📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ದೀಘನಿಕಾಯೇ

ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧವಗ್ಗಅಭಿನವಟೀಕಾ

(ದುತಿಯೋ ಭಾಗೋ)

೨. ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ರಾಜಾಮಚ್ಚಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೫೦. ಇದಾನಿ ¶ ¶ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ…ಪೇ… ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪದವಣ್ಣನಾ, ಪದಂ ಪದಂ ಪತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಣ್ಣನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಞ್ಹಿ, ಉತ್ತಾನಂ ವಾ ಪದಮಞ್ಞತ್ರ ವಣ್ಣನಾಪಿ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಅವಣ್ಣಿತಪದವಣ್ಣನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಗ್ಗಜನಪದಟ್ಠಾನವಿಸೇಸಸಮ್ಪದಾದಿಯೋಗತೋ ಪಧಾನಭಾವೇನ ರಾಜೂಹಿ ಗಹಿತಟ್ಠೇನ ಏವಂನಾಮಕಂ, ನ ಪನ ನಾಮಮತ್ತೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ನನು ¶ ಮಹಾವಗ್ಗೇ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಸುತ್ತೇ ಆಗತೋ ಏಸ ಪುರೋಹಿತೋ ಏವ, ನ ರಾಜಾ, ಕಸ್ಮಾ ಸೋ ರಾಜಸದ್ದವಚನೀಯಭಾವೇನ ಗಹಿತೋತಿ? ಮಹಾಗೋವಿನ್ದೇನ ಪುರೋಹಿತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ರೇಣುನಾ ನಾಮ ಮಗಧರಾಜೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸೋ ರಾಜಸದ್ದವಚನೀಯಭಾವೇನ ಗಹಿತೋ ತಸ್ಸ ರಾಜಾಭಾವತೋ. ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಪರಿಗ್ಗಹಿತಭಾವಕಿತ್ತನಞ್ಹಿ ತದಾ ರೇಣುರಞ್ಞಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಭಾವೂಪಲಕ್ಖಣಂ. ಸೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕಾರಕೋ ಪುರೋಹಿತೋ, ಇದಮ್ಪಿ ಚ ಲೋಕೇ ಸಮುದಾಚಿಣ್ಣಂ ¶ ‘‘ರಾಜಕಮ್ಮಪಸುತೇನ ಕತಮ್ಪಿ ರಞ್ಞಾ ಕತ’’ನ್ತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಮನ್ಧಾತುರಞ್ಞಾ ಚೇವ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಪುರೋಹಿತಮಾಣಾಪೇತ್ವಾ ರೇಣುರಞ್ಞಾ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ರಾಜೂಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ರಾಜಗಹನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಮಹಾಗೋವಿನ್ದೋ’’ತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಏಕೋ ಪುರಾತನೋ ರಾಜಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ರಾಜಧಾನೀಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ. ಗಯ್ಹತೀತಿ ಹಿ ಗಹಂ, ರಾಜೂನಂ, ರಾಜೂಹಿ ವಾ ಗಹನ್ತಿ ರಾಜಗಹಂ. ನಗರಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ.

ಅಞ್ಞೇಪೇತ್ಥ ಪಕಾರೇತಿ ನಗರಮಾಪನೇನ ರಞ್ಞಾ ಕಾರಿತಸಬ್ಬಗೇಹತ್ತಾ ರಾಜಗಹಂ, ಗಿಜ್ಝಕೂಟಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಬ್ಬತೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಪಬ್ಬತರಾಜೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಗೇಹಸದಿಸನ್ತಿಪಿ ರಾಜಗಹಂ, ಸಮ್ಪನ್ನಭವನತಾಯ ರಾಜಮಾನಂ ಗೇಹನ್ತಿಪಿ ರಾಜಗಹಂ, ಸುಸಂವಿಹಿತಾರಕ್ಖತಾಯ ಅನತ್ಥಾವಹಿತುಕಾಮೇನ ಉಪಗತಾನಂ ಪಟಿರಾಜೂನಂ ಗಹಂ ಗಹಣಭೂತನ್ತಿಪಿ ರಾಜಗಹಂ, ರಾಜೂಹಿ ದಿಸ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಗಹಂ ಗೇಹಭೂತನ್ತಿಪಿ ರಾಜಗಹಂ, ಆರಾಮರಾಮಣೇಯ್ಯತಾದೀಹಿ ರಾಜತಿ, ನಿವಾಸಸುಖತಾದಿನಾ ಚ ಸತ್ತೇಹಿ ಮಮತ್ತವಸೇನ ಗಯ್ಹತಿ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹತೀತಿಪಿ ರಾಜಗಹನ್ತಿ ಏದಿಸೇ ಪಕಾರೇ. ನಾಮಮತ್ತಮೇವ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನ ಪದೇಸೋ ವಿಸೇಸಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಉಳಾರಸತ್ತಪರಿಭೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಬುದ್ಧಕಾಲೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಾಲೇ ಚಾ’’ತಿ ಇದಂ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಅಞ್ಞದಾಪಿ ಕದಾಚಿ ಸಮ್ಭವತೋ, ‘‘ನಗರಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಮೇವ ಮನುಸ್ಸಾವಾಸಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೇಸಕಾಲೇ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ. ತೇಸನ್ತಿ ಯಕ್ಖಾನಂ. ವಸನವನನ್ತಿ ಆಪಾನಭೂಮಿಭೂತಂ ಉಪವನಂ.

ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ವಿಹಾರಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ, ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಸಿದ್ಧಂ ವಿಸೇಸಪರಾಮಸನಮನ್ತರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತಿ, (ಅ. ನಿ. ೫.೧೦೧; ಪಾಚಿ. ೧೪೭; ಪರಿ. ೪೪೧) ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ, (ಧ. ಸ. ೧೬೦) ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, (ದೀ. ನಿ. ೩.೭೧, ೩೦೮; ಮ. ನಿ. ೧.೭೭, ೪೫೯, ೫೦೯; ೨.೩೦೯, ೩೧೫; ೩.೨೩೦; ವಿಭ. ೬೪೨) ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಾಧಿಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೫೯) ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಸಿದ್ಧೇನ ವಿಸೇಸಪರಾಮಸನೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರಾದಿವಿಸೇಸವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನಂ ¶ ¶ , ನ ಏವಮಿದಂ, ಇದಂ ಪನ ತಥಾ ವಿಸೇಸಪರಾಮಸನಮನ್ತರೇನ ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನನ್ತಿ.

ಸತಿಪಿ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನೇ ಇಧ ಇರಿಯಾಪಥಸಙ್ಖಾತವಿಸೇಸವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನಮೇವ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಸಿದ್ಧಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪರಾಮಸನಸ್ಸಾಭಾವೇಪಿ ಇಧ ವಿಸೇಸವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ? ವಿಸೇಸವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನಸ್ಸ ಸದ್ದನ್ತರಸಙ್ಖಾತವಿಸೇಸವಚನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಏವ. ವಿಸೇಸವಚನೇ ಹಿ ಅಸತಿ ವಿಸೇಸಮಿಚ್ಛತಾ ವಿಸೇಸೋ ಪಯೋಜಿತಬ್ಬೋತಿ. ಅಪಿಚ ಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಸ್ಸ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾದೀಪನಮೇವ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಚಾಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ? ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣತೋ. ಕದಾಚಿಪಿ ಹಿ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ವಿನಾ ನ ಭವತಿ ತಮನ್ತರೇನ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಹರಣಾಭಾವತೋತಿ.

ಇರಿಯನಂ ಪವತ್ತನಂ ಇರಿಯಾ, ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತನುಪಾಯಭಾವತೋ ಪಥೋತಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಯೋ. ನ ಹಿ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಿಅವತ್ಥಾಹಿ ವಿನಾ ಕಞ್ಚಿ ಕಾಯಿಕಂ ಕಿರಿಯಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತಾಯ ಪವತ್ತನುಪಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಹರತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತೇನ, ವಿಹರಣಮತ್ತಂ ವಾ ತನ್ತಿ ವಿಹಾರೋ, ಸೋ ಏವ ವಿಹಾರೋ ತಥಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪನೇಸ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಿಆಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧೋವ. ದಿವಿ ಭವೋ ದಿಬ್ಬೋ, ತತ್ಥ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದಿದೇವಲೋಕೇ ಭವೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ವಾ ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೋ, ತದತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ದಿಬ್ಬೋ, ಅಭಿಞ್ಞಾಭಿನೀಹಾರಾದಿವಸೇನ ವಾ ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾ ದಿಬ್ಬೋ, ಸೋವ ವಿಹಾರೋ, ದಿಬ್ಬಭಾವಾವಹೋ ವಾ ವಿಹಾರೋ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ, ಮಹಗ್ಗತಜ್ಝಾನಾನಿ. ನೇತ್ತಿಯಂ [ನೇತ್ತಿ. ೮೬ (ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ)] ಪನ ಚತಸ್ಸೋ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರಾತಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಮೇತ್ತಾಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರತಾ ವಿಯ ತಾಸಂ ಭಾವನಾವಿಸೇಸಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ದಿಬ್ಬಭಾವಾವಹಸಾಮಞ್ಞತೋ ತಾಪಿ ‘‘ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾ’’ ತ್ವೇವ ವುತ್ತಾ. ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾ ವಾ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾ ವಿಹಾರಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಮೇತ್ತಾಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ. ಅರಿಯಾ ಉತ್ತಮಾ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ವಾ ಅರಿಯಾನಂ ವಿಹಾರಾತಿ ಅರಿಯವಿಹಾರಾ, ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಇಧ ಪನ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ, ತಬ್ಬಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ ¶ , ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಚ ಭಗವತೋ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರಾ.

ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ತಾಸಮೇಕತೋ ಅಪ್ಪವತ್ತತ್ತಾ ಏಕೇನ ವಾ ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಸಮಙ್ಗೀಭಾವಪರಿದೀಪನಂ, ಭಾವಲೋಪೇನಾಯಂ ಭಾವಪ್ಪಧಾನೇನ ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ಲೋಭದೋಸಮೋಹುಸ್ಸನ್ನೇ ಲೋಕೇ ¶ ಸಕಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ವಿನಯನತ್ಥಂ ತಂ ತಂ ವಿಹಾರೇ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಯದಾ ಸತ್ತಾ ಕಾಮೇಸು ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ದಿಬ್ಬೇನ ವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅಲೋಭಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ರುಚಿಮುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ವಿರಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಇಸ್ಸರಿಯತ್ಥಂ ಸತ್ತೇಸು ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅದೋಸಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ರುಚಿಮುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅದೋಸೇನ ದೋಸಂ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ವಿವದನ್ತಿ, ತದಾ ಅರಿಯವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ ತೇಸಂ ಅಮೋಹಕುಸಲಮೂಲುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ರುಚಿಮುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಮೋಹೇನ ಮೋಹಂ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಇಮೇಹಿ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ವಿವಿಧಂ ಹಿತಸುಖಂ ಹರತಿ, ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ಚ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ.

‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಗುಣದಸ್ಸನಂ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥಸಮತ್ಥನಂ ವಾ. ತೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಥಾ ವದಮಾನೋ ಪನ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಜೋತಕೋ, ‘‘ಹರತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ನೇತಿ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಞಾಪೇತಿ ‘‘ಠಿತೋಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಚ್ಛೇದನಯನಾಕಾರೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ತತ್ಥ ಕಸ್ಸ ಕೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ಕಥಂ ಕಸ್ಸ ನಯನನ್ತಿ ಅನ್ತೋಲೀನಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಉಪಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಯದಿಪಿ ಭಗವಾ ಏಕೇನೇವ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸ್ಸ ನಾಮ ಸರೀರಸ್ಸ ಅಯಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರಿಪತನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಅಪತಮಾನಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಸನ್ತೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ, ನಾನಾಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಕಾಲಂ ¶ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ವಸತಿ, ಸತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ವಿವಿಧಂ ಸುಖಂ ಹರತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿವಿಧಂ ಹರತೀತಿ ವಿಹರತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಮನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುನ ‘‘ಅಮ್ಬವನೇ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ರಾಜಗಹಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಗೋಚರಗಾಮಸ್ಸ. ಯಸ್ಸ ಸಮೀಪವಸೇನ ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋಪಿ ತಸ್ಸ ಸಮೀಪವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ರಾಜಗಹಸಮೀಪೇ ಅಮ್ಬವನೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸಮೀಪತ್ಥೇತಿ ಅಮ್ಬವನಸ್ಸ ಸಮೀಪತ್ಥೇ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿ ವಚನಂ. ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ಆಧಾರವಚನಂ. ಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಹಿ ಭುಮ್ಮಂ, ಆಧಾರೋ, ತದೇವ ವಚನಂ ತಥಾ, ಭುಮ್ಮೇ ಪವತ್ತಂ ವಾ ವಚನಂ ವಿಭತ್ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ¶ , ತೇನ ಯುತ್ತಂ ತಥಾ, ಸತ್ತಮೀವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಪದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಾಮಂ ಭಗವಾ ಅಮ್ಬವನೇಯೇವ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಸಮೀಪತ್ತಾ ಪನ ಗೋಚರಗಾಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಭುಮ್ಮವಚನವಸೇನ ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯಂ ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ, ಕೂಪೇ ಗಗ್ಗಕುಲ’’ನ್ತಿ ಚಾತಿ. ಅನೇನೇವ ಯದಿ ಭಗವಾ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರತಿ, ಅಥ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಅಮ್ಬವನೇ’’ತಿ. ಯದಿ ಚ ಅಮ್ಬವನೇ, ಏವಮ್ಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿ. ನ ಹಿ ‘‘ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಪಾಸಾದೇ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಇಧ ಅಧಿಕರಣಾಧಿಕರಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಧಿಕರಣಸ್ಸ ದ್ವಯನಿದ್ದೇಸೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕುಮಾರಭತೋ ಏವ ಕೋಮಾರಭಚ್ಚೋ ಸಕತ್ಥವುತ್ತಿಪಚ್ಚಯೇನ, ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಭಿಸಗ್ಗಮೇವ ಭೇಸಜ್ಜ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಖನ್ಧಕಪಾಳಿವಸೇನ ತದತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಚ ಅಮ್ಬವನಂ ಜೀವಕಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅನುಯೋಗೇನ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ದೋಸಾಭಿಸನ್ನನ್ತಿ ವಾತಪಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಉಸ್ಸನ್ನದೋಸಂ. ವಿರೇಚೇತ್ವಾತಿ ದೋಸಪ್ಪಕೋಪತೋ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ. ಸಿವೇಯ್ಯಕಂ ದುಸ್ಸಯುಗನ್ತಿ ಸಿವಿರಟ್ಠೇ ಜಾತಂ ಮಹಗ್ಘಂ ದುಸ್ಸಯುಗಂ. ದಿವಸಸ್ಸ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುನ್ತಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ದಿವಸಸ್ಸ ದ್ವಿವಾರೇ ವಾ ತಿವಾರೇ ವಾ ಭಾಗೇ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ದಿವಸೇ ದ್ವಿವಾರಂ ವಾ ತಿವಾರಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಮ್ಬಪಟ್ಟವಣ್ಣೇನಾತಿ ತಮ್ಬಲೋಹಪಟ್ಟವಣ್ಣೇನ. ಸಚೀವರಭತ್ತೇನಾತಿ ಚೀವರೇನ, ಭತ್ತೇನ ಚ. ‘‘ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಭಗವಾ ಅಮ್ಬವನಮತ್ತೇಯೇವ ವಿಹರತಿ, ಅಥ ಖೋ ಏವಂ ಕತೇ ವಿಹಾರೇ. ಸೋ ಪನ ತದಧಿಕರಣತಾಯ ವಿಸುಂ ಅಧಿಕರಣಭಾವೇನ ನ ವುತ್ತೋತಿ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತಮತ್ಥಂ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾಮಞ್ಞೇ ಹಿ ಸತಿ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತನಿದ್ಧಾರಣಂ.

ಅಡ್ಢೇನ ತೇಳಸ ಅಡ್ಢತೇಳಸ. ತಾದಿಸೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ. ಅಡ್ಢೋ ಪನೇತ್ಥ ಸತಸ್ಸೇವ. ಯೇನ ಹಿ ಪಯುತ್ತೋ ತಬ್ಭಾಗವಾಚಕೋ ಅಡ್ಢಸದ್ದೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಪಣ್ಣಾಸಾವ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಊನಾನಿ ತೇಳಸ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನೀತಿ ಅತ್ಥಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಅಡ್ಢಸತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಡ್ಢಮೇವ ಸತಂ ಸತಸ್ಸ ವಾ ಅಡ್ಢಂ ತಥಾ.

ರಾಜತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಿಬ್ಬತಿ ಸೋಭತಿ ಚ. ರಞ್ಜೇತೀತಿ ದಾನಾದಿನಾ, ಸಸ್ಸಮೇಧಾದಿನಾ ಚ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ರಮೇತಿ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ರಾಗಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ. ಜನಪದವಾಚಿನೋ ಪುಥುವಚನಪರತ್ತಾ ‘‘ಮಗಧಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಜನಪ್ಪದಾಪದೇಸೇನ ವಾ ತಬ್ಬಾಸಿಕಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ. ರಞ್ಞೋತಿ ಪಿತು ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞೋ. ಸಸತಿ ಹಿಂಸತೀತಿ ಸತ್ತು, ವೇರೀ, ಅಜಾತೋಯೇವ ಸತ್ತು ಅಜಾತಸತ್ತು. ‘‘ನೇಮಿತ್ತಕೇಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ಚ ಅಜಾತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸತ್ತುಭಾವೋ ನ ತಾವ ಹೋತಿ, ಸತ್ತುಭಾವಸ್ಸ ಪನ ತಥಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಏವಂ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಜಾತಸ್ಸೇವ ¶ ಪನ ತಸ್ಸ ‘‘ರಞ್ಞೋ ಲೋಹಿತಂ ಪಿವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ದೇವಿಯಾ ದೋಹಳಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಅಜಾತೋಯೇವೇಸ ರಞ್ಞೋ ಸತ್ತೂತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

‘‘ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ, ಸಮತ್ಥೇತಿ ಚ. ದೋಹಳೋತಿ ಅಭಿಲಾಸೋ. ಭಾರಿಯೇತಿ ಗರುಕೇ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೇ ವಾ. ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಅಸಕ್ಕುಣಮಾನಾ. ಅಕಥೇನ್ತೀತಿ ಅಕಥಯಮಾನಾ ಸಮಾನಾ. ನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ವಚಸಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ. ಸುವಣ್ಣಸತ್ಥಕೇನಾತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯೇನ ಸತ್ಥಕೇನ, ಘನಸುವಣ್ಣಕತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯೋಮಯಞ್ಹಿ ರಞ್ಞೋ ಸರೀರಂ ಉಪನೇತುಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸುವಣ್ಣಪರಿಕ್ಖತೇನ ವಾ ಅಯೋಮಯಸತ್ಥೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇಪಿ ಅಯಮೇವಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬಾಹುಂ ಫಾಲಾಪೇತ್ವಾತಿ ಲೋಹಿತಸಿರಾವೇಧವಸೇನ ಬಾಹುಂ ಫಾಲಾಪೇತ್ವಾ. ಕೇವಲಸ್ಸ ಲೋಹಿತಸ್ಸ ಗಬ್ಭಿನಿಯಾ ದುಜ್ಜೀರಭಾವತೋ ಉದಕೇನ ಸಮ್ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾಯೇಸಿ. ಹಞ್ಞಿಸ್ಸತೀತಿ ಹಞ್ಞಿಸ್ಸತೇ, ಆಯತಿಂ ಹನೀಯತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ನೇಮಿತ್ತಕಾನಂ ವಚನಂ ತಥಂ ವಾ ಸಿಯಾ, ವಿತಥಂ ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಪುತ್ತೋತಿ ವಾ ಧೀತಾತಿ ವಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅತ್ತನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಿವಾರೇಸಿ. ರಞ್ಞೋ ಭಾವೋ ರಜ್ಜಂ, ರಜ್ಜಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಪವತ್ತತೀತಿ ಓಪರಜ್ಜಂ, ಠಾನನ್ತರಂ.

ಮಹಾತಿ ¶ ಮಹತೀ. ಸಮಾಸೇ ವಿಯ ಹಿ ವಾಕ್ಯೇಪಿ ಮಹನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಮಹಾದೇಸೋ. ಧುರಾತಿ ಗಣಸ್ಸ ಧುರಭೂತಾ, ಧೋರಯ್ಹಾ ಜೇಟ್ಠಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧುರಂ ನೀಹರಾಮೀತಿ ಗಣಧುರಮಾವಹಾಮಿ, ಗಣಬನ್ಧಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಸೋ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುನ ಚಿನ್ತನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನಾತಿ ಅಹಿಮೇಖಲಿಕಕುಮಾರವಣ್ಣವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿನಾ. ತೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಾಯುಕಭಾವೇನ. ಹೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ತೇನ ಹೀತಿ ವಾ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕುಮಾರಂ…ಪೇ… ಉಯ್ಯೋಜೇಸೀ’’ತಿ. ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಇದಮತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತನಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಖೋತಿಆದೀಹಿಪಿ ಖನ್ಧಕಪಾಳಿಯೇವ (ಚೂಳವ. ೩೩೯).

ಪೋತ್ಥನಿಯನ್ತಿ ಛುರಿಕಂ. ಯಂ ‘‘ನಖರ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ದಿವಾ ದಿವಸೇತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೫೦) ದಿವಸಸ್ಸಪಿ ದಿವಾ. ಸಾಮ್ಯತ್ಥೇ ಹೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ‘‘ದಿವಾ ದಿವಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ದಸ್ಸನತೋ. ದಿವಸ್ಸ ದಿವಸೇತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಅಕಾರನ್ತಸ್ಸಪಿ ದಿವಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ನೇಪಾತಿಕಮ್ಪಿ ದಿವಾಸದ್ದಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕವೇಲಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾ ಹಿ ದಿವಸಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ದಿವಸೋತಿ. ‘‘ಭೀತೋ’’ತಿಆದಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಕಾಯಥಮ್ಭನೇನ ವಾ ಭೀತೋ. ಹದಯಮಂಸಚಲನೇನ ಉಬ್ಬಿಗ್ಗೋ. ‘‘ಜಾನೇಯ್ಯುಂ ವಾ, ಮಾ ವಾ’’ತಿ ಪರಿಸಙ್ಕಾಯ ಉಸ್ಸಙ್ಕೀ. ಞಾತೇ ಸತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಗಚ್ಛಮಾನಭಯವಸೇನ ಉತ್ರಸ್ತೋ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರನ್ತಿ ದೇವದತ್ತೇನ ವುತ್ತಾಕಾರಂ ವಿಪ್ಪಕಾರನ್ತಿ ಅಪಕಾರಂ ಅನುಪಕಾರಂ, ವಿಪರೀತಕಿಚ್ಚಂ ವಾ. ಸಬ್ಬೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ದೇವದತ್ತಪರಿಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ.

ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ¶ ಅಪನಯನವಸೇನ ವಿಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ. ರಜ್ಜೇನಾತಿ ವಿಜಿತೇನ. ಏಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ‘‘ರಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ, ರಾಜಭಾವೇನ ವಾ.

ಮನಸೋ ಅತ್ಥೋ ಇಚ್ಛಾ ಮನೋರಥೋ ರ-ಕಾರಾಗಮಂ, ತ-ಕಾರಲೋಪಞ್ಚ ಕತ್ವಾ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ವಿಬ್ಭಮಕರಣತೋ ಮನಸೋ ರಥೋ ಇವ ಮನೋರಥೋ, ಮನೋ ಏವ ರಥೋ ವಿಯಾತಿ ವಾ ಮನೋರಥೋತಿಪಿ ನೇರುತ್ತಿಕಾ ವದನ್ತಿ. ಸುಕಿಚ್ಚಕಾರಿಮ್ಹೀತಿ ಸುಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಅಮ್ಹಿ. ಅವಮಾನನ್ತಿ ಅವಮಞ್ಞನಂ ಅನಾದರಂ. ಮೂಲಘಚ್ಚನ್ತಿ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಭಾವನಪುಂಸಕಮೇತಂ. ರಾಜಕುಲಾನಂ ಕಿರ ಸತ್ಥೇನ ಘಾತನಂ ರಾಜೂನಮನಾಚಿಣ್ಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ನನು ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಾಪನಗೇಹಂ ನಾಮ ಉಣ್ಹಗಹಾಪನಗೇಹಂ, ತಂ ಪನ ಧೂಮೇನೇವ ಅಚ್ಛಿನ್ನಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧೂಮಘರ’’ನ್ತಿ. ಕಮ್ಮಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ತಾಪನ ಕಮ್ಮಕರಣತ್ಥಮೇವ. ಕೇನಚಿ ಛಾದಿತತ್ತಾ ಉಚ್ಚೋ ಅಙ್ಗೋತಿ ಉಚ್ಚಙ್ಗೋ ¶ , ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಗಹಣತ್ಥಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಉನ್ನತಙ್ಗೋತಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಚ್ಚಙ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಪವಿಸಿತುಂ ಮಾ ದೇಥಾ’’ತಿ. ‘‘ಉಚ್ಛಙ್ಗೇ ಕತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಮಜ್ಝಿಮಙ್ಗೋವ, ಉಚ್ಛಙ್ಗೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೋಳಿಯನ್ತಿ ಚೂಳಾಯಂ ‘‘ಛೇತ್ವಾನ ಮೋಳಿಂ ವರಗನ್ಧವಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೫೫; ಅಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೨೭.ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) ವಿಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮೋಳಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಚತುಮಧುರೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಿಸಕ್ಕರಮಧುನಾಳಿಕೇರಸ್ನೇಹಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಮಧುರೇಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಪಾನವಿಸೇಸೇನಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಮಹಾಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸುತ್ತಪಾಳಿಯಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೭೩) ನ ಸಮೇತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ದಧಿ ಚ ಮಧು ಚ ಸಪ್ಪಿ ಚ ಫಾಣಿತಞ್ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಂಸಟ್ಠ’’ನ್ತಿ, (ಮ. ನಿ. ೧.೪೮೫) ತದಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಧಿ ಚ ಮಧು ಚಾತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ದಧಿ ಚ ಸುಮಧುರಂ ಮಧು ಚ. ಏಕಜ್ಝಂ ಸಂಸಟ್ಠನ್ತಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಿತಂ ಆಲುಳಿತಂ. ತಸ್ಸ ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಂ ಚತುಮಧುರಭೇಸಜ್ಜಂ ಪಿವತೋ’’ತಿ ‘‘ಅತ್ತುಪಕ್ಕಮೇನ ಮರಣಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ರಾಜಾ ತಸ್ಸಾ ಸರೀರಂ ಲೇಹಿತ್ವಾ ಯಾಪೇತಿ. ನ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಅತ್ತಾನಂ ವಿನಿಪಾತೇನ್ತಿ.

ಮಗ್ಗಫಲಸುಖೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸುಖವತಾ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಫಲಸುಖೂಪಸಞ್ಹಿತೇನ ಚಙ್ಕಮೇನ ಯಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹಾರೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಪನೇಸ್ಸಾಮಿ. ವೀತಚ್ಚಿತೇಹೀತಿ ವಿಗತಅಚ್ಚಿತೇಹಿ ಜಾಲವಿಗತೇಹಿ ಸುದ್ಧಙ್ಗಾರೇಹಿ. ಕೇನಚಿ ಸಞ್ಞತ್ತೋತಿ ಕೇನಚಿ ಸಮ್ಮಾ ಞಾಪಿತೋ, ಓವದಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಸ್ಸುಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಮಸ್ಸುವಿಸೋಧನತ್ಥಾಯ. ಮನಂ ಕರೋಥಾತಿ ಯಥಾ ರಞ್ಞೋ ಮನಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕರೋಥ. ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪುರಿಮಭವೇ. ಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇತಿ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಪೂಜನಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಭೂಮಿತಲೇ. ನಿಸಜ್ಜನತ್ಥಾಯಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಸೀದನತ್ಥಾಯ. ಪಞ್ಞತ್ತಕಟಸಾರಕನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಉತ್ತಮಕಿಲಞ್ಜಂ. ತಥಾವಿಧೋ ¶ ಕಿಲಞ್ಜೋ ಹಿ ‘‘ಕಟಸಾರಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮದ್ವಯಸ್ಸ. ತಂ ಪನ ಮನೋಪದೋಸವಸೇನೇವ ತೇನ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ;

ಮನಸಾ ಚೇ ಪದುಟ್ಠೇನ, ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ;

ತತೋ ನಂ ದುಕ್ಖಮನ್ವೇತಿ, ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧; ನೇತ್ತಿ. ೯೦);

ಪರಿಚಾರಕೋತಿ ಸಹಾಯಕೋ. ಅಭೇದೇಪಿ ಭೇದಮಿವ ವೋಹಾರೋ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ. ಏಕಾಯಪಿ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾಯ ¶ ಇಧ ಭೇದವೋಹಾರೋ, ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಹುತ್ವಾ, ಪವತ್ತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಾ ಪವತ್ತನಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾತಿಸಯನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ಞಾಪೇತುಂ ಏಕಾಯೇವ ಕಿರಿಯಾ ಪದದ್ವಯೇನ ವುತ್ತಾ. ತಥಾವಚನಞ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇಯೇವ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಮಕ್ಕಟಕೋ ನಾಮ ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫) ಕಣ್ಟಕೋ ನಾಮ…ಪೇ… ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) ಮಣ್ಡೂಕೋ ನಾಮ…ಪೇ… ನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾ ಪದಾನಂ ಭಾವತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಯಕ್ಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ಕತಂ ಪುರಿಮಾಯ ಪಚ್ಛಿಮವಿಸೇಸನತೋ, ಪರಿಚಾರಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ವಾ ಏತ್ಥ ತ್ವಾ-ಸದ್ದೋ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭಾವತೋ ಪವತ್ತನಹೇತೂತಿ. ಅಸ್ಸ ಪನ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಪುಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ಸಮಾನಸ್ಸ ತತ್ಥ ಬಹುಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಪುಬ್ಬತಾಯ ಚಿರಪರಿಚಿತನಿಕನ್ತಿ ವಸೇನ ತತ್ಥೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತಂ ದಿವಸಮೇವಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಮರಣದಿವಸೇಯೇವ. ಖೋಭೇತ್ವಾತಿ ಪುತ್ತಸ್ನೇಹಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ, ತಂಸಹಜಾತಪೀತಿ ವೇಗಸ್ಸ ಚ ಸವಿಪ್ಫಾರತಾಯ ತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಧಮ್ಮೇಹಿ ಫರಣವಸೇನ ಸಕಲಸರೀರಂ ಆಲೋಳೇತ್ವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಂ ಆಹಚ್ಚ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ. ಪಿತುಗುಣನ್ತಿ ಪಿತುನೋ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಗುಣಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಯಿ ಜಾತೇಪೀ’’ತಿಆದಿ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಥಾತಿ ತುರಿತವಸೇನ, ಸೋಕವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಂ.

ಅನುಟ್ಠುಭಿತ್ವಾತಿ ಅಛಡ್ಡೇತ್ವಾ.

ನಾಳಾಗಿರಿಹತ್ಥಿಂ ಮುಞ್ಚಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಕಾರತ್ಥೋ, ತೇನ ‘‘ಅಭಿಮಾರಕಪುರಿಸಪೇಸೇನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತ್ತಯಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಸೋ ನ ¶ ದಿಟ್ಠೋ. ಪಞ್ಚ ವತ್ಥೂನೀತಿ ‘‘ಸಾಧು ಭನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಾವಜೀವಂ ಆರಞ್ಞಿಕಾ ಅಸ್ಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೪೦೯; ಚೂಳವ. ೩೪೩) ವಿನಯೇ ವುತ್ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ವತ್ಥೂನಿ. ಯಾಚಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಾಚನಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಕಾಮೋ ಯಾಚತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿನಯೇ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೧೦) ವುತ್ತೋಯೇವ. ಸಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಭೇದಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇದಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರತಾದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಸೋ ಪನ ಅಕತೇಪಿ ಸಙ್ಘಭೇದೇ ತೇಹಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತಿಯೇವ. ಉಣ್ಹಲೋಹಿತನ್ತಿ ಬಲವಸೋಕಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಉಣ್ಹಭೂತಂ ಲೋಹಿತಂ. ಮಹಾನಿರಯೇತಿ ಅವೀಚಿನಿರಯೇ. ವಿತ್ಥಾರಕಥಾನಯೋತಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಪಸಾದನಾದಿವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾಯ ಕಥಾಯ ನಯಮತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ¶ ಸಾ ನ ವುತ್ತಾ, ನನು ಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ ವಿಯ ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ. ೩೪೩) ಆಗತಾಪಿ ಸಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಚೋದನಾಯ ಆಹ ‘‘ಆಗತತ್ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತತ್ತಾ, ಕಿಞ್ಚಿಮತ್ತಸ್ಸ ಚ ವಚನಕ್ಕಮಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾ ನಿಗಮನಂ.

ಕೋಸಲರಞ್ಞೋತಿ ಪಸೇನದಿಕೋಸಲಸ್ಸ ಪಿತು ಮಹಾಕೋಸಲರಞ್ಞೋ. ನನು ವಿದೇಹಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಧೀತಾ ವೇದೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಚೋದನಮಪನೇತಿ ‘‘ನ ವಿದೇಹರಞ್ಞೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಅಥ ಕೇನಟ್ಠೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾಧಿವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ, ಪಣ್ಡಿತವೇವಚನಂ, ಪಣ್ಡಿತನಾಮನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಪನ ಪದತ್ಥೋ ಕೇನ ನಿಬ್ಬಚನೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತ್ರಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ವಿದನ್ತೀತಿ ಜಾನನ್ತಿ. ವೇದೇನಾತಿ ಕರಣಭೂತೇನ ಞಾಣೇನ. ‘‘ಈಹತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪವತ್ತತೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತೋ. ವೇದೇಹೀತಿ ಇಧ ನದಾದಿಗಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ವೇದೇಹಿಯಾ’’ತಿ.

ಸೋಯೇವ ಅಹೋ ತದಹೋ, ಸತ್ತಮೀವಚನೇನ ಪನ ‘‘ತದಹೂ’’ತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ. ಉಪಸದ್ದೇನ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ವಸಸದ್ದೋ ಉಪವಸನೇಯೇವ, ನ ವಸನಮತ್ತೇ, ಉಪವಸನಞ್ಚ ಸಮಾದಾನಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀಲೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲೇನಾತಿ ಸಾಸನೇ ಅರಿಯುಪೋಸಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅನಸನೇನಾತಿ ಅಭುಞ್ಜನಮತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಬಾಹಿರುಪೋಸಥಂ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ, ತೇನ ಏಕಚ್ಚಂ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ, ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದಿಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಗೋಪಾಲಕುಪೋಸಥೋ ಅಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ನಿಗಣ್ಠುಪೋಸಥೋ ಮೋಸವಜ್ಜಾದಿವಸೇನ. ಯಥಾಹ ವಿಸಾಖುಪೋಸಥೇ ‘‘ಸೋ ತೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ದಿವಸಂ ಅತಿನಾಮೇತೀ’’ತಿ, (ಅ. ನಿ. ೩.೭೧) ‘‘ಇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಚ್ಚೇ ಸಮಾದಪೇತಬ್ಬಾ, ಮುಸಾವಾದೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಮಾದಪೇತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೭೧) ಚ ಆದಿ.

ಏವಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಾನುರೂಪಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ನಿಬ್ಬಚನಾನುರೂಪಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಂ ¶ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥಸದ್ದೇ. ಸಮಾನಸದ್ದವಚನೀಯಾನಂ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಾನಂ ಅತ್ಥಾನಮುದ್ಧರಣಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ ಸಮಾನಸದ್ದವಚನೀಯೇಸು ವಾ ಅತ್ಥೇಸು ಅಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉದ್ಧರಣಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಅನೇಕತ್ಥದಸ್ಸನಞ್ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸ್ಸ ಉದ್ಧರಣತ್ಥಮೇವ. ನನು ಚ ‘‘ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪತಿ ಸದ್ದಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ¶ ಚೋದನಾ, ಸೋಧನಾ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಯೇವ. ಅಪಿಚ ವಿಸೇಸಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಾಚಕಭಾವತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾದಿವಿಸಯೋಪಿ ಉಪೋಸಥಸದ್ದೋ ಸಾಮಞ್ಞರೂಪೋ ಏವ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾದಿವಿಸೇಸವಿಸಯೋ ವುತ್ತೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ತಾದಿಸಂ ಸದ್ದಸಾಮಞ್ಞಮನಾದಿಯಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಭವತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ವುತ್ತೋತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಸೀಲದಿಟ್ಠಿವಸೇನ (ಸೀಲಸುದ್ಧಿವಸೇನ ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೫೦) ಉಪೇತೇಹಿ ಸಮಗ್ಗೇಹಿ ವಸೀಯತಿ ನ ಉಟ್ಠೀಯತೀತಿ ಉಪೋಸಥೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ. ಸಮಾದಾನವಸೇನ, ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವಾ ಉಪೇಚ್ಚ ಅರಿಯವಾಸಾದಿಅತ್ಥಾಯ ವಸಿತಬ್ಬೋ ಆವಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಉಪೋಸಥೋ, ಸೀಲಂ. ಅನಸನಾದಿವಸೇನ ಉಪೇಚ್ಚ ವಸಿತಬ್ಬೋ ಅನುವಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಉಪೋಸಥೋ, ವತಸಮಾದಾನಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪವಾಸೋ. ನವಮಹತ್ಥಿಕುಲಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಹತ್ಥಿನಾಗೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿರಿಯಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತಂಕುಲಸಮ್ಭೂತತಾಮತ್ತಂ ಪತಿ ರುಳ್ಹಿವಸೇನೇವ ಉಪೋಸಥೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅರಯೋ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಉಸೇತಿ ದಾಹೇತೀತಿ ಉಪೋಸಥೋ, ಉಸಸದ್ದೋ ದಾಹೇತಿಪಿ ಸದ್ದವಿದೂ ವದನ್ತಿ. ದಿವಸೇ ಪನ ಉಪೋಸಥ ಸದ್ದಪವತ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾಯೇವ. ‘‘ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವೇ ಸದಾಫಗ್ಗೂ’’ತಿಆದೀಸು ಸುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಮಲಾಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ. ವೇತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಬ್ಯತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಸದಾತಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಮ್ಪಿ. ಫಗ್ಗೂತಿ ಫಗ್ಗುಣೀನಕ್ಖತ್ತಮೇವ ಯುತ್ತಂ ಭವತಿ, ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಚೇತಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸುನ್ದರಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಫಗ್ಗುಣಮಾಸೇ ಉತ್ತರಫಗ್ಗುಣೀಯುತ್ತದಿವಸೇ ತಿತ್ಥನ್ಹಾನಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಂವಚ್ಛರಮ್ಪಿ ಕತಪಾಪಪವಾಹನಂ ಹೋತೀತಿ ಲದ್ಧಿ. ತತೋ ತಂ ವಿವೇಚೇತುಂ ಇದಂ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಾವರೇ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕೇ ವತ್ಥಸುತ್ತೇ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ. ಸುದ್ಧಸ್ಸುಪೋಸಥೋ ಸದಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಿಲೇಸಮಲಸುದ್ಧಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ, ವತಸಮಾದಾನಾನಿ ಚ ಅಸಮಾದಿಯತೋಪಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಉಪೋಸಥವಾಸೋ ಏವ ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ನ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ ಆವಾಸೋ ನ ಗನ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಉಪವಸಿತಬ್ಬದಿವಸೋತಿ ಉಪವಸನಕರಣದಿವಸೋ, ಅಧಿಕರಣೇ ವಾ ತಬ್ಬಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಿಬ್ಬಚನೇನ ಸಮೇತಿ. ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣೇನ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪೋಹನೇನ ಚ ನಿವಾರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸೇಸದ್ವಯನಿವಾರಣತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಪನ್ನರಸೇ’’ತಿ ಪದಮಾರಬ್ಭ ದಿವಸವಸೇನ ಯಥಾವುತ್ತನಿಬ್ಬಚನಂ ಕತನ್ತಿ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇನೇವ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಞ್ಚದಸನ್ನಂ ತಿಥೀನಂ ಪೂರಣವಸೇನ ‘‘ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ ಹಿ ದಿವಸೋ ವುತ್ತೋ.

‘‘ತಾನಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇಯೇವ ವುತ್ತೇ ನನ್ವೇತಾನಿ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಸನ್ತೀತಿ ಚೋದನಾ ಸಿಯಾತಿ ತಂ ನಿವಾರೇತುಂ ‘‘ತದಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅನೇನ ಬಹುಸೋ, ಅತಿಸಯತೋ ವಾ ಏತ್ಥ ತದ್ಧಿತವಿಸಯೋ ¶ ಪಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚಾತುಮಾಸೀ, ಚಾತುಮಾಸಿನೀತಿ ಚ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇಯೇವ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಾತಿ ಚ ಪೂರಣಭಾವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ ತಾಯ ಸಹೇವ ಚತುಮಾಸಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವತೋ. ಇಧಾತಿ ಪಾಳಿಯಂ. ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪೂರೇತೀತಿ ಪುಣ್ಣಾತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಮಾಸಪುಣ್ಣತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥ ತದಾ ಕತ್ತಿಕಮಾಸಸ್ಸ ಪುಣ್ಣತಾಯ ಮಾಸಪುಣ್ಣತಾ. ಪುರಿಮಪುಣ್ಣಮಿತೋ ಹಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಪರಾ ಪುಣ್ಣಮೀ, ತಾವ ಏಕೋ ಮಾಸೋತಿ ತತ್ಥ ವೋಹಾರೋ. ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಉತುನೋ ಪುಣ್ಣತಾಯ ಉತುಪುಣ್ಣತಾ. ಕತ್ತಿಕಮಾಸಲಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಸಂವಚ್ಛರಸ್ಸ ಪುಣ್ಣತಾಯ ಸಂವಚ್ಛರಪುಣ್ಣತಾ. ಪುರಿಮಕತ್ತಿಕಮಾಸತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಅಪರಕತ್ತಿಕಮಾಸೋ, ತಾವ ಏಕೋ ಕತ್ತಿಕಸಂವಚ್ಛರೋತಿ ಏವಂ ಸಂವಚ್ಛರಪುಣ್ಣತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲೋಕಿಕಾನಂ ಮತೇನ ಪನ ಮಾಸವಸೇನ ಸಂವಚ್ಛರಸಮಞ್ಞಾ ಲಕ್ಖಿತಾ. ತಥಾ ಚ ಲಕ್ಖಣಂ ಗರುಸಙ್ಕನ್ತಿವಸೇನ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಜೋತಿಸತ್ಥೇ –

‘‘ನಕ್ಖತ್ತೇನ ಸಹೋದಯ-ಮತ್ಥಂ ಯಾತಿ ಸೂರಮನ್ತಿ;

ತಸ್ಸ ಸಙ್ಕಂ ತತ್ರ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ವಸ್ಸಂ ಮಾಸಕಮೇನೇವಾ’’ತಿ.

ಮಿನೀಯತಿ ದಿವಸೋ ಏತೇನಾತಿ ಮಾ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಗತಿಯಾ ದಿವಸೋ ಮಿನಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಪಾಟಿಪದೋ ದುತಿಯಾ, ತತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಏತ್ಥ ಪುಣ್ಣೋತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಕಲಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪುಣ್ಣೋ. ಚನ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಸೋಳಸಮೋ ಭಾಗೋ ‘‘ಕಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದಾ ಚ ಚನ್ದೋ ಸಬ್ಬಾಸಮ್ಪಿ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಕಲಾನಂ ವಸೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪನ್ನರಸೇ’’ತಿ ಪದಾನಿ ದಿವಸವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ‘‘ಕೋಮುದಿಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ತದೇಕದೇಸರತ್ತಿವಸೇನ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚಪರಿವುತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ, ನ ಏಕಕೋವಾತಿ ಚೋದನಾಯ ಸೋಧನಾಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಪದತ್ಥಮೇವ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಿಪಿ ವದತಿ. ಏತೇಹಿ ಚಾಯಂ ಸೋಧನಾಲೇಸೋ ದಸ್ಸಿತೋ ‘‘ಏವಂ ರುಚಿಯಮಾನಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ತದಾ ಪವತ್ತತ್ತಾ ತಥಾ ಪರಿವುತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ. ಧೋವಿಯಮಾನದಿಸಾಭಾಗಾಯಾತಿ ¶ ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಯಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ರಜತವಿಮಾನನಿಚ್ಛರಿತೇಹೀತಿ ರಜತವಿಮಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೇಹಿ, ರಜತವಿಮಾನಪ್ಪಭಾಯ ವಾ ವಿಪ್ಫುರಿತೇಹಿ. ‘‘ವಿಸರೋ’’ತಿ ಇದಂ ಮುತ್ತಾವಳಿಆದೀನಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸನಪದಂ. ಅಬ್ಭಂ ಧೂಮೋ ರಜೋ ರಾಹೂತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಪಾಳಿನಯೇನ (ಅ. ನಿ. ೪.೫೦; ಪಾಚಿ. ೪೪೭). ರಾಜಾಮಚ್ಚೇಹೀತಿ ರಾಜಕುಲಸಮುದಾಗತೇಹಿ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ. ಅಥ ವಾ ಅನುಯುತ್ತಕರಾಜೂಹಿ ಚೇವ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಞ್ಚನಾಸನೇತಿ ಸೀಹಾಸನೇ. ‘‘ರಞ್ಞಂ ತು ಹೇಮಮಾಸನಂ, ಸೀಹಾಸನಮಥೋ ವಾಳಬೀಜನಿತ್ಥೀ ಚ ಚಾಮರ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ನಿಸೀದನಮತ್ತೇ ಚೋದನಾ. ಏತ ನ್ತಿ ಕನ್ದನಂ, ಪಬೋಧನಂ ವಾ. ಇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಹೇತುನಾ. ನಕ್ಖತ್ತ ನ್ತಿ ಕತ್ತಿಕಾನಕ್ಖತ್ತಛಣಂ. ಸಮ್ಮಾ ಘೋಸಿತಬ್ಬಂ ಏತರಹಿ ನಕ್ಖತ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಘುಟ್ಠಂ. ಪಞ್ಚವಣ್ಣಕುಸುಮೇಹಿ ¶ ಲಾಜೇನ, ಪುಣ್ಣಘಟೇಹಿ ಚ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಘರೇಸು ದ್ವಾರಂ ಯಸ್ಸ ತದೇತಂ ನಗರಂ ಪಞ್ಚ…ಪೇ… ದ್ವಾರಂ. ಧಜೋ ವಟೋ. ಪಟಾಕೋ ಪಟ್ಟೋತಿ ಸೀಹಳಿಯಾ ವದನ್ತಿ. ತದಾ ಕಿರ ಪದೀಪುಜ್ಜಲನಸೀಸೇನ ಕತನಕ್ಖತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಉಮ್ಮಾದನ್ತಿಜಾತಕಾದೀಸುಪಿ (ಜಾ. ೨.೧೮.೫೭) ಕತ್ತಿಕಮಾಸೇ ಏವಮೇವ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮುಜ್ಜಲಿತದೀಪಮಾಲಾಲಙ್ಕತಸಬ್ಬದಿಸಾಭಾಗ’’ನ್ತಿ. ವೀಥಿ ನಾಮ ರಥಿಕಾ ಮಹಾಮಗ್ಗೋ. ರಚ್ಛಾ ನಾಮ ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಾ ಖುದ್ದಕಮಗ್ಗೋ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನವಸೇನ ಸಮಾನಭಾಗೇನ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ನಕ್ಖತ್ತಕೀಳಂ ಅನುಭವಮಾನೇನ ಸಮಭಿಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಏವಂ ವತ್ವಾಪಿ ತತ್ಥೇವ ಇತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉದಾನಂ ಉದಾಹಾರೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ಮಾನನ್ತಿ ಮಾನಪತ್ತಂ ಕತ್ತುಭೂತಂ. ಛಡ್ಡನವಸೇನ ಅವಸೇಕೋ. ಸೋತವಸೇನ ಓಘೋ. ಪೀತಿವಚನನ್ತಿ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನವಚನಂ ಕಮ್ಮಭೂತಂ. ಹದಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಕತ್ತುಭೂತಂ. ಗಹೇತುನ್ತಿ ಬಹಿ ಅನಿಚ್ಛರಣವಸೇನ ಗಣ್ಹಿತುಂ, ಹದಯನ್ತೋಯೇವ ಠಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಧಿಕಂ ಹುತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ವಚನಂ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕ ನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಕೇವಲಂ ಉಳಾರಾಯ ಪೀತಿಯಾ ವಸೇನ ಸರಸತೋ ಸಹಸಾವ ಮುಖತೋ ನಿಚ್ಛರತಿ, ತದೇವಿಧ ‘‘ಉದಾನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ.

ದೋಸೇಹಿ ಇತಾ ಗತಾ ಅಪಗತಾತಿ ದೋಸಿನಾ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ನ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಕಿಲೇಸೇ ಜಿತೋ ವಿಜಿತಾವೀತಿ ಜಿನೋ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ದೋಸಾಪಗತಾ’’ತಿ. ಯದಿಪಿ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ, ಯೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ನ ¶ ತಪನ್ತಿ ನ ಭಾಸನ್ತಿ ನ ವಿರೋಚನ್ತಿ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಅಬ್ಭಾ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಮಹಿಕಾ. ಧೂಮೋ ರಜೋ. ರಾಹು ಭಿಕ್ಖವೇ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ, (ಚೂಳವ. ೪೪೭) ತಥಾಪಿ ತತಿಯುಪಕ್ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಭೇದದಸ್ಸನ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಚ ರಮಣೀಯಾದಿಸದ್ದಯೋಗತೋ ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಅನೀಯ-ಸದ್ದೋಪಿ ಬಹುಲಾ ಕತ್ವತ್ಥಾಭಿಧಾಯಕೋ ಯಥಾ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ದುಕಮಾತಿಕಾ ೯೬) ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ರಮಯತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಜುಣ್ಹಾವಸೇನ ರತ್ತಿಯಾ ಸುರೂಪತ್ತಮಾಹ ‘‘ವುತ್ತದೋಸವಿಮುತ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅಬ್ಭಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ವುತ್ತದೋಸಾ. ಅಯಞ್ಚ ಹೇತು ‘‘ದಸ್ಸಿತುಂ ಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ. ತೇನ ಕಾರಣೇನ, ಉತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪಾಸಾದಿಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಈದಿಸಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತೋ ದಿವಸೋ ಮಾಸೋ ಉತು ಸಂವಚ್ಛರೋತಿ ಏವಂ ದಿವಸಮಾಸಾದೀನಂ ಲಕ್ಖಣಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣುಪಾಯಾ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಲಕ್ಖಣಿಯಾ, ಸಾ ಏವ ಲಕ್ಖಞ್ಞಾ ಯ-ವತೋ ಣ-ಕಾರಸ್ಸ ಞ-ಕಾರಾದೇಸವಸೇನ ಯಥಾ ‘‘ಪೋಕ್ಖರಞ್ಞೋ ಸುಮಾಪಿತಾ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ದಿವಸಮಾಸಾದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ.

‘‘ಯಂ ¶ ನೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪರಮತ್ಥಸಮಣೋ, ಪರಮತ್ಥಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಪನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮತ್ತಸಮಣೋ, ನ ಚ ಜಾತಿಮತ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಿತಪಾಪತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಬಹತಿ ಪಾಪೇ ಬಹಿ ಕರೋತೀತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ. ಬಹುವಚನೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕವಚನಂ, ಏಕವಚನೇ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಬಹುವಚನಂ ವಚನಬ್ಯತ್ತಯೋ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಪಯಿರುಪಾಸತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಪಯಿರುಪಾಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಬಹುವಚನೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕವಚನವಸೇನ ವಚನಬ್ಯತ್ತಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಅತ್ತನಿ, ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇ ಚ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ನಿರುಳ್ಹೋ. ಪಯಿರುಪಾಸತೋತಿ ಚ ವಣ್ಣವಿಪರಿಯಾಯನಿದ್ದೇಸೋ ಏಸ ಯಥಾ ‘‘ಪಯಿರುದಾಹಾಸೀ’’ತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಬಹುಲಂ ದಿಟ್ಠಪಯೋಗೋ, ಯದಿದಂ ಪರಿಸದ್ದೇ ಯ-ಕಾರಪರೇ ವಣ್ಣವಿಪರಿಯಾಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ವದನ್ತಿ ‘‘ಪರಿಯಾದೀನಂ ರಯಾದಿವಣ್ಣಸ್ಸ ಯರಾದೀಹಿ ವಿಪರಿಯಾಯೋ’’ತಿ. ಯನ್ತಿ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ. ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇನಪಿ ವಚನೇನಾತಿ ‘‘ರಮಣೀಯಾ ವತಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ. ಓಭಾಸನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮನ್ತಿ ಓಭಾಸಭೂತಂ ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಂ ¶ , ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ನಿಮಿತ್ತಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಪರಾಧತಾಯಾತಿ ಮಹಾದೋಸತಾಯ.

‘‘ತೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ತದತ್ಥವಿವರಣಂ. ದೇವದತ್ತೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯವಸೇನ ಅತ್ಥುಪನಯನೇ, ತೇನ ಯಥಾ ರಾಜಾ ಅಜಾತಸತ್ತು ಅತ್ತನೋ ಪಿತು ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಘಾತನೇನ ಮಹಾಪರಾಧೋ, ಏವಂ ಭಗವತೋ ಮಹಾನತ್ಥಕರಸ್ಸ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಅಪಸ್ಸಯಭಾವೇನಾಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಉಪನೇತಿ. ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಛಾಯಾಯಾತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಜೀವಕಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಅಪಸ್ಸಯೇನ, ತಂ ಪಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಅಪಸ್ಸಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಕ್ಖೇಪಪಚ್ಛೇದನತ್ಥನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಅತ್ತನೋ ಕಥಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಂ, ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಸಿಕ್ಖಿತಾನನ್ತಿ ಕಾಯವಚೀಸಂಯಮನೇ ವಿಗತಸಿಕ್ಖಾನಂ. ಕುಲೂಪಕೇತಿ ಕುಲಮುಪಗತೇ ಸತ್ಥಾರೇ. ಗಹಿತಾಸಾರತಾಯಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಗುಣಸಾರವಿಗತತಾಯ. ನಿಬ್ಬಿಕ್ಖೇಪನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇಸಮಪನಯನವಿರಹಿತಂ.

ಭದ್ದನ್ತಿ ಅವಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಸುನ್ದರಂ.

೧೫೧. ಅಯಞ್ಚತ್ಥೋ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಚ್ಛಾಯಾಯ ಅಧಿಗತೋ, ಇಮಮತ್ಥಮೇವ ವಾ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಮೇವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತೇನಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅಸತ್ಥಾಪಿ ಸಮಾನೋ ಸತ್ಥಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತೋ ಯೇನಾತಿ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಾತೋ, ತಸ್ಸ ಅಬುದ್ಧಸ್ಸಾಪಿ ಸಮಾನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಪಟಿಞ್ಞಾತಸ್ಸ ‘‘ಅಹಮೇಕೋ ಲೋಕೇ ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನುಸಾಸಕೋ’’ತಿ ಆಚರಿಯಪಟಿಞ್ಞಾತಭಾವಂ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಸ್ಸುತಿಮತ್ತಂ ಪತಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯೋವ ಕಿರಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ. ಏಸ ನಯೋ ಪರತೋ ಮಕ್ಖಲಿಪದನಿಬ್ಬಚನೇಪಿ ¶ . ಏಕೂನದಾಸಸತಂ ಪೂರಯಮಾನೋತಿ ಏಕೇನೂನದಾಸಸತಂ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅನೂನದಾಸಸತಂ ಕತ್ವಾ ಪೂರಯಮಾನೋ. ಏವಂ ಜಾಯಮಾನೋ ಚೇಸ ಮಙ್ಗಲದಾಸೋ ಜಾತೋ. ಜಾತರೂಪೇನೇವಾತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ವಿಜಾತವೇಸೇನೇವ, ಯಥಾ ವಾ ಸತ್ತಾ ಅನಿವತ್ಥಾ ಅಪಾರುತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ತಥಾ ಜಾತರೂಪೇನೇವ. ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಉಪಗತಾ ಭಜನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ತದೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ತದೇವ ನಗ್ಗರೂಪಂ ‘‘ಅಯಮೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ ತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಮನುಪಬ್ಬಜಿಂಸು.

‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹತಾಮತ್ತೇನ ಸಙ್ಘೋ, ನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಸೀಲಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಸಂಹತತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ¶ ಅಸ್ಸ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಾತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭಾವೇನ ಅತ್ಥಿ. ‘‘ಸಙ್ಘೀ ಗಣೀ’’ತಿ ಚೇದಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ಸಙ್ಕೇತಮತ್ತತೋ ನಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸ್ವೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ಸ್ವೇವಾತಿ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ಏವ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹವಸೇನ ಸಙ್ಘೀ, ಗಹಟ್ಠಸಮೂಹವಸೇನ ಗಣೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ ಗಣೇ ಏವ ಲೋಕೇ ಸಙ್ಘ-ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ. ಅಚೇಲಕವತಚರಿಯಾದಿ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಮತ್ತಂ ಆಚಾರೋ. ಪಞ್ಞಾತೋ ಪಾಕಟೋ ಸಙ್ಘೀಆದಿಭಾವೇನ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ತತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಾಪ್ಪಿಚ್ಛತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ವತ್ಥಮ್ಪಿ ನ ನಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನಿಕೇ ವಿಯ ಸನ್ತಗುಣನಿಗ್ಗೂಹಣಲಕ್ಖಣಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಲಬ್ಭತಿ. ಯಸೋತಿ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ. ತರನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಂಸಾರೋಘನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತತಾಯ ಲದ್ಧಿ ತಿತ್ಥಂ ನಾಮ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಮತೋ, ನ ಚ ಸಾಧೂಹಿ ಸಮ್ಮತೋತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಸಾಧೂಹಿ ಸಮ್ಮತತಾ ಲಬ್ಭತಿ. ಸುನ್ದರೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೋತಿ ದ್ವಿಧಾ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸುತವತೋತಿ ಅಸ್ಸುತಾರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಕತ್ತುತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ‘‘ಇಮಾನಿ ಮೇ ವತಸಮಾದಾನಾನಿ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಸುಚಿಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನಾತಿ. ತಾ ಪನಸ್ಸ ರತ್ತಿಯೋ ಚಿರಕಾಲಭೂತಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚಿರಂ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಅನ್ತತ್ಥಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೋ ಚೇಸ ಯಥಾ ‘‘ಮಾಸಜಾತೋ’’ತಿ. ಅಥ ತಸ್ಸ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೇ? ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಗ್ಗಹಣೇನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಿಸೀಲತಾ, ರತ್ತಞ್ಞೂಗಹಣೇನ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ಅಯಮೇತಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸೋ ಅಮಚ್ಚೋ ಆಹಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಓಕಪ್ಪನೀಯಾತಿ ಸದ್ದಹನೀಯಾ. ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ದೀಘಕಾಲಂ. ಕಿತ್ತಕೋ ಪನ ಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇ ತಯೋ ರಾಜಪರಿವಟ್ಟೇ’’ತಿ, ದ್ವಿನ್ನಂ, ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ರಾಜೂನಂ ರಜ್ಜಾನುಸಾಸನಪಟಿಪಾಟಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅದ್ಧಗತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಕತಂ ವಯಗ್ಗಹಣಂ ಓಸಾನವಯಾಪೇಕ್ಖಂ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಸಮ್ಭವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮವಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ. ಉಭಯನ್ತಿ ‘‘ಅದ್ಧಗತೋ, ವಯೋಅನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಂ.

ಕಾಜರೋ ¶ ನಾಮ ಏಕೋ ರುಕ್ಖವಿಸೇಸೋ, ಯೋ ‘‘ಪಣ್ಣಕರುಕ್ಖೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ದಿಸ್ವಾ ವಿಯ ಅನತ್ತಮನೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಪಿತರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದೇಸನಾಯ ಸುತಪುಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಝಾನಾ…ಪೇ… ಕಾಮೋ’’ತಿ. ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತನ್ತಿ ತೀಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಅಭಿಘಟಿತಂ. ದಸ್ಸನೇನಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ. ಸೋ ಹಿ ದಿಸ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಲ್ಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ ಕತ್ವಾ ¶ , ತತೋ ಅಕಿರಿಯವಾದಂ ಸುತ್ವಾ ಚ ಅನತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ. ಗುಣಕಥಾಯಾತಿ ಅಭೂತಗುಣಕಥಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಟ್ಠುತರಂ ಅನತ್ತಮನೋ’’ತಿ. ಯದಿ ಅನತ್ತಮನೋ, ಕಸ್ಮಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀತಿ ಚೋದನಂ ವಿಸೋಧೇತಿ ‘‘ಅನತ್ತಮನೋ ಸಮಾನೋಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ.

೧೫೨. ಗೋಸಾಲಾಯಾತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಗಾಮೇತಿ ವುತ್ತಂ. ವಸ್ಸಾನಕಾಲೇ ಗುನ್ನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಸಾಲಾಯಾತಿ ಪನ ಅತ್ಥೇ ತಬ್ಬಸೇನ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಸಾತಿಸಯಮುಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ ಬಹುಲಮನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಸೋ ಪೋರಾಣೇಹಿ ಅನನುಸ್ಸುತೋತಿ ಏಕಚ್ಚವಾದೋ ನಾಮ ಕತೋ. ‘‘ಮಾ ಖಲೀತಿ ಸಾಮಿಕೋ ಆಹಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಥಾವಚನಮುಪಾದಾಯ ತಸ್ಸ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ಸಮಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಞ್ಞಾಯ ಹಿ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಾಯ ಆಖ್ಯಾತಪದಮ್ಪಿ ನಾಮಿಕಂ ಭವತಿ ಯಥಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೭). ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಸೋ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ.

೧೫೩. ದಾಸಾದೀಸು ಸಿರಿವಡ್ಢಕಾದಿನಾಮಮಿವ ಅಜಿತೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಮತ್ತಂ. ಕೇಸೇಹಿ ವಾಯಿತೋ ಕಮ್ಬಲೋ ಯಸ್ಸಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಪಟಿಕಿಟ್ಠತರನ್ತಿ ನಿಹೀನತರಂ. ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮೇ ತಿಕನಿಪಾತೇ ಮಕ್ಖಲಿಸುತ್ತ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೩೮) ಮಾಹರಿ. ತನ್ತಾವುತಾನೀತಿ ತನ್ತೇ ವೀತಾನಿ. ‘‘ಸೀತೇ ಸೀತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಕಿಟ್ಠತರಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

೧೫೪. ಪಕುಜ್ಝತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕೇಸು ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಕುಧೋ. ವಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಕೇನಚಿ ಅಸುಚಿನಾ ಮಕ್ಖಿತ್ವಾಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ವಾಲಿಕಾಥೂಪಂ ಕತ್ವಾತಿ ವತಸಮಾದಾನಸೀಸೇನ ವಾಲಿಕಾಸಞ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ, ತಥಾರೂಪೇ ಅನುಪಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಪುನ ವತಂ ಸಮಾದಾಯ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೧೫೬. ‘‘ಗಣ್ಠನಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಪಲಿಬುನ್ಧನಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ಅತ್ಥವಚನಂ, ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಬುನ್ಧನಕಿಚ್ಚೋ ಖೇತ್ತವತ್ಥುಪುತ್ತದಾರಾದಿವಿಸಯೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏವಂವಾದಿತಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಲದ್ಧಿವಸೇನಸ್ಸ ನಾಮಂ, ನ ಪನತ್ಥತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಾವ ಹಿ ಸೋ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತೋ, ತಾವ ಅತ್ಥಿಯೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಚನತ್ಥೋ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಮಯ್ಹಂ ಗಣ್ಠೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ನಿಗಣ್ಠೋತಿ. ನಾಟಸ್ಸಾತಿ ಏವಂನಾಮಕಸ್ಸ.

ಕೋಮಾರಭಚ್ಚಜೀವಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೫೭. ಸಬ್ಬಥಾ ¶ ¶ ತುಣ್ಹೀಭೂತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಸ ನಾಗ…ಪೇ… ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಪಣ್ಣೋತಿ ಗರುಳೋ, ಗರುಡೋ ವಾ ಸಕ್ಕಟಮತೇನ. ‘‘ಡ-ಳಾನ’ಮವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಹಿ ತತ್ಥ ವದನ್ತಿ. ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ನ ವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅನತ್ಥೋ ವತ ಮೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಞ್ಞಮೇನ ಉಪಸಮಂ ಗತಸ್ಸ. ಜೀವಕಸ್ಸ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ಮಮ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಮದ್ದನಸದಿಸೋ, ತಸ್ಮಾ ತದೇವ ತುಣ್ಹೀಭಾವಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಥಾಪನೇನ ಮಮ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಿನ್ತಿ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾಯಂ ನಿಪಾತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ, ಯೇನ ತುವಂ ತುಣ್ಹೀ, ಕಿಂ ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಕಾರಣಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಕುಲೂಪಕೋ ಅತ್ಥಿ ಯಥಾ, ಇಮೇಸಂ ನು ಖೋ ತಿಣ್ಣಂ ಕಾರಣಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಕಾರಣೇನ ತುಣ್ಹೀ ಭವಸೀತಿ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಕಥಾಪೇತೀತಿ ಕಥಾಪೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ. ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಠಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಾದಜಾಣು ಕಪ್ಪರ ಹತ್ಥ ಸೀಸಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಓನಾಮೇತ್ವಾ ಅಭಿಮುಖಂ ಠಿತೇನ ಪಠಮಂ ವನ್ದಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಮ್ಪಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ನವಕತರೇನುಪಾಲಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವುಡ್ಢತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾದೇ ವನ್ದನ್ತೇನ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಾದಾ ವನ್ದಿತಬ್ಬಾ’ತಿಆದಿಕಂ (ಪರಿ. ೪೬೯) ವಿನಯಪಾಳಿಮಾಹರಿತ್ವಾ ಏಕಂಸಕರಣಅಞ್ಜಲಿಪಗ್ಗಹಣಪಾದಸಮ್ಬಾಹನಪೇಮಗಾರವುಪಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತವನ್ದನಾ’’ತಿ, ತಮೇತ್ಥಾನಧಿಪ್ಪೇತಂ ದೂರತೋ ವನ್ದನೇ ಯಥಾವುತ್ತಪಞ್ಚಙ್ಗಸ್ಸ ಅಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ. ವನ್ದನಾ ಚೇತ್ಥ ಪಣಮನಾ ಅಞ್ಜಲಿಪಗ್ಗಹಣಕರಪುಟಸಮಾಯೋಗೋ. ‘‘ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ಕಾಯಪಣಾಮೋ ವುತ್ತೋ, ‘‘ಮಮ ಸತ್ಥುನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ವಚೀಪಣಾಮೋ, ತದುಭಯಪುರೇಚರಾನುಚರವಸೇನ ಮನೋಪಣಾಮೋತಿ. ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತರೂಪಾವ, ತಥಾಪಿ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿ ಅಭಿಜಾತಿ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೦) ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದೇವೋರೋಹನಾನಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅತಿವಿಯ ಸುಪಾಕಟಾನಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಪಟಿಬಾಹಿತುನ್ತಿ ತಾನಿಯೇವೇತ್ಥ ಉದ್ಧಟಾನಿ.

ಇತ್ಥಂ ¶ ಇಮಂ ಪಕಾರಂ ಭೂತೋ ಪತ್ತೋತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತೋ, ತಸ್ಸ ಆಖ್ಯಾನಂ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನಂ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಇತ್ಥಂ ಏವಂಪಕಾರೋ ಭೂತೋ ಜಾತೋತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತೋ, ತಾದಿಸೋತಿ ಆಖ್ಯಾನಂ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನಂ, ತದೇವತ್ಥೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ¶ ಹಿ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಪಧಾನವಸೇನ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥಜೋತಕೋ ಕಮ್ಮಪ್ಪವಚನೀಯೋ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಮನಕಿರಿಯಾಪಕಾರಸ್ಸ ದೀಪನತೋ, ತೇನ ಪಯೋಗತೋ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭಗವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಸಮಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಧಾನವಸೇನ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥದೀಪನತೋ ‘‘ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭಗವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ನನು ಚ ‘‘ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭಗವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಕಥಮೇತ್ಥ ತಂಪಯೋಗತೋ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಸಿಯಾತಿ? ಅತ್ಥತೋ ಪಯುತ್ತತ್ತಾ. ಅತ್ಥಸದ್ದಪಯೋಗೇಸು ಹಿ ಅತ್ಥಪಯೋಗೋಯೇವ ಪಧಾನೋತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ‘‘ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಸದ್ದಪಯೋಗತೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿ ಏವಂ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಉಗ್ಗತೋ’’ತಿ ಅಭಿಸದ್ದಪಯೋಗತೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತನ್ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಾಧು ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತರಮಭಿ ಮಾತುವಿಸಯೇ, ಮಾತುಯಾ ವಾ ಸಾಧೂ’’ತಿ ಏವಂ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೇ, ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ವಾ ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ, ಸಾಮಿವಚನಸ್ಸ ವಾ ಪಸಙ್ಗೇ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನಜೋತಕೇನ ಕಮ್ಮಪ್ಪವಚನೀಯೇನ ಅಭಿಸದ್ದೇನ ಪಯೋಗತೋ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ಯಥಾ ಚ ತತ್ಥ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ಮಾತುವಿಸಯೇ, ಮಾತು ಸಮ್ಬನ್ಧೀ ವಾ ಸಾಧುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಭಗವತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಮನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ದೇವದತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ಇಧ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ, ‘‘ಮಾತರ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ವಿಯ ‘‘ಭಗವನ್ತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ, ಸಾಧುಸದ್ದೋ ವಿಯ ಉಗ್ಗತಸದ್ದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕಲ್ಯಾಣೋತಿ ಭದ್ದಕೋ. ಕಲ್ಯಾಣಭಾವೋ ಚಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣವಿಸಯತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ, ಕಲ್ಯಾಣೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಬ್ಬಿಸಯತಾಯ ಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ವಿಸಯತಾ ಹೇತ್ಥ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ, ಕಲ್ಯಾಣಗುಣವಿಸಯತಾಯ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ¶ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸೇಟ್ಠಗುಣವಿಸಯತಾ ಏವ ಹಿ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠತಾ ‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪೨; ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ; ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೧; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ; ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೪೯) ವಿಯ. ‘‘ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಗುಣಾನಂ ಸಂಕಿತ್ತನತೋ, ಸದ್ದನೀಯತೋ ಚ ವಣ್ಣೋಯೇವ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿತ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ. ವಣ್ಣೋ ಏವ ಹಿ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಕಿತ್ತಿ, ಸದ್ದನೀಯತೋ ಸದ್ದೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಿತ್ತಿಪರಿಯಾಯೋ ಹಿ ಸದ್ದಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ಉಳಾರಸದ್ದಾ ಇಸಯೋ, ಗುಣವನ್ತೋ ತಪಸ್ಸಿನೋ’’ತಿ. ಕಿತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಸದ್ದೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಥುತಿಘೋಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಹೇತ್ಥ ಥುತಿಪರಿಯಾಯೋ ಕಿತ್ತನಮಭಿತ್ಥವನಂ ಕಿತ್ತೀತಿ. ಥುತಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಘೋಸೋ ಥುತಿಘೋಸೋ, ಅಭಿತ್ಥವುದಾಹಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಸದ್ದೋ ಅಭಿಭವನೇ, ಅಭಿಭವನಞ್ಚೇತ್ಥ ¶ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಣಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ಗುಣೇ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಅಭಿಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿನ್ತಿ-ಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಚೋದನಾಯ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪದಾನಂ ಸಮ್ಬಜ್ಝನಂ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಯೋ ಸೋ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದೇವಾನಮತಿದೇವೋ ಸಕ್ಕಾನಮತಿಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಮತಿಬ್ರಹ್ಮಾ ಲೋಕನಾಥೋ ಭಾಗ್ಯವನ್ತತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಪತ್ಥಟಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ, ಸೋ ಭಗವಾ. ಯಂ ತಂ-ಸದ್ದಾ ಹಿ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧಾ. ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಚ ಇದಮಾದಿಪದಂ ಸತ್ಥು ನಾಮಕಿತ್ತನಂ. ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ‘‘ಭಗವಾತಿ ನೇತಂ ನಾಮಂ ಮಾತರಾ ಕತಂ, ನ ಪಿತರಾ ಕತ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮಹಾನಿ. ೬; ಚೂಳನಿ. ೨). ಪರತೋ ಪನ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಪದಂ ಗುಣಕಿತ್ತನಂ. ಯಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇನ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ನವಸು ಠಾನೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಇತಿಪಿಸದ್ದಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಅನುಸ್ಸರೀಯನ್ತಿ, ಏವಮಿಧ ಬುದ್ಧಗುಣಸಂಕಿತ್ತಕೇನಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ…ಪೇ… ಇತಿಪಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ನವಹಿ ಪದೇಹಿ ಯೇ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅತಿವಿಯ ಪಾಕಟಾ ಪಞ್ಞಾತಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ, ತೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿಭಾವಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ಇತಿಪೀ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ತೇಸಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಾದೀಪನತೋ. ‘‘ಇತಿಪೇತಂ ಭೂತಂ, ಇತಿಪೇತಂ ¶ ತಚ್ಛ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೬) ವಿಯ ಹಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥೋ, ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ತೇನ ಚ ನೇಸಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ, ತಾನಿ ಚ ಗುಣಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕಾರಣಾನಿ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಸಂಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ವಿಞ್ಞುನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾನೇವ ಕತ್ವಾ ಸಂಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಞ್ಹಿ ನಿರೂಪೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇನ್ತೇ ಯಸ್ಸ ಸಂಕಿತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಸ ಭಗವತಿ ಅತಿವಿಯ ಪಸಾದೋ ಹೋತಿ.

ಆರಕತ್ತಾತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸುವಿದೂರತ್ತಾ. ಅರೀನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ. ಅರಾನನ್ತಿ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅರಾನಂ. ಹತತ್ತಾತಿ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾ. ಪಚ್ಚಯಾದೀನನ್ತಿ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚೇವ ಪೂಜಾ ವಿಸೇಸಾನಞ್ಚ. ರಹಾಭಾವಾತಿ ಚಕ್ಖುರಹಾದೀನಮಭಾವತೋ. ರಹೋಪಾಪಕರಣಾಭಾವೋ ಹಿ ಪದಮನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರಹಾಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಹಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ. ತತೋತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತೋ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೩). ಯಥಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತೋ, ಏವಂ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಪರಮತ್ಥಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಟೀ. ೧.೧೨೪) ನೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಜೀವಕೋ ಬಹುಸೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಸುತ್ವಾ ಠಿತೋ, ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚತಾಯ ಚ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ¶ ವಿಗತಕಥಂಕಥೋ, ಸತ್ಥುಗುಣಕಥನೇ ಚ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಏವ ಆಹಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜೀವಕೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯತ್ಥಮಾಹ. ಥಾಮೋ ದೇಸನಾಞಾಣಮೇವ, ಬಲಂ ಪನ ದಸಬಲಞಾಣಂ. ವಿಸ್ಸತ್ಥನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಪದಂ, ಅನಾಸಙ್ಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾಯಾತಿ ಖುದ್ದಿಕಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಪಕಾರಾಯ. ನಿರನ್ತರಂ ಫುಟಂ ಅಹೋಸಿ ಕತಾಧಿಕಾರಭಾವತೋ. ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯವಸೇನ ಹಿಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಗುಣಸರೀರಂ ಖತೂಪಹತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಜೀವಕಮೇವ ಗಮನಸಜ್ಜಾಯ ಆಣಾಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ.

೧೫೮. ‘‘ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಉತ್ತಮಭಾವೋಯೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಪ್ಪಸದ್ದತಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಸ್ಸಯಾನರಥಯಾನಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಹತ್ಥಿಯಾನೇಸು ಚ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಹತ್ಥಿನಿಯೋಪಿ ಕಪ್ಪಾಪೇಸಿ. ಪದಾನುಪದನ್ತಿ ಪದಮನುಗತಂ ಪದಂ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಿಯಾನಸ್ಸ ಪದೇ ತೇಸಂ ಪದಂ ಕತ್ವಾ, ಪದಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಪದವಳಞ್ಜೇ. ನಿಬ್ಬುತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥವೂಪಸಮಸ್ಸ ¶ . ನಿಬ್ಬುತೇಹೇವಾತಿ ಅಪ್ಪಸದ್ದತಾಯ ಸದ್ದಸಙ್ಖೋಭನವೂಪಸಮೇಹೇವ.

ಕರೇಣೂತಿ ಹತ್ಥಿನಿಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಕಣತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋತೀತಿ ಹಿ ಕರೇಣು, ಕರೋವ ಯಸ್ಸಾ, ನ ದೀಘೋ ದನ್ತೋತಿ ವಾ ಕರೇಣು, ‘‘ಕರೇಣುಕಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ. ಆರೋಹನಸಜ್ಜನಂ ಕುಥಾದೀನಂ ಬನ್ಧನಮೇವ. ಓಪವಯ್ಹನ್ತಿ ರಾಜಾನಮುಪವಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ. ‘‘ಓಪಗುಯ್ಹ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ರಾಜಾನಮುಪಗೂಹಿತುಂ ಗೋಪಿತುಂ ಸಮತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಪಣ್ಡಿತಭಾವವಿಭಾವನಂ. ಕಥಾ ವತ್ತತೀತಿ ಲದ್ಧೋಕಾಸಭಾವೇನ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಪವತ್ತತಿ. ‘‘ರಞ್ಞೋ ಆಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಆಸನ್ನಚಾರೀಭಾವೇನ ಹತ್ಥಿನೀಸು ಇತ್ಥಿಯೋ ನಿಸಜ್ಜಾಪಿತಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೫೮) ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಇತ್ಥಿಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುರಿಸಾನಂ ಭಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಸುಖಂ ಇತ್ಥಿಪರಿವುತೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಇಮಿನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪನ ಆಚರಿಯೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ. ರಞ್ಞೋ ಪರೇಸಂ ದೂರುಪಸಙ್ಕಮನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಾ ಪುರಿಸವೇಸಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಆವುಧಹತ್ಥಾ ಕಾರಿತಾ. ಹತ್ಥಿನಿಕಾಸತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಹತ್ಥಿನಿಯೋ ಏವ ಹತ್ಥಿನಿಕಾ. ‘‘ಪಞ್ಚ ಹತ್ಥಿನಿಯಾ ಸತಾನೀ’’ತಿಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಅಯುತ್ತೋವ ‘‘ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧) ವಿಯ ಈದಿಸೇಸು ಪಚ್ಛಿಮಪದಸ್ಸ ಸಮಾಸಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನತೋ. ಕಸ್ಸಚಿದೇವಾತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಮಹಾಜನೇ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಏವ, ತದಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಆಯತಿಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಮುಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾಯ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಪಟಿವೇದೇಸೀತಿ ಞಾಪೇಸಿ. ಉಪಚಾರವಚನನ್ತಿ ವೋಹಾರವಚನಮತ್ತಂ ತೇನೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸ್ಸ ಅಪರಿಯೋಸಾನತೋ ¶ . ತೇನಾಹ ‘‘ತದೇವ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಇಮಿನಾಯೇವ ಹಿ ತದತ್ಥಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಮಞ್ಞಸೀತಿ ಪಕತಿಯಾವ ಜಾನಾಸಿ. ತದೇವಾತಿ ಗಮನಾಗಮನಮೇವ. ಯದಿ ಗನ್ತುಕಾಮೋ, ಗಚ್ಛ, ಅಥ ನ ಗನ್ತುಕಾಮೋ, ಮಾ ಗಚ್ಛ, ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯೇವೇತ್ಥ ಪಮಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೧೫೯. ಪಾಟಿಏಕ್ಕಾಯೇವ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪಚ್ಚೇಕಾ. ‘‘ಮಹಞ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪದೇ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹತಾ’’ತಿ. ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಹಞ್ಚಂ. ನ ಕೇವಲಂ ನಿಗ್ಗಹೀತನ್ತವಸೇನೇವ ಪಾಠೋ, ಅಥ ಖೋ ಆಕಾರನ್ತವಸೇನಾಪೀತಿ ಆಹ ¶ ‘‘ಮಹಚ್ಚಾತಿಪಿ ಪಾಳೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ‘‘ಖತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಖತ್ಯಾ’’ತಿ, ಏವಂ ‘‘ಮಹತಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಮಹತ್ಯಾ. ಪುನ ಚ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಚ್ಚಾತಿ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ. ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಲಿಙ್ಗವಿಪರಿಯಾಯೋ. ವಿಸೇಸನಞ್ಹಿ ಭಿಯ್ಯೋ ವಿಸೇಸ್ಯಲಿಙ್ಗಾದಿಗಾಹಕಂ. ತಿಯೋಜನಸತಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಿಯೋಜನಸತಪರಿಮಣ್ಡಲಾನಂ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಸಿರೀತಿ ಅಙ್ಗಮಗಧರಟ್ಠಾನಮಾಧಿಪಚ್ಚಮಾಹ. ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಪಟಿಮುಕ್ಕವೇಠನಾನೀತಿ ಆಬನ್ಧಸಿರೋವೇಠನಾನಿ. ಆಸತ್ತಖಗ್ಗಾನೀತಿ ಅಂಸೇ ಓಲಮ್ಬನವಸೇನ ಸನ್ನದ್ಧಾಸೀನಿ. ಮಣಿದಣ್ಡತೋಮರೇತಿ ಮಣಿದಣ್ಡಙ್ಕುಸೇ.

‘‘ಅಪರಾಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪದಸಾ ಪರಿವಾರಾ ವುತ್ತಾ. ಖುಜ್ಜವಾಮನಕಾ ವೇಸವಸೇನ, ಕಿರಾತಸವರಅನ್ಧಕಾದಯೋ ಜಾತಿವಸೇನ ತಾಸಂ ಪರಿಚಾರಕಿನಿಯೋ ದಸ್ಸಿತಾ. ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಪುರಿಸಾತಿ ವಸ್ಸವರೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಕುಲಭೋಗಇಸ್ಸರಿಯಾದಿವಸೇನ ಮಹತೀ ಮತ್ತಾ ಪಮಾಣಮೇತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾಮತ್ತಾ, ಮಹಾನುಭಾವಾ ರಾಜಾಮಚ್ಚಾ. ವಿಜ್ಜಾಧರತರುಣಾ ವಿಯಾತಿ ಮನ್ತಾನುಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಾಮಯಿದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ವಿಜ್ಜಾಧರಕುಮಾರಕಾ ವಿಯ. ರಟ್ಠಿಯಪುತ್ತಾತಿ ಭೋಜಪುತ್ತಾ. ರಟ್ಠೇ ಪರಿಚರನ್ತೀತಿ ಹಿ ಲುದ್ದಕಾ ರಟ್ಠಿಯಾ, ತೇಸಂ ನಾನಾವುಧಪರಿಚಯತಾಯ ರಾಜಭಟಭೂತಾ ಪುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅನ್ತರರಟ್ಠಭೋಜಕಾನಂ ವಾ ಪುತ್ತಾ ರಟ್ಠಿಯಪುತ್ತಾ, ಖತ್ತಿಯಾ ಭೋಜರಾಜಾನೋ. ‘‘ಅನುಯುತ್ತಾ ಭವನ್ತು ತೇ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹಿ ಟೀಕಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೫೯) ವುತ್ತೋ ಭೋಜಸದ್ದೋ ಭೋಜಕವಾಚಕೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ. ಜಯಸದ್ದನ್ತಿ ‘‘ಜಯತು ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಜಯಪಟಿಬದ್ಧಂ ಸದ್ದಂ. ಧನುಪನ್ತಿಪರಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಧನುಪನ್ತಿಪರಿವಾರೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ತಂಗಾಹಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಹತ್ಥಿಘಟಾತಿ ಹತ್ಥಿಸಮೂಹಾ. ಪಹರಮಾನಾತಿ ಫುಸಮಾನಾ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಘಟ್ಟನಾತಿ ಅವಿಚ್ಛೇದಗಮನೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧಾ. ಸೇಣಿಯೋತಿ ಗನ್ಧಿಕಸೇಣೀದುಸ್ಸಿಕಸೇಣೀಆದಯೋ ‘‘ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ವಾ ಸಙ್ಘಂ ವಾ ಗಣಂ ವಾ ಪೂಗಂ ವಾ ಸೇಣಿಂ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಕಪ್ಪಾ ವುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೬೮೨) ವಿಯ. ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸ ಅಕ್ಖೋಭಿಣೀ ಸೇನಿಯೋ’’ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ಸೋ ಅನೇಕೇಸುಪಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ನ ದಿಟ್ಠೋ. ಅನೇಕಸಙ್ಖ್ಯಾ ಚ ಸೇನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ¶ ಗಣಿತಾತಿ ಅಯುತ್ತೋಯೇವ. ತದಾ ಸಬ್ಬಾವುಧತೋ ಸರೋವ ದೂರಗಾಮೀತಿ ಕತ್ವಾ ಸರಪತನಾತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಮಾಣೇನ ರಞ್ಞೋ ಪರಿಸಂ ಸಂವಿದಹತಿ. ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚೇ’’ತಿಆದಿ.

ಸಯಂ ¶ ಭಾಯನಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ಭಯಂ ಯಥಾ ತಥಾ ಭಾಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ಭಾಯಿತಬ್ಬೇ ಏವ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಭಯತೋ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ‘‘ಭಾಯಿತಬ್ಬಮಿದ’’ನ್ತಿ ಭಾಯಿತಬ್ಬಾಕಾರೇನ ತೀರಣತೋ ಞಾಣಂ ಭಯಂ ಭಯತೋ ತೀರೇತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ತೇನೇವಾಹ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೭೫೧) ‘‘ಭಯತುಪಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ಪನ ಭಾಯತಿ, ನ ಭಾಯತೀತಿ? ನ ಭಾಯತಿ. ತಞ್ಹಿ ‘ಅತೀತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುದ್ಧಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಅನಾಗತಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ ತೀರಣಮತ್ತಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಭಾಯನಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಭಯಂ ಭಾಯತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಕತ್ವಾ. ಭಾಯನಹೇತುಟ್ಠೇನ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಭಯಂ ಪಾಪತೋ ಭಾಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕತ್ವಾ. ಭಯಾನಕನ್ತಿ ಭಾಯನಾಕಾರೋ. ತೇಪೀತಿ ದೀಘಾಯುಕಾ ದೇವಾಪಿ. ಧಮ್ಮದೇಸನನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಪನ್ನರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವದೇವೇ ತದಞ್ಞೇಸಂ ವಸೇನ ಬಾಹುಲ್ಲತೋ. ಖೀಣಾಸವತ್ತಾ ಹಿ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕಾಮಂ ಸೀಹೋಪಮಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪.೩೩) ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಮ್ಪಿ ತದತ್ಥಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ಪಕರಣಾನುರೂಪತೋ ಞಾಣಭಯಮೇವ ಗಹಿತಂ. ಸಂವೇಗನ್ತಿ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಂ. ಸನ್ತಾಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜನಂ. ಭಾಯಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಭಯಮೇವ ಭೀಮಭಾವೇನ ಭೇರವನ್ತಿ ಭಯಭೇರವಂ, ಭೀತಬ್ಬವತ್ಥು. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ, ಏತಂ ನರಂ ತಂ ಭಯಭೇರವಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ನೂನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಭೀರುಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ಪಾಪತೋ ಭಾಯನತೋ ಉತ್ರಾಸನತೋ ಭೀರುಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ. ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಸೂರನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಪಕರಣೇ ಸೂರಂ ಪಗಬ್ಭಧಂಸಿನಂ ನ ಹಿ ಪಸಂಸನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಭಯಾ ಹಿ ಸನ್ತೋ ನ ಕರೋನ್ತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಭಯಾತಿ ಪಾಪುತ್ರಾಸತೋ, ಓತ್ತಪ್ಪಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಛಮ್ಭಿತಸ್ಸಾತಿ ಥಮ್ಭಿತಸ್ಸ, ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಛ-ಕಾರಾದೇಸೋ. ತದತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಸಕಲಸರೀರಚಲನ’’ನ್ತಿ, ಭಯವಸೇನ ಸಕಲಕಾಯಪಕಮ್ಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಯ್ಯೋಧನಂ ಸಮ್ಪಹಾರೋ.

ಏಕೇತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ. ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿಆದಿ ತೇಸಮಧಿಪ್ಪಾಯವಿವರಣಂ. ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಮಹಾದ್ವಾರೇ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಕತ್ವಾ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಖುದ್ದಕದ್ವಾರಾನಿ. ‘‘ತದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಕಾರಣಭಾವೇ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಸಕವಾದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಜೀವಕೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ಆಸಙ್ಕನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಜಾತಸತ್ತುರಞ್ಞೋ. ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋತಿ ಅನಭಿರತೋ. ಛತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತುಕಾಮೋ ¶ ಮಞ್ಞೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ¶ . ಭಾಯಿತ್ವಾತಿ ಭಾಯನಹೇತು. ತಸ್ಸಾತಿ ಜೀವಕಸ್ಸ. ಸಮ್ಮಸದ್ದೋ ಸಮಾನತ್ಥೋ, ಸಮಾನಭಾವೋ ಚ ವಯೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಯಸ್ಸಾಭಿಲಾಪೋ’’ತಿ. ವಯೇನ ಸಮಾನೋ ವಯಸ್ಸೋ ಯಥಾ ‘‘ಏಕರಾಜಾ ಹರಿಸ್ಸವಣ್ಣೋ’’ತಿ (ಜಾ. ೧.೨.೧೭). ಸಮಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಸಾದೇಸಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ, ತೇನ ಅಭಿಲಾಪೋ ಆಲಪನಂ ತಥಾ, ರುಳ್ಹೀನಿದ್ದೇಸೋ ಏಸ, ‘‘ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ ಆಲಪನಮಿವ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಾರಿಸಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖತಾಭಿಲಾಪೋ ಸದುಕ್ಖೇಪಿ ನೇರಯಿಕೇ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಯದಾ ಖೋ ತೇ ಮಾರಿಸ ಸಙ್ಕುನಾ ಸಙ್ಕು ಹದಯೇ ಸಮಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು, (ಮ. ನಿ. ೧.೫೧೨) ಏವಂ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸಹಾಯೋ ಅಸಮಾನವಯೋಪಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಹಾಯಾಭಿಲಾಪೋ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ. ಕಚ್ಚಿ ನ ವಞ್ಚೇಸೀತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ನ ಪಲಮ್ಭೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಇಧ ಪರಿಕಪ್ಪತ್ಥೋವ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ವಿಪ್ಪಲಮ್ಭೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ, ನ ಪಲೋಭೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಾಯ ಸಲ್ಲಾಪೋ, ಸೋ ಏವ ನಿಗ್ಘೋಸೋ ತಥಾ.

ವಿನಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಚಿತ್ತವಿಘಾತೇನ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ. ‘‘ನ ತಂ ದೇವಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತುರಿತವಸೇನಿದಮಾಮೇಡಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತರಮಾನೋವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಸಮ್ಬನ್ಧಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಹಾರಾಜ ಚೋರಬಲಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಸಾಮಞ್ಞಫಲಪುಚ್ಛಾವಣ್ಣನಾ

೧೬೦. ಅಯಂ ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೋಕಾಸೋ ನಾಗಸ್ಸ ಭೂಮಿ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಹಾರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಭಗವತೋ ತೇಜೋತಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೋ. ರಞ್ಞೋ ಸರೀರಂ ಫರಿ ಯಥಾ ತಂ ಸೋಣದಣ್ಡಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋವನಸಣ್ಡಗತಸ್ಸ. ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅಪರಾಧಂ ಸರಿತ್ವಾ ಮಹಾಭಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸೇದಮುಞ್ಚನಸ್ಸ ಕಾರಣದಸ್ಸನಂ. ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವತೋ ಸೇದಮುಞ್ಚನಂ ಸಮ್ಭವತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿಹೇತುಭಾವತೋ.

ಏಕೇತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋಯೇವ. ತದಯುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಅಭಿಮಾರೇತಿ ಧನುಗ್ಗಹೇ. ಧನಪಾಲನ್ತಿ ನಾಳಾಗಿರಿಂ. ಸೋ ಹಿ ತದಾ ನಾಗರೇಹಿ ಪೂಜಿತಧನರಾಸಿನೋ ಲಬ್ಭನತೋ ‘‘ಧನಪಾಲೋ’’ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬತೋಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಭಗವಾ ಸಞ್ಞಾತೋತಿ ¶ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಆಕಿಣ್ಣವರಲಕ್ಖಣೋತಿ ಬತ್ತಿಂಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋತಿ ಅಸೀತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನೇ (ಜಿನಾಲಙ್ಕಾರಟೀಕಾಯ ವಿಜಾತಮಙ್ಗಲವಣ್ಣನಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರೋ). ಛಬ್ಬಣ್ಣಾಹಿ ರಸ್ಮೀಹೀತಿ ತದಾ ವತ್ತಮಾನಾ ರಸ್ಮಿಯೋ. ಇಸ್ಸರಿಯಲೀಳಾಯಾತಿ ¶ ಇಸ್ಸರಿಯವಿಲಾಸೇನ. ನನು ಚ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಇಸ್ಸರಿಯಲೀಲಾಯ ಪುಚ್ಛಾ ಅಗಾರವೋಯೇವ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದನಾಯ ‘‘ಪಕತಿ ಹೇಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ಪಕತಿಯಾ ಪುಚ್ಛನತೋ ನ ಅಗಾರವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಪುರೇ ಕತೇಪಿ ಅತ್ಥತೋ ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ.

೧೬೧. ಯೇನ, ತೇನಾತಿ ಚ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯತ್ಥ, ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಯೇನ ಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ, ತೇನೂಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧ ಉಪಗಮನಮೇವ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಗತೋ’’ತಿ. ಅನುಚ್ಛವಿಕೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇತಿ ಯತ್ಥ ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕಾ ಅಟ್ಠಂಸು, ತಸ್ಮಿಂ. ಕೋ ಪನೇಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಪದೇಸೋ ನಾಮ? ಅತಿದೂರತಾದಿಛನಿಸಜ್ಜದೋಸವಿರಹಿತೋ ಪದೇಸೋ, ನಪಚ್ಛತಾದಿಅಟ್ಠನಿಸಜ್ಜದೋಸವಿರಹಿತೋ ವಾ. ಯಥಾಹು ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ –

‘‘ನ ಪಚ್ಛತೋ ನ ಪುರತೋ, ನಾಪಿ ಆಸನ್ನದೂರತೋ;

ನ ಕಚ್ಛೇ ನೋ ಪಟಿವಾತೇ, ನ ಚಾಪಿ ಓನತುನ್ನತೇ;

ಇಮೇ ದೋಸೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಾ ಅಹೂ’’ತಿ. (ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ಏವಮಿಚ್ಚಾದಿಪಾಠವಣ್ಣನಾ; ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೬೧);

ತದಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ತುಣ್ಹೀಭಾವಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ಬ್ಯಾಪಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತುಣ್ಹೀಭೂತಂ ತುಣ್ಹೀಭೂತ’’ನ್ತಿ ವಿಚ್ಛಾವಚನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯತೋ…ಪೇ… ಮೇವಾ’’ತಿ, ಯತೋ ಯತೋ ಭಿಕ್ಖುತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹತ್ಥೇನ, ಹತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಕುಕತಭಾವೋ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಅಸಞ್ಞಮೋ, ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಚ. ತಥಾ ಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತವಿಕಪ್ಪನೇ, ತೇನ ತದಞ್ಞೋಪಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಾದಿಅಸಞ್ಞಮೋ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಭಾವಿತೋ. ತತ್ಥ ಪನ ಚಕ್ಖುಅಸಂಯಮೋ ಸಬ್ಬಪಠಮೋ ದುನ್ನಿವಾರಿತೋ ಚಾತಿ ತದಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ವಿಪ್ಪಸನ್ನರಹದಮಿವಾತಿ ಅನಾವಿಲೋದಕಸರಮಿವ. ಯೇನೇತರಹಿ…ಪೇ… ಇಮಿನಾ ಮೇ…ಪೇ… ಹೋತೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ಅತ್ಥಕ್ಕಮೋ, ಅಞ್ಞೋ ಸದ್ದಕ್ಕಮೋತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಕಾಯಿಕ-ವಾಚಸಿಕೇನ ಉಪಸಮೇನ ಲದ್ಧೇನ ಮಾನಸಿಕೋಪಿ ಉಪಸಮೋ ಅನುಮಾನತೋ ಲದ್ಧೋ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಾನಸಿಕೇನ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೀಲೂಪಸಮೇನಾತಿ ಸೀಲಸಞ್ಞಮೇನ. ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಲೋಕಪಕತಿಯಾ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ದುಲ್ಲಭಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಲದ್ಧಾತಿ ಲಭಿತ್ವಾ.

ಉಪಸಮನ್ತಿ ಆಚಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಂಯಮಂ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಥಾ ಇಚ್ಛಾಯ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ . ಸೋತಿ ಅಯ್ಯಕೋ, ಉದಯಭದ್ದೋ ವಾ. ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ತದತ್ಥ-ಸಮತ್ಥನಂ. ಘಾತೇಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ ತಂಕಾಲಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಘಾತೇಸೀ’’ತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪತಿಪೇಕ್ಖವಚನಂ. ಪಞ್ಚಪರಿವಟ್ಟೋತಿ ಪಞ್ಚರಾಜಪರಿವಟ್ಟೋ.

ಕಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ, ನನು ಭಗವನ್ತಮುದ್ದಿಸ್ಸ ರಾಜಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವದತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಚೀಭೇದೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಉದಾನವಚೀಭೇದೇ. ತುಣ್ಹೀ ನಿರವೋತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಮೇತಂ. ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ಚಿತ್ತಜಾನನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಅಯಂ…ಪೇ… ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ಞತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಚನಾನನ್ತರನ್ತಿ ಉದಾನವಚನಾನನ್ತರಂ. ಯೇನಾತಿ ಯತ್ಥ ಪದೇಸೇ, ಯೇನ ವಾ ಸೋತಪಥೇನ. ಯೇನ ಪೇಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾರಹಮೇಸ ನಯೋ.

ಕತಾಪರಾಧಸ್ಸ ಆಲಪನಂ ನಾಮ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಮುಖಂ ನಪ್ಪಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಆಗಮಾ ಖೋ ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ ಯಥಾಪೇಮ’’ನ್ತಿ ವಚನನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ವಾ ತದಾ ತದತ್ಥದೀಪನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತಂ ಭಗವತೋ ಮಧುರವಚನಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಯಥಾ ಸೋತೂನಂ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ದೇಸೇತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಗವತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ತನ್ತಿಪದಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಞೇವ ಅತ್ಥೋಪಿ ಭಾಸಿತೋ’’ತಿ. ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಸಮಭಾವಾದಿಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ. ೩೮, ೧೬೨) –

‘‘ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ತಾದೀ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇ ತಾದೀ, ಚತ್ತಾವೀತಿ ತಾದೀ, ತಿಣ್ಣಾವೀತಿ ತಾದೀ, ಮುತ್ತಾವೀತಿ ತಾದೀ, ತಂನಿದ್ದೇಸಾ ತಾದೀ.

ಕಥಂ ಅರಹಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇ ತಾದೀ? ಅರಹಾ ಲಾಭೇಪಿ ತಾದೀ, ಅಲಾಭೇಪಿ, ಯಸೇಪಿ, ಅಯಸೇಪಿ, ಪಸಂಸಾಯಪಿ, ನಿನ್ದಾಯಪಿ, ಸುಖೇಪಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿ ತಾದೀ, ಏಕಂ ಚೇ ಬಾಹಂ ಗನ್ಧೇನ ಲಿಮ್ಪೇಯ್ಯುಂ, ಏಕಂ ಚೇ ಬಾಹಂ ವಾಸಿಯಾ ¶ ತಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಅಮುಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ರಾಗೋ, ಅಮುಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ಪಟಿಘಂ, ಅನುನಯಪಟಿಘವಿಪ್ಪಹೀನೋ, ಉಗ್ಘಾತಿನಿಘಾತಿವೀತಿವತ್ತೋ, ಅನುರೋಧವಿರೋಧಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಏವಂ ಅರಹಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇ ತಾದೀ.

ಕಥಂ ಅರಹಾ ಚತ್ತಾವೀತಿ ತಾದೀ? ಅರಹತೋ…ಪೇ… ಥಮ್ಭೋ, ಸಾರಮ್ಭೋ, ಮಾನೋ, ಅತಿಮಾನೋ, ಮದೋ, ಪಮಾದೋ, ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸಾ, ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತಾ, ಸಬ್ಬೇ ದರಥಾ, ಸಬ್ಬೇ ಪರಿಳಾಹಾ ¶ , ಸಬ್ಬೇ ಸನ್ತಾಪಾ, ಸಬ್ಬಾ ಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಚತ್ತಾ ವನ್ತಾ ಮುತ್ತಾ ಪಹೀನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾ, ಏವಂ ಅರಹಾ ಚತ್ತಾವೀತಿ ತಾದೀ.

ಕಥಂ ಅರಹಾ ತಿಣ್ಣಾವೀತಿ ತಾದೀ? ಅರಹಾ ಕಾಮೋಘಂ ತಿಣ್ಣೋ, ಭವೋಘಂ ತಿಣ್ಣೋ, ದಿಟ್ಠೋಘಂ ತಿಣ್ಣೋ, ಅವಿಜ್ಜೋಘಂ ತಿಣ್ಣೋ, ಸಬ್ಬಂ ಸಂಸಾರಪಥಂ ತಿಣ್ಣೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ ನಿತ್ತಿಣ್ಣೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ ವೀತಿವತ್ತೋ, ಸೋ ವುಟ್ಠವಾಸೋ ಚಿಣ್ಣಚರಣೋ ಜಾತಿಮರಣಸಙ್ಖಯೋ, ಜಾತಿಮರಣಸಂಸಾರೋ (ಮಹಾನಿ. ೩೮) ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ, ಏವಂ ಅರಹಾ ತಿಣ್ಣಾವೀತಿ ತಾದೀ.

ಕಥಂ ಅರಹಾ ಮುತ್ತಾವೀತಿ ತಾದೀ? ಅರಹತೋ ರಾಗಾ ಚಿತ್ತಂ ಮುತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ ಸುವಿಮುತ್ತಂ, ದೋಸಾ, ಮೋಹಾ, ಕೋಧಾ, ಉಪನಾಹಾ, ಮಕ್ಖಾ, ಪಳಾಸಾ, ಇಸ್ಸಾಯ, ಮಚ್ಛರಿಯಾ, ಮಾಯಾಯ, ಸಾಠೇಯ್ಯಾ, ಥಮ್ಭಾ, ಸಾರಮ್ಭಾ, ಮಾನಾ, ಅತಿಮಾನಾ, ಮದಾ, ಪಮಾದಾ, ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಸಬ್ಬದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ, ಸಬ್ಬದರಥೇಹಿ, ಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹೇಹಿ, ಸಬ್ಬಸನ್ತಾಪೇಹಿ, ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಮುತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ ಸುವಿಮುತ್ತಂ; ಏವಂ ಅರಹಾ ಮುತ್ತಾವೀತಿ ತಾದೀ.

ಕಥಂ ಅರಹಾ ತಂನಿದ್ದೇಸಾ ತಾದೀ? ಅರಹಾ ‘ಸೀಲೇ ಸತಿ ಸೀಲವಾ’ತಿ ತಂನಿದ್ದೇಸಾ ತಾದೀ, ‘ಸದ್ಧಾಯ ಸತಿ ಸದ್ಧೋ’ತಿ, ‘ವೀರಿಯೇ ಸತಿ ವೀರಿಯವಾ’ತಿ, ‘ಸತಿಯಾ ಸತಿ ಸತಿಮಾ’ತಿ, ‘ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಸತಿ ಸಮಾಹಿತೋ’ತಿ, ‘ಪಞ್ಞಾಯ ಸತಿ ಪಞ್ಞವಾ’ತಿ, ‘ವಿಜ್ಜಾಯ ಸತಿ ತೇವಿಜ್ಜೋ’ತಿ, ‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸತಿ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ’ತಿ ತಂನಿದ್ದೇಸಾ ತಾದೀ, ಏವಂ ಅರಹಾ ತಂನಿದ್ದೇಸಾ ತಾದೀ’’ತಿ.

ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತಾದೀನಮತಿಸಯೋ ತಾದೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ಕಾಳಕಾರಾಮಸುತ್ತನ್ತೇ ‘‘ಇತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ ತಥಾಗತೋ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತಾದೀಯೇವ ತಾದೀ, ತಮ್ಹಾ ಚ ಪನ ತಾದಿಮ್ಹಾ ಅಞ್ಞೋ ತಾದೀ ಉತ್ತರಿತರೋ ವಾ ಪಣೀತತರೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪). ಅಥ ವಾ ಪಞ್ಚವಿಧಾರಿಯಿದ್ಧಿಸಿದ್ಧೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ತಾದಿಲಕ್ಖಣೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ –

‘‘ಕತಮಾ ಅರಿಯಾ ಇದ್ಧಿ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ‘ಪಟಿಕೂಲೇ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಿಹರೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ‘ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲೇ ¶ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಿಹರೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ, ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ‘ಪಟಿಕೂಲೇ ಚ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲೇ ಚ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಿಹರೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ‘ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲೇ ಚ ಪಟಿಕೂಲೇ ಚ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಿಹರೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ, ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ‘ಪಟಿಕೂಲೇ ಚ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲೇ ಚ ತದುಭಯಂ ಅಭಿನಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ವಿಹರೇಯ್ಯಂ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ’ತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೧೭).

ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಸಾಸನತೋ ಬಹಿಸಮಯೇ.

೧೬೨. ಏಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ವನ್ದನಾಕಾರೋ. ತಮತ್ಥಂ ಲೋಕಸಿದ್ಧಾಯ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ರಾಜಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಓಕಾಸನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ.

ನ ಮೇ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಭಾರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಸತ್ಥು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಾಯ ದಸ್ಸನಂ. ‘‘ಯದಿ ಆಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ ಹಿ ಏಸ ಅತ್ಥೋ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಂ ತೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ. ‘‘ಯಂ ಆಕಙ್ಖಸಿ, ತಂ ಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ ಹಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯದಿ ‘‘ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ ನ ವದನ್ತಿ, ಅಥ ಕಥಂ ವದನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಪದೇಸಞಾಣೇಯೇವ ಠಿತತ್ತಾ ತಥಾ ವದನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

‘‘ಪುಚ್ಛಾವುಸೋ ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ಯೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಆಗತಾನಿ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯಕ್ಖನರಿನ್ದದೇವಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಪುಚ್ಛಾವುಸೋ ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ ಆಳವಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ¶ ಓಕಾಸಕರಣಂ, ‘‘ಪುಚ್ಛ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ನರಿನ್ದಾನಂ, ‘‘ಪುಚ್ಛ ವಾಸವಾ’’ತಿಆದಿ ದೇವಾನಮಿನ್ದಸ್ಸ, ‘‘ತೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಸಮಣಾನಂ, ‘‘ಬಾವರಿಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ, ‘‘ಪುಚ್ಛ ಮಂ ಸಭಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಓಕಾಸಕರಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವಾಸವಾತಿ ದೇವಾನಮಿನ್ದಾಲಪನಂ. ತದೇತಞ್ಹಿ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತೇ. ಮನಸಿಚ್ಛಸೀತಿ ಮನಸಾ ಇಚ್ಛಸಿ.

ಕತಾವಕಾಸಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ಮಯಾ ಕತೋಕಾಸಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಾವರಿಸ್ಸ ಚ ತುಯ್ಹಂ ಅಜಿತಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಸೇಸಾನಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಂಸಯಂ ಯಥಾ ಮನಸಾ ಇಚ್ಛಥ, ತಥಾ ಪುಚ್ಛವ್ಹೋ ಪುಚ್ಛಥಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಬಾವರಿಸ್ಸ ಸಂಸಯಂ ಮನಸಾ ಪುಚ್ಛವ್ಹೋ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಂಸಯಂ ಮನಸಾ ಚ ¶ ಅಞ್ಞಥಾ ಚ ಯಥಾ ಇಚ್ಛಥ, ತಥಾ ಪುಚ್ಛವ್ಹೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಬಾವರೀ ಹಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸಂಸಯಂ ಮನಸಾವ ಪುಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಆಣಾಪೇಸಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಅನಾವರಣದಸ್ಸಾವೀ, ಯದಿ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ;

ಮನಸಾ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಪಞ್ಹೇ, ವಾಚಾಯ ವಿಸ್ಸಜೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೦೧೧);

ತದೇತಂ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗೇ. ತಥಾ ‘‘ಪುಚ್ಛ ಮಂ ಸಭಿಯಾ’’ತಿಆದಿಪಿ.

ಬುದ್ಧಭೂಮಿನ್ತಿ ಬುದ್ಧಟ್ಠಾನಂ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಞ್ಚ. ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿ ನಾಮ ಬೋಧಿಸತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಪಾರಮೀಸಮ್ಭರಣಞಾಣಂ, ಭೂಮಿಸದ್ದೋ ವಾ ಅವತ್ಥಾವಾಚಕೋ, ಬುದ್ಧಾವತ್ಥಂ, ಬೋಧಿಸತ್ತಾವತ್ಥಾಯನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥೋ. ಏಕತ್ತನಯೇನ ಹಿ ಪವತ್ತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅವತ್ಥಾಯೇವ ತಂ ತದಾಕಾರನಿಸ್ಸಿತಾ.

ಯೋ ಭಗವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿಯಂ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸಿ, ತಸ್ಸ ತದೇವ ಅಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞ ಪಞ್ಹಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಾತಿ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಸರಭಙ್ಗಮಾಲಪನ್ತಿ. ವಿಯಾಕರೋಹೀತಿ ಬ್ಯಾಕರೋಹಿ. ಸಾಧುರೂಪಾತಿ ಸಾಧುಸಭಾವಾ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಸನನ್ತನೋ ಪವೇಣೀಧಮ್ಮೋ. ಯನ್ತಿ ಆಗಮನಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ, ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತೇನ ವಿಯಾಕರೋಹೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವುದ್ಧನ್ತಿ ಸೀಲಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಂ, ಗರುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ಭಾರೋತಿ ಸಂಸಯುಪಚ್ಛೇದನಸಙ್ಖಾತೋ ಏಸೋ ಭಾರೋ, ಆಗತೋ ಭಾರೋ ತಯಾ ಅವಸ್ಸಂ ವಹಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಮಯಾ ¶ ಕತಾವಕಾಸಾ ಭೋನ್ತೋ ಪುಚ್ಛನ್ತು. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಅಹಞ್ಹಿ ತಂ ತಂ ವೋ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಂ ಞತ್ವಾ ಸಯಂ ಲೋಕಮಿಮಂ, ಪರಞ್ಚಾತಿ. ಸಯನ್ತಿ ಚ ಸಯಮೇವ ಪರೂಪದೇಸೇನ ವಿನಾ. ಏವಂ ಸರಭಙ್ಗಕಾಲೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಪಞ್ಹಾನನ್ತಿ ಧಮ್ಮಯಾಗಪಞ್ಹಾನಂ. ಅನ್ತಕರನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಾನಕರಂ. ಸುಚಿರತೇನಾತಿ ಏವಂ ನಾಮಕೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ. ಪುಟ್ಠುನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತುಂ. ಜಾತಿಯಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ, ‘‘ವಿಜಾತಿಯಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಪಂಸುಂ ಕೀಳನ್ತೋ ಸಮ್ಭವಕುಮಾರೋ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಹುತ್ವಾ ಪವಾರೇಸೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಯಥಾಪಿ ಕುಸಲೋ ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕುಸಲೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮವಿದೂ ಬುದ್ಧೋ ಜಾನಾತಿ ಕಥೇತಿ, ತಥಾ ತೇ ಅಹಮಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಾನಾತಿ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಇಧ ಸಮ್ಬನ್ಧಮುಪಗಚ್ಛತಿ ¶ . ಯಥಾಹ ‘‘ಯೇನ ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ದೂರಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚ ತಸ್ಸ ತ’’ನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ). ಜಾನನಾ ಚೇತ್ಥ ಕಥನಾ. ಯಥಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇಮಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ ಆಚರಿಯೇನ. ರಾಜಾ ಚ ಖೋ ತಂ ಯದಿ ಕಾಹತಿ ವಾ, ನ ವಾತಿ ಯೋ ತಂ ಇಧ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಪೇಸೇಸಿ, ಸೋ ಕೋರಬ್ಯರಾಜಾ ತಂ ತಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ, ತಯಾ ವಾ ಪುಟ್ಠೇನ ಮಯಾ ಅಕ್ಖಾತಮತ್ಥಂ ಯದಿ ಕರೋತು ವಾ, ನ ವಾ ಕರೋತು, ಅಹಂ ಪನ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ತೇ ಅಕ್ಖಿಸ್ಸಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ –

‘‘ರಾಜಾ ಚ ಖೋ ತನ್ತಿ ಅಹಂ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಯಥಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಾ ಜಾನಾತಿ ಜಾನಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾ ಅಕ್ಖಿಸ್ಸಂ. ತತೋ ಉತ್ತರಿ ರಾಜಾ ಯಥಾ ಜಾನಾತಿ, ತಥಾ ಯದಿ ಕರಿಸ್ಸತಿ ವಾ, ನ ವಾ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಸೇವೇತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೫.೧೬.೧೭೨) –

ಜಾನಾತಿ-ಸದ್ದೋ ವಾಕ್ಯದ್ವಯಸಾಧಾರಣವಸೇನ ವುತ್ತೋ.

೧೬೩. ಸಿಪ್ಪಮೇವ ಸಿಪ್ಪಾಯತನಂ ಆಯತನಸದ್ದಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವವುತ್ತಿತ್ತಾ. ಅಪಿಚ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತಾಯ ಸಿಪ್ಪಞ್ಚ ತಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತವುತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭಾವತೋ, ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ ವಾ ಆಯತನಞ್ಚಾತಿ ಸಿಪ್ಪಾಯತನಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ಏಕೋವ ನಿಪಾತೋ, ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋ ವಾ. ತಸ್ಸ ತೇ ಕತಮೇತಿ ¶ ಇಧ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕತಮೇ ಪನ ತೇ’’ತಿ. ಇಮೇ ಕತಮೇತಿಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಮತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಇದಞ್ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸಿಪ್ಪಾಯತನಿಕಾ ಕತಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪುಥುಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನೀ’’ತಿ ಹಿ ಸಾಧಾರಣತೋ ಸಿಪ್ಪಾನಿ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ತಂತಂಸಿಪ್ಪೂಪಜೀವಿನೋವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಕಥಾಯ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಪಪಞ್ಚಂ ಪರಿಹರಿತುಕಾಮತ್ತಾ. ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ ತಾವ ಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂತಂಸಿಪ್ಪೂಪಜೀವಿನೋಪಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ ತೇಸಮೇವೇತ್ಥ ಪಧಾನತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಕಥಾಪಪಞ್ಚೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಪಞ್ಚಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ಸಿಪ್ಪೂಪಜೀವೀಹಿ ತಂತಂಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹತ್ಥಾರೋಹಾತಿಆದೀಹಿ ಯೇ ತಂ ತಂ ಸಿಪ್ಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವನ್ತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಿಪ್ಪಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವನ್ತೀತಿ ಸಿಪ್ಪೂಪಜೀವಿನೋ.

ಹತ್ಥಿಮಾರೋಹನ್ತೀತಿ ಹತ್ಥಾರೋಹಾ, ಹತ್ಥಾರುಳ್ಹಯೋಧಾ. ಹತ್ಥಿಂ ಆರೋಹಾಪಯನ್ತೀತಿ ಹತ್ಥಾರೋಹಾ, ಹತ್ಥಾಚರಿಯ ಹತ್ಥಿವೇಜ್ಜ ಹತ್ಥಿಮೇಣ್ಡಾದಯೋ. ಯೇನ ಹಿ ಪಯೋಗೇನ ಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥಿನೋ ಆರೋಹನಯೋಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಹತ್ಥಿಸ್ಸ ಪಯೋಗಂ ವಿಧಾಯನ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪೇತೇಸಂ ಗಹಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ¶ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಾ ನಾಮ ಯೇ ಹತ್ಥಿನೋ, ಹತ್ಥಾರೋಹಕಾನಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಕಾ. ಹತ್ಥಿವೇಜ್ಜಾ ನಾಮ ಹತ್ಥಿಭಿಸಕ್ಕಾ. ಹತ್ಥಿಮೇಣ್ಡಾ ನಾಮ ಹತ್ಥೀನಂ ಪಾದರಕ್ಖಕಾ. ಹತ್ಥಿಂ ಮಣ್ಡಯನ್ತಿ ರಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಹತ್ಥಿಮಣ್ಡಾ, ತೇಯೇವ ಹತ್ಥಿಮೇಣ್ಡಾ, ಹತ್ಥಿಂ ಮಿನೇನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ವಿದಹನೇನ ಹಿಂಸನ್ತೀತಿ ವಾ ಹತ್ಥಿಮೇಣ್ಡಾ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹತ್ಥೀನಂ ಯವಪದಾಯಕಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಸ್ಸಾರೋಹಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸುದ್ಧಹೇತುಕತ್ತುವಸೇನ ಯಥಾವುತ್ತೋವ ಅತ್ಥೋ. ರಥೇ ನಿಯುತ್ತಾ ರಥಿಕಾ. ರಥರಕ್ಖಾ ನಾಮ ರಥಸ್ಸ ಆಣಿರಕ್ಖಕಾ. ಧನುಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಧನುಗ್ಗಹಾ, ಇಸ್ಸಾಸಾ, ಧನುಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತೀತಿ ಧನುಗ್ಗಹಾ, ಧನುಸಿಪ್ಪಸಿಕ್ಖಾಪಕಾ ಧನ್ವಾಚರಿಯಾ.

ಚೇಲೇನ ಚೇಲಪಟಾಕಾಯ ಯುದ್ಧೇ ಅಕನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇಲಕಾ, ಜಯದ್ಧಜಗಾಹಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಯುದ್ಧೇ’’ತಿಆದಿ. ಜಯಧಜನ್ತಿ ಜಯನತ್ಥಂ, ಜಯಕಾಲೇ ವಾ ಪಗ್ಗಹಿತಧಜಂ. ಪುರತೋತಿ ಸೇನಾಯ ಪುಬ್ಬೇ. ಯಥಾ ತಥಾ ಠಿತೇ ಸೇನಿಕೇ ಬ್ಯೂಹವಿಚಾರಣವಸೇನ ತತೋ ತತೋ ಚಲಯನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾಲೇನ್ತೀತಿ ಚಲಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧ ರಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿ. ಸಕುಣಗ್ಘಿಆದಯೋ ವಿಯ ಮಂಸಪಿಣ್ಡಂ ಪರಸೇನಾಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಂ ಪಿಣ್ಡಂ ಸಾಹಸಿಕತಾಯ ಛೇತ್ವಾ ಛೇತ್ವಾ ¶ ದಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪಿಣ್ಡದಾಯಕಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಾಹಸಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಸಾಹಸಿಕಾ, ತೇಯೇವ ಮಹಾಯೋಧಾ. ಪಿಣ್ಡಮಿವಾತಿ ತಾಲಫಲಪಿಣ್ಡಮಿವಾತಿ ವದನ್ತಿ, ‘‘ಮಂಸಪಿಣ್ಡಮಿವಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೬೩) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಆಚರಿಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೋವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪಿಣ್ಡೇ ಜನಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೇ ಸಮ್ಮದ್ದೇ ದಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪತನ್ತಾ ವಿಯ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪಿಣ್ಡದಾಯಕಾ, ದಯ-ಸದ್ದೋ ಗತಿಯಂ, ಅಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಾ ದ-ಕಾರಾಗಮೇನ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ.

ಉಗ್ಗತುಗ್ಗತಾತಿ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪತ್ವಾ ಜವಪರಕ್ಕಮಾದಿವಸೇನ ಅತಿವಿಯ ಉಗ್ಗತಾ. ತದೇವಾತಿ ಪರೇಹಿ ವುತ್ತಂ ತಮೇವ ಸೀಸಂ ವಾ ಆವುಧಂ ವಾ. ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೀತಿ ವೀರಸೂರಭಾವೇನ ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ ಪರಸೇನಮನುಪವಿಸನ್ತಿ. ಥಾಮಜವಬಲಪರಕ್ಕಮಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾನಾಗಸದಿಸತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಹತ್ಥಿಆದೀಸುಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಏಕನ್ತಸೂರಾತಿ ಏಕಚರಸೂರಾ ಅನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವವುತ್ತಿತೋ, ಸೂರಭಾವೇನ ಏಕಾಕಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಯುಜ್ಝನಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಜಾಲಿಕಾತಿ ಸವಮ್ಮಿಕಾ. ಸನ್ನಾಹೋ ಕಙ್ಕಟೋ ವಮ್ಮಂ ಕವಚೋ ಉರಚ್ಛದೋ ಜಾಲಿಕಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ಸಚಮ್ಮಿಕಾತಿ ಜಾಲಿಕಾ ವಿಯ ಸರೀರಪರಿತ್ತಾಣೇನ ಚಮ್ಮೇನ ಸಚಮ್ಮಿಕಾ. ಚಮ್ಮಕಞ್ಚುಕನ್ತಿ ಚಮ್ಮಮಯಕಞ್ಚುಕಂ. ಪವಿಸಿತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ, ಪಟಿಮುಞ್ಚಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸರಪರಿತ್ತಾಣಂ ಚಮ್ಮನ್ತಿ ಚಮ್ಮಪಟಿಸಿಬ್ಬಿತಂ ಚೇಲಕಂ, ಚಮ್ಮಮಯಂ ವಾ ಫಲಕಂ. ಬಲವಸಿನೇಹಾತಿ ಸಾಮಿನಿ ಅತಿಸಯಪೇಮಾ. ಘರದಾಸಯೋಧಾತಿ ಅನ್ತೋಜಾತದಾಸಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಯೋಧಾ, ‘‘ಘರದಾಸಿಕಪುತ್ತಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅನ್ತೋಜಾತದಾಸೀನಂ ಪುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಆಳಾರಂ ¶ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾನಸಂ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾ ಆಳಾರಿಕಾ. ಪೂವಿಕಾತಿ ಪೂವಸಮ್ಪಾದಕಾ, ಯೇ ಪೂವಮೇವ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಿಣನ್ತಾ ಜೀವನ್ತಿ. ಕೇಸನಖಸಣ್ಠಪನಾದಿವಸೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಲಙ್ಕಾರವಿಧಿಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ ಸಂವಿದಹನ್ತೀತಿ ಕಪ್ಪಕಾ. ಚುಣ್ಣವಿಲೇಪನಾದೀಹಿ ಮಲಹರಣವಣ್ಣಸಮ್ಪಾದನವಿಧಿನಾ ನ್ಹಾಪೇನ್ತಿ ನಹಾನಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನ್ಹಾಪಿಕಾ. ನವನ್ತಾದಿವಿಧಿನಾ ಪವತ್ತೋ ಗಣನಗನ್ಥೋ ಅನ್ತರಾ ಛಿದ್ದಾಭಾವೇನ ಅಚ್ಛಿದ್ದಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದೇವ ಪಠೇನ್ತೀತಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಕಪಾಠಕಾ. ಹತ್ಥೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪನಂ, ಗಣನಂ ವಾ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾ. ಅಙ್ಗುಲಿಸಙ್ಕೋಚನಞ್ಹಿ ಮುದ್ದಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇನ ಚ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ, ಗಣನಂ ವಾ ಹೋತಿ. ಹತ್ಥಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ತದೇಕದೇಸೇಸು ಅಙ್ಗುಲೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ನ ಭುಞ್ಜಮಾನೋ ಸಬ್ಬಂ ¶ ಹತ್ಥಂ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೬೧೮) ವಿಯ, ತಮುಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವನ್ತೀತಿ ಮುದ್ದಿಕಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ಅಯಕಾರೋ ಕಮ್ಮಾರಕಾರಕೋ. ದನ್ತಕಾರೋ ಭಮಕಾರೋ. ಚಿತ್ತಕಾರೋ ಲೇಪಚಿತ್ತಕಾರೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕೋಟ್ಟಕಲೇಖಕವಿಲೀವಕಾರಇಟ್ಠಕಕಾರದಾರುಕಾರಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಕರಣನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಮೇವಾತಿ ಅಸಮ್ಪರಾಯಿಕತಾಯ ಸಾಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಸಯಮನುಭವಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಜೀವನ್ತೀತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವನ್ತಿ. ಸುಖಿತನ್ತಿ ಸುಖಪ್ಪತ್ತಂ. ಥಾಮಬಲೂಪೇತಭಾವೋವ ಪೀಣನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪೀಣಿತಂ ಥಾಮಬಲೂಪೇತ’’ನ್ತಿ. ಉಪರೀತಿ ದೇವಲೋಕೇ. ತಥಾ ಉದ್ಧನ್ತಿಪಿ. ಸೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ಉಪರಿಮೋ. ಅಗ್ಗಂ ವಿಯಾತಿ ಅಗ್ಗಂ, ಫಲಂ. ‘‘ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಫಲಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ತಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಸಿಖಾ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ಸಗ್ಗನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ, ಫಲಂ. ಸಗ್ಗನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗಂ, ರೂಪಸದ್ದಾದಿದಸವಿಧಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಅಗ್ಗಿಕಾವ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಸೋವಗ್ಗಿಕಾ, ದಕ್ಖಿಣಾಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ. ಸುಖೋತಿ ಸುಖೂಪಾಯೋ ಇಟ್ಠೋ ಕನ್ತೋ. ಅಗ್ಗೇತಿ ಉಳಾರೇ. ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಬಾಹಿರಂ ರೂಪಂ, ಅತ್ತನೋ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾ ವಣ್ಣೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ದಕ್ಖನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಾ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಮಯಂ ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಕ್ಖಿಣಂ ದಾನ’’ನ್ತಿ.

ಮಗ್ಗೋ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಸಮಿತಪಾಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮಣಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕತ್ತಾ ಅರಿಯಫಲಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ. ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಹಾವಗ್ಗಸಂಯುತ್ತಪಾಳಿವಸೇನ ತದತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ. ತಂ ಏಸ ರಾಜಾ ನ ಜಾನಾತಿ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದತಾಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ‘‘ದಾಸಕಸ್ಸಕಾದಿಭೂತಾನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಲೋಕತೋ ಅಭಿವಾದನಾದಿಲಾಭೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಕೋಚಿ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಈದಿಸಮತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಪೂರಣಾದಿಕೇ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಕಥಾಯ ಅನಧಿಗತವಿತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಮ್ಪಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಾಸಕಸ್ಸಕೋಪಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ.

ರಾಜಾಮಚ್ಚಾತಿ ¶ ¶ ರಾಜಕುಲಸಮುದಾಗತಾ ಅಮಚ್ಚಾ, ಅನುಯುತ್ತಕರಾಜಾನೋ ಚೇವ ಅಮಚ್ಚಾ ಚಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಣ್ಹಪಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ ಲಬ್ಭಮಾನದಿಟ್ಠಿಗತೂಪಸಂಹಿತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖನ್ತಿ ತಬ್ಬಿಧುರಂ ಉಪರಿ ಸುತ್ತಾಗತಂ ವೋದಾನಪಕ್ಖಂ. ಸಮಣಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ ಸಮಣಕೋತೂಹಲಂ ತಂ ತಂ ಸಮಣವಾದಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರೋಧಂ. ಸಮಣಭಣ್ಡನನ್ತಿ ತೇನೇವ ವಿರೋಧೇನ ‘‘ಏವಂವಾದೀನಂ ತೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅಯಂ ದೋಸೋ, ಏವಂವಾದೀನಂ ತೇಸಂ ಅಯಂ ದೋಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ತಂ ತಂ ವಾದಸ್ಸ ಪರಿಭಾಸನಂ. ಇಸ್ಸರಾನುವತ್ತಕೋ ಹಿ ಲೋಕೋತಿ ಧಮ್ಮತಾದಸ್ಸನೇನ ತದತ್ಥಸಮತ್ಥನಂ. ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾಕೋಸಲ್ಲೇನ ರಞ್ಞೋ ಭಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ, ನ ತದಞ್ಞೇನ ಪರವಮ್ಭನಾದಿಕಾರಣೇನ.

೧೬೪. ನು-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ನೋ-ಸದ್ದೋಪಿ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ನಿಪಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ನೂ’’ತಿ. ಅಯಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ನ ಕೇವಲಂ ಅಭಿಜಾನಾಸಿಪದೇನೇವ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಪುಚ್ಛಿತಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಚಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ಕಥಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಅನುಯೋಗಮಪನೇತಿ ‘‘ಇದಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಪುಚ್ಛಿತಾ ನೂತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ತಾ ನು. ನಂ ಪುಟ್ಠಭಾವನ್ತಿ ತಾದಿಸಂ ಪುಚ್ಛಿತಭಾವಂ ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ನು. ನ ತೇ ಸಮ್ಮುಟ್ಠನ್ತಿ ತವ ನ ಪಮುಟ್ಠಂ ವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಫಾಸುಕಭಾವೋತಿ ತಥಾ ಭಾಸನೇನ ಅಸುಖಭಾವೋ. ಪಣ್ಡಿತಪತಿರೂಪಕಾನನ್ತಿ (ಸಾಮಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಸಕ್ಕಾರಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಭಾಸಾನಂ) ಆಮಂ ವಿಯ ಪಕ್ಕಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಾ ಭಾಸಾನಂ. (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೬೩) ಪಾಳಿಪದಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನೇಸೂತಿ ಪಾಳಿಸಙ್ಖಾತೇ ಪದೇ, ತದತ್ಥೇ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಕ್ಖರೇ ಚ, ವಾಕ್ಯಪರಿಯಾಯೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಸದ್ದೋ ‘‘ಅಕ್ಖರಂ ಪದಂ ಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ನೇತ್ತಿ. ೨೮) ವಿಯ. ಭಗವತೋ ರೂಪಂ ಸಭಾವೋ ವಿಯ ರೂಪಮಸ್ಸಾತಿ ಭಗವನ್ತರೂಪೋ, ಭಗವಾ ವಿಯ ಏಕನ್ತಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪೂರಣಕಸ್ಸಪವಾದವಣ್ಣನಾ

೧೬೫. ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಏಕಂ ಸಮಯಮಿಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮೋದೇತಿ ಸಮ್ಮೋದನಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ. ಅನೀಯಸದ್ದೋ ಹಿ ಬಹುಲಾ ಕತ್ವತ್ಥಾಭಿಧಾಯಕೋ ಯಥಾ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ’’ತಿ, (ಧ. ಸ. ಸುತ್ತನ್ತದುಕಮಾತಿಕಾ ೯೭) ಸಮ್ಮೋದನಂ ವಾ ಜನೇತೀತಿ ಸಮ್ಮೋದನಿಯಂ ತದ್ಧಿತವಸೇನ. ಸರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಾರಣೀಯಂ, ಸರಣಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ವಾ ಸಾರಣಿಯಂ, ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮೋದಜನಕಂ ಸರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕನ್ತಿ ಚ ಸರಣಾನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೬೬. ಸಹತ್ಥಾತಿ ¶ ಸಹತ್ಥೇನೇವ, ತೇನ ಸುದ್ಧಕತ್ತಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಆಣತ್ತಿಯಾತಿ ಪನ ಹೇತುಕತ್ತಾರಂ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಥಾವರಾದಯೋಪಿ ಇಧ ಸಹತ್ಥ ಕರಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ಹತ್ಥಾದೀನೀತಿ ಹತ್ಥಪಾದಕಣ್ಣನಾಸಾದೀನಿ. ಪಚನಂ ದಹನಂ ವಿಬಾಧನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಣ್ಡೇನ ಉಪ್ಪೀಳೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ ನಾಮ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ಪನ ‘‘ಪಚತೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ತಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೯೭) ದುತಿಯೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಇಧ ಪನ ತಜ್ಜನಂ, ಪರಿಭಾಸನಞ್ಚ ದಣ್ಡೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ದಣ್ಡೇನ ಉಪ್ಪೀಳೇನ್ತಸ್ಸ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೬೬) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಧುನಾ ಪನ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ‘‘ತಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋಪಿ ಬಹುಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸೋಕನ್ತಿ ಸೋಕಕಾರಣಂ, ಸೋಚನನ್ತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಾರಣಸಮ್ಪಾದನೇನ ಫಲಸ್ಸಪಿ ಕತ್ತಬ್ಬತೋ. ಪರೇಹೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವಚನಕರೇಹಿ ಕಮ್ಮಭೂತೇಹಿ. ಫನ್ದತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪರಸ್ಸ ಫನ್ದನವಸೇನ ಸುದ್ಧಕತ್ತುತ್ಥೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಫನ್ದನವಸೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಂ ಫನ್ದನ್ತಂ ಫನ್ದನಕಾಲೇ ಸಯಮ್ಪಿ ಫನ್ದತೋ’’ತಿ, ಅತ್ತನಾ ಕತೇನ ಪರಸ್ಸ ವಿಬಾಧನಪಯೋಗೇನ ಸಯಮ್ಪಿ ಫನ್ದತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅತಿಪಾತಾಪಯತೋ’’ತಿ ಪದಂ ಸುದ್ಧಕತ್ತರಿ, ಹೇತುಕತ್ತರಿ ಚ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಹನನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಹನಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಆದಿಯತೋ’’ತಿಆದೀಸು. ಕರಣಕಾರಣವಸೇನಾತಿ ಸಯಂಕಾರಪರಂಕಾರವಸೇನ.

ಘರಭಿತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಸನ್ಧಿ ಘರಸನ್ಧಿ. ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ನಿರವಸೇಸೋ ಲೋಪೋ ವಿಲುಮ್ಪನಂ ನಿಲ್ಲೋಪೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾವಿಲೋಪ’’ನ್ತಿ. ಏಕಾಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ವಿಲೋಪೋ ಏಕಾಗಾರಿಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಮೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಪರಿಪನ್ಥೇ ತಿಟ್ಠತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಮೇವ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪಕರಣತೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಆಗತಾಗತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ‘‘ಪರಿತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪನ್ಥೇ ಹನನಂ ಪರಿಪನ್ಥೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೬೬) ಅಯಮತ್ಥೋಪಿ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತೋ. ಕರೋಮೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಭಾವಮಾಹ, ತೇನೇತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಕರೋತೋಪಿ ನ ಕರೀಯತಿ ನಾಮ, ಪಗೇವ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾ’’ತಿ. ಪಾಪಂ ನ ಕರೀಯತೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಸತೋ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಪಾಪಂ ಅಕತಮೇವ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ.

ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸತ್ತಾ ಪಾಪೇ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾದೇ ಪರೇಹಿ ಆರೋಪಿತಂ ದೋಸಮಪನೇತುಕಾಮೋ ಪೂರಣೋ ಇಮಮತ್ಥಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಞ್ಞಾಮತ್ತಮೇತಂ ‘‘ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ, ಪಾಪಂ ¶ ಪನ ನತ್ಥೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಹೋತಿ – ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿಂಸಾದಿಕಿರಿಯಾ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ ತಸ್ಸ ನಿಚ್ಚತಾಯ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತ್ತಾ, ಸರೀರಂ ಪನ ಅಚೇತನಂ ಕಟ್ಠಕಲಿಙ್ಗರೂಪಮಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಕೋಪಿತೇಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪನ್ತಿ. ಪರಿಯನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ ನೇಮಿ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಆಚರಿಯೇನ ‘‘ನಿಸಿತಖುರಮಯನೇಮಿನಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೬೬). ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಚಕ್ಕಪರಿಯೋಸಾನಮೇವ ಪರಿಯನ್ತೋ, ಖುರೇನ ಸದಿಸೋ ಪರಿಯನ್ತೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಖುರಪರಿಯನ್ತೋ. ಖುರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಖುರಧಾರಾ ಗಹಿತಾ ತದವರೋಧತೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಚಕ್ಕೇನಾತಿ ಚಕ್ಕಾಕಾರಕತೇನ ಆವುಧವಿಸೇಸೇನ. ತಂ ಮಂಸಖಲಕರಣಸಙ್ಖಾತಂ ನಿದಾನಂ ಕಾರಣಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ತತೋನಿದಾನಂ, ‘‘ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ತೋಆದೇಸೋ, ಸಮಾಸೇ ಚಸ್ಸ ಲೋಪಾಭಾವೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೧) ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ¶ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಪಚ್ಚತ್ತತ್ಥೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ. ‘‘ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋ’’ತಿಪಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ.

ಗಙ್ಗಾಯ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾ ಅಪ್ಪತಿರೂಪದೇಸೋ, ಉತ್ತರದಿಸಾ ಪನ ಪತಿರೂಪದೇಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದಕ್ಖಿಣಞ್ಚೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ದೇಸದಿಸಾಪದೇಸೇನ ತನ್ನಿವಾಸಿನೋ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಕ್ಖಿಣತೀರೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಹನನದಾನಕಿರಿಯಾ ಹಿ ತದಾಯತ್ತಾ. ಮಹಾಯಾಗನ್ತಿ ಮಹಾವಿಜಿತರಞ್ಞೋ ಯಞ್ಞಸದಿಸಮ್ಪಿ ಮಹಾಯಾಗಂ. ದಮಸದ್ದೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸ್ಸ, ಉಪೋಸಥಸೀಲಸ್ಸ ಚ ವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನಾ’ತಿ ಇದಂ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಭೂತೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನಾ’ತಿ’’ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ತದುಭಯತ್ಥವಾಚಕತ್ತಾ ದಮಸದ್ದಸ್ಸ, ಅತ್ಥದ್ವಯಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸವುತ್ತಿತೋ. ಅಧುನಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇ ವಾ-ಸದ್ದೋ, ಚ-ಸದ್ದೋಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸೀಲಸಂಯಮೇನಾತಿ ತದಞ್ಞೇನ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಸಂವರೇನ. ಸಚ್ಚವಚನೇನಾತಿ ಅಮೋಸವಜ್ಜೇನ. ತಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಚನಂ ಲೋಕೇ ಗರುತರಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಭಾವತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಸು ಮುಸಾವಾದೋ ಗರುತರೋ, ಏವಂ ಪುಞ್ಞಧಮ್ಮೇಸು ಅಮೋಸವಜ್ಜೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಇತಿವುತ್ತಕೇ –

‘‘ಏಕಧಮ್ಮಂ ¶ ಅತೀತಸ್ಸ, ಮುಸಾವಾದಿಸ್ಸ ಜನ್ತುನೋ;

ವಿತಿಣ್ಣಪರಲೋಕಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಪಾಪಂ ಅಕಾರಿಯ’’ನ್ತಿ. (ಇತಿವು. ೨೭);

ಪವತ್ತೀತಿ ಯೋ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ಫಲುಪ್ಪಾದಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ, ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಫಲ’’ನ್ತಿ ಅಕಿರಿಯವಾದಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾ. ಸತಿ ಹಿ ಕಮ್ಮಫಲೇ ಕಮ್ಮಾನಮಕಿರಿಯಭಾವೋ ಕಥಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ‘‘ಕರೋತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನಪಿ.

ಲಬುಜನ್ತಿ ಲಿಕುಚಂ. ಪಾಪಪುಞ್ಞಾನಂ ಕಿರಿಯಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ರಞ್ಞಾ ಪುಟ್ಠಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದಞ್ಹಿ ಅವಧಾರಣಂ ವಿಪಾಕಪಟಿಕ್ಖೇಪನಿವತ್ತನತ್ಥಂ. ಯೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತೇನ ಅತ್ಥತೋ ವಿಪಾಕೋಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೇನಾಪೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೭೦-೧೭೨).

ಪಟಿರಾಜೂಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯಭಾವೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಜಿತನ್ತಿ ವಿಜಿತಂ, ಏಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾಪವತ್ತಿದೇಸೋ. ‘‘ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ವಿಜಿತೇ ವಸಥಾ’’ತಿ ಅಪಸಾದನಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಾಜನಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಹೇಠನಾಯೇವಾತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಹೇಠೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ಉಪಧಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ, ತದಮಿನಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾರತೋ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅದ್ಧನಿಯಭಾವಾಪಾದನವಸೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸನ್ಧಾರಣಂ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜನಂ, ತದಮಿನಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಾರವಸೇನೇವ…ಪೇ… ಅಟ್ಠಪೇನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸಾರವಸೇನೇವಾತಿ ಉತ್ತಮವಸೇನೇವ, ಅವಿತಥತ್ತಾ ವಾ ಪರೇಹಿ ಅನುಚ್ಚಾಲಿತೋ ಥಿರಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ ಅಫೇಗ್ಗುಭಾವೇನ ಸಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂವಸೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ವಟ್ಟತೋ ನಿಯ್ಯಾನಂ. ಪರಮತ್ಥೋತಿ ಅವಿಪರೀತತ್ಥೋ, ಉತ್ತಮಸ್ಸ ವಾ ಞಾಣಸ್ಸಾರಮ್ಮಣಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಪನ ತೇನ ಉಗ್ಗಹಿತಞ್ಚೇವ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಞ್ಚ ತಥಾಯೇವ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಭಾಸಿತತ್ತಾ.

ಮಕ್ಖಲಿಗೋಸಾಲವಾದವಣ್ಣನಾ

೧೬೮. ಉಭಯೇನಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇಧವಚನೇನ. ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನೇ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಣಮೇವ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಂಕಿಲೇಸಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನಸ್ಸ ಮಲೀನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ¶ . ವಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ವೋದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ. ಅತ್ತಕಾರೇತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ಏ-ಕಾರವಸೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ಯಥಾ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ ಯಥಾ ಫುಸಿತಗ್ಗೇ’’ತಿ, (ಖು. ಪಾ. ೧೩; ಸು. ನಿ. ೨೩೬) ಪಚ್ಚತ್ತತ್ಥೇ ವಾ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಯಥಾ ‘‘ಇದಮ್ಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ ಸೀಲಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೪), ತದೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅತ್ತಕಾರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸೋ ಚ ತೇನ ತೇನ ಸತ್ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಮ್ಮಂ, ಅತ್ತನಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬಪಯೋಗೋ ವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ. ತನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಕಮ್ಮಂ. ದುತಿಯಪದೇನಾತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಪರಕಾರೇ’’ತಿ ಪದೇನ. ಪರಕಾರೋ ಚ ನಾಮ ಪರಸ್ಸ ವಾಹಸಾ ಇಜ್ಝನಕಪಯೋಗೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಪರಕಾರ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿನ್ತಿ ಓವಾದಭೂತಮನುಸಾಸನಿಂ, ಪಠಮಂ ವಾ ಓವಾದೋ, ಪಚ್ಛಾ ಅನುಸಾಸನೀ. ‘‘ಪರಕಾರ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಞ್ಚೇತಂ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಪರಕಾರಾವಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಸತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಅತ್ಥೇವೇಸ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇ ಯಥಾ ತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಆಳಾರುದಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೋ, ತಞ್ಚ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಮಹಾಸತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ತೇಸಮ್ಪಿ ತದಭಾವತೋ. ಮನುಸ್ಸಸೋಭಗ್ಯತನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಸುಭಗಭಾವಂ. ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಕಮ್ಮವಾದಸ್ಸ, ಕಿರಿಯವಾದಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನೇನ. ಜಿನಚಕ್ಕೇತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಕಮ್ಮಂ ಕಣ್ಹಂ ಕಣ್ಹವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೩೨) ನಯಪ್ಪವತ್ತೇ ಕಮ್ಮಾನಂ, ಕಮ್ಮಫಲಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥಿತಾಪರಿದೀಪನೇ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ. ಪಚ್ಚನೀಕಕಥನಂ ಪಹಾರದಾನಸದಿಸನ್ತಿ ‘‘ಪಹಾರಂ ದೇತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ.

ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ತಕಾರಪರಕಾರಾಭಾವತೋ ¶ ಏವ ಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನತ್ಥಿಪುರಿಸಕಾರೇ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ದೇವತ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಮನುಸ್ಸಸೋಭಗ್ಯತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ. ‘‘ಬಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವೀರಿಯಮೇವಿಧ ಬಲನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವೀರಿಯಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಆವಹಂ ವೀರಿಯಬಲಂ ನತ್ಥೀತಿ ಸೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ವೋದಾನಿಯಬಲಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಸ್ಸಾಪಿ ಬಲಸ್ಸ ತೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನತೋ. ಯದಿ ವೀರಿಯಾದೀನಿ ಪುರಿಸಕಾರವೇವಚನಾನಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಂ ನೋ ವೀರಿಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಇದಂ ನೋ ವೀರಿಯೇನಾತಿ ಇದಂ ಫಲಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವೀರಿಯೇನ ಪವತ್ತಂ. ಪವತ್ತವಚನಪಟಿಕ್ಖೇಪಕರಣವಸೇನಾತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪವತ್ತವೋಹಾರವಚನಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಕರಣವಸೇನ ¶ . ವೀರಿಯಥಾಮಪರಕ್ಕಮಸಮ್ಬನ್ಧನೇನ ಪವತ್ತಬಲವಾದೀನಂ ವಾದಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಕರಣವಸೇನ ‘‘ನತ್ಥಿ ಬಲ’’ನ್ತಿ ಪದಮಿವ ಸಬ್ಬಾನಿಪೇತಾನಿ ತೇನ ಆದೀಯನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಞ್ಚ ವಚನೀಯತ್ಥತೋ ವುತ್ತಂ, ವಚನತ್ಥತೋ ಪನ ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಕಿರಿಯಾಯ ಉಸ್ಸನ್ನಟ್ಠೇನ ಬಲಂ. ಸೂರವೀರಭಾವಾವಹಟ್ಠೇನ ವೀರಿಯಂ. ತದೇವ ದಳ್ಹಭಾವತೋ, ಪೋರಿಸಧುರಂ ವಹನ್ತೇನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಚ ಪುರಿಸಥಾಮೋ. ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪುರಿಸಪರಕ್ಕಮೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾಯ ಸತ್ತಾ. ಅಸ್ಸಸನಪಸ್ಸಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಾಣನತೋ ಪಾಣಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಸಮಾನೇಪಿ ಪದದ್ವಯೇ ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿವಸೇನ ಪಾಣೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತತೋ ವಿಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಏಸ ವದತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯೋ’’ತಿಆದಿ. ಭವನ್ತೀತಿ ಭೂತಾತಿ ಸತ್ತಪಾಣಪರಿಯಾಯೇಪಿ ಸತಿ ಅಣ್ಡಕೋಸಾದೀಸು ಸಮ್ಭವನಟ್ಠೇನ ತತೋ ವಿಸೇಸಾವ, ತೇನ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಣ್ಡ…ಪೇ… ವದತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ವತ್ಥಿಕೋಸೋ ಗಬ್ಭಾಸಯೋ. ಜೀವನತೋ ಪಾಣಂ ಧಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ವಡ್ಢನತೋ ಜೀವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾಲಿಯವಾ’’ತಿಆದಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ವಿರುಳ್ಹಧಮ್ಮಾ ತಿಣರುಕ್ಖಾ ಗಹಿತಾ. ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸುದ್ಧೀಸು ವಸೋ ಸಾಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಅವಸಾ. ತಥಾ ಅಬಲಾ ಅವೀರಿಯಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನಿಯತಾತಿ ನಿಯಮನಾ, ಅಛೇಜ್ಜಸುತ್ತಾವುತಸ್ಸ ಅಭೇಜ್ಜಮಣಿನೋ ವಿಯ ನಿಯತಪ್ಪವತ್ತಿತಾಯ ಗತಿಜಾತಿಬನ್ಧಾಪವಗ್ಗವಸೇನ ನಿಯಾಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಾಸು ತಾಸು ಜಾತೀಸು. ಛನ್ನಂ ಅಭಿಜಾತೀನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಭೂತಾನಂ ಗಮನಂ ಸಮವಾಯೇನ ಸಮಾಗಮೋ. ಸಮ್ಬನ್ಧೀನಿರಪೇಕ್ಖೋಪಿ ಭಾವಸದ್ದೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಸಹಿತೋ ವಿಯ ಪಕತಿಯತ್ಥವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಭಾವೋಯೇವಾ’’ತಿ, ಯಥಾ ಕಣ್ಟಕಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತಾ, ಕಪಿತ್ಥಫಲಾದೀನಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲತಾ, ಮಿಗಪಕ್ಖೀನಂ ವಿಚಿತ್ತಾಕಾರತಾ ಚ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಮನ್ತರೇನ ತಥಾ ತಥಾ ಪರಿಣಾಮೋ ಅಕುತ್ತಿಮೋ ಸಭಾವೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಪರಿಣಮನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಾಪತ್ತಿ. ಯೇನಾತಿ ಸತ್ತಪಾಣಾದಿನಾ. ಯಥಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಥೇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಛಳಭಿಜಾತಿಯೋ ¶ ಪರತೋ ವಿತ್ಥಾರೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಮಕ್ಖಲಿ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಭೂಮಿಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಭೂಮಿ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ಅಯಂ ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ ¶ ವಚನಂ ಕರಣಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಮತಿ. ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಸುಖದುಕ್ಖಭೂಮಿ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಅಯಮೇವ ಪಾಠೋ ದಿಟ್ಠೋ, ನ ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಭೂಮೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಛಸ್ವೇವಾಭಿಜಾತೀಸೂ’’ತಿ ವಚನಂ ಅಧಿಕರಣಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಛಸು ಏವ ಅಭಿಜಾತೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಪಟಿಸಂವೇದನಂ, ನ ತೇಹಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ, ತಾಯೇವ ಸುಖದುಕ್ಖಭೂಮಿ, ನ ತದಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಮೇವ ಚ ಯುತ್ತತರೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಭೂಮಿವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯದಿ ಹಿ ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಿತಬ್ಬಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ ಸಿಯಾ, ಅಥ ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ, ನ ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಭೂಮೀ’’ತಿ ದಸ್ಸನಹೇತುವಚನಸ್ಸ ಭೂಮಿಅತ್ಥಾಭಾವತೋ. ದಸ್ಸೇತಿ ಚೇತಂ ತಾಸಂ ಭೂಮಿಯಾ ಅಭಾವಮೇವ, ತೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಅಯಂ ಪಾಠೋ, ಅಯಞ್ಚತ್ಥೋ ಯುತ್ತತರೋತಿ.

ಪಮುಖಯೋನೀನನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿವಸೇನ, ತಿರಚ್ಛಾನಾದೀಸು ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿವಸೇನ ಪಧಾನಯೋನೀನಂ, ಪಧಾನತಾ ಚೇತ್ಥ ಉತ್ತಮತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉತ್ತಮಯೋನೀನ’’ನ್ತಿ. ಸಟ್ಠಿ ಸತಾನೀತಿ ಛ ಸಹಸ್ಸಾನಿ. ‘‘ಪಞ್ಚ ಚ ಕಮ್ಮುನೋ ಸತಾನೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಂ ‘‘ಪಞ್ಚ ಕಮ್ಮಸತಾನಿ ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಕೇವಲಂ ತಕ್ಕಮತ್ತಕೇನ ನಿರತ್ಥಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ಇಮಮೇವತ್ಥಮತಿದಿಸತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತಕ್ಕಮತ್ತಕೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಯಸ್ಮಾ ತಕ್ಕಿಕಾ ಅವಸ್ಸಯಭೂತತಥತ್ಥಗ್ಗಹಣಅಙ್ಕುಸನಯಮನ್ತರೇನ ನಿರಙ್ಕುಸತಾಯ ಪರಿಕಪ್ಪನಸ್ಸ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಸಾರತೋ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ತಥೇವ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ತತ್ಥ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಿಚಾರಣಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಇಮಮಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ಕೇಚೀತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ. ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ. ತೇ ಹಿ ‘‘ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ‘ಪಞ್ಚ ಕಮ್ಮಾನೀ’ತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮಾನಿ ಚ ‘ತೀಣಿ ಕಮ್ಮಾನೀ’ತಿ’’. ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಲದ್ಧೀತಿ ತದುಭಯಂ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಕಮ್ಮನ್ತಿ ಲದ್ಧಿ. ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಅನೋಳಾರಿಕತ್ತಾ ಉಪಡ್ಢಕಮ್ಮನ್ತಿ ಲದ್ಧೀತಿ ಯೋಜನಾ. ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ದ್ವಟ್ಠಿಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ವದತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ. ಸದ್ದರಚಕಾ ಪನ ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ಸಲೋಪೋ, ಅತ್ತಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಯಾ ಯೋಗತೋ ಅಸಿದ್ಧತ್ತಾ ¶ . ಯದಿ ಹಿ ಸಾ ಯೋಗೇನ ಸಿದ್ಧಾ ಅಸ್ಸ, ಏವಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಯೇವ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪನ ಅಞ್ಞತ್ರ ದಿಟ್ಠಪಯೋಗಾ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಯೇವ. ದಿಸ್ಸತಿ ಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಾದೀಸು –

‘‘ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿ ¶ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಕಪ್ಪಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಯೇ ಮರೂ;

ನ ತ್ವೇವ ತೇಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮೋಹಿತಾ’’ತಿ. (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೭೧೫; ಮಹಾನಿ. ೧೦, ೩೯);

ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇತಿ ಚತುನ್ನಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಾನಂ ಅಞ್ಞತರಭೂತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪೇ. ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀಸಞ್ಞಿತಂ ಏಕಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ದ್ವಟ್ಠನ್ತರಕಪ್ಪಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಸೋ ಅಸ್ಸುತಸಾಸನಧಮ್ಮೋ ಇತರೇ ಜಾನಾತಿ ಬಾಹಿರಕಾನಮವಿಸಯತ್ತಾ, ಅಜಾನನ್ತೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉರಬ್ಭೇ ಹನನ್ತಿ, ಹನ್ತ್ವಾ ವಾ ಜೀವಿತಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೀತಿ ಓರಬ್ಭಿಕಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸಾಕುಣಿಕಾದೀಸುಪಿ. ಲುದ್ದಾತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಕಾ ಯೇ ಕೇಚಿ ಚಾತುಪ್ಪದಜೀವಿಕಾ ನೇಸಾದಾ. ಮಾಗವಿಕಪದಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ರೋಹಿತಾದಿಮಿಗಜಾತಿಯೇವ ಗಹಿತಾ. ಬನ್ಧನಾಗಾರೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಬನ್ಧನಾಗಾರಿಕಾ. ಕುರೂರಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ದಾರುಣಕಮ್ಮನ್ತಾ. ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಕಣ್ಹಕಮ್ಮಪಸುತತಾಯ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತೀತಿ ವದತಿ ಕಣ್ಹಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಿಜಾತಿ ಅಬ್ಭುಪ್ಪತ್ತಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖೂ. ಕಣ್ಟಕೇತಿ ಛನ್ದರಾಗೇ. ಸಞ್ಞೋಗವಸೇನ ತೇಸಂ ಪಕ್ಖಿಪನಂ. ಕಣ್ಟಕಸದಿಸಛನ್ದರಾಗೇನ ಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಕಣ್ಟಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ‘‘ತೇ ಪಣೀತಪಣೀತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಸೇವನ್ತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ, ತಸ್ಮಾ ಞಾಯಲದ್ಧೇಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ ಆಜೀವಕಸಮಯಸ್ಸ ವಿಲೋಮಗಾಹಿತಾಯ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಣ್ಟಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ವದತಿ ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾತಿ ಕಣ್ಟಕೇನ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಸಹ ಜೀವಿಕಾ. ಅಯಞ್ಹಿಸ್ಸ ಪಾಳಿಯೇವಾತಿ ಅಯಂ ಮಕ್ಖಲಿಸ್ಸ ವಾದದೀಪನಾ ಅತ್ತನಾ ರಚಿತಾ ಪಾಳಿಯೇವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತಿ. ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾ ಏವ ನಾಮ ಏಕೇ ಅಪರೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಬಾಹಿರಕಾ ಸನ್ತಿ, ತೇ ನೀಲಾಭಿಜಾತೀತಿ ವದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಹಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಕಣ್ಟಕೇ ವತ್ತನ್ತಾ ವಿಯ ಭವನ್ತೀತಿ ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾತಿ ವುತ್ತಾ. ನೀಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಿಜಾತಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ನೀಲಾಭಿಜಾತಿ. ಏವಮಿತರೇಸುಪಿ.

ಅಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಸಞ್ಞೋಜನಗಣ್ಠೋ ನತ್ಥೀತಿ ವಾದಿನೋ ಬಾಹಿರಕಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಿಗಣ್ಠಾ. ಏಕಮೇವ ಸಾಟಕಂ ಪರಿದಹನ್ತಾ ಏಕಸಾಟಕಾ. ಕಣ್ಹತೋ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನೀಲೋ, ತತೋ ಪನ ಲೋಹಿತೋತಿಆದಿನಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ವಾದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮೇ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಣ್ಡರತರಾತಿ ಭುಞ್ಜನನಹಾನಪಟಿಕ್ಖೇಪಾದಿವತಸಮಾಯೋಗೇನ ಪರಿಸುದ್ಧತರಾ ಕಣ್ಹನೀಲಮುಪಾದಾಯ ಲೋಹಿತಸ್ಸಾಪಿ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬತೋ. ಓದಾತವಸನಾತಿ ಓದಾತವತ್ಥಪರಿದಹನಾ. ಅಚೇಲಕಸಾವಕಾತಿ ಆಜೀವಕಸಾವಕಭೂತಾ. ತೇ ಕಿರ ಆಜೀವಕಲದ್ಧಿಯಾ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತಾಯ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿಪಿ ಪಣ್ಡರತರಾ ಹಲಿದ್ದಾಭಾನಮ್ಪಿ ¶ ಪುರಿಮೇ ಉಪಾದಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಪ್ಪತ್ತಿತೋ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸ ಛನ್ದಾಗಮನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನನ್ದಾದೀನಂ ಸಾವಕಭೂತಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಆಜೀವಕಾ. ತಥಾ ಆಜೀವಕಿನಿಯೋ. ನನ್ದಾದಯೋ ಕಿರ ತಥಾರೂಪಂ ಆಜೀವಕಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಉಕ್ಕಂಸಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿ ಆಜೀವಕಸಾವಕೇಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಪಣ್ಡರತರಾ ವುತ್ತಾ ಪರಮಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತೀತಿ ಅಯಂ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿ.

ಪುರಿಸಭೂಮಿಯೋತಿ ಪಧಾನನಿದ್ದೇಸೋ. ಇತ್ಥೀನಮ್ಪಿ ಹೇತಾ ಭೂಮಿಯೋ ಏಸ ಇಚ್ಛತೇವ. ಸತ್ತ ದಿವಸೇತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಞ್ಞೋಗವಚನಂ, ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಮನ್ದಾ ಮೋಮೂಹಾತಿ. ಸಮ್ಬಾಧಟ್ಠಾನತೋತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ರೋದನ್ತಿ ಚೇವ ವಿರವನ್ತಿ ಚ ತಮನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ. ಖೇದನಂ, ಕೀಳನಞ್ಚ ಖಿಡ್ಡಾಸದ್ದೇನೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಖಿಡ್ಡಾಭೂಮಿ ವುತ್ತಾ. ಪದಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಿಪನಂ ಪದನಿಕ್ಖಿಪನಂ. ಯದಾ ತಥಾ ಪದಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ, ತದಾ ಪದವೀಮಂಸಭೂಮಿ ನಾಮಾತಿ ಭಾವೋ. ವತಾವತಸ್ಸ ಜಾನನಕಾಲೇ. ಭಿಕ್ಖು ಚ ಪನ್ನಕೋತಿಆದಿಪಿ ತೇಸಂ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ಪಾಳಿಯೇವ. ತತ್ಥ ಪನ್ನಕೋತಿ ಭಿಕ್ಖಾಯ ವಿಚರಣಕೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪನ್ನಕೋ. ಜಿನೋತಿ ಜಿಣ್ಣೋ ಜರಾವಸೇನ ಹೀನಧಾತುಕೋ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಜಿನಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಸೋ ಕಿರ ತಥಾಭೂತೋ ಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ನ ಕಥೇಸಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾ’’ತಿ. ಓಟ್ಠವದನಾದಿವಿಪ್ಪಕಾರೇ ಕತೇಪಿ ಖಮನವಸೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇತೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಅಲಾಭಿನ್ತಿ ‘‘ಸೋ ನ ಕುಮ್ಭಿಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೧.೩೯೪; ಮ. ನಿ. ೧.೧೫೫) ವುತ್ತಅಲಾಭಹೇತುಸಮಾಯೋಗೇನ ಅಲಾಭಿಂ. ತತೋಯೇವ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಬ್ಬಲಪರೇತತಾಯ ಸಯನಪರಾಯನಟ್ಠೇನ ಸಮಣಂ ಪನ್ನಭೂಮೀತಿ ವದತಿ.

ಆಜೀವವುತ್ತಿಸತಾನೀತಿ ಸತ್ತಾನಮಾಜೀವಭೂತಾನಿ ಜೀವಿಕಾವುತ್ತಿಸತಾನಿ. ‘‘ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸತಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇಪಿ ಚೇಸ ಸಭಾವಲಿಙ್ಗಮಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸತೇ’’ತಿ ¶ ವದತಿ. ಏವಮಞ್ಞೇಸುಪಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸತಾನೀ’’ತಿ. ನಾಗಭವನಂ ನಾಗಮಣ್ಡಲಂ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಿಂಸಕಮಣ್ಡಲ’’ನ್ತಿ. ಪರಮಾಣುಆದಿ ರಜೋ. ಪಸುಗ್ಗಹಣೇನ ಏಳಕಜಾತಿ ಗಹಿತಾ. ಮಿಗಗ್ಗಹಣೇನ ರುರುಗವಯಾದಿ ಮಿಗಜಾತಿ. ಗಣ್ಠಿಮ್ಹೀತಿ ಫಳುಮ್ಹಿ, ಪಬ್ಬೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿವಸೇನ, ತೇಸಞ್ಚ ಅನ್ತರಭೇದವಸೇನ ಬಹೂ ದೇವಾ. ತತ್ಥ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಏಕಚ್ಚಅನ್ತರಭೇದೋ ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತೇನ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೧) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಸೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪನೇಸ ಬಹೂ ದೇವೇಪಿ ಸತ್ತ ಏವ ವದತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮಾಣತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಅನನ್ತಾತಿ ದೀಪದೇಸಕುಲವಂಸಾಜೀವಾದಿವಿಭಾಗವಸೇನ. ಪಿಸಾಚಾ ಏವ ಪೇಸಾಚಾ, ತೇ ಅಪರಪೇತಾದಿವಸೇನ ಮಹನ್ತಮಹನ್ತಾ, ಬಹುತರಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ ಪನ ‘‘ಛದ್ದನ್ತದಹಮನ್ದಾಕಿನಿಯೋ ಕುವಾಳಿಯಮುಚಲಿನ್ದನಾಮೇನ ವೋಹರಿತಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೬೮) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ.

ಗಣ್ಠಿಕಾತಿ ¶ ಪಬ್ಬಗಣ್ಠಿಕಾ. ಪಬ್ಬಗಣ್ಠಿಮ್ಹಿ ಹಿ ಪವುಟಸದ್ದೋ. ಮಹಾಪಪಾತಾತಿ ಮಹಾತಟಾ. ಪಾರಿಸೇಸನಯೇನ ಖುದ್ದಕಪಪಾತಸತಾನಿ. ಏವಂ ಸುಪಿನೇಸುಪಿ. ‘‘ಮಹಾಕಪ್ಪಿನೋ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಮಹಾಕಪ್ಪಾನ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸದ್ದತೋ ಪನೇಸ ಅಜಾನನ್ತೋ ಏವಂ ವದತೀತಿ ನ ವಿಚಾರಣಕ್ಖಮಂ. ತಥಾ ‘‘ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಚತುರಾಸೀತಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಏವಂ ವದತಿ. ಸದ್ದರಚಕಾ ಪನ ‘‘ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ತುಲೋಪೋ, ಚಸ್ಸ ಚು, ರಸ್ಸ ಲೋ, ದ್ವಿತ್ತಞ್ಚಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏತ್ತಕಾ ಮಹಾಸರಾತಿ ಏತಪ್ಪಮಾಣವತಾ ಮಹಾಸರತೋ, ಸತ್ತಮಹಾಸರತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿರಾತಿ ತಸ್ಸ ವಾದಾನುಸ್ಸವನೇ ನಿಪಾತೋ. ಪಣ್ಡಿತೋಪಿ…ಪೇ… ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸರಣಕಾಲಸ್ಸ ನಿಯತಭಾವತೋ.

‘‘ಅಚೇಲಕವತೇನ ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತಮತಿದಿಸತಿ ‘‘ತಾದಿಸೇನೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ತಪೋಕಮ್ಮೇನಾತಿ ತಪಕರಣೇನ. ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ತಾದಿಸೇನೇವಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರೋ. ಯೋ…ಪೇ… ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ಸೋ ಅಪರಿಪಕ್ಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಪರಿಪಾಚೇತಿ ನಾಮಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಅನ್ತರಾತಿ ಚತುರಾಸೀತಿಮಹಾಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾನಮಬ್ಭನ್ತರೇ. ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸಾತಿ ಪತ್ವಾ ಪತ್ವಾ. ವುತ್ತಪರಿಮಾಣಂ ಕಾಲನ್ತಿ ಚತುರಾಸೀತಿಮಹಾಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಪಮಾಣಂ ಕಾಲಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅಪರಿಪಕ್ಕಂ ಸಂಸರಣನಿಮಿತ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಸೀಲಾದಿನಾ ಸೀಘಂಯೇವ ವಿಸುದ್ಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಪರಿಪಾಚೇತಿ ನಾಮ. ಪರಿಪಕ್ಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸ ಕಾಲೇನ ಪರಿಪಕ್ಕಭಾವಾನಾಪಾದನೇನ ಬ್ಯನ್ತಿಂ ವಿಗಮನಂ ಕರೋತಿ ನಾಮಾತಿ. ದೋಣೇನಾತಿ ಪರಿಮಿನನದೋಣತುಮ್ಬೇನ. ರೂಪಕವಸೇನತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಿತಂ ವಿಯಾ’’ತಿ. ನ ಹಾಪನವಡ್ಢನಂ ಪಣ್ಡಿತಬಾಲವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ಸಂಸಾರೋ’’ತಿಆದಿನಾ. ವಡ್ಢನಂ ಉಕ್ಕಂಸೋ. ಹಾಪನಂ ಅವಕಂಸೋ.

ಕತಸುತ್ತಗುಳೇತಿ ಕತಸುತ್ತವಟ್ಟಿಯಂ. ಪಲೇತೀತಿ ಪರೇತಿ ಯಥಾ ‘‘ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೋ’’ತಿ, (ಮಹಾನಿ. ೬೯; ಚೂಳನಿ. ೮೫; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೪) ರ-ಕಾರಸ್ಸ ಪನ ಲ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಪಲಿಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಚೂಳನಿ. ೧೫; ಮಿ. ಪ. ೩.೬). ಸೋ ಚ ಚುರಾದಿಗಣವಸೇನ ಗತಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ಇಮಾಯ ಉಪಮಾಯ ಚೇಸ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಖೀಯತೇವ, ನ ವಡ್ಢತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನರೂಪತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತ್ತೇ ಖೀಣೇ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಖೀಯನಟ್ಠಾನೇಯೇವ.

ಅಜಿತಕೇಸಕಮ್ಬಲವಾದವಣ್ಣನಾ

೧೭೧. ದಿನ್ನನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸೀಸೇನ ದಾನಚೇತನಾಯೇವ ವುತ್ತಾ. ತಂಮುಖೇನ ಚ ಫಲನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದಿನ್ನಸ್ಸ ಫಲಾಭಾವ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ. ದಿನ್ನಞ್ಹಿ ಮುಖ್ಯತೋ ಅನ್ನಾದಿವತ್ಥು, ತಂ ಕಥಮೇಸ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸತಿ ¶ . ಏಸ ನಯೋ ಯಿಟ್ಠಂ ಹುತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ ಮಹಾದಾನಂ ಮಹಾಯಾಗೋ. ಪಾಹುನಭಾವೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಸಕ್ಕಾರೋ ಪಾಹುನಕಸಕ್ಕಾರೋ. ಫಲನ್ತಿ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ, ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಞ್ಚ. ವಿಪಾಕೋತಿ ಸದಿಸಫಲಂ. ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇ ದಾನೇ ಠಾನನ್ತರಾದಿಪತ್ತಿ ವಿಯ ಹಿ ಆನಿಸಂಸೋ, ಸಙ್ಖಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಾನೇ (ಜಾ. ೧.೧೦.೩೯) ತಾಣಲಾಭಮತ್ತಂ ವಿಯ ನಿಸ್ಸನ್ದೋ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸದಿಸಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ. ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ಪರಲೋಕೋತಿ ಚ ಕಮ್ಮುನಾ ಲದ್ಧಬ್ಬೋ ವುತ್ತೋ ಫಲಾಭಾವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನತೋ. ಪಚ್ಚಕ್ಖದಿಟ್ಠೋ ಹಿ ಲೋಕೋ ಕಥಂ ತೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸಿಯಾ. ‘‘ಸಬ್ಬೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣಮಾಹ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಭವಯೋನಿಆದೀಸು ಠಿತಾ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ನಿರುದಯವಿನಾಸವಸೇನ ವಿನಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸೂತಿ ಮಾತಾಪಿತೂಸು. ಫಲಾಭಾವವಸೇನೇವ ವದತಿ, ನ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ, ನಾಪಿ ತೇಸು ಇದಾನಿ ಕರಿಯಮಾನಸಕ್ಕಾರಾಸಕ್ಕಾರಾನಮಭಾವವಸೇನ ತೇಸಂ ಲೋಕೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತ್ತಾ. ಪುಬ್ಬುಳಸ್ಸ ವಿಯ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ನಾಮ ಕೇವಲೋ, ನ ಚವಿತ್ವಾ ಆಗಮನಪುಬ್ಬಕೋ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ¶ ‘‘ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚವಿತ್ವಾ ಉಪಪಜ್ಜನಕಾ ಸತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಸಮಣೇನ ನಾಮ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಹೋಪುರಿಸಿಕಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ಕಿಞ್ಹಿ ಪರೋ ಪರಸ್ಸ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪಾದನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅವಸ್ಸಯೋ ಏವ ನ ಸಿಯಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯೇ ಇಮಞ್ಚ…ಪೇ… ಪವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸೇಸಕೋ ಅತ್ಥೋ.

ಚತೂಸು ಮಹಾಭೂತೇಸು ನಿಯುತ್ತೋ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೋ, ಅತ್ಥಮತ್ತತೋ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುಮಹಾಭೂತಮಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಮತ್ತಿಕಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಭಾಜನಂ ಮತ್ತಿಕಾಮಯಂ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಚತುಮಹಾಭೂತಮಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಪಥವೀಧಾತೂತಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತಾ ಪಥವೀಧಾತು. ಬಾಹಿರಪಥವೀಧಾತುನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ, ತೇನ ಪಥವೀಯೇವ ಕಾಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅನುಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನುಬನ್ಧತಿ. ಉಭಯೇನಾಪೀತಿ ಪದದ್ವಯೇನಪಿ. ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಬಾಹಿರಪಥವಿಕಾಯತೋ ತದೇಕದೇಸಭೂತಾ ಪಥವೀ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಿತಾ, ಸಾ ಚ ಮಹಾಪಥವೀ ಘಟಾದಿಗತಪಥವೀ ವಿಯ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಕಾಯಂ ಸಮುದಾಯಭೂತಂ ಪುನ ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಸಬ್ಬಸೋ ತೇನ ಬಾಹಿರಪಥವಿಕಾಯೇನ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸತಂ ಏಕೀಭಾವಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಜ್ಜುನ್ನೇನ ಮಹಾಸಮುದ್ದತೋ ಗಹಿತಆಪೋ ವಿಯ ವಸ್ಸೋದಕಭಾವೇನ ಪುನಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ, ಸೂರಿಯರಂಸಿತೋ ಗಹಿತಇನ್ದಗ್ಗಿಸಙ್ಖಾತತೇಜೋ ವಿಯ ಪುನಪಿ ಸೂರಿಯರಂಸಿಂ, ಮಹಾವಾಯುಕ್ಖನ್ಧತೋ ನಿಗ್ಗತಮಹಾವಾತೋ ವಿಯ ಪುನಪಿ ಮಹಾವಾಯುಕ್ಖನ್ಧಂ ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ¶ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಮನಮೇವ ಛಟ್ಠಂ ಯೇಸಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾನಂ, ತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತಿ ತೇಸಂ ವಿಸಯಭಾವಾತಿ ವದನ್ತಿ. ವಿಸಯೀಗಹಣೇನ ಹಿ ವಿಸಯಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ. ಕಥಂ ಗಣಿತಾ ಮಞ್ಚಪಞ್ಚಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಞ್ಚೋ ಚೇವ…ಪೇ… ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಆಳಾಹನಂ ಸುಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ಗುಣಾಗುಣಪದಾನೀತಿ ಗುಣದೋಸಕೋಟ್ಠಾಸಾನಿ. ಸರೀರಮೇವ ವಾ ಪದಾನಿ ತಂತಂಕಿರಿಯಾಯ ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ. ಪಾರಾವತಪಕ್ಖಿವಣ್ಣಾನೀತಿ ಪಾರಾವತಸ್ಸ ನಾಮ ಪಕ್ಖಿನೋ ವಣ್ಣಾನಿ. ‘‘ಪಾರಾವತಪಕ್ಖವಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ, ಪಾರಾವತಸಕುಣಸ್ಸ ಪತ್ತವಣ್ಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಸ್ಮನ್ತಾತಿ ¶ ಛಾರಿಕಾಪರಿಯನ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಛಾರಿಕಾವಸಾನಮೇವಾ’’ತಿ. ಆಹುತಿಸದ್ದೇನೇತ್ಥ ‘‘ದಿನ್ನಂ ಯಿಟ್ಠಂ ಹುತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ದಾನಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪಾಹುನಕಸಕ್ಕಾರಾದಿಭೇದಂ ದಿನ್ನದಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ, ವಿರೂಪೇಕಸೇಸನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ ಏಸ. ಅತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಅತ್ಥೋ ಸದ್ದತೋ ತಸ್ಸ ಅನಧಿಗಮಿತತ್ತಾ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ದಬ್ಬನ್ತಿ ಮುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ದತ್ತೂ, ಬಾಲಪುಗ್ಗಲಾ, ತೇಹಿ ದತ್ತೂಹಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬಾಲಾ ದೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ. ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಲೋಕೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಮತಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಅತ್ಥಿಕಾ, ‘‘ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಚೇದಂ ನೇಪಾತಿಕಪದಂ, ತೇಸಂ ವಾದೋ ಅತ್ಥಿಕವಾದೋ, ತಂ ಅತ್ಥಿಕವಾದಂ.

ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ತೀಸು ಮಿಚ್ಛಾವಾದೀಸು. ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ಅಕಿರಿಯವಾದಿಭಾವತೋ. ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಆಯತಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನತೋ. ವಿಪಾಕನ್ತಿ ಚ ಆನಿಸಂಸನಿಸ್ಸನ್ದಸದಿಸಫಲವಸೇನ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ವಿಪಾಕಂ. ಉಭಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಹೇತುಪಟಿಸೇಧನೇನೇವ ಫಲಸ್ಸಾಪಿ ಪಟಿಸೇಧಿತತ್ತಾ. ಉಭಯನ್ತಿ ಚ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಮ್ಪಿ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಹೇತೂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಪಾಕಸ್ಸಾಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸುದ್ಧೀನಂ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವಜೋತನತೋ ತದುಭಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ನಾಮ. ವಿಪಾಕೋ ಪಟಿಬಾಹಿತೋ ಹೋತಿ ಅಸತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಮಿಂ ವಿಪಾಕಾಭಾವತೋ. ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹಿತಂ ಹೋತಿ ಅಸತಿ ವಿಪಾಕೇ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕತಾಪತ್ತಿತೋ. ಇತೀತಿ ವುತ್ತತ್ಥನಿದಸ್ಸನಂ. ಅತ್ಥತೋತಿ ಸರೂಪತೋ, ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ತಂತಂದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಭಾವೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾಪಿ ತದುಭಯಪಟಿಬಾಹಕಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಿವಿಧದಿಟ್ಠಿಕಾ ಏವ ತೇ ಉಭಯಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಾ. ‘‘ಉಭಯಪ್ಪಟಿಬಾಹಕಾ’’ತಿ ಹಿ ಹೇತುವಚನಂ ಹೇತುಗಬ್ಭತ್ತಾ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ. ಅಹೇತುಕವಾದಾ ಚೇವಾತಿಆದಿ ಪಟಿಞ್ಞಾವಚನಂ ತಪ್ಫಲಭಾವೇನ ನಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ವಿಪಾಕಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಾ ನತ್ಥಿಕವಾದಾ, ಕಮ್ಮಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಾ ಅಕಿರಿಯವಾದಾ, ತದುಭಯಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಾ ಅಹೇತುಕವಾದಾತಿ ಯಥಾಲಾಭಂ ಹೇತುಫಲತಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೋ ಹಿ ವಿಪಾಕಪಟಿಬಾಹನೇನ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿಕೋ ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಕಮ್ಮಪಟಿಬಾಹನೇನ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಉಭಯಪಟಿಬಾಹನೇನ ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿಕೋ ಚ ಹೋತಿ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

‘‘ಯೇ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಮನುದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕನ್ತಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ. ತತ್ಥ ತೇಸನ್ತಿ ¶ ಪೂರಣಾದೀನಂ. ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಂ ಗನ್ಥಂ ಯಥಾ ¶ ತಥಾ ತೇಹಿ ಕತಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠನ್ತಿ. ವೀಮಂಸನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿಚಾರೇನ್ತಿ. ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವೀಮಂಸನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ‘‘ಕರೋತೋ…ಪೇ… ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವೀಮಂಸನ್ತಾನಂ ತೇಸನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಯಥಾಪರಿಕಪ್ಪಿತೇ ಕಮ್ಮಫಲಾಭಾವಾದಿಕೇ ‘‘ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿಆದಿ ನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಾಯ ಲದ್ಧಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಮಿಚ್ಛಾಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಲದ್ಧಿಸಹಗತಾ ತಣ್ಹಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ. ‘‘ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಹಿ ಅನುಸ್ಸವೂಪಲದ್ಧೇ ಅತ್ಥೇ ತದಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕನೇಹಿ ಸವಿಗ್ಗಹೇ ವಿಯ ಸರೂಪತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ಚಿರಕಾಲಪರಿಚಯೇನ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಭಾವೂಪಗಮನೇ, ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಚ ತಥಾ ತಥಾ ಗಹಿತೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಥೇವ ಆಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇನ ಸಮಾನೀಯಮಾನಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮುಪತ್ಥಮ್ಭಿತಾ ಅತಂಸಭಾವಮ್ಪಿ ‘‘ತಂಸಭಾವ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಮಿಚ್ಛಾಲದ್ಧಿಸಹಗತಾ ತಣ್ಹಾ ಮುಸಾ ವಿತಥಂ ಸರಣತೋ ಪವತ್ತನತೋ ಮಿಚ್ಛಾಸತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಚತುರಙ್ಗುತ್ತರಟೀಕಾಯಮ್ಪಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪.೩೦) ಚೇಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋಯೇವ. ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ವಿಯ ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ತಣ್ಹಾಸೀಸೇನ ಗಹಿತಾನಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಸಲ್ಲೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೮೩) ವುತ್ತಂ.

ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾಸಕಂ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಟ್ಠಿತತಾಯ ಅನೇಕಗ್ಗತಂ ಪಹಾಯ ಏಕಗ್ಗಂ ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧಿ ಏವ ವುತ್ತೋ. ಸೋ ಹಿ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇಹಿ ಲದ್ಧಭಾವನಾಬಲೋ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಸಮಾಧಾನಪತಿರೂಪಕಕಿಚ್ಚಕರೋಯೇವ ಹೋತಿ ವಾಲವಿಜ್ಝನಾದೀಸು ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತೀತಿ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ತೇನಾಕಾರೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೇಸು ಜವನವಾರೇಸು ಪವತ್ತೇಸು ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೇ ಜವನವಾರೇ ಸತ್ತ ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತಿ. ‘‘ಪಠಮಜವನೇ ಸತೇಕಿಚ್ಛಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ದುತಿಯಾದೀಸೂ’’ತಿ ಇದಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವದಸ್ಸನಮೇವ, ನ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ತೇಸಂ ತಿಕಿಚ್ಛಾ ಕೇನಚಿ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ದಸ್ಸನಂ ತೇಸ್ವೇವ ಠತ್ವಾ ಸತ್ತಮಜವನಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ನಿವತ್ತಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ, ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತೇ ಚ ಚಿತ್ತವಾರೇ ಓವಾದಾನುಸಾಸನ ವಸೇನ ತಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಅತೇಕಿಚ್ಛಾ ಅನಿವತ್ತಿನೋ’’ತಿ ¶ . ಅರಿಟ್ಠಕಣ್ಟಕಸದಿಸಾತಿ ಅರಿಟ್ಠಭಿಕ್ಖುಕಣ್ಟಕಸಾಮಣೇರಸದಿಸಾ, ತೇ ವಿಯ ಅತೇಕಿಚ್ಛಾ ಅನಿವತ್ತಿನೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾಯೇವ ಜಾತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇಸು. ಕೋಚಿ ಏಕಂ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಭಿನಿವೇಸೋ, ಆಸೇವನಾ ಚ ಪವತ್ತಾ, ಸೋ ಏಕಮೇವ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ಕೋಚಿ ದ್ವೇ, ಕೋಚಿ ತೀಣಿಪೀತಿ ಯಸ್ಸ ದ್ವೀಸು, ತೀಸುಪಿ ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸೋ, ಆಸೇವನಾ ಚ ಪವತ್ತಾ, ಸೋ ದ್ವೇ ¶ , ತೀಣಿಪಿ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಏತೇನ ಪನ ವಚನೇನ ಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಅತ್ಥತೋ ಉಭಯಪ್ಪಟಿಬಾಹಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಭಯಪ್ಪಟಿಬಾಹಕತಾಮುಖೇನ ದೀಪಿತಾ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧಾ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಕತಾ, ಸಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾ. ಯಾ ಪನ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕನ್ತಿಭೂತಾ, ಸಾ ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯಸಮುದಾಗಮಸಿದ್ಧಿತೋ ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವಿಯ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಓಕ್ಕನ್ತೇಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಮಾನಸಾಮತ್ಥಿಯತಂ, ಸಮಾನಫಲತಞ್ಚ ವಿಭಾವೇತಿ. ಸಗ್ಗಾವರಣಾದಿನಾ ಹೇತಾ ಸಮಾನಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಚೇವ ಸಮಾನಫಲಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತಾ ಏಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾ ಏವ, ಏಕಾಯ ವಿಪಾಕೇ ದಿನ್ನೇ ಇತರಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಿಕಾಯೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಪತ್ತೋ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗಾವರಣಞ್ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತದೇವತ್ಥಂ ಆವಿಕರೋತಿ. ಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಾವರಣನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪಥಭೂತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿವಾರಣಂ. ಪಗೇವಾತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಂ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗನ್ತುಂ ಕಾ ನಾಮ ಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಪಗೇವಾತಿ ಪಾ ಏವ, ಪಠಮತರಮೇವ ಮೋಕ್ಖಂ ಗನ್ತುಮಭಬ್ಬೋ, ಮೋಕ್ಖಗಮನತೋಪಿ ದೂರತರಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಮಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾರಹಂ.

‘‘ವಟ್ಟಖಾಣು ನಾಮೇಸ ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಮೇವ, ನ ನೀತತ್ಥಂ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ ನಾಮ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕಿಂ ಪನೇಸ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಯತೋ ಹೋತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪೀತಿ? ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಿಯತೋ, ಆಸೇವನವಸೇನ ಪನ ಭವನ್ತರೇಪಿ ತಂ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ರೋಚೇತಿಯೇವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೧೦೩). ಅಕುಸಲಞ್ಹಿ ನಾಮೇತಂ ಅಬಲಂ ದುಬ್ಬಲಂ, ನ ಕುಸಲಂ ವಿಯ ಸಬಲಂ ಮಹಾಬಲಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಯತೋ’’ತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋ ವಿಯ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮೋಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕೋ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕೋ. ಯದೇವಂ ವಟ್ಟಖಾಣುಜೋತನಾ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ¶ ‘‘ಆಸೇವನವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಸತ್ತಙ್ಗುತ್ತರಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಕಿಂ ನಿಮುಗ್ಗೋಪಿ ನಿಮುಗ್ಗೋ ಏವ ಬಾಲೋ’’ತಿ [ಅ. ನಿ. ೭.೧೫ (ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ)] ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ವಟ್ಟಖಾಣುಜೋತನಾಪಿ ವುತ್ತಾ. ಯಾದಿಸೇ ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಯಂ ತಂ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕನ್ತೋ, ಪುನ ಕದಾಚಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಚ್ಚ ತತೋ ಸೀಸುಕ್ಖಿಪನಮಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ, (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೧೦೨) ಇಧ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಏವರೂಪಸ್ಸ ಹಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭವತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಯೇಭುಯ್ಯಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ, ಇತಿ ಆಸೇವನವಸೇನ ಭವನ್ತರೇಪಿ ತಂತಂದಿಟ್ಠಿಯಾ ರೋಚನತೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನಸ್ಸ ಭವತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ವಟ್ಟಖಾಣುಕೋ ನಾಮೇಸ ಜಾತೋ, ನ ಪನ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕತಾಯಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಞಾತಬ್ಬತ್ಥತಾಯ ನೇಯ್ಯತ್ಥಮಿದಂ, ನ ನೀತತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ ‘‘ಅರಹಾ, ಯೇ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಮಗ್ಗಂ ನ ಪಟಿಲಭಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಞ್ಚ ನ ಪರಿಜಾನನ್ತಿ, ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಞ್ಚ ನ ಪರಿಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ ¶ (ಯಮ. ೧.ಖನ್ಧಯಮಕ ೨೧೦) ವುತ್ತಂ. ಪಥವಿಗೋಪಕೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣೇನ ಪಥವಿಪಾಲಕೋ. ತದತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪರಮಸಾವಜ್ಜಾನುಸಾರೇನ ಸೋತೂನಂ ಸತಿಮುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಂಸಾರಖಾಣುಭಾವಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಪಣ್ಣಕಜಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಕಲ್ಯಾಣಜನನ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮವಿರಹಿತಜನಂ ಅಸಾಧುಜನಂ. ಆಸೀವಿಸನ್ತಿ ಆಸುಮಾಗತಹಲಾಹಲಂ. ಭೂತಿಕಾಮೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ವುಡ್ಢಿಕಾಮೋ. ವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ವಿವಿಧತ್ಥಸ್ಸ ಪಸ್ಸಕೋ, ಧೀರೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಕುಧಕಚ್ಚಾಯನವಾದವಣ್ಣನಾ

೧೭೪. ‘‘ಅಕಟಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ-ಕಾರಾದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕತಾ’’ತಿ, ಸಮೇನ, ವಿಸಮೇನ ವಾ ಕೇನಚಿಪಿ ಹೇತುನಾ ಅಕತಾ, ನ ವಿಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಅಕಟವಿಧಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ನತ್ಥಿ ಕತವಿಧೋ ಕರಣವಿಧಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಕಟವಿಧಾ. ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ನೇಸಂ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಇದ್ಧಿಯಾಪಿ ನ ನಿಮ್ಮಿತಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಇದ್ಧಿಮತೋ ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ದೇವಸ್ಸ, ಇಸ್ಸರಾದಿನೋ ಚ ಇದ್ಧಿಯಾಪಿ ನ ನಿಮ್ಮಿತಾ. ಅನಿಮ್ಮಾಪಿತಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ¶ ಅನಿಮ್ಮಾಪಿತಾ. ಕಾಮಂ ಸದ್ದತೋ ಯುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಚ ಪುರಿಮೇನ ಸಮಾನಂ, ತಥಾಪಿ ಪಾಳಿಯಮಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಅನಾಗತಮೇವ ಅಗಹೇತಬ್ಬಭಾವೇ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತಂ ನೇವ ಪಾಳಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ.

ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೦) ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಇದಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾಮತ್ತಂ – ವಞ್ಝಾತಿ ಹಿ ವಞ್ಝಪಸುವಞ್ಝತಾಲಾದಯೋ ವಿಯ ಅಫಲಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಜನಕಾ, ತೇನ ಪಥವಿಕಾಯಾದೀನಂ ರೂಪಾದಿಜನಕಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ರೂಪಸದ್ದಾದಯೋ ಹಿ ಪಥವಿಕಾಯಾದೀಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿಕಾತಿ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿ. ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಕೂಟಮಿವ ಠಿತಾತಿ ಕೂಟಟ್ಠಾ, ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಕೂಟಂ ಕೇನಚಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಚ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಸತ್ತಕಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಮಿದಂ ‘‘ಬೀಜತೋ ಅಙ್ಕುರಾದಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ, ಇತರಥಾ ಅಞ್ಞತೋಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಲದ್ಧಿ ಸಿಯಾ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಸತ್ತಕಾಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾತಿ. ಠಿತತ್ತಾತಿ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಭಾವೇನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ. ನ ಚಲನ್ತೀತಿ ನ ವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ. ವಿಕಾರಾಭಾವತೋ ಹಿ ತೇಸಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಕಾಯಾನಂ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತತಾ, ಅನಿಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಯಾ ಅವಟ್ಠಾನಮೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ವಿಪರಿಣಮನ್ತೀ’’ತಿ. ಪಕತಿನ್ತಿ ಸಭಾವಂ ¶ . ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮತ್ತಾ ಏವ ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಪಹನನ್ತಿ. ಸತಿ ಹಿ ವಿಕಾರಮಾಪಾದೇತಬ್ಬಭಾವೇ ಉಪಘಾತಕತಾ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಅನುಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವೇ ಸತಿ ಅನುಗ್ಗಾಹಕತಾಪೀತಿ ತದಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ನಾಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಥವೀಯೇವ ಕಾಯೇಕದೇಸತ್ತಾ ಪಥವಿಕಾಯೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದ್ದೋ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ, ಪಥವಿಸಮೂಹೋ ವಾ ಕಾಯಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮೂಹವಾಚಕತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ಹತ್ಥಿಕಾಯೋ’’ತಿ. ಜೀವಸತ್ತಮಾನಂ ಕಾಯಾನಂ ನಿಚ್ಚತಾಯ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಭಾವತೋ ನ ಹನ್ತಬ್ಬತಾ, ನ ಘಾತೇತಬ್ಬತಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ನೇವ ಕೋಚಿ ಹನ್ತಾ, ಘಾತೇತಾ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ತ್ವೇವ ಕಾಯಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯದಿ ಕೋಚಿ ಹನ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ಕಥಂ ತೇಸಂ ಸತ್ಥಪ್ಪಹಾರೋತಿ ತತ್ಥ ಚೋದನಾಯಾಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸತ್ತನ್ನಂ ತ್ವೇವಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಮೇವ. ಇತಿಸದ್ದೋ ಹೇತ್ಥ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಪಹತನ್ತಿ ಪಹರಿತಂ. ಏಕತೋಧಾರಾದಿಕಂ ಸತ್ಥಂ. ಅನ್ತರೇನೇವ ಪವಿಸತಿ, ನ ತೇಸು. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕೇವಲಂ ‘‘ಅಹಂ ಇಮಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಮೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ತಥಾ ಸಞ್ಞಾಮತ್ತಮೇವ, ಹನನಘಾತನಾದಿ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ನತ್ಥೇವ ಕಾಯಾನಂ ಅವಿಕೋಪನೀಯಭಾವತೋತಿ.

ನಿಗಣ್ಠನಾಟಪುತ್ತವಾದವಣ್ಣನಾ

೧೭೭. ಚತ್ತಾರೋ ¶ ಯಾಮಾ ಭಾಗಾ ಚತುಯಾಮಂ, ಚತುಯಾಮಂ ಏವ ಚಾತುಯಾಮಂ. ಭಾಗತ್ಥೋ ಹಿ ಇಧ ಯಾಮ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೬೮). ಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಭಾಗೋ ಸಂವರಲಕ್ಖಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋ’’ತಿ, ಸಂಯಮತ್ಥೋ ವಾ ಯಾಮಸದ್ದೋ ಯಮನಂ ಸಞ್ಞಮನಂ ಯಾಮೋತಿ ಕತ್ವಾ. ‘‘ಯತತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹಿ ಅನುಪಸಗ್ಗೋಪಿ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ವಿಯ ಸಞ್ಞಮತ್ಥವಾಚಕೋ, ಸೋ ಪನ ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಸಂವರೇನಾ’’ತಿ. ಆಕಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ವಾರಿತೋ ಸಬ್ಬವಾರಿ ಯಸ್ಸಾಯಂ ಸಬ್ಬವಾರಿವಾರಿತೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಗ್ಯಾಹಿತೋ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಾರಿತಸಬ್ಬಉದಕೋ’’ತಿ. ವಾರಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ವಾರಿಪರಿಭೋಗೋ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ರತ್ತೂಪರತೋ’’ತಿ. ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸೀತೋದಕೋ ತಪ್ಪರಿಭೋಗೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ. ತನ್ತಿ ಸೀತೋದಕಂ. ಸಬ್ಬವಾರಿಯುತ್ತೋತಿ ಸಂವರಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ ಕಥಿತಂ. ಸಬ್ಬವಾರಿಧುತೋತಿ ಪಾಪನಿಜ್ಜರಲಕ್ಖಣಂ. ಸಬ್ಬವಾರಿಫುಟೋತಿ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ಸಬ್ಬೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಂವರಲಕ್ಖಣೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಧುತಪಾಪೋತಿ ಸಬ್ಬೇನ ನಿಜ್ಜರಲಕ್ಖಣೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ವಿಧುತಪಾಪೋ. ಫುಟ್ಠೋತಿ ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ಖೇಪನೇನ ಮೋಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಲಕ್ಖಣೇನ ಸಬ್ಬೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಫುಟ್ಠೋ, ತಂ ಪತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ದ್ವೇಯೇವ ಗತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ, ಅನಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೮; ೨.೩೪; ೩.೧೯೯, ೨೦೦; ಮ. ನಿ. ೨.೩೮೪, ೩೯೮) ವಿಯ ಗಮುಸದ್ದೋ ನಿಟ್ಠಾನತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಚಿತ್ತೋ’’ತಿ, ಮೋಕ್ಖಾಧಿಗಮೇನ ಉತ್ತಮಮರಿಯಾದಪ್ಪತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಾದೀಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಸಂಯಮೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ¶ ಸಂಯತಚಿತ್ತೋ. ಅತೀತೇ ಹೇತ್ಥ ತ-ಸದ್ದೋ. ಸಂಯಮೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅವಸೇಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ. ಕಿಞ್ಚಿ ಸಾಸನಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಪಾಪವಾರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅಸುದ್ಧಲದ್ಧಿತಾಯಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಜೀವೋ, ಸೋ ಚ ಸಿಯಾ ನಿಚ್ಚೋ, ಸಿಯಾ ಅನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೭೭). ಏವಮಾದಿಮಲೀನಲದ್ಧಿತಾಯ. ಸಬ್ಬಾತಿ ಕಮ್ಮಪಕತಿವಿಭಾಗಾದಿವಿಸಯಾಪಿ ಸಬ್ಬಾ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯೋ. ದಿಟ್ಠಿಯೇವಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ಜಾತಾ.

ಸಞ್ಚಯಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತವಾದವಣ್ಣನಾ

೧೭೯-೧೮೧. ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪೇ ¶ ವುತ್ತನಯೋ ಏವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪವಾದವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೬೧) ವುತ್ತನಯೋ ಏವ. ಕಸ್ಮಾ? ವಿಕ್ಖೇಪಬ್ಯಾಕರಣಭಾವತೋ, ತಥೇವ ಚ ತತ್ಥ ವಿಕ್ಖೇಪವಾದಸ್ಸ ಆಗತತ್ತಾ.

ಪಠಮಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಾಮಞ್ಞಫಲವಣ್ಣನಾ

೧೮೨. ಪೀಳೇತ್ವಾತಿ ತೇಲಯನ್ತೇನ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ, ಇಮಿನಾ ರಞ್ಞೋ ಆಭೋಗಮಾಹ. ವದತೋ ಹಿ ಆಭೋಗವಸೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಚ ತದಾಭೋಗಞ್ಞೂ, ಪರಮ್ಪರಾಭತತ್ಥಸ್ಸಾವಿರೋಧಿನೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾ ತಥಾ ವಚನೋಕಾಸಲದ್ಧಭಾವಮತ್ತೇನ ಅತ್ಥೋ ನ ವುತ್ತೋ, ಅಥ ಖೋ ತೇಸಂ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತವಸೇನಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಾದಿವಸೇನ ಅತ್ಥವಿವೇಚನಾ ಕತಾತಿ.

೧೮೩. ಯಥಾ ತೇ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಯಥಾ ತವ ಚಿತ್ತೇ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ತಯಾ ಚಿತ್ತೇ ರುಚ್ಚೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಹೇತಂ ಕಿರಿಯಾಪದಂ. ಮಯಾ ವಾ ದಾನಿ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನಮತ್ಥಂ ತವ ಸಮ್ಪದಾನಭೂತಸ್ಸ ರೋಚೇಯ್ಯಾತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಘರದಾಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಜಾತೋ ಅನ್ತೋಜಾತೋ. ಧನೇನ ಕೀತೋ ಧನಕ್ಕೀತೋ. ಬನ್ಧಗ್ಗಾಹಗಹಿತೋ ಕರಮರಾನೀತೋ. ಸಾಮಮೇವ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಹೇತುನಾ ದಾಸಭಾವಮುಪಗತೋ ಸಾಮಂದಾಸಬ್ಯೋಪಗತೋ. ಸಾಮನ್ತಿ ಹಿ ಸಯಮೇವ. ದಾಸಬ್ಯನ್ತಿ ದಾಸಭಾವಂ. ಕೋಚಿ ದಾಸೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಅಲಸೋ ಕಮ್ಮಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಕಮ್ಮಕಾರೋ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಪನ ನ ತಥಾಭೂತೋತಿ ವಿಸೇಸನಮೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಲಸೋ’’ತಿಆದಿ. ದೂರತೋತಿ ದೂರದೇಸತೋ ಆಗತಂ. ಪಠಮಮೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಸನ್ನತರಟ್ಠಾನುಪಸಙ್ಕಮನತೋ ಪಗೇವ ಪುರೇತರಮೇವ. ಉಟ್ಠಹತೀತಿ ಗಾರವವಸೇನ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಛಾತಿ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ನಿಪಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಛಾ. ಸಯನತೋ ಅವುಟ್ಠಿತೇತಿ ರತ್ತಿಯಾ ವಿಭಾಯನವೇಲಾಯ ಸೇಯ್ಯತೋ ಅವುಟ್ಠಿತೇ. ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲತೋತಿ ಅತೀತರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲತೋ ¶ . ಯಾವ ಸಾಮಿನೋ ರತ್ತಿಂ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಅಪರಾಯ ಭಾವಿನಿಯಾ ರತ್ತಿಯಾ ಪದೋಸವೇಲಾಯಂ ಯಾವ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನಂ. ಯಾ ಅತೀತರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚೂಸವೇಲಾ, ಭಾವಿನಿಯಾ ಚ ಪದೋಸವೇಲಾ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ನಿಪತತೀತಿ ವುತ್ತಂ ¶ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಮೇವಾತಿ ಕಿಂ ಕರಣೀಯಮೇವ ಕಿನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕಾತಬ್ಬತೋ, ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಸ್ಸವೇನೇವ ಸಮೀಪಚಾರಿತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಸುಣನ್ತೋ ವಿಚರತೀ’’ತಿ. ಪಟಿಕುದ್ಧಂ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತುಂ ನ ವಿಸಹತೀತಿಪಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತುಟ್ಠಪಹಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ.

ದೇವೋ ವಿಯಾತಿ ಆಧಿಪಚ್ಚಪರಿವಾರಾದಿಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಧಾನದೇವೋ ವಿಯ, ತೇನ ಮಞ್ಞೇ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಉಪಮತ್ಥೋತಿ ಞಾಪೇತಿ ಯಥಾ ‘‘ಅಕ್ಖಾಹತಂ ಮಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅನ್ತೇಪುರಂ ಉಪಸೋಭಯಮಾನ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೫). ಸೋ ವತಸ್ಸಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ವತ ಅಸ್ಸಂ ಅಹನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ, ಸೋ ರಾಜಾ ವಿಯ ಅಹಮ್ಪಿ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಕೇನಾತಿ ಚೇ? ಯದಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೇಯ್ಯಂ, ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ವತ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿ. ವತಸದ್ದೋ ಉಪಮಾಯಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವರೂಪೋ’’ತಿ. ಪುಞ್ಞಾನೀತಿ ಉಳಾರತರಂ ಪುಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಅಞ್ಞದಾ ಕತಪುಞ್ಞತೋ ಉಳಾರಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ‘‘ಸೋ ವತಸ್ಸಾಯ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೇ ಸೋ ರಾಜಾ ವಿಯ ಅಯಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸಂ. ಕಥಂ? ‘‘ಯದಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಹಿ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಯೋಗೇ ಅಹಂ-ಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪಯುತ್ತೋಪಿ ಅಯಂ-ಸದ್ದೇನ ಪರಾಮಸನತೋ ಪಯುತ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಸೋ ಅಹಂ ಏವರೂಪೋ ಅಸ್ಸಂ ವತ, ಯದಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಠಮಪಾಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ಏವಂ ಸತಿ ದುತಿಯಪಾಠೇ ‘‘ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ ಅವತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ ತತ್ಥ ಅಯಂ-ಸದ್ದೇನ ಅಹಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಾಮಸನತೋ, ‘‘ಸೋ’’ತಿ ಚ ಪರಾಮಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ. ಯನ್ತಿ ದಾನಂ. ಸತಭಾಗಮ್ಪೀತಿ ಸತಭೂತಂ ಭಾಗಮ್ಪಿ, ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನದಾನಂ ಸತಧಾ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಏಕಭಾಗಮ್ಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಾವಜೀವಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ದಾತುನ್ತಿ ಯಾವಜೀವಂ ದಾನತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸತಭಾಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯಂನೂನಾ’’ತಿ ನಿಪಾತೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕನತ್ಥೇತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಚಿನ್ತನಭಾವ’’ನ್ತಿ.

ಕಾಯೇನ ಪಿಹಿತೋತಿ ಕಾಯೇನ ಸಂವರಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಾಯದ್ವಾರೇನ ಪವತ್ತನಕಸ್ಸ ಪಾಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಂವರಣವಸೇನ ಪಿದಹಿತೋ. ಉಸ್ಸುಕ್ಕವಚನವಸೇನ ಪನತ್ಥೋ ವಿಹರೇಯ್ಯ-ಪದೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಪವೇಸನದ್ವಾರಂ ಥಕೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಹುತ್ವಾತಿ ಹಿ ಸೇಸೋ. ಅಕುಸಲಪವೇಸನದ್ವಾರನ್ತಿ ಚ ಕಾಯಕಮ್ಮಭೂತಾನಮಕುಸಲಾನಂ ಪವೇಸನಭೂತಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ದ್ವಾರಂ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪೀತಿ ¶ ‘‘ವಾಚಾಯ ಸಂವುತೋ, ಮನಸಾ ಸಂವುತೋ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇಪಿ. ಘಾಸಚ್ಛಾದನೇನ ಪರಮತಾಯಾತಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಿಯೇಸನೇ ಸಲ್ಲೇಖವಸೇನ ಪರಮತಾಯ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಭಾವೇ ವಾ ಸಣ್ಠಿತೋ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮೇವ ಪರಮಂ ಪಮಾಣಂ ಕೋಟಿ ಏತಸ್ಸ ¶ , ನ ತತೋ ಪರಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಮಿಸಜಾತಂ ಪರಿಯೇಸತಿ, ಪಚ್ಚಾಸಿಸತಿ ಚಾತಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮತಾತಿಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಮುತ್ತಕೋ ನಯೋ. ಘಸಿತಬ್ಬೋ ಅಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಘಾಸೋ, ಆಹಾರೋ, ಆಭುಸೋ ಛಾದೇತಿ ಪರಿದಹತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಚ್ಛಾದನಂ, ನಿವಾಸನಂ, ಅಪಿಚ ಘಸನಂ ಘಾಸೋ, ಆಭುಸೋ ಛಾದೀಯತೇ ಅಚ್ಛಾದನನ್ತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಏತದತ್ಥಮ್ಪೀತಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನತ್ಥಾಯಾಪಿ. ಅನೇಸನನ್ತಿ ಏಕವೀಸತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಅನನುರೂಪಮೇಸನಂ.

ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನನ್ತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕತೋ ಪವಿವಿತ್ತೇ ಠಿತಕಾಯಾನಂ, ಸಮ್ಬನ್ಧೀಭೂತಾನಂ ಕಾಯವಿವೇಕೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನನ್ತಿ ಝಾನಾಭಿರತಾನಂ. ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನನ್ತಿ ತಾಯ ಏವ ಝಾನಾಭಿರತಿಯಾ ಪರಮಂ ಉತ್ತಮಂ ವೋದಾನಂ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪತ್ತಾನಂ. ನಿರುಪಧೀನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸೂಪಧಿಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧೀಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಗತಾನಂ. ವಿಸಙ್ಖಾರಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತದಧಿಗಮನೇತಾ ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾ, ಅರಹನ್ತೋ, ತೇಸಂ. ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ. ೭, ೯) ಆಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮೋ ವಿವೇಕೋ ಇತರೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹಿ ಸಹಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಇತರೇಸು ಸಿದ್ಧೇಸು ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಿಜ್ಝನತೋ, ವಿನಾ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಇತರೇ ಸಮಸಿಜ್ಝನತೋ. ತಥಾ ದುತಿಯೋಪಿ. ತತಿಯೋ ಪನ ಇತರೇಹಿ ಸಹೇವ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ನ ವಿನಾ ಇತರೇಸು ಸಿದ್ಧೇಸುಯೇವ ತಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ತದಧಿಪ್ಪಾಯವಿಭಾವನಂ. ತತ್ಥ ಗಣೇ ಜನಸಮಾಗಮೇ ಸನ್ನಿಪತನಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾ, ತಂ ಪಹಾಯ. ಕಾಯೇನ ಏಕೋ ವಿಹರತಿ ವಿಚರತಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಅಸಹಾಯತ್ತಾ. ಚಿತ್ತೇ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸನ್ನಿಪತನಂ ಚಿತ್ತಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾ, ತಂ ಪಹಾಯ. ಏಕೋ ವಿಹರತಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಅಸಹಾಯತ್ತಾ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತ್ತಾ, ಗೋತ್ರಭುಆದೀನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಮತ್ತತ್ತಾ ನ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಾತಿಸಯಾ ನಿಬ್ಬುತಿಸುಖಸಮ್ಫುಸನಾ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಸಾತಿಸಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ವಾ’’ತಿ. ಫಲಪರಿಯೋಸಾನೋ ಹಿ ನಿರೋಧೋ. ಪವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಉಸ್ಸುಕ್ಕವಚನಮೇತಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ನಿರೋಧೇನ ಚ ¶ ನಿಬ್ಬುತಿಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಚೋದನತ್ಥೇತಿ ಜಾನಾಪೇತುಂ ಉಸ್ಸಾಹಕರಣತ್ಥೇ.

೧೮೪. ಅಭಿಹರಿತ್ವಾತಿ ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ನೇತ್ವಾ. ನನ್ತಿ ತಥಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ವಿಹರನ್ತಂ. ಅಭಿಹಾರೋತಿ ನಿಮನ್ತನವಸೇನ ಅಭಿಹರಣಂ. ‘‘ಚೀವರಾದೀಹಿ ಪಯೋಜನಂ ಸಾಧೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೇನ ಯೋಜನಾ. ತಥಾ ‘‘ಯೇನತ್ಥೋ, ತಂ ವದೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ. ಚೀವರಾದಿವೇಕಲ್ಲನ್ತಿ ಚೀವರಾದೀನಂ ಲೂಖತಾಯ ವಿಕಲಭಾವಂ. ತದುಭಯಮ್ಪೀತಿ ತದೇವ ಅಭಿಹಾರದ್ವಯಮ್ಪಿ. ಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಗೇಲಞ್ಞಾಪಹರಣವಸೇನ ಉಪಕಾರಾವಹಂ. ಭಾವಿನೋ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಅಜನನವಸೇನ ಪರಿಪಾಲನಂ ರಕ್ಖಾಗುತ್ತಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ¶ ನಿಸೇಧವಸೇನ ಪರಿಪಾಲನಂ ಆವರಣಗುತ್ತಿ. ಕಿಮತ್ಥಿಯಂ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕ’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿ. ವಿಹಾರಸೀಮಾಯಾತಿ ಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ, ಲಾಭಸೀಮಾಯ ವಾ.

೧೮೫. ಕೇವಲೋ ಯದಿ-ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತ್ಥಾಪೇಕ್ಖಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯದಿ ತವ ದಾಸೋ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಏವಂ ಲಬ್ಭಮಾನೇ ಸತಿ. ದುತಿಯಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಠಮಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ಭಣನ್ತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಿತಂ ದೀಪೇತಿ. ತದೇವ ಚ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ರಾಜಾಪಿ ಏವಮಾಹಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಠಮನ್ತಿ ಭಣನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾತಿ ಪಠಮಸದ್ದೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಿತಾದೀಪನೇನೇವ.

ದುತಿಯಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಾಮಞ್ಞಫಲವಣ್ಣನಾ

೧೮೬. ಕಸತೀತಿ ವಿಲೇಖತಿ ಕಸಿಂ ಕರೋತಿ. ಗಹಪತಿಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಕ-ಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಗೇಹಮತ್ತೇ ಜೇಟ್ಠಕೋ’’ತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಗಹಸ್ಸ ಪತಿ ಗಹಪತಿ, ಖುದ್ದಕೋ ಗಹಪತಿ ಗಹಪತಿಕೋ ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಗೇಹಮತ್ತೇ ಜೇಟ್ಠಕತ್ತಾತಿ, ಖುದ್ದಕಭಾವೋ ಪನಸ್ಸ ಗೇಹವಸೇನೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕಗೇಹಮತ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಹಿ ಅನೇಕಕುಲಜೇಟ್ಠಕಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಗಹಂ, ಗೇಹನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಮೇವ. ಕರಸದ್ದೋ ಬಲಿಮ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಲಿಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ. ಕರೋತೀತಿ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಉಪರೂಪರಿ ಉಪ್ಪಾದನೇನ ಮಹನ್ತಂ ಸನ್ನಿಚಯಂ ಕರೋತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಪಗೇವ ಮಹನ್ತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ. ಏಸಾ ಹಿ ಕಥಿಕಾನಂ ¶ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಕಾರೇನ ಅತ್ಥನ್ತರವಿಞ್ಞಾಪನನ್ತಿ. ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ದುಕ್ಕರಭಾವೋ ಪನ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಲಟುಕಿಕೋಪಮಸುತ್ತೇನ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೪೮ ಆದಯೋ) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉದಾಯಿ ಪುರಿಸೋ ದಲಿದ್ದೋ ಅಸ್ಸಕೋ ಅನಾಳ್ಹಿಯೋ, ತಸ್ಸ’ಸ್ಸ ಏಕಂ ಅಗಾರಕಂ ಓಲುಗ್ಗವಿಲುಗ್ಗಂ ಕಾಕಾತಿದಾಯಿಂ ನಪರಮರೂಪಂ, ಏಕಾ ಖಟೋಪಿಕಾ ಓಲುಗ್ಗವಿಲುಗ್ಗಾ ನಪರಮರೂಪಾ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ. ಯದಿ ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಭೋಗಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ದುಕ್ಕರಂ, ಕಸ್ಮಾ ದಾಸವಾರೇಪಿ ಭೋಗಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಾಸವಾರೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಅತ್ತನೋಪಿ ಅನಿಸ್ಸರೋತಿ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸಯಮನಿಸ್ಸರೋ. ಯಥಾ ಚ ದಾಸಸ್ಸ ಭೋಗಾಪಿ ಅಭೋಗಾಯೇವ ಪರಾಯತ್ತಭಾವತೋ, ಏವಂ ಞಾತಯೋಪೀತಿ ದಾಸವಾರೇ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ನ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪರಿವಟ್ಟತಿ ಪರಮ್ಪರಭಾವೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಆವಟ್ಟತೀತಿ ಪರಿವಟ್ಟೋ, ಞಾತಿಯೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಞಾತಿಯೇವ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟೋ’’ತಿ.

ಪಣೀತತರಸಾಮಞ್ಞಫಲವಣ್ಣನಾ

೧೮೯. ತನ್ತಿ ¶ ಯಥಾ ದಾಸವಾರೇ ‘‘ಏವಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ತಥಾ ಇಧ ಕಸ್ಸಕವಾರೇ, ತದವಚನಂ ಕಸ್ಮಾತಿ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯ ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮೇವಾತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇತಿ ಯಥಾ ಪಠಮದುತಿಯಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ, ತಥಾಯೇವ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋತಿ ವುತ್ತೇ. ಏವರೂಪಾಹೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತದಾಸಕಸ್ಸಕೂಪಮಾಸದಿಸಾಹಿ ಉಪಮಾಹಿ. ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ದೀಪೇತುಂ ಪಹೋತಿ ಅನನ್ತಪಟಿಭಾನತಾಯ ವಿಚಿತ್ತನಯದೇಸನಭಾವತೋ. ತತ್ಥಾತಿ ಏವಂ ದೀಪನೇ. ಪರಿಯನ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಅನನ್ತನಯದೇಸನಭಾವತೋ, ಸವನೇ ವಾ ಅಸನ್ತೋಸನೇನ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಸೋತುಕಾಮತಾಜನನತೋ ಸೋತುಕಾಮತಾಯ ಪರಿಯನ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾಪೀತಿ ‘‘ದೇಸನಾಯ ಉತ್ತರುತ್ತರಾಧಿಕನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತಭಾವೇ ಸತಿಪೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೮೯) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಸತಿಪಿ ಏವಂ ಅಪರಿಯನ್ತಭಾವೇತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಅನುಮಾನಞಾಣೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ. ಉಪರಿ ವಿಸೇಸನ್ತಿ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತದುಪರಿ ವಿಸೇಸಮೇವ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸವನೇ’’ತಿಆದಿ. ಏತೇನ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ಅನೇಕತ್ಥಾ ಸಮಾನಾಪಿ ಸದ್ದಾ ವತ್ತಿಚ್ಛಾನುಪುಬ್ಬಿಕಾಯೇವ ತಂತದತ್ಥದೀಪಕಾತಿ.

ಸಾಧುಕಂ ಸಾಧೂತಿ ಏಕತ್ಥಮೇತಂ ಸಾಧುಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಕ-ಕಾರೇನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತೇನೇವ ಹಿ ಸಾಧುಕಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನ ಸಾಧುಸದ್ದೋ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ¶ ಉದಾಹಟೋ. ತೇನ ಚ ನನು ಸಾಧುಕಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ನ ಸಾಧುಸದ್ದಸ್ಸಾತಿ ಚೋದನಾ ನಿಸೇಧಿತಾ. ಆಯಾಚನೇತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಯಾಚನೇ, ಅಭಿಪತ್ಥನಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ. ಸಮ್ಪಹಂಸನೇತಿ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣವಸೇನ ಹಂಸನೇ ತೋಸನೇ, ಉದಗ್ಗತಾಕರಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸಾಧು ಧಮ್ಮರುಚೀತಿ ಗಾಥಾ ಉಮ್ಮಾದನ್ತೀಜಾತಕೇ (ಜಾ. ೨.೧೮.೧೦೧). ತತ್ಥಾಯಮಟ್ಠಕಥಾವಿನಿಚ್ಛಯಪವೇಣೀ – ಸುಚರಿತಧಮ್ಮೇ ರೋಚೇತೀತಿ ಧಮ್ಮರುಚಿ, ಧಮ್ಮರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾದಿಸೋ ಹಿ ಜೀವಿತಂ ಜಹನ್ತೋಪಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ನ ಕರೋತಿ. ಪಞ್ಞಾಣವಾತಿ ಪಞ್ಞವಾ ಞಾಣಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಮಿತ್ತಾನಮದ್ದುಬ್ಭೋತಿ ಮಿತ್ತಾನಂ ಅದುಸ್ಸನಭಾವೋ. ‘‘ಅದೂಸಕೋ ಅನುಪಘಾತಕೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೮೯) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅದ್ರುಬ್ಭೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ದ್ರ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ.

ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇತಿ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯಂ. ಆಣತ್ತಿಯನ್ತಿ ಆಣಾಪನೇ. ಇಧಾಪೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಪಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಾಧುಕಸದ್ದಸ್ಸ. ‘‘ಸುಣೋಹಿ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಹಿ ಸಾಧುಕಸದ್ದೇನ ಸವನಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾಪಿ ತದಾಣಾಪನಮ್ಪಿ ಜೋತಿತಂ ಹೋತಿ. ಆಯಾಚನೇನೇವ ಚ ಉಯ್ಯೋಜನಸಾಮಞ್ಞತೋ ಆಣತ್ತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ನ ಸಾ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ವುತ್ತಾ. ಆಣಾರಹಸ್ಸ ಹಿ ಆಣತ್ತಿ ¶ , ತದನರಹಸ್ಸ ಆಯಾಚನನ್ತಿ ವಿಸೇಸೋ. ಸುನ್ದರೇಪೀತಿ ಸುನ್ದರತ್ಥೇಪಿ. ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಸಾಧುಕಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥತ್ತಯೇನ ಪಕಾಸಿತಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥತ್ತಯಸ್ಸ ಇಧ ಯೋಗ್ಯತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮತ್ಥೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ. ಸುನ್ದರನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ. ಭದ್ದಕನ್ತಿ ಪಸತ್ಥಂ, ‘‘ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸುನ್ದರಂ ಭದ್ದಕನ್ತಿ ವಾ ಸವನಾನುಗ್ಗಹಣೇ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ.

ಮನಸಿ ಕರೋಹೀತಿ ಏತ್ಥ ನ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿಪಾದನಲಕ್ಖಣೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಥ ಖೋ ವೀಥಿಪಟಿಪಾದನಜವನಪಟಿಪಾದನಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಕೇ ಚಿತ್ತೇ ಠಪನಲಕ್ಖಣೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆವಜ್ಜ, ಸಮನ್ನಾಹರಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮನಸಿಕಾರದ್ವಯಪುಬ್ಬಕಾಯ ಚಿತ್ತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಠಪನವಸೇನ ಅನುದ್ಧತಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ. ನಿಸಾಮೇಹೀತಿ ಸುಣಾಹಿ, ಅನಗ್ಘರತನಮಿವ ವಾ ಸುವಣ್ಣಮಞ್ಜುಸಾಯ ದುಲ್ಲಭಧಮ್ಮರತನಂ ಚಿತ್ತೇ ಪಟಿಸಾಮೇಹೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜನಾವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಟಿಯೋಗೀವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ ಸವನೇ ನಿಯೋಜನವಸೇನ ಕಿರಿಯನ್ತರಪಟಿಸೇಧನತೋ, ತೇನ ಸೋತಂ ಓದಹಾತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ ಮನಸಿಕಾರೇನ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮನಿಯೋಜನೇನ ಅಞ್ಞಚಿನ್ತಾಪಟಿಸೇಧನತೋ. ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ ‘‘ಸಾಧುಕ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಅತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣೇಪಿ ಏಸ ನಯೋ.

ಧಾರಣೂಪಪರಿಕ್ಖಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತುಲನತೀರಣಾದಿಕೇ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವೇಧೇ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ, ಸಯಮೇತೇನಾತಿ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿ, ಸಹ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನಾತಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಹಪ್ಪವತ್ತಿ ಹಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನತಾ ಸಮವಾಯತಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕವಿಧಾ, ಇಧ ಪನ ಸಮ್ಪನ್ನತಾಯೇವ ತದಞ್ಞಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಹ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಕತ್ವಾಪಿ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೮೯) ಅತ್ಥೋ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ತಂ ‘‘ನ ಕುಸಲಾ ಅಕುಸಲಾ, ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧) ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಅನುಧಾತಬ್ಬತೋ ಅತ್ಥೋ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಾದಿ, ಸಹ ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಸಾತ್ಥೋ, ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಧುಕಪದಂ ಏಕಮೇವ ಸಮಾನಂ ಆವುತ್ತಿನಯಾದಿವಸೇನ ಉಭಯತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ತನ್ತಿ. ದೇಸನಾ ನಾಮ ತಸ್ಸಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ದೇಸನಾ. ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ತನ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿವೇಧೋ ನಾಮ ತನ್ತಿಯಾ, ತನ್ತಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚೇತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತ್ಥಪಟಿವೇಧಾ ಸಸಾದೀಹಿ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ, ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ…ಪೇ… ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ¶ ಧಮ್ಮತ್ಥಾನಂ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ, ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದೇಸನಾಯ, ಉಪ್ಪಾದೇತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ, ತಬ್ಬಿಸಯಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಮೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ.

‘‘ಸುಣಾಹಿ ಸಾಧುಕ’’ನ್ತಿ ‘‘ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ನ ಕೇವಲಂ ಅತ್ಥಕ್ಕಮತೋ ಏವ ಅಯಂ ಯೋಜನಾ, ಅಥ ಖೋ ಸದ್ದಕ್ಕಮತೋಪಿ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠೇವ ¶ ಧಮ್ಮೇ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ…ಪೇ… ಪಣೀತತರಞ್ಚಾ’’ತಿ ಇದಮನುವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲದೇಸನ’’ನ್ತಿ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಭಾಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥಮೇವ ದಳ್ಹಂ ಕರೋತಿ ‘‘ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಂಖಿತ್ತದೀಪನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ದೇಸನಂ ನಾಮ ಉದ್ದಿಸನಂ. ಭಾಸನಂ ನಾಮ ನಿದ್ದಿಸನಂ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಕಥನಂ. ತೇನಾಯಮತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗಸಂಯುತ್ತೇ ವಙ್ಗೀಸಸುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೪) ಗಾಥಾಪದೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ತೇನಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಸಾಳಿಕಾಯಿವ ನಿಗ್ಘೋಸೋತಿ ಸಾಳಿಕಾಯ ನಿಗ್ಘೋಸೋ ವಿಯ, ಯಥಾ ಸಾಳಿಕಾಯ ಆಲಾಪೋ ಮಧುರೋ ಕಣ್ಣಸುಖೋ ಪೇಮನೀಯೋ, ಏವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಚೇತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ ಲಿಙ್ಗಭೇದಸ್ಸಪಿ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ದಿಸ್ಸನತೋ ಯಥಾ ‘‘ಗುಣೋ ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ. ಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಚ ಸದ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪಟಿಭಾತಿ ತಂತದಾಕಾರೇನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ಉದೀರಯೀತಿ ಉಚ್ಚಾರಯಿ, ವುಚ್ಚತಿ ವಾ, ಕಮ್ಮಗಬ್ಭಞ್ಚೇತಂ ಕಿರಿಯಾಪದಂ. ಇಮಿನಾ ಚೇತಂ ದೀಪೇತಿ – ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಥೋಮೇತುಕಾಮೇನ ದೇಸನಾಭಾಸನಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರೇನ ‘‘ಸಙ್ಖಿತ್ತೇನ, ವಿತ್ಥಾರೇನಾ’’ತಿ ಚ ವಿಸೇಸನಂ ಕತಂ, ತೇನಾಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇತಿ ‘‘ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ. ‘‘ನ ಕಿರ ಭಗವಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ದೇಸೇಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಖೋ ವಿತ್ಥಾರೇನಪಿ ಭಾಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಹಿ ತಂ ಪದಂ ಸುತ್ವಾವ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಸಞ್ಜಾತುಸ್ಸಾಹೋ, ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಮಾಚರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಪಿಚ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಮಹಾರಾಜ ಸುಣೋಹಿ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹಿ, ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಉಯ್ಯೋಜನಪಟಿಞ್ಞಾಕರಣಪ್ಪಕಾರಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಕಾರಣಂ ಸಬ್ಬೇನೇವ ಉಸ್ಸಾಹಸಮ್ಭವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತೇತಿ ‘‘ಸುಣೋಹಿ, ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹಿ, ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ತೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸೀತಿ ಪತಿ ಅಸ್ಸೋಸಿ ಭಗವತೋ ವಚನಸಮನನ್ತರಮೇವ ಪಚ್ಛಾ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನ ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಏವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಪನ ಪತಿಸ್ಸವನಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಮೇವಾತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ, ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಇತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೧೯೦. ‘‘ಅಥಸ್ಸ ¶ ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾ’’ತಿ ವಚನಸಮ್ಬನ್ಧಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ಅವೋಚಾ’’ತಿ ಪದಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಇಧಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅಧಿಕರಣಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಲೋಕಮೇವಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದೇಸೋಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ದೇಸಸ್ಸ ಉಪದಿಸನಂ ದೇಸೋಪದೇಸೋ, ತಸ್ಮಿಂ. ಯದಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ದೇಸೋಪದೇಸೇ, ಅಥಾಯಮತ್ಥೋ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾತಿ ಚೋದನಾಯಾಹ ‘‘ಸ್ವಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸಾಮಞ್ಞಭೂತಂ ಇಧಸದ್ದಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ‘‘ಸ್ವಾಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ತು ಯಥಾವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಕತ್ಥಚಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೯೦). ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಕಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವತೋ. ಇಧ ಲೋಕೇತಿ ಚ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಯಂ ಚಕ್ಕವಾಳೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸಾಸನಮುಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮಣೋ’’ತಿ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನತೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಚತುಕಙ್ಗುತ್ತರಪಾಳಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ಸಮಣೋತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋತಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ತತ್ಥೇವ –

‘‘ಕತಮೋ ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪಠಮೋ ಸಮಣೋ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ, (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧) ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧) ಚ ಆದಿ.

ಓಕಾಸನ್ತಿ ಕಞ್ಚಿ ಪದೇಸಮುಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನತೋ.

ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಂಯೇವ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ ಪತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ, ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋತಿ ದೇವಭಾವೇನ, ದೇವೋ ಹುತ್ವಾ ವಾ ಭೂತಸ್ಸ ಸಮಾನಸ್ಸ. ಮೇತಿ ಅನಾದರಯೋಗೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಪುನ ಮೇತಿ ಕತ್ತುತ್ಥೇ. ಇದಞ್ಹಿ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹತೋ ಉದಾಹಟಂ.

ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ ಓಕಾಸಾಪದಿಸನಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಮ್ಭವೇನ ಅತ್ಥನ್ತರಸ್ಸ ಅಬೋಧನತೋ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಲೋಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುರಿಮಂ ಉಯ್ಯೋಜನಪಟಿಞ್ಞಾಕರಣವಿಸಯೇ ಆಲಪನನ್ತಿ ¶ ಪುನ ‘‘ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಆಲಪತಿ. ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿ ಆದಯೋ ಸದ್ದಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ವಿತ್ಥಾರಣಂ ಸದ್ದಮುಖೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಅಪರೇಹಿಪಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೧೮; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೩೮) ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೋ ¶ ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾದೀಸು, ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿ ಆದಯೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಟೀಕಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಟೀ. ೧.೧೩೦) ಅಪರೇಹಿಪಿ ಪಕಾರೇಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ ಆಚರಿಯೇನ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸು ವುತ್ತನಯೇನಪಿ ತೇಸಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸತ್ತನಿಕಾಯನ್ತೋಗಧತಾಯ ‘‘ಇಧ ಪನ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥಾಯಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ, ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಓಕಾಸೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ತಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನ ದೇವಲೋಕೇ, ನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ.

ತಸ್ಸಾಪರೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ನಿಗಮಸ್ಸ ಅಪರೇನ, ತತೋ ಬಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತೋತಿ ಮಹಾಸಾಲತೋ. ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಮಜ್ಝಿಮಪದೇಸೋ. ಏವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇತಿ ಪಞ್ಚನಿಮಿತ್ತಬದ್ಧಾ ಸೀಮಾ ವಿಯ ಪಞ್ಚಹಿ ಯಥಾವುತ್ತನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ. ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಯೋಜನಸತೇತಿ ಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನೇಹಿ ಊನತಿಯೋಜನಸತೇ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಜನಪದೋ ಮುದಿಙ್ಗಸಣ್ಠಾನೋ, ನ ಸಮಪರಿವಟ್ಟೋ, ನ ಚ ಸಮಚತುರಸ್ಸೋ, ಉಜುಕೇನ ಕತ್ಥಚಿ ಅಸೀತಿಯೋಜನೋ ಹೋತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಯೋಜನಸತಿಕೋ, ತಥಾಪಿ ಚೇಸ ಕುಟಿಲಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಮಿನಿಯಮಾನೋ ಪರಿಯನ್ತ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ನವಯೋಜನಸತಿಕೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನವಯೋಜನಸತೇ’’ತಿ. ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರಾತಿ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಸುನಾಪರನ್ತಕಸ್ಸ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ಮಹಾಸಾವಕೇಸು ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ. ಸುನಾಪರನ್ತಜನಪದೋ ಹಿ ಪಚ್ಚನ್ತವಿಸಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಚನ್ದನಮಣ್ಡಲಮಾಳಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಭಗವಾ ನ ತತ್ಥ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಪೇತೀ’’ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮ- (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೪.೩೯೭) ಸಂಯುತ್ತಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಸು (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೪.೮೮-೮೯) ವುತ್ತಂ. ಸಾರಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಕುಲಭೋಗಿಸ್ಸರಿಯಾದಿವಸೇನ, ಸೀಲಸಾರಾದಿವಸೇನ ಚ ಸಾರಭೂತಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾತಿಬ್ರಹ್ಮಾಯುಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಆದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚೇವ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದಿಗಹಪತಿಕಾ ಚ.

ತತ್ಥಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪದೇಸೇ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನೇ ವಾ. ಸುಜಾತಾಯಾತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಾಯ ಪಠಮಂ ಸರಣಗಮನಿಕಾಯ ಯಸತ್ಥೇರಮಾತುಯಾ. ಚತೂಸು ಪನೇತೇಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಪಠಮೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಆಸನ್ನತರಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ¶ ವುತ್ತೋ. ಆಸನ್ನತರಾಯ ಹಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತೋಪಿ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತ್ತಾ, ಪಗೇವ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮತ್ಥಕೇ ಠಿತೋ. ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾವಹಪಬ್ಬಜ್ಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಸನ್ನಮತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ, ತತಿಯೋ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ. ನ ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತಾನಂ ಅನ್ತಿಮಭವೂಪಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ಬುದ್ಧತ್ಥಾಯ ಕಾಲಮಾಗಮಯಮಾನೇನೇವ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠನತೋ. ಚತುತ್ಥೋ ಬುದ್ಧಭಾವಕರಧಮ್ಮಸಮಾರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತಭಾವದಸ್ಸನೇನ. ಬೋಧಿಯಾ ಹಿ ನಿಯತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತ್ತಾ. ಯಥಾ ಪನ ‘‘ಸನ್ದನ್ತಿ ನದಿಯೋ’’ತಿ ಸನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಅವಿಚ್ಛೇದಮುಪಾದಾಯ ವತ್ತಮಾನಪ್ಪಯೋಗೋ ¶ , ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಯ ಅವಿಚ್ಛೇದಮುಪಾದಾಯ ಚತೂಸುಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇಸು ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪವತ್ತಾಪರತವತ್ತಮಾನವಚನಞ್ಚೇತಂ. ಚತುಬ್ಬಿಧಞ್ಹಿ ವತ್ತಮಾನಲಕ್ಖಣಂ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಪಕಾಸಿತಂ –

‘‘ನಿಚ್ಚಪವತ್ತಿ ಸಮೀಪೋ, ಪವತ್ತುಪರತೋ ತಥಾ;

ಪವತ್ತಾಪರತೋ ಚೇವ, ವತ್ತಮಾನೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ’’ತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಯ ನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಹೇವ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಕಲೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಗುಣರಾಸಿ ಆಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮಾತಿ ಏಕಙ್ಗುತ್ತರವಣ್ಣನಾಯಂ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦) ವುತ್ತಂ. ಅಸತಿ ಹಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚತ್ತೇ ನ ತಾವತಾ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವತ್ತುಮರಹತಿ. ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವನ್ತಿ ಚತೂಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಸುಜಾತಾಯ…ಪೇ… ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ. ತದೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಆಸನ್ನತರಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಮುಖ್ಯತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾಗತೋ…ಪೇ… ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅತೀತಕಾಲವಸೇನ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೭) ವಿಯ ಹಿ ಇಧ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲಿಕೋ. ನನು ಚ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಙ್ಗೀಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋಯೇವ ತಥಾಗತೋ ಪವೇದನದೇಸನಾದೀನಿ ಸಾಧೇತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ¶ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪರಿಯೋಸಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಯೇವ ತಥಾಗತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ಪವೇದನದೇಸನಾದೀನಿ ಸಾಧೇತಿ ಮಧುಪಾಯಾಸಭೋಜನತೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ, ತಾವ ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಾನಮಸಾಧನತೋತಿ? ನ ಹೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಆಸನ್ನತರಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಗಹಣೇನೇವ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಙ್ಗೀಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಕಾರಣಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಹಿ ಫಲಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ ತದವಿನಾಭಾವಿತ್ತಾ. ಇತಿ ಪವೇದನದೇಸನಾದಿಸಾಧಕಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಙ್ಗಿನೋಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ನೇಯ್ಯತ್ಥಮಿದಂ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಙ್ಗುತ್ತರಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦) ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ತೀಹಿ ಕಾಲೇಹಿ ಅತ್ಥವಿಭಜನೇ ‘‘ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲೇ ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣತೋ ಯಾವ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಮತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏಕಙ್ಗುತ್ತರಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೭೦) ಸುತ್ತಪದವಣ್ಣನಾಯಂ ¶ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦) ಆಗತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವನ್ತಿ ಚ ಸಬ್ಬವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಠಮತರಂ ಅರಹತ್ತಫಲವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಅತೀತಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ. ಅಯಮೇವ ಚ ನಯೋ ಅಙ್ಗುತ್ತರಟೀಕಾಕಾರೇನ ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ.

ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಯೋ ಸೋ ತಥಾಗತೋ ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಕಿತ್ತಿತಗುಣೋ, ಸೋ ಭಗವಾ. ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಇಮಸದ್ದೇನ ನಿದಸ್ಸೇತಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಪರಾಮಸನತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ನಯಿದಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇಮಂ ಲೋಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ. ‘‘ಸಹ ದೇವೇಹಿ ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವಾಕ್ಯಂ ಪದನಿಬ್ಬಚನಂ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾಪದಂ ಪನ ‘‘ಸದೇವಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಇಮೇ ಚ ತಗ್ಗುಣಸಂವಿಞ್ಞಾಣಬಾಹಿರತ್ಥಸಮಾಸಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಅವಯವೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಸಮುದಾಯೋ ಸಮಾಸತ್ಥೋ ಹೋತಿ ಲೋಕಾವಯವೇನ ¶ ಕತವಿಗ್ಗಹೇನ ಲೋಕಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಯಥಾರಹಂ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ. ಸಮವಾಯಜೋತಕಸಹಸದ್ದಯೋಗೇ ಹಿ ಅಯಮೇವ ಸಮಾಸೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ದೇವೇಹೀತಿ ಚ ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವೇಹಿ, ಅರೂಪಾವಚರದೇವೇಹಿ ವಾ. ಬ್ರಹ್ಮುನಾತಿ ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಬ್ರಹ್ಮುನಾ, ರೂಪಾವಚರಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಏವ ವಾ, ಬಹುಕತ್ತುಕಾದೀನಮಿವ ನೇಸಂ ಸಿದ್ಧಿ. ಪಜಾತತ್ತಾತಿ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ಪಕಾರೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಕತ್ತಾ.

ಏವಂ ವಚನತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಚನೀಯತ್ಥತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ಇತರೇಸಂ ಪದನ್ತರೇಹಿ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಞಾಯೇನ. ತತ್ಥ ಹಿ ಮಾರೋ ಜಾತೋ, ತನ್ನಿವಾಸೀ ಚ. ಯಸ್ಮಾ ಚೇಸ ದಾಮರಿಕರಾಜಪುತ್ತೋ ವಿಯ ತತ್ಥ ವಸಿತತ್ತಾ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಮಾ ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ವಸವತ್ತಿಮಹಾರಾಜಾದೀಸು ಪಾಕಟತರೇನ ತೇನೇವ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋತಿ, ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೯೦) ಪಕಾಸಿತೋವ. ಮಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ದೇವಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಓಕಾಸಲೋಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಗಹಣತೋ. ಏವಞ್ಹಿ ವಸವತ್ತಿಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಹೋತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಞಾಯೇನ. ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಏವ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾ, ತೇಯೇವ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ತೇಸಂ ಗಹಣಂ ತಥಾ, ತೇನ ಬಾಹಿರಕಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ ವುತ್ತಂ, ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಅಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಇಮಿನಾ ಗಹಣತೋ. ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ¶ ಪನ ಸಾಸನಿಕಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಾಮಂ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿವಿಸೇಸನಾನಂ ವಸೇನೇವ ಸತ್ತವಿಸಯೋಪಿ ಲೋಕಸದ್ದೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಸಮವಾಯತ್ಥವಸೇನ ತುಲ್ಯಯೋಗವಿಸಯತ್ತಾ ತೇಸಂ, ‘‘ಸಲೋಮಕೋ ಸಪಕ್ಖಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥವಸೇನ ಅತುಲ್ಯಯೋಗವಿಸಯೇಪಿ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಬ್ಯಭಿಚಾರದಸ್ಸನತೋ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರೇನತ್ಥಞಾಪಕಂ ಪಜಾಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ, ನ ಪನ ಲೋಕಸದ್ದೇನ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಓಕಾಸಲೋಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೋ’’ತಿ. ಸದೇವಕಾದಿವಚನೇನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾನಂ, ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀವಚನೇನ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಞ್ಚ ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸದೇವ…ಪೇ… ಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ರಾಜಾನೋ ¶ . ಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇಹಿ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಚ ಅವಸಿಟ್ಠಮನುಸ್ಸಾನಂ ಗಹಣಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಪದೇಸು. ತೀಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ಸದೇವಕಸಮಾರಕಸಬ್ರಹ್ಮಕಪದೇಹಿ. ದ್ವೀಹೀತಿ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಸದೇವಮನುಸ್ಸಪದೇಹಿ. ಸಮಾಸಪದತ್ಥೇಸು ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಓಕಾಸಲೋಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಪರಮ್ಪಿ ವಚನೀಯತ್ಥಮಾಹ. ಅರೂಪಿನೋಪಿ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾ’’ತಿ ಇದಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಲದ್ಧುಮರಹನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸದೇವಕಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಾವಚರಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ’’ತಿ. ತೇನೇವಾಹ ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದೀಸು ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನೂಪಗಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತ’’ನ್ತಿಆದಿ, (ಅ. ನಿ. ೩.೧೯೭) ಅರೂಪಾವಚರಭೂತೋ ಓಕಾಸಲೋಕೋ, ಸತ್ತಲೋಕೋ ಚ ಗಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೋ, ರೂಪೀ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕಸ್ಸ ಸವಿಸೇಸಂ ಮಾರವಸೇ ಪವತ್ತನತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಾರಕಗ್ಗಹಣೇನ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೋ’’ತಿ. ಸೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ದಾಮರಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ವಸಪವತ್ತನೋಕಾಸೋ. ರೂಪೀ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ಅರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಚತುಪರಿಸವಸೇನಾತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಸಮಣಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತಾವತಿಂಸಮಾರಬ್ರಹ್ಮಸಙ್ಖಾತಾಸು ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಖತ್ತಿಯಾದಿಚತುಪರಿಸವಸೇನೇವ ತದಞ್ಞಾಸಂ ಸದೇವಕಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಚತುಪರಿಸವಸೇನ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ಗಹಿತೋತಿ? ‘‘ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಣಪರಿಸಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಸಾ ಚ ಗಹಿತಾ, ‘‘ಸದೇವಮನುಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾ, ಗಹಪತಿಪರಿಸಾ ಚಾತಿ. ‘‘ಪಜ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಇಮಾಯೇವ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ವುತ್ತಾ. ಚತುಪರಿಸಸಙ್ಖಾತಂ ಪಜನ್ತಿ ಹಿ ಇಧ ಅತ್ಥೋ.

ಅಞ್ಞಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬಮಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ’’ತಿ. ಕಥಂ ಪನ ಗಹಿತೋತಿ? ‘‘ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಗಹಿತಾ, ‘‘ಸದೇವಮನುಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಸಙ್ಖಾತಾ ಖತ್ತಿಯಾ, ಗಹಪತಿಸುದ್ದಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಾತಿ. ಇತೋ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಸತ್ತಾನಮಭಾವತೋ ¶ ‘‘ಪಜ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಏತೇಯೇವ ಚತೂಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಠಿತಾ ಮನುಸ್ಸಸತ್ತಾ ವುತ್ತಾ. ಚತುಕುಲಪ್ಪಭೇದಂ ಪಜನ್ತಿ ಹಿ ಇಧ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ವಿಕಪ್ಪದ್ವಯೇಪಿ ಪಜಾಗಹಣೇನ ಚತುಪರಿಸಾದಿವಸೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಞೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ¶ ಇದಾನಿ ಅವಸೇಸಸತ್ತೇಪಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಚತುಪರಿಸವಸೇನ ಗಹಿತೇನ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇನ ಸಹ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ, ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ನಾಗಗರುಳಾದಿವಸೇನ ಚ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಚತುಪರಿಸಸಹಿತೋ ಅವಸೇಸಸುದ್ದನಾಗಸುಪಣ್ಣನೇರಯಿಕಾದಿಸತ್ತಲೋಕೋ, ಚತುಕುಲಪ್ಪಭೇದಮನುಸ್ಸಸಹಿತೋ ವಾ ಅವಸೇಸನಾಗಸುಪಣ್ಣನೇರಯಿಕಾದಿಸತ್ತಲೋಕೋ ಗಹಿತೋತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಭಾಗಸೋ ಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಅಭಾಗಸೋ ಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದತೋ, ತಬ್ಬಿಜಾನನೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಠಮನಯೇನ ಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಗತೀಸು ದೇವಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾವ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ, ದೀಘಾಯುಕತಾಯಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸೇಹಿ ಸೇಟ್ಠಾ. ದುತಿಯನಯೇನ ಪನ ಅರೂಪಿನೋ ದೂರಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಕಿಲೇಸದುಕ್ಖತಾಯ, ಸನ್ತಪಣೀತಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿತಾಯ, ಅತಿವಿಯ ದೀಘಾಯುಕತಾಯಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸೇಹಿ ಅತಿವಿಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ. ಆಚರಿಯೇಹಿ ಪನ ದುತಿಯನಯಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಪಠಮಪದೇನೇವ ಪಧಾನನಯೇನ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತಭಾವೇ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣವಿಸೇಸೇನ ಸೇಸಪದಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತತೋ ಯೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ತತೋತಿ ಪಠಮಪದತೋ ಪರಂ ಆಹಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಛಕಾಮಾವಚರಿಸ್ಸರೋ’’ ತಿಯೇವ ವುತ್ತೇ ಸಕ್ಕಾದೀನಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ವಸವತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಸಾಹಸಿಕಕರಣೇನ ವಸವತ್ತಾಪನಮೇವ ತಸ್ಸಾಧಿಪಚ್ಚನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋ ಹಿ ಛಟ್ಠದೇವಲೋಕೇಪಿ ಅನಿಸ್ಸರೋ ತತ್ಥ ವಸವತ್ತಿದೇವರಾಜಸ್ಸೇವ ಇಸ್ಸರತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮವರೇ ಅಟ್ಠನಿಪಾತೇ ದಾನಾನಿಸಂಸಸುತ್ತೇ ‘‘ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಸವತ್ತೀ ದೇವಪುತ್ತೋ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಂ ಅತಿರೇಕಂ ಕರಿತ್ವಾ…ಪೇ… ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀ ದೇವೇ ದಸಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಅಧಿಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೩೬) ವಿತ್ಥಾರೋ. ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತ್ರ ಹಿ ವಸವತ್ತಿರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ, ಮಾರೋ ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ರಜ್ಜಪಚ್ಚನ್ತೇ ದಾಮರಿಕರಾಜಪುತ್ತೋ ವಿಯ ವಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೦) ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿಆದಿ ¶ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಸೇನ ವದತಿ. ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ’’ತಿ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ‘‘ಏಕಙ್ಗುಲಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ಏಕದೇಸೇನ ಮಹಾನುಭಾವತಾದಸ್ಸನಂ. ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಂ. ಪುಥೂತಿ ಬಹುಕಾ, ವಿಸುಂ ಭೂತಾ ವಾ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಟ್ಠಾನಾನನ್ತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಿಕಾನಂ. ಭಾವಾನುಕ್ಕಮೋತಿ ಭಾವವಸೇನ ಪರೇಸಮಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿಪದಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ, ಭಾವವಸೇನ ¶ ಅನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮೋ ವಾ ಭಾವಾನುಕ್ಕಮೋ, ಅತ್ಥಾನಞ್ಚೇವ ಪದಾನಞ್ಚ ಅನುಸನ್ಧಾನಪಟಿಪಾಟೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ ತಥಾಯೇವ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ೧) ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ) ಚ ವಣ್ಣಿತತ್ತಾ. ‘‘ವಿಭಾವನಾನುಕ್ಕಮೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪನ ತೇಸು ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ನ ಸುನ್ದರೋ.

ಇದಾನಿ ಪೋರಾಣಕಾನಂ ಸಂವಣ್ಣನಾನಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪೋರಾಣಾ ಪನಾಹೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಪದೇನ ನಿರವಸೇಸಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅವಸೇಸಲೋಕನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಿಭವೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ’’ತಿ, ತೇಧಾತುಕಸಙ್ಖಾತೇ ತಯೋ ಭವೇ ಉಪಗತಸತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ದೇವಮಾರಬ್ರಹ್ಮಸಹಿತತಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ. ತೀಸು ಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ತೀಸು ಪದೇಸು. ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ. ತೇಯೇವ ತಿಭವೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ‘‘ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ, ಸದೇವಮನುಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪದದ್ವಯೇ ಪಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಪುನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನಾತಿ ಸದೇವಕತ್ತಾದಿನಾ, ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಭಾವಾದಿನಾ ಚ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ. ‘‘ತಿಭವೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತೇಧಾತುಕಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಓಕಾಸಲೋಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ. ತೇಧಾತುಕಮೇವ ಪರಿಯಾದಿನ್ನನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ ಪನಾಹೂತಿ ಯೋಜನಾ.

ಸಾಮನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ. ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪೋಹನೇನ, ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣೇನ ವಾ ತಪ್ಪಟಿಸೇಧನಮಾಹ ‘‘ಅಪರನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ, ಅಪರೇಹಿ ಅನಭಿಜಾನಾಪೇತಬ್ಬೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಯ-ಕಾರಲೋಪನಿದ್ದೇಸೋ ಯಥಾ ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩, ೪೨೨; ೨.೨೪; ೩.೭೫; ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೦; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮; ಮಹಾನಿ. ೨೦೬) ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ. ಅಭಿಸದ್ದೇನ ನ ವಿಸೇಸನಮತ್ತಂ ಜೋತಿತಂ, ಅಥ ಖೋ ವಿಸೇಸನಮುಖೇನ ಕರಣಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಅನುಮಾನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ¶ ಉಪಮಾನಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಸಮ್ಪಯೋಗವಿಪ್ಪಯೋಗಸಹಚರಣಾದಿನಾ ಕಾರಣಲೇಸಮತ್ತೇನ ಪವೇದನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಏಕಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರತಾಯ ಹಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಪಚ್ಚಕ್ಖಾ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ. ಬೋಧೇತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥವಚನಂ. ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿವೇಚಿತಬ್ಬೋ.

ಅನುತ್ತರಂ ವಿವೇಕಸುಖನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ. ಹಿತ್ವಾಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾ ಠಿತಿಕಾಪಿ ಕದಾಚಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕತಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪರಿಸಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ವಾ ದೇತಿ, ಯಥಾಸುತಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ತಂ ಖಣಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ¶ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೮೭) ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋತಿ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞುಸ್ಸ, ನೇಯ್ಯಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ. ಕಥಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆದಿಮ್ಹಿಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣತಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾಯ, ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನವಜ್ಜಭಾವೇನೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ದೇಸನಾಯಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಕಾಯತ್ತೇನ ಹಿ ಆಣಾದಿವಿಧಿನಾ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ಯೇಸು ಪನ ಅವಯವೇಸು ಸಮುದಾಯರೂಪೇನ ಅವೇಕ್ಖಿತೇಸು ಗಾಥಾದಿಸಮಞ್ಞಾ, ತಂ ತತೋ ಭಿನ್ನಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಸಂಸಾಮಿವೋಹಾರಮಾರೋಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸಾಸನಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ. ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಗತೇನ ಹಿ ಯಥಾಪರಾಧಾದಿನಾ ಸಾಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅನುಸಾಸನಂ, ತದಙ್ಗವಿನಯಾದಿವಸೇನ ವಿನಯನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ‘‘ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅತ್ಥಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಚತುಪ್ಪದಿಕಾಯಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನೇ, ತೇನ ಏವಂ ಅಪ್ಪಕತರಾಯಪಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ಕಲ್ಯಾಣತಾ, ಪಗೇವ ಬಹುತರಾಯಾತಿ ಸಮ್ಭಾವೇತಿ. ಪದಞ್ಚೇತ್ಥ ಗಾಥಾಯ ಚತುತ್ಥಂಸೋ, ಯಂ ‘‘ಪಾದೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏತೇನೇವ ತಿಪಾದಿಕಛಪಾದಿಕಾಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂ ಸುತ್ತಾವಯವೇ ಕಲ್ಯಾಣತ್ತಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಕಲೇಪಿ ಸುತ್ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ನಾತಿಬಹುವಿಭಾಗಂ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾ ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ¶ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ಇತರಸ್ಮಿಂ ಪನ ತೇನೇವ ಧಮ್ಮವಿಭಾಗೇನ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ‘‘ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನಿದಾನನ್ತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಠಪಿತಂ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾದಿಅಪದಿಸನಲಕ್ಖಣಂ ನಿದಾನಗನ್ಥಂ. ಇದಮವೋಚಾತಿ ನಿಗಮನಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಮೇವ ‘‘ಇತಿ ಯಂ ತಂ ವುತ್ತಂ, ಇದಮೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ನಿಗಮನಸ್ಸಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ. ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ಠಪಿತಾನಿಪಿ ಹಿ ನಿದಾನನಿಗಮನಾನಿ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾಯ ಅನುವಿಧಾನತೋ ತದನ್ತೋಗಧಾನೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅನ್ತೇ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೋ ಅನುಸನ್ಧಿ.

‘‘ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಇಧ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಸಾಸನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ –

‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ;

ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೯೦; ಧ. ಪ. ೧೮೩; ನೇತ್ತಿ. ೩೦, ೫೦, ೧೧೬, ೧೨೪);

ಏವಂ ¶ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸತ್ಥುಸಾಸನಸ್ಸ ಪಕಾಸಕೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಏವ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥವಸೇನ ಕಲ್ಯಾಣತ್ತಯವಿಭಾವನೇ ವುತ್ತೋ. ಇಧ ಪನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯೇವ. ತೇನ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಇಧ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ. ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಆದಿ ನಾಮ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಭೂತಾನಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ. ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ. ದಿಟ್ಠೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಅವಿನಾಭಾವತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಗ್ಗಹಣಂ. ಮಹಾವಗ್ಗಸಂಯುತ್ತೇ ಬಾಹಿಯಸುತ್ತಪದಮಿದಂ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೮೧). ಕಾಮಂ ಸುತ್ತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನ್ತದ್ವಯವಿಗಮೇನ ತೇಸಂ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಮಜ್ಝಿಮಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆರಮ್ಭನಿಪ್ಫತ್ತೀನಂ ಮಜ್ಝಿಮಭಾವಸ್ಸಾಪಿ ಸಾಧಕಭಾವೇ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಜ್ಝಂ ನಾಮಾ’’ತಿ, ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಆರಮ್ಭಾನಂ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಾನಞ್ಚ ನಿಪ್ಫತ್ತೀನಂ ವೇಮಜ್ಝಭಾವತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಜ್ಝಂ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುವಸೇನ ಫಲಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ, ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುವಸೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಸಾಸನಪರಿಯೋಸಾನಾ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಫಲವಸೇನ, ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಹೋತಿ ತತೋ ಪರಂ ಕತ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋತಿ ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನತಂ ಆಗಮೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ಏತದತ್ಥಂ ಇದ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತದೇವ ¶ ಫಲಂ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಏತದತ್ಥಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಪಿಙ್ಗಲಕೋಚ್ಛಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಭಗವಾ ಆಲಪತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮೇ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಚೂಳಸಾರೋಪಮಸುತ್ತ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೧೨ ಆದಯೋ) ಪದಂ. ಏತದೇವ ಫಲಂ ಸಾರಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಏತಂಸಾರಂ ನಿಗ್ಗಹಿತಾಗಮೇನ. ತಥಾ ಏತಂಪರಿಯೋಸಾನಂ. ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತೋಗಧಂ. ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖಾತಿ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯ ಥೇರಿಯಾ ವಿಸಾಖಗಹಪತಿಮಾಲಪನಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೦ ಆದಯೋ) ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದಿಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನತೋ ‘‘ಇಧ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಸದ್ದಪಬನ್ಧವಸೇನ ದೇಸನಾಯ ಕಲ್ಯಾಣತ್ತಯವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತದತ್ಥವಸೇನಪಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅತ್ಥತೋಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪೇತಭಾವಂ ಹಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮತ್ಥೇತಿ. ತಥಾ ಸಮತ್ಥನಮುಖೇನ ಚ ಅತ್ಥವಸೇನ ಕಲ್ಯಾಣತ್ತಯವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ. ಅತ್ಥತೋ ಪನೇತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೋ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಕತವಿಧಿ ಸದ್ದಪಬನ್ಧೋ ಗಾಥಾಸುತ್ತವಸೇನ ವವತ್ಥಿತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಯೇವ ಇಧ ದೇಸನಾತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಚತ್ಥೋ ವಿಸೇಸತೋ ಸೀಲಾದಿ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆದಿಮ್ಹಿ ಸೀಲ’’ನ್ತಿಆದಿ. ವಿಸೇಸಕಥನಞ್ಹೇತಂ. ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪನ ಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನ ಸಸಮ್ಭಾರಸೀಲಂ ಗಹಿತಂ, ತಥಾ ಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ಸಸಮ್ಭಾರಮಗ್ಗೋತಿ ಅತ್ಥತ್ತಯವಸೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣತ್ತಯವಿಭಾಗೋ ಅಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣೋ ಸಿಯಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಮೂಲಕತ್ತಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಸೀಲೇನ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವೇಮಜ್ಝಭಾವತೋ ಮಗ್ಗೇನ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣತಾ. ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮತೋ ¶ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣತಾ. ತೇನಾತಿ ಸೀಲಾದಿದಸ್ಸನೇನ. ಅತ್ಥವಸೇನ ಹಿ ಇಧ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ. ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಸೋತೂನಮನುಸಾಸನೀದಸ್ಸನಂ.

ಏಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಕಥನಾ. ಕಥಿಕಸಣ್ಠಿತೀತಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಂ ಕಥನವಸೇನ ಸಮವಟ್ಠಾನಂ.

ವಣ್ಣನಾ ಅತ್ಥವಿವರಣಾ, ಪಸಂಸನಾ ವಾ. ನ ಸೋ ಸಾತ್ಥಂ ದೇಸೇತಿ ನಿಯ್ಯಾನತ್ಥವಿರಹತೋ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ. ತಸ್ಮಾತಿ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿನಿಯ್ಯಾನತ್ಥದೇಸನತೋ. ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಯುತ್ತಾತಿ ಸಿಥಿಲಧನಿತಾದಿಭೇದೇಸು ದಸಸು ¶ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಏಕಪ್ಪಕಾರೇನೇವ, ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಯುತ್ತಾ ದಮಿಳಭಾಸಾ ವಿಯ. ಸಬ್ಬನಿರೋಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾತಿ ವಿವಟಕರಣತಾಯ ಓಟ್ಠೇ ಅಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬತೋ ಸಬ್ಬಥಾ ಓಟ್ಠಫುಸನರಹಿತವಿಮುತ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಕಿರಾತಭಾಸಾ ವಿಯ. ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಯುತ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿಸ್ಸಗ್ಗಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಸವರಭಾಸಾ ವಿಯ. ಸಬ್ಬನಿಗ್ಗಹಿತಬ್ಯಞ್ಜನಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಸಾನುಸಾರತಾಯ ಸಬ್ಬಥಾ ಬಿನ್ದುಸಹಿತಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಪಾರಸಿಕಾದಿಮಿಲಕ್ಖುಭಾಸಾ ವಿಯ. ಏವಂ ‘‘ದಮಿಳಕಿರಾತಸವರಮಿಲಕ್ಖೂನಂ ಭಾಸಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಮಿಲಕ್ಖೂತಿ ಚ ಪಾರಸಿಕಾದಯೋ. ಸಬ್ಬಾಪೇಸಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಕದೇಸವಸೇನೇವ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಅಬ್ಯಞ್ಜನಾ ನಾಮಾ’’ತಿ.

ಠಾನಕರಣಾನಿ ಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಮಕ್ಖರಂ ಪಞ್ಚಸು ವಗ್ಗೇಸು ಪಠಮತತಿಯಂ ಸಿಥಿಲಂ. ತಾನಿ ಅಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಮಕ್ಖರಂ ತೇಸ್ವೇವ ದುತಿಯಚತುತ್ಥಂ ಧನಿತಂ. ದ್ವಿಮತ್ತಕಾಲಮಕ್ಖರಂ ದೀಘಂ. ಏಕಮತ್ತಕಾಲಂ ರಸ್ಸಂ.

ಪಮಾಣಂ ಏಕಮತ್ತಸ್ಸ, ನಿಮೀಸುಮೀಸತೋ’ ಬ್ರವುಂ;

ಅಙ್ಗುಲಿಫೋಟಕಾಲಸ್ಸ, ಪಮಾಣೇನಾಪಿ ಅಬ್ರವುಂ.

ಸಞ್ಞೋಗಪರಂ, ದೀಘಞ್ಚ ಗರುಕಂ. ಅಸಂಯೋಗಪರಂ ರಸ್ಸಂ ಲಹುಕಂ. ಠಾನಕರಣಾನಿ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ನಿಗ್ಗಹಿತಂ. ಪರಪದೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ. ತಥಾ ಅಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ವವತ್ಥಿತಂ. ಠಾನಕರಣಾನಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾನಿ ಕತ್ವಾ ವಿವಟೇನ ಮುಖೇನ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ವಿಮುತ್ತಂ. ದಸಧಾತಿಆದೀಸು ಏವಂ ಸಿಥಿಲಾದಿವಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಕ್ಖರುಪ್ಪಾದಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ದಸಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಪಭೇದೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಹಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ, ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಪಕಾಸನತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನೀತಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಕರಣಭೂತಾಯ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ದಸಧಾ ಪಭೇದೋತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಅಮಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಅಮಿಲೇಚ್ಛೇತ್ವಾ ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ, ಅಹಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತದತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ಕತ್ವಾ’’ತಿ, ಯಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಞಾಪೇತುಂ ಏಕಗಾಥಂ, ಏಕವಾಕ್ಯಮ್ಪಿ ದೇಸೇತಿ, ತಮತ್ಥಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಯ ಏವ ದೇಸನಾಯ ದೇಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಧಮ್ಮದೇಸನತೋ ¶ . ಕೇವಲಸದ್ದೋ ಇಧ ಅನವಸೇಸವಾಚಕೋ. ನ ಅವೋಮಿಸ್ಸತಾದಿವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಲಾಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಣ್ಣಂ. ತಂ ಪನತ್ಥತೋ ಊನಾಧಿಕನಿಸೇಧನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನೂನಾಧಿಕವಚನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯದತ್ಥಂ ದೇಸಿತೋ, ತಸ್ಸ ಸಾಧಕತ್ತಾ ಅನೂನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಬ್ಬಿಧುರಸ್ಸ ಪನ ಅಸಾಧಕತ್ತಾ ಅನಧಿಕತಾ. ಉಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವಾ ವೋದಾನತ್ಥಸ್ಸ ಅವುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅನೂನತಾ, ಅಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸತ್ಥಸ್ಸ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅನಧಿಕತಾ. ಸಕಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗವನ್ತಂ. ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಣ್ಣಮೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕದೇಸೇನಾಪಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ. ಲೋಕೇಹಿ ತಣ್ಹಾಯ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಲೋಕಾಮಿಸಾ, ಚೀವರಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ, ತೇಸು ಅಗಧಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಲೋಕಾಮಿಸನಿರಪೇಕ್ಖೋ. ಹಿತಫರಣೇನಾತಿ ಹಿತತೋ ಫರಣೇನ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರೇನ ವಿಸೇಸನಭೂತೇನ. ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಕರಣಭೂತಾಯ ಮುದುಹದಯೋ. ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನಾತಿ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸತೋ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಚ ಉದ್ಧರಣಾಕಾರಸಣ್ಠಿತೇನ, ಕಾರುಞ್ಞಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಞ್ಚ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ದಾನಂ ವತಂ. ಪಣ್ಡಿತಪಞ್ಞತ್ತತಾಯ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಾ ಸೇಟ್ಠಾನಂ ಚರಿಯನ್ತಿ ದಾನಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಮಚ್ಛರಿಯಲೋಭಾದಿನಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಮಾಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ದಾನಮೇವ ಸುಚಿಣ್ಣಂ. ಇದ್ಧೀತಿ ದೇವಿದ್ಧಿ. ಜುತೀತಿ ಪಭಾ, ಆನುಭಾವೋ ವಾ. ಬಲವೀರಿಯೂಪಪತ್ತೀತಿ ಮಹತಾ ಬಲೇನ, ವೀರಿಯೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ. ನಾಗಾತಿ ವರುಣನಾಗರಾಜಾನಂ ವಿಧುರಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಆಲಪನಂ.

ದಾನಪತೀತಿ ದಾನಸಾಮಿನೋ. ಓಪಾನಭೂತನ್ತಿ ಉದಕತಿತ್ಥಮಿವ ಭೂತಂ.

ಧೀರಾತಿ ಸೋ ವಿಧುರಪಣ್ಡಿತಮಾಲಪತಿ.

ಮಧುಸ್ಸವೋತಿ ಮಧುರಸಸನ್ದನಂ. ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಫಲಂ, ಕಾರಣವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಂ. ಬ್ರಹ್ಮಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಾ ಚರಿಯನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ.

ತಿತ್ತಿರಿಯನ್ತಿ ¶ ತಿತ್ತಿರಸಕುಣರಾಜೇನ ಭಾಸಿತಂ.

ಅಞ್ಞತ್ರ ತಾಹೀತಿ ಪರದಾರಭೂತಾಹಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಅಮ್ಹನ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ.

ತಪಸ್ಸೀ ¶ , ಲೂಖೋ, ಜೇಗುಚ್ಛೀ, ಪವಿವಿತ್ತೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಲೋಮಹಂಸನಸುತ್ತಂ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮೇ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕೇ, ‘‘ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೪೬) ತಂ ವದನ್ತಿ.

ಇದ್ಧನ್ತಿ ಸಮಿದ್ಧಂ. ಫೀತನ್ತಿ ಫುಲ್ಲಿತಂ. ವಿತ್ಥಾರಿಕನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರಭೂತಂ. ಬಾಹುಜಞ್ಞನ್ತಿ ಬಹೂಹಿ ಜನೇಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವೇನ ಞಾತಂ. ಪುಥುಭೂತನ್ತಿ ಬಹುಭೂತಂ. ಯಾವ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ದೇವಲೋಕತೋ ಯಾವ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಾ ಸುಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ಪಾಸಾದಿಕಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೧೭೦) ವುತ್ತಂ, ಯಾವ ದೇವಾ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಕಲಸಾಸನಂ ಇಧ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಾನಿ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಏವಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚಾ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸದ್ದೇನ ಧಮ್ಮಸದ್ದಾದೀನಂ ಸಮಾನತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಸರೂಪತೋ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥನ್ತಿ ಚ ವಿಭಾವೇತಿ.

೧೯೧. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾದಿಪ್ಪಭೇದಗುಣಸಮ್ಪದಂ. ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಮಾನಸ್ಸೇವ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಮಾನಜಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಹತಮಾನತ್ತಾ’’ತಿ. ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾತಿ ಬಹುಲಭಾವತೋ. ಭೋಗರೂಪಾದಿವತ್ಥುಕಾ ಮದಾ ಸುಪ್ಪಹೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅನವಟ್ಠಾನತೋ, ನ ತಥಾ ಕುಲವಿಜ್ಜಾದಿಮದಾ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮವಟ್ಠಾನತೋ. ತಸ್ಮಾ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೀನಾನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ ಜಾತಿವಿಜ್ಜಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಜಪ್ಪನಂ ದುಪ್ಪಜಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ…ಪೇ… ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ವಿಜಾತಿತಾಯಾತಿ ವಿಪರೀತಜಾತಿತಾಯ, ಹೀನಜಾತಿತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸುಜಾತಿಕಾ ಏವ, ನ ದುಜ್ಜಾತಿಕಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿತುಂ ನ ಉಸ್ಸಹನ್ತಿ, ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೀಲಮೇವ ಹಿ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾ, ಪತಿಟ್ಠಾತುನ್ತಿ ವಾ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ. ಸಾ ಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾ ನಾಮ.

ಏವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಅನ್ವಯತೋಪಿ ವದತಿ ‘‘ಗಹಪತಿದಾರಕಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕಚ್ಛೇಹಿ ¶ ಸೇದಂ ಮುಞ್ಚನ್ತೇಹೀತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಕರಣವಚನಂ. ತಥಾ ಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಲೋಣಂ ಪುಪ್ಫಮಾನಾಯಾತಿ, ಸೇದಂ ಮುಞ್ಚನ್ತಕಚ್ಛಾ ¶ ಲೋಣಂ ಪುಪ್ಫಮಾನಪಿಟ್ಠಿಕಾ ಹುತ್ವಾ, ತೇಹಿ ವಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಲಕ್ಖಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭೂಮಿಂ ಕಸಿತ್ವಾತಿ ಭೂಮಿಯಾ ಕಸ್ಸನತೋ, ಖೇತ್ತೂಪಜೀವನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಾದಿಸಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಿಮನ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ. ದುಬ್ಬಲಂ ಮಾನಂ. ಬಲವಂ ದಪ್ಪಂ. ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ. ‘‘ಇತರೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ಹೇತುಪದಂ ವಿವರತಿ. ‘‘ಇತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದಪರಾಮಸಿತಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನಿಹತಮಾನತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ಇತಿಸದ್ದೋ ವಾ ನಿದಸ್ಸನೇ, ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಈದಿಸೇಸು.

ಪಚ್ಚಾಜಾತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರೋ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪತಿಜಾತೋ’’ತಿ. ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪಹಾನದೀಪನತೋ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಸಬ್ಬಥಾ ಸುದ್ಧಂ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಮೀ ತದುಪ್ಪಾದಕಟ್ಠೇನ, ಧಮ್ಮೇನ ವಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಾಮೀತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ. ಸದ್ಧನ್ತಿ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾವಸೇನ ಸದ್ದಹನಂ. ವಿಞ್ಞೂಜಾತಿಕಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಗಹಣಪುಬ್ಬಿಕಾ ಸದ್ಧಾಸಿದ್ಧಿ ಚತೂಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನಪುಗ್ಗಲಭಾವತೋ. ‘‘ಯೋ ಏವಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಧಮ್ಮೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತಿ. ಯೋಜನಸತನ್ತರೇಪಿ ವಾ ಪದೇಸೇ. ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾತಿ ಜಾನಿಪತಿಕಾ. ಕಾಮಂ ‘‘ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ ಘರಸಾಮಿಕಘರಸಾಮಿನೀವಸೇನ ದ್ವಿನ್ನಮೇವ ಗಹಣಂ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅನೇಕಾ ಪಜಾಪತಿಯೋ, ತಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಏಕಾಯಪಿ ತಾವ ಸಂವಾಸೋ ಸಮ್ಬಾಧೋಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ದ್ವೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ರಾಗಾದಿನಾ ಕಿಞ್ಚನಂ, ಖೇತ್ತವತ್ಥಾದಿನಾ ಪಲಿಬೋಧನಂ, ತದುಭಯೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸಕಿಞ್ಚನಪಲಿಬೋಧನೋ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ ತಥಾ. ರಾಗೋ ಏವ ರಜೋ, ತದಾದಿಕಾ ದೋಸಮೋಹರಜಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ರಾಗೋ ರಜೋ ನ ಚ ಪನ ರೇಣು ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾನಿ. ೨೦೯; ಚೂಳನಿ. ೭೪) ಆಗಮನಪಥತಾಪಿ ಉಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನತಾ ಏವಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಏಕತ್ಥಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ. ಅಲಗ್ಗನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಸಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಅಪ್ಪಟಿಬನ್ಧಸಭಾವೇನ. ರೂಪಕವಸೇನ, ತದ್ಧಿತವಸೇನ ವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಯ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತೀನಂ ಠಾನಾಠಾನಭಾವೇನ ಘರಾವಾಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಂ ಸಮ್ಬಾಧಬ್ಭೋಕಾಸತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ಅಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ತೇಸಂ ತಬ್ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ರಜಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನಂ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪದುದ್ಧಾರಮಕತ್ವಾ ಸಮಾಸತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾ. ಏಕಮ್ಪಿ ದಿವಸನ್ತಿ ಏಕದಿವಸಮತ್ತಮ್ಪಿ. ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾತಿ ದುಕ್ಕಟಮತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಪಜ್ಜನೇನ ¶ ಅಛಿದ್ದಂ ಕತ್ವಾ. ಚರಿಮಕಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ. ಕಿಲೇಸಮಲೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಾದಿಮಲೇನ. ಅಮಲೀನನ್ತಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ. ಪರಿಯೋದಾತಟ್ಠೇನ ನಿಮ್ಮಲಭಾವೇನ ಸಙ್ಖಂ ವಿಯ ಲಿಖಿತಂ ಧೋತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಲಿಖಿತಂ. ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪನ ¶ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಲಿಖಿತಸಙ್ಖಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧೋತಸಙ್ಖಸಪ್ಪಟಿಭಾಗನ್ತಿ ತದತ್ಥಸ್ಸೇವ ವಿವರಣಂ. ಅಪಿಚ ಲಿಖಿತಂ ಸಙ್ಖಂ ಸಙ್ಖಲಿಖಿತಂ ಯಥಾ ‘‘ಅಗ್ಯಾಹಿತೋ’’ತಿ, ತಸ್ಸದಿಸತ್ತಾ ಪನ ಇದಂ ಸಙ್ಖಲಿಖಿತನ್ತಿಪಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಭಾವನಪುಂಸಕಞ್ಚೇತಂ. ಅಜ್ಝಾವಸತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಮ್ಮಪ್ಪವಚನೀಯೇನ ಯೋಗತೋ ‘‘ಅಗಾರ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ’’ತಿ. ಯಂ ನೂನ ಯದಿ ಪನ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯಂ, ಸಾಧು ವತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಸಾಯೇನ ರತ್ತಾನಿ ಕಾಸಾಯಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕಸಾಯರಸಪೀತತಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಕಸ್ಮಾ ಚೇತಾನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನೀ’’ತಿ. ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾತಿ ವೋಹಾರವಚನಮತ್ತಂ, ಪರಿದಹಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನವಸೇನ. ಅಗಾರವಾಸೋ ಅಗಾರಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಸ್ಸ ಹಿತಂ ವುಡ್ಢಿಆವಹಂ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಕಮ್ಮಂ. ತಂ ಅನಗಾರಿಯನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನಗಾರಿಯೇ.

೧೯೨. ಸಹಸ್ಸತೋತಿ ಕಹಾಪಣಸಹಸ್ಸತೋ. ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧೋ ಭೋಗರಾಸಿ. ಆಬನ್ಧನಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ಪುತ್ತೋ ನತ್ತಾ ಪನತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪೇಮವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ, ಏತೇನ ಆಬನ್ಧನತ್ಥೋ ಪರಿವಟ್ಟ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ವಾ ಪಿತಾಮಹಪಿತುಪುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಪರಿವಟ್ಟೋತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಮೇತೇ’’ತಿ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಞಾತಯೋ.

೧೯೩. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಪಿಹಿತಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೋ ಸಮಾನೋ ತೇನ ಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ನಾಮಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಚಾರಗೋಚರಾನಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾದೀಸು (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೫೦೩) ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ‘‘ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ ಚ ತಸ್ಸೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನಂ. ಅಣುಸದಿಸತಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ‘‘ಅಣೂ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಸೂ’’ತಿ. ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪನ್ನಅನುಖುದ್ದಕಾಪತ್ತಿವಸೇನ, ಸಹಸಾ ಉಪ್ಪನ್ನಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಚ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕತಾ. ಭಯದಸ್ಸೀತಿ ಭಯದಸ್ಸನಸೀಲೋ. ಸಮ್ಮಾತಿ ಅವಿಪರೀತಂ, ಸುನ್ದರಂ ವಾ, ತಬ್ಭಾವೋ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಯಾವಜೀವಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ. ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ ತದವಯವಭೂತಂ ¶ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ತಾ ಕಮ್ಮಪದಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ, ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸಂ, ಸಿಕ್ಖಾಯ ವಾ ಅಧಿಗಮುಪಾಯಂ, ತಸ್ಸಾ ವಾ ನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇ. ಆಚಾರಗೋಚರಗ್ಗಹಣೇನೇವಾತಿ ‘‘ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲೇ ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮೇ ಗಹಿತೇಪೀ’’ತಿ. ನ ಹಿ ಆಚಾರಗೋಚರಸದ್ದಮತ್ತೇನ ಕುಸಲಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಗ್ಗಹಣಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಇಮಿನಾ ಪುನರುತ್ತಿತಾಯ ಚೋದನಾಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಸ್ಸ. ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ¶ ದ್ವಾರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಪದೇಸೇನ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಏತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಚೋದನಾಯ ಸೋಧನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಸತಿ ಪುನಾರಮ್ಭೋ ನಿಯಮಾಯ ವಾ ಹೋತಿ, ಅತ್ಥನ್ತರಬೋಧನಾಯ ವಾ, ಇಧ ಪನ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ಬೋಧೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಕುಸಲೇನಾತಿ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನೇಸನಪಹಾನತೋ ಅನವಜ್ಜೇನ. ಕಥಂ ತೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಅನವಜ್ಜೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತದುಭಯಮೇವ ಹಿ ಆಜೀವಹೇತುಕಂ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ.

ಇದಾನಿ ಸುತ್ತನ್ತರೇನ ಸಂಸನ್ದಿತುಂ ‘‘ಮುಣ್ಡಿಕಪುತ್ತಸುತ್ತನ್ತವಸೇನ ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತನ್ತರಸಂಸನ್ದನಾಸಙ್ಖಾತಅತ್ಥನ್ತರವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ. ಮುಣ್ಡಿಕಪುತ್ತಸುತ್ತನ್ತಂ ನಾಮ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವರೇ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಕೇ, ಯಂ ‘‘ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಪುತ್ತಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಥಪತೀತಿ ಪಞ್ಚಕಙ್ಗಂ ನಾಮ ವಡ್ಢಕಿಂ ಭಗವಾ ಆಲಪತಿ. ಥಪತಿ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ವಡ್ಢಕಿಪರಿಯಾಯೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಕತಮೇ ಚ ಥಪತಿ ಕುಸಲಾ ಸೀಲಾ? ಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕುಸಲಂ ವಚೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಕುಸಲಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಮ್ಪಿ ಖೋ ಅಹಂ ಥಪತಿ ಸೀಲಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೬೫) ಏವಂ ಪವತ್ತಾಯ ಮುಣ್ಡಿಕಪುತ್ತಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕುಸಲೇನಾ’’ತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಕುಸಲಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಅಯಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತದೇಸನಾ ಏಕಸಙ್ಗಹಾ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ ಯಥಾ ತಂ ಗಙ್ಗೋದಕೇನ ಯಮುನೋದಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಈದಿಸೀಪಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾವಿಭೂತಿ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ¶ . ಸೀಲಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀತಿ ಸೀಲನ್ತಿ ವದಾಮಿ, ಸೀಲಸ್ಮಿಂ ವಾ ಆಧಾರಭೂತೇ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ, ನಿದ್ಧಾರಣಸಮುದಾಯಭೂತೇ ವಾ ಏಕಂ ಸೀಲನ್ತಿ ವದಾಮಿ.

ತಿವಿಧೇನಾತಿ ಚೂಳಸೀಲಮಜ್ಝಿಮಸೀಲಮಹಾಸೀಲತೋ ತಿವಿಧೇನ. ‘‘ಮನಚ್ಛಟ್ಠೇಸೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಯಪಞ್ಚಮಾನಮೇವ ಗಹಣಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಉಪರಿ ನಿದ್ದೇಸೇ ವಕ್ಖಮಾನೇಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು. ತಿವಿಧೇನಾತಿ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯಥಾಲಾಭಯಥಾಬಲಯಥಾಸಾರುಪ್ಪತಾವಸೇನ ತಿಬ್ಬಿಧೇನ.

ಚೂಳಮಜ್ಝಿಮಮಹಾಸೀಲವಣ್ಣನಾ

೧೯೪-೨೧೧. ಏವನ್ತಿ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸಮಾನೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ. ‘‘ಸೀಲಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ನಿದ್ಧಾರಣೀಯತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಇಮಿನಾ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅವಯವಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ’’ತಿ. ‘‘ಇದ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಕತ್ವತ್ಥವಸೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಂ ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ¶ ಕತ್ವತ್ಥೇ ಪವತ್ತನತೋ ಯಥಾ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ ಯಥ ಫುಸಿತಗ್ಗೇ’’ತಿ (ಖು. ಪಾ. ೬.೧೩; ಸು. ನಿ. ೨೩೬) ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಭುಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ. ಅಯಮೇವತ್ಥೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ಥೋ ಏವ. ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ, (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭) ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಪದೇ ವಾ. ಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇದಮಸ್ಸ ಹೋತಿ ಸೀಲಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾಸೀಲಪರಿಯೋಸಾನೇನ ನಿದ್ಧಾರಿಯಮಾನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ಥೋಯೇವ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಂ ಅಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ, ತತೋಯೇವ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಅಪಿಗ್ಗಹಣಮಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೨೧೨. ಅತ್ತಾನುವಾದಪರಾನುವಾದದಣ್ಡಭಯಾದೀನಿ ಅಸಂವರಮೂಲಕಾನಿ ಭಯಾನಿ. ‘‘ಸೀಲಸ್ಸಾಸಂವರತೋತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಸಂವರಣತೋ, ಸೀಲಸಂವರಾಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೮೦) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಯದಿದಂ ಸೀಲಸಂವರತೋ’’ತಿ ಪನ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಯಂ ಇದಂ ಭಯಂ ಸೀಲಸಂವರತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ಥವಚನತೋ, ‘‘ಸೀಲಸಂವರಹೇತು ಭಯಂ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಸೀಲಸಂವರತೋ ಸೀಲಸಂವರಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋಯೇವ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ಯಂ ಇದಂ ಭಯಂ ಸೀಲಸಂವರತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಹಿ ಪಾಠೋಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಸಂವರತೋ’’ತಿ ಹೇತುಂ ವತ್ವಾ ತದಧಿಗಮಿತಅತ್ಥವಸೇನ ‘‘ಅಸಂವರಮೂಲಕಸ್ಸ ಭಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ’’ತಿಪಿ ಹೇತುಂ ¶ ವದತಿ. ಯಥಾವಿಧಾನವಿಹಿತೇನಾತಿ ಯಥಾವಿಧಾನಂ ಸಮ್ಪಾದಿತೇನ. ಖತ್ತಿಯಾಭಿಸೇಕೇನಾತಿ ಖತ್ತಿಯಭಾವಾವಹೇನ ಅಭಿಸೇಕೇನ. ಮುದ್ಧನಿ ಅವಸಿತ್ತೋತಿ ಮತ್ಥಕೇಯೇವ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಯಥಾವಿಧಾನವಿಹಿತೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪೋರಾಣಕಾಚಿಣ್ಣವಿಧಾನಸಮಙ್ಗಿತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಖತ್ತಿಯಾಭಿಸೇಕೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಖತ್ತಿಯಭಾವಾವಹತಾಸಙ್ಖಾತಂ, ‘‘ಮುದ್ಧನಿ ಅವಸಿತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮುದ್ಧನಿಯೇವ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿತಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ. ಇತಿ ತಿವಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖತ್ತಿಯಾಭಿಸೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಯೇನ ಅಭಿಸಿತ್ತರಾಜೂನಂ ರಾಜಾನುಭಾವೋ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. ಕೇನ ಪನಾಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ಪೋರಾಣಕಸತ್ಥಾಗತನಯೇನ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಅಗ್ಗಞ್ಞಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಮಹಾಸಮ್ಮತಾಭಿಸೇಕವಿಭಾವನಾಯ ‘‘ತೇ ಪನಸ್ಸ ಖೇತ್ತಸಾಮಿನೋ ತೀಹಿ ಸಙ್ಖೇಹಿ ಅಭಿಸೇಕಮ್ಪಿ ಅಕಂಸೂ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೧೩೧) ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುದ್ಧಾವಸಿತ್ತೇನಾತಿ ತೀಹಿ ಸಙ್ಖೇಹಿ ಖತ್ತಿಯಾಭಿಸೇಕೇನ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೬೦) ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಪಠಮಂ ತಾವ ಅಭಿಸೇಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಸುವಣ್ಣಮಯಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಸಙ್ಖಾನಿ ಚ ಗಙ್ಗೋದಕಞ್ಚ ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಞ್ಚ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಅಯಂ ಪನ ತತ್ಥಾಗತನಯೇನ ಅಭಿಸೇಕವಿಧಾನವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಅಭಿಸೇಕಮಙ್ಗಲತ್ಥಞ್ಹಿ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಸ್ಸ ಮಣ್ಡಪಸ್ಸ ಅನ್ತೋಕತಸ್ಸ ಉದುಮ್ಬರಸಾಖಮಣ್ಡಪಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಉದುಮ್ಬರಭದ್ದಪೀಠಮ್ಹಿ ಅಭಿಸೇಕಾರಹಂ ಅಭಿಜಚ್ಚಂ ಖತ್ತಿಯಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ತಾವ ಮಙ್ಗಲಾಭರಣಭೂಸಿತಾ ¶ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಾ ಗಙ್ಗೋದಕಪುಣ್ಣಂ ಸುವಣ್ಣಮಯಸಾಮುದ್ದಿಕದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟಸಙ್ಖಂ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀಸೋಪರಿ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸೇಕೋದಕಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇತಿ ‘‘ದೇವ ತಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಖತ್ತಿಯಗಣಾ ಅತ್ತಾನಮಾರಕ್ಖತ್ಥಂ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸೇಕಿಕಂ ಮಹಾರಾಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತ್ವಂ ರಾಜಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಹಿ, ಏತೇಸು ಖತ್ತಿಯಗಣೇಸು ತ್ವಂ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಹಿತಚಿತ್ತೋ, ಹಿತಸಮಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಚ ಭವ, ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ರಕ್ಖಿತೋ ಚ ಭವಾಹೀ’’ತಿ. ತತೋ ಪುನ ಪುರೋಹಿತೋಪಿ ಪೋರೋಹಿಚ್ಚಠಾನಾನುರೂಪಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೋ ಗಙ್ಗೋದಕಪುಣ್ಣಂ ರಜತಮಯಂ ಸಙ್ಖಂ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸೀಸೋಪರಿ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸೇಕೋದಕಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇತಿ ‘‘ದೇವ ತಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಣಾ ¶ ಅತ್ತಾನಮಾರಕ್ಖತ್ಥಂ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸೇಕಿಕಂ ಮಹಾರಾಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತ್ವಂ ರಾಜಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಹಿ, ಏತೇಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಣೇಸು ತ್ವಂ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಹಿತಚಿತ್ತೋ, ಹಿತಸಮಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಚ ಭವ, ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ರಕ್ಖಿತೋ ಚ ಭವಾಹೀ’’ತಿ. ತತೋ ಪುನ ಸೇಟ್ಠಿಪಿ ಸೇಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಭೂಸನಭೂಸಿತೋ ಗಙ್ಗೋದಕಪುಣ್ಣಂ ರತನಮಯಂ ಸಙ್ಖಂ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸೀಸೋಪರಿ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸೇಕೋದಕಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇತಿ ‘‘ದೇವ ತಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗಹಪತಿಗಣಾ ಅತ್ತಾನಮಾರಕ್ಖತ್ಥಂ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಸೇಕೇನ ಅಭಿಸೇಕಿಕಂ ಮಹಾರಾಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತ್ವಂ ರಾಜಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಹಿ, ಏತೇಸು ಗಹಪತಿಗಣೇಸು ತ್ವಂ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಹಿತಚಿತ್ತೋ, ಹಿತಸಮಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಚ ಭವ, ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ರಕ್ಖಿತೋ ಚ ಭವಾಹೀ’’ತಿ. ತೇ ಪನ ತಸ್ಸ ಏವಂ ವದನ್ತಾ ‘‘ಸಚೇ ತ್ವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಚನಾನುರೂಪಂ ರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ನೋ ಚೇ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ತವ ಮುದ್ಧಾ ಸತ್ತಧಾ ಫಲತೂ’’ತಿ ಏವಂ ರಞ್ಞೋ ಅಭಿಸಪನ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ. ವಡ್ಢಕೀಸೂಕರಜಾತಕಾದೀಹಿ ಚಾಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ, ಅಭಿಸೇಕೋಪಕರಣಾನಿಪಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ಗಹೇತಬ್ಬಾನೀತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ನಿಹತಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅನವಜ್ಜತಾ ಕುಸಲಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಸಲಂ ಸೀಲಪದಟ್ಠಾನೇಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕುಸಲಸೀಲಪದಟ್ಠಾನಾ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಪಾಮೋಜ್ಜಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಧಮ್ಮಾ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಚೇತಸಿಕಸುಖಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಚ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಫುಟ್ಠಸರೀರಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಯಿಕಸುಖನ್ತಿ.

ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೧೩. ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ¶ ವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋಪಿ ವಿಸೇಸೋ ತೇನ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಸದ್ದೋ ಕತ್ಥಚಿ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ವತ್ತತೀ’’ತಿಆದಿ. ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಹಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಭಾವೇನ ವಿಸೇಸತ್ಥಂ ವಿಸೇಸನ್ತರನಿವತ್ತನೇನ ವಿಸೇಸಸದ್ದೋ ವಿಭಾವೇತಿ, ನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಬುದ್ಧಾನಮೇವ ಚಕ್ಖು ದಸ್ಸನನ್ತಿ ¶ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು, ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣಞ್ಚ. ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖೂತಿ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ತಥೂಪಮನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧೂಪಮಂ, ಧಮ್ಮಮಯಂ ಪಾಸಾದನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸುಮೇಧ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ತ್ವಂ ಜನತಮವೇಕ್ಖಸ್ಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅರಿಯಮಗ್ಗತ್ತಯಪಞ್ಞಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಾರಿಯಮಗ್ಗತ್ತಯಪಞ್ಞಾ. ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ನಾಮ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ, ತೀಣಿ ಚ ಫಲಾನೀ’’ತಿ ಸಳಾಯತನವಗ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೪.೪೧೮) ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ಮಗ್ಗೇಹೇವ ಫಲಾನಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಚತುಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತೇ ಧಮ್ಮೇ ಚಕ್ಖೂತಿ ಹಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು. ಪಞ್ಞಾಯೇವ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖೂತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಮ್ಹೀತಿ ದುತಿಯವಿಜ್ಜಾಯ. ಇಧಾತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾಠೇ. ಅಯನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸದ್ದೋ. ‘‘ಪಸಾದಚಕ್ಖುವೋಹಾರೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಇಧ ಚಕ್ಖುಸದ್ದೋ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇಯೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ವತ್ತತಿ, ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇಪಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಧಾಪಿ ಸಸಮ್ಭಾರಕಥಾ ಅವಸಿಟ್ಠಾತಿ ಕತ್ವಾ ಸೇಸಪದೇಸುಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ, ‘‘ನ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೀ’’ತಿಆದಿಪದೇಸುಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿವಿಧಂ ಅಸನಂ ಖೇದನಂ ಬ್ಯಾಸೇಕೋ, ಕಿಲೇಸೋ ಏವ ಬ್ಯಾಸೇಕೋ, ತೇನ ವಿರಹಿತೋ ತಥಾ, ವಿರಹಿತತಾ ಚ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾ, ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಭಾವೋ ಚ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ಪರಿಸುದ್ಧತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖೇನ ಅವೋಮಿಸ್ಸಂ, ತತೋ ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತಿ ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧೇ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ ನೀವರಣೇಸು ಪಧಾನಭೂತಪಾಪಧಮ್ಮವಿಗಮೇನ ಅಧಿಚಿತ್ತಾನುಯೋಗೋ ಹತ್ಥಗತೋ ಏವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸುಖಮೇವ ‘‘ಅಬ್ಯಾಸೇಕಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತಸುಖ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ.

ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೧೪. ಸಮನ್ತತೋ ಪಕಾರೇಹಿ, ಪಕಟ್ಠಂ ವಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತಥಾಪವತ್ತಞಾಣಂ, ತಸ್ಸ ವಿಭಜನಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಭಾಜನೀಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಭಾಜನೀಯಮ್ಹಿ. ‘‘ಗಮನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಕ್ಕಮನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಭಾವಸಾಧನಮಾಹ. ತಥಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನಂ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿವತ್ತನ’’ನ್ತಿ. ಗಮನಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ, ಅನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಚ ಗಮನಂ, ನಿವತ್ತನಂ ಪನ ¶ ನಿವತ್ತಿಮತ್ತಮೇವ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮುಪಾದಾನಕಿರಿಯಾಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ದ್ವಯಂ. ಕಥಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮನೇ’’ತಿಆದಿ. ಅಭಿಹರನ್ತೋತಿ ಗಮನವಸೇನ ಕಾಯಂ ಉಪನೇನ್ತೋ. ಪಟಿನಿವತ್ತೇನ್ತೋತಿ ¶ ತತೋ ಪುನ ನಿವತ್ತೇನ್ತೋ. ಅಪನಾಮೇನ್ತೋತಿ ಅಪಕ್ಕಮನವಸೇನ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತೋ. ಆಸನಸ್ಸಾತಿ ಪೀಠಕಾದಿಆಸನಸ್ಸ. ಪುರಿಮಅಙ್ಗಾಭಿಮುಖೋತಿ ಅಟನಿಕಾದಿಪುರಿಮಾವಯವಾಭಿಮುಖೋ. ಸಂಸರನ್ತೋತಿ ಸಂಸಪ್ಪನ್ತೋ. ಪಚ್ಛಿಮಅಙ್ಗಪದೇಸನ್ತಿ ಅಟನಿಕಾದಿಪಚ್ಛಿಮಾಯವಪ್ಪದೇಸಂ. ಪಚ್ಚಾಸಂಸರನ್ತೋತಿ ಪಟಿಆಸಪ್ಪನ್ತೋ. ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಅಭಿಮುಖಂ ಸಂಸಪ್ಪನಪಟಿಆಸಪ್ಪನಾನಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾಸಯನೇಸು ಹಿ ಯೋ ಗಮನವಿಧುರೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಭಿಹಾರೋ, ಸೋ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ. ಪಚ್ಛತೋ ಅಪಹಾರೋ ಪಟಿಕ್ಕಮೋತಿ ಲಕ್ಖಣಂ.

ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಮ್ಪಜಾನಂ, ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕರಣಸೀಲೋ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕಾರೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಮೇವ ವಾ ಕಾರೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಕರಣಸೀಲೋ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನಂ. ‘‘ಸಮ್ಪಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪಜಾನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಯಾಯತಾ ವುತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ, ಸಮ್ಮಾ, ಸಮಂ ವಾ ಪಜಾನನಂ ಸಮ್ಪಜಾನಂ, ತದೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ಮೂಲಟೀ. ೨.೫೨೩) ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಥಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಥಾ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಕಾರೋ ಕರಣಂ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ.

ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದಿ, ಸಾತ್ಥಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಸಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪತಿರೂಪಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ಪವತ್ತೇಸು ಅವಿಜಹಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಗೋಚರೇ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಹಿ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಗೋಚರಸದ್ದೋ ತದತ್ಥದ್ವಯೇಪಿ ಪವತ್ತತಿ. ಅತಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಸಙ್ಖಾತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಮೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಚಿತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನೇವ, ಚಿತ್ತವಸಮನುಗತೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ ತೀರೇತ್ವಾ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘದಸ್ಸನೇನೇವ ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಗಮನಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಂ ತದತ್ಥಮೇವ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೋ ಏಸ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನುಪ್ಪಾದನಮ್ಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಡ್ಢಿಯೇವ. ತತ್ಥಾತಿ ಅಸುಭಾರಮ್ಮಣೇ. ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ. ಆಮಿಸತೋತಿ ¶ ಚೀವರಾದಿಆಮಿಸಪಚ್ಚಯತೋ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ¶ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಅತ್ಥೇ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢಿಯೇವ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ‘‘ಸಾತ್ಥಕ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಗಮನಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಪ್ಪಾಯಮೇವಾತಿ ಸಿಯಾ ಅವಿಸೇಸೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಸಙ್ಕಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಂ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಮಹಾಪೂಜಾಯಾತಿ ಮಹತಿಯಾ ಪೂಜಾಯ, ಬಹೂನಂ ಪೂಜಾದಿವಸೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಕಾನೀ ವಿಯಾತಿ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕತಪಟಿಮಾಯೋ ವಿಯ, ಯನ್ತಪಯೋಗೇನ ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರವಿಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾ ಪಟಿಮಾಯೋ ವಿಯ. ತತ್ರಾತಿ ತಾಸು ಪರಿಸಾಸು. ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ. ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಂ ನಾಮ ಗೇಹಸ್ಸಿತಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋ ಗಹಣಂ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೦೮) ಮಾತುಗಾಮಸಮ್ಫಸ್ಸವಸೇನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾಪತ್ತಿ. ಹತ್ಥಿಆದಿಸಮ್ಮದ್ದೇನ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ. ವಿಸಭಾಗರೂಪದಸ್ಸನಾದಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋ. ‘‘ದಸದ್ವಾದಸಯೋಜನನ್ತರೇ ಪರಿಸಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನೇವ. ಮಹಾಪರಿಸಪರಿವಾರಾನನ್ತಿ ಕದಾಚಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಸಮ್ಮಿಸ್ಸಪರಿವಾರೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಅಸುಭದಸ್ಸನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥಂ. ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿವಚನದಾನವಸೇನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುವತ್ತನಕಥಾ ಆಚಿಣ್ಣಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿವಚನಸ್ಸ ಅದಾನವಸೇನ ಅನನುವತ್ತನಕಥಾ ತಸ್ಸ ದುತಿಯಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇ ಕಥಾ ನಾಮ ನ ಕಥಿತಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ. ದ್ವೇ ಕಥಾತಿ ಹಿ ವಚನಕರಣಾಕರಣಕಥಾ. ತತ್ಥ ವಚನಕರಣಕಥಾಯೇವ ಕಥಿತಪುಬ್ಬಾ, ದುತಿಯಾ ನ ಕಥಿತಪುಬ್ಬಾ. ತಸ್ಮಾ ಸುಬ್ಬಚತ್ತಾ ಪಟಿವಚನಮದಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ. ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಮಹಾಪೂಜಾಯಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ, ನ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮಾಸುಭ’’ನ್ತಿಆದಿಕಮೇವ. ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಸಾತ್ಥಕಂ, ಸಪ್ಪಾಯಞ್ಚ ಯೇನ ಸೋ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಾತ್ಥಕಸಪ್ಪಾಯೋ, ತಸ್ಸ, ತೇನ ಯಥಾನುಪುಬ್ಬಿಕಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವುಚ್ಚಮಾನಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಭಾವನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ತದೇವ ಭಾವನಾಯ ¶ ವಿಸಯಭಾವತೋ ಗೋಚರನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಗೋಚರ’’ನ್ತಿ. ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದನವಸೇನ ಉಗ್ಗಹಣಂ ಕತ್ವಾ. ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಸಙ್ಖಾತೇ ಗೋಚರೇ, ಅನೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ, ಭಿಕ್ಖಾಚಾರೇ ಚ ಗೋಚರಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇಧಾತಿ ಸಾಸನೇ. ಹರತೀತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪವತ್ತನವಸೇನ ನೇತಿ, ಯಾವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕಮಾ ಅನುಯುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ ಆಹಾರೂಪಯೋಗತೋ ಯಾವ ದಿವಾಠಾನುಪಸಙ್ಕಮನಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಪಟಿನೇತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಚತೂಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು. ಆವರಣೀಯೇಹೀತಿ ನೀವರಣೇಹಿ. ಪಗೇವಾತಿ ಪಾತೋಯೇವ ¶ . ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮುಖಧೋವನಾದಿಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ. ದ್ವೇ ತಯೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ನಿಸಜ್ಜಾವಾರೇ. ಊರುಬದ್ಧಾಸನಞ್ಹೇತ್ಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ. ಉಸುಮನ್ತಿ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಉಣ್ಹಾಪನಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾತಿ ತದಹೇ ಮೂಲಭೂತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮುಖೇನೇವ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮವಿಜಹನ್ತೋ ಏವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ‘‘ಪತೋಪಿ ಅಚೇತನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೧೪; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೦೯; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೫.೧೬೮; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೫೨೩) ವಕ್ಖಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಯಥಾಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ವಾ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ. ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಚೇ, ತದೇವ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಸಾಧನಂ. ಅಞ್ಞಞ್ಚೇ, ಅನಿಪಚ್ಚಕಾರಕರಣಮಿವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅತಬ್ಬಿಸಯೇನ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ. ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಚೇತಿಯಂ ಚೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಪಪಞ್ಚಾಭಾವದಸ್ಸನಂ. ಅಞ್ಞೇನ ಪನ ತಥಾಪಿ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ವನ್ದಿತಬ್ಬಮೇವ. ತಥೇವಾತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಮೇವ. ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯತೋ ಸಾರೀರಿಕಚೇತಿಯಂ ಗರುತರನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ಬಾಧಯಮಾನಾ ಬೋಧಿಸಾಖಾ ಹರಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ, (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೪.೧೨೮; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೨೭೫; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೦೯) ಅಯಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಮತಿ, ‘‘ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಂ ಪತ್ತೇನಾಪೀ’’ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಯದಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣತೋ ಗತೇ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗೇ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಸಾಪಿ ವನ್ದಿತಬ್ಬಾತಿ ಮಗ್ಗಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾವಚನಂ, ನ ತು ಗರುಕಾತಬ್ಬತಾನುಕ್ಕಮೇನ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಂ ಪಠಮಂ ಪತ್ತೇನಾಪಿ ಬೋಧಿಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ಏಕಮೇವ ಪತ್ತೇನಾಪಿ ತದೇವ ವನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ¶ ಅಪ್ಪತ್ತೇನ ನ ವನ್ದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸುವಿಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ. ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗತಮಗ್ಗೇನ ಹಿ ಪತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಕತ್ತಬ್ಬಅನ್ತರಾವತ್ತದಸ್ಸನಮೇತಂ, ನ ಪನ ಧುವವತ್ತದಸ್ಸನಂ. ಪುಬ್ಬೇ ಹೇಸ ಕತವತ್ತೋಯೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಗೇವ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಬುದ್ಧಗುಣಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನೇವ ಬೋಧಿಆದಿಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯೇಪಿ ನಿಪಚ್ಚಕರಣಂ ಉಪಪನ್ನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ವಿಯ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಪಟಿಸಾಮಿತಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸೋಪಾನಮೂಲಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಂ, ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಪೀತಿವಿಸಯಭೂತಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣತೋ ಬಾಹಿರಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಗಾಮಸಮೀಪೇತಿ ಗಾಮೂಪಚಾರೇ. ತಾವ ಪಞ್ಹಂ ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಮಯಿ ಅಕಥೇನ್ತೇ ಏತೇಸಂ ಕೋ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಾನುಗ್ಗಹೇನ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಕಥಾ ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ¶ ‘‘ಧಮ್ಮಕಥಾ ನಾಮ ಕಾತಬ್ಬಾಯೇವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರೇನ (ವಿಭ. ಮೂಲಟೀ. ೫೨೩) ಪನ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಕಥೇತಬ್ಬಾಯೇವಾತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜಹನವಸೇನ, ತದನುಗುಣಂಯೇವ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರೋ. ತತ್ಥಾತಿ ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮನಟ್ಠಾನೇಯೇವ.

‘‘ಪೋರಾಣಕಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಪೋರಾಣಕಾಚಿಣ್ಣದಸ್ಸನೇನ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ದಳ್ಹಂ ಕರೋತಿ. ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇನೇವಾತಿ ‘‘ಪರಿಚಿತೋ ಅಪರಿಚಿತೋ’’ತಿಆದಿವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಕೋಟಿಯಾ ಏವ, ಸಮಾಗಮಮತ್ತೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆನುಭಾವೇನಾತಿ ಅನುಗ್ಗಹಬಲೇನ. ಭಯೇತಿ ಪರಚಕ್ಕಾದಿಭಯೇ. ಛಾತಕೇತಿ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖೇ.

‘‘ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇಪಿ ನಿಸಜ್ಜಾಚಙ್ಕಮೇಹಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ. ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕರಮಾನಸ್ಸೇವ, ಅನಾದರೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಕಮ್ಮಜತೇಜೋತಿ ಗಹಣಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಪಜ್ಜಲತೀತಿ ಉಣ್ಹಭಾವಂ ಜನೇತಿ. ತತೋಯೇವ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೀಥಿಂ ನಾರೋಹತಿ ¶ ಖುದಾಪರಿಸ್ಸಮೇನ ಕಿಲನ್ತಕಾಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನಾಭಾವತೋ. ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ ಓದನಾದಿವತ್ಥು. ಉಪಾದಿನ್ನಂ ಉದರಪಟಲಂ. ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಯಞ್ಹಿ ಓದನಾದಿವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉದರಪಟಲಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ಛಾತೋಸ್ಮಿ, ಆಹಾರಂ ಮೇ ದೇಥಾ’’ತಿ ವದಾಪೇತಿ, ಭುತ್ತಕಾಲೇ ಉದರಪಟಲಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವತ್ಥುಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಥ ಸತ್ತೋ ಏಕಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಯತೋ ‘‘ಛಾಯಾರಕ್ಖಸೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತೋ. ಸೋ ಪಗೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಸೇಸೋ. ಗೋರೂಪಾನನ್ತಿ ಗುನ್ನಂ, ಗೋಸಮೂಹಾನಂ ವಾ, ವಜತೋ ಗೋಚರತ್ಥಾಯ ನಿಕ್ಖಮನವೇಲಾಯಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತವಿಪರೀತನಯೇನ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅನ್ತರಾಭತ್ತೇತಿ ಭತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ, ಯಾವ ಭತ್ತಂ ನ ಭುಞ್ಜತಿ, ತಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನ ಆಹಾರಞ್ಚ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಅವಸೇಸಟ್ಠಾನೇತಿ ಯಾಗುಯಾ ಅಗ್ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇ. ತತೋತಿ ಭುಞ್ಜನತೋ. ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅನವಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಮೇತಂ, ಉತ್ತರುತ್ತರಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಥಾ ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖಂ ಪವತ್ತಾಯ ಸರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನವಚ್ಛೇದೋ, ಏವಮೇತಸ್ಸಾಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನುಪಟ್ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಏದಿಸಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಸ್ಸಾಪಿ ಸಾತ್ಥಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಆಸನನ್ತಿ ನಿಸಜ್ಜಾಸನಂ.

ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋತಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗೇ ಅನುಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ ಅನಾರದ್ಧವೀರಿಯೋ. ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಪೂರಣೇನ ¶ ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಪಞ್ಚವಿಧಚೇತೋಖೀಲವಿನಿಬನ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಚೇತೋಖೀಲೇನ, ವಿನಿಬನ್ಧೇನ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮೇ ಚೇತೋಖೀಲಸುತ್ತೇ –

‘‘ಕತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಚೇತೋಖೀಲಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತಿ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತಿ, ಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖತಿ, ಸಙ್ಘೇ ಕಙ್ಖತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖತಿ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ಕುಪಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ, (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮೫)

‘‘ಕತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಚೇತಸೋ ವಿನಿಬನ್ಧಾ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಮೇ ಅವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ, ಕಾಯೇ ಅವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ, ರೂಪೇ ಅವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ ಪಸ್ಸಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮೬). ಚ –

ವಿತ್ಥಾರೋ ¶ . ಆಚರಿಯೇನ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೫) ಪನ ಪಞ್ಚವಿಧಚೇತೋವಿನಿಬನ್ಧಚಿತ್ತಭಾವೋಯೇವ ಪದೇಕದೇಸಮುಲ್ಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೋ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಚವರಖಾಣುಕಭಾವೋ ಹಿ ಚೇತೋಖೀಲೋ, ಚಿತ್ತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮುಟ್ಠಿಯಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನಭಾವೋ ಚೇತಸೋ ವಿನಿಬನ್ಧೋ. ಪಠಮೋ ಚೇತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದೋಸವಸೇನ, ದುತಿಯೋ ಲೋಭವಸೇನಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಚರಿತ್ವಾತಿ ವಿಚರಿತ್ವಾ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿರಹವಸೇನ ತುಚ್ಛೋ.

ಭಾವನಾಸಹಿತಮೇವ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಗತಂ, ಪಚ್ಚಾಗತಞ್ಚ ಯಸ್ಸಾತಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕಂ, ತದೇವ ವತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ. ಅತ್ತಕಾಮಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸುಖಮಿಚ್ಛನ್ತಾ, ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಹಿತಂ, ಸುಖಞ್ಚ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಕನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅತ್ತತೋ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸತ್ತಾ, ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ತಾ ನಾಮ, ತಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ತಕಾಮಾ. ಅಧುನಾ ಪನ ಅತ್ಥಕಾಮಾತಿ ಹಿತವಾಚಕೇನ ಅತ್ಥಸದ್ದೇನ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಧಮ್ಮಸಞ್ಞುತ್ತಂ ಹಿತಮಿಚ್ಛನ್ತಾ, ಹಿತಭೂತಂ ವಾ ಧಮ್ಮಮಿಚ್ಛನ್ತಾತಿ ತಸ್ಸತ್ಥೋ. ಇಣಟ್ಟಾತಿ ಇಣೇನ ಪೀಳಿತಾ. ತಥಾ ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಸಾಸನೇ.

ಉಸಭಂ ನಾಮ ವೀಸತಿ ಯಟ್ಠಿಯೋ, ಗಾವುತಂ ನಾಮ ಅಸೀತಿ ಉಸಭಾ. ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಾದಿಸಾಯ ಪಾಸಾಣಸಞ್ಞಾಯ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರೇನ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಮಾಗತಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಂ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಪಾದುದ್ಧಾರಣಮಕತ್ಥುಕಾಮತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪಚ್ಛಾಗತೋ ಪನ ಠಿತಿಮನತಿಕ್ಕಮಿತುಕಾಮತೋ. ಸೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸೋ ಭಿಕ್ಖು. ಅಯನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾಗತೋ ¶ . ಏತನ್ತಿ ಪರಸ್ಸ ಜಾನನಂ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ. ಸೋಯೇವ ನಯೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಕಾ ಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಏವ ನಿಸಜ್ಜಾಯಪಿ ನಯೋ. ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಛಿನ್ನಭತ್ತಭಾವಭಯೇನಾಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಪರಸ್ಸ ಜಾನನೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪುರಿಮಪಾದೇಯೇವಾತಿ ಪಠಮಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಉದ್ಧರಿತಪಾದವಳಞ್ಜೇಯೇವ. ಏತೀತಿ ಗಚ್ಛತಿ. ‘‘ಆಲಿನ್ದಕವಾಸೀ ಮಹಾಫುಸ್ಸದೇವತ್ಥೇರೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಟ್ಠಾನೇಯೇವೇತಂ ಕಥಿತಂ. ‘‘ಕ್ವಾಯಂ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕಂ ನಿವತ್ತೇತಿ.

ಮದ್ದನ್ತಾತಿ ಧಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನೇ ಸಾಲಿಸೀಸಾದೀನಿ ಮದ್ದನ್ತಾ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ, ಉಭಯಾಪೇಕ್ಖವಚನಮೇತಂ. ಅಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತದಿವಸೇ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯನ್ತಿ ಚ ¶ . ಅಧಿಗಮಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ, ನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾಯೇವ ಆರೋಚೇಸಿ.

ಪಠಮಂ ತಾವಾತಿ ಪದಸೋಭನತ್ಥಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಮಹಾಪಧಾನನ್ತಿ ಭಗವತೋ ದುಕ್ಕರಚರಿಯಂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅತ್ಥಾಯ ಲೋಕನಾಥೇನ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಕತಂ ದುಕ್ಕರಚರಿಯಂ ‘‘ಏವಾಹಂ ಯಥಾಬಲಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂಜಾಯೇವ ಹಿ ಪಸತ್ಥತರಾ ಸತ್ಥುಪೂಜಾ, ನ ತಥಾ ಆಮಿಸಪೂಜಾ. ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಭೋಜನಕಾಲಾದೀಸು ಅವಸ್ಸಂ ಕತ್ತಬ್ಬನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ. ಏವಸದ್ದೇನ ಹಿ ಇತರಾಯ ನಿಸಜ್ಜಾಯ, ಸಯನಸ್ಸ ಚ ನಿವತ್ತನಂ ಕರೋತಿ. ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇನ ಉದ್ಧಟೇ ಪಟಿನಿವತ್ತೇನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ಉದ್ಧರಿತಪಾದೇಯೇವ ಪುನ ಠಪನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ‘‘ಗಾಮಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ ‘‘ಗಾವೀ ನೂ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕಚ್ಛಕನ್ತರತೋತಿ ಉಪಕಚ್ಛನ್ತರತೋ, ಉಪಕಚ್ಛೇ ಲಗ್ಗಿತಕಮಣ್ಡಲುತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉದಕಗಣ್ಡೂಸನ್ತಿ ಉದಕಾವಗಣ್ಡಕಾರಕಂ. ಕತಿನಂ ತಿಥೀನಂ ಪೂರಣೀ ಕತಿಮೀ, ‘‘ಪಞ್ಚಮೀ ನು ಖೋ ಪಕ್ಖಸ್ಸ, ಅಟ್ಠಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದಿವಸಂ ವಾ ಪುಚ್ಛಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಾರೋಚನಸ್ಸ ಅಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಆರೋಚೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಪಕ್ಖಗಣನಂ ಉಗ್ಗಹೇತು’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ. ೧೫೬).

‘‘ಉದಕಂ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ. ತತ್ಥಾತಿ ಗಾಮದ್ವಾರೇ. ನಿಟ್ಠುಭನನ್ತಿ ಉದಕನಿಟ್ಠುಭನಟ್ಠಾನಂ. ತೇಸೂತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು. ಞಾಣಚಕ್ಖುಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಚಕ್ಖುಮಾ. ಈದಿಸೋತಿ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಚೇತಿಯಙ್ಗಣಾದಿಕೋ. ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಭಾವೇನ ಪವಾರಣಂ.

ವೀಥಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ¶ (ಪಾರಾ. ೪೩೨). ತಂ ಗಮನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ನ ಹಿ ಜವೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಯಧುತಙ್ಗಂ ನಾಮ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಜವೇನ ಗಮನೇ ಲೋಲುಪ್ಪಚಾರಿತಾ ವಿಯ ಅಸಾರುಪ್ಪತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉದಕಸಕಟನ್ತಿ ಉದಕಸಾರಸಕಟಂ. ತಞ್ಹಿ ವಿಸಮಭೂಮಿಭಾಗಪ್ಪತ್ತಂ ನಿಚ್ಚಲಮೇವ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ತದನುರೂಪನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖಾದಾನಾನುರೂಪಂ. ‘‘ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ರಥಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾನಂ ತೇಲೇನ ಅಬ್ಭಞ್ಜನಂ, ವಣಸ್ಸ ಲೇಪನಂ, ಪುತ್ತಮಂಸಸ್ಸ ಖಾದನಞ್ಚ ತಿಧಾ ಉಪಮಾ ಯಸ್ಸ ಆಹರಣಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ. ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ‘‘ಯಾವದೇವ ¶ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ, ಯಾಪನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩; ೨.೨೪, ೩೮೭; ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೦; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮; ೫.೯; ವಿಭ. ೫೧೮; ಮಹಾನಿ. ೨೦೬) ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಕತ್ವಾ. ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಮತ್ತದಸ್ಸನಂ. ಭತ್ತಕಿಲಮಥನ್ತಿ ಭತ್ತವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲಮಥಂ. ಪುರೇಭತ್ತಾದಿ ದಿವಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಪುರಿಮಯಾಮಾದಿ ರತ್ತಿವಸೇನ.

ಗತಪಚ್ಚಾಗತೇಸು ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹರಣಂ ವತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹರಣಪಚ್ಚಾಹರಣಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ‘‘ಯದಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾ ಕಪ್ಪಾನಂ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ, ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ತಜ್ಜಾ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ, ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಏಕಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ, ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ (ಥೇರಗಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ವಿತ್ಥಾರೋ) ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮೇವ, ಇತರೇಸಂ ಪನ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ವಿವಟ್ಟುಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಕಾಲನಿಯಮಮನ್ತರೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಕುಸಲಂ. ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನನ್ತರೇ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಪಿತಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಸಕ್ಖಿದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಥೇರೋ ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ಬಾಹಿಯವಿಸಯೇ ಸಞ್ಜಾತಸಂವಡ್ಢತಾಯ ಬಾಹಿಯೋ, ದಾರುಚೀರಪರಿಹರಣತೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ಚ ಸಮಞ್ಞಿತೋ ಥೇರೋ. ಸೋ ಹಾಯಸ್ಮಾ –

‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತೇ ಬಾಹಿಯ ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸುತೇ, ಮುತೇ, ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ ಬಾಹಿಯ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಬಾಹಿಯ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸುತೇ, ಮುತೇ, ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ತ್ವಂ ಬಾಹಿಯ ನ ತೇನ. ಯತೋ ತ್ವಂ ಬಾಹಿಯ ನ ತೇನ, ತತೋ ಬಾಹಿಯ ನ ತತ್ಥ. ಯತೋ ತ್ವಂ ಬಾಹಿಯ ನ ತತ್ಥ, ತತೋ ತ್ವಂ ಬಾಹಿಯ ನೇವಿಧ ನ ಹುರಂ ನ ಉಭಯಮನ್ತರೇನ, ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’ತಿ’’ (ಉದಾ. ೧೦).

ಏತ್ತಕಾಯ ¶ ದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಏವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಾದೀನಮ್ಪಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾದಿದೀಪನಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮೇ ಏತದಗ್ಗಸುತ್ತಪದಾನಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೮೮) ಸಿಖಾಪತ್ತನ್ತಿ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಪರಿಪುಣ್ಣತೋ.

ತನ್ತಿ ¶ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ. ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅತ್ತಾ ಅಭಿಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಿಗಾಹವಸೇನ, ‘‘ಅಹಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಾನಗಾಹವಸೇನ, ತದುಭಯಸ್ಸ ಪನ ವಿನಾ ತಣ್ಹಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ತಣ್ಹಾಗಾಹವಸೇನಾತಿ ತೀಹಿಪಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಅನ್ಧಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಭಿಕ್ಕಮೇ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದೇವ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಯೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೇನ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನವಾಯೋಧಾತೂತಿ ತೇನೇವ ಅಭಿಕ್ಕಮನಚಿತ್ತೇನ ಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ತಂಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಾ ವಾ ವಾಯೋಧಾತು. ವಿಞ್ಞತ್ತಿನ್ತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ. ಜನಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಕಾರಭಾವತೋ. ಇತೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನಾತಿ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿಚಲನಾಕಾರಸಙ್ಖಾತಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ. ತಸ್ಸಾತಿ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾಟಸ್ಸ. ಅಭಿಕ್ಕಮತೋತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ. ಓಮತ್ತಾತಿ ಅವಮತ್ತಾ ಲಾಮಕಪ್ಪಮಾಣಾ. ವಾಯೋಧಾತುತೇಜೋಧಾತುವಸೇನ ಇತರಾ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ.

ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ತೇಜೋಧಾತು ಉದ್ಧರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ. ಉದ್ಧರಣಗತಿಕಾ ಹಿ ತೇಜೋಧಾತು, ತೇನ ತಸ್ಸಾ ಉದ್ಧರಣೇ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ತಥಾ ಅಭಾವತೋ ಪನ ಇತರಾಸಂ ಓಮತ್ತತಾತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ವಾಯೋಧಾತು ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ. ಕಿರಿಯಗತಿಕಾಯ ಹಿ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸು ಸಾತಿಸಯೋ ಬ್ಯಾಪಾರೋ, ತೇನ ತಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ತದಭಾವತೋ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತಥಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸತಿಪಿ ಚೇತ್ಥ ಅನುಗಮಕಾನುಗನ್ತಬ್ಬತಾವಿಸೇಸೇ ತೇಜೋಧಾತುವಾಯೋಧಾತುಭಾವಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ಪಠಮೇ ಹಿ ನಯೇ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗಮಕತಾ, ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗನ್ತಬ್ಬತಾ, ದುತಿಯೇ ಪನ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗಮಕತಾ, ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗನ್ತಬ್ಬತಾತಿ. ತತ್ಥ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಪಾದಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಉದ್ಧರಣಂ, ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ಹರಣಂ ಅತಿಹರಣಂ. ಖಾಣುಆದಿಪರಿಹರಣತ್ಥಂ, ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದಘಟ್ಟನಾಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ವಾ ಪಸ್ಸೇನ ಹರಣಂ ¶ ವೀತಿಹರಣಂ, ಯಾವ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ, ತಾವ ಹರಣಂ ಅತಿಹರಣಂ, ತತೋ ಪರಂ ಹರಣಂ ವೀತಿಹರಣನ್ತಿ ವಾ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ಆಪೋಧಾತು ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪಚ್ಚಯೋ. ಗರುತರಸಭಾವಾ ಹಿ ಆಪೋಧಾತು, ತೇನ ತಸ್ಸಾ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ತದಭಾವತೋ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ…ಪೇ… ಬಲವತಿಯೋ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ಪಥವೀಧಾತು ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ. ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೇ ವಿಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇಪಿ ತಸ್ಸಾ ಸಾತಿಸಯಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಘಟ್ಟನಕಿರಿಯಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ವಸೇನ ಸನ್ನಿರುಜ್ಝನಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ ತಸ್ಸಾ ಸನ್ನಿರುಜ್ಝನೇಪಿ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಥಾ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸನ್ನಿರುಜ್ಝನೇಸೂ’’ತಿ.

ಅನುಗಮಕಾನುಗನ್ತಬ್ಬತಾವಿಸೇಸೇಪಿ ಸತಿ ಪಥವೀಧಾತುಆಪೋಧಾತುಭಾವಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ಪಠಮೇ ಹಿ ನಯೇ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅನುಗಮಕತಾ, ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗನ್ತಬ್ಬತಾ, ದುತಿಯೇ ಪನ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗಮಕತಾ, ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅನುಗನ್ತಬ್ಬತಾತಿ. ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಾದಸ್ಸ ಓನಾಮನವಸೇನ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ತತೋ ಪರಂ ಭೂಮಿಆದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಂ, ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ನಿಮ್ಮದ್ದನವಸೇನ ಗಮನಸ್ಸ ಸನ್ನಿರೋಧೋ ಸನ್ನಿರುಜ್ಝನಂ.

ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮನೇ, ತೇಸು ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಉದ್ಧರಣಾತಿಹರಣವೀತಿಹರಣವೋಸ್ಸಜ್ಜನಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸನ್ನಿರುಜ್ಝನಸಙ್ಖಾತೇಸು ಛಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು. ಉದ್ಧರಣೇತಿ ಉದ್ಧರಣಕ್ಖಣೇ. ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ಉದ್ಧರಣಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ಚ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ. ಅತಿಹರಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನತೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಸ ನಯೋ. ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಉದ್ಧರಣಾದಿಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ. ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸನ್ತರಸಙ್ಕಮನಂ ಅತ್ಥಿ ಲಹುಪರಿವತ್ತನತೋ. ಪಬ್ಬಂ ಪಬ್ಬನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ. ಸನ್ಧಿ ಸನ್ಧೀತಿ ಗಣ್ಠಿ ಗಣ್ಠಿ. ಓಧಿ ಓಧೀತಿ ಭಾಗಂ ಭಾಗಂ. ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಉದ್ಧರಣಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಸನ್ಧಾಯ ಸಭಾಗಸನ್ತತಿವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತರೋ ಏವ ಹಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೋ ಗಮನಯೋಗಗಮನಸ್ಸಾದಾನಂ ದೇವಪುತ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯೇನ ಪಟಿಮುಖಂ ಧಾವನ್ತಾನಂ ಸಿರಸಿ, ಪಾದೇ ಚ ಬನ್ಧಖುರಧಾರಾಸಮಾಗಮತೋಪಿ ಸೀಘತರೋ, ಯಥಾ ತಿಲಾನಂ ಭಿಜ್ಜಯಮಾನಾನಂ ಪಟಪಟಾಯನೇನ ¶ ಭೇದೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಪಟಾಯನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಉಪ್ಪಾದವಸೇನ ಪಟಪಟ-ಸದ್ದಂ ಅಕರೋನ್ತಾಪಿ ಕರೋನ್ತಾ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಿಲಭೇದಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಪಟಾಯನಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಙ್ಖತಭೇದಲಕ್ಖಣಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಮೇಕನ್ತತೋ ಭಿನ್ನತ್ತಾ. ತತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮನೇ. ಕೋ ಏಕೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಭಿಕ್ಕಮತಿಯೇವ. ಕಸ್ಸ ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಅಭಿಕ್ಕಮನಂ ಸಿಯಾ, ನ ಸಿಯಾ ಏವ. ಕಸ್ಮಾ? ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ…ಪೇ… ಧಾತೂನಂ ಸಯನಂ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ಧಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಸಮ್ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಕ್ಕಮನನಿವತ್ತನಞ್ಹೇತಂ ವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ¶ ‘‘ಕೋ ಏಕೋ…ಪೇ… ಅಭಿಕ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ ಚೋದನಾಯ ‘‘ಪರಮತ್ಥತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸೋಧನಾ ವುತ್ತಾ.

ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕೋಟ್ಠಾಸೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಛಬ್ಬಿಧೇಪಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಗಮನಾದಿಕಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠತ್ತಾ. ‘‘ಸದ್ಧಿಂ ರೂಪೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ, ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಚ ಸಿಲೋಕಪದೇನ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಪಠಮಪದಸಮ್ಬನ್ಧೇ ರೂಪೇನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸಹುಪ್ಪಜ್ಜನಕೇನ ರೂಪೇನ. ದುತಿಯಪದಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪನ ‘‘ರೂಪೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಯಂ ತತೋ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಚಿತ್ತತೋ ಉಪರಿ ಸತ್ತರಸಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತದೇವ ತಸ್ಸ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝನಕಂ ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕಂ ರೂಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸಮಾನಾಯುಕಾ ಸಿಯುಂ. ಯದಿ ಚ ಸಿಯುಂ, ಅಥ ‘‘ರೂಪಂ ಗರುಪರಿಣಾಮಂ ದನ್ಧನಿರೋಧ’’ನ್ತಿಆದಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇಹಿ, ‘‘ನಾಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ, ಯಥಯಿದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೩೮) ಏವಮಾದಿಪಾಳಿವಚನೇಹಿ ಚ ವಿರೋಧೋ ಸಿಯಾ. ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಹಿ ಸಾರಮ್ಮಣಸಭಾವಾ ಯಥಾಬಲಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತಂಸಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿಅನನ್ತರಂ ನಿರೋಧೋ, ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪನ ಅನಾರಮ್ಮಣಾ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಸೋಳಸಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾತೀತೇನ ಸಹ ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಮಿಚ್ಛಿತಾತಿ. ಲಹುಪರಿವತ್ತನವಿಞ್ಞಾಣವಿಸೇಸಸ್ಸ ಸಙ್ಗತಿಮತ್ತಪಚ್ಚಯತಾಯ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ವಿಸಯಸಙ್ಗತಿಮತ್ತತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾ, ದನ್ಧಮಹಾಭೂತಪಚ್ಚಯತಾಯ ರೂಪಸ್ಸ ಗರುಪರಿವತ್ತಿತಾ. ಯಥಾಭೂತಂ ನಾನಾಧಾತುಞಾಣಂ ಖೋ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ, ತೇನ ಚ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪಧಮ್ಮೋವ ವುತ್ತೋ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಚ ತಥೇವಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾನಕ್ಖಣತಾ ನ ಯುಜ್ಜತೇವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಚರಿಯೇನ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೪) ವುತ್ತಂ ¶ , ತದೇತಂ ಚಿತ್ತಾನುಪರಿವತ್ತಿಯಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಏಕನಿರೋಧಭಾವಸ್ಸ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ತತೋ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕೇನ ಪುರೇತರಂ ಸತ್ತರಸಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ಸದ್ದಕ್ಕಮೋ, ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥಕ್ಕಮೋತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಮೇವ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ, ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸತೋ ಚೇತ್ಥ ಅಞ್ಞಥಾ. ಯದಿ ಏವಂ ತೇಸಮುಭಿನ್ನಂ ಅನ್ತರೋ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯಾತಿ ಚೋದನಂ ‘‘ನೋ’’ತಿ ಅಪನೇತುಮಾಹ ‘‘ಅವೀಚಿ ಮನುಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ, ಯಥಾ ವೀಚಿ ಅನ್ತರೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತದೇವೇದನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸಂ ವಿದೂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನು ಅನು ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋ, ರೂಪಸನ್ತಾನೋ ಚ ನದೀಸೋತೋವ ನದಿಯಂ ¶ ಉದಕಪ್ಪವಾಹೋ ವಿಯ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವೀಚೀತಿ ಹಿ ನಿರನ್ತರತಾವಸೇನ ಭಾವನಪುಂಸಕವಚನಂ.

ಅಭಿಮುಖಂ ಲೋಕಿತಂ ಆಲೋಕಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರತೋಪೇಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ. ಯಂದಿಸಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿಟ್ಠತಿ, ನಿಸೀದತಿ, ಸಯತಿ ವಾ, ತದಭಿಮುಖಂ ಪೇಕ್ಖನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಾದಿಸಮಾಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದನುಗತದಿಸಾಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುದಿಸಾಪೇಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ, ಅಭಿಮುಖದಿಸಾನುರೂಪಗತೇಸು ವಾಮದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇಸು ವಿವಿಧಾ ಪೇಕ್ಖನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹೇಟ್ಠಾಉಪರಿಪಚ್ಛಾಪೇಕ್ಖನಞ್ಹಿ ‘‘ಓಲೋಕಿತಉಲ್ಲೋಕಿತಾಪಲೋಕಿತಾನೀ’’ತಿ ಗಹಿತಾನಿ. ಸಾರುಪ್ಪವಸೇನಾತಿ ಸಮಣಪತಿರೂಪವಸೇನ, ಇಮಿನಾವ ಅಸಾರುಪ್ಪವಸೇನ ಇತರೇಸಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಸಮ್ಮಜ್ಜನಪರಿಭಣ್ಡಾದಿಕರಣೇ ಓಲೋಕಿತಸ್ಸ, ಉಲ್ಲೋಕಹರಣಾದೀಸು ಉಲ್ಲೋಕಿತಸ್ಸ, ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಪರಿಸ್ಸಯಪರಿವಜ್ಜನಾದೀಸು ಅಪಲೋಕಿತಸ್ಸ ಚ ಸಿಯಾ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ, ಏತೇನ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಞ್ಚೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಕಾಯಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಿನಂ, ಸಾಧಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೇ ‘‘ಯಮೇವಾಹಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಸನೇ ಅನಭಿರತಿಆದಿವಿಪ್ಪಕಾರಂ ಪತ್ತೋ, ತಮೇವ ಸುಟ್ಠು ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಬಲವಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೋ, ತತ್ಥ ಚ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ತೇನೇವ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾನಂ, ಯದಿದಂ ನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೩೦) ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ. ನನ್ದಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ತುತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಆಲೋಕನೇನ.

ಸಾತ್ಥಕತಾ ¶ ಚ ಸಪ್ಪಾಯತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಸ್ಸಾತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನಸ್ಸೇವ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತೇ. ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಭಾವತೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತೇ. ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನೇವಾತಿ ಖನ್ಧಾದಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞೋ ಉಪಾಯೋ ಗವೇಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮುಖೇನೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಲೋಕಿತಾದಿ ನಾಮ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಆಲೋಕೇತಾತಿ ಆಲೋಕೇನ್ತೋ. ತಥಾ ವಿಲೋಕೇತಾ. ವಿಞ್ಞತ್ತಿನ್ತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ. ಇತೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನಾತಿ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾಯ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿಚಲನಾಕಾರಸಙ್ಖಾತಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ. ಅಕ್ಖಿದಲನ್ತಿ ಅಕ್ಖಿಪಟಲಂ. ಅಧೋ ಸೀದತೀತಿ ಓಸೀದನ್ತಂ ವಿಯ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಉದ್ಧಂ ಲಙ್ಘೇತೀತಿ ಲಙ್ಘೇನ್ತಂ ವಿಯ ಉಪರಿ ¶ ಗಚ್ಛತಿ. ಯನ್ತಕೇನಾತಿ ಅಕ್ಖಿದಲೇಸು ಯೋಜಿತರಜ್ಜುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಭಮನಕಚಕ್ಕೇನ. ತತೋತಿ ತಥಾ ಅಕ್ಖಿದಲಾನಮೋಸೀದನುಲ್ಲಙ್ಘನತೋ. ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಪರಿಜಾನನಂ ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾ. ಆಗನ್ತುಕಸ್ಸ ಅಬ್ಭಾಗತಸ್ಸ, ತಾವಕಾಲಿಕಸ್ಸ ಚ ತಙ್ಖಣಮತ್ತಪವತ್ತಕಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಗನ್ತುಕತಾವಕಾಲಿಕಭಾವೋ, ತೇಸಂ ವಸೇನ.

ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಗಾಥಾಯ ದಸ್ಸಿತೇಸು ಸತ್ತಸು ಚಿತ್ತೇಸು. ಅಙ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನನ್ತಿ ಪಧಾನಭೂತಅಙ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಂ, ಸರೀರಂ ಹುತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭವಙ್ಗಞ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸದಿಸತ್ತಾ ಪಧಾನಮಙ್ಗಂ, ಪಧಾನಞ್ಚ ‘‘ಸರೀರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅವಿಚ್ಛೇದಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಭಾವೇನ ವಾ ಕಾರಣಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಭವಙ್ಗಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪವತ್ತಾಕಾರವಿಸೇಸವಸೇನ ಪನ ಅತೀತಾದಿನಾ ತಿಬ್ಬಿಧಂ, ತತ್ಥ ಚ ಭವಙ್ಗುಪಚ್ಛೇದಸ್ಸೇವ ಆವಟ್ಟನಂ. ತನ್ನಿರೋಧಾತಿ ತಸ್ಸ ನಿರುಜ್ಝನತೋ, ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಹೇತುವಚನಂ. ‘‘ಪಠಮಜವನೇಪಿ…ಪೇ… ಸತ್ತಮಜವನೇಪೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕವೀಥಿಯಂ ‘‘ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ, ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಾನಮಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಆವಜ್ಜನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾನಂ ಪುರೇತರಂ ಪವತ್ತಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಅಯೋನಿಸೋ ಆವಜ್ಜನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಇಟ್ಠೇ ಇತ್ಥಿರೂಪಾದಿಮ್ಹಿ ಲೋಭಸಹಗತಮತ್ತಂ ಜವನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಚ ದೋಸಸಹಗತಮತ್ತಂ, ನ ಪನೇಕನ್ತರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಾದಿ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ¶ ಏವ ಏಕನ್ತರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಾದಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಸ್ಸ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಾದಿನೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಂ ಮೂಲಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗಾದಿ, ಏವಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣವಸೇನ ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ, ಆಗನ್ತುಕತಾವಕಾಲಿಕತಾ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕ ಜವನಸ್ಸೇವ ಅಪುಬ್ಬಭಾವವಸೇನ, ಇತ್ತರತಾವಸೇನ ಚ. ಯುದ್ಧಮಣ್ಡಲೇತಿ ಸಙ್ಗಾಮಪ್ಪದೇಸೇ. ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಚ ಉಪರಿ ಚ ಪರಿವತ್ತಮಾನವಸೇನ, ಅಪರಾಪರಂ ಭವಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಭವಙ್ಗುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಹಿ ತೇಸಂ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತನಂ, ಇಮಿನಾ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ, ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಚ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನತೋ ವಿಸದಿಸಸ್ಸ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನೇವ ರಜ್ಜನಾದಿಪವತ್ತನತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಆಪಾಥನ್ತಿ ಗೋಚರಭಾವಂ. ಸಕಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನಾತಿ ಆವಜ್ಜನಾದಿಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ. ತನ್ತಿ ಜವನಂ. ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ರೂಪಸ್ಸ ಆಪಾಥಗಮನೇನ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಪವತ್ತನತೋ ಪವತ್ತಿಕಾರಣವಸೇನೇವ ‘‘ಗೇಹಭೂತೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ. ಆಗನ್ತುಕಪುರಿಸೋ ವಿಯಾತಿ ಅಬ್ಭಾಗತಪುರಿಸೋ ವಿಯ. ದುವಿಧಾ ಹಿ ಆಗನ್ತುಕಾ ಅತಿಥಿಅಬ್ಭಾಗತವಸೇನ. ತತ್ಥ ಕತಪರಿಚಯೋ ‘‘ಅತಿಥೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಕತಪರಿಚಯೋ ‘‘ಅಬ್ಭಾಗತೋ’’ತಿ, ಅಯಮೇವಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಪರಗೇಹೇ’’ತಿಆದಿ ¶ . ತಸ್ಸಾತಿ ಜವನಸ್ಸ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆಸಿನೇಸೂತಿ ನಿಸಿನ್ನೇಸು. ಆಣಾಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸಕರಣಂ.

ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಹಿ ಫಸ್ಸಾದೀಹಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಸಕಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದನಟ್ಠಾನೇ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಇತೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಆವಜ್ಜನಾದಿವೋಟ್ಠಬ್ಬನಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಭಿಜ್ಜನತೋ. ಇತ್ತರಾನೀತಿ ಅಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾನಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಅಯಂ ಉಪಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ತಾವ ತತ್ತಕೋ ಕಾಲೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಾವಕಾಲಿಕಾನಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ, ತಂವಸೇನ.

ಏತನ್ತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಸಮುದಾಯೇ. ದಸ್ಸನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನೇವ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಪಞ್ಞಾಯನತೋ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಮಗ್ಗಹಣಂ.

ಸಮವಾಯೇತಿ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಂ. ತತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನೇ. ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ, ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಕೋ ಕೋ ಏಕೋ ¶ ಆಲೋಕೇತಿ ನ ತ್ವೇವ ಆಲೋಕೇತಿ. ಕೋ ಚ ಏಕೋ ವಿಲೋಕೇತಿ ನತ್ವೇವ ವಿಲೋಕೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿ ಆಯತನವಸೇನ, ಧಾತುವಸೇನ ಚ ದಸ್ಸನಂ. ಚಕ್ಖುರೂಪಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ, ತಥಾ ಆವಜ್ಜನಾ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯೋ, ಆಲೋಕೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ಪಚ್ಚಯತಾ ವುತ್ತಾ. ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋಪಿ ದಸ್ಸನಸ್ಸೇವ, ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭನತೋ, ‘‘ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಪಿ ಅಧುನಾ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ.

ಇದಾನಿ ಯಥಾಪಾಠಂ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣೇಸು ಸಮ್ಪಜಾನಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಿಞ್ಜಿತೇ ಪಸಾರಿತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಪಬ್ಬಭೂತಾನಂ. ತಂಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣೇನೇವ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಹತ್ಥಪಾದಾನಂ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಪಬ್ಬಮೇತೇಸನ್ತಿ ವಾ ಪಬ್ಬಾ ಯಥಾ ‘‘ಸದ್ಧೋ’’ತಿ, ಪಬ್ಬವನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ಚಿತ್ತರುಚಿಯಾ ಏವ, ಚಿತ್ತಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ವಾ. ಯಂ ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸಾತ್ಥೇಪಿ ಅನತ್ಥೇಪಿ ಸಮಿಞ್ಜಿತುಂ, ಪಸಾರಿತುಂ ವಾ, ತಂತಂಚಿತ್ತಾನುಗತೇನೇವ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಮಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣೇಸು ಅತ್ಥಾನತ್ಥಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಖಣೇ ಖಣೇತಿ ತಥಾ ಠಿತಕ್ಖಣಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾವಚನಂ. ವೇದನಾತಿ ಸನ್ಥಮ್ಭನಾದೀಹಿ ರುಜ್ಜನಾ. ‘‘ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಮ್ಪರಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ‘‘ತಾ ವೇದನಾ ¶ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ. ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಞ್ಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ. ಕಾಲೇತಿ ಸಮಿಞ್ಜಿತುಂ, ಪಸಾರಿತುಂ ವಾ ಯುತ್ತಕಾಲೇ. ಫಾತಿನ್ತಿ ವುದ್ಧಿಂ. ಝಾನಾದಿ ಪನ ವಿಸೇಸೋ.

ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋತಿ ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಅಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇ ವತ್ಥುಸನ್ದಸ್ಸನಸಂಙ್ಖಾತೋ ನಯೋ. ತದಪರಿಗ್ಗಹಣೇ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನೇವ ಪರಿಗ್ಗಹಣೇಪಿ ಆನಿಸಂಸೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ತೇಸಮಿಧ ಉದಾಹರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮಹಾಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇತಿ ದುಟ್ಠಗಾಮಣಿರಞ್ಞಾ ಕತಸ್ಸ ಹೇಮಮಾಲೀನಾಮಕಸ್ಸ ಮಹಾಚೇತಿಯಸ್ಸ ಅಙ್ಗಣೇ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ದೀಪಪ್ಪಸಾದಕೋ ಥೇರೋ, ರಾಜಿನೋ ಅಯ್ಯಕಸ್ಸ ಮೇ;

ಏವಂ ಕಿರಾಹ ನತ್ತಾ ತೇ, ದುಟ್ಠಗಾಮಣಿ ಭೂಪತಿ.

ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ¶ ಮಹಾಥೂಪಂ, ಸೋಣ್ಣಮಾಲಿಂ ಮನೋರಮಂ;

ವೀಸಂ ಹತ್ಥಸತಂ ಉಚ್ಚಂ, ಕಾರೇಸ್ಸತಿ ಅನಾಗತೇ’’ತಿ.

ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ ಚೇತ್ಥ ಅಙ್ಗಣಂ ‘‘ಉದಙ್ಗಣೇ ತತ್ಥ ಪಪಂ ಅವಿನ್ದು’’ನ್ತಿಆದಿಸು (ಜಾ. ೧.೧.೨) ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಚಾರಭೂತೇ ಸುಸಙ್ಖತೇ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಗಿಹೀ ಜಾತೋತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಮಾಪಜ್ಜನಹೇತುನಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಹೀನಾಯಾವತ್ತೋ. ಝಾಯೀತಿ ಝಾಯನಂ ಡಯ್ಹನಮಾಪಜ್ಜಿ. ಮಹಾಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇಪಿ ಚೀವರಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚೀವರಕುಟಿದಣ್ಡಕೇ’’ತಿ, ಚೀವರಕುಟಿಯಾ ಚೀವರಛದನತ್ಥಾಯ ಕತದಣ್ಡಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಮಣಿಸಪ್ಪೋ ನಾಮ ಸೀಹಳದೀಪೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಏಕಾ ಸಪ್ಪಜಾತೀತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರೇನ, (ವಿಭ. ಮೂಲಟೀ. ೨೪೨) ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೪) ಚ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಕೇಚಿ, ಅಪರೇ, ಅಞ್ಞೇ’’ತಿ ವಾ ಅವತ್ವಾ ‘‘ವದನ್ತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವಚನಞ್ಚ ಸಾರತೋ ಗಹೇತಬ್ಬತಾವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅವಚನತೋ, ತಸ್ಮಾ ನ ನೀಲಸಪ್ಪಾದಿ ಇಧ ‘‘ಮಣಿಸಪ್ಪೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಮಹಾಥೇರವತ್ಥುನಾತಿ ಏವಂನಾಮಕಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥುನಾ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹೀತಿ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಬಹೂಸು ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ಏಕೇನ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸೂ’’ತಿ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅತ್ತಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೧೪) ವಕ್ಖಮಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ. ಪಕರಣತೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ. ತತ್ಥ ಠಿತಾನಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಸಙ್ಗಹಣವಸೇನ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹೀ’’ತಿ ಪುನ ಪುಥುವಚನಕರಣಂ. ಏವಂ ರೂಪಂ ಸಭಾವೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಏವರೂಪೋ ನಿಗ್ಗಹಿತಲೋಪವಸೇನ ತೇನ ¶ , ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಸಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮೇತ್ಥಾಪೀತಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಪಕ್ಖಮಪೇಕ್ಖನಂ ಕರೋತಿ. ಅಯಂ ನಯೋ ಉಪರಿಪಿ.

ಸುತ್ತಾಕಡ್ಢನವಸೇನಾತಿ ಯನ್ತೇ ಯೋಜಿತಸುತ್ತಾನಂ ಆವಿಞ್ಛನವಸೇನ. ದಾರುಯನ್ತಸ್ಸಾತಿ ದಾರುನಾ ಕತಯನ್ತರೂಪಸ್ಸ. ತಂ ತಂ ಕಿರಿಯಂ ಯಾತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಹತ್ಥಪಾದಾದೀಹಿ ವಾ ತಂ ತಂ ಆಕಾರಂ ಕುರುಮಾನಂ ಯಾತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯನ್ತಂ, ನಟಕಾದಿಪಞ್ಚಾಲಿಕಾರೂಪಂ, ದಾರುನಾ ಕತಂ ಯನ್ತಂ ತಥಾ, ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ. ತಥಾ ಹಿ ನಂ ಪೋತ್ಥೇನ ವತ್ಥೇನ ಅಲಙ್ಕರಿಯತ್ತಾ ಪೋತ್ಥಲಿಕಾ, ಪಞ್ಚ ಅಙ್ಗಾನಿ ಯಸ್ಸಾ ಸಜೀವಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಞ್ಚಾಲಿಕಾತಿ ಚ ವೋಹರನ್ತಿ. ಹತ್ಥಪಾದಲಳನನ್ತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾನಂ ಕಮ್ಪನಂ, ಹತ್ಥಪಾದೇಹಿ ವಾ ಲೀಳಾಕರಣಂ.

ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಚೀವರಧಾರಣೇತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಘಾಟಿಚೀವರಾನಂ ಸಮಾನಧಾರಣತಾಯ ಏಕತೋದಸ್ಸನಂ ಗನ್ಥಗರುತಾಪನಯನತ್ಥಂ, ಅನ್ತರವಾಸಕಸ್ಸ ನಿವಾಸನವಸೇನ, ಸೇಸಾನಂ ಪಾರುಪನವಸೇನಾತಿ ಯಥಾರಹಮತ್ಥೋ. ತತ್ಥಾತಿ ಸಙ್ಘಾಟಿಚೀವರಧಾರಣಪತ್ತಧಾರಣೇಸು. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಿಧಿನಾ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೋ.

ಉಣ್ಹಪಕತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಉಣ್ಹಾಲುಕಸ್ಸ ಪರಿಳಾಹಬಹುಲಕಾಯಸ್ಸ. ಸೀತಾಲುಕಸ್ಸಾತಿ ಸೀತಬಹುಲಕಾಯಸ್ಸ. ಘನನ್ತಿ ಅಪ್ಪಿತಂ. ದುಪಟ್ಟನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ. ‘‘ಉತುದ್ಧಟಾನಂ ದುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ, ದಿಗುಣಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ, ದಿಗುಣಂ ಅನ್ತರವಾಸಕಂ, ಪಂಸುಕೂಲೇ ಯಾವದತ್ಥ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೪೮) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಪರೀತನ್ತಿ ತದುಭಯತೋ ವಿಪರೀತಂ, ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗ್ಗಳಾದಿದಾನೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಲ್ಲೀಯಾಪನಖಣ್ಡಂ ಅಗ್ಗಳಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ತುನ್ನಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾ-ಸದ್ದೋ ಅನುಕಡ್ಢನತ್ಥೋ, ಅಸಪ್ಪಾಯಮೇವಾತಿ. ಪಟ್ಟುಣ್ಣದೇಸೇ ಪಾಣಕೇಹಿ ಸಞ್ಜಾತವತ್ಥಂ ಪಟ್ಟುಣ್ಣಂ. ವಾಕವಿಸೇಸಮಯಂ ಸೇತವಣ್ಣಂ ದುಕೂಲಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಕೋಸೇಯ್ಯಕಮ್ಬಲಾದಿಕಂ ಸಾನುಲೋಮಂ ಕಪ್ಪಿಯಚೀವರಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಾದಿಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅರಞ್ಞೇ ಏಕಕಸ್ಸ ನಿವಾಸನ್ತರಾಯಕರನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೇಕದೇಸಮಾಹ. ಚೋರಾದಿಸಾಧಾರಣತೋ ಚ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ತಂ ಅಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅನೇನೇವ ಯಥಾವುತ್ತಮಸಪ್ಪಾಯಂ ಅನೇಕನ್ತಂ ತಥಾರೂಪಪಚ್ಚಯೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಕದಾಚಿ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಭವತೋ. ಇದಂ ಪನ ದ್ವಯಂ ಏಕನ್ತಮೇವ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಕದಾಚಿಪಿ ಸಪ್ಪಾಯಾಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಿಚ್ಛಾ ಆಜೀವನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ, ಅನೇಸನವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಯೇಸನಪಯೋಗೋ. ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಪವತ್ತೋ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ ತಥಾ, ಏತೇನ ಏಕವೀಸತಿವಿಧಂ ಅನೇಸನಪಯೋಗಮಾಹ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಖುದ್ದಕಪಾಠಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಮೇತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ –

‘‘ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಸಮ್ಮಾ ಪಯೋಜೇತಿ, ಖಣ್ಡಸೀಲೋ ಹೋತಿ ¶ , ಏಕವೀಸತಿವಿಧಂ ಅನೇಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ವೇಳುದಾನಂ, ಪತ್ತದಾನಂ, ಪುಪ್ಫ, ಫಲ, ದನ್ತಕಟ್ಠ, ಮುಖೋದಕ, ಸಿನಾನ, ಚುಣ್ಣ, ಮತ್ತಿಕಾದಾನಂ, ಚಾಟುಕಮ್ಯತಂ, ಮುಗ್ಗಸೂಪ್ಯತಂ, ಪಾರಿಭಟುತಂ, ಜಙ್ಘಪೇಸನಿಕಂ, ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ, ದೂತಕಮ್ಮಂ, ಪಹಿಣಗಮನಂ, ಪಿಣ್ಡಪಟಿಪಿಣ್ಡಂ, ದಾನಾನುಪ್ಪದಾನಂ, ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಂ, ನಕ್ಖತ್ತವಿಜ್ಜಂ, ಅಙ್ಗವಿಜ್ಜ’’ನ್ತಿ.

ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಕಾರೇನ ಪನ ¶ ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಏಕವೀಸತಿ ಅನೇಸನಾ ನಾಮ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ದೂತಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಪಹಿಣಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಗಣ್ಡಂ ಫಾಲೇತಿ, ಅರುಮಕ್ಖನಂ ದೇತಿ, ಉದ್ಧಂವಿರೇಚನಂ ದೇತಿ, ಅಧೋವಿರೇಚನಂ ದೇತಿ, ನತ್ಥುತೇಲಂ ಪಚತಿ, ವಣತೇಲಂ ಪಚತಿ, ವೇಳುದಾನಂ ದೇತಿ, ಪತ್ತ, ಪುಪ್ಫ, ಫಲ, ಸಿನಾನ, ದನ್ತಕಟ್ಠ, ಮುಖೋದಕ, ಚುಣ್ಣ, ಮತ್ತಿಕಾದಾನಂ ದೇತಿ, ಚಾಟುಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಮುಗ್ಗಸೂಪಿಯಂ, ಪಾರಿಭಟುಂ, ಜಙ್ಘಪೇಸನಿಕಂ ದ್ವಾವೀಸತಿಮಂ ದೂತಕಮ್ಮೇನ ಸದಿಸಂ, ತಸ್ಮಾ ಏಕವೀಸತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಮೂಲಟೀ. ೧೫೦-೫೧).

ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಞ್ಚೇತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದಿಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಟೀಕಾವಚನಂ ಪನ ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗಾದಿಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ, ಅತೋ ಚೇತ್ಥ ಕೇಸಞ್ಚಿ ವಿಸಮತಾತಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಾದೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಮಿತ್ತೋಭಾಸಪರಿಕಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ’’ತಿ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಪಯೋಗೋ, ತಸ್ಮಾ ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಞ್ಚ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ ಚ, ತಬ್ಬಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೀಲವಿನಾಸನೇನ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಾಹಾರದ್ವನ್ದೇಪಿ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪಯೋಗೋ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ. ಅತಿರುಚಿಯೇ ರಾಗಾದಯೋ, ಅತಿಅರುಚಿಯೇ ಚ ದೋಸಾದಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿ. ತನ್ತಿ ತದುಭಯಂ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನವಸೇನಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅವಿಜಹನವಸೇನ.

‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅತ್ತಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಚೀವರಮ್ಪಿ ಅಚೇತನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚೀವರಸ್ಸ ವಿಯ ‘‘ಕಾಯೋಪಿ ಅಚೇತನೋ’’ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾವಿಭಾವನೇನ ತಮತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಾ ನೇವ ಸುನ್ದರಂ ಚೀವರಂ ಲಭಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಇತರೀತರಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾವಿಭಾವನೇನ ಪನ ತದತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪಿತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಚೀವರ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಇದಾನಿ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾವಿಭಾವನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಭೂತಂ ಇತರೀತರಸನ್ತೋಸಸಙ್ಖಾತಂ ಲದ್ಧಗುಣಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ನೇವ ಸುನ್ದರ’’ನ್ತಿಆದೀತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಅಬ್ಭನ್ತರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚೀವರಪಾರುಪನೇ. ತೇಸು ವಾ ಪಾರುಪಕತ್ತಪಾರುಪಿತಬ್ಬಚೀವರೇಸು. ಕಾಯೋಪೀತಿ ಅತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತೋ ಕಾಯೋಪಿ. ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಂ, ಅಚೇತನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಹನ್ತಿ ಕಮ್ಮಭೂತೋ ಕಾಯೋ. ಧಾತುಯೋತಿ ಚೀವರಸಙ್ಖಾತೋ ಬಾಹಿರಾ ಧಾತುಯೋ. ಧಾತುಸಮೂಹನ್ತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಧಾತುಸಮೂಹಂ. ಪೋತ್ಥಕರೂಪಪಟಿಚ್ಛಾದನೇ ಧಾತುಯೋ ಧಾತುಸಮೂಹಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಸನಂ ಸ್ನೇಹಸೇಚನಂ, ಪೂರಣಂ ವಾ ಪೋತ್ಥಂ, ಲೇಪನಖನನಕಿರಿಯಾ, ತೇನ ಕತನ್ತಿ ಪೋತ್ಥಕಂ, ತಮೇವ ರೂಪಂ ತಥಾ, ಖನನಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ ದಾರುಮತ್ತಿಕಾದಿರೂಪಮಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ಅಚೇತನತ್ತಾ, ಅತ್ತಸುಞ್ಞಭಾವತೋ ವಾ.

ನಾಗಾನಂ ನಿವಾಸೋ ವಮ್ಮಿಕೋ ನಾಗವಮ್ಮಿಕೋ. ಚಿತ್ತೀಕರಣಟ್ಠಾನಭೂತೋ ರುಕ್ಖೋ ಚೇತಿಯರುಕ್ಖೋ. ಕೇಹಿಚಿ ಸಕ್ಕತಸ್ಸಾಪಿ ಕೇಹಿಚಿ ಅಸಕ್ಕತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಉಪಮಾನಭಾವೇನ ಯೋಗ್ಯತ್ತಾ ತೇಸಮಿಧ ಕಥನಂ. ತೇಹೀತಿ ಮಾಲಾಗನ್ಧಗೂಥಮುತ್ತಾದೀಹಿ. ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾಯ ನಾಗವಮ್ಮಿಕಚೇತಿಯರುಕ್ಖಾದೀಹಿ ವಿಯ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ತನಾ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ ವಾ ನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

‘‘ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ ವಾ, ನೋ ವಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪುಬ್ಬಕೇನ ‘‘ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಪಸ್ಸನೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹಸಾವ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ.

ಗರುಪತ್ತೋತಿ ಅತಿಭಾರಭೂತೋ ಪತ್ತೋ. ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ಗಣ್ಠಿಕಾ ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ದ್ವತ್ತಿಪತ್ತಾ (ಪಾಚಿ. ೨೩೨), ಛಪ್ಪಞ್ಚವಾಚಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೬೧) ಅಞ್ಞಪದಭೂತಸ್ಸ ಹಿ ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥೋ ಇಧ ಪಧಾನೋ ಚತುಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋ ವಾ ಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋ ವಾ ಪತ್ತೋ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯೋತಿ ವಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಗಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ. ಆಹತಾ ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಗ್ಯಾಹಿತೋ’’ತಿ, ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹಿ ವಾ ಆಹತೋ ತಥಾ, ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಗಬ್ಭವಚನಞ್ಚೇತಂ. ಕಾಮಞ್ಚಊನಪಞ್ಚಬನ್ಧನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾರಾ. ೬೧೨) ಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋಪಿ ಪತ್ತೋ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ, ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯತಾಮತ್ತೇನ ಪನ ಪಲಿಬೋಧಕರಣತೋ ಇಧ ಅಸಪ್ಪಾಯೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದುದ್ಧೋತಪತ್ತೋತಿ ಅಗಣ್ಠಿಕಾಹತಮ್ಪಿ ಪಕತಿಯಾವ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯಪತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ‘‘ತಂ ಧೋವನ್ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿಆದಿ ತದುಭಯಸ್ಸಾಪಿ ¶ ಅಸಪ್ಪಾಯಭಾವೇ ಕಾರಣಂ. ‘‘ಮಣಿವಣ್ಣಪತ್ತೋ ಪನ ಲೋಭನೀಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಕಪ್ಪಿಯೋ, ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಅನ್ತರಾಯಕರಣತೋ ಅಸಪ್ಪಾಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಪತ್ತಂ ಭಮಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚನ್ತಿ ‘ಮಣಿವಣ್ಣಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ, ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಪಾಳಿಮುತ್ತಕವಿನಿಚ್ಛಯೋ) ಹಿ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಸು ಪಚನಕಿರಿಯಾಮತ್ತಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ವದನ್ತಿ ¶ ‘‘ಮಣಿವಣ್ಣಂ ಪನ ಪತ್ತಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೨.೮೫) ‘‘ತಾದಿಸಞ್ಹಿ ಅರಞ್ಞೇ ಏಕಕಸ್ಸ ನಿವಾಸನ್ತರಾಯಕರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚೀವರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಲದ್ಧೋ ಪನ ಏಕನ್ತಅಕಪ್ಪಿಯೋ ಸೀಲವಿನಾಸನೇನ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತನಯೋಪಿ ಯಥಾರಹಂ ನೇತಬ್ಬೋ. ಸೇವಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಹೇತ್ವನ್ತೋ ಗಧವಚನಂ ಅಭಿವಡ್ಢನಪರಿಹಾಯನಸ್ಸ.

‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾವಿಭಾವನೇನ ವಿತ್ಥಾರೋ. ಸಣ್ಡಾಸೇನಾತಿ ಕಮ್ಮಾರಾನಂ ಅಯೋಗಹಣವಿಸೇಸೇನ. ಅಗ್ಗಿವಣ್ಣಪತ್ತಗ್ಗಹಣೇತಿ ಅಗ್ಗಿನಾ ಝಾಪಿತತ್ತಾ ಅಗ್ಗಿವಣ್ಣಭೂತಪತ್ತಸ್ಸ ಗಹಣೇ. ರಾಗಾದಿಪರಿಳಾಹಜನಕಪತ್ತಸ್ಸ ಈದಿಸಮೇವ ಉಪಮಾನಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ.

‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಘಾಟಿಚೀವರಪತ್ತಧಾರಣೇಸು ಏಕತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಛಿನ್ನಹತ್ಥಪಾದೇ ಅನಾಥಮನುಸ್ಸೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಾ ನಾಮ ಆಸಾಟಿಕಕಾರಿಕಾ. ಗವಾದೀನಞ್ಹಿ ವಣೇಸು ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಕತಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಹೇತುಭೂತಾ ಅಣ್ಡಕಾ ಆಸಾಟಿಕಾ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನಾಥಸಾಲಾಯನ್ತಿ ಅನಾಥಾನಂ ನಿವಾಸಸಾಲಾಯಂ. ದಯಾಲುಕಾತಿ ಕರುಣಾಬಹುಲಾ. ವಣಮತ್ತಚೋಳಕಾನೀತಿ ವಣಪ್ಪಮಾಣೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಾಯ ಛಿನ್ನಚೋಳಖಣ್ಡಕಾನಿ. ಕೇಸಞ್ಚೀತಿ ಬಹೂಸು ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅನಾಥಮನುಸ್ಸಾನಂ. ಥೂಲಾನೀತಿ ಥದ್ಧಾನಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಪುಣನೇ, ಭಾವಲಕ್ಖಣೇ, ನಿಮಿತ್ತೇ ವಾ ಏತಂ ಭುಮ್ಮಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಣಪಟಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ಚೋಳಕೇನ, ಕಪಾಲೇನಾತಿ ಚ ಅತ್ಥಯೋಗೇ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ತತಿಯಾ, ಕರಣತ್ಥೇ ವಾ. ವಣಪಟಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತೇನೇವ ಭೇಸಜ್ಜಕರಣಮತ್ತೇನೇವಾತಿ ಪನ ವಿಸೇಸನಂ, ನ ಪನ ಮಣ್ಡನಾನುಭವನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಅತ್ಥೋತಿ. ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಾತುರಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗಭೂತಾನಂ ಪತ್ತಚೀವರಾನಂ ಏದಿಸಮೇವ ಉಪಮಾನಮುಪಪನ್ನನ್ತಿ ತಥಾ ವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸುಖುಮತ್ತಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ ಉತ್ತಮಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಕರಣಸೀಲತ್ತಾ, ಪುರಿಮೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀಹಿ ಉತ್ತಮತ್ತಾ ಉತ್ತಮಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ.

ಅಸನಾದಿಕಿರಿಯಾಯ ¶ ಕಮ್ಮವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಅಸಿತಾದಿಪದೇಹೇವ ಕಮ್ಮವಿಸೇಸಸಹಿತೋ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸಿತೇತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನೇ’’ತಿಆದಿ. ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಟ್ಠಪ್ಪಕಾರೋಪಿ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸೋ.

ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನಾದೀಸು ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ಇಮಿನಾ ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರವಾದವಸೇನ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೦; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮; ೮.೯; ಧ. ಸ. ೧೩೫೫; ಮಹಾನಿ. ೨೦೬) ಸುತ್ತೇ ¶ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠವಿಧಮ್ಪಿ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರೋ (ಧ. ಸ. ೧.೧೩೫೫) ಹಿ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ನಾಮ, ಉಪರಿ ಪನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಪಯೋಜನವಸೇನ ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ವದತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿ ಏಕಮಙ್ಗಂ, ‘‘ಯಾಪನಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ವಿಹಿಂಸೂಪರತಿಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಇತಿ ಪುರಾಣಞ್ಚ ವೇದನಂ ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ನವಞ್ಚ ವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಅನವಜ್ಜತಾ ಚಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಪನ ಭೋಜನಾನಿಸಂಸಮತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪಯೋಜನವಸೇನ ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾನಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಪನ ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಮಙ್ಗಂ, ‘‘ನ ಮದಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ನ ಮಣ್ಡನಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ನ ವಿಭೂಸನಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಯಾಪನಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ವಿಹಿಂಸೂಪರತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಇತಿ ಪುರಾಣಞ್ಚ ವೇದನಂ ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮಿ, ನವಞ್ಚ ವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಅನವಜ್ಜತಾ ಚ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಚಾ’’ತಿ ಪನ ಭೋಜನಾನಿಸಂಸಮತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಇಧಾನಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಪಯೋಜನಾನಮೇವ ಅಭಾವತೋ, ತೇಸಮೇವ ಚ ಇಧ ಅತ್ಥಸದ್ದೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ. ನನು ಚ ‘‘ನೇವದವಾಯಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಮರಿಯಾದವಚನೇನ ದುತಿಯನಯಸ್ಸೇವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ನ, ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಙ್ಗದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪಾಳಿಯಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ, ಯಥಾದೇಸಿತತನ್ತಿಕ್ಕಮಸ್ಸೇವ ಮರಿಯಾದಭಾವೇನ ದಸ್ಸನತೋ. ಪಾಠಕ್ಕಮೇನೇವ ಹಿ ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಅತ್ಥಕ್ಕಮೇನ, ತೇನ ಪನ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ.

ತಿಧಾ ¶ ದೇನ್ತೇ ದ್ವಿಧಾ ಗಾಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಭೋಜನಾದಿಗಹಣತ್ಥಾಯ ಹತ್ಥಓತಾರಣಂ ಭುಞ್ಜನಾದಿಅತ್ಥಾಯ ಆಲೋಪಕರಣನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಭುಞ್ಜನಾದಿಪಯೋಗೋ ವಾಯೋಧಾತುವಸೇನೇವ ವಿಭಾವಿತೋ. ವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಏವ-ಸದ್ದೇನ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ಕೋಚೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕುಞ್ಚಿಕಾ ನಾಮ ಅವಾಪುರಣಂ, ಯಂ ‘‘ತಾಳೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಯನ್ತಕೇನಾತಿ ಚಕ್ಕಯನ್ತಕೇನ. ಯತತಿ ಉಗ್ಘಾಟನನಿಗ್ಘಾಟನಉಕ್ಖಿಪನನಿಕ್ಖಿಪನಾದೀಸು ವಾಯಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ಹಿ ಯನ್ತಕಂ. ಸಞ್ಚುಣ್ಣಕರಣಂ ಮುಸಲಕಿಚ್ಚಂ. ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ ಉದುಕ್ಖಲಕಿಚ್ಚಂ. ಆಲೋಳಿತವಿಲೋಳಿತವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ ಹತ್ಥಕಿಚ್ಚಂ. ಇತೀತಿ ಏವಂ. ತತ್ಥಾತಿ ಹತ್ಥಕಿಚ್ಚಸಾಧನೇ, ಭಾವಲಕ್ಖಣೇ, ನಿಮಿತ್ತೇ ವಾ ಭುಮ್ಮಂ. ತನುಕಖೇಳೋತಿ ಪಸನ್ನಖೇಳೋ. ಬಹಲಖೇಳೋತಿ ಆವಿಲಖೇಳೋ. ಜಿವ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಹತ್ಥೇನ ಆಲೋಳಿತವಿಲೋಳಿತವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿವತ್ತಕಂ ಜಿವ್ಹಾಹತ್ಥಪರಿವತ್ತಕಂ. ಕಟಚ್ಛು, ದಬ್ಬೀತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ‘‘ಪುಮೇ ಕಟಚ್ಛು ದಬ್ಬಿತ್ಥೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನ ಯೇನ ಭೋಜನಾದೀನಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ಕಟಚ್ಛು, ಯಾಯ ಪನ ತೇಸಮುದ್ಧರಣಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಸಾ ¶ ದಬ್ಬೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಲಾಲಸನ್ಥಾರನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪಲಾಲಾದಿಸನ್ಥಾರಂ. ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಹೇತಂ. ಧಾರೇನ್ತೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ. ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಜಲಸ್ಸ ತಂಸನ್ಧಾರಕವಾಯುನಾ ವಿಯ ಪರಿಭುತ್ತಾಹಾರಸ್ಸ ವಾಯೋಧಾತುನಾವ ಆಮಾಸಯೇ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ವಾಯೋಧಾತುವಸೇನೇವ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ತಥಾ ಪರಿಭುತ್ತಞ್ಹಿ ಆಹಾರಂ ವಾಯೋಧಾತು ಹೇಟ್ಠಾ ಚ ತಿರಿಯಞ್ಚ ಘನಂ ಪರಿವಟುಮಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಪಕ್ಕಾ ಸನ್ನಿರುಜ್ಝನವಸೇನ ಆಮಾಸಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಕರೋತೀತಿ. ಉದ್ಧನಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಉಕ್ಖಲಿಯಾದೀನಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಚನ್ತಿ, ಯಾ ‘‘ಚುಲ್ಲೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ರಸ್ಸದಣ್ಡೋ ದಣ್ಡಕೋ. ಪತೋದೋ ಯಟ್ಠಿ. ಇತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮತಿದಿಸತಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸೇವ ಹಿ ಧಾತುವಸೇನ ವಿಭಾವನಾ. ತತ್ಥ ಅತಿಹರತೀತಿ ಯಾವ ಮುಖಾ ಅಭಿಹರತಿ. ವೀತಿಹರತೀತಿ ತತೋ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ವಿಮಿಸ್ಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೪) ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೋ, ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ತತೋ ಯಾವ ಕುಚ್ಛಿ, ತಾವ ಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ಮೂಲಟೀ. ೫೨೩) ಆಹ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಕುಚ್ಛಿಸಮ್ಬನ್ಧಮತ್ತಂ ಹರಣಸ್ಸೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ.

ಅಪಿಚ ಅತಿಹರತೀತಿ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತೋ ಹರತಿ. ವೀತಿಹರತೀತಿ ಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಪಸ್ಸತೋ ಹರತಿ. ಧಾರೇತೀತಿ ಆಮಾಸಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಕರೋತಿ ¶ . ಪರಿವತ್ತೇತೀತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತನಂ ಕರೋತಿ. ಸಞ್ಚುಣ್ಣೇತೀತಿ ಮುಸಲೇನ ವಿಯ ಸಞ್ಚುಣ್ಣನಂ ಕರೋತಿ. ವಿಸೋಸೇತೀತಿ ವಿಸೋಸನಂ ನಾತಿಸುಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ. ನೀಹರತೀತಿ ಕುಚ್ಛಿತೋ ಬಹಿ ನಿದ್ಧಾರೇತಿ. ಪಥವೀಧಾತುಕಿಚ್ಚೇಸುಪಿ ಯಥಾವುತ್ತೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ. ತಾನಿ ಪನ ಆಹಾರಸ್ಸ ಧಾರಣಪರಿವತ್ತನಸಞ್ಚುಣ್ಣನವಿಸೋಸನಾನಿ ಪಥವೀಸಹಿತಾ ಏವ ವಾಯೋಧಾತು ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಕೇವಲಾ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಪಥವೀಧಾತುಯಾಪಿ ಕಿಚ್ಚಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಸಿನೇಹೇತೀತಿ ತೇಮೇತಿ. ಅಲ್ಲತ್ತಞ್ಚ ಅನುಪಾಲೇತೀತಿ ಯಥಾ ವಾಯೋಧಾತುಆದೀಹಿ ಅತಿವಿಯ ಸೋಸನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಲ್ಲಭಾವಞ್ಚ ನಾತಿಅಲ್ಲತಾಕರಣವಸೇನ ಅನುಪಾಲೇತಿ. ಅಞ್ಜಸೋತಿ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪವಿಸನಪರಿವತ್ತನನಿಕ್ಖಮನಾದೀನಂ ಮಗ್ಗೋ. ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಪರಿಯೇಸನಜ್ಝೋಹರಣಾದಿವಿಜಾನನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯೇಸನಜ್ಝೋಹರಣಾದಿಕಿಚ್ಚೇ. ತಂತಂವಿಜಾನನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ತಂನಿಪ್ಫಾದಕೋಯೇವ ಪಯೋಗೋ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೋ ನಾಮ. ಯೇನ ಹಿ ಪಯೋಗೇನ ಪರಿಯೇಸನಾದಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ,. ಸೋ ತಬ್ಬಿಸಯವಿಜಾನನಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ ನಾಮ ತದವಿನಾಭಾವತೋ. ತಮನ್ವಾಯ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಭುಜತೀತಿ ಪರಿಯೇಸನವಸೇನ, ಅಜ್ಝಾಹರಣಜಿಣ್ಣಾಜಿಣ್ಣತಾದಿಪಟಿಸಂವೇದನವಸೇನ ಚ ತಾನಿ ಪರಿಯೇಸನಜ್ಝೋಹರಣಜಿಣ್ಣಾಜಿಣ್ಣತಾದೀನಿ ಆವಜ್ಜೇತಿ ವಿಜಾನಾತಿ. ಆವಜ್ಜನಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ವಿಜಾನನಸ್ಸ ವಿಜಾನನಮ್ಪೇತ್ಥ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ. ತಮನ್ವಾಯ ಆಗಮ್ಮ. ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಭುಞ್ಜನಕೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಭುಜತಿ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ, ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಭೋಗಪುಬ್ಬಕೋ ಹಿ ಸಬ್ಬೋ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ‘‘ಆಭುಜತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ.

ಗಮನತೋತಿ ¶ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವಸೇನ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗಮನತೋ. ಪಚ್ಚಾಗಮನಮ್ಪಿ ಗಮನಸಭಾವತ್ತಾ ಇಮಿನಾವ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಪರಿಯೇಸನತೋತಿ ಗೋಚರಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಆಹಿಣ್ಡನತೋ. ಪರಿಯೇಸನಸಭಾವತ್ತಾ ಇಮಿನಾವ ಪಟಿಕ್ಕಮನಸಾಲಾದಿಉಪಸಙ್ಕಮನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಪರಿಭೋಗತೋತಿ ದನ್ತಮುಸಲೇಹಿ ಸಞ್ಚುಣ್ಣೇತ್ವಾ ಜಿವ್ಹಾಯ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತನಕ್ಖಣೇಯೇವ ಅನ್ತರಹಿತವಣ್ಣಗನ್ಧಸಙ್ಖಾರವಿಸೇಸಂ ಸುವಾನದೋಣಿಯಂ ಸುವಾನವಮಥು ವಿಯ ಪರಮಜೇಗುಚ್ಛಂ ಆಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನತೋ. ಆಸಯತೋತಿ ಏವಂ ಪರಿಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಾಸಯಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಪರಮಜಿಗುಚ್ಛನಹೇತುಭೂತತೋ ಆಮಾಸಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಕಪಿತ್ತಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧಾಸಯತೋ. ಆಸಯತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ¶ ಕಮ್ಮಬಲವವತ್ಥಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಮರಿಯಾದವಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ತಿಟ್ಠತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಹಿ ಆಸಯೋ, ಆಮಾಸಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಕೋ ಪಿತ್ತಾದಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಸಯೋ. ಮರಿಯಾದತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಮಾಕಾರೋ. ನಿಧಾನತೋತಿ ಆಮಾಸಯತೋ. ನಿಧೇತಿ ಯಥಾಭುತ್ತೋ ಆಹಾರೋ ನಿಚಿತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಹಿ ಆಮಾಸಯೋ ‘‘ನಿಧಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪರಿಪಕ್ಕತೋತಿ ಭುತ್ತಾಹಾರಪರಿಪಾಚನೇನ ಗಹಣೀಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಮ್ಮಜತೇಜಸಾ ಅಪರಿಪಾಕತೋ. ಪರಿಪಕ್ಕತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಮ್ಮಜತೇಜಸಾವ ಪರಿಪಾಕತೋ. ಫಲತೋತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ, ಸಮ್ಮಾಪರಿಪಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ, ಅಸಮ್ಮಾಪರಿಪಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಚ ಭುತ್ತಾಹಾರಸ್ಸ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕೇಸಾದಿಕುಣಪದದ್ದುಆದಿರೋಗಾಭಿನಿಪ್ಫತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಪಯೋಜನತೋತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಇದಮಸ್ಸ ಫಲ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಸ್ಸನ್ದನತೋತಿ ಅಕ್ಖಿಕಣ್ಣಾದೀಸು ಅನೇಕದ್ವಾರೇಸು ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಸ್ಸನ್ದನತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ಅನ್ನಂ ಪಾನಂ ಖಾದನೀಯಂ, ಭೋಜನಞ್ಚ ಮಹಾರಹಂ;

ಏಕದ್ವಾರೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ, ನವದ್ವಾರೇಹಿ ಸನ್ದತೀ’’ತಿ. (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೩೦೩);

ಸಮ್ಮಕ್ಖನತೋತಿ ಹತ್ಥಓಟ್ಠಾದಿಅಙ್ಗೇಸು ನವಸು ದ್ವಾರೇಸು ಪರಿಭೋಗಕಾಲೇ, ಪರಿಭುತ್ತಕಾಲೇ ಚ ಯಥಾರಹಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಕ್ಖನತೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕ್ಕೂಲತಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಹ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಯೋಜನಾ. ತಂತಂಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫತ್ತಿಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನ ಚಾಯಂ ‘‘ಗಮನತೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಅನುಪುಬ್ಬೀ ಠಪಿತಾ. ಸಮ್ಮಕ್ಖನಂ ಪನ ಪರಿಭೋಗಾದೀಸು ಲಬ್ಭಮಾನಮ್ಪಿ ನಿಸ್ಸನ್ದವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಪಟಿಕ್ಕೂಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ ಠಪಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪತ್ತಕಾಲೇತಿ ಯುತ್ತಕಾಲೇ, ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಾ ತೇಜೇನ ಪರಿಪಚ್ಚನತೋ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಭಾವಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ. ವೇಗಸನ್ಧಾರಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಳಾಹತ್ತಾ ಸಕಲಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ತತೋಯೇವ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಏಕಗ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಚ ಸೂಲಭಗನ್ದರಾದಯೋ ರೋಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಂ ತನ್ತಿ ಸೇದಮುಚ್ಚನಾದಿಕಂ.

ಅಟ್ಠಾನೇತಿ ¶ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ಖೇತ್ತದೇವಾಯತನಾದಿಕೇ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ. ತಾದಿಸೇ ಹಿ ಕರೋನ್ತಂ ಕುದ್ಧಾ ಮನುಸ್ಸಾ, ಅಮನುಸ್ಸಾ ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಮ್ಪಿ ಪಾಪೇನ್ತಿ. ಆಪತ್ತೀತಿ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ದುಕ್ಕಟಪಾಚಿತ್ತಿಯಾ. ಪತಿರೂಪೇ ಠಾನೇತಿ ವುತ್ತವಿಪರೀತೇ ಠಾನೇ. ಸಬ್ಬಂ ತನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಆದಿಕಂ.

ನಿಕ್ಖಮಾಪೇತಾ ¶ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಮತಾಯ ನಿಕ್ಖಮನನ್ತಿ ಬಾಲಮಞ್ಞನಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ‘‘ಅಕಾಮತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ತನೋ ಅನಿಚ್ಛಾಯ ಅಪಯೋಗೇನ ವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸನ್ನಿಚಿತಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯೇನ ಠಿತಾ. ವಾಯುವೇಗಸಮುಪ್ಪೀಳಿತಾತಿ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವೇಗೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಅವಪೀಳಿತಾ, ನಿಕ್ಖಮನಸ್ಸ ಚೇತಂ ಹೇತುವಚನಂ. ‘‘ಸನ್ನಿಚಿತಾ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ಪನಾಯಂ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವೋ’’ತಿ ಪುನ ವಚನಂ ಸಮಾಹಾರದ್ವನ್ದೇಪಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಏಕತ್ತಮೇವ ಹಿ ತಸ್ಸ ನಿಯತಲಕ್ಖಣನ್ತಿ. ಅತ್ತನಾ ನಿರಪೇಕ್ಖಂ ನಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ ನೇವ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಸನ್ತಕಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ದೀಯನವಸೇನ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ, ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ಚ ನ ಪರಸ್ಸಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸರೀರನಿಸ್ಸನ್ದೋವಾತಿ ಸರೀರತೋ ವಿಸ್ಸನ್ದನಮೇವ ನಿಕ್ಖಮನಮತ್ತಂ. ಸರೀರೇ ಸತಿ ಸೋ ಹೋತಿ, ನಾಸತೀತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಮತ್ತನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ತದಯುತ್ತಮೇವ ನಿದಸ್ಸನೇನ ವಿಸಮಭಾವತೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಪಟಿಜಗ್ಗನಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪಟಿಸೋಧನಮತ್ತಂ ಏವಾತಿ ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ವೇಳುನಾಳಿಆದಿಉದಕಭಾಜನಂ ಉದಕತುಮ್ಬೋ. ತನ್ತಿ ಛಡ್ಡಿತಉದಕಂ.

‘‘ಗತೇತಿ ಗಮನೇ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಪಟಿಕ್ಕಮಗಹಣೇನ ಗಮನೇಪಿ ಪುರತೋ, ಪಚ್ಛತೋ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ಅತಿಹರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ಗಮನಮೇವ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ಮೂಲಟೀ. ೫೨೫) ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕೇಚಿವಾದೋ ನಾಮ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಕತಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಗಮನೇ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಪುರತೋ, ಪಚ್ಛತೋ ಚ ಕಾಯಾತಿಹರಣಸ್ಸ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಪದವೀತಿಹಾರನಿಯಮಿತಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಏವ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾದೀಹಿ (ಅಭಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೫೨೩) ಚ ವಿರೋಧನತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಗಮನಸ್ಸ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮವರೋಧತ್ತಂ, ಭೇದತ್ತಞ್ಚ –

‘‘ಏತ್ಥ ಚ ಏಕೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಆಗತೋ. ಸೋ ಹೇಟ್ಠಾ ‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ’ತಿ ಏತ್ಥ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗಾಮಂ ಗಚ್ಛತೋ ಚ ಆಗಚ್ಛತೋ ಚ ಅದ್ಧಾನಗಮನವಸೇನ ಕಥಿತೋ. ‘ಗತೇ ಠಿತೇ ನಿಸಿನ್ನೇ’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಹಾರೇ ಚುಣ್ಣಿಕಪಾದುದ್ಧಾರಇರಿಯಾಪಥವಸೇನ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ.

‘‘ಗತೇ’’ತಿಆದೀಸು ಅವತ್ಥಾಭೇದೇನ ಕಿರಿಯಾಭೇದೋಯೇವ, ನ ಪನ ಅತ್ಥಭೇದೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ¶ . ತತ್ಥ ಸುತ್ತೇತಿ ದೀಘನಿಕಾಯೇ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಚ ಸಙ್ಗೀತೇ ¶ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೨; ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೫) ಅದ್ಧಾನಇರಿಯಾಪಥಾತಿ ಚಿರಪವತ್ತಕಾ ದೀಘಕಾಲಿಕಾ ಇರಿಯಾಪಥಾ ಅದ್ಧಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಚಿರಕಾಲವಚನತೋ ‘‘ಅದ್ಧನಿಯಂ ಅಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೪; ೩.೧೭೭; ಪಾರಾ. ೨೧) ವಿಯ, ಅದ್ಧಾನಗಮನಪವತ್ತಕಾ ವಾ ದೀಘಮಗ್ಗಿಕಾ ಇರಿಯಾಪಥಾ. ಅದ್ಧಾನಸದ್ದೋ ಹಿ ದೀಘಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಅದ್ಧಾನಗಮನಸಮಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೨೧೩, ೨೧೭) ವಿಯ. ಮಜ್ಝಿಮಾತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ನಾತಿಚಿರಕಾಲಿಕಾ, ನಾತಿದೀಘಮಗ್ಗಿಕಾ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥಾ. ಚುಣ್ಣಿಯಇರಿಯಾಪಥಾತಿ ವಿಹಾರೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿವತ್ತನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಭಾವೇನ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಿಯಭೂತಾ ಇರಿಯಾಪಥಾ. ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಲೋಕೇ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಖುದ್ದಕಚುಣ್ಣಿಕಇರಿಯಾಪಥಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಖುದ್ದಕಾ ಹುತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಚುಣ್ಣಿಕಾ ಇರಿಯಾಪಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಏವಂ ಅವತ್ಥಾಭೇದೇನ ಇರಿಯಾಪಥಭೇದಮತ್ತಸ್ಸ ಕಥನತೋ. ತೇಸುಪೀತಿ ‘‘ಗತೇ ಠಿತೇ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನ.

ಅಪರಭಾಗೇತಿ ಗಮನಇರಿಯಾಪಥತೋ ಅಪರಭಾಗೇ. ಠಿತೋತಿ ಠಿತಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಏತ್ಥೇವಾತಿ ಚಙ್ಕಮನೇಯೇವ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾರಹಂ.

ಗಮನಠಾನನಿಸಜ್ಜಾನಂ ವಿಯ ನಿಸೀದನಸಯನಸ್ಸ ಕಮವಚನಮಯುತ್ತಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಥಾ ಕಮಾಭಾವತೋತಿ ‘‘ಉಟ್ಠಾಯ’’ ಮಿಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ.

ಜಾಗರಿತಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಚೇತ್ಥ ಭವಙ್ಗೋತರಣವಸೇನ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನಮೇವ ಸಯನಂ, ನ ಪನ ಪಿಟ್ಠಿಪಸಾರಣಮತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕಿರಿಯಾಮಯಪವತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ದಿವಾಸೇಯ್ಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾರಾ. ೭೭) ವಿಯ ಪಿಟ್ಠಿಪಸಾರಣಸ್ಸಾಪಿ ಸಯನಇರಿಯಾಪಥಭಾವೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಏತ್ಥಾವರೋಧನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕರಣಂ ಕಿರಿಯಾ, ಕಾಯಾದಿಕಿಚ್ಚಂ, ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಕಿರಿಯಾಮಯಾನಿ ತದ್ಧಿತಸದ್ದಾನಮನೇಕತ್ಥವುತ್ತಿತೋ. ಅಥ ವಾ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಕಿಚ್ಚಂ ಕಿರಿಯಾ, ತಾಯ ಪಕತಾನಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ವಾ ಕಿರಿಯಾಮಯಾನಿ. ಆವಜ್ಜನವಸೇನ ಹಿ ಭವಙ್ಗುಪಚ್ಛೇದೇ ಸತಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ. ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ವತ್ತನ್ತಿ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತಾನಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಚಿತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾದೀಹಿ, (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೫೨೩) ತಟ್ಟೀಕಾಹಿ ಚ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ನ ಪೋರಾಣಪಾಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಿರಿಯಾಮಯಾನಿ ಏವ ಪವತ್ತಾನಿ ತಥಾ, ಜವನಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಛದ್ವಾರಿಕವೀಥಿಚಿತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಯಂ (ವಿಭ. ಮೂಲಟೀ. ೫೨೫) ‘‘ಕಾಯಾದಿಕಿರಿಯಾಮಯತ್ತಾ ¶ , ಆವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಚ ಜವನಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಛದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾಮಯಪವತ್ತಂ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಅಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನಕಾಲೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಂ ಸುತ್ತಂ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ನೇಯ್ಯತ್ಥವಚನಞ್ಹಿ ¶ ಇದಂ, ಇತರಥಾ ಛದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತಾನಂ ಪುರೇಚರಾನುಚರವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ದ್ವಾರವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಂ ಸುತ್ತಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನಕಾಲತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ದ್ವಾರವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಂ ಜಾಗರಿತೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಯೋಗಕಾರಣಭೂತೇ ಓಟ್ಠಾದಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಯಥಾಸಕಂ ಠಾನೇ ಸದ್ದೋ ಜಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಓಟ್ಠೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸದ್ದೋ ಯಥಾಠಾನಂ ಜಾಯತಿ, ಓಟ್ಠಾಲನಾದಿನಾ ಪನ ಪಯೋಗೇನೇವ ಜಾಯತಿ, ನ ವಿನಾ ತೇನ ಪಯೋಗೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಓಟ್ಠೇ ಚಾತಿಆದಿ ಸದ್ದುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ತಥಾ ಅವಚನತೋ. ನ ಹಿ ‘‘ಓಟ್ಠೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಸಮುಚ್ಚಯೇನ ಕಮ್ಮವಚನೇನ ಠಾನವಚನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ತದನುರೂಪನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ. ಭಾಸನಸ್ಸ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖನವಿರೋಧತೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವಪಕ್ಖೇ ‘‘ಅಪರಭಾಗೇ ಭಾಸಿತೋ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಚ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ತುಣ್ಹೀಭೂತೋವ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಭಾಸನತುಣ್ಹೀಭಾವಾನಂ ಸಭಾವತೋ ಭೇದೇ ಸತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ನಾಸತೀತಿ ಅನುಯೋಗೇನಾಹ ‘‘ಉಪಾದಾರೂಪಪವತ್ತಿಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಉಪಾದಾರೂಪಸ್ಸ ಸದ್ದಾಯತನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ತಥಾ, ಸದ್ದಾಯತನಸ್ಸ ಪವತ್ತನಂ ಭಾಸನಂ, ಅಪ್ಪವತ್ತನಂ ತುಣ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರವಾದೇ ಅನನ್ತರೇ ಅನನ್ತರೇ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪವತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ನಿರೋಧದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಾ ಗಹಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೬; ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೯) ಆಗತಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಿಪಸ್ಸನಾವಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಿಭಾಗವಸೇನ, ಅತೋ ತತ್ಥೇವ ತಮಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಇಧಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಯಿದ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಸಮ್ಮೋಹಸಙ್ಖಾತಂ ಧುರಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಯಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸಾತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಧುರಂ, ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇಯೇವ ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಗಬ್ಭಮಿದಂ ವಚನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಲಬ್ಭತಿ ಯಾವದೇವ ಸಾಮಞ್ಞಫಲವಿಸೇಸದಸ್ಸನಪಧಾನತ್ತಾ ¶ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ. ನನು ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೋ ಕತೋತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ಸತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿದಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಕತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಧಾನತಾ ¶ ಗಹಿತಾ, ಏವಂ ಸತಿಯಾಪೀತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪನೇತಂ ಸತಿಯಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಹ ಭಾವಮತ್ತದಸ್ಸನಂ. ನ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಸತಿರಹಿತಾ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ.

ನನು ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನೇವಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಚೋದನಮ್ಪಿ ಸೋಧೇತಿ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಏತಸ್ಸ ಹಿ ಪದಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿತ್ಥಾರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಏಕತೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತ್ತಾ ಉದ್ದೇಸೇ ವಿಯ ನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ತದುಭಯಂ ಸಮಧುರಭಾವೇನೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ. ಇಮಿನಾಪಿ ಹಿ ಸತಿಯಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮಧುರತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ ಏಕತೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಭಾವದಸ್ಸನೇನ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಇದಾನಿ ವಿಭಙ್ಗನಯೇನಾಪಿ ತದತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಿನಾಪಿ ಹಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಯ ಸತಿಯಾಪೇತ್ಥ ಪಧಾನತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ. ತತ್ಥ ಏತಾನಿ ಪದಾನೀತಿ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಉದ್ದೇಸಪದಾನಿ. ವಿಭತ್ತಾನೇವಾತಿ ಸತಿಯಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಮಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಿಭತ್ತಾನಿಯೇವ.

ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ, ಪನ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಾ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೫೨೩) ಚ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಗಚ್ಛತಿ. ತಥಾ ಏಕೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏಕೋ ನಿಸೀದನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ನಿಸೀದತಿ. ಏಕೋ ಸಯನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಸಯತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಸಯತಿ. ಏತ್ತಕೇನ ಪನ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಚಙ್ಕಮನೇನ ದೀಪೇನ್ತಿ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಚಙ್ಕಮಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಠಿತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ‘‘ಪಾಚೀನಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ¶ ಪಚ್ಛಿಮಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಪಚ್ಛಿಮಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪವತ್ತಾಪಿ ಪಾಚೀನಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಚಙ್ಕಮನವೇಮಜ್ಝೇ ಪವತ್ತಾ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಚಙ್ಕಮನೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಠಾನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಠಾನೇ ಪವತ್ತಾ ನಿಸಜ್ಜಂ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪವತ್ತಾ ಸಯನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಾರೇತಿ, ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಉಟ್ಠಹತಿ. ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಗತಾದೀಸು ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಭೂತಂ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಭೂತಂ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಯಾವ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಾವ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಯಮಾನೋ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಯತಿ ‘‘ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೋ, ಮಞ್ಚೋ ಅಚೇತನೋ, ಕಾಯೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘ಅಹಂ ಮಞ್ಚೇ ಸಯಿತೋ’ತಿ, ಮಞ್ಚೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ ‘ಮಯಿ ಕಾಯೋ ಸಯಿತೋ’ತಿ. ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೇ ಮಞ್ಚೇ ಸಯಿತೋ’’ತಿ. ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಾರೇತಿ, ಪಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಪಬುಜ್ಝತಿ, ಅಯಂ ಸುತ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ.

‘‘ಕಾಯಾದಿಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫತ್ತನೇನ ತಮ್ಮಯತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಚ ಜವನಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಛದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾಮಯಪವತ್ತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಜಾಗರಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಾಗರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ. ಅಪಿಚ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಜಗ್ಗನ್ತೋಪಿ ಜಾಗರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ, ಬಾತ್ತಿಂಸ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ ಪಹಾಯ ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಭಾಸಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ.

ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತರುಚಿಯಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋಪಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನೋಪಿ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ. ದುತಿಯಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ವಚೀಸಙ್ಖಾರವಿರಹತೋ ವಿಸೇಸತೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ನಾಮಾತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ನಯೋ ಪುರಿಮನಯತೋ ವಿಸೇಸನಯತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾದೀಸು (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೫೨೩) ‘‘ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಪರೋಪಿ ನಯೋ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ¶ ಯಥಾವುತ್ತನಯೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ. ‘‘ಏವಂ ಖೋ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿಆದಿ ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ನಿದ್ದೇಸಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಹಿ ನಿದ್ದೇಸಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥವಚನಂ. ತತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋಯೇವ. ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸನ್ತೋಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೧೫. ಅತ್ಥದಸ್ಸನೇನ ಪದಸ್ಸಪಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ಪದಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಭಿಕ್ಖು ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸನ್ತುಸ್ಸತಿ ನ ಲುದ್ಧೋ ಭವತೀತಿ ಹಿ ಪದನಿಬ್ಬಚನಂ. ಅಪಿಚ ಪದನಿಬ್ಬಚನವಸೇನ ಅತ್ಥೇ ವುತ್ತೇ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ಥಿಭಾವತೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ನಾಮ, ಸೋ ಅಪಾಕಟೋತಿ ತಂ ಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ‘‘ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಮತ್ತಮಾಹ, ಚೀವರಾದಿಕೇ ¶ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕಪ್ಪಿಯಪಚ್ಚಯೇ ಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತರ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಅನಿಯಮವಚನೋ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕಪ್ಪಿಯಪಚ್ಚಯೇ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಇತರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಹೀನಂ ಪಣೀತತೋ ಅಞ್ಞತ್ತಾ, ತಥಾ ಪಣೀತಮ್ಪಿ ಹೀನತೋ ಅಞ್ಞತ್ತಾ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಾಸಿದ್ಧಾ ಹಿ ಇತರತಾ, ತಸ್ಮಾ ಹೀನೇನ ವಾ ಪಣೀತೇನ ವಾ ಚೀವರಾದಿಕಪ್ಪಿಯಪಚ್ಚಯೇನ ಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸನ್ತುಸ್ಸತಿ ತೇನ, ಸನ್ತುಸ್ಸನಮತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಸನ್ತೋಸೋ, ತಥಾ ಪವತ್ತೋ ಅಲೋಭೋ, ಅಲೋಭಪಧಾನಾ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ. ಲಭನಂ ಲಾಭೋ, ಅತ್ತನೋ ಲಾಭಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಬಲನ್ತಿ ಕಾಯಬಲಂ, ಅತ್ತನೋ ಬಲಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಸಾರುಪ್ಪನ್ತಿ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಪತಿರೂಪಂ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕತಾ, ಅತ್ತನೋ ಸಾರುಪ್ಪಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಲಬ್ಭತೇತಿ ಲಾಭೋ, ಯೋ ಯೋ ಲಾಭೋ ಯಥಾಲಾಭಂ, ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯೋ, ಯಥಾಲಾಭೇನ ಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಬಲಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಯಥಾಬಲಂ, ಅತ್ತನೋ ಬಲಾನುಚ್ಛವಿಕಪಚ್ಚಯೋ, ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಸಸಾಧನಂ ಅನುರೂಪಕಿರಿಯಂ ¶ ವದತಿ, ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿ-ಸದ್ದೋ ಸಸಾಧನಂ ಅಧಿಕರಣಕಿರಿಯನ್ತಿ. ಯಥಾಬಲೇನ ಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಸಾರುಪ್ಪತಿ ಪತಿರೂಪಂ ಭವತಿ, ಸೋಭನಂ ವಾ ಆರೋಪೇತೀತಿ ಸಾರುಪ್ಪಂ, ಯಂ ಯಂ ಸಾರುಪ್ಪಂ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಂ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಪ್ಪಾಯಪಚ್ಚಯೋ, ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪೇನ ಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ. ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪಭೇದಮನುಗತಾ ವಣ್ಣನಾ ಪಭೇದವಣ್ಣನಾ.

ಇಧಾತಿ ಸಾಸನೇ. ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತೀತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಪತ್ಥನಭಾವಮಾಹ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಪತ್ತಪತ್ಥನಾಭಾವಂ. ಪಠಮೇನ ಅಪ್ಪತ್ತಪತ್ಥನಾಭಾವೇಯೇವ ವುತ್ತೇ ಯಥಾಲದ್ಧತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಪತ್ಥನಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯಪಿ ಸಿಯಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಪಸಙ್ಗಭಾವತೋ ತತೋಪಿ ನಿವತ್ತಮೇವ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಸರೂಪಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ದುತಿಯೇನ ಪತ್ತಪತ್ಥನಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಮುಪರಿಪಿ. ಪಕತಿದುಬ್ಬಲೋತಿ ಆಬಾಧಾದಿವಿರಹೇಪಿ ಸಭಾವದುಬ್ಬಲೋ. ಸಮಾನೋ ಸೀಲಾದಿಭಾಗೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಭಾಗೋ, ಸಹ ವಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣಭಾಗೇಹಿ ವತ್ತತೀತಿ ಸಭಾಗೋ, ಲಜ್ಜೀಪೇಸಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ತೇನ. ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲಾದೀನಂ ಗರುಚೀವರಂ ನ ಫಾಸುಭಾವಾವಹಂ, ಸರೀರಖೇದಾವಹಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಪಯೋಜನವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾದಿವಸೇನ. ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಹಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಲಹುಕಚೀವರಪರಿಭೋಗೋ ಸನ್ತೋಸವಿರೋಧೀ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ತದಭಾವತೋ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಯೋಜನವಸೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಲಹುಕಚೀವರಪರಿಭೋಗೋಪಿ ನ ಸನ್ತೋಸವಿರೋಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ಲಹುಕೇನ ಯಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಪಯೋಜನವಸೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಲಹುಕಚೀವರಪರಿಭೋಗೋಪಿ ನ ತಾವ ಸನ್ತೋಸವಿರೋಧೀ, ಪಗೇವ ತಥಾ ಅಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗೇತಿ ಸಮ್ಭಾವಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ. ಚೀವರನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ¶ ‘‘ಪತ್ತಚೀವರಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಯಥಾರುತಂ ಗಹಿತಾವಸೇಸಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಚೀವರಸನ್ತೋಸೇ ಸಮವರೋಧಿತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ‘‘ಥೇರಕೋ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಮಲ್ಲಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ಥೇರವೋಹಾರಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತೇಪಿ ಪವತ್ತಿತೋ ದಸವಸ್ಸತೋ ಪಭುತಿ ಚಿರವಸ್ಸಪಬ್ಬಜಿತೇಸ್ವೇವ ಇಧ ಪವತ್ತಿಞಾಪನತ್ಥಂ ‘‘ಥೇರಾನಂ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಥೇರಾನನ್ತಿ ವಾ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ವದತಿ. ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾನನ್ತಿ ಪನ ತದವಸೇಸೇ ವುಡ್ಢಭಿಕ್ಖೂ. ಸಙ್ಕಾರಕೂಟಾದಿತೋತಿ ಕಚವರರಾಸಿಆದಿತೋ. ಅನನ್ತಕಾನೀತಿ ನನ್ತಕಾನಿ ಪಿಲೋತಿಕಾನಿ. ‘‘ಅ-ಕಾರೋ ¶ ಚೇತ್ಥ ನಿಪಾತಮತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿ. ವ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೬೫) ವಿಮಾನಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಚಾಹು ‘‘ನನ್ತಕಂ ಕಪ್ಪಟೋ ಜಿಣ್ಣವಸನಂ ತು ಪಟಚ್ಚರ’’ನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ದಸಾಸಙ್ಖಾತೋ ಅನ್ತೋ ಕೋಟಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಹಿ ನನ್ತಕಾನಿ, ನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ತು ಅನಾದೇಸೇ ಅನನ್ತಕಾನೀತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಸಙ್ಕೇತಕೋವಿದಾನಂ ಪನ ಆಚರಿಯಾನಂ ತಥಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸನನ್ತಕಾನೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ನನ್ತಕೇನ ಸಹ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಚೀವರಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಘಾಟಿನ್ತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಚೀವರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಚೀವರಂ. ತೀಣಿಪಿ ಹಿ ಚೀವರಾನಿ ಸಙ್ಘಟಿತತ್ತಾ ‘‘ಸಙ್ಘಾಟೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಮಹಗ್ಘಂ ಚೀವರಂ, ಬಹೂನಿ ವಾ ಚೀವರಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ತಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞಸ್ಸ ಗಹಣಮ್ಪಿ ಮಹಿಚ್ಛತಾದಿನಯೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪನಯೇ ಏವ ಠಿತತ್ತಾ ನ ಸನ್ತೋಸವಿರೋಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ…ಪೇ… ಧಾರೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪನಯೇನ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞಗಹಣಮ್ಪಿ ನ ತಾವ ಸನ್ತೋಸವಿರೋಧೀ, ಪಗೇವ ಅನಞ್ಞಗಹಣೇನ ಯಥಾಲದ್ಧಸ್ಸೇವ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಂ ಪರಿಭೋಗೇತಿ ಸಮ್ಭಾವಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ, ಏವಂ ಸೇಸಪಚ್ಚಯೇಸುಪಿ ಯಥಾಬಲಯಥಾಸಾರುಪ್ಪನಿದ್ದೇಸೇಸು ಅಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣೇ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಪಕತಿವಿರುದ್ಧನ್ತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ. ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಸೀಸೇನ ಸಪ್ಪಾಯಪಚ್ಚಯಪರಿಯೇಸನಂ, ಪರಿಭುಞ್ಜನಞ್ಚ ವಿಸೇಸತೋ ಯುತ್ತತರನ್ತಿ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಯಾಪೇನ್ತೋಪೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಿಸ್ಸಕಾಹಾರನ್ತಿ ತಣ್ಡುಲಮುಗ್ಗಾದೀಹಿ ನಾನಾವಿಧಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣೇಹಿ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಆಹಾರಂ.

ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಪಠಮೇ ಹಿ ನಯೇ ಯಥಾಲದ್ಧಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ, ದುತಿಯೇ ಪನ ಯಥಾಪತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಪಕ್ಖನ್ತರಜೋತಕೋ. ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಉತ್ತಮಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ ಪಮಾದಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಬ್ಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನಿದ್ದಾಭಿಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಥಿನಮಿದ್ದೋಕ್ಕಮನೇನ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಗೇಲಞ್ಞಭಾವತೋ ಭವಙ್ಗಸನ್ತತಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ನಿದ್ದಾಯ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ, ನಿದ್ದಾಯನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಬುಜ್ಝತೋತಿ ತಥಾರೂಪೇನ ಆರಮ್ಮಣನ್ತರೇನ ¶ ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಬುಜ್ಝನಹೇತು ¶ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾ ಪಾತುಭವನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಪಟಿಬುಜ್ಝನತೋ’’ತಿಪಿ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅಯಮ್ಪೀತಿ ಪಠಮನಯಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ.

ತೇಸಂ ಆಭತೇನಾತಿ ತೇಹಿ ಥೇರಾದೀಹಿ ಆಭತೇನ, ತೇಸಂ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸನ್ತಕೇನಾತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮುತ್ತಹರೀತಕನ್ತಿ ಗೋಮುತ್ತಪರಿಭಾವಿತಂ, ಪೂತಿಭಾವೇನ ವಾ ಮೋಚಿತಂ ಛಡ್ಡಿತಂ ಹರೀತಕಂ, ಇದಾನಿ ಪನ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ‘‘ಗೋಮುತ್ತಹರೀತಕ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ನ ಪೋರಾಣಪಾಠೋ ತಬ್ಬಣ್ಣನಾಯ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೫) ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ. ಚತುಮಧುರನ್ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವರೇ ಮಹಾಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೮೪ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಂ ದಧಿಮಧುಸಪ್ಪಿಫಾಣಿತಸಙ್ಖಾತಂ ಚತುಮಧುರಂ, ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಭಾಜನೇ ಚತುಮಧುರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತೇಸು ಯದಿಚ್ಛಸಿ, ತಂ ಗಣ್ಹಾಹಿ ಭನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತದುಭಯಸ್ಸ ರೋಗವೂಪಸಮನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ‘‘ಪೂತಿಮುತ್ತಭೇಸಜ್ಜಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ. ೭೩, ೧೨೮) ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಸತ್ಥಂ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ನಿಯೋಜನತೋ ಪರಮೇನ ಉಕ್ಕಂಸಗತೇನ ಸನ್ತೋಸೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸತೀತಿ ಪರಮಸನ್ತುಟ್ಠೋ.

ಕಾಮಞ್ಚ ಸನ್ತೋಸಪ್ಪಭೇದಾ ಯಥಾವುತ್ತತೋಪಿ ಅಧಿಕತರಾ ಚೀವರೇ ವೀಸತಿ ಸನ್ತೋಸಾ, ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಪನ್ನರಸ, ಸೇನಾಸನೇ ಚ ಪನ್ನರಸ, ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ವೀಸತೀತಿ, ಇಧ ಪನ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ದ್ವಾದಸವಿಧೋಯೇವ ಸನ್ತೋಸೋ ವುತ್ತೋ. ತದಧಿಕತರಪ್ಪಭೇದೋ ಪನ ಚತುರಙ್ಗುತ್ತರೇ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪.೨೮) ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವಂ ‘‘ಇಧ ಮಹಾರಾಜ ಭಿಕ್ಖು ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನನಿದ್ದಿಟ್ಠೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠಪದೇನೇವ ಸನ್ತೋಸಪ್ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕೇನ ಚೀವರೇನ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ದೇಸನಾನುರೂಪಂ ತೇನ ಸನ್ತೋಸೇನ ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಭೇದಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಯಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಯಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕಾಮಞ್ಚಸ್ಸ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತೇಹೇವ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕಾಯಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಸನ್ತುಟ್ಠತಾ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಸೇಸಪರಿಕ್ಖಾರಚತುಕ್ಕೇನ ಚ ವಿನಾ ವಿಚರಣಮಯುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಕಾಯಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಯತಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದನ್ತಕಟ್ಠಚ್ಛೇದನವಾಸೀತಿ ಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ ತದಞ್ಞಕಿಚ್ಚಸ್ಸಾಪಿ ತಾಯ ಸಾಧೇತಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇನ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಮಞ್ಚಪೀಠಾನಂ ಅಙ್ಗಪಾದಚೀವರಕುಟಿದಣ್ಡಕಸಜ್ಜನಕಾಲೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ನ ಹೇತಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಪಾಳಿಯಮಾಗತ’’ನ್ತಿ.

ಬನ್ಧನನ್ತಿ ¶ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ. ಪರಿಸ್ಸಾವನೇನ ಪರಿಸ್ಸಾವನಞ್ಚ, ತೇನ ಸಹಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಯುತ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತೋ ಯೋಗೋ ಯಸ್ಸ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಯೋಗೋ ಯುತ್ತೋತಿ ಯುತ್ತಯೋಗೋ, ತಸ್ಸ.

ಕಾಯಂ ¶ ಪರಿಹರನ್ತಿ ಪೋಸೇನ್ತಿ, ಕಾಯಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಹಾರೋ ಪೋಸನಮತ್ತಂ ಪಯೋಜನಮೇತೇಹೀತಿ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಯಾ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಪೋಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ವಡ್ಢನಂ, ಭರಣಂ ವಾ, ತಥಾ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಯಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಬಹಿದ್ಧಾವ ಕಾಯಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕಭಾವೇನ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಯತಾ, ಅಜ್ಝೋಹರಣವಸೇನ ಸರೀರಟ್ಠಿತಿಯಾ ಉಪಕಾರಕಭಾವೇನ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಯತಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಿಚೀವರಂ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಪರಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪೋಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥವಚನಂ. ಇತೀತಿ ನಿದಸ್ಸನೇ ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಯಂ ಹೋತೀತಿ ಕಾರಣಜೋತನೇ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಪೋಸನತೋ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಯಂ ಹೋತೀತಿ. ಏವಮುಪರಿಪಿ. ಚೀವರಕಣ್ಣೇನಾತಿ ಚೀವರಪರಿಯನ್ತೇನ.

ಕುಟಿಪರಿಭಣ್ಡಕರಣಕಾಲೇತಿ ಕುಟಿಯಾ ಸಮನ್ತತೋ ವಿಲಿಮ್ಪನೇನ ಸಮ್ಮಟ್ಠಕರಣಕಾಲೇ.

ಅಙ್ಗಂ ನಾಮ ಮಞ್ಚಪೀಠಾನಂ ಪಾದೂಪರಿ ಠಪಿತೋ ಪಧಾನಸಮ್ಭಾರವಿಸೇಸೋ. ಯತ್ಥ ಪದರಸಞ್ಚಿನನಪಿಟ್ಠಿಅಪಸ್ಸಯನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಯೋ ‘‘ಅಟನೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಮಧುದ್ದುಮಪುಪ್ಫಂ ಮಧುಕಂ ನಾಮ, ಮಕ್ಖಿಕಾಮಧೂಹಿ ಕತಪೂವಂ ವಾ. ಪರಿಕ್ಖಾರಮತ್ತಾ ಪರಿಕ್ಖಾರಪಮಾಣಂ. ಸೇಯ್ಯಂ ಪವಿಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಕುಞ್ಚಿಕಾನಂ ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇ ಪರಿಭುತ್ತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ರಟ್ಠಕಂ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣ’’ನ್ತಿ. ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಸೇನಾಸನೇ ತಿಟ್ಠನಕಞ್ಹಿ ‘‘ತತ್ರಟ್ಠಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಕಪ್ಪನವಚನತೋ ಪನ ತೇಸಮಞ್ಞತರಸ್ಸ ನವಮತಾ, ಯಥಾವುತ್ತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ನವಮಭಾವೋ, ನ ತು ತೇಸಂ ತಥಾಪತಿನಿಯತಭಾವೇನ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ತಥಾಯೇವ ತೇಸಮಧಾರಣತೋ. ಏಸ ನಯೋ ದಸಮಾದೀಸುಪಿ. ತೇಲಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಹರಿತಾ ವೇಳುನಾಳಿಆದಿಕಾ ತೇಲನಾಳಿ. ನನು ಸನ್ತುಟ್ಠಪುಗ್ಗಲದಸ್ಸನೇ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಿಕೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋತಿ ಅನುಯೋಗೇ ಯಥಾರಹಂ ತೇಸಮ್ಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತೇಸು ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಮಹನ್ತೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತೋ ಭಾರೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾಭಾರಾ, ಅಯಂ ಅಧುನಾ ಪಾಠೋ, ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನ ‘‘ಮಹಾಗಜಾ’’ತಿ ಪಾಠಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ದುಪ್ಪೋಸಭಾವೇನ ¶ ಮಹಾಗಜಾ ವಿಯಾತಿ ಮಹಾಗಜಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೫) ವುತ್ತಂ, ನ ತೇ ಏತ್ತಕೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ‘‘ಮಹಿಚ್ಛಾ, ಅಸನ್ತುಟ್ಠಾ, ದುಬ್ಭರಾ, ಬಾಹುಲ್ಲವುತ್ತಿನೋ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯದಿ ಇತರೇಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಸಭಾವಾ, ಕಿಮೇತೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಇಚ್ಛಿತಭಾವೋ ಕಥಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅನುಯೋಗಮ್ಪಿ ಅಪನೇತಿ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ತಸ್ಸೇವ ತಥಾ ಪಕ್ಕನ್ತಭಾವೇನ ‘‘ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕೇನ ಚೀವರೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಪಾಳಿಯಾ ಯೋಗ್ಯತೋ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಚನೀಯಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಹಿ ವಾಚಕಸ್ಸಾಪಿ ಹೇತುಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ¶ . ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇತಿ ಇಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಲದ್ಧಗುಣವಚನಮ್ಪಿ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ. ಸಲ್ಲಹುಕಾ ವುತ್ತಿ ಜೀವಿಕಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿತಾ, ತಂ. ಕಾಯಪಾರಿಹಾರಿಯೇನಾತಿ ಭಾವಪ್ಪಧಾನನಿದ್ದೇಸೋ, ಭಾವಲೋಪನಿದ್ದೇಸೋ ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕಾಯಂ ಪರಿಹರಣಮತ್ತಕೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ, ಕಾಯಪೋಸನಪ್ಪಮಾಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ವುತ್ತನಯೇನ ಚೇತ್ಥ ದ್ವಿಧಾ ವಚನತ್ಥೋ, ಟೀಕಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೫) ಪನ ಪಠಮಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ದುತಿಯೋವ ಇಧ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮಮಾಯನತಣ್ಹಾಯ ಆಸಙ್ಗೋ. ಪರಿಗ್ಗಹತಣ್ಹಾಯ ಬನ್ಧೋ. ಜಿಯಾಮುತ್ತೋತಿ ಧನುಜಿಯಾಯ ಮುತ್ತೋ. ಯೂಥಾತಿ ಹತ್ಥಿಗಣತೋ. ತಿಧಾ ಪಭಿನ್ನಮದೋ ಮದಹತ್ಥೀ. ವನಪಬ್ಭಾರನ್ತಿ ವನೇ ಪಬ್ಭಾರಂ.

ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಸುಖವಿಹಾರಿತಾಯ ಸುಖವಿಹಾರಟ್ಠಾನಭೂತಾ, ‘‘ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೮; ಮ. ನಿ. ೧.೭೭, ೪೫೯, ೫೦೯; ೨.೩೦೯) ವಾ ನಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾಫರಣಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುದ್ದಿಸೋ, ಸೋ ಏವ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ, ಚತಸ್ಸೋ ವಾ ದಿಸಾ ಚತುದ್ದಿಸಂ, ವುತ್ತನಯೇನ ತಮಸ್ಸಾತಿ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ ಯಥಾ ‘‘ಸದ್ಧೋ’’ತಿ. ತಾಸ್ವೇವ ದಿಸಾಸು ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಸತ್ತೇ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಾ ಭಯೇನ ನ ಪಟಿಹನತಿ, ಸಯಂ ವಾ ತೇಹಿ ನ ಪಟಿಹಞ್ಞತೇತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ. ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋತಿ ಸಕೇನ, ಸನ್ತೇನ ವಾ, ಸಮಮೇವ ವಾ ತುಸ್ಸನಕೋ. ಇತರೀತರೇನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ, ಉಚ್ಚಾವಚೇನ ವಾ. ಪರಿಚ್ಚ ಸಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ವಾ ಪರಿಸಯನ್ತಿ ಅಭಿಭವನ್ತೀತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾ, ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಯೋ ಬಾಹಿರಾ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಕಾಯಚಿತ್ತುಪದ್ದವಾ, ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ¶ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಸಹಿತಾತಿ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿಯಾ, ವೀರಿಯಾದಿಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಯಥಾರಹಂ ಖನ್ತಾ, ಗಹನ್ತಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥದ್ಧಭಾವಕರಭಯಾಭಾವೇನ ಅಛಮ್ಭೀ. ಏಕೋ ಚರೇತಿ ಅಸಹಾಯೋ ಏಕಾಕೀ ಹುತ್ವಾ ಚರಿತುಂ ವಿಹರಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ. ಸಮತ್ಥನೇ ಹಿ ಏಯ್ಯ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ಕೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩) ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪತಾಯ ಏಕವಿಹಾರೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸಣ್ಠಾನೇನ ಖಗ್ಗಸದಿಸಂ ಏಕಮೇವ ಮತ್ಥಕೇ ಉಟ್ಠಿತಂ ವಿಸಾಣಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಖಗ್ಗೋ; ಖಗ್ಗಸದ್ದೇನ ತಂಸದಿಸವಿಸಾಣಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ, ಮಹಿಂಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಮಿಗವಿಸೇಸೋ, ಯೋ ಲೋಕೇ ‘‘ಪಲಾಸಾದೋ, ಗಣ್ಠಕೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ವಿಸಾಣೇನ ಏಕೀಭಾವೇನ ಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಏಕವಿಹಾರಿತಾಯ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೋ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ, (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೨) ಚೂಳನಿದ್ದೇಸೇ (ಚೂಳನಿ. ೧೨೮) ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತೇ ಭಗವತಾ ತಥಾ ದೇಸನಾಯ ವಿವರಿತಂ, ಥೋಮಿತಂ ವಾ. ಖಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ನಾಮ ಮಿಗಸ್ಸ ವಿಸಾಣೇನ ಕಪ್ಪೋ ಸದಿಸೋ ತಥಾ. ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಹೇತ್ಥ ‘‘ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೇನ ವತ ಭೋ ಕಿರ ಸಾವಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಮಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೬೦) ವಿಯ ಪಟಿಭಾಗೇ ವತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪತಾ, ತಂ ಸೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ವಾತಾಭಿಘಾತಾದೀಹಿ ಸಿಯಾ ಸಕುಣೋ ಛಿನ್ನಪಕ್ಖೋ, ಅಸಞ್ಜಾತಪಕ್ಖೋ ವಾ, ಇಧ ಪನ ಡೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಸಪಕ್ಖಿಕೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಕ್ಖೀ ಸಕುಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ತು ‘‘ಆಕಾಸೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಚಙ್ಕಮತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೧೧) ವಿಯ ಪರಿಯಾಯಮತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಕ್ಖಯುತ್ತೋ ಸಕುಣೋ’’ತಿ. ಉಪ್ಪತತೀತಿ ಉದ್ಧಂ ಪತತಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಧುನನ್ತಾತಿ ವಿಭಿನ್ದನ್ತಾ, ವಿಚಾಲೇನ್ತಾ ವಾ. ಅಜ್ಜತನಾಯಾತಿ ಅಜ್ಜಭಾವತ್ಥಾಯ. ತಥಾ ಸ್ವಾತನಾಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಂ ಏವ ಭಾರೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಪತ್ತಭಾರೋ. ಮಮಾಯನತಣ್ಹಾಭಾವೇನ ನಿಸ್ಸಙ್ಗೋ. ಪರಿಗ್ಗಹತಣ್ಹಾಭಾವೇನ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ. ಯೇನ ಕಾಮನ್ತಿ ಯತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿ, ತತ್ಥ. ಭಾವನಪುಂಸಕಂ ವಾ ಏತಂ. ಯೇನ ಯಥಾ ಪವತ್ತೋ ಕಾಮೋತಿ ಹಿ ಯೇನಕಾಮೋ, ತಂ, ಯಥಾಕಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೧೬. ಪುಬ್ಬೇ ¶ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ಪುನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅನುಯೋಗಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಸೋಧೇತಿ ‘‘ಸೋ…ಪೇ… ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಸಮ್ಭಾರಪಾರಿಪೂರಿಂ. ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸನ್ತೋಸೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆರಞ್ಞಿಕಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಾ. ನ ಇಜ್ಝತೀತಿ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ಸಫಲೋ ಭವತಿ. ನ ಕೇವಲಂ ಅನಿಜ್ಝನಮತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಯಮ್ಪಿ ದೋಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರಞ್ಞೇ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ವಿಯ, ವನಚರಕಾನಂ ವಿಯ ಚ ನಿವಾಸನಮತ್ತಮೇವ, ನ ಪನ ಅರಞ್ಞವಾಸಾನುಚ್ಛವಿಕಾ ಕಾಚಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಪವಾದವಸೇನ ವಚನೀಯಭಾವಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಪನ ದಸ್ಸನೇನ ವಿರುಜ್ಝನತೋ ಸದ್ಧಿಂ-ಸದ್ದೋ ನ ಪೋರಾಣೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಆರಞ್ಞಕೇಹಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಹಿ, ವನಚರವಿಸಭಾಗಜನೇಹಿ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನ ವಸನೀಯಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ನ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪಣಿಧಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ವತ್ಥಬ್ಬಂ, ಯೋ ವಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೨೩) ವಿಯ ಹಿ ವತ್ಥಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ ವಸಿತಬ್ಬಪರಿಯಾಯೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವರೂಪಸ್ಸ ಹಿ ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ಕಾಳಮಕ್ಕಟಅಚ್ಛತರಚ್ಛದೀಪಿಮಿಗಾನಂ ಅಟವಿವಾಸಸದಿಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೫೨೬) ಅಧಿವತ್ಥಾತಿ ಅಧಿವಸನ್ತಾ. ಪಠಮಂ ಭೇರವಸದ್ದಂ ಸಾವೇನ್ತಿ. ತಾವತಾ ಅಪಲಾಯನ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇಹಿಪಿ ಸೀಸಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ¶ ಪಲಾಪನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಕಥಿತಂ. ಏವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸಿತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅನ್ವಯತೋಪಿ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಪನೇತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಥಂ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಳಕೋ ತಿಲಕೋತಿ ವಣ್ಣವಿಕಾರಾಪನರೋಗವಸೇನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

‘‘ದುನ್ನಾಮಕಞ್ಚ ಅರಿಸಂ, ಛದ್ದಿಕೋ ವಮಥೂರಿತೋ;

ದವಥು ಪರಿತಾಪೋಥ, ತಿಲಕೋ ತಿಲಕಾಳಕೋ’’ತಿ.

ತಿಲಸಣ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಜಾಯತೀತಿ ಹಿ ತಿಲಕೋ, ಕಾಳೋ ಹುತ್ವಾ ಜಾಯತೀತಿ ಕಾಳಕೋ. ಇಧ ಪನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತಂ ಥುಲ್ಲವಜ್ಜಂ ಕಾಳಕಸದಿಸತ್ತಾ ಕಾಳಕಂ, ಮಿಚ್ಛಾವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತಂ ಅಣುಮತ್ತವಜ್ಜಂ ತಿಲಕಸದಿಸತ್ತಾ ತಿಲಕನ್ತಿ ¶ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ. ತನ್ತಿ ತಥಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಪೀತಿಂ. ವಿಗತಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ಖಯವಯವಸೇನ ಸಮ್ಮಸನಂ. ಖೀಯನಟ್ಠೇನ ಹಿ ಖಯೋವ ವಿಗತೋ, ವಿಪರೀತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಅಯನಟ್ಠೇನ ವಯೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅರಿಯಭೂಮಿ ನಾಮ ಲೋಕುತ್ತರಭೂಮಿ. ಇತೀತಿ ಅರಿಯಭೂಮಿಓಕ್ಕಮನತೋ, ದೇವತಾನಂ ವಣ್ಣಭಣನತೋ ವಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇವತಾನಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಯಸೋ ಪತ್ಥಟೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಅಯಸಪತ್ಥರಣಮ್ಪಿ ದೇವತಾನಮಾರೋಚನವಸೇನಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ವಿವಿತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಜನವಿವೇಕೇತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಪನ ಜನಸದ್ದನಿಗ್ಘೋಸಾಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಸದ್ದಕಣ್ಟಕತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಜನಕಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಹಿ ಇಧ ಜಞ್ಞಂ ಗಹಿತಂ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಯದೇವ ತಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸಂ, ತದೇವ ತಂ ವಿಜನವಾತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೫೩೩). ಅಪ್ಪಸದ್ದನ್ತಿ ಚ ಪಕತಿಸದ್ದಾಭಾವಮಾಹ. ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ನಗರನಿಗ್ಘೋಸಾದಿಸದ್ದಾಭಾವಂ. ಈದಿಸೇಸು ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಾವಸೇಸಂ ವಿಯ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ನಿರವಸೇಸೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ. ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೬೪) ಪನ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಪರಿಯಾಯಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಾವಸೇಸಂ ಸಿಯಾ’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘ನ ಹಿ ತಸ್ಸಾ’ತಿಆದಿ. ಅಪ್ಪಸದ್ದೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಭಾವತ್ಥೋತಿಪಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ‘ಅಪ್ಪಾಬಾಧತಞ್ಚ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೫) ವಿಯಾ’’ತಿ. ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಾ (ವಿಭ. ೫೨೮) ಸಂಸನ್ದನ್ತೋ ‘‘ಏತದೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತದೇವಾತಿ ಚ ಮಯಾ ಸಂವಣ್ಣಿಯಮಾನಂ ನಿಸ್ಸದ್ದತಂ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ತಿಕೇಪೀತಿ ಗಾಮಾದೀನಂ ಸಮೀಪೇಪಿ ಏದಿಸಂ ವಿವಿತ್ತಂ ನಾಮ, ಪಗೇವ ದೂರೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಾಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ಅಸಙ್ಕಿಣ್ಣಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ. ಯಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಗಾವುತಮ್ಪಿ ಅಡ್ಢಯೋಜನಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬತಗಹನಂ ವನಗಹನಂ ನದೀಗಹನಂ ಹೋತಿ, ನ ಕೋಚಿ ಅವೇಲಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ¶ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಇದಂ ಸನ್ತಿಕೇಪಿ ಅನಾಕಿಣ್ಣಂ ನಾಮ. ಸೇತೀತಿ ಸಯತಿ. ಆಸತೀತಿ ನಿಸೀದತಿ. ‘‘ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇನ-ಸದ್ದಸ್ಸ, ಆಸನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಅಧಿಕರಣತ್ಥಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಚ-ಸದ್ದೇನ ಚ ತದುಭಯಪದಸ್ಸ ಚತ್ಥಸಮಾಸಭಾವಂ. ‘‘ತೇನಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಮೇವ ಆಹರತಿ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಾಯೇವತ್ಥಂ ಸೇನಾಸನಪ್ಪಭೇದದಸ್ಸನವಸೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಂ ನಿದಸ್ಸನನಯೇನ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸಿತಸೇನಾಸನಸ್ಸೇವ ಹಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ. ತತ್ಥ ವಿಹಾರೋ ಪಾಕಾರಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಕಲೋ ¶ ಆವಾಸೋ. ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ದೀಘಪಾಸಾದೋ, ‘‘ಗರುಳಸಣ್ಠಾನಪಾಸಾದೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಪಾಸಾದೋ ಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ. ಹಮ್ಮಿಯಂ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಪಾಸಾದೋ. ಅಟ್ಟೋ ಪಟಿರಾಜೂನಂ ಪಟಿಬಾಹನಯೋಗ್ಗೋ ಚತುಪಞ್ಚಭೂಮಕೋ ಪತಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ. ಮಾಳೋ ಏಕಕೂಟಸಙ್ಗಹಿತೋ ಅನೇಕಕೋಣವನ್ತೋ ಪತಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ವಿಹಾರೋ ದೀಘಮುಖಪಾಸಾದೋ. ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ಏಕಪಸ್ಸಛದನಕಗೇಹಂ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಏಕಪಸ್ಸೇ ಭಿತ್ತಿ ಉಚ್ಚತರಾ ಹೋತಿ, ಇತರಪಸ್ಸೇ ನೀಚಾ, ತೇನ ತಂ ಏಕಛದನಕಂ ಹೋತಿ. ಪಾಸಾದೋ ಆಯತಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ. ಹಮ್ಮಿಯಂ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಕಂ ಚನ್ದಿಕಙ್ಗಣಯುತ್ತಂ. ಗುಹಾ ಕೇವಲಾ ಪಬ್ಬತಗುಹಾ. ಲೇಣಂ ದ್ವಾರಬನ್ಧಂ ಪಬ್ಭಾರಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ‘‘ಮಣ್ಡಪೋತಿ ಸಾಖಾಮಣ್ಡಪೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೬) ಏವಂ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ, ಅಙ್ಗುತ್ತರಟೀಕಾಕಾರೇನ ಚ ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ.

ವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೫೨೭) ಪನ ವಿಹಾರೋತಿ ಸಮನ್ತಾ ಪರಿಹಾರಪಥಂ, ಅನ್ತೋಯೇವ ಚ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಸೇನಾಸನಂ. ಅಡ್ಢಯೋಗೋತಿ ಸುಪಣ್ಣವಙ್ಕಗೇಹಂ. ಪಾಸಾದೋತಿ ದ್ವೇ ಕಣ್ಣಿಕಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತೋ ದೀಘಪಾಸಾದೋ. ಅಟ್ಟೋತಿ ಪಟಿರಾಜಾದಿಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಕತೋ ಬಹಲಭಿತ್ತಿಕೋ ಚತುಪಞ್ಚಭೂಮಕೋ ಪತಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ. ಮಾಳೋತಿ ಭೋಜನಸಾಲಾಸದಿಸೋ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೋ. ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಏಕಕೂಟಸಙ್ಗಹಿತೋ ಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೮೨-೪೮೭) ವುತ್ತಂ. ಲೇಣನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಂ ಖಣಿತ್ವಾ ವಾ ಪಬ್ಭಾರಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೋನಕಟ್ಠಾನೇ ಕುಟ್ಟಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವಾ ಕತಸೇನಾಸನಂ. ಗುಹಾತಿ ಭೂಮಿದರಿ ವಾ ಯತ್ಥ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ದೀಪಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಬ್ಬತಗುಹಾ ವಾ ಭೂಮಿಗುಹಾ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ.

ತಂ ಆವಸಥಭೂತಂ ಪತಿಸ್ಸಯಸೇನಾಸನಂ ವಿಹರಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ, ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಚ ವಿಹಾರಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ. ಮಸಾರಕಾದಿಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಮಞ್ಚೋ. ತಥಾ ಪೀಠಂ. ಉಣ್ಣಭಿಸಿಆದಿಪಞ್ಚವಿಧಾ ಭಿಸಿ. ಸೀಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಬಿಮ್ಬೋಹನಂ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲತಾ, ದೀಘತೋ ಮಞ್ಚವಿತ್ಥಾರಪ್ಪಮಾಣತಾ ಚೇತ್ಥ ಸೀಸಪ್ಪಮಾಣಂ. ಮಸಾರಕಾದೀನಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಭಾವತೋ, ಭಿಸಿಉಪಧಾನಞ್ಚ ಮಞ್ಚಪೀಠಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ಮಞ್ಚಪೀಠಸೇನಾಸನಂ. ಮಞ್ಚಪೀಠಭೂತಞ್ಹಿ ಸೇನಾಸನಂ, ಮಞ್ಚಪೀಠಸಮ್ಬನ್ಧಞ್ಚ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸೇನ ವಾ ‘‘ಮಞ್ಚಪೀಠಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಏವಮೇವ ವದತಿ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನ ‘‘ಮಞ್ಚಪೀಠಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಞ್ಚೇವ ಮಞ್ಚಪೀಠಸಮ್ಬನ್ಧಸೇನಾಸನಞ್ಚಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೬) ವುತ್ತಂ. ಚಿಮಿಲಿಕಾ ¶ ನಾಮ ಸುಧಾಪರಿಕಮ್ಮಕತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ವಣ್ಣಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಪಟಖಣ್ಡಾದೀಹಿ ಸಿಬ್ಬೇತ್ವಾ ಕತಾ. ಚಮ್ಮಖಣ್ಡೋ ನಾಮ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘದೀಪಿತರಚ್ಛಚಮ್ಮಾದೀಸುಪಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಮ್ಮಂ. ಅಟ್ಠಕಥಾಸು (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೧೧೨; ವಿ. ಸಙ್ಗ. ಅಟ್ಠ. ೮೨) ಹಿ ಸೇನಾಸನಪರಿಭೋಗೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಚಮ್ಮಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ತಿಣಸನ್ಥಾರೋತಿ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ತಿಣಾನಂ ಸನ್ಥಾರೋ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಪಣ್ಣಸನ್ಥಾರೇಪಿ. ಚಿಮಿಲಿಕಾದಿ ಭೂಮಿಯಂ ಸನ್ಥರಿತಬ್ಬತಾಯ ಸನ್ಥತಸೇನಾಸನಂ. ಯತ್ಥ ವಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವಾ ಏತಾನಿ ಮಞ್ಚಾದೀನಿ ಯತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಂ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅವಸೇಸಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಾಭಾವತೋ ಕೇವಲಂ ಸಯನಸ್ಸ, ನಿಸ್ಸಜ್ಜಾಯ ಚ ಓಕಾಸಭೂತತ್ತಾ ಓಕಾಸಸೇನಾಸನಂ. ಸೇನಾಸನಗ್ಗಹಣೇನಾತಿ ‘‘ವಿವಿತ್ತಂ ಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇನಾಸನಸದ್ದೇನ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಸ್ಸ ವಾ ಆದಾನೇನ, ವಚನೇನ ವಾ ಗಹಿತಮೇವ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ, ವಿಸೇಸತ್ಥಿನಾ ಚ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಪಯುಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ.

ಯದೇವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪುನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅನುಯೋಗೇನ ‘‘ಇಧ ಪನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವಂ ಗಹಿತೇಸುಪಿ ಸೇನಾಸನೇಸು ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ ಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮತ್ತಾ ಪುನ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಸೇನ ಆಗತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಿನಯೇ ಆಗತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ. ವಿನಯೇ ಹಿ ಗಣಮ್ಹಾಓಹೀಯನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾಚಿ. ೬೯೧) ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಆರಞ್ಞಕಧುತಙ್ಗಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಇದಮ್ಪಿ ಚ ತಾಸಂ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ, ನ ಪನ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಸೇನಾಸನಂ, ಇದಮ್ಪಿ ಚ ತಾಸಂ ಗಣಮ್ಹಾಓಹೀಯನಾಪತ್ತಿಕರಂ, ನ ತು ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಾದಿಮೇವ ಅರಞ್ಞಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ –

‘‘ಏಕಾ ವಾ ಗಣಮ್ಹಾ ಓಹೀಯೇಯ್ಯಾತಿ ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ದುತಿಯಿಕಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರಂ ವಾ ಸವನೂಪಚಾರಂ ವಾ ವಿಜಹನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ, ವಿಜಹಿತೇ ಆಪತ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ.

ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಸುಪಿ (ಪಾಚಿ. ಅಟ್ಠ. ೬೯೨) ಹಿ ತಥಾವ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ‘‘ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೫೨೯) ಆಗತಂ. ವಿನಯಸುತ್ತನ್ತಾ ಹಿ ಉಭೋಪಿ ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ ನಾಮ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ನ ಗಾಮಪದೇಸನ್ತೋಗಧಂ, ತಂ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ಇನ್ದಖೀಲಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ¶ ಯಂ ಠಾನಂ ಪವತ್ತಂ ¶ , ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಆರಞ್ಞಕಂ ನಾಮ…ಪೇ… ಪಚ್ಛಿಮನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಆರಞ್ಞಕಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾರಾ. ೬೫೨) ಆರಞ್ಞಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುರೂಪಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಧುತಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೯) ಯಂ ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯುತ್ತಮೇವ, ಅತೋ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸನ್ದಚ್ಛಾಯನ್ತಿ ಸೀತಚ್ಛಾಯಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ರುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿ ರುಕ್ಖಸಮೀಪಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಾವತಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ ಸಮನ್ತಾ ಛಾಯಾ ಫರತಿ, ನಿವಾತೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ನಿಪತನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿ. ಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಸುದ್ಧಪಾಸಾಣಸುದ್ಧಪಂಸುಉಭಯಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ ತಿವಿಧೋಪಿ ಪಬ್ಬತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಸಿಲಾಮಯೋ ಏವ. ಸೇಲ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಅವಿಸೇಸತೋ ಪಬ್ಬತಪರಿಯಾಯೋತಿ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ತತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತದುಭಯಸ್ಸ ಅನುರೂಪತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದಿಸಾಸು ಖಾಯಮಾನಾಸೂತಿ ದಸಸು ದಿಸಾಸು ಅಭಿಮುಖೀಭಾವೇನ ದಿಸ್ಸಮಾನಾಸು. ತಥಾರೂಪೇನಪಿ ಕಾರಣೇನ ಸಿಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾತಿ ಏತಂ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬದಿಸಾಹಿ ಆಗತೇನ ವಾತೇನ ಬೀಜಿಯಮಾನಭಾವಹೇತುದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಉದಕಂ ಪಿಪಾಸವಿನೋದನಸ್ಸ ಕಾರಕತ್ತಾ. ‘‘ಯಂ ನದೀತುಮ್ಬನ್ತಿಪಿ ನದೀಕುಞ್ಜನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಕನ್ದರನ್ತಿ ಅಪಬ್ಬತಪದೇಸೇಪಿ ವಿದುಗ್ಗನದೀನಿವತ್ತನಪದೇಸಂ ಕನ್ದರನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ಮೂಲಟೀ. ೫೩೦) ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರೋ, ತೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ನದೀತುಮ್ಬನದೀಕುಞ್ಜಸದ್ದಾ ನದೀನಿವತ್ತನಪದೇಸವಾಚಕಾ’’ತಿ. ನದೀನಿವತ್ತನಪದೇಸೋ ಚ ನಾಮ ನದಿಯಾ ನಿಕ್ಖಮನಉದಕೇನ ಪುನ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಗತೋ ವಿದುಗ್ಗಪದೇಸೋ. ‘‘ಅಪಬ್ಬತಪದೇಸೇಪೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಪಬ್ಬತಪದೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾವುತ್ತೋ ಪನ ನದೀಪದೇಸೋಪಿ ಕನ್ದರೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ತತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತೇನೇವ ತಸ್ಸಾನುರೂಪಭಾವಮಾಹ. ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾತಿ ಪುಞ್ಜಂ ಕತ್ವಾ. ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಾನಮ್ಪಿ ಆಸನ್ನತರೇ ಠಿತಾನಂ ಓವರಕಾದಿಸದಿಸಂ ವಿವರಂ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನ ಪಬ್ಬತೇ ಉಮಙ್ಗಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಹಿ ಉಮಙ್ಗಸದಿಸಂ ಅನ್ತೋಲೇಣಂ ಹೋತಿ ಉಪರಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ, ನ ದ್ವೀಸು ತಥಾ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಮಙ್ಗಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ. ‘‘ಮಹಾವಿವರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಉಭಯೇಹಿಪಿ. ಉಮಙ್ಗಸದಿಸನ್ತಿ ಚ ‘‘ಸುದುಙ್ಗಾಸದಿಸ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೬) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ. ಸುದುಙ್ಗಾತಿ ಹಿ ಭೂಮಿಘರಸ್ಸೇತಂ ¶ ಅಧಿವಚನಂ, ‘‘ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುದುಙ್ಗಾಯ ರವನ್ತಂ ಯಕ್ಖಿನೀ ಖಿಪೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಕತಿಸಞ್ಚಾರವಸೇನ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ನ ಸಞ್ಚರಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ. ಕಸ್ಸನವಪ್ಪನಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಪಕತಿಸಞ್ಚಾರಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ¶ ನ ಕಸನ್ತಿ ನ ವಪನ್ತೀ’’ತಿ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪನ ‘‘ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ವನಸಣ್ಠಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಭೀಸನಕಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಸಲೋಮಹಂಸಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ನ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೫೩೧) ಇಮಂ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಪತ್ಥೋತಿ ಹಿ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಸಮಾನಭೂಮಿ, ಯೋ ‘‘ಸಾನೂ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸದಿಸತ್ತಾ ಪನ ಮನುಸ್ಸಾನಮಸಞ್ಚರಣಭೂತಂ ವನಂ, ತಸ್ಮಾ ಪತ್ಥಸದಿಸಂ ವನಂ ವನಪತ್ಥೋತಿ ವಿಸೇಸನಪರನಿಪಾತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಬ್ಬಾಸು ದಿಸಾಸು ಅಭಿಮುಖೋ ಓಕಾಸೋ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚ್ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ, ಕೇನಚಿ ಛದನೇನ ಅನ್ತಮಸೋ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಯಪಿ ನ ಛಾದಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಣ್ಡಕಾನಂ ಉಪರಿ ಚೀವರಂ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕತಾ ಚೀವರಕುಟಿ. ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ. ಅನ್ತೋಪಬ್ಭಾರಲೇಣಸದಿಸೋ ಪಲಾಲರಾಸಿಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಇತರಥಾ ತಿಣಪಣ್ಣಸನ್ಥಾರಸಙ್ಗೋಪಿ ಸಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಬ್ಭಾರಲೇಣಸದಿಸೇ ಆಲಯೇ’’ತಿ, ಪಬ್ಭಾರಸದಿಸೇ, ಲೇಣಸದಿಸೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಚ್ಛಗುಮ್ಬಾದೀನಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಪುರಿಮನಯಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ.

ಪಿಣ್ಡಪಾತಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತತೋ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಯೇಸನತೋ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ. ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಸಮನ್ತತೋ ಅಙ್ಕನಂ ಆಸನಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ ರ-ಕಾರಸ್ಸ ಲ-ಕಾರಂ, ದ್ವಿಭಾವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಪಲಿಬುದ್ಧೋ’’ತಿ, (ಮಿ. ಪ. ೬.೩.೬) ಸಮನ್ತಭಾವೋ ಚ ವಾಮೋರುಂ, ದಕ್ಖಿಣೋರುಞ್ಚ ಸಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಾದಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧನಕರಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನ’’ನ್ತಿ. ಊರೂನಂ ಬನ್ಧನವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾವ ಇಧ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ನ ಆಹರಿಮೇಹಿ ವಾಳೇಹಿ ಕತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಭುಜಿತ್ವಾತಿ ಚ ಯಥಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಆಭುಗ್ಗೇ ಸಮಿಞ್ಜಿತೇ ಕತ್ವಾ, ತಂ ಪನ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಾದಾನಂ ತಥಾಬನ್ಧತಾಕರಣಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಉಜುಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಮಕಾಯವಿಸಯೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಜುಕಂ ಠಪನಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾವಚನೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಪಿತತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪರಿಮಂ ಸರೀರಂ ಉಜುಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ. ತಂ ಪನ ಉಪರಿಮಕಾಯಸ್ಸ ¶ ಉಜುಕಂ ಠಪನಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕಟ್ಠಿಕಾನಂ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿಪಾದನಮೇವ ತಥಾ ಠಪನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ತಥಾ ಠಪನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ತಥಾ ಠಪನೇ ಸತಿ, ಇಮಿನಾ ವಾ ತಥಾಠಪನಹೇತುನಾ. ನ ಪಣಮನ್ತೀತಿ ನ ಓನಮನ್ತಿ. ‘‘ಅಥಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಪನ ಪರಮ್ಪರಪಯೋಜನದಸ್ಸನಂ. ಅಥಾತಿ ಏವಂ ಅನೋನಮನೇ. ವೇದನಾತಿ ಪಿಟ್ಠಿಗಿಲಾನಾದಿವೇದನಾ. ನ ಪರಿಪತತೀತಿ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ ವೀಥಿಂ ನ ವಿಲಙ್ಘೇತಿ. ತತೋ ಏವ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುದ್ಧಿಂ ಫಾತಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಪರಿಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಸದ್ದಪರಿಯಾಯೋ ಅಭಿಮುಖತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ¶ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖ’’ನ್ತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮೀಪತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಮುಖಸಮೀಪೇ ವಾ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ, ಮುಖಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ವಿಯ ಚಿತ್ತೇ ನಿಬದ್ಧಂ ಉಪಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪರಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮೀಪತ್ಥತಂ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಾ (ವಿಭ. ೫೩೭) ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ತೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನಾಸಿಕಗ್ಗೇತಿ ನಾಸಪುಟಗ್ಗೇ. ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಉತ್ತರೋಟ್ಠಸ್ಸ ವೇಮಜ್ಝಪ್ಪದೇಸೋ, ಯತ್ಥ ನಾಸಿಕವಾತೋ ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ವಿವಿತ್ತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೦೮) ಭಾವನಾನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಏವಂ ‘‘ನಿಸೀದತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಲೀನಾನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕೋ ಸನ್ತೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ದಳ್ಹಭಾವೋ, ‘‘ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹಣೂಪಾಯೋತಿ. ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ ‘‘ಪರಿಣಾಯಿಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೬) ವಿಯ. ಮುಖ-ಸದ್ದೋ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ ‘‘ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಕ್ಖಮನಮೇವ ಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಂ. ಅಸಮ್ಮೋಸನಭಾವೋ ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೋ. ತತ್ರಾತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೇ. ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಗಹಿತಾಸಮ್ಮೋಸತಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಪರಿಚ್ಚತ್ತಸಮ್ಮೋಸಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಚ ನಿಯ್ಯಾನಂ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾ, ಪರಮಂ ಸತಿನೇಪಕ್ಕಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ, ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಮತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಕಾಯಾದೀಸು ಸುಟ್ಠುಪವತ್ತಿಯಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತತೋ ಏವ ಚ ನಿಯ್ಯಾನಭಾವಯುತ್ತಂ, ಕಾಯಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಣಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾಯ ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತತೋಯೇವ ಚ ನಿಯ್ಯಾನಭೂತಂ ¶ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ (ವಿಭ. ಮೂಲಟೀ. ೫೩೭) ಮತಿ.

೨೧೭. ಅಭಿಜ್ಝಾಯತಿ ಗಿಜ್ಝತಿ ಅಭಿಕಙ್ಖತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ. ಲುಚ್ಚನಟ್ಠೇನಾತಿ ಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನ, ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ, (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೭) ಅಙ್ಗುತ್ತರಟೀಕಾಕಾರೇನ ಚ ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತೇಸು ಚ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಲುಚ್ಚತೀತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಲೋಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಲುಚ್ಚತಿ? ಚಕ್ಖು ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಲುಚ್ಚತಿ, ರೂಪಾ ಲುಚ್ಚನ್ತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಲುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೨) ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ, (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೭-೧೩) ಪನ ಇಧ ಚ ಅಧುನಾ ಪೋತ್ಥಕೇ ‘‘ಲುಚ್ಚನಪಲುಚ್ಚನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ. ತತ್ಥ ಲುಚ್ಚನಮೇವ ಪಲುಚ್ಚನಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಲುಚಸದ್ದೋ ಹಿ ಅಪೇಕ್ಖನಾದಿಅತ್ಥೋಪಿ ಭವತಿ ‘‘ಓಲೋಕೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು, ಭಿಜ್ಜನಪಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಂಸತ್ಥಪಕಾಸಿನಿಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖಣಭಙ್ಗವಸೇನ ಲುಚ್ಚನಸಭಾವತೋ, ಚುತಿಭಙ್ಗವಸೇನ ಚ ಪಲುಚ್ಚನಸಭಾವತೋ ಲೋಕೋ ನಾಮಾ’’ತಿ (ವಂಸತ್ಥಪಕಾಸಿನಿಯಂ ನಾಮ ಮಹಾವಂಸಟೀಕಾಯಂ ಪಠಮಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾ ವಣ್ಣನಾಯಂ) ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಭಿಜ್ಜನಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತವಚನತ್ಥೇನ ವಿರುಜ್ಝನತೋ, ಲುಚಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ¶ ಅನುಪ್ಪಾದವಾಚಕತ್ತಾ ಅಯುತ್ತಮೇವೇತಂ. ಅಪಿಚ ಆಚರಿಯೇಹಿಪಿ ‘‘ಲುಚ್ಚನಪಲುಚ್ಚನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಪಾಠಮೇವ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ತಥಾ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ಪಚ್ಛಾ ಪನ ಪರಮ್ಪರಾಭತವಸೇನ ಪಮಾದಲೇಖತ್ತಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನ ದಿಟ್ಠೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಲುಚ್ಚತಿ ನ ಪಲುಚ್ಚತೀತಿ ಯೋ ಗಹಿತೋಪಿ ತಥಾ ನ ಹೋತಿ, ಸ್ವೇವ ಲೋಕೋ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ಲುಚ್ಚತಿ ಭಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋವ ಲೋಕೋತಿ ತಂಗಹಣರಹಿತಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ನತ್ಥಿ ಲೋಕತಾ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ವಾ ಲೋಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ. ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಚನತೋಪಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅತ್ಥೋ ನ ಯುತ್ತೋತಿ.

ತಸ್ಮಾತಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಮೇವ ಲೋಕಭಾವತೋ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನೇವ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತನಂ, ನ ಪನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಸುಟ್ಠುಪಹೀನಂ. ‘‘ಪಹೀನತ್ತಾ’’ತಿ ಹಿ ತಥಾಪಹೀನಸದಿಸತಂ ಏವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಝಾನಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ. ಏವಂ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯ ತಥಾ ಪಹಾನತೋಯೇವೇತಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝಂ ನಾಮ, ನ ¶ ತು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮಿವ ಸಭಾವತೋ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿರಹಿತತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸದಿಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ತಂ ಚಿತ್ತಂ ವಾ. ಅಧುನಾ ಮುಞ್ಚನಸ್ಸ, ಅನಾಗತೇ ಚ ಪುನ ಅನಾದಾನಸ್ಸ ಕರಣಂ ಪರಿಸೋಧನಂ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಚ ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯ ಪರಿಸೋಧಿತತ್ತಾ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝತಾ, ಏವಂ ಅಬ್ಯಾಪನ್ನತಾ, ವಿಗತಥಿನಮಿದ್ಧತಾ, ಅನುದ್ಧತತಾ, ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬ್ಯಾಪಾದಪದೋಸಂ ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಆಹ. ಪೂತಿಕುಮ್ಮಾಸಾದಯೋತಿ ಆಭಿದೋಸಿಕಯವಕುಮ್ಮಾಸಾದಯೋ. ಪುರಿಮಪಕತಿನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಪಣ್ಡರಸಭಾವಂ, ಇಮಿನಾ ವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಕಾರಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ಪುರಿಮಪಕತಿವಿಜಹನಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜನೇನ. ‘‘ಉಭಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತುಲ್ಯತ್ಥಸಮಾಸಭಾವಮಾಹ. ‘‘ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಲತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೧೬೨; ವಿಭ. ೫೪೬) ಥಿನಸ್ಸ, ‘‘ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಲತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಥಿನಂ ಚಿತ್ತಗೇಲಞ್ಞಂ, ಮಿದ್ಧಂ ಚೇತಸಿಕಗೇಲಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸತಿಪಿ ಹಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಚಿತ್ತಕಾಯಲಹುತಾದೀನಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತಂತಂವಿಸೇಸಸ್ಸ ಯಾ ತೇಸಂ ಅಕಲ್ಲತಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತಾ, ಅಯಮೇತೇಸಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದಿಟ್ಠಾಲೋಕೋ ನಾಮ ಪಸ್ಸಿತೋ ರತ್ತಿಂ ಚನ್ದಾಲೋಕದೀಪಾಲೋಕಉಕ್ಕಾಲೋಕಾದಿ, ದಿವಾ ಚ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಾದಿ. ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ದಿವಾಪಿ ತಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಸಮತ್ಥಾ ಸಞ್ಞಾ ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾ, ತಸ್ಸಾ ಚ ವಿಗತನೀವರಣಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಅತ್ಥಿತಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಅತಿಸಯತ್ಥವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಅವಬೋಧಕೋ ಅಯಮೀಕಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ರತ್ತಿಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ವಿಗತಥಿನಮಿದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತೇಸು ಪಾಕಟೋವಾಯಮತ್ಥೋ.

ಸರತೀತಿ ¶ ಸತೋ, ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸತಿಯಾ ಚ ಞಾಣೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ವೀರಿಯಸಮಾಧಿಆದೀಸು ಕಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಉಭಯಂ ವುತ್ತಂ, ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝಾದೀಸು ವಾ ಇದಂ ಉಭಯಂ ಅವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ಇಧೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಮಪನೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಉಭಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸಙ್ಖಾತಂ ಇದಂ ಉಭಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತೀತತ್ಥತಂ ಆಹ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯ ಪಜಹನಮೇವ ಚ ಅತಿಕ್ಕಮನಂ. ‘‘ಕಥಂ ಇದಂ ¶ ಕಥಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕಥಂಕಥಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಥಂಕಥೀ, ನ ಕಥಂಕಥೀ ಅಕಥಂಕಥೀ, ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛೋತಿ ವಚನತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥಂ ಇದಂ ಕಥಂ ಇದ’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಪ್ಪವತ್ತತೀತಿ ಅಕಥಂಕಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಅಕಥಂಕಥೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತಿ, ನ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ವಚನತ್ಥಲಕ್ಖಣಾದಿಭೇದತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಚಯಪಹಾನಪಹಾಯಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇಪಿ ಹಿ ಪಭೇದತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ.

೨೧೮. ವಡ್ಢಿಯಾ ಗಹಿತಂ ಧನಂ ಇಣಂ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಡ್ಢಿಯಾ ಧನಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ. ವಿಗತೋ ಅನ್ತೋ ಬ್ಯನ್ತೋ, ಸೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯನ್ತೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಗತನ್ತ’’ನ್ತಿ, ವಿರಹಿತದಾತಬ್ಬಇಣಪರಿಯನ್ತಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಚೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸನ್ತಿ ವಡ್ಢಿಯಾ ಗಹಿತಾನಂ ಇಣಧನಾನಂ. ಪರಿಯನ್ತೋ ನಾಮ ತದುತ್ತರಿ ದಾತಬ್ಬಇಣಸೇಸೋ. ನತ್ಥಿ ಇಣಮಸ್ಸಾತಿ ಅಣಣೋ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಣಣ್ಯಂ. ತಮೇವ ನಿದಾನಂ ಆಣಣ್ಯನಿದಾನಂ, ಆಣಣ್ಯಹೇತು ಆಣಣ್ಯಕಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಣಣ್ಯಮೇವ ಹಿ ನಿದಾನಂ ಕಾರಣಮಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಆಣಣ್ಯನಿದಾನಂ, ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಇಣಪಲಿಬೋಧತೋ ಮುತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಬಲವಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಲಭತಿ. ‘‘ಜೀವಿಕಾನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಮೇ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ.

೨೧೯. ವಿಸಭಾಗವೇದನಾ ನಾಮ ದುಕ್ಖವೇದನಾ. ಸಾ ಹಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿರೋಧಿಭಾವತೋ ಸುಖವೇದನಾಯ ವಿಸಭಾಗಾ, ತಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕರಣಭೂತಾಯ. ಕಕಚೇನೇವಾತಿ ಕಕಚೇನ ಇವ. ಚತುಇರಿಯಾಪಥನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಇರಿಯಾಪಥಂ. ಬ್ಯಾಧಿತೋ ಹಿ ಯಥಾ ಠಾನಗಮನೇಸು ಅಸಮತ್ಥೋ, ಏವಂ ನಿಸಜ್ಜಾದೀಸುಪಿ. ಆಬಾಧೇತೀತಿ ಪೀಳೇತಿ. ವಾತಾದೀನಂ ವಿಕಾರಭೂತಾ ವಿಸಮಾವತ್ಥಾಯೇವ ‘‘ಆಬಾಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ದುಕ್ಖೇನ ದುಕ್ಖಿತೋ’’ತಿ, ಆಬಾಧಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ದುಕ್ಖವೇದನಾಸಙ್ಖಾತೇನ ದುಕ್ಖೇನ ದುಕ್ಖಿತೋ ದುಕ್ಖಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಪನ ಆಬಾಧಭಾವೇನ ಆದಿಮ್ಹಿ ಬಾಧತೀತಿ ಆಬಾಧೋತಿ ಕತ್ವಾ ಆಬಾಧಸಙ್ಖಾತೇನ ಮೂಲಬ್ಯಾಧಿನಾ ಆಬಾಧಿಕೋ, ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಜಾತದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನುಬನ್ಧಬ್ಯಾಧಿನಾ ದುಕ್ಖಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾವಸೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಿತಪದಸ್ಸ ಆಬಾಧಿಕಪದೇನ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬತಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ¶ ¶ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೧೯) ವುತ್ತನಯೋ. ಅಧಿಕಂ ಮತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ, ಬಾಳ್ಹಂ, ಅಧಿಮತ್ತಂ ಗಿಲಾನೋ ಧಾತುಸಙ್ಖಯೇನ ಪರಿಕ್ಖೀಣಸರೀರೋತಿ ಅಧಿಮತ್ತಗಿಲಾನೋ. ಅಧಿಮತ್ತಬ್ಯಾಧಿಪರೇತತಾಯಾತಿ ಅಧಿಮತ್ತಬ್ಯಾಧಿಪೀಳಿತತಾಯ. ನ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ನ ರುಚ್ಚೇಥ, ಕಮ್ಮತ್ಥಪದಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಭತ್ತಞ್ಚಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕತ್ತುದಸ್ಸನತೋ. ಮತ್ತಾಸದ್ದೋ ಅನತ್ಥಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಲಮತ್ತಾತಿ ಬಲಮೇವಾ’’ತಿ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ವಾ ಬಲಂ ಬಲಮತ್ತಾ. ತದುಭಯನ್ತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ. ಲಭೇಥ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ‘‘ರೋಗತೋ ಮುತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ. ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಕಾಯಬಲ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥೋ.

೨೨೦. ಕಾಕಣಿಕಮತ್ತಂ ನಾಮ ‘‘ಏಕಗುಞ್ಜಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ದಿಯಡ್ಢವೀಹಿಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ವಿನಯಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚ ಕಣ-ಸದ್ದೋ ಕುಣ್ಡಕೇ –

‘‘ಅಕಣಂ ಅಥುಸಂ ಸುದ್ಧಂ, ಸುಗನ್ಧಂ ತಣ್ಡುಲಪ್ಫಲಂ;

ತುಣ್ಡಿಕೀರೇ ಪಚಿತ್ವಾನ, ತತೋ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ ಭೋಜನ’’ನ್ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೧) ಆದೀಸು ವಿಯ;

‘‘ಕಣೋ ತು ಕುಣ್ಡಕೋ ಭವೇ’’ತಿ (ಅಭಿಧಾನೇ ಭಕಣ್ಡೇ ಚತುಬ್ಬಣ್ಣವಗ್ಗೇ ೪೫೪ ಗಾಥಾ) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪಕೋ ಪನ ಕಣೋ ಕಾಕಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಕಾಲವಣ’’ನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಕಣೋವ ಪಮಾಣಮಸ್ಸಾತಿ ಕಾಕಣಿಕಂ, ಕಾಕಣಿಕಮೇವ ಕಾಕಣಿಕಮತ್ತಂ, ಖುದ್ದಕಕುಣ್ಡಕಪ್ಪಮಾಣಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ‘‘ರಾಜದಾಯೋ ನಾಮ ಕಾಕಣಿಕಮತ್ತಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಅಡ್ಢಮಾಸಗ್ಘನಿಕಂ ಮಂಸಂ ದೇತೀ’’ತಿ (ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೬.ಉಮಙ್ಗಜಾತಕವಣ್ಣನಾಯ) ವುತ್ತೇನ ಉಮಙ್ಗಜಾತಕವಚನೇನ ಚ ಅವಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ವಯೋತಿ ಖಯೋ ಭಙ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ‘‘ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜಯತೋ ತದುಭಯಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಲಭೇಥ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ. ವಚನಾವಸೇಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಚ ಪಠಮದುತಿಯಪದೇಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ. ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ತತಿಯಾದೀಸು ತೀಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು. ಏಕೇಕೋ ಹಿ ಉಪಮಾಪಕ್ಖೋ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ.

೨೨೧-೨೨೨. ಅಧೀನೋತಿ ಆಯತ್ತೋ, ನ ಸೇರಿಭಾವಯುತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತುಂ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ. ಏವಮಿತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ. ಯೇನ ಗನ್ತುಕಾಮೋ, ತೇನ ಕಾಮಂ ಗಮೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಪಾಠಸೇಸಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಮನ್ತಿ ಚೇತಂ ಭಾವನಪುಂಸಕವಚನಂ, ಕಾಮೇನ ವಾ ಇಚ್ಛಾಯ ಗಮೋ ಕಾಮಂಗಮೋ ನಿಗ್ಗಹೀತಾಗಮೇನ. ದಾಸಬ್ಯಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಬ್ಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಭಾವತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದಾಸಭಾವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಅಪರಾಧೀನತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಭುಜೋ ವಿಯ ಸಕಿಚ್ಚೇ ಏಸಿತಬ್ಬೋ ಪೇಸಿತಬ್ಬೋತಿ ¶ ಭುಜಿಸ್ಸೋ, ಸಯಂವಸೀತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ. ‘‘ಭುಜೋ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಸುಖಂ ವಿನಿಯೋಗೋ, ಸೋ ಇಸ್ಸೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಭುಜಿಸ್ಸೋ, ಅಸ್ಸಾಮಿಕೋ’’ತಿ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಕಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೋ’’ತಿ ಆಹ, ಅತ್ತಾವ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೋ, ನ ಪರಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನುದಕತಾಯ ಕಂ ಪಾನೀಯಂ ತಾರೇನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಕನ್ತಾರೋ, ಅದ್ಧಾನಸದ್ದೋ ಚ ದೀಘಪರಿಯಾಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿರುದಕಂ ದೀಘಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ.

೨೨೩. ಸೇಸಾನೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀನಿ. ತತ್ರಾತಿ ದಸ್ಸನೇ. ಅಯನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸದಿಸತಾ, ಯೇನ ಇಣಾದೀನಂ ಉಪಮಾಭಾವೋ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಞ್ಚ ಉಪಮೇಯ್ಯಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ನೇಸಂ ಉಪಮೋಪಮೇಯ್ಯಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸದಿಸತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇಹೀತಿ ಪರೇಹಿ ಇಣಸಾಮಿಕೇಹಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಬಾಹಿತುನ್ತಿ ಫರುಸವಚನಾದಿಕಂ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಪಟಿಸೇಧೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಇಣಂ ದಾತುಮಸಕ್ಕುಣತ್ತಾ. ಕಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಿತಿಕ್ಖಾಕಾರಣ’’ನ್ತಿಆದಿ, ಇಣಸ್ಸ ತಿತಿಕ್ಖಾಕಾರಣತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಯಮ್ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇನ ರಜ್ಜತೀತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಮ್ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇನ ರಜ್ಜತಿ. ತಣ್ಹಾಸಹಗತೇನ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತಣ್ಹಾಭೂತೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇನ ತಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ‘‘ಮಮೇತ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಹಗತಸದ್ದೋ ಹೇತ್ಥ ತಬ್ಭಾವಮತ್ತೋ ‘‘ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾ ಪೋನೋಭವಿಕಾ ನನ್ದೀರಾಗಸಹಗತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೪೦೦; ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೩, ೪೮೦; ೩.೩೭೩; ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ. ೧೫; ಪಟಿ. ಮ. ೨.೩೦) ವಿಯ. ತೇನಾತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಿತಿಕ್ಖಾಕಾರಣ’’ನ್ತಿಆದಿ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ತಿತಿಕ್ಖಾಕಾರಣತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಿತಿಕ್ಖಾಸದಿಸೋ ಚೇತ್ಥ ರಾಗಪಧಾನೋ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ‘‘ತಿತಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ನ ತು ‘‘ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋ ತಿತಿಕ್ಖಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೯೧; ಧ. ಪ. ೧೮೪) ವಿಯ ತಪಭೂತೋ ಅದೋಸಪಧಾನೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ. ಘರಸಾಮಿಕೇಹೀತಿ ಘರಸ್ಸ ಸಾಮಿಕಭೂತೇಹಿ ಸಸ್ಸುಸಸುರಸಾಮಿಕೇಹಿ. ಇತ್ಥೀನಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ತಿತಿಕ್ಖಾಕಾರಣಂ ಹೋತಿ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸೇಸಾನಂ ರೋಗಾದಿಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಪಿತ್ತದೋಸಕೋಪನವಸೇನ ಪಿತ್ತರೋಗಾತುರೋ. ತಸ್ಸ ಪಿತ್ತಕೋಪನತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ¶ ಮಧುಸಕ್ಕರಾದಿಕಂ ಅಮಧುರಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಿತ್ತಕಂ ತಿತ್ತಕನ್ತಿ ಉಗ್ಗಿರತಿಯೇವಾ’’ತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಉಪದ್ದವೇಥಾತಿ ಟೀಕಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೨೩) ಉದ್ಧಟಪಾಠೋ, ‘‘ಉಪದ್ದವಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ನಾಮಧಾತುವಸೇನ ಅತ್ಥೋ, ಇದಾನಿ ಪನ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಉಪದ್ದುತಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ವಿಬ್ಭಮತೀತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಆಹಿಣ್ಡತಿ, ಹೀನಾಯ ವಾ ಆವತ್ತತಿ. ಮಧುಸಕ್ಕರಾದೀನಂ ರಸಂ ನ ವಿನ್ದತಿ ನಾನುಭವತಿ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ಲಭತಿ ಚ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸಾಸನರಸನ್ತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ರಸಂ, ಸಾಸನಮೇವ ವಾ ರಸಂ.

ನಕ್ಖತ್ತಛಣಂ ¶ ನಕ್ಖತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹೋ ನಚ್ಚಂ, ಅಹೋ ಗೀತ’’ನ್ತಿ. ಮುತ್ತೋತಿ ಬನ್ಧನತೋ ಪಮುತ್ತೋ. ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸಾತಿ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ.

ಸೀಘಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಂ. ಸೀಘತ್ಥೋ ಹಿ ಅತಿಸದ್ದೋ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೯೩; ವಿಭ. ೯೬೮) ವಿಯ. ವಿನಯೇ ಅಪಕತಞ್ಞುನಾತಿ ವಿನಯಕ್ಕಮೇ ಅಕುಸಲೇನ. ಪಕತಂ ನಿಟ್ಠಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಪಕತಞ್ಞೂ, ನ ಪಕತಞ್ಞೂ ತಥಾ. ಸೋ ಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಯಾಥಾವತೋ ನ ಜಾನಾತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಪ್ಪಿಯಮಂಸೇಪೀತಿ ಸೂಕರಮಂಸಾದಿಕೇಪಿ. ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅಚ್ಛಮಂಸಾದಿಸಞ್ಞಾಯ.

ದಣ್ಡಕಸದ್ದೇನಾಪೀತಿ ಸಾಖಾದಣ್ಡಕಸದ್ದೇನಪಿ. ಉಸ್ಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತೋತಿ ಅವಸಙ್ಕಿತೋ ಚೇವ ಸಮನ್ತತೋ ಸಙ್ಕಿತೋ ಚ, ಅತಿವಿಯ ಸಙ್ಕಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತದಾಕಾರದಸ್ಸನಂ ‘‘ಗಚ್ಛತಿಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಸೋ ಹಿ ಥೋಕಂ ಗಚ್ಛತಿಪಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪನ ತಾಯ ಉಸ್ಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತತಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠತಿಪಿ. ಈದಿಸೇ ಕನ್ತಾರೇ ಗತೇ ‘‘ಕೋ ಜಾನಾತಿ, ಕಿಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿವತ್ತತಿಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಚ ಗತಟ್ಠಾನತೋ ಅಗತಟ್ಠಾನಮೇವ ಬಹುತರಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಏವ ಚ ಸೋ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ ವಾ, ನ ವಾ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನಾತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖೇನ ಖೇದನಂ ವಾ ಕಿಚ್ಛಂ, ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖೇನ ಪೀಳನಂ ಕಸಿರಂ. ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿನ್ತಿ ಖೇಮಭೂತಂ ಭೂಮಿಂ ಅನ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವತ್ತಾ, ಭಯಸ್ಸ ಖೀಯನಂ ವಾ ಖೇಮೋ, ಸೋವ ಅನ್ತೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಯಸ್ಸಾ ತಥಾ, ಸಾ ಏವ ಭೂಮೀತಿ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿ, ತಂ ನಿಬ್ಭಯಪ್ಪದೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ? ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತಿ. ಧಮ್ಮೇ. ಸಙ್ಘೇ. ಸಿಕ್ಖಾಯ. ಪುಬ್ಬನ್ತೇ. ಅಪರನ್ತೇ. ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇ. ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೧೫) ವಿಭಙ್ಗೇ ¶ ವುತ್ತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು. ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ, ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ವಾ. ಸದ್ಧಾಯ ಗಣ್ಹಿತುನ್ತಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಂ ‘‘ಇದಮೇವ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದಹನವಸೇನ ಗಣ್ಹಿತುಂ, ಸದ್ದಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತೀತಿ ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಸಕ್ಕುಣನತೋ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ನತ್ಥಿ ನು ಖೋ’’ತಿ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಏವ ಸಪ್ಪನಂ ಸಂಸಯೋ ಆಸಪ್ಪನಂ. ತತೋ ಪರಂ ಸಮನ್ತತೋ, ಉಪರೂಪರಿ ವಾ ಸಪ್ಪನಂ ಪರಿಸಪ್ಪನಂ. ಉಭಯೇನಪಿ ತತ್ಥೇವ ಸಂಸಯವಸೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಿಯೋಗಾಹನ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಏವಮಿದ’’ನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಅನೋಗಾಹನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛಮ್ಭಿತತ್ತನ್ತಿ ಅರಞ್ಞಸಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಛಮ್ಭಿತಭಾವಂ ಹದಯಮಂಸಚಲನಂ, ಉತ್ರಾಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಮೇಯ್ಯಪಕ್ಖೇಪಿ ಯಥಾರಹಮೇಸಮತ್ಥೋ.

೨೨೪. ತತ್ರಾಯಂ ಸದಿಸತಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಪ್ಪಹೀನಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸದಿಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ¶ . ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಇಣಾದಿಸದಿಸಾ, ತದಗ್ಗೇನ ಚ ತೇಸಂ ಪಹಾನಂ ಆಣಣ್ಯಾದಿಸದಿಸತಾತಿ. ಇದಂ ಪನ ಅನುತ್ತಾನಪದತ್ಥಮತ್ತಂ – ಸಮಿದ್ಧತನ್ತಿ ಅಡ್ಢತಂ. ಪುಬ್ಬೇ ಪಣ್ಣಮಾರೋಪಿತಾಯ ವಡ್ಢಿಯಾ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸವಡ್ಢಿಕಂ. ಪಣ್ಣನ್ತಿ ಇಣದಾನಗ್ಗಹಣೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಲಿಖಿತಪಣ್ಣಂ. ಪುನ ಪಣ್ಣನ್ತಿ ಇಣಯಾಚನವಸೇನ ಸಾಸನಲಿಖಿತಪಣ್ಣಂ. ನಿಲ್ಲೇಪತಾಯಾತಿ ಧನಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವೇನ ಅವಿಲಿಮ್ಪನತಾಯ. ತಥಾ ಅಲಗ್ಗತಾಯ. ಪರಿಯಾಯವಚನಞ್ಹೇತಂ ದ್ವಯಂ. ಅಥ ವಾ ನಿಲ್ಲೇಪತಾಯಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅವಿಲಿಮ್ಪನಭಾವೇನ ವಿಸೇಸನಭೂತೇನ ಅಲಗ್ಗತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ, ಅಸುಭಭಾವನಾನುಯೋಗೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ. ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ. ಅನುಪ್ಪನ್ನಅನುಪ್ಪಾದನಉಪ್ಪನ್ನಪ್ಪಹಾನಾದಿವಿಭಾವನವಸೇನ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಾಳಿಯಾ ಆಗತತ್ತಾ ‘‘ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೀಘಾಗಮೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೨ ಆದಯೋ) ಸಙ್ಗೀತಮಾಹ, ನ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮೇ ನಿಕಾಯನ್ತರತ್ತಾ. ನಿಕಾಯನ್ತರಾಗತೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವುತ್ತೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಬ್ಯಾಪಾದಾದಿಪ್ಪಹಾನಭಾಗೇಪಿ. ಪರವತ್ಥುಮ್ಹೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇ ಪರಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ. ಮಮಾಯನಾಭಾವೇನ ನೇವ ಸಙ್ಗೋ. ಪರಿಗ್ಗಹಾಭಾವೇನ ನ ಬದ್ಧೋ. ದಿಬ್ಬಾನಿಪಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೋ ಕಿಲೇಸೋ ನ ಸಮುದಾಚರತಿ, ಪಗೇವ ಮಾನುಸಿಯಾನೀತಿ ಸಮ್ಭಾವನೇ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ.

ಅನತ್ಥಕರೋತಿ ¶ ಅತ್ತನೋ, ಪರಸ್ಸ ಚ ಅಹಿತಕರೋ. ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾನುಯೋಗೋ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಹುಲತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಯೇವ. ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಮೇವ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ‘‘ಆಚಾರಪಣ್ಣತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಾರಿತ್ತಪಣ್ಣತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಪವೇಸಿತೋತಿ ಪವೇಸಾಪಿತೋ. ಬನ್ಧನಾಗಾರಂ ಪವೇಸಾಪಿತತ್ತಾ ಅಲದ್ಧನಕ್ಖತ್ತಾನುಭವನೋ ಪುರಿಸೋ ಹಿ ‘‘ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇ ಬನ್ಧನಾಗಾರಂ ಪವೇಸಿತೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇ ಏವ ವಾ ತದನನುಭವನತ್ಥಂ ತಥಾ ಕತೋ ಪುರಿಸೋ ಏವಂ ವುತ್ತೋತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಅಪರಸ್ಮಿನ್ತಿ ತತೋ ಪಚ್ಛಿಮೇ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇ. ಓಕಾಸನ್ತಿ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾಕಾರಣಂ, ಕಮ್ಮಕಾರಣಕ್ಖಣಂ ವಾ. ಮಹಾನತ್ಥಕರನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥಹಾಪನಮುಖೇನ ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಕಂ. ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪರಿವತ್ತನತಾ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸೋ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ, ಧಮ್ಮನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಹಸ್ಸ. ಸಾಧೂನಂ ರತಿಜನನತೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋಪಿ ಛಣಸದಿಸಟ್ಠೇನ ‘‘ನಕ್ಖತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ.

ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇ ¶ ಮಹಾನತ್ಥಕರನ್ತಿ ಪರಾಯತ್ತತಾಪಾದನೇನ ವುತ್ತನಯೇನ ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಕಂ. ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಬಹುಸ್ಸುತತಾ, ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ, ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ, ವುಡ್ಢಸೇವಿತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ. ಬಲಸ್ಸ, ಬಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನಾ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಕರಣಂ ಬಲಕ್ಕಾರೋ, ತೇನ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪದನ್ತಿ ನೀವರಣತೋ ನಿಕ್ಖಮನಪಟಿಪದಂ ಉಪಚಾರಭಾವನಮೇವ, ನ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಉಪಚಾರಭಾವನಾಧಿಕಾರೋ.

ಬಲವಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕವಿಧಮನಸಮತ್ಥೇನ ಬಲೇನ ಬಲವಾ ವನ್ತು-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಭಿಸಯತ್ಥವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಯತ್ಥಸ್ಸ ಬೋಧನತೋ. ಹತ್ಥಸಾರನ್ತಿ ಹತ್ಥಗತಧನಸಾರಂ. ಸಜ್ಜಾವುಧೋತಿ ಸಜ್ಜಿತಧನ್ವಾದಿಆವುಧೋ, ಸನ್ನದ್ಧಪಞ್ಚಾವುಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೂರವೀರಸೇವಕಜನವಸೇನ ಸಪರಿವಾರೋ. ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪುರಿಸಂ. ಬಲವನ್ತತಾಯ, ಸಜ್ಜಾವುಧತಾಯ, ಸಪರಿವಾರತಾಯ ಚ ಚೋರಾ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಪಲಾಯೇಯ್ಯುಂ. ಅನತ್ಥಕಾರಿಕಾತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧಕರಣತೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಹಿತಕಾರಿಕಾ. ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಬಹುಸ್ಸುತತಾ, ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ ¶ , ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ. ಯಥಾ ಬಾಹುಸಚ್ಚಾದೀನಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯಪೀತಿ ಇಧಾಪಿ ಬಹುಸ್ಸುತತಾದಯೋ ತಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಪನ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾ ಚ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸು ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ನೀವರಣಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಸೇವನತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತಿಣಂ ವಿಯಾತಿ ತಿಣಂ ಭಯವಸೇನ ನ ಗಣೇತಿ ವಿಯ. ದುಚ್ಚರಿತಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಿತ್ವಾತಿ ದುಚ್ಚರಿತಚರಣೂಪಾಯಭೂತಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ನಿತ್ಥರಣವಸೇನ ದುಚ್ಚರಿತಸಙ್ಖಾತಂ ಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಿತ್ವಾ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನನಿಮಿತ್ತತಾಮುಖೇನ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಮೇವ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪಹಾನಂ ದುಚ್ಚರಿತಚರಣೂಪಾಯೋ, ಪಹಾನಞ್ಚ ದುಚ್ಚರಿತವಿಧೂನನೂಪಾಯೋತಿ.

೨೨೫. ‘‘ತುಟ್ಠಾಕಾರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ನಾಮ ತರುಣಪೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾ ಹಿ ತರುಣತಾಯ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ತುಟ್ಠಾವತ್ಥಾ ತುಟ್ಠಾಕಾರಮತ್ತಂ. ‘‘ತುಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಮುದಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ವಸೇನ ತುಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ ಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಪದೇನ ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಾ ಪೀತಿಯೇವ ಗಹಿತಾ ಸಿಯಾ. ‘‘ಸಕಲಸರೀರಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ ಪೀತಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸಾ ಚತ್ಥೋ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಯ, ಅತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಕಲಸರೀರಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ ಫರಣಲಕ್ಖಣಾ ಪೀತಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಪೀತಿಪದೇನ ಫರಣಾ ಪೀತಿಯೇವ ಗಹಿತಾ ಸಿಯಾ, ಕಾರಣಂ ಪನೇತ್ಥ ಗವೇಸಿತಬ್ಬಂ. ಇಧ, ಪನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ತರುಣಬಲವತಾಮತ್ತಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಅತ್ಥದೀಪನತೋ ಯಾ ಕಾಚಿ ತರುಣಾ ಪೀತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಬಲವತೀ ಪೀತಿ, ಪಞ್ಚವಿಧಾಯ ವಾ ಪೀತಿಯಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತರುಣಬಲವತಾಸಮ್ಭವತೋ ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ¶ , ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪೀತೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ತದನುಚ್ಛವಿಕೋ ಅತ್ಥೋ. ತುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಸಙ್ಖಾತಾಯ ತರುಣಪೀತಿಯಾ ವಸೇನ ತುಟ್ಠಸ್ಸ. ತ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಅತೀತತ್ಥೋ, ಇತರಥಾ ಹೇತುಫಲಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ, ಹೇತುಫಲಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಸಕಲಸರೀರಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪೀತಿ ನಾಮ ಏತ್ಥ ಬಲವಪೀತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಸವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಯ, ಅತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಕಲಸರೀರಂ ಸಙ್ಖೋಭಯಮಾನಾ ಜಾಯತಿ. ಸಕಲಸರೀರೇ ಪೀತಿವೇಗಸ್ಸ ಪೀತಿವಿಪ್ಫಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೋಭನಂ.

ಪೀತಿಸಹಿತಂ ¶ ಪೀತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ. ಕಿಂ ಪನ ತಂ? ಮನೋ, ಪೀತಿ ಮನೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾಸೋ. ಪೀತಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಮನೋ ಯಸ್ಸಾತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಸ. ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಾಯೋತಿ ಇಧ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅರೂಪಕಲಾಪೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಪನ ಕಾಯಲಹುತಾದೀಸು ವಿಯ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಮೇವ, ನ ಚ ಕಾಯಾಯತನಾದೀಸು ವಿಯ ರೂಪಕಾಯಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನಾಮಕಾಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಪಸ್ಸದ್ಧಿದ್ವಯವಸೇನೇವ ಹೇತ್ಥ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಮಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಪನ ವಿಗತಕಿಲೇಸದರಥತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಗತದರಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಪಹೀನಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸದರಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯ ವಸೇನ ಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋಯೇವ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪಫುಟಸರೀರತಾಯ ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಚೇತಸಿಕಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ವೇದಯತೀ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖೇನಾತಿ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಸಂಕಿಲೇಸನೀವರಣಪಕ್ಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಚ ಯಥಾರಹಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಉಪಚಾರಸುಖೇನ ಅಪ್ಪನಾಸುಖೇನ ಚ. ಸಮಾಧಾನಮ್ಪೇತ್ಥ ತದುಭಯೇನೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಚಾರವಸೇನಾಪಿ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನಾಪೀ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಪನಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಪ್ಪಹಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸ್ಸ ಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನಾ, ತಾವ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯೇವ ವುತ್ತಾ, ನ ಅಪ್ಪನಾ. ತಥಾ ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಪ್ಪಹಾನೇ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತನಂ, ನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತಾ, ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ಚ ಪಹೀನಸದಿಸತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಝಾನಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೬೧). ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸ್ಸ ಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನಾಯ ಚ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯ ವಸೇನ ಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋಯೇವ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪಫುಟಸರೀರತಾಯ ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ. ಅಪಿಚ ಕಾ ನಾಮ ಕಥಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ‘‘ಛ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನೇ ಪನ ಸುಖಸ್ಸ ಉಪಚಾರಭಾವನಾಯ ವಿಯ ಅಪ್ಪನಾಯಪಿ ಕಾರಣತ್ತಾ, ‘‘ಸೋ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಅಪ್ಪನಾಯ ಹೇತುಫಲವಸೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝನತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಮಾಧಿ ¶ , ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿ ಚ ವುತ್ತೋ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಸುಖಮಿವ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಸುಖಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕಾರಣಮೇವಾತಿ ತಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪನಾಸುಖಂ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿನೋ ¶ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಮಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪದತ್ಥಂ ಯಥಾತಥಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಸಂಕಿಣ್ಣಾಕುಲಂ ಕೇಚಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ.

ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೨೬. ಯದೇವಂ ‘‘ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ಉಪಚಾರವಸೇನಪಿ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನಂ ಕಥಿತಂ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಸೋ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿಕಾ ದೇಸನಾ ಕಿಮತ್ಥಿಯಾತಿ ಚೋದನಾಯ ‘‘ಸೋ ವಿವಿಚ್ಚೇವ…ಪೇ… ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಸಮಾಹಿತೇ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಂ ‘‘ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಮಾಹಿತತ್ತಾ ತಥಾ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಉಪರಿವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿತೋ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಧಿತೋ ಚ ಉಪರಿ ಪತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಸಮಧಿಗಮೇನೇವ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಿಸೇಸೋ ಸಮಧಿಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ನ ಪನ ತೇನ ವಿನಾ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಧಿಗಮೇಪಿ ಪಾಮೋಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾದಿಕಾರಣಪರಮ್ಪರಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ದುತಿಯಮಗ್ಗಾದಿಸಮಧಿಗಮೇ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿನಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿನಾ. ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋತಿ ಯೋ ಅಪ್ಪನಾಲಕ್ಖಣೋ ಸಮಾಧಿ ‘‘ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ. ಪಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿವಿಭಾಗಸ್ಸ ಚೇವ ಪಠಮಾಭಿಞ್ಞಾದಿವಿಭಾಗಸ್ಸ ಚ ಪಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಕರಜಕಾಯನ್ತಿ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಸಮುದಾಯಭೂತಂ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಕಾಯಂ. ಸೋ ಹಿ ಗಬ್ಭಾಸಯೇ ಕರೀಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕರಸಙ್ಖಾತತೋ ಪುಪ್ಫಸಮ್ಭವತೋ ಜಾತತ್ತಾ ಕರಜೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕರೋತಿ ಹಿ ಮಾತು ಸೋಣಿತಸಙ್ಖಾತಪುಪ್ಫಸ್ಸ, ಪಿತು ಸುಕ್ಕಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಭವಸ್ಸ ಚ ನಾಮಂ, ತತೋ ಜಾತೋ ಪನ ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜವಸೇನ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಕಾಯೋವ. ಕಾಮಂ ಓಪಪಾತಿಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಸಮಾಧಿಸಮಧಿಗಮೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯತ್ತಾ, ಪಾಕಟತ್ತಾ ಚ ಸ್ವೇವ ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋತಿ. ಕರೋತಿ ಪುತ್ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಕರೋ, ಸುಕ್ಕಸೋಣಿತಂ, ಕರೇನ ಜಾತೋ ಕರಜೋತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ನನು ಚ ನಾಮಕಾಯೋಪಿ ವಿವೇಕಜೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ತಥಾ ಲದ್ಧೂಪಕಾರೋವ ಸಿಯಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ರೂಪಕಾಯೋವ ಇಧ ಗಹಿತೋತಿ? ಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ. ‘‘ಅಭಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದಿಸದ್ದನ್ತರಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ಹಿ ರೂಪಕಾಯೋ ¶ ಏವ ಇಧ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಗಮೀಯತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅಭಿಸನ್ದನಾದಿಕಿರಿಯಾಯೋಗ್ಯತ್ತಾತಿ. ಅಭಿಸನ್ದೇತೀತಿ ಅಭಿಸನ್ದನಂ ಕರೋತಿ, ಸೋ ¶ ಇಮಮೇವ ಕಾಯಂ ವಿವೇಕಜೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನಾತಿ ಹಿ ಭೇದವಸೇನ, ಸಮುದಾಯಾವಯವವಸೇನ ಚ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧಾ ಹೇತುಕಿರಿಯಾ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಭಿಸನ್ದನಂ ಪನೇತಂ ಝಾನಮಯೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ತಿನ್ತಭಾವಾಪಾದನಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಚ ಲೂಖಭಾವಸ್ಸಾಪನಯನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಮೇತಿ ಸ್ನೇಹೇತೀ’’ತಿ, ಅವಸ್ಸುತಭಾವಂ, ಅಲ್ಲಭಾವಞ್ಚ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಅಭಿಸನ್ದನಂ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತಪೀತಿಸುಖಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಪ್ಫರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪವತ್ತಪೀತಿ ಸುಖಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಫರಣವಸೇನೇವ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪವತ್ತಪೀತಿಸುಖತಾ. ಪರಿಸನ್ದೇತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಭಸ್ತಂ ನಾಮ ಚಮ್ಮಪಸಿಬ್ಬಕಂ. ಪರಿಪ್ಫರತೀತಿ ಸುದ್ಧಕಿರಿಯಾಪದಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ ಫುಸತೀ’’ತಿ, ಸೋ ಇಮಮೇವ ಕಾಯಂ ವಿವೇಕಜೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಫುಟ್ಠೋ ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಫುಸನಕಿರಿಯಾಯೇವೇತ್ಥ ಉಪಪನ್ನಾ, ನ ಬ್ಯಾಪನಕಿರಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸೇವ ಸುದ್ಧಕತ್ತುಭಾವತೋ. ಸಬ್ಬಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬವಾ ಯಥಾ ‘‘ಗುಣವಾ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬವತೋ, ‘‘ಅವಯವಾವಯವೀಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಅವಯವಿನಿ ಸಾಮಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಪನೇತಸ್ಸ ‘‘ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಅವಯವೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝನತೋ ಅವಯವೀವಿಸಯೋಯೇವೇಸ ಸಬ್ಬಸದ್ದೋತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಛವಿಮಂಸಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸಸಙ್ಖಾತೇನ ಅವಯವೇನ ಅವಯವೀಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸವತೋ ಕಾಯಸ್ಸಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಉಪಾ…ಪೇ… ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥವಚನಂ. ಉಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತತಿಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇತಿ ಕಮ್ಮಜರೂಪಸನ್ತತಿಯಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಅಫುಟಂ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಛವಿಮಂಸಲೋಹಿತಾನುಗತನ್ತಿ ಛವಿಮಂಸಲೋಹಿತಾದಿಕಮ್ಮಜರೂಪಮನುಗತಂ. ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಕಮ್ಮಜರೂಪಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಜರೂಪಸ್ಸಾಪಿ ಬ್ಯಾಪನತೋ ತೇನ ತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಫುಟಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಫುಟಂ ನಾಮ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೨೭. ಛೇಕೋತಿ ಕುಸಲೋ, ತಂ ಪನ ಕೋಸಲ್ಲಂ ‘‘ಕಂಸಥಾಲೇ ನ್ಹಾನಿಯಚುಣ್ಣಾನಿ ಆಕಿರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನತೋ, ಪಕರಣತೋ ಚ ನ್ಹಾನಿಯಚುಣ್ಣಾನಂ ಕರಣೇ, ಪಯೋಜನೇ, ಪಿಣ್ಡನೇ ಚ ಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪಟಿಬಲೋ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕಂಸಸದ್ದೋ ಪನ ‘‘ಮಹತಿಯಾ ಕಂಸಪಾತಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ¶ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೧) ಸುವಣ್ಣೇ ಆಗತೋ, ‘‘ಕಂಸೋ ಉಪಹತೋ ಯಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೩೪) ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹೇ, ‘‘ಉಪಕಂಸೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಮಹಾಕಂಸಸ್ಸ ಅತ್ರಜೋ’’ತಿಆದೀಸು [ಜಾ. ಅಟ್ಠ. ೪.೧೦.೧೬೪ (ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ)] ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತೇ. ಇಧ ಪನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಹೇತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಲೋಹೇನ ಕತಭಾಜನೇ’’ತಿ. ನನು ಉಪಮಾಕರಣಮತ್ತಮೇವಿದಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಕಂಸಥಾಲಕಸ್ಸ ಸವಿಸೇಸಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಪರಿಹರತಿ ‘‘ಮತ್ತಿಕಾಭಾಜನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ‘‘ಸನ್ದೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪರಿಮದ್ದೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವ ಭಿಜ್ಜತಿ, ನ ಪನ ಸನ್ದನಕ್ಖಮಂ ಹೋತಿ, ಅನಾದರಲಕ್ಖಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಕಿರಿಯನ್ತರಸ್ಸ ಪವತ್ತನಕ್ಖಣೇಯೇವ ಕಿರಿಯನ್ತರಸ್ಸ ಪವತ್ತನಞ್ಹಿ ಅನಾದರಲಕ್ಖಣಂ. ‘‘ಪರಿಪ್ಫೋಸಕಂ ಪರಿಪ್ಫೋಸಕ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಭಾವನಪುಂಸಕನ್ತಿ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಫುಸಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಪರಿಸಿಞ್ಚನೇ ಯಥಾ ತಂ ವಾತವುಟ್ಠಿಸಮಯೇ ‘‘ದೇವೋ ಚ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಫುಸಾಯತೀ’’ತಿ, (ಪಾಚಿ. ೩೬೨) ತಸ್ಮಾ ತತೋ ತತೋ ನ್ಹಾನಿಯಚುಣ್ಣತೋ ಉಪರಿ ಉದಕೇನ ಬ್ಯಾಪನಕರಣವಸೇನ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನುಪಸಗ್ಗೋಪಿ ಹಿ ಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ವಿಯ ಪಕರಣಾಧಿಗತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕೋ, ‘‘ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪನ ವಚನಂ ‘‘ಪರಿಪ್ಫೋಸಕಂ ಪರಿಪ್ಫೋಸಕ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಸನ್ದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸನಭಾವವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ‘‘ಸನ್ದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ದ-ಸದ್ದೋ ಪಿಣ್ಡಕರಣೇತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಿಣ್ಡಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಅನುಗತಾತಿ ಅನುಪವಿಸನವಸೇನ ಗತಾ ಉಪಗತಾ. ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಪರಿತೋ ಗಹಿತಾ ಸಮನ್ತತೋ ಫುಟ್ಠಾ.

ಅನ್ತರೋ ಚ ಬಾಹಿರೋ ಚ ಪದೇಸೋ, ತೇಹಿ ಸಹ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸನ್ತರಬಾಹಿರಾ, ನ್ಹಾನಿಯಪಿಣ್ಡಿ, ‘‘ಸಮನ್ತರಬಾಹಿರಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗಮೋ. ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತಾಕಾರಣೇನೇವ ಸನ್ತರಬಾಹಿರೋ ನ್ಹಾನಿಯಪಿಣ್ಡಿ ಫುಟಾ ಉದಕಸ್ನೇಹೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಉದಕಸಿನೇಹೇನ ಫುಟಾ’’ತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪವತ್ತನಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಂ, ಭಾವನಪುಂಸಕಞ್ಚೇತಂ, ಸಬ್ಬಪದೇಸೇ ಹುತ್ವಾ ಏವ ಫುಟಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸನ್ತರಬಾಹಿರಾ ಫುಟಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ನ್ಹಾನಿಯಪಿಣ್ಡಿಯಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಉದಕೇನ ತೇಮಿತಭಾವಮಾಹ, ‘‘ನ ಚ ಪಗ್ಘರಣೀ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ತಿನ್ತಾಯಪಿ ತಾಯ ಘನಥದ್ಧಭಾವಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚ ಬಿನ್ದುಂ ಬಿನ್ದು’’ನ್ತಿಆದಿ. ಉದಕಸ್ಸ ಫುಸಿತಂ ಫುಸಿತಂ, ¶ ನ ಚ ಪಗ್ಘರಣೀ ಸೂದನೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಬಿನ್ದುಂ ಉದಕಂ’’ ತಿಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೋ, ಉದಕಸಙ್ಖಾತಂ ಬಿನ್ದುನ್ತಿ ತಸ್ಸತ್ಥೋ. ಬಿನ್ದುಸದ್ದೋ ಹಿ ‘‘ಬ್ಯಾಲಮ್ಬಮ್ಬುಧರಬಿನ್ದೂ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಧಾರಾವಯವೇ. ಏವಂ ಪನ ಅಪಗ್ಘರಣತೋ ಹತ್ಥೇನಪಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ತೀಹಿಪಿ ಅಙ್ಗುಲೇಹಿ ಗಹೇತುಂ, ಓವಟ್ಟಿಕಾಯ ವಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಯದಿ ಹಿ ಸಾ ಪಗ್ಘರಣೀ ಅಸ್ಸ, ಏವಂ ಸತಿ ಸ್ನೇಹವಿಗಮನೇನ ಸುಕ್ಖತ್ತಾ ಥದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ತಥಾ ಗಹೇತುಂ, ಕಾತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಓವಟ್ಟಿಕಾಯಾತಿ ಪರಿವಟ್ಟುಲವಸೇನ, ಗುಳಿಕಾವಸೇನ ಸಾ ಪಿಣ್ಡಿ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೨೯. ತಾಹಿ ತಾಹಿ ಉದಕಸಿರಾಹಿ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜತಿ ಉದ್ಧಂ ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ಉಬ್ಭಿದಂ, ತಾದಿಸಂ ಉದಕಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಉಬ್ಭಿದೋದಕೋ, ದ-ಕಾರಸ್ಸ ಪನ ತ-ಕಾರೇ ಕತೇ ಉಬ್ಭಿತೋದಕೋ, ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಬ್ಭಿನ್ನಉದಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನದೀತೀರೇ ಖತಕೂಪಕೋ ವಿಯ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜನಕಉದಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಬ್ಭಿಜ್ಜನಕಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ಕತ್ಥಚಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಧಾರಾವಸೇನ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಗಚ್ಛತಿ, ನ ತಂ ಕೋಚಿ ಅನ್ತೋಯೇವ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಧಾರಾವಸೇನ ಉಟ್ಠಹನತೋ, ಇಧ ಪನ ವಾಲಿಕಾತಟೇ ವಿಯ ಉದಕರಹದಸ್ಸ ಅನ್ತೋಯೇವ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಧಾರಾವಸೇನ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ¶ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಅಖೋಭಕಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸೇವ ಉದಕಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನ ಹೇಟ್ಠಾ’’ತಿಆದಿ. ಹೇಟ್ಠಾತಿ ಉದಕರಹದಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಮಹಾಉದಕಸಿರಾ, ಲೋಹಿತಾನುಗತಾ ಲೋಹಿತಸಿರಾ ವಿಯ ಉದಕಾನುಗತೋ ಪಥವಿಪದೇಸೋ ‘‘ಉದಕಸಿರಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಗ್ಗಚ್ಛನಕಉದಕೋತಿ ಧಾರಾವಸೇನ ಉಟ್ಠಹನಕಉದಕೋ. ಅನ್ತೋಯೇವಾತಿ ಉದಕರಹದಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಸಮತಲಪದೇಸೇ ಏವ. ಉಬ್ಭಿಜ್ಜನಕಉದಕೋತಿ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ತಿಟ್ಠನಕಉದಕೋ. ಆಗಮನಮಗ್ಗೋತಿ ಬಾಹಿರತೋ ಉದಕರಹದಾಭಿಮುಖಂ ಆಗಮನಮಗ್ಗೋ. ಕಾಲೇನ ಕಾಲನ್ತಿ ರುಳ್ಹೀಪದಂ ‘‘ಏಕೋ ಏಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೪೪೩, ೪೪೪, ೪೫೨) ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಲೇ ಕಾಲೇ’’ತಿ. ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಸದ್ದೋ ಬ್ಯಾಪನೇ. ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಅದ್ಧಮಾಸಂ ಅದ್ಧಮಾಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಅನುದಸಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ವುಟ್ಠಿನ್ತಿ ವಸ್ಸನಂ. ಅನುಪ್ಪವಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ನ ಉಪವಚ್ಛೇಯ್ಯ. ವಸ್ಸಸದ್ದತೋ ಚಸ್ಸ ಸಿದ್ಧೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ವಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ.

‘‘ಸೀತಾ ¶ ವಾರಿಧಾರಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪದಸ್ಸ ‘‘ಸೀತಂ ಧಾರ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ ಅತ್ಥವಚನಂ ಧಾರಸದ್ದಸ್ಸ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗಿಕಭಾವವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ. ಸೀತನ್ತಿ ಖೋಭನಾಭಾವೇನ ಸೀತಲಂ, ಪುರಾಣಪಣ್ಣತಿಣಕಟ್ಠಾದಿಸಂಕಿಣ್ಣಾಭಾವೇನ ವಾ ಸೇತಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಸೇತಂ ಸೀತನ್ತಿ ಹಿ ಪರಿಯಾಯೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಬ್ಭಿದೋದಕೋಯೇವ ರಹದೋ ಗಹಿತೋ, ನ ಇತರೇತಿ ಅನುಯೋಗಮಪನೇತಿ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ಉಗ್ಗಚ್ಛನಉದಕಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತನ್ತಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಧಾರಾಕಿರಣವಸೇನ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜನ್ತಂ, ವಿನಸ್ಸನ್ತಂ ವಾ. ಖೋಭೇತೀತಿ ಆಲೋಳೇತಿ. ವುಟ್ಠೀತಿ ವಸ್ಸನಂ. ಧಾರಾನಿಪಾತಪುಬ್ಬುಳಕೇಹೀತಿ ಉದಕಧಾರಾನಿಪಾತೇಹಿ ಚ ತತೋಯೇವ ಉಟ್ಠಿತಉದಕಪುಬ್ಬುಳಕಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಫೇಣಪಟಲೇಹಿ ಚ. ಏವಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ರಹದಾನಮಗಹೇತಬ್ಬತಂ ವತ್ವಾ ಉಬ್ಭಿದೋದಕಸ್ಸೇವ ಗಹೇತಬ್ಬತಂ ವದತಿ ‘‘ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಮೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಮೇವಾತಿ ಸಮ್ಮಾ, ಸಮಂ ವಾ ನಿಸಿನ್ನಮೇವ, ಅಪರಿಕ್ಖೋಭತಾಯ ನಿಚ್ಚಲಮೇವ, ಸುಪ್ಪಸನ್ನಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದ್ಧಿನಿಮ್ಮಿತಮಿವಾತಿ ಇದ್ಧಿಮತಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ತಥಾ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಇವ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪಮೋಪಮೇಯ್ಯವಚನೇ. ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಅಭಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ.

ತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೩೧. ‘‘ಉಪ್ಪಲಿನೀ’’ತಿಆದಿ ಗಚ್ಛಸ್ಸಪಿ ವನಸ್ಸಪಿ ಅಧಿವಚನಂ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ, ಯಾವ ಚ ಮೂಲಾ’’ತಿ ವಚನಯೋಗೇನ ‘‘ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪ್ಪಲಗಚ್ಛಾದೀನಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ವನಮೇವಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪ್ಪಲಾನೀತಿ ಉಪ್ಪಲಗಚ್ಛಾನಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪ್ಪಲವನೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅವಯವೇನ ಹಿ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಕತಂ. ಏಕಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಲಗಚ್ಛಾದಿ ¶ ಉಪ್ಪಲಾದಿಯೇವ, ಚತುಪಞ್ಚಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪನ ಉಪ್ಪಲಾದಿವನನ್ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ, ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ಪನ ಜಲಾಸಯೋಪಿ ಉಪ್ಪಲಿನಿಆದಿಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ. ಏತ್ಥ ಚಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದತ್ತಯೇ, ಏತೇಸು ವಾ ತೀಸು ಉಪ್ಪಲಪದುಮಪುಣ್ಡರೀಕಸಙ್ಖಾತೇಸು ಅತ್ಥೇಸು. ‘‘ಸೇತರತ್ತನೀಲೇಸೂ’’ತಿ ಉಪ್ಪಲಮೇವ ವುತ್ತಂ, ಸೇತುಪ್ಪಲರತ್ತುಪ್ಪಲನೀಲುಪ್ಪಲೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪ್ಪಲಂ ಉಪ್ಪಲಮೇವ ಉಪ್ಪಲಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞನಾಮವಸೇನ ತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಪವತ್ತನತೋ. ಸತಪತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತಸದ್ದೋ ಬಹುಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಸತಗ್ಘೀ ಸತರಂಸಿ ಸೂರಿಯೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅನೇಕಸಙ್ಖ್ಯಾಭಾವತೋ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅನೇಕಪತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪದುಮಭಾವೇ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ಪತ್ತನ್ತಿ ಚ ಪುಪ್ಫದಲಮಧಿಪ್ಪೇತಂ. ವಣ್ಣನಿಯಮೇನ ಸೇತಂ ಪದುಮಂ, ರತ್ತಂ ¶ ಪುಣ್ಡರೀಕನ್ತಿ ಸಾಸನವೋಹಾರೋ, ಲೋಕೇ ಪನ ‘‘ರತ್ತಂ ಪದುಮಂ, ಸೇತಂ ಪುಣ್ಡರೀಕ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಪುಣ್ಡರೀಕಂ ಸಿತಂ ರತ್ತಂ, ಕೋಕನದಂ ಕೋಕಾಸಕೋ’’ತಿ. ರತ್ತವಣ್ಣತಾಯ ಹಿ ಕೋಕನಾಮಕಾನಂ ಸುನಖಾನಂ ನಾದಯತೋ ಸದ್ದಾಪಯತೋ, ತೇಹಿ ಚ ಅಸಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಕೋಕನದಂ, ಕೋಕಾಸಕೋ’’ತಿ ಚ ಪದುಮಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಪದ್ಮಂ ಯಥಾ ಕೋಕನದಂ ಸುಗನ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಚನತ್ಥೋ ಉದಕಂ ಪಾತಿ, ಉದಕೇ ವಾ ಪ್ಲವತೀತಿ ಉಪ್ಪಲಂ. ಪಙ್ಕೇ ದವತಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಕಾರೇನ ವಾ ದವತಿ ವಿರುಹತೀತಿ ಪದುಮಂ. ಪಣ್ಡರಂ ವಣ್ಣಮಸ್ಸ, ಮಹನ್ತತಾಯ ವಾ ಮುಡಿತಬ್ಬಂಖಣ್ಡೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪುಣ್ಡರೀಕಂ ಮ-ಕಾರಸ್ಸ ಪ-ಕಾರಾದಿವಸೇನ. ಮುಡಿಸದ್ದಞ್ಹಿ ಮುಡರಿಸದ್ದಂ ವಾ ಖಣ್ಡನತ್ಥಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ, ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ ಚೇತ್ಥ ಪದಸಿದ್ಧಿ. ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ, ಯಾವ ಚ ಮೂಲಾ ಉದಕೇನ ಅಭಿಸನ್ದನಾದಿಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉದಕಾನುಗ್ಗತಾನೀ’’ತಿ ವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಉದಕತೋ ನ ಉಗ್ಗತಾನಿಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ, ನ ತು ಉದಕೇ ಅನುರೂಪಗತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉದಕಾ…ಪೇ… ಗತಾನೀ’’ತಿ. ಇಧ ಪನ ಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ, ಉದಕಂ ವಿಯ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೩೩. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಮೇವ ‘‘ಚೇತಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ರಾಗಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಮಲಾಪಗಮತೋ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ನಿಮ್ಮಲಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಗಮನಮೇವ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಟ್ಠೇನ ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಪರಿಯೋದಾತತಾ ಸುದ್ಧನ್ತಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ನಿಘಂಸನೇನ ಪಭಸ್ಸರತಾ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಪಭಸ್ಸರತಾಯೇವ ಪರಿಯೋದಾತತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಟ್ಠೇನ ಪರಿಯೋದಾತ’’ನ್ತಿ. ವಿಜ್ಜು ವಿಯ ಪಭಾಯ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ನಿಚ್ಛರಣಂ ಪಭಸ್ಸರಂ ಯಥಾ ‘‘ಆಭಸ್ಸರಾ’’ತಿ. ಓದಾತೇನ ವತ್ಥೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಓದಾತೇನಾ’’ತಿ ಗುಣವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಓದಾತೇನ…ಪೇ… ಇದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉತುಫರಣತ್ಥನ್ತಿ ಉಣ್ಹಸ್ಸ ಉತುನೋ ಫರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಉತುಫರಣಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಓದಾತವತ್ಥೇನ ವಿಯ ಸವಿಸೇಸಂ ಉತುಫರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಕಮತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ತೇನಾಹ ‘‘ತಙ್ಖಣ…ಪೇ… ಬಲವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ತಙ್ಖಣಧೋತಪರಿಸುದ್ಧೇನಾ’’ತಿ ಚ ಏತೇನ ಓದಾತಸದ್ದೋ ಏತ್ಥ ಪರಿಸುದ್ಧವಚನೋ ಏವ ‘‘ಗಿಹೀ ಓದಾತವತ್ಥವಸನೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ¶ , ನ ಸೇತವಚನೋ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ತಙ್ಖಣಧೋತಪರಿಸುದ್ಧೇನೇವ ಉತುಫರಣಸಮ್ಭವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ನನು ಚ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ನಾಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಬ್ಬಾವತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಓದಾತೇನ ವತ್ಥೇನ ಅಫುಟಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಓದಾತವತ್ಥಫರಣಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ವತ್ಥಸ್ಸ ಉತುಫರಣಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಉತುಫರಣಂ ಇಧ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅನುಯೋಗೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾಯ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಯಸ್ಮಾ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ, ಉತುಫರಣಂ ವಿಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏತೇನ ಚ ಓದಾತೇನ ವತ್ಥೇನ ಸಬ್ಬಾವತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಫರಣಾಸಮ್ಭವತೋ, ಉಪಮೇಯ್ಯೇನ ಚ ಅಯುತ್ತತ್ತಾ ಕಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತವತ್ಥಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ವತ್ಥಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಉತುಫರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನೇಯ್ಯತ್ಥತೋ ಹಿ ಅಯಂ ಉಪಮಾ ವುತ್ತಾ. ವಿಚಿತ್ರದೇಸನಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋತಿ. ಯೋಗಿನೋ ಹಿ ಕರಜಕಾಯೋ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಉತುಫರಣಸದಿಸೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖೇನ ಫರಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಉತುಫರಣಂ ವಿಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ ವತ್ಥಸ್ಸ ವಿಯ ತೇನ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಫರಣತೋ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸರೀರಂ ವಿಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಉತುಫರಣಟ್ಠಾನಿಯಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತವಚನಸ್ಸ ಗುಣದಸ್ಸನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಚೇತಸಾ’’ತಿ ಚೇತೋಗಹಣೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖೇನಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನನು ಚ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ ನಾಮ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಸನ್ತಸಭಾವತ್ತಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾಯೇವ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೨೩೨; ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೬೪೪; ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨೭; ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೦೫).

ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಪರಿದೀಪನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಪರಿದೀಪನಾ, ತಾವತಾ ವಚನಕ್ಕಮೇನ. ಲಭನಂ ಲಾಭೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಲಾಭೀ, ರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಲಾಭೀ ರೂಪಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಯಥಾ ‘‘ಲಾಭೀ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ, (ಸಂ. ನಿ. ೨.೭೦; ಉದಾ. ೩೮) ಲಭನಸೀಲೋ ವಾ ಲಾಭೀ. ಕಿಂ ಲಭನಸೀಲೋ? ರೂಪಜ್ಝಾನಾನೀತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಏವಮಿತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ. ನ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಲಾಭೀತಿ ನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ, ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಉಪರಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಧಿಗಮೇ ಅವಿನಾಭಾವತೋತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚುದ್ದಸಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ‘‘ಕಸಿಣಾನುಲೋಮತೋ, ಕಸಿಣಪಟಿಲೋಮತೋ ಕಸಿಣಾನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ, ಝಾನಾನುಲೋಮತೋ, ಝಾನಪಟಿಲೋಮತೋ, ಝಾನಾನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ, ಝಾನುಕ್ಕನ್ತಿಕತೋ, ಕಸಿಣುಕ್ಕನ್ತಿಕತೋ, ಝಾನಕಸಿಣುಕ್ಕನ್ತಿಕತೋ, ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ, ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ ¶ , ಅಙ್ಗಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನತೋ, ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನತೋ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೬೫) ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಚುದ್ದಸಹಾಕಾರೇಹಿ. ಸತಿಪಿ ಝಾನೇಸು ಆವಜ್ಜನಾದಿಪಞ್ಚವಿಧವಸೀಭಾವೇ ಅಯಮೇವ ಚುದ್ದಸವಿಧೋ ವಸೀಭಾವೋ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಏಕನ್ತೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಚುದ್ದಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಮಿನಾ ಚ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವಂ ವಿನಾ ರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಏವ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿ ನ ಇಜ್ಝತೀತಿ ತಾಸಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಧಿಗಮೇ ಅವಿನಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನನು ಯಥಾಪಾಠಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇತಿ ‘‘ಪಾಳಿಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ಸಾವಸೇಸಪಾಠಭಾವತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಏಸ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಜ್ಜೇವಂ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾವಸೇಸಪಾಠೋ ಭಗವತಾ ಕತೋತಿ? ಸಬ್ಬಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಪಾದಕತ್ತಾ. ಸತಿಪಿ ಹಿ ತಾಸಂ ತಥಾ ಅವಿನಾಭಾವೇ ವಿಸೇಸತೋ ಪನೇತಾ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಪಾದಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ತಪ್ಪಾದಕಭಾವವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ತತ್ಥೇವ ಠತ್ವಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ, ನ ಪನ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಇಧ ಅನನುಪಯೋಗತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ.

ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೩೪. ‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಮಹಾರಾಜ (ಪಾಳಿಯಂ ನತ್ಥಿ) ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ’’ತಿ ಪದಂ ಪುನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೋದನಾಯಾಹ ‘‘ಸೋ…ಪೇ… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ, ಯಥಾರುತವಸೇನ, ನೇಯ್ಯತ್ಥವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾಸು ಅಟ್ಠಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾವಿಸಿಟ್ಠಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಸೋ’’ತಿ ಪದತ್ಥತೋ ಸೇಸಂ ‘‘ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ’’ತಿಆದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಮತ್ಥಜಾತಂ. ಞೇಯ್ಯಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಞಾಣಂ, ತದೇವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸನಂ, ಞಾಣಮೇವ ದಸ್ಸನಂ ನ ಚಕ್ಖಾದಿಕನ್ತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಪಞ್ಚವಿಧಮ್ಪಿ ಞಾಣಂ, ತಯಿದಂ ಪನ ಞಾಣದಸ್ಸನಪದಂ ¶ ಸಾಸನೇ ಯೇಸು ಞಾಣವಿಸೇಸೇಸು ನಿರುಳ್ಹಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧತ್ಥನ್ತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಪಯೋಜನಾಯ. ಫಾಸುವಿಹಾರೋತಿ ಅರಿಯವಿಹಾರಭೂತೋ ಸುಖವಿಹಾರೋ. ಭಗವತೋಪೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ದೇವತಾರೋಚನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ತದಾ ಭಗವತೋಪಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತ್ತಾಹಂ ಕಾಲಙ್ಕತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಙ್ಕತೋ. ‘‘ಕಾಲಾಮೋ’’ತಿ ಗೋತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ [ವಿಮುತ್ತಿ (ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ)] ನಾಮ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಞೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತೇ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ¶ ಜಾನಾತಿ, ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನತೋ ಚ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ತೇ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠೇನ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಜಾತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ.

ಅಭಿನೀಹರತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿಮುಖಂ ಚಿತ್ತಂ ತದಞ್ಞಕರಣೀಯತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಹರತೀತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಪನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತದಭಿಮುಖಭಾವೋಯೇವ ಹಿಸ್ಸ ತನ್ನಿನ್ನತಾದಿಕರಣಂ, ತಂ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಕಮೇನ ಜಾತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿಮುಖಂ ಚಿತ್ತಪೇಸನಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತನ್ನಿನ್ನನ್ತಿ ತಸ್ಸಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಂ ನಿನ್ನಂ. ಇತರದ್ವಯಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ತಸ್ಸಂ ಪೋಣಂ ವಙ್ಕಂ ಪಬ್ಭಾರಂ ನೀಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ವುತ್ತೋಯೇವ. ಓದನಕುಮ್ಮಾಸೇಹಿ ಉಪಚೀಯತಿ ವಡ್ಢಾಪೀಯತಿ, ಉಪಚಯತಿ ವಾ ವಡ್ಢತೀತಿ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಓದನೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅನಿಚ್ಚುಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಧಮ್ಮೋತಿ ಪಭಙ್ಗುತಾಯ ಅದ್ಧುವಸಭಾವೋ. ದುಗ್ಗನ್ಧವಿಘಾತತ್ಥಾಯಾತಿ ಸರೀರೇ ದುಗ್ಗನ್ಧಸ್ಸ ವಿಗಮಾಯ. ಉಚ್ಛಾದನಧಮ್ಮೋತಿ ಉಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬತಾಸಭಾವೋ, ಇಮಸ್ಸ ಪೂತಿಕಾಯಸ್ಸ ದುಗ್ಗನ್ಧಭಾವತೋ ಗನ್ಧೋದಕಾದೀಹಿ ಉಬ್ಬಟ್ಟನವಿಲಿಮ್ಪನಜಾತಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಚ್ಛಾದನೇನ ಹಿ ಪೂತಿಕಾಯೇ ಸೇದವಾತಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದೀಹಿ ಗರುಭಾವದುಗ್ಗನ್ಧಾನಮಪಗಮೋ ಹೋತಿ. ಮಹಾಸಮ್ಬಾಹನಂ ಮಲ್ಲಾದೀನಂ ಬಾಹುವಡ್ಢನಾದಿಅತ್ಥಂವ ಹೋತಿ, ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾಬಾಧವಿನೋದನತ್ಥಂ ಪನ ಖುದ್ದಕಸಮ್ಬಾಹನಮೇವ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಖುದ್ದಕಸಮ್ಬಾಹನೇನಾ’’ತಿ, ಮನ್ದಸಮ್ಬಾಹನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮೋತಿ ಪರಿಮದ್ದಿತಬ್ಬತಾಸಭಾವೋ.

ಏವಂ ¶ ಅನಿಯಮಿತಕಾಲವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಯಮಿತಕಾಲವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ ‘‘ದಹರಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿನಾ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ಅತ್ಥನ್ತರವಿಕಪ್ಪನಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ನ ಪಯುತ್ತೋ, ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ವಾ. ದಹರಕಾಲೇತಿ ಅಚಿರವಿಜಾತಕಾಲೇ. ಸಯಾಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಛನಪೀಳನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮಿತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ತೇನ ಯಥಾಪಮಾಣಂ, ಮನ್ದಂ ವಾ ಅಞ್ಛನಪೀಳನಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಞ್ಛನಞ್ಚೇತ್ಥ ಆಕಡ್ಢನಂ. ಪೀಳನಂ ಸಮ್ಬಾಹನಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಮಿಞ್ಜನಉಗ್ಗಮನಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ಪರಿಹರಿತೋಪೀತಿ ಉಚ್ಛಾದನಾದಿನಾ ಸುಖೇಧಿತೋಪಿ. ಭಿಜ್ಜತಿ ಚೇವಾತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿವಸೇನ ನಸ್ಸತಿ ಚ. ವಿಕಿರತಿ ಚಾತಿ ಏವಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಜನಂ ಅಸಾಧೇನ್ತೋ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣೋವ ಹೋತಿ. ಏವಂ ನವಹಿ ಪದೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಕಾಯೇ ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸಿತಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಛಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ‘‘ರೂಪೀ, ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೋ, ಮಾತಾಪೇತ್ತಿಕಸಮ್ಭವೋ, ಓದನಕುಮ್ಮಾಸೂಪಚಯೋ, ಉಚ್ಛಾದನಧಮ್ಮೋ, ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ಛಹಿ ಪದೇಹಿ. ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಹೋತು ಮಜ್ಝೇ ತೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದಯಕಥನಂ ತೇಸಂ ತದತ್ಥದೀಪನತೋ, ‘‘ರೂಪೀ, ಉಚ್ಛಾದನಧಮ್ಮೋ, ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಪನ ತೀಹಿ ¶ ತ್ಪದೇಹಿ ಕಥಂ ತಸ್ಸ ತಥಾಕಥನಂ ಯುತ್ತಂ ಸಿಯಾ ತೇಸಂ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಅದೀಪನತೋತಿ? ಯುತ್ತಮೇವ ತೇಸಮ್ಪಿ ತದತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಿತತ್ತಾ. ‘‘ರೂಪೀ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಉತುಆಹಾರಲಕ್ಖಣೇನ ರೂಪೇನ ರೂಪವಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕಂ. ಪಚ್ಚಯಸಙ್ಗಮವಿಸಿಟ್ಠೇ ಹಿ ತದಸ್ಸತ್ಥಿಅತ್ಥೇ ಅಯಮೀಕಾರೋ. ‘‘ಉಚ್ಛಾದನಧಮ್ಮೋ, ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಪದದ್ವಯಂ ತಥಾವಿಧರೂಪುಪ್ಪಾದನೇನ ಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕನ್ತಿ. ದ್ವೀಹೀತಿ ‘‘ಭೇದನಧಮ್ಮೋ, ವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ. ನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಹದಯವತ್ಥುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ. ತದಾ ಪವತ್ತಞ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಮೇವ ‘‘ಇದಞ್ಚ ಮೇ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ಕಾಯಸಞ್ಞಿತಾನಞ್ಚ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ.

೨೩೫. ಸುಟ್ಠು ಓಭಾಸತೀತಿ ಸುಭೋ, ಪಭಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಮಣಿ, ತಾಯ ಏವ ಪಭಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಣಿನೋ ಭದ್ರತಾತಿ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಭೋತಿ ಸುನ್ದರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಸುದ್ಧಾಕರಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ ಮಣಿನೋ ಸುವಿಸುದ್ಧಜಾತಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಮಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾಕರಸಮುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ. ಸುವಿಸುದ್ಧರತನಾಕರತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಕರಪರಿವಿಸುದ್ಧಿಮೂಲಕೋ ಏವ ಹಿ ¶ ಮಣಿನೋ ಕುರುವಿನ್ದಜಾತಿಆದಿಜಾತಿವಿಸೇಸೋತಿ. ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಪನ ವೇಳುರಿಯಮಣಿನೋ ವಿಳೂರ (ವಿ. ವ. ಅಟ್ಠ. ೩೪ ಆದಯೋ ವಾಕ್ಯಕ್ಖ್ಖ್ನ್ಧೇಸು ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ) ಪಬ್ಬತಸ್ಸ, ವಿಳೂರ ಗಾಮಸ್ಸ ಚ ಅವಿದೂರೇ ಪರಿಸುದ್ಧಾಕರೋ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಸೋ ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ವಿಳೂರನಾಮಕಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ, ಗಾಮಸ್ಸ ಚ ಅವಿದೂರೇ ಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ವೇಳುರಿಯೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ದೇವಲೋಕೇ ಪವತ್ತಸ್ಸಪಿ ಚ ತಂಸದಿಸವಣ್ಣನಿಭತಾಯ ತದೇವ ನಾಮಂ ಜಾತಂ ಯಥಾ ತಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಲದ್ಧನಾಮವಸೇನ ದೇವಲೋಕೇ ದೇವತಾನಂ, ಸೋ ಪನ ಮಯೂರಗೀವಾವಣ್ಣೋ ವಾ ಹೋತಿ ವಾಯಸಪತ್ತವಣ್ಣೋ ವಾ ಸಿನಿದ್ಧವೇಣುಪತ್ತವಣ್ಣೋ ವಾತಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ವಿ. ವ. ಅಟ್ಠ. ೩೪) ವುತ್ತಂ. ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ವಿ. ವಿ. ಟೀ. ೧.೨೮೧) ಪನ ‘‘ಅಲ್ಲವೇಳುವಣ್ಣೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ವಂಸವಣ್ಣೋ’’ತಿಪಿ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ‘‘ಮಞ್ಜಾರಕ್ಖಿಮಣ್ಡಲವಣ್ಣೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ, ತತೋಯೇವ ಸೋ ಇಧ ಪದೇಸೇ ಮಞ್ಜಾರಮಣೀತಿ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ಚಕ್ಕವತ್ತಿಪರಿಭೋಗಾರಹಪಣೀತತರಮಣಿಭಾವತೋ ಪನ ತಸ್ಸೇವ ಪಾಳಿಯಂ ವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಆನನ್ದ ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸ್ಸ ಮಣಿರತನಂ ಪಾತುರಹೋಸಿ, ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಮಣಿ ವೇಳುರಿಯೋ ಸುಭೋ ಜಾತಿಮಾ ಅಟ್ಠಂಸೋ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೮). ಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರಾದಿದೋಸನೀಹರಣವಸೇನೇವ ಪರಿಕಮ್ಮನಿಪ್ಫತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಪನೀತಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ.

ಛವಿಯಾ ಏವ ಸಣ್ಹಭಾವೇನ ಅಚ್ಛತಾ, ನ ಸಙ್ಘಾತಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚ್ಛೋತಿ ತನುಚ್ಛವೀ’’ತಿ. ತತೋ ಚೇವ ವಿಸೇಸೇನ ಪಸನ್ನೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಭೋಗಮಣಿರತನಾಕಾರಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನತಾ ¶ . ತೇನಾಹ ‘‘ಧೋವನವೇಧನಾದೀಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಪಾಸಾಣಾದೀಸು ಧೋತತಾ ಧೋವನಂ, ಕಾಳಕಾದಿಅಪಹರಣತ್ಥಾಯ ಚೇವ ಸುತ್ತೇನ ಆವುನತ್ಥಾಯ ಚ ವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತಾ ವೇಧನಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ತಾಪಸಣ್ಹಕರಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಆವುನಿತಸುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಾದಿಸ’’ನ್ತಿಆದಿ, ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ಆವುತಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಮಣಿ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ. ಆವುತಸುತ್ತಂ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ. ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಾಭೀ ಭಿಕ್ಖು ¶ ಸಮ್ಮದೇವ ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ, ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಣಿನೋ ಆವಿಭೂತಕಾಲೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಆವಿಭೂತಕಾಲೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವತೋ. ಸುತ್ತಸ್ಸಾವಿಭೂತಕಾಲೋ ವಿಯ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಮಾವಿಭೂತಕಾಲೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವತೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಉಪಮಾಸಮ್ಪಾದನೇ ಕಾರಣವಿಭಾವನಾ, ‘‘ಆವುತಸುತ್ತಂ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೋ, ‘‘ಇದಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಪನ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋವ ಸುನ್ದರತರೋ, ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಅಭಿನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾಭಿಮುಖಂ ಚಿತ್ತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ.

ತತ್ರಾತಿ ವೇಳುರಿಯಮಣಿಮ್ಹಿ. ತದಾರಮ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಕಾಯಸಞ್ಞಿತರೂಪಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾನಂ. ‘‘ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಪದತ್ತಯಸ್ಸೇತಂ ವಿಸೇಸನಂ ಅತ್ಥವಸಾ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನವಿಪರಿಣಾಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಪದಸ್ಸಾಪಿ ವಿಸೇಸನಭಾವತೋ. ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಗ್ಗಹಣೇನ, ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಗಹಿತಧಮ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಗತಿಕತ್ತಾ ಆವುತಸುತ್ತಂ ವಿಯ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತವಚನಂ ಅವಿರೋಧಿತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವ ಗಹಣನ್ತಿ? ‘‘ಇದಞ್ಚ ಮೇ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಏತ್ಥ ಸಿತಂ ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸೇವ ವಚನತೋ. ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಕಾಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ‘‘ತದೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಏತ್ಥ ಸಿತಂ ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧ’’ನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಯವಿಸಯಾದಿವಸೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸೇವ ಇಧ ಗಹಣಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ನಾಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವ ವಾ ಆವಿಭೂತಕಾಲೋ’’ತಿ. ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಾದೀಸು (ಧ. ಸ. ೨ ಆದಯೋ) ದೇಸಿತನಯೇನ ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಚೇತ್ಥ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾನಂ ಗಹಣಂ, ನಿರವಸೇಸಪರಿಗ್ಗಹಣತೋ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ, ಯಥಾರುತಂ ದೇಸಿತವಸೇನ ಪಧಾನಭಾವತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಂ ಪನೇತೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಆವಿಭವನ್ತಿ, ಉದಾಹು ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ? ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸೇವ, ತಸ್ಸ ಪನ ಆವಿಭೂತತ್ತಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾಪಿ ಆವಿಭೂತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆವಿಭೂತಕಾಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಪನಿದಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನನ್ತರಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪರತೋ, ಛಟ್ಠಭಿಞ್ಞಾಯ ಚ ಪುರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪುರತೋವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೋದನಾಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಹರನ್ತೋ ¶ ‘‘ಇದಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಇದಞ್ಚ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಚೋದನಾಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಮಗ್ಗಞಾಣಾನನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಭೂತಂ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತದೇವ ಹಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸ್ಸ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಮನನ್ತರಂ ಹೋತಿ, ಪಧಾನತೋ ಪನ ತಬ್ಬಚನೇನೇವ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ತಸ್ಸ ಇಧ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಮಗ್ಗಸದ್ದೇನ ಚ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ತಸ್ಸೇವಾಭಿಞ್ಞಾಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ, ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಚ ಚೋದನಾಸಮ್ಭವತೋ. ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪುರತೋ ವುತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ತಾಸಂ ನಾನನ್ತರತಾಯ ಅನುಪಕಾರಂ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಪುರತೋ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸಾ ಅನನ್ತರತಾಯ ಉಪಕಾರಂ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪರತೋ, ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಚ ಪುರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಉಪಕಾರಟ್ಠಾನೇ ತಥಾ ಅವತ್ವಾ ಅನುಪಕಾರಟ್ಠಾನೇವ ಭಗವತಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ಚೋದನಾ ಸಮ್ಭವತಿ. ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀ’’ತಿಆದಿ ಪರಿಹಾರದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಯದಿಪಿ ಞಾಣಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರತಾಯ ಉಪಕಾರಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸತಿಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಭಿಞ್ಞಾವಾರೇತಿ ಛಳಭಿಞ್ಞಾವಸೇನ ವುತ್ತೇ ದೇಸನಾವಾರೇ. ಏತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ವಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಪಞ್ಚಸು ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಸು ಕಥಿತಾಸು ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೬೫) ವಿಯ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಪಿ ಅವಸ್ಸಂ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಕ್ಖಣಭಾವೇನ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ, ನ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ, ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಚ ಅನ್ತರಾ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಅನಭಿಞ್ಞಾಲಕ್ಖಣಭಾವೇನ ತದಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ. ಇತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ತಾಸಮಭಿಞ್ಞಾನಂ ಅನ್ತರಾ ವಾರೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅವಸರಾಭಾವತೋ ಇಧೇವ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನನ್ತರಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥನ್ತರಮಾಹ. ತತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಇಧ ದಸ್ಸನೇ ತದೇವ ಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ಇದಮ್ಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಮುಚ್ಚಿನಾತೀತಿ ಆಚರಿಯೇನ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೩೫) ವುತ್ತಂ. ಸದ್ದವಿದೂ ಪನ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಚ-ಸದ್ದೋ ವಾ-ಸದ್ದತ್ಥೋ, ಸೋ ಚ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋತಿ ವದನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಯುತ್ತಮೇವ ಅತ್ಥನ್ತರದಸ್ಸನೇ ಪಯುತ್ತತ್ತಾ. ಅತ್ತನಾ ಪಯುಜ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥಸ್ಸೇವ ಜೋತಕಾ ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಾ ಯಥಾ ಮಗ್ಗನಿದಸ್ಸನೇ ಸಾಖಾಭಙ್ಗಾ, ಯಥಾ ಚ ಅದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಜೋತನೇ ಪದೀಪಾತಿ ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಅತ್ಥನ್ತರದಸ್ಸನಮ್ಹಿ ¶ , ಚ ಸದ್ದೋ ಯದಿ ದಿಸ್ಸತಿ;

ಸಮುಚ್ಚಯೇ ವಿಕಪ್ಪೇ ಸೋ, ಗಹೇತಬ್ಬೋ ವಿಭಾವಿನಾ’’ತಿ.

ಅಕತಸಮ್ಮಸನಸ್ಸಾತಿ ¶ ಹೇತುಗಬ್ಭಪದಂ. ತಥಾ ಕತಸಮ್ಮಸನಸ್ಸಾತಿ ಚ. ‘‘ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಭೇರವಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣೇನ ಭೇರವಂ ರೂಪಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತೋತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಾಭಿನೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಚ್ಚವಾಲಿಕವಾಸಿಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯಾ’’ತಿ ಆಚರಿಯೇನ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೩೫) ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ಭೇರವಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣೇನ ಭೇರವಂ ಸದ್ದಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಮಂಸಸೋತೇನ ಸುಣತೋಪೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ. ಏವಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಾಭಿನೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಚ್ಚವಾಲಿಕವಾಸಿಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ. ಥೇರೋ ಹಿ ಕೋಞ್ಚನಾದಸಹಿತಂ ಸಬ್ಬಸೇತಂ ಹತ್ಥಿನಾಗಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ದಿಸ್ವಾ, ಸುತ್ವಾ ಚ ಸಞ್ಜಾತಭಯಸನ್ತಾಸೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೨.೮೮೨; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೮೧; ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೭೩೩) ವುತ್ತೋ. ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಕತಸಮ್ಮಸನಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಾಯ…ಪೇ… ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಭಯವಿನೋದನಹೇತು ನಾಮ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಕತಸಮ್ಮಸನತಾ, ತಸ್ಸ, ತೇನ ವಾ ಸಮ್ಪಾದನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧೇವಾತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನನ್ತರಮೇವ. ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾಪಾಠಂ ಯುತ್ತತರನಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪವತ್ತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾಗತಸುಖಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖಂ. ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕನ್ತಿ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾದೀಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ವಿಸುಂ ಭೂತಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಪದೇ –

‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ;

ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿಆದಿ. (ಧ. ಪ. ೩೭೪);

ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಖೋ ಮಹಾರಾಜ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ…ಪೇ… ಪಣೀತತರಞ್ಚಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಾ ಸಂಸನ್ದನತೋ ಇಮಮೇವ ನಯಂ ಯುತ್ತತರನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಆದಿತೋವಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಮಾದಿಮ್ಹಿಯೇವ.

ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೩೬-೭. ಮನೋಮಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮಯಸದ್ದೋ ಅಪರಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಕಾರಪದಪೂರಣನಿಬ್ಬತ್ತಿಆದೀಸು ಅನೇಕೇಸ್ವತ್ಥೇಸು ಆಗತೋ. ಇಧ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಅತ್ಥೇತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ¶ ‘‘ಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಚರಿಯೇನಾತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೩೬, ೨೩೭) ವುತ್ತಂ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೯೭) ಪನ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಾನಮನೇನ ನಿಮ್ಮಿತತ್ತಾ ಮನೋಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಗತಂ, ಅಭಿಞ್ಞಾಮನೇನ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಮನೇನ ಚಾತಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಯುತ್ತಮೇವ ¶ . ಅಙ್ಗಂ ನಾಮ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿತಂತಂಸಮುದಾಯಂ, ಪಚ್ಚಙ್ಗಂ ನಾಮ ಕಪ್ಪರಜಣ್ಣುಆದಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮುದಾಯೇ ಅವಯವಂ. ‘‘ಅಹೀನಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯೇವ ಅಹೀನತಾ, ನ ತು ಅಪ್ಪಣೀತತಾ, ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೋ ಚ ಚಕ್ಖುಸೋತಾದೀನಂ ಸಣ್ಠಾನವಸೇನೇವ. ನಿಮ್ಮಿತರೂಪೇ ಹಿ ಪಸಾದೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಣ್ಠಾನವಸೇನ ಅವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಮಿನಾವ ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಣ್ಠಾನವಸೇನಾತಿ ಚ ಕಮಲದಲಾದಿಸದಿಸಸಣ್ಠಾನಮತ್ತವಸೇನ, ನ ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ. ‘‘ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಿಂ ಅಹೀನಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇನ್ತೋ ‘‘ಇದ್ಧಿಮತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅವಿದ್ಧಕಣ್ಣೋತಿ ಕುಲಚಾರಿತ್ತವಸೇನ ಕಣ್ಣಾಲಙ್ಕಾರಪಿಳನ್ಧನತ್ಥಂ ಅವಿಜ್ಝಿತಕಣ್ಣೋ, ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇಹೀ’’ತಿ, ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾವಯವವಿಸೇಸಾದಿಸಬ್ಬಾಕಾರೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾತಿ ಇದ್ಧಿಮತಾ.

ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮುಞ್ಜಮ್ಹಾ ಈಸಿಕನ್ತಿಆದಿಉಪಮಾತ್ತಯಮ್ಪಿ ಹಿ…ಪೇ… ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಮುಞ್ಜಮ್ಹಾ ಈಸಿಕನ್ತಿಆದಿ ಉಪಮಾಮತ್ತಂ. ಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಸದಿಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಉಪಮಾಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥನ್ತರದಸ್ಸನಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ‘‘ಯಮ್ಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಪಮಾಭಾವಂ ಸಮತ್ಥೇತಿ. ನಿಯತಾನಪೇಕ್ಖೇನ ಚ ಯಂ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಮುಞ್ಜಮ್ಹಾ ಈಸಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಮೇವ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ. ಸದಿಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವಾತಿ ಸಣ್ಠಾನತೋಪಿ ವಣ್ಣತೋಪಿ ಅವಯವವಿಸೇಸತೋಪಿ ಸದಿಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂಯೇವ. ಕಥಂ ಸದಿಸಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಞ್ಜಸದಿಸಾ ಏವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಮುಞ್ಜಂ ನಾಮ ತಿಣವಿಸೇಸೋ, ಯೇನ ಕೋಚ್ಛಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ. ‘‘ಪವಾಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅನ್ತೋ ಠಿತಾ ಏವ ಈಸಿಕಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅನ್ತೋ ಈಸಿಕಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಈಸಿಕಾತಿ ಚ ಕಳೀರೋ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಟೀಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ಕಣ್ಡ’’ನ್ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಟೀ. ೨.೩೯೯) ವುತ್ತಂ. ವಟ್ಟಾಯ ಕೋಸಿಯಾತಿ ಪರಿವಟ್ಟುಲಾಯ ಅಸಿಕೋಸಿಯಾ. ಪತ್ಥಟಾಯಾತಿ ಪಟ್ಟಿಕಾಯ. ಕರಡಿತಬ್ಬೋ ಭಾಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಕರಣ್ಡೋ, ಪೇಳಾ. ಕರಡಿತಬ್ಬೋ ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಕರಣ್ಡೋ, ನಿಮ್ಮೋಕಂ. ಇಧಾಪಿ ¶ ನಿಮ್ಮೋಕಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕರಣ್ಡಾತಿ ಇದಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ. ವಿಲೀವಕರಣ್ಡೋ ನಾಮ ಪೇಳಾ. ಕಸ್ಮಾ ಅಹಿಕಞ್ಚುಕಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ, ನ ವಿಲೀವಕರಣ್ಡಕಸ್ಸಾತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇತಿ ‘‘ಅಹಿಕಞ್ಚುಕೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ಸ್ವೇವ ಅಹಿನಾ ಸದಿಸೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಟೀಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ಕರಣ್ಡಾಯಾತಿ ಪೇಳಾಯ, ನಿಮ್ಮೋಕತೋತಿ ಚ ವದನ್ತೀ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಟೀ. ೨.೩೯೯) ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪೇಳಾಗಹಣಂ ಅಹಿನಾ ಅಸದಿಸತಾಯ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ.

ಯಜ್ಜೇವಂ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪನ ಮಹಾರಾಜ ಪುರಿಸೋ ಅಹಿಂ ಕರಣ್ಡಾ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕರಣ್ಡತೋ ಅಹಿಉದ್ಧರಣೂಪಮಾಯ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ. ನ ಹಿ ಸೋ ಹತ್ಥೇನ ತತೋ ಉದ್ಧರಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ¶ ಅನುಯೋಗೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಉದ್ಧರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಹಿ ಅನಿಯಮವಚನೇಪಿ ಹತ್ಥೇನ ಉದ್ಧರಣಸ್ಸೇವ ಪಾಕಟತ್ತಾ ತಂದಸ್ಸನಮಿವ ಜಾತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಹತ್ಥೇನ ಉದ್ಧರಮಾನೋ ವಿಯ ದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ. ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಚಿತ್ತೇನ ಉದ್ಧರಣಸ್ಸ ಹೇತುದಸ್ಸನಂ. ಅಹಿನೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಸಜಾತಿಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಯಂ, ಚುತಿಯಂ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನೇ, ಸಮಾನಜಾತಿಯಾ ಮೇಥುನಪಟಿಸೇವನೇ, ಜಿಣ್ಣತಚಾಪನಯನೇತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತೋ’’ತಿ. ಉರಗಜಾತಿಯಮೇವ ಠಿತೋ ಪಜಹತಿ, ನ ನಾಗಿದ್ಧಿಯಾ ಅಞ್ಞಜಾತಿರೂಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಞ್ಹಿ ಮಹಿದ್ಧಿಕೇ ನಾಗೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸರೀರಂ ಖಾದಯಮಾನಂ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ತನೋಯೇವ ತಚಂ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಂ ಖಾದಯಮಾನಂ ವಿಯ. ಪುರಾಣತಚಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಜಿಣ್ಣತಾಯ ಕತ್ಥಚಿ ಮುತ್ತಂ ಕತ್ಥಚಿ ಓಲಮ್ಬಿತಂ ಜಿಣ್ಣತಚಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ. ಚತೂಹೀತಿ ‘‘ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತೋ, ನಿಸ್ಸಾಯ, ಥಾಮೇನ, ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ತತೋತಿ ಕಞ್ಚುಕತೋ. ಅಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತ್ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ. ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇನೇವ, ನ ಹತ್ಥೇನ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ ಅಹಿಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಇಮಂ ಅಹಿಂ ಕಞ್ಚುಕತೋ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅಹಿಂ ಕರಣ್ಡಾ ಚಿತ್ತೇನ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಏವಮಸ್ಸ ‘‘ಅಯಂ ಅಹಿ, ಅಯಂ ಕರಣ್ಡೋ, ಅಞ್ಞೋ ಅಹಿ, ಅಞ್ಞೋ ಕರಣ್ಡೋ, ಕರಣ್ಡಾ ತ್ವೇವ ಅಹಿ ಉಬ್ಭತೋ’’ತಿ, ಏವಮೇವ…ಪೇ… ಸೋ ಇಮಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಾತಿ…ಪೇ… ಅಹೀನಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೩೯. ಭಾಜನಾದಿವಿಕತಿಕಿರಿಯಾನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ¶ ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಮತ್ತಿಕಾದಯೋ ವಿಯ ವಿಕುಬ್ಬನಕಿರಿಯಾನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೨೪೧. ಪುಬ್ಬೇ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನವಾರೇ ವಿಯ ಕನ್ತಾರಗ್ಗಹಣಂ ಅಕತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣಂ ಖೇಮಮಗ್ಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಖೇಮಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನಂ, ನ ಕನ್ತಾರಮಗ್ಗಸ್ಸ, ನನು ಉಪಮಾದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಭಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಪನ ಖೇಮಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ಗಹಣಕಾರಣದಸ್ಸನಂ. ವಾತಾತಪಾದಿನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಸೀಸೇ ಸಾಟಕಂ ಕತ್ವಾ. ತಥಾ ತಥಾ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣವಚನಂ ಉಪಮಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಮೇಯ್ಯಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ, ಅಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಚ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಸುವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ, ಹೇತುದಾಹರಣಭೇದ್ಯಭೇದಕಾದಿಸಮ್ಪನ್ನವಚನೇನ ಚ ವಿಞ್ಞೂಜಾತಿಕಾನಂ ಚಿತ್ತಾರಾಧನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಸುಖಂ ವವತ್ಥಪೇತೀತಿ ಅಕಿಚ್ಛಂ ಅಕಸಿರೇನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ ಚ.

೨೪೩. ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕದಾರಕೋಪಿ ‘‘ದಹರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯುವಾ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತನ್ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಯುವಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಮೇವ ದಹರಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತರುಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಯುವಾಪಿ ಕೋಚಿ ಅನಿಚ್ಛನಕೋ, ಅನಿಚ್ಛನತೋ ಚ ಅಮಣ್ಡನಜಾತಿಕೋತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮಣ್ಡನಜಾತಿಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಮಣ್ಡನಜಾತಿಕಾದಿಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಯುವಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋಬ್ಬನ್ನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪದತ್ತಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬವಿಸೇಸಕಭಾವೇನ ವಚನತೋ ತಥಾ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕತಾ, ಇತರಥಾ ಏಕಕೇನಾಪಿ ಪದೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಾಧಿಗಮಿಕಾ ಸಪರಿವಾರಾ ಸಂವಣ್ಣನಾವ ಕಾತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾತಿ. ‘‘ಮಣ್ಡನಪಕತಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ದಿವಸಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಣಿಕಸದ್ದೋ ದೋಸಪರಿಯಾಯೋ, ದೋಸೋ ಚ ನಾಮ ಕಾಳತಿಲಕಾದೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕಾಳತಿಲಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಕಾಳತಿಲಪ್ಪಮಾಣಾ ಬಿನ್ದವೋ ಕಾಳತಿಲಕಾನಿ, ಕಾಳಾ ವಾ ಕಮ್ಮಾಸಾ, ಯೇ ‘‘ಸಾಸಪಬೀಜಿಕಾ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಿಲಪ್ಪಮಾಣಾ ಬಿನ್ದವೋ ತಿಲಕಾನಿ. ವಙ್ಗಂ ನಾಮ ವಿಯಙ್ಗಂ ವಿಪರಿಣಾಮಿತಮಙ್ಗಂ. ಯೋಬ್ಬನ್ನಪೀಳಕಾದಯೋ ಮುಖದೂಸಿಪೀಳಕಾ, ಯೇ ‘‘ಖರಪೀಳಕಾ’’ ತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಮುಖನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಮುಖಚ್ಛಾಯಂ. ಮುಖೇ ಗತೋ ದೋಸೋ ಮುಖದೋಸೋ ¶ . ಲಕ್ಖಣವಚನಮತ್ತಮೇತಂ ಮುಖೇ ಅದೋಸಸ್ಸಪಿ ಪಾಕಟಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಯಥಾ ವಾ ಮುಖೇ ದೋಸೋ, ಏವಂ ಮುಖೇ ಅದೋಸೋಪಿ ಮುಖದೋಸೋತಿ ಸರಲೋಪೇನ ವುತ್ತೋ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸತೋಪಿ ಅನೇಕತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬತ್ತಾ, ಪಿಸದ್ದಲೋಪೇನ ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅವುತ್ತೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನವಸೇನ ವುತ್ತೋ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಮುಖದೋಸೋ ಚ ಮುಖಅದೋಸೋ ಚ ಮುಖದೋಸೋತಿ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ‘‘ಪರೇಸಂ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸಾವಸಿಟ್ಠಸ್ಸ, ಗಾಹೋ ನಿದಸ್ಸನಾದಿನಾ;

ಅಪಿಸದ್ದಾದಿಲೋಪೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ.

ಅಸಮಾನೇ ಸದ್ದೇ ತಿಧಾ, ಚತುಧಾ ಚ ಸಮಾನಕೇ;

ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸತೋಪಿ, ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವಿಭಾವಿನಾ’’ತಿ.

‘‘ಸರಾಗಂ ವಾ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ.

೨೪೫. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೂಪಮಾಯನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಸ್ಸ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇ ವಾ ದಸ್ಸಿತಾಯ ಉಪಮಾಯ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ಗಾಮತ್ತಯಮೇವ ಉಪಮಾನೇ ಗಹಿತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇತುಂ ‘‘ತಂ ದಿವಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ದಿವಸಂ ಕತಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ಪಾಕತಿಕಸತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಗಾಮತ್ತಯಮೇವ ಭಗವತಾ ಗಹಿತಂ, ನ ತದುತ್ತರೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ತಂದಿವಸಗ್ಗಹಣಂ ನತ್ಥಿ, ಗಾಮತ್ತಯಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ತದಹೇವ ಕತಕಿರಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಮನ್ತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಂದಿವಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಂದಿವಸಗತಗಾಮತ್ತಯಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಲಾಭೀನಂ ತೀಸುಪಿ ಭವೇಸು ಕತಕಿರಿಯಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ದೀಪಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏತದತ್ಥಮ್ಪಿ ಹಿ ಗಾಮತ್ತಯಗ್ಗಹಣನ್ತಿ. ತೀಸು ಭವೇಸು ಕತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೇಸು ಪುಬ್ಬೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಪನ ಇದಾನಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ.

೨೪೭. ಪಾಳಿಯಂ ರಥಿಕಾಯ ವೀಥಿಂ ಸಞ್ಚರನ್ತೇತಿ ಅಞ್ಞಾಯ ರಥಿಕಾಯ ಅಞ್ಞಂ ರಥಿಂ ಸಞ್ಚರನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರಣಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರನ್ತೇ’’ತಿ, ತಂತಂಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚರನ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ರಥಿವೀಥಿಸದ್ದಾನಮೇಕತ್ಥತ್ತಾ. ಸಿಙ್ಘಾಟಕಮ್ಹೀತಿ ವೀಥಿಚತುಕ್ಕೇ. ಪಾಸಾದೋ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಕರಜಕಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ¶ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ದಟ್ಠಬ್ಬದಸ್ಸನಸಿದ್ಧಿತೋ. ಮಂಸಚಕ್ಖುಮತೋ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸಮಧಿಗಮೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ಮಂಸಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಮಗ್ಗೋ ದಿಬ್ಬಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನೋ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೬೧). ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಅಯಮೇವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಪತ್ವಾ ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ. ಗೇಹಂ ಪವಿಸನ್ತೋ, ತತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪವಿಸನ್ತೋ, ತತೋ ಚ ವಿಜಾತಿವಸೇನ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಾ ಗೇಹಸದಿಸತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾತರಂ ಕುಟಿಕಂ ಬ್ರೂಸಿ, ಭರಿಯಂ ಬ್ರೂಸಿ ಕುಲಾವಕ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೯). ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಮುತ್ತಕೋ ನಯೋ – ಗೇಹಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತಭಾವಂ ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ, ಗೇಹಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಅತ್ತಭಾವತೋ ಚವನವಸೇನ ಅಪಕ್ಕಮನ್ತೋ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಗೇಹಸದಿಸತ್ತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಗಹಕಾರಕ ದಿಟ್ಠೋಸಿ, ಪುನ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೫೪).

ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರಣಕಸತ್ತಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಬ್ಭಮನಕಸತ್ತಾ. ಅಬ್ಭೋಕಾಸಟ್ಠಾನೇತಿ ಅಜ್ಝೋಕಾಸದೇಸಭೂತೇ. ಮಜ್ಝೇತಿ ನಗರಸ್ಸ ಮಜ್ಝಭೂತೇ ಸಿಙ್ಘಾಟಕೇ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇಕದೇಸೇ. ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಕಸತ್ತಾ. ಇಮಿನಾ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಜಾತಸಂವದ್ಧೇ ಸತ್ತೇ ವದತಿ, ‘‘ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರಣಕಸತ್ತಾ’’ತಿ ಪನ ಏತೇನ ತಥಾ ಅನಿಯಮಿತಕಾಲಿಕೇ ಸಾಧಾರಣಸತ್ತೇ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಞ್ಚರಣಕಸನ್ನಿಸಿನ್ನಕಜನೋಪಮತಾ ಉಪಪನ್ನಾ ಹೋತೀತಿ. ತೀಸು ಭವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನಂ ಆವಿಭೂತಕಾಲೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅನಿಯಮತೋ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನನು ಚಾಯಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಥಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ತೀಸು ಭವೇಸೂ’’ತಿ ಚತುವೋಕಾರಭವಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೋತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಇದಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ¶ ‘‘ಇದನ್ತಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೪೭) ಅಯಮೇತ್ಥ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಮತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅನುಯೋಗೋ ಪರಿಹರಿತೋತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ – ನನು ಚಾಯಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಥಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಅವಿಸೇಸತೋ ಚತುವೋಕಾರಭವೂಪಗಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ. ನ ಹಿ ¶ ಸೋ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೋತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಇದಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ‘‘ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ಪಾಳಿಯಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅನುಯೋಗೋ ಪರಿಹರಿತೋತಿ. ಯದಗ್ಗೇನ ಸೋ ಪಾಳಿಯಂ ಪರಿಹರಿತೋ, ತದಗ್ಗೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ತಸ್ಸಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಭಾವತೋ. ದೇಸನಾಸುಖತ್ಥಮೇವಾತಿ ಕೇವಲಂ ದೇಸನಾಸುಖತ್ಥಂ ಏವ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಚತುವೋಕಾರಭವೂಪಗಾನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆವಿಭಾವಸಬ್ಭಾವತೋ. ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಅರೂಪಭವ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ದ್ವೀಸು ಭವೇಸೂ’’ತಿ ವಾ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ಕಾಮಾವಚರಭವತೋ, ರೂಪಾವಚರಭವತೋ ಚ ಚವಮಾನೇತಿ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಭವೇ, ರೂಪಾವಚರಭವೇ ಚ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇತಿ ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಹಿ ದೇಸನಾ ಯಥಾರಹಂ ಭೇದ್ಯಭೇದಕಾದಿವಿಭಾವನೇನ ಸುಖಾಸುಖಾವಬೋಧಾ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಏವಮೇವ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸುಖಾಸುಖಾವಬೋಧಾ ಚ. ದೇಸೇತುಂ, ಅವಬೋಧೇತುಞ್ಚ ಸುಕರತಾಪಯೋಜನಞ್ಹಿ ‘‘ದೇಸನಾಸುಖತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆರುಪ್ಪೇ…ಪೇ… ನತ್ಥೀ’’ತಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಗೋಚರಭೂತಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಮಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೪೮. ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಸು ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕನ್ತಿ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ತಿವಿಧಾ ವಿಪಸ್ಸಕಪುಗ್ಗಲಭೇದೇನ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಸಾವಕಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚಿನ್ತಾಮಯಞಾಣಸಮ್ಬನ್ಧಿಕಾ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣಭೂತಾ, ಸಾವಕಾನಂ ಪನ ಸುತಮಯಞಾಣಸಮ್ಬನ್ಧಿಕಾ ಪರೋಪದೇಸಸಮ್ಭೂತಾ. ಸಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಅವಸೇಸರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಅಞ್ಞತರತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಧಾ, ಅರೂಪಮುಖವಸೇನ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನೇ ವುತ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಾತುಪರಿಗ್ಗಹಮುಖಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞತರಮುಖವಸೇನ ಅನೇಕಧಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೬೬೪) ನಾನಾನಯತೋ ವಿಭಾವಿತಾ, ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಪಭೇದಗಮನತೋ ನಾನಾನಯಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸನ್ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಂ ¶ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮತರಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಹೋತಿ ¶ , ಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಮಹಾವಜಿರಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗೇನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಪಾದಕಭಾವೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಯಮಾನಾ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾ ದೇವಸಿಕಂ ಸತ್ಥು ವಳಞ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರೋ ಪರಮತ್ಥಮಞ್ಜುಸಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಟೀ. ೧.೧೪೪) ಉದ್ದೇಸತೋ ಆಚರಿಯೇನ ದಸ್ಸಿತೋ, ತತೋ ಸೋ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಇಧ ಪನ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಕಿರಿಯಾಪಯೋಜನಭೂತೇ ತದತ್ಥೇ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಸತಿಪಿ ಪಯೋಜನವಾಚಕೇ ಪಯೋಜನವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಯಞಾಣನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಚ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಇಧ ಖಯೋ ನಾಮ, ತತ್ಥ ಞಾಣಂ ಖಯಞಾಣಂ, ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ, ತದತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೇಪೇತಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ಖಯೋ, ಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಪನ ಪಾಪಕ್ಖಯೋ ಆಸವಕ್ಖಯೇನ ವಿನಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಖಯೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ಸುತ್ತನ್ತದುಕಮಾತಿಕಾ ೧೪೮) ಏತ್ಥ ಖಯಗ್ಗಹಣೇನ ಆಸವಕ್ಖಯೋವ ವುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಅನುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣನ್ತಿ ಆಸವಾನಮನುಪ್ಪಾದಭೂತೇ ಅರಿಯಫಲೇ ಞಾಣಂ. ಖೀಯಿಂಸು ಆಸವಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಖಯೋ, ಫಲಂ. ಸಮಿತಪಾಪತಾಯ ಸಮಣೋ, ಸಮಿತಪಾಪತಾ ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅರಹತ್ತಫಲೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಫಲ’’ನ್ತಿ. ಖಯಾತಿ ಚ ಖೀಣತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖೀಯನ್ತಿ ಆಸವಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಖಯೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ. ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯಾ’’ತಿ ಪನ ಸಮಾಸವಸೇನ ದ್ವಿಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಆಸವಕ್ಖಯಪದಗ್ಗಹಣಂ.

‘‘ಪರವಜ್ಜಾನುಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾ ಧಮ್ಮಪದೇ (ಧ. ಪ. ೨೫೩). ತತ್ಥ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಗರಹಸಞ್ಞಿನೋ. ಅರಾತಿ ದೂರಾ. ‘‘ಅರಾ ಸಿಙ್ಘಾಮಿ ವಾರಿಜ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೪; ಜಾ. ೧.೬.೧೧೬) ವಿಯ ಹಿ ದೂರತ್ಥೋಯಂ ನಿಪಾತೋ. ‘‘ಆರಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಅರಾಸದ್ದೋ ವಿಯ ಆರಾಸದ್ದೋಪಿ ದೂರತ್ಥೇ ಏಕೋ ನಿಪಾತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತದೇವ ಹಿ ಪದಂ ಸದ್ದಸತ್ಥೇ ಉದಾಹಟಂ. ಕಾಮಞ್ಚ ಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಾ ಆರಾ ದೂರಂ ಗತೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೫೩) ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಆಸವವಡ್ಢಿಯಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ¶ ವಿಸಙ್ಖಾರತೋ ಸುವಿದೂರದೂರೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆರಾ ಸೋ ಆಸವಕ್ಖಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆಸವಕ್ಖಯಪದಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಾಧಿವಚನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ. ಖಯನಂ ಖಯೋ, ಆಸವಾನಂ ಖಣನಿರೋಧೋ. ಸೇಸಂ ತಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಭಙ್ಗೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ. ಇಧ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಅವಿನಾಭಾವತೋ. ನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಮನಾರಬ್ಭ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ಹೋತೀತಿ.

ತನ್ನಿನ್ನನ್ತಿ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣೇ ನಿನ್ನಂ. ಸೇಸಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪಾಳಿಯಂ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಚ ತದಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ತಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಜಾನನಮೇವ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನನಂ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ರಸೋತಿ ಸಭಾವೋ ರಸಿತಬ್ಬೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ ಕತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ರಸೋ ಸರಸೋ, ಸೋ ಏವ ಲಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಞ್ಚ ನಾಮ ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಸರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯೇವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದೇತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತದುಭಯನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ಚ. ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆಗಮ್ಮ. ಠಾನನ್ತಿ ಹಿ ಕಾರಣಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತತಾಯಾತಿ ಕತ್ವಾ. ತದುಭಯಂ ಪತ್ವಾತಿ ಚ ತದುಭಯವತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತದುಭಯಸ್ಸ ಪತ್ತಿ ವಿಯ ವುತ್ತಾ. ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸೇವ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತದುಭಯಸ್ಸ. ಅಪಿಚ ಪತ್ವಾತಿ ಪಾಪುಣನಹೇತು, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸಮಾನಕತ್ತುಕೇ ವಿಯ ಹಿ ಸಮಾನಕತ್ತುಕೇಪಿ ತ್ವಾಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ಪವತ್ತಿ ಸದ್ದಸತ್ಥೇಸು ಪಾಕಟಾ. ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ‘‘ನ ಪವತ್ತತಿ ತದುಭಯಮೇತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ, ಅಪ್ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ವಾ ‘‘ನ ಪವತ್ತತಿ ತದುಭಯಮೇತ್ಥಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ, ಅನೇನ ಚ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನಾತಿ ವಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸ್ಸ ಪನ ಗಹಣಂ ತಂನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸ ನಿರುಜ್ಝನತೋ ತಸ್ಸಾಪಿ ನಿರುಜ್ಝನದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನಿಬ್ಬಾನಪದೇಯೇವ ¶ ತ-ಸದ್ದೋ ನಿವತ್ತತೀತಿ ಅಯಂ-ಸದ್ದೋ ಪುನ ವುತ್ತೋ. ಸಬ್ಬನಾಮಿಕಞ್ಹಿ ಪದಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಗಾಹಕಂ, ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ವಾ. ತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸ್ಸ. ಸಮ್ಪಾಪಕನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕರಣವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಾಪಕಂ, ಏತೇನ ಚ ‘‘ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಗಮಯತಿ, ಗಚ್ಛತಿ ವಾ ಏತಾಯಾತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ, ಸಾಯೇವ ಪಟಿಪದಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಕಿಲೇಸವಸೇನಾತಿ ಆಸವಸಙ್ಖಾತಕಿಲೇಸವಸೇನ. ತದೇವ ಆಸವಪರಿಯಾಯೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ಆಹ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏತ್ಥ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಭಾವೋ ನಾಮ ಹಿ ಆವೇಣಿಕೋ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ. ನನು ಚ ಆಸವಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯೋವ ಅತ್ಥಿ, ನ ಸೇಸಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸಿತಸಚ್ಚಾನಿಯೇವ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ಪುನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಂಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತಾ ಪನ ಸೇಸಸಚ್ಚಾನಂ ತಂಸಮುದಯಾದಿಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ¶ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯಭೂತಆಸವಸಮ್ಬನ್ಧಾನಿ ಹಿ ಆಸವಸಮುದಯಾದೀನೀತಿ, ಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ಆರದ್ಧತ್ತಾ ಚೇತ್ಥ ಆಸವಾನಮೇವ ಗಹಣಂ, ನ ಸೇಸಕಿಲೇಸಾನಂ ತಥಾ ಅನಾರದ್ಧತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೪೮; ಮ. ನಿ. ೧.೪೩೩; ೩.೧೯) ಆಸವವಿಮುತ್ತಸೀಸೇನೇವ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋವ ಇಧ ಕಥಿತೋ ಲೋಕಿಯವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸ ಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಯೋಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯಾ ವುತ್ತಾ ಚತುಸಚ್ಚಪಜಾನನಾಯ ಏವ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿತೋ, ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಪನ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ‘‘ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಜಾನನಾಯ ಏವ ಸಿದ್ಧಾನಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನಿದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ. ೧೫; ಪಟಿ. ಮ. ೨.೨೯). ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಮುತ್ತಕೋ ನಯೋ – ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಚ ಹೇತುನಿದ್ದೇಸೋ, ‘‘ಜಾನನಹೇತು ಪಸ್ಸನಹೇತು ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜನಾ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಜಾನನಪಸ್ಸನಕಿರಿಯಾನಂ, ವಿಮುಚ್ಚನಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಸಮಾನಕಾಲತಾ, ತಥಾಪಿ ¶ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾನಕಾಲಿಕಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾ ಸಹಜಾತಾದಿಕೋಟಿಯಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ, ಹೇತುಗಬ್ಭವಿಸೇಸನತಾದಸ್ಸನಮೇತನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಭವಾಸವಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಭವರಾಗಸ್ಸ ವಿಯ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಸಮವರೋಧೋತಿ ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅಧುನಾ ಪನ ‘‘ದಿಟ್ಠಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ನ ಪೋರಾಣೋ, ಪಚ್ಛಾ ಪಮಾದಲಿಖಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭಯಭೇರವಸುತ್ತಸಂವಣ್ಣನಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೫೪) ಅನೇಕಾಸುಪಿ ತಥೇವ ಸಂವಣ್ಣಿತತ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೋ ಅನಿಯಮಿತಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನಿಯಮಿತಕಾಲವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ತಥಾಪಿ ಅಭಿಸಮಯಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಸೋ ಚ ಕಾಮಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣತೋ ಪರಂ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ಅತೀತಕಾಲಿಕೋ ಏವ, ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪನಸ್ಸ ಅತೀತಕಾಲಿಕತ್ತಂ ಫಲಕ್ಖಣೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಫಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣನ್ತಿ ಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ತಥಾ ಚೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ. ತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಸೇಸಾನಿ ನಿರವಸೇಸಾನಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ, ಏಕದೇಸಾನಿ ವಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಸಮ್ಭವತೋ. ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ‘‘ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾ’’ತಿ ಪದಪರಿಯೋಸಾನೇಹಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ. ಭೂಮಿನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ. ನನು ಚ ‘‘ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಫಲಮೇವ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಾ ಭೂಮಿ, ಅಥ ಕಥಂ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಭೂಮಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚೋದನಂ ¶ ಸೋಧೇತುಂ ‘‘ತೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಭಾವತೋ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ‘‘ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಪಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಭೂಮಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ತೇನ ಞಾಣೇನಾ’’ತಿ ಹಿ ಯಥಾರುತತೋ, ಅವಿನಾಭಾವತೋ ಚ ಗಹಿತೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸೋತುಜನಾನಂ ಸುವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ವಿಯ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ‘‘ಕತಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಯೇನ ಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಚೋದನಾ ಕತಾ, ತದಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಪರಿಹಾರಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ನ ತಾವಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ‘‘ನ ತಾವ…ಪೇ… ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಅಯಂ ಚೋದನಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಾ, ತತ್ಥ ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ¶ ಜಾತಿ ಖೀಣಾತಿ ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ, ನ ತಾವ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಖೀಣಾ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ’’ತಿ, ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪುರಿಮತರಮೇವ ನಿರುಜ್ಝನವಸೇನ ಖೀಣತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಅನಾಗತಾ ಅಸ್ಸ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯಾತಿ ಯೋಜನಾ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ’’ತಿ, ಇದಞ್ಚ ಅನಾಗತಭಾವಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಲೇಸೇನ ಚೋದನಾಧಿಪ್ಪಾಯವಿಭಾವನತ್ಥಂ ವದತಿ, ನ ಅನಾಗತವಿಸೇಸಂ ಅನಾಗತೇ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಖೇಪನಪಯೋಗಾಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಜ್ಜಮಾನೇಯೇವ ಹಿ ಪಯೋಗೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನಾಗತವಿಸೇಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಖೇಪನೇ ವಾಯಾಮೋಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಅನಾಗತವಿಸೇಸೋತಿ ಚ ಅಭಾವಿತೇ ಮಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹೋ ಅನನ್ತರಜಾತಿಭೇದೋ ವುಚ್ಚತಿ. ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ಅಸ್ಸ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯಾತಿ ಯೋಜನಾ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ’’ತಿ, ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ ಹಿ ಜಾತಿ. ‘‘ಯಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಕಿಲೇಸಹೇತುವಿನಾಸನಮುಖೇನ ಅನಾಗತಜಾತಿಯಾ ಏವ ಖೀಣಭಾವೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸೂತಿ ಭವತ್ತಯಗ್ಗಹಣಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಜಾತಿಯಾ ಖೀಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಪುಬ್ಬಪದದ್ವಯೇಪೇತ್ಥ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೋ. ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ‘‘ತಂ ಸೋ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಕಥಞ್ಚ ನಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಚೋದನಾಯ ಸೋಧನಾವಚನಂ. ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಜಾತಿಂ. ಸೋತಿ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಪಜಾನನಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣದಸ್ಸನಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪರಮ್ಪರಾಯ ತಥಾ ಪಜಾನನಾ ಸಿದ್ಧಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತರವಿಭಾವನತ್ಥಮೇವ ಹಿ ‘‘ಜಾನನ್ತೋ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನವಚನದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ, ಜಾನನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ, ಜಾನನಹೇತು ವಾ ಪಜಾನಾತಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ¶ ನಾಮ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸತೋ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿವುತ್ಥ’’ನ್ತಿ, ಸಮನ್ತತೋ ನಿರವಸೇಸೇನ ವಸಿತಂ ಪರಿಚಿಣ್ಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಿದಂ ಸೋ ಅತೀತಕಾಲವಸೇನ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅನುಯೋಗೇನಾಹ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋಪಿ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ¶ ನಾಮ ದಕ್ಖಿಣವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೯) ತಥಾ ಏವ ವುತ್ತತ್ತಾ. ವಸನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ವಸನ್ತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನ ವುತ್ಥವಾಸಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ಥವಾಸತ್ತಾ. ನನು ಚ ‘‘ಸೋ ‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ ವುತ್ತಾ, ನ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣತೋ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಮ್ಪಿ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಹಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಮ್ಪಿ ಸೇಸಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾನುಗುಣಾವ ಪವತ್ತಿ, ಇತರಸಚ್ಚೇಸು ಚ ನೇಸಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ಪಾಕಟಾ ಏವಾತಿ. ದುಕ್ಖನಿರೋಧಮಗ್ಗೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪರಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಪಿ ಯಾವದೇವ ಸಮುದಯಪಹಾನತ್ಥಾತಿ ಕತ್ವಾ ತದತ್ಥೇಯೇವ ತಾಸಂ ಪಕ್ಖಿಪನೇನ ‘‘ಕತಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ದುಕ್ಖಮೂಲಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ತದೇವ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ವಿಭಾವೇತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಕತಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಅತೀತನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಾದಯೋ’’ತಿಆದಿ. ಇಮೇ ಪಕಾರಾ ಇತ್ಥಂ, ತಬ್ಭಾವೋ ಇತ್ಥತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಇತ್ಥಭಾವಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ, ಆಯ-ಸದ್ದೋ ಚ ಸಮ್ಪದಾನತ್ಥೇ, ತದತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಪನ ಪಕಾರಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಬ್ಯಾಪಾರಭೂತಾ ಪರಿಞ್ಞಾದಯೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯಾ’’ತಿ. ತೇ ಹಿ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಮಗ್ಗಾನುಭಾವೇನ ಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ಮಗ್ಗೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತೇ ತಂಕಿಚ್ಚಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯಪಿ ಸುಖೇನ ಸಿದ್ಧಿತೋ. ಏವಂ ಸಾಧಾರಣತೋ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಚತುಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ತೇಸುಪಿ ಕಿಚ್ಚೇಸು ಪಹಾನಮೇವ ಪಧಾನಂ ತದತ್ಥತ್ತಾ ಇತರೇಸಂ ಪರಿಞ್ಞಾದೀನನ್ತಿ ತದೇವ ವಿಸೇಸತೋ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಭಾವಾಯ ವಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಅಪಿಚ ಪುರಿಮನಯೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪರಮ್ಪರಾಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಧಾನತ್ತಾ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಿಧಿಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಅಯಂ ಪಕಾರೋ ಇತ್ಥಂ, ತಬ್ಭಾವೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ, ಆಯಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಸ್ಸ ಕಾರಿಯಭೂತೋ ನಿಸ್ಸಕ್ಕತ್ಥೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಇತ್ಥಭಾವತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ‘‘ಇಮಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪಕಾರಾ’’ತಿ ಪನ ವದನ್ತೋ ಪಕಾರೋ ನಾಮ ¶ ಪಕಾರವನ್ತತೋ ಅತ್ಥತೋ ಭೇದೋ ನತ್ಥಿ. ಯದಿ ಹಿ ಸೋ ಭೇದೋ ಅಸ್ಸ, ತಸ್ಸೇವ ಸೋ ಪಕಾರೋ ನ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಇತ್ಥಂ-ಸದ್ದೋ ಪಕಾರವನ್ತವಾಚಕೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಅಭೇದೇಪಿ ಸತಿ ಅವಯವಾವಯವಿತಾದಿನಾ ಭೇದಪರಿಕಪ್ಪನಾವಸೇನ ಸಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಭೇದಮತ್ಥಂ, ತಸ್ಮಾ ಇತ್ಥತ್ತಸದ್ದೋ ಪಕಾರವಾಚಕೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಯಮಿಧ ಟೀಕಾಯಂ, (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೪೮) ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟೀಕಾವಿನಯಟೀಕಾದೀಸು (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೪) ಚ ಆಗತನಯೋ.

ಸದ್ದವಿದೂ ಪನ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಏವಮಿಚ್ಛನ್ತಿ – ಅಯಂ ಪಕಾರೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಇತ್ಥಂ, ಪಕಾರವನ್ತೋ. ವಿಚಿತ್ರಾ ಹಿ ತದ್ಧಿತವುತ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ, ಪಕಾರೋ, ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತ್ಥಭಾವತೋ ಇಮಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪಕಾರಾ’’ತಿ ಆಹಾತಿ. ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಏಸ ನಯೋ. ಇದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಖನ್ಧಸನ್ತಾನಾತಿ ಸರೂಪಕಥನಂ. ಅಪರನ್ತಿ ಅನಾಗತಂ. ‘‘ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಾನಿ ಪಾಠೋ, ‘‘ಇಮೇ ಪನ ಚರಿಮಕತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ ಪನ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವಿನಯಟೀಕಾದೀಸು, (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೪) ಇಧ ಚ ಟೀಕಾಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೪೮) ಉಲ್ಲಿಙ್ಗಿತಪಾಠೋ. ತತ್ಥ ಚರಿಮಕತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಾತಿ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವೇನ ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಭಾವಕಥಿತಾ. ಪರಿಞ್ಞಾತಾತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಞಾತಾ. ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ ಅನೋಕಾಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಏತೇನ ಹಿ ತೇಸಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಾಭಾವೇನ ಅಪತಿಟ್ಠಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಿಕಾ ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾ, ತದಭಾವತೋ ಪನ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಬಳೀಕಾರೇ ಚೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಆಹಾರೇ ಅತ್ಥಿ ರಾಗೋ, ಅತ್ಥಿ ನನ್ದೀ, ಅತ್ಥಿ ತಣ್ಹಾ, ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿರುಳ್ಹ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೪; ಕಥಾ. ೨೯೬; ಮಹಾನಿ. ೭). ತದುಪಮಂ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ ರುಕ್ಖಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ, ಯಥಾ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ ರುಕ್ಖಾ ಮೂಲಾಭಾವತೋ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ ಅನೋಕಾಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಾಭಾವತೋತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಾ. ಚರಿಮಕಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನಾತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನ. ಅನುಪಾದಾನೋತಿ ಅನಿನ್ಧನೋ. ಅಪಣ್ಣತ್ತಿಕಭಾವನ್ತಿ ಯೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ತಥಾ ತಥಾ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಸಿದ್ಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತದಭಾವತೋ ತಸ್ಸಾಪಿ ಧರಮಾನಕಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ಅಪಞ್ಞತ್ತಿಕಭಾವಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ ಯಥಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಸ ಪಣ್ಣಾಸಾ’’ತಿ. ಪಞ್ಞಾಸ ಪಣ್ಣಾದೇಸೋತಿ ಹಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ವದನ್ತಿ.

೨೪೯. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ¶ ಸಂಖಿಪತಿ ಸಙ್ಕುಚಿತೋ ಭವತೀತಿ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕಂ. ತಞ್ಹಿ ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಬಹುಲಂ ಸಂಖಿತ್ತಂ ಸಙ್ಕುಚಿತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ, ಪಬ್ಬತಸಿಖರೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಮುತ್ತಕೋ ನಯೋ – ಸಙ್ಖಿಪೀಯತಿ ಪಬ್ಬತಭಾವೇನ ಗಣೀಯತೀತಿ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಪಬ್ಬತಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಪದೇಸೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬತಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಪದೇಸೇತಿ ಅತ್ಥೋತಿ. ಅನಾವಿಲೋತಿ ಅಕಾಲುಸಿಯೋ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಅನಾವಿಲತಾ ಕದ್ದಮಾಭಾವೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಕ್ಕದ್ದಮೋ’’ತಿ. ಸಪತಿ ಅಪದಾಪಿ ¶ ಸಮಾನಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಿಪ್ಪಿ, ಖುದ್ದಕಾ ಸಿಪ್ಪಿ ಸಿಪ್ಪಿಯೋ ಕಾ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ಯೋ ‘‘ಮುತ್ತಿಕೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸವತಿ ಪಸವತೀತಿ ಸಮ್ಬುಕೋ, ಯಂ ‘‘ಜಲಸುತ್ತಿ, ಸಙ್ಖಲಿಕಾ’’ತಿ ಚ ವೋಹರನ್ತಿ. ಸಮಾಹಾರೇ ಯೇಭುಯ್ಯತೋ ನಪುಂಸಕಪಯೋಗೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಿಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬುಕ’’ನ್ತಿ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ಸಕ್ಖರಾತಿ ಮುಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣಾ ಪಾಸಾಣಾ. ಕಥಲಾನೀತಿ ಕಪಾಲಖಣ್ಡಾನಿ. ಸಮೂಹವಾಚಕಸ್ಸ ಘಟಾಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿ ಲಿಙ್ಗಸ್ಸಾಪಿ ದಿಸ್ಸನತೋ ‘‘ಗುಮ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಘಟಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ.

ಕಾಮಞ್ಚ ‘‘ಸಿಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬುಕಮ್ಪಿ ಸಕ್ಖರಕಥಲಮ್ಪಿ ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪಿ ಚರನ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ ತಿಟ್ಠತಿಯೇವ, ಸಿಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬುಕಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಾನಿ ಚರನ್ತಿಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಪಿ, ತಥಾಪಿ ಸಹಚರಣನಯೇನ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಚರನ್ತಿ ವಿಯ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪಿ ಚರನ್ತಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ ತಿಟ್ಠತಿಯೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಸಹಚರಣನಯಂ. ಪನ-ಸದ್ದೋ ಅರುಚಿಸಂಸೂಚನೇ, ತಥಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತರನ್ತರಾತಿ ಬಹೂನಂ ಗಾವೀನಮನ್ತರನ್ತರಾ ಠಿತಾಸು ಗಾವೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸುಪಿ. ಗಾವೋತಿ ಗಾವಿಯೋ. ಇತರಾಪೀತಿ ಠಿತಾಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ. ಚರನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಸಹಚರಣನಯೇನ. ತಿಟ್ಠನ್ತಮೇವಾತಿಆದೀಸು ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಿಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬುಕಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಾನಂ ಚರಣಕಿರಿಯಾಯಪಿ ಯೋಗತೋ ಠಾನಕಿರಿಯಾಯ ಅನೇಕನ್ತತ್ತಾ ಏಕನ್ತತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಮೇವ ನ ಕದಾಚಿಪಿ ಚರನ್ತಂ ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಿಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬುಕಮ್ಪಿ ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ತು ತೇಸಂ ಠಾನಕಿರಿಯಮುಪಾದಾಯ. ತೇಸಂ ಪನ ಚರಣಕಿರಿಯಮುಪಾದಾಯ ‘‘ಚರನ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ ಪಿ-ಸದ್ದಲೋಪೋ ಹೇತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇತರಮ್ಪಿ ದ್ವಯನ್ತಿ ಸಿಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬುಕಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಂ ಪದವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಇತರಞ್ಚ ದ್ವಯನ್ತಿ ಸಿಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬುಕಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಮೇವ. ಚರನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ತೇಸಂ ಠಾನಕಿರಿಯಮುಪಾದಾಯ ‘‘ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ ಪಿ-ಸದ್ದಲೋಪೋ, ಏವಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ಸಹಚರಣನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಪನ ಯಥಾಲಾಭನಯೋಪಿ. ತಥಾ ¶ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಿಂ ವಾ ಇಮಾಯ ಸಹಚರಿಯಾಯ, ಯಥಾಲಾಭಗ್ಗಹಣಂ ಪನೇತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಕ್ಖರಕಥಲಸ್ಸ ಹಿ ವಸೇನ ತಿಟ್ಠನ್ತನ್ತಿ, ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕಸ್ಸ ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪಿ ಚರನ್ತಮ್ಪೀತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೪೯). ಅಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಹಯೋಗೀವಸೇನ ದೇಸನಾಮತ್ತಂ ಪತಿ ಸಹಚರಣನಯೋ, ಸಾಧಾರಣತೋ ದೇಸಿತಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಭವವಸೇನ ವಿವೇಚನಂ ಪತಿ ಯಥಾಲಾಭನಯೋತಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ವದನ್ತಿ – ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ ತಿಟ್ಠತಿಯೇವ, ಇತರಾನಿ ಚರನ್ತಿಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾಲಾಭನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿವೇಚಿತತ್ತಾ, ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಸಹಚರಣನಯೋ ಅಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಹಯೋಗೀವಸೇನ ದೇಸನಾಮತ್ತಸ್ಸ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾತಿ ¶ , ತದೇತಮ್ಪಿ ಅನುಪವಜ್ಜಮೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಯುತ್ತತ್ತಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ತಥಾ ದಸ್ಸನಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಭವತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ. ತೀರೇತಿ ಉದಕರಹದಸ್ಸ ತೀರೇ. ಉದಕರಹದೋ ಚ ನಾಮ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮುದ್ದೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ರಹದೋಪಿ ತತ್ಥ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಸಮುದ್ದೋ ಸರಿತೋದಕೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೮). ಕತ್ಥಚಿ ಜಲಾಸಯೋಪಿ ‘‘ರಹದೋಪಿ ತತ್ಥ ಧರಣೀ ನಾಮ, ಯತೋ ಮೇಘಾ ಪವಸ್ಸನ್ತಿ, ವಸ್ಸಾ ಯತೋ ಪತಾಯನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು, (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೮೧) ಇಧಾಪಿ ಜಲಾಸಯೋಯೇವ. ಸೋ ಹಿ ಉದಕವಸೇನ ರಹೋ ಚಕ್ಖುರಹಾದಿಕಂ ದದಾತೀತಿ ಉದಕರಹದೋ ಓ-ಕಾರಸ್ಸ ಅ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಸದ್ದವಿದೂ ಪನ ‘‘ಉದಕಂ ಹರತೀತಿ ಉದಕರಹದೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನ್ತರಂ ದಸ್ಸಿತವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ. ತತ್ಥ ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ…ಪೇ… ಞಾಣದಸ್ಸನಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಏತ್ತಕೇನ, ಏತಪರಿಮಾಣವನ್ತೇನ ವಾ ವಚನಕ್ಕಮೇನ. ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣನ್ತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನನಾಮೇನ ದಸ್ಸಿತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ, ತಸ್ಸ ಚ ವಿಸುಂ ಗಣನದಸ್ಸನೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನನ್ತರಂ ವತ್ತಬ್ಬತಾಕಾರಣೇಸು ತೀಸು ನಯೇಸು ತತಿಯನಯಸ್ಸೇವ ಯುತ್ತತರಭಾವೋಪಿ ದೀಪಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮನೋಮಯಞಾಣಸ್ಸ ಇದ್ಧಿವಿಧಸಮವರೋಧಿತಭಾವೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೭೯ ಆದಯೋ) ವುತ್ತೇಪಿ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ವಿಸುಂ ದೇಸಿತತ್ತಾ ವಿಸುಂ ಏವ ಗಹಣಂ, ತಥಾ ದೇಸನಾ ಚ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಾಮಞ್ಞಫಲತ್ಥಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣದ್ವಯಸ್ಸ ¶ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುವಸೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಬ್ಬಸೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಂ ತಂ ಞಾಣದ್ವಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಹಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ, ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ಞಾಣಾನಿ ಪರಿಭಣ್ಡಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣನ್ತಿ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣನಾಮೇನ ದಸ್ಸಿತಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ.

ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪನ ದಸನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಅನಾಗತತ್ತಾ ತತ್ಥಾನಾಗತಞಾಣಾನಂ ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಸನ್ತಿ ದಸನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗೇ, ತೇಸು ವಾ ದಸಸು ಞಾಣೇಸು. ಭೂಮಿಭೇದತೋ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಂ, ಕಾಲಭೇದತೋ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ, ಸನ್ತಾನಭೇದತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾ ಚಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಸತ್ತವಿಧಾರಮ್ಮಣಂ. ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿತಿಕತ್ತಯೇನೇವ ಹಿ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗೋ, ನ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತಿಕೇನ. ನಿಮ್ಮಿತರೂಪಾಯತನಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ನಿಮ್ಮಿತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಮೇವ, ಅತ್ತನಾ ವಾ ನಿಮ್ಮಿತೇ ಮನೋಮಯೇ ಕಾಯೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಾಯತನಮೇವಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿಯಮಾನೇ ಮನೋಮಯೇ ಕಾಯೇ ರೂಪಾಯತನಮೇವಾರಬ್ಭ ಪವತ್ತನತೋ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ತತ್ಥ ಗನ್ಧಾಯತನಾದೀನಮಭಾವತೋ ¶ . ನ ಹಿ ರೂಪಕಲಾಪೋ ಗನ್ಧಾಯತನಾದಿವಿರಹಿತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಮೇವ ನಿಮ್ಮಿತರೂಪಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿತ್ತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ, ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಭೂಮಿಕಾಲಸನ್ತಾನಭೇದತೋ ತಿಬ್ಬಿಧಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ ಏಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿತಿಕವಸೇನ ತಿವಿಧಾರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಬಹಿದ್ಧಾನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಪರಿತ್ತತಿಕವಸೇನ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಂ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕವಸೇನ ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ, ಅತೀತತಿಕವಸೇನ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಹೋತಿ.

ಉತ್ತರಿತರಸದ್ದೋ, ಪಣೀತತರಸದ್ದೋ ಚ ಪರಿಯಾಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸೇಟ್ಠತರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ. ರತನಕೂಟಂ ವಿಯ ಕೂಟಾಗಾರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಂ ಕೂಟಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗಭೂತಂ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನಾ’’ತಿ. ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ ತಿತ್ಥಕರಮತಹರವಿಭಾವಿನಿಂ ನಾನಾವಿಧಕುಹನಲಪನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿದ್ಧಂಸಿನಿಂ ತಿವಿಧಸೀಲಾಲಙ್ಕತಪರಮಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿಪರಿದೀಪಿನಿಂ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾದಿಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಿಭೂಸಿನಿಂ ಚುದ್ದಸವಿಧಮಹಾಸಾಮಞ್ಞ್ಫಲಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲದೇಸನಂ ರತನಾಗಾರಂ ¶ ವಿಯ ರತನಕೂಟೇನ ಅರಹತ್ತಕೂಟೇನ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ ‘‘ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ, ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸ ದೇಸಿತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಜಾತಸತ್ತುಉಪಾಸಕತ್ತಪಟಿವೇದನಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೨೫೦. ಏತ್ತಾವತಾ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಸ್ಸ ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತೇ’’ತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸಪಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಠಮಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇ, ಸುತ್ತಪದೇಸೇ ವಾ. ಕರಣಂ ಕಾರೋ, ಸಾಧು ಇತಿ ಕಾರೋ ತಥಾ, ‘‘ಸಾಧು ಭಗವಾ, ಸಾಧು ಸುಗತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ. ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಞ್ಚ ಮಜ್ಝಞ್ಚ ಪರಿಯೋಸಾನಞ್ಚ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಾದರಂ ಗಾರವಂ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾವಚನಂ. ಇಮೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಥೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅಹಂ ಚಿರಂ ವತ ಅಮ್ಹಿ, ಏವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಅಹಂ ಥುಸೇ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೋ ವಿಯ ಕಞ್ಚಿ ಸಾರಂ ನಾಲತ್ಥನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ತಥಾ ಯೋ…ಪೇ… ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಗುಣಸಮ್ಪದಾ ಅಹೋ ವತ. ದಸಬಲಸ್ಸ ಗುಣಾನುಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅಹಂ ವಞ್ಚಿತೋ ಸುಚಿರಂ ವತ ಅಮ್ಹೀತಿ. ವಞ್ಚಿತೋತಿ ಚ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ವಞ್ಚಿತೋ ಆವಟ್ಟಿತೋ, ಮೋಹೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತೋ ಅಮ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ದಸಬಲಸ್ಸ ಗುಣಾನುಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ. ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತಿ. ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆವಿಕರೋನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಉಲ್ಲಙ್ಘನಸಮತ್ಥಾಯಪಿ ಉಬ್ಬೇಗಪೀತಿಯಾ ಅನುಲ್ಲಙ್ಘನಮ್ಪಿ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಫುಟಸರೀರೋ’’ತಿ. ಫುಟಸರೀರೋತಿ ಚ ಫುಸಿತಸರೀರೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಬ್ಯಾಪಿತಸರೀರೋತಿ ¶ ಸಬ್ಬಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಪಿತತ್ತಾ. ತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಸ್ಸ ಆವಿಕರಣಂ, ಉಪಾಸಕತ್ತಪವೇದನಞ್ಚ. ಆರದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ.

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ವಿಗತಾ, ವಿಗತಭಾವೋ ಚ ಖಯೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ’’ತಿ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತತರೋ ಮನೋರಮೋ, ತಾದಿಸೋ ಚ ಸುನ್ದರೋ ಭದ್ದಕೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುನ್ದರೇ’’ತಿ.

‘‘ಕೋ ಮೇ’’ತಿಆದಿ ಗಾಥಾ ವಿಮಾನವತ್ಥುಮ್ಹಿ (ವಿ. ವ. ೮೫೭). ತತ್ಥ ಕೋತಿ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀಸು ಕತಮೋ. ಮೇತಿ ಮಮ. ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ, ಲಿಙ್ಗವಿಪರಿಯಾಯೋಯಂ. ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಈದಿಸಾಯ ದೇವಿದ್ಧಿಯಾ. ಯಸಸಾತಿ ಈದಿಸೇನ ಪರಿವಾರೇನ, ಪರಿಜನೇನ ¶ ಚ. ಜಲನ್ತಿ ಜಲನ್ತೋ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನೋ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತೇನ ಕಮನೀಯೇನ, ಅಭಿರೂಪೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಣ್ಣೇನಾತಿ ಛವಿವಣ್ಣೇನ ಸರೀರವಣ್ಣನಿಭಾಯ. ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾ ದಸಪಿ ದಿಸಾ ಓಭಾಸಯನ್ತೋ. ಚನ್ದೋ ವಿಯ, ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಾಲೋಕಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕೋ ವನ್ದತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಅಭಿರೂಪೇತಿ ಅತಿರೇಕರೂಪೇ ಉಳಾರವಣ್ಣೇನ ಸಮ್ಪನ್ನರೂಪೇ. ಅಬ್ಭಾನುಮೋದನೇತಿ ಅಭಿಅನುಮೋದನೇ ಅಭಿಪ್ಪಮೋದಿತಭಾವೇ. ಕಿಮತ್ಥಿಯಂ ‘‘ಅಬ್ಭಾನುಮೋದನೇ’’ತಿ ವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಹೋತು ಅಬ್ಭಾನುಮೋದನೇ, ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತೋತಿ ಚೋದನಾಯ ಸೋಧನಾಮುಖೇನ ಆಮೇಡಿತವಿಸಯಂ ನಿದ್ಧಾರೇತಿ ‘‘ಭಯೇ ಕೋಧೇ’’ತಿಆದಿನಾ, ಇಮಿನಾ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಏವಂ ವುತ್ತೋ, ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿಸಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹಾತಿಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಚೋರೋ ಚೋರೋ, ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಭಯೇ ಆಮೇಡಿತಂ, ‘‘ವಿಜ್ಝ ವಿಜ್ಝ, ಪಹರ ಪಹರಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋಧೇ, ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೭; ೩.೩೫; ೫.೧೦೮೫) ಪಸಂಸಾಯಂ, ‘‘ಗಚ್ಛ ಗಚ್ಛ, ಲುನಾಹಿ ಲುನಾಹೀ’’ತಿಆದೀಸು ತುರಿತೇ, ‘‘ಆಗಚ್ಛ ಆಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋತೂಹಲೇ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಬು. ವಂ. ೨.೪೪) ಅಚ್ಛರೇ, ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೦; ಅ. ನಿ. ೯.೧೧) ಹಾಸೇ, ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ, ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩) ಸೋಕೇ, ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ, ಅಹೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೨೦; ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫) ಪಸಾದೇ. ಚಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ಗರಹಾ ಅಸಮ್ಮಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಪಾಪೋ ಪಾಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಗರಹಾಯಂ, ‘‘ಅಭಿರೂಪಕ ಅಭಿರೂಪಕಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಸಮ್ಮಾನೇ. ಏವಮೇತೇಸು ನವಸು, ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ವಿಸಯೇಸು ಆಮೇಡಿತವಚನಂ ¶ ಬುಧೋ ಕರೇಯ್ಯ, ಯೋಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಮೇಡನಂ ಪುನಪ್ಪುನಮುಚ್ಚಾರಣಂ, ಆಮೇಡೀಯತಿ ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಮುಚ್ಚಾರೀಯತೀತಿ ಆಮೇಡಿತಂ, ಏಕಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಚನಂ. ಮೇಡಿಸದ್ದೋ ಹಿ ಉಮ್ಮಾದನೇ, ಆಪುಬ್ಬೋ ತು ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಮುಚ್ಚಾರಣೇ ವತ್ತತಿ ಯಥಾ ‘‘ಏತದೇವ ಯದಾ ವಾಕ್ಯ-ಮಾಮೇಡಯತಿ ವಾಸವೋ’’ತಿ.

ಏವಂ ¶ ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಯಿದಂ ಆಮೇಡಿತವಸೇನೇವ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಪಚ್ಚೇಕಮತ್ಥದ್ವಯವಸೇನಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಿಚ್ಛಾವಸೇನಾಪಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ಬ್ಯಾಪೇತಬ್ಬಸ್ಸ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಮವುತ್ತತ್ತಾ. ಬ್ಯಾಪೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಹಿ ಬ್ಯಾಪಕೇನ ಗುಣಕಿರಿಯಾದಬ್ಬೇನ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾಯ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಚನಂ ವಿಚ್ಛಾ ಯಥಾ ‘‘ಗಾಮೋ ಗಾಮೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮನೀಯಂ, ತಬ್ಭಾವೋ ಚ ಅತಿಇಟ್ಠತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತಿಇಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿ, ಪದತ್ತಯಞ್ಚೇತಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ದ್ವೀಸು ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೇಸು. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯದಿದಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ತಿ ಆಹ, ಯಾಯಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಮಯಾ ಸುತಾ, ತದಿದಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಸಙ್ಖಾತಂ ವಚನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಅಭೇದತ್ತಾ ಯುತ್ತೋ ಏವ ‘‘ಯತ್ಥ ಚ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಮಾಹೂ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿ. ವ. ೮೮೮) ವಿಯ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಮತ್ತದಸ್ಸನಂ ಏತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥವಸೇನ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಕಾರಿಯವಿಪರಿಣಾಮವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮತಾ. ವಚನನ್ತಿ ಹೇತ್ಥ ಸೇಸೋ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭಗವತೋ ವಚನಂ, ಯಾಯಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಮಯಾ ಸುತಾ, ಸಾ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಪಸಾದನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾರಹಮೇಸ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ.

‘‘ಭಗವತೋ ವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥದ್ವಯಸರೂಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ದೋಸನಾಸನತೋತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸದೋಸವಿದ್ಧಂಸನತೋ. ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಂ ಸಮ್ಪಾದನವಸೇನ ಅಧಿಗಮಾಪನತೋ. ಯೇ ಗುಣೇ ದೇಸನಾ ಅಧಿಗಮೇತಿ, ತೇಸು ‘‘ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇಸುಯೇವ ಗುಣೇಸು ಪಧಾನಭೂತಾ ಗುಣಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾತಿ ತೇ ಪಧಾನಭೂತೇ ಗುಣೇ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಾಜನನತೋ ಪಞ್ಞಾಜನನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸದ್ಧಾಪಧಾನಾ ಹಿ ಲೋಕಿಯಾ ಗುಣಾ, ಪಞ್ಞಾಪಧಾನಾ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ, ಪಧಾನನಿದ್ದೇಸೋ ಚೇಸ ದೇಸನಾಯ ಅಧಿಗಮೇತಬ್ಬೇಹಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿದುಕಾದೀಹಿಪಿ ಯೋಜನಾಸಮ್ಭವತೋ. ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಾತ್ಥತೋ’’ತಿಆದಿನಾ. ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಸಾತ್ಥತೋ. ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನತೋ. ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸದ್ದಪಯೋಗತಾಯ ಉತ್ತಾನಪದತೋ. ಸಣ್ಹಸುಖುಮಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ಥತಾಯ ¶ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತೋ. ಸಿನಿದ್ಧಮುದುಮಧುರಸದ್ದಪಯೋಗತಾಯ ಕಣ್ಣಸುಖತೋ. ವಿಪುಲವಿಸುದ್ಧಪೇಮನೀಯತ್ಥತಾಯ ಹದಯಙ್ಗಮತೋ. ಮಾನಾತಿಮಾನವಿಧಮನೇನ ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋ. ಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭನಿಮ್ಮದ್ದನೇನ ಅಪರವಮ್ಭನತೋ. ಹಿತಾಧಿಪ್ಪಾಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರೇಸಂ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದಿವೂಪಸಮನೇನ ಕರುಣಾಸೀತಲತೋ. ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರವಿಧಮನೇನ ಪಞ್ಞಾವದಾತತೋ. ಅವದಾತಂ, ಓದಾತನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ಕರವೀಕರುತಮಞ್ಜುತಾಯ ಆಪಾಥರಮಣೀಯತೋ. ಪುಬ್ಬಾಪರಾವಿರುದ್ಧಸುವಿಸುದ್ಧತಾಯ ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತೋ. ಆಪಾಥರಮಣೀಯತಾಯ ಏವ ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ. ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತಾಯ, ಹಿತಜ್ಝಾಸಯಪ್ಪವತ್ತಿತಾಯ ಚ ವೀಮಂಸಿಯಮಾನಹಿತತೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪನ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕನಿವತ್ತನತೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ಮಿಚ್ಛಾವಾದವಿದ್ಧಂಸನತೋ, ಸಮ್ಮಾವಾದಪತಿಟ್ಠಾಪನತೋ, ಅಕುಸಲಮೂಲಸಮುದ್ಧರಣತೋ, ಕುಸಲಮೂಲಸಂರೋಪನತೋ, ಅಪಾಯದ್ವಾರವಿಧಾನತೋ, ಸಗ್ಗಮಗ್ಗದ್ವಾರವಿವರಣತೋ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನವೂಪಸಮನತೋ, ಅನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾಟನತೋತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ನ ಕೇವಲಂ ಪದದ್ವಯೇನೇವ, ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ‘‘ಚಕ್ಖುಮನ್ತೋ ರೂಪಾನಿ ದಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ತೇಲಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚತುತ್ಥಉಪಮಾಯ ಆಕಾರಮತ್ತದಸ್ಸನಂ, ನ ಪನ ಉಪಮನ್ತರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹೀ’’ತಿ. ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಠಪಿತಂ. ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತನ್ತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಂ ಜಾತಂ. ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯಾತಿ ವಿವಟಂ ಕರೇಯ್ಯ. ‘‘ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ಸಮಾಚಿಕ್ಖಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ, ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ವಾ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಚನಮತ್ತಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಏಸ ಮಗ್ಗೋ, ಏವಂ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ಚಾತುದ್ದಸೀ ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀ. ನಿರನ್ತರರುಕ್ಖಗಹನೇನ ಏಕಗ್ಘನೋ ವನಸಣ್ಡೋ ಘನವನಸಣ್ಡೋ. ಮೇಘಸ್ಸ ಪಟಲಂ ಮೇಘಪಟಲಂ, ಮೇಘಚ್ಛನ್ನತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಆಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅನಾಧಾರಭೂತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಾಜನಂ ಆಧಾರಭಾವಾಪಾದನವಸೇನ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ ಉಪರಿ ಮುಖಂ ಠಪೇಯ್ಯ. ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತತಾಯ ವಿಮುಖಂ, ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತತಾಯ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಪದದ್ವಯಂ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಪದಸ್ಸ ಯಥಾದಸ್ಸಿತೇನ ¶ ಅತ್ಥದ್ವಯೇನ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ನ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ. ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನೇವ ಹಿ ಏಸ ರಾಜಾ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖೋ, ಪಾಪಮಿತ್ತೇನ ಪನ ದೇವದತ್ತೇನ ಪಿತುಘಾತಾದೀಸು ಉಯ್ಯೋಜಿತತ್ತಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತೋತಿ. ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

‘‘ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತದಾ ರಞ್ಞಾ ಅವುತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಮತ್ತದಸ್ಸನಂ. ಕಾಮಞ್ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಾ ನೀವರಣಭಾವತೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಸತ್ತೇ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಜ್ಜಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ, [ಅ. ನಿ. ೧.೩೧೦ (ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ)] ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಗುಮ್ಬಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಸಾಸನಂ ವಿವರನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಏಕಾವ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಏಕಂವ ಸಾಸನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಸಾಸನಂ ಕರೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಙ್ಗುತ್ತರಟ್ಠಕಥಾದೀಸುಪಿ ಹಿ ತಥಾ ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ವಿವರಣವಚನಂ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ.

ಸಬ್ಬೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ಅಪಾಯಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಕುಮ್ಮಗ್ಗೋ ಕುಚ್ಛಿತೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಕತ್ವಾ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಅಟ್ಠ ಮಿಚ್ಛತ್ತಧಮ್ಮಾ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗೋ ಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗತೋ ಮಿಚ್ಛಾ ವಿತಥೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಕತ್ವಾ. ತೇನೇವ ಹಿ ತದುಭಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬೋ ಹಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೋ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗೋ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಅಟ್ಠ ಸಮ್ಮತ್ತಧಮ್ಮಾ ಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗೋ. ಸಪ್ಪಿಆದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಪದೀಪೋ ನ ತಥಾ ಉಜ್ಜಲೋ, ಯಥಾ ತೇಲಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋತಿ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಗ್ಗಹಣಂ. ಧಾರೇಯ್ಯಾತಿ ಧರೇಯ್ಯ, ಸಮಾಹರೇಯ್ಯ ಸಮಾದಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬುದ್ಧಾದಿರತನರೂಪಾನೀತಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ವಣ್ಣಾಯತನಾನಿ. ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾದಿರತನರೂಪಾನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಸ್ಸ ಮೋಹನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸಕಂ ತಥಾ. ದೇಸನಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪಜ್ಜೋತಂ ತಥಾ. ತದುಭಯಂ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣವಸೇನ ವಿಯೂಹಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಧಾರಕೋ ಸಮಾದಹಕೋತಿ ಅತ್ಥೇನ ‘‘ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸಕದೇಸನಾಪಜ್ಜೋತಧಾರಕೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತುಕ್ಕುಜ್ಜನಪಟಿಚ್ಛನ್ನವಿವರಣಮಗ್ಗಾಚಿಕ್ಖಣತೇಲಪಜ್ಜೋತಧಾರಣ ಸಙ್ಖಾತ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಮೋಪಮಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇಹಿ, ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ¶ ವಾ ನಾನಾವಿಧಕುಹನಲಪನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿಧಮನಾದಿವಿಭಾವನಪರಿಯಾಯೇಹಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋ’’ತಿ.

‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಏಸಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಸನ್ನಚಿತ್ತತಾಯಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋತಿ. ಪಸನ್ನಚಿತ್ತತಾ ಚ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಹೇತುಭೂತಾಯ. ಪಸನ್ನಾಕಾರನ್ತಿ ಪಸನ್ನೇಹಿ ಸಾಧುಜನೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಸಕ್ಕಾರಂ. ಸರಣನ್ತಿ ಪಟಿಸರಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ. ಪರಾಯಣತಾ ಪನ ಅನತ್ಥನಿಸೇಧನೇನ, ಅತ್ಥಸಮ್ಪಾದನೇನ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಘಸ್ಸ ತಾತಾ, ಹಿತಸ್ಸ ಚ ವಿಧಾತಾ’’ತಿ. ಅಘಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಪಾಪತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖತೋತಿಪಿ ವದನ್ತಿ ಕೇಚಿ. ತಾಯತಿ ಅವಸ್ಸಯಂ ಕರೋತೀತಿ ತಾತಾ. ಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ವಿದಹತಿ ಸಂವಿಧಾನಂ ಕರೋತೀತಿ ವಿಧಾತಾ. ‘‘ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ‘‘ಇತಿಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ಸೋ ಚ ಆಕಾರತ್ಥೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸರಣನ್ತಿ ಗಮನಂ. ಹಿತಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಜನಂ, ಜಾನನಂ ವಾ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ‘‘ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಸಹೇವ ಇತಿಸದ್ದೇನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ನಾಯಂ ಗಮಿ-ಸದ್ದೋ ¶ ನೀ-ಸದ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ದ್ವಿಕಮ್ಮಿಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಜಂ ಗಾಮಂ ನೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ‘‘ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯೋ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಬುದ್ಧಂ ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸರಣಂ ವಾ’’ತಿ (ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗಮತೀಯದೀಪನಾ) ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಉದ್ಧಟಾ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾ. ನ ಹಿ ಗಮಿ-ಸದ್ದಂ ದುಹಾದಿನ್ಯಾದಿಗಣಿಕಂ ಕರೋನ್ತಿ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾತಿ. ಹೋತು ತಾವ ಗಮಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕಕಮ್ಮಭಾವೋ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಗಚ್ಛತೇವ ಪುಬ್ಬಂ ದಿಸಂ, ಗಚ್ಛತಿ ಪಚ್ಛಿಮಂ ದಿಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫೯; ೩.೮೭) ವಿಯ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ, ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾ ಯುತ್ತಾತಿ? ನ, ತಸ್ಸ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವಾನುಪಪತ್ತಿತೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪಟಿಹತಚಿತ್ತೋಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ನಾಮ ಸಿಯಾ. ಯಞ್ಹಿ ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತಂ ಸರಣಂ, ತಮೇವೇಸ ಗತೋತಿ, ನ ಚೇತ್ಥ ಅನುಪಪತ್ತಿಕೇನ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಗವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಗಮನೀಯತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನಂ, ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಪನ ಗಮನಾಕಾರಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ¶ ಇತಿಲೋಪವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ. ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸಙ್ಘಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ಗಮಿಸ್ಸ ಏಕಕಮ್ಮತ್ತಾ, ಇತಿಲೋಪಂ ವಿಜಾನಿಯಾ;

ಪಟಿಘಾತಪ್ಪಸಙ್ಗತ್ತಾ, ನ ಚ ತುಲ್ಯತ್ಥತಾ ಸಿಯಾ.

ತಸ್ಮಾ ಗಮನೀಯತ್ಥಸ್ಸ, ಪುಬ್ಬಪದಂವ ಜೋತಕಂ;

ಗಮನಾಕಾರಸ್ಸ ಪರಂ, ಇತ್ಯುತ್ತಂ ಸರಣತ್ತಯೇ’’ತಿ.

‘‘ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ವದನ್ತೋ ಅನೇನೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಜನಂ, ಜಾನನಂ ವಾ ಸರಣಗಮನಂ ನಾಮಾತಿ ನಿಯಮೇತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ಥವಚನಂ, ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಮೇವ ಅತ್ಥವಚನಂ ‘‘ಭಜಾಮೀ’’ತಿಆದಿಪದತ್ತಯಂ. ಭಜನಞ್ಹಿ ಸರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ, ಸೇವನಂ ಸನ್ತಿಕಾವಚರಭಾವೋ, ಪಯಿರುಪಾಸನಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಕರಣೇನ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಂಯೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಗತಿಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಅತ್ಥಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ‘‘ಭಗವಾ ಮೇ ಸರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಬುಜ್ಝಾಮೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇತಿ ‘‘ಯೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ಅನೇನ ಚ ನಿರುತ್ತಿನಯಮನ್ತರೇನ ಸಭಾವತೋವ ಗಮುಧಾತುಸ್ಸ ಬುದ್ಧಿಅತ್ಥೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಧಾತೂನನ್ತಿ ಮೂಲಸದ್ದಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಇ, ಯಾ, ಕಮು, ಗಮುಇಚ್ಚಾದೀನಂ.

‘‘ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ¶ , ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಫಲಟ್ಠಾ ಏವ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾತಿ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ನನು ಚ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ‘‘ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಏವ ತಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ನ ಇತರೋ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಏವ ‘‘ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನೇನ ಹಿ ಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಭವೋತಿ. ಏವಂ ಅನೇಕೇಹಿಪಿ ವಿನಯ- (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ) ಸುತ್ತನ್ತಟೀಕಾಕಾರೇಹೀ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೫೦) ವುತ್ತಂ, ತದೇತಂ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನವಸೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತದನುಪಪತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಪರಿಯಾಯತೋ ಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಕಂ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಮ್ಪಿ ‘‘ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ’’ತಿ ಪದೇನ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ¶ ಹೇಸ ದಕ್ಖಿಣವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೯) ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಭಾವೇನ ವುತ್ತೋತಿ, ಛತ್ತವಿಮಾನೇ (ವಿ. ವ. ೮೮೬ ಆದಯೋ) ಛತ್ತಮಾಣವಕೋ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ, ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ ಚ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಸಪಾಠಸೇಸಯೋಜನಾ. ಅತೀತಕಾಲಿಕೇನ ಹಿ ಪುರಿಮಪದದ್ವಯೇನ ಫಲಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಹಣಂ, ವತ್ತಮಾನಕಾಲಿಕೇನ ಚ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪದೇನ ಸಹ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೇನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನಮೇವ. ‘‘ಅಪತಮಾನೇ’’ತಿ ಪನ ಪದೇನ ಧಾರಣಾಕಾರದಸ್ಸನಂ ಅಪತನಕರಣವಸೇನೇವ ಧಾರೇತೀತಿ, ಧಾರಣಸರೂಪದಸ್ಸನಂ ವಾ. ಧಾರಣಂ ನಾಮ ಅಪತನಕರಣಮೇವಾತಿ, ಅಪತನಕರಣಞ್ಚ ಅಪಾಯಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನವಸೇನ ವಟ್ಟತೋ ನಿಯ್ಯಾನಮೇವ. ‘‘ಅಪಾಯೇಸೂ’’ತಿ ಹಿ ದುಕ್ಖಬಹುಲಟ್ಠಾನತಾಯ ಪಧಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇಸು ಪನ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಚೇತ್ಥ ಅಪಾಯಭವತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಸುಗತಿಕಾಮಭವೇಕದೇಸತೋ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಕಾಮಭವತೋ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ರೂಪಾರೂಪಭವತೋ, ಸಬ್ಬಭವೇಹಿಪಿ ವುಟ್ಠಾತಿ ಏವಾತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೩೫೦) ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ತಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯಾತಿ ಉಭಯಮೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮಾತಿ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಚ ಪಾಳಿಯಾ ಏವ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಯಾವತಾತಿ ಯತ್ತಕಾ. ತೇಸನ್ತಿ ತತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ. ‘‘ಅಗ್ಗೋ ಅಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಓ-ಕಾರಸ್ಸ ಅ-ಕಾರಂ, ಮ-ಕಾರಾಗಮಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ, ತೇನ ‘‘ಯಾವತಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ (ಇತಿವು. ೯೦; ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ಸುತ್ತಪದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ವಿತ್ಥಾರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಾ ತದವಸೇಸಸಙ್ಗಹೋ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಪನ ಅರಿಯಫಲಾನಂ ‘‘ತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಅವೂಪಸನ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವಚನತೋ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಕಿಚ್ಚತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನಾನುಗುಣತಾ, ನಿಯ್ಯಾನಪರಿಯೋಸಾನತಾ ಚ, ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಪನ ನಿಯ್ಯಾನಧಮ್ಮಸಮಧಿಗಮಹೇತುತಾಯ ¶ ನಿಯ್ಯಾನಾನುಗುಣತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತನಯೇನ ಧಮ್ಮಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ನ ಕೇವಲಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಚ ಪಾಠಾರುಳ್ಹೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನೇತಿ ಛತ್ತೋ ಕಿರ ನಾಮ ಸೇತಬ್ಯಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾಣವಕೋ, ಸೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಗರುದಕ್ಖಿಣಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಚೋರನ್ತರಾಯಂ, ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಸರಣಗಮನವಿಧಿಂ ದೇಸೇಸಿ, ತಸ್ಸ ತಾವತಿಂಸಭವನುಪಗಸ್ಸ ತಿಂಸಯೋಜನಿಕಂ ವಿಮಾನಂ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನಂ. ದೇವಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಕಾಲೇ ಸಮಞ್ಞಾ ಯಥಾ ‘‘ಮಣ್ಡೂಕೋ ದೇವಪುತ್ತೋ, (ವಿ. ವ. ೮೫೮ ಆದಯೋ) ಕುವೇರೋ ದೇವರಾಜಾ’’ತಿ, ಇಧ ಪನ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನಂ ವತ್ಥು ಕಾರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ನ ತಥಾ ತಪತಿ ನಭೇ ಸೂರಿಯೋ, ಚನ್ದೋ ಚ ನ ಭಾಸತಿ ನ ಫುಸ್ಸೋ, ಯಥಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ವಿ. ವ. ೮೮೯) ದೇಸನಾ ‘‘ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ರಾಯಂ ಗಾಥಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನವತ್ಥುದೇಸನಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕಾಮರಾಗೋ ಭವರಾಗೋತಿ ಏವಮಾದಿಭೇದೋ ಅನಾದಿಕಾಲವಿಭಾವಿತೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಾಗೋ ವಿರಜ್ಜತಿ ಪಹೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ರಾಗವಿರಾಗೋ, ಮಗ್ಗೋ. ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ, ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ಸೋಕಸ್ಸ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಏಜಾ, ಸೋಕೋ ಚ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅನೇಜಂ, ಅಸೋಕಞ್ಚ, ಫಲಂ. ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿ. ವ. ಅಟ್ಠ. ೮೮೭) ಪನ ‘‘ತಣ್ಹಾವಸಿಟ್ಠಾನಂ ಸೋಕನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋ ಅಸೋಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜ ಸಮ್ಭೂಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ ಅಸಙ್ಖತಂ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಧಾರಣತೋ ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಂ. ಸಭಾವತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೋ ಹೇಸ, ಯದಿದಂ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ, ನ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ವಿಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನಾ’’ತಿ (ವಿ. ವ. ಅಟ್ಠ. ೮೮೭) ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸತಿ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ತೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಸದ್ದೇನ ಚ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಗಹಿತಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಪಟಿಕೂಲ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ, ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲನ್ತಿ ಚ ಅವಿರೋಧದೀಪನತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವಿರುದ್ಧಂ, ಇಟ್ಠಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಪಗುಣರೂಪೇನ ¶ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ, ಪಕಟ್ಠಗುಣವಿಭಾವನತೋ ವಾ ಪಗುಣಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ವಿಹಿಂಸಸಞ್ಞೀ ಪಗುಣಂ ನ ಭಾಸಿಂ, ಧಮ್ಮಂ ಪಣೀತಂ ಮನುಜೇಸು ಬ್ರಹ್ಮೇ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೩; ೨.೩೩೯; ಮಹಾವ. ೯).

ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಥಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಏವಂ ಇಧ ಚತೂಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಯೇವ ಗಹಿತೋ, ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ¶ ಪನ ‘‘ಸವನವೇಲಾಯಂ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಣವೇಲಾಯಂ, ಪಟಿಪಜ್ಜನವೇಲಾಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ಇಟ್ಠಮೇವಾತಿ ಮಧುರಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾಯ ಪಟಿಭಾನಸಮ್ಪದಾಯ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವತೋ, ನಿಪುಣಭಾವತೋ ಚ ಪಗುಣಂ, ವಿಭಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ, ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ, ಉದ್ದೇಸಾದಿವಸೇನ ಚ ಸುಟ್ಠು ವಿಭಜನತೋ ಸುವಿಭತ್ತನ್ತಿ ತೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಮೇವ ವದತೀ’’ತಿ (ವಿ. ವ. ಅಟ್ಠ. ೮೮೭) ವುತ್ತಂ. ಆಪಾಥಕಾಲೇ ವಿಯ ಮಜ್ಜನಕಾಲೇಪಿ, ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಸುಣನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವತೋ ಉಭತೋಪಚ್ಚಕ್ಖತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಧೇವ ‘‘ಇಮ’’ನ್ತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಮಾಹ. ಪುನ ‘‘ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣವಚನಂ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ ಹಿ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾನಮತ್ತಾಯಪಿ ಯಾಥಾವಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪಾಯಪತನತೋ ಧಾರೇತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಇದಮೇವ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನಂ ಸಾಧಕನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಾಧಾರಣಭಾವೇನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ‘‘ಇಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಯಸ್ಮಾ ಚೇಸಾ ಭ-ಕಾರತ್ತಯೇನ ಚ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ದೋಧಕಗಾಥಾ, ತಸ್ಮಾ ತತಿಯಪಾದೇ ಮಧುರಸದ್ದೇ ಮ-ಕಾರೋ ಅಧಿಕೋಪಿ ಅರಿಯಚರಿಯಾದಿಪದೇಹಿ ವಿಯ ಅನೇಕಕ್ಖರಪದೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಅನುಪವಜ್ಜೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನಾತಿ ‘‘ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅರಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬; ಅ. ನಿ. ೬.೧೧; ಪರಿ. ೨೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚೇವ ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ ವಿಞ್ಞುಪಸತ್ಥಾನಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ, ತಥಾರೂಪೇಹಿ ಸೀಲೇಹಿ ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಅ. ನಿ. ೬.೯೨; ಪರಿ. ೨೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಸೀಲಾನಞ್ಚ ಸಂಹತಭಾವೇನ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂಹತೋತಿ ಸಙ್ಘಟಿತೋ, ಸಮೇತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ¶ ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಂಹತಾ ಏವ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಹಚ್ಚಪಾಠೇನ ಸಮತ್ಥೇತಿ.

ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘೇ. ದಿನ್ನನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಅನ್ನಾದಿದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ, ಗಾಥಾಬನ್ಧತ್ತಾ ಚೇತ್ಥ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೋ. ದೋಧಕಗಾಥಾ ಹೇಸಾ. ಮಹಪ್ಫಲಮಾಹೂತಿ ‘‘ಮಹಪ್ಫಲ’’ನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಆಹು. ಚತೂಸೂತಿ ಚೇತ್ಥ ಚ-ಕಾರೋ ಅಧಿಕೋಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅನುಪವಜ್ಜೋ. ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿತೋ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಸುಚೀಸು. ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪೮೮) ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ಪುರಿಸಯುಗೇಸು. ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಸ್ಸ, ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನೇನ, ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮದಸಾ. ತೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಮಗ್ಗಟ್ಠಫಲಟ್ಠೇ ¶ ಯುಗಲೇ ಅಕತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪುಗ್ಗಲಗಣನೇನ ಅಟ್ಠ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಇಮಂ ಸಙ್ಘಂ ಸರಣತ್ಥಂ ಸರಣಾಯ ಪರಾಯಣಾಯ ಅಪಾಯದುಕ್ಖವಟ್ಟದುಕ್ಖಪರಿತಾಣಾಯ ಉಪೇಹಿ ಉಪಗಚ್ಛ ಭಜ ಸೇವ, ಏವಂ ವಾ ಜಾನಾಹಿ ಬುಜ್ಝಸ್ಸೂತಿ ಸಹ ಯೋಜನಾಯ ಅತ್ಥೋ. ಯತ್ಥ ಯೇಸು ಸುಚೀಸು ಚತೂಸು ಪುರಿಸಯುಗೇಸು ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಮಾಹು, ಧಮ್ಮದಸಾ ತೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಟ್ಠ ಚ, ಇಮಂ ಸಙ್ಘಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀತಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏವಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಯುತ್ತೋ ಏವ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಸಪದೇ ಈಕಾರಂ, ಪುಗ್ಗಲಾಪದೇ ಚ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ.

ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಏಸಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಕ್ಕಮೇನ. ತೀಣಿ ವತ್ಥೂನಿ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನಾನಿ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನಾನೀತಿ ಸರಣಗಮನಾನಿ. ಪಟಿವೇದೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಹದಯಗತಂ ವಾಚಾಯ ಪವೇದೇಸಿ.

ಸರಣಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ವಿಸಯಪ್ಪಭೇದಫಲಸಂಕಿಲೇಸಭೇದಾನಂ ವಿಯ, ಕತ್ತು ಚ ವಿಭಾವನಾ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಾಯ ಹೋತಿ ಯೇವಾತಿ ಸಹ ಕತ್ತುನಾ ತಂ ವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಾನಿ ತೇಸು ಸರಣಗಮನೇಸು ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯೋ ಚ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಹಿ ಕತ್ತಾರಂ ವಿಭಾವೇತಿ ತೇನ ವಿನಾ ಸರಣಗಮನಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ‘‘ಸರಣಗಮನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಸರಣಗಮನಮೇವ, ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಪನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ವಿಸಯಾದಯೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವೋದಾನಂ ನ ಗಹಿತಂ, ನನು ವೋದಾನವಿಭಾವನಾಪಿ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಾಯ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತಂ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಅತ್ಥತೋ ¶ ವಿಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಹಿತಂ. ಯಾನಿ ಹಿ ನೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಕಾರಣಾನಿ ಅಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನೇನ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಪಹಾನೇನ ವೋದಾನಂ ಹೋತೀತಿ. ಅತ್ಥತೋತಿ ಸರಣಸದ್ದತ್ಥತೋ, ‘‘ಸರಣತ್ಥತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ. ಹಿಂಸತ್ಥಸ್ಸ ಸರಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನೇತಂ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಧಾತ್ವತ್ಥವಸೇನ ‘‘ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪನ ಹಿಂಸನಂ ಕೇಸಂ, ಕಥಂ, ಕಸ್ಸ ವಾತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇತಿ ‘‘ಸರಣಗತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ. ಕೇಸನ್ತಿ ಹಿ ಸರಣಗತಾನಂ. ಕಥನ್ತಿ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ. ಕಸ್ಸಾತಿ ಭಯಾದೀನನ್ತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸೋಧನಾ. ತತ್ಥ ಸರಣಗತಾನನ್ತಿ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಗತಾನಂ. ಸರಣಗಮನೇನಾತಿ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನೇನ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇನ. ಭಯನ್ತಿ ವಟ್ಟಭಯಂ. ಸನ್ತಾಸನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಂ ತೇನೇವ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ. ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಗ್ಗಹಣಂ. ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ‘‘ದುಗ್ಗತಿಯಂ ಪರಿಕಿಲಿಸ್ಸನಂ ಸಂವಿಬಾಧನಂ, ಸಮುಪತಾಪನಂ ವಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ, ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರತೋ ಫಲಕಥಾಯಂ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಹಿಂಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿನಾಸನಮೇವ, ನ ಪನ ಸತ್ತಹಿಂಸನಮಿವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಹನತಿ ವಿನಾಸೇತೀ’’ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ. ಏತನ್ತಿ ಸರಣಪದಂ. ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ನಾಮಂ, ಪಸಿದ್ಧವಚನಂ ವಾ, ಯಥಾಭುಚ್ಚಂ ವಾ ಗುಣಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತವಚನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ರತನತ್ತಯಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ಹಿಂಸನತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಸೇಸತೋ ಸರಣಸದ್ದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತದತ್ಥವಸೇನೇವ ವಿಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಹಿಂಸನಕಾರಣದಸ್ಸನಮೇವ ಹಿ ಪುರಿಮನಯತೋ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋತಿ. ತತ್ಥ ಹಿತೇ ಪವತ್ತನೇನಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಿಹರಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೪, ೬೯) ಅತ್ಥೇ ಸತ್ತಾನಂ ನಿಯೋಜನೇನ. ಅಹಿತಾ ಚ ನಿವತ್ತನೇನಾತಿ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಖೋ ಪಾಪಕೋ ವಿಪಾಕೋ, ಪಾಪಕಂ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನಾದಿಮುಖೇನ ಅನತ್ಥತೋ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ನಿವತ್ತನೇನ. ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಹಿತಾಹಿತೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿಪವತ್ತಿಹೇತುಕಂ ಬ್ಯಸನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ವಿನಾಸೇತಿ. ಭವಕನ್ತಾರಾ ಉತ್ತಾರಣೇನ ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತೋ ಪನ ಅಸ್ಸಾಸದಾನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಕಾರಾನನ್ತಿ ದಾನವಸೇನ, ಪೂಜಾವಸೇನ ಚ ಉಪನೀತಾನಂ ಸಕ್ಕಾರಾನಂ. ಅನುಪಸಗ್ಗೋಪಿ ಹಿ ಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ವಿಯ ಅತ್ಥವಿಸೇಸವಾಚಕೋ ‘‘ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ಕತಂ ಕಾರಂ, ಪುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ಮಹಪ್ಫಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವತೋ ¶ ವಿಪುಲಫಲಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂ ಸತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಹಿಂಸಕಭಾವಕಾರಣದಸ್ಸನವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇನ ಇಮಿನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಿದಂ ಸರಣಪದಂ ನಾಥಪದಂ ವಿಯ ಸುದ್ಧನಾಮಪದತ್ತಾ ಧಾತ್ವತ್ಥಂ ಅನ್ತೋನೀತಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಕೇತತ್ಥಮ್ಪಿ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಸರಣಂ ಪರಾಯಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಸರಣತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸರಣಗಮನತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಪ್ಪಸಾದಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸಾದೋ ತಪ್ಪಸಾದೋ, ತದೇವ ರತನತ್ತಯಂ ಗರು ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಗ್ಗರು, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಗ್ಗರುತಾ, ತಪ್ಪಸಾದೋ ಚ ತಗ್ಗರುತಾ ಚ ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾ, ತಾಹಿ. ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ ವಿಧುತವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಮ್ಮೋಹಾಸದ್ಧಿಯಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮತ್ತಾ, ತದೇವ ರತನತ್ತಯಂ ಪರಾಯಣಂ ಪರಾಗತಿ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪರಾಯಣೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ, ಸಾಯೇವ ಆಕಾರೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರೋ, ತೇನ ಪವತ್ತೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯಂ ಸರಣಗಮನಮಾಹ. ತಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಾಪಧಾನಂ, ನ ಞಾಣಪಧಾನಂ, ಗರುತಾಗಹಣೇನ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಂ. ಅರಿಯಾ ಹಿ ರತನತ್ತಯಂ ಗುಣಾಭಿಞ್ಞತಾಯ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಪ್ಪಸಾದೇನ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ, ತಗ್ಗರುತಾಯ ಚ ಅಗಾರವಕರಣಹೇತೂನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ ಪನೇತ್ಥ ತಗ್ಗತಿಕತಾತಿ ತಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಸರಣಗಮನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ¶ ಪಸಾದಗರುತಾ ಜೋತಿತಾತಿ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಅನವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಸ್ಸ, ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಚ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ತಥಾ ಗರುತಾಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಗರುಕರಣಸ್ಸ, ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಉಭಯೇನಪಿ ಪದೇನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಮೇತೇನಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ, ಚಿತ್ತಞ್ಚ ತಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಚಾತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ. ಸಮಾಹಾರದ್ವನ್ದೇಪಿ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ, ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸರಣಗಮನಂ ನಾಮ ‘‘ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ತಂಸಮಙ್ಗೀ’’ತಿಆದಿ ಕತ್ತುವಿಭಾವನಾ. ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಸಮಙ್ಗೀತಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನಾ’’ತಿ ¶ . ಉಪೇತೀತಿ ಭಜತಿ ಸೇವತಿ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ, ಜಾನಾತಿ ವಾ, ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸರಣಗಮನಂ ಕೇಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾನ’’ನ್ತಿ, ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕದಾ ತಂ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ’’ತಿ, ‘‘ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಪದೇನ ಚೇತಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಇಜ್ಝಮಾನೇನೇವ ಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಾಧಿಗಮೇನ ಫಲಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಸರಣಗಮಕತಾ ಸಿಜ್ಝತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಭೇದಾಭಾವತೋ, ತೇಸಞ್ಚ ಏಕಸನ್ತಾನತ್ತಾ. ಕಥಂ ತಂ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದೇನಾ’’ತಿಆದಿ, ಉಪಪಕ್ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದತೋ, ಆರಮ್ಮಣತೋ, ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದೇನಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಂ. ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ತ್ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚ ಹೇತುತ್ಥವಾಚಕೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨.೨೯). ಅಪಿಚ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸರೂಪತೋ ನಿಯಮೇತಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ತದವಸೇಸಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣಾನುರೂಪಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಹಾನತೋ ಅವಸೇಸಂ ಕಿಚ್ಚತ್ತಯಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ, ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ಥತೋ ಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತೋ ಚತುಸಚ್ಚಾಧಿಗಮೋ ಏವ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಾಧಿಗಮನೇ ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಭವತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮೋ ಪನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ ಚ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನೋಯೇವ ಸರಣಗಮನತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ, ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಪನ ಸಾವಕಗೋಚರಭೂತಾ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನಾ ಸರಣಗಮನತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

ಫಲಪರಿಯತ್ತೀನಮ್ಪೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಮಗ್ಗಾನುಗುಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಗಹಣಂ, ಅಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭೂತಾನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಸಙ್ಘಗುಣಾನಂ ¶ ತಗ್ಗುಣಸಾಮಞ್ಞತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಕಲಭಾವವಿಸಿಟ್ಠವಚನಂ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ. ಇಜ್ಝನ್ತಞ್ಚ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಲೋಕಿಯಂ ವಿಯ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪದೀಪಸ್ಸ ¶ ವಿಯ ಹಿ ಏಕಕ್ಖಣೇಯೇವ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸರಣಗಮನಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ನ ಪವತ್ತತಿ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಪನ ಅಧಿಗತಮೇವ ತಂ ಹೋತಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ತೇವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಲೋಕಿಯವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಯಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ಪನ ವಚನೇ ಲೋಕಿಯಮೇವ ಸರಣಗಮನಂ ಸಿಯಾ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ತಞ್ಚ ಅಯುತ್ತಮೇವ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ. ಆರಮ್ಮಣತೋ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ, ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ. ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ. ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ. ಸಹಜಾತವಸೇನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾಯೇವ ಹಿ ತಮ್ಮೂಲಿಕತಾ ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ, ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಾವಬೋಧವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಞಾಯೇನ ದಸ್ಸನತೋ. ‘‘ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವಿರಹಿತಾಪಿ ಸದ್ಧಾ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಪನ ಏತೇನ ಸದ್ಧೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾತಿ. ಲೋಕಿಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಸರಣಗಮನಂ ದುವಿಧಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ, ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಪದೇನ ಮಾತಾದೀಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಿತದಾರಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಂ ಸರಣಗಮನಂ ಗಹಿತಂ, ದುತಿಯೇನ ಪನ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ. ತದುಭಯಮೇವ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು ವಿಸೇಸಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಸಸು ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂಸು ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಹ. ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಜುಂ ಕರೀಯತೀತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಭಾವೋ, ದಿಟ್ಠಿ ಉಜುಂ ಕರೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇನ ಪನ ಸದ್ಧಾಯಪಿ. ಸದ್ಧಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತಪ್ಪಧಾನಸ್ಸಾಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಪದೇನ ಚ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಕರಣಸಾಧನೇನ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀನಂ ಪನ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ತಪ್ಪಧಾನತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ತಯಿದನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಂ ಸರಣಗಮನಮೇವ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ತಥಾ ಭೇದಾಭಾವತೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಯೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಇಜ್ಝನತೋ ತಥಾವಿಧಸ್ಸ ಸಮಾದಾನಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಏಸ ಭೇದೋ ನ ¶ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ಅತ್ತಾ ಸನ್ನಿಯ್ಯಾತೀಯತಿ ಅಪ್ಪೀಯತಿ ಪರಿಚ್ಚಜೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸರಣಗಮನಸಙ್ಖಾತಂ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ. ತಂ ರತನತ್ತಯಂ ಪರಾಯಣಂ ಪಟಿಸರಣಮೇತಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪರಾಯಣೋ ¶ , ಪುಗ್ಗಲೋ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ವಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ, ತದೇವ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ. ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸಿಸ್ಸಭಾವಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಾದಿಕರಣಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನಂ. ಸರಣಗಮನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಪಣಿಪತತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಣಿಪಾತೋ, ಪಣಿಪತನಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಮೇವ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಯಥಾವುತ್ತದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಂಸಾರದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಜನಂ. ತಪ್ಪರಾಯಣತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಹಿತೋಪದೇಸಕಥಾಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಪಿ ಆಚರಿಯಭಾವೋ ಸಮುದಾಚರೀಯತಿ ‘‘ಫಲೋ ಅಮ್ಬೋ ಅಫಲೋ ಚ, ತೇ ಸತ್ಥಾರೋ ಉಭೋ ಮಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ’’ತಿ. ‘‘ಅಭಿವಾದನಾ’’ತಿಆದಿ ಪಣಿಪಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಂ. ಬುದ್ಧಾದೀನಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಸ್ಸ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀಸುಪಿ ಸೀಹಗತಿಕವಸೇನ ಅಧಿಕಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ತದಞ್ಞನಿವತ್ತನಂ ಕತಂ ಹೋತೀತಿ. ‘‘ಇಮೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಚತುಧಾ ಪವತ್ತನಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನಂ, ಕಾರಣದಸ್ಸನಂ ವಾ.

ಏವಂ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀನಿ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪರೇಹಿಪಿ ಪಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ, ಏತೇನ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನತಪ್ಪರಾಯಣತಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇಹಿಪಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನತಪ್ಪರಾಯಣತಾದಿ ಕತಮೇವ ಹೋತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಅಭೂತಾರೋಚನಾನೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಿಕನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕವಚನಂ, ಯಾವಜೀವಂ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಕಿರ ಸಯಮೇವ ಪಬ್ಬಜಿತವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾತಿತ್ಥಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಿಗಾವುತಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಚ ರಾಜಗಹಂ, ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದಂ ಬಹುಪುತ್ತಕನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಏಕಕಮೇವ ನಿಸಿನ್ನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಅಜಾನನ್ತೋಯೇವ ‘‘ಸತ್ಥಾರಞ್ಚ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಭಗವನ್ತಮೇವ ¶ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಸರಣಗಮನಮಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧೫೪) ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥಾರಞ್ಚವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಚೇ ಅಹಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಇಮಂ ಭಗವನ್ತಂಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ. ನ ಹಿ ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಸುಗತಞ್ಚ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಚೇ ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ಗತತ್ತಾ ಸುಗತಂ ನಾಮ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಇಮಂ ಭಗವನ್ತಂಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ. ನ ಹಿ ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಸುಗತೇನ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಞ್ಚ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಚೇ ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ನಾಮ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಇಮಂ ಭಗವನ್ತಂಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ನ ಹಿ ಮೇ ¶ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ, ವತ-ಸದ್ದೋ ಚ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಂ, ಚೇ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಸಚೇ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨.೧೫೪) ವುತ್ತತ್ತಾ. ವತ-ಸದ್ದೋ ಚ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮತಾಯ ಏಕಂಸತ್ಥಂ ದೀಪೇತೀತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

‘‘ಸೋ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಆಳವಕಸುತ್ತೇ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಗ್ಗೇನೇವ ತಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಮಾಗತಂ, ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಪನ ಪಸಾದಾನುರೂಪದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ಏವಂ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದತೀತಿ ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೮೧) ವುತ್ತಂ. ಗಾಮಾ ಗಾಮನ್ತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಾ ದೇವಗಾಮಾ ಅಞ್ಞಂ ದೇವಗಾಮಂ, ದೇವತಾನಂ ವಾ ಖುದ್ದಕಂ, ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಗಾಮನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರಾ ಪುರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸುಧಮ್ಮತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸುಬುದ್ಧತಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸುಧಮ್ಮತಂ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಞ್ಚ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾತಿ ಸಹ ಸಮುಚ್ಚಯೇನ, ಪಾಠಸೇಸೇನ ಚ ಅತ್ಥೋ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಧಮ್ಮಘೋಸಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಆಳವಕಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಾತಾಗಿರಹೇಮವತಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ. ನನು ಚ ಏತೇ ಆಳವಕಾದಯೋ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗತ್ತಾ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಆಗತಸರಣಗಮನಾ, ಕಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಸರಣಗಮನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಮಗ್ಗೇನಾಗತಸರಣಗಮನೇಹಿಪಿ ತೇಹಿ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಸ್ಸ ಪವೇದಿತತ್ತಾ. ‘‘ಸೋ ಅಹಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ…ಪೇ… ಸುಧಮ್ಮತಂ, (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೯೪) ತೇ ಮಯಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮ, ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ನಗಾ ನಗಂ…ಪೇ… ಸುಧಮ್ಮತ’’ನ್ತಿ (ಸು. ನಿ. ೧೮೨) ಚ ಹಿ ಏತೇಹಿ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರೋ ಪವೇದಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ಸರಣಗಮನವಿಸೇಸಮನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪವೇದನಾಕಾರಮತ್ತಂ ಉಪದಿಸನ್ತೇನ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ಅಟ್ಠವಿಧಪಞ್ಹಸ್ಸ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಯೋ ವೇದೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಬ್ಯಾಕರಣಪರಿಯೋಸಾನಕಾಲೇ. ಇದಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಾಯುಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೪) ಪರಿಚುಮ್ಬತೀತಿ ಪರಿಫುಸತಿ ¶ . ಪರಿಸಮ್ಬಾಹತೀತಿ ಪರಿಮಜ್ಜತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಪಣಿಪಾತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರೇನ ಪಣಿಪಾತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸೋ ಪನೇಸಾತಿ ಪಣಿಪಾತೋ. ಞಾತಿ…ಪೇ… ವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಞಾತಿವಸೇನ, ಭಯವಸೇನ, ಆಚರಿಯವಸೇನ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ದ್ವನ್ದಪರತೋ ಸುಯ್ಯಮಾನತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಞಾತಿವಸೇನಾತಿ ಞಾತಿಭಾವವಸೇನ. ಭಾವಪ್ಪಧಾನನಿದ್ದೇಸೋ ಹಿ ಅಯಂ, ಭಾವಲೋಪನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ ತಬ್ಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಪಣಿಪಾತಪದೇನ ಚೇತೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ತಬ್ಬಸೇನ ಪಣಿಪಾತಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತೇನಾ’’ತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತಾಹೇತುಕೇನ ಪಣಿಪಾತೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತರೇಹೀತಿ ಞಾತಿಭಾವಾದಿಹೇತುಕೇಹಿ ಪಣಿಪಾತೇಹಿ. ‘‘ಸೇಟ್ಠವಸೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನಂ ¶ . ಇದಾನಿ ‘‘ನ ಇತರೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವ ಅತ್ಥತ್ತಯಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಾಕಿಯೋ ವಾ’’ತಿ ಪಿತುಪಕ್ಖತೋ ಞಾತಿಕುಲದಸ್ಸನಂ, ‘‘ಕೋಲಿಯೋ ವಾ’’ತಿ ಪನ ಮಾತುಪಕ್ಖತೋ. ವನ್ದತೀತಿ ಪಣಿಪಾತಸ್ಸ ಉಪಲಕ್ಖಣವಚನಂ. ರಾಜಪೂಜಿತೋತಿ ರಾಜೂಹಿ, ರಾಜೂನಂ ವಾ ಪೂಜಿತೋ ಯಥಾ ‘‘ಗಾಮಪೂಜಿತೋ’’ತಿ. ಪೂಜಾವಚನಪಯೋಗೇ ಹಿ ಕತ್ತರಿ ಸಾಮಿವಚನಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ. ಭಗವತೋತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ, ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ವಾ ಭಗವತೋ. ಉಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಸಿಪ್ಪಂ.

‘‘ಚತುಧಾ’’ತಿಆದಿ ಸಿಙ್ಗಾಲೋವಾದಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೫) ಘರಮಾವಸನ್ತಿ ಘರೇ ವಸನ್ತೋ, ಕಮ್ಮಪ್ಪವಚನೀಯಯೋಗತೋ ಚೇತ್ಥ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಜಯೇತಿ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಜೇಯ್ಯ. ಕುಲಾನಞ್ಹಿ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಏಕಸದಿಸಂ ವತ್ತತಿ, ಕದಾಚಿ ರಾಜಾದಿವಸೇನ ಆಪದಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಪದಾಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ನಿಧಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಪದಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಇಮೇಸು ಪನ ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ‘‘ಏಕೇನ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸತೋಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಕಪಣದ್ಧಿಕಾದೀನಮ್ಪಿ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ಪೇಸಕಾರನ್ಹಾಪಿತಕಾದೀನಮ್ಪಿ ವೇತನಂ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಭೋಗಪರಿಗ್ಗಹಣಾನುಸಾಸನೀ, ಏವರೂಪಂ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ, ಪನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಾ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಪಚ್ಚಾಸಿಸನ್ತೋಪಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತಮೇವ ಕರೋತಿ ನಾಮಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಸೇಟ್ಠವಸೇನೇವ…ಪೇ… ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರವಚನಂ.

‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ¶ ಪನ ‘‘ಸೇಟ್ಠವಸೇನ ಚ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯತಿರೇಕದಸ್ಸನಂ. ಅತ್ಥವಸಾ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತಸರಣಾಯ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಾತಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ಪಬ್ಬಜಿತಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಗೇವ ಅಪಬ್ಬಜಿತ’’ನ್ತಿ. ಸರಣಗಮನಂ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ ಸೇಟ್ಠವಸೇನ ಅವನ್ದಿತತ್ತಾ. ತಥಾತಿ ಅನುಕಡ್ಢನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ ‘‘ಸರಣಗಮನಂ ನ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ರಟ್ಠಪೂಜಿತತ್ತಾತಿ ರಟ್ಠೇ, ರಟ್ಠವಾಸೀನಂ ವಾ ಪೂಜಿತತ್ತಾ. ತಯಿದಂ ಭಯವಸೇನ ವನ್ದಿತಬ್ಬಭಾವಸ್ಸೇವ ಸಮತ್ಥನಂ, ನ ತು ಅಭೇದಸ್ಸ ಕಾರಣದಸ್ಸನಂ, ತಸ್ಸ ಪನ ಕಾರಣಂ ಸೇಟ್ಠವಸೇನ ಅವನ್ದಿತತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಸೇಟ್ಠವಸೇನ ಚ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಸೇಟ್ಠವಸೇನಾತಿ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತಾಯ ಸೇಟ್ಠಭಾವವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋತಿ ವನ್ದತೀ’’ತಿ. ತಿತ್ಥಿಯಮ್ಪಿ ವನ್ದತೋ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪಗೇವ ಇತರಂ. ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋತಿ ಸರಣಗಮನವಿಭಾಗೋ, ತಬ್ಬಿಭಾಗಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ಚೇತ್ಥ ಸಕ್ಕಾ ಅಭೇದೋಪಿ ಸುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಅಭೇದದಸ್ಸನಂ ಕತಂ.

ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ¶ ಏವ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ವಿಪಾಕಫಲಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಮ್ಮಸದಿಸಂ ವಿಪಾಕಫಲಂ, ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ಆನಿಸಂಸಫಲನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಸಾಲಿಬೀಜಾದೀನಂ ಫಲಾನಿ ತಂಸದಿಸಾನಿ ವಿಪಕ್ಕಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಾಕನಿರುತ್ತಿಞ್ಚ ಲಭನ್ತಿ, ನ ಮೂಲಙ್ಕುರಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧನಾಳಾನಿ, ಏವಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಫಲಾನಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಭಾವೇನ, ಸಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಚ ಸದಿಸಾನಿ ವಿಪಕ್ಕಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಾಕನಿರುತ್ತಿಞ್ಚ ಲಭನ್ತಿ, ನ ತದಞ್ಞಾನಿ ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿಪಿ ಕಮ್ಮಅಸದಿಸಾನಿ, ತಾನಿ ಪನ ಆನಿಸಂಸಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಆನಿಸಂಸನಿರುತ್ತಿಮತ್ತಞ್ಚ ಲಭನ್ತೀತಿ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮಪದೇ ಅಗ್ಗಿದತ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣವತ್ಥುಪಾಳಿಮಾಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಯೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೇ, ಯೋ ಪನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥದೀಪನೇ ಯದಿ ‘‘ಬಹುಂ ವೇ ಸರಣಂ ಯನ್ತಿ, ಪಬ್ಬತಾನಿ ವನಾನಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೧೮೮) ವುತ್ತಂ ಖೇಮಂ ಸರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ನ ಉತ್ತಮಂ ಸರಣಂ, ಏತಞ್ಚ ಸರಣಮಾಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ನ ಪಮುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಕಿಂ ನಾಮ ವತ್ಥು ಖೇಮಂ ಸರಣಂ ಹೋತಿ, ಉತ್ತಮಂ ಸರಣಂ, ಕಿಂ ನಾಮ ವತ್ಥುಂ ಸರಣಮಾಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ ಚೇ?

ಯೋ ¶ ಚ ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ, ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಸರಣಂ ಗತೋ…ಪೇ…

ಏತಂ ಖೋ ಸರಣಂ ಖೇಮಂ, ಏತಂ ಸರಣಮುತ್ತಮಂ;

ಏತಂ ಸರಣಮಾಗಮ್ಮ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೯೦-೯೨);

ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾವನ್ದನಾದಿನಾ ಕುಪ್ಪನತೋ, ಚಲನತೋ ಚ ಅಕುಪ್ಪಂ ಅಚಲಂ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸರಣಗಮನಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ವಾಚಾಸಿಲಿಟ್ಠತ್ಥಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಸದ್ದಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ. ‘‘ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸರೂಪದಸ್ಸನಂ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ. ದುಕ್ಖೂಪಸಮಗಾಮಿನನ್ತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿಂ. ‘‘ಏತ’’ನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ…ಪೇ… ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೯೦) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚದಸ್ಸನಂ. ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ಪದತ್ತಯೇಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ.

ನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಗಮನಾದಿವಸೇನಾತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ, ಇತಿನಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೇಹಿ ತೋ-ಸದ್ದಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಞಾಣವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೬; ಅ. ನಿ. ೧.೨೬೮) ಆಗತಂ ¶ ಪಾಳಿಂ ಸಾಧಕಭಾವೇನ ಆಹರತಿ. ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಜನಕಹೇತುಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಅನವಕಾಸೋತಿ ಪಚ್ಚಯಹೇತುಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಉಭಯೇನಾಪಿ ಕಾರಣಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ. ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಚತುಭೂಮಕೇಸು ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖಾರಂ. ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೭೬) ಏವಂ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ‘‘ಸುಖೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮತ್ಥಂ ಮತ್ತಹತ್ಥಿಪರಿತ್ತಾಸಿತೋ ಚೋಕ್ಖಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ ಉಕ್ಕಾರಭೂಮಿಂ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಅತ್ತವಾರೇ ಕಸಿಣಾದಿಪಣ್ಣತ್ತಿಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಹ ಪರಿವಾರೇ –

‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ, ದುಕ್ಖಾನತ್ತಾ ಚ ಸಙ್ಖತಾ;

ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಅನತ್ತಾ ಇತಿ ನಿಚ್ಛಯಾ’’ತಿ. (ಪರಿ. ೨೫೭);

ಇಮೇಸು ಪನ ತೀಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಚತುಭೂಮಕವಸೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತೇಭೂಮಕವಸೇನೇವ ವಾ. ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ¶ ಸುಖಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ತಂ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಗಾಹಂ ವಿನಿವೇಠೇತಿ.

‘‘ಮಾತರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ, ಜನಕೋ ಪಿತಾ, ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅರಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಕಿಂ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪಾಣಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾತಿ? ಏತಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಾನಮೇವ. ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಸಕಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ಹಿ ಸೋ ತಂ ಜೀವಿತಾ ನ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ತಥಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ಬಲವತಾಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ವಧಕಚಿತ್ತೇನ ಪದೂಸನಚಿತ್ತೋ, ಪದೂಸಿತಚಿತ್ತೋ ವಾ. ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ. ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಂ ಸಮಾನಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಂ ಸಙ್ಘಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ, ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಪಞ್ಚಹುಪಾಲಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಙ್ಘೋ ಭಿಜ್ಜತಿ ಕಮ್ಮೇನ, ಉದ್ದೇಸೇನ, ವೋಹರನ್ತೋ, ಅನುಸ್ಸಾವನೇನ, ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೫೮) ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ತಿತ್ಥಕರಂ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭವಸಮ್ಪದಾತಿ ಸುಗತಿಭವೇನ ಸಮ್ಪದಾ, ಇದಂ ವಿಪಾಕಫಲಂ. ಭೋಗಸಮ್ಪದಾತಿ ಮನುಸ್ಸಭೋಗದೇವಭೋಗೇಹಿ ಸಮ್ಪದಾ, ಇದಂ ಪನ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಾದಿಪಾಳಿಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭) ಸಾಧಕಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಗತಾ ¶ ಸೇತಿ ಏತ್ಥ ಸೇ-ಇತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ನ ತೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯಭೂಮಿನ್ತಿ ತೇ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪಾಯಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಮಾನುಸನ್ತಿ ಚ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ವಿಸಞ್ಞೋಗನಿದ್ದೇಸೋ, ಮನುಸ್ಸೇಸು ಜಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ದೇವಕಾಯನ್ತಿ ದೇವಸಙ್ಘಂ, ದೇವಪುರಂ ವಾ ‘‘ದೇವಾನಂ ಕಾಯೋ ಸಮೂಹೋ ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ.

‘‘ಅಪರಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಳಾಯತನವಗ್ಗೇ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸಂಯುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೪೧) ಆಗತಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಫಲಮಾಹ, ಅಪರಮ್ಪಿ ಫಲಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞೇ ದೇವೇತಿ ಅಸರಣಙ್ಗತೇ ದೇವೇ. ದಸಹಿ ಠಾನೇಹೀತಿ ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ‘‘ದಿಬ್ಬೇನಾ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸರೂಪದಸ್ಸನಂ. ಅಧಿಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಭಿಭವನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ‘‘ಏಸ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಸಾಧು ಖೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದ ಧಮ್ಮಸರಣಗಮನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೪೧) ಸುತ್ತಪದಂ ಅತಿದಿಸತಿ. ವೇಲಾಮಸುತ್ತಂ ¶ ನಾಮ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೇ ನವನಿಪಾತೇ ಜಾತಿಗೋತ್ತರೂಪಭೋಗಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಮರಿಯಾದವೇಲಾತಿಕ್ಕನ್ತೇಹಿ ಉಳಾರೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ವೇಲಾಮನಾಮಕಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸರಾಜೂನಂ ಆಚರಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಾನಕಥಾಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಂ ಸುತ್ತಂ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೦) ತತ್ಥ ಹಿ ಕರೀಸಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿರೂಪಿಯಪಾತಿಕಂಸಪಾತೀನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ರೂಪಿಯಸುವಣ್ಣ ಹಿರಞ್ಞಪೂರಾನಂ, ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಹತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಅಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ರಥಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಧೇನುಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಕಞ್ಞಾಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ವತ್ಥಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಅಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಚ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತವೇಲಾಮಮಹಾದಾನತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ, ತತೋ ಸತಂಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಅರಹತೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ, ತತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ತತೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ, ತತೋ ಚಾತುದ್ದಿಸಂ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವಿಹಾರಕರಣಂ, ತತೋ ಸರಣಗಮನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯಂ ಗಹಪತಿ ವೇಲಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ ಮಹಾದಾನಂ, ಯೋ ಚೇಕಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಭೋಜೇಯ್ಯ, ಇದಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ, ಯೋ ಚ ಸತಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಭೋಜೇಯ್ಯ, ಯೋ ಚೇಕಂ ಸಕದಾಗಾಮಿಂ ಭೋಜೇಯ್ಯ, ಇದಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೦).

ಇಮಿನಾ ಚ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸೇವ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಫಲಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ¶ ವೇಲಾಮಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸರಣಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗೇನಾಗತಂ ಅನಿವತ್ತನಸರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಪರೇ ಪನಾಹು ‘ಅತ್ತಾನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಸರಣಗಮನಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರ’ನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೯.೨೦) ಕೂಟದನ್ತಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸರಣಗಮನಂ ನಾಮ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಹಪ್ಫಲತರಞ್ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರಞ್ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೫೦, ೩೫೧) ಇಮಿನಾ ಪನ ¶ ನಯೇನ ಲೋಕಿಯಸ್ಸಾಪಿ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಫಲಂ ಇಧ ದಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನಪಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೫೦) ಹಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಇಧ ಚೇವ ಅಞ್ಞಾಸು ಚ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟೀಕಾದೀಸು ಅವಿಸೇಸತೋಯೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಅಭಿಮತೋ ಸಿಯಾ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ, (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ವೇರಞ್ಜಕಅಣ್ಡವಣ್ಣನಾ.೧೫) ಅಙ್ಗುತ್ತರಟೀಕಾಯಞ್ಚ ತದುಭಯಸಾಧಾರಣವಚನತೋ. ಅಪರೇ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕೂಟದನ್ತಸುತ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೪೯) ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸೇವ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಫಲಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ತಥಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ. ‘‘ಯಸ್ಮಾ…ಪೇ… ದೇತೀ’’ತಿ ಹಿ ತದುಭಯಸಾಧಾರಣಕಾರಣವಸೇನ ತದುಭಯಸ್ಸಾಪಿ ಫಲಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತನ್ತಿ. ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦) ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಸುತ್ತಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನಾದೀನಂ (ವಿ. ವ. ೮೮೬ ಆದಯೋ) ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ ವತ್ಥುತ್ತಯಸ್ಸ ಗುಣಾನಮಜಾನನಂ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹೋ. ಸಂಸಯೋ ನಾಮ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೧೬) ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ. ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಂ ನಾಮ ವತ್ಥುತ್ತಯಸ್ಸ ಗುಣಾನಂ ಅಗುಣಭಾವಪರಿಕಪ್ಪನೇನ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೋ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅನಾದರಾಗಾರವಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಮಲೀನಂ ಭವತಿ. ನ ಮಹಾಜುತಿಕನ್ತಿಆದಿಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪರಿಯಾಯೋ ಏವ. ತತ್ಥ ನ ಮಹಾಜುತಿಕನ್ತಿ ನ ಮಹುಜ್ಜಲಂ, ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರನ್ತಿ ನ ಮಹಾನುಭಾವಂ, ಅಪಣೀತಂ ಅನುಳಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾವಜ್ಜೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ಸದೋಸೋ. ತದೇವ ಫಲವಸೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಅನಿಟ್ಠಫಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಾವಜ್ಜತ್ತಾ ಅಕನ್ತಿಫಲೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ ವಿಯ ಅಗಹಿತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಭೇದೇನ ಭೇದೋ, ಸೋ ಚ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಾದಿವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅದೋಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಜ್ಜೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಸೋತಿ ಅನವಜ್ಜೋ ಸರಣಗಮನಭೇದೋ. ಸತಿಪಿ ಅನವಜ್ಜತ್ತೇ ಇಟ್ಠಫಲೋಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಪಗೇವ ಅನಿಟ್ಠಫಲೋ ಅವಿಪಾಕತ್ತಾ. ನ ಹಿ ತಂ ಅಕುಸಲಂ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಭೇದನಮತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಭವನ್ತರೇಪೀತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಭವೇ.

ಧರಸದ್ದಸ್ಸ ದ್ವಿಕಮ್ಮಿಕತ್ತಾ ‘‘ಉಪಾಸಕ’’ನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಮೇವ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಆಕಾರಟ್ಠಾನೇತಿ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪಾಸಕೋ ಅಯನ್ತಿ ಏವಂ ಧಾರೇತೂ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ಧಾರೇತೂತಿ ಚ ಉಪಧಾರೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಧಾರಣಞ್ಚೇತ್ಥ ¶ ಜಾನನಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಉಪಾಸಕವಿಧಿಕೋಸಲ್ಲತ್ಥನ್ತಿ ಉಪಾಸಕಭಾವವಿಧಾನಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ. ಕೋ ಉಪಾಸಕೋತಿ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ, ಕಿಂ ಲಕ್ಖಣೋ ಉಪಾಸಕೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಹೇತುಪುಚ್ಛಾ, ಕೇನ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಉಪಾಸಕಸದ್ದೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೇ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಮೇವ ತದತ್ಥಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವಕಾರಣಂ. ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ವತಸಮಾದಾನಪುಚ್ಛಾ, ಕೀದಿಸಂ ಅಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ಕಿತ್ತಕೇನ ವತಸಮಾದಾನೇನಾಯಂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೋ ಆಜೀವೋತಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಪುಚ್ಛಾ, ಕೋ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ, ಕೇನ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನೇನ ಅಸ್ಸ ಆಜೀವೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಹೋತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋಪಿ ವಿಭಜೀಯತಿ. ಕಾ ವಿಪತ್ತೀತಿ ತದುಭಯೇಸಂ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಪುಚ್ಛಾ, ಕಾ ಅಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ, ಆಜೀವಸ್ಸ ಚ ವಿಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಹಿ ಸತಿ ಅನನ್ತರಸ್ಸೇವ ವಿಧಿ ವಾ ಪಟಿಸೇಧೋ ವಾತಿ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಗಹಣಂ. ಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ತದುಭಯೇಸಮೇವ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪುಚ್ಛಾ, ಕಾ ಅಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ, ಆಜೀವಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ. ಸರೂಪವಚನತ್ಥಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಿರತೀತಿ ಪಕಿಣ್ಣಂ, ತದೇವ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ, ಅನೇಕಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯೋ ಕೋಚೀತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀಸು ಯೋ ಕೋಚಿ, ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಅಕಾರಣಮೇತ್ಥ ಜಾತಿಆದಿವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಸರಣಗತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸರಣಗಮನಮೇವೇತ್ಥ ಪಮಾಣನ್ತಿ. ‘‘ಗಹಟ್ಠೋ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಆಗಾರಿಕೇಸ್ವೇವ ಉಪಾಸಕಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋ, ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತೇಸೂತಿ. ತಮತ್ಥಂ ಮಹಾವಗ್ಗಸಂಯುತ್ತೇ ಮಹಾನಾಮಸುತ್ತೇನ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೩೩) ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯತೋತಿ ಬುದ್ಧಾದಿಸರಣಗಮನತೋ. ಮಹಾನಾಮಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚೂಳಪಿತುನೋ ಸುಕ್ಕೋದನಸ್ಸ ಪುತ್ತಂ ಮಹಾನಾಮಂ ನಾಮ ಸಕ್ಯರಾಜಾನಂ ಭಗವಾ ಆಲಪತಿ. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಬುದ್ಧಾದಿಸರಣಗಮನೇನ ಉಪಾಸಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಾಮಞ್ಚ ತಪುಸ್ಸಭಲ್ಲಿಕಾನಂ ವಿಯ ದ್ವೇವಾಚಿಕಉಪಾಸಕಭಾವೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಪನ ತದಾ ವತ್ಥುತ್ತಯಾಭಾವತೋ ಕದಾಚಿಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬದಾ ಪವತ್ತಂ ತೇವಾಚಿಕಉಪಾಸಕಭಾವಂ ¶ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸರಣಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಛಾ ತಿಸರಣಗತಾ ಏವ, ನ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಸರಣಗತೋ ಉಪಾಸಕೋ ನಾಮಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಮ್ಪಿ ಞಾಪೇತುಂ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಉಪಾಸನತೋತಿ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ, ತತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ಗಾರವಬಹುಮಾನಾದಿಯೋಗೇನ ಪಯಿರುಪಾಸನತೋ, ಇಮಿನಾ ಕತ್ವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ವೇರಮಣಿಯೋತಿ ¶ ಏತ್ಥ ವೇರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ, ತಸ್ಸ ಮಣನತೋ ಹನನತೋ ವಿನಾಸನತೋ ವೇರಮಣಿಯೋ ನಾಮ, ಪಞ್ಚ ವಿರತಿಯೋ ವಿರತಿಪಧಾನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ. ತಥಾ ಹಿ ಉದಾಹಟೇ ಮಹಾನಾಮಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೩೩) ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಧಕಂ, ಸರೂಪಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ ಯಥಾ ತಂ ಉಯ್ಯಾನಪಾಲಸ್ಸ ಏಕೇನೇವ ಉದಕಪತಿಟ್ಠಾನಪಯೋಗೇನ ಅಮ್ಬಸೇಚನಂ, ಗರುಸಿನಾನಞ್ಚ. ಯಥಾಹ ಅಮ್ಬವಿಮಾನೇ (ವಿ. ವ. ೧೧೫೧ ಆದಯೋ) –

‘‘ಅಮ್ಬೋ ಚ ಸಿತ್ತೋ ಸಮಣೋ ಚ ನ್ಹಾಪಿತೋ,

ಮಯಾ ಚ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕಂ;

ಇತಿ ಸೋ ಪೀತಿಯಾ ಕಾಯಂ, ಸಬ್ಬಂ ಫರತಿ ಅತ್ತನೋ’’ತಿ.

[‘‘ಅಮ್ಬೋ ಚ ಸಿಞ್ಚತೋ ಆಸಿ, ಸಮಣೋ ಚ ನಹಾಪಿತೋ;

ಬಹುಞ್ಚ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ, ಅಹೋ ಸಫಲಂ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ. (ಇಧ ಟೀಕಾಯಂ ಮೂಲಪಾಠೋ)]

ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಪಞ್ಚವೇರವಿರತಿಮತ್ತೇನ.

ಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಅಯುತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ, ನ ಸಮ್ಮಾವಣಿಜ್ಜಾ, ಅಸಾರುಪ್ಪವಣಿಜ್ಜಕಮ್ಮಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಹಾಯಾತಿ ಅಕರಣೇನೇವ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನ, ತೇನ ಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಕಮ್ಮೇನ ಆಜೀವನತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅಧಮ್ಮಿಕಂ ಆಜೀವನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಸಮೇನಾತಿ ಅವಿಸಮೇನ, ತೇನ ಕಾಯವಿಸಮಾದಿದುಚ್ಚರಿತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾಯಸಮಾದಿನಾ ಸುಚರಿತೇನ ಆಜೀವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಚಙ್ಗುತ್ತರಪಾಳಿಮಾಹರಿತ್ವಾ ಸಾಧಕಂ, ಸರೂಪಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಾಣಿಜಾನಂ ಅಯನ್ತಿ ವಣಿಜ್ಜಾ, ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಕ್ಕಯೋ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಪದಮೇತಂ. ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಆವುಧಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾ ¶ ಯಥಾಕತಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಮನುಸ್ಸವಿಕ್ಕಯೋ. ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಸೂನಕಾರಾದಯೋ ವಿಯ ಮಿಗಸೂಕರಾದಿಕೇ ಪೋಸೇತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಯೋ. ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಜ್ಜಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ವಿಸವಣಿಜ್ಜಾತಿ ವಿಸಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ, ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ ಪರೋಪರೋಧನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಅಕರಣೀಯಾತಿ ವುತ್ತಾ, ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋ, ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾ ವಧಹೇತುತೋ, ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾ ಪಮಾದಟ್ಠಾನತೋ, ವಿಸವಣಿಜ್ಜಾ ಪರೂಪಘಾತಕಾರಣತೋ.

ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚವೇರಮಣಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಚೇವ ಪಞ್ಚಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾದಿಪ್ಪಹಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಆಜೀವಸ್ಸ ಚ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ. ವಿಪತ್ತೀತಿ ಭೇದೋ, ಪಕೋಪೋ ಚ ¶ . ಏವಂ ಸೀಲಆಜೀವವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ವಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿವಸೇನಪಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯಾಯಾತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ಚಣ್ಡಾಲೋತಿ ನೀಚಧಮ್ಮಜಾತಿಕಟ್ಠೇನ ಉಪಾಸಕಚಣ್ಡಾಲೋ. ಮಲನ್ತಿ ಮಲೀನಟ್ಠೇನ ಉಪಾಸಕಮಲಂ. ಪತಿಕಿಟ್ಠೋತಿ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಉಪಾಸಕನಿಹೀನೋ. ಸಾಪಿಸ್ಸಾತಿ ಸಾಪಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ವಿಪತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಾ ಪನಾಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಉಪಾಸಕಚಣ್ಡಾಲಸುತ್ತಂ, (ಅ. ನಿ. ೫.೧೭೫) ಉಪಾಸಕರತನಸುತ್ತಞ್ಚ ಪಞ್ಚಙ್ಗುತ್ತರೇ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾದೀಸು, ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲೇಸು ಚ ಸದ್ಧಾವಿಪರಿಯಾಯೋ ಮಿಚ್ಛಾವಿಮೋಕ್ಖೋ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ. ಯಥಾವುತ್ತಸೀಲವಿಪತ್ತಿಆಜೀವವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ದುಸ್ಸೀಲೋ. ‘‘ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ ಇದಂ ನಾಮ ಮಙ್ಗಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಬಾಲಜನಪರಿಕಪ್ಪಿತೇನ ಕೋತೂಹಲಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ. ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದಿಭೇದಂ ಮಙ್ಗಲಮೇವ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ ನೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ನೋ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ. ಇತೋ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸಾಸನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಾನಪಯುತ್ತೋ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಕ್ಖಿಣಾರಹಸಞ್ಞೀ ಗವೇಸತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ. ಪುಬ್ಬಕಾರಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಠಮತರಂ ದಾನಮಾನನಾದಿಕಂ ಕುಸಲಕಿರಿಯಂ ಕರೋತಿ, ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ ಪಠಮತರಂ ಕುಸಲಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಾಸನೇ ಕರೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ¶ . ತತ್ಥಾತಿ ವಾ ತೇಸಂ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪರಿಯೇಸನಪುಬ್ಬಕಾರೇ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಸ್ಸಾತಿ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ. ಸೀಲಸಮ್ಪದಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಞ್ಚವೇರಮಣಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪದಾ. ಆಜೀವಸಮ್ಪದಾತಿ ಪಞ್ಚಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾದಿಪ್ಪಹಾನಲಕ್ಖಣೇನ ಆಜೀವೇನ ಸಮ್ಪದಾ. ಏವಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಆಜೀವಸಮ್ಪದಾವಸೇನ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸದ್ಧಾದಿವಸೇನಪಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯೇ ಚ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ, ತೇಪಿ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಗುಣೇಹಿ. ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ಉಪಾಸಕೋವ ರತನಂ ಉಪಾಸಕರತನಂ. ಗುಣಸೋಭಾಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸುಗನ್ಧತಾದೀಹಿ ಉಪಾಸಕೋವ ಪದುಮಂ ಉಪಾಸಕಪದುಮಂ. ತಥಾ ಉಪಾಸಕಪುಣ್ಡರೀಕಂ. ಸೇಸಂ ವಿಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನಿಗಣ್ಠೀನನ್ತಿ ನಿಗಣ್ಠಸಮಣೀನಂ. ಆದಿಮ್ಹೀತಿ ಪಠಮತ್ಥೇ. ಉಚ್ಛಗ್ಗನ್ತಿ ಉಚ್ಛುಅಗ್ಗಂ ಉಚ್ಛುಕೋಟಿ. ತಥಾ ವೇಳಗ್ಗನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಕೋಟಿಯನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಕೋಟಿಯಂ, ಪರಿಯನ್ತತ್ಥೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗನ್ತಿ ಅಮ್ಬಿಲಕೋಟ್ಠಾಸಂ. ತಥಾ ತಿತ್ತಕಗ್ಗನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ವಿಹಾರಗ್ಗೇನಾತಿ ಓವರಕಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಇದಂ ನಾಮ ಫಲಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂತಂವಸನಟ್ಠಾನಕೋಟ್ಠಾಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಪರಿವೇಣಗ್ಗೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಗ್ಗೇತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಏಕಾರಾದೇಸೋ, ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ವಾ, ಕತ್ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚ ಸೇಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ಭಾವತ್ಥೇ ತಾ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಜ್ಜಭಾವ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ, ಅಜ್ಜಭಾವೋ ಚ ನಾಮ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಮಯೇ ಧರಮಾನಕತಾಪಾಪುಣಕಭಾವೋ. ತದಾ ಹಿ ತಂ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಧರಮಾನತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಂದಿವಸನಿಸ್ಸಿತಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪುನ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಾ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಅಜ್ಜಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧರಮಾನಕತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅಜ್ಜಭಾವಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಜ್ಜತನ್ತಿ ವಾ ಅಜ್ಜಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ ತಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಕತ್ಥವುತ್ತಿತೋ ಯಥಾ ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ, ಅಯಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತಿ. ಏವಂ ಪಠಮಕ್ಖರೇನ ದಿಸ್ಸಮಾನಪಾಠಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತಿಯಕ್ಖರೇನ ದಿಸ್ಸಮಾನಪಾಠಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಜ್ಜದಗ್ಗೇತಿ ವಾ ಪಾಠೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಆಗಮಮತ್ತತ್ತಾ ದಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಅಜ್ಜಾತಿ ಹಿ ನೇಪಾತಿಕಮಿದಂ ಪದಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಜ್ಜ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

‘‘ಪಾಣೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಏವ, ‘‘ಪಾಣುಪೇತ’’ನ್ತಿ ಚ ಕರಣತ್ಥೇನೇವ ಸಮಾಸೋತಿ ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ¶ ಉಪೇತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಹಿ ಉಪೇತೋ, ಪಾಣೇಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ಉಪೇತೋ ಪಾಣುಪೇತೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಅಭಿಮತೋ. ಇಮಿನಾ ಚ ‘‘ಪಾಣುಪೇತನ್ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ತಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕತಾದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ‘‘ಪಾಣುಪೇತ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಯಾವ ಮೇ ಪಾಣಾ ಧರನ್ತಿ, ತಾವ ಸರಣಂ ಉಪೇತೋ, ಉಪೇನ್ತೋ ಚ ನ ವಾಚಾಮತ್ತೇನ, ನ ಚ ಏಕವಾರಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ಪಾಣಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ಯಾವಜೀವಂ ಉಪೇತೋತಿ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕತಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ‘‘ತೀಹಿ…ಪೇ… ಗತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸರಣಂ ಗತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ. ‘‘ಅನಞ್ಞಸತ್ಥುಕ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣೇನ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪೋಹನೇನ ಚ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬತ್ಥದಸ್ಸನಂ. ಏಕಚ್ಚೋ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಉಪಾಸಕಸದ್ದಸ್ಸ ವಚನೀಯೋಪಿ ಭವತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಾಸಕಂ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕ’’ನ್ತಿ, ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಸರಣಗಮನಂ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಂ ‘‘ಪಾಣುಪೇತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನೀತತ್ಥತೋ ದಸ್ಸಿತಂ ತಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಪನೇಸ ರಾಜಾ ‘‘ಜೀವಿತೇನ ಸಹ ವತ್ಥುತ್ತಯಂ ಪಟಿಪೂಜೇನ್ತೋ ಸರಣಗಮನಂ ರಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ನೇಯ್ಯತ್ಥತೋ ವಿಭಾವಿತಂ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅಹಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮತ್ಥನೇ, ಕಾರಣತ್ಥೇ ವಾ, ತೇನ ಇಮಾಯ ಯುತ್ತಿಯಾ, ಇಮಿನಾ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಉಪಾಸಕಂ ಮಂ ಭಗವಾ ಧಾರೇತೂತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ.

ಅಚ್ಚಯನಂ ಸಾಧುಮರಿಯಾದಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನಂ ಅಚ್ಚಯೋ, ಕಾಯಿಕಾದಿಅಜ್ಝಾಚಾರಸಙ್ಖಾತೋ ದೋಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಾಧೋ’’ತಿ, ಅಚ್ಚೇತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ಏತೇನಾತಿ ¶ ವಾ ಅಚ್ಚಯೋ, ಕಾಯಿಕಾದಿವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಪವತ್ತನಕೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ದೋಸೋ ಏವ, ಸೋ ಚ ಅಪರಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಪರಾಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ಹಿ ಅಪರಜ್ಝನ್ತಂ ಪುರಿಸಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ’’ತಿ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ದಸರಾಜಧಮ್ಮಂ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನೇತಸ್ಸ ಮಹಾಹಂಸಜಾತಕಾದೀಹಿ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ. ಚರತೀತಿ ಆಚರತಿ ಕರೋತಿ. ಧಮ್ಮೇನೇವಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನೇವ, ಅನಪೇತಕುಸಲಧಮ್ಮೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಪಿತುಘಾತನಾದಿನಾ ಅಧಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ. ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅಧಿವಾಸನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತೂತಿ ಸದ್ದತೋ ಅತ್ಥೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಪನ ¶ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಖಮತೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುನ ಅಕರಣಮೇತ್ಥ ಸಂವರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪುನ ಏವರೂಪಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ‘‘ಅಪರಾಧಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವೇವಚನಂ.

೨೫೧. ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮೋ ಠಿತೋ, ತಥೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಯಥಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅನುರೂಪತ್ಥಮಾಹ, ಸಾಧುಸಮಾಚಿಣ್ಣಕುಸಲಧಮ್ಮಾನುರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅನತ್ಥಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕರೋಸೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋಸೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರಣಂ ನಾಮ ಕತಾಪರಾಧಸ್ಸ ಖಮಾಪನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಖಮಾಪೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅಧಿವಾಸನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮಾತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಖಮಾಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ವುದ್ಧಿ ಹೇಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಹ-ಕಾರೋ ಪದಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಆಗಮೋ, ಹಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಏಸಾತಿ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕಿರಿಯಾ, ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಪಜ್ಜನಾ ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಅಚ್ಚಯಂ…ಪೇ… ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ತಿ. ವಿನೇತಿ ಸತ್ತೇ ಏತೇನಾತಿ ವಿನಯೋ, ಸಾಸನಂ. ವದ್ಧತಿ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪತ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ವುದ್ಧಿ. ಕತಮಾ ಪನ ಸಾ, ಯಾ ‘‘ಏಸಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ವುದ್ಧೀತಿ ಚೋದನಮಪನೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಅಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕತಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ಯಾ ಅಯಂ ಸಂವರಾಪಜ್ಜನಾ, ಸಾ ‘‘ಏಸಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ವುದ್ಧಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಪಜ್ಜನಾಯ ಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾದಸ್ಸನನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರಿತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಪಜ್ಜನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಸಾ ಹಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಕಾರೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತರವಿಞ್ಞಾಪನಂ, ಏತಪದೇನ ಪನ ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋತೀ’’ ತಿಪಿ ಪಟಿನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋತೀ’ತಿ ಇದಂ ಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾಮತ್ತಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನಂ, ನ ಪಟಿನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ. ‘ಆಯತಿಞ್ಚ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪಟಿನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಸ್ಸೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ಖಮಾಪನಸ್ಸಾಪಿ ವುದ್ಧಿಹೇತುಭಾವೇನ ಅರಿಯೂಪವಾದೇ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಖಮಾಪನಾಭಾವೇಪಿ ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಪಜ್ಜನಾಯ ಏವ ಅರಿಯೂಪವಾದಾಪಗಮನಂ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ಪನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ¶ ‘‘ಯಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ನನು ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಯೋ ಅಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇತುಂ ‘‘ದೇಸನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಧಮ್ಮದೇಸನಂ ¶ ಕರೋನ್ತೋ. ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಪಿ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ವುದ್ಧಿ ಹೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ, ತಥಾಪಿ ಪುನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ‘‘ಯೋ ಅಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸವಸೇನ, ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಚಾತಿ. ತದುಭಯವಸೇನೇವ ಹಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ದೇಸನಾ.

೨೫೨. ವಚಸಾಯತ್ತೇತಿ ವಚಸಾ ಆಯತ್ತೇ. ವಾಚಾಪಟಿಬನ್ಧತ್ತೇತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿರುದ್ಧಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ. ವಚಸಾಯತ್ಥೇತಿ ಪನ ವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನತ್ಥೇತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ ಓಸಾನಕರಣತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾಯಸದ್ದನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ ಯಥಾ ‘‘ದಾಯೋ’’ತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಮತ್ಥನವಚನಮ್ಪಿ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ. ಗಮನಾಯ ಕತಂ ವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತತೀತಿ. ಹನ್ದಸದ್ದಞ್ಹಿ ಚೋದನತ್ಥೇ, ವಚಸಗ್ಗತ್ಥೇ ಚ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ‘‘ಹನ್ದ ದಾನಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಆಮನ್ತಯಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೬) ಹಿ ಚೋದನತ್ಥೇ, ‘‘ಹನ್ದ ದಾನಿ ಅಪಾಯಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ. ೨.೨೨.೮೪೩) ವಚಸಗ್ಗತ್ಥೇ, ವಚಸಗ್ಗೋ ಚ ನಾಮ ವಾಚಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ತಞ್ಚ ವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದುಕ್ಕರಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಬಹುಕಿಚ್ಚತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಬಲವಕಿಚ್ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ಅವಸ್ಸಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಿಚ್ಚಂ, ಇತರಂ ಕರಣೀಯಂ. ಪಠಮಂ ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಿಚ್ಚಂ, ಪಚ್ಛಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರಣೀಯಂ. ಖುದ್ದಕಂ ವಾ ಕಿಚ್ಚಂ, ಮಹನ್ತಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿಪಿ ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾದೀಸು (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೧೫) ವುತ್ತಂ. ಯಂ-ತಂ-ಸದ್ದಾನಂ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತಾ, ಗಮನಕಾಲಜಾನನತೋ, ಅಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಅನುಪಯುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಾಲಂ ತ್ವಮೇವ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ತಯಾ ಞಾತಂ ಗಮನಕಾಲಂ ತ್ವಮೇವ ಞತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚನಿಯೋಜನೇ ‘‘ಇಮಂ ಜಾನ, ಇಮಂ ದೇಹಿ, ಇಮಂ ಆಹರಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೮೮, ೯೩) ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ತಯಾ ಞಾತಂ ಕಾಲಂ ತ್ವಮೇವ ಜಾನಾಸಿ, ಗಮನವಸೇನ ಕರೋಹೀತಿ ಗಮನೇ ನಿಯೋಜೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತ್ವಮೇವ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ಯಥಾಸಮಾಚಿಣ್ಣಂ ಪಕರಣಾಧಿಗತಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪದಕ್ಖಿಣನ್ತಿ ಪಕಾರತೋ ಕತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಿಕ್ಖತ್ತು’’ನ್ತಿ. ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲನ್ತಿ ದ್ವೀಸು ಹತ್ಥೇಸು ಜಾತಾನಂ ದಸನ್ನಂ ನಖಾನಂ ಸಮೋಧಾನೇನ ಏಕೀಭಾವೇನ ಸಮುಜ್ಜಲನ್ತಂ, ತೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕರತಲಾನಂ ಸಮಟ್ಠಪನಂ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಞ್ಜಲಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಪುಟಂ. ಅಞ್ಜತಿ ಬ್ಯತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಞ್ಜಲಿ. ಅಞ್ಜು-ಸದ್ದಞ್ಹಿ ಬ್ಯತ್ತಿಯಂ, ಅಲಿಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ. ಅಭಿಮುಖೋವಾತಿ ಸಮ್ಮುಖೋ ಏವ, ನ ಭಗವತೋ ಪಿಟ್ಠಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತವನ್ದನಾನಯೋ ವುತ್ತೋ ಏವ.

೨೫೩. ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ¶ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಚ್ಚನಕಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕುಸಲಮೂಲಾನಂ ಖಣನೇನ ಖತೋ, ತೇಸಮೇವ ಉಪಹನನೇನ ಉಪಹತೋ, ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಪರಾಧಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನತ್ತಾ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ. ಕುಸಲಮೂಲಸಙ್ಖಾತಪತಿಟ್ಠಾಭೇದನೇನ ಖತೂಪಹತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಿನ್ನಪತಿಟ್ಠೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪತಿಟ್ಠಾ, ಮೂಲನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ಪತಿಟ್ಠಹತಿ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಂ ಏತಾಯಾತಿ ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾ, ತಸ್ಸ ಕುಸಲೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾ, ಸಾ ಕಿರಿಯಾಪರಾಧೇನ ಭಿನ್ನಾ ವಿನಾಸಿತಾ ಏತೇನಾತಿ ಭಿನ್ನಪತಿಟ್ಠೋ. ತದೇವ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯಥಾ ಕುಸಲಮೂಲಸಙ್ಖಾತಾ ಅತ್ತನೋ ಪತಿಟ್ಠಾನಜಾತಾ, ತಥಾ ಅನೇನ ರಞ್ಞಾ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾ ಖತೋ ಖನಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ. ಖತೋತಿ ಹಿ ಇದಂ ಇಧ ಕಮ್ಮವಸೇನ ಸಿದ್ಧಂ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಕತ್ತುವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯತ್ತಾ ‘‘ಉಪಹತೋ’’ತಿ ಇಧ ನ ವುತ್ತಂ.

‘‘ರಾಗೋ ರಜೋ ನ ಚ ಪನ ರೇಣು ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾನಿ. ೨೦೯; ಚೂಳನಿ. ೭೪) ವಚನತೋ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾವ ಇಧ ರಜೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಾಗರಜಾದಿವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ. ವೀತಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಗತಪರಿಯಾಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ವಿಗತತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ. ಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸು ಪವತ್ತಂ ತೇಸಂ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಂ. ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ವಾ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಸು ತೀಸು ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇಸು. ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಂ ಚಕ್ಖುಂ, ಸಮುದಾಯೇಕದೇಸವಸೇನ ಆಧಾರತ್ಥಸಮಾಸೋಯಂ, ನ ತು ನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥಸಮಾಸೋ. ಸೋ ಹಿ ಸಾಸನಗನ್ಥೇಸು, ಸಕ್ಕತಗನ್ಥೇಸು ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸಿದ್ಧೋತಿ. ಧಮ್ಮಮಯನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಇಮಿನಾ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಚಕ್ಖು ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ. ಅಪಿಚ ಧಮ್ಮಮಯನ್ತಿ ಸೀಲಾದಿತಿವಿಧಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೋಯೇವ ಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಕತ್ಥೇ ಪವತ್ತನತೋ, ಅನೇನ ‘‘ಧಮ್ಮೋಯೇವ ಚಕ್ಖು ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ. ಅಞ್ಞೇಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸೇಸು, ಏತೇನ ಯಥಾಪಾಠಂ ತಿವಿಧತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಧ ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸೇವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅನಧಿಗತೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯೇವ ಅಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ¶ ‘‘ಖತಾಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನಾಭವಿಸ್ಸಾತಿ ಸಚೇ ನ ಅಭವಿಸ್ಸಥ, ಏವಂ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತೀತೇ ಹಿ ಇದಂ ಕಾಲಾತಿಪತ್ತಿವಚನಂ, ನ ಅನಾಗತೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪತ್ತೋ ಅಭವಿಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ನನು ಚ ಮಗ್ಗಪಾಪುಣನವಚನಂ ಭವಿಸ್ಸಮಾನತ್ತಾ ಅನಾಗತಕಾಲಿಕನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಅನಿಯಮಿತೇ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಇಧೇವಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ ಅತೀತಕಾಲಿಕಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ರಞ್ಞೋ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸೇವ ಅವೋಚಾತಿ. ಪಾಪಮಿತ್ತಸಂಸಗ್ಗೇನಾತಿ ದೇವದತ್ತೇನ, ದೇವದತ್ತಪರಿಸಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಚ ಪಾಪಮಿತ್ತೇನ ಸಂಸಗ್ಗತೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ. ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಠಾನಾರುಳ್ಹಂ ವಚನಾವಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಸರಣಂ ¶ ಗತತ್ತಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ಮಮ ಚ ಸಾಸನಮಹನ್ತತಾಯಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ ಯುತ್ತೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಚ-ಸದ್ದೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಸೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ಕೇವಲಂ ಸರಣಂ ಗತತ್ತಾಯೇವ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಖೋ ಯತ್ಥ ಏಸ ಪಸನ್ನೋ, ಪಸನ್ನಾಕಾರಞ್ಚ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ತಿವಿಧಸ್ಸಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಉತ್ತಮತಾಯಾತಿ ಹಿ ಸಹ ಸಮುಚ್ಚಯೇನ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ.

‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ದುಕ್ಕರಕಮ್ಮವಿಪಾಕತೋ ಸುಕರೇನ ಮುಚ್ಚನೇನ ಉಪಮಾದಸ್ಸನಂ. ಕೋಚೀತಿ ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ. ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ, ‘‘ವಧ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭಾವಯೋಗೇ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಮತ್ತೇನ ದಣ್ಡೇನಾತಿ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಮತ್ತಸಙ್ಖಾತೇನ ಧನದಣ್ಡೇನ. ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ವಧಕಮ್ಮದಣ್ಡತೋ ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ದಣ್ಡೇನಾತಿ ವಾ ನಿಸ್ಸಕ್ಕತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ ‘‘ಸುಮುತ್ತಾ ಮಯಂ ತೇನ ಮಹಾಸಮಣೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೩೨; ಚೂಳವ. ೪೩೭) ವಿಯ, ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಮತ್ತೇನ ಧನದಣ್ಡತೋ, ವಧದಣ್ಡತೋ ಚ ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಹಕುಮ್ಭಿಯನ್ತಿ ಲೋಹಕುಮ್ಭಿನರಕೇ. ತತ್ಥ ಹಿ ತದನುಭವನಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಬಲೇನ ಲೋಹಮಯಾ ಮಹತೀ ಕುಮ್ಭೀ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಲೋಹಕುಮ್ಭೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉಪರಿಮತಲತೋ ಅಧೋ ಪತನ್ತೋ, ಹೇಟ್ಠಿಮತಲತೋ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಉಭಯಥಾ ಪನ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಚ –

‘‘ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಸಬ್ಬಸೋ;

ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಮಾನಾನಂ, ಕದಾ ಅನ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ಪೇ. ವ. ೮೦೨; ಜಾ. ೧.೪.೫೪);

‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮತಲಂ ¶ ಪತ್ವಾ, ಉಪರಿಮತಲಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಾದಯೋ ಅಪರಾಪರಂ ಅಧೋ ಪತನ್ತಾ, ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚ ಅನೇಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಅಯಂ, ಅಯಂ ಪನ ರಾಜಾ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣೇನ ಏಕವಾರಮೇವ ಅಧೋ ಪತನ್ತೋ, ಉದ್ಧಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿಯೇವ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ಥೋ ಕುತೋ ಲದ್ಧೋತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಕಿರ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕಿರಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಅನುಸ್ಸವನತ್ಥೋ, ತೇನ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರತೋ ಸುಯ್ಯಮಾನತಂ, ಇಮಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಅಥ ಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಗೀತಂ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದನಮಪನೇತಿ ‘‘ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ನ ಆರುಳ್ಹ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ, ಪಕಿಣ್ಣಕದೇಸನಾಭಾವೇನ ಪಾಳಿಯಮನಾರುಳ್ಹತ್ತಾ ಪಾಠಭಾವೇನ ನ ಸಙ್ಗೀತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಕಿಣ್ಣಕದೇಸನಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಮನಾರುಳ್ಹಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ.

ಯದಿ ¶ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ನರಕೇ ಪಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಕೋ ರಞ್ಞೋ ಆನಿಸಂಸೋ ಲದ್ಧೋತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಸಙ್ಕಾ ಸಿಯಾತಿ ತದಾಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಚೋದನಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಪರಿಹರಿತುಂ ‘‘ಇದಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಾಲಾಭಾದಿಕಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಅನೇಕವಿಧಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ ಸರೂಪತೋ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಅಯಂ…ಪೇ… ನಿದ್ದಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿದ್ದಾಲಾಭಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತದಾ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಾಪಗತಭಾವಞ್ಚ ನಿದ್ದಾಲಾಭಸೀಸೇನ, ‘‘ತಿಣ್ಣಂ…ಪೇ… ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಕಿರಿಯಂ, ‘‘ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಾಯ…ಪೇ… ನಾಹೋಸೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾತಿಸಯಂ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಏವಮಾದಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ, ‘‘ಅನಾಗತೇ…ಪೇ… ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅನವಸೇಸತೋ ಪನ ಅಪರಾಪರೇಸು ಭವೇಸು ಅಪರಿಮಾಣೋಯೇವ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಮಧುರಾಯಾತಿ ಮಧುರರಸಭೂತಾಯ. ಓಜವನ್ತಿಯಾತಿ ಮಧುರರಸಸ್ಸಾಪಿ ಸಾರಭೂತಾಯ ಓಜಾಯ ಓಜವತಿಯಾ. ಪುಥುಜ್ಜನೇ ಭವಾ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಾ. ಪಞ್ಚ ಮಾರೇ ವಿಸೇಸತೋ ಜಿತವಾತಿ ವಿಜಿತಾವೀ, ಪರೂಪದೇಸವಿರಹತಾ ಚೇತ್ಥ ವಿಸೇಸಭಾವೋ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ, ಅನಾಚರಿಯಕೋ ಹುತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇವ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಸಯಮೇವ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಪರೇ ಬೋಧೇನ್ತಿ, ಅತ್ಥರಸಮೇವ ¶ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಧಮ್ಮರಸಂ. ನ ಹಿ ತೇ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ದೇಸೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಮೂಗೇನ ದಿಟ್ಠಸುಪಿನೋ ವಿಯ, ವನಚರಕೇನ ನಗರೇ ಸಾಯಿತಬ್ಯಞ್ಜನರಸೋ ವಿಯ ಚ ನೇಸಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಇದ್ಧಿಸಮಾಪತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಂ ಪಾಪುಣನ್ತೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಅಪ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೦, ೯೧) ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಯದಿ ರಞ್ಞೋ ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯಾಭಾವೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಥ, ಅಥ ಕಥಂ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ. ಯದಿ ಚ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಕಥಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಥ, ನನು ಇಮೇ ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಭಿನ್ನನಿಸ್ಸಯಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬೋಧೀನಂ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ. ಅಸಾಧಾರಣಾ ಹಿ ಏತಾ ದ್ವೇ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗದ್ವಯಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಅಭಿನೀಹಾರಸಮಿದ್ಧಿವಸೇನ, ಪಾರಮೀಸಮ್ಭರಣಕಾಲವಸೇನ, ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನವಸೇನ ಚಾತಿ? ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ ಇತೋ ಪರತೋಯೇವಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಸಮ್ಭರಣೀಯತ್ತಾ. ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಾಪಿ ಹಿ ಅಸತಿ ತಸ್ಸಾ ಸಮವಾಯೇ ಕಾಲನ್ತರೇ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತಿ ತಥಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋತಿ. ಅಪರೇ ಪನ ಭಣನ್ತಿ – ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾಯೇವಾಯಂ ರಾಜಾ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ. ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾಪಿ ಹಿ ತತ್ಥ ನಿಯತಿಮಪ್ಪತ್ತಾ ¶ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಅನುಪಗತತ್ತಾ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ಸಾವಕಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಭಗವಾ ‘ಸಚಾಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ರಾಜಾ’ತಿಆದಿಮವೋಚ, ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಮೇವ ಚ ಆನನ್ತರಿಯಪರಿಮುತ್ತಿ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೇಸಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ. ತಥಾ ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಂ ನಿಯತೋ ಸಮಾನೋ ದೇವದತ್ತೋ ಚಿರಕಾಲಸಮ್ಭೂತೇನ ಲೋಕನಾಥೇ ಆಘಾತೇನ ಗರುತರಾನಿ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾನಿ ಪಸವಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯೇನ ಅಯಂ ಇದಾನಿ ಅಸಮವೇತದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋ ರಾಜಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿನಿಯಾಮೇನ ಅನಾಗತೇ ವಿಜಿತಾವೀ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯುತ್ತತರಮೇತ್ಥ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಮೇವ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಿಗಮವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋತಿ. ಅಪಿಚ ಪಾಳಿಯಮನಾರುಳ್ಹಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ಸಙ್ಗಹೇತುಂ ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿಗಮನಂ ಕರೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಇತಿ ¶ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಮಸುಖುಮಗಮ್ಭೀರದುರನುಬೋಧತ್ಥಪರಿದೀಪನಾಯ ಸುವಿಮಲವಿಪುಲಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಜನನಾಯ ಅಜ್ಜವಮದ್ದವಸೋರಚ್ಚಸದ್ಧಾಸತಿಧಿತಿಬುದ್ಧಿಖನ್ತಿವೀರಿಯಾದಿಧಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿನಾ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಅಸಙ್ಗಾಸಂಹಿರವಿಸಾರದಞಾಣಚಾರಿನಾ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಸಕಸಮಯಸಮಯನ್ತರಗಹನಜ್ಝೋಗಾಹಿನಾ ಮಹಾಗಣಿನಾ ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನ ಞಾಣಾಭಿವಂಸಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾಮಥೇರೇನ ಮಹಾಧಮ್ಮರಾಜಾಧಿರಾಜಗರುನಾ ಕತಾಯ ಸಾಧುವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ನಾಮ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಿಯಾ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ.

ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಅದ್ಧಾನಗಮನವಣ್ಣನಾ

೨೫೪. ಏವಂ ¶ ¶ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತಂ ಸಂವಣ್ಣೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತಂ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತೋ ಯಥಾನುಪುಬ್ಬಂ ಸಂವಣ್ಣೋಕಾಸಸ್ಸ ಪತ್ತಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತುಂ, ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತಸ್ಸಾನನ್ತರಂ ಸಙ್ಗೀತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ…ಪೇ… ಕೋಸಲೇಸೂತಿ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಏವಮೀದಿಸೇಸು. ಇತಿಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪದತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಜೋತಕೋ ಪನ ಇತಿಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ಆದಿಸದ್ದಲೋಪೋ ವಾ ಏಸ, ಉಪಲಕ್ಖಣನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ. ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ ನಾಮ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಹಿತತಾಯ ಅಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಭಜನಾ. ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಾಗತ-ಮತ್ಥಂ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ಹಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ’’ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಅಯುತ್ತೋವ ಟೀಕಾಯ ಅನುದ್ಧಟತ್ತಾ, ತಥಾ ಅಸಂವಣ್ಣಿತತ್ತಾ ಚ.

‘‘ರಾಜಕುಮಾರಾ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಕೋಸಲಾ ನಾಮಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೫೪) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ. ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕೋಸಂ ಲನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಕುಸಲಂ ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಕೋಸಲಾ’’ತಿ. ಜನಪದಿನೋತಿ ಜನಪದವನ್ತೋ, ಜನಪದಸ್ಸ ವಾ ಇಸ್ಸರಾ. ‘‘ಕೋಸಲಾ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ‘‘ಜನಪದಿನೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ತಂತಂನಾಮಪಞ್ಞಾತೇಸು ತತ್ಥ ನಿವಸನ್ತೇಸು ಜನಪದಿಭಾವತೋ ತೇಸಮೇವ ನಿವಸನಮುಪಾದಾಯ ಜನಪದಸ್ಸಾಯಂ ಸಮಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ‘‘ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಕೋಸಲಾನಂ ನಿವಾಸಾ ಕೋಸಲಾ’’ತಿ ತದ್ಧಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸದ್ದತೋಯ