📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ದೀಘನಿಕಾಯೇ

ಮಹಾವಗ್ಗಟ್ಠಕಥಾ

೧. ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಕಥಾ

೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ…ಪೇ… ಕರೇರಿಕುಟಿಕಾಯನ್ತಿ ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ – ಕರೇರಿಕುಟಿಕಾಯನ್ತಿ ಕರೇರೀತಿ ವರುಣರುಕ್ಖಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಕರೇರಿಮಣ್ಡಪೋ ತಸ್ಸಾ ಕುಟಿಕಾಯ ದ್ವಾರೇ ಠಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕರೇರಿಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ಕೋಸಮ್ಬರುಕ್ಖಸ್ಸ ದ್ವಾರೇ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಕೋಸಮ್ಬಕುಟಿಕಾ’’ತಿ. ಅನ್ತೋಜೇತವನೇ ಕಿರ ಕರೇರಿಕುಟಿ ಕೋಸಮ್ಬಕುಟಿ ಗನ್ಧಕುಟಿ ಸಲಳಾಗಾರನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಗೇಹಾನಿ, ಏಕೇಕಂ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ. ತೇಸು ಸಲಳಾಗಾರಂ ರಞ್ಞಾ ಪಸೇನದಿನಾ ಕಾರಿತಂ, ಸೇಸಾನಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಕಾರಿತಾನಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಗಹಪತಿನಾ ಥಮ್ಭಾನಂ ಉಪರಿ ಕಾರಿತಾಯ ದೇವವಿಮಾನಕಪ್ಪಾಯ ಕರೇರಿಕುಟಿಕಾಯಂ ವಿಹರತಿ. ಪಚ್ಛಾಭತ್ತನ್ತಿ ಏಕಾಸನಿಕಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಾನಂ ಪಾತೋವ ಭುತ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇಪಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಮೇವ. ಇಧ ಪನ ಪಕತಿಭತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ‘‘ಪಚ್ಛಾಭತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾನನ್ತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತತೋ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾನಂ, ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕರೇರಿಮಣ್ಡಲಮಾಳೇತಿ ತಸ್ಸೇವ ಕರೇರಿಮಣ್ಡಪಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಕತಾಯ ನಿಸೀದನಸಾಲಾಯ. ಸೋ ಕಿರ ಕರೇರಿಮಣ್ಡಪೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಕಾಯ ಚ ಸಾಲಾಯ ಚ ಅನ್ತರೇ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗನ್ಧಕುಟೀಪಿ ಕರೇರಿಕುಟಿಕಾಪಿ ಸಾಲಾಪಿ – ‘‘ಕರೇರಿಮಣ್ಡಲಮಾಳೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ, ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಭತ್ತೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಸಙ್ಖಾತೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತಾ. ಧಮ್ಮೀತಿ ಧಮ್ಮಸಂಯುತ್ತಾ.

ಉದಪಾದೀತಿ ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ನಾಮ ಕೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಕೇ ನಾನುಸ್ಸರನ್ತೀತಿ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಸಾವಕಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ. ಕತರತಿತ್ಥಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ? ಯೇ ಅಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಕಮ್ಮವಾದಿನೋ, ತೇಪಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಂಯೇವ ಕಪ್ಪೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ. ಸಾವಕಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ. ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಞ್ಚೇವ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಏತ್ತಕನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ, ಯಾವತಕಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತಿ, ತಾವತಕಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ.

ತಿತ್ಥಿಯಾ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಪಟಿಪಾಟಿಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾಪಿ ಅಸಞ್ಞಭವಂ ಪತ್ವಾ ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಜಾಲೇ ಪತಿತಾ ಕುಣ್ಠಾ ವಿಯ, ಕೂಪೇ ಪತಿತಾ ಪಙ್ಗುಳಾ ವಿಯ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ, ಇತೋ ಪರಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಇತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸರಣಂ ಅನ್ಧಾನಂ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಗಮನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅನ್ಧಾ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಸತಿಯೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಸತಿ ತತ್ಥೇವ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಯಾವ ಅನುಸ್ಸರಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಪಟಿಪಾಟಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ.

ಸಾವಕಾಪಿ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಯಾವ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಅಸಞ್ಞಭವಂ ಪತ್ವಾ ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇ ವಟ್ಟೇ ಸಂಸರಣಕಸತ್ತಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಭಾವಕಾಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಸಞ್ಞಭವೇ ಪನ ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧೇಹಿ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ಪರತೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ; ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸೋಭಿತೋ. ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಯಂ ಯಂ ಠಾನಂ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ತದೇವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ.

ತಿತ್ಥಿಯಾ ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಮಾನಾ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಕತಸುತಮೇವ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ. ತಥಾ ಸಾವಕಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ. ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಪರೇಹಿ ವಾ ದಿಟ್ಠಕತಸುತಂ ಸಬ್ಬಮೇವ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ.

ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ಖಜ್ಜೋಪನಕಓಭಾಸಸದಿಸಂ, ಸಾವಕಾನಂ ಪದೀಪೋಭಾಸಸದಿಸಂ, ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಓಸಧಿತಾರಕೋಭಾಸಸದಿಸಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಚನ್ದೋಭಾಸಸದಿಸಂ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸರದಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲೋಭಾಸಸದಿಸಂ. ತಸ್ಸ ಏತ್ತಕಾನಿ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಜಾತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಾನಿ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ನೇವ ಖಲಿತಂ, ನ ಪಟಿಘಾತಂ ಹೋತಿ, ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಮೇವ ಆಕಙ್ಖಮನಸಿಕಾರಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪಟಿಬದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ. ದುಬ್ಬಲಪತ್ತಪುಟೇ ವೇಗಕ್ಖಿತ್ತನಾರಾಚೋ ವಿಯ, ಸಿನೇರುಕೂಟೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಇನ್ದವಜಿರಂ ವಿಯ ಚ ಅಸಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ‘‘ಅಹೋ ಮಹನ್ತಂ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಭಗವನ್ತಂಯೇವ ಆರಬ್ಭ ಕಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಜಾತಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತಿಪಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ, ಇತಿಪಿ ಪುಬ್ವೇನಿವಾಸೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಇತಿಪೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ.

೨-೩. ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ…ಪೇ… ಅಥ ಭಗವಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ವಿಸೇಸೋ – ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ಇಧ ದಿಬ್ಬಸೋತೇನ. ತತ್ಥ ಚ ವಣ್ಣಾವಣ್ಣಕಥಾ ವಿಪ್ಪಕತಾ, ಇಧ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ – ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಮ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ಆರಬ್ಭ ಗುಣಂ ಥೋಮೇನ್ತಿ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಸ್ಸ ಪನ ಮೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ; ಹನ್ದ ನೇಸಂ ತಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಮೇವ ಠಪಿತೇ ತಙ್ಖಣೇ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ದಿನ್ನೇ ವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯ ನುತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಚ ‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಪಟಿವಚನಸ್ಸ ಚ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥ ನೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥ ನೋತಿ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥ ನು. ಅಥ ನಂ ಪಹಟ್ಠಮಾನಸಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಾಚಮಾನಾ ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ತತ್ಥ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಕಥಾಕರಣಸ್ಸ.

೪. ಅಥ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಯಾಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ತೇ ಸೋತಾವಧಾರಣಸಾಧುಕಮನಸಿಕಾರೇಸು ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣಂ ಪಕಾಸೇತುಕಾಮೋ ಇತೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಂ ವಿಪಸ್ಸೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸೀ. ಅಯಞ್ಹಿ ‘ಯ’ನ್ತಿ ಸದ್ದೋ ‘‘ಯಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ದೇವಾನಂ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಆರೋಚೇಮಿ ತಂ, ಭಗವತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೦೩) ಪಚ್ಚತ್ತವಚನೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಯಂ ತಂ ಅಪುಚ್ಛಿಮ್ಹ ಅಕಿತ್ತಯೀ ನೋ, ಅಞ್ಞಂ ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮ ತದಿಙ್ಘ ಬ್ರೂಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೮೮೧) ಉಪಯೋಗವಚನೇ. ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೧.೨೭೭) ಕರಣವಚನೇ. ಇಧ ಪನ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ’’ತಿ. ಉದಪಾದೀತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಉನ್ನಾದೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ.

ಭದ್ದಕಪ್ಪೇತಿ ಪಞ್ಚಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಸುನ್ದರಕಪ್ಪೇ ಸಾರಕಪ್ಪೇತಿ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಕಪ್ಪಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಿರ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಾ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಕತೋ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಏಕಕಪ್ಪೇಪಿ ಪಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಅಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪನ ತಣ್ಹಙ್ಕರೋ, ಮೇಧಙ್ಕರೋ, ಸರಣಙ್ಕರೋ, ದೀಪಙ್ಕರೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಬುದ್ಧಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ತೇಸಂ ಓರಭಾಗೇ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಮೇವ ಅಹೋಸಿ.

ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಏಕೋವ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ತತೋಪಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಪರಿಯೋಸಾನೇ ಮಙ್ಗಲೋ, ಸುಮನೋ, ರೇವತೋ, ಸೋಭಿತೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಬುದ್ಧಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತತೋಪಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ಅನೋಮದಸ್ಸೀ, ಪದುಮೋ, ನಾರದೋತಿ ತಯೋ ಬುದ್ಧಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತತೋಪಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಉಪರಿ ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಏಕೋವ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ತಸ್ಸ ಓರಭಾಗೇ ಇತೋ ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಂ ಉಪರಿ ಸುಮೇಧೋ, ಸುಜಾತೋತಿ ದ್ವೇ ಬುದ್ಧಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತತೋ ಓರಭಾಗೇ ಇತೋ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಂ ಉಪರಿ ಪಿಯದಸ್ಸೀ, ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ, ಧಮ್ಮದಸ್ಸೀತಿ ತಯೋ ಬುದ್ಧಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಅಥ ಇತೋ ಚತುನವುತಿಕಪ್ಪೇ ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಏಕೋವ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಇತೋ ದ್ವೇ ನವುತಿಕಪ್ಪೇ ತಿಸ್ಸೋ, ಫುಸ್ಸೋತಿ ದ್ವೇ ಬುದ್ಧಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಇತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿಖೀ, ವೇಸ್ಸಭೂತಿ ದ್ವೇ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಕಕುಸನ್ಧೋ, ಕೋಣಾಗಮನೋ, ಕಸ್ಸಪೋ, ಗೋತಮೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಮೇತ್ತೇಯ್ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಏವಮಯಂ ಕಪ್ಪೋ ಪಞ್ಚಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಸುನ್ದರಕಪ್ಪೋ ಸಾರಕಪ್ಪೋತಿ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಕಪ್ಪಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ಕಿಂ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಏತ್ತಕಾ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾ’’ತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ? ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಕೇಸಂ? ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾನಂ. ಕಪ್ಪಸಣ್ಠಾನಕಾಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಏಕಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಏಕಙ್ಗಣಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೇ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ದೇವೋ ವಸ್ಸಿತುಂ ಆರಭತಿ. ಆದಿತೋವ ಅನ್ತರಟ್ಠಕೇ ಹಿಮಪಾತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ತತೋ ತಿಲಮತ್ತಾ ಕಣಮತ್ತಾ ತಣ್ಡುಲಮತ್ತಾ ಮುಗ್ಗ-ಮಾಸ-ಬದರ-ಆಮಲಕ-ಏಳಾಲುಕ-ಕುಮ್ಭಣ್ಡ-ಅಲಾಬುಮತ್ತಾ ಉದಕಧಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಸಭದ್ವೇಉಸಭಅಡ್ಢಗಾವುತಗಾವುತದ್ವೇಗಾವುತಅಡ್ಢಯೋಜನಯೋಜನದ್ವಿಯೋಜನ…ಪೇ… ಯೋಜನಸತಯೋಜನಸಹಸ್ಸಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಬ್ಭನ್ತರೇ ಯಾವ ಅವಿನಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಪೂರೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಅಥ ತಂ ಉದಕಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಭಸ್ಸತಿ, ಭಸ್ಸನ್ತೇ ಉದಕೇ ಪಕತಿದೇವಲೋಕಟ್ಠಾನೇಸು ದೇವಲೋಕಾ ಸಣ್ಠಹನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಸಣ್ಠಹನವಿಧಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ.

ಮನುಸ್ಸಲೋಕಸಣ್ಠಹನಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಪತ್ತೇ ಉದಕೇ ಧಮಕರಣಮುಖೇ ಪಿಹಿತೇ ವಿಯ ವಾತವಸೇನ ತಂ ಉದಕಂ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ, ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಉಪ್ಪಲಿನಿಪಣ್ಣಂ ವಿಯ ಪಥವೀ ಸಣ್ಠಹತಿ. ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೋ ವಿನಸ್ಸಮಾನೇ ಲೋಕೇ ಪಚ್ಛಾ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಸಣ್ಠಹಮಾನೇ ಪಠಮಂ ಸಣ್ಠಹತಿ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಪದುಮಿನಿಗಚ್ಛೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸಚೇ ತಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಪುಪ್ಫಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನೋ ಚೇ, ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಞ್ಚ ಸಚೇ ಏಕೋ ಬುದ್ಧೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಏಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸಚೇ ದ್ವೇ, ತಯೋ, ಚತ್ತಾರೋ, ಪಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಪಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತಾನಿ ಚ ಖೋ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಾಳೇ ಕಣ್ಣಿಕಾಬದ್ಧಾನಿ ಹುತ್ವಾ. ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ‘‘ಆಯಾಮ, ಮಯಂ ಮಾರಿಸಾ, ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನಿಬ್ಬತ್ತನಕಪ್ಪೇ ಪುಪ್ಫಂ ನ ಹೋತಿ. ತೇ ಪನ ಅಪುಪ್ಫಿತಗಚ್ಛಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅನ್ಧಕಾರೋ ವತ ಭೋ ಲೋಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮತಾ ಮತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪಾಯೇ ಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಛ ದೇವಲೋಕಾ ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸುಞ್ಞಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅನತ್ತಮನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪುಪ್ಫಿತಕಾಲೇ ಪನ ಪುಪ್ಫಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತೇಸು ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇಸು ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇಸು ಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೇಸು ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೇಸು ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ದೇವೋರೋಹನಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೇಸು ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೇಸು ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಕಮ್ಪನಾದೀನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ದಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ ಪರಿಹಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಛ ದೇವಲೋಕಾ ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಅತ್ತಮನಾ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಪಞ್ಚ ಪದುಮಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು. ತೇಸಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಆನುಭಾವೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಪಞ್ಚಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾನೋಪಿ ತಾನಿ ಪದುಮಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಇಮಮತ್ಥಂ ಜಾನಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಆಯುಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ

೫-೭. ಇತಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಇತೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕಪ್ಪಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಜಾತಿಪರಿಚ್ಛೇದಾದಿವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಪಸ್ಸೀ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆಯುಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಪರಿತ್ತಂ ಲಹುಕನ್ತಿ ಉಭಯಮೇತಂ ಅಪ್ಪಕಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಯಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಕಂ, ತಂ ಪರಿತ್ತಞ್ಚೇವ ಲಹುಕಞ್ಚ ಹೋತಿ.

ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ವಸ್ಸಸತತೋ ವಾ ಉಪರಿ ಅಪ್ಪಂ, ಅಞ್ಞಂ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪತ್ವಾ ವೀಸಂ ವಾ ತಿಂಸಂ ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ವಾ ಪಣ್ಣಾಸಂ ವಾ ಸಟ್ಠಿ ವಾ ವಸ್ಸಾನಿ ಜೀವತಿ. ಏವಂ ದೀಘಾಯುಕೋ ಪನ ಅತಿದುಲ್ಲಭೋ, ಅಸುಕೋ ಕಿರ ಏವಂ ಚಿರಂ ಜೀವತೀತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ವಿಸಾಖಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ವೀಸವಸ್ಸಸತಂ ಜೀವತಿ, ತಥಾ ಪೋಕ್ಖರಸಾತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾಯು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಸೇಲೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಬಾವರಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋತಿ. ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಪನ ವಸ್ಸಸತಞ್ಚೇವ ಪಣ್ಣಾಸಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ, ಬಾಕುಲತ್ಥೇರೋ ವಸ್ಸಸತಞ್ಚೇವ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಾನಿ. ಅಯಂ ಸಬ್ಬದೀಘಾಯುಕೋ. ಸೋಪಿ ದ್ವೇ ವಸ್ಸಸತಾನಿ ನ ಜೀವತಿ.

ವಿಪಸ್ಸೀಆದಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತೇನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಗಹಿತಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಆಯು, ಇತಿ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾಯುಕಾ. ತೇ ಕಸ್ಮಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ನ ಅಟ್ಠಂಸು? ಉತುಭೋಜನವಿಪತ್ತಿಯಾ. ಉತುಭೋಜನವಸೇನ ಹಿ ಆಯು ಹಾಯತಿಪಿ ವಡ್ಢತಿಪಿ.

ತತ್ಥ ಯದಾ ರಾಜಾನೋ ಅಧಮ್ಮಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ಉಪರಾಜಾನೋ, ಸೇನಾಪತಿ, ಸೇಟ್ಠಿ, ಸಕಲನಗರಂ, ಸಕಲರಟ್ಠಂ ಅಧಮ್ಮಿಕಮೇವ ಹೋತಿ; ಅಥ ತೇಸಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ, ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಮಿತ್ತಾ ಭೂಮಟ್ಠದೇವತಾ, ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಮಿತ್ತಾ ಆಕಾಸಟ್ಠಕದೇವತಾ, ಆಕಾಸಟ್ಠಕದೇವತಾನಂ ಮಿತ್ತಾ ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತಾಸಂ ಮಿತ್ತಾ ಅಬ್ಭವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತಾಸಂ ಮಿತ್ತಾ ಸೀತವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತಾಸಂ ಮಿತ್ತಾ ವಸ್ಸವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತಾಸಂ ಮಿತ್ತಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ದೇವತಾ, ತಾಸಂ ಮಿತ್ತಾ ತಾವತಿಂಸಾ ದೇವತಾ, ತಾಸಂ ಮಿತ್ತಾ ಯಾಮಾ ದೇವತಾತಿ ಏವಮಾದಿ. ಏವಂ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ಸಬ್ಬಾ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಾಪಿ ಅಧಮ್ಮಿಕಾವ ಹೋನ್ತಿ. ತಾಸಂ ಅಧಮ್ಮಿಕತಾಯ ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿಹರನ್ತಿ, ವಾತೋ ಯಥಾಮಗ್ಗೇನ ನ ವಾಯತಿ, ಅಯಥಾಮಗ್ಗೇನ ವಾಯನ್ತೋ ಆಕಾಸಟ್ಠಕವಿಮಾನಾನಿ ಖೋಭೇತಿ, ವಿಮಾನೇಸು ಖೋಭಿತೇಸು ದೇವತಾನಂ ಕೀಳನತ್ಥಾಯ ಚಿತ್ತಾನಿ ನ ನಮನ್ತಿ, ದೇವತಾನಂ ಕೀಳನತ್ಥಾಯ ಚಿತ್ತೇಸು ಅನಮನ್ತೇಸು ಸೀತುಣ್ಹಭೇದೋ ಉತು ಯಥಾಕಾಲೇನ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೇ ನ ಸಮ್ಮಾ ದೇವೋ ವಸ್ಸತಿ, ಕದಾಚಿ ವಸ್ಸತಿ, ಕದಾಚಿ ನ ವಸ್ಸತಿ; ಕತ್ಥಚಿ ವಸ್ಸತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ನ ವಸ್ಸತಿ, ವಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ವಪ್ಪಕಾಲೇ ಅಙ್ಕುರಕಾಲೇ ನಾಳಕಾಲೇ ಪುಪ್ಫಕಾಲೇ ಖೀರಗ್ಗಹಣಾದಿಕಾಲೇಸು ಯಥಾ ಯಥಾ ಸಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ವಸ್ಸತಿ ಚ ವಿಗಚ್ಛತಿ ಚ, ತೇನ ಸಸ್ಸಾನಿ ವಿಸಮಪಾಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಗತಗನ್ಧವಣ್ಣರಸಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ. ಏಕಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತತಣ್ಡುಲೇಸುಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಭತ್ತಂ ಉತ್ತಣ್ಡುಲಂ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತಿಕಿಲಿನ್ನಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಪಾಕಂ. ತಂ ಪರಿಭುತ್ತಂ ಕುಚ್ಛಿಯಮ್ಪಿ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಚ್ಚತಿ. ತೇನ ಸತ್ತಾ ಬಹ್ವಾಬಾಧಾ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಾಯುಕಾ ಚ. ಏವಂ ತಾವ ಉತುಭೋಜನವಸೇನ ಆಯು ಹಾಯತಿ.

ಯದಾ ಪನ ರಾಜಾನೋ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ಉಪರಾಜಾನೋಪಿ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಿಕತ್ತಾ ಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿಹರನ್ತಿ, ಯಥಾಮಗ್ಗೇನ ವಾತೋ ವಾಯತಿ, ಯಥಾಮಗ್ಗೇನ ವಾಯನ್ತೋ ಆಕಾಸಟ್ಠಕವಿಮಾನಾನಿ ನ ಖೋಭೇತಿ, ತೇಸಂ ಅಖೋಭಾ ದೇವತಾನಂ ಕೀಳನತ್ಥಾಯ ಚಿತ್ತಾನಿ ನಮನ್ತಿ. ಏವಂ ಕಾಲೇನ ಉತು ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ದೇವೋ ಸಮ್ಮಾ ವಸ್ಸತಿ, ವಪ್ಪಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಾಲೇ ವಸ್ಸತಿ, ಕಾಲೇ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ತೇನ ಸಸ್ಸಾನಿ ಸಮಪಾಕಾನಿ ಸುಗನ್ಧಾನಿ ಸುವಣ್ಣಾನಿ ಸುರಸಾನಿ ಓಜವನ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಾದಿತಂ ಭೋಜನಂ ಪರಿಭುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತೇನ ಸತ್ತಾ ಅರೋಗಾ ದೀಘಾಯುಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಉತುಭೋಜನವಸೇನ ಆಯು ವಡ್ಢತಿ.

ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಕಾಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಸಿಖೀ ಸತ್ತತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಕಾಲೇತಿ ಇದಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪರಿಹೀನಸದಿಸಂ ಕತಂ, ನ ಪನ ಏವಂ ಪರಿಹೀನಂ, ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪರಿಹೀನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಥಂ? ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಾವ ಕಪ್ಪೇ ಕಕುಸನ್ಧೋ ಭಗವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಕಾಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಠತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ತಂ ಆಯು ಪರಿಹಾಯಮಾನಂ ದಸವಸ್ಸಕಾಲಂ ಪತ್ವಾ ಪುನ ವಡ್ಢಮಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಪರಿಹಾಯಮಾನಂ ತಿಂಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಕಾಲೇ ಠಿತಂ; ತದಾ ಕೋಣಾಗಮನೋ ಭಗವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಂ ಆಯು ದಸವಸ್ಸಕಾಲಂ ಪತ್ವಾ ಪುನ ವಡ್ಢಮಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಹಾಯಿತ್ವಾ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಕಾಲೇ ಠಿತಂ; ತದಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಂ ಆಯು ದಸವಸ್ಸಕಾಲಂ ಪತ್ವಾ ಪುನ ವಡ್ಢಮಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಹಾಯಿತ್ವಾ ವಸ್ಸಸತಕಾಲಂ ಪತ್ತಂ, ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಏವಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪರಿಹಾಯಿತ್ವಾ ಪರಿಹಾಯಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪರಿಹೀನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಯಂ ಯಂ ಆಯುಪರಿಮಾಣೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ತಂ ತದೇವ ಆಯುಪರಿಮಾಣಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಆಯುಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬೋಧಿಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ

೮. ಬೋಧಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಪನ ಪಾಟಲಿಯಾ ಮೂಲೇತಿ ಪಾಟಲಿರುಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ. ತಸ್ಸಾ ಪನ ಪಾಟಲಿಯಾ ಖನ್ಧೋ ತಂ ದಿವಸಂ ಪಣ್ಣಾಸರತನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ, ಸಾಖಾ ಪಣ್ಣಾಸರತನಾತಿ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ರತನಸತಂ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ದಿವಸಞ್ಚ ಸಾ ಪಾಟಲಿ ಕಣ್ಣಿಕಾಬದ್ಧೇಹಿ ವಿಯ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏಕಸಞ್ಛನ್ನಾ ಅಹೋಸಿ, ದಿಬ್ಬಗನ್ಧಂ ವಾಯತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ತದಾ ಅಯಮೇವ ಪುಪ್ಫಿತಾ, ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸಬ್ಬಪಾಟಲಿಯೋ ಪುಪ್ಫಿತಾ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಪಾಟಲಿಯೋ, ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸಬ್ಬರುಕ್ಖಾನಂ ಖನ್ಧೇಸು ಖನ್ಧಪದುಮಾನಿ, ಸಾಖಾಸು ಸಾಖಾಪದುಮಾನಿ, ಲತಾಸು ಲತಾಪದುಮಾನಿ, ಆಕಾಸೇ ಆಕಾಸಪದುಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಿತಾನಿ, ಪಥವಿತಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾಪಿ ಮಹಾಪದುಮಾನಿ ಉಟ್ಠಿತಾನಿ. ಮಹಾಸಮುದ್ದೋಪಿ ಪಞ್ಚವಣ್ಣೇಹಿ ಪದುಮೇಹಿ ನೀಲುಪ್ಪಲರತ್ತುಪ್ಪಲೇಹಿ ಚ ಸಞ್ಛನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಕಲದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ಧಜಮಾಲಾಕುಲಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಬದ್ಧಪುಪ್ಫದಾಮವಿಸ್ಸಟ್ಠಮಾಲಾಗುಳವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಂ ನಾನಾವಣ್ಣಕುಸುಮಸಮುಜ್ಜಲಂ ನನ್ದನವನಚಿತ್ತಲತಾವನಮಿಸ್ಸಕವನಫಾರುಸಕವನಸದಿಸಂ ಅಹೋಸಿ. ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಉಸ್ಸಿತದ್ಧಜಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಂ ಅಭಿಹನನ್ತಿ. ಪಚ್ಛಿಮದಕ್ಖಿಣಉತ್ತರಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಉಸ್ಸಿತದ್ಧಜಾ ದಕ್ಖಿಣಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಂ ಅಭಿಹನನ್ತಿ. ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಿರೀಸಮ್ಪತ್ತಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧಗುಣವಿಭವಸಿರಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಮಾನೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ.

‘‘ಸಿಖೀ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪುಣ್ಡರೀಕಸ್ಸ ಮೂಲೇ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಪದವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಪನ ಪುಣ್ಡರೀಕೋತಿ ಸೇತಮ್ಬರುಕ್ಖೋ. ತಸ್ಸಾಪಿ ತದೇವ ಪರಿಮಾಣಂ. ತಂ ದಿವಸಞ್ಚ ಸೋಪಿ ದಿಬ್ಬಗನ್ಧೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸುಸಞ್ಛನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಪುಪ್ಫೇಹಿ, ಫಲೇಹಿಪಿ ಸಞ್ಛನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಏಕತೋ ತರುಣಾನಿ ಫಲಾನಿ, ಏಕತೋ ಮಜ್ಝಿಮಾನಿ ಫಲಾನಿ, ಏಕತೋ ನಾತಿಪಕ್ಕಾನಿ ಫಲಾನಿ, ಏಕತೋ ಸುಪಕ್ಕಾನಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತದಿಬ್ಬೋಜಾನಿ ವಿಯ ಸುರಸಾನಿ ಓಲಮ್ಬನ್ತಿ. ಯಥಾ ಸೋ, ಏವಂ ಸಕಲದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಪುಪ್ಫೂಪಗರುಕ್ಖಾ ಪುಪ್ಫೇಹಿ, ಫಲೂಪಗರುಕ್ಖಾ ಫಲೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಸಾಲೋತಿ ಸಾಲರುಕ್ಖೋ. ತಸ್ಸಾಪಿ ತದೇವ ಪರಿಮಾಣಂ, ತಥೇವ ಪುಪ್ಫಸಿರೀವಿಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಿರೀಸರುಕ್ಖೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉದುಮ್ಬರರುಕ್ಖೇ ಪುಪ್ಫಾನಿ ನಾಹೇಸುಂ, ಫಲವಿಭೂತಿ ಪನೇತ್ಥ ಅಮ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾವ, ತಥಾ ನಿಗ್ರೋಧೇ, ತಥಾ ಅಸ್ಸತ್ಥೇ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಏಕೋವ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ರುಕ್ಖಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸು ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲೇ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತಬೋಧಿಂ ಬುದ್ಧಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಸೋ ಸೋ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಂ ಬೋಧಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ.

ಸಾವಕಯುಗಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ

೯. ಸಾವಕಯುಗಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಪನ ಖಣ್ಡತಿಸ್ಸನ್ತಿ ಖಣ್ಡೋ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಚ. ತೇಸು ಖಣ್ಡೋ ಏಕಪಿತಿಕೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ, ತಿಸ್ಸೋ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ. ಖಣ್ಡೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಮಾಧಿಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ. ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅವಸೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸದಿಸಗುಣತಾಯ ಉತ್ತಮಂ. ಭದ್ದಯುಗನ್ತಿ ಅಗ್ಗತ್ತಾಯೇವ ಭದ್ದಯುಗಂ. ಅಭಿಭೂಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಅಭಿಭೂ ಚ ಸಮ್ಭವೋ ಚ. ತೇಸು ಅಭಿಭೂ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ. ಸಿಖಿನಾ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅರುಣವತಿತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಾಯ ವಿವಿಧಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಅನ್ಧಕಾರೇನ ಫರಿತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗಾನಂ ಓಭಾಸಂ ಫರಿತ್ವಾ – ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಮೇ ರೂಪಞ್ಚ ಪಸ್ಸನ್ತು, ಸದ್ದಞ್ಚ ಸುಣನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ – ‘‘ಆರಮ್ಭಥಾ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೫) ಭಣನ್ತೋ ಸದ್ದಂ ಸಾವೇಸಿ. ಸಮ್ಭವೋ ಸಮಾಧಿಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ.

ಸೋಣುತ್ತರನ್ತಿ ಸೋಣೋ ಚ ಉತ್ತರೋ ಚ. ತೇಸುಪಿ ಸೋಣೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಂ ಪತ್ತೋ, ಉತ್ತರೋ ಸಮಾಧಿಪಾರಮಿಂ ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ವಿಧುರಸಞ್ಜೀವನ್ತಿ ವಿಧುರೋ ಚ ಸಞ್ಜೀವೋ ಚ. ತೇಸು ವಿಧುರೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಂ ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಸಞ್ಜೀವೋ ಸಮಾಧಿಪಾರಮಿಂ ಪತ್ತೋ. ಸಮಾಪಜ್ಜನಬಹುಲೋ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಕುಟಿಲೇಣಮಣ್ಡಪಾದೀಸು ಸಮಾಪತ್ತಿಬಲೇನ ಝಾಯನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅರಞ್ಞೇ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ಅಥ ನಂ ವನಕಮ್ಮಿಕಾದಯೋ ‘‘ಮತೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಝಾಪೇಸುಂ. ಸೋ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಚೀವರಾನಿ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ. ತದುಪಾದಾಯೇವ ಚ ನಂ ‘‘ಸಞ್ಜೀವೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸು. ಭಿಯ್ಯೋಸುತ್ತರನ್ತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಚ ಉತ್ತರೋ ಚ. ತೇಸು ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಉತ್ತರೋ, ಉತ್ತರೋ ಸಮಾಧಿನಾ ಅಗ್ಗೋ ಅಹೋಸಿ. ತಿಸ್ಸಭಾರದ್ವಾಜನ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ಭಾರದ್ವಾಜೋ ಚ. ತೇಸು ತಿಸ್ಸೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಂ ಪತ್ತೋ, ಭಾರದ್ವಾಜೋ ಸಮಾಧಿಪಾರಮಿಂ ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನನ್ತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಚ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಚ. ತೇಸು ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾವಿಸಯೇ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಸಮಾಧಿವಿಸಯೇ ಅಗ್ಗೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಯಂ ಸಾವಕಯುಗಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ.

ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ

೧೦. ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಪರಿಚ್ಛೇದೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಠಮಸನ್ನಿಪಾತೋ ಚತುರಙ್ಗಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸಬ್ಬೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂ, ಸಬ್ಬೇ ಇದ್ಧಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಪತ್ತಚೀವರಾ, ಸಬ್ಬೇ ಅನಾಮನ್ತಿತಾವ ಆಗತಾ, ಇತಿ ತೇ ಚ ಖೋ ಪನ್ನರಸೇ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಉಪೋಸಥಂ ಓಸಾರೇಸಿ. ದುತಿಯತತಿಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಥಾ ಸೇಸಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಸನ್ನಿಪಾತೇಸು. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಪಠಮಬೋಧಿಯಾವ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ, ಇದಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ಅಪರಭಾಗೇ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಏಕೋ ಸಾವಕಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ಅನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಅಡ್ಢತೇಳಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನೀತಿ ಪುರಾಣಜಟಿಲಾನಂ ಸಹಸ್ಸಂ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಪರಿವಾರಾನಿ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸತಾನೀತಿ ಅಡ್ಢತೇಳಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ. ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವತ್ಥುಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ. ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಪನ ತೇಸಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಪನ್ನರಸಮೇ ದಿವಸೇ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಪಬ್ಬತಮಜ್ಝೇ ಸೂಕರಖತಲೇಣಪಬ್ಭಾರೇ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸ್ಸ ದೀಘನಖಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಸಜ್ಜಿತೇ ಧಮ್ಮಯಾಗೇ ವೇದನಾಪರಿಗ್ಗಹಸುತ್ತನ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೦೧) ದೇಸಿಯಮಾನೇ ದೇಸನಂ ಅನುಬುಜ್ಝಮಾನಂ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ಪತ್ತೋ. ಭಗವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ವೇಳುವನೇಯೇವ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ – ‘‘ಕುಹಿಂ ನು ಖೋ ಭಗವಾ ಗತೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ವೇಳುವನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ವೇಳುವನೇಯೇವ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಓಸಾರೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಡ್ಢತೇಳಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಯಂ ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ.

ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ

೧೧. ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಪನ ಆನನ್ದೋತಿ ನಿಬದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ಅನಿಬದ್ಧಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಏಕದಾ ನಾಗಸಮಾಲೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿ, ಏಕದಾ ನಾಗಿತೋ, ಏಕದಾ ಉಪವಾನೋ, ಏಕದಾ ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ, ಏಕದಾ ಚುನ್ದೋ ಸಮಣುದ್ದೇಸೋ, ಏಕದಾ ಸಾಗತೋ, ಏಕದಾ ಮೇಘಿಯೋ. ತತ್ಥ ಏಕದಾ ಭಗವಾ ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ ದ್ವೇಧಾಪಥಂ ಪತ್ತೋ. ಥೇರೋ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ – ‘‘ಭಗವಾ, ಅಹಂ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ – ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ – ‘‘ಹನ್ದ, ಭಗವಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಣ್ಹಥ, ಅಹಂ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಛಮಾಯಂ ಠಪೇತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ – ‘‘ಆಹರ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ. ತಸ್ಸಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇತರೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛತೋ ಚೋರಾ ಪತ್ತಚೀವರಞ್ಚೇವ ಹರಿಂಸು, ಸೀಸಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿಂಸು. ಸೋ – ‘‘ಭಗವಾ ಇದಾನಿ ಮೇ ಪಟಿಸರಣಂ, ನ ಅಞ್ಞೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಲೋಹಿತೇನ ಗಳಿತೇನ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿ, ಭಿಕ್ಖು, ಏತಂಯೇವ ತೇ ಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ನಿವಾರಯಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇಸಿ.

ಏಕದಾ ಪನ ಭಗವಾ ಮೇಘಿಯತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಚೀನವಂಸಮಿಗದಾಯೇ ಜನ್ತುಗಾಮಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ರಾಪಿ ಮೇಘಿಯೋ ಜನ್ತುಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ನದೀತೀರೇ ಪಾಸಾದಿಕಂ ಅಮ್ಬವನಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಣ್ಹಥ, ಅಹಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅಮ್ಬವನೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಗವತಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ನಿವಾರಿಯಮಾನೋಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಉಪದ್ದುತೋ ಅನ್ವಾಸತ್ತೋ (ಅ. ನಿ. ೯.೩; ಉದಾನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ೩೧ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ). ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ತಮ್ಪಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಇದಮೇವ ತೇ ಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ನಿವಾರಯಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣೇ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನಿಮ್ಹಿ ಮಹಲ್ಲಕೋ, ‘ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛಾಮಾ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಞ್ಞೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ಮಯ್ಹಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ಮಯ್ಹಂ ನಿಬದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ ಉದಪಾದಿ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇಯೇವ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರಯಿಂ, ನನು ಮಾದಿಸೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ನಾಮ ವಟ್ಟತಿ, ಅಹಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಂ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಲಂ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಯಸ್ಸಂ ದಿಸಾಯಂ ತ್ವಂ ವಿಹರಸಿ, ಅಸುಞ್ಞಾಯೇವ ಮೇ ಸಾ ದಿಸಾ, ತವ ಓವಾದೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಓವಾದಸದಿಸೋ, ನ ಮೇ ತಯಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಏತೇನೇವುಪಾಯೇನ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಗವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ.

ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ತುಣ್ಹೀಯೇವ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ನಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಆವುಸೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಂ ಯಾಚತಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಯಾಚಾಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಯಾಚಿತ್ವಾ ಲದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಆವುಸೋ ಕೀದಿಸಂ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ಮಂ ಸತ್ಥಾ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ರೋಚಿಸ್ಸತಿ, ಆನನ್ದೋ ಮಂ ಉಪಟ್ಠಾತೂತಿ ವಕ್ಖತೀ’’ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆನನ್ದೋ ಅಞ್ಞೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇತಬ್ಬೋ, ಸಯಮೇವ ಜಾನಿತ್ವಾ ಮಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂ – ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಉಟ್ಠೇಹಿ ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ದಸಬಲಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಂ ಯಾಚಾಹೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಥೇರೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ, ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಆಯಾಚನಾತಿ ಅಟ್ಠ ವರೇ ಯಾಚಿ.

ಚತ್ತಾರೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾ ನಾಮ – ‘‘ಸಚೇ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಂ ಪಣೀತಂ ಚೀವರಂ ನ ದಸ್ಸತಿ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ನ ದಸ್ಸತಿ, ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಸಿತುಂ ನ ದಸ್ಸತಿ, ನಿಮನ್ತನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಏವಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ, ಆನನ್ದ, ಆದೀನವಂ ಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಸಚಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ – ‘ಆನನ್ದೋ ದಸಬಲೇನ ಲದ್ಧಂ ಪಣೀತಂ ಚೀವರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಸತಿ, ಏಕತೋ ನಿಮನ್ತನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏತಂ ಲಾಭಂ ಲಭನ್ತೋ ತಥಾಗತಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಕೋ ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಹತೋ ಭಾರೋ’ತಿ’’ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಯಾಚಿ.

ಚತಸ್ಸೋ ಆಯಾಚನಾ ನಾಮ – ‘‘ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಮಯಾ ಗಹಿತನಿಮನ್ತನಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಸಚಾಹಂ ತಿರೋರಟ್ಠಾ ತಿರೋಜನಪದಾ ಭಗವನ್ತಂ ದಟ್ಠುಂ ಆಗತಂ ಪರಿಸಂ ಆಗತಕ್ಖಣೇ ಏವ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಲಚ್ಛಾಮಿ, ಯದಾ ಮೇ ಕಙ್ಖಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಲಚ್ಛಾಮಿ, ಯಂ ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ಏವಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ – ‘‘ಕಂ ಪನೇತ್ಥ, ಆನನ್ದ, ಆನಿಸಂಸಂ ಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ಸದ್ಧಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಮಂ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ‘ಸ್ವೇ, ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಘರೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾಥಾ’ತಿ, ಸಚೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಇಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪರಿಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಕಙ್ಖಞ್ಚ ವಿನೋದೇತುಂ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಚ್ಛಾಮಿ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ – ‘ಕಿಂ ಆನನ್ದೋ ದಸಬಲಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಏತ್ತಕಮ್ಪಿಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಭಗವಾ ನ ಕರೋತೀ’ತಿ. ಭಗವತೋ ಚ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ – ‘ಅಯಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಗಾಥಾ, ಇದಂ ಸುತ್ತಂ, ಇದಂ ಜಾತಕಂ, ಕತ್ಥ ದೇಸಿತ’ನ್ತಿ. ಸಚಾಹಂ ತಂ ನ ಸಮ್ಪಾದಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ – ‘ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ, ಆವುಸೋ, ನ ಜಾನಾಸಿ, ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಛಾಯಾ ವಿಯ ಭಗವನ್ತಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ದೀಘರತ್ತಂ ವಿಚರಸೀ’ತಿ. ತೇನಾಹಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ದೇಸಿತಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪುನ ಕಥನಂ ಇಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಾ ಚತಸ್ಸೋ ಆಯಾಚನಾ ಯಾಚಿ. ಭಗವಾಪಿಸ್ಸ ಅದಾಸಿ.

ಏವಂ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ವರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸೇವ ಠಾನನ್ತರಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪೂರಿತಾನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಫಲಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ನಿಬದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಆನನ್ದೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ಅಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ.

೧೨. ಪಿತಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ.

ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಏತ್ತಕಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನ ತಾವ ಮಯಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಂಸೋ ನಿರನ್ತರಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥಿತೋ, ಅಜ್ಜ ಮಯಿ ಪನ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ಆರಬ್ಭ ವಣ್ಣಂ ಕಥಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಥಾಹಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಿರನ್ತರಂ ಬುದ್ಧವಂಸಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥಾವಾರಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ದತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ.

ಯಞ್ಚೇತಂ ಭಗವಾ ತನ್ತಿಂ ಕಥೇಸಿ, ತತ್ಥ ಕಪ್ಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಜಾತಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಗೋತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಆಯುಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಬೋಧಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಸಾವಕಯುಗಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಪಿತಿಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ನವಿಮೇ ವಾರಾ ಆಗತಾ, ಸಮ್ಬಹುಲವಾರೋ ಅನಾಗತೋ, ಆನೇತ್ವಾ ಪನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ಸಮ್ಬಹುಲವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕುಲವಂಸಾನುರೂಪೇ ಪುತ್ತೇ ಜಾತೇ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ವಂಸೋ, ಅಯಂ ಪವೇಣೀ. ಕಸ್ಮಾ? ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಅನೇಕಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತತ್ರ ನೇಸಂ ಯದಿ ನೇವ ಜಾತನಗರಂ, ನ ಪಿತಾ, ನ ಮಾತಾ, ನ ಭರಿಯಾ, ನ ಪುತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ, ‘‘ಇಮಸ್ಸ ನೇವ ಜಾತನಗರಂ, ನ ಪಿತಾ, ನ ಭರಿಯಾ, ನ ಪುತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ದೇವೋ ವಾ ಸಕ್ಕೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಏಸ ಮಞ್ಞೇ, ದೇವಾನಞ್ಚ ಈದಿಸಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅನಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಜನೋ ನೇವ ಸೋತಬ್ಬಂ, ನ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ. ತತೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಭಿಸಮಯೇ ಅಸತಿ ನಿರತ್ಥಕೋವ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ, ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಸಾಸನಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ – ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕುಲವಂಸಾನುರೂಪೇ ಪುತ್ತೇ ಜಾತೇ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ವಂಸೋ ಅಯಂ ಪವೇಣೀ. ತಸ್ಮಾ ಪುತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಬಹುಲವಾರೋ ಆನೇತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ಸಮ್ಬಹುಲಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ

ತತ್ಥ –

ಸಮವತ್ತಕ್ಖನ್ಧೋ ಅತುಲೋ, ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧೋ ಚ ಉತ್ತರೋ;

ಸತ್ಥವಾಹೋ ವಿಜಿತಸೇನೋ, ರಾಹುಲೋ ಭವತಿ ಸತ್ತಮೋತಿ.

ಏತೇ ತಾವ ಸತ್ತನ್ನಮ್ಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಸತ್ತ ಪುತ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ಥ ರಾಹುಲಭದ್ದೇ ತಾವ ಜಾತೇ ಪಣ್ಣಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪಯಿಂಸು. ಅಥಸ್ಸ ತಾವದೇವ ಸಕಲಸರೀರಂ ಖೋಭೇತ್ವಾ ಪುತ್ತಸಿನೇಹೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ತಾವ ಜಾತೇ ಏವರೂಪೋ ಪುತ್ತಸಿನೇಹೋ, ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ ಕಿರ ಮೇ ಪುತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಜಾತೇ ಇದಂ ಸಿನೇಹಬನ್ಧನಂ ಏವಂ ವಡ್ಢನ್ತಂ ದುಬ್ಭೇಜ್ಜಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ರಾಹು ಜಾತೋ, ಬನ್ಧನಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತಂ ದಿವಸಮೇವ ಚ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ಸುತನಾ ಸಬ್ಬಕಾಮಾ ಚ, ಸುಚಿತ್ತಾ ಅಥ ರೋಚಿನೀ;

ರುಚಗ್ಗತೀ ಸುನನ್ದಾ ಚ, ಬಿಮ್ಬಾ ಭವತಿ ಸತ್ತಮಾತಿ.

ಏತಾ ತೇಸಂ ಸತ್ತನ್ನಮ್ಪಿ ಪುತ್ತಾನಂ ಮಾತರೋ ಅಹೇಸುಂ. ಬಿಮ್ಬಾದೇವೀ ಪನ ರಾಹುಲಕುಮಾರೇ ಜಾತೇ ರಾಹುಲಮಾತಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಅಯಂ ಭರಿಯಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ವಿಪಸ್ಸೀ ಕಕುಸನ್ಧೋತಿ ಇಮೇ ಪನ ದ್ವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪಯುತ್ತಆಜಞ್ಞರಥಮಾರುಯ್ಹ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಸಿಖೀ ಕೋಣಾಗಮನೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧವರಗತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ವೇಸ್ಸಭೂ ಸುವಣ್ಣಸಿವಿಕಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಕಸ್ಸಪೋ ಉಪರಿಪಾಸಾದೇ ಮಹಾತಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಾ ಉಟ್ಠಾಯ ತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಪಾಸಾದೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಓತರತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಪಾಸಾದೋ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಓತರಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋಪಿ ತತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾ – ‘‘ಪಾಸಾದೋ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ಪತಿಟ್ಠಾತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ಯಥಾಠಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋಪಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಣ್ಟಕಂ ಅಸ್ಸವರಮಾರುಯ್ಹ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ. ಅಯಂ ಯಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಪದೇಸೇ ವಿಹಾರೋ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ಸಿಖಿಸ್ಸ ತಿಗಾವುತೇ, ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಅಡ್ಢಯೋಜನೇ, ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಗಾವುತೇ, ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ಅಡ್ಢಗಾವುತೇ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ವೀಸತಿಉಸಭೇ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಪಕತಿಮಾನೇನ ಸೋಳಸಕರೀಸೇ, ರಾಜಮಾನೇನ ಅಟ್ಠಕರೀಸೇ ಪದೇಸೇ ವಿಹಾರೋ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ. ಅಯಂ ವಿಹಾರಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಏಕರತನಾಯಾಮಾ ವಿದತ್ಥಿವಿತ್ಥಾರಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲುಬ್ಬೇಧಾ ಸುವಣ್ಣಿಟ್ಠಕಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ಚೂಳಂಸೇನ ಛಾದೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಕಿಣಿಂಸು. ಸಿಖಿಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣಯಟ್ಠಿಫಾಲೇಹಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕಿಣಿಂಸು. ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣಹತ್ಥಿಪಾದಾನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಚೂಳಂಸೇನ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕಿಣಿಂಸು. ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸುವಣ್ಣಿಟ್ಠಕಾಹಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕಿಣಿಂಸು. ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸುವಣ್ಣಕಚ್ಛಪೇಹಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕಿಣಿಂಸು. ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣಕಟ್ಟೀಹಿಯೇವ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕಿಣಿಂಸು. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಸಲಕ್ಖಣಾನಂ ಕಹಾಪಣಾನಂ ಚೂಳಂಸೇನ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕಿಣಿಂಸು. ಅಯಂ ವಿಹಾರಭೂಮಿಗ್ಗಹಣಧನಪರಿಚ್ಛೇದೋ.

ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತಥಾ ಭೂಮಿಂ ಕಿಣಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನುಪಟ್ಠಾಕೋ ಪುನಬ್ಬಸುಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ, ಸಿಖಿಸ್ಸ ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ನಾಮ, ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಸೋತ್ಥಿಯೋ ನಾಮ, ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಅಚ್ಚುತೋ ನಾಮ, ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ಉಗ್ಗೋ ನಾಮ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸುಮನೋ ನಾಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಸುದತ್ತೋ ನಾಮ. ಸಬ್ಬೇ ಚೇತೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಾ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಅಹೇಸುನ್ತಿ. ಅಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ.

ಅಪರಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅವಿಜಹಿತಟ್ಠಾನಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೋ ಅವಿಜಹಿತೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಂ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಅವಿಜಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ದೇವೋರೋಹನಕಾಲೇ ಸಙ್ಕಸ್ಸನಗರದ್ವಾರೇ ಪಠಮಪದಗಣ್ಠಿಕಾ ಅವಿಜಹಿತಾವ ಹೋತಿ. ಜೇತವನೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ಚತ್ತಾರಿ ಮಞ್ಚಪಾದಟ್ಠಾನಾನಿ ಅವಿಜಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ವಿಹಾರೋ ಪನ ಖುದ್ದಕೋಪಿ ಮಹನ್ತೋಪಿ ಹೋತಿ, ವಿಹಾರೋಪಿ ನ ವಿಜಹಿತೋಯೇವ, ನಗರಂ ಪನ ವಿಜಹತಿ. ಯದಾ ನಗರಂ ಪಾಚೀನತೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ವಿಹಾರೋ ಪಚ್ಛಿಮತೋ; ಯದಾ ನಗರಂ ದಕ್ಖಿಣತೋ, ತದಾ ವಿಹಾರೋ ಉತ್ತರತೋ. ಯದಾ ನಗರಂ ಪಚ್ಛಿಮತೋ, ತದಾ ವಿಹಾರೋ ಪಾಚೀನತೋ; ಯದಾ ನಗರಂ ಉತ್ತರತೋ, ತದಾ ವಿಹಾರೋ ದಕ್ಖಿಣತೋ. ಇದಾನಿ ಪನ ನಗರಂ ಉತ್ತರತೋ, ವಿಹಾರೋ ದಕ್ಖಿಣತೋ.

ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಆಯುವೇಮತ್ತಂ, ಪಮಾಣವೇಮತ್ತಂ, ಕುಲವೇಮತ್ತಂ, ಪಧಾನವೇಮತ್ತಂ, ರಸ್ಮಿವೇಮತ್ತನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ವೇಮತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಆಯುವೇಮತ್ತಂ ನಾಮ ಕೇಚಿ ದೀಘಾಯುಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಅಪ್ಪಾಯುಕಾ. ತಥಾ ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಹೋಸಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ವಸ್ಸಸತಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ.

ಪಮಾಣವೇಮತ್ತಂ ನಾಮ ಕೇಚಿ ದೀಘಾ ಹೋನ್ತಿ ಕೇಚಿ ರಸ್ಸಾ. ತಥಾ ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರೋ ಅಸೀತಿಹತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ, ಸುಮನೋ ನವುತಿಹತ್ಥೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥೋ.

ಕುಲವೇಮತ್ತಂ ನಾಮ ಕೇಚಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ. ಪಧಾನವೇಮತ್ತಂ ನಾಮ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಪಧಾನಂ ಇತ್ತರಕಾಲಮೇವ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ. ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅದ್ಧನಿಯಂ, ಯಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ.

ರಸ್ಮಿವೇಮತ್ತಂ ನಾಮ ಮಙ್ಗಲಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸರೀರರಸ್ಮಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಪ್ಪಮಾಣಾ ಅಹೋಸಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಸಮನ್ತಾ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತಾ. ತತ್ರ ರಸ್ಮಿವೇಮತ್ತಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ, ಯೋ ಯತ್ತಕಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತತ್ತಕಂ ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ಫರತಿ. ಮಙ್ಗಲಸ್ಸ ಪನ ನಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಫರತೂತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಪಟಿವಿದ್ಧಗುಣೇಸು ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ವೇಮತ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಅಪರಂ ಅಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ಭಗವತೋ ಸಹಜಾತಪರಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ನಕ್ಖತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ದೀಪೇಸುಂ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಕಿರ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಹುಲಮಾತಾ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ, ಛನ್ನೋ, ಕಣ್ಟಕೋ, ನಿಧಿಕುಮ್ಭೋ, ಮಹಾಬೋಧಿ, ಕಾಳುದಾಯೀತಿ ಇಮಾನಿ ಸತ್ತ ಸಹಜಾತಾನಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಚ ಉತ್ತರಾಸಾಳ್ಹನಕ್ಖತ್ತೇನೇವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮಿ, ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸಿ, ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ. ವಿಸಾಖಾನಕ್ಖತ್ತೇನ ಜಾತೋ ಚ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಚ. ಮಾಘನಕ್ಖತ್ತೇನಸ್ಸ ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತೋ ಚ ಅಹೋಸಿ, ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚ, ಅಸ್ಸಯುಜನಕ್ಖತ್ತೇನ ದೇವೋರೋಹನನ್ತಿ ಏತ್ತಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಸಮ್ಬಹುಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ.

೧೩. ಇದಾನಿ ಅಥ ಖೋ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನನ್ತಿಆದೀಸು ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಸ್ಸ ನಾಮ ಅಯಂ ಗತಿ, ಯದಿದಂ ಚುತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆರೋಹನಂ. ಯಂ ಪನ ಇದಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಛಾಮುಖಂ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಚುತಿ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ಅತಿಗರುಕಂ. ಆಕಾಸೇ ಪದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಭಗವಾ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ಅತಿವಿಮ್ಹಯಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ – ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಆವುಸೋ,’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಅಪರಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ತತ್ಥ ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಅಚ್ಛರಿಯತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಯೋ ನಾಮ ತಥಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛಿನ್ನಪಪಞ್ಚೇತಿ ಏತ್ಥ ಪಪಞ್ಚಾ ನಾಮ ತಣ್ಹಾ ಮಾನೋ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಕಿಲೇಸಾ. ಛಿನ್ನವಟುಮೇತಿ ಏತ್ಥ ವಟುಮನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿಯಾದಿನ್ನವಟ್ಟೇತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ, ಪರಿಯಾದಿನ್ನಸಬ್ಬಕಮ್ಮವಟ್ಟೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖವೀತಿವತ್ತೇತಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತಂ ದುಕ್ಖಂ ವೀತಿವತ್ತೇ. ಅನುಸ್ಸರಿಸ್ಸತೀತಿ ಇದಂ ಯತ್ರಾತಿ ನಿಪಾತವಸೇನ ಅನಾಗತವಚನಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನೇತ್ಥ ಅತೀತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ತೇ ಬುದ್ಧೇ ಅನುಸ್ಸರಿ, ನ ಇದಾನಿ ಅನುಸ್ಸರಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂಸೀಲಾತಿ ಮಗ್ಗಸೀಲೇನ ಫಲಸೀಲೇನ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸೀಲೇನ ಏವಂಸೀಲಾ. ಏವಂಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿನಾ ಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿನಾ, ಏವಂಸಮಾಧಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂಪಞ್ಞಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾದಿವಸೇನೇವ ಏವಂಪಞ್ಞಾ. ಏವಂವಿಹಾರೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ವಿಹಾರೋ ಗಹಿತೋವ ಪುನ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತಮೇವ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಚೇ; ನ ಇದಂ ಗಹಿತಮೇವ, ಇದಞ್ಹಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೀ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಏವಂವಿಮುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿ, ತದಙ್ಗವಿಮುತ್ತಿ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿ, ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿ, ನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ವಿಮುತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಯಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೇಹಿ ನೀವರಣಾದೀಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಕಾ ಸತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸಯಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಙ್ಗವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾಹಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದೀಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ತದಙ್ಗವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಸಯಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಮಗ್ಗಾನುಭಾವೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಅಪಗತತ್ತಾ ದೂರೇ ಠಿತತ್ತಾ ನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಇತಿ ಇಮಾಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಮುತ್ತೀನಂ ವಸೇನ – ‘‘ಏವಂ ವಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೧೪. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಏಕೀಭಾವಾ ವುಟ್ಠಿತೋ.

೧೬. ‘‘ಇತೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ? ಇದಞ್ಹಿ ಸುತ್ತಂ – ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸೇವೇಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಧಾತು ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ದೇವತಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸು’’ನ್ತಿ ಚ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಆಬದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ದೇವತಾರೋಚನಪದಂ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ದೇವಚಾರಿಕಕೋಲಾಹಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಚಾರೇಸ್ಸತಿ. ಧಮ್ಮಧಾತುಪದಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪನ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ. ತತ್ಥ ಖತ್ತಿಯೋ ಜಾತಿಯಾತಿಆದೀನಿ ಏಕಾದಸಪದಾನಿ ನಿದಾನಕಣ್ಡೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಬೋಧಿಸತ್ತಧಮ್ಮತಾವಣ್ಣನಾ

೧೭. ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಪಸ್ಸೀ ಬೋಧಿಸತ್ತೋತಿಆದೀಸು ಪನ ವಿಪಸ್ಸೀತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ವಿವಿಧೇ ಅತ್ಥೇ ಪಸ್ಸನಕುಸಲತಾಯ ಲದ್ಧಂ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋತಿ ಪಣ್ಡಿತಸತ್ತೋ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತೋ. ಬೋಧಿಸಙ್ಖಾತೇಸು ವಾ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಸತ್ತೋ ಆಸತ್ತೋ ಲಗ್ಗಮಾನಸೋತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ. ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಸತೋತಿ ಸತಿಯೇವ. ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಞಾಣಂ. ಸತಿಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಓಕ್ಕಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಚಸ್ಸ ಓಕ್ಕನ್ತಭಾವೋ ಪಾಳಿಯಂ ದಸ್ಸಿತೋ, ನ ಓಕ್ಕಮನಕ್ಕಮೋ. ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಂ ಆರೂಳ್ಹೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ –

ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಹಿ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ, ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಬುದ್ಧಚರಿಯಾನಂ ಕೋಟಿಂ ಪತ್ವಾ, ವೇಸ್ಸನ್ತರಸದಿಸೇ ತತಿಯೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ, ಸತ್ತ ಮಹಾದಾನಾನಿ ದತ್ವಾ, ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತ್ವಾ, ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ, ದುತಿಯಚಿತ್ತವಾರೇ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ವಿಪಸ್ಸೀ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ತಥೇವ ಕತ್ವಾ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಞ್ಞದಾ ಪನ ದೀಘಾಯುಕದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ನ ಯಾವತಾಯುಕಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತತ್ಥ ಪಾರಮೀನಂ ದುಪ್ಪೂರಣೀಯತ್ತಾ. ತೇ ಅಧಿಮುತ್ತಿಕಾಲಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಪಥೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ಪಾರಮೀನಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಪನ ಯಥಾ ಇದಾನಿ ಏಕೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಉಪನೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪೂರಿತತ್ತಾ ತದಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ದೇವತಾನಂ ಪನ – ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಗಣನಾವಸೇನ ಇದಾನಿ ಸತ್ತಹಿ ದಿವಸೇಹಿ ಚುತಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ – ಮಾಲಾ ಮಿಲಾಯನ್ತಿ, ವತ್ಥಾನಿ ಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕಚ್ಛೇಹಿ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಕಾಯೇ ದುಬ್ಬಣ್ಣಿಯಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ದೇವೋ ದೇವಾಸನೇ ನ ಸಣ್ಠಾತಿ. ತತ್ಥ ಮಾಲಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಪಿಳನ್ಧನಮಾಲಾ, ತಾ ಕಿರ ಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾ ಸತ್ತಪಣ್ಣಾಸ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಅಮಿಲಾಯಿತ್ವಾ ತದಾ ಮಿಲಾಯನ್ತಿ. ವತ್ಥೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ತಕಂ ಪನ ಕಾಲಂ ದೇವಾನಂ ನೇವ ಸೀತಂ ನ ಉಣ್ಹಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸರೀರಾ ಬಿನ್ದುಬಿನ್ದುವಸೇನ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏತ್ತಕಞ್ಚ ಕಾಲಂ ತೇಸಂ ಸರೀರೇ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಪಾಲಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿವಣ್ಣತಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ದೇವಧೀತಾ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಾ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತಿ, ದೇವಪುತ್ತಾ ವೀಸತಿವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಾ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತಿ, ಮರಣಕಾಲೇ ಪನ ತೇಸಂ ಕಿಲನ್ತರೂಪೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಕಞ್ಚ ತೇಸಂ ಕಾಲಂ ದೇವಲೋಕೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಮರಣಕಾಲೇ ಪನ ನಿಸ್ಸಸನ್ತಿ ವಿಜಮ್ಭನ್ತಿ, ಸಕೇ ಆಸನೇ ನಾಭಿರಮನ್ತಿ.

ಇಮಾನಿ ಪನ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾನಂ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀನಂಯೇವ ಉಕ್ಕಾಪಾತಭೂಮಿಚಾಲಚನ್ದಗ್ಗಾಹಾದೀನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ; ಏವಂ ಮಹೇಸಕ್ಖದೇವತಾನಂಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ. ಯಥಾ ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ನಕ್ಖತ್ತಪಾಠಕಾದಯೋವ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಸಬ್ಬೇ; ಏವಂ ತಾನಿಪಿ ನ ಸಬ್ಬದೇವತಾ ಜಾನನ್ತಿ, ಪಣ್ಡಿತಾ ಏವ ಪನ ಜಾನನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯೇ ಮನ್ದೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ದೇವಪುತ್ತಾ, ತೇ ತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು – ‘‘ಇದಾನಿ ಕೋ ಜಾನಾತಿ, ‘ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ’’ ಭಾಯನ್ತಿ. ಯೇ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ, ತೇ ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ದಿನ್ನಂ ದಾನಂ, ರಕ್ಖಿತಂ ಸೀಲಂ, ಭಾವಿತಂ ಭಾವನಂ ಆಗಮ್ಮ ಉಪರಿ ದೇವಲೋಕೇಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನ ಭಾಯನ್ತಿ. ವಿಪಸ್ಸೀ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ತಾನಿ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನ ಭಾಯತಿ. ಅಥಸ್ಸ ತೇಸು ನಿಮಿತ್ತೇಸು ಪಾತುಭೂತೇಸು ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ – ‘‘ಮಾರಿಸ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೇಹಿ ನ ಸಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ನ ಮಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ನ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೇಹಿ ಪೂರಿತಾ, ಲೋಕನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ಪನ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೇಹಿ ಪೂರಿತಾ. ಸೋ ವೋ, ಇದಾನಿ ಕಾಲೋ, ಮಾರಿಸ, ಬುದ್ಧತ್ತಾಯ, ಸಮಯೋ, ಮಾರಿಸ, ಬುದ್ಧತ್ತಾಯಾ’’ತಿ ಯಾಚನ್ತಿ.

ಅಥ ಮಹಾಸತ್ತೋ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಅದತ್ವಾವ ಕಾಲದೀಪದೇಸಕುಲಜನೇತ್ತಿಆಯುಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಞ್ಚಮಹಾವಿಲೋಕನಂ ನಾಮ ವಿಲೋಕೇಸಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಕಾಲೋ ನು ಖೋ, ನ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಪಠಮಂ ಕಾಲಂ ವಿಲೋಕೇಸಿ. ತತ್ಥ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸತೋ ಉದ್ಧಂ ವಡ್ಢಿತಆಯುಕಾಲೋ ಕಾಲೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತದಾ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾನಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ನಾಮ ತಿಲಕ್ಖಣಮುತ್ತಾ ನತ್ಥಿ. ತೇ ತೇಸಂ – ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತಾನಂ – ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ನೇವ ಸೋತುಂ, ನ ಸದ್ದಹಿತುಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ತತೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಸಾಸನಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅಕಾಲೋ. ವಸ್ಸಸತತೋ ಊನಆಯುಕಾಲೋಪಿ ಕಾಲೋ ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತದಾ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಉಸ್ಸನ್ನಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ದಿನ್ನೋ ಓವಾದೋ ಓವಾದಟ್ಠಾನೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಉದಕೇ ದಣ್ಡರಾಜಿ ವಿಯ ಖಿಪ್ಪಂ ವಿಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೋಪಿ ಅಕಾಲೋವ. ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ, ವಸ್ಸಸತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉದ್ಧಂ ಆಯುಕಾಲೋ ಕಾಲೋ ನಾಮ, ತದಾ ಚ ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ. ಅಥ ಮಹಾಸತ್ತೋ – ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಬ್ಬಕಾಲೋ’’ತಿ ಕಾಲಂ ಪಸ್ಸಿ.

ತತೋ ದೀಪಂ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಪರಿವಾರೇ ಚತ್ತಾರೋ ದೀಪೇ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ – ‘‘ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಬುದ್ಧಾ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಜಮ್ಬುದೀಪೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ದೀಪಂ ಪಸ್ಸಿ.

ತತೋ – ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ನಾಮ ಮಹಾ, ದಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣೋ, ಕತರಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ ಪದೇಸೇ ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ದೇಸಂ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸಂ ಪಸ್ಸಿ. ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೋ ನಾಮ – ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಗಜಙ್ಗಲಂ ನಾಮ ನಿಗಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೨೫೯) ನಯೇನ ವಿನಯೇ ವುತ್ತೋವ. ಸೋ ಆಯಾಮತೋ ತೀಣಿ ಯೋಜನಸತಾನಿ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಾನಿ, ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ನವಯೋಜನಸತಾನೀತಿ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪದೇಸೇ ಬುದ್ಧಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾನೋ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಇದಞ್ಚೇತ್ಥ ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ ನಗರಂ, ತತ್ಥ ಮಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ತತೋ ಕುಲಂ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಲೋಕಸಮ್ಮತೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ಚ ಖತ್ತಿಯಕುಲಂ ಲೋಕಸಮ್ಮತಂ, ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬನ್ಧುಮಾ ನಾಮ ಮೇ ರಾಜಾ ಪಿತಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕುಲಂ ಪಸ್ಸಿ.

ತತೋ ಮಾತರಂ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಬುದ್ಧಮಾತಾ ನಾಮ ಲೋಲಾ ಸುರಾಧುತ್ತಾ ನ ಹೋತಿ, ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪೂರಿತಪಾರಮೀ, ಜಾತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಖಣ್ಡಪಞ್ಚಸೀಲಾ ಹೋತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ ದೇವೀ ಈದಿಸಾ, ಅಯಂ ಮೇ ಮಾತಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಕಿತ್ತಕಂ ಪನಸ್ಸಾ ಆಯೂ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ‘‘ದಸನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಉಪರಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನೀ’’ತಿ ಪಸ್ಸಿ.

ಇತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಚಮಹಾವಿಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಕಾಲೋ, ಮೇ ಮಾರಿಸಾ, ಬುದ್ಧಭಾವಾಯಾ’’ತಿ ದೇವತಾನಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ – ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ತಾ ದೇವತಾ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ತುಸಿತದೇವತಾಹಿ ಪರಿವುತೋ ತುಸಿತಪುರೇ ನನ್ದನವನಂ ಪಾವಿಸಿ. ಸಬ್ಬದೇವಲೋಕೇಸು ಹಿ ನನ್ದನವನಂ ಅತ್ಥಿಯೇವ. ತತ್ರ ನಂ ದೇವತಾ ಇತೋ ಚುತೋ ಸುಗತಿಂ ಗಚ್ಛಾತಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಕುಸಲಕಮ್ಮೋಕಾಸಂ ಸಾರಯಮಾನಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ದೇವತಾಹಿ ಕುಸಲಂ ಸಾರಯಮಾನಾಹಿ ಪರಿವುತೋ ತತ್ಥ ವಿಚರನ್ತೋಯೇವ ಚವಿ.

ಏವಂ ಚುತೋ ಚ ‘ಚವಾಮೀ’ತಿ ಜಾನಾತಿ, ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಮೇವ ನ ಜಾನಾತಿ. ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಠಾನೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ಜಾನಾತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಥೇರಾ – ‘‘ಆವಜ್ಜನಪರಿಯಾಯೋ ನಾಮ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ, ದುತಿಯತತಿಯಚಿತ್ತವಾರೇ ಏವ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಿಪಿಟಕಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನ ಆಹ – ‘‘ಮಹಾಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸದಿಸಾ, ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಪನ ತೇಸಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಞಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಚುತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ‘ಚವಾಮೀ’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಠಾನೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಗಹಿತಾ’ತಿ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ ಪನ ಏಕೂನವೀಸತಿಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಸಙ್ಖಾರಿಕಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸದಿಸಮಹಾವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಗಣ್ಹಿ. ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇನಾತಿ ಆಹ. ಯಥಾ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ, ಏವಂ ಸೋಪಿ ಆಸಾಳ್ಹೀಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಉತ್ತರಾಸಾಳ್ಹನಕ್ಖತ್ತೇನೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ.

ತದಾ ಕಿರ ಪುರೇ ಪುಣ್ಣಮಾಯ ಸತ್ತಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿಗತಸುರಾಪಾನಂ ಮಾಲಾಗನ್ಧಾದಿವಿಭೂತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಕ್ಖತ್ತಕೀಳಂ ಅನುಭವಮಾನಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಪಾತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ನಹಾಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಾ ವರಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಸಿರಿಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಿರಿಸಯನೇ ನಿಪನ್ನಾ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಮಾನಾ ಇದಂ ಸುಪಿನಂ ಅದ್ದಸ – ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಕಿರ ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಸಯನೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತದಹಂ ನೇತ್ವಾ ನಹಾಪೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಗನ್ಧೇಹಿ ವಿಲಿಮ್ಪೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಿಳನ್ಧಿತ್ವಾ, ತತೋ ಅವಿದೂರೇ ರಜತಪಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಕನಕವಿಮಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಚೀನತೋ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇಸುಂ. ಅಥ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸೇತವರವಾರಣೋ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಅವಿದೂರೇ ಏಕೋ ಸುವಣ್ಣಪಬ್ಬತೋ, ತತ್ಥ ಚರಿತ್ವಾ ತತೋ ಓರುಯ್ಹ ರಜತಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಕನಕವಿಮಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಾತರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಟ್ಠಸದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ’’.

ಅಥ ಪಬುದ್ಧಾ ದೇವೀ ತಂ ಸುಪಿನಂ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ವಿಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಚತುಸಟ್ಠಿಮತ್ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪಾಮೋಕ್ಖೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಹರಿತೂಪಲಿತ್ತಾಯ ಲಾಜಾದೀಹಿ ಕತಮಙ್ಗಲಸಕ್ಕಾರಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಮಹಾರಹಾನಿ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಪ್ಪಿಮಧುಸಕ್ಕರಾಭಿಸಙ್ಖತಸ್ಸ ವರಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣರಜತಪಾತಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣರಜತಪಾತೀಹೇವ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಅಹತವತ್ಥಕಪಿಲಗಾವೀದಾನಾದೀಹಿ ನೇಸಂ ಸನ್ತಪ್ಪೇಸಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಸಬ್ಬಕಾಮಸನ್ತಪ್ಪಿತಾನಂ ತಂ ಸುಪಿನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವಿಯಾ ತೇ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಗಬ್ಭೋ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಪುರಿಸಗಬ್ಭೋ ನ ಇತ್ಥಿಗಬ್ಭೋ, ಪುತ್ತೋ ತೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸತಿ, ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ಸಚೇ ಅಗಾರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ, ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ’’ತಿ. ಅಯಂ ತಾವ – ‘‘ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋ.

ಅಯಮೇತ್ಥ ಧಮ್ಮತಾತಿ ಅಯಂ ಏತ್ಥ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಓಕ್ಕಮನೇ ಧಮ್ಮತಾ, ಅಯಂ ಸಭಾವೋ, ಅಯಂ ನಿಯಾಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಯಾಮೋ ಚ ನಾಮೇಸ ಕಮ್ಮನಿಯಾಮೋ, ಉತುನಿಯಾಮೋ, ಬೀಜನಿಯಾಮೋ, ಚಿತ್ತನಿಯಾಮೋ, ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೪೯೮).

ತತ್ಥ ಕುಸಲಸ್ಸ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕದಾನಂ, ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕದಾನನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಮ್ಮನಿಯಾಮೋ. ತಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥಂ – ‘‘ನ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ’’ತಿ (ಖು. ಪಾ. ೧೨೭) ಗಾಥಾಯ ವತ್ಥೂನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಅಪಿಚ ಏಕಾ ಕಿರ ಇತ್ಥೀ ಸಾಮಿಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಣ್ಡಿತ್ವಾ ಉಬ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮರಿತುಕಾಮಾ ರಜ್ಜುಪಾಸೇ ಗೀವಂ ಪವೇಸೇಸಿ. ಅಞ್ಞತರೋ ಪುರಿಸೋ ವಾಸಿಂ ನಿಸೇನ್ತೋ ತಂ ಇತ್ಥಿಕಮ್ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ರಜ್ಜುಂ ಛಿನ್ದಿತುಕಾಮೋ – ‘‘ಮಾ ಭಾಯಿ, ಮಾ ಭಾಯೀ’’ತಿ ತಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇನ್ತೋ ಉಪಧಾವಿ. ರಜ್ಜು ಆಸೀವಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಭೀತೋ ಪಲಾಯಿ. ಇತರಾ ತತ್ಥೇವ ಮರಿ. ಏವಮಾದೀನಿ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥೂನಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ.

ತೇಸು ತೇಸು ಜನಪದೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ರುಕ್ಖಾನಂ ಪುಪ್ಫಫಲಗಹಣಾದೀನಿ, ವಾತಸ್ಸ ವಾಯನಂ ಅವಾಯನಂ, ಆತಪಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತಾ ಮನ್ದತಾ, ದೇವಸ್ಸ ವಸ್ಸನಂ ಅವಸ್ಸನಂ, ಪದುಮಾನಂ ದಿವಾ ವಿಕಸನಂ ರತ್ತಿಂ ಮಿಲಾಯನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಉತುನಿಯಾಮೋ.

ಯಂ ಪನೇತಂ ಸಾಲಿಬೀಜತೋ ಸಾಲಿಫಲಮೇವ, ಮಧುರತೋ ಮಧುರಸಂಯೇವ, ತಿತ್ತತೋ ತಿತ್ತರಸಂಯೇವ ಫಲಂ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಬೀಜನಿಯಾಮೋ.

ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏವಂ ಯದೇತಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಅನನ್ತರಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ, ಅಯಂ ಚಿತ್ತನಿಯಾಮೋ.

ಯಾ ಪನೇಸಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಓಕ್ಕಮನಾದೀಸು ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೋ ನಾಮ. ತೇಸು ಇಧ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಮಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾ ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ.

೧೮. ತತ್ಥ ಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ. ಓಕ್ಕನ್ತೇ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಏವಂ ಹೋತಿ, ನ ಓಕ್ಕಮಮಾನೇ. ಅಪ್ಪಮಾಣೋತಿ ವುಡ್ಢಿಪ್ಪಮಾಣೋ, ವಿಪುಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಳಾರೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಉಳಾರಾನಿ ಉಳಾರಾನಿ ಖಾದನೀಯಾನಿ ಖಾದನ್ತೀತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೯೯) ಹಿ ಮಧುರಂ ಉಳಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಳಾರಾಯ ಖಲು ಭವಂ ವಚ್ಛಾಯನೋ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಸಂಸಾಯ ಪಸಂಸತೀತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೮) ಸೇಟ್ಠಂ ಉಳಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ವಿಪುಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ದೇವಾನಂ ದೇವಾನುಭಾವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದೇವಾನಂ ಅಯಮಾನುಭಾವೋ ನಿವತ್ಥವತ್ಥಸ್ಸ ಪಭಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಾನಿ ಫರತಿ, ತಥಾ ಸರೀರಸ್ಸ, ತಥಾ ಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ, ತಥಾ ವಿಮಾನಸ್ಸ, ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಲೋಕನ್ತರಿಕಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಂ ಅನ್ತರಾ ಏಕೇಕೋ ಲೋಕನ್ತರಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಕಟಚಕ್ಕಾನಂ ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಪತ್ತಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಪಿತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಓಕಾಸೋ ವಿಯ. ಸೋ ಪನ ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯೋ ಪರಿಮಾಣತೋ ಅಟ್ಠಯೋಜನಸಹಸ್ಸೋ ಹೋತಿ. ಅಘಾತಿ ನಿಚ್ಚವಿವಟಾ. ಅಸಂವುತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ. ಅನ್ಧಕಾರಾತಿ ತಮಭೂತಾ. ಅನ್ಧಕಾರತಿಮಿಸಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿನಿವಾರಣತೋ ಅನ್ಧಭಾವಕರಣತಿಮಿಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ತತ್ಥ ಕಿರ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಜಾಯತಿ. ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕಾತಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಕಿರ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ. ಏಕೇಕಾಯ ದಿಸಾಯ ನವ ನವ ಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ಏವಂಮಹಾನುಭಾವಾ. ಆಭಾಯ ನಾನುಭೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಭಾಯ ನಪ್ಪಹೋನ್ತಿ. ತೇ ಕಿರ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಸ್ಸ ವೇಮಜ್ಝೇನ ವಿಚರನ್ತಿ, ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಞ್ಚ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯಾ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ತತ್ಥ ಆಭಾಯ ನಪ್ಪಹೋನ್ತಿ.

ಯೇಪಿ ತತ್ಥ ಸತ್ತಾತಿ ಯೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಲೋಕನ್ತರಿಕಮಹಾನಿರಯೇ ಸತ್ತಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಕಿಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ. ಭಾರಿಯಂ ದಾರುಣಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಧಮ್ಮಿಕಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಉಪರಿ ಅಪರಾಧಂ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಪಾಣವಧಾದಿಸಾಹಸಿಕಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಅಭಯಚೋರನಾಗಚೋರಾದಯೋ ವಿಯ. ತೇಸಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ತಿಗಾವುತಿಕೋ ಹೋತಿ, ವಗ್ಗುಲೀನಂ ವಿಯ ದೀಘನಖಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ರುಕ್ಖೇ ವಗ್ಗುಲಿಯೋ ವಿಯ ನಖೇಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತೇ ಲಗ್ಗನ್ತಿ. ಯದಾ ಸಂಸಪ್ಪನ್ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಗತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ‘‘ಭಕ್ಖೋ ನೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ತತ್ಥ ವಾವಟಾ ವಿಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಲೋಕಸನ್ಧಾರಕಉದಕೇ ಪತನ್ತಿ, ವಾತೇ ಪಹರನ್ತೇಪಿ ಮಧುಕಫಲಾನಿ ವಿಯ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉದಕೇ ಪತನ್ತಿ, ಪತಿತಮತ್ತಾವ ಅಚ್ಚನ್ತಖಾರೇ ಉದಕೇ ಪಿಟ್ಠಪಿಣ್ಡಿ ವಿಯ ವಿಲೀಯನ್ತಿ.

ಅಞ್ಞೇಪಿ ಕಿರ ಭೋ ಸನ್ತಿ ಸತ್ತಾತಿ ಭೋ ಯಥಾ ಮಯಂ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವಾಮ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇ ಕಿರ ಸತ್ತಾಪಿ ಇಮಂ ದುಕ್ಖಮನುಭವನತ್ಥಾಯ ಇಧೂಪಪನ್ನಾತಿ ತಂ ದಿವಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಓಭಾಸೋ ಏಕಯಾಗುಪಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾಟಮತ್ತಮೇವ ವಿಜ್ಜೋಭಾಸೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಛರಿತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಭಣನ್ತಾನಂಯೇವ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ. ಸಙ್ಕಮ್ಪತೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಕಮ್ಪತಿ. ಇತರದ್ವಯಂ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪುನ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಚಾತಿಆದಿ ನಿಗಮನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ.

೧೯. ಚತ್ತಾರೋ ನಂ ದೇವಪುತ್ತಾ ಚಾತುದ್ದಿಸಂ ರಕ್ಖಾಯ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಪನ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕತ್ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಖಗ್ಗಹತ್ಥಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಆರಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸಿರಿಗಬ್ಭಂ ಪವಿಟ್ಠಾ, ಇತರೇ ಗಬ್ಭದ್ವಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅವರುದ್ಧಕೇ ಪಂಸುಪಿಸಾಚಕಾದಿಯಕ್ಖಗಣೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಾಪೇತ್ವಾ ಯಾವ ಚಕ್ಕವಾಳಾ ಆರಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು.

ಕಿಮತ್ಥಾಯ ಪನಾಯಂ ರಕ್ಖಾ? ನನು ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಕಲಲಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಚೇಪಿ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮಾರಾ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಿನೇರುಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತುಯಾ ವಾ ಅನ್ತರಾಯಕರಣತ್ಥಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಸಬ್ಬೇ ಅನ್ತರಾವ ಅನ್ತರಧಾಯೇಯ್ಯುಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ರುಹಿರುಪ್ಪಾದವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ – ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಪರುಪಕ್ಕಮೇನ ತಥಾಗತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ. ಅನುಪಕ್ಕಮೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ. ಗಚ್ಛಥ, ತುಮ್ಹೇ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಥಾವಿಹಾರಂ, ಅರಕ್ಖಿಯಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ ತಥಾಗತಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೪೧). ಏವಮೇವ, ತೇನ ಪರುಪಕ್ಕಮೇನ ನ ತೇಸಂ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸನ್ತಿ ಖೋ ಪನ ಅಮನುಸ್ಸಾ ವಿರೂಪಾ ದುದ್ದಸಿಕಾ ಭೇರವರೂಪಾ ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ, ಯೇಸಂ ರೂಪಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಸದ್ದಂ ವಾ ಸುತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಭಯಂ ವಾ ಸನ್ತಾಸೋ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತೇಸಂ ನಿವಾರಣತ್ಥಾಯ ರಕ್ಖಂ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ. ಅಪಿಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞತೇಜೇನ ಸಞ್ಜಾತಗಾರವಾ ಅತ್ತನೋ ಗಾರವಚೋದಿತಾಪಿ ತೇ ಏವಮಕಂಸು.

ಕಿಂ ಪನ ತೇ ಅನ್ತೋಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತುಯಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ನ ದಸ್ಸೇನ್ತೀತಿ? ನಹಾನಮಣ್ಡನಭೋಜನಾದಿಸರೀರಕಿಚ್ಚಕಾಲೇ ನ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ಸಿರಿಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವರಸಯನೇ ನಿಪನ್ನಕಾಲೇ ಪನ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಮನುಸ್ಸದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಂ ಹೋತಿ, ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಚೇವ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ನ ಭಾಯತಿ, ಪಕತಿಅನ್ತೇಪುರಪಾಲಕೇಸು ವಿಯ ಅಸ್ಸಾ ಏತೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

೨೦. ಪಕತಿಯಾ ಸೀಲವತೀತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿರ ಬುದ್ಧೇ ಮನುಸ್ಸಾ ತಾಪಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾಪಿ ಕಾಲದೇವಿಲಸ್ಸ ಇಸಿನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಸೀಲಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಪನ ಕುಚ್ಛಿಗತೇ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿತುಂ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಸಮಾನಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಗಹಿತಸೀಲಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಕರಣಮತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಯಮೇವ ಸೀಲಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೨೧. ಪುರಿಸೇಸೂತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪಿತರಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಕೇಸುಚಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಪುರಿಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಚಿತ್ತಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತುರೂಪಂ ಪನ ಕುಸಲಾ ಸಿಪ್ಪಿಕಾ ಪೋತ್ಥಕಮ್ಮಾದೀಸುಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ರಾಗೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಸಚೇ ಪನ ತಂ ರತ್ತಚಿತ್ತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಪಾದಾ ನ ವಹನ್ತಿ, ದಿಬ್ಬಸಙ್ಖಲಿಕಾ ವಿಯ ಬಜ್ಝನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೨೨. ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕಾಮಗುಣಾನನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕಾಮಗುಣೂಪಸಞ್ಹಿತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುರಿಸಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ವತ್ಥುಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ, ಇಧ ಆರಮ್ಮಣಪ್ಪಟಿಲಾಭೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ತದಾ ಕಿರ ದೇವಿಯಾ ಏವರೂಪೋ ಪುತ್ತೋ ಕುಚ್ಛಿಂ ಉಪಪನ್ನೋತಿ ಸುತ್ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ರಾಜಾನೋ ಮಹಗ್ಘಆಭರಣತೂರಿಯಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣವತ್ಥುಭೂತಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಪೇಸೇನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಚ ಕತಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸ್ಸ ಪಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ.

೨೩. ಅಕಿಲನ್ತಕಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ಗಬ್ಭಭಾರೇನ ಕಿಲಮನ್ತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಉದ್ಧುಮಾತತಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಕೋಚಿ ಕಿಲಮಥೋ ನಾಹೋಸಿ. ತಿರೋಕುಚ್ಛಿಗತನ್ತಿ ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಗತಂ. ಪಸ್ಸತೀತಿ ಕಲಲಾದಿಕಾಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಅಹೀನಿನ್ದ್ರಿಯಭಾವಂ ಉಪಗತಂಯೇವ ಪಸ್ಸತಿ. ಕಿಮತ್ಥಂ ಪಸ್ಸತಿ? ಸುಖವಾಸತ್ಥಂಯೇವ. ಯಥೇವ ಹಿ ಮಾತಾ ಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಪನ್ನಾ ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ವಾ – ‘‘ಹತ್ಥಂ ವಾಸ್ಸ ಪಾದಂ ವಾ ಓಲಮ್ಬನ್ತಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಣ್ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸುಖವಾಸತ್ಥಂ ಪುತ್ತಂ ಓಲೋಕೇತಿ, ಏವಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾಪಿ ಯಂ ತಂ ಮಾತು ಉಟ್ಠಾನಗಮನಪರಿವತ್ತನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಉಣ್ಹಸೀತಲೋಣಿಕತಿತ್ತಕಕಟುಕಾಹಾರಅಜ್ಝೋಹರಣಕಾಲೇಸು ಚ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇ ತಂ ಪುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸುಖವಾಸತ್ಥಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಗತಾ ಪಕ್ಕಾಸಯಂ ಅವತ್ಥರಿತ್ವಾ ಆಮಾಸಯಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದರಪಟಲಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಕತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಡಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ದ್ವೀಸು ಮುಟ್ಠೀಸು ಹನುಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ರುಕ್ಖಸುಸಿರೇ ಮಕ್ಕಟಾ ವಿಯ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪನ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಡಕಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ವಿಯ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ನಿಸೀದತಿ. ಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮಂ ಪನಸ್ಸಾ ವತ್ಥುಂ ಸೋಧೇತಿ, ಸುದ್ಧೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಸುಖುಮಚ್ಛವಿಲಕ್ಖಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಅಥ ನಂ ಕುಚ್ಛಿತಚೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಓಲೋಕೇನ್ತಿಯಾ ಬಹಿಠಿತೋ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪನ ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಗತೋ ಮಾತರಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ. ನ ಹಿ ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಯಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

೨೪. ಕಾಲಙ್ಕರೋತೀತಿ ನ ವಿಜಾತಭಾವಪಚ್ಚಯಾ, ಆಯುಪರಿಕ್ಖಯೇನೇವ. ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ವಸಿತಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಚೇತಿಯಕುಟಿಸದಿಸಂ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಪರಿಭೋಗಾರಹಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತರಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತುನ್ತಿ ತತ್ತಕಂಯೇವ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದಾ ಕಾಲಙ್ಕರೋತಿ. ಕತರಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಯೇ ಕಾಲಂ ಕರೋತೀತಿ? ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ. ಪಠಮವಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ, ತೇನ ತದಾ ಸಞ್ಜಾತಗಬ್ಭಾ ಇತ್ಥೀ ಗಬ್ಭಂ ಅನುರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಗಬ್ಭೋ ಬಹ್ವಾಬಾಧೋ ಹೋತಿ. ಮಜ್ಝಿಮವಯಸ್ಸ ಪನ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ತತಿಯೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವತ್ಥು ವಿಸದಂ ಹೋತಿ, ವಿಸದೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತದಾರಕಾ ಅರೋಗಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾಪಿ ಪಠಮವಯೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮವಯಸ್ಸ ತತಿಯೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವಿಜಾಯಿತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಧಮ್ಮತಾ.

೨೫. ನವ ವಾ ದಸ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ಸತ್ತ ವಾ ಅಟ್ಠ ವಾ ಏಕಾದಸ ವಾ ದ್ವಾದಸ ವಾತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಸತ್ತಮಾಸಜಾತೋ ಜೀವತಿ, ಸೀತುಣ್ಹಕ್ಖಮೋ ಪನ ನ ಹೋತಿ. ಅಟ್ಠಮಾಸಜಾತೋ ನ ಜೀವತಿ, ಅವಸೇಸಾ ಜೀವನ್ತಿ.

೨೭. ದೇವಾ ಪಠಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಖೀಣಾಸವಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಕಥಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ? ‘‘ಸೂತಿವೇಸಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏಕೇ. ತಂ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಇದಂ ವುತ್ತಂ – ‘ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ಸುವಣ್ಣಖಚಿತಂ ವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಮಚ್ಛಕ್ಖಿಸದಿಸಂ ದುಕೂಲಪಟಂ ಯಾವ ಪಾದನ್ತಾ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸಾ ಸಲ್ಲಹುಕಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸಿ, ಧಮಕರಣತೋ ಉದಕನಿಕ್ಖಮನಸದಿಸಂ. ಅಥ ತೇ ಪಕತಿಬ್ರಹ್ಮವೇಸೇನೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಸುವಣ್ಣಜಾಲೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸುಂ. ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣಿಯಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸುಂ. ತತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸುಂ’. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ದೇವಾ ಪಠಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ.

೨೮. ಚತ್ತಾರೋ ನಂ ದೇವಪುತ್ತಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ. ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣಿಯಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ಮಹೇಸಕ್ಖೋತಿ ಮಹಾತೇಜೋ ಮಹಾಯಸೋ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋ.

೨೯. ವಿಸದೋವ ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಯೋನಿಮಗ್ಗೇ ಲಗ್ಗನ್ತಾ ಭಗ್ಗವಿಭಗ್ಗಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಅಲಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಉದೇನಾತಿ ಉದಕೇನ. ಕೇನಚಿ ಅಸುಚಿನಾತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮಜವಾತೇಹಿ ಉದ್ಧಂಪಾದಾ ಅಧೋಸಿರಾ ಯೋನಿಮಗ್ಗೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾ ಸತಪೋರಿಸಂ ನರಕಪಪಾತಂ ಪತನ್ತಾ ವಿಯ, ತಾಳಚ್ಛಿದ್ದೇನ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿಯಮಾನಾ ಹತ್ಥೀ ವಿಯ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತಾ ನಾನಾಅಸುಚಿಮಕ್ಖಿತಾವ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ. ಬೋಧಿಸತ್ತಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಜವಾತಾ ಉದ್ಧಪಾದಂ ಅಧೋಸಿರಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಾಸನತೋ ಓತರನ್ತೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ವಿಯ, ನಿಸ್ಸೇಣಿತೋ ಓತರನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಚ ದ್ವೇ ಹತ್ಥೇ ಚ ದ್ವೇ ಪಾದೇ ಚ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಕೋವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸಮ್ಭವೇನ ಕೇನಚಿ ಅಸುಚಿನಾ ಅಮಕ್ಖಿತೋವ ನಿಕ್ಖಮತಿ.

ಉದಕಸ್ಸ ಧಾರಾತಿ ಉದಕವಟ್ಟಿಯೋ. ತಾಸು ಸೀತಾ ಸುವಣ್ಣಕಟಾಹೇ ಪತತಿ ಉಣ್ಹಾ ರಜತಕಟಾಹೇ. ಇದಞ್ಚ ಪಥವಿತಲೇ ಕೇನಚಿ ಅಸುಚಿನಾ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ತೇಸಂ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಉದಕಞ್ಚೇವ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಕೀಳಾಉದಕಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪನ ಸುವಣ್ಣರಜತಘಟೇಹಿ ಆಹರಿಯಮಾನಉದಕಸ್ಸ ಚೇವ ಹಂಸವತ್ತಕಾದಿಪೋಕ್ಖರಣೀಗತಸ್ಸ ಚ ಉದಕಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ.

೩೧. ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋತಿ ಮುಹುತ್ತಜಾತೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೋ ವಿಯ ದಸ್ಸಿತೋ, ನ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತಞ್ಹಿ ನಂ ಪಠಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸುವಣ್ಣಜಾಲೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇನ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಸೇತಮ್ಹಿ ಛತ್ತೇ ಅನುಧಾರಿಯಮಾನೇತಿ ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತೇ ಅನುಧಾರಿಯಮಾನಮ್ಹಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಛತ್ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾನಿ ಖಗ್ಗಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ರಾಜಕಕುಧಭಣ್ಡಾನಿಪಿ ಆಗತಾನೇವ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ರಾಜಗಮನೇ ರಾಜಾ ವಿಯ ಛತ್ತಮೇವ ವುತ್ತಂ. ತೇಸು ಛತ್ತಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ಛತ್ತಗ್ಗಾಹಕೋ. ತಥಾ ಖಗ್ಗತಾಲವಣ್ಟಮೋರಹತ್ಥಕವಾಳಬೀಜನೀಉಣ್ಹೀಸಮತ್ತಾಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ನ ತೇಸಂ ಗಾಹಕಾ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಕಿರ ತಾನಿ ಅದಿಸ್ಸಮಾನರೂಪಾ ದೇವತಾ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ –

‘‘ಅನೇಕಸಾಖಞ್ಚ ಸಹಸ್ಸಮಣ್ಡಲಂ,

ಛತ್ತಂ ಮರೂ ಧಾರಯುಮನ್ತಲಿಕ್ಖೇ;

ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಾ ವಿಪತನ್ತಿ ಚಾಮರಾ,

ನ ದಿಸ್ಸರೇ ಚಾಮರಛತ್ತಗಾಹಕಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೬೯೩);

ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾತಿ ಇದಂ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೂಪರಿ ಠಿತಸ್ಸ ವಿಯ ಸಬ್ಬದಿಸಾನುವಿಲೋಕನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಖೋ ಪನೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮಹಾಸತ್ತೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪಠವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ದಿಸಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಅನೇಕಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸಾನಿ ಏಕಙ್ಗಣಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ತತ್ಥ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನಾ – ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸ, ಇಧ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದಿಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಉತ್ತರಿತರೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಏವಂ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಅನುದಿಸಾ, ಹೇಟ್ಠಾ, ಉಪರೀತಿ ದಸ ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಅದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅಯಂ ಉತ್ತರಾ ದಿಸಾ’’ತಿ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಅಗಮಾಸೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಸಭಿನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ. ಅಗ್ಗೋತಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಬ್ಬಪಠಮೋ. ಇತರಾನಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಏತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ. ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಅರಹತ್ತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಭಾವೋ ಮಹಾಜನಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಗಮನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಸತ್ತಪದಗಮನಂ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗರತನಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತಧಾರಣಂ ವಿಮುತ್ತಿವರಛತ್ತಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಪಞ್ಚರಾಜಕಕುಧಭಣ್ಡಾನಂ ಪಟಿಲಾಭೋ ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಮುತ್ತೀಹಿ ವಿಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಸಬ್ಬದಿಸಾನುವಿಲೋಕನಂ ಅನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ಆಸಭಿವಾಚಾಭಾಸನಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ, ‘‘ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಸೀಹನಾದೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮೇ ವಾರಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ, ಸಮ್ಬಹುಲವಾರೋ ಪನ ನಾಗತೋ, ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಹಿ ಜಾತದಿವಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿ. ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಮ್ಹಿ ದೇವತಾ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ಪಠಮಂ ದೇವಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಪಚ್ಛಾ ಮನುಸ್ಸಾ. ತನ್ತಿಬದ್ಧಾ ವೀಣಾ ಚಮ್ಮಬದ್ಧಾ ಭೇರಿಯೋ ಚ ಕೇನಚಿ ಅವಾದಿತಾ ಸಯಮೇವ ವಜ್ಜಿಂಸು. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನ್ದುಬನ್ಧನಾದೀನಿ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಂ ಛಿಜ್ಜಿಂಸು. ಸಬ್ಬರೋಗಾ ವೂಪಸಮಿಂಸು, ಅಮ್ಬಿಲೇನ ಧೋತತಮ್ಬಮಲಂ ವಿಯ ವಿಗಚ್ಛಿಂಸು. ಜಚ್ಚನ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸಿಂಸು. ಜಚ್ಚಬಧಿರಾ ಸದ್ದಂ ಸುಣಿಂಸು. ಪೀಠಸಪ್ಪೀ ಜವಸಮ್ಪನ್ನಾ ಅಹೇಸುಂ. ಜಾತಿಜಳಾನಮ್ಪಿ ಏಳಮೂಗಾನಂ ಸತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ವಿದೇಸಪಕ್ಖನ್ದಾ ನಾವಾ ಸುಪಟ್ಟನಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಆಕಾಸಟ್ಠಕಭೂಮಟ್ಠಕರತನಾನಿ ಸಕತೇಜೋಭಾಸಿತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ವೇರಿನೋ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಲಭಿಂಸು. ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ಅಗ್ಗಿ ನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಲೋಕನ್ತರೇಸು ಆಲೋಕೋ ಉದಪಾದಿ. ನದೀಸು ಜಲಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ. ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಮಧುರಸಂ ಉದಕಂ ಅಹೋಸಿ. ವಾತೋ ನ ವಾಯಿ. ಆಕಾಸಪಬ್ಬತರುಕ್ಖಗತಾ ಸಕುಣಾ ಭಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಥವಿಗತಾ ಅಹೇಸುಂ. ಚನ್ದೋ ಅತಿವಿರೋಚಿ. ಸೂರಿಯೋ ನ ಉಣ್ಹೋ, ನ ಸೀತಲೋ, ನಿಮ್ಮಲೋ ಉತುಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ದೇವತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಮಾನದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಅಪ್ಫೋಟನಸೇಳನಚೇಲುಕ್ಖೇಪಾದೀಹಿ ಮಹಾಕೀಳಕಂ ಕೀಳಿಂಸು. ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಮಹಾಮೇಘೋ ವಸ್ಸಿ. ಮಹಾಜನಂ ನೇವ ಖುದಾ ನ ಪಿಪಾಸಾ ಪೀಳೇಸಿ. ದ್ವಾರಕವಾಟಾನಿ ಸಯಮೇವ ವಿವರಿಂಸು. ಪುಪ್ಫೂಪಗಫಲೂಪಗಾ ರುಕ್ಖಾ ಪುಪ್ಫಫಲಾನಿ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಏಕದ್ಧಜಮಾಲಾ ಅಹೋಸಿ.

ತತ್ರಾಪಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ದೇವತಾನಂ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಕಾಲೇ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಪಠಮಂ ದೇವತಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಚತುನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಪಚ್ಛಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ತನ್ತಿಬದ್ಧವೀಣಾನಂ ಸಯಂ ವಜ್ಜನಂ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಚಮ್ಮಬದ್ಧಭೇರೀನಂ ವಜ್ಜನಂ ಮಹತಿಯಾ ಧಮ್ಮಭೇರಿಯಾ ಅನುಸ್ಸಾವನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಅನ್ದುಬನ್ಧನಾದೀನಂ ಛೇದೋ ಅಸ್ಮಿಮಾನಸಮುಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಮಹಾಜನಸ್ಸ ರೋಗವಿಗಮೋ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಜಚ್ಚನ್ಧಾನಂ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಬಧಿರಾನಂ ಸದ್ದಸ್ಸವನಂ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಪೀಠಸಪ್ಪೀನಂ ಜವಸಮ್ಪದಾ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಜಳಾನಂ ಸತಿಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ವಿದೇಸಪಕ್ಖನ್ದನಾವಾನಂ ಸುಪಟ್ಟನಸಮ್ಪಾಪುಣನಂ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ರತನಾನಂ ಸಕತೇಜೋಭಾಸಿತತ್ತಂ ಯಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮೋಭಾಸಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ.

ವೇರೀನಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ ಚತುಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ಅಗ್ಗಿನಿಬ್ಬಾಯನಂ ಏಕಾದಸಅಗ್ಗಿನಿಬ್ಬಾಯನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಲೋಕನ್ತರಿಕಾಲೋಕೋ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಞಾಣಾಲೋಕದಸ್ಸನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಮಧುರತಾ ನಿಬ್ಬಾನರಸೇನ ಏಕರಸಭಾವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ವಾತಸ್ಸ ಅವಾಯನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಭಿನ್ದನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಸಕುಣಾನಂ ಪಥವಿಗಮನಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಓವಾದಂ ಸುತ್ವಾ ಪಾಣೇಹಿ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಚನ್ದಸ್ಸ ಅತಿವಿರೋಚನಂ ಬಹುಜನಕನ್ತತಾಯ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸೀತವಿವಜ್ಜನಉತುಸುಖತಾ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ದೇವತಾನಂ ವಿಮಾನದ್ವಾರೇಸು ಠತ್ವಾ ಅಪ್ಫೋಟನಾದೀಹಿ ಕೀಳನಂ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಉದಾನಂ ಉದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಮಹಾಮೇಘವಸ್ಸನಂ ಮಹತೋ ಧಮ್ಮಮೇಘವಸ್ಸನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಖುದಾಪೀಳನಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಕಾಯಗತಾಸತಿಅಮತಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಪಿಪಾಸಾಪೀಳನಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ಸುಖಿತಭಾವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ದ್ವಾರಕವಾಟಾನಂ ಸಯಮೇವ ವಿವರಣಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗದ್ವಾರವಿವರಣಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ರುಕ್ಖಾನಂ ಪುಪ್ಫಫಲಗ್ಗಹಣಂ ವಿಮುತ್ತಿಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪುಪ್ಫಿತಸ್ಸ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಭಾರಭರಿತಭಾವಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ಏಕದ್ಧಜಮಾಲಿತಾ ಅರಿಯದ್ಧಜಮಾಲಮಾಲಿತಾಯ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಸಮ್ಬಹುಲವಾರೋ ನಾಮ.

ಏತ್ಥ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ – ‘‘ಯದಾ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಪದಸಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಸಭಿಂ ವಾಚಂ ಅಭಾಸಿ, ತದಾ ಕಿಂ ಪಥವಿಯಾ ಗತೋ, ಉದಾಹು ಆಕಾಸೇನ; ದಿಸ್ಸಮಾನೋ ಗತೋ, ಉದಾಹು ಅದಿಸ್ಸಮಾನೋ; ಅಚೇಲಕೋ ಗತೋ, ಉದಾಹು ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೋ; ದಹರೋ ಹುತ್ವಾ ಗತೋ, ಉದಾಹು ಮಹಲ್ಲಕೋ; ಪಚ್ಛಾಪಿ ಕಿಂ ತಾದಿಸೋವ ಅಹೋಸಿ, ಉದಾಹು ಪುನ ಬಾಲದಾರಕೋ’’ತಿ? ಅಯಂ ಪನ ಪಞ್ಹೋ ಹೇಟ್ಠಾಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಸಮುಟ್ಠಿತೋ ತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋವ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಏತ್ಥ ನಿಯತಿಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಾದವಸೇನ ತಂ ತಂ ಬಹುಂ ವತ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕರಿ – ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪಥವಿಯಾ ಗತೋ, ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪನ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ದಿಸ್ಸಮಾನೋ ಗತೋ, ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪನ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಅಚೇಲಕೋ ಗತೋ, ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪನ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ದಹರೋವ ಗತೋ, ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪನ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಪಚ್ಛಾ ಪನ ಬಾಲದಾರಕೋವ ಅಹೋಸಿ, ನ ತಾದಿಸೋ’’ತಿ. ಪರಿಸಾ ಚಸ್ಸ – ‘‘ಬುದ್ಧೇನ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಭೋ ಥೇರೇನ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ ಅತ್ತಮನಾ ಅಹೋಸಿ. ಲೋಕನ್ತರಿಕವಾರೋ ವುತ್ತನಯೋ ಏವ.

ಇಮಾ ಚ ಪನ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಥಿತಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮತಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

೩೩. ಅದ್ದಸ ಖೋತಿ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಆನೀತಂ ಅದ್ದಸ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಿಗೋತ್ತಕುಲಪದೇಸಾದಿವಸೇನ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ. ದ್ವೇ ಗತಿಯೋತಿ ದ್ವೇ ನಿಟ್ಠಾ, ದ್ವೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಗತಿಸದ್ದೋ – ‘‘ಪಞ್ಚ ಖೋ ಇಮಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಗತಿಯೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೩) ಏತ್ಥ ನಿರಯಾದಿಭೇದಾಯ ಸತ್ತೇಹಿ ಗನ್ತಬ್ಬಗತಿಯಾ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖೋ ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾನಂ ನೇವ ಜಾನಾಮಿ ಆಗತಿಂ ವಾ ಗತಿಂ ವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೦೮) ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝಾಸಯೇ. ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅರಹತೋ ಗತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೩೯) ಏತ್ಥ ಪಟಿಸ್ಸರಣೇ. ‘‘ಅಪಿ ಚ ತ್ಯಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇ ಗತಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾಮಿ, ಜುತಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾಮಿ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಬಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೦೩) ಏತ್ಥ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಂ ವತ್ತತಿ. ಸ್ವಾಯಮಿಧಾಪಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಂ ವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅನಞ್ಞಾತಿ ಅಞ್ಞಾ ಗತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ದಸಕುಸಲಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಗತಿಗಮನವಿರಹಿತೋ. ಧಮ್ಮರಾಜಾತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಧಮ್ಮೇನ ವಾ ಲದ್ಧರಜ್ಜತ್ತಾ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ಚಾತುರನ್ತೋತಿ ಪುರತ್ಥಿಮಸಮುದ್ದಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಸಮುದ್ದಾನಂ ವಸೇನ ಚತುರನ್ತಾಯ ಪಥವಿಯಾ ಇಸ್ಸರೋ. ವಿಜಿತಾವೀತಿ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮೋ. ಜನಪದೋ ಅಸ್ಮಿಂ ಥಾವರಿಯಂ ಥಿರಭಾವಂ ಪತ್ತೋತಿ ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ. ಚಣ್ಡಸ್ಸ ಹಿ ರಞ್ಞೋ ಬಲಿದಣ್ಡಾದೀಹಿ ಲೋಕಂ ಪೀಳಯತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಮಜ್ಝಿಮಜನಪದಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಸಮುದ್ದತೀರಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ. ಅತಿಮುದುಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಚೋರೇಹಿ ಸಾಹಸಿಕಧನವಿಲೋಪಪೀಳಿತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪಹಾಯ ಜನಪದಮಜ್ಝೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ಇತಿ ಏವರೂಪೇ ರಾಜಿನಿ ಜನಪದೋ ಥಿರಭಾವಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕುಮಾರೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರಯಮಾನೇ ಏತಸ್ಸ ಜನಪದೋ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಯೋಪಟ್ಟೇನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಿಯ ಥಿರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು.

ಸತ್ತರತನಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ರತನಂ. ಅಪಿಚ –

‘‘ಚಿತ್ತೀಕತಂ ಮಹಗ್ಘಞ್ಚ, ಅತುಲಂ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಂ;

ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗಂ, ರತನಂ ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ’’.

ಚಕ್ಕರತನಸ್ಸ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞಂ ದೇವಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ತಸ್ಸೇವ ಪೂಜಞ್ಚ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ಚ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠೇನ ರತನಂ. ಚಕ್ಕರತನಸ್ಸ ಚ ಏತ್ತಕಂ ನಾಮ ಧನಂ ಅಗ್ಘತೀತಿ ಅಗ್ಘೋ ನತ್ಥಿ, ಇತಿ ಮಹಗ್ಘಟ್ಠೇನಾಪಿ ರತನಂ. ಚಕ್ಕರತನಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಜಮಾನರತನೇಹಿ ಅಸದಿಸನ್ತಿ ಅತುಲಟ್ಠೇನಾಪಿ ರತನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪನ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಚ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾಪಿ ರತನಂ. ತದೇತಂ ಜಾತಿರೂಪಕುಲಇಸ್ಸರಿಯಾದೀಹಿ ಅನೋಮಸ್ಸ ಉಳಾರಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗಟ್ಠೇನಾಪಿ ರತನಂ. ಯಥಾ ಚಕ್ಕರತನಂ, ಏವಂ ಸೇಸಾನಿಪೀತಿ. ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ರತನೇಹಿ ಪರಿವಾರಭಾವೇನ ಚೇವ ಸಬ್ಬಭೋಗೂಪಕರಣಭಾವೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಸತ್ತರತನಸಮನ್ನಾಗತೋ.

ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಸ್ಸಿಮಾನೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಕರತನನ್ತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ದ್ವೇಸಹಸ್ಸದೀಪಪರಿವಾರಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾದೀಪಾನಂ ಸಿರಿವಿಭವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಾತುಭವತಿ. ತಥಾ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಂ ಪಥವಿಂ ಅನುಸಂಯಾಯನಸಮತ್ಥಂ ವೇಹಾಸಙ್ಗಮಂ ಹತ್ಥಿರತನಂ, ತಾದಿಸಮೇವ ಅಸ್ಸರತನಂ, ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಆಲೋಕದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಂ ಮಣಿರತನಂ, ಛಬ್ಬಿಧದೋಸವಿವಜ್ಜಿತಂ ಮನಾಪಚಾರಿ ಇತ್ಥಿರತನಂ, ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಅನ್ತೋಪಥವಿಗತಂ ನಿಧಿಂ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಂ ಗಹಪತಿರತನಂ, ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಕಲರಜ್ಜಮನುಸಾಸನಸಮತ್ಥಂ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಪಾತುಭವತಿ.

ಪರೋಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತಿರೇಕಸಹಸ್ಸಂ. ಸೂರಾತಿ ಅಭೀರುಕಾ. ವೀರಙ್ಗರೂಪಾತಿ ವೀರಾನಂ ಅಙ್ಗಂ ವೀರಙ್ಗಂ, ವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ, ವೀರಙ್ಗಂ ರೂಪಮೇತೇಸನ್ತಿ ವೀರಙ್ಗರೂಪಾ, ವೀರಿಯಜಾತಿಕಾ ವೀರಿಯಸಭಾವಾ ವೀರಿಯಮಯಾ ಅಕಿಲಾಸುನೋ ಅಹೇಸುಂ. ದಿವಸಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಝನ್ತಾ ನ ಕಿಲಮನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತನ್ತಿ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತಂ. ಅದಣ್ಡೇನಾತಿ ಯೇ ಕತಾಪರಾಧೇ ಸತ್ತೇ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತೇ ಧನದಣ್ಡೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತಿ. ಯೇ ಛೇಜ್ಜಭೇಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸನ್ತಿ, ತೇ ಸತ್ಥದಣ್ಡೇನ. ಅಯಂ ಪನ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ದಣ್ಡಂ ಪಹಾಯ ಅದಣ್ಡೇನ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ. ಅಸತ್ಥೇನಾತಿ ಯೇ ಏಕತೋಧಾರಾದಿನಾ ಸತ್ಥೇನ ಪರಂ ವಿಹೇಸನ್ತಿ, ತೇ ಸತ್ಥೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತಿ ನಾಮ. ಅಯಂ ಪನ ಸತ್ಥೇನ ಖುದ್ದಮಕ್ಖಿಕಾಯಪಿ ಪಿವನಮತ್ತಂ ಲೋಹಿತಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನೇವ – ‘‘ಏಹಿ ಖೋ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿರಾಜೂಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾಗಮನೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಪಥವಿಂ ಅಭಿವಿಜಿನಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ವಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಏಕಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದುತಿಯಂ ಕಥೇತುಂ ಸಚೇ ಖೋ ಪನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ರಾಗದೋಸಮೋಹಮಾನದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಂ ಛದನಂ ಆವರಣಂ ವಿವಟಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತಂ ವಿವಟಕಂ ಏತೇನಾತಿ ವಿವಟಚ್ಛದೋ. ‘‘ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ.

೩೫. ಏವಂ ದುತಿಯಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತಾಸಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಾನಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಞ್ಹಿ, ದೇವ, ಕುಮಾರೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಭೂಮಿಯಂ ಪಾದಂ ಠಪೇನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಪಾದತಲಂ ವಾ ಪಣ್ಹಿ ವಾ ಪಸ್ಸಂ ವಾ ಪಠಮಂ ಫುಸತಿ, ವೇಮಜ್ಝೇ ವಾ ಪನ ಛಿದ್ದಂ ಹೋತಿ, ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗತಲಾದೀಸು ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸೋವ ಪಠಮಂ ಉಟ್ಠಹತಿ, ನ ಏವಮಸ್ಸ. ಅಸ್ಸ ಪನ ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕತಲಮಿವ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸಕಲಂ ಪಾದತಲಂ ಭೂಮಿಂ ಫುಸತಿ, ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಭೂಮಿತೋ ಉಟ್ಠಹತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ.

ಚಕ್ಕಾನೀತಿ ದ್ವೀಸು ಪಾದತಲೇಸು ದ್ವೇ ಚಕ್ಕಾನಿ, ತೇಸಂ ಅರಾ ಚ ನೇಮಿ ಚ ನಾಭಿ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾವ. ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಾನೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತೇಸಂ ಕಿರ ಚಕ್ಕಾನಂ ಪಾದತಲಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ನಾಭಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ನಾಭಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ವಟ್ಟಲೇಖಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ನಾಭಿಮುಖಪರಿಕ್ಖೇಪಪಟ್ಟೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪನಾಳಿಮುಖಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅರಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅರೇಸು ವಟ್ಟಿಲೇಖಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನೇಮಿಮಣಿಕಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಇದಂ ತಾವ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಮೇವ. ಸಮ್ಬಹುಲವಾರೋ ಪನ ಅನಾಗತೋ, ಸೋ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ಸತ್ತಿ, ಸಿರಿವಚ್ಛೋ, ನನ್ದಿ, ಸೋವತ್ತಿಕೋ, ವಟಂಸಕೋ, ವಡ್ಢಮಾನಕಂ, ಮಚ್ಛಯುಗಳಂ, ಭದ್ದಪೀಠಂ, ಅಙ್ಕುಸಕೋ, ಪಾಸಾದೋ, ತೋರಣಂ, ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ, ಖಗ್ಗೋ, ತಾಲವಣ್ಟಂ, ಮೋರಹತ್ಥಕೋ, ವಾಳಬೀಜನೀ, ಉಣ್ಹೀಸಂ, ಮಣಿ, ಪತ್ತೋ, ಸುಮನದಾಮಂ, ನೀಲುಪ್ಪಲಂ, ರತ್ತುಪ್ಪಲಂ, ಸೇತುಪ್ಪಲಂ, ಪದುಮಂ, ಪುಣ್ಡರೀಕಂ, ಪುಣ್ಣಘಟೋ, ಪುಣ್ಣಪಾತಿ, ಸಮುದ್ದೋ, ಚಕ್ಕವಾಳೋ, ಹಿಮವಾ, ಸಿನೇರು, ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ, ನಕ್ಖತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾದೀಪಾ, ದ್ವಿಪರಿತ್ತದೀಪಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಪರಿಸಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೋ ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಪರಿವಾರೋ.

ಆಯತಪಣ್ಹೀತಿ ದೀಘಪಣ್ಹಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣಪಣ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಗ್ಗಪಾದೋ ದೀಘೋ ಹೋತಿ, ಪಣ್ಹಿಮತ್ಥಕೇ ಜಙ್ಘಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಪಣ್ಹಿಂ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ವಿಯ ಹೋತಿ, ನ ಏವಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಅಗ್ಗಪಾದೋ ಹೋತಿ, ತತಿಯೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಜಙ್ಘಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಚತುತ್ಥಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಆರಗ್ಗೇನ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ವಿಯ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಗೇಣ್ಡುಕಸದಿಸಾ ಪಣ್ಹಿ ಹೋತಿ.

ದೀಘಙ್ಗುಲೀತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕಾಚಿ ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ದೀಘಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಾಚಿ ರಸ್ಸಾ, ನ ಏವಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಮಕ್ಕಟಸ್ಸೇವ ದೀಘಾ ಹತ್ಥಪಾದಙ್ಗುಲಿಯೋ ಮೂಲೇ ಥೂಲಾ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಗ್ಗೇ ತನುಕಾ, ನಿಯ್ಯಾಸತೇಲೇನ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವಟ್ಟಿತಹರಿತಾಲವಟ್ಟಿಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ದೀಘಙ್ಗುಲೀ’’ತಿ.

ಮುದುತಲುನಹತ್ಥಪಾದೋತಿ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೇ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಸತವಾರವಿಹತಕಪ್ಪಾಸಪಟಲಂ ವಿಯ ಮುದು. ಯಥಾ ಚ ಇದಾನಿ ಜಾತಮತ್ತಸ್ಸ, ಏವಂ ವುಡ್ಢಕಾಲೇಪಿ ಮುದುತಲುನಾಯೇವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮುದುತಲುನಾ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮುದುತಲುನಹತ್ಥಪಾದೋ.

ಜಾಲಹತ್ಥಪಾದೋತಿ ನ ಚಮ್ಮೇನ ಪಟಿಬದ್ಧಅಙ್ಗುಲನ್ತರೋ. ಏದಿಸೋ ಹಿ ಫಣಹತ್ಥಕೋ ಪುರಿಸದೋಸೇನ ಉಪಹತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ನ ಪಟಿಲಭತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಚತಸ್ಸೋ ಹತ್ಥಙ್ಗುಲಿಯೋ ಪಞ್ಚಪಿ ಪಾದಙ್ಗುಲಿಯೋ ಏಕಪ್ಪಮಾಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾಸಂ ಏಕಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಯವಲಕ್ಖಣಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಕುಸಲೇನ ವಡ್ಢಕಿನಾ ಯೋಜಿತಜಾಲವಾತಪಾನಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಜಾಲಹತ್ಥಪಾದೋ’’ತಿ.

ಉದ್ಧಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಗೋಪ್ಫಕತ್ತಾ ಉಸ್ಸಙ್ಖಾ ಪಾದಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಉಸ್ಸಙ್ಖಪಾದೋ. ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಹಿ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೇ ಗೋಪ್ಫಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ತೇಸಂ ಪಾದಾ ಆಣಿಬದ್ಧಾ ವಿಯ ಬದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಯಥಾಸುಖಂ ಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಪಾದತಲಾನಿಪಿ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಆರುಹಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಗೋಪ್ಫಕಾ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತೇನಸ್ಸ ನಾಭಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪರಿಮಕಾಯೋ ನಾವಾಯ ಠಪಿತಸುವಣ್ಣಪಟಿಮಾ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲೋ ಹೋತಿ, ಅಧೋಕಾಯೋವ ಇಞ್ಜತಿ, ಸುಖೇನ ಪಾದಾ ಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ, ಪುರತೋಪಿ ಪಚ್ಛತೋಪಿ ಉಭಯಪಸ್ಸೇಸುಪಿ ಠತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಪಾದತಲಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ನ ಹತ್ಥೀನಂ ವಿಯ ಪಚ್ಛತೋಯೇವ.

ಏಣಿಜಙ್ಘೋತಿ ಏಣಿಮಿಗಸದಿಸಜಙ್ಘೋ ಮಂಸುಸ್ಸದೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಜಙ್ಘೋ, ನ ಏಕತೋ ಬದ್ಧಪಿಣ್ಡಿಕಮಂಸೋ, ಸಮನ್ತತೋ ಸಮಸಣ್ಠಿತೇನ ಮಂಸೇನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾಹಿ ಸುವಟ್ಟಿತಾಹಿ ಸಾಲಿಗಬ್ಭಯವಗಬ್ಭಸದಿಸಾಹಿ ಜಙ್ಘಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನೋನಮನ್ತೋತಿ ಅನಮನ್ತೋ, ಏತೇನಸ್ಸ ಅಖುಜ್ಜಅವಾಮನಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ. ಅವಸೇಸಜನಾ ಹಿ ಖುಜ್ಜಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ ವಾಮನಾ ವಾ. ಖುಜ್ಜಾನಂ ಉಪರಿಮಕಾಯೋ ಅಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹೋತಿ, ವಾಮನಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯೋ. ತೇ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಕಾಯತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಅನೋನಮನ್ತಾ ಜಣ್ಣುಕಾನಿ ಪರಿಮಜ್ಜಿತುಂ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣಉಭಯಕಾಯತ್ತಾ ಸಕ್ಕೋತಿ.

ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹೋತಿ ಉಸಭವಾರಣಾದೀನಂ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಪದುಮಕಣ್ಣಿಕಸದಿಸೇಹಿ ಕೋಸೇಹಿ ಓಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವತ್ಥಗುಯ್ಹಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹೋ. ವತ್ಥಗುಯ್ಹನ್ತಿ ವತ್ಥೇನ ಗುಹಿತಬ್ಬಂ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋತಿ ಜಾತಿಹಿಙ್ಗುಲಕೇನ ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ದೀಪಿದಾಠಾಯ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಗೇರುಕಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತಘನಸುವಣ್ಣರೂಪಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನಸ್ಸ ಘನಸಿನಿದ್ಧಸಣ್ಹಸರೀರತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಛವಿವಣ್ಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುರಿಮಸ್ಸ ವಾ ವೇವಚನಮೇತಂ.

ರಜೋಜಲ್ಲನ್ತಿ ರಜೋ ವಾ ಮಲಂ ವಾ. ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತೀತಿ ನ ಲಗ್ಗತಿ ಪದುಮಪಲಾಸತೋ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ವಿವಟ್ಟತಿ. ಹತ್ಥಧೋವನಾದೀನಿ ಪನ ಉತುಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಚೇವ ದಾಯಕಾನಂ ಪುಞ್ಞಫಲತ್ಥಾಯ ಚ ಬುದ್ಧಾ ಕರೋನ್ತಿ, ವತ್ತಸೀಸೇನಾಪಿ ಚ ಕರೋನ್ತಿಯೇವ. ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸನ್ತೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪವಿಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇತಂ.

ಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮೋತಿ ಆವಟ್ಟಪರಿಯೋಸಾನೇ ಉದ್ಧಗ್ಗಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಮುಖಸೋಭಂ ಉಲ್ಲೋಕಯಮಾನಾನಿ ವಿಯ ಠಿತಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮೋ.

ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ಉಜುಗತ್ತೋ, ಉಜುಮೇವ ಉಗ್ಗತದೀಘಸರೀರೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಖನ್ಧೇ ಕಟಿಯಂ ಜಾಣೂಸೂತಿ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ನಮನ್ತಿ, ತೇ ಕಟಿಯಂ ನಮನ್ತಾ ಪಚ್ಛತೋ ನಮನ್ತಿ, ಇತರೇಸು ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಪುರತೋ. ದೀಘಸರೀರಾ ಪನ ಏಕೇ ಪಸ್ಸವಙ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕೇ ಮುಖಂ ಉನ್ನಮೇತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಾನಿ ಗಣಯನ್ತಾ ವಿಯ ಚರನ್ತಿ, ಏಕೇ ಅಪ್ಪಮಂಸಲೋಹಿತಾ ಸೂಲಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕೇ ಪುರತೋ ಪಬ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪವೇಧಮಾನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಉಜುಮೇವ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ದೀಘಪ್ಪಮಾಣೋ ದೇವನಗರೇ ಉಸ್ಸಿತಸುವಣ್ಣತೋರಣಂ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚೇತಂ, ಏವಂ ಯಂ ಯಂ ಜಾತಮತ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಹೋತಿ, ತಂ ತಂ ಆಯತಿಂ ತಥಾಭಾವಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸತ್ತುಸ್ಸದೋತಿ ದ್ವೇ ಹತ್ಥಪಿಟ್ಠಿಯೋ ದ್ವೇ ಪಾದಪಿಟ್ಠಿಯೋ ದ್ವೇ ಅಂಸಕೂಟಾನಿ ಖನ್ಧೋತಿ ಇಮೇಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಮಂಸುಸ್ಸದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತುಸ್ಸದೋ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನ ಹತ್ಥಪಾದಪಿಟ್ಠಾದೀಸು ಸಿರಾಜಾಲಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಂಸಕೂಟಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅಟ್ಠಿಕೋಟಿಯೋ. ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಪೇತಾ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪನ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಪರಿಪುಣ್ಣಮಂಸುಸ್ಸದತ್ತಾ ನಿಗೂಳ್ಹಸಿರಾಜಾಲೇಹಿ ಹತ್ಥಪಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸುಟ್ಠಪಿತಸುವಣ್ಣಾಳಿಙ್ಗಸದಿಸೇನ ಖನ್ಧೇನ ಸಿಲಾರೂಪಕಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಕಂ ವಿಯ ಚ ಖಾಯತಿ.

ಸೀಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬದ್ಧಂ ವಿಯ ಕಾಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯೋ. ಸೀಹಸ್ಸ ಹಿ ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯೋವ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಕಾಯೋ ಅಪರಿಪುಣ್ಣೋ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಸೀಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೋ ಕಾಯೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ. ಸೋಪಿ ಸೀಹಸ್ಸೇವ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿನತುನ್ನತಾದಿವಸೇನ ದುಸ್ಸಣ್ಠಿತವಿಸಣ್ಠಿತೋ ನ ಹೋತಿ, ದೀಘಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪನ ದೀಘೋ, ರಸ್ಸಥೂಲಕಿಸಪುಥುಲಅನುವಟ್ಟಿತಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ತಥಾವಿಧೋವ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಮನಾಪಿಯೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ಯೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ದೀಘೇಹಿ ಸೋಭತಿ, ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ದೀಘಾನಿ ಸಣ್ಠನ್ತಿ. ಯೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ರಸ್ಸೇಹಿ ಸೋಭತಿ, ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ರಸ್ಸಾನಿ ಸಣ್ಠನ್ತಿ. ಯೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಥೂಲೇಹಿ ಸೋಭತಿ, ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಥೂಲಾನಿ ಸಣ್ಠನ್ತಿ. ಯೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಕಿಸೇಹಿ ಸೋಭತಿ, ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಕಿಸಾನಿ ಸಣ್ಠನ್ತಿ. ಯೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಪುಥುಲೇಹಿ ಸೋಭತಿ, ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪುಥುಲಾನಿ ಸಣ್ಠನ್ತಿ. ಯೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ವಟ್ಟೇಹಿ ಸೋಭತಿ, ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ವಟ್ಟಾನಿ ಸಣ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ.

ಇತಿ ನಾನಾಚಿತ್ತೇನ ಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಿತೋ ದಸಹಿ ಪಾರಮೀಹಿ ಸಜ್ಜಿತೋ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಲೋಕೇ ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪಿನೋ ವಾ ಸಬ್ಬಇದ್ಧಿಮನ್ತೋ ವಾ ಪತಿರೂಪಕಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ.

ಚಿತನ್ತರಂಸೋತಿ ಅನ್ತರಂಸಂ ವುಚ್ಚತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕೋಟ್ಟಾನಂ ಅನ್ತರಂ, ತಂ ಚಿತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅನ್ತರಂಸಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚಿತನ್ತರಂಸೋ. ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಹಿ ತಂ ಠಾನಂ ನಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ದ್ವೇ ಪಿಟ್ಠಿಕೋಟ್ಟಾ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಕಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಂಸಪಟಲಂ ಯಾವ ಖನ್ಧಾ ಉಗ್ಗಮ್ಮ ಸಮುಸ್ಸಿತಸುವಣ್ಣಫಲಕಂ ವಿಯ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಛಾದೇತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ.

ನಿಗ್ರೋಧಪರಿಮಣ್ಡಲೋತಿ ನಿಗ್ರೋಧೋ ವಿಯ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ. ಯಥಾ ಪಞ್ಞಾಸಹತ್ಥತಾಯ ವಾ ಸತಹತ್ಥತಾಯ ವಾ ಸಮಕ್ಖನ್ಧಸಾಖೋ ನಿಗ್ರೋಧೋ ದೀಘತೋಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಏಕಪ್ಪಮಾಣೋವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕಾಯತೋಪಿ ಬ್ಯಾಮತೋಪಿ ಏಕಪ್ಪಮಾಣೋ. ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕಾಯೋ ದೀಘೋ ವಾ ಹೋತಿ ಬ್ಯಾಮೋ ವಾ, ನ ಏವಂ ವಿಸಮಪ್ಪಮಾಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವ ಯಾವತಕ್ವಸ್ಸ ಕಾಯೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯಾವತಕೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಾವತಕ್ವಸ್ಸ.

ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಸಮವಟ್ಟಿತಕ್ಖನ್ಧೋ. ಯಥಾ ಏಕೇ ಕೋಞ್ಚಾ ವಿಯ ಚ ಬಕಾ ವಿಯ ಚ ವರಾಹಾ ವಿಯ ಚ ದೀಘಗಲಾ ವಙ್ಕಗಲಾ ಪುಥುಲಗಲಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಕಥನಕಾಲೇ ಸಿರಾಜಾಲಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಮನ್ದೋ ಸರೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ನ ಏವಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಸುವಟ್ಟಿತಸುವಣ್ಣಾಳಿಙ್ಗಸದಿಸೋ ಖನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಕಥನಕಾಲೇ ಸಿರಾಜಾಲಂ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಮೇಘಸ್ಸ ವಿಯ ಗಜ್ಜಿತೋ ಸರೋ ಮಹಾ ಹೋತಿ.

ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗೀತಿ ಏತ್ಥ ರಸಂ ಗಸನ್ತಿ ಹರನ್ತೀತಿ ರಸಗ್ಗಸಾ. ರಸಹರಣೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಾ ಅಗ್ಗಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗೀ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಿರ ಸತ್ತರಸಹರಣೀಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉದ್ಧಗ್ಗಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಗೀವಾಯಮೇವ ಪಟಿಮುಕ್ಕಾನಿ. ತಿಲಫಲಮತ್ತೋಪಿ ಆಹಾರೋ ಜಿವ್ಹಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ ಸಬ್ಬಕಾಯಂ ಅನುಫರತಿ. ತೇನೇವ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪದಹನ್ತಸ್ಸ ಏಕತಣ್ಡುಲಾದೀಹಿಪಿ ಕಳಾಯಯೂಸಪಸತಮತ್ತೇನಾಪಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಯಾಪನಂ ಅಹೋಸಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನ ತಥಾ ಅಭಾವಾ ನ ಸಕಲಂ ಕಾಯಂ ಓಜಾ ಫರತಿ. ತೇನ ತೇ ಬಹ್ವಾಬಾಧಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಸೀಹಸ್ಸೇವ ಹನು ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೀಹಹನು. ತತ್ಥ ಸೀಹಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮಹನುಮೇವ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ನ ಉಪರಿಮಂ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಸೀಹಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ವಿಯ ದ್ವೇಪಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ದ್ವಾದಸಿಯಾ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚನ್ದಸದಿಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಮಿತ್ತಕಾ ಹನುಕಪರಿಯನ್ತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾವ ಇಮೇಸು ಹನುಕೇಸು ಹೇಟ್ಠಿಮೇ ವೀಸತಿ ಉಪರಿಮೇ ವೀಸತೀತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸದನ್ತಾ ಸಮಾ ಅವಿರಳಾ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಅಯಞ್ಹಿ ದೇವ, ಕುಮಾರೋ ಚತ್ತಾಲೀಸದನ್ತೋ ಹೋತೀತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ತತ್ರಾಯಮತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣದನ್ತಾನಮ್ಪಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ದನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಕೇಚಿ ದನ್ತಾ ಉಚ್ಚಾ, ಕೇಚಿ ನೀಚಾತಿ ವಿಸಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಅಯಪಟ್ಟಕೇನ ಛಿನ್ನಸಙ್ಖಪಟಲಂ ವಿಯ ಸಮಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕುಮ್ಭಿಲಾನಂ ವಿಯ ದನ್ತಾ ವಿರಳಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಚ್ಛಮಂಸಾನಿ ಖಾದನ್ತಾನಂ ದನ್ತನ್ತರಂ ಪೂರೇನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಕನಕಫಲಕಾಯಂ ಸಮುಸ್ಸಿತವಜಿರಪನ್ತಿ ವಿಯ ಅವಿರಳಾ ತೂಲಿಕಾಯ ದಸ್ಸಿತಪರಿಚ್ಛೇದಾ ವಿಯ ದನ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಪೂತಿದನ್ತಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ. ತೇನ ಕಾಚಿ ದಾಠಾ ಕಾಳಾಪಿ ವಿವಣ್ಣಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಸುಟ್ಠು ಸುಕ್ಕದಾಠೋ ಓಸಧಿತಾರಕಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವಿರೋಚಮಾನಾಯ ಪಭಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತದಾಠೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಪಹೂತಜಿವ್ಹೋತಿ ಪುಥುಲಜಿವ್ಹೋ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಜಿವ್ಹಾ ಥೂಲಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಕಿಸಾಪಿ ರಸ್ಸಾಪಿ ಥದ್ಧಾಪಿ ವಿಸಮಾಪಿ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಜಿವ್ಹಾ ಮುದು ದೀಘಾ ಪುಥುಲಾ ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ. ಸೋ ಹಿ ಏತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ಆಗತಾನಂ ಕಙ್ಖಾವಿನೋದನತ್ಥಂ ಮುದುಕತ್ತಾ ತಂ ಜಿವ್ಹಂ ಕಥಿನಸೂಚಿಂ ವಿಯ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಉಭೋ ನಾಸಿಕಸೋತಾನಿ ಪರಾಮಸತಿ, ದೀಘತ್ತಾ ಉಭೋ ಕಣ್ಣಸೋತಾನಿ ಪರಾಮಸತಿ, ಪುಥುಲತ್ತಾ ಕೇಸನ್ತಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕೇವಲಮ್ಪಿ ನಲಾಟಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಮುದುದೀಘಪುಥುಲಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ತೇಸಂ ಕಙ್ಖಂ ವಿನೋದೇತಿ. ಏವಂ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ಜಿವ್ಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಹೂತಜಿವ್ಹೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೋತಿ ಅಞ್ಞೇ ಛಿನ್ನಸ್ಸರಾಪಿ ಭಿನ್ನಸ್ಸರಾಪಿ ಕಾಕಸ್ಸರಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸರಸದಿಸೇನ ಸರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಹಿ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹೇಹಿ ಅಪಲಿಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸರೋ ವಿಸದೋ ಹೋತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೇನಾಪಿ ಕತಕಮ್ಮಂ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಂ ಸೋಧೇತಿ. ವತ್ಥುನೋ ಸುದ್ಧತ್ತಾ ನಾಭಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸರೋ ವಿಸದೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋವ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ. ಕರವೀಕೋ ವಿಯ ಭಣತೀತಿ ಕರವೀಕಭಾಣೀ, ಮತ್ತಕರವೀಕರುತಮಞ್ಜುಘೋಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಭಿನೀಲನೇತ್ತೋತಿ ನ ಸಕಲನೀಲನೇತ್ತೋ, ನೀಲಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪನಸ್ಸ ಉಮಾಪುಪ್ಫಸದಿಸೇನ ಅತಿವಿಸುದ್ಧೇನ ನೀಲವಣ್ಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಿ ನೇತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪೀತಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಕಣಿಕಾರಪುಪ್ಫಸದಿಸೇನ ಪೀತವಣ್ಣೇನ, ಲೋಹಿತಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಬನ್ಧುಜೀವಕಪುಪ್ಫಸದಿಸೇನ ಲೋಹಿತವಣ್ಣೇನ, ಸೇತಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಓಸಧಿತಾರಕಸದಿಸೇನ ಸೇತವಣ್ಣೇನ, ಕಾಳಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅದ್ದಾರಿಟ್ಠಕಸದಿಸೇನ ಕಾಳವಣ್ಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಿ. ಸುವಣ್ಣವಿಮಾನೇ ಉಗ್ಘಾಟಿತಮಣಿಸೀಹಪಞ್ಜರಸದಿಸಾನಿ ಖಾಯನ್ತಿ.

ಗೋಪಖುಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಖುಮನ್ತಿ ಸಕಲಚಕ್ಖುಭಣ್ಡಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಂ ಕಾಳವಚ್ಛಕಸ್ಸ ಬಹಲಧಾತುಕಂ ಹೋತಿ, ರತ್ತವಚ್ಛಕಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ, ತಂಮುಹುತ್ತಜಾತತರುಣರತ್ತವಚ್ಛಕಸದಿಸಚಕ್ಖುಭಣ್ಡೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖುಭಣ್ಡಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಹತ್ಥಿಮೂಸಿಕಾದೀನಂ ಅಕ್ಖಿಸದಿಸೇಹಿ ವಿನಿಗ್ಗತೇಹಿಪಿ ಗಮ್ಭೀರೇಹಿಪಿ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಧೋವಿತ್ವಾ ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಪಿತಮಣಿಗುಳಿಕಾ ವಿಯ ಮುದುಸಿನಿದ್ಧನೀಲಸುಖುಮಪಖುಮಾಚಿತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ.

ಉಣ್ಣಾತಿ ಉಣ್ಣಲೋಮಂ. ಭಮುಕನ್ತರೇತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಮುಕಾನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ ನಾಸಿಕಮತ್ಥಕೇಯೇವ ಜಾತಾ, ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪನ ನಲಾಟವೇಮಜ್ಝೇ ಜಾತಾ. ಓದಾತಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಓಸಧಿತಾರಕಸಮಾನವಣ್ಣಾ. ಮುದೂತಿ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೇ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಠಪಿತಸತವಾರವಿಹತಕಪ್ಪಾಸಪಟಲಸದಿಸಾ. ತೂಲಸನ್ನಿಭಾತಿ ಸಿಮ್ಬಲಿತೂಲಲತಾತೂಲಸಮಾನಾ, ಅಯಮಸ್ಸ ಓದಾತತಾಯ ಉಪಮಾ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಕೋಟಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢಿಯಮಾನಾ ಉಪಡ್ಢಬಾಹುಪ್ಪಮಾಣಾ ಹೋತಿ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟವಸೇನ ಆವಟ್ಟಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ. ಸುವಣ್ಣಫಲಕಮಜ್ಝೇ ಠಪಿತರಜತಪುಬ್ಬುಳಕಂ ವಿಯ, ಸುವಣ್ಣಘಟತೋ ನಿಕ್ಖಮಮಾನಾ ಖೀರಧಾರಾ ವಿಯ, ಅರುಣಪ್ಪಭಾರಞ್ಜಿತೇ ಗಗನಪ್ಪದೇಸೇ ಓಸಧಿತಾರಕಾ ವಿಯ ಚ ಅತಿಮನೋಹರಾಯ ಸಿರಿಯಾ ವಿರೋಚತಿ.

ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸೋತಿ ಇದಂ ಪರಿಪುಣ್ಣನಲಾಟತಞ್ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಸತಂ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತಂ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಹಿ ದಕ್ಖಿಣಕಣ್ಣಚೂಳಿಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಂಸಪಟಲಂ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಕಲನಲಾಟಂ ಛಾದಯಮಾನಂ ಪೂರಯಮಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಾಮಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಾಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ತಂ ರಞ್ಞೋ ಬನ್ಧಉಣ್ಹೀಸಪಟ್ಟೋ ವಿಯ ವಿರೋಚತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಿರ ಇಮಂ ಲಕ್ಖಣಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಜೂನಂ ಉಣ್ಹೀಸಪಟ್ಟಂ ಅಕಂಸು. ಅಯಂ ತಾವ ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ಜನಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಕಪಿಸೀಸಾ, ಕೇಚಿ ಫಲಸೀಸಾ, ಕೇಚಿ ಅಟ್ಠಿಸೀಸಾ, ಕೇಚಿ ಹತ್ಥಿಸೀಸಾ, ಕೇಚಿ ತುಮ್ಬಸೀಸಾ, ಕೇಚಿ ಪಬ್ಭಾರಸೀಸಾ. ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಆರಗ್ಗೇನ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ವಿಯ ಸುಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಉದಕಪುಬ್ಬುಳಸದಿಸಂ ಸೀಸಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮನಯೇ ಉಣ್ಹೀಸವೇಠಿತಸೀಸೋ ವಿಯಾತಿ ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸೋ. ದುತಿಯನಯೇ ಉಣ್ಹೀಸಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪರಿಮಣ್ಡಲಸೀಸೋತಿ ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸೋ.

ವಿಪಸ್ಸೀಸಮಞ್ಞಾವಣ್ಣನಾ

೩೭. ಸಬ್ಬಕಾಮೇಹೀತಿ ಇದಂ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಕತಂ ವಿಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಠಮಞ್ಹಿ ತೇ ನೇಮಿತ್ತಕೇ ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೋ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಯಂ ವುತ್ತೋಯೇವ. ಪಾಯೇನ್ತೀತಿ ಥಞ್ಞಂ ಪಾಯೇನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ನಿದ್ದೋಸೇನ ಮಧುರೇನ ಖೀರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸಟ್ಠಿ ಧಾತಿಯೋ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ತಥಾ ಸೇಸಾಪಿ ತೇಸು ತೇಸು ಕಮ್ಮೇಸು ಕುಸಲಾ ಸಟ್ಠಿಸಟ್ಠಿಯೇವ. ತಾಸಂ ಪೇಸನಕಾರಕೇ ಸಟ್ಠಿ ಪುರಿಸೇ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕತಾಕತಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇ ಸಟ್ಠಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ಏವಂ ಚತ್ತಾರಿ ಸಟ್ಠಿಯೋ ಇತ್ಥೀನಂ, ದ್ವೇ ಸಟ್ಠಿಯೋ ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಛ ಸಟ್ಠಿಯೋ ಉಪಟ್ಠಕಾನಂಯೇವ ಅಹೇಸುಂ. ಸೇತಚ್ಛತ್ತನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ. ಕುಲದತ್ತಿಯಂ ಪನ ಸಿರಿಗಬ್ಭೇಯೇವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಮಾ ನಂ ಸೀತಂ ವಾತಿಆದೀಸು ಮಾ ಅಭಿಭವೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸ್ವಾಸ್ಸುದನ್ತಿ ಸೋ ಅಸ್ಸುದಂ. ಅಙ್ಕೇನೇವ ಅಙ್ಕನ್ತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬಾಹುನಾವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬಾಹುಂ. ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಅಂಸಕೂಟೇನೇವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಂಸಕೂಟಂ. ಪರಿಹರಿಯತೀತಿ ನೀಯತಿ, ಸಮ್ಪಾಪಿಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೮. ಮಞ್ಜುಸ್ಸರೋತಿ ಅಖರಸ್ಸರೋ. ವಗ್ಗುಸ್ಸರೋತಿ ಛೇಕನಿಪುಣಸ್ಸರೋ. ಮಧುರಸ್ಸರೋತಿ ಸಾತಸ್ಸರೋ. ಪೇಮನಿಯಸ್ಸರೋತಿ ಪೇಮಜನಕಸ್ಸರೋ. ತತ್ರಿದಂ ಕರವೀಕಾನಂ ಮಧುರಸ್ಸರತಾಯ – ಕರವೀಕಸಕುಣೇ ಕಿರ ಮಧುರರಸಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಗ್ಘರಿತರಸಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇನ ತಾಲಂ ದತ್ವಾ ವಿಕೂಜಮಾನೇ ಚತುಪ್ಪದಾ ಮತ್ತಾ ವಿಯ ಲಳಿತುಂ ಆರಭನ್ತಿ. ಗೋಚರಪಸುತಾಪಿ ಚತುಪ್ಪದಾ ಮುಖಗತಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣನ್ತಿ. ವಾಳಮಿಗಾ ಖುದ್ದಕಮಿಗೇ ಅನುಬನ್ಧಮಾನಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಂ ಪಾದಂ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಅನುಬದ್ಧಮಿಗಾ ಚ ಮರಣಭಯಂ ಜಹಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಆಕಾಸೇ ಪಕ್ಖನ್ದಾ ಪಕ್ಖಿನೋಪಿ ಪಕ್ಖೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣಮಾನಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಉದಕೇ ಮಚ್ಛಾಪಿ ಕಣ್ಣಪಟಲಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣಮಾನಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಏವಂ ಮಧುರಸ್ಸರಾ ಕರವೀಕಾ.

ಅಸನ್ಧಿಮಿತ್ತಾಪಿ ಧಮ್ಮಾಸೋಕಸ್ಸ ದೇವೀ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧಸ್ಸರೇನ ಸದಿಸೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಸರೋ’’ತಿ ಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅತ್ಥಿ ಕರವೀಕಸಕುಣಸ್ಸಾತಿ. ಕುಹಿಂ, ಭನ್ತೇ, ತೇ ಸಕುಣಾತಿ? ಹಿಮವನ್ತೇತಿ. ಸಾ ರಾಜಾನಂ ಆಹ – ‘‘ದೇವ, ಅಹಂ ಕರವೀಕಸಕುಣಂ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾಮ್ಹೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಜರೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕರವೀಕೋ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಸುವಣ್ಣಪಞ್ಜರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಪಞ್ಜರೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಕರವೀಕಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ – ‘‘ರಾಜಾಣಾಯ ಆಗತೋ ಪಞ್ಜರೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ನ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿ. ಪಞ್ಜರೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ನ ಕರವೀಕಸದ್ದಂ ಕಾರಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಅಥ ರಾಜಾ – ‘‘ಕಥಂ, ಭಣೇ, ಇಮೇ ಸದ್ದಂ ನ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಞಾತಕೇ ಅದಿಸ್ವಾ ದೇವಾತಿ. ಅಥ ನಂ ರಾಜಾ ಆದಾಸೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಛಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಞಾತಕಾ ಮೇ ಆಗತಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಕ್ಖೇನ ತಾಲಂ ದತ್ವಾ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಮಣಿವಂಸಂ ಧಮಮಾನೋ ವಿಯ ವಿರವಿ. ಸಕಲನಗರೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಮತ್ತಾ ವಿಯ ಲಳಿಂಸು. ಅಸನ್ಧಿಮಿತ್ತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಸ ತಾವ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಮಧುರೋ ಸದ್ದೋ, ಕೀದಿಸೋ ನು ಖೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಿರಿಪತ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸದ್ದೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಪೀತಿಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಸತ್ತಹಿ ಜಙ್ಘಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಏವಂ ಮಧುರೋ ಕಿರ ಕರವೀಕಸದ್ದೋತಿ. ತತೋ ಪನ ಸತಭಾಗೇನ ಸಹಸ್ಸಭಾಗೇನ ಚ ಮಧುರತರೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಸದ್ದೋ ಅಹೋಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩೯. ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜನ್ತಿ ನ ಭಾವನಾಮಯಂ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಸೇನ ಪನ ದೇವತಾನಂ ಚಕ್ಖುಸದಿಸಮೇವ ಮಂಸಚಕ್ಖು ಅಹೋಸಿ, ಯೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಿಲವಾಹೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ಏಕತಿಲಮ್ಪಿ ಅಯಂ ಸೋತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ.

೪೦. ವಿಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ವಚನತ್ಥೋ, ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನಿಮೀಲಜನಿತನ್ಧಕಾರವಿರಹೇನ ವಿಸುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸತಿ, ವಿವಟೇಹಿ ಚ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸೀ; ದುತಿಯವಾರೇ ವಿಚೇಯ್ಯ ವಿಚೇಯ್ಯ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸೀ; ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅತ್ಥೇ ಪನಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೇ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ, ನಯತಿ ವಾ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅತ್ಥೇ ಅನುಸಾಸನ್ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಆನೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಠಪಯಿಂಸು. ತಸ್ಸ ತಂ ಅಙ್ಕೇಕತ್ವಾ ಉಪಲಾಳಯಮಾನಸ್ಸೇವ ಅಮಚ್ಚಾ ಸಾಮಿಕಂ ಅಸ್ಸಾಮಿಕಂ ಅಕಂಸು. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಅನತ್ತಮನಸದ್ದಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ. ರಾಜಾ – ‘‘ಕಿಮೇತಂ, ಉಪಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಉಪಧಾರಿಯಮಾನಾ ಅಞ್ಞಂ ಅದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅಡ್ಡಸ್ಸ ದುಬ್ಬಿನಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಏವಂ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪುನ ಸಾಮಿಕಂಯೇವ ಸಾಮಿಕಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಞತ್ವಾ ನು ಖೋ ಕುಮಾರೋ ಏವಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತಾ ಪುನ ಸಾಮಿಕಂ ಅಸ್ಸಾಮಿಕಂ ಅಕಂಸು. ಪುನಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಥೇವ ಸದ್ದಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ. ಅಥ ರಾಜಾ – ‘‘ಜಾನಾತಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ’’ತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿಚೇಯ್ಯ ವಿಚೇಯ್ಯ ಕುಮಾರೋ ಅತ್ಥೇ ಪನಾಯತೀ’’ತಿ.

೪೨. ವಸ್ಸಿಕನ್ತಿಆದೀಸು ಯತ್ಥ ಸುಖಂ ಹೋತಿ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ವಸಿತುಂ, ಅಯಂ ವಸ್ಸಿಕೋ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಚನತ್ಥೋ ವಸ್ಸಾವಾಸೋ ವಸ್ಸಂ, ವಸ್ಸಂ ಅರಹತೀತಿ ವಸ್ಸಿಕೋ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ಥ ವಸ್ಸಿಕೋ ಪಾಸಾದೋ ನಾತಿಉಚ್ಚೋ ಹೋತಿ, ನಾತಿನೀಚೋ, ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿಪಿಸ್ಸ ನಾತಿಬಹೂನಿ ನಾತಿತನೂನಿ, ಭೂಮತ್ಥರಣಪಚ್ಚತ್ಥರಣಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾನಿಪೇತ್ಥ ಮಿಸ್ಸಕಾನೇವ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ಹೇಮನ್ತಿಕೇ ಥಮ್ಭಾಪಿ ಭಿತ್ತಿಯೋಪಿ ನೀಚಾ ಹೋನ್ತಿ, ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿ ತನುಕಾನಿ ಸುಖುಮಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ, ಉಣ್ಹಪ್ಪವೇಸನತ್ಥಾಯ ಭಿತ್ತಿನಿಯೂಹಾನಿ ನೀಹರಿಯನ್ತಿ. ಭೂಮತ್ಥರಣಪಚ್ಚತ್ಥರಣನಿವಾಸನಪಾರುಪನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಉಣ್ಹವಿರಿಯಾನಿ ಕಮ್ಬಲಾದೀನಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಂ ಸಿನಿದ್ಧಂ ಕಟುಕಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿರುದಕಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ. ಗಿಮ್ಹಿಕೇ ಥಮ್ಭಾಪಿ ಭಿತ್ತಿಯೋಪಿ ಉಚ್ಚಾ ಹೋನ್ತಿ, ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಬಹೂನಿ ವಿಪುಲಜಾತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಭೂಮತ್ಥರಣಾದೀನಿ ದುಕೂಲಮಯಾನಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾನಿ ಮಧುರಸಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಭರಿತಾನಿ. ವಾತಪಾನಸಮೀಪೇಸು ಚೇತ್ಥ ನವ ಚಾಟಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಉದಕಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ನೀಲುಪ್ಪಲಾದೀಹಿ ಸಞ್ಛಾದೇನ್ತಿ. ತೇಸು ತೇಸು ಪದೇಸೇಸು ಉದಕಯನ್ತಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಯೇಹಿ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ವಿಯ ಉದಕಧಾರಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ.

ನಿಪ್ಪುರಿಸೇಹೀತಿ ಪುರಿಸವಿರಹಿತೇಹಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ತೂರಿಯಾನೇವ ನಿಪ್ಪುರಿಸಾನಿ, ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ನಿಪ್ಪುರಿಸಾನೇವ, ದೋವಾರಿಕಾಪಿ ಇತ್ಥಿಯೋವ, ನಹಾಪನಾದಿಪರಿಕಮ್ಮಕರಾಪಿ ಇತ್ಥಿಯೋವ. ರಾಜಾ ಕಿರ – ‘‘ತಥಾರೂಪಂ ಇಸ್ಸರಿಯಸುಖಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನಸ್ಸ ಪುರಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುರಿಸಾಸಙ್ಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಾ ಮೇ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಇತ್ಥಿಯೋವ ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಠಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಜಿಣ್ಣಪುರಿಸವಣ್ಣನಾ

೪೩. ದುತಿಯಭಾಣವಾರೇ ಗೋಪಾನಸಿವಙ್ಕನ್ತಿ ಗೋಪಾನಸೀ ವಿಯ ವಙ್ಕಂ. ಭೋಗ್ಗನ್ತಿ ಖನ್ಧೇ, ಕಟಿಯಂ, ಜಾಣೂಸೂತಿ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಭೋಗ್ಗವಙ್ಕಂ. ದಣ್ಡಪರಾಯನನ್ತಿ ದಣ್ಡಗತಿಕಂ ದಣ್ಡಪಟಿಸರಣಂ. ಆತುರನ್ತಿ ಜರಾತುರಂ. ಗತಯೋಬ್ಬನನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಯೋಬ್ಬನಂ ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಠಿತಂ. ದಿಸ್ವಾತಿ ಅಡ್ಢಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇನ ಬಲಕಾಯೇನ ಪರಿವುತೋ ಸುಸಂವಿಹಿತಾರಕ್ಖೋಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಯದಾ ರಥೋ ಪುರತೋ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಬಲಕಾಯೋ, ತಾದಿಸೇ ಓಕಾಸೇ ಸುದ್ಧಾವಾಸಖೀಣಾಸವಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ರಥಸ್ಸ ಪುರತೋವ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ. ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಕಿರ – ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪಙ್ಕೇ ಗಜೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಲಗ್ಗೋ, ಸತಿಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇಸುಂ. ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಞ್ಚ ತಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಚೇವ ಪಸ್ಸತಿ ಸಾರಥಿ ಚ. ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಹಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮಾದತ್ಥಂ ಸಾರಥಿಸ್ಸ ಚ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪತ್ಥಂ ತಂ ದಸ್ಸೇಸುಂ. ಕಿಂ ಪನೇಸೋತಿ ‘‘ಏಸೋ ಜಿಣ್ಣೋತಿ ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನಾಹಂ, ಭೋ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವರೂಪಂ ಅದ್ದಸ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ.

ತೇನ ಹೀತಿ ಯದಿ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಏವರೂಪೇಹಿ ಕೇಸೇಹಿ ಏವರೂಪೇನ ಚ ಕಾಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತೇನ ಹಿ ಸಮ್ಮ ಸಾರಥಿ. ಅಲಂ ದಾನಜ್ಜ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಯಾತಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಗಚ್ಛಾಮ, ಅಲಂ ತಾಯ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಯಾತಿ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯೋ ಸಂವೇಗಾನುರೂಪಮಾಹ. ಅನ್ತೇಪುರಂ ಗತೋತಿ ಇತ್ಥಿಜನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಿರಿಗಬ್ಭೇ ಏಕಕೋವ ನಿಸಿನ್ನೋ. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ಜರಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಸಾ ಜಾತಿ ಧಿರತ್ಥು ಧಿಕ್ಕತಾ ಅತ್ಥು, ಜಿಗುಚ್ಛಾಮೇತಂ ಜಾತಿನ್ತಿ, ಜಾತಿಯಾ ಮೂಲಂ ಖಣನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ, ಪಠಮೇನ ಸಲ್ಲೇನ ಹದಯೇ ವಿದ್ಧೋ ವಿಯ.

೪೫. ಸಾರಥಿಂ ಆಮನ್ತಾಪೇತ್ವಾತಿ ರಾಜಾ ಕಿರ ನೇಮಿತ್ತಕೇಹಿ ಕಥಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಓಹಿತಸೋತೋ ವಿಚರತಿ, ಸೋ ‘‘ಕುಮಾರೋ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ನಿವತ್ತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಸಾರಥಿಂ ಆಮನ್ತಾಪೇಸಿ. ಮಾ ಹೇವ ಖೋತಿಆದೀಸು ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತು, ಮಾ ಪಬ್ಬಜತು, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಚನಂ ಮಾ ಸಚ್ಚಂ ಹೋತೂತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಬ್ಯಾಧಿಪುರಿಸವಣ್ಣನಾ

೪೭. ಅದ್ದಸ ಖೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಹಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಅದ್ದಸ. ಆಬಾಧಿಕನ್ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಭಞ್ಜನಕೇನ ವಿಸಭಾಗಬಾಧೇನ ಆಬಾಧಿಕಂ. ದುಕ್ಖಿತನ್ತಿ ರೋಗದುಕ್ಖೇನ ದುಕ್ಖಿತಂ. ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನನ್ತಿ ಅಧಿಮತ್ತಗಿಲಾನಂ. ಪಲಿಪನ್ನನ್ತಿ ನಿಮುಗ್ಗಂ. ಜರಾ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತಿ ಬ್ಯಾಧಿ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಧಾಪಿ ಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಧಿಕ್ಕತಾ ಸಾ ಜಾತಿ, ಅಜಾತಂ ಖೇಮನ್ತಿ ಜಾತಿಯಾ ಮೂಲಂ ಖಣನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ, ದುತಿಯೇನ ಸಲ್ಲೇನ ವಿದ್ಧೋ ವಿಯ.

ಕಾಲಙ್ಕತಪುರಿಸವಣ್ಣನಾ

೫೦. ವಿಲಾತನ್ತಿ ಸಿವಿಕಂ. ಪೇತನ್ತಿ ಇತೋ ಪಟಿಗತಂ. ಕಾಲಙ್ಕತನ್ತಿ ಕತಕಾಲಂ, ಯತ್ತಕಂ ತೇನ ಕಾಲಂ ಜೀವಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಮತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಮ್ಪಿಸ್ಸ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ದಸ್ಸೇಸುಂ. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಇಧಾಪಿ ಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ಇದಂ ತಯಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಧಿಕ್ಕತಾ ಸಾ ಜಾತಿ, ಅಜಾತಂ ಖೇಮನ್ತಿ ಜಾತಿಯಾ ಮೂಲಂ ಖಣನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ, ತತಿಯೇನ ಸಲ್ಲೇನ ವಿದ್ಧೋ ವಿಯ.

ಪಬ್ಬಜಿತವಣ್ಣನಾ

೫೨. ಭಣ್ಡುನ್ತಿ ಮುಣ್ಡಂ. ಇಮಮ್ಪಿಸ್ಸ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ದಸ್ಸೇಸುಂ. ಸಾಧು ಧಮ್ಮಚರಿಯಾತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ದೇವ ಧಮ್ಮಚರಣಭಾವೋ ಸಾಧೂತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಏವಂ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಚೇತಾನಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವೇವಚನಾನೇವ. ಅವಸಾನೇ ಪನ ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಕರುಣಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ. ಅನುಕಮ್ಪಾತಿ ಮೇತ್ತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ. ತೇನಹೀತಿ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಹಿಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ನಿನ್ನಂ ಜಾತಂ. ಅಥ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಸಾರಥಿಂ ಉಯ್ಯೋಜೇನ್ತೋ ತೇನ ಹೀತಿಆದಿಮಾಹ.

ಬೋಧಿಸತ್ತಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಣ್ಣನಾ

೫೪. ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ – ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಸಾಧು ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಬಹುಂ ಮಹಾಜನಕಾಯೇನ ರಕ್ಖಿಯಮಾನಸ್ಸ ಪುತ್ತದಾರಸಮ್ಬಾಧೇ ಘರೇ ವಸತೋ ಆದೀನವಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಚೇವ ಮಿಗಭೂತೇನ ಚೇತಸಾ ಯಥಾಸುಖಂ ವನೇ ವಸತೋ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಿವೇಕಾನಿಸಂಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ – ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಪಸ್ಸೀ ಕುಮಾರೋ ಸಾರಥಿಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವಂಸೋವ ತನ್ತಿಯೇವ ಪವೇಣೀಯೇವ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಯಥಾ ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸೀ ಕುಮಾರೋ, ಏವಂ ಚಿರಸ್ಸಂ ಚಿರಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಏಕದಿವಸಂಯೇವ ದಿಸ್ವಾ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ತೇನೇವ ರಾಜಗಹಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ರಞ್ಞಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೇನ – ‘‘ಕಿಮತ್ಥಂ, ಪಣ್ಡಿತ, ಪಬ್ಬಜಿತೋಸೀತಿ’’ ಪುಟ್ಠೋ ಆಹ –

‘‘ಜಿಣ್ಣಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ದುಖಿತಞ್ಚ ಬ್ಯಾಧಿತಂ,

ಮತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಗತಮಾಯುಸಙ್ಖಯಂ;

ಕಾಸಾಯವತ್ಥಂ ಪಬ್ಬಜಿತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ,

ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ರಾಜಾ’’ತಿ.

ಮಹಾಜನಕಾಯಅನುಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಣ್ಣನಾ

೫೫. ಸುತ್ವಾನ ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸುತ್ವಾ ಏತದಹೋಸಿ. ಓರಕೋತಿ ಊನಕೋ ಲಾಮಕೋ. ಅನುಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತಾನಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಥಾ ಪರತೋ ಖಣ್ಡತಿಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ – ‘‘ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸುತತ್ತಾ. ಏತೇ ಕಿರ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಸಾವ, ತೇ ಪಾತೋವ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕುಮಾರಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಪಾತರಾಸತ್ಥಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸಾ ಆಗಮ್ಮ ‘‘ಕುಹಿಂ ಕುಮಾರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥೇವ ನಂ ದಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾ ನಿವತ್ತಮಾನಂ ಸಾರಥಿಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಕುಮಾರೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಚಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಸುತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಸಬ್ಬಾಭರಣಾನಿ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಪಣತೋ ಕಾಸಾವಪೀತಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಇತಿ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿನಗರೇ ಸುತತ್ತಾ ಏತ್ಥ – ‘‘ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ.

ಚಾರಿಕಂ ಚರತೀತಿ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಸ್ವಾತನಾಯ ನಿಮನ್ತಿತೋ ಜನಸ್ಸ ಆಯಾಚಿತಭಿಕ್ಖಮೇವ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿ.

ಆಕಿಣ್ಣೋತಿ ಇಮಿನಾ ಗಣೇನ ಪರಿವುತೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿತಕ್ಕೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಕದಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ? ಸ್ವೇ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಚಾತುದ್ದಸೀದಿವಸೇ. ತದಾ ಕಿರ ಸೋ – ‘‘ಯಥೇವ ಮಂ ಇಮೇ ಪುಬ್ಬೇ ಗಿಹಿಭೂತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಚರನ್ತಿ, ಇದಾನಿಪಿ ತಥೇವ, ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಗಣೇನಾ’’ತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಅಜ್ಜ ಅವೇಲಾ, ಸಚೇ ಇದಾನಿ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಬ್ಬೇವ ಇಮೇ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸ್ವೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತಂ ದಿವಸಞ್ಚ ಉರುವೇಲಗಾಮಸದಿಸೇ ಗಾಮೇ ಗಾಮವಾಸಿನೋ ಸ್ವಾತನಾಯ ನಿಮನ್ತಯಿಂಸು. ತೇ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ಪಾಯಾಸಮೇವ ಪಟಿಯಾದಯಿಂಸು. ಅಥ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪುನದಿವಸೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗಾಮೇ ತೇಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಪವಿಟ್ಠಾ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ.

‘‘ಠಿತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ, ಸನ್ನಿಸೀವೇಸು ಪಕ್ಖಿಸು;

ಸಣತೇವ ಬ್ರಹಾರಞ್ಞಂ, ತಂ ಭಯಂ ಪಟಿಭಾತಿ ಮ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫);

ಏವರೂಪೇ ಅವಿವೇಕಾರಾಮಾನಂ ಭಯಕಾಲೇ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸದರಥಕಾಲೇಯೇವ – ‘‘ಅಯಂ ಕಾಲೋ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ. ಅಞ್ಞದಾಪಿ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನಿಸೀದಿತುಂ ಪನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಮಿತಪುಬ್ಬಂ. ತಂ ದಿವಸಂ ಪನಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಕಗತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಲಙ್ಕತಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ಆರೋಹನತ್ಥಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ಸೋ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇನ ಉಪಗಮ್ಮ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಚುದ್ದಸಹತ್ಥಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ – ‘‘ಯಾವ ಬುದ್ಧೋ ನ ಹೋಮಿ, ನ ತಾವ ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಇದಮಸ್ಸ ವೂಪಕಾಸಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಏಕೋವ ಗಣಮ್ಹಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ವಿಹಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅಞ್ಞೇನೇವ ತಾನೀತಿ ತೇ ಕಿರ ಸಾಯಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ‘‘ಅತಿವಿಕಾಲೋ ಜಾತೋ, ಉಪಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾಪಿ ‘‘ಕುಹಿಂ ಗತೋ’’ತಿ ನಾನುಬನ್ಧಿಂಸು, ‘‘ಗಣವಾಸೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಏಕೋ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ಮಞ್ಞೇ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಬುದ್ಧಭೂತಂಯೇವ ನಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅನ್ತೋಜಮ್ಬುದೀಪಾಭಿಮುಖಾ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕನ್ತಾ.

ಬೋಧಿಸತ್ತಅಭಿವೇಸವಣ್ಣನಾ

೫೭. ವಾಸೂಪಗತಸ್ಸಾತಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಏಕರತ್ತಿವಾಸಂ ಉಪಗತಸ್ಸ. ರಹೋಗತಸ್ಸಾತಿ ರಹಸಿ ಗತಸ್ಸ. ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸಾತಿ ಏಕೀಭಾವವಸೇನ ನಿಲೀನಸ್ಸ. ಕಿಚ್ಛನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ. ಚವತಿ ಚ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಚಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಪನ ಅಪರಾಪರಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಜರಾಮರಣಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತ್ತೇಯೇವ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಮೇವ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಜರಾಮರಣಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಇತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಮೂಲಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಭವಗ್ಗತೋ ಓತರನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ – ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ.

ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾತಿ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರಾ ಪಥಮನಸಿಕಾರಾ. ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಿ ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋವ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಚ – ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ ಸತಿಜಾತಿಆದೀನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಕಿಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ. ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಇತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೇನ ಅಹು ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ಜರಾಮರಣಕಾರಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾಗಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಜಾತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಖೋ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಯಾ ಚಾಯಂ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಕಾರಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಗಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ನಾಮರೂಪೇ ಖೋ ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಚ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸತಿ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ನ ಗಹಿತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ ಹಿ ಅತೀತೋ ಭವೋ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ನ ಘಟಿಯತಿ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಹಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋತಿ. ನನು ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಅದಿಟ್ಠೇಹಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭವಿತುನ್ತಿ. ಸಚ್ಚಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಇಮಿನಾ ಪನ ತೇ ಭವಉಪಾದಾನತಣ್ಹಾವಸೇನೇವ ದಿಟ್ಠಾತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕಥಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಥಿತಾವ.

೫೮. ಪಚ್ಚುದಾವತ್ತತೀತಿ ಪಟಿನಿವತ್ತತಿ. ಕತಮಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚುದಾವತ್ತತೀತಿ? ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ. ತತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ನಾಮರೂಪಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ, ನಾಮರೂಪತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಜಾಯೇಥ ವಾತಿಆದೀಸು ವಿಞ್ಞಾಣೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇ, ನಾಮರೂಪೇ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇ, ದ್ವೀಸುಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೇಸು ಹೋನ್ತೇಸು ಏತ್ತಕೇನ ಜಾಯೇಥ ವಾ…ಪೇ… ಉಪಪಜ್ಜೇಥ ವಾ, ಇತೋ ಹಿ ಪರಂ ಕಿಂ ಅಞ್ಞಂ ಜಾಯೇಯ್ಯ ವಾ…ಪೇ… ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ. ನನು ಏತದೇವ ಜಾಯತಿ ಚ…ಪೇ… ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಚಾತಿ? ಏವಂ ಸದ್ಧಿಂ ಅಪರಾಪರಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧೀಹಿ ಪಞ್ಚ ಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಏತ್ತಾವತಾತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋ – ‘‘ಯದಿದಂ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಮೂಲಂ ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಾದಿಭೇದಸ್ಸ ದುಕ್ಖರಾಸಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಅದ್ದಸ.

೫೯. ಸಮುದಯೋ ಸಮುದಯೋತಿ ಖೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಖೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸೂತಿ ನ ಅನುಸ್ಸುತೇಸು ಅಸ್ಸುತಪುಬ್ಬೇಸು. ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀತಿಆದೀಸು ಉದಯದಸ್ಸನಪಞ್ಞಾವೇಸಾ. ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖು, ಞಾತಕರಣಟ್ಠೇನ ಞಾಣಂ, ಪಜಾನನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾ, ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ, ಓಭಾಸಟ್ಠೇನ ಚ ಆಲೋಕೋತಿ ವುತ್ತಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀತಿ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ. ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಞಾತಟ್ಠೇನ. ಪಞ್ಞಾ ಉದಪಾದೀತಿ ಪಜಾನನಟ್ಠೇನ. ವಿಜ್ಜಾ ಉದಪಾದೀತಿ ಪಟಿವೇಧಟ್ಠೇನ. ಆಲೋಕೋ ಉದಪಾದೀತಿ ಓಭಾಸಟ್ಠೇನ. ಚಕ್ಖುಧಮ್ಮೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಣಧಮ್ಮೋ ಞಾತಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮೋ ಪಜಾನನಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ. ವಿಜ್ಜಾಧಮ್ಮೋ ಪಟಿವೇಧಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ. ಆಲೋಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಓಭಾಸಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೩೯). ಏತ್ತಕೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಕಿಂ ಕಥಿತನ್ತಿ? ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂ ಕಥಿತಂ. ಅಥವಾ ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಾ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾತಿ.

೬೧. ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮ್ಯಾಯನ್ತಿ ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮೇ ಅಯಂ. ಮಗ್ಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೋ. ಬೋಧಾಯಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ಏವ ವಾ. ಅಪಿ ಚ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಬೋಧಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ, ತದತ್ಥಾಯಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಮೂಲಕೋ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋ – ‘‘ಯದಿದಂ ನಾಮರೂಪನಿರೋಧಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೋತಿಆದೀಹಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪದೇಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಕಥಿತಂ. ಇತಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿನಿರೋಧಂ ಅದ್ದಸ.

೬೨. ನಿರೋಧೋ ನಿರೋಧೋತಿ ಖೋತಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿತಿ ಖೋ. ಚಕ್ಖುನ್ತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ. ಇಧ ಪನ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಏತೇಹಿ ಪದೇಹಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಇದಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ನಿರೋಧಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಮೇವ ಕಥಿತಂ, ಅಥವಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾತಿ.

೬೩. ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧಞ್ಚ ವಿದಿತ್ವಾ ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ. ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸೂತಿ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು. ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ತಮೇವ ಪಠಮಂ ದಿಟ್ಠಂ ಉದಯಞ್ಚ ವಯಞ್ಚ ಅನುಪಸ್ಸಮಾನೋ. ವಿಹಾಸೀತಿ ಸಿಖಾಪತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಂ ವಹನ್ತೋ ವಿಹರಿ. ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ? ಸಬ್ಬೇಯೇವ ಹಿ ಪೂರಿತಪಾರಮಿನೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪಚ್ಛಿಮಭವೇ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಮಾರುಯ್ಹ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ದುತಿಯಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇನ್ತಿ, ತತಿಯಯಾಮೇ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯವಸೇನ ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಕಲೇ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪೂರಿತಪಾರಮೀ. ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅನುಕ್ಕಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಉದಯಬ್ಬಯವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿ. ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಇತಿ ರೂಪನ್ತಿ ಇದಂ ರೂಪಂ, ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ರೂಪಂ ನತ್ಥೀತಿ ರುಪ್ಪನಸಭಾವಞ್ಚೇವ ಭೂತುಪಾದಾಯಭೇದಞ್ಚ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನವಸೇನ ಅನವಸೇಸರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋ. ಇತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಸಮುದಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಸಮುದಯದಸ್ಸನಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಇತೀತಿ ಏವಂ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೋ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ, ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ, ಕಮ್ಮಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ, ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇಪಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋ…ಪೇ… ವಿಪರಿಣಾಮಲಕ್ಖಣಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ನಿರೋಧಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೦) ಅಯಮಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೋ.

ಇತಿ ವೇದನಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಏತ್ತಕಾ ವೇದನಾ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ವೇದನಾ ನತ್ಥಿ. ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾ, ಇಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಇದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಏತ್ತಕಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ವೇದಯಿತಸಞ್ಜಾನನಅಭಿಸಙ್ಖರಣವಿಜಾನನಸಭಾವಞ್ಚೇವ ಸುಖಾದಿರೂಪಸಞ್ಞಾದಿ ಫಸ್ಸಾದಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿ ಭೇದಞ್ಚ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನವಸೇನ ಅನವಸೇಸವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಪರಿಗ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋ. ಇತಿ ವೇದನಾಯ ಸಮುದಯೋತಿಆದೀಹಿ ಪನ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಂ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸಮುದಯದಸ್ಸನಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಪಿ ಇತೀತಿ ಏವಂ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಮ್ಪಿ ವಿತ್ಥಾರೋ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ವೇದನಾಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೦) ರೂಪೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ತೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ‘‘ಆಹಾರಸಮುದಯಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೇ ‘‘ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಪದಮ್ಪಿ ತೇಸಂಯೇವ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಉದಯಬ್ಬಯವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತೋ. ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋತಿ ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಇಮೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಸಮಪಞ್ಞಾಸಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ ಯಥಾನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢಿತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇನ ನಿರುಜ್ಝಮಾನೇಹಿ ಆಸವಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನುಪಾದಾಯ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾವ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ತದೇತಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಿಮುಚ್ಚತಿ ನಾಮ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಂ ನಾಮ; ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಾ ವಿಮುತ್ತಞ್ಚೇವ ವಿಮುಚ್ಚತಿ ಚ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಮೇವ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಸಬ್ಬಬನ್ಧನಾ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫುಟ್ಠಮಿವ ಪದುಮಂ ಸುವಿಕಸಿತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋ ಚತ್ತಾರಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಞಾಣಾನಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ, ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ, ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ, ಸಕಲೇ ಚ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಹತ್ಥಗತೇ ಕತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ –

‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ, ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ;

ಗಹಕಾರಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ದುಕ್ಖಾ ಜಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ.

ಗಹಕಾರಕ ದಿಟ್ಠೋಸಿ, ಪುನ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸಿ;

ಸಬ್ಬಾ ತೇ ಫಾಸುಕಾ ಭಗ್ಗಾ, ಗಹಕೂಟಂ ವಿಸಙ್ಖತಂ;

ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೫೩, ೧೫೪);

‘‘ಅಯೋಘನಹತಸ್ಸೇವ, ಜಲತೋ ಜಾತವೇದಸೋ;

ಅನುಪುಬ್ಬೂಪಸನ್ತಸ್ಸ, ಯಥಾ ನ ಞಾಯತೇ ಗತಿ.

ಏವಂ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಾನಂ, ಕಾಮಬನ್ಧೋಘತಾರಿನಂ;

ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಗತಿ ನತ್ಥಿ, ಪತ್ತಾನಂ ಅಚಲಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. (ಉದಾ. ೮೦);

ಏವಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ಸರದೇ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ, ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಚ ವಿರೋಚಿತ್ಥಾತಿ.

ದುತಿಯಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬ್ರಹ್ಮಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೬೪. ತತಿಯಭಾಣವಾರೇ ಯಂನೂನಾಹಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯದಿ ಪನಾಹಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಂ. ಅಯಂ ಪನ ವಿತಕ್ಕೋ ಕದಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ? ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ. ಸೋ ಕಿರ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ರತನಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ರತನಗಬ್ಭೇ ಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೇ ನಿಸೀದಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ಮುಚಲಿನ್ದೇ ನಿಸೀದಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ರಾಜಾಯತನೇ ನಿಸೀದಿ. ತತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೇ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋ ಅಯಞ್ಚೇವ ಇತೋ ಅನನ್ತರೋ ಚ ವಿತಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ.

ತತ್ಥ ಅಧಿಗತೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ. ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಉತ್ತಾನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತಂ. ದುದ್ದಸೋತಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾವ ದುದ್ದಸೋ ದುಕ್ಖೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ದಟ್ಠುಂ. ದುದ್ದಸತ್ತಾವ ದುರನುಬೋಧೋ ದುಕ್ಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತುಂ. ಸನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬುತೋ. ಪಣೀತೋತಿ ಅತಪ್ಪಕೋ. ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅತಕ್ಕಾವಚರೋತಿ ತಕ್ಕೇನ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ ಓಗಾಹಿತಬ್ಬೋ ನ ಹೋತಿ, ಞಾಣೇನೇವ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ. ನಿಪುಣೋತಿ ಸಣ್ಹೋ. ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಲಯರಾಮಾತಿ ಸತ್ತಾ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಆಲಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಆಲಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಲಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇಹಿ ಆಲಯೇಹಿ ರಮನ್ತೀತಿ ಆಲಯರಾಮಾ. ಆಲಯೇಸು ರತಾತಿ ಆಲಯರತಾ. ಆಲಯೇಸು ಸುಟ್ಠು ಮುದಿತಾತಿ ಆಲಯಸಮ್ಮುದಿತಾ. ಯಥೇವ ಹಿ ಸುಸಜ್ಜಿತಂ ಪುಪ್ಫಫಲಭರಿತರುಕ್ಖಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ರಾಜಾ ತಾಯ ತಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ರಮತಿ, ಪಮುದಿತೋ ಆಮೋದಿತೋ ಹೋತಿ, ನ ಉಕ್ಕಣ್ಠತಿ, ಸಾಯಂ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಏವಮಿಮೇಹಿಪಿ ಕಾಮಾಲಯತಣ್ಹಾಲಯೇಹಿ ಸತ್ತಾ ರಮನ್ತಿ, ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಪಮುದಿತಾ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ವಸನ್ತಿ. ತೇನ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಆಲಯಂ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ಆಲಯರಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಯಂ ಇದ’’ನ್ತಿ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಯೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಚಾತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ. ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನಿ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ ತಸ್ಮಾ – ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬೇ ಉಪಧಯೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾ ತಣ್ಹಾ ಖೀಯನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸರಾಗಾ ವಿರಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೋ ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಭವೇನ ಭವಂ, ಫಲೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿನತಿ ಸಂಸಿಬ್ಬತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತೋ ವಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಸೋ ಮಮಸ್ಸ ಕಿಲಮಥೋತಿ ಯಾ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ದೇಸನಾ ನಾಮ, ಸೋ ಮಮ ಕಿಲಮಥೋ ಅಸ್ಸ, ಸಾ ಮಮ ವಿಹೇಸಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಕಿಲಮಥೋ ಚೇವ ಕಾಯವಿಹೇಸಾ ಚ ಅಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ.

೬೫. ಅಪಿಸ್ಸೂತಿ ಅನುಬ್ರೂಹನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಸೋ – ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಏತದಹೋಸಿ, ಇಮಾಪಿ ಗಾಥಾ ಪಟಿಭಂಸೂ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ವಿಪಸ್ಸಿನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಚ್ಛರಿಯಾತಿ ಅನುಅಚ್ಛರಿಯಾ. ಪಟಿಭಂಸೂತಿ ಪಟಿಭಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಾ ಅಹೇಸುಂ, ಪರಿವಿತಕ್ಕಯಿತಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.

ಕಿಚ್ಛೇನಾತಿ ದುಕ್ಖೇನ, ನ ದುಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಸುಖಪಟಿಪದಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಪಾರಮೀಪೂರಣಕಾಲೇ ಪನ ಸರಾಗಸದೋಸಸಮೋಹಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಆಗತಾಗತಾನಂ ಯಾಚಕಾನಂ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಲಲೋಹಿತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸುಅಞ್ಜಿತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಕುಲವಂಸಪದೀಪಕಂ ಪುತ್ತಂ ಮನಾಪಚಾರಿನಿಂ ಭರಿಯನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾನಿ ಚ ಖನ್ತಿವಾದಿಸದಿಸೇಸು ಅತ್ತಭಾವೇಸು ಛೇಜ್ಜಭೇಜ್ಜಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಸ್ಸ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಹಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತೋ, ಅಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಕಾಸಿತುನ್ತಿ ದೇಸೇತುಂ; ಏವಂ ಕಿಚ್ಛೇನ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಲಂ ದೇಸೇತುಂ; ಕೋ ಅತ್ಥೋ ದೇಸಿತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ರಾಗದೋಸಪರೇತೇಹೀತಿ ರಾಗದೋಸಫುಟ್ಠೇಹಿ ರಾಗದೋಸಾನುಗತೇಹಿ ವಾ.

ಪಟಿಸೋತಗಾಮಿನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಾದೀನಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾಸುಭನ್ತಿ ಏವಂ ಗತಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ. ರಾಗರತ್ತಾತಿ ಕಾಮರಾಗೇನ ಭವರಾಗೇನ ದಿಟ್ಠಿರಾಗೇನ ಚ ರತ್ತಾ. ನ ದಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ ಅಸುಭನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಭಾವೇನ ನ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತೇ ಕೋ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಏವಂ ಗಾಹಾಪೇತುಂ? ತಮೋಖನ್ಧೇನ ಆವುಟಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾರಾಸಿನಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಾ.

ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯಾತಿ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕಭಾವೇನ, ಅದೇಸೇತುಕಾಮತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ? ನನು ಏಸ – ‘‘ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ, ತಿಣ್ಣೋ ತಾರೇಸ್ಸಾಮಿ’’,

‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನ, ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕತೇನಿಧ;

ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ, ಸನ್ತಾರೇಸ್ಸಂ ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿ.

ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋತಿ. ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಗಹನತಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಗಮ್ಭೀರತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಗಹನತಾ ಚ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾ ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾ. ಅಥಸ್ಸ – ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಕಞ್ಜಿಕಪುಣ್ಣಲಾಬು ವಿಯ ತಕ್ಕಭರಿತಚಾಟಿ ವಿಯ ವಸಾತೇಲಪೀತಪಿಲೋತಿಕಾ ವಿಯ ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಹತ್ಥಾ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಭರಿತಾ ಅತಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ ರಾಗರತ್ತಾ ದೋಸದುಟ್ಠಾ ಮೋಹಮೂಳ್ಹಾ, ತೇ ಕಿಂ ನಾಮ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯತೋ ಕಿಲೇಸಗಹನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ.

‘‘ಅಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಪಬ್ಬತೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋ ಸಾಸಪೋ ವಿಯ ದುದ್ದಸೋ, ಸತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿಪಾದನಂ ವಿಯ ದುರನುಬೋಧೋ, ನನು ಮಯಾ ಹಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಾಯಮನ್ತೇನ ಅದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅರಕ್ಖಿತಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಪರಿಪೂರಿತಾ ಕಾಚಿ ಪಾರಮೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಸ ಮೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹಂ ವಿಯ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಥವೀ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಸ್ಸೇವ ಮೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಇತಿ ಮಾದಿಸೇನಾಪಿ ತಿಕ್ಖಞಾಣೇನ ಕಿಚ್ಛೇನೇವಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ತಂ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಾ ಕಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿಚ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಯಾಚಿತೇ ದೇಸೇತುಕಾಮತಾಯಪಿಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ. ಜಾನಾತಿ ಹಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಮ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತೇ ನಮಮಾನೇ ಮಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಯಾಚಿಸ್ಸತಿ, ಇಮೇ ಚ ಸತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಗರುಕಾ, ತೇ ‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಧಮ್ಮಂ ನ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಥ ನಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಯಾಚಿತ್ವಾ ದೇಸಾಪೇಸಿ, ಸನ್ತೋ ವತ ಭೋ ಧಮ್ಮೋ, ಪಣೀತೋ ವತ ಭೋ ಧಮ್ಮೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಸುಸ್ಸೂಸಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಮಮ್ಪಿಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೬೬. ಅಞ್ಞತರಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಅಞ್ಞತರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಜೇಟ್ಠಕಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಏಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಸ್ಸತಿ ವತ ಭೋ ಲೋಕೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ಇಮಂ ಸದ್ದಂ ತಥಾ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ, ಯಥಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸುತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ. ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ತೇಹಿ ದಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಪಞ್ಞಾಮಯೇ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ಅಪ್ಪಂ ಪರಿತ್ತಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹರಜಂ ಏತೇಸಂ, ಏವಂ ಸಭಾವಾತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ. ಅಸ್ಸವನತಾತಿ ಅಸ್ಸವನತಾಯ. ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನ ಕತಾಧಿಕಾರಾ ಪರಿಪಾಕಗತಾ ಪದುಮಾನಿ ವಿಯ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸಂ, ಧಮ್ಮದೇಸನಂಯೇವ ಆಕಙ್ಖಮಾನಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾವಸಾನೇ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮನಾರಹಾ ನ ಏಕೋ, ನ ದ್ವೇ, ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾತಾರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೬೯. ಅಜ್ಝೇಸನನ್ತಿ ಏವಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಯಾಚನಂ. ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣೇನ ಚ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣೇನ ಚ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನಾಮಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ‘‘ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂ’’ತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಂ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ. ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇತಿಆದೀಸು ಯೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಅಪ್ಪಂ, ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ. ಯೇಸಂ ತಂ ಮಹನ್ತಂ, ತೇ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ. ಯೇಸಂ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ತಿಕ್ಖಾನಿ, ತೇ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಮುದೂನಿ, ತೇ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ಯೇಸಂ ತೇಯೇವ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಆಕಾರಾ ಸುನ್ದರಾ, ತೇ ಸ್ವಾಕಾರಾ. ಯೇ ಕಥಿತಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಿ, ಸುಖೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ, ತೇ ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯಾ. ಯೇ ಪರಲೋಕಞ್ಚೇವ ವಜ್ಜಞ್ಚ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವಿನೋ ನಾಮ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳಿ – ‘‘ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೋ, ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಹಾರಜಕ್ಖೋ.… ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ…ಪೇ… ಕುಸೀತೋ… ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ… ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ… ಸಮಾಹಿತೋ… ಅಸಮಾಹಿತೋ… ಪಞ್ಞವಾ… ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಹಾರಜಕ್ಖೋ. ತಥಾ ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ…ಪೇ… ಪಞ್ಞವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವೀ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವೀ. ಲೋಕೋತಿ ಖನ್ಧಲೋಕೋ, ಧಾತುಲೋಕೋ, ಆಯತನಲೋಕೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ವಿಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ, ವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ. ಏಕೋ ಲೋಕೋ – ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ. ದ್ವೇ ಲೋಕಾ – ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ. ತಯೋ ಲೋಕಾ – ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ. ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕಾ – ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ. ಪಞ್ಚ ಲೋಕಾ – ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ಛ ಲೋಕಾ – ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಆಯತನಾನಿ. ಸತ್ತ ಲೋಕಾ – ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ. ಅಟ್ಠ ಲೋಕಾ – ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ. ನವ ಲೋಕಾ – ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ. ದಸ ಲೋಕಾ – ದಸಾಯತನಾನಿ. ದ್ವಾದಸ ಲೋಕಾ – ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ. ಅಟ್ಠಾರಸ ಲೋಕಾ – ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ. ವಜ್ಜನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸಾ ವಜ್ಜಂ, ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತಾ ವಜ್ಜಂ, ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ವಜ್ಜಂ, ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಾ ವಜ್ಜಂ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಜ್ಜೇ ತಿಬ್ಬಾ ಭಯಸಞ್ಞಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾಸಿಕೇ ವಧಕೇ. ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಅಞ್ಞಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಇದಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೨).

ಉಪ್ಪಲಿನಿಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪಲವನೇ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನೀತಿ ಯಾನಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಪದುಮಾನಿ ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಾನೇವ ಪೋಸಯನ್ತಿ. ಉದಕಂ ಅಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ಠಿತಾನೀತಿ ಉದಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಯಾನಿ ಅಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಆಗಮಯಮಾನಾನಿ ಠಿತಾನಿ ಅಜ್ಜ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಯಾನಿ ಸಮೋದಕಂ ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಸ್ವೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಯಾನಿ ಉದಕಾನುಗ್ಗತಾನಿ ಅನ್ತೋಉದಕಪೋಸೀನಿ, ತಾನಿ ತತಿಯದಿವಸೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಉದಕಾ ಪನ ಅನುಗ್ಗತಾನಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಸರೋಜಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಯಾನಿ ನೇವ ಪುಪ್ಫಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭಕ್ಖಾನೇವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಾನಿ ಪಾಳಿಂ ನಾರೂಳ್ಹಾನಿ. ಆಹರಿತ್ವಾ ಪನ ದೀಪೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ದೀಪಿತಾನಿ. ಯಥೇವ ಹಿ ತಾನಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಏವಮೇವ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ, ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ, ನೇಯ್ಯೋ, ಪದಪರಮೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಹ ಉದಾಹಟವೇಲಾಯ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಙ್ಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥೇ ವಿಭಜಿಯಮಾನೇ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸತೋ ಪರಿಪುಚ್ಛತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವತೋ ಭಜತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನೇಯ್ಯೋ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಬಹುಮ್ಪಿ ಸುಣತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ಭಣತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ಧಾರಯತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ವಾಚಯತೋ ನ ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪದಪರಮೋ (ಪು. ಪ. ೧೪೮, ೧೪೯, ೧೫೦, ೧೫೧).

ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪಲವನಾದಿಸದಿಸಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ, ಸ್ವೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ, ತತಿಯದಿವಸೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ನೇಯ್ಯೋ, ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭಕ್ಖಾನಿ ವಿಯ ಪದಪರಮೋ’’ತಿ ಅದ್ದಸ. ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚ – ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ, ಏತ್ತಕಾ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ. ತತ್ರಾಪಿ ಏತ್ತಕಾ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಅದ್ದಸ. ತತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ, ಪದಪರಮಾನಂ ಅನಾಗತೇ ವಾಸನತ್ಥಾಯ ಹೋತಿ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅತ್ಥಾವಹಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ದೇಸೇತುಕಮ್ಯತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪುನ ತೇ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಭಬ್ಬಾಭಬ್ಬವಸೇನ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಾಸಿ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ವಿಪಾಕಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ಕಿಲೇಸಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ ಅಭಬ್ಬಾ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತಂ, ಇಮೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಾ. ಕತಮೇ ಸತ್ತಾ ಭಬ್ಬಾ? ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ನ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನ…ಪೇ…ಇಮೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಭಬ್ಬಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೨೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೪).

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇ ಪಹಾಯ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇಯೇವ ಞಾಣೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ – ‘‘ಏತ್ತಕಾ ರಾಗಚರಿತಾ, ಏತ್ತಕಾ ದೋಸಮೋಹವಿತಕ್ಕಸದ್ಧಾಬುದ್ಧಿಚರಿತಾ’’ತಿ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಾಸಿ. ಏವಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಬ್ರಹ್ಮಾ ತಂ ಞತ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಗಾಥಾಹಿ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೭೦. ತತ್ಥ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ಅಧಿಅಭಾಸಿ, ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಆರಬ್ಭ ಅಭಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸೇಲೇ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಸೇಲಮಯೇ ಏಕಗ್ಘನೇ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿ ಯಥಾಠಿತೋವ, ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಗೀವುಕ್ಖಿಪನಪಸಾರಣಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ. ತಥೂಪಮನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಸೇಲಪಬ್ಬತೂಪಮಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ, ಯಥಾ ಸೇಲಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿ ಯಥಾಠಿತೋವ ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮನ್ತತೋ ಜನತಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ತಥಾ ತ್ವಮ್ಪಿ ಸುಮೇಧ, ಸುನ್ದರಪಞ್ಞಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಮಯಂ ಪಞ್ಞಾಮಯಂ ಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸಯಂ ಅಪೇತಸೋಕೋ ಸೋಕಾವತಿಣ್ಣಂ ಜಾತಿಜರಾಭಿಭೂತಂ ಜನತಂ ಅಪೇಕ್ಖಸ್ಸು, ಉಪಧಾರಯ ಉಪಪರಿಕ್ಖ.

ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಹಿ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಸಮನ್ತಾ ಮಹನ್ತಂ ಖೇತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕೇದಾರಪಾಳೀಸು ಕುಟಿಕಾಯೋ ಕತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇಯ್ಯುಂ. ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಞ್ಚ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಅಸ್ಸ. ಅಥಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಠತ್ವಾ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಭೂಮಿಂ ಓಲೋಕಯತೋ ನೇವ ಖೇತ್ತಂ, ನ ಕೇದಾರಪಾಳಿಯೋ, ನ ಕುಟಿಯೋ, ನ ತತ್ಥ ಸಯಿತಮನುಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯುಂ, ಕುಟಿಕಾಸು ಪನ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಮತ್ತಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ. ಏವಂ ಧಮ್ಮಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸತ್ತನಿಕಾಯಂ ಓಲೋಕಯತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಯೇ ತೇ ಅಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ಸತ್ತಾ, ತೇ ಏಕವಿಹಾರೇ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಪಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಸರಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ವೇನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ, ತೇ ತಸ್ಸ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಚ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ದೂರೇ ಸನ್ತೋ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಹಿಮವನ್ತೋವ ಪಬ್ಬತೋ;

ಅಸನ್ತೇತ್ಥ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಯಥಾ ಸರಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೦೪);

ಉಟ್ಠೇಹೀತಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಚಾರಿಕಚರಣಂ ಯಾಚನ್ತೋ ಭಣತಿ. ವೀರಾತಿಆದೀಸು ಭಗವಾ ವೀರಿಯವನ್ತತಾಯ ವೀರೋ, ದೇವಪುತ್ತಮಚ್ಚುಕಿಲೇಸಮಾರಾನಂ ವಿಜಿತತ್ತಾ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮೋ, ಜಾತಿಕನ್ತರಾದಿನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ಥವಾಹನಸಮತ್ಥತಾಯ ಸತ್ಥವಾಹೋ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಇಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಣಣೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೭೧. ಅಪಾರುತಾತಿ ವಿವಟಾ. ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಮತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ. ಸೋ ಮಯಾ ವಿವರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಮುಞ್ಚನ್ತು ಸದ್ಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಂ ಪಮುಞ್ಚನ್ತು ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತು. ಪಚ್ಛಿಮಪದದ್ವಯೇ ಅಯಮತ್ಥೋ, ಅಹಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಗುಣಂ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿತಮ್ಪಿ ಇಮಂ ಪಣೀತಂ ಉತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಾಯವಾಚಾಕಿಲಮಥಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ನ ಭಾಸಿಂ, ಇದಾನಿ ಪನ ಸಬ್ಬೇ ಜನಾ ಸದ್ಧಾಭಾಜನಂ ಉಪನೇನ್ತು, ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ.

ಅಗ್ಗಸಾವಕಯುಗವಣ್ಣನಾ

೭೩. ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇತಿ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೇ ಅನ್ತರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇತಿ ಇಸಿಪತನಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಖೇಮಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನಂ ಹೋತಿ, ಮಿಗಾನಂ ಪನ ಅಭಯವಾಸತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಮಿಗದಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ’’ತಿ. ಯಥಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬುದ್ಧಾ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಓತರನ್ತಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಭಗವಾ ಉಪಕಸ್ಸ ಆಜೀವಕಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಉಪಕೋ ಇಮಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ಸೋ ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಲ್ಲಪಿತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಅಥ ಪುನ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ಆಗಮ್ಮ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಪದಸಾವ ಅಗಮಾಸಿ. ದಾಯಪಾಲಂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ದಿಸ್ವಾವ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ – ‘‘ಅಯ್ಯೋ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಆಗತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪಗತಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

೭೫-೬. ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥನ್ತಿ ದಾನಕಥಂ, ದಾನಾನನ್ತರಂ ಸೀಲಂ, ಸೀಲಾನನ್ತರಂ ಸಗ್ಗಂ, ಸಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಂ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ತತ್ಥ ದಾನಕಥನ್ತಿ ಇದಂ ದಾನಂ ನಾಮ ಸುಖಾನಂ ನಿದಾನಂ, ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಮೂಲಂ, ಭೋಗಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ, ವಿಸಮಗತಸ್ಸ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣಂ, ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕೇಸು ದಾನಸದಿಸೋ ಅವಸ್ಸಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣಂ ನತ್ಥಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಅವಸ್ಸಯಟ್ಠೇನ ರತನಮಯಸೀಹಾಸನಸದಿಸಂ, ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಮಹಾಪಥವೀಸದಿಸಂ, ಆರಮ್ಮಣಟ್ಠೇನ ಆಲಮ್ಬನರಜ್ಜುಸದಿಸಂ. ಇದಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣಟ್ಠೇನ ನಾವಾ, ಸಮಸ್ಸಾಸನಟ್ಠೇನ ಸಙ್ಗಾಮಸೂರೋ, ಭಯಪರಿತ್ತಾಣಟ್ಠೇನ ಸುಸಙ್ಖತನಗರಂ, ಮಚ್ಛೇರಮಲಾದೀಹಿ ಅನುಪಲಿತ್ತಟ್ಠೇನ ಪದುಮಂ, ತೇಸಂ ನಿದಹನಟ್ಠೇನ ಅಗ್ಗಿ, ದುರಾಸದಟ್ಠೇನ ಆಸೀವಿಸೋ, ಅಸನ್ತಾಸನಟ್ಠೇನ ಸೀಹೋ, ಬಲವನ್ತಟ್ಠೇನ ಹತ್ಥೀ, ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಟ್ಠೇನ ಸೇತಉಸಭೋ, ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಸಮ್ಪಾಪನಟ್ಠೇನ ವಲಾಹಕಅಸ್ಸರಾಜಾ. ದಾನಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಮಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಞಾಣಂ ದೇತೀತಿ ಏವಮಾದಿದಾನಗುಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದನನ್ತರಂ ಸೀಲಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೀಲಕಥನ್ತಿ ಸೀಲಂ ನಾಮೇತಂ ಅವಸ್ಸಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣಂ. ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತೀನಞ್ಹಿ ಸೀಲಸದಿಸೋ ಅವಸ್ಸಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣಂ ನತ್ಥಿ, ಸೀಲಸದಿಸೋ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಸೀಲಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ ಪುಪ್ಫಂ ನತ್ಥಿ, ಸೀಲಗನ್ಧಸದಿಸೋ ಗನ್ಧೋ ನತ್ಥಿ, ಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಹಿ ಅಲಙ್ಕತಂ ಸೀಲಕುಸುಮಪಿಳನ್ಧನಂ ಸೀಲಗನ್ಧಾನುಲಿತ್ತಂ ಸದೇವಕೋಪಿ ಲೋಕೋ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಿತ್ತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಮಾದಿಸೀಲಗುಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ.

ಇದಂ ಪನ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಯಂ ಸಗ್ಗೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸೀಲಾನನ್ತರಂ ಸಗ್ಗಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಸಗ್ಗಕಥನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಗ್ಗೋ ನಾಮ ಇಟ್ಠೋ ಕನ್ತೋ ಮನಾಪೋ, ನಿಚ್ಚಮೇತ್ಥ ಕೀಳಾ, ನಿಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ದೇವಾ ನವುತಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಿಬ್ಬಸುಖಂ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ, ತಾವತಿಂಸಾ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಸಟ್ಠಿ ಚ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಏವಮಾದಿಸಗ್ಗಗುಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ. ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಕಥಯನ್ತಾನಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮುಖಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಗ್ಗಕಥಂ ಕಥೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಏವಂ ಸಗ್ಗಕಥಾಯ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಪುನ ಹತ್ಥಿಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸೋಣ್ಡಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ – ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಸಗ್ಗೋ ಅನಿಚ್ಚೋ ಅದ್ಧುವೋ, ನ ಏತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ – ‘‘ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಾ ಕಾಮಾ ಬಹುದುಕ್ಖಾ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ, ಆದೀನವೋ ಏತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೫; ೨.೪೨) ನಯೇನ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವಂ ಓಕಾರಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ಕಥೇಸಿ. ತತ್ಥ ಆದೀನವೋತಿ ದೋಸೋ. ಓಕಾರೋತಿ ಅವಕಾರೋ ಲಾಮಕಭಾವೋ. ಸಂಕಿಲೇಸೋತಿ ತೇಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೇ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ ವತ ಭೋ ಸತ್ತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೧). ಏವಂ ಕಾಮಾದೀನವೇನ ತೇಜ್ಜತ್ವಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಕಾಸೇಸಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಗುಣಂ ಪಕಾಸೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯಞ್ಚೇವ ಉತ್ತಾನತ್ಥಞ್ಚ.

೭೭. ಅಲತ್ಥುನ್ತಿ ಕಥಂ ಅಲತ್ಥುಂ? ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ. ಭಗವಾ ಕಿರ ತೇಸಂ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಸ್ಸೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅನೇಕಾಸು ಜಾತೀಸು ಚೀವರದಾನಾದೀನಿ ದಿಸ್ವಾ ಏಥ ಭಿಕ್ಖವೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇ ತಾವದೇವ ಭಣ್ಡೂ ಕಾಸಾಯವಸನಾ ಅಟ್ಠಹಿ ಭಿಕ್ಖುಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ಸರೀರಪಟಿಮುಕ್ಕೇಹೇವ ವಸ್ಸಸತಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಭಗವನ್ತಂ ನಮಸ್ಸಮಾನಾವ ನಿಸೀದಿಂಸು.

ಸನ್ದಸ್ಸೇಸೀತಿಆದೀಸು ಇಧಲೋಕತ್ಥಂ ಸನ್ದಸ್ಸೇಸಿ, ಪರಲೋಕತ್ಥಂ ಸನ್ದಸ್ಸೇಸಿ. ಇಧಲೋಕತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ, ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಅನತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಖನ್ಧೇ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಧಾತುಯೋ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಆಯತನಾನಿ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಉದಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ದಸ್ಸೇಸಿ, ತಥಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ, ತಥಾ ವಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋಪಿ ಉದಯಬ್ಬಯವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಪರಲೋಕತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಿರಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ, ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಂ, ಅಸುರಕಾಯಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಕುಸಲಾನಂ ವಿಪಾಕಂ, ಛನ್ನಂ ದೇವಲೋಕಾನಂ, ನವನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ಸಮಾದಪೇಸೀತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲತೇರಸಧುತಙ್ಗದಸಕಥಾವತ್ಥುಆದಿಕೇ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೇ ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ.

ಸಮುತ್ತೇಜೇಸೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಉತ್ತೇಜೇಸಿ, ಅಬ್ಭುಸ್ಸಾಹೇಸಿ. ಇಧಲೋಕತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪರಲೋಕತ್ಥಞ್ಚ ತಾಸೇತ್ವಾ ತಾಸೇತ್ವಾ ಅಧಿಗತಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಮ್ಮಕಾರಣಪಞ್ಚವೀಸತಿಮಹಾಭಯಪ್ಪಭೇದಞ್ಹಿ ಇಧಲೋಕತ್ಥಂ ಬುದ್ಧೇ ಭಗವತಿ ತಾಸೇತ್ವಾ ತಾಸೇತ್ವಾ ಕಥಯನ್ತೇ ಪಚ್ಛಾಬಾಹಂ, ಗಾಳ್ಹಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚಾತುಮಹಾಪಥೇ ಪಹಾರಸತೇನ ತಾಳೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಿಯ್ಯಮಾನೋ ವಿಯ ಆಘಾತನಭಣ್ಡಿಕಾಯ ಠಪಿತಸೀಸೋ ವಿಯ ಸೂಲೇ ಉತ್ತಾಸಿತೋ ವಿಯ ಮತ್ತಹತ್ಥಿನಾ ಮದ್ದಿಯಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಹೋತಿ. ಪರಲೋಕತ್ಥಞ್ಚ ಕಥಯನ್ತೇ ನಿರಯಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಯ ದೇವಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ.

ಸಮ್ಪಹಂಸೇಸೀತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣೇನ ಚೋದೇಸಿ, ಮಹಾನಿಸಂಸಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಆದೀನವನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಠಮಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತ್ಥಂ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವಂ ಕಥೇಸಿ, ಇಧ ಪನ ಉಪರಿಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತ್ಥಂ – ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಅದ್ಧುವಾ ಅನಸ್ಸಾಸಿಕಾ, ಯಾವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಲಮೇವ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ದಿತುಂ ಅಲಂ ವಿರಜ್ಜಿತುಂ ಅಲಂ ವಿಮುಚ್ಚಿತು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೭.೬೬; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೩೪) ನಯೇನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಆದೀನವಞ್ಚ ಲಾಮಕಭಾವಞ್ಚ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಕಿಲಮಥಂ ಪಕಾಸೇಸಿ. ಯಥಾ ಚ ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ, ಏವಮಿಧ – ‘‘ಸನ್ತಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಪಣೀತಂ ತಾಣಂ ಲೇಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಕಾಸೇಸಿ.

ಮಹಾಜನಕಾಯಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಣ್ಣನಾ

೭೮. ಮಹಾಜನಕಾಯೋತಿ ತೇಸಂಯೇವ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕುಮಾರಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಜನಕಾಯೋತಿ.

೮೦. ಭಗವನ್ತಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮ, ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ ದ್ವೇವಾಚಿಕಮೇವ ಸರಣಮಗಮಂಸು.

೮೧. ಅಲತ್ಥುನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನೇವ ಅಲತ್ಥುಂ. ಇತೋ ಅನನ್ತರೇ ಪಬ್ಬಜಿತವಾರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಚಾರಿಕಾಅನುಜಾನನವಣ್ಣನಾ

೮೫. ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದೀತಿ ಕದಾ ಉದಪಾದಿ? ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ಸತ್ತ ಮಾಸೇ ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉದಪಾದಿ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಪಿತುಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಹಾಸಿ. ರಾಜಾಪಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋ, ದುತಿಯಪುತ್ತೋ ಮೇ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಜಾತೋ, ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕೋ, ಇಮೇ ಚ ಅವಸೇಸಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಿಹಿಕಾಲೇಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಮೇವ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಿಚರಿಂಸು. ಇಮೇ ಸಬ್ಬೇ ಇದಾನಿಪಿ ಮಯ್ಹಂಯೇವ ಭಾರೋ, ಅಹಮೇವ ಚ ನೇ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಓಕಾಸಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಹಾರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ರಾಜಗೇಹದ್ವಾರಾ ಉಭಯತೋ ಖದಿರಪಾಕಾರಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಕಿಲಞ್ಜೇಹಿ ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ ವತ್ಥೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಚ ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣತಾರಕವಿಚಿತ್ತಂ ಸಮೋಲಮ್ಬಿತತಾಲಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತಂ ವಿವಿಧಪುಪ್ಫದಾಮವಿತಾನಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಭೂಮಿಯಂ ಚಿತ್ತತ್ಥರಣೇಹಿ ಸನ್ಥರಾಪೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಮಾಲಾವಚ್ಛಕೇ ಪುಣ್ಣಘಟೇ, ಸಕಲಮಗ್ಗವಾಸತ್ಥಾಯ ಚ ಗನ್ಧನ್ತರೇ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪುಪ್ಫನ್ತರೇ ಗನ್ಧೇ ಚ ಠಪಾಪೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಕಾಲಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ.

ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಅನ್ತೋಸಾಣಿಯಾವ ರಾಜಗೇಹಂಗನ್ತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತಿ. ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ದಟ್ಠುಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ, ಕುತೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖಂ ವಾ ದಾತುಂ, ಪೂಜಂ ವಾ ಕಾತುಂ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಂ. ನಾಗರಾ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಸತ್ಥು ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತಸಂವಚ್ಛರಾನಿ, ಮಯಞ್ಚ ದಟ್ಠುಮ್ಪಿ ನ ಲಭಾಮ, ಪಗೇವ ಭಿಕ್ಖಂ ವಾ ದಾತುಂ, ಪೂಜಂ ವಾ ಕಾತುಂ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಂ. ರಾಜಾ – ‘ಮಯ್ಹಮೇವ ಬುದ್ಧೋ, ಮಯ್ಹಮೇವ ಧಮ್ಮೋ, ಮಯ್ಹಮೇವ ಸಙ್ಘೋ’ತಿ ಮಮಾಯಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಉಪಟ್ಠಹಿ. ಸತ್ಥಾ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ನ ಹಿ ರಞ್ಞೋಯೇವ ನಿರಯೋ ಉಣ್ಹೋ ಅಸ್ಸ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ನೀಲುಪ್ಪಲವನಸದಿಸೋ. ತಸ್ಮಾ ರಾಜಾನಂ ವದಾಮ. ಸಚೇ ನೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದೇತಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ನೋ ಚೇ ದೇತಿ, ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಜ್ಝಿತ್ವಾಪಿ ಸಙ್ಘಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋಮ. ನ ಸಕ್ಕಾ ಖೋ ಪನ ಸುದ್ಧನಾಗರೇಹೇವ ಏವಂ ಕಾತುಂ, ಏಕಂ ಜೇಟ್ಠಪುರಿಸಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹಾಮಾ’’ತಿ.

ತೇ ಸೇನಾಪತಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೇತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ – ‘‘ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಕ್ಖೋ ಹೋಸಿ, ಉದಾಹು ರಞ್ಞೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸೋ – ‘‘ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಕ್ಖೋ ಹೋಮಿ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಪನ ಪಠಮದಿವಸೋ ಮಯ್ಹಂ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ತೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ಸೋ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ – ‘‘ನಾಗರಾ, ದೇವ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕುಪಿತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕಿಮತ್ಥಂ ತಾತಾತಿ? ಸತ್ಥಾರಂ ಕಿರ ತುಮ್ಹೇಯೇವ ಉಪಟ್ಠಹಥ, ಅಮ್ಹೇ ನ ಲಭಾಮಾತಿ. ಸಚೇ ಇದಾನಿಪಿ ಲಭನ್ತಿ, ನ ಕುಪ್ಪನ್ತಿ, ಅಲಭನ್ತಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಜ್ಝಿತುಕಾಮಾ ದೇವಾತಿ. ಯುಜ್ಝಾಮಿ, ತಾತ, ನಾಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ದೇಮೀತಿ. ದೇವ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಾಸಾ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಜ್ಝಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಕಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಯುಜ್ಝಿಸ್ಸಥಾತಿ? ನನು ತ್ವಂ ಸೇನಾಪತೀತಿ? ನಾಗರೇಹಿ ವಿನಾ ನ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹಂ ದೇವಾತಿ. ತತೋ ರಾಜಾ – ‘‘ಬಲವನ್ತೋ ನಾಗರಾ, ಸೇನಾಪತಿಪಿ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಪಕ್ಖೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ದದನ್ತೂ’’ತಿ ಆಹ. ನಾಗರಾ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ರಾಜಾ – ‘‘ಛ ವಸ್ಸಾನಿ, ಪಞ್ಚ, ಚತ್ತಾರಿ, ತೀಣಿ, ದ್ವೇ, ಏಕವಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಹಾಪೇಸಿ. ಏವಂ ಹಾಪೇನ್ತೇಪಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ಯಾಚಿ. ನಾಗರಾ – ‘‘ಅತಿಕಕ್ಖಳಂ ದಾನಿ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅನುಜಾನಿಂಸು.

ರಾಜಾ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಂವಚ್ಛರಾನಂ ಸಜ್ಜಿತಂ ದಾನಮುಖಂ ಸತ್ತನ್ನಮೇವ ದಿವಸಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಛ ದಿವಸೇ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾನಂಯೇವ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ನಾಗರೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ – ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಥ, ತಾತ, ಏವರೂಪಂ ದಾನಂ ದಾತು’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತೇಪಿ – ‘‘ನನು ಅಮ್ಹೇಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಂ ದೇವಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ – ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ಪಿಟ್ಠಿಹತ್ಥೇನ ಅಸ್ಸೂನಿ ಪುಞ್ಛಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ. ನಾಗರಾ ನ ದಾನಿ ಮೇ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ನಾಗರಾ ಹಿ ‘ಮಯಂ ದಾನಂ ದಾತುಂ ನ ಲಭಾಮಾ’ತಿ ಕುಪ್ಪನ್ತಿ. ಭಗವಾ ಸ್ವೇ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇಸಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಅಥ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಸೇನಾಪತಿ ಮಹಾದಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಏಕಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ನ ದೇತಿ, ಏವಂ ರಕ್ಖಥಾ’’ತಿ ಸಮನ್ತಾ ಪುರಿಸೇ ಠಪೇಸಿ. ತಂ ದಿವಸಂ ಸೇಟ್ಠಿಭರಿಯಾ ರೋದಮಾನಾ ಧೀತರಂ ಆಹ – ‘‘ಸಚೇ, ಅಮ್ಮ, ತವ ಪಿತಾ ಜೀವೇಯ್ಯ, ಅಜ್ಜಾಹಂ ಪಠಮಂ ದಸಬಲಂ ಭೋಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸಾ ತಂ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿ, ಅಹಂ ತಥಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಯಥಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಪಠಮಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಾಯ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಾ ನಿರುದಕಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಮಧುಸಕ್ಕರಾದೀಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಯ ಪಾತಿಯಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಸುಮನಮಾಲಾಗುಳೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಾಲಾಗುಳಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಗಾಮಂ ಪವಿಸನವೇಲಾಯ ಸಯಮೇವ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಾಸಿಗಣಪರಿವುತಾ ನಗರಾ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸೇನಾಪತಿಉಪಟ್ಠಾಕಾ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ಮಾ ಇತೋ ಅಗಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ ನಾಮ ಮನಾಪಕಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಚ ತೇಸಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಣನ್ತಾನಂ ಕಥಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ. ಸಾ – ‘‘ಚೂಳಪಿತಾ ಮಹಾಪಿತಾ ಮಾತುಲಾ ಕಿಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ಗನ್ತುಂ ನ ದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೇನಾಪತಿನಾ – ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಂ ದಾತುಂ ಮಾ ದೇಥಾ’’ತಿ ಠಪಿತಮ್ಹ ಅಮ್ಮಾತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಮೇ ಹತ್ಥೇ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಪಸ್ಸಥಾತಿ? ಮಾಲಾಗುಳಂ ಪಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸೇನಾಪತಿ ಮಾಲಾಗುಳಪೂಜಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ದೇತೀತಿ? ದೇತಿ, ಅಮ್ಮಾತಿ. ತೇನ ಹಿ, ಅಪೇಥ, ಅಪೇಥಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಾಲಾಗುಳಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಥ ಭಗವಾತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಏಕಂ ಸೇನಾಪತಿಸ್ಸುಪಟ್ಠಾಕಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಾಲಾಗುಳಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ. ಸಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ, ಭವಾಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಂ ಮೇ ಸತಿ ಪರಿತಸ್ಸನಜೀವಿತಂ ನಾಮ ಮಾ ಹೋತು, ಅಯಂ ಸುಮನಮಾಲಾ ವಿಯ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪಿಯಾವ ಹೋಮಿ, ನಾಮೇನ ಚ ಸುಮನಾ ಯೇವಾ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ – ‘‘ಸುಖಿನೀ ಹೋಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಭಗವಾ ಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಸೇನಾಪತಿ ಯಾಗುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಗಞ್ಛಿ, ಸತ್ಥಾ ಪತ್ತಂ ಪಿದಹಿ. ನಿಸಿನ್ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋತಿ. ಅತ್ಥಿ ನೋ ಏಕೋ ಅನ್ತರಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಲದ್ಧೋತಿ. ಸೋ ಮಾಲಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅದ್ದಸ. ಚೂಳುಪಟ್ಠಾಕೋ ಆಹ – ‘‘ಸಾಮಿ, ಮಾಲಾತಿ ಮಂ ವತ್ವಾ ಮಾತುಗಾಮೋ ವಞ್ಚೇಸೀ’’ತಿ. ಪಾಯಾಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಹೋತಿ. ಸೇನಾಪತಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಅದಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಂ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೇನಾಪತಿ – ‘‘ಕಾ ನಾಮ ಸಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಮದಾಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ, ಸಾಮೀತಿ. ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ ಸಾ ಇತ್ಥೀ, ಏವರೂಪಾಯ ಘರೇ ವಸನ್ತಿಯಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನ ದುಲ್ಲಭಾತಿ ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಿಕಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.

ಪುನದಿವಸೇ ನಾಗರಾ ದಾನಮದಂಸು, ಪುನದಿವಸೇ ರಾಜಾತಿ ಏಕನ್ತರಿಕಾಯ ದಾನಂ ದಾತುಂ ಆರಭಿಂಸು. ರಾಜಾಪಿ ಚರಪುರಿಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ನಾಗರೇಹಿ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಅತಿರೇಕತರಂ ದೇತಿ, ನಾಗರಾಪಿ ತಥೇವ ಕತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಅತಿರೇಕತರಂ. ರಾಜಗೇಹೇ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ದಹರಸಾಮಣೇರೇ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ತಾತಾ, ನ ಗಹಪತಿಕಾನಂ ಗತ್ತವತ್ಥಾದೀಸು ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ ಬಾಳದಾರಕಾನಂ ಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದಿಧೋವನಹತ್ಥೇಹಿ ಕತಂ, ಸುಚಿಂ ಪಣೀತಂ ಕತ’’ನ್ತಿ. ಪುನದಿವಸೇ ನಾಗರಾಪಿ ದದಮಾನಾ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ತಾತಾ, ನ ನಗರಗಾಮನಿಗಮಾದೀಸು ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತತಣ್ಡುಲಖೀರದಧಿಸಪ್ಪಿಆದೀಹಿ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಜಙ್ಘಸೀಸಪಿಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಆಹರಾಪಿತೇಹಿ ಕತಂ, ಜಾತಿಸಪ್ಪಿಖೀರಾದೀಹಿಯೇವ ಕತ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಸತ್ತಸು ಸಂವಚ್ಛರೇಸು ಸತ್ತಸು ಮಾಸೇಸು ಸತ್ತಸು ದಿವಸೇಸು ಚ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ಅಥ ಭಗವತೋ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ಸತ್ತ ಮಾಸಾನಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ.

೮೭. ಅಞ್ಞತರೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಯಾಚಿತಬ್ರಹ್ಮಾವ.

೮೯. ಚತುರಾಸೀತಿ ಆವಾಸಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದ್ವಾದಸಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಗಣ್ಹನಕಾ ಮಹಾವಿಹಾರಾ ಅಭಯಗಿರಿಚೇತಿಯಪಬ್ಬತಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತಮಹಾವಿಹಾರಸದಿಸಾವ ಅಹೇಸುಂ.

೯೦. ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋತಿ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ ನಾಮ ಪರಮಂ ತಪೋ. ತಿತಿಕ್ಖಾತಿ ಖನ್ತಿಯಾ ಏವ ವೇವಚನಂ. ತಿತಿಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾತಾ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ತಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮನ್ತಿ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ. ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀತಿ ಯೋ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿವಿರಹಿತತ್ತಾ ಪರಂ ಉಪಘಾತೇತಿ ಬಾಧೇತಿ ಹಿಂಸತಿ, ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಚತುತ್ಥಪಾದೋ ಪನ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ‘‘ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಹಿ ನ ಸಮಣೋ ಹೋತೀತಿ ವೇವಚನಂ. ಪರೂಪಘಾತೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋತಿ ವೇವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಪರೂಪಘಾತೀತಿ ಸೀಲೂಪಘಾತೀ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಪರನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೋ ಚ ಸಮಣೋ ಪರಂ ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ ಹೋತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಂ ವಿನಾಸಕೋ, ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥವಾ ಯೋ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ ಹೋತಿ, ಪರಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಡಂಸಮಕಸಮ್ಪಿ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಸೋ ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಮಲಸ್ಸ ಅಪಬ್ಬಾಜಿತತ್ತಾ. ‘‘ಪಬ್ಬಾಜಯಮತ್ತನೋ ಮಲಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೩೮೮) ಇದಞ್ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತಲಕ್ಖಣಂ. ಯೋಪಿ ನ ಹೇವ ಖೋ ಉಪಘಾತೇತಿ, ನ ಮಾರೇತಿ, ಅಪಿ ಚ ದಣ್ಡಾದೀಹಿ ವಿಹೇಠೇತಿ, ಸೋ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ ಸಮಣೋ ನ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ವಿಹೇಸಾಯ ಅಸಮಿತತ್ತಾ. ‘‘ಸಮಿತತ್ತಾ ಹಿ ಪಾಪಾನಂ, ಸಮಣೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೬೫) ಇದಞ್ಹಿ ಸಮಣಲಕ್ಖಣಂ.

ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸ್ಸ. ಅಕರಣನ್ತಿ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ. ಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಚತುಭೂಮಿಕಕುಸಲಸ್ಸ. ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಪಟಿಲಾಭೋ. ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಜೋತನಂ, ತಂ ಪನ ಅರಹತ್ತೇನ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಸೀಲಸಂವರೇನ ಸಬ್ಬಪಾಪಂ ಪಹಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ಕುಸಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯೋದಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಓವಾದೋ ಅನುಸಿಟ್ಠೀ ತಿ.

ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಅನೂಪವಾದೋತಿ ವಾಚಾಯ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುಪವದನಂ. ಅನೂಪಘಾತೋತಿ ಕಾಯೇನ ಉಪಘಾತಸ್ಸ ಅಕರಣಂ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇತಿ ಯಂ ತಂ ಪಅತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಅತಿಪಮೋಕ್ಖಂ, ಉತ್ತಮಸೀಲಂ, ಪಾತಿ ವಾ ಅಗತಿವಿಸೇಸೇಹಿ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ದುಗ್ಗತಿಭಯೇಹಿ, ಯೋ ವಾ ನಂ ಪಾತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಸಂವರೋ. ಮತ್ತಞ್ಞುತಾತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಪಮಾಣಞ್ಞುತಾ. ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನನ್ತಿ ಸಯನಾಸನಞ್ಚ ಸಙ್ಘಟ್ಟನವಿರಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಿಯೇವ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನನ್ತಿ ಏತಂ ಪರಸ್ಸ ಅನುಪವದನಂ ಅನುಪಘಾತನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗೇಸು ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸಿಭಾವಾಯ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಸೇವನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಓವಾದೋ ಅನುಸಿಟ್ಠೀತಿ. ಇಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಗಾಥಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದೇವತಾರೋಚನವಣ್ಣನಾ

೯೧. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಇಮಿನಾ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಪದಾನಾನುಸಾರೇನ ವಿತ್ಥಾರಕಥನೇನ – ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸೇವೇಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಧಾತು ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ – ‘‘ದೇವತಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ದೇವತಾರೋಚನಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸುಭಗವನೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ವನೇ. ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇತಿ ವನಪ್ಪತಿಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ ಮೂಲೇ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಮೂಲಸಮುಗ್ಘಾತವಸೇನ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ. ಯಥಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ, ಏವಂ ಸೇಸಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಸಾಸನೇ ವುತ್ಥಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾ ದೇವತಾ ಆರೋಚಯಿಂಸು, ಪಾಳಿ ಪನ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಚೇವ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಭಗವತೋ ವಸೇನ ಆಗತಾ.

ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನ ಹಾಯನ್ತಿ, ನ ವಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ಅವಿಹಾ. ನ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ತಪನ್ತೀತಿ ಅತಪ್ಪಾ. ಸುನ್ದರದಸ್ಸನಾ ಅಭಿರೂಪಾ ಪಾಸಾದಿಕಾತಿ ಸುದಸ್ಸಾ. ಸುಟ್ಠು ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುನ್ದರಮೇತೇಸಂ ವಾ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಸುದಸ್ಸೀ. ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಚ ಸಗುಣೇಹಿ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಜೇಟ್ಠಾ, ನತ್ಥೇತ್ಥ ಕನಿಟ್ಠಾತಿ ಅಕನಿಟ್ಠಾ.

ಇಧ ಠತ್ವಾ ಭಾಣವಾರಾ ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸುತ್ತೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಪದಾನವಸೇನ ತಯೋ ಭಾಣವಾರಾ ವುತ್ತಾ. ಯಥಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ, ಏವಂ ಸಿಖೀಆದೀನಮ್ಪಿ ಅಪದಾನವಸೇನ ವುತ್ತಾವ. ಪಾಳಿ ಪನ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾ. ಇತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಸೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಾ ಏಕವೀಸತಿ ಭಾಣವಾರಾ ಕಥಿತಾ. ತಥಾ ಅವಿಹೇಹಿ. ತಥಾ ಅತಪ್ಪೇಹಿ. ತಥಾ ಸುದಸ್ಸೇಹಿ. ತಥಾ ಸುದಸ್ಸೀಹಿ. ತಥಾ ಅಕನಿಟ್ಠೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಛಬ್ಬೀಸತಿಭಾಣವಾರಸತಂ ಹೋತಿ. ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಅಞ್ಞಂ ಸುತ್ತಂ ಛಬ್ಬೀಸತಿಭಾಣವಾರಸತಪರಿಮಾಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಸುತ್ತನ್ತರಾಜಾ ನಾಮ ಅಯಂ ಸುತ್ತನ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇತೋ ಪರಂ ಅನುಸನ್ಧಿದ್ವಯಮ್ಪಿ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋ ಇತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಇತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ

ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ

೯೫. ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ…ಪೇ… ಕುರೂಸೂತಿ ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ. ಕುರೂಸು ವಿಹರತೀತಿ ಕುರೂ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ‘‘ಕುರೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕುರೂಸು ಜನಪದೇ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನಾಹು – ಮನ್ಧಾತುಕಾಲೇ ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಮಹಾಸಾವಕಚಕ್ಕವತ್ತಿಪ್ಪಭುತೀನಂ ಉತ್ತಮಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಭೂಮಿ ಉತ್ತಮದೀಪೋ ಅತಿರಮಣೀಯೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಮನ್ಧಾತುಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ದೀಪೇ ಅನುಸಂಯಾಯನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮಂಸು. ತತೋ ರಾಜಾ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ರಮಣೀಯತರಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ದೇವ ಏವಂ ಭಣಸಿ? ಕಿಂ ನ ಪಸ್ಸಸಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ಆನುಭಾವಂ, ನನು ಏತೇಸಂ ಠಾನಂ ಇತೋ ರಮಣೀಯತರನ್ತಿ? ರಾಜಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ – ‘‘ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾವ ‘‘ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ರಾಜಾ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಯುದ್ಧೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತು’’ನ್ತಿ ಸಕಂ ರಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾತೇಸುಂ. ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಇತೋ ರಮಣೀಯತರಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ?

ಅಥಸ್ಸ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಕಥಯಿಂಸು. ‘‘ತಾವತಿಂಸಭವನಂ, ದೇವ, ಇತೋ ರಮಣೀಯತರಂ. ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಪರಿಚಾರಕಾ ದೋವಾರಿಕಭೂಮಿಯಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಉಪಭೋಗಟ್ಠಾನಾನಿ – ಯೋಜನಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧೋ ವೇಜಯನ್ತೋ ಪಾಸಾದೋ, ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧಾ ಸುಧಮ್ಮಾ ದೇವಸಭಾ, ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕೋ ವೇಜಯನ್ತರಥೋ ತಥಾ ಏರಾವಣೋ ಹತ್ಥೀ, ದಿಬ್ಬರುಕ್ಖಸಹಸ್ಸಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ನನ್ದನವನಂ, ಚಿತ್ತಲತಾವನಂ, ಫಾರುಸಕವನಂ, ಮಿಸ್ಸಕವನಂ, ಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧೋ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ಕೋವಿಳಾರೋ, ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾಯಾಮಾ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನವಿತ್ಥತಾ ಪಞ್ಚದಸಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಾ ಜಯಕುಸುಮಪುಪ್ಫವಣ್ಣಾ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾ, ಯಸ್ಸಾ ಮುದುತಾಯ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ನಿಸೀದತೋ ಉಪಡ್ಢಕಾಯೋ ಅನುಪವಿಸತೀ’’ತಿ.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಚಕ್ಕರತನಂ ಅಬ್ಭುಕ್ಕಿರಿ. ತಂ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ. ಅಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ದೇವಲೋಕಾನಂ ವೇಮಜ್ಝತೋ ಚಕ್ಕರತನಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಣಾಯಕರತನಪಮುಖಾಯ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ. ರಾಜಾ ಏಕಕೋವ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸಕ್ಕೋ – ‘‘ಮನ್ಧಾತಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾವ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಸ್ವಾಗತಂ, ತೇ ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಂ ತೇ ಮಹಾರಾಜ, ಅನುಸಾಸ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಾಟಕೇಹಿ ರಜ್ಜಂ ದ್ವೇ ಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಭಾಗಮದಾಸಿ. ರಞ್ಞೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಮನುಸ್ಸಭಾವೋ ವಿಗಚ್ಛಿ, ದೇವಭಾವೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸಕ್ಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಅಕ್ಖಿನಿಮಿಸಮತ್ತೇನ ನಾನತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಾ ದೇವಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಸ ಚ ನಾನತ್ತೇ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ಯಾವ ಛತ್ತಿಂಸ ಸಕ್ಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚುತಾ, ತಾವ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅತಿತ್ತೋವ ಕಾಮೇಹಿ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಯ್ಯಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ವಾತಾತಪೇನ ಫುಟ್ಠಗತ್ತೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ.

ಚಕ್ಕರತನೇ ಪನ ಪುನ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟೇ ಮನ್ಧಾತು ಉಪಾಹನಂ ಲಿಖಾಪೇತ್ವಾ ಇದಂ ಮನ್ಧಾತು ರಜ್ಜನ್ತಿ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಿ. ತೇಪಿ ತೀಹಿ ದೀಪೇಹಿ ಆಗತಮನುಸ್ಸಾ ಪುನ ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ – ‘‘ದೇವ, ಮಯಂ ರಞ್ಞೋ ಆನುಭಾವೇನ ಆಗತಾ, ಇದಾನಿ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮ, ವಸನಟ್ಠಾನಂ ನೋ ದೇಹೀ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು. ಸೋ ತೇಸಂ ಏಕಮೇಕಂ ಜನಪದಮದಾಸಿ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ತಾಯೇವ ಪುರಿಮಸಞ್ಞಾಯ – ‘‘ವಿದೇಹರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ಅಪರಗೋಯಾನತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ‘‘ಅಪರನ್ತಜನಪದೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ಬಹುಕೇ ಪನ ಗಾಮನಿಗಮಾದಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಬಹುವಚನೇನ ವೋಹರಿಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕುರೂಸು ವಿಹರತೀ’’ತಿ.

ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕುರೂನಂ ನಿಗಮೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇಚಿ ಧ-ಕಾರಸ್ಸ ದ-ಕಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಕಮ್ಮಾಸೋ ಏತ್ಥ ದಮಿತೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮೋ. ಕಮ್ಮಾಸೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ಪೋರಿಸಾದೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಪಾದೇ ಖಾಣುಕೇನ ವಿದ್ಧಟ್ಠಾನೇ ವಣೋ ರುಹನ್ತೋ ಚಿತ್ತದಾರುಸದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ರುಹಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ಸೋ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ದಮಿತೋ ಪೋರಿಸಾದಭಾವತೋ ಪಟಿಸೇಧಿತೋ. ಕೇನ? ಮಹಾಸತ್ತೇನ. ಕತರಸ್ಮಿಂ ಜಾತಕೇತಿ? ಮಹಾಸುತಸೋಮಜಾತಕೇತಿ ಏಕೇ. ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾ ಜಯದ್ದಿಸಜಾತಕೇತಿ ವದನ್ತಿ. ತದಾ ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ದಮಿತೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪುತ್ತೋ ಯದಾ ಹೋಮಿ ಜಯದ್ದಿಸಸ್ಸ;

ಪಞ್ಚಾಲರಟ್ಠಧಿಪತಿಸ್ಸ ಅತ್ರಜೋ.

ಚಜಿತ್ವಾನ ಪಾಣಂ ಪಿತರಂ ಪಮೋಚಯಿಂ;

ಕಮ್ಮಾಸಪಾದಮ್ಪಿ ಚಹಂ ಪಸಾದಯಿ’’ನ್ತಿ.

ಕೇಚಿ ಪನ ಧ-ಕಾರೇನೇವ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಕುರೂರಟ್ಠವಾಸೀನಂ ಕಿರ ಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮಾಸೋ ಜಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಠಾನಂ ಕಮ್ಮಾಸೋ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ಜಾತೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ನಿವಿಟ್ಠನಿಗಮಸ್ಸಾಪಿ ಏತದೇವ ನಾಮಂ. ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಅವಸನೋಕಾಸತೋ. ಭಗವತೋ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಗಮೇ ವಸನೋಕಾಸೋ ಕೋಚಿ ವಿಹಾರೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ. ನಿಗಮತೋ ಪನ ಅಪಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಉದಕಸಮ್ಪನ್ನೇ ರಮಣೀಯೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಮಹಾವನಸಣ್ಡೋ ಅಹೋಸಿ ತತ್ಥ ಭಗವಾ ವಿಹಾಸಿ, ತಂ ನಿಗಮಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ‘‘ಕುರೂಸು ವಿಹರತಿ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕುರೂನಂ ನಿಗಮೋ, ತಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ.

ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತಂ, ಗಾರವವಚನಮೇತಂ. ಆನನ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ – ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೭೦) ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಿಸೀದೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನಿಸೀದೀತಿ ಉಪಾವಿಸಿ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಸನಕುಸಲತಾಯ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಕಥಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಪನ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ? ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅತಿದೂರಂ, ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಂ, ಉಪರಿವಾತಂ, ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸಂ, ಅತಿಸಮ್ಮುಖಂ, ಅತಿಪಚ್ಛಾತಿ. ಅತಿದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹಿ ಸಚೇ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಚಾಸದ್ದೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ಕರೋತಿ. ಉಪರಿವಾತೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ ಬಾಧತಿ. ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಗಾರವಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ಅತಿಸಮ್ಮುಖಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಂ ಆಹಚ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅತಿಪಚ್ಛಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಗೀವಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏತೇ ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಟ್ಠಾನೇ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾನಂ ಬುದ್ಧರಸ್ಮೀನಂ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಲಾಖಾರಸಂ ವಿಗಾಹನ್ತೋ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಪಟಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ವಿಯ ರತ್ತುಪ್ಪಲಮಾಲಾವಿತಾನಮಜ್ಝಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ನಿಸೀದಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ.

ಕಾಯ ಪನ ವೇಲಾಯ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋತಿ? ಸಾಯನ್ಹವೇಲಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಕಾರಣೇನ. ತಂ ದಿವಸಂ ಕಿರಾಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಕುಲಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಘರದ್ವಾರೇ ಘರದ್ವಾರೇ ಸಹಸ್ಸಭಣ್ಡಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಸತ್ಥು ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಮ್ಮಕ್ಖಣ್ಡಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಉದಕತುಮ್ಬತೋ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದಕೇನ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಸೀತಲೇ ಕತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಅಥ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಞಾಣಂ ಓತಾರೇಸಿ. ಸೋ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತಂ, ಅನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆದಿಂ, ಉಭಯನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಝಂ, ಮಜ್ಝತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಪಾಪೇನ್ತೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದ್ವಾದಸಪದಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಸಮ್ಮಸಿ. ತಸ್ಸೇವಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ವಿಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ ಉತ್ತಾನಕುತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ.

ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ – ‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚೇವ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚಾ’ತಿ ಕಥಿತೋ, ಮಯ್ಹಂ ಖೋ ಪನ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತಸ್ಸ ಸಾವಕಸ್ಸ ಸತೋ ಉತ್ತಾನೋ ವಿಭೂತೋ ಪಾಕಟೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಮಯ್ಹಂಯೇವ ನು ಖೋ ಏಸ ಉತ್ತಾನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪೀ’’ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ, ಅದ್ಧಾ ಮೇ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಲಿನ್ದಂ ಸಿನೇರುಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಏಕಂ ಸುತ್ತನ್ತಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಂ, ಭುಮ್ಮನ್ತರಂ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ, ಸಮಯನ್ತರನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಠಾನಾನಿ ಪತ್ವಾ ಗಜ್ಜಿತಂ ಮಹನ್ತಂ ಹೋತಿ, ಞಾಣಂ ಅನುಪವಿಸತಿ, ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ದೇಸನಾ ಗಮ್ಭೀರಾ ಹೋತಿ ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತಾ ಸುಞ್ಞತಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ’’ತಿ.

ಸೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಕತಿಯಾವ ಏಕದಿವಸೇ ಸತವಾರಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸವಾರಮ್ಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ನ ಅಹೇತುಅಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಪನ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ – ‘‘ಇಮಂ ಬುದ್ಧಗನ್ಧಹತ್ಥಿಂ ಆಪಜ್ಜ ಞಾಣಕೋಞ್ಚನಾದಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಿ, ಬುದ್ಧಸೀಹಂ ಆಪಜ್ಜ ಞಾಣಸೀಹನಾದಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಿ, ಬುದ್ಧಸಿನ್ಧವಂ ಆಪಜ್ಜ ಞಾಣಪದವಿಕ್ಕಮಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಚಮ್ಮಕ್ಖಣ್ಡಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಾಯನ್ಹವೇಲಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ’’ತಿ.

ಯಾವ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಾವಸದ್ದೋ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕಮೇ, ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪಮಾಣಂ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಅತಿಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋತಿ ಗಮ್ಭೀರೋವ ಹುತ್ವಾ ಅವಭಾಸತಿ, ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಞ್ಹಿ ಉತ್ತಾನಮೇವ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸಂ ಹೋತಿ ಪೂತಿಪಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಕಾಳವಣ್ಣಪುರಾಣಉದಕಂ ವಿಯ. ತಞ್ಹಿ ಜಾಣುಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಸತಪೋರಿಸಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏಕಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಉತ್ತಾನಾವಭಾಸಂ ಹೋತಿ ಮಣಿಗಙ್ಗಾಯ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಉದಕಂ ವಿಯ. ತಞ್ಹಿ ಸತಪೋರಿಸಮ್ಪಿ ಜಾಣುಪ್ಪಮಾಣಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ. ಏಕಂ ಉತ್ತಾನಂ ಉತ್ತಾನಾವಭಾಸಂ ಹೋತಿ ಚಾಟಿಆದೀಸು ಉದಕಂ ವಿಯ. ಏಕಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸಂ ಹೋತಿ ಸಿನೇರುಪಾದಕಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕಂ ವಿಯ. ಏವಂ ಉದಕಮೇವ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಪನೇತಂ ನತ್ಥಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಗಮ್ಭೀರೋ ಚೇವ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚಾತಿ ಏಕಮೇವ ನಾಮಂ ಲಭತಿ. ಏವರೂಪೋ ಸಮಾನೋಪಿ ಅಥ ಚ ಪನ ಮೇ ಉತ್ತಾನಕುತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಯದಿದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಬ್ಭುತಂ ಭನ್ತೇತಿ. ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಮ್ಹಯಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ನಿಸೀದಿ.

ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಆನನ್ದೋ ಭವಗ್ಗಗ್ಗಹಣಾಯ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಸಿನೇರುಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಿಞ್ಜಂ ನೀಹರಿತುಂ ವಾಯಮಮಾನೋ ವಿಯ, ವಿನಾ ನಾವಾಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ತರಿತುಕಾಮೋ ವಿಯ, ಪಥವಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಥವೋಜಂ ಗಹೇತುಂ ವಾಯಮಮಾನೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧವಿಸಯಪಞ್ಹಂ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತಾನಂ ವದತಿ. ಹನ್ದಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ಹ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಏವಂ ಮಾ ಭಣೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ವಚನಂ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಉಸ್ಸಾದೇನ್ತೋಪಿ ಭಣತಿ ಅಪಸಾದೇನ್ತೋಪಿ.

ಉಸ್ಸಾದನಾವಣ್ಣನಾ

ತತ್ಥ ಉಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ – ಆನನ್ದ, ತ್ವಂ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ವಿಸದಞಾಣೋ, ತೇನ ತೇ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನೇಸ ಉತ್ತಾನಕೋತಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋ, ಗಮ್ಭೀರೋಯೇವ ಚ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚ. ತತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋ ಉಪಮಾ ವದನ್ತಿ. ಛಮಾಸೇ ಸುಭೋಜನರಸಪುಟ್ಠಸ್ಸ ಕಿರ ಕತಯೋಗಸ್ಸ ಮಹಾಮಲ್ಲಸ್ಸ ಸಮಜ್ಜಸಮಯೇ ಕತಮಲ್ಲಪಾಸಾಣಪರಿಚಯಸ್ಸ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣಂ ದಸ್ಸೇಸುಂ, ಸೋ – ಕಿಂ ಏತನ್ತಿ ಆಹ. ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣೋತಿ. ಆಹರಥ ನನ್ತಿ. ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಾತಿ ವುತ್ತೇ ಸಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕುಹಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಭಾರಿಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವತ್ವಾ ದ್ವೀಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ದ್ವೇ ಪಾಸಾಣೇ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕೀಳಾಗುಳೇ ವಿಯ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ಮಲ್ಲಸ್ಸ ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣೋ ಲಹುಕೋಪಿ ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಲಹುಕೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಛಮಾಸೇ ಸುಭೋಜನರಸಪುಟ್ಠೋ ಮಲ್ಲೋ ವಿಯ ಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ, ಯಥಾ ಮಲ್ಲಸ್ಸ ಮಹಾಬಲತಾಯ ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣೋ ಲಹುಕೋ, ಏವಂ ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋ, ಸೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ.

ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಚ ತಿಮಿನಾಮ ಮಚ್ಛೋ ದ್ವಿಯೋಜನಸತಿಕೋ ತಿಮಿಙ್ಗಲೋ ತಿಯೋಜನಸತಿಕೋ, ತಿಮಿಪಿಙ್ಗಲೋ ಚತುಯೋಜನಸತಿಕೋ ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲೋ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕೋ, ಆನನ್ದೋ ತಿಮಿನನ್ದೋ ಅಜ್ಝಾರೋಹೋ ಮಹಾತಿಮೀತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಿಕಾ. ತತ್ಥ ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲೇನೇವ ದೀಪೇನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ದಕ್ಖಿಣಕಣ್ಣಂ ಚಾಲೇನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತೇ ಪದೇಸೇ ಉದಕಂ ಚಲತಿ. ತಥಾ ವಾಮಕಣ್ಣಂ. ತಥಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ, ತಥಾ ಸೀಸಂ. ದ್ವೇ ಪನ ಕಣ್ಣೇ ಚಾಲೇತ್ವಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ಉದಕಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಸೀಸಂ ಅಪರಾಪರಂ ಕತ್ವಾ ಕೀಳಿತುಂ ಆರದ್ಧಸ್ಸ ಸತ್ತಟ್ಠಯೋಜನಸತೇ ಪದೇಸೇ ಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದ್ಧನೇ ಆರೋಪಿತಂ ವಿಯ ಉದಕಂ ಪಕ್ಕುಥತಿ, ತಿಯೋಜನಸತಮತ್ತೇ ಪದೇಸೇ ಉದಕಂ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಛಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ವದನ್ತಿ ಕುತಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾ, ಮಯಂ ಪಿಟ್ಠಿಪಟಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ನ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಯುಪಪನ್ನಸ್ಸ ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲಸ್ಸ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಖುದ್ದಕಮಚ್ಛಾನಂ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುಪಪನ್ನಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ.

ಸುಪಣ್ಣರಾಜಾ ಚ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕೋ, ತಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಪಕ್ಖೋ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಿಕೋ ಹೋತಿ ತಥಾ ವಾಮಪಕ್ಖೋ, ಪಿಞ್ಛವಟ್ಟಿ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಿಕಾ, ಗೀವಾ ತಿಂಸಯೋಜನಿಕಾ, ಮುಖಂ ನವಯೋಜನಂ, ಪಾದಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕಾ. ತಸ್ಮಿಂ ಸುಪಣ್ಣವಾತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರದ್ಧೇ ಸತ್ತಟ್ಠಯೋಜನಸತಂ ಠಾನಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ. ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅಯಂ ಆಕಾಸೋ ಅನನ್ತೋ ಅನನ್ತೋತಿ ವದನ್ತಿ, ಕುತಸ್ಸ ಅನನ್ತತಾ, ಮಯಂ ಪಕ್ಖವಾತಪ್ಪಸಾರಣೋಕಾಸಮ್ಪಿ ನ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಯುಪಪನ್ನಸ್ಸ ಸುಪಣ್ಣರಞ್ಞೋ ಆಕಾಸೋ ಪರಿತ್ತೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಖುದ್ದಕಪಕ್ಖೀನಂ ಪರಿತ್ತೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುಪಪನ್ನಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ.

ರಾಹು ಅಸುರಿನ್ದೋ ಪನ ಪಾದನ್ತತೋ ಯಾವ ಕೇಸನ್ತಾ ಯೋಜನಾನಂ ಚತ್ತಾರಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ ಸತಾನಿ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಾಹಾನಂ ಅನ್ತರಂ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಸತಿಕಂ. ಬಹಲತ್ತೇನ ಛಯೋಜನಸತಿಕಂ. ಹತ್ಥಪಾದತಲಾನಿ ತಿಯೋಜನಸತಿಕಾನಿ, ತಥಾ ಮುಖಂ. ಏಕೇಕಂ ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬಂ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ, ತಥಾ ಭಮುಕನ್ತರಂ. ನಲಾಟಂ ತಿಯೋಜನಸತಿಕಂ. ಸೀಸಂ ನವಯೋಜನಸತಿಕಂ. ತಸ್ಸ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಓತಿಣ್ಣಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಂ ಉದಕಂ ಜಾಣುಪ್ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ವದನ್ತಿ, ಕುತಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾ, ಮಯಂ ಜಾಣುಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ನ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಯುಪಪನ್ನಸ್ಸ ರಾಹುನೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುಪಪನ್ನಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಏತಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಾ ಹೇವಂ, ಆನನ್ದ, ಅವಚ; ಮಾ ಹೇವಂ, ಆನನ್ದ ಅವಚಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಕತಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ? ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಿತ್ಥವಾಸೇನ, ಸೋತಾಪನ್ನತಾಯ, ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವೇನಾತಿ.

ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಕಥಾ

ಇತೋ ಕಿರ ಸತಸಹಸ್ಸಿಮೇ ಕಪ್ಪೇ ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತಸ್ಸ ಹಂಸವತೀ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ, ಆನನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಿತಾ, ಸುಮೇಧಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಮಾತಾ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಉತ್ತರಕುಮಾರೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ – ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಾದಂ ಅಭಿನೀಹರಿ. ಅಥ ಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಪದುಮಂ ಉಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಧುರಪತ್ತಾನಿ ನವುತಿಹತ್ಥಾನಿ, ಕೇಸರಂ ತಿಂಸಹತ್ಥಂ, ಕಣ್ಣಿಕಾ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಾ, ನವಘಟಪ್ಪಮಾಣೋ ರೇಣು ಅಹೋಸಿ.

ಸತ್ಥಾ ಪನ ಉಬ್ಬೇಧತೋ ಅಟ್ಠಪಣ್ಣಾಸಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಉಭಿನ್ನಂ ಬಾಹಾನಮನ್ತರಂ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥಂ, ನಲಾಟಂ ಪಞ್ಚಹತ್ಥಂ, ಹತ್ಥಪಾದಾ ಏಕಾದಸಹತ್ಥಾ. ತಸ್ಸ ಏಕಾದಸಹತ್ಥೇನ ಪಾದೇನ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಾಯ ಕಣ್ಣಿಕಾಯ ಅಕ್ಕನ್ತಮತ್ತಾಯ ನವಘಟಪ್ಪಮಾಣೋ ರೇಣು ಉಟ್ಠಾಯ ಅಟ್ಠಪಣ್ಣಾಸಹತ್ಥಂ ಪದೇಸಂ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಓಕಿಣ್ಣಮನೋಸಿಲಾಚುಣ್ಣಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚೋಕಿಣ್ಣೋ. ತದುಪಾದಾಯ ಭಗವಾ ಪದುಮುತ್ತರೋತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ. ತಸ್ಸ ದೇವಿಲೋ ಚ ಸುಜಾತೋ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಅಮಿತಾ ಚ ಅಸಮಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ. ಸುಮನೋ ನಾಮ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ. ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಪಿತುಸಙ್ಗಹಂ ಕುರುಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಹಂಸವತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ವಸತಿ.

ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಪನಸ್ಸ ಸುಮನಕುಮಾರೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ರಾಜಾ ಹಂಸವತಿತೋ ವೀಸತಿಯೋಜನಸತೇ ಠಾನೇ ಭೋಗಗಾಮಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಕದಾಚಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಿತರಞ್ಚ ಸತ್ಥಾರಞ್ಚ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪಿತೋ. ಸುಮನೋ ರಞ್ಞೋ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪಿತೋ’’ತಿ. ರಾಜಾ ‘‘ಮಯಾ ತ್ವಂ ತತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಠಪಿತೋ’’ತಿ ಪಟಿಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಚೋರೇ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ – ‘‘ಉಪಸನ್ತೋ, ದೇವ, ಜನಪದೋ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಪೇಸೇಸಿ. ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ – ‘‘ಸೀಘಂ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸೋ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಿತಾ ತುಟ್ಠೋ, ಸಚೇ ಮೇ ವರಂ ದೇತಿ, ಕಿಂ ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಹತ್ಥಿಂ ಗಣ್ಹಥ, ಅಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಥ, ರಥಂ ಗಣ್ಹಥ, ಜನಪದಂ ಗಣ್ಹಥ, ಸತ್ತರತನಾನಿ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಅಪರೇ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಪಥವಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧನಂ ನ ದುಲ್ಲಭಂ, ಲದ್ಧಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯಂ, ಪುಞ್ಞಮೇವ ಏಕಂ ಆದಾಯ ಗಮನೀಯಂ; ತಸ್ಮಾ ತೇ ದೇವೇ ವರಂ ದದಮಾನೇ ತೇಮಾಸಂ ಪದುಮುತ್ತರಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತುಂ ವರಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ. ಸೋ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಮಯ್ಹಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ, ನ ಮಮೇತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪನ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ, ಏವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿತರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಿತರಾಪಿ ಆಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಚುಮ್ಬಿತ್ವಾ – ‘‘ವರಂ ತೇ ಪುತ್ತ, ದೇಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಾಧು ಮಹಾರಾಜ, ಇಚ್ಛಾಮಹಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಗವನ್ತಂ ತೇಮಾಸಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಜೀವಿತಂ ಅವಞ್ಝಂ ಕಾತುಂ, ಇಮಮೇವ ವರಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ತಾತ, ಅಞ್ಞಂ ವರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ದೇವ, ಖತ್ತಿಯಾನಂ ನಾಮ ದ್ವೇ ಕಥಾ ನತ್ಥಿ, ಏತಮೇವ ದೇಹಿ, ನ ಮೇ ಅಞ್ಞೇನತ್ಥೋ’’ತಿ. ತಾತ ಬುದ್ಧಾನಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಂ ದುಜ್ಜಾನಂ, ಸಚೇ ಭಗವಾ ನ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಮಯಾ ದಿನ್ನೇಪಿ ಕಿಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ? ಸೋ – ‘‘ಸಾಧು, ದೇವ, ಅಹಂ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇ ತಂ ಆಹಂಸು – ‘‘ರಾಜಪುತ್ತ, ಕಸ್ಮಾ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ? ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ, ದಸ್ಸೇಥ ಮೇ ಭಗವನ್ತನ್ತಿ. ನ ಮಯಂ, ರಾಜಪುತ್ತ, ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ಲಭಾಮಾತಿ. ಕೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಲಭತೀತಿ? ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ರಾಜಪುತ್ತಾತಿ. ‘‘ಸೋ ಕುಹಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ’’ತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ದಸ್ಸೇಥ ಮೇ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ – ‘‘ಏಹಿ ರಾಜಪುತ್ತಾ’’ತಿ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ – ‘‘ಸುಮನ, ಕಸ್ಮಾ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಪುತ್ತೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಆಗತೋತಿ. ತೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಹೀತಿ. ಥೇರೋ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ, ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ. ರಾಜಪುತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಅಕಾಸಿ. ಕದಾ ಆಗತೋಸಿ ರಾಜಪುತ್ತಾತಿ? ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇಸು ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇಸು. ಭಿಕ್ಖೂ ಪನ – ‘‘ನ ಮಯಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಭಗವನ್ತಂ ದಟ್ಠುಂ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ ಮಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಾಹೇಸುಂ. ಥೇರೋ ಪನ ಏಕವಚನೇನೇವ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಥೇರೋ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ವಲ್ಲಭೋ ಮಞ್ಞೇತಿ. ಆಮ ರಾಜಕುಮಾರ, ವಲ್ಲಭೋ ಏಸ ಭಿಕ್ಖು ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನೇತಿ. ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನೇ ಕಿಂ ಕತ್ವಾ ವಲ್ಲಭೋ ಹೋತೀತಿ? ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕುಮಾರಾತಿ. ಭಗವಾ, ಅಹಂ ಥೇರೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ವಲ್ಲಭೋ ಹೋತುಕಾಮೋ, ತೇಮಾಸಂ ಮೇ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಅಧಿವಾಸೇಥಾತಿ. ಭಗವಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ತತ್ಥ ಗತೇನ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ, ಖೋ ರಾಜಕುಮಾರ ತಥಾಗತಾ ಅಭಿರಮನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಕುಮಾರೋ ‘‘ಅಞ್ಞಾತಂ ಭಗವಾ, ಅಞ್ಞಾತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಮತರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇಮಿ, ಮಯಾ ಪೇಸಿತೇ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿತುಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ದಿನ್ನಾ ಮೇ, ದೇವ, ಭಗವತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ಮಯಾ ಪಹಿತೇ ಭಗವನ್ತಂ ಪೇಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಪಿತರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವೀಸಯೋಜನಸತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಗರೇ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಸೋಭನಂ ನಾಮ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಉಯ್ಯಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇಸಿ. ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ಕುಟಿಲೇಣಮಣ್ಡಪೇ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ಕತ್ವಾ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಞ್ಚ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಿತುಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಚ್ಚಂ, ಸತ್ಥಾರಂ ಪಹಿಣಥಾ’’ತಿ.

ರಾಜಾ ಭಗವನ್ತಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ, ಸುಮನಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಮನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರೋ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ವಿಹಾರೇಸು ವಸಮಾನೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಕುಮಾರೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನೋ ವಿಹಾರಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ –

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಮೇ ಕೀತಂ, ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಮಾಪಿತಂ;

ಸೋಭನಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನಂ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹ ಮಹಾಮುನೀ’’ತಿ.

ವಿಹಾರಂ ನಿಯ್ಯಾತೇಸಿ. ಸೋ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತದಾರೇ ಚ ಅಮಚ್ಚೇ ಚ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ದೂರತೋ ಆಗತೋ, ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ಧಮ್ಮಗರುನೋ ನ ಆಮಿಸಗರುಕಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ತೇಮಾಸಂ ದ್ವೇ ಸಾಟಕೇ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಇಧೇವ ವಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇ ಖೀಣಾಸವಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಇಮಿನಾವ ನೀಹಾರೇನ ತೇಮಾಸಂ ದಾನಂ ದದೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ.

ಸೋ ಸುಮನತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಸಭಾಗೇಯೇವ ಠಾನೇ ವಸನ್ತೋ ಯಂ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ವತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕನ್ತವಲ್ಲಭೋ ಏಸ ಥೇರೋ, ಏತಸ್ಸೇವ ಮೇ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ಪವಾರಣಾಯ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ತಿಚೀವರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯದೇತಂ ಮಯಾ ಮಗ್ಗೇ ಯೋಜನನ್ತರಿಕಂ ಯೋಜನನ್ತರಿಕಂ ವಿಹಾರಂ ಕಾರಾಪನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುಞ್ಞಂ ಕತಂ, ತಂ ನೇವ ಸಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ನ ಮಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ನ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಉಪಟ್ಠಾಕಭಾವಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಕತಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಹಮ್ಪಿ, ಭಗವಾ, ಅನಾಗತೇ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ನಿಪತಿತ್ವಾ ವನ್ದಿ.

ಭಗವಾ – ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ನೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಿಮೇ ಕಪ್ಪೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ –

‘‘ಇಚ್ಛಿತಂ ಪತ್ಥಿತಂ ತುಯ್ಹಂ, ಸಬ್ಬಮೇವ ಸಮಿಜ್ಝತು;

ಸಬ್ಬೇ ಪೂರೇನ್ತು ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೋ ಯಥಾ’’ತಿ.

ಆಹ. ಕುಮಾರೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಅದ್ವೇಜ್ಝಕಥಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ದುತಿಯದಿವಸೇಯೇವ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಉತ್ತರಿಸಾಟಕಂ ದತ್ವಾ ಪೂಜಮಕಾಸಿ. ಪುನ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯೋ ಕಾರೇತ್ವಾ ಮಣಿಆಧಾರಕೇ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ದಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ಏತಾನಿ ಪಾಕಟಟ್ಠಾನಾನಿ.

ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪನ ದಾನಂ ದದಮಾನೋವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಅಮಿತೋದನಸಕ್ಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕತಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪಠಮಗಮನೇನ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಭಗವತಿ ಭಗವತೋ ಪರಿವಾರತ್ಥಂ ರಾಜಕುಮಾರೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತೇಸು ಭದ್ದಿಯಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೩). ಏವಮೇಸ ಆಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ತಸ್ಸಿಮಾಯ ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ.

ತಿತ್ಥವಾಸಾದಿವಣ್ಣನಾ

ತಿತ್ಥವಾಸೋತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಗರೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹಣಸವನಪರಿಪುಚ್ಛನಧಾರಣಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸೋ ಥೇರಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧೋ, ತೇನಾಪಿಸ್ಸಾಯಂ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ.

ಸೋತಾಪನ್ನಾನಞ್ಚ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಉತ್ತಾನಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ಬಹುಸ್ಸುತಾನಞ್ಚ ಚತುಹತ್ಥೇ ಓವರಕೇ ಪದೀಪೇ ಜಲಮಾನೇ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ವಿಯ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಬಾಹುಸಚ್ಚಾನುಭಾವೇನಪಿಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ.

ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಗಮ್ಭೀರತಾ

ತತ್ಥ ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾಯ, ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಯ, ದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರತಾಯ, ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರತಾಯಾತಿ ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋ…ಪೇ… ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾ.

ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋ…ಪೇ… ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾ.

ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಅನುಲೋಮತೋ ದೇಸಿಯತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಟಿಲೋಮತೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಮಜ್ಝತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನುಲೋಮತೋ ವಾ ಪಟಿಲೋಮತೋ ವಾ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ವಾ, ಕತ್ಥಚಿ ತಿಸನ್ಧಿ ಚತುಸಙ್ಖೇಪೋ, ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವಿಸನ್ಧಿ ತಿಸಙ್ಖೇಪೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಏಕಸನ್ಧಿ ದ್ವಿಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರತಾ.

ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪನ ಅಞ್ಞಾಣಅದಸ್ಸನಸಚ್ಚಾಪಟಿವೇಧಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಾಯೂಹನಸರಾಗವಿರಾಗಟ್ಠೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತಅಬ್ಯಾಪಾರಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪಾತುಭಾವಟ್ಠೋ, ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಏಕುಪ್ಪಾದವಿನಿಬ್ಭೋಗಾವಿನಿಬ್ಭೋಗನಮನರುಪ್ಪನಟ್ಠೋ, ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿಲೋಕದ್ವಾರಕ್ಖೇತ್ತವಿಸಯಿಭಾವಟ್ಠೋ, ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಸಙ್ಘಟ್ಟನಸಙ್ಗತಿಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠೋ, ವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಸುಖದುಕ್ಖಮಜ್ಝತ್ತಭಾವನಿಜ್ಜೀವವೇದಯಿತಟ್ಠೋ, ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿನನ್ದಿತಅಜ್ಝೋಸಾನಸರಿತಾಲತಾತಣ್ಹಾನದೀತಣ್ಹಾಸಮುದ್ದದುಪ್ಪೂರಣಟ್ಠೋ, ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಆದಾನಗ್ಗಹಣಾಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸದುರತಿಕ್ಕಮಟ್ಠೋ, ಭವಸ್ಸ ಆಯೂಹನಾಭಿಸಙ್ಖರಣಯೋನಿಗತಿಠಿತಿನಿವಾಸೇಸು ಖಿಪನಟ್ಠೋ, ಜಾತಿಯಾ ಜಾತಿಸಞ್ಜಾತಿಓಕ್ಕನ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಪಾತುಭಾವಟ್ಠೋ, ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಖಯವಯಭೇದವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ. ಏವಂ ಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಭಾವೋ, ಯೇನ ಪಟಿವೇಧೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ; ಸೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅಯಂ ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ಉತ್ತಾನಕಾ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಉಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ – ‘‘ಮಾ ಹೇವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಆನನ್ದ, ತ್ವಂ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ವಿಸದಞಾಣೋ, ತೇನ ತೇ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ – ‘‘ಮಯ್ಹಮೇವ ನು ಖೋ ಏಸ ಉತ್ತಾನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪೀ’’ತಿ ಮಾ ಏವಂ ಅವಚಾತಿ.

ಅಪಸಾದನಾವಣ್ಣನಾ

ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಪಸಾದೇನ್ತೋ’’ತಿ, ತತ್ಥ ಅಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಆನನ್ದ, ‘‘ಅಥ ಚ ಪನ ಮೇ ಉತ್ತಾನಕುತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತೀ’’ತಿ ಮಾ ಹೇವಂ ಅವಚ. ಯದಿ ಹಿ ತೇ ಏಸ ಉತ್ತಾನಕುತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ನಾಹೋಸಿ, ಮಯಾ ದಿನ್ನನಯೇವ ಠತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಸಿ. ಆನನ್ದ, ಇದಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಗಮ್ಭೀರಂ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಪನ ತವ ಉತ್ತಾನಕೋ ಜಾತೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಪಟಿಘಸಂಯೋಜನಂ, ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಟಿಘಾನುಸಯನ್ತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರೋಸಿ? ತೇಯೇವ ಅಣುಸಹಗತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರೋಸಿ? ರೂಪರಾಗಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಸಂಯೋಜನಾನಿ, ಭವರಾಗಾನುಸಯಂ, ಮಾನಾನುಸಯಂ, ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯನ್ತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರೋಸಿ?

ಕಸ್ಮಾ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಪೂರಿತಪಾರಮಿನೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ವಿಯ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಸಿ? ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪೂರಿತಪಾರಮಿನೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ವಿಯ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ ನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಸಿ? ಯದಿ ವಾ ತೇ ಸಬ್ಬಥಾವ ಏಸ ಉತ್ತಾನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಟ್ಠ ಸೋಳಸ ವಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪೂರಿತಪಾರಮಿನೋ ಬುದ್ಧಾ ವಿಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರೋಸಿ? ಕಿಂ ಅನತ್ಥಿಕೋಸಿ ಏತೇಹಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೇಹಿ, ಪಸ್ಸ ಯಾವಞ್ಚ ತೇ ಅಪರದ್ಧಂ, ತ್ವಂ ನಾಮ ಸಾವಕೋ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತೋ ಅತಿಗಮ್ಭೀರಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ – ‘‘ಉತ್ತಾನಕೋ ಮೇ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ವದಸಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಇದಂ ವಚನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಥಾಯ ಪಚ್ಚನೀಕಂ ಹೋತಿ, ನ ತಾದಿಸೇನ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಥಾಯ ಪಚ್ಚನೀಕಂ ಕಥೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ.

ನನು ಮಯ್ಹಂ, ಆನನ್ದ, ಇದಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸೇವ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ? ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ಚ ಪನ ಮೇ ಅದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಪೂರಿತಪಾರಮೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪನ ಮೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹಂ ವಿಯ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮನ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ. ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪನ ಮೇ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇವ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಅಯದಣ್ಡಕೇನ ಆಕೋಟಿತಕಂಸತಾಲಂ ವಿಯ ವಿರವಸತಂ ವಿರವಸಹಸ್ಸಂ ಮುಞ್ಚಮಾನಾ ವಾತಾಹತೇ ಪದುಮಿನಿಪಣ್ಣೇ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಏವಂ ಗಮ್ಭೀರೋ ಚಾಯಂ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚ. ಏತಸ್ಸ ಆನನ್ದ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನನುಬೋಧಾ…ಪೇ… ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ.

ಏತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ. ಅನನುಬೋಧಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಅನನುಬುಜ್ಝನಾ. ಅಪ್ಪಟಿವೇಧಾತಿ ತೀರಣಪ್ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನಾ. ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾತಿ ತನ್ತಂ ವಿಯ ಆಕುಲಕಜಾತಾ. ಯಥಾ ನಾಮ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಮೂಸಿಕಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪೇಸಕಾರಾನಂ ತನ್ತಂ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಆಕುಲಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ಅಗ್ಗಂ ಇದಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರಂ ಹೋತಿ; ಏವಮೇವ ಸತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಖಲಿತಾ ಆಕುಲಾ ಬ್ಯಾಕುಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ತಂಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ. ತತ್ಥ ತನ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇ ಠತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾಪಿ ಭವೇಯ್ಯ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಪನ ಆಕುಲಂ ತನ್ತಂ ಕಞ್ಜಿಯಂ ದತ್ವಾ ಕೋಚ್ಛೇನ ಪಹತಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗುಳಕಜಾತಂ ಹೋತಿ ಗಣ್ಠಿಬದ್ಧಂ, ಏವಮಿಮೇ ಸತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಕ್ಖಲಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತವಸೇನ ಆಕುಲಕಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗಣ್ಠಿಬದ್ಧಾ. ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ದಿಟ್ಠಿಗತನಿಸ್ಸಿತಾ, ಸಬ್ಬೇ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಯೇವ.

ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕಜಾತಾತಿ ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪೇಸಕಾರಕಞ್ಜಿಯಸುತ್ತಂ. ಕುಲಾ ನಾಮ ಸಕುಣಿಕಾ, ತಸ್ಸಾ ಕುಲಾವಕೋತಿಪಿ ಏಕೇ. ಯಥಾ ಹಿ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಆಕುಲಂ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಮುಞ್ಜಪಬ್ಬಜಭೂತಾತಿ ಮುಞ್ಜತಿಣಂ ವಿಯ ಪಬ್ಬಜತಿಣಂ ವಿಯ ಚ ಭೂತಾ. ಯಥಾ ತಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತರಜ್ಜು ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಕತ್ಥಚಿ ಪತಿತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ತಿಣಾನಂ ಇದಂ ಅಗ್ಗಂ, ಇದಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ. ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇ ಠತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಏವಮಯಂ ಪಜಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ದಿಟ್ಠಿಗತವಸೇನ ಗಣ್ಠಿಕಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ಸಂಸಾರಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ.

ತತ್ಥ ಅಪಾಯೋತಿ ನಿರಯತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಪೇತ್ತಿವಿಸಯಅಸುರಕಾಯಾ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ತೇ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ – ‘‘ಅಪಾಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಥಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿಭಾವತೋ ದುಗ್ಗತಿ. ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತೋ. ಇತರೋ ಪನ –

‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿ, ಧಾತುಆಯತನಾನ ಚ;

ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನಾ, ಸಂಸಾರೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ನಾತಿವತ್ತತಿ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ. ಅಥ ಖೋ ಚುತಿತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಚುತಿನ್ತಿ ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ತೀಸು ಭವೇಸು ಚತೂಸು ಯೋನೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಗತೀಸು ಸತ್ತಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ನವಸು ಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ವಾತುಕ್ಖಿತ್ತನಾವಾ ವಿಯ ಯನ್ತೇಸು ಯುತ್ತಗೋಣೋ ವಿಯ ಚ ಪರಿಬ್ಭಮತಿಯೇವ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪೇತಂ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಅಪಸಾದೇನ್ತೋ ಆಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಣ್ಣನಾ

೯೬. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ – ‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚಾಯಂ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾ’’ತಿ ಚ ದ್ವೀಹಿಯೇವ ಪದೇಹಿ ಆಬದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ – ‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚಾಯಂ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ಅನುಸನ್ಧಿನಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದೇಸನಂ ಆರಭನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಮತ್ಥೋ – ಇಮಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅತ್ಥಿ ಜರಾಮರಣಂ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯಮ್ಹಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಸತಾ, ಆನನ್ದ, ಪಣ್ಡಿತೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಯಥಾ – ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಠಪನೀಯತ್ತಾ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಮೇತಂ ತಥಾಗತೇನಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಯಥಾ – ‘‘ಚಕ್ಖು ಸಸ್ಸತಂ ಅಸಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಏಕಂಸೇನೇವ ಅತ್ಥೀತಿಸ್ಸ ವಚನೀಯಂ. ಪುನ ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣಂ, ಕೋ ನಾಮ ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯತೋ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತೇ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇಚ್ಚಸ್ಸ ವಚನೀಯಂ, ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪದೇಸು.

ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾತಿ ವುತ್ತೇ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಛನ್ನಂ ವಿಪಾಕಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ಇಧ ಚ ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಅಗಹಿತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಿಸೇಸಂ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಸಳಾಯತನತೋ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ಪನ ವಾರೇನ ಭಗವತಾ ಕಿಂ ಕಥಿತನ್ತಿ? ಪಚ್ಚಯಾನಂ ನಿದಾನಂ ಕಥಿತಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಯೇ ನಿಜ್ಜಟೇ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬೇ ಕತ್ವಾ ಕಥಿತತ್ತಾ ಮಹಾನಿದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೯೮. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ ಅನಞ್ಞಥಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ. ಸಬ್ಬೇನಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಥಾಸಬ್ಬನ್ತಿ ನಿಪಾತದ್ವಯಮೇತಂ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಾ ಜಾತಿ ನಾಮ ಯದಿ ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಭವಾದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಅನಿಯಮವಚನಮೇತಂ, ದೇವಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ. ಕಿಮ್ಹಿಚೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಅನಿಯಮವಚನಮೇವ, ಕಾಮಭವಾದೀಸು ನವಸು ಭವೇಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತನಿಕ್ಖಿತ್ತಅತ್ಥವಿಭಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’ತಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ವಿಭಜನ್ತೋ – ‘‘ದೇವಾನಂ ವಾ ದೇವತ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದೇವಾನಂ ವಾ ದೇವತ್ತಾಯಾತಿ ಯಾ ಅಯಂ ದೇವಾನಂ ದೇವಭಾವಾಯ ಖನ್ಧಜಾತಿ, ಯಾಯ ಖನ್ಧಜಾತಿಯಾ ದೇವಾ ‘‘ದೇವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಚೇ ಹಿ ಜಾತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನಾಭವಿಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ದೇವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ. ಗನ್ಧಬ್ಬಾತಿ ಮೂಲಖನ್ಧಾದೀಸು ಅಧಿವತ್ಥದೇವತಾವ. ಯಕ್ಖಾತಿ ಅಮನುಸ್ಸಾ. ಭೂತಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ. ಪಕ್ಖಿನೋತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಟ್ಠಿಪಕ್ಖಾ ವಾ ಚಮ್ಮಪಕ್ಖಾ ವಾ ಲೋಮಪಕ್ಖಾ ವಾ. ಸರೀಸಪಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಭೂಮಿಯಂ ಸರನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀನಂ. ತದತ್ಥಾಯಾತಿ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾದಿಭಾವಾಯ. ಜಾತಿನಿರೋಧಾತಿ ಜಾತಿವಿಗಮಾ, ಜಾತಿಅಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಹೇತೂತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಕಾರಣವೇವಚನಾನಿ ಏವ. ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲತ್ಥಾಯ ಹಿನೋತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಹೇತೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಫಲಂ ನಿದೇತಿ – ‘‘ಹನ್ದ, ನಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಅಪ್ಪೇತಿ ವಿಯ ತಸ್ಮಾ ನಿದಾನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಫಲಂ ತತೋ ಸಮುದೇತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಏತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುದಯೋತಿ ಚ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅಪಿ ಚ ಯದಿದಂ ಜಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ. ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಧ ಪನ – ‘‘ಯಾ ಏಸಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಹಿ ಜಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೯೯. ಭವಪದೇ – ‘‘ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಓಕಾಸಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ. ತತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವೇ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ಕಾಮಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ನಯೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ. ಇಧ ಪನ ಕಮ್ಮಭವೇ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸೋ ಹಿ ಜಾತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಉಪಾದಾನಪದಾದೀಸುಪಿ – ‘‘ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಓಕಾಸಪರಿಗ್ಗಹೋವ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೧೦೦. ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಭವಾನಂ ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಥಾ ಸೇಸಾನಿಪೀತಿ ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಚತುವೀಸತಿಭವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇತ್ಥ ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಭವಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ.

೧೦೧. ರೂಪತಣ್ಹಾತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ತಣ್ಹಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸದ್ದತಣ್ಹಾದೀಸು. ಸಾ ಪನೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೧೦೨. ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ ತಣ್ಹಾಯ, ಯದಿದಂ ವೇದನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪಾಕವೇದನಾ ತಣ್ಹಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಾ ಅಞ್ಞಥಾಪೀತಿ.

೧೦೩. ಏತ್ತಾವತಾ ಪನ ಭಗವಾ ವಟ್ಟಮೂಲಭೂತಂ ಪುರಿಮತಣ್ಹಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದೇಸನಂ, ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಕೇಸೇಸು ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿರವನ್ತಂ ವಿರವನ್ತಂ ಮಗ್ಗತೋ ಓಕ್ಕಮೇನ್ತೋ ವಿಯ ನವಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಆನನ್ದ, ವೇದನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಣ್ಹಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾತಿ ದ್ವೇ ತಣ್ಹಾ ಏಸನತಣ್ಹಾ ಚ, ಏಸಿತತಣ್ಹಾ ಚ. ಯಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಜಪಥಸಙ್ಕುಪಥಾದೀನಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭೋಗೇ ಏಸತಿ ಗವೇಸತಿ, ಅಯಂ ಏಸನತಣ್ಹಾ ನಾಮ. ಯಾ ತೇಸು ಏಸಿತೇಸು ಗವೇಸಿತೇಸು ಪಟಿಲದ್ಧೇಸು ತಣ್ಹಾ, ಅಯಂ ಏಸಿತತಣ್ಹಾ ನಾಮ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಾಯ ಏವ ಅಧಿವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ದುವಿಧಾಪೇಸಾ ವೇದನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಣ್ಹಾ ನಾಮ. ಪರಿಯೇಸನಾ ನಾಮ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಪರಿಯೇಸನಾ, ಸಾ ಹಿ ತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ಹೋತಿ. ಲಾಭೋತಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಪಟಿಲಾಭೋ, ಸೋ ಹಿ ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಸತಿ ಹೋತಿ. ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪನ ಞಾಣತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ. ತತ್ಥ – ‘‘ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಜಞ್ಞಾ, ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಞತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಖಮನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೨೩) ಅಯಂ ಞಾಣವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ದ್ವೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಾ – ತಣ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೦೨). ಏವಂ ಆಗತಾನಿ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ತಣ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ‘‘ಛನ್ದೋ ಖೋ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ವಿತಕ್ಕನಿದಾನೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೫೮) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಇಧ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ವುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋಯೇವ ಆಗತೋ. ಲಾಭಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಹಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಂ ಸುನ್ದರಾಸುನ್ದರಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕೇನೇವ ವಿನಿಚ್ಛಿನಾತಿ – ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಮೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣತ್ಥಾಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಕಂ ಸದ್ದಾದಿಆರಮ್ಮಣತ್ಥಾಯ, ಏತ್ತಕಂ ಮಯ್ಹಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಕಂ ಪರಸ್ಸ, ಏತ್ತಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ತಕಂ ನಿದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ.

ಛನ್ದರಾಗೋತಿ ಏವಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇನ ವಿತಕ್ಕಿತವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ದುಬ್ಬಲರಾಗೋ ಚ ಬಲವರಾಗೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇದಞ್ಹಿ ಇಧ ತಣ್ಹಾ. ಛನ್ದೋತಿ ದುಬ್ಬಲರಾಗಸ್ಸಾಧಿವಚನಂ. ಅಜ್ಝೋಸಾನನ್ತಿ ಅಹಂ ಮಮನ್ತಿ ಬಲವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ. ಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಣಕರಣಂ. ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಸ್ಸ ಅಸಹನತಾ. ತೇನೇವಸ್ಸ ಪೋರಾಣಾ ಏವಂ ವಚನತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಇದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋತು, ಮಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತೂತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಆರಕ್ಖೋತಿ ದ್ವಾರಪಿದಹನಮಞ್ಜೂಸಗೋಪನಾದಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ರಕ್ಖಣಂ. ಅಧಿಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಕರಣಂ, ಕಾರಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ, ಆರಕ್ಖಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಣ್ಡಾದಾನಾದೀಸು ಪರನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ದಣ್ಡಸ್ಸ ಆದಾನಂ ದಣ್ಡಾದಾನಂ. ಏಕತೋ ಧಾರಾದಿನೋ ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆದಾನಂ ಸತ್ಥಾದಾನಂ. ಕಲಹೋತಿ ಕಾಯಕಲಹೋಪಿ ವಾಚಾಕಲಹೋಪಿ. ಪುರಿಮೋ ಪುರಿಮೋ ವಿರೋಧೋ ವಿಗ್ಗಹೋ. ಪಚ್ಛಿಮೋ ಪಚ್ಛಿಮೋ ವಿವಾದೋ. ತುವಂತುವನ್ತಿ ಅಗಾರವವಚನಂ ತುವಂತುವಂ.

೧೧೨. ಇದಾನಿ ಪಟಿಲೋಮನಯೇನಾಪಿ ತಂಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ – ‘‘ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿ ಆರಭನ್ತೋ ದೇಸನಂ ನಿವತ್ತೇಸಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮತಣ್ಹಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ರೂಪಾದಿತಣ್ಹಾ. ಭವತಣ್ಹಾತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ರಾಗೋ. ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ರಾಗೋ. ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲತಣ್ಹಾ ಚ ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ. ದ್ವಯೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಏಕಭಾವಂ ಗತಾಪಿ ವಟ್ಟಮೂಲಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ದ್ವೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ವೇದನಾಯ ಏಕಸಮೋಸರಣಾ ಭವನ್ತಿ, ವೇದನಾಪಚ್ಚಯೇನ ಏಕಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಿವಿಧಞ್ಹಿ ಸಮೋಸರಣಂ ಓಸರಣಸಮೋಸರಣಂ, ಸಹಜಾತಸಮೋಸರಣಂ, ಪಚ್ಚಯಸಮೋಸರಣಞ್ಚ. ತತ್ಥ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಕಾಮಸಮೋಸರಣಾನಿ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಓಸರಣಸಮೋಸರಣಂ ನಾಮ. ‘‘ಛನ್ದಮೂಲಕಾ, ಆವುಸೋ, ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ವೇದನಾಸಮೋಸರಣಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೮೩) ಇದಂ ಸಹಜಾತಸಮೋಸರಣಂ ನಾಮ. ‘‘ದ್ವಯೇನ ವೇದನಾಯ ಏಕಸಮೋಸರಣಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯಸಮೋಸರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೧೩. ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಆದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾಯೇವ. ತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಫಸ್ಸೇ ಅವಸೇಸಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಫಸ್ಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯದಿದಂ ಫಸ್ಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಫಸ್ಸೋ ಬಹುಧಾ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೧೧೪. ಯೇಹಿ, ಆನನ್ದ, ಆಕಾರೇಹೀತಿಆದೀಸು ಆಕಾರಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ವೇದನಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸದಿಸಸಭಾವಾ. ತೇಯೇವ ಸಾಧುಕಂ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ತಂ ತಂ ಲೀನಮತ್ಥಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಾನಿ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಹೇತುತೋ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ. ತಥಾ ತಥಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಉದ್ದೇಸಾ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಯೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ…ಪೇ… ಯೇಹಿ ಉದ್ದೇಸೇಹಿ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ನಾಮಸಮೂಹಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಯಾ ಏಸಾ ಚ ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಾಕಾರೇ ವೇದಯಿತಲಿಙ್ಗೇ ವೇದಯಿತನಿಮಿತ್ತೇ ವೇದನಾತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ, ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಾಕಾರೇ ಸಞ್ಜಾನನಲಿಙ್ಗೇ ಸಞ್ಜಾನನನಿಮಿತ್ತೇ ಸಞ್ಞಾತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಕಾರೇ ಚೇತನಾಲಿಙ್ಗೇ ಚೇತನಾನಿಮಿತ್ತೇ ಚೇತನಾತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಾಕಾರೇ ವಿಜಾನನಲಿಙ್ಗೇ ವಿಜಾನನನಿಮಿತ್ತೇ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ – ‘ಅಯಂ ನಾಮಕಾಯೋ’ತಿ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತಿ. ತೇಸು ನಾಮಕಾಯಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತೂಸು ವೇದನಾದೀಸು ಆಕಾರಾದೀಸು ಅಸತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ? ಯ್ವಾಯಂ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸವೇವಚನೋ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ, ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಅಥ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೇ ಅಸತಿ ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖತೋ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಯ ರೂಪಕಾಯತೋ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇತಿ ಆಹ.

ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ರುಪ್ಪನಾಕಾರರುಪ್ಪನಲಿಙ್ಗರುಪ್ಪನನಿಮಿತ್ತವಸೇನ ರೂಪನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ಚ ಆಕಾರಾದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಮ್ಫಸ್ಸೋ. ಇಧಾಪಿ ಥೇರೋ ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖೇ ಅಸತಿ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖತೋ ಜಮ್ಬುಪಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಯ ನಾಮಕಾಯತೋ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ.

ತತಿಯಪಞ್ಹೋ ಉಭಯವಸೇನೇವ ವುತ್ತೋ. ತತ್ರ ಥೇರೋ ಆಕಾಸೇ ಅಮ್ಬಜಮ್ಬುಪಕ್ಕಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಯ ನಾಮರೂಪಾಭಾವೇ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಫಸ್ಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ.

ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಯೇಹಿ ಆನನ್ದ ಆಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ಚತುತ್ಥಂ ಪಞ್ಹಂ ಆರಭಿ. ಯದಿದಂ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಇದಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಯಂ ಇದಂ ಛಸುಪಿ ದ್ವಾರೇಸು ನಾಮರೂಪಂ, ಏಸೇವ ಹೇತು ಏಸೇವ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಚೇವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಚ ರೂಪಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಖನ್ಧಾ ನಾಮನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಸೋ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾವ ಫಸ್ಸೋ. ಮನೋದ್ವಾರೇಪಿ ಹದಯವತ್ಥುಞ್ಚೇವ ಯಞ್ಚ ರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ರೂಪಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಚೇವ ಯಞ್ಚ ಅರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ಅರೂಪಂ ನಾಮ. ಏವಂ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋಪಿ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಾಮರೂಪಂ ಪನಸ್ಸ ಬಹುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೧೧೫. ನ ಓಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥಾತಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನ ವತ್ತಿಸ್ಸಥ. ಸಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಥಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅಸತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸುದ್ಧಂ ಅವಸೇಸಂ ನಾಮರೂಪಂ ಅನ್ತೋಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಕಲಲಾದಿಭಾವೇನ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಮಿಸ್ಸಕಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ವತ್ತಿಸ್ಸಥ. ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವೋಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚುತಿವಸೇನ ವೋಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥ, ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ನ ತಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ, ನ ತತೋ ದುತಿಯತತಿಯಾನಂ ನಿರೋಧೇನ ಹೋತಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿ ಸಮತಿಂಸ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ತೇಸು ಪನ ಠಿತೇಸುಯೇವ ಸೋಳಸ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ವಾ ಮಾತುಯಾ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋ ನತ್ಥಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅನೋಕಾಸೋ ನಾಮ. ಸಚೇ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಿತರೂಪಾನಿ ಸತ್ತರಸಮಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಪವತ್ತಿ ಪವತ್ತತಿ, ಪವೇಣೀ ಘಟಿಯತಿ. ಸಚೇ ಪನ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಪವತ್ತಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಪವೇಣೀ ನ ಘಟಿಯತಿ, ವೋಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವೋಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಭಾವಾಯ, ಏವಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಭಾವಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಹರಸ್ಸೇವ ಸತೋತಿ ಮನ್ದಸ್ಸ ಬಾಲಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಸ್ಸ. ವೋಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸಥಾತಿ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸಥ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನೇ ಸುದ್ಧಂ ನಾಮರೂಪಮೇವ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಠಮವಯವಸೇನ ವುಡ್ಢಿಂ, ಮಜ್ಝಿಮವಯವಸೇನ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ, ಪಚ್ಛಿಮವಯವಸೇನ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಅಪಿ ನು ಖೋ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸಥಾತಿ. ದಸವಸ್ಸವೀಸತಿವಸ್ಸವಸ್ಸಸತವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಸಮ್ಪಾಪನೇನ ವಾ ಅಪಿ ನು ಖೋ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇಪಿ ಕುಚ್ಛಿವಾಸೇಪಿ ಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನೇಪಿ, ಪವತ್ತಿಯಂ ದಸವಸ್ಸಾದಿಕಾಲೇಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಸೇವ ಹೇತು ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಯಥಾ ಹಿ ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ತ್ವಂ ಉಪರಾಜಾ, ತ್ವಂ ಸೇನಾಪತೀತಿ ಕೇನ ಕತೋ ನನು ಮಯಾ ಕತೋ, ಸಚೇ ಹಿ ಮಯಿ ಅಕರೋನ್ತೇ ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಉಪರಾಜಾ ವಾ ಸೇನಾಪತಿ ವಾ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ ವೋ ಬಲ’’ನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ನಾಮರೂಪಂ ವದತಿ ವಿಯ ‘‘ತ್ವಂ ನಾಮಂ, ತ್ವಂ ರೂಪಂ, ತ್ವಂ ನಾಮರೂಪಂ ನಾಮಾತಿ ಕೇನ ಕತಂ, ನನು ಮಯಾ ಕತಂ, ಸಚೇ ಹಿ ಮಯಿ ಪುರೇಚಾರಿಕೇ ಹುತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗಣ್ಹನ್ತೇ ತ್ವಂ ನಾಮಂ ವಾ ರೂಪಂ ವಾ ನಾಮರೂಪಂ ವಾ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ ವೋ ಬಲ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಪನೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಬಹುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

೧೧೬. ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಮ್ಭವೋತಿ ದುಕ್ಖರಾಸಿಸಮ್ಭವೋ. ಯದಿದಂ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಇದಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಏಸೇವ ಹೇತು ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ. ಯಥಾ ಹಿ ರಾಜಪುರಿಸಾ ರಾಜಾನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ – ‘‘ತ್ವಂ ರಾಜಾತಿ ಕೇನ ಕತೋ, ನನು ಮಯಾ ಕತೋ, ಸಚೇ ಹಿ ಮಯಿ ಉಪರಾಜಟ್ಠಾನೇ, ಮಯಿ ಸೇನಾಪತಿಟ್ಠಾನೇ ಅತಿಟ್ಠನ್ತೇ ತ್ವಂ ಏಕಕೋವ ರಾಜಾ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ ತೇ ರಾಜಭಾವ’’ನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ನಾಮರೂಪಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವದತಿ ವಿಯ ‘‘ತ್ವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಕೇನ ಕತಂ, ನನು ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ, ಸಚೇ ಹಿ ತ್ವಂ ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಹದಯವತ್ಥುಞ್ಚ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ ತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಭಾವ’’ನ್ತಿ. ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ನಾಮರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಬಹುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇ, ನಾಮರೂಪೇ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇ, ದ್ವೀಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪವತ್ತೇಸು ಏತ್ತಕೇನ ಜಾಯೇಥ ವಾ…ಪೇ… ಉಪಪಜ್ಜೇಥ ವಾ, ಜಾತಿಆದಯೋ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯುಂ ಅಪರಾಪರಂ ವಾ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋತಿ.

ಅಧಿವಚನಪಥೋತಿ ‘‘ಸಿರಿವಡ್ಢಕೋ ಧನವಡ್ಢಕೋ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅದಿಸ್ವಾ ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪಥೋ. ನಿರುತ್ತಿಪಥೋತಿ ಸರತೀತಿ ಸತೋ, ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಕಾರಣಾಪದೇಸವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪಥೋ. ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥೋತಿ – ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಮೇಧಾವೀ ನಿಪುಣೋ ಕತಪರಪ್ಪವಾದೋ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪಥೋ. ಇತಿ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಧಿವಚನಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತಾ ಖನ್ಧಾವ ಕಥಿತಾ. ಪಞ್ಞಾವಚರನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಚರಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ವಟ್ಟಂ ವತ್ತತೀತಿ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ವತ್ತತಿ. ಇತ್ಥತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ಥಂಭಾವೋ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಪಞ್ಞಾಪನಾಯಾತಿ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥಾಯ. ‘‘ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥಾಯ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಮ್ಪಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿದಂ ನಾಮರೂಪಂ ಸಹ ವಿಞ್ಞಾಣೇನಾತಿ ಯಂ ಇದಂ ನಾಮರೂಪಂ ಸಹ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ಏತ್ತಾವತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಞ್ಹೇತ್ಥ ನಿಯ್ಯಾತಿತವಚನಂ.

ಅತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿವಣ್ಣನಾ

೧೧೭. ಇತಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚಾಯಂ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ರೂಪಿಂ ವಾ ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಪರಿತ್ತಂ ಅತ್ತಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಯೋ ಅವಡ್ಢಿತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ರೂಪಿಂ ಪರಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಯೋ ಪನ ನಾನಾಕಸಿಣಲಾಭೀ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ಕದಾಚಿ ನೀಲೋ, ಕದಾಚಿ ಪೀತಕೋತಿ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಯೋ ವಡ್ಢಿತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ರೂಪಿಂ ಅನನ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಯೋ ವಾ ಪನ ಅವಡ್ಢಿತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ವಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ವಾ ತೇಸು ವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವ ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ಅರೂಪಿಂ ಪರಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಯೋ ವಡ್ಢಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ವಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ವಾ ತೇಸು ವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವ ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ಅರೂಪಿಂ ಅನನ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ.

೧೧೮. ತತ್ರಾನನ್ದಾತಿ ಏತ್ಥ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಸು. ಏತರಹಿ ವಾತಿ ಇದಾನೇವ, ನ ಇತೋ ಪರಂ. ಉಚ್ಛೇದವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥಭಾವಿಂ ವಾತಿ ತತ್ಥ ವಾ ಪರಲೋಕೇ ಭಾವಿಂ. ಸಸ್ಸತವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅತಥಂ ವಾ ಪನ ಸನ್ತನ್ತಿ ಅತಥಸಭಾವಂ ಸಮಾನಂ. ತಥತ್ತಾಯಾತಿ ತಥಭಾವಾಯ. ಉಪಕಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಮ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಿ. ಇಮಿನಾ ವಿವಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ ಹಿ ‘‘ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅತಥಂ ಅನುಚ್ಛೇದಸಭಾವಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ತಥತ್ಥಾಯ ಉಚ್ಛೇದಸಭಾವಾಯ ಉಪಕಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಸ್ಸತವಾದಞ್ಚ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಛೇದವಾದಮೇವ ನಂ ಗಾಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ. ಸಸ್ಸತವಾದೀಪಿ ‘‘ಉಚ್ಛೇದವಾದಿನೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅತಥಂ ಅಸಸ್ಸತಸಭಾವಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ತಥತ್ಥಾಯ ಸಸ್ಸತಭಾವಾಯ ಉಪಕಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಉಚ್ಛೇದವಾದಞ್ಚ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಸಸ್ಸತವಾದಮೇವ ನಂ ಗಾಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ.

ಏವಂ ಸನ್ತಂ ಖೋತಿ ಏವಂ ಸಮಾನಂ ರೂಪಿಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೂಪಿನ್ತಿ ರೂಪಕಸಿಣಲಾಭಿಂ. ಪರಿತ್ತತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿ ಅನುಸೇತೀತಿ ಪರಿತ್ತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅನುಸೇತಿ, ಸಾ ಪನ ನ ವಲ್ಲಿ ವಿಯ ಚ ಲತಾ ವಿಯ ಚ ಅನುಸೇತಿ. ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಅನುಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಚ್ಚಾಲಂ ವಚನಾಯಾತಿ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಏವರೂಪಾ ದಿಟ್ಠಿ ಅನುಸೇತೀತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ಅರೂಪಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅರೂಪಕಸಿಣಲಾಭಿಂ, ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಗೋಚರಂ ವಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಲಾಭಿನೋ ಚತ್ತಾರೋ, ತೇಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋ, ತಕ್ಕಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋ, ತೇಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಅತ್ತತೋ ಸೋಳಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ.

ನಅತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿವಣ್ಣನಾ

೧೧೯. ಏವಂ ಯೇ ಅತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚ ಆನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕೇ ಪನ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ? ಸಬ್ಬೇ ತಾವ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಯೇ ಚ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ತಿಪಿಟಕಧರಾ ದ್ವಿಪಿಟಕಧರಾ ಏಕಪಿಟಕಧರಾ, ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪಿ ಸಾಧುಕಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಕಥಿಕೋಪಿ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋಪಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತೇ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿಯೇವ. ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಪಟಿಭಾಗಕಸಿಣೇ ಪಟಿಭಾಗಕಸಿಣಮಿಚ್ಚೇವ ಞಾಣಂ ಹೋತಿ. ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಚ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ಇಚ್ಚೇವ.

ಅತ್ತಸಮನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

೧೨೧. ಏವಂ ಯೇ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ತೇ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ಯಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚ ಆನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ವೇದನಂ ವಾ ಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ. ಅಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ. ಅತ್ತಾ ಮೇ ವೇದಿಯತಿ, ವೇದನಾಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ. ಇದಞ್ಹಿ ಖನ್ಧತ್ತಯಂ ವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ವೇದಿಯತಿ. ಏತಸ್ಸ ಚ ವೇದನಾಧಮ್ಮೋ ಅವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸಭಾವೋ.

೧೨೨. ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ತತ್ರಾನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಸು. ಯಸ್ಮಿಂ, ಆನನ್ದ, ಸಮಯೇತಿಆದಿ ಯೋ ಯೋ ಯಂ ಯಂ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕದಾಚಿ ಭಾವಂ, ಕದಾಚಿ ಅಭಾವನ್ತಿ ಏವಮಾದಿದೋಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ.

೧೨೩. ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ ಅನಿಚ್ಚಾ. ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಸಮಾಗಮ್ಮ ಕತಾತಿ ಸಙ್ಖತಾ. ತಂ ತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮ್ಮಾ ಕಾರಣೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ. ಖಯೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಭಙ್ಗಸ್ಸ ವೇವಚನಂ. ಯಞ್ಹಿ ಭಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಖಿಯತಿಪಿ ವಯತಿಪಿ ವಿರಜ್ಝತಿಪಿ ನಿರುಜ್ಝತಿಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಖಯಧಮ್ಮಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಬ್ಯಗಾ ಮೇತಿ ವಿಅಗಾತಿ ಬ್ಯಗಾ, ವಿಗತೋ ನಿರುದ್ಧೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ಏಕಸ್ಸೇವ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು – ‘‘ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಹೋತೀತಿ, ಕಿಂ ಪನ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ? ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಥುಸರಾಸಿಮ್ಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಖಾಣುಕಸ್ಸೇವ ನಿಚ್ಚಲತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವನಮಕ್ಕಟೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಮುಞ್ಚತಿ. ಅನಿಚ್ಚಸುಖದುಕ್ಖವೋಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇನ ತಂ ತಂ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅನಿಚ್ಚಞ್ಚೇವ ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ವೋಕಿಣ್ಣಂ ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ವೇದನಾ ಹಿ ತಿವಿಧಾ ಚೇವ ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಾ ಚ, ತಞ್ಚೇಸ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚೋ ಚೇವ ಅತ್ತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚ ಬಹೂನಂ ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ. ತಂ ಖೋ ಪನೇಸ ಅನಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಜಾನಾತಿ, ನ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಬಹೂನಂ ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ. ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದ, ಏತೇನಪೇತಂ ನಕ್ಖಮತಿ ‘ವೇದನಾ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

೧೨೪. ಯತ್ಥ ಪನಾವುಸೋತಿ ಯತ್ಥ ಸುದ್ಧರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಬ್ಬಸೋ ವೇದಯಿತಂ ನತ್ಥಿ. ಅಪಿ ನು ಖೋ ತತ್ಥಾತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ವೇದನಾವಿರಹಿತೇ ತಾಲವಣ್ಟೇ ವಾ ವಾತಪಾನೇ ವಾ ಅಸ್ಮೀತಿ ಏವಂ ಅಹಂಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸುದ್ಧರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ನ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇನಪಿ ಏತಂ ನಕ್ಖಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿ ನು ಖೋ ತತ್ಥ ಅಯಮಹಮಸ್ಮೀತಿ ಸಿಯಾತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ ತೇಸು ವೇದನಾಧಮ್ಮೇಸು ತೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ಏಕಧಮ್ಮೋಪಿ ಅಯಂ ನಾಮ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ವೇದನಾನಿರೋಧಾ ಸಹೇವ ವೇದನಾಯ ನಿರುದ್ಧೇಸು ತೇಸು ತೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಪಿ ನು ಖೋ ಅಯಮಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಸಸವಿಸಾಣಸ್ಸ ತಿಖಿಣಭಾವಂ ವಿಯ ತಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇತಿ ಆಹ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ? ವಟ್ಟಕಥಾ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ವಟ್ಟಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸೀಸೇನ ಕಥೇಸಿ, ಕತ್ಥಚಿ ತಣ್ಹಾಸೀಸೇನ, ಕತ್ಥಚಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನ. ತತ್ಥ ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನಪ್ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಭವೀ’ತಿ. ಏವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ಚ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೧) ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸೀಸೇನ ಕಥಿತಾ. ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನಪ್ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಭವತಣ್ಹಾಯ, ‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಭವತಣ್ಹಾ ನಾಹೋಸಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಭವೀ’ತಿ. ಏವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ಚ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಭವತಣ್ಹಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೨) ಏವಂ ತಣ್ಹಾಸೀಸೇನ ಕಥಿತಾ. ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನಪ್ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ, ‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಭವದಿಟ್ಠಿ ನಾಹೋಸಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಭವೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ಚ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಭವದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನ ಕಥಿತಾ. ಇಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನೇವ ಕಥಿತಾ.

ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಹಿ ಸುಖಾದಿವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಹಙ್ಕಾರಮಮಙ್ಕಾರಪರಾಮಾಸವಸೇನ ಸಬ್ಬಭವಯೋನಿಗತಿ – ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ತತೋ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ವಾತುಕ್ಖಿತ್ತನಾವಾ ವಿಯ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಪರಿಬ್ಭಮತಿ, ವಟ್ಟತೋ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂಯೇವ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.

೧೨೬. ಇತಿ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಏತ್ತಕೇನ ಕಥಾಮಗ್ಗೇನ ವಟ್ಟಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಯತೋ ಖೋ ಪನ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಞ್ಚ ಪನ ವಿವಟ್ಟಕಥಂ ಭಗವಾ ದೇಸನಾಸು ಕುಸಲತ್ತಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನವಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಕಾರಕಸ್ಸ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಹಾರಿನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಆರಭನ್ತೋ ನೇವ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು – ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ. ದುಕ್ಖತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ. ಅನತ್ತತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಪವತ್ತತ್ತಾ ನೇವ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ, ಸೋ ಏವಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಖನ್ಧಲೋಕಾದಿಭೇದೇ ಲೋಕೇ ರೂಪಾದೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಅತ್ತಾತಿ ವಾ ಅತ್ತನಿಯನ್ತಿ ವಾ ನ ಉಪಾದಿಯತಿ.

ಅನುಪಾದಿಯಂ ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ಅನುಪಾದಿಯನ್ತೋ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಾನಪರಿತಸ್ಸನಾಯಾಪಿ ನ ಪರಿತಸ್ಸತಿ. ಅಪರಿತಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪರಿತಸ್ಸಮಾನೋ. ಪಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಅತ್ತನಾವ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ. ಏವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಇತಿ ಸಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಯಾ ತಥಾವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ದಿಟ್ಠಿ, ಸಾ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ. ‘‘ಇತಿಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಯೋ ತಥಾವಿಮುತ್ತೋ ಅರಹಾ, ಏವಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತದಕಲ್ಲನ್ತಿ ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ – ‘‘ಅರಹಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಞತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಞ್ಚ ಅರಹನ್ತಂ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ತೇನೇವ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ನಯಾನಂ ಅವಸಾನೇ – ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಯಾವತಾ ಆನನ್ದ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಯತ್ತಕೋ ಅಧಿವಚನಸಙ್ಖಾತೋ ವೋಹಾರೋ ಅತ್ಥಿ. ಯಾವತಾ ಅಧಿವಚನಪಥೋತಿ ಯತ್ತಕೋ ಅಧಿವಚನಸ್ಸ ಪಥೋ, ಖನ್ಧಾ ಆಯತನಾನಿ ಧಾತುಯೋ ವಾ ಅತ್ಥಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಪಞ್ಞಾವಚರನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಚರಿತಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ. ತದಭಿಞ್ಞಾತಿ ತಂ ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾ. ಏತ್ತಕೇನ ಭಗವತಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸಿತಂ? ತನ್ತಾಕುಲಪದಸ್ಸೇವ ಅನುಸನ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತೋ.

ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿವಣ್ಣನಾ

೧೨೭. ಇದಾನಿ ಯೋ – ‘‘ನ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯೋ ಚ – ‘‘ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಗಮನಞ್ಚ ನಾಮಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸತ್ತ ಖೋ ಇಮಾನನ್ದ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸತ್ತಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೧೧) ವುತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ದ್ವೇ ಚ ಆಯತನಾನೀತಿ ದ್ವೇ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಾನಿ. ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಇಧಾಯತನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ – ‘‘ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾಯತನಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಮೇವ ದುತಿಯ’’ನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಗಹಿತನ್ತಿ? ವಟ್ಟಪರಿಯಾದಾನತ್ಥಂ. ವಟ್ಟಞ್ಹಿ ನ ಸುದ್ಧವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿವಸೇನ ಸುದ್ಧಾಯತನವಸೇನ ವಾ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಭವಯೋನಿಗತಿಸತ್ತಾವಾಸವಸೇನ ಪನ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಗಹಿತಂ.

ಇದಾನಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಕತಮಾ ಸತ್ತಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪರಿಮಾಣೇಸು ಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ದ್ವೇಪಿ ಏಕಸದಿಸಾ ನತ್ಥಿ. ಯೇಪಿ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಯಮಕಭಾತರೋ ವಣ್ಣೇನ ವಾ ಸಣ್ಠಾನೇನ ವಾ ಏಕಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಕಥಿತಹಸಿತಗಮನಠಾನಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿಯೇವ. ತಸ್ಮಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಾತಿ ವುತ್ತಾ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾ ಪನ ನೇಸಂ ತಿಹೇತುಕಾಪಿ ದ್ವಿಹೇತುಕಾಪಿ ಅಹೇತುಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋತಿ ವುತ್ತಾ. ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ದೇವಾತಿ ಛ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾ. ತೇಸು ಹಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಕಾಯೋ ನೀಲೋ ಹೋತಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಪೀತಕಾದಿವಣ್ಣೋ. ಸಞ್ಞಾ ಪನ ನೇಸಂ ದ್ವಿಹೇತುಕಾಪಿ ತಿಹೇತುಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಹೇತುಕಾ ನತ್ಥಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ವಿನಿಪಾತಿಕಾತಿ ಚತುಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಾ ಉತ್ತರಮಾತಾ ಯಕ್ಖಿನೀ, ಪಿಯಙ್ಕರಮಾತಾ, ಫುಸ್ಸಮಿತ್ತಾ, ಧಮ್ಮಗುತ್ತಾತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ವೇಮಾನಿಕಾ ಪೇತಾ. ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಪೀತಓದಾತಕಾಳಮಙ್ಗುರಚ್ಛವಿಸಾಮವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಕಿಸಥೂಲರಸ್ಸದೀಘವಸೇನ ಚ ಕಾಯೋ ನಾನಾ ಹೋತಿ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಯ ದ್ವಿಹೇತುಕತಿಹೇತುಕಅಹೇತುಕವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಪಿ. ತೇ ಪನ ದೇವಾ ವಿಯ ನ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ, ಕಪಣಮನುಸ್ಸಾ ವಿಯ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾ, ದುಲ್ಲಭಘಾಸಚ್ಛಾದನಾ ದುಕ್ಖಪೀಳಿತಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ದುಕ್ಖಿತಾ ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತಿಕಾತಿ ವುತ್ತಾ. ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ತಿಹೇತುಕಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋಪಿ ಹೋತಿ, ಪಿಯಙ್ಕರಮಾತಾ ಹಿ ಯಕ್ಖಿನೀ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸಜ್ಝಾಯತೋ ಸುತ್ವಾ –

‘‘ಮಾ ಸದ್ದಮಕರಿ ಪಿಯಙ್ಕರ, ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಪದಾನಿ ಭಾಸತಿ;

ಅಪಿ ಧಮ್ಮಪದಂ ವಿಜಾನಿಯ, ಪಟಿಪಜ್ಜೇಮ ಹಿತಾಯ ನೋ ಸಿಯಾ;

ಪಾಣೇಸು ಚ ಸಂಯಮಾಮಸೇ, ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾ ನ ಭಣಾಮಸೇ;

ಸಿಕ್ಖೇಮ ಸುಸೀಲ್ಯಮತ್ತನೋ, ಅಪಿ ಮುಚ್ಚೇಮ ಪಿಸಾಚಯೋನಿಯಾ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೨.೪೦);

ಏವಂ ಪುತ್ತಕಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ತಾ. ಉತ್ತರಮಾತಾ ಪನ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾವ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಜಾತಾ.

ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ. ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಠಮೇನ ಝಾನೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ತೇಸು ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ಪನ ಪರಿತ್ತೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ತತಿಯೋ ಭಾಗೋ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ. ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾ ಮಜ್ಝಿಮೇನ, ತೇಸಂ ಉಪಡ್ಢಕಪ್ಪೋ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ, ಕಾಯೋ ಚ ತೇಸಂ ವಿಪ್ಫಾರಿಕತರೋ ಹೋತಿ. ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಪಣೀತೇನ, ತೇಸಂ ಕಪ್ಪೋ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ, ಕಾಯೋ ಪನ ತೇಸಂ ಅತಿವಿಪ್ಫಾರಿಕೋ ಹೋತಿ. ಇತಿ ತೇ ಕಾಯಸ್ಸ ನಾನತ್ತಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಯಥಾ ಚ ತೇ, ಏವಂ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಸತ್ತಾ. ನಿರಯೇಸು ಹಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಗಾವುತಂ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಯೋಜನಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಯೋಜನಸತಿಕೋ ಜಾತೋ. ತಿರಚ್ಛಾನೇಸುಪಿ ಕೇಚಿ ಖುದ್ದಕಾ, ಕೇಚಿ ಮಹನ್ತಾ. ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇಪಿ ಕೇಚಿ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥಾ, ಕೇಚಿ ಸತ್ತತಿಹತ್ಥಾ, ಕೇಚಿ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಸುವಣ್ಣಾ, ಕೇಚಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಕಾಲಕಞ್ಜಿಕಾ ಅಸುರಾ. ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ದೀಘಪಿಟ್ಠಿಕಪೇತಾ ನಾಮ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಿಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ಸಞ್ಞಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಅಹೇತುಕಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಆಪಾಯಿಕಾಪಿ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಆಭಸ್ಸರಾತಿ ದಣ್ಡಉಕ್ಕಾಯ ಅಚ್ಚಿ ವಿಯ ಏತೇಸಂ ಸರೀರತೋ ಆಭಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತನ್ತೀ ವಿಯ ಸರತಿ ವಿಸ್ಸರತೀತಿ ಆಭಸ್ಸರಾ. ತೇಸು ಪಞ್ಚಕನಯೇನ ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನದ್ವಯಂ ಪರಿತ್ತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಉಪಪನ್ನಾ ಪರಿತ್ತಾಭಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ದ್ವೇ ಕಪ್ಪಾ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ. ಮಜ್ಝಿಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಉಪಪನ್ನಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಚತ್ತಾರೋ ಕಪ್ಪಾ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ. ಪಣೀತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಉಪಪನ್ನಾ ಆಭಸ್ಸರಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಟ್ಠ ಕಪ್ಪಾ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ. ಇಧ ಪನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಗಹಿತಾ. ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ಕಾಯೋ ಏಕವಿಪ್ಫಾರೋವ ಹೋತಿ, ಸಞ್ಞಾ ಪನ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾ ವಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ ವಾತಿ ನಾನಾ.

ಸುಭಕಿಣ್ಹಾತಿ ಸುಭೇನ ಓಕಿಣ್ಣಾ ವಿಕಿಣ್ಣಾ, ಸುಭೇನ ಸರೀರಪ್ಪಭಾವಣ್ಣೇನ ಏಕಗ್ಘನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಆಭಸ್ಸರಾನಂ ವಿಯ ನ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಭಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಪಞ್ಚಕನಯೇ ಪನ ಪರಿತ್ತಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಸೋಳಸದ್ವತ್ತಿಂಸಚತುಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಾಯುಕಾ ಪರಿತ್ತಸುಭಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಸುಭಕಿಣ್ಹಾ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಏಕತ್ತಕಾಯಾ ಚೇವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವೇಹಪ್ಫಲಾಪಿ ಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಮೇವ ಭಜನ್ತಿ. ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಾಭಾವಾ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ವಿವಟ್ಟಪಕ್ಖೇ ಠಿತಾ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ, ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಸೋಳಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಬುದ್ಧೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಖನ್ಧವಾರಟ್ಠಾನಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ನ ಸತ್ತಾವಾಸಂ ಭಜನ್ತಿ. ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನ – ‘‘ನ ಖೋ ಪನ ಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಸತ್ತಾವಾಸೋ ಸುಲಭರೂಪೋ ಯೋ ಮಯಾ ಅನಿವುತ್ಥಪುಬ್ಬೋ ಇಮಿನಾ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಹಿ ದೇವೇಹೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೬೦) ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾಪಿ ಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ಚತುತ್ಥಸತ್ತಾವಾಸಂಯೇವ ಭಜನ್ತೀತಿ ವದತಿ, ತಂ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಿಯತ್ತಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಂ.

ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತೋ. ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪನ ಯಥೇವ ಸಞ್ಞಾಯ, ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಪಿ ಸುಖುಮತ್ತಾ ನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ. ತಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ಅವತ್ವಾ ಆಯತನೇಸು ವುತ್ತಂ.

೧೨೮. ತತ್ರಾತಿ ತಾಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು. ತಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ತಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ಪಜಾನಾತಿ. ತಸ್ಸಾ ಚ ಸಮುದಯನ್ತಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೪೯) ನಯೇನ ತಸ್ಸಾ ಸಮುದಯಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ. ತಸ್ಸಾ ಚ ಅತ್ಥಙ್ಗಮನ್ತಿ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಸ್ಸಾದನ್ತಿ ಯಂ ರೂಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ…ಪೇ… ಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದೋತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಅಸ್ಸಾದಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ. ಆದೀನವನ್ತಿ ಯಂ ರೂಪಂ…ಪೇ… ಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆದೀನವೋತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಆದೀನವಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ. ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಯೋ ರೂಪಸ್ಮಿಂ…ಪೇ… ಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ, ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೬) ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ. ಕಲ್ಲಂ ನು ತೇನಾತಿ ಯುತ್ತಂ ನು ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ವಸೇನ ಅಹನ್ತಿ ವಾ ಮಮನ್ತಿ ವಾ ಅಭಿನನ್ದಿತುನ್ತಿ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯತ್ಥ ಪನ ರೂಪಂ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ವಸೇನ, ಯತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ಖನ್ಧಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಮುದಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ಆಹಾರನಿರೋಧಾತಿ ಇದಞ್ಚೇತ್ಥ ಪದಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯದಾ ಖೋ ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು. ಅನುಪಾದಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತೋ. ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ. ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಅಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನೇವ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ ಚ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಠತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಹೇವ ಖೋ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ (ಪು. ಪ. ೧೫).

ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾ

೧೨೯. ಏವಂ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಗಮನಞ್ಚ ನಾಮಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠ ಖೋ ಇಮೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ವಿಮೋಕ್ಖೋ? ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನ. ಕೋ ಪನಾಯಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ ನಾಮ? ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ, ಪಿತುಅಙ್ಕೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಸಯನಂ ವಿಯ ಅನಿಗ್ಗಹಿತಭಾವೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಪಚ್ಛಿಮೇ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ನತ್ಥಿ, ಪುರಿಮೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಅತ್ಥಿ.

ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕೇಸಾದೀಸು ನೀಲಕಸಿಣಾದೀಸು ನೀಲಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ, ತದಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ. ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ನೀಲಕಸಿಣಾದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾವತ್ಥುಕೇಸು ಕಸಿಣೇಸು ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀಸು ಅನುಪ್ಪಾದಿತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ.

ಸುಭನ್ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸುವಿಸುದ್ಧೇಸು ನೀಲಾದೀಸು ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ಸುಭನ್ತಿ ಆಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಯೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಂ ಸುಭಂ ಕಸಿಣಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಸುಭನ್ತಿ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಕತಾ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಪನ – ‘‘ಕಥಂ ಸುಭನ್ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ…ಪೇ… ಮೇತ್ತಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕರುಣಾ, ಮುದಿತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ…ಪೇ… ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಸುಭಂ ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೧೨) ವುತ್ತಂ.

ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಮೇವ. ಅಯಂ ಅಟ್ಠಮೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಮೋ ಉತ್ತಮೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ.

೧೩೦. ಅನುಲೋಮನ್ತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ. ಪಟಿಲೋಮನ್ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಆದಿತೋ. ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮನ್ತಿ ಇದಂ ಅತಿಪಗುಣತ್ತಾ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಅಟ್ಠತ್ವಾವ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚರಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಯತ್ಥಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ಓಕಾಸಪರಿದೀಪನಂ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಓಕಾಸೇ ಇಚ್ಛತಿ. ಯದಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿದೀಪನಂ, ಯಂ ಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಇಚ್ಛತಿ. ಯಾವತಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದದೀಪನಂ, ಯಾವತಕಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಇಚ್ಛತಿ. ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ತಂ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪವಿಸತಿ. ವುಟ್ಠಾತೀತಿ ತತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ.

ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋ, ಮಗ್ಗೇನ ನಾಮಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಅಚ್ಚೀ ಯಥಾ ವಾತವೇಗೇನ ಖಿತ್ತಾ, (ಉಪಸಿವಾತಿ ಭಗವಾ)

ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖಂ;

ಏವಂ ಮುನೀ ನಾಮಕಾಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ,

ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖ’’ನ್ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೦೮೦);

ಸೋ ಪನೇಸ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಚ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ನಿರೋಧಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ಕೇಚಿ ಪನ – ‘‘ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ, ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋಪಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ.

ಅಯಂ ಪನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಪಞ್ಹೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಸಮುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಿಪಿಟಕಚೂಳಸುಮನತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿರೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಪತ್ತೋ. ಗಿರಿವಿಹಾರೇ ಕಿರ ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಸ್ಸ ಮುಖತೋ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಸುತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಹೇಟ್ಠಾಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ವಣ್ಣಯತೋ ನ ಕೇನಚಿ ಸುತಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ಅವಚಾತಿ? ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪನ ಆಸನ್ನಪಕ್ಖೇ ವಿರೂಹನಟ್ಠಾನೇ ಸಮುದಾಚರತಿ. ಇಮೇ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ನೀಲಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಞ್ಚ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಸಮತಿಕ್ಕಮತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅರೂಪಜ್ಝಾನವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋವ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ, ಇದಂ ಆವುಸೋ ಥೇರೋ ಅವಚ. ಇದಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ. ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ (ಪು. ಪ. ೨೪).

ಇಮಾಯ ಚ ಆನನ್ದ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಆನನ್ದ ಇತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿತೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಇತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ

ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಮನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ – ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇತಿ ಗಿಜ್ಝಾ ತಸ್ಸ ಕೂಟೇಸು ವಸಿಂಸು, ಗಿಜ್ಝಸದಿಸಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಕೂಟಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ. ಅಭಿಯಾತುಕಾಮೋತಿ ಅಭಿಭವನತ್ಥಾಯ ಯಾತುಕಾಮೋ. ವಜ್ಜೀತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜಾನೋ. ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೇತಿ ಏವಂ ಮಹತಿಯಾ ರಾಜಿದ್ಧಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೇ, ಏತೇನ ನೇಸಂ ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ ಕಥೇಸಿ. ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೇತಿ ಏವಂ ಮಹನ್ತೇನ ಆನುಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೇ, ಏತೇನ ನೇಸಂ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪಾದೀಸು ಕತಸಿಕ್ಖತಂ ಕಥೇಸಿ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಿಕ್ಖಿತಾ ವತಿಮೇ ಲಿಚ್ಛವಿಕುಮಾರಕಾ, ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾ ವತಿಮೇ ಲಿಚ್ಛವಿಕುಮಾರಕಾ, ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸುಖುಮೇನ ತಾಳಚ್ಛಿಗ್ಗಲೇನ ಅಸನಂ ಅತಿಪಾತಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖಂ ಅವಿರಾಧಿತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೧೧೫). ಉಚ್ಛೇಚ್ಛಾಮೀತಿ ಉಚ್ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ. ವಿನಾಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಾಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅದಸ್ಸನಂ ಪಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ. ಅನಯಬ್ಯಸನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನ ಅಯೋತಿ ಅನಯೋ, ಅವಡ್ಢಿಯಾ ಏತಂ ನಾಮಂ. ಹಿತಞ್ಚ ಸುಖಞ್ಚ ವಿಯಸ್ಸತಿ ವಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಬ್ಯಸನಂ, ಞಾತಿಪಾರಿಜುಞ್ಞಾದೀನಂ ಏತಂ ನಾಮಂ. ಆಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಾಪಯಿಸ್ಸಾಮಿ.

ಇತಿ ಕಿರ ಸೋ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಇಮಂ ಯುದ್ಧಕಥಮೇವ ಕಥೇತಿ, ಗಮನಸಜ್ಜಾ ಹೋಥಾತಿ ಏವಂ ಬಲಕಾಯಂ ಆಣಾಪೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಗಙ್ಗಾಯಂ ಕಿರ ಏಕಂ ಪಟ್ಟನಗಾಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ ಅಜಾತಸತ್ತುನೋ ಆಣಾ, ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ ಲಿಚ್ಛವೀನಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ಆಣಾಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ರಾಪಿ ಚ ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ಮಹಗ್ಘಭಣ್ಡಂ ಓತರತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಯಾಮಿ, ಸ್ವೇ ಯಾಮೀ’’ತಿ ಅಜಾತಸತ್ತುನೋ ಸಂವಿದಹನ್ತಸ್ಸೇವ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಾನೋ ಸಮಗ್ಗಾ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ ಪುರೇತರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಅಜಾತಸತ್ತು ಪಚ್ಛಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ತೇ ಪುನಸಂವಚ್ಛರೇಪಿ ತಥೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಥ ಸೋ ಬಲವಾಘಾತಜಾತೋ ತದಾ ಏವಮಕಾಸಿ.

ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಗಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯುದ್ಧಂ ನಾಮ ಭಾರಿಯಂ, ಏಕೋಪಿ ಮೋಘಪ್ಪಹಾರೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಏಕೇನ ಖೋ ಪನ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಕರೋನ್ತೋ ನಿಪ್ಪರಾಧೋ ಹೋತಿ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಚ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ, ಸತ್ಥಾ ಚ ಅವಿದೂರೇ ಧುರವಿಹಾರೇ ವಸತಿ, ಹನ್ದಾಹಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾಮಿ. ಸಚೇ ಮೇ ಗತೇನ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸತ್ಥಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅನತ್ಥೇ ಪನ ಸತಿ ಕಿಂ ರಞ್ಞೋ ತತ್ಥ ಗಮನೇನಾತಿ ವಕ್ಖತೀ’’ತಿ. ಸೋ ವಸ್ಸಕಾರಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪೇಸೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ…ಪೇ… ಆಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ರಾಜಅಪರಿಹಾನಿಯಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ

೧೩೪. ಭಗವನ್ತಂ ಬೀಜಯಮಾನೋತಿ ಥೇರೋ ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಬೀಜತಿ, ಭಗವತೋ ಪನ ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಭಗವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಮನ್ತೇತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇತುಕಾಮೋ ಕಿನ್ತಿ ತೇ, ಆನನ್ದ, ಸುತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಾಪಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಾಪಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾವ. ಸನ್ನಿಪಾತಬಹುಲಾತಿ ಹಿಯ್ಯೋಪಿ ಸನ್ನಿಪತಿಮ್ಹಾ, ಪುರಿಮದಿವಸಮ್ಪಿ ಸನ್ನಿಪತಿಮ್ಹಾ, ಪುನ ಅಜ್ಜ ಕಿಮತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋಮಾತಿ ವೋಸಾನಂ ಅನಾಪಜ್ಜನ್ತಾ ಸನ್ನಿಪಾತಬಹುಲಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಯಾವಕೀವಞ್ಚಾತಿ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ. ವುದ್ಧಿಯೇವ, ಆನನ್ದ, ವಜ್ಜೀನಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀತಿ – ಅಭಿಣ್ಹಂ ಅಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಹಿ ದಿಸಾವಿದಿಸಾಸು ಆಗತಂ ಸಾಸನಂ ನ ಸುಣನ್ತಿ, ತತೋ – ‘‘ಅಸುಕಗಾಮಸೀಮಾ ವಾ ನಿಗಮಸೀಮಾ ವಾ ಆಕುಲಾ, ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಚೋರಾ ವಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಚೋರಾಪಿ ‘‘ಪಮತ್ತಾ ರಾಜಾನೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮಾದೀನಿ ಪಹರನ್ತಾ ಜನಪದಂ ನಾಸೇನ್ತಿ. ಏವಂ ರಾಜೂನಂ ಪರಿಹಾನಿ ಹೋತಿ. ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಪನ ತಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುಣನ್ತಿ, ತತೋ ಬಲಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅಮಿತ್ತಮದ್ದನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಚೋರಾಪಿ – ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ರಾಜಾನೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವಗ್ಗಬನ್ಧೇಹಿ ವಿಚರಿತು’’ನ್ತಿ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತಿ. ಏವಂ ರಾಜೂನಂ ವುದ್ಧಿ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವುದ್ಧಿಯೇವ, ಆನನ್ದ, ವಜ್ಜೀನಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ ನೋ ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಅವಸ್ಸಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಮಗ್ಗಾತಿಆದೀಸು ಸನ್ನಿಪಾತಭೇರಿಯಾ ನಿಗ್ಗತಾಯ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಮೇ ಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ಮಙ್ಗಲಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತಾ ನ ಸಮಗ್ಗಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ನಾಮ. ಭೇರಿಸದ್ದಂ ಪನ ಸುತ್ವಾವ ಭುಞ್ಜನ್ತಾಪಿ ಅಲಙ್ಕರಿಯಮಾನಾಪಿ ವತ್ಥಾನಿ ನಿವಾಸೇನ್ತಾಪಿ ಅಡ್ಢಭುತ್ತಾ ವಾ ಅಡ್ಢಾಲಙ್ಕತಾ ವಾ ವತ್ಥಂ ನಿವಾಸಯಮಾನಾ ವಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ನಾಮ. ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಪನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ಏಕತೋವ ಅವುಟ್ಠಹನ್ತಾ ನ ಸಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ವುಟ್ಠಿತೇಸು ಹಿ ಯೇ ಪಠಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಬಾಹಿರಕಥಾವ ಸುತಾ, ಇದಾನಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಏಕತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತಾ ಪನ ಸಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ ನಾಮ. ಅಪಿಚ – ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇಸು ಗಾಮಸೀಮಾ ವಾ ನಿಗಮಸೀಮಾ ವಾ ಆಕುಲಾ, ಚೋರಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಕೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಇಮಂ ಅಮಿತ್ತಮದ್ದನಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಅಹಂ ಪಠಮಂ, ಅಹಂ ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ಸಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ ನಾಮ. ಏಕಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಓಸೀದಮಾನೇ ಸೇಸಾ ರಾಜಾನೋ ಪುತ್ತಭಾತರೋ ಪೇಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಯಮಾನಾಪಿ, ಆಗನ್ತುಕರಾಜಾನಂ – ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗಚ್ಛತು, ಅಸುಕಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಏಕತೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಾಪಿ, ಏಕಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲೇ ವಾ ರೋಗೇ ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪನ ತಾದಿಸೇ ಸುಖದುಕ್ಖೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸಬ್ಬೇ ತತ್ಥ ಸಹಾಯಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ಸಮಗ್ಗಾ ವಜ್ಜಿಕರಣೀಯಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ ನಾಮ.

ಅಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಂ ಸುಙ್ಕಂ ವಾ ಬಲಿಂ ವಾ ದಣ್ಡಂ ವಾ ಆಹರಾಪೇನ್ತಾ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ ನಾಮ. ಪೋರಾಣಪವೇಣಿಯಾ ಆಗತಮೇವ ಪನ ಅನಾಹರಾಪೇನ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ ನಾಮ. ಚೋರೋತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೇ ಅವಿಚಿನಿತ್ವಾವ ಛೇಜ್ಜಭೇಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸೇನ್ತಾ ಪೋರಾಣಂ ವಜ್ಜಿಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಾಯ ನ ವತ್ತನ್ತಿ ನಾಮ. ತೇಸಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಾನಂ ಅಭಿನವಸುಙ್ಕಾದೀಹಿ ಪೀಳಿತಾ ಮನುಸ್ಸಾ – ‘‘ಅತಿಉಪದ್ದುತಮ್ಹ, ಕೋ ಇಮೇಸಂ ವಿಜಿತೇ ವಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚೋರಾ ವಾ ಚೋರಸಹಾಯಾ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಜನಪದಂ ಪಹರನ್ತಿ. ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಾನಂ ಪವೇಣೀಆಗತಾನಿ ಸುಙ್ಕಾದೀನಿ ಅಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಕೋಸೋ ಪರಿಹಾಯತಿ. ತತೋ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಬಲಕಾಯಓರೋಧಾದಯೋ ಯಥಾನಿಬದ್ಧಂ ವಟ್ಟಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಥಾಮೇನ ಬಲೇನ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ. ತೇ ನೇವ ಯುದ್ಧಕ್ಖಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪಾರಿಚರಿಯಕ್ಖಮಾ. ಪೋರಾಣಂ ವಜ್ಜಿಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಾಯ ಅವತ್ತನ್ತಾನಂ ವಿಜಿತೇ ಮನುಸ್ಸಾ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತಂ ಪಿತರಂ ಭಾತರಂ ಅಚೋರಂಯೇವ ಚೋರೋತಿ ಕತ್ವಾ ಛಿನ್ದಿಂಸು ಭಿನ್ದಿಂಸೂ’’ತಿ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚೋರಾ ವಾ ಚೋರಸಹಾಯಾ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಜನಪದಂ ಪಹರನ್ತಿ, ಏವಂ ರಾಜೂನಂ ಪರಿಹಾನಿ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಾನಂ ಪನ ‘‘ಪವೇಣೀಆಗತಮೇವ ರಾಜಾನೋ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ. ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಾನಂ ಪವೇಣೀಆಗತಾನಿ ಸುಙ್ಕಾದೀನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಕೋಸೋ ವಡ್ಢತಿ, ತತೋ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಬಲಕಾಯಓರೋಧಾದಯೋ ಯಥಾನಿಬದ್ಧಂ ವಟ್ಟಂ ಲಭಮಾನಾ ಥಾಮಬಲಸಮ್ಪನ್ನಾ ಯುದ್ಧಕ್ಖಮಾ ಚೇವ ಪಾರಿಚರಿಯಕ್ಖಮಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ.

ಪೋರಾಣಂ ವಜ್ಜಿಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ವಜ್ಜಿರಾಜಾನೋ ‘‘ಅಯಂ ಚೋರೋ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೇ ‘‘ಗಣ್ಹಥ ನಂ ಚೋರ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಸಚೇ ಅಚೋರೋ ಹೋತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಸಚೇ ಚೋರೋ, ಅತ್ತನಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾ ವೋಹಾರಿಕಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇಪಿ ಅಚೋರೋ ಚೇ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಚೋರೋ ಚೇ, ಸುತ್ತಧರಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಅಚೋರೋ ಚೇ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಚೋರೋ ಚೇ, ಅಟ್ಠಕುಲಿಕಾನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇಪಿ ತಥೇವ ಕತ್ವಾ ಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ, ಸೇನಾಪತಿ ಉಪರಾಜಸ್ಸ, ಉಪರಾಜಾ ರಞ್ಞೋ, ರಾಜಾ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಅಚೋರೋ ಚೇ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಚೋರೋ ಹೋತಿ, ಪವೇಣೀಪೋತ್ಥಕಂ ವಾಚಾಪೇತಿ. ತತ್ಥ – ‘‘ಯೇನ ಇದಂ ನಾಮ ಕತಂ, ತಸ್ಸ ಅಯಂ ನಾಮ ದಣ್ಡೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ರಾಜಾ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಂ ತೇನ ಸಮಾನೇತ್ವಾ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ದಣ್ಡಂ ಕರೋತಿ. ಇತಿ ಏತಂ ಪೋರಾಣಂ ವಜ್ಜಿಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನ್ತಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾ ನ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ, ‘‘ರಾಜಾನೋ ಪೋರಾಣಪವೇಣಿಯಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ದೋಸೋ’’ತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಕರೋನ್ತಿ. ಏವಂ ರಾಜೂನಂ ವುದ್ಧಿ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವುದ್ಧಿಯೇವ, ಆನನ್ದ, ವಜ್ಜೀನಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ.

ಸಕ್ಕರೋನ್ತೀತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ತೇಸಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸುನ್ದರಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಗರುಭಾವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾವ ಕರೋನ್ತಿ. ಮಾನೇನ್ತೀತಿ ಮನೇನ ಪಿಯಾಯನ್ತಿ. ಪೂಜೇನ್ತೀತಿ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ಸೋತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಸೋತಬ್ಬಂ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯೇ ಏವಂ ಮಹಲ್ಲಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಸಕ್ಕಾರಾದೀನಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಓವಾದತ್ಥಾಯ ಚ ನೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ತೇಹಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಅನೋವದಿಯಮಾನಾ ಕೀಳಾಪಸುತಾ ರಜ್ಜತೋ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮಹಲ್ಲಕರಾಜಾನೋ – ‘‘ಇದಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ನ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪೋರಾಣಂ ಪವೇಣಿಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ. ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪತ್ವಾಪಿ – ‘‘ಏವಂ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ನಿಕ್ಖಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಉಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ತೇ ತೇಹಿ ಓವದಿಯಮಾನಾ ಯಥಾಓವಾದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ರಾಜಪ್ಪವೇಣಿಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವುದ್ಧಿಯೇವ, ಆನನ್ದ, ವಜ್ಜೀನಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ.

ಕುಲಿತ್ಥಿಯೋತಿ ಕುಲಘರಣಿಯೋ. ಕುಲಕುಮಾರಿಯೋತಿ ಅನಿವಿದ್ಧಾ ತಾಸಂ ಧೀತರೋ. ಓಕ್ಕಸ್ಸ ಪಸಯ್ಹಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಓಕ್ಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪಸಯ್ಹಾ’’ತಿ ವಾ ಪಸಯ್ಹಾಕಾರಸ್ಸೇವೇತಂ ನಾಮಂ. ‘‘ಉಕ್ಕಸ್ಸಾ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಓಕ್ಕಸ್ಸಾತಿ ಅವಕಸ್ಸಿತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ. ಪಸಯ್ಹಾತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾತಿ ಅಯಂ ವಚನತ್ಥೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಕರೋನ್ತಾನಂ ವಿಜಿತೇ ಮನುಸ್ಸಾ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹೇ ಪುತ್ತಮಾತರೋಪಿ, ಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದೀನಿ ಮುಖೇನ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸಂವಡ್ಢಿತಧೀತರೋಪಿ ಇಮೇ ರಾಜಾನೋ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಘರೇ ವಾಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಕುಪಿತಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚೋರಾ ವಾ ಚೋರಸಹಾಯಾ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಜನಪದಂ ಪಹರನ್ತಿ. ಏವಂ ಅಕರೋನ್ತಾನಂ ಪನ ವಿಜಿತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಸಕಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ರಾಜಕೋಸಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವಜ್ಜೀನಂ ವಜ್ಜಿಚೇತಿಯಾನೀತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜೂನಂ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠೇ ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠೇನ ಚೇತಿಯಾನೀತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಿ ಯಕ್ಖಟ್ಠಾನಾನಿ. ಅಬ್ಭನ್ತರಾನೀತಿ ಅನ್ತೋನಗರೇ ಠಿತಾನಿ. ಬಾಹಿರಾನೀತಿ ಬಹಿನಗರೇ ಠಿತಾನಿ. ದಿನ್ನಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಿನ್ನಂ. ಕತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ. ನೋ ಪರಿಹಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ಯಥಾಪವತ್ತಮೇವ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಬಲಿಂ ಪರಿಹಾಪೇನ್ತಾನಞ್ಹಿ ದೇವತಾ ಆರಕ್ಖಂ ಸುಸಂವಿಹಿತಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಂ ಜನೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಸಸೀಸರೋಗಾದಿಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ, ಸಙ್ಗಾಮೇ ಪತ್ತೇ ಸಹಾಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ಅಪರಿಹಾಪೇನ್ತಾನಂ ಪನ ಆರಕ್ಖಂ ಸುಸಂವಿಹಿತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಸಸೀಸರೋಗಾದಿಂ ಹನನ್ತಿ, ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ಸಹಾಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಧಮ್ಮಿಕಾ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ರಕ್ಖಾ ಏವ ಯಥಾ ಅನಿಚ್ಛಿತಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಆವರಣತೋ ಆವರಣಂ. ಯಥಾ ಇಚ್ಛಿತಂ ನ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಗೋಪಾಯನತೋ ಗುತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಬಲಕಾಯೇನ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ರಕ್ಖಣಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಿಕಾ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಪನ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಉಪವನೇ ರುಕ್ಖೇ ನ ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ವಾಜಿಕಾ ವಜ್ಝಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಪೋಕ್ಖರಣೀಸು ಮಚ್ಛೇ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಏವಂ ಕರಣಂ ಧಮ್ಮಿಕಾ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿ ನಾಮ. ಕಿನ್ತಿ ಅನಾಗತಾ ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ನೇಸಂ ಏವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋತಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ.

ತತ್ಥ ಯೇ ಅನಾಗತಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಆಗಮನಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ. ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಚ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಗನ್ತ್ವಾ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಪಞ್ಹಂ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಂ ನ ಸುಣನ್ತಿ, ದಾನಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಅನುಮೋದನಂ ನ ಸುಣನ್ತಿ, ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ನ ಸಂವಿದಹನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಅವಣ್ಣೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ – ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ನ ಕರೋತಿ…ಪೇ… ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ನ ಸಂವಿದಹತೀ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ತಸ್ಸ ನಗರದ್ವಾರೇನ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ನಗರಂ ನ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಅನಾಗತಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಅನಾಗಮನಮೇವ ಹೋತಿ. ಆಗತಾನಮ್ಪಿ ಫಾಸುವಿಹಾರೇ ಅಸತಿ ಯೇಪಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಆಗತಾ, ತೇ – ‘‘ವಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ತಾವ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಗತಮ್ಹಾ, ಇಮೇಸಂ ಪನ ರಾಜೂನಂ ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ಕೋ ವಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಏವಂ ಅನಾಗತೇಸು ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು, ಆಗತೇಸು ದುಕ್ಖಂ ವಿಹರನ್ತೇಸು ಸೋ ದೇಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅನಾವಾಸೋ ಹೋತಿ. ತತೋ ದೇವತಾರಕ್ಖಾ ನ ಹೋತಿ, ದೇವತಾರಕ್ಖಾಯ ಅಸತಿ ಅಮನುಸ್ಸಾ ಓಕಾಸಂ ಲಭನ್ತಿ. ಅಮನುಸ್ಸಾ ಉಸ್ಸನ್ನಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಬ್ಯಾಧಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛನಾದಿವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಅನಾಗಮೋ ಹೋತಿ. ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಕಣ್ಹಪಕ್ಖವಿಪರೀತಸ್ಸ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೧೩೫. ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಇದಂ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವಜ್ಜೀನಂ ಇಮಸ್ಸ ವಜ್ಜಿಸತ್ತಕಸ್ಸ ದೇಸಿತಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಾರನ್ದದೇ ಚೇತಿಯೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ವಿಹಾರೇ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿರ ಬುದ್ಧೇ ತತ್ಥ ಸಾರನ್ದದಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ಚೇತಿಯಂ ಅಹೋಸಿ. ಅಥೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಿಹಾರಂ ಕಾರಾಪೇಸುಂ, ಸೋ ಸಾರನ್ದದೇ ಚೇತಿಯೇ ಕತತ್ತಾ ಸಾರನ್ದದಚೇತಿಯನ್ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ.

ಅಕರಣೀಯಾತಿ ಅಕಾತಬ್ಬಾ, ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಯುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಅಭಿಮುಖಯುದ್ಧೇನ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಉಪಲಾಪನಾಯಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಲಾಪನಂ. ಉಪಲಾಪನಾ ನಾಮ – ‘‘ಅಲಂ ವಿವಾದೇನ, ಇದಾನಿ ಸಮಗ್ಗಾ ಹೋಮಾ’’ತಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದೀನಿ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಹಕರಣಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ವಿಸ್ಸಾಸೇನ ಸಕ್ಕಾ ಗಣ್ಹಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಿಥುಭೇದಾಯಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಿಥುಭೇದಂ. ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಭೇದಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಸಕ್ಕಾ ಏತೇ ಗಹೇತುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವತೋ ಕಥಾಯ ನಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಆಹ.

ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಇಮಾಯ ಕಥಾಯ ನಯಲಾಭಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ? ಆಮ, ಜಾನಾತಿ. ಜಾನನ್ತೋ ಕಸ್ಮಾ ಕಥೇಸೀತಿ? ಅನುಕಮ್ಪಾಯ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಅಕಥಿತೇಪಿ ಕತಿಪಾಹೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ, ಕಥಿತೇ ಪನ ಸಮಗ್ಗೇ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ತೀಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇಹಿ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಮೇವ ವರಂ, ಏತ್ತಕಞ್ಹಿ ಜೀವನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ.

ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ. ಅನುಮೋದಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಯಾವ ಸುಭಾಸಿತಞ್ಚಿದಂ ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನಾ’’ತಿ ವಾಚಾಯ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ. ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ. ತತೋ ನಂ ರಾಜಾ – ‘‘ಕಿಂ ಆಚರಿಯ, ಭಗವಾ ಅವಚಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ – ‘‘ಯಥಾ ಭೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಚನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಜ್ಜೀ ಕೇನಚಿ ಗಹೇತುಂ, ಅಪಿ ಚ ಉಪಲಾಪನಾಯ ವಾ ಮಿಥುಭೇದೇನ ವಾ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ನಂ ರಾಜಾ – ‘‘ಉಪಲಾಪನಾಯ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಯೋ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಭೇದೇನೇವ ತೇ ಗಹೇಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತುಮ್ಹೇ ವಜ್ಜಿಂ ಆರಬ್ಭ ಪರಿಸತಿ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಥ. ತತೋ ಅಹಂ – ‘‘ಕಿಂ ತೇ ಮಹಾರಾಜ ತೇಹಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೇಹಿ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ಜೀವನ್ತು ಏತೇ ರಾಜಾನೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮಿ. ತತೋ ತುಮ್ಹೇ – ‘‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಭೋ ಏಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಜ್ಜಿಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಂ ಕಥಂ ಪಟಿಬಾಹತೀ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಥ, ದಿವಸಭಾಗೇ ಚಾಹಂ ತೇಸಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಮ್ಪಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಮಮ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಬನ್ಧನತಾಲನಾದೀನಿ ಅಕತ್ವಾವ ಕೇವಲಂ ಖುರಮುಣ್ಡಂ ಮಂ ಕತ್ವಾ ನಗರಾ ನೀಹರಾಪೇಥ. ಅಥಾಹಂ – ‘‘ಮಯಾ ತೇ ನಗರೇ ಪಾಕಾರೋ ಪರಿಖಾ ಚ ಕಾರಿತಾ, ಅಹಂ ಕಿರ ದುಬ್ಬಲಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಉತ್ತಾನಗಮ್ಭೀರಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಜಾನಾಮಿ, ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ದಾನಿ ಉಜುಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಕ್ಖಾಮಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ತುಮ್ಹೇ – ‘‘ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಥಾತಿ. ರಾಜಾ ಸಬ್ಬಂ ಅಕಾಸಿ.

ಲಿಚ್ಛವೀ ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮನಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಸಠೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಮಾ ತಸ್ಸ ಗಙ್ಗಂ ಉತ್ತರಿತುಂ ಅದತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತತ್ರ ಏಕಚ್ಚೇಹಿ – ‘‘ಅಮ್ಹೇ ಆರಬ್ಭ ಕಥಿತತ್ತಾ ಕಿರ ಸೋ ಏವಂ ಕತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಣೇ, ಏತೂ’’ತಿ ಭಣಿಂಸು. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಲಿಚ್ಛವೀ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ, ಲಿಚ್ಛವಿನೋ – ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ನಾಮ ಏವಂ ಗರುಂ ದಣ್ಡಂ ಕಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ತೇ ತತ್ರ ಠಾನನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯಾಮಚ್ಚೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ. ತದೇವ ತೇ ಠಾನನ್ತರಂ ಹೋತೂತಿ. ಸೋ ಸುಟ್ಠುತರಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಕರೋತಿ, ರಾಜಕುಮಾರಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ.

ಸೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಗುಣೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಏಕಂ ಲಿಚ್ಛವಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ – ದಾರಕಾ ಕಸನ್ತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಆಮ, ಕಸನ್ತಿ. ದ್ವೇ ಗೋಣೇ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ? ಆಮ, ದ್ವೇ ಗೋಣೇ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ. ಏತ್ತಕಂ ವತ್ವಾ ನಿವತ್ತೋ. ತತೋ ತಂ ಅಞ್ಞೋ – ‘‘ಕಿಂ ಆಚರಿಯೋ ಆಹಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಸದ್ದಹನ್ತೋ ‘‘ನ ಮೇ ಏಸ ಯಥಾಭೂತಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಜ್ಜಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಏಕಂ ಲಿಚ್ಛವಿಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನೇತ್ವಾ – ‘‘ಕೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಭುತ್ತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತೋ. ತಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಸದ್ದಹನ್ತೋ ತಥೇವ ಭಿಜ್ಜಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ಏಕಂ ಲಿಚ್ಛವಿಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನೇತ್ವಾ – ‘‘ಅತಿದುಗ್ಗತೋಸಿ ಕಿರಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಕೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಲಿಚ್ಛವೀತಿ. ಅಪರಮ್ಪಿ ಏಕಮನ್ತಂ ನೇತ್ವಾ – ‘‘ತ್ವಂ ಕಿರ ಭೀರುಕಜಾತಿಕೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಕೋ ಏವಮಾಹಾತಿ? ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಲಿಚ್ಛವೀತಿ. ಏವಂ ಅಞ್ಞೇನ ಅಕಥಿತಮೇವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಥೇನ್ತೋ ತೀಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇಹಿ ತೇ ರಾಜಾನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯಥಾ ದ್ವೇ ಏಕಮಗ್ಗೇನ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪಾತಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸಿ. ಲಿಚ್ಛವಿನೋ – ‘‘ಇಸ್ಸರಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತು, ಸೂರಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ – ‘‘ಅಯಂ ದಾನಿ ಕಾಲೋ, ಸೀಘಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇಸಿ. ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾವ ಬಲಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿ. ವೇಸಾಲಿಕಾ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ರಞ್ಞೋ ಗಙ್ಗಂ ಉತ್ತರಿತುಂ ನ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸುಂ. ತಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತು ಸೂರರಾಜಾನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ನ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ‘‘ನಗರಪ್ಪವೇಸನಂ ನ ದಸ್ಸಾಮ, ದ್ವಾರಾನಿ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಠಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸುಂ. ಏಕೋಪಿ ನ ಸನ್ನಿಪತಿ. ಯಥಾವಿವಟೇಹೇವ ದ್ವಾರೇಹಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಗತೋ.

ಭಿಕ್ಖುಅಪರಿಹಾನಿಯಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ

೧೩೬. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾತಿ ದೂರವಿಹಾರೇಸು ಇದ್ಧಿಮನ್ತೇ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸನ್ತಿಕವಿಹಾರೇಸು ಸಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಸನ್ನಿಪತಥ, ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ; ಭಗವಾ ವೋ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ. ಅಪರಿಹಾನಿಯೇತಿ ಅಪರಿಹಾನಿಕರೇ, ವುದ್ಧಿಹೇತುಭೂತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚನ್ದಸಹಸ್ಸಂ ಸೂರಿಯಸಹಸ್ಸಂ ಉಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚತುಕುಟ್ಟಕೇ ಗೇಹೇ ಅನ್ತೋ ತೇಲದೀಪಸಹಸ್ಸಂ ಉಜ್ಜಾಲೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪಾಕಟೇ ಕತ್ವಾ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ.

ತತ್ಥ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾತಿ ಇದಂ ವಜ್ಜಿಸತ್ತಕೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ಇಧಾಪಿ ಚ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಅಸನ್ನಿಪತಿತಾ ದಿಸಾಸು ಆಗತಸಾಸನಂ ನ ಸುಣನ್ತಿ. ತತೋ – ‘‘ಅಸುಕವಿಹಾರಸೀಮಾ ಆಕುಲಾ, ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾ ಠಿತಾ, ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮದೂತಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿಬಹುಲಾ ಪುಪ್ಫದಾನಾದೀಹಿ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂಪಿ ‘‘ಪಮತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ರಾಸಿಭೂತಾ ಸಾಸನಂ ಓಸಕ್ಕಾಪೇನ್ತಿ. ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಪನ ತಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುಣನ್ತಿ, ತತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸೀಮಂ ಉಜುಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾದಯೋ ಪವತ್ತಾಪೇನ್ತಿ, ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಾನಂ ಉಸ್ಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಅರಿಯವಂಸಕೇ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥಾಪೇನ್ತಿ, ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿನಯಧರೇಹಿ ನಿಗ್ಗಹಂ ಕಾರಾಪೇನ್ತಿ, ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂಪಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವಗ್ಗಬನ್ಧೇನ ವಿಚರಿತು’’ನ್ತಿ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಹಾನಿವುದ್ಧಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸಮಗ್ಗಾತಿಆದೀಸು ಚೇತಿಯಪಟಿಜಗ್ಗನತ್ಥಂ ವಾ ಬೋಧಿಗೇಹಉಪೋಸಥಾಗಾರಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ವಾ ಕತಿಕವತ್ತಂ ವಾ ಠಪೇತುಕಾಮತಾಯ ಓವಾದಂ ವಾ ದಾತುಕಾಮತಾಯ – ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಸನ್ನಿಪತತೂ’’ತಿ ಭೇರಿಯಾ ವಾ ಘಣ್ಟಿಯಾ ವಾ ಆಕೋಟಿತಾಯ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಚೀವರಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪತ್ತೋ ಪಚಿತಬ್ಬೋ, ಮಯ್ಹಂ ನವಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತಾ ನ ಸಮಗ್ಗಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಂ ಪನ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ – ‘‘ಅಹಂ ಪುರಿಮತರಂ, ಅಹಂ ಪುರಿಮತರ’’ನ್ತಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ನಾಮ. ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಪನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ಏಕತೋ ಅವುಟ್ಠಹನ್ತಾ ಸಮಗ್ಗಾ ನ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ವುಟ್ಠಿತೇಸು ಹಿ ಯೇ ಪಠಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಬಾಹಿರಕಥಾವ ಸುತಾ, ಇದಾನಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ವುಟ್ಠಹನ್ತಾ ಪನ ಸಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ ನಾಮ. ಅಪಿಚ ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ವಿಹಾರಸೀಮಾ ಆಕುಲಾ, ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾ ಠಿತಾ, ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದಿಕಾರಕಾ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ಉಸ್ಸನ್ನಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಕೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ನಿಗ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಅಹಂ ಪಠಮಂ, ಅಹಂ ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ಸಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ ನಾಮ.

ಆಗನ್ತುಕಂ ಪನ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಇಮಂ ಪರಿವೇಣಂ ಯಾಹಿ, ಏತಂ ಪರಿವೇಣಂ ಯಾಹಿ, ಅಯಂ ಕೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ವತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಾಪಿ, ಜಿಣ್ಣಪತ್ತಚೀವರಕಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇನ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾಪಿ, ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಗಿಲಾನಭೇಸಜ್ಜಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾಪಿ, ಗಿಲಾನಮೇವ ಅನಾಥಂ – ‘‘ಅಸುಕಪರಿವೇಣಂ ಯಾಹಿ, ಅಸುಕಪರಿವೇಣಂ ಯಾಹೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವೇಣೇ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಾಪಿ, ಏಕೋ ಓಲಿಯಮಾನಕೋ ಗನ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತೇನ ತಂ ಗನ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಾಪೇನ್ತಾಪಿ ಸಮಗ್ಗಾ ಸಙ್ಘಂ ಕರಣೀಯಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ ನಾಮ.

ಅಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ನವಂ ಅಧಮ್ಮಿಕಂ ಕತಿಕವತ್ತಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವಾ ಬನ್ಧನ್ತಾ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ ನಾಮ, ಪುರಾಣಸನ್ಥತವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ. ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಸಾಸನಂ ದೀಪೇನ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ ನಾಮ, ವಸ್ಸಸತಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ವೇಸಾಲಿಕಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ವಿಯ. ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾ ಪನ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಾ ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಮಾದಾಯ ನ ವತ್ತನ್ತಿ ನಾಮ, ಅಸ್ಸಜಿಪುನಬ್ಬಸುಕಾ ವಿಯ. ನವಂ ಪನ ಕತಿಕವತ್ತಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವಾ ಅಬನ್ಧನ್ತಾ, ಧಮ್ಮವಿನಯತೋ ಸಾಸನಂ ದೀಪೇನ್ತಾ, ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಅಸಮೂಹನನ್ತಾ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನ್ತಿ ನಾಮ, ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಸೇನೋ ವಿಯ, ಆಯಸ್ಮಾ ಯಸೋ ಕಾಕಣ್ಡಕಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಚ.

‘‘ಸುಣಾತು, ಮೇ ಆವುಸೋ ಸಙ್ಘೋ, ಸನ್ತಮ್ಹಾಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಗಿಹಿಗತಾನಿ, ಗಿಹಿನೋಪಿ ಜಾನನ್ತಿ, ‘ಇದಂ ವೋ ಸಮಣಾನಂ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾನಂ ಕಪ್ಪತಿ, ಇದಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ. ಸಚೇ ಹಿ ಮಯಂ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ – ‘ಧೂಮಕಾಲಿಕಂ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಯಾವಿಮೇಸಂ ಸತ್ಥಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ತಾವಿಮೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಿಕ್ಖಿಂಸು. ಯತೋ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ನ ದಾನಿಮೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’ತಿ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಚುಳವ. ೪೪೨) –

ಇಮಂ ತನ್ತಿಂ ಠಪಯನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ವಿಯ ಚ. ವುದ್ಧಿಯೇವಾತಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ವುಡ್ಢಿಯೇವ, ನೋ ಪರಿಹಾನಿ.

ಥೇರಾತಿ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಥೇರಕಾರಕೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನನ್ತೀತಿ ರತ್ತಞ್ಞೂ. ಚಿರಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾ. ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಿತುಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾತಿ ಸಙ್ಘಪಿತರೋ. ಪಿತುಟ್ಠಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ ಸಙ್ಘಂ ಪರಿನೇನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಹುತ್ವಾ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಘಪರಿಣಾಯಕಾ.

ಯೇ ತೇಸಂ ಸಕ್ಕಾರಾದೀನಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಓವಾದತ್ಥಾಯ ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಪಿ ತೇಸಂ ಓವಾದಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಪವೇಣೀಕಥಂ ನ ಕಥೇನ್ತಿ, ಸಾರಭೂತಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ನ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ತೇ ತೇಹಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಚ ಅರಿಯಧನೇಹೀತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ತೇಸಂ ಸಕ್ಕಾರಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಪಿ ತೇಸಂ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತಿ. ‘‘ಏವಂ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಆಲೋಕಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ವಿಲೋಕಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಸಮಿಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಪಸಾರಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಚೀವರಂ ಧಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪವೇಣೀಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಿ, ಸಾರಭೂತಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ತೇರಸಹಿ ಧುತಙ್ಗೇಹಿ ದಸಹಿ ಕಥಾವತ್ಥೂಹಿ ಅನುಸಾಸನ್ತಿ. ತೇ ತೇಸಂ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ವಡ್ಢಮಾನಾ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಂ ಅನುಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಹಾನಿವುದ್ಧಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪುನಬ್ಭವದಾನಂ ಪುನಬ್ಭವೋ, ಪುನಬ್ಭವೋ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ, ಪುನಬ್ಭವದಾಯಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾಯ. ನ ವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೇ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಕಾರಣಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಪದಾನುಪದಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಗಾಮತೋ ಗಾಮಂ ವಿಚರನ್ತಿ, ತೇ ತಸ್ಸಾ ತಣ್ಹಾಯ ವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ, ಇತರೇ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಹಾನಿವುದ್ಧಿಯೋ ಪಾಕಟಾಯೇವ.

ಆರಞ್ಞಕೇಸೂತಿ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಪಚ್ಛಿಮೇಸು. ಸಾಪೇಕ್ಖಾತಿ ಸತಣ್ಹಾ ಸಾಲಯಾ. ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು ಹಿ ಝಾನಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾಪಿ ತತೋ ವುಟ್ಠಿತಮತ್ತೋವ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸದಾರಿಕಾದಿಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ, ಯೇನಸ್ಸ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸೋಪಿ ಹಾಯತಿಯೇವ. ಅರಞ್ಞೇ ಪನ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ ಪಟಿಬುದ್ಧಮತ್ತೋ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಮೋರಾದೀನಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ, ಯೇನ ಆರಞ್ಞಕಂ ಪೀತಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನೇ ಝಾನಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರಞ್ಞೇ ನಿದ್ದಾಯನ್ತಮೇವ ಪಸಂಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಮೇವ ಅತ್ಥವಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ – ‘‘ಆರಞ್ಞಕೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ಸಾಪೇಕ್ಖಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಪಚ್ಚತ್ತಞ್ಞೇವ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತನೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಪೇಸಲಾತಿ ಪಿಯಸೀಲಾ. ಇಧಾಪಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಆಗಮನಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಾ ನೇವಾಸಿಕಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ. ಸಮ್ಪತ್ತಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಪತ್ತಚೀವರಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಆಸನಪಞ್ಞಾಪನತಾಲವಣ್ಟಗ್ಗಹಣಾದೀನಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಥ ನೇಸಂ ಅವಣ್ಣೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ – ‘‘ಅಸುಕವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಾನಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ನ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಿಹಾರದ್ವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ವಿಹಾರಂ ನ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಅನಾಗತಾನಂ ಅನಾಗಮನಮೇವ ಹೋತಿ. ಆಗತಾನಂ ಪನ ಫಾಸುವಿಹಾರೇ ಅಸತಿ ಯೇಪಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಆಗತಾ, ತೇ – ‘‘ವಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ತಾವ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಗತಾಮ್ಹ, ಇಮೇಸಂ ಪನ ನೇವಾಸಿಕಾನಂ ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ಕೋ ವಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಏವಂ ಸೋ ವಿಹಾರೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನಾವಾಸೋವ ಹೋತಿ. ತತೋ ನೇವಾಸಿಕಾ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಕಙ್ಖಾವಿನೋದನಂ ವಾ ಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪಕಂ ವಾ ಮಧುರಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ವಾ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತೇಸಂ ನೇವ ಅಗ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣಂ, ನ ಗಹಿತಸಜ್ಝಾಯಕರಣಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ನೇಸಂ ಹಾನಿಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ವುದ್ಧಿ.

ಯೇ ಪನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಆಗಮನಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ಸದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ ಪಸನ್ನಾ, ಆಗತಾನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಕಙ್ಖಂ ವಿನೋದೇನ್ತಿ, ಮಧುರಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಲಭನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ – ‘‘ಅಸುಕವಿಹಾರಭಿಕ್ಖೂ ಏವಂ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಙ್ಗಾಹಕಾ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ದೂರತೋಪಿ ಏನ್ತಿ, ತೇಸಂ ನೇವಾಸಿಕಾ ವತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಮೀಪಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವುಡ್ಢತರಂ ಆಗನ್ತುಕಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ನವಕತರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ನಿಸೀದಿತ್ವಾ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವಸಿಸ್ಸಥ ಗಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ‘ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇನಾಸನಂ, ಸುಲಭಾ ಭಿಕ್ಖಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ. ವಿನಯಧರೋ ಚೇ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿನಯಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ಸುತ್ತನ್ತಾದಿಧರೋ ಚೇ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಆಗನ್ತುಕಾ ‘‘ಏಕಂ ದ್ವೇ ದಿವಸಾನಿ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಆಗತಾಮ್ಹ, ಇಮೇಸಂ ಪನ ಸುಖಸಂವಾಸತಾಯ ದಸದ್ವಾದಸವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಹಾನಿವುದ್ಧಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೧೩೭. ದುತಿಯಸತ್ತಕೇ ಕಮ್ಮಂ ಆರಾಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಮ್ಮಾರಾಮಾತಿ. ಕಮ್ಮೇ ರತಾತಿ ಕಮ್ಮರತಾ. ಕಮ್ಮಾರಾಮತಮನುಯುತ್ತಾತಿ ಯುತ್ತಾ ಪಯುತ್ತಾ ಅನುಯುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಇತಿಕಾತಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಚೀವರವಿಚಾರಣಂ, ಚೀವರಕರಣಂ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ, ಸೂಚಿಘರಂ, ಪತ್ತತ್ಥವಿಕಂ, ಅಸಂಬದ್ಧಕಂ, ಕಾಯಬನ್ಧನಂ, ಧಮಕರಣಂ, ಆಧಾರಕಂ, ಪಾದಕಥಲಿಕಂ, ಸಮ್ಮಜ್ಜನೀಆದೀನಂ ಕರಣನ್ತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಏತಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಸಕಲದಿವಸಂ ಏತಾನೇವ ಕರೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಯೋ ಪನ ಏತೇಸಂ ಕರಣವೇಲಾಯಮೇವ ಏತಾನಿ ಕರೋತಿ, ಉದ್ದೇಸವೇಲಾಯಂ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸಜ್ಝಾಯವೇಲಾಯಂ ಸಜ್ಝಾಯತಿ, ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತವೇಲಾಯಂ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಮನಸಿಕಾರವೇಲಾಯಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಕರೋತಿ, ನ ಸೋ ಕಮ್ಮಾರಾಮೋ ನಾಮ.

ನ ಭಸ್ಸಾರಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಇತ್ಥಿವಣ್ಣಪುರಿಸವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ ಕರೋನ್ತೋಯೇವ ದಿವಸಞ್ಚ ರತ್ತಿಞ್ಚ ವೀತಿನಾಮೇತಿ, ಏವರೂಪೇ ಭಸ್ಸೇ ಪರಿಯನ್ತಕಾರೀ ನ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಭಸ್ಸಾರಾಮೋ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ, ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪಭಸ್ಸೋವ ಭಸ್ಸೇ ಪರಿಯನ್ತಕಾರೀಯೇವ. ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವಯಂ ಕರಣೀಯಂ – ಧಮ್ಮೀ ವಾ ಕಥಾ, ಅರಿಯೋ ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೩) ವುತ್ತತ್ತಾ.

ನ ನಿದ್ದಾರಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ನಿಪನ್ನೋಪಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೋ ನಿದ್ದಾಯತಿಯೇವ, ಅಯಂ ನಿದ್ದಾರಾಮೋ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಕರಜಕಾಯಗೇಲಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗೇ ಓತರತಿ, ನಾಯಂ ನಿದ್ದಾರಾಮೋ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಹಂ ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭).

ನ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಏಕಸ್ಸ ದುತಿಯೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ತತಿಯೋ ತಿಣ್ಣಂ ಚತುತ್ಥೋತಿ ಏವಂ ಸಂಸಟ್ಠೋವ ವಿಹರತಿ, ಏಕಕೋ ಅಸ್ಸಾದಂ ನ ಲಭತಿ, ಅಯಂ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮೋ. ಯೋ ಪನ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಏಕಕೋ ಅಸ್ಸಾದಂ ಲಭತಿ, ನಾಯಂ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನ ಪಾಪಿಚ್ಛಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಸನ್ತಸಮ್ಭಾವನಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ನಾಮ.

ನ ಪಾಪಮಿತ್ತಾದೀಸು ಪಾಪಾ ಮಿತ್ತಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತಾ. ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಸಹ ಅಯನತೋ ಪಾಪಾ ಸಹಾಯಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಾಪಸಹಾಯಾ. ತನ್ನಿನ್ನತಪ್ಪೋಣತಪ್ಪಬ್ಭಾರತಾಯ ಪಾಪೇಸು ಸಮ್ಪವಙ್ಕಾತಿ ಪಾಪಸಮ್ಪವಙ್ಕಾ.

ಓರಮತ್ತಕೇನಾತಿ ಅವರಮತ್ತಕೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ. ಅನ್ತರಾತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಅಪತ್ವಾವ ಏತ್ಥನ್ತರೇ. ವೋಸಾನನ್ತಿ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ – ‘‘ಅಲಮೇತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಓಸಕ್ಕನಂ ಠಿತಕಿಚ್ಚತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಯಾವ ಸೀಲಪಾರಿಸುದ್ಧಿಮತ್ತೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಮತ್ತೇನ ವಾ ಝಾನಮತ್ತೇನ ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವಮತ್ತೇನ ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಭಾವಮತ್ತೇನ ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಭಾವಮತ್ತೇನ ವಾ ವೋಸಾನಂ ನ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಾವ ವುದ್ಧಿಯೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ.

೧೩೮. ತತಿಯಸತ್ತಕೇ ಸದ್ಧಾತಿ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನಾ. ತತ್ಥ ಆಗಮನೀಯಸದ್ಧಾ, ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಾ, ಪಸಾದಸದ್ಧಾ, ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಸದ್ಧಾ. ತತ್ಥ ಆಗಮನೀಯಸದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಹೋತಿ. ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಾ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ. ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಘೋತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಪಸಾದೋ ಪಸಾದಸದ್ಧಾ. ಓಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪನ ಸದ್ದಹನಂ ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾ. ಸಾ ದುವಿಧಾಪಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಾಯ ಹಿ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ, ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸದಿಸೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಂ ವಾ, ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಂ ವಾ ಕತಮೇವ ಹೋತಿ. ಉಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಆಚರಿಯವತ್ತಾದೀನಿ ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಪೂರೇತಿ. ಹಿರಿಮನಾತಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾಯ ಹಿರಿಯಾ ಯುತ್ತಚಿತ್ತಾ. ಓತ್ತಪ್ಪೀತಿ ಪಾಪತೋ ಭಾಯನಲಕ್ಖಣೇನ ಓತ್ತಪ್ಪೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ.

ಬಹುಸ್ಸುತಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪರಿಯತ್ತಿಬಹುಸ್ಸುತೋ, ಪಟಿವೇಧಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ದ್ವೇ ಬಹುಸ್ಸುತಾ. ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ. ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಸಾ ಯೇನ ಬಹು ಸುತಾ, ಸೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ. ಸೋ ಪನೇಸ ನಿಸ್ಸಯಮುಚ್ಚನಕೋ, ಪರಿಸುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕೋ, ಸಬ್ಬತ್ಥಕಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ತಯೋ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಓವಾದವಗ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥಕಬಹುಸ್ಸುತಾ ಪನ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾತಿ ಯೇಸಂ ಕಾಯಿಕಞ್ಚ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯೇ ಕಾಯಸಙ್ಗಣಿಕಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಟ್ಠಆರಬ್ಭವತ್ಥುವಸೇನ ಏಕಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಕಾಯಿಕವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯೇ ಚಿತ್ತಸಙ್ಗಾಣಿಕಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಏಕಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗಮನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಠಾನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಠಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಂ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಸಯನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತೀತಿ ಚಿರಕತಾದೀನಂ ಸರಿತಾ ಅನುಸ್ಸರಿತಾ ಮಹಾಗತಿಮ್ಬಯಅಭಯತ್ಥೇರದೀಘಭಾಣಅಭಯತ್ಥೇರತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರಾ ವಿಯ. ಮಹಾಗತಿಮ್ಬಯಅಭಯತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಜಾತಪಞ್ಚಮದಿವಸೇ ಮಙ್ಗಲಪಾಯಾಸೇ ತುಣ್ಡಂ ಪಸಾರೇನ್ತಂ ವಾಯಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಹುಂ ಹುನ್ತಿ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ. ಅಥ ಸೋ ಥೇರಕಾಲೇ – ‘‘ಕದಾ ಪಟ್ಠಾಯ, ಭನ್ತೇ, ಸರಥಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ‘‘ಜಾತಪಞ್ಚಮದಿವಸೇ ಕತಸದ್ದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆವುಸೋ’’ತಿ ಆಹ.

ದೀಘಭಾಣಕಅಭಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಜಾತನವಮದಿವಸೇ ಮಾತಾ ಚುಮ್ಬಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಓನತಾ ತಸ್ಸಾ ಮೋಳಿ ಮುಚ್ಚಿತ್ಥ. ತತೋ ತುಮ್ಬಮತ್ತಾನಿ ಸುಮನಪುಪ್ಫಾನಿ ದಾರಕಸ್ಸ ಉರೇ ಪತಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಜನಯಿಂಸು. ಸೋ ಥೇರಕಾಲೇ – ‘‘ಕದಾ ಪಟ್ಠಾಯ, ಭನ್ತೇ, ಸರಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ – ‘‘ಜಾತನವಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ.

ತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರೋ – ‘‘ಅನುರಾಧಪುರೇ ತೀಣಿ ದ್ವಾರಾನಿ ಪಿದಹಾಪೇತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಏಕೇನ ದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮನಂ ಕತ್ವಾ – ‘ತ್ವಂ ಕಿನ್ನಾಮೋ, ತ್ವಂ ಕಿನ್ನಾಮೋ’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಾಯಂ ಪುನ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ತೇಸಂ ನಾಮಾನಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತುಂ – ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಆವುಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಏವರೂಪೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪಞ್ಞವನ್ತೋತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಅಪಿ ಚ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಏತೇಹಿ ಪದೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಭಾರಭೂತಾ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ಚ ಕಥಿತಾ.

೧೩೯. ಚತುತ್ಥಸತ್ತಕೇ ಸತಿಯೇವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ತತ್ಥ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಫರಣಲಕ್ಖಣೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ. ಭಾವೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ, ಛಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ, ನವಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ, ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ, ಸತ್ತಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ, ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ, ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ ವಡ್ಢೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೇ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಕಥೇಸಿ.

೧೪೦. ಪಞ್ಚಮಸತ್ತಕೇ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ. ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಾ ಸತ್ತ ಲೋಕಿಯವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಏತಂ ಸನ್ತಂ, ಏತಂ ಪಣೀತಂ, ಯದಿದಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೩೬) ಆಗತವಸೇನೇತ್ಥ ದ್ವೇ ಲೋಕುತ್ತರಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೧೪೧. ಛಕ್ಕೇ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ವಚೀಕಮ್ಮಮನೋಕಮ್ಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಾನಿ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಆಗತಾನಿ ಗಿಹೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಹಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಧಮ್ಮಪೂರಣಂ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಗಿಹೀನಂ ಚೇತಿಯವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಬೋಧಿವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಸಙ್ಘನಿಮನ್ತನತ್ಥಾಯ ಗಮನಂ, ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ, ಪತ್ತಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ, ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಂ, ಅನುಗಮನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಆಚಾರಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥನಂ, ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ತೇಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಗಿಹೀನಂ ಚೇತಿಯವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛಾಮ, ಬೋಧಿವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛಾಮ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ದೀಪಮಾಲಪುಪ್ಫಪೂಜಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮ, ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ದಸ್ಸಾಮ, ವಸ್ಸವಾಸಿಕಂ ದಸ್ಸಾಮ, ಅಜ್ಜ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ದಸ್ಸಾಮ, ಸಙ್ಘಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಖಾದನೀಯಾದೀನಿ ಸಂವಿದಹಥ, ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇಥ, ಪಾನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಥ, ಸಙ್ಘಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಆನೇಥ, ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇಥ, ಛನ್ದಜಾತಾ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಕರೋಥಾತಿಆದಿಕಥನಕಾಲೇ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಸರೀರಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗನಂ, ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಾದೀನಿ ಚ ಕತ್ವಾ ವಿವಿತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸುಖೀ ಹೋನ್ತು ಅವೇರಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜಾತಿ ಚಿನ್ತನಂ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಗಿಹೀನಂ ‘ಅಯ್ಯಾ ಸುಖೀ ಹೋನ್ತು, ಅವೇರಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜಾ’ತಿ ಚಿನ್ತನಂ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಆವಿ ಚೇವ ರಹೋ ಚಾತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಚ. ತತ್ಥ ನವಕಾನಂ ಚೀವರಕಮ್ಮಾದೀಸು ಸಹಾಯಭಾವಗಮನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಥೇರಾನಂ ಪನ ಪಾದಧೋವನವನ್ದನಬೀಜನದಾನಾದಿಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಉಭಯೇಹಿಪಿ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ದಾರುಭಣ್ಡಾದೀನಂ ತೇಸು ಅವಮಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ವಿಯ ಪಟಿಸಾಮನಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ದೇವತ್ಥೇರೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋತಿ ಏವಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ವಚನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ವಿಹಾರೇ ಅಸನ್ತಂ ಪನ ಪಟಿಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಕುಹಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ, ಕದಾ ನು ಖೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಮಮಾಯನವಚನಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧಾನಿ ಪನ ನಯನಾನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಪಸನ್ನೇನ ಮುಖೇನ ಓಲೋಕನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ದೇವತ್ಥೇರೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಅರೋಗೋ ಹೋತು, ಅಪ್ಪಾಬಾಧೋತಿ ಸಮನ್ನಾಹರಣಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಲಾಭಾತಿ ಚೀವರಾದಯೋ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಾ. ಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ಕುಹನಾದಿಭೇದಂ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಅನ್ತಮಸೋ ಪತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿಯಾ ಪತ್ತೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗತಂ ದ್ವಿತಿಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಾಮತ್ತಮ್ಪಿ. ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗೀತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವೇ ಪಟಿವಿಭತ್ತಾ ನಾಮ – ಆಮಿಸಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಞ್ಚ, ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಞ್ಚ. ತತ್ಥ – ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ತಕಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನಂ ಆಮಿಸಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ನಾಮ. ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಅಸುಕಸ್ಸ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ನಾಮ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಅಕತ್ವಾ ಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗೀ ನಾಮ.

ಸೀಲವನ್ತೇಹಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಸಾಧಾರಣಭೋಗೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಭೋಗಿನೋ ಇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ, ಯಂ ಯಂ ಪಣೀತಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ತಂ ನೇವ ಲಾಭೇನ ಲಾಭಂ ನಿಜಿಗೀಸನತಾಮುಖೇನ ಗಿಹೀನಂ ದೇತಿ, ನ ಅತ್ತನಾ ಭುಞ್ಜತಿ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚ – ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಘಣ್ಟಿಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಸನ್ತಕಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸತಿ.

ಇಮಂ ಪನ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಂ ಕೋ ಪೂರೇತಿ, ಕೋ ನ ಪೂರೇತೀತಿ? ದುಸ್ಸೀಲೋ ತಾವ ನ ಪೂರೇತಿ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಸೀಲವನ್ತಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ಪನ ವತ್ತಂ ಅಖಣ್ಡೇನ್ತೋ ಪೂರೇತಿ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ತಂ – ಯೋ ಹಿ ಓದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಾತು ವಾ ಪಿತು ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದೀನಂ ವಾ ದೇತಿ, ಸೋ ದಾತಬ್ಬಂ ದೇತಿ, ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಪನಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ, ಪಲಿಬೋಧಜಗ್ಗನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಮುತ್ತಪಲಿಬೋಧಸ್ಸೇವ ವಟ್ಟತಿ. ತೇನ ಪನ ಓದಿಸ್ಸಕಂ ದೇನ್ತೇನ ಗಿಲಾನಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಆಗನ್ತುಕಗಮಿಕಾನಞ್ಚೇವ ನವಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಂ. ಏತೇಸಂ ದತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಥೇರಾಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೋಕಂ ಅದತ್ವಾ ಯೋ ಯತ್ತಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸ ತತ್ತಕಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ಅವಸಿಟ್ಠೇ ಅಸತಿ ಪುನ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಾಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಂ ಯಂ ಪಣೀತಂ, ತಂ ದತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸೀಲವನ್ತೇಹೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಅದಾತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ.

ಅಯಂ ಪನ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಸುಪೂರೋ ಹೋತಿ, ನೋ ಅಸಿಕ್ಖಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ. ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯ ಹಿ ಪರಿಸಾಯ ಯೋ ಅಞ್ಞತೋ ಲಭತಿ, ಸೋ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಞ್ಞತೋ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ಪಮಾಣಯುತ್ತಮೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನಾತಿರೇಕಂ. ಅಯಂ ಪನ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಂ ಲದ್ಧಂ ದೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ದ್ವಾದಸಹಿ ವಸ್ಸೇಹಿ ಪೂರತಿ, ನ ತತೋ ಓರಂ. ಸಚೇ ಹಿ ದ್ವಾದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪೂರಂ ಪತ್ತಂ ಆಸನಸಾಲಾಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಹಾಯಿತುಂ ಗಚ್ಛತಿ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಚ ಕಸ್ಸೇಸೋ ಪತ್ತೋತಿ, ‘‘ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಆಹರಥ ನ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಚ ರಿತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ಠಪೇತಿ, ಅಥ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ರಿತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಂಸೂ’’ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪುನ ದ್ವಾದಸವಸ್ಸಾನಿ ಪೂರೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ತಿತ್ಥಿಯಪರಿವಾಸಸದಿಸೋ ಹೇಸ, ಸಕಿಂ ಖಣ್ಡೇ ಜಾತೇ ಪುನ ಪೂರೇತಬ್ಬೋವ. ಯೋ ಪನ – ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ, ಸುಲದ್ಧಂ ವತ ಮೇ, ಯಸ್ಸ ಮೇ ಪತ್ತಗತಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾವ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಣ್ಣೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಪೂರಿತಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ನೇವ ಇಸ್ಸಾ, ನ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ಸುಲಭಪಚ್ಚಯೋ ಚ, ಪತ್ತಗತಮಸ್ಸ ದಿಯ್ಯಮಾನಮ್ಪಿ ನ ಖೀಯತಿ, ಭಾಜನೀಯಭಣ್ಡಟ್ಠಾನೇ ಅಗ್ಗಭಣ್ಡಂ ಲಭತಿ, ಭಯೇ ವಾ ಛಾತಕೇ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ದೇವತಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ.

ತತ್ರಿಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ – ಸೇನಗಿರಿವಾಸೀ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಮಹಾಗಿರಿಗಾಮಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತಿ. ಪಞ್ಞಾಸ ಮಹಾಥೇರಾ ನಾಗದೀಪಂ ಚೇತಿಯವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಗಿರಿಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಥೇರೋ ಪನ ಪವಿಸನ್ತೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಲದ್ಧಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ವಿಚರಿಮ್ಹ ಆವುಸೋತಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ಅಲದ್ಧಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ ಯಾವಾಹಂ ಆಗಚ್ಛಾಮಿ, ತಾವ ಇಧೇವ ಹೋಥಾ’’ತಿ. ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ಪಞ್ಞಾಸ ಜನಾ ಪತ್ತತೇಮನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಲಭಿಮ್ಹಾತಿ. ಭನ್ತೇ, ನೇವಾಸಿಕಾ ನಾಮ ಪಟಿಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಲಭನ್ತಾಪಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಸಭಾಗಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ. ಥೇರಾ ಆಗಮೇಸುಂ. ಥೇರೋ ಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ. ಧುರಗೇಹೇಯೇವ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಖೀರಭತ್ತಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಠಿತಾ. ಅಥ ಥೇರಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಸೋ ತಂ ಆದಾಯ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಣ್ಹಥ, ಭನ್ತೇತಿ, ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ಆಹ. ಥೇರೋ – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಏತ್ತಕೇಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಲದ್ಧಂ, ಅಯಂ ಸೀಘಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಸೇಸಾನಂ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಥೇರೋ ಓಲೋಕನಾಕಾರೇನೇವ ಞತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಲದ್ಧಪಿಣ್ಡಪಾತೋ, ನಿಕ್ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನಾಪಿ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿ.

ಅಥ ನಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಥೇರಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಕದಾ, ಆವುಸೋ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀ’’ತಿ? ನತ್ಥಿ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋತಿ. ಝಾನಲಾಭೀಸಿ, ಆವುಸೋತಿ? ಏತಮ್ಪಿ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ನತ್ಥೀತಿ. ನನು, ಆವುಸೋ, ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ? ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಪೂರಿತೋ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪೂರಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಚೇಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಂ ಹೋತಿ, ಪತ್ತಗತಂ ನ ಖೀಯತೀತಿ. ತೇ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು ಸಪ್ಪುರಿಸ, ಅನುಚ್ಛವಿಕಮಿದಂ ತುಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ಇದಂ ತಾವ – ‘‘ಪತ್ತಗತಂ ನ ಖೀಯತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು.

ಅಯಮೇವ ಪನ ಥೇರೋ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ ಗಿರಿಭಣ್ಡಮಹಾಪೂಜಾಯ ದಾನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಿಂ ವರಭಣ್ಡನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ದ್ವೇ ಸಾಟಕಾ, ಭನ್ತೇತಿ. ಏತೇ ಮಯ್ಹಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಏಕೋ ದಹರೋ ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ. ದಹರಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ, ಮಹಾಥೇರಾನಂ ಪನ ಸುಖುಮಸಾಟಕಾ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ವತ್ವಾ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ಠಪೇತಿ. ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಿತೇ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಠಪಿತಾಪಿ ತೇ ಸಾಟಕಾ ಹತ್ಥಂ ನಾರೋಹನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಆರೋಹನ್ತಿ. ದಹರಸ್ಸ ದಾನಕಾಲೇ ಪನ ಹತ್ಥಂ ಆರುಳ್ಹಾ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪಾತೇತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದಹರಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸಙ್ಘಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಹರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಕದಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಪರಿಯಾಯೇನಾಪಿ ಅಸನ್ತಂ ಅವದನ್ತೋ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಮಯ್ಹಂ ಮಹಾರಾಜ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಆಹ. ನನು, ಭನ್ತೇ, ಪುಬ್ಬೇ ಅವಚುತ್ಥಾತಿ. ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕೋ ಅಹಂ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪೂರಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಾಜನೀಯಭಣ್ಡಟ್ಠಾನೇ ಅಗ್ಗಭಣ್ಡಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಅನುಚ್ಛವಿಕಮಿದಂ ತುಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಇದಂ – ‘‘ಭಾಜನೀಯಭಣ್ಡಟ್ಠಾನೇ ಅಗ್ಗಭಣ್ಡಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣತಿಸ್ಸಭಯೇ ಪನ ಭಾತರಗಾಮವಾಸಿನೋ ನಾಗತ್ಥೇರಿಯಾ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಪಲಾಯಿಂಸು. ಥೇರೀ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ – ‘‘ಅತಿವಿಯ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸೋ ಗಾಮೋ, ಉಪಧಾರೇಥ ತಾವಾ’’ತಿ ದಹರಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಆಹ. ತಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಗತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಥೇರಿಯಾ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ತೇಸಂ ಗತಭಾವಂ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಅತ್ತನೋ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇಸುಯೇವ ಯೋಗಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಅತ್ತದ್ವಾದಸಮಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾದೇವತಾ ದ್ವಾದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಅಯ್ಯೇ, ಮಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛಥ, ನಿಚ್ಚಂ ಇಧೇವ ಏಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರಿಯಾ ಪನ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ನಾಗತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ – ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಭಯಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಧ ಯಾಪೇತುಂ, ಪರತೀರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತದ್ವಾದಸಮೋವ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಥೇರಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಭಾತರಗಾಮಂ ಆಗತೋ. ಥೇರೀ – ‘‘ಥೇರಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಿಂ ಅಯ್ಯಾತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸಾ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಏಕದಿವಸಂ ವಿಹಾರೇಯೇವ ವಸಿತ್ವಾ ಸ್ವೇ ಗಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರಾ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಂಸು.

ಥೇರೀ ಪುನದಿವಸೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ – ‘‘ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಧಮ್ಮಿಕೋ ತಾತ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ, ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಅಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾತಿ. ‘‘ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೀ’’ತಿ. ಸಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಖಿಪಿ. ಪತ್ತೋ ಆಕಾಸೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ – ‘‘ಸತ್ತತಾಲಮತ್ತೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಭತ್ತಮೇವ ಥೇರೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ – ‘‘ಭಯಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ನ ಹೋತಿ, ಭಯೇ ವೂಪಸನ್ತೇ ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥಯಮಾನೋ, ‘ಭೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕ, ಭಿಕ್ಖುನಿಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವೀತಿನಾಮಯಿತ್ಥಾ’ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುವದಿಯಮಾನೋ ಸನ್ಥಮ್ಭೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥ ಥೇರಿಯೋ’’ತಿ ಮಗ್ಗಂ ಆರುಹಿ.

ರುಕ್ಖದೇವತಾಪಿ – ‘‘ಸಚೇ ಥೇರೋ ಥೇರಿಯಾ ಹತ್ಥತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ನ ನಂ ನಿವತ್ತೇಸ್ಸಾಮಿ. ಸಚೇ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ನಿವತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯಮಾನಾ ಠತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಗಮನಂ ದಿಸ್ವಾ ರುಕ್ಖಾ ಓರುಯ್ಹ ಪತ್ತಂ, ಭನ್ತೇ, ದೇಥಾತಿ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂಯೇವ ಆನೇತ್ವಾ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ದ್ವಾದಸ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ದ್ವಾದಸ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಸತ್ತವಸ್ಸಾನಿ ಉಪಟ್ಠಹಿ. ಇದಂ – ‘‘ದೇವತಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು. ತತ್ರ ಹಿ ಥೇರೀ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಿಕಾ ಅಹೋಸಿ.

ಅಖಣ್ಡಾನೀತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಸ ಸತ್ತಸು ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಆದಿಮ್ಹಿ ವಾ ಅನ್ತೇ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಭಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪರಿಯನ್ತೇ ಛಿನ್ನಸಾಟಕೋ ವಿಯ ಖಣ್ಡಂ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಪನ ವೇಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಛಿದ್ದಸಾಟಕೋ ವಿಯ ಛಿದ್ದಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಭಿನ್ನಾನಿ, ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ವಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ವಾ ಉಟ್ಠಿತೇನ ವಿಸಭಾಗವಣ್ಣೇನ ಕಾಳರತ್ತಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರವಣ್ಣಾ ಗಾವೀ ವಿಯ ಸಬಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಿಸಭಾಗಬಿನ್ದುಚಿತ್ರಾ ಗಾವೀ ವಿಯ ಕಮ್ಮಾಸಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬೇನಸಬ್ಬಂ ಅಭಿನ್ನಾನಿ, ತಸ್ಸ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ತಾನಿ ಪನೇತಾನಿ ತಣ್ಹಾದಾಸಬ್ಯತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ. ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪಸತ್ಥತ್ತಾ ವಿಞ್ಞುಪಸತ್ಥಾನಿ, ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ – ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ತ್ವಂ ಆಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ಪರಾಮಟ್ಠುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ, ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಸಂವತ್ತಯನ್ತೀತಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತಾ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತೇಸು ತೇಸು ದಿಸಾಭಾಗೇಸು ವಿಹರನ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾನಭಾವೂಪಗತಸೀಲಾ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ಸಮುದ್ದನ್ತರೇಪಿ ದೇವಲೋಕೇಪಿ ವಸನ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ಸೀಲೇನ ಸಮಾನಮೇವ ಹೋತಿ, ನತ್ಥಿ ಮಗ್ಗಸೀಲೇ ನಾನತ್ತಂ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಅರಿಯಾತಿ ನಿದ್ದೋಸಾ. ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ. ತಕ್ಕರಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ತಥಾಕಾರೀ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯತ್ಥಂ. ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತಾತಿ ಸಮಾನದಿಟ್ಠಿಭಾವಂ ಉಪಗತಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ವುದ್ಧಿಯೇವಾತಿ ಏವಂ ವಿಹರನ್ತಾನಂ ವುದ್ಧಿಯೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀತಿ.

೧೪೨. ಏತದೇವ ಬಹುಲನ್ತಿ ಆಸನ್ನಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖು ಓವದನ್ತೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಏತಂಯೇವ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕರೋತಿ. ಇತಿ ಸೀಲನ್ತಿ ಏವಂ ಸೀಲಂ, ಏತ್ತಕಂ ಸೀಲಂ. ಏತ್ಥ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಸೀಲಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸಮಾಧಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೀಲಪರಿಭಾವಿತೋತಿ ಆದೀಸು ಯಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಠತ್ವಾವ ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಂ ಫಲಸಮಾಧಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ. ಏಸೋ ತೇನ ಸೀಲೇನ ಪರಿಭಾವಿತೋ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ, ಮಹಾನಿಸಂಸೋ. ಯಮ್ಹಿ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಠತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಂ ಫಲಪಞ್ಞಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ಸಾ ತೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪರಿಭಾವಿತಾ ಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋತಿ, ಮಹಾನಿಸಂಸಾ. ಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಠತ್ವಾ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಫಲಚಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತಂ ತಾಯ ಪರಿಭಾವಿತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಸವೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತಿ.

ಯಥಾಭಿರನ್ತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನಭಿರತಿಪರಿತಸ್ಸಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಯಥಾರುಚಿ ಯಥಾಅಜ್ಝಾಸಯನ್ತಿ ಪನ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಯಾಮಾತಿ ಏಹಿ ಯಾಮ. ‘‘ಅಯಾಮಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆನನ್ದಾತಿ ಭಗವಾ ಸನ್ತಿಕಾವಚರತ್ತಾ ಥೇರಂ ಆಲಪತಿ. ಥೇರೋ ಪನ – ‘‘ಗಣ್ಹಥಾವುಸೋ ಪತ್ತಚೀವರಾನಿ, ಭಗವಾ ಅಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇತಿ.

೧೪೪. ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಗಮನಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೪೧) ಸಮ್ಪಸಾದನೀಯೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ.

ದುಸ್ಸೀಲಆದೀನವವಣ್ಣನಾ

೧೪೮. ಪಾಟಲಿಗಮನೇ ಆವಸಥಾಗಾರನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಆವಸಥಗೇಹಂ. ಪಾಟಲಿಗಾಮೇ ಕಿರ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ರಾಜೂನಂ ಸಹಾಯಕಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕುಲಾನಿ ಗೇಹತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಮಾಸಮ್ಪಿ ಅಡ್ಢಮಾಸಮ್ಪಿ ವಸನ್ತಿ. ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ನಿಚ್ಚುಪದ್ದುತಾ – ‘‘ಏತೇಸಂ ಆಗತಕಾಲೇ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಗರಮಜ್ಝೇ ಮಹತಿಂ ಸಾಲಂ ಕರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಭಣ್ಡಪಟಿಸಾಮನಟ್ಠಾನಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಂ ಅಕಂಸು. ತೇ – ‘‘ಭಗವಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾವ – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಭಗವಾ ಆನೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಸಯಮೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ, ಅಜ್ಜ ಭಗವನ್ತಂ ಆವಸಥೇ ಮಙ್ಗಲಂ ವದಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏತದತ್ಥಮೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹಂಸು. ಯೇನ ಆವಸಥಾಗಾರನ್ತಿ ತೇ ಕಿರ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಅರಞ್ಞಜ್ಝಾಸಯಾ ಅರಞ್ಞಾರಾಮಾ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ವಸಿತುಂ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ ವಾ ನೋ ವಾ’’ತಿ ಭಗವತೋ ಮನಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಆವಸಥಾಗಾರಂ ಅಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾವ ಆಗಮಂಸು. ಇದಾನಿ ಭಗವತೋ ಮನಂ ಞತ್ವಾ ಪುರೇತರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಯೇನಾವಸಥಾಗಾರಂ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ಸಬ್ಬಸನ್ಥರಿನ್ತಿ ಯಥಾ ಸಬ್ಬಂ ಸನ್ಥತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸನ್ಥರಿಂ.

೧೪೯. ದುಸ್ಸೀಲೋತಿ ಅಸೀಲೋ ನಿಸ್ಸೀಲೋ. ಸೀಲವಿಪನ್ನೋತಿ ವಿಪನ್ನಸೀಲೋ ಭಿನ್ನಸಂವರೋ. ಪಮಾದಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಪಮಾದಕಾರಣಾ.

ಇದಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ವಸೇನ ಆಗತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ ಪನ ಲಬ್ಭತೇವ. ಗಹಟ್ಠೋ ಹಿ ಯೇನ ಯೇನ ಸಿಪ್ಪಟ್ಠಾನೇನ ಜೀವಿತಂ ಕಪ್ಪೇತಿ – ಯದಿ ಕಸಿಯಾ, ಯದಿ ವಣಿಜ್ಜಾಯ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಸೇನ ಪಮತ್ತೋ ತಂ ತಂ ಯಥಾಕಾಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಮೂಲಮ್ಪಿ ವಿನಸ್ಸತಿ. ಮಾಘಾತಕಾಲೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಿ ಚ ಕರೋನ್ತೋ ದಣ್ಡವಸೇನ ಮಹತಿಂ ಭೋಗಜಾನಿಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ. ಪಬ್ಬಜಿತೋ ದುಸ್ಸೀಲೋ ಚ ಪಮಾದಕಾರಣಾ ಸೀಲತೋ ಬುದ್ಧವಚನತೋ ಝಾನತೋ ಸತ್ತಅರಿಯಧನತೋ ಚ ಜಾನಿಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ.

ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ – ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಅಸುಕಕುಲೇ ಜಾತೋ ದುಸ್ಸೀಲೋ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಇಧಲೋಕಪರಲೋಕೋ ಸಲಾಕಭತ್ತಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ದೇತೀ’’ತಿ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಾ – ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ನಾಸಕ್ಖಿ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ, ನ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ, ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಜೀವತಿ, ಛಹಿ ಅಗಾರವೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ.

ಅವಿಸಾರದೋತಿ ಗಹಟ್ಠೋ ತಾವ – ‘‘ಅವಸ್ಸಂ ಬಹೂನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನೇ ಕೇಚಿ ಮಮ ಕಮ್ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥ ಮಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ರಾಜಕುಲಸ್ಸ ವಾ ದಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಸಭಯೋ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಮಙ್ಕುಭೂತೋ ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧೋ ಅಧೋಮುಖೋ ಅಙ್ಗುಲಿಕೇನ ಭೂಮಿಂ ಕಸನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ, ವಿಸಾರದೋ ಹುತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ – ‘‘ಬಹೂ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ, ಅವಸ್ಸಂ ಕೋಚಿ ಮಮ ಕಮ್ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಮೇ ಉಪೋಸಥಮ್ಪಿ ಪವಾರಣಮ್ಪಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚಾವೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಸಭಯೋ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ವಿಸಾರದೋ ಹುತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ದುಸ್ಸೀಲೋಪಿ ದಪ್ಪಿತೋ ವಿಯ ವಿಚರತಿ, ಸೋಪಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಮಙ್ಕು ಹೋತಿಯೇವ.

ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಕಾಲಙ್ಕರೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಹಿ ಮರಣಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲಕಮ್ಮೇ ಸಮಾದಾಯ ಪವತ್ತಿತಟ್ಠಾನಂ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಇಧಲೋಕಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನಿಮೀಲೇತ್ವಾ ಪರಲೋಕಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಸತ್ತಿಸತೇನ ಸೀಸೇ ಪಹರಿಯಮಾನೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಸೋ – ‘‘ವಾರೇಥ, ವಾರೇಥಾ’’ತಿ ವಿರವನ್ತೋ ಮರತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಕಾಲಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ. ಪಞ್ಚಮಪದಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ.

೧೫೦. ಆನಿಸಂಸಕಥಾ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೧೫೧. ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿಂ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯಾತಿ ಅಞ್ಞಾಯ ಪಾಳಿಮುತ್ತಕಾಯ ಧಮ್ಮಿಕಥಾಯ ಚೇವ ಆವಸಥಾನುಮೋದನಾಯ ಚ ಆಕಾಸಗಙ್ಗಂ ಓತಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಮಹಾಮಧುಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ಮಧುಪಾನಂ ಪಾಯೇನ್ತೋ ವಿಯ ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿಂ ಸನ್ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತ್ವಾ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಖೀಣಾ ಖಯವಯಂ ಉಪೇತಾ. ಸುಞ್ಞಾಗಾರನ್ತಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥೇವ ಪನ ಏಕಪಸ್ಸೇ ಸಾಣಿಪಾಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ – ‘‘ಇಧ ಸತ್ಥಾ ವಿಸ್ಸಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಸುಂ. ಭಗವಾ – ‘‘ಚತೂಹಿಪಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹಿ ಪರಿಭುತ್ತಂ ಏತೇಸಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪಾವಿಸೀ’’ತಿ.

ಪಾಟಲಿಪುತ್ತನಗರಮಾಪನವಣ್ಣನಾ

೧೫೨. ಸುನಿಧವಸ್ಸಕಾರಾತಿ ಸುನಿಧೋ ಚ ವಸ್ಸಕಾರೋ ಚ ದ್ವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ. ಮಗಧಮಹಾಮತ್ತಾತಿ ಮಗಧರಞ್ಞೋ ಮಹಾಮತ್ತಾ ಮಹಾಅಮಚ್ಚಾ, ಮಗಧರಟ್ಠೇ ವಾ ಮಹಾಮತ್ತಾ ಮಹತಿಯಾ ಇಸ್ಸರಿಯಮತ್ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಮಗಧಮಹಾಮತ್ತಾ. ಪಾಟಲಿಗಾಮೇ ನಗರನ್ತಿ ಪಾಟಲಿಗಾಮಂ ನಗರಂ ಕತ್ವಾ ಮಾಪೇನ್ತಿ. ವಜ್ಜೀನಂ ಪಟಿಬಾಹಾಯಾತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜಕುಲಾನಂ ಆಯಮುಖಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಂ. ಸಹಸ್ಸೇವಾತಿ ಏಕೇಕವಗ್ಗವಸೇನ ಸಹಸ್ಸಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಹುತ್ವಾ. ವತ್ಥೂನೀತಿ ಘರವತ್ಥೂನಿ. ಚಿತ್ತಾನಿ ನಮನ್ತಿ ನಿವೇಸನಾನಿ ಮಾಪೇತುನ್ತಿ ರಞ್ಞಞ್ಚ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾನಞ್ಚ ನಿವೇಸನಾನಿ ಮಾಪೇತುಂ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಪಾಠಕಾನಂ ಚಿತ್ತಾನಿ ನಮನ್ತಿ. ತೇ ಕಿರ ಅತ್ತನೋ ಸಿಪ್ಪಾನುಭಾವೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಥವಿಯಂ ತಿಂಸಹತ್ಥಮತ್ತೇ ಠಾನೇ – ‘‘ಇಧ ನಾಗಗ್ಗಾಹೋ, ಇಧ ಯಕ್ಖಗ್ಗಾಹೋ, ಇಧ ಭೂತಗ್ಗಾಹೋ, ಪಾಸಾಣೋ ವಾ ಖಾಣುಕೋ ವಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ತದಾ ಸಿಪ್ಪಂ ಜಪ್ಪಿತ್ವಾ ದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಮಾನಾ ವಿಯ ಮಾಪೇನ್ತಿ. ಅಥವಾ ನೇಸಂ ಸರೀರೇ ದೇವತಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿವೇಸನಾನಿ ಮಾಪೇತುಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮೇನ್ತಿ. ತಾ ಚತೂಸು ಕೋಣೇಸು ಖಾಣುಕೇ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಗಹಿತಮತ್ತೇ ಪಟಿವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸದ್ಧಾನಂ ಕುಲಾನಂ ಸದ್ಧಾ ದೇವತಾ ತಥಾ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಸ್ಸದ್ಧಾನಂ ಕುಲಾನಂ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ದೇವತಾವ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಇಧ ಮನುಸ್ಸಾ ನಿವೇಸನಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಂ ವಡ್ಢಾಪೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಥ ಮಯಂ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನಂ, ಧಮ್ಮಕಥಂ, ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ಅನುಮೋದನಞ್ಚ ಸೋತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ, ಮನುಸ್ಸಾ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ.

ತಾವತಿಂಸೇಹೀತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಏಕಂ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಹಾರೇ ಏಕಂ ಬಹುಸ್ಸುತಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪಾದಾಯ – ‘‘ಅಸುಕಕುಲೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಣ್ಡಿತಾ, ಅಸುಕವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಬಹುಸ್ಸುತಾ’’ತಿ ಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮಞ್ಚ ದೇವಪುತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ – ‘‘ತಾವತಿಂಸಾ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ ಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ. ತೇನಾಹ – ‘‘ತಾವತಿಂಸೇಹೀ’’ತಿ. ತಾವತಿಂಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇತ್ವಾಪಿ ವಿಯ ಮಾಪೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯಾವತಾ ಅರಿಯಂ ಆಯತನನ್ತಿ ಯತ್ತಕಂ ಅರಿಯಕಮನುಸ್ಸಾನಂ ಓಸರಣಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಯಾವತಾ ವಣಿಪ್ಪಥೋತಿ ಯತ್ತಕಂ ವಾಣಿಜಾನಂ ಆಭತಭಣ್ಡಸ್ಸ ರಾಸಿವಸೇನೇವ ಕಯವಿಕ್ಕಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ, ವಾಣಿಜಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ. ಇದಂ ಅಗ್ಗನಗರನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅರಿಯಾಯತನವಣಿಪ್ಪಥಾನಂ ಇದಂ ಅಗ್ಗನಗರಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪಾಮೋಕ್ಖಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಪುಟಭೇದನನ್ತಿ ಭಣ್ಡಪುಟಭೇದನಟ್ಠಾನಂ, ಭಣ್ಡಭಣ್ಡಿಕಾನಂ ಮೋಚನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಅಲದ್ಧಭಣ್ಡಮ್ಪಿ ಹಿ ಇಧೇವ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಿಕ್ಕಯೇನ ಅಗಚ್ಛನ್ತಮ್ಪಿ ಚ ಇಧೇವ ಗಮಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಧೇವ ಪುಟಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತೂಸು ಹಿ ದ್ವಾರೇಸು ಚತ್ತಾರಿ ಸಭಾಯಂ ಏಕನ್ತಿ ಏವಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಪಞ್ಚಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅಗ್ಗಿತೋ ವಾತಿಆದೀಸು ಚಕಾರತ್ಥೋ ವಾ-ಸದ್ದೋ. ಅಗ್ಗಿನಾ ಚ ಉದಕೇನ ಚ ಮಿಥುಭೇದೇನ ಚ ನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಅಗ್ಗಿನಾ ನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏಕಂ ಗಙ್ಗಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಏಕೋ – ‘‘ಇಮಿನಾ ಅಕಥಿತಂ ಅಮುಸ್ಸ, ಅಮುನಾ ಅಕಥಿತಂ ಇಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಾನಂ ಪಿಸುಣವಾಚಾನಂ ವಸೇನ ಭಿನ್ನಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಭೇದೇನೇವ ನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ವತ್ವಾ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಗಙ್ಗಾಯ ತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕತಮುಖಧೋವನೋ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ನಿಸೀದಿ.

೧೫೩. ಸುನಿಧವಸ್ಸಕಾರಾಪಿ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ, ಸೋ ಅಮ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಪಾಟಲಿಗಾಮಂ ಅಗಮಾಸಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ಥ, ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ಥಾ’ತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿಮ್ಹಾತಿ ಚ ವುತ್ತೇ – ‘ನಿಮನ್ತಯಿತ್ಥ, ನ ನಿಮನ್ತಯಿತ್ಥಾ’ತಿ ಚ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ. ನ ನಿಮನ್ತಯಿಮ್ಹಾತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ. ಇದಂ ಚಾಪಿ ಮಯಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ನಗರಂ ಮಾಪೇಮ, ಸಮಣಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಗೋತಮಸ್ಸ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಕಾಳಕಣ್ಣಿಸತ್ತಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ತಂ ಮಯಂ ನಗರಮಙ್ಗಲಂ ವದಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಮನ್ತಯಿಂಸು. ತಸ್ಮಾ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸುನಿಧವಸ್ಸಕಾರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಕಾಲೇ. ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನನೀಹಾರೇನ ನಿವಾಸನಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ. ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯಾತಿ ಪತ್ತಞ್ಚ ಚೀವರಞ್ಚ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ.

ಸೀಲವನ್ತೇತ್ಥಾತಿ ಸೀಲವನ್ತೇ ಏತ್ಥ. ಸಞ್ಞತೇತಿ ಕಾಯವಾಚಾಮನೇಹಿ ಸಞ್ಞತೇ.

ತಾಸಂ ದಕ್ಖಿಣಮಾದಿಯೇತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ತಾಸಂ ಘರದೇವತಾನಂ ಆದಿಸೇಯ್ಯ, ಪತ್ತಿಂ ದದೇಯ್ಯ. ಪೂಜಿತಾ ಪೂಜಯನ್ತೀತಿ – ‘‘ಇಮೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾಪಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ನೋ ಪತ್ತಿಂ ದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಆರಕ್ಖಂ ಸುಸಂವಿಹಿತಂ ಕರೋಥಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಆರಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಮಾನಿತಾ ಮಾನಯನ್ತೀತಿ ಕಾಲಾನುಕಾಲಂ ಬಲಿಕಮ್ಮಕರಣೇನ ಮಾನಿತಾ ‘‘ಏತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾಪಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಚತುಮಾಸಛಮಾಸನ್ತರೇ ನೋ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಮಾನೇನ್ತಿ, ಮಾನೇನ್ತಿಯೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಹರನ್ತಿ.

ತತೋ ನನ್ತಿ ತತೋ ನಂ ಪಣ್ಡಿತಜಾತಿಕಂ ಮನುಸ್ಸಂ. ಓರಸನ್ತಿ ಉರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಂವಡ್ಢಿತಂ, ಯಥಾ ಮಾತಾ ಓರಸಂ ಪುತ್ತಂ ಅನುಕಮ್ಪತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಸ್ಸಯಹರಣತ್ಥಮೇವ ತಸ್ಸ ವಾಯಮತಿ, ಏವಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭದ್ರಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸುನ್ದರಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ.

೧೫೪. ಉಳುಮ್ಪನ್ತಿ ಪಾರಗಮನತ್ಥಾಯ ಆಣಿಯೋ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತಂ. ಕುಲ್ಲನ್ತಿ ವಲ್ಲಿಆದೀಹಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕತಂ.

‘‘ಯೇ ತರನ್ತಿ ಅಣ್ಣವ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾಯ ಅಣ್ಣವನ್ತಿ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಯೋಜನಮತ್ತಂ ಗಮ್ಭೀರಸ್ಸ ಚ ಪುಥುಲಸ್ಸ ಚ ಉದಕಟ್ಠಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸರನ್ತಿ ಇಧ ನದೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಯೇ ಗಮ್ಭೀರವಿತ್ಥತಂ ತಣ್ಹಾಸರಂ ತರನ್ತಿ, ತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಸೇತುಂ ಕತ್ವಾನ. ವಿಸಜ್ಜ ಪಲ್ಲಲಾನಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಉದಕಭರಿತಾನಿ ನಿನ್ನಟ್ಠಾನಾನಿ. ಅಯಂ ಪನ ಇದಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ತರಿತುಕಾಮೋಪಿ ಕುಲ್ಲಞ್ಹಿ ಜನೋ ಪಬನ್ಧತಿ. ಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ ವಿನಾಯೇವ ಕುಲ್ಲೇನ ತಿಣ್ಣಾ ಮೇಧಾವಿನೋ ಜನಾತಿ.

ಪಠಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅರಿಯಸಚ್ಚಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೫೫. ಕೋಟಿಗಾಮೋತಿ ಮಹಾಪನಾದಸ್ಸ ಪಾಸಾದಕೋಟಿಯಂ ಕತಗಾಮೋ. ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನನ್ತಿ ಅರಿಯಭಾವಕರಾನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ. ಅನನುಬೋಧಾತಿ ಅಬುಜ್ಝನೇನ ಅಜಾನನೇನ. ಅಪ್ಪಟಿವೇಧಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ. ಸನ್ಧಾವಿತನ್ತಿ ಭವತೋ ಭವಂ ಗಮನವಸೇನ ಸನ್ಧಾವಿತಂ. ಸಂಸರಿತನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಗಮನಾಗಮನವಸೇನ ಸಂಸರಿತಂ. ಮಮಞ್ಚೇವ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚಾತಿ ಮಯಾ ಚ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಚ. ಅಥ ವಾ ಸನ್ಧಾವಿತಂ ಸಂಸರಿತನ್ತಿ ಸನ್ಧಾವನಂ ಸಂಸರಣಂ ಮಮಞ್ಚೇವ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಅಹೋಸೀತಿ ಏಮಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭವನೇತ್ತಿ ಸಮೂಹತಾತಿ ಭವತೋ ಭವಂ ನಯನಸಮತ್ಥಾ ತಣ್ಹಾರಜ್ಜು ಸುಟ್ಠು ಹತಾ ಛಿನ್ನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕತಾ.

ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣವಣ್ಣನಾ

೧೫೬. ನಾತಿಕಾತಿ ಏಕಂ ತಳಾಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದ್ವಿನ್ನಂ ಚೂಳಪಿತುಮಹಾಪಿತುಪುತ್ತಾನಂ ದ್ವೇ ಗಾಮಾ. ನಾತಿಕೇತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಞಾತಿಗಾಮಕೇ. ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥೇತಿ ಇಟ್ಠಕಾಮಯೇ ಆವಸಥೇ.

೧೫೭. ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾನಂ, ಕಾಮಭವೇಯೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಾಹಾಪಕಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಓರನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇಹಿ ವಾ ತೀಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾನೀತಿಪಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ, ಬ್ಯಾಪಾದೋತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನಿ, ಮಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತವಸೇನ ಉದ್ಧಂ ಭಾಗಂ ರೂಪಭವಞ್ಚ ಅರೂಪಭವಞ್ಚ ಗನ್ತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ. ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದೀನಿ ತೀಣಿ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಮ್ಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಪುನ ಇಧೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪೇನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನೇವ. ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅನಾಗಮನಸಭಾವಾ.

ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯ ಚಾತಿ ದ್ವೇಧಾಪಿ ತನುಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ವಿಯ ಅಭಿಣ್ಹಂ ರಾಗಾದಯೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ವಿಯ ಬಹಲಬಹಲಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಮಕ್ಖಿಕಾಪತ್ತಂ ವಿಯ ತನುಕತನುಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ದೀಘಭಾಣಕತಿಪಿಟಕಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಹೋನ್ತಿ, ಓರೋಧಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬಹಲಾ ಕಿಲೇಸಾ. ಇದಂ ಪನ ಭವತನುಕವಸೇನ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ – ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ತಭವೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಭವೇ ಭವತನುಕಂ ನತ್ಥಿ. ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ದ್ವೇ ಭವೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸು ಭವೇಸು ಭವತನುಕಂ ನತ್ಥಿ. ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಭವೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾಮಭವೇ ಭವತನುಕಂ ನತ್ಥಿ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಭವೇ ಭವತನುಕಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಇಮಂ ಕಾಮಾವಚರಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಸಚೇ ಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ತೋ ದೇವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪನ ಅವಸ್ಸಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ. ದೇವೇಸು ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ತೋಪಿ ಸಚೇ ಮನುಸ್ಸೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪನ ಅವಸ್ಸಂ ದೇವಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ.

ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋತಿ ಏತ್ಥ ವಿನಿಪತನಂ ವಿನಿಪಾತೋ, ನಾಸ್ಸ ವಿನಿಪಾತೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ. ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಅವಿನಿಪಾತಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಯತೋತಿ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೇನ ನಿಯತೋ. ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಾ ಸಮ್ಬೋಧಿ ಪರಂ ಅಯನಂ ಅಸ್ಸ ಗತಿ ಪಟಿಸರಣಂ ಅವಸ್ಸಂ ಪತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ.

ಧಮ್ಮಾದಾಸಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯವಣ್ಣನಾ

೧೫೮. ವಿಹೇಸಾತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಞಾಣಗತಿಂ ಞಾಣೂಪಪತ್ತಿಂ ಞಾಣಾಭಿಸಮ್ಪರಾಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಕಿಲಮಥೋವ ಏಸ, ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ದೀಪೇತಿ, ಚಿತ್ತವಿಹೇಸಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ. ಧಮ್ಮಾದಾಸನ್ತಿ ಧಮ್ಮಮಯಂ ಆದಾಸಂ. ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಧಮ್ಮಾದಾಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಖೀಣಾಪಾಯದುಗ್ಗತಿವಿನಿಪಾತೋತಿ ಇದಂ ನಿರಯಾದೀನಂಯೇವ ವೇವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ನಿರಯಾದಯೋ ಹಿ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತತೋ ಅಯತೋ ಅಪೇತತ್ತಾ ಅಪಾಯಾ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿ. ಯೇ ದುಕ್ಕಟಕಾರಿನೋ, ತೇ ಏತ್ಥ ವಿವಸಾ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ವಿನಿಪಾತಾ.

ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನಾತಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಯಥಾಭೂತತೋ ಞಾತತ್ತಾ ಅಚಲೇನ ಅಚ್ಚುತೇನ ಪಸಾದೇನ. ಉಪರಿ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾತಿಆದೀನಂ ಪನ ವಿತ್ಥಾರೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತೋ.

ಅರಿಯಕನ್ತೇಹೀತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಕನ್ತೇಹಿ ಪಿಯೇಹಿ ಮನಾಪೇಹಿ. ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಕನ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಭವನ್ತರೇಪಿ ಅವಿಜಹಿತಬ್ಬತೋ. ತಾನಿ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬೋಪಿ ಪನೇತ್ಥ ಸಂವರೋ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ.

ಸೋತಾಪನ್ನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಇದಂ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇವ. ಸಕದಾಗಾಮಿಆದಯೋಪಿ ಪನ ಸಕದಾಗಾಮೀಹಮಸ್ಮೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತಿ ಯೇವಾತಿ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾವಿರೋಧೇನ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅನುಞ್ಞಾತಮೇವ ಹೋತಿ.

ಅಮ್ಬಪಾಲೀಗಣಿಕಾವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೧೬೧. ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲೀ ಇದ್ಧಾ ಚೇವ ಹೋತಿ ಫೀತಾಚಾತಿಆದಿನಾ ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಮ್ಬಪಾಲಿವನೇತಿ ಅಮ್ಬಪಾಲಿಯಾ ಗಣಿಕಾಯ ಉಯ್ಯಾನಭೂತೇ ಅಮ್ಬವನೇ. ಸತೋ ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಭಗವಾ ಅಮ್ಬಪಾಲಿದಸ್ಸನೇ ಸತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ವಿಸೇಸತೋ ಇಧ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಸರತೀತಿ ಸತೋ. ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ. ಸತಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ವಕ್ಖಾಮ.

ನೀಲಾತಿ ಇದಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕಂ. ನೀಲವಣ್ಣಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ನ ತೇಸಂ ಪಕತಿವಣ್ಣೋ ನೀಲೋ, ನೀಲವಿಲೇಪನವಿಲಿತ್ತತ್ತಾ ಪನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ನೀಲವತ್ಥಾತಿ ಪಟದುಕೂಲಕೋಸೇಯ್ಯಾದೀನಿಪಿ ತೇಸಂ ನೀಲಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ನೀಲಾಲಙ್ಕಾರಾತಿ ನೀಲಮಣೀಹಿ ನೀಲಪುಪ್ಫೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಾ, ರಥಾಪಿ ತೇಸಂ ನೀಲಮಣಿಖಚಿತಾ ನೀಲವತ್ಥಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ನೀಲದ್ಧಜಾ ನೀಲವಮ್ಮಿಕೇಹಿ ನೀಲಾಭರಣೇಹಿ ನೀಲಅಸ್ಸೇಹಿ ಯುತ್ತಾ, ಪತೋದಲಟ್ಠಿಯೋಪಿ ನೀಲಾ ಯೇವಾತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪರಿವಟ್ಟೇಸೀತಿ ಪಹರಿ. ಕಿಂ ಜೇ ಅಮ್ಬಪಾಲೀತಿ ಜೇತಿ ಆಲಪನವಚನಂ, ಭೋತಿ ಅಮ್ಬಪಾಲಿ, ಕಿಂ ಕಾರಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಕಿಞ್ಚಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಹಾರನ್ತಿ ಸಜನಪದಂ. ಅಙ್ಗುಲಿಂ ಫೋಟೇಸುನ್ತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಂ ಚಾಲೇಸುಂ. ಅಮ್ಬಕಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಿಕಾಯ.

ಯೇಸನ್ತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಯೇಹಿ ಅದಿಟ್ಠಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಓಲೋಕೇಥಾತಿ ಪಸ್ಸಥ. ಅವಲೋಕೇಥಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಸ್ಸಥ. ಉಪಸಂಹರಥಾತಿ ಉಪನೇಥ. ಇಮಂ ಲಿಚ್ಛವಿಪರಿಸಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಚಿತ್ತೇನ ತಾವತಿಂಸಸದಿಸಂ ಉಪಸಂಹರಥ ಉಪನೇಥ ಅಲ್ಲೀಯಾಪೇಥ. ಯಥೇವ ತಾವತಿಂಸಾ ಅಭಿರೂಪಾ ಪಾಸಾದಿಕಾ ನೀಲಾದಿನಾನಾವಣ್ಣಾ, ಏವಮಿಮೇ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಾನೋಪೀತಿ ತಾವತಿಂಸೇಹಿ ಸಮಕೇ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಅನೇಕಸತೇಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ರೂಪಾದೀಸು ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಇಧ ಮಹನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೇ ಉಯ್ಯೋಜೇತೀತಿ? ಹಿತಕಾಮತಾಯ. ತತ್ರ ಕಿರ ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಓಸನ್ನವೀರಿಯಾ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಲೋಭೇನ್ತೋ – ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಏವರೂಪಾ ಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸುಲಭಾ’’ತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೇ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ಆಹ. ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನತ್ಥಞ್ಚಾಪಿ ಏವಮಾಹ. ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಅಜಾತಸತ್ತುಸ್ಸ ವಸೇನ ವಿನಾಸಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ರಜ್ಜಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಠಿತಭಿಕ್ಖೂ – ‘‘ತಥಾರೂಪಾಯಪಿ ನಾಮ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿನಾಸೋ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನತ್ಥಂ ಆಹ.

ಅಧಿವಾಸೇತೂತಿ ಅಮ್ಬಪಾಲಿಯಾ ನಿಮನ್ತಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾಪಿ ಕಸ್ಮಾ ನಿಮನ್ತೇನ್ತೀತಿ? ಅಸದ್ದಹನತಾಯ ಚೇವ ವತ್ತಸೀಸೇನ ಚ. ಸಾ ಹಿ ಧುತ್ತಾ ಇತ್ಥೀ ಅನಿಮನ್ತೇತ್ವಾಪಿ ನಿಮನ್ತೇಮೀತಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಗಮನಕಾಲೇ ಚ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಗಮನಂ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವತ್ತಮೇವ.

ವೇಳುವಗಾಮವಸ್ಸೂಪಗಮನವಣ್ಣನಾ

೧೬೩. ವೇಳುವಗಾಮಕೋತಿ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಸಮೀಪೇ ವೇಳುವಗಾಮೋ. ಯಥಾಮಿತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಮಿತ್ತಾ ಮಿತ್ತಾವ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಾ ನಾತಿದಳ್ಹಮಿತ್ತಾ. ಸಮ್ಭತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಭತ್ತಾ ಸಿನೇಹವನ್ತೋ ದಳ್ಹಮಿತ್ತಾ. ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಏವರೂಪಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ತೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ? ತೇಸಂ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಾಯ. ತೇಸಞ್ಹಿ ವೇಳುವಗಾಮಕೇ ಸೇನಾಸನಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖಾಪಿ ಮನ್ದಾ. ಸಮನ್ತಾ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಪನ ಬಹೂನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ, ಭಿಕ್ಖಾಪಿ ಸುಲಭಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ – ‘‘ಯಥಾಸುಖಂ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ? ತೇಸಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ದಸಮಾಸಮತ್ತಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಚೇ ಇಮೇ ದೂರಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಮ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಅದಾಸಿ, ಸಚೇ ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ, ಏವಂ ನ ದೂರೇ ವಸೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಭವೇಯ್ಯ. ವೇಸಾಲಿಯಾ ಸಮನ್ತಾ ಪನ ವಸನ್ತಾ ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠ ವಾರೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುಗತೋವಾದಂ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ.

೧೬೪. ಖರೋತಿ ಫರುಸೋ. ಆಬಾಧೋತಿ ವಿಸಭಾಗರೋಗೋ. ಬಾಳ್ಹಾತಿ ಬಲವತಿಯೋ. ಮಾರಣನ್ತಿಕಾತಿ ಮರಣನ್ತಂ ಮರಣಸನ್ತಿಕಂ ಪಾಪನಸಮತ್ಥಾ. ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಅಧಿವಾಸೇಸೀತಿ ಸತಿಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ಅವಿಹಞ್ಞಮಾನೋತಿ ವೇದನಾನುವತ್ತನವಸೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತನಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಅಪೀಳಿಯಮಾನೋ ಅದುಕ್ಖಿಯಮಾನೋವ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅಜಾನಾಪೇತ್ವಾ. ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾತಿ ನ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿಂ ಅದತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವೀರಿಯೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗವೀರಿಯೇನ ಚೇವ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವೀರಿಯೇನ ಚ. ಪಟಿಪಣಾಮೇತ್ವಾತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ. ಜೀವಿತಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಾರೋ. ಯೇನ ಜೀವಿತಂ ಸಙ್ಖರಿಯತಿ ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಠಪಿಯತಿ, ಸೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಾರೋ. ಸೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅಧಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ, ಜೀವಿತಟ್ಠಪನಸಮತ್ಥಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ.

ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ? ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ಸಾ ಪನ ಖಣಿಕಸಮಾಪತ್ತಿ. ಖಣಿಕಸಮಾಪತ್ತಿ ಚ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂಯೇವ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಮತ್ತಸ್ಸ ಕಟ್ಠಪಾತೇನ ವಾ ಕಠಲಪಾತೇನ ವಾ ಛಿನ್ನಸೇವಾಲೋ ವಿಯ ಉದಕಂ ಪುನ ಸರೀರಂ ವೇದನಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ. ಯಾ ಪನ ರೂಪಸತ್ತಕಂ ಅರೂಪಸತ್ತಕಞ್ಚ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಸಮಾಪನ್ನಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ, ಸಾ ಸುಟ್ಠು ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ. ಯಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಸೇನ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇಹಿ ಚ ಪಾದೇಹಿ ಚ ಸುಟ್ಠು ಅಪಬ್ಯೂಳ್ಹೋ ಸೇವಾಲೋ ಚಿರೇನ ಉದಕಂ ಓತ್ಥರತಿ; ಏವಮೇವ ತತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಚಿರೇನ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅಭಿನವವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ರೂಪಸತ್ತಕಂ ಅರೂಪಸತ್ತಕಂ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಕತ್ವಾ ಚುದ್ದಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಸನ್ನೇತ್ವಾ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ – ‘‘ದಸಮಾಸೇ ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ವೇದನಾ ದಸಮಾಸೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಯೇವ.

ಗಿಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಗಿಲಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಪುನ ವುಟ್ಠಿತೋ. ಮಧುರಕಜಾತೋ ವಿಯಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಗರುಭಾವೋ ಸಞ್ಜಾತಥದ್ಧಭಾವೋ ಸೂಲೇ ಉತ್ತಾಸಿತಪುರಿಸೋ ವಿಯ. ನ ಪಕ್ಖಾಯನ್ತೀತಿ ನಪ್ಪಕಾಸನ್ತಿ, ನಾನಾಕಾರತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಾಪಿ ಮಂ ನ ಪಟಿಭನ್ತೀತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಧಮ್ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಪಾಕಟಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ತನ್ತಿಧಮ್ಮಾ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಸುಪಗುಣಾ. ನ ಉದಾಹರತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಓವಾದಂ ನ ದೇತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ.

೧೬೫. ಅನನ್ತರಂ ಅಬಾಹಿರನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ವಾ ಉಭಯಂ ಅಕತ್ವಾ. ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಸ್ಸ ನ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಪರಸ್ಸ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಬಾಹಿರಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ‘‘ಇಮಸ್ಸ ನ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲಂ ಬಾಹಿರಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಅಕತ್ವಾ ದೇಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠೀತಿ ಯಥಾ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ದಹರಕಾಲೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಕಾಲೇ ಮರಣಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನಾ ಪಿಯಮನಾಪಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ಕಥೇನ್ತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ – ‘‘ಇದಂ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಚ್ಛಿಮಟ್ಠಾನೇ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮುಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಠಪಿತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘನ್ತಿ ಅಹಮೇವ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಾ ಮಮುದ್ದೇಸಿಕೋತಿ ಅಹಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಉದ್ದೇಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಮುದ್ದೇಸಿಕೋ. ಮಂಯೇವ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಮಮ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಹೋತು, ಮಮ ಅಚ್ಚಯೇನ ವಾ ಮಾ ಅಹೇಸುಂ, ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಹೋತೂತಿ ಇತಿ ವಾ ಯಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇಯೇವ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಾನಂ ವಿಹತತ್ತಾ ಏವಂ ನ ಹೋತಿ. ಸ ಕಿನ್ತಿ ಸೋ ಕಿಂ. ಆಸೀತಿಕೋತಿ ಅಸೀತಿಸಂವಚ್ಛರಿಕೋ. ಇದಂ ಪಚ್ಛಿಮವಯಅನುಪ್ಪತ್ತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ವೇಠಮಿಸ್ಸಕೇನಾತಿ ಬಾಹಬನ್ಧಚಕ್ಕಬನ್ಧಾದಿನಾ ಪಟಿಸಙ್ಖರಣೇನ ವೇಠಮಿಸ್ಸಕೇನ. ಮಞ್ಞೇತಿ ಜಿಣ್ಣಸಕಟಂ ವಿಯ ವೇಠಮಿಸ್ಸಕೇನ ಮಞ್ಞೇ ಯಾಪೇತಿ. ಅರಹತ್ತಫಲವೇಠನೇನ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಕಪ್ಪನಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಿಂ, ಆನನ್ದ, ಸಮಯೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನನ್ತಿ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ. ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವೇದನಾನನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಾನಂ ವೇದನಾನಂ. ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇನ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇಪಿ ತದತ್ಥಾಯ ಏವಂ ವಿಹರಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅತ್ತದೀಪಾತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಗತದೀಪಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ದೀಪಂ ಪತಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಥ. ಅತ್ತಸರಣಾತಿ ಅತ್ತಗತಿಕಾವ ಹೋಥ, ಮಾ ಅಞ್ಞಗತಿಕಾ. ಧಮ್ಮದೀಪಧಮ್ಮಸರಣಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಮತಗ್ಗೇತಿ ತಮಅಗ್ಗೇ. ಮಜ್ಝೇ ತಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಇಮೇ ಅಗ್ಗತಮಾತಿ ತಮತಗ್ಗಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಂ ತಮಯೋಗಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಅಗ್ಗೇ ಉತ್ತಮಭಾವೇ ಏತೇ, ಆನನ್ದ, ಮಮ ಭಿಕ್ಖೂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಅತಿಅಗ್ಗೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಗೋಚರಾವ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಗ್ಗೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ದುತಿಯಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿಮಿತ್ತೋಭಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೬೬. ವೇಸಾಲಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸೀತಿ ಕದಾ ಪಾವಿಸಿ? ಉಕ್ಕಚೇಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವೇಸಾಲಿಂ ಗತಕಾಲೇ. ಭಗವಾ ಕಿರ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ವೇಳುವಗಾಮಕಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪತ್ವಾ ಜೇತವನಂ ಪಾವಿಸಿ. ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಭಗವತೋ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ. ಸೋ ತತ್ಥ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಮ್ಮಕ್ಖಣ್ಡಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪಾವಿಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ತತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಅಯಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನು ಖೋ ಪಠಮಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ, ಅಗಸಾವಕಾ ನು ಖೋ’’ತಿ? ತತೋ – ‘‘ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಸೋ – ‘‘ಸತ್ತಾಹಮೇವ ಮೇ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ – ‘‘ಕತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತತೋ – ‘‘ರಾಹುಲೋ ತಾವತಿಂಸೇಸು ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಛದ್ದನ್ತದಹೇ, ಅಹಂ ಕತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುನ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಮಾತರಂ ಆರಬ್ಭ ಸತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಮಾತಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಮಾತಾ ಹುತ್ವಾಪಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘೇಸು ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ತಸ್ಸಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ, ನತ್ಥಿ ನು ಖೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಕಸ್ಸ ದೇಸನಾಯ ಅಭಿಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಮಮೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ. ಸಚೇ ಖೋ ಪನಾಹಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಭವೇಯ್ಯಂ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮೇ ವತ್ತಾರೋ – ‘ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಅವಸೇಸಜನಾನಮ್ಪಿ ಅವಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಸಮಚಿತ್ತಸುತ್ತದೇಸನಾದಿವಸೇ (ಅ. ನಿ. ೧.೩೭) ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸದೇವತಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ. ತಯೋ ಮಗ್ಗೇ ಪಟಿವಿದ್ಧದೇವತಾನಂ ಗಣನಾ ನತ್ಥಿ. ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಅನೇಕಾ ಅಭಿಸಮಯಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಥೇರೇವ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನೇವ ಅಸೀತಿಕುಲಸಹಸ್ಸಾನಿ. ಸೋ ದಾನಿ ಸಕಮಾತುಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಹರಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖೀ’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಮಾತರಂ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಾ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಜಾತೋವರಕೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ಭಗವನ್ತಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚುನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ. ‘‘ಆವುಸೋ, ಚುನ್ದ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಞ್ಚಸತಾಯ ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾಯ ಸಞ್ಞಂ ದೇಹಿ – ‘ಗಣ್ಹಥಾವುಸೋ ಪತ್ತಚೀವರಾನಿ, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ನಾಳಕಗಾಮಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ’ತಿ’’. ಥೇರೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಸೇನಾಸನಂ ಸಂಸಾಮೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಂಸು. ಥೇರೋ ಸೇನಾಸನಂ ಸಂಸಾಮೇತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಇದಂ ದಾನಿ ಪಚ್ಛಿಮದಸ್ಸನಂ, ಪುನ ಆಗಮನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚಸತಭಿಕ್ಖುಪರಿವುತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏತದವೋಚ –

‘‘ಛಿನ್ನೋ ದಾನಿ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಲೋಕನಾಥ ಮಹಾಮುನಿ;

ಗಮನಾಗಮನಂ ನತ್ಥಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ವನ್ದನಾ ಅಯಂ.

ಜೀವಿತಂ ಅಪ್ಪಕಂ ಮಯ್ಹಂ, ಇತೋ ಸತ್ತಾಹಮಚ್ಚಯೇ;

ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾಮಹಂ ದೇಹಂ, ಭಾರವೋರೋಪನಂ ಯಥಾ.

ಅನುಜಾನಾತು ಮೇ ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ, ಅನುಜಾನಾತು ಸುಗತೋ;

ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೋ ಮೇ, ಓಸ್ಸಟ್ಠೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿ.

ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಮರಣಸಂವಣ್ಣನಂ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತಿ ನಾಮ, ‘‘ಮಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಗುಣಂ ಕಥೇನ್ತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ನ ವದನ್ತಿ. ತೇನ ನಂ ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಕತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಸಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಮಗಧೇಸು ನಾಳಕಗಾಮೇ ಜಾತೋವರಕೋ, ತತ್ಥಾಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ದಾನಿ ತ್ವಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಕಾಲಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ತೇ ಜೇಟ್ಠಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಾನಂ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದಸ್ಸನಂ ದುಲ್ಲಭಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದೇಸೇಹಿ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಥೇರೋ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಯ್ಹಂ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತಾಲಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ಓರುಯ್ಹ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸತ್ತತಾಲಪ್ಪಮಾಣೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಠಿತೋ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸಕಲನಗರಂ ಸನ್ನಿಪತಿ. ಥೇರೋ ಓರುಯ್ಹ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಗಮನಕಾಲೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಪಟಿಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಾಸನಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಗನ್ಧಕುಟಿಅಭಿಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಣಿಫಲಕೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ಅನೋಮದಸ್ಸಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪತಿತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನಂ ಪತ್ಥೇಸಿಂ. ಸಾ ಮೇ ಪತ್ಥನಾ ಸಮಿದ್ಧಾ, ದಿಟ್ಠಾ ತುಮ್ಹೇ, ತಂ ಪಠಮದಸ್ಸನಂ, ಇದಂ ಪಚ್ಛಿಮದಸ್ಸನಂ. ಪುನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ – ವತ್ವಾ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಯಾವ ದಸ್ಸನವಿಸಯೋ, ತಾವ ಅಭಿಮುಖೋವ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಠಾನೇ ಗಮನಾಗಮನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲೋ ಅಹೋಸಿ. ಭಗವಾ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ಅನುಗಚ್ಛಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕ’’ನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಯಾವ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಾ ಅಗಮಂಸು. ಥೇರೋ – ‘‘ತಿಟ್ಠಥ, ತುಮ್ಹೇ ಆವುಸೋ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥಾ’’ತಿ ನಿವತ್ತಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಮನುಸ್ಸಾ – ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಅಯ್ಯೋ ಪಚ್ಚಾಗಮನಚಾರಿಕಂ ಚರತಿ, ಇದಂ ದಾನಿ ಗಮನಂ ನ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಗಮನಾಯಾ’’ತಿ ಪರಿದೇವನ್ತಾ ಅನುಬನ್ಧಿಂಸು. ತೇಪಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥ ಆವುಸೋ, ಏವಂಭಾವಿನೋ ನಾಮ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ನಿವತ್ತಾಪೇಸಿ.

ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸತ್ತಾಹಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಾಯಂ ನಾಳಕಗಾಮಂ ಪತ್ವಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ಉಪರೇವತೋ ನಾಮ ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಬಹಿಗಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಆಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಗೇಹೇ ತೇ ಅಯ್ಯಿಕಾ’’ತಿ? ಆಮ, ಭನ್ತೇತಿ. ಗಚ್ಛ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇಧಾಗತಭಾವಂ ಆರೋಚೇಹಿ. ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಜ್ಜ ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಜಾತೋವರಕಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಥ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಯ್ಯಿಕೇ, ಮಯ್ಹಂ ಮಾತುಲೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಆಹ. ಇದಾನಿ ಕುಹಿನ್ತಿ? ಗಾಮದ್ವಾರೇತಿ. ಏಕಕೋವ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಆಗತೋತಿ? ಸೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ್ತಕಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇತಿ, ದಹರಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಗಿಹೀ ಹೋತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೀ ಜಾತೋವರಕಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾಯೋ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾಹೇಸಿ.

ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರುಹಿ. ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಚ ಜಾತೋವರಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ನಿಸಜ್ಜೇವ – ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ. ತೇಸು ಗತಮತ್ತೇಸುಯೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಖರೋ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಲೋಹಿತಪಕ್ಖನ್ದಿಕಾ ಮಾರಣನ್ತಿಕಾ ವೇದನಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ಏಕಂ ಭಾಜನಂ ಪವಿಸತಿ, ಏಕಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ – ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ಮಯ್ಹಂ ನ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸನಗಬ್ಭದ್ವಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ‘‘ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಕುಹಿಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ‘‘ನಾಳಕಗಾಮೇ ಜಾತೋವರಕೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ, ಪಚ್ಛಿಮದಸ್ಸನಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗಮ್ಮ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಥೇರೋ – ಕೇ ತುಮ್ಹೇತಿ? ಮಹಾರಾಜಾನೋ, ಭನ್ತೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಆಗತತ್ಥಾತಿ? ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಹೋತು, ಅತ್ಥಿ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ. ತೇಸಂ ಗತಾವಸಾನೇ ತೇನೇವ ನಯೇನ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಗತೇ ಸುಯಾಮಾದಯೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಆಗಮಿಂಸು. ತೇಪಿ ತಥೇವ ಥೇರೋ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ದೇವತಾನಂ ಆಗಮನಞ್ಚ ಗಮನಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಕೇ ನು ಖೋ ಏತೇ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಗಬ್ಭದ್ವಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ತಾತ, ಚುನ್ದ, ಕಾ ಪವತ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ – ‘‘ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ, ಭನ್ತೇ ಆಗತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಕಸ್ಮಾ ಅವೇಲಾಯ ಆಗತತ್ಥಾತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ತುಯ್ಹಂ ತಾತ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯಾತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಾತ ಕೇ ಪಠಮಂ ಆಗತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ, ಉಪಾಸಿಕೇತಿ. ತಾತ, ತ್ವಂ ಚತೂಹಿ ಮಹಾರಾಜೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋತಿ? ಆರಾಮಿಕಸದಿಸಾ ಏತೇ ಉಪಾಸಿಕೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಖಗ್ಗಹತ್ಥಾ ಹುತ್ವಾ ಆರಕ್ಖಂ ಅಕಂಸೂತಿ. ತೇಸಂ ತಾತ, ಗತಾವಸಾನೇ ಕೋ ಆಗತೋತಿ? ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋತಿ. ದೇವರಾಜತೋಪಿ ತ್ವಂ ತಾತ, ಮಹನ್ತತರೋತಿ? ಭಣ್ಡಗಾಹಕಸಾಮಣೇರಸದಿಸೋ ಏಸ ಉಪಾಸಿಕೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ತಾವತಿಂಸತೋ ಓತರಣಕಾಲೇ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣೋತಿ. ತಸ್ಸ ತಾತ ಗತಾವಸಾನೇ ಜೋತಮಾನೋ ವಿಯ ಕೋ ಆಗತೋತಿ? ಉಪಾಸಿಕೇ ತುಯ್ಹಂ ಭಗವಾ ಚ ಸತ್ಥಾ ಚ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ನಾಮ ಏಸೋತಿ. ಮಯ್ಹಂ ಭಗವತೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮತೋಪಿ ತ್ವಂ ತಾತ ಮಹನ್ತತರೋತಿ? ಆಮ ಉಪಾಸಿಕೇ, ಏತೇ ನಾಮ ಕಿರ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥು ಜಾತದಿವಸೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಸುವಣ್ಣಜಾಲೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸೂತಿ.

ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ – ‘‘ಪುತ್ತಸ್ಸ ತಾವ ಮೇ ಅಯಂ ಆನುಭಾವೋ, ಕೀದಿಸೋ ವತ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸತ್ಥು ಆನುಭಾವೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತಿಯಾ ಸಹಸಾ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಕಲಸರೀರೇ ಫರಿ. ಥೇರೋ – ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮೇ ಮಾತು ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ದಾನಿ ಕಾಲೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕೇ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾ – ‘‘ಪುತ್ತಸ್ಸ ತಾವ ಮೇ ಅಯಂ ಗುಣೋ, ಸತ್ಥು ಪನಸ್ಸ ಕೀದಿಸೋ ಗುಣೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಇದಂ, ತಾತ, ಚಿನ್ತೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಮಹಾಉಪಾಸಿಕೇ, ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ಥು ಜಾತಕ್ಖಣೇ, ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೇ, ಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ ಚ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಸೀಲೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಸಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾತಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕಥೇಸಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪಿಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪುತ್ತಂ ಆಹ – ‘‘ತಾತ, ಉಪತಿಸ್ಸ, ಕಸ್ಮಾ ಏವಮಕಾಸಿ, ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಅಮತಂ ಮಯ್ಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ನ ಅದಾಸೀ’’ತಿ. ಥೇರೋ – ‘‘ದಿನ್ನಂ ದಾನಿ ಮೇ ಮಾತು ರೂಪಸಾರಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪೋಸಾವನಿಕಮೂಲಂ, ಏತ್ತಕೇನ ವಟ್ಟಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕೇ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ‘‘ಚುನ್ದ ಕಾ ವೇಲಾ’’ತಿ ಆಹ. ಬಲವಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇತಿ. ತೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇಹೀತಿ. ಸನ್ನಿಪತಿತೋ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋತಿ. ಮಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇಹಿ ಚುನ್ದಾತಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಆವುಸೋ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಂ ವೋ ವಸ್ಸಾನಿ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಚರನ್ತಾನಂ ಯಂ ಮೇ ಕಾಯಿಕಂ ವಾ ವಾಚಸಿಕಂ ವಾ ನ ರೋಚೇಥ, ಖಮಥ ತಂ ಆವುಸೋತಿ. ಏತ್ತಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಛಾಯಾ ವಿಯ ತುಮ್ಹೇ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಾನಂ ಅರುಚ್ಚನಕಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖಮಥಾತಿ. ಅಥ ಥೇರೋ ಅರುಣಸಿಖಾಯ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಾಯ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಉನ್ನಾದಯನ್ತೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಬಹೂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರಿಂಸು.

ಆಯಸ್ಮಾ ಚುನ್ದೋ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಞ್ಚ ಧಾತುಪರಿಸ್ಸಾವನಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೇತವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಭಗವಾ ಧಾತುಪರಿಸ್ಸಾವನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಗಾಥಾಸತೇಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಧಾತುಚೇತಿಯಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ರಾಜಗಹಗಮನತ್ಥಾಯ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಭಗವಾ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ಗತಕಾಲೇ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ರಾಜಗಹತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಗಙ್ಗಾಭಿಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಕ್ಕಚೇಲಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸುತ್ತಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕಚೇಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವೇಸಾಲಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಏವಂ ಗತೇ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ವೇಸಾಲಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಪುಬ್ಬೀ ಕಥಾ.

ನಿಸೀದನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚಮ್ಮಕ್ಖಣ್ಡಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಉದೇನಚೇತಿಯನ್ತಿ ಉದೇನಯಕ್ಖಸ್ಸ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಕತವಿಹಾರೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಗೋತಮಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಭಾವಿತಾತಿ ವಡ್ಢಿತಾ. ಬಹುಲೀಕತಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕತಾ. ಯಾನೀಕತಾತಿ ಯುತ್ತಯಾನಂ ವಿಯ ಕತಾ. ವತ್ಥುಕತಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾ. ಅನುಟ್ಠಿತಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಿತಾ. ಪರಿಚಿತಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚಿತಾ ಸುವಡ್ಢಿತಾ. ಸುಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾ.

ಇತಿ ಅನಿಯಮೇನ ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಪ್ಪನ್ತಿ ಆಯುಕಪ್ಪಂ. ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಯಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾತಿ – ‘‘ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೭; ಅ. ನಿ. ೬.೭೪) ವುತ್ತವಸ್ಸಸತತೋ ಅತಿರೇಕಂ ವಾ. ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಟ್ಠಾನೇ ಗಜ್ಜಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯಥೇವ ಹಿ ವೇಳುವಗಾಮಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮಾರಣನ್ತಿಕಂ ವೇದನಂ ದಸ ಮಾಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದಸ ದಸ ಮಾಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪಮೇವ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಕಸ್ಮಾ ಪನ ನ ಠಿತೋತಿ? ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಂ ನಾಮ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಭಾವಂ ಅಪತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮೇ ಆಯುಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಪಿಯಮನಾಪಕಾಲೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೇಸು ಚ ಮಹಾಸಾವಕೇಸು ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಸು ಏಕಕೇನೇವ ಖಾಣುಕೇನ ವಿಯ ಠಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ದಹರಸಾಮಣೇರಪರಿವಾರಿತೇನ ವಾ. ತತೋ – ‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಸಾ’ತಿ ಹೀಳೇತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ನ ಠಿತೋ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೋ ನ ರುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಆಯುಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನಿಯಮಿತಂ.

೧೬೭. ಯಥಾ ತಂ ಮಾರೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಯಥಾ ಮಾರೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಚಿತ್ತೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಕೋಚಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ನಾಸಕ್ಖಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಮಾರೋ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ದ್ವಾದಸ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ತೇನಸ್ಸ ಮಾರೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾತಿ. ಸೋ ಪನ ಚಿತ್ತಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಿಂ ಕರೋತೀತಿ? ಭೇರವಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಸಾವೇತಿ, ತತೋ ಸತ್ತಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಸುತ್ವಾ ವಾ ಸತಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿವಟಮುಖಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಮುಖೇನ ಹತ್ಥಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಹದಯಂ ಮದ್ದತಿ. ತತೋ ವಿಸಞ್ಞಾವ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಪನೇಸ ಮುಖೇನ ಹತ್ಥಂ ಪವೇಸೇತುಂ ಕಿಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ? ಭೇರವಾರಮ್ಮಣಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರೋ ನಿಮಿತ್ತೋಭಾಸಂ ನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ಭಗವಾ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ – ‘‘ಕಿಮತ್ಥಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಆಮನ್ತೇಸೀ’’ತಿ? ಪರತೋ ‘‘ತಿಟ್ಠತು, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತೇ ‘‘ತುಯ್ಹೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟಂ, ತುಯ್ಹೇವೇತಂ ಅಪರದ್ಧ’’ನ್ತಿ ದೋಸಾರೋಪನೇನ ಸೋಕತನುಕರಣತ್ಥಂ.

ಮಾರಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೬೮. ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಾರೋತಿ ಸತ್ತೇ ಅನತ್ಥೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಮಾರೇತೀತಿ ಮಾರೋ. ಪಾಪಿಮಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸೋ ಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ಪಾಪಿಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಣ್ಹೋ, ಅನ್ತಕೋ, ನಮುಚಿ, ಪಮತ್ತಬನ್ಧೂತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ. ಭಾಸಿತಾ ಖೋ ಪನೇಸಾತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇಯೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ ಯದತ್ಥಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರಿತಾ, ಸೋ ವೋ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ಕಿಂ ತೇ ಲೋಕವಿಚಾರಣೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ಯಥಾ ಅಜ್ಜ, ಏವಮೇವ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾತು ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ’’ತಿ ಯಾಚಿ. ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ – ‘‘ನ ತಾವಾಹ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಭಾಸಿತಾ ಖೋ ಪನೇಸಾ ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ವಿಯತ್ತಾತಿ ಮಗ್ಗವಸೇನ ವಿಯತ್ತಾ. ತಥೇವ ವಿನೀತಾ ತಥಾ ವಿಸಾರದಾ. ಬಹುಸ್ಸುತಾತಿ ತೇಪಿಟಕವಸೇನ ಬಹು ಸುತಮೇತೇಸನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ. ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಧರಾ. ಅಥವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಬಹುಸ್ಸುತಾ ಚೇವ ಪಟಿವೇಧಬಹುಸ್ಸುತಾ ಚ. ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಧಾರಣತೋ ಧಮ್ಮಧರಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಧಮ್ಮಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ಅನುಧಮ್ಮಚಾರಿನೋತಿ ಅನುಧಮ್ಮಚರಣಸೀಲಾ. ಸಕಂ ಆಚರಿಯಕನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯವಾದಂ. ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತೀತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ವೇವಚನಾನಿ. ಸಹಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಹೇತುಕೇನ ಸಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ. ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಯಾವ ನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಇದ್ಧನ್ತಿ ಸಮಿದ್ಧಂ ಝಾನಸ್ಸಾದವಸೇನ. ಫೀತನ್ತಿ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಂ ಸಬ್ಬಫಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನ. ವಿತ್ಥಾರಿಕನ್ತಿ ವಿತ್ಥತಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಪತಿಟ್ಠಿತವಸೇನ. ಬಾಹುಜಞ್ಞನ್ತಿ ಬಹುಜನೇಹಿ ಞಾತಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಮಹಾಜನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ. ಪುಥುಭೂತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರವಸೇನ ಪುಥುಲಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ. ಕಥಂ? ಯಾವ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಯತ್ತಕಾ ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕಾ ದೇವಾ ಚೇವ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಅತ್ಥಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋತಿ ನಿರಾಲಯೋ. ತ್ವಞ್ಹಿ ಪಾಪಿಮ, ಅಟ್ಠಮಸತ್ತಾಹತೋ ಪಟ್ಠಾಯ – ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾತು ದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತು, ಸುಗತೋ’’ತಿ ವಿರವನ್ತೋ ಆಹಿಣ್ಡಿತ್ಥ. ಅಜ್ಜ ದಾನಿ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿಗತುಸ್ಸಾಹೋ ಹೋಹಿ; ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ ವಾಯಾಮಂ ಕರೋಹೀತಿ ವದತಿ.

ಆಯುಸಙ್ಖಾರಓಸ್ಸಜ್ಜನವಣ್ಣನಾ

೧೬೯. ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜೀತಿ ಸತಿಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿ, ಪಜಹಿ. ತತ್ಥ ನ ಭಗವಾ ಹತ್ಥೇನ ಲೇಡ್ಡುಂ ವಿಯ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜಿ, ತೇಮಾಸಮತ್ತಮೇವ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಓಸ್ಸಜೀ’’ತಿ. ‘‘ಉಸ್ಸಜ್ಜೀ’’ತಿ ಪಿ ಪಾಠೋ. ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲೋತಿ ಮಹನ್ತೋ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ. ತದಾ ಕಿರ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಭಿಂಸನಕೋತಿ ಭಯಜನಕೋ. ದೇವದುನ್ದುಭಿಯೋ ಚ ಫಲಿಂಸೂತಿ ದೇವಭೇರಿಯೋ ಫಲಿಂಸು, ದೇವೋ ಸುಕ್ಖಗಜ್ಜಿತಂ ಗಜ್ಜಿ, ಅಕಾಲವಿಜ್ಜುಲತಾ ನಿಚ್ಛರಿಂಸು, ಖಣಿಕವಸ್ಸಂ ವಸ್ಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಉದಾನೇಸಿ? ಕೋಚಿ ನಾಮ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಭಗವಾ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ – ‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಥ, ಭನ್ತೇ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಥ, ಭನ್ತೇ’ತಿ ಉಪದ್ದುತೋ ಭಯೇನ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀ’’ತಿ. ‘‘ತಸ್ಸೋಕಾಸೋ ಮಾ ಹೋತು, ಭೀತಸ್ಸ ಉದಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥಂ ಪೀತಿವೇಗವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋ ತುಲಿತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ತುಲಂ. ಕಿಂ ತಂ? ಕಾಮಾವಚರಕಮ್ಮಂ. ನ ತುಲಂ, ನ ವಾ ತುಲಂ ಸದಿಸಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಲೋಕಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತುಲಂ. ಕಿಂ ತಂ? ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮಂ. ಅಥವಾ ಕಾಮಾವಚರರೂಪಾವಚರಂ ತುಲಂ, ಅರೂಪಾವಚರಂ ಅತುಲಂ. ಅಪ್ಪವಿಪಾಕಂ ವಾ ತುಲಂ, ಬಹುವಿಪಾಕಂ ಅತುಲಂ. ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಸಮ್ಭವಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಂ, ಪಿಣ್ಡಕಾರಕಂ ರಾಸಿಕಾರಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭವಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಪುನಬ್ಭವಸಙ್ಖಾರಣಕಂ. ಅವಸ್ಸಜೀತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಮುನೀತಿ ಬುದ್ಧಮುನಿ. ಅಜ್ಝತ್ತರತೋತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತರತೋ. ಸಮಾಹಿತೋತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿವಸೇನ ಸಮಾಹಿತೋ. ಅಭಿನ್ದಿ ಕವಚಮಿವಾತಿ ಕವಚಂ ವಿಯ ಅಭಿನ್ದಿ. ಅತ್ತಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ ಸಞ್ಜಾತಂ ಕಿಲೇಸಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಸವಿಪಾಕಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಭವಂ, ಭವಾಭಿಸಙ್ಖಾರಣಟ್ಠೇನ ಭವಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಚ ಲದ್ಧನಾಮಂ ತುಲಾತುಲಸಙ್ಖಾತಂ ಲೋಕಿಯಕಮ್ಮಞ್ಚ ಓಸ್ಸಜಿ. ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ಮಹಾಯೋಧೋ ಕವಚಂ ವಿಯ ಅತ್ತಸಮ್ಭವಂ ಕಿಲೇಸಞ್ಚ ಅಜ್ಝತ್ತರತೋ ಸಮಾಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿನ್ದೀ’’ತಿ.

ಅಥ ವಾ ತುಲನ್ತಿ ತುಲೇನ್ತೋ ತೀರೇನ್ತೋ. ಅತುಲಞ್ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚೇವ ಸಮ್ಭವಞ್ಚ. ಭವಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಂ. ಅವಸ್ಸಜಿ ಮುನೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೮) ನಯೇನ ತುಲಯನ್ತೋ ಬುದ್ಧಮುನಿ ಭವೇ ಆದೀನವಂ, ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಮೂಲಭೂತಂ ಭವಸಙ್ಖಾರಕಮ್ಮಂ – ‘‘ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೮೧) ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅವಸ್ಸಜಿ. ಕಥಂ? ಅಜ್ಝತ್ತರತೋ ಸಮಾಹಿತೋ ಅಭಿನ್ದಿ ಕವಚಮಿವ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭವಂ. ಸೋ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತರತೋ ಸಮಥವಸೇನ ಸಮಾಹಿತೋತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಬಲೇನ ಕವಚಮಿವ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಿತಂ, ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭವತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ತಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಜಾಲಂ ಅಭಿನ್ದಿ. ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನ ಚ ಕತಕಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ಅವಸ್ಸಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಕಮ್ಮಂ ಪಜಹಿ, ಪಹೀನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಚ ಭಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭೀತೋವ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜಿ, ಅಭೀತಭಾವಞಾಪನತ್ಥಞ್ಚ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲವಣ್ಣನಾ

೧೭೧. ಯಂ ಮಹಾವಾತಾತಿ ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಸಮಯೇ ಮಹಾವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ಮಹಾವಾತಾ ವಾಯನ್ತಾಪಿ ಉಕ್ಖೇಪಕವಾತಾ ನಾಮ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತೇ ವಾಯನ್ತಾ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾಧಿಕನವಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಬಹಲಂ ಉದಕಸನ್ಧಾರಕಂ ವಾತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ತತೋ ಆಕಾಸೇ ಉದಕಂ ಭಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಸ್ಸನ್ತೇ ಪಥವೀ ಭಸ್ಸತಿ. ಪುನ ವಾತೋ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ಅನ್ತೋಧಮಕರಣೇ ವಿಯ ಉದಕಂ ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತತೋ ಉದಕಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪಥವೀ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಉದಕಂ ಕಮ್ಪಿತಂ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತಿ. ಏತಞ್ಚ ಕಮ್ಪನಂ ಯಾವ ಅಜ್ಜಕಾಲಾಪಿ ಹೋತಿಯೇವ, ಬಹಲಭಾವೇನ ಪನ ನ ಓಗಚ್ಛನುಗ್ಗಚ್ಛನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋತಿ ಇಜ್ಝನಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ, ಅನುಭವಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾನುಭಾವೋ. ಪರಿತ್ತಾತಿ ದುಬ್ಬಲಾ. ಅಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ಬಲವಾ. ಸೋ ಇಮಂ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತೀತಿ ಸೋ ಇದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಸಂವೇಜೇನ್ತೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ವಿಯ, ವೀಮಂಸನ್ತೋ ವಾ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಸಾಮಣೇರೋ ವಿಯ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತಿ. ಸೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು, ಯೇನ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ವೇಜಯನ್ತೋ ಪಾಸಾದೋ ಕಮ್ಪಿತಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ? ತತೋ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಕೋಚೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ – ‘‘ಅಹಂ ಕಮ್ಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಬಲೇನ ವೇಜಯನ್ತಮತ್ಥಕೇ ಠತ್ವಾ ಪಾದೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಕಮ್ಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಅಥ ನಂ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ಆಹಂಸು – ‘‘ಪುತ್ತ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತ, ತ್ವಂ ಪೂತಿಗನ್ಧೇನೇವ ಸೀಸೇನ ವೇಜಯನ್ತಂ ಕಮ್ಪೇತುಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ತಾತ ಪಾಸಾದೋ, ಕಥಂ ಕಮ್ಪೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ?

ಸಾಮಣೇರೋ – ‘‘ಇಮಾ ದೇವತಾ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕೇಳಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಹಂ ಖೋ ಪನ ಆಚರಿಯಂ ನಾಲತ್ಥಂ, ಕಹಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಸಾಮುದ್ದಿಕಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕಲೇಣಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ಞತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ನಂ ಥೇರೋ – ‘‘ಕಿಂ, ತಾತ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತ, ಅಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾವ ಯುದ್ಧಂ ಪವಿಟ್ಠೋಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ನಾಸಕ್ಖಿ, ತಾತ, ವೇಜಯನ್ತಂ ಕಮ್ಪೇತು’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಆಚರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ, ನಾಲತ್ಥನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ – ‘‘ತಾತ ತುಮ್ಹಾದಿಸೇ ಅಕಮ್ಪೇನ್ತೇ ಕೋ ಅಞ್ಞೋ ಕಮ್ಪೇಸ್ಸತಿ. ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ತೇ, ತಾತ, ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಗೋಮಯಖಣ್ಡಂ ಪಿಲವನ್ತಂ, ತಾತ, ಕಪಲ್ಲಕಪೂವಂ ಪಚನ್ತಾ ಅನ್ತನ್ತೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ಇಮಿನಾ ಓಪಮ್ಮೇನ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ – ‘‘ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ, ಭನ್ತೇ, ಏತ್ತಕೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಾಸಾದೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋಕಾಸಂ ಉದಕಂ ಹೋತೂತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ವೇಜಯನ್ತಾಭಿಮುಖೋ ಅಗಮಾಸಿ.

ದೇವಧೀತರೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಏಕವಾರಂ ಲಜ್ಜಿತ್ವಾ ಗತೋ, ಪುನಪಿ ಸಾಮಣೇರೋ ಏತಿ, ಪುನಪಿ ಏತೀ’’ತಿ ವದಿಂಸು. ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ – ‘‘ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಯಿತ್ಥ, ಇದಾನಿ ತೇನ ಆಚರಿಯೋ ಲದ್ಧೋ, ಖಣೇನ ಪಾಸಾದಂ ಕಮ್ಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾಮಣೇರೋಪಿ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ಪಾಸಾದಥೂಪಿಕಂ ಪಹರಿ. ಪಾಸಾದೋ ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ಓಣಮತಿ. ದೇವತಾ – ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ದೇಹಿ, ತಾತ, ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ದೇಹಿ, ತಾತ, ಪಾಸಾದಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿರವಿಂಸು. ಸಾಮಣೇರೋ ಪಾಸಾದಂ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾಸಾದಮತ್ಥಕೇ ಠತ್ವಾ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ –

‘‘ಅಜ್ಜೇವಾಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಜ್ಜ ಪತ್ತಾಸವಕ್ಖಯಂ;

ಅಜ್ಜ ಕಮ್ಪೇಮಿ ಪಾಸಾದಂ, ಅಹೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸುಳಾರತಾ.

ಅಜ್ಜೇವಾಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ…ಪೇ… ಅಹೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸುಳಾರತಾ.

ಅಜ್ಜೇವಾಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ…ಪೇ… ಅಹೋ ಸಙ್ಘಸ್ಸುಳಾರತಾತಿ.

ಇತೋ ಪರೇಸು ಛಸು ಪಥವೀಕಮ್ಪೇಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಮಹಾಪದಾನೇ ವುತ್ತಮೇವ.

ಇತಿ ಇಮೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಪಥವೀಕಮ್ಪೇಸು ಪಠಮೋ ಧಾತುಕೋಪೇನ, ದುತಿಯೋ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನ, ತತಿಯಚತುತ್ಥಾ ಪುಞ್ಞತೇಜೇನ, ಪಞ್ಚಮೋ ಞಾಣತೇಜೇನ, ಛಟ್ಠೋ ಸಾಧುಕಾರದಾನವಸೇನ, ಸತ್ತಮೋ ಕಾರುಞ್ಞಭಾವೇನ, ಅಟ್ಠಮೋ ಆರೋದನೇನ. ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇ ಚ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಚ ಮಹಾಸತ್ತೇ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞತೇಜೇನ ಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಞಾಣತೇಜೇನ ಅಭಿಹತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ ಸಾಧುಕಾರಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಕಾರುಞ್ಞಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖೋಭಂ ಅಸಹಮಾನಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಆರೋದನವೇಗತುನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಪಥವೀದೇವತಾಯ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಮಹಾಭೂತಪಥವಿಯಾ ಪನೇತಂ ನತ್ಥಿ ಅಚೇತನತ್ತಾತಿ.

ಇಮೇ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಅಟ್ಠ ಹೇತೂತಿ ಏತ್ಥ ಇಮೇತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನಿದಸ್ಸನಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪನಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ – ‘‘ಅದ್ಧಾ ಅಜ್ಜ ಭಗವತಾ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಓಸ್ಸಟ್ಠೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಓಕಾಸಂ ಅದತ್ವಾವ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಅಟ್ಠಕಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇನ್ತೋ – ‘‘ಅಟ್ಠ ಖೋ ಇಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಟ್ಠಪರಿಸವಣ್ಣನಾ

೧೭೨. ತತ್ಥ ಅನೇಕಸತಂ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸನ್ತಿ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮಞಾತಿಸಮಾಗಲಿಚ್ಛವೀಸಮಾಗಮಾದಿಸದಿಸಂ, ಸಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸು ಚಕ್ಕವಾಳೇಸುಪಿ ಲಬ್ಭತೇಯೇವ. ಸಲ್ಲಪಿತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪೋ ಕತಪುಬ್ಬೋ. ಸಾಕಚ್ಛಾತಿ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಪುಬ್ಬಾ. ಯಾದಿಸಕೋ ತೇಸಂ ವಣ್ಣೋತಿ ತೇ ಓದಾತಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಕಾಳಾಪಿ ಮಙ್ಗುರಚ್ಛವೀಪಿ, ಸತ್ಥಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋವ. ಇದಂ ಪನ ಸಣ್ಠಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಥಿತಂ. ಸಣ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಚ ಕೇವಲಂ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿಯೇವ, ನ ಪನ ಭಗವಾ ಮಿಲಕ್ಖುಸದಿಸೋ ಹೋತಿ, ನಾಪಿ ಆಮುತ್ತಮಣಿಕುಣ್ಡಲೋ, ಬುದ್ಧವೇಸೇನೇವ ನಿಸೀದತಿ. ತೇ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಸಮಾನಸಣ್ಠಾನಮೇವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ಯಾದಿಸಕೋ ತೇಸಂ ಸರೋತಿ ತೇ ಛಿನ್ನಸ್ಸರಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಗಗ್ಗರಸ್ಸರಾಪಿ ಕಾಕಸ್ಸರಾಪಿ, ಸತ್ಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೋವ. ಇದಂ ಪನ ಭಾಸನ್ತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಥಿತಂ. ಸಚೇಪಿ ಹಿ ಸತ್ಥಾ ರಾಜಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಥೇತಿ, ‘‘ಅಜ್ಜ ರಾಜಾ ಮಧುರೇನ ಸರೇನ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಹೋತಿ. ಕಥೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಪನ ಭಗವತಿ ಪುನ ರಾಜಾನಂ ಆಗತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ಥ ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಇದಾನೇವ ಮಾಗಧಭಾಸಾಯ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಮಧುರೇನಾಕಾರೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ಕಿಂ ದೇವೋ, ಉದಾಹು ಮನುಸ್ಸೋತಿ ಏವಂ ವೀಮಂಸನ್ತಾಪಿ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನೇವಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ? ವಾಸನತ್ಥಾಯ. ಏವಂ ಸುತೋಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಯೇವಾತಿ ಅನಾಗತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ದೇಸೇತಿ. ಅನೇಕಸತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಸನ್ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಸೋಣದಣ್ಡಕೂಟದಣ್ಡಸಮಾಗಮಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಚಕ್ಕವಾಳವಸೇನ ಚ ಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇಮಾ ಪನ ಅಟ್ಠ ಪರಿಸಾ ಭಗವಾ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆಹರಿ? ಅಭೀತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ. ಇಮಾ ಕಿರ ಆಹರಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಇಮಾಪಿ ಅಟ್ಠ ಪರಿಸಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಯಂ ವಾ ಸಾರಜ್ಜಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಮಾರಂ ಪನ ಏಕಕಂ ದಿಸ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಭಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ಕೋ ಏವಂ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಮರಹತಿ. ಅಭೀತೋ, ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತೋ ಅಚ್ಛಮ್ಭೀ, ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜೀ’’ತಿ.

ಅಟ್ಠಅಭಿಭಾಯತನವಣ್ಣನಾ

೧೭೩. ಅಭಿಭಾಯತನಾನೀತಿ ಅಭಿಭವನಕಾರಣಾನಿ. ಕಿಂ ಅಭಿಭವನ್ತಿ? ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿಪಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭವನ್ತಿ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಞಾಣುತ್ತರಿಯತಾಯ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ.

ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಹಿ ನೀಲಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕೇಸೇ ವಾ ಪಿತ್ತೇ ವಾ ಅಕ್ಖಿತಾರಕಾಯ ವಾ ಕರೋತಿ. ಪೀತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮೇದೇ ವಾ ಛವಿಯಾ ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಪಿಟ್ಠೇಸು ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ಪೀತಕಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ. ಲೋಹಿತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಂಸೇ ವಾ ಲೋಹಿತೇ ವಾ ಜಿವ್ಹಾಯ ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ರತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ. ಓದಾತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ವಾ ದನ್ತೇ ವಾ ನಖೇ ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ಸೇತಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ. ತಂ ಪನ ಸುನೀಲಂ ಸುಪೀತಂ ಸುಲೋಹಿತಕಂ ಸುಓದಾತಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಅವಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ.

ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸೇವಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಪನ ಬಹಿದ್ಧಾ, ಸೋ ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಅಪ್ಪನಾಯ ವಸೇನ – ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿತ್ತಾನೀತಿ ಅವಡ್ಢಿತಾನಿ. ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀತಿ ಸುವಣ್ಣಾನಿ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ ವಾ. ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವ ಇದಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಸಮ್ಪನ್ನಗಹಣಿಕೋ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ಭತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಏಕಕಬಳಮೇವ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುತ್ತರಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸದಞಾಣೋ – ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಪರಿತ್ತಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ನಾಯಂ ಮಮ ಭಾರೋ’’ತಿ ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ಕಥಿತೋ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ, ನ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ. ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹೋತೀತಿ ಆಭೋಗಸಞ್ಞಾಯಪಿ ಝಾನಸಞ್ಞಾಯಪಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ. ಅಭಿಭವನಸಞ್ಞಾ ಹಿಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಆಭೋಗಸಞ್ಞಾ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸೇವ.

ಅಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ವಡ್ಢಿತಪ್ಪಮಾಣಾನಿ, ಮಹನ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಥಾ ಮಹಗ್ಘಸೋ ಪುರಿಸೋ ಏಕಂ ಭತ್ತವಡ್ಢಿತಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ – ‘‘ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಹೋತು, ಕಿಂ ಏತಂ ಮಯ್ಹಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಂ ನ ಮಹನ್ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುತ್ತರೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸದಞಾಣೋ ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ನಯಿದಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಕರಣೇ ಭಾರೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ತಾನಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಲಾಭಿತಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಿಕತಾಯ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಪರಿಕಮ್ಮಸಞ್ಞಾವಿರಹಿತೋ.

ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಸೋ ಏವಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚೇವ ಅಪ್ಪನಾಯ ಚ ವಸೇನ – ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚತುತ್ಥಾಭಿಭಾಯತನೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇಮೇಸು ಪನ ಚತೂಸು ಪರಿತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕಚರಿತವಸೇನ ಆಗತಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಮೋಹಚರಿತವಸೇನ, ಸುವಣ್ಣಂ ದೋಸಚರಿತವಸೇನ, ದುಬ್ಬಣ್ಣಂ ರಾಗಚರಿತವಸೇನ. ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಏತಾನಿ ಸಪ್ಪಾಯಾನಿ. ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಸಪ್ಪಾಯತಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಚರಿತನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಾ.

ಪಞ್ಚಮಅಭಿಭಾಯತನಾದೀಸು ನೀಲಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ನೀಲವಣ್ಣಾನೀತಿ ವಣ್ಣವಸೇನ. ನೀಲನಿದಸ್ಸನಾನೀತಿ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ, ಅಪಞ್ಞಾಯ ಮಾನವಿವರಾನಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನವಣ್ಣಾನಿ ಏಕನೀಲಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನೀಲನಿಭಾಸಾನೀತಿ ಇದಂ ಪನ ಓಭಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನೀಲೋಭಾಸಾನಿ ನೀಲಪ್ಪಭಾಯುತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ನೇಸಂ ವಿಸುದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಸುದ್ಧವಣ್ಣವಸೇನೇವ ಹಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಉಮಾಪುಪ್ಫನ್ತಿ ಏತಞ್ಹಿ ಪುಪ್ಫಂ ಸಿನಿದ್ಧಂ ಮುದು, ದಿಸ್ಸಮಾನಮ್ಪಿ ನೀಲಮೇವ ಹೋತಿ. ಗಿರಿಕಣ್ಣಿಕಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಪನ ದಿಸ್ಸಮಾನಾನಿ ಸೇತಧಾತುಕಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಗಹಿತಂ, ನ ತಾನಿ. ಬಾರಾಣಸೇಯ್ಯಕನ್ತಿ ಬಾರಾಣಸಿಸಮ್ಭವಂ. ತತ್ಥ ಕಿರ ಕಪ್ಪಾಸೋಪಿ ಮುದು, ಸುತ್ತಕನ್ತಿಕಾಯೋಪಿ ತನ್ತವಾಯಾಪಿ ಛೇಕಾ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಸುಚಿ ಸಿನಿದ್ಧಂ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ವತ್ಥಂ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮಟ್ಠಂ ಹೋತಿ; ದ್ವೀಸುಪಿ ಪಸ್ಸೇಸು ಮಟ್ಠಂ ಮುದು ಸಿನಿದ್ಧಂ ಖಾಯತಿ.

ಪೀತಾನೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ನೀಲಕಸಿಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನೀಲಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪುಪ್ಫಸ್ಮಿಂ ವಾ ವತ್ಥಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಣ್ಣಧಾತುಯಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಸಿಣಕರಣಞ್ಚ ಪರಿಕಮ್ಮಞ್ಚ ಅಪ್ಪನಾವಿಧಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಮೇವ. ಇಮಾನಿಪಿ ಅಟ್ಠ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಅಭೀತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಆನೀತಾನಿ. ಇಮಾನಿ ಕಿರ ವತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಏವರೂಪಾಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಚ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಯಂ ವಾ ಸಾರಜ್ಜಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಮಾರಂ ಪನ ಏಕಕಂ ದಿಸ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಭಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ಕೋ ಏವಂ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಮರಹತಿ. ಅಭೀತೋ, ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತೋ ಅಚ್ಛಮ್ಭೀ, ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜೀ’’ತಿ.

ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾ

೧೭೪. ವಿಮೋಕ್ಖಕಥಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾಯೇವ. ಇಮೇಪಿ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಅಭೀತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಆನೀತಾ. ಇಮೇಪಿ ಕಿರ ವತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಏತಾಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಚ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಯಂ ವಾ ಸಾರಜ್ಜಂ ವಾ ನತ್ಥಿ…ಪೇ… ಓಸ್ಸಜೀ’’ತಿ.

೧೭೫. ಇದಾನಿಪಿ ಭಗವಾ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಅದತ್ವಾವ ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಪರಮ್ಪಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ.

೧೭೭. ಓಸ್ಸಟ್ಠೋತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಏವಂ ಕಿರ ವತ್ವಾ – ‘‘ತೇನಾಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಆನನ್ದಯಾಚನಕಥಾ

೧೭೮. ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತಂ. ಬೋಧಿನ್ತಿ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಪಟಿವೇಘಂ. ಸದ್ದಹಸಿ ತ್ವನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಭಾವಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸದ್ದಹಸೀತಿ ವದತಿ. ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ವಚನಂ ಸದ್ದಹಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತುಯ್ಹೇವೇತಂ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೧೭೯. ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಇದಂ ಭಗವಾ – ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಅಹಂ ಇಧೇವ ತಂ ಆಮನ್ತೇಸಿಂ, ಅಞ್ಞದಾಪಿ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಕಾಸಿಂ, ತಮ್ಪಿ ತಯಾ ನ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ, ತವೇವಾಯಂ ಅಪರಾಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸೋಕವಿನೋದನತ್ಥಾಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಥೇರಸ್ಸೇವ ದೋಸಾರೋಪನತ್ಥಂ ಆರಭಿ.

೧೮೩. ಪಿಯೇಹಿ ಮನಾಪೇಹೀತಿ ಮಾತಾಪಿತಾಭಾತಾಭಗಿನಿಆದಿಕೇಹಿ ಜಾತಿಯಾ ನಾನಾಭಾವೋ, ಮರಣೇನ ವಿನಾಭಾವೋ, ಭವೇನ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋ. ತಂ ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾತಿ ತನ್ತಿ ತಸ್ಮಾ, ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಪಿಯೇಹಿ ಮನಾಪೇಹಿ ನಾನಾಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾಪಿ, ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾಪಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾಪಿ, ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾಪಿ, ದೇವೋರೋಹಣಂ ಕತ್ವಾಪಿ, ಯಂ ತಂ ಜಾತಂ ಭೂತಂ ಸಙ್ಖತಂ ಪಲೋಕಧಮ್ಮಂ, ತಂ ವತ ತಥಾಗತಸ್ಸಾಪಿ ಸರೀರಂ ಮಾ ಪಲುಜ್ಜೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ರೋದನ್ತೇನಾಪಿ ಕನ್ದನ್ತೇನಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಲದ್ಧುನ್ತಿ. ಪುನ ಪಚ್ಚಾವಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಂ ಚತ್ತಂ ವನ್ತಂ, ತಂ ವತ ಪುನ ಪಟಿಖಾದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೮೪. ಯಥಯಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಯಥಾ ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಅದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ. ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕನ್ತಿ ಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ. ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನೇವ ಕಥಿತಂ. ಏತೇಸಂ ಪನ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತೋ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ತತಿಯಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಾಗಾಪಲೋಕಿತವಣ್ಣನಾ

೧೮೬. ನಾಗಾಪಲೋಕಿತನ್ತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅಟ್ಠೀನಿ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಾನಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ, ಅಙ್ಕುಸಕಲಗ್ಗಾನಿ ವಿಯ, ನ ಏವಂ ಬುದ್ಧಾನಂ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಙ್ಖಲಿಕಾನಿ ವಿಯ ಏಕಾಬದ್ಧಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಛತೋ ಅಪಲೋಕನಕಾಲೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಗೀವಂ ಪರಿವತ್ತೇತುಂ. ಯಥಾ ಪನ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಪಚ್ಛಾಭಾಗಂ ಅಪಲೋಕೇತುಕಾಮೋ ಸಕಲಸರೀರೇನೇವ ಪರಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಪರಿವತ್ತಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಭಗವತೋ ಪನ ನಗರದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ – ‘‘ವೇಸಾಲಿಂ ಅಪಲೋಕೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ – ‘‘ಭಗವಾ ಅನೇಕಾನಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೇಹಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ನ ಗೀವಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಥವೀ ಕುಲಾಲಚಕ್ಕಂ ವಿಯ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವೇಸಾಲಿನಗರಾಭಿಮುಖಂ ಅಕಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ನನು ಚ ನ ಕೇವಲಂ ವೇಸಾಲಿಯಾವ, ಸಾವತ್ಥಿರಾಜಗಹನಾಳನ್ದಪಾಟಲಿಗಾಮಕೋಟಿಗಾಮನಾತಿಕಗಾಮಕೇಸುಪಿ ತತೋ ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಕಾಲೇ ತಂ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಚ್ಛಿಮದಸ್ಸನಮೇವ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ನಾಗಾಪಲೋಕಿತಂ ನಾಪಲೋಕೇಸೀತಿ? ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಾ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಹಿ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸೇತಂ ನ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಪಲೋಕೇಸಿ. ಅಪಿ ಚ ವೇಸಾಲಿರಾಜಾನೋ ಆಸನ್ನವಿನಾಸಾ, ತಿಣ್ಣಂ ವಸ್ಸಾನಂ ಉಪರಿ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ತಂ ನಗರದ್ವಾರೇ ನಾಗಾಪಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಚೇತಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ನೇಸಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ತೇಸಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಅಪಲೋಕೇಸಿ.

ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕರೋ. ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮಾ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ.

ಚತುಮಹಾಪದೇಸವಣ್ಣನಾ

೧೮೭. ಮಹಾಪದೇಸೇತಿ ಮಹಾಓಕಾಸೇ, ಮಹಾಅಪದೇಸೇ ವಾ, ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಮಹನ್ತೇ ಮಹನ್ತೇ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ ಮಹಾಕಾರಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೮೮. ನೇವ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೇಹಿ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇವ ನ ಸೋತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಕತೇ ಹಿ ಪಚ್ಛಾ ‘‘ಇದಂ ನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ – ‘‘ಕಿಂ ಪುಬ್ಬೇವ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ಇದಾನಿ ನ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಲದ್ಧಿಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ನಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ – ‘‘ಕಿಂ ಏಸ ಬಾಲೋ ವದತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇವ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಹಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಮ್ಪಿ ನ ವಕ್ಖತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅನಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾನೀತಿ ಪದಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ. ಸಾಧುಕಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಾಳಿ ವುತ್ತಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅನುಸನ್ಧಿ ಕಥಿತೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪುಬ್ಬಾಪರಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಗಹೇತ್ವಾ. ಸುತ್ತೇ ಓಸಾರೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ವಿನಯೇ ಸನ್ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ವಿನಯೇ ಸಂಸನ್ದೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವಿನಯೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕತ್ಥ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ? ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸುತ್ತವಿಭಙ್ಗೇ’’ತಿ (ಚುಳವ. ೪೫೭). ವಿನಯೋತಿ ಖನ್ಧಕೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ವಿನಯಾತಿಸಾರೇ’’ತಿ. ಏವಂ ವಿನಯಪಿಟಕಮ್ಪಿ ನ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ. ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾ ಪನ ಸುತ್ತಂ, ಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಾ ವಿನಯೋತಿ ಏವಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ. ಅಥವಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಸುತ್ತಂ, ವಿನಯಪಿಟಕಂ ವಿನಯೋತಿ ಏವಂ ದ್ವೇಯೇವ ಪಿಟಕಾನಿ ಪರಿಯಾದಿಯನ್ತಿ. ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಾನಿ ವಾ ಸುತ್ತಂ, ವಿನಯಪಿಟಕಂ ವಿನಯೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ನ ತಾವ ಪರಿಯಾದಿಯನ್ತಿ. ಅಸುತ್ತನಾಮಕಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಜಾತಕಂ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ನಿದ್ದೇಸೋ, ಸುತ್ತನಿಪಾತೋ, ಧಮ್ಮಪದಂ, ಉದಾನಂ, ಇತಿವುತ್ತಕಂ, ವಿಮಾನವತ್ಥು, ಪೇತವತ್ಥು, ಥೇರಗಾಥಾ, ಥೇರೀಗಾಥಾ, ಅಪದಾನನ್ತಿ.

ಸುದಿನ್ನತ್ಥೇರೋ ಪನ – ‘‘ಅಸುತ್ತನಾಮಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ನ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ – ‘‘ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸುತ್ತಂ, ವಿನಯೋ ಪನ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತೋ ತಂ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇದಂ ಸುತ್ತಮಾಹರಿ –

‘‘ಯೇ ಖೋ ತ್ವಂ, ಗೋತಮಿ, ಧಮ್ಮೇ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ವಿರಾಗಾಯ, ಸಞ್ಞೋಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ವಿಸಞ್ಞೋಗಾಯ, ಆಚಯಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಅಪಚಯಾಯ, ಮಹಿಚ್ಛತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ, ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ, ಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಪವಿವೇಕಾಯ, ಕೋಸಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಯ, ದುಬ್ಭರತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಸುಭರತಾಯ. ಏಕಂಸೇನ, ಗೋತಮಿ, ಧಾರೇಯ್ಯಾಸಿ – ‘ನೇಸೋ ಧಮ್ಮೋ, ನೇಸೋ ವಿನಯೋ, ನೇತಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನ’ನ್ತಿ. ಯೇ ಚ ಖೋ ತ್ವಂ, ಗೋತಮಿ, ಧಮ್ಮೇ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಸರಾಗಾಯ, ವಿಸಞ್ಞೋಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಸಞ್ಞೋಗಾಯ, ಅಪಚಯಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಆಚಯಾಯ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಮಹಿಚ್ಛತಾಯ, ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ, ಪವಿವೇಕಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ, ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ಕೋಸಜ್ಜಾಯ, ಸುಭರತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ದುಬ್ಭರತಾಯ. ಏಕಂಸೇನ, ಗೋತಮಿ, ಧಾರೇಯ್ಯಾಸಿ – ‘ಏಸೋ ಧಮ್ಮೋ, ಏಸೋ ವಿನಯೋ, ಏತಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನ’ನ್ತಿ’’ (ಅ. ನಿ. ೮.೫೩).

ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತೇತಿ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ವಿನಯೇತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ರಾಗಾದಿವಿನಯಕಾರಣೇ ಸಂಸನ್ದೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ನ ಚೇವ ಸುತ್ತೇ ಓಸರನ್ತೀತಿ ಸುತ್ತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ಛಲ್ಲಿಂ ಉಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಗುಳ್ಹವೇಸ್ಸನ್ತರ-ಗುಳ್ಹಉಮ್ಮಗ್ಗ-ಗುಳ್ಹವಿನಯ-ವೇದಲ್ಲಪಿಟಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರತೋ ಆಗತಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಆಗತಾನಿ ಹಿ ರಾಗಾದಿವಿನಯೇ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಾನಿ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಇತಿ ಹೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಛಡ್ಡೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತುತ್ಥಂ ಮಹಾಪದೇಸಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾನೋಕಾಸಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾಥ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಇಮಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸುತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ, ಖನ್ಧಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ, ಸುತ್ತಂ, ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ, ಆಚರಿಯವಾದೋ, ಅತ್ತನೋಮತಿ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋತಿ.

ತತ್ಥ – ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ಅಯಂ ವಿನಯೋ’’ತಿ ಧಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಪತ್ತೇ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ ಪಮಾಣಂ. ಯಂ ಏತ್ಥ ಸಮೇತಿ ತದೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಂ ವಿರವನ್ತಸ್ಸಪಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

‘‘ಇದಂ ಕಪ್ಪತಿ, ಇದಂ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಪತ್ತೇ – ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ಇದಂ ನ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಂ ಚೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ, ತಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೩೦೫) ನಯೇನ ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ ಪಮಾಣಂ. ತೇಸಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಯಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ತದೇವ ಕಪ್ಪಿಯಂ, ಇತರಂ ಅಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ.

ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ, ಠಪನೀಯೋ ಪಞ್ಹೋತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ ನಾಮ. ತತ್ಥ ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೇನ – ‘‘ಆಮ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೋತಾದೀಸು. ಅಯಂ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ. ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಚಕ್ಖು’’ನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೇನ – ‘‘ನ ಚಕ್ಖುಮೇವ, ಸೋತಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ಘಾನಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ. ‘‘ಯಥಾ ಚಕ್ಖು ತಥಾ ಸೋತಂ, ಯಥಾ ಸೋತಂ ತಥಾ ಚಕ್ಖು’’ನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೇನ ‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪುಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ, ‘‘ಅನಿಚ್ಚಟ್ಠೇನ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಆಮಾತಿ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ. ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಪುಟ್ಠೇನ ಪನ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಮೇತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ ಠಪೇತಬ್ಬೋ, ಏಸ ಪಞ್ಹೋ ನ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಠಪನೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ. ಇತಿ ತೇನಾಕಾರೇನ ಪಞ್ಹೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ ಪಮಾಣಂ. ಇಮೇಸಂ ವಸೇನ ಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬೋ.

ಸುತ್ತಾದೀಸು ಪನ ಸುತ್ತಂ ನಾಮ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರೂಳ್ಹಾನಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ. ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ ನಾಮ ಅನುಲೋಮಕಪ್ಪಿಯಂ. ಆಚರಿಯವಾದೋ ನಾಮ ಅಟ್ಠಕಥಾ. ಅತ್ತನೋಮತಿ ನಾಮ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಅನುಬುದ್ಧಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಭಾನಂ. ತತ್ಥ ಸುತ್ತಂ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಿಯಂ, ತಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೇನ ಬುದ್ಧೋವ ಪಟಿಬಾಹಿತೋ ಹೋತಿ. ಅನುಲೋಮಕಪ್ಪಿಯಂ ಪನ ಸುತ್ತೇನ ಸಮೇನ್ತಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನ ಇತರಂ. ಆಚರಿಯವಾದೋಪಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಮೇನ್ತೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ನ ಇತರೋ. ಅತ್ತನೋಮತಿ ಪನ ಸಬ್ಬದುಬ್ಬಲಾ, ಸಾಪಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಮೇನ್ತಾಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ನ ಇತರಾ. ಪಞ್ಚಸತಿಕಾ, ಸತ್ತಸತಿಕಾ, ಸಹಸ್ಸಿಕಾತಿ ಇಮಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ. ಸುತ್ತಮ್ಪಿ ತಾಸು ಆಗತಮೇವ ಪಮಾಣಂ, ಇತರಂ ಗಾರಯ್ಹಸುತ್ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಓತರನ್ತಾನಿಪಿ ಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ನ ಚೇವ ಸುತ್ತೇ ಓತರನ್ತಿ, ನ ಚ ವಿನಯೇ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಚುನ್ದವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೧೮೯. ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸುವಣ್ಣಕಾರಪುತ್ತಸ್ಸ. ಸೋ ಕಿರ ಅಡ್ಢೋ ಮಹಾಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಭಗವತೋ ಪಠಮದಸ್ಸನೇನೇವ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಮ್ಬವನೇ ವಿಹಾರಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾತೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಮ್ಬವನೇ’’ತಿ.

ಸೂಕರಮದ್ದವನ್ತಿ ನಾತಿತರುಣಸ್ಸ ನಾತಿಜಿಣ್ಣಸ್ಸ ಏಕಜೇಟ್ಠಕಸೂಕರಸ್ಸ ಪವತ್ತಮಂಸಂ. ತಂ ಕಿರ ಮುದು ಚೇವ ಸಿನಿದ್ಧಞ್ಚ ಹೋತಿ, ತಂ ಪಟಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಧುಕಂ ಪಚಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕೇ ಭಣನ್ತಿ – ‘‘ಸೂಕರಮದ್ದವನ್ತಿ ಪನ ಮುದುಓದನಸ್ಸ ಪಞ್ಚಗೋರಸಯೂಸಪಾಚನವಿಧಾನಸ್ಸ ನಾಮೇತಂ, ಯಥಾ ಗವಪಾನಂ ನಾಮ ಪಾಕನಾಮ’’ನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಭಣನ್ತಿ – ‘‘ಸೂಕರಮದ್ದವಂ ನಾಮ ರಸಾಯನವಿಧಿ, ತಂ ಪನ ರಸಾಯನಸತ್ಥೇ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಚುನ್ದೇನ – ‘ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’ತಿ ರಸಾಯನಂ ಪಟಿಯತ್ತ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪನ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸದೀಪಪರಿವಾರೇಸು ಚತೂಸು ಮಹಾದೀಪೇಸು ದೇವತಾ ಓಜಂ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು.

ನಾಹಂ ತನ್ತಿ ಇಮಂ ಸೀಹನಾದಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ನದತಿ? ಪರೂಪವಾದಮೋಚನತ್ಥಂ. ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುತ್ತಾವಸೇಸಂ ನೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ದಾತುಂ ಅದಾಸಿ, ಆವಾಟೇ ನಿಖಣಾಪೇತ್ವಾ ವಿನಾಸೇಸೀತಿ ಹಿ ವತ್ತುಕಾಮಾನಂ ಇದಂ ಸುತ್ವಾ ವಚನೋಕಾಸೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಪರೇಸಂ ಉಪವಾದಮೋಚನತ್ಥಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀತಿ.

೧೯೦. ಭುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಸೂಕರಮದ್ದವೇನಾತಿ ಭುತ್ತಸ್ಸ ಉದಪಾದಿ, ನ ಪನ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ. ಯದಿ ಹಿ ಅಭುತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಥ, ಅತಿಖರೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಿನಿದ್ಧಭೋಜನಂ ಭುತ್ತತ್ತಾ ಪನಸ್ಸ ತನುವೇದನಾ ಅಹೋಸಿ. ತೇನೇವ ಪದಸಾ ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಖಿ. ವಿರೇಚಮಾನೋತಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪವತ್ತಲೋಹಿತವಿರೇಚನೋವ ಸಮಾನೋ. ಅವೋಚಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಪತ್ಥಿತಟ್ಠಾನೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ ಏವಮಾಹ. ಇಮಾ ಪನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ಠಪಿತಗಾಥಾಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪಾನೀಯಾಹರಣವಣ್ಣನಾ

೧೯೧. ಇಙ್ಘಾತಿ ಚೋದನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಅಚ್ಛೋದಕಾತಿ ಪಸನ್ನೋದಕಾ. ಸಾತೋದಕಾತಿ ಮಧುರೋದಕಾ. ಸೀತೋದಕಾತಿ ತನುಸೀತಲಸಲಿಲಾ. ಸೇತಕಾತಿ ನಿಕ್ಕದ್ದಮಾ. ಸುಪ್ಪತಿತ್ಥಾತಿ ಸುನ್ದರತಿತ್ಥಾ.

ಪುಕ್ಕುಸಮಲ್ಲಪುತ್ತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೧೯೨. ಪುಕ್ಕುಸೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋತಿ ಮಲ್ಲರಾಜಪುತ್ತೋ. ಮಲ್ಲಾ ಕಿರ ವಾರೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತಿ. ಯಾವ ನೇಸಂ ವಾರೋ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವ ವಣಿಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ವಣಿಜ್ಜಮೇವ ಕರೋನ್ತೋ ಪಞ್ಚ ಸಕಟಸತಾನಿ ಯೋಜಾಪೇತ್ವಾ ಧುರವಾತೇ ವಾಯನ್ತೇ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಚ್ಛಾ ವಾತೇ ವಾಯನ್ತೇ ಸತ್ಥವಾಹಂ ಪುರತೋ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಪಚ್ಛಾ ಗಚ್ಛತಿ. ತದಾ ಪನ ಪಚ್ಛಾ ವಾತೋ ವಾಯಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಸ ಪುರತೋ ಸತ್ಥವಾಹಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತನಯಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕುಸಿನಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ‘‘ಪಾವಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕುಸಿನಾರಾಯ ಪಾವಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಆಳಾರೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ದೀಘಪಿಙ್ಗಲೋ ಕಿರೇಸೋ, ತೇನಸ್ಸ ಆಳಾರೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಕಾಲಾಮೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಯೋ ನಾಮ. ನೇವ ದಕ್ಖತೀತಿ ನ ಅದ್ದಸ. ಯತ್ರಸದ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಪನೇತಂ ಅನಾಗತವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಏವರೂಪಞ್ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಸದ್ದಲಕ್ಖಣಂ.

೧೯೩. ನಿಚ್ಛರನ್ತೀಸೂತಿ ವಿಚರನ್ತೀಸು. ಅಸನಿಯಾ ಫಲನ್ತಿಯಾತಿ ನವವಿಧಾಯ ಅಸನಿಯಾ ಭಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ವಿಯ ಮಹಾರವಂ ರವನ್ತಿಯಾ. ನವವಿಧಾ ಹಿ ಅಸನಿಯೋ – ಅಸಞ್ಞಾ, ವಿಚಕ್ಕಾ, ಸತೇರಾ, ಗಗ್ಗರಾ, ಕಪಿಸೀಸಾ, ಮಚ್ಛವಿಲೋಲಿಕಾ, ಕುಕ್ಕುಟಕಾ, ದಣ್ಡಮಣಿಕಾ, ಸುಕ್ಖಾಸನೀತಿ. ತತ್ಥ ಅಸಞ್ಞಾ ಅಸಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ. ವಿಚಕ್ಕಾ ಏಕಂ ಚಕ್ಕಂ ಕರೋತಿ. ಸತೇರಾ ಸತೇರಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ ಪತತಿ. ಗಗ್ಗರಾ ಗಗ್ಗರಾಯಮಾನಾ ಪತತಿ. ಕಪಿಸೀಸಾ ಭಮುಕಂ ಉಕ್ಖಿಪೇನ್ತೋ ಮಕ್ಕಟೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಮಚ್ಛವಿಲೋಲಿಕಾ ವಿಲೋಲಿತಮಚ್ಛೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಕುಕ್ಕುಟಕಾ ಕುಕ್ಕುಟಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ ಪತತಿ. ದಣ್ಡಮಣಿಕಾ ನಙ್ಗಲಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ ಪತತಿ. ಸುಕ್ಖಾಸನೀ ಪತಿತಟ್ಠಾನಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತಿ.

ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇತಿ ಸುಕ್ಖಗಜ್ಜಿತಂ ಗಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಸ್ಸನ್ತೇ. ಆತುಮಾಯನ್ತಿ ಆತುಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರಾಮಿ. ಭುಸಾಗಾರೇತಿ ಖಲಸಾಲಾಯಂ. ಏತ್ಥೇಸೋತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಾರಣೇ ಏಸೋ ಮಹಾಜನಕಾಯೋ ಸನ್ನಿಪತಿತೋ. ಕ್ವ ಅಹೋಸೀತಿ ಕುಹಿಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತಂ ಭನ್ತೇತಿ ಸೋ ತ್ವಂ ಭನ್ತೇ.

೧೯೪. ಸಿಙ್ಗೀವಣ್ಣನ್ತಿ ಸಿಙ್ಗೀಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ. ಯುಗಮಟ್ಠನ್ತಿ ಮಟ್ಠಯುಗಂ, ಸಣ್ಹಸಾಟಕಯುಗಳನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಾರಣೀಯನ್ತಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಮಯಾ ಧಾರೇತಬ್ಬಂ, ಪರಿದಹಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಕಿರ ಸೋ ತಥಾರೂಪೇ ಛಣದಿವಸೇಯೇವ ಧಾರೇತ್ವಾ ಸೇಸಕಾಲೇ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಏವಂ ಉತ್ತಮಂ ಮಙ್ಗಲವತ್ಥಯುಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಮಯಿ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ಅಚ್ಛಾದೇಹೀತಿ ಉಪಚಾರವಚನಮೇತಂ – ಏಕಂ ಮಯ್ಹಂ ದೇಹಿ, ಏಕಂ ಆನನ್ದಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ಥೇರೋ ತಂ ಗಣ್ಹೀತಿ? ಆಮ ಗಣ್ಹಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಕಿಚ್ಚತ್ತಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹೇಸ ಏವರೂಪಂ ಲಾಭಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ತಂ ಪನಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಯೇ ಚಾಪಿ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ – ‘‘ಅನಾರಾಧಕೋ ಮಞ್ಞೇ ಆನನ್ದೋ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಾ ತೇನ ಲದ್ಧಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ತೇಸಂ ವಚನೋಕಾಸಚ್ಛೇದನತ್ಥಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಅಪಿ ಚ ಜಾನಾತಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಆನನ್ದೋ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಅತ್ತನಾ ನ ಧಾರೇಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಂಯೇವ ಪೂಜಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ಮಲ್ಲಪುತ್ತೇನ ಪನ ಆನನ್ದಂ ಪೂಜೇನ್ತೇನ ಸಙ್ಘೋಪಿ ಪೂಜಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಮಹಾಪುಞ್ಞರಾಸಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಏಕಂ ದಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋಪಿ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ. ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯಾತಿ ವತ್ಥಾನುಮೋದನಕಥಾಯ.

೧೯೫. ಭಗವತೋ ಕಾಯಂ ಉಪನಾಮಿತನ್ತಿ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನವಸೇನ ಅಲ್ಲೀಯಾಪಿತಂ. ಭಗವಾಪಿ ತತೋ ಏಕಂ ನಿವಾಸೇಸಿ, ಏಕಂ ಪಾರುಪಿ. ಹತಚ್ಚಿಕಂ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಹತಚ್ಚಿಕೋ ಅಙ್ಗಾರೋ ಅನ್ತನ್ತೇನೇವ ಜೋತತಿ, ಬಹಿ ಪನಸ್ಸ ಪಭಾ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಬಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪ್ಪಭಂ ಹುತ್ವಾ ಖಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇಮೇಸು ಖೋ, ಆನನ್ದ, ದ್ವೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸೂತಿ ಕಸ್ಮಾ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಕಾಲೇಸು ಏವಂ ಹೋತಿ? ಆಹಾರವಿಸೇಸೇನ ಚೇವ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಚ. ಏತೇಸು ಹಿ ದ್ವೀಸು ಕಾಲೇಸು ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳೇ ದೇವತಾ ಆಹಾರೇ ಓಜಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ತಂ ಪಣೀತಭೋಜನಂ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಪಸನ್ನತ್ತಾ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚನ್ತಿ. ಸಮ್ಬೋಧಿದಿವಸೇ ಚಸ್ಸ – ‘‘ಅನೇಕಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಞ್ಚಿತೋ ವತ ಮೇ ಕಿಲೇಸರಾಸಿ ಅಜ್ಜ ಪಹೀನೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ, ಚಿತ್ತೇ ಪಸನ್ನೇ ಲೋಹಿತಂ ಪಸೀದತಿ, ಲೋಹಿತೇ ಪಸನ್ನೇ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚನ್ತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇಪಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ, ದಾನಾಹಂ, ಅನೇಕೇಹಿ ಬುದ್ಧಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪವಿಟ್ಠಂ ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ನಗರಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ, ಚಿತ್ತೇ ಪಸನ್ನೇ ಲೋಹಿತಂ ಪಸೀದತಿ, ಲೋಹಿತೇ ಪಸನ್ನೇ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚನ್ತಿ. ಇತಿ ಆಹಾರವಿಸೇಸೇನ ಚೇವ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಚ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಕಾಲೇಸು ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಉಪವತ್ತನೇತಿ ಪಾಚೀನತೋ ನಿವತ್ತನಸಾಲವನೇ. ಅನ್ತರೇನ ಯಮಕಸಾಲಾನನ್ತಿ ಯಮಕಸಾಲರುಕ್ಖಾನಂ ಮಜ್ಝೇ.

ಸಿಙ್ಗೀವಣ್ಣನ್ತಿ ಗಾಥಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಠಪಿತಾ.

೧೯೬. ನ್ಹತ್ವಾ ಚ ಪಿವಿತ್ವಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ತದಾ ಕಿರ ಭಗವತಿ ನಹಾಯನ್ತೇ ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾ ಚ ಉಭತೋತೀರೇಸು ವನಸಣ್ಡೋ ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಮೇವ ಹೋತಿ. ಅಮ್ಬವನನ್ತಿ ತಸ್ಸಾಯೇವ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಅಮ್ಬವನಂ. ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಚುನ್ದಕನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಖಣೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಉದಕಸಾಟಕಂ ಪೀಳೇನ್ತೋ ಓಹೀಯಿ, ಚುನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸಮೀಪೇ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಭಗವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

ಗನ್ತ್ವಾನ ಬುದ್ಧೋ ನದಿಕಂ ಕಕುಧನ್ತಿ ಇಮಾಪಿ ಗಾಥಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇಯೇವ ಠಪಿತಾ. ತತ್ಥ ಪವತ್ತಾ ಭಗವಾ ಇಧ ಧಮ್ಮೇತಿ ಭಗವಾ ಇಧ ಸಾಸನೇ ಧಮ್ಮೇ ಪವತ್ತಾ, ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪವತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಮುಖೇ ನಿಸೀದೀತಿ ಸತ್ಥು ಪುರತೋವ ನಿಸೀದಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಥೇರೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ಏವಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಂ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

೧೯೭. ಅಲಾಭಾತಿ ಯೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಾನಾನಿಸಂಸಸಙ್ಖಾತಾ ಲಾಭಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಅಲಾಭಾ. ದುಲ್ಲದ್ಧನ್ತಿ ಪುಞ್ಞವಿಸೇಸೇನ ಲದ್ಧಮ್ಪಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ದುಲ್ಲದ್ಧಂ. ಯಸ್ಸ ತೇತಿ ಯಸ್ಸ ತವ. ಉತ್ತಣ್ಡುಲಂ ವಾ ಅತಿಕಿಲಿನ್ನಂ ವಾ ಕೋ ಜಾನಾತಿ, ಕೀದಿಸಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅದ್ಧಾ ತೇ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ದಿನ್ನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಲಾಭಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕದಾನಾನಿಸಂಸಸಙ್ಖಾತಾ ಲಾಭಾ. ಸುಲದ್ಧನ್ತಿ ತುಯ್ಹಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಸುಲದ್ಧಂ. ಸಮಸಮಫಲಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಮಾನಫಲಾ.

ನನು ಚ ಯಂ ಸುಜಾತಾಯ ದಿನ್ನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸೋ ಸರಾಗಸದೋಸಸಮೋಹಕಾಲೇ ಪರಿಭುತ್ತೋ, ಅಯಂ ಪನ ಚುನ್ದೇನ ದಿನ್ನೋ ವೀತರಾಗವೀತದೋಸವೀತಮೋಹಕಾಲೇ ಪರಿಭುತ್ತೋ, ಕಸ್ಮಾ ಏತೇ ಸಮಫಲಾತಿ? ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮತಾಯ ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮತಾಯ ಚ ಅನುಸ್ಸರಣಸಮತಾಯ ಚ. ಭಗವಾ ಹಿ ಸುಜಾತಾಯ ದಿನ್ನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಚುನ್ದೇನ ದಿನ್ನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಏವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮತಾಯಪಿ ಸಮಫಲಾ. ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನದಿವಸೇ ಚ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇಪಿ ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಸಮಾಪಜ್ಜೀತಿ ಏವಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮತಾಯಪಿ ಸಮಫಲಾ. ಸುಜಾತಾ ಚ ಅಪರಭಾಗೇ ಅಸ್ಸೋಸಿ – ‘‘ನ ಕಿರೇಸಾ ರುಕ್ಖದೇವತಾ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಿರೇಸ, ತಂ ಕಿರ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಕಿರಸ್ಸ ತೇನ ಯಾಪನಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸಾ ಇದಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ’’ತಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿಯಾ ಬಲವಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉದಪಾದಿ. ಚುನ್ದಸ್ಸಾಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ – ‘‘ಅವಸಾನಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಕಿರ ಮಯಾ ದಿನ್ನೋ, ಧಮ್ಮಸೀಸಂ ಕಿರ ಮೇ ಗಹಿತಂ, ಮಯ್ಹಂ ಕಿರ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ’’ತಿ ಅನುಸ್ಸರತೋ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಏವಂ ಅನುಸ್ಸರಣಸಮತಾಯಪಿ ಸಮಫಲಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಯಸಸಂವತ್ತನಿಕನ್ತಿ ಪರಿವಾರಸಂವತ್ತನಿಕಂ. ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಸಂವತ್ತನಿಕನ್ತಿ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವಸಂವತ್ತನಿಕಂ.

ಸಂಯಮತೋತಿ ಸೀಲಸಂಯಮೇನ ಸಂಯಮನ್ತಸ್ಸ, ಸಂವರೇ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೇರಂ ನ ಚೀಯತೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ವೇರಂ ನ ವಡ್ಢತಿ. ಕುಸಲೋ ಚ ಜಹಾತಿ ಪಾಪಕನ್ತಿ ಕುಸಲೋ ಪನ ಞಾಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅನವಸೇಸಂ ಪಾಪಕಂ ಲಾಮಕಂ ಅಕುಸಲಂ ಜಹಾತಿ. ರಾಗದೋಸಮೋಹಕ್ಖಯಾ ಸ ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಸೋ ಇಮಂ ಪಾಪಕಂ ಜಹಿತ್ವಾ ರಾಗಾದೀನಂ ಖಯಾ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತೋತಿ. ಇತಿ ಚುನ್ದಸ್ಸ ಚ ದಕ್ಖಿಣಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ.

ಚತುತ್ಥಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಯಮಕಸಾಲಾವಣ್ಣನಾ

೧೯೮. ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ. ವೇಳುವಗಾಮೇ ವೇದನಾವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ – ‘‘ನ ಚಿರೇನ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತತೋ ತತೋ ಆಗತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಏಕಭಿಕ್ಖುಪಿ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಗಣನವೀತಿವತ್ತೋ ಸಙ್ಘೋ ಅಹೋಸಿ. ಉಪವತ್ತನಂ ಮಲ್ಲಾನಂ ಸಾಲವನನ್ತಿ ಯಥೇವ ಹಿ ಕಲಮ್ಬನದೀತೀರತೋ ರಾಜಮಾತುವಿಹಾರದ್ವಾರೇನ ಥೂಪಾರಾಮಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಹಿರಞ್ಞವತಿಯಾ ಪಾರಿಮತೀರತೋ ಸಾಲವನುಯ್ಯಾನಂ, ಯಥಾ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಥೂಪಾರಾಮೋ, ಏವಂ ತಂ ಕುಸಿನಾರಾಯಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಥೂಪಾರಾಮತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸನಮಗ್ಗೋ ಪಾಚೀನಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತೋ, ಏವಂ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಸಾಲವನಂ ಪಾಚೀನಮುಖಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ತಂ – ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನ್ತರೇನ ಯಮಕಸಾಲಾನಂ ಉತ್ತರಸೀಸಕನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರ ಮಞ್ಚಕಸ್ಸ ಏಕಾ ಸಾಲಪನ್ತಿ ಸೀಸಭಾಗೇ ಹೋತಿ, ಏಕಾ ಪಾದಭಾಗೇ. ತತ್ರಾಪಿ ಏಕೋ ತರುಣಸಾಲೋ ಸೀಸಭಾಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಪಾದಭಾಗಸ್ಸ. ಅಪಿ ಚ ಯಮಕಸಾಲಾ ನಾಮ ಮೂಲಖನ್ಧವಿಟಪಪತ್ತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಠಿತಸಾಲಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಹೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಉಯ್ಯಾನೇ ರಾಜಕುಲಸ್ಸ ಸಯನಮಞ್ಚೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಞ್ಞಪೇಹೀತಿ ಆಹ. ಥೇರೋಪಿ ತಂಯೇವ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ.

ಕಿಲನ್ತೋಸ್ಮಿ, ಆನನ್ದ, ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹಿ –

‘‘ಗೋಚರಿ ಕಳಾಪೋ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯೋ, ಪಿಙ್ಗಲೋ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಕೋ;

ಹೇಮವತೋ ಚ ತಮ್ಬೋ ಚ, ಮನ್ದಾಕಿನಿ ಉಪೋಸಥೋ;

ಛದ್ದನ್ತೋಯೇವ ದಸಮೋ, ಏತೇ ನಾಗಾನಮುತ್ತಮಾ’’ತಿ. –

ಏತ್ಥ ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಗೋಚರಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಕತಿಹತ್ಥೀನಂ ಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಕಳಾಪಸ್ಸಾತಿ. ಏವಂ ದಸಗುಣವಡ್ಢಿತಾಯ ಗಣನಾಯ ಪಕತಿಹತ್ಥೀನಂ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಬಲಪ್ಪಮಾಣಂ ಬಲಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚುನ್ದಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಙ್ಗವಾರೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಉದಕಂ ವಿಯ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗತಂ. ಪಾವಾನಗರತೋ ತೀಣಿ ಗಾವುತಾನಿ ಕುಸಿನಾರಾನಗರಂ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಮಹತಾ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಿತವೇಲಾಯಂ ಸಞ್ಝಾಸಮಯೇ ಭಗವಾ ಸಾಲವನಂ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಏವಂ ರೋಗೋ ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಗ್ಯಂ ಮದ್ದನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಸಂವೇಗಕರಂ ವಾಚಂ ಭಾಸನ್ತೋ – ‘‘ಕಿಲನ್ತೋಸ್ಮಿ, ಆನನ್ದ, ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಏವಂ ಮಹನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಇಧಾಗತೋ, ಕಿಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತುನ್ತಿ? ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತುಂ ನಾಮ ನ ಕತ್ಥಚಿ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತೀಹಿ ಪನ ಕಾರಣೇಹಿ ಇಧಾಗತೋ, ಇದಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಏವಂ ಪಸ್ಸತಿ – ‘‘ಮಯಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೇ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕುಸಿನಾರಾಯಂ ಪನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೇ ಯಮಹಂ ದೇವಲೋಕೇ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಯೇವ ಅನುಭವಿಂ, ತಂ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಣವಾರೇಹಿ ಮಣ್ಡೇತ್ವಾ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಮೇ ಸುತ್ವಾ ಬಹೂ ಜನಾ ಕುಸಲಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತಿ – ‘‘ಮಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಂ ಸುಭದ್ದೋ ನ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಚ ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯೋ, ನ ಸಾವಕವೇನೇಯ್ಯೋ; ನ ತಂ ಸಾವಕಾ ವಿನೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಕುಸಿನಾರಾಯಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಂ ಪನ ಮಂ ಸೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಲಭಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಯಿ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಸಾವಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತಿ – ‘‘ಮಯಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತೇ ಧಾತುಭಾಜನೀಯೇ ಮಹಾಕಲಹೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಲೋಹಿತಂ ನದೀ ವಿಯ ಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ. ಕುಸಿನಾರಾಯಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ದೋಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ವಿವಾದಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ವಿಭಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ಏವಂ ಮಹನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಇಧಾಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಭೋಗೀಸೇಯ್ಯಾ, ಪೇತಸೇಯ್ಯಾ, ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ, ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಸೇಯ್ಯಾ.

ತತ್ಥ – ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಭೋಗೀ ಸತ್ತಾ ವಾಮೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಕಾಮಭೋಗೀಸೇಯ್ಯಾ. ತೇಸು ಹಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸಯನ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪೇತಾ ಉತ್ತಾನಾ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಪೇತಸೇಯ್ಯಾ. ಅಪ್ಪಮಂಸಲೋಹಿತತ್ತಾ ಹಿ ಪೇತಾ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾಟಜಟಿತಾ ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸಯಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಉತ್ತಾನಾವ ಸೇನ್ತಿ.

‘‘ಸೀಹೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಿಗರಾಜಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ…ಪೇ… ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೬) ಅಯಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ. ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾ ಹಿ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ದ್ವೇ ಪುರಿಮಪಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ, ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಅನ್ತರಸತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಪಾದಪಚ್ಛಿಮಪಾದನಙ್ಗುಟ್ಠಾನಂ ಠಿತೋಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುರಿಮಪಾದಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಸೀಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯತಿ. ದಿವಸಂ ಸಯಿತ್ವಾಪಿ ಪಬುಜ್ಝಮಾನೋ ನ ಉತ್ರಸನ್ತೋ ಪಬುಜ್ಝತಿ, ಸೀಸಂ ಪನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಪಾದಾದೀನಂ ಠಿತೋಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ. ಸಚೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಾನಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ನ ಯಿದಂ ತುಯ್ಹಂ ಜಾತಿಯಾ ಸೂರಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪ’’ನ್ತಿ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಸಯತಿ, ನ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ಪನ – ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಸೂರಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪಮಿದ’’ನ್ತಿ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸೀಹವಿಜಮ್ಭಿತಂ ವಿಜಮ್ಭಿತ್ವಾ ಕೇಸರಭಾರಂ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ.

‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸೇಯ್ಯಾ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ’’ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೬). ತಾಸು ಇಧ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ ಆಗತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ತೇಜುಸ್ಸದಇರಿಯಾಪಥತ್ತಾ ಉತ್ತಮಸೇಯ್ಯಾ ನಾಮ.

ಪಾದೇ ಪಾದನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ವಾಮಪಾದಂ. ಅಚ್ಚಾಧಾಯಾತಿ ಅತಿಆಧಾಯ, ಈಸಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಪೇತ್ವಾ. ಗೋಪ್ಫಕೇನ ಹಿ ಗೋಪ್ಫಕೇ, ಜಾಣುನಾ ವಾ ಜಾಣುಮ್ಹಿ ಸಙ್ಘಟ್ಟಿಯಮಾನೇ ಅಭಿಣ್ಹಂ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಾ ಅಫಾಸುಕಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಪನ ನ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇತಿ, ಏವಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಪಿತೇ ವೇದನಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಾ ಫಾಸು ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಅನುಟ್ಠಾನಸೇಯ್ಯಂ ಉಪಗತತ್ತಾ ಪನೇತ್ಥ – ‘‘ಉಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಕಾಯವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಅನುಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನಿದ್ದಾವಸೇನ ಪನ ತಂ ರತ್ತಿಂ ಭಗವತೋ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಓಕಾಸೋಯೇವ ನಾಹೋಸಿ. ಪಠಮಯಾಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಮಲ್ಲಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅಹೋಸಿ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ಸುಭದ್ದಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಓವದಿ, ಬಲವಪಚ್ಚೂಸೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ.

ಸಬ್ಬಫಾಲಿಫುಲ್ಲಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ಸಮನ್ತತೋ ಪುಪ್ಫಿತಾ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ ಏಕಚ್ಛನ್ನಾ ಅಹೇಸುಂ, ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಯಮಕಸಾಲಾಯೇವ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ರುಕ್ಖಾ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಾವ ಅಹೇಸುಂ. ನ ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಉಯ್ಯಾನೇ, ಸಕಲಞ್ಹಿಪಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಪುಪ್ಫೂಪಗಾ ಪುಪ್ಫಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಫಲೂಪಗಾ ಫಲಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಸಬ್ಬರುಕ್ಖಾನಂ ಖನ್ಧೇಸು ಖನ್ಧಪದುಮಾನಿ, ಸಾಖಾಸು ಸಾಖಾಪದುಮಾನಿ, ವಲ್ಲೀಸು ವಲ್ಲಿಪದುಮಾನಿ, ಆಕಾಸೇಸು ಆಕಾಸಪದುಮಾನಿ ಪಥವೀತಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಣ್ಡಪದುಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಿಂಸು. ಸಬ್ಬೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಪದುಮಸಞ್ಛನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸವಿತ್ಥತೋ ಹಿಮವಾ ಘನಬದ್ಧಮೋರಪಿಞ್ಛಕಲಾಪೋ ವಿಯ, ನಿರನ್ತರಂ ಮಾಲಾದಾಮಗವಚ್ಛಿಕೋ ವಿಯ, ಸುಟ್ಠು ಪೀಳೇತ್ವಾ ಆಬದ್ಧಪುಪ್ಫವಟಂಸಕೋ ವಿಯ, ಸುಪೂರಿತಂ ಪುಪ್ಫಚಙ್ಕೋಟಕಂ ವಿಯ ಚ ಅತಿರಮಣೀಯೋ ಅಹೋಸಿ.

ತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಓಕಿರನ್ತೀತಿ ತೇ ಯಮಕಸಾಲಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾಹಿ ಸಞ್ಚಲಿತಖನ್ಧಸಾಖವಿಟಪಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಅವಕಿರನ್ತಿ, ಸರೀರಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಕಿರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಜ್ಝೋಕಿರನ್ತೀತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತಾ ವಿಯ ಕಿರನ್ತಿ. ಅಭಿಪ್ಪಕಿರನ್ತೀತಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಕಿರನ್ತಿಯೇವ. ದಿಬ್ಬಾನೀತಿ ದೇವಲೋಕೇ ನನ್ದಪೋಕ್ಖರಣೀಸಮ್ಭವಾನಿ, ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾನಿ ಪಣ್ಣಚ್ಛತ್ತಪ್ಪಮಾಣಪತ್ತಾನಿ, ಮಹಾತುಮ್ಬಮತ್ತಂ ರೇಣುಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಮನ್ದಾರವಪುಪ್ಫಾನೇವ, ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಪನ ದಿಬ್ಬಾನಿ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಕೋವಿಳಾರಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಸುವಣ್ಣಚಙ್ಕೋಟಕಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಮ್ಪಿ ತಿದಸಪುರೇಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಪಿ ಠಿತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ, ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಾ ಪತನ್ತಿ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರನ್ತಿ ಅನ್ತರಾ ಅವಿಕಿಣ್ಣಾನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಕಿಞ್ಜಕ್ಖರೇಣುಚುಣ್ಣೇಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಮೇವ ಓಕಿರನ್ತಿ.

ದಿಬ್ಬಾನಿಪಿ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಾನೀತಿ ದೇವತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪನಚನ್ದನಚುಣ್ಣಾನಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ದೇವತಾನಂಯೇವ, ನಾಗಸುಪಣ್ಣಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಉಪಕಪ್ಪನಚನ್ದನಚುಣ್ಣಾನಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಾನೇವ, ಕಾಳಾನುಸಾರಿಕಲೋಹಿತಚನ್ದನಾದಿಸಬ್ಬದಿಬ್ಬಗನ್ಧಜಾಲಚುಣ್ಣಾನಿ, ಹರಿತಾಲಅಞ್ಜನಸುವಣ್ಣರಜತಚುಣ್ಣಾನಿ ಸಬ್ಬದಿಬ್ಬಗನ್ಧವಾಸವಿಕತಿಯೋ ಸುವಣ್ಣರಜತಾದಿಸಮುಗ್ಗೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಆದೀಸು ಠಿತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ಅನ್ತರಾ ಅವಿಪ್ಪಕಿರಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಸರೀರಂ ಓಕಿರನ್ತಿ.

ದಿಬ್ಬಾನಿಪಿ ತೂರಿಯಾನೀತಿ ದೇವತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪನತೂರಿಯಾನಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ತಾನಿಯೇವ, ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತನ್ತಿಬದ್ಧಚಮ್ಮಪರಿಯೋನದ್ಧಘನಸುಸಿರಭೇದಾನಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದೇವನಾಗಸುಪಣ್ಣಮನುಸ್ಸಾನಂ ತೂರಿಯಾನಿ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ವಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ದಿಬ್ಬಾನಿಪಿ ಸಙ್ಗೀತಾನೀತಿ ವರುಣವಾರಣದೇವತಾ ಕಿರ ನಾಮೇತಾ ದೀಘಾಯುಕಾ ದೇವತಾ – ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮಾಲಂ ಗನ್ಥೇತುಮಾರಭಿಂಸು. ತಾ ಗನ್ಥಮಾನಾವ – ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಸ್ಸ ಗನ್ಥಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ನ ತಾವ ನಿಟ್ಠಾತಿ, ಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಪುನಪಿ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಏಕೂನತಿಂಸವಸ್ಸಾನಿ ಘರೇ ವಸಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿಪಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿದಿವಸೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಪಧಾನಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಪಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನದಿವಸೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಇಸಿಪತನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತ’’ನ್ತಿಪಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದಿವಸೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೀ’’ತಿಪಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ದೇವೋರೋಹಣದಿವಸೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜ ದೇವೋರೋಹಣಂ ಕರೀ’’ತಿಪಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜೀ’’ತಿಪಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ ತಾವ ನಿಟ್ಠಾತಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಗವಾ ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಉಪಗತೋ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಕಸ್ಸ ಗನ್ಥಥಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಪನ – ‘‘ಕಿನ್ನಾಮೇತಂ, ‘ಅಜ್ಜೇವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಯಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ, ಅಜ್ಜೇವ ದೇವಲೋಕಾ ಓತಿಣ್ಣೋ, ಅಜ್ಜೇವ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ಓಸ್ಸಜಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಕಿರ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’ತಿ. ನನು ನಾಮ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಯಾಗುಪಾನಕಾಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾತಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸ. ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಮೇತ’’ನ್ತಿ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾವ ಮಾಲಾಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಅನ್ತೋ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಾವ ಆಧಾವನ್ತಿಯೋ ಹತ್ಥೇನ ಹತ್ಥಂ ಗೀವಾಯ ಗೀವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಆರಬ್ಭ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಅಡ್ಢಛಟ್ಠಾನಿ ಜಾತಕಸತಾನಿ ಚುದ್ದಸ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನಿ ಆರಬ್ಭ ಗಾಯಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅವಸಾನೇ ‘‘ಮಹಾಯಸೋ, ಮಹಾಯಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಇದಮೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತಂ – ‘‘ದಿಬ್ಬಾನಿಪಿ ಸಙ್ಗೀತಾನಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ವತ್ತನ್ತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪೂಜಾಯಾ’’ತಿ.

೧೯೯. ಭಗವಾ ಪನ ಯಮಕಸಾಲಾನಂ ಅನ್ತರಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ನಿಪನ್ನೋಯೇವ ಪಥವೀತಲತೋ ಯಾವ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ, ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿತೋ ಚ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಮಹನ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ…ಪೇ… ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪೂಜಾಯಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೇನಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅಸಕ್ಕತಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸನ್ತೋ ನ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಏತ್ತಾವತಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪನ್ನೇನ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಅಭಿನೀಹಾರಂ ಕರೋನ್ತೇನ ನ ಮಾಲಾಗನ್ಧತೂರಿಯಸಙ್ಗೀತಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಕತೋ, ನ ಏತದತ್ಥಾಯ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ನ ಖೋ ಅಹಂ ಏತಾಯ ಪೂಜಾಯ ಪೂಜಿತೋ ನಾಮ ಹೋಮೀ’’ತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಏಕಂ ಉಮಾಪುಪ್ಫಮತ್ತಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕತಾಯ ಪೂಜಾಯ ಬುದ್ಧಞಾಣೇನಾಪಿ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ವಿಪಾಕಂ ವಣ್ಣೇತ್ವಾ ಇಧ ಏವಂ ಮಹನ್ತಂ ಪೂಜಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ? ಪರಿಸಾನುಗ್ಗಹೇನ ಚೇವ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾಮತಾಯ. ಸಚೇ ಹಿ ಭಗವಾ ಏವಂ ನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಅನಾಗತೇ ಸೀಲಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ನ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾಧಿಂ ನ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಬ್ಭಂ ನ ಗಾಹಾಪೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಉಪಟ್ಠಾಕೇ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಪೂಜಂಯೇವ ಕಾರೇನ್ತಾ ವಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಆಮಿಸಪೂಜಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಸಾಸನಂ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಏಕಯಾಗುಪಾನಕಾಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಮಹಾವಿಹಾರಸದಿಸಞ್ಹಿ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಂ ಮಹಾಚೇತಿಯಸದಿಸಞ್ಚ ಚೇತಿಯಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಸಾಸನಂ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಯೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ ಪೂಜಾ. ಸಾ ಹಿ ತೇನ ಪತ್ಥಿತಾ ಚೇವ, ಸಕ್ಕೋತಿ ಸಾಸನಞ್ಚ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೋ ಖೋ ಆನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ನವವಿಧಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಧಮ್ಮಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಸಾಯೇವ ಪನ ಪಟಿಪದಾ ಅನುಚ್ಛವಿಕತ್ತಾ ‘‘ಸಾಮೀಚೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಸಾಮೀಚಿಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ. ತಮೇವ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅನುಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ ಪೂರೇತೀತಿ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀ.

ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾತಿ ಚ ಸೀಲಂ ಆಚಾರಪಞ್ಞತ್ತಿ ಧುತಙ್ಗಸಮಾದಾನಂ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುತೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಛಸು ಅಗಾರವೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಅನೇಸನಾಯ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಅಯಂ ನ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಜಿನವೇಲಂ ಜಿನಮರಿಯಾದಂ ಜಿನಕಾಳಸುತ್ತಂ ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ವೀತಿಕ್ಕಮತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯೋ ಉಪಾಸಕೋ ಪಞ್ಚ ವೇರಾನಿ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಅಯಂ ನ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಯೋ ಪನ ತೀಸು ಸರಣೇಸು, ಪಞ್ಚಸುಪಿ ಸೀಲೇಸು, ದಸಸು ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠ ಉಪೋಸಥೇ ಕರೋತಿ, ದಾನಂ ದೇತಿ, ಗನ್ಧಪೂಜಂ ಮಾಲಾಪೂಜಂ ಕರೋತಿ, ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಧಮ್ಮಿಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಉಪಾಸಿಕಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಪರಮಾಯ ಪೂಜಾಯಾತಿ ಉತ್ತಮಾಯ ಪೂಜಾಯ. ಅಯಞ್ಹಿ ನಿರಾಮಿಸಪೂಜಾ ನಾಮ ಸಕ್ಕೋತಿ ಮಮ ಸಾಸನಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ. ಯಾವ ಹಿ ಇಮಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಮಂ ಇಮಾಯ ಪೂಜೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತಾವ ಮಮ ಸಾಸನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಭಸ್ಸ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ವಿರೋಚಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಉಪವಾಣತ್ಥೇರವಣ್ಣನಾ

೨೦೦. ಅಪಸಾರೇಸೀತಿ ಅಪನೇಸಿ. ಅಪೇಹೀತಿ ಅಪಗಚ್ಛ. ಥೇರೋ ಏಕವಚನೇನೇವ ತಾಲವಣ್ಟಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಉಪಟ್ಠಾಕೋತಿಆದಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ಅನಿಬದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪವಾಣೋತಿ ಏವಂ ಥೇರೇನ ವುತ್ತೇ ಆನನ್ದೋ ಉಪವಾಣಸ್ಸ ಸದೋಸಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ‘ಹನ್ದಸ್ಸ ನಿದ್ದೋಸಭಾವಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಭಗವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಆನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ಇದಂ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಞ್ಚೇವ ಅರೂಪದೇವತಾನಞ್ಚ ಓಹೀನಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಫುಟೋತಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೋ ಅಭರಿತೋ ವಾ. ಭಗವತೋ ಕಿರ ಆಸನ್ನಪದೇಸೇ ವಾಲಗ್ಗಮತ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ಸುಖುಮತ್ತಭಾವಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ದಸ ದಸ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ದೇವತಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ತಾಸಂ ಪರತೋ ವೀಸತಿ ವೀಸತಿ. ತಾಸಂ ಪರತೋ ತಿಂಸತಿ ತಿಂಸತಿ. ತಾಸಂ ಪರತೋ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ. ತಾಸಂ ಪರತೋ ಪಞ್ಞಾಸಂ ಪಞ್ಞಾಸಂ. ತಾಸಂ ಪರತೋ ಸಟ್ಠಿ ಸಟ್ಠಿ ದೇವತಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಪಾದೇನ ವಾ ವತ್ಥೇನ ವಾ ನ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತಿ. ‘‘ಅಪೇಹಿ ಮಂ, ಮಾ ಘಟ್ಟೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾಕಾರಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ‘‘ತಾ ಖೋ ಪನ ದೇವತಾಯೋ ದಸಪಿ ಹುತ್ವಾ ವೀಸತಿಪಿ ಹುತ್ವಾ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಹುತ್ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಹುತ್ವಾ ಆರಗ್ಗಕೋಟಿನಿತುದನಮತ್ತೇಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ನ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೩೭) ವುತ್ತಸದಿಸಾವ ಅಹೇಸುಂ. ಓವಾರೇನ್ತೋತಿ ಆವಾರೇನ್ತೋ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಮಹಾಸರೀರೋ ಹತ್ಥಿಪೋತಕಸದಿಸೋ. ಸೋ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಅತಿಮಹಾ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ.

ತಥಾಗತಂ ದಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಭಗವತೋ ಮುಖಂ ದಟ್ಠುಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಏವಂ ಉಜ್ಝಾಯಿಂಸು. ಕಿಂ ಪನ ತಾ ಥೇರಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ? ಆಮ, ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ದೇವತಾ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇ ವಿನಿವಿಜ್ಝ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ನ ಖೀಣಾಸವೇ. ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಮಹೇಸಕ್ಖತಾಯ ತೇಜುಸ್ಸದತಾಯ ಉಪಗನ್ತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಥೇರೋವ ತೇಜುಸ್ಸದೋ, ನ ಅಞ್ಞೇ ಅರಹನ್ತೋತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚೇತಿಯೇ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಅಹೋಸಿ.

ವಿಪಸ್ಸಿಮ್ಹಿ ಕಿರ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಏಕಗ್ಘನಸುವಣ್ಣಕ್ಖನ್ಧಸದಿಸಸ್ಸ ಧಾತುಸರೀರಸ್ಸ ಏಕಮೇವ ಚೇತಿಯಂ ಅಕಂಸು, ದೀಘಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಏಕಮೇವ ಚೇತಿಯಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಮನುಸ್ಸಾ ರತನಾಯಾಮಾಹಿ ವಿದತ್ಥಿವಿತ್ಥತಾಹಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಬಹಲಾಹಿ ಸುವಣ್ಣಿಟ್ಠಕಾಹಿ ಹರಿತಾಲೇನ ಚ ಮನೋಸಿಲಾಯ ಚ ಮತ್ತಿಕಾಕಿಚ್ಚಂ ತಿಲತೇಲೇನೇವ ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಉಟ್ಠಪೇಸುಂ. ತತೋ ಭುಮ್ಮಾ ದೇವತಾ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ, ತತೋ ಆಕಾಸಟ್ಠಕದೇವತಾ, ತತೋ ಉಣ್ಹವಲಾಹಕದೇವತಾ, ತತೋ ಅಬ್ಭವಲಾಹಕದೇವತಾ, ತತೋ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ದೇವತಾ, ತತೋ ತಾವತಿಂಸಾ ದೇವತಾ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಉಟ್ಠಪೇಸುನ್ತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಯೋಜನಿಕಂ ಚೇತಿಯಂ ಅಹೋಸಿ. ಮನುಸ್ಸೇಸು ಮಾಲಾಗನ್ಧವತ್ಥಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೇಸು ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂಯೇವ ಚೇತಿಯಂ ಪೂಜೇಸಿ.

ತದಾ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕಂ ಪೀತಕಂ ವತ್ಥಂ ಆದಾಯ ಗತೋ. ದೇವತಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ವತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಪೂಜೇಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚೇತಿಯೇ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ದೇವಲೋಕೇ ಚ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಚ ಸಂಸರನ್ತಸ್ಸೇವ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಏಕಮೇವ ಧಾತುಸರೀರಂ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜನಿಕಂ ಚೇತಿಯಂ ಕಾರೇಸುಂ. ಸೋ ತತ್ಥ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಅನ್ತರಹಿತೇ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ತತೋ ಚುತೋ ಮಹಾಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಇತಿ ಚೇತಿಯೇ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ಆಗತತ್ತಾ ಥೇರೋ ತೇಜುಸ್ಸದೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದೇವತಾ, ಆನನ್ದ, ಉಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಇತಿ ಆನನ್ದ, ದೇವತಾ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೨೦೧. ಕಥಂಭೂತಾ ಪನ, ಭನ್ತೇತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆಹ? ಭಗವಾ ತುಮ್ಹೇ – ‘‘ದೇವತಾ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತೀ’’ತಿ ವದಥ, ಕಥಂ ಭೂತಾ ಪನ ತಾ ತುಮ್ಹೇ ಮನಸಿ ಕರೋಥ, ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ನಾಹಂ ಅಧಿವಾಸನಕಾರಣಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ ತಾಸಂ ಅನಧಿವಾಸನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸನ್ತಾನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಆಕಾಸೇ ಪಥವೀಸಞ್ಞಿನಿಯೋತಿ ಆಕಾಸೇ ಪಥವಿಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಥವೀಸಞ್ಞಿನಿಯೋ. ಕನ್ದನ್ತೀತಿ ರೋದನ್ತಿ. ಛಿನ್ನಪಾತಂ ಪಪತನ್ತೀತಿ ಮಜ್ಝೇ ಛಿನ್ನಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಯತೋ ವಾ ತತೋ ವಾ ಪಪತನ್ತಿ. ಆವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಆವಟ್ಟನ್ತಿಯೋ ಪತಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ವಿವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಪತಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪರಭಾಗಂ ವಟ್ಟಮಾನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ದ್ವೇ ಪಾದೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸಕಿಂ ಪುರತೋ ಸಕಿಂ ಪಚ್ಛತೋ ಸಕಿಂ ವಾಮತೋ ಸಕಿಂ ದಕ್ಖಿಣತೋ ಸಂಪರಿವತ್ತಮಾನಾಪಿ – ‘‘ಆವಟ್ಟನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸನ್ತಾನನ್ದ, ದೇವತಾ ಪಥವಿಯಂ ಪಥವೀಸಞ್ಞಿನಿಯೋತಿ ಪಕತಿಪಥವೀ ಕಿರ ದೇವತಾ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತತ್ಥ ಹತ್ಥಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ದೇವತಾ ಓಸೀದನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಓಳಾರಿಕಂ ಹತ್ಥಕ, ಅತ್ತಭಾವಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಾಹೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೨೮). ತಸ್ಮಾ ಯಾ ದೇವತಾ ಪಥವಿಯಂ ಪಥವಿಂ ಮಾಪೇಸುಂ, ತಾ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಥವಿಯಂ ಪಥವೀಸಞ್ಞಿನಿಯೋ’’ತಿ.

ವೀತರಾಗಾತಿ ಪಹೀನದೋಮನಸ್ಸಾ ಸಿಲಾಥಮ್ಭಸದಿಸಾ ಅನಾಗಾಮಿಖೀಣಾಸವದೇವತಾ.

ಚತುಸಂವೇಜನೀಯಠಾನವಣ್ಣನಾ

೨೦೨. ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾತಿ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಕಿರ ದ್ವೀಸು ಕಾಲೇಸು ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ, ವುಟ್ಠವಸ್ಸಾ ಚ ಗಹಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತವಿಸೇಸಾರೋಚನತ್ಥಂ. ಯಥಾ ಚ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ, ಏವಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇಪಿ ಅಪಾರಗಙ್ಗಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು, ಪಾರಗಙ್ಗಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರೇ. ತೇಸು ಅಪಾರಗಙ್ಗಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಙ್ಕಾರಛಡ್ಡಕಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾವಿಹಾರೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯೇ ಸುಧಾಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ವುಟ್ಠವಸ್ಸಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಸನ್ನಿಪತಥಾ’’ತಿ ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇಸು ವಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠವಸ್ಸಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಪಞ್ಚನಿಕಾಯಮಣ್ಡಲೇ, ಯೇಸಂ ಪಾಳಿ ಪಗುಣಾ, ತೇ ಪಾಳಿಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ಯೇಸಂ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಪಗುಣಾ, ತೇ ಅಟ್ಠಕಥಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ಯೋ ಪಾಳಿಂ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಂ ವಾ ವಿರಾಧೇತಿ, ತಂ – ‘‘ಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತಯಾ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಉಜುಂ ಕತ್ವಾ ಗಾಹಾಪೇನ್ತಿ. ಪಾರಗಙ್ಗಾವಾಸಿನೋಪಿ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರೇ ಏವಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ಏವಂ ದ್ವೀಸು ಕಾಲೇಸು ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಯೇ ಪುರೇ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತಾ ವಿಸೇಸಾರೋಚನತ್ಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವರೂಪೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಭನ್ತೇ ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಮನೋಭಾವನೀಯೇತಿ ಮನಸಾ ಭಾವಿತೇ ಸಮ್ಭಾವಿತೇ. ಯೇ ವಾ ಮನೋ ಮನಂ ಭಾವೇನ್ತಿ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ ರಾಗರಜಾದೀನಿ ಪವಾಹೇನ್ತಿ, ಏವರೂಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥೇರೋ ಕಿರ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಮಹಲ್ಲಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ಥದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ನ ನಿಸೀದತಿ, ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಹತ್ಥತೋ ಛತ್ತಞ್ಚ ಪತ್ತಚೀವರಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೀಠಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ದೇತಿ, ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ದೇತಿ. ನವಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ನ ನಿಸೀದತಿ, ಸಮೀಪೇ ಠತ್ವಾ ವತ್ತಂ ಕರೋತಿ. ಸೋ ತಾಯ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಹಾನಿಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಏವಮಾಹ.

ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಆನನ್ದೋ ಮನೋಭಾವನೀಯಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಹನ್ದಸ್ಸ, ಮನೋಭಾವನೀಯಾನಂ ದಸ್ಸನಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯತ್ಥ ವಸನ್ತೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಅನಾಹಿಣ್ಡಿತ್ವಾವ ಲಚ್ಛತಿ ಮನೋಭಾವನೀಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿಮಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ, ಯಸ್ಸ ಪಾತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಾದೀನಿ ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಕತಾನೇವ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ದಸ್ಸನೀಯಾನೀತಿ ದಸ್ಸನಾರಹಾನಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಸಂವೇಜನೀಯಾನೀತಿ ಸಂವೇಗಜನಕಾನಿ. ಠಾನಾನೀತಿ ಕಾರಣಾನಿ, ಪದೇಸಠಾನಾನೇವ ವಾ.

ಯೇ ಹಿ ಕೇಚೀತಿ ಇದಂ ಚೇತಿಯಚಾರಿಕಾಯ ಸತ್ಥಕಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚೇತಿಯಚಾರಿಕಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಾತಿ ಯೇ ಚ ತಾವ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜನ್ತಾ, ಆಸನಾನಿ ಧೋವನ್ತಾ ಬೋಧಿಮ್ಹಿ ಉದಕಂ ಸಿಞ್ಚನ್ತಾ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಿ, ತೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ ಅಸುಕವಿಹಾರೇ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಅನ್ತರಾ ಕಾಲಙ್ಕರೋನ್ತಾಪಿ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಸಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಆನನ್ದಪುಚ್ಛಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೦೩. ಅದಸ್ಸನಂ, ಆನನ್ದಾತಿ ಯದೇತಂ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಮಾ ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಸೇನಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಆಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಮಾತುಗಾಮಂ ಯಾವ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತಾವಸ್ಸ ಏಕಂಸೇನೇವ ನ ಲೋಭೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚಿತ್ತಂ ಚಲತಿ. ದಸ್ಸನೇ ಪನ ಸತಿಯೇವ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅದಸ್ಸನಂ ಆನನ್ದಾ’’ತಿ. ದಸ್ಸನೇ ಭಗವಾ ಸತಿ ಕಥನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಗತಟ್ಠಾನಾದೀಸು ದಸ್ಸನೇ ಸತಿ ಕಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ಖಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ – ‘‘ಸಚೇ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಲಪಸಿ, ಏತ್ಥೇವ ತೇ ಸೀಸಂ ಪಾತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಠಿತಪುರಿಸೇನ ವಾ, ‘‘ಸಚೇ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಲಪಸಿ, ಏತ್ಥೇವ ತೇ ಮಂಸಂ ಮುರುಮುರಾಪೇತ್ವಾ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಠಿತಯಕ್ಖಿನಿಯಾ ವಾ ಆಲಪಿತುಂ ವರಂ. ಏಕಸ್ಸೇವ ಹಿ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ವಿನಾಸೋ ಹೋತಿ, ನ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನದುಕ್ಖಾನುಭವನಂ. ಮಾತುಗಾಮೇನ ಪನ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪೇ ಸತಿ ವಿಸ್ಸಾಸೋ ಹೋತಿ, ವಿಸ್ಸಾಸೇ ಸತಿ ಓತಾರೋ ಹೋತಿ, ಓತಿಣ್ಣಚಿತ್ತೋ ಸೀಲಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ವಾ ಅಪಾಯಪೂರಕೋ ಹೋತಿ; ತಸ್ಮಾ ಅನಾಲಾಪೋತಿ ಆಹ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಸಲ್ಲಪೇ ಅಸಿಹತ್ಥೇನ, ಪಿಸಾಚೇನಾಪಿ ಸಲ್ಲಪೇ;

ಆಸೀವಿಸಮ್ಪಿ ಆಸೀದೇ, ಯೇನ ದಟ್ಠೋ ನ ಜೀವತಿ;

ನ ತ್ವೇವ ಏಕೋ ಏಕಾಯ, ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸಲ್ಲಪೇ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೫.೫೫);

ಆಲಪನ್ತೇನ ಪನಾತಿ ಸಚೇ ಮಾತುಗಾಮೋ ದಿವಸಂ ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ, ಸೀಲಂ ವಾ ಯಾಚತಿ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಹಂ ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ, ತಥಾರೂಪಂ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ, ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇ ಅನಾಲಪನ್ತಂ ‘‘ಮೂಗೋ ಅಯಂ, ಬಧಿರೋ ಅಯಂ, ಭುತ್ವಾವ ಬದ್ಧಮುಖೋ ನಿಸೀದತೀ’’ತಿ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅವಸ್ಸಂ ಆಲಪಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಆಲಪನ್ತೇನ ಪನ ಕಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಏಥ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾತುಮತ್ತೀಸು ಮಾತುಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಥ, ಭಗಿನಿಮತ್ತೀಸು ಭಗಿನಿಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಥ, ಧೀತುಮತ್ತೀಸು ಧೀತುಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಥಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೭) ಇಮಂ ಓವಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸತಿ, ಆನನ್ದ, ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ.

೨೦೪. ಅಬ್ಯಾವಟಾತಿ ಅತನ್ತಿಬದ್ಧಾ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಹೋಥ. ಸಾರತ್ಥೇ ಘಟಥಾತಿ ಉತ್ತಮತ್ಥೇ ಅರಹತ್ತೇ ಘಟೇಥ. ಅನುಯುಞ್ಜಥಾತಿ ತದಧಿಗಮಾಯ ಅನುಯೋಗಂ ಕರೋಥ. ಅಪ್ಪಮತ್ತಾತಿ ತತ್ಥ ಅವಿಪ್ಪಮುಟ್ಠಸತೀ. ವೀರಿಯಾತಾಪಯೋಗೇನ ಆತಾಪಿನೋ. ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ಪಹಿತತ್ತಾ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತಾ ವಿಹರಥ.

೨೦೫. ಕಥಂ ಪನ, ಭನ್ತೇತಿ ತೇಹಿ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದೀಹಿ ಕಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ. ಅದ್ಧಾ ಮಂ ತೇ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ – ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಆನನ್ದ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ; ‘‘ತೇಸಾಹಂ ಕಥಂ ಪಟಿವಚನಂ ದೇಮೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಹತೇನ ವತ್ಥೇನಾತಿ ನವೇನ ಕಾಸಿಕವತ್ಥೇನ. ವಿಹತೇನ ಕಪ್ಪಾಸೇನಾತಿ ಸುಪೋಥಿತೇನ ಕಪ್ಪಾಸೇನ. ಕಾಸಿಕವತ್ಥಞ್ಹಿ ಸುಖುಮತ್ತಾ ತೇಲಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಕಪ್ಪಾಸೋ ಪನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಹತೇನ ಕಪ್ಪಾಸೇನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಆಯಸಾಯಾತಿ ಸೋವಣ್ಣಾಯ. ಸೋವಣ್ಣಞ್ಹಿ ಇಧ ‘‘ಅಯಸ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ.

ಥೂಪಾರಹಪುಗ್ಗಲವಣ್ಣನಾ

೨೦೬. ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸಿತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಥೂಪಾರಹತಂ ಅನುಜಾನಾತಿ, ನ ಸೀಲವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸಾತಿ? ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಾ. ಪುಥುಜ್ಜನಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಹಿ ಥೂಪೇ ಅನುಞ್ಞಾಯಮಾನೇ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ತಾವ ಥೂಪಾನಂ ಓಕಾಸೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ತಥಾ ಅಞ್ಞೇಸು ಠಾನೇಸು. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನಚ್ಛರಿಯಾ ತೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ನಾನುಜಾನಾತಿ. ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಏಕೋವ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಥೂಪೋ ಅಚ್ಛರಿಯೋ ಹೋತಿ. ಪುಥುಜ್ಜನಸೀಲವತೋ ಪನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಯ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ.

ಆನನ್ದಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ

೨೦೭. ವಿಹಾರನ್ತಿ ಇಧ ಮಣ್ಡಲಮಾಲೋ ವಿಹಾರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ. ಕಪಿಸೀಸನ್ತಿ ದ್ವಾರಬಾಹಕೋಟಿಯಂ ಠಿತಂ ಅಗ್ಗಳರುಕ್ಖಂ. ರೋದಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಸೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸತ್ಥಾರಾ ಮಮ ಸಂವೇಗಜನಕಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಕಥಿತಂ, ಚೇತಿಯಚಾರಿಕಾಯ ಸಾತ್ಥಕಭಾವೋ ಕಥಿತೋ, ಮಾತುಗಾಮೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಪಞ್ಹೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ, ಅತ್ತನೋ ಸರೀರೇ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಕ್ಖಾತಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಥೂಪಾರಹಾ ಕಥಿತಾ, ಧುವಂ ಅಜ್ಜ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಚಿನ್ತಯತೋ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ರೋದನಂ ನಾಮ ಅಫಾಸುಕಂ, ಏಕಮನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೋಕಂ ತನುಕಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ರೋದಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ.

ಅಹಞ್ಚ ವತಮ್ಹೀತಿ ಅಹಞ್ಚ ವತ ಅಮ್ಹಿ, ಅಹಂ ವತಮ್ಹೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಯೋ ಮಮ ಅನುಕಮ್ಪಕೋತಿ ಯೋ ಮಂ ಅನುಕಮ್ಪತಿ ಅನುಸಾಸತಿ, ಸ್ವೇ ದಾನಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಸ್ಸ ಮುಖಧೋವನಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಕಸ್ಸ ಪಾದೇ ಧೋವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಬಹುಂ ವಿಲಪಿ. ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ಥೇರಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

ಮೇತ್ತೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೇನ ಮುಖಧೋವನದಾನಾದಿಕಾಯಕಮ್ಮೇನ. ಹಿತೇನಾತಿ ಹಿತವುದ್ಧಿಯಾ ಕತೇನ. ಸುಖೇನಾತಿ ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸೇನೇವ ಕತೇನ, ನ ದುಕ್ಖಿನಾ ದುಮ್ಮನೇನ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅದ್ವಯೇನಾತಿ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಅಕತೇನ. ಯಥಾ ಹಿ ಏಕೋ ಸಮ್ಮುಖಾವ ಕರೋತಿ ನ ಪರಮ್ಮುಖಾ, ಏಕೋ ಪರಮ್ಮುಖಾವ ಕರೋತಿ ನ ಸಮ್ಮುಖಾ ಏವಂ ವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಕತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಪ್ಪಮಾಣೇನಾತಿ ಪಮಾಣವಿರಹಿತೇನ. ಚಕ್ಕವಾಳಮ್ಪಿ ಹಿ ಅತಿಸಮ್ಬಾಧಂ, ಭವಗ್ಗಮ್ಪಿ ಅತಿನೀಚಂ, ತಯಾ ಕತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಮೇವ ಬಹುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಮೇತ್ತೇನ ವಚೀಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೇನ ಮುಖಧೋವನಕಾಲಾರೋಚನಾದಿನಾ ವಚೀಕಮ್ಮೇನ. ಅಪಿ ಚ ಓವಾದಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಮ್ಪಿ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಮೇವ. ಮೇತ್ತೇನ ಮನೋಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ವಿವಿತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಅರೋಗೋ ಹೋತು, ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೋ ಸುಖೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿತೇನ ಮನೋಕಮ್ಮೇನ. ಕತಪುಞ್ಞೋಸೀತಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕತಪುಞ್ಞೋಸೀತಿ ಚ ಏತ್ತಾವತಾ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ಮಾ ಪಮಾದಮಾಪಜ್ಜಿ, ಅಥ ಖೋ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜ. ಏವಞ್ಹಿ ಅನುಯುತ್ತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಹೋಹಿಸಿ ಅನಾಸವೋ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಸಿ. ನ ಹಿ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಕತಪಾರಿಚರಿಯಾ ನಿಪ್ಫಲಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೨೦೮. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಪತ್ಥರನ್ತೋ ವಿಯ ಆಕಾಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚಕ್ಕವಾಳಗಿರಿಂ ಓಸಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸಿನೇರುಂ ಉಕ್ಖಿಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಮಹಾಜಮ್ಬುಂ ಖನ್ಧೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಾಲೇನ್ತೋ ವಿಯ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಗುಣಕಥಂ ಆರಭನ್ತೋ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯೇಪಿ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹೀ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಂ? ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ. ಏತೇನೇವ ಚೇತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ‘‘ಯಥಾ ಚಕ್ಕವಾಳನ್ತರೇಪಿ ಅಞ್ಞೋ ಬುದ್ಧೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಬ್ಯತ್ತೋ. ಮೇಧಾವೀತಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾದೀಸು ಕುಸಲೋ.

೨೦೯. ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾ ಆನನ್ದಂ ದಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಯೇ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಕಿರಾನನ್ದೋ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕೋ ಅಭಿರೂಪೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಸಙ್ಘಸೋಭನೋ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣೇ ಸುತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾ ಆನನ್ದಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅತ್ತಮನಾತಿ ಸವನೇನ ನೋ ದಸ್ಸನಂ ಸಮೇತೀತಿ ಸಕಮನಾ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತಾ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಆವುಸೋ, ಖಮನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಥ, ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇ ವತ್ತಂ ಪೂರೇಥಾ’’ತಿ ಏವರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಧಮ್ಮಂ. ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು – ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭಗಿನಿಯೋ, ಅಟ್ಠ ಗರುಧಮ್ಮೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಥಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ನಾನಾಕರಣಂ ಹೋತಿ. ಉಪಾಸಕೇಸು ಆಗತೇಸು ‘‘ಉಪಾಸಕ, ನ ತೇ ಕಚ್ಚಿ ಸೀಸಂ ವಾ ಅಙ್ಗಂ ವಾ ರುಜ್ಜತಿ, ಅರೋಗಾ ತೇ ಪುತ್ತಭಾತರೋ’’ತಿ ನ ಏವಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋತಿ. ಏವಂ ಪನ ಕರೋತಿ – ‘‘ಕಥಂ ಉಪಾಸಕಾ ತೀಣಿ ಸರಣಾನಿ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಥ, ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠ ಉಪೋಸಥೇ ಕರೋಥ, ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಉಪಟ್ಠಾನವತ್ತಂ ಪೂರೇಥ, ಧಮ್ಮಿಕಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪಟಿಜಗ್ಗಥಾ’’ತಿ. ಉಪಾಸಿಕಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಇದಾನಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚತ್ತಾರೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಖತ್ತಿಯಾತಿ ಅಭಿಸಿತ್ತಾ ಚ ಅನಭಿಸಿತ್ತಾ ಚ ಖತ್ತಿಯಜಾತಿಕಾ. ತೇ ಕಿರ – ‘‘ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ನಾಮ ಅಭಿರೂಪೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಆಕಾಸೇನ ವಿಚರನ್ತೋ ರಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಗುಣಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸವನೇನ ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸಮ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಭಾಸತೀತಿ ಕಥೇನ್ತೋ – ‘‘ಕಥಂ, ತಾತಾ, ರಾಜಧಮ್ಮಂ ಪೂರೇಥ, ಪವೇಣಿಂ ರಕ್ಖಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಪನ – ‘‘ಕಥಂ ಆಚರಿಯಾ ಮನ್ತೇ ವಾಚೇಥ, ಕಥಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಮನ್ತೇ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ದಕ್ಖಿಣಂ ವಾ ವತ್ಥಾನಿ ವಾ ಕಪಿಲಂ ವಾ ಅಲತ್ಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋತಿ. ಗಹಪತೀಸು – ‘‘ಕಥಂ ತಾತಾ, ನ ವೋ ರಾಜಕುಲತೋ ದಣ್ಡೇನ ವಾ ಬಲಿನಾ ವಾ ಪೀಳಾ ಅತ್ಥಿ, ಸಮ್ಮಾ ದೇವೋ ಧಾರಂ ಅನುಪವೇಚ್ಛತಿ, ಸಸ್ಸಾನಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋತಿ. ಸಮಣೇಸು – ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಜಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಸುಲಭಾ, ಸಮಣಧಮ್ಮೇ ನ ಪಮಜ್ಜಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋತಿ.

ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸುತ್ತದೇಸನಾವಣ್ಣನಾ

೨೧೦. ಖುದ್ದಕನಗರಕೇತಿ ನಗರಪತಿರೂಪಕೇ ಸಮ್ಬಾಧೇ ಖುದ್ದಕನಗರಕೇ. ಉಜ್ಜಙ್ಗಲನಗರಕೇತಿ ವಿಸಮನಗರಕೇ. ಸಾಖಾನಗರಕೇತಿ ಯಥಾ ರುಕ್ಖಾನಂ ಸಾಖಾ ನಾಮ ಖುದ್ದಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಮಹಾನಗರಾನಂ ಸಾಖಾಸದಿಸೇ ಖುದ್ದಕನಗರಕೇ. ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾತಿ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾರಪ್ಪತ್ತಾ ಮಹಾಖತ್ತಿಯಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ತೇಸು ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾ ನಾಮ ಯೇಸಂ ಕೋಟಿಸತಮ್ಪಿ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಧನಂ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂ, ದಿವಸಪರಿಬ್ಬಯೋ ಏಕಂ ಕಹಾಪಣಸಕಟಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ, ಸಾಯಂ ದ್ವೇ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ ನಾಮ ಯೇಸಂ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ ನಿಹಿತಂ ಹೋತಿ, ದಿವಸಪರಿಬ್ಬಯೋ ಏಕೋ ಕಹಾಪಣಕುಮ್ಭೋ ನಿಗಚ್ಛತಿ, ಸಾಯಂ ಏಕಸಕಟಂ ಪವಿಸತಿ. ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಾ ನಾಮ ಯೇಸಂ ಚತ್ತಾಲೀಸಕೋಟಿಧನಂ ನಿಹಿತಂ ಹೋತಿ, ದಿವಸಪರಿಬ್ಬಯೋ ಪಞ್ಚ ಕಹಾಪಣಮ್ಬಣಾನಿ ನಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಾಯಂ ಕುಮ್ಭೋ ಪವಿಸತಿ.

ಮಾ ಹೇವಂ, ಆನನ್ದ, ಅವಚಾತಿ ಆನನ್ದ, ಮಾ ಏವಂ ಅವಚ, ನ ಇಮಂ ‘‘ಖುದ್ದಕನಗರ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಹಞ್ಹಿ ಇಮಸ್ಸೇವ ನಗರಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಕಥೇತುಂ – ‘‘ಅನೇಕವಾರಂ ತಿಟ್ಠಂ ನಿಸೀದಂ ಮಹನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ, ಮಹನ್ತೇನ ಪರಕ್ಕಮೇನ ಇಧಾಗತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸುಭಿಕ್ಖಾತಿ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಹತ್ಥಿಸದ್ದೇನಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಹತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೇ ಚತುರಾಸೀತಿಹತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಇತಿ ಹತ್ಥಿಸದ್ದೇನ ಅವಿವಿತ್ತಾ, ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಸ್ಸಸದ್ದೇನ. ಪುಞ್ಞವನ್ತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸತ್ತಾ ಚತುಸಿನ್ಧವಯುತ್ತೇಹಿ ರಥೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನುಬನ್ಧಮಾನಾ ಅನ್ತರವೀಥೀಸು ವಿಚರನ್ತಿ, ಇತಿ ರಥಸದ್ದೇನ ಅವಿವಿತ್ತಾ ಹೋತಿ. ನಿಚ್ಚಂ ಪಯೋಜಿತಾನೇವ ಪನೇತ್ಥ ಭೇರಿಆದೀನಿ ತೂರಿಯಾನಿ, ಇತಿ ಭೇರಿಸದ್ದಾದೀಹಿಪಿ ಅವಿವಿತ್ತಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಸದ್ದೋತಿ ಕಂಸತಾಳಸದ್ದೋ. ಪಾಣಿತಾಳಸದ್ದೋತಿ ಪಾಣಿನಾ ಚತುರಸ್ಸಅಮ್ಬಣತಾಳಸದ್ದೋ. ಕುಟಭೇರಿಸದ್ದೋತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಅಸ್ನಾಥ ಪಿವಥ ಖಾದಥಾತಿ ಅಸ್ನಾಥ ಪಿವಥ ಖಾದಥ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಭುಞ್ಜಥ ಭೋತಿ ಇಮಿನಾ ದಸಮೇನ ಸದ್ದೇನ ಅವಿವಿತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಸದ್ದಾ. ಯಥಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸು ನಗರೇಸು ‘‘ಕಚವರಂ ಛಡ್ಡೇಥ, ಕುದಾಲಂ ಗಣ್ಹಥ, ಪಚ್ಛಿಂ ಗಣ್ಹಥ, ಪವಾಸಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮ, ತಣ್ಡುಲಪುಟಂ ಗಣ್ಹಥ, ಭತ್ತಪುಟಂ ಗಣ್ಹಥ, ಫಲಕಾವುಧಾದೀನಿ ಸಜ್ಜಾನಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಏವರೂಪಾ ಸದ್ದಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಯಿಧ ಏವಂ ಅಹೋಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ದಸಮೇನ ಸದ್ದೇನಾ’’ತಿ ಚ ವತ್ವಾ ‘‘ಕುಸಾವತೀ, ಆನನ್ದ, ರಾಜಧಾನೀ ಸತ್ತಹಿ ಪಾಕಾರೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸುತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ ಆನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾತಿ ಅಭಿಮುಖಾ ಕಮಥ, ಆಗಚ್ಛಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ತೇ ಭಗವತೋ ಆಗತಭಾವಂ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ? ಜಾನನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಗತಗತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಮಹನ್ತಂ ಕೋಲಾಹಲಂ ಹೋತಿ, ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ನ ಆಗತಾ. ‘‘ತೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಠಾನನಿಸಜ್ಜೋಕಾಸಂ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಅವೇಲಾಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಪೇಸೇಸಿ.

ಮಲ್ಲಾನಂ ವನ್ದನಾವಣ್ಣನಾ

೨೧೧. ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ನೋತಿ ಏತ್ಥ ನೋ ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಅಘಾವಿನೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನದುಕ್ಖಾ. ದುಮ್ಮನಾತಿ ಅನತ್ತಮನಾ. ಚೇತೋದುಕ್ಖಸಮಪ್ಪಿತಾತಿ ದೋಮನಸ್ಸಸಮಪ್ಪಿತಾ. ಕುಲಪರಿವತ್ತಸೋ ಕುಲಪರಿವತ್ತಸೋ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಏಕೇಕಂ ಕುಲಪರಿವತ್ತಂ ಕುಲಸಙ್ಖೇಪಂ ವೀಥಿಸಭಾಗೇನ ಚೇವ ರಚ್ಛಾಸಭಾಗೇನ ಚ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಠಪೇತ್ವಾ.

ಸುಭದ್ದಪರಿಬ್ಬಾಜಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೨೧೨. ಸುಭದ್ದೋ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋತಿ ಉದಿಚ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ. ಕಙ್ಖಾಧಮ್ಮೋತಿ ವಿಮತಿಧಮ್ಮೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಅಜ್ಜ ಏವಂ ಅಹೋಸೀತಿ? ತಥಾವಿಧಉಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ. ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಪುಞ್ಞಕರಣಕಾಲೇ ದ್ವೇ ಭಾತರೋ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಏಕತೋವ ಸಸ್ಸಂ ಅಕಂಸು. ತತ್ಥ ಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ – ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಸ್ಸೇ ನವವಾರೇ ಅಗ್ಗಸಸ್ಸದಾನಂ ಮಯಾ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಪ್ಪಕಾಲೇ ಬೀಜಗ್ಗಂ ನಾಮ ದತ್ವಾ ಗಬ್ಭಕಾಲೇ ಕನಿಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಗಬ್ಭಕಾಲೇ ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಕನಿಟ್ಠೋ – ‘‘ತರುಣಸಸ್ಸಂ ನಾಸೇತುಕಾಮೋಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಜೇಟ್ಠೋ ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನನುವತ್ತನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಖೇತ್ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಖೀರಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿನವನೀತೇನ ಸಂಯೋಜೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಪುಥುಕಕಾಲೇ ಪುಥುಕಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಲಾಯನಕಾಲೇ ಲಾಯನಗ್ಗಂ, ವೇಣಿಕರಣೇ ವೇಣಗ್ಗಂ, ಕಲಾಪಾದೀಸು ಕಲಾಪಗ್ಗಂ, ಖಲಗ್ಗಂ, ಖಲಭಣ್ಡಗ್ಗಂ, ಕೋಟ್ಠಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಂ ಏಕಸಸ್ಸೇ ನವವಾರೇ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಕನಿಟ್ಠೋ ಪನ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ.

ತೇಸು ಜೇಟ್ಠಕೋ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಜಾತೋ. ಭಗವಾ – ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಸ್ಸೇ ನವ ಅಗ್ಗದಾನಾನಿ ಅದಾಸಿ, ಇಮಂ ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಂ ತಸ್ಸ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಕನಿಟ್ಠೋ ಪನ ಓಹೀಯಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ದಾನಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಸತ್ಥು ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ.

ಮಾ ತಥಾಗತಂ ವಿಹೇಠೇಸೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ – ‘‘ಏತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಗಹಣಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪನತ್ಥಾಯ ಭಗವತೋ ಬಹುಂ ಭಾಸಮಾನಸ್ಸ ಕಾಯವಾಚಾವಿಹೇಸಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಕತಿಯಾಪಿ ಚ ಕಿಲನ್ತೋಯೇವ ಭಗವಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಏವಮಾಹ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ – ‘‘ನ ಮೇ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಓಕಾಸಂ ಕರೋತಿ, ಅತ್ಥಿಕೇನ ಪನ ಅನುವತ್ತಿತ್ವಾ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಥೇರಂ ಅನುವತ್ತನ್ತೋ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಆಹ.

೨೧೩. ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋತಿ ಸಾಣಿದ್ವಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಭಾಸತೋ ಪಕತಿಸೋತೇನೇವ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ಸುತ್ವಾ ಚ ಪನ ಸುಭದ್ದಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಾಯ ಮಹತಾ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಆಗತತ್ತಾ ಅಲಂ ಆನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಅಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖೋವಾತಿ ಅಞ್ಞಾತುಕಾಮೋವ ಹುತ್ವಾ. ಅಬ್ಭಞ್ಞಿಂಸೂತಿ ಯಥಾ ತೇಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ತಥೇವ ಜಾನಿಂಸು. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ನೇಸಂ ಸಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ, ಸಬ್ಬೇ ಅಬ್ಭಞ್ಞಂಸು, ನೋ ಚೇ, ನ ಅಬ್ಭಞ್ಞಂಸು. ತಸ್ಮಾ ಕಿಂ ತೇಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ, ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾತಿ ಅಯಮೇವ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಕಥನೇನ ಅತ್ಥಾಭಾವತೋ ಚೇವ ಓಕಾಸಾಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಅಲ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮೇವ ದೇಸೇಸಿ. ಪಠಮಯಾಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಮಲ್ಲಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ಸುಭದ್ದಸ್ಸ, ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮಿಚ್ಚೇವ ಭಗವಾ ಆಗತೋ.

೨೧೪. ಸಮಣೋಪಿ ತತ್ಥ ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪಠಮೋ ಸೋತಾಪನ್ನಸಮಣೋಪಿ ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ದುತಿಯೋ ಸಕದಾಗಾಮಿಸಮಣೋಪಿ, ತತಿಯೋ ಅನಾಗಾಮಿಸಮಣೋಪಿ, ಚತುತ್ಥೋ ಅರಹತ್ತಸಮಣೋಪಿ ತತ್ಥ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋ’’ತಿ ಪುರಿಮದೇಸನಾಯ ಅನಿಯಮತೋ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನಂ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ಆಹ. ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭೀತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೇಹಿ ಚತೂಹಿ, ಮಗ್ಗಟ್ಠೇಹಿ ಚತೂಹಿ, ಫಲಟ್ಠೇಹಿ ಚತೂಹೀತಿ ದ್ವಾದಸಹಿ ಸಮಣೇಹಿ ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ತುಚ್ಛಾ ರಿತ್ತಕಾ. ಇಮೇ ಚ ಸುಭದ್ದಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವಾದಸ ಭಿಕ್ಖೂ. ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಗತಟ್ಠಾನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಥೇತ್ವಾ ತಂ ಸೋತಾಪನ್ನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರತಿ ನಾಮ. ಏಸ ನಯೋ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದೀಸು. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರತಿ ನಾಮ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಮಗ್ಗಟ್ಠೇಸು. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪಗುಣಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರತಿ ನಾಮ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೇಸು. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಸಮ್ಮಾ ವಿಹರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಅಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ನಳವನಂ ಸರವನಂ ವಿಯ ನಿರನ್ತರೋ ಅಸ್ಸ.

ಏಕೂನತಿಂಸೋ ವಯಸಾತಿ ವಯೇನ ಏಕೂನತಿಂಸವಸ್ಸೋ ಹುತ್ವಾ. ಯಂ ಪಬ್ಬಜಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಕಿಂ ಕುಸಲಾನುಏಸೀತಿ ‘‘ಕಿಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಅನುಏಸನ್ತೋ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ. ತತ್ಥ – ‘‘ಕಿಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಂ ಗವೇಸನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯತೋ ಅಹನ್ತಿ ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಮಧಿಕಾನಿ ಪಞ್ಞಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಞಾಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಸ್ಸ. ಪದೇಸವತ್ತೀತಿ ಪದೇಸೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇ ಪವತ್ತನ್ತೋ. ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಮಮ ಸಾಸನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ. ಸಮಣೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಪದೇಸವತ್ತಿವಿಪಸ್ಸಕೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ಪಠಮಸಮಣೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಯೇ ಏತ್ಥಾತಿ ಯೇ ತುಮ್ಹೇ ಏತ್ಥ ಸಾಸನೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಮ್ಮುಖಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸಿತ್ತಾ, ತೇಸಂ ವೋ ಲಾಭಾ ತೇಸಂ ವೋ ಸುಲದ್ಧನ್ತಿ. ಬಾಹಿರಸಮಯೇ ಕಿರ ಯಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಂ ಆಚರಿಯೋ – ‘‘ಇಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹಿ, ಇಮಂ ಓವದ, ಇಮಂ ಅನುಸಾಸಾ’’ತಿ ವದತಿ, ಸೋ ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ – ‘‘ಇಮಂ ಪಬ್ಬಜೇಹಿ, ಇಮಂ ಓವದ, ಇಮಂ ಅನುಸಾಸಾ’’ತಿ ಇಮೇ ಲಾಭಾ ಹೋನ್ತಿ. ಥೇರಮ್ಪಿ ಸುಭದ್ದೋ ತಮೇವ ಬಾಹಿರಸಮಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ.

ಅಲತ್ಥ ಖೋತಿ ಕಥಂ ಅಲತ್ಥ? ಥೇರೋ ಕಿರ ನಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನೇತ್ವಾ ಉದಕತುಮ್ಬತೋ ಪಾನೀಯೇನ ಸೀಸಂ ತೇಮೇತ್ವಾ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ ಸರಣಾನಿ ದತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆನೇಸಿ. ಭಗವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಏಕಮನ್ತೇ ಚಙ್ಕಮಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಅಚಿರೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಸೋ ಚ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಸಕ್ಖಿಸಾವಕೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾನಂ ವಚನಂ. ತತ್ಥ ಯೋ ಭಗವತಿ ಧರಮಾನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಉಪಸಮ್ಪದಮ್ಪಿ ವಾ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವಾ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅರಹತ್ತಮೇವ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸೋ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಸಕ್ಖಿಸಾವಕೋ. ಅಯಂ ಪನ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಭಗವತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಚ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ.

ಪಞ್ಚಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತಥಾಗತಪಚ್ಛಿಮವಾಚಾವಣ್ಣನಾ

೨೧೬. ಇದಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಓವಾದಂ ಆರಭಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚ, ವಿನಯೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚ. ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚ ನಾಮ ಠಪಿತೋ ಪಟ್ಠಪಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ. ಮಯಾ ಹಿ ವೋ ಠಿತೇನೇವ – ‘‘ಇದಂ ಲಹುಕಂ, ಇದಂ ಗರುಕಂ, ಇದಂ ಸತೇಕಿಚ್ಛಂ, ಇದಂ ಅತೇಕಿಚ್ಛಂ, ಇದಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಇದಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ, ಅಯಂ ಆಪತ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಅಯಂ ಆಪತ್ತಿ ಗಣಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಅಯಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಸತ್ತಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೋ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೋ ವಿನಯೋ ನಾಮ ದೇಸಿತೋ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ.

ಠಿತೇನೇವ ಚ ಮಯಾ – ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಪಞ್ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ದೇಸಿತಂ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ. ಠಿತೇನೇವ ಚ ಮಯಾ – ‘‘ಇಮೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ, ಬಾವೀಸತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ನವ ಹೇತೂ, ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ, ಸತ್ತ ಫಸ್ಸಾ, ಸತ್ತ ವೇದನಾ, ಸತ್ತ ಸಞ್ಞಾ, ಸತ್ತ ಸಞ್ಚೇತನಾ, ಸತ್ತ ಚಿತ್ತಾನಿ. ತತ್ರಾಪಿ ‘ಏತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ರೂಪಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಏತ್ತಕಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಏತ್ತಕಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಏತ್ತಕಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ’ತಿ’’ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಚತುವೀಸತಿಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಅನನ್ತನಯಮಹಾಪಟ್ಠಾನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ದೇಸಿತಂ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ.

ಇತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಾನಿ ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ – ‘‘ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ, ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯಾ, ನವಙ್ಗಾನಿ, ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ಮಹಾಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಹಂ ಏಕೋವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಾಮಿ. ಅಹಞ್ಚ ಖೋ ಪನ ದಾನಿ ಏಕಕೋವ ಓವದಾಮಿ ಅನುಸಾಸಾಮಿ, ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ತುಮ್ಹೇ ಓವದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅನುಸಾಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಭಗವಾ ಬಹೂನಿ ಕಾರಣಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಓವದಿತ್ವಾ ಪುನ ಅನಾಗತೇ ಚಾರಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಥಾ ಖೋ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಕಥೇನ್ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ. ನಾಮೇನ ವಾ ಗೋತ್ತೇನ ವಾತಿ ನವಕಾತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ತಿಸ್ಸ, ನಾಗಾ’’ತಿ ಏವಂ ನಾಮೇನ ವಾ, ‘‘ಕಸ್ಸಪ, ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗೋತ್ತೇನ ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ ತಿಸ್ಸ, ಆವುಸೋ ಕಸ್ಸಪಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆವುಸೋವಾದೇನ ವಾ ಸಮುದಾಚರಿತಬ್ಬೋ. ಭನ್ತೇತಿ ವಾ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ವಾತಿ ಭನ್ತೇ ತಿಸ್ಸ, ಆಯಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಸಮುದಾಚರಿತಬ್ಬೋ. ಸಮೂಹನತೂತಿ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಸಮೂಹನತು, ಯದಿ ಇಚ್ಛತಿ ಸಮೂಹನೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸಮೂಹನಥಾತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ಅವತ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪವಚನೇನೇವ ಠಪೇಸೀತಿ? ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಬಲಂ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ. ಪಸ್ಸತಿ ಹಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಸಮೂಹನಥಾತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಕಸ್ಸಪೋ ನ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಿಕಪ್ಪೇನೇವ ಠಪೇಸಿ.

ತತ್ಥ – ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾನಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಞ್ಚಸತಿಕಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಕಥಾ ಆಗತಾವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪೇತ್ಥ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತೋ. ಕೇಚಿ ಪನಾಹು – ‘‘ಭನ್ತೇ, ನಾಗಸೇನ, ಕತಮಂ ಖುದ್ದಕಂ, ಕತಮಂ ಅನುಖುದ್ದಕ’’ನ್ತಿ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ‘‘ದುಕ್ಕಟಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಖುದ್ದಕಂ, ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ ಅನುಖುದ್ದಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೋ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಂ ಜಾನಾತಿ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಪನ ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ –

‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಘೋ ಸನ್ತಮ್ಹಾಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಗಿಹಿಗತಾನಿ, ಗಿಹಿನೋಪಿ ಜಾನನ್ತಿ – ‘‘ಇದಂ ವೋ ಸಮಣಾನಂ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾನಂ ಕಪ್ಪತಿ, ಇದಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ. ಸಚೇ ಮಯಂ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ – ‘‘ಧೂಮಕಾಲಿಕಂ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಯಾವ ನೇಸಂ ಸತ್ಥಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ತಾವಿಮೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಿಕ್ಖಿಂಸು, ಯತೋ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ನ ದಾನಿಮೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ. ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಯ್ಯ. ಏಸಾ ಞತ್ತೀತಿ –

ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇಸೀತಿ. ನ ತಂ ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೋ ಹಿ – ‘‘ಪರವಾದಿನೋ ಓಕಾಸೋ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಏವಮಾಹ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ‘‘ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾಪತ್ತಿಂ ನ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇಸಿ.

ಬ್ರಹ್ಮದಣ್ಡಕಥಾಪಿ ಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಆಗತತ್ತಾಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿತಾ.

ಕಙ್ಖಾತಿ ದ್ವೇಳ್ಹಕಂ. ವಿಮತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾ, ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ನ ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ಧಮ್ಮೋ ನು ಖೋ, ನ ಧಮ್ಮೋ ನು ಖೋ, ಸಙ್ಘೋ ನು ಖೋ, ನ ಸಙ್ಘೋ ನು ಖೋ, ಮಗ್ಗೋ ನು ಖೋ, ನ ಮಗ್ಗೋ ನು ಖೋ, ಪಟಿಪದಾ ನು ಖೋ, ನ ಪಟಿಪದಾ ನು ಖೋತಿ ಯಸ್ಸ ಸಂಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಂ ವೋ ವದಾಮಿ ‘‘ಪುಚ್ಛಥ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ. ಸತ್ಥುಗಾರವೇನಾಪಿ ನ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಮಯಂ ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಮ್ಹ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾಪಿ ನೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಕಾವ, ತೇ ಮಯಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಕಙ್ಖಂ ಅಕತ್ವಾ ನ ಅರಹಾಮ ಅಜ್ಜ ಪಚ್ಛಿಮಕಾಲೇ ಕಙ್ಖಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಸಚೇ ಏವಂ ಸತ್ಥರಿ ಗಾರವೇನ ನ ಪುಚ್ಛಥ. ಸಹಾಯಕೋಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಆರೋಚೇತೂತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಯೋ ಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠೋ ಸಮ್ಭತ್ತೋ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇತು, ಅಹಂ ಏತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಾ ಭವಿಸ್ಸಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏವಂ ಪಸನ್ನೋತಿ ಏವಂ ಸದ್ದಹಾಮಿ ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಣಮೇವಾತಿ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಭಾವಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಞಾಣಂಯೇವ, ಏತ್ಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ನ ಸದ್ಧಾಮತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ, ಆನನ್ದಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಅನ್ತೋಸಾಣಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ. ಯೋ ಪಚ್ಛಿಮಕೋತಿ ಯೋ ಗುಣವಸೇನ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯಾಹ.

೨೧೮. ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾತಿ ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯಾಥ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ದಿನ್ನಂ ಓವಾದಂ ಸಬ್ಬಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪಮಾದಪದೇಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಅಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಾ ವಾಚಾತಿ ಇದಂ ಪನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾನಂ ವಚನಂ.

ಪರಿನಿಬ್ಬುತಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೧೯. ಇತೋ ಪರಂ ಯಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ಝಾನನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭನ್ತೇತಿ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಅಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ. ನ ಆವುಸೋತಿ ಥೇರೋ ಕಥಂ ಜಾನಾತಿ? ಥೇರೋ ಕಿರ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ತಂ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಯಾವ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಾ ವುಟ್ಠಾನಂ, ತಾವ ಗನ್ತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭಗವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ಚ ಕಾಲಙ್ಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಜಾನಾತಿ.

ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ…ಪೇ… ತತಿಯಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೀತಿ ಏತ್ಥ ಭಗವಾ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ತೇರಸಸು ಠಾನೇಸು ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ, ತಥಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ, ಪನ್ನರಸಸು ಠಾನೇಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಕಥಂ? ದಸಸು ಅಸುಭೇಸು, ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೇ ಅಟ್ಠಸು ಕಸಿಣೇಸು, ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಮುದಿತಾಸು, ಆನಾಪಾನೇ, ಪರಿಚ್ಛೇದಾಕಾಸೇತಿ ಇಮೇಸು ತಾವ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಞ್ಚ ದಸ ಅಸುಭಾನಿ ಚ ಸೇಸೇಸು ತೇರಸಸು ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ, ತೇಸುಯೇವ ಚ ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಅಟ್ಠಸು ಪನ ಕಸಿಣೇಸು, ಉಪೇಕ್ಖಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ, ಆನಾಪಾನೇ, ಪರಿಚ್ಛೇದಾಕಾಸೇ, ಚತೂಸು ಅರೂಪೇಸೂತಿ ಇಮೇಸು ಪನ್ನರಸಸು ಠಾನೇಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಚ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾವ. ನಿಬ್ಬಾನಪುರಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಪನ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿದೇಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಞಾತಿಜನಂ ಆಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ವಿಯ ಸಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಪವಿಟ್ಠೋ.

ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮನನ್ತರಾ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಏತ್ಥ ಝಾನಸಮನನ್ತರಂ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸಮನನ್ತರನ್ತಿ ದ್ವೇ ಸಮನನ್ತರಾನಿ. ತತ್ಥ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಝಾನಸಮನನ್ತರಂ ನಾಮ. ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪುನ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸಮನನ್ತರಂ ನಾಮ. ಇಮಾನಿಪಿ ದ್ವೇ ಸಮನನ್ತರಾನೇವ. ಭಗವಾ ಪನ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಬುದ್ಧಾ ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಕುನ್ಥಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇನೇವ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇನ ಕಾಲಙ್ಕರೋನ್ತೀತಿ. ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲಾದೀನಿ ವುತ್ತನಯಾನೇವಾತಿ.

೨೨೦. ಭೂತಾತಿ ಸತ್ತಾ. ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಪಟಿಭಾಗಪುಗ್ಗಲವಿರಹಿತೋ. ಬಲಪ್ಪತ್ತೋತಿ ದಸವಿಧಞಾಣಬಲಂ ಪತ್ತೋ.

೨೨೧. ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋತಿ ಉಪ್ಪಾದವಯಸಭಾವಾ. ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವೂಪಸಮೋ, ಅಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಸುಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೨೨. ನಾಹು ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ನ ಜಾತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋ. ಅನೇಜೋತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಏಜಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅನೇಜೋ. ಸನ್ತಿಮಾರಬ್ಭಾತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಪಟಿಚ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ. ಯಂ ಕಾಲಮಕರೀತಿ ಯೋ ಕಾಲಂ ಅಕರಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಯೋ ಮಮ ಸತ್ಥಾ ಬುದ್ಧಮುನಿ ಸನ್ತಿಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ, ಸನ್ತಿಂ ಆರಬ್ಭ ಕಾಲಮಕರಿ, ತಸ್ಸ ಠಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ ಇದಾನಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋ ನ ಜಾತೋ, ನತ್ಥಿ, ನಪ್ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ.

ಅಸಲ್ಲೀನೇನಾತಿ ಅಲೀನೇನ ಅಸಙ್ಕುಟಿತೇನ ಸುವಿಕಸಿತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ. ವೇದನಂ ಅಜ್ಝವಾಸಯೀತಿ ವೇದನಂ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ, ನ ವೇದನಾನುವತ್ತೀ ಹುತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಿ. ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಕೇನಚಿ ಧಮ್ಮೇನ ಅನಾವರಣವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವೂಪಗಮೋ ಪಜ್ಜೋತನಿಬ್ಬಾನಸದಿಸೋ ಜಾತೋ.

೨೨೩. ತದಾಸೀತಿ ‘‘ಸಹ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲೋ’’ತಿ ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಭೂಮಿಚಾಲಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತಞ್ಹಿ ಲೋಮಹಂಸನಞ್ಚ ಭಿಂಸನಕಞ್ಚ ಆಸಿ. ಸಬ್ಬಾಕಾರವರೂಪೇತೇತಿ ಸಬ್ಬವರಕಾರಣೂಪೇತೇ.

೨೨೪. ಅವೀತರಾಗಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಚೇವ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಚ. ತೇಸಞ್ಹಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಅಪ್ಪಹೀನಂ. ತಸ್ಮಾ ತೇಪಿ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕನ್ದನ್ತಿ. ಉಭೋಪಿ ಹತ್ಥೇ ಸೀಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ರೋದನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೨೨೫. ಉಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ‘‘ಅಯ್ಯಾ ಅತ್ತನಾಪಿ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಸೇಸಜನಂ ಕಥಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿಯೋ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ಕಥಂಭೂತಾ ಪನ ಭನ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ದೇವತಾ ಮನಸಿಕರೋತೀತಿ ದೇವತಾ, ಭನ್ತೇ, ಕಥಂಭೂತಾ ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ಕಿಂ ತಾ ಸತ್ಥು ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೀತಿ?

ಅಥ ತಾಸಂ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಥೇರೋ ಸನ್ತಾವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ರತ್ತಾವಸೇಸನ್ತಿ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅವಸೇಸಂ ಚುಲ್ಲಕದ್ಧಾನಂ. ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯಾತಿ ಅಞ್ಞಾ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಕಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಆವುಸೋ ಸದೇವಕೇ ನಾಮ ಲೋಕೇ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಅಯಂ ಮಚ್ಚುರಾಜಾ ನ ಲಜ್ಜತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಸ್ಸ ಲಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವರೂಪಾಯ ಪನ ಮರಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಕಥಾಯ ವೀತಿನಾಮೇಸುಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ತಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಅರುಣಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛಿ.

೨೨೬. ಅಥ ಖೋತಿ ಅರುಣುಗ್ಗಂ ದಿಸ್ವಾವ ಥೇರೋ ಥೇರಂ ಏತದವೋಚ. ತೇನೇವ ಕರಣೀಯೇನಾತಿ ಕೀದಿಸೇನ ನು ಖೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಟ್ಠಾನೇ ಮಾಲಾಗನ್ಧಾದಿಸಕ್ಕಾರೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಕೀದಿಸೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಕೀದಿಸೇನ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ, ಏವಂ ಯಂ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ತೇನೇವ ಕರಣೀಯೇನ.

ಬುದ್ಧಸರೀರಪೂಜಾವಣ್ಣನಾ

೨೨೭. ಸಬ್ಬಞ್ಚ ತಾಳಾವಚರನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತೂರಿಯಭಣ್ಡಂ. ಸನ್ನಿಪಾತೇಥಾತಿ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ಸಮಾಹರಥ. ತೇ ತಥೇವ ಅಕಂಸು. ಮಣ್ಡಲಮಾಳೇತಿ ದುಸ್ಸಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ. ಪಟಿಯಾದೇನ್ತಾತಿ ಸಜ್ಜೇನ್ತಾ.

ದಕ್ಖಿಣೇನ ದಕ್ಖಿಣನ್ತಿ ನಗರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇನೇವ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗಂ. ಬಾಹಿರೇನ ಬಾಹಿರನ್ತಿ ಅನ್ತೋನಗರಂ ಅಪ್ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಬಾಹಿರೇನೇವ ನಗರಸ್ಸ ಬಾಹಿರಪಸ್ಸಂ ಹರಿತ್ವಾ. ದಕ್ಖಿಣತೋ ನಗರಸ್ಸಾತಿ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರಸದಿಸೇ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ಜೇತವನಸದಿಸೇ ಠಾನೇ ಝಾಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೨೮. ಅಟ್ಠ ಮಲ್ಲಪಾಮೋಕ್ಖಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮವಯಾ ಥಾಮಸಮ್ಪನ್ನಾ ಅಟ್ಠಮಲ್ಲರಾಜಾನೋ. ಸೀಸಂ ನ್ಹಾತಾತಿ ಸೀಸಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ನಹಾತಾ. ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅನುರುದ್ಧನ್ತಿ ಥೇರೋವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋತಿ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಮಹಾಥೇರೇಸು – ‘‘ಅಯಂ ನೋ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಕಥಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ದೇವತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ತಾವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಜಾನಾಮ. ದೇವತಾನಂ ಕಥಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಥೇರೋ ಪಠಮಂ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಮಕುಟಬನ್ಧನಂ ನಾಮ ಮಲ್ಲಾನಂ ಚೇತಿಯನ್ತಿ ಮಲ್ಲರಾಜೂನಂ ಪಸಾಧನಮಙ್ಗಲಸಾಲಾಯ ಏತಂ ನಾಮಂ. ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠೇನ ಪನೇಸಾ ‘‘ಚೇತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೨೨೯. ಯಾವ ಸನ್ಧಿಸಮಲಸಙ್ಕಟೀರಾತಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ಧಿ ನಾಮ ಘರಸನ್ಧಿ. ಸಮಲಂ ನಾಮ ಗೂಥರಾಸಿನಿದ್ಧಮನಪನಾಳಿ. ಸಙ್ಕಟೀರಂ ನಾಮ ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನಂ. ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಚ ಮಾನುಸಕೇಹಿ ಚ ನಚ್ಚೇಹೀತಿ ಉಪರಿ ದೇವತಾನಂ ನಚ್ಚಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ. ಏಸ ನಯೋ ಗೀತಾದೀಸು. ಅಪಿಚ ದೇವತಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಮನುಸ್ಸಾ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನ್ತರೇ ದೇವತಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಾ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಅಗಮಂಸು. ಮಜ್ಝೇನ ಮಜ್ಝಂ ನಗರಸ್ಸ ಹರಿತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಹರಿಯಮಾನೇ ಭಗವತೋ ಸರೀರೇ ಬನ್ಧುಲಮಲ್ಲಸೇನಾಪತಿಭರಿಯಾ ಮಲ್ಲಿಕಾ ನಾಮ – ‘‘ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ಆಹರನ್ತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಕಾಲಂ ಕಿರಿಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ವಿಸಾಖಾಯ ಪಸಾಧನಸದಿಸಂ ಮಹಾಲತಾಪಸಾಧನಂ ನೀಹರಾಪೇತ್ವಾ – ‘‘ಇಮಿನಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಂ ಮಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ಧೋವಿತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಠಿತಾ.

ತಂ ಕಿರ ಪಸಾಧನಂ ತಾಸಞ್ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಇತ್ಥೀನಂ, ದೇವದಾನಿಯಚೋರಸ್ಸ ಗೇಹೇತಿ ತೀಸುಯೇವ ಠಾನೇಸು ಅಹೋಸಿ. ಸಾ ಚ ಸತ್ಥು ಸರೀರೇ ದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೇ – ‘‘ಓತಾರೇಥ, ತಾತಾ, ಸತ್ಥುಸರೀರ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪಸಾಧನಂ ಸತ್ಥುಸರೀರೇ ಪಟಿಮುಞ್ಚಿ. ತಂ ಸೀಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿಮುಕ್ಕಂ ಯಾವಪಾದತಲಾಗತಂ. ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ಸತ್ತರತನಮಯೇನ ಮಹಾಪಸಾಧನೇನ ಪಸಾಧಿತಂ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ. ತಂ ಸಾ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ – ‘‘ಭಗವಾ ಯಾವ ವಟ್ಟೇ ಸಂಸರಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಾವ ಮೇ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಸಾಧನಕಿಚ್ಚಂ ಮಾ ಹೋತು, ನಿಚ್ಚಂ ಪಟಿಮುಕ್ಕಪಸಾಧನಸದಿಸಮೇವ ಸರೀರಂ ಹೋತೂ’’ತಿ.

ಅಥ ಭಗವನ್ತಂ ಸತ್ತರತನಮಯೇನ ಮಹಾಪಸಾಧನೇನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮೇನ ದ್ವಾರೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮೇನ ನಗರಸ್ಸ ಮಕುಟಬನ್ಧನಂ ಮಲ್ಲಾನಂ ಚೇತಿಯಂ, ಏತ್ಥ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿಂಸು.

ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

೨೩೧. ಪಾವಾಯ ಕುಸಿನಾರನ್ತಿ ಪಾವಾನಗರೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ‘‘ಕುಸಿನಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ದಿವಾವಿಹಾರನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ? ದಿವಾವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ಅನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ. ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿವಾರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಬ್ಬೇ ಸುಖಸಂವದ್ಧಿತಾ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ. ತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇ ತತ್ತಪಾಸಾಣಸದಿಸಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಪದಸಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಕಿಲಮಿಂಸು. ಥೇರೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ ಕಿಲಮನ್ತಿ, ಗನ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನಞ್ಚ ನ ದೂರಂ, ಥೋಕಂ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ದರಥಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಕುಸಿನಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಉದಕತುಮ್ಬತೋ ಉದಕೇನ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಸೀತಲೇ ಕತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಪರಿವಾರಭಿಕ್ಖೂಪಿಸ್ಸ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇ ಕಮ್ಮಂ ಕುರುಮಾನಾ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಭಣಮಾನಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಇತಿ ದರಥವಿನೋದನತ್ಥಾಯ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ‘‘ದಿವಾವಿಹಾರ’’ನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ.

ಮನ್ದಾರವಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಮಹಾಪಾತಿಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಪ್ಫಂ ಆಗನ್ತುಕದಣ್ಡಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗಹೇತ್ವಾ. ಅದ್ದಸ ಖೋತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದೂರತೋ ಅದ್ದಸ. ದಿಸ್ವಾ ಚ ಪನ ಚಿನ್ತೇಸಿ –

‘‘ಏತಂ ಆಜೀವಕಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಮನ್ದಾರವಪುಪ್ಫಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏತಞ್ಚ ನ ಸಬ್ಬದಾ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಯದಾ ಪನ ಕೋಚಿ ಇದ್ಧಿಮಾ ಇದ್ಧಿಂ ವಿಕುಬ್ಬತಿ, ತದಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಚ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಓಕ್ಕಮನಾದೀಸು ಹೋತಿ. ನ ಖೋ ಪನ ಅಜ್ಜ ಕೇನಚಿ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ಕತಂ, ನ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕನ್ತೋ, ನ ಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ, ನಾಪಿಸ್ಸ ಅಜ್ಜ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿ, ನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಂ, ನ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ನ ದೇವೋರೋಹಣಂ, ನ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನಂ. ಮಹಲ್ಲಕೋ ಪನ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ಧುವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ತತೋ – ‘‘ಪುಚ್ಛಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ – ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಪನ ನಿಸಿನ್ನಕೋವ ಪುಚ್ಛಾಮಿ, ಸತ್ಥರಿ ಅಗಾರವೋ ಕತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಪಕ್ಕಮ್ಮ ಛದ್ದನ್ತೋ ನಾಗರಾಜಾ ಮಣಿಚಮ್ಮಂ ವಿಯ ದಸಬಲದತ್ತಿಯಂ ಮೇಘವಣ್ಣಂ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಕತೇನ ಗಾರವೇನ ಆಜೀವಕಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಕಿಂ ಪನ ಸತ್ಥು ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಜಾನನ್ತೋ ಪುಚ್ಛಿ ಅಜಾನನ್ತೋತಿ? ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಜಾನನಂ, ಅನಾವಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಪನೇಸ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಏಕೇ. ಥೇರೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಬಹುಲೋ, ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಲೇಣಮಣ್ಡಪಾದೀಸು ನಿಚ್ಚಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಬಲೇನೇವ ಯಾಪೇತಿ, ಕುಲಸನ್ತಕಮ್ಪಿ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತೋವ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಮಹಾಜನಾನುಗ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ – ‘‘ಯೇ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖಂ ವಾ ದೇನ್ತಿ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ವಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಕರೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಬಹುಲತಾಯ ನ ಜಾನಾತಿ. ಇತಿ ಅಜಾನನ್ತೋವ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ನ ಹೇತ್ಥ ಅಜಾನನಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ. ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಂ ಸತ್ಥು ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಹೋಸಿ, ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನಾದೀಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಸಾಯ ಕೇಹಿಚಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಭಗವಾ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ಕೇಹಿಚಿ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ತತ್ಥ ಯೇಹಿಪಿ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ತೇಪಿ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾವ, ಯೇಹಿಪಿ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ತೇಪಿ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾವ. ತತ್ಥ ಯೇಹಿ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ತೇ ಅತಿದಸ್ಸನಕಾಮತಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಾ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಚೀವರಞ್ಚ ಪತ್ತಞ್ಚ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಏಕವತ್ಥಾ ವಾ ದುನ್ನಿವತ್ಥಾ ವಾ ದುಪ್ಪಾರುತಾ ವಾ ಉರಾನಿ ಪಟಿಪಿಸನ್ತಾ ಪರೋದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ – ‘‘ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತಾ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಇತ್ಥಿಯೋ ವಿಯ ಪರೋದನ್ತಿ, ತೇ ಕಿಂ ಅಮ್ಹೇ ಸಮಸ್ಸಾಸೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಮಯ್ಹಂ ದೋಸಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ. ಇದಂ ಪನ ಸುಞ್ಞಂ ಮಹಾಅರಞ್ಞಂ, ಇಧ ಯಥಾ ತಥಾ ರೋದನ್ತೇಸು ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ. ಪುರಿಮತರಂ ಸುತ್ವಾ ನಾಮ ಸೋಕೋಪಿ ತನುಕೋ ಹೋತೀತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತುಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ ಜಾನನ್ತೋವ ಪುಚ್ಛಿ.

ಅಜ್ಜ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋತಿ ಅಜ್ಜ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ತತೋ ಮೇ ಇದನ್ತಿ ತತೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಟ್ಠಾನತೋ.

೨೩೨. ಸುಭದ್ದೋ ನಾಮ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ‘‘ಸುಭದ್ದೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ವುಡ್ಢಕಾಲೇ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ‘‘ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಏವಮಾಹ? ಭಗವತಿ ಆಘಾತೇನ. ಅಯಂ ಕಿರೇಸೋ ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತೇ ಆತುಮಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ನಹಾಪಿತಪುಬ್ಬಕೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಭಗವತಿ ಕುಸಿನಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಡ್ಢತೇಳಸೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆತುಮಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಭಗವಾ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಆಗತಕಾಲೇ ಯಾಗುಪಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೇ ದ್ವೇ ಪುತ್ತೇ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಭಗವಾ ಕಿರ, ತಾತಾ, ಆತುಮಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಡ್ಢತೇಳಸೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ; ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ತಾತಾ, ಖುರಭಣ್ಡಂ ಆದಾಯ ನಾಳಿಯಾವಾಪಕೇನ ಅನುಘರಕಂ ಅನುಘರಕಂ ಆಹಿಣ್ಡಥ ಲೋಣಮ್ಪಿ ತೇಲಮ್ಪಿ ತಣ್ಡುಲಮ್ಪಿ ಖಾದನೀಯಮ್ಪಿ ಸಂಹರಥ ಭಗವತೋ ಆಗತಸ್ಸ ಯಾಗುಪಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೦೩). ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು.

ಮನುಸ್ಸಾ ತೇ ದಾರಕೇ ಮಞ್ಜುಕೇ ಪಟಿಭಾನೇಯ್ಯಕೇ ದಿಸ್ವಾ ಕಾರೇತುಕಾಮಾಪಿ ಅಕಾರೇತುಕಾಮಾಪಿ ಕಾರೇನ್ತಿಯೇವ. ಕತಕಾಲೇ – ‘‘ಕಿಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಥ ತಾತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇ ವದನ್ತಿ – ‘‘ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕೇನಚಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಿತಾ ಪನ ನೋ ಭಗವತೋ, ಆಗತಕಾಲೇ ಯಾಗುದಾನಂ ದಾತುಕಾಮೋ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಪರಿಗಣೇತ್ವಾವ ಯಂ ತೇ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಆಹರಿತುಂ, ಸಬ್ಬಂ ದೇನ್ತಿ. ಯಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪೇಸೇನ್ತಿ. ಅಥ ಭಗವತಿ ಆತುಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭುಸಾಗಾರಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಸುಭದ್ದೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಗಾಮದ್ವಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಉಪಾಸಕಾ, ನಾಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಾಮಿ, ಮಯ್ಹಂ ದಾರಕೇಹಿ ಆಭತಾನಿ ತಣ್ಡುಲಾದೀನಿಯೇವ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಹೋನ್ತಿ. ಯಂ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಮೇ ದೇಥಾ’’ತಿ. ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೂಪಕರಣಾನಿ ಗಾಹೇತ್ವಾ ವಿಹಾರೇ ಉದ್ಧನಾನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಕಾಳಕಂ ಕಾಸಾವಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ತಾದಿಸಮೇವ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ – ‘‘ಇದಂ ಕರೋಥ, ಇದಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭೋಜ್ಜಯಾಗುಞ್ಚ ಮಧುಗೋಳಕಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದಾಪೇಸಿ. ಭೋಜ್ಜಯಾಗು ನಾಮ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಾತಬ್ಬಯಾಗು, ತತ್ಥ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಮಚ್ಛಮಂಸಪುಪ್ಫಫಲರಸಾದಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಖಾದನೀಯಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಂ ಪಕ್ಖಿಪತಿ ಕೀಳಿತುಕಾಮಾನಂ ಸೀಸಮಕ್ಖನಯೋಗ್ಗಾ ಹೋತಿ ಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಾ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತುಂ ಆತುಮನಗರಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ಭಗವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ, ತಯಾ ಕಸ್ಸ ಯಾಗು ಪಟಿಯಾದಿತಾ’’ತಿ. ಸೋ ಯಥಾನಿವತ್ಥಪಾರುತೇಹೇವ ತೇಹಿ ಕಾಳಕಕಾಸಾವೇಹಿ ಏಕೇನ ಹತ್ಥೇನ ದಬ್ಬಿಞ್ಚ ಕಟಚ್ಛುಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಯಾಗು’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ತತೋ ‘‘ಜಾನನ್ತಾಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತನಯೇನ ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಚ ಸುತ್ವಾ ಚ ತಂ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಂ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಮಾದಾನಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚ, ಖುರಭಣ್ಡಪರಿಹರಣಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನೇಕಕಪ್ಪಕೋಟಿಯೋ ಭೋಜನಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೇಹೇವ ವೀತಿನಾಮಿತಾ, ಇದಂ ಪನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಅಧಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಭೋಜನಂ, ಇಮಂ ಪರಿಭುತ್ತಾನಂ ಅನೇಕಾನಿ ಅತ್ತಭಾವಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಪಾಯೇಸ್ವೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಪೇಥ ಮಾ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಾಭಿಮುಖೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಏಕಭಿಕ್ಖುನಾಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹಿತಂ.

ಸುಭದ್ದೋ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಆಹಿಣ್ಡತಿ. ಸಚೇ ನ ಗಹಿತುಕಾಮೋ, ಪೇಸೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪಕ್ಕಾಹಾರೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಚಿರಂ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಮತ್ತಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಇದಞ್ಹಿ ಮಮ ಯಾವಜೀವಂ ಪರಿಯತ್ತಂ ಅಸ್ಸ. ಸಬ್ಬಂ ತೇನ ನಾಸಿತಂ, ಅಹಿತಕಾಮೋ ಅಯಂ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಭಗವತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ದಸಬಲೇ ಧರನ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಉಚ್ಚಾ ಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಸಚೇ ಕಿಞ್ಚಿ ವಕ್ಖಾಮಿ, ಮಂಯೇವ ಸನ್ತಜ್ಜೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಅಜ್ಜ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಲದ್ಧಸ್ಸಾಸೋ ವಿಯ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಏವಮಾಹ.

ಥೇರೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಹದಯೇ ಪಹಾರದಾನಂ ವಿಯ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿತಸುಕ್ಖಾಸನಿ ವಿಯ ಮಞ್ಞಿ, ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ – ‘‘ಸತ್ತಾಹಮತ್ತಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ, ಅಜ್ಜಾಪಿಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ಧರತಿಯೇವ, ದುಕ್ಖೇನ ಭಗವತಾ ಆರಾಧಿತಸಾಸನೇ ನಾಮ ಏವಂ ಲಹು ಮಹನ್ತಂ ಪಾಪಕಸಟಂ ಕಣ್ಟಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಲಂ ಖೋ ಪನೇಸ ಪಾಪೋ ವಡ್ಢಮಾನೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಏವರೂಪೇ ಸಹಾಯೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಸಾಸನಂ ಓಸಕ್ಕಾಪೇತು’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ –

‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಪನಾಹಂ ಇಮಂ ಮಹಲ್ಲಕಂ ಇಧೇವ ಪಿಲೋತಿಕಂ ನಿವಾಸಾಪೇತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಯ ಓಕಿರಾಪೇತ್ವಾ ನೀಹರಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಸಾವಕಾ ವಿವದನ್ತೀ’ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸನ್ತಿ ಅಧಿವಾಸೇಮಿ ತಾವ.

ಭಗವತಾ ಹಿ ದೇಸಿತೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಸಙ್ಗಹಿತಪುಪ್ಫರಾಸಿಸದಿಸೋ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ವಾತೇನ ಪಹಟಪುಪ್ಫಾನಿ ಯತೋ ವಾ ತತೋ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಏವರೂಪಾನಂ ಪಾಪಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಿನಯೇ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುತ್ತೇ ಏಕೋ ದ್ವೇ ಪಞ್ಹಾವಾರಾ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಭೂಮನ್ತರಾನಿ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮೂಲೇ ನಟ್ಠೇ ಪಿಸಾಚಸದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ; ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ದಳ್ಹಂ ಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಯ ಅಯಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ನಿಚ್ಚಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಏತದತ್ಥಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ತೀಣಿ ಗಾವುತಾನಿ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಕಾಸಿ, ತೀಹಿ ಓವಾದೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅದಾಸಿ, ಕಾಯತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಕಾಯೇ ಚೀವರಪರಿವತ್ತನಂ ಅಕಾಸಿ, ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಚನ್ದೂಪಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಮಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಕಲಸಾಸನದಾಯಜ್ಜಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸಿ. ಮಾದಿಸೇ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ತಿಟ್ಠಮಾನೇ ಅಯಂ ಪಾಪೋ ಸಾಸನೇ ವುಡ್ಢಿಂ ಮಾ ಅಲತ್ಥ. ಯಾವ ಅಧಮ್ಮೋ ನ ದಿಪ್ಪತಿ, ಧಮ್ಮೋ ನ ಪಟಿಬಾಹಿಯತಿ. ಅವಿನಯೋ ನ ದಿಪ್ಪತಿ ವಿನಯೋ ನ ಪಟಿಬಾಹಿಯತಿ. ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ನ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ; ಅವಿನಯವಾದಿನೋ ನ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ವಿನಯವಾದಿನೋ ನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಾವ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ. ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಹೋನಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಥೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಥಾಯಂ ಪಾಪೋ ಸಯಮೇವ ನಿಗ್ಗಹಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ, ಪುನ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಸನಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಫೀತಞ್ಚ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಸೋ ಏವಂ ನಾಮ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ…ಪೇ… ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ.

೨೩೩. ಚಿತಕನ್ತಿ ವೀಸರತನಸತಿಕಂ ಚನ್ದನಚಿತಕಂ. ಆಳಿಮ್ಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಗ್ಗಿಂ ಗಾಹಾಪೇಸ್ಸಾಮ. ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಆಳಿಮ್ಪೇತುನ್ತಿ ಅಟ್ಠಪಿ ಸೋಳಸಪಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಪಿ ಜನಾ ಜಾಲನತ್ಥಾಯ ಯಮಕಯಮಕಉಕ್ಕಾಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ತಾಲವಣ್ಟೇಹಿ ಬೀಜನ್ತಾ ಭಸ್ತಾಹಿ ಧಮನ್ತಾ ತಾನಿ ತಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ಕರೋನ್ತಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿಯೇವ ಅಗ್ಗಿಂ ಗಾಹಾಪೇತುಂ. ದೇವತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಏತ್ಥ ತಾ ಕಿರ ದೇವತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕದೇವತಾವ. ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕೇಸು ಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಿ ಅಸೀತಿಕುಲಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ. ತತ್ಥ ಥೇರೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ದೇವತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ ಥೇರಂ ಅದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಕುಹಿಂ ನು ಖೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲೂಪಕತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲೂಪಕತ್ಥೇರೇನ ಅವನ್ದಿತೇ ಚಿತಕೋ ಮಾ ಪಜ್ಜಲಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿಂಸು.

ಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಕಿರ ನಾಮ ಭೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಅನಾಗತೇ ಚಿತಕೋ ನ ಪಜ್ಜಲಿಸ್ಸತಿ. ಕೀದಿಸೋ ಭೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಳೋ ಓದಾತೋ ದೀಘೋ ರಸ್ಸೋ, ಏವರೂಪೇ ನಾಮ ಭೋ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಠಿತೇ ಕಿಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥಾ ಪಟಿಪಥಂ ಗಚ್ಛಿಂಸು. ಕೇಚಿ ವೀಥಿಯೋ ವಿಚಿತ್ತಾ ಕತ್ವಾ ಆಗಮನಮಗ್ಗಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಅಟ್ಠಂಸು.

೨೩೪. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಯೇನ ಕುಸಿನಾರಾ…ಪೇ… ಸಿರಸಾ ವನ್ದೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ಚಿತಕಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನ್ತೋವ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಸಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಾದಾ’’ತಿ. ತತೋ ಪಾದಾನಂ ಸಮೀಪೇ ಠತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ – ‘‘ಅರಾಸಹಸ್ಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಪತಿಟ್ಠಿತಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಪ್ಪಾಸಪಟಲೇಹಿ ಪಞ್ಚ ದುಸ್ಸಯುಗಸತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದೋಣಿಂ ಚನ್ದನಚಿತಕಞ್ಚ ದ್ವೇಧಾ ಕತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗೇ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸಹ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತೇನ ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ದುಸ್ಸಯುಗಸತಾನಿ ದ್ವೇಧಾ ಕತ್ವಾ ವಲಾಹಕನ್ತರಾ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಪಾದಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಥೇರೋ ವಿಕಸಿತರತ್ತಪದುಮಸದಿಸೇ ಹತ್ಥೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೇ ಸತ್ಥುಪಾದೇ ಯಾವ ಗೋಪ್ಫಕಾ ದಳ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಿರವರೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದೀ’’ತಿ.

ಮಹಾಜನೋ ತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಮಹಾನಾದಂ ನದಿ, ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಯಥಾರುಚಿ ವನ್ದಿ. ಏವಂ ಪನ ಥೇರೇನ ಚ ಮಹಾಜನೇನ ಚ ತೇಹಿ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ವನ್ದಿತಮತ್ತೇ ಪುನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ಪಕತಿಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಅಲತ್ತಕವಣ್ಣಾನಿ ಭಗವತೋ ಪಾದತಲಾನಿ ಚನ್ದನದಾರುಆದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಅಚಾಲೇತ್ವಾವ ಯಥಾಠಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಯಥಾಠಾನೇ ಠಿತಾನೇವ ಅಹೇಸುಂ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಪಾದೇಸು ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇಸು ವಾ ಪವಿಸನ್ತೇಸು ವಾ ಕಪ್ಪಾಸಅಂಸು ವಾ ದಸಿಕತನ್ತಂ ವಾ ತೇಲಬಿನ್ದು ವಾ ದಾರುಕ್ಖನ್ಧಂ ವಾ ಠಾನಾ ಚಲಿತಂ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ. ಸಬ್ಬಂ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಿತಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪನ ಅತ್ಥಙ್ಗತೇ ಚನ್ದೇ ವಿಯ ಸೂರಿಯೇ ವಿಯ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ಅನ್ತರಹಿತೇಸು ಮಹಾಜನೋ ಮಹಾಕನ್ದಿತಂ ಕನ್ದಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲತೋ ಅಧಿಕತರಂ ಕಾರುಞ್ಞಂ ಅಹೋಸಿ.

ಸಯಮೇವ ಭಗವತೋ ಚಿತಕೋ ಪಜ್ಜಲೀತಿ ಇದಂ ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ಪಜ್ಜಲಾಪೇತುಂ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಪನೇಸ ಸಮನ್ತತೋ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಪಜ್ಜಲಿ.

೨೩೫. ಸರೀರಾನೇವ ಅವಸಿಸ್ಸಿಂಸೂತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಏಕಗ್ಘನೇನ ಠಿತತ್ತಾ ಸರೀರಂ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಇದಾನಿ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ಸರೀರಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಸುಮನಮಕುಳಸದಿಸಾ ಚ ಧೋತಮುತ್ತಸದಿಸಾ ಚ ಸುವಣ್ಣಸದಿಸಾ ಚ ಧಾತುಯೋ ಅವಸಿಸ್ಸಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ದೀಘಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸರೀರಂ ಸುವಣ್ಣಕ್ಖನ್ಧಸದಿಸಂ ಏಕಮೇವ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಪನ – ‘‘ಅಹಂ ನ ಚಿರಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಾಮಿ, ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನಂ ತಾವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸಾಪಿ ಮೇ ಸಾಸಪಮತ್ತಮ್ಪಿ ಧಾತುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಚೇತಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಚರನ್ತೋ ಮಹಾಜನೋ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಧಾತೂನಂ ವಿಕಿರಣಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಕತಿ, ಪನಸ್ಸ ಧಾತುಯೋ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾ, ಕತಿ ನ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾತಿ. ಚತಸ್ಸೋ ದಾಠಾ, ದ್ವೇ ಅಕ್ಖಕಾ, ಉಣ್ಹೀಸನ್ತಿ ಇಮಾ ಸತ್ತ ಧಾತುಯೋ ನ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಂಸು, ಸೇಸಾ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಂಸೂತಿ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಖುದ್ದಕಾ ಧಾತು ಸಾಸಪಬೀಜಮತ್ತಾ ಅಹೋಸಿ, ಮಹಾಧಾತು ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನತಣ್ಡುಲಮತ್ತಾ, ಅತಿಮಹತೀ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಮುಗ್ಗಮತ್ತಾತಿ.

ಉದಕಧಾರಾತಿ ಅಗ್ಗಬಾಹುಮತ್ತಾಪಿ ಜಙ್ಘಮತ್ತಾಪಿ ತಾಲಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತಾಪಿ ಉದಕಧಾರಾ ಆಕಾಸತೋ ಪತಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸಿ. ಉದಕಸಾಲತೋತಿ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಸಾಲರುಕ್ಖೇ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಖನ್ಧನ್ತರವಿಟಪನ್ತರೇಹಿ ಉದಕಧಾರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸುಂ. ಭಗವತೋ ಚಿತಕೋ ಮಹನ್ತೋ. ಸಮನ್ತಾ ಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾಪಿ ನಙ್ಗಲಸೀಸಮತ್ತಾ ಉದಕವಟ್ಟಿ ಫಲಿಕವಟಂಸಕಸದಿಸಾ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಚಿತಕಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಗನ್ಧೋದಕೇನಾತಿ ಸುವಣ್ಣಘಟೇ ರಜತಘಟೇ ಚ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆಭತನಾನಾಗನ್ಧೋದಕೇನ. ನಿಬ್ಬಾಪೇಸುನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯರಜತಮಯೇಹಿ ಅಟ್ಠದಣ್ಡಕೇಹಿ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ಚನ್ದನಚಿತಕಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸುಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ಚಿತಕೇ ಝಾಯಮಾನೇ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಸಾಲರುಕ್ಖಾನಂ ಸಾಖನ್ತರೇಹಿ ವಿಟಪನ್ತರೇಹಿ ಪತ್ತನ್ತರೇಹಿ ಜಾಲಾ ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪತ್ತಂ ವಾ ಸಾಖಾ ವಾ ಪುಪ್ಫಂ ವಾ ದಡ್ಢಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಾಪಿ ಮಕ್ಕಟಕಾಪಿ ಜಾಲಾನಂ ಅನ್ತರೇನೇವ ವಿಚರನ್ತಿ. ಆಕಾಸತೋ ಪತಿತಉದಕಧಾರಾಸುಪಿ ಸಾಲರುಕ್ಖೇಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕಧಾರಾಸುಪಿ ಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕಧಾರಾಸುಪಿ ಧಮ್ಮಕಥಾವ ಪಮಾಣಂ. ಏವಂ ಚಿತಕಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತ್ವಾ ಪನ ಮಲ್ಲರಾಜಾನೋ ಸನ್ಥಾಗಾರೇ ಚತುಜ್ಜಾತಿಯಗನ್ಧಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಲಾಜಪಞ್ಚಮಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಚೇಲವಿತಾನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣತಾರಕಾದೀಹಿ ಖಚಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ಧದಾಮಮಾಲಾದಾಮರತನದಾಮಾನಿ ಓಲಮ್ಬೇತ್ವಾ ಸನ್ಥಾಗಾರತೋ ಯಾವ ಮಕುಟಬನ್ಧನಸಙ್ಖಾತಾ ಸೀಸಪಸಾಧನಮಙ್ಗಲಸಾಲಾ, ತಾವ ಉಭೋಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ ಸಾಣಿಕಿಲಞ್ಜಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಚೇಲವಿತಾನಂ ಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣತಾರಕಾದೀಹಿ ಖಚಿತ್ವಾ ತತ್ಥಪಿ ಗನ್ಧದಾಮಮಾಲಾದಾಮರತನದಾಮಾನಿ ಓಲಮ್ಬೇತ್ವಾ ಮಣಿದಣ್ಡವಣ್ಣೇಹಿ ವೇಣೂಹಿ ಚ ಪಞ್ಚವಣ್ಣದ್ಧಜೇ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಮನ್ತಾ ವಾತಪಟಾಕಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಾಸು ವೀಥೀಸು ಕದಲಿಯೋ ಚ ಪುಣ್ಣಘಟೇ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ದಣ್ಡಕದೀಪಿಕಾ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕತಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಹ ಧಾತೂಹಿ ಸುವಣ್ಣದೋಣಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಾಲಾಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಸಾಧುಕೀಳಿತಂ ಕೀಳನ್ತಾ ಅನ್ತೋನಗರಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಸನ್ಥಾಗಾರೇ ಸರಭಮಯಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಧಾರೇಸುಂ. ಏವಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಕೋಸಿನಾರಕಾ ಮಲ್ಲಾ ಭಗವತೋ ಸರೀರಾನಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಸನ್ಥಾಗಾರೇ ಸತ್ತಿಪಞ್ಜರಂ ಕರಿತ್ವಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಸತ್ತಿಪಞ್ಜರಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಸತ್ತಿಹತ್ಥೇಹಿ ಪುರಿಸೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ. ಧನುಪಾಕಾರನ್ತಿ ಪಠಮಂ ತಾವ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭೇನ ಕುಮ್ಭಂ ಪಹರನ್ತೇ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇಸುಂ, ತತೋ ಅಸ್ಸೇ ಗೀವಾಯ ಗೀವಂ ಪಹರನ್ತೇ, ತತೋ ರಥೇ ಆಣಿಕೋಟಿಯಾ ಆಣಿಕೋಟಿಂ ಪಹರನ್ತೇ, ತತೋ ಯೋಧೇ ಬಾಹುನಾ ಬಾಹುಂ ಪಹರನ್ತೇ. ತೇಸಂ ಪರಿಯನ್ತೇ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಹರಮಾನಾನಿ ಧನೂನಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇಸುಂ. ಇತಿ ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಠಾನಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಸನ್ನಾಹಗವಚ್ಛಿಕಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಆರಕ್ಖಂ ಸಂವಿದಹಿಂಸು. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಧನುಪಾಕಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಏವಮಕಂಸೂತಿ? ಇತೋ ಪುರಿಮೇಸು ಹಿ ದ್ವೀಸು ಸತ್ತಾಹೇಸು ತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಠಾನನಿಸಜ್ಜೋಕಾಸಂ ಕರೋನ್ತಾ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಸಂವಿದಹನ್ತಾ ಸಾಧುಕೀಳಿಕಾಯ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭಿಂಸು. ತತೋ ನೇಸಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಸಾಧುಕೀಳಿತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮ, ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ ಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಮತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಕೋಚಿದೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಏವಮಕಂಸು.

ಸರೀರಧಾತುವಿಭಜನವಣ್ಣನಾ

೨೩೬. ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ ರಾಜಾತಿ ಕಥಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ? ಪಠಮಮೇವ ಕಿರಸ್ಸ ಅಮಚ್ಚಾ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಸತ್ಥಾ ನಾಮ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ನ ಸೋ ಸಕ್ಕಾ ಪುನ ಆಹರಿತುಂ. ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾಯ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಞ್ಞಾ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ, ಸಚೇ ಏಸ ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ಸುಣಿಸ್ಸತಿ, ಹದಯಮಸ್ಸ ಫಲಿಸ್ಸತಿ. ರಾಜಾ ಖೋ ಪನ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅನುರಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ತೇ ತಿಸ್ಸೋ ಸುವಣ್ಣದೋಣಿಯೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ಚತುಮಧುರಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ದೇವ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸುಪಿನಕೋ ದಿಟ್ಠೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತತ್ಥಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದುಕೂಲದುಪಟ್ಟಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಯಥಾ ನಾಸಾಪುಟಮತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಚತುಮಧುರದೋಣಿಯಾ ನಿಪಜ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಅತ್ಥಚರಾನಂ ಅಮಚ್ಚಾನಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಹೋತು ತಾತಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ.

ಅಥೇಕೋ ಅಮಚ್ಚೋ ಅಲಙ್ಕಾರಂ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಕೇಸೇ ಪಕಿರಿಯ ಯಾಯ ದಿಸಾಯ ಸತ್ಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತದಭಿಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ರಾಜಾನಂ ಆಹ – ‘‘ದೇವ, ಮರಣತೋ ಮುಚ್ಚನಕಸತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಯುವಡ್ಢನೋ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅಭಿಸೇಕಸಿಞ್ಚಕೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ ಕುಸಿನಾರಾಯ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾವ ವಿಸಞ್ಞೀಜಾತೋ ಚತುಮಧುರದೋಣಿಯಂ ಉಸುಮಂ ಮುಞ್ಚಿ. ಅಥ ನಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದುತಿಯಾಯ ದೋಣಿಯಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇಸುಂ. ಸೋ ಪುನ ಸಞ್ಞಂ ಲಭಿತ್ವಾ – ‘‘ತಾತಾ, ಕಿಂ ವದೇಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಪುನಪಿ ವಿಸಞ್ಞೀಜಾತೋ ಚತುಮಧುರದೋಣಿಯಾ ಉಸುಮಂ ಮುಞ್ಚಿ. ಅಥ ನಂ ತತೋಪಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತಿಯಾಯ ದೋಣಿಯಾ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇಸುಂ. ಸೋ ಪುನ ಸಞ್ಞಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ತಾತಾ, ಕಿಂ ವದೇಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ. ರಾಜಾ ಪುನಪಿ ವಿಸಞ್ಞೀಜಾತೋ, ಅಥ ನಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಹಾಪೇತ್ವಾ ಮತ್ಥಕೇ ಘಟೇಹಿ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚಿಂಸು.

ರಾಜಾ ಸಞ್ಞಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಗನ್ಧಪರಿಭಾವಿತೇ ಮಣಿವಣ್ಣೇ ಕೇಸೇ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಫಲಕವಣ್ಣಾಯ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಕಿರಿತ್ವಾ ಪಾಣಿನಾ ಉರಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪವಾಳಙ್ಕುರವಣ್ಣಾಹಿ ಸುವಟ್ಟಿತಙ್ಗುಲೀಹಿ ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಿಸಕವಣ್ಣಂ ಉರಂ ಸಿಬ್ಬನ್ತೋ ವಿಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿದೇವಮಾನೋ ಉಮ್ಮತ್ತಕವೇಸೇನ ಅನ್ತರವೀಥಿಂ ಓತಿಣ್ಣೋ, ಸೋ ಅಲಙ್ಕತನಾಟಕಪರಿವುತೋ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಜೀವಕಮ್ಬವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞು, ನನು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಿತ್ಥ, ಸೋಕಸಲ್ಲಂ ಮೇ ವಿನೋದಯಿತ್ಥ, ತುಮ್ಹೇ ಮಯ್ಹಂ ಸೋಕಸಲ್ಲಂ ನೀಹರಿತ್ಥ, ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸರಣಂ ಗತೋ, ಇದಾನಿ ಪನ ಮೇ ಪಟಿವಚನಮ್ಪಿ ನ ದೇಥ, ಭಗವಾ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿದೇವಿತ್ವಾ ‘‘ನನು ಭಗವಾ ಅಹಂ ಅಞ್ಞದಾ ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇ ‘ತುಮ್ಹೇ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರಾ ಜಮ್ಬುದೀಪತಲೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಥಾ’ತಿ ಸುಣೋಮಿ, ಇದಾನಿ ಪನಾಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನನುರೂಪಂ ಅಯುತ್ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುಣೋಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಚ ವತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಭಗವತೋ ಗುಣಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಮ ಪರಿದೇವಿತೇನೇವ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಾತುಯೋ ಆಹರಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ಸುತ್ವಾ ಚ ಇಮಿಸ್ಸಾ ವಿಸಞ್ಞಿಭಾವಾದಿಪವತ್ತಿಯಾ ಅವಸಾನೇ ದೂತಂ ಪಾಹೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ದೂತಂ ಪಾಹೇಸೀತಿ ದೂತಞ್ಚ ಪಣ್ಣಞ್ಚ ಪೇಸೇಸಿ. ಪೇಸೇತ್ವಾ ಚ ಪನ – ‘‘ಸಚೇ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುನ್ದರಂ. ನೋ ಚೇ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಆಹರಣುಪಾಯೇನ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಂ ಸೇನಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋಯೇವ. ಯಥಾ ಚ ಅಜಾತಸತ್ತು, ಏವಂ ಲಿಚ್ಛವೀಆದಯೋಪಿ ದೂತಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸುಯೇವ. ತತ್ಥ ಪಾವೇಯ್ಯಕಾ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಆಸನ್ನತರಾ ಕುಸಿನಾರತೋ ತಿಗಾವುತನ್ತರೇ ನಗರೇ ವಸನ್ತಿ, ಭಗವಾಪಿ ಪಾವಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾವ ಕುಸಿನಾರಂ ಗತೋ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಠಮತರಂ ನ ಆಗತಾತಿ ಚೇ? ಮಹಾಪರಿವಾರಾ ಪನೇತೇ ರಾಜಾನೋ ಮಹಾಪರಿವಾರಂ ಕರೋನ್ತಾವ ಪಚ್ಛತೋ ಜಾತಾ.

ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಗಣೇ ಏತದವೋಚುನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಸತ್ತನಗರವಾಸಿನೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಾತುಯೋ ವಾ ದೇನ್ತು, ಯುದ್ಧಂ ವಾ’’ತಿ ಕುಸಿನಾರಾನಗರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೇ – ‘‘ಏತಂ ಭಗವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಾಮಕ್ಖೇತ್ತೇ’’ತಿ ಪಟಿವಚನಂ ಅವೋಚುಂ. ತೇ ಕಿರ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ನ ಮಯಂ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ ಪಹಿಣಿಮ್ಹ, ನಾಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಆನಯಿಮ್ಹ. ಸತ್ಥಾ ಪನ ಸಯಮೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇಸಿ. ತುಮ್ಹೇಪಿ ಖೋ ಪನ ಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಾಮಕ್ಖೇತ್ತೇ ರತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇಥ. ಸದೇವಕೇ ಚ ಲೋಕೇ ಬುದ್ಧರತನಸಮಂ ರತನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಏವರೂಪಂ ಉತ್ತಮರತನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಮಯಂ ನ ದಸ್ಸಾಮ. ನ ಖೋ ಪನ ತುಮ್ಹೇಹಿಯೇವ ಮಾತುಥನತೋ ಖೀರಂ ಪೀತಂ, ಅಮ್ಹೇಹಿಪಿ ಮಾತುಥನತೋ ಖೀರಂ ಪೀತಂ. ನ ತುಮ್ಹೇಯೇವ ಪುರಿಸಾ, ಅಮ್ಹೇಪಿ ಪುರಿಸಾ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಹಂಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಸನಪಟಿಸಾಸನಂ ಪೇಸೇನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಮಾನಗಜ್ಜಿತಂ ಗಜ್ಜನ್ತಿ. ಯುದ್ಧೇ ಪನ ಸತಿ ಕೋಸಿನಾರಕಾನಂಯೇವ ಜಯೋ ಅಭವಿಸ್ಸ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಧಾತುಪಾಸನತ್ಥಂ ಆಗತಾ ದೇವತಾ ನೇಸಂ ಪಕ್ಖಾ ಅಹೇಸುಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ – ‘‘ಭಗವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಾಮಕ್ಖೇತ್ತೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ನ ಮಯಂ ದಸ್ಸಾಮ ಭಗವತೋ ಸರೀರಾನಂ ಭಾಗ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಆಗತಂ.

೨೩೭. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ದೋಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ದೋಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಇಮಂ ತೇಸಂ ವಿವಾದಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಏತೇ ರಾಜಾನೋ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಟ್ಠಾನೇ ವಿವಾದಂ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಪತಿರೂಪಂ, ಅಲಂ ಇಮಿನಾ ಕಲಹೇನ, ವೂಪಸಮೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಗಣೇ ಏತದವೋಚ. ಕಿಮವೋಚ? ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೇ ಠತ್ವಾ ದ್ವಿಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣಂ ದೋಣಗಜ್ಜಿತಂ ನಾಮ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ಪಠಮಭಾಣವಾರೇ ತಾವ ಏಕಪದಮ್ಪಿ ತೇ ನ ಜಾನಿಂಸು. ದುತಿಯಭಾಣವಾರಪರಿಯೋಸಾನೇ – ‘‘ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಿಯ ಭೋ ಸದ್ದೋ, ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಿಯ ಭೋ ಸದ್ದೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇ ನಿರವಾ ಅಹೇಸುಂ. ಜಮ್ಬುದೀಪತಲೇ ಕಿರ ಕುಲಘರೇ ಜಾತಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಸ್ಸ ನ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅಥ ಸೋ ತೇ ಅತ್ತನೋ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ನಿರವೇ ತುಣ್ಹೀಭೂತೇ ವಿದಿತ್ವಾ ಪುನ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಸುಣನ್ತು ಭೋನ್ತೋ’’ತಿ ಏತಂ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಅವೋಚ.

ತತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ. ಅಹು ಖನ್ತಿವಾದೋತಿ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾಪಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋ ಖನ್ತಿವಾದಿತಾಪಸಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಪಾಲಕುಮಾರಕಾಲೇ ಛದ್ದನ್ತಹತ್ಥಿಕಾಲೇ ಭೂರಿದತ್ತನಾಗರಾಜಕಾಲೇ ಚಮ್ಪೇಯ್ಯನಾಗರಾಜಕಾಲೇ ಸಙ್ಖಪಾಲನಾಗರಾಜಕಾಲೇ ಮಹಾಕಪಿಕಾಲೇ ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಬಹೂಸು ಜಾತಕೇಸು ಪರೇಸು ಕೋಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಖನ್ತಿಮೇವ ಅಕಾಸಿ. ಖನ್ತಿಮೇವ ವಣ್ಣಯಿ. ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಏತರಹಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ತಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ ಖನ್ತಿವಾದೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಸ ಏವಂವಿಧಸ್ಸ. ನ ಹಿ ಸಾಧು ಯಂ ಉತ್ತಮಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಸರೀರಭಾಗೇ ಸಿಯಾ ಸಮ್ಪಹಾರೋತಿ ನ ಹಿ ಸಾಧುಯನ್ತಿ ನ ಹಿ ಸಾಧು ಅಯಂ. ಸರೀರಭಾಗೇತಿ ಸರೀರವಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ, ಧಾತುಕೋಟ್ಠಾಸಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಿಯಾ ಸಮ್ಪಹಾರೋತಿ ಆವುಧಸಮ್ಪಹಾರೋ ಸಾಧು ನ ಸಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬೇವ ಭೋನ್ತೋ ಸಹಿತಾತಿ ಸಬ್ಬೇವ ಭೋನ್ತೋ ಸಹಿತಾ ಹೋಥ, ಮಾ ಭಿಜ್ಜಥ. ಸಮಗ್ಗಾತಿ ಕಾಯೇನ ಚ ವಾಚಾಯ ಚ ಏಕಸನ್ನಿಪಾತಾ ಏಕವಚನಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಹೋಥ. ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾತಿ ಚಿತ್ತೇನಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ ಹೋಥ. ಕರೋಮಟ್ಠಭಾಗೇತಿ ಭಗವತೋ ಸರೀರಾನಿ ಅಟ್ಠ ಭಾಗೇ ಕರೋಮ. ಚಕ್ಖುಮತೋತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ. ನ ಕೇವಲಂ ತುಮ್ಹೇಯೇವ, ಬಹುಜನೋಪಿ ಪಸನ್ನೋ, ತೇಸು ಏಕೋಪಿ ಲದ್ಧುಂ ಅಯುತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಬಹುಂ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ.

೨೩೮. ತೇಸಂ ಸಙ್ಘಾನಂ ಗಣಾನಂ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ತತೋ ತತೋ ಸಮಾಗತಸಙ್ಘಾನಂ ಸಮಾಗತಗಣಾನಂ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ. ಭಗವತೋ ಸರೀರಾನಿ ಅಟ್ಠಧಾ ಸಮಂ ಸುವಿಭತ್ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಮನುಕ್ಕಮೋ – ದೋಣೋ ಕಿರ ತೇಸಂ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣದೋಣಿಂ ವಿವರಾಪೇಸಿ. ರಾಜಾನೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದೋಣಿಯಂಯೇವ ಠಿತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಧಾತುಯೋ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞು ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಛಬ್ಬಣ್ಣಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಖಚಿತಂ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮುಜ್ಜಲಿತಸೋಭಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ಅದ್ದಸಾಮ, ಇದಾನಿ ಪನ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾವ ಧಾತುಯೋ ಅವಸಿಟ್ಠಾ ಜಾತಾ, ನ ಯುತ್ತಮಿದಂ ಭಗವಾ ತುಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ಪರಿದೇವಿಂಸು.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತೇಸಂ ಪಮತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದಾಠಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೇಠನ್ತರೇ ಠಪೇಸಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಅಟ್ಠಧಾ ಸಮಂ ಸುವಿಭತ್ತಂ ವಿಭಜಿ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ಧಾತುಯೋ ಪಾಕತಿಕನಾಳಿಯಾ ಸೋಳಸ ನಾಳಿಯೋ ಅಹೇಸುಂ, ಏಕೇಕನಗರವಾಸಿನೋ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ನಾಳಿಯೋ ಲಭಿಂಸು. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪನ ಧಾತುಯೋ ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸೇವ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ – ‘‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಕಙ್ಖಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯ ಚತುಸಚ್ಚಕಥಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಭಗವತೋ ದಕ್ಖಿಣದಾಠಾ ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಗಹಿತಾ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ದಾಠಾಯ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಗಣ್ಹಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ವೇಠನ್ತರತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಚಙ್ಕೋಟಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಂ ನೇತ್ವಾ ಚೂಳಾಮಣಿಚೇತಿಯೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಧಾತುಯೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಾಠಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚೋರಿಕಾಯ ಗಹಿತತ್ತಾ – ‘‘ಕೇನ ಮೇ ದಾಠಾ ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತುಮ್ಪಿ ನಾಸಕ್ಖಿ. ‘‘ನನು ತಯಾವ ಧಾತುಯೋ ಭಾಜಿತಾ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಪಠಮಂಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಧಾತುಯಾ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ನ ಅಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ ಅತ್ತನಿ ದೋಸಾರೋಪನಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸನ್ತೋ – ‘‘ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಮ್ಪಿ ನಾಸಕ್ಖಿ. ತತೋ – ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಸುವಣ್ಣತುಮ್ಬೋ ಧಾತುಗತಿಕೋವ, ಯೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಾತುಯೋ ಮಿತಾ, ಇಮಸ್ಸಾಹಂ ಥೂಪಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಮೇ ಭೋನ್ತೋ ತುಮ್ಬಂ ದದನ್ತೂತಿ ಆಹ.

ಪಿಪ್ಪಲಿವನಿಯಾ ಮೋರಿಯಾಪಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಆದಯೋ ವಿಯ ದೂತಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಯುದ್ಧಸಜ್ಜಾವ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು.

ಧಾತುಥೂಪಪೂಜಾವಣ್ಣನಾ

೨೩೯. ರಾಜಗಹೇ ಭಗವತೋ ಸರೀರಾನಂ ಥೂಪಞ್ಚ ಮಹಞ್ಚ ಅಕಾಸೀತಿ ಕಥಂ ಅಕಾಸಿ? ಕುಸಿನಾರತೋ ಯಾವ ರಾಜಗಹಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಯೋಜನಾನಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಅಟ್ಠಉಸಭವಿತ್ಥತಂ ಸಮತಲಂ ಮಗ್ಗಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಯಾದಿಸಂ ಮಲ್ಲರಾಜಾನೋ ಮಕುಟಬನ್ಧನಸ್ಸ ಚ ಸನ್ಥಾಗಾರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಪೂಜಂ ಕಾರೇಸುಂ. ತಾದಿಸಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯೋಜನೇಪಿ ಮಗ್ಗೇ ಪೂಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನ್ತರಾಪಣೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣದೋಣಿಯಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತಧಾತುಯೋ ಸತ್ತಿಪಞ್ಜರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಜಿತೇ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಪರಿಮಣ್ಡಲೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇಸಿ. ತೇ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಕುಸಿನಾರತೋ ಸಾಧುಕೀಳಿತಂ ಕೀಳನ್ತಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಧಾತುಯೋ ಸತ್ತಿಅನ್ತರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪೂಜಂ ಅಕಂಸು. ತೇಸಂ ಪುಪ್ಫಾನಂ ಖೀಣಕಾಲೇ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ರಥಸ್ಸ ಧುರಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಟ್ಠಾನೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ಸಾಧುಕೀಳಿತಂ ಕೀಳನ್ತಿ. ಏವಂ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಮಾಸಾನಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ವೀತಿವತ್ತಾನಿ.

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ – ‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಸಾಧುಕೀಳಿತಾಯ ಉಪದ್ದುತಮ್ಹ ಸಬ್ಬೇ ನೋ ಕಮ್ಮನ್ತಾ ನಟ್ಠಾ’’ತಿ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಾ ಮನಂ ಪದೋಸೇತ್ವಾ ಛಳಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಖೀಣಾಸವಾ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಜನೋ ಮನಂ ಪದೋಸೇತ್ವಾ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ಧಾತುಆಹರಣೂಪಾಯಂ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ – ‘‘ಧಾತುಆಹರಣೂಪಾಯಂ ಕರೋಹಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸಕ್ಕೋ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ ನಾಮ ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಸಮೋ ಸದ್ಧೋ ನತ್ಥಿ, ನ ಸೋ ಮಮ ವಚನಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಮಾರವಿಭಿಂಸಕಸದಿಸಂ ವಿಭಿಂಸಕಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಮಹಾಸದ್ದಂ ಸಾವೇಸ್ಸಾಮಿ, ಯಕ್ಖಗಾಹಕಖಿಪಿತಕಅರೋಚಕೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇ ‘ಅಮನುಸ್ಸಾ ಮಹಾರಾಜ ಕುಪಿತಾ ಧಾತುಯೋ ಆಹರಾಪೇಥಾ’ತಿ ವದೇಯ್ಯಾಥ, ಏವಂ ಸೋ ಆಹರಾಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಸಕ್ಕೋ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಕಾಸಿ.

ಥೇರಾಪಿ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಅಮನುಸ್ಸಾ ಕುಪಿತಾ, ಧಾತುಯೋ ಆಹರಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಭಣಿಂಸು. ರಾಜಾ – ‘‘ನ ತಾವ, ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ ತುಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಆಹರನ್ತೂ’’ತಿ ಆಹ. ಸತ್ತಮದಿವಸೇ ಧಾತುಯೋ ಆಹರಿಂಸು. ಏವಂ ಆಹತಾ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಗಹೇ ಥೂಪಞ್ಚ ಮಹಞ್ಚ ಅಕಾಸಿ. ಇತರೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಬಲಾನುರೂಪೇನ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಕಸಕಟ್ಠಾನೇಸು ಥೂಪಞ್ಚ ಮಹಞ್ಚ ಅಕಂಸು.

೨೪೦. ಏವಮೇತಂ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಏತಂ ಧಾತುಭಾಜನಞ್ಚೇವ ದಸಥೂಪಕರಣಞ್ಚ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾ ಆಹಂಸು. ಏವಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೇಸು ಪನ ಥೂಪೇಸು ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಧಾತೂನಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಂ ಧಾತುನಿಧಾನಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ನಿಧಾನಕಮ್ಮಂ ತಾವ ಮಮ ಹೋತು, ಸೇಸಧಾತುಯೋ ಪನ ಕಥಂ ಆಹರಾಮೀತಿ? ನ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಾತುಆಹರಣಂ ತುಯ್ಹಂ ಭಾರೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಾರೋತಿ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಧಾತುಯೋ ಆಹರಥ, ಅಹಂ ಧಾತುನಿಧಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಥೇರೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ರಾಜಕುಲಾನಂ ಪರಿಚರಣಮತ್ತಮೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಧಾತುಯೋ ಆಹರಿ. ರಾಮಗಾಮೇ ಪನ ಧಾತುಯೋ ನಾಗಾ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ತಾಸಂ ಅನ್ತರಾಯೋ ನತ್ಥಿ. ‘‘ಅನಾಗತೇ ಲಙ್ಕಾದೀಪೇ ಮಹಾವಿಹಾರೇ ಮಹಾಚೇತಿಯಮ್ಹಿ ನಿದಹಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತಾ ನ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸೇಸೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ನಗರೇಹಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಪಾಚೀನದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇ ಠತ್ವಾ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಯೋ ಪಾಸಾಣೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಅನ್ತರಧಾಯತು, ಪಂಸು ಸುವಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತು, ಉದಕಂ ಮಾ ಉಟ್ಠಹತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ.

ರಾಜಾ ತಂ ಠಾನಂ ಖಣಾಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಉದ್ಧತಪಂಸುನಾ ಇಟ್ಠಕಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಚೇತಿಯಾನಿ ಕಾರೇತಿ. ‘‘ಇಧ ರಾಜಾ ಕಿಂ ಕಾರೇತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಮ್ಪಿ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಚೇತಿಯಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ನ ಕೋಚಿ ಧಾತುನಿಧಾನಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ. ಅಸೀತಿಹತ್ಥಗಮ್ಭೀರೇ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಜಾತೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಲೋಹಸನ್ಥಾರಂ ಸನ್ಥರಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಥೂಪಾರಾಮೇ ಚೇತಿಯಘರಪ್ಪಮಾಣಂ ತಮ್ಬಲೋಹಮಯಂ ಗೇಹಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಅಟ್ಠ ಹರಿಚನ್ದನಾದಿಮಯೇ ಕರಣ್ಡೇ ಚ ಥೂಪೇ ಚ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ಅಥ ಭಗವತೋ ಧಾತುಯೋ ಹರಿಚನ್ದನಕರಣ್ಡೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಹರಿಚನ್ದನಕರಣ್ಡಕಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಹರಿಚನ್ದನಕರಣ್ಡಕೇ, ತಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠ ಹರಿಚನ್ದನಕರಣ್ಡೇ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ತೇ ಅಟ್ಠ ಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ಹರಿಚನ್ದನಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ಹರಿಚನ್ದನಥೂಪೇ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಹಿತಚನ್ದನಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ಲೋಹಿತಚನ್ದನಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಹಿತಚನ್ದನಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ಲೋಹಿತಚನ್ದನಥೂಪೇ ಅಟ್ಠಸು ದನ್ತಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ದನ್ತಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ದನ್ತಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ದನ್ತಥೂಪೇ ಅಟ್ಠಸು ಸಬ್ಬರತನಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ಸಬ್ಬರತನಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ಸಬ್ಬರತನಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ಸಬ್ಬರತನಥೂಪೇ ಅಟ್ಠಸು ಸುವಣ್ಣಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ಸುವಣ್ಣಕರಣ್ಡೇ, ಅಟ್ಠಸು ಸುವಣ್ಣಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ಸುವಣ್ಣಥೂಪೇ ಅಟ್ಠಸು ರಜತಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ರಜತಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ರಜತಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ರಜತಥೂಪೇ, ಅಟ್ಠಸು ಮಣಿಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ಮಣಿಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ಮಣಿಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ಮಣಿಥೂಪೇ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಹಿತಙ್ಕಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ಲೋಹಿತಙ್ಕಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಹಿತಙ್ಕಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ಲೋಹಿತಙ್ಕಥೂಪೇ ಅಟ್ಠಸು ಮಸಾರಗಲ್ಲಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ಮಸಾರಗಲ್ಲಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ಮಸಾರಗಲ್ಲಥೂಪೇಸು, ಅಟ್ಠ ಮಸಾರಗಲ್ಲಥೂಪೇ ಅಟ್ಠಸು ಫಲಿಕಕರಣ್ಡೇಸು, ಅಟ್ಠ ಫಲಿಕಕರಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ಫಲಿಕಮಯಥೂಪೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿ.

ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪರಿಮಂ ಫಲಿಕಚೇತಿಯಂ ಥೂಪಾರಾಮಚೇತಿಯಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ ಗೇಹಂ ಕಾರೇಸಿ, ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ, ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ರಜತಮಯಂ, ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ತಮ್ಬಲೋಹಮಯಂ ಗೇಹಂ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ ವಾಲಿಕಂ ಓಕಿರಿತ್ವಾ ಜಲಜಥಲಜಪುಪ್ಫಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಿಪ್ಪಕಿರಿತ್ವಾ ಅಡ್ಢಛಟ್ಠಾನಿ ಜಾತಕಸತಾನಿ ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರೇ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾನಂ ಮಹಾಮಾಯಾದೇವಿಂ ಸತ್ತ ಸಹಜಾತೇತಿ ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಾನೇವ ಕಾರೇಸಿ. ಪಞ್ಚಪಞ್ಚಸತೇ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಯೇ ಪುಣ್ಣಘಟೇ ಠಪಾಪೇಸಿ, ಪಞ್ಚ ಸುವಣ್ಣದ್ಧಜಸತೇ ಉಸ್ಸಾಪೇಸಿ. ಪಞ್ಚಸತೇ ಸುವಣ್ಣದೀಪೇ, ಪಞ್ಚಸತೇ ರಜತದೀಪೇ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಸುಗನ್ಧತೇಲಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ತೇಸು ದುಕೂಲವಟ್ಟಿಯೋ ಠಪೇಸಿ.

ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ – ‘‘ಮಾಲಾ ಮಾ ಮಿಲಾಯನ್ತು, ಗನ್ಧಾ ಮಾ ವಿನಸ್ಸನ್ತು, ದೀಪಾ ಮಾ ವಿಜ್ಝಾಯನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟೇ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಛಿನ್ದಾಪೇಸಿ –

‘‘ಅನಾಗತೇ ಪಿಯದಾಸೋ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಇಮಾ ಧಾತುಯೋ ವಿತ್ಥಾರಿಕಾ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ರಾಜಾ ಸಬ್ಬಪಸಾಧನೇಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹನ್ತೋ ನಿಕ್ಖಮಿ, ಸೋ ತಮ್ಬಲೋಹದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಆವಿಞ್ಛನರಜ್ಜುಯಂ ಕುಞ್ಚಿಕಮುದ್ದಿಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಮಹನ್ತಂ ಮಣಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಠಪೇತ್ವಾ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ದಲಿದ್ದರಾಜಾ ಇಮಂ ಮಣಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಾತೂನಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋತೂ’’ತಿ ಅಕ್ಖರಂ ಛಿನ್ದಾಪೇಸಿ.

ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ತಾತ, ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಧಾತುನಿಧಾನಂ ಕತಂ, ಏತ್ಥ ಆರಕ್ಖಂ ಪಟ್ಠಪೇಹೀ’’ತಿ ಪಹಿಣಿ. ಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಾಳಸಙ್ಘಾಟಯನ್ತಂ ಯೋಜೇಸಿ, ಕಟ್ಠರೂಪಕಾನಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಾತುಗಬ್ಭೇ ಫಲಿಕವಣ್ಣಖಗ್ಗೇ ಗಾಹೇತ್ವಾ ವಾತಸದಿಸೇನ ವೇಗೇನ ಅನುಪರಿಯಾಯನ್ತಂ ಯನ್ತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏಕಾಯ ಏವ ಆಣಿಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥಾಕಾರೇನ ಸಿಲಾಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಏಕಾಯ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಪಂಸುಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಂ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪಾಸಾಣಥೂಪಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ಏವಂ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಧಾತುನಿಧಾನೇ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಥೇರೋಪಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ರಾಜಾಪಿ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಗತೋ, ತೇಪಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಕಾಲಙ್ಕತಾ.

ಅಪರಭಾಗೇ ಪಿಯದಾಸೋ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಅಸೋಕೋ ನಾಮ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ತಾ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ವಿತ್ಥಾರಿಕಾ ಅಕಾಸಿ. ಕಥಂ? ಸೋ ನಿಗ್ರೋಧಸಾಮಣೇರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಸನೇ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದೋ ಚತುರಾಸೀತಿ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕಾರಿತಾನಿ, ಧಾತುಯೋ ಕುತೋ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ? ಮಹಾರಾಜ, – ‘‘ಧಾತುನಿಧಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸುಣೋಮ, ನ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ – ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ’’ತಿ. ರಾಜಾ ರಾಜಗಹೇ ಚೇತಿಯಂ ಭಿನ್ದಾಪೇತ್ವಾ ಧಾತುಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಉಪಾಸಿಕಾಯೋತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಗಹೇತ್ವಾ ವೇಸಾಲಿಂ ಗತೋ. ತತ್ರಾಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ. ತತ್ರಾಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ರಾಮಗಾಮಂ ಗತೋ. ರಾಮಗಾಮೇ ನಾಗಾ ಚೇತಿಯಂ ಭಿನ್ದಿತುಂ ನ ಅದಂಸು, ಚೇತಿಯೇ ನಿಪತಿತಕುದಾಲೋ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ತತ್ರಾಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಅಲ್ಲಕಪ್ಪಂ ವೇಠದೀಪಂ ಪಾವಂ ಕುಸಿನಾರನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚೇತಿಯಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಧಾತುಂ ಅಲಭಿತ್ವಾವ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ಪುನ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕೇನಚಿ ಸುತಪುಬ್ಬಂ ‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ನಾಮ ಧಾತುನಿಧಾನ’ನ್ತಿ’’ ಪುಚ್ಛಿ.

ತತ್ರೇಕೋ ವೀಸವಸ್ಸಸತಿಕೋ ಥೇರೋ – ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಧಾತುನಿಧಾನ’’ನ್ತಿ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಪಿತಾ ಮಹಾಥೇರೋ ಮಂ ಸತ್ತವಸ್ಸಕಾಲೇ ಮಾಲಾಚಙ್ಕೋಟಕಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ – ‘‘ಏಹಿ ಸಾಮಣೇರ, ಅಸುಕಗಚ್ಛನ್ತರೇ ಪಾಸಾಣಥೂಪೋ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪೂಜೇತ್ವಾ – ‘‘ಇಮಂ ಠಾನಂ ಉಪಧಾರೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸಾಮಣೇರಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಜಾನಾಮಿ ಮಹಾರಾಜಾತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ‘‘ಏತದೇವ ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇ ಹಾರೇತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಥೂಪಞ್ಚ ಪಂಸುಞ್ಚ ಅಪನೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಸುಧಾಭೂಮಿಂ ಅದ್ದಸ. ತತೋ ಸುಧಞ್ಚ ಇಟ್ಠಕಾಯೋ ಚ ಹಾರೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪರಿವೇಣಂ ಓರುಯ್ಹ ಸತ್ತರತನವಾಲುಕಂ ಅಸಿಹತ್ಥಾನಿ ಚ ಕಟ್ಠರೂಪಕಾನಿ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಕಾನಿ ಅದ್ದಸ. ಸೋ ಯಕ್ಖದಾಸಕೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇತ್ವಾಪಿ ನೇವ ಅನ್ತಂ ನ ಕೋಟಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ದೇವತಾನಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ – ‘‘ಅಹಂ ಇಮಾ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸೇಸು ನಿದಹಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋಮಿ, ಮಾ ಮೇ ದೇವತಾ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋನ್ತೂ’’ತಿ ಆಹ.

ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಾತ, ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ‘ಧಾತುಯೋ ನೀಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪರಿವೇಣಂ ಓತಿಣ್ಣೋ, ಗನ್ತ್ವಾ ಕಟ್ಠರೂಪಕಾನಿ ಹಾರೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪಞ್ಚಚೂಳಗಾಮದಾರಕವೇಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಧನುಹತ್ಥೋ ಠತ್ವಾ – ‘‘ಹರಾಮಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಹರ, ತಾತಾ’’ತಿ ಸರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸನ್ಧಿಮ್ಹಿಯೇವ ವಿಜ್ಝಿ, ಸಬ್ಬಂ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಯಿತ್ಥ. ಅಥ ರಾಜಾ ಆವಿಞ್ಛನೇ ಬನ್ಧಂ ಕುಞ್ಚಿಕಮುದ್ದಿಕಂ ಗಣ್ಹಿ, ಮಣಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿ. ‘‘ಅನಾಗತೇ ದಲಿದ್ದರಾಜಾ ಇಮಂ ಮಣಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಾತೂನಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋತೂ’’ತಿ ಪುನ ಅಕ್ಖರಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ – ‘‘ಮಾದಿಸಂ ನಾಮ ರಾಜಾನಂ ದಲಿದ್ದರಾಜಾತಿ ವತ್ತುಂ ಅಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಘಟೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಾಪೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗೇಹಂ ಪವಿಟ್ಠೋ.

ಅಟ್ಠಾರಸವಸ್ಸಾಧಿಕಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಉಪರಿ ಆರೋಪಿತದೀಪಾ ತಥೇವ ಪಜ್ಜಲನ್ತಿ. ನೀಲುಪ್ಪಲಪುಪ್ಫಾನಿ ತಙ್ಖಣಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಆರೋಪಿತಾನಿ ವಿಯ, ಪುಪ್ಫಸನ್ಥಾರೋ ತಙ್ಖಣಂ ಸನ್ಥತೋ ವಿಯ, ಗನ್ಧಾ ತಂ ಮುಹುತ್ತಂ ಪಿಸಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ವಿಯ ರಾಜಾ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಪಿಯದಾಸೋ ನಾಮ ಕುಮಾರೋ ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಅಸೋಕೋ ನಾಮ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಸೋ ಇಮಾ ಧಾತುಯೋ ವಿತ್ಥಾರಿಕಾ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಾಚೇತ್ವಾ – ‘‘ದಿಟ್ಠೋ ಭೋ, ಅಹಂ ಅಯ್ಯೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವಾಮಹತ್ಥಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥೇನ ಅಪ್ಫೋಟೇಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪರಿಚರಣಧಾತುಮತ್ತಮೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಾತುಗೇಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪಿಹಿತನಯೇನೇವ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಯಥಾಪಕತಿಯಾವ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಪಾಸಾಣಚೇತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸೇಸು ಧಾತುಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಥೇರೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ದಾಯಾದೋಮ್ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ’’ತಿ. ಕಿಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಬಾಹಿರಕೋ ತ್ವಂ ಸಾಸನಸ್ಸಾತಿ. ಭನ್ತೇ, ಛನ್ನವುತಿಕೋಟಿಧನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅಹಂ ನ ದಾಯಾದೋ, ಅಞ್ಞೋ ಕೋ ದಾಯಾದೋತಿ? ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೋ ನಾಮ ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಞ್ಚ ಧೀತರಞ್ಚ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ, ಅಯಂ ಸಾಸನೇ ದಾಯಾದೋ ನಾಮಾತಿ. ಸೋ ಪುತ್ತಞ್ಚ ಧೀತರಞ್ಚ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಥೇರಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಇದಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾಸನೇ ದಾಯಾದೋಸೀ’’ತಿ.

ಏವಮೇತಂ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಏತಂ ಅತೀತೇ ಧಾತುನಿಧಾನಮ್ಪಿ ಜಮ್ಬುದೀಪತಲೇ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ. ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾಪಿ ಇಮಂ ಪದಂ ಠಪಯಿಂಸು.

ಅಟ್ಠದೋಣಂ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಸರೀರನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾಯೋ ಪನ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಥೇರೇಹಿ ವುತ್ತಾತಿ.

ಇತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ

ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಕುಸಾವತೀರಾಜಧಾನೀವಣ್ಣನಾ

೨೪೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ – ಸಬ್ಬರತನಮಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಾ ಇಟ್ಠಕಾ ಸೋವಣ್ಣಮಯಾ, ಏಕಾ ರೂಪಿಯಮಯಾ, ಏಕಾ ವೇಳುರಿಯಮಯಾ, ಏಕಾ ಫಲಿಕಮಯಾ, ಏಕಾ ಲೋಹಿತಙ್ಕಮಯಾ, ಏಕಾ ಮಸಾರಗಲ್ಲಮಯಾ, ಏಕಾ ಸಬ್ಬರತನಮಯಾ, ಅಯಂ ಪಾಕಾರೋ ಸಬ್ಬಪಾಕಾರಾನಂ ಅನ್ತೋ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ. ಏಕೇ ಪನ ಥೇರಾ – ‘‘ನಗರಂ ನಾಮ ಅನ್ತೋ ಠತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನೀಯಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಬಾಹಿರೋ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥೋ, ಸೇಸಾ ಅನುಪುಬ್ಬನೀಚಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏಕೇ – ‘‘ಬಹಿ ಠತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನೀಯಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಅಬ್ಭನ್ತರಿಮೋ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥೋ, ಸೇಸಾ ಅನುಪುಬ್ಬನೀಚಾ’’ತಿ. ಏಕೇ – ‘‘ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಠತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನೀಯಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಜ್ಝೇ ಪಾಕಾರೋ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥೋ, ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ತಯೋ ತಯೋ ಅನುಪುಬ್ಬನೀಚಾ’’ತಿ.

ಏಸಿಕಾತಿ ಏಸಿಕತ್ಥಮ್ಭೋ. ತಿಪೋರಿಸಙ್ಗಾತಿ ಏಕಂ ಪೋರಿಸಂ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇನ ಪಞ್ಚಹತ್ಥಂ, ತೇನ ತಿಪೋರಿಸಪರಿಕ್ಖೇಪಾ ಪನ್ನರಸಹತ್ಥಪರಿಮಾಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಪನ ಕಥಂ ಠಿತಾತಿ? ನಗರಸ್ಸ ಬಾಹಿರಪಸ್ಸೇ ಏಕೇಕಂ ಮಹಾದ್ವಾರಬಾಹಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏಕೇಕೋ, ಏಕೇಕಂ ಖುದ್ದಕದ್ವಾರಬಾಹಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏಕೇಕೋ, ಮಹಾದ್ವಾರಖುದ್ದಕದ್ವಾರಾನಂ ಅನ್ತರಾ ತಯೋ ತಯೋತಿ. ತಾಲಪನ್ತೀಸು ಸಬ್ಬರತನಮಯಾನಂ ತಾಲಾನಂ ಏಕಂ ಸೋವಣ್ಣಮಯನ್ತಿ ಪಾಕಾರೇ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಪಣ್ಣಫಲೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಾ ಪನ ತಾಲಪನ್ತಿಯೋ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಾ ಉಬ್ಬೇಧೇನ, ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣವಾಲುಕೇ ಸಮತಲೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಪಾಕಾರನ್ತರೇ ಏಕೇಕಾ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾ.

ವಗ್ಗೂತಿ ಛೇಕೋ ಸುನ್ದರೋ. ರಜನೀಯೋತಿ ರಞ್ಜೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ. ಖಮನೀಯೋತಿ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಸುಯ್ಯಮಾನೋ ಖಮತೇವ, ನ ಬೀಭಚ್ಛೇತಿ. ಮದನೀಯೋತಿ ಮಾನಮದಪುರಿಸಮದಜನನೋ. ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆತತಂ ವಿತತಂ ಆತತವಿತತಂ ಸುಸಿರಂ ಘನನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ. ತತ್ಥ ಆತತಂ ನಾಮ ಚಮ್ಮಪರಿಯೋನದ್ಧೇಸು ಭೇರೀಆದೀಸು ಏಕತಲಂ ತೂರಿಯಂ. ವಿತತಂ ನಾಮ ಉಭಯತಲಂ. ಆತತವಿತತಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬತೋ ಪರಿಯೋನದ್ಧಂ. ಸುಸಿರಂ ನಾಮ ವಂಸಾದಿ. ಘನಂ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾದಿ. ಸುವಿನೀತಸ್ಸಾತಿ ಆಕಡ್ಢನಸಿಥಿಲಕರಣಾದೀಹಿ ಸುಮುಚ್ಛಿತಸ್ಸ. ಸುಪ್ಪಟಿತಾಳಿತಸ್ಸಾತಿ ಪಮಾಣೇ ಠಿತಭಾವಜಾನನತ್ಥಂ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿತಾಳಿತಸ್ಸ. ಸುಕುಸಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಹತಸ್ಸಾತಿ ಯೇ ವಾದಿತುಂ ಛೇಕಾ ಕುಸಲಾ, ತೇಹಿ ವಾದಿತಸ್ಸ. ಧುತ್ತಾತಿ ಅಕ್ಖಧುತ್ತಾ,. ಸೋಣ್ಡಾತಿ ಸುರಾಸೋಣ್ಡಾ. ತೇಯೇವ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಾತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಪಿಪಾಸಾ. ಪರಿಚಾರೇಸುನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೩೨) ಹತ್ಥಂ ವಾ ಪಾದಂ ವಾ ಚಾಲೇತ್ವಾ ನಚ್ಚನ್ತಾ ಕೀಳಿಂಸು.

ಚಕ್ಕರತನವಣ್ಣನಾ

೨೪೩. ಸೀಸಂ ನ್ಹಾತಸ್ಸಾತಿ ಸೀಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ನಹಾತಸ್ಸ. ಉಪೋಸಥಿಕಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಉಪೋಸಥಙ್ಗಸ್ಸ. ಉಪರಿಪಾಸಾದವರಗತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಸಾದವರಸ್ಸ ಉಪರಿ ಗತಸ್ಸ, ಸುಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಾಸಾದವರಸ್ಸ ಉಪರಿಮಹಾತಲೇ ಸಿರಿಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸೀಲಾನಿ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ. ತದಾ ಕಿರ ರಾಜಾ ಪಾತೋವ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೋಳಸಹಿ ಗನ್ಧೋದಕಘಟೇಹಿ ಸೀಸಂ ನಹಾಯಿತ್ವಾ ಕತಪಾತರಾಸೋ ಸುದ್ಧಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಏಕಂಸಂ ಕರಿತ್ವಾ ಉಪರಿಪಾಸಾದಸ್ಸ ಸಿರಿಸಯನೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತ್ತನೋ ದಾನಾದಿಮಯಂ ಪುಞ್ಞಸಮುದಾಯಂ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ಅಯಂ ಸಬ್ಬಚಕ್ಕವತ್ತೀನಂ ಧಮ್ಮತಾ.

ತೇಸಂ ತಂ ಆವಜ್ಜನ್ತಾನಂಯೇವ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನೀಲಮಣಿಸಙ್ಘಾತಸದಿಸಂ ಪಾಚೀನಸಮುದ್ದಜಲತಲಂ ಭಿನ್ದಮಾನಂ ವಿಯ, ಆಕಾಸಂ ಅಲಙ್ಕುರುಮಾನಂ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಾತುಭವತಿ. ತಂ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸ್ಸಾಪಿ ತಥೇವ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ತಯಿದಂ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವಯುತ್ತತ್ತಾ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಹಸ್ಸಂ ಅಸ್ಸ ಅರಾನನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸಾರಂ. ಸಹ ನೇಮಿಯಾ, ಸಹ ನಾಭಿಯಾ ಚಾತಿ ಸನೇಮಿಕಂ ಸನಾಭಿಕಂ. ಸಬ್ಬೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಂ.

ತತ್ಥ ಚಕ್ಕಞ್ಚ ತಂ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ರತನಞ್ಚಾತಿ ಚಕ್ಕರತನಂ. ಯಾಯ ಪನ ತಂ ನಾಭಿಯಾ ‘‘ಸನಾಭಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಾ ಇನ್ದನೀಲಮಯಾ ಹೋತಿ, ಮಜ್ಝೇ ಪನಸ್ಸಾ ಸಾರರಜತಮಯಾ ಪನಾಳಿ, ಯಾಯ ಸುದ್ಧಸಿನಿದ್ಧದನ್ತಪನ್ತಿಯಾ ಹಸಮಾನಾ ವಿಯ ವಿರೋಚತಿ, ಮಜ್ಝೇ ಛಿದ್ದೇನ ವಿಯ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲೇನ, ಉಭೋಸುಪಿ ಬಾಹಿರನ್ತೇಸು ರಜತಪಟ್ಟೇನ ಕತಪರಿಕ್ಖೇಪಾ ಹೋತಿ. ತೇಸು ಪನಸ್ಸ ನಾಭಿಪನಾಳಿಪರಿಕ್ಖೇಪಪಟ್ಟೇಸು ಯುತ್ತಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ಪರಿಚ್ಛೇದಲೇಖಾ ಸುವಿಭತ್ತಾವ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಅಸ್ಸ ನಾಭಿಯಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರತಾ.

ಯೇಹಿ ಪನ ತಂ – ‘‘ಅರೇಹಿ ಸಹಸ್ಸಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇ ಸತ್ತರತನಮಯಾ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಯ ಪಭಾಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಘಟಕಮಣಿಕಪರಿಚ್ಛೇದಲೇಖಾದೀನಿ ಸುವಿಭತ್ತಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಅರಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರತಾ.

ಯಾಯ ಪನ ತಂ ನೇಮಿಯಾ – ‘‘ಸನೇಮಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಾ ಬಾಲಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಕಲಾಪಸಿರಿಂ ಅವಹಸಮಾನಾ ವಿಯ ಸುರತ್ತಸುದ್ಧಸಿನಿದ್ಧಪವಾಳಮಯಾ ಹೋತಿ. ಸನ್ಧೀಸು ಪನಸ್ಸಾ ಸಞ್ಝಾರಾಗಸಸ್ಸಿರಿಕಾ ರತ್ತಜಮ್ಬುನದಪಟ್ಟಾ ವಟ್ಟಪರಿಚ್ಛೇದಲೇಖಾ ಸುವಿಭತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ನೇಮಿಯಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರತಾ.

ನೇಮಿಮಣ್ಡಲಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪನಸ್ಸ ದಸನ್ನಂ ದಸನ್ನಂ ಅರಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಧಮನವಂಸೋ ವಿಯ ಅನ್ತೋ ಸುಸಿರೋ ಛಿದ್ದಮಣ್ಡಲಖಚಿತೋ ವಾತಗಾಹೀ ಪವಾಳದಣ್ಡೋ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಸ ವಾತೇರಿತಸ್ಸ ಸುಕುಸಲಸಮನ್ನಾಹತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕತೂರಿಯಸ್ಸ ವಿಯ ಸದ್ದೋ ವಗ್ಗು ಚ ರಜನೀಯೋ ಚ ಕಮನೀಯೋ ಚ ಮದನೀಯೋ ಚ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಪವಾಳದಣ್ಡಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಸಮೋಸರಿತಕುಸುಮದಾಮಾನಂ ದ್ವೇ ಪನ್ತಿಯೋತಿ ಏವಂ ಸಮೋಸರಿತಕುಸುಮದಾಮಪನ್ತಿಸತದ್ವಯಪರಿವಾರಸೇತಚ್ಛತ್ತಸತಧಾರಿನಾ ಪವಾಳದಣ್ಡಸತೇನ ಸಮುಪಸೋಭಿತನೇಮಿಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಾಭಿಪನಾಳೀನಂ ಅನ್ತೋ ದ್ವೇ ಸೀಹಮುಖಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇಹಿ ತಾಲಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಮಾಣಾ ಪುಣ್ಣಚನ್ದಕಿರಣಕಲಾಪಸಸ್ಸಿರೀಕಾ ತರುಣರವಿಸಮಾನರತ್ತಕಮ್ಬಲಗೇಣ್ಡುಕಪರಿಯನ್ತಾ ಆಕಾಸಗಙ್ಗಾಗತಿಸೋಭಂ ಅವಹಸಮಾನಾ ವಿಯ ದ್ವೇ ಮುತ್ತಕಲಾಪಾ ಓಲಮ್ಬನ್ತಿ. ಯೇಹಿ ಚಕ್ಕರತನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಕಾಸೇ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಮಾನೇಹಿ ತೀಣಿ ಚಕ್ಕಾನಿ ಏಕತೋ ಪರಿವತ್ತನ್ತಾನಿ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರತಾ.

ತಂ ಪನೇತಂ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಂ ಪಕತಿಯಾ ಸಾಯಮಾಸಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಘರದ್ವಾರೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇಸು ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ವೀಥಿಚತುಕ್ಕಾದೀಸು ಕೀಳಮಾನೇ ದಾರಕಜನೇ ನಾತಿಉಚ್ಚೇನ ನಾತಿನೀಚೇನ ವನಸಣ್ಡಮತ್ಥಕಾಸನ್ನೇನ ಆಕಾಸಪ್ಪದೇಸೇನ ಉಪಸೋಭಯಮಾನಂ ವಿಯ, ರುಕ್ಖಸಾಖಗ್ಗಾನಿ ದ್ವಾದಸಯೋಜನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಯ್ಯಮಾನೇನ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತಾನಿ ಓಧಾಪಯಮಾನಂ ಯೋಜನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಾನಪ್ಪಭಾಸಮುದಯಸಮುಜ್ಜಲೇನ ವಣ್ಣೇನ ನಯನಾನಿ ಸಮಾಕಡ್ಢನ್ತಂ ವಿಯ, ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವಂ ಉಗ್ಘೋಸಯನ್ತಂ ವಿಯ, ರಾಜಧಾನಿಯಾ ಅಭಿಮುಖಂ ಆಗಚ್ಛತಿ.

ಅಥಸ್ಸ ಚಕ್ಕರತನಸ್ಸ ಸದ್ದಸವನೇನೇವ – ‘‘ಕುತೋ ನು ಖೋ, ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜಿತಹದಯಾನಂ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಂ ಆಲೋಕಯಮಾನಾನಂ ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಅಯಂ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏಕೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಪನ ಅತ್ತದುತಿಯೋ ಉಗ್ಗತೋ, ಏತಞ್ಹಿ ರಾಜಹಂಸಮಿಥುನಮಿವ ಪುಣ್ಣಚನ್ದಮಿಥುನಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯೇನ ಗಗನತಲಂ ಅಭಿಲಙ್ಘತೀ’’ತಿ. ತಮಞ್ಞೋ ಆಹ – ‘‘ಕಿಂ ಕಥೇಸಿ, ಸಮ್ಮ, ಕುಹಿಂ ನಾಮ ತಯಾ ದ್ವೇ ಪುಣ್ಣಚನ್ದಾ ಏಕತೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಾ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ, ನನು ಏಸ ತಪನೀಯರಂಸಿಧಾರೋ ಪಿಞ್ಛರಕಿರಣೋ ದಿವಾಕರೋ ಉಗ್ಗತೋ’’ತಿ, ತಮಞ್ಞೋ ಹಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ಉಮ್ಮತ್ತೋಸಿ, ನನು ಇದಾನೇವ ದಿವಾಕರೋ ಅತ್ಥಙ್ಗತೋ, ಸೋ ಕಥಂ ಇಮಂ ಪುಣ್ಣಚನ್ದಂ ಅನುಬನ್ಧಮಾನೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ? ಅದ್ಧಾ ಪನೇತಂ ಅನೇಕರತನಪ್ಪಭಾಸಮುದಯುಜ್ಜಲಂ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಪುಞ್ಞವತೋ ವಿಮಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಪಸಾರಯನ್ತಾ ಅಞ್ಞೇ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಭೋ, ಕಿಂ ಬಹುಂ ವಿಲಪಥ, ನೇವಾಯಂ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ, ನ ಸೂರಿಯೋ ನ ದೇವವಿಮಾನಂ. ನ ಹೇತೇಸಂ ಏವರೂಪಾ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ಚಕ್ಕರತನೇನ ಪನ ಏತೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಪವತ್ತಸಲ್ಲಾಪಸ್ಸೇವ ತಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಓಹಾಯ ತಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಅಭಿಮುಖಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ತೇಹಿ – ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಇದಂ ನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಭವನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ – ‘‘ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ, ನನು ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಾರಾಜಾ ಪೂರಿತಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತೋ, ತಸ್ಸೇತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಸೋ ಚ ಮಹಾಜನೋ, ಯೋ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಸಬ್ಬೋ ಚಕ್ಕರತನಮೇವ ಅನುಗಚ್ಛತಿ. ತಂ ಚಾಪಿ ಚಕ್ಕರತನಂ ರಞ್ಞೋಯೇವ ಅತ್ಥಾಯ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮಂ ವಿಯ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಾಕಾರಮತ್ಥಕೇನೇವ ನಗರಂ ಅನುಸಂಯಾಯಿತ್ವಾ, ಅಥ ರಞ್ಞೋ ಅನ್ತೇಪುರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ, ಅನ್ತೇಪುರಸ್ಸ ಚ ಉತ್ತರಸೀಹಪಞ್ಜರಸದಿಸೇ ಠಾನೇ ಯಥಾ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಸುಖೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಪೂಜೇತುಂ, ಏವಂ ಅಕ್ಖಾಹತಂ ವಿಯ ತಿಟ್ಠತಿ.

ಏವಂ ಠಿತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ವಾತಪಾನಛಿದ್ದಾದೀಹಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಾನಾವಿರಾಗರತನಪ್ಪಭಾಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅನ್ತೋಪಾಸಾದಂ ಅಲಙ್ಕುರುಮಾನಂ ಪಭಾಸಮೂಹಂ ದಿಸ್ವಾ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಸಞ್ಜಾತಾಭಿಲಾಸೋ ರಾಜಾ ಹೋತಿ. ಪರಿಜನೋಪಿಸ್ಸ ಪಿಯವಚನಪಾಭತೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ನಿವೇದೇತಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ಬಲವಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಫುಟಸರೀರೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಸೀಹಪಞ್ಜರಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸುತಂ ಖೋ ಪನ ಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಚಿನ್ತನಂ ಚಿನ್ತಯತಿ. ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸ್ಸಾಪಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥೇವ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸ್ಸ…ಪೇ… ಅಸ್ಸಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸೋ ಹೋತಿ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀತಿ ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಹೋತೀತಿ? ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಕ್ಕರತನೇ ಆಕಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪವತ್ತೇ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾಪನತ್ಥಂ ಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಥ ಖೋ ಆನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ.

೨೪೪. ತತ್ಥ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾತಿ ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕರತನಸಮೀಪಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ. ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಹತ್ಥಿಸೋಣ್ಡಸದಿಸಪನಾಳಿಂ ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಕಾರಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಅನ್ವದೇವ ರಾಜಾ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನೋ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಚಕ್ಕವತ್ತೀನಞ್ಹಿ ಉದಕೇನ ಅಬ್ಭುಕ್ಕಿರಿತ್ವಾ – ‘‘ಅಭಿವಿಜಿನಾತು ಭವಂ ಚಕ್ಕರತನ’’ನ್ತಿ ವಚನಸಮನನ್ತರಮೇವ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪವತ್ತತಿ. ಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ಸಮಕಾಲಮೇವ ಸೋ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಪವತ್ತೇ ಪನ ಚಕ್ಕರತನೇ ತಂ ಅನುಬನ್ಧಮಾನೋವ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಯಾನವರಂ ಆರುಯ್ಹ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಛತ್ತಚಾಮರಾದಿಹತ್ಥೋ ಪರಿಜನೋ ಚೇವ ಅನ್ತೇಪುರಜನೋ ಚ ತತೋ ನಾನಾಕಾರಕಞ್ಚುಕಕವಚಾದಿಸನ್ನಾಹವಿಭೂಸಿತೇನ ವಿವಿಧಾಭರಣಪ್ಪಭಾಸಮುಜ್ಜಲೇನ ಸಮುಸ್ಸಿತದ್ಧಜಪಟಾಕಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಬಲಕಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪರಾಜಸೇನಾಪತಿಪಭುತಯೋಪಿ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಾನಮೇವ ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ.

ರಾಜಯುತ್ತಾ ಪನ ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ನಗರವೀಥೀಸು ಭೇರಿಯೋ ಚರಾಪೇನ್ತಿ – ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕರತನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಅತ್ತನೋ ವಿಭವಾನುರೂಪೇನ ಮಣ್ಡಿತಪಸಾಧಿಕಾ ಸನ್ನಿಪತಥಾ’’ತಿ. ಮಹಾಜನೋ ಪನ ಪಕತಿಯಾ ಚಕ್ಕರತನಸದ್ದೇನೇವ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಪಹಾಯ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀನಿ ಆದಾಯ ಸನ್ನಿಪತಿತೋವ ಸೋಪಿ ಸಬ್ಬೋ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಾನಮೇವ ಪರಿವಾರೇತಿ. ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಹಿ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಸೋ ಆಕಾಸಗತೋವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಾ ಪರಿಸಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಏಕಪುರಿಸೋಪಿ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಸರೀರೋ ವಾ ಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಸುಚಿಪರಿವಾರೋ ಹಿ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ. ಚಕ್ಕವತ್ತಿಪರಿಸಾ ನಾಮ ವಿಜ್ಜಾಧರಪುರಿಸಾ ವಿಯ ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛಮಾನಾ ಇನ್ದನೀಲಮಣಿತಲೇ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣರತನಸದಿಸಾ ಹೋತಿ. ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸ್ಸಾಪಿ ತಥೇವ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನ್ವದೇವ ರಾಜಾ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನೋ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯಾ’’ತಿ.

ತಂ ಪನ ಚಕ್ಕರತನಂ ರುಕ್ಖಗ್ಗಾನಂ ಉಪರೂಪರಿ ನಾತಿಉಚ್ಚೇನ ನಾತಿನೀಚೇನ ಗಗನಪ್ಪದೇಸೇನ ಪವತ್ತತಿ. ಯಥಾ ರುಕ್ಖಾನಂ ಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವೇಹಿ ಅತ್ಥಿಕಾ, ತಾನಿ ಸುಖೇನ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ಭೂಮಿಯಂ ಠಿತಾ ‘‘ಏಸ ರಾಜಾ, ಏಸ ಉಪರಾಜಾ, ಏಸ ಸೇನಾಪತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಠಾನಾದೀಸು ಚ ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಯೋ ಯೇನ ಇಚ್ಛತಿ, ಸೋ ತೇನೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾದಿಸಿಪ್ಪಪಸುತಾ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಾಯೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಯಥೇವ ಹಿ ಭೂಮಿಯಂ, ತಥಾ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಆಕಾಸೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ. ಏವಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಪರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ವಾಮಪಸ್ಸೇನ ಸಿನೇರುಂ ಪಹಾಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇನ ಸತ್ತಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹಂ ಗಚ್ಛತಿ.

ತತ್ಥ ಯೋ ವಿನಿಬ್ಬೇಧೇನ ದ್ವಾದ