ಜನಾನಂ ಏವ ಕನ್ತಾ ಮನೋಹರಾ ಕನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಸದ್ದಗುಣೋ ಅತಿವುತ್ತಸ್ಸ ವಾಕ್ಯದೋಸಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಸಮ್ಭವತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿವುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಉದಾಹರಣತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ.

೧೪೬. ಇದಾನಿ ಕನ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಲೋಕಿಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಲೋಕಿಯತ್ಥಾನತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಲೋಕೇ ಪಸಿದ್ಧಸದ್ದತ್ಥಮನತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಸಬ್ಬಜನಾನಂ ಸಕಲಕವೀನಂ ಕನ್ತಾ ಮನುಞ್ಞಾ ಕನ್ತಿ ನಾಮ ವುಚ್ಚತೇ, ಸಾ ಅತಿವುತ್ತಸ್ಸ ಅತಿವುತ್ತದೋಸಸ್ಸ ಪರಿಹಾರತೋ ವುತ್ತಾ ದೋಸಪರಿಹಾರಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ. ಅತಿವುತ್ತದೋಸಪರಿಹಾರತೋ ಏವ ಕನ್ತಿಯಾ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಿಯೋ ಏವ ಏತಿಸ್ಸಾ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಲೋಕೇ ವಿದಿತೋತಿ ಚ, ಸೋ ಚ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಚೇತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ಕನ್ತಿಯಾ ಉದಾಹರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಮುನಿನ್ದ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಂ ವುತ್ತಮೇವ.

೧೪೭.

ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಾ’ಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸಾ-

ನೇಯ್ಯತಾ ಸದ್ದತೋ’ತ್ಥತೋ;

ಸಾ’ಯಂ ತದುಭಯಾ ನೇಯ್ಯ-

ಪರಿಹಾರೇ ಪದಸ್ಸಿತಾ.

ಯಥಾ ‘‘ಮರೀಚಿ’’ಚ್ಚಾದಿ ಚ, ‘‘ಮನೋನುರಞ್ಜನೋ’’ಚ್ಚಾದಿ ಚ.

೧೪೭. ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿಂ ¶ ಬ್ಯಞ್ಜಯತಿ ‘‘ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಾಭಿಧೇಯ್ಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಅತ್ಥಸ್ಸ ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ವಾ ಅನೇಯ್ಯತಾ ಪತೀತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ವಗಮೋ ಗತ್ಯನ್ತರಾಭಾವಾ, ಯತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಲ್ಲಭಾವಗತೀ ಸದ್ದ-ಸಾಮತ್ಥಿಯವಿಲಙ್ಘಿನೀ’’ತಿ. ತಮನುವದಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿ ವಿಧೀಯತೇ. ಸಾ ಪನ ಬ್ಯಾಕಿಣ್ಣನೇಯ್ಯಾದಿದೋಸವಜ್ಜನಾಯ ಜಾಯತೇ. ತದುಭಯಾ ಜಾತಾ ಸಾಯಂ ಅನೇಯ್ಯತಾ ನೇಯ್ಯಪರಿಹಾರೇ ಪದಸ್ಸಿತಾ ಪಕಾಸಿತಾ. ಪಠಮದುತಿಯೋದಾಹರಣಸ್ಸತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ.

೧೪೭. ಇದಾನಿ ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಚ ಅನೇಯ್ಯತಾ ತತ್ಥೇವ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿ ನಾಮ, ತದುಭಯಾ ತೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಜಾತಾ ಸಾ ಅಯಂ ಅನೇಯ್ಯತಾಸಙ್ಖತಾ ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿ ನೇಯ್ಯಪರಿಹಾರೇ ನೇಯ್ಯದೋಸಪರಿಹಾರಪದೇಸೇ ಪದಸ್ಸಿತಾ ಪಕಾಸಿತಾತಿ. ‘‘ದುಲ್ಲಭಾವಗತೀ ಸದ್ದ-ಸಾಮತ್ಥಿಯವಿಲಙ್ಘಿನೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ಥಪತೀತಿ ಪನ ವಿನಾ ಸದ್ದಞ್ಚ ಸಾಮತ್ಥಿಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಇಹ ‘‘ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯತ್ತಿ ಪತೀತೀತಿ ಚ, ನತ್ಥಿ ನೇಯ್ಯಂ ಆಹರಿತಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸಾತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ, ತೇ ಚ ತೇ ಉಭೋ ಸದ್ದತ್ಥಾ ಚಾತಿ ಚ, ತೇ ಅವಯವಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಚ, ನೇಯ್ಯಸ್ಸ ಪರಿಹಾರೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ಇದಾನಿ ‘‘ಯಥೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾಯ ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿಯಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಉದಾಹರಣಮನುಸ್ಸಾರೇತಿ ‘‘ಮರಿ’’ಚ್ಚಾದಿಗಾಥಾದ್ವಯೇನ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ.

ಪುನ ಅತ್ಥೇನ ಯಥಾ –

೧೪೮.

ಸಭಾವಾಮಲತಾ ಧೀರ,

ಮುಧಾ ಪಾದನಖೇಸು ತೇ;

ಯತೋ ತೇ’ವನತಾನನ್ತ-

ಮೋಳಿಚ್ಛಾಯಾ ಜಹನ್ತಿ ನೋ.

೧೪೮. ಪುನ ¶ ದುತಿಯೇ ತು ಧೀರಾತಿ ಆಮನ್ತನಂ. ತೇ ತವ ಪಾದನಖೇಸು ಸಭಾವಾಮಲತಾ ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧತಾ ಮುಧಾ ತುಚ್ಛಾ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ತೇ ಪಾದನಖಾ ಅವನತಸ್ಸ ಸನ್ನತಸ್ಸ ಅನನ್ತಸ್ಸ ನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಮೋಳಿನೋ ಕಿರೀಟಸ್ಸ ಅವನತಾನಂ ವಾ ನರಮರಾನಂ ಅನನ್ತಾನಂ ಮೋಳೀನಂ ಛಾಯಾ ಛವಿಯೋ ನೋ ಜಹನ್ತಿ ನ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ, ಸಞ್ಛವಿಯೋ ಪನ ಜಹನ್ತೀತಿ. ಏತ್ಥ ನಖೇಸು ಸಞ್ಛವಿತ್ತಾ ಪಾದನಖಸ್ಸ ಮೋಳೀನಂ ನಿರನ್ತರಪ್ಪಣಾಮಾಬ್ಯಭಿಚಾರಾನರಮರಾದೀನಂ ಭಗವತೋ ಪಾದಾರವಿನ್ದವನ್ದನಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಫುಟಂ ಗಮ್ಯತೇ.

೧೪೮. ‘‘ಪುನ ಅತ್ಥೇನ ಯಥಾ ಸಭಾವಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಧೀರ ತೇ ತವ ಪಾದನಖೇಸು ಸಭಾವಾಮಲತಾ ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧತಾ ಮುಧಾ ತುಚ್ಛಾ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಚರಣನಖಾ ಅವನತಾನನ್ತಮೋಳಿಚ್ಛಾಯಾ ಪಾದಾನತಸ್ಸ ಅನನ್ತನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಕಿರೀಟಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀ, ಅವನತಾನಂ ವಾ ಅನನ್ತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮೋಳೀನಂ ಛಾಯಾ ಕನ್ತಿಯೋ ನೋ ಜಹನ್ತಿ ನ ವಿಜಹನ್ತಿ, ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ಪಹಾಯ ಕಿರೀಟಕನ್ತಿಸದಿಸಾ ತೇ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಚನ್ದಕಿರಣಸನ್ನಿಭಾನಂ ನಖರಂಸೀನಂ ಸಮೀಪೇ ಮೋಳೀನಂ ನಖರಂಸೀಹಿ ಅಮದ್ದಿತಸಕಕನ್ತಿಯುತ್ತಭಾವಮಾಪಜ್ಜನಂ ತಾದಿಸಾನಂ ನಿರನ್ತರಪ್ಪಣಾಮಾಭಾವಾಭಾವತೋ ಖತ್ತಿಯಾದೀನಂ ಮುನಿನ್ದಪಾದಾರವಿನ್ದದ್ವನ್ದೇ ನಿರನ್ತರಪ್ಪಣಾಮೋ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ವಿಭೂತಂ ಗಮ್ಯತೇ. ಸಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ, ತೇನ ಅಮಲಾತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಭಾವೋತಿ ಚ, ಪಠಮಪಕ್ಖೇ ಅವನತೋ ಚ ಸೋ ಅನನ್ತೋ ಚಾತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಮೋಳೀತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಛಾಯಾಯೋತಿ ಚ, ದುತಿಯಪಕ್ಖೇ ಅನನ್ತಾ ಚ ತೇ ಮೋಳೀ ಚೇತಿ ಚ, ಅವನತಾನಂ ಅನನ್ತಮೋಳೀತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಛಾಯಾಯೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೪೯.

‘‘ಬನ್ಧಸಾರೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಯಂ ಸಮಗ್ಗಾಪಿ ವಿಞ್ಞುನೋ;

ದಸ್ಸನಾವಸರಂ ಪತ್ತೋ, ಸಮಾಧಿ ನಾಮ’ಯಂ ಗುಣೋ.

೧೪೯. ಸಮಾಧಿಫಲಂ ಕಿಚ್ಚಾಹ ‘‘ಬನ್ಧೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯನ್ತಿ ಯಂ ಸಮಾಧಿಂ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಗಜ್ಜಪಜ್ಜಮಿಸ್ಸಭಾವಸ್ಸ ಸಾರೋತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ¶ ತಪ್ಪರಾಯತ್ತಾ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಸಮಗ್ಗಾಪಿ ವಿಞ್ಞುನೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕವಿನೋ ಮಞ್ಞನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ ಜಾನನ್ತಿ, ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ ಸಮಾಧಿಖ್ಯೋ ಗುಣೋ ದಸ್ಸನೇ ಪಕಾಸನೇ ಅವಸರಂ ಓಕಾಸಂ ಅನೋತ್ತರತ್ತಾ ಪರಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನುಕ್ಕಮೇನಾತಿ.

೧೪೯. ಇದಾನಿ ಸಮಾಧಯೋ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಬನ್ಧಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸಮಗ್ಗಾ ಅಪಿ ವಿಞ್ಞುನೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕವಯೋ ಯಂ ಸಮಾಧಿಂ ‘‘ಬನ್ಧಸಾರೋ’’ತಿ ಪಜ್ಜಗಜ್ಜವಿಮಿಸ್ಸಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಜೀವಿತಮಿತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ ಗುಣೋ ದಸ್ಸನಾವಸರಂ ಪತ್ತೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನುಕ್ಕಮೇನ ದಸ್ಸನೋಕಾಸಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಬನ್ಧಸ್ಸ ಸಾರೋತಿ ಚ, ದಸ್ಸನೇ ಅವಸರನ್ತಿ ಚ, ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೫೦.

ಅಞ್ಞಧಮ್ಮೋ ತತೋ’ಞ್ಞತ್ಥ,

ಲೋಕಸೀಮಾನುರೋಧತೋ;

ಸಮ್ಮಾ ಆಧೀಯತೇ’ಚ್ಚೇ’ಸೋ,

ಸಮಾಧೀತಿ ನಿರುಚ್ಚತಿ.

೧೫೦. ಕಥಮಯಂ ಸದ್ದವೋಹಾರೋ ಬನ್ಧೇ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತ್ಯಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಪಕತಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಧಮ್ಮೋ ಗುಣೋ ಪಸಿದ್ಧೋ, ತತೋ ತಸ್ಮಾ ಮುಖ್ಯವಿಸಯಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಮುಖ್ಯೇ ವಿಸಯೇ ಲೋಕಸೀಮಾನುರೋಧತೋ ಲೋಕಪ್ಪತೀತ್ಯನುವತ್ತನೇನ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಧು ಲೋಕಸೀಮಾನುವತ್ತನಮೇವೇಹ ಸಾಧುತ್ತಂ ಆಧೀಯತೇ ಆರೋಪ್ಯತೇ, ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಏಸೋ ಏವಂವಿಧೋ ಧಮ್ಮೋ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ನಿರುಚ್ಚತೀತಿಧ ಸಮ್ಮಾ ಆಧೀಯತೀತಿ ಏವಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೫೦. ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಅಯಂ ವೋಹಾರೋ ಬನ್ಧವಿಸಯೇ ಕಥಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಸಙ್ಕಾಯಂ ಪಠಮಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮೋ ಸಮಾಧಾನಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತಅಮುಖ್ಯತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮುಖ್ಯವತ್ಥುನೋ ಪಸಿದ್ಧಗುಣೋ, ತತೋ ¶ ಮುಖ್ಯವಿಸಯತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಮುಖ್ಯವಿಸಯೇ ಲೋಕಸೀಮಾನುರೋಧತೋ ಲೋಕವೋಹಾರಮರಿಯಾದಾವಿರೋಧಭಾವೇನ ಲೋಕಪ್ಪತೀತ್ಯನುವತ್ತನೇನೇವ ಸಮ್ಮಾ ಆಧೀಯತಿ ಠಪೀಯತಿ, ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಏಸೋ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣೋ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ನಿರುಚ್ಚತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ, ಲೋಕಸ್ಸ ಸೀಮಾತಿ ಚ, ತಸ್ಸಾ ಅನುರೋಧೋತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಸಮಾಧಿಉದ್ದೇಸ

೧೫೧.

ಅಪಾಣೇ ಪಾಣಿನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸಮ್ಮಾ ಆಧೀಯತೇ ಕ್ವಚಿ;

ನಿರೂಪೇ ರೂಪಯುತ್ತಸ್ಸ, ನಿರಸೇ ಸರಸಸ್ಸ ಚ.

೧೫೨.

ಅದ್ರವೇ ದ್ರವಯುತ್ತಸ್ಸ, ಅಕತ್ತರಿಪಿ ಕತ್ತುತಾ;

ಕಠಿನಸ್ಸಾ’ಸರೀರೇಪಿ, ರೂಪಂ ತೇಸಂ ಕಮಾ ಸಿಯಾ.

೧೫೧-೧೫೨. ಸಮಾಧಾನವಿಸಯಮಾಹ ‘‘ಅಪಾಣೇ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕ್ವಚಿ ಠಾನೇ ಪಾಣಿನಂ ಪಾಣವನ್ತಾನಂ ಪದತ್ಥಾನಂ ಧಮ್ಮೋ ಗುಣೋ ಅಪಾಣೇ ಪಾಣವಿರಹಿತೇ ವತ್ಥುನಿ ಸಮ್ಮಾ ಲೋಕಪತೀತ್ಯನುವತ್ತನೇನ ಆಧೀಯತೇ ಆರೋಪ್ಯತೇ, ಏವಮುಪರಿಪಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ. ನಿರೂಪೇತಿ ರೂಪವಿರಹಿತೇ ವತ್ಥುನಿ, ಕ್ವಚೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನುವತ್ತತಿ. ಅಸರೀರೇ ಅಘನೇ ಅಸಂಹತೇ ವತ್ಥುನಿ ಕಠಿನಸ್ಸ ದಳ್ಹಸ್ಸ, ತೇಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಸಮಾಧೀನಂ ರೂಪಂ ಉದಾಹರಣಂ ಕಮಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನುಕ್ಕಮೇನ.

೧೫೧-೧೫೨. ಉದ್ದೇಸೇ ‘‘ಸಮಾಧಯೋ’’ತಿ ಬಹುವಚನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಸಮಾಧೀನಂ ವಿಸಯಮುಪದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಪಾಣೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಕ್ವಚಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಠಾನೇ ಪಾಣಿನಂ ಧಮ್ಮೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾನಂ ಗುಣೋ ಅಪಾಣೇ ಪಾಣರಹಿತವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಲೋಕಪತೀತಿಅನುಸಾರೇನ ಆಧೀಯತೇ ಆರೋಪ್ಯತೇ, ಕ್ವಚಿ ರೂಪಯುತ್ತಸ್ಸ ರೂಪವನ್ತವತ್ಥುನೋ ಧಮ್ಮೋ ನಿರೂಪೇ ರೂಪರಹಿತವತ್ಥುಮ್ಹಿ, ಕ್ವಚಿ ಸರಸಸ್ಸ ರಸವನ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಧಮ್ಮೋ ನಿರಸೇ ರಸರಹಿತೇ ಚ, ಕ್ವಚಿ ದ್ರವಯುತ್ತಸ್ಸ ದ್ರವವನ್ತವತ್ಥುನೋ ಧಮ್ಮೋ ಅದ್ರವೇ ದ್ರವರಹಿತೇ ಚ, ¶ ಕ್ವಚಿ ಕತ್ತುತಾ ಕತ್ತುಗುಣೋ ಅಕತ್ತರಿಪಿ, ಕ್ವಚಿ ಕಠಿನಸ್ಸ ಥದ್ಧಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಸರೀರೇಪಿ ಸರೀರರಹಿತೇಪಿ ಸಮ್ಮಾ ಆಧೀಯತೇ. ತೇಸಂ ಛನ್ನಂ ಸಮಾಧೀನಂ ರೂಪಂ ಉದಾಹರಣಂ ಕಮಾ ‘‘ಅಪಾಣೇ ಪಾಣಿನ’’ನ್ತಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ. ನ ಸನ್ತಿ ಪಾಣಾ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ, ರೂಪಾ ನಿಗ್ಗತೋತಿ ಚ, ರೂಪೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಚ, ರಸಾ ನಿಗ್ಗತೋತಿ ಚ, ರಸೇನ ಸಹ ವತ್ತಮಾನೋತಿ ಚ, ದ್ರವಾಅಞ್ಞೋತಿ ಚ, ದ್ರವೇನ ದ್ರವಭಾವೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಚ, ಕತ್ತುತೋ ಅಞ್ಞೋತಿ ಚ, ಕತ್ತುನೋ ಭಾವೋತಿ ಚ, ನತ್ಥಿ ಸರೀರಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಸಮಾಧಿನಿದ್ದೇಸ

ಅಪಾಣೇ ಪಾಣಿನಂ ಧಮ್ಮೋ

೧೫೩.

ಉಣ್ಣಾಪುಣ್ಣಿನ್ದುನಾ ನಾಥ, ದಿವಾಪಿ ಸಹ ಸಙ್ಗಮಾ;

ವಿನಿದ್ದಾ ಸಮ್ಪಮೋದನ್ತಿ, ಮಞ್ಞೇ ಕುಮುದಿನೀ ತವ.

೧೫೩. ‘‘ಉಣ್ಣಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ನಾಥಾತಿ ಲೋಕತ್ತಯೇಕಪಟಿಸರಣಭೂತತಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪತಿ. ತವ ಉಣ್ಣಾರೋಮಧಾತುಸಙ್ಖಾತೇನ ಪುಣ್ಣಿನ್ದುನಾ ಸಹ ಸಙ್ಗಮಾ ಸಂಯೋಗೇನ ಕುಮುದಿನೀ ಕುಮುದಿನಿಯೋ ಕುಮುದಾಕರಾ ದಿವಾಪಿ ವಿನಿದ್ದಾ ವಿಗತಸೋಪ್ಪಾ ಸಮ್ಪಮೋದನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಸುಟ್ಠುಯೇವ ಪಮೋದನ್ತೀತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇಮೀತಿ. ಏತ್ಥ ಪಾಣಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸುರತರೂಪಸ್ಸ ಸಙ್ಗಮಸ್ಸ ವಿನಿದ್ದಾಯ ಸಮ್ಪೀಣನಸ್ಸ ಚ ಅಪಾಣಿನಿ ಆರೋಪಿತಪುಮ್ಭಾವೇ ಉಣ್ಣಾಪುಣ್ಣಿನ್ದುಮ್ಹಿ, ತಥಾ ಆರೋಪಿತಇತ್ಥಿಭಾವಾಸು ಕುಮುದಿನೀಸು ಲೋಕಸೀಮಾನುರೋಧೇನ ಸಮಾಧಾನತೋ ಸೋಯಂ ಪಸಿದ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತದಭಿಧಾಯೀ ಸದ್ದೋ ಚ ಉಪಚಾರತೋ ಅತ್ಥಾನುಗಾಮಿತ್ತಾ ಸದ್ದಿಕವೋಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಏವಮುಪರಿಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ.

೧೫೩. ತೇಸು ಪಾಣಿಧಮ್ಮಸಮಾಧಿನೋ ಉದಾಹರಣಮಾದಿಸತಿ ‘‘ಉಣ್ಣಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ. ನಾಥ ತವ ತುಯ್ಹಂ ಉಣ್ಣಾಪುಣ್ಣಿನ್ದುನಾ ಉಣ್ಣಾರೋಮಮಣ್ಡಲಸಙ್ಖಾತಪುಣ್ಣಚನ್ದೇನ ಸಹ ಸಙ್ಗಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮವಾಯಹೇತುನಾ ಕುಮುದಿನೀ ಕೇರವಾಕರಸಙ್ಖಾತಾ ಕುಮುದಿನಿಯೋ ದಿವಾಪಿ ¶ ವಿನಿದ್ದಾ ವಿಕಸಿತಾ ಸಮ್ಪಮೋದನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಅತಿಸನ್ತುಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕಪ್ಪೇಮೀತಿ ಇನ್ದುಸಮ್ಪಮೋದೋ ಸಹಸದ್ದೇನ ಞಾಯತೇ. ಏತ್ಥ ಪಾಣಿಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ಸುರತಸಙ್ಗಮೋ ಚ ನಿದ್ದಾಪಗಮೋ ಚ ಸಮ್ಪಮೋದನಞ್ಚಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಉಣ್ಣಾಪುಣ್ಣಿನ್ದುಕುಮುದಿನೀಸಙ್ಖಾತೇಸು ಅಪಾಣೇಸು ಲೋಕವೋಹಾರಾನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಆರೋಪನೇನ ಪಾಣಿಧಮ್ಮತೋ ಪಸಿದ್ಧಾ ತಯೋ ಅತ್ಥಾ ಇಧ ಸಮಾಧಯೋ ನಾಮ, ತಪ್ಪಟಿಪಾದಕಗನ್ಥೋಪಿ ಅತ್ಥಾನುಗಾಮಿತ್ತಾ ತದುಪಚಾರೇನ ಸಮಾಧೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪುಣ್ಣೋ ಚ ಸೋ ಇನ್ದು ಚೇತಿ ಚ, ಉಣ್ಣಾ ಏವ ಪುಣ್ಣಿನ್ದು ಚಾತಿ ಚ, ವಿಗತಾ ನಿದ್ದಾ ಯೇಹೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ನಿರೂಪೇ ರೂಪಯುತ್ತಸ್ಸ

೧೫೪.

ದಯಾರಸೇಸು ಮುಜ್ಜನ್ತಾ, ಜನಾ’ಮತರಸೇಸ್ವಿ’ವ;

ಸುಖಿತಾ ಹತದೋಸಾ ತೇ, ನಾಥ ಪಾದಮ್ಬುಜಾನತಾ.

೧೫೪. ‘‘ದಯಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ನಾಥ ತೇ ಪಾದಮ್ಬುಜೇಸು ಆನತಾ ಪಣಾಮವಸೇನ ಜನಾ ತಿಲೋಕಕುಹರಪವತ್ತಿನೋ ಸತ್ತಾ ಅಮತರಸೇಸ್ವಿವ ಪೀಯೂಸರಸೇಸು ವಿಯ ದಯಾರಸೇಸು ಕರುಣಾರಸೇಸು ಗುಣೇಸು. ‘‘ಸಿಙ್ಗಾರಾದೋ ವಿಸೇ ವೀರಿಯೇ, ಗುಣೇ ರಾಗೇ ದ್ರವೇ ರಸೋ’’ತಿ [ಅಮರಕೋಸ ೩.೩.೨೨೬] ಹಿ ನಿಘಣ್ಟು. ಮುಜ್ಜನ್ತಾ ನಿಮುಜ್ಜಮಾನಾ ಹತಾ ನಟ್ಠಾ ದೋಸಾ ವಾತಾದಯೋ ಅಮತಪಕ್ಖೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ತು ಹತಾ ನಟ್ಠಾ ದೋಸಾ ರಾಗಾದಯೋ ಯೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ, ತತೋಯೇವ ಸುಖಿತಾ ಸುಖಂ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಇತಾ ಪತ್ತಾ ಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೫೪. ಇದಾನಿ ರೂಪಧಮ್ಮಸಮಾಧಿನೋ ಉದಾಹರಣಂ ಉದ್ದಿಸತಿ ‘‘ದಯಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ. ನಾಥ ತೇ ತವ ಪಾದಮ್ಬುಜಾನತಾ ಚರಣಪದುಮೇ ಪಣತಾ ಜನಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಅಮತರಸೇಸು ಇವ ಸುಧಾಜಲೇಸು ವಿಯ ದಯಾರಸೇಸು ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಕರುಣಾಗುಣೇಸು ಮುಜ್ಜನ್ತಾ ನಿಮುಜ್ಜಮಾನಾ ಹತದೋಸಾ ವಿನಟ್ಠವಾತಪಿತ್ತಾದಯೋ ವಿನಟ್ಠರಾಗಾದಿದೋಸಾ ವಾ ಸುಖಿತಾ ತತೋಯೇವ ಅಜರಾಮರಸಙ್ಖಾತಸುಖಂ ¶ ಇತಾ ಪತ್ತಾತಿ. ಏತ್ಥ ರೂಪಯುತ್ತಜಲೇ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಮುಜ್ಜನಂ ನಿರೂಪೇ ದಯಾಗುಣೇ ಆರೋಪಿತಂ ಹೋತಿ. ದಯಾ ಏವ ರಸಾ ಗುಣಾತಿ ಚ, ಅಮತಾ ಏವ ರಸಾತಿ ಚ, ಹತಾ ವಾತಾದಯೋ ರಾಗಾದಯೋ ವಾ ದೋಸಾ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ಪಾದಾನಿ ಏವ ಅಮ್ಬುಜಾನೀತಿ ಚ, ತೇಸು ಆನತಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

‘‘ಸಿಙ್ಗಾರಾದೋವಿಸೇ ವೀರಿಯೇ, ಗುಣೇ ರಾಗೇ ದ್ರವೇರಸೋ’’ತಿ [ಅಮರಕೋಸ ೩.೩.೨೨೬] ಏತ್ಥ ರಸಸದ್ದೋ ಗುಣಜಲೇಸು ವತ್ತತಿ.

ನಿರಸೇ ಸರಸಸ್ಸ

೧೫೫.

ಮಧುರೇಪಿ ಗುಣೇ ಧೀರ, ನಪ್ಪಸೀದನ್ತಿ ಯೇ ತವ;

ಕೀದಿಸೀಮನಸೋ ವುತ್ತಿ, ತೇಸಂ ಖಾರಗುಣಾನಭೋ [ಹೇ (ಸೀ.)].

೧೫೫. ‘‘ಮಧುರೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಧಿಯಾ ಈರತೀತಿ ಧೀರೋ, ಭೋ ಧೀರ ತವ ಮಧುರೇಪಿ ಮನೋಹರೇಪಿ ಗುಣೇ ಕರುಣಾದಿಕೇ ಯೇ ನಪ್ಪಸೀದನ್ತಿ ಪಸಾದಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಖಾರಗುಣಾನಂ ಅಮಧುರಗುಣಾನಂ ತೇಸಂ ಜನಾನಂ ಮನಸೋ ವುತ್ತಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ಕೀದಿಸೀತಿ ಕಿಮಿವ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ ‘‘ಈದಿಸೀ’’ತಿ. ಯತೋ ತಾದಿಸಗುಣಾವಬೋಧಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೋಹನ್ಧಕಾರಸಮ್ಬನ್ಧಿತಾತಿ.

೧೫೫. ಇದಾನಿ ಸರಸಧಮ್ಮಸಮಾಧಿನೋ ಉದಾಹರಣಮುದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಮಧುರಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಭೋ ಧೀರ ತವ ತೇ ಮಧುರೇ ಅಪಿ ಗುಣೇ ಪಕತಿಸುನ್ದರೇ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಗುಣೇಪಿ ಯೇ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಜನಾ ನಪ್ಪಸೀದನ್ತಿ, ಖಾರಗುಣಾನಂ ಅಮಧುರಗುಣಾನಂ ತೇಸಂ ಜನಾನಂ ಮನಸೋ ವುತ್ತಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ಕೀದಿಸೀ ಕಥಂ ರುಹತಿ. ಧಿಯಾ ಈರತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಚ, ಕಾ ವಿಯ ಸಾ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಚ, ಖಾರಾ ಗುಣಾ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ ರಸಹೀನೇ ಆರೋಪಿತರಸಯುತ್ತಧಮ್ಮಭೂತಂ ಮಧುರಖಾರಗುಣದ್ವಯಂ.

ಅದ್ರವೇ ದ್ರವಯುತ್ತಸ್ಸ

೧೫೬.

ಸಬ್ಬತ್ಥಸಿದ್ಧ ¶ ಚೂಳಕ-ಪುಟಪೇಯ್ಯಾ ಮಹಾಗುಣಾ;

ದಿಸಾ ಸಮನ್ತಾ ಧಾವನ್ತಿ, ಕುನ್ದಸೋಭಾಸಲಕ್ಖಣಾ.

೧೫೬. ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಸಿದ್ಧಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥಸಿದ್ಧಸ್ಸ ಮಹಾಮುನಿನೋ ಚೂಳಕಪುಟೇನ ಪೇಯ್ಯಾ ಪಾತಬ್ಬಾ ಕುನ್ದಸೋಭಾಸಲಕ್ಖಣಾ ಕುನ್ದಕುಸುಮಸ್ಸ ಸೋಭಾಸವನ್ತಾ ಜುತಿವಿಜಮ್ಭಿನೋ ಮಹಾಗುಣಾ ಸಮನ್ತಾ ಪರಿತೋ ದಿಸಾ ದಿಸನ್ತಾನಿ ಧಾವನ್ತಿ.

೧೫೬. ಇದಾನಿ ದ್ರವಯುತ್ತಸಮಾಧಿನೋ ಉದಾಹರಣಮುದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥಸಿದ್ಧ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನ, ನಿಪ್ಫನ್ನೇಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥೇಹಿ ವಾ ಸಮನ್ನಾಗತ ಹೇ ತಥಾಗತ ತವ ಚೂಳಕಪುಟಪೇಯ್ಯಾ ಚೂಳಕಪುಟೇನ ಪಾತಬ್ಬಾ ಕುನ್ದಸೋಭಾಸಲಕ್ಖಣಾ ಕುನ್ದಸೋಭಾಹಿ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣಾ ಕುನ್ದಸೋಭಾಸದಿಸಾ ವಾ ಮಹಾಗುಣಾ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹನ್ತತ್ತಾ ಆನುಭಾವಮಹನ್ತತ್ತಾ ವಾ ಮಹನ್ತಾ ವಾ ಅರಹತ್ತಾದಯೋ ಗುಣಾ ಸಮನ್ತಾ ಸಮನ್ತತೋ ದಿಸಾ ದಸದಿಸಾಸು ಧಾವನ್ತೀತಿ. ಏತ್ಥ ದ್ರವಯುತ್ತಗುಣಭೂತೋ ಚೂಳಕಪುಟಪೇಯ್ಯಭಾವೋ ದ್ರವರಹಿತೇ ಗುಣೇ ಆರೋಪಿತೋ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬೇ ಚ ತೇ ಅತ್ಥಾ ಚೇತಿ ಚ, ತೇ ಸಿದ್ಧಾ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಚೂಳಕಮೇವ ಪುಟಮಿತಿ ಚ, ತೇನ ಪೇಯ್ಯಾತಿ ಚ, ಮಹನ್ತಾ ಚ ತೇ ಗುಣಾ ಚೇತಿ ಚ, ಕುನ್ದಾನಂ ಸೋಭಾತಿ ಚ, ತಾಹಿ ಸಮಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಅಕತ್ತರಿ ಕತ್ತುತಾ

೧೫೭.

ಮಾರಾರಿಬಲವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ, ಕುಣ್ಠಾ ನಾನಾವಿಧಾ’ಯುಧಾ;

ಲಜ್ಜಮಾನಾ’ಞ್ಞವೇಸೇನ, ಜಿನ ಪಾದಾನತಾ ತವ.

೧೫೭. ‘‘ಮಾರಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಮಾರೋಯೇವ ಅರಿ ಸತ್ತೂತಿ ಮಾರಾರೀ, ತೇನ, ಬಲೇನ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಸ ವಾ ಬಲೇನ ಸೇನಾಯ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಅಭಿಮುಖಂ ಛಡ್ಡಿತಾ ನಾನಾವಿಧಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ¶ ಆಯುಧಾ ಭಿನ್ದಿವಾಳಾದಯೋ ಕುಣ್ಠಾ [ಭೇಣ್ಡಿವಾಲಾದಯೋ (ಕ.)] ಪರಿಚ್ಚತ್ತತಿಖಿಣಭಾವಾ ತಾಯೇವ ಕುಣ್ಠಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲಜ್ಜಮಾನಾ ‘‘ಲೋಕಪ್ಪತೀತಾನುಭಾವಾನಮಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಲಜ್ಜನ್ತಾ ಅಞ್ಞವೇಸೇನ ‘‘ಕಥಂ ನಾಮ ಪರೇ ಅಮ್ಹೇ ನ ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಆವುಧವೇಸಂ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಕುಸುಮವೇಸೇನ, ಜಿನಾತಿ ಆಮನ್ತನಂ, ತವ ಪಾದಾನತಾ ಪಾದೇಸು ಸನ್ನತಾ.

೧೫೭. ಇದಾನಿ ಕತ್ತುಧಮ್ಮಸಮಾಧಿನೋ ಉದಾಹರಣಮುದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಮಾರಾರಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಹೇ ಜಿನ ಮಾರಾರಿಬಲವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಮಾರಸತ್ತುನಾ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ತಿಯಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ, ಮಾರಾರಿನೋ ವಾ ಸೇನಾಯ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಅಭಿಮುಖೇ ಪಾತಿತಾ ನಾನಾವಿಧಾಯುಧಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಭಿನ್ದಿವಾಳಉಸುಸತ್ತಿತೋಮರಾದಯೋ ಆವುಧಾ ಕುಣ್ಠಾ ಅತಿಖಿಣಾ ಲಜ್ಜಮಾನಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಲೋಕಪಸಿದ್ಧಾನುಭಾವಾನಮಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಈದಿಸಂ ವಿಪ್ಪಕಾರಮಹೋಸೀ’’ತಿ ಲಜ್ಜನ್ತಾ ಅಞ್ಞವೇಸೇನ ‘‘ಕಥಮಮ್ಹೇ ಪರೇ ನ ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಆವುಧವೇಸಂ ಹಿತ್ವಾ ತದಞ್ಞಭೂತೇನ ಪುಪ್ಫವೇಸೇನ ತವ ಪಾದಾನತಾ ಪಾದಸಮೀಪೇ ನತಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಕತ್ತುಧಮ್ಮಭೂತಂ ಲಜ್ಜನಞ್ಚ ಅಞ್ಞವೇಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಞ್ಚ ಆನತಞ್ಚೇತಿ ಇಮೇ ಲಜ್ಜನಾದೀನಂ ಅಕತ್ತುಭೂತೇಸು ವಿಸಯೇಸು ಆರೋಪಿತಾ ಸಮಾಧಯೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಮಾರೋ ಏವ ಅರೀತಿ ಚ, ಬಲೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಚ, ಮಾರಾರಿನಾ ಬಲವಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಚ ಮಾರಾರಿನೋ ಬಲಂ ಸೇನಾತಿ ಚ, ತೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಚ, ನಾನಾ ಅನೇಕವಿಧಾ ಪಕಾರಾ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ವೇಸೋತಿ ಚ, ಅಞ್ಞೋ ಚ ಸೋ ವೇಸೋ ಚಾತಿ ಚ, ಪಾದೇಸು ಆನತಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಕಠಿನಸ್ಸ ಅಸರೀರೇ

೧೫೮.

ಮುನಿನ್ದಭಾಣುಮಾ ಕಾಲೋ-

ದಿತೋ ಬೋಧೋದಯಾಚಲೇ;

ಸದ್ಧಮ್ಮರಂಸಿನಾ ಭಾತಿ,

ಇನ್ದಮನ್ಧತಮಂ ಪರಂ.

೧೫೮. ‘‘ಮುನಿನ್ದ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ¶ ಬೋಧೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸದಿಸೋ ಸೋಯೇವ ವಾ ಉದಯಾಚಲೋ ಉದಯಪಬ್ಬತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ರತ್ತಿಪರಿಯನ್ತೇ ಅಭಿನಿಕ್ಖನ್ತಸಮಯೇ ಉದಿತೋ ಪಾತುಭೂತೋ ಮುನಿನ್ದೋ ಮುನಿನ್ದಸದಿಸೋ ಸೋಯೇವ ವಾ ಭಾಣುಮಾ ಸೂರಿಯೋ ಅನ್ಧತಮಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಮೋಹಂ ವಾ ಪರಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸದ್ಧಮ್ಮರಂಸಿನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸದಿಸೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸಙ್ಖತೇನ ವಾ ರಂಸಿನಾ ಭಿನ್ದಂ ಪದಾಲೇನ್ತೋ ಭಾತಿ ಸೋಭತೀತಿ.

೧೫೮. ಇದಾನಿ ಕಠಿನಧಮ್ಮಸಮಾಧಿನೋ ಉದಾಹರಣಮುದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಮುನಿನ್ದಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಬೋಧೋದಯಾಚಲೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸದಿಸೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇ ವಾ ಉದಯಪಬ್ಬತೇ ಕಾಲೋದಿತೋ ರತ್ತಿಕ್ಖಯೇ ಮಾರಪರಾಜಿತಸಮಯೇ ವಾ ಉದಿತೋ ಪಾತುಭೂತೋ ಮುನಿನ್ದಭಾನುಮಾ ಮುನಿನ್ದಸದಿಸೋ ಮುನಿನ್ದೋಯೇವ ವಾ ಸೂರಿಯೋ ಅನ್ಧತಮಂ ಪಕತಿಘನನ್ಧಕಾರಂ ಬಹಲಮೋಹನ್ಧಕಾರಂ ಸದ್ಧಮ್ಮರಂಸಿನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸದಿಸೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಭೂತೇನ ವಾ ಕಿರಣೇನ ಪರಮತಿಸಯೇನ ಭಿನ್ದಂ ಪದಾಲೇನ್ತೋ ಭಾತಿ ಸೋಭತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಥದ್ಧಧಮ್ಮಭೂತಂ ಭೇದನಂ ಅಸರೀರಭೂತೇ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಆರೋಪಿತಂ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಮುನೀನಂ ಇನ್ದೋತಿ ಚ, ಸೋಯೇವ ಭಾನುಮಾತಿ ಚ, ಬೋಧೋ ಏವ ಉದಯಾಚಲೋತಿ ಚ, ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಏವ ರಂಸೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೫೯.

ವಮನುಗ್ಗಿರನಾದ್ಯೇ’ತಂ, ಗುಣವುತ್ಯಪರಿಚ್ಚುತಂ;

ಅತಿಸುನ್ದರಮಞ್ಞಂ ತು, ಕಾಮಂ ವಿನ್ದತಿ ಗಾಮ್ಮತಂ.

೧೫೯. ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಅಮುಖ್ಯವಿಸಯೇ ಬನ್ಧೇ ಸೋಭತೇ, ನ ಮುಖ್ಯವಿಸಯೇತಿ ದಸ್ಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಮನಂ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ವಮನಞ್ಚ ಉಗ್ಗಿರನಞ್ಚ, ಆದಿಸದ್ದೇನ ವಿರೇಚನಾದಿಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಏತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಗುಣಾ ಪಧಾನೇತರಾ ಪಸಿದ್ಧವಿಸಯಾ ವಿಸಯನ್ತರಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ ವುತ್ತಿ ಪಯೋಗರೂಪಾ, ತತೋ ಅಪರಿಚ್ಚುತಂ ಅಪರಿಗಳಿತಂ ಸನ್ತಂ ಅಮುಖ್ಯಭೂತಂ ಅತಿಸುನ್ದರಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮನೋಹರಮಲಙ್ಕಾರರೂಪತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಂ ತು ಇತರಂ ಪನ ಮುಖ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಾಮಂ ಏಕನ್ತೇನ ¶ ಗಾಮ್ಮತಂ ಅಸಬ್ಭಸಭಾವಂ ಬನ್ಧೇ ತಸ್ಸಾನುಚಿತಭಾವತೋ ವಿನ್ದತಿ ಪಟಿಲಭತಿ ಪಸವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೫೯. ಇದಾನಿ ಇಮೇಸುಯೇವ ಪಾಣಿಧಮ್ಮಾದೀಸು ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಅಮುಖ್ಯವಿಸಯೇ ಪಯುತ್ತೋ ಪಸತ್ಥೋ, ಮುಖ್ಯವಿಸಯೇ ಪಯುತ್ತೋ ಅಪಸತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಮನುಗ್ಗಿ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಏತಂ ವಮನುಗ್ಗಿರನಾದಿ ವಮನಉಗ್ಗಿರನವಿರೇಚನಾದಿಕಂ ಗುಣವುತ್ಯಪರಿಚ್ಚುತಂ ಅಮುಖ್ಯಪಯೋಗತೋ ಅಗಳಿತಂ ಅಮುಖ್ಯಭೂತಂ ಅತಿಸುನ್ದರಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅತಿಪಿಯಂ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಂ ತು ಉತ್ತತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕಂ ಮುಖ್ಯವಿಸಯೇ ಪಯುತ್ತಂ ವಮನುಗ್ಗಿರನಾದಿಕಂ ಪನ ಕಾಮಂ ಏಕನ್ತೇನ ಗಾಮ್ಮತಂ ಸಭಾವಅಪ್ಪಿಯಗಾಮ್ಮದೋಸತಂ ವಿನ್ದತಿ ಸೇವತೀತಿ. ವಮನಞ್ಚ ಉಗ್ಗಿರನಞ್ಚೇತಿ ಚ, ತಾನಿ ಆದೀನಿ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಗುಣಾ ಅಪ್ಪಧಾನಾ ವುತ್ತೀತಿ ಚ, ತತೋ ಅಪರಿಚ್ಚುತನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೬೦.

ಕನ್ತೀನಂ ವಮನಬ್ಯಾಜಾ, ಮುನಿಪಾದನಖಾವಲೀ;

ಚನ್ದಕನ್ತೀ ಪಿವನ್ತೀವ, ನಿಪ್ಪಭಂ ತಂ ಕರೋನ್ತಿಯೋ.

೧೬೦. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಕನ್ತೀನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾದನಖಾನಂ ಆವಲೀ ಸೇಣಿಯೋ ಕನ್ತೀನಂ ಅತ್ತನೋ ನಿರನ್ತರಂ ನಿಸ್ಸರನ್ತೀನಂ ಸೋಭಾವಿಸೇಸಾನಂ ವಮನಬ್ಯಾಜಾ ಉಗ್ಗಿರನಲೇಸೇನ ಚನ್ದಕನ್ತೀ ಚನ್ದಚ್ಛವಿಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪತ್ಥಟತ್ತಾ ಪಿವನ್ತೀವ ಪಾನಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ತಕ್ಕೇಮಿ. ಕೀದಿಸೀ ವಿಯಾತಿ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಬೀಜಮಾಹ ‘‘ನಿಪ್ಪಭ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತಂ ಚನ್ದಂ ನಿಪ್ಪಭಂ ಪಭಾವಿರಹಿತಂ ಕರೋನ್ತಿಯೋ ವಿದಹಮಾನಾ. ಇದಞ್ಹಿ ಕಪ್ಪನಾಬೀಜಂ ಯತೋ ನಖಸೋಭಾಲಿಙ್ಗನೇನ ಚನ್ದಸ್ಸ ಸೋಭಾವತೋ ನಿಪ್ಪಭತ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಮಹತ್ತಞ್ಚ ತಸ್ಸಾ ನಖಾವಲಿಯೋ ಚನ್ದಕನ್ತೀ ಪಿವನ್ತೀತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ ಕನ್ತೀನಞ್ಚ ವಮನಬ್ಯಾಜಂ.

೧೬೦. ಇಟ್ಠವಿಸಯೇ ಪಯುತ್ತವಮನುಗ್ಗಿರನಾದೀನಮುದಾಹರಣಮುದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಕನ್ತೀನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ. ಮುನಿಪಾದನಖಾವಲೀ ಮುನಿಪಾದನಖಸೇಣಿಯೋ ಕನ್ತೀನಂ ಅತ್ತನೋ ಚನ್ದಮರೀಚಿಸದಿಸಸೋಭಾನಂ ವಮನಬ್ಯಾಜಾ ಉಗ್ಗಿರನಲೇಸೇನ ತಂ ನಿಮ್ಮಲಚನ್ದಂ ನಿಪ್ಪಭಂ ಕರೋನ್ತಿಯೋ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪತ್ಥಟತ್ತಾ ನಿಪ್ಪಭಂ ಕರೋನ್ತಿಯೋ ಚನ್ದಕನ್ತೀ ಚನ್ದರಂಸಿಯೋ ¶ ಪಿವನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ. ನಖರಂಸೀನಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪತ್ಥಟತ್ತಾ ಸಪ್ಪಭಸ್ಸಾಪಿ ಚನ್ದಸ್ಸ ನಿಪ್ಪಭತ್ತಞ್ಚ ನಖರಂಸೀನಂ ಅಧಿಕತ್ತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಚನ್ದಕನ್ತೀ ಪಿವನ್ತಿ ಇವೇತಿ ನಖಾವಲೀನಂ ಚನ್ದಕನ್ತಿಪಿವನಞ್ಚ ಸಕಕನ್ತಿವಮನಞ್ಚ ಪಕತಿ ನ ಹೋತಿ, ಬ್ಯಾಜಮಿತಿ ಕವಿನಾ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಭತ್ತಸಿತ್ಥಾದಿಮುಖ್ಯವಿಸಯತೋ ಅಞ್ಞಕನ್ತಿಸಙ್ಖತಅಮುಖ್ಯವಿಸಯೇ ಪಯುತ್ತಂ ವಮನಂ ಗುಣವುತ್ತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ. ವಮನಮೇವ ಬ್ಯಾಜಮಿತಿ ಚ, ಮುನಿನೋ ಪಾದಾತಿ ಚ, ತೇಸು ನಖಾತಿ ಚ, ತೇಸಂ ಆವಲಿಯೋತಿ ಚ, ಚನ್ದಸ್ಸ ಕನ್ತಿಯೋತಿ ಚ, ನಿಗ್ಗತೋ ಪಭಾಹೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೬೧.

ಅಚಿತ್ತಕತ್ತುಕಂ ರುಝ-ಮಿಚ್ಚೇವಂ ಗುಣಕಮ್ಮ ತಂ [ಗುಣಕಮ್ಮಕಂ (ಸೀ.)];

ಸಚಿತ್ತಕತ್ತುಕಂ ಪೇ’ತಂ, ಗುಣಕಮ್ಮಂ ಯದು’ತ್ತಮಂ.

೧೬೧. ಯಥಾವುತ್ತಂ ನಿಗಮೇತಿ ‘‘ಅಚಿತ್ತ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಅಚಿತ್ತೋ ಕತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ತಂ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತುಕಂ. ಗುಣೋ ಕಮ್ಮಂ ಯಸ್ಸ ತಂ ಗುಣಕಮ್ಮಂ. ತಞ್ಚ ವಮನಾದಿ ರುಝಮತಿಮನೋಹರಂ ಭವತಿ ಬನ್ಧೋಚಿತತ್ತಾ. ನಖಾವಲಿಯೋ ಹಿ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾರೋ, ಕನ್ತಿಯೋ ಗುಣಕಮ್ಮನ್ತಿ ವಮನಮತ್ರಾತಿಸುನ್ದರಂ. ನೇದಮೇವ ರುಝನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚಿತ್ತ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಏತಂ ವಮನಾದಿಕಂ ಸಚಿತ್ತಕತ್ತುಕಮ್ಪಿಯದಿಗುಣಕಮ್ಮಂ, ಉತ್ತಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಬನ್ಧೋಚಿತತ್ತಾ.

೧೬೧. ಅನನ್ತರೋದಾಹರಣಸ್ಸ ಪಸತ್ಥತ್ತಞ್ಚ ಕಮ್ಮನಿ ಗುಣೇ ಸತಿ ಸಚಿತ್ತಕತ್ತುಕವಮನಾದಿಕಞ್ಚ ಇಟ್ಠಮಿತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಚಿತ್ತಕತ್ತುಕ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಇಚ್ಚೇವಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತುಕಂ ನಖಾವಲಿಸಙ್ಖಾತಅವಿಞ್ಞಾಣಕಕತ್ತುವನ್ತಂ ಗುಣಕಮ್ಮಂ ನಖಕನ್ತಿಸಙ್ಖಾತಅಪ್ಪಧಾನಕಮ್ಮವನ್ತಂ ವಮನಾದಿಕಂ ರುಝಂ ರಚನಾಯ ಉಚಿತತ್ತಾ ರುಚಿಜನಕಂ ಹೋತಿ, ಏತಂ ವಮನಾದಿಕಂ ಸಚಿತ್ತಕತ್ತುಕಮ್ಪಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಕತ್ತುವನ್ತಮ್ಪಿ ಯದಿ ಗುಣಕಮ್ಮಂ ಅಮುಖ್ಯಕಮ್ಮಂ ಚೇ, ಉತ್ತಮಂ ವಿಸಿಟ್ಠಮೇವ, ‘‘ಕನ್ತೀನ’’ನ್ತಿ ಭಾವಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಸತಿಪಿ ವಮನಕ್ರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮತ್ತಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ. ನತ್ಥಿ ಚಿತ್ತಂ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ಅಚಿತ್ತಾ ಕತ್ತಾರೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಗುಣೋ ಕಮ್ಮಂ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಸಹ ¶ ಚಿತ್ತೇನ ವತ್ತಮಾನೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ಇತಿ ನಿದಸ್ಸನೇ ಏವಂ ಪಕಾರೇ ನಿಪಾತೋ, ಅಥ ವಾ ವಚನವಚನೀಯಾನಂ [ವಚನವಚನೀಯಾದೀನಂ (ಕ.)] ನಿಗಮಾರಮ್ಭೇ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋ.

೧೬೨.

ಉಗ್ಗಿರನ್ತೋವ ಸ ಸ್ನೇಹ-ರಸಂ ಜಿನವರೋ ಜನೇ;

ಭಾಸನ್ತೋ ಮಧುರಂ ಧಮ್ಮಂ, ಕಂ ನ ಸಮ್ಪೀಣಯೇ ಜನಂ.

೧೬೨. ತದುದಾಹರತಿ ‘‘ಉಗ್ಗಿರನ್ತೋವಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಸೋ ಜಿನವರೋ ಜನೇ ಸಕಲಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಸ್ನೇಹರಸಂ ಅತ್ತನೋ ಪೇಮಸಙ್ಖಾತಂ ಅನುರಾಗಂ ಉಗ್ಗಿರನ್ತೋವ ವಮನ್ತೋ ವಿಯ ಮಧುರಂ ಅತಿಪಣೀತಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸನ್ತೋ ಕಂ ಜನಂ ನ ಸಮ್ಪೀಣಯೇ, ಸಬ್ಬಮೇವ ಸಮ್ಪೀಣೇತಿ. ಏತ್ಥ ಜಿನವರೋ ಕತ್ತಾ ಸಚಿತ್ತೋ, ಸ್ನೇಹರಸೋ ಗುಣಕಮ್ಮಂ.

೧೬೨. ಇದಾನಿ ಸಚಿತ್ತಕಕತ್ತುಪಕ್ಖೇ ಉದಾಹರಣಮುದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಉಗ್ಗಿರನ್ತೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸೋ ಜಿನವರೋ ಜನೇ ಸಕಲಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಸ್ನೇಹರಸಂ ಅತ್ತನೋ ಪೇಮಸಙ್ಖಾತಅನುರಾಗಂ ಉಗ್ಗಿರನ್ತೋ ಇವ ವಮನ್ತೋ ವಿಯ ಮಧುರಂ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಭಾವೇನ ಪಣೀತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸನ್ತೋ ದೇಸೇನ್ತೋ ಯಥಾಸಯಂ ವದನ್ತೋ ಕಂ ಜನಂ ಕೀದಿಸಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಸಮ್ಪೀಣಯೇ, ಪೀಣೇತಿ ಏವಾತಿ. ಏತ್ಥ ಉಗ್ಗಿರನಂ ಜಿನವರಸಙ್ಖತಸಚಿತ್ತಕಕತ್ತುವನ್ತಮ್ಪಿ ಸ್ನೇಹರಸಸಙ್ಖಾತಅಮುಖ್ಯಕಮ್ಮಯುತ್ತತ್ತಾ ಪಸತ್ಥಂ ಹೋತಿ. ಸ್ನೇಹೋ ಏವ ರಸೋ ಅನುರಾಗೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೬೩.

ಯೋ ಸದ್ದಸತ್ಥಕುಸಲೋ ಕುಸಲೋ ನಿಘಣ್ಟು-

ಛನ್ದೋಅಲಙ್ಕತಿಸು ನಿಚ್ಚಕತಾಭಿಯೋಗೋ;

ಸೋ’ಯಂ ಕವಿತ್ತವಿಕಲೋಪಿ ಕವೀಸು ಸಙ್ಖ್ಯ-

ಮೋಗಯ್ಹ ವಿನ್ದತಿ ಹಿ ಕಿತ್ತಿ’ಮಮನ್ದರೂಪಂ.

ಇತಿ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಮಹಾಸಾಮಿಪಾದವಿರಚಿತೇ

ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇ

ಗುಣಾವಬೋಧೋ ನಾಮ ತತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೧೬೩. ಗನ್ಥನ್ತರಾಹಿತವಾಸನಾಯ, ¶ ತದನುಬನ್ಧಪಟಿಭಾನೇ ಚಾವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಸುತೇನ ಅಭಿಯೋಗಬಲೇನ ಕವಿತಾ ಕಿತ್ತಿ ಚ ತದನುಗತಾ ಸಮುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಸಮನುಸಾಸತಿ ‘‘ಯೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಬ್ಯಾಕರಣೇ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ‘‘ಇದಮೇವೇ’’ತಿ ನಿಯಮಾಭಾವಾ ಕುಸಲೋ ಛೇಕೋ ನಿಘಣ್ಟುಮ್ಹಿ ಅಭಿಧಾನಸತ್ಥೇ ಚ ಛನ್ದಸಿ ವುತ್ತಿಜಾತಿಪ್ಪಪಞ್ಚಪಕಾಸಕಛನ್ದೋವಿಚಿತಿಸತ್ಥೇ ಚ ಅಲಙ್ಕತಿಸು ಅಲಙ್ಕಾರಸತ್ಥೇ ಚ ಕುಸಲೋ ನ ಕೇವಲಂ ಸದ್ದಸತ್ಥೇಯೇವ, ಅಥ ಚ ಪನ ನಿಚ್ಚಮನವರತಂ ದಿವಾ ಚ ರತ್ತೋ ಚ ಕತೋ ಅಭಿಯೋಗೋ ವಾಯಾಮೋ ರಚನಾವಿಸಯೇ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಕವಿತ್ತವಿಕಲೋಪಿ ಬನ್ಧಕರಣಸಙ್ಖಾತಕವಿಗುಣಪರಿಹೀನೋಪಿ ಕವೀಸು ಕವಿಗುಣೋಪೇತೇಸು ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಣನಂ ಓಗಯ್ಹ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಅಮನ್ದರೂಪಂ ಅತಿಬಹುಂ ಕಿತ್ತಿಂ ಪರಿಸುದ್ಧಬನ್ಧರಚನಾಲಕ್ಖಣಂ ತಪ್ಪಭವಂ ಖ್ಯಾತಂ ವಿನ್ದತಿ ಪಟಿಲಭತೇವಾತಿ.

ಇತಿ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇ ಮಹಾಸಾಮಿನಾಮಿಕಾಯಂ

ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರಟೀಕಾಯಂ

ಗುಣಾವಬೋಧಪರಿಚ್ಛೇದೋ ತತಿಯೋ.

೧೬೩. ಇದಾನಿ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರೇ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಬ್ಯಾಕರಣನಿಘಣ್ಟುಛನ್ದೋಪರಿವಾರಿತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿರನ್ತರಾಭಿಯೋಗೋ ಇಹಲೋಕಿಯಾದಿಮಹನ್ತಯಸಸ್ಸ ಕಾರಣಮಿತಿ ಸಿಸ್ಸಾನಮನುಸಾಸನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಸದ್ದಸತ್ಥಕುಸಲೋ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಯೋ ಥೇರನವಮಜ್ಝಿಮೇಸು ಕೋಚಿ ಸದ್ದಸತ್ಥಕುಸಲೋ ಸದ್ದಾನುಸಾಸನಬ್ಯಾಕರಣವಿಸಯೇ ಪಕತಿಪಚ್ಚಯಾದಿವಿಭಾಗಕಪ್ಪನಾಯ ಛೇಕೋ ನಿಘಣ್ಟುಛನ್ದೋಅಲಙ್ಕತೀಸು ಅಭಿಧಾನಛನ್ದೋಅಲಙ್ಕಾರಸತ್ಥೇಸುಪಿ ಕುಸಲೋ ತಂತಂವಿಭಾಗಬುದ್ಧೀನಂ ಪಟಿಪಾದನೇನ ಛೇಕೋ ನಿಚ್ಚಕತಾಭಿಯೋಗೋ ಧಾರಣಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ನಿಚ್ಚಂ ಕತುಸ್ಸಾಹೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಅಯಂ ಅಪ್ಪಮಾದೀ ಕವಿತ್ತವಿಕಲೋಪಿ ಪಕತಿಸಿದ್ಧಕಬ್ಬರಚನಗುಣರಹಿತೋಪಿ ಕವೀಸು ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಕಬ್ಬಕತ್ತೂಸು ಗಣನಂ ಓಗಯ್ಹ ಕಬ್ಬಕರಣಟೀಕಾಕರಣಾದಿಪಕಾರೇನ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ತಂ ಗಣನಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ¶ ಅಮನ್ದರೂಪಂ ಅನಪ್ಪಕಸಭಾವಂ ಅತಿಬಹುಂ ಕಿತ್ತಿಂ ನಿದ್ದೋಸಂ ಸತ್ಥರಚನಲಕ್ಖಣಂ ಪುಞ್ಞಸಞ್ಚಯಂ, ತಪ್ಪಭವಂ ಪಸಿದ್ಧಿಂ ವಾ ವಿನ್ದತಿ ಲಭತೇವಾತಿ. ಯಥಾವುತ್ತಸತ್ಥೇಸು ಅಭಿಯೋಗೋ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಏಕನ್ತಕಾರಣಮೇವ. ವುತ್ತಂ ಹಿ–

‘‘ಸಾಭಾವಿಕೀ ಚ ಪಟಿಭಾ,

ಸುತಞ್ಚ ಬಹುನಿಮ್ಮಲಂ;

ಅಮನ್ದೋ ಚಾಭಿಯೋಗೋ’ಯಂ,

ಹೇತು ಹೋತಿ’ಹ ಬನ್ಧನೇ’’ತಿ [ಕಾಬ್ಯಾದಾಸ ೧.೧೦೩].

ತತ್ಥ ಸಾಭಾವಿಕೀ ಸಭಾವಸಿದ್ಧಾ ಪಟಿಭಾ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಬಹು ನಿಮ್ಮಲಂ ಅನಪ್ಪಕಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಸುತಞ್ಚ ಅಮನ್ದೋ ಅಭಿಯೋಗೋ ಚ ಅನಪ್ಪಕೋ ಅಭ್ಯಾಸೋ ಚೇತಿ ಅಯಮೇಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಇಹ ಬನ್ಧನೇ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಕಬ್ಬರಚನಾಯಂ ಹೇತು ಹೋತಿ ಕಾರಣಂ ಭವತೀತಿ. ಸದ್ದೇ ಸಾಸತಿ ಏತ್ಥ ಏತೇನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಥಾದೇಸಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸದ್ದಸತ್ಥನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ, ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಕುಸಲೋತಿ ಚ, ನಿಘಣ್ಟು ಚ ಛನ್ದೋ ಚ ಅಲಙ್ಕತಿ ಅಲಙ್ಕಾರಞ್ಚೇತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಏತ್ಥ ಅಲಙ್ಕತಿಸದ್ದೋ ಸತ್ಥಾಪೇಕ್ಖಾಯ ನಪುಂಸಕೋ ಹೋತಿ, ನಿಚ್ಚಂ ಕತೋ ಅಭಿಯೋಗೋ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಕವಿನೋ ಭಾವೋತಿ ಚ, ತೇನ ವಿಕಲೋತಿ ಚ, ಅಮನ್ದಂ ರೂಪಂ ಸಭಾವೋ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ಇತಿ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರನಿಸ್ಸಯೇ

ತತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

೪. ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾವಬೋಧಪರಿಚ್ಛೇದ

೧೬೪.

ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಸಹಿತಾ, ಸಗುಣಾ ಬನ್ಧಪದ್ಧತಿ;

ಅಚ್ಚನ್ತಕನ್ತಾ ಕನ್ತಾವ [ಯತೋಅಚ್ಚನ್ತಕನ್ತಾವ (ಕ.)], ವುಚ್ಚನ್ತೇತೇ ತತೋ’ಧುನಾ.

೧೬೪. ಏವಂ ¶ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರೇ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಸಮ್ಪತ್ಯತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಂ ಬೋಧಯಿತುಮಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸಗುಣಾ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಪಸಾದಾದೀಹಿ ಸದ್ದಗುಣೇಹಿ ಸಹಿತಾ ಬನ್ಧಪದ್ಧತಿ ಕಬ್ಬರಚನಂ. ಅಲಙ್ಕರೀಯತಿ ಕನ್ತಿಂ ನೀಯತಿ ಬನ್ಧೋ ಏತೇಹಿ ಸರೀರಮಿವ ಹಾರಾದೀಹೀತಿ ಅಲಙ್ಕಾರಾ, ತೇಹಿ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಜಾತ್ಯಾದಿಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಹಿತಾ ಸಂಯುತ್ತಾ ಸತೀ ಸಗುಣಾ ಪತಿಬ್ಬತಾದಿಗುಣೋಪೇತಾ ಅತ್ಥೇನ ಧನೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಆಭರಣೇನ ಸಹಿತಾ ಯುತ್ತಾ ಕನ್ತಾವ ಅಙ್ಗನಾ ವಿಯ. ಯತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಕನ್ತಾ ಅತಿಸಯರಮಣೀಯಾ ಸಿಯಾ, ತತೋ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಯೇ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ ಅವಸರಂ ಪತ್ತಾ, ತೇ ಅಧುನಾ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತೇ ಕಥೀಯನ್ತಿ.

೧೬೪. ಏವಂ ಸದ್ದಾಲಙ್ಕಾರವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಂಯೇವ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಬನ್ಧಮಾರಭನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಿ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಸಗುಣಾ ಯಥಾವುತ್ತಪಸಾದಾದಿಸದ್ದಗುಣಯುತ್ತಾ ಬನ್ಧಪದ್ಧತಿ ಪಜ್ಜಗಜ್ಜಾದಿಪಭೇದಾ ರಚನಾವಲಿ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಸಹಿತಾ ಸಭಾವವುತ್ತಿವಙ್ಕವುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಸಂಯುತ್ತಾ ಸಗುಣಾ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಸಹಿತಾ ಕನ್ತಾ ಇವ ಪತಿಬ್ಬತಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಯುತ್ತಾ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಮುತ್ತಾದಿಧನೇಹಿ ಗೀವೇಯ್ಯಕಟಕನೂಪುರಾದೀಹಿ ಆಭರಣೇಹಿ ಚ ಯುತ್ತಾ ಅಙ್ಗನಾವ ಅಚ್ಚನ್ತಕನ್ತಾ ಯತೋ ಅತಿಸಯೇನ ರಮಣೀಯಾ, ತತೋ ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ ಅಧುನಾ ದಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತೇ. ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ ಬನ್ಧಂ ಸರೀರಂ ವಾ ಏತೇಹೀತಿ ಚ, ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಾತಿ ಚ, ತೇಹಿ ಸಹಿತಾತಿ ಚ, ಗುಣೇಹಿ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಚ, ಬನ್ಧಸ್ಸ ಪದ್ಧತೀತಿ ಚ, ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅತಿಸಯೇನ ಕನ್ತಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೬೫.

ಸಭಾವವಙ್ಕವುತ್ತೀನಂ, ಭೇದಾ ದ್ವಿಧಾ ಅಲಂಕ್ರಿಯಾ;

ಪಠಮಾ ತತ್ಥ ವತ್ಥೂನಂ, ನಾನಾವತ್ಥಾವಿಭಾವಿನೀ.

೧೬೫. ಕತಿಪ್ಪಭೇದಾ ತೇ ಇಚ್ಚಾಹ ‘‘ಸಭಾವ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸಭಾವವುತ್ತಿ ವಙ್ಕವುತ್ತೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಭೇದಾ ಪಭೇದೇನ ಅಲಂಕ್ರಿಯಾ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾದ್ವಿಧಾದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ. ¶ ತೇಸು ಸಭಾವವುತ್ತಿ ಕೀದಿಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತಾಸು ಪಠಮಾ ಸಭಾವವುತ್ತಿ ವತ್ಥೂನಂ ಪದತ್ಥಾನಂ ಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾದಬ್ಬಸಭಾವಾನಂ ನಾನಾ ವಿಚಿತ್ತಾ, ನ ದ್ವೇಕಾವ ಅವತ್ಥಾ ಅವಸರಾ ವಿಭಾವಿನೀ ಪಕಾಸಿಕಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ. ಜಾತ್ಯಾದೀನಂ ಪದತ್ಥಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಮನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಸಮ್ಮದೇವ ವಿವರನ್ತೀ ಸಭಾವಂ ಪದತ್ಥಾನಂ ವಿಚಿತ್ತಂ ವದತೀತಿ ಸಭಾವವುತ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಸಾವ ಜಾತಿಯಾ ಪದತ್ಥಸರೂಪಸ್ಸ ತಥಾತಥಾಪಟಿಪಾದಕತ್ತೇನ ವುತ್ತಿಯಾ [ದತ್ತಿಯಾ (ಕ.)] ಜಾತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೧೬೫. ಪಸತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ [ಪಸತ್ಥಾದಿಅಲಙ್ಕಾರಾ (ಕ.)] ಪಭೇದತೋ ಏತ್ತಕಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಭಾವಿ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಅಲಂಕ್ರಿಯಾ ಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾ ಸಭಾವವಙ್ಕವುತ್ತೀನಂ ಭೇದಾ ಪಭೇದತೋ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ತಾಸುದ್ವೀಸು ಪಠಮಾ ಸಭಾವವುತ್ತಿ ವತ್ಥೂನಂ ಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾದಬ್ಬಲಕ್ಖಣಾನಂ ಪದತ್ಥಾನಂ ನಾನಾವತ್ಥಾವಿಭಾವಿನೀ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಪಕಾಸಿನೀ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಜಾತ್ಯಾದೀನಂ ಪದತ್ಥಾನಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಸಭಾವಪಕಾಸಿನೀ ಸಭಾವವುತ್ತಿ ನಾಮ. ಏಸಾವ ಜಾತಿ ಗುಣಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಪದತ್ಥಾನಂ ಸರೂಪಸಙ್ಖಾತಜಾತಿಯಾ ತೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಟಿಪಾದನತೋ ಉಪಚಾರತೋ ಜಾತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಜಾತ್ಯಾದಿಪದತ್ಥಾನಂಯೇವ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಹಿತ್ವಾ ವತ್ಥುಪರಿಕಪ್ಪಿತಅತಿಸಯೋಪಮಾರೂಪಕಾದಿಸರೂಪಸಙ್ಖಾತಂ ವಙ್ಕಸಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೀ ವಙ್ಕವುತ್ತಿ ನಾಮ. ಯಭಾವೋ ಚ ವಙ್ಕೋ ಚಾತಿ ಚ, ತೇಸಂ ವುತ್ತೀತಿ ಚ, ಅಲಂಕರೋನ್ತಿ ಏತಾಹೀತಿ ಚ, ನಾನಾ ಅನೇಕಾ ಚ ಸಾ ಅವತ್ಥಾ ಚಾತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ಯಥಾ –

೧೬೬.

ಲೀಲಾವಿಕನ್ತಿಸುಭಗೋ,

ದಿಸಾಥಿರವಿಲೋಕನೋ;

ಬೋಧಿಸತ್ತಙ್ಕುರೋ ಭಾಸಂ,

ವಿರೋಚಿ ವಾಚಮಾಸಭಿಂ.

೧೬೬. ‘‘ಯಥೇ’’ತಿ ತಂ ಉದಾಹರತಿ. ಲೀಲಾಯ ವಿಲಾಸೇನ ವಿಹಿತಾಯ ವಿಕನ್ತಿಯಾ ಗಮನೇನ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಸುಭಗೋ ಸುನ್ದರೋ ದಿಸಾಸು ದಸಸು ಥಿರಮಚಲಂ ವಿಲೋಕನಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಙ್ಕುರೋ ತದಹುಜಾತೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಆಸಭಿಂ ವಾಚಂ ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿಕಮುತ್ತಮಂ ನಿಬ್ಭಯವಚನಂ ಭಾಸಂ ವದನ್ತೋ ವಿರೋಚಿ ವಿಸೇಸೇನ ರಮಣೀಯತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಅಯಂ ಸಭಾವವುತ್ತಿ. ಏವಂ ಜಾತಿಸಭಾವವುತ್ಯಾದಯೋಪಿ ಪರಿಕಪ್ಪನೀಯಾ.

೧೬೬. ಇದಾನಿ ಸಭಾವವುತ್ತಿಯಾ ಉದಾಹರಣಂ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ – ಲೀಲಾವಿಕನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಲೀಲಾವಿಕನ್ತಿಸುಭಗೋ ವಿಲಾಸಗಮನೇನ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಸುನ್ದರೋ ದಿಸಾಥಿರವಿಲೋಕನೋ ದಸದಿಸಾಸು ಅಚಲಓಲೋಕನೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಙ್ಕುರೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಙ್ಕುರೋ ಆಸಭಿಂ ವಾಚಂ ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಭೀತವಚನಂ ಭಾಸಂ ವದನ್ತೋ ವಿರೋಚಿ ಅಸೋಭೀತಿ. ಇಹ ಬೋಧಿಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದಬ್ಬಸ್ಸ ಲೀಲಾವಿಕನ್ತಿದಿಸಾಥಿರವಿಲೋಕನವಚೋನಿಚ್ಛಾರಣಸಙ್ಖತಾನಂ ಅವತ್ಥಾನಂ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ದಬ್ಬಸಭಾವವುತ್ತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಾ. ಏಸಾಯೇವ ದಬ್ಬಗತಗತ್ಯಾದಿವಿಚಿತ್ರಸರೂಪಂ ಅಲಙ್ಕರಣತೋ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ನಾಮ, ದಬ್ಬಗತಗತ್ಯಾದಯೋ ಪನ ಅಲಂಕಿರಿಯಮಾನತ್ತಾ ಅಲಂಕಿರಿಯಾ ನಾಮ. ಜಾತಿಗುಣಕ್ರಿಯಾಸಭಾವವುತ್ತಿಯೋಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಲೀಲಾಯ ಯುತ್ತಾ ವಿಕನ್ತೀತಿ ಚ, ತಾಯ ಸುಭಗೋತಿ ಚ, ದಿಸಾಸು ಥಿರಂ ವಿಲೋಕನಂ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಬೋಧಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸತ್ತೋತಿ ಚ, ಸೋಯೇವ ಅಙ್ಕುರೋತಿ ಚ, ಉಸಭಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ಉಸಭಸ್ಸ ಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಅಕಮ್ಪನೀಯಾ ಠಿತಿ ಆಸಭಂ ನಾಮ, ಅಕಮ್ಪಭಾವತೋ ತೇನ ಸಮಾಪಿ ವಾಚಾ ಉಪಚಾರತೋ ಆಸಭೀ ನಾಮ ಹೋತಿ.

೧೬೭.

ವುತ್ತಿ ವತ್ಥುಸಭಾವಸ್ಸ, ಯಾ’ಞ್ಞಥಾ ಸಾ ಪರಾಭವೇ;

ತಸ್ಸಾ’ನನ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ತಾ, ಹೋತಿ ಬೀಜೋಪದಸ್ಸನಂ.

೧೬೭. ದುತಿಯಮಾಹ ¶ ‘‘ವುತ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ವತ್ಥುನೋ ಜಾತ್ಯಾದಿರೂಪಸ್ಸ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸಭಾವೋ ಯಸ್ಸಂ ಅವತ್ಥಾಯಂ ಯಾದಿಸಂ ರೂಪಂ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೇನ ತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ತಥೇತಂ ದಬ್ಬಾಪನೇನ ವುತ್ತಿ ವಚನಂ. ಪರಾ ಭವೇ ಅಞ್ಞಾ ವಙ್ಕವುತ್ತಿ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ಕಿಂ ಸಾ ಸಾಕಲ್ಲೇನ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ತಸ್ಸಾ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ತಾ ಅಪರಿಮಿತಭೇದಕತ್ತಾ ಬೀಜಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ಸಕಲಬ್ಯತ್ತಿಬ್ಯಾಪಿಸಾಮಞ್ಞರೂಪಸ್ಸ ಯತೋ ಪರೇ ವಿಚಿತ್ತಾಲಙ್ಕಾರಾ ಪಸವನ್ತಿ, ಉಪದಸ್ಸನಂ ಕಥನಂ ಹೋತಿ ನಿರವಸೇಸಾಭಿಧಾನಸ್ಸ ಕೇನಾಪ್ಯಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ.

೧೬೭. ಇದಾನಿ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ವುತ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ವತ್ಥುಸಭಾವಸ್ಸ ಜಾತ್ಯಾದಿಪದತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ತಾಸು ತಾಸು ಅವತ್ಥಾಸು ಯೋ ಸಭಾವೋ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸಭಾವಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಕಾರಂ ಹಿತ್ವಾ ವತ್ತುಪರಿಕಪ್ಪಿತೇನ ಅತಿಸಯಉಪಮಾರೂಪಕಾದಿಅಞ್ಞಪಕಾರೇನ ಯಾ ವುತ್ತಿ ಯಂ ಕಥನಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಪರಾಭವೇ ಸಭಾವವುತ್ತಿತೋ ಅಞ್ಞಾ ವಙ್ಕವುತ್ತಿ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ತಸ್ಸಾ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಪಕ್ಖತ್ತಾ ಕಥನೇನ ಪರಿಸಮಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ನಯತೋ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಬೀಜೋಪದಸ್ಸನಂ ಕಾರಣಮತ್ತಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ ಹೋತಿ. ವಕ್ಖಮಾನಭೇದತೋ ಏಕಮೇಕಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಅನನ್ತಭೇದಪರಿಗ್ಗಹಜಾನನತ್ಥಂ ಪಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವತ್ಥೂನಂ ಸಭಾವೋತಿ ಚ, ಅನನ್ತಾ ವಿಕಪ್ಪಾ ಯಸ್ಸ ಸಭಾವಸ್ಸೇತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ, ಬೀಜಸ್ಸ ಉಪದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ವಙ್ಕವುತ್ತಿಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೬೮.

ತತ್ಥಾ’ತಿಸಯಉಪಮಾ-

ರೂಪಕಾವುತ್ತಿದೀಪಕಂ;

ಅಕ್ಖೇಪೋ’ತ್ಥನ್ತರನ್ಯಾಸೋ,

ಬ್ಯತಿರೇಕೋ ವಿಭಾವನಾ.

೧೬೯.

ಹೇತುಕ್ಕಮೋ ¶ ಪಿಯತರಂ, ಸಮಾಸಪರಿಕಪ್ಪನಾ;

ಸಮಾಹಿತಂ ಪರಿಯಾಯ-ವುತ್ತಿಬ್ಯಾಜೋಪವಣ್ಣನಂ.

೧೭೦.

ವಿಸೇಸ ರುಳ್ಹಾಹಙ್ಕಾರಾ,

ಸಿಲೇಸೋ ತುಲ್ಯಯೋಗಿತಾ;

ನಿದಸ್ಸನಂ ಮಹನ್ತತ್ತಂ,

ವಞ್ಚನಾ’ಪ್ಪಕತತ್ಥುತಿ.

೧೭೧.

ಏಕಾವಲಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ, ಸಹವುತ್ತಿ ವಿರೋಧಿತಾ;

ಪರಿವುತ್ತಿಬ್ಭಮೋಭಾವೋ, ಮಿಸ್ಸ’ಮಾಸೀ ರಸೀ ಇತಿ.

೧೭೨.

ಏತೇ ಭೇದಾ ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠಾ, ಭಾವೋ ಜೀವಿತಮುಚ್ಚತೇ;

ವಙ್ಕವುತ್ತೀಸು ಪೋಸೇತಿ, ಸಿಲೇಸೋ ತು ಸಿರಿಂ ಪರಂ.

೧೬೮-೧೭೨. ಯಥೋದ್ದೇಸಂ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೋ ಉದ್ದಿಸತಿ ‘‘ತತ್ಥೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸಂ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಂ ‘‘ಏತೇ ಭೇದಾ ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪನಯೇನ ವುತ್ತಾ. ಅತಿಸಯೋ ಉಪಮಾ ರೂಪಕಂ ಆವುತ್ತಿ ದೀಪಕಞ್ಚ, ಸಮಾಸೋ ಸಮಾಸವುತ್ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪನಾ ಚ, ವಿಸೇಸೋ ರುಳ್ಹಾಹಙ್ಕಾರೋ ಚ, ಜೀವಿತಮುಚ್ಚತೇತಿ ತದಭಾವೇ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಛವಸ್ಸೇವ ಹೇಯ್ಯತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ಸಿಲೇಸೋ ತು ವಙ್ಕವುತ್ತೀಸು ಸಭಾವವುತ್ತಿಂ ಹಿತ್ವಾ ವತ್ಥುಸಭಾವತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಯಥಾ ತಥಾ ಪರಿಕಪ್ಪನರೂಪಾಸು ಅತಿಸಯಾದೀಸು ವುತ್ತೀಸು ಪರಂ ಸಿರಿಂ ಕನ್ತಿಂ ಪೋಸೇತಿ ತಂ ಪೂರೇತಿ ಆವಹತೀತಿ.

೧೬೮-೧೭೨. ಭೇದವನ್ತಾನಂ ಪದತ್ಥಾನಂ ಸಭಾವಕಥನಂ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ವತ್ತಮಾನೇಹಿ ಅಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಉದ್ದಿಸನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾತಿಸಯ…ಪೇ… ರಸೀ’’ತಿ ಗಾಥಾಚತುಕ್ಕಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಿಸ್ಸಂ ವಙ್ಕವುತ್ತಿಯಂ ಇತಿ ಏವಂ ಏತೇ ಪಞ್ಚತಿಂಸ ಭೇದಾ ಸಮುದ್ದಿಟ್ಠಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಾತಿ. ಏತೇಸಂ ಪನ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ನಿದ್ದೇಸೇ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾ ಭಾವೋ ಚ ಸಿಲೇಸೋ ಚ ಅತಿಪ್ಪಸತ್ಥೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಭಾವೋ ಭಾವಾಲಙ್ಕಾರೋ ಜೀವಿತಂ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಪಾಣಭೂತೋತಿ ವುಚ್ಚತೇ, ¶ ಭಾವರಹಿತಸ್ಸ ಬನ್ಧಸ್ಸ ಛವಸರೀರಸ್ಸ ವಿಯ ಅನುಪಾದೇಯ್ಯತ್ತಾ, ಸಿಲೇಸೋ ತು ಸಿಲೇಸಾಲಙ್ಕಾರೋ ಪನ ವಙ್ಕವುತ್ತೀಸು ಅತಿಸಯೋಪಮಾದಿವಙ್ಕವುತ್ತೀಸು ಪರಮುಕ್ಕಂಸಭೂತಂ ಸಿರಿಂ ಸೋಭಂ ಪೋಸೇತಿ ಪೂರೇತಿ.

ನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೭೩.

ಪಕಾಸಿಕಾ ವಿಸೇಸಸ್ಸ,

ಸಿಯಾ’ತಿಸಯವುತ್ತಿ ಯಾ;

ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತವಿಸಯಾ,

ಲೋಕಿಯಾತಿ ಚ ಸಾ ದ್ವಿಧಾ.

೧೭೩. ತತ್ಥಾತಿಸಯವುತ್ತೀನಂ ತಾವ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಕಾಸಿಕಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ವಿಸೇಸಸ್ಸ ವತ್ಥುಗತಸ್ಸಾತಿಮತ್ತಸ್ಸ ಪಕಾಸಿಕಾಯಾತಿ ಅನುವದಿತ್ವಾ ಸಾ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿ ಸಿಯಾತಿ ವಿಧೀಯತೇ, ಅತಿಸಯಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಉಕ್ಕಂಸಸ್ಸ ಪಟಿಪಾದಿಕಾ ವುತ್ತಿ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿ. ಸಾ ಚ ದುವಿಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಕ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಲೋಕಂ ಲೋಕಪ್ಪತೀತಿಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ವಿಸಯೋ ಗೋಚರೋ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತವಿಸಯಾ ಚ ಲೋಕೇ ಭವಾ ಲೋಕಠಿತಿಮನತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾತಿ ಲೋಕಿಯಾ ಚಾತಿ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಭವತಿ.

೧೭೩. ಇದಾನಿ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪಕಾಸಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಜಾತ್ಯಾದಿಪದತ್ಥಗತಅಧಿಕವಿಸೇಸಸ್ಸ ಯಾ ವುತ್ತಿ ಪಕಾಸಿಕಾ, ಸಾ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಸಾ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿ ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತವಿಸಯಾ ಚ ಜಾತ್ಯಾದಿಪದತ್ಥಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಸಙ್ಖತಲೋಕಠಿತ್ಯಾತಿಕ್ಕನ್ತವಿಸಯತ್ತಾ ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತ ವಿಸಯಾತಿ ಚ ಲೋಕಿಯಾತಿ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಲೋಕಮನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪವತ್ತನತೋ ಲೋಕಿಯಾತಿ ಚೇವಂ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಹೋನ್ತಿ. ವದತೀತಿ ವುತ್ತಿ, ಅತಿಸಯಸ್ಸ ವುತ್ತೀತಿ ಚ, ಲೋಕಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ವಿಸಯೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಲೋಕೇ ಭವಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ‘‘ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಪಕಾಸಿಕಾ’’ತಿ ಪಸಿದ್ಧಗುಣಾನುವಾದೇನ ¶ ಸಾ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿ ಸಿಯಾತಿ ಅಪಸಿದ್ಧಂ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿವಿಧಾನಂ ಕರೋತಿ, ಯಥಾ ‘‘ಯೋ ಕುಣ್ಡಲೀ, ಸೋ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ. ಅನುವಾದಕಅನುವಾದನೀಯಭೇದೋ ಉಪರಿಪ್ಯೇವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೧೭೪.

ಲೋಕಿಯಾತಿಸಯಸ್ಸೇ’ತೇ,

ಭೇದಾ ಯೇ ಜಾತಿಆದಯೋ;

ಪಟಿಪಾದೀಯತೇ ತ್ವ’ಜ್ಜ,

ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತಗೋಚರಾ.

೧೭೪. ಅಯಂ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿ ಸಭಾವವುತ್ಯಾದೀಹಿ ಭಿನ್ನಾತಿ ಚೇ? ಆಹ ‘‘ಲೋಕ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಜಾತಿಆದಯೋ ಯತೋ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ವಿಚಿತ್ತಂ ಸರೂಪಂ ವದತೀತಿ ವಿಚಿತ್ತಸರೂಪಪಟಿಪಾದಿಕಾ ಸಭಾವವುತ್ತಿಪಿ ಅಲಙ್ಕಾರೋ, ಅಲಙ್ಕಾರಿಯಂ ತು ವತ್ಥುಮತ್ತಂ, ತತೋ ಸಭಾವವುತ್ಯಾದಯೋ ಯೇ ಭೇದಾ ವಿಸೇಸಾ, ಏತೇ ಲೋಕಿಯಾತಿಸಯಸ್ಸ ಭೇದಾ, ಯಥಾ ಸರೀರೇ ಯಂ ಸಹಜಂ ಸುನ್ದರತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪೋಸಕಾಪಿ ಮುತ್ತಾವಲಿಪ್ಪಭುತಿ ಅಲಙ್ಕಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಬನ್ಧೇಪ್ಯಲಙ್ಕಾರಿಯವತ್ಥುನಿಮಿತ್ತಂ ಧಮ್ಮತ್ತಂ ಯಾಯ ಉಕ್ಕಂಸೀಯತಿ, ಸಾ ಉಕ್ಕಂಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾ ಚ ವುತ್ತಿ ಅಲಙ್ಕಾರಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚತೇ. ಸಾ ಪನ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿಯೇವ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಲೋಕಿಯಾತಿಸಯಸ್ಸೇತೇ, ಭೇದಾ ಯೇ ಜಾತಿಆದಯೋ’’ತಿ. ಯತೋ ಏವಂ, ತತೋ ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತವಿಸಯಾ ಚ ವಿಸುಂ ದಸ್ಸನೀಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟೀ’’ತಿಆದಿ. ತುಸದ್ದೋ ಭೇದೇ. ಅಜ್ಜ ತು ಇದಾನಿ ಪನ ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತಗೋಚರಾ ಪಟಿಪಾದೀಯತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

೧೭೪. ಇದಾನಿ ಏಸಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾಪಿ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿಸಭಾವವುತ್ಯಾದೀಹಿ ಅನಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಲೋಕಿಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ. ಜಾತಿಆದಯೋ ಜಾತಿಗುಣಾದಿಪದತ್ಥಗತವಿಚಿತ್ತಸರೂಪಸ್ಸ ಪಕಾಸನತೋ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ‘‘ಜಾತ್ಯಾದಯೋ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಜಾತಿಸಭಾವವುತ್ತಿಗುಣಸಭಾವವುತ್ಯಾದಯೋ ಯೇ ಭೇದಾ ¶ ವಿಸೇಸಾ, ಏತೇ ಲೋಕಿಯಾತಿಸಯಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಾತಿಸಯವುತ್ತಿಯಾಯೇವ ಭೇದಾ ಅವಯವಾ. ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಾತಿಸಯವುತ್ತಿ ನಾಮ ಜಾತಿಸಭಾವವುತ್ತಿಗುಣಸಭಾವವುತ್ಯಾದಯೋಯೇವಾತಿ. ಏಸಾಯೇವ ವಿಚಿತ್ರರೂಪಪಟಿಪಾದಿಕಾ ಉಕ್ಕಂಸಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ಲೋಕಿಯಾತಿಸಯವುತ್ತಿಯಾ ‘‘ಲೀಲಾವಿಕನ್ತಿಸುಭಗೋ’’ತಿ ಉದಾಹರಣಸ್ಸ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ತಾ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಪಟಿಪಾದೀಯತೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅಜ್ಜ ತು ಇದಾನಿ ಪನ ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತಗೋಚರಾ ಅತಿಸಯವುತ್ತಿ ಪಟಿಪಾದೀಯತೇ ಉದಾಹರಣತೋ ನಿಪ್ಫಾದೀಯತಿ. ಲೋಕೇ ಭವೋತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಅತಿಸಯೋ ಆಧಿಕ್ಕಮಿತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೭೫.

ಪಿವನ್ತಿ ದೇಹಕನ್ತೀ ಯೇ,

ನೇತ್ತಞ್ಜಲಿಪುಟೇನ ತೇ;

ನಾ’ಲಂ ಹನ್ತುಂ ಜಿನೇ’ಸಂ ತ್ವಂ,

ತಣ್ಹಂ ತಣ್ಹಾಹರೋಪಿ ಕಿಂ.

೧೭೫. ತಮುದಾಹರತಿ ‘‘ಪಿವನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಜಿನ ತೇ ದೇಹಕನ್ತೀ ಸರೀರಸೋಭಾಯೋ ಯೇ ಜನಾ ನೇತ್ತಞ್ಜಲಿಪುಟೇನ ಅತ್ತನೋ ನಯನದ್ವನ್ದಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಞ್ಜಲಿಪುಟೇನ ಪಿವನ್ತಿ, ಏಸಂ ಜನಾನಂ ತಣ್ಹಂ ಪಿಪಾಸಂ ಲೋಭಮೇವ ವಾ ಹರತಿ ಅನುಪತತಿ [ಅಪನಯತಿ (?)]. ತಣ್ಹಾಹರೋಪಿ ಸಮಾನೋ ತ್ವಂ ಹನ್ತುಂ ನಿವತ್ತಿತುಂ ಕಿಂ ನಾಲಂ ಕಸ್ಮಾ ಅಸಮತ್ಥೋಸಿ. ತಣ್ಹಾಹರಾ ನಾಮ ತಣ್ಹಮೇವ ನುದನ್ತಿ. ಅತ್ರ ಹನನ್ತಾಮಪಿಹ ಸಮ್ಪನುದತಿ ಲೋಕಠಿತಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ದೇಹಕನ್ತಿಯಾ ಬಹುತ್ತನಧಮ್ಮೋ ವುತ್ತೋ.

೧೭೫. ಇದಾನಿ ಪಟಿಞ್ಞಾತಾನುಸಾರೇನ ಪಟಿಪಾದೇತಿ ‘‘ಪಿವನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಭೋ ಜಿನ ತೇ ತುಯ್ಹಂ ದೇಹಕನ್ತೀ ಸರೀರಸೋಭಾಯೋ ಯೇ ಜನಾ ನೇತ್ತಞ್ಜಲಿಪುಟೇನ ನೇತ್ತಸಙ್ಖಾತೇನ ಹತ್ಥಪುಟೇನ ಪಿವನ್ತಿ, ಏಸಂ ಸಾಧುಜನಾನಂ ತಣ್ಹಂ ಪಿಪಾಸಂ ಲೋಭಮೇವ ¶ ವಾ ತಣ್ಹಾಹರೋಪಿ ತ್ವಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ತಣ್ಹಾವಿನಾಸಕೋಪಿ ಹನ್ತುಂ ನಿವಾರೇತುಂ ಕಿಂ ನಾಲಂ ಕಸ್ಮಾ ಅಸಮತ್ಥೋಸೀತಿ. ಏತ್ಥ ಪಿವನಂ ನಾಮ ಪಿಪಾಸಂ ವಿನೇತೀತಿ ಲೋಕಸಭಾವೋ. ತಣ್ಹಂ ಹನ್ತುಂ ನಾಲಮಿತಿ ಲೋಕಸಭಾವಮತಿಕ್ಕನ್ತತ್ಥೋ. ಕನ್ತೀನಂ ಅಧಿಕಪಿಯತಾ ಅತಿಸಯಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಸ ವುತ್ತಿ ಪನ ತಣ್ಹಂ ಹನ್ತುಂ ನಾಲಮಿತಿ ಲೋಕಾತಿಕ್ಕನ್ತಅತ್ಥಂ ವಿಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಸಾ ಪನ ಕಥೇತುಮಿಚ್ಛಿತಂ ಕನ್ತೀನಂ ಅಧಿಕಪಿಯತಂ ತಣ್ಹಾಹನನೇ ಅಸಮತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ದೀಪೇತೀತಿ ವಙ್ಕವುತ್ತಿ ನಾಮ. ವುಚ್ಚಮಾನಾನಂ ಉಪಮಾರೂಪಕಾದೀನಮ್ಪಿ ವಙ್ಕವುತ್ತಿತಾ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸ್ಸ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಪಕಾಸನತೋಯೇವ. ಯಥಾ ನಾಮ ಸರೀರಸಹಜಂ ಪೀನತ್ತಾದಿಸುನ್ದರತ್ತಂ ಉದ್ದೀಪನಾಕಾರೇನ ಠಿತಾ ಕಟಕಉಣ್ಹೀಸಹಾರಾದಯೋ ಅಲಙ್ಕಾರಾ ನಾಮ ಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ಬನ್ಧಸರೀರಸಙ್ಖಾತೇ ಅಲಙ್ಕರಣೀಯವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಅತಿಪಿಯತಾದಿಮೇವ ಉದ್ದೀಪೇತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕುರುಮಾನಾ ‘‘ತಣ್ಹಾಹರೋಸಿ ತ್ವಂ ಏಸಂ ಕನ್ತೀ ಪಿವನ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಂ ಹನ್ತುಂ ನಾಲ’’ಮಿತಿ ವಾಚಾಭಙ್ಗೀ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ನಾಮ. ಅಲಙ್ಕಾರಿಯಂ ನಾಮ ಅಲಙ್ಕಾತಬ್ಬಕನ್ತಿಪಿಯತಾಯ ಬಹುತ್ತನ್ತಿ. ಉತ್ತರಿಪಿ ಅಲಙ್ಕಾರಅಲಙ್ಕಾರಿಯವಿಭಾಗೋ ಚ ಅನುರೂಪತೋ ಯೋಜನಕ್ಕಮೋ ಚ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ದೇಹೇ ಕನ್ತೀತಿ ಚ, ಅಞ್ಜಲೀಯೇವ ಪುಟೋತಿ ಚ, ನೇತ್ತಾನಿಯೇವ ಅಞ್ಜಲಿಪುಟೋತಿ ಚ, ತಣ್ಹಂ ಹರತೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೭೬.

ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ, ಸಧಮ್ಮತ್ತಂ ಸಿಯೋ’ಪಮಾ;

ಸದ್ದತ್ಥಗಮ್ಮಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥ-ವಿಸಯಾತಿ ಚ ಸಾ ತಿಧಾ.

೧೭೬. ಉಪಮಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಉಪಮಾನೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಉಪಮೀಯತೇ ಅನೇನಾತಿ ಉಪಮಾನಂ, ಪದುಮಾದಿಕವತ್ಥು. ಪದುಮಾದಿಕೋ ತು ಸದ್ದೋ ಉಪಮಾನವಾಚಕೋ. ಉಪಮೀಯತೀತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯಂ, ಮುಖಾದಿಕವತ್ಥು. ಮುಖಾದಿಕೋ ಸದ್ದೋ ತು ಉಪಮೇಯ್ಯವಾಚಕೋ. ತೇಸಂ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಪದುಮಾದಿಮುಖಾದಿವತ್ಥೂನಞ್ಚ. ಸಧಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ಸಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋ ಕನ್ತಿಮನ್ತತಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಸಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಧಮ್ಮಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಸಮಾನೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸಧಮ್ಮತ್ತಂ ¶ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಉಪಮಾ ಸಿಯಾ, ಉಪಮೀಯತಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಕತ್ವಾ. ಸಾ ಪನಾಲಙ್ಕಾರಿಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿಸಯಪಟಿಪಾದನಪ್ಪಕಾರೋ. ಕತಿವಿಧಾ ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ದ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸದ್ದೋ ಚ ಅತ್ಥೋ ಚ, ತೇಹಿ ಗಮ್ಮಾ ಪತೀಯಮಾನಾ ಸದ್ದತ್ಥಗಮ್ಮಾ. ವಾಕ್ಯಂ ಪದಸಮುದಾಯೋ. ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವಿಸಯೋ ಗೋಚರೋ ಯಸ್ಸಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥವಿಸಯಾತಿ ಚ ಸಾ ಉಪಮಾ ತಿವಿಧಾ ಸದ್ದಗಮ್ಮಅತ್ಥಗಮ್ಮವಾಕ್ಯತ್ಥವಿಸಯಾತಿ ತಿಧಾ ಹೋತಿ.

೧೭೬. ಇದಾನಿ ಉಪಮಾಲಙ್ಕಾರಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಉಪಮಾನೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಚನ್ದನೀಲುಪ್ಪಲದಲಾಭಾದೀನಂ ಆನನನಯನಾದೀನಞ್ಚ ಪದತ್ಥಾನಂ ಸಧಮ್ಮತ್ತಂ ಕನ್ತಿಮನ್ತತಾಪೀನತಾದಿತುಲ್ಯಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಉಪಮಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಸಾ ಅಲಙ್ಕರಣೀಯವತ್ಥುನೋ ಆಧಿಕ್ಕಪಟಿಪಾದನಪ್ಪಕಾರಾ ಉಪಮಾ ಸದ್ದತ್ಥಗಮ್ಮಾ ಸದ್ದಗಮ್ಮಾ ಚ ಅತ್ಥಗಮ್ಮಾ ಚ ವಾಕ್ಯತ್ಥವಿಸಯಾ ಚ, ಇತಿ ಏವಂ ತಿಧಾ ತಿಪ್ಪಕಾರಾ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಭೂತಾನಂ ಚನ್ದಾನನಾದಿಪದತ್ಥಾನಂ ಸಧಮ್ಮಸಙ್ಖತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತುಲ್ಯಕನ್ತಿಮನ್ತತಾಪೀನತಾದಿಧಮ್ಮಯೋಗೋ ಪದತ್ಥಾನಂ ಉಪಮತ್ಥಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಉಪಟ್ಠಾನತಾಯ ಉಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತನ್ನಿಸ್ಸಯಚನ್ದಾದಯೋ ಪನ ನಿಸ್ಸಿತವೋಹಾರೇನ ಉಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಉಪಮಾನಭೂತಚನ್ದಾದಿಅತ್ಥಪಟಿಪಾದಕೋ ಚನ್ದಿಮಾದಿಸದ್ದೋಪಿ ತದತ್ಥೇನ ಉಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಉಪಮೇಯ್ಯುಪಮೇಯ್ಯನಿಸ್ಸಯತಪ್ಪಟಿಪಾದಕಾನಮ್ಪಿ ಉಪಮೇಯ್ಯಭಾವೋ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಉಪಮೀಯತೇ ಅನೇನಾತಿ ಉಪಮಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಚನ್ದಾದಿ ಉಪಮಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಉಪಮೀಯತೀತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯಂ, ಆನನಾದಿ, ಉಪಮಾನಞ್ಚ ಉಪಮೇಯ್ಯಞ್ಚಾತಿ ಚ, ಸಮಾನೋ ಚ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಚೇತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಚ, ಸದ್ದೋ ಚ ಅತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಚ, ತೇಹಿ ಗಮ್ಮಾತಿ ಚ, ವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ಚ, ಸೋ ವಿಸಯೋ ಯಸ್ಸಾ ಉಪಮಾಯಾತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೭೭.

ಸಮಾಸಪಚ್ಚಯೇವಾದೀ, ಸದ್ದಾ ತೇಸಂ ವಸಾ ತಿಧಾ;

ಸದ್ದಗಮ್ಮಾ ಸಮಾಸೇನ, ಮುನಿನ್ದೋ ಚನ್ದಿಮಾನನೋ.

೧೭೭. ತತ್ಥ ¶ ಸದ್ದಗಮ್ಮಾಪಿ ತಿಧಾ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸಮಾಸ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸಮಾಸೋ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಇವಾದಿ ಚ, ತೇ ಸದ್ದಾ ನಾಮ, ಸದ್ದಸದ್ದೇನ ಸಮಾಸಾದಯೋ ವತ್ತುಮಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ಸಮಾಸಾದೀನಂ ವಸಾ ಸದ್ದಗಮ್ಮಾ ತಿಧಾ ಹೋತಿ ಸಮಾಸಸದ್ದಗಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಸದ್ದಗಮ್ಮಾ ಇವಾದಿಸದ್ದಗಮ್ಮಾತಿ, ಸಮಾಸೇನ ಸಮಾಸಸದ್ದೇನ ಗಮ್ಮಾ ಉಪಮಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸೇಸೋ. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಮುನಿನ್ದೋ ಚನ್ದಿಮಾನನೋ’’ತಿ, ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ ರುಚಿರಮಾನನಂ ಮುಖಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಚನ್ದಿಮಾನನೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಚನ್ದಿಮಂ ಉಪಮಾನಂ, ಆನನಂ ಉಪಮೇಯ್ಯಂ, ರುಚಿರತ್ತಂ ಧಮ್ಮೋ, ಚನ್ದಿಮಾನನಾನಂ ಸಮಾನಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧಿಜೋತಕೋ ವಿಯಸದ್ದೋ, ತೇಸು ಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮವಾಚಕಸ್ಸ ವಿಯಸದ್ದಸ್ಸ ಚೋಪಮಾಜೋತಕಸ್ಸಾಪ್ಪಯೋಗೋ ಸಮಾಸೇನೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಏತ್ಥ ಪನ ವಿಯಸದ್ದೋ ಚನ್ದಿಮಾಸದ್ದೇನ ಉಪಮಾನವಾಚಕೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಮುಪಗತೋ ಚನ್ದಗತಮೇವ ಸದಿಸತ್ತಂ ವದತಿ, ಮುಖಗತಂ ಪನ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಪದೀಯತೇ, ಏವಮೀದಿಸಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೧೭೭. ತೇಸು ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಸದ್ದಗಮ್ಮಸ್ಸ ತಿವಿಧತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಸೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸಮಾಸಪಚ್ಚಯೇವಾದೀ ಸಮಾಸೋ, ಆಯಾದಿಪಚ್ಚಯಾ, ಇವಾದಯೋ ಚ ಸದ್ದಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಸಮಾಸಾದೀನಂ ವಸಾ ಭೇದೇನ ಸದ್ದಗಮ್ಮಾ ತಿಧಾ ಸಮಾಸಸದ್ದಗಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಸದ್ದಗಮ್ಮಾ ಇವಾದಿಸದ್ದಗಮ್ಮಾತಿ ತಿವಿಧಾ ಹೋತಿ. ಸಮಾಸೇನ ಸಮಾಸಸದ್ದೇನ ಗಮ್ಮೋಪಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಮುನಿನ್ದೋ ಚನ್ದಿಮಾನನೋ’’ತಿ. ಮುನಿನ್ದೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಚನ್ದಿಮಾನನೋ ಚನ್ದಸಮಾನಮನೋಹರಮುಖಮಣ್ಡಲೇನ ಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸಮಾಸೋ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಇವಇತಿ ಇದಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ವಾದೀನನ್ತಿ ಚ, ಸದ್ದೇನ ಗಮ್ಮಾತಿ ಚ, ಮುನೀನಂ ಇನ್ದೋತಿ ಚ, ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ ರುಚಿರಂ ಆನನಂ ಮುಖಂ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ‘‘ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ ಉಪಮಾನಂ, ‘‘ಆನನ’’ನ್ತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯಂ, ರುಚಿರತ್ತಂ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮೋ, ‘‘ವಿಯಾ’’ತಿ ಸದ್ದೋ ಚನ್ದಾನನಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆನನಗತರುಚಿರತ್ತಂ ಚನ್ದೇ ಚ, ಚನ್ದಗತರುಚಿರತ್ತಂ ಆನನೇ ಚ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮಾನಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧಂ ¶ ಜೋತೇತಿ, ಇಹ ಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮವಾಚಕಸ್ಸ ರುಚಿರಸದ್ದಸ್ಸ, ತುಲ್ಯಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋಪಮಾಜೋತಕಸ್ಸ ವಿಯಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪಯೋಗೋ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಸಮಾಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಉಪಮಾನವಾಚಕೇನ ಚನ್ದಿಮಾಸದ್ದೇನ ಯುತ್ತೋ ವಿಯ ಸದ್ದೋ ಚನ್ದಗತಸದಿಸತ್ತಂ ಜೋತೇತಿ, ಮುಖಗತಸದಿಸತ್ತಂ ಪನ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಪತೀಯತೇ. ತಥಾ ಹಿ ಮುಖಂ ಚನ್ದಸಮಾನಮಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ಚನ್ದಸ್ಸ ಮುಖಸದಿಸತ್ತಂ ವಿನಾ ನ ಭವತೀತಿ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ.

೧೭೮.

ಆಯಾದೀ ಪಚ್ಚಯಾ ತೇಹಿ, ವದನಂ ಪಙ್ಕಜಾಯತೇ;

ಮುನಿನ್ದನಯನದ್ವನ್ದಂ, ನೀಲುಪ್ಪಲದಲೀಯತಿ.

೧೭೮. ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚಯಸದ್ದಗಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಆಯಾದಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಆಯಾದೀತಿ ಆಯಈಯಕಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಪಚ್ಚಯಸದ್ದಾ ನಾಮ, ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಸದ್ದೇಹಿ ಗಮ್ಮಾ ಉಪಮಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ವದನ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಪಙ್ಕಜಮಿವ ರುಚಿರಮಾಚರತಿ ಪಙ್ಕಜಾಯತೇ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಙ್ಕಜಮುಪಮಾನಂ, ಆಚರಣಕ್ರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಭೂತಂ ಆನನಮುಪಮೇಯ್ಯಂ, ರುಚಿರತ್ತಂ ಸಧಮ್ಮೋ, ಪಙ್ಕಜಾನನಾನಂ ಸಮಾನಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧಜೋತಕೋ ಇವಸದ್ದೋ. ತತ್ಥ ರುಚಿರ ಇವಸದ್ದಾನಂ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯಾಪ್ಪಯೋಗೋ ಪಚ್ಚಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ಏವಮುಪರಿಪಿ.

೧೭೮. ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚಯಸದ್ದಗಮ್ಮೋಪಮಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಆಯಾದಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಆಯಾದೀ ‘‘ಆಯ ಈಯ ಕ’’ಇತಿಆದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಪಚ್ಚಯಸದ್ದಾ ನಾಮ, ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಸದ್ದೇಹಿ ಗಮ್ಮೋಪಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ವದನಂ…ಪೇ… ದಲೀಯತೀ’’ತಿ. ವದನಂ ಮುಖಂ ಪಙ್ಕಜಾಯತೇ ಪದುಮಮಿವ ರುಚಿರಂ ಆಚರತಿ. ಮುನಿನ್ದನಯನದ್ವನ್ದಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ನೇತ್ತಯುಗಳಂ ನೀಲುಪ್ಪಲದಲೀಯತಿ ನೀಲುಪ್ಪಲಪತ್ತಮಿವ ರುಚಿರಮಾಚರತಿ. ಆಯೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಈಯಾದೀನನ್ತಿ ಚ, ಪಙ್ಕಜಮಿವ ರುಚಿರಮಾಚರತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಚ, ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ನಯನದ್ವನ್ದಮಿತಿ ಚ, ನೀಲುಪ್ಪಲಸ್ಸ ದಲಮಿತಿ ಚ, ತಮಿವ ರುಚಿರಮಾಚರತೀತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ಏತ್ಥ ‘‘ಪಙ್ಕಜ’’ಮಿತಿ ಚ ‘‘ನೀಲುಪ್ಪಲ’’ಮಿತಿ ಚ ಉಪಮಾನಂ, ಆಚರಣಕ್ರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಭೂತಂ ವದನಂ ¶ ನಯನದ್ವನ್ದಞ್ಚ ಉಪಮೇಯ್ಯಂ, ರುಚಿರತ್ತಂ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಸಧಮ್ಮೋ, ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಸಮಾನಧಮ್ಮಜೋತಕೋ ಇವಸದ್ದೋ, ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಪಚ್ಚಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತೇಸಮಪ್ಪಯೋಗೋ. ಏವರೂಪೇಸು ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೭೯.

ಇವಾದೀ ಇವ ವಾ ತುಲ್ಯ-ಸಮಾನ ನಿಭ ಸನ್ನಿಭಾ;

ಯಥಾಸಙ್ಕಾಸ ತುಲಿತ-ಪ್ಪಕಾಸ ಪತಿರೂಪಕಾ.

೧೮೦.

ಸರೀಸರಿಕ್ಖ ಸಂವಾದೀ, ವಿರೋಧೀ ಸದಿಸಾ ವಿಯ;

ಪಟಿಪಕ್ಖಪಚ್ಚನೀಕ-ಸಪಕ್ಖೋ’ಪಮಿತೋ’ಪಮಾ.

೧೮೧.

ಪಟಿಬಿಮ್ಬ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನ-ಸರೂಪ ಸಮ ಸಮ್ಮಿತಾ;

ಸವಣ್ಣಾ’ಭಾ ಪಟಿನಿಧಿ, ಸಧಮ್ಮಾದಿ ಸಲಕ್ಖಣಾ.

೧೮೨.

ಜಯತ್ಯ’ಕ್ಕೋಸತಿ ಹಸತಿ, ಪತಿಗಜ್ಜತಿ ದೂಭತಿ;

ಉಸೂಯತ್ಯ’ವಜಾನಾತಿ, ನಿನ್ದತಿ’ಸ್ಸತಿ ರುನ್ಧತಿ.

೧೮೩.

ತಸ್ಸ ಚೋರೇತಿ ಸೋಭಗ್ಗಂ, ತಸ್ಸ ಕನ್ತಿಂ ವಿಲುಮ್ಪತಿ;

ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿವದತಿ, ತುಲ್ಯಂ ತೇನಾಧಿರೋಹತಿ.

೧೮೪.

ಕಚ್ಛಂವಿಗಾಹತೇ ತಸ್ಸ, ತಮನ್ವೇತ್ಯ’ನುಬನ್ಧತಿ;

ತಂಸೀಲಂ, ತಂ ನಿಸೇಧೇತಿ, ತಸ್ಸ ಚಾನುಕರೋತಿ’ಮೇ.

೧೭೯-೧೮೪. ಇವಾದೀ ಇವಾದಯೋ ನಾಮ ಇಮೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇವೋ ಚ ವಾ ಚ ತುಲ್ಯೋ ಚ ಸಮಾನೋ ಚ ನಿಭೋ ಚ ಸನ್ನಿಭೋ ಚಾತಿ ದ್ವನ್ದೇ ಇವ…ಪೇ… ಸನ್ನಿಭಾ. ಸದ್ದಮಪೇಕ್ಖಿಯ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತಾ. ಏವಮುಪರಿಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ. ‘‘ಸಧಮ್ಮಾದೀ’’ತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಾಧಾರಣಸಚ್ಛಾಯಾದೀನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಜಯತಿಚ್ಚಾದೀಸು ಕಮ್ಮಂ.

೧೭೯- ೧೮೪. ಇವಾದಿಸದ್ದಗಮ್ಮೋಪಮಾಧಿಕಾರೇ ಪಠಮಂ ತಾವ ‘‘ಇವಾದಯೋ ನಾಮ ಏತೇ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಇವಾದಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಇವಾದೀತಿ ಪದಸ್ಸ ಛಟ್ಠಮಗಾಥಾಯ ಇಮೇತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಚಸದ್ದಂ ಯುಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸನ್ನಿಭಾ ಚಾತಿಆದಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ಸಧಮ್ಮಾದೀ’’ತಿಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಾಧಾರಣಸಚ್ಛಾಯಾದಯೋ ಗಹಿತಾ. ನಿನ್ದತಿ ಇಸ್ಸತೀತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ, ಇಮೇ ¶ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸ ಇವಾದಯೋ ನಾಮ. ‘‘ಜಯತಿ ಅಕ್ಕೋಸತಿ ಹಸತಿ’’ಇಚ್ಚಾದಿಕಂ ತಂತಂಕ್ರಿಯಾಪದಸಙ್ಖತಅನುಕಾರಿಯಾನಂ ಅನುಕರಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ದ್ವನ್ದೋಯೇವ, ‘‘ಸನ್ಧಿಸಮಾಸಾ ಅದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ [ಸನ್ಧಿಸಮಾಸೋ ತದದ್ಧಸ್ಸಾತಿ (ಕ.)] ವುತ್ತತ್ತಾ ಸನ್ಧಿಸಮಾಸಾನಂ ಗಾಥದ್ಧಸ್ಸ ವಿನಾ ಉಭಯದ್ಧಮಜ್ಝೇ ಅಲಬ್ಭನತೋ ದೂಭತಿಪದತೋ ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ಸಮಾಸೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನೋ ಚೇ, ಅಸಮಾಸೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಸ ಚೋರೇತಿ ಸೋಭಗ್ಗಮಿಚ್ಚಾದಿಕಮ್ಪಿ ವಾಕ್ಯಾನುಕರಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಮಾಸೋ, ವಾಕ್ಯೇ ಕೇವಲಪದಾನೀತಿ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಇಮೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಇವ ಸದ್ದಪರಿಯಾಯತ್ತಾ ಸದಿಸತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭಾವತ್ಥೋ, ಅವಯವತ್ಥೋ ಪನ ಪಾಕಟೋಯೇವ.

೧೮೫.

ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ, ಸಧಮ್ಮತ್ತಂ ವಿಭಾವಿಹಿ;

ಇಮೇಹಿ ಉಪಮಾಭೇದಾ, ಕೇಚಿ ನಿಯ್ಯನ್ತಿ ಸಮ್ಪತಿ.

೧೮೫. ಇವಾದೀನಂ ವಿನಿಯೋಗವಿಸಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಪಮಾಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಉಪಮಾನ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕೇಚೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪರಿಯನ್ತತ್ತಮೇಸಂ [ಅಪರಿಯನ್ತಪಭೇದಂ (ಕ.)] ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಪರಿಯನ್ತೋ ವಿಕಪ್ಪಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನಿಯ್ಯನ್ತಿ ಉದಾಹರೀಯನ್ತಿ.

೧೮೫. ಇದಾನಿ ಇವಾದಿಸದ್ದಗಮ್ಮೋಪಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಉಪಮಾನೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಸಧಮ್ಮತ್ತಂ ಸಮಾನಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಿಭಾವಿಹಿ ಪಕಾಸಕೇಹಿ. ಇಮೇಹಿ ಇವಾದೀಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ ಕೇಚಿ ಉಪಮಾಭೇದಾ ಅಪರಿಯನ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಪತಿ ದಾನಿ ಲದ್ಧಾವಸರೇ ನಿಯ್ಯನ್ತಿ ಉದಾಹರಣಮತ್ತೇನ ಪಟಿಪಾದೀಯನ್ತಿ.

೧೮೬.

ವಿಕಾಸಿಪದುಮಂ’ವಾ’ತಿ-ಸುನ್ದರಂ ಸುಗತಾನನಂ;

ಇತಿ ಧಮ್ಮೋಪಮಾ ನಾಮ, ತುಲ್ಯಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಾ.

೧೮೬. ‘‘ವಿಕಾಸಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸುಗತಾನನಂ ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ವದನಂ ಅತಿಸುನ್ದರಂ ಅಚ್ಚನ್ತರಮಣೀಯಂ. ಕಿಮಿವ? ವಿಕಾಸಿಪದುಮಂವ ಪಬುಜ್ಝಮಾನಪದುಮಂವಿಯ. ಇತಿ ಅಯಮೇವಂವಿಧಾ ಧಮ್ಮೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ¶ ಆನನಪದುಮಾನಂ ಸಮಾನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗುಣಸ್ಸ ಸುನ್ದರಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಾ ಸುನ್ದರತ್ತನ್ತಿ ಪಟಿಪಾದನತೋ.

೧೮೬. ಉದಾಹರಣಮಾಹ ‘‘ವಿಕಾಸಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಸುಗತಾನನಂ ಭಗವತೋ ಮುಖಂ ವಿಕಾಸಿಪದುಮಂವ ಬುಜ್ಝಮಾನಪಙ್ಕಜಮಿವ ಅತಿಸುನ್ದರಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಈದಿಸಾ ಉಪಮಾ ತುಲ್ಯಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಾ ಅತಿಸುನ್ದರಮಿತಿ ಸಮಾನಗುಣದಸ್ಸನೇನ ಧಮ್ಮೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಪದುಮಾನನಾನಂ ಸಾಧಾರಣಗುಣಸ್ಸ ಪಕಾಸನತೋ ಅತಿಸುನ್ದರಮಿತಿ ತುಲ್ಯಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಪದುಮಗತತುಲ್ಯಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾಯ ಉಪಮಾಯ ಇವಸದ್ದೇನ ಜೋತಿಯಮಾನತ್ತೇಪಿ ಅತಿಸುನ್ದರನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತೋಪಮಾಯ ಧಮ್ಮೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಧಮ್ಮೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೮೭.

ಧಮ್ಮಹೀನಾ ಮುಖ’ಮ್ಭೋಜ-ಸದಿಸಂ ಮುನಿನೋ ಇತಿ;

ವಿಪರೀತೋಪಮಾ ತುಲ್ಯ-ಮಾನನೇನ’ಮ್ಬುಜಂ ತವ.

೧೮೭. ‘‘ಧಮ್ಮ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಮುನಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮುಖಂ ಅಮ್ಭೋಜೇನ ಪದುಮೇನ ಸದಿಸಂ ಸಮಾನಂ. ಇತಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಹೀನೋಪಮಾ ನಾಮ ಸುನ್ದರಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಗುಣಸ್ಸ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ಸಾ ತು ಅತ್ಥವಸಾ ಗಮ್ಯತೇ. ಕಥಮಞ್ಞಥಾ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ಏತ್ಥ ಪನ ಸದಿಸಸದ್ದೋ ಉಪಮೇಯ್ಯಸ್ಸ ಮುಖಸ್ಸ ವಿಸೇಸನನ್ತಿ ಮುಖಗತಮೇವ ಸದಿಸತ್ತಂ ವದತಿ, ಅಮ್ಭೋಜಗತಂ ತು ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಗಮ್ಯತೇ. ಏವಮೀದಿಸಂ ಞೇಯ್ಯಂ. ‘‘ವಿಪರೀತೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮುನೀತಿ ಗಮ್ಯತೇ ಸುತತ್ತಾ, ಭೋ ಮುನಿ ತವ ಆನನೇನ ಮುಖೇನ ಅಮ್ಬುಜಂ ತುಲ್ಯನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಪರೀತೋಪಮಾ. ಧಮ್ಮಹೀನತ್ತೇಪಿ ಪಸಿದ್ಧಿವಿಪರಿಯಯೇನಾಭಿಹಿತತ್ತಾ ತನ್ನಾಮೇನೇವ ವುತ್ತಾ. ಏವಮುಪರಿಪಿ.

೧೮೭. ‘‘ಧಮ್ಮಹೀನೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ‘‘ಮುಖಮ್ಭೋಜಸದಿಸಂ ಮುನಿನೋ’’ತ್ಯಯಂ ಉಪಮಾ. ಧಮ್ಮಹೀನಾ ತುಲ್ಯಧಮ್ಮಪಕಾಸಕಸುನ್ದರಾದಿಸದ್ದಹೀನತ್ತಾ ಧಮ್ಮಹೀನಾ ನಾಮ. ವಾಚಕಾಭಾವೇ ತುಲ್ಯಧಮ್ಮೋ ಕಥಂ ಪತೀಯತೀತಿ ಚೇ? ಮುನಿನೋ ಮುಖಂ ವದನಂ ಅಮ್ಭೋಜಸದಿಸಂ ಪದುಮಸದಿಸಮಿತಿ. ಏತ್ಥ ಮುಖಸ್ಸ ಅಮ್ಭೋಜಸಮಾನತ್ತಂ ಮುಖಮ್ಭೋಜಾನಂ ಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮೇ ಅಸತಿ ¶ ಕಥಂ ಭವತೀತಿ? ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಸಾಮತ್ಥಿಯಾತಿ, ಇವಪರಿಯಾಯೋ ಸದಿಸಸದ್ದೋ ಮುಖಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ ಯಸ್ಮಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮುಖಗತಸದಿಸತ್ತಂ ವದತಿ, ಅಮ್ಭೋಜಗತಸದಿಸತ್ತಂ ಪನ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಏವ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ. ಹೇ ಮುನಿ ತವ ತುಯ್ಹಂ ಆನನೇನ ಅಮ್ಭೋಜಂ ತುಲ್ಯಂ ಸಮಾನನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಪರೀತೋಪಮಾ. ‘‘ಅಮ್ಬುಜೇನ ಆನನಂ ತುಲ್ಯ’’ನ್ತಿ ಲೋಕಪ್ಪಸಿದ್ಧಿಯಾ ವಿಪರಿಯಯೇನ ‘‘ಆನನೇನ ಅಮ್ಬುಜಂ ತುಲ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಹೀನತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ವಿಪರೀತೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಸುತಾನುಮಿತೇಸು ಸುತಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಬಲವಾ’’ತಿ [ಪರಿಭಾಸೇನ್ದುಸೇಖರ ೧೧೨] ವುತ್ತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ‘‘ಮುನೀ’’ತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪುಬ್ಬದ್ಧೇ ‘‘ಮುನಿನೋ’’ತಿ ಸುತತ್ತಾ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ‘‘ತವಾ’’ತಿ ತುಮ್ಹಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಆಮನ್ತನತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಏತ್ಥ ಇವಪರಿಯಾಯೋ ತುಲ್ಯಸದ್ದೋ ಅಮ್ಬುಜವಿಸೇಸನಭೂತೋ ಅಮ್ಬುಜಗತಸದಿಸತ್ತಂ ವದತಿ, ಆನನಗತಸದಿಸತ್ತಞ್ಚ ಅಮ್ಬುಜಾನನಾನಂ ಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮೋ ಚ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಞಾಯತಿಚ್ಚಾದಿಕಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಞಾತಬ್ಬಂ. ಉಪರಿಪಿ ಪಾಕಟಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

೧೮೮.

ತವಾನನ’ಮಿವ’ಮ್ಭೋಜಂ, ಅಮ್ಭೋಜ’ಮಿವ ತೇ ಮುಖಂ;

ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋಪಮಾ ಸಾ’ಯಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋಪಮಾನತೋ.

೧೮೮. ‘‘ತವ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋಪಮಾನತೋತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಮುಖಸ್ಸ ಅಮ್ಭೋಜಸ್ಸ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇನ ತಂದ್ವಯೇನ ಉಪಮಾನತೋ.

೧೮೮. ‘‘ತವಾನನಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ‘‘ಅಮ್ಭೋಜಂ ತವಾನನಮಿವ, ತೇ ಮುಖಂ ಅಮ್ಭೋಜಮಿವಾ’’ತಿ ಅಯಮುಪಮಾ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋಪಮಾನತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಮಾನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಮಾತಿ ಚ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಮಾನನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ವಿಗ್ಗಹದ್ವಯೇಪಿ ಪುಬ್ಬವಿಭತ್ತಿಲೋಪೋ. ಸಬ್ಬಾದೀನಂ ಬ್ಯತಿಹಾರಲಕ್ಖಣೇನ ಉತ್ತರವಿಭತ್ತಿಲೋಪೋ. ಸಮಾಸಲಕ್ಖಣೇನ ಅಞ್ಞತ್ಥಸ್ಸ ಅಪೇಕ್ಖಾಸಿದ್ಧತ್ತಾ ¶ ಮುಖಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಅಮ್ಭೋಜಞ್ಚ, ಅಮ್ಭೋಜಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಮುಖಞ್ಚ ಕಮೇನ ಉಪಮೇಯ್ಯಾ ನಾಮ. ಅಮ್ಭೋಜಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಮುಖಞ್ಚ, ಮುಖಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಅಮ್ಭೋಜಞ್ಚ ಉಪಮಾನಂ ನಾಮ.

೧೮೯.

ಯದಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಭವೇ’ಮ್ಭೋಜಂ,

ಲೋಚನಬ್ಭಮುವಿಬ್ಭಮಂ;

ಧಾರೇತುಂ ಮುಖಸೋಭಂ ತಂ,

ತವೇ’ತಿ ಅಬ್ಭುತೋಪಮಾ.

೧೮೯. ‘‘ಯದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಲೋಚನಾನಿ ಚ ಭಮುಯೋ ಚ, ತಾಸಂ ವಿಬ್ಭಮೋ ಯಸ್ಮಿಂ, ತಂ, ತಾದಿಸಮಮ್ಭೋಜಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಮಪಿ ಯದಿ ಭವೇ. ತಮೀದಿಸಮಮ್ಭೋಜಂ ತವ ಮುಖಸೋಭಂ ವದನಕನ್ತಿಂ ಧಾರೇತುಂ ನಿಸಿಜ್ಝತೇ. ಕಿಂ ನ್ವಚ್ಛರಿಯಮೀದಿಸನ್ತಿ ಅಬ್ಭುತತ್ಥವಿಭಾವನೇನ ವದನಮಮ್ಬುಜೇನೋಪಮೀಯತೀತಿ ಅಯಮಬ್ಭುತೋಪಮಾ ಞಾತಬ್ಬಾತಿ.

೧೮೯. ‘‘ಯದಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಲೋಚನಬ್ಭಮುವಿಬ್ಭಮಂ ಲೋಚನಭಮೂನಂ ಲೀಲಾವನ್ತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಮ್ಭೋಜಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಪದುಮಂ ಯದಿ ಭವೇ ಚೇ ಸಿಯಾ, ತಮಮ್ಭೋಜಂ ತವ ಮುಖಸೋಭಂ ವದನಕನ್ತಿಂ ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಈದಿಸೀ ಉಪಮಾ ಅಬ್ಭುತೋಪಮಾ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪಕಾಸಕತ್ತಾ ಅಬ್ಭುತೋಪಮಾ ನಾಮ. ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ ಪದುಮಗತೋ ಲೋಚನಬ್ಭಮುವಿಬ್ಭಮಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅಮ್ಭೋಜವಿಸೇಸನೇನ ‘‘ಲೋಚನಬ್ಭಮುವಿಬ್ಭಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಜೋತಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಭೋಜಂ ಲೋಚನಬ್ಭಮುವಿಬ್ಭಮಸಮ್ಬನ್ಧಸಙ್ಖತಉಪಮಾಯ ಜೋತಕತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಿತವೋಹಾರೇನ ಉಪಮಾ, ಮುಖಂ ಉಪಮೇಯ್ಯನ್ತಿ ಮುಖಗತೋ ಲೋಚನಬ್ಭಮುವಿಬ್ಭಮಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಯದಿ ಮುಖೇ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ತಾದಿಸಂ ಮುಖಸೋಭಂ ಧಾರೇತುಂ ಕಥಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಞಾಯತಿ. ಲೋಚನಬ್ಭಮುವಿಬ್ಭಮಸಙ್ಖಾತಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮೋ ಪನ ‘‘ಲೋಚನಾನಿ ಚ ಭಮುಯೋ ಚೇತಿ ಚ, ತಾಸಂ ವಿಬ್ಭಮೋ ಯಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೇ ನಿಪ್ಫನ್ನೇನ ¶ ಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೇನ ಗುಣೀಭೂತಸ್ಸಪಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ [ಗಹಣಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ (ಕ.)].

೧೯೦.

ಸುಗನ್ಧಿ ಸೋಭಸಮ್ಬನ್ಧಿ, ಸಿಸಿರಂಸುವಿರೋಧಿ ಚ;

ಮುಖಂ ತವ’ಮ್ಬುಜಂವೇ’ತಿ, ಸಾ ಸಿಲೇಸೋಪಮಾ ಮತಾ.

೧೯೦. ‘‘ಸುಗನ್ಧಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತವ ಮುಖಂ ಅಮ್ಭೋಜಮಿವ ಸಿಸಿರಂಸುನೋಚನ್ದಸ್ಸ ವಿರೋಧಿ ಪಚ್ಚನೀಕಂ, ಮುಖಂ ತಂಸಮಾನಕನ್ತಿತ್ತಾ ಅಮ್ಬುಜಞ್ಚ ತದುದಯೇ ಸಙ್ಕೋಚಭಜನತೋ. ಸೋಭಸಮ್ಬನ್ಧಿ ಕನ್ತಿಯುತ್ತಂ, ಮುಖಮಮ್ಬುಜಞ್ಚ. ಸುಗನ್ಧೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸುಗನ್ಧಿ ಚ ದ್ವಯಮಪೀತಿ ಏವಂ ಸಿಲೇಸಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಮುಖಮ್ಬುಜಾನಂ ಉಪಮಾಯೋಗತೋ ಸಾ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಸಿಲೇಸೋಪಮಾ ಮತಾ.

೧೯೦. ‘‘ಸುಗನ್ಧಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತವ ಮುಖಂ ಅಮ್ಭೋಜಮಿವ ಸಿಸಿರಂಸುವಿರೋಧಿ ಚನ್ದಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ ತುಲ್ಯತ್ತಾ. ಪದುಮಂ ಪನ ಚನ್ದೋದಯೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಙ್ಕೋಚನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ಸೋಭಸಮ್ಬನ್ಧಿ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಮುಖಗತಕನ್ತಿಸಮ್ಬನ್ಧಯುತ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಪದುಮಂ ಪನ ಪದುಮಗತಕನ್ತಿಸಮ್ಬನ್ಧಿನಾ ಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸುಗನ್ಧಿ ಚ ಚತುಜ್ಜಾತಿಸುಗನ್ಧವಹನತೋ […ವಮನತೋ (ಕ.)] ಸುಗನ್ಧಿ ಚ ಹೋತಿ. ಅಮ್ಬುಜಂ ಪನ ಪದುಮಸುಗನ್ಧೇನೇವ ಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಈದಿಸೀ ಉಪಮಾ ಸಿಲೇಸೋಪಮಾ ಏಕಪದಾತಿಹಿತಉಭಯತ್ಥಲಕ್ಖಣೇನ ಸಿಲೇಸವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಿಲೇಸೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಿಸಿರಾ ಸೀತಲಾ ಅಂಸು ಕನ್ತಿ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಸೀಲೇನೇತಿ ಚ, ಪಚ್ಚಯಸಾಮತ್ಥಿಯವಸೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಲಬ್ಭನತೋ ಸಿಲಿಸ್ಸತಿ ಅಪರೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಏತ್ಥ ಅಲಙ್ಕಾರೇತಿ ಚ, ಸಿಲೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಾ ಉಪಮಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಸುಗನ್ಧೋ ಚ ಸೋತಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚ ಸಿಸಿರಂಸುವಿರೋಧಿತ್ತಞ್ಚೇತಿ ಇಮೇ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಮಮ್ಬುಜಮುಖಾನಂ ತುಲ್ಯಧಮ್ಮೋ, ತೇಸು ಅಮ್ಬುಜಗತತುಲ್ಯಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸಧಮ್ಮತ್ತಾ ಉಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಾ ಅಮ್ಬುಜಸಮ್ಬನ್ಧಿನಾ ಇವಸದ್ದೇನ ಜೋತಿತಾ, ¶ ಮುಖಗತತುಲ್ಯಧಮ್ಮೋ ಪನ ಅಸ್ಸತ್ಥಿತಸ್ಸೀಲತ್ಥೇ ಕತಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿಪಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾಯೇವ ಗಮ್ಯತೇ.

೧೯೧.

ಸರೂಪಸದ್ದವಾಚ್ಚತ್ತಾ, ಸಾ ಸನ್ತಾನೋಪಮಾ ಯಥಾ;

ಬಾಲಾ’ವು’ಯ್ಯಾನಮಾಲಾ’ಯಂ, ಸಾಲಕಾನನಸೋಭಿನೀ.

೧೯೧. ‘‘ಸರೂಪ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಅಯಮುಯ್ಯಾನಮಾಲಾ ಬಾಲಾವ ಇತ್ಥೀ ವಿಯ. ಕಥಂ? ಸಾಲಕಾನನಸೋಭಿನೀ ಬಾಲಾ ತಾವ ಸಹಾಲಕೇನ ಕೇಸಸನ್ನಿವೇಸವಿಸೇಸೇನ ವತ್ತತೇ ಸಾಲಕಮಾನನಂ ತೇನ ಸೋಭತೇ. ಸಾಲಕಾನನಸೋಭಿನೀ ಉಯ್ಯಾನಮಾಲಾಪಿ ಸಾಲಾನಂ ರುಕ್ಖವಿಸೇಸಾನಂ ಕಾನನೇನ ಗಹನೇನ ಸೋಭತೇ, ಏವರೂಪಾ ಸಾ ತಾದಿಸೀ ಸನ್ತಾನೋಪಮಾ ಆಖ್ಯಾಯತೇ, ಕಸ್ಮಾ? ಸಿಲೇಸೋಪಮತ್ತಸಭಾವೇಪಿ ಸರೂಪೇನ ಸದಿಸೇನ ಸದ್ದೇನ ‘‘ಸಾಲಕಾನನಸೋಭಿನೀ’’ತ್ವೇವಂವಿಧೇನ ಸದ್ದಸನ್ತಾನೇನ ವಿಸೇಸಭೂತೇನ ವಾಚ್ಚತ್ತಾ ಪಕಾಸಿಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾಇತಿ ಗಮ್ಯತೇ. ಯಥೇತಿ ನಿದಸ್ಸನೇ.

೧೯೧. ‘‘ಸರೂಪೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಸರೂಪಸದ್ದವಾಚ್ಚತ್ತಾ ತುಲ್ಯಸುತಿಯಾ ಅಚ್ಛಿನ್ನಸಮ್ಬನ್ಧವಚನಮಾಲಾಯ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಸಾ ಉಪಮಾ ಸನ್ತಾನೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಿಲೇಸತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ಕತಸಮಾಸೇಹಿ ಪದಸನ್ತಾನೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಸನ್ತಾನೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಯಥೇ’’ತಿ ಉದಾಹರತಿ. ಅಯಂ ಉಯ್ಯಾನಮಾಲಾ ಏಸಾ ಉಯ್ಯಾನಪನ್ತಿ ಸಾಲಕಾನನಸೋಭಿನೀ ಅಲಕಸಙ್ಖಾತಕೇಸಸನ್ನಿವೇಸಸಹಿತೇನ ಮುಖೇನ ಸೋಭಮಾನಾ ಬಾಲಾವ ಅಙ್ಗನಾ ಇವ ಸಾಲಕಾನನಸೋಭಿನೀ ಸಾಲವನೇಹಿ ಸೋಭಮಾನಾ ಹೋತಿ. ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಸಮಾನಂ ರೂಪಂ ಯೇಸನ್ತಿ ಚ, ಸರೂಪಾ ಚ ತೇ ಸದ್ದಾ ಚೇತಿ ಚ, ತೇಹಿ ವಾಚ್ಚಾ ಉಪಮಾತಿ ಚ, ತಸ್ಸಾ ಭಾವೋತಿ ಚ, ಸನ್ತಾನೇನ ಯುತ್ತಾ ಉಪಮಾತಿ ಚ, ಉಯ್ಯಾನಾನಂ ಮಾಲಾತಿ ಚ, ಸಹ ಅಲಕೇನ ವತ್ತಮಾನನ್ತಿ ಚ, ತಞ್ಚ ತಂ ಆನನಞ್ಚಾತಿ ಚ, ತೇನ ಸೋಭತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಚ, ಸಾಲಾನಂ ಕಾನನನ್ತಿ ಚ, ತೇನ ಸೋಭತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೯೨.

ಖಯೀ ¶ ಚನ್ದೋ ಬಹುರಜಂ, ಪದುಮಂ ತೇಹಿ ತೇ ಮುಖಂ;

ಸಮಾನಮ್ಪಿ ಸಮುಕ್ಕಂಸೀ-ತ್ಯ’ಯಂ ನಿನ್ದೋಪಮಾ ಮತಾ.

೧೯೨. ‘‘ಖಯೀ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಚನ್ದೋ ಖಯೀ ಖಯೋ ಅಚ್ಚಯೋ ಯಸ್ಸೇತಿ, ಪದುಮಂ ಬಹುರಜಂ ಬಹೂನಿ ರಜಾನಿ ಪರಾಗಾವಯವಾ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಏವಂಭೂತೇಹಿ ಚನ್ದಪದುಮೇಹಿ ಕನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾನಮ್ಪಿ ಸದಿಸಮ್ಪಿ ಸನ್ತಂ ತವ ಮುಖಂ ಸಮುಕ್ಕಂಸಿ ಪರಮುಕ್ಕಂಸವನ್ತಂ, ಖಯಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ರಜಸ್ಸ ಚ ದೋಸೇಪಿ ವತ್ತನತೋ, ಸದ್ದಚ್ಛಲೇನ ಖಯಸ್ಸ ದೋಸರೂಪಸ್ಸ ಬಹುರಜತ್ತಸ್ಸ ಚ ತತ್ಥಾಭಾವತೋತಿ. ಇತಿ ಏವರೂಪಾ ಅಯಂ ನಿನ್ದೋಪಮಾ ಮತಾ ನಿನ್ದಿತೇನ ಚನ್ದಾದಿನಾ ಖಯಸ್ಸೋಪಮಿತತ್ತಾ.

೧೯೨. ‘‘ಖಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಚನ್ದೋ ಖಯೀ ಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಿನೇ ದಿನೇ ಏಕಮೇಕಾಯ ಕಲಾಯ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಆಸನ್ನಹೇತು ಖೀಯನಸಭಾವಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಪದುಮಂ ಬಹುರಜಂ ಬಹುರೇಣುಸಮನ್ನಾಗತಂ ಹೋತಿ, ತೇಹಿ ಚನ್ದಪದುಮೇಹಿ ಸಮಾನಮ್ಪಿ ಕನ್ತಿಸುಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಸದಿಸಮ್ಪಿ ತೇ ಮುಖಂ ತವಾನನಂ ಸಮುಕ್ಕಂಸಿ ಖಯರಜಸದ್ದೇಹಿ ದೋಸಸ್ಸಾಪಿ ವಾಚ್ಚತ್ತಾ ಸದ್ದಚ್ಛಲೇಹಿ ಗಮ್ಯಮಾನಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಮುಖೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಅಧಿಕುಕ್ಕಂಸಗುಣವನ್ತಂ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಈದಿಸೀ ಅಯಂ ಉಪಮಾ ನಿನ್ದೋಪಮಾ ನಿನ್ದಿತಾನಂ ಚನ್ದಪದುಮಾನಂ ಮುಖಸ್ಸ ಉಪಮಿತಾತಿ ನಿನ್ದೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಮುಖವಿಸೇಸನೇನ ಇವಸದ್ದಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮಾನಸದ್ದೇನ ಮುಖಗತಸಧಮ್ಮೋ ಜೋತಿತೋ ಹೋತಿ, ಉಪಮಾಸಙ್ಖತಚನ್ದಪದುಮಗತಸಧಮ್ಮೋಪಿ ದ್ವೀಸು ತುಲ್ಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಗಮ್ಯತೇ, ಅಪಿಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರಸಮುಚ್ಚಯೇ, ಸಮುಕ್ಕಂಸೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರೋ.

೧೯೩.

ಅಸಮತ್ಥೋ ಮುಖೇನಿ’ನ್ದು, ಜಿನ ತೇ ಪಟಿಗಜ್ಜಿತುಂ;

ಜಳೋ ಕಲಙ್ಕೀ’ತಿ ಅಯಂ, ಪಟಿಸೇಧೋಪಮಾ ಸಿಯಾ.

೧೯೩. ‘‘ಅಸಮತ್ಥೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಜಿನ ತೇ ಮುಖೇನ ಜಳೋ ಸೀತೋ ಅಕುಸಲೋ ಚ ಕಲಙ್ಕೋ ಮಿಗಲಞ್ಛನಲಕ್ಖಣೋ ದೋಸೋ ¶ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಲಙ್ಕೀ. ಸದ್ದಚ್ಛಲೇನ ದೋಸಕಥನಂ. ತಾದಿಸೋ ಇನ್ದು ಚನ್ದೋ ಪಟಿಗಜ್ಜಿತುಂ ವಿವದಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋ, ಮುಖನ್ತು ವಿಸದಂ ಅಲಙ್ಕತಞ್ಚೇತಿ ಕಥಮನೇನಾಯಂ ಸದಿಸೋತಿ ನಿಸೇಧದ್ವಾರೇನ ಸಧಮ್ಮತಾವ ಗಮ್ಮತೇ, ಅಯಂ ಪಟಿಸೇಧೋಪಮಾ ಸಿಯಾ.

೧೯೩. ‘‘ಅಸಮತ್ಥೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಹೇ ಜಿನ ತೇ ತುಯ್ಹಂ ಮುಖೇನ ಪಟಿಗಜ್ಜಿತುಂ ವಿವದಿತುಂ ಜಳೋ ಸೀತಲೋ ಅವಿಸದೋ ಕಲಙ್ಕೀ ಸಸಲಕ್ಖಣೋ ವಾ ಸದೋಸೋ ವಾ ಇನ್ದು ಚನ್ದೋ ಅಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ, ಅಯಂ ಏದಿಸೀ ಉಪಮಾ ಪಟಿಸೇಧೋಪಮಾ ನಾಮ. ಕಲಙ್ಕೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಾಕ್ಯಂ. ಏತ್ಥ ವಿಸದೇನ ಕಲಙ್ಕರಹಿತೇನ ಮುಖೇನ ಸೀತಲೋ ಅವಿಸದೋ ಸದೋಸೋ ಚನ್ದೋ ಸಮಾನೋ ಭವಿತುಮಸಮತ್ಥೋತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸೇಧದ್ವಯೇನ ಇನ್ದಮುಖಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ತುಲ್ಯಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಸತಿಪಿ ನಿನ್ದೋಪಮಾಭಾವೇ ಪಟಿಸೇಧೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಪಟಿಗಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಚನ್ದಸ್ಸ ವಿಸೇಸನತ್ತಾ ಚನ್ದಗತಸಧಮ್ಮಂ ಜೋತೇತಿ.

೧೯೪.

ಕಚ್ಛಂ ಚನ್ದಾರವಿನ್ದಾನಂ, ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಮುಖಂ ತವ;

ಅತ್ತನಾವ ಸಮಂ ಜಾತ-ಮಿತ್ಯ’ಸಾಧಾರಣೋಪಮಾ.

೧೯೪. ‘‘ಕಚ್ಛ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಚನ್ದಸ್ಸ ಅರವಿನ್ದಸ್ಸ ಚ ಕಚ್ಛಂ ಪದವಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅವತ್ಥರಿಯ ತೇಸ’ಮವಕಂಸತೋ [ಅವತ್ಥುಯತೇಸಮಣಂಸತೋ (ಕ.)], ತವ ಮುಖಂ ಅತ್ತನೋ ಸರೂಪೇನೇವ ಸಮಂ ಜಾತಮಿತಿ ಏವರೂಪಾ ಅಸಾಧಾರಣತಾಭಿಧಾನೇನ ಸದಿಸತ್ತಪತೀತಿಯಾ ಅಸಾಧಾರಣೋಪಮೇತಿ ನಿಗದ್ಯತೇ.

೧೯೪. ‘‘ಕಚ್ಛ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಹೇ ಮುನಿ ತವ ಮುಖಂ ಚನ್ದಾರವಿನ್ದಾನಂ ಲೋಕಪೂಜಿತಾನಂ ಸಸಿಅಮ್ಬುಜಾನಂ ಕಚ್ಛಂ ಪದವಿಂ ಅವತ್ಥಂ ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅತ್ತನೋ ಅತುಲ್ಯತ್ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಏವ ಸಮಾನತ್ತವತ್ಥುನೋ ಅಭಾವಾ ಸಮಂ ಜಾತಂ, ಇತಿ ಈದಿಸಾ ಉಪಮಾ ಅಸಾಧಾರಣೋಪಮಾ ¶ ಅತುಲ್ಯಧಮ್ಮಭಾವಸ್ಸ ಪಕಾಸನತೋ ಅಸಾಧಾರಣೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಇಹ ಉಪಮಾಭೂತಾನಂ ಚನ್ದಾರವಿನ್ದಾನಂ ಮುಖಸ್ಸ ಹೀನಭಾವಪಟಿಪಾದನದ್ವಾರೇನ ಚನ್ದಾರವಿನ್ದೇಹಿ ಮುಖಂ ತುಲ್ಯನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಪನತೋ ಚನ್ದಾರವಿನ್ದಾ ಅಸಾಧಾರಣೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಮಸದ್ದೋ ಮುಖಗತಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಧಮ್ಮಂ ಜೋತೇತಿ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ.

೧೯೫.

ಸಬ್ಬಮ್ಭೋಜಪ್ಪಭಾಸಾರೋ, ರಾಸಿಭೂತೋವ ಕತ್ಥಚಿ;

ತವಾ’ನನಂ ವಿಭಾತೀತಿ, ಹೋತಾ’ಭೂತೋಪಮಾ ಅಯಂ.

೧೯೫. ‘‘ಸಬ್ಬ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ರಾಸಿಭೂತೋ ಸಬ್ಬೇಸಮಮ್ಭೋಜಾನಂ ಪಭಾಸಾರೋವ ತವಾನನಂ ವಿಭಾತೀತಿ ಏವಂಭೂತಾ ಅಯಂ ಅಭೂತೋಪಮಾ ಹೋತಿ.

೧೯೫. ‘‘ಸಬ್ಬ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಠಾನೇ ರಾಸಿಭೂತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಭೋಜಪ್ಪಭಾಸಾರೋವ ಸಕಲಪದುಮಾನಂ ಉತ್ತಮಕನ್ತಿಪುಞ್ಜೋ ವಿಯ ತವಾನನಂ ವಿಭಾತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಪಭಾತಿ, ಇತಿ ಈದಿಸೀ ಉಪಮಾ ಅಭೂತೋಪಮಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನವತ್ಥುನೋ ಉಪಮಿತತ್ತಾ ಅಭೂತೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅರಾಸಿ ರಾಸಿಭೂತೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಏತ್ಥ ಯೋಜನಾವಿಭೂತೋ ತಾದಿಸಪಭಾಸಾರಾಭಾವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ.

೧೯೬.

ಪತೀಯತೇ’ತ್ಥಗಮ್ಮಾ ತು, ಸದ್ದಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಕ್ವಚಿ;

ಸಮಾಸಪ್ಪಚ್ಚಯೇವಾದಿ-ಸದ್ದಯೋಗಂ ವಿನಾ ಅಪಿ.

೧೯೬. ಅತ್ಥಗಮ್ಮೋಪಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪತೀಯತೇ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಅತ್ಥಗಮ್ಮಾ ತು’ಪಮಾ ಕ್ವಚಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಠಾನೇ ಸಮಾಸಾದಿಸದ್ದಾನಂ ಯೋಗಂ ವಿನಾ ಅಪಿ ಸದ್ದಾನಂ ಪಯೋಗವಿಸೇಸಾದಿಗಾಳ್ಹೇನ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಪತೀಯತೇ.

೧೯೬. ತಿವಿಧಂ ಸದ್ದಗಮ್ಮೋಪಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ಥಗಮ್ಮೋಪಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪತೀಯತೇ’’ತ್ಯಾದಿನಾ. ಅತ್ಥಗಮ್ಮಾ ತು ಅತ್ಥಗಮ್ಮೋಪಮಾ ¶ ಪನ ಕ್ವಚಿ ಠಾನೇ ಸಮಾಸಪಚ್ಚಯೇವಾದಿಸದ್ದಯೋಗಂ ವಿನಾಪಿ ತೇಸಂ ಸದ್ದಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಹಿತ್ವಾಪಿ ಸದ್ದಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪಯುತ್ತಾವಸೇಸಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥಸತ್ತಿಯಾ ಪತೀಯತೇ. ಸದ್ದಾನಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೧೯೭.

ಭಿಙ್ಗಾನೇ’ಮಾನಿ ಚಕ್ಖೂನಿ, ನಾ’ಮ್ಬುಜಂ ಮುಖ’ಮೇವಿ’ದಂ;

ಸುಬ್ಯತ್ತಸದಿಸತ್ತೇನ, ಸಾ ಸರೂಪೋಪಮಾ ಮತಾ.

೧೯೭. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಭಿಙ್ಗೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ನ ಭಿಙ್ಗಾ ಏತೇ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಚಕ್ಖೂನಿಮಾನಿ, ನಮ್ಬುಜಮೇತಂ, ಕಿನ್ತು ಮುಖಮೇವಿದನ್ತಿ ಏವರೂಪಾ ಸಾ ಸರೂಪೋಪಮಾ ಮತಾ ಭಿಙ್ಗಾದೀನಮವಿಪರೀತಸರೂಪಸ್ಸ ದೀಪನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಬ್ಯತ್ತೇ’’ತ್ಯಾದಿ. ಸುಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಙ್ಗಚಕ್ಖೂನಂ ಅಮ್ಬುಜಮುಖಾನಞ್ಚ ಪರಿಫುಟೇನ ಸದಿಸತ್ತೇನ ಚಞ್ಚಲತ್ತಕನ್ತ್ಯಾದಿಲಕ್ಖಣೇನ ತೇನೇವಾಭೇದಸಙ್ಕಾಪುಬ್ಬಮೇವ ವಿವೇಚಿತಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಯಂ ಭಿಙ್ಗಾದಿಞ್ಞಾಣಮುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನತೋ ಉಪಮಾಜೋತಕಾನಮಿವಾದೀನಮಭಾವೇಪಿ ಭಿಙ್ಗಲೋಚನಾದೀನಂ ಸದಿಸತ್ತಂ ಪತೀಯತೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ. ಏವಮುಪರಿಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ.

೧೯೭. ಇದಾನಿ ಉದಾಹರಣಮಾಹರತಿ ‘‘ಭಿಙ್ಗಾನಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಇಮಾನಿ ಭಿಙ್ಗಾನಿ ಭಮರಾ ನ ಭವನ್ತಿ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಚಕ್ಖೂನಿ. ಅಮ್ಬುಜಂ ನ ಇದಂ ಪದುಮಂ ನ ಹೋತಿ, ಕಿನ್ತು ಮುಖಮೇವಾತಿ. ಈದಿಸೀ ಸಾ ಉಪಮಾ ಸುಬ್ಯತ್ತಸದಿಸತ್ತೇನ ಸುಪಾಕಟೇನ ಭಿಙ್ಗಲೋಚನಾನಂ ಅಮ್ಬುಜಮುಖಾನಞ್ಚ ತುಲ್ಯಭಾವೇನ ಸರೂಪೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಸಮಾಸಪಚ್ಚಯಇವಾದಿಸದ್ದಪಯೋಗಾಭಾವೇಪಿ ‘‘ಭಿಙ್ಗಾನೇಮಾನಿ ಚಕ್ಖೂನಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ ಚಕ್ಖುಮುಖೇಸು ಭಿಙ್ಗಅಮ್ಬುಜನ್ತಿ ವಿಪರೀತಪವತ್ತಬುದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಚಕ್ಖುಮುಖವಿಧಾನತೋ ಚಞ್ಚಲತ್ತಕನ್ತಿಮತ್ತಾದೀಸು ಸುಬ್ಯತ್ತಂ ತುಲ್ಯತ್ತಂ ವಿನಾ ಚಕ್ಖುಮುಖೇಸು ಭಿಙ್ಗಮ್ಬುಜಬುದ್ಧಿಂ ಕೀದಿಸಮುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಉಪಮಾನಭೂತಾನಂ ಭಿಙ್ಗಮ್ಬುಜಾನಂ ಉಪಮೇಯ್ಯಭೂತಾನಂ ಚಕ್ಖುಮುಖಾನಞ್ಚ ಸದಿಸತ್ತಂ ಞಾಯತಿ. ಸುಟ್ಠು ಬ್ಯತ್ತಂ ಪಾಕಟನ್ತಿ ಚ, ತಞ್ಚ ತಂ ಸದಿಸತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಚ, ಸಮಾನಂ ರೂಪಂ ಸಭಾವೋ ಯಸ್ಸಾ ಉಪಮಾಯಾತಿ ಚ, ಸಾ ಚ ಸಾ ಉಪಮಾ ಚಾತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೧೯೮.

ಮಯೇವ ¶ ಮುಖಸೋಭಾ’ಸ್ಸೇ-ತ್ಯಲ’ಮಿನ್ದು ವಿಕತ್ಥನಾ;

ಯತೋ’ಮ್ಬುಜೇಪಿಸಾ’ತ್ಥೀತಿ, ಪರಿಕಪ್ಪೋಪಮಾ ಅಯಂ.

೧೯೮. ‘‘ಮಯೇವಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಇನ್ದು ಚನ್ದ, ಅಸ್ಸ ಮುನಿನೋ ಮುಖಸೋಭಾ ವದನಜುತಿ ಮಯೇವ, ನಾಞ್ಞತ್ರಾತಿ ಏವರೂಪಾ ವಿಕತ್ಥನಾ ಅತ್ಥಪಸಂಸನೇನ ಅಲಮಿತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ. ಕಿಮಿತಿ? ಯತೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಸಾ ಮುಖಸೋಭಾ ಅಮ್ಬುಜೇಪಿ ನ ಕೇವಲಮಿನ್ದುಮ್ಹಿ ಅತ್ಥಿ, ನೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಸತೋಪಿ ತಥಾ ವಿಕತ್ಥನಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪನತೋ ವದನಮಿನ್ದುನೋಪಮೀಯತೀತಿ ಏವರೂಪಾ ಅಯಂ ಪರಿಕಪ್ಪೋಪಮಾ.

೧೯೮. ‘‘ಮಯೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಹೇ ಇನ್ದು ಅಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸಾಮಿನೋ ಮುಖಸೋಭಾ ವದನಕನ್ತಿ ಏಕಕೇ ಮಯಿ ಏವ, ಈದಿಸೀ ವಿಕತ್ಥನಾ ಅತ್ತಸಿಲಾಘೇನ ಅಲಂ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯತೋ ಸಾ ಮುಖಸೋಭಾ ಅಮ್ಬುಜೇಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾತಿ. ಇತಿ ಈದಿಸಾ ಅಯಂ ಉಪಮಾ ಪರಿಕಪ್ಪೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯತೋತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಣಂ ಪನ ಅಮ್ಬುಜೇಪಿ ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಂ ಪದುಮೇಪಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತ್ತಮೇವ. ಪರಿಕಪ್ಪನಾಯ ವುತ್ತಾ ಉಪಮಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಇಧ ಚನ್ದಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಮಾನವಿಕತ್ಥನಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇನ ಪರಿಕಪ್ಪನತೋ ಸಧಮ್ಮಜೋತಕಸದ್ದನ್ತರೇ ಅಸತಿಪಿ ಉಪಮಾನಭೂತಇನ್ದುನೋ ಚ ಉಪಮೇಯ್ಯಭೂತಮುಖಸ್ಸ ಚ ಸದಿಸತ್ತಂ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸದಿಸತ್ತಂ ವಿನಾ ವತ್ತುನೋ ತಾದಿಸಕಪ್ಪನಾ ಕಥಂ ಹೋತೀತಿ ಇಮಾಯ ಅತ್ಥಸತ್ತಿಯಾ ಗಮ್ಯತೇ.

೧೯೯.

ಕಿಂ ವಾ’ಮ್ಬುಜ’ನ್ತೋಭನ್ತಾಲಿ,

ಕಿಂ ಲೋಲನಯನಂ ಮುಖಂ;

ಮಮ ದೋಲಾಯತೇ ಚಿತ್ತ-

ಮಿಚ್ಚ’ಯಂ ಸಂಸಯೋಪಮಾ.

೧೯೯. ‘‘ಕಿಂ ವಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಅನ್ತೋ ಭನ್ತಾ ಅಲೀ ಭಮರಾ ಯಸ್ಮಿಂ, ತಮೀದಿಸಮಮ್ಬುಜಂ ಕಿಂ ವಾ. ಲೋಲಾನಿ ಚಪಲಾನಿ ನಯನಾನಿ ಯಸ್ಮಿಂ, ತಾದಿಸಂ ವಾ. ಜಿನ ತವೇದಂ ಮುಖಂ ಕಿನ್ತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ದೋಲಾಯತೇ ¶ ದೋಲೇವಾಚರತಿ. ಏವಂ ಪಕ್ಖದ್ವಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಸಂಸಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಚ್ಚಯಮೀದಿಸೀ ಸಂಸಯವೇಸೇನ ಅಮ್ಬುಜಮುಖಾನಮೋಪಮಾವಗಮಾ ಸಂಸಯೋಪಮಾ.

೧೯೯. ‘‘ಕಿಂ ವಾ’ಮ್ಬುಜೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅನ್ತೋಭನ್ತಾಲಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಭಮಮಾನಭಮರವನ್ತಂ ಅಮ್ಬುಜಂ ಕಿಂ ವಾ, ತುಯ್ಹಂ ಲೋಲನಯನಂ ಚಞ್ಚಲನೇತ್ತಂ ಮುಖಂ ಕಿಂ ವಾತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ದೋಲಾಯತೇ ಉಭಯಸಮ್ಭಮಜನನತೋ ದೋಲಾ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪಾ ಉಪಮಾ ಸಂಸಯೋಪಮಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸದಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸಂಸಯೇನ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಸಂಸಯೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅನ್ತೋ ಭನ್ತಾ ಅಲೀ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಚ, ಲೋಲಾನಿ ನಯನಾನಿ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಚ, ದೋಲಾ ವಿಯ ಆಚರತೀತಿ ಚ, ಸಂಸಯೇನ ವುತ್ತಾ ಉಪಮಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಇಹಾಪಿ ಸಧಮ್ಮಪಕಾಸಕೇ ಸದ್ದನ್ತರೇ ಅಸತಿಪಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಸೇಸನದ್ವಯೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಮ್ಬುಜಮುಖಾನಂ ಸಂಸಯನಿಮಿತ್ತೇ ತುಲ್ಯತ್ತೇ ಅಸತಿ ಕಥಂ ಸಂಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನೇವ ತುಲ್ಯಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಗಮ್ಯತೇ.

೨೦೦.

ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಂ ಪದಸ್ಸೇತ್ವಾ,

ಸಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’ಭಿಧಾನತೋ;

ಸಾಮ್ಯಪ್ಪತೀತಿಸಬ್ಭಾವಾ,

ಪತಿವತ್ಥೂಪಮಾ ಯಥಾ.

೨೦೦. ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಮಿಚ್ಛಿತಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾದಿಕಂ ಉಪದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ತೇನ ವತ್ಥುನಾ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಸದಿಸಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಅಭಿಧಾನತೋ ಸಾಮ್ಯಸ್ಸ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸದಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪತೀತಿಯಾ ಅವಸಾಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇನ ಪತಿವತ್ಥೂಪಮಾ ವುಚ್ಚತೇ. ಪತಿವತ್ಥುನಾ ತಥಾವಿಧೇನಾಧಿಗತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ತುಲ್ಯತಾ ಪಟಿಪಾದಿತಾ. ಯಥೇತ್ಯುದಾಹರತಿ.

೨೦೦. ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಮಿಚ್ಛಿತಂ ಜಿನಾದಿಕಿಞ್ಚಿಪದತ್ಥಂ ಉಪದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ನಿದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಪಾದನೀಯಅತ್ಥೇನ ಸಹ ¶ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಕಾರೇನ ಸದಿಸಭಾವಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವತ್ಥುನೋ ಅಭಿಧಾನತೋ ಕಥನತೋ ಸಾಮ್ಯಪ್ಪತೀತಿಸಬ್ಭಾವಾ ಸದಿಸತಾಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಪರಿಜಾನನಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಪತಿವತ್ಥೂಪಮಾ ವತ್ಥುನೋ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಜಿನಾದಿಪದತ್ಥಸ್ಸ ತುಲ್ಯತ್ಥಪಕಾಸನತೋ ನಾಮೇನ ಪತಿವತ್ಥೂಪಮಾ ನಾಮ. ಸಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋ ಯಸ್ಸ ವಾ ಪಾರಿಜಾತಾದಿನೋ ಇತಿ ಚ, ಸಮಾನಾನಂ ತುಲ್ಯಾನಂ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಭಾವೋತಿ ಚ, ಸಾಮ್ಯಸ್ಸ ಪತೀತಿ ಚ, ಸಾಮ್ಯಪ್ಪತೀತಿಯಾ ಸಬ್ಭಾವೋತಿ ಚ, ಪತಿವತ್ಥುನಾ ವುತ್ತಾ ಉಪಮಾತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ. ಯಥಾತಿ ಉದಾಹರತಿ.

೨೦೧.

ಜನೇಸು ಜಾಯಮಾನೇಸು,

ನೇ’ಕೋಪಿ ಜಿನಸಾದಿಸೋ;

ದುತಿಯೋ ನನು ನತ್ಥೇವ,

ಪಾರಿಜಾತಸ್ಸ ಪಾದಪೋ.

೨೦೧. ‘‘ಜನೇಸು’’ಚ್ಚಾದಿ. ಜಾಯಮಾನೇಸು ಜನೇಸು ಮಜ್ಝೇ ಏಕೋಪಿ ಜನೋ ಗುಣವಾ ಜಿನಸಾದಿಸೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಮಾನೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತ್ಯೇಕಂ ತಾವ ವತ್ಥು ಉಪದಸ್ಸಿತಂ, ದುತಿಯೋ ಇಚ್ಚಾದಿ ಪತಿವತ್ಥೂಪಮದಸ್ಸನಂ, ನನೂತ್ಯನುಮತಿಯಂ, ಪಾರಿಜಾತಸ್ಸ ದಿಬ್ಬರುಕ್ಖವಿಸೇಸಸ್ಸ ದುತಿಯೋ ಸಮಾನೋ ಪಾದಪೋ ನತ್ಥೇವ. ಪಾರಿಜಾತೋಯೇವ ರುಕ್ಖಜಾತೀಸು ಉತ್ತಮೋ, ತಥಾ ಜಿನೋ ಜನೇಸೂತಿ.

೨೦೧. ‘‘ಜನೇಸು’’ಚ್ಚಾದಿ. ಜಾಯಮಾನೇಸು ಜನೇಸು ಏಕೋಪಿ ಜಿನಸಾದಿಸೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ, ಪಾರಿಜಾತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ದುತಿಯೋ ತೇನ ಸಮೋ ದುತಿಯೋ ಪಾದಪೋ ರುಕ್ಖೋ ನತ್ಥಿ ಏವ ನನು, ನನೂತಿ ಅನುಞ್ಞಾಯಂ. ತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಅಞ್ಞೇನ ಅತುಲ್ಯಭಾವಂ ಅನುಜಾನಾತಿ. ಇಹ ಪಾರಿಜಾತರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಹಿ ರುಕ್ಖೇಹಿ ಉತ್ತಮತ್ತಞ್ಚ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಉತ್ತಮತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಭೂತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವತ್ಥೂನಂ ಸಾಮ್ಯಂ ನಾಮ, ಏತಂ ಸಾಮ್ಯಂ ವುತ್ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನವಸೇನ ಪತಿವತ್ಥುಭೂತಪಾರಿಜಾತಸ್ಸ ರುಕ್ಖೇಹಿ ಅಸಮಾನತ್ತಕಥನೇನೇವ ಜೋತಿತಂ ಹೋತಿ.

೨೦೨.

ವಾಕ್ಯತ್ಥೇನೇವ ¶ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ,

ಯದಿ ಕೋಚ್ಯು’ಪಮೀಯತೇ;

ಇವಯುತ್ತವಿಯುತ್ತತ್ತಾ,

ಸಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋಪಮಾ ದ್ವಿಧಾ.

೨೦೨. ವಾಕ್ಯತ್ಥವಿಸಯೋಪಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ವಾಕ್ಯತ್ಥೇನೇವಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧವಿಸೇಸೋ, ತೇನೇವ, ನ ಪದತ್ಥಮತ್ತೇನ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ ಕೋಚಿ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತೋ ಕೋಚಿ ಯದಿ ಉಪಮೀಯತೇ ಸದಿಸೋ ಕಥ್ಯತೇ, ಸಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋಪಮಾ ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜತೇ. ಕಥಂ? ಯುತ್ತಾ ಚ ವಿಯುತ್ತಾ ಚ ಯುತ್ತವಿಯುತ್ತಾ, ಇವೇನ ಅತ್ಥನಿದ್ದೇಸೋಯಂ ಯುತ್ತವಿಯುತ್ತಾ ಉಪಮಾ, ತಸ್ಸಾ ಭಾವಾ ಕಾರಣಾ ದ್ವಿಧಾತಿ ಅಧಿಕತಂ.

೨೦೨. ಇದಾನಿ ವಾಕ್ಯತ್ಥವಿಸಯೋಪಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ವಾಕ್ಯತ್ಥೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ವಾಕ್ಯತ್ಥೇನೇವ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧವಿಸೇಸಸಙ್ಖತಸಮುದಾಯಭೂತೇನ ವಾಕ್ಯತ್ಥೇನ ಕೋಚಿ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ ಯದಿ ಉಪಮೀಯತೇ ಸದಿಸಭಾವೇನ ಕಥೀಯತೇ, ಸಾ ಉಪಮಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಇವಯುತ್ತವಿಯುತ್ತತ್ತಾ ಇವಯುತ್ತವಿಯುತ್ತವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ. ಏತ್ಥ ‘‘ಇವಾ’’ತಿ ಇವಾದೀನಮತ್ಥಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಇವಸದ್ದೋಪಿ ತಪ್ಪರಿಯಾಯಸದ್ದಾಪಿ ಗಯ್ಹನ್ತೇ.

ಇವಯುತ್ತ

೨೦೩.

ಜಿನೋ ಸಂಕ್ಲೇಸತತ್ತಾನಂ,

ಆವಿಭೂತೋ ಜನಾನ’ಯಂ;

ಘಮ್ಮಸನ್ತಾಪತತ್ತಾನಂ,

ಘಮ್ಮಕಾಲೇ’ಮ್ಬುದೋ ವಿಯ.

೨೦೩. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಜಿನೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಸಂಕ್ಲೇಸೇಹಿ ದಸವಿಧೇಹಿ ತತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಾಪಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಜನಾನಂ ಅಯಂ ಜಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ¶ ಆವಿಭೂತೋ ಕತಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಾಧಿಗಮೇನ ಲೋಕೇ ಪಾತುಭೂತೋ. ಏಕಂ ತಾವ ವಾಕ್ಯಮುಪಮೇಯ್ಯಭೂತಂ. ಕಿಮಿವೇತ್ಯಾಹ ‘‘ಘಮ್ಮೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಘಮ್ಮಸನ್ತಾಪೇನ ತತ್ತಾನಂ ಜನಾನಂ ಘಮ್ಮಕಾಲೇ ಗಿಮ್ಹಾನಸಮಯೇ ಅಮ್ಬುದೋ ಮೇಘೋ ವಿಯಾತಿ ದುತಿಯವಾಕ್ಯಮುಪಮಾನಭೂತಮಿತ್ಯಯಮಿವಯುತ್ತಾ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋಪಮಾ. ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬುತ್ತರವಾಕ್ಯತ್ಥಾನಂ ವಿಸೇಸ್ಯವಿಸೇಸನಭಾವೋ ಏಕವಾಕ್ಯತ್ಥತ್ತಾವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಮುಪರಿಪಿ.

೨೦೩. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಜಿನೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅಯಂ ಜಿನೋ ಏಸೋ ಜಿತಪಞ್ಚಮಾರೋ ಸತ್ಥಾ ಸಂಕ್ಲೇಸತತ್ತಾನಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪತತ್ತಾನಂ ಜನಾನಂ ಆವಿಭೂತೋ ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾಧಿಗಮೇನ ಲೋಕೇ ಉಪಟ್ಠಿತೋ. ಕೇನ ಸನ್ತತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಮಿವೇತಿ ಚೇ? ಘಮ್ಮಸನ್ತಾಪತತ್ತಾನಂ ಜನಾನಂ ಘಮ್ಮಕಾಲೇ ಗಿಮ್ಹಸಮಯೇ ಅಮ್ಬುದೋವಿಯ ಮೇಘೋ ಇವ. ಇಹ ಉತ್ತರವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಭೇದಕತ್ತಾ ವಿಸೇಸನಂ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಪನ ಭೇದ್ಯತ್ತಾ ವಿಸೇಸ್ಯೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ವಾಕ್ಯಭೇದೇ ಸತಿಪಿ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಏಕೋವೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಮುತ್ತರತ್ರಾಪಿ. ಉತ್ತರವಾಕ್ಯೇ ಇವಸದ್ದೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗುಣಗುಣೀಪದತ್ಥಾನಂ ಸದಿಸತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ, ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯೇ ಗುಣಗುಣೀನಂ ಸದಿಸತ್ತಂ ಪನ ಉತ್ತರವಾಕ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯೇನ ಸಮಾನತ್ತಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಯತಿ. ಸಂಕ್ಲೇಸೇಹಿ ತತ್ತಾತಿ ಚ, ಘಮ್ಮೋ ಏವ ಸನ್ತಾಪೋತಿ ಚ, ತೇನ ತತ್ತಾತಿ ಚ, ಘಮ್ಮೋ ಏವ ಕಾಲೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

ಇವವಿಯುತ್ತ

೨೦೪.

ಮುನಿನ್ದಾನನ’ಮಾಭಾತಿ, ವಿಲಾಸೇಕಮನೋಹರಂ;

ಉದ್ಧಂ ಸಮುಗ್ಗತಸ್ಸಾಪಿ, ಕಿಂ ತೇ ಚನ್ದ ವಿಜಮ್ಭನಾ.

೨೦೪. ದುತಿಯಮಾಹ ‘‘ಮುನಿನ್ದ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ. ವಿಲಾಸೇನ ಏಕಮತುಲ್ಯಂ ಮನೋಹರಂ ದುತಿಯಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸಾಭಾವತೋ ಮುನಿನ್ದಾನನಂ ¶ ಆಭಾತಿ ಅತಿಸಯೇನ ಸೋಭತೇತಿ ಏಕಂ ತಾವ ವಾಕ್ಯಮುಪಮೇಯ್ಯಭೂತಂ. ಭೋ ಚನ್ದ ಉದ್ಧಂ ಗಗನತಲಂ ಸಮುಗ್ಗತಸ್ಸಾಪಿ ಅಬ್ಭುಟ್ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ತೇ ತವ ವಿಜಮ್ಭನಾ ಸಾಹಂಕಾರಪರಿಬ್ಭಮನೇನ ಕಿಂ ಪಯೋಜನಂ ನ ಕಿಂಪಿ, ತಂಸದಿಸಸೋಭಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಭಾವತೋ. ಅಸದಿಸತ್ತಂ ಮುನಿನ್ದಾನನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ತತೋಪಿ ಉದ್ಧಮುಗ್ಗಚ್ಛತೋ ವಿಲಾಸಮತ್ತಮೇವ [ಪಿಯಾಸಮತ್ತಮೇವ (ಕ.)] ಫಲಸಮ್ಭವತೋತಿ ದುತಿಯವಾಕ್ಯಮುಪಮಾನಭೂತಂ. ತಥಾ ಹೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಥಾ ಸದಿಸತಾಪತೀತಿಯಾ ಕರಿಯಮಾನಾನಮುಗ್ಗಮನವಿಜಮ್ಭನಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ಮುಖಚನ್ದಾನಂ ಸಾಧಮ್ಮಪತೀತಿ ಉಪಮಾವಗಮೋತಿ ಅಯಮಿವವಿಯುತ್ತವಾಕ್ಯತ್ಥೋಪಮಾ.

೨೦೪. ಇದಾನಿ ಇವವಿಯುತ್ತವಾಕ್ಯತ್ಥೋಪಮಂಯೇವ ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಮುನಿನ್ದಾನನಿ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ವಿಲಾಸೇಕಮನೋಹರಂ ಲೀಲಾಯ ಅತುಲ್ಯಂ ತತೋಯೇವ ಮನೋಹರಂ ಮುನಿನ್ದಾನನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ವದನಂ ಆಭಾತಿ ಅತಿದಿಬ್ಬತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹೇ ಚನ್ದ ಉದ್ಧಂ ಉಚ್ಚಂ ನಭಂ ಸಮುಗ್ಗತಸ್ಸಾಪಿ ತೇ ತುಯ್ಹಂ ವಿಜಮ್ಭನಾ ಅಹಂಕಾರೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನೇನ ಕಿಂ ಪಯೋಜನಂ. ಇಹ ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಉತ್ತರವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಇವವಿಯುತ್ತೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಬ್ಬಥಾ ಮುಖೇನ ಸದಿಸೋ ಭವಾಮೀ’’ತಿ ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚನ್ದಸ್ಸ ಗಗನತಲಾರೋಹೋಪಿ ವಿಜಮ್ಭನಞ್ಚೇತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಮುಖಚನ್ದಾನಂ ವಿಲಾಸೇಕಮನೋಹರತ್ತಂ ಕನ್ತಿಮತ್ತಸಙ್ಖಾತಸದಿಸತ್ತಂ ಇವಾದೀನಮಭಾವೇಪಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಉತ್ತರವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಮಾ ಚ ವಿಸೇಸನಞ್ಚ ಹೋತಿ. ವಿಲಾಸೇನ ಏಕಮತುಲ್ಯನ್ತಿ ಚ, ತಞ್ಚ ತಂ ಮನೋಹರಞ್ಚಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಅಪಿಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೋ.

೨೦೫.

ಸಮುಬ್ಬೇಜೇತಿ ಧೀಮನ್ತಂ, ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾದಿಕಂ ತು ಯಂ;

ಉಪಮಾದೂಸನಾಯಾ’ಲ-ಮೇತಂ ಕತ್ಥಚಿ ತಂ ಯಥಾ.

೨೦೫. ದೋಸಪರಿಚ್ಛೇದೇ ¶ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕತೀತಿಮುಪಮಾಲಙ್ಕಾರದೂಸನಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸಮುಬ್ಬೇಜೇತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯಂ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾದಿಕಂ ತು, ಆದಿಸದ್ದೇನ ಭಿನ್ನವಚನಹೀನತಾಅಧಿಕತಾದೀನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ. ತುಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಜೋತಕೋ, ತಥಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧೀಮನ್ತಂ ಮೇಧಾವಿಂ ಸಮುಬ್ಬೇಜೇತಿ ನ ಪೀಣೇತಿ, ಏತಂ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗದಿಕಂ ಕತ್ಥಚಿ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪಮಾದೂಸನಾಯ ವಿರೋಧತ್ಥಂ ಅಲಂ ಸಮತ್ಥಂ. ‘‘ತಂ ಯಥೇ’’ತಿ ಉದಾಹರತಿ.

೨೦೫. ದೋಸಪರಿಚ್ಛೇದೇ ದೋಸಾನಮನುದ್ದೇಸಾವಸಾನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾಯ ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕತಿಯಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಉದಾಹರಣೇ –

‘‘ದುಟ್ಠಾಲಙ್ಕರಣಂ ತೇತಂ, ಯತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರದೂಸನಂ;

ತಸ್ಸಾಲಙ್ಕಾರನಿದ್ದೇಸೇ, ರೂಪಮಾವಿಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಕತಪಟಿಞ್ಞಾನುಸಾರೇನ ಇದಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸಮುಬ್ಬೇಜೇತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಯಂ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾದಿಕಂ ತು ವಕ್ಖಮಾನಂ ಯಂ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗವಚನಾದಿಕಂ ಪನ ಧೀಮನ್ತಂ ಪಞ್ಞವನ್ತಂ ಕವಿಂ ಸಮುಬ್ಬೇಜೇತಿ ‘‘ಏವಂ ನಾಮ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಉಬ್ಬೇಗಂ ಜನೇತಿ, ಏತಂ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾದಿಕಂ ಉಪಮಾದೂಸನಾಯ ಯಥಾವುತ್ತಉಪಮಾವಿನಾಸನತ್ಥಂ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಇತ್ಥೀವಾಯಂ ಜನೋ ಯಾತಿ’’ಇಚ್ಚಾದಿವತ್ತಬ್ಬವಿಸಯತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಲಂ ಸಮತ್ಥಂ. ‘‘ತಂ ಯಥಾ’’ತಿ ಉದಾಹರತಿ. ಭಿನ್ನಂ ವಿಸದಿಸಞ್ಚ ತಂ ಲಿಙ್ಗಞ್ಚೇತಿ ಚ, ತಂ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ವಿಸದಿಸವಚನಾದಿನೋತಿ ಚ, ಉಪಮಾಯ ದೂಸನಮಿತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೨೦೬.

ಹಂಸೀವಾ’ಯಂ ಸಸೀ ಭಿನ್ನ-

ಲಿಙ್ಗಾ’ಕಾಸಂ ಸರಾನಿವ;

ವಿಜಾತಿವಚನಾ ಹೀನಾ,

ಸಾ’ವ ಭತ್ತೋ ಭಟೋ’ಧಿಪೇ.

೨೦೬. ‘‘ಹಂಸೀವಾಯ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಸೀ ಚನ್ದೋ ಹಂಸೀವ ಹಂಸೀಸದಿಸೋ. ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗೋಪಮಾ. ‘‘ಆಕಾಸಂ ಸರಾನಿವಾ’’ತಿ ವಿಜಾತಿವಚನಾ ವಿಸದಿಸವಚನೋಪಮಾ. ‘‘ಭಟೋ ಅಧಿಪೇ ಸಾಮಿನಿ ಸಾವ ¶ ಭತ್ತೋ’’ತಿ ಹೀನಾ ಹೀನೋಪಮಾ ಕುಕ್ಕುರಸ್ಸ ಹೀನೇನ ಜಾತ್ಯಾದಿನಾ ಅಧಿಕಸ್ಸ ಉಪಮಿತತ್ತಾ.

೨೦೬. ‘‘ಹಂಸಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಯಂ ಸಸೀ ಚನ್ದೋ ಹಂಸೀ ಇವ ಹಂಸಿಧೇನೂವ ಹೋತಿ. ಇಚ್ಚಾದಿಕೋಪಮಾ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾ ಉಪಮೇಯ್ಯತೋ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗತ್ತಾ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಆಕಾಸಂ ನಭಂ ಸರಾನಿವಾತಿ ಅಯಂ ವಿಜಾತಿವಚನಾ ಉಪಮೇಯ್ಯೇನ ವಿಸದಿಸವಚನತ್ತಾ ವಿಜಾತಿವಚನೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಧಿಪೇ ಸಾಮಿನಿ ಭಟೋ ಸೇವಕೋ ಸಾವ ಸುನಖೋ ಇವ ಭತ್ತೋತಿ ಅಯಂ ಹೀನಾ ಜಾತಿಹೀನೇನ ಸುನಖೇನ ಉತ್ತಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಉಪಮಿತತ್ತಾ ಹೀನೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಭಿನ್ನಂ ಲಿಙ್ಗಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ಚ, ವಿವಿಧಾ ಜಾತಿ ಸಭಾವೋ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ, ವಿಜಾತಿ ವಚನಂ ಅಸ್ಸಾ ಉಪಮಾಯಾತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

೨೦೭.

ಖಜ್ಜೋತೋ ಭಾನುಮಾಲೀವ,

ವಿಭಾತೀತ್ಯಧಿಕೋಪಮಾ;

ಅಫುಟ್ಠತ್ಥಾ ಬಲಮ್ಭೋಧಿ,

ಸಾಗರೋ ವಿಯ ಸಂಖುಭಿ.

೨೦೭. ‘‘ಖಜ್ಜೋತೋ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಖಜ್ಜೋತೋ ಭಾನುಮಾಲೀವ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ವಿಭಾತೀತ್ಯಧಿಕೋಪಮಾ ಅಧಿಕೇನ ಹೀನಸ್ಸ ಉಪಮಿತತ್ತಾ. ಬಲಮ್ಭೋಧಿ ಸೇನಾಸಾಗರೋ ಸಾಗರೋ ವಿಯ ಸಂಖುಭೀತಿ ಅಫುಟ್ಠತ್ಥೋಪಮಾ ‘‘ಬಲಮ್ಭೋಧೀ’’ತಿ ರೂಪಕೇನ ಸೇನಾಯ ಮಹನ್ತತ್ತಾವಗಮತೋ ಪುನ ‘‘ಸಾಗರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಉಪಮಾಯ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸೇಸತ್ಥಸ್ಸ ಅಸಂಫುಟ್ಠತ್ತಾ.

೨೦೭. ‘‘ಖಜ್ಜೋತೋ’’ಚ್ಚಾದಿ. ‘‘ಖಜ್ಜೋತೋ ಭಾನುಮಾಲೀವ ವಿಭಾತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಅಧಿಕೋಪಮಾ ಅಧಿಕಾಯ ಉಪಮಾಯ ಉಪಮಿತತ್ತಾ ಅಧಿಕೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಬಲಮ್ಭೋಧಿ ಸೇನಾಸಮುದ್ದೋ ಸಾಗರೋ ವಿಯ ಸಂಖುಭೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಅಫುಟ್ಠತ್ಥಾ ಸೇನಾಯ ಮಹತ್ತಂ ‘‘ಬಲಮ್ಭೋಧೀ’’ತಿ ತಿರೋಭೂತಉಪಮಾಯೇವ ಅವಗತಂ, ¶ ತಸ್ಮಾ ಪುನ ‘‘ಸಾಗರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಉಪಮಾಯ ಫುಸಿತಬ್ಬತ್ಥಸ್ಸಾಭಾವಾ ಅಫುಟ್ಠತ್ಥೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಫುಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಚ, ಬಲಂ ಏವ ಅಮ್ಭೋಧೀತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೨೦೮.

ಚನ್ದೇ ಕಲಙ್ಕೋ ಭಿಙ್ಗೋವೇ-

ತ್ಯು’ಪಮಾಪೇಕ್ಖಿನೀ ಅಯಂ;

ಖಣ್ಡಿತಾ ಕೇರವಾಕಾರೋ,

ಸಕಲಙ್ಕೋ ನಿಸಾಕರೋ.

೨೦೮. ‘‘ಚನ್ದೇ’’ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕಲಙ್ಕೋ ಭಿಙ್ಗೋ ವಿಯಾತ್ಯಯಮುಪಮಾ ‘‘ಚನ್ದೇ ಕುಸುಮಗಚ್ಛಸದಿಸೇ’’ ಇತ್ಯುಪಮನ್ತರಮಪೇಕ್ಖತೇತಿ ಯತೋ ಚನ್ದೇ ಭಿಙ್ಗೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಪುಪ್ಫಗಚ್ಛೇ ತು ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅಯಮುಪಮಾ ಉಪಮಾಪೇಕ್ಖಿನೀ. ಸಕಲಙ್ಕೋ ಸಸಲಕ್ಖಣೋ ನಿಸಾಕರೋ ಚನ್ದೋ ಕೇರವಾಕಾರೋ ಕುಮುದಸನ್ನಿಭೋತಿ ಖಣ್ಡಿತೋಪಮಾ ಕೇರವಸ್ಸ ಅನ್ತೋಕಣ್ಹತ್ತಂ ಪಟಿಪಾದೇತುಂ ‘‘ಸಭಿಙ್ಗಕೇರವಾಕಾರೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ.

೨೦೮. ‘‘ಚನ್ದೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ‘‘ಚನ್ದೇ ಕಲಙ್ಕೋ ಭಿಙ್ಗೋ ಇವಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಉಪಮಾಪೇಕ್ಖಿನೀ ಚನ್ದಸ್ಸಉಪಮಾಭೂತಪುಪ್ಫಗಚ್ಛಕಾದಿಅಪೇಕ್ಖನತೋ ಉಪಮಾಪೇಕ್ಖಿನೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಚನ್ದೇ ಭಿಙ್ಗಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತಪುಪ್ಫಗಚ್ಛಕಾದಿ ಚನ್ದಸ್ಸ ಉಪಮತ್ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ದುಟ್ಠಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಕಲಙ್ಕೋ ಕಲಙ್ಕಸಹಿತೋ ನಿಸಾಕರೋ ಚನ್ದೋ ಕೇರವಾಕಾರೋ ಕುಮುದಸದಿಸೋತಿ ಅಯಂ ಖಣ್ಡಿತಾ ಚನ್ದಗತಂ ಕಣ್ಹತ್ತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಸಭಿಙ್ಗಕೇರವಾಕಾರೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭಿಙ್ಗೋಪಮಾಭಾವಸ್ಸ ಖಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಖಣ್ಡಿತೋಪಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಉಪಮಂ ಅಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಚ, ಖಣ್ಡಂ ಇತಾ ಗತಾತಿ ಚ, ಖಣ್ಡೇನ ಇತಾ ಯುತ್ತಾ ವಾತಿ ಚ, ಕೇರವಸ್ಸಾಕಾರೋ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಸಹ ಕಲಙ್ಕೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೨೦೯.

ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿರೂಪೇಸು, ಭವನ್ತಿ ವಿಗತಾದರಾ;

ಕರೋನ್ತಿ ಚಾ’ದರಂ ಧೀರಾ, ಪಯೋಗೇ ಕ್ವಚಿದೇವ ತು.

೨೦೯. ವುತ್ತಂ ¶ ನಿಗಮೇತಿ ‘‘ಇಚ್ಚೇವ’’ಮಾದಿನಾ. ರೂಪೇಸು ಪಯೋಗೇಸು. ವಿಗತೋ ಅಪಗತೋ ಆದರೋ ಸಮ್ಭಾವನಾ ಯೇಸಂ ತಥಾ ಭವನ್ತಿ. ಕಿಂ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾದಿಕಂ ನಿಯಮೇನಾನಾದರಣೀಯಮೇವ, ಅನಿಯಮೇನೇತಿ [ನಿಯಮೇನೇತಿ (ಕ.)] ಚೇ ಗಯ್ಹೂಪಗಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕರೋನ್ತಿ’’ಚ್ಚಾದಿಂ. ಕ್ವಚಿದೇವ ತು ಪಯೋಗೇ ಧೀರಾ ಕವಯೋ ಆದರಂ ಕರೋನ್ತಿ ಚಾತಿ. ಚಸದ್ದೋ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರತ್ಥಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ.

೨೦೯. ‘‘ಇಚ್ಚೇ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಇತಿ ಅನನ್ತರಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಏವಮಾದಿರೂಪೇಸು ಪಯೋಗೇಸು ಧೀರಾ ವಿಗತಾದರಾ ಭವನ್ತಿ. ಇಮೇಯೇವ ಧೀರಾ ಕ್ವಚಿದೇವ ತು ಪಯೋಗೇ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾದಿಕೇ ಆದರಂ ಕರೋನ್ತಿ ಚ. ಇತಿ ಏವಂ ಅಯಂ ಪಕಾರೋ ಆದಿ ಯೇಸಮಿತಿ ಚ, ತಾನಿ ಚ ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಚೇತಿ ಚ, ವಿಗತೋ ಆದರೋ ಯೇಸಮಿತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಚಸದ್ದೋ ವಾಕ್ಯನ್ತರಸಮುಚ್ಚಯೇ. ತಸ್ಮಾ ವಿಗತಾದರತ್ಥೇನ ಅಞ್ಞಮಾದರಕರಣಂ ವುಚ್ಚಮಾನಕಥಾಸನ್ತತಿಂ ಆಕಡ್ಢತಿ.

೨೧೦.

ಇತ್ಥೀವಾ’ಯಂ ಜನೋ ಯಾತಿ,

ವದತ್ಯೇಸಾ ಪುಮಾ ವಿಯ;

ಪಿಯೋ ಪಾಣಾ ಇವಾ’ಯಂ ಮೇ,

ವಿಜ್ಜಾ ಧನಮಿವ’ಚ್ಚಿತಾ.

೨೧೦. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಇತ್ಥಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಯಂ ಜನೋ ಇತ್ಥೀವ ಯಾತಿ ಕ್ರಿಯಾನುವತ್ತಿತೋ. ಏಸಾ ಇತ್ಥೀ ಪುಮಾವ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ವದತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪಾಗಬ್ಭಿಯಯೋಗತೋ. ಏತ್ಥ ಲಿಙ್ಗನಾನತ್ತಮುಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ. ಅಯಮಿಚ್ಛಿತೋ ಕೋಚಿ ಮೇ ಪಾಣಾ ಇವ ಪಿಯೋ ಇಟ್ಠೋ, ವಿಜ್ಜಾ ಬ್ಯಾಕರಣಾದಯೋ ಧನಮಿವ ಅಚ್ಚಿತಾ ರಾಸಿಕತಾತಿ ವಚನಭೇದೋ.

೨೧೦. ಇದಾನಿ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾನಂ ಗಹೇತಬ್ಬವಿಸಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀವಾ’ಯ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅಯಂ ಜನೋ ಇತ್ಥೀವ ಅವಿಸದಗಮನೇನ ಮಹಿಲಾ ¶ ವಿಯ ಯಾತಿ. ಏಸಾ ಇತ್ಥೀ ಪುಮಾ ವಿಯ ತಾದಿಸಪಾಗಬ್ಭಿಯಯುತ್ತತ್ತಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ವದತೀತಿ. ಇಹ ದ್ವಿನ್ನಂ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಲಿಙ್ಗಭೇದೇ ಸತಿಪಿ ಕವಯೋ ಆದರಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ಮೇ ಮಮ ಪಾಣಾ ಇವ [ಪಾಣಾ ಇವ ಜೀವೋ ಇವ (ಕ.)] ಆಯವೋವ ಪಿಯೋ. ಅಚ್ಚಿತಾ ಸಞ್ಚಿತಾ ವಿಜ್ಜಾ ಬ್ಯಾಕರಣನಿಘಣ್ಟುಆದಯೋ ಧನಮಿವ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ವಚನತೋ ವಿಸೇಸತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ಇಟ್ಠಮೇವ.

೨೧೧.

ಭವಂ ವಿಯ ಮಹೀಪಾಲ, ದೇವರಾಜಾ ವಿರಾಜತೇ;

ಅಲ’ಮಂಸುಮತೋ ಕಚ್ಛಂ, ತೇಜಸಾ ರೋಹಿತುಂ ಅಯಂ.

೨೧೧. ಹೀನಾಧಿಕಮುತ್ತಮುದಾಹರಣಮಾಹ ‘‘ಭವಂ ವಿಯಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಮಹೀಪಾಲೇತ್ಯಾಮನ್ತನಂ, ದೇವರಾಜಾ ಭವಂ ವಿಯ ವಿರಾಜತೇ. ಇತಿ ಹೀನೇನಾಪಿ ಹೋತಿ. ಏವಂವಿಧೇ ಸಮುಚಿತೇ ವಿಸಯೇ ಲಿಙ್ಗವಚನಭೇದಾದಿಕಂ ನೋಪಮಂ ದೂಸೇತೀತಿ [ದಸ್ಸೇತೀತಿ (ಕ.)].

೨೧೧. ‘‘ಭವ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿ. ಮಹೀಪಾಲ ಭೋ ರಾಜ, ದೇವರಾಜಾ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಭವಂ ವಿಯ ವಿರಾಜತೇತಿ. ಏತ್ಥ ಸಕ್ಕಮುಪಾದಾಯ ‘‘ಭವಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ಹೀನತ್ತೇಪಿ ಇಟ್ಠಮೇವ. ಅಯಂ ರಾಜಾ ಅಂಸುಮತೋ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಕಚ್ಛಂ ಪದವಿಂ ತೇಜಸಾ ಆರೋಹಿತುಂ ಪತ್ತುಂ ಅಲಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ. ಏತ್ಥ ತೇಜಸಾ ಅಧಿಕೋಪಿ ಸೂರಿಯೋ ಉಪಮಾಭೂತೋ ಇಟ್ಠೋವ, ‘‘ಕಚ್ಛಂ ಆರೋಹಿತು’’ನ್ತಿ ಇವಸದ್ದಪರಿಯಾಯೋ. ಈದಿಸಂ ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಾದಿಕೋಪಮಾದಿಕಂ ಉಪಮಾದೂಸನಂ ನ ಕರೋತಿ.

೨೧೨.

ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ, ಅಭೇದಸ್ಸ ನಿರೂಪನಾ;

ಉಪಮೇವ [ಉಪಮಾವ (ಸೀ. ಕ.)] ತಿರೋಭೂತ-ಭೇದಾ ರೂಪಕಮುಚ್ಚತೇ.

೨೧೨. ರೂಪಕಂ ನಿರೂಪಯತಿ ‘‘ಉಪಮಾನೇ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಅಭೇದಸ್ಸ ನಾನತ್ತಾಭಾವಸ್ಸ ನಿರೂಪನಾ ಆರೋಪನೇನ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಮಭೇದಂ ರೂಪಯತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ¶ ರೂಪಕಮುಚ್ಚತೇ. ಉಪಮಾನಸ್ಸ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಮಭೇದಾರೋಪನೇನ ತಿರೋಭೂತೋ ಅಪಾಕಟೋ ಭೇದೋ ನಾನತ್ತಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ತಾದಿಸೀ ಉಪಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ರೂಪಕಮುಚ್ಚತೇ ‘‘ರೂಪಕ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಪದಮ್ಬುಜ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪದಮೇವ ಅಮ್ಬುಜಸದಿಸತ್ತಾ ಅಮ್ಬುಜಂ ರುಪ್ಯತೇ. ಇತ್ಯುಪಮೇಯ್ಯೋಪಮಾನಭೂತಾನಂ ಪದಮ್ಬುಜಾನಮಭೇದಾರೋಪನೇನ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಗತಸಾಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾಯಪಿ ಉಪಮಾಯ ಭೇದೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ತಿರೋಹಿತೋ. ನ ತು ಆವಿಭೂತೋ [ಅಬ್ಭುತೋ (ಕ.)] ‘‘ಪದಂ ಅಮ್ಬುಜಮಿವೇ’’ತಿ. ಸಾ ಚೋಪಮಾ ತಥಾವಿಧಾ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಮಭೇದಮಾಯಾತಿ ನಾಮಾತಿ ರೂಪಕಮುಚ್ಚತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೨೧೨. ಇದಾನಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಕ್ಕಮೇನ ರೂಪಕಾಲಙ್ಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಉಪಮಾನೋ’’ಚ್ಚಾದಿನಾ. ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಅನನ್ತರನಿದ್ದಿಟ್ಠಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಅಭೇದಸ್ಸ ಸಭಾವತೋ ಭೇದೇ ಸತಿಪಿ ವಿಭೂತಸದಿಸತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಸೋ ಏಸೋ, ಏಸೋ ಸೋ’’ತಿ ವತ್ತಾರೇಹಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಸ್ಸ ಅಭೇದಸ್ಸ ನಿರೂಪನಾ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಪದತ್ಥೇಸು ಬುದ್ಧಿಯಾ ಆರೋಪನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿರೋಭೂತಭೇದಾ ‘‘ಪದಂ ಅಮ್ಬುಜಮಿವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಾಕಟನಾನತ್ತಂ ವಿನಾ ‘‘ಪದಮ್ಬುಜ’’ನ್ತಿ ತಿರೋಹಿತಭೇದಾ ಉಪಮೇವ ಪದತ್ಥಾನಂ ಸಾಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾ ಉಪಮಾ ಏವ ರೂಪಕಂ ಇತಿ ವುಚ್ಚತೇ. ವಿಭೂತಸದಿಸತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯವತ್ಥೂನಿ ಅಭೇದೇನ ಗಯ್ಹನ್ತಿ. ತೇಸಮಭೇದಗ್ಗಹಣೇನೇವ ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಭಿನ್ನಸಾಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾಯ ಉಪಮಾಯಪಿ ಭೇದೋ ತಿರೋಹಿತೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ತಿರೋಭೂತನಾನತ್ತವನ್ತಸಾಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾ ಉಪಮಾ ಏವ ವತ್ಥೂನಮಭೇದಂ ದೀಪೇತೀತಿ ರೂಪಕಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಿರೋಭೂತೋ ಭೇದೋ ಯಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಅಭೇದಂ ರೂಪಯತಿ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.

೨೧೩.

ಅಸೇಸವತ್ಥುವಿಸಯಂ, ಏಕದೇಸವಿವತ್ತಿ ಚ;

ತಂ ದ್ವಿಧಾ ಪುನ ಪಚ್ಚೇಕಂ, ಸಮಾಸಾದಿವಸಾ ತಿಧಾ.

೨೧೩. ತಸ್ಸ ¶ ಭೇದಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಅಸೇಸ’’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ. ಅಸೇಸವತ್ಥು ವಿಸಯೋ ಯಸ್ಸ ತಂ ತಥಾವಿಧಞ್ಚ, ಏಕದೇಸೇ ಅವಯವೇ ವಿವತ್ತತೀತಿ ಏಕದೇಸವಿವತ್ತಿ ಚೇತಿ ತಂ ರೂಪಕಂ ದ್ವಿಧಾ, ಪುನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಸಮಾಸಾದಿವಸಾ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯಾನಂ ಕತಸಮಾಸತ್ತಾ ಸಮಾಸರೂಪಕ ಅಸಮಾಸರೂಪಕ ಸಮಾಸಾಸಮಾಸರೂಪಕವಸೇನ ತಿಧಾ ಸಿಯಾ.

೨೧೩. ‘‘ಅಸೇಸಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ತಂ ರೂಪಕಂ ಅಸೇಸವತ್ಥುವಿಸಯಂ ಏಕದೇಸವಿವತ್ತಿ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಹೋತಿ, ಪುನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಂ ದ್ವಯಮ್ಪಿ ಸಮಾಸಾದಿವಸಾ ಸಮಾಸರೂಪಕಂ ಅಸಮಾಸರೂಪಕಂ ಸಮಾಸಾಸಮಾಸರೂಪಕಞ್ಚೇತಿ ಇಮೇಸಂ ಭೇದೇನ ತಿಧಾ ಹೋತಿ. ಅಸೇಸಂ ವತ್ಥು ವಿಸಯೋ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ, ಏಕದೇಸೇ ವಿವತ್ತತೀತಿ ಚ, ಏಕಂ ಏಕಂ ಪತೀತಿ ಚ, ಸಮಾಸೋ ಸಮಾಸರೂಪಕಂ ಆದಿ ಯೇಸಮಿತಿ ಚ, ತೇಸಂ ವಸೋ ಭೇದೋತಿ ಚ, ತೀಹಿ ಪಕಾರೇಹೀತಿ ಚ ವಿಗ್ಗಹೋ.

ಅಸೇಸವತ್ಥುವಿಸಯಸಮಾಸ

೨೧೪.

ಅಙ್ಗುಲೀದಲಸಂಸೋಭಿಂ, ನಖದೀಧಿತಿಕೇಸರಂ;

ಸಿರಸಾ ನ ಪಿಳನ್ಧನ್ತಿ, ಕೇ ಮುನಿನ್ದಪದಮ್ಬುಜಂ.

೨೧೪. ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಅಙ್ಗುಲಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಙ್ಗುಲೀಹಿಯೇವ ಉಪಮಾನಗಮ್ಮತ್ತಾ ಸಿನಿದ್ಧತಮ್ಬಾಹಿ ದಲೇಹಿ ಪತ್ತೇಹಿ ಸಂಸೋಭಿಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ವಿರೋಚಮಾನಂ ನಖಾನಂ ದೀಧಿತಿಯೋ ಕಿರಣಾ ಏವ ಕೇಸರಾನಿ ಯತ್ಥ ತಾದಿಸಂ ಮುನಿನ್ದಸ್ಸ ಪದಮೇವ ಅಮ್ಬುಜಂ ಸಿರಸಾ ಮುದ್ಧನಾ ಕೇ ನಾಮ ಜನಾ ನ ಪಿಳನ್ಧನ್ತಿ ಪಸಾಧನವಸೇನ ನ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ. ಇದಮಸೇಸವತ್ಥುವಿಸಯಂ ಸಮಾಸರೂಪಕಂ ಅಙ್ಗಿನೋ ಪದಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಮಙ್ಗುಲ್ಯಾದೀನಮಸೇಸಾನಂ ರೂಪನತೋ. ಏವಮುಪರಿಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ.

೨೧೪. ಇದಾನಿ ಉದಾಹರತಿ ‘‘ಅಙ್ಗುಲಿ’’ಚ್ಚಾದಿ. ಅಙ್ಗುಲೀದಲಸಂಸೋಭಿಂ ಅಙ್ಗುಲಿಸಙ್ಖತೇಹಿ ಪತ್ತೇಹಿ ಸಂಸೋಭಿಂ ನಖದೀಧಿತಿಕೇಸರಂ ನಖರಂಸಿಸಙ್ಖತಕೇಸರಂ ಮುನಿನ್ದಪದಮ್ಬುಜಂ ಸಿರಸಾ ಕೇ ¶ ನ ಪಿಳನ್ಧನ್ತಿ. ವಿಸೇಸ್ಯಭೂತಂ ಚರಣಂ ವಿಸೇಸನಭೂತಾ ಅಙ್ಗುಲೀ ನಖದೀಧಿತಿ ಚೇತಿ ಇಮೇಸಂ ಉಪಮಾಭೂತೇಹಿ ಅಮ್ಬುಜದಲಕೇಸರೇಹಿ ಅಭೇದಕಪ್ಪನಾಯ ಏಕತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮಾಸೇನೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಇದಂ ಅಸೇಸವತ್ಥುವಿಸಯಸಮಾಸರೂಪಕಂ ನಾಮ. ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಏವ ದಲಾನೀತಿ ಚ, ತೇಹಿ ಸಂಸೋಭೀತಿ ಚ, ನಖೇಸು ದೀಧಿತಿಯೋತಿ ಚ, ತಾ ಏವ ಕೇಸರಾನಿ ಅಸ್ಸೇತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಂ.