📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ

ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

(ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ ¶ ¶ ¶ , ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಂ;

ಸನರಾಮರಲೋಕಗರುಂ, ವನ್ದೇ ಸುಗತಂ ಗತಿವಿಮುತ್ತಂ.

ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಭಾವಂ, ಭಾವೇತ್ವಾ ಚೇವ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಚ;

ಯಂ ಉಪಗತೋ ಗತಮಲಂ, ವನ್ದೇ ತಮನುತ್ತರಂ ಧಮ್ಮಂ.

ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ, ಪುತ್ತಾನಂ ಮಾರಸೇನಮಥನಾನಂ;

ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹಂ, ಸಿರಸಾ ವನ್ದೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ.

ಇತಿ ¶ ಮೇ ಪಸನ್ನಮತಿನೋ, ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ;

ಯಂ ಸುವಿಹತನ್ತರಾಯೋ, ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ.

ಮಜ್ಝಿಮಪಮಾಣಸುತ್ತಙ್ಕಿತಸ್ಸ ಇಧ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವರಸ್ಸ;

ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಸಂವಣ್ಣಿತಸ್ಸ ಪರವಾದಮಥನಸ್ಸ.

ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾ ಆದಿತೋ ವಸಿಸತೇಹಿ;

ಪಞ್ಚಹಿ ಯಾ ಸಙ್ಗೀತಾ, ಅನುಸಙ್ಗೀತಾ ಚ ಪಚ್ಛಾಪಿ.

ಸೀಹಳದೀಪಂ ಪನ ಆಭತಾಥ ವಸಿನಾ ಮಹಾಮಹಿನ್ದೇನ;

ಠಪಿತಾ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ, ದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯ.

ಅಪನೇತ್ವಾನ ತತೋಹಂ, ಸೀಹಳಭಾಸಂ ಮನೋರಮಂ ಭಾಸಂ;

ತನ್ತಿನಯಾನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಆರೋಪೇನ್ತೋ ವಿಗತದೋಸಂ.

ಸಮಯಂ ¶ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ, ಥೇರಾನಂ ಥೇರವಂಸದೀಪಾನಂ;

ಸುನಿಪುಣವಿನಿಚ್ಛಯಾನಂ, ಮಹಾವಿಹಾರೇ ನಿವಾಸೀನಂ.

ಹಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಾಗತಮತ್ಥಂ, ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ;

ಸುಜನಸ್ಸ ಚ ತುಟ್ಠತ್ಥಂ, ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ.

ಸೀಲಕಥಾ ¶ ಧುತಧಮ್ಮಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಚೇವ ಸಬ್ಬಾನಿ;

ಚರಿಯಾವಿಧಾನಸಹಿತೋ, ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಿತ್ಥಾರೋ.

ಸಬ್ಬಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ, ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಕಲನನಿಚ್ಛಯೋ ಚೇವ;

ಖನ್ಧಾಧಾತಾಯತನಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅರಿಯಾನಿ ಚೇವ ಚತ್ತಾರಿ.

ಸಚ್ಚಾನಿ ¶ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರದೇಸನಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧನಿಪುಣನಯಾ;

ಅವಿಮುತ್ತತನ್ತಿಮಗ್ಗಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ ಚೇವ.

ಇತಿ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಯಸ್ಮಾ, ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಮಯಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ;

ವುತ್ತಂ ತಸ್ಮಾ ಭಿಯ್ಯೋ, ನ ತಂ ಇಧ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮಿ.

‘‘ಮಜ್ಝೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ಏಸ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಆಗಮಾನಞ್ಹಿ;

ಠತ್ವಾ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಯಥಾಭಾಸಿತಮತ್ಥಂ’’.

ಇಚ್ಚೇವ ಕತೋ ತಸ್ಮಾ, ತಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾನ ಸದ್ಧಿಮೇತಾಯ;

ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಜಾನಥ, ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಅತ್ಥನ್ತಿ.

ನಿದಾನಕಥಾ

೧. ತತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಪಣ್ಣಾಸತೋ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಾ ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸಾತಿ ಪಣ್ಣಾಸತ್ತಯಸಙ್ಗಹಾ. ವಗ್ಗತೋ ಏಕೇಕಾಯ ಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ವಗ್ಗೇ ಕತ್ವಾ ಪನ್ನರಸವಗ್ಗಸಮಾಯೋಗಾ. ಸುತ್ತತೋ ದಿಯಡ್ಢಸುತ್ತಸತಂ ದ್ವೇ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಾ. ಪದತೋ ತೇವೀಸುತ್ತರಪಞ್ಚಸತಾಧಿಕಾನಿ ಅಸೀತಿಪದಸಹಸ್ಸಾನಿ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಅಸೀತಿಪದಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಭಿಯ್ಯೋ ಪಞ್ಚಸತಾನಿ ಚ;

ಪುನ ತೇವೀಸತಿ ವುತ್ತಾ, ಪದಮೇವಂ ವವತ್ಥಿತ’’ನ್ತಿ.

ಅಕ್ಖರತೋ ¶ ಸತ್ತ ಅಕ್ಖರಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಞ್ಚ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ತೇಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಅಕ್ಖರಾನಿ. ಭಾಣವಾರತೋ ಅಸೀತಿ ಭಾಣವಾರಾ ತೇವೀಸಪದಾಧಿಕೋ ಚ ಉಪಡ್ಢಭಾಣವಾರೋ. ಅನುಸನ್ಧಿತೋ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ-ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ-ಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧೋ ಅನುಸನ್ಧಿ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತ್ಥ ತೀಣಿ ಅನುಸನ್ಧಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ನವ ಚ ಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ತೀಣಿ ¶ ಸನ್ಧಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತಥಾ ನವಸತಾನಿ ಚ;

ಅನುಸನ್ಧಿನಯಾ ಏತೇ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಪಣ್ಣಾಸಾಸು ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಾ ಆದಿ, ವಗ್ಗೇಸು ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗೋ, ಸುತ್ತೇಸು ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಂ. ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ ನಿದಾನಮಾದಿ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಆದಿಮ್ಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ಸಾ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೧. ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗೋ

೧. ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧. ಯಂ ¶ ¶ ¶ ಪನೇತಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ನಿದಾನಂ. ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದಂ. ಮೇತಿಆದೀನಿ ನಾಮಪದಾನಿ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ, ಹರತೀತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ನಯೇನ ಪದವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ತಾವ ಉಪಮೂಪದೇಸಸಮ್ಪಹಂಸನಗರಹಣವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ. ತಥಾಹೇಸ – ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಧ. ಪ. ೫೩) ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ. ‘‘ಏವಂ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೨) ಉಪದೇಸೇ. ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ. ‘‘ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯಂ ವಸಲೀ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮಣಕಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೭) ಗರಹಣೇ. ‘‘ಏವಂ ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧) ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇ. ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೯೮) ಆಕಾರೇ. ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಮಾಣವಕ, ಯೇನ ಸಮಣೋ ಆನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಮ ವಚನೇನ ಸಮಣಂ, ಆನನ್ದಂ, ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛ – ‘ಸುಭೋ ಮಾಣವೋ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತೋ, ಭವನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ, ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇಹಿ ಸಾಧು ಕಿರ ಭವಂ ಆನನ್ದೋ ಯೇನ ಸುಭಸ್ಸ ಮಾಣವಸ್ಸ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮತು ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೫) ನಿದಸ್ಸನೇ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಕಾಲಾಮಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ¶ ವಾತಿ? ಅಕುಸಲಾ, ಭನ್ತೇ. ಸಾವಜ್ಜಾ ವಾ ಅನವಜ್ಜಾ ವಾತಿ? ಸಾವಜ್ಜಾ, ಭನ್ತೇ. ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ ವಾ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾ ವಾತಿ? ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ, ಭನ್ತೇ. ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ವಾ, ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿ? ಸಮತ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಅವಧಾರಣೇ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ¶ ಆಕಾರಟ್ಠೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಕಸಕಭಾಸಾನುರೂಪತೋ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ¶ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಪನ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತ್ವಾಪಿ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ.

ನಿದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ‘‘ನಾಹಂ ಸಯಮ್ಭೂ, ನ ಮಯಾ ಇದಂ ಸಚ್ಛಿಕತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏವಂ ಸುತನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ.

ಅವಧಾರಣಟ್ಠೇನ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ, ಗತಿಮನ್ತಾನಂ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೯-೨೨೩) ಏವಂ ಭಗವತಾ, ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮಕುಸಲೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕುಸಲೋ ನಿರುತ್ತಿಕುಸಲೋ ಪುಬ್ಬಾಪರಕುಸಲೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೬೯) ಏವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಪಸತ್ಥಭಾವಾನುರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ ಧಾರಣಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತುಕಮ್ಯತಂ ಜನೇತಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ, ಏವಮೇವ ನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಮೇ-ಸದ್ದೋ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೮೧) ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೮) ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥಾ’’ತಿಆದೀಸು ¶ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯) ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಮಯಾ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಮಮ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥದ್ವಯೇ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಸುತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸುತ-ಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಗಮನ-ವಿಸ್ಸುತ-ಕಿಲಿನ್ನ-ಉಪಚಿತಾನುಯೋಗ-ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ-ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಸೇನಾಯ ಪಸುತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೧೧) ವಿಸ್ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಅವಸ್ಸುತಾ ಅವಸ್ಸುತಸ್ಸಾತಿ’’ಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೬೫೭) ಕಿಲಿನ್ನಾ ಕಿಲಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು. ಪಾ. ೭.೧೨) ಉಪಚಿತನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯೇ ಝಾನಪಸುತಾ ಧೀರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೮೧) ಝಾನಾನುಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೧) ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸುತಧರೋ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೩೯) ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಧರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ‘‘ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಯಾ ಸುತಂ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಮ ಸುತಂ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಪದೇಸು ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನಂ. ಮೇತಿ ವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಅಸ್ಸವನಭಾವಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನಂ. ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಮೇತಿ ಅತ್ತಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಮಯಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಕತಂ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ’’ತಿ.

ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಮೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಮಯಾ ಏವಂ ಸುತನ್ತಿ.

ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ¶ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ. ಏವನ್ತಿ ಹಿ ಅಯಂ ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಮೇತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ, ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕತ್ತುವಿಸಯೇ ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ.

ಅಥ ವಾ ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ. ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ಮಯಾ ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಏವನ್ತಿ ವಾ ಮೇತಿ ವಾ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭೇಥ? ಸುತನ್ತಿ ¶ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಯಞ್ಹಿ ತಮೇತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ.

ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಸುತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತಿ. ನ ಹಿ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸುತಂ ಸಮ್ಮುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ ¶ , ನ ಸೋ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಮಯಾ ಸುತನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹೇನ ಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ, ಅಸಮ್ಮೋಸೇನ ಪನ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಾವಧಾರಣಸಮತ್ಥತಾ, ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥತಾ, ತದುಭಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕೋಸಸ್ಸ ಅನುಪಾಲನಸಮತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕತ್ತಸಿದ್ಧಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಾಭಾವತೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತಿ, ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸವನಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ‘‘ನ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಪುನ ಭಣಥಾ’’ತಿ ಭಣತಿ. ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಂ ಸಾಧೇತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಅಪಣಿಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ತದಭಾವತೋ. ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ¶ ಪನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸಾಧೇತಿ. ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸೋತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಅನುಪಸ್ಸಯಮಾನಸ್ಸ ಸವನಂ ಅತ್ಥೀತಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಚ ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭದ್ದಕೇನ ಆಕಾರೇನ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತ್ತನೋ ದೀಪೇತಿ, ಸುತನ್ತಿ ಸವನಯೋಗೇನ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ನ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪದೇಸೇ ವಸತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತಸ್ಸ ವಾ ಸವನಂ ಅತ್ಥಿ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ. ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ. ತಾಯ ಚ ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ, ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ. ಇತಿ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಸ್ಸ ¶ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಚನಂ ಅರುಣುಗ್ಗಂ ವಿಯ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉದಯತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ವಿಯ ಚ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅರಹತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಭವಿತುನ್ತಿ ಠಾನೇ ನಿದಾನಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಬ್ಬಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ¶ . ಏವನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರದೀಪಕಂ ವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ – ‘‘ಏತೇ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಸುತನ್ತಿ ಇದಂ ಸವನಯೋಗದೀಪಕಂ ವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ – ‘‘ಬಹೂ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತಾ ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ತದುಭಯೇನಪಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಸವನೇ ಆದರಂ ಜನೇತಿ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಆದರೇನ ಅಸ್ಸುಣನ್ತೋ ಮಹತಾ ಹಿತಾ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತೀತಿ ಆದರಂ ಜನೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಸೋತಬ್ಬೋತಿ.

‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸಾವಕತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ತಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ. ‘‘ಕೇವಲಂ ಸುತಮೇವೇತಂ ಮಯಾ ¶ ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನ’’ನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇತಿ, ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪದಿಸತಿ, ಜಿನವಚನಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ.

ಅಪಿಚ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಪುರಿಮವಚನಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮಿದಂ ಮಯಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಸ್ಸ ದಸಬಲಧರಸ್ಸ ಆಸಭಟ್ಠಾನಟ್ಠಾಯಿನೋ ಸೀಹನಾದನಾದಿನೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮದೀಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸರಣಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮವರಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಚನಂ, ನ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ ವಾ ಪದೇ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ವಿನಾಸಯತಿ ¶ ಅಸ್ಸದ್ಧಂ, ಸದ್ಧಂ ವಡ್ಢೇತಿ ಸಾಸನೇ;

ಏವಂ ಮೇ ಸುತಮಿಚ್ಚೇವಂ, ವದಂ ಗೋತಮಸಾವಕೋ’’ತಿ.

ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ. ಸಮಯನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನಿದ್ದೇಸೋ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತಪರಿದೀಪನಂ. ತತ್ಥ ಸಮಯಸದ್ದೋ –

ಸಮವಾಯೇ ಖಣೇ ಕಾಲೇ, ಸಮೂಹೇ ಹೇತುದಿಟ್ಠಿಸು;

ಪಟಿಲಾಭೇ ಪಹಾನೇ ಚ, ಪಟಿವೇಧೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ.

ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೭) ಸಮವಾಯೋ ¶ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೨೯) ಖಣೋ. ‘‘ಉಣ್ಹಸಮಯೋ ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೩೫೮) ಕಾಲೋ. ‘‘ಮಹಾಸಮಯೋ ಪವನಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮೂಹೋ. ‘‘ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಗವಾ ಖೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ಭಗವಾಪಿ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ‘ಭದ್ದಾಲಿ, ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಸಮಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೫) ಹೇತು ¶ . ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಉಗ್ಗಾಹಮಾನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೇ ಏಕಸಾಲಕೇ ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೇ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೨೬೦) ದಿಟ್ಠಿ.

‘‘ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ಚತ್ಥೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ;

ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ ಧೀರೋ, ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. –

ಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೯) ಪಟಿಲಾಭೋ. ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪) ಪಹಾನಂ. ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೧) ಪಟಿವೇಧೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಸಂವಚ್ಛರ-ಉತು-ಮಾಸಡ್ಢಮಾಸ-ರತ್ತಿ-ದಿವ-ಪುಬ್ಬಣ್ಹ-ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕ-ಸಾಯನ್ಹ- ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮಯಾಮ-ಮುಹುತ್ತಾದೀಸು ಕಾಲಪ್ಪಭೇದಭೂತೇಸು ಸಮಯೇಸು ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ.

ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತೇಸು ಸಂವಚ್ಛರಾದೀಸು ಸಮಯೇಸು ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತಂ ಯಮ್ಹಿ ಯಮ್ಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಮಾಸೇ ಪಕ್ಖೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ¶ ಸುವಿದಿತಂ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ ಅಸುಕಸಂವಚ್ಛರೇ ಅಸುಕಉತುಮ್ಹಿ ಅಸುಕಮಾಸೇ ಅಸುಕಪಕ್ಖೇ ಅಸುಕರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅಸುಕದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಧಾರೇತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತುಂ ವಾ, ಬಹು ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ತಮತ್ಥಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಯೇ ವಾ ಇಮೇ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಸಮಯೋ ಜಾತಿಸಮಯೋ ಸಂವೇಗಸಮಯೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಸಮಯೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯೋ ಮಾರವಿಜಯಸಮಯೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೋತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಭಗವತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಅತಿವಿಯ ಸುಪ್ಪಕಾಸಾ ಅನೇಕಕಾಲಪ್ಪಭೇದಾ ಏವ ಸಮಯಾ, ತೇಸು ಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ¶ ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಯೋ ಚಾಯಂ ಞಾಣಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೇಸು ಅರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ, ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ, ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಕರಣೀಯದ್ವಯಸಮಯೇಸು ಧಮ್ಮಿಕಥಾಸಮಯೋ, ದೇಸನಾಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ¶ ದೇಸನಾಸಮಯೋ, ತೇಸುಪಿ ಸಮಯೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ಚ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಚ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ವಿನಯೇ ಚ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನೇನ, ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ. ತತ್ಥ ತಥಾ ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ಚ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ ಕಾಲತ್ಥೋ ಚ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ, ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ.

ವಿನಯೇ ಚ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ.

ಇಧ ¶ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಞ್ಚ ಏವಂಜಾತಿಕೇ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಂ ದೇಸೇಸಿ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮಯಂ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಇಧ ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ.

ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಭುಮ್ಮೇನ ಕರಣೇನ ಚ;

ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ, ಉಪಯೋಗೇನ ಸೋ ಇಧಾ’’ತಿ.

ಪೋರಾಣಾ ¶ ಪನ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವಾ – ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವಾ – ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ¶ ವಾ ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋ ಏಸ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭುಮ್ಮಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಭಗವಾತಿ ಗರು. ಗರುಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಗರು, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪೋರಾಣೇಹಿಪಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮಂ;

ಗರುಗಾರವಯುತ್ತೋ ಸೋ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಅಪಿಚ –

‘‘ಭಾಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾ ಯುತ್ತೋ, ಭಗೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತವಾ;

ಭತ್ತವಾ ವನ್ತಗಮನೋ, ಭವೇಸು ಭಗವಾ ತತೋ’’ತಿ. –

ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತೋಯೇವ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ. ತೇನ – ‘‘ನಯಿದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಂ ಪಾವಚನಂ, ಅಯಂ ವೋ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಅದಸ್ಸನೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ ಜನಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತಿ.

ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾತಿ ವಚನೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪಕಾಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಾಧೇತಿ. ತೇನ ‘‘ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ¶ ನಾಮ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಕೋ ದಸಬಲಧರೋ ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ, ಸೋಪಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಜೀವಿತೇ ಆಸಾ ಜನೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಜೀವಿತಮದಮತ್ತಂ ಜನಂ ಸಂವೇಜೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ.

ಏವನ್ತಿ ಚ ಭಣನ್ತೋ ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ.

ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಕ್ಕಾತಿ ದೀಪಿಕಾ, ತಞ್ಚ ನಗರಂ ‘‘ಮಙ್ಗಲದಿವಸೋ ಸುಖಣೋ ಸುನಕ್ಖತ್ತಂ ¶ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮೀ’’ತಿ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ಉಕ್ಕಾಸು ಠಿತಾಸು ಮಾಪಿತತ್ತಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾಸು ಜಾಲೇತ್ವಾ ಧಾರೀಯಮಾನಾಸು ಮಾಪಿತತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ. ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ವಿಹರತೀತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಇರಿಯಾಪಥದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಸು ¶ ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿಪರಿದೀಪನಮೇತಂ. ಇಧ ಪನ ಠಾನಗಮನನಿಸಿನ್ನಸಯನಪ್ಪಭೇದೇಸು ರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಞ್ಞತರಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ. ತೇನ ಠಿತೋಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಸಯಾನೋಪಿ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಹರತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸುಭಗವನೇತಿ ಏತ್ಥ ಸುಭಗತ್ತಾ ಸುಭಗಂ, ಸುನ್ದರಸಿರಿಕತ್ತಾ ಸುನ್ದರಕಾಮತ್ತಾ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ವನಸ್ಸ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅನ್ನಪಾನಾದೀನಿ ಆದಾಯ ದಿವಸಂ ತತ್ಥೇವ ಛಣಸಮಜ್ಜಉಸ್ಸವೇ ಕರೋನ್ತಾ ಭೋಗಸುಖಂ ಅನುಭೋನ್ತಿ, ಸುನ್ದರಸುನ್ದರೇ ಚೇತ್ಥ ಕಾಮೇ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಲಭಾಮ, ಧೀತರಂ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಂ ಸುನ್ದರಸಿರಿಕತ್ತಾ ಸುನ್ದರಕಾಮತ್ತಾ ಚ ಸುಭಗಂ. ಅಪಿಚ ಬಹುಜನಕನ್ತತಾಯಪಿ ಸುಭಗಂ. ವನಯತೀತಿ ವನಂ, ಅತ್ತಸಮ್ಪದಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಭತ್ತಿಂ ಕಾರೇತಿ, ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವನುತೇ ಇತಿ ವಾ ವನಂ, ನಾನಾವಿಧಕುಸುಮ-ಗನ್ಧಸಮ್ಮೋದಮತ್ತಕೋಕಿಲಾದಿವಿಹಙ್ಗಮಾಭಿರುತೇಹಿ ಮನ್ದಮಾಲುತಚಲಿತರುಕ್ಖಸಾಖಾವಿಟಪಪಲ್ಲವಪಲಾಸೇಹಿ ಚ ‘‘ಏಥ ಮಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನೋ ಯಾಚತಿ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಭಗಞ್ಚ ತಂ ವನಞ್ಚಾತಿ ಸುಭಗವನಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಸುಭಗವನೇ. ವನಞ್ಚ ನಾಮ ರೋಪಿಮಂ, ಸಯಂಜಾತನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ವೇಳುವನಜೇತವನಾದೀನಿ ¶ ರೋಪಿಮಾನಿ. ಅನ್ಧವನಮಹಾವನಅಞ್ಜನವನಾದೀನಿ ಸಯಂ ಜಾತಾನಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಸಯಂಜಾತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಲರುಕ್ಖೋಪಿ ಸಾಲೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಾಮಸ್ಸ ವಾ ನಿಗಮಸ್ಸ ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಮಹನ್ತಂ ಸಾಲವನಂ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಏಳಣ್ಡೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೫) ‘‘ಅನ್ತರೇನ ಯಮಕಸಾಲಾನ’’ನ್ತಿ ಚ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೯೫) ವನಪ್ಪತಿಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖೋಪಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ತವೇವ ದೇವ ವಿಜಿತೇ, ತವೇವುಯ್ಯಾನಭೂಮಿಯಾ;

ಉಜುವಂಸಾ ಮಹಾಸಾಲಾ, ನೀಲೋಭಾಸಾ ಮನೋರಮಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೧೯.೪);

ಯೋ ¶ ಕೋಚಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಅಥ ಖೋ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾಲುವಬೀಜಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸಾಲಮೂಲೇ ನಿಪತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೯). ಇಧ ¶ ಪನ ವನಪ್ಪತಿಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ರಾಜಸದ್ದೋ ಪನಸ್ಸ ತಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಧಮ್ಮಿಕ ನಿಗ್ರೋಧರಾಜಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೫೪). ತತ್ಥ ದ್ವೇಧಾ ಸಮಾಸೋ, ಸಾಲಾನಂ ರಾಜಾತಿಪಿ ಸಾಲರಾಜಾ, ಸಾಲೋ ಚ ಸೋ ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠೇನ ರಾಜಾ ಚ ಇತಿಪಿ ಸಾಲರಾಜಾ. ಮೂಲನ್ತಿ ಸಮೀಪಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮೂಲಸದ್ದೋ, ‘‘ಮೂಲಾನಿ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ, ಅನ್ತಮಸೋ ಉಸಿರನಾಳಿಮತ್ತಾನಿಪೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೯೫) ಮೂಲಮೂಲೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಲೋಭೋ ಅಕುಸಲಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫) ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹಿ. ‘‘ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ ಛಾಯಾ ಫರತಿ, ನಿವಾತೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮೀಪೇ. ಇಧ ಪನ ಸಮೀಪೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಲರಾಜಸ್ಸ ಸಮೀಪೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಸುಭಗವನೇ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಥ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯತ್ಥ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರಿತುನ್ತಿ. ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾದೀನಂ ಸಮೀಪೇ ಗೋಯೂಥಾನಿ ಚರನ್ತಾನಿ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯ ಚರನ್ತಿ, ಯಮುನಾಯ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಯದಿದಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯ ಸಮೀಪೇ ಸುಭಗವನಂ ಸಾಲರಾಜಮೂಲಂ, ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತಿ ಸುಭಗವನೇ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ’’ತಿ. ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಹಿಸ್ಸ ¶ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾವಚನಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸೇಸವಚನಂ.

ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಕಿತ್ತನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಭಗವತೋ ಗಹಟ್ಠಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸುಭಗವನಾದಿಕಿತ್ತನೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ. ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣತೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಪ್ಪಹಾನತೋ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನುಪಾಯದಸ್ಸನಂ. ಪುರಿಮೇನ ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಿಯೋಗಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಿವೇಕಾಧಿಮುತ್ತಿಂ. ಪುರಿಮೇನ ಕರುಣಾಯ ಉಪಗಮನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಪಗಮನಂ. ಪುರಿಮೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನಾಧಿಮುತ್ತತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಹಿತಸುಖಕರಣೇ ನಿರುಪಲೇಪನಂ. ಪುರಿಮೇನ ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಾಪರಿಚ್ಚಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ¶ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನುಯೋಗನಿಮಿತ್ತಂ ¶ . ಪುರಿಮೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ದೇವಾನಂ. ಪುರಿಮೇನ ಲೋಕೇ ಜಾತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಸಂವಡ್ಢಭಾವಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಲೋಕೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತತಂ. ಪುರಿಮೇನ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಬಹುಜನಸುಖಾಯ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ. ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೭೦) ವಚನತೋ ಯದತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತದತ್ಥಪರಿನಿಪ್ಫಾದನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತದನುರೂಪವಿಹಾರಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಪಠಮಂ ಲುಮ್ಬಿನಿವನೇ, ದುತಿಯಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವನೇಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತೇನಸ್ಸ ವನೇಯೇವ ವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ರಾತಿ ದೇಸಕಾಲಪರಿದೀಪನಂ. ತಞ್ಹಿ ಯಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರತಿ, ತತ್ರ ಸಮಯೇ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ ವಿಹರತಿ, ತತ್ರ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇತಿ ದೀಪೇತಿ. ಭಾಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ವಾ ದೇಸಕಾಲೇ ದೀಪೇತಿ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಅಯುತ್ತೇ ದೇಸೇ ಕಾಲೇ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ. ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ ತಾವ ಬಾಹಿಯಾ’’ತಿ (ಉದಾ. ೧೦) ಆದಿಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ. ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ಅವಧಾರಣೇ ಆದಿಕಾಲತ್ಥೇ ವಾ ನಿಪಾತೋ. ಭಗವಾತಿ ಲೋಕಗರುದೀಪನಂ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಕಥಾಸವನಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲವಚನಂ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ, ‘‘ಭಿಕ್ಖಕೋತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೪೫) ನಯೇನ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಆಲಪಿ ಅಭಾಸಿ ಸಮ್ಬೋಧೇಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞತ್ರ ¶ ಪನ ಞಾಪನೇಪಿ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಆಮನ್ತಯಾಮಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಟಿವೇದಯಾಮಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ. ಪಕ್ಕೋಸನೇಪಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಮಮ ವಚನೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಆಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೧೧).

ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಆಮನ್ತನಾಕಾರದೀಪನಂ. ತಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿಗುಣಯೋಗಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖನಧಮ್ಮತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪಿ. ಭಿಕ್ಖನೇ ಸಾಧುಕಾರಿತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪೀತಿ ಸದ್ದವಿದೂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ತೇನ ಚ ನೇಸಂ ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿಗುಣಯೋಗಸಿದ್ಧೇನ ವಚನೇನ ಹೀನಾಧಿಕಜನಸೇವಿತಂ ವುತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಉದ್ಧತದೀನಭಾವನಿಗ್ಗಹಂ ¶ ಕರೋತಿ. ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರಸೋಮ್ಮಹದಯನಯನನಿಪಾತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ವಚನೇನ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಾಭಿಮುಖೇ ಕರೋತಿ. ತೇನೇವ ಚ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ನೇಸಂ ಸೋತುಕಮ್ಯತಂ ಜನೇತಿ. ತೇನೇವ ಚ ಸಮ್ಬೋಧನಟ್ಠೇನ ¶ ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರೇಪಿ ನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ. ಸಾಧುಕಸವನಮನಸಿಕಾರಾಯತ್ತಾ ಹಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ.

ಅಪರೇಸುಪಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಕಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಚೇ. ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಾಸನ್ನಸದಾಸನ್ನಿಹಿತಭಾವತೋ. ಸಬ್ಬಪರಿಸಸಾಧಾರಣಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ. ಪರಿಸಾಯ ಚ ಜೇಟ್ಠಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ. ಸೇಟ್ಠಾ, ಅನಗಾರಿಯಭಾವಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥುಚರಿಯಾನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ ಸಕಲಸಾಸನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಚ. ಆಸನ್ನಾ, ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕತ್ತಾ. ಸದಾಸನ್ನಿಹಿತಾ, ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕಾವಚರತ್ತಾತಿ. ಅಪಿಚ ತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಂ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ. ವಿಸೇಸತೋ ಚ ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಅಯಂ ದೇಸನಾತಿಪಿ ತೇ ಏವ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ, ನ ಧಮ್ಮಮೇವ ದೇಸೇತೀತಿ. ಸತಿಜನನತ್ಥಂ. ಭಿಕ್ಖೂ ಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾಪಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಾಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ – ‘‘ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಕಿನ್ನಿದಾನಾ ಕಿಂಪಚ್ಚಯಾ ಕತಮಾಯ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೇಸಿತಾ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ದುಗ್ಗಹಿತಂ ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ, ನ ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ. ತೇನ ನೇಸಂ ಸತಿಜನನತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ.

ಭದನ್ತೇತಿ ¶ ಗಾರವವಚನಮೇತಂ, ಸತ್ಥುನೋ ಪಟಿವಚನದಾನಂ ವಾ, ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ವದಮಾನೋ ಭಗವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ. ಭದನ್ತೇತಿ ವದಮಾನಾ ತೇ ಭಗವನ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಲಪನ್ತಿ. ತಥಾ ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಭಗವಾ ಆಭಾಸತಿ. ಭದನ್ತೇತಿ ತೇ ಪಚ್ಚಾಭಾಸನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದಾಪೇತಿ, ಭದನ್ತೇತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದೇನ್ತಿ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೇ ಭಗವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ. ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಭಗವತೋ ಆಮನ್ತನಂ ಪಟಿಅಸ್ಸೋಸುಂ, ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ಸುಣಿಂಸು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸುನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾತಿ ಭಗವಾ ಏತಂ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ಅವೋಚ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಕಮಲಕುವಲಯುಜ್ಜಲವಿಮಲಸಾದುರಸಸಲಿಲಾಯ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಸುಖಾವತರಣತ್ಥಂ ನಿಮ್ಮಲಸಿಲಾತಲರಚನವಿಲಾಸಸೋಭಿತರತನಸೋಪಾನಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಮುತ್ತಾತಲಸದಿಸವಾಲಿಕಾಕಿಣ್ಣಪಣ್ಡರಭೂಮಿಭಾಗಂ ¶ ತಿತ್ಥಂ ವಿಯ ಸುವಿಭತ್ತಭಿತ್ತಿವಿಚಿತ್ರವೇದಿಕಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ನಕ್ಖತ್ತಪಥಂ ಫುಸಿತುಕಾಮತಾಯ ವಿಯ, ವಿಜಮ್ಭಿತಸಮುಸ್ಸಯಸ್ಸ ಪಾಸಾದವರಸ್ಸ ಸುಖಾರೋಹಣತ್ಥಂ ದನ್ತಮಯ-ಸಣ್ಹಮುದುಫಲಕ-ಕಞ್ಚನಲತಾವಿನದ್ಧ- ಮಣಿಗಣಪ್ಪಭಾಸಮುದಯುಜ್ಜಲಸೋಭಂ ಸೋಪಾನಂ ವಿಯ, ಸುವಣ್ಣವಲಯಾನೂಪುರಾದಿಸಙ್ಘಟ್ಟನಸದ್ದಸಮ್ಮಿಸ್ಸಿತಕಥಿತಹಸಿತಮಧುರಸ್ಸರಗೇಹಜನವಿಚರಿತಸ್ಸ ಉಳಾರಇಸ್ಸರಿಯವಿಭವಸೋಭಿತಸ್ಸ ಮಹಾಘರಸ್ಸ ಸುಖಪ್ಪವೇಸನತ್ಥಂ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಮುತ್ತಾಪವಾಳಾದಿಜುತಿವಿಸ್ಸರವಿಜ್ಜೋತಿತ-ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತವಿಸಾಲದ್ವಾರಬಾಹಂ ಮಹಾದ್ವಾರಂ ವಿಯ ಚ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾಞಾಣಗಮ್ಭೀರಭಾವಸಂಸೂಚಕಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಾವಗಾಹಣತ್ಥಂ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕವತ್ಥುಪರಿಸಾಪದೇಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತಂ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ ವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಭಗವತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾಯ ಓಕಾಸೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ತಾವ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮ. ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಯಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಭಗವಾ ಪರೇಹಿ ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಕಥೇಸಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಂ, ವತ್ಥಸುತ್ತಂ, ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತಂ, ಮಹಾಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ, ಅರಿಯವಂಸಸುತ್ತಂ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸುತ್ತನ್ತಹಾರಕೋ, ಇದ್ಧಿಪಾದಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಸುತ್ತನ್ತಹಾರಕೋತಿ ಏವಮಾದೀನಿ. ತೇಸಂ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ.

ಯಾನಿ ಪನ ‘‘ಪರಿಪಕ್ಕಾ ಖೋ ರಾಹುಲಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಯಂನೂನಾಹಂ ರಾಹುಲಂ ಉತ್ತರಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯೇ ವಿನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೧) ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಖನ್ತಿಂ ಮನಂ ಅಭಿನೀಹಾರಂ ¶ ಬುಜ್ಝನಭಾವಞ್ಚ ಅವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಕಥಿತಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ, ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಂ, ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ. ತೇಸಂ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ.

ಭಗವನ್ತಂ ¶ ಪನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾ ನಾಗಾ ಸುಪಣ್ಣಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ಅಸುರಾ ಯಕ್ಖಾ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ತಾವತಿಂಸಾದಯೋ ದೇವಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಏವಮಾದಯೋ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ, ಭನ್ತೇ, ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ನೀವರಣಾ ನೀವರಣಾ’’ತಿ, ಭನ್ತೇ, ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಮೇ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ‘‘ಕಿಂ ಸೂಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸು. ನಿ. ೧೮೩) ನಯೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಏವಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಭಗವತಾ ಯಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಂಯುತ್ತಾದೀನಿ. ಯಾನಿ ವಾ ಪನಞ್ಞಾನಿಪಿ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತ-ಮಾರಸಂಯುತ್ತ-ಬ್ರಹ್ಮಸಂಯುತ್ತ-ಸಕ್ಕಪಞ್ಹ-ಚೂಳವೇದಲ್ಲ-ಮಹಾವೇದಲ್ಲ-ಸಾಮಞ್ಞಫಲ- ಆಳವಕ-ಸೂಚಿಲೋಮ-ಖರಲೋಮಸುತ್ತಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ.

ಯಾನಿ ಪನೇತಾನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಥಿತಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಧಮ್ಮದಾಯಾದಂ ಚೂಳಸೀಹನಾದಂ ಚನ್ದೂಪಮಂ ಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮಂ ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೂಪಮಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮಂ ಫೇಣಪಿಣ್ಡೂಪಮಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೂಪಮನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ. ತೇಸಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ.

ಏವಮಿಮೇಸು ಚತೂಸು ನಿಕ್ಖೇಪೇಸು ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ಇದಂ ಭಗವತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ಕತರಾಯ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ? ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಾನೇ. ಪಞ್ಚಸತಾ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಅಪರಭಾಗೇ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸುಂ ‘‘ಯಂ ಯಂ ಭಗವಾ ಕಥೇತಿ, ತಂ ತಂ ಮಯಂ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಜಾನಾಮ, ಭಗವಾ ಹಿ ತೀಣಿ ಲಿಙ್ಗಾನಿ ¶ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ ಸತ್ತ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ¶ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇತಿ, ಏವಂ ಕಥಿತೇ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಣ್ಠಿಪದಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ತೇ ಭಗವತಿ ಅಗಾರವಾ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಮ್ಪಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಭಗವಾ ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಭಬ್ಬಾ ಇಮೇ ಇಮಂ ಮಾನಖಿಲಂ ಅನುಪಹಚ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕಾತು’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸುತಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮಾನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ ಭಗವಾ ಮಾನಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ.

ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ. ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಾನಂ. ಅನವಸೇಸವಾಚಕೋ ಹಿ ಅಯಂ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ. ಸೋ ಯೇನ ಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತಂ ದೀಪೇತಿ. ಯಥಾ, ‘‘ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಾ ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ¶ ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ. ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿ-ಸಚ್ಚ-ಸಮಾಧಿ-ಪಞ್ಞಾ-ಪಕತಿ-ಸಭಾವಸುಞ್ಞತಾ-ಪುಞ್ಞಾಪತ್ತಿ-ಞೇಯ್ಯಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೫.೭೩) ಹಿ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ವತ್ತತಿ. ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೯೯) ಸಚ್ಚೇಸು. ‘‘ಏವಂ ಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ.

‘‘ಯಸ್ಸೇತೇ ಚತುರೋ ಧಮ್ಮಾ, ವಾನರಿನ್ದ ಯಥಾ ತವ;

ಸಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಧಿತಿ ಚಾಗೋ, ದಿಟ್ಠಂ ಸೋ ಅತಿವತ್ತತೀ’’ತಿ. –

ಆದೀಸು (ಜಾ. ೧.೧.೫೭) ಪಞ್ಞಾಯ.

‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಜರಾಧಮ್ಮಾ, ಅಥೋ ಮರಣಧಮ್ಮಿನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪಕತಿಯಂ. ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧.ತಿಕಮಾತಿಕಾ) ಸಭಾವೇ. ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೨೧) ಸುಞ್ಞತಾಯಂ. ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಸುಚಿಣ್ಣೋ ಸುಖಮಾವಹಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ. ೧.೧೦.೧೦೨) ಪುಞ್ಞೇ. ‘‘ದ್ವೇ ಅನಿಯತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೪೪೩) ಆಪತ್ತಿಯಂ. ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಞೇಯ್ಯೇ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ಸಭಾವೇ ವತ್ತತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಾ. ಮೂಲ-ಸದ್ದೋ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ ಏವ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಪರಿಯಾಯಸದ್ದೋ ¶ ¶ ‘‘ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಪರಿಯಾಯೋತಿ ನಂ ಧಾರೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೫) ದೇಸನಾಯಂ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಖ್ವೇಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನ ಮಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯ ಅಕಿರಿಯವಾದೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೩) ಕಾರಣೇ. ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಅಜ್ಜ ಪರಿಯಾಯೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೮) ವಾರೇ. ಇಧ ಪನ ಕಾರಣೇಪಿ ದೇಸನಾಯಮ್ಪಿ ವತ್ತತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಸಞ್ಞಿತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾರಣದೇಸನನ್ತಿ ವಾ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನೇಯ್ಯತ್ಥತ್ತಾ ಚಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ, ನ ಚತುಭೂಮಕಾಪಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಪನ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾವ ಅನವಸೇಸತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ.

ವೋತಿ ¶ ಅಯಂ ವೋ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚತ್ತಉಪಯೋಗಕರಣಸಮ್ಪದಾನಸಾಮಿವಚನಪದಪೂರಣೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಪನ ವೋ, ಅನುರುದ್ಧಾ, ಸಮಗ್ಗಾ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೬) ಹಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣಾಮೇಮಿ ವೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೫೭) ಉಪಯೋಗೇ. ‘‘ನ ವೋ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ವತ್ಥಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೫೭) ಕರಣೇ. ‘‘ವನಪತ್ಥಪರಿಯಾಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೯೦) ಸಮ್ಪದಾನೇ. ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ವೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸುಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೪೫) ಸಾಮಿವಚನೇ. ‘‘ಯೇ ಹಿ ವೋ ಅರಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೫) ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ಸಮ್ಪದಾನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಪತಿಸ್ಸವೇನ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತಾನಂ ಪುನಾಲಪನಂ. ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೇಸನಾಪಟಿಜಾನನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಕಾರಣಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ದುತಿಯೇನ ನಯೇನ ಕಾರಣದೇಸನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ತಂ ಸುಣಾಥಾತಿ ತಮತ್ಥಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ತಂ ದೇಸನಂ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸುಣಾಥ. ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಾಧುಕಂ ಸಾಧೂತಿ ಏಕತ್ಥಮೇತಂ. ಅಯಞ್ಚ ಸಾಧು ಸದ್ದೋ ಆಯಾಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮ್ಪಹಂಸನಸುನ್ದರದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಸಾಧು ಮೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೯೫) ಹಿ ಆಯಾಚನೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ಸೋ ¶ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ¶ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೮೬) ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ. ‘‘ಸಾಧು, ಸಾಧು ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೪೯) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ.

‘‘ಸಾಧು ಧಮ್ಮರುಚೀ ರಾಜಾ, ಸಾಧು ಪಞ್ಞಾಣವಾ ನರೋ;

ಸಾಧು ಮಿತ್ತಾನಮದ್ದುಬ್ಭೋ, ಪಾಪಸ್ಸಾಕರಣಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ.

ಆದೀಸು (ಜಾ. ೨.೧೮.೧೦೧) ಸುನ್ದರೇ. ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಸಾಧುಕಂ ಸುಣಾಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೫.೧೯೨) ಸಾಧುಕಸದ್ದೋಯೇವ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇ, ಆಣತ್ತಿಯನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಧಾಪಿ ಅಯಂ ಏತ್ಥೇವ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇ ಚ ಆಣತ್ತಿಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸುನ್ದರತ್ಥೇಪಿ ವತ್ತತಿ. ದಳ್ಹೀಕರಣತ್ಥೇನ ಹಿ ದಳ್ಹಮಿಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಥ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾ. ಆಣತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಮಮ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಸುಣಾಥ. ಸುನ್ದರತ್ಥೇನ ಸುನ್ದರಮಿಮಂ ಭದ್ದಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಥಾತಿ ಏವಂ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ.

ಮನಸಿ ¶ ಕರೋಥಾತಿ ಆವಜ್ಜೇಥ, ಸಮನ್ನಾಹರಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಸಾಮೇಥ ಚಿತ್ತೇ ಕರೋಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದಾನೇತ್ಥ ತಂ ಸುಣಾಥಾತಿ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಮೇತಂ. ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಮನಸಿಕಾರೇ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮನಿಯೋಜನೇನ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ. ಪುರಿಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ. ಪುರಿಮೇನ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸುತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಧಾರಣೂಪಪರಿಕ್ಖಾದೀಸು. ಪುರಿಮೇನ ಚ ಸಬ್ಯಞ್ಜನೋ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಾ ಸವನೀಯೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸಾತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ. ಸಾಧುಕಪದಂ ವಾ ಉಭಯಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರೋ ದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸುಣಾಥ ಸಾಧುಕಂ, ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರೋ ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ. ‘‘ತಂ ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ದೇಸನಂ ನ ಸಂಖಿತ್ತತೋವ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ನಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರವಾಚಕಾನಿ ಹಿ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ. ಯಥಾಹ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರೋ –

‘‘ಸಂಖಿತ್ತೇನಪಿ ¶ ದೇಸೇತಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನಪಿ ಭಾಸತಿ;

ಸಾಳಿಕಾಯಿವ ನಿಗ್ಘೋಸೋ, ಪಟಿಭಾನಂ ಉದೀರಯೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೪);

ಏವಂ ¶ ವುತ್ತೇ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಏವಂ ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುಂ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು, ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ ಏತಂ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೋತಿಆದಿಕಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ಇಧಾತಿ ದೇಸಾಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ. ಸ್ವಾಯಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೯೦). ಕತ್ಥಚಿ ಸಾಸನಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧). ಕತ್ಥಚಿ ಓಕಾಸಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ, ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ;

ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೬೯);

ಕತ್ಥಚಿ ¶ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ. ಯಥಾಹ ‘‘ಇಧಾಹಂ – ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭುತ್ತಾವೀ ಅಸ್ಸಂ ಪವಾರಿತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦). ಇಧ ಪನ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨. ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ದೇಸನಂ ದೇಸೇತುಂ ಪುನ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ. ಉಭಯೇನಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಸಚ್ಚಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಿನಿಚ್ಛಯರಹಿತತ್ತಾ ಮಞ್ಞನಾಪಟಿಸೇಧಕೋ ನೇವ ಆಗಮೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನೇವ ಅಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತಿ. ಸ್ವಾಯಂ –

ಪುಥೂನಂ ಜನನಾದೀಹಿ, ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ;

ಪುಥುಜ್ಜನನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ಪುಥುವಾಯಂ ಜನೋ ಇತಿ.

ಸೋ ಹಿ ಪುಥೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಜನನಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಯಥಾಹ – ಪುಥು ಕಿಲೇಸೇ ಜನೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಅವಿಹತಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖಮುಲ್ಲೋಕಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಸಬ್ಬಗತೀಹಿ ಅವುಟ್ಠಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಓಘೇಹಿ ವುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಸನ್ತಾಪೇಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಪರಿಳಾಹೇಹಿ ಪರಿದಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತ್ತಾ ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ¶ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾ ಲಗ್ಗಾ ಲಗಿತಾ ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಆವುಟಾ ನಿವುತಾ ¶ ಓವುತಾ ಪಿಹಿತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾತಿ (ಮಹಾನಿ. ೫೧). ಪುಥೂನಂ ವಾ ಗಣನಪಥಮತೀತಾನಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಪರಮ್ಮುಖಾನಂ ನೀಚಧಮ್ಮಸಮಾಚಾರಾನಂ ಜನಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ. ಪುಥು ವಾ ಅಯಂ, ವಿಸುಂಯೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ, ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಸೀಲಸುತಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಜನೋತಿಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಏವಮೇತೇಹಿ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಯೇತೇ –

ದುವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ;

ಅನ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏಕೋ, ಕಲ್ಯಾಣೇಕೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ. –

ದ್ವೇ ¶ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ. ತೇಸು ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿಆದೀಸು ಅರಿಯಾತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಇರಿಯನತೋ, ಸದೇವಕೇನ ಚ ಲೋಕೇನ ಅರಣೀಯತೋ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಏವ ವಾ ಇಧ ಅರಿಯಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ… ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೯೮). ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಯೋಗೇನ ಸೋಭನಾ ಪುರಿಸಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ. ಸಬ್ಬೇವ ವಾ ಏತೇ ದ್ವೇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾ. ಬುದ್ಧಾಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಚ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾಪಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯೋ ವೇ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದಿ ಧೀರೋ,

ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿ;

ದುಖಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಕರೋತಿ ಕಿಚ್ಚಂ,

ತಥಾವಿಧಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೧೭.೭೮);

ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ ವುತ್ತೋ, ಕತಞ್ಞುತಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಾತಿ. ಇದಾನಿ ಯೋ ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲೋ, ನ ಚ ದಸ್ಸನೇ ಸಾಧುಕಾರೀ, ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಚ ಚಕ್ಖುನಾ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ದುವಿಧೋ, ತೇಸು ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾ ಅರಿಯಾ ¶ ದಿಟ್ಠಾಪಿ ಅದಿಟ್ಠಾವ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಚಕ್ಖೂನಂ ವಣ್ಣಮತ್ತಗ್ಗಹಣತೋ, ನ ಅರಿಯಭಾವಗೋಚರತೋ. ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋಪಿ ಚ ಚಕ್ಖುನಾ ಅರಿಯೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ನ ಚ ತೇ ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸಾವಿನೋ.

ತತ್ರಿದಂ ¶ ವತ್ಥು – ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತವಾಸಿನೋ ಕಿರ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಅರಿಯಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಕೀದಿಸಾ’’ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಅರಿಯಾನಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಹಚರನ್ತೋಪಿ ನೇವ ಅರಿಯೇ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ದುಜ್ಜಾನಾ, ಆವುಸೋ, ಅರಿಯಾ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೋ ನೇವ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ನ ಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನಂ, ಞಾಣೇನ ದಸ್ಸನಮೇವ ದಸ್ಸನಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ ¶ , ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೭). ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಞಾಣೇನ ಅರಿಯೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅರಿಯಾಧಿಗತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಅನಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾನಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದೇ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅಕುಸಲೋ. ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ –

ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ಏಕಮೇಕೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಧಾ;

ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ, ‘‘ಅವಿನೀತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅಯಞ್ಹಿ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ದುವಿಧೇಪಿ ವಿನಯೇ ಏಕಮೇಕೋ ವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಸಂವರವಿನಯೋಪಿ ಹಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣಸಂವರೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ತದಙ್ಗಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಹಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಪಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ.

ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೧) ಅಯಂ ಸೀಲಸಂವರೋ. ‘‘ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧೩; ಮ. ನಿ. ೧.೨೯೫; ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೯; ಅ. ನಿ. ೩.೧೬) ಅಯಂ ಸತಿಸಂವರೋ.

‘‘ಯಾನಿ ¶ ಸೋತಾನಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, (ಅಜಿತಾತಿ ಭಗವಾ)

ಸತಿ ತೇಸಂ ನಿವಾರಣಂ;

ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ,

ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೦೪೧);

ಅಯಂ ¶ ಞಾಣಸಂವರೋ. ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩; ಅ. ನಿ. ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ. ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೬; ಅ. ನಿ. ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ¶ ವೀರಿಯಸಂವರೋ. ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚಾಯಂ ಸಂವರೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಂವರಣತೋ ‘‘ಸಂವರೋ’’, ವಿನಯನತೋ ‘‘ವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತಥಾ ಯಂ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಸು ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ದೀಪಾಲೋಕೇನೇವ ತಮಸ್ಸ, ತೇನ ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಪಹಾನಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಅಹೇತುವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠೀನಂ, ತಸ್ಸೇವ ಅಪರಭಾಗೇನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ಕಥಂಕಥೀಭಾವಸ್ಸ, ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನ ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯ, ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ, ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಸಭಯೇ ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯ, ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ, ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣೇನ ಅಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಯ, ಉಪೇಕ್ಖಾಞಾಣೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಾಯ, ಅನುಲೋಮೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಟಿಲೋಮಭಾವಸ್ಸ, ಗೋತ್ರಭುನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ತದಙ್ಗಪಹಾನಂನಾಮ.

ಯಂ ಪನ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪವತ್ತಿಭಾವನಿವಾರಣತೋ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಸೇವಾಲಸ್ಸ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಂ ನಾಮ.

ಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೨೭೭) ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನಂ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಏತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಹಾನಂ ¶ ನಾಮ. ಯಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಪಹೀನಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಏತಂ ನಿಸ್ಸರಣಪಹಾನಂ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪಹಾನಂ ಯಸ್ಮಾ ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಹಾನಂ, ವಿನಯನಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂತಂಪಹಾನವತೋ ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋಪೇತಂ ¶ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಮಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದುವಿಧೋ, ಭೇದತೋ ಚ ದಸವಿಧೋ ವಿನಯೋ ಭಿನ್ನಸಂವರತ್ತಾ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಅವಿನೀತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥಪಿ. ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಞ್ಹಿ ಏತಂ ಅತ್ಥತೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ, ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ. ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ, ತೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ. ಯೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ. ಯೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ. ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ, ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ. ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ, ತೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ. ಅರಿಯೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯವಿನಯೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯೇತಿ ವಾ ಏಸೇಸೇ ಏಕೇ ಏಕತ್ಥೇ ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ ತಜ್ಜಾತೇ ತಞ್ಞೇವಾ’’ತಿ.

‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಅದೇಸೇತ್ವಾವ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ನಿದ್ದಿಸೀತಿ? ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ತಮತ್ಥಂ ಆವಿಕಾತುಂ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ, ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ, ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತಿ ಧಮ್ಮಪುಗ್ಗಲವಸೇನೇವ ತಾವ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ದೇಸನಾ.

ತತ್ಥ, ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೇದನಾ. ಕತಮಾ ತಿಸ್ಸೋ? ಸುಖಾ ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ. ಇಮಾ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೫೦) ಏವರೂಪೀ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಛ ಧಾತುಯೋ ಅಯಂ ಪುತಿಸೋ ಛ ಫಸ್ಸಾಯತನೋ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮನೋಪವಿಚಾರೋ ಚತುರಾಧಿಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೪೩) ಏವರೂಪೀ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ. ‘‘ತಯೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ¶ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ. ಕತಮೇ ತಯೋ? ಅನ್ಧೋ ಏಕಚಕ್ಖು ದ್ವಿಚಕ್ಖು. ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಅನ್ಧೋ’’ತಿ? (ಅ. ನಿ. ೩.೨೯) ಏವರೂಪೀ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ. ‘‘ಕತಮಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಗ್ಗತಿಭಯಂ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೋ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಖೋ ಪಾಪಕೋ ವಿಪಾಕೋ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಂ…ಪೇ… ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ. ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಗ್ಗತಿಭಯ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೧) ಏವರೂಪೀ ¶ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ.

ಸ್ವಾಯಂ ¶ ಇಧ ಯಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕೋ, ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಿಕಾ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾನಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಭೂತಾ ಮಞ್ಞನಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ತಮತ್ಥಂ ಆವಿಕಾತುಂ, ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ನಿದ್ದಿಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಥವೀವಾರವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮಜನಿತಂ ಮಞ್ಞನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಪಥವೀ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ ಆರಮ್ಮಣಪಥವೀ ಸಮ್ಮುತಿಪಥವೀತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಪಥವೀ. ತಾಸು ‘‘ಕತಮಾ ಚ, ಆವುಸೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತು? ಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ. ೧೭೩) ವುತ್ತಾ ಲಕ್ಖಣಪಥವೀ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಖಣೇಯ್ಯ ವಾ ಖಣಾಪೇಯ್ಯ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೮೫) ವುತ್ತಾ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ. ಯೇ ಚ ಕೇಸಾದಯೋ ವೀಸತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ಅಯೋಲೋಹಾದಯೋ ಚ ಬಾಹಿರಾ. ಸಾ ಹಿ ವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಥವೀತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ. ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಮೇಕೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೬೦) ಆಗತಾ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಪಥವೀ, ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಥವೀಕಸಿಣಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಆಗಮನವಸೇನ ಪಥವೀದೇವತಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ. ಅಯಂ ಸಮ್ಮುತಿಪಥವೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಇಧ ಲಬ್ಭತಿ. ತಾಸು ಯಂಕಞ್ಚಿ ಪಥವಿಂ ಅಯಂ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಪಥವೀತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಪಥವೀಭಾಗೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಲೋಕವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಪಥವೀತಿ. ಏವಂ ಪಥವೀಭಾಗಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋಯೇವ ವಾ ಏತಂ ‘‘ಸತ್ತೋತಿ ವಾ ಸತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ನ ¶ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಸೋ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವಿತಾದಿಭೇದಮೇವ ವಾ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ. ಯಂ ವಾ ಪರತೋ ‘‘ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾವ ವುತ್ತಂ.

ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಞತ್ವಾತಿ ಸೋ ತಂ ಪಥವಿಂ ಏವಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ, ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ¶ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೮೮೦) ವಚನತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಥಾಮಪತ್ತೇಹಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚೇಹಿ ಇಧ ಮಞ್ಞನಾನಾಮೇನ ವುತ್ತೇಹಿ ಮಞ್ಞತಿ ಕಪ್ಪೇತಿ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ, ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ¶ ಮಞ್ಞತೋ ಚಸ್ಸ ತಾ ಮಞ್ಞನಾ ಓಳಾರಿಕನಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾ ಅಯಂ ಕೇಸಾ ಲೋಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವೀಸತಿಭೇದಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀ ವುತ್ತಾ. ಯಾ ಚಾಯಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀಧಾತು? ಯಂ ಬಾಹಿರಂ ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತಂ ಕಕ್ಖಳತ್ತಂ ಕಕ್ಖಳಭಾವೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಅಯೋ ಲೋಹಂ ತಿಪು ಸೀಸಂ ಸಜ್ಝಂ ಮುತ್ತಾ ಮಣಿ ವೇಳುರಿಯಂ ಸಙ್ಖೋ ಸಿಲಾ ಪವಾಳಂ ರಜತಂ ಜಾತರೂಪಂ ಲೋಹಿತಙ್ಕೋ ಮಸಾರಗಲ್ಲಂ ತಿಣಂ ಕಟ್ಠಂ ಸಕ್ಖರಾ ಕಠಲಂ ಭೂಮಿ ಪಾಸಾಣೋ ಪಬ್ಬತೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೧೭೩) ಏವಂ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀ ವುತ್ತಾ. ಯಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇ ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀತಿ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಅಹಂ ಪಥವೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಮ ಪಥವೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪರೋ ಪಥವೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪರಸ್ಸ ಪಥವೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಥ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ, ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ಕೇಸಾದೀಸು ಛನ್ದರಾಗಂ ಜನೇತಿ ಕೇಸೇ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಅಭಿವದತಿ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ. ಲೋಮೇ, ನಖೇ, ದನ್ತೇ, ತಚಂ, ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಪನ ರಜ್ಜನೀಯವತ್ಥುಂ. ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಇತಿ ಮೇ ಕೇಸಾ ಸಿಯುಂ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ. ಇತಿ ಲೋಮಾತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪನ ನಯೇನ ತತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇತಿ. ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ…ಪೇ… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ಏವಂ ಸಿನಿದ್ಧಮುದುಸುಖುಮನೀಲಕೇಸೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ.

ತಥಾ ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ವಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜನೇತಿ, ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ¶ ಪಥವಿಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮೭) ಆಗತನಯೇನ ಪನ ಕೇಸಂ ‘‘ಜೀವೋ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಲೋಮಾದೀಸು. ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ.

ಅಥ ವಾ ‘‘ಯಾ ಚೇವ ಖೋ ಪನಾವುಸೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತು, ಯಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀಧಾತು, ಪಥವೀಧಾತುರೇವೇಸಾ ¶ , ತಂ ನೇತಂ ಮಮಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦೨) ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ¶ ಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನ ಕೇಸಾದಿಭೇದಂ ಪಥವಿಂ ಏತಂ ಮಮ ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ.

ಯಥಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಏವಂ ಬಾಹಿರಮ್ಪಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಅಯಲೋಹಾದೀಸು ಛನ್ದರಾಗಂ ಜನೇತಿ. ಅಯಲೋಹಾದೀನಿ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಅಭಿವದತಿ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ. ಮಮ ಅಯೋ ಮಮ ಲೋಹನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಯಾದೀನಿ ಮಮಾಯತಿ ರಕ್ಖತಿ ಗೋಪಯತಿ, ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಇತಿ ಮೇ ಅಯಲೋಹಾದಯೋ ಸಿಯುಂ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ವಾ ಪನೇತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇತಿ, ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ ವತೇನ ವಾ ತಪೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ಏವಂ ಸಮ್ಪನ್ನಅಯಲೋಹಾದಿಉಪಕರಣೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ.

ತಥಾ ಅತ್ತನೋ ಅಯಲೋಹಾದೀನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ವಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜನೇತಿ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೇಯ್ಯೋಸ್ಮೀತಿ ವಾ, ಸದಿಸೋಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಹೀನೋಸ್ಮೀತಿ ವಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೩೨) ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಅಯೇ ಜೀವಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಪನ ಅಯಂ ‘‘ಜೀವೋ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಲೋಹಾದೀಸು. ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ.

ಅಥ ವಾ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಯಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ, ಸೋ ಅಹಂ. ಯೋ ಅಹಂ, ತಂ ಪಥವೀಕಸಿಣನ್ತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಞ್ಚ ಅತ್ತಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೩೧) ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಿಮಿತ್ತಪಥವಿಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ. ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ. ಏವಂ ತಾವ ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತೋ ಪರಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮ.

ಪಥವಿಯಾ ¶ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಥವಿಯಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಮೇತಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಯ್ಹಂ ¶ ಕಿಞ್ಚನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪರೋ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪರಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ಅಥ ವಾ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಕಥಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ರೂಪೇತಿ ಏವಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ¶ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೩೧) ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಯೋ ವುತ್ತೋ, ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ವೇದನಾದಿಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಸು ಪಥವೀಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪಥವಿಂ ತಸ್ಸೋಕಾಸಭಾವೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಞ್ಚ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯದಾ ಪನ ತೇನೇವ ನಯೇನ ಸೋ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ತದಾ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ಏವ ಯುಜ್ಜತಿ. ಇತರಾಯೋಪಿ ಪನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ.

ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಥವಿತೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಉಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದತೋ ಪಥವಿತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಗ್ಗಮನಂ ವಾ ಪಥವಿತೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಪರೇ ಆಹು ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಪರಿತ್ತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಥವಿತೋ ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ.

ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಮಹಾಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಮಮಾಯತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಾ ಏಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ಏವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಚಾಯಂ ಮಮ ಕೇಸಾ, ಮಮ ಲೋಮಾ, ಮಮ ಅಯೋ, ಮಮ ಲೋಹನ್ತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾಯ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯ ಪಥವಿಯಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ.

ಪಥವಿಂ ¶ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ಅಸ್ಸಾದೇತಿ, ಪರಾಮಸತಿ ¶ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇ ಕಸ್ಮಾ ಏತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ. ಅವಿಚಾರಿತಮೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಮತಿ, ದೇಸನಾವಿಲಾಸತೋ ವಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನತೋ ವಾ. ಯಸ್ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ರದೇಸನಾವಿಲಾಸಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಸಾ ಭಗವತಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ. ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಮಞ್ಞನಾವಸೇನ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಭಿನನ್ದನಾವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸತೋ ವಾ ಇದಮಾಹ ¶ . ಯೋ ವಾ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪಥವೀನಿಸ್ಸಿತಂ ತಣ್ಹಂ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಂ ವಾ ಪಹಾತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತಿಯೇವ. ಯೋ ಚ ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಸೋ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಆದೀನವೋತಿ ಆದೀನವದಸ್ಸನತೋಪಿ ಇದಮಾಹ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಥವೀಧಾತುಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಸೋ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ಯೋ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ಅಪರಿಮುತ್ತೋ ಸೋ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಪಥವೀವತ್ಥುಕಂ ಮಞ್ಞನಂ ಅಭಿನನ್ದನಞ್ಚ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಸೋ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಭಿನನ್ದತಿ ಚ, ತಂ ಕಾರಣಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಆಹ ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು, ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಸೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ತಂ ಪಥವಿಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಮಞ್ಞತಿ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಚೇ. ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀತಿ, ಯಸ್ಮಾ ತಂ ವತ್ಥು ತಸ್ಸ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯೋ ಹಿ ಪಥವಿಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸೋ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ.

ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ. ಪಥವೀಧಾತುಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಪಥವೀಧಾತು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ, ಅಯಂ ಬಾಹಿರಾ, ಇದಮಸ್ಸಾ ಲಕ್ಖಣಂ, ಇಮಾನಿ ರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾನೀತಿ, ಅಯಂ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ. ಕತಮಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ? ಏವಂ ಞಾತಂ ಕತ್ವಾ ಪಥವೀಧಾತುಂ ತೀರೇತಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ರೋಗತೋತಿ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ, ಅಯಂ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ. ಕತಮಾ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ? ಏವಂ ತೀರಯಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತಿ, ಅಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ.

ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನಂ ¶ ವಾ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ. ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಾದಿಅನುಲೋಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಞಾಣಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾತಿ. ಯೋ ಪಥವಿಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಇಮಾಹಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಅಸ್ಸ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ತಾ ಪರಿಞ್ಞಾಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ¶ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ ಚ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಚಾತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ…ಪೇ… ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ.

ಪಥವೀವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಪೋವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

ಆಪಂ ¶ ಆಪತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಲಕ್ಖಣಸಸಮ್ಭಾರಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಆಪೋ. ತೇಸು ‘‘ತತ್ಥ, ಕತಮಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಆಪೋಧಾತು. ಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಆಪೋ ಆಪೋಗತಂ, ಸಿನೇಹೋ ಸಿನೇಹಗತಂ ಬನ್ಧನತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪಾದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ. ೧೭೪) ವುತ್ತೋ ಲಕ್ಖಣಆಪೋ. ‘‘ಆಪೋಕಸಿಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಪಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತೋ ಸಸಮ್ಭಾರಾಪೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಥವಿಯಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ಕೇವಲಂ ಯೋಜನಾನಯೇ ಪನ ‘‘ಪಿತ್ತಂ ಸೇಮ್ಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ದ್ವಾದಸಭೇದಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಆಪೋಧಾತು, ‘‘ತತ್ಥ, ಕತಮಾ ಬಾಹಿರಾ ಆಪೋಧಾತು? ಯಂ ಬಾಹಿರಂ ಆಪೋ ಆಪೋಗತಂ, ಸಿನೇಹೋ ಸಿನೇಹಗತಂ ಬನ್ಧನತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಮೂಲರಸೋ ಖನ್ಧರಸೋ ತಚರಸೋ ಪತ್ತರಸೋ ಪುಪ್ಫರಸೋ ಫಲರಸೋ ಖೀರಂ ದಧಿ ಸಪ್ಪಿ ನವನೀತಂ ತೇಲಂ ಮಧು ಫಾಣಿತಂ ಭುಮ್ಮಾನಿ ವಾ ಉದಕಾನಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಾನಿ ವಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೧೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ಆಪೋಧಾತು ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಯೋ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇ ನಿಮಿತ್ತಆಪೋ.

ತೇಜಂ ತೇಜತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತೇಜೋವಾರೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೋಜನಾನಯೇ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಯೇನ ಚ ಸನ್ತಪ್ಪತಿ, ಯೇನ ಚ ಜೀರೀಯತಿ, ಯೇನ ಚ ಪರಿಡಯ್ಹತಿ, ಯೇನ ಚ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಂ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಾಮಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೧೭೫) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚತುಪ್ಪಭೇದಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ತೇಜೋಧಾತು. ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ¶ ಬಾಹಿರಾ ತೇಜೋಧಾತು? ಯಂ ಬಾಹಿರಂ ತೇಜೋ ತೇಜೋಗತಂ ಉಸ್ಮಾ ಉಸ್ಮಾಗತಂ ಉಸುಮಂ ಉಸುಮಗತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಕಟ್ಠಗ್ಗಿ ಪಲಾಲಗ್ಗಿ ತಿಣಗ್ಗಿ ಗೋಮಯಗ್ಗಿ ಥುಸಗ್ಗಿ ಸಙ್ಕಾರಗ್ಗಿ ಇನ್ದಗ್ಗಿ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪೋ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪೋ ಕಟ್ಠಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋ ¶ ತಿಣಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋ ಧಞ್ಞಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋ ಭಣ್ಡಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೧೭೫) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ತೇಜೋಧಾತು ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವಾಯಂ ವಾಯತೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಾಯವಾರಸ್ಸಾಪಿ ಯೋಜನಾನಯೇ ಪನ ‘‘ಉದ್ಧಙ್ಗಮಾ ವಾತಾ ಅಧೋಗಮಾ ವಾತಾ ಕುಚ್ಛಿಸಯಾ ವಾತಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಯಾ ವಾತಾ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ ವಾತಾ ಸತ್ಥಕವಾತಾ ಖುರಕವಾತಾ ಉಪ್ಪಲಕವಾತಾ ಅಸ್ಸಾಸೋ ಪಸ್ಸಾಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ವಾಯೋಧಾತು. ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಬಾಹಿರಾ ವಾಯೋಧಾತು? ಯಂ ಬಾಹಿರಂ ವಾಯೋ ವಾಯೋಗತಂ ಥಮ್ಭಿತತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಪುರತ್ಥಿಮಾ ವಾತಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ ವಾತಾ ಉತ್ತರಾ ವಾತಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ವಾತಾ ಸರಜಾ ವಾತಾ ಅರಜಾ ವಾತಾ ಸೀತಾ ವಾತಾ ಉಣ್ಹಾ ವಾತಾ ಪರಿತ್ತಾ ವಾತಾ ಅಧಿಮತ್ತಾ ವಾತಾ ಕಾಳವಾತಾ ವೇರಮ್ಭವಾತಾ ¶ ಪಕ್ಖವಾತಾ ಸುಪಣ್ಣವಾತಾ ತಾಲವಣ್ಟವಾತಾ ವಿಧೂಪನವಾತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೧೭೬) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ವಾಯೋಧಾತು ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯ್ವಾಯಂ –

‘‘ವುತ್ತಮ್ಹಿ ಏಕಧಮ್ಮೇ, ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ತೇನ;

ವುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ, ಇತಿ ವುತ್ತೋ ಲಕ್ಖಣೋ ಹಾರೋ’’ತಿ. –

ಏವಂ ನೇತ್ತಿಯಂ ಲಕ್ಖಣೋ ನಾಮ ಹಾರೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಯಸ್ಮಾ ಚತೂಸು ಭೂತೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಉಪಾದಾರೂಪಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಭವತಿ, ರೂಪಲಕ್ಖಣಂ ಅನತೀತತ್ತಾ. ಯಞ್ಚ ಭೂತೋಪಾದಾರೂಪಂ ಸೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪಥವಿಂ ಆಪಂ ತೇಜಂ ವಾಯಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಅತ್ಥತೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಪಥವಿಯಾ ಆಪಸ್ಮಿಂ ತೇಜಸ್ಮಿಂ ವಾಯಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೋತಿ. ‘‘ಪಥವಿತೋ ಆಪತೋ ತೇಜತೋ ವಾಯತೋ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ರೂಪತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾತಿ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇತಾ ಚತಸ್ಸೋ ರೂಪವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಏಕಾ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ದ್ವೇವ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಆಪೋವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭೂತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೩. ಏವಂ ¶ ರೂಪಮುಖೇನ ಸಙ್ಖಾರವತ್ಥುಕಂ ಮಞ್ಞನಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪಾದಾಯ ಸತ್ತಾ ಪಞ್ಞಪೀಯನ್ತಿ, ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತ್ತೇಸುಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಮಞ್ಞನಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸತ್ತೇ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಭೂತೇ ಭೂತತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾಯಂ ಭೂತಸದ್ದೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಅಮನುಸ್ಸಧಾತುವಿಜ್ಜಮಾನಖೀಣಾಸವಸತ್ತರುಕ್ಖಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಭೂತಮಿದನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮನುಪಸ್ಸಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೧) ಹಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಯಾನೀಧ ಭೂತಾನಿ ಸಮಾಗತಾನೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೨೨೪) ಏತ್ಥ ಅಮನುಸ್ಸೇಸು. ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಮಹಾಭೂತಾ ಹೇತೂ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೮೬) ಏತ್ಥ ಧಾತೂಸು. ‘‘ಭೂತಸ್ಮಿಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೬೯) ವಿಜ್ಜಮಾನೇ. ‘‘ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋ’’ತಿ (ಜಾ. ೧.೧೦.೧೯೦) ಏತ್ಥ ಖೀಣಾಸವೇ. ‘‘ಸಬ್ಬೇವ ನಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸನ್ತಿ ಭೂತಾ ಲೋಕೇ ಸಮುಸ್ಸಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೨೦) ಏತ್ಥ ಸತ್ತೇಸು. ‘‘ಭೂತಗಾಮಪಾತಬ್ಯತಾಯಾ’’ತಿ ¶ (ಪಾಚಿ. ೯೦) ಏತ್ಥ ರುಕ್ಖಾದೀಸು. ಇಧ ಪನಾಯಂ ಸತ್ತೇಸು ವತ್ತತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅವಿಸೇಸೇನ. ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಸತ್ತಾ ಇಧ ಭೂತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ತತ್ಥ ಭೂತೇ ಭೂತತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಭೂತೇ ಮಞ್ಞತೀತಿಆದೀಸು ಪನ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ಸೋ ಪಸ್ಸತಿ ಗಹಪತಿಂ ವಾ ಗಹಪತಿಪುತ್ತಂ ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಂ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೫೦) ವುತ್ತನಯೇನ ಭೂತೇ ಸುಭಾ ಸುಖಿತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ರಜ್ಜತಿ, ದಿಸ್ವಾಪಿ ನೇ ರಜ್ಜತಿ, ಸುತ್ವಾಪಿ, ಘಾಯಿತ್ವಾಪಿ, ಸಾಯಿತ್ವಾಪಿ, ಫುಸಿತ್ವಾಪಿ, ಞತ್ವಾಪಿ. ಏವಂ ಭೂತೇ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾನಂ ವಾ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೩೭) ವಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಭೂತೇ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಅತ್ತನೋ ಪನ ಭೂತಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ದಹತಿ. ಭೂತೇಸು ಚ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಭೂತಂ ಹೀನಂ ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಹೀನಂ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಭೂತಂ ಸೇಯ್ಯಂ ¶ . ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಭೂತೇನ, ಭೂತಂ ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ದಹತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಜಾತಿಯಾ ವಾ…ಪೇ… ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನ ವತ್ಥುನಾ ಪುಬ್ಬಕಾಲಂ ಪರೇಹಿ ಸದಿಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಹತಿ. ಅಪರಕಾಲಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸೇಯ್ಯಂ ದಹತಿ. ಪರೇ ಹೀನೇ ದಹತಿ, ಯೋ ಏವರೂಪೋ ಮಾನೋ ¶ …ಪೇ… ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಾನಾತಿಮಾನೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೭೬-೮೮೦). ಏವಂ ಭೂತೇ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ.

ಭೂತೇ ಪನ ‘‘ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾ ಸಸ್ಸತಾ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಾ ಸಬ್ಬೇ ಭೂತಾ ಸಬ್ಬೇ ಜೀವಾ ಅವಸಾ ಅಬಲಾ ಅವೀರಿಯಾ ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿಭಾವಪರಿಣತಾ ಛಸ್ವೇವಾಭಿಜಾತೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೮) ವಾ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಏವಂ ಭೂತೇ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ.

ಕಥಂ ಭೂತೇಸು ಮಞ್ಞತಿ? ತೇಸು ತೇಸು ಭೂತೇಸು ಅತ್ತನೋ ಉಪಪತ್ತಿಂ ವಾ ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಆಕಙ್ಖತಿ. ಏವಂ ತಾವ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಭೂತೇಸು ಮಞ್ಞತಿ. ಭೂತೇಸು ವಾ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಭೂತೇಸು ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಭೂತೇ ಪನ ಸಮೂಹಗ್ಗಾಹೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚೇ ಭೂತೇ ಸೇಯ್ಯತೋ ದಹತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ಸದಿಸತೋ ವಾ ಹೀನತೋ ವಾತಿ. ಏವಂ ಭೂತೇಸು ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ¶ ಮಞ್ಞತಿ. ತಥಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಭೂತೇ ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಅನಿಚ್ಚಾ ಅಧುವಾತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ಭೂತೇಸು ಅಞ್ಞತರೋಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಮಞ್ಞತಿ. ಏವಂ ಭೂತೇಸು ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ.

ಭೂತತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಉಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಭೂತತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭೂತತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಭೂತೇ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾವ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಾ ಚಾಯಂ ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತಾ, ಮಮ ಧೀತಾ, ಮಮ ಅಜೇಳಕಾ, ಕುಕ್ಕುಟಸೂಕರಾ, ಹತ್ಥಿಗವಸ್ಸವಳವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಮಮಾಯತೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಭೂತೇ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಏತಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪಾದಾಯ ಭೂತಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಭೂತಾ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯೋಜನಾ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕಾತಬ್ಬಾ.

ಏವಂ ¶ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಚ ಸತ್ತವಸೇನ ಚ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭೂಮಿವಿಸೇಸಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದೇವೇ ದೇವತೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ¶ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ದೇವಾ, ಕೀಳನ್ತಿ ಜೋತೇನ್ತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ತಿವಿಧಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾತಿ. ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ನಾಮ ರಾಜಾನೋ ದೇವಿಯೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ. ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ನಾಮ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕೇ ದೇವೇ ಉಪಾದಾಯ ತತುತ್ತರಿದೇವಾ. ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ ನಾಮ ಅರಹನ್ತೋ ಖೀಣಾಸವಾ. ಇಧ ಪನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅವಿಸೇಸೇನ. ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವಲೋಕೇ ಮಾರಂ ಸಪರಿಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಛ ಕಾಮಾವಚರಾ ಇಧ ದೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಭೂತವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪಜಾಪತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮಾರೋ ಪಜಾಪತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಅಧಿಪತೀನಂ ಮಹಾರಾಜಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ದೇವಗ್ಗಹಣೇನೇವ ತೇಸಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಮಾರೋಯೇವ ಪನ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಜಾಯ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇನ ಇಧ ಪಜಾಪತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋ ಕುಹಿಂ ವಸತಿ? ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವಲೋಕೇ ¶ . ತತ್ರ ಹಿ ವಸವತ್ತಿರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ. ಮಾರೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ರಜ್ಜಪಚ್ಚನ್ತೇ ದಾಮರಿಕರಾಜಪುತ್ತೋ ವಿಯ ವಸತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಮಾರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಮಾರಪರಿಸಾಯಪಿ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೋಜನಾನಯೋ ಚೇತ್ಥ ಪಜಾಪತಿಂ ವಣ್ಣವನ್ತಂ ದೀಘಾಯುಕಂ ಸುಖಬಹುಲಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಸುತ್ವಾ ವಾ ರಜ್ಜನ್ತೋ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಪಜಾಪತಿನೋ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹನ್ತೋಪಿ ಪಜಾಪತಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಪಜಾಪತಿಭಾವಂ ಪನ ಪತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಅಹಮಸ್ಮಿ ಪಜಾನಮಿಸ್ಸರೋ ಅಧಿಪತೀತಿ ಮಾನಂ ಜನೇನ್ತೋ ಪಜಾಪತಿಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಪಜಾಪತಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅವಸೋ ಅಬಲೋ ಅವೀರಿಯೋ ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿಭಾವಪರಿಣತೋ ಛಸ್ವೇವಾಭಿಜಾತೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ವಾ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪನ ಪಜಾಪತಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಪಜಾಪತಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕಾ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾವ ಯುಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಸಾ ಏವಂ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ‘‘ಪಜಾಪತಿಸ್ಮಿಂ ಯೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾ ¶ ಸಸ್ಸತಾ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಪಜಾಪತಿಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ಪಾಪಂ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ.

ಪಜಾಪತಿತೋತಿ ¶ ಏತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಕಥಂ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸಉಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಪಜಾಪತಿತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಗ್ಗಮನಂ ವಾ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಜಾಪತಿಂ ಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾವ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಾ ಚಾಯಂ ‘‘ಪಜಾಪತಿ ಮಮ ಸತ್ಥಾ ಮಮ ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಮಾಯತೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಬ್ರಹ್ಮಂ ಬ್ರಹ್ಮತೋತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರೂಹಿತೋ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಗುಣವಿಸೇಸೇಹೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ. ಅಪಿಚ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾಗತೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಮಾತಾಪಿತರೋಪಿ ಸೇಟ್ಠಮ್ಪಿ. ‘‘ಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೧೬೫-೧೬೬) ಹಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ , ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಥಾಗತೋ.

‘‘ತಮೋನುದೋ ಬುದ್ಧೋ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು,

ಲೋಕನ್ತಗೂ ಸಬ್ಬಭವಾತಿವತ್ತೋ;

ಅನಾಸವೋ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಪ್ಪಹೀನೋ,

ಸಚ್ಚವ್ಹಯೋ ಬ್ರಹ್ಮೇ ಉಪಾಸಿತೋ ಮೇ’’ತಿ. (ಚೂಳನಿ. ೧೦೪) –

ಏತ್ಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ.

‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ ವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ೧೦೬; ಜಾ. ೨.೨೦.೧೮೧) –

ಏತ್ಥ ಮಾತಾಪಿತರೋ. ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೪೮; ಅ. ನಿ. ೫.೧೧) ಏತ್ಥ ಸೇಟ್ಠಂ. ಇಧ ಪನ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಕಪ್ಪಾಯುಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾಪಿ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಆಭಸ್ಸರವಾರೇ ¶ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾಯ ಅಚ್ಚಿ ವಿಯ ಏತೇಸಂ ಸರೀರತೋ ಆಭಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತನ್ತೀ ವಿಯ ಸರತಿ ವಿಸರತೀತಿ ಆಭಸ್ಸರಾ. ತೇಸಂ ಗಹಣೇನ ¶ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಗಹಿತಾ, ಏಕತಲವಾಸಿನೋ ಏವ ಚೇತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪರಿತ್ತಾಭಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ ಆಭಸ್ಸರಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸುಭಕಿಣ್ಹವಾರೇ ಸುಭೇನ ಓಕಿಣ್ಣಾ ವಿಕಿಣ್ಣಾ ಸುಭೇನ ಸರೀರಪ್ಪಭಾವಣ್ಣೇನ ಏಕಗ್ಘನಾ ಸುವಣ್ಣಮಞ್ಜೂಸಾಯ ಠಪಿತಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಕಞ್ಚನಪಿಣ್ಡಸಸ್ಸಿರಿಕಾತಿ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ. ತೇಸಂ ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಗಹಿತಾ. ಏಕತಲವಾಸಿನೋ ಏವ ಚೇತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪರಿತ್ತಸುಭಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಾ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವೇಹಪ್ಫಲವಾರೇ, ವಿಪುಲಾ ಫಲಾತಿ ವೇಹಪ್ಫಲಾ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅತ್ಥನಯಯೋಜನಾ ಪನ ಇಮೇಸು ತೀಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಭೂತವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಭಿಭೂವಾರೇ ಅಭಿಭವೀತಿ ಅಭಿಭೂ. ಕಿಂ ಅಭಿಭವಿ? ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ಅರೂಪಿನೋ. ಅಸಞ್ಞಭವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ ದೇವಾ ವೇಹಪ್ಫಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತಲಾಯೇವ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ಯೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇನೇವ ಯಾವತಾಯುಕಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ. ತೇ ಇಧ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಭಿಭೂವಚನೇನ ಗಹಿತಾ. ಕೇಚಿ ಅಭಿಭೂ ನಾಮ ಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಧಿಪತಿಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಪನ ತಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ¶ ಅಯುತ್ತಮೇತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯೋಜನಾನಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಭೂ ವಣ್ಣವಾ ದೀಘಾಯುಕೋತಿ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಭಿಭುಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಅಭಿಭುನೋ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹನ್ತೋಪಿ ಅಭಿಭುಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಅತ್ತಾನಂ ಹೀನತೋ ಅಭಿಭುಂ ಸೇಯ್ಯತೋ ದಹನ್ತೋ ಪನ ಅಭಿಭುಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಅಭಿಭೂ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪರಾಮಸನ್ತೋ ಅಭಿಭುಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಭೂತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೪. ಏವಂ ¶ ಭಗವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದೇವಲೋಕೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋಪಿ ಅಭಿಭೂವಚನೇನ ಅಸಞ್ಞಭವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ವಟ್ಟಕಥಾ, ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಚ ವಿವಟ್ಟಪಕ್ಖೇ ಠಿತಾ, ಅನಾಗಾಮಿಖೀಣಾಸವಾ ಏವ ಹಿ ತೇ ದೇವಾ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಕತಿಪಯಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕಾ ¶ ತೇ ದೇವಾ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕಾಲೇಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಅಸಙ್ಖೇಯೇಪಿ ಕಪ್ಪೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ಸುಞ್ಞಾಪಿ ಸಾ ಭೂಮಿ ಹೋತಿ. ರಞ್ಞೋ ಖನ್ಧಾವಾರಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭವೋ. ತೇ ತೇನೇವ ಚ ಕಾರಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸವಸೇನಪಿ ನ ಗಹಿತಾ, ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ ಪನ ಇಮಾ ಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ಸದಾವಿಜ್ಜಮಾನಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನನ್ತಿ ತಬ್ಭೂಮಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾ ಖನ್ಧಾ. ತೇ ಚ ತತ್ರೂಪಪನ್ನಾಯೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಭವಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾ ಅಯನ್ತಿ ಕತ್ವಾ. ಏಸ ನಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಾದೀಸು. ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಪನ ಚತೂಸುಪಿ ಏತೇಸು ವಾರೇಸು ಅಭಿಭೂವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಮಾನಮಞ್ಞನಾ ಚೇತ್ಥ ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನಾಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಿಟ್ಠಸುತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೫. ಏವಂ ಭೂಮಿವಿಸೇಸಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಭೂತಂ ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಭೇದಂ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ದಿಟ್ಠಂ ದಿಟ್ಠತೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾಪಿ ದಿಟ್ಠಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾಪಿ ದಿಟ್ಠಂ. ರೂಪಾಯತನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಂ ಮಞ್ಞತೀತಿ ದಿಟ್ಠಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ. ಕಥಂ? ರೂಪಾಯತನಂ ಸುಭಸಞ್ಞಾಯ ಸುಖಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಂ ಜನೇತಿ, ತಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ¶ ಭಗವತಾ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ರತ್ತಾ ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾ, ತೇ ದೀಘರತ್ತಂ ಸೋಚನ್ತಿ ಇತ್ಥಿರೂಪವಸಾನುಗಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೫೫). ಏವಂ ದಿಟ್ಠಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಇತಿ ¶ ಮೇ ರೂಪಂ ಸಿಯಾ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ವಾ ಪನೇತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇತಿ, ರೂಪಸಮ್ಪದಂ ವಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ದಾನಂ ದೇತೀ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ. ಏವಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಅತ್ತನೋ ಪನ ಪರಸ್ಸ ಚ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜನೇತಿ. ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೇಯ್ಯೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸದಿಸೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಹೀನೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ವಾತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ರೂಪಾಯತನಂ ಪನ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವಂ ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಅತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನಿಯನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಙ್ಗಲಂ ಅಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಏವಂ ದಿಟ್ಠಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ. ಕಥಂ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ? ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ¶ ಸಮನುಪಸ್ಸನನಯೇನ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ. ಯಥಾ ವಾ ಧನೇ ಧಞ್ಞೇ. ಏವಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ರಾಗಾದಯೋತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋಪಿ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ. ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ. ಸೇಸಂ ಪಥವೀವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸುತನ್ತಿ ಮಂಸಸೋತೇನಪಿ ಸುತಂ, ದಿಬ್ಬಸೋತೇನಪಿ ಸುತಂ, ಸದ್ದಾಯತನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

ಮುತನ್ತಿ ಮುತ್ವಾ ಮುನಿತ್ವಾ ಚ ಗಹಿತಂ, ಆಹಚ್ಚ ಉಪಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಸಿಲೇಸೇ ವಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

ವಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಮನಸಾ ವಿಞ್ಞಾತಂ, ಸೇಸಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಯತನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ. ಇಧ ಪನ ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದಿಟ್ಠಸುತ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏಕತ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೬. ಏವಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಭೇದಂ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೇನ ಚ ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೇನ ಚ ದ್ವಿಧಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏಕತ್ತಂ ನಾನತ್ತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಏಕತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಹಿ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಾನತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಂ. ತೇಸಂ ¶ ಅಯಂ ವಚನತ್ಥೋ ಏಕಭಾವೋ ಏಕತ್ತಂ. ನಾನಾಭಾವೋ ನಾನತ್ತನ್ತಿ. ಯೋಜನಾ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಂ ¶ ಚತೂಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ, ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಞ್ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಸನನಯೇನ ಪಥವೀವಾರಾದೀಸು ವುತ್ತೇನ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ಯಥಾನುರೂಪಂ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕೇಚಿ ಪನ ಏಕತ್ತನ್ತಿ ಏಕತ್ತನಯಂ ವದನ್ತಿ ನಾನತ್ತನ್ತಿ ನಾನತ್ತನಯಂ. ಅಪರೇ ‘‘ಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಂ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಅಯುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ¶ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಂ ದ್ವಿಧಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಏಕಧಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಯೋಜನಾನಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಮಯಾ ಏತೇ ಸತ್ತಾ ನಿಮ್ಮಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ತನಾ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮಹೇತು, ಸಬ್ಬಂ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಹೇತು, ಸಬ್ಬಂ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯಾ, ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಏವಂದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ ‘‘ಮಹಾ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ. ಸೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸಂ ತಸ್ಸೋಕಾಸಭಾವೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಞ್ಚ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ಪಥವೀವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಂ ಏಕಧಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪರೇನಪಿ ನಯೇನ ತಂ ಏಕಧಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನತೋತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭೋ, ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚಾರೇತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಭೋ, ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಆಗತಂ ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ತೇನ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಮಾನಂ ಜನೇನ್ತೋ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ. ಅನಿಬ್ಬಾನಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ತಂ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಚ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪನ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ತಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನೇತಿ ¶ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ¶ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಞ್ಚ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏಸ ನಯೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಮಞ್ಞನಾಯಪಿ. ತತ್ರಪಿ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ತಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಯಂ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಇತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಅಞ್ಞೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಞ್ಚ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ ಮಮ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಗೀತಿ –

ಯಾದಿಸೋ ¶ ಏಸ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ತಥಾ ನಂ ಅವಿಜಾನತೋ;

ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾಯೇ, ಜಾಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾ.

ಜೇಗುಚ್ಛೋ ಭಿದುರೋ ಚಾಯಂ, ದುಕ್ಖೋ ಅಪರಿಣಾಯಕೋ;

ತಂ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಬಾಲೋ, ಗಣ್ಹಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಮಞ್ಞನಂ.

ಸುಭತೋ ಸುಖತೋ ಚೇವ, ಸಕ್ಕಾಯಂ ಅನುಪಸ್ಸತೋ;

ಸಲಭಸ್ಸೇವ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ, ಹೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಮಞ್ಞನಾ.

ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ;

ಗೂಥಾದೀ ವಿಯ ಗೂಥಸ್ಮಿಂ, ಹೋತಿ ಮಾನೇನ ಮಞ್ಞನಾ.

ಅತ್ತಾ ಅತ್ತನಿಯೋ ಮೇತಿ, ಪಸ್ಸತೋ ನಂ ಅಬುದ್ಧಿನೋ;

ಆದಾಸೇ ವಿಯ ಬೋನ್ಧಿಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಹೋತಿ ಮಞ್ಞನಾ.

ಮಞ್ಞನಾತಿ ಚ ನಾಮೇತಂ, ಸುಖುಮಂ ಮಾರಬನ್ಧನಂ;

ಸಿಥಿಲಂ ದುಪ್ಪಮುಞ್ಚಞ್ಚ, ಯೇನ ಬದ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ.

ಬಹುಂ ¶ ವಿಪ್ಫನ್ದಮಾನೋಪಿ, ಸಕ್ಕಾಯಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ;

ಸಮುಸ್ಸಿತಂ ದಳ್ಹತ್ಥಮ್ಭಂ, ಸಾವ ಗದ್ದುಲಬನ್ಧನೋ.

ಸ’ಸೋ ಸಕ್ಕಾಯಮಲೀನೋ, ಜಾತಿಯಾ ಚ ಜರಾಯ ಚ;

ರೋಗಾದೀಹಿ ಚ ದುಕ್ಖೇಹಿ, ನಿಚ್ಚಂ ಹಞ್ಞತಿ ಬಾಳ್ಹಸೋ.

ತಂ ವೋ ವದಾಮಿ ಭದ್ದನ್ತೇ, ಸಕ್ಕಾಯಂ ಅನುಪಸ್ಸಥ;

ಅಸಾತತೋ ಅಸುಭತೋ, ಭೇದತೋ ಚ ಅನತ್ತತೋ.

ಏಸೋ ಸಭಾವೋ ಹೇತಸ್ಸ, ಪಸ್ಸಂ ಏವಮಿಮಂ ಬುಧೋ;

ಪಹಾಯ ಮಞ್ಞನಾ ಸಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ.

ಏಕತ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪುಥುಜ್ಜನವಸೇನ ¶ ಚತುವೀಸತಿಪಬ್ಬಾ ಪಠಮನಯಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸೇಕ್ಖವಾರದುತಿಯನಯವಣ್ಣನಾ

೭. ಏವಂ ¶ ಭಗವಾ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮಮೂಲಭೂತಂ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸ್ವೇವ ವತ್ಥೂಸು ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೇಕ್ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯೋತಿ ಉದ್ದೇಸವಚನಂ. ಸೋತಿ ನಿದ್ದೇಸವಚನಂ. ಪಿಕಾರೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಅಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನಿಯತೋತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ತೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾಗೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ನೋ ಪುಗ್ಗಲಸಭಾಗೇನ, ಹೇಟ್ಠತೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಪನ್ನಾ, ಇಧ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನಾ, ನ ತೇಸಂ ಸಭಾಗತಾ ಅತ್ಥಿ. ಆರಮ್ಮಣಂ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಪುಗ್ಗಲಾನಮ್ಪಿ ತದೇವ, ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ತದೇವಾತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸಭಾಗೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ನೋ ಪುಗ್ಗಲಸಭಾಗೇನಾ’’ತಿ. ಯೋಪಿ ಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸೇಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಸೇಕ್ಖೋತಿ ¶ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಸೇಕ್ಖೋ? ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಲಾಭತೋ ಸೇಕ್ಖೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸೇಕ್ಖೋ ಹೋತೀತಿ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೇಕ್ಖಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಸೇಕ್ಖೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿನಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೇಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೩). ಅಪಿಚ ಸಿಕ್ಖತೀತಿಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖತಿ? ಅಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಧಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಧಿಪಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೮೬).

ಯೋಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತಂ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ವಾ ಸ್ವೇ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಸೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಪಟಿವೇಧಪ್ಪತ್ತೋವ ಸೇಕ್ಖೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ.

ಅಪ್ಪತ್ತಂ ಮಾನಸಂ ಏತೇನಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ. ಮಾನಸನ್ತಿ ರಾಗೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ. ‘‘ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರೋ ಪಾಸೋ, ಯ್ವಾಯಂ ¶ ಚರತಿ ಮಾನಸೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೩; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫೧) ಏತ್ಥ ಹಿ ರಾಗೋ ¶ ಮಾನಸಂ. ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮನೋ ಮಾನಸ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೬೫) ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ. ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ ಸೇಕ್ಖೋ, ಕಾಲಂ ಕಯಿರಾ ಜನೇಸುತಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫೯) ಏತ್ಥ ಅರಹತ್ತಂ. ಇಧಾಪಿ ಅರಹತ್ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತೇನ ಅಪ್ಪತ್ತಾರಹತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ, ಅಸದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಂ ಅನನುಯುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ, ಅರಹತ್ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಪತ್ಥಯಮಾನೋತಿ ದ್ವೇ ಪತ್ಥನಾ ತಣ್ಹಾಪತ್ಥನಾ ಚ, ಛನ್ದಪತ್ಥನಾ ಚ. ‘‘ಪತ್ಥಯಮಾನಸ್ಸ ಹಿ ಪಜಪ್ಪಿತಾನಿ, ಪವೇಧಿತಂ ವಾಪಿ ಪಕಪ್ಪಿತೇಸೂ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೯೦೮) ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾಪತ್ಥನಾ.

‘‘ಛಿನ್ನಂ ಪಾಪಿಮತೋ ಸೋತಂ, ವಿದ್ಧಸ್ತಂ ವಿನಳೀಕತಂ;

ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲಾ ಹೋಥ, ಖೇಮಂ ಪತ್ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ೧.೩೫೨) –

ಏತ್ಥ ¶ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾ ಕುಸಲಚ್ಛನ್ದಪತ್ಥನಾ. ಅಯಮೇವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇನ ಪತ್ಥಯಮಾನೋತಿ ತಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ಪತ್ತುಕಾಮೋ ಅಧಿಗನ್ತುಕಾಮೋ ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವಿಹರತೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಇರಿಯಾಪಥದುಕ್ಖಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಕಾಯಂ ಹರತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಸದ್ಧಾಯ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ನಿದ್ದೇಸನಯೇನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ಪಥವಿಂ ಪಥವೀಭಾವೇನ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ನ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಾಕಾರವಿಪರೀತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಅಪಿಚ ಖೋ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಪಥವೀತಿ ಏತಂ ಪಥವೀಭಾವಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಏವ ನಂ ಅನಿಚ್ಚಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾತಿಪಿ ಅನತ್ತಾತಿಪಿ ಏವಂ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಚ ನಂ ಅಭಿಞ್ಞತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಮಾ ಮಞ್ಞೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಞ್ಞತೀತಿ ಮಞ್ಞಿ. ಅಯಂ ಪನ ಮಞ್ಞೀ ಚ ನ ಮಞ್ಞೀ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ಥೇ ಇದಂ ಪದಂ ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ. ವುಚ್ಚತೇ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ ¶ ತಾವ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವುತ್ತೋ. ಖೀಣಾಸವೋ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ. ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ಪಹೀನಾ, ಇತರಾ ಪನ ತನುಭಾವಂ ಗತಾ, ತೇನ ಸೋ ಮಞ್ಞತೀತಿಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಿಯ, ನ ಮಞ್ಞತೀತಿಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಖೀಣಾಸವೋ ವಿಯಾತಿ.

ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ತಂ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥು ಓಕ್ಕನ್ತನಿಯಾಮತ್ತಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣತ್ತಾ ಚ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಅಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಞ್ಚ ¶ ನ ಹೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ವಿಯ, ನೋಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ವಿಯ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಸೇಕ್ಖವಸೇನ ದುತಿಯನಯಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಖೀಣಾಸವವಾರತತಿಯಾದಿನಯವಣ್ಣನಾ

೮. ಏವಂ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯೋಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ತೇನ ಇಧ ಉಭಯಸಭಾಗತಾಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಕ್ಖೋ ಹಿ ಖೀಣಾಸವೇನ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲತ್ತಾ ಸಭಾಗೋ, ತೇನ ಪುಗ್ಗಲಸಭಾಗತಾ ಲಬ್ಭತಿ, ಆರಮ್ಮಣಸಭಾಗತಾ ಪನ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ. ಅರಹನ್ತಿ ಆರಕಕಿಲೇಸೋ, ದೂರಕಿಲೇಸೋ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಕಥಞ್ಚ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹಂ ಹೋತಿ? ಆರಕಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ ಸದರಾ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾ ಆಯತಿಂ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಿಯಾ. ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ೧.೪೩೪) ಖೀಣಾಸವೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಕಾಮಾಸವೋ…ಪೇ… ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಅರಹತೋ ಖೀಣಾ ಪಹೀನಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾ, ಅಭಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಕಾ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢಾ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಖೀಣಾಸವೋತಿ.

ವುಸಿತವಾತಿ ಗರುಸಂವಾಸೇಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಂವಾಸೇಪಿ ದಸಸು ಅರಿಯವಾಸೇಸುಪಿ ವಸಿ ಪರಿವಸಿ ವುತ್ಥೋ ಪರಿವುತ್ಥೋ, ಸೋ ವುತ್ಥವಾಸೋ ಚಿಣ್ಣಚರಣೋತಿ ವುಸಿತವಾ ಕತಕರಣೀಯೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕರಣೀಯಂ ಕರೋನ್ತಿ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕರಣೀಯಾನಿ ಕತಾನಿ ಪರಿಯೋಸಿತಾನಿ, ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಂ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಕತಕರಣೀಯೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ –

‘‘ತಸ್ಸ ¶ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;

ಕತಸ್ಸ ಪಟಿಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ಕರಣೀಯಂ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೬೪೨);

ಓಹಿತಭಾರೋತಿ ತಯೋ ಭಾರಾ ಖನ್ಧಭಾರೋ ಕಿಲೇಸಭಾರೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಭಾರೋತಿ, ತಸ್ಸಿಮೇ ತಯೋ ಭಾರಾ ಓಹಿತಾ ಓರೋಪಿತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ¶ ಪಾತಿತಾ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಓಹಿತಭಾರೋತಿ. ಅನುಪ್ಪತ್ತಸದತ್ಥೋತಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಸದತ್ಥಂ, ಸಕತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಕಾರಸ್ಸಾಯಂ ದಕಾರೋ ಕತೋ, ಸದತ್ಥೋತಿ ಚ ಅರಹತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಞ್ಹಿ ಅತ್ತುಪನಿಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅವಿಜಹನಟ್ಠೇನ ಅತ್ತನೋ ಪರಮತ್ಥಟ್ಠೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೋ ಸಕತ್ಥೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನೋತಿ ಭವಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ದಸ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಪಟಿಘಮಾನದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಭವರಾಗಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಸಂಯೋಜನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನಂ. ಇಮಾನಿ ಹಿ ಸತ್ತೇ ಭವೇಸು ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನ್ತಿ, ಭವಂ ವಾ ಭವೇನ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭವಸಂಯೋಜನಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಮಾನಿ ಭವಸಂಯೋಜನಾನಿ ಅರಹತೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢಾನಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನೋ’’ತಿ. ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾಯ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಟ್ಠಂ, ಆಯತನಾನಂ ಆಯತನಟ್ಠಂ, ಧಾತೂನಂ ¶ ಧಾತುಟ್ಠಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠಂ, ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಭವಟ್ಠಂ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸನ್ತಟ್ಠಂ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನಟ್ಠಂ, ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಂ ವಾ ಭೇದಂ ಸಮ್ಮಾ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ ತೀರಯಿತ್ವಾ ತುಲಯಿತ್ವಾ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾತಿ.

ವಿಮುತ್ತೋತಿ ದ್ವೇ ವಿಮುತ್ತಿಯೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ವಿಮುತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ. ಅರಹಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತತ್ತಾ ಚಿತ್ತವಿಮುತ್ತಿಯಾಪಿ ವಿಮುತ್ತೋ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನೇಪಿ ವಿಮುತ್ತೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ. ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ತಂ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥು ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತಂ ವತ್ಥುಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ, ತಂ ವಾ ಮಞ್ಞನಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ನಿಬ್ಬಾನವಾರೇ ¶ ಪನ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸಾತಿಆದಯೋ ತಯೋ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ. ತೇ ಪಥವೀವಾರಾದೀಸುಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ. ಅಯಞ್ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತವಾರೋ ನಿಬ್ಬಾನವಾರೇಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬೋ. ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೇನ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸು. ದೇಸನಾ ಪನ ಏಕತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಂಖಿತ್ತಾ.

ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಬಾಹಿರಕೋ ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗೋ, ನ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ. ಅರಹಾ ಪನ ಖಯಾ ಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ¶ ‘‘ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾ’’ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ. ಯಥಾ ಚ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಸೋ ತಂ ವತ್ಥುಂ ತಂ ವಾ ಮಞ್ಞನಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ವೀತರಾಗತ್ತಾ ಸೋ ತಂ ವತ್ಥುಂ ತಂ ವಾ ಮಞ್ಞನಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಅಯಂ ವಾರೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ. ಇತರೇ ಪನ ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಾರಿಪೂರಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ ಅರಹಾ ನ ಮಞ್ಞತಿ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಞ್ಚ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ತೇನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತವಾರೇನ ವತ್ಥುನೋ ವತ್ಥುಪರಿಞ್ಞಂ ದೀಪೇತಿ, ಇತರೇಹಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಸಮುಚ್ಛೇದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮೇಸು ತೀಸು ವಾರೇಸು ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತೀಸು ಹಿ ವಾರೇಸು ರಾಗೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರನ್ತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ. ದೋಸೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ¶ ವಿಹರನ್ತೋ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ ಖಯಾ ದೋಸಸ್ಸ ವೀತದೋಸೋ ಹೋತಿ. ಮೋಹೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರನ್ತೋ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ ಖಯಾ ಮೋಹಸ್ಸ ವೀತಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ.

ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನ ಏಕೋ ತೀಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ದ್ವೇ ವಾರಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುನ್ತಿ ಚೇ, ತಂ ನ. ಕಸ್ಮಾ? ಅನಿಯಮಿತತ್ತಾ. ಅನಿಯಮೇನ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹ’’ನ್ತಿ. ನ ಪನ ವುತ್ತಂ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಾ ವಿಮುತ್ತೋ, ಇತರೇನ ವಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಅರಹತೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ.

ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಯೋ ಕೋಚಿ ಅರಹಾ ಸಮಾನೇಪಿ ರಾಗಾದಿಕ್ಖಯೇ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ದೋಸಸ್ಸ ವೀತದೋಸೋತಿ. ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ಮೋಹಸ್ಸ ವೀತಮೋಹೋತಿ. ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ. ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ದೋಸಸ್ಸ ವೀತದೋಸೋ. ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ¶ ಖಯಾ ಮೋಹಸ್ಸ ವೀತಮೋಹೋ. ಸುಖಾಯ ವಾ ವೇದನಾಯ ರಾಗಾನುಸಯಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ, ಇತರಾಸು ಪಟಿಘಮೋಹಾನುಸಯಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ¶ ವೀತದೋಸೋ ವೀತಮೋಹೋ ಚಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾ…ಪೇ… ವೀತಮೋಹತ್ತಾ’’ತಿ.

ಖೀಣಾಸವವಸೇನ ತತಿಯಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠನಯಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತಥಾಗತವಾರಸತ್ತಮನಯವಣ್ಣನಾ

೧೨. ಏವಂ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಥಾಗತೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಥಾಗತೋತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ – ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋತಿ.

ಕಥಂ ¶ ಭಗವಾ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾ ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಆಗತಾ, ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಆಗತೋ, ಯಥಾ ಸಿಖೀ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ವೇಸ್ಸಭೂ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕಕುಸನ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕೋಣಾಗಮನೋ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಆಗತೋತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಏತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಆಗತಾ, ತೇನೇವ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ.

ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಸೀಲನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಞ್ಞಾವೀರಿಯಖನ್ತಿಸಚ್ಚಅಧಿಟ್ಠಾನಮೇತ್ತಾಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಇಮಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ, ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ನಯನಧನರಜ್ಜಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗನ್ತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಪುಬ್ಬಚರಿಯಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾದಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾಯ ಕೋಟಿಂ ಪತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ.

ಯಥಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ ಇದ್ಧಿಪಾದೇ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಭಗವಾಪಿ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಯಥೇವ ¶ ಲೋಕಮ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ,

ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಮುನಯೋ ಇಧಾಗತಾ;

ತಥಾ ಅಯಂ ಸಕ್ಯಮುನೀಪಿ ಆಗತೋ,

ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ತೇನ ಚಕ್ಖುಮಾತಿ.

ಏವಂ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಯಥಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಗತೋ…ಪೇ… ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಗತೋ. ಕಥಞ್ಚ ಸೋ ಗತೋತಿ, ಸೋ ಹಿ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗತೋ. ಯಥಾಹ – ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ, ಆನನ್ದ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಮೇಹಿ ¶ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗಚ್ಛತಿ ಸೇತಮ್ಹಿ ಛತ್ತೇ ಅನುಧಾರೀಯಮಾನೇ, ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ, ಆಸಭಿಞ್ಚ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೦೭).

ತಞ್ಚಸ್ಸ ಗಮನಂ ತಥಂ ಅಹೋಸಿ ಅವಿತಥಂ ಅನೇಕೇಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ. ಯಞ್ಹಿ ಸೋ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿ, ಇದಮಸ್ಸ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಭಾವೋ ಪನ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಭಾವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೋ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗರತನಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ. ‘‘ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಾ ವೀತಿಪತನ್ತಿ ಚಾಮರಾ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೬೯೩) ಏತ್ಥ ವುತ್ತೋ ಚಾಮರುಕ್ಖೇಪೋ ಸಬ್ಬತಿತ್ಥಿಯನಿಮ್ಮಥನಸ್ಸ. ಸೇತಚ್ಛತ್ತಧಾರಣಂ ಅರಹತ್ತವಿಮುತ್ತಿವರವಿಮಲಸೇತಚ್ಛತ್ತಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ. ಸಬ್ಬದಿಸಾನುವಿಲೋಕನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ. ಆಸಭೀವಾಚಾಭಾಸನಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ. ತಥಾ ಅಯಂ ಭಗವಾಪಿ ಗತೋ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಗಮನಂ ತಥಂ ಅಹೋಸಿ ಅವಿತಥಂ ತೇಸಞ್ಞೇವ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಮುಹುತ್ತಜಾತೋವ ಗವಮ್ಪತೀ ಯಥಾ,

ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಫುಸೀ ವಸುನ್ಧರಂ;

ಸೋ ವಿಕ್ಕಮೀ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ,

ಸೇತಞ್ಚ ಛತ್ತಂ ಅನುಧಾರಯುಂ ಮರೂ.

ಗನ್ತ್ವಾನ ¶ ¶ ಸೋ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ,

ದಿಸಾ ವಿಲೋಕೇಸಿ ಸಮಾ ಸಮನ್ತತೋ;

ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪೇತಂ ಗಿರಮಬ್ಭುದೀರಯೀ,

ಸೀಹೋ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ. –

ಏವಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥೇವ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ಪಹಾಯ ಗತೋ. ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಬ್ಯಾಪಾದಂ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಯ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಪಹಾಯ, ಞಾಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ, ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಅರತಿಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ನೀವರಣಕವಾಟಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಧೂಮಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ, ತತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ಪೀತಿಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯೋ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಂ, ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಂ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗತೋ.

ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಹಾಯ, ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಖಸಞ್ಞಂ, ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನನ್ದಿಂ, ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ರಾಗಂ, ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮುದಯಂ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆದಾನಂ, ಖಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಘನಸಞ್ಞಂ, ವಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆಯೂಹನಂ, ವಿಪರಿಣಾಮಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಧುವಸಞ್ಞಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪಣಿಧಿಂ, ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಿನಿವೇಸಂ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಂ, ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠೇ ಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಓಳಾರಿಕೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಹಾಯ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಅಣುಸಹಗತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗತೋ. ಏವಮ್ಪಿ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ¶ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಕ್ಖಳತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ. ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಂ. ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಂ. ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ. ಆಕಾಸಧಾತುಯಾ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಲಕ್ಖಣಂ ¶ . ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ.

ರೂಪಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ. ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಂ. ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಂ. ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ.

ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ¶ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣಂ. ವಿಚಾರಸ್ಸ ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಂ. ಪೀತಿಯಾ ಫರಣಲಕ್ಖಣಂ. ಸುಖಸ್ಸ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ. ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣಂ.

ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ. ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ. ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ. ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ.

ಸದ್ಧಾಬಲಸ್ಸ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ. ವೀರಿಯಬಲಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜೇ. ಸತಿಬಲಸ್ಸ ಮುಟ್ಠಸಚ್ಚೇ. ಸಮಾಧಿಬಲಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ. ಪಞ್ಞಾಬಲಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ.

ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ. ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣಂ. ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ. ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಫರಣಲಕ್ಖಣಂ. ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ. ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಂ.

ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಪರಿಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಸ್ಸ ವೋದಾನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮ್ಮಾಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ.

ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ. ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಂ. ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ. ನಾಮಸ್ಸ ನಮನಲಕ್ಖಣಂ. ರೂಪಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ. ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣಂ. ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಂ. ತಣ್ಹಾಯ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಂ. ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ. ಭವಸ್ಸ ಆಯೂಹನಲಕ್ಖಣಂ. ಜಾತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ. ಜರಾಯ ಜೀರಣಲಕ್ಖಣಂ. ಮರಣಸ್ಸ ಚುತಿಲಕ್ಖಣಂ.

ಧಾತೂನಂ ¶ ಸುಞ್ಞತಾಲಕ್ಖಣಂ. ಆಯತನಾನಂ ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಂ ಪದಹನಲಕ್ಖಣಂ. ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ಇಜ್ಝನಲಕ್ಖಣಂ. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪತಿಲಕ್ಖಣಂ. ಬಲಾನಂ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ನಿಯ್ಯಾನಲಕ್ಖಣಂ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಂ.

ಸಚ್ಚಾನಂ ¶ ತಥಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮಥಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಏಕರಸಲಕ್ಖಣಂ. ಯುಗನನ್ಧಾನಂ ¶ ಅನತಿವತ್ತನಲಕ್ಖಣಂ.

ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಂವರಲಕ್ಖಣಂ. ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ. ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ.

ಖಯೇಞಾಣಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಲಕ್ಖಣಂ. ಅನುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲಕ್ಖಣಂ. ಛನ್ದಸ್ಸ ಮೂಲಲಕ್ಖಣಂ. ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ. ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮೋಧಾನಲಕ್ಖಣಂ. ವೇದನಾಯ ಸಮೋಸರಣಲಕ್ಖಣಂ. ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಮುಖಲಕ್ಖಣಂ. ಸತಿಯಾ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಲಕ್ಖಣಂ. ಪಞ್ಞಾಯ ತತುತ್ತರಿಲಕ್ಖಣಂ. ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಾರಲಕ್ಖಣಂ. ಅಮತೋಗಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ. ಏವಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಆಗತೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪತ್ತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ಏವಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ತಥಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾನಿ ಅವಿತಥಾನಿ ಅನಞ್ಞಥಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತಂ ಅನಞ್ಞಥಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೫೦) ವಿತ್ಥಾರೋ. ತಾನಿ ಚ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ. ಅಪಿಚ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ…ಪೇ… ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ. ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ. ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ…ಪೇ… ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ. ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾಪಿ ತಥಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವಾ ಯಂ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ, ಪಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಜಾನತಾ ಪಸ್ಸತಾ ಚ ತೇನ ತಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ¶ ವಾ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಕಪದವಸೇನ ವಾ ‘‘ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ರೂಪಾಯತನಂ, ಯಂ ರೂಪಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ¶ ಉಪಾದಾಯ ವಣ್ಣನಿಭಾ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ನೀಲಂ ಪೀತಕ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೬೧೬) ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನೇಕೇಹಿ ನಾಮೇಹಿ ತೇರಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹಿ ವಿಭಜ್ಜಮಾನಂ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ, ವಿತಥಂ ನತ್ಥಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಸದ್ದಾದೀಸು. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ, ತಮಹಂ ಜಾನಾಮಿ, …ತಮಹಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಿಂ, ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಿದಿತಂ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪). ಏವಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. ತತ್ಥ ತಥದಸ್ಸೀಅತ್ಥೇ ತಥಾಗತೋತಿ ಪದಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕಥಂ ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಂ ರತ್ತಿಂ ಭಗವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಪರಿಮಾಣೇ ಕಾಲೇ ಪಠಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಮಜ್ಝಿಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಯಂ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ…ಪೇ… ವೇದಲ್ಲಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಅನುಪವಜ್ಜಂ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ ರಾಗಮದನಿಮ್ಮದನಂ ದೋಸಮೋಹಮದನಿಮ್ಮದನಂ, ನತ್ಥಿ ತತ್ಥ ವಾಲಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಲಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಏಕಮುದ್ದಿಕಾಯ ಲಞ್ಛಿತಂ ವಿಯ, ಏಕನಾಳಿಯಾ ಮಿತಂ ವಿಯ, ಏಕತುಲಾಯ ತುಲಿತಂ ವಿಯ ಚ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ ಅವಿತಥಂ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಯಞ್ಚ, ಚುನ್ದ, ರತ್ತಿಂ ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಯಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಭಾಸತಿ ಲಪತಿ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ. ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೩). ಗದಅತ್ಥೋ ¶ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ. ಏವಂ ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ. ಅಪಿಚ ಆಗದನಂ ಆಗದೋ, ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಆಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಕಾರಸ್ಸ ತಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಥಂ ¶ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವತೋ ಹಿ ವಾಚಾಯ ಕಾಯೋ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಕಾಯಸ್ಸಪಿ ವಾಚಾ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ ಚ ಹೋತಿ. ಏವಂಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಯಥಾ ವಾಚಾ ¶ , ಕಾಯೋಪಿ ತಥಾಗತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಚ ಕಾಯೋ, ವಾಚಾಪಿ ತಥಾ ಗತಾ ಪವತ್ತಾತಿ ತಥಾಗತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾವಾದೀ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ. ಇತಿ ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೩). ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ.

ಕಥಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ? ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವಿಚಿಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ಸೀಲೇನಪಿ ಸಮಾಧಿನಾಪಿ ಪಞ್ಞಾಯಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನಪಿ, ನ ತಸ್ಸ ತುಲಾ ವಾ ಪಮಾಣಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಅತುಲೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅನುತ್ತರೋ ರಾಜರಾಜೋ ದೇವದೇವೋ ಸಕ್ಕಾನಂ ಅತಿಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ತಥಾಗತೋ ಅಭಿಭೂ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ದಸೋ ವಸವತ್ತೀ. ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ತತ್ರೇವಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಗದೋ ವಿಯ ಅಗದೋ. ಕೋ ಪನೇಸ? ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮಯೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ. ತೇನ ಹೇಸ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ದಿಬ್ಬಾಗದೇನ ಸಪ್ಪೇ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಿನೋ ಸದೇವಕಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವತಿ, ಇತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಭಿಭವನೇ ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮಯೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞಸ್ಸಯೋ ಚ ಅಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಕಾರಸ್ಸ ತಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ.

ಅಪಿಚ ತಥಾಯ ಗತೋತಿಪಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಂ ಗತೋತಿಪಿ ತಥಾಗತೋ. ಗತೋತಿ ಅವಗತೋ, ಅತೀತೋ, ಪತ್ತೋ, ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ¶ ಸಕಲಂ ಲೋಕಂ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಅವಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಲೋಕಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಅತೀತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಲೋಕನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಪತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ತಥಂ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ತೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಲೋಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ಲೋಕಸಮುದಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕಸಮುದಯೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ¶ ಪಹೀನೋ. ಲೋಕನಿರೋಧೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕನಿರೋಧೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತೋ. ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾವಿತಾ. ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ¶ ಲೋಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೩). ತಸ್ಸ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದಮ್ಪಿ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಭಾವದೀಪನೇ ಮುಖಮತ್ತಮೇವ. ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ತಥಾಗತೋವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಭಾವಂ ವಣ್ಣೇಯ್ಯ.

ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಪದದ್ವಯೇ ಪನ ಆರಕತ್ತಾ ಅರೀನಂ, ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ಕಾರಣೇಹಿ ಅರಹನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಂ ಪದದ್ವಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿವಣ್ಣನಾಯಂ ಪಕಾಸಿತಂ.

ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ತಂ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥು ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಂ ನಾಮ ಪರಿಞ್ಞಾತಪಾರಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಾವಸಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇ ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪನ ಅತ್ಥಿ. ಸಾವಕಾ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಏಕದೇಸಮೇವ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಅಣುಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಞಾಣೇನ ಅದಿಟ್ಠಮತುಲಿತಮತೀರಿತಮಸಚ್ಛಿಕತಂ ನತ್ಥಿ.

ತಥಾಗತವಾರಸತ್ತಮನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತಥಾಗತವಾರಅಟ್ಠಮನಯವಣ್ಣನಾ

೧೩. ನನ್ದೀ ¶ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿಆದೀಸು ಚ ನನ್ದೀತಿ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ. ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ. ಮೂಲನ್ತಿಆದಿ. ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ತಂ ಪುರಿಮಭವನನ್ದಿಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಭವಾತಿ ಕಮ್ಮಭವತೋ. ಜಾತೀತಿ ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾ. ತೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಜಾತಿಸೀಸೇನ ವಾ ಅಯಂ ದೇಸನಾ. ಏತಮ್ಪಿ ‘‘ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಕಮ್ಮಭವತೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಞ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಭೂತಸ್ಸಾತಿ ¶ ಸತ್ತಸ್ಸ. ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಜರಾ ಚ ¶ ಮರಣಞ್ಚ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತೇನ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇನ ಭೂತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಾನಂ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಞ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಯಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಾ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಅಭಾವಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚತುಸಙ್ಖೇಪಂ ತಿಸನ್ಧಿಂ ತಿಯದ್ಧಂ ವೀಸತಾಕಾರಂ ತಮೇವ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಕಥಂ ಪನ ಏತ್ತಾವತಾ ಏಸ ಸಬ್ಬೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ನನ್ದೀತಿ ಅಯಂ ಏಕೋ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ವಚನತೋ ದುಕ್ಖಂ ದುತಿಯೋ, ಭವಾ ಜಾತೀತಿ ವಚನತೋ ಭವೋ ತತಿಯೋ, ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ ಚತುತ್ಥೋ. ಏವಂ ತಾವ ಚತ್ತಾರೋ ಸಙ್ಖೇಪಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಣ್ಹಾದುಕ್ಖಾನಂ ಪನ ಅನ್ತರಂ ಏಕೋ ಸನ್ಧಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಭವಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಂ ದುತಿಯೋ, ಭವಸ್ಸ ಚ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಅನ್ತರಂ ತತಿಯೋ. ಏವಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಙ್ಗುಲೀನಂ ಅನ್ತರಸದಿಸಾ ಚತುಸಙ್ಖೇಪನ್ತರಾ ತಯೋ ಸನ್ಧೀ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ಥ ನನ್ದೀತಿ ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ, ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ ಅನಾಗತೋ, ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಭವೋ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಏವಂ ತಯೋ ಅದ್ಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅತೀತೇ ಪನ ಪಞ್ಚಸು ಆಕಾರೇಸು ನನ್ದೀವಚನೇನ ತಣ್ಹಾ ಏಕಾ ಆಗತಾ, ತಾಯ ಅನಾಗತಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಉಪಾದಾನಭವಾ ಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣೇನ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಜಾತಿಜರಾಮರಣವಚನೇನ ಪನ ಯೇಸಂ ಖನ್ಧಾನಂ ತಜ್ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ, ತೇ ವುತ್ತಾ ಯೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪಸಳಾಯತನಫಸ್ಸವೇದನಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ.

ಏವಮೇತೇ ‘‘ಪುರಿಮಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ಮೋಹೋ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಆಯೂಹನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ನಿಕನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ, ಉಪಗಮನಂ ಉಪಾದಾನಂ, ಚೇತನಾ ಭವೋ ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಪುರಿಮಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ¶ ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ. ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಓಕ್ಕನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಂ, ಪಸಾದೋ ಆಯತನಂ, ಫುಟ್ಠೋ ಫಸ್ಸೋ, ವೇದಯಿತಂ ವೇದನಾ ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಇಧೂಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಮಿಂ ಪುರೇಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ. ಇಧ ಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ ಆಯತನಾನಂ ಮೋಹೋ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಆಯೂಹನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ನಿಕನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ, ಉಪಗಮನಮುಪಾದಾನಂ, ಚೇತನಾ ಭವೋ ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಇಧ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ. ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಓಕ್ಕನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಂ, ಪಸಾದೋ ಆಯತನಂ, ಫುಟ್ಠೋ ಫಸ್ಸೋ ¶ , ವೇದಯಿತಂ ವೇದನಾ ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಆಯತಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಮಿಂ ಇಧ ¶ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಲಕ್ಖಣಾ ವೀಸತಿ ಆಕಾರಾ ಇಧ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಂ ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ಭವಾ ಜಾತಿ, ಭೂತಸ್ಸ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಏಸ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚತುಸಙ್ಖೇಪೋ ತಿಸನ್ಧಿ ತಿಯದ್ಧೋ ವೀಸತಾಕಾರೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಮಾ ತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ಪದಯೋಜನಾಯ ಅತ್ಥನಿಗಮನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ. ತಸ್ಮಾ ತಿಹಾತಿ ತಸ್ಮಾ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಿಕಾರಹಕಾರಾ ಹಿ ನಿಪಾತಾ. ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಅನವಸೇಸವಚನಮೇತಂ. ತಣ್ಹಾನನ್ತಿ ನನ್ದೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬತಣ್ಹಾನಂ. ಖಯಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯಾ. ವಿರಾಗಾದೀನಿ ಖಯವೇವಚನಾನೇವ. ಯಾ ಹಿ ತಣ್ಹಾ ಖೀಣಾ, ವಿರತ್ತಾಪಿ ತಾ ಭವನ್ತಿ ನಿರುದ್ಧಾಪಿ ಚತ್ತಾಪಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾಪಿ. ಖಯಾತಿ ವಾ ಚತುಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಸಾಧಾರಣಮೇತಂ. ತತೋ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ವಿರಾಗಾ, ದುತಿಯೇನ ನಿರೋಧಾ, ತತಿಯೇನ ಚಾಗಾ, ಚತುತ್ಥೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಯಾಹಿ ವಾ ತಣ್ಹಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಖಯಾ. ಯಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ವಿರಾಗಾ. ಯಾಹಿ ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ನಿರೋಧಾ. ಯಾಹಿ ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಚಾಗಾ. ಯಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾ. ಯಾಹಿ ವಾ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಖಯಾ…ಪೇ… ಯಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿರುಜ್ಝತಿ.

ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಉತ್ತರವಿರಹಿತಂ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ. ಅಥ ವಾ ಪಸತ್ಥಂ ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ. ಬೋಧೀತಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ. ‘‘ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧; ಉದಾ. ೧) ಚ ‘‘ಅನ್ತರಾ ¶ ಚ ಬೋಧಿಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೧; ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೫) ಚ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಹಿ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ. ೧೨೧) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗೋ. ‘‘ಪಪ್ಪೋತಿ ಬೋಧಿಂ ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೧೭) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ. ‘‘ಪತ್ವಾನ ಬೋಧಿಂ ಅಮತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಇಧ ಪನ ಭಗವತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಅಪರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಸಾವಕಾನಂ ¶ ¶ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ಹೋತಿ ನ ಹೋತೀತಿ. ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಕತ್ತಾ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ದೇತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಂ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಮೇವ ದೇತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೇತಿ ಅಭಿಸೇಕೋ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಸ್ಸರಿಯಭಾವಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ.

ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ, ಪತ್ತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ವದಾಮೀತಿ ಇತಿ ವದಾಮಿ ಆಚಿಕ್ಖಾಮಿ ದೇಸೇಮಿ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ಪಟ್ಠಪೇಮಿ ವಿವರಾಮಿ ವಿಭಜಾಮಿ ಉತ್ತಾನೀಕರೋಮೀತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ತಥಾಗತೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಪಥವಿಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ…ಪೇ… ಪಥವಿಂ ನಾಭಿನನ್ದತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು, ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಂ, ಭವಾ ಜಾತಿ, ಭೂತಸ್ಸ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ. ತತ್ಥ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಇತಿಕಾರೋ ಕಾರಣತ್ಥೋ. ತೇನ ಇಮಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ವಿದಿತತ್ತಾ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏವಮಿಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಯಾ ನನ್ದೀತಿ ವುತ್ತತಣ್ಹಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಾ, ಸಾ ಪಹೀನಾ, ತಾಸಞ್ಚ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಾ…ಪೇ… ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ. ತಸ್ಮಾ ಪಥವಿಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ…ಪೇ… ಪಥವಿಂ ನಾಭಿನನ್ದತೀತಿ ವದಾಮೀತಿ ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ನ ಮಞ್ಞತಿ ನಾಭಿನನ್ದತೀತಿ ವದಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾ ಖಯಂ ಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಾ…ಪೇ… ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಾಮಿ. ಸೋ ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ¶ ಪಥವಿಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ…ಪೇ… ನಾಭಿನನ್ದತೀತಿ. ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತಿ ಅವತ್ವಾ ತಸ್ಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ಸಾಸನಯುತ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ನಿದಾನಾವಸಾನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಾಮೀತಿ ಸಕಲಸುತ್ತನ್ತಂ ಭಗವಾ ಪರೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಲಬ್ಭಣೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏಕೇನ ಪುಥುಜ್ಜನವಾರೇನ ಏಕೇನ ¶ ಸೇಕ್ಖವಾರೇನ ಚತೂಹಿ ಖೀಣಾಸವವಾರೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ತಥಾಗತವಾರೇಹೀತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ¶ ಮಹಾವಾರೇಹಿ ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಾರೇ ಪಥವೀಆದೀಹಿ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಅನ್ತರವಾರೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತ್ವಾ ದ್ವೇಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಅವೋಚ.

ಏವಂ ವಿಚಿತ್ರನಯದೇಸನಾವಿಲಾಸಯುತ್ತಂ ಪನೇತಂ ಸುತ್ತಂ ಕರವಿಕರುದಮಞ್ಜುನಾ ಕಣ್ಣಸುಖೇನ ಪಣ್ಡಿತಜನಹದಯಾನಂ ಅಮತಾಭಿಸೇಕಸದಿಸೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನ ಭಾಸಮಾನಸ್ಸಾಪಿ. ನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದುನ್ತಿ ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಇದಂ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ನಾನುಮೋದಿಂಸು. ಕಸ್ಮಾ? ಅಞ್ಞಾಣಕೇನ. ತೇ ಕಿರ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಿಂಸು, ತಸ್ಮಾ ನಾಭಿನನ್ದಿಂಸು. ತೇಸಞ್ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ರನಯದೇಸನಾವಿಲಾಸಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಏತಂ ಸುತ್ತಂ ಘನಪುಥುಲೇನ ದುಸ್ಸಪಟ್ಟೇನ ಮುಖೇ ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಪುರತೋ ಠಪಿತಮನುಞ್ಞಭೋಜನಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ನನು ಚ ಭಗವಾ ಅತ್ತನಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರೇ ಞಾಪೇತುಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ. ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ಯಥಾ ತೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಥಾ ದೇಸೇಸೀತಿ. ವುತ್ತಮಿದಂ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪವಿಚಾರಣಾಯಂ ಏವ ‘‘ಮಾನಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಯಿಧ ಪುನ ವತ್ತಬ್ಬಮತ್ಥಿ, ಏವಂ ಮಾನಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ದೇಸಿತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಂಯೇವ ಕಿರ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಸೇಕ್ಖೋಪಿ ಅರಹಾಪಿ ತಥಾಗತೋಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಕಿನ್ನಾಮಿದಂ ಕಥಂ ನಾಮಿದನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಭಗವತಾ ಕಥಿತಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಜಾನಾಮ, ಇದಾನಿ ಪನಿಮಸ್ಸ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ವಾ ಕೋಟಿಂ ವಾ ನ ಜಾನಾಮ ನ ಪಸ್ಸಾಮ, ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ ಅತುಲಾತಿ ಉದ್ಧಟದಾಠಾ ವಿಯ ಸಪ್ಪಾ ನಿಮ್ಮದಾ ಹುತ್ವಾ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಞ್ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆಗಮಂಸು.

ತೇನ ¶ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಇಮಂ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸುಂ ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆನುಭಾವೋ, ತೇ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪಬ್ಬಜಿತಾ ತಥಾ ಮಾನಮದಮತ್ತಾ ಭಗವತಾ ಮೂಲಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ ನಿಹತಮಾನಾ ಕತಾ’’ತಿ, ಅಯಞ್ಚರಹಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರಾಕಥಾ ವಿಪ್ಪಕತಾ. ಅಥ ¶ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪೇನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ಕಾಯ ನುತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ. ತೇ ತಮತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಹಂ ಇಮೇ ಏವಂ ಮಾನಪಗ್ಗಹಿತಸಿರೇ ವಿಚರನ್ತೇ ನಿಹತಮಾನೇ ಅಕಾಸಿ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಇದಂ ಅತೀತಂ ಆನೇಸಿ –

ಭೂತಪುಬ್ಬಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞತರೋ ದಿಸಾಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಪಟಿವಸತಿ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಸನಿಘಣ್ಟುಕೇಟುಭಾನಂ ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾನಂ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನಂ ಪದಕೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ ಲೋಕಾಯತಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಸು ಅನವಯೋ, ಸೋ ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ ಮಾಣವಕಸತಾನಿ ಮನ್ತೇ ವಾಚೇತಿ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಮಾಣವಕಾ ಬಹುಞ್ಚ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಲಹುಞ್ಚ, ಸುಟ್ಠು ಚ ಉಪಧಾರೇನ್ತಿ, ಗಹಿತಞ್ಚ ತೇಸಂ ನ ವಿನಸ್ಸತಿ. ಸೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿಂ ಅಕತ್ವಾ ಘಟೇ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ತೇ ಮಾಣವಕೇ ಏತದವೋಚ ‘‘ಏತ್ತಕಮಿದಂ ಸಿಪ್ಪಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮ್ಪರಾಯಹಿತ’’ನ್ತಿ. ತೇ ಮಾಣವಕಾ – ‘‘ಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಜಾನಾತಿ, ಮಯಮ್ಪಿ ತಂ ಜಾನಾಮ, ಮಯಮ್ಪಿ ದಾನಿ ಆಚರಿಯಾ ಏವಾ’’ತಿ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ಆಚರಿಯೇ ಅಗಾರವಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತವತ್ತಾ ವಿಹರಿಂಸು. ಆಚರಿಯೋ ಞತ್ವಾ ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ನೇಸಂ ಮಾನನಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ತೇ ಮಾಣವಕೇ ಆಹ ‘‘ತಾತಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಚ್ಚಿತ್ಥ ಸಮತ್ಥಾ ಕಥೇತು’’ನ್ತಿ. ತೇ ‘‘ಪುಚ್ಛಥ ಆಚರಿಯ, ಪುಚ್ಛಥ ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ಸಹಸಾವ ಆಹಂಸು, ಯಥಾ ತಂ ಸುತಮದಮತ್ತಾ. ಆಚರಿಯೋ ಆಹ –

‘‘ಕಾಲೋ ಘಸತಿ ಭೂತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಹತ್ತನಾ;

ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋ, ಸ ಭೂತಪಚನಿಂ ಪಚೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೦.೧೯೦) –

ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಥ ತಾತಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹನ್ತಿ.

ತೇ ¶ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಜಾನಮಾನಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ. ಆಚರಿಯೋ ಆಹ ‘‘ಅಲಂ ತಾತಾ ಗಚ್ಛಥಜ್ಜ, ಸ್ವೇ ಕಥೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ. ತೇ ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾ ಹುತ್ವಾ ನ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಆದಿಂ, ನ ಅನ್ತಮದ್ದಸಂಸು. ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ ‘‘ನ ಇಮಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಆಜಾನಾಮಾ’’ತಿ. ಆಚರಿಯೋ ತೇಸಂ ನಿಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಇಮಂ ಗಾಥಮಭಾಸಿ –

‘‘ಬಹೂನಿ ¶ ನರಸೀಸಾನಿ, ಲೋಮಸಾನಿ ಬ್ರಹಾನಿ ಚ;

ಗೀವಾಸು ಪಟಿಮುಕ್ಕಾನಿ, ಕೋಚಿದೇವೇತ್ಥ ಕಣ್ಣವಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೦.೧೯೧) –

ಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ಬಹೂನಿ ನರಾನಂ ಸೀಸಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಲೋಮಸಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ಮಹನ್ತಾನಿ ¶ ಗೀವಾಯಮೇವ ಚ ಠಪಿತಾನಿ, ನ ತಾಲಫಲಂ ವಿಯ ಹತ್ಥೇನ ಗಹಿತಾನಿ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಇಮೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ನಾನಾಕರಣಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ಕೋಚಿದೇವ ಕಣ್ಣವಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಕಣ್ಣವಾತಿ ಪಞ್ಞವಾ. ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಂ ಪನ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಮಾಣವಕಾ ಮಙ್ಕುಭೂತಾ ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾ ಅಧೋಮುಖಾ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಭೂಮಿಂ ವಿಲಿಖನ್ತಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಥ ನೇಸಂ ಅಹಿರಿಕಭಾವಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯೋ ‘‘ಉಗ್ಗಣ್ಹಥ ತಾತಾ ಪಞ್ಹ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಕಾಲೋತಿ ಪುರೇಭತ್ತಕಾಲೋಪಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಾಲೋಪೀತಿ ಏವಮಾದಿ. ಭೂತಾನೀತಿ ಸತ್ತಾಧಿವಚನಮೇತಂ. ಕಾಲೋ ಹಿ ಭೂತಾನಂ ನ ಚಮ್ಮಮಂಸಾದೀನಿ ಖಾದತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ನೇಸಂ ಆಯುವಣ್ಣಬಲಾನಿ ಖೇಪೇನ್ತೋ ಯೋಬ್ಬಞ್ಞಂ ಮದ್ದನ್ತೋ ಆರೋಗ್ಯಂ ವಿನಾಸೇನ್ತೋ ಘಸತಿ ಖಾದತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಹತ್ತನಾತಿ ಏವಂ ಘಸನ್ತೋ ಚ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಜ್ಜೇತಿ, ಸಬ್ಬಾನೇವ ಘಸತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಭೂತಾನಿಯೇವ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸಹತ್ತನಾ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಘಸತಿ. ಪುರೇಭತ್ತಕಾಲೋ ಹಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಾಲಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಾಲಾದೀಸು. ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸೋ ಹಿ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾಲಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಖಾದಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಕಾಲಘಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸ ಭೂತಪಚನಿಂ ಪಚೀತಿ ಸೋ ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾ ಅಪಾಯೇಸು ಭೂತೇ ಪಚತಿ, ತಂ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ಪಚಿ ದಯ್ಹಿ ಭಸ್ಮಮಕಾಸಿ, ತೇನ ‘‘ಭೂತಪಚನಿಂ ಪಚೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಪಜನಿ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಜನಿಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಥ ತೇ ಮಾಣವಕಾ ದೀಪಸಹಸ್ಸಾಲೋಕೇನ ವಿಯ ರತ್ತಿಂ ಸಮವಿಸಮಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಮಯಂ ಯಾವಜೀವಂ ಗುರುವಾಸಂ ¶ ವಸಿಸ್ಸಾಮ, ಮಹನ್ತಾ ಏತೇ ಆಚರಿಯಾ ನಾಮ, ಮಯಞ್ಹಿ ಬಹುಸ್ಸುತಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಯಪಿ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾಮಾ’’ತಿ ನಿಹತಮಾನಾ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಹಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ತೇಸಂ ಆಚರಿಯೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾಣವಕಾ. ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇಪಾಹಂ ಇಮೇ ಏವಂ ಮಾನಪಗ್ಗಹಿತಸಿರೇ ¶ ವಿಚರನ್ತೇ ನಿಹತಮಾನೇ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ.

ಇಮಞ್ಚ ಜಾತಕಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಮಯಂ ಮಾನೇನೇವ ಉಪಹತಾತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ನಿಹತಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಾಯಣಾ ಅಹೇಸುಂ.

ತತೋ ¶ ಭಗವಾ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ವೇಸಾಲಿಂ ಪತ್ವಾ ಗೋತಮಕೇ ಚೇತಿಯೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಗೋತಮಕಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ –

‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ನೋ ಅನಭಿಞ್ಞಾಯ, ಸನಿದಾನಾಹಂ…ಪೇ… ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ನೋ ಅಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯತೋ…ಪೇ… ನೋ ಅಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ. ಕರಣೀಯೋ ಓವಾದೋ, ಕರಣೀಯಾ ಅನುಸಾಸನೀ. ಅಲಞ್ಚ ಪನ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಟ್ಠಿಯಾ ಅಲಂ ಅತ್ತಮನತಾಯ ಅಲಂ ಸೋಮನಸ್ಸಾಯ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋತಿ. ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾ, ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಮಿಂ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೨೬).

ಇದಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವಾಸನೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಏವಾಯಂ ದೇಸನಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಟ್ಠಮಗಮಾಸೀತಿ.

ತಥಾಗತವಾರಅಟ್ಠಮನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತಂ…ಪೇ… ಸಾವತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ – ಸಾವತ್ಥೀತಿ ಸವತ್ಥಸ್ಸ ಇಸಿನೋ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಾ ನಗರೀ, ಯಥಾ ಕಾಕನ್ದೀ ಮಾಕನ್ದೀ ಕೋಸಮ್ಬೀತಿ ಏವಂ ತಾವ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಂ ಸಬ್ಬಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಾವತ್ಥೀ. ಸತ್ಥಸಮಾಯೋಗೇ ಚ ಕಿಂ ಭಣ್ಡಮತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಸಬ್ಬಮತ್ಥೀ’’ತಿ ವಚನಮುಪಾದಾಯ ಸಾವತ್ಥೀ.

‘‘ಸಬ್ಬದಾ ಸಬ್ಬೂಪಕರಣಂ, ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸಮೋಹಿತಂ;

ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಮುಪಾದಾಯ, ಸಾವತ್ಥೀತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ.

ಕೋಸಲಾನಂ ¶ ಪುರಂ ರಮ್ಮಂ, ದಸ್ಸನೇಯ್ಯಂ ಮನೋರಮಂ;

ದಸಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಅವಿವಿತ್ತಂ, ಅನ್ನಪಾನಸಮಾಯುತಂ.

ವುದ್ಧಿಂ ವೇಪುಲ್ಲತಂ ಪತ್ತಂ, ಇದ್ಧಂ ಫೀತಂ ಮನೋರಮಂ;

ಅಳಕಮನ್ದಾವ ದೇವಾನಂ, ಸಾವತ್ಥಿಪುರಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ.

ತಸ್ಸಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ. ಜೇತವನೇತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಜನಂ ಜಿನಾತೀತಿ ಜೇತೋ, ರಞ್ಞಾ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಜನೇ ಜಿತೇ ಜಾತೋತಿ ಜೇತೋ, ಮಙ್ಗಲಕಮ್ಯತಾಯ ವಾ ತಸ್ಸ ಏವಂನಾಮಮೇವ ಕತನ್ತಿ ಜೇತೋ, ಜೇತಸ್ಸ ವನಂ ಜೇತವನಂ. ತಞ್ಹಿ ಜೇತೇನ ರಾಜಕುಮಾರೇನ ರೋಪಿತಂ ಸಂವದ್ಧಿತಂ ಪರಿಪಾಲಿತಂ, ಸೋ ಚ ತಸ್ಸ ಸಾಮೀ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಜೇತವನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಜೇತವನೇ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಸುದತ್ತೋ ನಾಮ ಸೋ ಗಹಪತಿ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಕತನಾಮವಸೇನ. ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿತಾಯ ಪನ ವಿಗತಮಲಮಚ್ಛೇರತಾಯ ಕರುಣಾದಿಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡಮದಾಸಿ, ತೇನ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ. ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಣಿನೋ ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ ಆರಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಫಲಾದಿಸೋಭಾಯ ನಾತಿದೂರನಚ್ಚಾಸನ್ನತಾದಿಪಞ್ಚವಿಧಸೇನಾಸನಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ತತೋ ತತೋ ಆಗಮ್ಮ ¶ ರಮನ್ತಿ ಅಭಿರಮನ್ತಿ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗತೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅಬ್ಭನ್ತರಂಯೇವ ಆನೇತ್ವಾ ರಮೇತೀತಿ ಆರಾಮೋ. ಸೋ ಹಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಗಹಪತಿನಾ ಜೇತಸ್ಸ ರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಹಿರಞ್ಞಕೋಟೀಹಿ ಕೋಟಿಸನ್ಥರೇನ ಕೀಣಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಹಿರಞ್ಞಕೋಟೀಹಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಹಿರಞ್ಞಕೋಟೀಹಿ ವಿಹಾರಮಹಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ¶ ಏವಂ ಚತುಪಞ್ಞಾಸಹಿರಞ್ಞಕೋಟಿಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾದಿತೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಜೇತವನೇ’’ತಿ ವಚನಂ ಪುರಿಮಸಾಮಿಪರಿಕಿತ್ತನಂ. ‘‘ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ’’ತಿ ಪಚ್ಛಿಮಸಾಮಿಪರಿಕಿತ್ತನಂ. ಕಿಮೇತೇಸಂ ಪರಿಕಿತ್ತನೇ ಪಯೋಜನನ್ತಿ. ಪುಞ್ಞಕಾಮಾನಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನಂ. ತತ್ರ ಹಿ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಪಾಸಾದಮಾಪನೇ ಭೂಮಿವಿಕ್ಕಯಲದ್ಧಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಹಿರಞ್ಞಕೋಟಿಯೋ ಅನೇಕಕೋಟಿಅಗ್ಘನಕಾ ರುಕ್ಖಾ ಚ ಜೇತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ಚತುಪಞ್ಞಾಸ ¶ ಕೋಟಿಯೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ. ಇತಿ ತೇಸಂ ಪರಿಕಿತ್ತನೇನ ಏವಂ ಪುಞ್ಞಕಾಮಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪುಞ್ಞಕಾಮೇ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ.

ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರಪರಿಯಾಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಕಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ? ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಕಾರಣಂ ಸಂವರಭೂತಂ ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತೇ ಸಂವರಿತಾ ಪಿದಹಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಖಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಆಸವನ್ತೀತಿ ಆಸವಾ, ಚಕ್ಖುತೋಪಿ…ಪೇ… ಮನತೋಪಿ ಸನ್ದನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮತೋ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುಂ ಓಕಾಸತೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಂ ಸವನ್ತೀತಿ ವಾ ಆಸವಾ, ಏತೇ ಧಮ್ಮೇ ಏತಞ್ಚ ಓಕಾಸಂ ಅನ್ತೋ ಕರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತೋಕರಣತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಆಕಾರೋ. ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೇನ ಮದಿರಾದಯೋ ಆಸವಾ, ಆಸವಾ ವಿಯಾತಿಪಿ ಆಸವಾ. ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಕಾ ಮದಿರಾದಯೋ ಆಸವಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯದಿ ಚ ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೇನ ಆಸವಾ, ಏತೇಯೇವ ಭವಿತುಮರಹನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೧). ಆಯತಂ ವಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸವನ್ತಿ ಪಸವನ್ತೀತಿಪಿ ಆಸವಾ. ಪುರಿಮಾನಿ ಚೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಚನಾನಿ ಯತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾ ಆಸವಾತಿ ¶ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಕಮ್ಮೇಪಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾಯೇವ ಆಸವಾ, ಅಪಿಚ ಖೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಾ ಉಪ್ಪದ್ದವಾಪಿ. ಸುತ್ತೇಸು ಹಿ ‘‘ನಾಹಂ, ಚುನ್ದ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂಯೇವ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೮೨) ಏತ್ಥ ವಿವಾದಮೂಲಭೂತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗತಾ.

‘‘ಯೇನ ¶ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ;

ಯಕ್ಖತ್ತಂ ಯೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ ಅಬ್ಬಜೇ;

ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ವಿನಳೀಕತಾ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೪.೩೬); –

ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ. ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೯) ಏತ್ಥ ಪರೂಪವಾದವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಧಬನ್ಧಾದಯೋ ¶ ಚೇವ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಭೂತಾ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಉಪದ್ದವಾ. ತೇ ಪನೇತೇ ಆಸವಾ ಯತ್ಥ ಯಥಾ ಆಗತಾ, ತತ್ಥ ತಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏತೇ ಹಿ ವಿನಯೇ ತಾವ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಸಂವರಾಯ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿ ದ್ವೇಧಾ ಆಗತಾ. ಸಳಾಯತನೇ ‘‘ತಯೋಮೇ ಆವುಸೋ ಆಸವಾ, ಕಾಮಾಸವೋ ಭವಾಸವೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೬೩) ತಿಧಾ ಆಗತಾ. ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ತೇಯೇವ ದಿಟ್ಠಾಸವೇನ ಸಹ ಚತುಧಾ ಆಗತಾ. ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪರಿಯಾಯೇ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ನಿರಯಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಗಾಮಿನಿಯಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಸವಾ ದೇವಲೋಕಗಾಮಿನಿಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೬೩) ಪಞ್ಚಧಾ ಆಗತಾ. ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ಸಂವರಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಛಧಾ ಆಗತಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ತೇಯೇವ ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಧಾ ಆಗತಾತಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಆಸವಪದೇ ವಚನತ್ಥೋ ಚೇವ ಪಭೇದೋ ಚ.

ಸಂವರಪದೇ ಪನ ಸಂವರಯತೀತಿ ಸಂವರೋ, ಪಿದಹತಿ ನಿವಾರೇತಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ¶ ಹಿ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯನ್ತೇನ ದ್ವಾರಂ ಸಂವರಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತು’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೭೭), ‘‘ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂಬ್ರಊಮಿ, ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೧೦೪೧) ಚ ಆದೀಸು ಪಿಧಾನಟ್ಠೇನ ಸಂವರಮಾಹ. ಸ್ವಾಯಂ ಸಂವರೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸತಿಞಾಣ ಖನ್ತಿ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೧) ಅಯಂ ಸೀಲಸಂವರೋ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಞ್ಹಿ ¶ ಏತ್ಥ ಸಂವರೋತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಮಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೧೩) ಸತಿಸಂವರೋ. ಸತಿ ಹೇತ್ಥ ಸಂವರೋತಿ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ ಅಯಂ ಞಾಣಸಂವರೋ. ಞಾಣಞ್ಹೇತ್ಥ ಪಿಧೀಯರೇತಿ ಇಮಿನಾ ಪಿಧಾನಟ್ಠೇನ ಸಂವರೋತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ…ಪೇ…, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪-೨೬) ಪನ ನಯೇನ ಇಧೇವ ಖನ್ತಿವೀರಿಯಸಂವರಾ ಆಗತಾ. ತೇಸಞ್ಚ ‘‘ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಉದ್ದೇಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಂವರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪಿಚ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ¶ ಅಯಂ ಸಂವರೋ ಇಧ ಆಗತೋಯೇವ, ತತ್ಥ ಖನ್ತಿವೀರಿಯಸಂವರಾ ತಾವ ವುತ್ತಾಯೇವ. ‘‘ಸೋ ತಞ್ಚ ಅನಾಸನಂ ತಞ್ಚ ಅಗೋಚರ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೫) ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸೀಲಸಂವರೋ. ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಂವುತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨) ಅಯಂ ಸತಿಸಂವರೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋ. ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಸೇವನಾ ಭಾವನಾ ಚ ಞಾಣಸಂವರೋ. ಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಏತೇನ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ನಿರೋಧಂ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೧೫. ಇದಾನಿ ಜಾನತೋ ಅಹನ್ತಿಆದೀಸು ಜಾನತೋತಿ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ. ಪಸ್ಸತೋತಿ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ. ದ್ವೇಪಿ ಪದಾನಿ ಏಕತ್ಥಾನಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಜಾನತೋತಿ ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಜಾನನಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಞಾಣಂ. ಪಸ್ಸತೋತಿ ಞಾಣಪ್ಪಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ, ಪಸ್ಸನಪ್ಪಭಾವಞ್ಹಿ ಞಾಣಂ. ಞಾಣಸಮಙ್ಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚಕ್ಖುಮಾ ವಿಯ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಾನಿ ಞಾಣೇನ ವಿವಟೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಪಿಚ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಜಾನತೋ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಯಥಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾರೋ. ಕೇಚಿ ಪನಾಚರಿಯಾ ಬಹೂ ಪಪಞ್ಚೇ ಭಣನ್ತಿ, ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ.

ಆಸವಾನಂ ¶ ಖಯನ್ತಿ ಆಸವಪ್ಪಹಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಖೀಣಾಕಾರಂ ನತ್ಥಿಭಾವನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸುತ್ತೇ, ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೩೮) ಚ ಆಸವಕ್ಖಯತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿಪಿ ಆಸವಕ್ಖಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ –

‘‘ಸೇಖಸ್ಸ ¶ ಸಿಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ, ಉಜುಮಗ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ;

ಖಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಞಾಣಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಾ ಅನನ್ತರಾ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ೬೨) –

ಆದೀಸು ಮಗ್ಗೋ ಆಸವಕ್ಖಯೋತಿ ವುತ್ತೋ,

‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೪೩೮) ಫಲಂ.

‘‘ಪರವಜ್ಜಾನುಪಸ್ಸಿಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿನೋ;

ಆಸವಾ ತಸ್ಸ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಆರಾ ಸೋ ಆಸವಕ್ಖಯಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೫೩) –

ಆದೀಸು ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ನೋ ಅಜಾನತೋ ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋತಿ ಯೋ ಪನ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ನೋ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ಯೇ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋಪಿ ಸಂವರಾದೀಹಿಯೇವ ¶ ಸುದ್ಧಿಂ ವದನ್ತಿ, ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪದದ್ವಯೇನ ಉಪಾಯೋ ವುತ್ತೋ, ಇಮಿನಾ ಅನುಪಾಯಪಟಿಸೇಧೋ. ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಚೇತ್ಥ ಞಾಣಂ ಆಸವಸಂವರಪರಿಯಾಯೋತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಂ ಜಾನತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಕಿಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜಾನತೋತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಆರಭಿ, ತತ್ಥ ಜಾನನಾ ಬಹುವಿಧಾ. ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋ ಏವ ಹಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಛತ್ತಂ ಕಾತುಂ ಜಾನಾತಿ, ಕೋಚಿ ಚೀವರಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ, ತಸ್ಸ ಈದಿಸಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಾ ಜಾನನಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ಯೋ ಪನ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕಾತುಂ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಜಾನತೋ ಆಸವಾ ವಡ್ಢನ್ತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಜಾನತೋ ¶ ಪಸ್ಸತೋ ಚ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ಹೋತಿ, ತದೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ ಪಥಮನಸಿಕಾರೋ, ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆದಿನಾ ಏವ ನಯೇನ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕೇನ ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಟ್ಟನಾ ಅನ್ವಾವಟ್ಟನಾ ಆಭೋಗೋ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ.

ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅನುಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಥಮನಸಿಕಾರೋ. ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ದುಕ್ಖೇ ಸುಖನ್ತಿ ಅನತ್ತನಿ ಅತ್ತಾತಿ ಅಸುಭೇ ಸುಭನ್ತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಥಮನಸಿಕಾರೋ. ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿಕುಲೇನ ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಟ್ಟನಾ ಅನ್ವಾವಟ್ಟನಾ ಆಭೋಗೋ ¶ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ. ಏವಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಜಾನತೋ, ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ಯಥಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಇಮಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಯುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಅಯೋನಿಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ. ತೇನ ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಆಸವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಜಾನತೋ, ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ಯಥಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ಹೋತೀತಿ, ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ.

ಅಯಂ ಪನ ವಿತ್ಥಾರೋ – ತತ್ಥ ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಅಯೋನಿಸೋ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಆಬದ್ಧಂ ಹೋತಿ ಉಪರಿ ಸಕಲಸುತ್ತಂ. ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟವಸೇನ ¶ ಹಿ ಉಪರಿ ಸಕಲಸುತ್ತಂ ವುತ್ತಂ. ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಞ್ಚ ವಟ್ಟಂ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಞ್ಚ ವಿವಟ್ಟಂ. ಕಥಂ? ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಹಿ ವಡ್ಢಮಾನೋ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಪೂರೇತಿ ಅವಿಜ್ಜಞ್ಚ ಭವತಣ್ಹಞ್ಚ. ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಚ ಸತಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ…ಪೇ… ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತಿ. ತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನಂ…ಪೇ… ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಅಯಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾತವೇಗಾಭಿಘಾತೇನ ವಿಪ್ಪನಟ್ಠನಾವಾ ವಿಯ ಗಙ್ಗಾವಟ್ಟೇ ಪತಿತಗೋಕುಲಂ ವಿಯ ಚಕ್ಕಯನ್ತೇ ಯುತ್ತಬಲಿಬದ್ದೋ ¶ ವಿಯ ಚ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಆವಟ್ಟಪರಿವಟ್ಟಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ತಾವ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಂ ವಟ್ಟಂ.

ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಪನ ವಡ್ಢಮಾನೋ – ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಂ, ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಸ್ಸತಿ, ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಬಹುಲೀಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೫೫) ವಚನತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಮುಖಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ. ಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಸಾ ವಿಜ್ಜಾತಿ ತಸ್ಸ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾ ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧೋ, ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ…ಪೇ… ಏವಂ ಏತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧) ಏವಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಂ ವಿವಟ್ಟಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಆಬದ್ಧಂ ಹೋತಿ ಉಪರಿ ಸಕಲಸುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಆಬದ್ಧೇ ¶ ಚೇತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಆಸವಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ನ ಹಿ ಪಹೀನಾ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪನ ಪಹಾನಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉದ್ದೇಸಪಟಿಲೋಮತೋಪಿ ‘‘ಅಯೋನಿಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮನಸಿಕರೋತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ. ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇವ ಆಸವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಚೀವರಾದಿಂ ವಾ ಪಚ್ಚಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಮನುಞ್ಞಂ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ, ತಂ ಸುಭಂ ಸುಖನ್ತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ, ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರಂ ವಾ ಪನ ಅನನುಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಆಸವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ನಾಮ ಆಸವಾ ನ ಸನ್ತಿ. ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬೇಪಿ ಚ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ವಾ ಯಸ್ಸ ಪಕತಿಸುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಪರಿಯತ್ತಿನವಕಮ್ಮಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾನಂ ¶ ವಾ ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ತಾದಿಸೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಇಮೇಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇಸುಯೇವ ಪನ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ವಡ್ಢಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಯೋನಿಸೋ ¶ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಸ ಪಕತಿಸುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭದ್ದಾಯ ಚ ಕಾಪಿಲಾನಿಯಾ, ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ ಆಸವಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಜಾನಾತಿ ‘‘ನ ಖೋ ಮೇ ಆಸವಾ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಗತಾ, ಹನ್ದ ನೇಸಂ ಸಮುಗ್ಘಾತಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ. ತತೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಸಬ್ಬೇ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ. ತಸ್ಸ ತೇ ಆಸವಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಕಾರಕಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇನ ಸಹಸಾ ಆಸವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತೋ ಸಂವೇಗಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಪದಹನ್ತೋ ತೇ ಆಸವೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಮಣ್ಡಲಾರಾಮವಾಸೀಮಹಾತಿಸ್ಸಭೂತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ. ಸೋ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಹಾರೇ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತೋ ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣೇ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಸೋ ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಸುಪಿನನ್ತೇಪಿ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ‘‘ಅಯಂ ಕಿಲೇಸೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಅಪಾಯಸಂವತ್ತನಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಂವೇಗಂ ಜನೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ¶ ರಾಗಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗುಮ್ಬನ್ತರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಆಚರಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಉದ್ದೇಸಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಿ. ಯೇ ಪನ ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಾ, ತೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಹಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

೧೬. ಇದಾನಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಆಸವಾ ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೇ ತೇ ಆಸವಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತೇಸಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪಹಾನಕಾರಣಂ ಆವಿಕಾತುಂ ದೇಸನಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿಆದಿಮಾಹ ಯಥಾ ತಂ ದೇಸನಾಪಭೇದಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ. ತತ್ಥ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೧೭. ಇದಾನಿ ¶ ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅನುಪುಬ್ಬತೋ ಬ್ಯಾಕಾತುಕಾಮೋ ‘‘ಕತಮೇ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಮನಸಿಕರಣೀಯೇ ಧಮ್ಮೇ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬೇ ಸಮನ್ನಾಹರಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ನ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಮನಸಿಕರಣೀಯೇತಿ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಿಕರಣೀಯಾ, ಇಮೇ ಅಮನಸಿಕರಣೀಯಾತಿ ¶ ಧಮ್ಮತೋ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥಿ, ಆಕಾರತೋ ಪನ ಅತ್ಥಿ. ಯೇನಾ ಆಕಾರೇನ ಮನಸಿಕರಿಯಮಾನಾ ಅಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಪದಟ್ಠಾನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನಾಕಾರೇನ ನ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಾ. ಯೇನ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಪದಟ್ಠಾನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಾ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯ’ಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಕಾಮಾಸವೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಯ’ಸ್ಸಾತಿ ಯೇ ಅಸ್ಸ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ. ಮನಸಿಕರೋತೋತಿ ಆವಜ್ಜಯತೋ ಸಮನ್ನಾಹರನ್ತಸ್ಸ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ವಾಸದ್ದೋ, ನ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ ದ್ವಿಪದಾ ವಾ…ಪೇ… ತಥಾಗತೋ ತೇಸಂ ¶ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೯೦) ವುತ್ತೇ ಅಪದಾ ಚ ದ್ವಿಪದಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಥಾ ಚ ‘‘ಭೂತಾನಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಸಮ್ಭವೇಸೀನಂ ವಾ ಅನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೨) ವುತ್ತೇ ಭೂತಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವೇಸೀನಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಥಾ ಚ ‘‘ಅಗ್ಗಿತೋ ವಾ ಉದಕತೋ ವಾ ಮಿಥುಭೇದತೋ ವಾ’’ತಿ (ಉದಾ. ೭೬) ವುತ್ತೇ ಅಗ್ಗಿತೋ ಚ ಉದಕತೋ ಚ ಮಿಥುಭೇದತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಾಸವೋ ಪವಡ್ಢತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸು.

ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋ. ಭವಾಸವೋತಿ ರುಪಾರೂಪಭವೇ ಛನ್ದರಾಗೋ, ಝಾನನಿಕನ್ತಿ ಚ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಾ. ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾಸವೋಪಿ ಭವಾಸವೇ ಏವ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ. ತತ್ಥ ಕಾಮಗುಣೇ ಅಸ್ಸಾದತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಪವಡ್ಢತಿ. ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸಾದತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಭವಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಪವಡ್ಢತಿ. ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಧಮ್ಮೇ ಚತುವಿಪಲ್ಲಾಸಪದಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಪವಡ್ಢತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತನಯಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬೋ.

ಕಸ್ಮಾ ¶ ಪನ ತಯೋ ಏವ ಆಸವಾ ಇಧ ವುತ್ತಾತಿ. ವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತೋ. ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಹಿ ಕಾಮಾಸವೋ,. ಅನಿಮಿತ್ತಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಇತರೇ. ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ತಯೋ ಆಸವೇ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಾ ತಿಣ್ಣಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅಭಾಗಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತಾ ಭಾಗಿನೋತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ತಯೋ ಏವ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದಿಟ್ಠಾಸವೋಪಿ ವಾ ಏತ್ಥ ವುತ್ತೋ ಯೇವಾತಿ ವಣ್ಣಿತಮೇತಂ.

ತಸ್ಸ ¶ ಅಮನಸಿಕರಣೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಮನಸಿಕಾರಾತಿ ಮನಸಿಕಾರಹೇತು, ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ದುತಿಯಪದೇಪಿ. ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇವ ಆಸವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಆಸವಾ ಪವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಆಸವಾನಂಯೇವ ಅಭೇದತೋ ನಿಗಮನಮೇತಂ.

೧೮. ಏತ್ತಾವತಾ ಯೋ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಆಸವೇ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಅಯೋನಿಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇವ ಆಸವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಪಚ್ಚಯಾನಂ ಕಾಮಾಸವಾದೀನಮ್ಪಿ ¶ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇಪಿ ಆಸವೇ ತೇನೇವ ಪುಗ್ಗಲೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಆಸವೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೋ ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾಸವಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಯಸ್ಸ ತೇ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಆಸವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ, ಯೋ ಚಾಯಂ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಅನುಪಾಯೇನ ಉಪ್ಪಥೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಕಥಂ? ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ…ಪೇ…ಸೋ ಕುಹಿಂ ಗಾಮೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಯಥಾಸ್ಸ ‘‘ಅಹಂ ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ಸೋಳಸವಿಧಾಪಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ.

ತತ್ಥ ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ನನು ಖೋತಿ ಸಸ್ಸತಾಕಾರಞ್ಚ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋ ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಪವತ್ತತಿ. ಅಪಿಚ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋಯೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ. ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಪನ ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ. ಸ್ವೇವ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಾದೀನಿ ವಾ. ನನು ಚ ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ. ಕೋ ವಾ ಏವಮಾಹ ನ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ. ನ ಪನ ತತ್ಥ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ ಕಾರಣಂ ¶ , ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾದೀನಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಾನಿ. ನ ಹಿ ಮಚ್ಛಮಂಸಾದೀನಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಯಾ ಸುಗನ್ಧಾನಿ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ಸುಗನ್ಧಾನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಿಂ ¶ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಜಾತಿಲಿಙ್ಗೂಪಪತ್ತಿಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಖತ್ತಿಯೋ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣವೇಸ್ಸಸುದ್ದಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ಕಙ್ಖತಿ.

ಕಥಂ ನು ಖೋತಿ ಸಣ್ಠಾನಾಕಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದೀಘೋ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿಂ, ರಸ್ಸಓದಾತಕಣ್ಹಪ್ಪಮಾಣಿಕಅಪ್ಪಮಾಣಿಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ಕಙ್ಖತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಾದಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಹೇತುತೋ ಕಙ್ಖತೀತಿ ವದನ್ತಿ.

ಕಿಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಂ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಜಾತಿಆದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಖತ್ತಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ನು ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಹೋಸಿಂ…ಪೇ… ದೇವೋ ಹುತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಮ್ಪರಂ ಕಙ್ಖತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಪನ ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಕಾಲಾಧಿವಚನಮೇತಂ.

ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ¶ ನು ಖೋ ನನು ಖೋತಿ ಸಸ್ಸತಾಕಾರಞ್ಚ ಉಚ್ಛೇದಾಕಾರಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಏತರಹಿ ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಚುತಿಪರಿಯನ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕಥಂಕಥೀ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧೇಸು ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ. ಅಹಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ. ಯುತ್ತಂ ಪನೇತನ್ತಿ? ಯುತ್ತಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಕಾ ಏತ್ಥ ಚಿನ್ತಾ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಇದಂ ವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಉದಾಹರನ್ತಿ. ಚೂಳಮಾತಾಯ ಕಿರ ಪುತ್ತೋ ಮುಣ್ಡೋ, ಮಹಾಮಾತಾಯ ಪುತ್ತೋ ಅಮುಣ್ಡೋ, ತಂ ಪುತ್ತಂ ಮುಣ್ಡೇಸುಂ. ಸೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಹಂ ನು ಖೋ ಚೂಳಮಾತಾಯ ಪುತ್ತೋತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಏವಂ ಅಹಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ಕಙ್ಖಾ ಹೋತಿ.

ನೋ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ತನೋ ನತ್ಥಿಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ. ತತ್ರಾಪಿ ಇದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ಮಚ್ಛೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಉದಕೇ ಚಿರಟ್ಠಾನೇನ ಸೀತಿಭೂತಂ ಅತ್ತನೋ ಊರುಂ ಮಚ್ಛೋತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಹರಿ. ಅಪರೋ ಸುಸಾನಪಸ್ಸೇ ಖೇತ್ತಂ ರಕ್ಖನ್ತೋ ಭೀತೋ ಸಙ್ಕುಟಿತೋ ಸಯಿ. ಸೋ ಪಟಿಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಜಣ್ಣುಕಾನಿ ದ್ವೇ ಯಕ್ಖಾತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಹರಿ. ಏವಂ ನೋ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ಕಙ್ಖತಿ.

ಕಿಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ಖತ್ತಿಯೋವ ಸಮಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಖತ್ತಿಯಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸು. ದೇವೋ ¶ ಪನ ಸಮಾನೋ ದೇವಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸೋಪಿ ಪನ ‘‘ಅಹಂ ರೂಪೀ ನು ಖೋ ಅರೂಪೀ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕಙ್ಖತಿ. ಖತ್ತಿಯಾದಯೋ ಕಸ್ಮಾ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಚೇ. ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕುಲೇ ¶ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಗಹಟ್ಠಾಪಿ ಚ ಪೋತ್ಥಲಿಕಾದಯೋ ಪಬ್ಬಜಿತಸಞ್ಞಿನೋ. ಪಬ್ಬಜಿತಾಪಿ ‘‘ಕುಪ್ಪಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಗಹಟ್ಠಸಞ್ಞಿನೋ. ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಚ ರಾಜಾನೋ ವಿಯ ಅತ್ತನಿ ದೇವಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತಿ.

ಕಥಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಾಕಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದೀಘೋ ನು ಖೋಸ್ಮಿ, ರಸ್ಸಚತುರಂಸಛಳಂಸಅಟ್ಠಂಸಸೋಳಸಂಸಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಪ್ಪಕಾರೋತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಕಥಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀತಿ ಕಙ್ಖತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸರೀರಸಣ್ಠಾನಂ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಕುತೋ ¶ ಆಗತೋ, ಸೋ ಕುಹಿಂ ಗಾಮೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಆಗತಿಗತಿಟ್ಠಾನಂ ಕಙ್ಖತಿ.

೧೯. ಏವಂ ಸೋಳಸಪ್ಪಭೇದಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಂ ಇಮಿನಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಸೇನ ದಿಟ್ಠಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ. ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಯಥಾ ಅಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ತಸ್ಸೇವ ಸವಿಚಿಕಿಚ್ಛಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಥಾಮಗತತ್ತಾ ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ವಾಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ, ಏವಂ ವಾ ಏವಂ ವಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಸಬ್ಬಕಾಲೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಿತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋತಿ ಭೂತತೋ ಚ ಥಿರತೋ ಚ, ‘‘ಇದಂ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಭೂತತೋ ಸುಟ್ಠು ದಳ್ಹಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಪನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ, ಸತೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭವಗ್ಗಹಣತೋ. ಅಥ ವಾ ಪುರಿಮಾಪಿ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅತ್ಥೀತಿ ಗಹಣತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ. ಪಚ್ಛಿಮಾಪಿ ಅತೀತಾನಾಗತೇಸು ನತ್ಥೀತಿ ಗಹಣತೋ ಭಸ್ಮನ್ತಾಹುತಿಯೋತಿ ಗಹಿತದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ವಿಯ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ. ಅತೀತೇ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಕಸ್ಸೇವ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ.

ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸೀಸೇನ ಖನ್ಧೇ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ ಅವಸೇಸಕ್ಖನ್ಧೇ ¶ ಸಞ್ಜಾನತೋ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನಾ ಇಮಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀತಿ ಹೋತಿ. ಅತ್ತನಾವ ಅನತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂಯೇವ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಅನತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ ತೇಸಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಹೋತಿ ¶ . ಅನತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂ ಅನತ್ತಾತಿ. ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ ತೇಸಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋವ.

ವದೋ ವೇದೇಯ್ಯೋತಿಆದಯೋ ಪನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏವ ಅಭಿನಿವೇಸಾಕಾರಾ. ತತ್ಥ ವದತೀತಿ ವದೋ, ವಚೀಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವೇದಯತೀತಿ ವೇದೇಯ್ಯೋ, ಜಾನಾತಿ ಅನುಭವತಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ವೇದೇತೀತಿ, ತತ್ರ ತತ್ರ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ¶ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ. ತತ್ರ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಯೋನಿಗತಿಟ್ಠಿತಿನಿವಾಸನಿಕಾಯೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ವಾ. ನಿಚ್ಚೋತಿ ಉಪ್ಪಾದವಯರಹಿತೋ. ಧುವೋತಿ ಥಿರೋ ಸಾರಭೂತೋ. ಸಸ್ಸತೋತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕೋ. ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಭಾವಂ ಅವಿಜಹನಧಮ್ಮೋ, ಕಕಣ್ಟಕೋ ವಿಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ. ಸಸ್ಸತಿಸಮನ್ತಿ ಚನ್ದಸೂರಿಯಸಮುದ್ದಮಹಾಪಥವೀಪಬ್ಬತಾ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ಸಸ್ಸತಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಸ್ಸತೀಹಿ ಸಮಂ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ. ಯಾವ ಸಸ್ಸತಿಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಾವ ತಥೇವ ಠಸ್ಸತೀತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಏವಂದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ.

ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿಆದೀಸು. ಇದನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖನಿದಸ್ಸನಂ. ದಿಟ್ಠಿಗತಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಚ ಇದನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ. ಏತ್ಥ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ಗೂಥಗತಂ ವಿಯ. ದಿಟ್ಠೀಸು ವಾ ಗತಮಿದಂ ದಸ್ಸನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾತಿಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಗತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿಆದಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಮನಮತ್ತಮೇವ, ನತ್ಥೇತ್ಥ ಅತ್ತಾ ವಾ ನಿಚ್ಚೋ ವಾ ಕೋಚೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾ ಚಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ದುನ್ನಿಗ್ಗಮನಟ್ಠೇನ ಗಹನಂ. ದುರತಿಕ್ಕಮಟ್ಠೇನ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಟ್ಠೇನ ಚ ಕನ್ತಾರೋ, ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕನ್ತಾರವಾಳಕನ್ತಾರಾದಯೋ ವಿಯ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಿಲೋಮನಟ್ಠೇನ ವಾ ವಿಸೂಕಂ. ಕದಾಚಿ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ, ಕದಾಚಿ ಉಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಗಹಣತೋ ವಿರೂಪಂ ಫನ್ದಿತನ್ತಿ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತಂ. ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಸಂಯೋಜನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ…ಪೇ… ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿ. ಇದಾನಿಸ್ಸ ತಮೇವ ಬನ್ಧನತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಸಂಯುತ್ತೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನೇನ ಸಂಯುತ್ತೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏತೇಹಿ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತೀತಿ. ಕಿಂ ವಾ ಬಹುನಾ, ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ.

೨೦. ಏವಂ ¶ ¶ ಛಪ್ಪಭೇದಂ ದಿಟ್ಠಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ಕಾಮಾಸವಾದಿವಚನೇನೇವ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಕಾಮಸುಖತ್ಥಞ್ಹಿ ಭವಸುಖಭವವಿಸುದ್ಧಿಅತ್ಥಞ್ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಭಿಭೂತಾ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸೀಲಬ್ಬತಾನಿ ಪರಾಮಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ತಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾಪಿ ತಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ಇದಾನಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಆಸವೇ ಪಜಹತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಆಸವಾನಂ ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ¶ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಬ್ಬಿಪರೀತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸುತವಾ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಯಾವ ‘‘ಸೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಚ ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದಾವಿನೀತಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಅಯಂ ‘‘ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಸುವಿನೀತೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪಿಚ ಖೋ ಸಿಖಾಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭು, ತಾವ ತದನುರೂಪೇನ ಅತ್ಥೇನ ಅಯಂ ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೧. ‘‘ಸೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಯಂ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ, ಸೋ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಣ್ಹಾವಜ್ಜಾ ತೇಭೂಮಕಾ ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಂ, ತಣ್ಹಾ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧೋ, ನಿರೋಧಸಮ್ಪಾಪಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇವ ಆಚರಿಯಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹಿತಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಂ ಸಮಾರುಳ್ಹೋ ಸಮಾನೋ ತೇ ತೇಭೂಮಕೇ ಖನ್ಧೇ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಉಪಾಯೇನ ಪಥೇನ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸತಿ ಚ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಯಾವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ, ತಾವ ಮನಸಿಕಾರಸೀಸೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವುತ್ತಾ. ಯಾ ಪನಾಯಂ ತಸ್ಸೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪಭಾವಿಕಾ ತಣ್ಹಾ, ಅಯಂ ಸಮುದಯೋತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಸಮುದಯೋ ಚ ಇದಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯದಿದಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ, ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ನಿರೋಧಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಉಪಾಯೇನ ಪಥೇನ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸತಿ ಚ.

ತತ್ರಾಯಂ ¶ ಉಪಾಯೋ, ಅಭಿನಿವೇಸೋ ನಾಮ ವಟ್ಟೇ ಹೋತಿ, ವಿವಟ್ಟೇ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಕಾಯೇ ಪಥವೀಧಾತು, ಆಪೋಧಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಕಸನ್ತತಿಯಂ ಚತ್ತಾರಿ ಭೂತಾನಿ ತದನುಸಾರೇನ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ಚ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ. ತಂ ವವತ್ಥಾಪಯತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತದಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ. ತತೋ ಇಮೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ. ತೇ ಪನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ¶ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಭಾಗಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಇದಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಂ ಸಹೇತು ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಹೇತು ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾಕಮ್ಮಾಹಾರಾದಿಕೇ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ವವತ್ಥಪೇತಿ. ತತೋ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹುತ್ವಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತಿ, ಉದಯಬ್ಬಯಪೀಳಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾತಿ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತಿ. ಅವಸವತ್ತನತೋ ಅನತ್ತಾತಿ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತಿ. ಏವಂ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕಪಟಿವೇಧೇನೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಏಕಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ. ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೇನ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೇನ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೇನ. ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ…ಪೇ… ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇನ ಞಾಣೇನ. ಏಕಞಾಣೇನೇವ ಹಿ ಏಸ ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ, ಸೇಸಾನಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ ಚೇವ ಅಭಿಸಮೇತಿ ಚ. ನ ಹಿಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಹಂ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವಾ…ಪೇ… ‘‘ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಮೀ’’ತಿ ವಾ. ಅಪಿಚ ಖ್ವಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೋ ಏವಂ ತಂ ಞಾಣಂ ದುಕ್ಖಪರಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಸಮುದಯಪಹಾನಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಕರೋತಿಯೇವ. ತಸ್ಸೇವಂ ಉಪಾಯೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ, ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ‘‘ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಾನಂ ಪರಾಮಸನತೋ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋತಿ. ತತ್ಥ ಚತೂಸು ಆಸವೇಸು ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಾ ದಿಟ್ಠಾಸವೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಆಸವಾ ಚೇವ ಸಂಯೋಜನಾ ಚ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಸಂಯೋಜನಮೇವ, ನ ಆಸವೋ ¶ . ‘‘ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಆಸವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಪನ ಆಸವಾತಿ.

‘‘ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ…ಪೇ… ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಇಮೇ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ನಾಮ ¶ ಆಸವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ಅಥ ವಾ ಯಾ ಅಯಂ ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಸರೂಪೇನೇವ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ವಿಭತ್ತಾ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ. ಸಾ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಸಹಜಾತಪಹಾನೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಹೀಯತಿ. ದಿಟ್ಠಾಸವೇ ಹಿ ಪಹೀಯಮಾನೇ ತಂಸಹಜಾತೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇಸು ಕಾಮಾಸವೋಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋಪಿ ಪಹೀಯತಿ ¶ . ಪಹಾನೇಕಟ್ಠೋ ಪನ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದಿಸಮಿದ್ಧಿಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಭವಾಸವೋ. ತೇನೇವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋಪಿ, ದ್ವೀಸು ದೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತೇಸು ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋಪಿ, ತಥಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋಪೀತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅವಸೇಸಾ ತಯೋಪಿ ಆಸವಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಸ ಪೋರಾಣಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ, ತೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ದಸ್ಸನಂ? ಪಠಮಂ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನತೋ. ನನು ಗೋತ್ರಭು ಪಠಮತರಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ? ನೋ ನ ಪಸ್ಸತಿ. ದಿಸ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ನ ಕರೋತಿ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾನತೋ. ತಸ್ಮಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ರಾಜಾನಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಅಜ್ಜಾಪಿ ರಾಜಾನಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಗಾಮವಾಸೀ ಪುರಿಸೋ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ.

ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೨. ಏವಂ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಆಸವೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತದನನ್ತರುದ್ದಿಟ್ಠೇ ಸಂವರಾ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಕತಮೇ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ಸಂವರಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇತೋ ಪರಞ್ಹಿ ಅತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ.

ನನು ಚ ದಸ್ಸನೇನ ಭಾವನಾಯಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬೋ ಆಸವೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ಸಂವರಾದೀಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ದಸ್ಸೇತೀತಿ. ಸಂವರಾದೀಹಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಆಸವಾ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ¶ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಚಾಯಂ ವುತ್ತೋ ಪಠಮೋ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗೋಯೇವ, ಇದಾನಿ ಭಾವನಾನಾಮೇನ ವುಚ್ಚಿಸ್ಸನ್ತಿ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಅಯಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ಥ ¶ ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ. ತತ್ಥಾಯಂ ಸಙ್ಖಾಸದ್ದೋ ಞಾಣಕೋಟ್ಠಾಸಪಞ್ಞತ್ತಿಗಣನಾಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೬೮) ಹಿ ಞಾಣೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೧) ಕೋಟ್ಠಾಸೇ. ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೩೧೩) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ. ‘‘ನ ಸುಕರಂ ಸಙ್ಖಾತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೮) ಗಣನಾಯಂ. ಇಧ ಪನ ಞಾಣೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋತಿ ಹಿ ಉಪಾಯೇನ ಪಥೇನ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಞತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಸಂವರೇ ಆದೀನವಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಚಾಯಂ ‘‘ವರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತತ್ತಾಯ ಅಯೋಸಲಾಕಾಯ ಆದಿತ್ತಾಯ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಾಯ ಸಜೋತಿಭೂತಾಯ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮ್ಪಲಿಮಟ್ಠಂ, ನ ತ್ವೇವ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇಸು ರೂಪೇಸು ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩೫) ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖುಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಸಂವರಣತೋ ಸಂವರೋ, ಪಿದಹನತೋ ಥಕನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ. ತಿತ್ಥಕಾಕೋ ಆವಾಟಕಚ್ಛಪೋ ವನಮಹಿಂಸೋತಿಆದಯೋ ವಿಯ.

ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರೋ ವಾ ಅಸಂವರೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ನ ಹಿ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತಿ ವಾ ಮುಟ್ಠಸಚ್ಚಂ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಪಿಚ ಯದಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತದಾ ಭವಙ್ಗೇ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧೇ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು ಆವಜ್ಜನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತತೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ, ತತೋ ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಕಿಚ್ಚಂ, ತತೋ ವಿಪಾಕಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಸನ್ತೀರಣಕಿಚ್ಚಂ, ತತೋ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ತದನನ್ತರಂ ಜವನಂ ಜವತಿ.

ತತ್ಥಪಿ ¶ ನೇವ ಭವಙ್ಗಸಮಯೇ, ನ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಸಮಯೇ ಸಂವರೋ ವಾ ಅಸಂವರೋ ವಾ ಅತ್ಥಿ. ಜವನಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಚೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ¶ ವಾ ಮುಟ್ಠಸಚ್ಚಂ ವಾ ಅಞ್ಞಾಣಂ ವಾ ಅಕ್ಖನ್ತಿ ವಾ ಕೋಸಜ್ಜಂ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಅಸಂವರೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಹೋನ್ತೋಪಿ ಸೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಅಸಂವರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸತಿ ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಅಗುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭವಙ್ಗಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿಪಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ ¶ , ಯಥಾ ನಗರೇ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಅಸಂವುತೇಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋ ಘರಕೋಟ್ಠಕಗಬ್ಭಾದಯೋ ಸುಸಂವುತಾ, ತಥಾಪಿ ಅನ್ತೋನಗರೇ ಸಬ್ಬಂ ಭಣ್ಡಂ ಅರಕ್ಖಿತಂ ಅಗೋಪಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ನಗರದ್ವಾರೇನ ಹಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚೋರಾ ಯದಿಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ, ಏವಮೇವ ಜವನೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಅಗುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭವಙ್ಗಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿಪೀತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸೀಲಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಗುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭವಙ್ಗಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿಪಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ನಗರದ್ವಾರೇಸು ಸುಸಂವುತೇಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋ ಘರಾದಯೋ ಅಸಂವುತಾ, ತಥಾಪಿ ಅನ್ತೋನಗರೇ ಸಬ್ಬಂ ಭಣ್ಡಂ ಸುರಕ್ಖಿತಂ ಸುಗೋಪಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ನಗರದ್ವಾರೇಸು ಹಿ ಪಿಹಿತೇಸು ಚೋರಾನಂ ಪವೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಮೇವ ಜವನೇ ಸೀಲಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಸುಗುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭವಙ್ಗಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿಪಿ. ತಸ್ಮಾ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಇಧ ಚಾಯಂ ಸತಿಸಂವರೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಂವುತೋ, ಉಪೇತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೧) ವುತ್ತಂ. ತಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಥ ವಾ ಸಂವರೀತಿ ಸಂವುತೋ, ಥಕೇಸಿ ಪಿದಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಸಂವುತೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಂವುತೋ, ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಞ್ಞಿತಂ ಸತಿಕವಾಟಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ, ಘರದ್ವಾರೇ ಕವಾಟಂ ವಿಯ ಸಂವರಿ ಥಕೇಸಿ ಪಿದಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಸುನ್ದರತರೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ ಅಸಂವುತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಸಂವುತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ’’ತಿ ಏತೇಸು ಪದೇಸು ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ ದಿಸ್ಸತಿ.

ವಿಹರತೀತಿ ಏವಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಂವುತೋ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ. ಯಞ್ಹಿಸ್ಸಾತಿಆದಿಮ್ಹಿ ¶ ¶ ಯಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಸಂವುತಸ್ಸ ಅಥಕೇತ್ವಾ ಅಪಿದಹಿತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ, ಯೇ-ಕಾರಸ್ಸ ಯನ್ತಿ ಆದೇಸೋ. ಹಿಕಾರೋ ಚ ಪದಪೂರಣೋ, ಯೇ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯುಂ. ಆಸವಾ ವಿಘಾತಪರಿಳಾಹಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚ ವಿಘಾತಕರಾ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾ ವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ ಚ. ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಹಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಆಪಾಥಗತಂ ಕಾಮಸ್ಸಾದವಸೇನ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ ಅಭಿನನ್ದತೋ ಕಾಮಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಈದಿಸಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುಗತಿಭವೇ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಭವಪತ್ಥನಾಯ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ ಭವಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸತ್ತೋತಿ ವಾ ಸತ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಸಹಜಾತಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅಪರೇ ಕಿಲೇಸಾ ವಿಘಾತಪರಿಳಾಹಾ, ಆಯತಿಂ ವಾ ತೇಸಂ ವಿಪಾಕಾ. ತೇಪಿ ಹಿ ಅಸಂವುತಸ್ಸೇವ ವಿಹರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಏವಂಸ ತೇತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸ ತೇ. ಏವಂ ಏತೇನ ಉಪಾಯೇನ ನ ಹೋನ್ತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಂವುತೋತಿಆದೀಸು.

ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ಸಂವರಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಇಮೇ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕತ್ವಾ ಚತುವೀಸತಿ ಆಸವಾ ಸಂವರೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಚೇತ್ಥ ಸತಿಸಂವರೋ ಏವ ಸಂವರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಟಿಸೇವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೩. ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಚೀವರನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಸೀಲಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ. ಯಞ್ಹಿಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಅಸ್ಸ. ಅಪ್ಪಟಿಸೇವತೋತಿ ಏವಂ ಯೋನಿಸೋ ಅಪ್ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಕೇವಲಂ ಪನಿಧ ಅಲದ್ಧಂ ಚೀವರಾದಿಂ ಪತ್ಥಯತೋ ಲದ್ಧಂ ವಾ ¶ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ ಕಾಮಾಸವಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಈದಿಸಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಸುಗತಿಭವೇ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಭವಪತ್ಥನಾಯ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ ಭವಾಸವಸ್ಸ, ಅಹಂ ಲಭಾಮಿ ನ ಲಭಾಮೀತಿ ವಾ ಮಯ್ಹಂ ವಾ ಇದನ್ತಿ ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ಅಧಿಟ್ಠಹತೋ ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಪನ ಸಹಜಾತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ ಏವಂ ಚತುನ್ನಂ ಆಸವಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ ಚ ನವವೇದನುಪ್ಪಾದನತೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇಮೇ ¶ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ಪಟಿಸೇವನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಇಮೇ ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯೇ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕತ್ವಾ ಸೋಳಸ ಆಸವಾ ಇಮಿನಾ ಞಾಣಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪಟಿಸೇವನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಪಟಿಸೇವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಧಿವಾಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸಾತಿ ಉಪಾಯೇನ ಪಥೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಸೀತಂ ಖಮತಿ ಸಹತಿ, ನ ಅವೀರಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನಪಿ ಸೀತೇನ ಚಲತಿ ಕಮ್ಪತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಜಹತಿ. ಅಪಿಚ ಖೋ ಲೋಮಸನಾಗತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಅನಪ್ಪಕೇನಾಪಿ ಸೀತೇನ ಫುಟ್ಠೋ ನ ಚಲತಿ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ ಪಿಯಙ್ಗುಗುಹಾಯಂ ಪಧಾನಘರೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅನ್ತರಟ್ಠಕೇ ಹಿಮಪಾತಸಮಯೇ ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋವ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ. ಏವಂ ಉಣ್ಹಾದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಧಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉಣ್ಹಂ ಸಹತಿ ಸ್ವೇವ ಥೇರೋ ವಿಯ, ಅಯಂ ‘‘ಖಮೋ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಗಿಮ್ಹಸಮಯೇ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಬಹಿಚಙ್ಕಮೇ ನಿಸೀದಿ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಸೇದಾಪಿಸ್ಸ ಕಚ್ಛೇಹಿ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಆಹ ‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ನಿಸೀದಥ, ಸೀತಲೋ ಓಕಾಸೋ’’ತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಉಣ್ಹಭಯೇನೇವಮ್ಹಿ ಆವುಸೋ ಇಧ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಯೇವ. ಉಣ್ಹನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪೋವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪವಸೇನ ಪನೇತಂ ವತ್ಥು ವುತ್ತಂ.

ಯೋ ¶ ಚ ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಭತ್ತಂ ವಾ ಪಾನೀಯಂ ವಾ ಅಲಭಮಾನೋಪಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅತ್ತನೋ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅವೇಧೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿಜಹತಿಯೇವ. ಅಧಿಮತ್ತೇಹಿ ಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸಮ್ಫಸ್ಸೇಹಿ ಫುಟ್ಠೋ ಚಾಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನೂಪಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅವೇಧೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿಜಹತಿಯೇವ. ಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಚಾಪಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಮುಖೇಸು ಅನೇಕವಾರಂ ಪರಿವತ್ತಿತಪುಬ್ಬಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅವೇಧೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿಜಹತಿಯೇವ ಪಧಾನಿಯತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಅಯಂ ‘‘ಖಮೋ ಜಿಘಚ್ಛಾಯ…ಪೇ… ಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಥೇರಂ ¶ ಕಿರ ಖಣ್ಡಚೇಲವಿಹಾರೇ ಕಣಿಕಾರಪಧಾನಿಯಘರೇ ಅರಿಯವಂಸಂ ಸುಣನ್ತಂ ಘೋರವಿಸೋ ಸಪ್ಪೋ ಡಂಸಿ. ಥೇರೋ ಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಧಮ್ಮಂಯೇವ ಸುಣಾತಿ. ವಿಸವೇಗೋ ಥದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ಉಪಸಮ್ಪದಮಣ್ಡಲಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಸಹ ಪೀತುಪ್ಪಾದಾ ವಿಸಂ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಪಾವಿಸಿ. ಥೇರೋ ¶ ತತ್ಥೇವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಯೋ ಪನ ಅಕ್ಕೋಸವಸೇನ ದುರುತ್ತೇ ದುರುತ್ತತ್ತಾಯೇವ ಚ ದುರಾಗತೇ ಅಪಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಸಞ್ಞಿತೇ ವಚನಪಥೇ ಸುತ್ವಾ ಖನ್ತಿಗುಣಂಯೇವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನ ವೇಧತಿ ದೀಘಭಾಣಕಅಭಯತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಅಯಂ ‘‘ಖಮೋ ದುರುತ್ತಾನಂ ದುರಾಗತಾನಂ ವಚನಪಥಾನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಥೇರೋ ಕಿರ ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮತಾಯ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸಪ್ಪಟಿಪದಂ ಕಥೇಸಿ, ಸಬ್ಬೋ ಮಹಾಗಾಮೋ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಮಹಾಥೇರೋ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ದೀಘಭಾಣಕೋ ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥೇಮೀತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಕೋಲಾಹಲಂ ಕರೋಸೀತಿಆದೀಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಿ. ಉಭೋಪಿ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಗಾವುತಮತ್ತಂ ಏಕಪಥೇನ ಅಗಮಂಸು. ಸಕಲಗಾವುತಮ್ಪಿ ಸೋ ತಂ ಅಕ್ಕೋಸಿಯೇವ. ತತೋ ಯತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಹಾರಾನಂ ಮಗ್ಗೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ದೀಘಭಾಣಕತ್ಥೇರೋ ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಏಸ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಅಸುಣನ್ತೋ ವಿಯ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋಪಿ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ತಮೇನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಕಲಗಾವುತಂ ಪರಿಭಾಸನ್ತಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವೋಚುತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ‘‘ಖನ್ತಿಯೇವ, ಆವುಸೋ, ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ, ನ ಅಕ್ಖನ್ತಿ. ಏಕಪದುದ್ಧಾರೇಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಯೋಗಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಏತ್ಥ ಚ ವಚನಮೇವ ವಚನಪಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯೋ ¶ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸಾರೀರಿಕಾ ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಮನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಾ, ಬಹಲಟ್ಠೇನ ತಿಬ್ಬಾ, ಫರುಸಟ್ಠೇನ ಖರಾ, ತಿಖಿಣಟ್ಠೇನ ಕಟುಕಾ, ಅಸ್ಸಾದವಿರಹತೋ ಅಸಾತಾ, ಮನಂ ಅವಡ್ಢನತೋ ಅಮನಾಪಾ, ಪಾಣಹರಣಸಮತ್ಥತಾಯ ಪಾಣಹರಾ ಅಧಿವಾಸೇತಿಯೇವ, ನ ವೇಧತಿ. ಏವಂ ಸಭಾವೋ ಹೋತಿ ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತೇ ಪಧಾನಿಯತ್ಥೇರೋ ವಿಯ. ಅಯಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ…ಪೇ… ಅಧಿವಾಸನಜಾತಿಕೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಥೇರಸ್ಸ ¶ ಕಿರ ರತ್ತಿಂ ಪಧಾನೇನ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಉದರವಾತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಸೋ ತಂ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಆವತ್ತತಿ ಪರಿವತ್ತತಿ. ತಮೇನಂ ಚಙ್ಕಮಪಸ್ಸೇ ಠಿತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಯತ್ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಆವುಸೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ಅಧಿವಾಸನಸೀಲೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಲೋ ಸಯಿ. ವಾತೋ ನಾಭಿತೋ ಯಾವ ಹದಯಂ ಫಾಲೇತಿ. ಥೇರೋ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ¶ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮುಹುತ್ತೇನ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ.

ಯಞ್ಹಿಸ್ಸಾತಿ ಸೀತಾದೀಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸ. ಅನಧಿವಾಸಯತೋತಿ ಅನಧಿವಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖಮನ್ತಸ್ಸ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಆಸವುಪ್ಪತ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೀತೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಉಣ್ಹಂ ಪತ್ಥಯನ್ತಸ್ಸ ಕಾಮಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ನತ್ಥಿ ನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಸುಗತಿಭವೇ ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾತಿ ಭವಂ ಪತ್ಥಯನ್ತಸ್ಸ ಭವಾಸವೋ. ಮಯ್ಹಂ ಸೀತಂ ಉಣ್ಹನ್ತಿ ಗಾಹೋ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ. ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ.

‘‘ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ…ಪೇ… ಅಧಿವಾಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಇಮೇ ಸೀತಾದೀಸು ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕತ್ವಾ ಅನೇಕೇ ಆಸವಾ ಇಮಾಯ ಖನ್ತಿಸಂವರಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅಧಿವಾಸನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಖನ್ತಿ ಸೀತಾದಿಧಮ್ಮೇ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸೇತಿಯೇವ. ನ ಅಸಹಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ನಿರಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಧಿವಾಸನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಧಿವಾಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪರಿವಜ್ಜನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೫. ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ¶ ಯೋನಿಸೋ ಚಣ್ಡಂ ಹತ್ಥಿಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತೀತಿ ಅಹಂ ಸಮಣೋತಿ ಚಣ್ಡಸ್ಸ ಹತ್ಥಿಸ್ಸ ಆಸನ್ನೇ ನ ಠಾತಬ್ಬಂ. ತತೋನಿದಾನಞ್ಹಿ ಮರಣಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ ಮರಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪಾಯೇನ ಪಥೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಚಣ್ಡಂ ಹತ್ಥಿಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಚಣ್ಡನ್ತಿ ಚ ದುಟ್ಠಂ, ವಾಳನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಖಾಣುನ್ತಿ ಖದಿರಖಾಣುಆದಿಂ. ಕಣ್ಟಕಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಣ್ಟಕಾನಂ ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ಕಣ್ಟಕಾ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ಓಕಾಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋಬ್ಭನ್ತಿ ಸಬ್ಬತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಟಂ. ಪಪಾತನ್ತಿ ಏಕತೋ ಛಿನ್ನತಟಂ. ಚನ್ದನಿಕನ್ತಿ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠೋದಕಗಬ್ಭಮಲಾದೀನಂ ಛಡ್ಡನಟ್ಠಾನಂ. ಓಳಿಗಲ್ಲನ್ತಿ ತೇಸಂಯೇವ ¶ ಸಕದ್ದಮಾದೀನಂ ಸನ್ದನೋಕಾಸಂ. ತಂ ಜಣ್ಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಸುಚಿಭರಿತಂ ಹೋತಿ, ದ್ವೇಪಿ ಚೇತಾನಿ ಠಾನಾನಿ ಅಮನುಸ್ಸದುಟ್ಠಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾನಿ. ಅನಾಸನೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯುತ್ತಂ ಆಸನಂ ಅನಾಸನಂ, ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಅನಿಯತವತ್ಥುಕಂ ರಹೋಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಸನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಗೋಚರೇತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಚ ಅಯುತ್ತೋ ಗೋಚರೋ ಅಗೋಚರೋ, ಸೋ ವೇಸಿಯಾದಿಭೇದತೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ಪಾಪಕೇ ಮಿತ್ತೇತಿ ಲಾಮಕೇ ದುಸ್ಸೀಲೇ ಮಿತ್ತಪತಿರೂಪಕೇ, ಅಮಿತ್ತೇ ವಾ. ಭಜನ್ತನ್ತಿ ಸೇವಮಾನಂ. ವಿಞ್ಞೂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ, ಭಿಕ್ಖೂನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತೇ ಹಿ ಏಕಕಮ್ಮಂ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ¶ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾತಿ ಇಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸಮಾನಂ ಚರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪಾಪಕೇಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಲಾಮಕೇಸು ಠಾನೇಸು. ಓಕಪ್ಪೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಸದ್ದಹೇಯ್ಯುಂ, ಅಧಿಮುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಅಕಾಸಿ ವಾ ಕರಿಸ್ಸತಿ ವಾ’’ತಿ.

ಯಞ್ಹಿಸ್ಸಾತಿ ಹತ್ಥಿಆದೀಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಆಸವುಪ್ಪತ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಹತ್ಥಿಆದಿನಿದಾನೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಸುಖಂ ಪತ್ಥಯತೋ ಕಾಮಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನತ್ಥಿ ನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಸುಗತಿಭವೇ ಈದಿಸಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಭವಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಸ್ಸ ಭವಾಸವೋ. ಮಂ ಹತ್ಥೀ ಮದ್ದತಿ, ಮಂ ಅಸ್ಸೋತಿ ಗಾಹೋ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ. ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ.

ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ…ಪೇ… ಪರಿವಜ್ಜನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಇಮೇ ಹತ್ಥಿಆದೀಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕತ್ವಾ ಅನೇಕೇ ಆಸವಾ ಇಮಿನಾ ಸೀಲಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪರಿವಜ್ಜನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಿನೋದನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೬. ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ¶ ಯೋನಿಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀತಿ ‘‘ಇತಿ ಪಾಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಕುಸಲೋ, ಇತಿಪಿ ಸಾವಜ್ಜೋ, ಇತಿಪಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯೋನಿಸೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೇ ಆದೀನವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಜಾತಮಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ನ ವಾಸೇತಿ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ವಾ ನ ವಾಸೇತೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅನಧಿವಾಸೇನ್ತೋ ಕಿಂ ಕರೋತೀತಿ? ಪಜಹತಿ ಛಡ್ಡೇತಿ.

ಕಿಂ ಕಚವರಂ ವಿಯ ಪಿಟಕೇನಾತಿ? ನ ಹಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ನಂ ವಿನೋದೇತಿ ತುದತಿ ವಿಜ್ಝತಿ ನೀಹರತಿ.

ಕಿಂ ¶ ಬಲಿಬದ್ದಂ ವಿಯ ಪತೋದೇನಾತಿ? ನ ಹಿ, ಅಥ ಖೋ ನಂ ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತಿ ವಿಗತನ್ತಂ ಕರೋತಿ. ಯಥಾಸ್ಸ ಅನ್ತೋಪಿ ನಾವಸಿಸ್ಸತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಭಙ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ, ತಥಾ ನಂ ಕರೋತಿ.

ಕಥಂ ಪನ ನಂ ತಥಾ ಕರೋತೀತಿ? ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ಅನು ಅನು ಅಭಾವಂ ಗಮೇತಿ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇನ ಯಥಾ ಸುವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕರೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೇಸು.

ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಯೋ ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ತಕ್ಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೯೧೦) ವುತ್ತೋ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸು. ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ, ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಕಿಂ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ದುತಿಯವಾರೇ ¶ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ನ ಹೋತಿ, ಸತಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವಿನೋದೇತಿಯೇವ. ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇತಿ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಪಾಪಕೇ, ಅಕೋಸಲ್ಲತಾಯ ಅಕುಸಲೇ. ಧಮ್ಮೇತಿ ತೇಯೇವ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ನವ ಮಹಾವಿತಕ್ಕೇ. ತತ್ಥ ತಯೋ ವುತ್ತಾ ಏವ. ಅವಸೇಸಾ ‘‘ಞಾತಿವಿತಕ್ಕೋ ಜನಪದವಿತಕ್ಕೋ ಅಮರವಿತಕ್ಕೋ ಪರಾನುದ್ದಯತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ¶ ವಿತಕ್ಕೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಅನವಞ್ಞತ್ತಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೨೦೭) ಇಮೇ ಛ.

ಯಞ್ಹಿಸ್ಸಾತಿ ಏತೇಸು ವಿತಕ್ಕೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅಸ್ಸ, ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಕಾಮಾಸವೋ ಏವ. ತಬ್ಬಿಸೇಸೋ ಭವಾಸವೋ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ. ಸಬ್ಬವಿತಕ್ಕೇಸು ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ ಏವಂ ಆಸವುಪ್ಪತ್ತಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ…ಪೇ… ವಿನೋದನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಇಮೇ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಆಸವಾ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ವಿತಕ್ಕೇ ಆದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಹಿತೇನ ವೀರಿಯಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿನೋದನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವಿನೋದನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭಾವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೭. ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಭಾವನಾಯ ಆದೀನವಂ, ಭಾವನಾಯ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಉಪಾಯೇನ ಪಥೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ¶ ಭಾವೇತಿ, ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇಮೇ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮಯಸಮ್ಭೂತಾ ಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಥಾಪಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೇನ ನೇಸಂ ನಯೇನ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಇಧ ಪನ ಲೋಕಿಯನಯಂ ಪಹಾಯ ಲೋಕುತ್ತರನಯೋ ಏವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆದಿಪದಾನಂಯೇವ ತಾವ –

ಅತ್ಥತೋ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ, ಕಮತೋ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ;

ಅನೂನಾಧಿಕತೋ ಚೇವ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿಭಾವಿನಾ.

ತತ್ಥ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ತಾವ ಸರಣಟ್ಠೇನ ಸತಿ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಾ, ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ವಾ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ರಞ್ಞೋ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ¶ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ, ಏತ್ತಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಹಿರಞ್ಞಂ, ಏತ್ತಕಂ ಸುವಣ್ಣಂ, ಏತ್ತಕಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ ¶ , ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಹೀನಪಣೀತಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ. ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ (ಮಿ. ಪ. ೨.೧.೧೩) ವಿತ್ಥಾರೋ. ಅಪಿಲಾಪನರಸಾ. ಕಿಚ್ಚವಸೇನೇವ ಹಿಸ್ಸ ಏತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ. ಅಸಮ್ಮೋಸರಸಾ ವಾ. ಗೋಚರಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಸತಿ ಏವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ. ತತ್ಥ ಬೋಧಿಯಾ ಬೋಧಿಸ್ಸ ವಾ ಅಙ್ಗೋತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ.

ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಾ ಹಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀ, ಯಾಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನ-ಕಾಮಸುಖತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗ-ಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಉಪದ್ದವಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾಯ ಸತಿಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಬೋಧಿಯಾ ಅಙ್ಗೋತಿಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯ.

ಯೋಪೇಸ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಏತಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಅಙ್ಗೋತಿಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಸೇನಙ್ಗರಥಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯ. ತೇನಾಹು ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ‘‘ಬುಜ್ಝನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾತಿ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ? ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅನುಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೧೭) ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೇನಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಸತ್ಥೋ ಸುನ್ದರೋ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ. ಏವಂ ಸತಿ ಏವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ. ತಂ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ. ಏವಂ ತಾವ ಏಕಸ್ಸ ಆದಿಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥತೋ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ.

ದುತಿಯಾದೀಸು ಪನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ವಿಚಿನಾತೀತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ. ಸೋ ಪನ ವಿಚಯಲಕ್ಖಣೋ, ಓಭಾಸನರಸೋ, ಅಸಮ್ಮೋಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ವೀರಭಾವತೋ ವಿಧಿನಾ ಈರಯಿತಬ್ಬತೋ ಚ ವೀರಿಯಂ. ತಂ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ ¶ , ಉಪತ್ಥಮ್ಭನರಸಂ, ಅನೋಸೀದನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ¶ . ಪೀಣಯತೀತಿ ಪೀತಿ. ಸಾ ಫರಣಲಕ್ಖಣಾ, ತುಟ್ಠಿಲಕ್ಖಣಾ ವಾ, ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಪೀಣನರಸಾ, ತೇಸಂಯೇವ ಓದಗ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ. ಸಾ ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ, ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥನಿಮ್ಮದ್ದನರಸಾ, ಆಯಚಿತ್ತಾನಂ ಅಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭೂತಸೀತಿಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಸಮಾಧಾನತೋ ಸಮಾಧಿ. ಸೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೋ, ಅವಿಸಾರಲಕ್ಖಣೋ ವಾ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನರಸೋ, ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾ. ಸಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಾ, ಸಮವಾಹಿತಲಕ್ಖಣಾ ವಾ, ಊನಾಧಿಕತಾನಿವಾರಣರಸಾ, ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದರಸಾ ವಾ, ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಏವಂ ಸೇಸಪದಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ.

ಕಮತೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೪) ವಚನತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸೇಸಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋವ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ. ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಸೋ ತಥಾ ಸತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಪವಿಚಿನತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೪೬೯) ನಯೇನ ಸೇಸಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ಸುತ್ತೇಯೇವ ವುತ್ತಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ಕಮತೋಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ.

ಅನೂನಾಧಿಕತೋತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವತಾ ಸತ್ತೇವ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ವುತ್ತಾ ಅನೂನಾ ಅನಧಿಕಾತಿ. ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತೋ ಚ. ಏತ್ಥ ಹಿ ತಯೋ ¶ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಲೀನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೪). ತಯೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೪). ಏಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಕ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತೋ ¶ ಚ ಸತ್ತೇವ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ವುತ್ತಾ ಅನೂನಾ ಅನಧಿಕಾತಿ, ಏವಮೇತ್ಥ ಅನೂನಾಧಿಕತೋಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ¶ ತಾವ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆದಿಪದಾನಂಯೇವ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಞತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭಾವೇತಿ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಆದೀಸು ಏವಂ ಞಾತಬ್ಬಾ. ಭಾವೇತೀತಿ ವಡ್ಢೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜನೇತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿವೇಕೇ ನಿಸ್ಸಿತಂ. ವಿವೇಕೋತಿ ವಿವಿತ್ತತಾ. ಸ್ವಾಯಂ ತದಙ್ಗವಿವೇಕೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ತಸ್ಸ ನಾನತ್ತಂ ‘‘ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ವಿನಯೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಏವಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ವಿವೇಕೇ.

ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ಯೋಗೀ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಪನ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ. ಪಞ್ಚವಿಧವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಪಿ ಏಕೇ, ತೇ ಹಿ ನ ಕೇವಲಂ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇಸು ಏವ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಕಸಿಣಜ್ಝಾನಆನಾಪಾನಾಸುಭಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಉದ್ಧರನ್ತಿ. ನ ಚ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮತೇನ ಏತೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ಏವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ. ಯಥಾ ¶ ಚ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪಿ ಭಾವೇತೀತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಏಸ ನಯೋ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತಾದೀಸು. ವಿವೇಕಟ್ಠಾ ಏವ ಹಿ ವಿರಾಗಾದಯೋ.

ಕೇವಲಞ್ಹೇತ್ಥ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ದುವಿಧೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಚ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ. ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನಂ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೇ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನಯೇ ವಟ್ಟತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ. ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮಿನ್ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ತಂ ಪರಿಣಮನ್ತಂ ಪರಿಣತಞ್ಚ ಪರಿಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿಪಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ತಞ್ಚ ¶ ಪರಿಪಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ಚ ಪರಿಪಕ್ಕೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು.

ಇಧ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂಯೇವ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತೇಹಿ ವಿವಿತ್ತತ್ತಾ ವಿವೇಕೋ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಿರಾಗಭಾವತೋ ವಿರಾಗೋ, ನಿರೋಧಭಾವತೋ ನಿರೋಧೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಗ್ಗೋ ಏವ ಚ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮೀ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ವಿವೇಕಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ. ತಥಾ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿರೋಧನಿಸ್ಸಿತಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದತೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗಭಾವೇನ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನಭಾವೇನ ಚ ಪರಿಣತಂ ಪರಿಪಕ್ಕನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು.

ಯಞ್ಹಿಸ್ಸಾತಿ ಏತೇಸು ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅಸ್ಸ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಆಸವುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಇಮೇಸಂ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ ಕಾಮಾಸವೋ ಭವಾಸವೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ ತಯೋ ಆಸವಾ, ಭಾವಯತೋ ಏವಂಸ ತೇ ಆಸವಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ…ಪೇ… ಭಾವನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಆಸವಾ ಇಮಾಯ ಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೨೮. ಇದಾನಿ ¶ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಹೀನಾಸವಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಆಸವಪ್ಪಹಾನೇ ಚಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏತೇಹೇವ ಚ ಕಾರಣೇಹಿ ಆಸವಪ್ಪಹಾನೇ ಸತ್ತಾನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಜನೇನ್ತೋ ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಯತೋ ಖೋತಿ ಸಾಮಿವಚನೇ ತೋಕಾರೋ, ಯಸ್ಸ ಖೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪೋರಾಣಾ ಪನ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಯೇ ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಯೇ ಆಸವಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ತೇ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅಪ್ಪಹೀನೇಸುಯೇವ ಪಹೀನಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರೋ.

ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರಸಂವುತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಆಸವಪಿಧಾನೇಹಿ ಪಿಹಿತೋ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ ಆಸವಾನಂ ಪಿಧಾನೇಹಿ ಪಿಹಿತೋ. ಅಚ್ಛೇಚ್ಛಿ ¶ ತಣ್ಹನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಂ ಛಿನ್ದಿ, ಸಂಛಿನ್ದಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿ. ವಿವತ್ತಯಿ ¶ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಸಂಯೋಜನಂ ಪರಿವತ್ತಯಿ ನಿಮ್ಮಲಮಕಾಸಿ. ಸಮ್ಮಾತಿ ಹೇತುನಾ ಕಾರಣೇನ. ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಮಾನಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯಾ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಚ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಮಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋ. ತೇನ ದಿಟ್ಠೋ ಪನ ಸೋ ತಾವದೇವ ಪಹೀಯತಿ ದಿಟ್ಠವಿಸೇನ ದಿಟ್ಠಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಂ ವಿಯ. ಅಯಮಸ್ಸ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ.

ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ಚ ಯೇ ಇಮೇ ‘‘ಕಾಯಬನ್ಧನಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಜೀರತಿ (ಚೂಳವ. ೨೭೮). ಹರಿತನ್ತಂ ವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦೪) ಏವಂ ವುತ್ತಅನ್ತಿಮಮರಿಯಾದನ್ತೋ ಚ, ‘‘ಅನ್ತಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜೀವಿಕಾನ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು. ೯೧; ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೦) ಏವಂ ವುತ್ತಲಾಮಕನ್ತೋ ಚ, ‘‘ಸಕ್ಕಾಯೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೬೧) ಏವಂ ವುತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸನ್ತೋ ಚ, ‘‘ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೫೧) ಏವಂ ವುತ್ತಕೋಟನ್ತೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋ ಅನ್ತಾ, ತೇಸು ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಚತುತ್ಥಕೋಟಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅನ್ತಿಮಕೋಟಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪರಿವಟುಮಂ ಅಕಾಸಿ. ಅನ್ತಿಮಸಮುಸ್ಸಯಮತ್ತಾವಸೇಸಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಕಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅತ್ತಮನಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸಕಮನಾ ತುಟ್ಠಮನಾ, ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಮನಾ ಹುತ್ವಾ. ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದುನ್ತಿ ಇದಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಪರಿಯೋಸಾನಂ ¶ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಸುಕಥಿತಂ ಸುಲಪಿತಂ, ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾತಿ ಮತ್ಥಕೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಾ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿಂಸೂತಿ.

ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಯಂ ನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ನ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಅನುಪದಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ.

ಭಾವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೯. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಸ್ಸ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ. ಕತರಾಯ ಚ ಪನಿದಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇ. ಭಗವತೋ ಕಿರ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಯಥಾ ತಂ ಚತ್ತಾರೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇ ಪೂರಿತದಾನಪಾರಮೀಸಞ್ಚಯಸ್ಸ. ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಯಮಕಮಹಾಮೇಘೋ ¶ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮಹೋಘಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಯೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾ ವಿಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಮಹೋಘಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಯಿಂಸು. ತತೋ ತತೋ ಅನ್ನಪಾನಯಾನವತ್ಥಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಾದಿಹತ್ಥಾ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಕಹಂ ಬುದ್ಧೋ, ಕಹಂ ಭಗವಾ, ಕಹಂ ದೇವದೇವೋ, ನರಾಸಭೋ, ಪುರಿಸಸೀಹೋ’’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ. ಸಕಟಸತೇಹಿಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಆಹರಿತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಸಮನ್ತಾ ಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಸಕಟಧುರೇನ ಸಕಟಧುರಮಾಹಚ್ಚತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚೇವ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಿ ಚ. ಅನ್ಧಕವಿನ್ದಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ವಿಯ. ಸಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಕೇ ತೇಸು ತೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಚ ಆಗತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚ ಭಗವತೋ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಾಪಿ.

ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕತೋ ಹೋತಿ ಗರುಕತೋ ಮಾನಿತೋ ಪೂಜಿತೋ ಅಪಚಿತೋ ಲಾಭೀ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋಪಿ ಖೋ ಸಕ್ಕತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ. ೧೪). ತಥಾ – ‘‘ಯಾವತಾ ¶ ಖೋ, ಚುನ್ದ, ಏತರಹಿ ಸಙ್ಘೋ ವಾ ಗಣೋ ವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ನಾಹಂ, ಚುನ್ದ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಸಙ್ಘಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪತ್ತಂ, ಯಥರಿವ, ಚುನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೭೬).

ಸ್ವಾಯಂ ಭಗವತೋ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾನದೀನಂ ಉದಕಮಿವ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಕಮೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಚ್ಚಯಗರುಕಾ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲಿಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಮ್ಪಿ ತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಾದೀಸು ಆಹಟೇಸು ಗಣ್ಡಿಂಯೇವ ಪಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ದೇಥ, ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ದೇಥಾ’’ತಿ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಪವತ್ತಿ ಭಗವತೋಪಿ ¶ ಪಾಕಟಾ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಭಗವಾ ಅನನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ –

‘‘ಪಚ್ಚಯಾ ಅಕಪ್ಪಿಯಾತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ. ಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧಾ ಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಸಮಣಧಮ್ಮವುತ್ತಿ. ಹನ್ದಾಹಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪದಂ ದೇಸೇಮಿ. ಸಾ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ ನಗರದ್ವಾರೇ ಠಪಿತಸಬ್ಬಕಾಯಿಕಆದಾಸೋ ವಿಯ ಚ, ಯಥಾ ಹಿ ನಗರದ್ವಾರೇ ಠಪಿತೇ ಸಬ್ಬಕಾಯಿಕೇ ಆದಾಸೇ ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾ ಅತ್ತನೋ ಛಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ವಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ನಿದ್ದೋಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಪಯೋಗಮಣ್ಡನೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಮಣ್ಡೇತುಕಾಮಾ ಇಮಂ ಸಬ್ಬಕಾಯಿಕಾದಾಸೂಪಮಂ ¶ ದೇಸನಂ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಪಟಿಪದಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇನ್ತಾ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮೇ ದಾಯಾದಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸಸ್ಸ. ಯೋ ಮಯ್ಹಂ ಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಭವಥ, ಯಞ್ಚ ಖೋ ಮಯ್ಹಂ ಆಮಿಸಂ, ತಸ್ಸ ಮಾ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಭವಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋಪಿ ದುವಿಧೋ – ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ, ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋತಿ. ಆಮಿಸಮ್ಪಿ ದುವಿಧಂ – ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಂ, ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸನ್ತಿ. ಕಥಂ? ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಭೇದೋ ಹಿ ನವವಿಧೋಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಧಮ್ಮೋ, ನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾರಣೇನ ವಾ ಲೇಸೇನ ವಾ ಧಮ್ಮೋ. ಯಂ ಪನಿದಂ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಿತಂ ಕುಸಲಂ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ¶ ವಿವಟ್ಟಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ವತ್ಥುಪೂಜಂ ಕರೋತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ ದೇಸೇತಿ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಏವಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮಂ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಅಯಂ ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ. ತಥಾ ಚೀವರಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಮೇವ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾರಣೇನ ವಾ ಲೇಸೇನ ವಾ ಆಮಿಸಂ. ಯಂ ಪನಿದಂ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕುಸಲಂ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ವಟ್ಟಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಂ ಇಚ್ಛಮಾನೋ ದಾನಂ ದೇತಿ…ಪೇ… ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಏವಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಇದಂ ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಂ ನಾಮ.

ತತ್ಥ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಭಗವತೋಯೇವ ಸನ್ತಕೋ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಕಥಿತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ¶ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಭಗವಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ, ಅಸಞ್ಜಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನೇತಾ, ಅನಕ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾ, ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ ಮಗ್ಗವಿದೂ ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋ. ಮಗ್ಗಾನುಗಾ ಚ ಪನ ಏತರಹಿ ಸಾವಕಾ ವಿಹರನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೯) ಚ – ‘‘ಸೋ ಹಾವುಸೋ, ಭಗವಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ ಞಾಣಭೂತೋ ಧಮ್ಮಭೂತೋ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ ವತ್ತಾ ಪವತ್ತಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೩) ಚ. ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಭಗವತೋಯೇವ ಸನ್ತಕೋ. ಭಗವತಾ ¶ ಹಿ ಕಥಿತತ್ತಾ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಿ ‘‘ವಿವಟ್ಟಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇನ್ತೋ…ಪೇ… ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಮ್ಪಿ ಚ ಭಗವತೋಯೇವ ಸನ್ತಕಂ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾಯೇವ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಜೀವಕವತ್ಥುಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಣೀತಚೀವರಂ ಲದ್ಧಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಹಪತಿಚೀವರಂ. ಯೋ ಇಚ್ಛತಿ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಹೋತು, ಯೋ ಇಚ್ಛತಿ, ಗಹಪತಿಚೀವರಂ ಸಾದಿಯತು. ಇತರೀತರೇನಪಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸನ್ತುಟ್ಠಿಂಯೇವ ವಣ್ಣೇಮೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೩೭).

ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಣೀತಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ನಾಲತ್ಥುಂ. ಸಪದಾನಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನಾ ಏವಾಹೇಸುಂ. ತೇಹಿ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರನ್ತೇನ ಭಗವತಾ – ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ ಉದ್ದೇಸಭತ್ತಂ ನಿಮನ್ತನಂ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಕಂ ¶ ಉಪೋಸಥಿಕಂ ಪಾಟಿಪದಿಕ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೨೫) ಏವಂ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾಯೇವ ಪಣೀತಭೋಜನಂ ಲದ್ಧಂ. ತಥಾ ಸೇನಾಸನಂ. ಪುಬ್ಬೇ ಹಿ ಅಕತಪಬ್ಭಾರರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿಸೇನಾಸನಾಯೇವ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚ ಲೇಣಾನೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೯೪) ಏವಂ ಭಗವತಾ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾಯೇವ ವಿಹಾರೋ ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ಪಾಸಾದೋ ಹಮ್ಮಿಯಂ ಗುಹಾತಿ ಇಮಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಲಭಿಂಸು. ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಮುತ್ತಹರೀತಕೇನೇವ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಅಕಂಸು. ತೇ ಭಗವತಾಯೇವ – ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಸಪ್ಪಿ, ನವನೀತಂ, ತೇಲಂ, ಮಧು, ಫಾಣಿತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೬೦) ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ನಾನಾಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಲಭಿಂಸು.

ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಮ್ಪಿ ಭಗವತೋಯೇವ ಸನ್ತಕಂ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಕಥಿತತ್ತಾ ಯೇವ ಜಾನನ್ತಿ – ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ…ಪೇ… ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಂ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ. ತದೇವ, ಯಸ್ಮಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋಪಿ ¶ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಮ್ಪಿ ಭಗವತೋಯೇವ ಸನ್ತಕಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಸಾಮಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ.

ಯೋ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕೋ ದುವಿಧೋಪಿ ಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಸ ದಾಯಾದಾ ಭವಥ. ಯಞ್ಚ ಖೋ ಏತಂ ಮಯ್ಹಮೇವ ಸನ್ತಕಂ ಆಮಿಸಂ, ತಸ್ಸ ¶ ದಾಯಾದಾ ಮಾ ಭವಥ. ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸೇವ ಸಾಮಿನೋ ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸ. ಯೋ ಹಿ ಜಿನಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಪರಮೋ ವಿಹರತಿ ಚತೂಸು ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದೇಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನೋ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ, ಅಯಂ ಆಮಿಸದಾಯಾದೋ ನಾಮ. ತಾದಿಸಾ ಮಾ ಭವಥ. ಯೋ ಪನ ಅನುಞ್ಞಾತಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸೇವಮಾನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಪರಮೋ ವಿಹರತಿ ಚತೂಸು ಅರಿಯವಂಸೇಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನೋ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೋ ನಾಮ. ತಾದಿಸಾ ಭವಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಯೇಸಂ ತತ್ಥ ಏತದಹೋಸಿ, ಭವಿಸ್ಸತಿ ವಾ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭಗವಾ ಸಾವಕಾನಂ ಅಲಾಭತ್ಥಿಕೋ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ಅತಿಪಣೀತಲಾಭತ್ಥಿಕೋ ಅಹಂ ಏವಂ ವದಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು…ಪೇ… ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾತಿ.

ತಸ್ಸಾಯಮತ್ಥೋ ¶ – ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ ಅನುದ್ದಯಾ ಹಿತೇಸಿತಾ, ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ಕೇನ ಉಪಾಯೇನ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಅಸ್ಸು ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಸಾಮಿನೋ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಪಸ್ಸತಿ ಕಿರ ಭಗವಾ ಆಮಿಸಗರುಕಾನಂ ಆಮಿಸೇ ಉಪಕ್ಖಲಿತಾನಂ ಅತೀತಕಾಲೇ ತಾವ ಕಪಿಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ, ‘‘ಸಙ್ಘಾಟಿಪಿ ಆದಿತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ. ೨೩೦; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೧೮) ನಯೇನ ಆಗತಪಾಪಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಸಿಕ್ಖಮಾನಾದೀನಞ್ಚ ಅನೇಕಸತಾನಂ ಅಪಾಯಪರಿಪೂರಣತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಞ್ಚ ದೇವದತ್ತಾದೀನಂ. ಧಮ್ಮಗರುಕಾನಂ ಪನ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದೀನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಿಗುಣಪ್ಪಟಿಲಾಭಂ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಅಪಾಯಾ ಪರಿಮುತ್ತಿಂ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ ಕಿನ್ತಿ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ. ಪಚ್ಚಯಗರುಕೋ ಚ ಚತುಪರಿಸನ್ತರೇ ಕೂಟಕಹಾಪಣೋ ವಿಯ ನಿಬ್ಬುತಙ್ಗಾರೋ ವಿಯ ಚ ನಿತ್ತೇಜೋ ನಿಪ್ಪಭೋ ಹೋತಿ. ತತೋ ವಿವತ್ತಿತಚಿತ್ತೋ ಧಮ್ಮಗರುಕೋ ¶ ತೇಜವಾ ಸೀಹೋವ ಅಭಿಭುಯ್ಯಚಾರೀ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ…ಪೇ… ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ ಇದಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಪಣೀತತರಂ ಲಾಭಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ವುತ್ತಂ, ನೋ ಅಲಾಭತ್ಥಿಕೇನಾತಿ ಸಾವೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಇಮಸ್ಸ ಓವಾದಸ್ಸ ಅಕರಣೇ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಚ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ನೋ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ತುಮ್ಹೇಪಿ ತೇನ ¶ ಆದಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ತುಮ್ಹೇಪಿ ತೇನ ಆಮಿಸದಾಯಾದಭಾವೇನ ನೋ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೇನ ಆದಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥ. ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬಾ ವಿಸುಂ ಕಾತಬ್ಬಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ, ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗಾರಯ್ಹಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿನ್ತಿ? ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ ಸತ್ಥುಸಾವಕಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾತಿ.

ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ಆದಿಯೋ ಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಆಮಿಸದಾಯಾದಭಾವೇನ ನೋ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೇನ ಗಾರಯ್ಹೋ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಕಿನ್ತಿ? ಆಮಿಸ…ಪೇ… ದಾಯಾದಾತಿ. ಇದಂ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅತೀವ ಮುದುಕರಣತ್ಥಮಾಹ. ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹೇ ಆಮಿಸಲೋಲಾ ಚರಿಸ್ಸಥ, ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞೂ ಮಂ ಗರಹಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಮಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಾವಕೇ ¶ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೇ ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದೇ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಅನಾಕಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇ ಗರಹನ್ತಿ ‘‘ಕಸ್ಸಿಮೇ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ, ಕಸ್ಸನ್ತೇವಾಸಿಕಾ’’ತಿ; ಸೇಯ್ಯಥಾ ವಾ ಪನ ಕುಲಕುಮಾರಕೇ ವಾ ಕುಲಕುಮಾರಿಕಾಯೋ ವಾ ದುಸ್ಸೀಲೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ದಿಸ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಗರಹನ್ತಿ ‘‘ಕಸ್ಸಿಮೇ ಪುತ್ತಾ, ಕಸ್ಸ ಧೀತರೋ’’ತಿ; ಏವಮೇವ ಮಂ ವಿಞ್ಞೂ ಗರಹಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಮಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಾವಕೇ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೇ ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದೇ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ ಓವಾದಸ್ಸ ಅಕರಣೇ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕರಣೇ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತುಮ್ಹೇ ಚ ಮೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ನ ಆದಿಯೋ ಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ವತ್ತಪರಿಪೂರಕೇ ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಸಮ್ಪನ್ನೇ ವಸ್ಸಸತಿಕತ್ಥೇರೇ ವಿಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ದಿಸ್ವಾ, ಕಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ, ಕಸ್ಸನ್ತೇವಾಸಿಕಾತಿ, ಅಸುಕಸ್ಸಾತಿ, ‘‘ಪತಿರೂಪಂ ಥೇರಸ್ಸ, ಪಟಿಬಲೋ ವತ ಓವದಿತುಂ ಅನುಸಾಸಿತು’’ನ್ತಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ನ ಆದಿಯಾ ನ ಗಾರಯ್ಹಾ ಭವನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೇನ ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಭಾವೇನ ಕಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ನಾಲಕಪಟಿಪದಂ ¶ ತುವಟ್ಟಕಪಟಿಪದಂ ಚನ್ದೂಪಮಪಟಿಪದಂ ರಥವಿನೀತಪಟಿಪದಂ ಮಹಾಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲಪಟಿಪದಂ ಮಹಾಸುಞ್ಞತಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮಅರಿಯವಂಸೇಸು ಸಕ್ಖಿಭೂತಾ ಪಚ್ಚಯಗೇಧತೋ ವಿವತ್ತಮಾನಸಾ ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತಚನ್ದಸಮಾ ವಿಹರನ್ತೀತಿ; ‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ¶ ಗೋತಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ವತ ಭಗವಾ, ಅಸಕ್ಖಿ ವತ ಸಾವಕೇ ಆಮಿಸದಾಯಾದಪಟಿಪದಂ ಛಡ್ಡಾಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಕೇ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ನ ಆದಿಯೋ ನ ಗಾರಯ್ಹೋ ಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಏವಮಿಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತನಯಪಚ್ಚನೀಕೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ ಓವಾದಸ್ಸ ಕರಣೇ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ಓವಾದಂ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ.

೩೦. ಏವಮಿಮಂ ಓವಾದಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಪೂರಕಾರಿಂ ಥೋಮೇತುಂ ಇಧಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಥೋಮನಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ಹೋನ್ತಿಯೇವ ತದತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಾರೋ.

ತತ್ಥ ¶ ಇಧಾತಿ ನಿಪಾತಪದಮೇತಂ. ಭುತ್ತಾವೀತಿ ಭುತ್ತವಾ, ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪವಾರಿತೋತಿ ಯಾವದತ್ಥಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತೋ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಭೋಜನೋ ತಿತ್ತೋವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಹಿ ಪವಾರಣಾ ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಪವಾರಣಾ ಪಚ್ಚಯಪವಾರಣಾ ಅನತಿರಿತ್ತಪವಾರಣಾ ಯಾವದತ್ಥಪವಾರಣಾತಿ. ತತ್ಥ, ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತೀಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪವಾರೇತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೦೯) ಅಯಂ ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಪವಾರಣಾ. ‘‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಚತುಮಾಸಂ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಪವಾರೇತು’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೦೩) ಚ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಪುನಪವಾರಣಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ನಿಚ್ಚಪವಾರಣಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೩೦೭) ಚ ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯಪವಾರಣಾ. ‘‘ಪವಾರಿತೋ ನಾಮ ಅಸನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಭೋಜನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಠಿತೋ ಅಭಿಹರತಿ, ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏಸೋ ಪವಾರಿತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ. ೨೩೯) ಅಯಂ ಅನತಿರಿತ್ತಪವಾರಣಾ. ‘‘ಪಣೀತೇನ ಖಾದನೀಯೇನ ಭೋಜನೀಯೇನ ಸಹತ್ಥಾ ಸನ್ತಪ್ಪೇಸಿ ಸಮ್ಪವಾರೇಸೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೯೭, ೩೫೮) ಅಯಂ ಯಾವದತ್ಥಪವಾರಣಾ. ಅಯಮಿಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪವಾರಿತೋತಿ ಯಾವದತ್ಥಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತೋ’’ತಿ.

ಪರಿಪುಣ್ಣೋತಿ ಭೋಜನೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ. ಪರಿಯೋಸಿತೋತಿ ಪರಿಯೋಸಿತಭೋಜನೋ, ಉತ್ತರಪದಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ¶ . ಯಾವತಕಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ತಾವತಕಂ ಭುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅವಸಿತಾ ಮೇ ಭೋಜನಕಿರಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುಹಿತೋತಿ ಧಾತೋ, ಜಿಘಚ್ಛಾದುಕ್ಖಾಭಾವೇನ ವಾ ಸುಖಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಾವದತ್ಥೋತಿ ಯಾವತಕೋ ¶ ಮೇ ಭೋಜನೇನ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋ ಪತ್ತೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ಸಾಧಕಾನಿ. ಯೋ ಹಿ ಪರಿಯೋಸಿತೋ, ಸೋ ಭುತ್ತಾವೀ ಹೋತಿ. ಯೋ ಚ ಸುಹಿತೋ, ಸೋ ಯಾವದತ್ಥಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತೋ. ಯೋ ಯಾವದತ್ಥೋ, ಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋತಿ. ಪುರಿಮಾನಿ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ. ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಭುತ್ತಾವೀ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಯೋಸಿತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪವಾರಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸುಹಿತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಾವದತ್ಥೋತಿ. ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಿಯಾತಿ ಏಕಂಸೇ ಚ ವಿಕಪ್ಪನೇ ಚ. ‘‘ಪಥವೀಧಾತು ಸಿಯಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ, ಸಿಯಾ ಬಾಹಿರಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೪೯) ಏಕಂಸೇ. ‘‘ಸಿಯಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಪತ್ತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೯) ವಿಕಪ್ಪನೇ. ಇಧ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಅತಿರೇಕೋವ ಅತಿರೇಕಧಮ್ಮೋ. ತಥಾ ಛಡ್ಡನೀಯ ಧಮ್ಮೋ. ಅಧಿಕೋ ಚ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬೋ ಚ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಅಥಾತಿ ತಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ. ಜಿಘಚ್ಛಾದುಬ್ಬಲ್ಯಪರೇತಾತಿ ಜಿಘಚ್ಛಾಯ ಚ ದುಬ್ಬಲ್ಯೇನ ಚ ಪರೇತಾ ಫುಟ್ಠಾ ಅನುಗತಾ ಚ ಅಟ್ಠಪಿ ದಸಪಿ ದಿವಸಾನಿ. ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಜಿಘಚ್ಛಿತಾಪಿ ನ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಜಿಘಚ್ಛಂ ಸಹಿತುಂ. ಇಮೇ ಪನ ನ ತಾದಿಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಉಭಯಮಾಹ. ತ್ಯಾಹನ್ತಿ ತೇ ಅಹಂ. ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖಥಾತಿ ಯದಿ ಇಚ್ಛಥ.

ಅಪ್ಪಹರಿತೇತಿ ಅಪ್ಪರುಳ್ಹಹರಿತೇ, ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಜ್ಝೋತ್ಥರಣೇನ ವಿನಸ್ಸನಧಮ್ಮಾನಿ ತಿಣಾನಿ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ನಿತ್ತಿಣಞ್ಚ ಮಹಾತಿಣಗಹನಂ ಚ, ಯತ್ಥ ಸಕಟೇನಪಿ ಛಡ್ಡಿತೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ತಿಣಾನಿ ನ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ಠಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ. ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಹಿ ಅವಿಕೋಪನತ್ಥಮೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಅಪ್ಪಾಣಕೇತಿ ನಿಪ್ಪಾಣಕೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಜ್ಝೋತ್ಥರಣೇನ ಮರಿತಬ್ಬಪಾಣಕರಹಿತೇ ವಾ ಮಹಾಉದಕಕ್ಖನ್ಧೇ. ಪರಿತ್ತೋದಕೇ ಏವ ಹಿ ಭತ್ತಪಕ್ಖೇಪೇನ ಆಳುಲಿತೇ ಸುಖುಮಪಾಣಕಾ ಮರನ್ತಿ, ನ ಮಹಾತಳಾಕಾದೀಸೂತಿ. ಪಾಣಕಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಞ್ಹಿ ಏತಂ ವುತ್ತಂ. ಓಪಿಲಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಮುಜ್ಜಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ.

ತತ್ರೇಕಸ್ಸಾತಿ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಏಕಸ್ಸ. ಯೋ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುಟ್ಠು ಸುತವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆವಜ್ಜೇತಿ ಚ ¶ , ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ವುತ್ತಂ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿ. ಅಯಂ ವುತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಕೇಸೋಹಾರಣೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಕಾಪಟಿಕೋ ಮಾಣವೋ ದಹರೋ ವುತ್ತಸಿರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೪೨೬). ರೋಪಿತೇಪಿ ‘‘ಯಥಾ ಸಾರದಿಕಂ ಬೀಜಂ, ಖೇತ್ತೇ ವುತ್ತಂ ವಿರೂಹತೀ’’ತಿಆದೀಸು ¶ (ಜಾ. ೧.೩.೩೧). ಕಥಿತೇಪಿ ‘‘ವುತ್ತಮಿದಂ ಭಗವತಾ, ವುತ್ತಮಿದಂ ಅರಹತಾ’’ತಿಆದೀಸು. ಇಧ ಪನ ಕಥಿತೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕಥಿತಂ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿ ಅಯಞ್ಹಿಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಆಮಿಸಞ್ಞತರನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾಮಿಸಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ, ಏಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನೇಸು ತಾದಿಸೋವ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬೋ. ಇಧ ಪನಾಸ್ಸ ಯೋ ಏಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಏಸೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ನಾಮ. ಇದಂ ಆಮಿಸಞ್ಞತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಂನೂನಾಹನ್ತಿ ಸಾಧು ವತಾಹಂ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಇದಾನಿ ಇಮಂ ಖಣಂ ವೀತಿನಾಮೇಮಿ, ಏವಮೇವ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ. ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯನ್ತಿ ಖೇಪೇಯ್ಯಂ ಅತಿವತ್ತಾಪೇಯ್ಯಂ.

ಸೋ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಸೋ ತಂ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬರೂಪಂ ಸುಗತಾತಿರಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ¶ ಆದಿತ್ತಸೀಸೂಪಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಬ್ಬಲ್ಯೇನ ಏವಂ ತಂ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯ.

ಅಥ ದುತಿಯಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಾರೇ ಏಸ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಸಚೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು, ಯಂನೂನಾಹಂ…ಪೇ… ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಏವಮ್ಪಿ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯ, ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಖೋ ವಾಳಮಿಗಾಕುಲೇ ಅರಞ್ಞೇ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಿಯ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಾಳಾಕುಲೇ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ. ಅಯಂ ಪನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಇತಿ ಪರಿಯೇಸನಾದೀನವವಿಮುತ್ತೋ ಚ ಸುಗತಾತಿರಿತ್ತೋ ಚಾತಿ ಉಭತೋ ಸುಜಾತಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಯೇಹಿ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಪುಗ್ಗಲಂ ಗರಹಿತ್ವಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ ‘‘ಅಲಜ್ಜಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಕೋ’’ತಿ. ಅಪರಿಸುದ್ಧಉಪ್ಪತ್ತಿತಾಯ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಪರಿಪಾಚನಅಸನ್ತಸಮ್ಭಾವನುಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ. ಸಾಮಿಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಸಾಮಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಜಿಘಚ್ಛಿತೋ’’ತಿ. ಸೋ ಧಾತೋ ತಸ್ಸೇವ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾದೀಸು ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ ‘‘ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಅಞ್ಞೇ ವಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಜಿಘಚ್ಛಿತಾ’’ತಿ, ತೇಪಿ ಧಾತಾ ಸುಹಿತಾ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಅಸ್ಸದ್ಧತಾಯ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಸಾಮಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಸ್ಸದ್ಧೋ’’ತಿ. ತೇಹಿ ಚ ಕಾರಣೇಹಿ ಅಯಂ ವಿಮುತ್ತೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ಲಜ್ಜೀನಂ ಅಗ್ಗೋ, ಪರಿಸುದ್ಧುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ, ಭಗವಾ ಚ ಧಾತೋ ಸುಹಿತೋ, ಪಚ್ಚಾಸೀಸಕೋಪಿ ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನತ್ಥಿ, ಯೇ ಲೋಕೇ ಸದ್ಧಾ, ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ¶ ಚ ಸೋ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ…ಪೇ… ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯ. ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಯೋಪಿ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಸೋಪಿ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಕಮೇವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ನ ಭುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಯೋಪಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಸೋಪಿ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಕಮೇವ ಭುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ನತ್ಥಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ವಿಸೇಸೋ. ಪುಗ್ಗಲೇ ಪನ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಜಾನನಪ್ಪಸಂಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಕಿಂ ಅನುಜಾನಾತಿ? ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ಅನವಜ್ಜಪರಿಭೋಗಂ. ಕಿಂ ಪಸಂಸತಿ? ಭುತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಯದಿಪಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಮೇವ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಮೇವ ಕರೇಯ್ಯ. ಅಥ ಖೋ ಅಸುಯೇವ ಮೇ ಪುರಿಮೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೋ ಪುರಿಮೋ ಭಿಕ್ಖು ತಮ್ಪಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಸೋಯೇವ ಮಮ ದ್ವೀಸು ಸೂರೇಸು ಸೂರತರೋ ವಿಯ ದ್ವೀಸು ಪಣ್ಡಿತೇಸು ಪಣ್ಡಿತತರೋ ವಿಯ ಚ ಪುಜ್ಜತರೋ ¶ ಚ ಪಾಸಂಸತರೋ ಚ, ದುತಿಯಭಿಕ್ಖುತೋ ಅತಿರೇಕೇನ ಪೂಜನೀಯೋ ಚ ಪಸಂಸನೀಯೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಕಾರಣೇನ ಸಾಧೇನ್ತೋ ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಕಸ್ಮಾ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಪುಜ್ಜತರೋ ಚ ಪಾಸಂಸತರೋ ಚಾತಿ? ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ…ಪೇ… ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ. ಕಥಂ? ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಚೇ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ ವಾ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ವಾ ಮಹಿಚ್ಛತಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ತತೋ ನಂ ಇಮಿನಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಖೇಪಙ್ಕುಸೇನ ನಿವಾರೇಸ್ಸತಿ ‘‘ಅರೇ ತ್ವಂ ಸುಗತಾತಿರಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಈದಿಸಂ ಇಚ್ಛಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ. ಏಸ ನಯೋ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಅಸಂಲೇಖಸ್ಸ ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ನಿವಾರಣೇ. ಏವಂ ತಾವಸ್ಸ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಸಂಲೇಖಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ.

ಸುಭರತಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಅತ್ತನೋಪಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಮ್ಪಿ ದುಬ್ಭರೋ ಹೋತಿ ದುಪ್ಪೋಸೋ. ಏಕಚ್ಚೋ ಅತ್ತನೋಪಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಮ್ಪಿ ಸುಭರೋ ಹೋತಿ ಸುಪೋಸೋ. ಕಥಂ? ಯೋ ಹಿ ಅಮ್ಬಿಲಾದೀನಿ ಲದ್ಧಾ ಅನಮ್ಬಿಲಾದೀನಿ ಪರಿಯೇಸತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಘರೇ ಲದ್ಧಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಘರೇ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಗಾಮಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ರಿತ್ತಪತ್ತೋವ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಅತ್ತನೋ ದುಬ್ಭರೋ. ಯೋ ಪನ ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಾದೀನಂ ಪತ್ತೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಿನ್ನೇಪಿ ದುಮ್ಮುಖಭಾವಂ ಅನತ್ತಮನಭಾವಮೇವ ಚ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಮ್ಮುಖಾವ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಅಪಸಾದೇನ್ತೋ ¶ ಸಾಮಣೇರಗಹಟ್ಠಾದೀನಮ್ಪಿ ದೇತಿ ¶ , ಅಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ದುಬ್ಭರೋ. ಏತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ದೂರತೋ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತಿ ದುಬ್ಭರೋ ಭಿಕ್ಖು ನ ಸಕ್ಕಾ ಪೋಸಿತುನ್ತಿ. ಯೋ ಪನ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಲೂಖಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಲದ್ಧಾ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋವ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸುಭರೋ. ಯೋ ಚ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ಲೂಖಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ದಾನಂ ಅಹೀಳೇತ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸಮ್ಮುಖಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಯಾತಿ, ಅಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಸುಭರೋ. ಏತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭದನ್ತೋ ಸುಭರೋ ಥೋಕೇನಪಿ ತುಸ್ಸತಿ, ಮಯಮೇವ ನಂ ಪೋಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಪೋಸೇನ್ತಿ.

ತತ್ಥ ಸಚೇ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಅಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ವಾ ದುಬ್ಭರತಾನಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ತತೋ ನಂ ಇಮಿನಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಖೇಪಙ್ಕುಸೇನ ನಿವಾರೇಸ್ಸತಿ – ‘‘ಅರೇ ತ್ವಂ ಸುಗತಾತಿರಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಈದಿಸಂ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ, ಏವಮಸ್ಸ ಸುಭರತಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ. ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಮ್ಪಿ ಏತೇನೇವಙ್ಕುಸೇನ ನಿವಾರೇಸ್ಸತಿ – ‘‘ಅರೇ ತ್ವಂ ನಾಮ ತದಾ ಸುಗತಾತಿರಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಥಾ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಬ್ಬಲ್ಯಪರೇತೋಪಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಜ್ಜ ಕೋಸಜ್ಜಮನುಯುಞ್ಜಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ, ಏವಮಸ್ಸ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಇದಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ…ಪೇ… ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ. ಏವಮಸ್ಸಿಮೇ ಪಞ್ಚ ಗುಣಾ ಪರಿಪೂರಾ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ.

ಕಥಂ? ಅತ್ರ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂಯೇವ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾವೀರಿಯಾರಮ್ಭವಸೇನ ತೀಣಿ ಆಗತಾನಿ, ಸೇಸಾನಿ ಸಲ್ಲೇಖೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಕಥಾವತ್ಥೂನಂ ನಾಮಮೇವ, ಯದಿದಂ ಸಲ್ಲೇಖೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಾ ಚ ಖೋ ಅಯಂ, ಆನನ್ದ, ಕಥಾ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿಕಾ ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಪ್ಪಾಯಾ ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯ ವಿರಾಗಾಯ ನಿರೋಧಾಯ ಉಪಸಮಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೮೯, ೧೯೨) ವಿತ್ಥಾರೋ. ಏವಂ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಗುಣಾ ಪರಿಪೂರಾ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ. ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಪರಿಪೂರಾನಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ.

ಕಥಂ? ಏತೇಸು ಹಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾ ಸನ್ತೋಸಕಥಾ ಅಸಂಸಗ್ಗಕಥಾ ಸೀಲಕಥಾತಿ ಇಮಾ ಚತಸ್ಸೋ ಕಥಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಸಙ್ಗಹಿತಾಯೇವ ¶ . ಪವಿವೇಕಕಥಾ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಕಥಾ ಸಮಾಧಿಕಥಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಸಙ್ಗಹಿತಾ ¶ . ಪಞ್ಞಾಕಥಾ ವಿಮುತ್ತಿಕಥಾ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕಥಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ. ಏವಂ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಪರಿಪೂರಾನಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ. ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪರಿಪೂರಾ ಪಞ್ಚ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ.

ಕಥಂ? ಪರಿಪೂರಾ ಹಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ಅಸೇಕ್ಖೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋಯೇವ ಹೋತಿ, ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ ಅಸೇಕ್ಖೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಪಞ್ಞಾ-ವಿಮುತ್ತಿ-ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧಾ ಏವಾತಿ ಏವಂ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪರಿಪೂರಾ ಪಞ್ಚ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಪೂರಾ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉಪರಿಪಬ್ಬತೇ ಪಾವುಸ್ಸಕೋ ಮಹಾಮೇಘೋ ಅಭಿವುಟ್ಠೋ ¶ ಪಬ್ಬತಕನ್ದರಸರಸಾಖಾ ಪರಿಪೂರೇತಿ. ತಾ ಪರಿಪೂರಾ ಕುಸೋಬ್ಭೇ, ಕುಸೋಬ್ಭಾ ಮಹಾಸೋಬ್ಭೇ, ಮಹಾಸೋಬ್ಭಾ ಕುನ್ನದಿಯೋ, ಕುನ್ನದಿಯೋ ಮಹಾನದಿಯೋ, ಮಹಾನದಿಯೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸಾಗರಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಗುಣಾ ಪರಿಪೂರಾ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥುನಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಮಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪರಮಧಮ್ಮದಾಯಾದಂ ಲಭತೀತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಭಗವಾ ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಏವಂ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುಜ್ಜತರಪಾಸಂಸತರಭಾವಂ ಕಾರಣೇನ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಥತ್ತಾಯ ಸನ್ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಯೋ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸೋ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಮೂಲಗುಣೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ. ಯೋ ಪನ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕರೇಯ್ಯ, ಸೋ ಇಮೇಸಂ ಭಾಗೀ ಹೋತಿ – ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ.

ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ನಿದಾನಪರಿಯೋಸಾನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾತಿ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ. ಇದಂ ವತ್ವಾನ ಸುಗತೋತಿ ಇದಞ್ಚ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸಂ ವತ್ವಾವ ಸೋಭನಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಗತತ್ತಾ ಸುಗತೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಪತ್ತೋಯೇವ ಭಗವಾ. ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸೀ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಅತ್ತನೋ ಮಹಾಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪಾವಿಸಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾಯ ಏವ ಪರಿಸಾಯ. ಕಸ್ಮಾ ¶ ಧಮ್ಮಥೋಮನತ್ಥಂ.

ಬುದ್ಧಾ ¶ ಕಿರ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾಯ ದೇಸನಾಯ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪವಿಸನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಥೋಮನತ್ಥಂ ವಾ ಧಮ್ಮಥೋಮನತ್ಥಂ ವಾ. ಪುಗ್ಗಲಥೋಮನತ್ಥಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ಮಯಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಉದ್ದೇಸಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅವಿಭತ್ತಂ, ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆನನ್ದಂ ವಾ ಕಚ್ಚಾನಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಞಾಣೇನ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತತೋ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಪುನ ಮಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಹಂ ಸುಕಥಿತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆನನ್ದೇನ ಸುಕಥಿತಂ ಕಚ್ಚಾನೇನ, ಮಂ ಚೇಪಿ ತುಮ್ಹೇ ಏತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ನಂ ಏವಮೇವ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏವಂ ತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಥೋಮೇಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ತೇಸು ಗಾರವಂ ಜನೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ಥೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ ¶ ನಿಯೋಜೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ತೇಹಿ ನಿಯೋಜಿತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ.

ಧಮ್ಮಥೋಮನತ್ಥಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಯಥಾ ಇಧೇವ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಿ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ತಮೇವ ಆಮಿಸದಾಯಾದಂ ಗರಹನ್ತೋ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಞ್ಚ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಇಮಿಸ್ಸಂಯೇವ ಪರಿಸತಿ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏಕಜ್ಝಾಸಯಾಯ ಮತಿಯಾ ದೇಸಿತಾ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಅಗ್ಗಾ ಚ ಗರುಕಾ ಚ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಸದಿಸಾ. ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣಟ್ಠೇನ ತಿತ್ಥೇ ಠಪಿತಾ ನಾವಾ ವಿಯ ಮಗ್ಗಗಮನಟ್ಠೇನ ಚತುಯುತ್ತಆಜಞ್ಞರಥೋ ವಿಯ ಚ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಚ ‘ಏವಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ದಣ್ಡೋ’ತಿ ಪರಿಸತಿ ಆಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಾಸಾದಂ ಆರುಳ್ಹೇ ರಾಜಿನಿ ತತ್ಥೇವ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸೇನಾಪತಿ ತಂ ರಞ್ಞಾ ಠಪಿತಂ ಆಣಂ ಪವತ್ತೇತಿ; ಏವಮ್ಪಿ ಮಯಾ ಠಪಿತಂ ದೇಸನಂ ಇಮಿಸ್ಸಂಯೇವ ಪರಿಸತಿ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಥೋಮೇತ್ವಾ ದೇಸೇಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮತಿಯಾ ದೇಸಿತಾ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಬಲವತರಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಪಜ್ಜಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಏವಮಿಧ ಧಮ್ಮಥೋಮನತ್ಥಂ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ.

ಈದಿಸೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಭಗವಾ ನಿಸಿನ್ನಾಸನೇಯೇವ ಅನ್ತರಹಿತೋ ಚಿತ್ತಗತಿಯಾ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯದಿ ಹಿ ಕಾಯಗತಿಯಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬಾ ಪರಿಸಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಸಾ ಏಕವಾರಂ ಭಿನ್ನಾ ಪುನ ದುಸ್ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಭಗವಾ ಚಿತ್ತಗತಿಯಾ ಏವ ಪಾವಿಸಿ.

೩೧. ಏವಂ ¶ ಪವಿಟ್ಠೇ ಪನ ಭಗವತಿ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುರೂಪಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತುಕಾಮೋ ತತ್ರ ಖೋ ¶ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ…ಪೇ…ಏತದವೋಚ. ತತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತಂ. ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಮಾತಿತೋ, ನ ಪಿತಿತೋ. ರೂಪಸಾರಿಯಾ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಸೋ ಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಸತೋ ನಚಿರೇನ. ಆವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಸಾವಕೇ ಆಲಪನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಆಲಪನ್ತಿ. ಸಾವಕಾ ಪನ ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸದಿಸಾ ಮಾ ಹೋಮಾತಿ ಆವುಸೋತಿ ಪಠಮಂ ವತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಭಣನ್ತಿ. ಬುದ್ಧೇಹಿ ಚ ಆಲಪಿತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಭದನ್ತೇತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದೇತಿ, ಸಾವಕೇಹಿ ಆವುಸೋತಿ.

ಕಿತ್ತಾವತಾ ¶ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಿತ್ತಾವತಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದವಚನಂ, ಕಿತ್ತಕೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನುಕಾರೋ ಪುಚ್ಛಾಯಂ. ಖೋಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋತಿ, ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕೇಹಿ ಸತ್ಥುನೋ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ. ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಆಮಿಸದಾಯಾದಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ತಮತ್ಥಂ ಸೋತುಕಾಮಾ ಭಿಕ್ಖೂ ದೂರತೋಪಿ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ತತ್ಥ ದೂರತೋಪೀತಿ ತಿರೋರಟ್ಠತೋಪಿ ತಿರೋಜನಪದತೋಪಿ ಅನೇಕಯೋಜನಗಣನತೋಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಸಮೀಪೇ. ಅಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ಜಾನಿತುಂ ಬುಜ್ಝಿತುಂ. ಆಯಸ್ಮನ್ತಂಯೇವ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಪಟಿಭಾತೂತಿ ಆಯಸ್ಮತೋಯೇವ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಭಾಗೋ ಹೋತು, ಆಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭಜತೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಯಸ್ಮತೋ ಹಿ ಭಾಗೋ ಯದಿದಂ ಅತ್ಥಕ್ಖಾನಂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಸವನಂ ಭಾಗೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಏವಂ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮೇತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಪಟಿಭಾತೂತಿ ದಿಸ್ಸತೂ’’ತಿ. ಅಪರೇ ‘‘ಉಪಟ್ಠಾತೂ’’ತಿ. ಧಾರೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಉಗ್ಗಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ಪರಿಯಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತತೋ ನೇಸಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಥೇರೋ ತೇನ ಹೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತೇನಾತಿ ಕಾರಣವಚನಂ. ಹಿಕಾರೋ ನಿಪಾತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಸೋತುಕಾಮಾತ್ಥ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರಂ ಆರೋಪಯಿತ್ಥ, ತಸ್ಮಾ ಸುಣಾಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು, ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಮಾವುಸೋತಿ…ಪೇ…ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ನೇಸಂ, ಆಮಿಸದಾಯಾದಂ ಗರಹನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇಪಿ ತೇನ ಆದಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಏಕೇನೇವಾಕಾರೇನ ¶ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಇಧಾವುಸೋ ¶ , ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ…ಪೇ… ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಸಾವಕಾ ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಯಞ್ಚ ಭಗವಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಪಟಿಪದಂ ಗರಹನ್ತೋ ‘‘ತುಮ್ಹೇಪಿ ತೇನ ಆದಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಆಹ, ಯಞ್ಚ ಅತ್ತನಾ ಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ…ಪೇ… ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅತ್ಥೋ ಸುವಿಭತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಭಗವತೋ ಆದಿಯಭಾವಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾವ. ಭಗವತೋಯೇವ ಹಿ ಯುತ್ತಂ ಸಾವಕೇ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ¶ ತೇನ ಆದಿಯೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ, ನ ಸಾವಕಾನಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ, ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮಯೋಜನಾ.

ಅಯಂ ಪನತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ, ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ಥುನೋ ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ. ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯದಿ ಪನ ತಿವಿಧಂ ವಿವೇಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಯ್ಯ, ಪುಚ್ಛಾಯ ಅವಿಸೇಸೋ ಸಿಯಾ. ಬ್ಯಾಕರಣಪಕ್ಖೋ ಹಿ ಅಯಂ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಕಾಯವಿವೇಕಂ, ‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ, ‘‘ಬಾಹುಲಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪಧಿವಿವೇಕಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಲೋಭಾದಯೋ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಯೇ ಪರತೋ ‘‘ತತ್ರಾವುಸೋ ಲೋಭೋ ಚ ಪಾಪಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಕ್ಖತಿ. ನಪ್ಪಜಹನ್ತೀತಿ ನ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಬಾಹುಲಿಕಾತಿ ಚೀವರಾದಿಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ. ಸಾಸನಂ ಸಿಥಿಲಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಸಾಥಲಿಕಾ. ಓಕ್ಕಮನೇ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಓಕ್ಕಮನಂ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಅವಗಮನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ, ತೇನ ಪಞ್ಚನೀವರಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪವಿವೇಕೇತಿ ಉಪಧಿವಿವೇಕೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರಾತಿ ಓರೋಪಿತಧುರಾ, ತದಧಿಗಮಾಯ ಆರಮ್ಭಮ್ಪಿ ಅಕುರುಮಾನಾತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಉಪಧಿವಿವೇಕಂ ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಅನಿಯಮೇನೇವ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದೇಸನಂ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ರಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಸ್ಮಾ? ಸಾವಕಾ ‘‘ತೀಹಿ ಠಾನೇಹೀ’’ತಿ ಏವಞ್ಹಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾವ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ‘‘ಕಮ್ಪಿ ಮಞ್ಞೇ ಭಣತಿ ¶ , ನ ಅಮ್ಹೇ’’ತಿ ಉದಾಸಿನಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಥೇರಾ ನವಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅಮ್ಹೇ ಭಣತೀತಿ ಆದರಂ ಕರೋನ್ತಿ ¶ . ಯಥಾ ರಞ್ಞಾ ‘‘ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ನಗರವೀಥಿಯೋ ಸೋಧೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಸೋಧೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ನ ಸೋಧೇನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಘರದ್ವಾರಂ ಸೋಧೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪನ ಭೇರಿಯಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾಯ ಸಬ್ಬೇ ಮುಹುತ್ತೇನ ಸೋಧೇನ್ತಿ ಚ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ ಚ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಸಾವಕೇಸು. ಥೇರಾತಿ ದಸವಸ್ಸೇ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೀಹಿ ಠಾನೇಹೀತಿ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಠಾನಸದ್ದೋ ಇಸ್ಸರಿಯಟ್ಠಿತಿಖಣಕಾರಣೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಕಿಂ ಪನಾಯಸ್ಮಾ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ¶ ಇಮಂ ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಇಸ್ಸರಿಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಠಾನಕುಸಲೋ ಹೋತಿ ಅಕ್ಖಣವೇಧೀ’’ತಿಆದೀಸು ಠಿತಿಯಂ. ‘‘ಠಾನಸೋವೇತಂ ತಥಾಗತಂ ಪಟಿಭಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೮೭) ಖಣೇ. ‘‘ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ ಅಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಾನತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ. ೮೦೯; ಮ. ನಿ. ೧.೧೪೮) ಕಾರಣೇ. ಇಧ ಪನ ಕಾರಣೇಯೇವ. ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಫಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿಭಾವೇನ, ತಸ್ಮಾ ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಇಮಿನಾ ಪಠಮೇನ ಠಾನೇನ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಾರಯ್ಹಾತಿ ಏತ್ಥ ಗಾರಯ್ಹಾತಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಾ. ಥೇರಾ ನಾಮ ಸಮಾನಾ ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನಿ ಪನ್ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನಂ ನ ಮುಞ್ಚನ್ತಿ, ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ಕಾಯವಿವೇಕಮ್ಪಿ ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ, ನವಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇ ಕೀದಿಸಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಏವಂ ನಿನ್ದಿತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇಮಂ ನಿನ್ದಂ ಆವುಸೋ ಲಭನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ದುತಿಯೇನ ಠಾನೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮೇ ನಾಮ ಆವುಸೋ ಥೇರಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸತ್ಥಾ ಪಹಾನಮಾಹ, ತೇ ಲೋಭಾದಿಧಮ್ಮೇ ನ ಜಹನ್ತಿ, ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ನವಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇ ಕೀದಿಸಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಏವಂ ನಿನ್ದಿತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇಮಂ ನಿನ್ದಂ ಆವುಸೋ ಲಭನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ತತಿಯೇನ ಠಾನೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮೇ ನಾಮಾವುಸೋ, ಥೇರಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಇತರೀತರೇನ ನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಚೀವರಪತ್ತಸೇನಾಸನಪೂತಿಕಾಯಮಣ್ಡನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ ಉಪಧಿವಿವೇಕಂ ಅಪೂರಯಮಾನಾ, ನವಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇ ಕೀದಿಸಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಏವಂ ನಿನ್ದಿತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇಮಂ ನಿನ್ದಂ, ಆವುಸೋ, ಲಭನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏಸ ನಯೋ ಮಜ್ಝಿಮನವವಾರೇಸು.

ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ. ಮಜ್ಝಿಮಾತಿ ಪಞ್ಚವಸ್ಸೇ ಉಪಾದಾಯ ಯಾವ ನವ ವಸ್ಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ನವಾತಿ ¶ ಊನಪಞ್ಚವಸ್ಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ತತ್ಥ ನವಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇ ಕೀದಿಸಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಮಿಧ ¶ ನವಕಾಲೇ ಕೀದಿಸಾ ಅಹೇಸುಂ, ಥೇರಕಾಲೇ ಕೀದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಜ್ಝಿಮಥೇರಕಾಲೇ ಕೀದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

೩೨. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ಇಮೇ ವತ ಥೇರಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಯೋಜನಪರಮ್ಪರಾಯ ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನಿ ಪನ್ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಸೇವನ್ತಿ, ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೇಪಿ ನ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ಜಿಣ್ಣಸರೀರಾಪಿ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾ ¶ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಪಸಾದಂ ಜನೇನ್ತಿ, ನವಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇ ಕೀದಿಸಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಠಮೇನ ಠಾನೇನ ಥೇರಾ ಪಾಸಂಸಾ ಭವನ್ತಿ, ಪಸಂಸಂ ಲಭನ್ತಿ. ಲೋಭಾದಯೋ ಪಹಾಯ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಮಹಾಥೇರೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪರಿವಾರಿತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೇಪಿ ಈದಿಸೇಪಿ ವಯೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪವಿಟ್ಠೋ ಸಾಯಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಸಾಯಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಪಾತೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಪೂರೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ದುತಿಯೇನ ಠಾನೇನ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಾಸಂಸಾ ಭವನ್ತಿ, ಪಸಂಸಂ ಲಭನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟ್ಟದುಕೂಲಕೋಸೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ ಲಹುಚೀವರಾದೀನಿ ಯುತ್ತಾನಿ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಾಮ ಕಾಲೇ ಅಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಧಾರೇತಿ, ಅಸಿಥಿಲಂ ಸಾಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಗತನೀವರಣೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ಉಪಧಿವಿವೇಕಂ ಪರಿಪೂರಯಮಾನೋ ವಿಹರತಿ, ನವಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇ ಕೀದಿಸೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ತತಿಯೇನ ಠಾನೇನ ಥೇರಾ ಪಾಸಂಸಾ ಭವನ್ತಿ, ಪಸಂಸಂ ಲಭನ್ತೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಮಜ್ಝಿಮನವವಾರೇಸು.

೩೩. ತತ್ರಾವುಸೋತಿ ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಏವಂ ನವಹಾಕಾರೇಹಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದಪಟಿಪದಂ ಗರಹನ್ತೋ, ನವಹಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪದಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ, ಅಟ್ಠಾರಸಹಾಕಾರೇಹಿ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ಯೇ ತೇ ‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸತ್ಥಾ ಪಹಾನಮಾಹ, ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ನ ಪಜಹನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ. ತೇ ಸರೂಪತೋ ‘‘ಇಮೇ ತೇ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಿದಂ ‘‘ತತ್ರಾವುಸೋ, ಲೋಭೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ಅಯಂ ಅನುಸನ್ಧಿ.

ಅಪಿಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ. ಆಮಿಸಂ ಪನ ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಕಥಿತಂ. ಇದಾನಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮಂ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ ಕಥೇತುಮಿದಮಾಹ. ಅಯಂ ಪೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿ.

ತತ್ಥ ¶ ತತ್ರಾತಿ ಅತೀತದೇಸನಾನಿದಸ್ಸನಂ, ‘‘ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಸಾವಕಾ ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತದೇಸನಾಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲೋಭೋ ಚ ಪಾಪಕೋ, ದೋಸೋ ಚ ಪಾಪಕೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಾಪಕಾ ಲಾಮಕಾ, ಇಮೇ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ¶ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಲುಬ್ಭನಲಕ್ಖಣೋ ಲೋಭೋ. ದುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೋ ದೋಸೋ. ತೇಸು ಲೋಭೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಲಾಭೇ ಹೋತಿ, ದೋಸೋ ಅಲಾಭೇ. ಲೋಭೇನ ¶ ಅಲದ್ಧಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ದೋಸೇನ ಅಲಭನ್ತೋ ವಿಘಾತವಾ ಹೋತಿ. ಲೋಭೋ ಚ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಹೋತಿ, ದೋಸೋ ಅದಾಯಕೇ ವಾ ಅಮನುಞ್ಞದಾಯಕೇ ವಾ. ಲೋಭೇನ ನವತಣ್ಹಾಮೂಲಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ದೋಸೇನ ಪಞ್ಚ ಮಚ್ಛರಿಯಾನಿ.

ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಪಹಾನೂಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಲೋಭಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾಯಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪಾಪಕಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ ಚ ದೋಸಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾಯ. ಅತ್ಥಿ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾತಿ ಮಗ್ಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ. ಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಲೋಭೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ದೋಸೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋತಿ ಏತೇ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ನ ಉಪೇತಿ, ನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ವಿಮುತ್ತೋ ಏತೇಹಿ ಅನ್ತೇಹಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವತ್ತಾ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಾ, ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಚ ಪಟಿಪದಾತಿ. ತಥಾ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ಸಸ್ಸತಂ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ಉಚ್ಛೇದೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ.

ಚಕ್ಖುಕರಣೀತಿಆದೀಹಿ ಪನ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಥೋಮೇತಿ. ಸಾ ಹಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುಕರಣೀ. ಸಚ್ಚಾನಂ ಞಾಣಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಞಾಣಕರಣೀ. ರಾಗಾದೀನಞ್ಚ ವೂಪಸಮನತೋ ಉಪಸಮಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ಸಮ್ಬೋಧೋತಿ ಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತನತೋ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ಮಗ್ಗೋಯೇವ ಹಿ ಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ತಸ್ಸ ಪನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಮ್ಮಾಯ ಸಂವತ್ತನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾರೋ. ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ವಣ್ಣನಾ ಪಪಞ್ಚಾ.

ಇದಾನಿ ತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಕತಮಾ ಚ ಸಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಮೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಅಯಮೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣವಚನಂ, ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಸೇಧನತ್ಥಂ, ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಏಸೇವ ¶ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಞ್ಞೋ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೨೭೪). ಸ್ವಾಯಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆರಕತ್ತಾಪಿ ಅರಿಯೋ. ಅರಿಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿಪಿ ಅರಿಯೇನ ದೇಸಿತೋತಿಪಿ ಅರಿಯಭಾವಪ್ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿಪಿ ಅರಿಯೋ. ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಉಪೇತತ್ತಾ ¶ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ, ನ ಚ ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತೋ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕತೂರಿಯಾದೀನಿ ವಿಯ. ಕಿಲೇಸೇ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಮಗ್ಗತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಮಗ್ಗೀಯತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ, ಗಮ್ಮತಿ ವಾ ತೇಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜೀಯತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಕತಮೋ ಸೋ ಇತಿ ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕತಮಾನಿ ವಾ ತಾನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನೀತಿ. ಏಕಮೇಕಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗಂ ಮಗ್ಗೋಯೇವ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ಹೇತು ಚಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೦೩೯). ಪೋರಾಣಾಪಿ ಭಣನ್ತಿ – ‘‘ದಸ್ಸನಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಅಭಿನಿರೋಪನಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ…ಪೇ… ಅವಿಕ್ಖೇಪಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ.

ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಾದೀಸು ಚೇತೇಸು ಸಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಸಮ್ಮಾ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ. ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ. ಸಮ್ಮಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ. ಸಮ್ಮಾ ವೋದಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ. ಸಮ್ಮಾ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ. ಸಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾಸತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ. ನಿಬ್ಬಚನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚ ಅವಿಜ್ಜಞ್ಚ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸ್ಸತಿ, ತೇ ಚ ಖೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ, ನೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಅಭಿನಿರೋಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಂ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ¶ ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಂ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮ್ಮಾ ¶ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ¶ ಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವಂ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮ್ಮಾ ವೋದಾಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮಂ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚ ಕೋಸಜ್ಜಞ್ಚ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿಂ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧಿಂ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಞ್ಚ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಇದಾನಿ ಅಯಂ ಖೋ ಸಾ, ಆವುಸೋತಿ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಆಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಯ್ವಾಯಂ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೇ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಕಥಿತೋ ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’, ಅಯಂ ಖೋ ಸಾ, ಆವುಸೋ…ಪೇ… ನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ.

ಏವಂ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಲೋಭದೋಸೇ ತಪ್ಪಹಾನುಪಾಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ತೇಸಂ ಪಹಾನುಪಾಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತ್ರಾವುಸೋ, ಕೋಧೋ ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋ ಕೋಧೋ, ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಲಕ್ಖಣೋ ವಾ, ಆಘಾತಕರಣರಸೋ, ದುಸ್ಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಉಪನನ್ಧನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪನಾಹೋ, ವೇರ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನರಸೋ, ಕೋಧಾನುಪಬನ್ಧಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ – ‘‘ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ ಕೋಧೋ, ಅಪರಕಾಲೇ ಉಪನಾಹೋ’’ತಿಆದಿ (ವಿಭ. ೮೯೧).

ಪರಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಖೋ, ತೇಸಂ ವಿನಾಸನರಸೋ, ತದವಚ್ಛಾದನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ¶ ಪಳಾಸೋ, ಪರಗುಣೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಾನಂ ಸಮೀಕರಣರಸೋ, ಪರೇಸಂ ಗುಣಪ್ಪಮಾಣೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ.

ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಖೀಯನಲಕ್ಖಣಾ ಇಸ್ಸಾ, ತಸ್ಸಾ ಅಕ್ಖಮನಲಕ್ಖಣಾ ವಾ, ತತ್ಥ ಅನಭಿರತಿರಸಾ, ತತೋ ವಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣಂ ¶ ಮಚ್ಛೇರಂ, ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಅಸುಖಾಯನರಸಂ, ಸಙ್ಕೋಚನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ.

ಕತಪಾಪಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಮಾಯಾ, ತಸ್ಸ ನಿಗೂಹನರಸಾ, ತದಾವರಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ. ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಪಕಾಸನಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ, ತೇಸಂ ಸಮುದಾಹರಣರಸಂ, ಸರೀರಾಕಾರೇಹಿಪಿ ತೇಸಂ ವಿಭೂತಕರಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ.

ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾತಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ¶ ಥಮ್ಭೋ, ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸಯವುತ್ತಿರಸೋ, ಅಮದ್ದವತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಕರಣುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ, ವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾರಸೋ, ಅಗಾರವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ.

ಉಣ್ಣತಿಲಕ್ಖಣೋ ಮಾನೋ, ಅಹಂಕಾರರಸೋ, ಉದ್ಧುಮಾತಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಅಬ್ಭುಣ್ಣತಿಲಕ್ಖಣೋ ಅತಿಮಾನೋ, ಅತಿವಿಯ ಅಹಙ್ಕಾರರಸೋ. ಅಚ್ಚುದ್ಧುಮಾತಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ.

ಮತ್ತಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ಮದೋ, ಮದಗ್ಗಾಹಣರಸೋ, ಉಮ್ಮಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗಲಕ್ಖಣೋ ಪಮಾದೋ, ವೋಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪ್ಪದಾನರಸೋ, ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಏವಂ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಕೋಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೮೯೧) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಿಸೇಸತೋ ಚೇತ್ಥ ಆಮಿಸದಾಯಾದೋ ಅತ್ತನಾ ಅಲಭನ್ತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಲಾಭಿನೋ ಕುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಸಕಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಕೋಧೋ ಕೋಧೋಯೇವ, ತತುತ್ತರಿ ಉಪನಾಹೋ. ಸೋ ಏವಂ ಕುದ್ಧೋ ಉಪನಯ್ಹನ್ತೋ ಚ ಸನ್ತೇಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಲಾಭಿನೋ ಗುಣೇ ಮಕ್ಖೇತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಾದಿಸೋತಿ ಚ ಯುಗಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಮಕ್ಖೋ ಚ ಪಳಾಸೋ ಚ, ಏವಂ ಮಕ್ಖೀ ಪಳಾಸೀ ತಸ್ಸ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದೀಸು ಕಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಇಮಿನಾತಿ ಇಸ್ಸತಿ ಪದುಸ್ಸತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಇಸ್ಸಾ. ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಕಾಚಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ತೇನ ಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ¶ ನ ಸಹತಿ, ಇದಮಸ್ಸ ಮಚ್ಛೇರಂ. ಲಾಭಹೇತು ಖೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತೇಪಿ ದೋಸೇ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಮಾಯಾ. ಅಸನ್ತೇಪಿ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇತಿ. ಇದಮಸ್ಸ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ. ಸೋ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಚೇ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಲಾಭಂ ಲಭತಿ, ತೇನ ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಅಮುದುಚಿತ್ತೋ, ನಯಿದಂ ಏವಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಓವದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ, ಅಯಮಸ್ಸ ಥಮ್ಭೋ. ಸಚೇ ಪನ ನಂ ಕೋಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವದತಿ ‘‘ನಯಿದಂ ಏವಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ, ತೇನ ಸಾರದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ ಭಾಕುಟಿಕಮುಖೋ ‘‘ಕೋ ಮೇ ¶ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಪಸಯ್ಹ ಭಾಣೀ, ಅಯಮಸ್ಸ ಸಾರಮ್ಭೋ. ತತೋ ಥಮ್ಭೇನ ‘‘ಅಹಮೇವ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಮಾನೀ ಹೋತಿ. ಸಾರಮ್ಭೇನ ‘‘ಕೇ ಇಮೇ’’ತಿ ಪರೇ ಅತಿಮಞ್ಞನ್ತೋ ಅತಿಮಾನೀ, ಅಯಮಸ್ಸ ಮಾನೋ ಚ ಅತಿಮಾನೋ ಚ. ಸೋ ತೇಹಿ ಮಾನಾತಿಮಾನೇಹಿ ಜಾತಿಮದಾದಿಅನೇಕರೂಪಂ ಮದಂ ಜನೇತಿ. ಮತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಕಾಮಗುಣಾದಿಭೇದೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಪಮಜ್ಜತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಮದೋ ಚ ಪಮಾದೋ ಚಾತಿ.

ಏವಂ ಆಮಿಸದಾಯಾದೋ ಅಪರಿಮುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಏವರೂಪೇಹಿ. ಏವಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಹಾನುಪಾಯೋ ¶ ಪಾಠತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸೋಯೇವ.

ಞಾಣಪರಿಚಯಪಾಟವತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಯಂ ಭೇದೋ ಚ ಕಮೋ ಚ ಭಾವನಾನಯೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಭೇದೋ ತಾವ, ಅಯಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ಕದಾಚಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಅವಸೇಸಜ್ಝಾನವಸೇನ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋ. ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸತೋ ಪನಿಧ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಇತೋ ಪರಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ನತ್ಥಿ. ಏವಂ ತಾವೇತ್ಥ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬಕುಸಲಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸೇಟ್ಠಾ, ಯಥಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಸೇಟ್ಠಾ ಕುಸಲಾ ವದನ್ತೀ’’ತಿ (ಜಾ. ೨.೧೭.೮೧). ಕುಸಲವಾರೇ ಚ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ, ಯಥಾಹ ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೩೬) ವಿತ್ಥಾರೋ. ಯಥಾ ಚಾಹ ‘‘ವಿಜ್ಜಾ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ. ತಪ್ಪಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ಸೇಸಙ್ಗಾನಿ, ಯಥಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೋತಿ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾಸತಿಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಪಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೪೧). ತಸ್ಮಾ ¶ ಇಮಿನಾ ಕಮೇನ ಏತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಭಾವನಾನಯೋತಿ ಕೋಚಿ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತಿ, ಕೋಚಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಸಮಥಂ. ಕಥಂ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಠಮಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಅಯಂ ಸಮಥೋ; ಸೋ ತಞ್ಚ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅನಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ವಿಪಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ. ಇತಿ ಪಠಮಂ ಸಮಥೋ, ಪಚ್ಛಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯತೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಞ್ಜಾಯತಿ, ಸೋ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಆಸೇವತಿ ¶ ಭಾವೇತಿ ಬಹುಲೀಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಆಸೇವತೋ ಭಾವಯತೋ ಬಹುಲೀಕರೋತೋ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಅನುಸಯಾ ಬ್ಯನ್ತೀಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತಿ.

ಇಧ ಪನೇಕಚ್ಚೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸಮಥಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾವ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ವಿಪಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾ. ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ತತ್ಥ ಜಾತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾ, ಅಯಂ ಸಮಥೋ. ಇತಿ ಪಠಮಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಥೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಸಮಥಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಸಮಥಂ ಭಾವಯತೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಞ್ಜಾಯತಿ, ಸೋ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಆಸೇವತಿ…ಪೇ… ಬಹುಲೀಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಆಸೇವತೋ…ಪೇ… ಅನುಸಯಾ ಬ್ಯನ್ತೀಹೋನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೭೦; ಪಟಿ. ಮ. ೨.೧), ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಸಮಥಂ ಭಾವೇತಿ.

ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯತೋಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಸಮಥಂ ಭಾವಯತೋಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಯುಗನದ್ಧಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಭಾವನಾನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಭಯಭೇರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೪. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ – ಅಥಾತಿ ಅವಿಚ್ಛೇದನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ, ಭಗವತೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹಾರೇ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನೇಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಜಾಣುಸ್ಸೋಣೀತಿ ನೇತಂ ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಕತನಾಮಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಠಾನನ್ತರಪಟಿಲಾಭಲದ್ಧಂ. ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಟ್ಠಾನಂ ಕಿರ ನಾಮೇತಂ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜಾನುಸ್ಸೋಣೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಂ ಅಣತೀತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಮನ್ತೇ ಸಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಮೇವ ಹಿ ಜಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ನಿರುತ್ತಿವಚನಂ. ಅರಿಯಾ ಪನ ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಯೇನ ¶ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಯೇನಾತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಭಗವಾ, ತತ್ಥ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ? ನಾನಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ¶ ದಿಜಗಣೇಹಿ ನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೋ ವಿಯ.

ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಚ ಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನಂ. ಅಥ ವಾ ಏವಂ ಗತೋ ತತೋ ಆಸನ್ನತರಂ ಠಾನಂ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪಸಙ್ಖಾತಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದೀತಿ ಯಥಾ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಭಗವಾ ತೇನ, ಏವಂ ಸೋಪಿ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೀತೋದಕಂ ವಿಯ ಉಣ್ಹೋದಕೇನ ಸಮ್ಮೋದಿತಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಯಾಯ ಚ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ತೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಖಮನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಗೋತಮಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಕಥಾಯ ಸಮ್ಮೋದಿ, ತಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಮೋದಜನನತೋ ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಯುತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರತಾಯ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಸಾರೇತುಂ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಅರಹರೂಪತೋ ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚ ಸಾರಾಣೀಯಂ. ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅನುಸ್ಸರಿಯಮಾನಸುಖತೋ ಚ ಸಾರಣೀಯಂ. ತಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಾರಣೀಯನ್ತಿ ಏವಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ¶ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಯೇನತ್ಥೇನ ಆಗತೋ, ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೭೦) ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಿಸೀದೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ನಿಸೀದೀತಿ ಉಪಾವಿಸಿ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ಪುರಿಸಾ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಸನಕುಸಲತಾಯ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ನೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ.

ಕಥಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪನ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ. ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಅತಿದೂರಂ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಉಪರಿವಾತಂ ಉನ್ನತಪದೇಸಂ ಅತಿಸಮ್ಮುಖಂ ಅತಿಪಚ್ಛಾತಿ. ಅತಿದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹಿ ಸಚೇ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಚಾಸದ್ದೇನ ¶ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ಕರೋತಿ. ಉಪರಿವಾತೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ ಬಾಧತಿ. ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಗಾರವಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ಅತಿಸಮ್ಮುಖಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ¶ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಂ ಆಹಚ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅತಿಪಚ್ಛಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಗೀವಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಏತೇ ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ.

ಯೇಮೇತಿ ಯೇ ಇಮೇ. ಕುಲಪುತ್ತಾತಿ ದುವಿಧಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತಾ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ರಟ್ಠಪಾಲೋ ನಾಮ ಕುಲಪುತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿಕೇ ಅಗ್ಗಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೯೪) ಏವಂ ಆಗತಾ ಉಚ್ಚಾಕುಲಪ್ಪಸುತಾ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತಾ ನಾಮ. ‘‘ಯೇ ತೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸದ್ಧಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೮) ಏವಂ ಆಗತಾ ಪನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕುಲೇ ಪಸುತಾಪಿ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾ ನಾಮ. ಇಧ ಪನ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾಯೇವ.

ಸದ್ಧಾತಿ ಸದ್ಧಾಯ. ಅಗಾರಸ್ಮಾತಿ ಅಗಾರತೋ. ಅನಗಾರಿಯನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಞ್ಚ. ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪಿ ಹಿ ನತ್ಥೇತ್ಥ ಅಗಾರಿಯನ್ತಿ ಅನಗಾರಿಯಾ, ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತಂ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿಕಮ್ಮಮೇತ್ಥ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಕ್ಖುಪಿ ನತ್ಥೇತಸ್ಸ ಅಗಾರನ್ತಿ ಅನಗಾರೋ, ಅನಗಾರಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅನಗಾರಿಯಂ. ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ ¶ ಉಪಗತಾ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅನಗಾರಿಯಸಙ್ಖಾತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ವಾ ಉಪಗತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ ಪುರತೋ ಗಾಮೀ ನಾಯಕೋ. ಬಹುಕಾರೋತಿ ಹಿತಕಿರಿಯಾಯ ಬಹೂಪಕಾರೋ. ಭವಂ ತೇಸಂ ಗೋತಮೋ ಸಮಾದಪೇತಾತಿ ತೇ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಅಧಿಸೀಲಾದೀನಿ ಗಾಹೇತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತಾ. ಸಾ ಜನತಾತಿ ಸೋ ಜನಸಮೂಹೋ. ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸನಾನುಗತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಯನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಯಂಖನ್ತಿಕೋ ಯಂರುಚಿಕೋ, ತೇಪಿ ತನ್ದಿಟ್ಠಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ ತಂಖನ್ತಿಕಾ ತಂರುಚಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಏವಮಾಹಾತಿ? ಏಸ ಕಿರ ಪುಬ್ಬೇ ಅನೇಕೇ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೇ ದೇವಪುತ್ತೇ ವಿಯ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಪರಿಚಾರಿಯಮಾನೇ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಸುಸಂವಿಹಿತಾರಕ್ಖೇ ದಿಸ್ವಾ, ತೇ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಭಗವತೋ ಮಧುರರಸಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸದ್ಧಾಯ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮತಾಯ ¶ ಸನ್ತುಟ್ಠೇ ಆರಞ್ಞಕೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ಕೇನಚಿ ಅರಕ್ಖಿಯಮಾನೇಪಿ ಅನುಸ್ಸಙ್ಕಿತಾಪರಿಸಙ್ಕಿತೇ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೇ ¶ ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೇ ಅದ್ದಸ, ದಿಸ್ವಾ ಚ ಇಮೇಸಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ‘‘ಅಯಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಣಂ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ ಭಗವತಿ ಪಸಾದಂ ಅಲತ್ಥ. ಸೋ ತಂ ಪಸಾದಂ ನಿವೇದೇತುಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.

ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಂ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ಅಬ್ಭನುಮೋದನ್ತೋ ಚ ಏವಮೇತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾನುಮೋದನತ್ಥೋಯೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ. ಮಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾತಿ ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ. ಸದ್ಧಾತಿ ಸದ್ಧಾಯೇವ. ನ ಇಣಟ್ಠಾ ನ ಭಯಟ್ಟಾತಿಆದೀನಿ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಈದಿಸಾನಂಯೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ, ನ ಇತರೇಸಂ. ದುರಭಿಸಮ್ಭವಾನಿ ಹೀತಿ ಸಮ್ಭವಿತುಂ ದುಕ್ಖಾನಿ ದುಸ್ಸಹಾನಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖೇಹಿ ಅಜ್ಝೋಗಾಹಿತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನೀತಿ ಅರಞ್ಞಾನಿ ಚ ವನಪತ್ಥಾನಿ ಚ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ, ‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖಿಲಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಯನ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗನಿಪ್ಫಾದಕಂ ಸೇನಾಸನಂ ವುತ್ತಂ, ತದೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಗಾಮನ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ನ ಕಸೀಯತಿ ನ ವಪೀಯತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ದೂರಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ವನಸಣ್ಡಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಭಿಂಸನಕಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಸಲೋಮಹಂಸಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ¶ ಪರಿಯನ್ತಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ನ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪರಿಯನ್ತಾನನ್ತಿ ಇಮಮೇಕಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವನಪತ್ಥಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀ. ಪನ್ತಾನೀತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಿ ಅತಿದೂರಾನಿ. ದುಕ್ಕರಂ ಪವಿವೇಕನ್ತಿ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ದುಕ್ಕರಂ. ದುರಭಿರಮನ್ತಿ ಅಭಿರಮಿತುಂ ನ ಸುಖಂ. ಏಕತ್ತೇತಿ ಏಕೀಭಾವೇ. ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಕಾಯವಿವೇಕೇ ಕತೇಪಿ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿರಮಾಪೇತುಂ ದುಕ್ಕರಂ. ದ್ವಯಂದ್ವಯಾರಾಮೋ ಹಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋತಿ. ಹರನ್ತಿ ¶ ಮಞ್ಞೇತಿ ಹರನ್ತಿ ವಿಯ ಘಸನ್ತಿ ವಿಯ. ಮನೋತಿ ಮನಂ. ಸಮಾಧಿಂ ಅಲಭಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ. ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಈದಿಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಿಣಪಣ್ಣಮಿಗಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ವಿವಿಧೇಹಿ ಚ ಭಿಂಸನಕೇಹಿ ವನಾನಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೇ (ವಿಭ. ೫೨೯) ವಿಮ್ಹಿತೋ ಆಹ.

ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತವಾರಕಥಾ

೩೫. ಅಥಸ್ಸ ¶ ಭಗವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ತಂ ತಂ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿತ್ವಾ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಸೋಳಸಸು ಠಾನೇಸು ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹರಹಿತಾನಂಯೇವ ತಾದಿಸಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಾನಿ, ನ ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಾಹಯುತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ತಾದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ತಾದಿಸಾನಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇವ ಸಮ್ಬೋಧಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧತೋ ಪುಬ್ಬೇವ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಅಪರಭಾಗೇಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಚತುಸಚ್ಚಸ್ಸ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋತಿ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅರಹಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ, ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಲಗ್ಗಸ್ಸೇವ ಸತೋ. ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನೇನ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮಿದ್ಧಿತೋ ಪಭುತಿ ತಥಾಗತೋ ಬೋಧಿಯಾ ಸತ್ತೋ ಲಗ್ಗೋ ‘‘ಪತ್ತಬ್ಬಾ ಮಯಾ ಏಸಾ’’ತಿ ತದಧಿಗಮಾಯ ಪರಕ್ಕಮಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋಯೇವ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಏವಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಮಯ್ಹಂ. ಯೇ ಖೋ ಕೇಚಿ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಾ ವಾ ಭೋವಾದಿನೋ ವಾ.

ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿನಾ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಸನ್ದೋಸಹೇತೂತಿ ¶ ಅಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ದೋಸಸ್ಸ ಹೇತು, ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಕಾರಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹವೇತಿ ಏಕಂಸವಚನೇ ನಿಪಾತೋ. ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜಂ ಅಕ್ಖೇಮಞ್ಚ. ಭಯಭೇರವನ್ತಿ ಭಯಞ್ಚ ಭೇರವಞ್ಚ. ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಸ್ಸ ಚ ಭಯಾನಕಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತತ್ರ ¶ ಭಯಂ ಸಾವಜ್ಜಟ್ಠೇನ ಅಕುಸಲಂ, ಭೇರವಂ ಅಕ್ಖೇಮಟ್ಠೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅವ್ಹಾಯನ್ತೀತಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಿ. ಕಥಂ? ತೇ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಯಂ ಅಯುತ್ತಮಕಮ್ಹಾ, ಸಚೇ ನೋ ತೇ ಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ಯೇಸಂ ಅಪರಜ್ಝಿಮ್ಹಾ, ಇದಾನಿ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಾದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತರೇ ವಾ ಗುಮ್ಬನ್ತರೇ ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ತೇ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ತಿಣಸದ್ದಂ ವಾ ಪಣ್ಣಸದ್ದಂ ವಾ ಸುತ್ವಾ, ಇದಾನಿಮ್ಹಾ ನಟ್ಠಾ’’ತಿ ತಸನ್ತಿ ವಿತ್ತಸನ್ತಿ, ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪರೇಹಿ ಪರಿವಾರಿತಾ ವಿಯ ಬದ್ಧಾ ವಧಿತಾ ವಿಯ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ತಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮಾರೋಪನಟ್ಠೇನ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಿ.

ನ ¶ ಖೋ ಪನಾಹಂ…ಪೇ… ಪಟಿಸೇವಾಮೀತಿ ಅಹಂ ಖೋ ಪನ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನಿ ಪನ್ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ನ ಪಟಿಸೇವಾಮಿ. ಯೇ ಹಿ ವೋತಿ ಏತ್ಥ ವೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಅರಿಯಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ. ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ಈದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ. ತೇಸಮಹಂ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ತೇಸಂ ಅಹಮ್ಪಿ ಏಕೋ ಅಞ್ಞತರೋ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಹಿ ಗಹಟ್ಠೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತೋವ ಹೋತಿ. ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಅತಿರೇಕತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಪಲ್ಲೋಮನ್ತಿ ಪನ್ನಲೋಮತಂ, ಖೇಮಂ ಸೋತ್ಥಿಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಪಾದಿನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜಿಂ, ಅತಿರೇಕಂ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಂ ಅತಿರೇಕೇನ ವಾ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಮಾಪಜ್ಜಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹಾರಾಯಾತಿ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹಾರತ್ಥಾಯ.

ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತವಾರಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೩೬. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ, ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತವಾರೇ ತಾವ ಅಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಮುಸಾವಾದಾದಿನಾ ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ತೇ ಕಥಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ? ತೇ ಮುಸಾವಾದೇನ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಪಿಸುಣವಾಚಾಯ ಮಿತ್ತಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ಫರುಸವಾಚಾಯ ಪರೇಸಂ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಮಮ್ಮಾನಿ ತುದಿತ್ವಾ ನಿರತ್ಥಕವಾಚಾಯ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ನಾಸೇತ್ವಾ ¶ ‘‘ಮಯಂ ಅಯುತ್ತಮಕಮ್ಹಾ, ಸಚೇ ನೋ ತೇ ಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ಯೇಸಂ ಅಪರಜ್ಝಿಮ್ಹಾ, ಇದಾನಿ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತರೇ ವಾ ಗುಮ್ಬನ್ತರೇ ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ತೇ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ತಿಣಸದ್ದಂ ವಾ ಪಣ್ಣಸದ್ದಂ ವಾ ಸುತ್ವಾ ಇದಾನಿಮ್ಹಾ ನಟ್ಠಾ’’ತಿ ತಸನ್ತಿ ವಿತ್ತಸನ್ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪರೇಹಿ ಪರಿವಾರಿತಾ ವಿಯ ಬದ್ಧಾ ವಧಿತಾ ವಿಯ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ತಂ ಭಯಭೇರವಂ ¶ ಅತ್ತನಿ ಸಮಾರೋಪನಟ್ಠೇನ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ, ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಿ.

ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತವಾರೇ ಅಪರಿಸುದ್ಧಮನೋಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿನಾ ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ತೇ ಕಥಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ? ತೇ ಪರೇಸಂ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತೇಸು ಭಣ್ಡೇಸು ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪರಸತ್ತೇ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಮಯಂ ಅಯುತ್ತಮಕಮ್ಹಾ…ಪೇ… ಅತ್ತನಿ ಸಮಾರೋಪನಟ್ಠೇನ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಿ.

ಆಜೀವವಾರೇ ¶ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವಾತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮದೂತಕಮ್ಮವಡ್ಢಿಪಯೋಗಾದಿನಾ ಏಕವೀಸತಿಅನೇಸನಭೇದೇನ ಆಜೀವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ತೇ ಕಥಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ? ತೇ ಏವಂ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸುಣನ್ತಿ – ‘‘ಸಾಸನಸೋಧಕಾ ಕಿರ ತೇಪಿಟಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಾಸನಂ ಸೋಧೇತುಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ, ಅಜ್ಜ ವಾ ಸ್ವೇ ವಾ ಇಧಾಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತರೇ ವಾ…ಪೇ… ತಸನ್ತಿ ವಿತ್ತಸನ್ತಿ. ತೇ ಹಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ವಿಯ ಓದಾತವತ್ಥನಿವಾಸಿತಾ ವಿಯ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವ.

೩೭. ಇತೋ ಪರಂ ಅಭಿಜ್ಝಾಲೂತಿಆದೀಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಾ ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ತಥಾಪಿ ನೀವರಣವಸೇನ ಪುನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾಲೂತಿ ಪರಭಣ್ಡಾದಿಅಭಿಜ್ಝಾಯನಸೀಲಾ. ಕಾಮೇಸು ತಿಬ್ಬಸಾರಾಗಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಬಹಲಕಿಲೇಸರಾಗಾ, ತೇ ಕಥಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ? ತೇ ಅವವತ್ಥಿತಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅವವತ್ಥಿತಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತಾನಂ ದಿವಾ ದಿಟ್ಠಂ ರತ್ತಿಂ ಭಯಭೇರವಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ – ‘‘ತೇ ಆಕುಲಚಿತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನಪಿ ತಸನ್ತಿ ವಿತ್ತಸನ್ತಿ, ರಜ್ಜುಂ ವಾ ಲತಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಸಪ್ಪಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಖಾಣುಂ ದಿಸ್ವಾ ಯಕ್ಖಸಞ್ಞಿನೋ, ಥಲಂ ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಹತ್ಥಿಸಞ್ಞಿನೋ ಸಪ್ಪಾದೀಹಿ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಾದಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವ.

೩೮. ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತಾತಿ ¶ ಪಕತಿಭಾವವಿಜಹನೇನ ವಿಪನ್ನಚಿತ್ತಾ. ಕಿಲೇಸಾನುಗತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಕತಿಭಾವಂ ವಿಜಹತಿ, ಪುರಾಣಭತ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಂ ವಿಯ ಪೂತಿಕಂ ಹೋತಿ. ಪದುಟ್ಠಮನಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಅಭದ್ರಕೇನ ಪರೇಸಂ ಅನತ್ಥಜನಕೇನ ಚಿತ್ತಸಙ್ಕಪ್ಪೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ಕಥಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ? ಭಯಭೇರವಾವ್ಹಾಯನಂ ¶ ಇತೋ ಪಭುತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಲುವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯತ್ಥ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ವಕ್ಖಾಮ. ನ ಖೋ ಪನಾಹಂ ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ಅಹಂ ಹಿತಚಿತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಈದಿಸಾ ಹಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತದೋಸಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಗುಣಾ ವಣ್ಣೇತಬ್ಬಾ.

೩೯. ಥಿನಮಿದ್ಧಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾತಿ ಚಿತ್ತಗೇಲಞ್ಞಭೂತೇನ ಥಿನೇನ ಸೇಸನಾಮಕಾಯಗೇಲಞ್ಞಭೂತೇನ ಮಿದ್ಧೇನ ಚ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾ, ಅಭಿಭೂತಾ ಗಹಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ನಿದ್ದಾಬಹುಲಾ ಹೋನ್ತಿ.

೪೦. ಉದ್ಧತಾತಿ ¶ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕತಿಕಾ ವಿಪ್ಫನ್ದಮಾನಚಿತ್ತಾ, ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಹಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ ಧಜಯಟ್ಠಿಯಂ ವಾತೇನ ಪಟಾಕಾ ವಿಯ. ಅವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಅನಿಬ್ಬುತಚಿತ್ತಾ, ಇಧ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ.

೪೧. ಕಙ್ಖೀ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಮೇವಿದಂ ಪಞ್ಚಮಂ ನೀವರಣಂ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇದನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕಙ್ಖನತೋ ಕಙ್ಖಾ, ಇದಮೇವಿದನ್ತಿ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಕಙ್ಖೀ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ.

೪೨. ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಕಾ ಪರವಮ್ಭೀತಿ ಯೇ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತಿ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ಉಚ್ಚೇ ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಿ, ಪರಞ್ಚ ವಮ್ಭೇನ್ತಿ ಗರಹನ್ತಿ ನಿನ್ದನ್ತಿ, ನೀಚೇ ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಿ, ತೇಸಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತೇ ಕಥಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ? ತೇ ಪರೇಹಿ ‘‘ಅಸುಕೋ ಚ ಕಿರ ಅಸುಕೋ ಚ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತಿ, ಅಮ್ಹೇ ಗರಹನ್ತಿ, ದಾಸೇ ವಿಯ ಕರೋನ್ತಿ, ಗಣ್ಹಥ ನೇ’’ತಿ ಅನುಬದ್ಧಾ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತರೇ ವಾ ಗುಮ್ಬನ್ತರೇ ವಾತಿ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಸದಿಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ.

೪೩. ಛಮ್ಭೀತಿ ಕಾಯಥಮ್ಭನಲೋಮಹಂಸನಕರೇನ ಥಮ್ಭೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಭೀರುಕಜಾತಿಕಾತಿ ಭೀರುಕಪಕತಿಕಾ, ಗಾಮದಾರಕಾ ವಿಯ ಭಯಬಹುಲಾ ಅಸೂರಾ ಕಾತರಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೪೪. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕನ್ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಲಾಭೋ, ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಕ್ಕಾರೋತಿ ಸುನ್ದರಕಾರೋ, ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಹಿ ಪಣೀತಪಣೀತಾ ಸುನ್ದರಸುನ್ದರಾ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಕತಾ ಸಕ್ಕಾರಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯಾ ಚ ಪರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗಾರವಕಿರಿಯಾ ಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ವಾ ಪೂಜಾ. ಸಿಲೋಕೋತಿ ವಣ್ಣಭಣನಂ ಏತಂ ¶ , ಲಾಭಞ್ಚ ಸಕ್ಕಾರಞ್ಚ ಸಿಲೋಕಞ್ಚ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಂ. ನಿಕಾಮಯಮಾನಾತಿ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ. ಭಯಭೇರವಾವ್ಹಾಯನಂ ಅಭಿಜ್ಝಾಲುವಾರಸದಿಸಮೇವ. ತದತ್ಥದೀಪಕಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಿಯಗಾಮಿಕವತ್ಥುಂ ಕಥೇನ್ತಿ –

ಏಕೋ ಕಿರ ಪಿಯಗಾಮಿಕೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಾದಿನ್ನಧುತಙ್ಗಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲಾಭಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಧುತಙ್ಗಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಲಾಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸೋಸಾನಿಕಙ್ಗಂ ಸಮಾದಾಯ ಸುಸಾನೇ ವಸತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಏಕೋ ಕಮ್ಮಮುತ್ತೋ ಜರಗ್ಗವೋ ದಿವಾ ಗೋಚರೇ ಚರಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸುಸಾನೇ ಪುಪ್ಫಗುಮ್ಬೇ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ ರೋಮನ್ಥಯಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಪಿಯಗಾಮಿಕೋ ರತ್ತಿಂ ಚಙ್ಕಮನಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ¶ ತಸ್ಸ ಹನುಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಮಂ ಲಾಭಗಿದ್ಧೋ ಏಸ ಸುಸಾನೇ ವಸತೀತಿ ಞತ್ವಾ ದೇವರಾಜಾ ವಿಹೇಠೇತುಂ ಆಗತೋ’’ತಿ, ಸೋ ಜರಗ್ಗವಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸ ದೇವರಾಜ ಅಜ್ಜ ಮೇ ಏಕರತ್ತಿಂ ಖಮ, ಸ್ವೇ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಏವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಯಾಚನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ಸೂರಿಯೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕತ್ತರಯಟ್ಠಿಯಾ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಲಾಪೇಸಿ ‘‘ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಮಂ ಭಿಂಸಾಪೇಸೀ’’ತಿ.

೪೫. ಕುಸೀತಾತಿ ಕೋಸಜ್ಜಾನುಗತಾ. ಹೀನವೀರಿಯಾತಿ ಹೀನಾ ವೀರಿಯೇನ ವಿರಹಿತಾ ವಿಯುತ್ತಾ, ನಿಬ್ಬೀರಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಕುಸೀತಾ ಕಾಯಿಕವೀರಿಯಾರಮ್ಭವಿರಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಹೀನವೀರಿಯಾ ಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಾರಮ್ಭವಿರಹಿತಾ. ತೇ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಅವವತ್ಥಿತಾರಮ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವ.

೪೬. ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀತಿ ನಟ್ಠಸ್ಸತೀ. ಅಸಮ್ಪಜಾನಾತಿ ಪಞ್ಞಾರಹಿತಾ, ಇಮಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ‘‘ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತೀಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸತಿಭಾಜನಿಯಮೇವೇತಂ. ಪಞ್ಞಾ ಪನೇತ್ಥ ಸತಿದುಬ್ಬಲ್ಯದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ. ದುವಿಧಾ ಹಿ ಸತಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಬಲವತೀ, ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ದುಬ್ಬಲಾ, ತಸ್ಮಾ ಯದಾಪಿ ತೇಸಂ ಸತಿ ಹೋತಿ, ತದಾಪಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀಯೇವ ತೇ, ದುಬ್ಬಲಾಯ ಸತಿಯಾ ಸತಿಕಿಚ್ಚಾಭಾವತೋತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಅಸಮ್ಪಜಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇ ಏವಂ ¶ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀ ಅಸಮ್ಪಜಾನಾ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವ.

೪೭. ಅಸಮಾಹಿತಾತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿವಿರಹಿತಾ. ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಉಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾ. ಸಮಾಧಿವಿರಹೇನ ಲದ್ಧೋಕಾಸೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ತೇಸಂ ಸಮಾಧಿವಿರಹಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ¶ ಪರಿಬ್ಭಮತಿ, ವನಮಕ್ಕಟೋ ವಿಯ ವನಸಾಖಾಸು ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇನ ತೇ ಏವಂ ಅಸಮಾಹಿತಾ ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವ.

೪೮. ದುಪ್ಪಞ್ಞಾತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪಞ್ಞಾ ಪನ ದುಟ್ಠಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಏಳಮೂಗಾತಿ ಏಲಮುಖಾ, ಖ-ಕಾರಸ್ಸ ಗ-ಕಾರೋ ಕತೋ. ಲಾಲಮುಖಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದುಪ್ಪಞ್ಞಾನಞ್ಹಿ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಲಾಲಾ ಮುಖತೋ ಗಲತಿ, ಲಾಲಾ ಚ ಏಲಾತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಪಸ್ಸೇಲಮೂಗಂ ಉರಗಂ ದುಜ್ಜಿವ್ಹ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ‘‘ಏಳಮೂಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಏಲಮುಖಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ‘‘ಏಲಮುಗಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ಅಪರೇ ‘‘ಏಲಮುಕಾ’’ತಿಪಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಏಲಮುಖಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಕಥಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ? ತೇ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ ಏಳಮೂಗಾ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಅವವತ್ಥಿತಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತಾನಂ ದಿವಾ ದಿಟ್ಠಂ ರತ್ತಿಂ ಭಯಭೇರವಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ ‘‘ತೇ ಆಕುಲಚಿತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನಪಿ ತಸನ್ತಿ ವಿತ್ತಸನ್ತಿ, ರಜ್ಜುಂ ವಾ ಲತಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಸಪ್ಪಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಖಾಣುಂ ದಿಸ್ವಾ ಯಕ್ಖಸಞ್ಞಿನೋ, ಥಲಂ ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಹತ್ಥಿಸಞ್ಞಿನೋ ಸಪ್ಪಾದೀಹಿ ಅನಯವ್ಯಸನಂ ಆಪಾದಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ತಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮಾರೋಪನಟ್ಠೇನ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಿ. ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ನೋ ಚ ಖೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ, ನ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಇಮೇಸು ಸೋಳಸಸು ಠಾನೇಸು ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸೋಳಸಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಭಯಭೇರವಸೇನಾಸನಾದಿವಣ್ಣನಾ

೪೯. ತಸ್ಸ ¶ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ? ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಿರ ಇಮಾನಿ ಸೋಳಸಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚ ಭಯಭೇರವಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಭಯಭೇರವಂ ನಾಮ ಏವರೂಪಾಸು ರತ್ತೀಸು ಏವರೂಪೇ ಸೇನಾಸನೇ ಚ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಹನ್ದ ನಂ ತತ್ಥಾಪಿ ಗವೇಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಭಯಭೇರವಗವೇಸನಮಕಾಸಿ, ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಇದಾನಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಯಾ ತಾತಿ ಉಭಯಮೇತಂ ರತ್ತೀನಂಯೇವ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸವಚನಂ. ಅಭಿಞ್ಞಾತಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಅಭೀತಿ ಲಕ್ಖಣತ್ಥೇ ಉಪಸಗ್ಗೋ. ತಸ್ಮಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾತಿ ಚನ್ದಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಚನ್ದಪರಿಕ್ಖಯೇನಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಞಾತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾತಿ ಲಕ್ಖಣೀಯಾ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ, ಉಪೋಸಥಸಮಾದಾನಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಾದಿಕರಣತ್ಥಂ ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ ಉಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಚಾತುದ್ದಸೀತಿ ¶ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸತೋ ಪಭುತಿ ಚತುದ್ದಸನ್ನಂ ಪೂರಣೀ ಏಕಾ ರತ್ತಿ. ಏವಂ ಪಞ್ಚದಸೀ ಅಟ್ಠಮೀ ಚ. ಪಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಸ್ಸ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚ. ಏತಾ ತಿಸ್ಸೋ ತಿಸ್ಸೋ ಕತ್ವಾ ಛ ರತ್ತಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಕ್ಖವಚನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸೀ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಞ್ಚದಸೀ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ಪಞ್ಚಮೀ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಾತಿ? ಅಸಬ್ಬಕಾಲಿಕತ್ತಾ. ಬುದ್ಧೇ ಕಿರ ಭಗವತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಪಿ ಪಞ್ಚಮೀ ಅನಭಿಲಕ್ಖಿತಾಯೇವ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಪನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರಾ ಚಿನ್ತೇಸುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಚಿರೇನ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮೀತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನದಿವಸಂ ಠಪೇಸುಂ, ತತೋ ಪಭುತಿ ಸಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾ ಜಾತಾ, ಏವಂ ಅಸಬ್ಬಕಾಲಿಕತ್ತಾ ಏತ್ಥ ನ ಗಹಿತಾತಿ.

ತಥಾರೂಪಾಸೂತಿ ತಥಾವಿಧಾಸು. ಆರಾಮಚೇತಿಯಾನೀತಿ ಪುಪ್ಫಾರಾಮಫಲಾರಾಮಾದಯೋ ಆರಾಮಾ ಏವ ಆರಾಮಚೇತಿಯಾನಿ. ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠೇನ ಹಿ ಚೇತಿಯಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಪೂಜನೀಯಟ್ಠೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವನಚೇತಿಯಾನೀತಿ ಬಲಿಹರಣವನಸಣ್ಡಸುಭಗವನದೇವಸಾಲವನಾದೀನಿ ವನಾನಿಯೇವ ವನಚೇತಿಯಾನಿ. ರುಕ್ಖಚೇತಿಯಾನೀತಿ ಗಾಮನಿಗಮಾದಿದ್ವಾರೇಸು ಪೂಜನೀಯರುಕ್ಖಾಯೇವ ರುಕ್ಖಚೇತಿಯಾನಿ. ಲೋಕಿಯಾ ಹಿ ದಿಬ್ಬಾಧಿವತ್ಥಾತಿ ವಾ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ತೇಸುಯೇವ ವಾ ದಿಬ್ಬಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಆರಾಮವನರುಕ್ಖೇ ಚಿತ್ತೀಕರೋನ್ತಿ ¶ , ಪೂಜೇನ್ತಿ, ತೇನ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚೇತಿಯಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಭಿಂಸನಕಾನೀತಿ ಭಯಜನಕಾನಿ, ಪಸ್ಸತೋಪಿ ಸುಣತೋಪಿ ಭಯಂ ಜನೇನ್ತಿ. ಸಲೋಮಹಂಸಾನೀತಿ ಸಹೇವ ಲೋಮಹಂಸೇನ ವತ್ತನ್ತಿ, ಪವಿಸಮಾನಸ್ಸೇವ ಲೋಮಹಂಸಜನನತೋ. ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಪಿ ನಾಮ ತಂ ಭಯಭೇರವಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಮೇವ. ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ, ‘‘ಏತದಹೋಸಿ ಯಂನೂನಾಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾಲೇನ.

ತತ್ಥ ಚ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವಿಹರತೋತಿ ¶ ತಥಾರೂಪೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ಯಂ ಯಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆಯಾಚನಉಪಹಾರಕರಣಾರಹಂ ಯಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ ಪುಪ್ಫಧೂಪಮಂಸರುಹಿರವಸಾಮೇದಪಿಹಕಪಪ್ಫಾಸಸುರಾಮೇರಯಾದೀಹಿ ಓಕಿಣ್ಣಕಿಲಿನ್ನಧರಣಿತಲಂ ಏಕನಿಪಾತಂ ವಿಯ ಯಕ್ಖರಕ್ಖಸಪಿಸಾಚಾನಂ, ಯಂ ದಿವಾಪಿ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಹದಯಂ ಮಞ್ಞೇ ಫಲತಿ, ತಂ ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಚ ಮೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ವಿಹರತೋ’’ತಿ. ಮಗೋ ವಾ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಿಙ್ಗಾನಿ ವಾ ಖುರಾನಿ ವಾ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೋ ಗೋಕಣ್ಣಖಗ್ಗದೀಪಿವರಾಹಾದಿಭೇದೋ ಮಗೋ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಸಬ್ಬಚತುಪ್ಪದಾನಞ್ಹಿ ಇಧ ಮಗೋತಿ ನಾಮಂ. ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ಕಾಳಸಿಙ್ಗಾಲೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಉಸಭಸ್ಸೇವ ¶ ತೇ ಖನ್ಧೋ, ಸೀಹಸ್ಸೇವ ವಿಜಮ್ಭಿತಂ;

ಮಗರಾಜ ನಮೋ ತ್ಯತ್ಥು, ಅಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಭಾಮಸೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೩.೧೩೩);

ಮೋರೋ ವಾ ಕಟ್ಠಂ ಪಾತೇತೀತಿ ಮೋರೋ ವಾ ಸುಕ್ಖಕಟ್ಠಂ ರುಕ್ಖತೋ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಪಾತೇತಿ. ಮೋರಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಇಧ ಸಬ್ಬಪಕ್ಖಿಗ್ಗಹಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತೇನ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪಕ್ಖೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಮೋರೋ ವಾತಿ ವಾ ಸದ್ದೇನ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ ಪಕ್ಖೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಪುರಿಮೇ ಮಗಗ್ಗಹಣೇಪಿ. ವಾತೋ ವಾ ಪಣ್ಣಕಸಟಂ ಏರೇತೀತಿ ವಾತೋ ವಾ ಪಣ್ಣಕಚವರಂ ಘಟ್ಟೇತಿ. ಏತಂ ನೂನ ತಂ ಭಯಭೇರವಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಯಮೇತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಭಯಭೇರವಂ ನೂನಾತಿ. ಇತೋ ಪಭುತಿ ಚ ಆರಮ್ಮಣಮೇವ ಭಯಭೇರವನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪರಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅಧಿಮತ್ತಸ್ಸ ಚ ಭಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಸುಖಾರಮ್ಮಣಂ ರೂಪಂ ಸುಖಮಿವ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಭಯಪಟಿಕಙ್ಖೀ ವಿಹರಾಮೀತಿ ಅಹಂ ಖೋ ಕಿಂ ಕಾರಣಂ ಏಕಂಸೇನೇವ ಭಯಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಇಚ್ಛಮಾನೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಾಮಿ.

ಯಥಾಭೂತಂ ಯಥಾಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಯೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಭೂತಸ್ಸ ಭವಿತಸ್ಸ ಸತೋ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಸ್ಸ ¶ ವಾ. ಮೇತಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ. ತಥಾಭೂತಂ ತಥಾಭೂತೋ ವಾತಿ ತೇನ ತೇನೇವ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಭೂತೋ ಭವಿತೋ ಸನ್ತೋ ವತ್ತಮಾನೋ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ…ಪೇ… ಪಟಿವಿನೇಮೀತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಕಿರ ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಮಗಸಿಙ್ಗಖುರಸದ್ದಾದಿಭೇದೇ ಭಯಭೇರವಾರಮ್ಮಣೇ ಆಗತೇ ನೇವ ಮಹಾಸತ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ¶ ನಿಸೀದತಿ ನ ಸಯತಿ, ಅಥ ಖೋ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋವ ಪರಿವೀಮಂಸನ್ತೋ ಪರಿವಿಚಿನನ್ತೋ ಭಯಭೇರವಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಮಗಸಿಙ್ಗಖುರಸದ್ದಾದಿಮತ್ತಮೇವ ಚೇತಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ಞತ್ವಾ ಇದಂ ನಾಮೇತಂ, ನ ಭಯಭೇರವನ್ತಿ ತತೋ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ ಸಯತಿ ವಾ. ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪೇಯ್ಯಾಲೇಸು. ಇತೋ ಪರಞ್ಚ ಇರಿಯಾಪಥಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅವತ್ವಾ ಆಸನ್ನಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಇರಿಯಾಪಥಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಚಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಭಯಭೇರವೇ ಆಗತೇ ನ ಠಿತೋ ನ ನಿಸಿನ್ನೋ ನ ನಿಪನ್ನೋ ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ಆಗತೇ ನ ಚಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ಆಸನ್ನಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವುತ್ತಾತಿ.

ಭಯಭೇರವಸೇನಾಸನಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

೫೦. ಏವಂ ¶ ಭಿಂಸನಕೇಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಭಯಭೇರವಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಝಾಯೀನಂ ಸಮ್ಮೋಹಟ್ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸನ್ತಿ ಖೋ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ. ರತ್ತಿಂಯೇವ ಸಮಾನನ್ತಿ ರತ್ತಿಂಯೇವ ಸನ್ತಂ, ದಿವಾತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತೀತಿ ‘‘ದಿವಸೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ದಿವಾಯೇವ ಸಮಾನನ್ತಿ ದಿವಸಂಯೇವ ಸನ್ತಂ. ರತ್ತೀತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತೀತಿ ‘‘ರತ್ತಿ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತೀತಿ. ವುಟ್ಠಾನಕೋಸಲ್ಲಾಭಾವತೋ ವಾ ಸಕುಣರುತತೋ ವಾ. ಕಥಂ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಓದಾತಕಸಿಣಲಾಭೀ ದಿವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದಿವಾ ಸಮಾಪನ್ನೋ ದಿವಾಯೇವ ವುಟ್ಠಹಾಮೀತಿ ಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ದಿವಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ವುಟ್ಠಾತಿ. ಓದಾತಕಸಿಣಫರಣವಸೇನ ಚಸ್ಸ ವಿಸದಂ ಹೋತಿ ವಿಭೂತಂ ಸುವಿಭೂತಂ. ಸೋ, ದಿವಾ ವುಟ್ಠಹಾಮೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಮನಸಿಕಾರತಾಯ ಓದಾತಕಸಿಣಫರಣವಿಸದವಿಭೂತತಾಯ ಚ ರತ್ತಿಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ದಿವಾತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಇಧ ಪನೇಕಚ್ಚೋ ನೀಲಕಸಿಣಲಾಭೀ ರತ್ತಿಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ರತ್ತಿಂಯೇವ ವುಟ್ಠಹಾಮೀತಿ ¶ ಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ರತ್ತಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಿವಸಭಾಗೇ ವುಟ್ಠಾತಿ. ನೀಲಕಸಿಣಫರಣವಸೇನ ಚಸ್ಸ ಅವಿಸದಂ ಹೋತಿ ಅವಿಭೂತಂ. ಸೋ ರತ್ತಿಂ ವುಟ್ಠಹಾಮೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಮನಸಿಕಾರತಾಯ ನೀಲಕಸಿಣಫರಣಾವಿಸದಾವಿಭೂತತಾಯ ಚ ದಿವಾಯೇವ ಸಮಾನಂ ರತ್ತೀತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಏವಂ ತಾವ ವುಟ್ಠಾನಕೋಸಲ್ಲಾಭಾವತೋ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತಿ.

ಸಕುಣರುತತೋ ಪನ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಅನ್ತೋಸೇನಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ದಿವಾ ರವನಕಸಕುಣಾ ಕಾಕಾದಯೋ ಚನ್ದಾಲೋಕೇನ ದಿವಾತಿ ¶ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ರತ್ತಿಂ ರವನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ರತ್ತಿಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ದಿವಾತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಇಧ ಪನೇಕಚ್ಚೋ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ ಗಮ್ಭೀರಾಯ ಘನವನಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಗಿರಿಗುಹಾಯ ಸತ್ತಾಹವದ್ದಲಿಕಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಅನ್ತರಹಿತಸೂರಿಯಾಲೋಕೇ ಕಾಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ರತ್ತಿಂ ರವನಕಸಕುಣಾ ಉಲೂಕಾದಯೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮನ್ಧಕಾರೇ ನಿಲೀನಾ ರತ್ತಿಸಞ್ಞಾಯ ವಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ ರವನ್ತಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ದಿವಾಯೇವ ಸಮಾನಂ ರತ್ತೀತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಏವಂ ಸಕುಣರುತತೋ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಇದಮಹನ್ತಿ ಇದಂ ಅಹಂ ಏವಂ ಸಞ್ಜಾನನಂ ¶ . ಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀತಿ ಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ, ಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ವದಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಹಂ ಖೋ ಪನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ…ಪೇ… ಸಞ್ಜಾನಾಮೀತಿ ಪಾಕಟೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ರತ್ತಿನ್ದಿವಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಸತ್ತಾಹವದ್ದಲೇಪಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇಸು ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇಸುಪಿ ಜಾನಾತಿಯೇವ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಪುರೇಭತ್ತಕಾಲೋ ಗತೋ, ಏತ್ತಕಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಾಲೋ, ಏತ್ತಕಂ ಪಠಮಯಾಮೋ, ಏತ್ತಕಂ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೋ, ಏತ್ತಕಂ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೋ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಅನಚ್ಛರಿಯಞ್ಚೇತಂ ಯಂ ಪೂರಿತಪಾರಮೀ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಏವಂ ಜಾನಾತಿ. ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತಾನಂ ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ.

ಕಲ್ಯಾಣಿಯಮಹಾವಿಹಾರೇ ಕಿರ ಗೋದತ್ತತ್ಥೇರೋ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಾಲೇ ಭತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಙ್ಗುಲಕಾಲೇ ಭುಞ್ಜತಿ. ಸೂರಿಯೇ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇಪಿ ಪಾತೋಯೇವ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಾಯ ವೇಲಾಯ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ಏಕದಿವಸಂ ಆರಾಮಿಕಾ ‘‘ಸ್ವೇ ಥೇರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ಪಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಾಲತ್ಥಮ್ಭಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಥೇರೋ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಾಲೇಯೇವ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ತತೋ ಪಭುತಿ ಕಿರ ಸೂರಿಯೇ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮನಸಞ್ಞಾಯ ಏವ ಭೇರಿಂ ಆಕೋಟೇನ್ತಿ.

ಅಜಗರವಿಹಾರೇಪಿ ¶ ಕಾಳದೇವತ್ಥೇರೋ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಯಾಮಗಣ್ಡಿಕಂ ಪಹರತಿ, ಆಚಿಣ್ಣಮೇತಂ ಥೇರಸ್ಸ. ನ ಚ ಯಾಮಯನ್ತನಾಳಿಕಂ ಪಯೋಜೇತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಯೋಜೇನ್ತಿ. ಅಥ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಪಠಮೇ ಯಾಮೇ ಥೇರೇ ಮುಗ್ಗರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಮತ್ತೇಯೇವ ಏಕಂ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಪಹರನ್ತೇಯೇವ ವಾ ಯಾಮಯನ್ತಂ ಪತತಿ, ಏವಂ ತೀಸು ಯಾಮೇಸು ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರೋ ಪಾತೋಯೇವ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆದಾಯ ವಿಹಾರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭೋಜನವೇಲಾಯ ¶ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಿವಾ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಕಾಲತ್ಥಮ್ಭಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅದಿಸ್ವಾ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ಪೇಸೇನ್ತಿ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಥೇರಂ ದಿವಾ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಮೇವ ವಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ವಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತಾನಂ ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನನ್ತಿ.

ಯಂ ಖೋ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ…ಪೇ… ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಯಂ ಖೋ ತಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಸಮ್ಮೋಹಧಮ್ಮೋ ಸತ್ತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ…ಪೇ… ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ¶ ವದಮಾನೋ ಕೋಚಿ ಸಮ್ಮಾ ವದೇಯ್ಯ, ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ಸಿಯಾ, ನ ವಿತಥವಾದೀ ಅಸ್ಸ. ಮಮೇವ ತಂ ವಚನಂ ವದಮಾನೋ ಸಮ್ಮಾ ವದೇಯ್ಯ, ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ಸಿಯಾ, ನ ವಿತಥವಾದೀ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಧಮ್ಮೋತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಭಾವೋ. ಲೋಕೇತಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ. ಬಹುಜನಹಿತಾಯಾತಿ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಹಿತತ್ಥಾಯ, ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಹಿತೂಪದೇಸಕೋತಿ. ಬಹುಜನಸುಖಾಯಾತಿ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಸುಖತ್ಥಾಯ, ಚಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಕರಣಸುಖಸ್ಸ ದಾಯಕೋತಿ. ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯಾತಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪತ್ಥಾಯ, ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಿಯ ಲೋಕಸ್ಸ ರಕ್ಖಿತಾ ಗೋಪಯಿತಾತಿ. ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಇಧ ದೇವಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತೇಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಮಗ್ಗಫಲಾಧಿಗಮಾಯ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಪರಮತ್ಥತ್ಥಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹಿತಾಯಾತಿ ವುತ್ತೇ ತಂ ಸಮ್ಪಾಪಕಮಗ್ಗತ್ಥಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪಕಮಗ್ಗತೋ ಹಿ ಉತ್ತರಿ ಹಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸುಖಾಯಾತಿ ವುತ್ತೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖತ್ಥಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಸುಖಾಭಾವತೋ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ ಚೇವ ಆಯತಿಞ್ಚ ಸುಖವಿಪಾಕೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೫; ಅ. ನಿ. ೫.೨೭; ವಿಭ. ೮೦೪).

ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾದಿವಣ್ಣನಾ

೫೧. ಏವಂ ¶ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಗುಣಪಟಿಲಾಭಾವಸಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ತಂ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಂ ಅಧಿಗತೋ, ತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಭುತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ಕೇಚಿ ಪನಾಹು ‘‘ಇಮಂ ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಂ ಸುತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚಿತ್ತಮೇವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ‘ಕಾಯ ನು ಖೋ ಪಟಿಪದಾಯ ಇಮಂ ಪತ್ತೋ’ತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಮಞ್ಞಾಯ ಇಮಾಯಾಹಂ ಪಟಿಪದಾಯ ಇಮಂ ಉತ್ತಮಂ ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ವೀರಿಯಂ ಅಹೋಸೀತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ನ ಮಯಾ ಅಯಂ ಉತ್ತಮೋ ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರೋ ಕುಸೀತೇನ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿನಾ ಸಾರದ್ಧಕಾಯೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೇನ ವಾ ಅಧಿಗತೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ತದಧಿಗಮಾಯ ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ವೀರಿಯಂ ಅಹೋಸಿ, ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಮಯಾ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಆರದ್ಧಂ ಅಹೋಸಿ, ಪಗ್ಗಹಿತಂ ಅಸಿಥಿಲಪ್ಪವತ್ತಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆರದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಚ ಮೇತಂ ಅಸಲ್ಲೀನಂ ಅಹೋಸಿ.

ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾತಿ ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ವೀರಿಯಮೇವ, ಸತಿಪಿ ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖೀಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಅಹೋಸಿ. ಉಪಟ್ಠಿತತ್ತಾಯೇವ ಚ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ. ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಭವೇನ ಕಾಯೋಪಿ ಮೇ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನಾಮಕಾಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧೇ ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಮಕಾಯೋ ರೂಪಕಾಯೋತಿ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾವ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸಾರದ್ಧೋತಿ ಸೋ ಚ ಖೋ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಅಸಾರದ್ಧೋ, ವಿಗತದರಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗನ್ತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಆಹಿತಂ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತಂ ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಸಮಾಹಿತತ್ತಾ ಏವ ಚ ಏಕಗ್ಗಂ ಅಚಲಂ ನಿಪ್ಫನ್ದನನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಧಿಗತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೋ ಖೋ ಅಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ¶ ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪಥವೀಕಸಿಣಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಆಗತಂ, ಇಧ ‘‘ವಿಹಾಸಿ’’ನ್ತಿ, ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ. ಕಿಂ ಕತ್ವಾ ಪನ ಭಗವಾ ಇಮಾನಿ ಝಾನಾನಿ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾಸೀತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ. ಕತರಂ? ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ.

ಇಮಾನಿ ಚ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ನಿರೋಧಪಾದಕಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಭವೋಕ್ಕಮನತ್ಥಾನಿ. ತತ್ಥ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಸುಖಂ ದಿವಸಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಇಚ್ಚೇವಂ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ. ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಮಾಹಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಏಕೋಪಿ ¶ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೩೮; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೦೨) ವುತ್ತನಯಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಪತ್ಥೇನ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಅಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾ ಸುಖಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ನಿರೋಧಪಾದಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಭವೋಕ್ಕಮನತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ಭಗವತಾ ಪನಿದಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ತಂ ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಞ್ಚೇವ ಅಹೋಸಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಞ್ಚ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಞ್ಚ, ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣದಾಯಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೨. ಯೇಸಞ್ಚ ¶ ಗುಣಾನಂ ದಾಯಕಂ ಅಹೋಸಿ, ತೇಸಂ ಏಕದೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾ ಚೇವ ಭಾವನಾನಯೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ…ಪೇ… ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ‘‘ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿ’’ನ್ತಿ. ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಅಯಞ್ಚ ಅಪ್ಪನಾವಾರೋ ತತ್ಥ ಅನಾಗತೋತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ. ತತ್ಥ ಸೋತಿ ಸೋ ಅಹಂ. ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿನ್ತಿ ಅಭಿನೀಹರಿಂ. ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿನ್ತಿ ಚ ವಚನತೋ ಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ಅಹನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಚಿದಂ ಭಗವತೋ ವಸೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ಆಗತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇಧೂಪಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸೋ ತತೋ ಚುತೋತಿ ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಇಧೂಪಪನ್ನೋತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಇಧೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಂ. ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿನ್ತಿ ತುಸಿತಭವನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ರಾಪಾಸಿಂ ಏವಂನಾಮೋತಿ ತತ್ರಾಪಿ ತುಸಿತಭವನೇ ಸೇತಕೇತು ನಾಮ ದೇವಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿಂ. ಏವಂಗೋತ್ತೋತಿ ತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಗೋತ್ತೋ. ಏವಂವಣ್ಣೋತಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ. ಏವಮಾಹಾರೋತಿ ದಿಬ್ಬಸುಧಾಹಾರೋ. ಏವಂಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಏವಂ ದಿಬ್ಬಸುಖಪಟಿಸಂವೇದೀ. ದುಕ್ಖಂ ಪನ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಮತ್ತಮೇವ ¶ . ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಕೋಟಿಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ. ಸೋ ¶ ತತೋ ಚುತೋತಿ ಸೋ ಅಹಂ ತತೋ ತುಸಿತಭವನತೋ ಚುತೋ. ಇಧೂಪಪನ್ನೋತಿ ಇಧ ಮಹಾಮಾಯಾಯ ದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ.

ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದೀಸು ಮೇತಿ ಮಯಾ. ವಿಜ್ಜಾತಿ ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ. ಕಿಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋತಿ? ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಸ್ಸ ಅವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕೋ ಮೋಹೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತಮೋತಿ ಸ್ವೇವ ಮೋಹೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಟ್ಠೇನ ‘‘ತಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆಲೋಕೋತಿ ಸಾಯೇವ ವಿಜ್ಜಾ ಓಭಾಸಕರಣಟ್ಠೇನ ‘‘ಆಲೋಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ವಿಜ್ಜಾ ಅಧಿಗತಾತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ, ಸೇಸಂ ಪಸಂಸಾವಚನಂ. ಯೋಜನಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ವಿಜ್ಜಾ ಅಧಿಗತಾ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಅಧಿಗತವಿಜ್ಜಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾ, ವಿನಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪದದ್ವಯೇ.

ಯಥಾ ¶ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮೇ. ತನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ. ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ. ವೀರಿಯಾತಾಪೇನ ಆತಾಪಿನೋ. ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ, ಪೇಸಿತತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಯಥಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಆತಾಪಿನೋ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ, ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ತಮೋ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ, ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಮಮ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾ, ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ತಮೋ ವಿಹತೋ, ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಏತಸ್ಸ ಮೇ ಪಧಾನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಅನುರೂಪಮೇವ ಫಲಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೩. ಚುತೂಪಪಾತಕಥಾಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಇಧ ಭಗವತೋ ವಸೇನ ಪಾಳಿ ಆಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಸ್ಸಾಮಿ ಪಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ. ಸೇಸಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ.

ಏತ್ಥ ಪನ ವಿಜ್ಜಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಜ್ಜಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪೂರಿತಪಾರಮೀನಂ ಮಹಾಸತ್ತಾನಂ ಪರಿಕಮ್ಮಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತೇ ಹಿ ಚಿತ್ತೇ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮಿತಮತ್ತೇಯೇವ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ¶ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ತತ್ಥ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಭಾವನಾನಯೋ ವುತ್ತೋ, ನ ತೇನ ಇಧ ಅತ್ಥೋತಿ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೪. ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಯ ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾತಿ ¶ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣತ್ಥಾಯ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಆಸವವಿನಾಸನತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ರ ಚೇತಂ ಞಾಣಂ, ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾತಿ. ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿನ್ತಿ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರಿಂ. ಸೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ ಜಾನಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂ. ತಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಂ ತಣ್ಹಂ ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋತಿ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ. ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ ಜಾನಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಸರೂಪತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮೇ ಆಸವಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸ ಮೇ ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋತಿ ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ. ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಕಥೇತಿ. ಕಾಮಾಸವಾತಿ ಕಾಮಾಸವತೋ. ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಫಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಭೂಮಿಂ, ತೇನ ಹಿ ಞಾಣೇನ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ. ಕತಮಾ ಪನ ಭಗವತೋ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಕಥಞ್ಚ ನಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸೀತಿ? ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ, ನ ಅನಾಗತಾ, ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ, ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಭೇದಾ ಜಾತಿ, ಸಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಖೀಣಾ, ತಂ ಸೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ.

ವುಸಿತನ್ತಿ ¶ ವುತ್ಥಂ ಪರಿವುತ್ಥಂ, ಕತಂ ಚರಿತಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಸೇಕ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವಸನ್ತಿ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವೋ ವುತ್ಥವಾಸೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ. ಕತಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಚತೂಸು ¶ ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಾದಯೋ ಹಿ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ಕತಕರಣೀಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಕರಣೀಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಕತಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ.

ನಾಪರಂ ¶ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಪುನ ಇತ್ಥಭಾವಾಯ ಏವಂಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯ, ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಕಿಚ್ಚಂ ಮೇ ನತ್ಥೀತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ. ಅಥ ವಾ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಭಾವತೋ ಇಮಸ್ಮಾ ಏವಂಪಕಾರಾ ಇದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಾ ಅಪರಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ಥಿ. ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ ರುಕ್ಖಾ ವಿಯ. ತೇ ಚರಿಮಕವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೇನ ಅನುಪಾದಾನೋ ವಿಯ ಜಾತವೇದೋ ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ.

ಇದಾನಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಧಿಗಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣವಿಜ್ಜಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಅತೀತಂಸಞಾಣಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಂಸಞಾಣಂ, ಆಸವಕ್ಖಯೇನ ಸಕಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣನ್ತಿ ಏವಂ ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅರಞ್ಞವಾಸಕಾರಣವಣ್ಣನಾ

೫೫. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಅಜ್ಜಾಪಿ ಚ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ನ ವಿಜಹತಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖ್ವಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿನಾ, ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನ ತೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನ ತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏವಮಸ್ಸಾತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಕದಾಚಿ ತುಯ್ಹಂ ಏವಂ ಭವೇಯ್ಯ. ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಏತಂ ಖೋ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತಯಾ ಮಯ್ಹಂ ಪನ್ತಸೇನಾಸನಪಟಿಸೇವನಂ ¶ ಅವೀತರಾಗಾದಿತಾಯಾತಿ ಏವಂ ನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಪನ್ತಸೇನಾಸನಪಟಿಸೇವನೇ ಅಕಾರಣಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದ್ವೇ ಖೋ ಅಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋಯೇವ ಅತ್ಥವಸೋ. ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇ ಖೋ ಅಹಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅತ್ಥವಸೇತಿ ಅಹಂ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ ದ್ವೇ ಕಾರಣಾನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅತ್ತನೋ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಅಯಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋ. ಸುಖವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರಾನಂ ಫಾಸುತಾ, ಏಕಕಸ್ಸ ಹಿ ¶ ¶ ಅರಞ್ಞೇ ಅನ್ತಮಸೋ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಕಿಚ್ಚಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇವ ಇರಿಯಾಪಥಾ ಫಾಸುಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸುಖವಿಹಾರನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಛಿಮಞ್ಚ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋತಿ ಕಥಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೇನ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಅನುಕಮ್ಪಿತಾ ಹೋತಿ? ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾ ಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವಾಪಿ ನಾಮ ಅರಞ್ಞಸೇನಾಸನಾನಿ ನ ಮುಞ್ಚತಿ, ಯಸ್ಸ ನೇವತ್ಥಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ನ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ನ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಮಯನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಅನುಕಮ್ಪಿತಾ ಹೋತಿ. ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಞ್ಚ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ’’ತಿ.

ಅರಞ್ಞವಾಸಕಾರಣವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದೇಸನಾನುಮೋದನಾವಣ್ಣನಾ

೫೬. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅನುಕಮ್ಪಿತರೂಪಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನುಕಮ್ಪಿತರೂಪಾತಿ ಅನುಕಮ್ಪಿತಜಾತಿಕಾ ಅನುಕಮ್ಪಿತಸಭಾವಾ. ಜನತಾತಿ ಜನಸಮೂಹೋ. ಯಥಾ ತಂ ಅರಹತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾತಿ ಯಥಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಕಮ್ಪೇಯ್ಯ, ತಥೇವ ಅನುಕಮ್ಪಿತರೂಪಾತಿ.

ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅಬ್ಭನುಮೋದಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಖಯಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಅಬ್ಭನುಮೋದನೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ರತ್ತಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ, ಚಿರನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೮೩; ಅ. ನಿ. ೮.೨೦) ಹಿ ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋ ಚ ಪಣೀತತರೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೦) ಸುನ್ದರೇ.

‘‘ಕೋ ¶ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ. –

ಆದೀಸು (ವಿ. ವ. ೮೫೭) ಅಭಿರೂಪೇ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೦; ಪಾರಾ. ೧೫) ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ ¶ . ಇಧಾಪಿ ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇಯೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧು ಸಾಧು ಭೋ, ಗೋತಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

‘‘ಭಯೇ ಕೋಧೇ ಪಸಂಸಾಯಂ, ತುರಿತೇ ಕೋತೂಹಲಚ್ಛರೇ;

ಹಾಸೇ ಸೋಕೇ ಪಸಾದೇ ಚ, ಕರೇ ಆಮೇಡಿತಂ ಬುಧೋ’’ತಿ. –

ಇಮಿನಾ ಚ ಲಕ್ಖಣೇನ ಇಧ ಪಸಾದವಸೇನ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ಚಾಯಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ¶ ವಾ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಕನ್ತಂ. ಅತಿಇಟ್ಠಂ ಅತಿಮನಾಪಂ, ಅತಿಸುನ್ದರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಏಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೇನ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತಿ, ಏಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಯದಿದಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಯದಿದಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಗಮ್ಮ ಮಮ ಪಸಾದೋತಿ. ಭಗವತೋಯೇವ ವಾ ವಚನಂ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥೇ ಸನ್ಧಾಯ ಥೋಮೇತಿ – ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ದೋಸನಾಸನತೋ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋ, ತಥಾ ಸದ್ಧಾಜನನತೋ, ಪಞ್ಞಾಜನನತೋ, ಸಾತ್ಥತೋ, ಸಬ್ಯಞ್ಜನತೋ, ಉತ್ತಾನಪದತೋ, ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತೋ, ಕಣ್ಣಸುಖತೋ, ಹದಯಙ್ಗಮತೋ, ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋ, ಅಪರವಮ್ಭನತೋ, ಕರುಣಾಸೀತಲತೋ, ಪಞ್ಞಾವದಾತತೋ, ಆಪಾಥರಮಣೀಯತೋ, ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತೋ, ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ, ವೀಮಂಸೀಯಮಾನಹಿತತೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ದೇಸನಂಯೇವ ಥೋಮೇತಿ. ತತ್ಥ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅಧೋಮುಖಠಪಿತಂ, ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಂ ವಾ. ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪರಿ ಮುಖಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿಚ್ಛಾದಿತಂ. ವಿವರೇಯ್ಯಾತಿ ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯ. ಮೂಳ್ಹಸ್ಸಾತಿ ದಿಸಾಮೂಳ್ಹಸ್ಸ. ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ. ಅನ್ಧಕಾರೇತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀಅಡ್ಢರತ್ತಘನವನಸಣ್ಡಮೇಘಪಟಲೇಹಿ ಚತುರಙ್ಗೇ ತಮೇ, ಅಯಂ ತಾವ ಅನುತ್ತಾನಪದತ್ಥೋ.

ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಯೋಜನಾ – ಯಥಾ ಕೋಚಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತಂ ಮಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಯ್ಯ ¶ . ಏವಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನತೋ ಪಭುತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಸಾಸನಂ ವಿವರನ್ತೇನ, ಯಥಾ ¶ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕುಮ್ಮಗ್ಗಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಮೇ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಮೋಹನ್ಧಕಾರೇ ನಿಮುಗ್ಗಸ್ಸ ಮೇ ಬುದ್ಧಾದಿರತನರೂಪಾನಿ ಅಪಸ್ಸತೋ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸಕದೇಸನಾಪಜ್ಜೋತಧಾರಣೇನ ಮಯ್ಹಂ ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನ ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ.

ದೇಸನಾನುಮೋದನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಸನ್ನಾಕಾರವಣ್ಣನಾ

ಏವಂ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ರತನತ್ತಯಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಸಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏಸಾಹನ್ತಿ ಏಸೋ ಅಹಂ. ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಭವಂ ಮೇ ಗೋತಮೋ ಸರಣಂ ಪರಾಯಣಂ, ಅಘಸ್ಸ ತಾತಾ ¶ , ಹಿತಸ್ಸ ಚ ವಿಧಾತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಭಜಾಮಿ, ಸೇವಾಮಿ, ಪಯಿರುಪಾಸಾಮಿ, ಏವಂ ವಾ ಜಾನಾಮಿ, ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ. ಯೇಸಞ್ಹಿ ಧಾತೂನಂ ಗತಿಅತ್ಥೋ, ಬುದ್ಧಿಪಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ಜಾನಾಮಿ, ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ವಿತ್ಥಾರೋ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಅರಿಯಫಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋಪಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನೇ –

‘‘ರಾಗವಿರಾಗಮನೇಜಮಸೋಕಂ, ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತಮಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ;

ಮಧುರಮಿಮಂ ಪಗುಣಂ ಸುವಿಭತ್ತಂ, ಧಮ್ಮಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೮೭);

ಏತ್ಥ ರಾಗವಿರಾಗೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಅನೇಜಮಸೋಕನ್ತಿ ಫಲಂ. ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ ಮಧುರಮಿಮಂ ಪಗುಣಂ ಸುವಿಭತ್ತನ್ತಿ ಪಿಟಕತ್ತಯೇನ ವಿಭತ್ತಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾತಿ. ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನ ¶ ಸಂಹತೋತಿ ಸಙ್ಘೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಟ್ಠ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಮಾನೇ.

‘‘ಯತ್ಥ ¶ ಚ ದಿನ್ನಮಹಪ್ಫಲಮಾಹು, ಚತೂಸು ಸುಚೀಸು ಪುರಿಸಯುಗೇಸು;

ಅಟ್ಠ ಚ ಪುಗ್ಗಲ ಧಮ್ಮದಸಾ ತೇ, ಸಙ್ಘಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೮೮);

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಘೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೀಣಿ ಸರಣಗಮನಾನಿ ಪಟಿವೇದೇಸಿ.

ಪಸನ್ನಾಕಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸರಣಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ತೇಸು ಸರಣಗಮನೇಸು ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಸರಣಂ, ಸರಣಗಮನಂ. ಯೋ ಚ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋ ¶ , ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಫಲಂ, ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಭೇದೋತಿ ಅಯಂ ವಿಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪದತ್ಥತೋ ತಾವ ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣಂ, ಸರಣಗತಾನಂ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸಂ ದುಕ್ಖಂ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸಂ ಹನತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ರತನತ್ತಯಸ್ಸೇವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ.

ಅಥ ವಾ ಹಿತೇ ಪವತ್ತನೇನ ಅಹಿತಾ ಚ ನಿವತ್ತನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತಿ ಬುದ್ಧೋ. ಭವಕನ್ತಾರಾ ಉತ್ತಾರಣೇನ ಅಸ್ಸಾಸದಾನೇನ ಚ ಧಮ್ಮೋ. ಅಪ್ಪಕಾನಮ್ಪಿ ಕಾರಾನಂ ವಿಪುಲಫಲಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ಸಙ್ಘೋ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ರತನತ್ತಯಂ ಸರಣಂ. ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾಹಿ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸರಣಗಮನಂ. ತಂಸಮಙ್ಗಿಸತ್ತೋ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಏತಾನಿ ಮೇ ತೀಣಿ ಸರಣಾನಿ ಸರಣಂ, ಏತಾನಿ ಪರಾಯಣನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ತಾವ ಸರಣಂ ಸರಣಗಮನಂ ಯೋ ಚ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಇದಂ ತಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೇ ಪನ ದುವಿಧಂ ಸರಣಗಮನಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಲೋಕಿಯಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರಂ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾನಂ ¶ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತಿ. ಲೋಕಿಯಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸರಣಗಮನುಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಇಜ್ಝತಿ, ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ, ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದಸಸು ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂಸು ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ತಯಿದಂ ಚತುಧಾ ಪವತ್ತತಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನೇನ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಯ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಪಣಿಪಾತೇನಾತಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ ನಾಮ ‘‘ಅಜ್ಜ ¶ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ಅತ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತೇಮಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಜನಂ. ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ ನಾಮ ‘‘ಅಜ್ಜ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ಬುದ್ಧಪರಾಯಣೋ, ಧಮ್ಮಪರಾಯಣೋ, ಸಙ್ಘಪರಾಯಣೋ ಇತಿ ಮಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ತಪ್ಪರಾಯಣಭಾವೋ. ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನಂ ನಾಮ ‘‘ಅಜ್ಜ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ ಮಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮೋ. ಪಣಿಪಾತೋ ನಾಮ ‘‘ಅಜ್ಜ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಹಂ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂಯೇವ ತಿಣ್ಣಂ ವತ್ಥೂನಂ ಕರೋಮಿ, ಇತಿ ಮಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ¶ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರೋ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತೇನ ಗಹಿತಂಯೇವ ಹೋತಿ ಸರಣಗಮನಂ.

ಅಪಿಚ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ. ಜೀವಿತಂ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ, ಪರಿಚ್ಚತ್ತೋಯೇವ ಮೇ ಅತ್ತಾ, ಪರಿಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ, ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಬುದ್ಧೋ ಮೇ ಸರಣಂ ಲೇಣಂ ತಾಣನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸತ್ಥಾರಞ್ಚ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಸುಗತಞ್ಚ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಞ್ಚ ವತಾಹಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ ಭಗವನ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಏವಮ್ಪಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಂ ವಿಯ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

‘‘ಸೋ ಅಹಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ಪುರಾ ಪುರಂ;

ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸುಧಮ್ಮತ’’ನ್ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೯೪; ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬) –

ಏವಮ್ಪಿ ಆಳವಕಾದೀನಂ ಸರಣಗಮನಂ ವಿಯ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಥ ಖೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಯು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ¶ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇಸು ಸಿರಸಾ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದಾನಿ ಮುಖೇನ ಚ ಪರಿಚುಮ್ಬತಿ, ಪಾಣೀಹಿ ಚ ಪರಿಸಮ್ಬಾಹತಿ, ನಾಮಞ್ಚ ಸಾವೇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಯು ಅಹಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾಯು ಅಹಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೪) ಏವಮ್ಪಿ ಪಣಿಪಾತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸೋ ಪನೇಸ ಞಾತಿಭಯಾಚರಿಯದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತೇನ ಸರಣಗಮನಂ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೇಹಿ. ಸೇಟ್ಠವಸೇನೇವ ಹಿ ಸರಣಂ ಗಯ್ಹತಿ, ಸೇಟ್ಠವಸೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಸಾಕಿಯೋ ¶ ವಾ ಕೋಲಿಯೋ ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕೋ’’ತಿ ವನ್ದತಿ, ಅಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ ಸರಣಂ. ಯೋ ವಾ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ರಾಜಪೂಜಿತೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಅವನ್ದಿಯಮಾನೋ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭಯೇನ ವನ್ದತಿ, ಅಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ ಸರಣಂ. ಯೋ ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಸರಮಾನೋ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ವಾ –

‘‘ಏಕೇನ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ದ್ವೀಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಪಯೋಜಯೇ;

ಚತುತ್ಥಞ್ಚ ನಿಧಾಪೇಯ್ಯ, ಆಪದಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೬೫) –

ಏವರೂಪಂ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಆಚರಿಯೋ ಮೇ’’ತಿ ವನ್ದತಿ, ಅಗ್ಗಹಿತಮೇವ ¶ ಹೋತಿ ಸರಣಂ. ಯೋ ಪನ ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವನ್ದತಿ, ತೇನೇವ ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ ಸರಣಂ.

ಏವಂ ಗಹಿತಸರಣಸ್ಸ ಚ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತಮ್ಪಿ ಞಾತಿಂ ‘‘ಞಾತಕೋ ಮೇ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವನ್ದತೋ ಸರಣಗಮನಂ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪಗೇವ ಅಪಬ್ಬಜಿತಂ. ತಥಾ ರಾಜಾನಂ ಭಯವಸೇನ ವನ್ದತೋ, ಸೋ ಹಿ ರಟ್ಠಪೂಜಿತತ್ತಾ ಅವನ್ದಿಯಮಾನೋ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ. ತಥಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಕಂ ತಿತ್ಥಿಯಂ ‘‘ಆಚರಿಯೋ ಮೇ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವನ್ದತೋಪಿ ನ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ವಿಪಾಕಫಲಂ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯೋ ¶ ಚ ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ, ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಸರಣಂ ಗತೋ;

ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ.

ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಸಮುಪ್ಪಾದಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಂ;

ಅರಿಯಞ್ಚಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ, ದುಕ್ಖೂಪಸಮಗಾಮಿನಂ.

ಏತಂ ಖೋ ಸರಣಂ ಖೇಮಂ, ಏತಂ ಸರಣಮುತ್ತಮಂ;

ಏತಂ ಸರಣಮಾಗಮ್ಮ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೯೦-೧೯೨);

ಅಪಿಚ ನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಗಮನಾದಿವಸೇನ ಪೇತಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ, ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಮಾತರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ಪಿತರಂ ಅರಹನ್ತಂ ¶ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೮; ಅ. ನಿ. ೧.೨೬೮-೨೭೬).

ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಪನ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಭವಸಮ್ಪದಾಪಿ ಭೋಗಸಮ್ಪದಾಪಿ ಫಲಮೇವ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಯೇಕೇಚಿ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾಸೇ,

ನ ತೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯಭೂಮಿಂ;

ಪಹಾಯ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ,

ದೇವಕಾಯಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೩೭);

ಅಪರಮ್ಪಿ ¶ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಅಸೀತಿಯಾ ದೇವತಾಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ…ಪೇ… ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಂ ಖೋ ಸಕ್ಕಂ ದೇವಾನಮಿನ್ದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಏತದವೋಚ ‘ಸಾಧು ಖೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಗಮನಹೇತು ಖೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದ ಏವಮಿಧೇಕಚ್ಚೇ ಸತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ¶ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀ’ತಿ. ತೇ ಅಞ್ಞೇ ದೇವೇ ದಸಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಅಧಿಗಣ್ಹನ್ತಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಆಯುನಾ ದಿಬ್ಬೇನ ವಣ್ಣೇನ ಸುಖೇನ ಯಸೇನ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯೇನ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ರೂಪೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ಗನ್ಧೇಹಿ ರಸೇಹಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಹೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೪೧). ಏಸ ನಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಘೇ ಚ. ಅಪಿಚ ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದಿವಸೇನಾಪಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೦) ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಫಲವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸರಣಗಮನಫಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಞ್ಞಾಣಸಂಸಯಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಾದೀಹಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ, ನ ಮಹಾಜುತಿಕಂ ಹೋತಿ, ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರಂ. ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ. ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಚ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ದುವಿಧೋ ಭೇದೋ ಸಾವಜ್ಜೋ ಅನವಜ್ಜೋ ಚ. ತತ್ಥ ಸಾವಜ್ಜೋ ಅಞ್ಞಸತ್ಥಾರಾದೀಸು ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀಹಿ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅನಿಟ್ಠಫಲೋ. ಅನವಜ್ಜೋ ಕಾಲಂ ಕಿರಿಯಾಯ, ಸೋ ಅವಿಪಾಕತ್ತಾ ಅಫಲೋ. ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪನ ನೇವತ್ಥಿ ಭೇದೋ. ಭವನ್ತರೇಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಸತ್ಥಾರಂ ನ ಉದ್ದಿಸತೀತಿ ಏವಂ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ಚ ಭೇದೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ. ಉಪಾಸಕಂ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಾರೇತೂತಿ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ‘‘ಉಪಾಸಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಧಾರೇತು, ಜಾನಾತೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸರಣಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಉಪಾಸಕವಿಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಉಪಾಸಕವಿಧಿಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ¶ ಪನೇತ್ಥ ಕೋ ಉಪಾಸಕೋ, ಕಸ್ಮಾ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ಕೋ ಆಜೀವೋ, ಕಾ ವಿಪತ್ತಿ, ಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಕೋ ಉಪಾಸಕೋತಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ತಿಸರಣಗತೋ ಗಹಟ್ಠೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಯತೋ ಖೋ ಮಹಾನಾಮ ಉಪಾಸಕೋ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗತೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಮಹಾನಾಮ ಉಪಾಸಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೩೩).

ಕಸ್ಮಾ ಉಪಾಸಕೋತಿ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಉಪಾಸನತೋ. ಸೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಂ ಉಪಾಸತೀತಿ ಉಪಾಸಕೋ. ಧಮ್ಮಂ, ಸಙ್ಘಂ ಉಪಾಸತೀತಿ ಉಪಾಸಕೋ.

ಕಿಮಸ್ಸ ¶ ಸೀಲನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ವೇರಮಣಿಯೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ಯತೋ ಖೋ ಮಹಾನಾಮ ಉಪಾಸಕೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾ ¶ , ಕಾಮೇಸು ಮಿಚ್ಛಾಚಾರಾ, ಮುಸಾವಾದಾ, ಸುರಾಮೇರಯಮಜ್ಜಪಮಾದಟ್ಠಾನಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಮಹಾನಾಮ ಉಪಾಸಕೋ ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೦೩೩).

ಕೋ ಆಜೀವೋತಿ ಪಞ್ಚ ಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾ ಪಹಾಯ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಜೀವಿತಕಪ್ಪನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಪಞ್ಚಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಣಿಜ್ಜಾ ಉಪಾಸಕೇನ ಅಕರಣೀಯಾ. ಕತಮಾ ಪಞ್ಚ? ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ, ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ, ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾ, ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾ, ವಿಸವಣಿಜ್ಜಾ. ಇಮಾ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚ ವಣಿಜ್ಜಾ ಉಪಾಸಕೇನ ಅಕರಣೀಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೭೭).

ಕಾ ವಿಪತ್ತೀತಿ ಯಾ ತಸ್ಸೇವ ಸೀಲಸ್ಸ ಚ ಆಜೀವಸ್ಸ ಚ ವಿಪತ್ತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ವಿಪತ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಯಾಯ ಏಸ ಚಣ್ಡಾಲೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಮಲಞ್ಚ ಪತಿಕುಟ್ಠೋ ಚ. ಸಾಪಿಸ್ಸ ವಿಪತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಉಪಾಸಕೋ ಉಪಾಸಕಚಣ್ಡಾಲೋ ಚ ಹೋತಿ ಉಪಾಸಕಮಲಞ್ಚ ಉಪಾಸಕಪತಿಕುಟ್ಠೋ ಚ. ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ? ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ದುಸ್ಸೀಲೋ ಹೋತಿ, ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ ಹೋತಿ, ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇತಿ ನೋ ಕಮ್ಮಂ, ಇತೋ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸತಿ ತತ್ಥ ಚ ಪುಬ್ಬಕಾರಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೭೫).

ಕಾ ¶ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಯಾ ಚಸ್ಸ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಚ ಆಜೀವಸಮ್ಪದಾ ಚ, ಸಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ. ಯೇ ಚಸ್ಸ ರತನಭಾವಾದಿಕರಾ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಉಪಾಸಕೋ ಉಪಾಸಕರತನಞ್ಚ ಹೋತಿ ಉಪಾಸಕಪದುಮಞ್ಚ ಉಪಾಸಕಪುಣ್ಡರೀಕಞ್ಚ. ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ? ಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಸೀಲವಾ ಹೋತಿ, ನ ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚೇತಿ ನೋ ಮಙ್ಗಲಂ, ನ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಗವೇಸತಿ, ಇಧ ಚ ಪುಬ್ಬಕಾರಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೭೫).

ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅಗ್ಗಸದ್ದೋ ಆದಿಕೋಟಿಕೋಟ್ಠಾಸಸೇಟ್ಠೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ, ಸಮ್ಮ ದೋವಾರಿಕ, ಆವರಾಮಿ ದ್ವಾರಂ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ನಿಗಣ್ಠೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೭೦) ಹಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ¶ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ತೇನೇವ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇನ ತಂ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯ, (ಕಥಾ. ೪೪೧) ಉಚ್ಛಗ್ಗಂ ವೇಳಗ್ಗ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಟಿಯಂ. ‘‘ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗಂ ವಾ ಮಧುರಗ್ಗಂ ವಾ ತಿತ್ತಕಗ್ಗಂ ವಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೪), ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹಾರಗ್ಗೇನ ವಾ ಪರಿವೇಣಗ್ಗೇನ ವಾ ಭಾಜೇತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೧೮) ಕೋಟ್ಠಾಸೇ. ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ…ಪೇ… ತಥಾಗತೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪) ಸೇಟ್ಠೇ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ¶ ಆದಿಮ್ಹಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಅಜ್ಜತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ, ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಜ್ಜತನ್ತಿ ಅಜ್ಜಭಾವಂ. ಅಜ್ಜದಗ್ಗೇತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅಜ್ಜ ಅಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಾಣುಪೇತನ್ತಿ ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತಂ, ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ಉಪೇತಂ. ಅನಞ್ಞಸತ್ಥುಕಂ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಸರಣಂ ಗತಂ ಉಪಾಸಕಂ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಂ ಮಂ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಧಾರೇತು ಜಾನಾತು. ಅಹಞ್ಹಿ ಸಚೇಪಿ ಮೇ ತಿಖಿಣೇನ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ನೇವ ಬುದ್ಧಂ ‘‘ನ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ‘‘ನ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವಾ, ಸಙ್ಘಂ ‘‘ನ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಏವಂ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನೇನ ಸರಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಚ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ.

ಉಪಾಸಕವಿಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಭಯಭೇರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೭. ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತಂ…ಪೇ… ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ – ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಸುತ್ತೇಸು. ತಸ್ಮಾ ಇತೋ ಪರಂ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅವತ್ವಾ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಂಯೇವ ಕರಿಸ್ಸಾಮ.

ಚತ್ತಾರೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ಸತ್ತಾ ನರಾ ಪೋಸಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪುಗ್ಗಲವಾದೀ ಮಹಾಥೇರೋತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಅಯಞ್ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಸೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದೇಸನಂ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋಯೇವ ದೇಸೇತಿ.

ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥದೇಸನಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದುವಿಧಾ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ, ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸತ್ತೋ ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದೇವೋ ಮಾರೋತಿ ಏವರೂಪಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ. ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ, ಖನ್ಧಾ ಧಾತೂ ಆಯತನಾನಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಏವರೂಪಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ.

ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಯೇ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮೋಹಂ ಪಹಾಯ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ. ಯೇ ಪನ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮೋಹಂ ಪಹಾಯ ವಿಸೇಸಮಧಿಗನ್ತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಉಪಮಾ, ಯಥಾ ಹಿ ದೇಸಭಾಸಾಕುಸಲೋ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಕೋ ಆಚರಿಯೋ ಯೇ ದಮಿಳಭಾಸಾಯ ವುತ್ತೇ ¶ ಅತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇಸಂ ದಮಿಳಭಾಸಾಯ ಆಚಿಕ್ಖತಿ. ಯೇ ಅನ್ಧಕಭಾಸಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಾಯ, ತೇಸಂ ತಾಯ ತಾಯ ಭಾಸಾಯ. ಏವಂ ತೇ ಮಾಣವಕಾ ಛೇಕಂ ಬ್ಯತ್ತಂ ಆಚರಿಯಮಾಗಮ್ಮ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಆಚರಿಯೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ. ತಯೋ ವೇದಾ ವಿಯ ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಠಿತಾನಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ. ದೇಸಭಾಸಾಕೋಸಲ್ಲಮಿವ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಕೋಸಲ್ಲಂ. ನಾನಾದೇಸಭಾಸಾ ಮಾಣವಕಾ ವಿಯ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥಾ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾ. ಆಚರಿಯಸ್ಸ ¶ ದಮಿಳಭಾಸಾದಿಆಚಿಕ್ಖನಂ ವಿಯ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥವಸೇನ ದೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಹ ಚೇತ್ಥ –

‘‘ದುವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಕ್ಖಾಸಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವದತಂ ವರೋ;

ಸಮ್ಮುತಿಂ ಪರಮತ್ಥಞ್ಚ, ತತಿಯಂ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ.

ಸಙ್ಕೇತವಚನಂ ¶ ಸಚ್ಚಂ, ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣಾ;

ಪರಮತ್ಥವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಭೂತಕಾರಣಾ.

ತಸ್ಮಾ ವೋಹಾರಕುಸಲಸ್ಸ, ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ;

ಸಮ್ಮುತಿಂ ವೋಹರನ್ತಸ್ಸ, ಮುಸಾವಾದೋ ನ ಜಾಯತೀ’’ತಿ.

ಅಪಿಚ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ – ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥಂ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದೀಪನತ್ಥಂ, ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರದೀಪನತ್ಥಂ, ಆನನ್ತರಿಯದೀಪನತ್ಥಂ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರದೀಪನತ್ಥಂ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದೀಪನತ್ಥಂ, ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿದೀಪನತ್ಥಂ, ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಪ್ಪಹಾನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾನಿ ಹಿರೀಯನ್ತಿ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಮಹಾಜನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾನಿ ಹಿರೀಯನ್ತಿ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಇತ್ಥೀ ಹಿರೀಯತಿ ಓತ್ತಪ್ಪತಿ ಪುರಿಸೋ ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದೇವೋ ಮಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ವೇಳುವನಾದಯೋ ಮಹಾವಿಹಾರಾ ಖನ್ಧೇಹಿ ಕಾರಾಪಿತಾ ಧಾತೂಹಿ ಆಯತನೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ¶ ಮಾತರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇನ್ತಿ ಪಿತರಂ ಅರಹನ್ತಂ ರುಹಿರುಪ್ಪಾದಕಮ್ಮಂ ¶ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಙ್ಘಭೇದಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಆನನ್ತರಿಯದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ಮೇತ್ತಾಯನ್ತಿ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

‘‘ಖನ್ಧಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಮನುಸ್ಸರನ್ತಿ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ದಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಮಹಾಜನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಪುಗ್ಗಲಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿದೀಪನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ.

ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಞ್ಚ ¶ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ನಪ್ಪಜಹನ್ತಿ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಯಂ ಲೋಕಾಭಿಲಾಪೇ ಠಿತಾಯೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಪ್ಪಹಾನತ್ಥಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಲೋಕವೋಹಾರಕುಸಲತಾಯ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದೇಸನಂ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಂ ಠತ್ವಾವ ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಆವುಸೋ, ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ಆಹ. ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನೇವ ಪುಗ್ಗಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತವಸೇನ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಾ. ಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ಸಾಙ್ಗಣೋವ ಸಮಾನೋತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾನಿ ತೀಣಿ ಅಙ್ಗಣಾನಿ? ರಾಗೋ ಅಙ್ಗಣಂ, ದೋಸೋ ಅಙ್ಗಣಂ, ಮೋಹೋ ಅಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೯೨೪). ಕತ್ಥಚಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮಲಂ ವಾ ಪಙ್ಕೋ ವಾ, ಯಥಾಹ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ರಜಸ್ಸ ವಾ ಅಙ್ಗಣಸ್ಸ ವಾ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮತೀ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ತಥಾರೂಪೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ, ಸೋ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಂ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣನ್ತಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಧ ಪನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ತಿಬ್ಬಕಿಲೇಸಾ ‘‘ಅಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಪಾಪಕಾನಂ ಖೋ ಏತಂ, ಆವುಸೋ, ಅಕುಸಲಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಯದಿದಂ ಅಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೦). ಸಹ ಅಙ್ಗಣೇನ ಸಾಙ್ಗಣೋ.

ಸಾಙ್ಗಣೋವ ¶ ಸಮಾನೋತಿ ಸಕಿಲೇಸೋಯೇವ ಸನ್ತೋ ¶ . ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಕಿಲೇಸೋ ಅತ್ಥೀತಿಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ‘‘ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ನಾಮ ಕಕ್ಖಳಾ ವಾಳಾ ಜಹಿತಬ್ಬಾ ನ ಗಹಿತಬ್ಬಾ ವಿಸದುಟ್ಠಸಲ್ಲಸದಿಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಯಾಥಾವಸರಸತೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಚ ಜಾನಾತಿ, ಏವಞ್ಚ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ನ ಚ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮೂಹತಾ ಕಿಲೇಸಾ, ನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ವಾರಿತತ್ತಾ, ಅಯಮಿಧ ಅನಙ್ಗಣೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ನತ್ಥಿ ಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕಿಲೇಸಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ವಾರಿತತ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ನ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮೂಹತತ್ತಾ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಮಹಾಅನತ್ಥಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಕಕ್ಖಳಾ ವಾಳಾ ವಿಸದುಟ್ಠಸಲ್ಲಸದಿಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಯಾಥಾವಸರಸತೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಯೋ ಪನ ‘‘ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಚ ಜಾನಾತಿ, ಏವಞ್ಚ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಚತೂಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು, ತೇಸು ವಾ ದ್ವೀಸು ಸಾಙ್ಗಣೇಸು, ಯ್ವಾಯನ್ತಿ ಯೋ ಅಯಂ, ಯಾಯನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

೫೮. ಕೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಉಭಯೇನಾಪಿ ಕಾರಣಮೇವ ಪುಚ್ಛತಿ. ಯೇನಿಮೇಸನ್ತಿ ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಯೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಏಕೋ ಸೇಟ್ಠಪುರಿಸೋ ಏಕೋ ಹೀನಪುರಿಸೋತಿ ಅಕ್ಖಾಯತಿ, ಸೋ ಕೋ ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ಪಜಾನನಾ ನಪ್ಪಜಾನನಾತಿ ಇದಮೇವ ಉಭಯಂ ಹೇತು ಚೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ.

೫೯. ಥೇರೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ವಿಚಿತ್ರಪಟಿಭಾನತಾಯ ತಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ತತ್ರಾವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸೇತಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏತಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಇದಮೇವ ಏಸ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ, ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅವಸ್ಸಂ ಭಾವೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ನ ಛನ್ದಂ ಜನೇಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ಅಛನ್ದಜನನಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ.

ತತ್ಥ ಚ ನ ಛನ್ದಂ ಜನೇಸ್ಸತೀತಿ ಅಪ್ಪಜಾನನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಣಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಂ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಂ ನ ಜನೇಸ್ಸತಿ. ನ ವಾಯಮಿಸ್ಸತೀತಿ ತತೋ ಬಲವತರಂ ವಾಯಾಮಂ ನ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ನ ವೀರಿಯಂ ಆರಭಿಸ್ಸತೀತಿ ಥಾಮಗತವೀರಿಯಂ ಪನ ನೇವ ಆರಭಿಸ್ಸತಿ, ನ ಪವತ್ತೇಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾಙ್ಗಣೋತಿ ಇಮೇಹಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಅಙ್ಗಣೇಹಿ ¶ ಸಾಙ್ಗಣೋ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ತೇಹಿಯೇವ ಸುಟ್ಠುತರಂ ¶ ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಮಲೀನಚಿತ್ತೋ ವಿಬಾಧಿತಚಿತ್ತೋ ಉಪತಾಪಿತಚಿತ್ತೋ ಚ ಹುತ್ವಾ. ಕಾಲಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಮರಿಸ್ಸತಿ.

ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಯಥಾ ನಾಮ. ಕಂಸಪಾತೀತಿ ಕಂಸಲೋಹಭಾಜನಂ. ಆಭತಾತಿ ಆನೀತಾ. ಆಪಣಾ ವಾ ಕಮ್ಮಾರಕುಲಾ ವಾತಿ ಆಪಣತೋ ವಾ ಕಂಸಪಾತಿಕಾರಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾರಾನಂ ಘರತೋ ವಾ. ರಜೇನಾತಿ ಆಗನ್ತುಕರಜೇನ ಪಂಸುಆದಿನಾ. ಮಲೇನಾತಿ ತತ್ಥೇವ ಉಟ್ಠಿತೇನ ಲೋಹಮಲೇನ. ಪರಿಯೋನದ್ಧಾತಿ ಸಞ್ಛನ್ನಾ. ನ ಚೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಉದಕಖಾದನೀಯಪಕ್ಖಿಪನಾದೀಹಿ ಪರಿಭೋಗಂ ನ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ನ ಚ ಪರಿಯೋದಪೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಧೋವನಘಂಸನಾದೀಹಿ ನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯುಂ. ರಜಾಪಥೇತಿ ರಜಪಥೇ. ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ, ರಜಸ್ಸ ಆಗಮನಟ್ಠಾನೇ ವಾ ವುಟ್ಠಾನುಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಹೇಟ್ಠಾಮಞ್ಚೇ ವಾ ಥುಸಕೋಟ್ಠಕೇ ವಾ ಭಾಜನನ್ತರೇ ವಾ, ಯತ್ಥ ರಜೇನ ಓಕಿರೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತರಾ ಅಸ್ಸ ಮಲಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ರಜಾಪಥೇ ನಿಕ್ಖಿಪನೇನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತರಾ, ಅಪರಿಭೋಗಾಪರಿಯೋದಪನೇಹಿ ¶ ಮಲಗ್ಗಹಿತತರಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪಟಿಪುಚ್ಛಾವಚನಞ್ಚೇತಂ. ತೇನಸ್ಸ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಆವುಸೋ, ಸಾ ಕಂಸಪಾತಿ ಏವಂ ಕರೀಯಮಾನಾ ಅಪರೇನ ಕಾಲೇನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತರಾ ಚ ಮಲಗ್ಗಹಿತತರಾ ಚ ಮತ್ತಿಕಪಾತೀತಿ ವಾ ಕಂಸಪಾತೀತಿ ವಾ ಇತಿಪಿ ದುಜ್ಜಾನಾ ಭವೇಯ್ಯ ನು ಖೋ ನೋತಿ, ಥೇರೋ ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವಮಾವುಸೋ’’ತಿ. ಪುನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಓಪಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ, ಏವಮೇವ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥೇವಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಕಿಲಿಟ್ಠಕಂಸಪಾತಿಸದಿಸೋ ಸಾಙ್ಗಣೋ ಪುಗ್ಗಲೋ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಕಂಸಪಾತಿಯಾ ನಪರಿಭುಞ್ಜನಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ರಜಾಪಥನಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಲಭಮಾನಸ್ಸ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದೀಸು ಪಸುತಪುಗ್ಗಲಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪಟಿಲಾಭೋ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಕಂಸಪಾತಿಯಾ ಪುನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತರಭಾವೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಅನುಸಿಕ್ಖತೋ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದಿಕರಣಂ, ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಸಾಙ್ಗಣಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತವೀತಿಕ್ಕಮನಂ, ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಸಾಙ್ಗಣಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವೀತಿಕ್ಕಮನಂ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವೀತಿಕ್ಕಮನಂ, ಪಾರಾಜಿಕವೀತಿಕ್ಕಮನಂ, ಮಾತುಘಾತಾದಿಆನನ್ತರಿಯಕರಣಂ, ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಸಾಙ್ಗಣಕಾಲಕಿರಿಯಾತಿ.

ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಕಾಲಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಕಾಲಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಬ್ಬಸತ್ತಾ ಹಿ ಪಕತಿಚಿತ್ತೇನ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇನೇವ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಯಂ ¶ ಪನ ಅವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಕಾಲಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದುತಿಯವಾರೇ ¶ ಪರಿಯೋದಪೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಧೋವನಘಂಸನಸಣ್ಹಛಾರಿಕಾಪರಿಮಜ್ಜನಾದೀಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಆದಾಸಮಣ್ಡಲಸದಿಸಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ನ ಚ ನಂ ರಜಾಪಥೇತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಠಾನೇ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕರಣ್ಡಮಞ್ಜೂಸಾದೀಸು ವಾ ಠಪೇಯ್ಯುಂ, ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ವಾ ನಾಗದನ್ತೇ ಲಗೇಯ್ಯುಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಕಿಲಿಟ್ಠಕಂಸಪಾತಿಸದಿಸೋ ಸಾಙ್ಗಣೋ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೋ. ಕಿಲಿಟ್ಠಕಂಸಪಾತಿಯಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸುದ್ಧಟ್ಠಾನೇ ಠಪನಂ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಲಭಮಾನಸ್ಸ ಪೇಸಲಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪಟಿಲಾಭೋ. ಯೇ ಓವದನ್ತಿ ಅನುಸಾಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಪಮಾದಂ ದಿಸ್ವಾ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಕಂಸಪಾತಿಯಾ ಅಪರಕಾಲೇ ¶ ಪರಿಸುದ್ಧಪರಿಯೋದಾತಭಾವೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಅನುಸಿಕ್ಖತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಮ್ಮಾವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿ, ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಅನಙ್ಗಣಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅನುಕೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನವಾಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪನ್ತಸೇನಾಸನವಾಸೋ, ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಅನಙ್ಗಣಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತದಙ್ಗನಿವಾರಣಂ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾಧಿಗಮೋ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅನಙ್ಗಣಕಾಲಕಿರಿಯಾ ಏವ.

ತತಿಯವಾರೇ ಸುಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ರಾಗಟ್ಠಾನಿಯಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ. ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಪನ್ನಸ್ಸತಿ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಸ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಮನಸಿಕಾರಾತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಮನಸಿಕಾರಕಾರಣಾ. ಅನುದ್ಧಂಸೇಸ್ಸತೀತಿ ಹಿಂಸಿಸ್ಸತಿ ಅಧಿಭವಿಸ್ಸತಿ. ರಾಗೋ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೋ ಕುಸಲವಾರಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಅಕುಸಲಜವನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಅನುದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ.

ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಾ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಪರಿಸುದ್ಧಕಂಸಪಾತಿಸದಿಸೋ ಪಕತಿಯಾ ¶ ಅಪ್ಪಕಿಲೇಸೋ ಅನಙ್ಗಣಪುಗ್ಗಲೋ. ಪರಿಸುದ್ಧಕಂಸಪಾತಿಯಾ ನಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ರಜಾಪಥೇ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಲಭಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಇತೋ ಪರಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಠಮವಾರಸದಿಸಮೇವ.

ಚತುತ್ಥವಾರೇ ¶ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿವಿರಹಾಭಾವತೋ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾವಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಸೇಸಂ ದುತಿಯವಾರಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅಯಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

೬೦. ಇದಾನಿ ತಂ ಅಙ್ಗಣಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಪಾಕಟಂ ಕಾರಾಪೇತುಕಾಮೇನಾಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ‘‘ಅಙ್ಗಣಂ ಅಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಟ್ಠೋ ತಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ಪಾಪಕಾನಂ ಖೋ ಏತಂ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾಯ ಅವಚರಾನಂ, ಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣಾನಂ ಪವತ್ತಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕೋಪಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ಇಧೇಕಚ್ಚಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಇಧೇಕಚ್ಚಸ್ಸ ಏವಂ ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಂ ಠಾನಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತಿ ಅತ್ಥಿ, ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ¶ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಪನ್ನೋ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಆಪನ್ನೋ ಭವೇಯ್ಯಂ. ನ ಚ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಮಂ ನ ಜಾನೇಯ್ಯುಂ. ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಠಾನಂ, ಲಾಭತ್ಥಿಕತಾ. ಲಾಭತ್ಥಿಕೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಕತಿಯಾಪಿ ಚ ಕತಪುಞ್ಞೋ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸಕ್ಕತೋ ಗರುಕತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತಿ ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಥೇರಾ ಞತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ, ತೇ ನವಕಾನಂ, ನವಕಾ ವಿಹಾರೇ ವಿಘಾಸಾದಾದೀನಂ, ತೇ ಓವಾದಂ ಆಗತಾನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ, ಏವಂ ಕಮೇನ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಜಾನನ್ತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಲಾಭನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ. ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಆಪತ್ತಿಞ್ಚ ವತ ಆಪನ್ನೋ ಅಸ್ಸಂ, ನ ಚ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ.

ಯಂ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತಿ ಖೋ ಪನ ಅತ್ಥಿಯೇವ, ನೋ ನತ್ಥಿ. ಥೇರಾ ಹಿ ಞತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ಏವಂ ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಚತೂಸು ಪರಿಸಾಸು ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಪಾಕಟೋ ಚ ಅಯಸಾಭಿಭೂತೋ ಗಾಮಸತಮ್ಪಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಉಮ್ಮಾರಸತೇಸು ಠಾನೇಸು ಉಞ್ಛಿತ್ವಾ ಯಥಾಧೋತೇನ ಪತ್ತೇನ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ತತೋ ಜಾನನ್ತಿ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ತೇಹಿ ಚಮ್ಹಿ ಏವಂ ನಾಸಿತೋತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ಇತಿ ಸೋ ಕುಪಿತೋ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪತೀತೋ ಸೋ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಕುಪಿತೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಕೋಧಾಭಿಭೂತೋ ಅಪ್ಪತೀತೋ ಚ ದೋಮನಸ್ಸಾಭಿಭೂತೋ.

ಯೋ ಚೇವ ಖೋ ¶ , ಆವುಸೋ, ಕೋಪೋ ಯೋ ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ಉಭಯಮೇತಂ ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ, ಆವುಸೋ, ಯೋ ಚಾಯಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತೋ ಕೋಪೋ, ಯೋ ಚ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತೋ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ಏತಂ ಉಭಯಂ ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇದಞ್ಚ ತಾದಿಸಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಲೋಭೋ ಪನ ಇಮಸ್ಸ ಅಙ್ಗಣಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ, ಮೋಹೋ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನಾಪಿ ಗಹಿತೋಯೇವ ಹೋತಿ.

ಅನುರಹೋ ¶ ಮನ್ತಿ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ ಭಿಕ್ಖುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಪಚ್ಚನ್ತೇ ಸೇನಾಸನಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಥಕೇತ್ವಾ ಚೋದೇನ್ತೇ ಇಚ್ಛತಿ. ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಆನೇತ್ವಾ ಬ್ಯತ್ತಾ ವಿನೀತಾ ‘‘ತಯಾ ಅಸುಕಮ್ಹಿ ನಾಮ ಠಾನೇ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಚೋದೇಯ್ಯುಂ. ಸೋ ಚತೂಸು ಪರಿಸಾಸು ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಪಾಕಟೋ ಚ ಅಯಸಾಭಿಭೂತೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ.

ಸಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ¶ ಸಮಾನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ. ಸಮಾನೋತಿ ಸಾಪತ್ತಿಕೋ. ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಚೋದಕೋ. ಅಯಂ ಸಾಪತ್ತಿಕೇನೇವ ಚೋದನಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಇಮಞ್ಚಿಮಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ತಂ ತಾವ ಪಟಿಕರೋಹಿ ಪಚ್ಛಾ ಮಂ ಚೋದೇಸ್ಸಸೀತಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ. ಅಪಿಚ ಜಾತಿಆದೀಹಿಪಿ ಸಮಾನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಯಾ ಕುಲೇನ ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನ ಬ್ಯತ್ತತಾಯ ಧುತಙ್ಗೇನಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿಪಿ ಸಮಾನೇನೇವ ಚೋದನಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಾದಿಸೇನ ವುತ್ತಂ ನಾತಿದುಕ್ಖಂ ಹೋತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ. ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯುತ್ತೋ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ. ಇಮೇಹಿ ಆಪತ್ತಾದೀಹಿ ಅಸದಿಸತ್ತಾ ಪಟಿಸತ್ತು ಪಟಿಸಲ್ಲೋ ಚೋದಕೋ ಭವಿತುಂ ಅಯುತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಸೋ ಕುಪಿತೋತಿ ಇತಿ ಸೋ ಇಮಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲಚೋದನಾಯ ಏವಂ ಕುಪಿತೋ ಹೋತಿ.

ಚತುತ್ಥವಾರೇ ಅಹೋ ವತಾತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತ ರೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಣ್ಡಿತಕಾ, ಅಹೋ ವತ ರೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬಹುಸ್ಸುತಕಾ ತೇವಿಜ್ಜಕಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೯೧) ಗರಹಾಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಂ ದಹರಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿಞ್ಚೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೫೭) ಪತ್ಥನಾಯಂ. ಇಧ ಪತ್ಥನಾಯಮೇವ. ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ. ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಲಾಭತ್ಥಿಕೋ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾಯ, ನೋ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಾ ಅನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಪಸ್ಸತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದಯೋ ಮಹಾಥೇರೇ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಕಸ್ಸಪ ¶ , ರಾಹುಲ ಚಕ್ಖುಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ, ಮನುಸ್ಸೇ ಚ ‘‘ತೇಸ ಪಣ್ಡಿತಾ ಥೇರಾ ಸತ್ಥು ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ ವಣ್ಣಂ ಭಣನ್ತೇ, ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಞ್ಚ ಉಪಹರನ್ತೇ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ಠಪಿತಖಾಣು ವಿಯ ಭಗವತೋ ಪುರತೋವ ಹೋತಿ.

ಇತಿ ಸೋ ಕುಪಿತೋತಿ ಅಥ ಭಗವಾ ತಂ ಅಮನಸಿಕರಿತ್ವಾವ ಅಞ್ಞಂ ಥೇರಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ¶ , ತೇನ ಸೋ ಕುಪಿತೋ ಹೋತಿ ಭಗವತೋ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಚ. ಕಥಂ ಭಗವತೋ ಕುಪ್ಪತಿ? ‘‘ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣತೋ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಛಾಯಾವ ನ ವಿಜಹಾಮಿ, ಮಂ ನಾಮ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ. ತಂಮುಹುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಕಮೇವ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಭಗವತೋ ಕುಪ್ಪತಿ. ಕಥಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕುಪ್ಪತಿ? ‘‘ಅಯಂ ಮಹಲ್ಲಕತ್ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಪುರತೋ ಖಾಣು ¶ ವಿಯ ನಿಸೀದತಿ, ಕದಾ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮಿಕಾ ಅಭಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ನೀಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಹಿ ಯದಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಅವಸ್ಸಂ ಭಗವಾ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕುಪ್ಪತಿ.

ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ, ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಲಾಭತ್ಥಿಕೋಯೇವ, ಅಯಞ್ಹಿ ಪಸ್ಸತಿ ಬಹುಸ್ಸುತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಹಾಪರಿವಾರೇನ ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತೇ, ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದನ್ತೇ, ತೇಸಞ್ಚ ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪಾಸಕೇ ಪಸನ್ನೇ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೇ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಇಚ್ಛತಿ. ಕುಪಿತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಕುಪ್ಪತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಥೇರಸ್ಸ ಚ. ಕಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ? ‘‘ಇಮೇ ಯದೇವ ಮಯ್ಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೀವರಂ ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ವಾ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕುಪ್ಪತಿ. ಕಥಂ ಥೇರಸ್ಸ? ‘‘ಏಸೋ ಮಹಲ್ಲಕತ್ಥೇರೋ ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಸಯಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮ ನಂ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮಿಕಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಅವಸ್ಸಂ ಮಂಯೇವ ಪರಿವಾರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ.

ಭತ್ತಗ್ಗೇತಿ ಭೋಜನಟ್ಠಾನೇ. ಅಗ್ಗಾಸನನ್ತಿ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಾಸನಂ. ಅಗ್ಗೋದಕನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ. ಅಗ್ಗಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಪಿಣ್ಡಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಪಣೀತಾಧಿವಚನಮೇತಂ. ತತ್ಥ ಅಹಮೇವ ಲಭೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾ ನಾತಿಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ. ನ ಅಞ್ಞೋ ಭಿಕ್ಖು ಲಭೇಯ್ಯಾತಿ ಪನ ಅತಿಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ ¶ . ಅಯಮ್ಪಿ ಲಾಭತ್ಥಿಕೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಹೋತಿ ಚೀವರಧಾರಣಾದೀಹಿ, ಕದಾಚಿ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಕದಾಚಿ ವಿಬ್ಭಮತಿ. ತೇನ ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ಲದ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಆಸನಾದಿಂ ಪಚ್ಛಾ ಅಲಭನ್ತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಲಭೇಯ್ಯಾತಿ ನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಥೇರಾನಂ ಅಗ್ಗಾಸನಾದೀಸು ತದನುಸಾರೇನ ಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ನವಾನಂ ಕದಾಚಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಸಬ್ಬನಿಹೀನಂ ಆಸನಾದಿಂ ಲಭತಿ. ಕುಪಿತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಕುಪ್ಪತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಥೇರಾನಞ್ಚ. ಕಥಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ? ‘‘ಇಮೇ ಮಙ್ಗಲಾದೀಸು ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಲಭನ್ತಿ, ಏತೇ, ‘ಭನ್ತೇ, ಏತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಕರೋಥಾ’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಇದಾನಿ ತಂಮುಹುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಕಂ ಮಹಲ್ಲಕತ್ಥೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತಾ, ಹೋತು ಇದಾನಿ, ನೇಸಂ ಕಿಚ್ಚೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ¶ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕುಪ್ಪತಿ. ಕಥಂ ಥೇರಾನಂ? ‘‘ಇಮೇ ನಾಮ ಯದಿ ನ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಮಂಯೇವ ಮನುಸ್ಸಾ ನಿಮನ್ತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಥೇರಾನಂ ಕುಪ್ಪತಿ.

ಅನುಮೋದೇಯ್ಯನ್ತಿ ¶ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೇಯ್ಯಂ. ಅಯಮ್ಪಿ ಲಾಭತ್ಥಿಕೋ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಖಣ್ಡಾನುಮೋದನಂ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಸೋ ಅನುಮೋದನಟ್ಠಾನೇ ಬಹೂ ಮಾತುಗಾಮಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಾ ಮಂ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ಥಾಲಕಭಿಕ್ಖಂ ದಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಠಾನನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಅನುಮೋದನಾ ಭಾರೋ, ತೇನ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಅನುಮೋದೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕುಪಿತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಕುಪ್ಪತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಚ. ಕಥಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ? ‘‘ಇಮೇ ಪುಬ್ಬೇ ಮಂಯೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಯಾಚನ್ತಿ ‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಾಗತ್ಥೇರೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ಅನುಮೋದತೂ’ತಿ, ಅಜ್ಜ ಪನ ನಾವೋಚು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕುಪ್ಪತಿ. ಕಥಂ ಥೇರಸ್ಸ? ‘‘ಅಯಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲುಪಕಂ ನಾಗತ್ಥೇರಂ ಸುಮನತ್ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಥ, ಅಯಂ ಅನುಮೋದಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ನ ಭಣತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕುಪ್ಪತಿ. ಕಥಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ? ‘‘ಥೇರೇನ ವುತ್ತಮತ್ತೇಯೇವ ಪಹಾರಂ ಲದ್ಧಕುಕ್ಕುಟೋ ವಿಯ ತುರಿತತುರಿತಂ ವಸ್ಸತಿ, ಇಮಂ ನಾಮ ನಿಕ್ಕಡ್ಢನ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಸತಿ ಅಹಮೇವ ಅನುಮೋದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಕುಪ್ಪತಿ.

ಆರಾಮಗತಾನನ್ತಿ ವಿಹಾರೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ. ಅಯಮ್ಪಿ ಲಾಭತ್ಥಿಕೋ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಖಣ್ಡಧಮ್ಮಕಥಂ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಪಸ್ಸತಿ ತಾದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ದ್ವಿಯೋಜನತಿಯೋಜನತೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಕಾನಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾನಿ ಸುಣನ್ತೇ, ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೇ ¶ ಚ ದಹರೇ ವಾ ಸಾಮಣೇರೇ ವಾ ಸಾಧು ಸಾಧೂತಿ ಮಹಾಸದ್ದೇನ ಸಾಧುಕಾರಂ ದೇನ್ತೇ, ತತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಅನ್ತೋಗಾಮಗತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪಾಸಕಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ ‘‘ಕೇ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸು’’ನ್ತಿ. ತೇ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಅಸುಕೋ ಚ ಅಸುಕೋ ಚಾ’’ತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಸೋ ತಂ ಇಚ್ಛಮಾನೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಠಾನನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಭಾರೋ, ತೇನ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ದೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕುಪಿತೋತಿ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಮ್ಪಿ ವತ್ತುಂ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಕುಪಿತೋ ಹೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಮನ್ದಭಾವಸ್ಸ ‘‘ಅಹಞ್ಹಿ ಮನ್ದೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಕುತೋ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇಸೇತು’’ನ್ತಿ.

ಭಿಕ್ಖುನೀನನ್ತಿ ಓವಾದತ್ಥಂ ವಾ ಉದ್ದೇಸತ್ಥಂ ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛತ್ಥಂ ವಾ ಪೂಜಾಕರಣತ್ಥಂ ವಾ ಆರಾಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಭಿಕ್ಖುನೀನಂ. ಅಯಮ್ಪಿ ಲಾಭತ್ಥಿಕೋ, ತಸ್ಸೇವಂ ಹೋತಿ ಇಮಾ ಮಹಾಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ, ತಾಸು ಕುಲೇಸು ಪವಿಸೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾಸು ಮನುಸ್ಸಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ¶ ಓವಾದಂ ವಾ ಉದ್ದೇಸಂ ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛಂ ವಾ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ. ತತೋ ವಕ್ಖನ್ತಿ ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಅಯ್ಯೋ ¶ ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ತಸ್ಸ ದೇಥ ಕರೋಥಾ’’ತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಏವಂ ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಠಾನನ್ತಿ ಓವಾದಾದಯೋ ನಾಮ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಭಾರೋ, ತೇನ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ದೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕುಪಿತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಕುಪ್ಪತಿ, ತಾಸಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ‘‘ಇಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪೋಸಥಪ್ಪವಾರಣಾದೀನಿ ಲಭನ್ತಿ, ತಾ ಇದಾನಿ ತಂಮುಹುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಕಮಹಲ್ಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತಾ’’ತಿ. ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಚ ‘‘ಏಸ ಇಮಾಸಂ ಸಹಸಾ ಓವಾದಂ ಅದಾಸಿಯೇವಾ’’ತಿ.

ಉಪಾಸಕಾನನ್ತಿ, ಆರಾಮಗತಾನಂ ಉಪಾಸಕಾನಂ. ನಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮನ್ತಾ ನಾಮ ಮಹಾಉಪಾಸಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಪುತ್ತಭಾತುಕಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಾ ವಿಚರನ್ತಿ, ಅಯಂ ತೇಸಂ ದೇಸೇತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಇಮೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾನಮ್ಪಿ ಆರೋಚೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತತೋ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಾಸಿಕಾಹಿ ಮಯ್ಹಮೇವ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಉಪಹರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಠಾನಂ ಬಹುಸ್ಸುತೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಕುಪಿತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಕುಪ್ಪತಿ, ಉಪಾಸಕಾನಞ್ಚ ‘‘ಇಮೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಸುಣನ್ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲುಪಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸುಣಾಮಾತಿ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಹೋತು ಇದಾನಿ, ತೇಸಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಚ್ಚೇ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಚ, ‘‘ಅಯಮೇತೇಸಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ.

ಉಪಾಸಿಕಾನನ್ತಿ ¶ ಆರಾಮಗತಾನಂ. ಉಪಾಸಿಕಾ ನಾಮ ಆಸನಪೂಜಾದಿಕರಣತ್ಥಂ ವಾ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ. ಸೇಸಂ ಉಪಾಸಕವಾರೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಞ್ಚ ಕರೇಯ್ಯುಂ, ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನಿ ಕಾರಂ ಕರೀಯಮಾನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕತಞ್ಚ ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಪತ್ಥೇತಿ. ಗರುಂ ಕರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಭಾರಿಯಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ಇಮಿನಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಗರುಟ್ಠಾನೇ ಠಪೀಯಮಾನಂ ಪತ್ಥೇತಿ. ಮಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಪಿಯಾಯೇಯ್ಯುಂ. ಪೂಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಏವಂ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಾ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತಾ ಮಾನೇನ್ತಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪೂಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಪೂಜಂ ಪತ್ಥೇತಿ. ಠಾನನ್ತಿ ‘‘ಪಿಯೋ ಗರು ಭಾವನಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಚ ಸೀಲವಾ ಚ ಏತಂ ವಿಧಿಂ ಅರಹತಿ ತೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವರೂಪಂ ಏವಂ ಕರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕುಪಿತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಕುಪ್ಪತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ‘‘ಇಮೇ ಏತಂ ಸಕ್ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಚ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಮಂಯೇವ ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸು ತೀಸು ವಾರೇಸು.

ಪಣೀತಾನಂ ¶ ¶ ಚೀವರಾನನ್ತಿ ಪಟ್ಟದುಕೂಲಪಟ್ಟುಣ್ಣಕೋಸೇಯ್ಯಾದೀನಂ ಮಹಗ್ಘಸುಖುಮಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಂ ಚೀವರಾನಂ. ಇಧಾಪಿ ಅಹಮೇವ ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾ ನಾತಿಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ. ನ ಅಞ್ಞೋ ಭಿಕ್ಖು ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ.

ಪಣೀತಾನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾನನ್ತಿ ಸಪ್ಪಿತೇಲಮಧುಸಕ್ಕರಾದಿಪೂರಿತಾನಂ ಸೇಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪಾತಾನಂ. ಪಣೀತಾನಂ ಸೇನಾಸನಾನನ್ತಿ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಾನಂ ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಂ ಪಣೀತಾನಂ. ಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನನ್ತಿ ಸಪ್ಪಿತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಾದೀನಂ ಉತ್ತಮಭೇಸಜ್ಜಾನಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಠಾನಂ ಬಹುಸ್ಸುತೇಹಿ ಪುಞ್ಞವನ್ತೇಹಿ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಕುಪಿತೋತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಕುಪ್ಪತಿ, ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ‘‘ಇಮೇಸಂ ನಾಮ ಪರಿಚಿತಭಾವೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ದೀಘರತ್ತಂ ಏಕತೋ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಪಂಸುಕೂಲತ್ಥಾಯ ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತತ್ಥಾಯ ವಾ ಸಪ್ಪಿತೇಲಾದಿಕಾರಣಾ ವಾ ಘರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಮೇ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಣೀತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ನ ದೇನ್ತಿ. ಆಗನ್ತುಕಂ ಮಹಲ್ಲಕಂ ಪನ ದಿಸ್ವಾವ ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ದೇನ್ತೀ’’ತಿ, ಥೇರಸ್ಸ ಚ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಇಮೇಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋಯೇವ ಚರತಿ, ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮ ನಂ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮಿಕಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಅಹಮೇವ ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸ’’ನ್ತಿ.

ಇಮೇಸಂ ಖೋ, ಏತಂ ಆವುಸೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕೂನವೀಸತಿವಾರೇಹಿ ವುತ್ತಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ.

೬೧. ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇವ ಸೂಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ¶ ನ ಇಚ್ಛಾವಚರಾ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಸೋತೇನ ಸೂಯನ್ತಿ, ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವಿಸಯತ್ತಾ. ಅಪ್ಪಹೀನಇಚ್ಛಾವಚರಸ್ಸ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಇಚ್ಛಾವಚರವಸೇನ ಪವತ್ತಕಾಯಕಮ್ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ದಿಟ್ಠಾ ವಿಯ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸುತಾ ವಿಯ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇವ ಸೂಯನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ. ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾಲೇ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ‘‘ಅಸುಕೋ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖು ಈದಿಸೋ’’ತಿ ತಿರೋಕ್ಖಕಾಲೇ ಸೂಯನ್ತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಗ್ಗಹಗರಹವಚನಂ. ತೇನ ಆರಞ್ಞಿಕತ್ತಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾನಂ ಗರಹತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಹೋತಿ, ಅನ್ತೇ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇ ವಸತಿ, ಇಮೇ ಚಸ್ಸ ಏತ್ತಕಾ ಇಚ್ಛಾವಚರಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಅತಿರೇಕಲಾಭಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ ¶ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಲೋಲುಪ್ಪಚಾರಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಪದಾನಚಾರೀ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಗಹಪತಿಚೀವರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಹೋತಿ.

ಲೂಖಚೀವರಧರೋತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಪನ ಲೂಖನ್ತಿ ಸತ್ಥಲೂಖಂ ಸುತ್ತಲೂಖಂ ರಜನಲೂಖನ್ತಿ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಲೂಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥೇನ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕಂ ಛಿನ್ನಂ ಸತ್ಥಲೂಖಂ ನಾಮ, ತಂ ಅಗ್ಘೇನ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಥೂಲದೀಘಸುತ್ತಕೇನ ಸಿಬ್ಬಿತಂ ಸುತ್ತಲೂಖಂ ನಾಮ, ತಂ ಫಸ್ಸೇನ ಪರಿಹಾಯತಿ ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಹೋತಿ. ರಜನೇನ ರತ್ತಂ ರಜನಲೂಖಂ ನಾಮ, ತಂ ವಣ್ಣೇನ ಪರಿಹಾಯತಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣಂ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಸತ್ಥಲೂಖಸುತ್ತಲೂಖರಜನಲೂಖಚೀವರಧರೋ ಹೋತಿ, ಇಮೇ ಚಸ್ಸ ಏತ್ತಕಾ ಇಚ್ಛಾವಚರಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇವ ಸೂಯನ್ತಿ ಚ, ಅಥ ಖೋ ನಂ ವಿಞ್ಞೂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ನೇವ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಿ…ಪೇ… ನ ಪೂಜೇನ್ತೀತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಕಿಂ ಕಾರಣಾ. ತೇ ಹಿ ತಸ್ಸ…ಪೇ… ಸೂಯನ್ತಿ ಚ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ತೇ ಪಾಪಕಾ ಸೂಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಮೇಸಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕುಣಪನ್ತಿ ಮತಕಳೇವರಂ. ಅಹಿಸ್ಸ ಕುಣಪಂ ಅಹಿಕುಣಪಂ. ಏವಂ ಇತರಾನಿ. ಅತಿಪಟಿಕೂಲಜಿಗುಚ್ಛನೀಯಭಾವತೋ ಚೇತ್ಥ ಇಮಾನೇವ ತೀಣಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಹಿ ಸಸಸೂಕರಾದೀನಂ ಕುಣಪಂ ಮನುಸ್ಸಾ ಕಟುಕಭಣ್ಡಾದೀಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿಪಿ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ಕುಣಪಂ ಅಭಿನವಮ್ಪಿ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇನ ಪೂತಿಭೂತೇ. ರಚಯಿತ್ವಾತಿ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ, ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕುಣಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಂಸಪಾತಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಾಯ. ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ¶ . ಅನ್ತರಾಪಣನ್ತಿ ಆಪಣಾನಮನ್ತರೇ ಮಹಾಜನಸಂಕಿಣ್ಣಂ ರಚ್ಛಾಮುಖಂ. ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ. ಜಞ್ಞಜಞ್ಞಂ ವಿಯಾತಿ ಚೋಕ್ಖಚೋಕ್ಖಂ ವಿಯ ಮನಾಪಮನಾಪಂ ವಿಯ. ಅಪಿಚ ವಧುಕಾಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಧುಕಾತಿ ಜನೇತ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸಾ ನೀಯಮಾನಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಜಞ್ಞಂ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಆದರವಸೇನ ವಾ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ವಾ ಪುನರುತ್ತಂ. ‘‘ಜಞ್ಞಜಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ.

ಅಪಾಪುರಿತ್ವಾತಿ ವಿವರಿತ್ವಾ. ತಸ್ಸ ಸಹ ದಸ್ಸನೇನ ಅಮನಾಪತಾ ಚ ಸಣ್ಠಹೇಯ್ಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಕುಣಪಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಸಹೇವ ತಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಅಮನಾಪತಾ ¶ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಅಮನಾಪತಾತಿ ಚ ‘‘ಅಮನಾಪಮಿದ’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಏಸ ನಯೋ ಪಟಿಕುಲ್ಯಜೇಗುಚ್ಛತಾಸು. ಜಿಘಚ್ಛಿತಾನಮ್ಪೀತಿ ಛಾತಾನಮ್ಪಿ. ನ ಭೋತ್ತುಕಮ್ಯತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮತಾ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ಪಗೇವ ಸುಹಿತಾನನ್ತಿ ಧಾತಾನಂ ಪನ ಪಠಮತರಮೇವ ಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮತಾ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ¶ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಾ – ಪರಿಸುದ್ಧಕಂಸಪಾತಿಸದಿಸಂ ಇಮಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಲಿಙ್ಗಂ, ಕುಣಪರಚನಂ ವಿಯ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾನಂ, ಅಪರಕಂಸಪಾತಿಯಾ ಪಟಿಕುಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಾದೀಹಿ ಇಚ್ಛಾವಚರಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ, ಕಂಸಪಾತಿಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಕುಣಪದಸ್ಸನೇನ ಜನಸ್ಸ ಅಮನಾಪತಾ ವಿಯ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಾದೀನಿ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಾವಚರದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಅಸಕ್ಕಾರಕರಣಾದಿತಾತಿ.

೬೨. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಪನ, ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಗ್ಗಹಪಸಂಸಾವಚನಂ, ತೇನ ಆರಞ್ಞಿಕತ್ತಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಇಚ್ಛಾವಚರಪ್ಪಹಾನಂ ಪಸಂಸತಿ. ನೇಮನ್ತನಿಕೋತಿ ನಿಮನ್ತನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೋ. ವಿಚಿತಕಾಳಕನ್ತಿ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಅಪನೀತಕಾಳಕಂ. ಅನೇಕಸೂಪಂ ಅನೇಕಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸೂಪೋ ನಾಮ ಹತ್ಥಹಾರಿಯೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಉತ್ತರಿಭಙ್ಗಂ, ತೇನ ಮಚ್ಛಮಂಸಮುಗ್ಗಸೂಪಾದೀಹಿ ಅನೇಕಸೂಪಂ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಮಂಸಾದಿಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಅನೇಕಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನೇ ಚ ಸಾಲಿವರಭತ್ತರಚನಂ ವಿಯ ಇಚ್ಛಾವಚರಪ್ಪಹಾನಂ, ಅಪರಕಂಸಪಾತಿಯಾ ಪಟಿಕುಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಗಾಮನ್ತವಿಹಾರಾದೀಹಿ ಇಚ್ಛಾವಚರಪ್ಪಹಾನಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ, ಕಂಸಪಾತಿಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಸಾಲಿವರಭತ್ತದಸ್ಸನೇನ ಜನಸ್ಸ ಮನಾಪತಾ ¶ ವಿಯ ಗಾಮನ್ತವಿಹಾರಾದೀನಿ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಾವಚರಪ್ಪಹಾನದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಸಕ್ಕಾರಕರಣಾದಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೬೩. ಉಪಮಾ ಮಂ, ಆವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಪಟಿಭಾತೀತಿ ಮಯ್ಹಂ, ಆವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಉಪಮಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಏಕಂ ಉಪಮಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಅಹನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಟಿಭಾತು ತನ್ತಿ ತುಯ್ಹಂ ಪಟಿಭಾತು ಉಪಟ್ಠಾತು, ವದ ತ್ವನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇದಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಹನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರಾಮಿ ಗಿರಿಬ್ಬಜೇತಿ, ರಾಜಗಹನ್ತಿ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಸಮನ್ತತೋ ಪನ ಗಿರಿಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ ವಜೋ ವಿಯ ಸಣ್ಠಿತತ್ತಾ ಗಿರಿಬ್ಬಜನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ವಿಹರಾಮಿ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಹಂ ¶ ವಿಹರಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ಖ್ವಾಹನ್ತಿ ಅಥ ಖೋ ಅಹಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಥಾತಿ ಅಞ್ಞಾಧಿಕಾರವಚನಾರಮ್ಭೇ ನಿಪಾತೋ. ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ. ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಮಯಂ. ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ವಾ ಸಮಯಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಏಕಂ ಖಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಲಬ್ಭತಿ. ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ, ವಿಹಾರನಿವಾಸನಪರಿವತ್ತನವಸೇನೇತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನತ್ಥಾಯ ವಾ ಸಣ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿವಾಸನವಸೇನ, ನ ಹಿ ಸೋ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಿವತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ.

ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯಾತಿ ¶ ಪತ್ತಂ ಹತ್ಥೇನ ಚೀವರಂ ಕಾಯೇನ ಆದಿಯಿತ್ವಾ. ಪಿಣ್ಡಾಯಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತತ್ಥಾಯ. ಸಮೀತೀತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಯಾನಕಾರಪುತ್ತೋತಿ ರಥಕಾರಪುತ್ತೋ. ಪಣ್ಡುಪುತ್ತೋತಿ ಪಣ್ಡುಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ. ಆಜೀವಕೋತಿ ನಗ್ಗಸಮಣಕೋ. ಪುರಾಣಯಾನಕಾರಪುತ್ತೋತಿ ಪೋರಾಣಯಾನಕಾರಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ. ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತೋ. ವಙ್ಕಂ ನಾಮ ಏಕತೋ ಕುಟಿಲಂ. ಜಿಮ್ಹಂ ನಾಮ ಸಪ್ಪಗತಮಗ್ಗಸದಿಸಂ. ದೋಸನ್ತಿ ಫೇಗ್ಗುವಿಸಮಗಣ್ಠಿಕಾದಿ. ಯಥಾ ಯಥಾತಿ ಕಾಲತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಯದಾ ಯದಾ ಯಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ತಥಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಕಾಲತ್ಥೋಯೇವ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮೇನ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಇತರೋ ತೇನ ಚಿನ್ತಿತಕ್ಖಣೇ ಚಿನ್ತಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ತಚ್ಛತಿ. ಅತ್ತಮನೋತಿ ಸಕಮನೋ ತುಟ್ಠಮನೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ಗಹಿತಮನೋ. ಅತ್ತಮನವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸೀತಿ ಅತ್ತಮನತಾಯ ವಾಚಂ ¶ , ಅತ್ತಮನಭಾವಸ್ಸ ವಾ ಯುತ್ತಂ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ ಉದೀರಯಿ, ಪಬ್ಯಾಹರೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಹದಯಾ ಹದಯಂ ಮಞ್ಞೇ ಅಞ್ಞಾಯಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಿಯ.

ಅಸ್ಸದ್ಧಾತಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘೇಸು ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತಾ. ಜೀವಿಕತ್ಥಾತಿ ಇಣಭಯಾದೀಹಿ ಪೀಳಿತಾ ಬಹಿ ಜೀವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಇಧ ಜೀವಿಕತ್ಥಿಕಾ ಹುತ್ವಾ. ನ ಸದ್ಧಾತಿ ನ ಸದ್ಧಾಯ. ಸಠಾ ಮಾಯಾವಿನೋತಿ ಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯೇಹಿ ಯುತ್ತಾ. ಕೇತಬಿನೋತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಕೇರಾಟಿಕಾ, ನಿಪ್ಫನ್ನಥಾಮಗತಸಾಠೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾಠೇಯ್ಯಞ್ಹಿ ಅಭೂತಗುಣದಸ್ಸನತೋ ಅಭೂತಭಣ್ಡಗುಣದಸ್ಸನಸಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕೇರಾಟಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಉನ್ನಳಾತಿ ಉಗ್ಗತನಳಾ, ಉಟ್ಠಿತತುಚ್ಛಮಾನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ¶ . ಚಪಲಾತಿ ಪತ್ತಚೀವರಮಣ್ಡನಾದಿನಾ ಚಾಪಲ್ಲೇನ ಯುತ್ತಾ. ಮುಖರಾತಿ ಮುಖಖರಾ, ಖರವಚನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚಾತಿ ಅಸಂಯತವಚನಾ, ದಿವಸಮ್ಪಿ ನಿರತ್ಥಕವಚನಪ್ಪಲಾಪಿನೋ. ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರಾತಿ ಛಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಸಂವುತಕಮ್ಮದ್ವಾರಾ. ಭೋಜನೇ ಅಮತ್ತಞ್ಞುನೋತಿ ಭೋಜನೇ ಯಾ ಮತ್ತಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ ಪರಿಯೇಸನಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗೇಸು ಯುತ್ತತಾ, ತಸ್ಸಾ ಅಜಾನನಕಾ. ಜಾಗರಿಯಂ ಅನನುಯುತ್ತಾತಿ ಜಾಗರೇ ಅನನುಯುತ್ತಾ. ಸಾಮಞ್ಞೇ ಅನಪೇಕ್ಖವನ್ತೋತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೇ ನಿರಪೇಕ್ಖಾ, ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಿಕ್ಖಾಯ ನ ತಿಬ್ಬಗಾರವಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಬಹುಲಗಾರವಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಆಪತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಬಹುಲಾ ವಾ. ಬಾಹುಲಿಕಾತಿಆದಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೇ ವುತ್ತಂ, ಕುಸೀತಾತಿಆದಿ ಭಯಭೇರವೇ. ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ.

ಸದ್ಧಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾತಿ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಸದ್ಧಾ, ಪಬ್ಬಜಿತಾಪಿ ಸದ್ಧಾಯ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ. ಪಿವನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಘಸನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇತಿ ಪಿವನ್ತಿ ವಿಯ ಘಸನ್ತಿ ವಿಯ. ಅತ್ತಮನವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತಾ ವಚಸಾ ಪಿವನ್ತಿ ವಿಯ, ಅಬ್ಭನುಮೋದನ್ತಾ ಮನಸಾ ಘಸನ್ತಿ ವಿಯ. ಸಾಧು ವತಾತಿ ಸುನ್ದರಂ ವತ ¶ . ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ರಸ್ಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ ದೀಘಮ್ಪಿ. ರಸ್ಸೇ ಸತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಹೋತಿ, ದೀಘೇ ಸತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ. ಯದಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಹೋತಿ, ತದಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅಮ್ಹೇ ಅಕುಸಲಾ ವುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ, ತದಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಯೋ ಅಕುಸಲಾ ವುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಹರೋತಿ ತರುಣೋ. ಯುವಾತಿ ಯೋಬ್ಬನಭಾವೇ ಠಿತೋ. ಮಣ್ಡನಕಜಾತಿಕೋತಿ ¶ ಅಲಙ್ಕಾರಕಸಭಾವೋ. ತತ್ಥ ಕೋಚಿ ತರುಣೋಪಿ ಯುವಾ ನ ಹೋತಿ ಯಥಾ ಅತಿತರುಣೋ, ಕೋಚಿ ಯುವಾಪಿ ಮಣ್ಡನಕಜಾತಿಕೋ ನ ಹೋತಿ ಯಥಾ ಉಪಸನ್ತಸಭಾವೋ, ಆಲಸಿಯಬ್ಯಸನಾದೀಹಿ ವಾ ಅಭಿಭೂತೋ, ಇಧ ಪನ ದಹರೋ ಚೇವ ಯುವಾ ಚ ಮಣ್ಡನಕಜಾತಿಕೋ ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ಲೋಕಸಮ್ಮತತ್ತಾ ವುತ್ತಾನಿ. ಇತಿಹ ತೇತಿ ಏವಂ ತೇ. ಉಭೋ ಮಹಾನಾಗಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ಮಹಾನಾಗಾ, ದ್ವೇಪಿ ಹಿ ಏತೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ‘‘ಮಹಾನಾಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ, ಛನ್ದಾದೀಹಿ ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಆಗುಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ. ೮೦) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪಿಚ –

‘‘ಆಗುಂ ¶ ನ ಕರೋತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ,

ಸಬ್ಬಸಂಯೋಗೇ ವಿಸಜ್ಜ ಬನ್ಧನಾನಿ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ನ ಸಜ್ಜತೀ ವಿಮುತ್ತೋ,

ನಾಗೋ ತಾದಿ ಪವುಚ್ಚತೇ ತಥತ್ತಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೫೨೭; ಮಹಾನಿ. ೮೦);

ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಹನ್ತಾ ನಾಗಾ ಮಹಾನಾಗಾ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಖೀಣಾಸವನಾಗೇಹಿ ಪುಜ್ಜತರಾ ಚ ಪಾಸಂಸತರಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ. ಸಮನುಮೋದಿಂಸೂತಿ ಸಮಂ ಅನುಮೋದಿಂಸು. ತತ್ಥ ಇಮಾಯ ಉಪಮಾಯ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಅನುಮೋದಿ, ಪಟಿಭಾತು ತಂ ಆವುಸೋತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸುಭಾಸಿತಂ ಸಮನುಮೋದಿಂಸೂ’’ತಿ.

ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥದೇಸನಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೪. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾತಿ ತಿವಿಧಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮಙ್ಗಿಮಧುರವಸೇನ. ತತ್ಥ –

‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಾಲಿಕೇದಾರಂ, ಸುವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ ಕೋಸಿಯ;

ಪಟಿವೇದೇಮಿ ತೇ ಬ್ರಹ್ಮೇ, ನ ನಂ ವಾರೇತುಮುಸ್ಸಹೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೪.೧);

ಇದಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ ಉಪಾಗತೋ ಸಮುಪಾಗತೋ ಉಪಪನ್ನೋ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೧) ಇದಂ ಸಮಙ್ಗಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ¶ ನಾಮ. ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಖುದ್ದಮಧುಂ ಅನೇಳಕಂ, ಏವಮಸ್ಸಾದ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೭) ಇದಂ ಮಧುರಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ಇಧ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮಙ್ಗಿಸಮ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾ ಹುತ್ವಾತಿಪಿ ಸೀಲಸಮಙ್ಗಿನೋ ಹುತ್ವಾತಿಪಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿಬ್ಬೋ. ಸೀಲನ್ತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಸೀಲಂ? ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲಂ. ತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾ.

ತತ್ಥ ¶ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಖೇತ್ತದೋಸವಿಗಮೇನ ಖೇತ್ತಪಾರಿಪೂರೀ ವಿಯ ಸೀಲದೋಸವಿಗಮೇನ ಸೀಲಪಾರಿಪೂರೀ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಖೇತ್ತಂ ಬೀಜಖಣ್ಡಂ ವಪ್ಪಖಣ್ಡಂ ಉದಕಖಣ್ಡಂ ಊಸಖಣ್ಡನ್ತಿ ಚತುದೋಸಸಮನ್ನಾಗತಂ ಅಪರಿಪೂರಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಬೀಜಖಣ್ಡಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಬೀಜಾನಿ ಖಣ್ಡಾನಿ ವಾ ಪೂತೀನಿ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಯತ್ಥ ವಪನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಸಸ್ಸಂ ನ ಉಟ್ಠೇತಿ, ಖೇತ್ತಂ ಖಣ್ಡಂ ಹೋತಿ. ವಪ್ಪಖಣ್ಡಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಅಕುಸಲೋ ಬೀಜಾನಿ ವಪನ್ತೋ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನಿಪಾತೇತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಸ್ಸಂ ನ ಉಟ್ಠೇತಿ, ಖೇತ್ತಂ ಖಣ್ಡಂ ಹೋತಿ. ಉದಕಖಣ್ಡಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉದಕಂ ಅತಿಬಹು ವಾ ನ ವಾ ಹೋತಿ, ತತ್ರಾಪಿ ಹಿ ಸಸ್ಸಾನಿ ನ ಉಟ್ಠೇನ್ತಿ, ಖೇತ್ತಂ ಖಣ್ಡಂ ಹೋತಿ. ಊಸಖಣ್ಡಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಕಸ್ಸಕೋ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಪದೇಸೇ ನಙ್ಗಲೇನ ¶ ಭೂಮಿಂ ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ವಾರೇ ಕಸನ್ತೋ ಅತಿಗಮ್ಭೀರಂ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಊಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ರಾಪಿ ಹಿ ಸಸ್ಸಂ ನ ಉಟ್ಠೇತಿ, ಖೇತ್ತಂ ಖಣ್ಡಂ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸಞ್ಚ ಖೇತ್ತಂ ನ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ನ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ, ತತ್ರಾಪಿ ಹಿ ಬಹುಮ್ಪಿ ವಪಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಂ ಲಭತಿ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ದೋಸಾನಂ ವಿಗಮಾ ಖೇತ್ತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ. ತಾದಿಸಞ್ಚ ಖೇತ್ತಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ. ಏವಮೇವ ಖಣ್ಡಂ ಛಿದ್ದಂ ಸಬಲಂ ಕಮ್ಮಾಸನ್ತಿ ಚತುದೋಸಸಮನ್ನಾಗತಂ ಸೀಲಂ ಅಪರಿಪೂರಂ ಹೋತಿ. ತಾದಿಸಞ್ಚ ಸೀಲಂ ನ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ, ನ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ದೋಸಾನಂ ವಿಗಮಾ ಸೀಲಖೇತ್ತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸಞ್ಚ ಸೀಲಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ.

‘‘ಸೀಲಸಮಙ್ಗಿನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನತ್ಥೇನ ಸೀಲೇನ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾ ಸಮೋಧಾನಂ ಗತಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಥಾತಿ ಇದಮೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲತಾ ಹೋತಿ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಚ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸನೇನ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ.

ತತ್ಥ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತತ್ಥ ಜೇಟ್ಠಕಸೀಲಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ದೀಪವಿಹಾರವಾಸೀ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ಆಹ. ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಪನಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೋ ಆಹ – ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋಯೇವ ಹಿ ಸೀಲಂ. ಇತರಾನಿ ಪನ ತೀಣಿ ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನನುಜಾನನ್ತೋ ವತ್ವಾ ಆಹ ¶ – ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ನಾಮ ಛದ್ವಾರರಕ್ಖಾಮತ್ತಕಮೇವ, ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಕಂ, ಪಚ್ಚಯನಿಸ್ಸಿತಂ ಪಟಿಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೇ ಇದಮತ್ಥನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಮತ್ತಕಂ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋವ ಸೀಲಂ. ಯಸ್ಸ ಸೋ ಭಿನ್ನೋ, ಅಯಂ ಛಿನ್ನಸೀಸೋ ವಿಯ ಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಸೇಸಾನಿ ರಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಸೋ ಅರೋಗೋ, ಅಯಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಸೀಸೋ ವಿಯ ಪುರಿಸೋ ಜೀವಿತಂ ಸೇಸಾನಿ ಪುನ ಪಾಕತಿಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘ಸಮ್ಪನ್ನಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾ’ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಾ’ತಿಆದಿಮಾಹಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಆಚಾರೇನ ¶ ಚ ಗೋಚರೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಅಣುಮತ್ತೇಸೂತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಸು. ವಜ್ಜೇಸೂತಿ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು. ಭಯದಸ್ಸಾವೀತಿ ಭಯದಸ್ಸಿನೋ. ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾ. ಸಿಕ್ಖಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಥ. ಅಪಿಚ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಕಾಯಿಕಂ ವಾಚಸಿಕಞ್ಚ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖಥಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾನಿ.

೬೫. ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧಂ? ಸೀಲಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಸಚೇಪಿ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ವಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾನಂ ¶ ವಾ ಏವಮಸ್ಸ ‘‘ಭಗವಾ ಸೀಲಂ ಪೂರೇಥಾತಿ ವದತಿ, ಕೋ ನು ಖೋ ಸೀಲಪೂರಣೇ ಆನಿಸಂಸೋ, ಕೋ ವಿಸೇಸೋ, ಕಾ ವಡ್ಢೀ’’ತಿ? ತೇಸಂ ಸತ್ತರಸ ಆನಿಸಂಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಮಾಹ. ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಏತಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯಮನಾಪತಾದಿಆಸವಕ್ಖಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ಆನಿಸಂಸಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇಯ್ಯುನ್ತಿ. ವಿಸಕಣ್ಟಕವಾಣಿಜೋ ವಿಯ. ವಿಸಕಣ್ಟಕವಾಣಿಜೋ ನಾಮ ಗುಳವಾಣಿಜೋ ವುಚ್ಚತಿ.

ಸೋ ಕಿರ ಗುಳಫಾಣಿತಖಣ್ಡಸಕ್ಖರಾದೀನಿ ಸಕಟೇನಾದಾಯ ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ವಿಸಕಣ್ಟಕಂ ಗಣ್ಹಥ, ವಿಸಕಣ್ಟಕಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಗಾಮಿಕಾ ‘‘ವಿಸಂ ನಾಮ ಕಕ್ಖಳಂ, ಯೋ ನಂ ಖಾದತಿ, ಸೋ ಮರತಿ, ಕಣ್ಟಕಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮಾರೇತಿ, ಉಭೋಪೇತೇ ಕಕ್ಖಳಾ, ಕೋ ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ ಗೇಹದ್ವಾರಾನಿ ಥಕೇಸುಂ, ದಾರಕೇ ಚ ಪಲಾಪೇಸುಂ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾಣಿಜೋ ¶ ‘‘ಅವೋಹಾರಕುಸಲಾ ಇಮೇ ಗಾಮಿಕಾ, ಹನ್ದ ನೇ ಉಪಾಯೇನ ಗಣ್ಹಾಪೇಮೀ’’ತಿ ‘‘ಅತಿಮಧುರಂ ಗಣ್ಹಥ, ಅತಿಸಾದುಂ ಗಣ್ಹಥ, ಗುಳಂ ಫಾಣಿತಂ ಸಕ್ಖರಂ ಸಮಗ್ಘಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಕೂಟಮಾಸಕಕೂಟಕಹಾಪಣಾದೀಹಿಪಿ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸೇಸಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಗಾಮಿಕಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಬಹುಮ್ಪಿ ಮೂಲಂ ದತ್ವಾ ಗಹೇಸುಂ. ತತ್ಥ ವಾಣಿಜಸ್ಸ ‘‘ವಿಸಕಣ್ಟಕಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸನಂ ವಿಯ ಭಗವತೋ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹರಥ…ಪೇ… ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂ’’ತಿ ವಚನಂ. ‘‘ಉಭೋಪೇತೇ ಕಕ್ಖಳಾ, ಕೋ ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ ಗಾಮಿಕಾನಂ ಚಿನ್ತನಂ ವಿಯ ಭಗವಾ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ ವಿಹರಥಾ’’ತಿ ಆಹ, ‘‘ಸೀಲಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಕಕ್ಖಳಂ ಫರುಸಂ ಖಿಡ್ಡಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಂ, ಕೋ ನು ಖೋ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾನಂ ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿನ್ತನಂ. ಅಥ ತಸ್ಸ ವಾಣಿಜಸ್ಸ ‘‘ಅತಿಮಧುರಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ವಿಯ ¶ ಭಗವತೋ ಪಿಯಮನಾಪತಾದಿಆಸವಕ್ಖಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸತ್ತರಸಆನಿಸಂಸಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ‘‘ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇತಿ ಯದಿ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಯದಿ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಪಿಯೋ ಚ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಪಿಯಚಕ್ಖೂಹಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ, ಸಿನೇಹುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತೋ ಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮನಾಪೋತಿ ತೇಸಂ ಮನವಡ್ಢನಕೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಮನೇನ ಪತ್ತಬ್ಬೋ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಫರಿತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಗರೂತಿ ತೇಸಂ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೋ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಸದಿಸೋ. ಭಾವನೀಯೋತಿ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋ. ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇಸುಯೇವ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಅಸ್ಸ, ಅನೂನೇನ ಪರಿಪೂರಿತಾಕಾರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ¶ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಥಮನುಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸಮಥೇ ಯುತ್ತೋ, ಏತ್ಥ ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ತನೋತಿ ವಾ ಏತಂ ಏಕತ್ಥಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಪನೇತಂ ಸಮಥನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಅನೂತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಯೋಗೇ ಸಿದ್ಧಂ. ಅನಿರಾಕತಜ್ಝಾನೋತಿ ಬಹಿ ಅನೀಹಟಜ್ಝಾನೋ, ಅವಿನಾಸಿತಜ್ಝಾನೋ ವಾ, ನೀಹರಣವಿನಾಸತ್ಥಞ್ಹಿ ಇದಂ ನಿರಾಕರಣಂ ನಾಮ. ಥಮ್ಭಂ ನಿರಂಕತ್ವಾ ನಿವಾತವುತ್ತೀತಿಆದೀಸು ಚಸ್ಸ ಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಸತ್ತವಿಧಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ ಯುತ್ತೋ, ಸತ್ತವಿಧಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ. ತಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ. ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನನ್ತಿ ವಡ್ಢೇತಾ ¶ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನಂ, ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಕಭೂಮಕಾದಿಪಾಸಾದೇ ಕುರುಮಾನೋಪಿ ಪನ ನೇವ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನಂ ಬ್ರೂಹೇತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯಥಾ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತದೇಸನಾ ಪಠಮಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಆರದ್ಧಾಪಿ ತಣ್ಹಾಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಓಸರಿತ್ವಾ ಕಮೇನ ಪಪಞ್ಚತ್ತಯದೇಸನಾ ಜಾತಾ, ಏವಮಯಂ ದೇಸನಾ ಪಠಮಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾವಸೇನ ಆರದ್ಧಾಪಿ ಸೀಲಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯೋ ಓಸರಿತ್ವಾ ಕಮೇನ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯದೇಸನಾ ಜಾತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏತ್ಥ ¶ ಹಿ ‘‘ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಥಮನುಯುತ್ತೋ ಅನಿರಾಕತಜ್ಝಾನೋ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ, ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ, ‘‘ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಮಥವಸೇನ ಸುಞ್ಞಾಗಾರವಡ್ಢನೇ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾತಿ ಏವಂ ದ್ವೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಥಮನುಯುತ್ತೋ ಅನಿರಾಕತಜ್ಝಾನೋ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಸೀಲಾನುರಕ್ಖಿಕಾ ಏವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಕಥಿತಾ. ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಸೀಲಾನುರಕ್ಖಿಕೋ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹೋ.

ಕಥಂ ¶ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸೀಲಮನುರಕ್ಖತಿ? ಯಸ್ಸ ಹಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಬ್ಯಾಧಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವಿಹಞ್ಞತಿ, ಸೋ ಬ್ಯಾಧಿವಿಹತೋ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸೀಲಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾಪಿ ಬ್ಯಾಧಿವೂಪಸಮಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ತಂ ಬ್ಯಾಧಿದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಮಾಪನ್ನಕ್ಖಣೇ ದುಕ್ಖಂ ದೂರಾಪಕತಂ ಹೋತಿ, ಬಲವತರಸುಖಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸೀಲಂ ಅನುರಕ್ಖತಿ.

ಕಥಂ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸೀಲಮನುರಕ್ಖತಿ? ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ಮಮ ರೂಪಂ ಮಮ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವೇ ಬಲವಮಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಥಾರೂಪೇಸು ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಬ್ಯಾಧಿಭಯಾದೀಸು ಸಮ್ಪತ್ತೇಸು ಸೀಲಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾಪಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪೋಸೇತಾ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೇ ಬಲವಮಮತ್ತಂ ವಾ ಸಿನೇಹೋ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಥಾರೂಪೇಸು ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಬ್ಯಾಧಿಭಯಾದೀಸು ಸಮ್ಪತ್ತೇಸು ಸಚೇಪಿಸ್ಸ ಅನ್ತಾನಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ, ಸಚೇಪಿ ¶ ಉಸ್ಸುಸ್ಸತಿ ವಿಸುಸ್ಸತಿ, ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕೋ ವಾ ಹೋತಿ ಸತಧಾಪಿ ಸಹಸ್ಸಧಾಪಿ, ನೇವ ಸೀಲಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪೋಸೇತಾ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸೀಲಮನುರಕ್ಖತಿ. ‘‘ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ತಸ್ಸೇವ ಉಭಯಸ್ಸ ಬ್ರೂಹನಾ ವಡ್ಢನಾ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾ ದಸ್ಸಿತಾ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯೋ ಚಸ್ಸಂ ಮನಾಪೋ ಚ ಗರು ಚ ಭಾವನೀಯೋ ಚಾ’’ತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮೇ ಆಕಙ್ಖನ್ತೇನ ನತ್ಥಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಇದಿಸೋ ಹಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ ಗರು ಭಾವನೀಯೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ –

‘‘ಸೀಲದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಂ ¶ , ಧಮ್ಮಟ್ಠಂ ಸಚ್ಚವಾದಿನಂ;

ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮ ಕುಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ಜನೋ ಕುರುತೇ ಪಿಯ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೧೭);

ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯೋ ಚಸ್ಸಂ ಮನಾಪೋ ಚ ಗರು ಚ ಭಾವನೀಯೋ ಚಾತಿ ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ…ಪೇ… ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಲಾಭಾದಿಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನಾಪಿ ಇದಮೇವ ಕರಣೀಯಂ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ನ ಚೇತ್ಥ ಭಗವಾ ಲಾಭನಿಮಿತ್ತಂ ಸೀಲಾದಿಪರಿಪೂರಣಂ ಕಥೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಭಗವಾ ಹಿ ಘಾಸೇಸನಂ ¶ ಛಿನ್ನಕಥೋ ನ ವಾಚಂ ಪಯುತ್ತಂ ಭಣೇತಿ, ಏವಂ ಸಾವಕೇ ಓವದತಿ, ಸೋ ಕಥಂ ಲಾಭನಿಮಿತ್ತಂ ಸೀಲಾದಿಪರಿಪೂರಣಂ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಪನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಯೇಸಞ್ಹಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಭವೇಯ್ಯ ‘‘ಸಚೇ ಮಯಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನ ಕಿಲಮೇಯ್ಯಾಮ, ಸೀಲಾದಿಂ ಪೂರೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹ. ಅಪಿಚ ರಸಾನಿಸಂಸೋ ಏಸ ಸೀಲಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ. ತಥಾ ಹಿ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ ಕೋಟ್ಠಾದೀಸು ಠಪಿತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪುತ್ತಾದೀನಮ್ಪಿ ಅದತ್ವಾ ಅತ್ತನಾಪಿ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದೇನ್ತೀತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಸರಸಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ತತಿಯವಾರೇ ಯೇಸಾಹನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಅಹಂ. ತೇಸಂ ತೇ ಕಾರಾತಿ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಾ ತೇ ಮಯಿ ಕತಾ ಪಚ್ಚಯದಾನಕಾರಾ. ದೇವಾಪಿ ಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯೇ ದೇನ್ತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಮನುಸ್ಸಾಯೇವ, ಸಕ್ಕೋ ವಿಯ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ. ಮಹಪ್ಫಲಾ ಮಹಾನಿಸಂಸಾತಿ ಉಭಯಮೇತಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ. ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಲೋಕಿಯಸುಖಂ ಫಲನ್ತೀತಿ ಮಹಪ್ಫಲಾ ¶ . ಮಹತೋ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಾ. ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಾಪಿ ಪಞ್ಚರತನಮತ್ತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಪಿ ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನಾ ಅನೇಕಾನಿ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ದುಗ್ಗತಿವಿನಿಪಾತತೋ ರಕ್ಖತಿ, ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಅಮತಾಯ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ‘‘ಖೀರೋದನಂ ಅಹಮದಾಸಿ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ (ವಿ. ವ. ೪೧೩) ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥೂನಿ, ಸಕಲಮೇವ ವಾ ಪೇತವತ್ಥು ವಿಮಾನವತ್ಥು ಚ ಸಾಧಕಂ. ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೇಹಿ ಅತ್ತನಿ ಕತಾನಂ ಕಾರಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನಾಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಚತುತ್ಥವಾರೇ ಞಾತೀತಿ ಸಸ್ಸುಸಸುರಪಕ್ಖಿಕಾ. ಸಾಲೋಹಿತಾತಿ ಏಕಲೋಹಿತಸಮ್ಬದ್ಧಾ ಪೀತಿಪಿತಾಮಹಾದಯೋ ¶ . ಪೇತಾತಿ ಪೇಚ್ಚಭಾವಂ ಗತಾ. ಕಾಲಙ್ಕತಾತಿ ಮತಾ. ತೇಸಂ ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ತಂ ಮಯಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತತಂ ವಾ ಪಸನ್ನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ವಾ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಪಿತಾ ವಾ ಮಾತಾ ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕೋ ಥೇರೋ ಸೀಲವಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೋಪಿ ತಂ ಅನುಸ್ಸರಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಮೇವ ಹೋತಿ, ಅನೇಕಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ¶ ದುಗ್ಗತಿತೋ ವಾರೇತುಂ ಅನ್ತೇ ಚ ಅಮತಂ ಪಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥಮೇವ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಯೇ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪಞ್ಞಾ, ವಿಮುತ್ತಿ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಾ, ದಸ್ಸನಂಪಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಕಾರಂ ವದಾಮಿ. ಸವನಂ, ಅನುಸ್ಸತಿಂ, ಅನುಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ, ಪಯಿರುಪಾಸನಂಪಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಕಾರಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೧೦೪). ತಸ್ಮಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸತಿಯಾ ಚ ಮಹಪ್ಫಲತಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನಾಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇನೇವ, ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೬೬. ಪಞ್ಚಮವಾರೇ ಅರತಿರತಿಸಹೋ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಅರತಿಯಾ ರತಿಯಾ ಚ ಸಹೋ ಅಭಿಭವಿತಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತಾ ಭವೇಯ್ಯಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಅರತೀತಿ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು ಚ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾ. ರತೀತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರತಿ. ನ ಚ ಮಂ ಅರತಿ ಸಹೇಯ್ಯಾತಿ ಮಞ್ಚ ಅರತಿ ನ ಅಭಿಭವೇಯ್ಯ ನ ಮದ್ದೇಯ್ಯ ನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರೇಯ್ಯ. ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಜಾತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ. ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೋ ಹಿ ಅರತಿಞ್ಚ ರತಿಞ್ಚ ಸಹತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ತಸ್ಮಾ ಈದಿಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನಾಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಛಟ್ಠವಾರೇ ¶ ಭಯಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋಪಿ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ. ಭೇರವಂ ಆರಮ್ಮಣಮೇವ. ಸೇಸಂ ಪಞ್ಚಮವಾರೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೋ ಹಿ ಭಯಭೇರವಂ ಸಹತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಅರಿಯಕೋಟಿಯವಾಸೀಮಹಾದತ್ತತ್ಥೇರೋ ವಿಯ.

ಥೇರೋ ಕಿರ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಾಸಾದಿಕಂ ಅರಞ್ಞಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಧೇವಜ್ಜ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ರುಕ್ಖದೇವತಾಯ ದಾರಕಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸೀಲತೇಜೇನ ಸಕಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ವಿಸ್ಸರಮಕಂಸು. ದೇವತಾಪಿ ರುಕ್ಖಂ ಚಾಲೇಸಿ. ಥೇರೋ ಅಚಲೋವ ನಿಸೀದಿ. ಸಾ ದೇವತಾ ಧೂಮಾಯಿ, ಪಜ್ಜಲಿ, ನೇವ ಸಕ್ಖಿ ಥೇರಂ ಚಾಲೇತುಂ, ತತೋ ಉಪಾಸಕವಣ್ಣೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ‘‘ಕೋ ¶ ಏಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ’’ತಿ ಅವೋಚ. ತ್ವಂ ಏತೇ ವಿಕಾರೇ ಅಕಾಸೀತಿ. ಆಮ ಭನ್ತೇತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಚ ವುತ್ತಾ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಭನ್ತೇ ¶ , ಸೀಲತೇಜೇನ ದಾರಕಾ ಸಕಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ವಿಸ್ಸರಮಕಂಸು, ಸಾಹಂ ತುಮ್ಹೇ ಪಲಾಪೇತುಂ ಏವಮಕಾಸಿ’’ನ್ತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ಮಾ ವಸಥ, ಮಯ್ಹಂ ಅಫಾಸೂತಿ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ನಾವಚಾಸಿ. ಇದಾನಿ ಪನ ಮಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವಚ, ಅರಿಯಕೋಟಿಯಮಹಾದತ್ತೋ ಅಮನುಸ್ಸಭಯೇನ ಗತೋತಿ ವಚನತೋ ಲಜ್ಜಾಮಿ, ತೇನಾಹಂ ಇಧೇವ ವಸಿಸ್ಸಂ, ತ್ವಂ ಪನ ಅಜ್ಜೇಕದಿವಸಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಸಾಹೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೋ ಭಯಭೇರವಸಹೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಈದಿಸಮತ್ತಾನಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನಾಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸತ್ತಮವಾರೇ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನನ್ತಿ ಅಭಿಚೇತೋತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ವಾ, ಅಭಿಚೇತಸಿ ಜಾತಾನಿ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ, ಅಭಿಚೇತೋ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ವಾ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಸುಖವಿಹಾರಾನಂ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ಸುಖವಿಹಾರಭೂತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಾನಿ ಹಿ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಝಾಯಿನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಂ ವಿನ್ದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ನಿಕಾಮಲಾಭೀತಿ ನಿಕಾಮೇನ ಲಾಭೀ ಅತ್ತನೋ ಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಲಾಭೀ, ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ¶ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಕಿಚ್ಛಲಾಭೀತಿ ಸುಖೇನೇವ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಕಸಿರಲಾಭೀತಿ ಅಕಸಿರಾನಂ ವಿಪುಲಾನಂ ಲಾಭೀ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇಯೇವ ವುಟ್ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಲಾಭೀಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ. ಏಕಚ್ಚೋ ಸಕ್ಕೋತಿ ತಥಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ, ಪಾರಿಬನ್ಧಿಕೇ ಪನ ಕಿಚ್ಛೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ತಥಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಪಾರಿಬನ್ಧಿಕೇ ಚ ಅಕಿಚ್ಛೇನೇವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ನಾಳಿಕಾಯನ್ತಂ ವಿಯ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇಯೇವ ಚ ವುಟ್ಠಾತುಂ. ಯೋ ಪನ ಇಮಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪದಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಸೋಪಿ ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ.

ಏವಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕೇ ಝಾನೇ ವುತ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ವಾರೋ ಆಗತೋ, ಅಥ ಖೋ ನಂ ಭಗವಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾವ ಯಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಾನಿ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋಯೇವ ಚ ಸೀಲಾನಂ ¶ ಆನಿಸಂಸೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಚತ್ತಾರಿ ಆರುಪ್ಪಝಾನಾನಿಪಿ ¶ ತಯೋ ಚ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ…ಪೇ… ಯೇ ತೇ ಸನ್ತಾತಿ ಏವಮಾದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸನ್ತಾತಿ ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯ ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯ ಚ. ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ. ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇತಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ಯೇ ತೇ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇ ಸನ್ತಾತಿ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಇತರಥಾ ಹಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇ ಕಿಂ ಕರೋತೀತಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯುಂ. ಆರುಪ್ಪಾತಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ವಿಪಾಕತೋ ಚ ರೂಪವಿರಹಿತಾ. ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ, ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತಾನಮೇವ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಯೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಇಮೇ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ, ಸೋಪಿ ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’’ತಿ.

೬೭. ನವಮವಾರೇ ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಬನ್ಧನಾನಂ. ತಾನಿ ಹಿ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಖನ್ಧಗತಿಭವಾದೀಹಿ ಖನ್ಧಗತಿಭವಾದಯೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಫಲೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಬನ್ಧನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಕ್ಖಯಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಯೇನ. ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಸೋತಂ ¶ ಆಪನ್ನೋ. ಸೋತೋತಿ ಚ ಮಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸೋತೋ ಸೋತೋತಿ ಹಿದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವುಚ್ಚತಿ. ಕತಮೋ ನು ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸೋತೋತಿ? ಅಯಮೇವ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ. ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಹಿದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವುಚ್ಚತಿ. ಕತಮೋ ನು ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ? ಯೋ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಿನಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಯೋಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಏವಂನಾಮೋ ಏವಂಗೋತ್ತೋ’’ತಿ. ಇಧ ಪನ ಮಗ್ಗೇನ ಫಲಸ್ಸ ನಾಮಂ ದಿನ್ನಂ, ತಸ್ಮಾ ಫಲಟ್ಠೋ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋತಿ ವಿನಿಪಾತೇತೀತಿ ವಿನಿಪಾತೋ, ನಾಸ್ಸ ವಿನಿಪಾತೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ, ನ ಅತ್ತಾನಂ ಅಪಾಯೇ ವಿನಿಪಾತಸಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಪಾಯಗಮನಿಯಾ, ತೇಸಂ ಪಹೀನತ್ತಾ. ಸಮ್ಬೋಧಿ ಪರಂ ಅಯನಂ ಗತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ, ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಂ ಅವಸ್ಸಂ ಸಮ್ಪಾಪಕೋತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಟಿಲದ್ಧಪಠಮಮಗ್ಗತ್ತಾ. ಸೀಲೇಸ್ವೇವಾತಿ ಈದಿಸೋ ಹೋತುಕಾಮೋಪಿ ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಣಾರೀತಿ.

ದಸಮವಾರೇ ¶ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾನಿಪಿ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ. ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾತಿ ಏತೇಸಂ ತನುಭಾವೇನ, ತನುತ್ತಕರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತನುತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯ ಚ. ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಹಿ ವಟ್ಟಾನುಸಾರಿಮಹಾಜನಸ್ಸೇವ ಕಿಲೇಸಾ ಅಭಿಣ್ಹಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಿರಳಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ, ವಿರಳವಾಪಿತೇ ಖೇತ್ತೇ ಅಙ್ಕುರಾ ವಿಯ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಚ ವಟ್ಟಾನುಸಾರಿಮಹಾಜನಸ್ಸೇವ ಮದ್ದನ್ತಾ ಫರನ್ತಾ ಛಾದೇನ್ತಾ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಮನ್ದಮನ್ದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತನುಕಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ, ಅಬ್ಭಪಟಲಮಿವ ಮಕ್ಖಿಕಾಪತ್ತಮಿವ ಚ.

ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಥೇರಾ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚಿರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಬಹಲಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಚ ಧೀತರೋ ಚ ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ, ಏತಂ ಪನ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಹಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಪರಾಮಸನಮತ್ತೇನಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ. ದ್ವೀಹಿಯೇವ ಕಾರಣೇಹಿಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತನುತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯ ಚಾತಿ.

ಸಕದಾಗಾಮೀತಿ ¶ ಸಕಿಂ ಆಗಮನಧಮ್ಮೋ. ಸಕಿದೇವ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ಏಕವಾರಂಯೇವ ಇಮಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ. ಯೋಪಿ ಹಿ ಇಧ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಇಧೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ, ಸೋಪಿ ಇಧ ನ ಗಹಿತೋ. ಯೋಪಿ ಇಧ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಉಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ. ಯೋಪಿ ದೇವಲೋಕೇ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ. ಯೋಪಿ ದೇವಲೋಕೇ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಇಧೇವ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ. ಯೋ ಪನ ಇಧ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪುನ ಇಧೇವ ಉಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ, ಅಯಮಿಧ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕರೇಯ್ಯಂ. ಸೀಲೇಸ್ವೇವಾತಿ ಈದಿಸೋ ಹೋತುಕಾಮೋಪಿ ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ.

ಏಕಾದಸಮವಾರೇ ಪಞ್ಚನ್ನನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನನ್ತಿ ಓರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಹೇಟ್ಠಾ, ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಾಮಾವಚರಲೋಕೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಂಯೋಜನಾನನ್ತಿ ಬನ್ಧನಾನಂ, ತಾನಿ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಸಂಯೋಜನೇಹಿ ¶ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸಂಯೋಜನಾನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಏತಾನಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾನಿ, ಸೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭವಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಆಯುಪರಿಕ್ಖಯಾ ಕಾಮಾವಚರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ, ಗಿಲಿತಬಲಿಸಮಚ್ಛೂಪಮೋ ಸ್ವಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ದೀಘಸುತ್ತಕೇನ ಪಾದೇ ¶ ಬದ್ಧವಿಹಙ್ಗೂಪಮೋ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಚೇತ್ಥ ವಚನಂ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಓಪಪಾತಿಕೋತಿ ಸೇಸಯೋನಿಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತಂ. ತತ್ಥಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ತತ್ಥೇವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ. ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಾತಿ ತತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪುನ ಅನಾವತ್ತಿಸಭಾವೋ. ಸೀಲೇಸ್ವೇವಾತಿ ಈದಿಸೋ ಹೋತುಕಾಮೋಪಿ ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ.

೬೮. ಏವಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಾರೋ ಆಗತೋ, ಅಥ ಖೋ ನಂ ಭಗವಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾವ ಯಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಾ ಆಸವಕ್ಖಯಾಭಿಞ್ಞಾ ಏವ ಸೀಲಾನಂ ಆನಿಸಂಸೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋಪಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಆಸವಕ್ಖಯೇ ಕಥಿತೇ ದೇಸನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಇಮೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಅಕಥಿತತ್ತಾ ಅಯಂ ಕಥಾ ಮುಣ್ಡಾಭಿಞ್ಞಾಕಥಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇ ಠಿತಸ್ಸ ಸುಖೇನ ಇದ್ಧಿವಿಕುಪ್ಪನಾ ¶ ಇಜ್ಝತಿ, ಸಮಾಧಿಪರಿಬನ್ಧಾನಂ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾನಂ ಸಮೂಹತತ್ತಾ, ಅನಾಗಾಮೀ ಹಿ ಸೀಲೇಸು ಚ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಚ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ, ತಸ್ಮಾ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪಿ ‘‘ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ…ಪೇ… ಅನೇಕವಿಹಿತ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಮಾಹಾತಿ ಅಯಮನುಸನ್ಧಿ.

ತತ್ಥ ‘‘ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆಗತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾವನಾನಯೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾ.

೬೯. ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಖಯಾ. ಅನಾಸವನ್ತಿ ಆಸವವಿರಹಿತಂ. ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚೇತೋವಚನೇನ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತೋವ ಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಞಾವಚನೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾವ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಚ ಸಮಾಧಿ ರಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಪಞ್ಞಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಯೋ ಹಿಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಾಧಿ, ತದಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಯಾ ಹಿಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಞಾ, ತದಸ್ಸ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ , ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ, ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಸಮಥಫಲಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಫಲಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ¶ ಕತ್ವಾ, ಅಪರಪಚ್ಚಯೇನ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಂ. ಸೀಲೇಸ್ವೇವಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಸವೇ ನಿದ್ಧುನಿತ್ವಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ಅಧಿಗನ್ತುಕಾಮೋಪಿ ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಕಥಂ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಿಗಮನಂ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಇದಮೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ, ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹರಥ…ಪೇ… ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂ’’ತಿ ಇತಿ ಯಂ ತಂ ಮಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ, ಗರು ಭಾವನೀಯೋ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಲಾಭೀ, ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಕರೋ, ಪುಬ್ಬಞಾತೀನಂ ಅನುಸ್ಸರಣಚೇತನಾಯ ಫಲಮಹತ್ತಕರೋ, ಅರತಿರತಿಸಹೋ, ಭಯಭೇರವಸಹೋ, ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಞ್ಚ ಲಾಭೀ, ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಪಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣನ್ತಿ ಚ ಇಮೇ ಚ ಗುಣೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ತಾ ¶ ಹೋತಿ, ಏತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ. ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾ, ಅತ್ತಮನಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದುನ್ತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೦. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವತ್ಥಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವತ್ಥನ್ತಿ ಉಪಮಾವಚನಮೇವೇತಂ. ಉಪಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚ ಭಗವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಪಠಮಂಯೇವ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ¶ ಪಠಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಉಪಮಂ, ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ಥೇನ ಉಪಮಂ.

ತಥಾ ಹೇಸ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿಸ್ಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ಅಗಾರಾ ಸದ್ವಾರಾ, ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೬೧) ಸಕಲಮ್ಪಿ ದೇವದೂತಸುತ್ತಂ ಉಪಮಂ ಪಠಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ‘‘ತಿರೋಕುಟ್ಟಂ ತಿರೋಪಾಕಾರಂ ತಿರೋಪಬ್ಬತಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಆಕಾಸೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೩೮; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೦೨) ಪನ ನಯೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಮತ್ಥಂ ಪಠಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪುರಿಸೋ ಸಾರತ್ಥಿಕೋ ಸಾರಗವೇಸೀ’’ತಿಆದಿನಾವ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೧೮) ನಯೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಚೂಳಸಾರೋಪಮಸುತ್ತಂ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ‘‘ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ…ಪೇ… ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಅಲಗದ್ದತ್ಥಿಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೮) ನಯೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಅಲಗದ್ದಸುತ್ತಂ ಮಹಾಸಾರೋಪಮಸುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಅತ್ಥೇನ ಉಪಮಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ.

ಸ್ವಾಯಂ ಇಧ ಪಠಮಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ಭಗವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ? ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೇನ ವಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ವಾ. ಯೇ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ಪಠಮಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಮತ್ಥಂ ಸುಖೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇಸಂ ¶ ಪಠಮಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಯಸ್ಸಾ ಚ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ. ತಸ್ಮಾ ಏಸ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮ್ಪತ್ತೋ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ, ಸೋ ಯಥಾ ಯಥಾ ಇಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೇನ ವಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ವಾ ಏವಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ¶ ವತ್ಥನ್ತಿ ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧಂ ವತ್ಥಂ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಮಲಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಕೇನ ಪಂಸುರಜಾದಿನಾ ಸಂಕಿಲೇಸೇನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ, ಸೇದಜಲ್ಲಿಕಾದಿನಾ ಮಲೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಮಲಗ್ಗಹಿತಂ. ರಙ್ಗಜಾತೇತಿ ಏತ್ಥ ರಙ್ಗಮೇವ ರಙ್ಗಜಾತಂ. ಉಪಸಂಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪನಾಮೇಯ್ಯ. ಯದಿ ನೀಲಕಾಯಾತಿ ನೀಲಕಾಯ ವಾ, ನೀಲಕತ್ಥಾಯ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ರಜಕೋ ಹಿ ನೀಲಕತ್ಥಾಯ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ಕಂಸನೀಲಪಲಾಸನೀಲಾದಿಕೇ ನೀಲರಙ್ಗೇ ಉಪಸಂಹರತಿ. ಪೀತಕತ್ಥಾಯ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ಕಣಿಕಾರಪುಪ್ಫಸದಿಸೇ ಪೀತಕರಙ್ಗೇ. ಲೋಹಿತಕತ್ಥಾಯ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ಬನ್ಧುಜೀವಕಪುಪ್ಫಸದಿಸೇ ¶ ಲೋಹಿತಕರಙ್ಗೇ. ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಕತ್ಥಾಯ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ಕಣವೀರಪುಪ್ಫಸದಿಸೇ ಮನ್ದರತ್ತರಙ್ಗೇ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯದಿ ನೀಲಕಾಯ…ಪೇ… ಯದಿ ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಕಾಯಾ’’ತಿ.

ದುರತ್ತವಣ್ಣಮೇವಸ್ಸಾತಿ ದುಟ್ಠು ರಞ್ಜಿತವಣ್ಣಮೇವ ಅಸ್ಸ. ಅಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಮೇವಸ್ಸಾತಿ ನೀಲವಣ್ಣೋಪಿಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಸೇಸವಣ್ಣೋಪಿ. ತಾದಿಸಞ್ಹಿ ವತ್ಥಂ ನೀಲಕುಮ್ಭಿಯಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸುನೀಲಂ ನ ಹೋತಿ, ಸೇಸಕುಮ್ಭೀಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪೀತಕಾದಿವಣ್ಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಮಿಲಾತನೀಲ ಕುರಣ್ಡ-ಕಣಿಕಾರ-ಬನ್ಧುಜೀವಕ-ಕಣವೀರಪುಪ್ಫವಣ್ಣಮೇವ ಹೋತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ತಂ ವತ್ಥಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಈದಿಸಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವತ್ಥೇ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಈದಿಸಂ ದುರತ್ತವಣ್ಣಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಂ ಹೋತೀತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ವತ್ಥಸ್ಸ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವೋಯೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವತ್ಥಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಉಪಮಾಸಮ್ಪಟಿಪಾದನಂ. ಚಿತ್ತೇ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಮ್ಹಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥೇನ ಓಪಮ್ಮಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಚೇ, ವಾಯಾಮಮಹಪ್ಫಲದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಮಲೇಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವತ್ಥಂ ಪಕತಿಯಾ ಪಣ್ಡರತ್ತಾ ಪುನ ಧೋವೀಯಮಾನಂ ಪಣ್ಡರಂ ಹೋತಿ, ನ ತತ್ಥ ಜಾತಿಕಾಳಕೇ ವಿಯ ಏಳಕಲೋಮೇ ವಾಯಾಮೋ ನಿಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ. ಪಕತಿಯಾ ಪನ ತಂ ಸಕಲೇಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗವಾರೇ ಪಣ್ಡರಮೇವ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ¶ ಖೋ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೫೧). ತಂ ವಿಸೋಧೀಯಮಾನಂ ಸಕ್ಕಾ ಪಭಸ್ಸರತರಂ ಕಾತುಂ, ನ ತತ್ಥ ವಾಯಾಮೋ ನಿಪ್ಫಲೋತಿ ಏವಂ ವಾಯಾಮಮಹಪ್ಫಲದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥೇನ ಓಪಮ್ಮಂ ಅಕಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದುಗ್ಗತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾತಿ ಈದಿಸೇ ಚಿತ್ತೇ ದುಗ್ಗತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ, ದುಗ್ಗತಿಂ ಏವ ಏಸ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ ¶ , ನಾಞ್ಞನ್ತಿ ಏವಂ ದುಗ್ಗತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಅವಸ್ಸಂ ಭಾವೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಾ ಚಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿ ನಾಮ ಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತಿ, ಗತಿದುಗ್ಗತೀತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ. ಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತಿಪಿ ಅಗಾರಿಯಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತಿ, ಅನಗಾರಿಯಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತೀತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ.

ಅಗಾರಿಯೋ ಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಪಾಣಮ್ಪಿ ¶ ಹನತಿ, ಅದಿನ್ನಮ್ಪಿ ಆದಿಯತಿ, ಸಕಲೇಪಿ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಪೂರೇತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಅಗಾರಿಯಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ನಿರಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಮ್ಪಿ, ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗತಿದುಗ್ಗತಿ.

ಅನಗಾರಿಯೋಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ದೂತೇಯ್ಯಪಹಿಣಗಮನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಚೇತಿಯಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮತಿ, ವೇಳುದಾನಾದೀಹಿ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಸಕಲಮ್ಪಿ ಅನಾಚಾರಂ ಅಗೋಚರಞ್ಚ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಅನಗಾರಿಯಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತಿ.ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ನಿರಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಮ್ಪಿ, ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ ಸಮಣಯಕ್ಖೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಸಮಣಪೇತೋ, ಆದಿತ್ತೇಹಿ ಸಙ್ಘಾಟಿಆದೀಹಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಕಾಯೋ ಅಟ್ಟಸ್ಸರಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಚರತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗತಿದುಗ್ಗತಿ.

ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾರದ್ಧೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಚ ಸುಗತಿ ನಾಮ ಪಟಿಪತ್ತಿಸುಗತಿ ಗತಿಸುಗತೀತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ. ಪಟಿಪತ್ತಿಸುಗತಿಪಿ ಅಗಾರಿಯಪಟಿಪತ್ತಿಸುಗತಿ ಅನಗಾರಿಯಪಟಿಪತ್ತಿಸುಗತೀತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ. ಅಗಾರಿಯೋ ಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾಪಿ ವಿರಮತಿ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಾಪಿ, ಸಕಲೇಪಿ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಅಗಾರಿಯಪಟಿಪತ್ತಿಸುಗತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಮನುಸ್ಸಮಹನ್ತತಮ್ಪಿ ದೇವಮಹನ್ತತಮ್ಪಿ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗತಿಸುಗತಿ.

ಅನಗಾರಿಯೋಪಿ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಸೋಧೇತಿ, ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅನುಕೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇ ಪಟಿಸೇವಮಾನೋ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ…ಪೇ… ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಅನಗಾರಿಯಪಟಿಪತ್ತಿಸುಗತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ವಾ ತೀಸು ಮಹಾಕುಲೇಸು, ಛಸು ವಾ ಕಾಮಾವಚರದೇವೇಸು, ದಸಸು ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಭವನೇಸು ¶ , ಪಞ್ಚಸು ವಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು, ಚತೂಸು ವಾ ಆರುಪ್ಪೇಸು ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗತಿಸುಗತೀತಿ.

೭೧. ಏವಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇ ಚಿತ್ತೇ ದುಗ್ಗತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇ ಚ ಸುಗತೀತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕತಮೇ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ¶ ? ಅಭಿಜ್ಝಾ ವಿಸಮಲೋಭೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸಕಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಪರಭಣ್ಡೇ ವಿಸಮಲೋಭೋ. ಅಥ ವಾ ಸಕಭಣ್ಡೇ ವಾ ಪರಭಣ್ಡೇ ವಾ ಹೋತು, ಯುತ್ತಪತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಅಯುತ್ತಾಪತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಿಸಮಲೋಭೋ. ಥೇರೋ ಪನಾಹ ‘‘ಕಿಸ್ಸ ವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ಕರೋಥ, ಯುತ್ತೇ ವಾ ಅಯುತ್ತೇ ವಾ ಹೋತು, ‘ರಾಗೋ ವಿಸಮಂ ದೋಸೋ ವಿಸಮಂ ಮೋಹೋ ವಿಸಮ’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೯೨೪) ವಚನತೋ ನ ಕೋಚಿ ಲೋಭೋ ಅವಿಸಮೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಭೋಯೇವ ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಟ್ಠೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ವಿಸಮಟ್ಠೇನ ವಿಸಮಂ, ಏಕತ್ಥಮೇತಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಪನೇಸ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ಓಭಾಸಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಥಾ ಚೇಸ, ಏವಂ ನವವಿಧಆಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋ. ದಸವಿಧಆಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವೋ ಕೋಧೋ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚಿತ್ತಪರಿಯೋನನ್ಧನೋ ಉಪನಾಹೋ. ಅಗಾರಿಯಸ್ಸ ವಾ ಅನಗಾರಿಯಸ್ಸ ವಾ ಸುಕತಕರಣವಿನಾಸನೋ ಮಕ್ಖೋ. ಅಗಾರಿಯೋಪಿ ಹಿ ಕೇನಚಿ ಅನುಕಮ್ಪಕೇನ ದಲಿದ್ದೋ ಸಮಾನೋ ಉಚ್ಚೇ ಠಾನೇ ಠಪಿತೋ, ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ‘‘ಕಿಂ ತಯಾ ಮಯ್ಹಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸುಕತಕರಣಂ ವಿನಾಸೇತಿ. ಅನಗಾರಿಯೋಪಿ ಸಾಮಣೇರಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ¶ ಆಚರಿಯೇನ ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ವಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಹಿ ಚ ಅನುಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಾನಯಪಕರಣಕೋಸಲ್ಲಾದೀನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಿತೋ, ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀಹಿ ಸಕ್ಕತೋ ಗರುಕತೋ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಸು ಅಚಿತ್ತೀಕತೋ ಚರಮಾನೋ ‘‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ದಹರಕಾಲೇ ಏವಂ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ ಸಂವಡ್ಢಿತೋ ಚ, ಅಥ ಪನಿದಾನಿ ನಿಸ್ಸಿನೇಹೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕತ’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸುಕತಕರಣಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋ ಸುಕತಕರಣವಿನಾಸನೋ ಮಕ್ಖೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ಓಭಾಸಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಥಾ ¶ ಚಾಯಂ, ಏವಂ ಬಹುಸ್ಸುತೇಪಿ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ‘‘ಈದಿಸಸ್ಸ ಚೇವ ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಅನಿಯತಾ ಗತಿ, ತವ ವಾ ಮಮ ವಾ ಕೋ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಯುಗಗ್ಗಾಹಗಾಹೀ ಪಳಾಸೋ. ಪರೇಸಂ ಸಕ್ಕಾರಾದೀನಿ ಖೀಯನಾ ಇಸ್ಸಾ. ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ಅಸಹಮಾನಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ. ವಞ್ಚನಿಕಚರಿಯಭೂತಾ ಮಾಯಾ. ಕೇರಾಟಿಕಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ. ಕೇರಾಟಿಕೋ ಹಿ ಆಯತನಮಚ್ಛೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಆಯತನಮಚ್ಛೋ ನಾಮ ಕಿರ ಮಚ್ಛಾನಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಪ್ಪಾನಂ ಸೀಸಂ ¶ , ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದಿಸೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಜಾನಾಪೇತುಂ. ಏವಮೇವ ಕೇರಾಟಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಂ ವಾ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ತಂ ತಂ ಏವಂ ವದತಿ ‘‘ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಬದ್ಧಚರೋ, ತುಮ್ಹೇ ಮಯ್ಹಂ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ, ನಾಹಂ ತುಮ್ಹೇ ಮುಞ್ಚಾಮೀ’’ತಿ ‘‘ಏವಮೇತೇ ‘ಸಗಾರವೋ ಅಯಂ ಅಮ್ಹೇಸು ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸೇತಂ ಕೇರಾಟಿಕಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ಓಭಾಸಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಥಾ ಚೇತಂ, ಏವಂ ವಾತಭರಿತಭಸ್ತಸದಿಸಥದ್ಧಭಾವಪಗ್ಗಹಿತಸಿರಅನಿವಾತವುತ್ತಿಕಾರಕರಣೋ ಥಮ್ಭೋ. ತದುತ್ತರಿಕರಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ. ಸೋ ದುವಿಧೇನ ಲಬ್ಭತಿ ಅಕುಸಲವಸೇನ ಚೇವ ಕುಸಲವಸೇನ ಚ. ತತ್ಥ ಅಗಾರಿಯಸ್ಸ ಪರೇನ ಕತಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾದಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತದ್ದಿಗುಣಕರಣೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ, ಅನಗಾರಿಯಸ್ಸ ಚ ಯತ್ತಕಂ ಯತ್ತಕಂ ಪರೋ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ ವಾ ಕಥೇತಿ ವಾ, ಮಾನವಸೇನ ತದ್ದಿಗುಣತದ್ದಿಗುಣಕರಣೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಕುಸಲೋ. ಅಗಾರಿಯಸ್ಸ ಪನ ಪರಂ ಏಕಂ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ದೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದ್ವೇ ವಾ ತೀಣಿ ವಾ ದಾತುಕಾಮತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ, ಅನಗಾರಿಯಸ್ಸ ಚ ಪರೇನ ಏಕನಿಕಾಯೇ ¶ ಗಹಿತೇ ಮಾನಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ಕೇವಲಂ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಆಲಸಿಯಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ದ್ವೇ ನಿಕಾಯೇ ಗಹೇತುಕಾಮತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಕುಸಲೋ. ಇಧ ಪನ ಅಕುಸಲೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ಓಭಾಸಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯಥಾ ಚಾಯಂ, ಏವಂ ಜಾತಿಆದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಣ್ಣತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಮಾನೋ, ಅಚ್ಚುಣ್ಣತಿವಸೇನ ಅತಿಮಾನೋ, ಮದಗ್ಗಹಣಾಕಾರೋ ಮದೋ, ಕಾಮಗುಣೇಸು ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಪಮಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ಓಭಾಸಿತುಂ ನ ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ¶ ಪನ ಭಗವಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಲೋಭಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ? ತಸ್ಸ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿತೋ. ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಪನ್ನಾನಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮಿಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಭವನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಲೋಭೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಇತರೇ, ನ ಚ ಏತೇ ಸೋಳಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ, ಏತೇನ ಪನ ನಯೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಗಹಿತಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೭೨. ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವೋದಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಪಜಹತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹತಿ. ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಪಹಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ತಾವ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭೋ ಥಮ್ಭೋ ಸಾರಮ್ಭೋ ಮಾನೋ ಅತಿಮಾನೋ ಮದೋತಿ ಇಮೇ ಛ ಕಿಲೇಸಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ. ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕೋಧೋ ಉಪನಾಹೋ ಪಮಾದೋತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಲೇಸಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ. ಮಕ್ಖೋ ಪಳಾಸೋ ಇಸ್ಸಾ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಮಾಯಾ ಸಾಠೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇಮೇ ಛ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ. ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪನ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಮಕ್ಖೋ ಪಳಾಸೋ ಇಸ್ಸಾ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಮಾಯಾ ಸಾಠೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇಮೇ ಛ ಪಹೀಯನ್ತಿ. ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕೋಧೋ ಉಪನಾಹೋ ಪಮಾದೋತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭೋ ಥಮ್ಭೋ ಸಾರಮ್ಭೋ ಮಾನೋ ಅತಿಮಾನೋ ಮದೋತಿ ಇಮೇ ಛ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಪನ ಠಾನೇ ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ವಾ ಹೋನ್ತು, ಸೇಸಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ವಾ, ಅಥ ಖೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಪವೇಣಿಮಗ್ಗಾಗತೋ ಸಮ್ಭವೋ, ಸೋ ಚ ಉಪರಿ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಯುಜ್ಜತಿ, ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಾವಸೇಸಾನಞ್ಹಿ ವಿಸಮಲೋಭಾದೀನಂ ತೇನ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ಸೇಸಾನಂ ಇಮಿನಾವ. ಯೇಪಿ ಹಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತೇಪಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಸುಪ್ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ಚೇತ್ಥ ಪಹಾನಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ತಂ ಪುಬ್ಬಾಪರೇನ ನ ಸನ್ಧಿಯತಿ. ಕೇಚಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಮ್ಪಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಾಮತ್ತಮೇವ.

೭೩. ಯತೋ ¶ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏತ್ಥ ಯತೋತಿ ಯಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ. ಪಹೀನೋ ಹೋತೀತಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಹಾನಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಾಹ.

೭೪. ಸೋ ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭೋ ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಏಕಮೇಕೇನ ಪದೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಲೋಕುತ್ತರಪ್ಪಸಾದೋ ಆಗತೋ, ಅಥಸ್ಸ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಧಮ್ಮಗುಣೇ ಸಙ್ಘಗುಣೇ ಚ ಅನುಸ್ಸರತೋ ಲೋಕಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಂ ¶ ಪಸಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನಾತಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಗುಣಾನಂ ಯಾಥಾವತೋ ಞಾತತ್ತಾ ಅಚಲೇನ ಅಚ್ಚುತೇನ ಪಸಾದೇನ. ಇದಾನಿ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುಸ್ಸರತೋ ಸೋ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಂ ವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತೀಣಿ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇಸಿ. ತೇಸಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಅನುಸ್ಸತಿಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ.

೭೫. ಏವಮಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಂ ಪಸಾದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸಮನ್ನಾಗತಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಾದಿಆನಿಸಂಸಂ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಥೋಧಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಹಿ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ವುಟ್ಠಿತಂ ಚೋರುಪದ್ದವಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಮಹಾನಗರೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ವಿಯ ಇಮೇ ಚಿಮೇ ಚ ಮಮ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಯಥೋಧಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ಅನಾಗಾಮೀ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ‘‘ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಧಮ್ಮೇ…ಪೇ… ಸಙ್ಘೇ…ಪೇ… ಅನುತ್ತರಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಯಥೋಧಿ ಖೋ ಚತ್ತಂ ಹೋತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ, ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನ ಚತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಂ ತಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ವನ್ತಂ ಮುತ್ತಂ ಪಹೀನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ. ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನಾತಿ ದ್ವೇ ಓಧೀ ಕಿಲೇಸೋಧಿ ಚ ಮಗ್ಗೋಧಿ ಚ. ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸೋಧಿವಸೇನಾಪಿ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಯಂ ಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ, ತೇ ಅಞ್ಞಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ಅಮಿಸ್ಸಾ ಹುತ್ವಾ ಸಕೇನೇವ ಓಧಿನಾ ಪಹೀನಾ. ಮಗ್ಗೋಧಿವಸೇನಾಪಿ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ತೇನ ತೇಯೇವ ಪಹೀನಾ ¶ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನ ತಂ ತಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಚತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ, ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಚ ಲದ್ಧಸೋಮನಸ್ಸೋ ತತುತ್ತರಿಪಿ ಸೋ ‘‘ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಯತೋಧಿ ¶ ಖೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಯಮತ್ಥೋ, ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯತೋಧಿ ಖೋ ಪನ ಚತ್ತಂ ಹೋತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ. ತತ್ಥ ಯತೋತಿ ಕಾರಣವಚನಂ, ಯಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಓಧೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತೇ ಹಿ ಓಧಿಂ ಕತ್ವಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಜಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಓಧೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಲೇಸಂ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಪಜಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಹೇಟ್ಠಾಮಗ್ಗತ್ತಯೇನ ಚತ್ತಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯತೋಧಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಚತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಖೋ ಪನಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಅಯಂ ಪನ ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸ ಓಧಿ ಚತ್ತಂ ಹೋತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಚ ಲದ್ಧಸೋಮನಸ್ಸೋ ತತುತ್ತರಿಪಿ ಸೋ ‘‘ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದನ್ತಿ ಯಥಾಪಾಳಿ ನೇತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ಚತ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಸಕಭಾವಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ವನ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಅನಾದಿಯನಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ. ಮುತ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಸನ್ತತಿತೋ ವಿನಿಮೋಚನವಸೇನ. ಪಹೀನನ್ತಿ ಇದಂ ಮುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಕ್ವಚಿ ಅನವಟ್ಠಾನದಸ್ಸನವಸೇನ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠನ್ತಿ ಇದಂ ಪುಬ್ಬೇ ಆದಿನ್ನಪುಬ್ಬಸ್ಸ ¶ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಟಿಮುಖಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ಭಾವನಾಬಲೇನ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋಯೇವ ಅರಣೀಯತೋ ಅತ್ಥೋ, ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಧಾರಣತೋ ಧಮ್ಮೋ, ವಿನಿಪತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವೇದೋತಿ ಗನ್ಥೋಪಿ ಞಾಣಮ್ಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಮ್ಪಿ. ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೬) ಹಿ ಗನ್ಥೋ ‘‘ವೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವೇದಗುಮಾಭಿಜಞ್ಞಾ, ಅಕಿಞ್ಚನಂ ಕಾಮಭಾವೇ ಅಸತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೧೦೬೫) ಞಾಣಂ. ‘‘ಯೇ ವೇದಜಾತಾ ವಿಚರನ್ತಿ ಲೋಕೇ’’ತಿಆದೀಸು ಸೋಮನಸ್ಸಂ. ಇಧ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣಞ್ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದನ್ತಿ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಾರಮ್ಮಣಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣಞ್ಚ ಲಭತೀ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಅತ್ಥವೇದನ್ತಿ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ವೇದಂ. ಧಮ್ಮವೇದನ್ತಿ ¶ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಹೇತುಂ ಓಧಿಸೋ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ವೇದನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಹೇತುಫಲೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೭೧೮-೭೧೯). ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ತಮೇವ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನಿಸಂಸಭೂತಂ ವೇದಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ. ತಞ್ಹಿ ಅನವಜ್ಜಲಕ್ಖಣೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಉಪಸಞ್ಹಿತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಪಮುದಿತಸ್ಸ ನಿರಾಮಿಸಾ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ. ಪೀತಿಮನಸ್ಸಾತಿ ತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಪೀಣಿತಮನಸ್ಸ. ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀತಿ ಕಾಯೋಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ ವೂಪಸನ್ತದರಥೋ. ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖನ್ತಿ ಏವಂ ವೂಪಸನ್ತಕಾಯದರಥೋ ಚೇತಸಿಕಂ ಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ. ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಮಾ ಆಧಿಯತಿ ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಅಚಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ.

೭೬. ಏವಮಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸಮನ್ನಾಗತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಾದಿಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಯಥೋಧಿ ಖೋ ಪನ ಮೇ’’ತಿ ವಾರೇನ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಪವತ್ತಾಕಾರಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ¶ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಾನುಭಾವಸೂಚಕಂ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಏವಂಸೀಲೋತಿ ತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂಧಮ್ಮೋ ಏವಂಪಞ್ಞೋತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾಲೀನನ್ತಿ ಲೋಹಿತಸಾಲಿಗನ್ಧಸಾಲಿಆದೀನಂ ಅನೇಕರೂಪಾನಂ. ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಓದನಂ. ವಿಚಿತಕಾಳಕನ್ತಿ ಅಪನೀತಕಾಳಕಂ. ನೇವಸ್ಸ ತಂ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ವಾ ನೇವ ಅನ್ತರಾಯಾಯ ಹೋತಿ, ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣಸ್ಸ ಹಿ ತಂ ಕಿಮನ್ತರಾಯಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ? ಯೋಪಿಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧೋ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೋ ಚ ಫಲಂ ಚ ತಪ್ಪಟಿಲಾಭಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭತೋಪಿ ನೇವಸ್ಸ ತಂ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯ, ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಮೇವ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸೀಲಧಮ್ಮಪಞ್ಞಾಸಙ್ಗಹೇನ ಮಗ್ಗೇನ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತ್ತಾ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಚೇತ್ಥ ಏತದೇವ ಕಾರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ತದನುರೂಪಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ¶ ಅಚ್ಛನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ. ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಮಲವಿಗಮೇನ. ಪರಿಯೋದಾತಂ ಪಭಸ್ಸರತಾಯ. ಉಕ್ಕಾಮುಖನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಕಾರಾನಂ ಮೂಸಾಮುಖಂ. ಸುವಣ್ಣಕಾರಾನಂ ಮೂಸಾ ಹಿ ಇಧ ಉಕ್ಕಾ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ದೀಪಿಕಾದಯೋಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಉಕ್ಕಾಸು ಧಾರೀಯಮಾನಾಸೂ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೫೯) ಹಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ದೀಪಿಕಾ ‘‘ಉಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಉಕ್ಕಂ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ, ಉಕ್ಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕಾಮುಖಂ ಆಲಿಮ್ಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೬೦) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲಂ. ‘‘ಕಮ್ಮಾರಾನಂ ಯಥಾ ಉಕ್ಕಾ, ಅನ್ತೋ ಝಾಯತಿ ನೋ ಬಹೀ’’ತಿ (ಜಾ. ೨.೨೨.೬೪೯) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಕಮ್ಮಾರುದ್ಧನಂ. ‘‘ಏವಂವಿಪಾಕೋ ಉಕ್ಕಾಪಾತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೪) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಾತವೇಗೋ ‘‘ಉಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಏವರೂಪೇಸು ‘‘ಸಣ್ಡಾಸೇನ ಜಾತರೂಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕಾಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು ಸುವಣ್ಣಕಾರಾನಂ ಮೂಸಾ ‘‘ಉಕ್ಕಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ರಾಯಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಾ – ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಜಾತರೂಪಂ ವಿಯ ಚ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ಕಾಮರಾಗಾದಿಮಲಾನುಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಚ್ಛೋದಕಂ ವಿಯ ಉಕ್ಕಾಮುಖಂ ವಿಯ ಚ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ. ತಂ ಉದಕಂ ಉಕ್ಕಾಮುಖಞ್ಚ ¶ ಆಗಮ್ಮ ವತ್ಥಸುವಣ್ಣಾನಂ ಪರಿಸುದ್ಧತಾ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸೀಲಧಮ್ಮಪಞ್ಞಾಸಙ್ಗಹಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತಾತಿ.

೭೭. ಸೋ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾ. ತಯೋ ಹಿ ಅನುಸನ್ಧೀ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧೀತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಸತಿ ಪರಿತಸ್ಸನಾ’ತಿ? ‘ಸಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೨). ಏವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸುತ್ತವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಏವಮಸ್ಸ, ಅಜ್ಜಾಪಿ ನೂನ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಅವೀತರಾಗೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೫) ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೇನ ಪನ ಧಮ್ಮೇನ ಆದಿಮ್ಹಿ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವಾ ಯೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಉಪರಿ ದೇಸನಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ¶ . ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಸೀಲೇನ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಆಗತಾ. ಕಕಚೂಪಮೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಕಕಚೂಪಮೋವಾದೋ ಆಗತೋ. ಅಲಗದ್ದೇ ಹೇಟ್ಠಾ ದಿಟ್ಠಿಪರಿದೀಪನೇನ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ತಿಪರಿವಟ್ಟಸುಞ್ಞತಾಪಕಾಸನಾ ಆಗತಾ, ಚೂಳಅಸ್ಸಪುರೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಿಲೇಸಪರಿದೀಪನೇನ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ¶ ಆಗತಾ. ಕೋಸಮ್ಬಿಯಸುತ್ತೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಭಣ್ಡನೇನ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಾ ಆಗತಾ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವತ್ಥಸುತ್ತೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಿಲೇಸಪರಿದೀಪನೇನ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಆಗತಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾ’’ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇಸು ಪನ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾ ಚ ಭಾವನಾನಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತೋ.

೭೮. ಏವಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಪ್ಪಹಾನೇನ ವಿಹತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕತ್ತಾ ಲದ್ಧಪದಟ್ಠಾನಂ ತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸೋ ಅತ್ಥಿ ಇದನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಏವಂ ಭಾವಿತಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೋ ಏತೇಸಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾನಂ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ವುಟ್ಠಾಯ ತೇ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಧಮ್ಮೇ ನಾಮವಸೇನ ¶ ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ಹದಯವತ್ಥುಂ ವತ್ಥುನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಭೂತಾನೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಭೂತುಪಾದಾಯಧಮ್ಮೇ ರೂಪವಸೇನ ಚ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಿ ಇದನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಏತ್ತಾವತಾನೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚವವತ್ಥಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮುದಯಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಹೀನನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಏತ್ತಾವತಾನೇನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚವವತ್ಥಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ತಸ್ಸ ಪಹಾನುಪಾಯಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಪಣೀತನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಏತ್ತಾವತಾನೇನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚವವತ್ಥಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಉತ್ತರಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಗತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಮಯಾ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಸಞ್ಞಾಗತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಏತ್ತಾವತಾನೇನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚವವತ್ಥಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋತಿ ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಏವಂ ಚತೂಹಿ ¶ ಆಕಾರೇಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಜಾನತೋ, ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ, ಭಯಭೇರವೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ…ಪೇ… ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ.

ಏವಂ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ದೇಸನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಂ ಪರಿಸತಿ ನ್ಹಾನಸುದ್ಧಿಕೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಸೋ ಏವಂ ನ್ಹಾನಸುದ್ಧಿಯಾ ವಣ್ಣಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀತಿ ಭಗವತಾ ವಿದಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಚೋದನತ್ಥಾಯ ‘‘ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ¶ ಸಿನಾತೋ ಅನ್ತರೇನ ಸಿನಾನೇನಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅನುಸನ್ಧಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನ್ತರೇನ ಸಿನಾನೇನಾತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇನ ಕಿಲೇಸವುಟ್ಠಾನಸಿನಾನೇನ.

೭೯. ಸುನ್ದರಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಭಾರದ್ವಾಜೋ ನಾಮ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅತ್ತನೋ ಗೋತ್ತವಸೇನ, ಸುನ್ದರಿಕಾಯ ಪನ ನದಿಯಾ ಸಿನಾತಸ್ಸ ಪಾಪಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುನ್ದರಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ತಂ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಮಯಂ ಸಿನಾನಸುದ್ಧಿಂ ವಣ್ಣೇಮ, ಸಮಣೋಪಿ ಗೋತಮೋ ತಥೇವ ವಣ್ಣೇತಿ, ಸಮಾನಚ್ಛನ್ದೋ ದಾನಿ ಏಸ ಅಮ್ಹೇಹೀ’’ತಿ. ಅಥ ಭಗವನ್ತಂ ಬಾಹುಕಂ ನದಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ತತ್ಥ ಪಾಪಂ ಪವಾಹೇತ್ವಾ ಆಗತಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಆಹ ‘‘ಗಚ್ಛತಿ ಪನ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಬಾಹುಕಂ ನದಿಂ ಸಿನಾಯಿತು’’ನ್ತಿ? ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ವಾ ನ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ವಾ ಅವತ್ವಾಯೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ‘‘ಕಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಬಾಹುಕಾಯ ನದಿಯಾ ¶ , ಕಿಂ ಬಾಹುಕಾ ನದೀ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಕಿಂ ಪಯೋಜನಂ ಬಾಹುಕಾಯ, ಕಿಂ ಸಾ ಕರಿಸ್ಸತಿ? ಅಸಮತ್ಥಾ ಸಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ಥಾಯ, ಕಿಂ ತತ್ಥ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ?

ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಲೋಕ್ಖಸಮ್ಮತಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಲೋಕ್ಖಸಮ್ಮತಾತಿ ಲೂಖಭಾವಸಮ್ಮತಾ, ಲೂಖಭಾವನ್ತಿ ಚೋಕ್ಖಭಾವಂ, ವಿಸುದ್ಧಿಭಾವಂ ದೇತೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಲೋಕ್ಯಸಮ್ಮತಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಸೇಟ್ಠಂ ಲೋಕಂ ಗಮಯತೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾತಿ. ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾತಿ ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಸಮ್ಮತಾ. ಪವಾಹೇತೀತಿ ಗಮಯತಿ ವಿಸೋಧೇತಿ. ಗಾಥಾಹಿ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಭಾಸಿ. ಗಾಥಾ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಮೇವ ವಾ ಗಾಥಾರುಚಿಕಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪನತ್ಥಂ ವಾ. ಇಧ ಪನೇತಾ ಉಭಯತ್ಥದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಬಾಹುಕನ್ತಿ ಇದಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ವಚನಂ ತದತ್ಥದೀಪಕಂ, ಸೇಸಾನಿ ವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪಕಾನಿ. ಯಥೇವ ಹಿ ಬಾಹುಕಂ, ಏವಂ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದೀನಿಪಿ ಲೋಕೋ ಗಚ್ಛತಿ ನ್ಹಾನೇನ ಪಾಪಂ ಪವಾಹೇತುಂ. ತತ್ಥ ಯೇ ತೇಸಂ ಠಾನಾನಂ ಆಸನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ನ್ಹಾಯನ್ತಿ. ಯೇ ದೂರಾ, ತೇ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಕಿಂ ಏಕದಿವಸನ್ತರಂ, ಏವಂ ಯಾವ ಸಂವಚ್ಛರನ್ತರಂ ನ್ಹಾಯನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತೇ ಘಟೇಹಿಪಿ ತತೋ ಉದಕಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ನ್ಹಾಯನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ನಿರತ್ಥಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ವಿಸೇಸತ್ಥಂ ದೀಪೇತುಂ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದೀನಿಪೀತಿ ಆಹ.

ತತ್ಥ ¶ ಅಧಿಕಕ್ಕನ್ತಿ ನ್ಹಾನಸಮ್ಭಾರವಸೇನ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಏಕಂ ತಿತ್ಥಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಗಯಾತಿಪಿ ಮಣ್ಡಲವಾಪಿಸಣ್ಠಾನಂ ತಿತ್ಥಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಯಾಗಾತಿ ಏತಮ್ಪಿ ಗಙ್ಗಾಯ ಏಕಂ ತಿತ್ಥಮೇವ ಮಹಾಪನಾದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಗಙ್ಗಾಯಂ ನಿಮುಗ್ಗಪಾಸಾದಸ್ಸ ಸೋಪಾನಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನಂ, ಬಾಹುಕಾ ಸುನ್ದರಿಕಾ ಸರಸ್ಸತೀ ಬಾಹುಮತೀತಿ ಇಮಾ ಪನ ಚತಸ್ಸೋ ನದಿಯೋ. ಬಾಲೋತಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ. ಪಕ್ಖನ್ದೋತಿ ಪವಿಸನ್ತೋ. ನ ಸುಜ್ಝತೀತಿ ಕಿಲೇಸಸುದ್ಧಿಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಕೇವಲಂ ರಜೋಜಲ್ಲಮೇವ ಪವಾಹೇತಿ.

ಕಿಂ ಸುನ್ದರಿಕಾ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಸುನ್ದರಿಕಾ ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನೇ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ? ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏಸ ನಯೋ ಪಯಾಗಬಾಹುಕಾಸು. ಇಮೇಹಿ ಚ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ವುತ್ತೇಹಿ ಇತರಾನಿಪಿ ಚತ್ತಾರಿ ಲಕ್ಖಣಾಹಾರನಯೇನ ವುತ್ತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥೇವ ಸುನ್ದರಿಕಾ ಪಯಾಗಾ ¶ ಬಾಹುಕಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದಯೋಪೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವೇರಿನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಞ್ಚವೇರಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಕತಕಿಬ್ಬಿಸನ್ತಿ ಕತಲುದ್ದಕಮ್ಮಂ. ನ ಹಿ ನಂ ಸೋಧಯೇತಿ ಸುನ್ದರಿಕಾ ವಾ ಪಯಾಗಾ ವಾ ಬಾಹುಕಾ ವಾ ನ ಸೋಧಯೇ, ನ ಸೋಧೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಾಪಕಮ್ಮಿನನ್ತಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ವೇರಕಿಬ್ಬಿಸಕಮ್ಮೇಹಿ ಯುತ್ತಂ, ಲಾಮಕಕಮ್ಮೇ ಯುತ್ತಂ ವಾ ವೇರಕಿಬ್ಬಿಸಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತೇಹಿ ಖುದ್ದಕೇಹಿಪಿ ಪಾಪೇಹಿ ಯುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಸುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ¶ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಸ್ಸ. ಸದಾ ಫಗ್ಗೂತಿ ನಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಫಗ್ಗುನೀನಕ್ಖತ್ತಮೇವ. ಫಗ್ಗುನಮಾಸೇ ಕಿರ ‘‘ಉತ್ತರಫಗ್ಗುನದಿವಸೇ ಯೋ ನ್ಹಾಯತಿ, ಸೋ ಸಂವಚ್ಛರಂ ಕತಪಾಪಂ ಸೋಧೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಕೋ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ತೇನಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿಹನನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವೇ ಸದಾ ಫಗ್ಗೂ’’ತಿ. ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಂ ಫಗ್ಗುನೀನಕ್ಖತ್ತಂ, ಇತರೋ ಕಿಂ ಸುಜ್ಝತೀತಿ? ಉಪೋಸಥೋ ಸದಾತಿ ಸುದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಚಾತುದ್ದಸಪನ್ನರಸಾದೀಸು ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಸಮಾದಿಯತೋಪಿ ನಿಚ್ಚಮೇವ ಉಪೋಸಥೋ. ಸುದ್ಧಸ್ಸ ಸುಚಿಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಸುದ್ಧಸ್ಸ ಸುಚೀಹಿ ಚ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ. ಸದಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೇ ವತನ್ತಿ ಈದಿಸಸ್ಸ ಚ ಕುಸಲೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ವತಸಮಾದಾನಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಹೋತೀತಿ. ಇಧೇವ ಸಿನಾಹೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಸಿನಾಹಿ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ‘‘ಸಚೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಕಿಲೇಸಮಲಪ್ಪವಾಹನಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ಇಧೇವ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗಸಲಿಲೇನ ಸಿನಾಹಿ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಹಿ ಇದಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ.

ಇದಾನಿಸ್ಸ ¶ ಸಪ್ಪಾಯದೇಸನಾವಸೇನ ತೀಸುಪಿ ದ್ವಾರೇಸು ಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ಕರೋಹಿ ಖೇಮತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಖೇಮತನ್ತಿ ಅಭಯಂ ಹಿತಭಾವಂ, ಮೇತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತೇನಸ್ಸ ಮನೋದ್ವಾರಸುದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ.

ಸಚೇ ಮುಸಾ ನ ಭಣಸೀತಿ ಏತೇನಸ್ಸ ವಚೀದ್ವಾರಸುದ್ಧಿ. ಸಚೇ ಪಾಣಂ ನ ಹಿಂಸಸಿ ಸಚೇ ಅದಿನ್ನಂ ನಾದಿಯಸೀತಿ ಏತೇಹಿ ಕಾಯದ್ವಾರಸುದ್ಧಿ. ಸದ್ದಹಾನೋ ಅಮಚ್ಛರೀತಿ ಏತೇಹಿ ಪನ ನಂ ಏವಂ ಪರಿಸುದ್ಧದ್ವಾರಂ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಾಯ ಚಾಗಸಮ್ಪದಾಯ ಚ ನಿಯೋಜೇಸಿ. ಕಿಂ ಕಾಹಸಿ ಗಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಉದಪಾನೋಪಿ ತೇ ಗಯಾತಿ ಅಯಂ ಪನ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾ, ಸಚೇ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ಖೇಮತಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಮುಸಾ ನ ಭಣಿಸ್ಸಸಿ, ಪಾಣಂ ನ ಹನಿಸ್ಸಸಿ, ಅದಿನ್ನಂ ನಾದಿಯಿಸ್ಸಸಿ, ಸದ್ಧಹಾನೋ ಅಮಚ್ಛರೀ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಕಿಂ ಕಾಹಸಿ ಗಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉದಪಾನೋಪಿ ತೇ ಗಯಾ ¶ , ಗಯಾಯಪಿ ಹಿ ತೇ ನ್ಹಾಯನ್ತಸ್ಸ ಉದಪಾನೇಪಿ ಇಮಾಯ ಏವ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಸುದ್ಧಿ, ಸರೀರಮಲಸುದ್ಧಿ ಪನ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಲೋಕೇ ಗಯಾ ಸಮ್ಮತತರಾ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ‘‘ಗಚ್ಛತಿ ಪನ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಬಾಹುಕ’’ನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೋಪಿ ‘‘ಕಿಂ ಕಾಹಸಿ ಬಾಹುಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಕಾಹಸಿ ಗಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೮೦. ಏವಂ ವುತ್ತೇತಿ ಏವಮಾದಿ ಭಯಭೇರವೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಾಕಟಮೇವ. ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋತಿಆದೀಸು ಪನ ಏಕೋ ಕಾಯವಿವೇಕೇನ ¶ . ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೇನ. ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಸತಿ ಅವಿಜಹನೇನ. ಆತಾಪೀ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಆತಾಪೇನ. ಪಹಿತತ್ತೋ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ. ವಿಹರನ್ತೋ ಅಞ್ಞತರಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ. ನಚಿರಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ. ಕುಲಪುತ್ತಾತಿ ದುವಿಧಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತಾ ಚ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾ ಚ, ಅಯಂ ಪನ ಉಭಯಥಾಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ. ಅಗಾರಸ್ಮಾತಿ ಘರಾ. ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತಂ ಅಗಾರಿಯಂ, ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿಕುಟುಮ್ಬಪೋಸನಕಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಗಾರಿಯನ್ತಿ ಅನಗಾರಿಯಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪಬ್ಬಜನ್ತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ. ತದನುತ್ತರನ್ತಿ ತಂ ಅನುತ್ತರಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಅರಹತ್ತಫಲನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಾಯ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನಾಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ, ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾಸೀತಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಹಾಸೀತಿ, ಏವಂ ವಿಹರನ್ತೋ ಚ ಖೀಣಾ ಜಾತಿ…ಪೇ… ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ. ಏತೇನಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಕತಮಾ ¶ ಪನಸ್ಸ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ? ಕಥಞ್ಚ ನಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ, ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ಭಯಭೇರವೇಪಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ನಂ ಇಧ ಪಠಮಪುರಿಸವಸೇನ ಯೋಜನಾನಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಭಣಾಮ. ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ. ನ ಅನಾಗತಾ, ತತ್ಥ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ. ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ, ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪನ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಾ ಜಾತಿ, ಸಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಖೀಣಾ, ತಂ ಸೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿ.

ವುಸಿತನ್ತಿ ¶ ವುತ್ಥಂ ಪರಿವುತ್ಥಂ, ಕತಂ ಚರಿತಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಕತಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಭಾವನಾವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಪುನಇತ್ಥಭಾವಾಯ ¶ ಏವಂಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯ, ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ ನತ್ಥೀತಿ. ಅಥ ವಾ, ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಭಾವತೋ ಇಮಸ್ಮಾ ಏವಂಪಕಾರಾ ಇದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಾ ಅಪರಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ನತ್ಥಿ. ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಛಿನ್ನಮೂಲಕೋ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯಾತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ. ಅಞ್ಞತರೋತಿ ಏಕೋ. ಅರಹತನ್ತಿ ಅರಹನ್ತಾನಂ, ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಹತಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಸಲ್ಲೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೧. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಲ್ಲೇಖಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮಹಾಚುನ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಸಾಯನ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ಸಾಯನ್ಹಕಾಲೇ. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನನ್ತಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಲ್ಲಾನಂ ನಿಲೀಯನಂ, ಏಕೀಭಾವೋ ಪವಿವೇಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯೋ ತತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ, ಸೋ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾನಂ ಉತ್ತಮತೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾತಿ ಸಮದಸನಖುಜ್ಜಲವಿಭೂಸಿತೇನ ಸಿರಸಾ ಭಗವನ್ತಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಅಭಿವಾದಾಪೇತ್ವಾ ವಾ ‘‘ಸುಖೀ ಭವ, ಚುನ್ದಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಚೀಭೇದಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ, ಭಗವಾ ಪನ ಕಿರ ವನ್ದಿತೋ ಸಮಾನೋ ಸುವಣ್ಣದುನ್ದುಭಿಸದಿಸಂ ಗೀವಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕಣ್ಣಸುಖಂ ಪೇಮನಿಯಂ ಅಮತಾಭಿಸೇಕಸದಿಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಘೋಸಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖೀ ಹೋಹೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ, ಏತಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ ತಥಾಗತಾನಂ. ತತ್ರಿದಂ ಸಾಧಕಸುತ್ತಂ, ‘‘ಸಕ್ಕೋ, ಭನ್ತೇ, ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಸಾಮಚ್ಚೋ ಸಪರಿಜನೋ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದತೀತಿ, ಸುಖೀ ಹೋತು ಪಞ್ಚಸಿಖ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಸಾಮಚ್ಚೋ ಸಪರಿಜನೋ, ಸುಖಕಾಮಾ ಹಿ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ನಾಗಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ, ಯೇ ಚಞ್ಞೇ ¶ ಸನ್ತಿ ಪುಥುಕಾಯಾ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ತಥಾಗತಾ ಏವರೂಪೇ ಮಹೇಸಕ್ಖೇ ಯಕ್ಖೇ ಅಭಿವದನ್ತೀತಿ.

ಯಾ ಇಮಾತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾಭಿಮುಖಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಆಹ. ಅನೇಕವಿಹಿತಾತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ. ದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ¶ . ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸತ್ತೇಸು ಪಾತುಭವನ್ತಿ. ಅತ್ತವಾದಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ಅತ್ತವಾದೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ, ತಾ ವೀಸತಿ ಭವನ್ತಿ. ಲೋಕವಾದಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ಲೋಕವಾದೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ, ತಾ ಅಟ್ಠ ಹೋನ್ತಿ ಸಸ್ಸತೋ, ಅಸಸ್ಸತೋ, ಸಸ್ಸತೋ ಚ ಅಸಸ್ಸತೋ ಚ, ನೇವ ಸಸ್ಸತೋ ನಾಸಸ್ಸತೋ, ಅನ್ತವಾ, ಅನನ್ತವಾ, ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತವಾ ಚ, ನೇವನ್ತವಾ ನಾನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತತ್ತಾ.

ಆದಿಮೇವಾತಿಆದೀಸು ಅಯಮತ್ಥೋ ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇ ಆದಿಮೇವ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ವಾಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಿಸ್ಸಕಪಠಮಮನಸಿಕಾರಮೇವ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಮೇತಾಸಂ ಏತ್ತಕೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಏತಾಸಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಹಾನಞ್ಚ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ ಹೋತೀತಿ. ಇದಞ್ಚ ಥೇರೋ ಅತ್ತನಾ ಅನಧಿಮಾನಿಕೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಅಧಿಮಾನಿಕಾನಂ ಅಧಿಮಾನಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ಅಧಿಮಾನಿಕೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪರೇ ಪನಾಹು ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಆದಿಮನಸಿಕಾರೇನೇವ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋಪಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಾ ಸಲ್ಲೇಖವಿಹಾರಾತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋಪಿ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ.

೮೨. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಾಸಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಹಾನೂಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಾ ಇಮಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯತ್ಥ ಚೇತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿಆದಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏತೇಸು ಹಿ ಏತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾ ಸೋ ಲೋಕೋ ಸೋ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೫೨) ವಿತ್ಥಾರೋ. ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪನ ಏಕವಚನಂ ಕತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಚಾತಿ ಆಹ, ಯಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅನುಸೇನ್ತಿ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಏವಂ ನಾನಾಕರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಜಾತಿವಸೇನ ಹಿ ಅಜಾತಾ ಜಾಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಸೇವಿತಾ ಥಾಮಗತಾ ¶ ಅಪ್ಪಟಿವಿನೀತಾ ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ. ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ, ಇದಮೇತೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ. ತಂ ನೇತಂ ಮಮಾತಿಆದೀಸು ತಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಂ ಆರಮ್ಮಣಮೇತಂ ಮಯ್ಹಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ಏಸೋ ನ ¶ ಅಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಏವಂ ತಾವ ಪದತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏತ್ಥ ಏತಂ ಮಮಾತಿ ತಣ್ಹಾಗಾಹೋ, ತಞ್ಚ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಪ್ಪಭೇದಂ ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಗಾಹೋ, ತಞ್ಚ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನವಪ್ಪಭೇದಂ ಮಾನಪಪಞ್ಚಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗಾಹೋ, ತಞ್ಚ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಪ್ಪಭೇದಂ ದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ನೇತಂ ಮಮಾತಿ ವದನ್ತೋ ಭಗವಾ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ನೇಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಪಪಞ್ಚಂ. ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚಂ. ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಾಯೇವ ಚೇತ್ಥ ತಣ್ಹಾಮಾನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಮೇತನ್ತಿ ಏವಂ ‘‘ನೇತಂ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಏತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ. ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಯಥಾ ಸಭಾವಂ, ಯಥಾ ಅತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಞ್ಹಿ ಏತೇನೇವ ಆಕಾರೇನ ಅತ್ಥಿ. ಮಮನ್ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಗಯ್ಹಮಾನಮ್ಪಿ ತೇನಾಕಾರೇನ ನೇವತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಪರಿಯೋಸಾನಾಯ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಸುಟ್ಠು ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ. ಏವಮೇತಾಸನ್ತಿ ಏತೇನ ಉಪಾಯೇನ ಏತಾಸಂ. ಪಹಾನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಸ್ಸೇವಾಧಿವಚನಂ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ಆದಿಮನಸಿಕಾರೇನೇವ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ ನು ಖೋ ನೋತಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಚುನ್ದೇನ ಅಧಿಮಾನಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಯಮೇವ ಅಧಿಮಾನಿಕಾನಂ ಝಾನಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಧಿಮಾನಿಕಾ ನಾಮ ಯೇಸಂ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನೇವ ಲೋಕವಟ್ಟಾನುಸಾರೀನಂ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ. ನ ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ‘‘ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ‘‘ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹ’’ನ್ತಿ, ನ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ‘‘ಅರಹಾ ಅಹ’’ನ್ತಿ, ಕಾರಕಸ್ಸೇವ ಪನ ಸಮಥವಸೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಂ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಥವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನಂ ವಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುದಾಚಾರಂ ಅಪಸ್ಸತೋ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ ¶ ಅಹನ್ತಿ ವಾ, ಸಕದಾಗಾಮೀ, ಅನಾಗಾಮೀ ¶ , ಅರಹಾ ಅಹ’’ನ್ತಿ ವಾ ಅಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಲಙ್ಗರತಿಸ್ಸಪಬ್ಬತವಾಸಿಧಮ್ಮದಿನ್ನತ್ಥೇರೇನ ಓವಾದಿಯಮಾನತ್ಥೇರಾನಂ ವಿಯ.

ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ಅಚಿರೂಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಬಹೂ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂಸು. ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ‘‘ನ ಅಟ್ಠಾನನಿಯೋಜಕೋ ಥೇರೋತಿ ಥೇರಂ ಆನೇಥಾ’’ತಿ ಸಮ್ಬಹುಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಾಹೇಸಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಧಮ್ಮದಿನ್ನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ತಾನಂ ಗವೇಸಥ ಪರ’’ನ್ತಿ? ಅತ್ತಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ, ಸೋ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮದಾಸಿ, ಸಬ್ಬೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಪುನ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಾಹೇಸಿ, ಏವಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಪಹಿತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತತ್ಥೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ವಿಹರಿಂಸು.

ತತೋ ಸಙ್ಘೋ ಗತಗತಾ ನಾಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞತರಂ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಂ ಪಾಹೇಸಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಚ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮದಿನ್ನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ತುಯ್ಹಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪೇಸೇಸಿ, ತ್ವಂ ನಾಮ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆಣಂ ಗರುಂ ನ ಕರೋಸಿ, ನಾಗಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಕಿಮೇತನ್ತಿ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಅಪ್ಪವಿಸಿತ್ವಾವ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ತಾವದೇವ ನಿಕ್ಖಮಿ, ಸೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಹಙ್ಕನವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ. ತತ್ಥ ಚೇಕೋ ಮಹಾಥೇರೋ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾತೀತೋ ಅಧಿಮಾನೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ¶ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಗಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಆಮ ಧಮ್ಮದಿನ್ನ, ಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಚಿರಕತಂ ತಂ ಮಯಾ, ಅತೀತಸಟ್ಠಿವಸ್ಸೋಮ್ಹಿ ಏತರಹೀ’’ತಿ. ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಇದ್ಧಿಮ್ಪಿ ವಳಞ್ಜೇಥಾತಿ. ಆಮ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾತಿ. ಸಾಧು ವತ, ಭನ್ತೇ, ಹತ್ಥಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಟಿಮುಖಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಮಾಪೇಥಾತಿ. ಸಾಧಾವುಸೋತಿ ಥೇರೋ ಸಬ್ಬಸೇತಂ ಸತ್ತಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ತಿಧಾಪಭಿನ್ನಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಬೀಜಯಮಾನಂ ಸೋಣ್ಡಂ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದ್ವೀಹಿ ದನ್ತೇಹಿ ವಿಜ್ಝಿತುಕಾಮಂ ವಿಯ ಪಟಿಮುಖಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಮಹಾಹತ್ಥಿಂ ಮಾಪೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ಅತ್ತನಾಯೇವ ಮಾಪಿತಂ ಹತ್ಥಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಭೀತೋ ಪಲಾಯಿತುಂ ಆರಭಿ. ತದಾವ ಅತ್ತಾನಂ ‘‘ನಾಹಂ ಅರಹಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾ ಮೇ ಹೋಹಿ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಧಮ್ಮದಿನ್ನೋ ‘‘ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಸೋಚಿ, ಮಾ ಅನತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ, ಕಾರಕಾನಂಯೇವ ಅಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ¶ ಥೇರಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮದಾಸಿ. ಥೇರೋ ತಸ್ಸೋವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತೇಪಿ ¶ ತಾದಿಸೋವ ಥೇರೋ ವಸತಿ. ಧಮ್ಮದಿನ್ನೋ ತಮ್ಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಥೇವ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತೋ ನಂ ಧಮ್ಮದಿನ್ನೋ ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಇದ್ಧಿಮ್ಪಿ ವಳಞ್ಜೇಥಾತಿ ಆಹ. ಆಮಾವುಸೋತಿ. ಸಾಧು ವತ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಮಾಪೇಥಾತಿ. ಥೇರೋ ಮಾಪೇಸಿ. ಏತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಪದುಮಗುಮ್ಬಂ ಮಾಪೇಥಾತಿ. ತಮ್ಪಿ ಮಾಪೇಸಿ. ಪದುಮಗುಮ್ಬೇ ಮಹಾಪದುಮಂ ಮಾಪೇಥಾತಿ. ತಮ್ಪಿ ಮಾಪೇಸಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದುಮಗುಮ್ಬೇ ಠತ್ವಾ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಗಾಯನ್ತಂ ನಚ್ಚನ್ತಞ್ಚ ಏಕಂ ಇತ್ಥಿವಿಗ್ಗಹಂ ಮಾಪೇಥಾತಿ. ತಮ್ಪಿ ಮಾಪೇಸಿ. ಸೋ ಏತಂ, ಭನ್ತೇ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯಥಾತಿ ವತ್ವಾ ಸಯಂ ಪಾಸಾದಂ ಪಾವಿಸಿ. ಥೇರಸ್ಸ ತಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೋ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಾ ಚಲಿಂಸು, ಸೋ ತದಾ ಅತ್ತಾನಂ ಞತ್ವಾ ಪುರಿಮತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಧಮ್ಮದಿನ್ನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ.

ಧಮ್ಮದಿನ್ನೋಪಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಥೇರಾ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏತಂ ಕಿರ ತೇಸಂ ವತ್ತಂ. ತೇನ ನೇಸಂ ಏಕೋಪಿ ‘‘ಇಧ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಠಪೇಹೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಂ ವತ್ತಾ ಪುಚ್ಛಿತಾಪಿ ನಾಹೋಸಿ. ಧಮ್ಮದಿನ್ನೋ ಏಸೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಞತ್ವಾ ಪನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಸೋ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹೇ ತಿಣ್ಹೇನ ಅಸಿನಾ ಕುಮುದನಾಳಕಲಾಪಂ ವಿಯ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾದಙ್ಗುಲಿಯಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಪಹರಿ. ಭನ್ತೇ ಅಯಂ ಅಚೇತನಾ ಮಹಾಪಥವೀಪಿ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಸ್ಸ ಗುಣಂ ಜಾನಾತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಪನ ನ ಜಾನಿತ್ಥಾತಿ ಚ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಅಚೇತನಾಯಂ ¶ ಪಥವೀ, ವಿಜಾನಾತಿ ಗುಣಾಗುಣಂ;

ಸಚೇತನಾಥ ಖೋ ಭನ್ತೇ, ನ ಜಾನಾಥ ಗುಣಾಗುಣ’’ನ್ತಿ.

ತಾವದೇವ ಚ ಆಕಾಸೇ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತಲಙ್ಗರತಿಸ್ಸಪಬ್ಬತಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಏವಂ ಕಾರಕಸ್ಸೇವ ಅಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತಾದಿಸಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಝಾನಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಅತ್ಥೇತಂ ಕಾರಣಂ, ನೋ ನತ್ಥಿ. ಯೇನ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಬಾಹಿರಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇಹಿ ¶ ಸಾಧಾರಣಂ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯ, ಯಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಏವಮಸ್ಸ ಸಲ್ಲೇಖೇನ ವಿಹರಾಮೀತಿ, ಯಂ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿಧಾನಂ ಕಿಲೇಸೇ ಸಂಲಿಖತಿ, ತೇನಾಹಂ ವಿಹರಾಮೀತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ¶ ಹಿ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಝಾನಂ ಸಲ್ಲೇಖೋ ವಾ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಾ ವಾ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಸೋ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಝಾನಂ ಪನಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ನ ಖೋ ಪನೇತೇ, ಚುನ್ದ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ಸಲ್ಲೇಖಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾ ಏತೇ ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ.

ತತ್ಥ ಏತೇತಿ ಝಾನಧಮ್ಮವಸೇನ ಬಹುವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಏತೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನಧಮ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ವಾ, ಏಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಬಹುತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಾ, ಏಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಬಹುತ್ತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇಸು. ಆರುಪ್ಪಝಾನೇಸು ಪನ ಆರಮ್ಮಣಭೇದಾಭಾವತೋ ಪುರಿಮಕಾರಣದ್ವಯವಸೇನೇವ ಬಹುವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯಸ್ಮಾ ಚೇತೇಸಂ ಅಙ್ಗಾನಿಪಿ ಸನ್ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿಪಿ, ನಿಬ್ಬುತಾನಿ ಚೇವ ಸುಖುಮಾನಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಸನ್ತಾ ಏತೇ ವಿಹಾರಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅಯಂ ತಾವ ತೇಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣಾ ವಣ್ಣನಾ. ವಿಸೇಸವಣ್ಣನಾ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಪದಾನುಸಾರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ. ಸಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವುತ್ತಾಯೇವ.

೮೩. ಏವಂ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಝಾನವಿಹಾರೋ ಅವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ತಾ ಸಲ್ಲೇಖವಿಹಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ನ ಹಿ ಸೋ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗಕರೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಸುಖವಿಹಾರೋ ಪನಸ್ಸ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ ಚ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ ಚ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಚ ಯತ್ಥ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ, ತಞ್ಚ ವತ್ಥುಂ ತಞ್ಚ ಸಲ್ಲೇಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಧ ಖೋ ಪನ ವೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಅವಿಹಿಂಸಾದಯೋ ಸಲ್ಲೇಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ? ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕತ್ತಾ. ಬಾಹಿರಕಾನಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವಟ್ಟಪಾದಕಾಯೇವ. ಸಾಸನೇ ¶ ಸರಣಗಮನಮ್ಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕಂ, ಪಗೇವ ಅವಿಹಿಂಸಾದಯೋ. ಇಮಿನಾಯೇವ ಚ ಸುತ್ತೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಯಥಾ ಬಾಹಿರಕಸ್ಸ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಸ್ಸಾಪಿ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಸಾಸನೇ ತಿಸರಣಗತಸ್ಸ ¶ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿಸುತ್ತೇ ‘‘ಬಾಹಿರಕೇ ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಗುಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಸೋತಾಪನ್ನೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೯). ಸರಣಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ತತ್ಥ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ, ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯೋಜನಾ.

ಅನುಪದವಣ್ಣನಾಯಂ ಪನ ಇಧಾತಿ ವಿಹಿಂಸಾದಿವತ್ಥುದೀಪನಮೇತಂ. ಖೋ ಪನಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ವೋತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಅಯಂ ಪನ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ, ಯದೇತಂ ‘‘ಪರೇ ವಿಹಿಂಸಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಹಿಂಸಾದಿವತ್ಥುಂ ವದಾಮ. ಇಧ, ಚುನ್ದ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ.

ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಪರೇ ವಿಹಿಂಸಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯಮೇತ್ಥ ಅವಿಹಿಂಸಕಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕರಣೀಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಪರೇತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಇಮಂ ಸಲ್ಲೇಖಮನನುಯುತ್ತಾ. ವಿಹಿಂಸಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪಾಣಿನಾ ವಾ ಲೇಡ್ಡುನಾ ವಾತಿಆದೀಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಹೇಸಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಮಯಮೇತ್ಥ ಅವಿಹಿಂಸಕಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಮಯಂ ಪನ ಯತ್ಥೇವ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪರೇ ಏವಂ ವಿಹಿಂಸಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏತ್ಥೇವ ಅವಿಹಿಂಸಕಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ಅವಿಹಿಂಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮ. ಇತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕರಣೀಯೋತಿ ಏವಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ¶ . ಸಲ್ಲೇಖೋತಿ ಚ ಇಧ ಅವಿಹಿಂಸಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅವಿಹಿಂಸಾ ಹಿ ವಿಹಿಂಸಂ ಸಲ್ಲೇಖತಿ, ತಂ ಛಿನ್ದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಲ್ಲೇಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ. ಪರೇ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಅನ್ತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ಮಿಚ್ಛತ್ತಾನಂ ಆದಿಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಮಯಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಮ್ಮಪಥಕಥಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಮಿಚ್ಛತ್ತೇಸು ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ದ್ವೇಧಾವಿತಕ್ಕೇ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಪಾಣಂ ಅತಿಪಾತೇನ್ತೀತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ¶ ಪಾಣಘಾತಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾಯೀ, ಪರಸ್ಸ ಹಾರಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಬ್ರಹ್ಮಂ ಹೀನಂ ಲಾಮಕಧಮ್ಮಂ ಚರನ್ತೀತಿ ಅಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸೇವಕಾತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಪಟಿಪದಂ ಚರನ್ತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಮೇಥುನಾ ಪಟಿವಿರತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಲ್ಲೇಖೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಹಿ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಲ್ಲೇಖತಿ. ಮುಸಾ ವದನ್ತೀತಿ ಮುಸಾವಾದೀ, ಪರೇಸಂ ಅತ್ಥಭಞ್ಜನಕಂ ತುಚ್ಛಂ ಅಲಿಕಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಿಸುಣವಾಚಾ. ಪರೇಸಂ ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಿಕಾ ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಫರುಸವಾಚಾ. ಸಮ್ಫಂ ನಿರತ್ಥಕವಚನಂ ಪಲಪನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೀ. ಅಭಿಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಲೂ, ಪರಭಣ್ಡಲುಬ್ಭನಸೀಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ಯಾಪನ್ನಂ ಪೂತಿಭೂತಂ ಚಿತ್ತಮೇತೇಸನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತಾ. ಮಿಚ್ಛಾ ಪಾಪಿಕಾ ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ ಏತೇಸಂ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ, ಕಮ್ಮಪಥಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿಆದಿವತ್ಥುಕಾಯ, ಮಿಚ್ಛತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಮಾ ಸೋಭನಾ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾ ಏತೇಸಂ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ, ಕಮ್ಮಪಥಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿಆದಿಕಾಯ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಸಮ್ಮತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ಅಯಾಥಾವಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಅಕುಸಲಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ಏಸ ನಯೋ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾತಿಆದೀಸು. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ, ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ವಿಯ ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿ ನಾಮ ಪಾಟಿಏಕ್ಕೋ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ಅತೀತಂ ಪನ ಚಿನ್ತಯತೋ ಪವತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಅತ್ಥೇಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಸ್ಸತಿ, ನೇಸಾ ನತ್ಥೀತಿ ವದಾಮಿ, ಪುತ್ತಲಾಭಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಸ್ಸರತೋ, ಧನಲಾಭಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಸ್ಸರತೋ, ಯಸಲಾಭಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಸ್ಸರತೋ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ತಂ ತಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಸತಿಪತಿರೂಪಕೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ¶ . ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣನ್ತಿ ಪಾಪಕಿರಿಯಾಸು ಉಪಾಯಚಿನ್ತಾವಸೇನ ಪಾಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಕತಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರೇನ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮೋಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣೀ. ಸಮ್ಮಾಞಾಣೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕೂನವೀಸತಿಭೇದಂ ¶ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸಮ್ಮಾಞಾಣೀ. ಮಿಚ್ಛಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅವಿಮುತ್ತಾಯೇವ ಸಮಾನಾ ‘‘ವಿಮುತ್ತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ, ಅವಿಮುತ್ತಿಯಂ ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸಞ್ಞಿನೋ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ, ಮಿಚ್ಛಾ ಪಾಪಿಕಾ ವಿಪರೀತಾ ವಿಮುತ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾವಿಮುತ್ತೀ. ಮಿಚ್ಛಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ಚ ಯಥಾವುತ್ತೇನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಚ ಮಿಚ್ಛಾವಿಮುತ್ತಿಂ ಸಲ್ಲಿಖಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಸಲ್ಲೇಖೋತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮಯಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕರಣೀಯೋ’’ತಿ.

ಇತೋ ಪರಾನಿ ತೀಣಿ ನೀವರಣವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಅಭಿಜ್ಝಾಲೂ ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮಪಥೇಸು ವುತ್ತತ್ತಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಠಮಾನಿ ದ್ವೇ ನೀವರಣಾನಿ ನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ತತ್ಥ ಥಿನಮಿದ್ಧೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾ ಅಭಿಭೂತಾತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾ. ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಉದ್ಧತಾ. ವಿಚಿನನ್ತಾ ಕಿಚ್ಛನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕಾತುನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೀ. ಕೋಧನಾತಿಆದೀನಿ ದಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ತತ್ಥ ಕೋಧಾದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದವತ್ಥಸುತ್ತೇಸು ವುತ್ತಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಚನತ್ಥೋ – ಕೋಧನಾತಿ ಕುಜ್ಝನಸೀಲಾ. ಉಪನಾಹೀತಿ ಉಪನಾಹನಸೀಲಾ, ಉಪನಾಹೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಉಪನಾಹೀ. ತಥಾ ಮಕ್ಖೀ ಪಲಾಸೀ ಚ. ಇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಇಸ್ಸುಕೀ. ಮಚ್ಛರಾಯನ್ತೀತಿ ಮಚ್ಛರೀ, ಮಚ್ಛೇರಂ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಚ್ಛರೀ. ಸಠಯನ್ತೀತಿ ಸಠಾ, ನ ಸಮ್ಮಾ ಭಾಸನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕೇರಾಟಿಕಯುತ್ತಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಮಾಯಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಾಯಾವೀ. ಥಮ್ಭಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಥದ್ಧಾ. ಅತಿಮಾನಯೋಗೇನ ಅತಿಮಾನೀ. ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದುಬ್ಬಚಾತಿ ವತ್ತುಂ ದುಕ್ಖಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ನ ಸಹನ್ತಿ. ತಬ್ಬಿಪರೀತಾ ಸುವಚಾ. ದೇವದತ್ತಾದಿಸದಿಸಾ ಪಾಪಕಾ ಮಿತ್ತಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತಾ. ಬುದ್ಧಾ ವಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದಿಸದಿಸಾ ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಾ ಮಿತ್ತಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಸು ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗವಸೇನ ಪಮತ್ತಾ. ವಿಪರೀತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಮಾನಿ ¶ ತೀಣಿ ಪಕಿಣ್ಣಕವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಅಸ್ಸದ್ಧಾತಿಆದೀನಿ ಸತ್ತ ಅಸದ್ಧಮ್ಮವಸೇನ. ತತ್ಥ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸದ್ಧಾ ಏತೇಸಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ¶ ಸದ್ದಹನ್ತೀತಿ ಸದ್ಧಾ, ಸದ್ಧಾ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿಪಿ ಸದ್ಧಾ. ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಹಿರೀತಿ ಅಹಿರಿಕಾ, ಅಕುಸಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಜಿಗುಚ್ಛಮಾನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಹಿರೀ ಏತೇಸಂ ಮನೇ, ಹಿರಿಯಾ ವಾ ಯುತ್ತಮನಾತಿ ಹಿರಿಮನಾ. ನ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೀ, ಅಕುಸಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ನ ಭಾಯನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಬ್ಬಿಪರೀತಾ ಓತ್ತಪ್ಪೀ. ಅಪ್ಪಂ ಸುತಮೇತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಾ, ಅಪ್ಪನ್ತಿ ಚ ಥೋಕನ್ತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ‘‘ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಾ’’ತಿ ಹಿ ನಿಸ್ಸುತಾ ಸುತವಿರಹಿತಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಬಹು ಸುತಮೇತೇಸನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ, ತಥಾಗತಭಾಸಿತಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಅನುರೂಪಪಟಿಪನ್ನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಕುಚ್ಛಿತಾ ಸೀದನ್ತೀತಿ ಕುಸೀತಾ, ಹೀನವೀರಿಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಆರದ್ಧಂ ¶ ವೀರಿಯಮೇತೇಸನ್ತಿ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಯುತ್ತಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಮುಟ್ಠಾ ಸತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀ, ನಟ್ಠಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತೀ, ನಿಚ್ಚಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಪ್ಪವತ್ತಸತೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ದುಟ್ಠಾ ಪಞ್ಞಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ, ನಟ್ಠಪಞ್ಞಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪಞ್ಞಾತಿ ಚ ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಭಾರೋ ಹಿ ಪರಿಪೂರೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾವ ಅಯನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾನಂ ಆಣಾ.

ಇದಾನಿ ಏಕಮೇವ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕದಿಟ್ಠಿಂ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಂ ಪರಾಮಸನ್ತೀತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೀ. ಆಧಾನಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಆಧಾನಗ್ಗಾಹೀ, ಆಧಾನನ್ತಿ ದಳ್ಹಂ ವುಚ್ಚತಿ, ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯುತ್ತಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾವ ಲದ್ಧಿಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀ, ದುಕ್ಖೇನ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ಬಹುಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಂ ಕಾತುನ್ತಿ ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀ, ಯೇ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅಪಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತಾದಿಸಾ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ಯಂ ಯದೇವ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಅಧಮ್ಮಂ ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ‘‘ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಕಥಿತಂ, ಏವಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ¶ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಕುಮ್ಮೋವ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಕೇ ಕಪಾಲೇ ಅನ್ತೋಯೇವ ಸಮೋದಹನ್ತಿ, ಕುಮ್ಭೀಲಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಿ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೮೪. ಏವಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಲ್ಲೇಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಲ್ಲೇಖೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸಾಪಿ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮ್ಪಿ ಖೋ ಅಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ ¶ , ಅಹಂ, ಚುನ್ದ, ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮ್ಪಿ ಬಹೂಪಕಾರಂ ವದಾಮಿ, ಯಾ ಪನೇತಾ ಕಾಯೇನ ಚ ವಾಚಾಯ ಚ ಅನುವಿಧಿಯನಾ, ಯಥಾ ಪಠಮಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಥೇವ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾಯೇನ ಕರಣಂ, ವಾಚಾಯ ಚ ‘‘ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಣಾಪನಂ ವಾ, ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀನಿ ವಾ, ತತ್ಥ ವಾದೋಯೇವ ಕೋ, ಏಕನ್ತಬಹೂಪಕಾರಾಯೇವ ಹಿ ತಾ ಅನುವಿಧಿಯನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋಪಿ ಬಹೂಪಕಾರೋತಿ? ಏಕನ್ತಹಿತಸುಖಾವಹತ್ತಾ ಅನುವಿಧಿಯನಾನಂ ಹೇತುತ್ತಾ ಚ.

‘‘ದಾನಂ ¶ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಹಿತಸುಖಾವಹೋ ಅನುವಿಧಿಯನಾನಮ್ಪಿ ಹೇತು, ಏವಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತತ್ತಾಯೇವ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಮಹಾವೀಥಿಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಮಹಾಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸತಸ್ಸ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ದಾನಂ ದೇತಿ, ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ನಿಮನ್ತೇಥ ಪೂಜೇಥ ಪರಿವಿಸಥಾ’’ತಿ ಪರಿಜನೇ ಆಣಾಪೇತಿ. ಏವಂ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚೀವರಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಹಿತಸುಖಾವಹೋ ಅನುವಿಧಿಯನಾನಮ್ಪಿ ಹೇತು, ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತತ್ತಾಯೇವ ಹಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತಿ ದೇತಿ ದಾಪೇತಿ ಚ. ಏಸ ನಯೋ ಸರಣಗಮನಾದೀಸು.

‘‘ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾವ ಪಚ್ಛಾ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಸರಣಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾ ‘‘ಪಞ್ಚಙ್ಗಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಂ ದಸಙ್ಗಂ ವಾ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಸಮಾದಿಯತಿ, ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚತೂಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಚ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ ಸೀಲಂ ಪೂರೇತಿ. ‘‘ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾವ ಏಕಂ ವಾ ನಿಕಾಯಂ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ನಿಕಾಯೇ ವಾಚಾಯ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ಧುತಙ್ಗಸಮಾದಾನ-ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನುಗ್ಗಹ-ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮ-ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲ- ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿ-ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿವಸೇನ ನೇತಬ್ಬಂ.

‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಹಿತಸುಖಾವಹೋ ಅನುವಿಧಿಯನಾನಮ್ಪಿ ಹೇತು, ಏವಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತತ್ತಾಯೇವ ¶ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಾನಿ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಚ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ತಾರೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋಪಿ ಬಹೂಪಕಾರೋ. ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಪನ ಅನುವಿಧಿಯನಾ ಅತಿಬಹೂಪಕಾರಾಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏವಂ ¶ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸಾಪಿ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ಚುನ್ದಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಮೇವ.

೮೫. ಏವಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸಿತೇ ಸಲ್ಲೇಖೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸಾಪಿ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ಸಲ್ಲೇಖಸ್ಸ ಹಿತಾಧಿಗಮಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ ¶ , ಯಥಾ ನಾಮ, ಚುನ್ದ, ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಪಾಸಾಣಾದೀಹಿ ವಿಸಮೋ ಮಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಕಮನಾಯ ಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಅಞ್ಞೋ ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತೋ ವಿಯ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ಸಮೋ ಮಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಯಥಾ ಚ ರುಕ್ಖಮೂಲಪಾಸಾಣಪಪಾತಕುಮ್ಭೀಲಮಕರಾದಿ ಪರಿಬ್ಯಾಕುಲಂ ವಿಸಮಂ ತಿತ್ಥಮಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಕಮನಾಯ ಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಅವಿಸಮಂ ಅನುಪುಬ್ಬಗಮ್ಭೀರಂ ಸೋಪಾನಫಲಕಸದಿಸಂ ತಿತ್ಥಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಯಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸುಖೇನೇವ ತಂ ನದಿಂ ವಾ ತಳಾಕಂ ವಾ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ನ್ಹಾಯೇಯ್ಯ ವಾ ಉತ್ತರೇಯ್ಯ ವಾ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಚುನ್ದ, ವಿಸಮಮಗ್ಗವಿಸಮತಿತ್ಥಸದಿಸಾಯ ವಿಹಿಂಸಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ವಿಹಿಂಸಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮಮಗ್ಗಸಮತಿತ್ಥಸದಿಸಾ ಅವಿಹಿಂಸಾ ಹೋತಿ ಪರಿಕ್ಕಮನಾಯ. ಯಥೇವ ಹಿ ವಿಸಮಮಗ್ಗತಿತ್ಥಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಸಮೋ ಮಗ್ಗೋ ಚ ತಿತ್ಥಞ್ಚ ಪಟಿಯತ್ತಂ, ಏವಂ ವಿಹಿಂಸಾಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಅವಿಹಿಂಸಾ ಪಟಿಯತ್ತಾ, ಯಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸುಖೇನೇವ ಮನುಸ್ಸಗತಿಂ ವಾ ದೇವಗತಿಂ ವಾ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಅನುಭವೇಯ್ಯ ಉತ್ತರೇಯ್ಯ ವಾ ಲೋಕಾ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ.

೮೬. ಏವಂ ತಸ್ಸೇವ ಹಿತಾಧಿಗಮಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉಪರಿಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಯಥಾ ನಾಮ, ಚುನ್ದ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಜನಕಾ ವಾ ಅಜನಕಾ ವಾ, ದಿನ್ನಾಯಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ವಿಪಾಕಜನಕಾ ವಾ ಅಜನಕಾ ವಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಜಾತಿವಸೇನ ಅಧೋಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾತಿ ಏವಂನಾಮಾವ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಾಕಕಾಲೇ ಅನಿಟ್ಠಾಕನ್ತವಿಪಾಕತ್ತಾ. ಯಥಾ ಚ ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ¶ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಜನಕಾ ವಾ ಅಜನಕಾ ವಾ ದಿನ್ನಾಯಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ವಿಪಾಕಜನಕಾ ವಾ ಅಜನಕಾ ವಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಜಾತಿವಸೇನ ಉಪರಿಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾತಿ ಏವಂನಾಮಾವ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಾಕಕಾಲೇ ಇಟ್ಠಕನ್ತವಿಪಾಕತ್ತಾ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಚುನ್ದ, ವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಉಪರಿಭಾಗಾಯಾತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಾ – ಯಥಾ ಸಬ್ಬೇ ಅಕುಸಲಾ ಅಧೋಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾ, ಏವಂ ವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸ ¶ ಏಕಾ ವಿಹಿಂಸಾಪಿ. ಯಥಾ ಚ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಉಪರಿಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾ, ಏವಂ ಅವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸ ಏಕಾ ಅವಿಹಿಂಸಾಪಿ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಅಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಞ್ಚ ಕುಸಲೇನ ಉಪಮೇತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ಕಿರೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ.

೮೭. ಏವಂ ತಸ್ಸೇವ ಸಲ್ಲೇಖಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪನೇ ಸಮತ್ಥಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸೋ ವತ ಚುನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ¶ ಸೋತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ. ತಸ್ಸ ಯೋತಿ ಇಮಂ ಉದ್ದೇಸವಚನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಯೋ ಅತ್ತನಾ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನೋ, ಸೋ ವತ, ಚುನ್ದ, ಪರಂ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನಂ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನೋತಿ ಗಮ್ಭೀರಕದ್ದಮೇ ನಿಮುಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ. ಅರಿಯಸ್ಸ ಪನ ವಿನಯೇ ಪಲಿಪನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪಲಿಪನ್ನೋತಿ ತತ್ಥ ನಿಮುಗ್ಗೋ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾ, ಚುನ್ದ, ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಯಾವ ನಾಸಿಕಗ್ಗಾ ಗಮ್ಭೀರೇ ಕದ್ದಮೇ ನಿಮುಗ್ಗೋ ಅಪರಂ ತತ್ಥೇವ ನಿಮುಗ್ಗಂ ಹತ್ಥೇ ವಾ ಸೀಸೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ನ ಹಿ ತಂ ಕಾರಣಮತ್ಥಿ, ಯೇನ ಸೋ ತಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಥಲೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಯೋ ಅತ್ತನಾ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಪಲಿಪೇ ಪಲಿಪನ್ನೋ, ಸೋ ವತ ಪರಂ ತಥೇವ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನಂ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ಅಯುತ್ತಮೇತಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಉಪಾಸಕಉಪಾಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಹೋನ್ತಿಯೇವ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಸಮೇತಾರೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನೋ ಉದ್ಧರತೀತಿ, ತಂ ನ ತಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಭಗವಾಯೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ಉದ್ಧರತಿ, ಪಸಂಸಾಮತ್ತಮೇವ ಪನ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ಲಭನ್ತಿ ರಞ್ಞಾ ಪಹಿತಲೇಖವಾಚಕೋ ವಿಯ. ಯಥಾ ಹಿ ರಞ್ಞೋ ಪಚ್ಚನ್ತಜನಪದೇ ಪಹಿತಂ ಲೇಖಂ ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಲೇಖಂ ವಾಚೇತುಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಯೋ ವಾಚೇತುಂ ಜಾನಾತಿ, ತೇನ ವಾಚಾಪೇತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ರಞ್ಞೋ ಆಣಾ’’ತಿ ಆದರೇನ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ನ ಚ ನೇಸಂ ¶ ಹೋತಿ ‘‘ಲೇಖವಾಚಕಸ್ಸ ಅಯಂ ಆಣಾ’’ತಿ. ಲೇಖವಾಚಕೋ ಪನ ‘‘ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಯ ವಾಚಾಯ ವಾಚೇಸಿ ಅನೇಲಗಳಾಯಾ’’ತಿ ಪಸಂಸಾಮತ್ತಮೇವ ಲಭತಿ, ಏವಮೇವ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಪಭುತಯೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಲಿಖಿತಪಣ್ಣವಾಚಕೋ ವಿಯ ತೇ ಹೋನ್ತಿ. ಭಗವತೋಯೇವ ಪನ ಸಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾ ವಿಯ. ಯೇ ಚ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಸಮೇನ್ತಿ, ತೇ ಭಗವಾಯೇವ ಉದ್ಧರತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾ ಪನ ‘‘ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಯ ವಾಚಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ ಅನೇಲಗಳಾಯಾ’’ತಿ ಪಸಂಸಾಮತ್ತಮೇವ ಲಭನ್ತೀತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯುತ್ತಮೇವೇತನ್ತಿ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅದನ್ತೋ ¶ ಅವಿನೀತೋ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅನಿಬ್ಬಿಸತಾಯ ಅದನ್ತೋ. ಅಸಿಕ್ಖಿತವಿನಯತಾಯ ಅವಿನೀತೋ. ಅನಿಬ್ಬುತಕಿಲೇಸತಾಯ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಪರಂ ದಮೇಸ್ಸತಿ, ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ ¶ , ವಿನೇಸ್ಸತಿ ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸ್ಸತಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸತಿ ವಾ ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಮೇವ ಖೋ, ಚುನ್ದ, ವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಯಥಾ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಅಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನೋ ಪರಂ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನಂ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತಿ, ದನ್ತೋ ದಮೇಸ್ಸತಿ, ವಿನೀತೋ ವಿನೇಸ್ಸತಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಅಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನತ್ತಂ, ದನ್ತತ್ತಂ ವಿನೀತತ್ತಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತತ್ತಞ್ಚ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಚುನ್ದ, ವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅವಿಹಿಂಸಾ ಹೋತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಯ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೋ ಅತ್ತನಾ ಅವಿಹಿಂಸಕೋ, ತಸ್ಸ ಯಾ ಅವಿಹಿಂಸಾ, ಅಯಂ ಯಾ ಏಸಾ ವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸ ಪರಸ್ಸ ವಿಹಿಂಸಾ, ತಸ್ಸಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಹೋತಿ, ಅತ್ತನಾ ಹಿ ಅವಿಹಿಂಸಕೋ ಪರಸ್ಸ ವಿಹಿಂಸಾಚೇತನಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಅವಿಹಿಂಸಕತ್ತಮೇವ. ಯಞ್ಹಿ ಯೇನ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪರಂ ತದತ್ಥಾಯ ಸಮಾದಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ.

ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಅತ್ತನಾ ಅಪಲಿಪನ್ನೋ ದನ್ತೋ ವಿನೀತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಪರಂ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನಂ ಅದನ್ತಂ ಅವಿನೀತಂ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತಞ್ಚ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತಿ ದಮೇಸ್ಸತಿ ವಿನೇಸ್ಸತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಿಹಿಂಸಾಪಹಾನಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವಯತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅವಿಹಿಂಸಾ ಹೋತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಯ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ವಿಯ ಹಿ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ಅವಿಹಿಂಸಾಚೇತನಾವ ವಿಹಿಂಸಾಚೇತನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇತುಂ ¶ ಸಮತ್ಥಾ. ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಚುನ್ದಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು. ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ಪನ ಅನುಪದಯೋಜನಾ ನ ಕತಾತಿ.

೮೮. ಏವಂ ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪನೇ ಸಮತ್ಥಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ದೇಸನಂ ನಿಗಮೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ನಿಯೋಜೇತುಂ ಇತಿ ಖೋ, ಚುನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಲ್ಲೇಖಪರಿಯಾಯೋತಿ ಸಲ್ಲೇಖಕಾರಣಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏತ್ಥ ಅವಿಹಿಂಸಾದಯೋ ಏವ ವಿಹಿಂಸಾದೀನಂ ಸಲ್ಲೇಖನತೋ ಸಲ್ಲೇಖಕಾರಣಂ ¶ . ತೇಸಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬತೋ ಚಿತ್ತುಪಾದಕಾರಣಂ, ವಿಹಿಂಸಾದಿ, ಪರಿಕ್ಕಮನಸ್ಸ ಹೇತುತೋ ಪರಿಕ್ಕಮನಕಾರಣಂ, ಉಪರಿಭಾಗನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಉಪರಿಭಾಗಕಾರಣಂ ¶ , ವಿಹಿಂಸಾದೀನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪನತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಹಿತೇಸಿನಾತಿ ಹಿತಂ ಏಸನ್ತೇನ. ಅನುಕಮ್ಪಕೇನಾತಿ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೇನ. ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಪರಿಚ್ಚಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕತಂ ವೋ ತಂ ಮಯಾತಿ ತಂ ಮಯಾ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಪರಿಯಾಯೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕತಂ. ಏತ್ತಕಮೇವ ಹಿ ಅನುಕಮ್ಪಕಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಕಿಚ್ಚಂ, ಯದಿದಂ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನಾ. ಇತೋ ಪರಂ ಪನ ಪಟಿಪತ್ತಿ ನಾಮ ಸಾವಕಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ. ತೇನಾಹ ಏತಾನಿ, ಚುನ್ದ, ರುಕ್ಖಮೂಲಾನಿ…ಪೇ… ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಸಾಸನೀತಿ.

ತತ್ಥ ಚ ರುಕ್ಖಮೂಲಾನೀತಿ ಇಮಿನಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನೀತಿ ಇಮಿನಾ ಜನವಿವಿತ್ತಟ್ಠಾನಂ. ಉಭಯೇನಾಪಿ ಚ ಯೋಗಾನುರೂಪಸೇನಾಸನಮಾಚಿಕ್ಖತಿ, ದಾಯಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತಿ. ಝಾಯಥಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣಾನಿ, ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀನಿ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯಥ, ಸಮಥಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಞ್ಚ ವಡ್ಢೇಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮಾ ಪಮಾದತ್ಥಾತಿ ಮಾ ಪಮಜ್ಜಿತ್ಥ. ಮಾ ಪಚ್ಛಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ಅಹುವತ್ಥಾತಿ ಯೇ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಹರಕಾಲೇ, ಆರೋಗ್ಯಕಾಲೇ, ಸತ್ತಸಪ್ಪಾಯಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ, ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಕಾಲೇ ಚ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಿರಹಿತಾ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಮಙ್ಗುಲಭತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಮನುಭೋನ್ತಾ ಪಮಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇ ಪಚ್ಛಾ ಜರಾಕಾಲೇ, ರೋಗಕಾಲೇ, ಮರಣಕಾಲೇ, ವಿಪತ್ತಿಕಾಲೇ, ಸತ್ಥು ಪರಿನಿಬ್ಬುತಕಾಲೇ ಚ ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾ, ಸಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾಲಕಿರಿಯಞ್ಚ ಭಾರಿಯಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪನ ತಾದಿಸಾ ಮಾ ಅಹುವತ್ಥಾತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮಾ ¶ ಪಚ್ಛಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ಅಹುವತ್ಥಾ’’ತಿ. ಅಯಂ ವೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಸಾಸನೀತಿ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಾ ‘‘ಝಾಯಥ ಮಾ ಪಮಾದತ್ಥಾ’’ತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಸಾಸನೀ, ಓವಾದೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸಲ್ಲೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೯. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ, ಆವುಸೋ, ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕತಮಂ ಪನಾವುಸೋ ¶ , ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏವಂ ಯತ್ತಕಾ ಥೇರೇನ ಪುಚ್ಛಾ ವುತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಾ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾ ಪುಚ್ಛಾ ಏವ.

ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ವದನ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಾಪಿ ಬಾಹಿರಕಾಪಿ ಸಾಸನಿಕಾಪಿ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖೇನಾಪಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಬಹೂನಂ ವಚನಂ ಉಪಾದಾಯ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಮಸನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ, ಆವುಸೋ, ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಅಪರೇಹಿಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಥಾಪರೇಹಿಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ಏವಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಹೋತೀತಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಸೋಭನಾಯ ಪಸತ್ಥಾಯ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಯದಾ ಪನ ಧಮ್ಮೇಯೇವ ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ, ತದಾಸ್ಸ ಸೋಭನಾ ಪಸತ್ಥಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಾ ಚಾಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ ಲೋಕಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಂ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಞಾಣಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಾಸವಾ ಪಞ್ಞಾ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಪುಗ್ಗಲೋ ಪನ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಸೇಕ್ಖೋ ಅಸೇಕ್ಖೋ ಚ. ತತ್ಥ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ ಬಾಹಿರಕೋ ಸಾಸನಿಕೋ ಚ. ತತ್ಥ ಬಾಹಿರಕೋ ಕಮ್ಮವಾದೀ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ, ನೋ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಾಯ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಕತ್ತಾ. ಸಾಸನಿಕೋ ದ್ವೀಹಿಪಿ. ಸೇಕ್ಖೋ ನಿಯತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಅಸೇಕ್ಖೋ ಅಸೇಕ್ಖಾಯ. ಇಧ ಪನ ನಿಯತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉಜುಗತಾಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಧಮ್ಮೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಆಗತೋ ಇಮಂ ಸದ್ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಹಿ ಅನ್ತದ್ವಯಮನುಪಗಮ್ಮ ಉಜುಭಾವೇನ ಗತತ್ತಾ ¶ , ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಿ ಚ ಸಬ್ಬವಙ್ಕಾನಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗತತ್ತಾ ಉಜುಗತಾ ಹೋತಿ, ತಾಯೇವ ¶ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನವಪ್ಪಕಾರೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಅಚಲಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗಹನಾನಿ ಚ ವಿನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ಅರಿಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಆಗತೋ ಇಮಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತಂ ಅಮತೋಗಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಯತೋ ಖೋತಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಚನಮೇತಂ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಕುಸಲಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ದಸಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಖಾತಂ ಅಕುಸಲಞ್ಚ ¶ ಪಜಾನಾತಿ, ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣಾಯ ಪಜಾನನಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಕುಸಲಮೂಲಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ತಸ್ಸ ಮೂಲಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಅಕುಸಲಮೂಲಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ, ತೇನೇವ ಪಕಾರೇನ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ. ಏಸ ನಯೋ ಕುಸಲಞ್ಚ ಕುಸಲಮೂಲಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸು ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಕಿಚ್ಚವಸೇನೇವ ವತ್ಥುಪಜಾನನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ತಾವತಾಪೀತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಇಮಿನಾ ಅಕುಸಲಾದಿಪ್ಪಜಾನನೇನಾಪಿ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ. ಉಜುಗತಾಸ್ಸ…ಪೇ… ಇಮಂ ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಸಂಖಿತ್ತದೇಸನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ. ದೇಸನಾಯೇವ ಚೇಸಾ ಸಂಖಿತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿತ್ಥಾರವಸೇನೇವ ಸಮ್ಮಾಮನಸಿಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದುತಿಯವಾರೇ ಪನ ದೇಸನಾಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಮನಸಿಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧೋಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇನೇವ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಸಂಖಿತ್ತದೇಸನಾಯ ದ್ವೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಾ, ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾಯ ದ್ವೇ ಉಪರಿಮಮಗ್ಗಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾವಸಾನೇ ‘‘ಸಬ್ಬಸೋ ರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ. ಥೇರೋ ಪನಾಹ ‘‘ಸಂಖಿತ್ತದೇಸನಾಯಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ರಾಸಿತೋ ಕಥಿತಾ, ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾಯಪೀ’’ತಿ. ಯಾ ಚಾಯಂ ¶ ಇಧ ಸಂಖಿತ್ತವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾಸು ವಿಚಾರಣಾ ಆವಿಕತಾ, ಸಾ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಪುಬ್ಬಾನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ಇತೋ ಪರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ.

ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ

ತತ್ಥ ಪಠಮವಾರಸ್ಸ ತಾವ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾಯ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಅಕೋಸಲ್ಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಕುಸಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಪರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಕುಸಲಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ¶ ವಾ. ತಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸಾವಜ್ಜದುಕ್ಖವಿಪಾಕಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವಾ. ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಪದವಣ್ಣನಾ.

ಅಸಾಧಾರಣೇಸು ಪನ ಪಾಣಸ್ಸ ಅತಿಪಾತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ಪಾಣವಧೋ ಪಾಣಘಾತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಾಣೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೋಹಾರತೋ ಸತ್ತೋ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಾಣೇ ಪಾಣಸಞ್ಞಿನೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕಉಪಕ್ಕಮಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ವಧಕಚೇತನಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ. ಸೋ ಗುಣವಿರಹಿತೇಸು ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾದೀಸು ಪಾಣೇಸು ಖುದ್ದಕೇ ಪಾಣೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಮಹಾಸರೀರೇ ¶ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಯೋಗಮಹನ್ತತಾಯ. ಪಯೋಗಸಮತ್ತೇಪಿ ವತ್ಥುಮಹನ್ತತಾಯ. ಗುಣವನ್ತೇಸು ಮನುಸ್ಸಾದೀಸು ಅಪ್ಪಗುಣೇ ಪಾಣೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಮಹಾಗುಣೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ಸರೀರಗುಣಾನಂ ಪನ ಸಮಭಾವೇ ಸತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮಾನಞ್ಚ ಮುದುತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ತಿಬ್ಬತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ ಪಾಣೋ, ಪಾಣಸಞ್ಞಿತಾ, ವಧಕಚಿತ್ತಂ, ಉಪಕ್ಕಮೋ, ತೇನ ಮರಣನ್ತಿ. ಛ ಪಯೋಗಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ, ಆಣತ್ತಿಕೋ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ, ಥಾವರೋ, ವಿಜ್ಜಾಮಯೋ, ಇದ್ಧಿಮಯೋತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರೀಯಮಾನೇ ಅತಿಪಪಞ್ಚೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಾಮ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಏವರೂಪಂ. ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಂ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೨.೧೭೨) ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಅದಿನ್ನಸ್ಸ ಆದಾನಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ, ಪರಸ್ಸ ಹರಣಂ ಥೇಯ್ಯಂ, ಚೋರಿಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಅದಿನ್ನನ್ತಿ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಯತ್ಥ ಪರೋ ಯಥಾಕಾಮಕಾರಿತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅದಣ್ಡಾರಹೋ ಅನುಪವಜ್ಜೋ ಚ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಞ್ಞಿನೋ ತದಾದಾಯಕಉಪಕ್ಕಮಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಥೇಯ್ಯಚೇತನಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ. ತಂ ಹೀನೇ ಪರಸನ್ತಕೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ ¶ , ಪಣೀತೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ. ಕಸ್ಮಾ? ವತ್ಥುಪಣೀತತಾಯ. ವತ್ಥುಸಮತ್ತೇ ಸತಿ ಗುಣಾಧಿಕಾನಂ ಸನ್ತಕೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ. ತಂ ತಂ ಗುಣಾಧಿಕಂ ಉಪಾದಾಯ ತತೋ ತತೋ ಹೀನಗುಣಸ್ಸ ಸನ್ತಕೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ. ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಞ್ಞಿತಾ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ, ಉಪಕ್ಕಮೋ, ತೇನ ಹರಣನ್ತಿ. ಛ ಪಯೋಗಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದಯೋವ. ತೇ ಚ ಖೋ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರೋ, ಪಸಯ್ಹಾವಹಾರೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವಹಾರೋ, ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರೋ, ಕುಸಾವಹಾರೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಅವಹಾರಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ (ಪಾರಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೯೨) ವುತ್ತೋ.

ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾಮೇಸೂತಿ ಮೇಥುನಸಮಾಚಾರೇಸು. ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋತಿ ಏಕನ್ತನಿನ್ದಿತೋ ಲಾಮಕಾಚಾರೋ. ಲಕ್ಖಣತೋ ಪನ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕಾಯದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನವೀತಿಕ್ಕಮಚೇತನಾ ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ.

ತತ್ಥ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಪುರಿಸಾನಂ ತಾವ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾ, ಪಿತುರಕ್ಖಿತಾ, ಮಾತಾಪಿತುರಕ್ಖಿತಾ, ಭಾತುರಕ್ಖಿತಾ, ಭಗಿನಿರಕ್ಖಿತಾ, ಞಾತಿರಕ್ಖಿತಾ, ಗೋತ್ತರಕ್ಖಿತಾ, ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಾ, ಸಾರಕ್ಖಾ, ಸಪರಿದಣ್ಡಾತಿ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾದಯೋ ದಸ ¶ ; ಧನಕ್ಕೀತಾ, ಛನ್ದವಾಸಿನೀ, ಭೋಗವಾಸಿನೀ, ಪಟವಾಸಿನೀ, ಓದಪತ್ತಕಿನೀ, ಓಭಟಚುಮ್ಬಟಾ, ದಾಸೀ ಚ ಭರಿಯಾ ಚ, ಕಮ್ಮಕಾರೀ ಚ ಭರಿಯಾ ಚ, ಧಜಾಹತಾ, ಮುಹುತ್ತಿಕಾತಿ ಏತಾ ಚ ಧನಕ್ಕೀತಾದಯೋ ದಸಾತಿ ವೀಸತಿ ಇತ್ಥಿಯೋ. ಇತ್ಥೀಸು ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಾರಕ್ಖಾಸಪರಿದಣ್ಡಾನಂ, ದಸನ್ನಞ್ಚ ಧನಕ್ಕೀತಾದೀನನ್ತಿ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಅಞ್ಞೇ ಪುರಿಸಾ, ಇದಂ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ. ಸೋ ಪನೇಸ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣರಹಿತೇ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಭಾರಾ ಅಗಮನೀಯವತ್ಥು, ತಸ್ಮಿಂ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ, ಸೇವನಪಯೋಗೋ, ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಅಧಿವಾಸನನ್ತಿ. ಏಕೋ ಪಯೋಗೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ ಏವ.

ಮುಸಾತಿ ¶ ವಿಸಂವಾದನಪುರೇಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥಭಞ್ಜಕೋ ವಚೀಪಯೋಗೋ ಕಾಯಪಯೋಗೋ ವಾ. ವಿಸಂವಾದನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪನಸ್ಸ ಪರವಿಸಂವಾದನಕಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದೋ. ಅಪರೋ ನಯೋ ಮುಸಾತಿ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ ವತ್ಥು. ವಾದೋತಿ ತಸ್ಸ ಭೂತತೋ ತಚ್ಛತೋ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ. ಲಕ್ಖಣತೋ ಪನ ಅತಥಂ ವತ್ಥುಂ ತಥತೋ ಪರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಕಾಮಸ್ಸ ತಥಾವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದೋ. ಸೋ ಯಮತ್ಥಂ ಭಞ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ಅಪಿಚ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಅದಾತುಕಾಮತಾಯ ನತ್ಥೀತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಸಕ್ಖಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ಥಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ತೇಲಂ ವಾ ಸಪ್ಪಿಂ ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅಜ್ಜ ಗಾಮೇ ತೇಲಂ ನದೀಮಞ್ಞೇ ಸನ್ದತೀ’’ತಿ ಪುರಾಣಕಥಾನಯೇನ ಪವತ್ತೋ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಅದಿಟ್ಠಂಯೇವ ಪನ ದಿಟ್ಠನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವದನ್ತಾನಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ ಅತಥಂ ವತ್ಥು, ವಿಸಂವಾದನಚಿತ್ತಂ, ತಜ್ಜೋ ವಾಯಾಮೋ, ಪರಸ್ಸ ತದತ್ಥವಿಜಾನನನ್ತಿ. ಏಕೋ ಪಯೋಗೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋವ. ಸೋ ಕಾಯೇನ ವಾ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ವಿಸಂವಾದಕಕಿರಿಯಾಕರಣೇ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಾಯ ಚೇ ಕಿರಿಯಾಯ ಪರೋ ತಮತ್ಥಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಚೇತನಾಕ್ಖಣೇಯೇವ ಮುಸಾವಾದಕಮ್ಮುನಾ ಬಜ್ಝತಿ.

ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾತಿಆದೀಸು ಯಾಯ ವಾಚಾಯ ಯಸ್ಸ ತಂ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ, ತಸ್ಸ ಹದಯೇ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಭಾವಂ ಪರಸ್ಸ ಚ ಸುಞ್ಞಭಾವಂ ಕರೋತಿ, ಸಾ ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾ. ಯಾಯ ಪನ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪರಮ್ಪಿ ಫರುಸಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಸಾ ವಾಚಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಫರುಸಾ ನೇವ ಕಣ್ಣಸುಖಾ ನ ಹದಯಸುಖಾ ವಾ, ಅಯಂ ಫರುಸಾ ವಾಚಾ. ಯೇನ ¶ ಸಮ್ಫಂ ಪಲಪತಿ ನಿರತ್ಥಕಂ, ಸೋ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ. ತೇಸಂ ಮೂಲಭೂತಾ ಚೇತನಾಪಿ ಪಿಸುಣಾವಾಚಾದಿನಾಮಮೇವ ಲಭತಿ, ಸಾ ಏವ ಚ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ. ತತ್ಥ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ವಾ ಭೇದಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಕಮ್ಯತಾಯ ವಾ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾ. ಸಾ ಯಸ್ಸ ಭೇದಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಗುಣತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ಮಹಾಗುಣತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ. ತಸ್ಸಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಭಾರಾ ಭಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ ಪರೋ, ‘‘ಇತಿ ಇಮೇ ನಾನಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಿನಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಭೇದಪುರೇಕ್ಖಾರತಾ ವಾ, ‘‘ಅಹಂ ¶ ಪಿಯೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ’’ತಿ ಪಿಯಕಮ್ಯತಾ ವಾ, ತಜ್ಜೋ ವಾಯಾಮೋ, ತಸ್ಸ ತದತ್ಥವಿಜಾನನನ್ತಿ.

ಪರಸ್ಸ ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಏಕನ್ತಫರುಸಾ ಚೇತನಾ ಫರುಸಾ ವಾಚಾ. ತಸ್ಸ ಆವಿಭಾವತ್ಥಮಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ದಾರಕೋ ಮಾತುವಚನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಮಾತಾ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ‘‘ಚಣ್ಡಾ ತಂ ಮಹಿಂಸೀ ಅನುಬನ್ಧತೂ’’ತಿ ಅಕ್ಕೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ಅರಞ್ಞೇ ಮಹಿಂಸೀ ಉಟ್ಠಾಸಿ. ದಾರಕೋ ‘‘ಯಂ ಮಮ ಮಾತಾ ಮುಖೇನ ಕಥೇಸಿ ತಂ ಮಾ ಹೋತು, ಯಂ ಚಿತ್ತೇನ ಚಿನ್ತೇಸಿ ತಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಮಕಾಸಿ. ಮಹಿಂಸೀ ತತ್ಥೇವ ಬದ್ಧಾ ವಿಯ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏವಂ ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕೋಪಿ ಪಯೋಗೋ ಚಿತ್ತಸಣ್ಹತಾಯ ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ನ ಹೋತಿ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಪುತ್ತಕೇ ಏವಮ್ಪಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ಚೋರಾ ವೋ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕಂ ಕರೋನ್ತೂ’’ತಿ, ಉಪ್ಪಲಪತ್ತಮ್ಪಿ ಚ ನೇಸಂ ಉಪರಿ ಪತನ್ತಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಚ ಕದಾಚಿ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇ ಅಹಿರಿಕಾ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಿನೋ ಚರನ್ತಿ ನಿದ್ಧಮಥ ನೇ’’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ನೇಸಂ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ಚಿತ್ತಸಣ್ಹತಾಯ ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಚನಸಣ್ಹತಾಯ ಅಫರುಸಾ ವಾಚಾಪಿ ನ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಮಾರಾಪೇತುಕಾಮಸ್ಸ ‘‘ಇಮಂ ಸುಖಂ ಸಯಾಪೇಥಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಅಫರುಸಾ ವಾಚಾ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತಫರುಸತಾಯ ಪನೇಸಾ ಫರುಸಾ ವಾಚಾವ. ಸಾ ಯಂ ¶ ಸನ್ಧಾಯ ಪವತ್ತಿತಾ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಗುಣತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ಮಹಾಗುಣತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ. ತಸ್ಸಾ ತಯೋ ಸಮ್ಭಾರಾ ಅಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬೋ ಪರೋ, ಕುಪಿತಚಿತ್ತಂ, ಅಕ್ಕೋಸನಾತಿ.

ಅನತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪಕಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ. ಸೋ ಆಸೇವನಮನ್ದತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಆಸೇವನಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ. ತಸ್ಸ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭಾರಾ ಭಾರತಯುದ್ಧಸೀತಾಹರಣಾದಿನಿರತ್ಥಕಕಥಾಪುರೇಕ್ಖಾರತಾ, ತಥಾರೂಪೀಕಥಾಕಥನನ್ತಿ.

ಅಭಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ¶ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಪರಭಣ್ಡಾಭಿಮುಖೀ ಹುತ್ವಾ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಇದಂ ಮಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಭಣ್ಡಾಭಿಜ್ಝಾಯನಲಕ್ಖಣಾ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ ಚ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ ಚ. ತಸ್ಸಾ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭಾರಾ ಪರಭಣ್ಡಂ, ಅತ್ತನೋ ಪರಿಣಾಮನಞ್ಚ. ಪರಭಣ್ಡವತ್ಥುಕೇ ಹಿ ಲೋಭೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ನ ತಾವ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ ಹೋತಿ, ಯಾವ ‘‘ಅಹೋ ವತೀದಂ ಮಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ನ ಪರಿಣಾಮೇತಿ.

ಹಿತಸುಖಂ ಬ್ಯಾಪಾದಯತೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ. ಸೋ ಪರವಿನಾಸಾಯ ಮನೋಪದೋಸಲಕ್ಖಣೋ ¶ , ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ವಿಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ ಚ. ತಸ್ಸ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭಾರಾ ಪರಸತ್ತೋ ಚ, ತಸ್ಸ ಚ ವಿನಾಸಚಿನ್ತಾ. ಪರಸತ್ತವತ್ಥುಕೇ ಹಿ ಕೋಧೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ನ ತಾವ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ ಹೋತಿ, ಯಾವ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಯಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಿನಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ವಿನಾಸಂ ನ ಚಿನ್ತೇತಿ.

ಯಥಾಭುಚ್ಚಗಹಣಾಭಾವೇನ ಮಿಚ್ಛಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ. ಸಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಪರೀತದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ. ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ವಿಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ ಚ. ಅಪಿಚ ಅನಿಯತಾ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ನಿಯತಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ. ತಸ್ಸಾ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭಾರಾ ವತ್ಥುನೋ ಚ ಗಹಿತಾಕಾರವಿಪರೀತತಾ, ಯಥಾ ಚ ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾಭಾವೇನ ತಸ್ಸುಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ.

ಇಮೇಸಂ ಪನ ದಸನ್ನಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಧಮ್ಮತೋ ಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವೇದನಾತೋ ಮೂಲತೋತಿ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ¶ ಧಮ್ಮತೋತಿ ಏತೇಸು ಹಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ, ಚೇತನಾಧಮ್ಮಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ತಯೋ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ.

ಕೋಟ್ಠಾಸತೋತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನೋ ಮೂಲಾನಿ. ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಾ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಚೇವ ಮೂಲಾನಿ ಚ. ಅಭಿಜ್ಝಾ ಹಿ ಮೂಲಂ ಪತ್ವಾ ಲೋಭೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ ಹೋತಿ. ಬ್ಯಾಪಾದೋ ದೋಸೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ.

ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾರಮ್ಮಣತೋ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣೋ ಹೋತಿ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ. ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣೋ. ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣೋತಿಪಿ ಏಕೇ. ಮುಸಾವಾದೋ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣೋ ವಾ. ತಥಾ ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾ. ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣಾವ. ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತವಸೇನ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣೋ ¶ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣೋ ವಾ, ತಥಾ ಅಭಿಜ್ಝಾ. ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣೋವ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಾ.

ವೇದನಾತೋತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ದುಕ್ಖವೇದನೋ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ರಾಜಾನೋ ಚೋರಂ ದಿಸ್ವಾ ಹಸಮಾನಾಪಿ ‘‘ಗಚ್ಛಥ ನಂ ಘಾತೇಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ಪನ ನೇಸಂ ದುಕ್ಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಹೋತಿ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ತಿವೇದನಂ. ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಸುಖಮಜ್ಝತ್ತವಸೇನ ದ್ವಿವೇದನೋ, ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತೇ ಪನ ಮಜ್ಝತ್ತವೇದನೋ ನ ಹೋತಿ. ಮುಸಾವಾದೋ ತಿವೇದನೋ, ತಥಾ ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾ. ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾವ. ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ತಿವೇದನೋ ¶ . ಅಭಿಜ್ಝಾ ಸುಖಮಜ್ಝತ್ತವಸೇನ ದ್ವಿವೇದನಾ, ತಥಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ. ಬ್ಯಾಪಾದೋ ದುಕ್ಖವೇದನೋ.

ಮೂಲತೋತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ದೋಸಮೋಹವಸೇನ ದ್ವಿಮೂಲಕೋ ಹೋತಿ. ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ದೋಸಮೋಹವಸೇನ ವಾ ಲೋಭಮೋಹವಸೇನ ವಾ. ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಲೋಭಮೋಹವಸೇನ. ಮುಸಾವಾದೋ ದೋಸಮೋಹವಸೇನ ವಾ ಲೋಭಮೋಹವಸೇನ ವಾ, ತಥಾ ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ಚ. ಫರುಸಾ ವಾಚಾ ದೋಸಮೋಹವಸೇನ. ಅಭಿಜ್ಝಾ ಮೋಹವಸೇನ ಏಕಮೂಲಾ, ತಥಾ ಬ್ಯಾಪಾದೋ. ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಲೋಭಮೋಹವಸೇನ ದ್ವಿಮೂಲಾತಿ.

ಲೋಭೋ ಅಕುಸಲಮೂಲನ್ತಿಆದೀಸು ಲುಬ್ಭತೀತಿ ಲೋಭೋ. ದುಸ್ಸತೀತಿ ದೋಸೋ. ಮುಯ್ಹತೀತಿ ಮೋಹೋ. ತೇಸು ಲೋಭೋ ಸಯಞ್ಚ ಅಕುಸಲೋ ಸಾವಜ್ಜದುಕ್ಖವಿಪಾಕಟ್ಠೇನ, ಇಮೇಸಞ್ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ¶ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪ್ಪಭಾವಕಟ್ಠೇನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ರತ್ತೋ ಖೋ ಆವುಸೋ ರಾಗೇನ ಅಭಿಭೂತೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಾಣಮ್ಪಿ ಹನತೀ’’ತಿಆದಿ. ದೋಸಮೋಹಾನಂ ಅಕುಸಲಮೂಲಭಾವೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ

ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣೀ ಕುಸಲನ್ತಿಆದೀಸು ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಏವ. ವೇರಂ ಮಣತೀತಿ ವೇರಮಣೀ, ವೇರಂ ಪಜಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿರಮತಿ ವಾ ಏತಾಯ ಕರಣಭೂತಾಯ, ವಿಕಾರಸ್ಸ ವೇಕಾರಂ ಕತ್ವಾಪಿ ವೇರಮಣೀ. ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಣ್ಣನಾ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ವೇರಮಣೀತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿರತಿ. ಯಾ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ, ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ¶ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಆರತಿ ವಿರತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿರತಿ, ಸಾ ಭೇದತೋ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿ ಸಮಾದಾನವಿರತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತೀತಿ. ತತ್ಥ ಅಸಮಾದಿನ್ನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿವಯಬಾಹುಸಚ್ಚಾದೀನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯುತ್ತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏವರೂಪಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತವತ್ಥುಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ವಿರತಿ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಚಕ್ಕನಉಪಾಸಕಸ್ಸ ವಿಯ.

ತಸ್ಸ ಕಿರ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ಮಾತುಯಾ ರೋಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ವೇಜ್ಜೇನ ಚ ‘‘ಅಲ್ಲಸಸಮಂಸಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತೋ ಚಕ್ಕನಸ್ಸ ಭಾತಾ ‘‘ಗಚ್ಛ ತಾತ ಖೇತ್ತಂ ಆಹಿಣ್ಡಾಹೀ’’ತಿ ಚಕ್ಕನಂ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ಗತೋ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಏಕೋ ಸಸೋ ತರುಣಸಸ್ಸಂ ಖಾದಿತುಂ ಆಗತೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವೇಗೇನ ಧಾವೇನ್ತೋ ವಲ್ಲಿಯಾ ಬದ್ಧೋ ‘‘ಕಿರಿ ಕಿರೀ’’ತಿ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ. ಚಕ್ಕನೋ ತೇನ ಸದ್ದೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಮಾತು ¶ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ. ಪುನ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ನ ಮೇತಂ ಪತಿರೂಪಂ, ಯ್ವಾಹಂ ಮಾತು ಜೀವಿತಕಾರಣಾ ಪರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ‘‘ಗಚ್ಛ ಅರಞ್ಞೇ ಸಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಿಣೋದಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಾ’’ತಿ ಮುಞ್ಚಿ. ಭಾತರಾ ಚ ‘‘ಕಿಂ ತಾತ ಸಸೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ತತೋ ನಂ ಭಾತಾ ಪರಿಭಾಸಿ. ಸೋ ಮಾತುಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಯತೋಹಂ ¶ ಜಾತೋ, ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಪಾಣಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಾ’’ತಿ ಸಚ್ಚಂ ವತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ತಾವದೇವಸ್ಸ ಮಾತಾ ಅರೋಗಾ ಅಹೋಸಿ.

ಸಮಾದಿನ್ನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಮಾದಾನೇ ಚ ತತುತ್ತರಿ ಚ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ವತ್ಥುಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ವಿರತಿ ಸಮಾದಾನವಿರತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಉತ್ತರವಡ್ಢಮಾನಪಬ್ಬತವಾಸೀಉಪಾಸಕಸ್ಸ ವಿಯ.

ಸೋ ಕಿರ ಅಮ್ಬರಿಯವಿಹಾರವಾಸೀಪಿಙ್ಗಲಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತಂ ಕಸ್ಸತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಗೋಣೋ ನಟ್ಠೋ, ಸೋ ತಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಉತ್ತರವಡ್ಢಮಾನಪಬ್ಬತಂ ಆರುಹಿ, ತತ್ರ ನಂ ಮಹಾಸಪ್ಪೋ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇಮಾಯಸ್ಸ ತಿಖಿಣವಾಸಿಯಾ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದಾಮೀ’’ತಿ. ಪುನ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ನ ಮೇತಂ ಪತಿರೂಪಂ, ಯ್ವಾಹಂ ಭಾವನೀಯಸ್ಸ ಗರುನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಜೀವಿತಂ ¶ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ, ನ ಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ ಅಂಸೇ ಠಪಿತಂ ತಿಖಿಣದಣ್ಡವಾಸಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ಛಡ್ಡೇಸಿ. ತಾವದೇವ ನಂ ಮಹಾವಾಳೋ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸೀತಿ.

ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪನ ವಿರತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ‘‘ಪಾಣಂ ಘಾತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ವಿರತಿ ಕೋಸಲ್ಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕುಸಲನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಕುಚ್ಛಿತಸಯನತೋ ವಾ ಕುಸನ್ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ಲುನಾತೀತಿಪಿ ಕುಸಲಂ. ಕತಮಞ್ಚಾವುಸೋ ಕುಸಲನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅನನುರೂಪತ್ತಾ ಕುಸಲಾತಿ ನ ವುತ್ತಾ.

ಯಥಾ ಚ ಅಕುಸಲಾನಂ, ಏವಂ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಧಮ್ಮತೋ ಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವೇದನಾತೋ ಮೂಲತೋತಿ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಧಮ್ಮತೋತಿ ಏತೇಸು ಹಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಚೇತನಾಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ವಿರತಿಯೋಪಿ. ಅನ್ತೇ ತಯೋ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ.

ಕೋಟ್ಠಾಸತೋತಿ ¶ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಏವ, ನೋ ಮೂಲಾನಿ. ಅನ್ತೇ ತಯೋ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಚೇವ ¶ ಮೂಲಾನಿ ಚ. ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಹಿ ಮೂಲಂ ಪತ್ವಾ ಅಲೋಭೋ ಕುಸಲಮೂಲಂ ಹೋತಿ. ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ ಅದೋಸೋ ಕುಸಲಮೂಲಂ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಅಮೋಹೋ ಕುಸಲಮೂಲಂ.

ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನೇವ ಏತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ, ವೀತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತೋಯೇವ ಹಿ ವೇರಮಣೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತಿ, ಏವಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಆರಮ್ಮಣಾಪೇತೇ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾನಿ ಪಜಹನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವೇದನಾತೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ಸುಖವೇದನಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಜ್ಝತ್ತವೇದನಾ ವಾ. ಕುಸಲಂ ಪತ್ವಾ ಹಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಮೂಲತೋತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ಅಲೋಭಅದೋಸಅಮೋಹವಸೇನ ತಿಮೂಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ದ್ವಿಮೂಲಾ. ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ¶ ದ್ವಿಮೂಲಾ. ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಏಕಮೂಲಾ. ಅಲೋಭೋ ಪನ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತನೋ ಮೂಲಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಯಾಪಾದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಅಲೋಭಾದೋಸವಸೇನ ದ್ವಿಮೂಲಾವಾತಿ.

ಅಲೋಭೋ ಕುಸಲಮೂಲನ್ತಿಆದೀಸು ನ ಲೋಭೋತಿ ಅಲೋಭೋ, ಲೋಭಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅದೋಸಾಮೋಹೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತೇಸು ಅಲೋಭೋ ಸಯಞ್ಚ ಕುಸಲಂ, ಇಮೇಸಞ್ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣೀಆದೀನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪ್ಪಭಾವಕಟ್ಠೇನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಮೂಲನ್ತಿ ಕುಸಲಮೂಲಂ. ಅದೋಸಾಮೋಹಾನಮ್ಪಿ ಕುಸಲಮೂಲಭಾವೇ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಚ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಚ ದೇಸಿತಮತ್ಥಂ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಯತೋ ಖೋ ಆವುಸೋತಿಆದಿಅಪ್ಪನಾವಾರಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏವಂ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಏವಂ ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠದಸಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಏವಂ ಅಕುಸಲಮೂಲನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಏಕೇನ ನಯೇನ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ನಿಯ್ಯಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ಏತ್ಥ ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಂ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಚ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಚ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ. ಅಭಿಜ್ಝಾ ಚ ಲೋಭೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಞ್ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ. ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಮ್ಮಪಥಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ. ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ¶ . ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಸಮುದಯಂ ಪಜಹಮಾನೋ ನಿರೋಧಂ ¶ ಪಜಾನನ್ತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಇತಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸರೂಪೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ದ್ವೇ ಆವತ್ತಹಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಸೋ ಏವಂ ಅಕುಸಲಾದೀನಿ ಪಜಾನನ್ತೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಪಟಿಘಾನುಸಯಂ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾತಿ ಪಟಿಘಾನುಸಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನೇವ ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಅಸ್ಮೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾನುಸಯಂ ಸಮೂಹನಿತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನವಕಾರೀಕರಿತ್ವಾ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮೂಹಗ್ಗಹಣಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾನುಸಯಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ.

ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾನುಸಯನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸಂ ಮಾನಾನುಸಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮಾನಾನುಸಯೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ¶ . ಇಮಞ್ಚ ಅಸ್ಮಿಮಾನಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಞ್ಞಾತುಕಾಮೇನ ಖನ್ಧಿಯವಗ್ಗೇ ಖೇಮಕಸುತ್ತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೯) ಓಲೋಕೇತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಅವಿಜ್ಜಂ ಪಹಾಯಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ವಿಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿಕಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕರೋ ಹೋತೀತಿ ಅಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದಕರೋ ಹೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಖೋ, ಆವುಸೋತಿ ದೇಸನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತಿ, ಇಮಾಯ ಕಮ್ಮಪಥದೇಸನಾಯ ವುತ್ತಮನಸಿಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಏವಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇಹಿ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಹಾರವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೦. ಸಾಧಾವುಸೋತಿ ಖೋ…ಪೇ… ಆಗತೋ ಇಮಂ ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮುಖೇನ ಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ತಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ ‘‘ಸಾಧಾವುಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸೇವ ವಚನಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ವಚಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಚೇತಸಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ¶ ಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಂ ದೇಸೇತುಂ ಪಟಿಬಲೋ, ಯಥಾಹ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಹೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಆಚಿಕ್ಖಿತುಂ ದೇಸೇತು’’ನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ದೇಸೇತುಕಾಮೋವ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಖೋ’’ತಿ ¶ ಅವಚ, ತಸ್ಮಾ ಅಪರೇನಪಿ ನಯೇನ ಸಚ್ಚದೇಸನಂ ಸೋತುಕಾಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಉತ್ತರಿಂ ಪಞ್ಹಂ ಅಪುಚ್ಛಿಂಸು. ತೇನ ಸಯಮೇವ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಪಞ್ಹತೋ ಉತ್ತರಿಂ ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನಾವುಸೋ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಪರಿಯಾಯೋ ಭವೇಯ್ಯ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಞ್ಞಂ ಅತಿರೇಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು, ಪುರಿಮಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಾ ಉಪರಿಭಾಗೇ ಪುಚ್ಛಿಂಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಬ್ಯಾಕರಮಾನೋ ಥೇರೋ ಸಿಯಾ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾಯಂ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ, ಆಹಾರನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಂ. ಪಚ್ಚಯೋ ಹಿ ಆಹರತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಹಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಭೂತಾನಂ ¶ ವಾ ಸತ್ತಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಭೂತಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಾ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಸಮ್ಭವೇಸೀನನ್ತಿ ಯೇ ಸಮ್ಭವಂ ಜಾತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಏಸನ್ತಿ ಗವೇಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಚತೂಸು ಯೋನೀಸು ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜಾ ಸತ್ತಾ ಯಾವ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ನ ಭಿನ್ದನ್ತಿ, ತಾವ ಸಮ್ಭವೇಸಿನೋ ನಾಮ. ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಭೂತಾ ನಾಮ. ಸಂಸೇದಜಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ ಚ ಪಠಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಭವೇಸಿನೋ ನಾಮ. ದುತಿಯಚಿತ್ತಕ್ಖಣತೋ ಪಭುತಿ ಭೂತಾ ನಾಮ. ಯೇನ ಯೇನ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಜಾಯನ್ತಿ, ಯಾವ ತೇ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಾವ ಸಮ್ಭವೇಸಿನೋ ನಾಮ. ತತೋ ಪರಂ ಭೂತಾ ನಾಮ.

ಅಥ ವಾ ಭೂತಾತಿ ಜಾತಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ಯೇ ಭೂತಾಯೇವ ನ ಪುನ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಖೀಣಾಸವಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮ್ಭವಮೇಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಭವೇಸಿನೋ. ಅಪ್ಪಹೀನಭವಸಂಯೋಜನತ್ತಾ ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವಂ ಏಸನ್ತಾನಂ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ. ವಾಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಭೂತಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವೇಸೀನಞ್ಚಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಠಿತಿಯಾತಿ ಠಿತತ್ಥಂ. ಅನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ಉಪಕಾರತ್ಥಂ. ವಚನಭೇದೋ ಚೇಸ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ಏಕೋಯೇವ. ಅಥ ವಾ ಠಿತಿಯಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಅವಿಚ್ಛೇದಾಯ. ಅನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯ. ಉಭೋಪಿ ಚೇತಾನಿ ಭೂತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಚೇವ ಅನುಗ್ಗಹಾಯ ಚ. ಸಮ್ಭವೇಸೀನಂ ವಾ ಠಿತಿಯಾ ಚೇವ ಅನುಗ್ಗಹಾಯ ಚಾತಿ ಏವಂ ಉಭಯತ್ಥ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋತಿ ಕಬಳಂ ಕತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋಹರಿತಬ್ಬತೋ ¶ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ, ಓದನಕುಮ್ಮಾಸಾದಿವತ್ಥುಕಾಯ ಓಜಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಓಳಾರಿಕೋ ವಾ ಸುಖುಮೋ ವಾತಿ ವತ್ಥುಓಳಾರಿಕತಾಯ ಓಳಾರಿಕೋ, ವತ್ಥುಸುಖುಮತಾಯ ಸುಖುಮೋ. ಸಭಾವೇನ ಪನ ಸುಖುಮರೂಪಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋವ ಹೋತಿ. ಸಾಪಿ ಚಸ್ಸ ವತ್ಥುತೋ ಓಳಾರಿಕತಾ ಸುಖುಮತಾ ಚ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕುಮ್ಭೀಲಾನಞ್ಹಿ ಆಹಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಮೋರಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ಕುಮ್ಭೀಲಾ ಕಿರ ಪಾಸಾಣೇ ಗಿಲನ್ತಿ. ತೇ ಚ ನೇಸಂ ಕುಚ್ಛಿಪ್ಪತ್ತಾವ ವಿಲೀಯನ್ತಿ. ಮೋರಾ ಸಪ್ಪವಿಚ್ಛಿಕಾದಿಪಾಣೇ ಖಾದನ್ತಿ. ಮೋರಾನಂ ಪನ ಆಹಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ತರಚ್ಛಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ತೇ ಕಿರ ತಿವಸ್ಸಛಡ್ಡಿತಾನಿ ವಿಸಾಣಾನಿ ಚೇವ ಅಟ್ಠೀನಿ ಚ ಖಾದನ್ತಿ. ತಾನಿ ಚ ನೇಸಂ ಖೇಳೇನ ತೇಮಿತಮತ್ತೇನೇವ ಕನ್ದಮೂಲಂ ವಿಯ ¶ ಮುದುಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತರಚ್ಛಾನಮ್ಪಿ ಆಹಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಹತ್ಥೀನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ತೇಪಿ ನಾನಾರುಕ್ಖಸಾಖಾಯೋ ಖಾದನ್ತಿ. ಹತ್ಥೀನಂ ಆಹಾರತೋ ಗವಯಗೋಕಣ್ಣಮಿಗಾದೀನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ತೇ ಕಿರ ನಿಸ್ಸಾರಾನಿ ನಾನಾರುಕ್ಖಪಣ್ಣಾದೀನಿ ಖಾದನ್ತಿ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಆಹಾರತೋ ಗುನ್ನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ತೇ ಅಲ್ಲಸುಕ್ಖತಿಣಾನಿ ಖಾದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಆಹಾರತೋ ಸಸಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ಸಸಾನಂ ಆಹಾರತೋ ಸಕುಣಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ಸಕುಣಾನಂ ಆಹಾರತೋ ಪಚ್ಚನ್ತವಾಸೀನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ಪಚ್ಚನ್ತವಾಸೀನಂ ಆಹಾರತೋ ಗಾಮಭೋಜಕಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ಗಾಮಭೋಜಕಾನಂ ಆಹಾರತೋ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಆಹಾರತೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಆಹಾರತೋ ಭುಮ್ಮದೇವಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ಭುಮ್ಮದೇವಾನಂ ಆಹಾರತೋ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ. ಏವಂ ಯಾವ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀನಂ ಆಹಾರೋ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬೋ, ತೇಸಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋತ್ವೇವ ನಿಟ್ಠಂ ಪತ್ತೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಓಳಾರಿಕೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಓಜಾ ಪರಿತ್ತಾ ಹೋತಿ ದುಬ್ಬಲಾ, ಸುಖುಮೇ ಬಲವತೀ. ತಥಾ ಹಿ ಏಕಪತ್ತಪೂರಮ್ಪಿ ಯಾಗುಂ ಪೀವತೋ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಜಿಘಚ್ಛಿತೋ ಹೋತಿ, ಯಂಕಞ್ಚಿದೇವ ಖಾದಿತುಕಾಮೋ. ಸಪ್ಪಿಂ ಪನ ಪಸಟಮತ್ತಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ದಿವಸಂ ಅಭೋತ್ತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ವತ್ಥು ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತಿ, ನ ಪನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪಾಲೇತುಂ. ಓಜಾ ಪಾಲೇತಿ, ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತುಂ. ದ್ವೇ ಪನ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಮಞ್ಚೇವ ವಿನೋದೇನ್ತಿ ಪಾಲೇನ್ತಿ ಚಾತಿ.

ಫಸ್ಸೋ ¶ ¶ ದುತಿಯೋತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿ ಛಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಫಸ್ಸೋ. ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಆಹಾರೇಸು ದುತಿಯೋ ಆಹಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದೇಸನಾನಯೋ ಏವ ಚೇಸ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ನಾಮ ಕಾರಣೇನ ದುತಿಯೋ ವಾ ತತಿಯೋ ವಾತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ನ ಗವೇಸಿತಬ್ಬಂ. ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾತಿ ಚೇತನಾ ಏವ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಚಿತ್ತಂ.

ಏತ್ಥಾಹ, ಯದಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಆಹಾರಟ್ಠೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಇಮೇಯೇವ ಚತ್ತಾರೋ ವುತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸನ್ತತಿಯಾ ¶ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾ. ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹಿ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಭಕ್ಖಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ. ನಾಮಕಾಯೇ ವೇದನಾಯ ಫಸ್ಸೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ, ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕೋ, ಆಹಾರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅನಾಹಾರೋ ನೋ ತಿಟ್ಠತಿ. ತಥಾ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ, ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ.

ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಆಹಾರೋ, ಕಿಂ ಆಹರತೀತಿ? ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ ಓಜಟ್ಠಮಕರೂಪಾನಿ ಆಹರತಿ. ಫಸ್ಸಾಹಾರೋ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ, ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರೋ ತಯೋ ಭವೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪನ್ತಿ.

ಕಥಂ? ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ ತಾವ ಮುಖೇ ಠಪಿತಮತ್ತೋಯೇವ ಅಟ್ಠ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ದನ್ತವಿಚುಣ್ಣಿತಂ ಪನ ಅಜ್ಝೋಹರಿಯಮಾನಂ ಏಕೇಕಂ ಸಿತ್ಥಂ ಅಟ್ಠಟ್ಠ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿಯೇವ. ಏವಂ ಓಜಟ್ಠಮಕರೂಪಾನಿ ಆಹರತಿ.

ಫಸ್ಸಾಹಾರೋ ಪನ ಸುಖವೇದನಿಯೋ ಫಸ್ಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸುಖವೇದನಂ ಆಹರತಿ, ತಥಾ ದುಕ್ಖವೇದನಿಯೋ ದುಕ್ಖಂ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಿಯೋ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಫಸ್ಸಾಹಾರೋ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಆಹರತಿ.

ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರೋ ¶ ಕಾಮಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾಮಭವಂ ಆಹರತಿ, ರೂಪಾರೂಪಭವೂಪಗಾನಿ ತಂ ತಂ ಭವಂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರೋ ತಯೋ ಭವೇ ಆಹರತಿ.

ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರೋ ಪನ ಯೇ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ, ಯಾನಿ ಚ ತಿಸನ್ತತಿವಸೇನ ತಿಂಸರೂಪಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯನಯೇನ ತಾನಿ ಆಹರತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪಂ ಆಹರತೀತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರೋ ತಯೋ ಭವೇ ಆಹರತೀತಿ ಸಾಸವಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾವ ವುತ್ತಾ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪಂ ಆಹರತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ವುತ್ತಂ ¶ . ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತತಂಸಮುಟ್ಠಾನಧಮ್ಮಾನಂ ಆಹರಣತೋ ಪೇತೇ ಆಹಾರಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏತೇಸು ¶ ಚತೂಸು ಆಹಾರೇಸು ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೋ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ. ಫಸ್ಸೋ ಫುಸನ್ತೋಯೇವ, ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ ಆಯೂಹಮಾನಾವ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಜಾನನ್ತಮೇವ.

ಕಥಂ? ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ ಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೋಯೇವ ಕಾಯಟ್ಠಪನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಹೋತಿ. ಕಮ್ಮಜನಿತೋಪಿ ಹಿ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತೋ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ಯಾವ ಆಯುಪರಿಮಾಣಂ ತಿಟ್ಠತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಮಾತುಯಾ ಜನಿತೋಪಿ ದಾರಕೋ ಧಾತಿಯಾ ಥಞ್ಞಾದೀನಿ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಪೋಸಿಯಮಾನೋವ ಚಿರಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಯಥಾ ಚುಪತ್ಥಮ್ಭೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಗೇಹಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಯಥಾ ಮಹಾರಾಜ ಗೇಹೇ ಪತನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇನ ದಾರುನಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ದಾರುನಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ ಸನ್ತಂ ಏವಂ ತಂ ಗೇಹಂ ನ ಪತತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ ಮಹಾರಾಜ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕೋ, ಆಹಾರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೋ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ. ಏವಂ ಸಾಧೇನ್ತೋಪಿ ಚ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ರೂಪಸನ್ತತೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಉಪಾದಿನ್ನಸ್ಸ ಚ. ಕಮ್ಮಜಾನಂ ಅನುಪಾಲಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಜನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ.

ಫಸ್ಸೋ ¶ ಪನ ಸುಖಾದಿವತ್ಥುಭೂತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸನ್ತೋಯೇವ ಸುಖಾದಿವೇದನಾಪವತ್ತನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಹೋತಿ. ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮವಸೇನ ಆಯೂಹಮಾನಾಯೇವ ಭವಮೂಲನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಹೋತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಜಾನನ್ತಮೇವ ನಾಮರೂಪಪ್ಪವತ್ತನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಾದಿವಸೇನ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನೇಸು ಪನೇತೇಸು ಚತ್ತಾರಿ ಭಯಾನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇ ನಿಕನ್ತಿಯೇವ ಭಯಂ, ಫಸ್ಸೇ ಉಪಗಮನಮೇವ, ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಯ ಆಯೂಹನಮೇವ, ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅಭಿನಿಪಾತೋಯೇವ ಭಯನ್ತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇ ಹಿ ನಿಕನ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸೀತಾದೀನಂ ಪುರೇಕ್ಖತಾ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಮುದ್ದಾಗಣನಾದಿಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ಅನಪ್ಪಕಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ¶ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದಿಕಾಯ ಅನೇಸನಾಯ ಆಹಾರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಾ ದಿಟ್ಠೇಪಿ ಧಮ್ಮೇ ಗಾರಯ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸಮ್ಪರಾಯೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾಟಿಪಿ ಆದಿತ್ತಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಾತಿಆದಿನಾ ಲಕ್ಖಣಸಂಯುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮಣಪೇತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇಮಿನಾವ ತಾವ ಕಾರಣೇನ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇ ನಿಕನ್ತಿಯೇವ ಭಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಫಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ¶ ಫಸ್ಸಸ್ಸಾದಿನೋ ಪರೇಸಂ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತೇಸು ದಾರಾದೀಸು ಭಣ್ಡೇಸು ಅಪರಜ್ಝನ್ತಿ. ತೇ ಸಹ ಭಣ್ಡೇನ ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕಂ ವಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೇಸು ಛಡ್ಡೇನ್ತಿ. ರಞ್ಞೋ ವಾ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತಿ. ತತೋ ನೇ ರಾಜಾ ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕಾರಾಪೇತಿ. ಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಭೇದಾ ದುಗ್ಗತಿ ನೇಸಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸಾದಮೂಲಕಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಭಯಂ ಸಬ್ಬಮಾಗತಮೇವ ಹೋತಿ. ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಫಸ್ಸಾಹಾರೇ ಉಪಗಮನಮೇವ ಭಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾಯೂಹನೇನೇವ ಪನ ತಮ್ಮೂಲಕಂ ತೀಸು ಭವೇಸು ಭಯಂ ಸಬ್ಬಮಾಗತಂಯೇವ ಹೋತಿ. ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರೇ ಆಯೂಹನಮೇವ ಭಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಭಿನಿಪತತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಸಬ್ಬಭಯಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾತಿ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರೇ ಅಭಿನಿಪಾತೋಯೇವ ಭಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ¶ ಸಭಯೇಸು ಪನ ಇಮೇಸು ಆಹಾರೇಸು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನತ್ಥಂ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩) ನಯೇನ ಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಫಸ್ಸಾಹಾರೇ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನತ್ಥಂ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಾವೀ ನಿಚ್ಚಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಿಚ್ಚಮ್ಮಗಾವೂಪಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರೇ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನತ್ಥಂ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರೇ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನತ್ಥಂ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚೋರಂ ಆಗುಚಾರಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸತ್ತಿಸತಾಹತೂಪಮಂ ದೇಸೇಸಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಭೂತಮತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ, ದ್ವೇ ಕಿರ ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ ಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿತ್ತೇನ ಪಾಥೇಯ್ಯೇನ ಯೋಜನಸತಿಕಂ ಕನ್ತಾರಮಗ್ಗಂ ¶ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂಸು. ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಸ ಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಥೇಯ್ಯಂ ನಿಟ್ಠಾಸಿ. ತೇ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾತುರಾ ವಿರಳಚ್ಛಾಯಾಯಂ ನಿಸೀದಿಂಸು. ತತೋ ಪುರಿಸೋ ಭರಿಯಂ ಆಹ ‘‘ಭದ್ದೇ ಇತೋ ಸಮನ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಸ ಯೋಜನಾನಿ ಗಾಮೋ ವಾ ನಿಗಮೋ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ತಂ ಪುರಿಸೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಬಹುಮ್ಪಿ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿಕಮ್ಮಂ, ನ ದಾನಿ ಸಕ್ಕಾ ತಂ ಮಯಾ ಕಾತುಂ, ಏಹಿ ಮಂ ಮಾರೇತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಮಂಸಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಂ ಪಾಥೇಯ್ಯಂ ¶ ಕತ್ವಾ ಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಾಹೀ’’ತಿ. ಸಾಪಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಮಿ ಮಯಾ ದಾನಿ ಯಂ ತಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಾತಬ್ಬಂ ಬಹುಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಕನ್ತನಾದಿಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏಹಿ ಮಂ ಮಾರೇತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಮಂಸಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಂ ಪಾಥೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ ಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಾಹೀ’’ತಿ. ತತೋ ಸೋ ತಂ ಆಹ ‘‘ಭದ್ದೇ ಮಾತುಗಾಮಮರಣೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮರಣಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ನ ಹಿ ಮನ್ದೋ ಕುಮಾರೋ ಮಾತರಂ ವಿನಾ ಜೀವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಯದಿ ಪನ ಮಯಂ ಜೀವಾಮ, ಪುನ ದಾರಕಂ ಲಭೇಯ್ಯಾಮ, ಹನ್ದ ದಾನಿ ಪುತ್ತಕಂ ಮಾರೇತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಾಮಾ’’ತಿ.

ತತೋ ಮಾತಾ ಪುತ್ತಮಾಹ ‘‘ತಾತ ಪಿತು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಪಿತಾ ‘‘ಮಯಾ ಪುತ್ತಕಂ ಪೋಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದೀಹಿ ಅನಪ್ಪಕಂ ದುಕ್ಖಮನುಭೂತಂ, ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಪುತ್ತಂ ಮಾರೇತುಂ, ತ್ವಂಯೇವ ತವ ಪುತ್ತಕಂ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಾತ ಮಾತುಸನ್ತಿಕಮೇವ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿ ‘‘ಮಯಾ ಪುತ್ತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಿಯಾ ಗೋವತಕುಕ್ಕುರವತದೇವತಾಯಾಚನಾದೀಹಿಪಿ ತಾವ ಅನಪ್ಪಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭೂತಂ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಕುಚ್ಛಿನಾ ಪರಿಹರನ್ತಿಯಾ? ನ ಸಕ್ಕಾಹಂ ಪುತ್ತಂ ಮಾರೇತು’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಾತ ಪಿತುಸನ್ತಿಕಂಯೇವ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಸೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅನ್ತರಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋಯೇವ ಮತೋ. ತೇ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪರಿದೇವಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ¶ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಮಂಸಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ತೇಸಂ ಸೋ ಪುತ್ತಮಂಸಾಹಾರೋ ನವಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಟಿಕುಲತ್ತಾ ನೇವ ದವಾಯ ಹೋತಿ, ನ ಮದಾಯ ನ ಮಣ್ಡನಾಯ ನ ವಿಭೂಸನಾಯ, ಕೇವಲಂ ಕನ್ತಾರನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯೇವ ಹೋತಿ.

ಕತಮೇಹಿ ನವಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಟಿಕೂಲೋತಿ ಚೇ? ಸಜಾತಿಮಂಸತಾಯ ಞಾತಿಮಂಸತಾಯ ಪುತ್ತಮಂಸತಾಯ ಪಿಯಪುತ್ತಮಂಸತಾಯ ತರುಣಮಂಸತಾಯ ಆಮಕಮಂಸತಾಯ ಅಗೋರಸಮಂಸತಾಯ ಅಲೋಣತಾಯ ಅಧೂಪಿತತಾಯಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಂ ಏವಂ ಪುತ್ತಮಂಸಸದಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ ¶ , ಸೋ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮಾಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ.

ನಿಚ್ಚಮ್ಮಗಾವೂಪಮಾಯಂ ಪನ ಯಥಾ ಸಾ ಗಾವೀ ಗೀವತೋ ಯಾವ ಖುರಾ, ತಾವ ಚಮ್ಮಂ ಉದ್ದಾಲೇತ್ವಾ ಮುತ್ತಾ ಯಂ ಯದೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ತತ್ಥ ಪಾಣಕೇಹಿ ಖಜ್ಜಮಾನಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸೇವಾಧಿಕರಣಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಫಸ್ಸೋಪಿ ಯಂ ಯದೇವ ವತ್ಥುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಂತಂವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಭವಸ್ಸ ವೇದಯಿತದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಮೇವ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಫಸ್ಸಾಹಾರಂ ಏವಂ ನಿಚ್ಚಮ್ಮಗಾವಿಸದಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ ¶ , ಸೋ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಅಯಂ ನಿಚ್ಚಮ್ಮಗಾವೂಪಮಾಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ.

ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾಯಂ ಪನ ಯಥಾ ಸಾ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸು, ಏವಂ ಮಹಾಪರಿಳಾಹಟ್ಠೇನ ತಯೋ ಭವಾ. ಯಥಾ ನಾನಾಬಾಹಾಸು ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಪಕಡ್ಢಕಾ ದ್ವೇ ಪುರಿಸಾ, ಏವಂ ಭವೇಸು ಉಪಕಡ್ಢನಟ್ಠೇನ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರಂ ಏವಂ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಕಡ್ಢಕಪುರಿಸಸದಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಅಯಂ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ.

ಸತ್ತಿಸತಾಹತೂಪಮಾಯಂ ಪನ ಯೇನ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ಸತ್ತಿಸತೇನ ಹಞ್ಞತಿ, ತಮಸ್ಸ ಸರೀರೇ ವಣಮುಖಸತಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇಯೇವ ಪತತಿ, ಏವಂ ಇತರಾನಿ ದ್ವೇ ಸತ್ತಿಸತಾನಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಪತಿತೋಕಾಸೇ ಅಪತಿತ್ವಾ ಅಪತಿತ್ವಾ ಗತಾಹಿ ಸತ್ತೀಹಿ ಸಬ್ಬಸರೀರಂ ಛಿದ್ದಾವಛಿದ್ದಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಏಕವಣಮುಖೇಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ತೀಸು ವಣಮುಖಸತೇಸು? ತತ್ಥ ಸತ್ತಿನಿಪಾತಕಾಲೋ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲೋ. ವಣಮುಖಜನನಂ ವಿಯ ಖನ್ಧಜನನಂ. ವಣಮುಖೇಸು ದುಕ್ಖವೇದನುಪ್ಪಾದೋ ವಿಯ ¶ ಜಾತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ವಟ್ಟಮೂಲಕನಾನಾವಿಧದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದೋ. ಅಪರೋ ನಯೋ, ಆಗುಚಾರೀ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ. ತಸ್ಸ ಸತ್ತಿಘಾತೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನವಣಮುಖಾನಿ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಂ. ವಣಮುಖಪಚ್ಚಯಾ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಕ್ಖಳದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದೋ ವಿಯ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಮ್ಮಕಾರಣಅಟ್ಠನವುತಿರೋಗಾದಿವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರಂ ಏವಂ ಸತ್ತಿಸತಾಹತಸದಿಸಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಅಯಂ ಸತ್ತಿಸತಾಹತೂಪಮಾಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ.

ಸೋ ¶ ಏವಂ ಇಮೇಸು ಆಹಾರೇಸು ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯನ್ತೋ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಆಹಾರೇ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಯೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾತೇಸು ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ವತ್ಥು ಪರಿಞ್ಞಾತಮೇವ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಕಬಳೀಕಾರೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಹಾರೇ ಪರಿಞ್ಞಾತೇ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋ ಪರಿಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ. ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೇ ರಾಗೇ ಪರಿಞ್ಞಾತೇ ನತ್ಥಿ ತಂ ಸಂಯೋಜನಂ, ಯೇನ ಸಂಯೋಜನೇನ ಸಂಯುತ್ತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪುನ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಫಸ್ಸೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಹಾರೇ ಪರಿಞ್ಞಾತೇ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೀಸು ¶ ವೇದನಾಸು ಪರಿಞ್ಞಾತಾಸು ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಉತ್ತರಿಕರಣೀಯನ್ತಿ ವದಾಮಿ. ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಯ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಹಾರೇ ಪರಿಞ್ಞಾತೇ ತಿಸ್ಸೋ ತಣ್ಹಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೀಸು ತಣ್ಹಾಸು ಪರಿಞ್ಞಾತಾಸು ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಉತ್ತರಿಕರಣೀಯನ್ತಿ ವದಾಮಿ. ವಿಞ್ಞಾಣೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಹಾರೇ ಪರಿಞ್ಞಾತೇ ನಾಮರೂಪಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಹೋತಿ. ನಾಮರೂಪೇ ಪರಿಞ್ಞಾತೇ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಉತ್ತರಿಕರಣೀಯನ್ತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩).

ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ಆಹಾರಸಮುದಯೋತಿ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಂ ಆಹಾರಾನಂ ಸಮುದಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಂ? ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಹಿ ತಿಸನ್ತತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸಮತಿಂಸರೂಪಬ್ಭನ್ತರೇ ಜಾತಾ ಓಜಾ ಅತ್ಥಿ. ಅಯಂ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಉಪಾದಿನ್ನಕಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪನ ಫಸ್ಸಚೇತನಾ ಸಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮೇ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಫಸ್ಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರಾತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಂ ಆಹಾರಾನಂ ಸಮುದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಿಧ ಉಪಾದಿನ್ನಕಾಪಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾಪಿ ಆಹಾರಾ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಥಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾನಮ್ಪಿ ಏವಂ ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ಆಹಾರಸಮುದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ¶ . ಅಟ್ಠಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತೇಸು ಹಿ ರೂಪೇಸು ಓಜಾ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಸಹಜಾತತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ. ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪನ ಫಸ್ಸಚೇತನಾ ಸಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮೇ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಫಸ್ಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರಾತಿ.

ತಣ್ಹಾನಿರೋಧಾ ¶ ಆಹಾರನಿರೋಧೋತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಾನಞ್ಚ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾನಞ್ಚ ಆಹಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ನಿರೋಧೇನ ಆಹಾರನಿರೋಧೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ, ಇಧ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸರೂಪೇನೇವ ವುತ್ತಾನಿ. ಯಥಾ ಚ ಇಧ, ಏವಂ ಇತೋ ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬವಾರೇಸೂತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾನಿ. ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಚ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಖೋ ಆವುಸೋ’’ತಿ ಇದಂ ದೇಸನಾನಿಯ್ಯಾತನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇಸಿತಧಮ್ಮವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತಸ್ಸ ಇಧ ತಾವ ಅಯಂ ಯೋಜನಾ ಏತ್ತಾವತಾಪೀತಿ ಇಮಾಯ ಆಹಾರದೇಸನಾಯ ವುತ್ತಮನಸಿಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ.

ಆಹಾರವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಚ್ಚವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೧. ಇದಾನಿ ¶ ‘‘ಸಾಧಾವುಸೋ’’ತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಥೇರೋ ಚ ನೇಸಂ ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು. ತಸ್ಮಾ ಇತೋ ಪರಂ ಏವರೂಪಾನಿ ವಚನಾನಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಯೇನ ಯೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ವಾರಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾಯಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ. ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾಯಂ ಪನ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ.

ಸಚ್ಚವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಜರಾಮರಣವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೨. ಇತೋ ¶ ಪರಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಸೇನ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಜರಾಮರಣವಾರೇ ತಾವ ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅನೇಕೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಞಾತಬ್ಬೋ. ಯಾ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಜರಾ, ಯಾ ಸೋಮದತ್ತಸ್ಸ ಜರಾತಿ ಏವಞ್ಹಿ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ನೇವ ಸತ್ತಾ ಪರಿಯಾದಾನಂ ¶ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ಅಪರಿಯಾದಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅನೇಕೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ.

ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹೀತಿ ಅಯಂ ಗತಿಜಾತಿವಸೇನ ಅನೇಕೇಸಂ ನಿಕಾಯಾನಂ ಸಾಧಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ. ಸತ್ತನಿಕಾಯೇತಿ ಸಾಧಾರಣನಿದ್ದೇಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸರೂಪನಿದಸ್ಸನಂ. ಜರಾ ಜೀರಣತಾತಿಆದೀಸು ಪನ ಜರಾತಿ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ. ಜೀರಣತಾತಿ ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ. ಖಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಯೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಾ. ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಜರಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಸಭಾವತೋ ದೀಪಿತಾ, ತೇನಸ್ಸಾಯಂ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ. ಜೀರಣತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರತೋ. ತೇನಸ್ಸಾಯಂ ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ. ಖಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ದನ್ತನಖಾನಂ ಖಣ್ಡಿತಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ. ಪಾಲಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕೇಸಲೋಮಾನಂ ಪಲಿತಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ. ವಲಿತ್ತಚತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಮಂಸಂ ಮಿಲಾಪೇತ್ವಾ ತಚೇ ವಲಿತ್ತಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ ದೀಪಿತಾ. ತೇನಸ್ಸಾ ಇಮೇ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಾ. ತೇಹಿ ಇಮೇಸಂ ವಿಕಾರಾನಂ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಾಕಟೀಭೂತಾ ಪಾಕಟಜರಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಯಥೇವ ಹಿ ಉದಕಸ್ಸ ವಾ ಅಗ್ಗಿನೋ ವಾ ವಾತಸ್ಸ ವಾ ತಿಣರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಮ್ಭಗ್ಗಪಲಿಭಗ್ಗತಾಯ ವಾ ಝಾಮತಾಯ ವಾ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಸೋ ಗತಮಗ್ಗೋ ¶ ತಾನೇವ ಉದಕಾದೀನಿ, ಏವಮೇವ ಜರಾಯ ದನ್ತಾದೀಸು ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋ, ಚಕ್ಖುಂ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾಪಿ ಗಯ್ಹತಿ. ನ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀನೇವ ಜರಾ, ನ ಹಿ ಜರಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಹೋತಿ.

ಆಯುನೋ ಸಂಹಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪನ ಪದೇಹಿ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇಯೇವ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತತಾಯ ಆಯುಕ್ಖಯಚಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಸಞ್ಞಿತಾಯ ಪಕತಿಯಾ ದೀಪಿತಾ. ತೇನಸ್ಸಿಮೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಜರಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಆಯು ಹಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಜರಾ ‘‘ಆಯುನೋ ಸಂಹಾನೀ’’ತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ವುತ್ತಾ ¶ . ಯಸ್ಮಾ ಚ ದಹರಕಾಲೇ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಸುಖುಮಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ಸುಖೇನೇವ ಗಣ್ಹನಸಮತ್ಥಾನಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜರಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಪಕ್ಕಾನಿ ಆಲುಳಿತಾನಿ ಅವಿಸದಾನಿ ಓಳಾರಿಕಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ಗಹೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕೋ’’ತಿಪಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನೇವ ¶ ವುತ್ತಾ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಏವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಜರಾ ಪಾಕಟಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ದನ್ತಾದೀಸು ಖಣ್ಡಭಾವಾದಿದಸ್ಸನತೋ ರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಜರಾ ಪಾಕಟಜರಾ ನಾಮ. ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಪನ ತಾದಿಸಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಜರಾ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಯ್ವಾಯಂ ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತಾದಿಸಾನಂ ದನ್ತಾದೀನಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ವಣ್ಣೋಯೇವ, ತಂ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಸ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ದನ್ತಾ ಜರಾಯ ಪಹಟಾ’’ತಿ ಜರಂ ಜಾನಾತಿ ಉದಕಟ್ಠಾನೇ ಬದ್ಧಾನಿ ಗೋಸೀಸಾದೀನಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಜಾನನಂ ವಿಯ. ಪುನ ಅವೀಚಿ ಸವೀಚೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಮಣಿಕನಕರಜತಪವಾಳಸೂರಿಯಾದೀನಂ ಮನ್ದದಸಕಾದೀಸು ಪಾಣೀನಂ ವಿಯ ಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವಾದೀಸು ಚ ಅಪಾಣೀನಂ ವಿಯ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದೀನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಜರಾ ಅವೀಚಿಜರಾ ನಾಮ, ನಿರನ್ತರಜರಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಪನ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದೀನಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಜರಾ ಸವೀಚಿಜರಾ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇತೋ ಪರಂ, ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಚುತಿ ಚವನತಾತಿಆದೀಸು ಪನ ಚುತೀತಿ ಚವನಕವಸೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಮೇತಂ. ಚವನತಾತಿ ಭಾವವಚನೇನ ಲಕ್ಖಣನಿದಸ್ಸನಂ. ಭೇದೋತಿ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಭಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಪರಿದೀಪನಂ. ಅನ್ತರಧಾನನ್ತಿ ಘಟಸ್ಸೇವ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ಭಿನ್ನಾನಂ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಠಾನಾಭಾವಪರಿದೀಪನಂ. ಮಚ್ಚು ಮರಣನ್ತಿ ಮಚ್ಚುಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣಂ. ತೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಣಾದೀನಿ ನಿಸೇಧೇತಿ. ಕಾಲೋ ನಾಮ ಅನ್ತಕೋ, ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾತಿ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ಏತೇನ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಮರಣಂ ದೀಪೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಪರಮತ್ಥೇನ ¶ ದೀಪೇತುಂ, ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಪರಮತ್ಥೇನ ಹಿ ಖನ್ಧಾಯೇವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಸತ್ತೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಮರತಿ. ಖನ್ಧೇಸು ಪನ ಭಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಸತ್ತೋ ಮರತಿ, ಭಿನ್ನೇಸು ಮತೋತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ.

ಏತ್ಥ ¶ ಚ ಚತುವೋಕಾರವಸೇನ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ, ಏಕವೋಕಾರವಸೇನ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಚತುವೋಕಾರವಸೇನ ವಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ, ಸೇಸದ್ವಯವಸೇನ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಭವದ್ವಯೇಪಿ ರೂಪಕಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕಳೇವರಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಚ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ಖನ್ಧಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತೇವ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ¶ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ, ಮನುಸ್ಸಾದೀಸು ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪಕಾರಣತೋ ಮರಣಂ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಇತಿ ಅಯಞ್ಚ ಜರಾ ಇದಞ್ಚ ಮರಣಂ. ಇದಂ ವುಚ್ಚತಾವುಸೋತಿ ಇದಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಕಥೀಯತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಜರಾಮರಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಜಾತಿವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೩. ಜಾತಿವಾರೇ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತೀತಿಆದೀಸು ಜಾಯನಟ್ಠೇನ ಜಾತಿ, ಸಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನವಸೇನ ಯುತ್ತಾ. ಸಞ್ಜಾಯನಟ್ಠೇನ ಸಞ್ಜಾತಿ, ಸಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನವಸೇನ ಯುತ್ತಾ. ಓಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ಓಕ್ಕನ್ತಿ, ಸಾ ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜವಸೇನ ಯುತ್ತಾ. ತೇ ಹಿ ಅಣ್ಡಕೋಸಞ್ಚ ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ಓಕ್ಕಮನ್ತಾ ಪವಿಸನ್ತಾ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸಾ ಸಂಸೇದಜಓಪಪಾತಿಕವಸೇನ ಯುತ್ತಾ, ತೇ ಹಿ ಪಾಕಟಾಯೇವ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ. ಅಯಂ ತಾವ ವೋಹಾರದೇಸನಾ.

ಇದಾನಿ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ ಹೋತಿ. ಖನ್ಧಾಯೇವ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ನ ಸತ್ತೋ. ತತ್ಥ ಚ ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ಏಕಸ್ಸ ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ಚತುನ್ನಂ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಆಯತನಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತತ್ರ ತತ್ರ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯತನವಸೇನೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಸನ್ತತಿಯಂ ಪಾತುಭಾವೋಯೇವ. ಪಾತುಭವನ್ತಾನೇವ ಹಿ ತಾನಿ ಪಟಿಲದ್ಧಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಾವುಸೋ ಜಾತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ವೋಹಾರತೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ಚ ದೇಸಿತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ನಿಗಮನಂ ಕರೋತೀತಿ. ಭವಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ಕಮ್ಮಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಜಾತಿವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭವವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೪. ಭವವಾರೇ ¶ ¶ ¶ ಕಾಮಭವೋತಿ ಕಮ್ಮಭವೋ ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಚ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಭವೋ ನಾಮ ಕಾಮಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಮೇವ. ತಞ್ಹಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ‘‘ಸುಖೋ ಬುದ್ಧಾನಮುಪ್ಪಾದೋ (ಧ. ಪ. ೧೯೪) ದುಕ್ಖೋ ಪಾಪಸ್ಸ ಉಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದೀನಿ (ಧ. ಪ. ೧೧೭) ವಿಯ ಫಲವೋಹಾರೇನ ಭವೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ನಾಮ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಉಪಾದಿನ್ನಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ. ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಭವೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಇದಂ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಉಪಪತ್ತಿ ಚ ಉಭಯಮ್ಪೇತಮಿಧ ‘‘ಕಾಮಭವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಸ ನಯೋ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು. ಉಪಾದಾನಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಉಪಾದಾನಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನಪಿ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಪಿ. ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಭವವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಉಪಾದಾನವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೫. ಉಪಾದಾನವಾರೇ ಕಾಮುಪಾದಾನನ್ತಿಆದೀಸು ವತ್ಥುಕಾಮಂ ಉಪಾದಿಯತಿ ಏತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ತಂ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ. ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿ ವಾ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ. ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣಂ ವುಚ್ಚತಿ. ದಳ್ಹತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಉಪಸದ್ದೋ, ‘‘ಉಪಾಯಾಸ ಉಪಕಟ್ಠಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ, ಯೋ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೨೨೦; ವಿಭ. ೯೩೮) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಸಾ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ. ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ವಾ ಏತೇನ ದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ. ಉಪಾದಿಯತಿ ಹಿ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಂ ಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿ. ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ಚ ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೭), ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನವಜ್ಜಸ್ಸ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗತಸ್ಸೇತಂ ¶ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೨೨೦; ವಿಭ. ೯೩೮) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಥಾ ¶ ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ಏತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ತಂ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಸೀಲಬ್ಬತಞ್ಚ ತಂ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿ ವಾ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ. ಗೋಸೀಲಗೋವತಾದೀನಿ ಹಿ ಏವಂ ಸುದ್ಧೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸತೋ ಸಯಮೇವ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ, ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸೀಲೇನ ¶ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ. ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಉಪಾದಾನಂ. ಕಿಂ ವದನ್ತಿ, ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ವಾ? ಅತ್ತಾನಂ. ಅತ್ತನೋ ವಾದುಪಾದಾನಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ. ಅತ್ತವಾದಮತ್ತಮೇವ ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ಉಪಾದಿಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ, ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ, ಇಧ ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೨೨೩) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರನತ್ಥಿವಿಗತಾಸೇವನವಸೇನ ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ. ಅವಸೇಸಾನಂ ಪನ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾಪಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಉಪಾದಾನವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತಣ್ಹಾವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೬. ತಣ್ಹಾವಾರೇ ರೂಪತಣ್ಹಾ…ಪೇ… ಧಮ್ಮತಣ್ಹಾತಿ ಏವಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಜವನವೀಥಿಯಂ ಪವತ್ತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪಿತಿತೋ ನಾಮಂ ವಿಯ ಪಿತಿಸದಿಸಾರಮ್ಮಣತೋ ನಾಮಂ. ಏತ್ಥ ಚ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾ ತಣ್ಹಾ, ರೂಪೇ ತಣ್ಹಾತಿ ರೂಪತಣ್ಹಾ. ಸಾ ಕಾಮರಾಗಭಾವೇನ ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾ. ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತರಾಗಭಾವೇನ ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವಂ ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಭವತಣ್ಹಾ. ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತರಾಗಭಾವೇನ ರೂಪಂ ¶ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ಪೇಚ್ಚ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ ಪವತ್ತಮಾನಾ ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ಏವಂ ತಿವಿಧಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಚ ರೂಪತಣ್ಹಾ, ತಥಾ ಸದ್ದತಣ್ಹಾದಯೋಪೀತಿ ಏತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾದೀಸು ಅಟ್ಠಾರಸ, ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಾದೀಸು ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಛತ್ತಿಂಸ. ಇತಿ ಅತೀತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಅನಾಗತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸಾತಿ ಅಟ್ಠಸತಂ. ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸುಪಾದಾಯ ‘ಅಸ್ಮೀ’ತಿ ಹೋತಿ ¶ , ‘ಇತ್ಥಸ್ಮೀ’ತಿ ¶ ಹೋತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೭೩-೯೭೪) ವಾ ಏವಮಾದೀನಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕರೂಪಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ, ‘‘ಬಾಹಿರಸ್ಸುಪಾದಾಯ ‘ಇಮಿನಾ ಅಸ್ಮೀ’ತಿ ಹೋತಿ, ‘ಇಮಿನಾ ಇತ್ಥಸ್ಮೀ’ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಾ (ವಿಭ. ೯೭೫) ಏವಮಾದಿನಾ ಬಾಹಿರರೂಪಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಛತ್ತಿಂಸ. ಇತಿ ಅತೀತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಅನಾಗತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪುನ ಸಙ್ಗಹೇ ಕರೀಯಮಾನೇ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಛಳೇವ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ ತಿಸ್ಸೋಯೇವ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ –

ನಿದ್ದೇಸತ್ಥೇನ ನಿದ್ದೇಸ-ವಿತ್ಥಾರಾ ವಿತ್ಥಾರಸ್ಸ ಚ;

ಪುನ ಸಙ್ಗಹತೋ ತಣ್ಹಾ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ ವಿಭಾವಿನಾತಿ.

ವೇದನಾಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವೇದನಾತಿ ವಿಪಾಕವೇದನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಸಾ ಕಥಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ತಣ್ಹಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ಅಸ್ಸಾದನೀಯತೋ. ಸುಖಾಯ ಹಿ ವೇದನಾಯ ಅಸ್ಸಾದನೇನ ಸತ್ತಾ ವೇದನಂ ಮಮಾಯನ್ತಾ ವೇದನಾಯ ತಣ್ಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವೇದನಾರಾಗರತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಇಟ್ಠಮೇವ ರೂಪಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ಲದ್ಧಾ ಚ ನಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣದಾಯಕಾನಞ್ಚ ಚಿತ್ತಕಾರಾದೀನಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸು ಇಟ್ಠೇ ಚ ಸದ್ದಾದಯೋ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ಲದ್ಧಾ ಚ ನೇ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣದಾಯಕಾನಞ್ಚ ವೀಣಾವಾದಕ-ಗನ್ಧಿಕಸೂದ-ತನ್ತವಾಯ-ನಾನಾವಿಧಸಿಪ್ಪಸನ್ದಸ್ಸಕಾದೀನಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಪುತ್ತಸಿನೇಹೇನ ಪುತ್ತಂ ಮಮಾಯನ್ತಾ ಧಾತಿಯಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಪ್ಪಾಯಸಪ್ಪಿಖೀರಾದೀನಿಯೇವ ನಂ ಪಾಯೇನ್ತಿ ಚೇವ ಭೋಜೇನ್ತಿ ಚ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ತಣ್ಹಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವೇದನಾವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೭. ವೇದನಾವಾರೇ ¶ ವೇದನಾಕಾಯಾತಿ ವೇದನಾಸಮೂಹಾ. ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾ…ಪೇ… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾ ಅತ್ಥಿ ಕುಸಲಾ, ಅತ್ಥಿ ಅಕುಸಲಾ, ಅತ್ಥಿ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೩೪) ಏವಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತತ್ತಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಪವತ್ತಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತವೇದನಾನಂ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಮಾತಿತೋ ನಾಮಂ ವಿಯ ಮಾತಿಸದಿಸವತ್ಥುತೋ ನಾಮಂ. ವಚನತ್ಥೋ ಪನೇತ್ಥ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಹೇತು ¶ ಜಾತಾ ವೇದನಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಕಥಾ ¶ . ವಿಪಾಕವಸೇನ ಪನ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ದ್ವೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ದ್ವೇ ಮನೋಧಾತುಯೋ, ತಿಸ್ಸೋ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋತಿ ಏತಾಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಸೇನ ವೇದನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏಸ ನಯೋ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸು. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ.

ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಪಞ್ಚವತ್ಥುಕವೇದನಾನಂ ಸಹಜಾತಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಸಮುದಯಾ ಸಮುದಯೋ ಹೋತಿ. ಅವಸೇಸಾನಂ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ತದಾರಮ್ಮಣವೇದನಾನಂ ಅದ್ವಾರಿಕಾನಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಚುತಿವೇದನಾನಂ ಸಹಜಾತಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ವೇದನಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಫಸ್ಸವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೮. ಫಸ್ಸವಾರೇ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ…ಪೇ… ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಪಞ್ಚವತ್ಥುಕಾ ದಸ ಸಮ್ಫಸ್ಸಾ ವುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇಸಾ ಬಾವೀಸತಿ ಲೋಕಿಯವಿಪಾಕಮನಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸಾ. ಸಳಾಯತನಸಮುದಯಾತಿ ಛನ್ನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಆಯತನಾನಂ ಸಮುದಯೇನ ಇಮಸ್ಸ ಛಬ್ಬಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಫಸ್ಸವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಳಾಯತನವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೯. ಸಳಾಯತನವಾರೇ ¶ ಚಕ್ಖಾಯತನನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇ ಚೇವ ಆಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ಚ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಂ ನಾಮಂ ಯಞ್ಚ ರೂಪಂ, ಯಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಂ ಯಸ್ಸ ಆಯತನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನ ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾ ಸಳಾಯತನಸಮುದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವಾತಿ.

ಸಳಾಯತನವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಾಮರೂಪವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೦. ನಾಮರೂಪವಾರೇ ನಮನಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮಂ. ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ ರೂಪಂ. ವಿತ್ಥಾರವಾರೇ ಪನಸ್ಸ ವೇದನಾತಿ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ. ಸಞ್ಞಾತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ. ಚೇತನಾ ಫಸ್ಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಾಮಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತಾ ¶ ಧಮ್ಮಾ ಸನ್ತಿ, ಇಮೇ ಪನ ತಯೋ ಸಬ್ಬದುಬ್ಬಲೇಸುಪಿ ಚಿತ್ತೇಸು ಸನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸಂಯೇವ ವಸೇನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋಪಿ ದಸ್ಸಿತೋ. ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಮಹಾಭೂತಾನೀತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಮಹಾಭೂತಾನೀತಿ ಪಥವೀಆಪತೇಜವಾಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಯೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನ ತಾನಿ ಮಹಾಭೂತಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅಞ್ಞೋ ವಿನಿಚ್ಛಯನಯೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತೋ.

ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಚತುನ್ನನ್ತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಮಹಾಭೂತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಉಪಾದಿಯಿತ್ವಾ, ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿಪಿ ಏಕೇ. ವತ್ತಮಾನನ್ತಿ ಅಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಾಠಸೇಸೋ. ಸಮೂಹತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ತೇನ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಸಮೂಹಂ ಉಪಾದಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಂ ರೂಪನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಯಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಥವೀಆದೀನಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ, ಯಞ್ಚ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಮಾನಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿಭೇದೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಾಳಿಯಮೇವ ವುತ್ತಂ ತೇವೀಸತಿವಿಧಂ ರೂಪಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಞ್ಞಾಣಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಯಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಚ ¶ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮುದಯಾ ನಾಮರೂಪಸಮುದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ನಾಮರೂಪವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಿಞ್ಞಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೧. ವಿಞ್ಞಾಣವಾರೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಚಕ್ಖುತೋ ವಾ ಜಾತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಏವಂ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ. ಇತರಂ ಪನ ಮನೋಯೇವ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ. ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವಜ್ಜಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕಚಿತ್ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಙ್ಖಾರಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯೋ ಸಙ್ಖಾರೋ ಯಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಸಮುದಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮುದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ವಿಞ್ಞಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಙ್ಖಾರವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೨. ಸಙ್ಖಾರವಾರೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣೋ ಸಙ್ಖಾರೋ. ವಿತ್ಥಾರವಾರೇ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಕಾಯತೋ ಪವತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ, ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಚೋಪನವಸೇನ ¶ ಪವತ್ತಾನಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲತೋ ಅಟ್ಠನ್ನಂ, ಅಕುಸಲತೋ ದ್ವಾದಸನ್ನನ್ತಿ ವೀಸತಿಯಾ ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾನಮೇತಂ ¶ ಅಧಿವಚನಂ. ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋತಿ ವಚಿತೋ ಪವತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ, ವಚೀದ್ವಾರೇ ವಚನಭೇದವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ವೀಸತಿಯಾ ಏವ ವಚೀಸಞ್ಚೇತನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಚಿತ್ತತೋ ಪವತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ, ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇ ಚೋಪನಂ ಅಕತ್ವಾ ರಹೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತಯನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾನಂ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಕುಸಲವಸೇನ ಏಕೂನತಿಂಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕುಸಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಸಙ್ಖಾರವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅವಿಜ್ಜಾವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೩. ಅವಿಜ್ಜಾವಾರೇ ¶ ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ಮೋಹಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಮುದಯೇ ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿಆದೀಸು. ತತ್ಥ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅನ್ತೋಗಧತೋ ವತ್ಥುತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ದುಕ್ಖೇ ಅನ್ತೋಗಧಂ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಞ್ಚಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ವತ್ಥು, ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಞ್ಚ ಏತಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ತಸ್ಸ ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧನಿವಾರಣೇನ, ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ಅಪ್ಪದಾನೇನ.

ಸಮುದಯೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ವತ್ಥುತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ ಚ. ನಿರೋಧೇ ಪಟಿಪದಾಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಏಕೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ. ನಿರೋಧಪಟಿಪದಾಯ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೇವ ಅಞ್ಞಾಣಂ ತೇಸಂ ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧನಿವಾರಣೇನ, ತೇಸು ಚ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪದಾನೇನ. ನ ಪನ ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಗಧಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಚ್ಚದ್ವಯೇ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ. ನ ತಸ್ಸ ತಂ ಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ವತ್ಥು, ಅಸಹಜಾತತ್ತಾ. ನಾರಮ್ಮಣಂ, ತದಾರಬ್ಭ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ. ಪಚ್ಛಿಮಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ದುದ್ದಸಂ, ನ ಚೇತ್ಥ ಅನ್ಧಭೂತಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ. ಪುರಿಮಂ ಪನ ವಞ್ಚನಿಯಟ್ಠೇನ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಂ, ತತ್ಥ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ.

ಅಪಿಚ ದುಕ್ಖೇತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಸಙ್ಗಹತೋ ವತ್ಥುತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ದೀಪಿತಾ. ದುಕ್ಖಸಮುದಯೇತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ವತ್ಥುತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ¶ ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ. ದುಕ್ಖನಿರೋಧೇ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಾತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿಚ್ಚತೋ. ಅವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಭಾವತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಞಾತಬ್ಬಾ. ಆಸವಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾಮಾಸವಭವಾಸವಾ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ. ಪುಬ್ಬುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.

ಅವಿಜ್ಜಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಸವವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೪. ಆಸವವಾರೇ ¶ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಾಮಾಸವಭವಾಸವಾನಂ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಅವಿಜ್ಜಾಸವಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ. ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪುಬ್ಬುಪ್ಪನ್ನಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯೇವಸ್ಸ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಸವಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ. ಅಯಂ ವಾರೋ ಯಾ ಏಸಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಪದೇಸು ಜೇಟ್ಠಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತೋ. ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ವಾರೇನ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಅನಮತಗ್ಗತಾ ಸಾಧಿತಾ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ಆಸವಸಮುದಯೇನ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೋ. ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೇನಾಪಿ ಆಸವಸಮುದಯೋ. ಏವಂ ಆಸವಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ ಆಸವಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ತಸ್ಸಾ ಅಪಞ್ಞಾಯನತೋ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಅನಮತಗ್ಗತಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತೀತಿ.

ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಕಮ್ಮಪಥವಾರೋ ಆಹಾರವಾರೋ ದುಕ್ಖವಾರೋ ಜರಾ-ಮರಣ-ಜಾತಿ-ಭವ-ಉಪಾದಾನ-ತಣ್ಹಾ-ವೇದನಾ-ಫಸ್ಸ-ಸಳಾಯತನ-ನಾಮರೂಪ- ವಿಞ್ಞಾಣ-ಸಙ್ಖಾರ-ಅವಿಜ್ಜಾ-ಆಸವವಾರೋತಿ ಸೋಳಸವಾರಾ ವುತ್ತಾ.

ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ವಾರಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ವಿಭತ್ತಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಟ್ಠಾನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಇಮೇಸು ದ್ವತ್ತಿಂಸಟ್ಠಾನೇಸು ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ಏತೇಸಂಯೇವ ವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ವುತ್ತೇಸು ಸೋಳಸಸು ಠಾನೇಸು ಅರಹತ್ತಂ ಕಥಿತಂ. ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಮತೇನ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಯಪಿ ಠಾನೇಸು ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಗ್ಗಾ ಕಥಿತಾತಿ. ಇತಿ ಸಕಲೇಪಿ ಪಞ್ಚಮಹಾನಿಕಾಯಸಙ್ಗಹಿತೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ನತ್ಥಿ ತಂ ಸುತ್ತಂ, ಯತ್ಥ ದ್ವತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಂ ಪಕಾಸಿತಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ಇಮಮ್ಹಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಾತಿ.

ಇದಮವೋಚಾಯಸ್ಮಾ ¶ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ಇದಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಯ ಚತುಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯೇಹಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಯ ಅರಹತ್ತಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಚತುಸಟ್ಠಿಯಾ ಕಾರಣೇಹಿ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅವೋಚ, ಅತ್ತಮನಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದುನ್ತಿ.

ಆಸವವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೫. ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕುರೂಸು ವಿಹರತೀತಿ ಕುರುನಾಮಕಾ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಕುರೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕುರೂಸು ಜನಪದೇ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನಾಹು – ಮನ್ಧಾತುಕಾಲೇ ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಮನುಸ್ಸಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಮಹಾಸಾವಕಚಕ್ಕವತ್ತಿಪಭುತೀನಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಭೂಮಿ ಉತ್ತಮದೀಪೋ ಅತಿರಮಣೀಯೋತಿ ಸುತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಮನ್ಧಾತುಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ದೀಪೇ ಅನುಸಂಯಾಯನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮಂಸು. ತತೋ ರಾಜಾ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಪುಚ್ಛಿ –

‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ರಮಣೀಯತರಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ?

‘‘ಕಸ್ಮಾ ದೇವ ಏವಂ ಭಣಸಿ?

‘‘ಕಿಂ ನ ಪಸ್ಸಸಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ಆನುಭಾವಂ?

‘‘ನನು ಏತೇಸಂ ಠಾನಂ ಇತೋ ರಮಣೀಯತರ’’ನ್ತಿ?

ರಾಜಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ‘‘ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾವ ‘‘ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ರಾಜಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಯುದ್ಧೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತು’’ನ್ತಿ ಸಕರಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾತೇಸುಂ. ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಇತೋ ರಮಣೀಯತರಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಕಥಯಿಂಸು – ‘‘ತಾವತಿಂಸಭವನಂ, ದೇವ, ರಮಣೀಯತರಂ, ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಪರಿಚಾರಕಾ ದೋವಾರಿಕಭೂಮಿಯಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ. ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಪನ ಉಪಭೋಗಟ್ಠಾನಾನಿ, ಯೋಜನಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧೋ ವೇಜಯನ್ತಪಾಸಾದೋ, ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧಾ ಸುಧಮ್ಮಾ ದೇವಸಭಾ, ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕೋ ವೇಜಯನ್ತರಥೋ, ತಥಾ ಏರಾವಣೋ ಹತ್ಥೀ, ದಿಬ್ಬರುಕ್ಖಸಹಸ್ಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ¶ ನನ್ದನವನಂ ಚಿತ್ತಲತಾವನಂ ಫಾರುಸಕವನಂ ಮಿಸ್ಸಕವನಂ ¶ . ಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧೋ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ಕೋವಿಳಾರೋ, ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾಯಾಮಾ ಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನವಿತ್ಥತಾ ಪಞ್ಚದಸಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಾ ಜಯಸುಮನಪುಪ್ಫವಣ್ಣಾ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾ, ಯಸ್ಸಾ ಮುದುತಾಯ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ನಿಸೀದತೋ ಉಪಡ್ಢಕಾಯೋ ಅನುಪವಿಸತೀ’’ತಿ.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಚಕ್ಕರತನಂ ಅಬ್ಭುಕ್ಕಿರಿ ¶ . ತಂ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ. ಅಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ದೇವಲೋಕಾನಂ ವೇಮಜ್ಝತೋ ಚಕ್ಕರತನಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಣಾಯಕರತನಪ್ಪಮುಖಾಯ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ. ರಾಜಾ ಏಕಕೋವ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸಕ್ಕೋ ‘‘ಮನ್ಧಾತಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾವ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ. ಅನುಸಾಸ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಾಟಕೇಹಿ ರಜ್ಜಂ ದ್ವೇಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಭಾಗಮದಾಸಿ. ರಞ್ಞೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಮನುಸ್ಸಭಾವೋ ವಿಗಚ್ಛಿ, ದೇವಭಾವೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ.

ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸಕ್ಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಅಕ್ಖಿನಿಮಿಸಮತ್ತೇನ ನಾನತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಾ ದೇವಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಸ ಚ ನಾನತ್ತೇ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ. ಸೋ ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ಯಾವ ಛತ್ತಿಂಸ ಸಕ್ಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚುತಾ, ತಾವ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅತಿತ್ತೋಯೇವ ಕಾಮೇಹಿ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಯ್ಯಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ವಾತಾತಪೇನ ಫುಟ್ಠಗತ್ತೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ.

ಚಕ್ಕರತನೇ ಪನ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟೇ ಮನ್ಧಾತುಉಪಾಹನಂ ಲಿಖಾಪೇತ್ವಾ ಇದಂ ಮನ್ಧಾತುರಜ್ಜನ್ತಿ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಿ. ತೇಪಿ ತೀಹಿ ದೀಪೇಹಿ ಆಗತಮನುಸ್ಸಾ ಪುನ ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ದೇವ ಮಯಂ ರಞ್ಞೋ ಆನುಭಾವೇನ ಆಗತಾ, ಇದಾನಿ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮ, ವಸನಟ್ಠಾನಂ ನೋ ದೇಹೀ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು. ಸೋ ತೇಸಂ ಏಕೇಕಂ ಜನಪದಮದಾಸಿ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ತಾಯೇವ ಪುರಿಮಸಞ್ಞಾಯ ವಿದೇಹರಟ್ಠನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ. ಅಪರಗೋಯಾನತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ಅಪರನ್ತಜನಪದೋತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ. ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ಕುರುರಟ್ಠನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭೀತಿ ¶ . ಬಹುಕೇ ಪನ ಗಾಮನಿಗಮಾದಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಬಹುವಚನೇನ ವೋಹರೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕುರೂಸು ವಿಹರತೀ’’ತಿ.

ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮಂ ¶ ನಾಮ ಕುರೂನಂ ನಿಗಮೋತಿ. ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇಚಿ ಧ-ಕಾರಸ್ಸ ದ-ಕಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಕಮ್ಮಾಸೋ ಏತ್ಥ ದಮಿತೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮೋ. ಕಮ್ಮಾಸೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ಪೋರಿಸಾದೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಪಾದೇ ಖಾಣುಕೇನ ವಿದ್ಧಟ್ಠಾನೇ ವಣೋ ರುಹನ್ತೋ ಚಿತ್ತದಾರುಸದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ರುಹಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ ¶ . ಸೋ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ದಮಿತೋ ಪೋರಿಸಾದಭಾವತೋ ಪಟಿಸೇಧಿತೋ. ಕೇನ? ಮಹಾಸತ್ತೇನ. ಕತರಸ್ಮಿಂ ಜಾತಕೇತಿ? ಮಹಾಸುತಸೋಮಜಾತಕೇತಿ ಏಕೇ. ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾ ಜಯದ್ದಿಸಜಾತಕೇತಿ ವದನ್ತಿ. ತದಾ ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ದಮಿತೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪುತ್ತೋ ಯದಾ ಹೋಮಿ ಜಯದ್ದಿಸಸ್ಸ,

ಪಞ್ಚಾಲರಟ್ಠಾಧಿಪತಿಸ್ಸ ಅತ್ರಜೋ;

ಚಜಿತ್ವಾನ ಪಾಣಂ ಪಿತರಂ ಪಮೋಚಯಿಂ,

ಕಮ್ಮಾಸಪಾದಮ್ಪಿ ಚಹಂ ಪಸಾದಯಿ’’ನ್ತಿ.

ಕೇಚಿ ಪನ ಧ-ಕಾರೇನೇವ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನಂ ಕಿರ ಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮೋ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮಾಸೋ ಜಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಠಾನಂ ಕಮ್ಮಾಸೋ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ಜಾತೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ನಿವಿಟ್ಠನಿಗಮಸ್ಸಾಪಿ ಏತದೇವ ನಾಮಂ. ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಅವಸನೋಕಾಸತೋ. ಭಗವತೋ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಗಮೇ ವಸನೋಕಾಸೋ ಕೋಚಿ ವಿಹಾರೋ ನಾಹೋಸಿ. ನಿಗಮತೋ ಪನ ಅಪಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಉದಕಸಮ್ಪನ್ನೇ ರಮಣೀಯೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಮಹಾವನಸಣ್ಡೋ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ಭಗವಾ ವಿಹಾಸಿ. ತಂ ನಿಗಮಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಕುರೂಸು ವಿಹರತಿ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕುರೂನಂ ನಿಗಮೋ, ತಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ.

ಉದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೬. ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ? ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನಂ ಗಮ್ಭೀರದೇಸನಾಪಟಿಗ್ಗಹಣಸಮತ್ಥತಾಯ. ಕುರುರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ಉತುಪಚ್ಚಯಾದಿಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ರಟ್ಠಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಉತುಪಚ್ಚಯಸೇವನೇನ ನಿಚ್ಚಂ ¶ ಕಲ್ಲಸರೀರಾ ಕಲ್ಲಚಿತ್ತಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ಚಿತ್ತಸರೀರಕಲ್ಲತಾಯ ಅನುಗ್ಗಹಿತಪಞ್ಞಾಬಲಾ ಗಮ್ಭೀರಕಥಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಗಮ್ಭೀರದೇಸನಾಪಟಿಗ್ಗಹಣಸಮತ್ಥತಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ¶ ಠಾನೇಸು ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಇದಂ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಸುವಣ್ಣಚಙ್ಕೋಟಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಾನಾಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುವಣ್ಣಮಞ್ಜೂಸಂ ¶ ವಾ ಪನ ಲಭಿತ್ವಾ ಸತ್ತರತನಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಭಗವಾ ಕುರುರಟ್ಠವಾಸಿಪರಿಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಗಮ್ಭೀರದೇಸನಂ ದೇಸೇಸಿ. ತೇನೇವೇತ್ಥ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಾನಿ ದೀಘನಿಕಾಯೇ ಮಹಾನಿದಾನಂ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಸಾರೋಪಮಂ ರುಕ್ಖೂಪಮಂ ರಟ್ಠಪಾಲಂ ಮಾಗಣ್ಡಿಯಂ ಆನೇಞ್ಜಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಸುತ್ತಾನಿ ದೇಸೇಸಿ.

ಅಪಿಚ ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಪಕತಿಯಾವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಪರಿಜನಾಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಮೇವ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಉದಕತಿತ್ಥಸುತ್ತಕನ್ತನಟ್ಠಾನಾದೀಸುಪಿ ನಿರತ್ಥಕಕಥಾ ನಾಮ ನ ಪವತ್ತತಿ. ಸಚೇ ಕಾಚಿ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಅಮ್ಮ ತ್ವಂ ಕತರಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಂ ಮನಸಿಕರೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಾ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ವದತಿ. ತಂ ಗರಹನ್ತಿ ‘‘ಧಿರತ್ಥು ತವ ಜೀವಿತಂ, ಜೀವಮಾನಾಪಿ ತ್ವಂ ಮತಸದಿಸಾ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ‘‘ಮಾ ದಾನಿ ಪುನ ಏವಮಕಾಸೀ’’ತಿ ಓವದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಿ. ಯಾ ಪನ ‘‘ಅಹಂ ಅಸುಕಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋಮೀ’’ತಿ ವದತಿ. ತಸ್ಸಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ‘‘ತವ ಜೀವಿತಂ ಸುಜೀವಿತಂ, ತ್ವಂ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಪತ್ತಾ, ತವತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪಸಂಸನ್ತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಯಾಯೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಯುತ್ತಾ, ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಪಿ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ನಟಕೋ ಸುವಪೋತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಸಿತ್ವಾ ಗಮನಕಾಲೇ ಸುವಪೋತಕಂ ಪಮುಸ್ಸಿತ್ವಾ ಗತೋ. ತಂ ಸಾಮಣೇರಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಂಸು. ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ತಂ ಏಕದಿವಸಂ ಪುರತೋ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಹಾಥೇರೀ ಆಹ – ‘‘ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ?

ಕಿಂ ಅಯ್ಯೇತಿ.

ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ತವ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ?

ನತ್ಥಿ ಅಯ್ಯೇತಿ.

ಆವುಸೋ ¶ , ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸನ್ತೇನ ನಾಮ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಅತ್ತಭಾವೇನ ಭವಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಕೋಚಿದೇವ ¶ ಮನಸಿಕಾರೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ತ್ವಂ ಪನ ಅಞ್ಞಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ‘‘ಅಟ್ಠಿ ಅಟ್ಠೀ’’ತಿ ¶ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋಹೀತಿ. ಸೋ ಥೇರಿಯಾ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಿ ಅಟ್ಠೀ’’ತಿ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೋ ಚರತಿ.

ತಂ ಏಕದಿವಸಂ ಪಾತೋವ ತೋರಣಗ್ಗೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಬಾಲಾತಪಂ ತಪಮಾನಂ ಏಕೋ ಸಕುಣೋ ನಖಪಞ್ಜರೇನ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸೋ ‘‘ಕಿರಿ ಕಿರೀ’’ತಿ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ. ಸಾಮಣೇರಿಯೋ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಯ್ಯೇ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋ ಸಕುಣೇನ ಗಹಿತೋ, ಮೋಚೇಮ ನ’’ನ್ತಿ ಲೇಡ್ಡುಆದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮೋಚೇಸುಂ. ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ಠಪಿತಂ ಥೇರೀ ಆಹ –

‘‘ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತ, ಸಕುಣೇನ ಗಹಿತಕಾಲೇ ಕಿಂ ಚಿನ್ತೇಸೀ’’ತಿ?

ನ ಅಯ್ಯೇ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ, ‘‘ಅಟ್ಠಿಪುಞ್ಜೋವ ಅಟ್ಠಿಪುಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಕತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಠಾನೇ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಯ್ಯೇ ಅಟ್ಠಿಪುಞ್ಜಮೇವ ಚಿನ್ತೇಸಿನ್ತಿ.

ಸಾಧು ಸಾಧು, ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತ, ಅನಾಗತೇ ಭವಕ್ಖಯಸ್ಸ ತೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಏವಂ ತತ್ಥ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಯುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಬುದ್ಧಿಮೇವ ಜನೇನ್ತೋ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಏಕಾಯನೋತಿ ಏಕಮಗ್ಗೋ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹಿ –

‘‘ಮಗ್ಗೋ ಪನ್ಥೋ ಪಥೋ ಪಜ್ಜೋ, ಅಞ್ಜಸಂ ವಟುಮಾಯನಂ;

ನಾವಾ ಉತ್ತರಸೇತೂ ಚ, ಕುಲ್ಲೋ ಚ ಭಿಸಿಸಙ್ಕಮೋ’’ತಿ. (ಚೂಳನಿ. ೧೦೧) –

ಬಹೂನಿ ನಾಮಾನಿ. ಸ್ವಾಯಂ ಇಧ ಅಯನನಾಮೇನ ವುತ್ತೋ. ತಸ್ಮಾ ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಮಗ್ಗೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ, ನ ದ್ವೇಧಾಪಥಭೂತೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಏಕೇನ ಅಯಿತಬ್ಬೋತಿ ಏಕಾಯನೋ. ಏಕೇನಾತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ಪಹಾಯ ವೂಪಕಟ್ಠೇನ ಪವಿವಿತ್ತಚಿತ್ತೇನ. ಅಯಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬೋ. ಅಯನ್ತಿ ವಾ ಏತೇನಾತಿ ಅಯನೋ, ಸಂಸಾರತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಏಕಸ್ಸ ಅಯನೋ ಏಕಾಯನೋ, ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಸೇಟ್ಠಸ್ಸ. ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ ಚ ಭಗವಾ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ತೇನ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಭಗವತೋವ ಸೋ ಅಯನೋ ತೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸೋ ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಭಗವಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೭೯). ಅಯತೀತಿ ವಾ ಅಯನೋ, ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಯನೋತಿ ಏಕಾಯನೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಅಞ್ಞತ್ರಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ¶ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋ, ಸುಭದ್ದ, ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪). ದೇಸನಾಭೇದೋಯೇವ ಹೇಸೋ, ಅತ್ಥೋ ಪನೇಕೋ. ಅಪಿಚ ¶ ಏಕಂ ಅಯತೀತಿ ಏಕಾಯನೋ. ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಮುಖಭಾವನಾನಯಪ್ಪವತ್ತೋಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಏಕಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ –

‘‘ಏಕಾಯನಂ ಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ,

ಮಗ್ಗಂ ಪಜಾನಾತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ;

ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತರಿಂಸು ಪುಬ್ಬೇ,

ತರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇ ಚ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪೦೯);

ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ನ ಪಾರಂ ದಿಗುಣಂ ಯನ್ತೀ’’ತಿ ಗಾಥಾನಯೇನ ಯಸ್ಮಾ ಏಕವಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಾಯನೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಕಿಂ ಅಯನೋತಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಪನ ಏಕಂ ಅಯನಮಸ್ಸ ಏಕಾ ಗತಿ ಪವತ್ತೀತಿ ಏವಮತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಉಭಯಥಾಪಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಇಧ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಕಾಯಾದಿಚತುಆರಮ್ಮಣಪ್ಪವತ್ತೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಲೋಕುತ್ತರೋ. ಸೋ ಚ ಅನೇಕವಾರಮ್ಪಿ ಅಯತಿ, ಅನೇಕಞ್ಚಸ್ಸ ಅಯನಂ ಹೋತಿ.

ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ಸಾಕಚ್ಛಾ ಅಹೋಸಿಯೇವ. ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ. ಆಚರಿಯೋ ಪನಸ್ಸ ತಿಪಿಟಕಚೂಳಸುಮತ್ಥೇರೋ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ. ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಭನ್ತೇತಿ. ಮಿಸ್ಸಕೋ ಆವುಸೋತಿ. ಆಚರಿಯೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಣನ್ತೇ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ಪಞ್ಹಂ ಅವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾವ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ಅಥಾಚರಿಯತ್ಥೇರೋ ನ್ಹಾನಕೋಟ್ಠಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಮಯಾ ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ, ಚೂಳನಾಗೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ಆದಾಯ ವೋಹರತಿ ¶ , ಕೋ ನು ಖೋ ಏತ್ಥ ನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಏವಂ ಭಾವೇಯ್ಯ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ, ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಮಯಾ ವುತ್ತೋ ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಚೂಳನಾಗೇನ ದಿಟ್ಠೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಞತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮಿಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಸಙ್ಘುಟ್ಠೇ ಅಗಮಾಸಿ.

ಪೋರಾಣಕತ್ಥೇರಾ ¶ ¶ ಕಿರ ಪಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವ ‘‘ಅಹಂ ಪಠಮಂ, ಅಹಂ ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಓಸರನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ದಿವಸೇ ಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಾರೋ. ತೇನ ಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಗಾಥಾಸು ವುತ್ತಾಸು ಥೇರಸ್ಸ ಆಸನಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ರಹೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ನ ವಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ. ಪೋರಾಣಕತ್ಥೇರಾ ಹಿ ಅನುಸೂಯಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಮೇವ ಉಚ್ಛುಭಾರಂ ವಿಯ ಏವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ, ಕಾರಣಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಅಕಾರಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ‘‘ಆವುಸೋ ಚೂಳನಾಗಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಿಯ ಸದ್ದೋತಿ ಧಮ್ಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಆವುಸೋ ಚೂಳನಾಗ ಮಯಾ ವುತ್ತೋ ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಯಾ ವುತ್ತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೋವ ಲಬ್ಭತೀತಿ.

ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಕೋ ತೇಪಿಟಕೋ ಸುತಬುದ್ಧೋ, ಏವರೂಪಸ್ಸಪಿ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಆಲುಳೇತಿ, ಅನಾಗತೇ ಮಮ ಭಾತಿಕಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಆಲುಳೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ನಿಚ್ಚಲಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗತೋ ‘‘ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೋ –

‘‘ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ಸಚ್ಚಾನಂ ಚತುರೋ ಪದಾ;

ವಿರಾಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಧಮ್ಮಾನಂ, ದ್ವಿಪದಾನಞ್ಚ ಚಕ್ಖುಮಾ.

ಏಸೇವ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಞ್ಞೋ, ದಸ್ಸನಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ;

ಏತಞ್ಹಿ ತುಮ್ಹೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಥ, ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನಂ;

ಏತಞ್ಹಿ ತುಮ್ಹೇ ಪಟಿಪನ್ನಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೭೩-೨೭೫) –

ಸುತ್ತಂ ¶ ಆಹರಿತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ.

ಮಗ್ಗೋತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗೋ? ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಟ್ಠೇನ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗನಿಯಟ್ಠೇನ ಚ. ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಮಲೇಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾದೀಹಿ ಚ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧತ್ಥಾಯ. ತಥಾ ಹಿ ಇಮಿನಾವ ಮಗ್ಗೇನ ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ¶ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ಉಪರಿ ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಕಪ್ಪೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ತಣ್ಹಙ್ಕರಮೇಧಙ್ಕರಸರಣಙ್ಕರದೀಪಙ್ಕರನಾಮಕೇ ಬುದ್ಧೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಕ್ಯಮುನಿಪರಿಯೋಸಾನಾ ಅನೇಕೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಅನೇಕಸತಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ¶ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ ಚಿತ್ತಮಲಂ ಪವಾಹೇತ್ವಾ ಪರಮವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪತ್ತಾ. ರೂಪಮಲವಸೇನ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ನತ್ಥಿ. ತಥಾ ಹಿ –

ರೂಪೇನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇನ, ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮಾಣವಾ;

ರೂಪೇ ಸುದ್ಧೇ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ, ಅನಕ್ಖಾತಂ ಮಹೇಸಿನಾ.

ಚಿತ್ತೇನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇನ, ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮಾಣವಾ;

ಚಿತ್ತೇ ಸುದ್ಧೇ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ, ಇತಿ ವುತ್ತಂ ಮಹೇಸಿನಾ.

ಯಥಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಚಿತ್ತವೋದಾನಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೦೦). ತಞ್ಚ ಚಿತ್ತವೋದಾನಂ ಇಮಿನಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೇನ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ.

ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾತಿ ಸೋಕಸ್ಸ ಚ ಪರಿದೇವಸ್ಸ ಚ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯ, ಪಹಾನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಭಾವಿತೋ ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತಾದೀನಂ ವಿಯ ಸೋಕಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯ, ಪಟಾಚಾರಾದೀನಂ ವಿಯ ಚ ಪರಿದೇವಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯ ಚ ಸಂವತ್ತತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾ’’ತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತೋ –

‘‘ಯಂ ¶ ಪುಬ್ಬೇ ತಂ ವಿಸೋಧೇಹಿ, ಪಚ್ಛಾ ತೇ ಮಾಹು ಕಿಞ್ಚನಂ;

ಮಜ್ಝೇ ಚೇ ನೋ ಗಹೇಸ್ಸಸಿ, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೯೫೫);

ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ.

ಪಟಾಚಾರಾ –

‘‘ನ ಸನ್ತಿ ಪುತ್ತಾ ತಾಣಾಯ, ನ ಪಿತಾ ನಾಪಿ ಬನ್ಧವಾ;

ಅನ್ತಕೇನಾಧಿಪನ್ನಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಞಾತೀಸು ತಾಣತಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೮೮);

ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಾಯವೇದನಾಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಭಾವನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ಮಗ್ಗೇನ ಸೋಕಪರಿದೇವೇ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯಾತಿ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ¶ ಚ ಚೇತಸಿಕದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯ, ನಿರೋಧಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಭಾವಿತೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಾದೀನಂ ವಿಯ ದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಸಕ್ಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಚ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ¶ ಅತ್ಥದೀಪನಾ – ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಪುತ್ತೋ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಹಿರಞ್ಞಕೋಟಿಯೋ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರತಿ. ತಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತುಭರಿಯಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ ನಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಥಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಸತೇ ಚೋರೇ ಪೇಸೇಸಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಆಗತತ್ಥ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ? ತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಪಾಟಿಭೋಗಂ ಮೇ ಉಪಾಸಕಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಜ್ಜೇಕರತ್ತಿಂ ಜೀವಿತಂ ದೇಥಾತಿ. ಕೋ ತೇ, ಸಮಣ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ? ಥೇರೋ ಮಹನ್ತಂ ಪಾಸಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ಊರುಟ್ಠೀನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ವಟ್ಟತಿ ಉಪಾಸಕಾ ಪಾಟಿಭೋಗೋ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನಸೀಸೇ ಅಗ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿಂಸು. ಥೇರಸ್ಸ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ¶ . ತತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ –

‘‘ಉಭೋ ಪಾದಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಸಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮಿ ವೋ ಅಹಂ;

ಅಟ್ಟಿಯಾಮಿ ಹರಾಯಾಮಿ, ಸರಾಗಮರಣಂ ಅಹಂ.

ಏವಾಹಂ ಚಿನ್ತಯಿತ್ವಾನ, ಯಥಾಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸಿಸಂ;

ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಅರುಣುಗ್ಗಮ್ಹಿ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿ’’ನ್ತಿ.

ಅಪರೇಪಿ ತಿಂಸ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞವಿಹಾರೇ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಆವುಸೋ, ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಸಮಣಧಮ್ಮೋವ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ವಿಹರಿಂಸು. ತೇಸಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಪಚಲಾಯನ್ತಾನಂ ಏಕೋ ಬ್ಯಗ್ಘೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏಕೇಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಕೋಚಿ ‘‘ಮಂ ಬ್ಯಗ್ಘೋ ಗಣ್ಹೀ’’ತಿ ವಾಚಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ. ಏವಂ ಪಞ್ಚಸು ದಸಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಖಾದಿತೇಸು ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ‘‘ಇತರೇ, ಆವುಸೋ, ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಞತ್ವಾ ಚ ‘‘ಇದಾನಿ ಗಹಿತೇನ, ಗಹಿತೋಮ್ಹೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ವಿಹರಿಂಸು.

ಅಥ ಅಞ್ಞತರಂ ದಹರಭಿಕ್ಖುಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಬ್ಯಗ್ಘೋ ಗಣ್ಹಿ. ಸೋ ‘‘ಬ್ಯಗ್ಘೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ. ಭಿಕ್ಖೂ ಕತ್ತರದಣ್ಡೇ ಚ ಉಕ್ಕಾಯೋ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅನುಬನ್ಧಿಂಸು. ಬ್ಯಗ್ಘೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗತಿಂ ಛಿನ್ನತಟಟ್ಠಾನಂ ¶ ಆರುಯ್ಹ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಖಾದಿತುಂ ಆರಭಿ. ಇತರೇಪಿ ‘‘ಇದಾನಿ ¶ , ಸಪ್ಪುರಿಸ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿಸೇಸೋ ನಾಮ ಏವರೂಪೇ ಠಾನೇ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸೋ ಬ್ಯಗ್ಘಮುಖೇ ನಿಪನ್ನೋವ ತಂ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಯಾವ ಗೋಪ್ಫಕಾ ಖಾದಿತಸಮಯೇ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ, ಯಾವ ಜಣ್ಣುಕಾ ಖಾದಿತಸಮಯೇ ಸಕದಾಗಾಮೀ, ಯಾವ ನಾಭಿಯಾ ಖಾದಿತಸಮಯೇ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ, ಹದಯರೂಪೇ ಅಖಾದಿತೇಯೇವ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ –

‘‘ಸೀಲವಾ ¶ ವತಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಪಞ್ಞವಾ ಸುಸಮಾಹಿತೋ;

ಮುಹುತ್ತಂ ಪಮಾದಮನ್ವಾಯ, ಬ್ಯಗ್ಘೇನೋರುದ್ಧಮಾನಸೋ.

ಪಞ್ಜರಸ್ಮಿಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಸಿಲಾಯ ಉಪರೀಕತೋ;

ಕಾಮಂ ಖಾದತು ಮಂ ಬ್ಯಗ್ಘೋ, ಭಕ್ಖೋ ಕಾಯೋ ಅಮಿತ್ತಾನಂ;

ಪಟಿಲದ್ಧೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ, ಮರಣಂ ಹೇಹಿತಿ ಭದ್ದಕ’’ನ್ತಿ.

ಅಪರೋಪಿ ಪೀತಮಲ್ಲತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ತೀಸು ರಜ್ಜೇಸು ಪಟಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಆಗಮ್ಮ ರಾಜಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಕತಾನುಗ್ಗಹೋ ಏಕದಿವಸಂ ಕಿಲಞ್ಜಕಾಪಣಸಾಲದ್ವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ತಂ ಪಜಹಥ, ತಂ ವೋ ಪಹೀನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೩೩-೩೪) ನತುಮ್ಹಾಕವಗ್ಗಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ನೇವ ಕಿರ ರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ, ನ ವೇದನಾ’’ತಿ. ಸೋ ತಂಯೇವ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ದ್ವೇಮಾತಿಕಾ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ತಿಂಸ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಬಲವಾಲಿಯಅಙ್ಗಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಮಕಾಸಿ. ಪಾದೇಸು ಅವಹನ್ತೇಸು ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ಚಙ್ಕಮತಿ. ತಮೇನಂ ರತ್ತಿಂ ಏಕೋ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ಮಿಗೋತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಸತ್ತಿಯಾ ಪಹರಿ. ಸತ್ತಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಾ. ಸೋ ತಂ ಸತ್ತಿಂ ಹರಾಪೇತ್ವಾ ಪಹಾರಮುಖಾನಿ ತಿಣವಟ್ಟಿಯಾ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಉಕ್ಕಾಸಿತಸದ್ದೇನ ಆಗತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ –

‘‘ಭಾಸಿತಂ ¶ ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಲೋಕಗ್ಗವಾದಿನೋ;

ನ ತುಮ್ಹಾಕಮಿದಂ ರೂಪಂ, ತಂ ಜಹೇಯ್ಯಾಥ ಭಿಕ್ಖವೋ.

ಅನಿಚ್ಚಾ ¶ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋ;

ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋ’’ತಿ.

ಅಥ ನಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು ‘‘ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅರೋಗೋ ಅಭವಿಸ್ಸಾ, ಅದ್ಧಾ ತೇ ಮುದ್ಧಮತ್ಥಕೇ ¶ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸೀಸಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಾದೀನಂ ವಿಯ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ.

ಸಕ್ಕೋ ಪನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮರಣಭಯಸನ್ತಜ್ಜಿತೋ ದೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾವಸಾನೇ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸಾ ಚಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿ ಪುನ ಪಾಕತಿಕಾವ ಅಹೋಸಿ.

ಸುಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ದೇವಪುತ್ತೋ ಅಚ್ಛರಾಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭೋತಿ, ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಸತಾ ಅಚ್ಛರಾಯೋ ರುಕ್ಖತೋ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಓಚಿನನ್ತಿಯೋ ಚವಿತ್ವಾ ನಿರಯೇ ಉಪಪನ್ನಾ. ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಾ ಚಿರಾಯನ್ತೀ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ತಾಸಂ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿತ್ತಕಂ ನು ಖೋ ಮಮ ಆಯೂ’’ತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ಅತ್ತನೋಪಿ ಆಯುಪರಿಕ್ಖಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಭೀತೋ ಅತಿವಿಯ ದೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಮೇ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಸತ್ಥಾ ವಿನಯಿಸ್ಸತಿ ನ ಅಞ್ಞೋ’’ತಿ ಅವಸೇಸಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಅಚ್ಛರಾಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ –

‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಉತ್ರಸ್ತಮಿದಂ ಚಿತ್ತಂ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಬ್ಬಿಗ್ಗಿದಂ ಮನೋ;

ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಛೇಸು, ಅಥೋ ಉಪ್ಪತಿತೇಸು ಚ;

ಸಚೇ ಅತ್ಥಿ ಅನುತ್ರಸ್ತಂ, ತಂ ಮೇ ಅಕ್ಖಾಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೮);

ತತೋ ನಂ ಭಗವಾ ಆಹ –

‘‘ನಾಞ್ಞತ್ರ ಬೋಜ್ಝಾ ತಪಸಾ, ನಾಞ್ಞತ್ರಿನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾ;

ನಾಞ್ಞತ್ರ ಸಬ್ಬನಿಸ್ಸಗ್ಗಾ, ಸೋತ್ಥಿಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಪಾಣಿನ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೮);

ಸೋ ¶ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಚ್ಛರಾಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ¶ ಥಾವರಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಮೇವ ಅಗಮಾಸೀತಿ ¶ . ಏವಮಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಭಾವಿತೋ ಸಕ್ಕಾದೀನಂ ವಿಯ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಞಾಯಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಞಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ, ಪತ್ತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಲೋಕಿಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೋ ಭಾವಿತೋ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಞಾಯಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾ’’ತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಾವಾನವಿರಹಿತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ ಅಮತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ, ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಭಾವಿತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಂ ಸಾಧೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸೋಕಸಮತಿಕ್ಕಮಾದೀನಿ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಸಾಸನಯುತ್ತಿಕೋವಿದೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನ ಪಾಕಟಾನಿ, ನ ಚ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ಸಾಸನಯುತ್ತಿಕೋವಿದಂ ಜನಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತೇನ ತೇನೇವ ಪನ ಸುತ್ತೇನ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ಞಾಪೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಯಂ ಯಂ ಅತ್ಥಂ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋ ಸಾಧೇತಿ, ತಂ ತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಯಾ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೇನ ಸಂವತ್ತತಿ, ಸಾ ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಹೋತಿ, ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇನ, ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ ಞಾಯಸ್ಸಾಧಿಗಮೇನ, ಞಾಯಸ್ಸಾಧಿಗಮೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಮ್ಪಿ ಕಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಪಿಚ ವಣ್ಣಭಣನಮೇತಂ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗಸ್ಸ. ಯಥೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಯದಿದಂ ಛಛಕ್ಕಾನೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೨೦) ಛಛಕ್ಕದೇಸನಾಯ ಅಟ್ಠಹಿ ಪದೇಹಿ ವಣ್ಣಂ ಅಭಾಸಿ, ಯಥಾ ಚ ಅರಿಯವಂಸದೇಸನಾಯ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯವಂಸಾ ಅಗ್ಗಞ್ಞಾ ರತ್ತಞ್ಞಾ ವಂಸಞ್ಞಾ ಪೋರಾಣಾ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಾ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಪುಬ್ಬಾ ನ ¶ ಸಂಕೀಯನ್ತಿ, ನ ಸಂಕೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠಾ ಸಮಣೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹೀ’’ತಿ ¶ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೮) ನವಹಿ ¶ ಪದೇಹಿ ವಣ್ಣಂ ಅಭಾಸಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಸಪಿ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿಆದೀಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಪದೇಹಿ ವಣ್ಣಂ ಅಭಾಸಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಇತಿ ಚೇ? ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ. ವಣ್ಣಭಾಸನಞ್ಹಿ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಅಯಂ ಕಿರ ಮಗ್ಗೋ ಹದಯಸನ್ತಾಪಭೂತಂ ಸೋಕಂ, ವಾಚಾವಿಪ್ಪಲಾಪಭೂತಂ ಪರಿದೇವಂ, ಕಾಯಿಕಅಸಾತಭೂತಂ ದುಕ್ಖಂ, ಚೇತಸಿಕಅಸಾತಭೂತಂ ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪದ್ದವೇ ಹನತಿ, ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಞಾಯಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ತಯೋ ವಿಸೇಸೇ ಆವಹತೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಂ ಧಾರೇತಬ್ಬಂ ವಾಚೇತಬ್ಬಂ, ಇಮಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಇತಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ವಣ್ಣಂ ಅಭಾಸಿ, ಕಮ್ಬಲವಾಣಿಜಾದಯೋ ಕಮ್ಬಲಾದೀನಂ ವಣ್ಣಂ ವಿಯ.

ಯಥಾ ಹಿ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲವಾಣಿಜೇನ ಕಮ್ಬಲಂ ಗಣ್ಹಥಾತಿ ಉಗ್ಘೋಸಿತೇಪಿ ಅಸುಕಕಮ್ಬಲೋತಿ ನ ತಾವ ಮನುಸ್ಸಾ ಜಾನನ್ತಿ. ಕೇಸಕಮ್ಬಲವಾಲಕಮ್ಬಲಾದಯೋಪಿ ಹಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಾ ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸಾ ಕಮ್ಬಲಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ತೇನ ಗನ್ಧಾರಕೋ ರತ್ತಕಮ್ಬಲೋ ಸುಖುಮೋ ಉಜ್ಜಲೋ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಉಗ್ಘೋಸಿತಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಯೇ ಪಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಯೇ ನ ಪಹೋನ್ತಿ, ತೇಪಿ ದಸ್ಸನಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಅಸುಕಮಗ್ಗೋತಿ ನ ತಾವ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಾ ಹಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಮಗ್ಗಾಪಿ ಮಗ್ಗಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಯಂ ಕಿರ ಮಗ್ಗೋ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪದ್ದವೇ ಹನತಿ, ತಯೋ ವಿಸೇಸೇ ಆವಹತೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಂ ಧಾರೇತಬ್ಬಂ ವಾಚೇತಬ್ಬಂ, ಇಮಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯಥಾ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲವಾಣಿಜೋಪಮಾ, ಏವಂ ರತ್ತಜಮ್ಬುನದಸುವಣ್ಣಉದಕಪ್ಪಸಾದಕಮಣಿರತನಸುವಿಸುದ್ಧಮುತ್ತಾರತನಧೋತಪವಾಳಾದಿವಾಣಿಜೂಪಮಾದಯೋಪೇತ್ಥ ಆಹರಿತಬ್ಬಾ.

ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ಯೇ ಇಮೇತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಚತ್ತಾರೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇನ ನ ತತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಉದ್ಧನ್ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದೀಪೇತಿ. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಸತಿಗೋಚರೋಪಿ, ತಿಧಾ ಪಟಿಪನ್ನೇಸು ಸಾವಕೇಸು ¶ ಸತ್ಥುನೋ ಪಟಿಘಾನುನಯವೀತಿವತ್ತತಾಪಿ, ಸತಿಪಿ. ‘‘ಚತುನ್ನಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಮುದಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಞ್ಚ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಸುಣಾಥ…ಪೇ…. ಕೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ? ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ಕಾಯಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೪೦೮) ಹಿ ¶ ಸತಿಗೋಚರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾ ‘‘ಕಾಯೋ ಪಟ್ಠಾನಂ, ನೋ ಸತಿ. ಸತಿ ಪಟ್ಠಾನಞ್ಚೇವ ಸತಿ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೫). ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಅಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಟ್ಠಾನಂ. ಕಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ? ಸತಿ. ಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ. ಪಧಾನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಾ ಪಟ್ಠಾನಂ. ಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ಹತ್ಥಿಟ್ಠಾನಅಸ್ಸಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ವಿಯ. ‘‘ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಯದರಿಯೋ ಸೇವತಿ, ಯದರಿಯೋ ಸೇವಮಾನೋ ಸತ್ಥಾ ಗಣಮನುಸಾಸಿತುಮರಹತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೧೧) ಏತ್ಥಾಪಿ ತಿಧಾ ಪಟಿಪನ್ನೇಸು ಸಾವಕೇಸು ಸತ್ಥುನೋ ಪಟಿಘಾನುನಯವೀತಿವತ್ತತಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬತೋ ಪಟ್ಠಾನಂ, ಪವತ್ತಯಿತಬ್ಬತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇನ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬತೋತಿ? ಸತಿಯಾ. ಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೫.೯೮೯) ಪನ ಸತಿಯೇವ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪತಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಪಟ್ಠಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾತಿ ಓಕ್ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತಿಯೇವ ಪಟ್ಠಾನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ. ಅಥ ವಾ ಸರಣಟ್ಠೇನ ಸತಿ, ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಪಟ್ಠಾನಂ. ಇತಿ ಸತಿ ಚ ಸಾ ಪಟ್ಠಾನಞ್ಚಾತಿಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ. ಇದಮಿಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ.

ಯದಿ ಏವಂ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ? ಸತಿಬಹುತ್ತಾ. ಆರಮ್ಮಣಭೇದೇನ ಹಿ ಬಹುಕಾ ಏತಾ ಸತಿಯೋ. ಅಥ ಮಗ್ಗೋತಿ ಕಸ್ಮಾ ಏಕವಚನಂ? ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಏಕತ್ತಾ. ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಹಿ ಏತಾ ಸತಿಯೋ ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಏಕತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಮಗ್ಗೋತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗೋ? ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಟ್ಠೇನ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗನೀಯಟ್ಠೇನ ಚಾ’’ತಿ. ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಕಾಯಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಏಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ¶ . ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ವಚನಾನುಸನ್ಧಿನಾ ಸಾನುಸನ್ಧಿಕಾವ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ, ‘‘ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಸುಣಾಥ…ಪೇ… ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನೋ ಮಗ್ಗೋ? ಯದಿದಂ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೨೪) ವಿಯ ಹಿ ಯಥಾ ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನೋತಿ ಚ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ¶ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವೇತ್ಥ ನಾನಂ. ಏವಂ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋತಿ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವೇತ್ಥ ನಾನಂ. ತಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಏಕತ್ತಾ ಏಕವಚನಂ, ಆರಮ್ಮಣಭೇದೇನ ಸತಿಬಹುತ್ತಾ ಬಹುವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವತಾ ಚತ್ತಾರೋವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ವುತ್ತಾ ಅನೂನಾ ಅನಧಿಕಾತಿ? ವೇನೇಯ್ಯಹಿತತ್ತಾ ¶ . ತಣ್ಹಾಚರಿತದಿಟ್ಠಿಚರಿತಸಮಥಯಾನಿಕವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕೇಸು ಹಿ ಮನ್ದತಿಕ್ಖವಸೇನ ದ್ವೇಧಾ ದ್ವೇಧಾ ಪವತ್ತೇಸು ವೇನೇಯ್ಯೇಸು ಮನ್ದಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಚರಿತಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ತಿಕ್ಖಸ್ಸ ಸುಖುಮಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ. ದಿಟ್ಠಿಚರಿತಸ್ಸಾಪಿ ಮನ್ದಸ್ಸ ನಾತಿಪ್ಪಭೇದಗತಂ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ತಿಕ್ಖಸ್ಸ ಅತಿಪ್ಪಭೇದಗತಂ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ. ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ಚ ಮನ್ದಸ್ಸ ಅಕಿಚ್ಛೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಪಠಮಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ತಿಕ್ಖಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣೇ ಅಸಣ್ಠಹನತೋ ದುತಿಯಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಸ್ಸಪಿ ಮನ್ದಸ್ಸ ನಾತಿಪ್ಪಭೇದಗತಾರಮ್ಮಣಂ ತತಿಯಂ, ತಿಕ್ಖಸ್ಸ ಅತಿಪ್ಪಭೇದಗತಾರಮ್ಮಣಂ ಚತುತ್ಥಂ. ಇತಿ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾ ಅನೂನಾ ಅನಧಿಕಾತಿ.

ಸುಭಸುಖನಿಚ್ಚಅತ್ತಭಾವವಿಪಲ್ಲಾಸಪಹಾನತ್ಥಂ ವಾ. ಕಾಯೋ ಹಿ ಅಸುಭೋ, ತತ್ಥ ಚ ಸುಭವಿಪಲ್ಲಾಸವಿಪಲ್ಲತ್ಥಾ ಸತ್ತಾ, ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಅಸುಭಭಾವದಸ್ಸನೇನ ತಸ್ಸ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಂ ಪಠಮಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಸುಖಂ ನಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹಿತೇಸುಪಿ ಚ ವೇದನಾದೀಸು ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಾ, ಚಿತ್ತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ, ತೇಸು ಚ ಸುಖನಿಚ್ಚಅತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸವಿಪಲ್ಲತ್ಥಾ ಸತ್ತಾ, ತೇಸಂ ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಾದಿಭಾವದಸ್ಸನೇನ ತೇಸಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ಪಹಾನತ್ಥಂ ಸೇಸಾನಿ ತೀಣಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಏವಂ ಸುಭಸುಖನಿಚ್ಚಅತ್ತಭಾವವಿಪಲ್ಲಾಸಪಹಾನತ್ಥಂ ವಾ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾ ಅನೂನಾ ಅನಧಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ವಿಪಲ್ಲಾಸಪಹಾನತ್ಥಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಚತುರೋಘಯೋಗಾಸವಗನ್ಥಉಪಾದಾನಅಗತಿಪಹಾನತ್ಥಮ್ಪಿ ¶ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಹಾರಪರಿಞ್ಞತ್ಥಞ್ಚ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಂ ತಾವ ಪಕರಣನಯೋ.

ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಸರಣವಸೇನ ಚೇವ ಏಕತ್ತಸಮೋಸರಣವಸೇನ ಚ ಏಕಮೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಏತದೇವ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಚತುದ್ವಾರೇ ನಗರೇ ಪಾಚೀನತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಾಚೀನದಿಸಾಯ ಉಟ್ಠಾನಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಗರಮೇವ ಪವಿಸನ್ತಿ, ದಕ್ಖಿಣತೋ ಪಚ್ಛಿಮತೋ ಉತ್ತರತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಉತ್ತರದಿಸಾಯ ಉಟ್ಠಾನಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉತ್ತರದ್ವಾರೇನ ನಗರಮೇವ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನಗರಂ ವಿಯ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಮಹಾನಗರಂ ¶ . ದ್ವಾರಂ ವಿಯ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ. ಪಾಚೀನದಿಸಾದಯೋ ವಿಯ ಕಾಯಾದಯೋ.

ಯಥಾ ¶ ಪಾಚೀನತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಾಚೀನದಿಸಾಯ ಉಟ್ಠಾನಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಗರಮೇವ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಮುಖೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಏಕಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಓಸರನ್ತಿ.

ಯಥಾ ದಕ್ಖಿಣತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಯ ಉಟ್ಠಾನಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಗರಮೇವ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಏವಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಮುಖೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ನವವಿಧೇನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಏಕಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಓಸರನ್ತಿ.

ಯಥಾ ಪಚ್ಛಿಮತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯ ಉಟ್ಠಾನಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮದ್ವಾರೇನ ನಗರಮೇವ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಮುಖೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಸೋಳಸವಿಧೇನ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಏಕಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಓಸರನ್ತಿ.

ಯಥಾ ಉತ್ತರತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಉತ್ತರದಿಸಾಯ ಉಟ್ಠಾನಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉತ್ತರದ್ವಾರೇನ ನಗರಮೇವ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಮುಖೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಏಕಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಓಸರನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸರಣವಸೇನ ಚೇವ ಏಕತ್ತಸಮೋಸರಣವಸೇನ ಚ ಏಕಮೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕತಮೇ ¶ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾ ಪುಚ್ಛಾ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಪುಗ್ಗಲಾಲಪನಮೇತಂ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪಾದಕಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಮೇತಂ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಚ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿಯೇವ, ಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ಪನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಚ, ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಆಹ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೇಸು ಭಿಕ್ಖು ಸೇಟ್ಠೋ, ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಾಯ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ ಭಾಜನಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಮಿಂ ಗಹಿತೇ ಪನ ಸೇಸಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ ರಾಜಗಮನಾದೀಸು ರಾಜಗ್ಗಹಣೇನ ಸೇಸಪರಿಸಾ ವಿಯ. ಯೋ ಚ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ¶ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವದಸ್ಸನತೋಪಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಆಹ ¶ . ಪಟಿಪನ್ನಕೋ ಹಿ ದೇವೋ ವಾ ಹೋತು ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ, ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿಯೇವ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಚೇಪಿ ಸಮಂ ಚರೇಯ್ಯ,

ಸನ್ತೋ ದನ್ತೋ ನಿಯತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ;

ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ,

ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸೋ ಸಮಣೋ ಸ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೧೪೨);

ಕಾಯೇತಿ ರೂಪಕಾಯೇ. ರೂಪಕಾಯೋ ಹಿ ಇಧ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಕೇಸಾದೀನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮೂಹಟ್ಠೇನ ಹತ್ಥಿಕಾಯರಥಕಾಯಾದಯೋ ವಿಯ ಕಾಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಯಥಾ ಚ ಸಮೂಹಟ್ಠೇನ, ಏವಂ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಆಯಟ್ಠೇನ. ಕುಚ್ಛಿತಾನಞ್ಹಿ ಪರಮಜೇಗುಚ್ಛಾನಂ ಸೋ ಆಯೋತಿಪಿ ಕಾಯೋ. ಆಯೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ, ಆಯನ್ತಿ ತತೋತಿ ಆಯೋ. ಕೇ ಆಯನ್ತಿ? ಕುಚ್ಛಿತಾ ಕೇಸಾದಯೋ. ಇತಿ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಆಯೋತಿ ಕಾಯೋ. ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಕಾಯಮನುಪಸ್ಸನಸೀಲೋ, ಕಾಯಂ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸಮಾನೋ.

‘‘ಕಾಯೇ’’ತಿ ಚ ವತ್ವಾಪಿ ಪುನ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ದುತಿಯಂ ಕಾಯಗ್ಗಹಣಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನ ನ ಕಾಯೇ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ, ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ, ಅಥ ಖೋ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ನ ಕಾಯೇ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗವಿಮುತ್ತಏಕಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ, ನಾಪಿ ಕೇಸಲೋಮಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನುಪಸ್ಸೀ. ಯೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕೇಸಲೋಮಾದಿಕೋ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಯೋ ¶ , ತತ್ಥಪಿ ನ ಭೂತುಪಾದಾಯವಿನಿಮುತ್ತಏಕಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಥ ಖೋ ರಥಸಮ್ಭಾರಾನುಪಸ್ಸಕೋ ವಿಯ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀ, ನಗರಾವಯವಾನುಪಸ್ಸಕೋ ವಿಯ ಕೇಸಲೋಮಾದಿಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀ, ಕದಲಿಕ್ಖನ್ಧಪತ್ತವಟ್ಟಿವಿನಿಬ್ಭುಜನಕೋ ವಿಯ ರಿತ್ತಮುಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠಕೋ ವಿಯ ಚ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಸಮೂಹವಸೇನೇವ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ದಸ್ಸನೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ನ ಹೇತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಸಮೂಹವಿನಿಮುತ್ತೋ ಕಾಯೋ ವಾ ಇತ್ಥೀ ವಾ ಪುರಿಸೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ದಿಸ್ಸತಿ ¶ , ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಸಮೂಹಮತ್ತೇಯೇವ ಪನ ತಥಾ ತಥಾ ಸತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಯಂ ¶ ಪಸ್ಸತಿ ನ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಂ ತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ;

ಅಪಸ್ಸಂ ಬಜ್ಝತೇ ಮೂಳ್ಹೋ, ಬಜ್ಝಮಾನೋ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. –

ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಅಯಞ್ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಥಾ ಅನುದಕಭೂತಾಯಪಿ ಮರೀಚಿಯಾ ಉದಕಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತಅಸುಭಭೂತೇಯೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ನಿಚ್ಚಸುಖಅತ್ತಸುಭಭಾವಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಥ ಖೋ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತಅಸುಭಾಕಾರಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಯ್ವಾಯಂ ಪರತೋ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಞ್ಞಗತೋ ವಾ…ಪೇ… ಸೋ ಸತೋವ ಅಸ್ಸಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾದಿಚುಣ್ಣಿಕಜಾತಅಟ್ಠಿಕಪರಿಯೋಸಾನೋ ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋ, ಯೋ ಚ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಥವಿಕಾಯಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ ಆಪೋಕಾಯಂ ತೇಜೋಕಾಯಂ ವಾಯೋಕಾಯಂ ಕೇಸಕಾಯಂ ಲೋಮಕಾಯಂ ಛವಿಕಾಯಂ ಚಮ್ಮಕಾಯಂ ಮಂಸಕಾಯಂ ರುಹಿರಕಾಯಂ ನಹಾರುಕಾಯಂ ಅಟ್ಠಿಕಾಯಂ ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಕಾಯ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೫) ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಯೇ ಅನುಪಸ್ಸನತೋ ‘‘ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಥ ವಾ ಕಾಯೇ ಅಹನ್ತಿ ವಾ ಮಮನ್ತಿ ವಾ ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನನುಪಸ್ಸನತೋ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಕೇಸಾಲೋಮಾದಿಕಸ್ಸ ನಾನಾಧಮ್ಮಸಮೂಹಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನತೋ ಕಾಯೇ ಕೇಸಾದಿಧಮ್ಮಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಪಿಚ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ¶ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ಆಗತನಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಾದಿನೋ ಆಕಾರಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸಾನುಪಸ್ಸನತೋಪಿ ‘‘ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ಕಾಯಂ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ. ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ನೋ ಸುಖತೋ. ಅನತ್ತತೋ ¶ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ನೋ ಅತ್ತತೋ. ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ನೋ ನನ್ದತಿ. ವಿರಜ್ಜತಿ, ನೋ ರಜ್ಜತಿ. ನಿರೋಧೇತಿ, ನೋ ಸಮುದೇತಿ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ನೋ ಆದಿಯತಿ. ಸೋ ತಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತಿ, ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸುಖಸಞ್ಞಂ ¶ ಪಜಹತಿ, ಅನತ್ತತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತಿ, ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ನನ್ದಿಂ ಪಜಹತಿ, ವಿರಜ್ಜನ್ತೋ ರಾಗಂ ಪಜಹತಿ, ನಿರೋಧೇನ್ತೋ ಸಮುದಯಂ ಪಜಹತಿ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೋ ಆದಾನಂ ಪಜಹತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಿಹರತೀತಿ ಇರಿಯತಿ. ಆತಾಪೀತಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ಕಿಲೇಸೇ ಆತಾಪೇತೀತಿ ಆತಾಪೋ, ವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಆತಾಪೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆತಾಪೀ. ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸಙ್ಖಾತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸತಿಮಾತಿ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸತಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ಹಿ ಸತಿವಿರಹಿತಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೪). ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಅನಾತಾಪಿನೋ ಅನ್ತೋಸಙ್ಖೇಪೋ ಅನ್ತರಾಯಕರೋ ಹೋತಿ, ಅಸಮ್ಪಜಾನೋ ಉಪಾಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಅನುಪಾಯಪರಿವಜ್ಜನೇ ಚ ಸಮ್ಮುಯ್ಹತಿ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ ಉಪಾಯಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಅನುಪಾಯಾಪರಿಗ್ಗಹೇ ಚ ಅಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತೇನಸ್ಸ ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆನುಭಾವೇನ ತಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇಸಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಆತಾಪೀ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಸತಿಮಾತಿ ಇದಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಇತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಞ್ಚಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿನೇಯ್ಯ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಿನೇಯ್ಯಾತಿ ತದಙ್ಗವಿನಯೇನ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿನಯೇನ ವಾ ವಿನಯಿತ್ವಾ. ಲೋಕೇತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ¶ ಕಾಯೇ. ಕಾಯೋ ಹಿ ಇಧ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ನ ಕಾಯಮತ್ತೇಯೇವ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಹೀಯತಿ, ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಪಹೀಯತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಚಪಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೩೬೨) ವುತ್ತಂ. ಲೋಕಸಙ್ಖಾತತ್ತಾ ವಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಲೋಕೋ? ಸ್ವೇವ ಕಾಯೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ. ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಂ ವಿನೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾಗಹಣೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ¶ , ದೋಮನಸ್ಸಗ್ಗಹಣೇನ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೀವರಣಪರಿಯಾಪನ್ನಬಲವಧಮ್ಮದ್ವಯದಸ್ಸನೇನ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಿಸೇಸೇನ ¶ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿನಯೇನ ಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮೂಲಕಸ್ಸ ಅನುರೋಧಸ್ಸ, ದೋಮನಸ್ಸವಿನಯೇನ ಪನ ಕಾಯವಿಪತ್ತಿಮೂಲಕಸ್ಸ ವಿರೋಧಸ್ಸ, ಅಭಿಜ್ಝಾವಿನಯೇನ ಚ ಕಾಯೇ ಅಭಿರತಿಯಾ, ದೋಮನಸ್ಸವಿನಯೇನ ಕಾಯಭಾವನಾಯ ಅನಭಿರತಿಯಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾವಿನಯೇನ ಕಾಯೇ ಅಭೂತಾನಂ ಸುಭಸುಖಭಾವಾದೀನಂ ಪಕ್ಖೇಪಸ್ಸ, ದೋಮನಸ್ಸವಿನಯೇನ ಚ ಕಾಯೇ ಭೂತಾನಂ ಅಸುಭಾಸುಖಭಾವಾದೀನಂ ಅಪನಯನಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಯೋಗಾನುಭಾವೋ ಯೋಗಸಮತ್ಥತಾ ಚ ದೀಪಿತಾ ಹೋತಿ. ಯೋಗಾನುಭಾವೋ ಹಿ ಏಸ, ಯದಿದಂ ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಅರತಿರತಿಸಹೋ ಅಭೂತಪಕ್ಖೇಪಭೂತಾಪನಯನವಿರಹಿತೋ ಚ ಹೋತಿ. ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಚೇಸ ಅರತಿರತಿಸಹೋ ಅಭೂತಂ ಅಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಭೂತಞ್ಚ ಅನಪನೇನ್ತೋ ಯೋಗಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ.

ಅಪರೋ ನಯೋ ‘‘ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಹಾರೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಪರಿಹರಣಂ. ‘‘ಆತಾಪೀ’’ತಿಆದೀಸು ಆತಾಪೇನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಂ, ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಹರಣೂಪಾಯೋ ವಾ, ಸತಿಯಾ ವಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಸಮಥೋ, ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸವಿನಯೇನ ಭಾವನಾಫಲಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಅನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ? ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾ. ಇಮಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ ಉಪಾಗತೋ ಸಮುಪಾಗತೋ ಉಪಪನ್ನೋ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಅನುಪಸ್ಸೀತಿ.

ವಿಹರತೀತಿ ಇರಿಯತಿ ¶ ವತ್ತತಿ ಪಾಲೇತಿ ಯಪೇತಿ ಯಾಪೇತಿ ಚರತಿ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಹರತೀತಿ.

ಆತಾಪೀತಿ ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಆತಾಪೋ? ಯೋ ಚೇತಸಿಕೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಆತಾಪೋ. ಇಮಿನಾ ಆತಾಪೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಆತಾಪೀತಿ.

ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ¶ ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ? ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ¶ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ.

ಸತಿಮಾತಿ ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಸತಿ? ಯಾ ಸತಿ ಅನುಸ್ಸತಿ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾಸತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸತಿ. ಇಮಾಯ ಸತಿಯಾ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸತಿಮಾತಿ.

ವಿನೇಯ್ಯ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಲೋಕೋ? ಸ್ವೇವ ಕಾಯೋ ಲೋಕೋ, ಪಞ್ಚಪಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಲೋಕೋ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಕೋ. ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅಭಿಜ್ಝಾ? ಯೋ ರಾಗೋ ಸಾರಾಗೋ ಅನುನಯೋ ಅನುರೋಧೋ ನನ್ದೀ ನನ್ದೀರಾಗೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಾರಾಗೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾ. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ? ಯಂ ಚೇತಸಿಕಂ ಅಸಾತಂ, ಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಚೇತೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಅಸಾತಂ…ಪೇ… ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ. ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ. ಇತಿ ಅಯಞ್ಚ ಅಭಿಜ್ಝಾ ಇದಞ್ಚ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಇಮಮ್ಹಿ ಲೋಕೇ ವಿನೀತಾ ಹೋನ್ತಿ ಪಟಿವಿನೀತಾ ಸನ್ತಾ ವೂಪಸನ್ತಾ ಸಮಿತಾ ವೂಪಸಮಿತಾ ಅತ್ಥಙ್ಗತಾ ಅಬ್ಭತ್ಥಙ್ಗತಾ ಅಪ್ಪಿತಾ ಬ್ಯಪ್ಪಿತಾ ಸೋಸಿತಾ ವಿಸೋಸಿತಾ ಬ್ಯನ್ತೀಕತಾ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವಿನೇಯ್ಯ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ (ವಿಭ. ೩೫೬) ಏವಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ತೇನ ಸಹ ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ ಯಥಾ ಸಂಸನ್ದತಿ, ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ತಾವ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.

ವೇದನಾಸು… ಚಿತ್ತೇ… ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ…ಪೇ… ವಿನೇಯ್ಯ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏವಮಾದೀಸು ವೇದನಾದೀನಂ ಪುನ ವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವೇದನಾಸು ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀ, ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ, ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವೇದನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ, ತಾ ಚ ಲೋಕಿಯಾ ಏವ. ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಂ, ತಥಾ ಧಮ್ಮಾ. ತೇಸಂ ವಿಭಾಗೋ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಪಾಕಟೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಕೇವಲಂ ಪನಿಧ ಯಥಾ ವೇದನಾ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ವೇದನಾಸು ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಸ ನಯೋ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸುಪಿ. ಕಥಞ್ಚ ವೇದನಾ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾತಿ? ಸುಖಾ ತಾವ ವೇದನಾ ¶ ದುಕ್ಖತೋ, ದುಕ್ಖಾ ಸಲ್ಲತೋ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯೋ ¶ ¶ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅದ್ದ, ದುಕ್ಖಮದ್ದಕ್ಖಿ ಸಲ್ಲತೋ;

ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ಸನ್ತಂ, ಅದಕ್ಖಿ ನಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ;

ಸ ವೇ ಸಮ್ಮದ್ದಸೋ ಭಿಕ್ಖು, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೫೩);

ಸಬ್ಬಾ ಏವ ಚೇತಾ ದುಕ್ಖಾತಿಪಿ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವೇದಯಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೫೯). ಸುಖದುಕ್ಖತೋಪಿ ಚ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಸುಖಾ ವೇದನಾ ಠಿತಿಸುಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೪) ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಅಪಿಚ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನಪಿ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇಯೇವ ಪಾಕಟಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಸಹಜಾತಭೂಮಿಕಮ್ಮವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾದಿನಾನತ್ತಭೇದಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾನಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಆಗತಸರಾಗಾದಿಭೇದಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮಾ ಸಲಕ್ಖಣಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಾನಂ ಸುಞ್ಞತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾನಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಆಗತಸನ್ತಾಸನ್ತಾದಿಭೇದಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತೇ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಹೀನಂ, ತಸ್ಸ ವೇದನಾದಿಲೋಕೇಸುಪಿ ತಂ ಪಹೀನಮೇವ. ನಾನಾಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಪನ ನಾನಾಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾವಸೇನ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತಂ. ಯತೋ ವಾ ಏಕತ್ಥ ಪಹೀನಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಪಹೀನಂ ಹೋತಿ. ತೇನೇವಸ್ಸ ತತ್ಥ ಪಹಾನದಸ್ಸನತ್ಥಮ್ಪಿ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ.

ಉದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಆನಾಪಾನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೦೭. ಇದಾನಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಛೇಕೋ ವಿಲೀವಕಾರಕೋ ಥೂಲಕಿಲಞ್ಜಸಣ್ಹಕಿಲಞ್ಜಚಙ್ಕೋಟಕಪೇಳಾಪುಟಾದೀನಿ ಉಪಕರಣಾನಿ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಏಕಂ ಮಹಾವೇಣುಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಚತುಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತತೋ ಏಕೇಕಂ ವೇಣುಖಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಫಾಲೇತ್ವಾ ತಂ ತಂ ಉಪಕರಣಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಏಕಮೇವ ಸಮ್ಮಾಸತಿಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ನಯೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ¶ ಚತುಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತತೋ ಏಕೇಕಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಿದ್ದೇಸವಾರಂ ವತ್ತುಮಾರದ್ಧೋ.

ತತ್ಥ ¶ ಕಥಞ್ಚಾತಿಆದಿ ವಿತ್ಥಾರೇತುಕಮ್ಯತಾ ಪುಚ್ಛಾ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೇನ ಚ ಪಕಾರೇನ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀತಿ? ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪುಚ್ಛಾವಾರೇಸು. ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖು. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸಾಸನಪರಿದೀಪನೋ ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋ ಚ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ…ಪೇ… ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೯). ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ.

‘‘ಅರಞ್ಞಗತೋ ವಾ…ಪೇ… ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗತೋ ವಾ’’ತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾನುರೂಪಸೇನಾಸನಪರಿಗ್ಗಹಪರಿದೀಪನಂ. ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದೀಘರತ್ತಂ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅನುವಿಸಟಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವೀಥಿಂ ಓತರಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಕೂಟಗೋಣಯುತ್ತರಥೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಥಮೇವ ಧಾವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಗೋಪೋ ಕೂಟಧೇನುಯಾ ಸಬ್ಬಂ ಖೀರಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತಂ ಕೂಟವಚ್ಛಂ ದಮೇತುಕಾಮೋ ಧೇನುತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ಮಹನ್ತಂ ಥಮ್ಭಂ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯೋತ್ತೇನ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ. ಅಥಸ್ಸ ಸೋ ವಚ್ಛೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತ್ವಾ ಪಲಾಯಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತಮೇವ ಥಮ್ಭಂ ಉಪನಿಸೀದೇಯ್ಯ ವಾ ಉಪನಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ, ಏವಮೇವ ಇಮಿನಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ದೀಘರತ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿರಸಪಾನವಡ್ಢಿತಂ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತಂ ದಮೇತುಕಾಮೇನ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ವಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ವಾ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣತ್ಥಮ್ಭೇ ಸತಿಯೋತ್ತೇನ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮಸ್ಸ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತ್ವಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಆಚಿಣ್ಣಾರಮ್ಮಣಂ ಅಲಭಮಾನಂ ಸತಿಯೋತ್ತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಲಾಯಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ತಮೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾವಸೇನ ಉಪನಿಸೀದತಿ ಚೇವ ಉಪನಿಪಜ್ಜತಿ ಚ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಯಥಾ ಥಮ್ಭೇ ನಿಬನ್ಧೇಯ್ಯ, ವಚ್ಛಂ ದಮಂ ನರೋ ಇಧ;

ಬನ್ಧೇಯ್ಯೇವಂ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸತಿಯಾರಮ್ಮಣೇ ದಳ್ಹ’’ನ್ತಿ.

ಏವಮಸ್ಸ ತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭಾವನಾನುರೂಪಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಮಸ್ಸ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾನುರೂಪಸೇನಾಸನಪರಿಗ್ಗಹಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ¶ ¶ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಮುದ್ಧಭೂತಂ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಪದಟ್ಠಾನಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿಸದ್ದಸಮಾಕುಲಂ ಗಾಮನ್ತಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ನ ಸುಕರಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ, ಸದ್ದಕಣ್ಟಕತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸ. ಅಗಾಮಕೇ ಪನ ಅರಞ್ಞೇ ಸುಕರಂ ಯೋಗಾವಚರೇನ ಇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತದೇವ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ. ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಅನುರೂಪಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಅರಞ್ಞಗತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ವಿಯ ಹಿ ಭಗವಾ. ಸೋ ಯಥಾ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ನಗರಭೂಮಿಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ನಗರಂ ಮಾಪೇಥಾ’’ತಿ ಉಪದಿಸತಿ, ಸೋತ್ಥಿನಾ ಚ ನಗರೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ರಾಜಕುಲತೋ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಲಭತಿ, ಏವಮೇವ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಉಪದಿಸತಿ. ತತೋ ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೇನ ಯೋಗಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತೇ ಪತ್ತೇ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಲಭತಿ.

ಅಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ದೀಪಿಸದಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಹಾದೀಪಿರಾಜಾ ಅರಞ್ಞೇ ತಿಣಗಹನಂ ವಾ ವನಗಹನಂ ವಾ ಪಬ್ಬತಗಹನಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ವನಮಹಿಂಸಗೋಕಣ್ಣಸೂಕರಾದಯೋ ಮಿಗೇ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವಮೇವ ಅಯಂ ಅರಞ್ಞಾದೀಸು ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗೇ ಚೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಫಲಾನಿ ಚ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

‘‘ಯಥಾಪಿ ದೀಪಿಕೋ ನಾಮ, ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೀ ಮಿಗೇ;

ತಥೇವಾಯಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತೋ, ಯುತ್ತಯೋಗೋ ವಿಪಸ್ಸಕೋ;

ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾನ, ಗಣ್ಹಾತಿ ಫಲಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ.

ತೇನಸ್ಸ ಪರಕ್ಕಮಜವಯೋಗ್ಗಭೂಮಿಂ ಅರಞ್ಞಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಅರಞ್ಞಗತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇತೋ ಪರಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಾವ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬೇ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಮೇವ.

ತಸ್ಸ ¶ ಪನ ಇಮೇಸಂ ‘‘ದೀಘಂ ವಾ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಸಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ…ಪೇ… ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ¶ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವಸೇನ ಸಿಕ್ಖತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತೇ ¶ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಸೋ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ವಾ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ವಾ. ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಮ್ಮಿಕೋ ‘‘ಇಮೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಿಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ, ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ, ವತ್ಥು ನಾಮ ಕರಜಕಾಯೋ, ಕರಜಕಾಯೋ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಾರೂಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತತೋ ತದಾರಮ್ಮಣೇ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕೇ ನಾಮನ್ತಿ ಏವಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವೇತಂ, ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪೇ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಇದಂ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ.

ಝಾನಕಮ್ಮಿಕೋಪಿ ‘‘ಇಮಾನಿ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಕಿಂ ನಿಸ್ಸಿತಾನಿ, ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಿತಾನಿ. ವತ್ಥು ನಾಮ ಕರಜಕಾಯೋತಿ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ನಾಮಂ, ಕರಜಕಾಯೋ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವೇತಂ, ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪೇ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಇದಂ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾತಿ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ. ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾ ವಾತಿ ಕಾಲೇನ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ಪರಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ. ಏತೇನಸ್ಸ ಪಗುಣಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರಣಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪನಿದಂ ಉಭಯಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ.

ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಕಮ್ಮಾರಭಸ್ತಞ್ಚ ಗಗ್ಗರನಾಳಿಞ್ಚ ತಜ್ಜಞ್ಚ ವಾಯಾಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಾತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರತಿ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕರಜಕಾಯಞ್ಚ ನಾಸಾಪುಟಞ್ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೋ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರತಿ. ಕಾಯಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ ಕಾಯಸ್ಮಿಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾತಿ ಯಥಾ ಭಸ್ತಾಯ ಅಪನೀತಾಯ ಗಗ್ಗರನಾಳಿಯಾ ಭಿನ್ನಾಯ ತಜ್ಜೇ ಚ ವಾಯಾಮೇ ಅಸತಿ ಸೋ ವಾತೋ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ ¶ , ಏವಮೇವ ಕಾಯೇ ಭಿನ್ನೇ ನಾಸಾಪುಟೇ ವಿದ್ಧಸ್ತೇ ಚಿತ್ತೇ ¶ ಚ ನಿರುದ್ಧೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೋ ನಾಮ ನಪ್ಪವತ್ತತೀತಿ ಕಾಯಾದಿನಿರೋಧಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿರೋಧೋತಿ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ¶ ವಾ ಕಾಯಸ್ಮಿಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾತಿ ಕಾಲೇನ ಸಮುದಯಂ, ಕಾಲೇನ ವಯಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ. ಅತ್ಥಿ ಕಾಯೋತಿ ವಾ ಪನಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯೋವ ಅತ್ಥಿ, ನ ಸತ್ತೋ, ನ ಪುಗ್ಗಲೋ, ನ ಇತ್ಥೀ, ನ ಪುರಿಸೋ, ನ ಅತ್ತಾ, ನ ಅತ್ತನಿಯಂ, ನಾಹಂ, ನ ಮಮ, ನ ಕೋಚಿ, ನ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಸತಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ.

ಯಾವದೇವಾತಿ ಪಯೋಜನಪರಿಚ್ಛೇದವವತ್ಥಾಪನಮೇತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಾ ಸತಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ಸಾ ನ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಯ. ಅಥ ಖೋ ಯಾವದೇವ ಞಾಣಮತ್ತಾಯ ಅಪರಾಪರಂ ಉತ್ತರುತ್ತರಿ ಞಾಣಪಮಾಣತ್ಥಾಯ ಚೇವ ಸತಿಪಮಾಣತ್ಥಾಯ ಚ, ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಂ ವುಡ್ಢತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ಚ ವಿಹರತೀತಿ ತಣ್ಹಾನಿಸ್ಸಯದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯಾನಂ ವಸೇನ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ವಿಹರತಿ. ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ವಾ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಅತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾ’’ತಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಮ್ಪೀತಿ ಉಪರಿಅತ್ಥಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಪಿಕಾರೋ. ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನ ಭಗವಾ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬದೇಸನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ.

ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನೋ ಸಮುದಯಪಜಹನೋ ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ಏವಂ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬುತಿಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಇದಮೇಕಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖನ್ತಿ.

ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೦೮. ಏವಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಇರಿಯಾಪಥವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಪುನ ಚಪರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಾಮಂ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಿ. ನ ಪನೇತಂ ಏವರೂಪಂ ಜಾನನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏವರೂಪಞ್ಹಿ ಜಾನನಂ ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿಂ ನ ಪಜಹತಿ ¶ ¶ , ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ನ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ ¶ , ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ವಾ ನ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಜಾನನಂ ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿಂ ಪಜಹತಿ, ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ಚ ಹೋತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ‘‘ಕೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಸ್ಸ ಗಮನಂ, ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಠಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ಥ ಕೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಸ ಗಮನನ್ತಿ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ಗಮನಂ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನ ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏಸ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ವಾಯಂ ಜನೇತಿ, ವಾಯೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತಿ, ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನ ಸಕಲಕಾಯಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಗಮನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಠಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ರಾಪಿ ಹಿ ‘‘ತಿಟ್ಠಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ವಾಯಂ ಜನೇತಿ, ವಾಯೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತಿ, ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನ ಸಕಲಕಾಯಸ್ಸ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಸ್ಸಿತಭಾವೋ ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ನಿಸೀದಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ವಾಯಂ ಜನೇತಿ, ವಾಯೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತಿ, ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಸಮಿಞ್ಜನಂ ಉಪರಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಉಸ್ಸಿತಭಾವೋ ನಿಸಜ್ಜಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಸಯಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ವಾಯಂ ಜನೇತಿ, ವಾಯೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತಿ, ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನ ಸಕಲಸರೀರಸ್ಸ ತಿರಿಯತೋ ಪಸಾರಣಂ ಸಯನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಜಾನತೋ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ ಸತ್ತೋ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅತ್ಥಿ ಪನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ ಠಿತೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಪನ ‘‘ಸಕಟಂ ಗಚ್ಛತಿ ಸಕಟಂ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಕಟಂ ನಾಮ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಪನ ಗೋಣೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಛೇಕಮ್ಹಿ ಸಾರಥಿಮ್ಹಿ ಪಾಜೇನ್ತೇ ‘‘ಸಕಟಂ ಗಚ್ಛತಿ ಸಕಟಂ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಅಜಾನನಟ್ಠೇನ ಸಕಟಂ ವಿಯ ಕಾಯೋ. ಗೋಣಾ ವಿಯ ಚಿತ್ತಜವಾತಾ. ಸಾರಥಿ ವಿಯ ಚಿತ್ತಂ. ಗಚ್ಛಾಮಿ ತಿಟ್ಠಾಮೀತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವಾಯೋಧಾತು ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನ ಗಮನಾದೀನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ತತೋ ‘‘ಸತ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಸತ್ತೋ ¶ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಅಹಂ ತಿಟ್ಠಾಮೀ’’ತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ. ತೇನಾಹ –

‘‘ನಾವಾ ¶ ¶ ಮಾಲುತವೇಗೇನ, ಜಿಯಾವೇಗೇನ ತೇಜನಂ;

ಯಥಾ ಯಾತಿ ತಥಾ ಕಾಯೋ, ಯಾತಿ ವಾತಾಹತೋ ಅಯಂ.

ಯನ್ತಂ ಸುತ್ತವಸೇನೇವ, ಚಿತ್ತಸುತ್ತವಸೇನಿದಂ;

ಪಯುತ್ತಂ ಕಾಯಯನ್ತಮ್ಪಿ, ಯಾತಿ ಠಾತಿ ನಿಸೀದತಿ.

ಕೋ ನಾಮ ಏತ್ಥ ಸೋ ಸತ್ತೋ, ಯೋ ವಿನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ;

ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ, ತಿಟ್ಠೇ ವಾ ಯದಿ ವಾ ವಜೇ’’ತಿ.

ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಪವತ್ತಾನಿ ಗಮನಾದೀನಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಏಸ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಠಿತೋ ವಾ, ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ, ಸಯಾನೋ ವಾ ಸಯಾನೋಮ್ಹೀತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಥಾ ಯಥಾ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಣಿಹಿತೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ನಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಚನಮೇತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೇನ ಯೇನ ವಾ ಆಕಾರೇನ ತಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ತೇನ ನಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಗಮನಾಕಾರೇನ ಠಿತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾಸಯನಾಕಾರೇನ ಠಿತಂ ಸಯಾನೋತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾತಿ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನ. ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾ ವಾತಿ ಕಾಲೇನ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ಪರಸ್ಸ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾತಿಆದೀಸು ಪನ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೪೯) ನಯೇನ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಚ ವಯೋ ಚ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋ. ತಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಇಧ ‘‘ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಿ ಕಾಯೋತಿ ವಾ ಪನಸ್ಸಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ.

ಇಧ ಪನ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ¶ , ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನೋ ಸಮುದಯಪಜಹನೋ ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ಏವಂ ¶ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬುತಿಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಇದಮೇಕಸ್ಸ ಚತೂಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖನ್ತಿ.

ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೦೯. ಏವಂ ¶ ಇರಿಯಾಪಥವಸೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಪುನ ಚಪರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಗಮನಂ. ಪಟಿಕ್ಕನ್ತಂ ನಿವತ್ತನಂ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಲಬ್ಭತಿ. ಗಮನೇ ತಾವ ಪುರತೋ ಕಾಯಂ ಅಭಿಹರನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ. ಪಟಿನಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ. ಠಾನೇಪಿ ಠಿತಕೋವ ಕಾಯಂ ಪುರತೋ ಓನಾಮೇನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ. ಪಚ್ಛತೋ ಅಪನಾಮೇನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ. ನಿಸಜ್ಜಾಯಪಿ ನಿಸಿನ್ನಕೋವ ಆಸನಸ್ಸ ಪುರಿಮಅಙ್ಗಾಭಿಮುಖೋ ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ. ಪಚ್ಛಿಮಅಙ್ಗಪ್ಪದೇಸಂ ಪಚ್ಛಾ ಸಂಸರನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ. ನಿಪಜ್ಜಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕಾರೀ, ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಮೇವ ವಾ ಕಾರೀ. ಸೋ ಹಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಕರೋತೇವ, ನ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಿರಹಿತೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ತತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕಮನಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತವಸೇನೇವ ಅಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಮೇ ಏತ್ಥ ಗತೇನ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ತತ್ಥ ಚ ಅತ್ಥೋತಿ ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಬೋಧಿದಸ್ಸನಸಙ್ಘದಸ್ಸನಥೇರದಸ್ಸನಅಸುಭದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢಿ. ಚೇತಿಯಂ ವಾ ಬೋಧಿಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಸಙ್ಘದಸ್ಸನೇನ ಸಙ್ಘಾರಮ್ಮಣಂ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತದೇವ ಖಯವಯತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಥೇರೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಓವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅಸುಭಂ ದಿಸ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತದೇವ ಖಯವಯತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸಂ ದಸ್ಸನಂ ಸಾತ್ಥಕಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಆಮಿಸತೋಪಿ ವಡ್ಢಿ ಅತ್ಥೋಯೇವ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ¶ ಪನ ಗಮನೇ ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಂ ತಾವ ಸಾತ್ಥಕಂ. ಸಚೇ ಪನ ಚೇತಿಯಸ್ಸ ¶ ಮಹಾಪೂಜಾಯ ದಸದ್ವಾದಸಯೋಜನನ್ತರೇ ಪರಿಸಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ಅತ್ತನೋ ವಿಭವಾನುರೂಪಂ ಇತ್ಥಿಯೋಪಿ ಪುರಿಸಾಪಿ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತಾ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಕಾನಿ ವಿಯ ಸಞ್ಚರನ್ತಿ. ತತ್ರ ಚಸ್ಸ ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ¶ ಲೋಭೋ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಪಟಿಘೋ, ಅಸಮಪೇಕ್ಖನೇ ಮೋಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಜೀವಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನಂ ವಾ ಅನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಂ ಠಾನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ಹೋತಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಅನ್ತರಾಯಾಭಾವೇ ಸಪ್ಪಾಯಂ. ಬೋಧಿದಸ್ಸನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಙ್ಘದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸಾತ್ಥಂ. ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಮಹಾಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕಾರೇನ್ತೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ಜನಸನ್ನಿಪಾತೋ ಚೇವ ಅನ್ತರಾಯೋ ಚ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಂ ಠಾನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ. ಅನ್ತರಾಯಾಭಾವೇ ಸಪ್ಪಾಯಂ. ಮಹಾಪರಿಸಪರಿವಾರಾನಂ ಥೇರಾನಂ ದಸ್ಸನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಸುಭದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸಾತ್ಥಂ. ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಞ್ಚ ಇದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ದಹರಭಿಕ್ಖು ಸಾಮಣೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದನ್ತಕಟ್ಠತ್ಥಾಯ ಗತೋ. ಸಾಮಣೇರೋ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಸುಭಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತದೇವ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ತೀಣಿ ಫಲಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ದಹರೋ ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಸಾಮಣೇರಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕೋಸಿ. ಸೋ ‘‘ಮಯಾ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವೇ ಕಥಾ ನಾಮ ನ ಕಥಿತಪುಬ್ಬಾ. ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದಿವಸೇ ಉಪರಿವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪಟಿವಚನಂ ಅದಾಸಿ. ಏಹೀತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಏಕವಚನೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಿನಾ ತಾವ ಮಗ್ಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಯಾ ಠಿತೋಕಾಸೇ ಮುಹುತ್ತಂ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ಠತ್ವಾ ಓಲೋಕೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ತೇನ ಪತ್ತವಿಸೇಸಮೇವ ಪಾಪುಣಿ. ಏವಂ ಏಕಂ ಅಸುಭಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಜನಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಜಾಯತಿ. ಏವಂ ಸಾತ್ಥಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮಾಸುಭಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ. ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಚ ಪುರಿಸಾಸುಭಂ ಸಭಾಗಮೇವ ಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಏವಂ ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನಾಮ.

ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಾತ್ಥಸಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಪನ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತರುಚಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಗೋಚರಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮನಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನಾಮ. ತಸ್ಸಾವಿಭಾವತ್ಥಂ ಇದಂ ಚತುಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಹರತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ¶ , ಏಕಚ್ಚೋ ನ ಹರತಿ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ¶ , ಏಕಚ್ಚೋ ನೇವ ¶ ಹರತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ಹರತಿ ಚ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ಚ.

ತತ್ಥ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇತ್ವಾ ತಥಾ ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಂ ಯಾಮಂ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಯಾಮೇ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇಪಿ ನಿಸಜ್ಜಾಚಙ್ಕಮೇಹಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಪಗೇವ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೇ ಉದಕಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ. ಸೋ ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ತಯೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಉಸುಮಂ ಗಾಹಾಪೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಸೇನಾಸನತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋವ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಚೇ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಪವಿಸತಿ. ಅಞ್ಞಂ ಚೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಸೋಪಾನಪಾದಮೂಲೇ ಠತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಗಹಿತಭಣ್ಡಂ ವಿಯ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಪೀತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಆರುಯ್ಹ ಮಹನ್ತಂ ಚೇತಿಯಂ ಚೇ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ವನ್ದಿತಬ್ಬಂ. ಖುದ್ದಕಂ ಚೇತಿಯಂ ಚೇ, ತಥೇವ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ವನ್ದಿತಬ್ಬಂ. ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಂ ಪತ್ತೇನಾಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ವಿಯ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಬೋಧಿ ವನ್ದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಏವಂ ಚೇತಿಯಞ್ಚ ಬೋಧಿಞ್ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಾಮಿತಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಸಾಮಿತಭಣ್ಡಕಂ ಹತ್ಥೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಮಸಮೀಪೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತಿ.

ಅಥ ನಂ ಮನುಸ್ಸಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯ್ಯೋ ನೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಸನಸಾಲಾಯಂ ವಾ ಗೇಹೇ ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ದತ್ವಾ ಯಾವ ಭತ್ತಂ ನ ನಿಟ್ಠಾತಿ, ತಾವ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ತೇಲೇನ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸಚೇಪಿ ನ ಕಥಾಪೇನ್ತಿ, ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಕಥಾ ನಾಮ ಕಾತಬ್ಬಾಯೇವಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ. ಧಮ್ಮಕಥಾ ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ¶ . ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವ ಆಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿಯಮಾನೇಹಿಪಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅನುಗತೋವ ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ. ಅಥ ನಂ ಪುರೇತರಂ ¶ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿಗಾಮೇ ¶ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾ ಸಾಮಣೇರದಹರಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಸ್ಸ ಗಣ್ಹನ್ತಿ.

ಪೋರಾಣಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಿರ ‘‘ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಆಚರಿಯೋ’’ತಿ ಮುಖಂ ಉಲ್ಲೋಕೇತ್ವಾ ವತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇನೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇ ತಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಏತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಂ ಹೋನ್ತಿ ಮಾತುಪಕ್ಖತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಪಿತಿಪಕ್ಖತೋ’’ತಿ. ಕಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛಥಾತಿ. ತುಮ್ಹೇಸು ಏತೇಸಂ ಪೇಮಂ ಬಹುಮಾನನ್ತಿ. ಆವುಸೋ, ಯಂ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿಪಿ ದುಕ್ಕರಂ, ತಂ ಏತೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಪತ್ತಚೀವರಮ್ಪಿ ನೋ ಏತೇಸಂ ಸನ್ತಕಮೇವ, ಏತೇಸಂ ಆನುಭಾವೇನ ನೇವ ಭಯೇ ಭಯಂ, ನ ಛಾತಕೇ ಛಾತಕಂ ಜಾನಾಮ, ಏದಿಸಾ ನಾಮ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಕಾರಿನೋ ನತ್ಥೀತಿ ತೇಸಂ ಗುಣೇ ಕಥೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಹರತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ.

ಯಸ್ಸ ಪನ ಪಗೇವ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ ಪಜ್ಜಲತಿ, ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವೀಥಿಂ ನಾರೋಹತಿ, ಸೋ ಪಗೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ವೇಗಸಾವ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗೋರೂಪಾನಂ ನಿಕ್ಖಮನವೇಲಾಯಮೇವ ಗಾಮಂ ಯಾಗುಭಿಕ್ಖಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಆಸನಸಾಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿವತಿ. ಅಥಸ್ಸ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಜ್ಝೋಹರಣಮತ್ತೇನೇವ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಘಟಸತೇನ ನ್ಹಾತೋ ವಿಯ ತೇಜೋಧಾತುಪರಿಳಾಹನಿಬ್ಬಾಪನಂ ಪತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನ ಯಾಗುಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪತ್ತಞ್ಚ ಮುಖಞ್ಚ ಧೋವಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಭತ್ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕತ್ವಾ ಅವಸೇಸಟ್ಠಾನೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನ ಆಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖಂ ಉಪಟ್ಠಹಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ನ ಹರತಿ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ. ಏದಿಸಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಾಗುಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ ¶ ನಾಮ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾ, ಸೀಹಳದೀಪೇಯೇವ ತೇಸು ತೇಸು ಗಾಮೇಸು ಆಸನಸಾಲಾಯಂ ನ ತಂ ಆಸನಂ ಅತ್ಥಿ, ಯತ್ಥ ಯಾಗುಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಭಿಕ್ಖೂ ನತ್ಥೀತಿ.

ಯೋ ಪನ ಪಮಾದವಿಹಾರೀ ಹೋತಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ, ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಿಧಚೇತೋಖಿಲವಿನಿಬನ್ಧಚಿತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಪಿ ಸಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಗಾಮಂ ¶ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನನುಲೋಮಿಕೇನ ಗಿಹಿಸಂಸಗ್ಗೇನ ಸಂಸಟ್ಠೋ ಚರಿತ್ವಾ ಚ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಚ ತುಚ್ಛೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ನೇವ ಹರತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ.

ಯೋ ¶ ಪನಾಯಂ ಹರತಿ ಚ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ತಕಾಮಾ ಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ದಸಪಿ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಸತಮ್ಪಿ ಏಕತೋ ವಸನ್ತಾ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ನ ಇಣಟ್ಠಾ ನ ಭಯಟ್ಟಾ ನ ಜೀವಿಕಾಪಕತಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಗಮನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಂ ಗಮನೇಯೇವ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಥ, ಠಾನೇ, ನಿಸಜ್ಜಾಯಂ, ಸಯನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಂ ಸಯನೇಯೇವ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಥಾತಿ. ತೇ ಏವಂ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಅಡ್ಢಉಸಭಉಸಭಅಡ್ಢಗಾವುತಗಾವುತನ್ತರೇಸು ಪಾಸಾಣಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಾವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸಚೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಗಮನೇ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥೇವ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ತಿಟ್ಠತಿ. ಸೋ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ತುಯ್ಹಂ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕಂ ಜಾನಾತಿ, ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ತೇ ಏತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚೋದೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸೀದತೀತಿ ಸೋಯೇವ ನಯೋ. ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋಪಿ ತಂ ಕಿಲೇಸಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋವ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪಾದಂ ಉದ್ಧರತಿ. ಉದ್ಧರತಿ ಚೇ, ಪಟಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಪದೇಸಂ ಯೇವ ಏತಿ ಆಳಿನ್ದಕವಾಸೀ ಮಹಾಫುಸ್ಸದೇವತ್ಥೇರೋ ವಿಯ.

ಸೋ ಕಿರ ಏಕೂನವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಏವ ವಿಹಾಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ¶ ಸುದಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಕಸನ್ತಾ ಚ ವಪನ್ತಾ ಚ ಮದ್ದನ್ತಾ ಚ ಕಮ್ಮಾನಿ ಚ ಕರೋನ್ತಾ ಥೇರಂ ತಥಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಥೇರೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಗ್ಗಮೂಳ್ಹೋ ಉದಾಹು ಕಿಞ್ಚಿ ಪಮುಟ್ಠೋ’’ತಿ ಸಮುಲ್ಲಪನ್ತಿ. ಸೋ ತಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನೇವ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತದಿವಸೇಯೇವಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ದೀಪಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಸಕ್ಕೋ ಚ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಸಹಮ್ಪತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಂಸು. ತಞ್ಚ ಓಭಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ವನವಾಸೀಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತಂ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಓಭಾಸೋ ಅಹೋಸಿ, ಕಿಂ ಸೋ ಓಭಾಸೋ’’ತಿ ¶ . ಥೇರೋ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಓಭಾಸೋ ನಾಮ ದೀಪೋಭಾಸೋಪಿ ಹೋತಿ ಮಣಿಓಭಾಸೋಪೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಮಾಹ. ತತೋ ¶ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇಥ ತುಮ್ಹೇತಿ ನಿಬದ್ಧೋ ಆಮಾತಿ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ ಕಾಲವಲ್ಲಿಮಣ್ಡಪವಾಸೀ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಚ.

ಸೋಪಿ ಕಿರ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ಭಗವತೋ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಠಾನಚಙ್ಕಮನಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಪುನ ಸೋಳಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಯುತ್ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಪಾದಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ವಿಯುತ್ತೇನ ಉದ್ಧತೇ ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತೋ ಗಾಮಸ್ಸ ಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಗಾವೀ ನು ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನೂ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕನೀಯಪದೇಸೇ ಠತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಕಚ್ಛಕನ್ತರತೋ ಉದಕೇನ ಪತ್ತಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಉದಕಗಣ್ಡೂಸಂ ಕರೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಮಾ ಮೇ ಭಿಕ್ಖಂ ದಾತುಂ ವನ್ದಿತುಂ ವಾ ಆಗತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ದೀಘಾಯುಕಾ ಹೋಥಾತಿ ವಚನಮತ್ತೇನಾಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಕ್ಖೇಪೋ ಅಹೋಸೀತಿ. ಅಜ್ಜ, ಭನ್ತೇ, ಕತಿಮೀತಿ ದಿವಸಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಗಣನಂ ವಾ ಪಞ್ಹೇ ವಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಪನ ಉದಕಂ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸಚೇ ದಿವಸಾದಿಪುಚ್ಛಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ನಿಕ್ಖಮನವೇಲಾಯ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ನಿಟ್ಠುಭಿತ್ವಾವ ಯಾತಿ ಕಲಮ್ಬತಿತ್ಥವಿಹಾರೇ ವಸ್ಸೂಪಗತಪಞ್ಞಾಸಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ.

ತೇ ಕಿರ ಆಸಾಳ್ಹೀಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಅಕಂಸು ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಆಲಪಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಗಾಮಞ್ಚ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತಾ ಉದಕಗಣ್ಡೂಸಂ ಕತ್ವಾ ಪವಿಸಿಂಸು. ದಿವಸಾದೀಸು ¶ ಪುಚ್ಛಿತೇಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂಸು. ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ನಿಟ್ಠುಭನಂ ದಿಸ್ವಾ ಜಾನಿಂಸು, ‘‘ಅಜ್ಜೇಕೋ ಆಗತೋ, ಅಜ್ಜ ದ್ವೇ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಚಿನ್ತೇಸುಂ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತೇ ಅಮ್ಹೇಹಿಯೇವ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಸಲ್ಲಪನ್ತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮ್ಪಿ, ಯದಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಸಲ್ಲಪನ್ತಿ, ಅದ್ಧಾ ವಿವಾದಜಾತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏಥ ನೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಖಮಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಭಿಕ್ಖುಸು ದ್ವೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕೋಕಾಸೇ ನಾದ್ದಸಂಸು. ತತೋ ಯೋ ತೇಸು ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ, ಸೋ ಆಹ ‘‘ನ ಭೋ ಕಲಹಕಾರಕಾನಂ ಓಕಾಸೋ ಈದಿಸೋ ಹೋತಿ, ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಂ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಂ, ಸುನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಯೋ, ಸೂಪಟ್ಠಪಿತಂ ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯ’’ನ್ತಿ. ತೇ ತತೋವ ನಿವತ್ತಾ, ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನ್ತೋತೇಮಾಸೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸುಂ.

ಏವಂ ಕಾಲವಲ್ಲಿಮಣ್ಡಪವಾಸೀ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಕಲಮ್ಬತಿತ್ಥವಿಹಾರೇ ವಸ್ಸೂಪಗತಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ ¶ ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಯುತ್ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಪಾದಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ಗಾಮಸಮೀಪಂ ¶ ಪತ್ವಾ ಉದಕಗಣ್ಡೂಸಂ ಕತ್ವಾ ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಸುರಾಸೋಣ್ಡಧುತ್ತಾದಯೋ ಕಲಹಕಾರಕಾ ಚಣ್ಡಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಯೋ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಂ ವೀಥಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ಥ ಚ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಮಾನೋ ನ ತುರಿತತುರಿತೋ ವಿಯ ಜವೇನ ಗಚ್ಛತಿ. ನ ಹಿ ಜವೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಯಧುತಙ್ಗಂ ನಾಮ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಿ. ವಿಸಮಭೂಮಿಭಾಗಪ್ಪತ್ತಂ ಪನ ಉದಕಸಕಟಂ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲೋ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಅನುಘರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಚ ತಂ ದಾತುಕಾಮಂ ವಾ ಅದಾತುಕಾಮಂ ವಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ತದನುರೂಪಂ ಕಾಲಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ವಾ ಬಹಿಗಾಮೇ ವಾ ವಿಹಾರಮೇವ ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾಫಾಸುಕೇ ಪತಿರೂಪೇ ಓಕಾಸೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅಕ್ಖಬ್ಭಞ್ಜನವಣಲೇಪನಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮಾವಸೇನ ನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇತಿ, ನೇವ ದವಾಯ ನ ಮದಾಯ ನ ಮಣ್ಡನಾಯ ನ ವಿಭೂಸನಾಯ. ಭುತ್ತಾವೀ ಚ ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಂ ಭತ್ತಕಿಲಮಥಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಪುರೇಭತ್ತಂ, ಏವಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ. ಯಥಾ ಪುರಿಮಯಾಮಂ, ಏವಂ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಞ್ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಹರತಿ ಚ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ಚಾತಿ.

ಇದಂ ¶ ಪನ ಹರಣಪಚ್ಚಾಹರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಯದಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಪಠಮವಯೇ ಏವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ನೋ ಚೇ ಪಠಮವಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಥ ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ. ನೋ ಚೇ ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ. ನೋ ಚೇ ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಥ ಮರಣಸಮಯೇ. ನೋ ಚೇ ಮರಣಸಮಯೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಥ ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ. ನೋ ಚೇ ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ. ನೋ ಚೇ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಅಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ವಾ ಹೋತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ, ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ, ಧುತಙ್ಗಧರೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಅನುರುದ್ಧೋ, ವಿನಯಧರೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಉಪಾಲಿ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಪುಣ್ಣೋ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ, ಆರಞ್ಞಿಕೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ರೇವತೋ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಆನನ್ದೋ, ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ವಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ರಾಹುಲೋ ಬುದ್ಧಪುತ್ತೋತಿ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ಯ್ವಾಯಂ ಹರತಿ ಚ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸಿಖಾಪತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ¶ ಪನ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ತಂ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ¶ ವಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಾ ಯಥಾ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ‘‘ಅತ್ತಾ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಅತ್ತನಾ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮಿ, ಮಯಾ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ’’ತಿ ವಾ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತಿ. ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಾಯೋಧಾತು ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಅಯಂ ಕಾಯಸಮ್ಮತೋ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಅಭಿಕ್ಕಮತೋ ಏಕೇಕಪಾದುದ್ಧರಣೇ ಪಥವೀಧಾತು ಆಪೋಧಾತೂತಿ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಓಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಮನ್ದಾ, ಇತರಾ ದ್ವೇ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಬಲವತಿಯೋ, ತಥಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸು. ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ತೇಜೋವಾಯೋಧಾತುಯೋ ಓಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಮನ್ದಾ, ಇತರಾ ದ್ವೇ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಬಲವತಿಯೋ. ತಥಾ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸನ್ನಿರುಮ್ಭನೇಸು. ತತ್ಥ ಉದ್ಧರಣೇ ಪವತ್ತಾ ¶ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅತಿಹರಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ತಥಾ ಅತಿಹರಣೇ ಪವತ್ತಾ ವೀತಿಹರಣಂ, ವೀತಿಹರಣೇ ಪವತ್ತಾ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪವತ್ತಾ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಂ, ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನೇ ಪವತ್ತಾ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭನಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಪಬ್ಬಂ ಪಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಿ ಸನ್ಧಿ ಓಧಿ ಓಧಿ ಹುತ್ವಾ ತತ್ತಕಪಾಲೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತತಿಲಾನಿ ವಿಯ ಪಟಪಟಾಯನ್ತಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕೋ ಏಕೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ? ಕಸ್ಸ ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಅಭಿಕ್ಕಮನಂ? ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ಧಾತೂನಂಯೇವ ಗಮನಂ, ಧಾತೂನಂ ಠಾನಂ, ಧಾತೂನಂ ನಿಸಜ್ಜನಂ, ಧಾತೂನಂ ಸಯನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಸದ್ಧಿಂ ರೂಪೇನ –

ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ;

ಅವೀಚಿಮನುಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ನದೀಸೋತೋವ ವತ್ತತೀತಿ.

ಏವಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನಾಮಾತಿ;

ನಿಟ್ಠಿತೋ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ;

ಆಲೋಕಿತೇ ವಿಲೋಕಿತೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಪುರತೋ ಪೇಕ್ಖನಂ. ವಿಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಅನುದಿಸಾಪೇಕ್ಖನಂ. ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಪರಿ ಪಚ್ಛತೋ ಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ಓಲೋಕಿತಉಲ್ಲೋಕಿತಾಪಲೋಕಿತಾನಿ ನಾಮ ¶ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾನಿ. ಸಾರುಪ್ಪವಸೇನ ಪನ ಇಮಾನೇವ ದ್ವೇ ಗಹಿತಾನಿ, ಇಮಿನಾ ವಾ ಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತಾನಿ ಗಹಿತಾನೇವಾತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ‘‘ಆಲೋಕೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತವಸೇನೇವ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನನ್ದಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನನ್ದಸ್ಸ ಪುರತ್ಥಿಮಾ ದಿಸಾ ಆಲೋಕೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ನನ್ದೋ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ದಿಸಂ ಆಲೋಕೇತಿ, ಏವಂ ಮೇ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ದಿಸಂ ಆಲೋಕಯತೋ ನ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನ್ವಾಸ್ಸವೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಇತಿ ಸೋ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತಿ, ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನನ್ದಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಾ ದಿಸಾ, ಉತ್ತರಾ ದಿಸಾ, ದಕ್ಖಿಣಾ ದಿಸಾ, ಉದ್ಧಂ, ಅಧೋ, ಅನುದಿಸಾ ಆಲೋಕೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಚೇತಸೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ನನ್ದೋ ಅನುದಿಸಂ ಆಲೋಕೇತಿ. ಏವಂ ಮೇ ಅನುದಿಸಂ ಆಲೋಕಯತೋ…ಪೇ… ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೯).

ಅಪಿಚ ಇಧಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಚೇತಿಯದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನೇವ ಸಾತ್ಥಕತಾ ಚ ಸಪ್ಪಾಯತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪನ ಅವಿಜಹನಮೇವ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ತಸ್ಮಾ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ, ಕಸಿಣಾದಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇಹಿ ¶ ವಾ ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಆಲೋಕೇತಾ ವಾ ವಿಲೋಕೇತಾ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಆಲೋಕೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪನ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಾಯೋಧಾತು ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನೇವ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಅಕ್ಖಿದಲಂ ಅಧೋ ಸೀದತಿ, ಉಪರಿಮಂ ಉದ್ಧಂ ಲಙ್ಘೇತಿ, ಕೋಚಿ ಯನ್ತಕೇನ ವಿವರನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ. ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನಾಮ.

ಅಪಿಚ ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾಆಗನ್ತುಕತಾವಕಾಲಿಕಭಾವವಸೇನಪೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ತಾವ –

ಭವಙ್ಗಾವಜ್ಜನಞ್ಚೇವ, ದಸ್ಸನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ;

ಸನ್ತೀರಣಂ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ, ಜವನಂ ಭವತಿ ಸತ್ತಮಂ.

ತತ್ಥ ಭವಙ್ಗಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಅಙ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು ಆವಜ್ಜನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ, ತನ್ನಿರೋಧಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ¶ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ¶ , ತನ್ನಿರೋಧಾ ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ, ತನ್ನಿರೋಧಾ ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಸನ್ತೀರಣಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ, ತನ್ನಿರೋಧಾ ಕಿರಿಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ವೋಟ್ಠಬ್ಬಪನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ, ತನ್ನಿರೋಧಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಜವನಂ ಜವತಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮಜವನೇಪಿ ‘‘ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ, ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನವಸೇನ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಂ ನ ಹೋತಿ. ದುತಿಯಜವನೇಪಿ…ಪೇ… ಸತ್ತಮಜವನೇಪಿ. ಏತೇಸು ಪನ ಯುದ್ಧಮಣ್ಡಲೇ ಯೋಧೇಸು ವಿಯ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತಿತೇಸು ‘‘ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ, ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ತಾವೇತ್ಥ ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಪನ ರೂಪೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಭವಙ್ಗಚಲನತೋ ಉದ್ಧಂ ಸಕಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ ಆವಜ್ಜನಾದೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧೇಸು ಅವಸಾನೇ ಜವನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಗೇಹಭೂತೇ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಆಗನ್ತುಕಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಪರಗೇಹೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಯಾಚಿತುಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕಪುರಿಸಸ್ಸ ಗೇಹಸಾಮಿಕೇಸು ತುಣ್ಹೀಮಾಸಿನೇಸು ಆಣಾಕರಣಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ಏವಂ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಗೇಹಭೂತೇ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ¶ ಆವಜ್ಜನಾದೀಸುಪಿ ಅರಜ್ಜನ್ತೇಸು ಅದುಸ್ಸನ್ತೇಸು ಅಮುಯ್ಹನ್ತೇಸು ಚ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಆಗನ್ತುಕಭಾವವಸೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯಾನಿ ಪನ ತಾನಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ವೋಟ್ಠಬ್ಬಪನಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಇತ್ತರಾನಿ ತಾವಕಾಲಿಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಘರೇ ಸಬ್ಬೇಸು ಮಾನುಸಕೇಸು ಮತೇಸು ಅವಸೇಸಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸ ತಙ್ಖಣೇಞ್ಞೇವ ಮರಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ನ ಯುತ್ತಾ ನಚ್ಚಗೀತಾದೀಸು ಅಭಿರತಿ ನಾಮ, ಏವಮೇವ ಏಕದ್ವಾರೇ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಆವಜ್ಜನಾದೀಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಮತೇಸು ಅವಸೇಸಸ್ಸ ತಙ್ಖಣೇಞ್ಞೇವ ಮರಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸಾಪಿ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನವಸೇನ ಅಭಿರತಿ ನಾಮ ನ ಯುತ್ತಾತಿ ಏವಂ ತಾವಕಾಲಿಕಭಾವವಸೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿಚ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನಪೇತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಚಕ್ಖು ಚೇವ ರೂಪಞ್ಚ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ದಸ್ಸನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಫಸ್ಸಾದಿಕಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ. ಏವಮೇತೇಸಂ ¶ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಮವಾಯೇ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ¶ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ಥ ಕೋ ಏಕೋ ಆಲೋಕೇತಿ, ಕೋ ವಿಲೋಕೇತಿ? ತಥಾ ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖಾಯತನಂ, ರೂಪಂ ರೂಪಾಯತನಂ, ದಸ್ಸನಂ ಮನಾಯತನಂ, ವೇದನಾದಯೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ. ಏವಮೇತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ಸಮವಾಯೇ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ಥ ಕೋ ಏಕೋ ಆಲೋಕೇತಿ, ಕೋ ವಿಲೋಕೇತಿ? ತಥಾ ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖುಧಾತು, ರೂಪಂ ರೂಪಧಾತು, ದಸ್ಸನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾದಯೋ ಧಮ್ಮಧಾತು. ಏವಮೇತಾಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಮವಾಯೇ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ಥ ಕೋ ಏಕೋ ಆಲೋಕೇತಿ, ಕೋ ವಿಲೋಕೇತಿ? ತಥಾ ಚಕ್ಖು ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ, ಆವಜ್ಜನಂ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ, ಆಲೋಕೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ವೇದನಾದಯೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ. ಏವಮೇತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮವಾಯೇ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ಥ ಕೋ ಏಕೋ ಆಲೋಕೇತಿ, ಕೋ ವಿಲೋಕೇತೀತಿ? ಏವಮೇತ್ಥ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನಪಿ ¶ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಮಿಞ್ಜಿತೇ ಪಸಾರಿತೇತಿ ಪಬ್ಬಾನಂ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣೇ. ತತ್ಥ ಚಿತ್ತವಸೇನೇವ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಂ ಅಕತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಾನಂ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಪಚ್ಚಯಾ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ತತ್ಥ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಅತಿಚಿರಂ ಸಮಿಞ್ಜೇತ್ವಾ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಏವ ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಖಣೇ ಖಣೇ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ನ ಲಭತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪತತಿ, ವಿಸೇಸಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ. ಕಾಲೇ ಸಮಿಞ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಪಸಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಪನ ತಾ ವೇದನಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಫಾತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅತ್ಥೇ ಪನ ಸತಿಪಿ ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ. ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಮಹಾಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇ ಕಿರ ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಪಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸೇ ದಹರಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಿ. ತತ್ರೇಕೋ ದಹರೋ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇನ್ತೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಗಿಹೀ ಜಾತೋ. ಅಪರೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಾದಂ ಪಸಾರೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಸಾರೇಸಿ, ಅಟ್ಠಿಂ ಆಹಚ್ಚ ಪಾದೋ ಝಾಯಿ. ಅಪರೋ ವಮ್ಮಿಕೇ ಪಸಾರೇಸಿ, ಸೋ ಆಸೀವಿಸೇನ ದಟ್ಠೋ. ಅಪರೋ ಚೀವರಕುಟಿದಣ್ಡಕೇ ಪಸಾರೇಸಿ, ತಂ ಮಣಿಸಪ್ಪೋ ¶ ಡಂಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವರೂಪೇ ಅಸಪ್ಪಾಯೇ ಅಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯೇ ಪಸಾರೇತಬ್ಬಂ. ಇದಮೇತ್ಥ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ.

ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ¶ ಪನ ಮಹಾಥೇರವತ್ಥುನಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ – ಮಹಾಥೇರೋ ಕಿರ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಯಮಾನೋ ಸಹಸಾ ಹತ್ಥಂ ಸಮಿಞ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಣಿಕಂ ಸಮಿಞ್ಜೇಸಿ. ತಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸು ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಭನ್ತೇ ಸಹಸಾ ಹತ್ಥಂ ಸಮಿಞ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಣಿಕಂ ಸಮಿಞ್ಜಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ. ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕಾತುಂ ಆರದ್ಧೋ, ನ ಮೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೋ ಸಮಿಞ್ಜಿತಪುಬ್ಬೋ, ಇದಾನಿ ಪನ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಯಮಾನೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಮಿಞ್ಜಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪುನ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮಿಞ್ಜೇಸಿನ್ತಿ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾಮ ಏವರೂಪೇನ ¶ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ. ಏವಮೇತ್ಥಾಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನಮೇವ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಸಮಿಞ್ಜೇನ್ತೋ ವಾ ಪಸಾರೇನ್ತೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನ ಪನ ಸುತ್ತಕಡ್ಢನವಸೇನ ದಾರುಯನ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದಲಳನಂ ವಿಯ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಪರಿಜಾನನಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಚೀವರಧಾರಣೇತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಘಾಟಿಚೀವರಾನಂ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನವಸೇನ ಪತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ ಪರಿಭೋಗೋ ಧಾರಣಂ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಘಾಟಿಚೀವರಧಾರಣೇ ತಾವ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತೋ ಆಮಿಸಲಾಭೋ ‘‘ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋಯೇವ ಚ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಉಣ್ಹಪಕತಿಕಸ್ಸ ಪನ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ಚ ಚೀವರಂ ಸುಖುಮಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ. ಸೀತಾಲುಕಸ್ಸ ಘನಂ ದುಪಟ್ಟಂ. ವಿಪರೀತಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ. ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಜಿಣ್ಣಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಮೇವ. ಅಗ್ಗಳಾದಿದಾನೇ ಹಿಸ್ಸ ತಂ ಪಲಿಬೋಧಕರಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಪಟ್ಟುಣ್ಣದುಕೂಲಾದಿಭೇದಂ ಲೋಭನೀಯಚೀವರಂ. ತಾದಿಸಞ್ಹಿ ಅರಞ್ಞೇ ಏಕಕಸ್ಸ ನಿವಾಸನ್ತರಾಯಕರಂ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಕರಂ ವಾಪಿ ಹೋತಿ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಯಂ ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಯಞ್ಚಸ್ಸ ಸೇವಮಾನಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತಿ, ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ತಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ. ವಿಪರೀತಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ¶ . ತಸ್ಸ ವಸೇನೇತ್ಥ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನವಸೇನೇವ ಚ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ನತ್ಥಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ¶ ಪನ ಚೀವರಪಾರುಪನಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಚೀವರಮ್ಪಿ ಅಚೇತನಂ, ಕಾಯೋಪಿ ಅಚೇತನೋ. ಚೀವರಂ ನ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಮಯಾ ಕಾಯೋ ಪಾರುತೋ’’ತಿ. ಕಾಯೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಚೀವರೇನ ಪಾರುತೋ’’ತಿ, ಧಾತುಯೋವ ಧಾತುಸಮೂಹಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಿ ಪಟಪಿಲೋತಿಕಾಯ ಪೋತ್ಥಕರೂಪಪಟಿಚ್ಛಾದನೇ ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ನೇವ ಸುನ್ದರಂ ಚೀವರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ನ ಅಸುನ್ದರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ. ನಾಗವಮ್ಮಿಕಚೇತಿಯರುಕ್ಖಾದೀಸು ¶ ಹಿ ಕೇಚಿ ಮಾಲಾಗನ್ಧಧೂಮವತ್ಥಾದೀಹಿ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಗೂಥಮುತ್ತಕದ್ದಮದಣ್ಡಸತ್ಥಪ್ಪಹಾರಾದೀಹಿ ಅಸಕ್ಕಾರಂ, ನ ತೇ ನಾಗವಮ್ಮಿಕರುಕ್ಖಾದಯೋ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ನೇವ ಸುನ್ದರಂ ಚೀವರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ನ ಅಸುನ್ದರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಪಟಿಸಙ್ಖಾನವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪತ್ತಧಾರಣೇಪಿ ಪತ್ತಂ ಸಹಸಾವ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಪತ್ತಗಹಣಪಚ್ಚಯಾ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬಅತ್ಥವಸೇನ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕಿಸದುಬ್ಬಲಸರೀರಸ್ಸ ಪನ ಗರು ಪತ್ತೋ ಅಸಪ್ಪಾಯೋ. ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಡಿಕಾಹತೋ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯೋ ಅಸಪ್ಪಾಯೋವ. ದುದ್ಧೋತಪತ್ತೋ ಹಿ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಂ ಧೋವನ್ತಸ್ಸೇವ ಚಸ್ಸ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ. ಮಣಿವಣ್ಣಪತ್ತೋ ಪನ ಲೋಭನೀಯೋ ಚೀವರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅಸಪ್ಪಾಯೋ. ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಲದ್ಧೋ ಪನ ಯಞ್ಚಸ್ಸ ಸೇವಮಾನಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತಿ, ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಅಯಂ ಏಕನ್ತಅಸಪ್ಪಾಯೋವ. ವಿಪರೀತೋ ಸಪ್ಪಾಯೋ. ತಸ್ಸ ವಸೇನೇತ್ಥ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನವಸೇನೇವ ಚ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಪತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನತ್ಥಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ಪನ ಪತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪತ್ತೋಪಿ ಅಚೇತನೋ, ಹತ್ಥಾಪಿ ಅಚೇತನಾ. ಪತ್ತೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಹತ್ಥೇಹಿ ಗಹಿತೋ’’ತಿ. ಹತ್ಥಾಪಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ ‘‘ಪತ್ತೋ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಗಹಿತೋ’’ತಿ. ಧಾತುಯೋವ ¶ ಧಾತುಸಮೂಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಸಣ್ಡಾಸೇನ ಅಗ್ಗಿವಣ್ಣಪತ್ತಗ್ಗಹಣೇ ವಿಯಾತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಪಟಿಸಙ್ಖಾನವಸೇನೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿಚ ಯಥಾ ಛಿನ್ನಹತ್ಥಪಾದೇ ವಣಮುಖೇಹಿ ಪಗ್ಘರಿತಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಕಿಮಿಕುಲೇ ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣೇ ಅನಾಥಸಾಲಾಯಂ ನಿಪನ್ನೇ ಅನಾಥಮನುಸ್ಸೇ ದಿಸ್ವಾ ದಯಾಲುಕಾ ಪುರಿಸಾ ತೇಸಂ ವಣಪಟ್ಟಚೋಳಕಾನಿ ¶ ಚೇವ ಕಪಾಲಾದೀಹಿ ಚ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಉಪನಾಮೇನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಚೋಳಕಾನಿಪಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಣ್ಹಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಥೂಲಾನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಭೇಸಜ್ಜಕಪಾಲಕಾನಿಪಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸುಸಣ್ಠಾನಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ದುಸ್ಸಣ್ಠಾನಾನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ನ ತೇ ತತ್ಥ ಸುಮನಾ ವಾ ದುಮ್ಮನಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ. ವಣಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತೇನೇವ ಹಿ ಚೋಳಕೇನ ಭೇಸಜ್ಜಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತೇನೇವ ಚ ಕಪಾಲಕೇನ ¶ ತೇಸಮತ್ಥೋ, ಏವಮೇವ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ವಣಚೋಳಕಂ ವಿಯ ಚೀವರಂ, ಭೇಸಜ್ಜಕಪಾಲಕಂ ವಿಯ ಪತ್ತಂ, ಕಪಾಲೇ ಭೇಸಜ್ಜಮಿವ ಚ ಪತ್ತೇ ಲದ್ಧಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ. ಅಯಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಚೀವರಧಾರಣೇ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಉತ್ತಮಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಸಿತಾದೀಸು ಅಸಿತೇತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನೇ. ಪೀತೇತಿ ಯಾಗುಆದಿಪಾನೇ. ಖಾಯಿತೇತಿ ಪಿಟ್ಠಖಜ್ಜಕಾದಿಖಾದನೇ. ಸಾಯಿತೇತಿ ಮಧುಫಾಣಿತಾದಿಸಾಯನೇ. ತತ್ಥ ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೋ ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಲೂಖಪಣೀತತಿತ್ತಮಧುರಾದೀಸು ಪನ ಯೇನ ಭೋಜನೇನ ಯಸ್ಸ ಅಫಾಸು ಹೋತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ. ಯಂ ಪನ ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಂ, ಯಞ್ಚಸ್ಸ ಭುಞ್ಜತೋ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿವಡ್ಢನ್ತಿ, ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ತಂ ಏಕನ್ತಅಸಪ್ಪಾಯಮೇವ. ವಿಪರೀತಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ. ತಸ್ಸ ವಸೇನೇತ್ಥ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನವಸೇನೇವ ಚ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಭುಞ್ಜಕೋ ನತ್ಥಿ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನೇವ ಪನ ಪತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ಹತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಓತಾರಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ಆಲೋಪಕರಣಂ ಆಲೋಪಉದ್ಧರಣಂ ಮುಖವಿವರಣಞ್ಚ ಹೋತಿ. ನ ಕೋಚಿ ಕುಞ್ಚಿಕಾಯ ಯನ್ತಕೇನ ಚ ಹನುಕಟ್ಠೀನಿ ವಿವರತಿ, ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ಆಲೋಪಸ್ಸ ಮುಖೇ ಠಪನಂ, ಉಪರಿದನ್ತಾನಂ ಮುಸಲಕಿಚ್ಚಸಾಧನಂ, ಹೇಟ್ಠಾದನ್ತಾನಂ ಉದುಕ್ಖಲಕಿಚ್ಚಸಾಧನಂ, ಜಿವ್ಹಾಯ ಹತ್ಥಕಿಚ್ಚಸಾಧನಞ್ಚ ಹೋತಿ.

ಇತಿ ¶ ತಂ ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಜಿವ್ಹಾಯ ತನುಕಖೇಳೋ ಮೂಲಜಿವ್ಹಾಯ ಬಹಲಖೇಳೋ ಮಕ್ಖೇತಿ. ತಂ ಹೇಟ್ಠಾದನ್ತಉದುಕ್ಖಲೇ ಜಿವ್ಹಾಹತ್ಥಪರಿವತ್ತಿತಂ ಖೇಳಉದಕತೇಮಿತಂ ಉಪರಿದನ್ತಮುಸಲಸಞ್ಚುಣ್ಣಿತಂ ಕೋಚಿ ಕಟಚ್ಛುನಾ ವಾ ದಬ್ಬಿಯಾ ವಾ ಅನ್ತೋಪವೇಸೇನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವಾಯೋಧಾತುಯಾವ ಪವಿಸತಿ. ಪವಿಟ್ಠಂ ಪವಿಟ್ಠಂ ಕೋಚಿ ಪಲಾಲಸನ್ಥರಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವಾಯೋಧಾತುವಸೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಠಿತಂ ಠಿತಂ ¶ ಕೋಚಿ ಉದ್ಧನಂ ಕತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಪಚನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತೇಜೋಧಾತುಯಾವ ಪಚ್ಚತಿ. ಪಕ್ಕಂ ಪಕ್ಕಂ ¶ ಕೋಚಿ ದಣ್ಡೇನ ವಾ ಯಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಬಹಿ ನೀಹಾರಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವಾಯೋಧಾತುಯೇವ ನೀಹರತಿ.

ಇತಿ ವಾಯೋಧಾತು ಅತಿಹರತಿ ಚ ವೀತಿಹರತಿ ಚ ಧಾರೇತಿ ಚ ಪರಿವತ್ತೇತಿ ಚ ಸಞ್ಚುಣ್ಣೇತಿ ವಿಸೋಸೇತಿ ಚ ನೀಹರತಿ ಚ. ಪಥವೀಧಾತು ಧಾರೇತಿ ಚ ಪರಿವತ್ತೇತಿ ಚ ಸಞ್ಚುಣ್ಣೇತಿ ಚ ವಿಸೋಸೇತಿ ಚ. ಆಪೋಧಾತು ಸಿನೇಹೇತಿ ಚ ಅಲ್ಲತ್ತಞ್ಚ ಅನುಪಾಲೇತಿ. ತೇಜೋಧಾತು ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಂ ಪರಿಪಾಚೇತಿ. ಆಕಾಸಧಾತು ಅಞ್ಜಸೋ ಹೋತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಮನ್ವಾಯ ಆಭುಜತೀತಿ ಏವಂಪವತ್ತಪಟಿಸಙ್ಖಾನವಸೇನೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿಚ ಗಮನತೋ ಪರಿಯೇಸನತೋ ಪರಿಭೋಗತೋ ಆಸಯತೋ ನಿಧಾನತೋ ಅಪರಿಪಕ್ಕತೋ ಪರಿಪಕ್ಕತೋ ಫಲತೋ ನಿಸ್ಸನ್ದತೋ ಸಮ್ಮಕ್ಖಣತೋತಿ ಏವಂ ದಸವಿಧಪಟಿಕೂಲಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತೋಪೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಆಹಾರಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಾ.

ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಕಮ್ಮೇತಿ ಉಚ್ಚಾರಸ್ಸ ಚ ಪಸ್ಸಾವಸ್ಸ ಚ ಕರಣೇ. ತತ್ಥ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಕಲಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಕ್ಖೀನಿ ಭಮನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಂ ನ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ರೋಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಟ್ಠಾನೇ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಅಯಸೋ ವಡ್ಢತಿ, ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ. ಪತಿರೂಪೇ ಠಾನೇ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಸಪ್ಪಾಯಂ. ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನವಸೇನೇವ ಚ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ¶ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತೋ ನತ್ಥಿ. ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ಪನ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಪಕ್ಕೇ ಗಣ್ಡೇ ಗಣ್ಡಭೇದೇನ ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಂ ಅಕಾಮತಾಯ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಯಥಾ ಚ ಅತಿಭರಿತಾ ಉದಕಭಾಜನಾ ಉದಕಂ ಅಕಾಮತಾಯ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಏವಂ ಪಕ್ಕಾಸಯಮುತ್ತವತ್ಥೀಸು ಸನ್ನಿಚಿತಾ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಾ ವಾಯುವೇಗಸಮುಪ್ಪೀಳಿತಾ ¶ ಅಕಾಮತಾಯಪಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ. ಸೋ ಪನಾಯಂ ಏವಂ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವೋ ನೇವ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅತ್ತನೋ ಹೋತಿ, ನ ಪರಸ್ಸ. ಕೇವಲಂ ಸರೀರನಿಸ್ಸನ್ದೋವ ¶ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಉದಕಕುಮ್ಭತೋ ಪುರಾಣಉದಕಂ ಛಡ್ಡೇನ್ತಸ್ಸ ನೇವ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಹೋತಿ, ನ ಪರೇಸಂ. ಕೇವಲಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಏವಂಪವತ್ತಪಟಿಸಙ್ಖಾನವಸೇನೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಗತಾದೀಸು ಗತೇತಿ ಗಮನೇ. ಠಿತೇತಿ ಠಾನೇ. ನಿಸಿನ್ನೇತಿ ನಿಸಜ್ಜಾಯ. ಸುತ್ತೇತಿ ಸಯನೇ. ಜಾಗರಿತೇತಿ ಜಾಗರಣೇ. ಭಾಸಿತೇತಿ ಕಥನೇ. ತುಣ್ಹೀಭಾವೇತಿ ಅಕಥನೇ. ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಠಿತೋ ವಾ ಠಿತೋಮ್ಹೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋಮ್ಹೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಸಯಾನೋ ವಾ ಸಯಾನೋಮ್ಹೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಾನೇ ಅದ್ಧಾನಇರಿಯಾಪಥಾ ಕಥಿತಾ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಆಲೋಕಿತೇ ವಿಲೋಕಿತೇ ಸಮಿಞ್ಜಿತೇ ಪಸಾರಿತೇ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಾ. ‘‘ಗತೇ ಠಿತೇ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸುತ್ತೇ ಜಾಗರಿತೇ’’ತಿ ಇಧ ಪನ ಖುದ್ದಕಚುಣ್ಣಿಕಇರಿಯಾಪಥಾ ಕಥಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸುಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತಿಪಿಟಕಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ಯೋ ಚಿರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಾ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಠಿತೋ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘‘ಚಙ್ಕಮನಕಾಲೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಅಯಂ ಗತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ. ಯೋ ಸಜ್ಝಾಯಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೋ ಪಞ್ಹಂ ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಚಿರಂ ಠತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘‘ಠಿತಕಾಲೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಅಯಂ ಠಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ. ಯೋ ಸಜ್ಝಾಯಾದಿಕರಣವಸೇನೇವ ಚಿರಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ನಿಪನ್ನೋ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘‘ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಅಯಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ನಿಪನ್ನಕೋ ಸಜ್ಝಾಯಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ವುಟ್ಠಾಯ ¶ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಯನಕಾಲೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಅಯಂ ಸುತ್ತೇ ಜಾಗರಿತೇ ಚ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ. ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಂ ಸುತ್ತಂ ನಾಮ, ಪವತ್ತಂ ಜಾಗರಿತಂ ನಾಮಾತಿ. ಯೋ ಪನ ಭಾಸಮಾನೋ ‘‘ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ನಾಮ ಓಟ್ಠೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ದನ್ತೇ ಚ ಜಿವ್ಹಞ್ಚ ತಾಲುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ತದನುರೂಪಂ ಪಯೋಗಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಭಾಸತಿ, ಚಿರಂ ವಾ ಪನ ಕಾಲಂ ಸಜ್ಝಾಯಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಕಥೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ¶ ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ¶ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘‘ಭಾಸಿತಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಅಯಂ ಭಾಸಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ. ಯೋ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ಚಿರಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಮನಸಿಕತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘‘ತುಣ್ಹೀಭೂತಕಾಲೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಉಪಾದಾರೂಪಪವತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಭಾಸತಿ ನಾಮ, ಅಸತಿ ತುಣ್ಹೀ ಭವತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ, ಅಯಂ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮಾತಿ.

ತಯಿದಂ ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಧುರಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇ ಪನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಲಬ್ಭತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಿಸೇಸತೋ ಏತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ ಚ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಸತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ವಸೇನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣೇ ಪನ, ‘‘ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೨೩) ಏವಮೇತಾನಿ ಪದಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನೇವ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಕಾಯೇ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯೇ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಇಧ ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿಆದೀಸು ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸೇವ ಸಮುದಯೋ ಚ ವಯೋ ಚ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ.

ಇಧ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ಏವಂ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬುತಿಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಇದಮೇಕಸ್ಸ ¶ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಸೇನ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖನ್ತಿ.

ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೧೦. ಏವಂ ¶ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಪುನ ಚಪರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇಮಮೇವ ಕಾಯನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಾಯಗತಾಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತಂ. ಉಭತೋಮುಖಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಚ ಉಪರಿ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಮುಖೇಹಿ ಯುತ್ತಾ. ನಾನಾವಿಹಿತಸ್ಸಾತಿ ¶ ನಾನಾವಿಧಸ್ಸ.

ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಉಭತೋಮುಖಾ ಪುತೋಳಿ ವಿಯ ಹಿ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೋ ಕಾಯೋ, ತತ್ಥ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತನಾನಾವಿಧಧಞ್ಞಂ ವಿಯ ಕೇಸಾದಯೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಾ, ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ, ತಸ್ಸ ತಂ ಪುತೋಳಿಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ನಾನಾವಿಧಧಞ್ಞಸ್ಸ ಪಾಕಟಕಾಲೋ ವಿಯ ಯೋಗಿನೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಸ್ಸ ವಿಭೂತಾಕಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಕೇಸಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಕಾಯೇ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯೇ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ, ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಇಧ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೧೧. ಏವಂ ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಪುನ ಚಪರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನೇನ ¶ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಯಥಾ ಕೋಚಿ ಗೋಘಾತಕೋ ವಾ ತಸ್ಸೇವ ವಾ ಭತ್ತವೇತನಭತೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಗಾವಿಂ ವಧಿತ್ವಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಗತಾನಂ ಮಹಾಪಥಾನಂ ವೇಮಜ್ಝಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಚತುಮಹಾಪಥೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಸ್ಸ, ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖು ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ¶ ಠಿತತ್ತಾ ಯಥಾಠಿತಂ, ಯಥಾಠಿತತ್ತಾ ಚ ಯಥಾಪಣಿಹಿತಂ ಕಾಯಂ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಪಥವೀಧಾತು…ಪೇ… ವಾಯೋಧಾತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ.

ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಗೋಘಾತಕಸ್ಸ ಗಾವಿಂ ಪೋಸೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಆಘಾತನಂ ಆಹರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಧೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಧಿತಂ ಮತಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ತಾವದೇವ ಗಾವೀತಿ ಸಞ್ಞಾ ನ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಯಾವ ನಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಬೀಲಸೋ ನ ವಿಭಜತಿ. ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಪನ ¶ ಗಾವೀತಿ ಸಞ್ಞಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಮಂಸಸಞ್ಞಾ ಪವತ್ತತಿ, ನಾಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಗಾವಿಂ ವಿಕ್ಕಿಣಾಮಿ, ಇಮೇ ಗಾವಿಂ ಹರನ್ತೀ’’ತಿ. ಅಥ ಖ್ವಸ್ಸ ‘‘ಅಹಂ ಮಂಸಂ ವಿಕ್ಕಿಣಾಮಿ, ಇಮೇ ಮಂಸಂ ಹರನ್ತಿ’’ಚ್ಚೇವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ಗಿಹಿಭೂತಸ್ಸಾಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸಾಪಿ ತಾವದೇವ ಸತ್ತೋತಿ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವಾ ಸಞ್ಞಾ ನ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಯಾವ ಇಮಮೇವ ಕಾಯಂ ಯಥಾಠಿತಂ ಯಥಾಪಣಿಹಿತಂ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಧಾತುಸೋ ನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ. ಧಾತುಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಪನಸ್ಸ ಸತ್ತಸಞ್ಞಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಧಾತುವಸೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಇಮಮೇವ ಕಾಯಂ ಯಥಾಠಿತಂ ಯಥಾಪಣಿಹಿತಂ ಧಾತುಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಪಥವೀಧಾತು ಆಪೋಧಾತು ತೇಜೋಧಾತು ವಾಯೋಧಾತೂತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಕ್ಖೋ ಗೋಘಾತಕೋ ವಾ…ಪೇ… ವಾಯೋಧಾತೂ’’ತಿ.

ಗೋಘಾತಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಯೋಗೀ, ಗಾವೀತಿ ಸಞ್ಞಾ ವಿಯ ಸತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಚತುಮಹಾಪಥೋ ವಿಯ ಚತುಇರಿಯಾಪಥೋ, ಬೀಲಸೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಭಾವೋ ವಿಯ ಧಾತುಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥಾ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಚತುಧಾತುಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಕಾಯೇ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯೇ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ¶ ವಿಹರತಿ. ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಇಧ ಚತುಧಾತುಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನವಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೧೨. ಏವಂ ¶ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನವಹಿ ಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬೇಹಿ ವಿಭಜಿತುಂ, ಪುನ ಚಪರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ. ಸರೀರನ್ತಿ ಮತಸರೀರಂ. ಸಿವಥಿಕಾಯ ಛಡ್ಡೀತನ್ತಿ ಸುಸಾನೇ ಅಪವಿದ್ಧಂ. ಏಕಾಹಂ ಮತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕಾಹಮತಂ. ದ್ವೀಹಂ ಮತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ದ್ವೀಹಮತಂ. ತೀಹಂ ಮತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ತೀಹಮತಂ. ಭಸ್ತಾ ವಿಯ ವಾಯುನಾ ಉದ್ಧಂ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾ ಯಥಾನುಕ್ಕಮಂ ಸಮುಗ್ಗತೇನ ಸೂನಭಾವೇನ ಉದ್ಧುಮಾತತ್ತಾ ಉದ್ಧುಮಾತಕಂ. ವಿನೀಲಂ ¶ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಪರಿಭಿನ್ನವಣ್ಣಂ. ವಿಲೀನಮೇವ ವಿನೀಲಕಂ. ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿನೀಲನ್ತಿ ವಿನೀಲಕಂ. ಮಂಸುಸ್ಸದಟ್ಠಾನೇಸು ರತ್ತವಣ್ಣಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಸನ್ನಿಚಯಟ್ಠಾನೇಸು ಸೇತವಣ್ಣಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ನೀಲವಣ್ಣಸ್ಸ ನೀಲಟ್ಠಾನೇಸು ನೀಲಸಾಟಕಪಾರುತಸ್ಸೇವ ಛವಸರೀರಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪರಿಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಹಿ ನವಹಿ ವಾ ವಣಮುಖೇಹಿ ವಿಸನ್ದಮಾನಂ ಪುಬ್ಬಂ ವಿಪುಬ್ಬಂ. ವಿಪುಬ್ಬಮೇವ ವಿಪುಬ್ಬಕಂ, ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿಪುಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಪುಬ್ಬಕಂ. ವಿಪುಬ್ಬಕಂ ಜಾತಂ ತಥಾಭಾವಂ ಗತನ್ತಿ ವಿಪುಬ್ಬಕಜಾತಂ.

ಸೋ ಇಮಮೇವ ಕಾಯನ್ತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಂ ತೇನ ಕಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಞಾಣೇನ ಉಪಸಂಹರತಿ ಉಪನೇತಿ. ಕಥಂ? ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಕಾಯೋ ಏವಂಧಮ್ಮೋ ಏವಂಭಾವೀ ಏವಂಅನತೀತೋತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಆಯು, ಉಸ್ಮಾ, ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಠಾನಗಮನಾದಿಖಮೋ ಹೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪನ ವಿಗಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಏವಂಧಮ್ಮೋ ಏವಂಪೂತಿಕಸಭಾವೋಯೇವ, ಏವಂಭಾವೀ ಏವಂಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಭೇದೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂಅನತೀತೋ ಏವಂಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಭಾವಂ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಕಾಯೇ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯೇ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ.

ಖಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ¶ ಉದರಾದೀಸು ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಉದರಮಂಸಓಟ್ಠಮಂಸಅಕ್ಖಿಕೂಟಾದೀನಿ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಖಾದಿಯಮಾನಂ. ಸಮಂಸಲೋಹಿತನ್ತಿ ಸೇಸಾವಸೇಸಮಂಸಲೋಹಿತಯುತ್ತಂ. ನಿಮಂಸಲೋಹಿತಮಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಮಂಸೇ ಖೀಣೇಪಿ ಲೋಹಿತಂ ನ ಸುಸ್ಸತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಮಂಸಲೋಹಿತಮಕ್ಖಿತ’’ನ್ತಿ. ಅಞ್ಞೇನಾತಿ ಅಞ್ಞೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ. ಹತ್ಥಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಚತುಸಟ್ಠಿಭೇದಮ್ಪಿ ಹತ್ಥಟ್ಠಿಕಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಂ. ಪಾದಟ್ಠಿಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತೇರೋವಸ್ಸಿಕಾನೀತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸಂವಚ್ಛರಾನಿ. ಪೂತೀನೀತಿ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಠಿತಾನಿ ¶ ವಾತಾತಪವುಟ್ಠಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ತೇರೋವಸ್ಸಿಕಾನೇವ ಪೂತೀನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಅನ್ತೋಭೂಮಿಗತಾನಿ ಪನ ಚಿರತರಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಚುಣ್ಣಕಜಾತಾನೀತಿ ಚುಣ್ಣಂ ಚುಣ್ಣಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾನಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸೋ ಇಮಮೇವಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಖಜ್ಜಮಾನಾದೀನಂ ವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಖಜ್ಜಮಾನಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಯಾವ ಚುಣ್ಣಕಭಾವಾ ಅತ್ತನೋ ¶ ವಾ ಕಾಯೇ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯೇ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ.

ಇಧ ಪನ ಠತ್ವಾ ನವಸಿವಥಿಕಾ ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ಏಕಾಹಮತಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಏಕಾ, ‘‘ಕಾಕೇಹಿ ವಾ ಖಜ್ಜಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ಏಕಾ, ‘‘ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಖಲಿಕಂ ಸಮಂಸಲೋಹಿತಂ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬನ್ಧ’’ನ್ತಿ ಏಕಾ, ‘‘ನಿಮಂಸಲೋಹಿತಮಕ್ಖಿತಂ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬನ್ಧ’’ನ್ತಿ ಏಕಾ, ‘‘ಅಪಗತಮಂಸಲೋಹಿತಂ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬನ್ಧ’’ನ್ತಿ ಏಕಾ, ‘‘ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ಅಪಗತಸಮ್ಬನ್ಧಾನೀ’’ತಿಆದಿಕಾ ಏಕಾ, ‘‘ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ಸೇತಾನಿ ಸಙ್ಖವಣ್ಣಪಟಿಭಾಗಾನೀ’’ತಿ ಏಕಾ, ‘‘ಪುಞ್ಜಕಿತಾನಿ ತೇರೋವಸ್ಸಿಕಾನೀ’’ತಿ ಏಕಾ, ‘‘ಪೂತೀನಿ ಚುಣ್ಣಕಜಾತಾನೀ’’ತಿ ಏಕಾ.

ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಇದಂ ನವಸಿವಥಿಕಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ಆಹ. ತತ್ಥ ನವಸಿವಥಿಕಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನೋ ಸಮುದಯಪಜಹನೋ ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ಏವಂ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನೇವ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬುತಿಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಇದಂ ನವಸಿವಥಿಕಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖನ್ತಿ.

ನವಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಂ ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬಂ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬಂ ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬಂ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬಂ ನವಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬಾನೀತಿ ಚುದ್ದಸಪಬ್ಬಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ¶ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಂ ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಾನೇವ ದ್ವೇ ಅಪ್ಪನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ. ಸಿವಥಿಕಾನಂ ಪನ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೇಸಾನಿ ದ್ವಾದಸಾಪಿ ಉಪಚಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನೇವಾತಿ.

ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

೧೧೩. ಏವಂ ಭಗವಾ ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನವವಿಧೇನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇತುಂ ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಖಂ ವೇದನನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ವಾ ಚೇತಸಿಕಂ ವಾ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ‘‘ಅಹಂ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಕಾಮಂ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕಾಪಿ ದಾರಕಾ ಥಞ್ಞಪಿವನಾದಿಕಾಲೇ ಸುಖಂ ವೇದಯಮಾನಾ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದಯಾಮಾ’’ತಿ ಪಜಾನನ್ತಿ, ನ ಪನೇತಂ ಏವರೂಪಂ ಜಾನನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಏವರೂಪಂ ಜಾನನಂ ಹಿ ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿಂ ನ ಜಹತಿ, ಸತ್ತಸಞ್ಞಂ ನ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ವಾ ನ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಜಾನನಂ ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿಂ ಜಹತಿ ¶ , ಸತ್ತಸಞ್ಞಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಚೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ಚ ಹೋತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ‘‘ಕೋ ವೇದಯತಿ, ಕಸ್ಸ ವೇದನಾ, ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಾನವೇದಿಯನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ.

ತತ್ಥ ಕೋ ವೇದಯತೀತಿ ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ವೇದಯತಿ. ಕಸ್ಸ ವೇದನಾತಿ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ವೇದನಾ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ವೇದನಾತಿ ವತ್ಥುಆರಮ್ಮಣಾವ ಪನಸ್ಸ ವೇದನಾ. ತಸ್ಮಾ ಏಸ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ – ‘‘ತಂ ತಂ ಸುಖಾದೀನಂ ವತ್ಥುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾವ ವೇದಯತಿ. ತಂ ಪನ ವೇದನಾಪವತ್ತಿಂ ಉಪಾದಾಯ ‘ಅಹಂ ವೇದಯಾಮೀ’ತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ವೇದನಾವ ವತ್ಥುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾವ ವೇದಯತೀತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಏಸ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಥೇರೋ ವಿಯ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಅಫಾಸುಕಕಾಲೇ ಬಲವವೇದನಾಯ ನಿತ್ಥುನನ್ತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತತಿ. ತಮೇಕೋ ದಹರೋ ಆಹ ‘‘ಕತರಂ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ಠಾನಂ ರುಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಆವುಸೋ, ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ರುಜ್ಜನಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವತ್ಥುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾವ ವೇದಯತೀತಿ. ಏವಂ ಜಾನನಕಾಲತೋ ¶ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ನೋ, ಭನ್ತೇತಿ. ಅಧಿವಾಸೇಮಿ ಆವುಸೋತಿ. ಅಧಿವಾಸನಾ, ಭನ್ತೇ, ಸೇಯ್ಯಾತಿ. ಥೇರೋ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ತತೋ ವಾತೋ ¶ ಯಾವ ಹದಯಾ ಫಾಲೇಸಿ, ಮಞ್ಚಕೇ ಅನ್ತಾನಿ ರಾಸಿಕತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಥೇರೋ ದಹರಸ್ಸ ದಸ್ಸೇಸಿ ‘‘ವಟ್ಟತಾವುಸೋ, ಏತ್ತಕಾ ಅಧಿವಾಸನಾ’’ತಿ. ದಹರೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಸಮಸೀಸೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ.

ಯಥಾ ಚ ಸುಖಂ, ಏವಂ ದುಕ್ಖಂ…ಪೇ… ನಿರಾಮಿಸಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ‘‘ನಿರಾಮಿಸಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇನ್ತೋ ವೇದನಾವಸೇನ ಕಥೇಸಿ. ದುವಿಧಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ. ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋತಿಪಿ ಏತದೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ಭಗವಾ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಸಙ್ಖೇಪಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಾ ವಿತ್ಥಾರಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಾ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ದಸ್ಸಿತಮೇವ.

ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ¶ ಪನ ಕಥೇನ್ತೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವೇದನಾವಸೇನ ಕಥೇತಿ. ತಿವಿಧೋ ಹಿ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಫಸ್ಸವಸೇನ ವೇದನಾವಸೇನ ಚಿತ್ತವಸೇನಾತಿ. ಕಥಂ? ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಫಸ್ಸೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಭವನ್ತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ವೇದನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಜಾನನ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಫಸ್ಸೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಫಸ್ಸೋವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತದೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಭವಮಾನಾ ವೇದನಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಞ್ಜಾನನಮಾನಾ ಸಞ್ಞಾಪಿ, ಚೇತಯಮಾನಾ ಚೇತನಾಪಿ, ವಿಜಾನನಮಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕೇಯೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯಸ್ಸ ವೇದನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ಸೋ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ವೇದನಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಫುಸಮಾನೋ ಫಸ್ಸೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಞ್ಜಾನನಮಾನಾ ಸಞ್ಞಾಪಿ, ಚೇತಯಮಾನಾ ಚೇತನಾಪಿ, ವಿಜಾನನಮಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕೇಯೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಯಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಫುಸಮಾನೋ ಫಸ್ಸೋಪಿ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅನುಭವಮಾನಾ ವೇದನಾಪಿ, ಸಞ್ಜಾನನಮಾನಾ ಸಞ್ಞಾಪಿ, ಚೇತಯಮಾನಾ ಚೇತನಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕೇಯೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸೋ ¶ ‘‘ಇಮೇ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಿಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ವತ್ಥು ನಾಮ ಕರಜಕಾಯೋ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಞ್ಚ ಮೇ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಏತ್ಥ ಸಿತಂ ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೩೪,೨೩೫; ಮ. ನಿ. ೨.೨೫೨). ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಭೂತಾನಿ ಚೇವ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ಚ. ಏವಮೇತ್ಥ ‘‘ವತ್ಥು ರೂಪಂ, ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಮತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ. ರೂಪಂ ಚೇತ್ಥ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ನಾಮಂ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಾಮರೂಪವಿನಿಮುತ್ತಾ ಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಂ ನತ್ಥಿ.

ಸೋ ‘‘ಇಮೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಿಂ ಹೇತುಕಾ’’ತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾದಿಹೇತುಕಾ’’ತಿ ಪಸ್ಸತಿ. ತತೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಚೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಇದಂ, ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪವಸೇನ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ವಿಚರತಿ.

ಸೋ ¶ ‘‘ಅಜ್ಜ ಅಜ್ಜಾ’’ತಿ ಪಟಿವೇಧಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ತಥಾರೂಪೇ ದಿವಸೇ ಉತುಸಪ್ಪಾಯ ಪುಗ್ಗಲಸಪ್ಪಾಯ ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪಾಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ಏವಂ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ತಿಣ್ಣಂ ಜನಾನಂ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ.

ಇಧ ಪನ ಭಗವಾ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇನ್ತೋ ವೇದನಾವಸೇನ ಕಥೇಸಿ. ಫಸ್ಸವಸೇನ ವಾ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ವಾ ಕಥೀಯಮಾನಂ ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ. ವೇದನಾವಸೇನ ಪನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಾಕಟತಾಯ. ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಾಕಟಾ. ಯದಾ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಕಲಸರೀರಂ ಖೋಭೇನ್ತಂ ಮದ್ದನ್ತಂ ಫರಮಾನಂ ಅಭಿಸನ್ದಯಮಾನಂ ಸತಧೋತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಖಾದಾಪಯನ್ತಂ ವಿಯ ಸತಪಾಕತೇಲಂ ಮಕ್ಖಯಮಾನಂ ವಿಯ ಘಟಸಹಸ್ಸೇನ ಪರಿಳಾಹಂ ನಿಬ್ಬಾಪಯಮಾನಂ ವಿಯ ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ ಅಹೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರಯಮಾನಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯದಾ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಕಲಸರೀರಂ ಖೋಭೇನ್ತಂ ಮದ್ದನ್ತಂ ಫರಮಾನಂ ಅಭಿಸನ್ದಯಮಾನಂ ತತ್ತಫಾಲಂ ಪವೇಸೇನ್ತಂ ವಿಯ ವಿಲೀನತಮ್ಬಲೋಹೇನ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತಂ ವಿಯ ಸುಕ್ಖತಿಣವನಪ್ಪತಿಮ್ಹಿ ಅರಞ್ಞೇ ದಾರುಉಕ್ಕಾಕಲಾಪಂ ಖಿಪಮಾನಂ ವಿಯ ¶ ‘‘ಅಹೋ ದುಕ್ಖಂ ಅಹೋ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಲಾಪಯಮಾನಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ.

ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ¶ ಪನ ದುದ್ದೀಪನಾ ಅನ್ಧಕಾರಾವ ಅವಿಭೂತಾ. ಸಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಅಪಗಮೇ ಸಾತಾಸಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಭೂತಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾತಿ ನಯತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಅನ್ತರಾ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣಂ ಆರೋಹಿತ್ವಾ ಪಲಾತಸ್ಸ ಮಿಗಸ್ಸ ಅನುಪಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣಸ್ಸ ಓರಭಾಗೇಪಿ ಪರಭಾಗೇಪಿ ಪದಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ‘‘ಇತೋ ಆರುಳ್ಹೋ, ಇತೋ ಓರುಳ್ಹೋ, ಮಜ್ಝೇ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇ ಇಮಿನಾ ಪದೇಸೇನ ಗತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಯತೋ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಆರುಳ್ಹಟ್ಠಾನೇ ಪದಂ ವಿಯ ಹಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ಓರುಳ್ಹಟ್ಠಾನೇ ಪದಂ ವಿಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ‘‘ಇತೋ ಆರುಯ್ಹ ಇತೋ ಓರುಯ್ಹ ಮಜ್ಝೇ ಏವಂ ಗತೋ’’ತಿ ನಯತೋ ಗಹಣಂ ವಿಯ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಅಪಗಮೇ ಸಾತಾಸಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಭೂತಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾತಿ ನಯತೋ ¶ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾವ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಇಧೇವ ಏವಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಚೂಳತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇ, ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇ, ಚೂಳವೇದಲ್ಲೇ, ಮಹಾವೇದಲ್ಲೇ, ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತೇ, ಮಾಗಣ್ಡಿಯಸುತ್ತೇ, ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೇ, ಆನೇಞ್ಜಸಪ್ಪಾಯೇ, ದೀಘನಿಕಾಯಮ್ಹಿ ಮಹಾನಿದಾನೇ, ಸಕ್ಕಪಞ್ಹೇ, ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ, ಸಂಯುತ್ತಮ್ಹಿ ಚೂಳನಿದಾನಸುತ್ತೇ, ರುಕ್ಖೋಪಮೇ, ಪರಿವೀಮಂಸನಸುತ್ತೇ, ಸಕಲೇ ವೇದನಾಸಂಯುತ್ತೇತಿ ಏವಂ ಅನೇಕೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಪಠಮಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಯಥಾ ಚ ತೇಸು, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ ಪಠಮಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ತತ್ಥ ಸುಖಂ ವೇದನನ್ತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಅಪರೋಪಿ ಪಜಾನನಪರಿಯಾಯೋ – ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸುಖವೇದನಾಕ್ಖಣೇ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಅಭಾವತೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ. ತೇನ ಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ, ತಸ್ಸಾ ಇದಾನಿ ಅಭಾವತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಇತೋ ಪಠಮಂ ಅಭಾವತೋ ¶ ವೇದನಾ ನಾಮ ಅನಿಚ್ಚಾ ಅಧುವಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ, ಇತಿಹ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತಿ.

ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ¶ ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ ಸಮಯೇ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ನೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ನ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಸುಖಂಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಂ…ಪೇ… ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ನೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ನ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಞ್ಞೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ. ಸುಖಾಪಿ ಖೋ ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಙ್ಖತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಖಯಧಮ್ಮಾ ವಯಧಮ್ಮಾ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಾ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾ. ದುಕ್ಖಾಪಿ ಖೋ…ಪೇ… ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಪಿ ಖೋ ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ…ಪೇ… ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾ. ಏವಂ ಪಸ್ಸಂ ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸುಖಾಯಪಿ ವೇದನಾಯ ದುಕ್ಖಾಯಪಿ ವೇದನಾಯ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯಪಿ ¶ ವೇದನಾಯ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ನಿಬ್ಬಿನ್ದಂ ವಿರಜ್ಜತಿ, ವಿರಾಗಾ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣಂ ಹೋತಿ. ‘ಖೀಣಾ ಜಾತಿ, ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಕತಂ ಕರಣೀಯಂ, ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾ’ತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೦೫).

ಸಾಮಿಸಂ ವಾ ಸುಖನ್ತಿಆದೀಸು ಸಾಮಿಸಾ ಸುಖಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾಮಿಸನಿಸ್ಸಿತಾ ಛ ಗೇಹಸಿತಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ. ನಿರಾಮಿಸಾ ಸುಖಾ ನಾಮ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ. ಸಾಮಿಸಾ ದುಕ್ಖಾ ನಾಮ ಛ ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ. ನಿರಾಮಿಸಾ ದುಕ್ಖಾ ನಾಮ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ. ಸಾಮಿಸಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ನಾಮ ಛ ಗೇಹಸಿತಉಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನಾ. ನಿರಾಮಿಸಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ನಾಮ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಉಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನಾ. ತಾಸಂ ವಿಭಾಗೋ ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತೋಯೇವ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಸುಖವೇದನಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ವೇದನಾಸು, ಪರಸ್ಸ ವಾ ವೇದನಾಸು, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವೇದನಾಸು ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ವೇದನಾಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದೀಹಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೦) ಪಞ್ಚಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯಞ್ಚ ವಯಞ್ಚ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ ¶ ವೇದನಾಸು ವಿಹರತಿ, ವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ ವೇದನಾಸು ವಿಹರತಿ, ಕಾಲೇನ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ, ಕಾಲೇನ ವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ ವೇದನಾಸು ವಿಹರತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇತೋ ಪರಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಕೇವಲಞ್ಹಿ ¶ ಇಧ ವೇದನಾಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.

ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

೧೧೪. ಏವಂ ನವವಿಧೇನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೋಳಸವಿಧೇನ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇತುಂ ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸರಾಗನ್ತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಲೋಭಸಹಗತಂ. ವೀತರಾಗನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ. ಇದಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಸನಂ ನ ಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಏಕಪದೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ಸೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ನೇವ ಪುರಿಮಪದಂ, ನ ಪಚ್ಛಿಮಪದಂ ಭಜನ್ತಿ. ಸದೋಸನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ದೋಸಸಹಗತಂ ¶ . ವೀತದೋಸನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ. ಸೇಸಾನಿ ದಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ನೇವ ಪುರಿಮಂ ಪದಂ, ನ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪದಂ ಭಜನ್ತಿ. ಸಮೋಹನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಞ್ಚೇವ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮೋಹೋ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿಪಿ ಇಧ ವಟ್ಟನ್ತಿಯೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಹಿ ದುಕೇ ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಪರಿಯಾದಿಣ್ಣಾನೀತಿ. ವೀತಮೋಹನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ. ಸಂಖಿತ್ತನ್ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾನುಪತಿತಂ, ಏತಞ್ಹಿ ಸಂಕುಟಿತಚಿತ್ತಂ ನಾಮ. ವಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ, ಏತಞ್ಹಿ ಪಸಟಚಿತ್ತಂ ನಾಮ.

ಮಹಗ್ಗತನ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಂ. ಅಮಹಗ್ಗತನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ. ಸಉತ್ತರನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ. ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಞ್ಚ ಅರೂಪಾವಚರಞ್ಚ. ತತ್ರಾಪಿ ಸಉತ್ತರಂ ರೂಪಾವಚರಂ, ಅನುತ್ತರಂ ಅರೂಪಾವಚರಮೇವ. ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿ ವಾ ಅತ್ಥಿ. ಅಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಉಭಯಸಮಾಧಿವಿರಹಿತಂ. ವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತೀಹಿ ವಿಮುತ್ತಂ. ಅವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಉಭಯವಿಮುತ್ತಿವಿರಹಿತಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತೀನಂ ಪನ ಇಧ ಓಕಾಸೋವ ನತ್ಥಿ.

ಇತಿ ¶ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಸರಾಗಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಯಂ ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ತಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಚಿತ್ತೇ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಚಿತ್ತೇ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ¶ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೦) ಏವಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಚ ವಯೋ ಚ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋ. ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಇಧ ಚಿತ್ತಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾ ನೀವರಣಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೧೫. ಏವಂ ಸೋಳಸವಿಧೇನ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇತುಂ ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಪಿಚ ಭಗವತಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸುದ್ಧರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕಥಿತೋ, ವೇದನಾಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಸುದ್ಧಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ. ಇದಾನಿ ರೂಪಾರೂಪಮಿಸ್ಸಕಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕಥೇತುಂ ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹೋವ ಕಥಿತೋ, ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹೋವ, ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹೋವಾತಿ ಇದಾನಿ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹಮ್ಪಿ ಕಥೇತುಂ ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸನ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಣ್ಹಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಅಸನ್ತನ್ತಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ವಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಯಥಾ ಚಾತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ತಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ತಞ್ಚ ಕಾರಣಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಸುಭನಿಮಿತ್ತೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಸುಭಮ್ಪಿ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ, ಸುಭಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ. ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ಅನುಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಥಮನಸಿಕಾರೋ ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ದುಕ್ಖೇ ಸುಖನ್ತಿ ವಾ ಅನತ್ತನಿ ಅತ್ತಾತಿ ವಾ ಅಸುಭೇ ¶ ಸುಭನ್ತಿ ವಾ ಮನಸಿಕಾರೋ, ತಂ ತತ್ಥ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ¶ , ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತೇ ಪನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ. ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಅಸುಭಮ್ಪಿ ಅಸುಭಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ. ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ ಪಥಮನಸಿಕಾರೋ ಅನಿಚ್ಚೇ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ದುಕ್ಖೇ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವಾ ಅನತ್ತನಿ ಅನತ್ತಾತಿ ವಾ ಅಸುಭೇ ಅಸುಭನ್ತಿ ವಾ ಮನಸಿಕಾರೋ, ತಂ ತತ್ಥ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮನಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ ಅಸುಭಭಾವನಾನುಯೋಗೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ¶ ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ದಸವಿಧಞ್ಹಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತಿ, ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಪಿಹಿತದ್ವಾರಸ್ಸಾಪಿ, ಚತುನ್ನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಆಲೋಪಾನಂ ಓಕಾಸೇ ಸತಿ ಉದಕಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಯಾಪನಸೀಲತಾಯ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುನೋಪಿ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ, ಅಭುತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪಿವೇ;

ಅಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೯೮೩);

ಅಸುಭಕಮ್ಮಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಅಸುಭಭಾವನಾರತೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ದಸಅಸುಭನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಹೀನಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಪನ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪಟಿಘಮ್ಪಿ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಂ, ಪಟಿಘಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಂ. ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕಲಕ್ಖಣೋವ. ತಂ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ¶ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಮೇತ್ತಾಯ ಪನ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಮೇತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಪ್ಪನಾಪಿ ಉಪಚಾರೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ‘‘ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ಅಪ್ಪನಾವ. ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋವ. ತಂ ತತ್ಥ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮೇತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮನಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ¶ ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾನುಯೋಗೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಹುತಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ಓಧಿಸಕಅನೋಧಿಸಕದಿಸಾಫರಣಾನಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ಮೇತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಪಹೀಯತಿ, ಓಧಿಸೋ ಅನೋಧಿಸೋ ದಿಸಾಫರಣವಸೇನ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ. ‘‘ತ್ವಂ ಏತಸ್ಸ ಕುದ್ಧೋ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲಾದೀನಿ ನಾಸೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ, ನನು ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನೇವ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ, ಪರಸ್ಸ ಕುಜ್ಝನಂ ನಾಮ ವೀತಚ್ಚಿತಙ್ಗಾರ-ತತ್ತಅಯಸಲಾಕ-ಗೂಥಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಂ ಪಹರಿತುಕಾಮತಾಸದಿಸಂ ಹೋತಿ. ಏಸೋಪಿ ತವ ಕುದ್ಧೋ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಸೀಲಾದೀನಿ ವಿನಾಸೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಪಹೇಣಕಂ ವಿಯ ಪಟಿವಾತಂ ಖಿತ್ತರಜೋಮುಟ್ಠಿ ವಿಯ ಚ ಏತಸ್ಸೇವೇಸ ಕೋಧೋ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ, ಉಭಯಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇ ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ, ಅಸ್ಸಗುತ್ತತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾರತೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಪಹೀಯತಿ. ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಮೇತ್ತಾನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಹೀನಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಅರತಿಆದೀಸು ¶ ¶ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ಅರತಿ ನಾಮ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ. ತನ್ದೀ ನಾಮ ಕಾಯಾಲಸಿಯತಾ. ವಿಜಮ್ಭಿತಾ ನಾಮ ಕಾಯವಿನಾಮನಾ. ಭತ್ತಸಮ್ಮದೋ ನಾಮ ಭತ್ತಮುಚ್ಛಾ ಭತ್ತಪರಿಳಾಹೋ. ಚೇತಸೋ ಲೀನತ್ತಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಲೀನಾಕಾರೋ. ಇಮೇಸು ಅರತಿಆದೀಸು ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರತಿ ತನ್ದೀ ವಿಜಮ್ಭಿತಾ ಭತ್ತಸಮ್ಮದೋ ಚೇತಸೋ ಲೀನತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಆರಮ್ಭಧಾತುಆದೀಸು ಪನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ. ಆರಮ್ಭಧಾತು ನಾಮ ಪಠಮಾರಮ್ಭವೀರಿಯಂ. ನಿಕ್ಕಮಧಾತು ನಾಮ ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತಾಯ ¶ ತತೋ ಬಲವತರಂ. ಪರಕ್ಕಮಧಾತು ನಾಮ ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನತೋ ತತೋಪಿ ಬಲವತರಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿಪ್ಪಭೇದೇ ವೀರಿಯೇ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆರಮ್ಭಧಾತು ನಿಕ್ಕಮಧಾತು ಪರಕ್ಕಮಧಾತು, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪರಿವತ್ತನತಾ ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರೋ ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ಆಹರಹತ್ಥಕತತ್ರವಟ್ಟಕಅಲಂಸಾಟಕಕಾಕಮಾಸಕಭುತ್ತವಮಿತಕಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಮಹಾಹತ್ಥೀ ವಿಯ ಓತ್ಥರನ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಚತುಪಞ್ಚಆಲೋಪಓಕಾಸಂ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಯಾಪನಸೀಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಪಹೀಯತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ರತ್ತಿಂ ಚನ್ದಾಲೋಕದೀಪಾಲೋಕಉಕ್ಕಾಲೋಕೇ ದಿವಾ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಸನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಪಹೀನಥಿನಮಿದ್ಧೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಪಹೀಯತಿ. ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಧುತಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ¶ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ¶ . ಇಮೇಹಿ ಪನ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಹೀನಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ಅವೂಪಸಮೋ ನಾಮ ಅವೂಪಸನ್ತಾಕಾರೋ. ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮೇವೇತಂ ಅತ್ಥತೋ. ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮೋ, ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ¶ ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಸಮಾಧಿಸಙ್ಖಾತೇ ಪನ ಚೇತಸೋ ವೂಪಸಮೇ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚೇತಸೋ ವೂಪಸಮೋ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತತಾ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ ವುದ್ಧಸೇವಿತಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಪಿ ಹಿ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ನಿಕಾಯೇ ಪಾಳಿವಸೇನ ಚ ಅತ್ಥವಸೇನ ಚ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತಿ. ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲಸ್ಸಾಪಿ, ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿಭಾವತಾಯ ಪಕತಞ್ಞುನೋಪಿ, ವುದ್ಧೇ ಮಹಲ್ಲಕತ್ಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ವಿನಯಧರೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತಿ. ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಹೀನೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಟ್ಠಾನೀಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಟ್ಠಾನೀಯಾ ¶ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಕಾರಣತ್ತಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವ. ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ¶ , ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಕುಸಲಾದೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಪನಸ್ಸಾ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಾ ಧಮ್ಮಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಾ ಧಮ್ಮಾ ಹೀನಪ್ಪಣೀತಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಧಮ್ಮಾ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ¶ , ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨).

ಅಪಿಚ ಛ ಧಮ್ಮಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತತಾ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲತಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ. ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಪಿ ಹಿ ಏಕಂ ವಾ…ಪೇ… ಪಞ್ಚ ವಾ ನಿಕಾಯೇ ಪಾಳಿವಸೇನ ಅತ್ಥವಸೇನ ಚ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀಯತಿ. ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಆರಬ್ಭ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲಸ್ಸಾಪಿ, ವಿನಯೇ ಚಿಣ್ಣವಸಿಭಾವಸ್ಸಾಪಿ, ತೀಸು ರತನೇಸು ಓಕಪ್ಪನಿಯಸದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲಸ್ಸಾಪಿ, ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೇ ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀಯತಿ. ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಗುಣನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪಿ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛ ಧಮ್ಮಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಪನ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಹೀನಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚನೀವರಣಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಸಮುದಯವಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಸುಭನಿಮಿತ್ತ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸು ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಪಞ್ಚಸು ನೀವರಣೇಸು ವುತ್ತನಯೇನ ನೀಹರಿತಬ್ಬಾ. ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಕೇವಲಞ್ಹಿ ¶ ಇಧ ನೀವರಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ನೀವರಣಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.

ನೀವರಣಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಖನ್ಧಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೧೬. ಏವಂ ¶ ಪಞ್ಚನೀವರಣವಸೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಪುನ ಚಪರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸೂತಿ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ, ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜಾ ಧಮ್ಮರಾಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ ¶ . ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಖನ್ಧಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾ. ಇತಿ ರೂಪನ್ತಿ ‘‘ಇದಂ ರೂಪಂ, ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ, ನ ಇತೋ ಪರಂ ರೂಪಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಭಾವತೋ ರೂಪಂ ಪಜಾನಾತಿ. ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪನ ರೂಪಾದೀನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಖನ್ಧಕಥಾಯಮೇವ ವುತ್ತಾನಿ. ಇತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಸಮುದಯೋತಿ ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ. ಇತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋತಿ ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ, ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು, ಪರಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಸಮುದಯವಯಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದೀನಂ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೦) ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ವುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ವಸೇನ ನೀಹರಿತಬ್ಬಾ. ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಇಧ ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಖನ್ಧಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಯತನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೧೭. ಏವಂ ¶ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಆಯತನವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಪುನ ಚಪರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸು ಆಯತನೇಸೂತಿ ಚಕ್ಖು ಸೋತಂ ಘಾನಂ ಜಿವ್ಹಾ ಕಾಯೋ ಮನೋತಿ ಇಮೇಸು ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ರೂಪಂ ಸದ್ದೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಇಮೇಸು ಛಸು ¶ ಬಾಹಿರೇಸು. ಚಕ್ಖುಂ ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಂ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಜಾನಾತಿ. ರೂಪೇ ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಞ್ಚ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಜಾನಾತಿ. ಯಞ್ಚ ತದುಭಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ಯಞ್ಚ ತಂ ಚಕ್ಖುಂ ಚೇವ ರೂಪೇ ಚಾತಿ ಉಭಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಪಟಿಘ-ಮಾನ-ದಿಟ್ಠಿ-ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ-ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸ-ಭವರಾಗ-ಇಸ್ಸಾ-ಮಚ್ಛರಿಯಾವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ದಸವಿಧಂ ಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಞ್ಚ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಜಾನಾತಿ.

ಕಥಂ ¶ ಪನೇತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ತಾವ ಆಪಾಥಗತಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಕಾಮಸ್ಸಾದವಸೇನ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ ಅಭಿನನ್ದತೋ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಕುಜ್ಝತೋ ಪಟಿಘಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಮಂ ನ ಕೋಚಿ ಅಞ್ಞೋ ಏತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞತೋ ಮಾನಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಏತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಏತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸತ್ತೋ ನು ಖೋ, ಸತ್ತಸ್ಸ ನು ಖೋ’’ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ವತ ನೋ ಇದಂ ಸುಲಭಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಭವಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಸ್ಸ ಭವರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧು’’ನ್ತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಅಹೋ ವತ ಏತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಅಞ್ಞೇ ನ ಲಭೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಉಸೂಯತೋ ಇಸ್ಸಾಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮಚ್ಛರಾಯತೋ ಮಚ್ಛರಿಯಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

ಯಥಾ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದಸವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಕಾರಣಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಯಥಾ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಪನ ಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದಸವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಕಾರಣಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಯಥಾ ಚ ಪಹೀನಸ್ಸಾತಿ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ¶ ಪಹೀನಸ್ಸಾಪಿ ತಸ್ಸ ದಸವಿಧಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ. ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಪನಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ? ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಭೇದಸ್ಸ ತಾವ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ¶ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಸಂಯೋಜನದ್ವಯಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ, ಅಣುಸಹಗತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ, ಮಾನಭವರಾಗಾವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನತ್ತಯಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ.

ಸೋತಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ ಸದ್ದೇ ಚಾ ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಆಯತನಕಥಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ¶ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಆಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು, ಬಾಹಿರಾಯತನಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಸಮುದಯವಯಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ಚಕ್ಖುಸಮುದಯೋ’’ತಿ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ, ಅರೂಪಾಯತನೇಸು ಮನಾಯತನಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೇ, ಧಮ್ಮಾಯತನಸ್ಸ ಸೇಸಕ್ಖನ್ಧೇಸು ವುತ್ತನಯೇನ ನೀಹರಿತಬ್ಬಾ. ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಇಧ ಆಯತನಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ಆಯತನಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಆಯತನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೧೮. ಏವಂ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನವಸೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಪುನ ಚಪರನ್ತಿ ಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸೂತಿ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗೇಸು. ಸನ್ತನ್ತಿ ಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗನ್ತಿ ಸತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೋಗಾವಚರೋತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ಯಾಯ ವಾ ಸೋ ಸತಿಆದಿಕಾಯ ಸತ್ತಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ¶ ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಕಿಲೇಸನಿದ್ದಾತೋ ಉಟ್ಠಾತಿ, ಸಚ್ಚಾನಿ ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಸಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀ ಸಮ್ಬೋಧಿ. ತಸ್ಸ ಸಮ್ಬೋಧಿಸ್ಸ, ತಸ್ಸಾ ವಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗ’’ನ್ತಿ. ಸೇಸಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಸನ್ತನ್ತಿ ¶ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಯಥಾ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು ಪನ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ತಾವ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೮೩) ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ ¶ . ತತ್ಥ ಸತಿಯೇವ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ. ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋಯೇವ, ತಂ ತತ್ಥ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

ಅಪಿಚ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಹಿ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಭತ್ತನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಾಕಸದಿಸೇ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ತಿಸ್ಸದತ್ತತ್ಥೇರಅಭಯತ್ಥೇರಸದಿಸೇ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವನೇನ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಸತಿಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತತಾಯ ಚ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪನ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ… ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಧಮ್ಮಾ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨) ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ.

ಅಪಿಚ ಸತ್ತ ಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾತಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಝಾನಙ್ಗಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲತಾ.

ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾತಿ ¶ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಂ ವತ್ಥೂನಂ ವಿಸದಭಾವಕರಣಂ. ಯದಾ ಹಿಸ್ಸ ಕೇಸನಖಲೋಮಾ ಅತಿದೀಘಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸರೀರಂ ವಾ ಉಸ್ಸನ್ನದೋಸಞ್ಚೇವ ಸೇದಮಲಮಕ್ಖಿತಞ್ಚ, ತದಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ವತ್ಥು ಅವಿಸದಂ ಹೋತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ¶ . ಯದಾ ಪನ ಚೀವರಂ ಜಿಣ್ಣಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಸೇನಾಸನಂ ವಾ ಉಕ್ಲಾಪಂ, ತದಾ ಬಾಹಿರಂ ವತ್ಥು ಅವಿಸದಂ ಹೋತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ. ತಸ್ಮಾ ಕೇಸಾದಿಚ್ಛೇದಾಪನೇನ ಉದ್ಧಂವಿರೇಚನಅಧೋವಿರೇಚನಾದೀಹಿ ಸರೀರಸಲ್ಲಹುಕಭಾವಕರಣೇನ ¶ ಉಚ್ಛಾದನನ್ಹಾಪನೇನ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ವತ್ಥು ವಿಸದಂ ಕಾತಬ್ಬಂ.

ಸೂಚಿಕಮ್ಮಧೋವನರಜನಪರಿಭಣ್ಡಕರಣಾದೀಹಿ ಬಾಹಿರಂ ವತ್ಥು ವಿಸದಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅವಿಸದೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಅಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ದೀಪಕಪಲ್ಲಕವಟ್ಟಿತೇಲಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನದೀಪಸಿಖಾಯ ಓಭಾಸೋ ವಿಯ. ವಿಸದೇ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ಞಾಣಮ್ಪಿ ವಿಸದಂ ಹೋತಿ, ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ದೀಪಕಪಲ್ಲಕವಟ್ಟಿತೇಲಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನದೀಪಸಿಖಾಯ ಓಭಾಸೋ ವಿಯ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ.

ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ ನಾಮ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಮಭಾವಕರಣಂ. ಸಚೇ ಹಿಸ್ಸ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ, ಇತರಾನಿ ಮನ್ದಾನಿ. ತತೋ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ, ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪಟ್ಠಾನಕಿಚ್ಚಂ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಕಿಚ್ಚಂ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ವಾ ಯಥಾ ವಾ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ. ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಸಚೇ ಪನ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ, ಅಥ ನೇವ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಇತರಾನಿ ಇತರಕಿಚ್ಚಭೇದಂ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಾದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ರಾಪಿ ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಸತಿ ಇತರೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚೇಸು ಅಸಮತ್ಥತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವಿಸೇಸತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಚ ಸಮತಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ. ಬಲವಸದ್ಧೋ ಹಿ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಮುಧಾಪಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದತಿ. ಬಲವಪಞ್ಞೋ ಮನ್ದಸದ್ಧೋ ಕೇರಾಟಿಕಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ. ಭೇಸಜ್ಜಸಮುಟ್ಠಿತೋ ವಿಯ ರೋಗೋ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನೇವ ಕುಸಲಂ ಹೋತೀತಿ ಅತಿಧಾವಿತ್ವಾ ದಾನಾದೀನಿ ಅಕರೋನ್ತೋ ನಿರಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಉಭಿನ್ನಂ ಸಮತಾಯ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಸೀದತಿ ¶ . ಬಲವಸಮಾಧಿಂ ಪನ ಮನ್ದವೀರಿಯಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖತ್ತಾ ಕೋಸಜ್ಜಂ ಅಧಿಭವತಿ. ಬಲವವೀರಿಯಂ ಮನ್ದಸಮಾಧಿಂ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖತ್ತಾ ¶ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಧಿಭವತಿ ¶ . ಸಮಾಧಿ ಪನ ವೀರಿಯೇನ ಸಂಯೋಜಿತೋ ಕೋಸಜ್ಜೇ ಪತಿತುಂ ನ ಲಭತಿ. ವೀರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಂಯೋಜಿತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ಪತಿತುಂ ನ ಲಭತಿ. ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಂ ಸಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಉಭಯಸಮತಾಯ ಹಿ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ.

ಅಪಿಚ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಬಲವತೀಪಿ ಸದ್ಧಾ ವಟ್ಟತಿ. ಏವಂ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ. ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸು ಪನ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ಸೋ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ಸೋ ಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಉಭಿನ್ನಂ ಪನ ಸಮತಾಯಪಿ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿಯೇವ. ಸತಿ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ. ಸತಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಪಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ, ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕೇನ ಚ ಸಮಾಧಿನಾ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ರಕ್ಖತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಲೋಣಧೂಪನಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕಅಮಚ್ಚೋ ವಿಯ ಚ ಸಬ್ಬರಾಜಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸತಿ ಚ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ಸತಿ ಪಟಿಸರಣಂ, ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಚ ಸತಿ, ನ ಚ ವಿನಾ ಸತಿಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ ನಾಮ ಖನ್ಧಾದಿಭೇದೇ ಅನೋಗಾಳ್ಹಪಞ್ಞಾನಂ ದುಮ್ಮೇಧಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಆರಕಾವ ಪರಿವಜ್ಜನಂ. ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ ನಾಮ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಉದಯಬ್ಬಯಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ. ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ನಾಮ ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಯ ಪಭೇದಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ. ತದಧಿಮುತ್ತತಾ ನಾಮ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತತಾ. ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆರಬ್ಭಧಾತು ನಿಕ್ಕಮಧಾತು ಪರಕ್ಕಮಧಾತು, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨) ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ.

ಅಪಿಚ ¶ ¶ ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ¶ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಅಪಾಯಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾ ಗಮನವೀಥಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾಪಚಾಯನತಾ ದಾಯಜ್ಜಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ ಸತ್ಥುಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ ಜಾತಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ.

ತತ್ಥ ನಿರಯೇಸು ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನಕಾಲೇಪಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ಜಾಲಕ್ಖಿಪಕುಮೀನಾದೀಹಿ ಗಹಿತಕಾಲೇಪಿ, ಪಾಜನಕಣ್ಟಕಾದಿಪ್ಪಹಾರತುನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಸಕಟವಾಹನಾದಿಕಾಲೇಪಿ, ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಮ್ಪಿ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾಹಿ ಆತುರಿತಕಾಲೇಪಿ, ಕಾಲಕಞ್ಜಿಕಅಸುರೇಸು ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥಅಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೇನ ಅಟ್ಠಿಚಮ್ಮಮತ್ತೇನೇವ ಅತ್ತಭಾವೇನ ವಾತಾತಪಾದಿದುಕ್ಖಾನುಭವನಕಾಲೇಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ. ಅಯಮೇವ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲೋ ವೀರಿಯಕರಣಾಯಾತಿ ಏವಂ ಅಪಾಯಭಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಕುಸೀತೇನ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಲದ್ಧುಂ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ಅಯಮಾನಿಸಂಸೋ ವೀರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿನೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಮಹಾಸಾವಕೇಹಿ ತೇ ಗತಮಗ್ಗೋ ಗನ್ತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕುಸೀತೇನ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಗಮನವೀಥಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಯೇ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಇಮೇ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ನೇವ ಞಾತಕಾ, ನ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಾ, ನಾಪಿ ‘ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ತೇ ಪಣೀತಾನಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀನಿ ದೇನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನಾ ದೇನ್ತಿ, ಸತ್ಥಾರಾಪಿ ‘ಅಯಂ ಇಮೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲೋ ಸುಖಂ ವಿಹರಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ನ ಏವಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸತಾ ತುಯ್ಹಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ಅಥ ಖೋ ‘ಅಯಂ ಇಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಮಾನೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ಸೋ ದಾನಿ ತ್ವಂ ಕುಸೀತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ನ ತಂ ಪಿಣ್ಡಂ ಅಪಚಾಯಿಸ್ಸಸಿ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸೇವ ಹಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾಪಚಾಯನಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾಪಚಾಯನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಮಹಾಮಿತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ¶ ವಿಯ.

ಥೇರೋ ¶ ಕಿರ ಕಸ್ಸಕಲೇಣೇ ನಾಮ ಪಟಿವಸತಿ. ತಸ್ಸ ಚ ಗೋಚರಗಾಮೇ ಏಕಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಥೇರಂ ¶ ಪುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗತಿ. ಸಾ ಏಕದಿವಸಂ ಅರಞ್ಞಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಧೀತರಂ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಮ ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪುರಾಣತಣ್ಡುಲಾ, ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಖೀರಂ, ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಸಪ್ಪಿ, ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಫಾಣಿತಂ, ತವ ಭಾತಿಕಸ್ಸ ಅಯ್ಯಮಿತ್ತಸ್ಸ ಆಗತಕಾಲೇ ಭತ್ತಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಖೀರಸಪ್ಪಿಫಾಣಿತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದೇಹಿ, ತ್ವಂ ಚ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾಸಿ, ಅಹಂ ಪನ ಹಿಯ್ಯೋ ಪಕ್ಕಂ ಪಾರಿವಾಸಿಕಭತ್ತಂ ಕಞ್ಜಿಕೇನ ಭುತ್ತಾಮ್ಹೀ’’ತಿ. ದಿವಾ ಕಿಂ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಸಿ ಅಮ್ಮಾತಿ? ಸಾಕಪಣ್ಣಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಣತಣ್ಡುಲೇಹಿ ಅಮ್ಬಿಲಯಾಗುಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಠಪೇಹಿ ಅಮ್ಮಾತಿ.

ಥೇರೋ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ನೀಹರನ್ತೋವ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಓವದಿ – ‘‘ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಕಿರ ಕಞ್ಜಿಯೇನ ಪಾರಿವಾಸಿಕಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿ, ದಿವಾಪಿ ಕಣಪಣ್ಣಮ್ಬಿಲಯಾಗುಂ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತುಯ್ಹಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪನ ಪುರಾಣತಣ್ಡುಲಾದೀನಿ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಖೋ ಪನೇಸಾ ನೇವ ಖೇತ್ತಂ ನ ವತ್ಥುಂ ನ ಭತ್ತಂ ನ ವತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ತಿಸ್ಸೋ ಪನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ದೇತಿ, ತ್ವಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ, ಅಯಂ ಖೋ ಪನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ತಯಾ ಸರಾಗೇನ ಸದೋಸೇನ ಸಮೋಹೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗಣ್ಹಿತುನ್ತಿ ಪತ್ತಂ ಥವಿಕಾಯ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣ್ಠಿಕಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಕಲೇಣಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಹೇಟ್ಠಾಮಞ್ಚೇ ಚೀವರಂ ಚೀವರವಂಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಅಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ನ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ದೀಘರತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿವುತ್ಥಭಿಕ್ಖು ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ವಿಕಸಿತಂ ವಿಯ ಪದುಮಂ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋವ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಲೇಣದ್ವಾರೇ ರುಕ್ಖಮ್ಹಿ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ –

‘‘ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞ, ನಮೋ ತೇ ಪುರಿಸುತ್ತಮ;

ಯಸ್ಸ ತೇ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋಸಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ. –

ಏವಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಾನಂ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖಂ ದತ್ವಾ ಮಹಲ್ಲಕಿತ್ಥಿಯೋ ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಥೇರೋ ¶ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಪಾತೋಯೇವಾತಿ ಞತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ. ದಾರಿಕಾಪಿ ಭತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಮೇ ಭಾತಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ ¶ , ಇದಾನಿ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದ್ವಾರಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ನಿಸೀದಿ. ಸಾ ಥೇರೇ ಘರದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಫಾಣಿತಯೋಜಿತಸ್ಸ ಖೀರಪಿಣ್ಡಪಾತಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಸುಖಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸಾಪಿ ತಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾವ ¶ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ತದಾ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಛವಿವಣ್ಣೋ ಅಹೋಸಿ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಮುಖಂ ಬನ್ಧನಾ ಪಮುತ್ತತಾಲಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ. ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಅರಞ್ಞಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಅಮ್ಮ, ಭಾತಿಕೋ ತೇ ಆಗತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಸಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮೇ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಭಿರಮತಿ ತೇ ಅಮ್ಮ ಭಾತಾ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ನ ಉಕ್ಕಣ್ಠತೀ’’ತಿ ಆಹ.

‘‘ಮಹನ್ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಸತ್ಥು ದಾಯಜ್ಜಂ, ಯದಿದಂ ಸತ್ತಅರಿಯಧನಂ ನಾಮ, ತಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕುಸೀತೇನ ಗಹೇತುಂ. ಯಥಾ ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ಪುತ್ತಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಪುತ್ತೋ’ತಿ ಪರಿಬಾಹಿರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ತೇಸಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ದಾಯಜ್ಜಂ ನ ಲಭತಿ, ಏವಂ ಕುಸೀತೋಪಿ ಇದಂ ಅರಿಯಧನದಾಯಜ್ಜಂ ನ ಲಭತಿ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋವ ಲಭತೀ’’ತಿ ದಾಯಜ್ಜಮಹತ್ತತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಮಹಾ ಖೋ ಪನ ತೇ ಸತ್ಥಾ, ಸತ್ಥುನೋ ಹಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೇಪಿ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನೇಪಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದೇವೋರೋಹಣ-ಆಯುಸಙ್ಖಾರವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇಸುಪಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇಪಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಯುತ್ತಂ ನು ತೇ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಸಾಸನೇ ‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕುಸೀತೇನ ಭವಿತು’’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸತ್ಥುಮಹತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

ಜಾತಿಯಾಪಿ – ‘‘ತ್ವಂ ಇದಾನಿ ನ ಲಾಮಕಜಾತಿಕೋ, ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾಯ ಮಹಾಸಮ್ಮತಪವೇಣಿಯಾ ಆಗತೋ, ಉಕ್ಕಾಕರಾಜವಂಸೇ ಜಾತೋಸಿ, ಸುದ್ಧೋಧನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಮಹಾಮಾಯಾದೇವಿಯಾ ಚ ನತ್ತಾ, ರಾಹುಲಭದ್ದಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠೋ, ತಯಾ ನಾಮ ಏವರೂಪೇನ ಜಿನಪುತ್ತೇನ ಹುತ್ವಾ ನ ಯುತ್ತಂ ಕುಸೀತೇನ ವಿಹರಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾತಿಮಹತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ಚೇವ ಅಸೀತಿ ಚ ಮಹಾಸಾವಕಾ ವೀರಿಯೇನೇವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂಸು, ತ್ವಂ ಏತೇಸಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ¶ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ ನ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಮಹತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕುಚ್ಛಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತಅಜಗರಸದಿಸೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯೇ ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇ ಪಹಿತತ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ವೀರಿಯುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ¶ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ¶ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨) ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪೀತಿಯೇವ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಮನಸಿಕಾರೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ.

ಅಪಿಚ ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಸೀಲಚಾಗದೇವತಾನುಸ್ಸತಿ ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿ ಲೂಖಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ.

ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ದೀಘರತ್ತಂ ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ರಕ್ಖಿತಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಗಿಹಿನೋ ದಸಸೀಲಪಞ್ಚಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯಾದೀಸು ಪಣೀತಂ ಭೋಜನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ನಾಮ ಅದಮ್ಹಾ’’ತಿ ಚಾಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಗಿಹಿನೋಪಿ ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದಿನ್ನದಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಯೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ದೇವತಾ ದೇವತ್ತಂ ಪತ್ತಾ, ತಥಾರೂಪಾನಂ ಗುಣಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ಥಿತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಸಟ್ಠಿಪಿ, ಸತ್ತತಿಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ನ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಬೋಧಿದಸ್ಸನಥೇರದಸ್ಸನೇಸು ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಸಂಸೂಚಿತಲೂಖಭಾವೇ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ¶ ಪಸಾದಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಗದ್ರಭಪಿಟ್ಠೇ ರಜಸದಿಸೇ ಲೂಖಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸಾದಬಹುಲೇ ಮುದುಚಿತ್ತೇ ಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪಕೇ ಪಸಾದನೀಯೇ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಪೀತಿಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ¶ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ.

ಅಪಿಚ ಸತ್ತ ಧಮ್ಮಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಪಣೀತಭೋಜನಸೇವನತಾ ಉತುಸುಖಸೇವನತಾ ಇರಿಯಾಪಥಸುಖಸೇವನತಾ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗತಾ ¶ ಸಾರದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ.

ಪಣೀತಞ್ಹಿ ಸಿನಿದ್ಧಂ ಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಸೀತುಣ್ಹೇಸು ಉತೂಸು ಠಾನಾದೀಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಸಪ್ಪಾಯಂ ಉತುಂ ಚ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಚ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯೋ ಪನ ಮಹಾಪುರಿಸಜಾತಿಕೋ ಸಬ್ಬಉತುಇರಿಯಾಪಥಕ್ಖಮೋವ ಹೋತಿ, ನ ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಸ ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗತಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸೇವ ವಿಸಭಾಗೇ ಉತುಇರಿಯಾಪಥೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಭಾಗೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಇಮಿನಾ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯೋ ಲೇಡ್ಡುದಣ್ಡಾದೀಹಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯಮಾನೋವ ವಿಚರತಿ. ಏವರೂಪಂ ಸಾರದ್ಧಕಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಸಂಯತಪಾದಪಾಣಿಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಪಸ್ಸದ್ಧಿಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಅಬ್ಯಗ್ಗನಿಮಿತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ¶ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨) ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಮಥೋವ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ಚ ಅಬ್ಯಗ್ಗನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನತಾ ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣತಾ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಣತಾ ¶ ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾ ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾ ಅಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ. ತತ್ಥ ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯತಾ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನತಾ ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ನಾಮ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಕುಸಲತಾ. ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣತಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣಂ. ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಣತಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ¶ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಣಂ. ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯ ವಾ ಉಪಸಮಸುಖಾನಧಿಗಮೇನ ವಾ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಟ್ಠಸಂವೇಗವತ್ಥುಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಸಂವೇಜೇತಿ. ಅಟ್ಠ ಸಂವೇಗವತ್ಥೂನಿ ನಾಮ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ಪಞ್ಚಮಂ, ಅತೀತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನಾಗತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಆಹಾರಪರಿಯೇಟ್ಠಿಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ. ರತನತ್ತಯಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಚ ಪಸಾದಂ ಜನೇತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾ’’ತಿ.

ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾ ನಾಮ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಲೀನಂ ಅನುದ್ಧತಂ ಅನಿರಸ್ಸಾದಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತದಾಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ನ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಸಾರಥಿ ವಿಯ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು. ಅಸ್ಸೇಸು. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾ’’ತಿ. ಅಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ನಾಮ ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಆರಕಾ ಪರಿವಜ್ಜನಂ. ಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ನಾಮ ಉಪಚಾರೇನ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಯ ವಾ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಾನಂ ¶ ಸೇವನಾ ಭಜನಾ ಪಯಿರುಪಾಸನಾ. ತದಧಿಮುತ್ತತಾ ನಾಮ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಸಮಾಧಿಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಂಯೇವ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ ಏಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ, ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ ¶ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨) ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾಯೇವ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ.

ಅಪಿಚ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ.

ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ – ‘‘ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ, ಏಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ¶ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ಕಂ ಕೇಲಾಯಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಚ, ‘‘ಪರಮತ್ಥತೋ ಸತ್ತೋಯೇವ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ತ್ವಂ ಕಂ ಕೇಲಾಯಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ನಿಸ್ಸತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಚ. ದ್ವೀಹೇವಾಕಾರೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ – ‘‘ಇದಂ ಚೀವರಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವಣ್ಣವಿಕಾರಂ ಚೇವ ಜಿಣ್ಣಭಾವಂ ಚ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪಾದಪುಞ್ಛನಚೋಳಕಂ ಹುತ್ವಾ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಯಾ ಛಡ್ಡನೀಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೋ ಭವೇಯ್ಯ, ನಾಸ್ಸ ಏವಂ ವಿನಸ್ಸಿತುಂ ದದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಸಾಮಿಕಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ, ‘‘ಅನದ್ಧನಿಯಂ ಇದಂ ತಾವಕಾಲಿಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಾವಕಾಲಿಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಚ. ಯಥಾ ಚ ಚೀವರೇ, ಏವಂ ಪತ್ತಾದೀಸುಪಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ.

ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗಿಹಿ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಧೀತಾದಿಕೇ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸಮಾನುಪಜ್ಝಾಯಕಾದಿಕೇ ಮಮಾಯತಿ, ಸಹತ್ಥೇನೇವ ನೇಸಂ ಕೇಸಚ್ಛೇದನಸೂಚಿಕಮ್ಮಚೀವರಧೋವನರಜನಪತ್ತಪಚನಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಅಸುಕೋ ಸಾಮಣೇರೋ ಕುಹಿಂ, ಅಸುಕೋ ದಹರೋ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ ಭನ್ತಮಿಗೋ ವಿಯ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಆಲೋಕೇತಿ ¶ , ಅಞ್ಞೇನ ಕೇಸಚ್ಛೇದನಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ‘‘ಮುಹುತ್ತಂ ತಾವ ಅಸುಕಂ ಪೇಸೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚೀಯಮಾನೋಪಿ ‘‘ಅಮ್ಹೇಪಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕಾರೇಮ, ತುಮ್ಹೇ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಿಲಮೇಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ನ ದೇತಿ. ಅಯಂ ಸತ್ತಕೇಲಾಯನೋ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಪತ್ತಚೀವರಥಾಲಕಕತ್ತರಯಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಮಮಾಯತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಹತ್ಥೇನ ಪರಾಮಸಿತುಮ್ಪಿ ನ ದೇತಿ, ತಾವಕಾಲಿಕಂ ಯಾಚಿತೋ ‘‘ಮಯಮ್ಪಿ ಇದಂ ಮಮಾಯನ್ತಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಾಮ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವದತಿ. ಅಯಂ ಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನೋ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ತೇಸು ದ್ವೀಸುಪಿ ವತ್ಥೂಸು ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಉದಾಸಿನೋ. ಅಯಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತೋ ನಾಮ. ಇತಿ ಅಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಏವರೂಪಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಆರಕಾ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ¶ ತದುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಸತ್ತ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ, ಪರಸ್ಸ ವಾ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ¶ ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಸಮುದಯವಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿನಿರೋಧವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಇಧ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುಸಚ್ಚಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೧೯. ಏವಂ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಸೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಪುನ ಚಪರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ತೇಭೂಮಕೇ ಧಮ್ಮೇ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಖೋ ಪನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಜನಿಕಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಂ ಪುರಿಮತಣ್ಹಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ’’ತಿ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ, ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನಂ ಸಮುದಯಪಜಹನಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಛಿಕರಣಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಸೇಸಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾಯೇವ.

ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ¶ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ, ಪರಸ್ಸ ವಾ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ, ಕಾಲೇನ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಸಮುದಯವಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿವತ್ತಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಕೇವಲಞ್ಹಿ ¶ ಇಧ ಚತುಸಚ್ಚಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ಸಚ್ಚಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಚತುಸಚ್ಚಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಆನಾಪಾನಂ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಂ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಂ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ ನವಸಿವಥಿಕಾ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ನೀವರಣಪರಿಗ್ಗಹೋ ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹೋ ಆಯತನಪರಿಗ್ಗಹೋ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸಚ್ಚಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಏಕವೀಸತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ. ತೇಸು ಆನಾಪಾನಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೋ ನವಸಿವಥಿಕಾತಿ ಏಕಾದಸ ಅಪ್ಪನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ದೀಘಭಾಣಕಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ನವಸಿವಥಿಕಾ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಮತೇನ ದ್ವೇಯೇವ ಅಪ್ಪನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ, ಸೇಸಾನಿ ಉಪಚಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ. ಕಿಂ ಪನೇತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಜಾಯತೀತಿ? ನ ಜಾಯತಿ. ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪಜಞ್ಞನೀವರಣಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಹಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ನ ಜಾಯತಿ, ಸೇಸೇಸು ಜಾಯತೀತಿ. ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಏತೇಸುಪಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಜಾಯತಿ, ಅಯಞ್ಹಿ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಇರಿಯಾಪಥಾ, ಉದಾಹು ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಉದಾಹು ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇ ಪಞ್ಚನೀವರಣಾ, ಉದಾಹು ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಉದಾಹು ನತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಜಾಯತೀ’’ತಿ.

೧೩೭. ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ವಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ವಾ. ಏವಂ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವುತ್ತೇನ ಭಾವನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಭಾವೇಯ್ಯ. ಪಾಟಿಕಙ್ಖನ್ತಿ ಪಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ಅವಸ್ಸಂ ಭಾವೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞಾತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಸತಿ ವಾ ಉಪಾದಿಸೇಸೇತಿ ಉಪಾದಾನಸೇಸೇ ವಾ ಸತಿ ¶ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣೇ. ಅನಾಗಾಮಿತಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿಭಾವೋ.

ಏವಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ವಸ್ಸಾನಂ ವಸೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತತೋ ಅಪ್ಪತರೇಪಿ ಕಾಲೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಿಟ್ಠನ್ತು, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸೇವ ನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಪಾತೋ ಅನುಸಿಟ್ಠೋ ಸಾಯಂ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಸಾಯಂ ಅನುಸಿಟ್ಠೋ ಪಾತೋ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೪೫) ವುತ್ತಂ.

ಇತಿ ¶ ¶ ಭಗವಾ ‘‘ಏವಂನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏಕವೀಸತಿಯಾಪಿ ಠಾನೇಸು ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸಿತಂ ದೇಸನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ…ಪೇ… ಇತಿ ಯಂ ತಂ ವುತ್ತಂ, ಇದಮೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಸೀಹನಾದವಗ್ಗೋ

೧. ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೩೯. ಏವಂ ¶ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಚಸ್ಸ ಅನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ. ಕತರಾಯ ಪನಿದಂ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ? ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಪಚ್ಚಯಾ ತಿತ್ಥಿಯಪರಿದೇವಿತೇ. ಭಗವತೋ ಕಿರ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಚತುಪ್ಪಮಾಣಿಕೋ ಹಿ ಅಯಂ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ, ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋ ರೂಪಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಘೋಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಘೋಸಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಲೂಖಪ್ಪಮಾಣೋ ಲೂಖಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಚತುಧಾ ಠಿತೋ.

ತೇಸಂ ಇದಂ ನಾನಾಕರಣಂ – ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋ ರೂಪಪ್ಪಸನ್ನೋ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಆರೋಹಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪರಿಣಾಹಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಣ್ಠಾನಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಸಾದಂ ಜನೇತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋ ರೂಪಪ್ಪಸನ್ನೋ.

ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಘೋಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಘೋಸಪ್ಪಸನ್ನೋ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪರವಣ್ಣನಾಯ ಪರಥೋಮನಾಯ ಪರಪಸಂಸನಾಯ ಪರವಣ್ಣಹಾರಿಕಾಯ, ತತ್ಥ ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಸಾದಂ ಜನೇತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಘೋಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಘೋಸಪ್ಪಸನ್ನೋ.

ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಲೂಖಪ್ಪಮಾಣೋ ಲೂಖಪ್ಪಸನ್ನೋ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚೀವರಲೂಖಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಲೂಖಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ, ಸೇನಾಸನಲೂಖಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ವಿವಿಧಂ ವಾ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ¶ ತತ್ಥ ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಸಾದಂ ಜನೇತಿ, ಅಯಂ ¶ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಲೂಖಪ್ಪಮಾಣೋ ಲೂಖಪ್ಪಸನ್ನೋ.

ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನೋ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸೀಲಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಂ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಸಾದಂ ಜನೇತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನೋತಿ.

ಇಮೇಸು ¶ ಚತೂಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ ಭಗವತೋ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಣ್ಠಾನಪಾರಿಪೂರಿವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಂ, ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ನಾನಾರತನವಿಚಿತ್ತಮಿವ ಸುವಣ್ಣಮಹಾಪಟಂ, ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಸಮಾಕಿಣ್ಣತಾಯ ತಾರಾಗಣಸಮುಜ್ಜಲಂ ವಿಯ ಗಗನತಲಂ ಸಬ್ಬಫಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ವಿಯ ಚ ಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಂ ಅಟ್ಠಾರಸರತನುಬ್ಬೇಧಂ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಸಸ್ಸಿರಿಕಂ ಅನೋಪಮಸರೀರಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ಪಸೀದತಿ.

ಘೋಸಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ, ಭಗವತಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರಿತಾ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ರಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ನಯನಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಚ ಕತೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಂ ಘೋಸಂ ಸುತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ಪಸೀದತಿ.

ಲೂಖಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ ಭಗವತೋ ಚೀವರಲೂಖಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಭಗವಾ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸ, ಕಾಸಿಕವತ್ಥಮೇವ ಅಧಾರಯಿಸ್ಸ. ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪನಾನೇನ ಸಾಣಪಂಸುಕೂಲಚೀವರೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೇನ ಭಾರಿಯಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ಪಸೀದತಿ. ಪತ್ತಲೂಖಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಇಮಿನಾ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸನ್ತೇನ ರತ್ತವರಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇಸು ಚಕ್ಕವತ್ತಿಭೋಜನಾರಹಂ ಸುಗನ್ಧಸಾಲಿಭೋಜನಂ ಪರಿಭುತ್ತಂ, ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪನ ಪಾಸಾಣಮಯಂ ಪತ್ತಂ ಆದಾಯ ಉಚ್ಚನೀಚಕುಲದ್ವಾರೇಸು ಸಪದಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ ಭಾರಿಯಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ಪಸೀದತಿ. ಸೇನಾಸನಲೂಖಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ – ‘‘ಅಯಂ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸನ್ತೋ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇಸು ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ತಿವಿಧನಾಟಕಪರಿವಾರೋ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಯ ರಜ್ಜಸಿರಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತೋ ರುಕ್ಖಮೂಲಸೇನಾಸನಾದೀಸು ದಾರುಫಲಕಸಿಲಾಪಟ್ಟಪೀಠಮಞ್ಚಕಾದೀಹಿ ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ ಭಾರಿಯಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ¶ ಪಸೀದತಿ. ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಮಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾಪಿ – ‘‘ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ನಾಮ ಮುಗ್ಗಯೂಸಕುಲತ್ಥಯೂಸಹರೇಣುಯೂಸಾದೀನಂ ಪಸಟಮತ್ತೇನ ಯಾಪೇಸ್ಸತಿ, ಅಪ್ಪಾಣಕಂ ¶ ಝಾನಂ ಝಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಸರೀರೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ವಿಹರಿಸ್ಸತಿ, ಅಹೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಕೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ಪಸೀದತಿ.

ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ ¶ ಭಗವತೋ ಸೀಲಗುಣಂ ಸಮಾಧಿಗುಣಂ ಪಞ್ಞಾಗುಣಂ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದೇವೋರೋಹಣಂ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತದಮನಾದೀನಿ ಚ ಅನೇಕಾನಿ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಯೇವ ಪಸೀದತಿ, ತೇ ಏವಂ ಪಸನ್ನಾ ಭಗವತೋ ಮಹನ್ತಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಅಭಿಹರನ್ತಿ. ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪನ ಬಾವೇರುಜಾತಕೇ ಕಾಕಸ್ಸ ವಿಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಪರಿಹಾಯಿತ್ಥ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅದಸ್ಸನೇನ ಮೋರಸ್ಸ, ಸಿಖಿನೋ ಮಞ್ಜುಭಾಣಿನೋ;

ಕಾಕಂ ತತ್ಥ ಅಪೂಜೇಸುಂ, ಮಂಸೇನ ಚ ಫಲೇನ ಚ.

ಯದಾ ಚ ಸರಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಮೋರೋ ಬಾವೇರುಮಾಗಮಾ;

ಅಥ ಲಾಭೋ ಚ ಸಕ್ಕಾರೋ, ವಾಯಸಸ್ಸ ಅಹಾಯಥ.

ಯಾವ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಪಭಙ್ಕರೋ;

ತಾವ ಅಞ್ಞೇ ಅಪೂಜೇಸುಂ, ಪುಥೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ.

ಯದಾ ಚ ಸರಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಮದೇಸಯಿ;

ಅಥ ಲಾಭೋ ಚ ಸಕ್ಕಾರೋ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಅಹಾಯಥಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೪.೧೫೩-೧೫೬);

ತೇ ಏವಂ ಪಹೀನಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾ ರತ್ತಿಂ ಏಕದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ ಓಭಾಸೇತ್ವಾಪಿ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನೇ ಖಜ್ಜೋಪನಕಾ ವಿಯ ಹತಪ್ಪಭಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಯಥಾ ¶ ಹಿ ಖಜ್ಜೋಪನಕಾ, ಕಾಳಪಕ್ಖಮ್ಹಿ ರತ್ತಿಯಾ;

ನಿದಸ್ಸಯನ್ತಿ ಓಭಾಸಂ, ಏತೇಸಂ ವಿಸಯೋ ಹಿ ಸೋ.

ಯದಾ ಚ ರಸ್ಮಿಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಬ್ಭುದೇತಿ ಪಭಙ್ಕರೋ;

ಅಥ ಖಜ್ಜುಪಸಙ್ಘಾನಂ, ಪಭಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ.

ಏವಂ ಖಜ್ಜುಪಸದಿಸಾ, ತಿತ್ಥಿಯಾಪಿ ಪುಥೂ ಇಧ;

ಕಾಳಪಕ್ಖೂಪಮೇ ಲೋಕೇ, ದೀಪಯನ್ತಿ ಸಕಂ ಗುಣಂ.

ಯದಾ ಚ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಉದೇತಿ ಅಮಿತಪ್ಪಭೋ;

ನಿಪ್ಪಭಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೂರಿಯೇ ಖಜ್ಜುಪಕಾ ಯಥಾತಿ.

ತೇ ಏವಂ ನಿಪ್ಪಭಾ ಹುತ್ವಾ ಕಚ್ಛುಪಿಳಕಾದೀಹಿ ಕಿಣ್ಣಸರೀರಾ ಪರಮಪಾರಿಜುಞ್ಞಪತ್ತಾ ಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಯೇನ ಸಙ್ಘೋ ಯೇನ ಚ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ತೇನ ¶ ತೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಮ್ಪಿ ¶ ಸಿಙ್ಘಾಟಕೇಪಿ ಚತುಕ್ಕೇಪಿ ಸಭಾಯಮ್ಪಿ ಠತ್ವಾ ಪರಿದೇವನ್ತಿ –

‘‘ಕಿಂ ಭೋ ಸಮಣೋಯೇವ ಗೋತಮೋ ಸಮಣೋ, ಮಯಂ ಅಸ್ಸಮಣಾ; ಸಮಣಸ್ಸೇವ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸಮಣಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾವಕಾ ಅಸ್ಸಮಣಾ? ಸಮಣಸ್ಸೇವ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾನಞ್ಚಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ನೋ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ? ನನು ಸಮಣೋಪಿ ಗೋತಮೋ ಸಮಣೋ, ಮಯಮ್ಪಿ ಸಮಣಾ. ಸಮಣಸ್ಸಪಿ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸಮಣಾ, ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಸಾವಕಾ ಸಮಣಾ. ಸಮಣಸ್ಸಪಿ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾನಞ್ಚಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ನೋ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಞ್ಚೇವ? ಸಮಣಸ್ಸಪಿ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾನಞ್ಚಸ್ಸ ದೇಥ ಕರೋಥ, ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ನೋ ದೇಥ ಸಕ್ಕರೋಥ? ನನು ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಪುರಿಮಾನಿ ದಿವಸಾನಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಮಯಂ ಪನ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ವಿರವನ್ತಿ. ಅಥ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ತೇಸಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸುಂ ‘‘ತಿತ್ಥಿಯಾ ಭನ್ತೇ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ¶ . ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಾ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಚನೇನ ‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಣೋ ಅತ್ಥೀ’ತಿ ಸಞ್ಞಿನೋ ಅಹುವತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಸಮಣಭಾವಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ಇಧೇವ ಚ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಇಧೇವಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ. ಅಯಂ ಪನ ನಿಯಮೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದುತಿಯಾದಯೋಪಿ ಹಿ ಸಮಣಾ ಇಧೇವ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥ. ಸಮಣೋತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮೋ ಸಮಣೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ, ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧).

ದುತಿಯೋತಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ? ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ. ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ¶ ತನುತ್ತಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಹೋತಿ, ಸಕಿದೇವ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರೋತಿ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ.

ತತಿಯೋತಿ ಅನಾಗಾಮೀ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತತಿಯೋ ಸಮಣೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಓಪಪಾತಿಕೋ ಹೋತಿ ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ತಸ್ಮಾ ¶ ಲೋಕಾ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ.

ಚತುತ್ಥೋತಿ ಅರಹಾ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತುತ್ಥೋ ಸಮಣೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತುತ್ಥೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧). ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಫಲಟ್ಠಕಸಮಣಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಸುಞ್ಞಾತಿ ರಿತ್ತಾ ತುಚ್ಛಾ. ಪರಪ್ಪವಾದಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸಸ್ಸತವಾದಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ, ದ್ವೇ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾ, ಸೋಳಸ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಅಟ್ಠ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಅಟ್ಠ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಸತ್ತ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ, ಪಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾತಿ ಇಮೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ಆಗತಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ. ಇತೋ ಬಾಹಿರಾನಂ ಪರೇಸಂ ¶ ವಾದಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ನಾಮ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಫಲಟ್ಠಕಸಮಣೇಹಿ ಸುಞ್ಞಾ, ನ ಹಿ ತೇ ಏತ್ಥ ಸನ್ತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತೇಹೇವ ಸುಞ್ಞಾ, ಚತೂಹಿ ಪನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಕಸಮಣೇಹಿಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೇಹಿಪೀತಿ ದ್ವಾದಸಹಿಪಿ ಸಮಣೇಹಿ ಸುಞ್ಞಾ ಏವ. ಇಮಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವತಾ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಏಕೂನತಿಂಸೋ ವಯಸಾ ಸುಭದ್ದ,

ಯಂ ಪಬ್ಬಜಿಂ ಕಿಂ ಕುಸಲಾನುಏಸೀ;

ವಸ್ಸಾನಿ ಪಞ್ಞಾಸ ಸಮಾಧಿಕಾನಿ,

ಯತೋ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸುಭದ್ದ;

ಞಾಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪದೇಸವತ್ತೀ,

ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣೋಪಿ ನತ್ಥಿ.

‘‘ದುತಿಯೋಪಿ ಸಮಣೋ ನತ್ಥಿ, ತತಿಯೋಪಿ ಸಮಣೋ ನತ್ಥಿ, ಚತುತ್ಥೋಪಿ ಸಮಣೋ ನತ್ಥಿ. ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪).

ಏತ್ಥ ¶ ಹಿ ಪದೇಸವತ್ತೀತಿ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಮಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಂ ಮಗ್ಗಟ್ಠಂ ಫಲಟ್ಠನ್ತಿ ತಯೋಪಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮಣೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ. ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಂ ಮಗ್ಗಟ್ಠಂ ಫಲಟ್ಠನ್ತಿ ತಯೋಪಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ದುತಿಯೋಪಿ ಸಮಣೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ. ಇತರೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸು ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನತ್ಥೀತಿ? ಅಖೇತ್ತತಾಯ. ಯಥಾ ಹಿ ನ ಆರಗ್ಗೇ ಸಾಸಪೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಅಗ್ಗಿ ಜಲತಿ, ನ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇ ಬೀಜಾನಿ ರುಹನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಬಾಹಿರೇಸು ತಿತ್ಥಾಯತನೇಸು ¶ ನ ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನ ಸಾಸನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಖೇತ್ತತಾಯ. ತೇಸಂ ಅಖೇತ್ತತಾ ಚ ಖೇತ್ತತಾ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಚ ಭಾವತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಖೋ, ಸುಭದ್ದ, ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಸಮಣೋಪಿ ತತ್ಥ ¶ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ದುತಿಯೋಪಿ ತತ್ಥ ಸಮಣೋ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತತಿಯೋಪಿ ತತ್ಥ ಸಮಣೋ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಚತುತ್ಥೋಪಿ ತತ್ಥ ಸಮಣೋ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಸುಭದ್ದ, ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಸಮಣೋಪಿ ತತ್ಥ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ದುತಿಯೋಪಿ ತತ್ಥ…ಪೇ…. ಚತುತ್ಥೋಪಿ ತತ್ಥ ಸಮಣೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋ, ಸುಭದ್ದ, ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಇಧೇವ, ಸುಭದ್ದ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ, ಇಧ ತತಿಯೋ ಸಮಣೋ, ಇಧ ಚತುತ್ಥೋ ಸಮಣೋ, ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೪).

ಏವಂ ಯಸ್ಮಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ಅಖೇತ್ತಂ, ಸಾಸನಂ ಖೇತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಸುರತ್ತಹತ್ಥಪಾದೋ ಸೂರಕೇಸರಕೋ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ನ ಸುಸಾನೇ ವಾ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೇ ವಾ ಪಟಿವಸತಿ, ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸವಿತ್ಥತಂ ಪನ ಹಿಮವನ್ತಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಮಣಿಗುಹಾಯಂಯೇವ ಪಟಿವಸತಿ. ಯಥಾ ಚ ಛದ್ದನ್ತೋ ನಾಗರಾಜಾ ನ ಗೋಚರಿಯಹತ್ಥಿಕುಲಾದೀಸು ನವಸು ನಾಗಕುಲೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಛದ್ದನ್ತಕುಲೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ಚ ವಲಾಹಕೋ ಅಸ್ಸರಾಜಾ ನ ಗದ್ರಭಕುಲೇ ವಾ ಘೋಟಕಕುಲೇ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಿನ್ಧುಯಾ ತೀರೇ ಪನ ಸಿನ್ಧವಕುಲೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ಚ ಸಬ್ಬಕಾಮದದಂ ಮನೋಹರಂ ಮಣಿರತನಂ ನ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೇ ¶ ವಾ ಪಂಸುಪಬ್ಬತಾದೀಸು ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವೇಪುಲ್ಲಪಬ್ಬತಬ್ಭನ್ತರೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ಚ ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲೋ ಮಚ್ಛರಾಜಾ ನ ಖುದ್ದಕಪೋಕ್ಖರಣೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚತುರಾಸೀತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸಗಮ್ಭೀರೇ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ಚ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕೋ ಸುಪಣ್ಣರಾಜಾ ನ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಏರಣ್ಡವನಾದೀಸು ಪಟಿವಸತಿ, ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪನ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಸಿಮ್ಬಲಿದಹವನೇಯೇವ ಪಟಿವಸತಿ. ಯಥಾ ಚ ಧತರಟ್ಠೋ ಸುವಣ್ಣಹಂಸೋ ನ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಆವಾಟಕಾದೀಸು ಪಟಿವಸತಿ, ನವುತಿಹಂಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಚಿತ್ತಕೂಟಪಬ್ಬತೇಯೇವ ಪಟಿವಸತಿ. ಯಥಾ ಚ ಚತುದ್ದೀಪಿಸ್ಸರೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ¶ ನ ನೀಚಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಜಾತಿಖತ್ತಿಯಕುಲೇಯೇವ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮೇವ ಇಮೇಸು ಸಮಣೇಸು ಏಕಸಮಣೋಪಿ ನ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಾಯತನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪನ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ…ಪೇ… ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಹಿ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ.

ಸಮ್ಮಾ ಸೀಹನಾದಂ ನದಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಮಾತಿ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಕಾರಣೇನ. ಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ಅಭೀತನಾದಂ ಅಪ್ಪಟಿನಾದಂ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಮಣಾನಂ ಇಧೇವ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಅಯಂ ನಾದೋ ಸೇಟ್ಠನಾದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಉತ್ತಮನಾದೋ. ‘‘ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಇಧೇವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞತೋ ಭಯಂ ವಾ ಆಸಙ್ಕಾ ¶ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಭೀತನಾದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಸಾಸನೇ ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪೂರಣಾದೀಸು ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವತ್ತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಅಯಂ ನಾದೋ ಅಪ್ಪಟಿನಾದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ಅಭೀತನಾದಂ ಅಪ್ಪಟಿನಾದ’’ನ್ತಿ.

೧೪೦. ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ಖೋ ಪನ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತಿ. ಯಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ. ಏತ್ಥ ಚ ತಿತ್ಥಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ತಿತ್ಥಕರೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ತಿತ್ಥಂನಾಮ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಸತ್ತಾ ತರನ್ತಿ ಉಪ್ಪಲವನ್ತಿ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಿಮುಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಿತ್ಥನ್ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಾಸಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ ತಿತ್ಥಕರೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ನಾಮ. ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾತಿ ಗಿಹಿಬನ್ಧನಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಾ. ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಅವಸ್ಸಯೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೋ. ಬಲನ್ತಿ ಥಾಮೋ. ಯೇನ ತುಮ್ಹೇತಿ ಯೇನ ಅಸ್ಸಾಸೇನ ವಾ ಬಲೇನ ವಾ ಏವಂ ವದೇಥ.

ಅತ್ಥಿ ¶ ಖೋ ನೋ, ಆವುಸೋ, ತೇನ ಭಗವತಾ ಜಾನತಾ ಪಸ್ಸತಾ ಅರಹತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತೇನ ಭಗವತಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಂ ಜಾನತಾ, ಹತ್ಥತಲೇ ಠಪಿತಂ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಾ. ಅಪಿಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದೀಹಿ ಜಾನತಾ, ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಾ. ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ¶ ಛಹಿ ವಾ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಜಾನತಾ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತೇನ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಾ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಜಾನನಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನತಾ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಸಯಾತೀತಾನಿ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದಿಗತಾನಿ ವಾಪಿ ರೂಪಾನಿ ಅತಿವಿಸುದ್ಧೇನ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಾ. ಅತ್ತಹಿತಸಾಧಿಕಾಯ ಸಮಾಧಿಪದಟ್ಠಾನಾಯ ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನತಾ, ಪರಹಿತಸಾಧಿಕಾಯ ಕರುಣಾಪದಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಾ. ಅರೀನಂ ಹತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ ಚ ಅರಹತಾ, ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಚ್ಚಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ. ಅನ್ತರಾಯಿಕಧಮ್ಮೇ ವಾ ಜಾನತಾ, ನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮೇ ಪಸ್ಸತಾ. ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ ಹತತ್ತಾ ಅರಹತಾ, ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾತಿ, ಏವಂ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಸೇನ ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಥೋಮಿತೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಅಕ್ಖಾತಾ, ಯೇ ಮಯಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ಏವಂ ವದೇಮ, ನ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ಕಾಯಬಲನ್ತಿ.

ಸತ್ಥರಿ ¶ ಪಸಾದೋತಿ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಪ್ಪಸಾದೋ. ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋತಿ ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಧಮ್ಮಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಪ್ಪಸಾದೋ. ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾತಿ ಅರಿಯಕನ್ತೇಸು ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾ. ಅರಿಯಕನ್ತಸೀಲಾನಿ ನಾಮ ಪಞ್ಚಸೀಲಾನಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಭವನ್ತರಗತೋಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಸಾವಕಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ನ ವೀತಿಕ್ಕಮತಿ. ಸಚೇಪಿ ಹಿ ನಂ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಇಮಂ ಸಕಲಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಹೀ’’ತಿ, ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಯಂ ಸೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಏವಂ ಅರಿಯಾನಂ ಸೀಲಾನಿ ಕನ್ತಾನಿ ಪಿಯಾನಿ ಮನಾಪಾನಿ. ತಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾ’’ತಿ.

ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ ಖೋ ಪನಾತಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖುನೀ ಸಿಕ್ಖಮಾನಾ ಸಾಮಣೇರೋ ಸಾಮಣೇರೀ ಉಪಾಸಕೋ ಉಪಾಸಿಕಾತಿ ಏತೇ ಸತ್ತ ಸಹಧಮ್ಮಚಾರಿನೋ. ಏತೇಸು ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ ಸಮಾನಸಿಕ್ಖತಾಯ. ತಥಾ ¶ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ…ಪೇ… ಉಪಾಸಿಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಹಿ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸೋತಾಪನ್ನೇಹಿ, ಸಕದಾಗಾಮೀ…ಪೇ… ಅನಾಗಾಮೀಹಿ ಸಹಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಅರಿಯಸಾವಕಾಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇಸಞ್ಹಿ ¶ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಮಗ್ಗದಸ್ಸನಮ್ಹಿ ವಿವಾದೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಏಕಧಮ್ಮಚಾರಿತಾಯ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ. ಇಮಿನಾ, ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಙ್ಘಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಪ್ಪಸಾದೋ ಕಥಿತೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ಇಮೇ ಖೋ ನೋ, ಆವುಸೋತಿ, ಆವುಸೋ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ತೇನ ಭಗವತಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಸ್ಸಾಸೋ ಚೇವ ಬಲಞ್ಚಾತಿ ಅಕ್ಖಾತಾ, ಯೇ ಮಯಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ಏವಂ ವದೇಮ.

೧೪೧. ಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪೂರಣಕಸ್ಸಪಾದಿಕೇ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ ಅಪದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಇದಾನಿ ಸಾಸನೇ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದೀಸು ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ’’ತಿ ಗೇಹಸಿತಪೇಮಂ ಹೋತಿ. ಏವರೂಪಂ ಪೇಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾ ನಾಮ ನ ಏಕಸ್ಸ, ನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಏಕೋವ ಸತ್ಥಾ, ತಸ್ಮಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ’ ತಿ ಏಕಪದೇನೇವ ಸತ್ಥಾರಂ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಿನಾವ ಪದೇನ ವಿರುದ್ಧಾ ಪರಾಜಿತಾ’’ತಿ. ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಯಥಾ ಇದಾನಿ ಸಾಸನೇ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೀಘನಿಕಾಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ¶ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ’’ತಿ ಮಮಾಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೇ ಗೇಹಸಿತಪೇಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದನ್ತಿ. ಸೀಲೇಸೂತಿ ಅಜಸೀಲಗೋಸೀಲಮೇಣ್ಡಕಸೀಲಕುಕ್ಕುರಸೀಲಾದೀಸು. ಇಧ ನೋ ಆವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಇಧಾತಿ ಪಸಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದನ್ತಿ. ಕೋ ಅಧಿಪ್ಪಯಾಸೋತಿ ಕೋ ಅಧಿಕಪ್ಪಯೋಗೋ. ಯದಿದನ್ತಿ ಯಮಿದಂ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚೇವ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ನಾನಾಕರಣಂ ವದೇಯ್ಯಾಥ. ತಂ ಕಿಂ ನಾಮ? ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಪಸಾದೋ, ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ. ನನು ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಸಾದೇ ತುಮ್ಹೇ ಚ ಅಮ್ಹೇ ಚ ದ್ವೇಧಾ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ಏಕಸದಿಸಾತಿ ವಾಚಾಯ ಸಮಧುರಾ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು.

ಅಥ ನೇಸಂ ತಂ ಸಮಧುರತಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಭಗವಾ ಏವಂ ವಾದಿನೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏಕಾ ನಿಟ್ಠಾತಿ ಯಾ ತಸ್ಸ ಪಸಾದಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಾ ¶ ನಿಟ್ಠಾ, ಕಿಂ ಸಾ ಏಕಾ, ಉದಾಹು ಪುಥೂತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಥಾತಿ ವದತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ನಿಟ್ಠಂ ಅಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಞ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ನಿಟ್ಠಾ, ಮಹಾತಾಪಸಾನಂ ಆಭಸ್ಸರಾ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ, ಆಜೀವಕಾನಂ ‘‘ಅನನ್ತಮಾನಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ ಅಸಞ್ಞೀಭವೋ ¶ . ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಾ. ಸಬ್ಬೇವ ಚೇತೇ ಅರಹತ್ತಮೇವ ನಿಟ್ಠಾತಿ ವದನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾದೀನಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿವಸೇನ ಏಕಮೇವ ನಿಟ್ಠಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾ ಬ್ಯಾಕರಮಾನಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ಇದಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಏಕಾ ನಿಟ್ಠಾ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಮ್ಪಿ ಏಕಾ ನಿಟ್ಠಾತಿ ದ್ವೀಸು ಅಟ್ಟಕಾರಕೇಸು ವಿಯ ಠಿತೇಸು ಭಗವಾ ಅನುಯೋಗವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಾ ಪನಾವುಸೋ, ನಿಟ್ಠಾ ಸರಾಗಸ್ಸ, ಉದಾಹು ವೀತರಾಗಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ರಾಗರತ್ತಾದೀನಂ ನಿಟ್ಠಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯದಿ ಸಿಯಾ, ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಿಯಾತಿ ಇಮಂ ದೋಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ‘‘ವೀತರಾಗಸ್ಸ ಆವುಸೋ ಸಾ ನಿಟ್ಠಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ.

ತತ್ಥ ವಿದ್ದಸುನೋತಿ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ. ಅನುರುದ್ಧಪಟಿವಿರುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ರಾಗೇನ ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಕೋಧೇನ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಸ್ಸ. ಪಪಞ್ಚಾರಾಮಸ್ಸ ಪಪಞ್ಚರತಿನೋತಿ ಏತ್ಥ ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆರಾಮೋ. ಪಪಞ್ಚೋ ಆರಾಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಪಞ್ಚಾರಾಮೋ. ಪಪಞ್ಚೇ ರತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಪಞ್ಚರತಿ. ಪಪಞ್ಚೋತಿ ಚ ಮತ್ತಪಮತ್ತಾಕಾರಭಾವೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಾನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಇಧ ಪನ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಸರಾಗಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಏಕೋವ ಕಿಲೇಸೋ ಆಗತೋ. ತಸ್ಸ ಆಕಾರತೋ ನಾನತ್ತಂ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸರಾಗಸ್ಸಾತಿ ಹಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗವಸೇನ ಗಹಿತೋ. ಸತಣ್ಹಸ್ಸಾತಿ ಭವತಣ್ಹಾವಸೇನ. ಸಉಪಾದಾನಸ್ಸಾತಿ ಗಹಣವಸೇನ. ಅನುರುದ್ಧಪಟಿವಿರುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಯುಗಳವಸೇನ. ಪಪಞ್ಚಾರಾಮಸ್ಸಾತಿ ಪಪಞ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ. ಸರಾಗಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಅಕುಸಲಮೂಲವಸೇನ ಗಹಿತೋ. ಸತಣ್ಹಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನದಸ್ಸನವಸೇನ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ. ಥೇರೋ ಪನಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವಿದ್ಧಂಸೇಥ? ಏಕೋಯೇವ ಹಿ ಅಯಂ ಲೋಭೋ ರಜ್ಜನವಸೇನ ರಾಗೋತಿ ವುತ್ತೋ. ತಣ್ಹಾಕರಣವಸೇನ ತಣ್ಹಾ. ಗಹಣಟ್ಠೇನ ಉಪಾದಾನಂ. ಯುಗಳವಸೇನ ಅನುರೋಧಪಟಿವಿರೋಧೋ. ಪಪಞ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಪಪಞ್ಚೋ’’ತಿ.

೧೪೨. ಇದಾನಿ ¶ ಇಮೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮೂಲಭೂತಂ ದಿಟ್ಠಿವಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಟ್ಠಿಯೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಭವದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ. ವಿಭವದಿಟ್ಠೀತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ. ಭವದಿಟ್ಠಿಂ ಅಲ್ಲೀನಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಂ ಅಲ್ಲೀನಾ. ಉಪಗತಾತಿ ¶ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನೇವ ಉಪಗತಾ. ಅಜ್ಝೋಸಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನೇವ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾ. ವಿಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ ತೇ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಾತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಉಚ್ಛೇದವಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಅನ್ಧಬಾಲಾ ನ ಜಾನಾಥ, ಸಸ್ಸತೋ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ನಾಯಂ ಲೋಕೋ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಾ ನಿಚ್ಚಂ ಕಲಹಭಣ್ಡನಪಸುತಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ದುತಿಯವಾರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಸಮುದಯಞ್ಚಾತಿಆದೀಸು ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಮುದಯಾ ಖಣಿಕಸಮುದಯೋ ಪಚ್ಚಯಸಮುದಯೋ ಚ. ಖಣಿಕಸಮುದಯೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಪಚ್ಚಯಸಮುದಯೋ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಖನ್ಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ, ಫಸ್ಸೋಪಿ, ಸಞ್ಞಾಪಿ, ವಿತಕ್ಕೋಪಿ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋಪಿ, ಪಾಪಮಿತ್ತೋಪಿ, ಪರತೋಘೋಸೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ಹೇತು ಖನ್ಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ. ಏವಂ ಖನ್ಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ. ಅವಿಜ್ಜಾ… ಫಸ್ಸೋ… ಸಞ್ಞಾ… ವಿತಕ್ಕೋ… ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ… ಪಾಪಮಿತ್ತೋ… ಪರತೋಘೋಸೋ ಹೇತು, ಪರತೋಘೋಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ. ಏವಂ ಪರತೋಘೋಸೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ’’ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೨೪). ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾಪಿ ದ್ವೇಯೇವ ಖಣಿಕತ್ಥಙ್ಗಮೋ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಙ್ಗಮೋ ಚ. ಖಣಿಕತ್ಥಙ್ಗಮೋ ನಾಮ ಖಯೋ ವಯೋ ಭೇದೋ ಪರಿಭೇದೋ ಅನಿಚ್ಚತಾ ಅನ್ತರಧಾನಂ. ಪಚ್ಚಯತ್ಥಙ್ಗಮೋ ನಾಮ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಸಮುಗ್ಘಾತೋತಿ ವುತ್ತೋ.

ಅಸ್ಸಾದನ್ತಿ ¶ ದಿಟ್ಠಿಮೂಲಕಂ ಆನಿಸಂಸಂ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಂದಿಟ್ಠಿಕೋ ಸತ್ಥಾ ಹೋತಿ, ತಂದಿಟ್ಠಿಕಾ ಸಾವಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಂದಿಟ್ಠಿಕಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಾವಕಾ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಿ, ಗರುಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಮಾನೇನ್ತಿ, ಪೂಜೇನ್ತಿ, ಲಭನ್ತಿ ತತೋನಿದಾನಂ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಂ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ. ಆದೀನವನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಮೂಲಕಂ ಉಪದ್ದವಂ. ಸೋ ವಗ್ಗುಲಿವತಂ ಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಂ ಕಣ್ಟಕಾಪಸ್ಸಯತಾ ಪಞ್ಚಾತಪತಪ್ಪನಂ ಸಾನುಪಪಾತಪತನಂ ಕೇಸಮಸ್ಸುಲುಞ್ಚನಂ ಅಪ್ಪೋಣಕಂ ಝಾನನ್ತಿಆದೀನಂ ವಸೇನಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಯಥಾಭೂತಂ ¶ ನಪ್ಪಜಾನನ್ತೀತಿ ಯೇ ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಯಥಾಸಭಾವಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ. ನ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾತಿ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ¶ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ಏತೇಸಂ ನಿಟ್ಠಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾತಿ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ಏತೇಸಂ ನಿಟ್ಠಾ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಟ್ಟಕಾರಕಾನಂ ಅಟ್ಟಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ಸಾಸನಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ಥಿತಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತಿ.

೧೪೩. ಇದಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಚ್ಛೇದನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪಾದಾನಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾಯೇವ.

ಸಬ್ಬುಪಾದಾನಪರಿಞ್ಞಾವಾದಾ ಪಟಿಜಾನಮಾನಾತಿ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ವದಾಮಾತಿ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನಮಾನಾ. ನ ಸಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬುಪಾದಾನಪರಿಞ್ಞನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಸಮ್ಮಾ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಮತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಮತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಸ್ಸಾಪಿ. ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತೇಸಂ ಪನ ಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿಯೇವ, ಛನ್ನವುತಿ ಪಾಸಣ್ಡಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಕಾಮಾ ಖೋ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವತ್ಥುಪಟಿಸೇವನಂ ಕಾಮಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಅಕಪ್ಪಿಯಮೇವ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಸೇವನ್ತಿ, ತೇ ಥೇಯ್ಯೇನ ಸೇವನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಚರನ್ತಿ. ‘‘ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧಿ, ಭಾವನಾಯ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಅತ್ತುಪಲದ್ಧಿಂ ನ ಪಜಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಸ್ಸ, ನ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಸ್ಸ ¶ , ನ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ತಂ ಅಪಞ್ಞಾಪನಂ ಏತೇಸಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು, ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಇಮಾನಿ ಹಿ ತೇ ಭೋನ್ತೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಭೋನ್ತೋ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಕಾರಣಾನಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪರಿಞ್ಞಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಕಾರಣಂ ದಿಟ್ಠಿಞ್ಚೇವ ಸೀಲಬ್ಬತಞ್ಚ ‘‘ಏತಂ ಪಹಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಜಾನನ್ತಿ. ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ಪರತೋ ದ್ವೇ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಯೇ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತೇ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ‘‘ನ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ, ನ ವತೇನ ಸುದ್ಧಿ, ನ ¶ ಭಾವನಾಯ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತೇ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪನ ಏಕೋಪಿ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋಪಿ ಹಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇ ಪಾಣಿನಾ ¶ ಪರಿಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚರಮಾನಾಪಿ ಚ ತಿತ್ಥಿಯಾ ತಿಸ್ಸೋ ಪರಿಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಅತ್ತವಾದಂ ಮುಞ್ಚಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪತನ್ತಿ. ಪಥವಿಜಿಗುಚ್ಛನಸಸಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಏತೇ.

ತತ್ಥಾಯಂ ಅತ್ಥಸಲ್ಲಾಪಿಕಾ ಉಪಮಾ – ಪಥವೀ ಕಿರ ಸಸಕಂ ಆಹ – ‘‘ಭೋ ಸಸಕಾ’’ತಿ. ಸಸಕೋ ಆಹ – ‘‘ಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ. ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಮಮೇವ ಉಪರಿ ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥೇ ಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಂ ನ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ. ‘‘ಸುಟ್ಠು ತಯಾ ಅಹಂ ದಿಟ್ಠೋ, ಮಯಾ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇಹಿ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠಉದಕಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ, ಕರೀಸಂ ಕತಕಫಲಮತ್ತಂ. ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀಹಿ ಪನ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಮಹನ್ತಂ, ಪಸ್ಸಾವೋಪಿ ನೇಸಂ ಘಟಮತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಚಾರೋಪಿ ಪಚ್ಛಿಮತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅಲಂ ಮಯ್ಹಂ ತಯಾ’’ತಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪತಿತೋ. ತತೋ ನಂ ಪಥವೀ ಆಹ – ‘‘ಅರೇ ದೂರಂ ಗತೋಪಿ ನನು ಮಯ್ಹಂ ಉಪರಿಯೇವ ಪತಿತೋಸೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪುನ ತಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪತಿತೋ, ಏವಂ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಪತಮಾನೋ ಸಸಕೋ ಪಥವಿಂ ಮುಞ್ಚಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಏವಮೇವಂ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಸಬ್ಬೂಪಾದಾನಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋಪಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂಯೇವ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಅತ್ತವಾದಂ ಪನ ಮುಞ್ಚಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪತನ್ತೀತಿ.

ಏವಂ ಯಂ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಚ್ಛೇದವಾದಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಸಾದಪಚ್ಛೇದವಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮವಿನಯೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮವಿನಯೇತಿ ಧಮ್ಮೇ ಚೇವ ವಿನಯೇ ಚ, ಉಭಯೇನಪಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಯೋ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋ ¶ ಸೋ ನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೋ’’ತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಮ್ಹಿ ಹಿ ಸತ್ಥಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಹೋಪಿ ಹೋತಿ, ಬ್ಯಗ್ಘೋಪಿ ಹೋತಿ, ದೀಪಿಪಿ ಅಚ್ಛೋಪಿ ತರಚ್ಛೋಪಿ. ಸಾವಕಾ ಪನಸ್ಸ ಮಿಗಾಪಿ ಸೂಕರಾಪಿ ಪಸದಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ‘‘ಇಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ’’ತಿ ಖನ್ತಿಂ ವಾ ಮೇತ್ತಂ ವಾ ಅನುದ್ದಯಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪರಿ ಪತಿತ್ವಾ ಲೋಹಿತಂ ಪಿವತಿ, ಥೂಲಥೂಲಮಂಸಾನಿಪಿ ಖಾದತಿ. ಸತ್ಥಾ ವಾ ಪನ ಬಿಳಾರೋ ಹೋತಿ, ಸಾವಕಾ ¶ ಕುಕ್ಕುಟಾ ವಾ ಮೂಸಿಕಾ ವಾ. ಅಥ ನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಖಾದತಿ. ಅಥ ವಾ ಸತ್ಥಾ ನಿರಯಪಾಲೋ ಹೋತಿ, ಸಾವಕಾ ನೇರಯಿಕಸತ್ತಾ. ಸೋ ‘‘ಇಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ’’ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಅಕತ್ವಾ ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕರೋತಿ, ಆದಿತ್ತೇಪಿ ರಥೇ ಯೋಜೇತಿ, ಅಙ್ಗಾರಪಬ್ಬತಮ್ಪಿ ಆರೋಪೇತಿ, ಲೋಹಕುಮ್ಭಿಯಮ್ಪಿ ಖಿಪತಿ ¶ , ಅನೇಕೇಹಿಪಿ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಜೇತಿ. ಸಾವಕಾ ವಾ ಪನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಹಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಸತ್ಥಾ ಮಿಗಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ. ತೇ ‘‘ಇಮಂ ಮಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಮ್ಹಾ, ಸತ್ಥಾ ನೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖನ್ತಿಂ ವಾ ಮೇತ್ತಂ ವಾ ಅನುದ್ದಯಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ. ಏವಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಯೋ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋ, ಸೋ ನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೋ ಹೋತಿ, ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಪಚ್ಛಾ ವಿನಸ್ಸತಿಯೇವ.

ಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋ ನಾಮ, ಉಗ್ಗಹಿತಪರಿಯಾಪುಟ – ಧಾರಿತವಾಚಿತ್ತಮತ್ತಕೇ ತನ್ತಿಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟಮೋಕ್ಖೋ ಪನೇತ್ಥ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಏತ್ಥ ಪಸಾದೋ, ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಟ್ಟಮೇವ ಗಮ್ಭೀರಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಾಸನಸ್ಮಿಂ ಅಸಮ್ಮಗ್ಗತೋ ಅಸಭಾವತೋ ಅಕ್ಖಾಯತಿ.

ಯಾ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾತಿ ಯಾಪಿ ಚ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಅಜಸೀಲಾದೀನಂ ವಸೇನ ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾ, ಸಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ವಟ್ಟಮೋಕ್ಖಂ ಭವನಿಸ್ಸರಣಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪೇತಿ, ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಪನ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ಆವಹತಿ, ವಿಪಚ್ಚಮಾನಾ ನಿರಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಅಕ್ಖಾಯತಿ. ಯಾ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸೂತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಯೇ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ, ತೇಸು ಯಸ್ಮಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಹಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ಮಿಗಾದಯೋ, ತತ್ಥ ಸೀಹಾದಿಭೂತಾ ‘‘ಇಮೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಮಿಗಾದಿಭೂತೇಸು ಖನ್ತಿಆದೀನಿ ಅಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನೇಸಂ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸು ಪಿಯಮನಾಪತಾಪಿ ಅಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಅಕ್ಖಾಯತಿ.

ಇದಂ ಪನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕಾರಣಭೇದಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಏವಞ್ಹೇತಂ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹೋತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಂಖೇಪತ್ಥೋ – ಏವಞ್ಹೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹೋತಿ, ಯಂ ಮಯಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋ ಸೋ ನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೋ ಅಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ, ತಂ ಏವಮೇವ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಪಸಾದಾದಯೋ ದುರಕ್ಖಾತೇ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ¶ …ಪೇ… ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತೇತಿ, ಏತ್ಥ ಹಿ ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ತತ್ಥ ದುರಕ್ಖಾತೇತಿ ದುಕ್ಕಥಿತೇ, ದುಕ್ಖಥಿತತ್ತಾಯೇವ ದುಪ್ಪವೇದಿತೇ. ಸೋ ಪನೇಸ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗಫಲತ್ಥಾಯ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ. ರಾಗಾದೀನಂ ಉಪಸಮಾಯ ಅಸಂವತ್ತನತೋ ಅನುಪಸಮಸಂವತ್ತನಿಕೋ. ನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನಾ ¶ ಪವೇದಿತೋತಿ ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೇ ಅನುಪಸಮಸಂವತ್ತನಿಕೇ ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತೇ. ಏತ್ತಾವತಾ ಭಗವಾ ತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪಸಾದೋ ಸುರಾಪೀತಸಿಙ್ಗಾಲೇ ಪಸಾದೋ ವಿಯ ನಿರತ್ಥಕೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏಕೋ ಕಿರ ಕಾಳಸಿಙ್ಗಾಲೋ ರತ್ತಿಂ ನಗರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಸುರಾಜಲ್ಲಿಕಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಪುನ್ನಾಗವನೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನೇ ಪಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗನ್ತುಂ, ಬಹೂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವೇರಿನೋ, ಏಕಂ ವಞ್ಚೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಏಕಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಇಮಂ ವಞ್ಚೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ‘‘ಅಯ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕೋ ಏಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪಕ್ಕೋಸತೀತಿ. ‘‘ಅಹಂ, ಸಾಮೀ, ಇತೋ ತಾವ ಏಹೀತಿ. ಕಿಂ ಭೋತಿ? ಮಂ ಬಹಿಗಾಮಂ ನೇಹಿ, ಅಹಂ ತೇ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣಸತಾನಿ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಸೋಪಿ ನಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಂ ಪಾದೇಸು ಗಣ್ಹಿ. ಅರೇ ಬಾಲ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಕಹಾಪಣಾ ಛಡ್ಡಿತಕಾ ಅತ್ಥಿ, ದುಲ್ಲಭಾ ಕಹಾಪಣಾ, ಸಾಧುಕಂ ಮಂ ಗಣ್ಹಾಹೀತಿ. ಕಥಂ ಭೋ ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ? ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗೇನ ಗಣ್ಠಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಂಸೇ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾಹೀತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ತಥಾ ಗಹೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರಸಮೀಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಓತಾರೇಮೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಕತರಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಏತನ್ತಿ? ಮಹಾದ್ವಾರಂ ಏತನ್ತಿ. ಅರೇ ಬಾಲ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಕಿಂ ತವ ಞಾತಕಾ ಅನ್ತರದ್ವಾರೇ ಕಹಾಪಣಂ ಠಪೇನ್ತಿ, ಪರತೋ ಮಂ ಹರಾ’’ತಿ. ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ಓತಾರೇಮಿ ಏತ್ಥ ಓತಾರೇಮೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ತಜ್ಜಿತೋ ಖೇಮಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಓತಾರೇಹೀತಿ ವುತ್ತೋ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಸಾಟಕಂ ಗಣ್ಹಿ. ಕಾಳಸಿಙ್ಗಾಲೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ತೇ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣಸತಾನಿ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅವೋಚಂ. ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಕಹಾಪಣಾ ಬಹೂ, ನ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣಸತಾನೇವ, ಯಾವ ಅಹಂ ಕಹಾಪಣೇ ಆಹರಾಮಿ, ತಾವ ತ್ವಂ ಸೂರಿಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಆಹ ‘‘ಅಯ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಮಾ ಇತೋ ಓಲೋಕೇಹಿ, ಸೂರಿಯಮೇವ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಕೇತಕವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಥಾರುಚಿಂ ಪಕ್ಕನ್ತೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸಪಿ ಸೂರಿಯಂ ¶ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸೇವ ನಲಾಟತೋ ಚೇವ ಕಚ್ಛೇಹಿ ಚ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚಿಂಸು. ಅಥ ನಂ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ಆಹ –

‘‘ಸದ್ದಹಾಸಿ ¶ ಸಿಙ್ಗಾಲಸ್ಸ, ಸುರಾಪೀತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ;

ಸಿಪ್ಪಿಕಾನಂ ಸತಂ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಕಂಸಸತಾ ದುವೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೧೧೩);

ಏವಂ ಯಥಾ ಕಾಳಸಿಙ್ಗಾಲೇ ಪಸಾದೋ ನಿರತ್ಥಕೋ, ಏವಂ ತಿತ್ಥಿಯೇಸುಪೀತಿ.

೧೪೪. ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ¶ ಪಸಾದಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ತಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಥಾಗತೋ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಏವರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮವಿನಯೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವರೂಪೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ವಿನಯೇ ಚ. ಉಭಯೇನಪಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋತಿ ಏವರೂಪೇ ಸಾಸನೇ ಯೋ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋ, ಸೋ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೋ ಅಕ್ಖಾಯತಿ, ಭವದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ.

ತತ್ರಿಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ – ಭಗವಾ ಕಿರ ವೇದಿಯಕಪಬ್ಬತೇ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ ಪಟಿವಸತಿ. ಅಥೇಕೋ ಉಲೂಕಸಕುಣೋ ಭಗವತಿ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತೇ ಉಪಡ್ಢಮಗ್ಗಂ ಅನುಗಚ್ಛತಿ, ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಉಪಡ್ಢಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕರೋತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ನಿಸಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಾ ಓರುಯ್ಹ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸೀಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಭಗವಾ ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಸಿತಸ್ಸ ಪಾತುಕಮ್ಮಾಯಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ‘‘ಪಸ್ಸಾನನ್ದ, ಇಮಂ ಉಲೂಕಸಕುಣಂ, ಅಯಂ ಮಯಿ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪೇ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ –

ಉಲೂಕಮಣ್ಡಲಕ್ಖಿಕ, ವೇದಿಯಕೇ ಚಿರದೀಘವಾಸಿಕ;

ಸುಖಿತೋಸಿ ತ್ವಂ ಅಯ್ಯ ಕೋಸಿಯ, ಕಾಲುಟ್ಠಿತಂ ಪಸ್ಸಸಿ ಬುದ್ಧವರಂ.

ಮಯಿ ¶ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಅನುತ್ತರೇ;

ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ದುಗ್ಗತೇಸೋ ನ ಗಚ್ಛತಿ.

ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ಕುಸಲಮೂಲೇನ ಚೋದಿತೋ;

ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅನನ್ತಞಾಣೋ, ಸೋಮನಸ್ಸೋತಿ ವಿಸ್ಸುತೋತಿ.

ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಚೇತ್ಥ ರಾಜಗಹನಗರೇ ಸುಮನಮಾಲಾಕಾರವತ್ಥು ಮಹಾಭೇರಿವಾದಕವತ್ಥು ಮೋರಜಿಕವತ್ಥು ವೀಣಾವಾದಕವತ್ಥು ಸಙ್ಖಧಮಕವತ್ಥೂತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ವತ್ಥೂನಿ ¶ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ. ಏವಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೋ ಹೋತಿ.

ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಮ್ಹಿ ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದೋ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೋ ಹೋತಿ. ಸರಮತ್ತೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಣನ್ತಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿದಾಯಕೋ ಹೋತಿ, ಪರಮತ್ಥೇ ಕಿಂ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಮಣ್ಡೂಕದೇವಪುತ್ತಾದೀನಂ ವತ್ಥುವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಮ್ಹಿ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಪಿ ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಹೋತಿ, ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆವಹತಿ. ತತ್ಥ ಛತ್ತಮಾಣವಕವತ್ಥುಸಾಮಣೇರವತ್ಥುಆದೀನಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾನಿ.

ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸೂತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸು ಪಿಯಮನಾಪತಾಪಿ ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಹೋತಿ, ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆವಹತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಮಾನಪೇತವತ್ಥೂಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಖೀರೋದನಮಹಮದಾಸಿಂ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ…

ಫಾಣಿತಂ…ಪೇ… ಉಚ್ಛುಖಣ್ಡಿಕಂ… ತಿಮ್ಬರುಸಕಂ… ಕಕ್ಕಾರಿಕಂ…

ಏಳಾಲುಕಂ… ವಲ್ಲಿಪಕ್ಕಂ… ಫಾರುಸಕಂ… ಹತ್ಥಪತಾಕಂ…

ಸಾಕಮುಟ್ಠಿಂ ¶ … ಪುಪ್ಫಕಮುಟ್ಠಿಂ… ಮೂಲಕಂ… ನಿಮ್ಬಮುಟ್ಠಿಂ…

ಅಮ್ಬಿಕಞ್ಜಿಕಂ… ದೋಣಿನಿಮ್ಮಜ್ಜನಿಂ… ಕಾಯಬನ್ಧನಂ…

ಅಂಸಬದ್ಧಕಂ… ಆಯೋಗಪಟ್ಟಂ… ವಿಧೂಪನಂ… ತಾಲವಣ್ಟಂ…

ಮೋರಹತ್ಥಂ… ಛತ್ತಂ… ಉಪಾಹನಂ… ಪೂವಂ ಮೋದಕಂ…

ಸಕ್ಖಲಿಕಂ ¶ ಅಹಮದಾಸಿಂ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ…

ತಸ್ಸಾ ಮೇ ಪಸ್ಸ ವಿಮಾನಂ, ಅಚ್ಛರಾ ಕಾಮವಣ್ಣಿನೀಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ (ವಿ. ವ. ೪೦೬).

ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನೇವ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೧೪೫. ಇದಾನಿ ¶ ಯೇಸಂ ಉಪಾದಾನಾನಂ ತಿತ್ಥಿಯಾ ನ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತಥಾಗತೋ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮೇ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಿಂನಿದಾನಾತಿಆದೀಸು ನಿದಾನಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಕಾರಣವೇವಚನಾನಿ. ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಫಲಂ ನಿದೇತಿ ಹನ್ದ, ನಂ ಗಣ್ಹಥಾತಿ ಅಪ್ಪೇತಿ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ನಿದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ತಂ ತತೋ ಜಾಯತಿ ಸಮುದೇತಿ ಪಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುದಯೋ, ಜಾತಿ, ಪಭವೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪದತ್ಥೋ – ಕಿಂ ನಿದಾನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಿಂನಿದಾನಾ. ಕೋ ಸಮುದಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಿಂಸಮುದಯಾ. ಕಾ ಜಾತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಿಂಜಾತಿಕಾ. ಕೋ ಪಭವೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಿಂಪಭವಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಸಂ ತಣ್ಹಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅತ್ಥೇನ ನಿದಾನಞ್ಚೇವ ಸಮುದಯೋ ಚ ಜಾತಿ ಚ ಪಭವೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಣ್ಹಾನಿದಾನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಉಪಾದಾನಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯಂ ಜಾನಾತಿ, ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯ ತಣ್ಹಾಯಪಿ, ತಣ್ಹಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ವೇದನಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಂ ಜಾನಾತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾ ಚಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ.

ಯತೋ ¶ ಚ ಖೋತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತೀತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇನ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ. ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಸೋ ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾತಿ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಚ ಪಹೀನತ್ತಾ ವಿಜ್ಜಾಯ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ. ನೇವ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ನೇವ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ನ ಉಪೇತಿ, ನ ಸೇಸಾನಿ ಉಪಾದಾನಾನಿ. ಅನುಪಾದಿಯಂ ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಾದಾನಂ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಣ್ಹಾಪರಿತಸ್ಸನಾಯ ನ ಪರಿತಸ್ಸತಿ. ಅಪರಿತಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪರಿತಸ್ಸನ್ತೋ ತಣ್ಹಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ. ಪಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಸಯಮೇವ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ವೇಸಾಲಿನಗರವಣ್ಣನಾ

೧೪೬. ಏವಂ ¶ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವೇಸಾಲಿಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಂ ಕಿರ ಅಪರಾಪರಂ ವಿಸಾಲೀಭೂತತಾಯ ‘‘ವೇಸಾಲೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ. ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಕಥಾ – ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಗಬ್ಭೋ ಸಣ್ಠಾಸಿ. ಸಾ ಞತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇದೇಸಿ. ರಾಜಾ ಗಬ್ಭಪರಿಹಾರಂ ಅದಾಸಿ. ಸಾ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಹರೀಯಮಾನಾ ಗಬ್ಭಪರಿಪಾಕಕಾಲೇ ವಿಜಾಯನಘರಂ ಪಾವಿಸಿ. ಪುಞ್ಞವನ್ತೀನಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಸಾ ಚ ತಾಸಂ ಅಞ್ಞತರಾ, ತೇನ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಅಲತ್ತಕಪಟಲಬನ್ಧುಜೀವಕಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ ಮಂಸಪೇಸಿಂ ವಿಜಾಯಿ. ತತೋ ‘‘ಅಞ್ಞಾ ದೇವಿಯೋ ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಸದಿಸೇ ಪುತ್ತೇ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಮಂಸಪೇಸಿನ್ತಿ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಮಮ ಅವಣ್ಣೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತೇನ ಅವಣ್ಣಭಯೇನ ತಂ ಮಂಸಪೇಸಿಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತ್ವಾ ರಾಜಮುದ್ದಿಕಾಯ ಲಞ್ಛೇತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾಯ ಸೋತೇ ಪಕ್ಖಿಪಾಪೇಸಿ. ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಛಡ್ಡಿತಮತ್ತೇ ದೇವತಾ ಆರಕ್ಖಂ ಸಂವಿದಹಿಂಸು. ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟಕಞ್ಚೇತ್ಥ ಜಾತಿಹಿಙ್ಗುಲಕೇನ ‘‘ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಪಜಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಬನ್ಧಿಂಸು. ತತೋ ತಂ ಭಾಜನಂ ಊಮಿಭಯಾದೀಹಿ ಅನುಪದ್ದುತಂ ಗಙ್ಗಾಸೋತೇನ ಪಾಯಾಸಿ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ತಾಪಸೋ ಗೋಪಾಲಕಕುಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ವಿಹರತಿ. ಸೋ ಪಾತೋವ ಗಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣೋ ತಂ ಭಾಜನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಸಞ್ಞಾಯ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಅಥೇತ್ಥ ತಂ ಅಕ್ಖರಪಟ್ಟಿಕಂ ರಾಜಮುದ್ದಿಕಾಲಞ್ಛನಂ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತಂ ಮಂಸಪೇಸಿಂ ಅದ್ದಸ, ದಿಸ್ವಾನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಸಿಯಾ ಗಬ್ಭೋ, ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ದುಗ್ಗನ್ಧಪೂತಿಕಭಾವೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಅಸ್ಸಮಂ ನೇತ್ವಾ ಸುದ್ಧೇ ಓಕಾಸೇ ಠಪೇಸಿ. ಅಥ ಅಡ್ಢಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ದ್ವೇ ಮಂಸಪೇಸಿಯೋ ಅಹೇಸುಂ. ತಾಪಸೋ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಧುತರಂ ಠಪೇಸಿ. ತತೋ ಪುನ ಅಡ್ಢಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಏಕಮೇಕಿಸ್ಸಾ ಮಂಸಪೇಸಿಯಾ ಹತ್ಥಪಾದಸೀಸಾನಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಪಿಳಕಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ಅಥ ತತೋ ಅಡ್ಢಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಏಕಾ ಮಂಸಪೇಸಿ ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಸದಿಸೋ ದಾರಕೋ, ಏಕಾ ದಾರಿಕಾ ಅಹೋಸಿ.

ತೇಸು ¶ ತಾಪಸಸ್ಸ ಪುತ್ತಸಿನೇಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಅಙ್ಗುಟ್ಠಕತೋ ಚಸ್ಸ ಖೀರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತತೋ ಪಭುತಿ ಚ ¶ ಖೀರಭತ್ತಂ ಅಲಭಿತ್ಥ, ಸೋ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಖೀರಂ ದಾರಕಾನಂ ಮುಖೇ ¶ ಆಸಿಞ್ಚತಿ. ತೇಸಂ ಉದರಂ ಯಂ ಯಂ ಪವಿಸತಿ, ತಂ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಮಣಿಭಾಜನಗತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ನಿಚ್ಛವೀ ಅಹೇಸುಂ. ಅಪರೇ ಆಹು ‘‘ಸಿಬ್ಬೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ವಿಯ ನೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಲೀನಾ ಛವಿ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ. ಏವಂ ತೇ ನಿಚ್ಛವಿತಾಯ ವಾ ಲೀನಚ್ಛವಿತಾಯ ವಾ ಲಿಚ್ಛವೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು.

ತಾಪಸೋ ದಾರಕೇ ಪೋಸೇನ್ತೋ ಉಸ್ಸೂರೇ ಗಾಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪವಿಸತಿ, ಅತಿದಿವಾ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ. ತಸ್ಸ ತಂ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಞತ್ವಾ ಗೋಪಾಲಕಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ದಾರಕಪೋಸನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಾರಕೇ ದೇಥ, ಮಯಂ ಪೋಸೇಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತಾಪಸೋ ಸಾಧೂತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿ. ಗೋಪಾಲಕಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಮಗ್ಗಂ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಓಕಿರಿತ್ವಾ ಧಜಪಟಾಕಾ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ತೂರಿಯೇಹಿ ವಜ್ಜಮಾನೇಹಿ ಅಸ್ಸಮಂ ಆಗತಾ. ತಾಪಸೋ – ‘‘ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ ದಾರಕಾ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ವಡ್ಢೇಥ, ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆವಾಹವಿವಾಹಂ ಕರೋಥ, ಪಞ್ಚಗೋರಸೇನ ರಾಜಾನಂ ತೋಸೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಭಾಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಮಾಪೇಥ, ತತ್ಥ ಕುಮಾರಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ದಾರಕೇ ಅದಾಸಿ. ತೇ ಸಾಧೂತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ದಾರಕೇ ನೇತ್ವಾ ಪೋಸೇಸುಂ.

ದಾರಕಾ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯ ಕೀಳನ್ತಾ ವಿವಾದಟ್ಠಾನೇಸು ಅಞ್ಞೇ ಗೋಪಾಲಕದಾರಕೇ ಹತ್ಥೇನಪಿ ಪಾದೇನಪಿ ಪಹರನ್ತಿ. ತೇ ರೋದನ್ತಿ. ‘‘ಕಿಸ್ಸ ರೋದಥಾ’’ತಿ ಚ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ಇಮೇ ನಿಮ್ಮಾತಾಪಿತಿಕಾ ತಾಪಸಪೋಸಿತಾ ಅಮ್ಹೇ ಅತಿಪಹರನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತತೋ ತೇಸಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘‘ಇಮೇ ದಾರಕಾ ಅಞ್ಞೇ ದಾರಕೇ ವಿನಾಸೇನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ನ ಇಮೇ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾ ಇಮೇ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತತೋ ಪಭುತಿ ಕಿರ ಸೋ ಪದೇಸೋ ವಜ್ಜೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯೋಜನಸತಿಕೋ ಪರಿಮಾಣೇನ. ಅಥ ತಂ ಪದೇಸಂ ಗೋಪಾಲಕಾ ರಾಜಾನಂ ತೋಸೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ. ತತ್ಥ ಚ ನಗರಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಂ ಕುಮಾರಂ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಅಕಂಸು. ತಾಯ ಚಸ್ಸ ದಾರಿಕಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವಿವಾಹಂ ಕತ್ವಾ ಕತಿಕಂ ಅಕಂಸು ‘‘ಬಾಹಿರಕದಾರಿಕಾ ನ ಆನೇತಬ್ಬಾ, ಇತೋ ದಾರಿಕಾ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ದಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ತೇಸಂ ಪಠಮಸಂವಾಸೇನ ದ್ವೇ ದಾರಕಾ ಜಾತಾ ಧೀತಾ ಚ ಪುತ್ತೋ ಚ. ಏವಂ ಸೋಳಸಕ್ಖತ್ತುಂ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಜಾತಾ. ತತೋ ತೇಸಂ ದಾರಕಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ವಡ್ಢನ್ತಾನಂ ಆರಾಮುಯ್ಯಾನನಿವಾಸಟ್ಠಾನಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಗಹೇತುಂ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತಾ ನಗರಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಗಾವುತನ್ತರೇನ ಗಾವುತನ್ತರೇನ ¶ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿಂಸು ¶ . ತಸ್ಸ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಿಸಾಲೀಕತತ್ತಾ ವೇಸಾಲೀತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಜಾತಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವೇಸಾಲಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ನಾಮಕೇ ನಗರೇ’’ತಿ.

೦೧ ಬಹಿನಗರೇತಿ ¶ ನಗರಸ್ಸ ಬಹಿ, ನ ಅಮ್ಬಪಾಲಿವನಂ ವಿಯ ಅನ್ತೋನಗರಸ್ಮಿಂ. ಅಯಂ ಪನ ಜೀವಕಮ್ಬವನಂ ವಿಯ ನಗರಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ವನಸಣ್ಡೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಹಿನಗರೇ’’ತಿ. ಅಪರಪುರೇತಿ ಪುರಸ್ಸ ಅಪರೇ, ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವನಸಣ್ಡೇತಿ ಸೋ ಕಿರ ವನಸಣ್ಡೋ ನಗರಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯಂ ಗಾವುತಮತ್ತೇ ಠಾನೇ. ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಭಗವತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಚಙ್ಕಮಲೇಣಕುಟಿಮಣ್ಡಪಾದೀನಿ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸುಂ, ಭಗವಾ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪರಪುರೇ ವನಸಣ್ಡೇ’’ತಿ. ಸುನಕ್ಖತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಲಿಚ್ಛವೀನಂ ಪನ ಪುತ್ತತ್ತಾ ಲಿಚ್ಛವಿಪುತ್ತೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೋತಿ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಗಿಹಿಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಅಧುನಾಪಕ್ಕನ್ತೋ. ಪರಿಸತೀತಿ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ. ತೇ ಪಟಿಸೇಧೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಉಪಾರಮ್ಭಭಯಾ. ವೇಸಾಲಿಯಞ್ಹಿ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸನ್ನಾ ಬುದ್ಧಮಾಮಕಾ ಧಮ್ಮಮಾಮಕಾ ಸಙ್ಘಮಾಮಕಾ. ತೇ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಮತ್ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತೇ ತ್ವಂ ಕತ್ಥ ಭಗವನ್ತಂ ಪಾಣಂ ಹನನ್ತಂ ಅದ್ದಸ, ಕತ್ಥ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯನ್ತನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ಜಾನಾಸಿ? ಕಿಂ ದನ್ತಾ ಮೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರಾ ಖಾದಸಿ, ಅಹಿನಙ್ಗುಟ್ಠೇ ಗಣ್ಹಿತುಂ ವಾಯಮಸಿ, ಕಕಚದನ್ತೇಸು ಪುಪ್ಫಾವಳಿಕಂ ಕೀಳಿತುಂ ಇಚ್ಛಸಿ? ಮುಖತೋ ತೇ ದನ್ತೇ ಪಾತೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ. ಸೋ ತೇಸಂ ಉಪಾರಮ್ಭಭಯಾ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.

ವೇಸಾಲಿನಗರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾದಿವಣ್ಣನಾ

ತತೋ ಉತ್ತರಿಂ ಪನ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ಉತ್ತರಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋತಿ ಆಹ.

ತತ್ಥ ಅಲಮರಿಯಂ ಞಾತುನ್ತಿ ಅಲಮರಿಯೋ, ಅರಿಯಭಾವಾಯ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಞಾಣದಸ್ಸನಮೇವ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ. ಅಲಮರಿಯೋ ಚ ಸೋ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ ಚಾತಿ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ. ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಫಲಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಮ್ಪಿ ¶ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಆರಾಧೇತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೧೧) ಹಿ ಏತ್ಥ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಾಮ. ‘‘ಞಾಣದಸ್ಸನಾಯ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ ¶ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೩೫) ಏತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ. ‘‘ಅಭಬ್ಬಾ ತೇ ಞಾಣದಸ್ಸನಾಯ ಅನುತ್ತರಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೯೬) ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ. ‘‘ಅಯಮಞ್ಞೋ ಉತ್ತರಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ ಅಧಿಗತೋ ಫಾಸು ವಿಹಾರೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೮) ಏತ್ಥ ಫಲಂ. ‘‘ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ದಸ್ಸನಂ ಉದಪಾದಿ, ಅಕುಪ್ಪಾ ಮೇ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೬) ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ‘‘ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ದಸ್ಸನಂ ಉದಪಾದಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಙ್ಕತೋ ಆಳಾರೋ ಕಾಳಾಮೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೪೦) ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ಇಧ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಞ್ಹಿ ಸೋ ಭಗವತೋ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ.

ತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆಚರಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ಆಚರಿಯೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸುಖುಮಂ ಧಮ್ಮನ್ತರಂ ಗಹಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ಪನ ತಕ್ಕೇತ್ವಾ ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ. ವೀಮಂಸಾನುಚರಿತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಂ ಅನುಜಾನಾತಿ. ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಪಞ್ಞವಾ, ಸೋ ತಂ ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಇನ್ದವಜಿರೂಪಮಂ ವೀಮಂಸಂ ಏವಂ ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ವಟ್ಟಿಸ್ಸತೀತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಅನುಚರಾಪೇತ್ವಾ ವೀಮಂಸಾಯ ಅನುಚರಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ಸಯಂಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ. ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸುಖುಮಂ ಧಮ್ಮನ್ತರಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾ ಮಗ್ಗೋ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಪನ ಲದ್ಧಪರಿಸೋ, ರಾಜಾನಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಂ ವಿಯ ನಂ ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾ ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ, ಸುಫುಸಿತಂ ಪನಸ್ಸ ದನ್ತಾವರಣಂ, ಮುದುಕಾ ಜಿವ್ಹಾ, ಮಧುರೋ ಸರೋ, ಅನೇಲಗಳಾ ವಾಚಾ, ಸೋ ಯಂ ಯದೇವಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಂ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಯಂಪಟಿಭಾನಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಮಹಾಜನಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ.

ಯಸ್ಸ ಚ ಖ್ವಾಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋತಿ ಯಸ್ಸ ಚ ಖೋ ಅತ್ಥಾಯ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ರಾಗಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ದೋಸಪ್ಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ, ಮೋಹಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ, ವಿತಕ್ಕೂಪಚ್ಛೇದಾಯ ¶ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ.

ಸೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಯೋ ತಂ ಯಥಾದೇಸಿತಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಕಾರಣೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ ನಿಯ್ಯಾತಿ ಗಚ್ಛತಿ ತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ¶ ದೀಪೇತಿ ¶ . ಇದಂ ಪನೇಸ ನ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ವದತಿ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋತಿ ಏವಮೇವಂ ಪವೇದೇಯ್ಯ, ನ ಪನ ಸಕ್ಕೋತಿ ವತ್ತುಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಉಪಾರಮ್ಭಭಯಾ. ವೇಸಾಲಿಯಞ್ಹಿ ಬಹೂ ಸೋತಾಪನ್ನ-ಸಕದಾಗಾಮಿ-ಅನಾಗಾಮಿಉಪಾಸಕಾ. ತೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಸುನಕ್ಖತ್ತ ತ್ವಂ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಧಮ್ಮೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋತಿ ವದಸಿ, ಯದಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಇಮೇ ಕಸ್ಮಾ ಏತ್ತಕಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಜಾತಾ, ಏತ್ತಕಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ, ಏತ್ತಕಾ ಅನಾಗಾಮೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಇಮಿನಾ ಉಪಾರಮ್ಭಭಯೇನ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋತಿ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಜ್ಜುನೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಣ್ಡಂ ವಿಯ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮೋ ಅಮೋಘೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಪನಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ.

ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋತಿ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಸೇಟ್ಠಿಕುಲಾದೀಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಏವಂ ಭಾಸಮಾನಸ್ಸ ತಂ ವಚನಂ ಸುಣಿ, ನ ಪನ ಪಟಿಸೇಧೇಸಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಕಾರುಞ್ಞತಾಯ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ಅಯಂ ಕುದ್ಧೋ ಝಾಯಮಾನಂ ವೇಳುವನಂ ವಿಯ ಪಕ್ಖಿತ್ತಲೋಣಂ ಉದ್ಧನಂ ವಿಯ ಚ ಕೋಧವಸೇನ ಪಟಪಟಾಯತಿ, ಮಯಾ ಪಟಿಬಾಹಿತೋ ಪನ ಮಯಿಪಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿಸ್ಸತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ತಥಾಗತೇ ಚ ಮಯಿ ಚಾತಿ ದ್ವೀಸು ಜನೇಸು ಆಘಾತೋ ಅತಿಭಾರಿಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಾರುಞ್ಞತಾಯ ನ ಪಟಿಸೇಧೇಸಿ. ಅಪಿ ಚಸ್ಸ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಅವಣ್ಣಕಥನಂ ನಾಮ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೇ ದೋಸಾರೋಪನಸದಿಸಂ, ಕೋ ಇಮಸ್ಸ ಕಥಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ? ಸಯಮೇವ ಖೇಳೇ ಪಚ್ಛಿನ್ನೇ ಮುಖೇ ಸುಕ್ಖೇ ಓರಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ನ ಪಟಿಸೇಧೇಸಿ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಯೇಸನತೋ ಅಪಗತೋ.

೧೪೭. ಕೋಧನೋತಿ ಚಣ್ಡೋ ಫರುಸೋ. ಮೋಘಪುರಿಸೋತಿ ತುಚ್ಛಪುರಿಸೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಬುದ್ಧಾ ‘‘ಮೋಘಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಮಗ್ಗೇ ವಾ ಫಲೇ ವಾ ಅಸತಿ ‘‘ಮೋಘಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿಯೇವ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ¶ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋಯೇವ, ತೇನ ತಂ ‘‘ಮೋಘಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಕೋಧಾ ಚ ಪನಸ್ಸ ಏಸಾ ವಾಚಾ ಭಾಸಿತಾತಿ ಏಸಾ ಚ ಪನಸ್ಸ ವಾಚಾ ಕೋಧೇನ ಭಾಸಿತಾ.

ಕಸ್ಮಾ ¶ ಪನೇಸ ಭಗವತೋ ಕುದ್ಧೋತಿ? ಅಯಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನನ್ದನವನಚಿತ್ತಲತಾವನಫಾರುಸಕವನಮಿಸ್ಸಕವನೇಸು ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೇ ¶ ದೇವಪುತ್ತೇ ಚ ದೇವಧೀತರೋ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಏತೇಸಂ ಏವರೂಪಾಯ ಅತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತಾನಂ ಕೀವಮಧುರೋ ನು ಖೋ ಸದ್ದೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸದ್ದಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾ ಪನಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥೀತಿ ಞತ್ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನ ಕಥೇಸಿ. ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತ ತಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಸೋ ಭಗವತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಅಹಂ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಠಮಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿಂ, ಸೋ ‘ಮಯ್ಹಂ ತಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತು ವಾ ಮಾ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೂ’ತಿ ಕಥೇಸಿ. ಅಹಂ ಪನ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇನ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿಂ, ತಂ ಮೇ ನ ಕಥೇಸಿ. ಅದ್ಧಾಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘ಅಯಂ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಮಯಾ ಸಮಸಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯವಸೇನ ಮಯ್ಹಂ ನ ಕಥೇತೀ’’ತಿ. ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ವಾಪಿ ನ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ವಿಚರತಿ. ದಸಬಲಂ ಪನ ಅಸತಾ ತುಚ್ಛೇನ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ವಿಚರತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಕೋಧಾ ಚ ಪನಸ್ಸ ಏಸಾ ವಾಚಾ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ.

ವಣ್ಣೋ ಹೇಸೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತೇನ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೇನ ಏತದತ್ಥಮೇವ ವಾಯಾಮೋ ಕತೋ ‘‘ದೇಸನಾಧಮ್ಮೋ ಮೇ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ಸೋ ವಣ್ಣಂಯೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾಸತಿ. ವಣ್ಣೋ ಹೇಸೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣೋ ಏಸೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ, ನ ಅಗುಣೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅಯಮ್ಪಿ ¶ ಹಿ ನಾಮ ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಸುನಕ್ಖತ್ತೇನ ಪಟಿಸಿದ್ಧಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ಥಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಅಯಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ಮೋಘಪುರಿಸೋ ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋತಿ ವದತಿ. ಮಯ್ಹಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಞಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ದಸಬಲಞಾಣಂ ¶ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚೇತೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾಯೇವ. ಏವರೂಪೇಸು ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇಸು ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ವಿಜಾನನಸಮತ್ಥಂ ಧಮ್ಮನ್ವಯಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಮ ಏತಸ್ಸ ಮೋಘಪುರಿಸಸ್ಸ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ನಾಮ ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಅನ್ವೇತೀತಿ ಅನ್ವಯೋ, ಜಾನಾತಿ ¶ , ಅನುಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನ್ವಯೋ ಧಮ್ಮನ್ವಯೋ, ತಂ ತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಧಮ್ಮಂ ಜಾನನಪಞ್ಞಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಏವರೂಪಮ್ಪಿ ನಾಮ ಮಯ್ಹಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಅತ್ಥೀತಿ ಜಾನಿತುಂ ತಸ್ಸ ಮೋಘಪುರಿಸಸ್ಸ ಧಮ್ಮನ್ವಯೋಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀಸುಪಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಸಬಲಞಾಣಾದಿವಣ್ಣನಾ

೧೪೮. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಾನನ್ತರಂ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ, ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಾಸು ವುತ್ತಾಸು ಉಪರಿ ದಸಬಲಞಾಣಂ ನ ಪರಿಪೂರತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾ ಅವತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ದಸಬಲಞಾಣಂ ಪರಿಪೂರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದಸ ಖೋ ಪನಿಮಾನಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಥಾಗತಬಲಾನೀತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಬಲಾನಿ. ಯಥಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಬಲಾನಿ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಗತಾನಿ, ತಥಾ ಆಗತಬಲಾನೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ದುವಿಧಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಕಾಯಬಲಞ್ಚ ಞಾಣಬಲಞ್ಚ. ತೇಸು ಕಾಯಬಲಂ ಹತ್ಥಿಕುಲಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ –

‘‘ಕಾಲಾವಕಞ್ಚ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಂ, ಪಣ್ಡರಂ ತಮ್ಬಪಿಙ್ಗಲಂ;

ಗನ್ಧಮಙ್ಗಲಹೇಮಞ್ಚ, ಉಪೋಸಥಛದ್ದನ್ತಿಮೇ ದಸಾ’’ತಿ.

ಇಮಾನಿ ¶ ಹಿ ದಸ ಹತ್ಥಿಕುಲಾನಿ. ತತ್ಥ ಕಾಲಾವಕನ್ತಿ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಕುಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಕಾಯಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಕಾಲಾವಕಹತ್ಥಿನೋ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಕಾಲಾವಕಾನಂ ಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಪಣ್ಡರಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪಣ್ಡರಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ತಮ್ಬಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ತಮ್ಬಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಪಿಙ್ಗಲಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪಿಙ್ಗಲಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಗನ್ಧಹತ್ಥಿನೋ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಗನ್ಧಹತ್ಥೀನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಮಙ್ಗಲಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಹೇಮವತಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಹೇಮವತಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಸ್ಸ. ಯಂ ¶ ದಸನ್ನಂ ಉಪೋಸಥಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಛದ್ದನ್ತಸ್ಸ. ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಛದ್ದನ್ತಾನಂ ತಂ ಏಕಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ. ನಾರಾಯನಸಙ್ಘಾತಬಲನ್ತಿಪಿ ಇದಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ತದೇತಂ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಗಣನಾಯ ಹತ್ಥೀನಂ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಪುರಿಸಗಣನಾಯ ದಸನ್ನಂ ಪುರಿಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಬಲಂ ಹೋತಿ. ಇದಂ ತಾವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯಬಲಂ.

ಞಾಣಬಲಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ತಾವ ಆಗತಮೇವ. ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ, ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಂ, ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ, ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ. ಸಂಯುತ್ತಕೇ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೩೪) ಆಗತಾನಿ ತೇಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನಿ ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಅನೇಕಾನಿ ಞಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಏತಂ ಞಾಣಬಲಂ ನಾಮ. ಇಧಾಪಿ ಞಾಣಬಲಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಞಾಣಞ್ಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಟ್ಠೇನ ಚ ಬಲನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯೇಹಿ ಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಯೇಹಿ ದಸಹಿ ಞಾಣಬಲೇಹಿ ಉಪೇತೋ ಸಮುಪೇತೋ. ಆಸಭಂ ಠಾನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಉತ್ತಮಟ್ಠಾನಂ. ಆಸಭಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಗವಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ಉಸಭೋ, ಗವಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ. ವಜಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ವಾ ಉಸಭೋ, ವಜಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ. ಸಬ್ಬಗವಸೇಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬಪರಿಸ್ಸಯಸಹೋ ಸೇತೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಮಹಾಭಾರವಹೋ ಅಸನಿಸತಸದ್ದೇಹಿಪಿ ಅಕಮ್ಪನಿಯೋ ನಿಸಭೋ, ಸೋ ಇಧ ಉಸಭೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಉಸಭಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ಆಸಭಂ. ಠಾನನ್ತಿ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಅಚಲಟ್ಠಾನಂ. ಇದಂ ಪನ ಆಸಭಂ ವಿಯಾತಿ ಆಸಭಂ. ಯಥೇವ ಹಿ ನಿಸಭಸಙ್ಖಾತೋ ಉಸಭೋ ಉಸಭಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ¶ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋಪಿ ದಸಹಿ ತಥಾಗತಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಪಾದೇಹಿ ಅಟ್ಠಪರಿಸಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇನ ಅಕಮ್ಪಿಯೋ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏವಂ ತಿಟ್ಠಮಾನೋವ ತಂ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಉಪಗಚ್ಛತಿ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ ಅತ್ತನಿ ಆರೋಪೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ.

ಪರಿಸಾಸೂತಿ ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು. ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದತಿ, ಸೀಹನಾದಸದಿಸಂ ವಾ ನಾದಂ ನದತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಸೀಹನಾದಸುತ್ತೇನ ¶ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ವಾ ಸೀಹೋ ಸಹನತೋ ಹನನತೋ ಚ ಸೀಹೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸಹನತೋ ಪರಪ್ಪವಾದಾನಞ್ಚ ಹನನತೋ ಸೀಹೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸೀಹಸ್ಸ ನಾದಂ ಸೀಹನಾದಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸೀಹೋ ಸೀಹಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಸಾರದೋ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸೋ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತಸೀಹೋಪಿ ತಥಾಗತಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಟ್ಠಸು ¶ ಪರಿಸಾಸು ವಿಸಾರದೋ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸೋ ಇತಿ ರೂಪನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಾನಾವಿಧದೇಸನಾವಿಲಾಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಸಾಸು ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀ’’ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ವಿಸಿಟ್ಠಂ. ಚಕ್ಕ-ಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ –

ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಲಕ್ಖಣೇ ಚ, ರಥಙ್ಗೇ ಇರಿಯಾಪಥೇ;

ದಾನೇ ರತನಧಮ್ಮೂರ-ಚಕ್ಕಾದೀಸು ಚ ದಿಸ್ಸತಿ;

ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಇಧ ಮತೋ, ತಞ್ಚ ದ್ವೇಧಾ ವಿಭಾವಯೇ.

‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೩೧) ಹಿ ಅಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಜಾತಾನೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೫) ಏತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ. ‘‘ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೧) ಏತ್ಥ ರಥಙ್ಗೇ. ‘‘ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೯) ಏತ್ಥ ಇರಿಯಾಪಥೇ. ‘‘ದದಂ ಭುಞ್ಜ ಮಾ ಚ ಪಮಾದೋ, ಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಯ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನ’’ನ್ತಿ (ಜಾ. ೧.೭.೧೪೯) ಏತ್ಥ ದಾನೇ. ‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಾತುರಹೋಸೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೪೩) ಏತ್ಥ ರತನಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ಸು. ನಿ. ೫೬೨) ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಇಚ್ಛಾಹತಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ಚಕ್ಕಂ ಭಮತಿ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ (ಜಾ. ೧.೧.೧೦೪; ೧.೫.೧೦೩) ಏತ್ಥ ಉರಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಖುರಪರಿಯನ್ತೇನ ಚೇಪಿ ಚಕ್ಕೇನಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೬) ಏತ್ಥ ¶ ಪಹರಣಚಕ್ಕೇ. ‘‘ಅಸನಿವಿಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೬೧; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೬೨) ಏತ್ಥ ಅಸನಿಮಣ್ಡಲೇ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ತಂ ಪನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚೇವ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪಭಾವಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಬಲಾವಹಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ. ಕರುಣಾಪಭಾವಿತಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಬಲಾವಹಂ ದೇಸನಾಞಾಣಂ. ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತಞ್ಹಿ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನತೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ತುಸಿತಭವನತೋ ವಾ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ¶ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ. ದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತಞ್ಹಿ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ನಾಮ. ತೇಸು ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ¶ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ, ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಓರಸಞಾಣಂ.

ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಥಾಗತೋ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಯಾನಿ ಆದಿತೋವ ‘‘ದಸ ಖೋ ಪನಿಮಾನಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಬಲಾನೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕತಮಾನಿ ದಸ? ಇಧ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತೋ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋತಿ ಕಾರಣಞ್ಚ ಕಾರಣತೋ. ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಫಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿಯಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಪವತ್ತತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಭಗವಾ ‘‘ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತೂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ತಂ ತಂ ಠಾನಂ. ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನ ಹೇತೂ ನ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ತಂ ತಂ ಅಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಪಜಾನನ್ತೋ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ ಅಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನೇತಂ, ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ ಅಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೦೯) ನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ಯಮ್ಪೀತಿ ಯೇನ ಞಾಣೇನ. ಇದಮ್ಪಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಬಲಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನನ್ತಿ ¶ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಂ, ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಂ. ಠಾನಸೋ ಹೇತುಸೋತಿ ಪಚ್ಚಯತೋ ಚೇವ ಹೇತುತೋ ಚ. ತತ್ಥ ಗತಿಉಪಧಿಕಾಲಪಯೋಗಾ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಠಾನಂ. ಕಮ್ಮಂ ಹೇತು. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ‘‘ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೧೦) ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾಯೇವ.

ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಗತಿಗಾಮಿನಿಂ ಅಗತಿಗಾಮಿನಿಞ್ಚ. ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಮಗ್ಗಂ. ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಬಹೂಸುಪಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಏಕಮೇವ ಪಾಣಂ ಘಾತೇನ್ತೇಸು ಇಮಸ್ಸ ¶ ಚೇತನಾ ನಿರಯಗಾಮಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಚೇತನಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಗಾಮಿನೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಏಕವತ್ಥುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಸಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಚ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ? ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಅಯಂ ¶ ಮಗ್ಗೋ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ನಿರಯಗಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೧೧) ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾಯೇವ.

ಅನೇಕಧಾತುನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದೀಹಿ ಕಾಮಧಾತುಆದೀಹಿ ವಾ ಧಾತೂಹಿ ಬಹುಧಾತುಂ. ನಾನಾಧಾತುನ್ತಿ ತಾಸಂಯೇವ ಧಾತೂನಂ ವಿಲಕ್ಖಣತಾಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರಧಾತುಂ. ಲೋಕನ್ತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಲೋಕಂ. ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ತಾಸಂ ತಾಸಂ ಧಾತೂನಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಸಭಾವಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ಇದಮ್ಪಿ ಞಾಣಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಲೋಕಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ, ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಖನ್ಧನಾನತ್ತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ.

ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತನ್ತಿ ಹೀನಾದೀಹಿ ಅಧಿಮುತ್ತೀಹಿ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಭಾವಂ. ಇದಮ್ಪಿ ಞಾಣಂ, ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸತ್ತಾನಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ, ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಪಜಾನಾತಿ ಸನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ’’ತಿ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ.

ಪರಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಪಧಾನಸತ್ತಾನಂ. ಪರಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ತತೋ ಪರೇಸಂ ಹೀನಸತ್ತಾನಂ. ಏಕತ್ಥಮೇವ ವಾ ಏತಂ ¶ ಪದದ್ವಯಂ. ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಪನ ದ್ವೇಧಾ ವುತ್ತಂ. ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತನ್ತಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಭಾವಂ ಅಪರಭಾವಞ್ಚ, ವುದ್ಧಿಞ್ಚ ಹಾನಿಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಸಪಿ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ, ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಂ ಪಜಾನಾತಿ ಅನುಸಯಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೧೪) ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾಯೇವ.

ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನನ್ತಿ ಪಠಮಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿಆದೀನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮಾಧೀನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಆದೀನಞ್ಚ ನವನ್ನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತೀನಂ. ಸಂಕಿಲೇಸನ್ತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಂ. ವೋದಾನನ್ತಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಂ. ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ‘‘ವೋದಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನಂ. ತಮ್ಹಾ ¶ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೮೨೮) ಏವಂ ವುತ್ತಪಗುಣಜ್ಝಾನಞ್ಚೇವ ಭವಙ್ಗಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ. ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಞ್ಹಿ ಪಗುಣಜ್ಝಾನಂ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ವೋದಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭವಙ್ಗೇನ ಪನ ಸಬ್ಬಜ್ಝಾನೇಹಿ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ. ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ¶ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇದಮ್ಪಿ ಞಾಣಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ವೋದಾನಂ ವುಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ, ಝಾಯೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಝಾಯೀ, ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚೋ ಝಾಯೀ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ವಿಪತ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೨೮) ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ. ಸತ್ತನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ. ಆಸವಕ್ಖಯಕಥಾ ಭಯಭೇರವೇ.

೧೪೯. ಇಮಾನಿ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ ಯಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ದಸ ಖೋ ಪನಿಮಾನಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಬಲಾನೀ’’ತಿ ಅವೋಚಂ, ಇಮಾನಿ ತಾನೀತಿ ಅಪ್ಪನಂ ಕರೋತಿ. ತತ್ಥ ¶ ಪರವಾದೀಕಥಾ ಹೋತಿ – ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವಾಯಂ ಪಭೇದೋತಿ. ತಂ ನ ತಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಞ್ಞಮೇವ ಹಿ ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ. ದಸಬಲಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಮೇವ ಜಾನಾತಿ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ತಮ್ಪಿ ತತೋ ಅವಸೇಸಮ್ಪಿ ಪಜಾನಾತಿ. ದಸಬಲಞಾಣೇಸು ಹಿ ಪಠಮಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಮೇವ ಜಾನಾತಿ. ದುತಿಯಂ ಕಮ್ಮನ್ತರವಿಪಾಕನ್ತರಮೇವ. ತತಿಯಂ ಕಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ. ಚತುತ್ಥಂ ಧಾತುನಾನತ್ತಕಾರಣಮೇವ. ಪಞ್ಚಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾಧಿಮುತ್ತಿಮೇವ. ಛಟ್ಠಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತಿಕ್ಖಮುದುಭಾವಮೇವ. ಸತ್ತಮಂ ಝಾನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾದಿಮೇವ. ಅಟ್ಠಮಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಖನ್ಧಸನ್ತತಿಮೇವ. ನವಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಮೇವ. ದಸಮಂ ಸಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಏತೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಞ್ಚ ತತೋ ಉತ್ತರಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ. ಏತೇಸಂ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ. ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಇದ್ಧಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಕುಬ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಪಿಚ ಪರವಾದೀ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ – ‘‘ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮ ಏತಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಂ ಕಾಮಾವಚರಂ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಂ ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ? ಜಾನನ್ತೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಞಾಣಾನಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾನೀತಿ ವಕ್ಖತಿ. ತತೋ ಪರಾನಿ ದ್ವೇ ¶ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾನೀತಿ ವಕ್ಖತಿ. ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಸಿಯಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ತಥಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ತತೋ ಪರಾನಿ ದ್ವೇ ರೂಪಾವಚರಾನಿ, ಅವಸಾನೇ ಏಕಂ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಮೇವ ಕಾಮಾವಚರಮೇವ ಲೋಕಿಯಮೇವಾತಿ ವಕ್ಖತಿ.

ಏವಮೇತ್ಥ ¶ ಅನುಪದವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ಪಠಮಂಯೇವ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣೇನ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಚೇವ ಅನಧಿಗಮಸ್ಸ ಚ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಕಿಲೇಸಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಲೋಕಿಯಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತೋ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಚ. ಅಥ ನೇಸಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಞಾಣೇನ ವಿಪಾಕಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀಪಟಿಪದಾಞಾಣೇನ ¶ ಕಮ್ಮಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾಭಾವದಸ್ಸನತೋ. ಏವಂ ಅನಾವರಣಾನಂ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಞಾಣೇನ ಅನುಕೂಲಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಚರಿಯವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಧಾತುವೇಮತ್ತದಸ್ಸನತೋ. ಅಥ ನೇಸಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣೇನ ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪಯೋಗಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾಪಿ ಅಧಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ. ಅಥೇವಂ ದಿಟ್ಠಾಧಿಮುತ್ತೀನಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಯಥಾಬಲಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸದ್ಧಾದೀನಂ ತಿಕ್ಖಮುದುಭಾವದಸ್ಸನತೋ. ಏವಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಿನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಾ ಪನ ತೇ ಸಚೇ ದೂರೇ ಹೋನ್ತಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು ವಸೀಭೂತತ್ತಾ ಇದ್ಧಿವಿಸೇಸೇನ ತೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಚ ನೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ಪುಬ್ಬಜಾತಿಭಾವನಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಾನುಭಾವತೋ ಪತ್ತಬ್ಬೇನ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪತಿ ಚಿತ್ತವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಆಸವಕ್ಖಯಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹತ್ತಾ ಆಸವಕ್ಖಯಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಇಮಾನಿ ದಸಬಲಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ತಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವಾಚಂ ಅಪ್ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸು ಪುನ ಏವರೂಪಿಂ ವಾಚಂ ನ ವಕ್ಖಾಮೀತಿ ವದನ್ತೋ ತಂ ವಾಚಂ ಪಜಹತಿ ನಾಮ. ಪುನ ಏವರೂಪಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಜಹತಿ ನಾಮ. ಪುನ ಏವರೂಪಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ನ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಜಹನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ತಥಾ ಅಕರೋನ್ತೋ ನೇವ ಪಜಹತಿ, ನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ. ಸೋ ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏವಂ ನಿರಯೇತಿ ಯಥಾ ನಿರಯಪಾಲೇಹಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ನಿರಯೇ ಠಪಿತೋ, ಏವಂ ನಿರಯೇ ಠಪಿತೋಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಇದಾನಿಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥಸಾಧಕಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿಆದೀಸು ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಲೋಕುತ್ತರವಸೇನೇವ ವಿನಿವತ್ತೇತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವೇಹಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧೀಹಿ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸೋ ಏವಂ ಸೀಲಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವದಾಮಿ ಇಮಮ್ಪಿ ¶ ಕಾರಣಂ ಏವರೂಪಮೇವ ¶ . ಯಥಾ ಹಿ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾವ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚುತಿಅನನ್ತರಂ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾವ ನಿರಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಕಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಇಮಾಯ ಉಪಮಾಯ ಗಾಳ್ಹತರಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಉಪಮಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

೧೫೦. ವೇಸಾರಜ್ಜಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಾರಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಂ, ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಸಾರಜ್ಜಾಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋತಿ ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಯಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನತೋ ತವ. ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಇಮೇ ನಾಮ ಧಮ್ಮಾ ತಯಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ. ತತ್ರ ವತಾತಿ ತೇಸು ವತ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಧಮ್ಮೇಸು. ಸಹಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಹೇತುನಾ ಸಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ವಿಯ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ. ನಿಮಿತ್ತಮೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಧಮ್ಮೋಪಿ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯೋ ಮಂ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತಿ, ತಂ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಯಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋ ತಯಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಮಂ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಖೇಮಂ ಪತ್ತೋ, ಸೇಸಪದದ್ವಯಂ ಇಮಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸಬ್ಬಞ್ಹೇತಂ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ದಸಬಲಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋ ತಯಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಚೋದಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಾ ಚೋದನಾಕಾರಣಂ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಂ ವಾ ಅಪಸ್ಸತೋ ಸಭಾವಬುದ್ಧೋಯೇವ ವಾ ಸಮಾನೋ ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮೀತಿ ವದಾಮೀತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಬಲವತರಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಞಾಣಂ ವೇಸಾರಜ್ಜಂ ನಾಮ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ, ತೇ ಅತ್ಥತೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಸತ್ತ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಞ್ಹಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದುಕ್ಕಟ-ದುಬ್ಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ ¶ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಮೇಥುನಂ ಸೇವತೋ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ನಿಸ್ಸಂಸಯಮೇವ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಅನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇಸು ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ರಾಗಕ್ಖಯಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ. ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋತಿ ಅಸುಭಭಾವನಾದಿಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ ¶ . ತತ್ರ ವತ ಮನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮೇ ಮಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ದಸಬಲಞಾಣಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಟ್ಠಪರಿಸವಣ್ಣನಾ

೧೫೧. ‘‘ಅಟ್ಠ ¶ ಖೋ ಇಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧಂ? ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಸ್ಸ ಬಲದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಬ್ಯತ್ತಂ ಪರಿಸಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧನಸಮತ್ಥಾಯ ಕಥಾಯ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಛೇಕಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಇಮಾ ಅಟ್ಠ ಪರಿಸಾ ಪತ್ವಾ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಸ್ಸ ವೇಸಾರಜ್ಜಭಾವೋ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಸ್ಸ ಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಅಟ್ಠ ಖೋ ಇಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ, ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಮಾರಕಾಯಿಕಾನಂ ಪನ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಮಾರಪರಿಸಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಮಾರಾನಂ. ಸಬ್ಬಾಪಿ ಚೇತಾ ಪರಿಸಾ ಉಗ್ಗಟ್ಠಾನದಸ್ಸನವಸೇನ ಗಹಿತಾ. ಮನುಸ್ಸಾ ಹಿ ‘‘ಏತ್ಥ ರಾಜಾ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ಪಕತಿವಚನಮ್ಪಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಕಚ್ಛೇಹಿ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏವಂ ಉಗ್ಗಾ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತೀಸು ವೇದೇಸು ಕುಸಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗಹಪತಯೋ ನಾನಾವೋಹಾರೇಸು ಚೇವ ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಾಯ ಚ. ಸಮಣಾ ಸಕವಾದಪರವಾದೇಸು ಕುಸಲಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಕಥಾಕಥನಂ ನಾಮ ಅತಿವಿಯ ಭಾರೋ. ಅಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಉಗ್ಗಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಮನುಸ್ಸೋತಿ ಹಿ ವುತ್ತಮತ್ತೇಪಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಕಲಸರೀರಂ ಸಙ್ಕಮ್ಪತಿ, ತೇಸಂ ರೂಪಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಸದ್ದಂ ವಾ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ತಾ ವಿಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಅಮನುಸ್ಸಪರಿಸಾ ಉಗ್ಗಾ. ತಾಸುಪಿ ಧಮ್ಮಕಥಾಕಥನಂ ನಾಮ ಅತಿವಿಯ ಭಾರೋ. ಇತಿ ಉಗ್ಗಟ್ಠಾನದಸ್ಸನವಸೇನ ತಾ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಜ್ಝೋಗಾಹತೀತಿ ಅನುಪವಿಸತಿ. ಅನೇಕಸತಂ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸನ್ತಿ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮ ಞಾತಿಸಮಾಗಮ ಲಿಚ್ಛವೀಸಮಾಗಮಸದಿಸಂ. ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಲಬ್ಭತಿಯೇವ. ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿಪಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ? ಆಮ ಗಚ್ಛತಿ. ಕೀದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ? ಯಾದಿಸಾ ತೇ, ತಾದಿಸೋಯೇವ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ¶ ಖೋ ಪನಾಹಂ, ಆನನ್ದ, ಅನೇಕಸತಂ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಾ, ತತ್ಥ ಯಾದಿಸಕೋ ತೇಸಂ ¶ ವಣ್ಣೋ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸಕೋ ಮಯ್ಹಂ ವಣ್ಣೋ ಹೋತಿ. ಯಾದಿಸಕೋ ತೇಸಂ ಸರೋ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸಕೋ ಮಯ್ಹಂ ಸರೋ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇಮಿ ಸಮಾದಪೇಮಿ ಸಮುತ್ತೇಜೇಮಿ ಸಮ್ಪಹಂಸೇಮಿ. ಭಾಸಮಾನಞ್ಚ ಮಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ ‘ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಭಾಸತಿ ದೇವೋ ವಾ ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ’ತಿ. ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಸಮುತ್ತೇಜೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಧಾಯಾಮಿ ¶ . ಅನ್ತರಹಿತಞ್ಚ ಮಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ ‘ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಅನ್ತರಹಿತೋ ದೇವೋ ವಾ ಮನುಸ್ಸೋ ವಾ’’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೭೨).

ಖತ್ತಿಯಾ ಕೇಯೂರಙ್ಗದಮಾಲಾಗನ್ಧಾದಿವಿಭೂಸಿತಾ ನಾನಾವಿರಾಗವಸನಾ ಆಮುಕ್ಕಮಣಿಕುಣ್ಡಲಾ ಮೋಳಿಧರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕಿಂ ಭಗವಾಪಿ ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಮಣ್ಡೇತಿ? ತೇ ಚ ಓದಾತಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಕಾಳಾಪಿ ಮಂಗುಲಚ್ಛವೀಪಿ. ಕಿಂ ಸತ್ಥಾಪಿ ಏವರೂಪೋ ಹೋತೀತಿ? ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜಿತವಸೇನೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ತೇಸಂ ಪನ ತಾದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇಸಂ ‘‘ಅಜ್ಜ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಾ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚತೀ’’ತಿ ಹೋತಿ. ತೇ ಚ ಭಿನ್ನಸ್ಸರಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಗಗ್ಗಸ್ಸರಾಪಿ ಕಾಕಸ್ಸರಾಪಿ. ಸತ್ಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನೇವ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ. ತಾದಿಸಕೋ ಮಯ್ಹಂ ಸರೋ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಪನ ಭಾಸನ್ತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಥಿತಂ. ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪನ ತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ರಾಜಾ ಮಧುರೇನ ಸರೇನ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಹೋತಿ. ಕಥೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಚ ಭಗವತಿ ಪುನ ರಾಜಾನಂ ಆಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.

ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಇದಾನೇವ ಮಾಗಧಭಾಸಾಯ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಮಧುರೇನ ಸರೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ಕಿಂ ದೇವೋ, ಉದಾಹು ಮನುಸ್ಸೋತಿ? ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನೇವಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ? ವಾಸನತ್ಥಾಯ. ಏವಂ ಸುತೋಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಅನಾಗತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ದೇಸೇತೀತಿ.

ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ನಿಸಿನ್ನಪುಬ್ಬಂ. ಸಲ್ಲಪಿತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪೋ ಕತಪುಬ್ಬೋ. ಸಾಕಚ್ಛಾತಿ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಪುಬ್ಬಾ. ಅನೇಕಸತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಸನ್ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಸೋಣದಣ್ಡಸಮಾಗಮಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಚಕ್ಕವಾಳವಸೇನ ಚ ಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಟ್ಠಪರಿಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುಯೋನಿವಣ್ಣನಾ

೧೫೨. ಚತಸ್ಸೋ ¶ ಖೋ ಇಮಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಯೋನಿಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಯೋನೀತಿ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸಪಿ ಕಾರಣಸ್ಸಪಿ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಸ್ಸಪಿ ನಾಮಂ. ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ನಾಗಯೋನಿಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಸುಪಣ್ಣಯೋನಿಯೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೩೪೨, ೩೯೨) ಏತ್ಥ ¶ ಹಿ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಯೋನಿ ನಾಮ. ‘‘ಯೋನಿ ಹೇಸಾ ¶ ಭೂಮಿಜ ಫಲಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೨೭) ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ. ‘‘ನ ಚಾಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಯೋನಿಜಂ ಮತ್ತಿಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೪೫೭; ಧ. ಪ. ೩೯೬) ಏತ್ಥ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗೋ. ಇಧ ಪನ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಯೋನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತತ್ಥ ಅಣ್ಡೇ ಜಾತಾ ಅಣ್ಡಜಾ. ಜಲಾಬುಮ್ಹಿ ಜಾತಾ ಜಲಾಬುಜಾ. ಸಂಸೇದೇ ಜಾತಾ ಸಂಸೇದಜಾ. ವಿನಾ ಏತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ವಿಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಓಪಪಾತಿಕಾ. ಅಭಿನಿಬ್ಭಿಜ್ಜ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮನವಸೇನ ಜಾಯನ್ತಿ. ಪೂತಿಕುಣಪೇ ವಾತಿಆದೀಹಿ ಅನಿಟ್ಠಟ್ಠಾನಾನೇವ ದಸ್ಸಿತಾನಿ. ಇಟ್ಠೇಸುಪಿ ಸಪ್ಪಿತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಾದೀಸು ಸತ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ ಏವ. ದೇವಾತಿಆದೀಸು ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪರಿದೇವಾ ಓಪಪಾತಿಕಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಭೂಮದೇವಾ ಪನ ಚತುಯೋನಿಕಾ. ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಕೇಚಿ ದೇವಾ ವಿಯ ಓಪಪಾತಿಕಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪನೇತೇ ಜಲಾಬುಜಾವ, ಅಣ್ಡಜಾಪಿ ಏತ್ಥ ಕೋನ್ತಪುತ್ತಾ ದ್ವೇಭಾತಿಯತ್ಥೇರಾ ವಿಯ, ಸಂಸೇದಜಾಪಿ ಪದುಮಗಬ್ಭೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಪದುಮವತಿದೇವೀಆದಯೋ ವಿಯ, ಏವಂ ವಿನಿಪಾತಿಕೇಸು ನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕಪೇತಾ ನೇರಯಿಕಾ ವಿಯ ಓಪಪಾತಿಕಾಯೇವ, ಅವಸೇಸಾ ಚತುಯೋನಿಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ತೇ ಏವಂ ಯಕ್ಖಾಪಿ ಸಬ್ಬಚತುಪ್ಪದಪಕ್ಖಿಜಾತಿದೀಘಜಾತಿಆದಯೋಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಚತುಯೋನಿಕಾಯೇವ.

ಚತುಯೋನಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಞ್ಚಗತಿವಣ್ಣನಾ

೧೫೩. ಪಞ್ಚ ಖೋ ಇಮಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಗತಿಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮವಸೇನ ಗನ್ತಬ್ಬಾತಿ ಗತಿಯೋ. ಅಪಿಚ ಗತಿಗತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಗತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಗತಿ ವಿಭವಗತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಗತೀತಿ ಬಹುವಿಧಾ ಗತಿ ನಾಮ. ತತ್ಥ ‘‘ತಂ ಗತಿಂ ಪೇಚ್ಚ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೮೪) ಚ, ‘‘ಯಸ್ಸ ಗತಿಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ದೇವಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಮಾನುಸಾ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೪೨೦) ಚ ಅಯಂ ಗತಿಗತಿ ನಾಮ. ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖೋ ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ನೇವ ಜಾನಾಮಿ ಗತಿಂ ವಾ ಅಗತಿಂ ವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೦೮) ಅಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಗತಿ ನಾಮ. ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ಖೋ ತೇ ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇ ¶ ಗತಿಂ ಚ ಪಜಾನಾಮಿ ಜುತಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೦೩) ಅಯಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಗತಿ ನಾಮ. ‘‘ವಿಭವೋ ಗತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅರಹತೋ ಗತೀ’’ತಿ (ಪರಿ. ೩೩೯) ಅಯಂ ವಿಭವಗತಿ ನಾಮ. ‘‘ದ್ವೇಯೇವ ಗತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ ¶ ಅನಞ್ಞಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೫೮; ೨.೩೪) ಅಯಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಗತಿ ನಾಮ. ತಾಸು ಇಧ ಗತಿಗತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ನಿರಯೋತಿಆದೀಸು ¶ ನಿರತಿಅತ್ಥೇನ ನಿರಸ್ಸಾದಟ್ಠೇನ ನಿರಯೋ. ತಿರಿಯಂ ಅಞ್ಛಿತಾತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಾ. ತೇಸಂ ಯೋನಿ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ. ಪೇಚ್ಚಭಾವಂ ಪತ್ತಾನಂ ವಿಸಯೋತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೋ. ಮನಸೋ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ. ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇಹಿ ಚ ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾ. ನಿರಯಞ್ಚಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿಆದೀಸು ನಿರಯೋತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಓಕಾಸೇನ ಖನ್ಧಾ. ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ಚಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಉಭಯೇನಾಪಿ ವುತ್ತಗತಿಸಂವತ್ತನಿಕ ಕಮ್ಮಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾ ಚ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಯಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಅಪಾಯನ್ತಿಆದೀಸು ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತಾ ಸುಖಸಙ್ಖಾತಾ ವಾ ಅಯಾ ಅಪೇತತ್ತಾ ಅಪಾಯೋ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿ. ದುಕ್ಕಟಕಾರಿನೋ ಏತ್ಥ ವಿನಿಪತನ್ತೀತಿ ವಿನಿಪಾತೋ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾಹನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ನ ಕೇವಲಂ ಗತಿಗತಿಮೇವ, ಗತಿನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಜಾನಾಮೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಮಾಹ. ಇಧ ಮಗ್ಗೋ ಪಟಿಪದಾತಿ ಉಭಯೇನಾಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋವ ವುತ್ತೋ.

ಪಞ್ಚಗತಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಾಕಾರವಣ್ಣನಾ

೧೫೪. ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಧಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಾತಿ ನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾ ನಿರನ್ತರದುಕ್ಖಾ. ತಿಬ್ಬಾತಿ ಬಹಲಾ. ಕಟುಕಾತಿ ಖರಾ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದೀನಿ ಓಪಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ. ತತ್ಥ ಕಾಸೂತಿ ಆವಾಟೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ರಾಸಿಪಿ.

‘‘ಕಿನ್ನು ಸನ್ತರಮಾನೋವ, ಕಾಸುಂ ಖಣಸಿ ಸಾರಥಿ;

ಪುಟ್ಠೋ ಮೇ ಸಮ್ಮ ಅಕ್ಖಾಹಿ, ಕಿಂ ಕಾಸುಯಾ ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೨೨.೩) –

ಏತ್ಥ ¶ ಹಿ ಆವಾಟೋ ಕಾಸು ನಾಮ.

‘‘ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಂ ¶ ಅಪರೇ ಫುನನ್ತಿ, ನರಾ ರುದನ್ತಾ ಪರಿದಡ್ಢಗತ್ತಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೨೨.೪೬೨) –

ಏತ್ಥ ರಾಸಿ. ಇಧ ಪನ ಆವಾಟೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಾಧಿಕಪೋರಿಸಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಾಧಿಕಂ ಪೋರಿಸಂ ಪಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಾಧಿಕಪೋರಿಸಾ, ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚರತನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೀತಚ್ಚಿಕಾನಂ ವೀತಧೂಮಾನನ್ತಿ ಏತಂ ಪರಿಳಾಹಸ್ಸ ಬಲವಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ಅಚ್ಚಿಯಾ ವಾ ಸತಿ ಧೂಮೇ ವಾ ಸತಿ, ವಾತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ, ತೇನ ಪರಿಳಾಹೋ ನ ಬಲವಾ ಹೋತಿ. ಘಮ್ಮಪರೇತೋತಿ ಘಮ್ಮಾನುಗತೋ ¶ . ತಸಿತೋತಿ ಜಾತತಣ್ಹೋ. ಪಿಪಾಸಿತೋತಿ ಉದಕಂ ಪಾತುಕಾಮೋ. ಏಕಾಯನೇನ ಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಏಕಪಥೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನ, ಅನುಕ್ಕಮನಿಯೇನ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ನಿರನ್ತರಕಣ್ಟಕರುಕ್ಖಗಹನೇನ. ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಂ ಪತ್ಥನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಂ ಆರಬ್ಭ ಪನ ಇರಿಯಾಪಥಸ್ಸ ಠಪಿತತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಅಙ್ಗಾರಕಾಸು ವಿಯ ಹಿ ನಿರಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ನಿರಯೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ. ಮಗ್ಗಾರುಳ್ಹೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ. ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋ ಭಗವಾ. ಯಥಾ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮಗ್ಗಾರುಳ್ಹಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಂ ಪತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಭಗವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯೂಹನ್ತಂ ಏವಂ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತ್ತೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ತಂ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಾ ಪತಿತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ‘‘ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಾದಿಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕಾಲೇ ಅಞ್ಞೋ ವಣ್ಣೋ, ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೋ. ಅಥಾಪಿ ‘‘ಸೋ ಸತ್ತೋ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋಪಿ ‘‘ಅಯಂ ಸೋ’’ತಿ ಸೋಯೇವ ಸತ್ತೋ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಬಲಂ ನಾಮ ಏತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ದುತಿಯಉಪಮಾಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಂ ವಿಯ ಗೂಥಕೂಪೇ ಪರಿಳಾಹೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ದುಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ¶ . ಇಮಮ್ಪಿ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ಭಗವಾ ಹತ್ಥಿಯೋನಿಆದೀಸು ¶ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ವಧಬನ್ಧನಆಕಡ್ಢನವಿಕಡ್ಢನಾದೀಹಿ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವಮಾನಂ ಪಸ್ಸತಿಯೇವ.

ತತಿಯಉಪಮಾಯಂ ತನುಪತ್ತಪಲಾಸೋತಿ ನ ಅಬ್ಭಪಟಲಂ ವಿಯ ತನುಪಣ್ಣೋ, ವಿರಳಪಣ್ಣತ್ತಂ ಪನಸ್ಸ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ. ಕಬರಚ್ಛಾಯೋತಿ ವಿರಳಚ್ಛಾಯೋ. ದುಕ್ಖಬಹುಲಾತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ¶ ದುಕ್ಖಮೇವ ಬಹುಲಂ, ಸುಖಂ ಪರಿತ್ತಂ ಕದಾಚಿ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಚತುತ್ಥಉಪಮಾಯಂ ಬಹಲಪತ್ತಪಲಾಸೋತಿ ನಿರನ್ತರಪಣ್ಣೋ ಪತ್ತಸಞ್ಛನ್ನೋ. ಸನ್ತಚ್ಛಾಯೋತಿ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಘನಚ್ಛಾಯೋ. ಸುಖಬಹುಲಾ ವೇದನಾತಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾದೀಸು ಸುಖಬಹುಲಾ ವೇದನಾ ವೇದಯಿತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ತಾ ವೇದಯಮಾನಂ ನಿಪನ್ನಂ ವಾ ನಿಸಿನ್ನಂ ವಾ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಧಾಪಿ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಞ್ಚಮಉಪಮಾಯಂ ಪಾಸಾದೋತಿ ದೀಘಪಾಸಾದೋ. ಉಲ್ಲಿತ್ತಾವಲಿತ್ತನ್ತಿ ಅನ್ತೋ ಚೇವ ಉಲ್ಲಿತ್ತಂ ಬಹಿ ಚ ಅವಲಿತ್ತಂ. ಫುಸಿತಗ್ಗಳನ್ತಿ ದ್ವಾರಬಾಹಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸುಪಿಹಿತಕವಾಟಂ. ಗೋನಕತ್ಥತೋತಿ ಚತುರಙ್ಗುಲಾಧಿಕಲೋಮೇನ ಕಾಳಕೋಜವೇನ ಅತ್ಥತೋ. ಪಟಿಕತ್ಥತೋತಿ ಉಣ್ಣಾಮಯೇನ ಸೇತಅತ್ಥರಣೇನ ಅತ್ಥತೋ. ಪಟಲಿಕತ್ಥತೋತಿ ಘನಪುಪ್ಫಕೇನ ಉಣ್ಣಾಮಯಅತ್ಥರಣೇನ ಅತ್ಥತೋ. ಕದಲಿಮಿಗಪವರಪಚ್ಚತ್ಥರಣೋತಿ ಕದಲಿಮಿಗಚಮ್ಮಮಯೇನ ಉತ್ತಮಪಚ್ಚತ್ಥರಣೇನ ಅತ್ಥತೋ. ತಂ ಕಿರ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ಸೇತವತ್ಥಸ್ಸ ಉಪರಿ ಕದಲಿಮಿಗಚಮ್ಮಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಿಬ್ಬೇತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ. ಸಉತ್ತರಚ್ಛದೋತಿ ಸಹ ಉತ್ತರಚ್ಛದೇನ, ಉತ್ತರಿಬದ್ಧೇನ ರತ್ತವಿತಾನೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭತೋಲೋಹಿತಕೂಪಧಾನೋತಿ ಸೀಸೂಪಧಾನಞ್ಚ ಪಾದೂಪಧಾನಞ್ಚಾತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಉಭತೋ ಠಪಿತಲೋಹಿತಕೂಪಧಾನೋ. ಇಧಾಪಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಪರಭಾಗಯೋಜನಾ, ಯಥಾ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮಗ್ಗಾರುಳ್ಹಮೇವ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿಸ್ಸತಿ ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ವಾ’’ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಭಗವಾ ದಾನಾದೀಸು ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಆಯೂಹನ್ತಂಯೇವ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ಯಥಾ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ¶ ¶ ತಂ ಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ವಾ ನಿಪನ್ನಂ ವಾ ಏಕನ್ತಸುಖಂ ನಿರನ್ತರಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವಂ ಭಗವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ‘‘ಸೋ ತಂ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕತ್ವಾ ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ದೇವಲೋಕೇ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನನ್ದನವನಾದೀಸು ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನಂ.

ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಾಕಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಸವಕ್ಖಯವಾರವಣ್ಣನಾ

ಆಸವಕ್ಖಯವಾರೇ ‘‘ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ತಮೇನಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ನಿಯಮಾಭಾವಾ. ಇಮಞ್ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾಪಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನಾಪಿ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನಪಿ ಜಾನಿಸ್ಸತಿಯೇವ. ಏಕನ್ತಸುಖಾ ವೇದನಾತಿ ಇದಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೇವಲೋಕಸುಖೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಏಕಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ನಾನಾ ಹೋತಿ. ದೇವಲೋಕಸುಖಞ್ಹಿ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದೀನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ನ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸುಖಂ. ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಂ ಪನ ಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹಾನಂ ವೂಪಸಮಾಯ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಏಕನ್ತಸುಖಂ. ಉಪಮಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಯಥಾ ಪಾಸಾದೇ ಏಕನ್ತಸುಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಮಗ್ಗಪರಿಳಾಹಸ್ಸ ಅವೂಪಸನ್ತತಾಯ ಛಾತಜ್ಝತ್ತತಾಯ ಪಿಪಾಸಾಭಿಭೂತತಾಯ ಚ ನ ಏಕನ್ತಮೇವ ಸುಖಂ. ವನಸಣ್ಡೇ ಪನ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಂ ಓರುಯ್ಹ ರಜೋಜಲ್ಲಸ್ಸ ಪವಾಹಿತತ್ತಾ ಮಗ್ಗದರಥಸ್ಸ ವೂಪಸನ್ತತಾಯ ಭಿಸಮೂಲಖಾದನೇನ ಚೇವ ಮಧುರೋದಕಪಾನೇನ ಚ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾನಂ ವಿನೀತತಾಯ ಉದಕಸಾಟಕಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಮಟ್ಠದುಕೂಲಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ತಣ್ಡುಲತ್ಥವಿಕಂ ಉಸ್ಸೀಸಕೇ ಕತ್ವಾ ಉದಕಸಾಟಕಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಮನ್ದಮನ್ದೇನ ಚ ವಾತೇನ ಬೀಜಯಮಾನಸ್ಸ ನಿಪನ್ನತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಏಕನ್ತಸುಖಂ ಹೋತಿ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಪೋಕ್ಖರಣೀ ವಿಯ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪೋಕ್ಖರಣಿಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ. ಮಗ್ಗಾರುಳ್ಹೋ ವಿಯ ಪಟಿಪದಾಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ. ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಭಗವಾ. ವನಸಣ್ಡೋ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಯಥಾ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮಗ್ಗಾರುಳ್ಹಂ ದಿಸ್ವಾವ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಂ ನ್ಹತ್ವಾ ರಮಣೀಯೇ ವನಸಣ್ಡೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿಸ್ಸತಿ ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ವಾ’’ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಭಗವಾ ಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇನ್ತಮೇವ ನಾಮರೂಪಂ ¶ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಮೇವ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತಮೇವ ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಮೇವ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಆಸವೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ¶ ವಿಹರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಯಥಾ ¶ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ತಾಯಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಂ ನ್ಹತ್ವಾ ವನಸಣ್ಡಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಂ ವಾ ನಿಪನ್ನಂ ವಾ ಏಕನ್ತಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಯನವರಗತಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ಏಕನ್ತಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ.

ಆಸವಕ್ಖಯವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾದಿಸುದ್ಧಿವಣ್ಣನಾ

೧೫೫. ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ಖೋ ಪನಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧಂ? ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆರದ್ಧಂ. ಅಯಂ ಕಿರ ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಸುದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಲದ್ಧಿಕೋ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಮಯಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ದುಕ್ಕರಂ ಕತಂ, ದುಕ್ಕರಕಾರಕೋ ನಾಮ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ. ದುಕ್ಕರಕಾರೇನ ಸುದ್ಧಿಯಾ ಸತಿ ಅಹಮೇವ ಸುದ್ಧೋ ಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ಅಪಿಚ ಅಯಂ ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಪಸನ್ನೋ, ಸೋ ಚಸ್ಸ ಪಸನ್ನಭಾವೋ, ‘‘ಅದ್ದಸಾ ಖೋ, ಭಗ್ಗವ, ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ಲಿಚ್ಛವಿಪುತ್ತೋ ಅಚೇಲಂ ಕೋರಕ್ಖತ್ತಿಯಂ ಚತುಕ್ಕುಣ್ಡಿಕಂ ಛಮಾನಿಕಿಣ್ಣಂ ಭಕ್ಖಸಂ ಮುಖೇನ ಖಾದನ್ತಂ ಮುಖೇನ ಭುಞ್ಜನ್ತಂ. ದಿಸ್ವಾನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘ಸಾಧು ರೂಪೋ ವತ, ಭೋ, ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಚತುಕ್ಕುಣ್ಡಿಕೋ ಛಮಾನಿಕಿಣ್ಣಂ ಭಕ್ಖಸಂ ಮುಖೇನೇವ ಖಾದತಿ, ಮುಖೇನೇವ ಭುಞ್ಜತೀ’’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಪಾಥಿಕಸುತ್ತೇ (ದೀ. ನಿ. ೩.೭) ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಅಯಂ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಪಸನ್ನೋ, ಮಯಾ ಚ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ದುಕ್ಕರಂ ಕತಂ, ದುಕ್ಕರಕಾರೇ ಪಸೀದನ್ತೇನಾಪಿ ಅನೇನ ಮಯಿ ಪಸೀದಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಸೋಪಿಸ್ಸ ಪಸಾದೋ ಮಯಿ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ.

ತತ್ರ ¶ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ದಾನಮ್ಪಿ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪಿ ಮೇಥುನವಿರತಿಪಿ ಸದಾರಸನ್ತೋಸೋಪಿ ಉಪೋಸಥೋಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಕಲಸಾಸನಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೋಪಿ ವೀರಿಯಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಕಿಂ ¶ ತೇ ವತಂ ಕಿಂ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ,

ಕಿಸ್ಸ ಸುಚಿಣ್ಣಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ;

ಇದ್ಧೀ ಜುತೀ ಬಲವೀರಿಯೂಪಪತ್ತಿ,

ಇದಞ್ಚ ತೇ ನಾಗ ಮಹಾವಿಮಾನಂ.

ಅಹಞ್ಚ ¶ ಭರಿಯಾ ಚ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ,

ಸದ್ಧಾ ಉಭೋ ದಾನಪತೀ ಅಹುಮ್ಹಾ;

ಓಪಾನಭೂತಂ ಮೇ ಘರಂ ತದಾಸಿ,

ಸನ್ತಪ್ಪಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ.

ತಂ ಮೇ ವತಂ ತಂ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ,

ತಸ್ಸ ಸುಚಿಣ್ಣಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ;

ಇದ್ಧೀ ಜುತೀ ಬಲವೀರಿಯೂಪಪತ್ತಿ,

ಇದಞ್ಚ ಮೇ ಧೀರ ಮಹಾವಿಮಾನ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೨.೨೨.೧೫೯೨, ೧೫೯೩, ೧೫೯೫) –

ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪುಣ್ಣಕಜಾತಕೇ ದಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ಕೇನ ಪಾಣಿ ಕಾಮದದೋ, ಕೇನ ಪಾಣಿ ಮಧುಸ್ಸವೋ;

ಕೇನ ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ, ಪುಞ್ಞಂ ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಇಜ್ಝತಿ.

ತೇನ ಪಾಣಿ ಕಾಮದದೋ, ತೇನ ಪಾಣಿ ಮಧುಸ್ಸವೋ;

ತೇನ ಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ, ಪುಞ್ಞಂ ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ. (ಪೇ. ವ. ೨೭೫) –

ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಅಙ್ಕುರಪೇತವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಏವಂ ಖೋ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿತ್ತಿರಿಯಂ ನಾಮ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೧೧) ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿತ್ತಿರಜಾತಕೇ ಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಪಞ್ಚಸಿಖ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನೇವ ನಿಬ್ಬಿದಾಯ ನ ವಿರಾಗಾಯ ನ ನಿರೋಧಾಯ, ಯಾವದೇವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೨೯) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಸುತ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಮಿಂ, ಸಹಸ್ಸಂ ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೪) ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಪರೇ ಅಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯಮೇತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೮೩) ಸಲ್ಲೇಖಸುತ್ತೇ ಮೇಥುನವಿರತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಾ.

‘‘ಮಯಞ್ಚ ¶ ಭರಿಯಾ ನಾತಿಕ್ಕಮಾಮ,

ಅಮ್ಹೇ ಚ ಭರಿಯಾ ನಾತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ;

ಅಞ್ಞತ್ರ ತಾಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಾಮ,

ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಅಮ್ಹಂ ದಹರಾ ನ ಮೀಯರೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೦.೯೭) –

ಮಹಾಧಮ್ಮಪಾಲಜಾತಕೇ ಸದಾರಸನ್ತೋಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತೋ.

‘‘ಹೀನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ, ಖತ್ತಿಯೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ;

ಮಜ್ಝಿಮೇನ ಚ ದೇವತ್ತಂ, ಉತ್ತಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೮.೭೫) –

ಏವಂ ¶ ನಿಮಿಜಾತಕೇ ಅತ್ತದಮನವಸೇನ ಕತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಉಪೋಸಥೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ ಮೇ, ಪಞ್ಚಸಿಖ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯ ವಿರಾಗಾಯ…ಪೇ… ಅಯಮೇವ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೨೯) ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಸುತ್ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ತಯಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಫೀತಞ್ಚ ವಿತ್ಥಾರಿಕಂ ಬಾಹುಜಞ್ಞಂ ಪುಥುಭೂತಂ ಯಾವ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೭೪) ಪಾಸಾದಿಕಸುತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಾಸನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ಅಪಿ ¶ ಅತರಮಾನಾನಂ, ಫಲಾಸಾವ ಸಮಿಜ್ಝತಿ;

ವಿಪಕ್ಕಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋಸ್ಮಿ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಗಾಮಣೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೮) –

ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ಇಧ ಪನ ವೀರಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ವೀರಿಯಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಹಿ ಇದಮೇವ ಸುತ್ತಂ. ತದೇತಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತಪಸ್ಸೀ ಸುದಂ ಹೋಮೀತಿ ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ತಪನಿಸ್ಸಿತಕೋ ಹೋಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಮತಪಸ್ಸೀತಿ ಪರಮೋ ತಪಸ್ಸೀ, ತಪನಿಸ್ಸಿತಕಾನಂ ಉತ್ತಮೋ. ಲೂಖೋ ಸುದಂ ಹೋಮೀತಿ ಲೂಖೋ ಹೋಮಿ. ಜೇಗುಚ್ಛೀತಿ ಪಾಪಜೇಗುಚ್ಛಿಕೋ. ಪವಿವಿತ್ತೋ ಸುದಂ ಹೋಮೀತಿ ಪವಿವಿತ್ತೋ ಅಹಂ ಹೋಮಿ. ತತ್ರಾಸ್ಸು ಮೇ ಇದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ ತತ್ರ ಚತುರಙ್ಗೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇ ಇದಂ ಮಮ ತಪಸ್ಸಿತಾಯ ಹೋತಿ, ತಪನಿಸ್ಸಿತಕಭಾವೇ ಮಯ್ಹಂ ಇದಂ ಅಚೇಲಕಾದಿತಪಸ್ಸಿತಕತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ತತ್ಥ ¶ ಅಚೇಲಕೋತಿ ನಿಚ್ಚೇಲೋ ನಗ್ಗೋ. ಮುತ್ತಾಚಾರೋತಿ ವಿಸಟ್ಠಾಚಾರೋ, ಉಚ್ಚಾರಕಮ್ಮಾದೀಸು ಲೋಕಿಯಕುಲಪುತ್ತಾಚಾರೇನ ವಿರಹಿತೋ, ಠಿತಕೋವ ಉಚ್ಚಾರಂ ಕರೋಮಿ, ಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋಮಿ, ಖಾದಾಮಿ ಭುಞ್ಜಾಮಿ ಚ. ಹತ್ಥಾಪಲೇಖನೋತಿ ಹತ್ಥೇ ಪಿಣ್ಡಮ್ಹಿ ಠಿತೇ ಜಿವ್ಹಾಯ ಹತ್ಥಂ ಅಪಲಿಖಾಮಿ, ಉಚ್ಚಾರಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ಹತ್ಥಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ದಣ್ಡಕಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಅಪಲಿಖಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇ ಕಿರ ದಣ್ಡಕಂ ಸತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಏವಮಕಾಸಿ. ಭಿಕ್ಖಾಗಹಣತ್ಥಂ ಏಹಿ ಭದ್ದನ್ತೇತಿ ವುತ್ತೋ ನ ಏತೀತಿ ನ ಏಹಿಭದ್ದನ್ತಿಕೋ. ತೇನ ಹಿ ತಿಟ್ಠ ಭದ್ದನ್ತೇತಿ ವುತ್ತೋಪಿ ನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ನ ತಿಟ್ಠಭದ್ದನ್ತಿಕೋ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ¶ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಏವಂ ಏತಸ್ಸ ವಚನಂ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಹಮ್ಪಿ ಏವಂ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಭಿಹಟನ್ತಿ ಪುರೇತರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹಟಂ ಭಿಕ್ಖಂ. ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತನ್ತಿ ಇದಂ ತುಮ್ಹೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತನ್ತಿ ಏವಂ ಆರೋಚಿತಭಿಕ್ಖಂ. ನ ನಿಮನ್ತನನ್ತಿ ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ವಾ ವೀಥಿಂ ವಾ ಗಾಮಂ ವಾ ಪವಿಸೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಏವಂ ನಿಮನ್ತಿತಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಸಾದಿಯಾಮಿ ನ ಗಣ್ಹಾಮಿ.

ನ ಕುಮ್ಭಿಮುಖಾತಿ ಕುಮ್ಭಿತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ಭಿಕ್ಖಂ ನ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ನ ಕಳೋಪಿಮುಖಾತಿ ಕಳೋಪೀತಿ ಉಕ್ಖಲಿ ವಾ ಪಚ್ಛಿ ವಾ. ತತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಕುಮ್ಭಿಕಳೋಪಿಯೋ ¶ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಟಚ್ಛುನಾ ಪಹಾರಂ ಲಭನ್ತೀತಿ. ನ ಏಳಕಮನ್ತರನ್ತಿ ಉಮ್ಮಾರಂ ಅನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ನ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಯಂ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನ್ತರಕರಣಂ ಲಭತೀತಿ. ದಣ್ಡಮುಸಲೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ನ ದ್ವಿನ್ನನ್ತಿ ದ್ವೀಸು ಭುಞ್ಜಮಾನೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಟ್ಠಾಯ ದೇನ್ತೇ ನ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಕಬಳನ್ತರಾಯೋ ಹೋತೀತಿ. ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯಾತಿಆದೀಸು ಪನ ಗಬ್ಭಿನಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ದಾರಕೋ ಕಿಲಮತಿ, ಪಾಯನ್ತಿಯಾ ದಾರಕಸ್ಸ ಖೀರನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ, ಪುರಿಸನ್ತರಗತಾಯ ರತಿಅನ್ತರಾಯೋ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ನ ಸಂಕಿತ್ತೀಸೂತಿ ಸಂಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕತಭತ್ತೇಸು. ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಸಮಯೇ ಕಿರ ಅಚೇಲಕಸಾವಕಾ ಅಚೇಲಕಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ತತೋ ತತೋ ತಣ್ಡುಲಾದೀನಿ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಭತ್ತಂ ಪಚನ್ತಿ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಚೇಲಕೋ ತತೋಪಿ ನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ನ ಯತ್ಥ ಸಾತಿ ಯತ್ಥ ಸುನಖೋ ಪಿಣ್ಡಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಅದತ್ವಾ ಆಹಟಂ ನ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಏತಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡನ್ತರಾಯೋ ಹೋತೀತಿ. ಸಣ್ಡಸಣ್ಡಚಾರಿನೀತಿ ಸಮೂಹಸಮೂಹಚಾರಿನೀ, ಸಚೇ ಹಿ ಅಚೇಲಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಂ ದಸ್ಸಾಮಾತಿ ಮಾನುಸಕಾ ಭತ್ತಗೇಹಂ ಪವಿಸನ್ತಿ. ತೇಸು ಚ ಪವಿಸನ್ತೇಸು ಕಳೋಪಿಮುಖಾದೀಸು ನಿಲೀನಾ ಮಕ್ಖಿಕಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಸಣ್ಡಸಣ್ಡಾ ಚರನ್ತಿ. ತತೋ ¶ ಆಹಟಂ ಭಿಕ್ಖಂ ನ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಕ್ಖಿಕಾನಂ ಗೋಚರನ್ತರಾಯೋ ಜಾತೋತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಥಾ ಅಕಾಸಿಂ. ನ ಥುಸೋದಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸಸ್ಸಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಕತಂ ಲೋಣಸೋವೀರಕಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸುರಾಪಾನಮೇವ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಅಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಸಾವಜ್ಜಸಞ್ಞೀ.

ಏಕಾಗಾರಿಕೋತಿ ಯೋ ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಗೇಹೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತತಿ. ಏಕಾಲೋಪಿಕೋತಿ ಯೋ ಏಕೇನೇವ ಆಲೋಪೇನ ಯಾಪೇತಿ. ದ್ವಾಗಾರಿಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏಕಿಸ್ಸಾಪಿ ದತ್ತಿಯಾತಿ ಏಕಾಯ ¶ ದತ್ತಿಯಾ. ದತ್ತಿ ನಾಮ ಏಕಾ ಖುದ್ದಕಪಾತಿ ಹೋತಿ, ಯತ್ಥ ಅಗ್ಗಭಿಕ್ಖಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ. ಏಕಾಹಿಕನ್ತಿ ಏಕದಿವಸನ್ತರಿಕಂ. ಅದ್ಧಮಾಸಿಕನ್ತಿ ಅದ್ಧಮಾಸನ್ತರಿಕಂ. ಪರಿಯಾಯಭತ್ತಭೋಜನನ್ತಿ ವಾರಭತ್ತಭೋಜನಂ. ಏಕಾಹವಾರೇನ ದ್ವೀಹವಾರೇನ ಸತ್ತಾಹವಾರೇನ ಅಡ್ಢಮಾಸವಾರೇನಾತಿ ಏವಂ ದಿವಸವಾರೇನ ಆಭತಂ ಭತ್ತಭೋಜನಂ.

ಸಾಕಭಕ್ಖೋತಿ ಅಲ್ಲಸಾಕಭಕ್ಖೋ. ಸಾಮಾಕಭಕ್ಖೋತಿ ಸಾಮಾಕತಣ್ಡುಲಭಕ್ಖೋ. ನೀವಾರಾದೀಸು ನೀವಾರಾ ನಾಮ ತಾವ ಅರಞ್ಞೇ ಸಯಂಜಾತವೀಹಿಜಾತಿ. ದದ್ದುಲನ್ತಿ ಚಮ್ಮಕಾರೇಹಿ ಚಮ್ಮಂ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಕಸಟಂ. ಹಟಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಿಲೇಸೋಪಿ ಸೇವಾಲೋಪಿ ಕಣಿಕಾರಾದಿರುಕ್ಖನಿಯ್ಯಾಸೋಪಿ. ಕಣನ್ತಿ ಕುಣ್ಡಕಂ ¶ . ಆಚಾಮೋತಿ ಭತ್ತಉಕ್ಖಲಿಕಾಯ ಲಗ್ಗೋ ಝಾಮಓದನೋ, ತಂ ಛಡ್ಡಿತಟ್ಠಾನೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದತಿ. ‘‘ಓದನಕಞ್ಜಿಯ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಪಿಞ್ಞಾಕಾದಯೋ ಪಾಕಟಾ ಏವ. ಪವತ್ತಫಲಭೋಜೀತಿ ಪತಿತಫಲಭೋಜೀ.

ಸಾಣಾನೀತಿ ಸಾಣವಾಕಚೋಳಾನಿ. ಮಸಾಣಾನೀತಿ ಮಿಸ್ಸಕಚೋಳಾನಿ. ಛವದುಸ್ಸಾನೀತಿ ಮತಸರೀರತೋ ಛಡ್ಡಿತವತ್ಥಾನಿ. ಏರಕತಿಣಾದೀನಿ ವಾ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಕತನಿವಾಸನಾನಿ. ಪಂಸುಕೂಲಾನೀತಿ ಪಥವಿಯಂ ಛಡ್ಡಿತನನ್ತಕಾನಿ. ತಿರಿತಾನೀತಿ ರುಕ್ಖತ್ತಚವತ್ಥಾನಿ. ಅಜಿನನ್ತಿ ಅಜಿನಮಿಗಚಮ್ಮಂ. ಅಜಿನಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ತದೇವ ಮಜ್ಝೇ ಫಾಲಿತಂ. ಸಖುರಕನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಕುಸಚೀರನ್ತಿ ಕುಸತಿಣಂ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಕತಚೀರಂ. ವಾಕಚೀರಫಲಕಚೀರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕೇಸಕಮ್ಬಲನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಕೇಸೇಹಿ ಕತಕಮ್ಬಲಂ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತನ್ತಾವುತಾನಂ ವತ್ಥಾನಂ, ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ ತೇಸಂ ಪಟಿಕುಟ್ಠೋ ಅಕ್ಖಾಯತಿ. ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀತೇ ಸೀತೋ, ಉಣ್ಹೇ ಉಣ್ಹೋ, ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೩೮). ವಾಲಕಮ್ಬಲನ್ತಿ ಅಸ್ಸವಾಲಾದೀಹಿ ಕತಕಮ್ಬಲಂ. ಉಲೂಕಪಕ್ಖಕನ್ತಿ ಉಲೂಕಪತ್ತಾನಿ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಕತನಿವಾಸನಂ. ಉಬ್ಭಟ್ಠಕೋತಿ ಉದ್ಧಂ ಠಿತಕೋ. ಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಮನುಯುತ್ತೋತಿ ಉಕ್ಕುಟಿಕವೀರಿಯಂ ಅನುಯುತ್ತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಉಕ್ಕುಟಿಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ¶ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಕಣ್ಟಕಾಪಸ್ಸಯಿಕೋತಿ ¶ ಅಯಕಣ್ಟಕೇ ವಾ ಪಕತಿಕಣ್ಟಕೇ ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚಮ್ಮಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಾನಚಙ್ಕಮಾದೀನಿ ಕರೋಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಯನ್ತೋಪಿ ತತ್ಥೇವ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಮಿ. ಸಾಯಂ ತತಿಯಮಸ್ಸಾತಿ ಸಾಯತತಿಯಕಂ. ಪಾತೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಸಾಯನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಾಪಂ ಪವಾಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉದಕೋರೋಹನಾನುಯೋಗಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೧೫೬. ನೇಕವಸ್ಸಗಣಿಕನ್ತಿ ನೇಕವಸ್ಸಗಣಸಞ್ಜಾತಂ. ರಜೋಜಲ್ಲನ್ತಿ ರಜಮಲಂ, ಇದಂ ಅತ್ತನೋ ರಜೋಜಲ್ಲಕವತಸಮಾದಾನಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಜೇಗುಚ್ಛಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಭಾವೇ. ಯಾವ ಉದಕಬಿನ್ದುಮ್ಹಿಪೀತಿ ಯಾವ ಉದಕಥೇವಕೇಪಿ ಮಮ ದಯಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸಕ್ಖರಕಠಲದಣ್ಡಕವಾಲಿಕಾದೀಸು. ತೇ ಕಿರ ಉದಕಬಿನ್ದುಂ ಚ ಏತೇ ಚ ಸಕ್ಖರಕಠಲಾದಯೋ ಖುದ್ದಕಪಾಣಾತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾವ ಉದಕಬಿನ್ದುಮ್ಹಿಪಿ ಮೇ ದಯಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಉದಕಬಿನ್ದುಮ್ಪಿ ನ ಹನಾಮಿ ನ ವಿನಾಸೇಮಿ, ಕಿಂ ಕಾರಣಾ. ಮಾಹಂ ಖುದ್ದಕೇ ಪಾಣೇ ವಿಸಮಗತೇ ಸಙ್ಘಾತಂ ಆಪಾದೇಸಿನ್ತಿ. ನಿನ್ನಥಲತಿಣಗ್ಗರುಕ್ಖಸಾಖಾದೀಸು ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇ ಗತೇ ಉದಕಬಿನ್ದುಸಙ್ಖಾತೇ ಖುದ್ದಕಪಾಣೇ ಸಙ್ಘಾತಂ ¶ ವಧಂ ಮಾ ಆಪಾದೇಸಿನ್ತಿ. ಏತಮತ್ಥಂ ‘‘ಸತೋವ ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಚೇಲಕೇಸು ಕಿರ ಭೂಮಿಂ ಅಕ್ಕನ್ತಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಸೀಲವಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ದುಸ್ಸೀಲಾವ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಗೇಹೇ ಭುಞ್ಜನ್ತಾಪಿ ದುಸ್ಸೀಲಾವ ಹುತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ. ಆಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ ದುಸ್ಸೀಲಾವ ಹುತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಯದಾ ಪನ ಮೋರಪಿಞ್ಛೇನ ಫಲಕಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ತದಾ ಸೀಲವನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ.

ವನಕಮ್ಮಿಕನ್ತಿ ಕನ್ದಮೂಲಫಲಾಫಲಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ವನೇ ವಿಚರನ್ತಂ. ವನೇನ ವನನ್ತಿ ವನತೋ ವನಂ, ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಸಂಪತಾಮೀತಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ. ಆರಞ್ಞಕೋತಿ ಅರಞ್ಞೇ ಜಾತವುದ್ಧೋ, ಇದಂ ಅತ್ತನೋ ಆಜೀವಕಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಿರ ಪಾಸಣ್ಡಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಣತ್ಥಾಯ ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿ, ನಿರತ್ಥಕಭಾವಂ ಪನ ಞತ್ವಾಪಿ ನ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜ್ಜಿತೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಹಿ ಯಂ ಯಂ ಠಾನಂ ಉಪೇನ್ತಿ, ತತೋ ಅನಿವತ್ತಿತಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪನ ಮಾ ಮಂ ಕೋಚಿ ಅದ್ದಸಾತಿ ತತೋವ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮಾ ಮಂ ತೇ ಅದ್ದಸಂಸು ಅಹಞ್ಚ ಮಾ ತೇ ಅದ್ದಸ’’ನ್ತಿ.

ಗೋಟ್ಠಾತಿ ¶ ಗೋವಜಾ. ಪಟ್ಠಿತಗಾವೋತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಗಾವೋ. ತತ್ಥ ಚತುಕ್ಕುಣ್ಡಿಕೋತಿ ವನನ್ತೇಯೇವ ಠಿತೋ ಗೋಪಾಲಕಾನಂ ಗಾವೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಪಗತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ¶ ದ್ವೇ ಹತ್ಥೇ ದ್ವೇ ಚ ಜಣ್ಣುಕಾನಿ ಭೂಮಿಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಏವಂ ಚತುಕ್ಕುಣ್ಡಿಕೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾನಿ ಸುದಂ ಆಹಾರೇಮೀತಿ ಮಹಲ್ಲಕವಚ್ಛಕಾನಂ ಗೋಮಯಾನಿ ಕಸಟಾನಿ ನಿರೋಜಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯಾನಿ ತರುಣವಚ್ಛಕಾನಂ ಖೀರಪಾನೇನೇವ ವಡ್ಢನ್ತಾನಂ ಸಓಜಾನಿ ಗೋಮಯಾನಿ ತಾನಿ ಕುಚ್ಛಿಪೂರಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಪುನ ವನಸಣ್ಡಮೇವ ಪವಿಸತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಾನಿ ಸುದಂ ಆಹಾರೇಮೀ’’ತಿ. ಯಾವಕೀವಞ್ಚ ಮೇತಿ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಮಮ ಸಕಂ ಮುತ್ತಕರೀಸಂ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಂ ಹೋತಿ. ಯಾವ ಮೇ ದ್ವಾರವಳಞ್ಜೋ ಪವತ್ತಿತ್ಥ, ತಾವ ತದೇವ ಆಹಾರೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಲೇ ಪನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪರಿಕ್ಖೀಣಮಂಸಲೋಹಿತೋ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನದ್ವಾರವಳಞ್ಜೋ ವಚ್ಛಕಾನಂ ಗೋಮಯಾನಿ ಆಹಾರೇಮಿ. ಮಹಾವಿಕಟಭೋಜನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಮಹನ್ತೇ ವಿಕಟಭೋಜನೇ, ಅಪಕತಿಭೋಜನೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೫೭. ತತ್ರಾಸ್ಸುದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಂಸನಕಸ್ಸ ವನಸಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿಂ ಹೋತೀತಿ. ತತ್ರಾತಿ ಪುರಿಮವಚನಾಪೇಕ್ಖನಂ. ಸುದನ್ತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ನಿಪಾತೋ. ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ ಆಲಪನಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ತತ್ರಾತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಭಿಂಸನಕಂ ವನಸಣ್ಡನ್ತಿ, ತತ್ರ ಯೋ ಸೋ ಭಿಂಸನಕೋ ವನಸಣ್ಡೋ ¶ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಿಂಸನಕಸ್ಸ ವನಸಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿಂ ಹೋತಿ, ಭಿಂಸನಕಕಿರಿಯಾಯ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಹೋತಿ? ಇದಂ ಹೋತಿ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಅವೀತರಾಗೋ…ಪೇ… ಲೋಮಾನಿ ಹಂಸನ್ತೀತಿ.

ಅಥ ವಾ ತತ್ರಾತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಸು ಇತಿ ನಿಪಾತೋ. ಕಿಂ ಸು ನಾಮ ತೇ ಭೋನ್ತೋ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಇದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸನವಚನಂ. ಸುದನ್ತಿ ಸು ಇದಂ, ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಇಕಾರಲೋಪೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಿಂ ಸೂಧವಿತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ, ತಸ್ಸ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಂಸನಕಸ್ಸ ವನಸಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿಂ ಇದಂಸು ಹೋತೀತಿ. ಭಿಂಸನಕತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಭಿಂಸನಕಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಸ್ಸ ತಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಭಿಂಸನಕತ್ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಯೇವ ವಾ ಪಾಠೋ ¶ , ಭಿಂಸನಕತಾಯ ಇತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ, ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಭಿಂಸನಕಭಾವೇ ಇದಂಸು ಹೋತಿ, ಭಿಂಸನಕಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ ಭಿಂಸನಕಭಾವಹೇತು, ಭಿಂಸನಕಭಾವಪಚ್ಚಯಾ ಇದಂಸು ಹೋತಿ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಅವೀತರಾಗೋ ತಂ ವನಸಣ್ಡಂ ಪವಿಸತಿ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಲೋಮಾನಿ ಹಂಸನ್ತಿ ¶ ಬಹುತರಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ಹಂಸನ್ತಿ, ಉದ್ಧಂ ಮುಖಾನಿ ಸೂಚಿಸದಿಸಾನಿ ಕಣ್ಟಕಸದಿಸಾನಿ ಚ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಾನಿ ನ ಹಂಸನ್ತಿ, ಬಹುತರಾನಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಹಂಸನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಕಾನಂ ಅತಿಸೂರಪುರಿಸಾನಂ ನ ಹಂಸನ್ತೀತಿ.

ಅನ್ತರಟ್ಠಕಾತಿ ಮಾಘಮಾಸಸ್ಸ ಅವಸಾನೇ ಚತಸ್ಸೋ, ಫಗ್ಗುಣಮಾಸಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಚತಸ್ಸೋತಿ ಏವಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಅನ್ತರೇ ಅಟ್ಠರತ್ತಿ. ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇತಿ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಹಿಮಪಾತಸಮಯೇ ರತ್ತಿಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಿಹರತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಲೋಮಕೂಪೇಸು ಆವುತಮುತ್ತಾ ವಿಯ ಹಿಮಬಿನ್ದೂನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸರೀರಂ ಸೇತದುಕೂಲಪಾರುತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ದಿವಾ ವನಸಣ್ಡೇತಿ ದಿವಾ ಹಿಮಬಿನ್ದೂಸು ಸೂರಿಯಾತಪಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಿಗತೇಸು ಅಸ್ಸಾಸೋಪಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಯಂ ಪನ ಸೂರಿಯೇ ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೇಯೇವ ವನಸಣ್ಡಂ ಪವಿಸತಿ, ತತ್ರಾಪಿಸ್ಸ ಸೂರಿಯಾತಪೇನ ಪಗ್ಘರನ್ತಂ ಹಿಮಂ ಸರೀರೇಯೇವ ಪತತಿ. ದಿವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಿಹರಾಮಿ ರತ್ತಿಂ ವನಸಣ್ಡೇತಿ ಗಿಮ್ಹಕಾಲೇ ಕಿರೇಸ ದಿವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಿಹಾಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ಕಚ್ಛೇಹಿ ಸೇದಧಾರಾ ಮುಚ್ಚಿಂಸು, ರತ್ತಿಂ ಅಸ್ಸಾಸೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಯಂ ಪನ ಸೂರಿಯೇ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಯೇವ ವನಸಣ್ಡಂ ಪವಿಸತಿ. ಅಥಸ್ಸ ದಿವಾ ಗಹಿತಉಸ್ಮೇ ವನಸಣ್ಡೇ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತಭಾವೋ ಪರಿದಯ್ಹಿತ್ಥ. ಅನಚ್ಛರಿಯಾತಿ ಅನುಅಚ್ಛರಿಯಾ. ಪಟಿಭಾಸೀತಿ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ.

ಸೋತತ್ತೋತಿ ¶ ದಿವಾ ಆತಪೇನ ರತ್ತಿಂ ವನಉಸ್ಮಾಯ ಸುತತ್ತೋ. ಸೋಸಿನ್ನೋತಿ ರತ್ತಿಂ ಹಿಮೇನ ದಿವಾ ಹಿಮೋದಕೇನ ಸುಟ್ಠು ತಿನ್ತೋ. ಭಿಂಸನಕೇತಿ ಭಯಜನಕೇ. ನಗ್ಗೋತಿ ನಿಚ್ಚೇಲೋ. ನಿವಾಸನಪಾರುಪನೇ ಹಿ ಸತಿ ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾ ನ ಅತಿಬಾಧೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ಮೇ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಚಗ್ಗಿಮಾಸಿನೋತಿ ಅಗ್ಗಿಮ್ಪಿ ನ ಉಪಗತೋ. ಏಸನಾಪಸುತೋತಿ ಸುದ್ಧಿಏಸನತ್ಥಾಯ ಪಸುತೋ, ಪಯುತ್ತೋ. ಮುನೀತಿ, ತದಾ ಅತ್ತಾನಂ ಮುನೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕಥೇತಿ.

ಛವಟ್ಠಿಕಾನೀತಿ ಉಪಡ್ಢದಡ್ಢಾನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ. ಉಪಧಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಸೀಸೂಪಧಾನಞ್ಚ ಪಾದೂಪಧಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಗಾಮಣ್ಡಲಾತಿ ¶ ಗೋಪಾಲದಾರಕಾ. ತೇ ಕಿರ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಸುಮೇಧ, ತ್ವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಸ್ಮಾ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಕಥೇಹೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಅಧೋಮುಖೋ ನಿಸೀದತಿ, ನ ಕಥೇತಿ. ಅಥ ನಂ ತೇ ಅಕಥೇತುಂ ನ ದಸ್ಸಾಮಾತಿ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಓಟ್ಠುಭನ್ತಿ ಸರೀರೇ ಖೇಳಂ ಪಾತೇನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ¶ ಏವಮ್ಪಿ ನ ಕಥೇತಿ. ಅಥ ನಂ ತ್ವಂ ನ ಕಥೇಸೀತಿ ಓಮುತ್ತೇನ್ತಿ ಪಸ್ಸಾವಮಸ್ಸ ಉಪರಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಏವಮ್ಪಿ ನ ಕಥೇತಿಯೇವ. ತತೋ ನಂ ಕಥೇಹಿ ಕಥೇಹೀತಿ ಪಂಸುಕೇನ ಓಕಿರನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಏವಮ್ಪಿ ನ ಕಥೇತಿಯೇವ. ಅಥಸ್ಸ ನ ಕಥೇಸೀತಿ ದಣ್ಡಕಸಲಾಕಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಣ್ಣಸೋತೇಸು ಪವೇಸೇನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ದುಕ್ಖಾ ತಿಬ್ಬಾ ಕಟುಕಾ ವೇದನಾ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮತಕೋ ವಿಯ ಅಚ್ಛತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಖೋ ಪನಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ತೇಸು ಪಾಪಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’’ತಿ. ನ ಮಯಾ ತೇಸು ಪಾಪಕಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪೇಕ್ಖಾವಿಹಾರಸ್ಮಿಂ ಹೋತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ. ವಿಹಾರೋ ಏವ ಹಿ ವಿಹಾರಸ್ಮಿನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ತೇನೇವ ಚ ‘‘ಇದಂಸು ಮೇ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅಯಂಸು ಮೇತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಏವರೂಪಾನಿ ಪದಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಇಮಿನಾ ಇತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ ಪೂರಿತಂ ಉಪೇಕ್ಖಾವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ –

‘‘ಸುಖಪತ್ತೋ ನ ರಜ್ಜಾಮಿ, ದುಕ್ಖೇ ನ ಹೋಮಿ ದುಮ್ಮನೋ;

ಸಬ್ಬತ್ಥ ತುಲಿತೋ ಹೋಮಿ, ಏಸಾ ಮೇ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀ’’ತಿ.

ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾದಿಸುದ್ಧಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಹಾರಸುದ್ಧಿವಣ್ಣನಾ

೧೫೮. ಆಹಾರೇನ ¶ ಸುದ್ಧೀತಿ ಕೋಲಾದಿನಾ ಏಕಚ್ಚೇನ ಪರಿತ್ತಕಆಹಾರೇನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಜ್ಝಿತುನ್ತಿ ಏವಂದಿಟ್ಠಿನೋ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಮಾಹಂಸೂತಿ ಏವಂ ವದನ್ತಿ. ಕೋಲೇಹೀತಿ ಪದರೇಹಿ. ಕೋಲೋದಕನ್ತಿ ಕೋಲಾನಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಕತಪಾನಕಂ. ಕೋಲವಿಕತಿನ್ತಿ ಕೋಲಸಾಳವಕೋಲಪೂವಕೋಲಗುಳಾದಿಕೋಲವಿಕಾರಂ. ಏತಪರಮೋತಿ ಏತಂ ಪಮಾಣಂ ಪರಮಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏತಪರಮೋ. ತದಾ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಪನ ನ ಬೇಲುವಪಕ್ಕತಾಲಪಕ್ಕಪಮಾಣೋ ಕೋಲೋ ಹೋತಿ, ಯಂ ಏತರಹಿ ಕೋಲಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ, ಏತ್ತಕೋವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೫೯. ಅಧಿಮತ್ತಕಸಿಮಾನನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ಕಿಸಭಾವಂ. ಆಸೀತಿಕಪಬ್ಬಾನಿ ವಾ ಕಾಳಪಬ್ಬಾನಿ ವಾತಿ ಯಥಾ ಆಸೀತಿಕವಲ್ಲಿಯಾ ವಾ ಕಾಳವಲ್ಲಿಯಾ ವಾ ಸನ್ಧಿಟ್ಠಾನೇಸು ಮಿಲಾಯಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಉನ್ನತುನ್ನತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಮಯ್ಹಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಓಟ್ಠಪದನ್ತಿ ¶ ಯಥಾ ಓಟ್ಠಸ್ಸ ಪದಂ ಮಜ್ಝೇ ಗಮ್ಭೀರಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಿಲಾತೇ ಮಂಸಲೋಹಿತೇ ವಚ್ಚದ್ವಾರಸ್ಸ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಆನಿಸದಂ ಮಜ್ಝೇ ಗಮ್ಭೀರಂ ಹೋತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಸರಪೋಙ್ಖೇನ ¶ ಅಕ್ಕನ್ತಂ ವಿಯ ಮಜ್ಝೇ ಉನ್ನತಂ ಹೋತಿ. ವಟ್ಟನಾವಳೀತಿ ಯಥಾ ರಜ್ಜುಯಾ ಆವುನಿತ್ವಾ ಕತಾ ವಟ್ಟನಾವಳೀ ವಟ್ಟನಾನಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನಿನ್ನಾ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟನಟ್ಠಾನೇಸು ಉನ್ನತಾ, ಏವಂ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕೋ ಉನ್ನತಾವನತೋ ಹೋತಿ, ಜರಸಾಲಾಯ ಗೋಪಾನಸಿಯೋತಿ ಜಿಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಗೋಪಾನಸಿಯೋ, ತಾ ವಂಸತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಮಣ್ಡಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಮಣ್ಡಲತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯನ್ತಿ; ಏವಂ ಏಕಾ ಉಪರಿ ಹೋತಿ, ಏಕಾ ಹೇಟ್ಠಾತಿ ಓಲುಗ್ಗವಿಲುಗ್ಗಾ ಭವನ್ತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪನ ನ ಏವಂ ಫಾಸುಳಿಯೋ, ತಸ್ಸ ಹಿ ಲೋಹಿತೇ ಛಿನ್ನೇ ಮಂಸೇ ಮಿಲಾತೇ ಫಾಸುಳನ್ತರೇಹಿ ಚಮ್ಮಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಓತಿಣ್ಣಾನಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಓಕ್ಖಾಯಿಕಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ಲೋಹಿತೇ ಛಿನ್ನೇ ಮಂಸೇ ಮಿಲಾತೇ ಅಕ್ಖಿಆವಾಟಕಾ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ಆಹಚ್ಚ ಅಟ್ಠಂಸು, ತೇನಸ್ಸ ಏವರೂಪಾ ಅಕ್ಖಿತಾರಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ಆಮಕಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಅತಿತರುಣಕಾಲೇ ಛಿನ್ನೋ, ಸೋ ಹಿ ವಾತಾತಪೇನ ಸಂಫುಸತಿ ಚೇವ ಮಿಲಾಯತಿ ಚ. ಯಾವಸ್ಸು ಮೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಮಯ್ಹಂ ಉದರಚ್ಛವಿ ಯಾವ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕಂ ಅಲ್ಲೀನಾ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಾವಸ್ಸು ಮೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಾರಿಯಭಾರಿಯಾ ಅಹೋಸಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾ, ಮಯ್ಹಂ ಉದರಚ್ಛವಿ ಯಾವ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕಂ ಅಲ್ಲೀನಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕಂಯೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ ¶ ಸಹಉದರಚ್ಛವಿಂ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಉದರಚ್ಛವಿಂಯೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ ಸಹಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕಂ ಗಣ್ಹಾಮಿ. ಅವಕುಜ್ಜೋ ಪಪತಾಮೀತಿ ತಸ್ಸ ಹಿ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವತ್ಥಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಪಸ್ಸಾವೋ ನೇವ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ವಚ್ಚಂ ಪನ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಕಟಕಟ್ಠಿಮತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ಬಲವದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ತತ್ಥೇವ ಅವಕುಜ್ಜೋ ಭೂಮಿಯಂ ಪತತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಕುಜ್ಜೋ ಪಪತಾಮೀ’’ತಿ. ತಮೇವ ಕಾಯನ್ತಿ ತಂ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಕಾಯಂ. ಮಹಾಸಚ್ಚಕಸುತ್ತೇ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಕಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇಮಮೇವ ಕಾಯನ್ತಿ ಆಹ. ಪೂತಿಮೂಲಾನೀತಿ ಮಂಸೇ ವಾ ಲೋಹಿತೇ ವಾ ಸತಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಪನ ಅಭಾವೇ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡೇ ಲೋಮಾನಿ ವಿಯ ಹತ್ಥೇಯೇವ ಲಗ್ಗನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪೂತಿಮೂಲಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ಕಾಯಸ್ಮಾ ಪತನ್ತೀ’’ತಿ.

ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸನ್ತಿ ¶ ಅರಿಯಭಾವಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ. ಇಮಿಸ್ಸಾಯೇವ ಅರಿಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಅನಧಿಗಮಾ. ಯಾಯಂ ಅರಿಯಾತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಗತಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಏತರಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಗತಾ, ಏವಂ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ¶ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಪಞ್ಞಂ ನಾಧಿಗತೋಸ್ಮೀತಿ, ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕತ್ಥೇರಾ ಪನಾಹು, ಇಮಿಸ್ಸಾಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಪಞ್ಞಾಪಿ ಯಾಯಂ ಅರಿಯಾತಿ ವುತ್ತಪಞ್ಞಾಪಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯೇವ. ಅಥ ನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಂ ನಾಧಿಗತೋಸ್ಮೀತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ. ಆವುಸೋ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೀಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ದ್ವೇಪಿ ಪನ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯೇವಾತಿ, ಏತದೇವ ಚೇತ್ಥ ಯುತ್ತಂ. ಇತರಥಾ ಹಿ ಯಾ ಅಯನ್ತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ಅನನುರೂಪೋ ಸಿಯಾ.

ಆಹಾರಸುದ್ಧಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿಆದಿವಣ್ಣನಾ

೧೬೦. ಸಂಸಾರೇನ ಸುದ್ಧೀತಿ ಬಹುಕಂ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಸುದ್ಧೀತಿ ಬಹುಕಂ ಉಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಆವಾಸೇನ ಸುದ್ಧೀತಿ ಬಹೂಸು ಠಾನೇಸು ವಸಿತ್ವಾ ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ತೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಸಂಸರಣಕವಸೇನ ಸಂಸಾರೋ. ಉಪಪಜ್ಜನಕವಸೇನ ಉಪಪತ್ತಿ. ವಸನಕವಸೇನ ಆವಾಸೋತಿ ಖನ್ಧಾಯೇವ ವುತ್ತಾ. ಯಞ್ಞೇನಾತಿ ಬಹುಯಾಗೇ ಯಜಿತ್ವಾ ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಮುದ್ಧಾವಸಿತ್ತೇನಾತಿ ¶ ತೀಹಿ ಸಙ್ಖೇಹಿ ಖತ್ತಿಯಾಭಿಸೇಕೇನ ಮುದ್ಧನಿ ಅಭಿಸಿತ್ತೇನ. ಅಗ್ಗಿಪಾರಿಚರಿಯಾಯಾತಿ ಬಹುಅಗ್ಗಿಪರಿಚರಣೇನ ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ.

೧೬೧. ದಹರೋತಿ ತರುಣೋ. ಯುವಾತಿ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸುಸುಕಾಳಕೇಸೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಕಾಳಕೇಸೋ. ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಯೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಯುವಾ, ತಂ ಯೋಬ್ಬನಂ ಭದ್ದಂ ಲದ್ಧಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಠಮೇನ ವಯಸಾತಿ ಪಠಮವಯೋ ನಾಮ ತೇತ್ತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನಾತಿ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಭಾವೇನ. ಜಿಣ್ಣೋತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣೋ. ವುದ್ಧೋತಿ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಠಿತಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೋ. ಮಹಲ್ಲಕೋತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕೋ. ಅದ್ಧಗತೋತಿ ಬಹುಅದ್ಧಾನಂ ಗತೋ ಚಿರಕಾಲಾತಿಕ್ಕನ್ತೋ. ವಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ತತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ಆಸೀತಿಕೋ ಮೇ ವಯೋ ವತ್ತತೀತಿ ಇಮಂ ಕಿರ ಸುತ್ತಂ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಂವಚ್ಛರೇ ಕಥೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಪರಮಾಯಾತಿ ಉತ್ತಮಾಯ. ಸತಿಯಾತಿಆದೀಸು ಪದಸತಮ್ಪಿ ಪದಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ವದನ್ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣಸಮತ್ಥತಾ ¶ ಸತಿ ನಾಮ. ತದೇವ ಆಧಾರಣಉಪನಿಬನ್ಧನಸಮತ್ಥತಾ ಗತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಗಹಿತಂ ಧಾರಿತಂ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕಾತುಂ ¶ ಸಮತ್ಥವೀರಿಯಂ ಧಿತಿ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಕಾರಣಞ್ಚ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥತಾ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ನಾಮ.

ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ ಧನುಗ್ಗಹೋತಿ ದಳ್ಹಂ ಧನುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಇಸ್ಸಾಸೋ. ದಳ್ಹಧನು ನಾಮ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಥಾಮಂ ವುಚ್ಚತಿ, ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಥಾಮಂ ನಾಮ ಯಸ್ಸ ಆರೋಪಿತಸ್ಸ ಜಿಯಾಬದ್ಧೋ ಲೋಹಸೀಸಾದೀನಂ ಭಾರೋ ದಣ್ಡೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾವ ಕಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪಥವಿತೋ ಮುಚ್ಚತಿ. ಸಿಕ್ಖಿತೋತಿ ದಸ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಆಚರಿಯಕುಲೇ ಉಗ್ಗಹಿತಸಿಪ್ಪೋ. ಕತಹತ್ಥೋತಿ ಕೋಚಿ ಸಿಪ್ಪಮೇವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕತಹತ್ಥೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಕತಹತ್ಥೋ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೋ. ಕತೂಪಾಸನೋತಿ ರಾಜಕುಲಾದೀಸು ದಸ್ಸಿತಸಿಪ್ಪೋ. ಲಹುಕೇನ ಅಸನೇನಾತಿ ಅನ್ತೋ ಸುಸಿರಂ ಕತ್ವಾ ತೂಲಾದೀನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕತಲಾಖಾಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಸಲ್ಲಹುಕಕಣ್ಡೇನ. ಏವಂ ಕತಞ್ಹಿ ಏಕಉಸಭಗಾಮೀ ದ್ವೇ ಉಸಭಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಟ್ಠಉಸಭಗಾಮೀ ಸೋಳಸಉಸಭಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನಾತಿ ನಿದುಕ್ಖೇನ. ಅತಿಪಾತೇಯ್ಯಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ. ಏವಂ ಅಧಿಮತ್ತಸತಿಮನ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಸೋ ಧನುಗ್ಗಹೋ ತಂ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲಛಾಯಂ ಸೀಘಂ ಏವ ಅತಿಕ್ಕಮೇತಿ, ಏವಂ ಪದಸತಮ್ಪಿ ಪದಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಉಪಧಾರೇತುಂ ಸಜ್ಝಾಯಿತುಂ ಅತ್ಥಕಾರಣಾನಿ ಚ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಾತಿ ಅಸಿತಪೀತಾದೀನಿ ಹಿ ಭಗವತಾಪಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿಪಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಕರಣಮತ್ತಕಾಲಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅಪರಿಯಾದಿನ್ನಾಯೇವಾತಿ ¶ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯೇವ. ಸಚೇ ಹಿ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಞ್ಞೋ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಂ, ಅಞ್ಞೋ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಂ, ಅಯ್ಯೋ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ. ಇಮಿನಾ ಪುಟ್ಠಂ ಅಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏಕೋ ಏಕಂ ನ ಓಲೋಕೇತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇಸಂ ವಾರೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಏವಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ವಾರೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲಛಾಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮತೋ ಪುರೇತರಂಯೇವ ಭಗವಾ ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ, ನವವಿಧೇನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಂ, ಸೋಳಸವಿಧೇನ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಂ, ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇತಿ. ತಿಟ್ಠನ್ತು ವಾ ತಾವ ಏತೇ ಚತ್ತಾರೋ. ಸಚೇ ಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸು, ಅಞ್ಞೇ ಇದ್ಧಿಪಾದೇಸು, ಅಞ್ಞೇ ಪಞ್ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು, ಅಞ್ಞೇ ಪಞ್ಚ ಬಲೇಸು, ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು, ಅಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠ ಮಗ್ಗಙ್ಗೇಸು ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ತಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ¶ ಕಥೇಯ್ಯ. ತಿಟ್ಠನ್ತು ವಾ ಏತೇ ಅಟ್ಠ. ಸಚೇ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತತಿಂಸ ಜನಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯೇಸು ಪಞ್ಹಂ ¶ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ತಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಾವದೇವ ಕಥೇಯ್ಯ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಾವತಾ ಹಿ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಾ ಏಕಂ ಪದಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ತಾವ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಅಟ್ಠ ಪದಾನಿ ಕಥೇತಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇ ಪನ ಏಕಂ ಪದಂ ಕಥೇನ್ತೇಯೇವ ಭಗವಾ ಸೋಳಸಪದಾನಿ ಕಥೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಭಗವತೋ ಹಿ ಜಿವ್ಹಾ ಮುದುಕಾ ದನ್ತಾವರಣಂ ಸುಫುಸಿತಂ ವಚನಂ ಅಗಲಿತಂ ಭವಙ್ಗಪರಿವಾಸೋ ಲಹುಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಿಯಾದಿನ್ನಾಯೇವಸ್ಸ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಧಮ್ಮದಸೇನಾತಿ ತನ್ತಿಠಪನಾ. ಧಮ್ಮಪದಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನಕಂ ಅಕ್ಖರಂ. ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಂ. ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ತಥಾಗತೋ ಪುಬ್ಬೇ ದಹರಕಾಲೇ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಪದಂ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಪದಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಗಾಥಂ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಚತುಅಕ್ಖರೇಹಿ ವಾ ಅಟ್ಠಅಕ್ಖರೇಹಿ ವಾ ಸೋಳಸಅಕ್ಖರೇಹಿ ವಾ ಪದೇಹಿ ಯುತ್ತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಇದಾನಿ ಪನ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಪದಂ ವಾ, ಪದಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಗಾಥಂ ವಾ, ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ವಾ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಏವಂ ನತ್ಥಿ. ದಹರಕಾಲೇ ಚ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಚ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಪರಿಯಾದಿನ್ನಮೇವಾತಿ ಇಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಞ್ಚಕೇನ ಚೇಪಿ ಮನ್ತಿ ಇದಂ ಬುದ್ಧಬಲದೀಪನತ್ಥಮೇವ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಆಹ. ದಸಬಲಂ ಪನ ಮಞ್ಚಕೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಪರಿಹರಣಕಾಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತಥಾಗತಾ ಹಿ ಪಞ್ಚಮೇ ಆಯುಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ಅನಭಿಭೂತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಸರೀರಸ್ಸ ವೇವಣ್ಣಿಯೇ ಅನನುಪ್ಪತ್ತೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯಮನಾಪಕಾಲೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ.

೧೬೨. ನಾಗಸಮಾಲೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಪಠಮಬೋಧಿಯಞ್ಹಿ ವೀಸತಿವಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪವಾನನಾಗಿತಮೇಘಿಯತ್ಥೇರಾ ¶ ವಿಯ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಬೀಜಯಮಾನೋತಿ ಮನ್ದಮನ್ದೇನ ತಾಲವಣ್ಟವಾತೇನ ಭಗವತೋ ಉತುಸುಖಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಯಮಾನೋ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಸಕಲಸುತ್ತನ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬಚರಿತಂ ದುಕ್ಕರಕಾರಕಂ ಆಗಮ್ಮ ಪಸನ್ನೋ ಏತಂ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಂ. ಅಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭೂತನ್ತಿ ಅಬ್ಭುತಂ. ಉಭಯೇನಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಮ್ಹಯಮೇವ ¶ ದೀಪೇತಿ. ಕೋ ನಾಮೋ ಅಯಂ ಭನ್ತೇತಿ ಇದಂ ಭದ್ದಕೋ ವತಾಯಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೋ, ಹನ್ದಸ್ಸ ಭಗವನ್ತಂ ಆಯಾಚಿತ್ವಾ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆಹ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತ್ವನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ತವ ಲೋಮಾನಿ ಹಟ್ಠಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತ್ವಂ ¶ , ನಾಗಸಮಾಲ, ಇಮಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ‘‘ಲೋಮಹಂಸನ ಪರಿಯಾಯೋ’’ತ್ವೇವ ನಂ ಧಾರೇಹೀತಿ.

ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿಆದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಮಹಾದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೬೩. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ತಯೋ ಜನಾ ಸಮ್ಬಹುಲಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಸಙ್ಘೋ. ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ತಯೋ ತಯೋ ಏವ, ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಸಮ್ಬಹುಲಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಧ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮ್ಬಹುಲಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿಂಸೂತಿ ಪವಿಟ್ಠಾ, ತೇ ಪನ ನ ತಾವ ಪವಿಟ್ಠಾ, ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ಪನ ಪವಿಸಿಂಸೂತಿ ವುತ್ತಾ. ಯಥಾ ಗಾಮಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಪುರಿಸೋ ತಂ ಗಾಮಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋಪಿ ‘‘ಕುಹಿಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಗಾಮಂ ಗತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಆರಾಮೋತಿ ಜೇತವನತೋ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಆರಾಮೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹಂಸು. ಸಮಣೋ, ಆವುಸೋತಿ, ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ. ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಞ್ಞನ್ತಿ ಕಾಮಾನಂ ಪಹಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ರೂಪವೇದನಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ಥ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಸಕಸಮಯಂ ಜಾನನ್ತಾ ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯುಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವದಮಾನಾ, ರೂಪಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯುಂ ಅರೂಪಭವಂ ವದಮಾನಾ, ವೇದನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯುಂ ಅಸಞ್ಞಭವಂ ವದಮಾನಾ. ತೇ ಪನ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಅಯಂ ರೂಪಭವೋ ಅಯಂ ಅರೂಪಭವೋ’’ತಿಪಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ. ತೇ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ಕೇವಲಂ ‘‘ಪಞ್ಞಪೇಮ ಪಞ್ಞಪೇಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಥಾಗತೋ ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ರೂಪವೇದನಾನಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ¶ . ತೇ ಏವಂ ಮಹನ್ತೇ ವಿಸೇಸೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಇಧ ನೋ, ಆವುಸೋ, ಕೋ ವಿವೇಸೋತಿಆದಿಮಾಹಂಸು.

ತತ್ಥ ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞಾಪನೇ. ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನನ್ತಿ ಯದಿದಂ ಸಮಣಸ್ಸ ವಾ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಬ್ಭ ನಾನಾಕರಣಂ ವುಚ್ಚೇಥ, ತಂ ಕಿನ್ನಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ¶ . ಇತಿ ವೇಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ಸಾಸನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿವಚನಮತ್ತೇನ ಸಮಧುರಂ ಠಪಯಿಂಸು. ನೇವ ಅಭಿನನ್ದಿಂಸೂತಿ ಏವಮೇತನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು. ನಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿಂಸೂತಿ ನಯಿದಂ ಏವನ್ತಿ ನಪ್ಪಟಿಸೇಧೇಸುಂ. ಕಸ್ಮಾ? ತೇ ಕಿರ ತಿತ್ಥಿಯಾ ನಾಮ ಅನ್ಧಸದಿಸಾ, ಜಾನಿತ್ವಾ ವಾ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ವಾ ಕಥೇಯ್ಯುನ್ತಿ ¶ ನಾಭಿನನ್ದಿಂಸು, ಪರಿಞ್ಞನ್ತಿ ವಚನೇನ ಈಸಕಂ ಸಾಸನಗನ್ಧೋ ಅತ್ಥೀತಿ ನಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿಂಸು. ಜನಪದವಾಸಿನೋ ವಾ ತೇ ಸಕಸಮಯಪರಸಮಯೇಸು ನ ಸುಟ್ಠು ಕುಸಲಾತಿಪಿ ಉಭಯಂ ನಾಕಂಸು.

೧೬೫. ನ ಚೇವ ಸಮ್ಪಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಉತ್ತರಿಞ್ಚ ವಿಘಾತನ್ತಿ ಅಸಮ್ಪಾಯನತೋ ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾನಂ ನಾಮ ಹಿ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಸಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಕಾರಣವಚನಂ, ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸದೇವಕೇತಿ ಸಹ ದೇವೇಹಿ ಸದೇವಕೇ. ಸಮಾರಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಂ ತೀಣಿ ಠಾನಾನಿ ಲೋಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಪಜಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿಪಿ ಸತ್ತಲೋಕಮೇವ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸದೇವಕಾದಿಭೇದೇ ಲೋಕೇ ತಂ ದೇವಂ ವಾ ಮನುಸ್ಸಂ ವಾ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ಇತೋ ವಾ ಪನ ಸುತ್ವಾತಿ ಇತೋ ವಾ ಪನ ಮಮ ಸಾಸನತೋ ಸುತ್ವಾ ಅತಥಾಗತೋಪಿ ಅತಥಾಗತಸಾವಕೋಪಿ ಆರಾಧೇಯ್ಯ ಪರಿತೋಸೇಯ್ಯ. ಅಞ್ಞಥಾ ಆರಾಧನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೧೬೬. ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನ ಚಿತ್ತಾರಾಧನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಾಮಗುಣಾತಿ ಕಾಮಯಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ. ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಗುಣಾ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹತಾನಂ ವತ್ಥಾನಂ ದ್ವಿಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೪೮) ಏತ್ಥ ಹಿ ಪಟಲಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ‘‘ಅಚ್ಚೇನ್ತಿ ¶ ಕಾಲಾ ತರಯನ್ತಿ ರತ್ತಿಯೋ, ವಯೋಗುಣಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಜಹನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೪) ಏತ್ಥ ರಾಸಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ‘‘ಸತಗುಣಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೯) ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ‘‘ಅನ್ತಂ ಅನ್ತಗುಣಂ (ಖು. ಪಾ. ೩ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೇ; ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೭) ಕಯಿರಾ ಮಾಲಾಗುಣೇ ಬಹೂ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೫೩) ಏತ್ಥ ಬನ್ಧನಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ಇಧಾಪಿ ಏಸೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಗುಣಾ’’ತಿ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ¶ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಟ್ಠಾತಿ ಪರಿಯಿಟ್ಠಾ ವಾ ಹೋನ್ತು ಮಾ ವಾ, ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕನ್ತಾತಿ ಕಮನೀಯಾ. ಮನಾಪಾತಿ ಮನವಡ್ಢನಕಾ. ಪಿಯರೂಪಾತಿ ಪಿಯಜಾತಿಕಾ. ಕಾಮೂಪಸಂಹಿತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇನ ಕಾಮೇನ ಉಪಸಂಹಿತಾ. ರಜನೀಯಾತಿ ರಜ್ಜನಿಯಾ, ರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೬೭. ಯದಿ ಮುದ್ದಾಯಾತಿಆದೀಸು ಮುದ್ದಾತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬೇಸು ಸಞ್ಞಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾ. ಗಣನಾತಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಗಣನಾ. ಸಙ್ಖಾನನ್ತಿ ಪಿಣ್ಡಗಣನಾ. ಯಾಯ ಖೇತ್ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಇಧ ಏತ್ತಕಾ ವೀಹೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ¶ , ರುಕ್ಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಇಧ ಏತ್ತಕಾನಿ ಫಲಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಆಕಾಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಇಮೇ ಆಕಾಸೇ ಸಕುಣಾ ಏತ್ತಕಾ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಜಾನನ್ತಿ.

ಕಸೀತಿ ಕಸಿಕಮ್ಮಂ. ವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಜಙ್ಘವಣಿಜ್ಜಥಲವಣಿಜ್ಜಾದಿವಣಿಪ್ಪಥೋ. ಗೋರಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರೇಸಂ ವಾ ಗಾವೋ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಗೋರಸವಿಕ್ಕಯೇನ ಜೀವನಕಮ್ಮಂ. ಇಸ್ಸತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತಿ ಆವುಧಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಕಮ್ಮಂ. ರಾಜಪೋರಿಸನ್ತಿ ಆವುಧೇನ ರಾಜಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ. ಸಿಪ್ಪಞ್ಞತರನ್ತಿ ಗಹಿತಾವಸೇಸಂ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಸಿಪ್ಪಾದಿ. ಸೀತಸ್ಸ ಪುರಕ್ಖತೋತಿ ಲಕ್ಖಂ ವಿಯ ಸರಸ್ಸ ಸೀತಸ್ಸ ಪುರತೋ, ಸೀತೇನ ಬಾಧೀಯಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಣ್ಹೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಡಂಸಾದೀಸು ಡಂಸಾತಿ ಪಿಙ್ಗಲಮಕ್ಖಿಕಾ. ಮಕಸಾತಿ ಸಬ್ಬಮಕ್ಖಿಕಾ, ಸರೀಸಪಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಸರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ರಿಸ್ಸಮಾನೋತಿ ರುಪ್ಪಮಾನೋ, ಘಟ್ಟಿಯಮಾನೋ. ಮೀಯಮಾನೋತಿ ಮರಮಾನೋ. ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಯಂ ಮುದ್ದಾದೀಹಿ ಜೀವಿಕಕಪ್ಪನಂ ಆಗಮ್ಮ ಸೀತಾದಿಪಚ್ಚಯೋ ಆಬಾಧೋ. ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವೋತಿ ಕಾಮೇಸು ಉಪದ್ದವೋ, ಉಪಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ¶ ಸಾಮಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ. ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ದುಕ್ಖರಾಸಿ. ಕಾಮಹೇತೂತಿಆದೀಸು ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ ಅಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಕಾಮಹೇತು. ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ ನಿದಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮನಿದಾನೋ. ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಪನ ಕಾಮನಿದಾನನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ ಅಧಿಕರಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮಾಧಿಕರಣೋ. ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನೇವ ಪನ ಕಾಮಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ಕಾಮಾನಮೇವ ಹೇತೂತಿ ಇದಂ ನಿಯಮವಚನಂ, ಕಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಟ್ಠಹತೋತಿ ¶ ಆಜೀವಸಮುಟ್ಠಾಪಕವೀರಿಯೇನ ಉಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ. ಘಟತೋತಿ ತಂ ವೀರಿಯಂ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಘಟೇನ್ತಸ್ಸ. ವಾಯಮತೋತಿ ವಾಯಾಮಂ ಪರಕ್ಕಮಂ ಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ. ನಾಭಿನಿಪ್ಫಜ್ಜನ್ತೀತಿ ನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನ್ತಿ, ಹತ್ಥಂ ನಾಭಿರುಹನ್ತಿ. ಸೋಚತೀತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಸೋಕೇನ ಸೋಚತಿ. ಕಿಲಮತೀತಿ ಕಾಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನದುಕ್ಖೇನ ಕಿಲಮತಿ. ಪರಿದೇವತೀತಿ ವಾಚಾಯ ಪರಿದೇವತಿ. ಉರತ್ತಾಳಿನ್ತಿ ಉರಂ ತಾಳೇತ್ವಾ. ಕನ್ದತೀತಿ ರೋದತಿ. ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವಿಸಞ್ಞೀ ವಿಯ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಹೋತಿ. ಮೋಘನ್ತಿ ತುಚ್ಛಂ. ಅಫಲೋತಿ ನಿಪ್ಫಲೋ. ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಆರಕ್ಖಕಾರಣಾ. ಕಿನ್ತೀತಿ ಕೇನ ನು ಖೋ ಉಪಾಯೇನ. ಯಮ್ಪಿ ಮೇತಿ ಯಮ್ಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಕಸಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಧನಂ ಅಹೋಸಿ. ತಮ್ಪಿ ನೋ ನತ್ಥೀತಿ ತಮ್ಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇದಾನಿ ನತ್ಥಿ.

೧೬೮. ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಹೇತೂತಿಆದಿನಾಪಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ಆದೀನವಂ ದೀಪೇತಿ. ತತ್ಥ ¶ ಕಾಮಹೇತೂತಿ ಕಾಮಪಚ್ಚಯಾ ರಾಜಾನೋಪಿ ರಾಜೂಹಿ ವಿವದನ್ತಿ. ಕಾಮನಿದಾನನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ, ಕಾಮೇ ನಿದಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿವದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಮಾಧಿಕರಣನ್ತಿಪಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಮೇವ, ಕಾಮೇ ಅಧಿಕರಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿವದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಮಾನಮೇವ ಹೇತೂತಿ ಗಾಮನಿಗಮನಗರಸೇನಾಪತಿಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನನ್ತರಾದೀನಂ ಕಾಮಾನಮೇವ ಹೇತು ವಿವದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಪಹರನ್ತಿ. ಅಸಿಚಮ್ಮನ್ತಿ ಅಸಿಞ್ಚೇವ ಖೇಟಕಫಲಕಾದೀನಿ ಚ. ಧನುಕಲಾಪಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಧನುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸರಕಲಾಪಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ. ಉಭತೋಬ್ಯೂಳನ್ತಿ ಉಭತೋ ರಾಸಿಭೂತಂ. ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೀತಿ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಉಸೂಸೂತಿ ಕಣ್ಡೇಸು. ವಿಜ್ಜೋತಲನ್ತೇಸೂತಿ ವಿಪರಿವತ್ತನ್ತೇಸು. ತೇ ತತ್ಥಾತಿ ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಗಾಮೇ.

ಅದ್ದಾವಲೇಪನಾ ¶ ಉಪಕಾರಿಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಾಕಾರಪಾದಂ ಅಸ್ಸಖುರಸಣ್ಠಾನೇನ ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಚಿನಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಸುಧಾಯ ಲಿಮ್ಪನ್ತಿ. ಏವಂ ಕತಾ ಪಾಕಾರಪಾದಾ ಉಪಕಾರಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಾ ತಿನ್ತೇನ ಕಲಲೇನ ಸಿತ್ತಾ ಅದ್ದಾವಲೇಪನಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೀತಿ ತಾಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ತಿಖಿಣಅಯಸೂಲಾದೀಹಿ ವಿಜ್ಝೀಯಮಾನಾಪಿ ಪಾಕಾರಸ್ಸ ಪಿಚ್ಛಿಲಭಾವೇನ ಆರೋಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ಉಪಧಾವನ್ತಿಯೇವ. ಛಕಣಕಾಯಾತಿ ಕುಥಿತಗೋಮಯೇನ. ಅಭಿವಗ್ಗೇನಾತಿ ಸತದನ್ತೇನ. ತಂ ಅಟ್ಠದನ್ತಾಕಾರೇನ ಕತ್ವಾ ‘‘ನಗರದ್ವಾರಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ¶ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗತೇ ಉಪರಿದ್ವಾರೇ ಠಿತಾ ತಸ್ಸ ಬನ್ಧನಯೋತ್ತಾನಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತೇನ ಅಭಿವಗ್ಗೇನ ಓಮದ್ದನ್ತಿ.

೧೬೯. ಸನ್ಧಿಮ್ಪಿ ಛಿನ್ದನ್ತೀತಿ ಘರಸನ್ಧಿಮ್ಪಿ ಛಿನ್ದನ್ತಿ. ನಿಲ್ಲೋಪನ್ತಿ ಗಾಮೇ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮಹಾವಿಲೋಪಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಏಕಾಗಾರಿಕನ್ತಿ ಪಣ್ಣಾಸಮತ್ತಾಪಿ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾಪಿ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಜೀವಗ್ಗಾಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹರಾಪೇನ್ತಿ. ಪರಿಪನ್ಥೇಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಪನ್ಥದೂಹನಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಡ್ಢದಣ್ಡಕೇಹೀತಿ ಮುಗ್ಗರೇಹಿ ಪಹಾರಸಾಧನತ್ಥಂ ವಾ ಚತುಹತ್ಥದಣ್ಡಂ ದ್ವೇಧಾ ಛೇತ್ವಾ ಗಹಿತದಣ್ಡಕೇಹಿ. ಬಿಲಙ್ಗಥಾಲಿಕನ್ತಿ ಕಞ್ಜಿಯಉಕ್ಖಲಿಕಮ್ಮಕಾರಣಂ, ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸೀಸಕಪಾಲಂ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ತತ್ತಂ ಅಯೋಗುಳಂ ಸಣ್ಡಾಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ತೇನ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ಪಕ್ಕುಥಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಉತ್ತರತಿ. ಸಙ್ಖಮುಣ್ಡಿಕನ್ತಿ ಸಙ್ಖಮುಣ್ಡಕಮ್ಮಕಾರಣಂ, ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಉತ್ತರೋಟ್ಠಉಭತೋಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಗಳವಾಟಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚಮ್ಮಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕೇಸೇ ಏಕತೋ ಗಣ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ದಣ್ಡಕೇನ ವಲ್ಲಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾಟೇನ್ತಿ, ಸಹ ಕೇಸೇಹಿ ಚಮ್ಮಂ ಉಟ್ಠಹತಿ. ತತೋ ಸೀಸಕಟಾಹಂ ಥೂಲಸಕ್ಖರಾಹಿ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಧೋವನ್ತಾ ಸಙ್ಖವಣ್ಣಂ ಕರೋನ್ತಿ.

ರಾಹುಮುಖನ್ತಿ ರಾಹುಮುಖಕಮ್ಮಕಾರಣಂ, ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸಙ್ಕುನಾ ಮುಖಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋಮುಖೇ ದೀಪಂ ಜಾಲೇನ್ತಿ ¶ ¶ . ಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಾಹಿ ವಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಮುಖಂ ನಿಖಾದನೇನ ಖಣನ್ತಿ. ಲೋಹಿತಂ ಪಗ್ಘರಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ಪೂರೇತಿ. ಜೋತಿಮಾಲಿಕನ್ತಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ತೇಲಪಿಲೋತಿಕಾಯ ವೇಠೇತ್ವಾ ಆಲಿಮ್ಪನ್ತಿ. ಹತ್ಥಪಜ್ಜೋತಿಕನ್ತಿ ಹತ್ಥೇ ತೇಲಪಿಲೋತಿಕಾಯ ವೇಠೇತ್ವಾ ದೀಪಂ ವಿಯ ಜಾಲೇನ್ತಿ. ಏರಕವತ್ತಿಕನ್ತಿ ಏರಕವತ್ತಕಮ್ಮಕಾರಣಂ, ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಗೀವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಮ್ಮಬದ್ಧೇ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಗೋಪ್ಫಕೇ ಠಪೇನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ಯೋತ್ತೇಹಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಡ್ಢನ್ತಿ. ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಚಮ್ಮಬದ್ಧೇ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪತತಿ. ಚೀರಕವಾಸಿಕನ್ತಿ ಚೀರಕವಾಸಿಕಕಮ್ಮಕಾರಣಂ, ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ತಥೇವ ಚಮ್ಮಬದ್ಧೇ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಕಟಿಯಂ ಠಪೇನ್ತಿ. ಕಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಗೋಪ್ಫಕೇಸು ಠಪೇನ್ತಿ. ಉಪರಿಮೇಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಸರೀರಂ ಚೀರಕನಿವಾಸನನಿವತ್ಥಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಏಣೇಯ್ಯಕನ್ತಿ ಏಣೇಯ್ಯಕಕಮ್ಮಕಾರಣಂ. ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ಉಭೋಸು ಕಪ್ಪರೇಸು ಚ ಜಾಣೂಸು ಚ ಅಯವಲಯಾನಿ ದತ್ವಾ ಅಯಸೂಲಾನಿ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಿ. ಸೋ ಚತೂಹಿ ಅಯಸೂಲೇಹಿ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ. ಅಥ ನಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಕರೋನ್ತಿ. ‘‘ಏಣೇಯ್ಯಕೋ ಜೋತಿಪರಿಗ್ಗಹೋ ಯಥಾ’’ತಿ ¶ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಪಿ ಇದಮೇವ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸೂಲಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಅಟ್ಠಿಕೋಟೀಹಿಯೇವ ಠಪೇನ್ತಿ. ಏವರೂಪಾ ಕಾರಣಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಬಳಿಸಮಂಸಿಕನ್ತಿ ಉಭತೋಮುಖೇಹಿ ಬಳಿಸೇಹಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ಚಮ್ಮಮಂಸನ್ಹಾರೂನಿ ಉಪ್ಪಾಟೇನ್ತಿ. ಕಹಾಪಣಿಕನ್ತಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ತಿಣ್ಹಾಹಿ ವಾಸೀಹಿ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಹಾಪಣಮತ್ತಂ ಕಹಾಪಣಮತ್ತಂ ಪಾತೇನ್ತಾ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಿ. ಖಾರಾಪತಚ್ಛಿಕನ್ತಿ ಸರೀರಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆವುಧೇಹಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ಕೋಚ್ಛೇಹಿ ಖಾರಂ ಘಂಸನ್ತಿ. ಚಮ್ಮಸಂಸನ್ಹಾರೂನಿ ಪಗ್ಘರಿತ್ವಾ ಸವನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಖಲಿಕಾವ ತಿಟ್ಠತಿ. ಪಲಿಘಪರಿವತ್ತಿಕನ್ತಿ ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದೇ ಅಯಸೂಲಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪಥವಿಯಾ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ಪಾದೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆವಿಜ್ಝನ್ತಿ. ಪಲಾಲಪೀಠಕನ್ತಿ ಛೇಕೋ ಕಾರಣಿಕೋ ಛವಿಚಮ್ಮಂ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸದಪೋತೇಹಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕೇಸೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಿ. ಮಂಸರಾಸಿಯೇವ ಹೋತಿ, ಅಥ ನಂ ಕೇಸೇಹೇವ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಪಲಾಲವಟ್ಟಿಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಪನ ವೇಠೇನ್ತಿ. ಸುನಖೇಹಿಪೀತಿ ¶ ಕತಿಪಯಾನಿ ದಿವಸಾನಿ ಆಹಾರಂ ಅದತ್ವಾ ಛಾತಕೇಹಿ ಸುನಖೇಹಿ ಖಾದಾಪೇನ್ತಿ. ತೇ ಮುಹುತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಖಲಿಕಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋತಿ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ದುತಿಯತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೭೦. ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಆಗಮ್ಮ ಕಾಮೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ವಿನೀಯತಿ ಚೇವ ಪಹೀಯತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ಸಾಮಂ ವಾ ಕಾಮೇ ಪರಿಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಯಂ ವಾ ತೇ ಕಾಮೇ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಥತ್ತಾಯಾತಿ ತಥಭಾವಾಯ. ಯಥಾಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಯಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ.

೧೭೧. ಖತ್ತಿಯಕಞ್ಞಾ ¶ ವಾತಿಆದಿ ಅಪರಿತ್ತೇನ ವಿಪುಲೇನ ಕುಸಲೇನ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಿ ಲಭನಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಪನ್ನರಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಾತಿ ಪನ್ನರಸವಸ್ಸವಯಾ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಯಪದೇಸಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಣ್ಹಾತಿ? ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಹಿ ದುಗ್ಗತಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಪಸೀದತಿ. ಪುರಿಸಾನಂ ಪನ ವೀಸತಿವಸ್ಸಕಾಲೇ ಪಞ್ಚವೀಸತಿವಸ್ಸಕಾಲೇ ಪಸನ್ನಂ ಹೋತಿ. ನಾತಿದೀಘಾತಿಆದೀಹಿ ಛದೋಸವಿರಹಿತಂ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ. ವಣ್ಣನಿಭಾತಿ ವಣ್ಣೋಯೇವ.

ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ¶ ಜರಾಜಿಣ್ಣಂ. ಗೋಪಾನಸಿವಙ್ಕನ್ತಿ ಗೋಪಾನಸೀ ವಿಯ ವಙ್ಕಂ. ಭೋಗ್ಗನ್ತಿ ಭಗ್ಗಂ, ಇಮಿನಾಪಿಸ್ಸ ವಙ್ಕಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತಿ. ದಣ್ಡಪರಾಯಣನ್ತಿ ದಣ್ಡಪಟಿಸರಣಂ ದಣ್ಡದುತಿಯಂ. ಪವೇಧಮಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಪಮಾನಂ. ಆತುರನ್ತಿ ಜರಾತುರಂ. ಖಣ್ಡದನ್ತನ್ತಿ ಜಿಣ್ಣಭಾವೇನ ಖಣ್ಡಿತದನ್ತಂ. ಪಲಿತಕೇಸನ್ತಿ ಪಣ್ಡರಕೇಸಂ. ವಿಲೂನನ್ತಿ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಗಹಿತಕೇಸಂ ವಿಯ ಖಲ್ಲಾಟಂ. ಖಲಿತಸಿರನ್ತಿ ಮಹಾಖಲ್ಲಾಟಸೀಸಂ. ವಲಿನನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾತವಲಿಂ. ತಿಲಕಾಹತಗತ್ತನ್ತಿ ಸೇತಕಾಳತಿಲಕೇಹಿ ವಿಕಿಣ್ಣಸರೀರಂ. ಆಬಾಧಿಕನ್ತಿ ಬ್ಯಾಧಿಕಂ. ದುಕ್ಖಿತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಪತ್ತಂ.

ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನನ್ತಿ ಅಧಿಮತ್ತಗಿಲಾನಂ. ಸಿವಥಿಕಾಯ ಛಡ್ಡಿತನ್ತಿ ಆಮಕಸುಸಾನೇ ಪಾತಿತಂ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತಮೇವ. ಇಧಾಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಂಯೇವ ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ.

೧೭೩. ನೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅತ್ತನೋಪಿ ದುಕ್ಖತ್ಥಾಯ ನ ಚೇತೇತಿ. ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂಯೇವಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಮೇವ ¶ .

೧೭೪. ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಸ್ಮಾ ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಆಕಾರೋವ ವೇದನಾಯ ಆದೀನವೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ನಿಸ್ಸರಣಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚೂಳದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೭೫. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಕ್ಕೇಸೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇ. ಸೋ ಹಿ ಜನಪದೋ ಸಕ್ಯಾನಂ ರಾಜಕುಮಾರಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸಕ್ಯಾತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ. ಸಕ್ಯಾನಂ ಪನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತೇ ಆಗತಾವ. ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಞ್ಹಿ ಕಪಿಲಸ್ಸ ಇಸಿನೋ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ಕತತ್ತಾ ಕಪಿಲವತ್ಥೂತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ. ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮೇತಿ ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮ ಸಕ್ಕೋ, ಸೋ ಞಾತಿಸಮಾಗಮಕಾಲೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಆಗತೇ ಭಗವತಿ ಅತ್ತನೋ ಆರಾಮೇ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ನಿಯ್ಯಾತೇಸಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾನಾಮೋತಿ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾತಾ ಭಗವತೋ ಚುಳಪಿತುಪುತ್ತೋ. ಸುದ್ಧೋದನೋ ¶ ಸುಕ್ಕೋದನೋ ಸಕ್ಕೋದನೋ ಧೋತೋದನೋ ಅಮಿತೋದನೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಜನಾ ಭಾತರೋ. ಅಮಿತಾ ನಾಮ ದೇವೀ ತೇಸಂ ಭಗಿನೀ. ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾ ಪುತ್ತೋ. ತಥಾಗತೋ ಚ ನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಚ ಸುದ್ಧೋದನಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ, ಮಹಾನಾಮೋ ಚ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಚ ಸುಕ್ಕೋದನಸ್ಸ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಅಮಿತೋದನಸ್ಸ, ಸೋ ಭಗವತೋ ಕನಿಟ್ಠೋ. ಮಹಾನಾಮೋ ಮಹಲ್ಲಕತರೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅರಿಯಸಾವಕೋ.

ದೀಘರತ್ತನ್ತಿ ಮಯ್ಹಂ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಿರರತ್ತಂ ಜಾನಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಲೋಭಧಮ್ಮಾತಿ ಲೋಭಸಙ್ಖಾತಾ ಧಮ್ಮಾ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಲೋಭಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಇತರೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸು ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಖೇಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಇದಞ್ಹಿ ಪರಿಯಾದಾನಂ ನಾಮ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಹತ್ಥಿಕಾಯಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸಕಾಯಂ ಸಬ್ಬಂ ರಥಕಾಯಂ ಸಬ್ಬಂ ಪತ್ತಿಕಾಯಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜೀವನ್ತಂಯೇವ ನಂ ಓಸಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೬) ಏತ್ಥ ಗಹಣೇ ಆಗತಂ. ‘‘ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಸಬ್ಬಂ ¶ ಕಾಮರಾಗಂ ಪರಿಯಾದಿಯತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೦೨) ಏತ್ಥ ಖೇಪನೇ. ಇಧಾಪಿ ಖೇಪನೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಖೇಪೇತ್ವಾ’’ತಿ.

ಯೇನ ಮೇ ಏಕದಾ ಲೋಭಧಮ್ಮಾಪೀತಿ ಯೇನ ಮಯ್ಹಂ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಲೋಭಧಮ್ಮಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಯಂ ಕಿರ ರಾಜಾ ‘‘ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಲೋಭದೋಸಮೋಹಾ ನಿರವಸೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸಿ, ಅಯಂ ‘‘ಅಪ್ಪಹೀನಂ ಮೇ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಅಪ್ಪಹೀನಕಂ ¶ ಉಪಾದಾಯ ಪಹೀನಕಮ್ಪಿ ಪುನ ಪಚ್ಛತೋವಾವತ್ತತೀತಿ ಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ. ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಏವಂ ಸನ್ದೇಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ಆಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಣ್ಣತ್ತಿಯಾ ಅಕೋವಿದತ್ತಾ. ‘‘ಅಯಂ ಕಿಲೇಸೋ ಅಸುಕಮಗ್ಗವಜ್ಝೋ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಯಾ ಅಕೋವಿದಸ್ಸ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸಪಿ ಏವಂ ಹೋತಿ. ಕಿಂ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ನತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ. ಸಾ ಪನ ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಹೋತಿ. ಏಕೋ ಹಿ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಮೇವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ. ಏಕೋ ಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಮೇವ, ಏಕೋ ಮಗ್ಗಮೇವ, ಏಕೋ ಫಲಮೇವ, ಏಕೋ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ. ಇಮಾಸು ಪನ ಪಞ್ಚಸು ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸು ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ನೋ ಲದ್ಧುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಇತಿ ಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ, ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸಪಣ್ಣತ್ತಿಯಂ ಅಕೋವಿದತ್ತಾ ಏವಂ ಹೋತಿ.

೧೭೬. ಸೋ ¶ ಏವ ಖೋ ತೇತಿ ಸೋಯೇವ ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಚ ತವ ಸನ್ತಾನೇ ಅಪ್ಪಹೀನೋ, ತ್ವಂ ಪನ ಪಹೀನಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೋ ಚ ಹಿ ತೇತಿ ಸೋ ತುಯ್ಹಂ ಲೋಭದೋಸಮೋಹಧಮ್ಮೋ. ಕಾಮೇತಿ ದುವಿಧೇ ಕಾಮೇ. ನ ಪರಿಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಮಯಂ ವಿಯ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೧೭೭. ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಾತಿ ಪರಿತ್ತಸುಖಾ. ಬಹುದುಕ್ಖಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕದುಕ್ಖಮೇವೇತ್ಥ ಬಹುಕಂ. ಬಹುಪಾಯಾಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ಉಪಾಯಾಸಕಿಲೇಸೋಯೇವೇತ್ಥ ಬಹು. ಆದೀನವೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ಉಪದ್ದವೋ. ಏತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಏತೇಸು ಕಾಮೇಸು ಅಯಂ ಆದೀನವೋಯೇವ ಬಹು. ಅಸ್ಸಾದೋ ಪನ ಹಿಮವನ್ತಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಸಾಸಪೋ ವಿಯ ಅಪ್ಪೋ, ಪರಿತ್ತಕೋ. ಇತಿ ಚೇಪಿ ಮಹಾನಾಮಾತಿ ಮಹಾನಾಮ ಏವಂ ಚೇಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ. ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವಂ. ಸಮ್ಮಾ ನಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಸುಟ್ಠು ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ, ಹೇಟ್ಠಾಮಗ್ಗದ್ವಯಞಾಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ¶ ಚಾತಿ ಸೋ ಏವ ಮಗ್ಗದ್ವಯೇನ ದಿಟ್ಠಕಾಮಾದೀನವೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ. ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಪ್ಪೀತಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಞ್ಞಂ ವಾ ತತೋ ಸನ್ತತರನ್ತಿ ತತೋ ಝಾನದ್ವಯತೋ ಸನ್ತತರಂ ಅಞ್ಞಂ ಉಪರಿಝಾನದ್ವಯಞ್ಚೇವ ಮಗ್ಗದ್ವಯಞ್ಚ. ನೇವ ತಾವ ಅನಾವಟ್ಟೀ ಕಾಮೇಸು ಹೋತೀತಿ ಅಥ ಖೋ ಸೋ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಉಪರಿ ಝಾನಾನಂ ವಾ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಾ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನೇವ ತಾವ ಕಾಮೇಸು ಅನಾವಟ್ಟೀ ಹೋತಿ, ಅನಾವಟ್ಟಿನೋ ಅನಾಭೋಗೋ ನ ಹೋತಿ. ಆವಟ್ಟಿನೋ ಸಾಭೋಗೋಯೇವ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಚತೂಹಿ ಝಾನೇಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ, ದ್ವೀಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ.

ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ¶ ಖೋತಿ ನ ಕೇವಲಂ ತುಯ್ಹೇವ, ಅಥ ಖೋ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ. ಪುಬ್ಬೇವ ಸಮ್ಬೋಧಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪಠಮತರಮೇವ. ಪಞ್ಞಾಯ ಸುದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಓರೋಧನಾಟಕಾ ಪಜಹನಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಪೀತಿಸುಖಂ ನಾಜ್ಝಗಮನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಝಾನಾನಿ ನ ಪಟಿಲಭಿಂ. ಅಞ್ಞಂ ವಾ ತತೋ ಸನ್ತತರನ್ತಿ ಇಧ ಉಪರಿ ಝಾನದ್ವಯಂ ಚೇವ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಗ್ಗಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ಪಟಿಅಞ್ಞಾಸಿಂ.

೧೭೯. ಏಕಮಿದಾಹಂ ಮಹಾನಾಮ ಸಮಯನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧಂ? ಅಯಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ಕಾಮಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೋಪಿ ಆದೀನವೋಪಿ ಕಥಿತೋ ¶ , ನಿಸ್ಸರಣಂ ನ ಕಥಿತಂ, ತಂ ಕಥೇತುಂ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ. ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ಹಿ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ಏಕೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಅನ್ತೇಹಿ ಮುತ್ತಂ ಮಮ ಸಾಸನನ್ತಿ ಉಪರಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸೀಸೇನ ಸಕಲಸಾಸನಂ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ.

ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇತಿ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಗಿಜ್ಝಸದಿಸಂ ಕೂಟಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಗಿಜ್ಝಾ ವಾ ತಸ್ಸ ಕೂಟೇಸು ನಿವಸನ್ತೀತಿಪಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಸಿಗಿಲಿಪಸ್ಸೇತಿ ಇಸಿಗಿಲಿಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇ. ಕಾಳಸಿಲಾಯನ್ತಿ ಕಾಳವಣ್ಣೇ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇ. ಉಬ್ಭಟ್ಠಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಉದ್ಧಂಯೇವ ಠಿತಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಅನಿಸಿನ್ನಾ. ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾತಿ ಉಬ್ಭಟ್ಠಕಾದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾ. ನಿಗಣ್ಠೋ, ಆವುಸೋತಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವೀತಿ ¶ ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪರಿಸೇಸಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಿಸೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಜಾನನ್ತೋ ಅಪರಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಚ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಚರತೋ ಚ ಮೇ ತಿಟ್ಠತೋ ಚ…ಪೇ… ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸತತನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಂ. ಸಮಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ.

೧೮೦. ಕಿಂ ಪನ ತುಮ್ಹೇ, ಆವುಸೋ, ನಿಗಣ್ಠಾ ಜಾನಾಥ ಏತ್ತಕಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ಇದಂ ಭಗವಾ ಪುರಿಸೋ ನಾಮ ಯಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಜಾನಾತಿ. ವೀಸತಿಕಹಾಪಣೇ ಇಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ ದತ್ವಾ ‘‘ದಸ ಮೇ ದಿನ್ನಾ ದಸ ಅವಸಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ, ತೇಪಿ ದತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಜಾನಾತಿ. ಖೇತ್ತಸ್ಸ ತತಿಯಭಾಗಂ ಲಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಏಕೋ ಭಾಗೋ ಲಾಯಿತೋ, ದ್ವೇ ಅವಸಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ಪುನ ಏಕಂ ಲಾಯಿತ್ವಾ ¶ ‘‘ದ್ವೇ ಲಾಯಿತಾ, ಏಕೋ ಅವಸಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ. ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಲಾಯಿತೇ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ನಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಕತಞ್ಚ ಅಕತಞ್ಚ ಜಾನಾತಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿಪಿ ತಥಾ ಞಾತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಕುಸಲಂ ಪಹಾಯ ಕುಸಲಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಸುದ್ಧನ್ತಂ ಪತ್ತೋ ನಿಗಣ್ಠೋ ನಾಮ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ.

ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏವಂ ಅಜಾನನಭಾವೇ ಸತಿ. ಲುದ್ದಾತಿ ಲುದ್ದಾಚಾರಾ. ಲೋಹಿತಪಾಣಿನೋತಿ ಪಾಣೇ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇನ್ತಾ ಲೋಹಿತೇನ ಮಕ್ಖಿತಪಾಣಿನೋ. ಪಾಣಂ ಹಿ ಹನನ್ತಸ್ಸಪಿ ಯಸ್ಸ ಲೋಹಿತೇನ ಪಾಣಿ ನ ಮಕ್ಖಿಯತಿ ¶ , ಸೋಪಿ ಲೋಹಿತಪಾಣೀತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಕುರೂರಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ದಾರುಣಕಮ್ಮಾ. ಮಾತರಿ ಪಿತರಿ ಧಮ್ಮಿಕಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀಸು ಚ ಕತಾಪರಾಧಾ. ಮಾಗವಿಕಾದಯೋ ವಾ ಕಕ್ಖಳಕಮ್ಮಾ.

ನ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಗೋತಮಾತಿ ಇದಂ ನಿಗಣ್ಠಾ ‘‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಾದೇ ದೋಸಂ ದೇತಿ, ಮಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇಮಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಆರಭಿಂಸು. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಗೋತಮ ಯಥಾ ತುಮ್ಹೇ ಪಣೀತಚೀವರಾನಿ ಧಾರೇನ್ತಾ ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಾ ದೇವವಿಮಾನವಣ್ಣಾಯ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ವಸಮಾನಾ ಸುಖೇನ ಸುಖಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಥ, ನ ಏವಂ ಸುಖೇನ ಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಪನ ಮಯಂ ಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಾದೀಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಣಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವಾಮ, ಏವಂ ದುಕ್ಖೇನ ಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಸುಖೇನ ಚ ಹಾವುಸೋತಿ ಇದಂ ಸಚೇ ಸುಖೇನ ಚ ಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ರಾಜಾ ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ¶ . ತತ್ಥ ಮಾಗಧೋತಿ ಮಗಧರಟ್ಠಸ್ಸ ಇಸ್ಸರೋ. ಸೇನಿಯೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಬಿಮ್ಬೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಸಾರಭೂತೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸುಖವಿಹಾರಿತರೋತಿ ಇದಂ ತೇ ನಿಗಣ್ಠಾ ರಞ್ಞೋ ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ತಿವಿಧವಯೇಹಿ ನಾಟಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಅನುಭವನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದನ್ತಿ. ಅದ್ಧಾತಿ ಏಕಂಸೇನ. ಸಹಸಾ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಸಾಹಸಂ ಕತ್ವಾ, ಅಪ್ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾವ ಯಥಾ ರತ್ತೋ ರಾಗವಸೇನ ದುಟ್ಠೋ ದೋಸವಸೇನ ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹವಸೇನ ಭಾಸತಿ, ಏವಮೇವಂ ವಾಚಾ ಭಾಸಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ತತ್ಥ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ. ಯಥಾ ವೋ ಖಮೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ಪಹೋತೀತಿ ಸಕ್ಕೋತಿ.

ಅನಿಞ್ಜಮಾನೋತಿ ಅಚಲಮಾನೋ. ಏಕನ್ತಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ನಿರನ್ತರಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೀ. ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ¶ , ಆವುಸೋ, ನಿಗಣ್ಠಾ ಪಹೋಮಿ…ಪೇ… ಏಕನ್ತಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಥಾಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ರಾಜವಾರೇ ಸತ್ತ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾ ಕತಾ. ಸತ್ತ ರತ್ತಿನ್ದಿವಾನಿ ನಪ್ಪಹೋತೀತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಛ ಪಞ್ಚ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಸುಖಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಹೋತಿ. ಸುದ್ಧವಾರೇ ಪನ ಸತ್ತಾತಿ ವುತ್ತೇ ಪುನ ಛ ಪಞ್ಚ ಚತ್ತಾರೀತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅನಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಅನುಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೮೧. ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಅನುಮಾನಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಭಗ್ಗೇಸೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇ, ವಚನತ್ಥೋ ಪನೇತ್ಥ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸುಸುಮಾರಗಿರೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ನಗರಸ್ಸ ವತ್ಥುಪರಿಗ್ಗಹದಿವಸೇ ಅವಿದೂರೇ ಉದಕರಹದೇ ಸುಂಸುಮಾರೋ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ, ಗಿರಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ. ಅಥ ನಗರೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಸುಂಸುಮಾರಗಿರಂ ತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಭೇಸಕಳಾವನೇತಿ ಭೇಸಕಳಾನಾಮಕೇ ವನೇ. ‘‘ಭೇಸಗಳಾವನೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಮಿಗದಾಯೇತಿ ತಂ ವನಂ ಮಿಗಪಕ್ಖೀನಂ ಅಭಯದಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಾ ಮಿಗದಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪವಾರೇತೀತಿ ¶ ಇಚ್ಛಾಪೇತಿ. ವದನ್ತೂತಿ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿವಸೇನ ವದನ್ತು, ಅನುಸಾಸನ್ತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಚನೀಯೋಮ್ಹೀತಿ ಅಹಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಅನುಸಾಸಿತಬ್ಬೋ ಓವದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಚ ಹೋತಿ ದುಬ್ಬಚೋತಿ ಸೋ ಚ ದುಕ್ಖೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ವುತ್ತೋ ನ ಸಹತಿ. ದೋವಚಸ್ಸಕರಣೇಹೀತಿ ದುಬ್ಬಚಭಾವಕಾರಕೇಹಿ ಉಪರಿ ಆಗತೇಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ. ಅಪ್ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹೀ ಅನುಸಾಸನಿನ್ತಿ ಯೋ ಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ತುಮ್ಹೇ ಮಂ ಕಸ್ಮಾ ವದಥ, ಅಹಂ ಅತ್ತನೋ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಜಾನಾಮೀತಿ ವದತಿ. ಅಯಂ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಪದಕ್ಖಿಣತೋ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಾಮತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪಾಪಿಕಾನಂ ಇಚ್ಛಾನನ್ತಿ ಲಾಮಕಾನಂ ಅಸನ್ತಸಮ್ಭವನಪತ್ಥನಾನಂ. ಪಟಿಪ್ಫರತೀತಿ ಪಟಿವಿರುದ್ಧೋ, ಪಚ್ಚನೀಕೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಪಸಾದೇತೀತಿ ಕಿಂ ನು ಖೋ ತುಯ್ಹಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಅಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಭಣಿತೇನ, ತ್ವಮ್ಪಿ ನಾಮ ಭಣಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸಸೀತಿ ಏವಂ ಘಟ್ಟೇತಿ. ಪಚ್ಚಾರೋಪೇತೀತಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಖೋಸಿ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ತಂ ತಾವ ಪಟಿಕರೋಹೀತಿ ಏವಂ ಪಟಿಆರೋಪೇತಿ.

ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರತೀತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ವಚನಂ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ. ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕೋ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಸ್ಮಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಂ ಭಣಥ, ಕಿಂ ಭಣಥಾ’’ತಿ ವಾ ವದತಿ. ‘‘ಏವರೂಪಂ ಕಿಞ್ಚಿ ತಯಾ ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ ಸುಣಾಮೀ’’ತಿ ¶ ಸೋತಂ ವಾ ಉಪನೇತಿ. ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಂ ಅಪನಾಮೇತೀತಿ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ನ ತವ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಗಮನಂ ಪುಚ್ಛಾಮ, ಆಪತ್ತಿಂ ¶ ಪುಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತತೋ ರಾಜಗೇಹಂ ಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ, ರಾಜಗೇಹಂ ವಾ ಯಾಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗೇಹಂ ವಾ, ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀತಿ. ತತ್ಥ ಮೇ ಸೂಕರಮಂಸಂ ಲದ್ಧನ್ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಕಥಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ.

ಅಪದಾನೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಚರಿಯಾಯ. ನ ಸಮ್ಪಾಯತೀತಿ, ಆವುಸೋ, ತ್ವಂ ಕುಹಿಂ ವಸಸಿ, ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸಸೀತಿ ವಾ, ಯಂ ತ್ವಂ ವದೇಸಿ ‘‘ಮಯಾ ಏಸ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ನೋ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ. ತ್ವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಿಂ ಕರೋಸಿ, ಅಯಂ ಕಿಂ ಕರೋತಿ, ಕತ್ಥ ವಾ ತ್ವಂ ಅಚ್ಛಸಿ ಕತ್ಥ ವಾ ಅಯನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಚರಿಯಂ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.

೧೮೩. ತತ್ರಾವುಸೋತಿ ¶ , ಆವುಸೋ, ತೇಸು ಸೋಳಸಸು ಧಮ್ಮೇಸು. ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಏವಂ ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾ ಅನುಮೇತಬ್ಬೋ ತುಲೇತಬ್ಬೋ ತೀರೇತಬ್ಬೋ.

೧೮೪. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ. ಅಹೋರತ್ತಾನುಸಿಕ್ಖಿನಾತಿ ದಿವಾಪಿ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖನ್ತೇನ, ರತಿಞ್ಚ ದಿವಾ ಚ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಿಕ್ಖನ್ತೇನ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಮೇವ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಚ್ಛೇ ವಾ ಉದಕಪತ್ತೇತಿ ಪಸನ್ನೇ ವಾ ಉದಕಭಾಜನೇ. ಮುಖನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಮುಖಪಟಿಬಿಮ್ಬಂ. ರಜನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಕರಜಂ. ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ತತ್ಥ ಜಾತಕಂ ತಿಲಕಂ ವಾ ಪಿಳಕಂ ವಾ. ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಹೀನೇತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಥಂ? ಏತ್ತಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ನಾನುಚ್ಛವಿಕಾತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ಹಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಪ್ಪಹಾನಂಕಥಿತಂ ಹೋತಿ. ಸೀಲಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ. ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ. ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ. ಫಲೇ ಆಗತೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆಗತೇ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಬ್ಬಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂವ ಹೋತಿ.

ಇದಞ್ಹಿ ¶ ಸುತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ನಾಮಾತಿ ಪೋರಾಣಾ ವದನ್ತಿ. ಇದಂ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಪಾತೋ ಏವ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇನ ‘‘ಇಮೇ ಏತ್ತಕಾ ಕಿಲೇಸಾ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ. ಸಚೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಸ್ಸತಿ, ತೇಸಂ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಿತಬ್ಬಂ. ನೋ ಚೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಸುಪಬ್ಬಜಿತೋಸ್ಮೀತಿ ¶ ಅತ್ತಮನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಸಾಯಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ದ್ವೇ ವಾರೇ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಪನ ಅವಸ್ಸಂ ಏಕವಾರಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ಅಪ್ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಅನುಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಚೇತೋಖಿಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೮೫. ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೇತೋಖಿಲಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚೇತೋಖಿಲಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವಾ ಕಚವರಭಾವಾ ಖಾಣುಕಭಾವಾ. ಚೇತಸೋ ವಿನಿಬನ್ಧಾತಿ ಚಿತ್ತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮುಟ್ಠಿಯಂ ಕತ್ವಾ ವಿಯ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಚೇತಸೋ ವಿನಿಬನ್ಧಾ. ವುದ್ಧಿನ್ತಿಆದೀಸು ಸೀಲೇನ ವುದ್ಧಿಂ, ಮಗ್ಗೇನ ವಿರುಳ್ಹಿಂ, ನಿಬ್ಬಾನೇನ ವೇಪುಲ್ಲಂ. ಸೀಲಸಮಾಧೀಹಿ ವಾ ವುದ್ಧಿಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇಹಿ ವಿರುಳ್ಹಿಂ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ ವೇಪುಲ್ಲಂ. ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಸತ್ಥು ಸರೀರೇ ವಾ ಗುಣೇ ವಾ ಕಙ್ಖತಿ. ಸರೀರೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ನಾಮ ಸರೀರಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕಙ್ಖತಿ, ಗುಣೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಜಾನನಸಮತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕಙ್ಖತಿ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತೀತಿ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಕಿಚ್ಛತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ವಿನಿಚ್ಛೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ನಾಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಏವಮೇತನ್ತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಂ ನ ಪಟಿಲಭತಿ. ನ ಸಮ್ಪಸೀದತೀತಿ ಗುಣೇಸು ಓತರಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛಭಾವೇನ ಪಸೀದಿತುಂ, ಅನಾವಿಲೋ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಆತಪ್ಪಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಕವೀರಿಯಕರಣತ್ಥಾಯ. ಅನುಯೋಗಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯೋಗಾಯ. ಸಾತಚ್ಚಾಯಾತಿ ಸತತಕಿರಿಯಾಯ ಪಧಾನಾಯಾತಿ ಪದಹನತ್ಥಾಯ. ಅಯಂ ಪಠಮೋ ಚೇತೋಖಿಲೋತಿ ಅಯಂ ಸತ್ಥರಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಙ್ಖಾತೋ ಪಠಮೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವೋ, ಏವಮೇತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮೇತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೇ ಚ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋ, ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವದನ್ತಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಏತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಕಙ್ಖತಿ. ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸನ್ದೋ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ, ಮಗ್ಗನಿಸ್ಸನ್ದೋ ಫಲಂ ನಾಮ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕಙ್ಖತಿ. ಸಙ್ಘೇ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನ ಏವರೂಪಂ ಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರೋ ಫಲಟ್ಠಾತಿ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸಮೂಹಭೂತೋ ಸಙ್ಘೋ ನಾಮ, ಸೋ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕಙ್ಖತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖಮಾನೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ನಾಮ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ ನಾಮ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ¶ ನಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಸಾ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕಙ್ಖತಿ. ಅಯಂ ಪಞ್ಚಮೋತಿ ಅಯಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಸು ಕೋಪಸಙ್ಖಾತೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವೋ ಕಚವರಭಾವೋ ಖಾಣುಕಭಾವೋ.

೧೮೬. ವಿನಿಬನ್ಧೇಸು ¶ ಕಾಮೇತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಪಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಪಿ. ಕಾಯೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯೇ. ರೂಪೇತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪೇ. ಯಾವದತ್ಥನ್ತಿ ಯತ್ತಕಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ತಕಂ. ಉದರಾವದೇಹಕನ್ತಿ ಉದರಪೂರಂ. ತಞ್ಹಿ ಉದರಂ ಅವದೇಹನತೋ ಉದರಾವದೇಹಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಯ್ಯಸುಖನ್ತಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಸುಖಂ, ಉತುಸುಖಂ ವಾ. ಪಸ್ಸಸುಖನ್ತಿ ಯಥಾ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಕಂ ಸಯನ್ತಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸವಾಮಪಸ್ಸಾನಂ ಸುಖಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸುಖಂ. ಮಿದ್ಧಸುಖನ್ತಿ ನಿದ್ದಾಸುಖಂ. ಅನುಯುತ್ತೋತಿ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ.

ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಪತ್ಥಯಿತ್ವಾ. ಸೀಲೇನಾತಿಆದೀಸು ಸೀಲನ್ತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ವತನ್ತಿ ವತಸಮಾದಾನಂ. ತಪೋತಿ ತಪಚರಣಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮೇಥುನವಿರತಿ. ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಹೇಸಕ್ಖದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ. ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾಪಿ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖದೇವೇಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ.

೧೮೯. ಇದ್ಧಿಪಾದೇಸು ಛನ್ದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧಿ. ಪಧಾನಭೂತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಾ. ಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಉಪೇತಂ. ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದಂ, ಇದ್ಧಿಭೂತಂ ವಾ ಪಾದನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಪಾದಂ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಇದ್ಧಿಪಾದವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತೋ ಯೇವ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇಪಿಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ. ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೇಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ. ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀಯೇವ ಪಞ್ಚಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬವೀರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀಪನ್ನರಸಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಪಞ್ಚ ಚೇತೋಖಿಲಪ್ಪಹಾನಾನಿ ಪಞ್ಚ ವಿನಿಬನ್ಧಪ್ಪಹಾನಾನಿ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀತಿ ಏವಂ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪನ್ನರಸಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಭಬ್ಬೋತಿ ಅನುರೂಪೋ, ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ. ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾಯಾತಿ ಞಾಣೇನ ಕಿಲೇಸಭೇದಾಯ. ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಬೋಧಾಯ. ಅನುತ್ತರಸ್ಸಾತಿ ಸೇಟ್ಠಸ್ಸ. ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸಾತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ. ಅಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಪಟಿಲಾಭಾಯ. ಸೇಯ್ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಪೀತಿ ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೇ. ಉಭಯೇನಪಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ .

ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ¶ ಅಣ್ಡಾನಿ ಅಟ್ಠ ವಾ ದಸ ವಾ ದ್ವಾದಸ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತೋ ಊನಾಧಿಕಾನಿಪಿ ಅಣ್ಡಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಪನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಿಲಿಟ್ಠಂ ವಚನಂ ಹೋತಿ. ತಾನಸ್ಸೂತಿ ತಾನಿ ಅಸ್ಸು, ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಸಮ್ಮಾ ಅಧಿಸಯಿತಾನೀತಿ ತಾಯ ಜನೇತ್ತಿಯಾ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಪಕ್ಖೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪರಿ ಸಯನ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮಾ ಅಧಿಸಯಿತಾನಿ. ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಸೇದಿತಾನೀತಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉತುಂ ಗಾಹಾಪೇನ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮನ್ತತೋ ಸೇದಿತಾನಿ ¶ ಉಸ್ಮೀಕತಾನಿ. ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಭಾವಿತಾನೀತಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸುಟ್ಠು ಸಮನ್ತತೋ ಭಾವಿತಾನಿ, ಕುಕ್ಕುಟಗನ್ಧಂ ಗಾಹಾಪಿತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಸ್ಸಾ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಇಮಂ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಏವಂ ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಅಥ ಖೋ ಭಬ್ಬಾವ ತೇತಿ ಅಥ ಖೋ ತೇ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿಜ್ಜಿತುಂ ಭಬ್ಬಾವ. ತೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತಾಯ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಏವಂ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ತಾನಿ ಅಣ್ಡಾನಿ ಪರಿಪಾಲೀಯಮಾನಾನಿ ನ ಪೂತೀನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯೋಪಿ ನೇಸಂ ಅಲ್ಲಸಿನೇಹೋ, ಸೋಪಿ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಪಾಲಂ ತನುಕಂ ಹೋತಿ, ಪಾದನಖಸಿಖಾ ಚ ಮುಖತುಣ್ಡಕಞ್ಚ ಖರಂ ಹೋತಿ, ಸಯಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಪಾಲಸ್ಸ ತನುತ್ತಾ ಬಹಿ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚಿರಂ ವತ ಮಯಂ ಸಙ್ಕುಟಿತಹತ್ಥಪಾದಾ ಸಮ್ಬಾಧೇ ಸಯಿಮ್ಹಾ, ಅಯಞ್ಚ ಬಹಿ ಆಲೋಕೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ಥ ದಾನಿ ನೋ ಸುಖವಿಹಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಕಪಾಲಂ ಪಾದೇನ ಪಹರನ್ತಿ, ಗೀವಂ ಪಸಾರೇನ್ತಿ, ತತೋ ತಂ ಕಪಾಲಂ ದ್ವೇಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ. ಅಥ ತೇ ಪಕ್ಖೇ ವಿಧುನನ್ತಾ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಂ ವಿರವನ್ತಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿಯೇವ, ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಚ ಗಾಮಕ್ಖೇತ್ತಂ ಉಪಸೋಭಯಮಾನಾ ವಿಚರನ್ತಿ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನಂ. ತಂ ಏವಂ ಅತ್ಥೇನ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ತಸ್ಸಾ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಅಣ್ಡೇಸು ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣಂ ವಿಯ ಹಿ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀಪನ್ನರಸೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಭಾವೋ. ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ಅಣ್ಡಾನಂ ಅಪೂತಿಭಾವೋ ವಿಯ ಪನ್ನರಸಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಹಾನಿ. ತಸ್ಸಾ ತಿವಿಧಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಅಣ್ಡಾನಂ ಅಲ್ಲಸಿನೇಹಪರಿಯಾದಾನಂ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಾದನೇನ ಭವತ್ತಯಾನುಗತನಿಕನ್ತಿಸಿನೇಹಪರಿಯಾದಾನಂ ¶ . ಅಣ್ಡಕಲಾಪಾನಂ ತನುಭಾವೋ ವಿಯ ¶ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಸ್ಸ ತನುಭಾವೋ. ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾನಂ ಪಾದನಖಮುತುಣ್ಡಕಾನಂ ಥದ್ಧಖರಭಾವೋ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಖರವಿಪ್ಪಸನ್ನಸೂರಭಾವೋ. ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾನಂ ಪರಿಣಾಮಕಾಲೋ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಣಾಮಕಾಲೋ ವಡ್ಢಿತಕಾಲೋ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ. ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾನಂ ಪಾದನಖಸಿಖಾಯ ವಾ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ವಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ತಜ್ಜಾತಿಕಂ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ ವಾ ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯಂ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಸಪ್ಪಾಯಂ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪಾಯಂ ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಏಕಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ ಅನುಪುಬ್ಬಾಧಿಗತೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಕ್ಖೇ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ¶ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಪನ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾನಂ ಪರಿಣತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ಭಿನ್ದತಿ, ಏವಂ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಞತ್ವಾ ಸತ್ಥಾಪಿ –

‘‘ಉಚ್ಛಿನ್ದ ಸಿನೇಹಮತ್ತನೋ, ಕುಮುದಂ ಸಾರದಿಕಂವ ಪಾಣಿನಾ;

ಸನ್ತಿಮಗ್ಗಮೇವ ಬ್ರೂಹಯ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸುಗತೇನ ದೇಸಿತ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೨೮೫) –

ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಓಭಾಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ಗಾಥಾಯ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪಹರತಿ, ಸೋ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅವಿಜ್ಜಾಣ್ಡಕೋಸಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಥಾ ತೇ ಕುಕ್ಕುಟಪೋತಕಾ ಗಾಮಕ್ಖೇತ್ತಂ ಉಪಸೋಭಯಮಾನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಚರನ್ತಿ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ನಿಬ್ಬಾನರಮ್ಮಣಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಉಪಸೋಭಯಮಾನೋ ವಿಚರತಿ.

ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಚತ್ತಾರಿ ಪಹಾನಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ಕಥಂ? ಚೇತೋಖಿಲಾನಞ್ಹಿ ಚೇತೋವಿನಿಬನ್ಧಾನಂ ಪಹಾನೇನ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಪ್ಪಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ, ಇದ್ಧಿಪಾದೇಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತ, ಮಗ್ಗೇ ಆಗತೇ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ, ಫಲೇ ಆಗತೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೇತೋಖಿಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ವನಪತ್ಥಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೯೦. ಏವಂ ¶ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವನಪತ್ಥಪರಿಯಾಯಂ. ತತ್ಥ ವನಪತ್ಥಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ವನಪತ್ಥಕಾರಣಂ, ವನಪತ್ಥದೇಸನಂ ವಾ.

೧೯೧. ವನಪತ್ಥಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತೀತಿ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ವನಸಣ್ಡಸೇನಾಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಹರತಿ. ಅನುಪಟ್ಠಿತಾತಿಆದೀಸು ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತೋಪಿ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಅಸಮಾಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಆಸವಾ ನ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಪ್ಪತ್ತಂ ಅನುತ್ತರಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾತಿ ಜೀವಿತಸಮ್ಭಾರಾ. ಸಮುದಾನೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಮಾಹರಿತಬ್ಬಾ. ಕಸಿರೇನ ಸಮುದಾಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದುಕ್ಖೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ರತ್ತಿಭಾಗಂ ವಾ ದಿವಸಭಾಗಂ ವಾತಿ ರತ್ತಿಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವಾ ದಿವಸಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವಾ. ಏತ್ಥ ಚ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಮಾನೇನ ಞತ್ವಾ ರತ್ತಿಂಯೇವ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ರತ್ತಿಂ ಚಣ್ಡವಾಳಾದೀನಂ ಪರಿಬನ್ಧೇ ಸತಿ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ಆಗಮೇತಬ್ಬಂ. ದಿವಸಭಾಗೇ ಞತ್ವಾ ದಿವಾವ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ದಿವಾ ಪರಿಬನ್ಧೇ ಸತಿ ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮನಂ ಆಗಮೇತಬ್ಬಂ.

೧೯೨. ಸಙ್ಖಾಪೀತಿ ಏವಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಿಪ್ಫಜ್ಜನಭಾವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಅನನ್ತರವಾರೇ ಪನ ಸಙ್ಖಾಪೀತಿ ಏವಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನಭಾವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ.

೧೯೪. ಯಾವಜೀವನ್ತಿ ಯಾವ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ವತ್ಥಬ್ಬಮೇವ.

೧೯೫. ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಪದಸ್ಸ ನಾನುಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅನಾಪುಚ್ಛಾತಿ ಇಧ ಪನ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೯೭. ಸಙ್ಖಾಪೀತಿ ಏವಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಿಪ್ಫಜ್ಜನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಾನುಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ, ತಂ ಆಪುಚ್ಛಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ.

೧೯೮. ಅಪಿ ¶ ಪನುಜ್ಜಮಾನೇನಾಪೀತಿ ಅಪಿ ನಿಕ್ಕಡ್ಢೀಯಮಾನೇನಾಪಿ. ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಚೇಪಿ ದಾರುಕಲಾಪಸತಂ ವಾ ಉದಕಘಟಸತಂ ವಾ ವಾಲಿಕಮ್ಬಣಸತಂ ವಾ ದಣ್ಡಂ ಆಹರಾಪೇತಿ, ಮಾ ಇಧ ವಸೀತಿ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಾಪೇತಿ ವಾ, ತಂ ತಂ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ವತ್ಥಬ್ಬಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ವನಪತ್ಥಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೯೯. ಏವಂ ¶ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮಹಾವನನ್ತಿ ಹಿಮವನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಅರೋಪಿಮಂ ಜಾತಿವನಂ, ನ ಯಥಾ ವೇಸಾಲಿಯಂ ರೋಪಿತಾರೋಪಿತಮಿಸ್ಸಕಂ. ದಿವಾವಿಹಾರಾಯಾತಿ ದಿವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನತ್ಥಾಯ. ಬೇಲುವಲಟ್ಠಿಕಾಯಾತಿ ತರುಣಬೇಲುವರುಕ್ಖಸ್ಸ. ದಣ್ಡಪಾಣೀತಿ ನ ಜರಾದುಬ್ಬಲತಾಯ ದಣ್ಡಹತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ತರುಣೋ ಪಠಮವಯೇ ಠಿತೋ, ದಣ್ಡಚಿತ್ತತಾಯ ಪನ ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರತಿ, ತಸ್ಮಾ ದಣ್ಡಪಾಣೀತಿ ವುತ್ತೋ. ಜಙ್ಘಾವಿಹಾರನ್ತಿ ಜಙ್ಘಾಕಿಲಮಥವಿನೋದನತ್ಥಂ ಜಙ್ಘಾಚಾರಂ. ಅನುಚಙ್ಕಮಮಾನೋ ಅನುವಿಚರಮಾನೋತಿ ಆರಾಮದಸ್ಸನ-ವನದಸ್ಸನ-ಪಬ್ಬತದಸ್ಸನಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರಮಾನೋ. ಅಧಿಚ್ಚನಿಕ್ಖಮನೋ ಕಿರೇಸ ಕದಾಚಿ ದೇವ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಏವಂ ವಿಚರತಿ. ದಣ್ಡಮೋಲುಬ್ಭಾತಿ ದಣ್ಡಂ ಓಲುಮ್ಭಿತ್ವಾ ಗೋಪಾಲಕದಾರಕೋ ವಿಯ ದಣ್ಡಂ ಪುರತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ದಣ್ಡಮತ್ಥಕೇ ದ್ವೇ ಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಣಿಂ ಹನುಕೇನ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

೨೦೦. ಕಿಂವಾದೀತಿ ಕಿಂದಿಟ್ಠಿಕೋ. ಕಿಮಕ್ಖಾಯೀತಿ ಕಿಂ ಕಥೇತಿ. ಅಯಂ ರಾಜಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಮತ್ತಕಮೇವ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತಮ್ಪಿ ನ ಅಞ್ಞಾತುಕಾಮತಾಯ, ಅಚಿತ್ತೀಕಾರೇನ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿಕೋ ಕಿರೇಸ. ದೇವದತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛಮಾನೇ ತಥಾಗತೇ ಭಿನ್ದತಿ. ಸೋ ಕಿರ ಏವಂ ವದೇತಿ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವೇರೀ, ನ ನೋ ಕುಲಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛತಿ. ಭಗಿನೀಪಿ ಮೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಪರಿಭೋಗಾ, ತಂ ಪಹಾಯ ‘ನಸ್ಸತೇಸಾ’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ. ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋಪಿ ಮೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಬೀಜನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಯಾ ಅತುಸ್ಸನ್ತೋ ‘ನಸ್ಸತೇತ’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಅಹಂ ಪನ ತೇನ ವಿನಾ ವತ್ತಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತೋ. ಏವಂ ಪಬ್ಬಜಿತಮ್ಪಿ ಮಂ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಉಜುಕೇಹಿ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಓಲೋಕೇತಿ. ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಭಾಸನ್ತೋಪಿ ಮಹಾಫರಸುನಾ ಪಹರನ್ತೋ ವಿಯ ಆಪಾಯಿಕೋ ದೇವದತ್ತೋತಿಆದೀನಿ ಭಾಸತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ರಾಜಾ ದೇವದತ್ತೇನ ಭಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಕಾಸಿ.

ಅಥ ¶ ಭಗವಾ ಯಥಾ ಅಯಂ ರಾಜಾ ಮಯಾ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ ನ ಕಥೇತೀತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಯಥಾ ¶ ಚ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ¶ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಸ್ಸಾನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಯಥಾವಾದೀ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ನ ಕೇನಚಿ ಲೋಕೇ ವಿಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥಂ ನ ಕರೋತಿ ನ ವಿವದತಿ. ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಲೋಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನ ವಿವದತಿ; ಲೋಕೋ ಪನ ತಥಾಗತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವದಮಾನೋ, ದುಕ್ಖಂ, ಅನತ್ತಾ, ಅಸುಭನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸುಭನ್ತಿ ವದಮಾನೋ ವಿವದತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇನ ವಿವದಾಮಿ, ಲೋಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ವಿವದತಿ, ತಥಾ ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮವಾದೀ ಕೇನಚಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ವಿವದತಿ, ಅಧಮ್ಮವಾದೀವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿವದತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೯೪). ಯಥಾತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ. ಕಾಮೇಹೀತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿಪಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿಪಿ. ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ್ತಿ ತಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ. ಅಕಥಂಕಥಿನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ. ಛಿನ್ನಕುಕ್ಕುಚ್ಚನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಚೇವ ಹತ್ಥಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಛಿನ್ನಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ. ಭವಾಭವೇತಿ ಪುನಪ್ಪುನಬ್ಭವೇ, ಹೀನಪಣೀತೇ ವಾ ಭವೇ, ಪಣೀತೋ ಹಿ ಭವೋ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೋ ಅಭವೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಞ್ಞಾತಿ ಕಿಲೇಸಸಞ್ಞಾ. ಕಿಲೇಸಾಯೇವ ವಾ ಇಧ ಸಞ್ಞಾನಾಮೇನ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಕಾಮೇಹಿ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ವಿಹರನ್ತಂ ತಂ ಲೋಕೇ ನಿನ್ನಾವಾದಿಂ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಕಿಲೇಸಸಞ್ಞಾ ನಾನುಸೇನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ಕಾರಣಂ ಅಹಂ ವದಾಮೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಖೀಣಾಸವಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ನಿಲ್ಲಾಳೇತ್ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಕೀಳಾಪೇತ್ವಾ. ತಿವಿಸಾಖನ್ತಿ ತಿಸಾಖಂ. ನಲಾಟಿಕನ್ತಿ ವಲಿಭಙ್ಗಂ ನಲಾಟೇ ತಿಸ್ಸೋ ರಾಜಿಯೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಲಿಭಙ್ಗಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಣ್ಡಮೋಲುಬ್ಭಾತಿ ದಣ್ಡಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ. ‘‘ದಣ್ಡಮಾಲುಬ್ಭಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೦೧. ಅಞ್ಞತರೋತಿ ನಾಮೇನ ಅಪಾಕಟೋ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು. ಸೋ ಕಿರ ಅನುಸನ್ಧಿಕುಸಲೋ, ಭಗವತಾ ಯಥಾ ದಣ್ಡಪಾಣೀ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಥಾ ಮಯಾ ಕಥಿತನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಿನ್ತಿ ನು ಖೋ ಭಗವತಾ ಅವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋತಿ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಾಕಟಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ದಸನಖಸಮುಜ್ಜಲಂ ¶ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕಿಂವಾದೀ ಪನ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ಯತೋನಿದಾನನ್ತಿ ¶ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ ಏತಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾರಣೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖಾತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ. ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ¶ , ಸಞ್ಞಾನಾಮೇನ ವಾ ಪಪಞ್ಚಾಯೇವ ವುತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ಪಪಞ್ಚಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚೇ ನತ್ಥಿ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾದಸಾಯತನಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ಏಕಾಯತನಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಅಭಿವದಿತಬ್ಬಂ ಅಜ್ಝೋಸಿತಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಅಭಿನಿನ್ದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಹಂ ಮಮನ್ತಿ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ. ಅಭಿವದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಹಂ ಮಮಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಜ್ಝೋಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಜ್ಝೋಸಿತ್ವಾ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಯುತ್ತಂ. ಏತೇನೇತ್ಥ ತಣ್ಹಾದೀನಂಯೇವ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಕಥೇತಿ. ಏಸೇವನ್ತೋತಿ ಅಯಂ ಅಭಿನನ್ದನಾದೀನಂ ನತ್ಥಿಭಾವೋವ ರಾಗಾನುಸಯಾದೀನಂ ಅನ್ತೋ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ದಣ್ಡಾದಾನಾದೀಸು ಪನ ಯಾಯ ಚೇತನಾಯ ದಣ್ಡಂ ಆದಿಯತಿ, ಸಾ ದಣ್ಡಾದಾನಂ. ಯಾಯ ಸತ್ಥಂ ಆದಿಯತಿ ಪರಾಮಸತಿ, ಸಾ ಸತ್ಥಾದಾನಂ. ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಕಲಹಂ. ನಾನಾಗಾಹಮತ್ತಂ ವಿಗ್ಗಹಂ. ನಾನಾವಾದಮತ್ತಂ ವಿವಾದಂ. ತುವಂ ತುವನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ತುವಂ ತುವಂ. ಪಿಯಸುಞ್ಞಕರಣಂ ಪೇಸುಞ್ಞಂ. ಅಯಥಾಸಭಾವಂ ಮುಸಾವಾದಂ ಕರೋತಿ, ಸಾ ಮುಸಾವಾದೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥೇತೇತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಾದಸಸು ಆಯತನೇಸು ಏತೇ ಕಿಲೇಸಾ. ಕಿಲೇಸಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾಪಿ ದ್ವಾದಸಸು ಆಯತನೇಸುಯೇವ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ಏವಂ ಯತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಪಞ್ಹೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ –

‘‘ಸಾ ಖೋ ಪನೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಕತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕತ್ಥ ನಿವಿಸಮಾನಾ ನಿವಿಸತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ – ‘‘ಯಂ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏತ್ಥ ನಿವಿಸಮಾನಾ ನಿವಿಸತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ? ಚಕ್ಖು ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೨೦೩) ನಯೇನ ದ್ವಾದಸಸುಯೇವ ಆಯತನೇಸು ತಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ನಿರೋಧೋ ಚ ವುತ್ತೋ. ಯಥೇವ ಚ ತಣ್ಹಾ ದ್ವಾದಸಸು ಆಯತನೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿರುದ್ಧಾಪಿ ಆಯತನೇಸು ಪುನ ಸಮುದಾಚಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಆಯತನೇಸುಯೇವ ನಿರುದ್ಧಾತಿ ವುತ್ತಾ, ಏವಮಿಮೇಪಿ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಯತನೇಸು ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಥ ವಾ ಯ್ವಾಯಂ ಅಭಿನನ್ದನಾದೀನಂ ಅಭಾವೋವ ರಾಗಾನುಸಯಾದೀನಂ ¶ ಅನ್ತೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಏತ್ಥೇತೇ ರಾಗಾನುಸಯಾದೀನಂ ಅನ್ತೋತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಪರಿಸೇಸಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಯತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ತಂ ತತ್ಥ ನಿರುದ್ಧಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ನಿರೋಧಪಞ್ಹೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ¶ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೮೩).

೨೦೨. ಸತ್ಥು ಚೇವ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಚ ಪಸಂಸಿತೋ. ವಿಞ್ಞೂನನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಚ ಸಮ್ಭಾವಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಹೋತೀತಿ ಸಕ್ಕೋತಿ.

೨೦೩. ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮೇವ ಮೂಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಖನ್ಧನ್ತಿ ಸಾರೋ ನಾಮ ಮೂಲೇ ವಾ ಖನ್ಧೇ ವಾ ಭವೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಏವಂಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ, ಈದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತಿಸಿತ್ವಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಮೇವ ಜಾನಾತಿ. ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ವಾ ಏಕಚ್ಚೋ ವಿಪರೀತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ. ಭಗವಾ ಪನ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿಯೇವ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿಯೇವ. ಸ್ವಾಯಂ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ. ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ಞಾಣಭೂತೋ. ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಟ್ಠೇನ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತನತೋ ವಾ ಹದಯೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಾಚಾಯ ನಿಚ್ಛಾರಿತಧಮ್ಮಮಯೋತಿ ಧಮ್ಮಭೂತೋ. ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ. ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಚಕ್ಖುಭೂತೋತಿ ಏವಮೇತೇಸು ಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸ್ವಾಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವತ್ತನತೋ ವತ್ತಾ. ಪವತ್ತಾಪನತೋ ಪವತ್ತಾ. ಅತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥತಾಯ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾ. ಅಮತಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದದಾತೀತಿ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ. ಅಗರುಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಯಾಚಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಹಿ ಗರುಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ, ಅತ್ತನೋ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣೇ ಠತ್ವಾ ಸಿನೇರೂಪಾದತೋ ವಾಲುಕಂ ಉದ್ಧರಮಾನೋ ವಿಯ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಗರುಂ ಕರೋತಿಯೇವ ನಾಮ. ಏವಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಮ್ಹೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಯಾಚಾಪೇತ್ವಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ನೋ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೨೦೪. ಯಂ ¶ ಖೋ ನೋ ಆವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಯಂ ಖೋ ವೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಖೋ ನೋ’’ತಿ ಆಹ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಉದ್ದೇಸೋವ ತೇಸಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋವ. ಭಗವಾ ಪನ ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ¶ ಭಗವಾವ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾತಿ ಪದಂ ಸನ್ಧಾಯಪಿ ಏವಮಾಹ, ಯಂ ಖೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಉದ್ದೇಸಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಚಕ್ಖುಞ್ಚಾವುಸೋತಿಆದೀಸು ಅಯಮತ್ಥೋ, ಆವುಸೋ, ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ¶ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋತಿ ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿಯಾ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಂ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಾಯ ವೇದನಾಯ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದೇತಿ, ತದೇವ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಯಂ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ತದೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಪಪಞ್ಚೋ ಪಪಞ್ಚೇತಿ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಪುರಿಸಂ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ತಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಕಾರಣಂ ಪುರಿಸಂ ಪಪಞ್ಚಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಅಭಿಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಫಸ್ಸವೇದನಾಸಞ್ಞಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಹಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ. ವಿತಕ್ಕೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾನನ್ತರಾದೀಸು ಸವಿತಕ್ಕಚಿತ್ತೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ ಜವನೇನ ಸಹಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಅತೀತಾನಾಗತಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ? ತಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಯಥೇವ ಹಿ ಏತರಹಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕೋ ಪಪಞ್ಚೋ ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಫಸ್ಸವೇದನಾಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಏವಮೇವಂ ಅತೀತಾನಾಗತೇಸುಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇಸು ರೂಪೇಸು ತಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ಸೋತಞ್ಚಾವುಸೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಛಟ್ಠದ್ವಾರೇ ಪನ ಮನನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ. ಧಮ್ಮೇತಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನಂ ವಾ ಜವನಂ ವಾ. ಆವಜ್ಜನೇ ಗಹಿತೇ ಫಸ್ಸವೇದನಾಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕಾ ಆವಜ್ಜನಸಹಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪಪಞ್ಚೋ ಜವನಸಹಜಾತೋ. ಜವನೇ ಗಹಿತೇ ಸಹಾವಜ್ಜನಕಂ ಭವಙ್ಗ ಮನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತತೋ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಜವನೇನ ಸಹಜಾತಾವ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅತೀತಾದಿಭೇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸೂತಿ ಇದಂ ಯುತ್ತಮೇವ.

ಇದಾನಿ ¶ ವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೋ ವತಾವುಸೋತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ಫಸ್ಸಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸತೀತಿ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಫಸ್ಸಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸತಿ, ದಸ್ಸೇಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀತಿ ದ್ವಾದಸಾಯತನವಸೇನ ಸಕಲಂ ವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದ್ವಾದಸಾಯತನಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವಿವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೋ ವತಾವುಸೋ ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ¶ ಅಸತೀತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಾವಕೇನ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋತಿ ಮಾ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಾ ಅಹುವತ್ಥ, ಅಯಂ ¶ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣತುಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಇಚ್ಛಮಾನಾ ತಮೇವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಾ ಹೋಥಾತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಕಙ್ಖಮಾನಾ ಚ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ.

೨೦೫. ಇಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಪಞ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಕಾರಣೇಹಿ ಚೇವ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಕಾರಣೇಹಿ ಚ. ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಅಕ್ಖರಸಮ್ಪಿಣ್ಡನೇಹಿ. ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹೀತಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಅಕ್ಖರೇಹಿ. ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಚತೂಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಧಾತುಕುಸಲೋ ಆಯತನಕುಸಲೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಕುಸಲೋ ಕಾರಣಾಕಾರಣಕುಸಲೋತಿ. ಮಹಾಪಞ್ಞೋತಿ ಮಹನ್ತೇ ಅತ್ಥೇ ಮಹನ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಮಹನ್ತಾ ನಿರುತ್ತಿಯೋ ಮಹನ್ತಾನಿ ಪಟಿಭಾನಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹಣಸಮತ್ಥಾಯ ಮಹಾಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಯಥಾ ತಂ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೇನಾತಿ ಯಥಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೇನ ಬ್ಯಾಕತಂ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೇನ ಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಂ ಏವಮೇವಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯೇನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕನ್ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಗುಳಪೂವಂ ಬದ್ಧಸತ್ತುಗುಳಕಂ ವಾ. ಅಸೇಚನಕನ್ತಿ ಅಸೇಚಿತಬ್ಬಕಂ. ಸಪ್ಪಿಫಾಣಿತಮಧುಸಕ್ಕರಾದೀಸು ಇದಂ ನಾಮೇತ್ಥ ಮನ್ದಂ ಇದಂ ಬಹುಕನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮಯೋಜಿತರಸಂ. ಚೇತಸೋತಿ ಚಿನ್ತಕಜಾತಿಕೋ. ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋತಿ ಪಣ್ಡಿತಸಭಾವೋ. ಕೋ ನಾಮೋ ಅಯನ್ತಿ ಇದಂ ಥೇರೋ ಅತಿಭದ್ದಕೋ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೋ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಹ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕೋ ವಿಯ ಮಧುರೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಪರಿಯಾಯೋತ್ವೇವ ನಂ ಧಾರೇಹೀತಿ ವದತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ದ್ವೇಧಾವಿತಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೦೬. ¶ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ದ್ವೇಧಾವಿತಕ್ಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾತಿ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋತಿ ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ. ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ. ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋತಿ ವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ. ಏಕಂ ಭಾಗನ್ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಓಳಾರಿಕೋ ವಾ ಸುಖುಮೋ ವಾ ಸಬ್ಬೋ ಪಾಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕೋಯೇವಾತಿ ತಯೋಪಿ ಕಾಮಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೇ ಏಕಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಮಕಾಸಿಂ. ಕಾಮೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕೋ ನಾಮ, ಸೋ ಯಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾ ವಟ್ಟತಿ. ಅಬ್ಯಾಪಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋ, ಸೋ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾ ವಟ್ಟತಿ. ಅವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಅವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋ, ಸೋ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾ ವಟ್ಟತಿ. ದುತಿಯಂ ಭಾಗನ್ತಿ ಸಬ್ಬೋಪಾಯಂ ಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕೋಯೇವಾತಿ ದುತಿಯಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಮಕಾಸಿಂ. ಇಮಿನಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕನಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ.

ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಪಧಾನಂ ಪದಹನ್ತಸ್ಸ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜಾ ಮಹಾನದಿಯಂ ಓಘಾ ವಿಯ ಪವತ್ತಿಂಸು. ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇನ ಪನ ಸಹಸಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕುಸಲವಾರಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಯಂ ಅಕುಸಲಜವನವಾರಾ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ತತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಇಮೇ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಕುಸಲವಾರಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮೇ ವಿತಕ್ಕೇ ದ್ವೇ ಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಾತಿ ಏಕಂ ಭಾಗಂ ಕರೋತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಾತಿ ಏಕಂ. ಅಥ ಪುನ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಕುಸಲಪಕ್ಖತೋ ಆಗತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಮನ್ತೇನ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ಅಮಿತ್ತಂ ಗೀವಾಯ ಅಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮಿ, ನಾಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತುಂ ದಸ್ಸಾಮಿ. ಕುಸಲಪಕ್ಖತೋ ಆಗತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಮೇಘಸಮಯೇ ಮೇಘಂ ವಿಯ ಸುಖೇತ್ತೇ ಸಾಲಕಲ್ಯಾಣಿಪೋತಕಂ ವಿಯ ಚ ಸೀಘಂ ವಡ್ಢೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿ, ಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇ ವಡ್ಢೇಸಿ. ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕನಿಗ್ಗಹಣನಕಾಲೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೦೭. ಇದಾನಿ ¶ ¶ ಯಥಾಸ್ಸ ತೇ ವಿತಕ್ಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು, ಯಥಾ ಚ ನೇ ನಿಗ್ಗಹೇಸಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸತಿಯಾ ¶ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇ ಠಿತಸ್ಸ. ಆತಾಪಿನೋತಿ ಆತಾಪವೀರಿಯವನ್ತಸ್ಸ. ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಪಧಾನಂ ಪದಹತೋ ರಜ್ಜಸುಖಂ ವಾ ಆರಬ್ಭ, ಪಾಸಾದೇ ವಾ ನಾಟಕಾನಿ ವಾ ಓರೋಧೇ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆರಬ್ಭ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ನಾಮ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ. ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಪನಸ್ಸ ಆಹಾರೂಪಚ್ಛೇದೇನ ಅಧಿಮತ್ತಕಸಿಮಾನಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಆಹಾರೂಪಚ್ಛೇದೇನ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಓಳಾರಿಕಂ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಉರುವೇಲಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ – ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಿನ್ನಮ್ಪಿ ನ ಗಣ್ಹಿ, ಅದ್ಧಾಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಮನೋರಥೋ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಯಮೇವ ಆಗತೋ’’ತಿ ಪಣೀತಪಣೀತಂ ಆಹಾರಂ ಉಪಹರಿಂಸು. ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಪಾಕತಿಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಜರಾಜಿಣ್ಣತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಂ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ಪಾಕತಿಕೋ ನ ಹೋತಿ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪನ ದಹರೋ. ತೇನಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಪಾಕತಿಕೋ ಜಾತೋ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಛವಿವಣ್ಣೋ, ಸಮುಗ್ಗತತಾರಾಗಣಂ ವಿಯ ನಭಂ ಪರಿಪುಣ್ಣದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸರೀರಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ತಾವ ಕಿಲನ್ತೋ ನಾಮ ಅತ್ತಭಾವೋ ಏವಂ ಪಟಿಪಾಕತಿಕೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಮಹನ್ತತಾಯ ಏವಂ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಪಿ ವಿತಕ್ಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋತಿ ಅಕಾಸಿ.

ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಪುರತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚಮರಪಸದಗವಯರೋಹಿತಮಿಗಾದಿಕೇ ಮಗಗಣೇ ಮನುಞ್ಞಸದ್ದರವನೇ ಮೋರವನಕುಕ್ಕುಟಾದಿಕೇ ಪಕ್ಖಿಗಣೇ ನೀಲುಪ್ಪಲಕುಮುದಕಮಲಾದಿಸಞ್ಛನ್ನಾನಿ ಪಲ್ಲಲಾನಿ ನಾನಾಕುಸುಮಸಞ್ಛನ್ನವಿಟಪಾ ವನರಾಜಿಯೋ ಮಣಿಕ್ಖನ್ಧನಿಮ್ಮಲಜಲಪವಾಹಞ್ಚ ನದಿಂ ನೇರಞ್ಜರಂ ಪಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಸೋಭನಾ ವತಿಮೇ ಮಿಗಜಾತಾ ಪಕ್ಖಿಗಣಾ ಪಲ್ಲಲಾನಿ ವನರಾಜಿಯೋ ನದೀ ನೇರಞ್ಜರಾ’’ತಿ. ಸೋ ತಮ್ಪಿ ಏವಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಮಕಾಸಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ.

ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಪೀತಿ ¶ ಅತ್ತದುಕ್ಖಾಯಪಿ. ಏಸೇವನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಕಿಂ ಪನ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಉಭಯದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನಕವಿತಕ್ಕೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ? ನತ್ಥಿ. ಅಪರಿಞ್ಞಾಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಪನ ವಿತಕ್ಕೋ ಯಾವ ಉಭಯಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಏತಾನಿ ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಪಞ್ಞಾನಿರೋಧಿಕೋತಿ ¶ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ¶ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಂ ಪನ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಖಿಪತೀತಿ ಪಞ್ಞಾನಿರೋಧಿಕೋ. ವಿಘಾತಪಕ್ಖಿಕೋತಿ ದುಕ್ಖಕೋಟ್ಠಾಸಿಕೋ. ಅಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ, ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕಾತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅನಿಬ್ಬಾನಸಂವತ್ತನಿಕೋ. ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಖಯಂ ನತ್ಥಿಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಉದಕಪುಪ್ಫುಳಕೋ ವಿಯ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ಪಜಹಮೇವಾತಿ ಪಜಹಿಮೇವ. ವಿನೋದಮೇವಾತಿ ನೀಹರಿಮೇವ. ಬ್ಯನ್ತಮೇವ ನಂ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ ವಿಗತನ್ತಂ ನಿಸ್ಸೇಸಂ ಪರಿವಟುಮಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮೇವ ನಂ ಅಕಾಸಿಂ.

೨೦೮. ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋತಿ ನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪರೂಪಘಾತಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ನಾಮ ವಿತಕ್ಕೋ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಅತಿವಸ್ಸಅಚ್ಚುಣ್ಹಅತಿಸೀತಾದೀನಿ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಿತ್ತವಿಪರಿಣಾಮಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋತಿ ನ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದನಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಉದ್ಧತಾಕಾರೋ ಅನೇಕಗ್ಗತಾಕಾರೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಮಕಾಸಿ. ಪಣ್ಣಸಾಲಾದ್ವಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಕೇ ವಾಳಮಿಗೇ ಸೂಕರಾದಯೋ ಖುದ್ದಮಿಗೇ ವಿಹಿಂಸನ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಥ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಾಮ ಅಕುತೋಭಯೇ ಅರಞ್ಞೇ ಇಮೇಸಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಬಲವನ್ತೋ ದುಬ್ಬಲೇ ಖಾದನ್ತಿ, ಬಲವನ್ತಖಾದಿತಾ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಕಾರುಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಿಳಾರಾದಯೋ ಕುಕ್ಕುಟಮೂಸಿಕಾದೀನಿ ಖಾದನ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ಮನುಸ್ಸೇ ರಾಜಕಮ್ಮಿಕೇಹಿ ಉಪದ್ದುತೇ ವಧಬನ್ಧಾದೀನಿ ಅನುಭವನ್ತೇ ಅತ್ತನೋ ಕಸಿವಣಿಜ್ಜಾದೀನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕತ್ವಾ ಜೀವಿತುಂ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ಕಾರುಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ತಥಾ ತಥಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಆಕಾರೇನ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀಸು ಯಂ ಯಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ಯಂ ಯಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ತೇನ ತೇನೇ ಚಸ್ಸಾಕಾರೇನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಭಾವೋ ಚೇತಸೋ ¶ ನ ಹಿ ಹೋತೀತಿ. ಪಹಾಸಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕನ್ತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಂ ಪಜಹತಿ. ಬಹುಲಮಕಾಸೀತಿ ಬಹುಲಂ ಕರೋತಿ. ತಸ್ಸ ತಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾಯ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕತ್ಥಾಯ. ಯಥಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ¶ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ನಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ಥದೀಪಿಕಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀ ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಿಟ್ಠಸಮ್ಬಾಧೇತಿ ಸಸ್ಸಸಮ್ಬಾಧೇ. ಆಕೋಟೇಯ್ಯಾತಿ ಉಜುಕಂ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರೇಯ್ಯ. ಪಟಿಕೋಟೇಯ್ಯಾತಿ ತಿರಿಯಂ ಫಾಸುಕಾಸು ಪಹರೇಯ್ಯ. ಸನ್ನಿರುನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಆವರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಸನ್ನಿವಾರೇಯ್ಯಾತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಗನ್ತುಂ ನ ದದೇಯ್ಯ ¶ . ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ, ಏವಂ ಅರಕ್ಖಿತಾನಂ ಗುನ್ನಂ ಪರೇಸಂ ಸಸ್ಸಖಾದನಕಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಾಲೋ ಹಿ ಗೋಪಾಲೋಕೋ ಏವಂ ಗಾವೋ ಅರಕ್ಖಮಾನೋ ‘‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭತ್ತವೇತನಂ ಖಾದತಿ, ಉಜುಂ ಗಾವೋ ರಕ್ಖಿತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಕುಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವೇರಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತೀ’’ತಿ ಗೋಸಾಮಿಕಾನಮ್ಪಿ ಸನ್ತಿಕಾ ವಧಾದೀನಿ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಕಿಟ್ಠಸಾಮಿಕಾನಮ್ಪಿ. ಪಣ್ಡಿತೋ ಪನ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಭಯಾನಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಗಾವೋ ಸಾಧುಕಂ ರಕ್ಖತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಆದೀನವನ್ತಿ ಉಪದ್ದವಂ. ಓಕಾರನ್ತಿ ಲಾಮಕಂ, ಖನ್ಧೇಸು ವಾ ಓತಾರಂ. ಸಂಕಿಲೇಸನ್ತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವಂ. ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಮ್ಹಿ. ಆನಿಸಂಸನ್ತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖಂ. ವೋದಾನಪಕ್ಖನ್ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ, ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಮ್ಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖಂ ಅದ್ದಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೦೯. ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಚ ಕಾಮೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟಂ ಸಬ್ಬಕುಸಲಂ, ಏಕಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಗಯ್ಹಮಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ. ತತ್ರಿದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಕಿಟ್ಠಸಮ್ಬಾಧಂ ವಿಯ ಹಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ, ಕೂಟಗಾವೋ ವಿಯ ಕೂಟಚಿತ್ತಂ, ಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ, ಚತುಬ್ಬಿಧಭಯಂ ವಿಯ ಅತ್ತಪರೂಭಯಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತನವಿತಕ್ಕೋ, ಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಭಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಿಟ್ಠಸಮ್ಬಾಧೇ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಗೋರಕ್ಖಣಂ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಪಧಾನಂ ಪದಹತೋ ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾದಿಭಯಂ ದಿಸ್ವಾ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಯಥಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏವಂ ಚಿತ್ತರಕ್ಖಣಂ. ಪಞ್ಞಾವುದ್ಧಿಕೋತಿಆದೀಸು ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಚ ವುದ್ಧಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ¶ ಪಞ್ಞಾವುದ್ಧಿಕೋ. ನ ದುಕ್ಖಕೋಟ್ಠಾಸಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಅವಿಘಾತಪಕ್ಖಿಕೋ. ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಂವತ್ತನಿಕೋ. ರತ್ತಿಂ ಚೇಪಿ ನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುವಿತಕ್ಕೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಕಲರತ್ತಿಂ ಚೇಪಿ ತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಯ್ಯಂ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ತಂಮೂಲಕಂ. ಓಹಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಉಗ್ಘಾತೀಯೇಯ್ಯ, ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಆರಾತಿ ದೂರೇ. ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾತಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿತೋಪಿ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿತೋಪಿ. ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ದೂರೇ ಹೋತೂತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇಮಿ, ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತೇ ಠಪೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ನಿಸಾದೇಮೀತಿ ತತ್ಥೇವ ಚ ನಂ ಸನ್ನಿಸೀದಾಪೇಮಿ. ಏಕೋದಿಂ ಕರೋಮೀತಿ ಏಕಗ್ಗಂ ಕರೋಮಿ. ಸಮಾದಹಾಮೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆದಹಾಮಿ, ಸುಟ್ಠು ಆರೋಪೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಾ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಊಹಞ್ಞೀತಿ ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾತೀಯಿತ್ಥ, ಮಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯ ಸಂವತ್ತತೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೧೦. ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋ…ಪೇ… ಅವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಸೋ ಇಮಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ¶ ವುತ್ತತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ ಕಾಮಪಚ್ಚನೀಕಟ್ಠೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಸೋಯೇವ ಬ್ಯಾಪಾದಪಚ್ಚನೀಕಟ್ಠೇನ ಅಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋತಿ ಚ ವಿಹಿಂಸಾಪಚ್ಚನೀಕಟ್ಠೇನ ಅವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋತಿ ಚ ವುತ್ತೋ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟ್ಠಪನಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಾಧಿಪಿ ತರುಣೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ. ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅತಿಚಿರಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಕಿಲಮತಿ, ಅನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಕಚ್ಛೇಹಿ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಮತ್ಥಕತೋ ಉಸುಮವಟ್ಟಿ ವಿಯ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಹಞ್ಞತಿ ವಿಹಞ್ಞತಿ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ. ಸೋ ಪುನ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಪರಿದಮೇತ್ವಾ ಮುದುಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಪುನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಿ. ತಸ್ಸ ಪುನ ಅತಿಚಿರಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ತಥೇವ ಹೋತಿ. ಸೋ ಪುನ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಥೇವ ಕರೋತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ಬಹೂಪಕಾರಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ.

ಯಥಾ ಯೋಧಸ್ಸ ಫಲಕಕೋಟ್ಠಕೋ ನಾಮ ಬಹೂಪಕಾರೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ, ತತ್ಥ ಹತ್ಥೀಹಿಪಿ ಅಸ್ಸೇಹಿಪಿ ಯೋಧೇಹಿಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಆವುಧೇಸು ವಾ ಖೀಣೇಸು ಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮತಾದಿಭಾವೇ ¶ ವಾ ಸತಿ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಫಲಕಕೋಟ್ಠಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಆವುಧಾನಿಪಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಿಸ್ಸಮತಿಪಿ, ಭುಞ್ಜತಿಪಿ, ಪಾನೀಯಮ್ಪಿ ಪಿವತಿ, ಸನ್ನಾಹಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ನಯ್ಹತಿ, ತಂ ತಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ, ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಉಚ್ಚಾರಾದಿಪೀಳಿತೋ ವಾ ಕೇನಚಿದೇವ ವಾ ಕರಣೀಯೇನ ಫಲಕಕೋಟ್ಠಕಂ ಪವಿಸತಿ. ತತ್ಥ ಸನ್ಥಮ್ಭಿತ್ವಾ ಪುನ ¶ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪವಿಸತಿ, ಏವಂ ಯೋಧಸ್ಸ ಫಲಕಕೋಟ್ಠಕೋ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಬಹೂಪಕಾರಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ.

ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ಸಙ್ಗಾಮನಿತ್ಥರಣಕಯೋಧಸ್ಸ ಫಲಕಕೋಟ್ಠಕತೋಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಬಹೂಪಕಾರತರಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪನ ಥಾಮಜಾತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಮ್ಪಿ ರಕ್ಖತಿ. ಥಾಮಜಾತಂ ಕರೋತಿ.

ಯಥಾ ಹಿ ಥಲೇ ನಾವಮ್ಪಿ ನಾವಾಯ ಭಣ್ಡಮ್ಪಿ ಸಕಟಭಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಉದಕಂ ಪತ್ವಾ ಪನ ಸಕಟಮ್ಪಿ ಸಕಟಭಣ್ಡಮ್ಪಿ ಯುತ್ತಗೋಣೇಪಿ ನಾವಾಭಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ. ನಾವಾ ತಿರಿಯಂ ಸೋತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಸುಪಟ್ಟನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ¶ ಪನ ಥಾಮಜಾತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಮ್ಪಿ ರಕ್ಖತಿ, ಥಾಮಜಾತಂ ಕರೋತಿ. ಥಲಂ ಪತ್ವಾ ಸಕಟಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿ. ಉದಕಂ ಪತ್ವಾ ನಾವಾ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾ. ಇತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಏತ್ತಾವತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟ್ಠಪನಕಾಲೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯಞ್ಞದೇವಾತಿಆದಿ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಇಧಾಪಿ ಅತ್ಥದೀಪಿಕಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗಾಮನ್ತಸಮ್ಭತೇಸೂತಿ ಗಾಮನ್ತಂ ಆಹಟೇಸು. ಸತಿಕರಣೀಯಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಏತಾ ಗಾವೋತಿ ಸತಿಉಪ್ಪಾದನಮತ್ತಮೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಕೋಟನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ಏತೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸತುಪ್ಪಾದನಮತ್ತಮೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಇಮಿನಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಥಾಮಜಾತಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ. ತದಾ ಕಿರಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪನತ್ಥಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಏಕಾವಜ್ಜನೇನ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸತ್ತ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಆರುಳ್ಹೋ ಹೋತಿ.

೨೧೫. ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಇಧ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಅಯಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಹಿತೂಪಚಾರಂ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥುಭಾವಸಮ್ಪದಞ್ಚ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಅರಞ್ಞೇತಿ ಅಟವಿಯಂ. ಪವನೇತಿ ವನಸಣ್ಡೇ. ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಏಕಮೇವ, ಪಠಮಸ್ಸ ಪನ ದುತಿಯಂ ವೇವಚನಂ. ಅಯೋಗಕ್ಖೇಮಕಾಮೋತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಭಯಟ್ಠಾನಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಭಯಮೇವ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ¶ . ಸೋವತ್ಥಿಕೋತಿ ಸುವತ್ಥಿಭಾವಾವಹೋ. ಪೀತಿಗಮನೀಯೋತಿ ತುಟ್ಠಿಂ ಗಮನೀಯೋ. ‘‘ಪೀತಗಮನೀಯೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ. ಪಿದಹೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾಖಾದೀಹಿ ಥಕೇಯ್ಯ. ವಿವರೇಯ್ಯಾತಿ ವಿಸದಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ವಿವಟಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಕುಮ್ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಉದಕವನಪಬ್ಬತಾದೀಹಿ ಸನ್ನಿರುದ್ಧಂ ಅಮಗ್ಗಂ. ಓದಹೇಯ್ಯ ಓಕಚರನ್ತಿ ತೇಸಂ ಓಕೇ ಚರಮಾನಂ ವಿಯ ಏಕಂ ದೀಪಕಮಿಗಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಪೇಯ್ಯ. ಓಕಚಾರಿಕನ್ತಿ ದೀಘರಜ್ಜುಯಾ ಬನ್ಧಿತಂಯೇವ ಮಿಗಿಂ.

ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ಹಿ ಅರಞ್ಞಂ ಮಿಗಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ವಸನ್ತಿ, ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ಚರನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ಪಿವನ್ತಿ, ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಪವಿಸನ್ತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಿಧಾಯ ಕುಮ್ಮಗ್ಗಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಓಕಚರಞ್ಚ ಓಕಚಾರಿಕಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಸತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಥ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಮಿಗಾ ಅಕುತೋಭಯೇ ಅರಞ್ಞೇ ಚರಿತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಮಿಗಪೋತಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕೀಳಮಾನಾ ವಸನಟ್ಠಾನಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಓಕಚರಞ್ಚ ಓಕಚಾರಿಕಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ¶ ‘‘ಸಹಾಯಕಾ ನೋ ಆಗತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ನಿರಾಸಙ್ಕಾ ಪವಿಸನ್ತಿ, ತೇ ಮಗ್ಗಂ ಪಿಹಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ನಾಯಂ ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕುಮ್ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ನ ತಾವ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೋತಿ, ಪವಿಟ್ಠೇಸು ಪನ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಂ ಸಣಿಕಂ ಪಹರತಿ. ಸೋ ಉತ್ತಸತಿ, ತತೋ ಸಬ್ಬೇ ಉತ್ತಸಿತ್ವಾ ‘‘ಭಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಪುರತೋ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ಉದಕೇನ ವಾ ವನೇನ ವಾ ಪಬ್ಬತೇನ ವಾ ಸನ್ನಿರುದ್ಧಂ ಮಗ್ಗಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಭೋಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ ಅಙ್ಗುಲಿಸಙ್ಖಲಿಕಂ ವಿಯ ಗಹನವನಂ ಪವಿಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಪವಿಟ್ಠಮಗ್ಗೇನೇವ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಆರಭನ್ತಿ. ಲುದ್ದಕೋ ತೇಸಂ ನಿವತ್ತನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಮಿಗೇ ಘಾತೇತಿ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಞ್ಹಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಮಿಗಸಙ್ಘೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ.

‘‘ನನ್ದೀರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಞ್ಞಾಣಾ ಹುತ್ವಾ ನನ್ದೀರಾಗೇನ ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಉಪನೀತಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸತ್ತಿಯಾ ¶ ಘಾತಂ ಲಭನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಓಕಚರಂ ನನ್ದೀರಾಗೋತಿ, ಓಕಚಾರಿಕಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ಹಿ ಏಕದಾಪಿ ತೇಸಂ ಸಾಖಾಭಙ್ಗೇನ ಸರೀರಂ ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಗನ್ಧಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಓಕಚರಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಓಕಚಾರಿಕಂ ಸಹ ರಜ್ಜುಯಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಸತ್ತಿಂ ಆದಾಯ ಓಕಚರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಓಕಚಾರಿಕಾ ಮಿಗಗಣಸ್ಸ ಚರಣಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖೀ ಗಚ್ಛತಿ ¶ . ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಿಗಾ ಸೀಸಾನಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಾಪಿ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತೇ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮಜಾತಿಕಾ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಗೋಚರಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಸಾಪಿ ತಿಣಾನಿ ಖಾದನ್ತೀ ವಿಯ ಸಣಿಕಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಯೂಥಪತಿಮಿಗೋ ತಸ್ಸಾ ವಾತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಕಭರಿಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತದಭಿಮುಖೋ ಹೋತಿ.

ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ನವನವಮೇವ ಪಿಯಂ ಹೋತಿ. ಓಕಚಾರಿಕಾ ಆರಞ್ಞಿಕಸ್ಸ ಮಿಗಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಭಾವಂ ಅದತ್ವಾ ತದಭಿಮುಖೀವ ಪಚ್ಛತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಓಕಚರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥಸ್ಸಾ ರಜ್ಜು ಲಗ್ಗತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಖುರೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮೋಚೇತಿ, ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಮಿಗೋ ಓಕಚರಂ ದಿಸ್ವಾ ಓಕಚಾರಿಕಾಯ ಸಮ್ಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಓಕಚರೇ ಉಸೂಯಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ನಾಮೇತ್ವಾ ಸೀಸಂ ಕಮ್ಪೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸತ್ತಿಂ ಜಿವ್ಹಾಯ ಲೇಹನ್ತೋಪಿ ‘‘ಕಿಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಓಕಚರೋಪಿ ¶ ಸಚಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇನ ತಂ ಮಿಗಂ ಪಹರಿತುಂ ಸುಖಂ ಹೋತಿ, ಪಿಟ್ಠಿಂ ನಾಮೇತಿ. ಸಚಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇನ ಪಹರಿತುಂ ಸುಖಂ ಹೋತಿ, ಹದಯಂ ಉನ್ನಾಮೇತಿ. ಅಥ ಲುದ್ದಕೋ ಆರಞ್ಞಿಕಂ ಮಿಗಂ ಸತ್ತಿಯಾ ಪಹರಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಘಾತೇತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಆದಾಯ ಗಚ್ಛತಿ. ಏವಮೇವ ಯಥಾ ಸೋ ಮಿಗೋ ಓಕಚಾರಿಕಾಯ ಸಮ್ಮತ್ತೋ ಓಕಚರೇ ಉಸೂಯಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಿಂ ಜಿವ್ಹಾಯ ಲೇಹನ್ತೋಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಥಾ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಮತ್ತಾ ಅನ್ಧಭೂತಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಜಾನನ್ತಾ ರೂಪಾದೀಸು ನನ್ದೀರಾಗಂ ಉಪಗಮ್ಮ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸತ್ತಿಯಾ ವಧಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ಭಗವಾ ಓಕಚರಂ ನನ್ದೀರಾಗೋತಿ, ಓಕಚಾರಿಕಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿವಟೋ ಮಯಾ ಖೇಮೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಚರಣೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮೀತಿ ತುಣ್ಹೀಭೂತೇನ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇನ ವಿವಟೋ ಖೇಮೋ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ಪಿಹಿತೋ ಕುಮ್ಮಗ್ಗೋ ¶ , ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞಾದೀನಂ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಊಹತೋ ಓಕಚರೋ ನನ್ದೀರಾಗೋ ದ್ವೇಧಾ ಛೇತ್ವಾ ಪಾತಿತೋ, ನಾಸಿತಾ ಓಕಚಾರಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತೂಪಚಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ದ್ವೇಧಾವಿತಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ವಿತಕ್ಕಸಣ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೧೬. ಏವಂ ¶ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕಸಣ್ಠಾನಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತೇನಾತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಮೇವ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ತತೋ ಚಿತ್ತತೋ ಅಧಿಕಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ. ಅನುಯುತ್ತೇನಾತಿ ತಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಅನುಯುತ್ತೇನ, ತತ್ಥ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತ್ರಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ನಿಸೀದನಂ ಆದಾಯ ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಾ ವನಸಣ್ಡೇ ವಾ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ವಾ ಪಬ್ಭಾರೇ ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋಪಿ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಹತ್ಥೇಹಿ ವಾ ಪಾದೇಹಿ ವಾ ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನತೋ ತಿಣಪಣ್ಣಾನಿ ಅಪನೇನ್ತೋಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಅನುಯುತ್ತೋಯೇವ. ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪನ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಅನುಯುತ್ತೋಯೇವ.

ನಿಮಿತ್ತಾನೀತಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಕಾಲೇನ ಕಾಲನ್ತಿ ಸಮಯೇ ಸಮಯೇ. ನ ನು ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ಅಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ನಿರನ್ತರಂ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಂ, ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ‘‘ಕಾಲೇನ ಕಾಲ’’ನ್ತಿ ಆಹಾತಿ. ಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ, ತೇಸು ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತರುಚಿತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಯಾವ ಕೋಚಿದೇವ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾವ ಇಮೇಸಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಮನಸಿಕಾರಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ಯದಾ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ಇಮಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಬ್ಬುದಂ ನೀಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ಛನ್ದೂಪಸಂಹಿತಾತಿ ಛನ್ದಸಹಗತಾ ರಾಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ. ಇಮೇಸಂ ಪನ ತಿಣ್ಣಂ ವಿತಕ್ಕಾನಂ ಖೇತ್ತಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಛನ್ದೂಪಸಞ್ಹಿತಾನಂ ಅಟ್ಠ ¶ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತಾನಿ ಖೇತ್ತಂ, ದೋಸೂಪಸಞ್ಹಿತಾನಂ ದ್ವೇ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾನಿ, ಮೋಹೂಪಸಞ್ಹಿತಾನಂ ದ್ವಾದಸಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಉದ್ಧಚ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಾನಿ ಪನ ದ್ವೇ ಏತೇಸಂ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕಂ ಖೇತ್ತಂ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾ ಚೇವ ಸಙ್ಖಾರಾ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಅಸಮಪೇಕ್ಖಿತೇಸು ಹಿ ಸತ್ತೇಸು ಚ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಚ ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ¶ . ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಂ ಕುಸಲೂಪಸಂಹಿತನ್ತಿ ತತೋ ನಿಮಿತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕುಸಲನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಛನ್ದೂಪಸಞ್ಹಿತೇ ವಿತಕ್ಕೇ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಅಸುಭಭಾವನಾ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಅನಿಚ್ಚಮನಸಿಕಾರೋ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ¶ ನಾಮ. ದೋಸೂಪಸಞ್ಹಿತೇ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರೋ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಮೋಹೂಪಸಞ್ಹಿತೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಞ್ಚಧಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ.

ಇಮಸ್ಸ ಹತ್ಥಾ ವಾ ಸೋಭನಾ ಪಾದಾ ವಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಹಿ ಸತ್ತೇಸು ಲೋಭೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಅಸುಭತೋ ಉಪಸಂಹರಿತಬ್ಬಂ. ಕಿಮ್ಹಿ ಸಾರತ್ತೋಸಿ? ಕೇಸೇಸು ಸಾರತ್ತೋಸಿ. ಲೋಮೇಸು…ಪೇ… ಮುತ್ತೇಸು ಸಾರತ್ತೋಸಿ. ಅಯಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಾಮ ತೀಹಿ ಅಟ್ಠಿಸತೇಹಿ ಉಸ್ಸಾಪಿತೋ, ನವಹಿ ನ್ಹಾರುಸತೇಹಿ ಆಬದ್ಧೋ, ನವಹಿ ಮಂಸಪೇಸಿಸತೇಹಿ ಅನುಲಿತ್ತೋ, ಅಲ್ಲಚಮ್ಮೇನ ಪರಿಯೋನದ್ಧೋ, ಛವಿರಾಗೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ, ನವಹಿ ವಣಮುಖೇಹಿ ನವನವುತಿಲೋಮಕೂಪಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಚ ಅಸುಚಿ ಪಗ್ಘರತಿ, ಕುಣಪಪೂರಿತೋ, ದುಗ್ಗನ್ಧೋ, ಜೇಗುಚ್ಛೋ, ಪಟಿಕೂಲೋ, ದ್ವತ್ತಿಂಸಕುಣಪಸಞ್ಚಯೋ, ನತ್ಥೇತ್ಥ ಸಾರಂ ವಾ ವರಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಅಸುಭತೋ ಉಪಸಂಹರನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಲೋಭೋ ಪಹೀಯತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಅಸುಭತೋ ಉಪಸಂಹರಣಂ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಪತ್ತಚೀವರಾದೀಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಲೋಭೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಸ್ಸಾಮಿಕತಾವಕಾಲಿಕಭಾವವಸೇನ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಸೋ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸತ್ತೇಸು ದೋಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪನ ಆಘಾತವಿನಯಕಕಚೋಪಮೋವಾದಾದೀನಂ ವಸೇನ ಮೇತ್ತಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ, ತಂ ಭಾವಯತೋ ದೋಸೋ ಪಹೀಯತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಖಾಣುಕಣ್ಟಕತಿಣಪಣ್ಣಾದೀಸು ¶ ಪನ ದೋಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸ ಕುಪ್ಪಸಿ, ಕಿಂ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ, ಉದಾಹು ಆಪೋಧಾತುಯಾ, ಕೋ ವಾ ಪನಾಯಂ ಕುಪ್ಪತಿ ನಾಮ, ಕಿಂ ಪಥವೀಧಾತು ಉದಾಹು ಆಪೋಧಾತೂತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ದೋಸೋ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರೋ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಮೋಹೇ ಪನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ –

‘‘ಗರೂಸಂವಾಸೋ ¶ ಉದ್ದೇಸೋ, ಉದ್ದಿಟ್ಠಪರಿಪುಚ್ಛನಂ;

ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ಠಾನಾಟ್ಠಾನವಿನಿಚ್ಛಯೋ;

ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಾಯ, ಮೋಹಧಾತು ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ. –

ಇಮೇ ¶ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಉಪನಿಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಗರುಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು – ‘‘ಆಚರಿಯೋ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಂ ಅನಾಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಕಾಲೇ ವತ್ತಂ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಘಟಸತಉದಕಾಹರಣಾದಿದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಯತ್ತಪ್ಪಟಿಯತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಮೋಹೋ ಪಹೀಯತಿ. ಉದ್ದೇಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ – ‘‘ಆಚರಿಯೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ಉದ್ದೇಸಂ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅಸಾಧುಕಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ ಚ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಯತ್ತಪ್ಪಟಿಯತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಏವಮ್ಪಿಸ್ಸ ಮೋಹೋ ಪಹೀಯತಿ. ಗರುಭಾವನೀಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪಸಂಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಭನ್ತೇ ಕಥಂ ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಪರಿಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕಂಖಂ ವಿನೋದೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿಸ್ಸ ಮೋಹೋ ಪಹೀಯತಿ. ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸವನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಅತ್ಥೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ಏವಮ್ಪಿಸ್ಸ ಮೋಹೋ ಪಹೀಯತಿ. ಇದಮಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಇದಂ ನ ಕಾರಣನ್ತಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಛೇಕೋ ಹೋತಿ, ಏವಮ್ಪಿಸ್ಸ ಮೋಹೋ ಪಹೀಯತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಪಞ್ಚಧಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅಞ್ಞಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಅಪಿಚ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಇಮೇ ವಿತಕ್ಕಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ ಏವ. ಇಮಾನಿ ಪನ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಾನಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾನಿ. ಇಮೇಹಿ ಪಹೀನಾ ರಾಗಾದಯೋ ಸುಪ್ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಅಗ್ಗಿಂ ಅಲ್ಲಕಟ್ಠೇಹಿಪಿ ಪಂಸೂಹಿಪಿ ಸಾಖಾದೀಹಿಪಿ ಪೋಥೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತಿಯೇವ, ಉದಕಂ ಪನ ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಂ, ತೇನ ನಿಬ್ಬುತೋ ಸುನಿಬ್ಬುತೋ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಮೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಪಹೀನಾ ರಾಗಾದಯೋ ಸುಪ್ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏತಾನಿ ಕಥಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಕುಸಲೂಪಸಂಹಿತನ್ತಿ ¶ ಕುಸಲನಿಸ್ಸಿತಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ. ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವಾತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತಂಯೇವ. ಪಲಗಣ್ಡೋತಿ ವಡ್ಢಕೀ. ಸುಖುಮಾಯ ಆಣಿಯಾತಿ ಯಂ ಆಣಿಂ ನೀಹರಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ಸುಖುಮತರಾಯ ಸಾರದಾರುಆಣಿಯಾ. ಓಳಾರಿಕಂ ಆಣಿನ್ತಿ ಚನ್ದಫಲಕೇ ವಾ ಸಾರಫಲಕೇ ವಾ ಆಕೋಟಿತಂ ವಿಸಮಾಣಿಂ. ಅಭಿನಿಹನೇಯ್ಯಾತಿ ಮುಗ್ಗರೇನ ಆಕೋಟೇನ್ತೋ ಹನೇಯ್ಯ. ಅಭಿನೀಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಅಭಿನಿಹನನ್ತೋ ಫಲಕತೋ ನೀಹರೇಯ್ಯ. ಅಭಿನಿವಸೇಯ್ಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಬಹು ನಿಕ್ಖನ್ತಾತಿ ಞತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಚಾಲೇತ್ವಾ ¶ ನಿಕ್ಕಡ್ಢೇಯ್ಯ ¶ . ತತ್ಥ ಫಲಕಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಂ, ಫಲಕೇ ವಿಸಮಾಣೀ ವಿಯ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಾ, ಸುಖುಮಾಣೀ ವಿಯ ಅಞ್ಞಂ ಅಸುಭಭಾವನಾದಿಕುಸಲನಿಮಿತ್ತಂ, ಸುಖುಮಾಣಿಯಾ ಓಳಾರಿಕಾಣಿನೀಹರಣಂ ವಿಯ ಅಸುಭಭಾವನಾದೀಹಿ ಕುಸಲನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ತೇಸಂ ವಿತಕ್ಕಾನಂ ನೀಹರಣಂ.

೨೧೭. ಅಹಿಕುಣಪೇನಾತಿಆದಿ ಅತಿಜೇಗುಚ್ಛಪಟಿಕೂಲಕುಣಪದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಕಣ್ಠೇ ಆಸತ್ತೇನಾತಿ ಕೇನಚಿದೇವ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಆನೇತ್ವಾ ಕಣ್ಠೇ ಬದ್ಧೇನ ಪಟಿಮುಕ್ಕೇನ. ಅಟ್ಟಿಯೇಯ್ಯಾತಿ ಅಟ್ಟೋ ದುಕ್ಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಹರಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ಲಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಜಿಗುಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಜಿಗುಚ್ಛೋ ಭವೇಯ್ಯ.

ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ಏತೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾವಜ್ಜಾ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನ ಉಪಪರಿಕ್ಖತೋ ಅಹಿಕುಣಪಾದೀನಿ ವಿಯ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಹೀಯನ್ತಿ. ಯೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತೇನ ಆಚರಿಯಂ ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಘಣ್ಡಿಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮೇವ ವಾ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ, ಬಹುನಞ್ಹಿ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ಭವಿಸ್ಸತೇವ ಏಕೋ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಏವಂ ಏತೇಸು ಆದೀನವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಕಥೇಸ್ಸತಿ, ಕಾಯವಿಚ್ಛಿನ್ದನೀಯಕಥಾದೀಹಿ ವಾ ಪನ ತೇ ವಿತಕ್ಕೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀತಿ.

೨೧೮. ಅಸತಿಅಮನಸಿಕಾರೋ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬೋತಿ ನೇವ ಸೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಸರಿತಬ್ಬೋ ನ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬೋ, ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ರೂಪಂ ಅಪಸ್ಸಿತುಕಾಮೋ ಪುರಿಸೋ ಅಕ್ಖೀನಿ ನಿಮೀಲೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚಿತ್ತಮ್ಹಿ ¶ ವಿತಕ್ಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮಸ್ಸ ಸೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಪಹೀಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಹೀನೇ ಪುನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಚೇ ನ ಪಹೀಯತಿ, ಉಗ್ಗಹಿತೋ ಧಮ್ಮಕಥಾಪಬನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಮಹಾಸದ್ದೇನ ಸಜ್ಝಾಯಿತಬ್ಬೋ. ಏವಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕಸ್ಸ ಸತೋ ಸೋ ನ ಪಹೀಯತಿ. ಥವಿಕಾಯ ಮುಟ್ಠಿಪೋತ್ಥಕೋ ಹೋತಿ, ಯತ್ಥ ಚ ಬುದ್ಧವಣ್ಣಾಪಿ ಧಮ್ಮವಣ್ಣಾಪಿ ಲಿಖಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವಾಚೇನ್ತೇನ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಚೇ ನ ಪಹೀಯತಿ, ಥವಿಕತೋ ಅರಣಿಸಹಿತಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ¶ ಉತ್ತರಾರಣೀ ಅಯಂ ಅಧರಾರಣೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೇನ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಚೇ ನ ಪಹೀಯತಿ, ಸಿಪಾಟಿಕಂ ¶ ನೀಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಆರಕಣ್ಟಕಂ ನಾಮ, ಅಯಂ ಪಿಪ್ಫಲಕೋ ನಾಮ, ಇದಂ ನಖಚ್ಛೇದನಂ ನಾಮ, ಅಯಂ ಸೂಚಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಸಮನ್ನಾನೇನ್ತೇನ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಏವಮ್ಪಿ ಚೇ ನ ಪಹೀಯತಿ, ಸೂಚಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೀವರೇ ಜಿಣ್ಣಟ್ಠಾನಂ ಸಿಬ್ಬನ್ತೇನ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಯಾವ ನ ಪಹೀಯತಿ, ತಾವ ತಂ ತಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಪಹೀನೇ ಪುನ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ, ನವಕಮ್ಮಂ ಪನ ನ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ? ವಿತಕ್ಕೇ ಪಚ್ಛಿನ್ನೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಹೋತಿ.

ಪೋರಾಣಕಪಣ್ಡಿತಾ ಪನ ನವಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾಪಿ ವಿತಕ್ಕಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿಂಸು. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ತಿಸ್ಸಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಕಿರ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಸತಿ. ತಿಸ್ಸಸಾಮಣೇರೋ ‘‘ಭನ್ತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ನ್ಹಾನಉದಕಂ ದುಲ್ಲಭಂ, ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತಂ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ವಿಹಾರೋ ಅಚ್ಚನ್ತಸಙ್ಘಿಕೋ, ಏಕಂ ಪುಗ್ಗಲಿಕಟ್ಠಾನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸಾಧು ಭನ್ತೇತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯಂ ಪಬ್ಭಾರಸೋಧನಂ ತೇಜೋಧಾತುಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ತೀಣೀಪಿ ಏಕತೋ ಆರಭಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇಸಿ, ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇಸಿ, ಲೇಣಕಮ್ಮಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಸಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ. ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ‘‘ದುಕ್ಖೇನ ತೇ ಸಾಮಣೇರ ಕತಂ, ಅಜ್ಜ ತಾವ ತ್ವಂಯೇವ ವಸಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಂ ರತ್ತಿಂ ಲೇಣೇ ವಸನ್ತೋ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ¶ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ತಸ್ಸ ಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಅಕಂಸು. ಅಜ್ಜಾಪಿ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಚೇತಿಯನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಇದಂ ಪಬ್ಬಂ ಅಸತಿಪಬ್ಬಂ ನಾಮ.

೨೧೯. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಇಧ ಠತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀತಿ ವಿತಕ್ಕಮೂಲಭೇದಂ ಪಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ತಸ್ಸ ಚೇ ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕಸಙ್ಖಾರಸಣ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಪಚ್ಚಯೋ, ಕಾರಣಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಣ್ಠಾನಂ, ವಿತಕ್ಕಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಂ ವಿತಕ್ಕಸಙ್ಖಾರಸಣ್ಠಾನಂ, ತಂ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಕಿಂ ಹೇತು ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವಿತಕ್ಕಾನಂ ಮೂಲಞ್ಚ ಮೂಲಮೂಲಞ್ಚ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಸೀಘಂ ¶ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ಅಹಂ ಸೀಘಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ? ಯಂನೂನಾಹಂ ಸಣಿಕಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಿನಾ ಸೀಘಗಮನೇನ, ಸಣಿಕಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ¶ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಸೋ ಸಣಿಕಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸಣಿಕಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೀಘಗಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿತಕ್ಕಸಮಾರುಳ್ಹಕಾಲೋ. ತಸ್ಸ ಸಣಿಕಗಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಚಾರಪಚ್ಛೇದನಕಾಲೋ. ತಸ್ಸ ಠಿತಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಚಾರೇ ಪಚ್ಛಿನ್ನೇ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಚಿತ್ತೋತರಣಕಾಲೋ. ತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಕಾಲೋ. ತಸ್ಸ ನಿಪನ್ನಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ದಿವಸಂ ವೀತಿವತ್ತನಕಾಲೋ. ತತ್ಥ ಇಮೇ ವಿತಕ್ಕಾ ಕಿಂ ಹೇತುಕಾ ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ವಿತಕ್ಕಾನಂ ಮೂಲಮೂಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಚಾರೋ ಸಿಥಿಲೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಥಿಲೀಭೂತೇ ಮತ್ಥಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ವಿತಕ್ಕಾ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ದುದ್ದುಭಜಾತಕೇನಪಿ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ –

ಸಸಕಸ್ಸ ಕಿರ ಬೇಲುವರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿದ್ದಾಯನ್ತಸ್ಸ ಬೇಲುವಪಕ್ಕಂ ವಣ್ಟತೋ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕಣ್ಣಮೂಲೇ ಪತಿತಂ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ ‘‘ಪಥವೀ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವೇಗೇನ ಪಲಾಯಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುರತೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಚತುಪ್ಪದಾ ಪಲಾಯಿಂಸು. ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸೀಹೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಪಥವೀ ನಾಮ ಕಪ್ಪವಿನಾಸೇ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಅನ್ತರಾ ಪಥವೀಭೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ¶ ಮೂಲಮೂಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನುವಿಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ಹತ್ಥಿನಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸಸಕಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ತಯಾ, ತಾತ, ಪಥವೀ ಭಿಜ್ಜಮಾನಾ ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ. ಸಸೋ ‘‘ಆಮ ದೇವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೀಹೋ ‘‘ಏಹಿ, ಭೋ, ದಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ. ಸಸೋ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಸಾಮೀ’’ತಿ. ‘‘ಏಹಿ, ರೇ, ಮಾ ಭಾಯೀ’’ತಿ ಸಣ್ಹಮುದುಕೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ ಸಸೋ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಠತ್ವಾ –

‘‘ದುದ್ದುಭಾಯತಿ ಭದ್ದನ್ತೇ, ಯಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ವಸಾಮಹಂ;

ಅಹಮ್ಪೇತಂ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಕಿಮೇತಂ ದುದ್ದುಭಾಯತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೪.೮೫) –

ಗಾಥಮಾಹ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ತ್ವಂ ಏತ್ಥೇವ ತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಸಕಸ್ಸ ನಿಪನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಅದ್ದಸ, ಬೇಲುವಪಕ್ಕಂ ಅದ್ದಸ, ಉದ್ಧಂ ಓಲೇಕೇತ್ವಾ ವಣ್ಟಂ ಅದ್ದಸ, ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಸೋ ಏತ್ಥ ನಿಪನ್ನೋ, ನಿದ್ದಾಯಮಾನೋ ಇಮಸ್ಸ ಕಣ್ಣಮೂಲೇ ¶ ಪತಿತಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ ‘ಪಥವೀ ಭಿಜ್ಜತೀ’ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಪಲಾಯೀ’’ತಿ ¶ ಞತ್ವಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಸಸಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಸೋ ‘‘ಆಮ, ದೇವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಬೇಲುವ ಪತಿತಂ ಸುತ್ವಾ, ದುದ್ದುಭನ್ತಿ ಸಸೋ ಜವಿ;

ಸಸಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಸನ್ತತ್ತಾ ಮಿಗವಾಹಿನೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೪.೮೬);

ತತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ಮಾ ಭಾಯಥಾ’’ತಿ ಮಿಗಗಣೇ ಅಸ್ಸಾಸೇಸಿ. ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಾನಂ ಮೂಲಮೂಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ.

೨೨೦. ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿತಕ್ಕಮೂಲಭೇದಪಬ್ಬೇ ಠತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಪನ ಏವಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಪರಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ತಸ್ಸ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ.

ದನ್ತೇಭಿದನ್ತಮಾಧಾಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾದನ್ತೇ ಉಪರಿದನ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ. ಚೇತಸಾ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಂ. ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋತಿ ಯಥಾ ಥಾಮಸಮ್ಪನ್ನೋ ಮಹಾಬಲೋ ಪುರಿಸೋ ದುಬ್ಬಲಂ ಪುರಿಸಂ ಸೀಸೇ ವಾ ಗಲೇ ವಾ ಖನ್ಧೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ ಅಭಿನಿಪ್ಪೀಳೇಯ್ಯ ಅಭಿಸನ್ತಾಪೇಯ್ಯ ಸನ್ತತ್ತಂ ಕಿಲನ್ತಂ ಮುಚ್ಛಾಪರೇತಂ ವಿಯ ಕರೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಮಲ್ಲೇನ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಕೇ ಚ ತುಮ್ಹೇ ಕೋ ಚಾಹ’’ನ್ತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ – ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚ ಅಟ್ಠಿ ಚ ಅವಸಿಸ್ಸತು ಸರೀರೇ ಉಪಸುಸ್ಸತು ಮಂಸಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೫) ಏವಂ ಮಹಾವೀರಿಯಂ ¶ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ವಿತಕ್ಕಾ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮ ಅತ್ಥದೀಪಿಕಂ ಉಪಮಂ ಆಹರಿ.

೨೨೧. ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಇದಂ ಪರಿಯಾದಾನಭಾಜನಿಯಂ ನಾಮ, ತಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಯಥಾ ಪನ ಸತ್ಥಾಚರಿಯೋ ತಿರೋರಟ್ಠಾ ಆಗತಂ ರಾಜಪುತ್ತಂ ಪಞ್ಚಾವುಧಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ, ಅತ್ತನೋ ರಟ್ಠೇ ರಜ್ಜಂ ಗಣ್ಹ. ಸಚೇ ತೇ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಚೋರಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಧನುನಾ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛ. ಸಚೇ ತೇ ಧನು ನಸ್ಸತಿ ವಾ ಭಿಜ್ಜತಿ ವಾ ಸತ್ತಿಯಾ ಅಸಿನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಹಿಪಿ ಆವುಧೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಯ್ಯೋಜೇತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಸಕರಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಜ್ಜಸಿರಿಂ ಅನುಭೋತಿ. ಏವಮೇವಂ ಭಗವಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅರಹತ್ತಗಹಣತ್ಥಾಯ ಉಯ್ಯೋಜೇನ್ತೋ – ‘‘ಸಚಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಞ್ಞನಿಮಿತ್ತಪಬ್ಬೇ ಠತ್ವಾ ತೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ¶ ¶ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಆದೀನವಪಬ್ಬೇ ಠತ್ವಾ, ತತ್ರಾಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಸತಿಪಬ್ಬೇ ಠತ್ವಾ, ತತ್ರಾಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಿತಕ್ಕಮೂಲಭೇದಪಬ್ಬೇ ಠತ್ವಾ, ತತ್ರಾಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಭಿನಿಗ್ಗಣ್ಹನಪಬ್ಬೇ ಠತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬಾನಿ ದೇಸೇಸಿ.

ವಸೀ ವಿತಕ್ಕಪರಿಯಾಯಪಥೇಸೂತಿ ವಿತಕ್ಕಚಾರಪಥೇಸು ಚಿಣ್ಣವಸೀ ಪಗುಣವಸೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಆಕಙ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ಇದಂ ಅಸ್ಸ ವಸೀಭಾವಾಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಅಯಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಯಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಂ ನ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ಯಂ ನ ವಿತಕ್ಕೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ಇದಾನಿ ಪನ ವಸೀಭೂತತ್ತಾ ಯಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಂಯೇವ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ಯಂ ನ ವಿತಕ್ಕೇತುಕಾಮೋ, ನ ತಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಆಕಙ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇಸ್ಸತಿ. ಯಂ ವಿತಕ್ಕಂ ನಾಕಙ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ನ ತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಖೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಚ್ಛೇಚ್ಛಿ ತಣ್ಹನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ವಿತಕ್ಕಸಣ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದುತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಟ್ಠಕಥಾಯ ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.