📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ದೀಘನಿಕಾಯೇ

ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗಅಭಿನವಟೀಕಾ

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಯೋ ¶ ¶ ದೇಸೇತ್ವಾನ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಗಮ್ಭೀರಂ ದುದ್ದಸಂ ವರಂ;

ದೀಘದಸ್ಸೀ ಚಿರಂ ಕಾಲಂ, ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ ಸಾಸನಂ.೧.

ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯೇ ಛೇಕಂ, ಮಹಾಮತಿಂ ಮಹಾದಯಂ;

ನತ್ವಾನ ತಂ ಸಸದ್ಧಮ್ಮಗಣಂ ಗಾರವಭಾಜನಂ.೨.

ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಮಾರುಳ್ಹಾ, ದೀಘಾಗಮವರಸ್ಸ ಯಾ;

ಸಂವಣ್ಣನಾ ಯಾ ಚ ತಸ್ಸಾ, ವಣ್ಣನಾ ಸಾಧುವಣ್ಣಿತಾ. ೩.

ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲ- ¶ ತ್ಥೇರೇನೇವಾಭಿಸಙ್ಖತಾ;

ಸಮ್ಮಾ ನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರ-ದುದ್ದಸತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ.೪.

ಕಾಮಞ್ಚ ಸಾ ತಥಾಭೂತಾ, ಪರಮ್ಪರಾಭತಾ ಪನ;

ಪಾಠತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚಾಪಿ, ಬಹುಪ್ಪಮಾದಲೇಖನಾ.೫.

ಸಙ್ಖೇಪತ್ತಾ ಚ ಸೋತೂಹಿ, ಸಮ್ಮಾ ಞಾತುಂ ಸುದುಕ್ಕರಾ;

ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ, ಯಾಚನಂ ಸಮನುಸ್ಸರಂ.೬.

ಯೋ’ನೇಕಸೇತನಾಗಿನ್ದೋ, ರಾಜಾ ನಾನಾರಟ್ಠಿಸ್ಸರೋ;

ಸಾಸನಸೋಧನೇ ದಳ್ಹಂ, ಸದಾ ಉಸ್ಸಾಹಮಾನಸೋ.೭.

ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಮಮೇಸೋಪಿ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಜೋತನೇ;

ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮುಪತ್ಥಮ್ಭೋ, ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವಿಚಿನ್ತಯಂ.೮.

ವಣ್ಣನಂ ¶ ಆರಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಮಹಾಪಯಂ;

ಅತ್ಥಂ ತಮುಪನಿಸ್ಸಾಯ, ಅಞ್ಞಞ್ಚಾಪಿ ಯಥಾರಹಂ.೯.

ಚಕ್ಕಾಭಿವುಡ್ಢಿಕಾಮಾನಂ, ಧೀರಾನಂ ಚಿತ್ತತೋಸನಂ;

ಸಾಧುವಿಲಾಸಿನಿಂ ನಾಮ, ತಂ ಸುಣಾಥ ಸಮಾಹಿತಾತಿ. ೧೦.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ನಾನಾನಯನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರವಿಚಿತ್ರಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಸ್ಸ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಸಂವಣ್ಣಿತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾವಹಗುಣಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದೀಘಾಗಮವರಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರದುರನುಬೋಧತ್ಥದೀಪಕಂ ಸಂವಣ್ಣನಮಿಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಕಸಮಯಸಮಯನ್ತರಗಹನಜ್ಝೋಗಾಹನಸಮತ್ಥೋ ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೋಯಮಾಚರಿಯೋ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಪಯೋಜನಾದಿವಿಧಾನಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಬಹುಧಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ. ತಥಾ ಹಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ –

‘‘ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ¶ ಸತ್ಥರಿ ಪಣಾಮಕರಣಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಭಾವೇನ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದಜನನತ್ಥಂ, ಸತ್ಥು ಚ ಅವಿತಥದೇಸನಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದಜನನತ್ಥಂ. ತದುಭಯಪ್ಪಸಾದಾ ಹಿ ಮಹತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಟೀ. ೧-೧).

ಅಥ ವಾ ‘‘ರತನತ್ತಯಪಣಾಮವಚನಂ ಅತ್ತನೋ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ, ತಂ ಪನ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಚಿತ್ತಾರಾಧನತ್ಥಂ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಗಾಹಣತ್ಥಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಭವನಿಸ್ಸಯವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿವೇದನತ್ಥಂ, ತಂ ಪನ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ ಬಹುಮಾನುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ, ತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ತೇಸಂ ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿಕ್ಕಮಲದ್ಧಬ್ಬಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಮಙ್ಗಲಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾಸು ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಭಾವತೋ, ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಮಾಚರಿತಭಾವತೋ, ಆಯತಿಂ ಪರೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನತೋ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಚತುಗಮ್ಭೀರಭಾವಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಕಾಮಸ್ಸ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಓಗಾಹನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾಪಿ ಮಹನ್ತಂ ಭಯಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಭಯಕ್ಖಯಾವಹಞ್ಚೇತಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಾನುಸ್ಸರಣಜನಿತಂ ¶ ಪಣಾಮಪೂಜಾವಿಧಾನಂ, ತತೋ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಅಸತ್ಥರಿಪಿ ಸತ್ಥಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತಂ ಸತ್ಥರಿ ಏವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಸತ್ಥುಸಮ್ಭಾವನತ್ಥಂ, ಅಸತ್ಥರಿ ಚ ಸತ್ಥುಸಮ್ಭಾವನಪರಿಚ್ಚಜಾಪನತ್ಥಂ, ‘ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಹತೀ’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೯೫) ಚ ವುತ್ತದೋಸಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಣಾಮವಿಧಾನೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಾಧಿಗಮಾಯ ಬುದ್ಧಯಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಪಣಾಮವಿಧಾನೇನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭಾವಾಧಿಗಮಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಯಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಪಣಾಮವಿಧಾನೇನ ಪರಮತ್ಥಸಙ್ಘಭಾವಾಧಿಗಮಾಯ ಸಾವಕಯಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಮಙ್ಗಲಾದಿಕಾನಿ ಸತ್ಥಾನಿ ಅನನ್ತರಾಯಾನಿ, ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾನಿ, ಬಹುಮತಾನಿ ಚ ಭವನ್ತೀತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕಾನಂ ಚಿತ್ತಪರಿತೋಸನತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸೋತುಜನಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಪಣಾಮೇನ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ. ಸೋತುಜನಾನುಗ್ಗಹಮೇವ ಹಿ ಪಧಾನಂ ಕತ್ವಾ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ಥುತಿಪಣಾಮಪರಿದೀಪಕಾನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ನಿಕ್ಖಿಪೀಯನ್ತಿ, ಇತರಥಾ ವಿನಾಪಿ ತಂ ನಿಕ್ಖೇಪಂ ಕಾಯಮನೋಪಣಾಮೇನೇವ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಪ್ಪಯೋಜನಸಿದ್ಧಿತೋ ಕಿಮೇತೇನ ಗನ್ಥಗಾರವಕರಣೇನಾ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿನಾ. ಮಯಂ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಮೇವ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಂ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇದಮೇವ ಚ ಪಯೋಜನಂ ಆಚರಿಯೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಇತಿ ಮೇ ಪಸನ್ನಮತಿನೋ ¶ …ಪೇ… ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಞ್ಹಿ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥಂ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಭಾವತೋ, ತಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಂ ರಾಗಾದಿಮಲವಿಧಮನತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಮಹಾನಾಮ ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ಮೋಹಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಉಜುಗತಮೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೧೦; ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೧).

ತಸ್ಮಾ ¶ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ವಿಕ್ಖಾಲಿತಮಲಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾಟವಸಿದ್ಧಿ. ಅಥ ವಾ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ಪಞ್ಞಾಪದಟ್ಠಾನಸಮಾಧಿಹೇತುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಉಜುಗತಚಿತ್ತೋ ಖೋ ಪನ ಮಹಾನಾಮ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮೋಪಸಂಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ, ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖಂ ವೇದಯತಿ, ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೧೦; ಅ. ನಿ. ೧೧.೧೧).

ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವೋ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫; ೪.೯೯; ೫.೧೦೭೧; ನೇತ್ತಿ. ೪೦; ಪೇಟಕೋ. ೬೬; ಮಿ. ಪ. ೧೪) ವುತ್ತೋಯೇವ. ತತೋ ಏವಂ ಪಟುಭೂತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಖೇದಮಭಿಭುಯ್ಯ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಸಮಾಪಯಿಸ್ಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಞ್ಹಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಞಾಪಾಟವಭಾವತೋ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ಆಯುವಣ್ಣಸುಖಬಲವಡ್ಢನತೋ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ರತನತ್ತಯಪಣಾಮೇನ ಹಿ ಆಯುವಣ್ಣಸುಖಬಲಾನಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಅಭಿವಾದನಸೀಲಿಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ವುಡ್ಢಾಪಚಾಯಿನೋ;

ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಆಯು ವಣ್ಣೋ ಸುಖಂ ಬಲ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೦೯);

ತತೋ ಆಯುವಣ್ಣಸುಖಬಲವುದ್ಧಿಯಾ ಹೋತ್ವೇವ ಕಾರಿಯನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ಆಯು…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ಪಟಿಭಾನಾಪರಿಹಾನಾವಹತ್ತಾ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಪರಿಹಾನಾವಹಾ ಹಿ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸತ್ತಿಮೇ ¶ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪರಿಹಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಕತಮೇ ಸತ್ತ? ಸತ್ಥುಗಾರವತಾ, ಧಮ್ಮಗಾರವತಾ, ಸಙ್ಘಗಾರವತಾ, ಸಿಕ್ಖಾಗಾರವತಾ, ಸಮಾಧಿಗಾರವತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸೋವಚಸ್ಸತಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೩೪) ತತೋ ಪಟಿಭಾನಾಪರಿಹಾನೇನ ಹೋತ್ವೇವ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಪರಿಸಮಾಪನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರತನತ್ತಯ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪಸಾದವತ್ಥೂಸು ಪೂಜಾಯ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯಭಾವತೋ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯಾ ಹಿ ಪಸಾದವತ್ಥೂಸು ಪೂಜಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಪೂಜಾರಹೇ ¶ ಪೂಜಯತೋ, ಬುದ್ಧೇ ಯದಿವ ಸಾವಕೇ;

ಪಪಞ್ಚಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೇ, ತಿಣ್ಣಸೋಕಪರಿದ್ದವೇ.

ತೇ ತಾದಿಸೇ ಪೂಜಯತೋ, ನಿಬ್ಬುತೇ ಅಕುತೋಭಯೇ;

ನ ಸಕ್ಕಾ ಪುಞ್ಞಂ ಸಙ್ಖಾತುಂ, ಇಮೇತ್ತಮಪಿ ಕೇನಚೀ’’ತಿ. (ಖು. ಪಾ. ೧೯೬; ಅಪ. ೧.೧೦.೨);

ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯೋ ಚ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಪರಿಸಮಾಪನುಪಾಯೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಏಸ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಕಾಮದದೋ ನಿಧಿ;

ಯಂ ಯದೇವಾಭಿಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತೇನ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ. (ಖು. ಪಾ. ೮.೧೦);

ಉಪಾಯೇಸು ಚ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಹೋತ್ವೇವ ಕಾರಿಯನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಸಾದವತ್ಥೂಸು…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾ ನಿರತಿಸಯಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಸಮ್ಬುದ್ಧಿಯಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಪ್ಪಭಾವೋ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯೋತಿ ಬಹುವಿಧನ್ತರಾಯೇಪಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಅನ್ತರಾಯನಿಬನ್ಧನಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಾಯ ಪಹೋತಿ, ಭಯಾದಿಉಪದ್ದವಞ್ಚ ನಿವಾರೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸುವುತ್ತಂ ‘‘ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಂ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಏವಂ ಪನ ಸಪಯೋಜನಂ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಬುದ್ಧರತನಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸರತನಾನಂ ಪಠಮಂ ತಸ್ಸ ಪಣಾಮಂ ಕಾತುಮಾಹ – ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ…ಪೇ… ಗತಿವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಬುದ್ಧರತನಮೂಲಕಾನಿ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘರತನಾನಿ, ತೇಸು ಚ ಧಮ್ಮರತನಮೂಲಕಂ ಸಙ್ಘರತನಂ, ತಥಾಭಾವೋ ಚ ‘‘ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಭಗವಾ, ಚನ್ದಕಿರಣನಿಕರೋ ವಿಯ ತೇನ ದೇಸಿತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಚನ್ದಕಿರಣಸಮುಪ್ಪಾದಿತಪೀಣಿತೋ ಲೋಕೋ ವಿಯ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮಾಗತಉಪಮಾಹಿ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಬುದ್ಧೋ, ತಪ್ಪಭವತೋ, ತದುಪದೇಸಿತತೋ ಚ ತದನನ್ತರಂ ಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣತೋ ¶ , ತದಾಸೇವನತೋ ಚ ತದನನ್ತರಂ ಸಙ್ಘೋ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ವಾ ಹಿತೇ ವಿನಿಯೋಜಕೋತಿ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಬುದ್ಧೋ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಹಿತತ್ತಾ ತದನನ್ತರಂ ಧಮ್ಮೋ, ಹಿತಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಧಿಗತಹಿತೋ ಚಾತಿ ಕತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಸಙ್ಘೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಗತನಯೇನ ಅನುಪುಬ್ಬತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಬುದ್ಧರತನಪಣಾಮಞ್ಚ ¶ ಕರೋನ್ತೋ ಕೇವಲಪಣಾಮತೋ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋವಸಾತಿಸಯೋತಿ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿಆದಿಪದೇಹಿ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಹಿ ಪಣಾಮೇನ ಸತ್ಥು ಗುಣಾತಿಸಯಯೋಗೋ, ತತೋ ಚಸ್ಸ ಅನುತ್ತರವನ್ದನೀಯಭಾವೋ, ತೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಪಣಾಮಸ್ಸ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಭಾವೋ, ತೇನ ಚಸ್ಸ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಸ್ಸ ಪಣಾಮಸ್ಸ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತನಿಪ್ಫತ್ತಿಹೇತುಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ. ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ಸಾ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾಯೇವ, ನ ವಿನಯದೇಸನಾ ವಿಯ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ, ನಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾತಿ ತದುಭಯಪ್ಪಧಾನಮೇವ ಥೋಮನಮಾರಭತಿ. ಏಸಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಆರಮ್ಭಾನುರೂಪಥೋಮನಾ. ತೇನೇವ ಚ ವಿನಯದೇಸನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ‘‘ಯೋ ಕಪ್ಪಕೋಟೀಹಿಪಿ…ಪೇ… ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ‘‘ಕರುಣಾ ವಿಯ…ಪೇ… ಯಥಾರುಚೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧) ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಞ್ಚ ಥೋಮನಮಾರದ್ಧಂ. ವಿನಯದೇಸನಾ ಹಿ ಆಸಯಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಕೇವಲಕರುಣಾಯ ಪಾಕತಿಕಸತ್ತೇನಾಪಿ ಅಸೋತಬ್ಬಾರಹಂ ಸುಣನ್ತೋ, ಅಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾರಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ಅವತ್ತಬ್ಬಾರಹಞ್ಚ ವದನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸೀತಿ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ. ತಥಾ ಹಿ ಉಕ್ಕಂಸಪರಿಯನ್ತಗತಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೋಪಿ ಭಗವಾ ಲೋಕಿಯಸಾಧುಜನೇಹಿಪಿ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ಸಿಖರಣೀ, ಸಮ್ಭಿನ್ನಾ’’ತಿಆದಿವಚನಾನಿ, (ಪಾರಾ. ೧೮೫) ಯಥಾಪರಾಧಞ್ಚ ಗರಹವಚನಾನಿ ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಮಹಾಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಭಾಸಿ, ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿ ಕಾರಣಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಚ ವೇರಞ್ಜಾದೀಸು ಸಾರೀರಿಕಂ ಖೇದಮನುಭೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭೂಮನ್ತರಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸಮಯನ್ತರಕಥಾನಂ ವಿಯ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪಞ್ಞಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅತಿಸಯಕಿಚ್ಚವತೀ, ಕರುಣಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ತತೋಪಿ ಅಧಿಕನ್ತಿ ವಿನಯದೇಸನಾಯ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನತಾ ವುತ್ತಾ. ಕರುಣಾಬ್ಯಾಪಾರಾಧಿಕತಾಯ ಹಿ ದೇಸನಾಯ ಕರುಣಾಪಧಾನತಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಪನ ಕೇವಲಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ತತ್ಥ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿತೋ. ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ಪನ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಾಧಿಮುತ್ತಿಚರಿತಾದಿಭೇದಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸತ್ತೇಸು ಚ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ತತ್ಥ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿತೋ. ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಹಿ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಸಮಾಪತ್ತಿಬಹುಲೋ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ತದಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ¶ ಗಮ್ಭೀರಮತ್ಥಪದಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಭಾನುರೂಪಂ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಮೇವ ಥೋಮನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಮುದಾಯತ್ಥೋ.

ಅಯಂ ¶ ಪನ ಅವಯವತ್ಥೋ – ಕಿರತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲಕರಣೇನ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಿತೇಸು ವಾ ಕಿರಿಯತಿ ಪಸಾರಿಯತೀತಿ ಕರುಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕಿಣಾತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಕಾರುಣಿಕಂ ಹಿಂಸತಿ ವಿಬಾಧತಿ, ಪರದುಕ್ಖಂ ವಾ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಕಮ್ಪನಂ ಹದಯಖೇದಂ ಕರೋತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕಮಿತಿ ಸುಖಂ, ತಂ ರುನ್ಧತೀತಿ ಕರುಣಾ. ಏಸಾ ಹಿ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಲಕ್ಖಣಾ ಅತ್ತಸುಖನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ಕಾರುಣಿಕಾನಂ ಸುಖಂ ರುನ್ಧತಿ ವಿಬನ್ಧತೀತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ಪದನಿಪ್ಫತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಣ್ಹಾಭಿತತ್ತೇಹಿ ಸೇವೀಯತೀತಿ ಸೀತಂ, ಉಣ್ಹಾಭಿಸಮನಂ. ತಂ ಲಾತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸೀತಲಂ, ‘‘ಚಿತ್ತಂ ವಾ ತೇ ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮಿ, ಹದಯಂ ವಾ ತೇ ಫಾಲೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ಆಳವಕಸುತ್ತ) ಏತ್ಥ ಉರೋ ‘‘ಹದಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ವಕ್ಕಂ ಹದಯ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೦; ೨.೧೧೪; ೩.೧೫೪) ಏತ್ಥ ಹದಯವತ್ಥು, ‘‘ಹದಯಾ ಹದಯಂ ಮಞ್ಞೇ ಅಞ್ಞಾಯ ತಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೩) ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ, ಇಧಾಪಿ ಚಿತ್ತಮೇವ ಅಬ್ಭನ್ತರಟ್ಠೇನ ಹದಯಂ. ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ವಾ ಹರತೀತಿ ಹದಯಂ, ರ-ಕಾರಸ್ಸ ದ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾತಿ ನೇರುತ್ತಿಕಾ. ಕರುಣಾಯ ಸೀತಲಂ ಹದಯಮಸ್ಸಾತಿ ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯೋ, ತಂ ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ.

ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪರೇಸಂ ಹಿತೋಪಸಂಹಾರಸುಖಾದಿಅಪರಿಹಾನಿಜ್ಝಾನಸಭಾವತಾಯ, ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀನಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾಯ ಚ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತಸನ್ತಾಪವಿಚ್ಛೇದನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಮೇತ್ತಾಮುದಿತಾನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಸೀತಲಭಾವಕಾರಣತಾ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾಪಿ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರೂಪತಾಪಾಸಹನರಸಾ ಅವಿಹಿಂಸಾಭೂತಾ ಕರುಣಾವ ವಿಸೇಸೇನ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿ ವಿಯ ಸೀತಿಭಾವನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಚಿತ್ತಸೀತಲಭಾವಕಾರಣತಾ ವುತ್ತಾ. ಕರುಣಾಮುಖೇನ ವಾ ಮೇತ್ತಾಮುದಿತಾನಮ್ಪಿ ಹದಯಸೀತಲಭಾವಕಾರಣತಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿರವಸೇಸತ್ಥೋ ಉಪದಿಸೀಯತಿ, ಪಧಾನಸಹಚರಣಾವಿನಾಭಾವಾದಿನಯೇಹಿಪಿ ಯಥಾಲಬ್ಭಮಾನಂ ಗಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣಸ್ಸ ಛಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣವಿಸೇಸನಿಬನ್ಧನಭೂತಾ ಸಾತಿಸಯಂ, ನಿರವಸೇಸಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ¶ ವಿಯ ಸವಿಸಯಬ್ಯಾಪಿತಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಭಾವಮುಪಗತಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಸಾತಿಸಯಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಕರುಣಾವ ಹದಯಸೀತಲತ್ತಹೇತುಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ. ಅಥ ವಾ ಸತಿಪಿ ಮೇತ್ತಾಮುದಿತಾನಂ ಪರೇಸಂ ಹಿತೋಪಸಂಹಾರಸುಖಾದಿಅಪರಿಹಾನಿಜ್ಝಾನಸಭಾವತಾಯ ಸಾತಿಸಯೇ ಹದಯಸೀತಲಭಾವನಿಬನ್ಧನತ್ತೇ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣವಿಸೇಸಕಾರಣತಾಯ ತಾಸಮ್ಪಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕರುಣಾಯ ಏವ ಹದಯಸೀತಲಭಾವಕಾರಣತಾ ವುತ್ತಾ. ಕರುಣಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ. ಕರುಣಾನುಭಾವನಿಬ್ಬಾಪಿಯಮಾನಸಂಸಾರದುಕ್ಖಸನ್ತಾಪಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಯ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ಕಪ್ಪಾನಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಅಕಿಲನ್ತರೂಪಸ್ಸೇವ ನಿರವಸೇಸಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಸಮ್ಭರಣನಿರತಸ್ಸ ಸಮಧಿಗತಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯಸ್ಸ ಚ ಸನ್ನಿಹಿತೇಸುಪಿ ಸತ್ತಸಙ್ಘಾತಸಮುಪನೀತಹದಯೂಪತಾಪನಿಮಿತ್ತೇಸು ನ ಈಸಕಮ್ಪಿ ¶ ಚಿತ್ತಸೀತಿಭಾವಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಮಹೋಸೀತಿ. ತೀಸು ಚೇತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಪಠಮೇ ವಿಕಪ್ಪೇ ಅವಿಸೇಸಭೂತಾ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಗತಾ, ದುತಿಯೇ ತಥೇವ ಮಹಾಕರುಣಾಭಾವೂಪಗತಾ, ತತಿಯೇ ಪಠಮಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೀಸುಪಿ ಅವತ್ಥಾಸು ಪವತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಕರುಣಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ವಾ ಪಞ್ಞಾ, ತಂ ತದತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಯೇವ ಞೇಯ್ಯಾವರಣಪ್ಪಹಾನತೋ ಪಕಾರೇಹಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಜೋತನಟ್ಠೇನ ಪಜ್ಜೋತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ. ಪಞ್ಞವತೋ ಹಿ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನಪಿ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಏಕಪಜ್ಜೋತಾ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಜ್ಜೋತಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಚನ್ದಪಜ್ಜೋತೋ, ಸೂರಿಯಪಜ್ಜೋತೋ, ಅಗ್ಗಿಪಜ್ಜೋತೋ, ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ, ಇಮೇ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಜ್ಜೋತಾ. ಏತದಗ್ಗಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಜ್ಜೋತಾನಂ ಯದಿದಂ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೪೫). ತೇನ ವಿಹತೋ ವಿಸೇಸೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತೋ, ವಿಸೇಸತಾ ಚೇತ್ಥ ಉಪರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಮುಯ್ಹನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ಮುಯ್ಹತಿ, ಮುಯ್ಹನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ಮೋಹೋ, ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸ್ವೇವ ವಿಸಯಸಭಾವಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ ಅನ್ಧಕಾರಸರಿಕ್ಖತಾಯ ತಮೋ ವಿಯಾತಿ ಮೋಹತಮೋ. ಸತಿಪಿ ತಮಸದ್ದಸ್ಸ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಮನ್ತರೇನ ಅವಿಜ್ಜಾವಾಚಕತ್ತೇ ಮೋಹಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ತಬ್ಬಿಸೇಸಕತಾವೇತ್ಥ ಯುತ್ತಾತಿ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾ. ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತೋ ಮೋಹತಮೋ ¶ ಯಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮೋ, ತಂ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಂ.

ನನು ಚ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಹತತಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾವಿಸೇಸಗುಣೇನ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣವಿಸೇಸತಾಸಮ್ಭವತೋ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತಹತಾವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರತ್ತೇಪಿ ಸತಿ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೇಹಿ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ವಿಜ್ಜತೇವಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಪರೋಪದೇಸಮನ್ತರೇನ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರವಿಗಮಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ (ನಿಬ್ಬತ್ತಿತತ್ತಾ ಮ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧), ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಸಮಧಿಗತತ್ತಾ, ಪರಸನ್ತತಿಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತಿಸಯಾನುಭಾವೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ, ಭಗವಾಯೇವ ವಿಸೇಸತೋ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಭಾವೇನ ಥೋಮೇತಬ್ಬೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತಪದೇನ ಸಸನ್ತಾನಗತಮೋಹವಿಧಮನಾ ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾ ಚೇವ ಪರಸನ್ತಾನಗತಮೋಹವಿಧಮನಾ ದೇಸನಾಪಞ್ಞಾ ಚ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ನ ತು ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ವಿಯ ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪರೋ ¶ ನಯೋ – ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಞೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕತ್ತಾ ಸಕಲಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಭಾವಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥೇನ ಅನಾವರಣಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ಸಕಲಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಭಾವಚ್ಛಾದಕಮೋಹತಮಸ್ಸ ವಿಹತತ್ತಾ ಅನಾವರಣಞಾಣಭೂತೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಭಾವೇನ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಮೋಹತಮವಿಧಮನನ್ತೇ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ಮೋಹತಮವಿಧಮನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನಮೇವ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಞೇಯ್ಯಾವರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ, ಪರಸನ್ತಾನೇ ಪನ ಮೋಹತಮವಿಧಮನಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ಅನಾವರಣಞಾಣಮೇವ ಮೋಹತಮವಿಧಮನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ, ಯೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ಕರೋತಿ. ತದಿದಞ್ಹಿ ಞಾಣದ್ವಯಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ. ಅನವಸೇಸಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಸಮ್ಮುತಿಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ¶ ತತ್ಥಾವರಣಾಭಾವತೋ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಮುಪಾದಾಯ ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ, ವಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಮುಖೇನ ಪನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ಛಳಾಸಾಧಾರಣಞಾಣಭೇದೇ ವುತ್ತಂ.

ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುಗ್ಘಾತೋಯೇವೇಕೋ ಪಹಾನಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾಯ ಗಯ್ಹತಿ, ನ ಪನ ಸಾತಿಸಯಂ ನಿರವಸೇಸಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತಪ್ಪಹಾನವಚನೇನೇವ ಹಿ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಸಮುಗ್ಘಾತಸ್ಸ ಜೋತಿತಭಾವತೋ ನಿರವಸೇಸಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಮೇತ್ಥ ಗಯ್ಹತಿ. ನ ಹಿ ಸೋ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ನಿರವಸೇಸಾವಿಜ್ಜಾಸಮುಗ್ಘಾತನೇನ ನ ಪಹೀಯತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಕಲಕುಸಲಧಮ್ಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಸಂಸಾರನಿವತ್ತಿಯಾ ಚ ವಿಜ್ಜಾ ವಿಯ ನಿರವಸೇಸಾಕುಸಲಧಮ್ಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯೇವ ಪಧಾನಕಾರಣನ್ತಿ ತಬ್ಬಿಘಾತವಚನೇನೇವ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಸಮುಗ್ಘಾತವಚನಸಿದ್ಧಿತೋ ಸೋಯೇವೇಕೋ ಗಯ್ಹತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಮುದ್ಧಭೂತತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತಂ ಸಮುಗ್ಘಾತೋಯೇವೇಕೋ ಗಯ್ಹತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಮುದ್ಧಾತಿ ಜಾನಾಹಿ, ವಿಜ್ಜಾ ಮುದ್ಧಾಧಿಪಾತಿನೀ;

ಸದ್ಧಾಸತಿಸಮಾಧೀಹಿ, ಛನ್ದವೀರಿಯೇನ ಸಂಯುತಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೦೩೨; ಚೂಳ. ನಿ. ೫೧);

ಸನರಾಮರಲೋಕಗರುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಠಮಪಕತಿಯಾ ಅವಿಭಾಗೇನ ಸತ್ತೋಪಿ ನರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಧ ಪನ ದುತಿಯಪಕತಿಯಾ ಮನುಜಪುರಿಸೋಯೇವ, ಇತರಥಾ ಲೋಕಸದ್ದಸ್ಸ ಅವತ್ತಬ್ಬತಾ ಸಿಯಾ. ‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಪಠಮಪಕತಿಭೂತೋ ಸತ್ತೋ ಇತರಾಯ ಪಕತಿಯಾ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಪುರೇ ಉಚ್ಚಟ್ಠಾನೇ ಸೇತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುರಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಜೇಟ್ಠಭಾವಂ ನೇತೀತಿ ನರೋತಿ. ಪುತ್ತಭಾತುಭೂತೋಪಿ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಾತುಜೇಟ್ಠಭಗಿನೀನಂ ಪಿತುಟ್ಠಾನೇ ¶ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪಗೇವ ಭತ್ತುಭೂತೋ ಇತರಾಸ’’ನ್ತಿ (ವಿ. ಅಟ್ಠ. ೪೩-೪೬) ನಾವಾವಿಮಾನವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಏಕಸೇಸಪ್ಪಕಪ್ಪನೇನ ಪುಥುವಚನನ್ತವಿಗ್ಗಹೇನ ವಾ ನರಾ, ಮರಣಂ ಮರೋ, ಸೋ ನತ್ಥಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಅಮರಾ, ಸಹ ನರೇಹಿ, ಅಮರೇಹಿ ಚಾತಿ ಸನರಾಮರೋ.ಗರತಿ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ ಉಗ್ಗತೋ ಪಾಕಟೋ ಭವತೀತಿ ಗರು, ಗರಸದ್ದೋ ಹಿ ಉಗ್ಗಮೇ. ಅಪಿಚ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಭಾರಿಯಟ್ಠೇನ ‘‘ಗರೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಮಾತಾಪಿತಾಚರಿಯೇಸು ¶ , ದುಜ್ಜರೇ ಅಲಹುಮ್ಹಿ ಚ;

ಮಹನ್ತೇ ಚುಗ್ಗತೇ ಚೇವ, ನಿಛೇಕಾದಿಕರೇಸು ಚ;

ತಥಾ ವಣ್ಣವಿಸೇಸೇಸು, ಗರುಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತಿ.

ಇಧ ಪನ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಚರಿಯೇ ತಥಾಗತೇ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಗರು, ಗುರೂತಿ ಚ ದ್ವಿಧಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಾರಿಯವಾಚಕತ್ತೇ ಗರುಸದ್ದೋ, ಆಚರಿಯವಾಚಕತ್ತೇ ತು ಗುರುಸದ್ದೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪಾಳಿವಿಸಯೇ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಮತ್ಥಾನಂ ವಾಚಕತ್ತೇ ಗರುಸದ್ದೋಯೇವಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಅಕಾರಸ್ಸ ಆಕಾರಭಾವೇನ ‘‘ಗಾರವ’’ನ್ತಿ ತದ್ಧಿತನ್ತಪದಸ್ಸ ಸವುದ್ಧಿಕಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ. ಸಕ್ಕತಭಾಸಾವಿಸಯೇ ಪನ ಗುರುಸದ್ದೋಯೇವಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಉಕಾರಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ತದ್ಧಿತನ್ತಪದಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋತಿ. ಸನರಾಮರೋ ಚ ಸೋ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ಸನರಾಮರಲೋಕೋ, ತಸ್ಸ ಗರೂತಿ ತಥಾ, ತಂ ಸನರಾಮರಲೋಕಗರುಂ. ‘‘ಸನರಮರೂಲೋಕಗರು’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ತದಪಿ ಅರಿಯಾಗಾಥತ್ತಾ ವುತ್ತಿಲಕ್ಖಣತೋ, ಅತ್ಥತೋ ಚ ಯುತ್ತಮೇವ. ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ದೀಘಾಯುಕಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಮರಣಸಭಾವತ್ತಾ ಮರೂತಿ ದೇವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏತೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಯ ತದವಸಿಟ್ಠಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಗುಣವಿಸೇಸಾವಹತಾಯ ಭಗವತೋ ಉಪಕಾರಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನನು ಚೇತ್ಥ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಪಧಾನಭೂತಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪಧಾನತಾ ನಿದ್ದಿಸೀಯತೀತಿ? ಅತ್ಥತೋ ಪಧಾನತಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ಸದ್ದಕ್ಕಮೋ, ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥಕ್ಕಮೋತಿ ಸದ್ದಕ್ಕಮಾನುಸಾರೇನ ಪಧಾನಾಪಧಾನಭಾವೋ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬೋ. ಏದಿಸೇಸು ಹಿ ಸಮಾಸಪದೇಸು ಪಧಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಧಾನಂ ವಿಯ ನಿದ್ದಿಸೀಯತಿ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಸರಾಜಿಕಾಯ ಪರಿಸಾಯಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥತೋವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಗವೇಸಿತಬ್ಬೋ, ನ ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತೇನ. ಯಥಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಅತ್ಥಞ್ಹಿ ನಾಥೋ ಸರಣಂ ಅವೋಚ,

ನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಲೋಕಹಿತೋ ಮಹೇಸಿ.

ತಸ್ಮಾ ಅಕತ್ವಾ ರತಿಮಕ್ಖರೇಸು,

ಅತ್ಥೇ ನಿವೇಸೇಯ್ಯ ಮತಿಂ ಮತಿಮಾ’’ತಿ. (ಕಙ್ಖಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ);

ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ¶ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಭಾಜನವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಲೋಕೋ, ಗರುಭಾವಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಗರುಕರಣಸಮತ್ಥಸ್ಸೇವ ಯುಜ್ಜನತೋ ಸತ್ತಲೋಕವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಲೋಕೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನಿ ¶ , ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಲೋಕೋ, ದಸ್ಸನತ್ಥೇ ಚ ಲೋಕಸದ್ದಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ. ಅಮರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಏತ್ಥ ಲೋಕಸದ್ದೋ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ಲೋಕೀಯತಿ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ಸಹ ನರೇಹೀತಿ ಸನರಾ, ತೇಯೇವ ಅಮರಾತಿ ಸನರಾಮರಾ, ತೇಸಂ ಲೋಕೋ ತಥಾ, ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಮರಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ವಿಯ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ. ತೇಪಿ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಮರಣಾಭಾವತೋ ಅಮರಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ನರಾಮರಾನಮೇವ ಗಹಣಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಯಥಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೫೭, ೨೫೫). ತಥಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಪರಿಹಾನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ನಿರವಸೇಸಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರಾಯ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಮುಪಕಾರಿತಾಯ ಅಪರಿಮಿತನಿರುಪಮಪ್ಪಭಾವಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮೋ ಭಗವಾ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉತ್ತಮಮನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಗಾರವಟ್ಠಾನನ್ತಿ. ಕಾಮಞ್ಚ ಇತ್ಥೀನಮ್ಪಿ ತಥಾಉಪಕಾರತ್ತಾ ಭಗವಾ ಗರುಯೇವ, ಪಧಾನಭೂತಂ ಪನ ಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನೇರುತ್ತಿಕಾ ಪನ ಅವಿಸೇಸನಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನೇ ತಥಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ನರಾ ನಾಗಾ ಚ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ, ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾನ ಪಕ್ಕಮು’’ನ್ತಿ (ಅಪ. ೧.೧.೪೮). ತಥಾ ಚಾಹು –

‘‘ನಪುಂಸಕೇನ ಲಿಙ್ಗೇನ, ಸದ್ದೋದಾಹು ಪುಮೇನ ವಾ;

ನಿದ್ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಮವಿಸೇಸವಿನಿಚ್ಛಿತೇ’’ತಿ.

ವನ್ದೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ –

ವತ್ತಮಾನಾಯ ಪಞ್ಚಮ್ಯಂ, ಸತ್ತಮ್ಯಞ್ಚ ವಿಭತ್ತಿಯಂ;

ಏತೇಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸು, ವನ್ದೇಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತಿ.

ಇಧ ಪನ ವತ್ತಮಾನಾಯಂ ಅಞ್ಞಾಸಮಸಮ್ಭವತೋ. ತತ್ಥ ಚ ಉತ್ತಮಪುರಿಸವಸೇನತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಅಹಂ ವನ್ದಾಮೀ’’ತಿ. ನಮನಥುತಿಯತ್ಥೇಸು ಚ ವನ್ದಸದ್ದಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ, ತೇನ ಚ ಸುಗತಪದಂ, ನಾಥಪದಂ ವಾ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸೋಭನಂ ಗತಂ ಗಮನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಗತೋ. ಗಮನಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಾಯಗಮನಂ, ಞಾಣಗಮನಞ್ಚ, ಕಾಯಗಮನಮ್ಪಿ ವಿನೇಯ್ಯಜನೋಪಸಙ್ಕಮನಂ, ಪಕತಿಗಮನಞ್ಚಾತಿ ದುಬ್ಬಿಧಂ. ಭಗವತೋ ಹಿ ವಿನೇಯ್ಯಜನೋಪಸಙ್ಕಮನಂ ಏಕನ್ತೇನ ತೇಸಂ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನತೋ ¶ ಸೋಭನಂ, ತಥಾ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತರೂಪಕಾಯತಾಯ ದುತವಿಲಮ್ಬಿತಖಲಿತಾನುಕಡ್ಢನನಿಪ್ಪೀಳನುಕ್ಕುಟಿಕ-ಕುಟಿಲಾಕುಲತಾದಿದೋಸರಹಿತ- ಮವಹಸಿತರಾಜಹಂಸ- ¶ ವಸಭವಾರಣಮಿಗರಾಜಗಮನಂ ಪಕತಿಗಮನಞ್ಚ, ವಿಮಲವಿಪುಲಕರುಣಾಸತಿವೀರಿಯಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಸಹಿತಮ್ಪಿ ಞಾಣಗಮನಂ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿ, ತಾವ ನಿರವಜ್ಜತಾಯ ಸೋಭನಮೇವಾತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಲೋಕಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅವಗತೋತಿ ಸುಗತೋ. ಯೋ ಹಿ ಗತ್ಯತ್ಥೋ, ಸೋ ಬುದ್ಧಯತ್ಥೋ. ಯೋ ಚ ಬುದ್ಧಯತ್ಥೋ, ಸೋ ಗತ್ಯತ್ಥೋತಿ. ತಥಾ ಲೋಕಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಜಹನ್ತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಮಾಪಾದೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅತೀತೋತಿ ಸುಗತೋ. ಲೋಕನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಸುಗತೋ. ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಸುಗತೋ, ಅಯಞ್ಚತ್ಥೋ ‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀ’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೩೮; ಚೂಳನಿ. ೨೭) ಸುಗತೋತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದೇಸನಯೇನ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸುನ್ದರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಸುಗತೋ. ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ ಯಥಾರಹಂ ಕಾಲಯುತ್ತಮೇವ ವಾಚಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಗದತೀತಿ ವಾ ಸುಗತೋ, ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ತಂ ಸುಗತಂ. ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇಹಿ ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಗನ್ತಬ್ಬಾತಿ ಗತಿಯೋ, ಉಪಪತ್ತಿಭವವಿಸೇಸಾ. ತಾ ಪನ ನಿರಯಾದಿಭೇದೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ, ಸಕಲಸ್ಸಾಪಿ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅವಿಪಾಕಾರಹಭಾವಕರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತತ್ತಾ ಪಞ್ಚಹಿಪಿ ತಾಹಿ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಮುತ್ತೋತಿ ಗತಿವಿಮುತ್ತೋ. ಉದ್ಧಮುದ್ಧಭವಗಾಮಿನೋ ಹಿ ದೇವಾ ತಂತಂಕಮ್ಮವಿಪಾಕದಾನಕಾಲಾನುರೂಪೇನ ತತೋ ತತೋ ಭವತೋ ಮುತ್ತಾಪಿ ಮುತ್ತಮತ್ತಾವ, ನ ಪನ ವಿಸಞ್ಞೋಗವಸೇನ ಮುತ್ತಾ, ಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಚ ತಂತಂಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅನಿವತ್ತಿತತ್ತಾ, ನ ತಥಾ ಭಗವಾ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಮುತ್ತೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅನೇನ ಭಗವತೋ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಗತಿಯಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯತೋ ಚ ಭಗವಾ ‘‘ದೇವಾತಿದೇವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಯೇನ ¶ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ;

ಯಕ್ಖತ್ತಂ ಯೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ ಅಬ್ಬಜೇ;

ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ವಿನಳೀಕತಾ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೪.೩೬);

ತಂತಂಗತಿಸಂವತ್ತನಕಾನಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಭಗವತೋ ತಂತಂಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಭವಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸಸತ್ತನಿಕಾಯೇಹಿ ಪರಿಮುತ್ತೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಕಾಮಂ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾಯಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ತಾಹಿ ಗತೀಹಿ ¶ ವಿಮುತ್ತೋ, ಏಸಾ ಪನ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥೇವನ್ತೋಗಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾವ ಥೋಮೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಪನ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ಕತಾ ಹೋತಿ. ತೇಸು ಅನಾವರಣಞಾಣಾಧಿಗಮೋ, ಸಹ ವಾಸನಾಯ ಕಿಲೇಸಾನಮಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ, ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮದೇಸನಾಪಯೋಗತೋ ದೇವದತ್ತಾದೀಸುಪಿ ವಿರುದ್ಧಸತ್ತೇಸು ನಿಚ್ಚಂ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯತಾ, ವಿನೀತಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಕಾಲಾಗಮನಞ್ಚ ಆಸಯತೋ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ನಾಮ. ಸಾ ಪನ ಆಸಯಪಯೋಗತೋ ದುವಿಧಾ, ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ತಿವಿಧಾ ಚ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಯಥಾರಹಂ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ. ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಏತೇನ ಆಸಯತೋ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಗದನತ್ಥೇನ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಪಯೋಗತೋ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ. ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಂ ಗತಿವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತೇಹಿ, ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧತ್ಥೇನ ಚ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ತಿವಿಧಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅವಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಪನ ತೇನ, ‘‘ಸನರಾಮರಲೋಕಗರು’’ನ್ತಿ ಚ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ.

ಅಥ ವಾ ಹೇತುಫಲಸತ್ತೂಪಕಾರವಸೇನ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಥೋಮನಾ ಕತಾ. ತತ್ಥ ಹೇತು ನಾಮ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಯೋಗೋ, ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಞ್ಚ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಪಠಮಪದೇನ ಯಥಾರುತತೋ, ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಚ ಪಕಾಸಿತಂ. ಫಲಂ ಪನ ಞಾಣಪ್ಪಹಾನಆನುಭಾವರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ¶ . ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ತಮ್ಮೂಲಕಾನಿ ಚ ದಸಬಲಾದಿಞಾಣಾನಿ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ, ಸವಾಸನಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಾನಮಚ್ಚನ್ತಮನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಾಪಾದನಂ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ, ಯಥಿಚ್ಛಿತನಿಪ್ಫಾದನೇ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ, ಸಕಲಲೋಕನಯನಾಭಿಸೇಕಭೂತಾ ಪನ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ಅತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ. ತಾಸು ಞಾಣಪ್ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ ದುತಿಯಪದೇನ, ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧತ್ಥೇನ ಚ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತಾ, ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ ತತಿಯಪದೇನ, ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ಸೋಭನಕಾಯಗಮನತ್ಥೇನ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ವಿನಾ ತದಭಾವತೋ. ಯಥಾವುತ್ತಾ ದುವಿಧಾಪಿ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ಸತ್ತೂಪಕಾರಸಮ್ಪದಾ, ಸಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾ ಗದನತ್ಥೇನ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಪಿಚ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ತಮ್ಮೂಲ – ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾದಯೋ ಅನೇಕೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಆಚರಿಯೇನ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏಸಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಕಾರೇನ ಅತ್ಥನ್ತರವಿಞ್ಞಾಪನಂ. ಕಥಂ? ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ . ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಂಸಾರಪಙ್ಕತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಂ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಮಧಿಗತೋತಿ ಕರುಣಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲಂ. ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಗಮನತ್ಥೇನ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಕಾಮಸುಖತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಾಭಿನಿವೇಸಾದಿಅನ್ತದ್ವಯರಹಿತಾಯ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಕಾಸನತೋ, ಇತರೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪಧಾನಾಪ್ಪಧಾನಪ್ಪಭೇದಂ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಂಸಾರಮಹೋಘತೋ ಸತ್ತಸನ್ತಾರಣಞ್ಹೇತ್ಥ ಪಧಾನಂ, ತದಞ್ಞಮಪ್ಪಧಾನಂ. ತೇಸು ಚ ಪಧಾನೇನ ಪಯೋಜನೇನ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇತರೇನ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ತದುಭಯೇನ ಚ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪನ್ನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಭಗವತೋ ಚತುತ್ಥಪುಗ್ಗಲಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ತೇನ ಚ ಅನುತ್ತರಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವಂ, ಉತ್ತಮಞ್ಚ ವನ್ದನೀಯಭಾವಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ವನ್ದನಾಯ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತಿ.

ಅಪಿಚ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯೇಸು ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಸಾಧಾರಣಗುಣದೀಪನತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಮಗ್ಗಞಾಣದೀಪನತೋ ¶ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ. ತದುಭಯಗ್ಗಹಣಸಿದ್ಧೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಸನರಾಮರಲೋಕಗರು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಪಞ್ಚೀಯತೀತಿ. ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಮುಪಗಮನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅಪಗಮನಂ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಭಗವತೋ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಲೋಕವೋಹಾರವಿಸಯತ್ತಾ ಕರುಣಾಯ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಅನತಿಧಾವನಂ. ಸಭಾವಾನವಬೋಧೇನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಂ ಅತಿಧಾವಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾದಿಪರಾಮಸನಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಂ, ಚತುಸಚ್ಚಞಾಣಂ, ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಂ, ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ, ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಞಾಣಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸೇಸಾಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಾನಿ, ದಸ ಬಲಾನಿ, ಚುದ್ದಸ ಬುದ್ಧಗುಣಾ, ಸೋಳಸ ಞಾಣಚರಿಯಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ, ಚತುಚತ್ತಾರೀಸ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ, ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣವತ್ಥೂನೀತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಾನಂ ವಸೇನ ಞಾಣಚಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತಾಧಿಪತಿತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿತಾ. ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕನಾಥಭಾವೋ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನಾಥಭಾವೋ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಪುಬ್ಬಕಾರೀಭಾವೋ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಕತಞ್ಞುತಾ. ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅಪರನ್ತಪತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅನತ್ತನ್ತಪತಾ. ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಸಿದ್ಧಿ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಬುದ್ಧಭಾವಸಿದ್ಧಿ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಪರಸನ್ತಾರಣಂ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ¶ ಅತ್ತಸನ್ತಾರಣಂ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಅನುಗ್ಗಹಚಿತ್ತತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿರತ್ತಚಿತ್ತತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಕರುಣಾ ಆದಿ ತನ್ನಿದಾನಭಾವತೋ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ. ಇತಿ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಕರುಣಾನಿದಾನಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ತತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಿರತಿಪ್ಪವತ್ತಿತೋ, ಸಾ ಚ ಝಾನತ್ತಯಸಮ್ಪಯೋಗಿನೀತಿ, ಪಞ್ಞಾವಚನೇನ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ. ಸೀಲಞ್ಚ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಆದಿ, ಸಮಾಧಿ ಮಜ್ಝೇ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ಏಸೋ ಏವ ಹಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ದಸ್ಸನುಪಾಯೋ, ಯದಿದಂ ನಯಗ್ಗಾಹಣಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕೋ ¶ ನಾಮ ಸಮತ್ಥೋ ಭಗವತೋ ಗುಣೇ ಅನುಪದಂ ನಿರವಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ,

ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ.

ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ,

ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ.

ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನಾಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಪರಿಚ್ಛೇದನಂ ಪತಿ ಭಗವತಾ ಅನುಯುತ್ತೇನ ‘‘ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅಪಿ ಚ ಮೇ ಭನ್ತೇ ಧಮ್ಮನ್ವಯೋ ವಿದಿತೋ’’ತಿ ಸಮ್ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇಹಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಪಿ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪಣಾಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಬುದ್ಧೋಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾಯಂ ಸಹ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಥಾವುತ್ತವಿವಿಧಗುಣಗಣಸಮನ್ನಾಗತೋ ಬುದ್ಧೋಪಿ ಯಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ, ಸಹ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮೇನ ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಭೂತಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಚೇವ ಯಂ ಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಫಲನಿಬ್ಬಾನಭೂತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಬುದ್ಧಭಾವಮುಪಗತೋ, ವೀತಮಲಮನುತ್ತರಂ ತಂ ಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ವನ್ದೇತಿ.

ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ತಾವ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ. ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದೇಸನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಾಧಿಗಮೇನ ಸವಾಸನಾಯ ಸಮ್ಮೋಹನಿದ್ದಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಗಮನತೋ, ಅಪರಿಮಿತಗುಣಗಣಾಲಙ್ಕತಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಕಸಿತಭಾವತೋ ¶ ಚ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಬುದ್ಧೋ ಜಾಗರಣವಿಕಸನತ್ಥವಸೇನ. ಅಥ ವಾ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನವಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಞೇಯ್ಯವಿಸೇಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭಾವಾಗಹಣತೋ ಕಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾಯಾಭಾವೇನ ಅವಗಮನತ್ಥವಸೇನ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋವ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಬುದ್ಧೋತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಪದೇಸಗ್ಗಹಣೇ ಹಿ ಅಸತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿಪ್ಪದೇಸತಾವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ದಿಕ್ಖಿತೋ ನ ದದಾತೀ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಿಸೇಸಾನಪೇಕ್ಖಾ ಕತ್ತರಿ ಏವ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅತ್ಥತೋ ¶ ಪನ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವಿತೋ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ವಿಹತವಿದ್ಧಸ್ತನಿರವಸೇಸಕಿಲೇಸೋಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅಪರಿಮೇಯ್ಯಗುಣಗಣಾಧಾರೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ ಬುದ್ಧೋ, ಯಥಾಹ –

‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಯಮ್ಭೂ ಅನಾಚರಿಯಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಮಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ, ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧೬೧).

ಅಪಿಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನೇ, ತೇನ ಏವಂ ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋ ಸೋಪಿ ನಾಮ ಭಗವಾ ಈದಿಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ, ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಚ ಬುದ್ಧಭಾವಮುಪಗತೋ, ಕಾ ನಾಮ ಕಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಾವಕಾದಿಭಾವಮುಪಗಮನೇತಿ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಭಾವನಂ ದೀಪೇತಿ. ಬುದ್ಧಭಾವನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ. ಯೇನ ಹಿ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣೇನ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನೇನ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಭಗವತಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ನಾಮಂ, ತದಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಮೇವಿಧ ‘‘ಭಾವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭವನ್ತಿ ಬುದ್ಧಿಸದ್ದಾ ಏತೇನಾತಿ ಹಿ ಭಾವೋ. ತಥಾ ಹಿ ವದನ್ತಿ –

‘‘ಯೇನ ಯೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ, ಬುದ್ಧಿ ಸದ್ದೋ ಚ ವತ್ತತೇ;

ತಂತಂನಿಮಿತ್ತಕಂ ಭಾವಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉದೀರಿತ’’ನ್ತಿ.

ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ, ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವಾ. ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ. ಚೇವ-ಸದ್ದೋ ಚ-ಸದ್ದೋ ಚ ತದುಭಯತ್ಥ ಸಮುಚ್ಚಯೇ. ತೇನ ಹಿ ಸದ್ದದ್ವಯೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವನಾಮತ್ತೇನ ಬುದ್ಧಭಾವಮುಪಗತೋ, ನಾಪಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ತದುಭಯೇನೇವಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ. ಉಪಗತೋತಿ ಪತ್ತೋ, ಅಧಿಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಸ್ಸ ‘‘ಬುದ್ಧಭಾವ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವೀತಮಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿರಹವಸೇನ ಏತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೀತೋ, ಮಲತೋ ವೀತೋ, ವೀತಂ ವಾ ಮಲಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ವೀತಮಲೋ, ತಂ ವೀತಮಲಂ. ‘‘ಗತಮಲ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ವಿಯ ಅನುಪಸಗ್ಗೋಪಿ ಗತಸದ್ದೋ ವಿರಹತ್ಥವಾಚಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಧಾತೂನಮನೇಕತ್ಥತ್ತಾ. ಗಚ್ಛತಿ ಅಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಹಿ ಗತೋ, ಧಮ್ಮೋ ¶ . ಗತಂ ವಾ ಮಲಂ, ಪುರಿಮನಯೇನ ಸಮಾಸೋ. ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಉತ್ತರವಿರಹಿತಂ. ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಅಪಾಯತೋ, ಸಂಸಾರತೋ ಚ ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ, ನವವಿಧೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ. ತಪ್ಪಕಾಸನತ್ತಾ, ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಸಮ್ಮಸನಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಚ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ ಇಧ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ¶ . ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮನಯಸಮುದ್ದಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಿ, ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸಮ್ಮಸೀ’’ತಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ‘‘ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಾವನಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯೋಗ್ಯತಾಯ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಭೂತಾಹಿ ಪಾರಮಿತಾಹಿ ಸಹ ಪುಬ್ಬಭಾಗಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಯೋಪಿ ಇಧ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಾಪಿ ಹಿ ವಿಗತಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ವೀತಮಲಾ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅನುತ್ತರಾ ಚ. ಕಥಂ ಪನ ತಾ ಭಾವೇತ್ವಾ, ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಚ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಭಾವಮುಪಗತೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಸಂಸಾರವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಾಯ [ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾಯ (ಪಣ್ಣಾಸ ಟೀ.) ನಿಸ್ಸರಣೇ (ಕತ್ಥಚಿ)] ಕತಮಹಾಭಿನೀಹಾರೋ ಮಹಾಕರುಣಾಧಿವಾಸನಪೇಸಲಜ್ಝಾಸಯೋ ಪಞ್ಞಾವಿಸೇಸಪರಿಯೋದಾತನಿಮ್ಮಲಾನಂ ದಾನದಮಸಞ್ಞಮಾದೀನಂ ಉತ್ತಮಧಮ್ಮಾನಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿರನ್ತರಂ ನಿರವಸೇಸಂ ಭಾವನಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಹಿ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ಅಧಿಗತವಸೀಭಾವೋ ಅಚ್ಛರಿಯಾಚಿನ್ತೇಯ್ಯಮಹಾನುಭಾವೋ ಅಧಿಸೀಲಾಧಿಚಿತ್ತಾನಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಬುದ್ಧಭಾವಮುಪಗತೋತಿ.

ಇಮಾಯ ಪನ ಗಾಥಾಯ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪದಾದೀಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ. ಕಥಂ? ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಭಾವೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪದಾಯ ಥೋಮೇತಿ, ‘‘ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಯ. ತಥಾ ಪಠಮೇನ ಝಾನಸಮ್ಪದಾಯ, ದುತಿಯೇನ ವಿಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪದಾಯ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ, ದುತಿಯೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಯ. ಅಥ ವಾ ಪಠಮೇನ ಖಯಞಾಣಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅನುಪ್ಪಾದಞಾಣಭಾವೇನ. ಪಠಮೇನ ವಾ ವಿಜ್ಜೂಪಮತಾಯ, ದುತಿಯೇನ ವಜಿರೂಪಮತಾಯ. ಪಠಮೇನ ವಾ ವಿರಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ದುತಿಯೇನ ನಿರೋಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ. ತಥಾ ಪಠಮೇನ ನಿಯ್ಯಾನಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ನಿಸ್ಸರಣಭಾವೇನ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಹೇತುಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅಸಙ್ಖತಭಾವೇನ. ಪಠಮೇನ ವಾ ದಸ್ಸನಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ವಿವೇಕಭಾವೇನ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅಮತಭಾವೇನ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಉಪಗತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ, ‘‘ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕತಾಯ. ತಥಾ ಪಠಮೇನ ಅಕಾಲಿಕತಾಯ, ದುತಿಯೇನ ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕತಾಯ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಓಪನೇಯ್ಯಿಕತಾಯ, ದುತಿಯೇನ ಪಚ್ಚತ್ತಂವೇದಿತಬ್ಬತಾಯ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಸಹ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸೀಲಾದೀಹಿ ಸೇಕ್ಖೇಹಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ¶ , ದುತಿಯೇನ ಸಹ ಅಸಙ್ಖತಧಾತುಯಾ ಅಸೇಕ್ಖೇಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ.

‘‘ವೀತಮಲ’’ನ್ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸಾಭಾವದೀಪನೇನ ವಿಸುದ್ಧತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ, ‘‘ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವದೀಪನೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾಯ, ದುತಿಯೇನ ಸಭಾವಸಮ್ಪದಾಯ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಭಾವನಾಫಲಯೋಗ್ಯತಾಯ. ಭಾವನಾಗುಣೇನ ಹಿ ಸೋ ಸಂಕಿಲೇಸಮಲಸಮುಗ್ಘಾತಕೋ, ತಸ್ಮಾನೇನ ಭಾವನಾಕಿರಿಯಾಯ ಫಲಮಾಹ. ದುತಿಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಫಲಯೋಗ್ಯತಾಯ. ತದುತ್ತರಿಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ ಹಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅನುತ್ತರಭಾವೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ, ತಸ್ಮಾನೇನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಫಲಮಾಹಾತಿ.

ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಸಬ್ಬಸದ್ಧಮ್ಮಗುಣೇಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಪಿ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸಾಪಿ ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪಣಾಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಗತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧನಿದ್ದೇಸೋ, ‘‘ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ. ಉರಸಿ ಭವಾ, ಜಾತಾ, ಸಂವುದ್ಧಾ ವಾ ಓರಸಾ, ಅತ್ತಜೋ ಖೇತ್ತಜೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ದಿನ್ನಕೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇಸು ಪುತ್ತೇಸು ಅತ್ತಜಾ, ತಂಸರಿಕ್ಖತಾಯ ಪನ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ‘‘ಓರಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಓರಸಪುತ್ತಾ ಅತ್ತಜಾತತಾಯ ಪಿತುಸನ್ತಕಸ್ಸ ದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ವಿಸೇಸಭಾಗಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನನ್ತೇ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತತಾಯ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಕಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಸ್ಸ ಧಮ್ಮರತನಸ್ಸ ಚ ದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ವಿಸೇಸಭಾಗಿನೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾನುಭಾವೇನ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮಮಾನಾ, ಓಕ್ಕನ್ತಾ ಚ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಭಗವತೋ ಉರೇ ವಾಯಾಮಜನಿತಾಭಿಜಾತತಾಯ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಮನ್ತರೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ‘‘ಓರಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಮರಹನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಭಗವತಾ ಆಸಯಾನುಸಯಚರಿಯಾಧಿಮುತ್ತಿಆದಿಓಲೋಕನೇನ, ವಜ್ಜಾನುಚಿನ್ತನೇನ ಚ ಹದಯೇ ಕತ್ವಾ ವಜ್ಜತೋ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಅನವಜ್ಜೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಸರೀರಪೋಸನೇನ ಸಂವಡ್ಢಾಪಿತಾ. ಯಥಾಹ ಭಗವಾ ಇತಿವುತ್ತಕೇ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ…ಪೇ… ತಸ್ಸ ಮೇ ತುಮ್ಹೇ ಪುತ್ತಾ ಓರಸಾ ಮುಖತೋ ಜಾತಾ’’ತಿಆದಿ (ಇತಿವು. ೧೦೦). ನನು ಸಾವಕದೇಸಿತಾಪಿ ದೇಸನಾ ಅರಿಯಭಾವಾವಹಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಸಾ ಪನ ತಮ್ಮೂಲಿಕತ್ತಾ, ಲಕ್ಖಣಾದಿವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ ¶ ಇಚ್ಚೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವೋಯೇವ ತೇಸಂ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ, ಏತೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೇಸು ಪುತ್ತೇಸು ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅತ್ತಜಪುತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅತ್ತನೋ ಕುಲಂ ಪುನೇನ್ತಿ ಸೋಧೇನ್ತಿ, ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ವಾ ಹದಯಂ ಪೂರೇನ್ತೀತಿ ಪುತ್ತಾ, ಅತ್ತಜಾದಯೋ. ಅರಿಯಾ ಪನ ಧಮ್ಮತನ್ತಿವಿಸೋಧನೇನ, ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಾರಾಧನೇನ ಚ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗತಾಯ ಭಗವತೋ ಪುತ್ತಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ. ತಸ್ಸ ‘‘ಸಮೂಹ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಸಂಕಿಲೇಸನಿಮಿತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಗುಣಂ ಮಾರೇತಿ ವಿಬಾಧತೀತಿ ಮಾರೋ, ದೇವಪುತ್ತಮಾರೋ. ಸಿನಾತಿ ಪರೇ ಬನ್ಧತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸೇನಾ, ಮಾರಸ್ಸ ಸೇನಾ ತಥಾ, ಮಾರಞ್ಚ ಮಾರಸೇನಞ್ಚ ಮಥೇನ್ತಿ ವಿಲೋಥೇನ್ತೀತಿ ಮಾರಸೇನಮಥನಾ ¶ , ತೇಸಂ. ‘‘ಮಾರಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಮಾರಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ವಾ ಸೇನಾಸದ್ದೇನ ಮಾರಸೇನಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ರಸ್ಸೋ. ‘‘ಮಾರಸೇನಮದ್ದನಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಅಯುತ್ತೋವ ಅರಿಯಾಜಾತಿಕತ್ತಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ. ನನು ಚ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ವಿಯ ತದನ್ತರಾಯಕರಣತ್ಥಂ ದೇವಪುತ್ತಮಾರೋ ವಾ ಮಾರಸೇನಾ ವಾ ನ ಅಪಸಾದೇತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಅಪಸಾದೇತಬ್ಬಭಾವಕಾರಣಸ್ಸ ವಿಮಥಿತತ್ತಾ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಅಪಸಾದೇತಬ್ಬತಾಯ ಕಾರಣೇ ಸಂಕಿಲೇಸೇ ವಿಮಥಿತೇ ತೇಪಿ ವಿಮಥಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮಾರಾನಂ ವಿಯ ದೇವಪುತ್ತಮಾರಸ್ಸಾಪಿ ಗುಣಮಾರಣೇ ಸಹಾಯಭಾವೂಪಗಮನತೋ ಕಿಲೇಸಬಲಕಾಯೋ ಇಧ ‘‘ಮಾರಸೇನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾ, ದುತಿಯಾ ಅರತಿ ವುಚ್ಚತಿ;

ತತಿಯಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ ತೇ, ಚತುತ್ಥೀ ತಣ್ಹಾ ಪವುಚ್ಚತಿ.

ಪಞ್ಚಮಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ತೇ, ಛಟ್ಠಾ ಭೀರೂ ಪವುಚ್ಚತಿ;

ಸತ್ತಮೀ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ತೇ, ಮಕ್ಖೋ ಥಮ್ಭೋ ತೇ ಅಟ್ಠಮೋ.

ಲಾಭೋ ಸಿಲೋಕೋ ಸಕ್ಕಾರೋ,

ಮಿಚ್ಛಾಲದ್ಧೋ ಚ ಯೋ ಯಸೋ;

ಯೋ ಚತ್ತಾನಂ ಸಮುಕ್ಕಂಸೇ,

ಪರೇ ಚ ಅವಜಾನತಿ.

ಏಸಾ ¶ ನಮುಚಿ ತೇ ಸೇನಾ, ಕಣ್ಹಸ್ಸಾಭಿಪ್ಪಹಾರಿನೀ;

ನ ನಂ ಅಸೂರೋ ಜಿನಾತಿ, ಜೇತ್ವಾ ಚ ಲಭತೇ ಸುಖ’’ನ್ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೪೩೮; ಮಹಾನಿ. ೨೮; ಚೂಳನಿ. ೪೭);

ಸಾ ಚ ತೇಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕೇಹಿ ದಿಯಡ್ಢಸಹಸ್ಸಭೇದಾ, ಅನನ್ತಭೇದಾ ವಾ ಕಿಲೇಸವಾಹಿನೀ ಸತಿಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಸಮಥಾದಿಗುಣಪಹರಣೀಹಿ ಓಧಿಸೋ ಮಥಿತಾ, ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ, ವಿಹತಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ವಿಲೋಥನಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿದ್ಧಂಸನಂ, ವಿಹನನಂ ವಾ. ಅಪಿಚ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮಚ್ಚುದೇವಪುತ್ತಮಾರಾನಂ ತೇಸಂ ಸಹಾಯಭಾವೂಪಗಮನತಾಯ ಸೇನಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಮಾರಸ್ಸ ಚ ಮಥನತೋ ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾ’’ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಪಞ್ಚಮಾರನಿಮ್ಮಥನಭಾವೇನ ಅತ್ಥೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹೋತಿ. ಅರಿಯಸಾವಕಾಪಿ ಹಿ ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಖನ್ಧಮಾರಂ, ಸಹಾಯವೇಕಲ್ಲಕರಣೇನ ¶ ಸಬ್ಬಥಾ, ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಮಾರಂ, ಬಲವಿಧಮನವಿಸಯಾತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ಮಚ್ಚುಮಾರಂ, ದೇವಪುತ್ತಮಾರಞ್ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ಕಿಲೇಸಮಾರಂ ಮಥೇನ್ತೀತಿ, ಇಮಿನಾ ಪನ ತೇಸಂ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವೇ ಕಾರಣಂ, ತೀಸು ಪುತ್ತೇಸು ಚ ಅನುಜಾತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಾರಸೇನಮಥನತಾಯ ಹಿ ತೇ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಾ, ಅನುಜಾತಾ ಚಾತಿ.

ಅಟ್ಠನ್ನನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇನಸತಿಪಿ ತೇಸಂ ತಂತಂಭೇದೇನ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾಭೇದೇ ಅರಿಯಭಾವಕರಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಭೇದೇನ ಇಮಂ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ ಮಗ್ಗಟ್ಠಫಲಟ್ಠಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ, ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಪದಲೀಳಾದಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅಟ್ಠಾನೇ ಪಯುತ್ತೋ, ಸೋ ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅರಿಯಸಙ್ಘಮ್ಪೀತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಯದಿಪಿ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ ಅವಯವಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ, ಅವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಸಮುದಾಯಂ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಸಮುದಾಯೇನ ವಿಸೇಸಿತುಮರಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹ’’ನ್ತಿ, ಏತೇನ ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸಣ್ಠಾನಾದಿನಾ, ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ವಾ ಸಮುದಾಯಭಾವೋ, ಅಪಿ ತು ಮಗ್ಗಟ್ಠಫಲಟ್ಠಭಾವೇನೇವಾತಿ ವಿಸೇಸೇತಿ. ಅವಯವಮೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಊಹಿತಬ್ಬೋ ವಿತಕ್ಕೇತಬ್ಬೋ, ಸಂಊಹನಿತಬ್ಬೋ ವಾ ಸಙ್ಘಟಿತಬ್ಬೋತಿ ಸಮೂಹೋ, ಸೋಯೇವ ಸಮೋಹೋ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾದಿನಾ. ದ್ವಿಧಾಪಿ ಹಿ ಪಾಠೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಚ ಇರಿಯನತೋ ಅರಿಯಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ¶ . ಅಥ ವಾ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಸರಣನ್ತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ, ಉಪಗತಾನಞ್ಚ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ ಅರಿಯಾ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತೋ, ಸಮಗ್ಗಂ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ಸಮುಪಗತೋತಿ ಸಙ್ಘೋ, ಅರಿಯಾನಂ ಸಙ್ಘೋ, ಅರಿಯೋ ಚ ಸೋ ಸಙ್ಘೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ವಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ, ತಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ. ಭಗವತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮರತನಾನಮ್ಪಿ ಸಮಧಿಗಮೋ ಸಙ್ಘರತನಾಧೀನೋತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧೇವ ‘‘ಸಿರಸಾ ವನ್ದೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅವಸ್ಸಞ್ಚಾಯಮತ್ಥೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾದೀಸುಪಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ತಥಾ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಕೇಚಿ ಪನ ಪುರಿಮಗಾಥಾಸುಪಿ ತಂ ಪದಮಾನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಅಸಾಧಾರಣಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಟ್ಠಾನತ್ತಾ, ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸಂವಣ್ಣನಾಕಾರಾನಮಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾತಿ.

ಇಮಾಯ ಪನ ಗಾಥಾಯ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಭವಸಮ್ಪದಾ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾದಯೋ ಅನೇಕೇ ಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಏತೇನ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಭವಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪಭವತಾದೀಪನತೋ. ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಂ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನದೀಪನತೋ. ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಞಾಣಸಮ್ಪದಂ ಮಗ್ಗಟ್ಠಫಲಟ್ಠಭಾವದೀಪನತೋ ¶ . ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಭಾವಸಮ್ಪದಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಘಾನಂ ಅಗ್ಗಭಾವದೀಪನತೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧನಿಸ್ಸಯಭಾವದೀಪನಂ. ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಉಜುಞಾಯಸಾಮೀಚಿಪಟಿಪನ್ನಭಾವದೀಪನಂ. ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹ’’ನ್ತಿ ಆಹುನೇಯ್ಯಾದಿಭಾವದೀಪನಂ. ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಅನುತ್ತರಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಭಾವದೀಪನಂ. ತಥಾ ‘‘ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನಸಬ್ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನೇನ ಹಿ ತೇ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಾ ಜಾತಾ. ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪದಾಸಿದ್ಧಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ ಮಾರಂ, ಮಾರಸೇನಂ ವಾ ಅಭಿವಿಜಿನನ್ತಿ. ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ವಿದ್ಧಸ್ತವಿಪಕ್ಖೇ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾನಂ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಅನುತ್ತರಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಭಾವಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ಸರಣಗಮನಞ್ಚ ಸಾವಕಾನಂ ಸಬ್ಬಗುಣಸ್ಸ ಆದಿ, ಸಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಮಜ್ಝೇ, ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ¶ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಏವಂ ಗಾಥಾತ್ತಯೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಗುಣಸಂಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಪಯೋಜನೇ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನೇ. ತೇನ ಗಾಥಾತ್ತಯೇನ ಯಥಾವುತ್ತನಯಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಮೇತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಕರಣವಚನೇನ ಕತ್ತುಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ತಸ್ಸ ‘‘ಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಮಯಾ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಮ್ಪದಾನನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ ಏಸೋ, ‘‘ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ ‘‘ಯಂ ಮಮ ಪುಞ್ಞಂ ವನ್ದನಾಮಯ’’ನ್ತಿ. ಪಸೀದೀಯತೇ ಪಸನ್ನಾ, ತಾದಿಸಾ ಮತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಚಿತ್ತಂ ವಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ಪಸನ್ನಮತಿ, ಅಞ್ಞಪದಲಿಙ್ಗಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಸಮಾಸಪದಸ್ಸ ‘‘ಪಸನ್ನಮತಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ರತಿಂ ನಯತಿ, ಜನೇತಿ, ವಹತೀತಿ ವಾ ರತನಂ, ಸತ್ತವಿಧಂ, ದಸವಿಧಂ ವಾ ರತನಂ, ತಮಿವ ಇಮಾನೀತಿ ನೇರುತ್ತಿಕಾ. ಸದಿಸಕಪ್ಪನಮಞ್ಞತ್ರ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತವಚನತ್ಥೇನೇವ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ರತನಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ತೇಸಞ್ಹಿ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೫೭, ೨೫೫) ಯಥಾಭೂತಗುಣೇ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅಮತಾಧಿಗಮಹೇತುಭೂತಂ ಅನಪ್ಪಕಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಮಹಾನಾಮ ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸ…ಪೇ… ನ ಮೋಹ…ಪೇ… ಉಜುಗತಮೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ತಥಾಗತಂ ಆರಬ್ಭ. ಉಜುಗತಚಿತ್ತೋ ಖೋ ಪನ ಮಹಾನಾಮ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ¶ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೧೦; ೧೧.೧೧).

ಚಿತ್ತೀಕತಾದಿಭಾವೋ ವಾ ರತನಟ್ಠೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು –

‘‘ಚಿತ್ತೀಕತಂ ಮಹಗ್ಘಞ್ಚ, ಅತುಲಂ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಂ;

ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗಂ, ರತನಂ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ೬.೩; ಉದಾನ. ಅಟ್ಠ. ೪೭; ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೩; ಸು. ನಿ. ೧.೨೨೬; ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೨೬);

ಚಿತ್ತೀಕತಭಾವಾದಯೋ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಸಾತಿಸಯತೋ ಬುದ್ಧಾದೀಸುಯೇವ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ. ವಿತ್ಥಾರೋ ರತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ೬.೩; ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೨೬) ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಯಮತ್ಥೋ ¶ ಪನ ನಿಬ್ಬಚನತ್ಥವಸೇನ ನ ವುತ್ತೋ, ಅಥ ಕೇನಾತಿ ಚೇ? ಲೋಕೇ ರತನಸಮ್ಮತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಗರುಕಾತಬ್ಬತಾದಿಅತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಸದ್ದವಿದೂ. ಸಾಧೂನಞ್ಚ ರಮನತೋ, ಸಂಸಾರಣ್ಣವಾ ಚ ತರಣತೋ, ಸುಗತಿನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ನಯನತೋ ರತನಂ ತುಲ್ಯತ್ಥಸಮಾಸವಸೇನ, ಅಲಮತಿಪಪಞ್ಚೇನ. ಏಕಸೇಸಪಕಪ್ಪನೇನ, ಪುಥುವಚನನಿಬ್ಬಚನೇನ ವಾ ರತನಾನಿ. ತಿಣ್ಣಂ ಸಮೂಹೋ, ತೀಣಿ ವಾ ಸಮಾಹಟಾನಿ, ತಯೋ ವಾ ಅವಯವಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಯಂ, ರತನಾನಮೇವ ತಯಂ, ನಾಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ರತನತ್ತಯಂ. ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ತೀಣಿ ಏವ ರತನಾನಿ ತಥಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ಸಮುದಾಯಮತ್ತಂ, ಸಮುದಾಯಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಪನ ಏಕವಚನಂ ಕತಂ. ವನ್ದೀಯತೇ ವನ್ದನಾ, ಸಾವ ವನ್ದನಾಮಯಂ ಯಥಾ ‘‘ದಾನಮಯಂ ಸೀಲಮಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫; ಇತಿವು. ೬೦; ನೇತ್ತಿ. ೩೩). ವನ್ದನಾ ಚೇತ್ಥ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಗುಣನಿನ್ನತಾ, ಥೋಮನಾ ವಾ. ಅಪಿಚ ತಸ್ಸಾ ಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತಾದೋಪಕಾರೇಕೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾಸತಿವೀರಿಯಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೋ ವನ್ದನಾ, ತಾಯ ಪಕತನ್ತಿ ವನ್ದನಾಮಯಂ ಯಥಾ ‘‘ಸೋವಣ್ಣಮಯಂ ರೂಪಿಯಮಯ’’ನ್ತಿ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಚೇತನಾವ. ರತನತ್ತಯೇ, ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ವಾ ವನ್ದನಾಮಯಂ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾಮಯಂ. ಪುಜ್ಜಭವಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ಪುಞ್ಞಂ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ, ಅತ್ತನೋ ಕಾರಕಂ, ಸನ್ತಾನಂ ವಾ ಪುನಾತಿ ವಿಸೋಧೇತೀತಿ ಪುಞ್ಞಂ, ಸಕಮ್ಮಕತ್ತಾ ಧಾತುಸ್ಸ ಕಾರಿತವಸೇನ ಅತ್ಥವಿವರಣಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಸದ್ದನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಪನ ಸುದ್ಧವಸೇನೇವಾತಿ ಸದ್ದವಿದೂ.

ತಂತಂಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧನವಸೇನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ವೇಮಜ್ಝೇ ಏತಿ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅನತ್ಥೋ. ಪಣಾಮಪಯೋಜನೇ ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ಸುಟ್ಠು ವಿಹತೋ ವಿದ್ಧಸ್ತೋ ಅನ್ತರಾಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುವಿಹತನ್ತರಾಯೋ. ವಿಹನನಞ್ಚೇತ್ಥ ತದುಪ್ಪಾದಕಹೇತುಪರಿಹರಣವಸೇನ ತೇಸಂ ಅನ್ತರಾಯಾನಮನುಪ್ಪತ್ತಿಕರಣನ್ತಿ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಹುತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾ, ತಸ್ಸ ‘‘ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಯಂ-ಸದ್ದೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ವನ್ದನಾಮಯಪುಞ್ಞಸ್ಸ. ಆನುಭಾವೇನಾತಿ ಬಲೇನ.

‘‘ತೇಜೋ ಉಸ್ಸಾಹಮನ್ತಾ ಚ, ಪಭೂ ಸತ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚಿಮೇ;

‘ಆನುಭಾವೋ’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ‘ಪಭಾವೋ’ತಿ ಚ ತೇ ವದೇ’’ತಿ. –

ವುತ್ತೇಸು ಹಿ ಅತ್ಥೇಸು ಇಧ ಸತ್ತಿಯಂ ವತ್ತತಿ. ಅನು ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಂಸಮಙ್ಗಿಂ ಭಾವೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಹಿ ಅನುಭಾವೋ, ಸೋಯೇವ ಆನುಭಾವೋತಿ ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ , ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಯಥಾಲದ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಕಸ್ಸ ಪುರಿಮಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲಾನುಪ್ಪದಾನವಸಸಙ್ಖಾತಾ ವನ್ದನಾಮಯಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಸತ್ತಿಯೇವ, ಸಾ ಚ ಸುವಿಹತನ್ತರಾಯತಾಯ ಕರಣಂ, ಹೇತು ವಾ ಸಮ್ಭವತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಪಸನ್ನಮತಿನೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾಮಯ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಖೇತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ತತೋ ಚ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಚ ಖೇತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಉಪಘಾತಕಉಪದ್ದವಾನಂ ವಿಹನನೇ ಸಮತ್ಥತಂ ದೀಪೇತಿ. ಚತುರಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಾನಚೇತನಾ ವಿಯ ಹಿ ದ್ವಯಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಣಾಮಚೇತನಾಪಿ ಅನ್ತರಾಯವಿಹನನೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾತಿ.

ಏವಂ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಕರಣೇ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಕಾಮೋ, ತದಪಿ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಗುಣಾಭಿತ್ಥವನವಿಸೇಸೇನ ಅಭಿತ್ಥವೇತುಂ ‘‘ದೀಘಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಯಞ್ಹಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ತಂತಂಸಂವಣ್ಣನಾಸು ಆದಿತೋ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಗುಣಕಿತ್ತನೇನ ಥೋಮನಾ. ತಥಾ ಹಿ ತೇಸು ತೇಸು ಪಪಞ್ಚಸೂದನೀಸಾರತ್ಥಪಕಾಸನೀಮನೋರಥಪೂರಣೀಅಟ್ಠಸಾಲಿನೀಆದೀಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ‘‘ಪರವಾದಮಥನಸ್ಸ, ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಜನನಸ್ಸ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕಪುಙ್ಗವಾನಂ ವಿಚಿತ್ತಪಟಿಭಾನಜನನಸ್ಸ,

ತಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣೇಹಿ, ಓಗಾಳ್ಹಸ್ಸ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ;

ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆದಿತೋ’’ತಿ. ಆದಿನಾ –

ಥೋಮನಾ ಕತಾ. ತತ್ಥ ದೀಘಸ್ಸಾತಿ ದೀಘನಾಮಕಸ್ಸ. ದೀಘಸುತ್ತಙ್ಕಿತಸ್ಸಾತಿ ದೀಘೇಹಿ ಅಭಿಆಯತವಚನಪ್ಪಬನ್ಧವನ್ತೇಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಿತಸ್ಸ, ಅನೇನ ‘‘ದೀಘೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಆಗಮಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥಾನುಗತಾ ಸಮಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನನು ಚ ಸುತ್ತಾನಿಯೇವ ಆಗಮೋ, ಕಥಂ ಸೋ ತೇಹಿ ಅಙ್ಕೀಯತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿತೋ ಪನ ಸುತ್ತಾನಿ ಉಪಾದಾಯ ಆಗಮಭಾವಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಅವಯವೇಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ಅವಯವೀಭೂತೋ ಆಗಮೋ ಅಙ್ಕೀಯತಿ. ಯಥೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮುದಾಯೇ ‘‘ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವೋಹಾರೋ, ಏವಂ ಸುತ್ತಸಮುದಾಯೇ ಆಗಮವೋಹಾರೋತಿ. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿನಿಪುಣತ್ಥಭಾವತೋ ನಿಪುಣಸ್ಸ. ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಯೋ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ, ಏತಸ್ಮಾತಿ ವಾ ಆಗಮೋ, ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ, ಪತ್ಥನೀಯಟ್ಠೇನ ಚ ಸೋ ವರೋತಿ ¶ ಆಗಮವರೋ. ಅಪಿಚ ಆಗಮಸಮ್ಮತೇಹಿ ಬಾಹಿರಕಪವೇದಿತೇಹಿ ಭಾರತಪುರಾಣಕಥಾನರಸೀಹಪುರಾಣಕಥಾದೀಹಿ ವರೋತಿಪಿ ಆಗಮವರೋ, ತಸ್ಸ. ಬುದ್ಧಾನಮನುಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಾ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಂ ಅನುಗಮ್ಮ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾದಯೋ ಅರಿಯಾ, ತೇಹಿ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ, ಗುಣಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಚ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ತಥಾ. ಅಥ ವಾ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಅನುಬುದ್ಧಾ ಚ, ತೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ತಥಾ, ತಸ್ಸ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನೇವ ಹಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಪಿಟಕಾನಂ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋ ಭಾಸಿತೋ, ತತೋ ಪರಂ ಸಙ್ಗಾಯನಾದಿವಸೇನ ಸಾವಕೇಹೀತಿ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಚ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಉಪಾಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸಾತಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ಥದೀಪಕಸ್ಸ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ತನ್ತಿಪದಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೭೬). ಸದ್ಧಾವಹಗುಣಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸಾದಾವಹಗುಣಸ್ಸ. ನನು ಚ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ತೇಪಿಟಕಂ ಸದ್ಧಾವಹಗುಣಮೇವ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅಯಮಞ್ಞಸಾಧಾರಣಗುಣೇನ ಥೋಮಿತೋತಿ? ಸಾತಿಸಯತೋ ಇಮಸ್ಸ ತಗ್ಗುಣಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಆಗಮೋ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದೀಸು ಸೀಲದಿಟ್ಠಾದೀನಂ ಅನವಸೇಸನಿದ್ದೇಸಾದಿವಸೇನ, ಮಹಾಪದಾನಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩) ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಗುಣನಿದ್ದೇಸಾದಿವಸೇನ, ಪಾಥಿಕಸುತ್ತಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೧.೪) ತಿತ್ಥಿಯೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯಸೀಹನಾದನದನಾದಿವಸೇನ, ಅನುತ್ತರಿಯಸುತ್ತಾದೀಸು ವಿಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧಗುಣವಿಭಾವನೇನ ರತನತ್ತಯೇ ಸಾತಿಸಯಂ ಸದ್ಧಂ ಆವಹತೀತಿ.

ಏವಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಿತ್ಥವನಮ್ಪಿ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸಮ್ಪತಿ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಆಗಮನವಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಾಯ ಹಿ ಗಾಥಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಮಾರುಳ್ಹದೀಘಾಗಮಟ್ಠಕಥಾತೋವ ಸೀಹಳಭಾಸಾಮತ್ತಂ ವಿನಾ ಅಯಂ ವಕ್ಖಮಾನಸಂವಣ್ಣನಾ ಆಗತಾ, ನಾಞ್ಞತೋ, ತದೇವ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ನಾಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆಗಮನವಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಪರಮನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರಂ ಬುದ್ಧವಿಸಯಮಾಗಮವರಂ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವತ್ತುಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಸಂವಣ್ಣನಾನಿಸ್ಸಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಇಮಾಯ ಹಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾನುಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾನಿಸ್ಸಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಪಾಠತ್ಥೋ, ಸಭಾವತ್ಥೋ, ಞೇಯ್ಯತ್ಥೋ, ಪಾಠಾನುರೂಪತ್ಥೋ, ತದನುರೂಪತ್ಥೋ, ಸಾವಸೇಸತ್ಥೋ, ನಿವರಸೇಸತ್ಥೋ, ನೀತತ್ಥೋ, ನೇಯ್ಯತ್ಥೋತಿಆದಿನಾ ¶ ¶ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಕಾಸನತ್ಥಾಯ, ಪಕಾಸನಾಯ ವಾ. ಗಾಥಾಬನ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದ್ವಿಭಾವೋ. ಅತ್ಥೋ ಕಥೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಕಥಾ, ಸಾಯೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೭; ೨.೮), ಅಯಞ್ಚ ಸಸಞ್ಞೋಗವಿಧಿ ಅರಿಯಾಜಾತಿಭಾವತೋ. ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾಪಿ ಹಿ ‘‘ತಥಾನಂಟ್ಠ ಯುಗ’’ನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಂ ವತ್ವಾ ಇದಮೇವುದಾಹರನ್ತಿ.

ಯಾಯ’ತ್ಥಮಭಿವಣ್ಣೇನ್ತಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಪದಾನುಗಂ;

ನಿದಾನವತ್ಥುಸಮ್ಬನ್ಧಂ, ಏಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಮತಾ.

ಆದಿತೋತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ. ಛಳಭಿಞ್ಞತಾಯ ಪರಮೇನ ಚಿತ್ತವಸೀಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ, ಝಾನಾದೀಸು ಪಞ್ಚವಸಿತಾ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಚ ವಸಿನೋ, ಥೇರಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ, ತೇಸಂ ಸತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ. ಯಾ ಸಙ್ಗೀತಾತಿ ಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಅಯಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ, ಅಯಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ. ಅನುಸಙ್ಗೀತಾ ಚ ಪಚ್ಛಾಪೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಪಚ್ಛಾ ದುತಿಯತತಿಯಸಙ್ಗೀತೀಸುಪಿ. ನ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ವಸಿಸತೇಹಿ ಆದಿತೋ ಸಙ್ಗೀತಾಯೇವ, ಅಪಿ ತು ಯಸತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಅನುಸಙ್ಗೀತಾ ಚಾತಿ ಸಹ ಸಮುಚ್ಚಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮುಚ್ಚಯದ್ವಯಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕಿರಿಯಾಕಾಲಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ.

ಅಥ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ಕಿಮೇತಾಯ ಅಧುನಾ ಪುನ ಕತಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಾತಿ ಪುನರುತ್ತಿಯಾ, ನಿರತ್ಥಕತಾಯ ಚ ದೋಸಂ ಸಮನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಸೀಹಳದೀಪ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಪರಿಹರಣೇನೇವ ಹಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಸೀಹಂ ಲಾತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸೀಹಳೋ ಲ-ಕಾರಸ್ಸ ಳ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಗರುಳೋ’’ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ವಂಸೇ ಆದಿಪುರಿಸೋ ಸೀಹಕುಮಾರೋ, ತಬ್ಬಂಸಜಾತಾ ಪನ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಖತ್ತಿಯಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚ ಜನಾ ತದ್ಧಿತವಸೇನ, ಸದಿಸವೋಹಾರೇನ ವಾ ಸೀಹಳಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸದೀಪೋಪಿ ತದ್ಧಿತವಸೇನ, ಠಾನೀನಾಮೇನ ವಾ ‘‘ಸೀಹಳೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಜಲಮಜ್ಝೇ ದಿಪ್ಪತಿ, ದ್ವಿಧಾ ವಾ ಆಪೋ ಏತ್ಥ ಸನ್ದತೀತಿ ದಿಪೋ, ಸೋಯೇವ ದೀಪೋ, ಭೇದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ತೇಸಂ ದೀಪೋತಿ ತಥಾ. ಪನಸದ್ದೋ ಅರುಚಿಸಂಸೂಚನೇ, ತೇನ ಕಾಮಞ್ಚ ಸಾ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಮಾರುಳ್ಹಾ, ತಥಾಪಿ ಪುನ ಏವಂಭೂತಾತಿ ಅರುಚಿಯಭಾವಂ ಸಂಸೂಚೇತಿ. ತದತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ಪನ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ‘‘ಕಾಮಞ್ಚ ಸಙ್ಗೀತಾ ¶ ಅನುಸಙ್ಗೀತಾ ಚಾ’’ತಿ ಸಾನುಗ್ಗಹತ್ಥಯೋಜನಾ ಸಮ್ಭವತಿ. ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ತಥಾ ದಿಸ್ಸತೀತಿ. ಆಭತಾತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪತೋ ಆನೀತಾ. ಅಥಾತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲತೋ ಪಚ್ಛಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಆಭತಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಥಾತಿ ವಾ ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೇನಾಭತಕಾಲತೋ ಪಚ್ಛಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಠಪಿತಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ಪಠಮಂ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾನುರೂಪೇನೇವ ವಾಚನಾಮಗ್ಗಂ ¶ ಆರೋಪಿತತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಾಯೇವ, ತತೋ ಪಚ್ಛಾ ಚ ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೇನ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಮಾಭತಾ, ಪಚ್ಛಾ ಪನ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯೇಹಿ ಮಹಾಥೇರೇಹಿ ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧಿಸಙ್ಕರಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಠಪಿತಾತಿ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೋ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಸಮ್ಬನ್ಧಮೇವ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಪಕಾಸೇತಿ. ತಥಾ ‘‘ದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ‘‘ಠಪಿತಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಪನೇತ್ವಾ ಆರೋಪೇನ್ತೋ’’ತಿ ಚ ಏತೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ. ಏಕಪದಮ್ಪಿ ಹಿ ಆವುತ್ತಿಯಾದಿನಯೇಹಿ ಅನೇಕತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧಮುಪಗಚ್ಛತಿ. ಪುರಿಮಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಚೇತ್ಥ ಸೀಹಳದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯ ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧಿಸಙ್ಕರಪರಿಹರಣೇನ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಠಪಿತಾತಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯತ್ಥೇರೇಹಿ ಠಪನಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಪನ ಇಮಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸೀನಂ, ಅಞ್ಞದೀಪವಾಸೀನಞ್ಚ ಅತ್ಥಾಯ ಸೀಹಳಭಾಸಾಪನಯನಸ್ಸ, ತನ್ತಿನಯಾನುಚ್ಛವಿಕಭಾಸಾರೋಪನಸ್ಸ ಚ ಪಯೋಜನನ್ತಿ. ಮಹಾಇಸ್ಸರಿಯತ್ತಾ ಮಹಿನ್ದೋತಿ ರಾಜಕುಮಾರಕಾಲೇ ನಾಮಂ, ಪಚ್ಛಾ ಪನ ಗುಣಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಮಹಿನ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೀಹಳಭಾಸಾ ನಾಮ ಅನೇಕಕ್ಖರೇಹಿ ಏಕತ್ಥಸ್ಸಾಪಿ ವೋಹರಣತೋ ಪರೇಸಂ ವೋಹರಿತುಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಾ ಕಞ್ಚುಕಸದಿಸಾ ಸೀಹಳಾನಂ ಸಮುದಾಚಿಣ್ಣಾ ಭಾಸಾ.

ಏವಂ ಹೋತು ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯ, ಅಧುನಾ ಕರಿಯಮಾನಾ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಕಥಂ ಕರೀಯತೀತಿ ಅನುಯೋಗೇ ಸತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಅಪನೇತ್ವಾನಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ತತೋ ಮೂಲಟ್ಠಕಥಾತೋ ಸೀಹಳಭಾಸಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪೋತ್ಥಕೇ ಅನಾರೋಪಿತಭಾವೇನ ನಿರಙ್ಕರಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏತೇನ ಅಯಂ ವಕ್ಖಮಾನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಮಾರೋಪಿತಾಯ ಮೂಲಟ್ಠಕಥಾಯ ಸೀಹಳಭಾಸಾಪನಯನಮತ್ತಮಞ್ಞತ್ರ ಅತ್ಥತೋ ಸಂಸನ್ದತಿ ಚೇವ ಸಮೇತಿ ಚ ಯಥಾ ‘‘ಗಙ್ಗೋದಕೇನ ಯಮುನೋದಕ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಮನೋರಮ’’ ಮಿಚ್ಚಾದೀನಿ ‘‘ಭಾಸ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾವದೀಪಕಾನಿ ವಿಸೇಸನಾನಿ. ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾವೇನ ಹಿ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಮನಂ ರಮಯತೀತಿ ಮನೋರಮಾ. ತನೋತಿ ಅತ್ಥಮೇತಾಯ, ತನೀಯತಿ ವಾ ಅತ್ಥವಸೇನ ವಿವರೀಯತಿ, ವಟ್ಟತೋ ವಾ ಸತ್ತೇ ತಾರೇತಿ ¶ , ನಾನಾತ್ಥವಿಸಯಂ ವಾ ಕಙ್ಖಂ ತರನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ತನ್ತಿ, ಪಾಳಿ. ತಸ್ಸಾ ನಯಸಙ್ಖಾತಾಯ ಗತಿಯಾ ಛವಿಂ ಛಾಯಂ ಅನುಗತಾತಿ ತನ್ತಿನಯಾನುಚ್ಛವಿಕಾ. ಅಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾಸನ್ತರಸಂಕಿಣ್ಣದೋಸವಿರಹಿತತಾಯ ವಿಗತದೋಸಾ, ತಾದಿಸಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭೂತಂ –

‘‘ಸಾ ಮಾಗಧೀ ಮೂಲಭಾಸಾ, ನರಾ ಯಾಯಾ’ದಿಕಪ್ಪಿಕಾ;

ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚಸ್ಸುತಾಲಾಪಾ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಚಾಪಿ ಭಾಸರೇ’’ತಿ. –

ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಗತಿಭಾಸಂ ಪೋತ್ಥಕೇ ಲಿಖನವಸೇನ ಆರೋಪೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ಸದ್ದದೋಸಾಭಾವಮಾಹ.

ಸಮಯಂ ¶ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಮವಿರೋಧೇನ್ತೋ, ಇಮಿನಾ ಪನ ಅತ್ಥದೋಸಾಭಾವಮಾಹ. ಅವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ತೇ ಥೇರವಾದಾಪಿ ಇಧ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕೇಸಂ ಪನ ಸಮಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಥೇರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ, ಏತೇನ ರಾಹುಲಾಚರಿಯಾದೀನಂ ಜೇತವನವಾಸೀಅಭಯಗಿರಿವಾಸೀನಿಕಾಯಾನಂ ಸಮಯಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಥಿರೇಹಿ ಸೀಲಸುತಝಾನವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಥೇರಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಥೇರಕರಣಾ ಧಮ್ಮಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೨). ಅಪಿಚ ಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾದೀಹಿ ಥಿರಕರಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಥೇರಾ. ಯಥಾಹ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಧಮ್ಮಪದೇ –

‘‘ಯಮ್ಹಿ ಸಚ್ಚಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಚ, ಅಹಿಂಸಾ ಸಂಯಮೋ ದಮೋ;

ಸ ವೇ ವನ್ತಮಲೋ ಧೀರೋ, ‘ಥೇರೋ’ಇತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೬೦);

ತೇಸಂ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಆಗತಾ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ ಥೇರವಂಸೋ, ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ತಸ್ಸ ಸಮುಜ್ಜಲನತೋ ತಂ ಪಕಾರೇನ ದೀಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪದೀಪಸದಿಸಾತಿ ಥೇರವಂಸಪದಿಪಾ. ವಿವಿಧೇನ ಆಕಾರೇನ ನಿಚ್ಛೀಯತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನೇಸು ಖೀಲಮದ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನೀಕಥಾ, ಸುಟ್ಠು ನಿಪುಣೋ ಸಣ್ಹೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುನಿಪುಣವಿನಿಚ್ಛಯಾ. ಅಥ ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಿನೋತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಯಥಾವುತ್ತವಿಸಯಂ ಞಾಣಂ, ಸುಟ್ಠು ನಿಪುಣೋ ಛೇಕೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುನಿಪುಣವಿನಿಚ್ಛಯಾ. ಮಹಾಮೇಘವನೇ ಠಿತೋ ವಿಹಾರೋ ಮಹಾವಿಹಾರೋ, ಯೋ ಸತ್ಥು ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ವಿರೋಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಸನಸೀಲಾ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ¶ , ತಾದಿಸಾನಂ ಸಮಯಂ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏತೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಿಥೇರಪರಮ್ಪರಾಗತೋ, ತತೋಯೇವ ಅವಿಪರಿತೋ ಸಣ್ಹಸುಖುಮೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ಸಮಯಸ್ಸ ಪಮಾಣಭೂತತಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಹಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಭತಮತ್ಥನ್ತಿ ಏಕತ್ಥ ವುತಮ್ಪಿ ಪುನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಆಭತಮತ್ಥಂ ಪುನರುತ್ತಿಭಾವತೋ, ಗನ್ಥಗರುಕಭಾವತೋ ಚ ಚಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಆಗಮವರಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಯೋಜನತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಜನಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಜನಸ್ಸ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸೀನಮೇವ ಅತ್ಥಾಯ, ಅಥ ಖೋ ಸಾಧುಜನತೋಸನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ. ತೇನೇವ ಚ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪವಾಸೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಉಗ್ಗಹಣಾದಿಸುಕರತಾಯ ತೇಸಮ್ಪಿ ಬಹೂಪಕಾರತ್ತಾ. ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ನ ಕೇವಲಂ ತದುಭಯತ್ಥಮೇವ, ಅಪಿ ತು ತಿವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸಾಸನಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಂ ¶ ಚಿರಕಾಲಂ ಠಿತತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹಿ ಠಿತಿಯಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಠಿತಿ ಹೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ತೇಸಂ ಮೂಲಭಾವತೋ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಪನ ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತೇನ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇನ, ತದತ್ಥೇನ ಚ ಚಿರಂ ಸಮ್ಮಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಚ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅವಿಪರೀತಂ ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತದತ್ಥೋಪಿ ಅವಿಪರೀತೋ ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅವಿಪರೀತಸ್ಸ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ, ತದತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಾಯಭಾವಮುಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ದ್ವೇಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಅಸಮ್ಮೋಸಾಯ ಅನನ್ತರಧಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಅತ್ಥೋ ಚ ಸುನೀತೋ, ಇಮೇ ಖೋ…ಪೇ… ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೨೧).

ಏವಂ ಪಯೋಜನಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಮಹತ್ತಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಗನ್ಥಗರುಕಭಾವಂ ಪರಿಹರಿತುಮಾಹ ‘‘ಸೀಲಕಥಾ’’ತಿಆದಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ತಂ ವಿಚರಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯದಟ್ಠಕಥಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ತದೇಕದೇಸಭಾವೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಕಥಿಕಾನಂ ಉಪದೇಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ¶ ತತ್ಥ ವಿಚಾರಿತಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸೀಲಕಥಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸೀಲಕಥಾತಿ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಸೀಲವಿತ್ಥಾರಕಥಾ. ಧುತಧಮ್ಮಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಙ್ಗಾದಯೋ ತೇರಸ ಕಿಲೇಸಧುನನಕಧಮ್ಮಾ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಾಮಾನಿ ಧಮ್ಮಜಾತಾನಿ. ತಾನಿ ಪನ ಪಾಳಿಯಮಾಗತಾನಿ ಅಟ್ಠತಿಂ ಸೇವ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ, ಅಥ ಖೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮಾಗತಾನಿಪಿ ದ್ವೇತಿ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾನಿಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಚರಿ ಯಾವಿಧಾನಸಹಿತೋತಿ ರಾಗಚರಿತಾದೀನಂ ಸಭಾವಾದಿವಿಧಾನೇನ ಸಹ ಪವತ್ತೋ, ಇದಂ ಪನ ‘‘ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಿತ್ಥಾರೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ಝಾನಂ, ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪತ್ತಿ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಂ ಝಾನಂ, ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ. ಅಪಿಚ ತದಪಿ ಉಭಯಂ ಝಾನಮೇವ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿ, ತಾಸಂ ವಿತ್ಥಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಾನಂ ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು (ವಿಭ. ೭೫೧) ಆಗತನಯೇನ ಏಕವಿಧಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಙ್ಕಲಯಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ, ಗಣೇತ್ವಾ ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯನಂ ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಕಲನವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ಅರಿಯಾನೀತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಅರಿಯಭಾವಸಾಧಕತ್ತಾ ವಾ ಅರಿಯಾನಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ. ಅವಿತಥಭಾವೇನ ವಾ ಅರಣೀಯತ್ತಾ, ಅವಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಅರಿಯಾನಿ, ‘‘ಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ.

ಹೇತಾದಿಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಂ ¶ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಮುಪಕಾರಕತಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ದೇಸನಾ ತಥಾ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾ ಪನ ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧಿಸಙ್ಕರರಹಿತತಾಯ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಸ್ಸ ಚ ಸುದುಕ್ಕರತಾಯ ನಿಪುಣಾ, ಏಕತ್ತಾದಿನಯಸಹಿತಾ ಚ ತತ್ಥ ವಿಚಾರಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಪರಿಸುದ್ಧನಿಪುಣನಯಾ’’ತಿ. ಪದತ್ತಯಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರದೇಸನಾಯ ವಿಸೇಸನಂ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದೀಸು ಆಗತನಯಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾವ ವಿಚಾರಿತತ್ತಾ ಅವಿಮುತ್ತೋ ತನ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಅವಿಮುತ್ತತನ್ತಿ ಮಗ್ಗಾ. ಮಗ್ಗೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಾಳಿಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪಾಯೋ ತಂತದತ್ಥಾನಂ ಅವಬೋಧಸ್ಸ, ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ವಾ ಉಪಾಯಭಾವತೋ. ಪಬನ್ಧೋ ವಾ ದೀಘಭಾವೇನ ಪಕತಿಮಗ್ಗಸದಿಸತ್ತಾ, ಇದಂ ಪನ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಭಾವನಾ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ.

ಇತಿ ¶ ಪನ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಸಮಾಪನೇ ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಉದ್ದೇಸಸ್ಸ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ, ಏತ್ತಕಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪನಾತಿ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರಮತ್ತಂ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥಾಭಾವತೋ. ಪದತ್ಥಸಂಕಿಣ್ಣಸ್ಸ, ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಅವುತ್ತಸ್ಸ ಅವಸೇಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ, ‘‘ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಭಾವನಪುಂಸಕಂ ವಾ ಏತಂ ‘‘ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬಜ್ಝನತೋ. ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಅತಿರೇಕಂ, ಅತಿವಿತ್ಥಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏತೇನ ಪದತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಇಧ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮಿ ಪುನರುತ್ತಿಭಾವತೋ, ಗನ್ಥಗರುಕಭಾವತೋ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಿಚರಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚ ಗಾಥಾಭಾವತೋ ನ ವುದ್ಧಿಭಾವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏವಮ್ಪಿ ಏಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಆಗಮಾನಮತ್ಥಂ ನ ಪಕಾಸೇಯ್ಯ, ಅಥ ಸಬ್ಬೋಪೇಸೋ ಇಧ ವಿಚಾರಿತಬ್ಬೋಯೇವಾತಿ ಚೋದನಾಯ ತಥಾ ಅವಿಚಾರಣಸ್ಸ ಏಕನ್ತಕಾರಣಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ತಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಮಜ್ಝೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಮಜ್ಝೇತಿ ಖುದ್ದಕತೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಆಗಮಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ. ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣೇ, ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಾರಣಂ ಜೋತೇತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಚತೂಸು ಆಗಮೇಸು. ಯಥಾಭಾಸಿತನ್ತಿ ಭಗವತಾ ಯಂ ಯಂ ದೇಸಿತಂ, ದೇಸಿತಾನುರೂಪಂ ವಾ. ಅಪಿ ಚ ಸಂವಣ್ಣಕೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಯಂ ಯಂ ಭಾಸಿತಂ, ಭಾಸಿತಾನುರೂಪನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಚ್ಚೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಾರಣಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ, ಇಮಿನಾವ ಕಾರಣೇನ, ಇದಮೇವ ವಾ ಕಾರಣಂ ಮನಸಿ ಸನ್ನಿಧಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಏಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝತಿ ಆವುತ್ತಿಯಾದಿನಯೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಮ್ಪೀತಿ ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಮ್ಪಿ ಞಾಣೇನ ಗಹೇತ್ವಾನ. ಏತಾಯಾತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ನಾಮ ಏತಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವದೀಪನೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಆಗಮಾನಂ ಸಾಧಾರಣಟ್ಠಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ನ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನೀಆದಯೋ ವಿಯ ಅಸಾಧಾರಣಟ್ಠಕಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅವಿಸೇಸತೋ ಪನ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಸಾಧಾರಣಟ್ಠಕಥಾ ಹೋತಿಯೇವ, ತೇಹಿ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ಚ ತದವಸೇಸಸ್ಸ ಖುದ್ದಕಾಗಮಸ್ಸ ¶ ವಿಸೇಸತೋ ಸಾಧಾರಣಾ ಸಮಾನಾಪಿ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಚತುನ್ನಮೇವ ಆಗಮಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾತ್ವೇವ ವುತ್ತಾತಿ.

ಇತಿ ಸೋಳಸಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ¶ ¶ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಿವಿಧೇನ ನಯೇನ ಪಣಾಮಾದಿಕಂ ಪಕರಣಾರಮ್ಭವಿಧಾನಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಭಾಗವನ್ತಾನಂ ಸಭಾವವಿಭಾವನಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ಸುವಿಭಾವಿತಂ, ಸುವಿಞ್ಞಾಪಿತಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಪಠಮಂ ತಾವ ವಗ್ಗಸುತ್ತವಸೇನ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ದೀಘಾಗಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ದೀಘಸ್ಸ ಆಗಮವರಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಯದಿದಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ. ‘‘ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ, ಸೋ ದೀಘಾಗಮೋ ನಾಮ ವಗ್ಗಸುತ್ತವಸೇನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ವಿಭಾಗೋತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ದೀಘಾಗಮನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ಏತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ. ಯೋ ದೀಘಾಗಮೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ದೀಘಾಗಮೋ ನಾಮ ವಗ್ಗಸುತ್ತವಸೇನ. ಏವಂ ವಿಭಜಿತಬ್ಬೋ, ಏದಿಸೋತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ದೀಘಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ದೂರವಚನಂ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಪಟಿನಿದ್ದಿಸತಿ ವಿಯ ‘‘ದೀಘಾಗಮನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಆಸನ್ನವಚನಮ್ಪಿ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಪಟಿನಿದ್ದಿಸತಿ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಿಯಂ ಪರಮ್ಮುಖಂ ವಿಯ ಪರಿವತ್ತಮಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನತೋ. ಏದಿಸೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಿಯಂ ಸಮ್ಮುಖಂ ವಾ ಪರಮ್ಮುಖಂ ವಾ ಪರಿವತ್ತಮಾನಂ ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ಪಟಿನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸದ್ದಮತ್ತಪಟಿನಿದ್ದೇಸೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸಾವಿರೋಧನತೋ. ವಗ್ಗಸುತ್ತಾದೀನಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ತಿವಗ್ಗೋ. ಚತುತ್ತಿಂಸ ಸುತ್ತಾನಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಗಣನಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ.

ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಪವತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಸ…ಪೇ… ನಿದಾನಮಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆದಿಭಾವೋ ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಕಮೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಚತೂಸು ಆಗಮೇಸು ದೀಘಾಗಮೋ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗೀತೋ, ತತ್ಥ ಚ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗೋ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ನಿದಾನನ್ತಿ? ನಾಯಮನುಯೋಗೋ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ನ ಪವತ್ತತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ವಚನಕ್ಕಮಮತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ. ಅಪಿಚ ಸದ್ಧಾವಹಗುಣತ್ತಾ ದೀಘಾಗಮೋವ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗೀತೋ. ಸದ್ಧಾ ಹಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಬೀಜಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬೀಜಂ ತಪೋ ವುಟ್ಠೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೯೭; ಸು. ನಿ. ೭೭). ಸದ್ಧಾವಹಗುಣತಾ ಚಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತಾಯೇವ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಕತಿಪಯಸುತ್ತಸಙ್ಗಹತಾಯ ¶ ಚೇವ ಅಪ್ಪಪರಿಮಾಣತಾಯ ಚ ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿಸುಖತೋ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗೀತೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ, ಚತುಸಟ್ಠಿಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣೋ ಚ. ಸೀಲಕಥಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಪನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗೋ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಆದಿ ಸೀಲಪತಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ¶ . ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಆದಿಮೇವ ವಿಸೋಧೇಹಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು. ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ? ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪೬೯). ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಕಥಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಕಥಾಭಾವತೋ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಸ್ಸ ನಿರವಸೇಸದಿಟ್ಠಿವಿಭಜನಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಂ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇಪಿಟಕೇ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸದಿಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭತ್ತಸುತ್ತಂ ನತ್ಥಿ. ನಿದಾನಂ ಪನ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ದೇಸಕಾಲಾದಿನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಚ ‘‘ಆಯಸ್ಮತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇಸಕಂ ನಿಯಮೇತಿ, ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇತಿ ಪನ ಕಾಲನ್ತಿ, ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ‘‘ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ’’ತಿ ವಚನಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ತಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಯಸ್ಸಂ ವಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮತ್ತಾ ತಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ತನ್ತಿಯಾ ಆರುಳ್ಹಾಯಪಿ ಇಧ ವಚನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚೇಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ…ಪೇ… ಮಾರುಳ್ಹಾತಿ ಏತೇನ ನನು ಸಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕೇ ತನ್ತಿಮಾರುಳ್ಹಾ, ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ಪುನ ವುತ್ತಾ, ಯದಿ ಚ ವುತ್ತಾ ಅಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕತಾ, ಗನ್ಥಗರುತಾ ಚ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದನಾಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ನಿದಾನ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಪನ ಏತೇನ ನಿದಾನಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಭಾವತೋ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸತಾ ನ ಸಿಯಾತಿ ವಿಸೇಸಕಾರಣದಸ್ಸನೇನ ಪರಿಹರತಿ. ‘‘ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚೇಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ತೇನ ಹಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ ನಿದಾನಞ್ಚ ಆದಿ, ಏಸಾ ಚ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಉಪಞ್ಞಾಸತ್ಥೋ ವಾ ಚ-ಸದ್ದೋ, ಉಪಞ್ಞಾಸೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಾರಮ್ಭೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಸಾ ಹಿ ಗನ್ಥಕಾರಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಅಪರಂ ವತ್ತುಮಾರಭನ್ತಾನಂ ಚ-ಸದ್ದಪಯೋಗೋ. ಯಂ ಪನ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನ ಅಞ್ಞಾಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ (ವಜಿರ ಟೀ. ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ), ತದಯುತ್ತಮೇವ. ನ ಹೇತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ತದತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಯದಿ ಚೇತ್ಥ ತದತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಚ-ಕಾರೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಸೋ ನ ಕತ್ತಬ್ಬೋಯೇವ ಪಠಮಸದ್ದೇನೇವ ಅಞ್ಞಾಸಂ ದುತಿಯಾದಿಸಙ್ಗೀತೀನಮ್ಪಿ ¶ ಅತ್ಥಿಭಾವಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ದುತಿಯಾದಿಮುಪಾದಾಯ ಹಿ ಪಠಮಸದ್ದಪಯೋಗೋ ¶ ದೀಘಾದಿಮುಪಾದಾಯ ರಸ್ಸಾದಿಸದ್ದಪಯೋಗೋ ವಿಯ. ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇಸಿತತ್ತಾ, ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಚ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಯನಂ ಕಥನಂ ಸಙ್ಗೀತಿ, ಏತೇನ ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ, ತಂತಂಸುತ್ತಾನಞ್ಚ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನೇಸು, ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಠಪಿತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕವಚನಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ, ಪೂಜಿತತ್ತಾ ಚ ಮಹತೀ ಸಙ್ಗೀತಿ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ, ಪಠಮಾ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥೋ, ತೇನ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ಸಾ ಸಙ್ಗೀತಿಮಾರುಳ್ಹಾವಾತಿ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ತತ್ಥಾರುಳ್ಹಮತ್ತೇನ ಇಧ ಸೋತೂನಂ ನಿದಾನಕೋಸಲ್ಲಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಪನ-ಸದ್ದೇನ ಅರುಚಿಯತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಿದದಾತಿ ದೇಸನಂ ದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅವಿದಿತಂ ವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿದಾನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಕೋಸಲ್ಲಂ, ತದತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಸರಣಾದಿಪಟಿಲಾಭಹೇತುಭೂತಾಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸುಪಿ ಅಞ್ಞಾಸು ಭಗವತೋ ಕಿರಿಯಾಸು ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬೋಧೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನ ೧; ಚರಿಯಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ; ಉದಾನ ಅಟ್ಠ. ೧೮) ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಅನುಲೋಮನತೋ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ ಕಿರಿಯಾವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮಾತಿ ತಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಞ್ಹಿ…ಪೇ… ವಿನಯನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುಣನ್ತಾನಮ್ಪಿ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಮೇವ ಜಾತಂ, ನ ಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ, ನ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ತಪುಸ್ಸಭಲ್ಲಿಕಾನಂ ಸರಣದಾನಂ ವಿಯ. ಏಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಮೇವ ಮರಿಯಾದಭಾವೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿ ಧಮ್ಮೋಯೇವ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಆಣಾ, ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ತಂ ಚಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ –

‘‘ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ ಚಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ. ಚಕ್ಕಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮೇನ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಯ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೪೦, ೪೧).

ತಸ್ಸ ಪವತ್ತನಂ ತಥಾ. ಪವತ್ತನನ್ತಿ ಚ ಪವತ್ತಯಮಾನಂ, ಪವತ್ತಿತನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಂ ¶ ದೇಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ, ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ಮಗ್ಗಫಲಾಧಿಗತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೫.೧೦೮೧-೧೦೮೮; ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೪೦). ಇಧ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ. ಯಾವಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಸುಭದ್ದಸ್ಸ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ವಿನಯನಂ ¶ ಅನ್ತೋಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅಭಿವಿಧಿವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋಯೇವ ವಿನೇಸೀತಿ. ಕತಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪಿತಂ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಂ ಯೇನಾತಿ ತಥಾ, ತಸ್ಮಿಂ. ಕತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇ ಭಗವತಿ ಲೋಕನಾಥೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏತೇನ ಬುದ್ಧಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅಸೇಸಿತಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ತತೋಯೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ. ನನು ಚ ಸಾವಕೇಹಿ ವಿನೀತಾಪಿ ವಿನೇಯ್ಯಾ ಭಗವತಾಯೇವ ವಿನೀತಾ ನಾಮ. ತಥಾ ಹಿ ಸಾವಕಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾವಕವಿನೇಯ್ಯಾ ಚ ನ ತಾವ ವಿನೀತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ ತೇಸಂ ವಿನಯನುಪಾಯಸ್ಸ ಸಾವಕೇಸು ಠಪಿತತ್ತಾ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ನ ತಾವಾಹಂ ಪಾಪಿಮ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಾವ ಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಸಾವಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಯತ್ತಾ ವಿನೀತಾ ವಿಸಾರದಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಧಮ್ಮಧರಾ…ಪೇ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಸಹ ಧಮ್ಮೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೬೮; ಉದಾ. ೫೧).

‘‘ಕುಸಿನಾರಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತದೇಸಕಾಲವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಲೋಕೇ ಜಾತಸಂವದ್ಧಾದಿಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ. ತಥಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಭಾವಸ್ಸ ಸುಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚರಿಮಭವೇ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹಾದೀನಿಪಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ. ಕುಸಿನಾರಾಯನ್ತಿ ಏವಂ ನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಞ್ಹಿ ನಗರಂ ಕುಸಹತ್ಥಂ ಪುರಿಸಂ ದಸ್ಸನಟ್ಠಾನೇ ಮಾಪಿತತ್ತಾ ‘‘ಕುಸಿನಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ. ಉಪವತ್ತನೇ ಮಲ್ಲಾನಂ ಸಾಲವನೇತಿ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಉಪವತ್ತನಭೂತೇ ಮಲ್ಲರಾಜೂನಂ ಸಾಲವನೇ. ತಞ್ಹಿ ಸಾಲವನಂ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತುಕಾಮಾ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಉಪಚ್ಚ ವತ್ತನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಉಪವತ್ತನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯಂ ಥೂಪಾರಾಮೋ, ಏವಂ ತಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಕುಸಿನಾರಾಯ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಚ ಥೂಪಾರಾಮತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸನಮಗ್ಗೋ ಪಾಚೀನಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಸಾಲಪನ್ತಿ ಪಾಚೀನಮುಖಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ¶ ‘‘ತಂ ಸಾಲವನಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜೇ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ನಿವತ್ತನತೋ ಉಪವತ್ತನನ್ತಿ ಪಾಕಟಂ ಜಾತಂ ಕಿರಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇತಿ ಯಮಕಸಾಲಾನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ. ತತ್ಥ ಕಿರ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞತ್ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚಸ್ಸ ಸೀಸಭಾಗೇ ಏಕಾ ಸಾಲಪನ್ತಿ ಹೋತಿ, ಪಾದಭಾಗೇ ಏಕಾ. ತತ್ರಾಪಿ ಏಕೋ ತರುಣಸಾಲೋ ಸೀಸಭಾಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಪಾದಭಾಗಸ್ಸ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ‘‘ಯಮಕಸಾಲಾ ನಾಮ ಮೂಲಕ್ಖನ್ಧವಿಟಪಪತ್ತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಿಬ್ಬೇತ್ವಾ ಠಿತಸಾಲಾ’’ತಿಪಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಮಾ ಇತಿ ಚನ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ ತಸ್ಸ ಗತಿಯಾ ದಿವಸಸ್ಸ ¶ ಮಿನಿತಬ್ಬತೋ, ತದಾ ಸಬ್ಬಕಲಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪುಣ್ಣೋ ಏವ ಮಾತಿ ಪುಣ್ಣಮಾ. ಸದ್ದವಿದೂ ಪನ ‘‘ಮೋ ಸಿವೋ ಚನ್ದಿಮಾ ಚೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಕ್ಕತಭಾಸಾನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಓಕಾರನ್ತಮ್ಪಿ ಚನ್ದಿಮವಾಚಕ ಮ-ಸದ್ದಮಿಚ್ಛನ್ತಿ. ವಿಸಾಖಾಯ ಯುತ್ತೋ ಪುಣ್ಣಮಾ ಯತ್ಥಾತಿ ವಿಸಾಖಾಪುಣ್ಣಮೋ, ಸೋಯೇವ ದಿವಸೋ ತಥಾ, ತಸ್ಮಿಂ. ಪಚ್ಚೂಸತಿ ತಿಮಿರಂ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಪಚ್ಚೂಸೋ, ಪತಿ-ಪುಬ್ಬೋ ಉಸ-ಸದ್ದೋ ರುಜಾಯನ್ತಿ ಹಿ ನೇರುತ್ತಿಕಾ, ಸೋಯೇವ ಸಮಯೋತಿ ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಕಾಲವಿಸೇಸೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ. ವಿಸಾಖಾಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಈದಿಸೇ ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಛಿಮಸಮಯೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಉಪಾದೀಯತೇ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ಉಪಾದಿ, ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾ, ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಂ. ಸೋ ಪನ ಉಪಾದಿ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮಾರನಿಮ್ಮಥನೇ ಅನೋಸ್ಸಟ್ಠೋ, ಇಧ ಖನ್ಧಮಚ್ಚುಮಾರನಿಮ್ಮಥನೇ ಓಸ್ಸಟ್ಠೋನ ಸೇಸಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಉಪಾದಿಸಙ್ಖಾತೋ ಸೇಸೋ, ಉಪಾದಿಸ್ಸ ವಾ ಸೇಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂತಿ ಚೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬುತಿಮತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ತಂ ಸಭಾವಧಾರಣತೋ ಧಾತು ಚಾತಿ ಕತ್ವಾ. ನಿಬ್ಬುತಿಯಾ ಹಿ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯೇನ ಅಸಙ್ಖತಧಾತು ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಚಾಯಂ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ. ಅನುಪಾದಿಸೇಸತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಇಮಂ ಪಕಾರಂ ಭೂತಸ್ಸ ಪತ್ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಲಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಸಙ್ಖಾತೇ ಅತ್ಥೇ ತತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನನು ಚ ‘‘ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾವ ವಿಸೇಸನಂ ಹೋತಿ, ನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ತಂ ಭಗವಾ ಪತ್ತೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ? ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಸಹಚರಣತೋ. ತಂಸಹಚರಣೇನ ಹಿ ಭಗವಾಪಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಭಾವಂ ಪತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಥ ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಇಮಂ ಪಕಾರಂ ಪತ್ತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಲಕ್ಖಣೇ ಸಞ್ಜಾನನಕಿರಿಯಾಯ ತತಿಯಾತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾತಿ ಚ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತು ¶ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನೇನ ಪತ್ತೇನಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೧೨). ಏತ್ಥ ಹಿ ಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನಪತ್ತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ ಹುತ್ವಾ ಭೂತಾಯಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾಯ ನನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಉಪಡ್ಢುಲ್ಲಿಖಿತೇಹಿ ಕೇಸೇಹೀತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಕರಣವಚನಂ ವಿಪ್ಪಕತುಲ್ಲಿಖಿತೇಹಿ ಕೇಸೇಹಿ ಉಪಲಕ್ಖಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೨೨) ಏಸನಯೋ ಈದಿಸೇಸು. ಧಾತುಭಾಜನದಿವಸೇತಿ ಜೇಟ್ಠಮಾಸಸ್ಸ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಪಞ್ಚಮೀದಿವಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ನ ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ, ‘‘ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪನ ವಿಸೇಸನಂ ‘‘ಧಾತುಭಾಜನದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಸ್ಸ ಕಾಲವಸೇನ ಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣವಿಸೇಸನಭಾವತೋ. ಧಾತುಭಾಜನದಿವಸತೋ ಹಿ ಪುರಿಮತರದಿವಸೇಸುಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿವಸೇನ ಸನ್ನಿಪತನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಮಾಗಮನಮತ್ತೇನ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಾತುಭಾಜನದಿವಸೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಇದಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನಪಿ ಸಮ್ಬಜ್ಝನೀಯಂ ¶ . ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಥೇರೋ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ. ಸೋ ಪನ ಸಙ್ಘೋ ಕಿಂ ಪರಿಮಾಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ. ಸಙ್ಘಸದ್ದೇನ ಹಿ ಅವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಮೇವೇತಂ ಪುನ ವುತ್ತಂ. ಸದ್ದವಿದೂ ಪನ ವದನ್ತಿ –

‘‘ಸಮಾಸೋ ಚ ತದ್ಧಿತೋ ಚ, ವಾಕ್ಯತ್ಥೇಸು ವಿಸೇಸಕಾ;

ಪಸಿದ್ಧಿಯನ್ತು ಸಾಮಞ್ಞಂ, ತೇಲಂ ಸುಗತಚೀವರಂ.

ತಸ್ಮಾ ನಾಮಮತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಸೇಸನತ್ಥಮೇವೇತಂ ಪುನ ವುತ್ತನ್ತಿ, ನಿಚ್ಚಸಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಚ ಏದಿಸೇಸು ಸಮಾಸೋ ಯಥಾ ‘‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಗರುಕುಲ’’ನ್ತಿ. ನಿಚ್ಚಸಾಪೇಕ್ಖತಾ ಚೇತ್ಥ ಸಙ್ಘಸದ್ದಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸದ್ದಂ ಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತೇಪಿ ಅಞ್ಞಪದನ್ತರಾಭಾವೇನ ವಾಕ್ಯೇ ವಿಯ ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬತ್ಥಸ್ಸ ಗಮಕತ್ತಾ. ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಏತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸದ್ದೇ ಅವಯವೀಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ಥೇರಸದ್ದೇತಿ. ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತದಾ ಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಏತ್ತಕಾತಿ ಗಣನಪಥಮತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವೇಳುವಗಾಮೇ ವೇದನಾವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ನಚಿರೇನೇವ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತತೋ ತತೋ ಆಗತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಏಕಭಿಕ್ಖುಪಿ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾಹು –

‘‘ಸತ್ತಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ¶ , ತೇಸು ಪಾಮೋಕ್ಖಭಿಕ್ಖವೋ;

ಥೇರೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋವ, ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ತದಾ ಅಹೂ’’ತಿ.

ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸಿ, ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮಹನ್ತೇಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮಹನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪೋತಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ. ಅಪಿಚ ‘‘ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪೋ ನದೀಕಸ್ಸಪೋ ಗಯಾಕಸ್ಸಪೋ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋತಿ ಇಮೇ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕೇ ಥೇರೇ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ಅನುಯೋಗೇ ಸತಿ ತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ’’ತಿಆದಿ. ಸತ್ತ ಅಹಾನಿ ಸಮಾಹಟಾನಿ ಸತ್ತಾಹಂ. ಸತ್ತಾಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೋ, ಮಾಸಜಾತೋ’’ತಿ, ಅನ್ತತ್ಥಅಞ್ಞಪದಸಮಾಸೋಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ. ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತಾಹೇ ವೀತಿವತ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏತಸ್ಸ ‘‘ವುತ್ತವಚನ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಥಾ ‘‘ಸುಭದ್ದೇನ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸಪಿ. ತತ್ಥ ಸುಭದ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಮತ್ತಂ, ವುಡ್ಢಕಾಲೇ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ‘‘ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏತೇನ ಸುಭದ್ದಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದೀಹಿ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಕರೋತಿ. ‘‘ಅಲಂ ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ತೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾವಾಯ ಕುಸಿನಾರಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೇಸು ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಸು ಭಿಕ್ಖುಸತೇಸು ಅವೀತರಾಗೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ದಿಟ್ಠಆಜೀವಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸುತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಪರಿದೇವನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಏವಮಾಹ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಏವಮಾಹಾತಿ? ಭಗವತಿ ಆಘಾತೇನ. ಅಯಂ ಕಿರೇಸೋ ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತೇ ಆತುಮಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ (ಮಹಾವ. ೩೦೩) ನಹಾಪಿತಪುಬ್ಬಕೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಭಗವತಿ ಕುಸಿನಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಡ್ಢತೇಳಸೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆತುಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ‘‘ಭಗವಾ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಆಗತಕಾಲೇಯಾಗುದಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೇ ದ್ವೇ ಪುತ್ತೇ ಏತದವೋಚ ‘‘ಭಗವಾ ಕಿರ ತಾತಾ ಆತುಮಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಡ್ಢತೇಳಸೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ ತಾತಾ, ಖುರಭಣ್ಡಂ ಆದಾಯ ನಾಳಿಯಾ ವಾ ಪಸಿಬ್ಬಕೇನ ವಾ ಅನುಘರಕಂ ಆಹಿಣ್ಡಥ, ಲೋಣಮ್ಪಿ ತೇಲಮ್ಪಿ ತಣ್ಡುಲಮ್ಪಿ ಖಾದನೀಯಮ್ಪಿ ¶ ಸಂಹರಥ, ಭಗವತೋ ಆಗತಸ್ಸ ಯಾಗುದಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ಅಥ ಭಗವತಿ ಆತುಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭುಸಾಗಾರಕಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಸುಭದ್ದೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಗಾಮದ್ವಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಹತ್ಥಕಮ್ಮಮತ್ತಂ ಮೇ ದೇಥಾ’’ತಿ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಭನ್ತೇ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೂಪಕರಣಾನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿಹಾರೇ ಉದ್ಧನಾನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಕಾಳಕಂ ಕಾಸಾವಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ತಾದಿಸಮೇವ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಕರೋಥ, ಇದಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಭೋಜ್ಜಯಾಗುಞ್ಚ ಮಧುಗೋಳಕಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದಾಪೇಸಿ. ಭೋಜ್ಜಯಾಗು ನಾಮ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಾತಬ್ಬಯಾಗು, ತತ್ಥ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಮಚ್ಛಮಂಸಪುಪ್ಫಫಲರಸಾದಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಖಾದನೀಯಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪವಿಸತಿ. ಕೀಳಿತುಕಾಮಾನಂ ಸೀಸಮಕ್ಖನಯೋಗ್ಗಾ ಹೋತಿ ಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಾ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತುಂ ಆತುಮಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ. ಅಥ ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ, ತಯಾ ಕಸ್ಸ ಯಾಗು ಪಟಿಯಾದಿತಾ’’ತಿ. ಸೋ ಯಥಾನಿವತ್ಥಪಾರುತೇಹೇವ ತೇಹಿ ಕಾಳಕಕಾಸಾವೇಹಿ ಏಕೇನ ಹತ್ಥೇನ ದಬ್ಬಿಞ್ಚ ಕಟಚ್ಛುಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ದಕ್ಖಿಣಂ ಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು ಮೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ ಯಾಗು’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತೋ ‘‘ಜಾನನ್ತಾಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ. ೩೦೪) ಆಗತನಯೇನ ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಚ ಸುತ್ವಾ ಚ ತಂ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಂ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಮಾದಾನಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಖುರಭಣ್ಡಪರಿಹರಣಸಿಕ್ಖಾಪದಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅನೇಕಕಪ್ಪಕೋಟಿಯೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭೋಜನಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೇಹೇವ ವೀತಿನಾಮಿತಾ ¶ , ಇದಂ ಪನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ, ಅಧಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಭೋಜನಂ ಇಮಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನೇಕಾನಿ ಅತ್ತಭಾವಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಪಾಯೇಸ್ವೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಪೇಥ ಮಾ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಾಭಿಮುಖೋ ಅಗಮಾಸಿ, ಏಕಭಿಕ್ಖುನಾಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹಿತಂ. ಸುಭದ್ದೋ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಆಹಿಣ್ಡತಿ, ಸಚೇ ನ ಗಹೇತುಕಾಮೋ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸ, ಪಕ್ಕಾಹಾರೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಚಿರಂ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಮತ್ತಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಇದಞ್ಚ ಮಮ ಯಾವಜೀವಂ ಪರಿಯತ್ತಂ ಅಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಂ ತೇನ ನಾಸಿತಂ, ಅಹಿತಕಾಮೋ ಅಯಂ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ಭಗವತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ದಸಬಲೇ ಧರಮಾನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ¶ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಅಯಂ ಉಚ್ಚಾ ಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಸಚೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಧರನ್ತಸ್ಸ ವಕ್ಖಾಮಿ, ಮಮಂಯೇವ ಸನ್ತಜ್ಜೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಸ್ವಾಯಂ ಅಜ್ಜ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಲದ್ಧಸ್ಸಾಸೋ ವಿಯ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಏವಮಾಹ. ಥೇರೋ ಪನ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಹದಯೇ ಪಹಾರಂ ವಿಯ, ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿತಸುಕ್ಖಾಸನಿಂ ವಿಯ (ಸುಕ್ಖಾಸನಿ ವಿಯ ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೨೩೨) ಮಞ್ಞಿ, ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ‘‘ಸತ್ತಾಹಮತ್ತಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭಗವಾ, ಅಜ್ಜಾಪಿಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ಧರತಿಯೇವ, ದುಕ್ಖೇನ ಭಗವತಾ ಆರಾಧಿತಸಾಸನೇ ನಾಮ ಏವಂ ಲಹುಂ ಮಹನ್ತಂ ಪಾಪಂ ಕಸಟಂ ಕಣ್ಟಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಲಂ ಖೋ ಪನೇಸ ಪಾಪೋ ವಡ್ಢಮಾನೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಏವರೂಪೇ ಸಹಾಯೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಓಸಕ್ಕಾಪೇತು’’ನ್ತಿ.

ತತೋ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಪನಾಹಂ ಇಮಂ ಮಹಲ್ಲಕಂ ಇಧೇವ ಪಿಲೋತಿಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಯ ಓಕಿರಾಪೇತ್ವಾ ನೀಹರಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಸಾವಕಾ ವಿವದನ್ತೀ’ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಧಿವಾಸೇಮಿ ತಾವ. ಭಗವತಾ ಹಿ ದೇಸಿತಧಮ್ಮೋ ಅಸಙ್ಗಹಿತಪುಪ್ಫರಾಸಿಸದಿಸೋ, ತತ್ಥ ಯಥಾ ವಾತೇನ ಪಹಟಪುಪ್ಫಾನಿ ಯತೋ ವಾ ತತೋ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಏವರೂಪಾನಂ ವಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಿನಯೇ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸುತ್ತೇ ಏಕೋ ದ್ವೇ ಪಞ್ಹಾವಾರಾ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಭೂಮನ್ತರಾನಿ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮೂಲೇ ನಟ್ಠೇ ಪಿಸಾಚಸದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಸತಿ ದಳ್ಹಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಯ ಅಯಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ನಿಚ್ಚಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏತದತ್ಥಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ತೀಣಿ ಗಾವುತಾನಿ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಕಾಸಿ, ತೀಹಿ ಓವಾದೇಹಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೪೯, ೧೫೦, ೧೫೧) ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅಕಾಸಿ, ಕಾಯತೋ ಚೀವರಪರಿವತ್ತನಂ ಅಕಾಸಿ, ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಚನ್ದೋಪಮಪಟಿಪದಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಮಞ್ಞೇವ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಕಲಸಾಸನರತನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸಿ, ಮಾದಿಸೇ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ತಿಟ್ಠಮಾನೇ ಅಯಂ ಪಾಪೋ ಸಾಸನೇ ವಡ್ಢಿಂ ಮಾ ಅಲತ್ಥ, ಯಾವ ಅಧಮ್ಮೋ ನ ದಿಪ್ಪತಿ, ಧಮ್ಮೋ ನ ಪಟಿಬಾಹಿಯ್ಯತಿ, ಅವಿನಯೋ ನ ದಿಪ್ಪತಿ, ವಿನಯೋ ನ ಪಟಿಬಾಹಿಯ್ಯತಿ, ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ನ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ¶ ನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅವಿನಯವಾದಿನೋ ನ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ವಿನಯವಾದಿನೋ ನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾವ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಹೋನಕಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಥೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥಾಯಂ ಪಾಪೋ ಸಯಮೇವ ನಿಗ್ಗಹಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ, ಪುನ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಸನಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಫೀತ್ತಞ್ಚ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸೋ ‘‘ಏವಂ ನಾಮ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಧಾತುಭಾಜನದಿವಸೇ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ…ಪೇ… ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ, ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆವುಸೋತಿ ಪರಿದೇವನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ. ಮಾ ಸೋಚಿತ್ಥಾತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಸೋಕೇನ ಮಾ ಸೋಕಮಕತ್ಥ. ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥಾತಿ ವಾಚಾಯ ಮಾ ವಿಲಾಪಮಕತ್ಥ. ‘‘ಪರಿದೇವನಂ ವಿಲಾಪೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸೋಚನಾದೀನಂ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಸುಮುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತೇನ ಮಹಾಸಮಣೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಕರಣವಚನಂ, ಸ್ಮಾವಚನಸ್ಸ ವಾ ನಾಬ್ಯಪ್ಪದೇಸೋ. ‘‘ಉಪದ್ದುತಾ’’ತಿ ಪದೇ ಪನ ಕತ್ತರಿ ತತಿಯಾವಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಉಭಯಾಪೇಕ್ಖಞ್ಹೇತಂ ಪದಂ. ಉಪದ್ದುತಾ ಚ ಹೋಮಾತಿ ತಂಕಾಲಾಪೇಕ್ಖವತ್ತಮಾನವಚನಂ, ‘‘ತದಾ’’ತಿ ಸೇಸೋ. ಅತೀತತ್ಥೇ ವಾ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ, ಅಹುಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗವಸೇನೇವ, ನ ಪನ ಕೋಧಾದಿವಸೇನ. ಧಮ್ಮಸಭಾವಚಿನ್ತಾವಸೇನ ಹಿ ಪವತ್ತಂ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇಸು, ಓತ್ತಪ್ಪಾಕಾರಸಣ್ಠಿತಂ;

ಞಾಣಮೋಹಿತಭಾರಾನಂ, ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಸಞ್ಞಿತ’’ನ್ತಿ. (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ);

ಅಞ್ಞಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಈದಿಸಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಈದಿಸಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಘಸನ್ನಿಪಾತಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಸತಸಹಸ್ಸಗಣಪಾಮೋಕ್ಖತ್ಥೇರಪ್ಪಮುಖಗಣನಪಥಾತಿಕ್ಕನ್ತಸಙ್ಘಸನ್ನಿಪಾತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ‘‘ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಠಾನಂ, ಹೇತು. ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ. ಪನಾತಿ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರೇ, ಏತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೇವ, ನೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ. ಯನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ, ಯೇನ ಠಾನೇನ ಅನ್ತರಧಾಪೇಯ್ಯುಂ, ತದೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿಯೇವಾತಿ. ಪಾಪೇನ ಲಾಮಕೇನ ಇಚ್ಛಾವಚರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ¶ . ಅತೀತೋ ಸತ್ಥಾ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತೀತಸತ್ಥುಕಂ ಯಥಾ ‘‘ಬಹುಕತ್ತುಕೋ’’ತಿ. ಪಧಾನಂ ವಚನಂ ಪಾವಚನಂ. ಪಾ-ಸದ್ದೋ ¶ ಚೇತ್ಥ ನಿಪಾತೋ ‘‘ಪಾ ಏವ ವುತ್ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ ವಾ ಏತಂ, ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ಪನ ತಥಾ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಪಾವದತೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಪಕ್ಖನ್ತಿ ಅಲಜ್ಜಿಪಕ್ಖಂ. ‘‘ಯಾವ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಸಾಸನಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಭಾವೇ ಕಾರಣಂ, ಸಾಧಕಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಹಿ ಪದಮಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ.

ತತ್ಥ ಯಾವ ಚ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ಲಜ್ಜಿಪುಗ್ಗಲೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚಕೇ ನಿಪನ್ನೇನ ಭಗವತಾ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬) ವುತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಆಗಮವಸೇನ ದಳ್ಹಿಜೋತಕೋ. ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚ. ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಹಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನಂ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಠಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ. ವಿನಯೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚ. ವಿನಯತನ್ತಿಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮದ್ವಯಮ್ಪಿ ಕಿರಿಯಾದ್ವಯೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝನಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸೋತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ. ಮಮಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಮಮ ಅಚ್ಚಯಕಾಲೇ. ‘‘ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಹಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ವದನ್ತಿ. ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ವಾ ಕರಣವಚನಂ, ಮಮ ಅಚ್ಚಯಹೇತು ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೧೬). ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಹೇತ್ಥ ಹೇತ್ವತ್ಥಸಾಧಕಂ ಯಥಾ ‘‘ನೇತ್ತೇ ಉಜುಂ ಗತೇ ಸತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೭೦; ನೇತ್ತಿ. ೧೦.೯೦, ೯೩). ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಮಯಾ ವೋ ಠಿತೇನೇವ ‘‘ಇದಂ ಲಹುಕಂ, ಇದಂ ಗರುಕಂ, ಇದಂ ಸತೇಕಿಚ್ಛಂ, ಇದಂ ಅತೇಕಿಚ್ಛಂ, ಇದಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ಇದಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ, ಅಯಂ ಆಪತ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಅಯಂ ಗಣಸ್ಸ, ಅಯಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನೀಯತಾವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೋ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೋ ಮಹಾವಿನಯೋ ನಾಮ ದೇಸಿತೋ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ವೋ ನ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಭಾಗೇನ ¶ ಅನುಸಾಸನತೋ. ಠಿತೇನೇವ ಚ ಮಯಾ ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ತೇನ ತೇನ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪೇನ ಪಕಾರೇನ ಇಮೇ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ದೇಸಿತಂ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ ತಂತಂಚರಿಯಾನುರೂಪಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಸಾಸನತೋ, ಠಿತೇನೇವ ಚ ಮಯಾ ‘‘ಇಮೇ ¶ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೧೬), ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ, ಬಾವೀಸತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ನವ ಹೇತೂ, ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ, ಸತ್ತ ಫಸ್ಸಾ, ಸತ್ತ ವೇದನಾ, ಸತ್ತ ಸಞ್ಞಾ, ಸತ್ತ ಚೇತನಾ, ಸತ್ತ ಚಿತ್ತಾನಿ. ತತ್ರಾಪಿ ಏತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ರೂಪಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ, ಏತ್ತಕಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಏತ್ತಕಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಏತ್ತಕಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಏತ್ತಕಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ’’ತಿ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ದೇಸಿತಂ, ತಂ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ ಖನ್ಧಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಞಾಯಮಾನಂ ಚತುಸಚ್ಚಸಮ್ಬೋಧಾವಹತ್ತಾ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ ‘‘ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ, ಪಞ್ಚ ನಿಕಾಯಾ, ನವಙ್ಗಾನಿ, ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ಮಹಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಹಂ ಏಕೋವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಹಞ್ಚ ಪನಿದಾನಿ ಏಕೋವ ಓವದಾಮಿ ಅನುಸಾಸಾಮಿ, ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ತುಮ್ಹೇ ಓವದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅನುಸಾಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದನತೋತಿ.

ಸಾಸನನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧವಸೇನ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಾಸನಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ. ಅದ್ಧಾನಂ ಗಮಿತುಮಲನ್ತಿ ಅದ್ಧನಿಯಂ, ಅದ್ಧಾನಗಾಮಿ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿರಂ ಠಿತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಇದಂ ಸಾಸನಂ ಅದ್ಧನಿಯಂ, ತತೋಯೇವ ಚ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಯದಿ ಪನಾಹಂ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಂ, ಸಾಧು ವತಾತಿ.

ಇದಾನಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಅತ್ತನೋ ಕತಂ ಅನುಗ್ಗಹವಿಸೇಸಂ ಸಮನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತನಾಕಾರಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಞ್ಚಾಹಂ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಯಞ್ಚಾಹ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ, ಪಸಂಸಿತೋ’’ತಿ ಏತೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯನ್ತಿ ¶ ಯಸ್ಮಾ, ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ ವಾ ಏತಂ, ತೇನ ‘‘ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ, ಪಸಂಸಿತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಗ್ಗಹಣಂ, ಪಸಂಸನಞ್ಚ ಪರಾಮಸತಿ. ‘‘ಧಾರೇಸ್ಸಸೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪನ ವಚನಂ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಸಙ್ಘಾಟಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪದುಮಪುಪ್ಫವಣ್ಣೇನ ಪಾಣಿನಾ ಅನ್ತನ್ತೇನ ಪರಾಮಸನ್ತೋ ಆಹ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನೇವ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೇನ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಆವುಸೋ ಭಗವಾ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಯೇನ ಅಞ್ಞತರಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಅಥ ಖ್ವಾಹಂ ಆವುಸೋ ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚಂ ‘ಇಧ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ ನಿಸೀದತು, ಯಂ ಮಮಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾ’ತಿ ¶ . ನಿಸೀದಿ ಖೋ ಆವುಸೋ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ, ನಿಸಜ್ಜ ಖೋ ಮಂ ಆವುಸೋ ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ ‘ಮುದುಕಾ ಖೋ ತ್ಯಾಯಂ ಕಸ್ಸಪ ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟೀ’ತಿ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು ಮೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ. ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸಪ ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಸನಾನೀತಿ. ಧಾರೇಸ್ಸಾಮಹಂ ಭನ್ತೇ ಭಗವತೋ ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಸನಾನೀತಿ. ಸೋ ಖ್ವಾಹಂ ಆವುಸೋ ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಭಗವತೋ ಪಾದಾಸಿಂ, ಅಹಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಸನಾನಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪).

ತತ್ಥ ಮುದುಕಾ ಖೋ ತ್ಯಾಯನ್ತಿ ಮುದುಕಾ ಖೋ ತೇ ಅಯಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ? ಥೇರೇನ ಸಹ ಚೀವರಂ ಪರಿವತ್ತೇತುಕಾಮತಾಯ. ಕಸ್ಮಾ ಪರಿವತ್ತೇತುಕಾಮೋ ಜಾತೋತಿ? ಥೇರಂ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಠಪೇತುಕಾಮತಾಯ. ಕಿಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ನತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ, ಏವಂ ಪನಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಇಮೇ ನ ಚಿರಂ ಠಸ್ಸನ್ತಿ, ‘ಕಸ್ಸಪೋ ಪನ ವೀಸವಸ್ಸಸತಾಯುಕೋ, ಸೋ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ತಪಣ್ಣಿಗುಹಾಯಂ ವಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ಮಮ ಸಾಸನಂ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಕಾಲಂ ಪವತ್ತನಕಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ನಂ ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸುಸ್ಸುಸಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಥೇರೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಚೀವರಸ್ಸ ವಾ ಪತ್ತಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣೇ ಕಥಿತೇ ‘‘ಇಮಂ ತುಮ್ಹೇ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಚಾರಿತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು ಮೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ¶ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸಪಾತಿ ಕಸ್ಸಪ ತ್ವಂ ಇಮಾನಿ ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಪಾರುಪಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ ವದತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಕಾಯಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಹಂ ಇಮಂ ಚೀವರಂ ಪುಣ್ಣಂ ನಾಮ ದಾಸಿಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಆಮಕಸುಸಾನೇ ಛಡ್ಡಿತಂ ಸುಸಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇಹಿ ಪಾಣಕೇಹಿ ಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣಂ ತೇ ಪಾಣಕೇ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸೇ ಠತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇಸಿಂ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಇಮಂ ಚೀವರಂ ಗಹಿತದಿವಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಮಹಾಪಥವೀ ಮಹಾವಿರವಂ ವಿರವಮಾನಾ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಆಕಾಸಂ ತಟತಟಾಯಿ, ಚಕ್ಕವಾಳೇ ದೇವತಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಂಸು, ಇಮಂ ಚೀವರಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಜಾತಿಪಂಸುಕೂಲಿಕೇನ ಜಾತಿಆರಞ್ಞಿಕೇನ ಜಾತಿಏಕಾಸನಿಕೇನ ಜಾತಿಸಪದಾನಚಾರಿಕೇನ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತ್ವಂ ಇಮಸ್ಸ ಚೀವರಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ. ಥೇರೋಪಿ ಅತ್ತನಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಹತ್ಥೀನಂ ಬಲಂ ಧಾರೇತಿ, ಸೋ ತಂ ಅತಕ್ಕಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮೇತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಸುಗತಚೀವರಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ‘‘ಧಾರೇಸ್ಸಾಮಹಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಪಟಿಪಜ್ಜಿನ್ತಿ ಪಟಿಪನ್ನೋಸಿಂ. ಏವಂ ಪನ ಚೀವರಪರಿವತ್ತನಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಪಾರುಪಿತಚೀವರಂ ಭಗವಾ ಪಾರುಪಿ, ಸತ್ಥು ಚೀವರಂ ಥೇರೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮಹಾಪಥವೀ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಉನ್ನದನ್ತೀ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ.

ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನೀತಿ ಮತಕಳೇವರಂ ಪರಿವೇಠೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಾನಿ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇ ಕಿಮೀ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾನಿ ಸಾಣವಾಕಮಯಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಾನಿ. ನಿಬ್ಬಸನಾನೀತಿ ನಿಟ್ಠಿತವಸನಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಮೇವ ತಂ ಚೀವರಂ, ಅನೇಕಾವಯವತ್ತಾ ಪನ ಬಹುವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ. ಚೀವರೇ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಯೋಗೇ ಕಾಮಾಚಾರತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ತನಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸಪ ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಹಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ತನಾವ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ನಾಞ್ಞೇನ. ನ ಹಿ ಕೇವಲಂ ಸದ್ದತೋಯೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯೋ, ಅತ್ಥಪಕರಣಾದಿನಾಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚೀವರೇ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ‘ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾ’ತಿ ಇಧ ವುತ್ತಂ ಅತ್ತನಾ – ಸದ್ದಮಾನೇತ್ವಾ ‘ಚೀವರೇ ಅತ್ತನಾ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾ’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಯಸ್ಸ ¶ ಯೇನ ಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ದೂರಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚ ತಸ್ಸ ತಂ;

ಅತ್ಥತೋ ಹ್ಯಸಮಾನಾನಂ, ಆಸನ್ನತ್ತಮಕಾರಣನ್ತಿ.

ಅಥ ವಾ ಭಗವತಾ ಚೀವರೇ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನ ಭಗವತಾ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಯೋಜನೀಯಂ. ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಕರಣನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಸಹಾದಿಯೋಗಕತ್ತುತ್ಥಜೋತಕತ್ತಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ. ಸಮಾನಂ ಧಾರಣಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಸಾಧಾರಣೋ, ತಾದಿಸೋ ಪರಿಭೋಗೋತಿ ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೋ, ತೇನ. ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನ ಚ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನ ಚ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಇದಾನಿ –

‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಾಮಿ, ಕಸ್ಸಪೋಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೨) –

ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪಭೇದೇ ¶ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನತ್ಥಾಯ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೧) ಆಗತಂ ಪಾಳಿಮಿಮಂ ಪೇಯ್ಯಾಲಮುಖೇನ, ಆದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ.

ತತ್ಥ ಯಾವದೇತಿ ಯಾವದೇವ, ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ವಿಹರಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋಯೇವ ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಗಣ್ಠಿಪದೇ, ಚೂಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ‘‘ಯಾವದೇತಿ ಯಾವದೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ಸಂಯುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮೀತಿ ಯಾವದೇವ ಇಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨.೧೫೨) ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ಲೀನತ್ಥಪಕಾಸನಿಯಂ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ‘‘ಯಾವದೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ‘ಯಾವದೇ’ತಿ ಇದಂ ಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಯಾವದೇವಾ’’ತಿ ಅಯಮೇವ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಪಿ ಚ ಯಾವದೇತಿ ಯತ್ತಕಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಂ ವಿಹರಿತುಂ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ತತ್ತಕಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಂ ವಿಹರಾಮೀತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ, ಯತ್ತಕಂ ಅಭಿಞ್ಞಾವೋಹಾರಂ ವೋಹರಿತುಂ ¶ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ತತ್ತಕಂ ಅಭಿಞ್ಞಾವೋಹಾರಂ ವೋಹರಾಮೀತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಠಾನೇ ಚ ಸಹ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನಾಪಿ ತದೇವತ್ಥಂ ಯಥಾಲಾಭನಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯತ್ತಕೇ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇ, ಅಭಿಞ್ಞಾವೋಹಾರೇ ವಾ ಆಕಙ್ಖನ್ತೋ ವಿಹಾರಾಮಿ ಚೇವ ವೋಹರಾಮಿ ಚ, ತಥಾ ಕಸ್ಸಪೋಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಯಾವದೇತಿ ‘ಯಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾರಾಮೀ’ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ, ಇದ್ಧಿವಿಧಾಭಿಞ್ಞಾಠಾನೇ ಚ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಸ್ಸ ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಸೇನ ‘ಯಂ ದಿಬ್ಬಸೋತಂ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ತೇನ ದಿಬ್ಬಸೋತೇನ ಸದ್ದೇ ಸುಣಾಮೀ’ತಿಆದಿನಾ ಸೇಸಾಭಿಞ್ಞಾಠಾನೇ ಕರಣವಸೇನ ಯೋಜನಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಏವ-ಸದ್ದೋ ನಿಯಮತ್ಥೋ, ಉಭಯತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಯಮೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತದುಪರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದೇತಿ ಏತ್ಥ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾ ನಾಮ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಏವಂಸಞ್ಞಿತಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಹ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಸಹ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ. ಕತ್ಥಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇ ಚೇತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಅನಧಿಪ್ಪೇತೋ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತ್ತಾ. ಮನುಸ್ಸೇಸು, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಾ ಉತ್ತರಿಭೂತಾನಂ, ಉತ್ತರೀನಂ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಝಾಯೀನಞ್ಚೇವ ಅರಿಯಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ, ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ವಾ ಉತ್ತರೀತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ. ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಚೇತ್ಥ ವಿನಾ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೇನ ಪಕತಿಯಾವ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬತೋ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಾವಹನತೋ ಚ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಪನ ಝಾನಾದಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ, ಯತ್ತಕೇ ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇ, ಯತ್ತಕಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಚ ವಳಞ್ಜೇಮಿ ¶ , ತಥಾ ಕಸ್ಸಪೋಪೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಪನೇನ. ಅನೇಕಟ್ಠಾನೇಸು ಠಪನಂ, ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಸೇಸಭಾವೇನ ಏಕನ್ತಸಮಟ್ಠಪನಂ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಞ್ಚ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಸಂಸಾಮತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ವಿಯ ದೇವಸಿಕಂ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಾದಿವಸೇನ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ವಳಞ್ಜೇತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಓವದ ¶ ಕಸ್ಸಪ ಭಿಕ್ಖೂ, ಕರೋಹಿ ಕಸ್ಸಪ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ, ಅಹಂ ವಾ ಕಸ್ಸಪ ಭಿಕ್ಖೂ ಓವದೇಯ್ಯಂ, ತ್ವಂ ವಾ. ಅಹಂ ವಾ ಕಸ್ಸಪ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕರೇಯ್ಯಂ, ತ್ವಂ ವಾ’’ತಿ –

ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನಮಕಾಸಿಯೇವಾತಿ.

ತಥಾತಿ ರೂಪೂಪಸಂಹಾರೋ ಯಥಾ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ, ತಥಾ ಪಸಂಸಿತೋತಿ. ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಂ ಚಾಲೇತ್ವಾತಿ ಭಗವತಾ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಪಾಣಿಂ ಆಕಾಸೇ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಕುಲೇಸು ಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತತಾಯ ಚೇವ ಕರಣಭೂತಾಯ ಪಸಂಸಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತತಾಯಾತಿ ವಾ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ, ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಕುಲೂಪಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತತಾಯ ಕುಲೇಸು ಅಲಗ್ಗನಚಿತ್ತೇನ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತತಾಯ ಚೇವ ಮಞ್ಞೇವ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಸಂಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಂ ಚಾಲೇಸಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಯಂ ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿ ನ ಸಜ್ಜತಿ ನ ಗಯ್ಹತಿ ನ ಬಜ್ಝತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮತೋ ಕುಲೇಸು ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಜ್ಜತಿ ನ ಗಯ್ಹತಿ ನ ಬಜ್ಝತಿ ‘ಲಭನ್ತು ಲಾಭಕಾಮಾ, ಪುಞ್ಞಕಾಮಾ ಕರೋನ್ತು ಪುಞ್ಞಾನೀ’ತಿ. ಯಥಾ ಸಕೇನ ಲಾಭೇನ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ ಸುಮನೋ, ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಲಾಭೇನ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ ಸುಮನೋ. ಏವರೂಪೋ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತಿ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ. ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖವೇ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮತೋ ಕುಲೇಸು ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಜ್ಜತಿ ನ ಗಯ್ಹತಿ ನ ಬಜ್ಝತಿ ‘ಲಭನ್ತು ಲಾಭಕಾಮಾ, ಪುಞ್ಞಕಾಮಾ ಕರೋನ್ತು ಪುಞ್ಞಾನೀ’ತಿ. ಯಥಾ ಸಕೇನ ಲಾಭೇನ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ ಸುಮನೋ, ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಲಾಭೇನ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ ಸುಮನೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೪೬).

ತತ್ಥ ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಂ ಚಾಲೇಸೀತಿ ನೀಲೇ ಗಗನನ್ತರೇ ಯಮಕವಿಜ್ಜುಕಂ ಸಞ್ಚಾಲಯಮಾನೋ ವಿಯ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇ ¶ , ಉಪರಿಭಾಗೇ, ಉಭತೋ ಚ ಪಸ್ಸೇಸು ಪಾಣಿಂ ಸಞ್ಚಾಲೇಸಿ, ಇದಞ್ಚ ಪನ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಪದಂ ನಾಮ. ಅತ್ತಮನೋತಿ ಸಕಮನೋ, ನ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಿತಮನೋ. ಸುಮನೋತಿ ತುಟ್ಠಮನೋ, ಇದಾನಿ ಯೋ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕೋ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಏವಂ ¶ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ‘ಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತತಾಯ ಆಕಾಸೇ ಚಾಲಿತಪಾಣೂಪಮಾ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಥಾ’ತಿ ವದನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತಿ, ಅಸಯ್ಹಭಾರಂ ಆರೋಪೇತಿ, ಯಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ತಂ ಕಾರೇಹೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ವಾದಪಥಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಚ ಖೋ ಏವಂ ಕಾತುಂ, ಅತ್ಥಿ ಏವರೂಪೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಮೇವ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪಸಂಸನಮಾಹ ‘‘ಚನ್ದೋಪಮಪಟಿಪದಾಯ ಚಾ’’ತಿ, ಚನ್ದಪಟಿಭಾಗಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಚ ಕರಣಭೂತಾಯ ಪಸಂಸಿತೋ, ತಸ್ಸಂ ವಾ ಆಧಾರಭೂತಾಯ ಮಞ್ಞೇವ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಸಂಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಚನ್ದೂಪಮಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಥ ಅಪಕಸ್ಸೇವ ಕಾಯಂ, ಅಪಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿಚ್ಚನವಕಾ ಕುಲೇಸು ಅಪ್ಪಗಬ್ಭಾ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪುರಿಸೋ ಜರುದಪಾನಂ ವಾ ಓಲೋಕೇಯ್ಯ ಪಬ್ಬತವಿಸಮಂ ವಾ ನದೀವಿದುಗ್ಗಂ ವಾ ಅಪಕಸ್ಸೇವ ಕಾಯಂ, ಅಪಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ, ಏವಮೇವ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚನ್ದೂಪಮಾ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಥ ಅಪಕಸ್ಸೇವ ಕಾಯಂ, ಅಪಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿಚ್ಚನವಕಾ ಕುಲೇಸು ಅಪ್ಪಗಬ್ಭಾ. ಕಸ್ಸಪೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚನ್ದೂಪಮೋ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ ಅಪಕಸ್ಸೇವ ಕಾಯಂ, ಅಪಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿಚ್ಚನವಕೋ ಕುಲೇಸು ಅಪ್ಪಗಬ್ಭೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೪೬).

ತತ್ಥ ಚನ್ದೂಪಮಾತಿ ಚನ್ದಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ. ಕಿಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲತಾಯ ಸದಿಸಾತಿ? ನೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಯಥಾ ಚನ್ದೋ ಗಗನತಲಂ ಪಕ್ಖನ್ದಮಾನೋ ನ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ಥವಂ ವಾ ಸಿನೇಹಂ ವಾ ಆಲಯಂ ವಾ ನಿಕನ್ತಿಂ ವಾ ಪತ್ಥನಂ ವಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ನ ಚ ನ ಹೋತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪಿಯೋ ಮನಾಪೋ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಏವಂ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ಥವಾದೀನಂ ಅಕರಣೇನ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾ ಚನ್ದೂಪಮಾ ಹುತ್ವಾ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಯಥಾ ಚನ್ದೋ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮತಿ, ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರವಿಧಮನೇನ, ಞಾಣಾಲೋಕಫರಣೇನ ಚ ಚನ್ದೂಪಮಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿಪಿ ನಯೇಹಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಪಕಸ್ಸೇವ ಕಾಯಂ, ಅಪಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ತೇನೇವ ಸನ್ಥವಾದೀನಮಕರಣೇನ ಕಾಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಅಪಕಸ್ಸಿತ್ವಾ, ಅಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಅಪನೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಚ್ಚನವಕಾತಿ ನಿಚ್ಚಂ ನವಿಕಾವ, ಆಗನ್ತುಕಸದಿಸಾ ¶ ಏವ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಗನ್ತುಕೋ ¶ ಹಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಗೇಹಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಚೇ ನಂ ಘರಸಾಮಿಕಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತಭಾತರೋಪಿ ವಿಪ್ಪವಾಸಗತಾ ಏವಂ ವಿಚರಿಂಸೂ’’ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನಾ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜೇನ್ತಿ, ಭುತ್ತಮತ್ತೋಯೇವ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾಜನಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ, ನ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ಥವಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯಾನಿ ವಾ ಸಂವಿದಹತಿ, ಏವಂ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಘರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಂ ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಪಸನ್ನಾ ಮನುಸ್ಸಾ ದೇನ್ತಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿನ್ನಸನ್ಥವಾ ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇ ಅಬ್ಯಾವಟಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಥಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ಅಪ್ಪಗಬ್ಭಾತಿ ನ ಪಗಬ್ಭಾ, ಅಟ್ಠಟ್ಠಾನೇನ ಕಾಯಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ, ಚತುಟ್ಠಾನೇನ ವಚೀಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ, ಅನೇಕಟ್ಠಾನೇನ ಮನೋಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ ಚ ವಿರಹಿತಾ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಜರುದಪಾನನ್ತಿ ಜಿಣ್ಣಕೂಪಂ. ಪಬ್ಬತವಿಸಮನ್ತಿ ಪಬ್ಬತೇ ವಿಸಮಂ ಪಪಾತಟ್ಠಾನಂ. ನದೀವಿದುಗ್ಗನ್ತಿ ನದಿಯಾ ವಿದುಗ್ಗಂ ಛಿನ್ನತಟಟ್ಠಾನಂ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಜರುದಪಾನಾದಯೋ ವಿಯ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕುಲಾನಿ, ಓಲೋಕನಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖು, ಯಥಾ ಪನ ಅನಪಕಟ್ಠಕಾಯಚಿತ್ತೋ ತಾನಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ತತ್ಥ ಪತತಿ, ಏವಂ ಅರಕ್ಖಿತೇಹಿ ಕಾಯಾದೀಹಿ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಕುಲೇಸು ಬಜ್ಝತಿ, ತತೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಸೀಲಪಾದಭಞ್ಜನಾದಿಕಂ ಅನತ್ಥಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಅಪಕಟ್ಠಕಾಯಚಿತ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ತತ್ಥ ನ ಪತತಿ, ಏವಂ ರಕ್ಖಿತೇನೇವ ಕಾಯೇನ, ರಕ್ಖಿತಾಯ ವಾಚಾಯ, ರಕ್ಖಿತೇಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ, ಸೂಪಟ್ಠಿತಾಯ ಸತಿಯಾ ಅಪಕಟ್ಠಕಾಯಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಕುಲೇಸು ನ ಬಜ್ಝತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಸೀಲಸದ್ಧಾಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಪಾದಹತ್ಥಕುಚ್ಛಿಸೀಸಾನಿ ನ ಭಞ್ಜನ್ತಿ, ರಾಗಕಣ್ಟಕಾದಯೋ ನ ವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಸುಖಿತೋ ಯೇನಕಾಮಂ ಅಗತಪುಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾನದಿಸಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವರೂಪೋ ಅಯಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋತಿ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ವಾದಪಥಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಂ ಏವ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಸ್ಸಪೋ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ. ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥಮಿಚ್ಛನ್ತಿಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಚನ್ದೋಪಮಪಟಿಪದಾಯ ಕರಣಭೂತಾಯ ಪಸಂಸಿತೋ, ತಸ್ಸಂ ವಾ ಆಧಾರಭೂತಾಯ ಮಞ್ಞೇವ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಸಂಸಿತೋತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಚೇವ-ಸದ್ದೋ, ಚ-ಸದ್ದೋ ಚ ನ ಪಯುಜ್ಜಿತಬ್ಬೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತ್ತಾ, ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ ಪಾಠೋ ಚ ಯುತ್ತತರೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಚನ್ದೂಪಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಮಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೩೨) ವುತ್ತತ್ತಾತಿ.

ತಸ್ಸ ¶ ಕಿಮಞ್ಞಂ ಆಣಣ್ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ಯಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾರಣನಿದಸ್ಸನೇ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನೇ ಪನ ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಣಸ್ಸ, ಪಸಂಸನಸ್ಸ ಚಾತಿ. ಪೋತ್ಥಕೇಸುಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನೇ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಪರಂ ಪದಮಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಂ. ನತ್ಥಿ ¶ ಇಣಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಅಣಣೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಣಣ್ಯಂ. ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ಇಣವಿರಹಿತತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ನನು ಮಂ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಉಪಮಾವಸೇನ ವಿಭಾವೇತಿ. ಸಕಕವಚಇಸ್ಸರಿಯಾನುಪ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕವಚೋ ನಾಮ ಉರಚ್ಛದೋ, ಯೇನ ಉರೋ ಛಾದೀಯತೇ, ತಸ್ಸ ಚ ಚೀವರನಿದಸ್ಸನೇನ ಗಹಣಂ, ಇಸ್ಸರಿಯಸ್ಸ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿನಿದಸ್ಸನೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕುಲವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಕನ್ತಿ ಕುಲವಂಸಸ್ಸ ಕುಲಪವೇಣಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪಕಂ. ‘‘ಮೇ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಕೋತಿ ಸಮಾಸೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸತ್ತುಸಙ್ಘನಿಮ್ಮದ್ದನೇನ ಅತ್ತನೋ ಕುಲವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಸಕಕವಚಇಸ್ಸರಿಯಾನುಪ್ಪದಾನೇನ ಕುಲವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಕಂ ಪುತ್ತಂ ರಾಜಾ ವಿಯ ಭಗವಾಪಿ ಮಂ ದೀಘದಸ್ಸೀ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಕೋ ಮೇ ಅಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಗಣನಿಮ್ಮದ್ದನೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಚೀವರದಾನಸಮಸಮಟ್ಠಪನಸಙ್ಖಾತೇನ ಇಮಿನಾ ಅಸಾಧಾರಣಾನುಗ್ಗಹೇನ ಅನುಗ್ಗಹೇಸಿ ನನು, ಇಮಾಯ ಚ ಉಳಾರಾಯ ಪಸಂಸಾಯ ಪಸಂಸಿ ನನೂತಿ. ಇತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಅನ್ತರಧಾಪೇಯ್ಯುಂ, ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಂ, ಕಿಮಞ್ಞಂ ಆಣಣ್ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಚನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ‘‘ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ ವಾಕ್ಯತ್ತಯಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕಪಾಳಿಯಾ ಸಾಧೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾಹಾತಿ ಕಿಂ ಆಹ, ಮಯಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ಕಿಂ ಆಹಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ವಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ಆಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ವಾ ಯಂ ವಚನಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಹ, ತಥಾ ತೇನ ವಚನೇನ ಮಯಾ ವುತ್ತವಚನಂ ಸಂಸನ್ದತಿ ಚೇವ ಸಮೇತಿ ಚ ಯಥಾ ತಂ ಗಙ್ಗೋದಕೇನ ಯಮುನೋದಕನ್ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಪಾಳಿಯಾ ಸಾಧನತ್ಥಂ ಉದಾಹರಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಯೋಗೇ ಕಾಮಾಚಾರತ್ತಾ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಭಾವನತ್ಥಾ ಹಿ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ. ಯಥಾ ವಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ¶ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸಿ, ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ಆಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು.

ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಚ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾವಾಯಾತಿ ಪಾವಾನಗರತೋ, ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ‘‘ಕುಸಿನಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗೋತಿ ಚ ದೀಘಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ, ದೀಘಪರಿಯಾಯೋ ಹೇತ್ಥ ಅದ್ಧಾನಸದ್ದೋ. ಮಹತಾತಿ ಗುಣಮಹತ್ತೇನಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತ್ತೇನಪಿ ಮಹತಾ. ‘‘ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಮತ್ತಸದ್ದೋ ಚ ಪಮಾಣವಚನೋ ‘‘ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೧೬) ವಿಯ. ‘‘ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನತ್ಥಂ ಆಹತಾ ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪಾಳಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ನ ಸಾಧೇತಿ ¶ . ನ ಹೇತ್ಥ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರೋ ಆಗತೋತಿ ಚೋದನಂ ಪರಿಹರಿತುಮಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಏವಮ್ಪೇಸಾ ಚೋದನಾ ತದವತ್ಥಾಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತೋ ಪರಂ ಆಹಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಪಿಚ ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥಸಾಧಿಕಾ ಪಾಳಿ ಮಹತರಾತಿ ಗನ್ಥಗರುತಾಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಮಜ್ಝೇ ಪೇಯ್ಯಾಲಮುಖೇನ ಆದಿಅನ್ತಮೇವ ಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತೇನ ಹಿ ‘‘ಅಥ ಖ್ವಾಹಂ ಆವುಸೋ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೭) ವುತ್ತಪಾಳಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಯಂ ನ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ನ ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೩೭) ವುತ್ತಪಾಳಿಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ತತೋ ಪರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪನ ತದವಸೇಸಂ ‘‘ಹನ್ದ ಮಯಂ ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸನಪಾಳಿಂ. ತಸ್ಮಾ ತತೋ ಪರಂ ಆಹಾತಿ ಏತ್ಥ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡತೋ ಪರಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸನವಚನಮಾಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇಪಿ ಹಿ ಸೋಯೇವತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನಾಪಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ತಥೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನ ‘‘ತತೋ ಪರನ್ತಿ ತತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತೋ ಪರತೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ, ತದೇತಂ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ಅವುತ್ತತ್ತಾ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರೋ ಯದಿದಂ ‘‘ಹನ್ದ ಮಯಂ ಆವುಸೋ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯೇಯ್ಯಾಮ, ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿ. ಯದಿ ¶ ಪನ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಮೇವ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಸುಭದ್ದೇನ ವುತ್ತವಚನಸ್ಸ ಪಕಾಸನತ್ತಾ ಉಸ್ಸಾಹಜನನನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯ, ನತ್ಥೇವೇತ್ಥ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬತಾತಿ. ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅಧಮ್ಮೋ. ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಸಙ್ಗತ್ತಾ ವಾ ತದಸಙ್ಗಾಯನಹೇತುಕೋ ದೋಸಗಣೋಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ‘‘ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಆದಿಹೇತುಕೋ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾದಿದೋಸಗಣೋ ಅಧಮ್ಮೋತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಪುರೇ ದಿಪ್ಪತೀತಿ ಅಪಿ ನಾಮ ದಿಪ್ಪತಿ. ಸಂಸಯತ್ಥೇ ಹಿ ಪುರೇ-ಸದ್ದೋ. ಅಥ ವಾ ಯಾವ ಅಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪುರೇತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಸನ್ನೇ ಹಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತೇ ಅಯಂ ಪುರೇ-ಸದ್ದೋ. ದಿಪ್ಪತೀತಿ ದಿಪ್ಪಿಸ್ಸತಿ, ಪುರೇ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಹಿ ಅನಾಗತತ್ಥೇ ಅಯಂ ವತ್ತಮಾನಪಯೋಗೋ ಯಥಾ ‘‘ಪುರಾ ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಅನಾಗತೇ ಸನ್ನಿಚ್ಛಯೇ, ತಥಾತೀತೇ ಚಿರತನೇ;

ಕಾಲದ್ವಯೇಪಿ ಕವೀಹಿ, ಪುರೇಸದ್ದೋ ಪಯುಜ್ಜತೇ’’ತಿ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಬಾಹಿರನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ);

‘‘ಪುರೇಯಾವಪುರಾಯೋಗೇ ¶ , ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಕರಹಿ ಕದಾ;

ಲಚ್ಛಾಯಮಪಿ ಕಿಂ ವುತ್ತೇ, ವತ್ತಮಾನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ.

ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ಪುರೇತಿ ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತೇ, ಯಥಾ ಅದ್ಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಗನ್ತಬ್ಬಮಗ್ಗೋ ‘‘ಪುರೇ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ಮಗ್ಗಗಮನನಯೇನ ಅನಾಗತಕಾಲೋ ‘‘ಪುರೇ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ಏವಂ ಸತಿ ತಂಕಾಲಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಮಾನಪಯೋಗೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಬಾಹಿಯ್ಯತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಪುರೇ-ಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಥಾ ಧಮ್ಮೋಪಿ ಅಧಮ್ಮವಿಪರೀತವಸೇನ, ಇತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅವಿನಯೋತಿ ಪಹಾನವಿನಯಸಂವರವಿನಯಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅವಿನಯೋ. ವಿನಯವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಾಠೋ, ಸೋ ‘‘ತತೋ ಪರಂ ಆಹಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆಹ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ.

ತೇನ ಹೀತಿ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಉಚ್ಚಿನನೇ ಉಯ್ಯೋಜೇನ್ತಾ ಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಂ ಏವಮಾಹಂಸು ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನತೂ’’ತಿ, ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಅನುರೂಪೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಕಲ…ಪೇ… ಪರಿಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವಪರಿಯನ್ತಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸತಿಪಿ ¶ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಭವೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಪನ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಗುಣಯುತ್ತಾನಂ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಕ್ಕಂಸಗತತ್ತಾ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿಕಂ ನವಙ್ಗಂ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಸಕಲನವಙ್ಗಂ, ಸತ್ಥು ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಸಾಸೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕತ್ವಾ, ತದೇವ ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಂ. ನವ ವಾ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ನವಙ್ಗಂ, ತಮೇವ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ, ತಞ್ಚ ಸಕಲಮೇವ, ನ ಏಕದೇಸನ್ತಿ ತಥಾ. ಅತ್ಥಕಾಮೇನ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಾ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಪುರಿಸತ್ಥಂ ವಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತುಂ ಪರಿಯತ್ತಾ ಸಮತ್ಥಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿ, ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ, ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಸಙ್ಖಾತಾ ಪರಿಯತ್ತಿ, ತಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ತಥಾ, ತಾದಿಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಥುಜ್ಜನ…ಪೇ… ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏತ್ಥ –

‘‘ದುವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ;

ಅನ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏಕೋ, ಕಲ್ಯಾಣೇಕೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೬೧; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೧; ಚೂಳನಿ. ಅಟ್ಠ. ೮೮; ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೩೦); –

ವುತ್ತೇಸು ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನೇನಪಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬತ್ತಾ. ಸಮಥಭಾವನಾಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ¶ ಸುಕ್ಖಾ ಲೂಖಾ ಅಸಿನಿದ್ಧಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ, ತೇಯೇವ ಖೀಣಾಸವಾತಿ ತಥಾ. ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಯಞ್ಚತ್ಥವತೋ ಸದ್ದೇಕಸೇಸತೋ ವಾಪಿ ಸುಯ್ಯತೇ;

ತಂ ಸಮ್ಬಜ್ಝತೇ ಪಚ್ಚೇಕಂ, ಯಥಾಲಾಭಂ ಕದಾಚಿಪೀ’’ತಿ.

ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರೇತಿ ಏತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಸಮಾಹಾರೋ ತಿಪಿಟಕಂ, ತಂಸಙ್ಖಾತಂ ನವಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ತಥಾ, ತಾದಿಸೇ. ಅನು ಅನು ತಂ ಸಮಙ್ಗಿನಂ ಭಾವೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಅನುಭಾವೋ, ಸೋಯೇವ ಆನುಭಾವೋ, ಪಭಾವೋ, ಮಹನ್ತೋ ಆನುಭಾವೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಮಹಾನುಭಾವಾ. ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತವಚನಮುಪಾದಾಯ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಏತದಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಅನುಕರಣಜನಾಮಂ ನಾಮ ಯಥಾ ‘‘ಯೇವಾಪನಕ’’ನ್ತಿ, ತಬ್ಬಸೇನ ವುತ್ತಟ್ಠಾನನ್ತರಮಿಧ ಏತದಗ್ಗಂ, ತಮಾರೋಪಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತದಗ್ಗಂ ಏಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಗ್ಗೋತಿ ವಾ ಆರೋಪಿತೇಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ತದನಾರೋಪಿತಾಪಿ ಅವಸೇಸಗುಣಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಉಚ್ಚಿನಿತಾ ತತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ತೇವಿಜ್ಜಾ, ತಾ ¶ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾದೀನನ್ತಿ ತೇವಿಜ್ಜಾದಯೋ, ತೇ ಭೇದಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ಯೇಸನ್ತಿ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಭೇದಾ. ಅಥ ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಾತಿ ತೇವಿಜ್ಜೋ, ಸೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾದೀನನ್ತಿ ತೇವಿಜ್ಜಾದಯೋ, ತೇಯೇವ ಭೇದಾ ಯೇಸನ್ತಿ ತೇವಿಜ್ಜಾದಿಭೇದಾ. ತೇವಿಜ್ಜಛಳಭಿಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನೇ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಂ. ಇಮಿನಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅವಿಸೇಸತೋವ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ವಿಸೇಸೇನ ಯಥಾವುತ್ತಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಸಂಸನ್ದನಂ ಕರೋತಿ.

ನನು ಚ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಪರಿಯತ್ತಿಧರಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಅನೇಕಸತಾ, ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾ ಚ, ಕಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಏಕೇನೂನಮಕಾಸೀತಿ ಚೋದನಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣದಸ್ಸನೇನ ತಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಿಸ್ಸಾತಿ ಕಸ್ಮಾ. ಪಕ್ಖನ್ತರಜೋತಕೋ ಪನ-ಸದ್ದೋ. ಓಕಾಸಕರಣತ್ಥನ್ತಿ ಓಕಾಸಕರಣನಿಮಿತ್ತಂ ಓಕಾಸಕರಣಹೇತು. ಅತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ‘‘ಛಣತ್ಥಞ್ಚ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಹತೂ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕಾರಣವಚನೋ, ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೮) ವಿಯ ಚ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ ‘‘ಛಣತ್ಥನ್ತಿ ಛಣನಿಮಿತ್ತಂ ಛಣಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗತಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾಯ ಹೋತಿ, ಏಸ ನಯೋ ಈದಿಸೇಸು.

ಕಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಓಕಾಸಮಕಾಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೇ. ‘‘ಸೋ ಹಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ‘‘ಸಹಾಪಿ ವಿನಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನೇ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತಮತ್ಥಂ ವಿವರತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಕಾರಣವಚನದಸ್ಸನತೋ. ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಕಾರಣದಸ್ಸನಟ್ಠಾನೇ ಕಾರಣಜೋತಕೋಯೇವ ಹಿ-ಸದ್ದೋ. ಸಞ್ಞಾಣಮತ್ತಜೋತಕಾ ಸಾಖಾಭಙ್ಗೋಪಮಾ ಹಿ ನಿಪಾತಾತಿ, ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ಸಿಕ್ಖನಂ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾ, ಸಾಯೇವ ತಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಪರಿಯೋಸಿತಸಿಕ್ಖತ್ತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಏಕನ್ತೇನ ಸಿಕ್ಖನಸೀಲೋ, ನ ಅಸೇಕ್ಖೋ ವಿಯ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸಿಕ್ಖೋ ತತ್ಥ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧುಸ್ಸಾಹೋ, ನಾಪಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಿಕ್ಖೋ ಪಚುರಜನೋ ವಿಯ ತತ್ಥ ಅನಧಿಮುತ್ತೋ, ಕಿತವಸೇನ ವಿಯ ಚ ತದ್ಧಿತವಸೇನಿಧ ತಪ್ಪಕತಿಯತ್ಥೋ ಗಯ್ಹತಿ ಯಥಾ ‘‘ಕಾರುಣಿಕೋ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ತೀಸುಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಸು ಜಾತೋ, ತತ್ಥ ವಾ ಭವೋತಿ ¶ ಸೇಕ್ಖೋ. ಅಪಿಚ ಇಕ್ಖತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಇಕ್ಖಾ, ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಸಹ ಇಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಪರಿಯೋಸಿತತ್ತಾ ಸಹ ಕರಣೀಯೇನಾತಿ ಸಕರಣೀಯೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನೇನ, ‘‘ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ವಾ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿರಿಯಾಪಟಿಗ್ಗಹಕವಚನಂ. ಪಗುಣಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ, ತಂ’’ ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ನಾಮಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಸಾವಕಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ವುತ್ತಗಾಥಮೇವ ಸಾಧಕಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಗಾಥಾ ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ‘‘ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ತ್ವಂ ಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ಪಾಕಟೋ, ಕಿತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ತೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಭಾಸಿತಾ, ತಯಾ ಚ ಧಾರಿತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ತಸ್ಸ ಪಟಿವಚನಂ ದೇನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನೇವ ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತೇ, ಅತ್ತನೋ ಗುಣದಸ್ಸನವಸೇನ ವಾ ಥೇರಗಾಥಾಯಮ್ಪಿ ಭಾಸಿತಾ. ತತ್ಥಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಬುದ್ಧತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ದ್ವಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹಂ ಗಣ್ಹಿಂ ಅಧಿಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಗಣ್ಹಿಂ. ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಮೇ ಜಿವ್ಹಾಗ್ಗೇ, ಹದಯೇ ವಾ ಪವತ್ತಿನೋ ಪಗುಣಾ ವಾಚುಗ್ಗತಾ, ತೇ ಧಮ್ಮಾ ತದುಭಯಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯೇಮೇತಿ ಏತ್ಥ ‘ಯೇ ಇಮೇ’ತಿ ಪದಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಯೇ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಪವತ್ತಿನೋ ಪವತ್ತಿತಾ, ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಬುದ್ಧತೋ ದ್ವಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹಂ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ಏವಂ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವದನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ‘‘ಏತ್ತಕಾಯೇವ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ಕೇಚಿವಾದೋ ನಾಮ ಕತೋ.

‘‘ಸಹಾಪಿ ¶ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಹೇತುತೋ ‘‘ವಿನಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಹೇತುಯೇವ ಬಲವತರೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಬಹುಕಾರತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಚೋದನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಹರಿತುಂ ‘‘ಯದಿ ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ವಿನಾ ಯದಿ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಥಾ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಕ್ಖೋಪಿ ಸಮಾನೋತಿ ಸೇಕ್ಖಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮಾನೋಪಿ. ಮಾನ-ಸದ್ದೋ ಹೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ. ಬಹುಕಾರತ್ತಾತಿ ಬಹೂಪಕಾರತ್ತಾ. ಉಪಕಾರವಚನೋ ಹಿ ಕಾರ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ¶ ಕತಂ ಕಾರಂ, ಪುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ಮಹಪ್ಫಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ. ಅಥ-ಸದ್ದೋ ಪುಚ್ಛಾಯಂ. ಪಞ್ಹೇ ‘‘ಅಥ ತ್ವಂ ಕೇನ ವಣ್ಣೇನಾ’’ತಿ ಹಿ ಪಯೋಗಮುದಾಹರನ್ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ’’ತಿ ಪನ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಪರೂಪವಾದವಿವಜ್ಜನತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಪರೇಸಂ ಆರೋಪಿತಉಪವಾದತೋ ವಿವಜ್ಜಿತುಕಾಮತ್ತಾ. ತಂ ವಿವರತಿ ‘‘ಥೇರೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ಅತಿರೇಕಂ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ. ಕೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ದಳ್ಹೀಕರಣಂ ವಾ ಏತಂ ವಚನಂ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹಿ, ತಥಾ ಹಿ ಇಚ್ಚೇತೇ ದಳ್ಹೀಕರಣತ್ಥೇ’’ತಿ ಹಿ ವದನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ. ನನ್ತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ. ‘‘ಓವದತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನವಕಾಯ ಪರಿಸಾಯ ವಿಬ್ಭಮನೇ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಆಹ. ತಥಾ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಪಞ್ಚಸತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ‘‘ರಾಜಗಹೇ ಆವುಸೋ ವಸ್ಸಂ ವಸನ್ತಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಸಙ್ಗಾಯಿಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರೇ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಲಿಬೋಧಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹೇ ಸನ್ನಿಪತಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ರಾಜಗಹಂ ಗತೋ.

ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಪಿ ಭಗವತೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಮಹಾಜನಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ರಾಜಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರಿಸ್ಮಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ತಿಂಸಮತ್ತಾ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕುಮಾರಕಾ ಏಕವಸ್ಸಿಕದುವಸ್ಸಿಕಭಿಕ್ಖೂ ಚೇವ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಚ ವಿಬ್ಭಮಿಂಸು. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ವಿಬ್ಭಮಿಂಸೂತಿ? ತೇಸಂ ಕಿರ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚಿನ್ತೇಸುಂ ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸತ್ಥುವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ ಅಟ್ಠ ವರೇ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹತಿ, ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಾರಕೇ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯಾಮ, ಏವಂ ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಆಗತೇ ಮಯಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ತಾವ ಕಾರಣೇನ ನೇಸಂ ಞಾತಕಾ ತೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಸುಂ, ಸತ್ಥರಿ ಪನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತೇಸಂ ಸಾ ಪತ್ಥನಾ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಾ, ಅಥ ನೇ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಬ್ಬಾಜೇಸುಂ. ಅಥ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ದಕ್ಖಿಣಾಗಿರಿಸ್ಮಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಮಾಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಏವಮಾಹಾತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ –

‘‘ಅಥ ¶ ಕಿಞ್ಚರಹಿ ತ್ವಂ ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ ಇಮೇಹಿ ನವೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರೇಹಿ ¶ ಭೋಜನೇ ಅಮತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಜಾಗರಿಯಂ ಅನನುಯುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಸಿ, ಸಸ್ಸಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸಿ, ಕುಲೂಪಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸಿ, ಓಲುಜ್ಜತಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ ಪರಿಸಾ, ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ನವಪ್ಪಾಯಾ, ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀತಿ.

ಅಪಿ ಮೇ ಭನ್ತೇ ಕಸ್ಸಪ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಪಲಿತಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ಅಥ ಚ ಪನ ಮಯಂ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಕುಮಾರಕವಾದಾ ನ ಮುಚ್ಚಾಮಾತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪನ ತ್ವಂ ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ ಇಮೇಹಿ ನವೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರೇಹಿ ಭೋಜನೇ ಅಮತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಜಾಗರಿಯಂ ಅನನುಯುತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚಾರಿಕಂ ಚರಸಿ, ಸಸ್ಸಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸಿ, ಕುಲೂಪಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸಿ, ಓಲುಜ್ಜತಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ ಪರಿಸಾ, ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ನವಪ್ಪಾಯಾ, ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪).

ತತ್ಥ ಸಸ್ಸಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸೀತಿ ಸಸ್ಸಂ ಘಾತೇನ್ತೋ ವಿಯ ಆಹಿಣ್ಡಸಿ. ಕುಲೂಪಘಾತಂ ಮಞ್ಞೇ ಚರಸೀತಿ ಕುಲಾನಿ ಉಪಘಾತೇನ್ತೋ ವಿಯ ಆಹಿಣ್ಡಸಿ. ಓಲುಜ್ಜತೀತಿ ಪಲುಜ್ಜತಿ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ನವಪ್ಪಾಯಾತಿ ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ ಏತೇ ತುಯ್ಹಂ ಪಾಯೇನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನವಕಾ ಏಕವಸ್ಸಿಕದುವಸ್ಸಿಕದಹರಾ ಚೇವ ಸಾಮಣೇರಾ ಚ ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ. ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀತಿ ಅಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ವತ ಜಾನಾತೀತಿ ಥೇರಂ ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ. ಕುಮಾರಕವಾದಾ ನ ಮುಚ್ಚಾಮಾತಿ ಕುಮಾರಕವಾದತೋ ನ ಮುಚ್ಚಾಮ. ತಥಾ ಹಿ ಪನ ತ್ವನ್ತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಕಾರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಇಮೇಹಿ ನವೇಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರವಿರಹಿತೇಹಿ ಭೋಜನೇ ಅಮತ್ತಞ್ಞೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಚರಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಕುಮಾರಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಚರನ್ತೋ ‘‘ಕುಮಾರಕೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹಸೀತಿ.

ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಪದಪೂರಣೇ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಉಪಮಾನಸಮುಚ್ಚಯಸಂಸಯವಿಸ್ಸಗ್ಗವಿಕಪ್ಪಪದಪೂರಣಾದೀಸು ಬಹೂಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ವಾಪಿ ತೇನ ಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೬೩) ಉಪಮಾನೇ ¶ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸದಿಸಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತಂ ವಾಪಿ ಧೀರಾ ಮುನಿ ವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೨೧೩) ಸಮುಚ್ಚಯೇ. ‘‘ಕೇ ವಾ ಇಮೇ ಕಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೯೬) ಸಂಸಯೇ. ‘‘ಅಯಂ ವಾ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಬ್ಬಬಾಲೋ ಸಬ್ಬಮೂಳ್ಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧೮೧) ವವಸ್ಸಗ್ಗೇ. ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೭೦; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೩) ವಿಕಪ್ಪೇ. ‘‘ನ ವಾಹಂ ಪಣ್ಣಂ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ನ ಹೇತಂ ಮಯ್ಹ ಭೋಜನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪದಪೂರಣೇ. ಇಧಾಪಿ ಪದಪೂರಣೇ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನೇವ ಚ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಂ ಕರೋನ್ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪದಪೂರಣೇ’’ತಿ. ಸಂಯುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಇದಮೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀತಿ ಅಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ವತ ಜಾನಾಸೀತಿ ಥೇರಂ ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೫೪). ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ವತಾ’’ತಿ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ನ ವಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಾ ‘‘ನ ವೇ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ವೇ-ಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ವತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ವೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕಂಸತ್ಥಭಾವೇ ತದೇವ ಪಾಳಿಂ ಪಯೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಉದಾಹರನ್ತಿ ನೇರುತ್ತಿಕಾ. ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೋ ಪನ ಏವಂ ವದತಿ ‘‘ನ ವಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ವಾತಿ ವಿಭಾಸಾ, ಅಞ್ಞಾಸಿಪಿ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿಪೀ’’ತಿ, (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ತಂ ತಸ್ಸ ಮತಿಮತ್ತಂ ಸಂಯುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯ ತಥಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ. ಇದಮೇಕಂ ಪರೂಪವಾದಸಮ್ಭವಕಾರಣಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕೇಚೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ.

ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ಚಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿ. ಸಾಕಿಯಕುಲೇ ಜಾತೋ, ಸಾಕಿಯಕುಲಭಾವೇನ ವಾ ಪಾಕಟೋ ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ. ತತ್ಥ…ಪೇ… ಉಪವದೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ವದತಿ ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾತಾ ಚೂಳಪಿತುಪುತ್ತೋ’’ತಿ. ಭಾತಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಚೂಳಪಿತುಪುತ್ತಭಾವೇನ, ನ ಪನ ವಯಸಾ ಸಹಜಾತಭಾವತೋ.

‘‘ಸುದ್ಧೋದನೋ ಧೋತೋದನೋ, ಸಕ್ಕಸುಕ್ಕಾಮಿತೋದನಾ;

ಅಮಿತಾ ಪಾಲಿತಾ ಚಾತಿ, ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಇಮಾ ದುವೇ’’ತಿ.

ವುತ್ತೇಸು ಹಿ ಸಬ್ಬಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಮಿತೋದನಸಕ್ಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಂ –

‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ¶ ಪನ ದಾನಂ ದದಮಾನೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಅಮಿತೋದನಸಕ್ಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇ ಞಾತಕೇ ಆನನ್ದಿತೇ ಪಮೋದಿತೇ ಕರೋನ್ತೋ ಜಾತೋತಿ ‘ಆನನ್ದೋ’ತ್ವೇವ ನಾಮಮಕಂಸೂ’’ತಿ.

ತಥಾಯೇವ ವುತ್ತಂ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಮ್ಪಿ –

‘‘ಅಞ್ಞೇ ಪನ ವದನ್ತಿ – ನಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಭಗವತಾ ಸಹಜಾತೋ, ವಯಸಾ ಚ ಚೂಳಪಿತುಪುತ್ತತಾಯ ¶ ಚ ಭಗವತೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾಯೇವ. ತಥಾ ಹಿ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಂ ಏಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾಯಂ ಸಹಜಾತಗಣನೇ ಸೋ ನ ವುತೋ’’ತಿ.

ಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸತ್ಥಾದಿಭಾವೇ ಸತಿ. ಅತಿವಿಸ್ಸತ್ಥಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತತಥಾಗತಭಾತುಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಹೇತ್ವತ್ಥೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ನೇತ್ತಿಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಗುನ್ನಞ್ಚೇ ತರಮಾನಾನ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಜಿಮ್ಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಗಾವಿಯೋ ಕುಟಿಲಮೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ನೇತ್ತೇ ಜಿಮ್ಹಗತೇ ಸತಿ ನೇತ್ತೇ ಕುಟಿಲಂ ಗತೇ ಸತಿ, ನೇತ್ತಸ್ಸ ಕುಟಿಲಂ ಗತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸುತ್ತಪದವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಹೇತುಅತ್ಥತಾ ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಭಾವೇನ ತದವಿನಾಭಾವೀ ಫಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧). ತತ್ಥಾತಿ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ ವಿಸ್ಸತ್ಥಾದಿಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಚ್ಚಿನನೇತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಛನ್ದಾಗಮನಂ ವಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಛನ್ದಾ ಆಗಮನಂ ವಿಯಾತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ. ಛನ್ದಾತಿ ಚ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ಛನ್ದೇನ ಆಗಮನಂ ಪವತ್ತನಂ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಛನ್ದೇನ ಅಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಮಿವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಛನ್ದಂ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನಾತಿ ಛನ್ದಾಗಮನಂ, ತಥಾ ಪವತ್ತೋ ಅಪಾಯಗಮನೀಯೋ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ. ಅಥ ವಾ ಅನನುರೂಪಂ ಗಮನಂ ಅಗಮನಂ. ಛನ್ದೇನ ಅಗಮನಂ ಛನ್ದಾಗಮನಂ, ಛನ್ದೇನ ಸಿನೇಹೇನ ಅನನುರೂಪಂ ಗಮನಂ ಪವತ್ತನಂ ವಿಯ ಅಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಂ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಸೇಕ್ಖಭೂತಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ತಂಪತ್ತಾತಿ ¶ ತಥಾ, ಅಸೇಕ್ಖಾ ಚ ತೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಾ ಚಾತಿ ವಾ ತಥಾ, ತಾದಿಸೇ. ಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸ ನಯೋ. ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತೋತಿ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ಅನ್ತಸದ್ದೋ, ಪರಿವಜ್ಜನಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನುಮತಿಯಾತಿ ಅನುಞ್ಞಾಯ, ಯಾಚನಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ಇದಂ ಅಸೇಕ್ಖಾನಂಯೇವ ಉಚ್ಚಿನಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಅಗತಿಗಮನಸಮ್ಭವೇನ. ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಗತಿಗಮನಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ತಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಉಚ್ಚಿನತೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ತಥಾಪಿ ಅಭಬ್ಬೋ ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುನ್ತಿ. ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ತಸ್ಸ ಅರಹಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣೇ ಕಥೇತಿ, ತೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಧಮ್ಮವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ¶ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಯಥಾಭೂತಮೇವ ಕಥೇಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಗನ್ತಬ್ಬಾ, ಅನನುರೂಪಾ ವಾ ಗತೀತಿ ಅಗತಿ, ತಂ. ಪರಿಯತ್ತೋತಿ ಅಧಿಗತೋ ಉಗ್ಗಹಿತೋ.

‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಚ್ಚಿನಿತೇನಾತಿ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಗಹಿತೇನ. ಅಪಿಚ ಏವಂ…ಪೇ… ಉಚ್ಚಿನೀತಿ ನಿಗಮನಂ, ‘‘ತೇನಾಯಸ್ಮತಾ’’ತಿಆದಿ ಪನ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಗಣನದಸ್ಸನನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸಙ್ಗಾಯಕವಿಚಿನನಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ದೇಸವಿಚಿನನಾದಿಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏತದಹೋಸೀತಿ ಏತಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕನಂ ಅಹೋಸಿ. ನು-ಸದ್ದೇನ ಹಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ರಾಜಗಹನ್ತಿ ‘‘ರಾಜಗಹಸಾಮನ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವದನ್ತಿ. ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಗೋಚರೋ, ಗುನ್ನಂ ಚರಣಟ್ಠಾನಂ, ಸೋ ವಿಯಾತಿ ಗೋಚರೋ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚರಣಟ್ಠಾನಂ, ಮಹನ್ತೋ ಸೋ ಅಸ್ಸ, ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಮಹಾಗೋಚರಂ. ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಮಹಾವಿಹಾರಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಪಹೂತಸೇನಾಸನಂ.

ಥಾವರಕಮ್ಮನ್ತಿ ಚಿರಟ್ಠಾಯಿಕಮ್ಮಂ. ವಿಸಭಾಗಪುಗ್ಗಲೋ ಸುಭದ್ದಸದಿಸೋ. ಉಕ್ಕೋಟೇಯ್ಯಾತಿ ನಿವಾರೇಯ್ಯ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಇದಮತ್ಥೇ, ಇಮಿನಾ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಏತದಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗರುಭಾವಜನನತ್ಥಂ ಞತ್ತಿದುತಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸಙ್ಘಂ ಸಾವೇಸಿ, ನ ಅಪಲೋಕನಞತ್ತಿಕಮ್ಮಮತ್ತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಕದಾ ಪನಾಯಂ ಕತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂ ಕತಭಾವೋ ಚ ಇಮಾಯ ಗಣನಾಯ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತ್ತಾಹನ್ತಿ ¶ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ, ‘‘ಸರೀರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚತಾಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾನಿ ಗೀತಾನಿ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಪೂಜಾವಸೇನ ಕೀಳನತೋ ಸುನ್ದರಂ ಕೀಳನದಿವಸಾ ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸಾ ನಾಮ, ಸಪರಹಿತಸಾಧನಟ್ಠೇನ ವಾ ಸಾಧೂತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕೀಳನದಿವಸಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪುರಿಮಸತ್ತಾಹೇ ಏಕದೇಸೇನೇವ ಸಾಧುಕೀಳನಮಕಂಸು. ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸುಯೇವ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೩೫) –

‘‘ಇತೋ ಪುರಿಮೇಸು ಹಿ ದ್ವೀಸು ಸತ್ತಾಹೇಸು ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಠಾನನಿಸಜ್ಜೋಕಾಸಂ ಕರೋನ್ತಾ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಸಂವಿದಹನ್ತಾ ಸಾಧುಕೀಳಿಕಾಯ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭಿಂಸು, ತತೋ ನೇಸಂ ¶ ಅಹೋಸಿ ‘ಇಮಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಸಾಧುಕೀಳಿತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮ, ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಮತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಕೋಚಿದೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ, ತೇನ ತೇ ಏವಮಕಂಸೂ’’ತಿ.

ತಥಾಪಿ ತೇ ಧಾತುಪೂಜಾಯಪಿ ಕತತ್ತಾ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸಾ ನಾಮ. ಇಮೇಯೇವ ವಿಸೇಸೇನ ಭಗವತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಏಕದೇಸೇನ ಕತಮ್ಪಿ ಸಾಧುಕೀಳನಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸಾ’’ತಿ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸಾ ನಾಮ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ.

ಚಿತಕಾಯಾತಿ ವೀಸಸತರತನುಚ್ಚಾಯ ಚನ್ದನದಾರುಚಿತಕಾಯ, ಪಧಾನಕಿಚ್ಚವಸೇನೇವ ಚ ಸತ್ತಾಹಂ ಚಿತಕಾಯಂ ಅಗ್ಗಿನಾ ಝಾಯೀತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನ ನಿರನ್ತರಂ ಸತ್ತಾಹಮೇವ ಅಗ್ಗಿನಾ ಝಾಯಿ ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮದಿವಸೇಯೇವ ಝಾಯಿತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತಾಹಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಾನಞ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸತ್ತಾಹಾನಮನ್ತರೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ದಿವಸೇ ಝಾಯಮಾನೇ ಸತಿ ‘‘ಸತ್ತಾಹೇ ಝಾಯೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಮಲ್ಲಪಾಮೋಕ್ಖಾ ಸೀಸಂ ನ್ಹಾತಾ ಅಹತಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ನಿವತ್ಥಾ ‘ಮಯಂ ಭಗವತೋ ಚಿತಕಂ ಆಳಿಮ್ಪೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಆಳಿಮ್ಪೇತು’’ನ್ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೩೩).

ಸತ್ತಿಪಞ್ಜರಂ ¶ ಕತ್ವಾತಿ ಸತ್ತಿಖಗ್ಗಾದಿಹತ್ಥೇಹಿ ಪುರಿಸೇಹಿ ಮಲ್ಲರಾಜೂನಂ ಭಗವತೋ ಧಾತುಆರಕ್ಖಕರಣಂ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನಾಹ. ಸತ್ತಿಹತ್ಥಾ ಪುರಿಸಾ ಹಿ ಸತ್ತಿಯೋ ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ, ತಾಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ರಕ್ಖಾಪನವಸೇನ ಪಞ್ಜರಪಟಿಭಾಗತ್ತಾ ಸತ್ತಿಪಞ್ಜರಂ. ಸನ್ಧಾಗಾರಂ ನಾಮ ರಾಜೂನಂ ಏಕಾ ಮಹಾಸಾಲಾ. ಉಯ್ಯೋಗಕಾಲಾದೀಸು ಹಿ ರಾಜಾನೋ ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತು, ಏತ್ತಕಾ ಪಚ್ಛತೋ, ಏತ್ತಕಾ ಉಭೋಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ, ಏತ್ತಕಾ ಹತ್ಥೀಸು ಅಭಿರುಹನ್ತು, ಏತ್ತಕಾ ಅಸ್ಸೇಸು, ಏತ್ತಕಾ ರಥೇಸೂ’’ತಿ ಏವಂ ಸನ್ಧಿಂ ಕರೋನ್ತಿ ಮರಿಯಾದಂ ಬನ್ಧನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಠಾನಂ ‘‘ಸನ್ಧಾಗಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪಿಚ ಉಯ್ಯೋಗಟ್ಠಾನತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಯಾವ ಗೇಹೇಸು ಅಲ್ಲಗೋಮಯಪರಿಭಣ್ಡಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ತಾವ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ದಿವಸಾನಿ ರಾಜಾನೋ ತತ್ಥ ಸನ್ಥಮ್ಭನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಮನ್ತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ವಿನೋದೇನ್ತೀತಿಪಿ ಸನ್ಧಾಗಾರಂ, ರಾಜೂನಂ ವಾ ಸಹ ಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಂ ಅಗಾರನ್ತಿಪಿ ಸನ್ಧಾಗಾರಂ ಹ-ಕಾರಸ್ಸ ಧ-ಕಾರಂ, ಅನುಸರಾಗಮಞ್ಚ ಕತ್ವಾ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ರಾಜಾನೋ ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕಸಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವಪಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಘರಾವಾಸಕಿಚ್ಚಾನಿ ಸಮ್ಮನ್ತಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಛಿನ್ನವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಘರಾವಾಸಂ ತತ್ಥ ಸನ್ಧಾರೇನ್ತೀತಿಪಿ ಸನ್ಧಾಗಾರಂ. ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಿತೋ ¶ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ವಿಸಾಖಮಾಸಸ್ಸ ಅಮಾವಾಸೀ, ತಾವ ಸೋಳಸ ದಿವಸಾ ಸೀಹಳವೋಹಾರವಸೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ, ಜೇಟ್ಠಮೂಲಮಾಸಸ್ಸ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಚ ಪಞ್ಚ ದಿವಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇತಿ ಏಕವೀಸತಿ ದಿವಸಾ ಗತಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಚರಿಮದಿವಸೇಯೇವ ಧಾತುಯೋ ಭಾಜಯಿಂಸು, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ದಿವಸೇ ಅಯಂ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ಕತಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜೇಟ್ಠಮೂಲಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಪಞ್ಚಮಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಜೇಟ್ಠನಕ್ಖತ್ತಂ ವಾ ಮೂಲನಕ್ಖತ್ತಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಮಾಸಸ್ಸ ಪುಣ್ಣಮಿಯಂ ಚನ್ದೇನ ಯುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಮಾಸೋ ‘‘ಜೇಟ್ಠಮೂಲಮಾಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನಾಚಾರನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಅನಾಚಾರಂ.

ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ, (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ (ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ) ‘‘ಸತ್ತಸು ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸೇಸು, ಸತ್ತಸು ಚ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸು ವೀತಿವತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಸತ್ತಸು ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸೇಸು ಗಹಿತೇಸು ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಮಜ್ಝೇ ಚಿತಕಾಯ ಝಾಯನಸತ್ತಾಹಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ದಿಯಡ್ಢಮಾಸೋ ಸೇಸೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ. ಅಪ್ಪಕಞ್ಹಿ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಕೇನ ಅಧಿಕೋಪಿ ಸಮುದಾಯೋ ಅನಧಿಕೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅಡ್ಢಮಾಸತೋ ಅಧಿಕೇಪಿ ಪಞ್ಚದಿವಸೇ ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ದ್ವಾಸೀತಿಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಂ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಅಸೀತಿ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವಚನಂ ವಿಯ, ತಥಾ ಅಪ್ಪಕೇನ ಊನೋಪಿ ಸಮುದಾಯೋ ಅನೂನೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ¶ ಕತ್ವಾ ದಿಯಡ್ಢಮಾಸತೋ ಊನೇಪಿ ಪಞ್ಚದಿವಸೇ ‘‘ದಿಯಡ್ಢಮಾಸೋ ಸೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಭ. ೩೫೬) ಛಮಾಸತೋ ಊನೇಪಿ ಅಡ್ಢಮಾಸೇ ‘‘ಛಮಾಸಂ ಸಜ್ಝಾಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವಚನಂ ವಿಯ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಟ್ಠಕಥಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರೋಧೋ ಸಿಯಾ. ಅಪಿಚ ದೀಘಭಾಣಕಾನಂ ಮತೇನ ತಿಣ್ಣಂ ಸತ್ತಾಹಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಏಕವೀಸತಿ ದಿವಸಾ ಗತಾ’’ತಿ ಇಧ ವುತ್ತಂ. ವಿನಯಸುತ್ತನಿಪಾತಖುದ್ದಕಪಾಠಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ಖುದ್ದಕಭಾಣಕಾನಂ ಮತೇನ ಏಕಮೇವ ಝಾಯನದಿವಸಂ ಕತ್ವಾ ತದವಸೇಸಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸತ್ತಾಹಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ದಿಯಡ್ಢಮಾಸೋ ಸೇಸೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನಾದೀಸು ವಿಯ ತಂ ತಂ ಭಾಣಕಾನಂ ಮತೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಸುಪಿ ವಚನಭೇದೋ ಹೋತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ವದನ್ತಿ – ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆದಿಮ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸಾಯೇವ, ತತೋ ಪರಂ ತಯೋ ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸಾ ಚೇವ ಚಿತಕಝಾಯನದಿವಸಾ ಚ, ತತೋ ಪರಂ ಏಕೋ ಚಿತಕಝಾಯನದಿವಸೋಯೇವ, ತತೋ ಪರಂ ತಯೋ ಚಿತಕಝಾಯನದಿವಸಾ ಚೇವ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸಾ ಚ, ತತೋ ಪರಂ ಚತ್ತಾರೋ ಧಾತುಪೂಜಾದಿವಸಾಯೇವ, ಇತಿ ತಂ ತಂ ಕಿಚ್ಚಾನುರೂಪಗಣನವಸೇನ ತೀಣಿ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ, ಅಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಅಡ್ಢಮಾಸೋವ ಹೋತಿ. ‘‘ಏಕವೀಸತಿ ದಿವಸಾ ಗತಾ’’ತಿ ಇಧ ವುತ್ತವಚನಞ್ಚ ತಂ ತಂ ಕಿಚ್ಚಾನುರೂಪಗಣನೇನೇವ. ಏವಞ್ಹಿ ಚತೂಸುಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತವಚನಂ ಸಮೇತೀತಿ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೇನ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೋ ದಿವಸೋ ನಟ್ಠೋ, ಸೋ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೋ, ಕೋಲಾಹಲದಿವಸೋ ¶ ನಾಮ ಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನ ಗಹಿತೋ’’ತಿ, (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೨೭) ಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋಯೇವ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸತ್ತಾಹಾನಂ ಗಣಿತತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸತ್ತಾಹಾನಂ ಗಣನೇನೇವ ಜೇಟ್ಠಮೂಲಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಪಞ್ಚಮೀ ಏಕವೀಸತಿಮೋ ದಿವಸೋ ಹೋತಿ.

ಚತ್ತಾಲೀಸ ದಿವಸಾತಿ ಜೇಟ್ಠಮೂಲಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಛಟ್ಠದಿವಸತೋ ಯಾವ ಆಸಳ್ಹೀ ಪುಣ್ಣಮೀ, ತಾವ ಗಣೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥನ್ತರೇತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ. ರೋಗೋ ಏವ ರೋಗಪಲಿಬೋಧೋ. ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಸು ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಮೇವ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಪಲಿಬೋಧೋ ¶ , ತಥಾ ಮಾತಾಪಿತುಪಲಿಬೋಧೋ. ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅತ್ಥಂ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಪರಿಬುನ್ಧೇತಿ ಉಪರೋಧೇತಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಪಲಿಬೋಧೋ ರ-ಕಾರಸ್ಸ ಲ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ತಂ ಪಲಿಬೋಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಂ ಕರಣೀಯಂ ಕರೋತೂತಿ ಸಙ್ಗಾಹಕೇನ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಲಿಬೋಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನಸಙ್ಖಾತಂ ತದೇವ ಕರಣೀಯಂ ಕರೋತು.

ಅಞ್ಞೇಪಿ ಮಹಾಥೇರಾತಿ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಾದಯೋ. ಸೋಕಸಲ್ಲಸಮಪ್ಪಿತನ್ತಿ ಸೋಕಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಲ್ಲೇನ ಅನುಪವಿಟ್ಠಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ. ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನುಸಯತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಭಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಭವಯೋನಿಗತಿಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಜನೇತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಜನೋ. ಕಿಲೇಸೇ ಜನೇತಿ, ಅಜನಿ, ಜನಿಸ್ಸತೀತಿ ವಾ ಜನೋ, ಮಹನ್ತೋ ಜನೋ ತಥಾ, ತಂ. ಆಗತಾಗತನ್ತಿ ಆಗತಮಾಗತಂ ಯಥಾ ‘‘ಏಕೇಕೋ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ‘‘ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚಸತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಪರಿವುತ್ತೋ ರಾಜಗಹಂ ಗತೋ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಮಹಾಥೇರಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೋಕಸಲ್ಲಸಮಪ್ಪಿತಂ ಮಹಾಜನಂ ಅಸ್ಸಾಸೇತುಕಾಮಾ ತಂ ತಂ ದಿಸಂ ಪಕ್ಕನ್ತಾ’’ತಿ ಇಧ ವುತ್ತವಚನಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ‘‘ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ‘ರಾಜಗಹಂ ಆವುಸೋ ಗಚ್ಛಾಮಾ’ತಿ ಉಪಡ್ಢಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗತೋ, ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋಪಿ ಉಪಡ್ಢಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತವಚನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ಇಧ ಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದಯೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರಭಿಕ್ಖೂಹಿಯೇವ ಸದ್ಧಿಂ ತಂ ತಂ ದಿಸಂ ಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಪನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಾಯೇವ ಪಚ್ಚೇಕಮುಪಡ್ಢಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕೇಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಹಿ ವಚನಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಅತ್ಥತೋ ಸಂಸನ್ದನತ್ತಾ. ಇಧ ಹಿ ನಿರವಸೇಸೇನ ಥೇರಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಗಮನವಚನಮೇವ ತತ್ಥ ನಯವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇಧ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಗಮನವಚನಞ್ಚ ತತ್ಥ ಉಪಡ್ಢಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಮನವಚನೇನ. ಉಪಡ್ಢಸಙ್ಘೋತಿ ಹಿ ಸಕಸಕಪರಿಸಾಭೂತೋ ಭಿಕ್ಖುಗಣೋ ಗಯ್ಹತಿ ಉಪಡ್ಢಸದ್ದಸ್ಸ ಅಸಮೇಪಿ ಭಾಗೇ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಯದಿ ಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಸಙ್ಘೇ ಉಪಡ್ಢಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ತದಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಗಣನಪಥಮತೀತತ್ತಾ ನ ಯುಜ್ಜತೇವ ¶ , ಯದಿ ಚ ಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಉಚ್ಚಿನಿತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಉಪಡ್ಢಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಏವಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಗಣಪಾಮೋಕ್ಖಾನಂಯೇವ ಉಚ್ಚಿನಿತತ್ತಾ ನ ಯುಜ್ಜತೇವ. ಪಚ್ಚೇಕಗಣಿನೋ ಹೇತೇ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಸತ್ತಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೇಸು ಪಾಮೋಕ್ಖಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ¶ , ಇತಿ ಅತ್ಥತೋ ಸಂಸನ್ದನತ್ತಾ ತದೇತಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ. ತಂತಂಭಾಣಕಾನಂ ಮತೇನೇವಂ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

‘‘ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಮಹಾರಾಜದತ್ತಿಯಸೇಲಮಯಪತ್ತಂ, ಸುಗತಚೀವರಞ್ಚ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋಯೇವ ಹಿ ಪತ್ತೋ ಭಗವತಾ ಸದಾ ಪರಿಭುತ್ತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಸಮಚಿತ್ತಪಟಿಪದಾಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಸ್ಸಕಾಲೇಪಿ ತಸ್ಸೇವ ಪರಿಭುತ್ತಭಾವಂ ದೀಪೇತುಕಾಮೇನ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಸುನಿವತ್ಥನಿವಾಸನೋ ಸುಗತಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಸೇಲಮಯಪತ್ತಮಾದಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೭) ಗನ್ಧಮಾಲಾದಯೋ ನೇಸಂ ಹತ್ಥೇತಿ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥಾ.

ತತ್ರಾತಿ ತಿಸ್ಸಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ. ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯಾತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೨೭೭) ಅನಿಚ್ಚಸಭಾವಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾಯ. ಧಮ್ಮೇನ ಯುತ್ತಾ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಪತಿರೂಪಾತಿ ಧಮ್ಮೀ, ತಾದಿಸಾಯ. ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ, ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಸಿತಗನ್ಧಕುಟಿನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಸಮಾಸೋ. ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಭಾವತೋ ‘‘ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ವಿವರಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ತಥಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾತಿ ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯಭಾವತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ಮಿಲಾತಾ ಮಾಲಾ, ಸಾಯೇವ ಕಚವರಂ, ಮಿಲಾತಂ ವಾ ಮಾಲಾಸಙ್ಖಾತಂ ಕಚವರಂ ತಥಾ. ಅತಿಹರಿತ್ವಾತಿ ಪಠಮಂ ಠಪಿತಟ್ಠಾನಮಭಿಮುಖಂ ಹರಿತ್ವಾ. ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಪಠಮಂ ಠಪಿತಟ್ಠಾನಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಯಥಾಠಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಠಪೇತ್ವಾ. ಭಗವತೋ ಠಿತಕಾಲೇ ಕರಣೀಯಂ ವತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮಕಾಸೀತಿ ಸೇನಾಸನೇ ಕತ್ತಬ್ಬವತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕುರುಮಾನೋ ಚಾತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚ. ಲಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಅಯಂ ಮಾನ-ಸದ್ದೋ. ನ್ಹಾನಕೋಟ್ಠಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಞ್ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಉದಕಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಪನಞ್ಚ, ತಾನಿ ಆದೀನಿ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಓವಾದಾದೀನನ್ತಿ ತಥಾ, ತೇಸಂ ಕಾಲೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಹಸ್ಸ ಮಿಗರಾಜಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯಾ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ, ತದ್ಧಿತವಸೇನ, ಸದಿಸವೋಹಾರೇನ ವಾ ಭಗವತೋ ಸೇಯ್ಯಾಪಿ ‘‘ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇಜುಸ್ಸದಇರಿಯಾಪಥತ್ತಾ ಉತ್ತಮಸೇಯ್ಯಾ ವಾ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ¶ ಕಪ್ಪೇಸಿ ¶ ಪಾದೇ ಪಾದಂ ಅಚ್ಚಾಧಾಯ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ, (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೯೮) ತಂ. ಕಪ್ಪನಕಾಲೋ ಕರಣಕಾಲೋ ನನೂತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

‘‘ಯಥಾ ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ಆವಿ ಕರೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಭಗವತೋ…ಪೇ… ಪತಿಟ್ಠಿತಪೇಮೋ ಚೇವ ಅಖೀಣಾಸವೋ ಚ ಅನೇಕೇಸು…ಪೇ… ಉಪಕಾರಸಞ್ಜನಿತಚಿತ್ತಮದ್ದವೋ ಚ ಅಕಾಸಿ, ಏವಂ ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಆನನ್ದೋ ಭಗವತೋ ಗುಣ…ಪೇ… ಮದ್ದವೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಅಕಾಸೀತಿ ಯೋಜನಾ. ನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ಏತೇನ ತಥಾಕರಣಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಭಾವಾ ಅಕಂಸು, ತಥಾ ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಆನನ್ದೋ ಭಗವತೋ…ಪೇ… ಪತಿಟ್ಠಿತಪೇಮತ್ತಾ ಚೇವ ಅಖೀಣಾಸವತ್ತಾ ಚ ಅನೇಕೇಸು…ಪೇ… ಉಪಕಾರಸಞ್ಜನಿತಚಿತ್ತಮದ್ದವತ್ತಾ ಚಾತಿ ಹೇತುಅತ್ಥಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ. ಹೇತುಗಬ್ಭಾನಿ ಹಿ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ ತದತ್ಥಸ್ಸೇವ ತಥಾಕರಣಹೇತುಭಾವತೋ. ಧನಪಾಲದಮನ (ಚೂಳವ. ೩೪೨), ಸುವಣ್ಣಕಕ್ಕಟ (ಜಾ. ೧.೫.೯೪), ಚೂಳಹಂಸ (ಜಾ. ೧.೧೫.೧೩೩) -ಮಹಾಹಂಸಜಾತಕಾದೀಹಿ (ಜಾ. ೨.೨೧.೮೯) ಚೇತ್ಥ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ. ಗುಣಾನಂ ಗಣೋ, ಸೋಯೇವ ಅಮತನಿಪ್ಫಾದಕರಸಸದಿಸತಾಯ ಅಮತರಸೋ. ತಂ ಜಾನನಪಕತಿತಾಯಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಪದೇ ಹೇತು. ಉಪಕಾರ…ಪೇ… ಮದ್ದವೋತಿ ಉಪಕಾರಪುಬ್ಬಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾಜನಿತಚಿತ್ತಮುದುಕೋ. ಏವಮ್ಪಿ ಸೋ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅಧಿವಾಸೇಸೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಮೇನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಮೇನನ್ತಿ ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ. ಏತ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಪದಾಲಙ್ಕಾರಮತ್ತಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಸದ್ದಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ದ್ವೀಸು ಸಬ್ಬನಾಮೇಸು ಪುಬ್ಬಪದಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಪದತಾ. ಸಂವೇಜೇಸೀತಿ ‘‘ನನು ಭಗವತಾ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಅಕ್ಖಾತಂ ‘ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಪಿಯೇಹಿ ಮನಾಪೇಹಿ ನಾನಾಭಾವೋ ವಿನಾಭಾವೋ’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೩; ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೯; ಅ. ನಿ. ೧೦.೪೮) ಸಂವೇಗಂ ಜನೇಸೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಭನ್ತೇ…ಪೇ… ಅಸ್ಸಾಸೇಸ್ಸಥಾತಿ ಪಠಮಂ ವತ್ವಾ’’ತಿ ಸಹ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಯೋಜನಾ ಅಸ್ಸ. ಯಥಾರುತತೋ ಪನ ಆದ್ಯತ್ಥೇನ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಏವಮಾದಿನಾ ಸಂವೇಜೇಸೀ’’ತಿ ಯೋಜನಾಪಿ ಯುಜ್ಜತೇವ. ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಹಿ ವಚನೇನ ಸಂವೇಗಂ ಜನೇಸಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಂವೇಜನಸ್ಸ ಕರಣಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ಸನ್ಥಮ್ಭಿತ್ವಾತಿ ಪರಿದೇವನಾದಿವಿರಹೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಬನ್ಧೇತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ. ಉಸ್ಸನ್ನಧಾತುಕನ್ತಿ ಉಪಚಿತಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದಿದೋಸಂ. ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹವಾತವಸೇನ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ಇಧ ಭೇಸಜ್ಜಕರಣಯೋಗ್ಯತಾಯ ¶ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಯಾ ‘‘ದೋಸಾ, ಮಲಾ’’ತಿ ಚ ಲೋಕೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಪಥವೀ ಆಪೋ ತೇಜೋ ವಾಯೋ ಆಕಾಸೋತಿ ಚ ಭೇದೇನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಞ್ಚವಿಧಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ವಾಯುಪಿತ್ತಕಫಾ ದೋಸಾ, ಧಾತವೋ ಚ ಮಲಾ ತಥಾ;

ತತ್ಥಾಪಿ ಪಞ್ಚಧಾಖ್ಯಾತಾ, ಪಚ್ಚೇಕಂ ದೇಹಧಾರಣಾ.

ಸರೀರದೂಸನಾ ¶ ದೋಸಾ, ಮಲೀನಕರಣಾ ಮಲಾ;

ಧಾರಣಾ ಧಾತವೋ ತೇ ತು, ಇತ್ಥಮನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞಕಾ’’ತಿ.

ಸಮಸ್ಸಾಸೇತುನ್ತಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇತುಂ. ದೇವತಾಯ ಸಂವೇಜಿತದಿವಸತೋ, ಜೇತವನವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠದಿವಸತೋ ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ. ವಿರಿಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿರೇಚನಂ, ಓಸಧಪರಿಭಾವಿತಂ ಖೀರಮೇವ ವಿರೇಚನಂ ತಥಾ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಭೇಸಜ್ಜಪಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ. ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇನ ಸೋಭತೀತಿ ಸುಭೋ, ಮನುನೋ ಅಪಚ್ಚಂ ಮಾನವೋ, ನ-ಕಾರಸ್ಸ ಪನ ಣ-ಕಾರೇ ಕತೇ ಮಾಣವೋ. ಮನೂತಿ ಹಿ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮಾತಾಪಿತುಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ ಪುರಿಸೋ, ಯೋ ಸಾಸನೇ ‘‘ಮಹಾಸಮ್ಮತರಾಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಸೋ ಹಿ ಸಕಲಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಂ ಮನಭಿ ಜಾನಾತೀತಿ ಮನೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ವದನ್ತಿ ‘‘ದನ್ತಜ ನ-ಕಾರಸಹಿತೋ ಮಾನವಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸಾಧಾರಣವಚನೋ, ಮುದ್ಧಜ ಣ-ಕಾರಸಹಿತೋ ಪನ ಮಾಣವಸದ್ದೋ ಕುಚ್ಛಿತಮೂಳ್ಹಾಪಚ್ಚವಚನೋ’’ತಿ. ಚೂಳಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೪.೨೮೯) ಹಿ ಮುದ್ಧಜ ಣ-ಕಾರಸಹಿತಸ್ಸೇವ ಮಾಣವಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವಣ್ಣಿತೋ. ತಟ್ಟೀಕಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯಂ ಅಪಚ್ಚಂ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಮೂಳ್ಹಂ ವಾ, ತತ್ಥ ಲೋಕೇ ಮಾಣವವೋಹಾರೋ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ಸತ್ತಾ ದಹರಕಾಲೇ ಮೂಳ್ಹಧಾತುಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ವೀಸತಿವಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೋ ಯುವಾ ಮಾಣವೋ, ಇಧ ಪನ ತಬ್ಬೋಹಾರೇನ ಮಹಲ್ಲಕೋಪಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಚೂಳಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಮಾಣವೋತಿ ಪನ ತಂ ತರುಣಕಾಲೇ ವೋಹರಿಂಸು, ಸೋ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇಪಿ ತೇನೇವ ವೋಹಾರೇನ ವೋಹರೀಯತೀ’’ತಿ, (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೪.೨೮೯) ಸುಭನಾಮಕೇನ ಲದ್ಧಮಾಣವವೋಹಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಕಿರಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಆಗತೋ, ಮಹಾಜನೋ ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ವಿಹಾರಂ ಖೋ ಪನ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಜನಮಜ್ಝೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ವಾ ಕಾತುಂ, ಧಮ್ಮಕಥಂ ವಾ ಸೋತುಂ, ಗೇಹಮಾಗತಂಯೇವ ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುಖೇನ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ¶ , ಏಕಾ ಚ ಮೇ ಕಙ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ನಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಾಣವಕಂ ಪೇಸೇಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪಹಿತಂ ಮಾಣವಕ’’ನ್ತಿ ಖುದ್ದಕೇ ಚೇತ್ಥ ಕಪಚ್ಚಯೋ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಅಕಾಲೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಅವೋಚ.

ಅಕಾಲೋತಿ ಅಜ್ಜ ಗನ್ತುಂ ಅಯುತ್ತಕಾಲೋ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಭೇಸಜ್ಜಮತ್ತಾತಿ ಅಪ್ಪಕಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ. ಅಪ್ಪತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಮತ್ತಾಸದ್ದೋ ‘‘ಮತ್ತಾ ಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೨೯೦) ವಿಯ. ಪೀತಾತಿ ಪಿವಿತಾ. ಸ್ವೇಪೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅಪೇಕ್ಖೋ ಮನ್ತಾ ನುಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಅಯಂ ಪನ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮಾ’’ತಿ ಸಂಸಯಮತ್ತೇ ವುತ್ತೇ ಅನುಞ್ಞಾತಭಾವೋ ನ ಸಿದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಾಧನತ್ಥಂ ¶ ‘‘ಅಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇ ಮಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಪಟಿಬಲಾ ಸಮಾನಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮ ಚಾ’’ತಿ.

ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ಖೀರವಿರೇಚನಪೀತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ. ಚೇತಕತ್ಥೇರೇನಾತಿ ಚೇತಿಯರಟ್ಠೇ ಜಾತತ್ತಾ ಚೇತಕೋತಿ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಥೇರೇನ. ಪಚ್ಛಾಸಮಣೇನಾತಿ ಪಚ್ಛಾನುಗತೇನ ಸಮಣೇನ. ಸಹತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ. ಸುಭೇನ ಮಾಣವೇನ ಪುಟ್ಠೋತಿ ‘‘ಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ, ತೇ ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ನಟ್ಠಾ ನು ಖೋ, ಧರನ್ತಿ ನು ಖೋ, ಸಚೇ ಧರನ್ತಿ, ಭವಂ (ನತ್ಥಿ ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೪೮) ಆನನ್ದೋ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಯೇಸಂ ಸೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಣ್ಣವಾದೀ ಅಹೋಸಿ, ಯತ್ಥ ಚ ಇಮಂ ಜನತಂ ಸಮಾದಪೇಸಿ ನಿವೇಸೇಸಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಕತಮೇಸಾನಂ ಖೋ ಭೋ ಆನನ್ದ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ವಣ್ಣವಾದೀ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೮) ಪುಟ್ಠೋ, ಅಥಸ್ಸ ಥೇರೋ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಮಾಣವ ಖನ್ಧಾನಂ ಸೋ ಭಗವಾ ವಣ್ಣವಾದೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೯) ಇಧ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗೇ ದಸಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ…ಪೇ… ಮಭಾಸೀ’’ತಿ.

ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಛಿನ್ನಂ. ಫುಲ್ಲನ್ತಿ ಭಿನ್ನಂ, ಸೇವಾಲಾಹಿಛತ್ತಕಾದಿವಿಕಸ್ಸನಂ ವಾ, ತೇಸಂ ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಾಕತಿಕಕರಣಂ, ಅಭಿನವಪಟಿಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಕಟ್ಠಾಯಾತಿ ಆಸನ್ನಾಯ. ವಸ್ಸಂ ಉಪನೇನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ, ವಸ್ಸೂಪಗತಕಾಲೋ, ತಾಯ. ಸಙ್ಗೀತಿಪಾಳಿಯಂ (ಚೂಳವ. ೪೪೦) ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ¶ ಏವಂ ಗತೇಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಂಸನ್ದೇತುಂ ಸಾಧೇತುಂ ವಾ ಆಹ ‘‘ಏವಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ರಾಜಗಹಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾತಿ ಬಹಿನಗರೇ ಠಿತಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ. ಛಡ್ಡಿತಪತಿತಉಕ್ಲಾಪಾತಿ ಛಡ್ಡಿತಾ ಚ ಪತಿತಾ ಚ ಉಕ್ಲಾಪಾ ಚ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಛಡ್ಡಿತಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾ, ತತೋಯೇವ ಚ ಉಪಚಿಕಾದೀಹಿ ಖಾದಿತತ್ತಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪತಿತಾ, ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾಭಾವೇನ ಆಕಿಣ್ಣಕಚವರತ್ತಾ ಉಕ್ಲಾಪಾ ಚಾತಿ. ತದೇವತ್ಥಂ ‘‘ಭಗವತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಾವೇತಿ. ಅವಕುಥಿ ಪೂತಿಭಾವಮಗಮಾಸೀತಿ ಉಕ್ಲಾಪೋ ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಲ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ಉಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ವಾ ಕಲಾಪೋಸಮೂಹೋತಿ ಉಕ್ಲಾಪೋ, ವಣ್ಣಸಙ್ಗಮನವಸೇನೇವಂ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಉಪಕ್ಲೇಸೋ, ಸ್ನೇಹೋ’’ – ಇಚ್ಚಾದಿ, ತೇನ ಯುತ್ತಾತಿ ತಥಾ. ಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವೇಣೀಯನ್ತಿ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪರಿವೇಣಾ. ಕುರುಮಾನಾತಿ ಕತ್ತುಕಾಮಾ. ಸೇನಾಸನವತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ, ಸೇನಾಸನಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಚ ಸೇನಾಸನಪಟಿಬದ್ಧಾನಂ ಬಹೂನಮ್ಪಿ ವಚನಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೇನಾಸನಪಟಿಸಙ್ಖರಣಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಪೂಜಾಯೇವ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವತೋ ವಚನಪೂಜನತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಪಠಮಂ ಮಾಸನ್ತಿ ¶ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಮಾಸಂ. ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ‘‘ತಿತ್ಥಿಯವಾದಪರಿಮೋಚನತ್ಥಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ‘‘ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಯನ್ತಿ ಕತಿಕವತ್ತಕರಣಂ. ಏದಿಸೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ಯಂ-ಸದ್ದೋ ತಂ-ಸದ್ದಾನಪೇಕ್ಖೋ ತೇನೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ. ಯಂ ವಾ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತದೇವ ಮಯಾಪಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಈದಿಸೇಸು ಭಗವತಾ…ಪೇ… ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಸೇನಾಸನವತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೇನ ಸೇನಾಸನಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೩೦೮) ಚ ಸೇನಾಸನಪಟಿಬದ್ಧವಚನಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ವಣ್ಣಿತಂ. ಸಙ್ಗಾಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ವುತ್ತಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಚ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏಕಸ್ಸ ವಾ ಇತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪೋ.

ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತಿತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ, ಸೋ ಚ ಖೋ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೋವ. ಥೇರಾ ಹಿ ಆಸಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮಿತೋ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇಯೇವ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ವಸ್ಸಮುಪಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸುನ್ತಿ. ರಾಜದ್ವಾರೇತಿ ರಾಜಗೇಹದ್ವಾರೇ. ಹತ್ಥಕಮ್ಮನ್ತಿ ಹತ್ಥಕಿರಿಯಂ, ಹತ್ಥಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಟಿವೇದೇಸುನ್ತಿ ಜಾನಾಪೇಸುಂ. ವಿಸಟ್ಠಾತಿ ನಿರಾಸಙ್ಕಚಿತ್ತಾ. ಆಣಾಯೇವ ¶ ಅಪ್ಪಟಿಹತವುತ್ತಿಯಾ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಆಣಾಚಕ್ಕಂ. ತಥಾ ಧಮ್ಮೋಯೇವ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ತಂ ಪನಿಧ ದೇಸನಾಞಾಣಪಟಿವೇಧಞಾಣವಸೇನ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ತದುಭಯೇನೇವ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಪವತ್ತನತೋ. ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕನ್ತಿ ಚೇತಂ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸಾಪಿ ನಾಮಂ, ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩.೭೮) ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ. ಸನ್ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನಟ್ಠಾನಂ. ಸತ್ತ ಪಣ್ಣಾನಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಪಣ್ಣೀ, ಯೋ ‘‘ಛತ್ತಪಣ್ಣೋ, ವಿಸಮಚ್ಛದೋ’’ ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಜಾತಗುಹದ್ವಾರೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮುನಾತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವಾನಮಿನ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮವಿಧಾಯಕಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಸುವಿಭತ್ತಭಿತ್ತಿಥಮ್ಭಸೋಪಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸುವಿಭತ್ತಪದಸ್ಸ ದ್ವನ್ದತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಸುಯ್ಯಮಾನತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಹಿ ದ್ವನ್ದಪದೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಥಾ ‘‘ನಾನಾವಿಧ…ಪೇ… ವಿಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ. ರಾಜಭವನವಿಭೂತಿನ್ತಿ ರಾಜಭವನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ರಾಜಭವನಸೋಭಂ ವಾ. ಅವಹಸನ್ತಮಿವಾತಿ ಅವಹಾಸಂ ಕುರುಮಾನಂ ವಿಯ. ಸಿರಿಯಾತಿ ಸೋಭಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಲಕ್ಖಿಯಾ. ನಿಕೇತನಮಿವಾತಿ ವಸನಟ್ಠಾನಮಿವ, ‘‘ಜಲನ್ತಮಿವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಾನೀಯತಿತ್ಥೇ ನಿಪತನ್ತಾ ಪಕ್ಖಿನೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಜನಾನಂ ಚಕ್ಖೂನಿ ಮಣ್ಡಪೇಯೇವ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕನಿಪಾತ…ಪೇ… ವಿಹಙ್ಗಾನ’’ನ್ತಿ. ನಯನವಿಹಙ್ಗಾನನ್ತಿ ನಯನಸಙ್ಖಾತವಿಹಙ್ಗಾನಂ. ಲೋಕರಾಮಣೇಯ್ಯಕಮಿವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಯದಿ ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ಸಬ್ಬಮೇವ ಆನೇತ್ವಾ ಏಕತ್ಥ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಯಂ ಯಂ ವಾ ಲೋಕೇ ರಮಿತುಮರಹತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಮಿವಾತಿಪಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡನ್ತಿ ಫೇಗ್ಗುರಹಿತಂ ಸಾರಂ ವಿಯ, ಕಸಟವಿನಿಮುತ್ತಂ ಪಸನ್ನಂ ವಿಯ ಚ ದಟ್ಠುಮರಹರೂಪೇಸು ಸಾರಭೂತಂ, ಪಸನ್ನಭೂತಞ್ಚ. ಅಪಿಚ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಸಾರಭೂತೋ ವಿಸಿಟ್ಠತರೋ ಮಣ್ಡೋ ಮಣ್ಡನಂ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡೋ, ತಂ. ಮಣ್ಡಂ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿ ನಿವಾರೇತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ ಜನಾನಂ ಮಣ್ಡಂ ಪಸನ್ನಂ ಪಾತಿ ರಕ್ಖತಿ, ಮಣ್ಡನಮಲಙ್ಕಾರಂ ವಾ ಪಾತಿ ಪಿವತಿ ಅಲಙ್ಕರಿತುಂ ಯುತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ಮಣ್ಡಪೋ, ತಂ.

ಕುಸುಮದಾಮಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಓಲಮ್ಬಕಾನಿ ಚೇತಿ ಕುಸುಮದಾಮೋಲಮ್ಬಕಾನಿ. ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಪರನಿಪಾತೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಗ್ಯಾಹಿತೋ’’ತಿ. ವಿವಿಧಾನಿಯೇವ ಕುಸುಮದಾಮೋಲಮ್ಬಕಾನಿ ತಥಾ, ತಾನಿ ವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತಂ ವಿಸೇಸೇನ ವಮೇನ್ತಂ ನಿಕ್ಖಾಮೇನ್ತಮಿವ ಚಾರು ಸೋಭನಂ ವಿತಾನಂ ಏತ್ಥಾತಿ ತಥಾ. ಕುಟ್ಟೇನ ಗಹಿತೋ ಸಮಂ ಕತೋತಿ ಕುಟ್ಟಿಮೋ, ಕೋಟ್ಟಿಮೋ ವಾ, ತಾದಿಸೋಯೇವ ಮಣೀತಿ ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮೋ ¶ , ನಾನಾರತನೇಹಿ ವಿಚಿತ್ತೋ ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮೋ, ತಸ್ಸ ತಲಂ ತಥಾ. ಅಥ ವಾ ಮಣಿಯೋ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತತಲತ್ತಾ ಮಣಿಕೋಟ್ಟೇನ ನಿಪ್ಫತ್ತನ್ತಿ ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮಂ, ತಮೇವ ತಲಂ, ನಾನಾರತನವಿಚಿತ್ತಂ ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಂ ತಥಾ. ತಮಿವ ಚ ನಾನಾಪುಪ್ಫೂಪಹಾರವಿಚಿತ್ತಂ ಸುಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭೂಮಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಪ್ಫಪೂಜಾ ಪುಪ್ಫೂಪಹಾರೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ನಾನಾರತನವಿಚಿತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ನಾನಾಪುಪ್ಫೂಪಹಾರವಿಚಿತ್ತತಾಯನಿದಸ್ಸನಂ, ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಗ್ಗಹಣಂ ಸುಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭೂಮಿಕಮ್ಮತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನನ್ತಿ ಮಣ್ಡಪಂ. ಬ್ರಹ್ಮವಿಮಾನಸದಿಸನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ, ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಮಾನಂ ಸೋಭತಿ, ತಥಾ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸೇಸೇನ ಮಾನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಮಾನಂ. ಸದ್ದವಿದೂ ಪನ ‘‘ವಿಹೇ ಆಕಾಸೇ ಮಾಯನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ದೇವಾ ಯೇನಾತಿ ವಿಮಾನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮುನಾ ಮೀಯತಿ ನಿಮ್ಮೀಯತೀತಿ ವಿಮಾನಂ, ವೀತಿ ವಾ ಸಕುಣೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಸಣ್ಠಾನೇನ ಮೀಯತಿ ನಿಮ್ಮೀಯತೀತಿ ವಿಮಾನನ್ತಿಆದಿನಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ವಿಮಾನಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಏಕಯೋಜನದ್ವಿಯೋಜನಾದಿಭಾವೇನ ಪಮಾಣವಿಸೇಸಯುತ್ತತಾಯ, ಸೋಭಾತಿಸಯಯೋಗೇನ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ಮಾನನೀಯತಾಯ ವಿಮಾನ’’ನ್ತಿ (ವಿ. ವ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ವುತ್ತಂ. ನತ್ಥಿ ಅಗ್ಘಮೇತೇಸನ್ತಿ ಅನಗ್ಘಾನಿ, ಅಪರಿಮಾಣಗ್ಘಾನಿ ಅಗ್ಘಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪತಿರೂಪಂ, ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಾ ಅತ್ಥರಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಾನಿ, ತೇಸಂ ಸತಾನಿ ತಥಾ. ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖನ್ತಿ ಉತ್ತರದಿಸಾಭಿಮುಖಂ. ಧಮ್ಮೋಪಿ ಸತ್ಥಾಯೇವ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಆಸನಾರಹಂ ಧಮ್ಮಾಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಯೋ ಖೋ…ಪೇ… ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ, (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬) ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಧಮ್ಮದೇಸಕಸ್ಸ ವಾ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಾವಹತ್ತಾ ತಥಾರೂಪೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿತುಮರಹತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಆಸನಾರಹನ್ತಿ ನಿಸೀದನಾರಹಂ. ಧಮ್ಮಾಸನನ್ತಿ ಧಮ್ಮದೇಸಕಾಸನಂ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಕಥೇತುಂ ಯುತ್ತಾಸನಂ. ದನ್ತಖಚಿತನ್ತಿ ದನ್ತೇಹಿ ಖಚಿತಂ, ಹತ್ಥಿದನ್ತೇಹಿ ಕತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ದನ್ತೋ ನಾಮ ಹತ್ಥಿದನ್ತೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಾಸನೇ. ಮಮ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಮಮ ಕಮ್ಮಂ, ಮಯಾ ವಾ ಕರಣೀಯಂ.

ಇದಾನಿ ¶ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ ದಿವಸಏತಿ ತಥಾ ರಞ್ಞಾ ಆರೋಚಾಪಿತದಿವಸೇ, ಸಾವಣಮಾಸಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಚತುತ್ಥದಿವಸೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನತ್ಥಜನನತೋ ವಿಸಸಙ್ಕಾಸತಾಯ ಕಿಲೇಸೋ ವಿಸಂ, ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಭಾವತೋ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಸತ್ತಿ ಗನ್ಧೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ¶ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾದೀಸು ವಿಲಾಪಾದಿಮಕಾಸಿ. ಅಪಿಚ ವಿಸಜನನಕಪುಪ್ಫಾದಿಗನ್ಧಪಟಿಭಾಗತಾಯ ನಾನಾವಿಧದುಕ್ಖಹೇತುಕಿರಿಯಾಜನನಕೋ ಕಿಲೇಸೋವ ‘‘ವಿಸಗನ್ಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ವಿಸಂ ಹರತೀತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಮೂಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಫಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಪರಿಭೋಗಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೩) ವುತ್ತೋತಿ. ಅಪಿಚ ವಿಸಗನ್ಧೋನಾಮ ವಿರೂಪೋ ಮಂಸಾದಿಗನ್ಧೋ, ತಂಸದಿಸತಾಯ ಪನ ಕಿಲೇಸೋ. ‘‘ವಿಸ್ಸಸದ್ದೋ ಹಿ ವಿರೂಪೇ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಟೀ. ೬೨೪) ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಯಂವುತ್ತಂ. ಅದ್ಧಾತಿ ಏಕಂಸತೋ. ಸಂವೇಗನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಂ. ‘‘ಓಹಿತಭಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಪಧಾನೇನ ಚ ವುತ್ತಂ. ಏದಿಸೇಸು ಪನ ಠಾನೇಸು ತದಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಂವೇಗೋ ನಾಮ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಂ ಞಾಣಂ, ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಭಗವತೋ ದಸ್ಸನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀ’’ತಿ (ವಿ. ವ. ಅಟ್ಠ. ೮೩೮) ರಜ್ಜುಮಾಲಾವಿಮಾನವಣ್ಣನಾಯಂವುತ್ತಂ, ಸಾ ಚ ತದಾ ಅವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನಾ ಅನಾಗತಫಲಾತಿ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸವಸೇನ ದೋಸೋಯೇವ ಸಂವೇಗೋತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಸೋ ತಸ್ಸ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಸಮಾಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಏಕಂಸಕಾರಣಂ ನ ಸಿಯಾ. ಏವಮಭೂತೋ ಚ ಸೋ ಇಧ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋಯೇವಾತಿ ಅಲಮತಿಪಪಞ್ಚೇನ. ತೇನಾತಿ ತಸ್ಮಾ ಸ್ವೇ ಸಙ್ಘಸನ್ನಿಪಾತಸ್ಸ ವತ್ತಮಾನತ್ತಾ, ಸೇಕ್ಖಸಕರಣೀಯತ್ತಾ ವಾ. ತೇ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ತವ ನ ಯುತ್ತಂ, ತಯಾ ವಾ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಗನ್ತುಂ ನ ಪತಿರೂಪಂ.

ಮೇತನ್ತಿ ಮಮ ಏತಂ ಗಮನಂ. ಯ್ವಾಹನ್ತಿ ಯೋ ಅಹಂ, ಯನ್ತಿ ವಾ ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ, ತೇನ ‘‘ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗಮನಕಿರಿಯಂ ಪರಾಮಸತಿ, ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಸ್ಸ ಚ ಯಂ ತಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಯಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ, ಏಕವಚನೇನ ಚ ಯೋಗ್ಯತಾ ತಥಾಯೇವ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದಸ್ಸನತೋ. ಕಿರಿಯಾಯ ಹಿ ಸಭಾವತೋ ನಪುಂಸಕತ್ತಮೇಕತ್ತಞ್ಚ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ. ಆವಜ್ಜೇಸೀತಿ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಮುತ್ತಾತಿ ಮುಚ್ಚಿತಾ. ಅಪ್ಪತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಅಗತಞ್ಚ, ಬಿಮ್ಬೋಹನೇ ನ ತಾವ ಠಪಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇತಿ ಏತ್ಥನ್ತರೇ, ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ ದಸ್ಸಿತಕಾಲಾನಂ ವೇಮಜ್ಝಕ್ಖಣೇ, ತಥಾದಸ್ಸಿತಕಾಲದ್ವಯಸ್ಸ ವಾ ವಿವರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಕಾರಣೇ ಚೇವ ಚಿತ್ತೇ ಚ, ಖಣಸ್ಮಿಂ ವಿವರೇಪಿ ಚ;

ವೇಮಜ್ಝಾದೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ‘ಅನ್ತರಾ’ತಿ ರವೋ ಗತೋ’’ತಿ.

ಹಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಯೇಹಿ ವಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮುಚ್ಚತಿ, ತೇಸಂ ಲೇಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ. ಆಸವೇಹೀತಿ ¶ ಭವತೋ ಆ ಭವಗ್ಗಂ, ಧಮ್ಮತೋ ಚ ಆ ಗೋತ್ರಭುಂ ಸವನತೋ ಪವತ್ತನತೋ ಆಸವಸಞ್ಞಿತೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ. ಉಪಲಕ್ಖಣವಚನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ. ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿಯೇವ. ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಆಸವೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚಮಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುಚ್ಚಿ. ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಚಙ್ಕಮೇನಾತಿ ಚಙ್ಕಮನಕಿರಿಯಾಯ. ವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಮಗ್ಗಫಲತೋ ವಿಸೇಸಮಗ್ಗಫಲಂ. ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಕತಂ ಉಪಚಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಯೇನಾತಿ ಕತಪುಞ್ಞೋ, ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜಾತಿ ವೀರಿಯಮನುಯುಞ್ಜಾಹಿ, ಅರಹತ್ತಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಯೋಗಂ ಕರೋಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹೋಹಿಸೀತಿ ಭವಿಸ್ಸಸಿ. ಕಥಾದೋಸೋತಿ ಕಥಾಯ ದೋಸೋ ವಿತಥಭಾವೋ. ಅಚ್ಚಾರದ್ಧನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ಆರದ್ಧಂ. ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯಾತಿ ಉದ್ಧತಭಾವಾಯ. ಹನ್ದಾತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗವಚನಂ. ತೇನ ಹಿ ಅಧುನಾಯೇವ ಯೋಜೇಮಿ, ನ ಪನಾಹಂ ಪಪಞ್ಚಂ ಕರೋಮೀತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಂ ಕರೋತಿ. ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇಮೀತಿ ಚಙ್ಕಮನವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಹಾಪನವಸೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮತಾಪಾದನೇನ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಮತಂ ಸಮಭಾವಂ ಯೋಜೇಮಿ, ವೀರಿಯೇನ ವಾ ಸಮಥಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮಾಧಿಂ ಯೋಜೇಮೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ದ್ವಿಧಾಪಿ ಹಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ವಿಸ್ಸಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ. ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಪಸಂಸನಾರಹಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾತಿ ಚತುಇರಿಯಾಪಥವಿರಹಿತತಾಕಾರಣೇನ. ‘‘ಅನಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಚನಾನೇವ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋಪಿ ಸೋ ಆಕಾಸೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ, ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ವಿಸೇಸೇನ ಪಸಂಸಾರಹಂ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಮೇವಾತಿ.

ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ಥೇರೇನ ಅರಹತ್ತಪತ್ತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ. ಪಞ್ಚಮಿಯನ್ತಿ ತಿಥೀಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಂ, ‘‘ದುತಿಯದಿವಸೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಂ. ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಮ್ಪಿ ಹಿ ತುಲ್ಯತ್ಥಪದಂ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ‘‘ಗುಣೋ ಪಮಾಣಂ, ವೀಸತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ’’ ಇಚ್ಚಾದಿ. ಕಾಳಪಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಸಾವಣಮಾಸಕಾಳಪಕ್ಖಸ್ಸ. ಪಠಮಞ್ಹಿ ಮಾಸಂ ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪಟಿಸಙ್ಖರಣಮಕಂಸು, ಪಠಮಮಾಸಭಾವೋ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪದೇಸವೋಹಾರೇನ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪುರಿಮಪುಣ್ಣಮಿತೋ ಯಾವ ಅಪರಾ ಪುಣ್ಣಮೀ, ತಾವ ಏಕೋ ಮಾಸೋತಿ ವೋಹರನ್ತಿ. ತತೋ ತೀಣಿ ದಿವಸಾನಿ ರಾಜಾ ಮಣ್ಡಪಮಕಾಸಿ, ತತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಥೇರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ, ತತಿಯದಿವಸೇ ಪನ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಥೇರಾ ಸಙ್ಗೀತಿಮಕಂಸು, ತಸ್ಮಾ ಆಸಳ್ಹಿಮಾಸಕಾಳಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಯಾವ ಸಾವಣಮಾಸಕಾಳಪಕ್ಖಪಞ್ಚಮೀ ¶ , ತಾವ ಪಞ್ಚದಿವಸಾಧಿಕೋ ಏಕಮಾಸೋ ಹೋತಿ. ಸಮಾನೋತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ. ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಸೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತೋ, ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ವಾ ಹಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಪೀತಿಯಾ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ. ಏಕಂಸನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಂಸೇ, ವಾಮಂಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಙ್ಗೀಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಏಕಂಸಂ ¶ ಚೀವರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುನ ಸಣ್ಠಾಪನವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ಏಕಂಸನ್ತಿ ಚ ವಾಮಂಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯತೋ ಯಥಾ ವಾಮಂಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏವಮಸ್ಸತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೪೫).

ಬನ್ಧ…ಪೇ… ವಿಯಾತಿ ವಣ್ಟತೋ ಪವುತ್ತಸುಪರಿಪಕ್ಕತಾಲಫಲಮಿವ. ಪಣ್ಡು…ಪೇ… ವಿಯಾತಿ ಸಿತಪೀತಪಭಾಯುತ್ತಪಣ್ಡುರೋಮಜಕಮ್ಬಲೇ ಠಪಿತೋ ಜಾತಿಮಾ ಮಣಿ ವಿಯ, ಜಾತಿವಚನೇನ ಚೇತ್ಥ ಕುತ್ತಿಮಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಸಮುಗ್ಗತಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯಾತಿ ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖಪನ್ನರಸುಪೋಸಥೇ ಸಮುಗ್ಗತೋ ಸೋಳಸಕಲಾಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಚನ್ದೋ ವಿಯ. ಬಾಲಾ…ಪೇ… ವಿಯಾತಿ ತರುಣಸೂರಿಯಪಭಾಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಫುಲ್ಲಿತಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಪರಾಗಗಬ್ಭಂ ಸತಪತ್ತಪದ್ಧಂ ವಿಯ. ‘‘ಪಿಞ್ಜರಸದ್ದೋ ಹಿ ಹೇಮವಣ್ಣಪರಿಯಾಯೋ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೨೨) ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ವುತ್ತೋ. ಪರಿಯೋದಾತೇನಾತಿ ಪಭಸ್ಸರೇನ. ಸಪ್ಪಭೇನಾತಿ ವಣ್ಣಪ್ಪಭಾಯ, ಸೀಲಪ್ಪಭಾಯ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ. ಸಸ್ಸಿರಿಕೇನಾತಿ ಸರೀರಸೋಭಗ್ಗಾದಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಿರಿಯಾ ಅತಿವಿಯ ಸಿರಿಮತಾ. ಮುಖವರೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸೋಭಾಸಮಲಙ್ಕತತ್ತಾ ಉತ್ತಮಮುಖೇನ. ಕಾಮಂ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ನಾರೋಚೇಸಿ, ತಥಾರೂಪಾಯ ಪನ ಉತ್ತಮಲೀಳಾಯ ಗಮನತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಮತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆರೋಚೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಆರೋಚಯಮಾನೋ ವಿಯ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿ.

ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನಾಯಂ ಏವಮಾರೋಚಯಮಾನೋ ವಿಯ ಅಗಮಾಸೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅತ್ತುಪನಾಯಿಕಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞಬ್ಯಾಕರಣಂ ಭಗವತಾ ಸಂವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ‘‘ಸೇಕ್ಖತಾಯ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಗಹೇತುಮಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಬಹುಸ್ಸುತತ್ತಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿವಿಜಾನನೇನ ಸೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ, ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹೋಹೀ’’ತಿ ಭಗವತಾ ದಿನ್ನಓವಾದಸ್ಸ ಚ ಸಫಲತಾದೀಪನತ್ಥಂ ಏವಮಾರೋಚಯಮಾನೋ ವಿಯ ಅಗಮಾಸೀತಿ. ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ¶ ಏತದಹೋಸಿ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನಾದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣೇನ ಸತ್ಥುಕಪ್ಪತ್ತಾ. ಧರೇಯ್ಯಾತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಭವೇಯ್ಯ. ‘‘ಸೋಭತಿ ವತ ತೇ ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ ಅರಹತ್ತಸಮಧಿಗಮತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸಿ. ಅಯಮಿಧ ದೀಘಭಾಣಕಾನಂ ವಾದೋ. ಖುದ್ದಕಭಾಣಕೇಸು ಚ ಸುತ್ತನಿಪಾತಖುದ್ದಕಪಾಠಭಾಣಕಾನಂ ವಾದೋತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ತದಟ್ಠಕಥಾಸುಪಿ ತಥಾ ವುತ್ತತ್ತಾ.

ಮಜ್ಝಿಮಂ ನಿಕಾಯಂ ಭಣನ್ತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ, ತಪ್ಪಗುಣಾ ಆಚರಿಯಾ. ಯಥಾವುಡ್ಢನ್ತಿ ವುಡ್ಢಪಟಿಪಾಟಿಂ, ತದನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಾ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ. ಆನನ್ದಸ್ಸ ಏತಮಾಸನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಏವಂಕಥನಸಮಯೇ. ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಕುಹಿಂ ಗತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇ ಅತಿವಿಯ ಪಾಕಟಭಾವೇನ ಭವಿಸ್ಸಮಾನತ್ತಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕೇಸ್ವೇವ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವಾದೋ, ತಸ್ಮಾ ಇತಿಪಿ ಏಕೇ ವದನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆಕಾಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆಸನೇಯೇವ ¶ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸೀತಿಪಿ ತೇಸಮೇವ ಏಕಚ್ಚೇ ವದನ್ತಿ. ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಿಸಯೇ ಹಿ ‘‘ಏಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೀಸುಪಿ ಚೇತ್ಥ ವಾದೇಸು ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಭಾಣಕಾನಂ ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನ ಆಗತಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಚನೇ ಅಞ್ಞಂ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ. ಸತ್ತಮಾಸಂ ಕತಾಯ ಹಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಕದಾಚಿ ಪಕತಿಯಾವ, ಕದಾಚಿ ಪಥವಿಯಂ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಕದಾಚಿ ಆಕಾಸೇನ ಆಗತತ್ತಾ ತಂ ತದಾಗಮನಮುಪಾದಾಯ ತಥಾ ತಥಾ ವದನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಆದಿದಿವಸೇಯೇವ ಪಠಮಂ ಪಕತಿಯಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಆಕಾಸಮಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ತತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಪನ್ತಿಂ ಅಪೀಳೇನ್ತೋ ಪಥವಿಯಂ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಸನೇ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಆಗಚ್ಛತು, ಆಗಮನಾಕಾರಮತ್ತಂ ನ ಪಮಾಣಂ, ಆಗನ್ತ್ವಾ ಗತಕಾಲೇ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರದಾನಮೇವ ಪಮಾಣಂ ಸತ್ಥಾರಾ ದಾತಬ್ಬಸಾಧುಕಾರದಾನೇನೇವ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಞಾಪಿತತ್ತಾ, ಭಗವತಿ ಧರಮಾನೇ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾಯ ಚ ಪಸಂಸಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ತೀಸು ವಾದೇಸು.

ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಪನ ಞಾಪನೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಮನ್ತಯಾಮಿ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೮) ಪಟಿವೇದಯಾಮಿ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ¶ (ಅ. ನಿ. ೭.೭೨) ಪಕ್ಕೋಸನೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಮಮ ವಚನೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಆಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೧೧) ಆಲಪನೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ‘‘ತತ್ರ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ‘ಭಿಕ್ಖವೋ’ತಿ’’ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯), ಇಧಾಪಿ ಆಲಪನೇತಿ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ. ಆಲಪನಮತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಕಿಂ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ವಿಞ್ಞಾಪಿಯಮಾನತ್ಥನ್ತರೇನ ಚ ಸಹಚರಣತೋ ಞಾಪನೇವ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಪಟಿವೇದೇಸಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ‘‘ತತ್ರ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ‘ಭಿಕ್ಖವೋ’ತಿ, ‘ಭದ್ದನ್ತೇ’ತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯) ಹಿ ಆಲಪನಮತ್ತಮೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ವಿಞ್ಞಾಪಿಯಮಾನತ್ಥನ್ತರಂ, ತಂ ಪನ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯) ಪಚ್ಚೇಕಮೇವ ಆರದ್ಧಂ. ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸೇಸ್ವೇವ ಆಲಪನೇ ವಟ್ಟತೀತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ. ಸದ್ದವಿದೂ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆಮನ್ತಯಿತ್ವಾ ದೇವಿನ್ದೋ, ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮಂ ಮಹಿದ್ಧಿಕ’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಚರಿಯಾ. ೧೦೭) ವಿಯ ಮನ್ತಸದ್ದೋ ಗುತ್ತಭಾಸನೇ. ತಸ್ಮಾ ‘ಆಮನ್ತೇಸೀ’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಮ್ಮನ್ತಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ‘‘ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿ ಆಮನ್ತನಾಕಾರದೀಪನಂ. ಧಮ್ಮಂ ವಾ ವಿನಯಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪನೇ, ತೇನ ‘‘ಕಿಮೇಕಂ ತೇಸು ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಾಮಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಆಯೂತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನಯೇ ಠಿತೇ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಚ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ತಾಯ ಆಯುಸರಿಕ್ಖತಾಯ ¶ . ಧುರನ್ತಿ ಜೇಟ್ಠಕಂ. ನೋ ನಪ್ಪಹೋತೀತಿ ಪಹೋತಿಯೇವ. ದ್ವಿಪಟಿಸೇಧೋ ಹಿ ಸಹ ಅತಿಸಯೇನ ಪಕತ್ಯತ್ಥದೀಪಕೋ.

ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಏಸೋ ಅಗ್ಗೋ. ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಹಿ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಯದಿದನ್ತಿ ಚ ಯೋ ಅಯಂ, ಯದಿದಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ‘‘ಏತದಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಯಥಾರುತಲಿಙ್ಗಮೇವ. ‘‘ಯದಿದ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಚ ಅಯಂ ಸಭಾವೋ, ಯಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪೇನ ‘‘ಯೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಯಾ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಯಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬತಾ ತಥಾಯೇವಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿನಯಧರಾನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣಛಟ್ಠೀನಿದ್ದೇಸೋ.

ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮನ್ನೀತಿ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮತಂ ಅಕಾಸಿ. ‘‘ಅತ್ತನಾ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ತತಿಯಾವಿಸೇಸನಂ ಭವತಿ, ತಞ್ಚ ಪರೇಹಿ ಸಮ್ಮನ್ನನಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ‘‘ಅತ್ತನಾ’’ತಿ ವಾ ಅಯಂ ವಿಭತ್ಯನ್ತಪತಿರೂಪಕೋ ಅಬ್ಯಯಸದ್ದೋ ¶ . ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಲಿಙ್ಗತ್ಥೇ ತತಿಯಾ ಅಭಿಹಿತಕತ್ತುಭಾವತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತದಯುತ್ತಮೇವ ‘‘ಥೇರೋ’’ತಿ ಕತ್ತುನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮನ್ನೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಪುಚ್ಛಧಾತುಸ್ಸ ದ್ವಿಕಮ್ಮಿಕತ್ತಾ ‘‘ಉಪಾಲಿಂ ವಿನಯ’’ನ್ತಿ ಕಮ್ಮದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ.

ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಬೀಜನೀಗಹಣಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಾಯ ಹಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಪರಿಸಾಯ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮುಖವಿಕಾರಾದಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೀಯತಿ. ಭಗವಾ ಚ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ವಿಚಿತ್ರಬೀಜನಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಭೂತಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಸಿಕ್ಖಾಸಂಯಮಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮುಖಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬಂ ನ ಸಿಯಾ. ‘‘ಪಠಮಂ ಆವುಸೋ ಉಪಾಲಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಪುರಿಮಕಾಲೇ ಪಠಮಭಾವೋ ನ ಯುತ್ತೋತಿ? ನೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾನುಕ್ಕಮೇನ ಚ ಪಠಮಭಾವಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಠಿತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಸಙ್ಗೀತಾನಿ, ವಿಸೇಸತೋ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ, ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇತಿ ಚ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ‘‘ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸಿತೇನ ಸಹ ತದವಸಿಟ್ಠಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕವಚನಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ವಾ ನು ಖೋ, ಸುದ್ಧಂ ವಾ ಬುದ್ಧವಚನನ್ತಿ ಆಸಙ್ಕಾಪರಿಹರಣತ್ಥಂ, ಯಥಾಸಙ್ಗೀತಸ್ಸೇವ ಪಮಾಣಭಾವಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಂ ಸಮುದ್ಧರಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ತಥಾಸಙ್ಗೀತಾಯ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಪಾಳಿಯಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ತಥಾಗತಾ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ನಿರತ್ಥಕಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ. ಅಪನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತಿರೇಕಭಾವೇನ ¶ ನಿರತ್ಥಕತಾಯ, ವಿತಥಭಾವೇನ ವಾ ಅಯುತ್ತತಾಯ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬವಚನಂ. ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಸಮ್ಪುಣ್ಣತಾಯ ಉಪನೇತಬ್ಬವಚನಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಾವಕಾನಂ ಪನ ದೇವತಾನಂ ವಾ ಭಾಸಿತೇತಿ ಭಗವತೋ ಪುಚ್ಛಾಥೋಮನಾದಿವಸೇನ ಭಾಸಿತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪೀತಿ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾನಂ ದೇವತಾನಞ್ಚ ಭಾಸಿತೇಪಿ. ತಂ ಪನ ಪಕ್ಖಿಪನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧವಚನಮತ್ತಸ್ಸೇವ, ನ ಸಭಾವಾಯುತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧವಚನಮತ್ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧವಚನಮೇವ. ಇದಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಠಪೇಸುಂ ಇಮಿನಾವ ವಾಚನಾಮಗ್ಗೇನ ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥಂ, ತದತ್ಥಮೇವ ಚ ಗಣಸಜ್ಝಾಯಮಕಂಸು ‘‘ತೇನ…ಪೇ… ವಿಹರತೀ’’ತಿ. ಸಜ್ಝಾಯಾರಮ್ಭಕಾಲೇಯೇವ ಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಿದಂ ಪನ ಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ಥೇರಾನಂ ಧಮ್ಮಸಜ್ಝಾಯಾನುಭಾವೇನಾತಿ ¶ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉದಕಪರಿಯನ್ತನ್ತಿ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚಲಿತೇಯೇವ ಸಾಪಿ ಚಲತಿ, ಏತೇನ ಚ ಪದೇಸಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ನಿವತ್ತೇತಿ.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ಗಣನಾ ನತ್ಥಿ, ಸಙ್ಗೀತಿಮಾರೋಪಿತಾನಿ ಪನ ಏತ್ತಕಾನೇವಾತಿ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಪಞ್ಚಸತ್ತತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ. ನ ಕೇವಲಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಕಣ್ಡವಿಭಙ್ಗನಿಯಮೇನೇವ, ಅಥ ಖೋ ಪಮಾಣನಿಯಮೇನಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುಸಟ್ಠಿಭಾಣವಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಭಾಣವಾರೋತಿ –

‘‘ಅಟ್ಠಕ್ಖರಾ ಏಕಪದಂ, ಏಕಗಾಥಾ ಚತುಪ್ಪದಂ;

ಗಾಥಾ ಚೇಕಾ ಮತೋ ಗನ್ಥೋ, ಗನ್ಥೋ ಬಾತ್ತಿಂಸತಕ್ಖರೋ.

ಬಾತ್ತಿಂಸಕ್ಖರಗನ್ಥಾನಂ, ಪಞ್ಞಾಸದ್ವಿಸತಂ ಪನ;

ಭಾಣವಾರೋ ಮತೋ ಏಕೋ, ಸ್ವಟ್ಠಕ್ಖರಸಹಸ್ಸಕೋ’’ತಿ.

ಏವಂ ಅಟ್ಠಕ್ಖರಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣೋ ಪಾಠೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಣಿತಬ್ಬೋ ವಾರೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಹಿ ಭಾಣವಾರೋ, ಏಕೇನ ಸಜ್ಝಾಯನಮಗ್ಗೇನ ಕಥೇತಬ್ಬವಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖನ್ಧಕನ್ತಿ ಮಹಾವಗ್ಗಚೂಳವಗ್ಗಂ. ಖನ್ಧಾನಂ ಸಮೂಹತೋ, ಪಕಾಸನತೋ ವಾ ಖನ್ಧಕೋತಿ ಹಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಖನ್ಧಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಸಮ್ಪದಾದಿವಿನಯಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾ, ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದೀನಿ ಹಿ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಞ್ಚ ಖನ್ಧಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೋ, (ಅ. ನಿ. ೬.೪೧) ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ (ಅ. ನಿ. ೭.೭೨), ಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೫.೪೫; ೬.೩೭) ವಿಯ. ಅಪಿಚ ಭಾಗರಾಸಟ್ಠತಾಪಿ ¶ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಭಾಗತೋ, ರಾಸಿತೋ ಚ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ, ತಂ ಪನ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಭಾಣಕೇಹಿ ರಕ್ಖಿತಂ ಗೋಪಿತಂ ಸಙ್ಗಹಾರುಳ್ಹನಯೇನೇವ ಚಿರಕಾಲಂ ಅನಸ್ಸಮಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸುಂ ‘‘ಆವುಸೋ ಇಮಂ ತುಯ್ಹಂ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ವಾಚೇಹೀ’’ತಿ.

ಧಮ್ಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತುಕಾಮೋತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬) ವಿಯ ಪಾರಿಸೇಸನಯೇನ ಧಮ್ಮಸದ್ದಸ್ಸ ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸ್ವೇವ ಪವತ್ತನತೋ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಸಙ್ಘಂ ಞಾಪೇಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕತರಂ ಆವುಸೋ ಪಿಟಕನ್ತಿ ವಿನಯಾವಸೇಸೇಸು ದ್ವೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಕತರಂ ಪಿಟಕಂ. ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ¶ ಖುದ್ದಕಸಙ್ಗೀತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ತಮನ್ತರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಚತಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ’’ತಿ. ಸಙ್ಗೀತಿಯೋತಿ ಚ ಸಙ್ಗಾಯನಕಾಲೇ ದೀಘಾದಿವಸೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ ನಿಕಾಯಾವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ದೀಘಸಙ್ಗೀತಿ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸುತ್ತಾನೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ವಗ್ಗಕರಣವಸೇನ ತಯೋ ವಗ್ಗಾ, ನಾಞ್ಞಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುತ್ತಿಂಸ ಸುತ್ತಾನಿ ತಯೋ ವಗ್ಗಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಚತುತ್ತಿಸಂ ಸುತ್ತಾನಿ ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸುತ್ತಾನಿ ವಾ ಚತುತ್ತಿಂಸ, ತೇಸಂ ವಗ್ಗಕರಣವಸೇನ ತಯೋ ವಗ್ಗಾ, ತೇಸು ತೀಸು ವಗ್ಗೇಸೂತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೋದನಾಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ತಿವಿಧಸೀಲಾಲಙ್ಕತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಹೇತುಗಬ್ಭಾನಿ ಹಿ ಏತಾನಿ. ಚೂಳಮಜ್ಝಿಮಮಹಾಸೀಲವಸೇನ ತಿವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಪಕಾಸನತ್ತಾ ತೇನ ಅಲಙ್ಕತಂ ವಿಭೂಸಿತಂ ತಥಾ ನಾನಾವಿಧೇ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಭೂತೇ ಕುಹನಲಪನಾದಯೋ ವಿದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ನಾನಾವಿಧಮಿಚ್ಛಾಜೀವಕುಹನಲಪನಾದಿವಿದ್ಧಂಸನಂ. ತತ್ಥ ಕುಹನಾತಿ ಕುಹಾಯನಾ, ಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪನಇರಿಯಾಪಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸಙ್ಖಾತೇನ ತಿವಿಧೇನ ವತ್ಥುನಾ ವಿಮ್ಹಾಪನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲಪನಾತಿ ವಿಹಾರಂ ಆಗತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಾಯ ಭೋನ್ತೋ ಆಗತಾ, ಕಿಂ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಮನ್ತೇತುಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಗಚ್ಛಥ, ಅಹಂ ಪಚ್ಛತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಭಾಸನಾ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪುಪ್ಫದಾನಾದಯೋ, ನೇಮಿತ್ತಿಕತಾದಯೋ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸದ್ದೇನ ಕುಹನಲಪನಾಹಿ ಸೇಸಂ ಅನೇಸನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪನ ತದವಸೇಸಂ ಮಹಿಚ್ಛತಾದಿಕಂ ದುಸ್ಸಿಲ್ಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ಪಲಿವೇಠನಟ್ಠೇನ ಜಾಲಸರಿಕ್ಖತಾಯ ಜಾಲಂ, ತಸ್ಸ ವಿನಿವೇಠನಂ ಅಪಲಿವೇಠಕರಣಂ ತಥಾ.

ಅನ್ತರಾ ಚ ಭನ್ತೇ ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತರಾಸದ್ದೋ ವಿವರೇ ‘‘ಅಪಿಚಾಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ ತಪೋದಾದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾನಿರಯಾನಂ ಅನ್ತರಿಕಾಯ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೩೧) ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಚ ನಾಳನ್ದಸ್ಸ ಚ ವಿವರೇತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ. ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಗಾಮಞ್ಚ ನದಿಞ್ಚ ಯಾತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಏಕಮೇವ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಂ ಪಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ದುತಿಯಪದೇನಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಹಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ ಸಾಮಿವಚನಸ್ಸ ಪಸಙ್ಗೇ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಯೋಗೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ತತ್ಥ ರಞ್ಞೋ ಕೀಳನತ್ಥಂ ಪಟಿಭಾನಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ರಅಗಾರಮಕಂಸು, ತಂ ‘‘ರಾಜಾಗಾರಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ. ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾತಿ ರಞ್ಞೋ ¶ ಉಯ್ಯಾನಂ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ದ್ವಾರಸಮೀಪೇ ತರುಣೋ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ‘‘ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಉಯ್ಯಾನಮ್ಪಿ ‘‘ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾ’’ ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ಯಥಾ ‘‘ವರುಣನಗರ’’ನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನೇ ರಾಜಾಗಾರಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಸ್ಸ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಏತಂ ಆಧಾರದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ ರಾಜಾಗಾರಮೇತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ರಾಜಾಗಾರಕಂ, ಉಯ್ಯಾನಂ, ರಾಜಾಗಾರವತಿ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿನ್ನಲಿಙ್ಗಮ್ಪಿ ಹಿ ವಿಸೇಸನಪದಮತ್ಥೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ರಾಜಾಗಾರಂ ಆಧಾರೋ ನ ಸಿಯಾ. ‘‘ರಾಜಾಗಾರಕೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಉಯ್ಯಾನೇ ಅಭಿರಮನಾರಹಂ ಕಿರ ರಾಜಾಗಾರಮ್ಪಿ. ತತ್ಥ, ಯಸ್ಸ ವಸೇನೇತಂ ಏವಂ ನಾಮಂ ಲಭತೀ’’ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೋ. ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯ’’ನ್ತಿ ಆಸನ್ನತರುಣಮ್ಬರುಕ್ಖೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ರಾಜಾಗಾರಕೇ’’ತಿ ಉಯ್ಯಾನಮೇವ ನಾಮವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಚ ವುತ್ತದೋಸೋವ ಸಿಯಾ. ಸುಪ್ಪಿಯಞ್ಚ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕನ್ತಿ ಸುಪ್ಪಿಯಂ ನಾಮ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಂ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕಞ್ಚ. ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಞ್ಚ ಮಾಣವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತರುಣೋ ‘‘ಮಾಣವೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅಮ್ಬಟ್ಠೋ ಮಾಣವೋ, ಅಙ್ಗಕೋ ಮಾಣವೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೯, ೨೧೧) ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಂ ನಾಮ ತರುಣಪುರಿಸಞ್ಚ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಣ್ಣಾವಣ್ಣೇತಿ ಪಸಂಸಾಯ ಚೇವ ಗರಹಾಯ ಚ. ಅಥ ವಾ ಗುಣೋ ವಣ್ಣೋ, ಅಗುಣೋ ಅವಣ್ಣೋ, ತೇಸಂ ಭಾಸನಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ರೂಪಭವೋ ರೂಪ’’ನ್ತಿ.

‘‘ತತೋ ಪರ’’ನ್ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಅಯಂ ವಚನಕ್ಕಮೋ – ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಪನಾವುಸೋ ಆನನ್ದ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತನ್ತಿ? ರಾಜಗಹೇ ಭನ್ತೇ ಜೀವಕಮ್ಬವನೇತಿ. ಕೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ? ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸ್ಸ ನಿದಾನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛೀತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಕಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ನ ಭಗವತಾ ಏವ ಏತಂ ಸುತ್ತಂ ಭಾಸಿತಂ, ರಞ್ಞಾಪಿ ‘‘ಯಥಾ ನು ಖೋ ಇಮಾನಿ ಪುಥುಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೩) ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ. ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಕಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ವಾ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ವಾ ಸಙ್ಗೀತಿಮಕಾಸೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತನ್ತಿನ್ತಿ ಸುತ್ತವಗ್ಗಸಮುದಾಯವಸೇನ ವವತ್ಥಿತಂ ಪಾಳಿಂ. ಏವಞ್ಚ ¶ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಿವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಂ ಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತಪಟಿಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ. ಪರಿಹರಥಾತಿ ಉಗ್ಗಹಣವಾಚನಾದಿವಸೇನ ಧಾರೇಥ. ತತೋ ಅನನ್ತರಂ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

‘‘ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೋ ¶ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಸೋ. ಏವಂ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ ಪೋರಾಣಕೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ‘‘ಮಹಾಧಮ್ಮಹದಯೇನ, ಮಹಾಧಾತುಕಥಾಯ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಪ್ಪಕರಣಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿತಣ್ಡವಾದಿಮತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಕಥಾವತ್ಥುನಾವ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಮಾನವಾದಿಮತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಣ್ಹಞಾಣಸ್ಸ, ಸಣ್ಹಞಾಣವನ್ತಾನಂ ವಾ ವಿಸಯಭಾವತೋ ಸುಖುಮಞಾಣಗೋಚರಂ.

ಚೂಳನಿದ್ದೇಸಮಹಾನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ದುವಿಧೋಪಿ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಜಾತಕಾದಿಕೇ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸಭೂತೇ ತಾದಿಸೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಯುತ್ತಂ, ನ ಪನ ದೀಘನಿಕಾಯಾದಿಪ್ಪಕಾರೇ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ, ನಾಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿನಿದ್ದೇಸಭೂತೇ ವಿನಯಪಿಟಕೇತಿ ದೀಘಭಾಣಕಾ ಜಾತಕಾದೀನಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಸಙ್ಗಹಂ ವದನ್ತಿ. ಚರಿಯಾಪಿಟಕಬುದ್ಧವಂಸಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಜಾತಕಗತಿಕತ್ತಾ, ನೇತ್ತಿಪೇಟಕೋಪದೇಸಾದೀನಞ್ಚ ನಿದ್ದೇಸಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಗತಿಕತ್ತಾ. ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ದೇಸಿತಾನಂ ಜಾತಕಾದೀನಂ ಯಥಾನುಲೋಮದೇಸನಾಭಾವತೋ ತಾದಿಸೇ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಸಙ್ಗಹೋ ಯುತ್ತೋ, ನ ಪನ ಸಭಾವಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸಭೂತೇ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ, ನಾಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿನಿದ್ದೇಸಭೂತೇ ಯಥಾಪರಾಧಸಾಸನೇ ವಿನಯಪಿಟಕೇತಿ ಜಾತಕಾದೀನಂ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನತಂ ವದನ್ತಿ. ಯುತ್ತಮೇತ್ಥ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಪಯೋಜನಕಾಲದೇಸಕಾರಕಕರಣಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ವವತ್ಥಾಪಿತೇಸು ಧಮ್ಮವಿನಯೇಸು ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಏಕವಿಧಾದಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಏತಸದ್ದೇನ ಪರಾಮಸಿತಬ್ಬಂ ಯಥಾವುತ್ತಸಙ್ಗೀತಿಪ್ಪಕಾರಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವಿತ್ಥಾರೋ. ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ. ಏತ್ಥನ್ತರೇತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನಸ್ಸ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನಸ್ಸ ಚ ವಿವರೇ. ತದೇತಂ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಕಾಲವಸೇನ ನಿಯಮೇತಿ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ವಾತಿ ಉದಾನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಯಂ ವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಿಂ ಪನೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಮುತ್ತಿರಸಮೇವಾ’’ತಿ, ನ ತದಞ್ಞರಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ಥಾತಿ ವಿಮುತ್ತಿ, ರಸಿತಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ರಸಂ, ವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ರಸಮೇತಸ್ಸಾತಿ ವಿಮುತ್ತಿರಸಂ, ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸಾದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಮತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ). ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೋ ಪನ ತಂ ಕೇಚಿವಾದಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಮತ್ಥಮಾಹ ¶ ‘‘ವಿಮುಚ್ಚತಿ ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ಥಾತಿ ವಿಮುತ್ತಿ, ಯಥಾರಹಂ ಮಗ್ಗೋ ಫಲಞ್ಚ. ರಸನ್ತಿ ಗುಣೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ¶ , ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮಾಸೋ. ವಿಮುತ್ತಾನಿಸಂಸಂ, ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ ವಾ ಮಗ್ಗಫಲನಿಪ್ಫಾದನತೋ, ವಿಮುತ್ತಿಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ಕಿಲೇಸಾನಮಚ್ಚನ್ತವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪಾದನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ). ಅಙ್ಗುತ್ತರಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಅತ್ಥರಸಸ್ಸಾದೀಸು ಅತ್ಥರಸೋ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ಧಮ್ಮರಸೋ ನಾಮ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ, ವಿಮುತ್ತಿರಸೋ ನಾಮ ಅಮತನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೩೩೫) ವುತ್ತಂ.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಕಿಲೇಸವಿನಯನೇನ ವಿನಯೋ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಅಪಾಯಪತನಾದಿತೋ ಧಾರಣೇನ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೇಯೇವ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ವತ್ತಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಸರೂಪತೋ ನಿದ್ಧಾರೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ವಿನಯಪಿಟಕ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಮ್ಮೋ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಸಭಾವಧಮ್ಮದೇಸನಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ. ಅಥ ವಾ ಯದಿಪಿ ವಿನಯೋ ಚ ಧಮ್ಮೋಯೇವ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾದಿಭಾವತೋ, ತಥಾಪಿ ವಿನಯಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ಪಯುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ವಿನಯತನ್ತಿ ವಿಪರೀತಂ ತನ್ತಿಮೇವ ದೀಪೇತಿ ಯಥಾ ‘‘ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಾ, ಗೋಬಲೀಬದ್ದ’’ನ್ತಿ. ಪಯೋಗವಸೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ತೇನೇವಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯೇನ ವಿನಯ…ಪೇ… ಧಮ್ಮೋ, ತೇನೇವ ತೇಸಂ ತಥಾಭಾವಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೩೪೭) ಆಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಭಗವತಾ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ಏಕೂನವೀಸತಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಭಾಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಇದಂ ಕಿರ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ಅವಿಜಹಿತಂ ಉದಾನಂ. ಅಯಮಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಗೇಹಸ್ಸ ಕಾರಕಂ ತಣ್ಹಾವಡ್ಢಕಿಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ತಂ ದಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಞಾಣಸ್ಸತ್ಥಾಯ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ ಅನೇಕಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಂ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸನ್ತೋ ತಂ ಞಾಣಂ ಅವಿನ್ದನ್ತೋ ಅಲಭನ್ತೋಯೇವ ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಸಂಸರಿಂ. ಯಸ್ಮಾ ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಮಿಸ್ಸತಾಯ ಜಾತಿ ನಾಮೇಸಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ದುಕ್ಖಾ, ನ ಚ ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅದಿಟ್ಠೇ ನಿವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಾನಿ ಭೋ ಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಗೇಹಸ್ಸ ಕಾರಕ ತಣ್ಹಾವಡ್ಢಕಿ ತ್ವಂ ಮಯಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೇನ ದಿಟ್ಠೋ ಅಸಿ. ಪುನ ಇಮಂ ಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಮಮ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸಿ ನ ಕರಿಸ್ಸಸಿ. ತವ ಸಬ್ಬಾ ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸ ಫಾಸುಕಾ ಮಯಾ ಭಗ್ಗಾ ಭಞ್ಜಿತಾ ¶ . ಇಮಸ್ಸ ತಯಾ ಕತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಗೇಹಸ್ಸ ಕೂಟಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಂ ಕಣ್ಣಿಕಮಣ್ಡಲಂ ವಿಸಙ್ಖತಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತಂ. ಇದಾನಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಗತಂ ಅನುಪವಿಟ್ಠಂ. ಅಹಞ್ಚ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯ ಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ, ಅರಹತ್ತಫಲಂ ವಾ ಅಜ್ಝಗಾ ಅಧಿಗತೋ ಪತ್ತೋಸ್ಮೀತಿ. ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಪನ ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಂ ¶ ಚಿತ್ತಮೇವ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ, ಅರಹತ್ತಫಲಂ ವಾ ಅಜ್ಝಗಾ ಅಧಿಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ.

‘‘ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಗಾಥಾಯಮತೀತತ್ಥೇ ಇಮಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ನೇರುತ್ತಿಕಾ. ‘‘ತಂಕಾಲವಚನಿಚ್ಛಾಯಮತೀತೇಪಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ. ಪುನಪ್ಪುನನ್ತಿ ಅಭಿಣ್ಹತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಪಾತಬ್ಬಾ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಫಾಸು ಪ-ಕಾರಸ್ಸ ಫ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ಫುಸಿತಬ್ಬಾತಿ ವಾ ಫಾಸು, ಸಾಯೇವ ಫಾಸುಕಾ. ಅಜ್ಝಗಾತಿ ಚ ‘‘ಅಜ್ಜತನಿಯಮಾತ್ತಮಿಂ ವಾ ಅಂ ವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಯದಿ ಪನ ಚಿತ್ತಮೇವ ಕತ್ತಾ, ತದಾ ಪರೋಕ್ಖಾಯೇವ. ಅನ್ತೋಜಪ್ಪನವಸೇನ ಕಿರ ಭಗವಾ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ, ತಸ್ಮಾ ಏಸಾ ಮನಸಾ ಪವತ್ತಿತಧಮ್ಮಾನಮಾದಿ. ‘‘ಯದಾ ಹವೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಪನ ವಾಚಾಯ ಪವತ್ತಿತಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಕೇಚೀತಿ ಖನ್ಧಕಭಾಣಕಾ. ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ ಪನ ಧಮ್ಮಪದಭಾಣಕಾನಂ ವಾದೋ. ಯದಾ…ಪೇ… ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ, ಆದ್ಯತ್ಥೋ ಚ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ನಿದಸ್ಸನೇನ ಹಿ ಮರಿಯಾದವಚನೇನ ವಿನಾ ಪದತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಕಾರಿನಾವ ಅತ್ಥೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ನ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಆದ್ಯತ್ಥಮೇವ ಇತಿ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ‘‘ತೇನ ಆತಾಪಿನೋ…ಪೇ… ಸಹೇತುಧಮ್ಮ’ನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾತ್ತಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಖನ್ಧಕೇತಿ ಮಹಾವಗ್ಗೇ. ಉದಾನಗಾಥನ್ತಿ ಜಾತಿಯಾ ಏಕವಚನಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ವಾ ಪಠಮಗಾಥಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ಖನ್ಧಕಭಾಣಕಾ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಪದಭಾಣಕಾನಂ ಗಾಥಾ ಮನಸಾವ ದೇಸಿತತ್ತಾ ತದಾ ಮಹತೋ ಜನಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾಯ ನಾಹೋಸಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಗಾಥಾ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ತದಾ ಸುಣನ್ತಾನಂ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನ’’ನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಪದಭಾಣಕಾ ಪನ ‘‘ದೇಸನಾಯ ಜನಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಭಾವೋ ಪಠಮಭಾವೇ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ಪಠಮಂ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಇದಮೇವ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ ¶ . ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಉಭಯಥಾ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನನು ಚ ಯದಿ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾ ಮನಸಾವ ದೇಸಿತಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಉದಾನವಸೇನ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೫೨ ಉದಾನವತ್ಥು) ವುತ್ತನ್ತಿ? ಅತ್ಥವಸೇನ ತಥಾಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ತತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಮನಸಾ ಉದಾನೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ದೇಸನಾ ವಿಯ ಹಿ ಉದಾನಮ್ಪಿ ಮನಸಾ ಉದಾನಂ, ವಚಸಾ ಉದಾನನ್ತಿ ದ್ವಿಧಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಯದಿ ಚಾಯಂ ವಚಸಾ ಉದಾನಂ ಸಿಯಾ, ಉದಾನಪಾಳಿಯಮಾರುಳ್ಹಾ ಭವೇಯ್ಯ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಉದಾನಪಾಳಿಯಮನಾರುಳ್ಹಭಾವೋಯೇವ ವಚಸಾ ಅನುದಾನೇತ್ವಾ ಮನಸಾ ಉದಾನಭಾವೇ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತೇನ ನ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಪನ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ. ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಮೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ. ಲೋಕಿಯಸಮಯೇ ಪನ ಏವಮ್ಪಿ ಸಮ್ಬಜ್ಝನಂ ಭವತಿ, ತಥಾಪಿ ನೇಸ ಸಾಸನಸಮಯೋತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಸೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಂ ಯಥಾ ‘‘ದಾನಮಯಂ, ಸೀಲಮಯ’’ನ್ತಿ, (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫; ಇತಿವು. ೬೦; ನೇತ್ತಿ. ೩೪) ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ವಾ ಸಹಜಾತಾದಿಸತ್ತಿಯಾ ಪಕತಂ, ತಾದಿಸೇನ ಞಾಣೇನಾತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ.

ಹನ್ದಾತಿ ಚೋದನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಇಙ್ಘ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾತಿ ಹಿ ಚೋದೇತಿ. ಆಮನ್ತಯಾಮೀತಿ ಪಟಿವೇದಯಾಮಿ, ಬೋಧೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೋತಿ ಪನ ‘‘ಆಮನ್ತಯಾಮೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಪದಂ. ‘‘ಆಮನ್ತನತ್ಥೇ ದುತಿಯಾಯೇವ, ನ ಚತುತ್ಥೀ’’ತಿ ಹಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವುದಾಹರನ್ತಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ. ವಯಧಮ್ಮಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಮುಖೇನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ದುಕ್ಖಾನತ್ತಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖಂ. ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ತದನತ್ತಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫, ೪೫, ೭೬, ೭೭; ೨.೩.೧, ೪; ಪಟಿ. ಮ. ೨.೧೦) ವಚನತೋ. ಲಕ್ಖಣತ್ತಯವಿಭಾವನನಯೇನೇವ ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಅವಿಸಯಭೂತಂ ಬುದ್ಧಾವೇಣಿಕಂ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಪರೀತಂ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ನಿಯೋಜೇತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾ’’ತಿ, ತಾಯ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಅವಿಪರೀತನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಯ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ‘‘ವಯಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಸಂವೇಜೇತ್ವಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ನಿರವಸೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ . ಅಪ್ಪಮಾದಪದಞ್ಹಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸಾಸನಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಾಯ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಸಾಸನಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭಿನ್ನಮನ್ತರೇತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಚನಾನಮನ್ತರಾಳೇ ವೇಮಜ್ಝೇ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಾಲವತಾ ಕಾಲೋಪಿ ನಿದಸ್ಸಿತೋ ತದವಿನಾಭಾವಿತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸುತ್ತಮೇವ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಕಮ್ಮನ್ತಂ, ವನನ್ತ’’ನ್ತಿ. ಸಙ್ಗೀತಞ್ಚ ಅಸಙ್ಗೀತಞ್ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಸರೂಪಮಾಹ. ‘‘ಅಸಙ್ಗೀತನ್ತಿ ಚ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಾದಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘ಸುಭಸುತ್ತಂ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೪) ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಮಸಙ್ಗೀತ’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಹಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೇನ ಸುಭಸ್ಸ ಮಾಣವಸ್ಸ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಸುಭಸುತ್ತಂ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ್ತಂ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ¶ ಆರಾಮೇ ಅಚಿರಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೪) ಆಗತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನೇವ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತರೂಪಂ ನ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಸಯಮೇವ ಸುಭಸುತ್ತಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವದತಿ. ಏವಂ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ ‘‘ಏಕಮಿದಾಹಂ ಭನ್ತೇ ಸಮಯಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರಾಮಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸುಭಸುತ್ತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಮಾರೋಪಿತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಥಾಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಏವಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನೇವ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸುಭಸುತ್ತಂ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಮಾರೋಪೇತ್ವಾ ತನ್ತಿಂ ಠಪೇತುಕಾಮೇಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಆಗತನಯೇನೇವ ‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತನ್ತಿ ಠಪಿತಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಸತಿ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಅಥ ವಾ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಸುಭಸುತ್ತಂ ಸಯಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾದೀಸು ಭಗವತಾ ದೇಸಿತನಯೇನೇವ ದೇಸೇಸೀತಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಲದ್ಧನಯೇ ಠತ್ವಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನಿ ಅದಹನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ಏವಮಧಿಪ್ಪಾಯೇಪಿ ಸತಿ ಯುಜ್ಜತೇವ. ‘‘ಅನುಸಙ್ಗೀತಞ್ಚಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ದುತಿಯತತಿಯಸಙ್ಗೀತೀಸು ಪುನ ಸಙ್ಗೀತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಮೇವ. ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ನಾಮ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಸುತ್ತ…ಪೇ… ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ನಾಮ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜನಾ.

ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ¶ ಉಭಯಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ. ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗವಸೇನ ದ್ವೇ ವಿಭಙ್ಗಾ. ಮಹಾವಗ್ಗಚೂಳವಗ್ಗೇಸು ಆಗತಾ ದ್ವಾವೀಸತಿ ಖನ್ಧಕಾ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸೋಳಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ಉಪಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಸೋಳಸ ಪರಿವಾರಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿವಾರಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ ಮಹಾವಿಭಙ್ಗೇ ಸೋಳಸ ವಾರಾ, ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗೇ ಸೋಳಸ ವಾರಾ ಚಾತಿ ಬಾತ್ತಿಂಸ ವಾರಾ ಆಗತಾ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಪರಿವಾರಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ಬಹೂಸು ಪನ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ‘‘ಸೋಳಸ ಪರಿವಾರಾ’’ತಿ ಏವಮೇವ ದಿಸ್ಸಮಾನತ್ತಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾಠೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಬಾಹಿತುನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಇತೀ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ನಿದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಇದ’’ನ್ತಿ ತಂ ಪರಾಮಸತಿ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಇದಮತ್ಥೇ, ಇದನ್ತಿ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಮತ್ತಂ, ಇತಿ ಇದನ್ತಿ ವಾ ಪರಿಯಾಯದ್ವಯಂ ಇದಮತ್ಥೇಯೇವ ವತ್ತತಿ ‘‘ಇದಾನೇತರಹಿ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಏಸ ನಯೋ ಈದಿಸೇಸು. ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದೀನಿ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಸುತ್ತಾನಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಗಣನಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದಿಚತುತ್ತಿಂಸಸುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ. ಏವಮಿತರೇಸುಪಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಸು ದೀಘಭಾಣಕಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾನಂ ವಾದೇಸು ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾನಞ್ಞೇವ ವಾದಸ್ಸ ಯುತ್ತತರತ್ತಾ ಖುದ್ದಕಪಾಠಾದಯೋಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಖುದ್ದಕ…ಪೇ… ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುಣಾಥ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ, ಗಾಥಾ ಅತ್ಥೂಪನಾಯಿಕಾತಿ (ಥೇರಗಾ. ನಿದಾನಗಾಥಾ) ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಥೇರಗಾಥಾ ಥೇರೀಗಾಥಾ’’ತಿ ಚ ಪಾಠೋ ಯುತ್ತೋ.

ಏವಂ ¶ ಸರೂಪತೋ ಪಿಟಕತ್ತಯಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತಿಬ್ಬಿಧೇಸು ಪಿಟಕೇಸು. ವಿವಿಧವಿಸೇಸನಯತ್ತಾತಿ ವಿವಿಧನಯತ್ತಾ, ವಿಸೇಸನಯತ್ತಾ ಚ. ವಿನಯನತೋತಿ ವಿನಯನಭಾವತೋ, ಭಾವಪ್ಪಧಾನನಿದ್ದೇಸೋಯಂ, ಭಾವಲೋಪೋ ವಾ, ಇತರಥಾ ದಬ್ಬಮೇವ ಪಧಾನಂ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ವಿನಯನತಾಗುಣಸಮಙ್ಗಿನಾ ವಿನಯದಬ್ಬೇನೇವ ಹೇತುಭೂತೇನ ವಿನಯೋತಿ ಅಕ್ಖಾತೋ, ನ ಪನ ವಿನಯನತಾಗುಣೇನಾತಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಅಯಂ ನಯೋ ಏದಿಸೇಸು. ವಿನೀಯತೇ ವಾ ವಿನಯನಂ, ತತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ವಿನಯೋತಿ ಅತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿಭೂತೋ ಸಞ್ಞೀಸಙ್ಖಾತೋ ಅಯಂ ತನ್ತಿ ವಿನಯೋ. ವಿನಯೋತಿ ಅಕ್ಖಾತೋತಿ ಸದ್ದಪಞ್ಞತ್ತಿಭೂತೋ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತೋ ವಿನಯೋ ನಾಮಾತಿ ಕಥಿತೋ. ಅತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹಿ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಭಾವನಂ ನಿಬ್ಬಚನನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ¶ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿವಿಧಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ವಿವಿಧಾ ಏತ್ಥ ನಯಾ, ತಸ್ಮಾ ವಿವಿಧನಯತ್ತಾ ವಿನಯೋತಿ ಅಕ್ಖಾತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ವಿವಿಧತ್ತಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ತಥಾ ವಿಸೇಸತ್ತಮ್ಪಿ ‘‘ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಲೋಕವಜ್ಜೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಪಯೋಜನಾ, ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು ಸಿಥಿಲಕರಣಪಯೋಜನಾ. ಸಞ್ಞಮವೇಲಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಆಚಾರೋ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ, ವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಕಾಯೇ, ವಾಚಾಯ ಚ ಪವತ್ತೋ ಸೋ, ತಸ್ಸ ನಿಸೇಧನಂ ತಥಾ, ತೇನ ತಥಾನಿಸೇಧನಮೇವ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾಯವಾಚಾವಿನಯನಂ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸಾನೇಕಧಾ ಪರಾಮಸನಮಾಹ ‘‘ವಿವಿಧನಯತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ಯಥಾವುತ್ತಾ ಚ ಗಾಥಾ ಈದಿಸಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಚನಸ್ಸ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾತಿ ವಿವಿಧನಯತ್ತಾದಿಹೇತುನಾ ಕರಣಭೂತೇನಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ವಿವಿಧಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಗುಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ಸತಿ ತೇನಾತಿ ವಿವಿಧನಯತ್ತಾದಿನಾ ಹೇತುಭೂತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತವಚನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಪೋರಾಣೇಹಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾತಿ ಸಂಸನ್ದೇತುಂ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ದುತಿಯನಯೇ ವಿಯ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಏತನ್ತಿ ಗಾಥಾವಚನಂ. ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಿನಯಸದ್ದಸ್ಸ, ‘‘ವಚನತ್ಥಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ವುತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ವಚನಸಾಮಞ್ಞತೋ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪುನ ವುತ್ತಂ. ನೇರುತ್ತಿಕಾ ಪನ ಸಮಾಸತದ್ಧಿತೇಸು ಸಿದ್ಧೇಸು ಸಾಮಞ್ಞತ್ತಾ, ನಾಮಸದ್ದತ್ತಾ ಚ ಏದಿಸೇಸು ಸದ್ದನ್ತರೇನ ವಿಸೇಸಿತಭಾವಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

‘‘ಅತ್ಥಾನ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ‘‘ಸೂಚನತೋ…ಪೇ… ಸುತ್ತಾಣಾ’’ತಿ ಪದೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಕಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತಮತ್ಥಂ ವಿವರತಿ ‘‘ತಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿಭೇದೇ ಅತ್ಥೇತಿ ಯೋ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಸಜ್ಝಾಯತಿ, ಸುಣಾತಿ, ವಾಚೇತಿ, ಚಿನ್ತೇತಿ, ದೇಸೇತಿ ಚ, ಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥೋ ತಸ್ಸಪಿ ಹೋತಿ, ತೇನ ಪರಸ್ಸ ಸಾಧೇತಬ್ಬತೋ ಪರಸ್ಸಪೀತಿ ತದುಭಯಂ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಸೂಚೇತಿ ದೀಪೇತಿ, ತಥಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇ ¶ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರತ್ಥೇ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಭೇದೇ ಅತ್ಥೇ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅತ್ಥಸದ್ದೋ ಚಾಯಂ ಹಿತಪರಿಯಾಯೋ, ನ ಭಾಸಿತತ್ಥವಚನೋ. ಯದಿ ಸಿಯಾ, ಸುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋಪಿ ಭಾಸಿತತ್ಥಂ ಸೂಚೇತಿ, ಪರಸ್ಸಪೀತಿ ಅಯಮನಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಸಿಯಾ. ಸುತ್ತೇನ ಹಿ ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ, ಸೋ ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾಸಕಸ್ಸ ¶ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತೇನ ಪರತ್ಥೋ ಸೂಚಿತೋ, ತೇನ ಸೂಚೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಪರತ್ಥಸ್ಸ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅತ್ತತ್ಥಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ. ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಭಾಸಿತತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಆದಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಹಿತಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸುತ್ತೇ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಸುತ್ತಾಧಾರಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ.

ಅಥ ವಾ ಸುತ್ತಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯೇ ಅತ್ತತ್ಥಾದಯೋ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದಾ ‘‘ನ ಹ’ಞ್ಞದತ್ಥ’ತ್ಥಿ ಪಸಂಸಲಾಭಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ. ೬೩) ವುತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ತತ್ಥೋ, ಪರತ್ಥೋ, ಉಭಯತ್ಥೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಉತ್ತಾನೋ ಅತ್ಥೋ, ಗಮ್ಭೀರೋ ಅತ್ಥೋ, ಗೂಳ್ಹೋ ಅತ್ಥೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಅತ್ಥೋ, ನೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ನೀತೋ ಅತ್ಥೋ, ಅನವಜ್ಜೋ ಅತ್ಥೋ, ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಅತ್ಥೋ, ವೋದಾನೋ ಅತ್ಥೋ, ಪರಮತ್ಥೋ’’ತಿ, (ಮಹಾನಿ. ೬೩) ತೇ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದೇ ಸೂಚೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಸುತ್ತನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಅತ್ತತ್ಥಾದಯೋ ವುತ್ತಾ ಸುತ್ತತ್ಥಭಾವೇನ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ತೇಸು ಪನ ಏಕೋಪಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ ಸುತ್ತೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬತಂ ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಅತ್ಥಸದ್ದೋ ಭಾಸಿತತ್ಥಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಪುರಿಮಕಾ ಪಞ್ಚ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದಾ ಹಿತಪರಿಯಾಯಾ, ತತೋ ಪರೇ ಛ ಭಾಸಿತತ್ಥಪ್ಪಭೇದಾ, ಪಚ್ಛಿಮಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಉಭಯಸಭಾವಾ. ತತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ವಿಭಾವೇನ ಅನಗಾಧಭಾವೋ ಉತ್ತಾನೋ. ದುರಧಿಗಮತಾಯ ವಿಭಾವೇನ ಅಗಾಧಭಾವೋ ಗಮ್ಭೀರೋ. ಅವಿವಟೋ ಗೂಳ್ಹೋ. ಮೂಲುದಕಾದಯೋ ವಿಯ ಪಂಸುನಾ ಅಕ್ಖರಸನ್ನಿವೇಸಾದಿನಾ ತಿರೋಹಿತೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ. ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ನೇಯ್ಯೋ. ಯಥಾರುತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ನೀತೋ. ಅನವಜ್ಜನಿಕ್ಕಿಲೇಸವೋದಾನಾ ಪರಿಯಾಯವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಪರಮತ್ಥೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ ಏವ ವಾ.

ಅಥ ವಾ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅತ್ತತ್ಥಂ, ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಞ್ಚ ಪರೇಸಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪರತ್ಥಂ ಸೂಚೇತಿ. ಏವಂ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ, ಪರಞ್ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿಯಾ ಸಮಾದಪೇತೀ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತಾನಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೯೯, ೨೬೫) ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಯಥಾಸಭಾವಂ ಭಾಸಿತಂ ಅತ್ತತ್ಥಂ, ಪೂರಣಕಸ್ಸಪಾದೀನಮಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಸಮಯಭೂತಂ ಪರತ್ಥಂ ಸೂಚೇತಿ, ಸುತ್ತೇನ ವಾ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಅತ್ತತ್ಥಂ, ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಭೂತಂ ಪರತ್ಥಂ, ಸುತ್ತನ್ತನಯಭೂತಂ ವಾ ಅತ್ತತ್ಥಂ, ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮನಯಭೂತಂ ಪರತ್ಥಂ ¶ ಸೂಚೇತೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸುತ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಾದೀನಿ ¶ ಪಕಾಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ತಪ್ಪಧಾನಭಾವತೋ, ನ ಪನ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವ-ವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಮೇವ ‘‘ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋ ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೂಚ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ರಸ್ಸೋ. ‘‘ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘ಏತ್ತಕಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸುತ್ತಾಗತಂ ಸುತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನ’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೫೫, ೧೨೪೨) ಚ ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನೀ’ತಿ (ಅಟ್ಠಸಾ. ನಿದಾನಕಥಾ, ಕಥಾ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಸುತ್ತಸದ್ದೋ ಉಪಚರಿತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞೇ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಸದಿಸೇನೇವ ನಿಬ್ಬಚನೇನ ಸುತ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ವಾಚಕತ್ತಂ ವದನ್ತಿ.

ಸುತ್ತೇ ಚ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವೋ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಮನುವತ್ತತಿ, ನ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯೋ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವೇ, ತಸ್ಮಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಏಕನ್ತಹಿತಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುವುತ್ತಾ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಏಕನ್ತಹಿತಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಹಿತಸಮ್ಪಾದನೇ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ತಪ್ಪರಭಾವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಪ್ಪರಭಾವೋ ಚ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ. ಏತೇನ ಚ ಹೇತುನಾ ನನು ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಾಪಿ ಸುವುತ್ತಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಪರಿಹರತಿ.

ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಅತ್ಥಾಭಿನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಸ್ಸಮಿವ ಫಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಸಸ್ಸಂ ನಾಮ ವಪನರೋಪನಾದಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಫಲಂ ನ ಪಸವತಿ, ಅನುಪುಬ್ಬಜಗ್ಗನಾದಿವಸೇನ ಕಾಲನ್ತರೇನೇವ ಪಸವತಿ, ತಥಾ ಇದಮ್ಪಿ ಸವನಧಾರಣಾದಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಅತ್ಥೇ ನ ಪಸವತಿ, ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಕಾಲನ್ತರೇನೇವ ಪಸವತೀತಿ. ಪಸವತೀತಿ ಚ ಫಲತಿ, ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದನಮೇವ ಹಿ ಫಲನಂ. ಉಪಾಯಸಮಙ್ಗೀನಞ್ಞೇವ ಅತ್ಥಾಭಿನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಧೇನು ವಿಯ ಖೀರ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಧೇನು ನಾಮ ಕಾಲೇ ಜಾತವಚ್ಛಾ ಥನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದುಹತಂ ಉಪಾಯವನ್ತಾನಮೇವ ಖೀರಂ ಪಗ್ಘರಾಪೇತಿ, ನ ಅಕಾಲೇ ಅಜಾತವಚ್ಛಾ. ಕಾಲೇಪಿ ವಾ ವಿಸಾಣಾದಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದುಹತಂ ಅನುಪಾಯವನ್ತಾನಂ, ತಥಾ ಇದಮ್ಪಿ ನಿಸ್ಸರಣಾದಿನಾ ಸವನಧಾರಣಾದೀನಿ ಕುರುತಂ ಉಪಾಯವನ್ತಾನಮೇವ ¶ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥೇ ಪಗ್ಘರಾಪೇತಿ, ನ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾಯ ಸವನಧಾರಣಾದೀನಿ ಕುರುತಂ ಅನುಪಾಯವನ್ತಾನನ್ತಿ. ಯದಿಪಿ ‘‘ಸೂದತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಘರತಿ ಸಿಞ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಥಾಪಿ ಸಕಮ್ಮಿಕಧಾತುತ್ತಾ ಪಗ್ಘರಾಪೇತೀತಿ ಕಾರಿತವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ತರತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ನಿಪಾತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ‘‘ಸುತ್ತಾಣಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಚ ನೇ ತಾಯತೀ’’ತಿ. ನೇತಿ ಅತ್ಥೇ.

ಸುತ್ತಸಭಾಗನ್ತಿ ¶ ಸುತ್ತಸದಿಸಂ. ತಬ್ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ತಚ್ಛಕಾನಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವಡ್ಢಕೀನಂ ಕಾಳಸುತ್ತಂ. ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ ತದನುಸಾರೇನ ತಚ್ಛನತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಕಾಳಸುತ್ತಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಣೇ ಕತೇ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಚ್ಛಕಾನಂ ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಿವಾದೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಸುತ್ತೇ ಆನೀತಮತ್ತೇ ‘‘ಇದಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪಾಕಟತ್ತಾ ವಿವಾದೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಸುತ್ತಸಭಾಗತಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸುತ್ತೇನಾತಿ ಪುಪ್ಫಾವುತೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಥಿರಸುತ್ತೇನ. ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು, ಸಮಂ ವಾ ಗಹಿತಾನಿ, ಆವುತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ವಿಕಿರಿಯನ್ತೀತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾಭಾವಮಾಹ, ನ ವಿದ್ಧಂಸೀಯನ್ತೀತಿ ಛೇಜ್ಜಭೇಜ್ಜಾಭಾವಂ. ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಥಿರಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಾತೇನ ನ ವಿಕಿರಿಯನ್ತಿ ನ ವಿದ್ಧಂಸೀಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಅತ್ಥಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾದೇನ ನ ವಿಕಿರಿಯನ್ತಿ ನ ವಿದ್ಧಂಸೀಯನ್ತೀತಿ. ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಚ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದೀನಂ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪಕಾಸನತೋ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವೇಹಿ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸೇವ ಸುತ್ತಸಭಾಗತಾ ವುತ್ತಾ. ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚೇವ ಅತ್ಥೋ ಚ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕ’’ನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಪಿ ಅನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಚನಂ ತಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಬ್ಭಾವವುತ್ತಿತೋ. ಸಹಯೋಗಸ್ಸ ಹಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಚನೇನ ಸೇಸತಾ ತಸ್ಸ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತಂ, ಅನತ್ಥಕತಂ ವಾ ಞಾಪೇತಿ.

ಯನ್ತಿ ಏಸ ನಿಪಾತೋ ಕಾರಣೇ, ಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋ ಧಮ್ಮಾ ಯೇನ ವುತ್ತಾ, ತೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಅಕ್ಖಾತೋತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಭಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಸೇನಾಯಂ ಪಭೇದೋತಿ ತಸ್ಸ ತದತ್ಥಪ್ಪವತ್ತತಾದಸ್ಸನೇನ ತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ¶ ಕಮನಕಿರಿಯಾಯ ವುಡ್ಢಿಭಾವಸಙ್ಖಾತಮತಿರೇಕತ್ಥಂ ದೀಪೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿಆದೀಸು ವುಡ್ಢಿಯಂ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾತಾತಿ ಅಡ್ಢಚನ್ದಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ಸಞ್ಞಾಣೇನ ಞಾತಾ, ಪಞ್ಞಾತಾ ಪಾಕಟಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಡ್ಢಚನ್ದಾದಿಭಾವೋ ಹಿ ರತ್ತಿಯಾ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತಿ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಅಡ್ಢೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಮೀ. ಯಸ್ಮಾ ಊನೋ, ತಸ್ಮಾ ಚಾತುದ್ದಸೀ. ಯಸ್ಮಾ ಪುಣ್ಣೋ, ತಸ್ಮಾ ಪನ್ನರಸೀ’’ತಿ. ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಇದಂ ಪನ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೪) ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಸದ್ದಪರಿಯಾಯೋ ಅಭಿಞ್ಞಾತಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾತಿಆದೀಸು ಲಕ್ಖಣೇ’’ತಿ. ಯಜ್ಜೇವಂ ಲಕ್ಖಿತಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಲಕ್ಖಣತ್ಥದೀಪನತೋ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಅನತ್ಥಕೋವ ಸಿಯಾತಿ? ನೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತಸ್ಸಾಪಿ ತದತ್ಥಜೋತನತೋ. ವಾಚಕಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಹಿ ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಾ ತದತ್ಥಜೋತಕಮತ್ತಾತಿ ಲಕ್ಖಿತಸದ್ದೇನ ವಾಚಕಭಾವೇನ ಪಕಾಸಿತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣತ್ಥಸ್ಸೇವ ಜೋತಕಭಾವೇನ ಪಕಾಸನತೋ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋಪಿ ಲಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ರಾಜಾಭಿರಾಜಾತಿ ಪರೇಹಿ ¶ ರಾಜೂಹಿ ಪೂಜಿತುಮರಹೋ ರಾಜಾ. ಪೂಜಿತೇತಿ ಪೂಜಾರಹೇ. ಇದಂ ಪನ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಸೇಲಸುತ್ತೇ (ಸು. ನಿ. ೫೫೩ ಆದಯೋ).

ಅಭಿಧಮ್ಮೇತಿ ‘‘ಸುಪಿನನ್ತೇನ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವೇಪಿ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ. ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧಾಭಾವೇನ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಮೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೯೨) ಏವಮಾದೀಸು ವಾ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಅಕುಸಲೋ, ನ ಪಾಣಸಙ್ಖಾತಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತೋ ಅತಿಪಾತೋ. ತಥಾ ‘‘ಅದಿನ್ನಸ್ಸ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಆದಾನಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ, ತಂವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಥೇಯ್ಯಚೇತನಾ ಅಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಭಿವಿನಯೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಜಾತರೂಪರಜತಂ ನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ವಿನಯೇ ವಿನೇತಿ ನಾಮ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಏವಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹತೋ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಏವಂ ಪನ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಅಭಿವಿನಯೇ ವಿನೇತಿ ನಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಜಾತರೂಪರಜತಂ ಪರಸನ್ತಕಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾವತ್ಥುಂ ¶ ಪಾರಾಜಿಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ, ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸೀಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಕೇವಲಂ ಲೋಲತಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಮಾಸದುಕ್ಕಟಂ, ರೂಪಿಯಛಡ್ಡಕಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ವಿನಯೇಪಿ ಪಟಿಬಲೋ ವಿನೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಪನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಂ ಸರೂಪತೋ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ…ಪೇ… ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕನ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕತ್ತಂ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ದೀಪೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಧಿಕೇ’’ತಿ. ನನು ಚ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಕಮನಕಿರಿಯಾಯ ವುಡ್ಢಿಭಾವಂ ಅತಿರೇಕತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ, ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಞಾಣಲಕ್ಖಣಕಿರಿಯಾನಂ ಸುಪಾಕಟತಂ ವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕನ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕತ್ತಂ ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಇದಂ ತಾವ ಯುತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಕತ್ತಾ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ. ‘‘ಪಾದಯೋ ಕಿರಿಯಾಯೋಗೇ ಉಪಸಗ್ಗಾ’’ತಿ ಹಿ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಭಿರಾಜಾ, ಅಭಿವಿನಯೇ’’ತಿ ಪನ ಪೂಜಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಸು ರಾಜವಿನಯೇಸು ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತತೀತಿ ಕಥಮೇತಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ನ ಹಿ ಅಸತ್ವವಾಚೀ ಸದ್ದೋ ಸತ್ವವಾಚಕೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ? ನತ್ಥಿ ಅತ್ರ ದೋಸೋ ಪೂಜನಪರಿಚ್ಛೇದನಕಿರಿಯಾನಮ್ಪಿ ದೀಪನತೋ, ತಾಹಿ ಚ ಕಿರಿಯಾಹಿ ಯುತ್ತೇಸು ರಾಜವಿನಯೇಸುಪಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಅಭಿಪೂಜಿತೋ ರಾಜಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೇನ ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಸಾಧನಭೂತಂ ರಾಜದಬ್ಬಂ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಪಧಾನತೋ ವದತಿ, ಪೂಜನಕಿರಿಯಂ ಪನ ಅಪ್ಪಧಾನತೋ. ತಥಾ ಅಭಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ವಿನಯೋತಿ ¶ ಅತ್ಥೇನ ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಸಾಧನಭೂತಂ ವಿನಯದಬ್ಬಂ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಪಧಾನತೋ ವದತಿ, ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಕಿರಿಯಂ ಪನ ಅಪ್ಪಧಾನತೋ. ತಸ್ಮಾ ಅತಿಮಾಲಾದೀಸು ಅತಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಏತ್ಥ ಸಹ ಸಾಧನೇನ ಕಿರಿಯಂ ವದತೀತಿ ಅಭಿರಾಜಅಭಿವಿನಯಸದ್ದಾ ಸೋಪಸಗ್ಗಾವ ಸಿದ್ಧಾ. ಏವಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಸದ್ದೇಪಿ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಸಹ ಸಾಧನೇನ ವುಡ್ಢಿಯಾದಿಕಿರಿಯಂ ವದತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಹೋತು ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಅತ್ಥೇಸು, ತಪ್ಪಯೋಗೇನ ಪನ ಧಮ್ಮಸದ್ದೇನ ದೀಪಿತಾ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಾ ನ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಕಥಂ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅನುಯೋಗೇ ಸತಿ ತಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ. ಉಪನ್ಯಾಸೇ ಚ-ಸದ್ದೋ. ಭಾವೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಡ್ಢನಂ ವುತ್ತಂ, ಫರಿತ್ವಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಡ್ಢನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಾಹಿ ಭಾವನಾಫರಣವುಡ್ಢೀಹಿ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಮ್ಮದ್ವಾರಪಟಿಪದಾದೀಹಿ. ಏಕನ್ತತೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಞ್ಞೇವ ಪೂಜಾರಹತ್ತಾ ‘‘ಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಯೇವ ಪೂಜಿತಾತಿ ದಸ್ಸಿತಾ. ‘‘ಪೂಜಾರಹಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಕತ್ತಾದಿಸಾಧನಂ, ಅತೀತಾದಿಕಾಲಂ, ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ಥಂ ವಾ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಪೂಜಿತಬ್ಬಾಯೇವ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಲವಿಸೇಸನಿಯಮರಹಿತಾ ಪೂಜಾರಹಾ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಸಭಾವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾತಿ ಫುಸನಾದಿಸಭಾವೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ಕಾಮಾವಚರೇಹಿ ಮಹನ್ತಭಾವತೋ ಮಹಗ್ಗತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಧಿಕಾ, ತತೋಪಿ ಉತ್ತರವಿರಹತೋ ಅನುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಮಹಗ್ಗತಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತೇನಾತಿ ‘‘ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಚನೇನ ಕರಣಭೂತೇನ, ಹೇತುಭೂತೇನ ವಾ.

ಯಂ ಪನೇತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ವಿನಯಾದೀಸು ತೀಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಿಟ್ಠೇಸು ಯಂ ಅವಿಸಿಟ್ಠಂ ಸಮಾನಂ, ತಂ ಪಿಟಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿನಯಾದಯೋ ಹಿ ತಯೋ ಸದ್ದಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾ ನಾಮ, ಪಿಟಕಸದ್ದೋ ಪನ ತೇಹಿ ತೀಹಿಪಿ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ‘‘ಅವಿಸಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರಿಯತ್ತಿಬ್ಭಾಜನತ್ಥತೋತಿ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬತ್ಥಪತಿಟ್ಠಾನತ್ಥೇಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ, ವಿಸೇಸನಭೂತೇಹಿ ವಾ. ಅಪಿಚ ಪರಿಯತ್ತಿಬ್ಭಾಜನತ್ಥತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾಜನತ್ಥನ್ತಿ ಆಹೂತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಚತ್ತತ್ಥೇ ಹಿ ತೋ-ಸದ್ದೋ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಇತಿನಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೇಹಿತೋ – ಸದ್ದಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ನೇರುತ್ತಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೦೬, ೪೦೮, ೪೧೧) ಏತೇನ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬತೋ, ತಂತದತ್ಥಾನಂ ಭಾಜನತೋ ಚ ಪಿಟಕಂ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅನಿಪ್ಫನ್ನಪಾಟಿಪದಿಕಪದಞ್ಹೇತಂ. ಸದ್ದವಿದೂ ಪನ ‘‘ಪಿಟ ಸದ್ದಸಙ್ಘಾಟೇಸೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಧ ವುತ್ತಮೇವ ಪಯೋಗಮುದಾಹರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮತೇನ ಪಿಟೀಯತಿ ಸದ್ದೀಯತಿ ಪರಿಯಾಪುಣೀಯತೀತಿ ಪಿಟಕಂ, ಪಿಟೀಯತಿ ವಾ ಸಙ್ಘಾಟೀಯತಿ ತಂತದತ್ಥೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಿಟಕನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಮಾ ¶ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಕಾಲಾಮಸುತ್ತೇ, (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಸಾಳ್ಹಸುತ್ತೇ (ಅ. ನಿ. ೩.೬೭) ಚ ಆಗತಂ ಪಾಳಿಮಾಹ. ತದಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿಟಕತನ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮೇತೀತಿ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩.೬೬) ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಪನ ‘‘ಪಾಳಿಸಮ್ಪದಾನವಸೇನ ಮಾ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ. ಕುದಾಲಪಿಟಕಮಾದಾಯಾತಿ ಕುದಾಲಞ್ಚ ¶ ಪಿಟಕಞ್ಚ ಆದಾಯ. ಕು ವುಚ್ಚತಿ ಪಥವೀ, ತಸ್ಸಾ ದಾಲನತೋ ವಿದಾಲನತೋ ಅಯೋಮಯಉಪಕರಣವಿಸೇಸೋ ಕುದಾಲಂ ನಾಮ. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವತ್ಥೂನಂ ಭಾಜನಭಾವತೋ ತಾಲಪಣ್ಣವೇತ್ತಲತಾದೀಹಿ ಕತೋ ಭಾಜನವಿಸೇಸೋ ಪಿಟಕಂ ನಾಮ. ಇದಂ ಪನ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಕಕಚೂಪಮಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೭).

‘‘ತೇನ…ಪೇ… ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಪದಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವರತಿ. ಸಬ್ಬಾದೀಹಿ ಸಬ್ಬನಾಮೇಹಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಲಿಙ್ಗಮಾದಿಯತೇ, ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ವಾ, ಇಧ ಪನ ವತ್ತಿಚ್ಛಾಯ ವುತ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿನಯೋ ಚ ಸೋ ಪಿಟಕಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಏವಂ ದುವಿಧತ್ಥೇನ…ಪೇ… ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಭಾವತೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಭಾಜನತೋ ಚಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮತಿದಿಸತಿ. ತಯೋಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಪಿಸದ್ದೋ, ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಅವಯವಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ‘‘ಅಪೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಹಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಪಿ-ಸದ್ದೋಪಿ ವಿಸುಂ ನಿಪಾತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಕಥೇತಬ್ಬಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ದೇಸಕಾಯತ್ತೇನ ಆಣಾದಿವಿಧಿನಾ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ. ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಗತೇನ ಯಥಾಪರಾಧಾದಿಸಾಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅನುಸಾಸನಂ ವಿನಯನಂ ಸಾಸನಂ. ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಂವರಾಸಂವರಾದಿನೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಥನಂ ವಚನಪಟಿಬದ್ಧತಾಕರಣಂ ಕಥಾ, ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ದೇಸಿತಾರಂ ಭಗವನ್ತಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದೇಸನಾ, ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಸಾಸನಂ, ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥಾತಿ ಏವಮಿಮೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೇಸನಾದಯೋ ದೇಸೇತಬ್ಬಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಆಣಾದಯೋ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ದೇಸಕಾದಿಅಧೀನಾತಿ ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸಯೋಗವಸೇನ ದೇಸನಾದೀನಂ ಭೇದೋ ವುತ್ತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಆಣಾವಿಧಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಆಣಾರಹಾಧೀನಂ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಯೋಗತೋ, ಏವಂ ವೋಹಾರಪರಮತ್ಥವಿಧಾನಾನಿ ಚ ವಿಧಾಯಕಾಧೀನಾನೀತಿ ಆಣಾದಿವಿಧಿನೋ ದೇಸಕಾಯತ್ತತಾ ವುತ್ತಾ. ಅಪರಾಧಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವಿಯ ಚ ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಮ್ಪಿ ಸಾಸನಂ ವಿಸೇಸತೋ, ತಥಾ ವಿನೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಸಾಸನಂ ವುತ್ತಂ. ಸಂವರಾಸಂವರನಾಮರೂಪಾನಂ ವಿಯ ಚ ವಿನಿಬ್ಬೇಠೇತಬ್ಬಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಕಥನಂ ಸತಿ ವಾಚಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ನಾಸತೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ತದಧೀನಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥಾ ವುತ್ತಾ. ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ದೇಸಕಸ್ಸ ¶ ¶ ವಸೇನೇತ್ಥ, ದೇಸನಾ ಪಿಟಕತ್ತಯಂ;

ಸಾಸಿತಬ್ಬವಸೇನೇತಂ, ಸಾಸನನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ.

ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ, ವಸೇನಾಪಿ ಕಥಾತಿ ಚ;

ದೇಸನಾಸಾಸನಕಥಾ-ಭೇದಮ್ಪೇವಂ ಪಕಾಸಯೇ’’ತಿ.

ಪದತ್ತಯಮ್ಪೇತಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ತಾಸಂ ಭೇದೋತಿ ಕತ್ವಾ ಭೇದಸದ್ದೋ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ದ್ವನ್ದಪದತೋ ಪರಂ ಸುಯ್ಯಮಾನತ್ತಾ ‘‘ದೇಸನಾಭೇದಂ, ಸಾಸನಭೇದಂ, ಕಥಾಭೇದಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಪರಿದೀಪಯೇ’’ತಿ. ಭೇದನ್ತಿ ಚ ನಾನತ್ತಂ, ವಿಸೇಸಂ ವಾ. ತೇಸು ಪಿಟಕೇಸು. ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ಪಹಾನಞ್ಚ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ಚ, ತಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಪರಿದೀಪಯೇ.

ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಪರಿಯಾಪುಣನಸ್ಸ ಪಕಾರಂ, ವಿಸೇಸಞ್ಚ ವಿಭಾವಯೇ. ಯಹಿಂ ವಿನಯಾದಿಕೇ ಪಿಟಕೇ. ಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖು ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಥಾ ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ತಹಿಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಥ ವಾ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಯಹಿಂ ಯಥಾ ಭಿಕ್ಖು ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಥಾ ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ತಹಿಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಯಥಾತಿ ಚ ಯೇಹಿ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತುಪರಿಯಾಪುಣನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ, ಉಪಾರಮ್ಭನಿಸ್ಸರಣಧಮ್ಮಕೋಸರಕ್ಖಣಹೇತುಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿದುಪ್ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಏತೇಹಿ ಪಕಾರೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಚ ಅಞ್ಞೇಸು ತಥಾ ಪಾಪುಣನ್ತೇಸು ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಾಸನ್ನಸದಾಸನ್ನಿಹಿತಭಾವತೋ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಚ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ರಾತಿ ತಾಸು ಗಾಥಾಸು. ಅಯನ್ತಿ ಅಧುನಾ ವಕ್ಖಮಾನಾ ಕಥಾ. ಪರಿದೀಪನಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪಕಾಸನಾ, ಕಿಞ್ಚಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ವಿಭಜನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಭಾವನಾತಿ ಏವಂ ಪರಿದೀಪನಾಯಪಿ ಸತಿ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮಕತ್ವಾ ಸೋತೂನಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಆವಿಭಾವನಾ. ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಪರಿದೀಪನಾ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ವಿಭಾವನಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಏತಂ ಪದದ್ವಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನುರೂಪತೋ ಕಥಿತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏಕಮೇವ. ತಸ್ಮಾ ಪರಿದೀಪನಾ ಪಠಮಗಾಥಾಯ, ವಿಭಾವನಾ ದುತಿಯಗಾಥಾಯಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಚ-ಸದ್ದೇನ ಉಭಯತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮುಚ್ಚೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ, ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಹೀತಿ ಕಾರಣೇ ನಿಪಾತೋ ‘‘ಅಕ್ಖರವಿಪತ್ತಿಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಯಸ್ಮಾ, ಕಸ್ಮಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಆಣಂ ಪಣೇತುಂ [ಠಪೇತುಂ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ)] ಅರಹತೀತಿ ಆಣಾರಹೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ, ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ¶ ಚ ಅವಿಪರೀತಹಿತೋಪದೇಸಕಭಾವೇನ ಪಮಾಣವಚನತ್ತಾ ಆಣಾರಹೇನ ಭಗವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೋಹಾರಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ಆಣಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಯೇಭುಯ್ಯನಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಿಸೇಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಮನಂ ಅವಹರತೀತಿ ವೋಹಾರೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕುಸಲೋ, ತೇನ.

ಪಚುರೋ ಬಹುಲೋ ಅಪರಾಧೋ ದೋಸೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಪಚುರಾಪರಾಧಾ, ಸೇಯ್ಯಸಕತ್ಥೇರಾದಯೋ. ಯಥಾಪರಾಧನ್ತಿ ದೋಸಾನುರೂಪಂ. ‘‘ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ದಿಟ್ಠಿ, ಞಾಣಞ್ಚ, ಪಭೇದತೋ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಚ –

‘‘ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀ ಚ, ಖನ್ತಿ ಚೇವಾನುಲೋಮಿಕಾ;

ಯಥಾಭೂತಞ್ಚ ಯಂ ಞಾಣಂ, ಏತಂ ಆಸಯಸದ್ದಿತ’’ನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಇಮಾ ಏವ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ದ್ವಯನಿಸ್ಸಿತೋ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಕಚ್ಚಾನ ಲೋಕೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅತ್ಥಿತಞ್ಚ ನತ್ಥಿತಞ್ಚಾ’’ತಿ, (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫) ಅತ್ಥಿತಾತಿ ಹಿ ಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನತ್ಥಿತಾತಿ ಉಚ್ಛೇದಗ್ಗಾಹೋ. ಅಯಂ ತಾವ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಆಸಯೋ. ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಪನ ಸುದ್ಧಸತ್ತಾನಂ ಅನುಲೋಮಿಕಾ ಖನ್ತಿ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣನ್ತಿ ದುವಿಧೋ ಆಸಯೋ. ತತ್ಥ ಚ ಅನುಲೋಮಿಕಾ ಖನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ. ಯಥಾಭೂತಞಾಣಂ ಪನ ಕಮ್ಮಸಕತಾಞಾಣಂ. ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಪೇಸೋ ಆಸಯನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಏತ್ಥ ನಿವಸನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಂ ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಸೇತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಸಯೋ ಮಿಗಾಸಯೋ ವಿಯ. ಯಥಾ ಮಿಗೋ ಗೋಚರಾಯ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವನಗಹನೇ ಸಯತೀತಿ ತಂ ತಸ್ಸ ‘‘ಆಸಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಪಚ್ಚಾಗಮ್ಮ ಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋ ‘‘ಆಸಯೋ’’ತಿ. ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಸತ್ತ ಅನುಸಯಾ. ಮೂಸಿಕವಿಸಂ ವಿಯ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾರಹಾ ಅನಾಗತಾ, ಅತೀತಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ ತಥಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾಲಭೇದೇನ ಸಭಾವಭೇದೋತಿ. ಚರಿಯಾತಿ ರಾಗಚರಿಯಾದಿಕಾ ಛ ಮೂಲಚರಿಯಾ, ಅನ್ತರಭೇದೇನ ಅನೇಕವಿಧಾ, ಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ಪನ ತೇಸಟ್ಠಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಚರಿಯಾತಿ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಚರಿತಂ. ತಞ್ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ಚರಿತನಿದ್ದೇಸೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ.

‘‘ಅಧಿಮುತ್ತಿ ¶ ನಾಮ ‘ಅಜ್ಜೇವ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿಆದಿನಾ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನ ‘‘ಅಧಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ಸತ್ತಾನಂ ಪುಬ್ಬಚರಿಯವಸೇನ ಅಭಿರುಚಿ, ಸಾ ದುವಿಧಾ ಹೀನಪಣೀತಭೇದೇನಾ’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಯಾಯ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕೇಯೇವ ಸತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಿ, ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿಕೇಯೇವ ¶ . ಸಚೇ ಹಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಸೀಲವನ್ತೋ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ ಸೀಲವನ್ತೋ, ತೇ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಪಿ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸೇ ಸಾರುಪ್ಪಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ. ಸಚೇ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಸಾರುಪ್ಪಭಿಕ್ಖೂ, ಇತರೇ ಅಸಾರುಪ್ಪಾ, ತೇಪಿ ನ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸೇ ಅಸಾರುಪ್ಪಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ. ಧಾತುಸಂಯುತ್ತವಸೇನ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೮೫ ಆದಯೋ) ಚೇಸ ಅತ್ಥೋ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ಏವಮಯಂ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋ ಪಸೇವನಾದಿನಿಯಮಿತಾ ಅಭಿರುಚಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತು ‘‘ಅಧಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅನೇಕಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ತೇ ಯೇಸಂ ಅತ್ಥಿ, ಅನೇಕಾ ವಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ಯೇಸನ್ತಿ ತಥಾ ಯಥಾ ‘‘ಬಹುಕತ್ತುಕೋ, ಬಹುನದಿಕೋ’’ತಿ. ಯಥಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾದೀನಂ ಅನುಲೋಮಂ ಅನತಿಕ್ಕಮ್ಮ, ಯೇ ಯೇ ವಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ಅನುಲೋಮಾ, ತೇಹಿ ತೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಸಯಾದೀನಂ ಅನುಲೋಮಸ್ಸ ವಾ ಅನುರೂಪನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾಭಾವತೋ ದಿಟ್ಠಿಮಾನತಣ್ಹಾವಸೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ. ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ‘‘ನತ್ಥೇತ್ಥ ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾ, ಕೇವಲಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವೇತ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಧಮ್ಮಸಭಾವಾನುರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಂವರಣಂ ಸಂವರೋ, ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ. ಮಹನ್ತೋ ಸಂವರೋ ಅಸಂವರೋ. ವುಡ್ಢಿಅತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಅ-ಕಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೨೧) ತಂಯೋಗತಾಯ ಚ ಖುದ್ದಕೋ ಸಂವರೋ ಪಾರಿಸೇಸಾದಿನಯೇನ ಸಂವರೋ, ತಸ್ಮಾ ಖುದ್ದಕೋ, ಮಹನ್ತೋ ಚ ಸಂವರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಂವರಾ ಸಂವರೋ’’ತಿಆದಿ. ದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಮೋಚನಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನಿಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಧಮ್ಮಾ. ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ’’ತಿ. ನಾಮಸ್ಸ, ರೂಪಸ್ಸ, ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಸೋ ಪನ ‘‘ರಾಗಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ತಥಾಪವತ್ತಮೇವ ಞಾಣಂ.

‘‘ತೀಸುಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಅಪರಡ್ಢಂ ವಿವರತಿ. ತೀಸುಪಿ ತಾಸಂ ವಚನಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತದೇತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ರ ‘‘ಯಾಯಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಆಹ ‘‘ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ. ಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೨೬; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫೨; ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೩) ಸಮಾಧಿದೇಸನಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತ ಪಿಟಕೇ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಪದಟ್ಠಾನತೋ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅತ್ಥಾಯ ತದವಸೇಸನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಕಥನತೋ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ.

ಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಸಂಕ್ಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ, ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ವಾ, ಉಭಯಾಪೇಕ್ಖಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಯೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಹಿ ¶ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ’’ತಿ ಚ. ‘‘ವೀತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ಅಯಂ ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಭಾವಯೋಗೇ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ‘‘ಸೀಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪನ ಭಾವಪಚ್ಚಯೇ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅನುಸಯವಸೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುವತ್ತನ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾಪಿ ಸೀಲಭೇದಭಯವಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಓಕಾಸಾದಾನವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಚಿತ್ತೇ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪಹಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಕಿಲೇಸಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಅಧಿಕಾರೋ, ತಂ ಪನ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಂ ಚಿತ್ತಸಮಾದಹನವಸೇನ ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನು ಅನು ಸಯನಕಾ ಅನುರೂಪಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಥಾಮಗತಾ ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಸತ್ತ ಕಿಲೇಸಾ ಅನುಸಯಾ, ತೇಸಂ ಪಹಾನಂ, ತೇ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಸಯಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ.

ದೀಪಾಲೋಕೇನ ವಿಯ ತಮಸ್ಸ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಗತೇನ ತೇನ ತೇನ ಕುಸಲಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ. ಇಧ ಪನ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಟ್ಠಾನತ್ತಾ ತೇನ ತೇನ ಸುಸೀಲ್ಯಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ‘‘ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನ ವಿಯ ಜಲತಲೇ ಸೇವಾಲಸ್ಸ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ. ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂ ತಂ ಮಗ್ಗವತೋ ಸನ್ತಾನೇ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ¶ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಮಪ್ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ. ದುಟ್ಠು ಚರಿತಂ, ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಾ ದೂಸಿತಂ ಚರಿತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ. ತದೇವ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಕಿಲಿಸತಿ ವಿಬಾಧತಿ, ಉಪತಾಪೇತಿ ಚಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ. ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಸೇನ ಪವತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ ಸೀಲಸ್ಸ ದುಚ್ಚರಿತಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ. ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಾನುಸಾರೇನ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸತೀತಿ ತಣ್ಹಾ, ಸಾವ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ. ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ತಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಸಭಾವ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನತೋ.

ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಿಟಕೇ, ಚ-ಸದ್ದೋ ವಾಕ್ಯಾರಮ್ಭೇ, ಪಕ್ಖನ್ತರೇ ವಾ. ಪಿ-ಸದ್ದೋ, ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಅವಯವಸಮ್ಪಿಣ್ಡನೇ, ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸೇವ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ, ಅಥ ಖೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತದವಯವಾನಮ್ಪೀತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ ಕರೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಈದಿಸೇಸು. ಇದಾನಿ ತೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತನ್ತೀತಿ ಪಾಳಿ. ಸಾ ಹಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ¶ ಬೋಧನತೋ, ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾವತೋ, ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಭಾಸಿತತ್ತಾ ಚ ಪಕಟ್ಠಾನಂ ವಚನಾನಂ ಆಳಿ ಪನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಾಳೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಇಧ ಪನ ವಿನಯಗಣ್ಠಿಪದಕಾರಾದೀನಂ ಸದ್ದವಾದೀನಂ ಮತೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವವತ್ಥಾಪಿತಾ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧಭೂತಾ ತನ್ತಿ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ನಾಮತ್ಥೇ, ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸಾಯೇವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಏವ ತನ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥೋ. ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯಾತಿ ಉಗ್ಗಹಣ-ಧಾರಣಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತೇನ ಮನಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧಭೂತಾಯ ತಸ್ಸಾ ತನ್ತಿಯಾ. ದೇಸನಾತಿ ಪಚ್ಛಾ ಪರೇಸಮವಬೋಧನತ್ಥಂ ದೇಸನಾಸಙ್ಖಾತಾ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧಭೂತಾ ತನ್ತಿಯೇವ. ಅಪಿಚ ಯಥಾವುತ್ತತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾತಸದ್ದಸಮುಟ್ಠಾಪಕೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ದೇಸನಾ. ತನ್ತಿಯಾ, ತನ್ತಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ದುವಿಧಾಯಪಿ ತನ್ತಿಯಾ, ತದತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇ ಹಿ ಭಗವತಾ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ, ವೋಹಾರಸ್ಸ ಚ ದೀಪಕೋ ಸದ್ದೋಯೇವ ತನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಪನ ವಾದೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಪಿ ಸದ್ದಸಭಾವತ್ತಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೇ? ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಬೋಧಕಭಾವೇನ ಞಾತೋ, ಉಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ ¶ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ವವತ್ಥಾಪಿತೋ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ, ಪಚ್ಛಾ ಪರೇಸಂ ಅವಬೋಧನತ್ಥಂ ಪವತ್ತಿತೋ ತಂ ತದತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಸದ್ದೋ ದೇಸನಾತಿ ಅಯಮಿಮೇಸಂ ವಿಸೇಸೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ದಸಮುಟ್ಠಾಪಕೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ದೇಸನಾ ದೇಸೀಯತಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೀಯತಿ ಸದ್ದೋ ಏತೇನಾತಿ ಕತ್ವಾ ಮುಸಾವಾದಾದಯೋ ವಿಯ ತತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಮುಸಾವಾದಾದಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ವೋಹರೀಯತೀತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಕ್ಖರಾವಲಿಭೂತೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸದ್ದೋಯೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಞಾಪಕೋ, ತಥಾಪಿ ಮೂಲಕಾರಣಭಾವತೋ ‘‘ಅಕ್ಖರಸಞ್ಞಾತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಅತ್ಥೋತಿ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದೋಯೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಞಾಪಕಭಾವೇನ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ತಸ್ಸಾ ತನ್ತಿಯಾ ದೇಸನಾ’’ತಿ ಚ ಸದಿಸವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಕುಸಲಾಧಮ್ಮಾ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ.

ಅಭಿಧಮ್ಮಗಣ್ಠಿಪದಕಾರಾದೀನಂ ಪನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾದೀನಂ ಮತೇನ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಭೇದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನುರೂಪವಾಚಕಭಾವೇನ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದೇಸು ಏಕನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಪಬನ್ಧಭೂತಾ ತನ್ತಿ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸಾಯೇವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಭೂತಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಏವ ಅತ್ಥೋ. ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಭೇದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾನುರೂಪವಾಚಕಭಾವೇನ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದೇಸು ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿಪಬನ್ಧಭೂತಾಯ ತಸ್ಸಾ ತನ್ತಿಯಾ. ದೇಸನಾತಿ ಪರೇಸಂ ಪಬೋಧನೇನ ಅತಿಸಜ್ಜನಾ ವಾಚಾಯ ಪಕಾಸನಾ ವಚೀಭೇದಭೂತಾ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾ ತನ್ತಿ. ತನ್ತಿಯಾ, ತನ್ತಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ದುಬ್ಬಿಧಾಯಪಿ ತನ್ತಿಯಾ, ತದತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಹಿ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ಸಭಾವತ್ಥಸ್ಸ, ಸಭಾವವೋಹಾರಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪವಸೇನೇವ ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ¶ ಇಧ ‘‘ತನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯದಿ ಚ ಸದ್ದವಾದೀನಂ ಮತೇನ ಸದ್ದೋಯೇವ ಇಧ ತನ್ತಿ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ತನ್ತಿಯಾ, ದೇಸನಾಯ ಚ ನಾನತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ಚ ತನ್ತಿಯಾ ವಚೀಭೇದಕರಣಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದೇಸನಾಯ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥಿ. ತಥಾ ಹಿ ದೇಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ದೇಸನಾತಿ ವಚೀಭೇದಕರಣಮತ್ತಂ ವಿನಾ ತನ್ತಿಯಾ ಸಹ ದೇಸನಾಯ ಅನಞ್ಞತಾ ವುತ್ತಾ. ತಥಾ ಚ ಉಪರಿ ‘‘ದೇಸನಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ದೇಸನಾಯ ಅನಞ್ಞಭಾವೇನ ತನ್ತಿಯಾಪಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಭಾವೋ ಕಥಿತೋ ಹೋತಿ.

ಅಪಿಚ ¶ ಯದಿ ತನ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞಾಯೇವ ದೇಸನಾ ಸಿಯಾ, ‘‘ತನ್ತಿಯಾ ಚ ತನ್ತಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ದೇಸನಾಯ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಏವಂ ಪನ ಅವತ್ವಾ ‘‘ತನ್ತಿಯಾ ಚ ತನ್ತಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತನ್ತಿಯಾ, ದೇಸನಾಯ ಚ ಅನಞ್ಞಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ‘‘ದೇಸನಾ ನಾಮ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ದೇಸನಾಯ ಅನಞ್ಞಭಾವತೋ ತನ್ತಿಯಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಭಾವೋ ಕಥಿತೋ ಹೋತೀತಿ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸದ್ದೋಯೇವ ಪರಮತ್ಥವಿನಿಮುತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಭಾವಾ, ಇಮಮೇವ ಚ ನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕೇಚಿ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಚ ದೇಸನಾ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸದ್ದೋ ಏವಾ’’ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಅನುಪವಜ್ಜಾಯೇವ. ಯಥಾ ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕಾ ‘‘ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕಾ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪರಮತ್ಥವಿಸಯಾಯೇವಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಪುಬ್ಬಕಾನಂ ರಾಗಾದಿಅಕುಸಲಾನಂ, ಮೇತ್ತಾದಿಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಮೂಲಕತ್ತಾ ಪನಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥವಿಸಯತಾ ಸಕ್ಕಾ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಚ. ಏವಮ್ಪಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾದೀನಂ ಮತಂ ಹೋತು, ಸದ್ದವಾದೀನಂ ಮತೇಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ನಾನತ್ತಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರಾ ದೀಹಿ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಸದ್ದೋ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸನಾ ಚ, ಇಚ್ಚಾಹು ಅಪರೇ ಗರೂ;

ಧಮ್ಮೋ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಸದ್ದೋ ತು, ದೇಸನಾ ವಾತಿ ಚಾಪರೇ’’ತಿ.

ತೀಸುಪಿ ಚೇತೇಸು ಏತೇ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿಅತ್ಥೋ, ತನ್ತಿದೇಸನಾ, ತನ್ತಿಅತ್ಥಪಟಿವೇಧೋ ಚಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ತನ್ತಿವಿಸಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಾದೀನಂ ಅತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾಧಾರಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ, ಪಿಟಕಾನಿ ಪನ ತನ್ತಿಯೇವಾತಿ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾಧಾರಭಾವೋ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ? ತನ್ತಿಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅವಯವತನ್ತಿಯಾ ಆಧಾರಭಾವತೋ. ಸಮುದಾಯೋ ಹಿ ಅವಯವಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ಆಧಾರಭಾವೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಧಮ್ಮಾದೀನಂ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಭಾವತೋ ತೇಹಿ ಧಮ್ಮಾದೀಹಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ವಿನಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ¶ ವುತ್ತೋಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಾದಯೋ ಏವ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾ, ನ ವಿನಯಾದಯೋತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಮೇತಂ ಸಮುಖೇನ, ವಿಸಯವಿಸಯೀಮುಖೇನ ಚ ವಿನಯಾದೀನಞ್ಞೇವ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಧಮ್ಮೋ ಹಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಏವ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ. ತೇಸಂ ವಿಸಯೋ ಅತ್ಥೋ ವಾಚಕಭೂತಾನಂ ತೇಸಮೇವ ವಾಚ್ಚಭಾವತೋ, ವಿಸಯಿನೋ ದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾ ¶ ಧಮ್ಮತ್ಥವಿಸಯಭಾವತೋತಿ. ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಧಮ್ಮತ್ಥಾನಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದೇಸನಾಯ ಚ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಪನ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ, ತಬ್ಬಿಸಯಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಭಾವತೋ ತಬ್ಬಿಸಯೋ ಪಟಿವೇಧೋಪಿ ಗಮ್ಭೀರೋ ಯಥಾ ತಂ ಗಮ್ಭೀರಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ಪಮಾಣಗ್ಗಹಣೇ ದೀಘೇನ ಪಮಾಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೋ. ಪಿಟಕಾವಯವಾನಂ ಧಮ್ಮಾದೀನಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ತಂಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಪಿಟಕಸ್ಸಾಪಿ ವುತ್ತೋಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಮೇತಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪಿಟಕಾವಯವಾಸಮ್ಭವತೋ. ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ದುಕ್ಖೋಗಾಹೋ, ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠೋ ವಿಯ ಚಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅತ್ಥವಸಾ ಹಿ ವಿಭತ್ತಿವಚನಲಿಙ್ಗಪರಿಣಾಮೋತಿ. ದುಕ್ಖೇನ ಓಗಯ್ಹನ್ತಿ, ದುಕ್ಖೋ ವಾ ಓಗಾಹೋ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸನಮೇತೇಸೂತಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ. ನ ಲಭಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಲಬ್ಭನೀಯೋ, ಸೋಯೇವ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯೋ, ಲಭೀಯತೇ ವಾ ಲಬ್ಭನಂ, ತಂ ನಾರಹತೀತಿ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯೋ. ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಓಕಾಸೇತಿ ಪತಿಟ್ಠೋ, ಪತಿಟ್ಠಹನಂ ವಾ ಪತಿಟ್ಠೋ, ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯೋ ಸೋ ಯೇಸು ತೇ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾ. ಏಕದೇಸೇನ ಓಗಾಹನ್ತೇಹಿಪಿ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾ ಲದ್ಧುಂ ನ ಸಕ್ಕಾಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏತಂ ಪುನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ.

ಇದಾನಿ ಹೇತುಹೇತುಫಲಾದೀನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಹೇತೂತಿ ಪಚ್ಚಯೋ. ಸೋ ಚ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ದಹತಿ ವಿದಹತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ಧ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಧಮ್ಮಸದ್ದಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಹೇತುಪರಿಯಾಯತಾ ಕಥಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ವುತ್ತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೭೧೮). ನನು ಚ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಚನೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಕಥಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ‘‘ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಮಾಸಪದಸ್ಸ ಅವಯವಪದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಞಾಣ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಹೇತುಧಮ್ಮಸದ್ದಾ ಏಕತ್ಥಾ, ಞಾಣಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಸದ್ದಾ ಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನ ಸಾಧಿತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋತಿ. ತಥಾ ‘‘ಹೇತುಫಲೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಚನೇನ ಸಾಧಿತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹೇತುಫಲಭಾವೋತಿ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಹೇತುನೋ ಫಲಂ ಹೇತುಫಲಂ, ತಞ್ಚ ಹೇತುಅನುಸಾರೇನ ಅರೀಯತಿ ಅಧಿಗಮೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ದೇಸನಾತಿ ¶ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಸದ್ದವಾದೀನಂ ವಾದೇ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಕಾ ಅವಿಪರೀತಾಭಿಲಾಪಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಭೂತಾ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾ ತನ್ತಿ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ದೇಸನಾ ನಾಮಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ದೇಸೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತಾಯಾತಿ ಹಿ ದೇಸನಾ. ಪಕಾರೇನ ಞಾಪೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತಾಯ, ಪಕಾರತೋ ವಾ ಞಾಪೇತೀತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ತಮೇವ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಹೇತುಂ, ಹೇತುಫಲಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಭಾವವಾಚಕೋ ಹೇಸ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ, ನ ಪರಿಯತ್ತಿಹೇತುಆದಿವಾಚಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದಿಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುರೂಪಂ ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ. ದೇಸನಾಪಿ ಹಿ ಪಟಿವೇಧೋ ವಿಯ ಅವಿಪರೀತಸವಿಸಯವಿಭಾವನತೋ ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಪವತ್ತತಿ, ತತೋಯೇವ ಚ ಅವಿಪರೀತಾಭಿಲಾಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಹಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಅವಿಪರೀತಾಭಿಲಾಪೋ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಭೂತೋ ತನ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಭಿಲಪ್ಪತಿ ಉಚ್ಚಾರೀಯತೀತಿ ಅಭಿಲಾಪೋ, ಧಮ್ಮೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಸಭಾವಭೂತೋ ಅಭಿಲಾಪೋ ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏತೇನ ‘‘ತತ್ರ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪೇ ಞಾಣಂ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೭೧೮) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸದ್ದಸಭಾವತ್ತಾ ದೇಸನಾಯ. ತಥಾ ಹಿ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿಭಾವೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಂ (ವಿಭ. ೭೧೮) ವುತ್ತೋ. ತದಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ‘‘ತಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಂ ಸದ್ದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೭೧೮) ತಸ್ಸಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣತಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ವಾಚಕೋ’’ತಿ ಹಿ ವಚನವಚನತ್ಥೇ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತಂ ತಂ ವಚನತ್ಥವಿಭಾವನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಸದ್ದೋ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ದೇಸನಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಏತಂ ವಚನಂ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ತತೋ ವಿನಿಮುತ್ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಅನೇಕಧಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವೇ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದವಾದೀನಂ ವಾದತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ.

ಪಞ್ಞತ್ತಿವಾದೀನಂ ವಾದೇ ಪನ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಭೇದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾನುರೂಪವಾಚಕಭಾವೇನ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದೇಸು ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾ ತನ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ದೇಸನಾ ನಾಮ, ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತದೇವ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಸ್ಸ ¶ ಸದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಲಪ್ಪತಿ ಉಚ್ಚಾರೀಯತೀತಿ ಅಭಿಲಾಪೋತಿ ಸದ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಪಣ್ಣತ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಸದ್ದೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ತದನುರೂಪಂ ವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ವೋಹಾರೇನ ದೀಪಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜಾನನತೋ ಸದ್ದೇ ಕಥಿತೇ ತದನುರೂಪಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಪಿ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಕಥಿತಾಯೇವ ಹೋತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ದೇಸನಾ ನಾಮ ಸದ್ದೋ ನ ಹೋತೀತಿ ದೀಪಿತಮೇವ. ತೇನ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮತ್ತಮೇವ ಮೂಲಕಾರಣಸದ್ದವಸೇನ ಕಥಿತಂ, ನ ಇಧ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ¶ ಅಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಾದೀನಂ ವಾದತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ಅತ್ಥನ್ತರಮಾಹ ‘‘ಅನುಲೋಮ…ಪೇ… ಕಥನ’’ನ್ತಿ, ಏತೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ದೇಸನಾಸಮುಟ್ಠಾಪಕಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಥೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇನಾತಿ ಹಿ ಕಥನಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ನೀತನೇಯ್ಯಾದಿಕಾ ಪಾಳಿಗತಿಯೋ, ಏಕತ್ತಾದಿನನ್ದಿಯಾವತ್ತಾದಿಕಾ ಪಾಳಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಚ ನಯಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ.

ಸಯಮೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಏತೇನ ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಪಟಿವೇಧೋ, ಞಾಣಂ. ತದೇವ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಏತೇನ ವಾ ಅಭಿಸಮೇನ್ತೀತಿ ಅಭಿಸಮಯೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ಪಟಿವೇಧಂ ಅಭಿಸಮಯಪ್ಪಭೇದತೋ, ಅಭಿಸಮಯಾಕಾರತೋ, ಆರಮ್ಮಣತೋ, ಸಭಾವತೋ ಚ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಸೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋತಿ ಪಭೇದತೋ, ವಿಸಯತೋ, ಅಸಮ್ಮೋಹತೋತಿ ಆಕಾರತೋ, ಧಮ್ಮೇಸು, ಅತ್ಥೇಸು, ಪಞ್ಞತ್ತೀಸೂತಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ, ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ, ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ಸಭಾವತೋ ಚ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ. ತತ್ಥ ವಿಸಯತೋ ಅತ್ಥಾದಿಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಅವಬೋಧೋ ನಾಮ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೋ, ಸಙ್ಖಾರಾದಿಅತ್ಥಾರಮ್ಮಣೋ, ತದುಭಯಪಞ್ಞಾಪನಾರಮ್ಮಣೋ ಚ ಲೋಕಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ. ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಅತ್ಥಾದಿಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಅವಬೋಧೋ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೋ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತೀಸು ಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನೋ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಅಭಿಸಮಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಯಂ ಹೇತು, ಇದಮಸ್ಸ ಫಲಂ, ಅಯಂ ತದುಭಯಾನುರೂಪೋ ವೋಹಾರೋ’’ತಿ ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಲೋಕಿಯಞಾಣಂ ವಿಸಯತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಞಾಣಂ ಪನ ತೇಸು ಹೇತುಹೇತುಫಲಾದೀಸು ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸಞಾಣೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ಲೋಕುತ್ತರೋ ಪನ ಪಟಿವೇಧೋ ¶ ವಿಸಯತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ, ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ಇತರಸ್ಸಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ ಏಕೇ.

ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಹೇತು, ಸಙ್ಖಾರಾ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ, ಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ ಏವಂ ಕಾರಿಯಾನುರೂಪಂ ಕಾರಣೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಸು ತೀಸು ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ, ಇತರೇಸಂ ಯಥಾನುರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಿಯಾನುರೂಪಂ ಕಾರಣೇಸು ಪಟಿವೇಧೋತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥೇಸೂತಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೬; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧; ಉದಾ. ೧; ವಿಭ. ೨೨೫) ಕಾರಣಾನುರೂಪಂ ಕಾರಿಯೇಸು. ಛಬ್ಬಿಧಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಥೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥೋ, ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ತಥಾ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಧಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀಸು ಅವಬೋಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಸಮಯತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪಟಿವೇಧತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತೀತಿ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಹಿ ತಂತಂರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪಿಟಕೇ, ಪಾಳಿಪದೇಸೇ ವಾ. ಸಲಕ್ಖಣಸಙ್ಖಾತೋತಿ ರುಪ್ಪನನಮನಫುಸನಾದಿಸಕಸಕಲಕ್ಖಣಸಙ್ಖಾತೋ.

ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ¶ ಧಮ್ಮಾದೀಹಿ ಪಿಟಕಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಧಮ್ಮಜಾತನ್ತಿ ಕಾರಣಪ್ಪಭೇದೋ, ಕಾರಣಮೇವ ವಾ. ಅತ್ಥಜಾತನ್ತಿ ಕಾರಿಯಪ್ಪಭೇದೋ, ಕಾರಿಯಮೇವ ವಾ. ಯಾ ಚಾಯಂ ದೇಸನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತದತ್ಥವಿಜಾನನವಸೇನ ಅಭಿಮುಖೋ ಹೋತಿ. ಯೋ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಯೋ ಏತಾಸು ತಂ ತಂ ಪಿಟಕಾಗತಾಸು ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಸು ಪಟಿವೇಧೋ, ಯೋ ಚ ಏತೇಸು ಪಿಟಕೇಸು ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಭರಿತಬ್ಬತೋ ಕುಸಲಮೇವ ಸಮ್ಭಾರೋ, ಸೋ ಸಮ್ಮಾ ಅನುಪಚಿತೋ ಯೇಹಿ ತೇ ಅನುಪಚಿತಕುಸಲಸಮ್ಭಾರಾ, ತತೋವ ದುಪ್ಪಞ್ಞೇಹಿ, ನಿಪ್ಪಞ್ಞೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹಿ ಪಞ್ಞವತೋ, ಪಞ್ಞಾಯ ವಾ ದುಟ್ಠುಭಾವೋ ದೂಸಿತಭಾವೋ ಚ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಾಯೇವ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ ಯಥಾ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೨೧೩; ೧೦.೭೫; ಪಾರಾ. ೨೯೫; ಧ. ಪ. ೩೦೮). ಏತ್ಥ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಧಮ್ಮತ್ಥಾನಂ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ, ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ತಂದೇಸನಾಯ, ಅಭಿಸಮಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನವಿಸಯೀಕರಣಾನಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ, ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಪುಬ್ಬೇ ¶ ವುತ್ತಂ ಪಕಾರನ್ತರಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಅನೂನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿದೀಪಿತತ್ಥಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಸತ್ಯಾರಮ್ಭೋ ಅತ್ಥನ್ತರವಿಞ್ಞಾಪನಾಯ ವಾ ಹೋತಿ, ನಿಯಮಾಯ ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುನಾರಮ್ಭವಚನೇನ ಅನೂನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿದೀಪಿತತ್ಥಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಏತ್ತಕೇನ ವಚನಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಂ ವಾ ಪರಿಮಾಣಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ತಾವಂ, ತೇನ, ಏತಪರಿಮಾಣವತಾ ಸದ್ದತ್ಥಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸದ್ದೇ ಹಿ ವುತ್ತೇ ತದತ್ಥೋಪಿ ವುತ್ತೋಯೇವ ನಾಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತತ್ಥಾ.

ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ. ಏವಂ ಅತ್ಥೋ, ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ವಾ ಸೇಸೋ. ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಏಕೇಕಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ, ಪಕರಣತೋ ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ವತ್ತಿಚ್ಛಾನುಪುಬ್ಬಿಕತ್ತಾ ಸದ್ದಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ನಿದ್ಧಾರಣಮಿಧ ಅವತ್ತುಕಾಮೇನ ಆಧಾರೋಯೇವ ವುತ್ತೋ. ನ ಚೇತ್ಥ ಚೋದೇತಬ್ಬಂ ‘‘ತೀಸುಯೇವ ಪಿಟಕೇಸು ತಿವಿಧೋ ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ವುತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಅವಯವಾಧಿಪ್ಪಾಯಸಮ್ಭವತೋ. ದಿಸ್ಸತಿ ಹಿ ಅವಯವವಾಕ್ಯನಿಪ್ಫತ್ತಿ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ಭುಞ್ಜನ್ತೂ’’ತಿಆದೀಸು, ತಸ್ಮಾ ಅಲಮತಿಪಪಞ್ಚೇನ. ಯಥಾ ಅತ್ಥೋ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದೋತಿ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಪರಿಯತ್ತಿ. ಪರಿಯಾಪುಣನವಾಚಕೋ ಹೇತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ದೋ, ನ ಪನ ಪಾಳಿಪರಿಯಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಯಾಪುಣನಪ್ಪಕಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ತೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಾ ಪಾಳಿಯೋ ಏವ ‘‘ಪರಿಯತ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಥಾ ಚೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಸೀಹಳಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾಪರಿಯಾಪುಣನಯೋಗತೋ ‘‘ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ ಪರಿಯತ್ತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಪಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ¶ ಪರಿಯಾಪುಟಾ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ ಪರತೋ ನಿದ್ದೇಸವಚನಮ್ಪಿ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪಾಳಿಯೇವ ‘‘ದುಗ್ಗಹಿತಾ, ಪರಿಯಾಪುಟಾ’’ತಿ ಚ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಾ.

ಅಲಗದ್ದೋ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಉಪಮಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ. ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ ಗಹಣಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಲಗದ್ದಸದ್ದೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಆಪೂಪಿಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಪೂಪ-ಸದ್ದೇನ ಆಪೂಪಖಾದನಂ ವಿಯ, ವೇಣಿಕೋತಿ ಏತ್ಥ ವೀಣಾಸದ್ದೇನ ವೀಣಾವಾದನಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ಚ. ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣೇನ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ಉಪಮೀಯತಿ ¶ , ನ ಅಲಗದ್ದೇನ. ‘‘ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣೂಪಮಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓಟ್ಠಮುಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಅಲಗದ್ದೋತಿ ಚ ಆಸೀವಿಸೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಗದೋತಿ ಹಿ ವಿಸಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಅಲಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಲಗದ್ದೋ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪಂ, ದ-ಕಾರಾಗಮಞ್ಚ ಕತ್ವಾ, ಅಲಂ ವಾ ಜೀವಿತಹರಣೇ ಸಮತ್ಥೋ ಗದೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಅಲಗದ್ದೋ ವುತ್ತನಯೇನ. ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ. ಭಣ್ಡಾಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ರಾಜರತನಾನುಪಾಲಕೋ, ಸೋ ವಿಯಾತಿ ತಥಾ, ಧಮ್ಮರತನಾನುಪಾಲಕೋ ಖೀಣಾಸವೋ. ಅಞ್ಞಮತ್ಥಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ.

ದುಗ್ಗಹಿತಾತಿ ದುಟ್ಠು ಗಹಿತಾ. ತದೇವ ಸರೂಪತೋ ನಿಯಮೇತುಂ ‘‘ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ’’ತಿ ಆಹ, ಉಪಾರಮ್ಭಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾದಿಹೇತು ಉಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಣನಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಲಗದ್ದಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

‘‘ಯೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಏವಂ ಚೀವರಾದೀನಿ ವಾ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ವಾ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಪರಿಯಾಪುಣನತೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಅಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನಂ ವರತರ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೩೯).

ನನು ಚ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣೂಪಮಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ‘‘ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಸುಗ್ಗಹಿತಾಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ‘‘ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ತತ್ಥಾಪಿ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಅಲಗದ್ದತ್ಥಿಕೋ ಅಲಗದ್ದಗವೇಸೀ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಮಾನೋ, ಸೋ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಮಹನ್ತಂ ಅಲಗದ್ದಂ, ತಮೇನಂ ಅಜಪದೇನ ದಣ್ಡೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ ¶ , ಅಜಪದೇನ ದಣ್ಡೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಹಿತ್ವಾ ಗೀವಾಯ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಲಗದ್ದೋ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ ವಾ ಬಾಹಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಂ ಭೋಗೇಹಿ ಪಲಿವೇಠೇಯ್ಯ ¶ . ಅಥ ಖೋ ಸೋ ನೇವ ತತೋನಿದಾನಂ ಮರಣಂ ವಾ ನಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಮರಣಮತ್ತಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು, ಸುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ. ಏವಮೇವ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಧೇಕಚ್ಚೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೯).

ತಸ್ಮಾ ಇಧ ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಏವ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಕುತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಯೇನ ದುಗ್ಗಹಿತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ ‘‘ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಇದಂ ಪನ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತೀನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ ದುಗ್ಗಹಣೂಪಮಾಯೇವ ಪರಿಯತ್ತಿ ‘‘ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ ಸುಗ್ಗಹಣೂಪಮಾ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ ವಾ ಹೋತಿ, ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ವಾ. ತಸ್ಮಾ ಸುವುತ್ತಮೇತಂ ‘‘ದುಗ್ಗಹಿತಾ…ಪೇ… ಪರಿಯತ್ತೀ’’ತಿ. ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿದುಗ್ಗಹಣಂ. ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಅಲಗದ್ದಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೯) ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ.

ಅಲಗದ್ದತ್ಥಿಕೋತಿ ಆಸೀವಿಸೇನ, ಆಸೀವಿಸಂ ವಾ ಅತ್ಥಿಕೋ, ಅಲಗದ್ದಂ ಗವೇಸತಿ ಪರಿಯೇಸತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಅಲಗದ್ದಗವೇಸೀ. ಅಲಗದ್ದಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಮಾನೋತಿ ಆಸೀವಿಸಪರಿಯೇಸನತ್ಥಂ ಚರಮಾನೋ. ತದತ್ಥೇ ಹೇತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ಉಪಯೋಗವಚನಂ ವಾ, ಅಲಗದ್ದಪರಿಯೇಸನಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಚರಮಾನೋ. ಅಲಗದ್ದಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಹಿ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯೇಸನಂ. ತಮೇನನ್ತಿ ತಂ ಅಲಗದ್ದಂ. ಭೋಗೇತಿ ಸರೀರೇ. ‘‘ಭೋಗೋ ತು ಫಣಿನೋ ತನೂ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಭುಜೀಯತಿ ಕುಟಿಲಂ ಕರೀಯತೀತಿ ಭೋಗೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ. ಹತ್ಥೇ ವಾ ಬಾಹಾಯ ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮಣಿಬನ್ಧತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗನಖಾ ಹತ್ಥೋ. ಸದ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಬಾಹಾಯ ಅವಸೇಸಾ ಬಾಹಾ, ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಕಪ್ಪರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗನಖಾ ‘‘ಹತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಬಾಹಾಯ ವಿಸುಂ ಅನಾಗತತ್ತಾ. ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಹತ್ಥಞ್ಚ ಬಾಹಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಸರೀರಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಂ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ತನ್ನಿದಾನಂ, ತಂಕಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಹತ್ಥಾದೀಸು ಡಂಸನಂ ನಿದಾನಂ ಕಾರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ತನ್ನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ತತೋನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ಪುರಿಮಪದೇ ಪಚ್ಚತ್ತತ್ಥೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ಚ ಲೋಪಮಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ಚ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ. ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತಪದಮೇತನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ತತೋನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ‘‘ಮರಣಂ ವಾ ಮರಣಮತ್ತಂ ವಾ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿಸೇಸನಂ. ತಂ ¶ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಹತ್ಥಾದೀಸು ಡಂಸನಂ, ತನ್ನಿದಾನಞ್ಚ ಮರಣಾದಿಉಪಗಮನಂ ¶ , ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಚೇ? ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ.

ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಮೋಘಪುರಿಸಾತಿ ಗುಣಸಾರರಹಿತತಾಯ ತುಚ್ಛಪುರಿಸಾ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಂ. ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ ಚೇವ ವಾಚುಗ್ಗತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಧಾರೇನ್ತಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಮೇವ ಸರೂಪೇನ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ನ ಹಿ ಸುತ್ತಾದಿನವಙ್ಗತೋ ಅಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ. ಅತ್ಥನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೀನಿದ್ದೇಸೋ ಏಸೋ, ಅತ್ಥನ್ತಿ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಭಾಸಿತತ್ಥಂ, ಪಯೋಜನತ್ಥಞ್ಚ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ವುತ್ತಂ. ಯಞ್ಹಿ ಪದಂ ಸುತಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅನೇಕಧಾ ಅತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ, ತಂ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನ ವಿಚಾರೇನ್ತಿ. ಇಕ್ಖಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ದಸ್ಸನಙ್ಕೇಸು ಇಧ ದಸ್ಸನಮೇವ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಚಕ್ಖುಲೋಚನೇಸು ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಮೇವ, ತಞ್ಚ ವಿಚಾರಣಾ ಪರಿಯಾದಾನವಸೇನ ದುಬ್ಬಿಧೇಸು ವಿಚಾರಣಾಯೇವ, ಸಾ ಚ ವೀಮಂಸಾಯೇವ, ನ ವಿಚಾರೋ, ವೀಮಂಸಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಭಾಸಿತತ್ಥವೀಮಂಸಾ, ಪಯೋಜನತ್ಥವೀಮಂಸಾ ಚಾತಿ ಇಧ ದುಬ್ಬಿಧಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಾಸು ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞಾ, ಮಯಞ್ಚ ತಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಭಾಸಿತತ್ಥವೀಮಂಸಞ್ಚೇವ ‘‘ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಸಮಾಧಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಯೋಜನತ್ಥವೀಮಂಸಞ್ಚ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನುಪಪರಿಕ್ಖತನ್ತಿ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಮೋಘಪುರಿಸಾನಂ. ನ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮನ್ತೀತಿ ನಿಜ್ಝಾನಂ ನಿಸ್ಸೇಸೇನ ಪೇಕ್ಖನಂ ಪಞ್ಞಂ ನ ಖಮನ್ತಿ. ಝೇ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಇಧ ಪೇಕ್ಖನೇಯೇವ, ನ ಚಿನ್ತನಝಾಪನೇಸು, ತಞ್ಚ ಞಾಣಪೇಕ್ಖನಮೇವ, ನ ಚಕ್ಖುಪೇಕ್ಖನಂ, ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಮೇವ ವಾ, ನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾ ರೋಚೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಿಸ್ಸೇಸೇನ ಝಾಯತೇ ಪೇಕ್ಖತೇತಿ ಹಿ ನಿಜ್ಝಾನಂ. ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅನುಸ್ವಾರಲೋಪೋ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮನ್ತೀತಿ, ‘‘ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತೇನ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖನತೋ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಂ, ಸಮಾಧಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಮಗ್ಗೋ, ವಟ್ಟಂ, ವಿವಟ್ಠಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.

ಉಪಾರಮ್ಭಾನಿಸಂಸಾ ಚೇವಾತಿ ಪರೇಸಂ ವಾದೇ ದೋಸಾರೋಪನಾನಿಸಂಸಾ ಚ ಹುತ್ವಾ. ಭುಸೋ ಆರಮ್ಭನಞ್ಹಿ ಪರೇಸಂ ವಾದೇ ದೋಸಾರೋಪನಂ ಉಪಾರಮ್ಭೋ, ಪರಿಯತ್ತಿಂ ¶ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರವಮ್ಭನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಪರವಜ್ಜಾನುಪನಯನಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಇತಿ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ ಚಾತಿ ಇತಿ ಏವಂ ಏತಾಯ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಪರೇಹಿ ಆರೋಪಿತಸ್ಸ ವಾದಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಅತ್ತತೋ, ಸಕವಾದತೋ ವಾ ಪಮೋಕ್ಖಪಯೋಜನಾ ಚ ಹುತ್ವಾ. ಇತಿ ಸದ್ದೋ ಇದಮತ್ಥೇ, ತೇನ ‘‘ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀ’’ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಪರಾಮಸತಿ. ವದನ್ತಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ದೋಸೋ, ಪಮುಚ್ಚನಂ, ಪಮುಚ್ಚಾಪನಂ ವಾ ಪಮೋಕ್ಖೋ, ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಆರೋಪಿತಸ್ಸ ಪಮೋಕ್ಖೋ ಆನಿಸಂಸೋ ಯೇಸಂ ತಥಾ. ಆರೋಪಿತವಾದೋ ಹಿ ‘‘ವಾದೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ದೇವೇನ ದತ್ತೋ ದತ್ತೋ’’ತಿ. ವಾದೋತಿ ವಾ ಉಪವಾದೋನಿನ್ದಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಮಾಸೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪರೇಹಿ ಸಕವಾದೇ ದೋಸೇ ಆರೋಪಿತೇ, ನಿನ್ದಾಯ ವಾ ಆರೋಪಿತಾಯ ತಂ ದೋಸಂ, ನಿನ್ದಂ ವಾ ಏವಞ್ಚ ಏವಞ್ಚ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಸೋ ಸೋ ವಾದೋ ಇತಿ ವಾದೋ ಇತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಹ ವಿಚ್ಛಾಯ ತ-ಸದ್ದತ್ಥೇ ಪವತ್ತತ್ತಾ. ಇತಿವಾದಸ ಪಮೋಕ್ಖೋ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ, ಸೋ ಆನಿಸಂಸೋ ಯೇಸಂ ತಥಾ, ತಂ ತಂ ವಾದಪಮೋಚನಾನಿಸಂಸಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಸ ಚತ್ಥಾಯಾತಿ ಯಸ್ಸ ಚ ಸೀಲಾದಿಪೂರಣಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಭೂತಸ್ಸ ವಾ ಅನುಪಾದಾವಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ. ಅಭೇದೇಪಿ ಭೇದವೋಹಾರೋ ಏಸೋ ಯಥಾ ‘‘ಪಟಿಮಾಯ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ, ಭೇದ್ಯಭೇದಕಂ ವಾ ಏತಂ ಯಥಾ ‘‘ಕಥಿನಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಆಭತಂ ದುಸ್ಸ’’ನ್ತಿ. ‘‘ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ತೇನ ತದತ್ಥಾಯ ಏವ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ನಾಞ್ಞತ್ಥಾಯಾತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನೋತಿ. ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಹಿ ಜಾತಿಆಚಾರವಸೇನ ದುವಿಧಾಪಿ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಞಾಯೇನ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತೀತಿ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿಪೂರಣಸಙ್ಖಾತಂ, ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಭೂತಂ ವಾ ಅನುಪಾದಾವಿಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಏತೇ ದುಗ್ಗಹಿತಗಾಹಿನೋ ನಾನುಭೋನ್ತಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿಯೇವ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಸ ಉಪಾರಮ್ಭಸ್ಸ, ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ಯೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ, ತೇ ಪರೇಹಿ ‘‘ಅಯಮತ್ಥೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾಯೇವ ‘‘ತದತ್ಥೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಟಿಪಾದನಕ್ಖಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಸ್ಸ ವಾದೇ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಅತ್ತನೋ ವಾದಂ ಪಮೋಚೇತುಞ್ಚ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ತಂ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತಿ ಚ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇಧಾಪಿ ಹಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋವ. ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ¶ ತೇಸಂ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಮಾನದಬ್ಬಮಕ್ಖಪಲಾಸಾದಿಹೇತುಭಾವೇನ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಹಿ ಹೇತುಗಬ್ಭವಚನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೮). ಏತ್ಥ ಚ ಕಾರಣೇ ಫಲವೋಹಾರವಸೇನ ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಘತಮಾಯು, ದಧಿ ಬಲ’’ನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಾನಂ ಸಜ್ಝಾಯನಕಾಲೇ, ವಿವಾದಕಾಲೇ ಚ ತಮ್ಮೂಲಕಾನಂ ಉಪಾರಮ್ಭಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ತೇ…ಪೇ… ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಏತ್ಥ ನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅನನುಭವನಂ, ತೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನಂ ಪರಾಮಸತಿ. ಕಿಸ್ಸಾತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ, ತಥಾ ಹೇತೂತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಞ್ಚ.

ಯಾ ¶ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಿರಿಯಾ ಪಾಳಿವಸೇನ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಕಿರಿಯಾಪಕ್ಖೇ ಯಾ ಸುಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಅಭೇದೇಪಿ ಭೇದವೋಹಾರೋ ‘‘ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೪, ೩೦೦) ವಿಯ. ತದೇವತ್ಥಂ ವಿವರತಿ ‘‘ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಸಮಾಧಿನೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾಧಿಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ, ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಸ್ಸಾಮಿ, ಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯನ್ತಿ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸುಗ್ಗಹಣಂ. ವುತ್ತಂ ಅಲಗದ್ದಸುತ್ತೇ. ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸೀಲಾದೀನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲಾದೀನಿ ಪೂರೇನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪಸನ್ನೇಹಿ ಉಪನೀತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪರೇಸಂ ವಾದೇ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಆರೋಪೇನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸಕವಾದತೋ ಪರೇಹಿ ಆರೋಪಿತದೋಸಂ ಪರಿಹರನ್ತಾನಮ್ಪಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿ ನ ಕೇವಲಂ ಸುಗ್ಗಹಿತಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾದೀನಿಯೇವ, ಅಪಿ ತು ಪರವಾದನಿಗ್ಗಹಸಕವಾದಪತಿಟ್ಠಾಪನಾನಿಪಿ ಇಜ್ಝನ್ತಿ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಾ ದೀಸು ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೬೮).

ಯಂ ¶ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ದುವಿಧೇನ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನೇನ ಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧೋ. ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೋ. ಪಟಿವಿದ್ಧಾರಹತ್ತಫಲತಾಯ ಪಟಿವಿದ್ಧಾಕುಪ್ಪೋ. ಅಕುಪ್ಪನ್ತಿ ಚ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ. ಸತಿಪಿ ಹಿ ಚತ್ತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗಾನಂ, ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಫಲಾನಂ ಅವಿನಸ್ಸನಭಾವೇ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಸಕಸಕನಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಉಪರೂಪರಿ ನಾಮನ್ತರಪ್ಪತ್ತಿತೋ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಫಲಾತಿ ‘‘ಅಕುಪ್ಪಾಮಿ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅರಹಾ ಪನ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ಅರಹಾಯೇವ ನಾಮಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಫಲಂ ಪುಗ್ಗಲನಾಮವಸೇನ ‘‘ಅಕುಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ, ಅಪ್ಪಹೀನಂ ಅಭಾವಿತಂ, ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೋಪಿ ತನ್ತಿಧಾರಕೋ ಪವೇಣೀಪಾಲಕೋ ವಂಸಾನುರಕ್ಖಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪವೇಣೀಪಾಲನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಪವೇಣೀ ಚೇತ್ಥ ಧಮ್ಮಸನ್ತತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ಪವತ್ತಿ. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಂಸೋತಿ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಪವೇಣೀಯೇವ.

ನನು ಚ ಯದಿ ಪವೇಣೀಪಾಲನತ್ಥಾಯ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಭಿಕ್ಖು ಛಾತಕಭಯಾದಿನಾ ಗನ್ಥಧುರೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸಿತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೇಸು ¶ ಸಯಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರೇನ ಅತಿಕಿಲಮಮಾನೋ ‘‘ಅತಿಮಧುರಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಮಾ ನಸ್ಸತು, ತನ್ತಿಂ ಧಾರೇಸ್ಸಾಮಿ, ವಂಸಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪವೇಣಿಂ ಪಾಲೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ಕಸ್ಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ‘‘ಪವೇಣಿಂ ಪಾಲೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಭವಕನ್ತಾರತೋ ಅವಿತಿಣ್ಣತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದುಪಮಾ ವಾ ಹೋತಿ, ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ ವಾ. ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾವ. ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಖೀಣಾಸವೋ ಹಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕ ಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಅಲಙ್ಕಾರಭಣ್ಡಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಪಸಾಧನಕಾಲೇ ತದುಪಿಯಂ ಅಲಙ್ಕಾರಭಣ್ಡಂ ರಞ್ಞೋ ಉಪನಾಮೇತ್ವಾ ತಂ ಅಲಙ್ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಖೀಣಾಸವೋಪಿ ಧಮ್ಮರತನಭಣ್ಡಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಗಮಾಯ ¶ ಭಬ್ಬರೂಪೇ ಸಹೇತುಕೇ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಲೋಕುತ್ತರೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಅಲಙ್ಕರೋತೀತಿ.

ಏವಂ ತಿಸ್ಸೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೀಸುಪಿ ಪಿಟಕೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಯೋ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ವಿನಯೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ವಿಸುಜ್ಝಮಾನಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಬಲೇನ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಮಲತೋ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ಪಾರಿಪೂರಿಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಭಾವೇನ ಸತಿಬಲಂ, ಞಾಣಬಲಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಜ್ಜತ್ತಯೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಸಭಾಗಹೇತುಸಮ್ಪಾದನತೋ. ಸತಿಬಲೇನ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸವಿಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿ. ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಸುದಿಟ್ಠಕಾರಿತಾಪರಿಚಯೇನ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಾನುಬದ್ಧಾಯ ದುತಿಯವಿಜ್ಜಾಯ ಸಿದ್ಧಿ. ವೀತಿಕ್ಕಮಾಭಾವೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಸಬ್ಭಾವತೋ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯತಾವಸೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿ. ಪುರೇತರಸಿದ್ಧಾನಂ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ವಿನಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವೇಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫; ೫.೧೦೭೧; ನೇತ್ತಿ. ೪೦; ಮಿ. ಪ. ೧೪) ವಚನತೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ಛಳಭಿಞ್ಞತಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ. ‘‘ಯೋಗಾ ವೇ ಜಾಯತೇ ಭೂರೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೮೨) ವಚನತೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗೇನ ಗರುವಾಸದೇಸಭಾಸಾಕೋಸಲ್ಲಉಗ್ಗಹಣಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀಹಿ ಚ ಪರಿಭಾವಿತಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಿವಿಜಮ್ಭನಭೂತಾ ಅನವಸೇಸಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸತಿಪಿ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಕದೇಸಭಾವೇ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಸಮುದಾಗತಾ ಏವ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಗಹಿತಾ, ಯಥಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಸಮುದಾಗತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ¶ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಯೇವ ತಾಸಂ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾ. ಏವಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಸಮುದಾಗತಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಸಮುದಾಗತಾ ಚ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನೇವ ತಾಸಂ ಅಧಿಗಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮಸದಿಸಾ ಹಿ ಇಮೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಇಮೇ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾತಿ.

ತಾಸಂಯೇವ ¶ ಚ ತತ್ಥ ಪಭೇದವಚನತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಾಸಂಯೇವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಾನಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ವಿನಯೇ ಪಭೇದವಚನಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ (ಪಾರಾ. ೧೨) ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾವ ವಿಭತ್ತಾತಿ. ಚಸದ್ದೇನ ಸಮುಚ್ಚಿನನಞ್ಚ ತಾಸಂ ಏತ್ಥ ಏಕದೇಸವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಮ್ಪಿ ಏಕದೇಸಾನಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತತ್ತಾ. ದುತಿಯೇ ‘‘ತಾಸಂಯೇವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತಂ, ನ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ. ತಾ ಹಿ ಛಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಸುತ್ತೇ ವಿಭತ್ತಾಯೇವಾತಿ. ಚ-ಸದ್ದೇನ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಮೇಕದೇಸವಚನಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ. ತತಿಯೇ ‘‘ತಾಸಞ್ಚಾ’’ತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವುತ್ತಾಯೇವ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಪನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಭೇದವಚನಾಭಾವಂ, ತತ್ಥೇವ ಚ ಸಮ್ಮಾ ವಿಭತ್ತಭಾವಂ ದೀಪೇತುಕಾಮೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅವಧಾರಣಮಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥೇವಾ’’ತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅವಧಾರಣಂ ಠಪೇತಿ. ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾದಯೋ ಗುಣವಿಸೇಸಾ ವಿಭತ್ತಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿಭತ್ತಾ, ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಪಞ್ಞಾಜಾತಿಕತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋವ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘ತಾಸಞ್ಚ ತತ್ಥೇವಾ’ತಿ ಅವಧಾರಣವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ’’ತಿ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೋ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ.

ಸುಖೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ, ಅನುಞ್ಞಾತಾನಿಯೇವ ತಾದಿಸಾನಿ ಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಫಸ್ಸಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸುಖೋ ವಾ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ತಥಾ, ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಸೋ ಯೇಸನ್ತಿ ಅನುಞ್ಞಾತಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ, ತಾದಿಸಾನಿ ಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾದೀನಿ ತೇಸಂ ಫಸ್ಸೇನ ಸಮಾನತಾಯ. ಉಪಾದಿನ್ನಕಫಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಫಸ್ಸೋ, ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋಯೇವ. ವುತ್ತಂ ಅರಿಟ್ಠೇನ ನಾಮ ಗದ್ಧಬಾಧಿಪುಬ್ಬೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ (ಮ. ನಿ. ೨೩೪; ಪಾಚಿ. ೪೧೭). ಸೋ ಹಿ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಉಪವಾದಆಣಾವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೇಸು ಅನ್ತರಾಯಿಕೇಸು ಆಣಾವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತರಾಯಿಕಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸೇಸನ್ತರಾಯಿಕೇಯೇವ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ರಹೋಗತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇಮೇ ಅಗಾರಿಕಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾಪಿ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಮನಾಪಿಕಾನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ¶ …ಪೇ… ಕಾಯವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ¶ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಫುಸನ್ತಿ, ಮುದುಕಾನಿ ಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಏತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಇತ್ಥೀನಂಯೇವ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ಏತೇಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಅನವಜ್ಜೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗರಸೇನ ಸಾವಜ್ಜಂ ಕಾಮಗುಣಪರಿಭೋಗರಸಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಸಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಥುಲ್ಲವಾಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತಿಸುಖುಮಸುತ್ತಂ ಘಟೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಸಾಸಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಿನೇರುನೋ ಸದಿಸತಂ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಭಗವತಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಬನ್ಧನ್ತೇನ ವಿಯ ಮಹತಾ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ದೋಸೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝನ್ತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದೀನಿ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಜಿನಚಕ್ಕೇ ಪಹಾರಮದಾಸಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಅನತಿಕ್ಕಮನತ್ಥೇನ ಅನ್ತರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತಾ, ಅನ್ತರಾಯಂ ವಾ ಫಲಂ ಅರಹನ್ತಿ, ಅನ್ತರಾಯಸ್ಸ ವಾ ಕರಣಸೀಲಾತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ, ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ಚ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಉಪವಾದಆಣಾವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಅರಿಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾದೀಸು (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೪೧೭) ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪದತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ಯೇ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಇತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಾ ದೇಸಿತಾ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಚ, ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನ್ತರಾಯಾಯ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಣತ್ಥಂ ನಾಲಂ ಸಮತ್ಥಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಅಹಂ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಆಜಾನಾಮೀತಿ. ತತೋ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ತತೋ ಅನವಜ್ಜಸಞ್ಞಿಭಾವಹೇತುತೋ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದುಸ್ಸೀಲಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಚತ್ತಾರೋ…ಪೇ…ಆದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ –

‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನೋ ಪರಹಿತಾಯ, ಪರಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ, ನೇವತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನೋ ಪರಹಿತಾಯ, ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಚೇವ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪರಹಿತಾಯ ಚ…ಪೇ… ಇಮೇ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಲೋಕಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೯೬) –

ಏವಮಾದಿನಾ ¶ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾವೋಹಾರವಸೇನ, ನ ಪರಮತ್ಥತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ದುವೇ ¶ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಕ್ಖಾಸಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವದತಂ ವರೋ;

ಸಮ್ಮುತಿಂ ಪರಮತ್ಥಞ್ಚ, ತತಿಯಂ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ.

ಸಙ್ಕೇತವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣಾ;

ಪರಮತ್ಥವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಭೂತಕಾರಣಾ.

ತಸ್ಮಾ ವೋಹಾರಕುಸಲಸ್ಸ, ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ಸಮ್ಮುತಿಂ ವೋಹರನ್ತಸ್ಸ, ಮುಸಾವಾದೋ ನ ಜಾಯತೀ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೭; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೨೪);

ನ ಹಿ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಂ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ವಿಜಹನ್ತಿ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಯಾ ಲೋಕಾಭಿಲಾಪೇ ಠಿತಾಯೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥಂ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದೀಪನತ್ಥ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೭; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೦೨; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೨೪; ಕಥಾ. ಅನುಟೀ. ೧) ಏವಮಾದೀಹಿಪಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮಜಾನನ್ತೋ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ದುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ‘‘ತಥಾಹಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮಿ, ಯಥಾ ತದೇವಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾವತಿ ಸಂಸರತಿ ಅನಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೪೪) ದುಗ್ಗಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಿಪರೀತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದುಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಹಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಕಿರಿಯಾಯವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಪದಸ್ಸ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಭಾವಪ್ಪಟ್ಠಾನತಾ, ಸಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮಕಿರಿಯಾನುಯೋಗಂ ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗವಚನತಾ ಚ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಗ್ಗಹಿತಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ಯನ್ತಿ ದುಗ್ಗಹಿತಗಾಹಂ. ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೪೪) ತಥಾವಾದೀನಂ ಸಾಧಿನಾಮಕಂ ಕೇವಟ್ಟಪುತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆರಬ್ಭ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತನಾ ದುಗ್ಗಹಿತೇನ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ಮಿಚ್ಛಾಸಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ದುಗ್ಗಹಣಂ ದುಗ್ಗಹಿತಂ, ಅತ್ತನಾತಿ ಚ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ವಿಭತ್ತಿಯನ್ತಪತಿರೂಪಕಂ ವಾ ಅಬ್ಯಯಪದಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ದುಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಪರೀತಗಾಹೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಅಬ್ಭಕ್ಖಾನಂ ಕರೋತಿ. ಅತ್ತನೋ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಖನನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಖನತಿ ನಾಮ. ತತೋತಿ ದುಗ್ಗಹಿತಭಾವಹೇತುತೋ.

ಧಮ್ಮಚಿನ್ತನ್ತಿ ¶ ಧಮ್ಮಸಭಾವವಿಚಾರಂ. ಅತಿಧಾವನ್ತೋತಿ ಠಾತಬ್ಬಮರಿಯಾದಾಯಂ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನಪಿ ದಾನಂ ಹೋತಿ, ಸಯಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿನಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಯಮಾನೋ. ಚಿನ್ತೇತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾನಿ ¶ , ಅನರಹರೂಪಾನಿ ವಾ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮ, ತಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನೀತಿ ತೇಸಂ ಸಭಾವದಸ್ಸನಂ. ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ತತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚದಸ್ಸನಂ. ‘‘ಯಾನೀ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಹೇತುದಸ್ಸನಂ. ಯಾನಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖೇಪಸ್ಸ, ವಿಘಾತಸ್ಸ ವಿಹೇಸಸ್ಸ ಚ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸ, ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ಇಮಾನಿ ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ಯಾನಿ ವಾ…ಪೇ… ಅಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ ಅಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಭೂತಾನಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಪನ –

‘‘ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ, ಯಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸ. ಝಾಯಿಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖವೇ ಝಾನವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ…ಪೇ… ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ…ಪೇ… ಲೋಕಚಿನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾ…ಪೇ… ಇಮಾನಿ…ಪೇ… ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೭೭) –

ಚತುರಙ್ಗುತ್ತರೇ ವುತ್ತಂ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಸುತ್ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಭಾವದೀಪಕಂ ಪಾಳಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಾಮಂ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನಿ ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾದೀನಿ, ತಾನಿ ಪನ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಪನ ಏವಂ ನ ಹೋನ್ತಿ ಅಫಲಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ. ‘‘ದುಸ್ಸೀಲ್ಯ…ಪೇ… ಪಭೇದ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಪತ್ತಿಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಕಥಂ? ಪಿಟಕವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿವಚನಸಮ್ಬಜ್ಝನೇನ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧವಿರಹಿತಞ್ಹಿ ವಚನಂ ಬ್ಯಾಕುಲಂ. ಸೋತೂನಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬಾಪರಞ್ಞೂನಮೇವ ಚ ತಥಾವಿಚಾರಿತವಚನಂ ವಿಸಯೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪುಬ್ಬಾಪರಞ್ಞೂ ಅತ್ಥಞ್ಞೂ, ನಿರುತ್ತಿಪದಕೋವಿದೋ;

ಸುಗ್ಗಹೀತಞ್ಚ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅತ್ಥಞ್ಚೋ’ ಪಪರಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೧೦೩೧);

ತೇಸನ್ತಿ ಪಿಟಕಾನಂ. ಏತನ್ತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ.

ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗಮಹಾವಗ್ಗಪಾಥಿಕವಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ¶ ತೀಹಿ ವಗ್ಗೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಿವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಾನಿ. ಗಾಥಾಯ ಪನ ಯಸ್ಸ ನಿಕಾಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಗಣನತೋ ಚತುತ್ತಿಂಸೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾ. ವಗ್ಗಸಙ್ಗಹವಸೇನ ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಅಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಸ್ಸಾತಿ ತಿವಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹೋ. ಪಠಮೋ ಏಸ ನಿಕಾಯೋ ದೀಘನಿಕಾಯೋತಿ ¶ ಅನುಲೋಮಿಕೋ ಅಪಚ್ಚನೀಕೋ, ಅತ್ಥಾನುಲೋಮನತೋ ಅತ್ಥಾನುಲೋಮನಾಮಿಕೋ ವಾ, ಅನ್ವತ್ಥನಾಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ‘‘ತಿವಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ಏತಂ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅನ್ತರಿಕೇಪಿ ಸಮಾಸೋಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ವಾಕ್ಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ನವಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚೀವರಲಾಭೇನಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೬೮) ಏತ್ಥ ‘‘ನವಂಚೀವರಲಾಭೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ವಿಯ. ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ ‘‘ಅಲಬ್ಭೀತಿ ಲಭೋ, ಲಭೋ ಏವ ಲಾಭೋ. ಕಿಂ ಅಲಬ್ಭಿ? ಚೀವರಂ. ಕೀದಿಸಂ? ನವಂ, ಇತಿ ‘ನವಚೀವರಲಾಭೇನಾ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪಂ ಅಕತ್ವಾ ‘ನವಂಚೀವರಲಾಭೇನಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪಟಿಲದ್ಧನವಚೀವರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಜ್ಝೇ ಠಿತಪದದ್ವಯೇ ಪನಾತಿ ನಿಪಾತೋ. ಭಿಕ್ಖುನಾತಿ ಯೇನ ಲದ್ಧಂ, ತಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೩೬೮). ಇಧಾಪಿ ಸದ್ದತೋ, ಅತ್ಥತೋ ಚ ವಾಕ್ಯೇ ಯುತ್ತಿಯಾಅಭಾವತೋ ಸಮಾಸೋಯೇವ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ತಿವಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪದಞ್ಹಿ ‘‘ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿ ಕರಣಂ, ಏವಂ ಸತಿ ಕರಣವಚನನ್ತಮೇವ ಸಿಯಾ. ಯದಿ ಚ ಪದದ್ವಯಮೇತಂ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಂ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಮೇವ ಸಿಯಾ ‘‘ತಿಲೋಕ’’ನ್ತಿಆದಿಪದಂ ವಿಯ. ತಥಾ ‘‘ತಿವಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ಪದಮನ್ತರೇನ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತತ್ಥ ಚ ತಾದಿಸೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝನಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾನೇಪಿ ಪದನ್ತರನ್ತರಿಕೇ ಸದ್ದತ್ಥಾವಿರೋಧಭಾವೋಯೇವ ಸಮಾಸತಾಕಾರಣನ್ತಿ ಸಮಾಸೋ ಏವ ಯುತ್ತೋ. ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಅಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಸ್ಸಾತಿ ಹಿ ತಿವಗ್ಗೋಸಙ್ಗಹೋ ಅಕಾರಸ್ಸ ಓಕಾರಾದೇಸಂ, ಓಕಾರಾಗಮಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೋ, ಮಾಸಜಾತೋ’’ತಿಆದಿ, ಅಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಸ್ಸಾತಿ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ನಿಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘ಸಙ್ಗಹೋ’ತಿ ಪದೇನ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಮೇವ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಚ ಗಣನಾ. ಟೀಕಾಚರಿಯೇಹಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಪನ ‘ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಅಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಸ್ಸಾ’ತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತಾಯೇವ ದಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ, ಅಪಾಕಟತ್ತಾ ಚ.

ಅತ್ಥಾನುಲೋಮಿಕತ್ತಂ ವಿಭಾವೇತುಮಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಗುಣೋಪಚಾರೇನ, ತದ್ಧಿತವಸೇನ ವಾ ದೀಘ-ಸದ್ದೇನ ದೀಘಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿಯೇವ ಗಹಿತಾನಿ ¶ , ನಿಕಾಯಸದ್ದೋ ಚ ರುಳ್ಹಿವಸೇನ ಸಮೂಹನಿವಾಸತ್ಥೇಸು ವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದೀಘಪ್ಪಮಾಣಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ಸಙ್ಕೇತಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವಚನೀಯವಾಚಕಾನಂ ಪಯೋಗತೋ ತದತ್ಥೇಸು ತಸ್ಸ ಸಙ್ಕೇತಸಿದ್ಧತಂ ಞಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ನಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪೀತಿ ಏಕಸಮೂಹಮ್ಪಿ. ಏವಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ತಂ. ಯಥಯಿದನ್ತಿ ಯಥಾ ಇಮೇ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ ಪಾಣಾ. ಪೋಣಿಕಾ, ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕಾ ಚ ಖತ್ತಿಯಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ‘‘ಪೋಣಿಕನಿಕಾಯೋ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕನಿಕಾಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ನಿಕಾಯಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮೂಹನಿವಾಸಾನಂ ವಾಚಕಭಾವೇ. ಸಾಧಕಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನತೋ ಉದಾಹರಣಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಸಮಾನೀತಾನೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಚೇತಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಕ್ಖೀನಿ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಾಧಕಾನಿ. ಯಞ್ಹಿ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ ¶ , ತಂ ‘‘ಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಚಗರುಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೧.೧೩೨) ಪನ ಸಕ್ಖಿಭಾವತ್ಥಾಯ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೫) ಸಾಸನತೋತಿ ಸಾಸನಪಯೋಗತೋ, ಸಾಸನೇ ವಾ. ಲೋಕತೋತಿ ಲೋಕಿಯಪಯೋಗತೋ, ಲೋಕೇ ವಾ. ಇದಂ ಪನ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಮುದಾಹರಣಂ ಸಾಸನತೋ ಸಾಧಕವಚನಂ, ದುತಿಯಂ ಲೋಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಮೂಲಪರಿಯಾಯ ವಗ್ಗಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚದಸವಗ್ಗಸಙ್ಗಹಾನಿ. ಅಡ್ಢೇನ ದುತಿಯಂ ದಿಯಡ್ಢಂ, ತದೇವ ಸತಂ, ಏಕಸತಂ, ಪಞ್ಞಾಸ ಚ ಸುತ್ತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಿಕಾಯೇ. ಪಞ್ಚದಸವಗ್ಗಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪಞ್ಚದಸಹಿ ವಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ.

ಸಂಯುಜ್ಜನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಂಯುತ್ತಂ, ಕೇಸಂ ಸಂಯುತ್ತಂ? ಸುತ್ತವಗ್ಗಾನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮುದಾಯೇ ಪದಂ, ಪದಸಮುದಾಯೇ ಚ ವಾಕ್ಯಂ, ವಾಕ್ಯಸಮುದಾಯೇ ಸುತ್ತಂ, ಸುತ್ತಸಮುದಾಯೇ ವಗ್ಗೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ, ಏವಂ ವಗ್ಗಸಮುದಾಯೇ ಸಂಯುತ್ತಸಮಞ್ಞಾ. ದೇವತಾಯ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಕಥಿತಸುತ್ತವಗ್ಗಾದೀನಂ ಸಂಯುತ್ತತ್ತಾ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಾದಿಭಾವೋ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧), ತೇನಾಹ ‘‘ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ಪಾಠೇ ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಸತ್ತ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಸಂಯುತ್ತಸಙ್ಗಹೋತಿ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ ಗಣನಾ.

ಏಕೇಕೇಹಿ ¶ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಉಪರೂಪರಿ ಉತ್ತರೋ ಅಧಿಕೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕೇಕಅಙ್ಗಾತಿರೇಕವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಏಕೇಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಏಕಾದಸ ಅಙ್ಗಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಚ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೋ.

ಪುಬ್ಬೇತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕನಿದ್ದೇಸೇ. ವುತ್ತಮೇವ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪಿಚ ಯಥಾವುತ್ತತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಗವತಾ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ದೇಸಿತಂ, ಭಗವತಾ ಚ ಅನುಮೋದಿತಂ ನೇತ್ತಿಪೇಟಕೋಪದೇಸಾದಿಕಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಹಿ ಸತಿ ಆರಮ್ಭೋ ಅತ್ಥನ್ತರವಿಞ್ಞಾಪನಾಯ ವಾ ಹೋತಿ, ನಿಯಮಾಯ ವಾತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ದೀಘಪ್ಪಮಾಣಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ‘‘ಖುದ್ದಕಪ್ಪಮಾಣಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮವತ್ವಾ ಸರೂಪಸ್ಸೇವ ಕಥನಂ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಾದೀನಂ ದೀಘಪ್ಪಮಾಣಾನಮ್ಪಿ ತದನ್ತೋಗಧತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತೇನ ಚ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಖುದ್ದಕಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ¶ ತಸ್ಸ ಅನ್ವತ್ಥಸಮಞ್ಞತಾ, ದೀಘನಿಕಾಯಾದಿಸಭಾವವಿಪರೀತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ತಬ್ಬೋಹಾರತಾ’’ತಿ. ತದಞ್ಞನ್ತಿ ತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ನಿಕಾಯೇಹಿ ಅಞ್ಞಂ, ಅವಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನವಪ್ಪಭೇದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಪನೇತಂ ನವಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ನವಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ವವತ್ಥಿತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರರಹಿತೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಅಸುತ್ತಸಭಾವಾನೇವ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದೀನಿ ಸಿಯುಂ, ಅಥ ಸುತ್ತಸಭಾವಾನೇವ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದೀನಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಮೇವ ನ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅಟ್ಠಙ್ಗಂ ಸಾಸನನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ., ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತಞ್ಚ ನಾಮ ಸಗಾಥಕಂ ವಾ ಸಿಯಾ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಙ್ಗದ್ವಯೇನೇವ ತದುಭಯಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ತದುಭಯವಿನಿಮುತ್ತಂ ಸುತ್ತಂ ಉದಾನಾದಿವಿಸೇಸಸಞ್ಞಾರಹಿತಂ ನತ್ಥಿ, ಯಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ಅಥಾಪಿ ಕಥಞ್ಚಿ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಖು. ಪಾ. ೧; ಸು. ನಿ. ೨೬೧) ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ ಗಾಥಾಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಪದಾದೀನಂ ವಿಯ. ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ವಾ ಸಿಯಾ ಸಗಾಥಕತ್ತಾ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ. ತಥಾ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಸಗಾಥಕಪ್ಪದೇಸಾನನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ –

ಸುತ್ತನ್ತಿ ¶ ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಿ, ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ಪರೇ;

ಸನಿಮಿತ್ತಾ ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ, ಸಹತಾಞ್ಞೇನ ನಾಞ್ಞತೋ. (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ);

ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥಾವಗಾಹಣಂ;

ತಸ್ಮಾ ಅಸಙ್ಕರಂಯೇವ, ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ. (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ);

ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸುತ್ತಾಗತಂ ಸುತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಂ, (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೬೫೫, ೧೨೪೨) ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಸುತ್ತವಿಭಙ್ಗೇ, (ಚೂಳವ. ೪೫೬) ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನೀ’’ತಿಆದಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನಕಥಾ) ವಚನತೋ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯತ್ತಿ ವಿಸೇಸೇಸುಪಿ ಸುತ್ತವೋಹಾರೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೋ ನೇತ್ತಿಯಂ ಆಹ ‘‘ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೇಟ್ಠೀ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ. ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ) ತತ್ಥ ಹಿ ಸುತ್ತಾದಿವಸೇನ ನವಙ್ಗಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿ ಪರಿಯೇಸನಾ ಅತ್ಥವಿಚಾರಣಾ ‘‘ನವವಿಧ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೇಟ್ಠೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ತದೇಕದೇಸೇಸು ಪನ ಪರೇ ಗೇಯ್ಯಾದಯೋ ಸನಿಮಿತ್ತಾ ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ತೇನ ತೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಗೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸಗಾಥಕತ್ತಂ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ. ಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ಸಸಿಲೋಕಂ ಸಗಾಥಕಂ ಚುಣ್ಣಿಯಗನ್ಥಂ ‘‘ಗೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ¶ ವದನ್ತಿ, ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಪನ ಸತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಭಾವೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ. ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಹಿ ‘‘ಬ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಬ್ಯಾಕರಣಮೇವ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸಗಾಥಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ಗೇಯ್ಯಾದಿಸಞ್ಞಾನಂ ಅನೋಕಾಸಭಾವತೋ. ಸಓಕಾಸವಿಧಿತೋ ಹಿ ಅನೋಕಾಸವಿಧಿ ಬಲವಾ. ಅಪಿಚ ‘‘ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಸತೀ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ. ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತೋ ಬ್ಯವಚ್ಛೇದಕಂ ವಿಸೇಸನಂ. ತಥಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಪದಾದೀಸು ಕೇವಲಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು, ಸಗಾಥಕತ್ತೇಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತೇಸು, ‘‘ವುತ್ತಂ ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇಸು, ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಚ ಸುತ್ತವಿಸೇಸೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಗಾಥಾಉದಾನಇತಿವುತ್ತಕ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸತಿಪಿ ಸಞ್ಞಾನ್ತರನಿಮಿತ್ತಯೋಗೇ ಅನೋಕಾಸಸಞ್ಞಾನಂ ಬಲವಭಾವೇನೇವ ಗಾಥಾದಿಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ತಥಾ ಸತಿಪಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧಭಾವೇ ಭಗವತೋ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ಚರಿಯಾನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸಕೇಸು ಜಾತಕಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಸತಿಪಿ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಭಾವೇ ¶ , ಸಗಾಥಕತ್ತೇ ಚ ಕೇಸುಚಿ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ವೇದಸ್ಸ ಲಭಾಪನತೋ ವೇದಲ್ಲಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಏವಂ ತೇನ ತೇನ ಸಗಾಥಕತ್ತಾದಿನಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ತೇಸು ತೇಸು ಸುತ್ತವಿಸೇಸೇಸು ಗೇಯ್ಯಾದಿಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ಸುತ್ತಙ್ಗತೋ ಪರೇ ಗೇಯ್ಯಾದಯೋ, ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದಿನಿಮಿತ್ತರಹಿತಂ, ತಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಮೇವ ವಿಸೇಸಸಞ್ಞಾಪರಿಹಾರೇನ ಸಾಮಞ್ಞಸಞ್ಞಾಯ ಪವತ್ತನತೋ. ನನು ಚ ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ತದುಭಯವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಮೇವ ನ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದನಾ ತದವತ್ಥಾ ಏವಾತಿ? ನ ತದವತ್ಥಾ ಸೋಧಿತತ್ತಾ. ಸೋಧಿತಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಸತಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಭಾವೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ.

ಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಾಥಾಭಾವತೋ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಖು. ಪಾ. ೧; ಸು. ನಿ. ೨೬೧) ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನ, ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ. ನಿರುಳ್ಹೋ ಹಿ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ ಸುತ್ತಭಾವೋ. ನ ಹಿ ತಾನಿ ಧಮ್ಮಪದಬುದ್ಧವಂಸಾದಯೋ ವಿಯ ಗಾಥಾಭಾವೇನ ಸಞ್ಞಿತಾನಿ, ಅಥ ಖೋ ಸುತ್ತಭಾವೇನೇವ. ತೇನೇವ ಹಿ ಅಕಥಾಯಂ ‘‘ಸುತ್ತನಾಮಕ’’ನ್ತಿ ನಾಮಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ಯಞ್ಚ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಗಾಥಕತ್ತಾ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ವಾ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ಸಹತಾಞ್ಞೇನ, ತಸ್ಮಾ. ಸಹಭಾವೋ ಹಿ ನಾಮ ಅತ್ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಹೋತಿ. ಸಹ ಗಾಥಾಹೀತಿ ಚ ಸಗಾಥಕಂ, ನ ಚ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀಸು ಗಾಥಾವಿನಿಮುತ್ತೋ ಕೋಚಿ ಸುತ್ತಪದೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ‘‘ಸಹ ಗಾಥಾಹೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ನನು ಚ ಗಾಥಾಸಮುದಾಯೋ ತದೇಕದೇಸಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಸಹ ಗಾಥಾಹೀ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ? ತಂ ನ. ನ ಹಿ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ತದೇಕದೇಸೇಹಿ ಸಹ ಭವೇಯ್ಯ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ದೀಘಸುತ್ತಙ್ಕಿತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಮುದಾಯೇಕದೇಸಾನಂ ವಿಭಾಗವಚನಂ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಪತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಮೇವ, ಅಯಞ್ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಭೇದವಿಭಾಗದಸ್ಸನಕಥಾತಿ ¶ . ಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಸಗಾಥಕಪ್ಪದೇಸಾನಂ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನ, ಅಞ್ಞತೋ. ಅಞ್ಞಾಯೇವ ಹಿ ತಾ ಗಾಥಾ ಜಾತಕಾದಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ. ತಾದಿಸಾಯೇವ ಹಿ ಕಾರಣಾನುರೂಪೇನ ತತ್ಥ ದೇಸಿತಾ, ಅತೋ ನ ತಾಹಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀನಂ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಭಾವೋತಿ. ಏವಂ ಸುತ್ತಾದಿನವಙ್ಗಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ಇದಾನಿ ¶ ಏತಾನಿ ನವಙ್ಗಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ನಿದ್ದೇಸೋ ನಾಮ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ –

‘‘ಕಾಮಂ ಕಾಮಯಮಾನಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಚೇ ತಂ ಸಮಿಜ್ಝತಿ;

ಅದ್ಧಾ ಪೀತಿಮನೋ ಹೋತಿ, ಲದ್ಧಾ ಮಚ್ಚೋ ಯದಿಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದಿನಾ. (ಸು. ನಿ. ೭೭೨); –

ಆಗತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಸ್ಸ;

‘‘ಕೇನಸ್ಸು ನಿವುತೋ ಲೋಕೋ, (ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಅಜಿತೋ);

ಕೇನಸ್ಸು ನ ಪಕಾಸತಿ;

ಕಿಸ್ಸಾಭಿಲೇಪನಂ ಬ್ರೂಸಿ,

ಕಿಂಸು ತಸ್ಸ ಮಹಬ್ಭಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. (ಸು. ನಿ. ೧೦೩೮); –

ಆಗತಸ್ಸ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗಸ್ಸ;

‘‘ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ,

ಅವಿಹೇಠಯಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ತೇಸಂ;

ನ ಪುತ್ತಮಿಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕುತೋ ಸಹಾಯಂ,

ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿಆದಿನಾ. (ಸು. ನಿ. ೩೫); –

ಆಗತಸ್ಸ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥವಿಭಾಗವಸೇನ ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಕತೋ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಯೋ ‘‘ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೋ, ಚೂಳನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಮಿಧ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಭದನ್ತಬುದ್ಧಧೋಸಾಚರಿಯೇನ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ¶ , ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನಾಪಿ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ. ಅಪರೇ ಪನ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಗಾಥಾವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗೇಸು ದ್ವೀಸು ಸಙ್ಗಹಂ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಉಪಸೇನತ್ಥೇರೇನ –

‘‘ಸೋ ಪನೇಸ ವಿನಯಪಿಟಕಂ…ಪೇ… ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕನ್ತಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನೋ, ದೀಘನಿಕಾಯೋ…ಪೇ… ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ ಪಞ್ಚಸು ನಿಕಾಯೇಸು ಖುದ್ದಕಮಹಾನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೋ, ಸುತ್ತಂ…ಪೇ… ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ನವಸು ಸತ್ಥುಸಾಸನಙ್ಗೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಗಾಥಙ್ಗವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗದ್ವಯಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ).

ಏತ್ಥ ¶ ತಾವ ಕತ್ಥಚಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಬ್ಭಾವತೋ ನಿದ್ದೇಸೇಕದೇಸಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಯುಜ್ಜತು, ಅಗಾಥಾಭಾವತೋ ಗಾಥಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಮೇತಂ. ಧಮ್ಮಾಪದಾದೀನಂ ವಿಯ ಹಿ ಕೇವಲಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧಭಾವೋ ಗಾಥಙ್ಗಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಪದಾದೀಸು ಹಿ ಕೇವಲಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು ಗಾಥಾಸಮಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ನಿದ್ದೇಸೇ ಚ ನ ಕೋಚಿ ಕೇವಲೋ ಗಾಥಾಬನ್ದಪ್ಪದೇಸೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಭಾಸಿತಾನಂಯೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಾದಿಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ಗಾಥಾನಂ ನಿದ್ದೇಸಮತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಕತಂ. ಅತ್ಥವಿಭಜನತ್ಥಂ ಆನೀತಾಪಿ ಹಿ ತಾ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಾದಿಸಙ್ಗಹಿತಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾ ಮೂಲಗಾಥಾಯೋ ಸುತ್ತನಿಪಾತಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಾಯೇವಾತಿ ನ ನಿದ್ದೇಸಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಆಗತಾಪಿ ತಂ ವೋಹಾರಮಲಭಮಾನಾ ಜಾತಕಾದಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಗಾಥಾಯೋ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣನ್ತರಮೇತ್ಥ ಗವೇಸಿತಬ್ಬಂ, ಯುತ್ತತರಂ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ನಾಲಕಸುತ್ತಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಿತ ದಿವಸತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ನಾಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಮೋನೇಯ್ಯಂ ತೇ ಉಪಞ್ಞಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೭೦೬) ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ ಮೋನೇಯ್ಯ ಪಟಿಪದಾಪರಿದೀಪಕಂ ಸುತ್ತಂ. ತುವಟ್ಟಕಸುತ್ತಂ ನಾಮ ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ದೇವೇಸು ‘‘ಕಾ ನು ಖೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪತ್ತೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ದೇವತಾನಂ ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ನಿಮ್ಮಿತಬುದ್ಧೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಪುಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಮೂಲಂ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೯೨೨) ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ. ಏವಮಿಧ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಆಗತಾನಂ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತತ್ಥೇವ ಆಗತಾನಂ ಅಸುತ್ತನಾಮಿಕಾನಂ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾನಂ ಗಾಥಙ್ಗಸಙ್ಗಹಞ್ಚ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾರಮ್ಭೇ –

‘‘ಗಾಥಾಸತಸಮಾಕಿಣ್ಣೋ, ಗೇಯ್ಯಬ್ಯಾಕರಣಙ್ಕಿತೋ;

ಕಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತೋತಿ, ಸಙ್ಖಮೇಸ ಗತೋತಿ ಚೇ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ); –

ಸಕಲಸ್ಸಾಪಿ ¶ ಸುತ್ತನಿಪಾತಸ್ಸ ಗೇಯ್ಯವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಕಸ್ಮಾ ಚೋದಿತೋತಿ? ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಚೋದಕೇನ ಸಗಾಥಕತ್ತಂ, ಕತ್ಥಚಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ತಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೋದನಾಮತ್ತಂ ಕತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ನಿಗ್ಗಾಥಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಚೋದಕಸ್ಸ ವಚನಮೇತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಇಧ, ಅಞ್ಞಾಸು ಚ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತಸ್ಸ ¶ ಸುತ್ತಙ್ಗಗಾಥಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ. ಸುತ್ತನ್ತಿ ಚುಣ್ಣಿಯಸುತ್ತಂ. ವಿಸೇಸೇನಾತಿ ರಾಸಿಭಾವೇನ ಠಿತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ ಗೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಂ ನಾಮ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದೀ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಕಿರ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ಅಪರೇ ಪನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಗೇಯ್ಯವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗದ್ವಯಸಙ್ಗಹಂ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ನವಸು ಸತ್ಥುಸಾಸನಙ್ಗೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಗೇಯ್ಯವೇಯ್ಯಾಕರಣಙ್ಗದ್ವಯಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ), ಏತ್ಥಾಪಿ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹಿತಭಾವೋ ವುತ್ತನಯೇನ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬೋ. ನೋ ಸುತ್ತನಾಮಿಕಾತಿ ಅಸುತ್ತನಾಮಿಕಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಸುತ್ತಸಮಞ್ಞಾಯ ಅಪಞ್ಞಾತಾ. ‘‘ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾ ನಾಮ ವತ್ಥುಗಾಥಾ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಕಿರ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ, ವತ್ಥುಗಾಥಾತಿ ಚ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗಸ್ಸ ನಿದಾನಮಾರೋಪೇನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಾ ಛಪ್ಪಞ್ಞಾಸ ಗಾಥಾಯೋ, ನಾಲಕಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಮಾರೋಪೇನ್ತೇನ ತೇನೇವ ತದಾ ವುತ್ತಾ ವೀಸತಿಮತ್ತಾ ಗಾಥಾಯೋ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೬೮೫) ಪನ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಂ ಕರೋನ್ತೇನಾಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ತಮೇವ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಂ ಪುಟ್ಠೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಯೇನ, ಯದಾ ಚ ಸಮಾದಪಿತೋ ನಾಲಕತ್ಥೇರೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ‘ಆನನ್ದಜಾತೇ’ತಿಆದಿಕಾ (ಸು. ನಿ. ೬೮೪) ವೀಸತಿ ವತ್ಥುಗಾಥಾಯೋ ವತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ‘ನಾಲಕಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ನಾಲಕಸುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಗಾಥಾಯೋ ನಾಲಕಸುತ್ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾತಿ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗಸ್ಸ ವತ್ಥುಗಾಥಾಯೋ ಇಧ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥೇವ ಚ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗೇ ಅಜಿತಮಾಣವಕಾದೀನಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪುಚ್ಛಾಗಾಥಾ, ಭಗವತೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಗಾಥಾ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಸುತ್ತನಾಮೇನ ಅವತ್ವಾ ‘ಅಜಿತಮಾಣವಕಪುಚ್ಛಾ, ತಿಸ್ಸಮೇತ್ತೇಯ್ಯಮಾಣವಕಪುಚ್ಛಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೧೦೩೮) ಆಗತತ್ತಾ, ಚುಣ್ಣಿಯಗನ್ಥೇ ಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತ್ತಾ ಚ ‘‘ನೋ ಸುತ್ತನಾಮಿಕಾ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಉದಾನಟ್ಠೇನ ಉದಾನನ್ತಿ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞತಂ ದಸ್ಸೇತಿ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ಕಿಮಿದಂ ಉದಾನಂ ನಾಮ? ಪೀತಿವೇಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ ಉದಾಹಾರೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಯಂ ತೇಲಾದಿ ಮಿನಿತಬ್ಬವತ್ಥು ಮಾನಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಿಸ್ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ‘‘ಅವಸೇಸಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಞ್ಚ ¶ ಜಲಂ ತಳಾಕಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ‘‘ಮಹೋಘೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವ ಯಂ ಪೀತಿವೇಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಂ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಂ ಅನ್ತೋಹದಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ¶ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸೋ ಅಧಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಬಹಿ ವಚೀದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಉದಾಹಾರವಿಸೇಸೋ ‘‘ಉದಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ‘‘ಉದ ಮೋದೇ ಕೀಳಾಯಞ್ಚಾ’’ತಿ ಹಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ವದನ್ತಿ, ಇದಞ್ಚ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗವಸೇನ ಉದಿತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಸಚೇ ಭಾಯಥ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಉದಾನಸ್ಸ (ಉದಾ. ೪೪) ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ಆಗತತ್ತಾ, ತಥಾ‘‘ಗಾಥಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನೇವ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಾಯತನಂ, ಯತ್ಥ ನೇವ ಪಥವೀ, ನ ಆಪೋ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ (ಉದಾ. ೭೧) ಚುಣ್ಣಿಯವಾಕ್ಯವಸೇನ ಉದಿತಸ್ಸಾಪಿ ತತ್ಥ ಆಗತತ್ತಾ. ನನು ಚ ಉದಾನಂ ನಾಮ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಮುಟ್ಟಾಪಿತೋ, ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ ವಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ, ಚುಣ್ಣಿಯವಾಕ್ಯವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತೋ ಉದಾಹಾರೋ, ತಥಾ ಚೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆಗತಂ, ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆಮನ್ತನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಏವ, ನ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಕರಣತ್ಥಂ. ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮೋ ಕಥಮಪಚ್ಚಯೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ತೇಸಂ ತಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮೇನ ‘‘ತದಾಯತನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಏಕನ್ತತೋ ತೇ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಕತ್ವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ಸಾವಕಭಾಸಿತನ್ತಿ ತಿಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ –

‘‘ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ,

ಅವಿಹೇಠಯಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ತೇಸ’’ನ್ತಿ. ಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೩೫) –

ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತೇ ಆಗತಂ. ಸಾವಕಭಾಸಿತಮ್ಪಿ –

‘‘ಸಬ್ಬೋ ¶ ರಾಗೋ ಪಹೀನೋ ಮೇ,

ಸಬ್ಬೋ ದೋಸೋ ಸಮೂಹತೋ;

ಸಬ್ಬೋ ಮೇ ವಿಹತೋ ಮೋಹೋ,

ಸೀತಿಭೂತೋಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ. ಆದಿನಾ (ಥೇರಗಾ. ೭೯) –

ಥೇರಗಾಥಾಸು ¶ ,

‘‘ಕಾಯೇನ ಸಂವುತಾ ಆಸಿಂ, ವಾಚಾಯ ಉದ ಚೇತಸಾ;

ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಬುಯ್ಹ, ಸೀತಿಭೂತಾಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬುತಾ’’ತಿ. (ಥೇರೀಗಾ. ೧೫); –

ಥೇರೀಗಾಥಾಸು ಚ ಆಗತಂ. ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಸಕ್ಕಾದೀಹಿ ದೇವೇಹಿ ಭಾಸಿತಾನಿ ‘‘ಅಹೋ ದಾನಂ ಪರಮದಾನಂ, ಕಸ್ಸಪೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ (ಉದಾ. ೨೭). ಸೋಣದಣ್ಡಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಚ ಭಾಸಿತಾನಿ ‘‘ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ತಿಆದೀನಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೧; ಮ. ನಿ. ೧.೨೯೦; ೨.೨೯೦, ೩೫೭; ಸಂ. ನಿ. ೧೧೮೭; ೨.೩೮; ಅ. ನಿ. ೫.೧೯೪) ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಾನಿ ಉದಾನಾನಿ ಸನ್ತಿ ಏವ, ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಇಧ ನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ. ಯಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಸಾಮಂ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತಂ ಜಿನವಚನಭೂತಂ, ತದೇವ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ‘‘ಉದಾನ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಂ, ತದೇವ ಚ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವತಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ನವಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸನ್ತೇನ ‘‘ಉದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಾ ಪನ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ (ಧ. ಪ. ೧೫೩) ಗಾಥಾ ಭಗವತಾ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಉದಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಾ, ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಉದಾನಭೂತಾ ಚ, ತಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಅನಾರೋಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಪದೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಯಞ್ಚ ‘‘ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ ಭೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ ಭೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ. ೧೭; ಪಟಿ. ಮ. ೨.೩೦) ಉದಾನವಚನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪವೇದನಸಮತ್ಥನಿಗ್ಘೋಸವಿಪ್ಫಾರಂ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ, ತದಪಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತುಕಂ ‘‘ಆರಾಧಯಿಂಸು ವತ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೫) ವಿಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅತ್ತನಾಪಿ ಅಧಿಗತಧಮ್ಮೇಕದೇಸಸ್ಸ ಯಥಾದೇಸಿತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಸಾವಕೇಸು ಥೇರೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸ್ಸಮಸ್ಸ ಸಫಲಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತುತಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜನಿತಂ ¶ ಉದಾಹಾರಮತ್ತಂ, ನ ಪನ ‘‘ಯದಾ ಹವೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ವಿಯ (ಮಹಾವ. ೧; ಉದಾ. ೧) ಪವತ್ತಿಯಾ, ನಿವತ್ತಿಯಾ ವಾ ಪಕಾಸನನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ನ ಸಙ್ಗೀತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠಸು ವಗ್ಗೇಸು ದಸ ದಸ ಕತ್ವಾ ಅಸೀತಿಯೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಸಙ್ಗೀತಾ. ತಥಾ ಹಿ ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಅಸೀತಿಯೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾ, ವಗ್ಗಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಸತೋ’’ತಿ. (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ).

ಇಧ ¶ ಪನ ‘‘ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಉದಾನಪಾಳಿಯಾ ನ ಸಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಸೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾ’’ತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ನ ಕೇವಲಂ ಇಧೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞಾಸುಪಿ (ವಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಸು (ಧ. ಸಂ. ನಿದಾನಕಥಾ) ತಥಾಯೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅಪ್ಪಕಂ ಪನ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅನೇಕಂಸೇನ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ. ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಅನುಮಾನೇನ ಗಣನಮೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಊನಾಧಿಕಸಙ್ಖ್ಯಾ, ಇತರಥಾ ತಾಯೇವ ನ ಸಿಯುನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಪಮಾದಲೇಖವಚನಂ ವಾ ಏತಂ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ, ವುತ್ತಮರಹತಾತಿ ಮೇ ಸುತಂ. ಏಕಧಮ್ಮಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಜಹಥ, ಅಹಂ ವೋ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಅನಾಗಾಮಿತಾಯ. ಕತಮಂ ಏಕಧಮ್ಮಂ? ಲೋಭಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಧಮ್ಮಂ ಪಜಹಥ, ಅಹಂ ವೋ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಅನಾಗಾಮಿತಾಯಾ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೧) ಏವಮಾದಿನಾ ಏಕದುಕತಿಕಚತುಕ್ಕನಿಪಾತವಸೇನ ವುತ್ತಂ ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತಸಮೂಹಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಇತಿವುತ್ತಕಪಾಳಿಯಮೇವ ಉದಾನಗಾಥಾಹಿ ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗೀತಾನಿ, ತದಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ತಥಾಯೇವ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ದ್ವಾದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ವಾ ಅನೇಕಂಸತೋ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಥಾಪಿ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಪಮಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಯಾಥಾವತೋವ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಛಾ ಪಮಾದಲೇಖಮೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಇತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ಇತಿವುತ್ತಂ. ಇತಿವುತ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಂ ಇತಿವುತ್ತಕಂ. ರುಳ್ಹಿನಾಮಂ ವಾ ಏತಂ ಯಥಾ ‘‘ಯೇವಾಪನಕಂ, ನತುಮ್ಹಾಕವಗ್ಗೋ’’ತಿ, ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ, ವುತ್ತಮರಹತಾತಿ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ನಿದಾನವಚನೇನ ಸಙ್ಗೀತಂ ಯಥಾವುತ್ತಸುತ್ತಸಮೂಹಂ.

ಜಾತಂ ¶ ಭೂತಂ ಪುರಾವುತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬಚರಿತಂ ಕಾಯತಿ ಕಥೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಜಾತಕಂ, ತಂ ಪನ ಇಮಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಣ್ಣಕಜಾತಕಾದೀನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಪಞ್ಞಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಪಞ್ಚಜಾತಕಸತಾನೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಪ್ಪಕಂ ಪನ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅನೇಕಂಸೇನ, ವೋಹಾರಸುಖತಾಮತ್ತೇನ ಚ ವುತ್ತಂ. ಏಕಂಸತೋ ಹಿ ಸತ್ತಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಾನಿಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಗಣನತೋ ತೀಹಿ ಊನತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಏಕನಿಪಾತೇ ಪಞ್ಞಾಸಸತಂ, ದುಕನಿಪಾತೇ ಸತಂ, ತಿಕನಿಪಾತೇ ಪಞ್ಞಾಸ, ತಥಾ ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೇ, ಪಞ್ಚಕನಿಪಾತೇ ಪಞ್ಚವೀಸ, ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ವೀಸ, ಸತ್ತನಿಪಾತೇ ಏಕವೀಸ, ಅಟ್ಠನಿಪಾತೇ ದಸ, ನವನಿಪಾತೇ ದ್ವಾದಸ, ದಸನಿಪಾತೇ ಸೋಳಸ, ಏಕಾದಸನಿಪಾತೇ ನವ, ದ್ವಾದಸನಿಪಾತೇ ದಸ, ತಥಾ ತೇರಸನಿಪಾತೇ, ಪಕಿಣ್ಣಕನಿಪಾತೇ ತೇರಸ, ವೀಸತಿನಿಪಾತೇ ಚುದ್ದಸ, ತಿಂಸನಿಪಾತೇ ದಸ, ಚತ್ತಾಲೀಸನಿಪಾತೇ ಪಞ್ಚ, ಪಣ್ಣಾಸನಿಪಾತೇ ತೀಣಿ, ಸಟ್ಠಿನಿಪಾತೇ ¶ ದ್ವೇ, ತಥಾ ಸತ್ತತಿನಿಪಾತೇ, ಅಸೀತಿನಿಪಾತೇ ಪಞ್ಚ, ಮಹಾನಿಪಾತೇ ದಸಾತಿ ಸತ್ತಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಾನೇವ ಪಞ್ಚ ಜಾತಕಸತಾನಿ ಸಙ್ಗೀತಾನೀತಿ.

ಅಬ್ಭುತೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಯತ್ಥಾತಿ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ, ತಂ ಪನಿದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ’’ತಿಆದಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆನನ್ದೇ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾ ಆನನ್ದಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ದಸ್ಸನೇನಪಿ ಸಾ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋತಿ. ತತ್ರ ಚೇ ಆನನ್ದೋ, ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ, ಭಾಸಿತೇನಪಿ ಸಾ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋತಿ, ಅತಿತ್ತಾವ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾ ಹೋತಿ, ಅಥ ಆನನ್ದೋ ತುಣ್ಹೀ ಭವತಿ. ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೀಪರಿಸಾ…ಪೇ… ಉಪಾಸಕಪರಿಸಾ…ಪೇ… ಉಪಾಸಿಕಾ – ಪರಿಸಾ…ಪೇ… ತುಣ್ಹೀ ಭವತಿ. ಇಮೇ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಆನನ್ದೇ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೯) –

ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಾಸಿತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಚೂಳವೇದಲ್ಲಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೦) ವಿಸಾಖೇನ ನಾಮ ಉಪಾಸಕೇನ ಪುಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಚೂಳವೇದಲ್ಲಂ ನಾಮ. ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಭಾಸಿತಂ ಮಹಾವೇದಲ್ಲಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೪೯) ನಾಮ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಮ್ಪಿ ¶ (ಮ. ನಿ. ೧.೮೯) ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪುಟ್ಠೇನ ತೇನೇವ ಭಾಸಿತಂ, ಏತಾನಿ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ. ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಂ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೪) ಪನ ಸಕ್ಕೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ಅಭಾಸಿ, ತಂ ದೀಘನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ. ಮಹಾಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೮೫) ಪನ ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪನ್ನರಸೇ ಪುಣ್ಣಮಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞತರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪುಟ್ಠೇನ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ, ತಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ. ಏವಮಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥಾಗತಾ ವೇದಞ್ಚ ತುಟ್ಠಿಞ್ಚ ಲದ್ಧಾ ಲದ್ಧಾ ಪುಚ್ಛಿತಸುತ್ತನ್ತಾ ‘‘ವೇದಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವೇದನ್ತಿ ಞಾಣಂ. ತುಟ್ಠಿನ್ತಿ ಯಥಾಭಾಸಿತಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧು ಅಯ್ಯೇ ಸಾಧಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಬ್ಭನುಮೋದನವಸಪ್ಪವತ್ತಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ. ಲದ್ಧಾ ಲದ್ಧಾತಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏತೇನ ವೇದಸದ್ದೋ ಞಾಣೇ, ಸೋಮನಸ್ಸೇ ಚ ಏಕಸೇಸನಯೇನ, ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ವೇದಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಿತಂ ತಸ್ಸ ಲಭಾಪನವಸೇನಾತಿ ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ಚ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏವಂ ¶ ಅಙ್ಗವಸೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಕಾಮೋ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿ ಧಮ್ಮರಾಸಿವಸೇನ. ‘‘ದ್ವಾಸೀತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತತ್ಥಾವ. ಏವಂ ಪರಿದೀಪಿತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿ ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಪುಟ್ಠೇನ ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೯) ಅತ್ತನೋ ಗುಣಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ವಾ ಥೇರಗಾಥಾಯಂ (ಥೇರಗಾ. ೧೦೧೭ ಆದಯೋ) ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಸಮನ್ತತೋ ದೀಪಿತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಇಮಿನಾ ಏವಂ ತೇನ ಅಪರಿದೀಪಿತಾಪಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಸನ್ತೀತಿ ಪಕಾಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣ ಮಾಧುರಿಯಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೧೭) ವಿಮಾನವತ್ಥಾದೀಸು ಕೇಸಞ್ಚಿ ಗಾಥಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸತೋಪಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸುಭಸುತ್ತಂ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೪), ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತಞ್ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಭಾಸಿತತ್ತಾ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಂ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತೀತಿ? ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ತಾವ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಯಂ ವುತ್ತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ ಗಹಿತೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ, ಭಗವತಾ ಪನ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ಭಾಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಸಯಂ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಸುತ್ತದ್ವಯಂ ಭಗವತೋ ಗಹಿತೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತತರಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ಭಗವತಾ ಹಿ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ, ತೇನೇವ ಸಾವಕಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಕಥಾವತ್ಥಾದಿಕಂ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ನಾಮ ಜಾತಂ ¶ , ತತೋಯೇವ ಚ ಅತ್ತನಾ ಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಸುಭಸುತ್ತಾದಿಕಂ ಸಙ್ಗೀತಿಮಾರೋಪೇನ್ತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಸುತ್ತಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿ. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೩; ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೬; ಸಂ. ನಿ. ೩.೩೬೭-೩೮೪) ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಆರಭಿತ್ವಾ ತೇಸಂಯೇವ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಾದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೩೧ ಆದಯೋ) ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಞ್ಹಿ ನಾನಾಠಾನೇಸು ನಾನಾಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಕತಿ ಛಿನ್ದೇ ಕತಿ ಜಹೇ, ಕತಿ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇ;

ಕತಿ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಭಿಕ್ಖು, ‘ಓಘತಿಣ್ಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫); –

ಏವಮಾದಿನಾ ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛನಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ.

‘‘ಪಞ್ಚ ¶ ಛಿನ್ದೇ ಪಞ್ಚ ಜಹೇ, ಪಞ್ಚ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇ;

ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಭಿಕ್ಖು, ‘ಓಘತಿಣ್ಣೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫); –

ಏವಮಾದಿನಾ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ.

ತಿಕದುಕಭಾಜನಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಮಾತಿಕಾಪದಸ್ಸ (ಧ. ಸ. ೧) ವಿಭಜನವಸೇನ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ? ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ…ಪೇ… ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ. ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ? ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ…ಪೇ… ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ. ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’? ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಾ…ಪೇ… ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೮೭),

ಅಯಮೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸತ್ತಿಕದುಕಪದವಿಭಜನೇಸುಪಿ. ಯದಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡೇ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ? ಚತೂಸು ಭೂಮೀಸು ಕುಸಲಂ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ. ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ? ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ. ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ? ಚತೂಸು ¶ ಭೂಮೀಸು ವಿಪಾಕೋ ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಂ ರೂಪಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ. ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೮೬),

ಅಯಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಮಾತಿಕಾಪದಸ್ಸ ವಿಭಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಚಿತ್ತವಾರಭಾಜನಂ ಪನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡ ವಸೇನ (ಧ. ಸ. ೧) ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತವಿಭಜನತ್ಥಂ –

‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ? ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ…ಪೇ… ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧),

ಅಯಮೇಕೋ ¶ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ. ಏವಂ ಸೇಸಚಿತ್ತವಾರವಿಭಜನೇಸು. ಏಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ (ಏಕಮೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋ ಛಳ ಅಟ್ಠ.) ಚ ಏಕೇಕೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏಕಮೇಕಂ ತಿಕದುಕಭಾಜನಂ, ಏಕಮೇಕಂ ಚಿತ್ತವಾರಭಾಜನ’’ನ್ತಿ ಚ ವಚನತೋ ಹಿ ‘‘ಏಕೇಕೋ’’ತಿ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋವ ಹೋತಿ.

ವತ್ಥು ನಾಮ ಸುದಿನ್ನಕಣ್ಡಾದಿ. ಮಾತಿಕಾ ನಾಮ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೪೪) ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಉದ್ದೇಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ. ಪದಭಾಜನಿಯನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ‘‘ಯೋ ಪನಾತಿ ಯೋ ಯಾದಿಸೋ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೪೫) ನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಪದವಿಭಜನಂ. ಅನ್ತರಾಪತ್ತೀತಿ ‘‘ಪಟಿಲಾತಂ ಉಕ್ಖಿಪತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೫೫) ಏವಮಾದಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತರೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ. ಆಪತ್ತೀತಿ ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದಾನುರೂಪಂ ವುತ್ತೋ ತಿಕಚ್ಛೇದಮುತ್ತೋ ಆಪತ್ತಿವಾರೋ. ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೇದನಾಟ್ಟಸ್ಸ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೬೬) ನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೋ. ತಿಕಚ್ಛೇದೋತಿ ‘‘ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ವೇಮತಿಕೋ…ಪೇ… ದಸಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೬೮) ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯ-ತಿಕ-ದುಕ್ಕಟಾದಿಭೇದೋ ತಿಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ವತ್ಥುಮಾತಿಕಾದೀಸು.

ಏವಂ ¶ ಅನೇಕನಯಸಮಲಙ್ಕತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ಅಯಂ ವಿನಯೋ…ಪೇ… ಇಮಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾದಿಭೇದೇನ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಾಯನ್ತೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪ್ಪಮುಖೇನ ವಸೀಗಣೇನ ಅನೇಕಚ್ಛರಿಯಪಾತುಭಾವಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಇಮಸ್ಸ ದೀಘಾಗಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಭಾವೋ, ಮಜ್ಝಿಮಬುದ್ಧವಚನಾದಿಭಾವೋ ಚ ವವತ್ಥಾಪಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಾಧಾರಣವಚನೇನ ದಸ್ಸಿತೇಪಿ ಹಿ ‘‘ಯದತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ಇದಮಾರಭತಿ, ಸೋಯೇವ ಪಧಾನವಸೇನ ದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಅಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಸು ಏಕವಿಧಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇಸು ಪಕಾರೇಸು ಧಮ್ಮವಿನಯಾದಿಭಾವೋ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇ ಹೇವ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವವತ್ಥಾಪಿತೋ, ನ ಪಚ್ಛಾ ಕಪ್ಪನಮತ್ತಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ನ ಕೇವಲಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ವವತ್ಥಾಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗೀತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ಕೇವಲಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಉದಾನಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ಆಗತಾನಂ ವಿನೀತವತ್ಥುಆದೀನಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಙ್ಗಹದಸ್ಸನವಸೇನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಠಪಿತಾ –

‘‘ಮಕ್ಕಟೀ ¶ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಾ ಚ, ಗಿಹೀ ನಗ್ಗೋ ಚ ತಿತ್ಥಿಯಾ;

ದಾರಿಕುಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಚ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರೇ ದುವೇ’’ತಿ. ಆದಿಕಾ (ಪಾರಾ. ೬೬); –

ಗಾಥಾಯೋ. ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಹಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಉದ್ಧಂ ದಾನಂ ರಕ್ಖಣಂ ಉದಾನಂ, ಸಙ್ಗಹವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗಾದಿವಸೇನ ವಗ್ಗಸಙ್ಗಹೋ. ವಗ್ಗೋತಿ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹೇವ ಕತಾ ಸುತ್ತಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಸಮಞ್ಞಾ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಪೇಯ್ಯಾಲನೀಲಪೇಯ್ಯಾಲಾದಿವಸೇನ ಪೇಯ್ಯಾಲಸಙ್ಗಹೋ. ಪಾತುಂ ರಕ್ಖಿತುಂ, ವಿತ್ಥಾರಿತುಂ ವಾ ಅಲನ್ತಿ ಹಿ ಪೇಯ್ಯಾಲಂ, ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನವಚನಂ. ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯಾದೀಸು ನಿಪಾತಸಙ್ಗಹೋ, ಗಾಥಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ನಿಪಾತನಂ. ಸಮುದಾಯಕರಣಞ್ಹಿ ನಿಪಾತೋ. ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಾದಿವಸೇನ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧) ಸಂಯುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ. ವಗ್ಗಸಮುದಾಯೇ ಏವ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಕತಾ ಸಂಯುತ್ತಸಮಞ್ಞಾ. ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕಾದಿವಸೇನ ಪಣ್ಣಾಸಸಙ್ಗಹೋ, ಪಞ್ಞಾಸ ಪಞ್ಞಾಸ ಸುತ್ತಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ತಸ್ಸಂ ತಸ್ಸಂ ಪಾಳಿಯಂ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕವಚನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಉದಾನಸಙ್ಗಹ…ಪೇ… ಪಣ್ಣಾಸಸಙ್ಗಹಾದೀಹಿ ಅನೇಕವಿಧಂ ತಥಾ. ಸತ್ತಹಿ ಮಾಸೇಹೀತಿ ಕಿರಿಯಾಪವಗ್ಗೇ ತತಿಯಾ ‘‘ಏಕಾಹೇನೇವ ¶ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಪಾಯಾಸಿ. ನವಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ವಿಹಾರಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಕಿರಿಯಾಯ ಆಸುಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪನಞ್ಹಿ ಕಿರಿಯಾಪವಗ್ಗೋ.

ತದಾ ಅನೇಕಚ್ಛರಿಯಪಾತುಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಸಾಧೂನಂ ಪಸಾದಜನನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಸಙ್ಗೀತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಸ್ಸ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಮೋದಾ ವಿಯ, ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ವಿಯ ಚ ಸಙ್ಕಮ್ಪಿ…ಪೇ… ಪಾತುರಹೇಸುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಿಯಾತಿ ಹಿ ಉಭಯತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಪವತ್ತನೇ, ಪವತ್ತನಾಯ ವಾ ಸಮತ್ಥಂ ಪವತ್ತನಸಮತ್ಥಂ. ಉದಕಪರಿಯನ್ತನ್ತಿ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಉದಕಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕತ್ವಾ, ಸಹ ತೇನ ಉದಕೇನ, ತಂ ವಾ ಉದಕಂ ಆಹಚ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ಏಕದೇಸಕಮ್ಪನಂ ನಿವಾರೇತಿ. ಸಙ್ಕಮ್ಪೀತಿ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಸುಟ್ಠು ಕಮ್ಪಿ. ಸಮ್ಪಕಮ್ಪೀತಿ ಉದ್ಧಮಧೋ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಸಮ್ಮಾ ಪಕಾರೇನ ಕಮ್ಪಿ. ಸಮ್ಪವೇಧೀತಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಸುಟ್ಠು ಭಿಯ್ಯೋ ಪವೇಧಿ. ಏವಂ ಏತೇನ ಪದತ್ತಯೇನ ಛಪ್ಪಕಾರಂ ಪಥವೀಚಲನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮತೋ, ಪಚ್ಛಿಮತೋ ಚ ಉನ್ನಮನಓನಮನವಸೇನ ಸಙ್ಕಮ್ಪಿ. ಉತ್ತರತೋ, ದಕ್ಖಿಣತೋ ಚ ಉನ್ನಮನಓನಮನವಸೇನ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿ. ಮಜ್ಝಿಮತೋ, ಪರಿಯನ್ತತೋ ಚ ಉನ್ನಮನಓನಮನವಸೇನ ಸಮ್ಪವೇಧಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಛಪ್ಪಕಾರಂ ಪಥವೀಚಲನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ –-

‘‘ಪುರತ್ಥಿಮತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಪಚ್ಛಿಮತೋ ಓನಮತಿ, ಪಚ್ಛಿಮತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಪುರತ್ಥಿಮತೋ ಓನಮತಿ, ಉತ್ತರತೋ ಉನ್ನಮತಿ ದಕ್ಖಿಣತೋ ಓನಮತಿ, ದಕ್ಖಿಣತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಉತ್ತರತೋ ಓನಮತಿ ¶ , ಮಜ್ಝಿಮತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಪರಿಯನ್ತತೋ ಓನಮತಿ, ಪರಿಯನ್ತತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಮಜ್ಝಿಮತೋ ಓನಮತೀತಿ ಏವಂ ಛಪ್ಪಕಾರಂ…ಪೇ… ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥಾ’’ತಿ (ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೭೧).

ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತುಂ ಯುತ್ತಾನಿ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ, ಪುಪ್ಫವಸ್ಸಚೇಲುಕ್ಖೇಪಾದೀನಿ ಅಞ್ಞಾಯಪಿ ಸಾ ಸಮಞ್ಞಾಯ ಪಾಕಟಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಾ ಲೋಕೇ’’ತಿಆದಿ. ಯಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸತೇಹಿ ಯೇನ ಕತಾ ಸಙ್ಗೀತಾ, ತೇನ ಪಞ್ಚ ಸತಾನಿ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಸತಾ’’ತಿ ಚ ಥೇರೇಹೇವ ಕತತ್ತಾ ಥೇರಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ಏತಿಸ್ಸಾ, ಥೇರೇಹಿ ವಾ ಕತಾತಿ ‘‘ಥೇರಿಕಾ’’ತಿ ಚ ಲೋಕೇ ಪವುಚ್ಚತಿ, ಅಯಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಏವಂ ¶ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯದತ್ಥಂ ಸಾ ಇಧ ದಸ್ಸಿತಾ, ಇದಾನಿ ತಂ ನಿದಾನಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಆದಿನಿಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಪಞ್ಚಸು ನಿಕಾಯೇಸು ಆದಿಭೂತಸ್ಸ ದೀಘನಿಕಾಯಸ್ಸ. ಖುದ್ದಕಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಹಿ ವಿನಯೋ ಪಠಮಂ ಸಙ್ಗೀತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತ ಪಿಟಕೇ’’ತಿ. ತೇನಾತಿ ತಥಾವುತ್ತತ್ತಾ, ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ತಥಾವಚನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಮಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧಂ, ಯಥಾವುತ್ತವಿತ್ಥಾರವಚನಸ್ಸ ವಾ ಗುಣಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ.

ಇತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಮಸುಖುಮಗಮ್ಭೀರದುರನುಬೋಧತ್ಥಪರಿದೀಪನಾಯ ಸುವಿಮಲವಿಪುಲಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಜನನಾಯ ಅಜ್ಜವಮದ್ದವಸೋರಚ್ಚಸದ್ಧಾಸತಿಧಿತಿಬುದ್ಧಿಖನ್ತಿ ವೀರಿಯಾದಿಧಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿನಾ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಅಸಙ್ಗಾಸಂಹೀರವಿಸಾರದಞಾಣಚಾರಿನಾ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಸಕಸಮಯಸಮಯನ್ತರಗಹನಜ್ಝೋಗಾಹಿನಾ ಮಹಾಗಣಿನಾ ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನ ಞಾಣಾಭಿವಂಸಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾಮಥೇರೇನ ಮಹಾಧಮ್ಮರಾಜಾಧಿರಾಜಗರುನಾ ಕತಾಯ ಸಾಧುವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ನಾಮ ಲೀನತ್ಥಪಕಾಸನಿಯಾ ಬಾಹಿರನಿದಾನವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪಕಾಸನಾ.

ನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧. ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಂ

ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧. ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ¶ ಚ ಪರಮಸಣ್ಹಸುಖುಮಗಮ್ಭೀರದುದ್ದಸಾನೇಕವಿಧನಯಸಮಲಙ್ಕತಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣತೋ ಬಾಹಿರನಿದಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಂ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತೋ ಅತ್ಥಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಪದಮೂಲಕತ್ತಾ, ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಪದಭಾವಸ್ಸ ಚ ‘‘ಇದಮೇವ’’ನ್ತಿ ಸಭಾವವಿಭಾವನೇನ ಪದವಿಭಾಗೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಠಮಂ ತಾವ ಪದವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪದವಿಭಾಗೇನ ಹಿ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಏತಂ ಪದ’’ನ್ತಿ ವಿಜಾನನೇನ ತಂತಂಪದಾನುರೂಪಂ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿ ವಚನ ಕಾಲಪಯೋಗಾದಿಕಂ ಸಮ್ಮಾಪತಿಟ್ಠಾಪನತೋ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತತಾ ಹೋತಿ, ತಾಯ ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮಧಿಗಮಿಯತಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖವೇ – ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಅತ್ಥೋಪಿ ಸುನಯೋಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಪಿಚ ಸಮ್ಬನ್ಧತೋ, ಪದತೋ, ಪದವಿಭಾಗತೋ, ಪದತ್ಥತೋ ಅನುಯೋಗತೋ, ಪರಿಹಾರತೋ ಚಾತಿ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ದೇಸನಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಯಂ ಲೋಕಿಯಾ ‘‘ಉಮ್ಮುಗ್ಘಾತೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ಸೋ ಪನ ಪಾಳಿಯಾ ನಿದಾನಪಾಳಿವಸೇನ, ನಿದಾನಪಾಳಿಯಾ ಚ ಸಙ್ಗೀತಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಹಿ ನಿದಾನಪಾಳಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪದಾದಿವಸೇನೇವ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದನ್ತಿಆದಿನಾ ಪದತೋ, ಪದವಿಭಾಗತೋ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರೋತಿ ಪದಾನಂ ತಬ್ಬಿಸೇಸಾನಞ್ಚ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ಪದವಿಭಾಗೋತಿ ಹಿ ಪದಾನಂ ವಿಸೇಸೋಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ. ಪದಾನಿ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ. ಅಥ ವಾ ಪದವಿಭಾಗೋ ಚ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋತಿ ಏಕಸೇಸವಸೇನ ಪದಪದವಿಗ್ಗಹಾಪಿ ಪದವಿಭಾಗಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪದವಿಗ್ಗಹತೋ ಪನ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪರಿ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಪದತ್ಥಾನುಯೋಗಪರಿಹಾರೇಹಿಪಿ. ಏವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ ಅನ್ತರಾಸದ್ದ ಚ ಸದ್ದಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ನಯಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ತೇ ಗಹಿತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮೇತಿಆದೀನಿ ನಾಮಪದಾನೀ’’ತಿ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಂ ಚ ಸದ್ದಾದೀನಮ್ಪಿ ನಿಪಾತಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ. ಮೇತಿಆದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಾವ ¶ ಪಟಿಸದ್ದೋ ¶ , ತಾವ ತದವಸಿಟ್ಠಾಯೇವ ಸದ್ದಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ಪಟೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ ಪತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾರಿಯಭಾವತೋ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಕ್ಕಮೇನ ಪದತ್ಥತೋ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಸೋತೂನಂ ಸಂವಣ್ಣನಾನಯಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಪ್ಪಕಾರಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ?

ಏಕನಾಳಿಕಾ ಕಥಾ ಚ, ಚತುರಸ್ಸಾ ತಥಾಪಿ ಚ;

ನಿಸಿನ್ನವತ್ತಿಕಾ ಚೇವ, ತಿಧಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ವದೇ.

ತತ್ಥ ಪಾಳಿಂ ವತ್ವಾ ಏಕೇಕಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಥನಂ ಏಕಾಯ ನಾಳಿಯಾ ಮಿನಿತಸದಿಸತ್ತಾ, ಏಕೇಕಂ ವಾ ಪದಂ ನಾಳಂ ಮೂಲಂ, ಏಕಮೇಕಂ ಪದಂ ವಾ ನಾಳಿಕಾ ಅತ್ಥನಿಗ್ಗಮನಮಗ್ಗೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ಏಕನಾಳಿಕಾ ನಾಮ. ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಸಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಸಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಕಥನಂ ಚತೂಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ರಸ್ಸಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣೂಪಾಯಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ಚತುರಸ್ಸಾ ನಾಮ, ವಿಸಭಾಗಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ಸಭಾಗಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಆವತ್ತನಯುತ್ತತ್ತಾ, ನಿಯಮತೋ ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಆರದ್ಧಸ್ಸ ವತ್ತೋ ಸಂವತ್ತೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನವತ್ತಿಕಾ ನಾಮ, ಯಥಾರದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪರಿಯೋಸಾನಾಪಿ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸೋದಾಹರಣಾ ಪನ ಕಥಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರಟ್ಠಕಥಾಯ ತಟ್ಟೀಕಾಯಂ ಏಕಾದಸನಿಪಾತೇ ಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಾ.

ಭೇದಕಥಾ ತತ್ವಕಥಾ, ಪರಿಯಾಯಕಥಾಪಿ ಚ;

ಇತಿ ಅತ್ಥಕ್ಕಮೇ ವಿದ್ವಾ, ತಿಧಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ವದೇ.

ತತ್ಥ ಪಕತಿಆದಿವಿಚಾರಣಾ ಭೇದಕಥಾ ಯಥಾ ‘‘ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿ. ಸರೂಪವಿಚಾರಣಾ ತತ್ವಕಥಾ ಯಥಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಯಮ್ಭೂ ಅನಾಚರಿಯಕೋ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೧). ವೇವಚನವಿಚಾರಣಾ ಪರಿಯಾಯಕಥಾ ಯಥಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಲೋಕನಾಯಕೋ’’ತಿಆದಿ (ನೇತ್ತಿ. ೩೮ ವೇವಚನಾಹಾರವಿಭಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತೋ ಪಾಳಿ).

ಪಯೋಜನಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ, ಅನುಸನ್ಧಿ ಚ ಚೋದನಾ;

ಪರಿಹಾರೋ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಪಞ್ಚಧಾ ವಣ್ಣನಂ ವದೇ.

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಪಯೋಜನಂ ನಾಮ ದೇಸನಾಫಲಂ, ತಂ ಪನ ಸುತಮಯಞಾಣಾದಿ. ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ ನಾಮ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸುವಿಜಾನನತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಕಥನಂ. ಅನುಸನ್ಧಿ ನಾಮ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಾದಿ. ಚೋದನಾ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ವಿರೋಧಿಕಥನಂ. ಪರಿಹಾರೋ ನಾಮ ತಸ್ಸ ಅವಿರೋಧಿಕಥನಂ.

ಉಮ್ಮುಗ್ಘಾತೋ ಪದಞ್ಚೇವ, ಪದತ್ಥೋ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ;

ಚಾಲನಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಛಧಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ವದೇ. (ವಜಿರ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿವಣ್ಣನಾ);

ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾದಿನಿದಾನಂ ಉಮ್ಮುಗ್ಘಾತೋ. ‘‘ಏವಮಿದ’’ನ್ತಿ ನಾನಾವಿಧೇನ ಪದವಿಸೇಸತಾಕಥನಂ ಪದಂ, ಸದ್ದತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥಾದಿ ಪದತ್ಥೋ. ಅನೇಕಧಾ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ. ಚಾಲನಾ ನಾಮ ಚೋದನಾ. ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಹಾರೋ.

ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪದತ್ಥೋ ಚ, ಭಾವಾನುವಾದವಿಧಯೋ;

ವಿರೋಧೋ ಪರಿಹಾರೋ ಚ, ನಿಗಮನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಧಾ.

ತತ್ಥ ಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾದಿನಿದಾನಂ. ಪದತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಧಿಪ್ಪೇತಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಧಾ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಭಾವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅನುವಾದವಿಧಯೋತಿ ಪಠಮವಚನಂ ವಿಧಿ, ತದಾವಿಕರಣವಸೇನ ಪಚ್ಛಾ ವಚನಂ ಅನುವಾದೋ, ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಾನಂ ವಾ ವಿಧಾನುವಾದ ಸಮಞ್ಞಾ. ವಿರೋಧೋತಿ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯನತ್ಥಂ ಚೋದನಾ. ಪರಿಹಾರೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಸೋಧನಾ. ನಿಗಮನನ್ತಿ ಅನುಸನ್ಧಿಯಾ ಅನುರೂಪಂ ಅಪ್ಪನಾ.

ಆದಿತೋ ತಸ್ಸ ನಿದಾನಂ, ವತ್ತಬ್ಬಂ ತಪ್ಪಯೋಜನಂ;

ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ ಚೇವ ಪದತ್ಥೋ, ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಕೋ;

ಚೋದನಾ ಸೋಧನಾ ಚೇತಿ, ಅಟ್ಠಧಾ ವಣ್ಣನಂ ವದೇ.

ತತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಯೋ ‘‘ಅನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಸಾ ವುತ್ತತ್ಥಾವ, ಏವಮಾದಿನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥಾಗತೇ ಸಂವಣ್ಣನಾಪ್ಪಕಾರೇ ಞತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾರಹಂ ವಿಚೇತಬ್ಬಾತಿ.

ಏವಮನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದತಾ ಪಯೋಗತೋವ ಞಾತಬ್ಬಾತಿ ತಬ್ಬಸೇನ ತಂ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ತಥಾ ಹೇಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕೋತಿ ಸಙ್ಕೇತವವತ್ಥಿತಾಯೇವ ಸದ್ದಾ ತಂ ತದತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕಾ ¶ , ಸಙ್ಕೇತೋ ಚ ನಾಮ ಪಯೋಗವಸೇನ ಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪಿ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ನನು ಚ –

‘‘ಯಥಾಪಿ ¶ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಮ್ಹಾ, ಕಯಿರಾ ಮಾಲಾಗುಣೇ ಬಹೂ;

ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನ, ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೫೩);

ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಉಪಮಾಕಾರಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಕಾರತ್ಥೋಯೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಸಿಯಾತಿ? ನ, ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ. ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾ ಖೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨೩೪, ೩೯೬) ಹಿ ಆಕಾರಮತ್ತವಾಚಕೋಯೇವ ಆಕಾರತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಪನ ಆಕಾರವಿಸೇಸವಾಚಕೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಸದಿಸತೋ ಮನುಸ್ಸೂಪಪತ್ತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಹೇತುಸಮುದಾಯತೋ ಸೋಭಾಸುಗನ್ಧತಾದಿಗುಣಯೋಗೇನ ಮಾಲಾಗುಣಸದಿಸಿಯೋ ಬಹುಕಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಮರಿತಬ್ಬಸಭಾವತಾಯ ಮಚ್ಚೇನ ಸತ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಮಾಲಾಗುಣಾವ ಉಪಮಾ ನಾಮ ಉಪಮೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಕತ್ವಾ, ತೇಸಂ ಉಪಮಾಕಾರೋ ಚ ಯಥಾಸದ್ದೇನ ಅನಿಯಮತೋ ಜೋತಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ನಿಯಮತೋ ಉಪಮಾಕಾರನಿಗಮನತ್ಥೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಸೋ ಉಪಮಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಮಾವ ಹೋತಿ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ತಮನ್ತರೇನ ನಿಸ್ಸಿತಭೂತಸ್ಸ ಉಪಮಾಕಾರಸ್ಸ ಅಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಉಪಮೀಯನಂ ಸದಿಸೀಕರಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಮಾಲಾಗುಣೇಹಿ ಸದಿಸಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪಮಾಕಾರೋಯೇವ ಉಪಮಾ ನಾಮ. ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮತ್ತಂ ಸಿಯೋಪಮಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಕಾರಮತ್ತವಾಚಕೋವ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ. ಉಪಮಾಸಙ್ಖಾತಆಕಾರವಿಸೇಸವಾಚಕೋ ಪನ ಉಪಮಾತ್ಥೋಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ’’ತಿ.

ತಥಾ ‘‘ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉಪದಿಸಿಯಮಾನಾಯ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಾಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪದಿಸನಾಕಾರೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಉಪದೇಸೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ…ಪೇ… ಉಪದೇಸೇ’’ತಿ. ಏವಮೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಭಗವತಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಜಾನನ್ತೇಹಿ ಕತಂ ತತ್ಥ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಾನಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಹಂಸನಂ ಉದಗ್ಗತಾಕರಣಂ ಸಮ್ಪಹಂಸನಂ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾಕಾರೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಸಮ್ಪಹಂಸನಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಪಹಂಸನೇತಿ. ಏವಮೇವ ಪನಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ದೋಸವಿಭಾವನೇನ ಗಾರಯ್ಹವಚನಂ ಗರಹಣಂ, ತದಾಕಾರೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಗರಹಣಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಗರಹಣೇ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಚೇತ್ಥ ಗರಹಣಾಕಾರೋ ‘‘ವಸಲೀ’’ತಿಆದಿಖುಂಸನಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಉಪಮಾಕಾರಾದಯೋಪಿ ಉಪಮಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಆದಿಸದ್ದಾನಂ ಸನ್ನಿಧಾನತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಜೋತಕಮತ್ತಾ ಹಿ ನಿಪಾತಾತಿ. ಏವಮೇವಾತಿ ಚ ಅಧುನಾ ಭಾಸಿತಾಕಾರೇನೇವ. ಅಯಂ ¶ ವಸಲಗುಣಯೋಗತೋ ವಸಲೀ ಕಾಳಕಣ್ಣೀ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಠಾನೇ ಭಾಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏವಂ ಭನ್ತೇತಿ ಸಾಧು ಭನ್ತೇ, ಸುಟ್ಠು ಭನ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರೇ ಸನ್ನಿಯೋಜಿತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಠಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಜಾನನಮೇವ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೋ, ತದಾಕಾರೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೋಯೇವ ನಾಮ, ತೇನಾಹ ‘‘ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇ’’ತಿ.

ಏವಂ ಬ್ಯಾ ಖೋತಿ ಏವಂ ವಿಯ ಖೋ. ಏವಂ ಖೋತಿ ಹಿ ಇಮೇಸಂ ಪದಾನಮನ್ತರೇ ವಿಯಸದ್ದಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪದೇಸೋತಿ ನೇರುತ್ತಿಕಾ ‘‘ವ-ಕಾರಸ್ಸ, ಬ-ಕಾರಂ, ಯ-ಕಾರಸಂಯೋಗಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ದೀಘವಸೇನ ಪದಸಿದ್ಧೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಆಕಾರೇತಿ ಆಕಾರಮತ್ತೇ. ಅಪ್ಪಾಬಾಧನ್ತಿ ವಿಸಭಾಗವೇದನಾಭಾವಂ. ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕನ್ತಿ ಕಿಚ್ಛಜೀವಿತಕರರೋಗಾಭಾವಂ. ಲಹುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ನಿಗ್ಗೇಲಞ್ಞತಾಯ ಲಹುತಾಯುತ್ತಂ ಉಟ್ಠಾನಂ. ಬಲನ್ತಿ ಕಾಯಬಲಂ. ಫಾಸುವಿಹಾರನ್ತಿ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಸುಖವಿಹಾರಂ. ವಿತ್ಥಾರೋ ದಸಮ ಸುಭಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯ ಮೇವ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೪೫) ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏವಞ್ಚ ವದೇಹೀತಿ ಯಥಾಹಂ ವದಾಮಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಸಮಣಂ ಆನನ್ದಂ ವದೇಹಿ. ‘‘ಸಾಧು ಕಿರ ಭವ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬವಚನಂ, ಸೋ ಚ ವದನಾಕಾರೋ ಇಧ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ನಿದಸ್ಸೀಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿದಸ್ಸನೇ’’ತಿ. ಕಾಲಾಮಾತಿ ಕಾಲಾಮಗೋತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಜನೇ ಆಲಪತಿ. ‘‘ಇಮೇ…ಪೇ… ವಾ’’ತಿ ಯಂ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮತ್ತಾತಿ ಪರಿಪೂರಿತಾ. ಸಮಾದಿನ್ನಾತಿ ಸಮಾದಿಯಿತಾ. ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ವಾ ನೋ ವಾ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಚನದ್ವಯೇ ಕಥಂ ವೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮತಿ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ನೋತಿ ಏವಮೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮತಿ ಏತ್ಥ ಹೋತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಮೇತ್ಥ ಮತಿ ಹೋತಿ ಯೇವಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ತೇಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹಭಾವೇ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಜನನತ್ಥಂ ಅನುಮತಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ‘‘ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ವಾ, ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕತಾಯ ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದಾಕಾರಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವಿಭಾವಿತಂ, ಸೋ ಚ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥತೋ ¶ ಅವಧಾರಣಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಧಾರಣೇ’’ತಿ. ಆಕಾರತ್ಥಮಞ್ಞತ್ರ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಚೋದನಾ, ಸೋಧನಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಇದಮತ್ಥಪುಚ್ಛಾಪರಿಮಾಣಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏವಂಗತಾನಿ, ಏವಂವಿಧೋ, ಏವಮಾಕಾರೋ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಇದಮತ್ಥೇ, ಗತವಿಧಾಕಾರಸದ್ದಾ ಪನ ಪಕಾರಪರಿಯಾಯಾ. ಗತವಿಧಯುತ್ತಾಕಾರಸದ್ದೇ ಹಿ ಲೋಕಿಯಾ ಪಕಾರತ್ಥೇ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಸು ತೇ ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ ಆಮುತ್ತಮಣಿಕುಣ್ಡಲಾಭರಣಾ ಓದಾತವತ್ಥವಸನಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾ ಪರಿಚಾರೇನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತ್ವಂ ಏತರಹಿ ಸಾಚರಿಯಕೋತಿ? ನೋ ಹಿದಂ ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೮೬) ಪುಚ್ಛಾಯಂ. ‘‘ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ (ಅ. ನಿ. ೧.೪೮), ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ ¶ (ಪಾರಾ. ೧೨) ಚ ಆದೀಸು ಪರಿಮಾಣೇ. ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಪುಚ್ಛಾ, ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ, ಆಯೂನಂ ಪಮಾಣಞ್ಚ ಪರಿಮಾಣಂ, ತದಾಕಾರೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪುಚ್ಛಾ ಚ ಪರಿಮಾಣಞ್ಚ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸು ಪುಚ್ಛತ್ಥೋ, ಪರಿಮಾಣತ್ಥೋ ಚ ಏವಂಸದ್ದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಸೋ ಕತಮೇಸು ಭವತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ, ಅನಿಯಮತೋ ಪದೇಸೇ ವಾತಿ ಚೋದನಾಯ ‘‘ಸ್ವಾಯಮಿಧಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ನನು ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ಥೇ ಸಿಯಾ, ಕಸ್ಮಾ ತೀಸುಪೀತಿ ಚ, ಹೋತು ತಿಬ್ಬಿಧೇಸು ಅತ್ಥೇಸು, ಕೇನ ಕಿಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಚ ಅನುಯೋಗಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು. ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಅಬ್ಯಾಪಾರಏವಂಧಮ್ಮತಾಸಙ್ಖಾತಾ, ನನ್ದಿಯಾವತ್ತತಿಪುಕ್ಖಲಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತಅಙ್ಕುಸದಿಸಾಲೋಚನಸಙ್ಖಾತಾ ವಾ ಆಧಾರಾದಿಭೇದವಸೇನ ನಾನಾವಿಧಾ ನಯಾ ನಾನಾನಯಾ, ಪಾಳಿಗತಿಯೋ ವಾ ನಯಾ, ತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ ಆದಿವಸೇನ, ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರಾದಿವಸೇನ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಲೋಕಿಯಾದಿತದುಭಯವೋಮಿಸ್ಸಕಾದಿವಸೇನ, ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ, ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ, ಸಙ್ಗಹಾದಿವಸೇನ, ಸಮಯವಿಮುತ್ತಾದಿವಸೇನ, ಠಪನಾದಿವಸೇನ, ಕುಸಲಮೂಲಾದಿವಸೇನ, ತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಚ ಪಿಟಕತ್ತಯಾನುರೂಪಂ ನಾನಾಪ್ಪಕಾರಾತಿ ನಾನಾನಯಾ. ತೇಹಿ ನಿಪುಣಂ ಸಣ್ಹಂ ಸುಖುಮಂ ತಥಾ. ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ತೇ ಚ ಸಸ್ಸತಾದಿಭೇದೇನ, ತತ್ಥ ಚ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಾ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ಏವ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಮುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ, ಉಪನೇತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನೇ ¶ ಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ತಥಾ. ಅಪಿಚ ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನವಿವರಣವಿಭಜನಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಛಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ, ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನಆಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಛಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ತಥಾ. ಅಥ ವಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಹದಯಙ್ಗಮತೋ, ಸವನೇ ಅತಿತ್ತಿಜನನತೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನರಸವಸೇನ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಭಾವತೋ, ವಿಚಾರಣೇ ಅತಿತ್ತಿಜನನತೋ, ಅತ್ಥರಸವಸೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಾದುರಸಂ ತಥಾ.

ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪದಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾಪನಯನತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಭಗವತೋ ಪನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ರಾಗಾದಯೋ ನ ಸನ್ತಿ, ಯೇ ಹರಿತಬ್ಬಾ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಸವಾಸನಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ. ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ಚ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಅಟ್ಠಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇ ಚಿತ್ತೇ ಹತಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಸತಿಯೇವ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನೇಸು ಪವತ್ತವೋಹಾರೇನಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಧ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ, ಸಚೇ ಪನ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಗತಾವ ಕಿಲೇಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಸಂಸಾರಪಙ್ಕನಿಮುಗ್ಗಸ್ಸ ಸತ್ತನಿಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದ್ಧರಿತುಕಾಮತೋ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವೇನೇಯ್ಯಗತಕಿಲೇಸಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಹರಣತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಸ್ಸ, ಏವಂ ಸತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ತೇಸಂ ತಿತ್ಥಿಯಭೂತಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಹರಣತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹರಿತಬ್ಬಾ ನಾಸ್ಸು, ತೇಸಂ ಪನ ಸನ್ತಾನಗತದಿಟ್ಠಿಹರಣವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾಸನೇ ಅಸಮತ್ಥತಾಕಾರಣೇನ ಚ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ತೀಹಿಪಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ತೇ ಹರಿತಾ ಅಪನೀತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಪಟೀತಿ ವಾ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ‘‘ಪಚ್ಛಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಬೋಧೇತಿ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪವಿಟ್ಠಮ್ಹಿ, ಅಞ್ಞೋ ಆಗಞ್ಛಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೯೮೫; ಚೂಳನಿ. ೪) ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ ವಿಗತೂಪಕ್ಲೇಸೇ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಪಚ್ಛಾ ಹರಿತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ತದೇವ ದೀಘವಸೇನ, ಸಕತ್ಥವುತ್ತಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವಾ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಉಪಕ್ಲೇಸೇಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮಗ್ಗೇಹಿ ಹರಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಹರಣಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ. ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಯೋ ಹಿ ವಿಗತೂಪಕ್ಲೇಸೇನ, ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಚ ಸತ್ತಹಿತತ್ಥಂ ಪುನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ಹತೇಸು ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕ್ಲೇಸೇಸು ಪರಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕ್ಲೇಸಹರಣಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಅಪಿಚ ¶ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ನಿಬ್ಬಚನೇಹಿ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಸಙ್ಖಾತೋ ಸಮುದಾಯೋ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ ನಾಮ. ಏಕೇಕಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಭವಂ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಸೇಸತ್ಥಜೋತಕಪಚ್ಚಯನ್ತರೇನ ಸದ್ದರಚನಾವಿಸೇಸಸಮ್ಭವತೋ, ಪಟಿಹಾರಿಯಂ ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ, ಮಗ್ಗೋ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ, ತತ್ಥ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ, ತತೋ ವಾ ಆಗತನ್ತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ. ವಿಚಿತ್ರಾ ಹಿ ತದ್ಧಿತವುತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಪನ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಭೇದೇನ, ವಿಸಯಭೇದೇನ ಚ ಬಹುವಿಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ‘‘ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಇದ್ಧಿವಸೇನಾಪಿ ದೇಸನಂ ಕರೋತಿ ನಿಮ್ಮಿತಬುದ್ಧೇನ ಸಹ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾದೀಸು, ಕದಾಚಿ ಆದೇಸನಾವಸೇನಾಪಿ ಆಮಗನ್ಧಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೪೧), ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪನ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ. ಅನುಸಾಸನೀಪಾಟಿಹಾರಿಯಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸತತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ. ಇತಿ ತಂತಂದೇಸನಾಕಾರೇನ ಅನೇಕವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯತಾ ದೇಸನಾಯ ಲಬ್ಭತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪರಿ ಏಕಾದಸಮಸ್ಸ ಕೇವಟ್ಟಸುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾಯ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೮೧) ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಥ ವಾ ತಸ್ಸ ವಿವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸೂಚನತೋ ‘‘ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅನೇಕವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಯಾವ ಭಗವತಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸುಣನ್ತಾನಂ ನಾನಾಭಾಸಿತಾನಂ ತಂತಂಭಾಸಾನುರೂಪತೋ ದೇಸನಾ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬ…ಪೇ… ಮಾಗಚ್ಛನ್ತ’’ನ್ತಿ. ಸೋತಮೇವ ಸೋತಪಥೋ, ಸವನಂ ವಾ ಸೋತಂ, ತಸ್ಸ ಪಥೋ ತಥಾ, ಸೋತದ್ವಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಯಥಾದೇಸಿತಾಕಾರೇನ. ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಅಸಮತ್ಥೋಯೇವ, ತಸ್ಮಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಪನಾತಿ ಏಕಂಸತ್ಥೇ ¶ , ತೇನ ಸದ್ಧಾಸತಿಧಿತಿವೀರಿಯಾದಿಬಲಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಏಕಂಸೇನೇವ ಸೋತುಕಾಮತಾಸಙ್ಖಾತಕುಸಲಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಜನನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಜನೇತ್ವಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ, ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೋ ‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಭಾವೇತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ ೧; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ ೧.ಪಠಮಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ವಿಯ, ತೇನ ‘‘ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಏಕಂಸೇನೇವ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತ್ವಾಪಿ ನಾಮ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಸುತಂ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ತಥಾಸುತೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಭಾವನಂ ಕರೋತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಏದಿಸೇಸು ಗರಹತ್ಥೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ಗರಹತ್ಥಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥಸ್ಸೇವ ಚ ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಾನಂ ಜೋತಕತ್ತಾ. ‘‘ನಾನಾನಯನಿಪುಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ¶ ಹಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಸೋತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಇಧ ಸಮ್ಭಾವನಮೇವ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಪಿ ದಿಬ್ಬೇಸು ಕಾಮೇಸು, ರತಿಂ ಸೋ ನಾಧಿಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸುಯೇವ (ಧ. ಪ. ೧೮೭) ಗರಹತ್ಥಸಮ್ಭವೇಸು ಗರಹತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ. ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಚ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ನಿಪಾತೋಯೇವ, ನ ಉಪಸಗ್ಗೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಚ ನಿಪಾತಪಕ್ಖಿಕೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಯತ್ಥ ಕಿರಿಯಾವಾಚಕತೋ ಪುಬ್ಬೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ವದನ್ತಿ. ಮಯಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ನ ಕೇವಲಂ ಮಯಾವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ತಥಾರೂಪೇಹೀತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಸಾಮಂ ಭವತೀತಿ ಸಯಮ್ಭೂ, ಅನಾಚರಿಯಕೋ. ನ ಮಯಂ ಇದಂ ಸಚ್ಛಿಕತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ನ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣೇನೇವ ಅತ್ತನಾ ಸಚ್ಛಿಕತ’’ನ್ತಿ ಪಕರಣತೋ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಸಾಮಞ್ಞವಚನಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಸಹಚರಣವಿರೋಧಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಲಿಙ್ಗಓಚಿತ್ಯಕಾಲದೇಸಪಕರಣಾದಿವಸೇನ ವಿಸೇಸತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಸಮ್ಭವತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಪರಿಮೋಚೇನ್ತೋತಿ ‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಹತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೯೫) ವುತ್ತದೋಸತೋ ಪರಿಮೋಚಾಪನಹೇತು. ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ಹಿ ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ವಿಯ. ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾಪ್ಪಕಾರವಿಚಾರಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಸಾ ಹಿ ಸಂವಣ್ಣನಾಕಾರಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಅಯಮಿಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ, ಏವಮಿಧ ಸಂವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುರೇತರಮೇವ ಸಂವಣ್ಣನಾಪ್ಪಕಾರವಿಚಾರಣಾ.

ಏತದಗ್ಗಪದಸ್ಸತ್ಥೋ ವುತ್ತೋವ. ‘‘ಬಹುಸ್ಸುತಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಥೇರಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾ, ಸತಿಮನ್ತೋ, ಗತಿಮನ್ತೋ, ಧಿತಿಮನ್ತೋ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಚ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಪನಾಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿ, ತಸ್ಮಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಇಮಸ್ಸ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧಾರಣಸತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಥೇರೇಹಿ ಬಲವತರಾ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿಮನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಅಯಮೇವಾಯಸ್ಮಾ ಏಕಪದೇ ಠತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಪದಸಹಸ್ಸಾನಿ ¶ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಕಥಿತನಿಯಾಮೇನ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗತಿಮನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ ¶ . ತಸ್ಸೇವ ಚಾಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನವೀರಿಯಂ, ಸಜ್ಝಾಯನವೀರಿಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸದಿಸಂ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ತಥಾಗತಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಚೇಸ ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಟ್ಠಹನಾಕಾರೇನ ಉಪಟ್ಠಹತಿ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಹಿ ತಥಾಗತಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು, ನ ಚ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಂ ಲದ್ಧದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಅತ್ಥಕುಸಲೋತಿ ಭಾಸಿತತ್ಥೇ, ಪಯೋಜನತ್ಥೇ ಚ ಛೇಕೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮೋ, ನಾನಾವಿಧೋ ವಾ ಹೇತು. ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಅಕ್ಖರಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ. ಪದೇನ ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜಿತೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಅಕ್ಖರಮೂಲಕತ್ತಾ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಅಕ್ಖರೇನ ಬ್ಯಞ್ಜಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ವಾಕ್ಯಮ್ಪಿ ಇಧ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ನಾಮ. ವಾಕ್ಯೇನ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಬ್ಯಞ್ಜೀಯತಿ, ಯತೋ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ವಿವರತೀ’’ತಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ನಿರುತ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ, ಪಞ್ಚವಿಧಾ ವಾ ನಿರುತ್ತಿನಯಾ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಸದ್ದರಚನಾವಿಸೇಸೇನ ಅತ್ಥಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ ಇಧ ಗಹಣಂ ಯುಜ್ಜತಿ. ಪುಬ್ಬಾಪರಂ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಾಪರಾನುಸನ್ಧಿ, ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಅಪರಭಾಗಸ್ಸ ಸಂಸನ್ದನಂ. ಭಗವತಾ ಚ ಪಞ್ಚವಿಧಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಪಞ್ಚವಿಧಕೋಸಲ್ಲೇನ ಪಸಟ್ಠಭಾವಾನುರೂಪನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಧಾರಣಬಲನ್ತಿ ಧಾರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಬಲಂ, ಧಾರಣೇ ವಾ ಬಲಂ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಧಾರೇತುಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ, ದಸ್ಸನಹೇತೂತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ಅನೂನಮನಧಿಕನ್ತಿ ಅವಧಾರಣಫಲಮಾಹ. ನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಪನ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬತ್ಥಂ. ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಚ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಾಕಾರತೋ ನ ಅಞ್ಞಥಾ, ನ ಪನ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಾಕಾರತೋ. ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತು’’ನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ, ಇತರಥಾ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಾಕಾರೇನೇವ ಸೋತುಂ ಸಮತ್ಥತ್ತಾ ತದೇತಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪನ ಅತ್ಥೇನ ಧಾರಣಬಲದಸ್ಸನಞ್ಚ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಸುತಾಕಾರಾವಿರುಜ್ಝನವಸೇನ ಧಾರಣಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಾಕಾರೇನೇವ ಧಾರಿತುಂ ಸಮತ್ಥನತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ. ನ ಹೇತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಅತ್ಥನ್ತರತಾಪರಿಹಾರೋ ಯುತ್ತೋ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾನಂ ಸುತಭಾವದೀಪನೇನ ಏಕವಿಸಯತ್ತಾ, ಇತರಥಾ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಸಬ್ಬಥಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಪಚ್ಛಿಮತ್ಥವಸೇನ ಸಮತ್ಥೋ, ಪುರಿಮತ್ಥವಸೇನ ಚ ಅಸಮತ್ಥೋತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ.

‘‘ಯೋ ¶ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾಯ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸನ್ತತಿಯಾ ಪವತ್ತನಕೋ ತಿವಿಧೋಪಿ ಮೇ-ಸದ್ದೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಸನ್ತತಿವಸೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಯೇವತ್ಥೇ ಮೇ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾಪಿ ಕರಣಸಮ್ಪದಾನಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನವಿಭತ್ತಿಭೇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತೀಸು ವಿಭತ್ತಿಯತ್ಥೇಸು ಅತ್ತನಾ ಸಞ್ಞುತ್ತವಿಭತ್ತಿತೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಗಾಥಾಭಿಗೀತನ್ತಿ ಗಾಥಾಯ ಅಭಿಗೀತಂ ಅಭಿಮುಖಂ ಗಾಯಿತಂ. ಅಭೋಜನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಭೋಜನಂ ಕಾತುಮನರಹರೂಪಂ. ಅಭಿಗೀತಪದಸ್ಸ ಕತ್ತುಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ. ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭಾವಸಾಧನವಸೇನ ದ್ವಾಧಿಪ್ಪಾಯಿಕಪದತ್ತಾ ಯಥಾಯೋಗಂ ‘‘ಮಯಾ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಮಮ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥದ್ವಯೇ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪಸಗ್ಗೋ ಕಿರಿಯಂ ವಿಸೇಸೇತಿ, ಜೋತಕಮತ್ತಭಾವತೋ ಪನ ಸತಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತಸದ್ದೋಯೇವ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ವದತೀತಿ ಅನುಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಸಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚಾ’’ತಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ. ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನಪಿ ಧಾತುಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸತ್ಥವಾಚಕೋ ಯಥಾ ‘‘ಅನುಭವತಿ ಪರಾಭವತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ತಥಾ ಅನುಪಸಗ್ಗೋಪಿ ಧಾತುಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ವಿಯ ವಿಸೇಸತ್ಥವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸ್ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸೋತದ್ವಾರನಿಸ್ಸಿತೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ, ಸಸಮ್ಭಾರಕಥಾ ವಾ ಏಸಾ, ಸೋತದ್ವಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಧರೋತಿ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮಧರೋ. ನ ಹಿ ಸೋತದ್ವಾರನಿಸ್ಸಿತವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತೇನ ಧಮ್ಮೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಥ ಖೋ ತದನುಸಾರಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನೇವ, ಸುತಧರೋತಿ ಚ ತಥಾ ವಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮಧರೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥೋಯೇವ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಕಮ್ಮಭಾವಸಾಧನಾನಿ ಸುತಸದ್ದೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪುಬ್ಬಾಪರಪದಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಪನ್ನತಾ, ಅನುಪಪನ್ನತಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಅಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಉಪಪನ್ನೋ, ಅನುಪಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಾ ನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋತಿ ಚೋದನಾಯ ಪುಬ್ಬಾಪರಪದಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಏತದತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಪನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ಕತ್ತುತ್ಥೇ ಕರಣನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸತಿ, ಯದಾ ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕತ್ತುವಸೇನ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ, ತದಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಯತ್ಥೇ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ¶ ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸತಿ, ಯದಾ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಾಮಿ ನಿದ್ದೇಸೋ, ತದಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಸದ್ದತೋ ಞಾತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಹಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಮೇತೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸುತಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಸವನಕಿರಿಯಾಜೋತಕೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತಕಮತ್ತತ್ತಾ ನಿಪಾತಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ಸವನಾಯ ಏವ ಹಿ ಆಕಾರೋ, ನಿದಸ್ಸನಂ, ಅವಧಾರಣಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಏವಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ತಿವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸವನಕಿರಿಯಾಜೋತಕಭಾವೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಂ ಸೋತದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ, ತದಭಿನಿಪಾತಾನಞ್ಚ ಮನೋದ್ವಾರಿಕ ¶ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಯತೋ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತತ್ಥೇ ಇಧ ಸುತಸದ್ದೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಅವಧಾರಣಫಲತ್ತಾ ಸದ್ದಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾಕ್ಯಂ ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸುತಮೇವಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ. ಏತೇನ ಹಿ ವಚನೇನ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿರಾಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಯಂ ಸುತಂ ಸುತಮೇವಾತಿ ನಿಯಮೇತಬ್ಬಂ, ತಥಾ ಚ ತಂ ಸುತಂ ಸಮ್ಮಾ ಸುತಂ ಹೋತೀತಿ ಅವಧಾರಣಫಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನೂನಾಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥಾಪೋಹನವಸೇನ ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಿವತ್ತನಂ ಕರೋತಿ ದಿಟ್ಠಾದೀನಂ ‘‘ಅಸುತ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥಭಾವೇನ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬತ್ತಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ನ ಇದಂ ಮಯಾ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣೇನ ದಿಟ್ಠಂ, ನ ಚ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸುತಂ ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ. ತದೇವ ಸಮ್ಮಾ ಸುತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅನೂನಾ…ಪೇ… ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಏವಾದಿಸತ್ತಿಯಾ ಚೇವ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪೋಹನೇನ ಚ;

ದ್ವಿಧಾ ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥನ್ತರಂ, ನಿವತ್ತೇತಿ ಯಥಾರಹ’’ನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ಏವಂ-ಸದ್ದೇ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ಕರೀಯತೀತಿ ತದಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾವಧಾರಣತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ, ತದವಧಾರಣಫಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅನೂ…ಪೇ… ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸವನ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಭಾವಸದ್ದೇನ ಯೋಗತೋ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ. ಅನೂನಾಧಿಕತಾಯ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಾಕಾರತೋ ಅವಿಪರೀತಂ ¶ , ಅವಿಪರೀತಸ್ಸ ವಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ತಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ ತಥಾ, ಇತಿ ಸವನಹೇತು ಸುಣನ್ತಪುಗ್ಗಲಸವನವಿಸೇಸವಸೇನ ಅಯಂ ಯೋಜನಾ ಕತಾ.

ಏವಂ ಪದತ್ತಯಸ್ಸ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಕಾರನ್ತರೇನಾಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ಯಾ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ, ತಸ್ಸಾ. ಸಾ ಹಿ ನಾನಾಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ನ ಸೋತದ್ವಾರಿಕ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇಯೇವ ಪವತ್ತನತೋ, ತಥಾ ಚೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ. ತೇನ ಹಿ ಸೋತದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ ನಿವತ್ತತಿ. ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನೇನ ಅನೇಕವಿಹಿತೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಗ್ಗಹಣಾಕಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ನಾನಾವಿಧೇನ ಆಕಾರೇನ, ಏತೇನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಯೋಜನಾಯ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪವತ್ತಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಪಕಾರೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ, ತದೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನ’’ನ್ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಧಮ್ಮತ್ಥಂ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸಾ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಮೇವ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಞ್ಚ ನಿಯಮಿಯಮಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ಸುತ್ತಮೇವ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣಂ. ತಪ್ಪಾಕಟೀಕರಣತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಹಿ-ಸದ್ದೋ. ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಕರಣಭೂತಾಯ ಮಯಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತಂ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ ಚೇ? ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಆಕಾರತ್ಥೇ ಏವಂ-ಸದ್ದೇ ‘‘ಏಕೇನಾಕಾರೇನಾ’’ತಿ ಯೋ ಆಕಾರೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿಭಾವೋಯೇವ, ತೇನ ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಭೂತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ಸವನಂ ಕತಂ, ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ. ಏವಂ ಸವನಕಿರಿಯಾಯ ಕರಣಕತ್ತುಕಮ್ಮವಿಸೇಸೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಯೋಜನಾಯ ದಸ್ಸಿತೋ.

ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಯೋಜನಮಾಹ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಚ ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬಸ್ಸಾವಿನಾಭಾವತೋ ‘‘ಏವನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಿನಾ ಹಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಪರತ್ತಾ, ಸವನಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಸಾಧಾರಣವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧೇ ¶ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನ’’ನ್ತಿ. ಸಾಧಾರಣವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಹಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಯಾ ಇಧ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ, ಸವನಕಿರಿಯಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ. ನ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರರಹಿತೇ ಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧೇ ಸವನಕಿರಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ ವೋಹಾರವಿಸಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ ಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಇದ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪಿಣ್ಡತ್ಥದಸ್ಸನಂ ಮಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧಸಙ್ಖಾತಪುಗ್ಗಲಭೂತೇನ ಮಯಾ. ಸುತನ್ತಿ ಸವನಕಿರಿಯಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚೇನ ಯೋಜಿತಂ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ಯೋಜನಾಯ ಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರವಿಸಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಚ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಆಕಾರತ್ಥಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಯೋಜನಾಯ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ. ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿಯಾ. ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಗಹಣಂ ತಥಾ, ತತೋಯೇವ ಸಾ ‘‘ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ತದೇವತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತಿ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಚ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಪನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಮುಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ತದಞ್ಞಾಯ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನನಿದ್ದೇಸೋ. ಸೋತಬ್ಬಭೂತೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾಕತ್ತುಭೂತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಟ್ಠತ್ತಾ ತಬ್ಬಸೇನ ಚ ತದಾಧಾರಸ್ಸಾಪಿ ದಬ್ಬಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ, ಇಧ ಪನ ಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ಕಮ್ಮಮೇವ ¶ ಆಧಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಕತ್ತು ವಿಸಯಗ್ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣಮೇವ ವಾ ವಿಸಯೋ. ಆರಮ್ಮಣಞ್ಹಿ ತದಾರಮ್ಮಣಿಕಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತರೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾವುತ್ತವಚನೇ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಏತ್ತಕೇನ ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥೇನ ಪದತ್ತಯೇನ, ಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನಾತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತೇನ. ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಬನ್ಧೇನ. ಗಹಣಸದ್ದೇ ಚೇತಂ ಕರಣಂ. ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಕತ್ತು ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಭಾವೇಪಿ ಸದ್ದವೋಹಾರೇನ ಬುದ್ಧಿಪರಿಕಪ್ಪಿತಭೇದವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ಅಞ್ಞಮಿವ ತಂಸಮಙ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಭೇದೇಪಿ ಭೇದವೋಹಾರೇನ ‘‘ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವೋಹಾರವಿಸಯೋ ಹಿ ಸದ್ದೋ ನೇಕನ್ತಪರಮತ್ಥಿಕೋತಿ ¶ (ಕಾರಕರೂಪಸಿದ್ಧಿಯಂ ಯೋ ಕಾರೇತಿ ಸಹೇತುಸುತ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ) ಸವನಕಿರಿಯಾವಿಸಯೋಪಿ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಇಧ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕತ್ತುಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ವಿಸಯೋಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕತ್ತು ವಿಸಯಗ್ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ಸವನವಸೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ಸವನಕಿರಿಯಾಭಾವತೋ ತಂವಸೇನ ತದಞ್ಞನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಸಮುದಾಯಭೂತಸ್ಸ ತಂಕಿರಿಯಾಕತ್ತು ಚ ವಿಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪುರಿಮನಯೇ ಸವನಕಿರಿಯಾ, ತಕ್ಕತ್ತಾ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ತಥಾಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾವಿಸಯೋಪಿ ‘‘ಕತ್ತು ವಿಸಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಪಚ್ಛಿಮನಯೇ ಪನ ತಥಾಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಕಿರಿಯಾ, ತದಞ್ಞಧಮ್ಮಸಮುದಾಯೋ ಪನ ಕತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಂ ಏಕನ್ತತೋ ಕಿರಿಯಾವಿಸಯೋಯೇವೇಸ ಧಮ್ಮೋ, ತಥಾಪಿ ಕಿರಿಯಾವಸೇನ ‘‘ತಬ್ಬನ್ತಕತ್ತು ವಿಸಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ. ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ಸಮಙ್ಗಿನೋ. ಕತ್ತೂತಿ ಕತ್ತಾರಸ್ಸ. ವಿಸಯೋತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ, ಆರಮ್ಮಣಮೇವ ವಾ. ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ನಿಚ್ಛಿತಭಾವತೋ ‘‘ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಸ…ಪೇ… ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಆಕಾರತ್ಥೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ತದೇವ ಅವಧಾರಣತ್ಥಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಯೇ ಯೋಜೇತುಂ ‘‘ಗಹಣಂ ಕತಂ’’ ಇಚ್ಚೇವ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅವಧಾರಣೇನ ಹಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಮಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅವಧಾರಣತ್ಥಮ್ಪಿ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಮೇವ ಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ಯೋಜನಾಯ ಗಹಣಾಕಾರಗಾಹಕತಬ್ಬಿಸಯವಿಸೇಸನಿದಸ್ಸನಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಯೋಜನಮಾಹ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನಾ ಸುತಾನಂ ನಾನಾವಿಹಿತಾನಂ ಸುತ್ತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಉಪಧಾರಿತರೂಪಸ್ಸ ಆಕಾರಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಸ್ಸ, ಅವಧಾರಣಸ್ಸ ವಾ ಪಕಾಸನಸಭಾವೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋತಿ ತದಾಕಾರಾದಿಭೂತಸ್ಸ ಉಪಧಾರಣಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾನಭೂತಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧಬ್ಯಾಪಾರತಾಯ ¶ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅತ್ತನಾ ಸುತಾನಞ್ಹಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಪುನ ಉಪಧಾರಣಂ ಆಕಾರಾದಿತ್ತಯಂ, ತಞ್ಚ ಏವಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನ ಯಂ ಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧಂ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪವತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾರಭೂತಂ ಕಿಚ್ಚಮೇವ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಂ ನಿದ್ದಿಸೀಯತೀತಿ. ಕಾಮಂ ಸವನಕಿರಿಯಾ ಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರೋಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ, ತಥಾಪಿ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲವಾದೀನಮ್ಪಿ ಸವನಕಿರಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರಪೇಕ್ಖಾ ನತ್ಥಿ ಸವನಾದೀನಂ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೇನ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ಮೇತಿ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸತ್ತವಿಸಯತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಾನಮಭೇದಕರಣವಸೇನ ತತ್ಥೇವ ಸಮೋದಹಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ತಪ್ಪಾಕಟೀಕರಣಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾತಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗೀಭಾವೇನ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಸಮಙ್ಗಿನಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾ’’ತಿ ಆಹ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸವನಕಿಚ್ಚವತಾ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಮಙ್ಗಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ, ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನಾತಿ ಚ ಸುತಸದ್ದೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸವನಮೇವ ಕಿಚ್ಚಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ. ಸವನಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೋ, ಲದ್ಧೋ ಸೋ ಯೇನಾತಿ ತಥಾ. ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ವಸೇನ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಪನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಮಯಾ ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಸುತನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ತಥಾರೂಪಪಞ್ಞತ್ತಿ ಉಪಾದಾನಭೂತಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೇನೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋಯೇವ ನಿಯಮಿಯಮಾನೇ ಸತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ಯೋಜನಾಯ ಕತ್ತುಬ್ಯಾಪಾರಕರಣಬ್ಯಾಪಾರಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಸದ್ದಾಧಿಗಮನೀಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಾಸಞ್ಚ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಾದಿವಸೇನ ಛಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದೇಸು ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತಾಸು ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಸರೂಪಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಮೇ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಆಕಾರಾದಿಭೂತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಭಾವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ. ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನಾತಿ ¶ ಚ ಭೂತತ್ಥಉತ್ತಮತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಮಾಯಾಮರೀಚಿಆದಯೋ ¶ ವಿಯ ಅಭೂತತ್ಥೋ, ಅನುಸ್ಸವಾದೀಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ವಿಯ ಅನುತ್ತಮತ್ಥೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಸಭಾವೋ, ರುಪ್ಪನಾನುಭವನಾದಿಸಭಾವೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ, ಪರಮತ್ಥೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಏವಂ ಮೇ’’ತಿ ಪದಾನಂ ಪನ ಅತ್ಥೋ ಅಭೂತತ್ತಾ, ಅನುತ್ತಮತ್ತಾ ಚ ನ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭೂತತ್ಥಉತ್ತಮತ್ಥಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ವಿಸೇಸನಭೂತೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವಾತಿ. ಏತೇನ ಚ ವಿಸೇಸನೇನ ಬಾಲಜನೇಹಿ ‘‘ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ತದೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ, ಹೇತುನಾ ವಾ ಸಾಧೇತಿ ‘‘ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ, ಅತ್ಥಜಾತಂ ವಾ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಮೇ’’ತಿ ವಾ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭೇಥ, ತಂ ಏತ್ಥ ರೂಪಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಸಮುದಾಯೇ, ‘‘ಏವಂ ಮೇ’’ತಿ ಪದಾನಂ ವಾ ಅತ್ಥೇ. ಪರಮತ್ಥತೋ ನ ಅತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ. ರೂಪಫಸ್ಸಾದಿಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೇವ, ‘‘ಏವಂ ಮೇ’’ತಿ ಪನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸುತನ್ತಿ ಪನ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನಾ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಕಾರೋ. ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ತಪ್ಪಾಕಟೀಕರಣಂ, ಹೇತುದಸ್ಸನಂ ವಾ. ಯಂ ತಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸೋತೇನ ಸೋತದ್ವಾರೇನ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಾ ಉಪಲದ್ಧಂ ಅಧಿಗಮಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಹಿ ಸದ್ದಾಯತನಮಿಧ ಗಹಿತಂ ಕಮ್ಮಸಾಧನೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏವಂ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸರೂಪಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಮುತ್ತಕೇನಾಪಿ ನಯೇನ ವುತ್ತೇಸು ಛಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದೇಸು ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಸರೂಪಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಆದಯೋ ಹಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾತೋ ಮುತ್ತಾ ಸಙ್ಗಹಕಾರೇನೇವ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಾ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತಂ ತನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ, ಸೋತಪಥಮಾಗತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ತೇಸಂ ಉಪಧಾರಿತಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಮಸನವಸೇನ ಏವನ್ತಿ ಚ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ಮೇತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೂಪವೇದನಾದಿಭೇದೇಹಿ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ತಾನಿ ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಉಪಾದಾಯ ರಥೋ ಗೇಹಂ, ತೇ ತೇ ರೂಪರಸಾದಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಘಟೋ ಪಟೋ, ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಪರಿವತ್ತಾದಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಕಾಲೋ ದಿಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಚೇಸಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ, ನ ಪಞ್ಞಾಪನಟ್ಠೇನ. ಯಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಾ, ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ. ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ¶ ವತ್ತಬ್ಬತೋತಿ ದಿಟ್ಠಮುತವಿಞ್ಞಾತೇ ಉಪನಿಧಾಯ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ಕತ್ವಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ. ದಿಟ್ಠಾದಿಸಭಾವವಿರಹಿತೇ ಸದ್ದಾಯತನೇ ವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಹಿ ಸುತವೋಹಾರೋ ‘‘ದುತಿಯಂ ತತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕೋ ವಿಯ ಪಠಮಾದೀನಿ ದಿಟ್ಠಮುತವಿಞ್ಞಾತೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ‘‘ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೇ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಅನೇಕವಿಧಾ ತದಞ್ಞಪೇಕ್ಖೂಪನಿಧಾ ಹತ್ಥಗತೂಪನಿಧಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೂಪನಿಧಾಸಮಾರೋಪಿತೂಪನಿಧಾ ಅವಿದೂರಗತೂಪನಿಧಾ ಪಟಿಭಾಗೂಪನಿಧಾ ತಬ್ಬಹುಲೂಪನಿಧಾತಬ್ಬಿಸಿಟ್ಠೂಪನಿಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತಾಸು ಅಯಂ ‘‘ದುತಿಯಂ ತತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ವಿಯ ಪಠಮಾದೀನಂ ದಿಟ್ಠಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದಞ್ಞಪೇಕ್ಖೂಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ.

ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಪಿ ¶ ಅತ್ಥಾಧಿಗಮನೀಯತಾಸಙ್ಖಾತಂ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸದ್ದಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಚನತ್ತಯೇ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಉಪನ್ಯಾಸೋ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ಆರಭಿತುಕಾಮೇನ ಯೋಜಿತತ್ತಾ. ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಪಕಾಸಿತೋಯಮತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ಸುತ-ಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತಾ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಥೇರೇನ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠಾತಿ ತೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹೋ ದೀಪಿತೋ ನಾಮ, ತೇನಾಹ ‘‘ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ. ಅಸಮ್ಮೋಹನ್ತಿ ಚ ಯಥಾಸುತೇ ಸುತ್ತೇ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ. ತದೇವ ಯುತ್ತಿಯಾ, ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಚ ಸಮತ್ಥೇಹಿ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಞ್ಚ. ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇ ದುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೇ ಸುತ್ತೇ ಕಥಂ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಇಮಾಯ ಯುತ್ತಿಯಾ, ಇಮಿನಾ ಚ ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಥೇರಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು ಯಥಾರಹಂ. ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಉಪರಿ ಥೇರೇನ ದಸ್ಸಿಯಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಲನ್ತರೇನಾತಿ ಸುತಕಾಲತೋ ಅಪರೇನ ಕಾಲೇನ. ಯಸ್ಸ…ಪೇ… ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಾ ವಿಯ ಅನಸ್ಸಮಾನಂ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ದೀಪಿತೇನ ಪನ ಅತ್ಥೇನ ಕಿಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಚ್ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಇಚ್ಚಸ್ಸಾತಿ ಇತಿ ಅಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ, ಅಸಮ್ಮೋಸಸ್ಸ ಚ ದೀಪಿತತ್ತಾ ಅಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧೀತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಸಮ್ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವೇನ. ಪಞ್ಞಾವಜ್ಜಿತಸಮಾಧಿಆದಿಧಮ್ಮಜಾತೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ¶ ಸಿದ್ಧಿ ಸಹಜಾತಾದಿಸತ್ತಿಯಾ ಸಿಜ್ಝನತೋ. ಸಮ್ಮೋಹಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ವಾ ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಧಮ್ಮಜಾತೇನ. ಸವನಕಾಲಸಮ್ಭೂತಾಯ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ತದುತ್ತರಿಕಾಲಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಕೋಟಿಯಾ ಸಿಜ್ಝನತೋ. ಇತರತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾರಹಂ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಪಕಾಸಿತೇನ ಪನ ಅತ್ಥೇನ ಕಿಂ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ದುಬ್ಬಿಧೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು. ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಆಕಾರೋ ನಾತಿಗಮ್ಭೀರೋ, ಯಥಾಸುತಧಾರಣಮೇವ ತತ್ಥ ಕರಣೀಯಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಅಧಿಕೋ, ಪಞ್ಞಾ ಪನ ಗುಣೀಭೂತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಞ್ಞಾಯ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ಹಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ ಚೇತ್ಥ ಪಧಾನಭಾವೋ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧) ವಿಯ. ಅಪಿಚ ಯಥಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ಆವಜ್ಜನಾದಯೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಸಮಾನಾಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅವಿಜಾನನತೋ ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತಾ, ಏವಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಪಿ ಅಪ್ಪಧಾನತ್ತೇ ಸತಿ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಚನಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ ಚೇತ್ಥ ಪುರೇಚಾರಿಭಾವೋ. ಇತಿ ಸಹಜಾತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಪುರೇಜಾತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ ದುವಿಧೋಪಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಇಧ ಸಮ್ಭವತಿ, ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಮೇಸ ¶ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ವಿಭಾವಿತೇನ ಸಮತ್ಥತಾವಚನೇನ ಕಿಮನುಭಾವಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತದುಭಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ, ಸಙ್ಕಾಸನಾದೀಹಿ ವಾ ಛಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ, ಅಕ್ಖರಾದೀಹಿ ಚ ಛಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ, ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಙ್ಖಾತೇನ ವಾ ರಸೇನ ಸಾದುರಸಸ್ಸ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಯೇವ ನವಲೋಕುತ್ತರರತನಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಸತ್ತವಿಧಸ್ಸ, ದಸವಿಧಸ್ಸ ವಾ ರತನಸ್ಸ ಸನ್ನಿಧಾನೋ ಕೋಸೋ ವಿಯಾತಿ ಧಮ್ಮಕೋಸೋ, ತಥಾ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರೋ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ. ಅಥ ವಾ ನಾನಾರಾಜಭಣ್ಡರಕ್ಖಕೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ವಿಯಾತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರಕ್ಖಕೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋತಿ ತಮೇವ ಸದಿಸತಾಕಾರಣದಸ್ಸನೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಧಮ್ಮಧರೋ, ಸಬ್ಬಪಾಠೀ ಚ ಸಾಸನೇ;

ಆನನ್ದೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಧಮ್ಮಾರಕ್ಖೋ ತವಂ ಮುನೇ’’ತಿ. (ಅಪ. ೧.೫೪೨);

ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ, ಏವಂ ಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಂ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸದ್ಧಮ್ಮವಿಸಯತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಸಯೇಹಿ ¶ ತೇಹಿ ಅತ್ಥೇಹಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ದೀಪನಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋನಿ…ಪೇ… ದೀಪೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಅಯೋನಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಞಾಪಕಹೇತುದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಕಾರಣೇ, ಕಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ವಚನೇನೇವ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮ್ಭವತೋ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಧೂಮೇನ ಕಾರಿಯೇನ ಕಾರಣಭೂತೋ ಸೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ತದನ್ವಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾರಹಂ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ ಆವುಸೋ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಅಧುನಾ ಪಕರಣಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸವನಂ ಸಮಾಧಾನಮನ್ತರೇನ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬ್ಯತಿರೇಕಕಾರಣೇನ ಞಾಪಕಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತದೇವ ಸಮತ್ಥೇತಿ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನದೇಸಕಪಯೋಜನಾದಿನಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮದ್ವಯೇ. ‘‘ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ, ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಫಲಭೂತಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ಏವ ಸಮತ್ಥನಂ ವುತ್ತಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ಸಮತ್ಥನಂ ನ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಪಯಿರುಪಾಸನಾಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಅತ್ಥವಸೇನೇವ ಹಿ ಸೋ ಪಾಕಟೋತಿ ನ ವುತ್ತೋ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಯಥಾ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಫಲಭೂತೇನ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾನಂ ಕಾರಣಭೂತಾನಂ ¶ ಸಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಫಲಭೂತೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಕಾರಣಭೂತಾನಂ ಸಿದ್ಧಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ ಅಸ್ಸುತವತೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತಸ್ಸ ಚ ತದಭಾವತೋ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ‘‘ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ’’ತಿಆದಿಸಮತ್ಥನವಚನೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ, ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸೇವ ಫಲಭೂತಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ, ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ವುತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತರಸಮ್ಭವತೋ ಹಿ ತಥಾ ಸಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ನ ಏಕನ್ತೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಬಾಹಿರಕಾರಣತ್ತಾ, ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಪನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಯ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಏಕನ್ತಕಾರಣಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಕಾರಣತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಕನ್ತಕಾರಣೇ ಹೋನ್ತೇ ಕಿಮತ್ಥಿಯಾ ಅನೇಕನ್ತಕಾರಣಂ ಪತಿ ಫಲಭಾವಪರಿಕಪ್ಪನಾತಿ ತಥಾಯೇವೇತಸ್ಸ ¶ ಸಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಂ ಫಲೇನ ಕಾರಣಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ನದೀಪೂರೇನ ವಿಯ ಉಪರಿ ವುಟ್ಠಿಸಬ್ಭಾವಸ್ಸ, ದುತಿಯಂ ಕಾರಣೇನ ಫಲಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ಏಕನ್ತವಸ್ಸಿನಾ ವಿಯ ಮೇಘವುಟ್ಠಾನೇನ ವುಟ್ಠಿಪವತ್ತಿಯಾ.

‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ದೀಪೇತಬ್ಬತ್ಥಮಾಹ, ಯಸ್ಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏವನ್ತಿ…ಪೇ… ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ, ಸೋ ಚ ಆಕಾರೋತಿ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಸಙ್ಖಾತೋ ಸೋ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪ್ಪಭೇದಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಓಗಾಹನಾಕಾರೋ. ಏವಂ ಭದ್ದಕೋತಿ ನಿರವಸೇಸಪರಹಿತಪಾರಿಪೂರಿಭಾವಕಾರಣತ್ತಾ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣೇನ ಸುನ್ದರೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ಸಮಾಸಪದಂ ವಾ ಏತಂ ಏವಂ ಈದಿಸೋ ಭದ್ದೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ. ನ ಪಣಿಹಿತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ, ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿ ಹಿತೋ ಅತ್ತಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ, ತಸ್ಸ. ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾಸಙ್ಖಾತಗುಣದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಗುಣಸ್ಸೇವ ಹಿ ಅಪರಾಪರವುತ್ತಿಯಾ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕಭಾವೋ. ಚರನ್ತಿ ವಾ ಏತೇನ ಸತ್ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇಸೂತಿ ವಾ ಚಕ್ಕಂ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ವತ್ತತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೧) ಪಚ್ಛಿಮಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ದೇಸನಾಕ್ಕಮವಸೇನೇವ. ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಸಙ್ಖಾತಗುಣದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ತಸ್ಮಾತಿ ಪುರಿಮಕಾರಣಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವಾತಿ ಇಧ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ.

ತೇನ ಕಿಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಚ್ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಇತಿ ಇಮಾಯ ಚತುಚಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತಾಯ. ಅಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ. ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ¶ . ಆಸಯಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅನುಲೋಮಿಕಖನ್ತಿಯಾ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣ-ಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಸ್ಸ ಚಾತಿ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಆಸಯಸ್ಸ ಅಸುದ್ಧಿಹೇತುಭೂತಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದೂರೀಭಾವೇನ ಸುದ್ಧಿ. ತದೇವ ಹಿ ದ್ವಯಂ ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಸುದ್ಧಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯೋ. ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತತ್ತೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞೋ ಸುದ್ಧಾಸಯೋ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸೇಯ್ಯಸೋ ನಂ ತತೋ ಕರೇ’’ತಿ, (ಧ. ಪ. ೪೩) ‘‘ಕತಪುಞ್ಞೋಸಿ ತ್ವಂ ಆನನ್ದ, ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜ ¶ ಖಿಪ್ಪಂ ಹೋಹಿಸಿ ಅನಾಸವೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೦೭) ಚ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋ ಆಸಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ‘‘ತಾಯ ಚ ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಿರೋಧತೋ. ಏವಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಆಸಯಸ್ಸ ಸುದ್ಧಿ ನ ಯುತ್ತಾ ತಾಯ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿಯಾ ಅವತ್ತಬ್ಬತೋತಿ? ನೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಮಗ್ಗಾನಂ, ಫಲಾನಞ್ಚ ಕಾರಣಭಾವತೋ. ಪಯೋಗಸುದ್ಧೀತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪಯೋಗಸ್ಸ ವಿಸದಭಾವೇನ ಸುದ್ಧಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸ್ಸ ನಿದ್ದೋಸಭಾವೇನ ಸುದ್ಧಿ. ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೀ, ಹಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಸೇವೀ ಚ ಯಥಾವುತ್ತವಿಸುದ್ಧಪಯೋಗೋ ಹೋತಿ. ತಥಾವಿಸುದ್ಧೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪಯೋಗೇನ, ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವಾವಹೇನ ಚ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೇನ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ವಿಸಾರದೋ ಹೋತಿ, ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಥೇರೋ, ತೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾವಾತಿ. ತೇನ ಕಿಂ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಾಯ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧೀತಿ ಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತೇ ಅಧಿಗಮೇ ಛೇಕಭಾವಸಿದ್ಧಿ. ಅಧಿಗಮೇತಬ್ಬತೋ ಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತೋ ಪಟಿವೇಧೋ ‘‘ಅಧಿಗಮೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತೋ, ಆಗಮೋತಿ ಚ ಪರಿಯತ್ತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಯೋ ಏತೇನ, ಆಭುಸೋ ವಾ ಗಮಿತಬ್ಬೋ ಞಾತಬ್ಬೋತಿ ಕತ್ವಾ.

ತೇನ ಕಿಮನುಭಾವಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇತೀ’’ತಿಆದಿ. ಇತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನಯೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ವಾ ಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ. ವಚನನ್ತಿ ನಿದಾನವಚನಂ ಲೋಕತೋ, ಧಮ್ಮತೋ ಚ ಸಿದ್ಧಾಯ ಉಪಮಾಯ ತಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಅರುಣುಗ್ಗಂ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಉಪಮಾಯ ಮಿಧೇಕಚ್ಚೇ, ಅತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ (ಜಾ. ೨.೧೯.೨೪) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಅರುಣೋತಿ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉದಯತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಉಟ್ಠಿತರಂಸಿ, ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಂ ಉಗ್ಗಮನಂ ಉದಯತೋ ಉದಯನ್ತಸ್ಸ ಉದಯಾವಾಸಮುಗ್ಗಚ್ಛತೋ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪುರೇಚರಂ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಆಗಮಾಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಯಾ ಈದಿಸಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ವುತ್ತನಿದಾನವಚನಂ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಭವಿತುಮರಹತಿ, ನಿದಾನಭಾವಂ ಗತಂ ಹೋತೀತಿ ಇದಮತ್ಥಜಾತಂ ಅನುಭಾವಿತನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹಾಸಮ್ಮೋಸಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದೀಪೇತಬ್ಬಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕೇಹಿ ಏವಂ-ಸದ್ದ ಸುತ-ಸದ್ದೇಹಿ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ¶ , ಸೋತಬ್ಬಪ್ಪಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ತೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ¶ ದೀಪಿತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಾಸಮ್ಮೋಸಸಙ್ಖಾತಂ ದೀಪೇತಬ್ಬತ್ಥಮಾಹ ಅಸಮ್ಮೋಹೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸ್ಸ, ಅಸಮ್ಮೋಸೇನ ಚ ಸೋತಬ್ಬಪ್ಪಭೇದಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ. ‘‘ಅತ್ತನೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪನ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬತ್ಥಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾತಿಆದಿನಾ ಏವಂ-ಸದ್ದ ಸುತ-ಸದ್ದಾನಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹಾಸಮ್ಮೋಸದೀಪನತೋ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಸೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧). ಹೇತುಗಬ್ಭಞ್ಚೇತಂ ಪದದ್ವಯಂ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ, ಸೋತಬ್ಬಪ್ಪಭೇದ-ಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ದೀಪೇತಬ್ಬತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸನ್ತಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಬ್ಭಾವೋ, ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಭಾವೋ ತಥಾ. ‘‘ಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸಮ್ಭವನಂ ಸಮ್ಭವೋ, ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಸಮ್ಭವೋ ತಥಾ. ಏವಂ ಇತರತ್ಥಾಪಿ. ‘‘ಸೋತಬ್ಬಪ್ಪಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಪನ ಅಯಂ ಸುತ-ಸದ್ದೋ ಏವಂ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ, ವಕ್ಖಮಾನಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನೇವ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ಆಮಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಂ ಭಾಸಿತತ್ಥಪಯೋಜನತ್ಥಾನಂ, ತೀಸು ಚ ಞಾಣೇಸು ಪವತ್ತಞಾಣಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರಭಾವತೋ ತಬ್ಭಾವಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವದೀಪನಂ ಯುತ್ತಂ, ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥಾಧಿಗಮಹೇತುತೋ, ತಂವಸೇನ ಚ ತದವಸೇಸಹೇತುಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ, ನಿರುತ್ತಿಭಾವತೋ ಚ ಸೋತಬ್ಬಪ್ಪಭೇದದೀಪಕೇನ ಸುತ-ಸದ್ದೇನ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವದೀಪನಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತದೇವತ್ಥಞ್ಹಿ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಅಸಮ್ಮೋಹದೀಪಕೇನ, ಅಸಮ್ಮೋಸದೀಪಕೇನಾ’’ತಿ ಚ ಅವತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ.

ಏವಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಾಸಮ್ಮೋಸಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದೀಪೇತಬ್ಬಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕೇಹಿ ಏವಂ-ಸದ್ದ ಸುತ-ಸದ್ದೇಹಿ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾವಿಕ್ಖೇಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದೀಪೇತಬ್ಬಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕೇಹಿಪಿ ತೇಹಿ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಏವನ್ತಿ…ಪೇ… ಭಾಸಮಾನೋ, ಸುತನ್ತಿ ಇದಂ…ಪೇ… ಭಾಸಮಾನೋ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ತೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ದೀಪಿತಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾವಿಕ್ಖೇಪಸಙ್ಖಾತಂ ದೀಪೇತಬ್ಬತ್ಥಮಾಹ, ‘‘ಏತೇ ಮಯಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪನ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬತ್ಥಂ ಸವನಯೋಗದೀಪಕನ್ತಿ ಚ ಅವಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಸವನಯೋಗಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ ತದೇವ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ¶ . ತಥಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸವನಧಾರಣವಚೀಪರಿಚರಿಯಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸೇನ ಸೋತಾವಧಾರಣಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ತೇ ಅವಿಕ್ಖೇಪದೀಪಕೇನ ಸುತಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧). ಮನೋದಿಟ್ಠೀಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪೇಕ್ಖನಸುಪ್ಪಟಿವೇಧಾ ವಿಸೇಸತೋ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿಬದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ತದ್ದೀಪಕವಚನೇನೇವ ಏತೇ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚ…ಪೇ… ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾ. ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾತಿ ‘‘ಇಧ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾ, ಏತ್ತಕಾವ ಏತ್ಥ ¶ ಅನುಸನ್ಧಯೋ’’ತಿಆದಿಭೇದೇನ ಮನಸಾ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಯ, ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಇತಿ ರೂಪಂ, ಏತ್ತಕಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸುಟ್ಠು ವವತ್ಥಾಪೇತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ.

ಸವನಧಾರಣವಚೀಪರಿಚರಿಯಾ ಚ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸೇನ ಸೋತಾವಧಾರಣಪಟಿಬದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ತದ್ದೀಪಕವಚನೇನೇವ ಬಹೂ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತಾ ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತನ್ತಿ ಇದಂ…ಪೇ… ದೀಪೇತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸುತಾತಿ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾತಾ. ಧಾತಾತಿ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಾ ವಿಯ ಮನಸಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನೇನ ಉಪಧಾರಿತಾ. ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾತಿ ಪಗುಣತಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಾಚಾಯ ಪರಿಚಿತಾ ಸಜ್ಝಾಯಿತಾ. ಇದಾನಿ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬತ್ಥದ್ವಯದೀಪಕೇನ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ದದ್ವಯೇನ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ತದುಭಯೇನಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತದುಭಯೇನಾತಿ ಪುರಿಮನಯೇ, ಪಚ್ಛಿಮನಯೇ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಪಕಾಸಕೇನ ತೇನ ದುಬ್ಬಿಧೇನ ಸದ್ದೇನ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋತಿ ಆದರಜನನಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ. ತದೇವ ಕಾರಣಂ ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ವಿವರತಿ, ಯುತ್ತಿಯಾ ವಾ ದಳ್ಹಂ ಕರೋತಿ ‘‘ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅಸುಣನ್ತೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ, ಹೇತುಮ್ಹಿ ವಾ ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ. ಮಹತಾ ಹಿತಾತಿ ಮಹನ್ತತೋ ಹಿತಸ್ಮಾ. ಪರಿಬಾಹಿರೋತಿ ಸಬ್ಬತೋ ಭಾಗೇನ ಬಾಹಿರೋ.

ಏತೇನ ಪನ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬತ್ಥದೀಪಕೇನ ಸದ್ದದ್ವಯೇನ ಅನುಭಾವೇತಬ್ಬತ್ಥಮನುಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪುಬ್ಬೇ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥೇ ಯೋಜಿತಾಯೇವ ಏತೇ ಸದ್ದಾ ಇಧ ಏಕಸ್ಸೇವಾನುಭಾವತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಭಾವಕಭಾವೇನ ಗಹಿತಾತಿ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಸಕಲೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಮಞ್ಚ ಮೇ-ಸದ್ದೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಠಾನೇ ಪುಬ್ಬೇನ ಯೋಜಿತೋ, ತದಪೇಕ್ಖಾನಂ ಪನ ಏವಂ-ಸದ್ದ ಸುತ-ಸದ್ದಾನಂ ಸಹಚರಣತೋ, ಅವಿನಾಭಾವತೋ ಚ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತನ್ತಿ ತಥಾಗತೇನ ಪಕಾರತೋ ವಿದಿತಂ, ಭಾಸಿತಂ ವಾ. ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋತಿ ಅತ್ತನಿ ‘‘ಮಮೇದ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಪೇನ್ತೋ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿನ್ತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸವಿಸಯಂ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಪಕತಞ್ಞುತಾಸಙ್ಖಾತಾ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಹತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೯೫) ಏವಂ ಮಹಾಚೋರದೀಪಕೇನ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಾ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಾ, ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ತಥಾಗತ…ಪೇ… ಅದಹನ್ತೋ’’ತಿ. ಹುತ್ವಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಸೇಸೋ. ತಥಾ ಸಾವಕತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಓಕ್ಕಮನಸರೂಪಕಥನಂ. ನನು ಚ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಮಮೇತಂ ವಚನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಮಾನಸ್ಸ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀನಞ್ಚ ತದಾಸಙ್ಕಾಯ ಅಭಾವತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಸಮತಿಕ್ಕಮಾದಿವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಅನುಭಾವಿತೋತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನತೋ. ತೇನ ಹಿ ಅನುಭಾವೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂಯೇವ ತಥಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪನ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಧಿಮಾನಸ್ಸ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀನಞ್ಚ ¶ ತದಾಸಙ್ಕಾಯ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದೇವತಾನಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಾಪೇಕ್ಖಂ ತಥಾವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಏದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಸಮಯೇ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಭಗವಾ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಯಞ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ, ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾತಾ, ಚೂಳಪಿತುಪುತ್ತೋ ಚ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸೋ ಸಯಂ ಸಚ್ಛಿಕತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಉದಾಹು ಭಗವತೋಯೇವ ವಚನಂ ಯಥಾಸುತ’’ನ್ತಿ, ತೇಸಮೇವ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ತದಭಿಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಸಮತಿಕ್ಕಮನಾದಿಅತ್ಥೋ ಅನುಭಾವಿತೋತಿ. ಸಾಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ತದವತ್ಥಾನೋಕ್ಕಮನಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಸಾವಕತ್ತಪಟಿಜಾನನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ. ಏವಂ ಸತಿ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇನ ಪುರಿಮತ್ಥಮೇವ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ಕುಹನಲಪನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಅಕುಸಲರಾಸಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೋ, ತಬ್ಬಿರಹಿತಭಾವೋ ಚ ಸದ್ಧಮ್ಮೋ. ‘‘ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾಪಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇನ ದಸ್ಸನಂ, ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಾಯ ಪರಿಮೋಚೇತಿ. ಸಾವಕತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನನೇನ ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪದಿಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಸತ್ಥುಕಪ್ಪಾದಿಕಿರಿಯತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇತಿ ತಕ್ಕಿರಿಯಾಸಙ್ಕಾಯ ¶ ಸಮ್ಭವತೋ. ‘‘ಸತ್ಥು ಭಗವತೋಯೇವ ವಚನಂ ಮಯಾಸುತ’’ನ್ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪದಿಸತೀತಿ ಅತ್ಥನ್ತರಮನುಭಾವನಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಜಿನವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿಪಿ ಪರಿಯಾಯನ್ತರದಸ್ಸನಂ, ಅತ್ಥನ್ತರಮನುಭಾವನಮೇವ ವಾ. ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತೇ ನೇತೀತಿ ನೇತ್ತಿ, ಧಮ್ಮೋಯೇವ ನೇತ್ತಿ ತಥಾ. ವುತ್ತನಯೇನ ಚೇತ್ಥ ಉಭಯಥಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪರಮ್ಪಿ ಅನುಭಾವೇತಬ್ಬಮತ್ಥಮನುಭಾವೇತಿ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಿತಭಾವತನ್ತಿ ದೇಸನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಭಾವಂ. ಪುರಿಮವಚನಂ ವಿವರನ್ತೋತಿ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತವಸೇನ ಪುರಿಮತರಂ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಭಗವತಾ ವಚನಮೇವ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರೋನ್ತೋ, ಇದಂ ವಚನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣೇಹಿ ವಿಸಾರದಸ್ಸ, ವಿಸಾರದಹೇತುಭೂತಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ. ದಸಞಾಣಬಲಧರಸ್ಸ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಸಙ್ಖಾತೇ ಉತ್ತಮಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಸ್ಸ, ಉಸಭಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೇನ ಆಸಭಸಙ್ಖಾತೇ ಅಕಮ್ಪನಸಭಾವಭೂತೇ ಠಾನೇ ಠಿತಸ್ಸ. ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯದಾ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ…ಪೇ… ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೩) ಸೀಹೋಪಮಸುತ್ತಾದೀಸು ಆಗತೇನ ಅನೇಕನಯೇನ ಸೀಹನಾದನದಿನೋ. ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ವಾ ಉತ್ತಮಸ್ಸ. ನ ಚೇತ್ಥ ನಿದ್ಧಾರಣಲಕ್ಖಣಾಭಾವತೋ ನಿದ್ಧಾರಣವಸೇನ ಸಮಾಸೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಹಿ ಸಕ್ಕತಗನ್ಥೇಸು, ಸಾಸನಗನ್ಥೇಸು ಚ ಏವಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಸತ್ತಾನಮಿಸ್ಸರಸ್ಸ. ಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ಇಸ್ಸರಸ್ಸ ತದುಪ್ಪಾದನವಸೇನಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಸೇಸಪದದ್ವಯಂ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯನ್ತರದೀಪನಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಪದೀಪಮಿವ ಭೂತಸ್ಸ, ತದುಪ್ಪಾದಕಭಾವೇನ ವಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಪದೀಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ. ‘‘ಧಮ್ಮಕಾಯೋತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೧೮) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಲೋಕಪಟಿಸರಣಭೂತಸ್ಸ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇನ ¶ ವಾ ಪಟಿಸರಣೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ. ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ…ಪೇ… ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಮಾನೇತ್ವಾ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೧; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೩) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಸದ್ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವರಚಕ್ಕಸ್ಸ ಪವತ್ತಿನೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮಾನಮೇತಸ್ಸ ವಾ ಆಣಾಚಕ್ಕವರಸ್ಸ ಪವತ್ತಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಇದಂ ವಚನಂ ಸಮ್ಮುಖಾವ ಮಯಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಬ್ಯಞ್ಜನೇತಿ ಪದಸಮುದಾಯಭೂತೇ ವಾಕ್ಯೇ. ಕಙ್ಖಾ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ದಳ್ಹತರಂ ನಿವಿಟ್ಠಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಕಙ್ಖಾ. ನಾತಿಸಂಸಪ್ಪನಂ ಮತಿಭೇದಮತ್ತಂ ವಿಮತಿ. ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮಿದಂ ಮಯಾತಿ ತಥಾ ಅಕತ್ತಬ್ಬಭಾವಕಾರಣವಚನಂ. ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಪುರಿಮವಚನಂ ¶ ವಿವರನ್ತೋತಿ ಪನ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯವಿನಾಸನಸ್ಸ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಮುಪ್ಪಾದನಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣವಚನಂ. ‘‘ತೇನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಉದಾನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಗೋತಮಗೋತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕೋ, ಗೋತಮಗೋತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವಾ ಸಾವಕೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಭಾವಸ್ಸ, ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಭಾವಸ್ಸ ಚ ಸೂಚನತೋ, ತಥಾಸೂಚನೇನೇವ ಚ ಖಲಿತದುನ್ನಿರುತ್ತಾದಿಗಹಣದೋಸಾಭಾವಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ ಸಾಸನೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಂ ವಿನಾಸಯತಿ, ಸದ್ಧಂ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಞ್ಚಮಾದಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಆಕಾರಾದಿಅತ್ಥೇಸು ಅಗ್ಗಹಿತವಿಸೇಸಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತತೋ ಪರಾ ತಿಸ್ಸೋ ಆಕಾರತ್ಥಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಭಾವಿತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆಕಾರತ್ಥಂ, ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಅವಧಾರಣತ್ಥಞ್ಚ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ದಸ್ಸನಂ ದೀಪನಞ್ಚಾಪಿ, ಪಕಾಸನಂ ವಿಭಾವನಂ;

ಅನುಭಾವನಮಿಚ್ಚತ್ಥೋ, ಕಿರಿಯಾಯೋಗೇನ ಪಞ್ಚಧಾ.

ದಸ್ಸಿತೋ ಪರಮ್ಪರಾಯ, ಸಿದ್ಧೋ ನೇಕತ್ಥವುತ್ತಿಯಾ;

ಏವಂ ಮೇ ಸುತಮಿಚ್ಚೇತ್ಥ, ಪದತ್ತಯೇ ನಯಞ್ಞುನಾ’’ತಿ.

ಏಕ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಅಞ್ಞಸೇಟ್ಠಾಸಹಾಯಸಙ್ಖ್ಯಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೨೭) ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೨೮; ಪಾರಾ. ೧೧) ಸೇಟ್ಠೇ, ‘‘ಏಕೋವೂಪಕಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೦೫; ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೫; ಮ. ನಿ. ೧.೮೦; ಸಂ. ನಿ. ೩.೬೩; ವಿಭ. ೪.೪೪೫) ಅಸಹಾಯೇ, ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೨೯) ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಂ, ಇಧಾಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಮೇವಾತಿ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೧; ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಏಕೋಯೇವೇಸ ಸಮಯೋ, ನ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾತಿ ಊನಾಧಿಕಾಭಾವೇನ ಗಣನಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ ಏಕನ್ತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನ ಕಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನನ್ತಿ ಅನುಯೋಗೇ ಸತಿ ¶ ‘‘ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮಯನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ. ಏವಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಸೇನ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ಸಮಯೋ’’ತಿ ಸರೂಪತೋ ಅನಿಯಮಿತತ್ತಾ ಅನಿಯಮಿತವಚನಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಏಕಂ…ಪೇ…. ದೀಪನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ.

ಇದಾನಿ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಅನೇಕತ್ಥವುತ್ತಿತಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಪದದ್ವಯೇ, ಸಮಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಸಮಯ ಸದ್ದೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನ ಪನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ತೇಸ್ವೇಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ಥೇ ಇಧ ಪವತ್ತನತೋ. ಸಮವಾಯೇತಿ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಂ, ಕಾರಣಸಮವಾಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಣೇತಿ ಓಕಾಸೇ. ಹೇತುದಿಟ್ಠೀಸೂತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಚೇವ ಲದ್ಧಿಯಞ್ಚ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ. ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಲೋ ನಾಮ ಉಪಸಙ್ಕಮನಸ್ಸ ಯುತ್ತಕಾಲೋ. ಸಮಯೋ ನಾಮ ತಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗೀ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತದನುರೂಪಸರೀರಬಲಞ್ಚೇವ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೋ ಚ. ಉಪಾದಾನಂ ನಾಮ ಞಾಣೇನ ತೇಸಂ ಗಹಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸ್ವೇ ಗಮನಸ್ಸ ಯುತ್ತಕಾಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಾಯೇ ಬಲಮತ್ತಾ ಚ ಫರಿಸ್ಸತಿ, ಗಮನಪಚ್ಚಯಾ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಅಫಾಸುವಿಹಾರೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಥೇತಂ ಕಾಲಞ್ಚ ಗಮನಕಾರಣಸಮವಾಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮಾತಿ. ಖಣೋತಿ ಓಕಾಸೋ. ತಥಾಗತುಪ್ಪಾದಾದಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಪಟಿಲಾಭಹೇತುತ್ತಾ. ಖಣೋ ಏವ ಚ ಸಮಯೋ. ಯೋ ‘‘ಖಣೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಮಯೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏಕೋವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದಿಯಡ್ಢೋ ಮಾಸೋ ಸೇಸೋ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಉಣ್ಹಸಮಯೋ. ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಠಮೋ ಮಾಸೋ ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ. ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಮಹಾಸಮೂಹೋ. ಸಮಾಸೋ ವಾ ಏಸ, ಬ್ಯಾಸೋ ವಾ. ಪವುಟ್ಠಂ ವನಂ ಪವನಂ, ತಸ್ಮಿಂ, ಕಪಿಲವತ್ಥುಸಾಮನ್ತೇ ಮಹಾವನಸಙ್ಖಾತೇ ವನಸಣ್ಡೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಯೋಪಿ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಯೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪೂರಣಸ್ಸ ಹೇತು. ಭದ್ದಾಲೀತಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತಯಾ ಭದ್ದಾಲಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಏಕಂ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ತೇ ನ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತನ್ತಿ. ಕಿಂ ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾಪಿ ಖೋ’’ತಿಆದಿ.

‘‘ಉಗ್ಗಹಮಾನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಮಾನೋತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಪಕತಿನಾಮಂ, ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪನ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾಯ ‘‘ಉಗ್ಗಹಮಾನೋ’’ತಿ ನಂ ¶ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಗ್ಗಹಮಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋ. ಸೋ ಕಿರ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ. ಸಮಯಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ¶ ಪಕಾರೇನ ವದನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೋ, ತಸ್ಮಿಂ, ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪವಾದಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಠಾನೇ ಚಙ್ಕೀತಾರುಕ್ಖಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಪ್ಪಭೂತಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ನಿಗಣ್ಠಾಚೇಲಕಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಯೋ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯಂ ಪಕಾರೇನ ವದನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಆರಾಮೋ ‘‘ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸ್ವೇವ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಿಮ್ಬರೂಸಕರುಕ್ಖಪನ್ತಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಕಾ ಸಾಲಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಏಕಸಾಲಕೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಠಮಂ ಏಕಾ ಸಾಲಾ ಅಹೋಸಿ, ಪಚ್ಛಾ ಪನ ಮಹಾಪುಞ್ಞಂ ಪೋಟ್ಠಪಾದಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬಹೂ ಸಾಲಾ ಕತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಮೇವ ಪಠಮಂ ಕತಂ ಏಕಂ ಸಾಲಂ ಉಪಾದಾಯ ಲದ್ಧಪುಬ್ಬನಾಮವಸೇನ ‘‘ಏಕಸಾಲಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ನಾಮ ಪಸೇನದಿರಞ್ಞೋ ದೇವಿಯಾ ಉಯ್ಯಾನಭೂತೋ ಸೋ ಪುಪ್ಫಫಲಸಚ್ಛನ್ನೋ ಆರಾಮೋ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೇ’’ತಿ. ಪಟಿವಸತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಫಾಸುತಾಯ ವಸತಿ.

ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಅತ್ಥೋತಿ ವುಡ್ಢಿ. ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಸೇನ ಸಮ್ಪರೇತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಮಾ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಪರಾಯೋ, ಪರಲೋಕೋ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ, ಪರಲೋಕತ್ಥೋ. ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಭಯತ್ಥಸಙ್ಖಾತಹಿತಪಟಿಲಾಭಾ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಕಾರಣಸ್ಸ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಲದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಮೇಕತೋ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ತಂತದತ್ಥೇ ರಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಧೀ ವಾ ಪಞ್ಞಾ ಏತಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ಧೀರೋ. ಪಣ್ಡಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ. ಸಾ ಹಿ ಸುಖುಮೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೇಸು ಪಡತಿ ಗಚ್ಛತಿ, ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ವಾ ಪೀಳನಾದಿಆಕಾರಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಪಣ್ಡಾ. ತಾಯ ಇತೋ ಗತೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ. ಅಥ ವಾ ಇತಾ ಸಞ್ಜಾತಾ ಪಣ್ಡಾ ಏತಸ್ಸ, ಪಡತಿ ವಾ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ. ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಮಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಪಹಾನೇನ. ಸಮ್ಮಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಅನ್ತನ್ತಿ ಅವಸಾನಂ. ಪೀಳನಂ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಹಿಂಸನಂ ಅವಿಪ್ಫಾರಿತಾಕರಣಂ. ತದೇವ ಅತ್ಥೋ ತಥಾ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಸಮೇಚ್ಚ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತಭಾವೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ. ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತಾಪನಂ ಪರಿದಹನಂ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ. ಜರಾಯ, ಮರಣೇನ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬೋ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ¶ . ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ, ಪೀಳನಾದೀನಿಯೇವ. ತಾನಿ ಹಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಏಕೀಭಾವಮುಪನೇತ್ವಾ ‘‘ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಗೋಚರೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ತಾನಿಯೇವ ತಬ್ಬಿಸಯ-ಭಾವೂಪಗಮನ-ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕತ್ತೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಉಪಸಗ್ಗಾನಂ ಜೋತಕಮತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕೋ ಸಮಯಸದ್ದೋ ಏವಾತಿ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇಪಿ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ.

ತೇಸು ಪನ ಅತ್ಥೇಸು ಅಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಸಹಕಾರೀಕಾರಣವಸೇನ ಸನ್ನಿಜ್ಝಂ ಸಮೇತಿ ಸಮವೇತೀತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮವಾಯೋ. ಸಮೇತಿ ಸಮಾಗಚ್ಛತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಮೇತ್ಥ ತದಾಧಾರಪುಗ್ಗಲವಸೇನಾತಿ ಸಮಯೋ, ಖಣೋ. ಸಮೇನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾ ಸಂಗಚ್ಛನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾ, ಸತ್ತಾ ವಾ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ, ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ಚಾತಿ ¶ ಸಮಯೋ, ಕಾಲೋ. ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಅಭೂತೋಪಿ ಕಾಲೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕರಣಂ, ಕರಣಂ ವಿಯ ಚ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ರೂಪೇನ ವೋಹರೀಯತಿ. ಸಮಂ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಅವಯವಾನಂ ಅಯನಂ ಪವತ್ತಿ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮೂಹೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಾಯೋ’’ತಿ. ಅವಯವಾನಂ ಸಹಾವಟ್ಠಾನಮೇವ ಹಿ ಸಮೂಹೋ, ನ ಪನ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಸಮೂಹೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿ. ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮಾಗಮೇ ಏತಿ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪವತ್ತತಿ ವಾ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮಯೋ, ಹೇತು ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಯೋ’’ತಿ. ಸೋ ಹಿ ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮಾಗಮನೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿಸಮಙ್ಗೀಭಾವಂ ಕರೋತಿ. ಸಮೇತಿ ಸಂಯೋಜನಭಾವತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಏತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ದಳ್ಹಗ್ಗಣಭಾವತೋ ವಾ ತಂಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅಯನ್ತಿ ಏತೇನ ಯಥಾಭಿನಿವೇಸಂ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಮಯೋ, ದಿಟ್ಠಿ. ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ಬಜ್ಝನ್ತಿ. ಸಮಿತಿ ಸಙ್ಗತಿ ಸಮೋಧಾನಂ ಸಮಯೋ, ಪಟಿಲಾಭೋ. ಸಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಯಾನಂ ಪಾಪುಣನಂ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಯಾನಂ ಅಪಗಮೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಪಹಾನಂ. ಅಭಿಮುಖಂ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಬ್ಬೋ ಅಭಿಗನ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತೋ ಸಭಾವೋ. ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ತಂ ತಂ ಸಭಾವಂ ಸಮ್ಮಾ ಏತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಾವಬೋಧೋ.

ನನು ಚ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಪತಿ ಸದ್ದಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೀತಿ ನ ಏಕೇನ ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕೇ ಅತ್ಥಾ ಅಭಿಧೀಯನ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಅನೇಕಧಾ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಸದ್ದವಿಸೇಸೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ ಸದ್ದವಿಸೇಸೇ ¶ ಹಿ ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ ನ ಏಕೇನ ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕತ್ಥಾಭಿಧಾನಂ ಸಮ್ಭವತಿ. ನ ಹಿ ಯೋ ಕಾಲಾದಿಅತ್ಥೋ ಸಮಯ-ಸದ್ದೋ, ಸೋಯೇವ ಸಮೂಹಾದಿಅತ್ಥಂ ವದತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ತೇಸಂ ತೇಸಮತ್ಥಾನಂ ಸಮಯಸದ್ದವಚನೀಯತಾಸಾಮಞ್ಞಮುಪಾದಾಯ ಅನೇಕತ್ಥತಾ ಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತಾತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಸಾಮಞ್ಞವಚನೀಯತಂ, ಉಪಾದಾಯ ಅನೇಕಧಾ;

ಅತ್ಥಂ ವದೇ ನ ಹಿ ಸದ್ದೋ, ಏಕೋ ನೇಕತ್ಥಕೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ.

ಸಮವಾಯಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಚ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದೇಸದೇಸಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಹಿ ಕಾಲಸ್ಸ ನಿದಾನಭಾವೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಸೋಪಿ ಇಧ ಅಪದಿಸೀಯತಿ. ‘ಇಮಿನಾ ಕೀದಿಸಂ ಕಾಲಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತೇನಾತಿ ಕಾಲತ್ಥೇನ ಸಮಯ-ಸದ್ದೇನ. ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಪಕ್ಖವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಿಕೋ ದಿವಸಭಾಗವಸೇನ, ಪಠಮಯಾಮಾದಿಕೋ ಪಹಾರವಸೇನ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಖಣಲಯಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಅನಿಯಮಿತವಸೇನ ಏಕಂ ಕಾಲಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಸ್ಮಾ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಅನಿಯಮಿತವಸೇನ ಕಾಲೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ನ ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿನಾ ನಿಯಮಿತವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿದಿತಂ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ, ತಥಾಪೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಚಸಾ ಧಾರೇತುಂ ವಾ ಸಯಂ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ವಾ ಪರೇನ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಭಾವತೋ ಬಹು ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ ಯಾವ ಕಾಲಪ್ಪಭೇದೋ, ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ. ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ನ ಸೋ ಕಾಲಪ್ಪಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ಏತ್ಥಾನನ್ತೋಗಧೋ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ತಮತ್ಥಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಏವಂ ಲೋಕಿಯಸಮ್ಮತಕಾಲವಸೇನ ಸಮಯತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಾಸನೇ ಪಾಕಟಕಾಲವಸೇನ ಸಮಯತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇ ವಾ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನ ನಿಯಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ವಚನೇ ಅಯಮ್ಪಿ ಗುಣೋ ಲದ್ಧೋಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ವಾ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಸೇಸಪರಿಹಾರವಿಸಯತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಯೇ ಇಮೇ ಸಮಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಭಗವತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಓಕ್ಕಮನಕಾಲೋ ಚೇತ್ಥ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಸಮಯೋ. ಚತ್ತಾರಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಂವೇಜನಕಾಲೋ ಸಂವೇಗಸಮಯೋ. ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮಾಯ ಚರಿಯಕಾಲೋ ¶ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯೋ. ದೇವಸಿಕಂ ಝಾನಫಲಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವೀತಿನಾಮನಕಾಲೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ, ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಳಞ್ಜನಕಾಲೋ. ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಾನಿ ತಂತಂಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಮಯಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪಕಾಸಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಪಕಮ್ಪನಓಭಾಸಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ಪಾಕಟಾ. ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ತದಞ್ಞೇಪಿ ಸಮಯಾ ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿತೋ ತೇಸು ಸಮಯೇಸು ಇಧ ದೇಸನಾಸಮಯಸಙ್ಖಾತೋ ಸಮಯವಿಸೇಸೋ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ದೀಪೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇಸುಯೇವ ಸಮಯೇಸು ಏಕದೇಸಂ ಪಕಾರನ್ತರೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಚಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ, ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ ಚ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋಯೇವ. ಅರಿಯತುಣ್ಹೀಭಾವಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ. ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಿಕಥಾಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸು ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇಸು ಸಮಯೇಸು ಏಕದೇಸೋವ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ದ್ವಯಂ ಕರಣೀಯಂ ಧಮ್ಮೀ ಕಥಾ ವಾ ಅರಿಯೋ ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ’’ತಿ (ಉದಾ. ೧೨) ವುತ್ತಸಮಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಕರಣೀಯದ್ವಯಸಮಯೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಸುಪಿ ಸಮಯೇಸೂತಿ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಿಕಥಾದೇಸನಾಸಮಯೇಸುಪಿ. ಅಞ್ಞತರಂ ಸಮಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಅಭೇದತ್ತಾ.

ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಿಯ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ಚ ಕರಣವಚನೇನ ಚ ನಿದ್ದೇಸಮಕತ್ವಾ ಇಧ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸಪಯೋಜನಂ ನಿದ್ಧಾರೇತುಕಾಮೋ ಪರಮ್ಮುಖೇನ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಪೇತಿ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ¶ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ, ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಭುಮ್ಮಂ, ಓಕಾಸೋ, ತತ್ಥ ಪವತ್ತಂ ವಚನಂ ವಿಭತ್ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಕರೋತಿ ಕಿರಿಯಮಭಿನಿಪ್ಫಾದೇಭಿ ಏತೇನಾತಿ ಕರಣಂ, ಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫತ್ತಿಕಾರಣಂ. ಉಪಯುಜ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಉಪಯೋಗೋ, ಕಮ್ಮಂ, ತತ್ಥ ವಚನಂ ತಥಾ. ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಚೋದನಂ ಪರಿಹರತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಅಭಿಧಮ್ಮತದಞ್ಞಸುತ್ತಪದವಿನಯೇಸು. ತಥಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಕರಣವಚನೇಹಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಅಧಿಕರಣಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥಾನಂ, ಹೇತುಕರಣತ್ಥಾನಞ್ಚ ¶ ಸಮ್ಭವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧಾತಿ ಇಧಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತಪದೇ. ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ. ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ.

‘‘ತತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ತಬ್ಬಿವರಣಂ. ಇತೋತಿ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತಪದತೋ. ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋತಿ ಆಧಾರತ್ಥೋ. ಭವನಂ ಭಾವೋ, ಕಿರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾಯ ಕಿರಿಯನ್ತರಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣಂ, ತದೇವತ್ಥೋ ತಥಾ. ಕೇನ ಸಮಯತ್ಥೇನ ಇದಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅನುಯೋಗೇ ಸತಿ ತದತ್ಥದ್ವಯಸಮ್ಭವಾನುರೂಪೇನ ಸಮಯತ್ಥೇನ, ತಂ ದಳ್ಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಅಧಿಕರಣಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪದತ್ಥತೋಯೇವ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥದ್ವಯಂ ಸಿದ್ಧಂ, ವಿಭತ್ತಿ ಪನ ಜೋತಕಮತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ, ಕಾಲಸದ್ದಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕಾಲತ್ಥೋ. ಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ, ‘ಸಮೂಹಸದ್ದಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಮೂಹತ್ಥೋ, ಕೋ ಸೋ? ಸಮಯೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಾಲತ್ಥೋ, ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ ತತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಆಧಾರೋತಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲೇ, ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ನನು ಚಾಯಂ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತೋ ಕಾಲೋ, ವೋಹಾರಮತ್ತೋ ಚ ಸಮೂಹೋ, ಸೋ ಕಥಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಸಿಯಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಕಾಲೋ ಸಯಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾತೋ, ಸಭಾವಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಚ ತಙ್ಖಣಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಪರತೋ ಚ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇಜಾತೋ, ಸಾಯನ್ಹೇ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು, ಸಮೂಹೋ ಚ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ವಿಸುಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಅವಯವಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತಿ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ, ಯವರಾಸಿಯಂ ಪತ್ತಸಮ್ಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ, ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಚ ತದುಭಯಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಕರಣಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತೀತಿ.

‘‘ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥಸಮ್ಭವದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಖಣೋ ನಾಮ ಅಟ್ಠಕ್ಖಣವಿನಿಮುತ್ತೋ ನವಮೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ, ಯಾನಿ ವಾ ಪನೇತಾನಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೧) ಏತ್ಥ ¶ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣೀಧಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚಕ್ಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಓಕಾಸಟ್ಠೇನ ‘‘ಖಣೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಓಕಾಸಭೂತಾನಿ. ಸಮವಾಯೋ ನಾಮ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೪; ೩.೪೨೧, ೪೨೫, ೪೨೬; ಸಂ. ನಿ. ೨.೪೩, ೪೪; ಸಂ. ನಿ. ೩.೬೦; ಕಥಾ. ೪೬೫, ೪೬೭) ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಸಾಧಾರಣಫಲನಿಪ್ಫಾದಕತ್ತೇನ ಸಣ್ಠಿತಾ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದಿಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗೀ. ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀನಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿ ಸಾಧಾರಣಫಲಂ. ಹೇತು ನಾಮ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿಜನಕಹೇತು. ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಖಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ, ಸಮವಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ, ಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಸತ್ತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸತ್ತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ‘‘ಗಾವೀಸು ದುಯ್ಹಮಾನಾಸು ಗತೋ, ದುದ್ಧಾಸು ಆಗತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದೋಹನಕಿರಿಯಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮಯಸ್ಸ ಸತ್ತಾಕಿರಿಯಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾ, ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಭವನಕಿರಿಯಾ ಚ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ. ನನು ಚೇತ್ಥ ಸತ್ತಾಕಿರಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾವ, ಕಥಂ ತಾಯ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಸತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ಏವಹೋತಿ ಅಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವೇ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸತ್ತಾವಿರಹಾಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥತೋ ಗಮ್ಯಮಾನಾಯ ತಾಯ ಸತ್ತಾಕಿರಿಯಾಯ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಖಣೇ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ, ಹೇತುಮ್ಹಿ ವಾ ಸತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ, ಹೇತುಮ್ಹಿ ವಾ ಸತಿ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೇಯೇವ (ಅಟ್ಠಸಾ. ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಪದಭಾಜನೀಯೇ) ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ಯಥಾರಹಮೇಸ ನಯೋ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಸುತ್ತಪದೇಸೂತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಅಧಿಕರಣತ್ಥಸ್ಸ, ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಭವತೋ. ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ತದುಭಯತ್ಥಸ್ಸ ಸಮಯಸದ್ದತ್ಥಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸೇವ ಭುಮ್ಮವಚನವಸೇನ ದೀಪನತ್ಥಂ. ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಹಿ ಪದೀಪೋ ವಿಯ ವತ್ಥುನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತಕಾತಿ, ಅಯಮತ್ಥೋ ಸದ್ದಸತ್ಥೇಸು ಪಾಕಟೋಯೇವ.

ಹೇತುಅತ್ಥೋ, ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ವಿಜ್ಜಾಯ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹೇತುಅತ್ಥೋ, ‘‘ಫರಸುನಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಕುದಾಲೇನ ಖಣತೀ’’ತಿಆದೀಸು ¶ ವಿಯ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಕಥಂ ಪನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಸೋ’’ತಿಆದಿ. ವಿನಯೇ (ಪಾರಾ. ೨೦) ಆಗತಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನವತ್ಥುವಸೇನ ಥೇರಂ ಮರಿಯಾದಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ತಂತಂವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮೋವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹೇತು ಚೇವ ಕರಣಞ್ಚ. ತಥಾ ಹಿ ಯದಾ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಮೇವ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ತಂ ತಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ವಿಹರತಿ ¶ , ತದಾ ತಂ ತಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ವಸತೀತಿ ಸಿದ್ಧೋ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಭಾವೋ ‘‘ಅನ್ನೇನವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಅನ್ನಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ವಸತೀತಿಆದಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅನ್ನಾದೀನಂ ಹೇತುಭಾವೋ ವಿಯ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲೇ ಪನ ತೇನೇವ ಪುಬ್ಬಸಿದ್ಧೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಾಧಕತಮತ್ತಾ ಕರಣಭಾವೋಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸೇವ ಸಿದ್ಧೋ ‘‘ಅಸಿನಾ ಛಿನ್ದತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಅಸಿನಾ ಛಿನ್ದನಕಿರಿಯಂ ಸಾಧೇತೀತಿಆದಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅಸಿಆದೀನಂ ಕರಣಭಾವೋ ವಿಯ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ಕಾಲಸ್ಸಾಪಿ ಇಧ ಹೇತುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ಚ ತಂ ತಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಾಲೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸಾಪಿ ಕರಣಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾಲಸ್ಸಾಪಿ ಹೇತುಭಾವೋ, ಕರಣಭಾವೋ ಚ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನಾ’’ತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ವೀತಿಕ್ಕಮೋಯೇವ ಹೇತುಭೂತೋ, ಕರಣಭೂತೋ ಚ. ಸೋ ಹಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಕ್ಖಣೇ ಹೇತು ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಕ್ಖಣೇ ಕರಣಮ್ಪಿ ಹೋತೀತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಂ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಚ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಓತಿಣ್ಣಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಾಲೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋತಿ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೬೨) ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭೂತಂ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮಸಮಯಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ¶ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ’’ತಿ ಇದಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕರಣಭಾವಸ್ಸ, ಹೇತುಭಾವಸ್ಸ ಚ ಸಮತ್ಥನವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ತದನುರೂಪಂ ‘‘ತೇನಸಮಯೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಹೇತುಭೂತೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ಪಠಮಂ ‘‘ಹೇತುಭೂತೇನಾ’’ತಿ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿವಚನಂ ತತ್ಥ ಹೇತುಭಾವಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಮಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಭಗವಾ ಹಿ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರನ್ತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಚನಹೇತುಭೂತಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಸಮಯಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ವಿಹಾಸೀ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಕಿರ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ. ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಯುತ್ತಿಚಿನ್ತಾಯ, ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಇಧ ಕಮವಚನಿಚ್ಛಾ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಮೇತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ – ಅಞ್ಞಾಸುಪಿ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅಯಮೇವ ಅನುಕ್ಕಮೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಚ ತಾಸು ‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ ವಿಹರತೀ’ತಿ ವಿನಯಪಾಳಿಪದೇ ಹೇತುಅತ್ಥಸ್ಸೇವ ಸಾತಿಸಯಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ ಅವಿಸಯತ್ತಾ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಹೇತುಭೂತೇನ, ಕರಣಭೂತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ವಿಹಾಸಿ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಹೇತುಭೂತೇನ ಸಮಯೇನ ವಿಹಾಸೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯಥಾಲಾಭಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವತೋ ಏವಂ ವುತ್ತೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ. ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಕರಣವಚನೇನ ತದುಭಯತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತನತ್ಥಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿನಯೇ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಏವ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಮಯಸ್ಸ ಸಾಧಕತಮತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಕರಣಭಾವೇ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಹೇತುಭಾವೇ ಪನ ತದಪೇಕ್ಖನಮತ್ತತ್ತಾ ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಪದೇನೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾಯೇವ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ, ಕರಣಭೂತೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸೀ’’ತಿ. ಕರಣಞ್ಹಿ ಕಿರಿಯತ್ಥಂ, ನ ಹೇತು ವಿಯ ಕಿರಿಯಾಕಾರಣಂ. ಹೇತು ಪನ ಕಿರಿಯಾಕಾರಣಂ, ನ ಕರಣಂ ವಿಯ ಕಿರಿಯತ್ಥೋತಿ.

‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥಸಮ್ಭವದಸ್ಸನಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ದಬ್ಬಗುಣಕಿರಿಯಾಹಿ ಸಂಯೋಗೋ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೋ, ನಿರನ್ತರಮೇವ ತೇಹಿ ಸಂಯುತ್ತಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋಯೇವತ್ಥೋ ತಥಾ. ಏವಂಜಾತಿಕೇತಿ ಏವಂಸಭಾವೇ. ಕಥಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವಾತಿ ಆರಬ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ದೇಸನಾನಿಟ್ಠಾನಂ, ತಾವ ಏಕಂಸಮೇವ, ನಿರನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನಾತಿ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ. ತಥಾ ಹಿ ಕರುಣಾನಿದಾನತ್ತಾ ¶ ದೇಸನಾಯ ಇಧ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ‘‘ಕರುಣಾವಿಹಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಪನ ಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೋ. ನ ಹಿ ದೇಸನಾಕಾಲೇ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸಯಸ್ಸ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಸತ್ತವಿಸಯಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ ಭಿನ್ನವಿಸಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಕರುಣಾಯ ಪವತ್ತೋ ವಿಹಾರೋತಿ ಕತ್ವಾ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿವಿಹಾರೋ ಇಧ ‘‘ಕರುಣಾವಿಹಾರೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಉಪಯೋಗವಿಭತ್ತಿಯಾ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತನತ್ಥಂ ಉಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾ ‘‘ಮಾಸಂ ಸಜ್ಝಾಯತಿ, ದಿವಸಂ ಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ. ತೇನಾತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ, ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತಪದೇಸು ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ, ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಚ, ವಿನಯೇ ಕರಣವಚನಸ್ಸ ಹೇತುಅತ್ಥೋ, ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಇಧ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತನ್ತಿ ಯಥಾ ವುತ್ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಗಾಥಾಪದಂ ಅಞ್ಞತ್ರಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು, ವಿನಯೇ ಚ. ಸಮಯೋತಿ ಸಮಯಸದ್ದೋ. ಸದ್ದೇಯೇವ ಹಿ ವಿಭತ್ತಿಪರಾ ಭವತಿಅತ್ಥೇ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಸೋತಿ ಸ್ವೇವ ಸಮಯಸದ್ದೋ.

ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಮತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪೋರಾಣಾಚರಿಯಮತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪೋರಾಣಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪೋರಾಣಾತಿ ಚ ಪುರಿಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ. ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವಾ…ಪೇ… ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏಸ ಭೇದೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ಭೇದೋ ವಿಸೇಸೋ, ನ ಪನ ಅತ್ಥೇನ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭುಮ್ಮಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಧಾರೋ ಏವ ಅತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ . ಇಮಿನಾ ಚ ವಚನೇನ ಸುತ್ತವಿನಯೇಸು ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೋ ಕತೋ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಉಪಯೋಗಕರಣವಿಭತ್ತಿಯೋ ಸಿದ್ಧಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಂ ಮತಿದಸ್ಸನೇ ಗುಣಮಾಹ.

ಭಾರಿಯಟ್ಠೇನ ಗರು. ತದೇವತ್ಥಂ ಸಙ್ಕೇತತೋ ಸಮತ್ಥೇತಿ ‘‘ಗರುಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಕೇತವಿಸಯೋ ಹಿ ಸದ್ದೋ ತಂವವತ್ಥಿತೋಯೇವ ಚೇಸ ಅತ್ಥಬೋಧಕೋತಿ. ಗರುನ್ತಿ ಗರುಕಾತಬ್ಬಂ ಜನಂ. ‘‘ಲೋಕೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಕೇವಲಂ ಸಾಸನೇಯೇವ, ಲೋಕೇಪಿ ಗರುಕಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಭಗವಾತಿ ಸಙ್ಕೇತಸಿದ್ಧೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯದಿ ಗರುಕಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಭಗವಾ, ಅಥ ಅಯಮೇವ ಸಾತಿಸಯಂ ಭಗವಾ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಥಾ ಹಿ ಲೋಕನಾಥೋ ಅಪರಿಮಿತನಿರುಪಮಪ್ಪಭಾವಸೀಲಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗಿತಾಯ, ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಪರಿಹಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ¶ ನಿರವಸೇಸಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರಾಯ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತುಪಕಾರಿತಾಯ ಚ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉತ್ತಮಂ ಗಾರವಟ್ಠಾನನ್ತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಲೋಕೇಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸಾಸನೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪೋರಾಣೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ಪೋರಾಣೇಹೀತಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಟ್ಠವಾಚಕವಚನಮ್ಪಿ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ ಸೇಟ್ಠಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ. ವುಚ್ಚತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏತೇನಾತಿ ಹಿ ವಚನಂ, ಸದ್ದೋ. ಅಥ ವಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವಚನಂ, ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಚನೀಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಗಾರವಯುತ್ತೋತಿ ಗರುಭಾವಯುತ್ತೋ ಗರುಗುಣಯೋಗತ್ತಾ, ಸಾತಿಸಯಂ ವಾ ಗರುಕರಣಾರಹತಾಯ ಗಾರವಯುತ್ತೋ, ಗಾರವಾರಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇನ ಕಾರಣತ್ತಯೇನ ಸೋ ತಥಾಗತೋ ಗರು ಭಾರಿಯಟ್ಠೇನ, ತೇನ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಗರುತಾಕಾರಣದಸ್ಸನಞ್ಹೇತಂ ಪದತ್ತಯಂ. ‘‘ಸಿಪ್ಪಾದಿಸಿಕ್ಖಾಪಕಾಪಿ ಗರೂಯೇವ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಚ ಗಾರವಯುತ್ತಾ, ಅಯಂ ಪನ ತಾದಿಸೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗರೂತಿ ಕತ್ವಾ ‘ಗಾರವಯುತ್ತೋ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ಏವಂ ಸತಿ ತದೇತಂ ವಿಸೇಸನಪದಮತ್ತಂ, ಪುರಿಮಪದದ್ವಯಮೇವ ಕಾರಣದಸ್ಸನಂ ಸಿಯಾ.

ಅಪಿಚಾತಿ ಅತ್ಥನ್ತರವಿಕಪ್ಪತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಅಪರೋ ನಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ –

‘‘ವಣ್ಣಗಮೋ ವಣ್ಣವಿಪರಿಯಾಯೋ,

ದ್ವೇ ಚಾಪರೇ ವಣ್ಣವಿಕಾರನಾಸಾ;

ಧಾತೂನಮತ್ಥಾತಿಸಯೇನ ಯೋಗೋ,

ತದುಚ್ಚತೇ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ನಿರುತ್ತೀ’’ತಿ. –

ವುತ್ತಂ ನಿರುತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ಪಿಸೋದರಾದೀನಿ ಯಥೋಪದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಸದ್ದನಯೇನ ವಾ ಪಿಸೋದರಾದಿಆಕತಿಗಣಪಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾ ಲೋಕಿಯ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಸೀಲಾದಿಪಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಭಾಗ್ಯಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಭಾಗ್ಯವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾಗ್ಯವಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಕಿಲೇಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಾ ಪಞ್ಚಮಾರೇ ಅಭಞ್ಜೀತಿ ‘‘ಭಗ್ಗವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಭಗ್ಗವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಲೋಕೇ ¶ ಚ ಭಗ-ಸದ್ದೋ ಇಸ್ಸರಿಯಧಮ್ಮಯಸಸಿರೀಕಾಮಪಯತ್ತೇಸು ಛಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಪವತ್ತತಿ, ತೇ ಚ ಭಗಸಙ್ಖಾತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಭಗವಾತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯುತ್ತೋ ಭಗೇಹಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕುಸಲಾದೀಹಿ ಅನೇಕಭೇದೇಹಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿವರಿತ್ವಾ ದೇಸೇಸೀತಿ ‘‘ವಿಭತ್ತವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಭತ್ತವಾ’’ತಿ. ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇ, ಕಾಯಚಿತ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕೇ, ಸುಞ್ಞತಾನಿಮಿತ್ತಾಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಭಜಿ ಸೇವಿ ಬಹುಲಮಕಾಸೀತಿ ‘‘ಭತ್ತವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಭತ್ತವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ತೀಸು ಭವೇಸು ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಂ ಗಮನಮನೇನ ವನ್ತಂ ವಮಿತನ್ತಿ ‘‘ಭವೇಸು ವನ್ತಗಮನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭವಸದ್ದತೋ ಭ-ಕಾರಂ ಗಮನಸದ್ದತೋ ಗ-ಕಾರಂ ವನ್ತಸದ್ದತೋ ವ-ಕಾರಂ ಆದಾಯ, ತಸ್ಸ ಚ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ವಣ್ಣವಿಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವನ್ತಗಮನೋ ಭವೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯತೋ ಭಾಗ್ಯವಾ, ತತೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಸ್ಸ ಪದಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ. ವಿತ್ಥಾರತ್ಥೋತಿ ವಿತ್ಥಾರಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಗನ್ಥಮಹತ್ತಂ ಪರಿಹರತಿ. ವುತ್ತೋಯೇವ, ನ ಪನ ಇಧ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಏಕದೇಸಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಪಿಚ ಭಗೇ ವನಿ, ವಮೀತಿ ವಾ ಭಗವಾ. ಸೋ ಹಿ ಭಗೇ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇ ವನಿ ಭಜಿ ಸೇವಿ, ತೇ ವಾ ಭಗಸಙ್ಖಾತೇ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ವನಿ ಯಾಚಿ ಪತ್ಥಯಿ, ಏವಂ ಭಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ, ಭಗೇ ವಾ ಸಿರಿಂ, ಇಸ್ಸರಿಯಂ, ಯಸಞ್ಚ ವಮಿ ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಛಡ್ಡಯಿ. ತಥಾ ಹಿ ಭಗವಾ ಹತ್ಥಗತಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಂ, ಚತುದೀಪಿಸ್ಸರಿಯಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸತ್ತರತನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಯಸಂ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಛಡ್ಡಯಿ. ಅಥ ವಾ ಭಾನಿ ನಾಮ ನಕ್ಖತ್ತಾನಿ, ತೇಹಿ ಸಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಭಗಾ ಆಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ, ಸಿನೇರುಯುಗನ್ಧರಾದಿಗತಾ ಭಾಜನಲೋಕಸೋಭಾ. ತಾ ಭಗಾ ವಮಿ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಜಹಿ, ಏವಂ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥಾಗತನಯೇಹಿ ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪನ ಸೋ ಗನ್ಥಭೀರುಜನಾನುಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ, ಗನ್ಥಗರುತಾಪರಿಹರಣತ್ಥಞ್ಚ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತೋತಿ.

ಏವಮೇತೇಸಂ ಅವಯವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮುದಾಯತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುರಿಮಪದತ್ತಯಸ್ಸ ಸಮುದಾಯತ್ಥೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸೇನ ತೇಸಮತ್ಥಾನಂ ಪಟಿಯೋಗಿತಾಯ ತೇನಾಪಿ ಸಹ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ¶ ¶ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ’’ ತಿವಚನೇನಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿದಾನವಚನೇ. ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋ. ತಥಾದೇಸಿತತ್ತಾ ಹಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ಏಸ ನಯೋ ಅಪರತ್ಥಾಪಿ. ‘‘ಯೋ ಖೋ ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ…ಪೇ… ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸತ್ಥುಭಾವಪರಿಯಾಯೋ ವಿಜ್ಜತೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಕಾಯನ್ತಿ ಹಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಭೂತಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮಕಾಯೋತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಪನ ಕಿಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತೇನಾತಿ ಚ ತಾದಿಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ಅಧುನಾ ವಕ್ಖಮಾನಸುತ್ತಂ ಪಾವಚನಂ ಪಕಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ನಾಮ. ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಂ ಅತೀತಸತ್ಥುಕಭಾವೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಾವಪ್ಪಧಾನೋ ಹಿ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಭಾವಲೋಪೋ ವಾ, ಇತರಥಾ ಪಾವಚನಮೇವ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಂ, ಸತ್ಥುಅದಸ್ಸನೇನ ಪನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ‘‘ಅಯಂ ವೋ ಸತ್ಥಾತಿ ಸತ್ಥುಅದಸ್ಸನೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ ಜನಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತೀ’’ ತಿವಚನೇನ ಸಹ ವಿರೋಧೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಇದಂ ಪಾವಚನಂ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದನೇನ ನ ಅತೀತಸತ್ಥುಕನ್ತಿ ಪನ ಅತ್ಥೋ. ಸತ್ಥೂತಿ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಛಟ್ಠೀ, ಸಮಾಸಪದಂ ವಾ ಏತಂ ಸತ್ಥುಅದಸ್ಸನೇನಾತಿ. ಉಕ್ಕಣ್ಠನಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠೋ, ಕಿಚ್ಛಜೀವಿತಾ. ‘‘ಕಠ ಕಿಚ್ಛಜೀವನೇ’’ತಿ ಹಿ ವದನ್ತಿ. ತಮಿತೋ ಪತ್ತೋತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ, ಅನಭಿರತಿಯಾ ವಾ ಪೀಳಿತೋ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಂ ಕಣ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಆಹಿಣ್ಡತಿ, ವಿಹರತಿ ಚಾತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ, ತಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ. ಸದ್ದಸಾಮತ್ಥಿಯಾಧಿಗತಮತ್ತೋ ಚೇಸ, ವೋಹಾರತೋ ಪನ ಅನಭಿರತಿಯಾ ಪೀಳಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಸಮಸ್ಸಾಸೇತೀತಿ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಜನೇತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿಸಮಯೇ. ಕಾಮಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಭಗವತಿ ಏವಂ ವತ್ತುಮರಹತಿ, ಇಧ ಪನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಏವಂ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತವಸೇನ ತದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುವಸೇನ ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ. ತೇನಾತಿ ತಥಾಸಾಧನೇನ. ಏವಂವಿಧಸ್ಸಾತಿ ಏವಂಪಕಾರಸ್ಸ, ಏವಂಸಭಾವಸ್ಸಾತಿಪಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ನಾಮ-ಸದ್ದೋ ಗರಹಾಯಂ ನಿಪಾತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನಾಮ ಆನನ್ದ ಥೇರಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ವಿಹೇಸಿಯಮಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೫.೧೬೬) ವಿಯ, ತೇನ ಏದಿಸೋ ಅಪಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕಾ ನಾಮ ಕಥಾ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಗರಹತ್ಥಂ ಜೋತೇತಿ. ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಅರಿಯಭೂತಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ. ದಸವಿಧಸ್ಸ ಕಾಯಬಲಸ್ಸ, ಞಾಣಬಲಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ದಸಬಲಧರೋ. ವಜಿರಸ್ಸ ನಾಮ ಮಣಿವಿಸೇಸಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾತೋ ಸಮೂಹೋ ಏಕಗ್ಘನೋ, ತೇನ ಸಮಾನೋ ಕಾಯೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ವಜಿರಸಙ್ಘಾತೋ ನಾಮ ನ ಅಞ್ಞೇನ ಮಣಿನಾ ¶ ವಾ ಪಾಸಾಣೇನ ವಾ ಭೇಜ್ಜೋ, ಅಪಿ ತು ಸೋಯೇವ ಅಞ್ಞಂ ಮಣಿಂ ವಾ ಪಾಸಾಣಂ ವಾ ಭಿನ್ದತಿ. ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಜಿರಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಅಭೇಜ್ಜೋ ಮಣಿ ವಾ ಪಾಸಾಣೋ ವಾ’’ತಿ, ಏವಂ ಭಗವಾಪಿ ಕೇನಚಿ ಅಭೇಜ್ಜಸರೀರೋ. ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ. ನಾಮಸದ್ದಸ್ಸ ಗರಹಾಜೋತಕತ್ತಾ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಜೋತಕೋ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಭಗವಾಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಪೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಏವಂಗುಣಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತಸಭಾವೇನ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತೋಪಿ ಏಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಏವಾತಿ ಪಕರಣಾನುರೂಪಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಆಸಾ ಪತ್ಥನಾ ಕೇನ ಜನೇತಬ್ಬಾ, ನ ಜನೇತಬ್ಬಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಹಂ ಚಿರಂ ಜೀವಿಂ, ಚಿರಂ ಜೀವಾಮಿ, ಚಿರಂ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಖಂ ಜೀವಿಂ, ಸುಖಂ ಜೀವಾಮಿ, ಸುಖಂ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಜ್ಜನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮಾನೋ ಜೀವಿತಮದೋ ನಾಮ, ತೇನ ಮತ್ತೋ ಪಮತ್ತೋ ತಥಾ. ಸಂವೇಜೇತೀತಿ ಸಂವೇಗಂ ಜನೇತಿ, ತತೋಯೇವ ಅಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ಸಂವೇಜನಞ್ಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಹೇತು ‘‘ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಯೋನಿಸೋ ಪದಹತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ.

ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸಕಲಸುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನತೋ. ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಸುಣನ್ತಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಭಗವತಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೇನ, ಪಞ್ಚಸು ಚ ಕೋಸಲ್ಲೇಸು ಆಯಸ್ಮತಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಪಸಂಸಿತೇನ ಮಯಾ ಮಹಾಸಾವಕೇನ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಯಮೇವ ಸುತಂ ನ ಅನುಸ್ಸುತಂ, ನ ಚ ಪರಮ್ಪರಾಭತನ್ತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತೋ. ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಭಗವಾತಿಸದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದ-ಪಟಿಮಣ್ಡಿತ-ಸಮಯ-ಭಾವ-ದೀಪನತೋ. ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪರಮಾ ಹಿ ಕಾಲಸಮ್ಪದಾ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಕಪ್ಪಕಸಾಯಕಲಿಯುಗೇ ¶ , ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ಅಹೋ ಮಹಚ್ಛರಿಯಂ;

ಹುತವಹಮಜ್ಝೇ ಜಾತಂ, ಸಮುದಿತಮಕರನ್ದಮರವಿನ್ದ’’ನ್ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧; ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧);

ತಸ್ಸಾಯಮತ್ಥೋ – ಕಪ್ಪಸಙ್ಖಾತಕಾಲಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಲೇಖನವಸೇನ ಪವತ್ತೇ ಕಲಿಯುಗಸಙ್ಖಾತೇ ಸಕರಾಜಸಮ್ಮತೇ ವಸ್ಸಾದಿಸಮೂಹೇ ಜಾತೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಖಣಸಙ್ಖಾತೋ ದಿನಸಮೂಹೋ ಅನ್ಧಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಾರೋಹನಮಿವ ಕದಾಚಿ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ, ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠೇನ ಚ ಮಹಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ. ಕಿಮಿವ ಜಾತನ್ತಿ ಚೇ? ಹುತವಹಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಾವಕಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಸಮ್ಮಾ ಉದಿತಮಧುಮನ್ತಂ ಅರವಿನ್ದಸಙ್ಖಾತಂ ವಾರಿಜಮಿವ ಜಾತನ್ತಿ. ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಗಾರವಾಧಿವಚನತೋ.

ಏವಂ ಪದಛಕ್ಕಸ್ಸ ಪದಾನುಕ್ಕಮೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ರಾಜಗಹ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ¶ ಪದಾನಮತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅನ್ತರಾ ಚ ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಚನೀಯತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಕರಣಾದಿಸಾಮತ್ಥಿಯಾದಿಗತತ್ಥಮನ್ತರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪನಸ್ಸ ನಾನತ್ಥಭಾವೋ ಪಯೋಗತೋ ಅವಗಮೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತದನ್ತರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥ ತದನ್ತರನ್ತಿ ತಂ ಕಾರಣಂ. ಮಞ್ಚ ತಞ್ಚ ಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಕಿಮನ್ತರಂ ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ವಿಜ್ಜುನಿಚ್ಛರಣಕ್ಖಣೇ. ಧೋವನ್ತೀ ಇತ್ಥೀ ಅದ್ದಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅನ್ತರತೋತಿ ಹದಯೇ. ಕೋಪಾತಿ ಚಿತ್ತಕಾಲುಸ್ಸಿಯಕರಣತೋ ಚಿತ್ತಪಕೋಪಾ ರಾಗಾದಯೋ. ಅನ್ತರಾ ವೋಸಾನನ್ತಿ ಆರಮ್ಭನಿಪ್ಫತ್ತೀನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಆಪಾದಿ. ಅಪಿಚಾತಿ ತಥಾಪಿ, ಏವಂ ಪಭವಸಮ್ಪನ್ನೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾನಿರಯಾನನ್ತಿ ಲೋಹಕುಮ್ಭೀನಿರಯೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ಅನ್ತರೇನ. ರಾಜಗಹನಗರಂ ಕಿರ ಆವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮಹಾಪೇತಲೋಕೋ. ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾಲೋಹಕುಮ್ಭೀನಿರಯಾನಂ ಅನ್ತರೇನ ಅಯಂ ತಪೋದಾ ನದೀ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಕುಥಿತಾ ಸನ್ದತೀತಿ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ವಿವರೇ ಪವತ್ತತಿ ತದಞ್ಞೇಸಮಸಮ್ಭವತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತದನ್ತರಂ ಕೋ ಜಾನೇಯ್ಯ, (ಅ. ನಿ. ೬.೪೪; ೧೦.೭೫) ಏತೇಸಂ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ, (ಬು. ವಂ. ೨೮.೯) ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಕಥಂ ಓಪಾತೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೪೨೬; ಪಹಾ. ವ. ೬೬; ಚೂಳವ. ೩೭೬) ವಿಯ ಕಾರಣವೇಮಜ್ಝೇಸು ವತ್ತಮಾನಾ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಾಯೇವ ಉದಾಹರಿತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ, ನ ಪನ ಚಿತ್ತಖಣವಿವರೇಸು ವತ್ತಮಾನಾ ಅನ್ತರಿಕಅನ್ತರಸದ್ದಾ ¶ . ಅನ್ತರಾಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಮತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ – ಯೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಅನ್ತರಿಕಸದ್ದೋ, ಅನ್ತರಸದ್ದೋ ಚ ಪವತ್ತತಿ, ತೇಸು ಅನ್ತರಾಸದ್ದೋಪೀತಿ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಅನ್ತರಾಸದ್ದತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನೋ ಅನ್ತರಿಕಸದ್ದೋ, ಅನ್ತರಸದ್ದೋ, ಚ ಉದಾಹಟೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಅನ್ತರಾಸದ್ದೋಯೇವ ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ’’ತಿ (ಉದಾ. ೨೦) ಏತ್ಥ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ –

‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾ,

ಇತಿಭವಾಭವತಞ್ಚ ವೀತಿವತ್ತೋ;

ತಂ ವಿಗತಭಯಂ ಸುಖಿಂ ಅಸೋಕಂ,

ದೇವಾ ನಾನುಭವನ್ತಿ ದಸ್ಸನಾಯಾ’’ತಿ. (ಉದಾ. ೨೦); –

ಹಿ ಅಯಂ ಉದಾನೇ ಭದ್ದಿಯಸುತ್ತೇ ಗಾಥಾ. ಸೋಯೇವ ಇಕ-ಸದ್ದೇನ ಸಕತ್ಥಪವತ್ತೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ತರಿಕಾಯಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಉದಾಹರಣೋದಾಹರಿತಬ್ಬಾನಮೇತ್ಥ ವಿರೋಧಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ. ಕಿಮತ್ಥಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸನಿಯಮೋ ಕತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ನನು ಚೇತ್ಥ ಉಪಯೋಗವಚನಮೇವ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಯತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಸಮ್ಬನ್ಧೀಯತ್ಥೇ ವಾ ಕಸ್ಮಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಸಮ್ಭವತೋ ತಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ‘‘ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಯತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ¶ ಸದ್ದನ್ತರಯೋಗೇನ ಲದ್ಧಮಿದಂ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಸಾಸನೇವ, ಲೋಕೇಪಿ ಏವಮೇವಿದಂ ಲದ್ಧನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಈದಿಸೇಸು ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಿಸೇಸಯೋಗತಾದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಹಿ ಅಯಮತ್ಥೋಪಿ ದಸ್ಸಿತೋ. ಏಕೇನಪಿ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ದ್ವೇ ಉಪಯೋಗವಚನಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ. ದ್ವೀಹಿ ಪನ ಯೋಗೇ ಕಾ ಕಥಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ. ಅಕ್ಖರಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿಯಾದೀಹೀತಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ, ಸದ್ದವಿದೂ. ಅಕ್ಖರ-ಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ತಮ್ಮೂಲಕಾನಿ ಪದಾದೀನಿಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ. ಯದಿಪಿ ಸದ್ದತೋ ಏಕಮೇವ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಸೋ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಪದಸ್ಸ ಆವುತ್ತಿಯಾದಿನಯೇನ ಅನೇಕಧಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದುತಿಯಪದೇನಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕೋ ಪನ ದೋಸೋ ಅಯೋಜಿತೇತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ. ದುತಿಯಪದಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಸದ್ದನ್ತರಯೋಗವಸಾ ಸದ್ದೇಯೇವ ಸಾಮಿವಚನಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ಉಪಯೋಗವಿಭತ್ತಿಯಾ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ಸದ್ದಾಧಿಕಾರೋ ಹಿ ವಿಭತ್ತಿಪಯೋಗೋ.

ಅದ್ಧಾನ-ಸದ್ದೋ ¶ ದೀಘಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ದೀಘಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ. ಕಿತ್ತಾವತಾ ಪನ ಸೋ ದೀಘೋ ನಾಮ ತದತ್ಥಭೂತೋತಿ ಚೋದನಮಪನೇತಿ ‘‘ಅದ್ಧಾನಗಮನಸಮಯಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅದ್ಧಾನಗಮನಸಮಯಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇತಿ ಗಣಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ಅದ್ಧಾನಗಮನಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೀಯಭೂತೇ ವಿಭಙ್ಗೇ (ಪಾಚಿ. ೨೧೭). ಅಡ್ಢಯೋಜನಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗೋ, ಪಗೇವ ತದುತ್ತರಿ. ಅಡ್ಢಮೇವ ಯೋಜನಸ್ಸ ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ, ದ್ವಿಗಾವುತಮತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ಚತುಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣಂ ಯೋಜನಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ವದತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಮಹನ್ತಸದ್ದೋ ಉತ್ತಮತ್ಥೋ, ಬಹ್ವತ್ಥೋ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹತಾ’’ತಿಆದಿ. ಗುಣಮಹತ್ತೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಗುಣಮಹನ್ತಭಾವೇನ. ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತ್ತೇನಾತಿ ಗಣನಮಹನ್ತಭಾವೇನ. ತದೇವತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತಿ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋತಿ ಇಧ ಆಗತೋ ತದಾ ಪರಿವಾರಭೂತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ. ಮಹಾತಿ ಉತ್ತಮೋ. ವಾಕ್ಯೇಪಿ ಹಿ ತಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಪಯೋಗವಸಾ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾತಿ ನಿಲ್ಲೋಭತಾ ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಸಾವಸೇಸೋ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ನಿರವಸೇಸೋ. ನ ಹಿ ‘‘ಅಪ್ಪಲೋಭತಾತಿ ಅಭಿತ್ಥವಿತುಮರಹತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ. ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟೀಕಾಕಾರೋ ಪನ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಪರಿಯಾಯಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ‘ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಾವಸೇಸಂ ವಿಯಾ’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೮೫) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪಸದ್ದೋ ಪನೇತ್ಥ ‘ಅಭಾವತ್ಥೋ’ ತಿಪಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ‘ಅಪ್ಪಾಬಾಧತಞ್ಚಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೫) ವಿಯಾ’’ತಿ. ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಪಿ ಮಹಾತಿ ಗಣನಾಯಪಿ ಬಹು ಅಹೋಸಿ, ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಪದಾವತ್ಥಿಕನ್ತವಚನವಸೇನ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಪದಸ್ಸ ಛೇದನಮಿವ ಹೋತೀತಿ ತದಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ತೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ ಪುನ ವಾಕ್ಯಾವತ್ಥಿಕನ್ತವಚನವಸೇನ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಪದೇನ ಸದಿಸೀಕರಣಂ. ಏಸಾ ಹಿ ಸಂವಣ್ಣನಕಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ವಿಭತ್ತಿಯಾನಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಯಥಾರಹಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಪದತ್ಥಂ ¶ ಸಂವಣ್ಣೇತ್ವಾ ಪುನ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪನನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತತ್ತಾ ಸಙ್ಘೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಘಾತೇನ ಸಮಣಗಣೇನಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅರಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಪರಿ. ೨೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ. ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ ¶ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ, ತಥಾರೂಪೇಸು ಸೀಲೇಸು ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೩; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಅ. ನಿ. ೬.೧೧; ಪರಿ. ೨೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾನಞ್ಚ ಸೀಲಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಙ್ಘಾತೋ ಸಙ್ಘಟಿತೋ ಸಮೇತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಘಾತೋ, ಸಮಣಗಣೋ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಘಾಟಸಙ್ಖಾತೇನಾ’’ ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತಥಾ ಸಙ್ಖಾತೇನ ಕತಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಾದೀನಂ ನಿಯತಸಭಾವತ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತಾ, ಪಗೇವ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದಯೋ, ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ’’ತಿ, (ಸಂ. ನಿ. ೨.೪೧; ೫.೧೯೮, ೧೦೦೪) ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಪಾಣಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಚ ಆದಿ. ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಂಹತತಾಯೇವ, ‘‘ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತಿ, (ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨) ತಥಾರೂಪೇಸು ಸೀಲೇಸು ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨) ವಚನತೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ. ಸದ್ಧಿಂ-ಸದ್ದೋ ಏಕತೋತಿ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಪಞ್ಚ…ಪೇ… ಮತ್ತಾನೀತಿ ಪಞ್ಚ-ಸದ್ದೇನ ಮತ್ತಸದ್ದಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಬಾಹಿರತ್ಥಸಮಾಸೋ ವುತ್ತೋ. ಏತೇಸನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ. ಪುನ ಪಞ್ಚ ಮತ್ತಾ ಪಮಾಣಾತಿ ಬ್ಯಾಸೋ, ನಿಕಾರಲೋಪೋ ಚೇತ್ಥ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗತ್ತಾ.

ಸುಪ್ಪಿಯೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಮೇವ, ನ ಗುಣಾದಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವಾಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸುಪ್ಪಿಯೋಪಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇನ ಮಾಣವೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನಸಭಾಗತಾಯ ಏವ, ನ ಸೀಲಾಚಾರಾದಿಸಭಾಗತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಿ-ಕಾರೋ’’ತಿಆದಿ. ಸುಖುಚ್ಚಾರಣವಸೇನ ಪುಬ್ಬಾಪರಪದಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಮತ್ತಕರಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸರಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಸನ್ಧಿಭಾವಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾವಸೇನ ವುತ್ತೋ’’ತಿ, ಏತೇನ ಪದಪೂರಣಮತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪಿಚ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋಪಿ ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಯುತ್ತೋ ‘‘ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ ವೇರಞ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧) ವಿಯ, ತೇನ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿಯೇವ, ನಾಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ. ಸಞ್ಜಯಸ್ಸಾತಿ ರಾಜಗಹವಾಸಿನೋ ¶ ಸಞ್ಜಯನಾಮಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ, ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಠಮಂ ಉಪತಿಸ್ಸಕೋಲಿತಾಪಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋವ ¶ , ನ ಅಚೇಲಕಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ. ‘‘ಯದಾ, ತದಾ’’ತಿ ಚ ಏತೇನ ಸಮಕಾಲಮೇವ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅತೀತಕಾಲತ್ಥೋ ಪಾಳಿಯಂ ಹೋತಿಸದ್ದೋ ಯೋಗವಿಭಾಗೇನ, ತಂಕಾಲಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ತದಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನ್ತೇತಿ ಸಮೀಪೇ. ವಸತೀತಿ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಾದಿಕರಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥಸಾಧಾರಣವಚನಂ, ಅವಚರತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಮೀಪಚಾರೋ ಸನ್ತಿಕಾವಚರೋ ಸಿಸ್ಸೋ’’ತಿ. ಚೋದಿತಾ ದೇವದೂತೇಹೀತಿ ದಹರಕುಮಾರೋ ಜರಾಜಿಣ್ಣಸತ್ತೋ ಗಿಲಾನೋ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ, ಕಮ್ಮಕಾರಣಿಕಾ ವಾ ಮತಸತ್ತೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ದೇವದೂತೇಹಿ ಚೋದಿತಾ ಓವದಿತಾ ಸಂವೇಗಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ ಸಮಾನಾಪಿ. ತೇ ಹಿ ದೇವಾ ವಿಯ ದೂತಾ, ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಂ ವಾ ದೂತಾತಿ ದೇವದೂತಾ. ಹೀನಕಾಯೂಪಗಾತಿ ಅಪಾಯಕಾಯಮುಪಗತಾ. ನರಸಙ್ಖಾತಾ ತೇ ಮಾಣವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಸತ್ತೋ ‘‘ಮಾಣವೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಇತರೇ ಪನ ವಿಸೇಸವಸೇನ. ಪಕರಣಾಧಿಗತೋ ಹೇಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿ. ಕತಕಮ್ಮೇಹೀತಿ ಕತಚೋರಕಮ್ಮೇಹಿ. ತರುಣೋತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪತ್ತವೀಸತಿವಸ್ಸೋ, ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಹಿ ‘‘ಸತ್ತಾ ಜಾತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಞ್ಚದಸವಸ್ಸಕಾ, ತಾವ ‘ಕುಮಾರಕಾ, ಬಾಲಾ’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತತೋ ಪರಂ ವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ‘ಯುವಾನೋ’’’ತಿ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೪೪) ವುತ್ತಂ. ತರುಣೋ, ಮಾಣವೋ, ಯುವಾತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಲೋಕಿಯಾ ಪನ ‘‘ದ್ವಾದಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಜರಮಪ್ಪತ್ತೋ, ತಾವ ತರುಣೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ತೇಸು ವಾ ದ್ವೀಸು ಜನೇಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಯೋ ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಧಿಗತೋ ಕಾಲೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ತತ್ರಾತಿ ಯಞ್ಹಿ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಅನ್ತರಾ ರಾಜಗಹಞ್ಚ ನಾಳನ್ದಞ್ಚ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮಯೇ ಸುಪ್ಪಿಯೋಪಿ ತಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ, ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ಚ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ. ನಿಪಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮತ್ತಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸತ್ಥಾಭಾವತೋ ಪದಪೂರಣತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಪರಿಯಾಯೋತಿ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕದೇಸನಾ ನಾಮ ಇತಿ ನಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಧಾರೇಹಿ, ರಾಜಞ್ಞಾತಿ ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞನಾಮಕಂ ರಾಜಾನಮಾಲಪತಿ. ಪರಿಯಾಯತಿ ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ವಾರೋ. ಪರಿಯಾಯೇತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಪಟಿಪಾದೇತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ದೇಸನಾ. ಪರಿಯಾಯತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಕಾರಣಂ. ಅನೇಕಸದ್ದೇನೇವ ಅನೇಕವಿಧೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮತ್ತೇನಾತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕವಿಧೇನಾ’’ತಿ. ಕಾರಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕಮೇವ, ನ ಏಕಂಸಕಾರಣಂ ಅವಣ್ಣಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭೂತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅಕಾರಣಮೇವ ‘ಕಾರಣ’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧). ಜಾತಿವಸೇನಿದಂ ಬಹ್ವತ್ಥೇ ಏಕವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಬಹೂಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ.

‘‘ಅವಣ್ಣವಿರಹಿತಸ್ಸ ¶ ಅಸಮಾನವಣ್ಣಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಪೀ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಕಾರಣಸ್ಸ ಅಕಾರಣಭಾವಹೇತುದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ದೋಸವಿರಹಿತಸ್ಸಪಿ ಅಸದಿಸಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅವಣ್ಣಂ ದೋಸಂ ನಿನ್ದನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಯಂ ಲೋಕೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಅರಸರೂಪನಿಬ್ಭೋಗಅಕಿರಿಯವಾದಉಚ್ಛೇದವಾದಜೇಗುಚ್ಛೀವೇನಯಿಕತಪಸ್ಸೀಅಪಗಬ್ಭಭಾವಾನಂ ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಹಿ ಏತಂ ‘‘ಅರಸರೂಪೋ…ಪೇ… ಅಪಗಬ್ಭೋ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಲೋಕಸಮ್ಮತೋ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಅಞ್ಜಲೀಕಮ್ಮಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಆಸನಾಭಿನಿಮನ್ತನಸಙ್ಖಾತೋ ಸಾಮಗ್ಗೀರಸೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಸಾಮಗ್ಗೀರಸಸಙ್ಖಾತೇನ ರಸೇನ ಅಸಮ್ಪನ್ನಸಭಾವೋ, ತೇನ ಸಾಮಗ್ಗೀರಸಸಙ್ಖಾತೇನ ಪರಿಭೋಗೇನ ಅಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತಸ್ಸ ಅಕತ್ತಬ್ಬತಾವಾದೋ, ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿತಬ್ಬತಾವಾದೋ ಚ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಗೂಥಂ ವಿಯ ಮಣ್ಡನಜಾತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ ಜೇಗುಚ್ಛೀ. ತಸ್ಸ ವಿನಾಸಕೋ ಸೋವ ತದಕರಣತೋ ವಿನೇತಬ್ಬೋ. ತದಕರಣೇನ ವಯೋವುಡ್ಢೇ ತಾಪೇತಿ ತದಾಚಾರವಿರಹಿತತಾಯ ವಾ ಕಪಣಪುರಿಸೋ. ತದಕರಣೇನ ದೇವಲೋಕಗಬ್ಭತೋ ಅಪಗತೋ, ತದಕರಣತೋ ವಾ ಸೋ ಹೀನಗಬ್ಭೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ತದೇವ ಅಭಿವಾದನಾದಿಅಕರಣಂ ಅರಸರೂಪತಾದೀನಂ ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ನತ್ಥಿ…ಪೇ… ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಸುನ್ದರಿಕಾಯ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ಮರಣಾನವಬೋಧೋ, ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಆದಿಕೋಟಿಯಾ ಅಪಞ್ಞಾಯನಪಟಿಞ್ಞಾ, ಠಪನೀಯಪುಚ್ಛಾಯ ಅಬ್ಯಾಕತವತ್ಥುಬ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕಾನಿ ನಿದ್ಧಾರಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಥಾ ‘‘ತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ಸಮಣೋ…ಪೇ… ಸಯಮ್ಪಟಿಭಾನ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಅನಾಚರಿಯಕೇನ ಸಾಮಂ ಪಟಿವೇಧೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಥಾ ತಥಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಕತ್ಥಚಿ ಪರೇಸಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಕಥನಂ, ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾದೀಹಿ ಆರೋಚಿತನಯೇನೇವ ಬ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ, ‘‘ಸಮಣೋ…ಪೇ… ನ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಏತೇಸಂ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಕಮೇನೇವ ¶ ಅನವಬೋಧೋ, ಲೋಕನ್ತಸ್ಸ ಅಜಾನನಂ, ಅತ್ತನಾ ಇಚ್ಛಿತತಪಚಾರಾಭಾವೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ. ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಾದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ. ಅರಿಯಂ ವಿಸುದ್ಧಂ, ಉತ್ತಮಂ ವಾ ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ದಸ್ಸನಂ, ಅಲಂ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥಂ ಅರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನೋ. ಸ್ವೇವ ವಿಸೇಸೋ ತಥಾ. ಅರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನಮೇವ ವಾ ವಿಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತಂ ಯಸ್ಸ, ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ವಾ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ, ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋವ. ತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತನ್ತಿ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಆಹರಿತಂ, ವಿತಕ್ಕೇನ ವಾ ಪರಿಘಟಿತಂ. ವೀಮಂಸಾನುಚರಿತನ್ತಿ ವೀಮಂಸನಾಯ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿಮಜ್ಜಿತಂ. ಸಯಮ್ಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತನೋ ವಿಭೂತಂ, ತಾದಿಸಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಕಾರಣನ್ತಿ ಅಯುತ್ತಂ ಅನುಪಪತ್ತಿಂ. ಕಾರಣಪದೇ ಚೇತಂ ವಿಸೇಸನಂ. ನ ಹಿ ಅರಸರೂಪತಾದಯೋ ದೋಸಾ ಭಗವತಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಘೇಸು ಚ ದುರಕ್ಖಾತದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾದಯೋ ಅಕಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಯುತ್ತಿಕಾರಣರಹಿತಂ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಞ್ಞಾಮತ್ತಂ. ಪಕತಿಕಮ್ಮಪದಞ್ಚೇತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥೇ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಇವಾತಿ ಇವ-ಸದ್ದತ್ಥೋ ರೂಪಕನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಪತಿರೂಪಕಕಾರಣಸ್ಸ ¶ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ತಥಾ ತಥಾತಿ ಜಾತಿವುಡ್ಢಾನಮನಭಿವಾದನಾದಿನಾ ತೇನ ತೇನ ಆಕಾರೇನ. ವಣ್ಣಸದ್ದಸ್ಸ ಗುಣಪಸಂಸಾಸು ಪವತ್ತನತೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ‘‘ಅವಣ್ಣಂ ದೋಸಂ ನಿನ್ದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ದುರಕ್ಖಾತೋತಿ ದುಟ್ಠುಮಾಕ್ಖಾತೋ, ತಥಾ ದುಪ್ಪಟಿವೇದಿತೋ. ವಟ್ಟತೋ ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಂ, ತದೇವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ, ತತೋ ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ. ವಟ್ಟತೋ ವಾ ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ಯ-ಕಾರಸ್ಸ ಕ-ಕಾರಂ, ಈ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ. ‘‘ಅನೀಯ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಬಹುಲಾ ಕತ್ತುಅಭಿಧಾಯಕೋ’’ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ ವದನ್ತಿ, ನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ತಥಾ. ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪಸಮಸಂವತ್ತನಿಕೋ ವುತ್ತನಯೇನ. ಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪದನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿರುದ್ಧಪಟಿಪದಂ. ಅನನುಲೋಮಪಟಿಪದನ್ತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅನನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ. ಅಧಮ್ಮಾನುಲೋಮಪಟಿಪದನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ, ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಮಾನಕಾಲನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ನನು ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲತೋ ಸೋ ಅವಣ್ಣವಣ್ಣಾನಂ ಭಾಸನಕಾಲೋ ಅತೀತೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹೋತಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಅತೀತಕಾಲತ್ಥತ್ತಾ ಪನ ಭಾಸತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತೇಹಿ ಅವಣ್ಣೋ ವಣ್ಣೋ ಚ ಭಾಸೀಯತಿ, ತಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ¶ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ರಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಕಾಲಪಟಿನಿದ್ದೇಸವಿಕಪ್ಪನಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸುಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಸುಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಪನ…ಪೇ… ಭಾಸತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಂ ‘‘ಅನ್ತೇವಾಸೀ ಪನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ. ಅಪರಾಮಸಿತಬ್ಬಂ ಅರಿಯೂಪವಾದಕಮ್ಮಂ, ತಥಾ ಅನಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ. ಸ್ವಾಯನ್ತಿ ಸೋ ಆಚರಿಯೋ. ಅಸಿಧಾರನ್ತಿ ಅಸಿನಾ ತಿಖಿಣಭಾಗಂ. ಕಕಚದನ್ತ ಪನ್ತಿಯನ್ತಿ ಖನ್ಧಕಕಚಸ್ಸ ದನ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಿಸಮಪನ್ತಿಯಾ. ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಪಾದೇನ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಕೀಳಮಾನೋ ವಿಯ. ಅಕ್ಖಿಕಣ್ಣಕೋಸಸಙ್ಖಾತಟ್ಠಾನವಸೇನ ತೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಭಿನ್ನೋ ಮದೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಪಭಿನ್ನಮದೋ, ತಂ. ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸಮಾನೋತಿ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸನಹೇತು. ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಮಾನ-ಸದ್ದೋ. ನ ಅಯೋ ವುಡ್ಢಿ ಅನಯೋ. ಸೋಯೇವ ಬ್ಯಸನಂ, ಅತಿರೇಕಬ್ಯಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ ಏಕನ್ತಮಹಾಸಾವಜ್ಜತ್ತಾ ರತನತ್ತಯೋಪವಾದಸ್ಸ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಯೋ ನಿನ್ದಿಯಂ ಪಸಂಸತಿ,

ತಂ ವಾ ನಿನ್ದತಿ ಯೋ ಪಸಂಸಿಯೋ;

ವಿಚಿನಾತಿ ಮುಖೇನ ಸೋ ಕಲಿಂ,

ಕಲಿನಾ ತೇನ ಸುಖಂ ನ ವಿನ್ದತೀ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೬೬೩; ಸಂ ನಿ. ೧.೧೮೦-೧೮೧; ನೇತ್ತಿ. ೯೨);

‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಆಚರಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಸ್ಸ ಸಂವೇಗುಪ್ಪತ್ತಿಂ, ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯೇ ಚ ಕಾರುಞ್ಞಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿನಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅನುಕೂಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ಪನ ಪಣ್ಡಿತಜಾತಿಕತ್ತಾ ನ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ತಮನುವತ್ತತೀತಿ ಇದಾನಿಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಚರಿಯೇ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಹಲಾಹಲನ್ತಿ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಮಾರಣಕಂ ವಿಸಂ. ಹನತೀತಿ ಹಿ ಹಲೋ ನ-ಕಾರಸ್ಸ ಲ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ಹಲಾನಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸೋ ಹಲೋ ಹಲಾಹಲೋ ಮಜ್ಝೇದೀಘವಸೇನ, ಏತೇನ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠವಿಧೇ ವಿಸೇ ನಿವತ್ತೇತಿ. ವುತ್ತಞ್ಚ –

‘‘ಪುಮೇ ಪಣ್ಡೇ ಚ ಕಾಕೋಲ, ಕಾಳಕೂಟಹಲಾಹಲಾ;

ಸರೋತ್ಥಿಕೋಸುಙ್ಕಿಕೇ ಯೋ, ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ತೋ ಪದೀಪನೋ;

ದಾರದೋ ವಚ್ಛನಾಭೋ ಚ, ವಿಸಭೇದಾ ಇಮೇ ನವಾ’’ತಿ.

ಖರೋದಕನ್ತಿ ¶ ಚಣ್ಡಸೋತೋದಕಂ. ‘‘ಖಾರೋದಕ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅತಿಲೋಣತಾಯ ತಿತ್ತೋದಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನರಕಪಪಾತನ್ತಿ ಚೋರಪಪಾತಂ. ಮಾಣವಕಾತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಓವದಿತುಂ ಆಲಪತಿ ‘‘ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ ಭದ್ದಾಲಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೫) ವಿಯ. ‘‘ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ’’ತಿ ಕಮ್ಮಮೇವ ಅತ್ತಸನ್ತಕಭಾವಂ ವತ್ವಾ ತದೇವ ವಿವರತಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಾನುರೂಪಮೇವ ಗತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಯೋನಿಸೋತಿ ಉಪಾಯೇನ ಞಾಯೇನ. ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಆಚರಿಯೋ ವಿಯ ಅಯೋನಿಸೋ ಅರಿಯೂಪವಾದೇ ಅನಿಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತೋ ಯೋನಿಸೋ ಅರಿಯೂಪವಾದತೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಉದ್ಧಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮದ್ದಮಾನೋತಿ ಮದ್ದನ್ತೋ ಭಿನ್ದನ್ತೋ. ಏಕಂಸಕಾರಣಮೇವ ಇಧ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೇನ ‘‘ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯಥಾ ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸ ಸಮಾರದ್ಧಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ್ತಿ ಚ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಅಞ್ಞೋ ಪಣ್ಡಿತಸಭಾವೋ ಜಾತಿ ಆಚಾರವಸೇನ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿತುಮಾರಭತಿ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಆರದ್ಧೋ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅಪಿ ನಾಮಾಯಮಾಚರಿಯೋ ಏತ್ತಕೇನಾಪಿ ರತನತ್ತಯಾವಣ್ಣಭಾಸತೋ ಓರಮೇಯ್ಯಾತಿ.

ಸಪ್ಪರಾಜವಣ್ಣನ್ತಿ ಅಹಿರಾಜವಣ್ಣಂ. ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯಾತಿ ವಣ್ಣಸುನ್ದರತಾಯ, ವಣ್ಣಸರೀರೇನ ವಾ. ವಾರಿಜಂ ಕಮಲಂ ನ ಪಹರಾಮಿ ನ ಭಞ್ಜಾಮಿ, ಆರಾ ದೂರತೋವ ಉಪಸಿಙ್ಘಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥಾತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ. ಗನ್ಧತ್ಥೇನೋತಿ ಗನ್ಧಚೋರೋ. ಸಞ್ಞೂಳ್ಹಾತಿ ಗನ್ಥಿತಾ ಬನ್ಧಿತಾ. ಗಹಪತೀತಿ ಉಪಾಲಿಗಹಪತಿಂ ನಾಟಪುತ್ತಸ್ಸ ಆಲಪನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ವಣ್ಣಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಅಯಮೀದಿಸೋ’’ತಿ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬೋತಿ ವಣ್ಣೋ, ಸಣ್ಠಾನಂ. ವಣ್ಣೀಯತಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವವತ್ಥಾಪೀಯತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ಜಾತಿ. ವಣ್ಣೇತಿ ವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜಮಾನಂ ಹದಯಙ್ಗತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ರೂಪಾಯತನಂ. ವಣ್ಣೀಯತಿ ಫಲಮೇತೇನ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ವಿಭಾವೀಯತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ಕಾರಣಂ. ವಣ್ಣೀಯತಿ ಅಪ್ಪಮಹನ್ತಾದಿವಸೇನ ಪಮೀಯತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ಪಮಾಣಂ. ವಣ್ಣೀಯತಿ ಪಸಂಸೀಯತೀತಿ ವಣ್ಣೋ ¶ , ಗುಣೋ. ವಣ್ಣನಂ ಗುಣಸಂಕಿತ್ತನಂ ವಣ್ಣೋ, ಪಸಂಸಾ. ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಣ್ಣಸದ್ದಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಜಾತರೂಪಪುಳಿನಕ್ಖರಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ‘‘ಇಧ ಗುಣೋಪಿ ಪಸಂಸಾಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಸಮತ್ಥೇತಿ ‘‘ಅಯಂ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕಿರಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಅನುಸ್ಸವನತ್ಥೇ, ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ವಾ. ಗುಣೂಪಸಞ್ಹಿತನ್ತಿ ಗುಣೋಪಸಞ್ಞುತಂ. ‘‘ಗುಣೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಪಸಂಸ’’ನ್ತಿ ಪನ ವದನ್ತೋ ಪಸಂಸಾಯ ಏವ ಗುಣಭಾಸನಂ ಸಿದ್ಧಂ ತಸ್ಸಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಇದಮತ್ಥದ್ವಯಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಕಥಂ ¶ ಭಾಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ಏಕೋ ಚ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚಾತಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಕೇನಟ್ಠೇನ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ? ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನ, ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ, ಅಸಮಸಮಟ್ಠೇನ ಚ. ಸೋ ಹಿ ಪಠಮಾಭಿನೀಹಾರಕಾಲೇ ದಸನ್ನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆವಜ್ಜನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಬುದ್ಧಗುಣೇಹಿ ಚ ಸೇಸಮಹಾಜನೇನ ಅಸದಿಸೋ. ಯೇ ಚಸ್ಸ ಗುಣಾ, ತೇಪಿ ಅಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಾ, ಪುರಿಮಕಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಅಸಮಾ, ತೇಹಿ ಪನ ಅಯಮೇವೇಕೋ ರೂಪಕಾಯನಾಮಕಾಯೇಹಿ ಸಮೋ. ಲೋಕೇತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಪನ ಇದಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಿಪ್ಪಕತವಚನಮೇವ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾಯ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಿಕತ್ತಾ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಏವಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಲಕ್ಖಣೇ ಹೇಸ ಮಾನ-ಸದ್ದೋ, ಏವರೂಪಞ್ಚೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಞ್ಞೇನ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ. ಅಪಿಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ, ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಸ ಹಿ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ, ತಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಯ ನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಹೇವ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಕಲೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣರಾಸಿ ಆಗತೋವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ, ತದನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ತದಞ್ಞಕ್ಖಣೇ ಯಥಾರಹಂ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ’’ ಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತೀತಕಾಲಿಕಸ್ಸಾಪಿ ವತ್ತಮಾನಪಯೋಗಸ್ಸ ಕತ್ಥಚಿ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಮಾನ-ಸದ್ದೋ ಸಾಮತ್ಥಿಯತ್ಥೋ. ಯಾವತಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಚರಿಮಭವೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ತಾವತಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಭೂತೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾಸಾಮತ್ಥಿಯಯೋಗೇನ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮಾತಿ. ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಅಸಮೋ, ಅಸಮೇಹಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಹೇವ ಸಮೋ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣ ನಿಕ್ಖಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಿಸಿಟ್ಠೋ, ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಚೇತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ. ಆಲಯಸಙ್ಖಾತಂ ತಣ್ಹಂ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ಆಲಯಸಮುಗ್ಘಾತೋ. ವಟ್ಟಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ವಟ್ಟುಪಚ್ಛೇದೋ.

ಪಹೋನ್ತೇನಾತಿ ¶ ಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ. ‘‘ಪಞ್ಚನಿಕಾಯೇ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಅನೇಕಾವಯವತ್ತಾ ತೇಸಂ ನ ಏತ್ತಕೇನ ಸಬ್ಬಥಾ ಪರಿಯಾದಾನನ್ತಿ ‘‘ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಚತುರಾಸೀತಿ ¶ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅತಿತ್ಥೇನಾತಿ ಅನೋತರಣಟ್ಠಾನೇನ. ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಅಪರಿಮಾಣವಣ್ಣತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ, ನಿರವಸೇಸಾನಞ್ಚ ತೇಸಂ ಇಧ ಪಕಾಸನೇನ ಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಏವ ಸಮ್ಪಜ್ಜನತೋ, ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಹಂಸನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಮ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ಚ ಸಫಲತ್ತಾ. ಥಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ. ಕಿಂ ಪನ ಸೋ ತಥಾ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಭಾಸತೀತಿ ಆಹ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಾ ಸವನಂ ಅನುಸ್ಸವೋ, ಪರಮ್ಪರಸವನಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುನ್ದರಮಿದಂ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಯಮೇವ ಕಾರಣಪರಿವಿತಕ್ಕನಂ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕೋ. ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ಖಮನಂ ರುಚ್ಚನಂ ದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ, ತೇಹಿಯೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಹೇತ್ಥ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ, ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಾರಣಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಅತ್ತನೋ ಥಾಮೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಬಲೇನೇವ, ನ ಪನ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಗುಣಾನುರೂಪನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾಪರಿಮೇಯ್ಯಪ್ಪಭೇದಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಗುಣಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ,

ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ;

ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ,

ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೦೪; ೩.೧೪೧; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೨೫; ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೫೩; ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೪.೧; ಅಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೯೧; ಚರಿಯಾ. ಅಟ್ಠ. ೯, ೩೨೯);

ಇಧಾಪಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಹ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ತೇ’’ತಿ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ರುಳ್ಹಿಪದಂ ‘‘ಏಕೋ ಏಕಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೪೪, ೪೫೨) ಪದಂ ವಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಞ್ಞೋಅಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿ ರುಳ್ಹಿಪದೇನೇವ ವಿವರತಿ. ‘‘ಉಜುಮೇವಾ’’ತಿ ಸಾವಧಾರಣಸಮಾಸತಂ ವತ್ವಾ ತೇನ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬತ್ಥಂ ಆಹ ‘‘ಈಸಕಮ್ಪಿ ಅಪರಿಹರಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಥೋಕತರಮ್ಪಿ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಚರಿಯೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಏಕವಾರಮಿವ ಅವಣ್ಣವಣ್ಣಭಾಸನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಪಿ ‘‘ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕವಾದಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧) ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನೇಕವಾರಮೇವ ¶ ತೇ ಏವಂ ಭಾಸನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುನ ಇತರೋ ಅವಣ್ಣಂ ಇತರೋ ವಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಹಿ ವಿಸದ್ದಸ್ಸ ವಿವಿಧತ್ಥತಂ ಸಮತ್ಥೇತಿ. ಸಾರಫಲಕೇತಿ ಸಾರದಾರುಫಲಕೇ ¶ , ಉತ್ತಮಫಲಕೇ ವಾ. ವಿಸರುಕ್ಖಆಣಿನ್ತಿ ವಿಸದಾರುಮಯಪಟಾಣಿಂ. ಇರಿಯಾಪಥಾನುಬನ್ಧನೇನ ಅನುಬನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಅನುಬನ್ಧನೇನ.

ಸೀಸಾನುಲೋಕಿನೋತಿ ಸೀಸೇನ ಅನುಲೋಕಿನೋ, ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಾನುಕ್ಕಮೇನ ಓಲೋಕಯಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಯಮ್ಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇ, ಉತುಮ್ಹಿ, ಮಾಸೇ, ಪಕ್ಖೇ ವಾ ಭಗವಾ ತಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ತೇನ ಹಿ ಅನಿಯಮತೋ ಸಂವಚ್ಛರಉತುಮಾಸಡ್ಢಮಾಸಾವ ನಿದ್ದಿಸಿತಾ ‘‘ತಂ ದಿವಸ’’ನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ವಿಸುಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ಮುಹುತ್ತಾದೀನಞ್ಚ ದಿವಸಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ. ‘‘ತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಆಧಾರವಚನಮೇತಂ. ತೇನೇವ ಹಿ ಕಿರಿಯಾವಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ರಾಜಗಹೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತೀ’’ತಿ ಸಹ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾಹಿ ವತ್ತಮಾನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಇತರಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ರಾಜಗಹೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಿ, ತಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಞ್ಚ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ನ ಹಿ ಅಸಮಾನವಿಸಯಾ ಕಿರಿಯಾ ಏಕಾಧಾರಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಯಾ ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಅದ್ಧಾನಪಟಿಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾ, ಸಾ ಚ ಅನಿಯಮಿತಾ ನ ಯುತ್ತಾತಿ. ರಾಜಗಹಪರಿವತ್ತಕೇಸೂತಿ ರಾಜಗಹಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಠಿತೇಸು. ‘‘ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸು ಭಗವತೋ ಅನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋತಿ ಏವಂ ರಾಜಗಹೇ ವಸಮಾನೋ ಸೋ ಭಗವಾ. ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಣೇನಪಿ ಹಿ ತತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧಭಾವವಚನತೋ ಸನ್ನಿವಾಸತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯದಿ ಪನ ‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಮಾನೋ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚಾಮಸೇಯ್ಯ, ಯಥಾವುತ್ತೋವ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ. ತಂ ದಿವಸನ್ತಿ ಯಂ ದಿವಸಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ತಂ ದಿವಸ. ತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಚನಮೇತಂ. ಭತ್ತಭುಞ್ಜನತೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಸಮಯೇ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಯತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಪಾತತ್ಥಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ತತೋ ಅಪಕ್ಕನ್ತೋ. ತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ‘‘ನಾಳನ್ದಾಯಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ವಿವಿಧಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಿವಿಧಸೀಲಾಲಙ್ಕತಂ ನಾನಾವಿಧಕುಹನಲಪನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿದ್ಧಂಸನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಜಾಲವಿನಿವೇಠನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಪಕಮ್ಪನಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ದೀಘಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ಇದಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ಪಕರಣತೋವ ಪಾಕಟನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚೋದನಾ ವಿಸೋಧಿತಾ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಇತರಮ್ಪಿ ಚೋದನಂ ವಿಸೋಧಿತುಂ ‘‘ಸುಪ್ಪಿಯೋಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ತಂ ದಿವಸಂ ಅನುಬನ್ಧೋತಿ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಾತೋ ¶ ಅಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಾತರಾಸೋ, ಸೋ ಭುತ್ತೋ ಯೇನಾತಿ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೋ. ಇಚ್ಚೇವಾತಿ ಏವಮೇವ ಮನಸಿ ಸನ್ನಿಧಾಯ, ನ ಪನ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ¶ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಗವತೋ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋವಾ’’ತಿ, ತಥಾ ಅಜಾನನ್ತೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಟ್ಠುಮೇವ ಇಚ್ಛತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಜಾನೇಯ್ಯ, ನಾನುಬನ್ಧೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಚ ಸುಪ್ಪಿಯೋ ಅನುಬನ್ಧೋ’’ತಿ ಚೋದನಾ ವಿಸೋಧಿತಾ ಹೋತಿ. ‘‘ಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಪರಮ್ಪಿ ಚೋದನಂ ವಿಸೋಧೇತಿ. ಕದಾಚಿ ಪನ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞತರವೇಸೇನೇವ ಗಚ್ಛತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲದಮನಪಕ್ಕುಸಾತಿಅಭಿಗ್ಗಮನಾದೀಸು, ಕದಾಚಿ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ, ಇಧಾಪಿ ಈದಿಸಾಯ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ಸೋಭಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಿರೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಸರೀರಸೋಭಗ್ಗಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿ, ತದೇವ ಉಪಮಾವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ರತ್ತಕಮ್ಬಲಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಮಿವಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಗಚ್ಛತೀತಿ ಜಙ್ಗಮೋ ಯಥಾ ‘‘ಚಙ್ಕಮೋ’’ತಿ. ಚಞ್ಚಲಮಾನೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಿರಿ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ಕನಕಗಿರಿನೋ ಸಿಖರಮಿವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ತಬ್ಬಿವರಣಂ, ಪಾಳಿಯಂ ಅದಸ್ಸಿತತ್ತಾ, ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಅನುಸ್ಸವಸಿದ್ಧಾ ಅಯಂ ಕಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿರಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಥಾ ವಾ ಹೋತು ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ, ಅತ್ತನಾ ಅದಿಟ್ಠಂ, ಅಸುತಂ, ಅಮುತಞ್ಚ ಅನುಸ್ಸವಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತಮಞ್ಜಿಟ್ಠಪಭಸ್ಸರವಸೇನ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ. ಸಮನ್ತಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ದಸಹಿ ದಿಸಾಹಿ. ಅಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೇತಿ ತೇಸಂ ರಸ್ಮೀನಂ ಪಕತಿಯಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಮನ್ತತೋ, ಉಪರಿ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಮತ್ತೇ ಪದೇಸೇ ಪಕತಿಯಾವ ಘನೀಭೂತಾ ರಸ್ಮಿಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ವಿನಯಟೀಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ತಾಯೇವ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ ನಾಮ. ಯತೋ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿಯೋ ತಳಾಕತೋ ಮಾತಿಕಾ ವಿಯ ದಸಸು ದಿಸಾಸು ಧಾವನ್ತಿ, ಸಾ ಯಸ್ಮಾ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತಾ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, (ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ೧.೧೬) ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ಪನ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಂ ಠಾನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಕಾಯತೋ. ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥತೋ. ವಾಮಹತ್ಥತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಂ ಠಾನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಉಪರಿ ಕೇಸನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಕೇಸಾವಟ್ಟೇಹಿ ಮೋರಗೀವವಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗಗನತಲೇ ¶ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಂ ಠಾನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾದತಲೇಹಿ ಪವಾಳವಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಘನಪಥವಿಯಂ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಂ ಠಾನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ಸಮನ್ತಾ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಮತ್ತಂ ಠಾನಂ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನಾ ವಿಪ್ಫನ್ದಮಾನಾ ವಿಧಾವನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೨೯೯) ಕೇಚಿ ಪನ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತೇನ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ತಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನಾಗತತ್ತಾ, ಅಯುತ್ತತ್ತಾ ಚ. ತಾಸಂ ಪನ ಬುದ್ಧರಸ್ಮೀನಂ ತದಾ ಅನಿಗ್ಗೂಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಕ್ಕುಸಾತಿಅಭಿಗ್ಗಮನಾದೀಸು ವಿಯ ಹಿ ತದಾ ತಾಸಂ ನಿಗ್ಗೂಹನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ. ಆಧಾವನ್ತೀತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ದಿಸಂ ಧಾವನ್ತಿ. ವಿಧಾವನ್ತೀತಿ ವಿವಿಧಾ ಹುತ್ವಾ ವಿದಿಸಂ ಧಾವನ್ತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ¶ ವನನ್ತರೇ ದಿಸ್ಸಮಾನಾಕಾರೇನ ತಾಸಂ ರಸ್ಮೀನಂ ಸೋಭಾ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರತನಾವೇಳಾ’’ತಿಆದಿ. ರತನಾವೇಳಾ ನಾಮ ರತನಮಯವಟಂಸಕಂ ಮುದ್ಧಂ ಅವತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ಹಿ ಅವೇಳಾ, ಆವೇಳಾ ವಾ, ಮುದ್ಧಮಾಲಾ. ಉಕ್ಕಾ ನಾಮ ಯಾ ಸಜೋತಿಭೂತಾ, ತಾಸಂ ಸತಂ, ನಿಪತನಂ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ನಿಪಾತೋ, ತೇನ ಸಮಾಕುಲಂ ತಥಾ. ಪಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಿಟ್ಠಂ, ಚೀನದೇಸೇ ಜಾತಂ ಪಿಟ್ಠಂ ಚೀನಪಿಟ್ಠಂ, ರತ್ತಚುಣ್ಣಂ, ಯಂ ‘‘ಸಿನ್ದೂರೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಚೀನಪಿಟ್ಠಮೇವ ಚುಣ್ಣಂ. ವಾಯುನೋ ವೇಗೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಖಿತ್ತಂ ತನ್ತಿ ತಥಾ. ಇನ್ದಸ್ಸ ಧನು ಲೋಕಸಙ್ಕೇತವಸೇನಾತಿ ಇನ್ದಧನು, ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿವಸೇನ ಗಗನೇ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಾಕಾರವಿಸೇಸೋ. ಕುಟಿಲಂ ಅಚಿರಟ್ಠಾಯಿತ್ತಾ ವಿರೂಪಂ ಹುತ್ವಾ ಜವತಿ ಧಾವತೀತಿ ವಿಜ್ಜು, ಸಾಯೇವ ಲತಾ ತಂಸದಿಸಭಾವೇನಾತಿ ತಥಾ, ವಾಯುವೇಗತೋ ವಲಾಹಕಘಟ್ಟನೇನೇವ ಜಾತರಸ್ಮಿ. ತಾಯತಿ ಅವಿಜಹನವಸೇನ ಆಕಾಸಂ ಪಾಲೇತೀತಿ ತಾರಾ, ಗಣಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಸ ಪಭಾ ತಥಾ. ವಿಪ್ಫುರಿತವಿಚ್ಛರಿತಮಿವಾತಿ ಆಭಾಯ ವಿವಿಧಂ ಫರಮಾನಂ, ವಿಜ್ಜೋತಯಮಾನಂ ವಿಯ ಚ. ವನಸ್ಸ ಅನ್ತರಂ ವಿವರಂ ವನನ್ತರಂ, ಭಗವತಾ ಪತ್ತಪತ್ತವನಪ್ಪದೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಸೀತಿಯಾ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ತಮ್ಬನಖತಾದೀಹಿ ಅನುರಞ್ಜಿತಂ ತಥಾ. ಕಮಲಂ ಪದುಮಪುಣ್ಡರೀಕಾನಿ, ಅವಸೇಸಂ ನೀಲರತ್ತಸೇತಭೇದಂ ಸರೋರುಹಂ ಉಪ್ಪಲಂ, ಇತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಪಙ್ಕಜಜಾತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ. ವಿಕಸಿತಂ ಫುಲ್ಲಿತಂ ತದುಭಯಂ ಯಸ್ಸ ಸರಸ್ಸ ತಥಾ. ಸಬ್ಬೇನ ಪಕಾರೇನ ಪರಿತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಫುಲ್ಲತಿ ವಿಕಸತೀತಿ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ಅ-ಕಾರಸ್ಸ ಆ-ಕಾರಂ, ರ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ ಲ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಪಾಲಿಭದ್ದೋ’’ತಿ, ತಾರಾನಂ ಮರೀಚಿ ಪಭಾ, ತಾಯ ವಿಕಸಿತಂ ವಿಜ್ಜೋತಿತಂ ¶ ತಥಾ. ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಯ ಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ, ತೇನ ವಿಲಾಸಿನೀ ಸೋಭಿನೀ ತಥಾ. ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ಮಾಲಾಕಾರೇನೇವ ಠಿತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಮಾಲಾ’’ತಿ. ದ್ವತ್ತಿಂಸಚನ್ದಾದೀನಂ ಮಾಲಾ ಕೇನಚಿ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚ ಠಪಿತಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ‘‘ಯದಿ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತೇನ ಹಿ ‘‘ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಠಪಿತದ್ವತ್ತಿಂಸಚನ್ದಮಾಲಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಕಪ್ಪೋಪಮಾ ಹೇಸಾ, ಲೋಕೇಪಿ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ.

‘‘ಮಯೇವ ಮುಖಸೋಭಾಸ್ಸೇ, ತ್ಯಲಮಿನ್ದುವಿಕತ್ಥನಾ;

ಯತೋಮ್ಬುಜೇಪಿ ಸಾತ್ಥೀತಿ, ಪರಿಕಪ್ಪೋಪಮಾ ಅಯ’’ನ್ತಿ.

ದ್ವತ್ತಿಂಸಚನ್ದಮಾಲಾಯ ಸಿರಿಂ ಅತ್ತನೋ ಸಿರಿಯಾ ಅಭಿಭವನ್ತೀ ಇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

ಏವಂ ಭಗವತೋ ತದಾ ಸೋಭಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಾಪಿ ಸೋಭಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಞ್ಚ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ಚತುಬ್ಬಿಧಾಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ. ದ್ವಾದಸಹಿ ಸನ್ತೋಸೇಹಿ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ. ತಿವಿಧೇನ ವಿವೇಕೇನ ಪವಿವಿತ್ತಾ. ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀಹಿ ಅಸಂಸಟ್ಠಾ. ದುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಕಾನಂ ಚೋದಕಾ. ಪಾಪೇ ಅಕುಸಲೇ ಗರಹಿನೋ ಪರೇಸಂ ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವತ್ತಾರೋ. ಪರೇಸಞ್ಚ ವಚನಕ್ಖಮಾ. ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತದಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಭಗವತೋ ಸೋಭಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ರತ್ತಪದುಮಾನಂ ಸಣ್ಡೋ ಸಮೂಹೋ ವನಂ, ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಗತಾ ತಥಾ. ‘‘ರತ್ತಂ ಪದುಮಂ, ಸೇತಂ ಪುಣ್ಡರೀಕ’’ನ್ತಿ ಪತ್ತನಿಯಮಮನ್ತರೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಂ, ಪತ್ತನಿಯಮೇನ ಪನ ಸತಪತ್ತಂ ಪದುಮಂ, ಊನಕಸತಪತ್ತಂ ಪುಣ್ಡರೀಕಂ. ಪವಾಳಂ ವಿದ್ದುಮೋ, ತೇನ ಕತಾಯ ವೇದಿಕಾಯ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಿಯ. ಮಿಗಪಕ್ಖೀನಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ, ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಸಮ್ಭಾವನಾಯಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪಗೇವ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ. ಮಹಾಥೇರಾತಿ ಮಹಾಸಾವಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಸುರಞ್ಜಿತಭಾವೇನ ಈಸಕಂ ಕಣ್ಹವಣ್ಣತಾಯ ಮೇಘವಣ್ಣಂ. ಏಕಂಸಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಏಕಂಸಪಾರುಪನವಸೇನ ವಾಮಂಸೇ ಕರಿತ್ವಾ. ಕತ್ತರಸ್ಸ ಜಿಣ್ಣಸ್ಸ ಆಲಮ್ಬನೋ ದಣ್ಡೋ ಕತ್ತರದಣ್ಡೋ, ಬಾಹುಲ್ಲವಸೇನಾಯಂ ಸಮಞ್ಞಾ. ಸುವಮ್ಮಂ ನಾಮ ಸೋಭಣುರಚ್ಛದೋ, ತೇನ ವಮ್ಮಿತಾ ಸನ್ನದ್ಧಾತಿ ಸುವಮ್ಮವಮ್ಮಿತಾ, ಇದಂ ತೇಸಂ ಪಂಸುಕೂಲಧಾರಣನಿದಸ್ಸನಂ. ಯೇಸಂ ಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಿಣಪಲಾಸಾದಿ ಗನ್ಧಜಾತಮೇವ ಹೋತಿ, ತೇ ಗನ್ಧಹತ್ಥಿನೋ ನಾಮ, ಯೇ ‘‘ಹೇಮವತಾ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಥೇರಾನಂ ಸೀಲಾದಿಗುಣಗನ್ಧತಾಯ ತಂಸದಿಸತಾ. ಅನ್ತೋಜಟಾಬಹಿಜಟಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ¶ ತಣ್ಹಾಜಟಾಯ ವಿಜಟಿತಭಾವತೋ ವಿಜಟಿತಜಟಾ. ತಣ್ಹಾಬನ್ಧನಾಯ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಛಿನ್ನಬನ್ಧನಾ. ‘‘ಸೋ’’ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತವಚನಸ್ಸ ಗುಣದಸ್ಸನಂ. ಅನುಬುದ್ಧೇಹೀತಿ ಬುದ್ಧಾನಮನುಬುದ್ಧೇಹಿ. ತೇಪಿ ಹಿ ಏಕದೇಸೇನ ಭಗವತಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಪಟಿಭಾಗೇನೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಪತ್ತಪರಿವಾರಿತನ್ತಿ ಪುಪ್ಫದಲೇನ ಪರಿವಾರಿತಂ. ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಮಲಾದಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸರತಿ ವಿರಾಜತೀತಿ ಕೇಸರಂ, ಕಿಞ್ಜಕ್ಖೋ. ಕಣ್ಣೇ ಕರೀಯತೀತಿ ಕಣ್ಣಿಕಾ. ಕಣ್ಣಾಲಙ್ಕಾರೋ, ತಂಸದಿಸಣ್ಠಾನತಾಯ ಕಣ್ಣಿಕಾ, ಬೀಜಕೋಸೋ. ಛನ್ನಂ ಹಂಸಕುಲಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ ಧತರಟ್ಠೋ ಹಂಸರಾಜಾ ವಿಯ, ಹಾರಿತೋ ನಾಮ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ.

ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ, ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ ಓಲೋಕೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಾಜದಣ್ಡಕೇತಿ ಕಾಜಸಙ್ಖಾತೇ ಭಾರಾವಹದಣ್ಡಕೇ, ಕಾಜಸ್ಮಿಂ ವಾ ಭಾರಲಗ್ಗಿತದಣ್ಡಕೇ. ಖುದ್ದಕಂ ಪೀಠಂ ಪೀಠಕಂ. ಮೂಲೇ, ಅಗ್ಗೇ ಚ ತಿಧಾ ಕತೋ ದಣ್ಡೋ ತಿದಣ್ಡೋ. ಮೋರಹತ್ಥಕೋ ಮೋರಪಿಞ್ಛಂ. ಖುದ್ದಕಂ ಪಸಿಬ್ಬಂ ಪಸಿಬ್ಬಕಂ. ಕುಣ್ಡಿಕಾ ಕಮಣ್ಡಲು. ಸಾ ಹಿ ಕಂ ಉದಕಂ ಉದೇತಿ ಪಸವೇತಿ, ರಕ್ಖತೀತಿ ವಾ ಕುಣ್ಡಿಕಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ. ಗಹಿತಂ ಓಮಕತೋ ಲುಜ್ಜಿತಂ, ವಿವಿಧಂ ಲುಜ್ಜಿತಞ್ಚ ಪೀಠಕ…ಪೇ… ಕುಣ್ಡಿಕಾದಿಅನೇಕಪರಿಕ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಭಾರಂ ಭರತಿ ವಹತೀತಿ ಗಹಿತ…ಪೇ… ಭಾರಭರಿತಾ. ಇತೀತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ. ಏವನ್ತಿ ಇದಮತ್ಥೋ. ಏವಂ ಇದಂ ವಚನಮಾದಿ ಯಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ತಥಾ, ತದೇವ ನಿರತ್ಥಕಂ ವಚನಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಏವಮಾದಿನಿರತ್ಥಕವಚನಾ. ಮುಖಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮುಖರಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಮುಖವನ್ತಾ ಏವ, ಅಯಂ ಪನ ಫರುಸಾಭಿಲಾಪಮುಖವತೀ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ನಿನ್ದಾಯಞ್ಹಿ ಅಯಂ ರಪಚ್ಚಯೋ. ಮುಖೇನ ¶ ವಾ ಅಮನಾಪಂ ಕಮ್ಮಂ ರಾತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮುಖರಾ. ವಿವಿಧಾ ಕಿಣ್ಣಾ ವಾಚಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚಾ. ತಸ್ಸಾತಿ ಸುಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ. ನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಪರಿಸಂ.

ಇದಾನೀತಿ ತಸ್ಸ ತಥಾರೂಪಾಯ ಪರಿಸಾಯ ದಸ್ಸನಕ್ಖಣೇ. ಪನಾತಿ ಅರುಚಿಸಂಸೂಚನತ್ಥೋ, ತಥಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲಾಭ…ಪೇ… ಹಾನಿಯಾ ಚೇವ ಹೇತುಭೂತಾಯ. ಕಥಂ ಹಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ನಿಸ್ಸಿರೀಕತನ್ತಿ ನಿಸೋಭತಂ, ಅಯಮತ್ಥೋ ಮೋರಜಾತಕಾದೀಹಿಪಿ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಉಪತಿಸ್ಸಕೋಲಿತಾನಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಕ್ಖಹಾನಿತಾಯ ವಿತ್ಥಾರೋ. ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ, ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತೇಸು ಪನ ಪಕ್ಕನ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಸಂ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲೇಯೇವ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸತಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪರಿಸಾ ಪಬ್ಬಜಿ, ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ¶ ತದನುಪಬ್ಬಜಿತಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪರಿಸಾ ಅಪರಿಮಾಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಾಪಿ ತೇಸಂ ಪರಿಸಾ ಭಿನ್ನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಹಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪರಿಸಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾಯ ತಸ್ಸ ಪರಿಸಾ ಭಿನ್ನಾಯೇವ ನಾಮ ಸಮಾನಗಣತ್ತಾತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಇಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಲಾಭಪಕ್ಖಹಾನಿಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಸೂಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿಸಸ್ಸ ಉಗ್ಗಾರೋ ಉಗ್ಗಿಲನಂ ಉಸೂಯವಿಸುಗ್ಗಾರೋ, ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾವ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಚ ಸೋ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿ ಚೋದನಂ ವಿಸೋಧೇತಿ, ‘‘ಸಚೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಪ್ಪರಿವಾರವಚನಮೇವಾತಿ ತೇಹಿಪಿ ಸಾ ವಿಸೋಧಿತಾಯೇವ ನಾಮ. ಭಗವತೋ ವಿರೋಧಾನುನಯಾಭಾವವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಏತೇ ಅವಣ್ಣಂ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಿ. ‘‘ಮಾರೇನ ಅನ್ವಾವಿಟ್ಠಾ ಏವಂ ಭಾಸನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತ್ತಾ. ಪಾಕಟೋಯೇವಾಯಮತ್ಥೋತಿ.

೨. ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಙ್ಗತೋ ಸೂರಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಕಾಲೋ ದಾನಿ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾತಿ ಸಾಮೀಪಿಕವೋಹಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ವರುಣನಗರಂ, ಗೋದಾಗಾಮೋ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ. ತರುಣಪರಿಯಾಯೋ ಲಟ್ಠಿಕಾ-ಸದ್ದೋ ರುಕ್ಖವಿಸಯೇ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾವನಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಬೇಲುವಲಟ್ಠಿಕಾಯ ಮೂಲೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದೀ’’ತಿಆದೀಸೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ’’ ‘‘ತರುಣಮ್ಬರುಕ್ಖೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾ ನಾಮ ವುತ್ತನಯೇನ ಏಕೋ ಗಾಮೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯನ್ತಿ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಛಾಯಾಯ ಚೇವ ಉದಕೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನಂ. ಮಞ್ಜುಸಾತಿ ಪೇಳಾ. ಪಟಿಭಾನಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಸಞ್ಞೋಗಾದಿನಾ ಪಟಿಭಾನಚಿತ್ತೇನ ವಿಚಿತ್ತಂ, ಏತೇನ ರಞ್ಞೋ ಅಗಾರಂ, ತದೇವ ರಾಜಾಗಾರಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ರಾಜಾಗಾರಕಂ ನಾಮ ವೇಸ್ಸವಣಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ದೇವಾಯತನನ್ತಿ ಏಕೇ.

ಬಹುಪರಿಸ್ಸಯೋತಿ ¶ ಬಹುಪದ್ದವೋ. ಕೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚೋರೇ’ಹಿಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಹನ್ದಾತಿ ವಚನವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತದಾನುಭಾವತೋ ನಿಪ್ಪರಿಸ್ಸಯತ್ಥಾಯ ಇದಾನಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸ್ವೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇನ ಮಾಣವೇನಾ’’ ತಿಚ್ಚೇವ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಪಾಳಿಆರುಳ್ಹವಸೇನೇವ, ನ ಪನ ತದಾ ಸುಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಪರಿಸಾಯ ಅಭಾವತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯಾ’’ತಿ ಇಧ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋಯೇವ ಪಾಳಿಯಮಾರುಳ್ಹೋ, ನ ಪನ ತದವಸೇಸಾ ಸುಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಪರಿಸಾತಿ ¶ ? ದೇಸನಾನಧೀನಭಾವೇನ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ. ಯಥಾ ಚೇತಂ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏದಿಸಂ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ನ ಸಙ್ಗೀತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಧಾರಂ ವತ್ವಾ ‘ತದೇತಂ ನ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾನಯದಸ್ಸನಂ, ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನಮೇವಾ’ತಿ’’ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಪಾಳಿಆರುಳ್ಹವಸೇನೇವ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸ್ಸ ಆಪಜ್ಜನತೋ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ. ‘‘ವುತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಅಮ್ಹೇಹಿಪಿ ಇಧ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಞ್ಹಿ ತದಾ ಅಞ್ಞಾಯಪಿ ಪರಿಸಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ಪಾಳಿಯಮಾರುಳ್ಹವಸೇನ ಪನ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಇಧ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯುತ್ತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಇದಾನಿ ‘‘ತತ್ರಾಪಿ ಸುದ’’ನ್ತಿಆದಿಪಾಳಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ವಾಸಂ ಉಪಗತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಕುಕತಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಕುಚ್ಛಿತಕಿರಿಯಾ, ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಚಞ್ಚಲನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಹತ್ಥಸ್ಸ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ತಥಾ. ‘‘ಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಥಾಭೂತತಾಯ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಿವಾತೇತಿ ವಾತವಿರಹಿತಟ್ಠಾನೇ. ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಾಭಾವೇನ ನಿಚ್ಚಲಾ. ತಂ ವಿಭೂತಿನ್ತಿ ತಾದಿಸಂ ಸೋಭಂ. ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತೀತಿ ಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗವಸೇನ ವಿವಿಧಾ ಲಪನ್ತಿ. ನಿಲ್ಲಾಲಿತಜಿವ್ಹಾತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ನಿಕ್ಖನ್ತಜಿವ್ಹಾ. ಕಾಕಚ್ಛಮಾನಾತಿ ಕಾಕಾನಂ ಸದ್ದಸದಿಸಂ ಸದ್ದಂ ಕುರುಮಾನಾ. ಘರುಘರುಪಸ್ಸಾಸಿನೋತಿ ಘರುಘರುಇತಿ ಸದ್ದಂ ಜನೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸಸನ್ತಾ. ಇಸ್ಸಾವಸೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಉಸೂಯನವಸೇನ. ‘‘ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಆದಿಪೇಯ್ಯಾಲನಯೋಯ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೩. ಸಮ್ಮಾ ಪಹೋನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮ್ಪಹುಲಾ, ಬಹವೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಬಹುಕಾನ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತುವಗ್ಗಸಙ್ಘೇನೇವ ವಿನಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಯೋ ಜನಾತಿ ಚೇಸ ಉಪಲಕ್ಖಣನಿದ್ದೇಸೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಹುಲತ್ತಾ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಥಾಯೇವಾಗತತ್ತಾ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ತಂ ಪಾಳಿಯಾ ಆಗತವೋಹಾರವಸೇನ ಹಿ ಅಯಂ ಭೇದೋ. ತಯೋ ಜನಾ ತಯೋ ಏವ ನಾಮ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉತ್ತರಿ ಚತುಪಞ್ಚಜನಾದಿಕಾ ಸಮ್ಪಹುಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋತಿ ಚಾಯಂ ಮರಿಯಾದಾವಧಿ. ಮಣ್ಡಲಮಾಳೋತಿ ಅನೇಕತ್ಥಪವತ್ತಾ ಸಮಞ್ಞಾ, ಇಧ ಪನ ಈದಿಸಾಯ ಏವಾತಿ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ¶ ಆಹ ‘‘ಕತ್ಥಚೀ’’ತಿಆದಿ. ಕಣ್ಣಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕೂಟಂ. ಹಂಸವಟ್ಟಕಚ್ಛನ್ನೇನಾತಿ ಹಂಸಮಣ್ಡಲಾಕಾರಛನ್ನೇನ. ತದೇವ ಛನ್ನಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ¶ ‘‘ಸುಪಣ್ಣವಙ್ಕಚ್ಛದನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕೂಟೇನ ಯುತ್ತೋ ಅಗಾರೋ, ಸೋಯೇವ ಸಾಲಾತಿ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾ. ಥಮ್ಭಪನ್ತಿಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಥಮ್ಭಮಾಲಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ, ಪರಿಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ಥಮ್ಭಪನ್ತಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾ ನಾಮ ಪಯಿರುಪಾಸನಸಾಲಾ. ಯತ್ಥ ಉಪಟ್ಠಾನಮತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ಏಕರತ್ತದಿರತ್ತಾದಿವಸೇನ ನಿಸೀದನಂ, ಇಧ ಪನ ತಥಾ ಕತಾ ನಿಸೀದನಸಾಲಾಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತೇನೇವ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನ’’ ನ್ತ್ವೇವ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ. ಮಾನಿತಬ್ಬೋತಿ ಮಾಳೋ, ಮೀಯತಿ ಪಮೀಯತೀತಿ ವಾ ಮಾಳೋ. ಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಮಾಳೋತಿ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೋ, ಅನೇಕಕೋಣವನ್ತೋ ಪಟಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ. ‘‘ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ ನಿಸಜ್ಜನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನಿಸಜ್ಜನವಸೇನ ವಾ ‘‘ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಪದಮಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇಮಿನಾ ನಿಸೀದನಇರಿಯಾಪಥಂ, ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗೀವಸೇನ ಚ ಸಮೋಧಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪದದ್ವಯಮೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಙ್ಖಿಯಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕಥಾ ಸಮ್ಮಾ ಖಿಯನತೋ ಕಥನತೋ. ಕಥಾಧಮ್ಮೋತಿ ಕಥಾಸಭಾವೋ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಾ ವಿಧೀತಿ ಕೇಚಿ.

‘‘ಅಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ರೂಪದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕತಮೋ ಪನ ಸೋ’’ತಿಆದಿ. ಸೋತಿ ಕಥಾಧಮ್ಮೋ. ‘‘ನೀಯತೀತಿ ನಯೋ, ಅತ್ಥೋ, ಸದ್ದಸತ್ಥಂ ಅನುಗತೋ ನಯೋ ಸದ್ದನಯೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೩) ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ನೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ನಯೋ, ಉಪಾಯೋ, ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಆಗತೋ ನಯೋ ಅತ್ಥಗಹಣೂಪಾಯೋ ಸದ್ದನಯೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಅನಭಿಣ್ಹವುತ್ತಿಕೇ ಅಚ್ಛರಿಯ-ಸದ್ದೋ ಇಚ್ಛಿತೋ ರುಳ್ಹಿವಸೇನ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನ್ಧಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಾರೋಹಣಂ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ತದಾರೋಹಣಂ ನ ನಿಚ್ಚಂ, ಕದಾಚಿಯೇವ ಸಿಯಾ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ. ಅಚ್ಛರಾಯೋಗ್ಗಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಯೋಗ್ಗಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪತೋ, ತದ್ಧಿತವಸೇನ ವಾ ಣಿಯಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಿಚಿತ್ರವುತ್ತಿತೋ, ಸೋ ಪನ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ಆಗತತ್ತಾ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಅಭೂತನ್ತಿ ಅಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಏತೇನ ನ ಭೂತಂ ಅಭೂತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ, ಭೂತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಅತೀತತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಾವಞ್ಚಿದನ್ತಿ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ನಿಗ್ಗಹಿತಾಗಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾವ ಚ ಇದ’’ನ್ತಿ, ಏತಸ್ಸ ಚ ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಾವ ಚಯತ್ತಕಂ ಇದಂ ಅಯಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತಾ, ತಂ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವಾ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ, ಅಕ್ಖಾತುಞ್ಚಾತಿ ಸಪಾಠಸೇಸತ್ಥೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತೇನ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತತಾಯ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯತಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ.

‘‘ಭಗವತಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ¶ ಪದೇಹಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ತ-ಸದ್ದೋ ಸಕತ್ಥಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವೇನ ಭಗವಾ ಪಕತೋ ಸಮಾನೋ ಸುಪಾಕಟೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತದಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮನಪಟಿಪದಾಯ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ನ ಹೇತ್ಥ ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ಅತ್ಥೋ ತೇಹಿ ಥೇರೇಹಿ ತ-ಸದ್ದೇನ ಪರಾಮಸಿತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣಸಙ್ಖಾತಂ ಸಕತ್ಥಂಯೇವೇಸ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಪರಾಮಸತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ, ಅನಾವರಣಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಂ. ತದುಭಯಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಸಯಮೇವ ಬುಜ್ಝತಿ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಪಸಟ್ಠಾ ಸುನ್ದರಂ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ. ಸಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೇತಿ ಅಭಿಸೇಕೋ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಸ್ಸರಿಯಭಾವಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುತ್ತರಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ, ತೇನ ತಾದಿಸೇನ ಭಗವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತಿಪಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಾನಂ ಇಧ ಪಞ್ಞಾವೇವಚನಭಾವೇ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ನೇಸಂ ವಿಸಯವಿಸೇಸಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಪಠಮಮತ್ಥಂ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ. ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣೇನ ಜಾನತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣೇಹಿ ಪಸ್ಸತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದುತಿಯಂ ವಿಜ್ಜತ್ತಯವಸೇನ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದೀಹೀತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇಹಿ. ತತಿಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾನಾವರಣಞಾಣವಸೇನ. ಅಭಿಞ್ಞಾಪರಿಯಾಪನ್ನೇಪಿ ‘‘ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹೀ’’ತಿ ತಾಸಂ ರಾಸಿಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಅನಾವರಣಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮಂಸಚಕ್ಖುವಸೇನ. ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ. ಕುಟ್ಟಸ್ಸ ಭಿತ್ತಿಯಾ ತಿರೋ ಪರಂ, ಅನ್ತೋ ವಾ, ತದಾದೀಸು ಗತಾನಿ. ಅತಿವಿಸುದ್ಧೇನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಸುನೀಲಪಾಸಾದಿಕಅಕ್ಖಿಲೋಮಸಮಲಙ್ಕತೇನ ರತ್ತಿಞ್ಚೇವ ದಿವಾ ಚ ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ. ಪಞ್ಚಮಂ ಪಟಿವೇಧದೇಸನಾಞಾಣವಸೇನ. ‘‘ಅತ್ತಹಿತಸಾಧಿಕಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂಸತೋ ವುತ್ತಂ, ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನೇಸಾ ಪರಹಿತಸಾಧಿಕಾಪಿ ಹೋತಿ. ತಾಯ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಟಿಚ್ಛಾದಕಕಿಲೇಸಸಮುಗ್ಘಾತಾಯ ದೇಸನಾಞಾಣಾದಿ ಸಮ್ಭವತಿ. ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ. ವಿಪಸ್ಸನಾಸಹಗತೋ ಸಮಾಧಿ ಪದಟ್ಠಾನಂ ¶ ಆಸನ್ನಕಾರಣಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾಧಿಪದಟ್ಠಾನಾ, ತಾಯ. ದೇಸನಾಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ದೇಸನಾಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದಕೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ. ಅರೀನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ, ಪಞ್ಚಮಾರಾನಂ ವಾ, ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ. ತೇಸಂ ಹನನಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಅಭಿಭವನಂ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನತಾಕರಣಂ, ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಞ್ಚ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಪಞ್ಚಮವಗ್ಗೇ ಸಙ್ಗೀತಂ ಚಙ್ಕೀಸುತ್ತಞ್ಚೇತ್ಥ (ಮ. ನಿ. ೨.೪೨೨) ನಿದಸ್ಸನಂ, ಏತೇನ ಅರಯೋ ಹತಾ ಅನೇನಾತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ. ಅತೋ ನಾವಚನಸ್ಸ ತಾಬ್ಯಪ್ಪದೇಸೋ ಮಹಾವಿಸಯೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ಅರಯೋ ಹನತೀತಿ ಅನ್ತಸದ್ದೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ, ಇಕಾರಸ್ಸ ಚ ಅಕಾರೋ. ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಸಮ್ಪದಾನಭೂತಾನಂ, ತೇಸಂ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ, ಪಟಿಗ್ಗಹಿತುಂ ವಾ ಅರಹತೀತಿ ಅರಹನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪಚ್ಚಯಾದೀನಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸಮ್ಮಾತಿ ಅವಿಪರೀತಂ. ಸಾಮಞ್ಚಾತಿ ಸಯಮೇವ, ಅಪರನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ? ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ¶ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ, ವಿಸೇಸತ್ಥಿನಾ ಚ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅನುಪಯೋಜೇತಬ್ಬತೋ ಯಜ್ಜೇವಂ ‘‘ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸೋವಾನುಪಯೋಜಿತೋ ಸಿಯಾ, ಕಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಅನುಪಯೋಜೀಯತೀತಿ? ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣತೋ. ಪದೇಸಗ್ಗಹಣೇ ಹಿ ಅಸತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿಪ್ಪದೇಸತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ದಿಕ್ಖಿತೋ ನ ದದಾತೀ’’ತಿ, ಏಸ ನಯೋ ಈದಿಸೇಸು.

ಇದಾನಿ ಚ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಸೇನ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತರಂ ಛಟ್ಠಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನ್ತರಾಯಿಕಧಮ್ಮೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ತದೇವ ನಿಗಮನಂ ಕರೋತಿ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥ ಅನ್ತರಾಯಕರಧಮ್ಮಞಾಣೇನ ಜಾನತಾ, ನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮಞಾಣೇನ ಪಸ್ಸತಾ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಅರಹತಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಆತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅನತ್ಥಚರಣೇನ ಕಿಲೇಸಾ ಏವ ಅರಯೋತಿ ಕಿಲೇಸಾರಯೋ, ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ. ಏತ್ಥಾಹ – ಯಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಜಾತೋ, ಕಿಂ ಪನಿದಂ ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುಜ್ಝನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಕಿಂಯೇವ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ಉದಾಹು ಕಮೇನಾತಿ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ತಾವ ಸಕಿಂಯೇವ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾನಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ, ಅಸಙ್ಖತಸಮ್ಮುತಿಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಉಪಟ್ಠಾನೇ ದೂರತೋ ಚಿತ್ತಪಟಂ ಪೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಪಟಿಭಾಗೇನಾವಬೋಧೋ ನ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ¶ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೩೭; ಧ. ಪ. ೨೭೯; ಮಹಾನಿ. ೨೭; ಚೂಳನಿ. ೮, ೧೦; ನೇತ್ತಿ. ೫) ವಿಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಅನತ್ತಾಕಾರೇನ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಿರೂಪಿತರೂಪೇನ ಭಗವತೋ ಞಾಣವಿಸಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯೇಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿಲಕ್ಖಣವಿಸಯಂ ವಿಕಪ್ಪರಹಿತಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ತೇನ ತೇ ‘ಸಬ್ಬವಿದೂ’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ –

‘ಗಚ್ಛಂ ಸಮಾಹಿತೋ ನಾಗೋ, ಠಿತೋ ನಾಗೋ ಸಮಾಹಿತೋ;

ಸೇಯ್ಯಂ ಸಮಾಹಿತೋ ನಾಗೋ, ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಸಮಾಹಿತೋ’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೬.೪೩); –

ಇದಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬದಾ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿದೀಪಕಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮೇ ನಾಗೋಪಮಸುತ್ತವಚನಂ ಸುವುತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ವಾದೇ ವುತ್ತದೋಸಾ ನಾತಿವತ್ತಿ. ಠಿತಿಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಚ ಅತೀತಾನಾಗತಧಮ್ಮಾನಂ ತದಭಾವತೋ ಏಕದೇಸವಿಸಯಮೇವ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಕಿಞ್ಞೇವ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅಥ ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಿಸಯೇ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ನ ಹಿ ಜಾತಿಭೂಮಿಸಭಾವಾದಿವಸೇನ, ದಿಸಾದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನೇ ಞೇಯ್ಯೇ ಕಮೇನ ¶ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಪಟಿವೇಧೋ ಸಮ್ಭವತಿ ಅಪರಿಯನ್ತಭಾವತೋ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ. ಯೇ ಪನ ‘‘ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅವಿಸಂವಾದನತೋ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಏಕದೇಸಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಸೇಸೇಪಿ ಏವನ್ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ವವತ್ಥಾಪನೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ನಾಮ ಭಗವಾ ಜಾತೋ, ತಞ್ಚ ಞಾಣಂ ನ ಅನುಮಾನಿಕಂ ನಾಮ ಸಂಸಯಾಭಾವತೋ. ಸಂಸಯಾನುಬದ್ಧಞ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಲೋಕೇ ಅನುಮಾನಿಕ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ತಂ ನ ಯುತ್ತಮೇವ. ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಹಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇ ಅತ್ಥಾವಿಸಂವಾದನೇನ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಏಕದೇಸಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಸೇಸೇಪಿ ಏವನ್ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ವವತ್ಥಾಪನಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವತೋ ತಥಾ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ. ಯಞ್ಹಿ ಸೇಸಂ, ತದಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ, ಅಥ ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ, ತಸ್ಸ ಸೇಸಭಾವೋ ಏವ ನ ಸಿಯಾ, ಅಪರಿಯನ್ತಭಾವತೋ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ತಥಾವವತ್ಥಿತುಮೇವ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ? ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅಕಾರಣಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಸಯವಿಚಾರಣಭಾವತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ, ಯಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೭೭) ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ – ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಗವತಾ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಂ, ಸಕಲಮೇಕದೇಸೋ ವಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತವುತ್ತಿತಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ ನಿಚ್ಚಸಮಾಧಾನಞ್ಚ ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ, ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಚ ಸಕಲಸ್ಸ ಅವಿಸಯಭಾವೇ ತಸ್ಸ ಆಕಙ್ಖಾಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾ ನ ಸಿಯಾ, ಏಕನ್ತೇನೇವ ¶ ಸಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಾ ಆಕಙ್ಖಾಪಟಿಬದ್ಧಾ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿಬದ್ಧಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ (ಮಹಾನಿ. ೬೯, ೧೫೬; ಚೂಳನಿ. ೮೫; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೫) ವಚನತೋ. ಅತೀತಾನಾಗತವಿಸಯಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಅನುಮಾನಾಗಮತಕ್ಕಗಹಣವಿರಹಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ.

ನನು ಚ ಏತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖೇ ಯದಾ ಸಕಲಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಂ, ತದಾ ಸಕಿಂಯೇವ ಸಕಲವಿಸಯತಾಯ ಅನಿರೂಪಿತರೂಪೇನ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತದೋಸಾ ನಾತಿವತ್ತಿಯೇವಾತಿ? ನ, ತಸ್ಸ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ. ವಿಸೋಧಿತೋ ಹಿ ಸೋ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಪಚುರಜನಞಾಣಸಮಾನವುತ್ತಿತಾಯ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯತಾ ನ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಕಲಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ತಂ ಏಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಯ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತೇಯೇವ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಂ, ‘‘ಯಾವತಕಂ ನೇಯ್ಯಂ, ತಾವತಕಂ ಞಾಣಂ. ಯಾವತಕಂ ಞಾಣಂ, ತಾವತಕಂ ನೇಯ್ಯಂ. ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ಞಾಣಂ, ಞಾಣಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ನೇಯ್ಯಂ. ನೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಞಾಣಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಞಾಣಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನೇಯ್ಯಪಥೋ ನತ್ಥಿ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿಯನ್ತಟ್ಠಾಯಿನೋ ತೇ ಧಮ್ಮಾ, ಯಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಮುಗ್ಗಪಟಲಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಫುಸಿತಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಸಮುಗ್ಗಪಟಲಂ ಉಪರಿಮಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಮಂ ಸಮುಗ್ಗಪಟಲಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿಯನ್ತಟ್ಠಾಯಿನೋ, ಏವಮೇವ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ನೇಯ್ಯಞ್ಚ ಞಾಣಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿಯನ್ತಟ್ಠಾಯಿನೋ…ಪೇ… ತೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೬೯, ೧೫೬; ಚೂಳನಿ. ೮೫; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೫) ಏವಮೇಕಜ್ಝಂ, ವಿಸುಂ, ಸಕಿಂ, ಕಮೇನ ವಾ ಇಚ್ಛಾನುರೂಪಂ ¶ ಪವತ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಜಾತೋತಿ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಮುತ್ತಕೋ ನಯೋ – ಠಾನಾಠಾನಾದೀನಿ ಛಬ್ಬಿಸಯಾನಿ ಛಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಜಾನತಾ, ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ಚುತೂಪಪಾತದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇಹಿ ಪಸ್ಸತಾ, ಸವಾಸನಾನಮಾಸವಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಖೀಣತ್ತಾ ಅರಹತಾ, ಝಾನಾದಿಧಮ್ಮೇ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನವಸೇನ ಸಾಮಂಯೇವ ಅವಿಪರೀತಾವಬೋಧತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ, ಏವಂ ದಸಬಲಞಾಣವಸೇನ ಚತೂಹಾಕಾರೇಹಿ ಥೋಮಿತೇನ. ಅಪಿಚ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣತಾಯ ಜಾನತಾ, ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿತೋ ನಿಸಮ್ಮಕಾರಿತಾಯ ಪಸ್ಸತಾ, ದವಾದೀನಂ ಛನ್ನಮಭಾವಸಾಧಿಕಾಯ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾಯ ಅರಹತಾ, ಛನ್ದಾದೀನಂ ಛನ್ನಮಹಾನಿಹೇತುಭೂತಾಯ ಅಪರಿಕ್ಖಯಪಟಿಭಾನಸಾಧಿಕಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ¶ , ಏವಂ ಅಟ್ಠಾರಸಾವೇಣಿಕಬುದ್ಧಧಮ್ಮವಸೇನ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೦೫) ಚತೂಹಾಕಾರೇಹಿ ಥೋಮಿತೇನಾತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಪಹಾನಬೋಧನತ್ಥೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ.

ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಚತೂಹಾಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಥೋಮಿತೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಇಮೇಸಂ ‘‘ಭಗವತಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ವಿಸೇಸನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯದಿಪಿ ಹೀನಪಣೀತಭೇದೇನ ದುವಿಧಾವ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಪನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಾವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾ’’ತಿ. ಸಾ ಪನ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತುಯೇವ, ತದಪಿ ತಥಾ ತಥಾ ದಸ್ಸನಂ, ಖಮನಂ, ರೋಚನಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ ‘‘ನಾನಜ್ಝಾಸಯತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾ ನಾನಜ್ಝಾಸಯತಾ ನಾನಾದಿಟ್ಠಿಕತಾ ನಾನಕ್ಖನ್ತಿತಾ ನಾನಾರುಚಿತಾ’’ತಿ. ‘‘ಯಾವಞ್ಚಿದ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಚ ಇದನ್ತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಂ, ‘‘ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಾ ಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಪನ ಪಾಕಟೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾವ ಚ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿವಿದಿತಾ’’ತಿ.

‘‘ಯಾ ಚ ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಧಾತುಸಂಯುತ್ತಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತದೇವ ಸಂಯುತ್ತಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅವಣ್ಣವಣ್ಣಭಾಸನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಥೇರಾನಮಯಂ ಸಙ್ಖಿಯಧಮ್ಮೋ ಉದಪಾದೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅತೋ ಅಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಧಾತುಸಂಯುತ್ತದೇಸನಾನಯೇನ ತಾಸಂ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತಭಾವಂ ಸಮತ್ಥನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತಭಾವಸಮತ್ಥನಞ್ಹಿ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿವಚನಂ. ತತ್ಥ ಯಾ ಅಯಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾ…ಪೇ… ರುಚಿತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಧಾತುಸೋತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತುಯಾ. ಸಂಸನ್ದನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಾಸೇನ್ತಿ. ಸಮೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ, ಸಹ ವಾ ಭವನ್ತಿ. ‘‘ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ’’ತಿಆದಿ ¶ ತಥಾಭಾವವಿಭಾವನಂ. ಅತೀತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಅತೀತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ವಾ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾ-ಪದಸ್ಸ ನಾನಜ್ಝಾಸಯತಾತಿ ಅತ್ಥವಚನಂ. ನಾನಾದಿಟ್ಠಿ…ಪೇ… ರುಚಿತಾತಿ ತಸ್ಸ ಸರೂಪದಸ್ಸನಂ. ಸಸ್ಸತಾದಿಲದ್ಧಿವಸೇನ ನಾನಾದಿಟ್ಠಿಕತಾ. ಪಾಪಾಚಾರಕಲ್ಯಾಣಾಚಾರಾದಿಪಕತಿವಸೇನ ನಾನಕ್ಖನ್ತಿತಾ. ಪಾಪಿಚ್ಛಾಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾದಿವಸೇನ ನಾನಾರುಚಿತಾ. ನಾಳಿಯಾತಿ ತುಮ್ಬೇನ, ಆಳ್ಹಕೇನ ವಾ. ತುಲಾಯಾತಿ ಮಾನೇನ. ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ದಸಬಲಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ ¶ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೩) ವುತ್ತಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ದಸಬಲಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಸು (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೪೯; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೧೦.೨೧; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೩೧) ಚ ಏವಮಾಗತಂ.

ಪರವಾದೀ ಪನಾಹ ‘‘ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವಾಯಂ ಪಭೇದೋ’’ತಿ, ತಂ ತಥಾ ನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞಮೇವ ಹಿ ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ದಸಬಲಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಕಕಿಚ್ಚಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ತಮ್ಪಿ ತತೋ ಅವಸೇಸಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ. ದಸಬಲಞಾಣೇಸು ಹಿ ಪಠಮಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ದುತಿಯಂ ಕಮ್ಮನ್ತರವಿಪಾಕನ್ತರಮೇವ, ತತಿಯಂ ಕಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ, ಚತುತ್ಥಂ ಧಾತುನಾನತ್ತಕಾರಣಮೇವ, ಪಞ್ಚಮಂ ಸತ್ತಾನಮಜ್ಝಾಸಯಾಧಿಮುತ್ತಿಮೇವ, ಛಟ್ಠಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತಿಕ್ಖಮುದುಭಾವಮೇವ, ಸತ್ತಮಂ ಝಾನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾದಿಮೇವ, ಅಟ್ಠಮಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತತಿಮೇವ, ನವಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಮೇವ, ದಸಮಂ ಸಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಏತೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಞ್ಚ ತತೋ ಉತ್ತರಿಞ್ಚ ಜಾನಾತಿ, ಏತೇಸಂ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ. ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಇದ್ಧಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಕುಬ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಪಿಚ ಪರವಾದೀ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ‘‘ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮ ಏತಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಂ, ಕಾಮಾವಚರಂ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಂ, ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ. ಜಾನನ್ತೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಞಾಣಾನಿ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾನೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ತತೋ ಪರಾನಿ ದ್ವೇ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾನೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ‘‘ಸಿಯಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ತತೋ ಪರಂ ದ್ವೇ ರೂಪಾವಚರಾನಿ, ಅವಸಾನೇ ಏಕಂ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರ’ನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಮೇವ, ಕಾಮಾವಚರಮೇವ, ಲೋಕಿಯಮೇವಾತಿ. ಇತಿ ಅಞ್ಞದೇವ ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಮಬಲಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣೇನ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಚ ವಿದಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚ-ಕಾರೋಪಿ ಹಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾ. ‘‘ದ್ವೇಪಿ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಸುತ್ತಸ್ಸತ್ಥಂ ¶ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇಸು ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ತದಭಿಸಮ್ಬನ್ಧತಂ ಆವಿ ಕರೋತಿ. ಇತಿ ಹ ಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂಸದ್ದತ್ಥೇ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ, ಹ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಆಗಮೋ ವಾ. ಸನ್ಧಿವಸೇನ ¶ ಇಕಾರಲೋಪೋ, ಅಕಾರಾದೇಸೋ ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಏವಂ ಇಮೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ.

೪. ‘‘ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಕತಿಯತ್ಥಭೂತಾ ವಿಜಾನನಕಿರಿಯಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅಭೇದವತೀಪಿ ಸಮಾನಾ ತಂತಂಕರಣಯೋಗ್ಯತಾಯ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವತ್ಥೂನೀತಿ ಘರವತ್ಥೂನಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ ಚ ವೋಹಾರವಚನಮತ್ತಮೇತಂ. ನ ಹಿ ತೇನ ದಸ್ಸನತೋ ಅಞ್ಞಂ ಜಾನನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತದಿದಂ ಞಾಣಂ ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಂ ಆಕಙ್ಖಾಪಟಿಬದ್ಧಂ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿಬದ್ಧಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪಟಿಬದ್ಧಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ. ಕಿಂ ನಾಮ ಕರೋನ್ತೋ ಭಗವಾ ತೇನ ಞಾಣೇನ ಆವಜ್ಜನಾದಿಪಟಿಬದ್ಧೇನ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಸೋತೂನಮತ್ಥಸ್ಸ ಸುವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ವಿಯ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ‘‘ಕಿಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ, ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಞಾಣಂ ಆವಜ್ಜನಾದಿಪಟಿಬದ್ಧಂ ಹುತ್ವಾ ತೇನ ತಥಾ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ವಿಸೇಸವಚನಂ ಸಾತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾತಿ ಅನುಯೋಗೇನಾಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚಞ್ಚನಾಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಕತಂ ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಕಿಲೇಸಸಮುಗ್ಘಾಟನೇನ, ಯತೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ಅಬ್ಯಾವಟಮನೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಸು ವುಚ್ಚತಿ. ನಿರತ್ಥಕೋ ಚಿತ್ತಸಮುದಾಚಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮ್ಪಿ ವುತ್ತಾನುಯೋಗೋ ತದವತ್ಥೋಯೇವಾತಿ ಚೋದನಮಪನೇತಿ ‘‘ತಂ ಪಞ್ಚವಿಧ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಕಿಚ್ಚದ್ವಯಂ ದಿವಸಭಾಗವಸೇನ, ಇತರತ್ತಯಂ ರತ್ತಿಭಾಗವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ತಥಾಯೇವ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ.

‘‘ಉಪಟ್ಠಾಕಾನುಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ, ಸರೀರಫಾಸುಕತ್ಥಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಅನೇಕಕಪ್ಪಸಮುಪಚಿತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಜನಿತಂ ಭಗವತೋ ಮುಖವರಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಾದಿದೋಸಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತದುಭಯತ್ಥಮೇವ ಪನ ಮುಖಧೋವನಾದೀನಿ ಕರೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಬ್ಬೋಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾಯೋ ಬಾಹಿರಬ್ಭನ್ತರೇಹಿ ಮಲೇಹಿ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಸುಧೋತಮಣಿ ವಿಯ ಹೋತಿ. ವಿವಿತ್ತಾಸನೇತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತೀನಮನುರೂಪೇ ವಿವೇಕಾನುಬ್ರೂಹನಾಸನೇ. ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವೀತಿನಾಮನಂ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ನ ವಿವೇಕನಿನ್ನತಾಯ, ಪರೇಸಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿ ಆಪಜ್ಜನತ್ಥಂ. ಸುರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ಅನ್ತರವಾಸಕಂ ವಿಹಾರನಿವಾಸನಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ವಿಜ್ಜುಲತಾಸದಿಸಂ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮೇಘವಣ್ಣಂ ಸುಗತಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಸೇಲಮಯಪತ್ತಂ ಆದಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಥಾಯೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಕದಾಚಿ ಏಕಕೋ’’ತಿಆದಿ ¶ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ವಿನಯನಾನುಕೂಲಂ ಭಗವತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮನದಸ್ಸನಂ. ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ, ತೇನ ನಗರಮ್ಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ. ಯಥಾರುಚಿ ವತ್ತಮಾನೇಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಪವಿಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

‘‘ಸೇಯ್ಯಥಿದ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ¶ ಪಚ್ಛಿಮಪಕ್ಖಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ಚ ತಂ ಕತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಇದಂ ವಾ ಸಪ್ಪಾಟಿಹೀರಪವಿಸನಂ ಕತಮನ್ತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಮುದುಗತವಾತಾತಿ ಮುದುಭೂತಾ, ಮುದುಭಾವೇನ ವಾ ಗತಾ ವಾತಾ. ಉದಕಫುಸಿತಾನೀತಿ ಉದಕಬಿನ್ದೂನಿ. ಮುಞ್ಚನ್ತಾತಿ ಓಸಿಞ್ಚನ್ತಾ. ರೇಣುಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾತಿ ರಜಂ ಸನ್ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ವಿತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚಣ್ಡ-ವಾತಾತಪ-ಹಿಮಪಾತಾದಿ-ಹರಣೇನ ವಿತಾನಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದಕತ್ತಾ, ತತೋ ತತೋ ಹಿಮವನ್ತಾದೀಸು ಪುಪ್ಫೂಪಗರುಕ್ಖತೋ ಉಪಸಂಹರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ತಥಾ ನ ವುತ್ತಂ. ಸಮಭಾಗಕರಣಮತ್ತೇನ ಓನಮನ್ತಿ, ಉನ್ನಮನ್ತಿ ಚ, ತತೋಯೇವ ಪಾದನಿಕ್ಖೇಪಸಮಯೇ ಸಮಾವ ಭೂಮಿ ಹೋತಿ. ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಸಕ್ಖರಕಥಲಕಣ್ಟಕಸಙ್ಕುಕಲಲಾದಿಅಪಗಮನಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ, ತಞ್ಚ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಂ, ನ ಇದ್ಧಿನಿಮ್ಮಾನಂ. ಪದುಮಪುಪ್ಫಾನಿ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ, ತೇನ ‘‘ಯದಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಮಾ ಭೂಮಿ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ತಾನಿ ನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಥಾ ಪನ ಅಸತಿಯೇವ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ ಭಗವತೋ ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಬ್ಬದಾವ ಭಗವತೋ ಗಮನಂ ಪಠಮಂ ದಕ್ಖಿಣಪಾದುದ್ಧರಣಸಙ್ಖಾತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಠಪಿತಮತ್ತೇ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ’’ತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬದಕ್ಖಿಣತಾಯ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೋ,(ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೪) ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೩) ಚ ವದತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉತ್ತಮತಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸತಿ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ತಥಾಪಕತಿತಾಯಾತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಠಪಿತಮತ್ತೇ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಧಾವನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇದಞ್ಚ ಯಾವದೇವ ವಿನೇಯ್ಯಜನವಿನಯನತ್ಥಂ ಸತ್ಥು ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ತೇಸಂ ದಸ್ಸನಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ‘‘ಸುವಣ್ಣರಸಪಿಞ್ಜರಾನಿ ವಿಯಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಭಗವತೋ ಸರೀರೇ ಪೀತಾಭಾಯ ಯೇಭುಯ್ಯತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ರಸ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಉದಕಪರಿಯಾಯೋ, ಪಿಞ್ಜರ-ಸದ್ದೋ ಹೇಮವಣ್ಣಪರಿಯಾಯೋ, ಸುವಣ್ಣಜಲಧಾರಾ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಕಥಾ.೨೨) ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ವುತ್ತಂ. ಪಾಸಾದಕೂಟಾಗಾರಾದೀನಿ ತೇಸು ತೇಸು ಗಾಮನಿಗಮಾದೀಸು ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿಯೋ ಹುತ್ವಾ.

‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಸಯಮೇವ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ತೇಸಂ ಸದ್ದಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತದಾ ಕಾಯಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಕಾಯೂಪಗಾನಿ, ನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠಿತಾನಿ. ‘‘ಅನ್ತರವೀಥಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭಗವತೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಗಮನಾನುರೂಪವೀಥಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಲೋಲುಪ್ಪಚಾರಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕೋ ವಿಯ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಗಚ್ಛತಿ. ಯೇ ಪಠಮಂ ಗತಾ, ಯೇ ವಾ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದಾತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ತೇ ಭಗವತೋಪಿ ಪತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಟಿಮಾನೇನ್ತೀತಿ ಪತಿಸ್ಸಮಾನಸಾ ಪೂಜೇನ್ತಿ, ಭಗವನ್ತಂ ವಾ ಪಟಿಮಾನಾಪೇನ್ತಿ ಪಟಿಮಾನನ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ. ವೋಹಾರಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ, ಭಗವತೋ ಪನ ಅಪಟಿಮಾನನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಾನೀತಿ ಅತೀತೇ, ಏತರಹಿ ಚ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಾನಿ. ಯಥಾ ಕೇಚಿ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕೇಚಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾತಿ ಚ ಅರಹತ್ತಸಮಾಪನ್ನಾನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಙ್ಖೇಪಗತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ¶ , ನ ಪನ ಗಿಹೀನಂ ಅರಹತ್ತಸಮಾಪನ್ನತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪನತ್ಥಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಗಿಹೀನಂ ಸಭಾವೋ, ಯಾ ತದಹೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ವಾ, ಕಾಲಂ ಕಿರಿಯಾವಾತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ ‘‘ವಿಸಮಂ ಮಹಾರಾಜ, ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಂ, ವಿಸಮೇ ಲಿಙ್ಗೇ ಲಿಙ್ಗದುಬ್ಬಲತಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಗಿಹೀ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದಿವಸೇ ಪಬ್ಬಜತಿ ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ ವಾ ನೇಸೋ ಮಹಾರಾಜ, ದೋಸೋ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ, ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸೇವೇಸೋ ದೋಸೋ ಯದಿದಂ ಲಿಙ್ಗದುಬ್ಬಲತಾ’’ತಿ (ಮಿ. ಪ. ೫.೨.೨) ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಪ್ಪಾಟಿಹೀರಪ್ಪವೇಸನಸಮ್ಬನ್ಧೇನೇವ ಮಹಾಜನಾನುಗ್ಗಹಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಅಪ್ಪಾಟಿಹೀರಪ್ಪವೇಸನೇನ ಚ ಪನ ‘‘ತೇ ಸುನಿವತ್ಥಾ ಸುಪಾರುತಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಯಥಾರಹಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನಾನುಗ್ಗಹಣಂ ಅತ್ಥತೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಪುರೇಭತ್ತಕಿಚ್ಚಮೇವಾತಿ. ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾ ಚೇತ್ಥ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೋ. ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೇತಿ ಇಧ ಪಾಠೋ ಲಿಖಿತೋ. ‘‘ಗನ್ಧಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ’’ತಿಪಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೩) ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಟ್ಟೀಕಾಯಞ್ಚ ‘‘ಚತುಜ್ಜಾತಿಯಗನ್ಧೇನ ಪರಿಭಣ್ಡೇ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸತೀತಿ ಚ ಪವಿಸನಕಿರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ, ತಸ್ಸಮೀಪತಾಯ ಚ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪವಿಸಿತುಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ಪನ ಅನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪) ಸೂಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ.

ಅಥ ಖೋತಿ ಏವಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತುಂ ಗಮನಕಾಲೇ. ಉಪಟ್ಠಾನೇತಿ ಸಮೀಪಪದೇಸೇ. ‘‘ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಪಾದಪೀಠೇ ಠತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಓವದತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇನ್ತೋವ ಪಾದಪೀಠೇ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಓವದತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತದತ್ಥಂಯೇವ ¶ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ನಿಸೀದಿ. ದುಲ್ಲಭಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಸತಿಪಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಪಟಿಲಾಭೇ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸಇನ್ದ್ರಿಯಾವೇಕಲ್ಲಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭಾದಯೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಗುಣಾ ದುಲ್ಲಭಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ‘‘ದುಲ್ಲಭಾ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಅಯುತ್ತೋವ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾದಪೀಠೇ ಠತ್ವಾ ಓವದನಕಾಲೇ, ತೇಸು ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಸು, ರತ್ತಿಯಾ ವಸನಂ ಠಾನಂ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ, ತಥಾ ದಿವಾಠಾನಂ. ‘‘ಕೇಚೀ’’ತಿಆದಿ ತಬ್ಬಿವರಣಂ. ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಲೋಕೇ ಸುಞ್ಞವಿಮಾನಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏಸ ನಯೋ ತಾವತಿಂಸಭವನಾದೀಸುಪಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ತಯೋ ಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಭಾಗೇ ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಸಚೇ ನಾಕಙ್ಖತಿ, ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಅಥ ಯಥಾಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ತತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದುತಿಯಭಾಗೇ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಸ್ಸ ತತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವಿಯ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿ. ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿಆದೀನಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋವ. ಯಞ್ಹಿ ಅಪುಬ್ಬಂ ಪದಂ ಅನುತ್ತಾನಂ, ತದೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಸಮ್ಮಾ ಅಸ್ಸಾಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಗಾಹಾಪನವಸೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಬ್ಬೋತಿ ಸಮಸ್ಸಾಸಿತೋ. ತಾದಿಸೋ ಕಾಯೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ. ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತತಿ. ತಸ್ಸಾ ಪರಿಸಾಯ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಕತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ¶ ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯಅನು