📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ

ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

(ದುತಿಯೋ ಭಾಗೋ)

೩. ಓಪಮ್ಮವಗ್ಗೋ

೧. ಕಕಚೂಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೨೨. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಕಕಚೂಪಮಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮೋಳಿಯಫಗ್ಗುನೋತಿ ಮೋಳೀತಿ ಚೂಳಾ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಛೇತ್ವಾನ ಮೋಳಿಂ ವರಗನ್ಧವಾಸಿತಂ,

ವೇಹಾಯಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ;

ರತನಚಙ್ಕೋಟವರೇನ ವಾಸವೋ,

ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ ಸಿರಸಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೀ’’ತಿ.

ಸಾ ತಸ್ಸ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ಮಹತೀ ಅಹೋಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ಮೋಳಿಯಫಗ್ಗುನೋತಿ ಸಙ್ಖಾ ಉದಪಾದಿ. ಪಬ್ಬಜಿತಮ್ಪಿ ನಂ ತೇನೇವ ನಾಮೇನ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ಅತಿವೇಲನ್ತಿ ವೇಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ತತ್ಥ ಕಾಲವೇಲಾ, ಸೀಮವೇಲಾ, ಸೀಲವೇಲಾತಿ ತಿವಿಧಾ ವೇಲಾ. ‘‘ತಾಯಂ ವೇಲಾಯಂ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀ’’ತಿ (ಧಮ್ಮಪದೇ ವಗ್ಗಾನಮುದ್ದಾನಂ, ಗಾಥಾನಮುದ್ದಾನಂ; ಮಹಾವ. ೧-೩) ಅಯಂ ಕಾಲವೇಲಾ ನಾಮ. ‘‘ಠಿತಧಮ್ಮೋ ವೇಲಂ ನಾತಿವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೮೪; ಉದಾ. ೪೫; ಅ. ನಿ. ೮.೧೯) ಅಯಂ ಸೀಮವೇಲಾ ನಾಮ. ‘‘ವೇಲಾಅನತಿಕ್ಕಮೋ ಸೇತುಘಾತೋ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೨೯೯-೩೦೧) ಚ, ‘‘ವೇಲಾ ಚೇಸಾ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಚ, ಅಯಂ ಸೀಲವೇಲಾ ನಾಮ. ತಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿಯೇವ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಹಿ ಓವದಿತುಂ ಕಾಲೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಅತ್ಥಙ್ಗತೇಪಿ ಸೂರಿಯೇ ಓವದನ್ತೋ ತಂ ಕಾಲವೇಲಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿ. ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಓವಾದೇ ಪಮಾಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ಸೀಮಾ ಮರಿಯಾದಾ. ಸೋ ಉತ್ತರಿಛಪ್ಪಞ್ಚವಾಚಾಹಿ ಓವದನ್ತೋ ತಂ ಸೀಮವೇಲಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿ. ಕಥೇನ್ತೋ ಪನ ದವಸಹಗತಂ ಕತ್ವಾ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಪತ್ತಿಪಹೋನಕಂ ಕಥೇತಿ, ಏವಂ ಸೀಲವೇಲಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿ.

ಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ಮಿಸ್ಸೀಭೂತೋ ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ. ಸಮ್ಮುಖಾತಿ ಪುರತೋ. ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ ತಾ ಪನ ಪಚನಕೋಟ್ಟನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ನತ್ಥಿ ಇಮಾಸಂ ಅನಾಪತ್ತಿ ನಾಮ, ಇಮಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಅನಾಚಾರಾ ದುಬ್ಬಚಾ ಪಗಬ್ಭಾತಿ ಅಗುಣಂ ಕಥೇತಿ. ಅಧಿಕರಣಮ್ಪಿ ಕರೋತೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇಮಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಕ್ಖೀನಿ ದಯ್ಹನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಪುಪ್ಫಪೂಜಾ ವಾ ಆಸನಧೋವನಪರಿಭಣ್ಡಕರಣಾದೀನಿ ವಾ ಇಮಾಸಂ ವಸೇನ ವತ್ತನ್ತಿ. ಕುಲಧೀತರೋ ಏತಾ ಲಜ್ಜಿನಿಯೋ, ತುಮ್ಹೇ ಇಮಾ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ವದಥ, ಅಯಂ ನಾಮ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ವಿನಯಧರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಮೇ ದೇಥಾತಿ ಅಧಿಕರಣಂ ಆಕಡ್ಢತಿ.

ಮೋಳಿಯಫಗ್ಗುನಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ ನತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನಾಪತ್ತಿ ನಾಮ. ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಇಮಸ್ಸ ಪರಿವೇಣದ್ವಾರಂ ಅಸುಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುನೀಹೀತಿ ಅಗುಣಂ ಕಥೇತಿ. ಅಧಿಕರಣಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೋಳಿಯಫಗ್ಗುನತ್ಥೇರಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಕ್ಖೀನಿ ದಯ್ಹನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ. ವಿಹಾರಂ ಆಗತಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವಾದಂ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ವಾ ಉದ್ದೇಸಪದಂ ವಾ ಥೇರಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಭನ್ತಿ, ಕುಲಪುತ್ತಕೋ ಲಜ್ಜೀ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ, ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ತುಮ್ಹೇ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ವದಥ, ಏಥ ವಿನಯಧರಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದೇಥಾತಿ ಅಧಿಕರಣಂ ಆಕಡ್ಢನ್ತಿ.

ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚಾತಿ ನೇವ ಪಿಯಕಮ್ಯತಾಯ ನ ಭೇದಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಅತ್ಥಕಾಮತಾಯ ಅವೋಚ. ಏಕಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಏವಂ ಸಂಸಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಅಯಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಸಾಸನಸ್ಸಾಪಿ ಅವಣ್ಣೋಯೇವ. ಅಞ್ಞೇನ ಪನ ಕಥಿತೋ ಅಯಂ ನ ಓರಮಿಸ್ಸತಿ, ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಓವದಿತೋ ಓರಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಾಮತಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಏತಂ, ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.

೨೨೩. ಆಮನ್ತೇಹೀತಿ ಜಾನಾಪೇಹಿ. ಆಮನ್ತೇತೀತಿ ಪಕ್ಕೋಸತಿ.

೨೨೪. ಸದ್ಧಾತಿ ಸದ್ಧಾಯ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಚೇವ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತೋ ಚ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತೇ ಏತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಯೇ ತಾ ಅಕ್ಕೋಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾ, ಪಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾ, ತೇಸು ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಸಂಸಗ್ಗೇ ಪಹೀನೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅವಣ್ಣಭಾಸನೇ. ಗೇಹಸಿತಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಾ. ಛನ್ದಾತಿ ತಣ್ಹಾಛನ್ದಾಪಿ ಪಟಿಘಛನ್ದಾಪಿ. ವಿಪರಿಣತನ್ತಿ ರತ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತಂ. ದುಟ್ಠಮ್ಪಿ, ಮೂಳ್ಹಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತಂ. ಇಧ ಪನ ತಣ್ಹಾಛನ್ದವಸೇನ ರತ್ತಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಟಿಘಛನ್ದವಸೇನ ದುಟ್ಠಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಹಿತೇನ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ ಹಿತೇನ ಫರಮಾನೋ. ನ ದೋಸನ್ತರೋತಿ ನ ದೋಸಚಿತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ.

೨೨೫. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ಫಗ್ಗುನಸ್ಸ ಕಿರ ಏತ್ತಕಂ ಓವಾದಂ ಸುತ್ವಾಪಿ, ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಸಂಸಗ್ಗತೋ ಓರಮಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿರಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಭಗವತಾ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಾಣೀ ವಿಯ ಪಟಿವಿರುದ್ಧೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಅಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಯಥಾ ನಾಮ ಜಿಘಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಭೋಜನೇ, ಪಿಪಾಸಿತಸ್ಸ ಪಾನೀಯೇ, ಸೀತೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಉಣ್ಹೇ ದುಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಸುಖೇ ಪತ್ಥನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮೇವ ಇಮಂ ದುಬ್ಬಚಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ಸುಬ್ಬಚಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಪಾಥಂ ಆಗಮಿಂಸು. ಅಥ ತೇಸಂ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ.

ತತ್ಥ ಆರಾಧಯಿಂಸೂತಿ ಗಣ್ಹಿಂಸು ಪೂರಯಿಂಸು. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ. ಏಕಾಸನಭೋಜನನ್ತಿ ಏಕಂ ಪುರೇಭತ್ತಭೋಜನಂ. ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನತೋ ಹಿ ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಭುತ್ತಭೋಜನಮ್ಪಿ ಇಧ ಏಕಾಸನಭೋಜನನ್ತೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಅಪ್ಪಾಬಾಧತನ್ತಿ ನಿರಾಬಾಧತಂ. ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕತನ್ತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖತಂ. ಲಹುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಸಲ್ಲಹುಕಂ ಉಟ್ಠಾನಂ. ಬಲನ್ತಿ ಕಾಯಬಲಂ. ಫಾಸುವಿಹಾರನ್ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಸುಖವಿಹಾರಂ. ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ? ದಿವಾ ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ ಪಜಹಾಪಿತಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ. ಭದ್ದಾಲಿಸುತ್ತೇ ಪನ ರತ್ತಿಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ ಪಜಹಾಪಿತಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ. ಇಮಾನಿ ಹಿ ದ್ವೇ ಭೋಜನಾನಿ ಭಗವಾ ನ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಪಜಹಾಪೇಸಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಇಮಾನೇವ ಹಿ ದ್ವೇ ಭೋಜನಾನಿ ವಟ್ಟೇ ಸತ್ತಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಾನಿ. ಸನ್ತಿ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸುಖುಮಾಲಾ, ತೇ ಏಕತೋ ದ್ವೇಪಿ ಭೋಜನಾನಿ ಪಜಹನ್ತಾ ಕಿಲಮನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏಕತೋ ಅಪಜಹಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ದಿವಾ ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ರತ್ತಿಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನನ್ತಿ ವಿಸುಂ ಪಜಹಾಪೇಸಿ. ತೇಸು ಇಧ ದಿವಾ ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ ಪಜಹಾಪಿತಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾ ನ ಭಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಜಹಾಪೇನ್ತಿ, ಆನಿಸಂಸಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಜಹಾಪೇನ್ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾ ಸುಖೇನ ಪಜಹನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಗುಣೇ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಅನುಸಾಸನೀ ಕರಣೀಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಾಸನೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಹೋಸಿ. ‘‘ಇದಂ ಕರೋಥ, ಇದಂ ಮಾ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಸತುಪ್ಪಾದಕರಣೀಯಮತ್ತಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ತಾವತ್ತಕೇನೇವ ತೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಅಕಂಸು, ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಪಜಹಿಂಸು, ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಬ್ಬಚಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಹೇಸುಂ ಅಸ್ಸವಾ ಓವಾದಪಟಿಕರಾತಿ.

ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ಸುಬ್ಬಚಭಾವದೀಪಿಕಂ ಉಪಮಂ ಆಹರನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಸಮಭೂಮಿಯಂ. ‘‘ಸುಭೂಮ್ಯಂ ಸುಖೇತ್ತೇ ವಿಹತಖಾಣುಕೇ ಬೀಜಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೪೩೮) ಏತ್ಥ ಪನ ಮಣ್ಡಭೂಮಿ ಸುಭೂಮೀತಿ ಆಗತಾ. ಚತುಮಹಾಪಥೇತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾಮಗ್ಗಾನಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಟ್ಠಾನೇ. ಆಜಞ್ಞರಥೋತಿ ವಿನೀತಅಸ್ಸರಥೋ. ಓಧಸ್ತಪತೋದೋತಿ ಯಥಾ ರಥಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಗಣ್ಹಿತುಂ, ಏವಂ ಆಲಮ್ಬನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿರಿಯತೋ ಠಪಿತಪತೋದೋ. ಯೋಗ್ಗಾಚರಿಯೋತಿ ಅಸ್ಸಾಚರಿಯೋ. ಸ್ವೇವ ಅಸ್ಸದಮ್ಮೇ ಸಾರೇತೀತಿ ಅಸ್ಸದಮ್ಮಸಾರಥಿ. ಯೇನಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ಯೇನ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಇಚ್ಛತಿ. ಯದಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ಯಂ ಯಂ ಗತಿಂ ಇಚ್ಛತಿ. ಸಾರೇಯ್ಯಾತಿ ಉಜುಕಂ ಪುರತೋ ಪೇಸೇಯ್ಯ. ಪಚ್ಚಾಸಾರೇಯ್ಯಾತಿ ಪಟಿನಿವತ್ತೇಯ್ಯ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಸೋ ಯೋಗ್ಗಾಚರಿಯೋ ಯೇನ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಗಮನಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ತಂ ಅಸ್ಸಾ ಆರುಳ್ಹಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಯಾಯ ಯಾಯ ಚ ಗತಿಯಾ ಇಚ್ಛತಿ, ಸಾ ಸಾ ಗತಿ ಗಹಿತಾವ ಹೋತಿ. ರಥಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾ ನೇವ ವಾರೇತಬ್ಬಾ ನ ವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕೇವಲಂ ತೇಸಂ ಸಮೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಖುರೇಸು ನಿಮಿತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಮನಮೇವ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಪುನಪ್ಪುನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಹೋಸಿ. ಇದಂ ಕರೋಥ ಇದಂ ಮಾ ಕರೋಥಾತಿ ಸತುಪ್ಪಾದನಮತ್ತಮೇವ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತೇಹಿಪಿ ತಾವದೇವ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕತಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಜಹಿತಮೇವ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸುಬ್ಬಚಾ ಯುತ್ತಯಾನಪಟಿಭಾಗಾ ಹುತ್ವಾ ಸತುಪ್ಪಾದನಮತ್ತೇನೇವ ಪಜಹಿಂಸು, ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಪಜಹಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಲಣ್ಡೇಹೀತಿ ಏಲಣ್ಡಾ ಕಿರ ಸಾಲದೂಸನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ವಿಸೋಧೇಯ್ಯಾತಿ ಏಲಣ್ಡೇ ಚೇವ ಅಞ್ಞಾ ಚ ವಲ್ಲಿಯೋ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಬಹಿ ನೀಹರಣೇನ ಸೋಧೇಯ್ಯ. ಸುಜಾತಾತಿ ಸುಸಣ್ಠಿತಾ. ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಮರಿಯಾದಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉದಕಾಸಿಞ್ಚನೇನಪಿ ಕಾಲೇನಕಾಲಂ ಮೂಲಮೂಲೇ ಖಣನೇನಪಿ ವಲ್ಲಿಗುಮ್ಬಾದಿಚ್ಛೇದನೇನಪಿ ಕಿಪಿಲ್ಲಪೂಟಕಹರಣೇನಪಿ ಮಕ್ಕಟಕಜಾಲಸುಕ್ಖದಣ್ಡಕಹರಣೇನಪಿ ಸಮ್ಮಾ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪೋಸೇಯ್ಯ. ವುದ್ಧಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ.

೨೨೬. ಇದಾನಿ ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವೇದೇಹಿಕಾತಿ ವಿದೇಹರಟ್ಠವಾಸಿಕಸ್ಸ ಧೀತಾ. ಅಥ ವಾ ವೇದೋತಿ ಪಞ್ಞಾ ವುಚ್ಚತಿ, ವೇದೇನ ಈಹತಿ ಇರಿಯತೀತಿ ವೇದೇಹಿಕಾ, ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಹಪತಾನೀತಿ ಘರಸಾಮಿನೀ. ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಿತ್ತಿಘೋಸೋ. ಸೋರತಾತಿ ಸೋರಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ನಿವಾತಾತಿ ನಿವಾತವುತ್ತಿ. ಉಪಸನ್ತಾತಿ ನಿಬ್ಬುತಾ. ದಕ್ಖಾತಿ ಭತ್ತಪಚನಸಯನತ್ಥರಣದೀಪುಜ್ಜಲನಾದಿಕಮ್ಮೇಸು ಛೇಕಾ. ಅನಲಸಾತಿ ಉಟ್ಠಾಹಿಕಾ, ಸುಸಂವಿಹಿತಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಂವಿಹಿತಕಮ್ಮನ್ತಾ. ಏಕಾ ಅನಲಸಾ ಹೋತಿ, ಯಂ ಯಂ ಪನ ಭಾಜನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ತಂ ಭಿನ್ದತಿ ವಾ ಛಿದ್ದಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ನ ತಾದಿಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ದಿವಾ ಉಟ್ಠಾಸೀತಿ ಪಾತೋವ ಕತ್ತಬ್ಬಾನಿ ಧೇನುದುಹನಾದಿಕಮ್ಮಾನಿ ಅಕತ್ವಾ ಉಸ್ಸೂರೇ ಉಟ್ಠಿತಾ. ಹೇ ಜೇ ಕಾಳೀತಿ ಅರೇ ಕಾಳಿ. ಕಿಂ ಜೇ ದಿವಾ ಉಟ್ಠಾಸೀತಿ ಕಿಂ ತೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಫಾಸುಕಂ ಅತ್ಥಿ, ಕಿಂ ದಿವಾ ಉಟ್ಠಾಸೀತಿ? ನೋ ವತ ರೇ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಅರೇ ಯದಿ ತೇ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಫಾಸುಕಂ ಅತ್ಥಿ, ನೇವ ಸೀಸಂ ರುಜ್ಝತಿ, ನ ಪಿಟ್ಠಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಪಿ ದಾಸಿ ದಿವಾ ಉಟ್ಠಾಸೀತಿ ಕುಪಿತಾ ಅನತ್ತಮನಾ ಭಾಕುಟಿಮಕಾಸಿ. ದಿವಾತರಂ ಉಟ್ಠಾಸೀತಿ ಪುನದಿವಸೇ ಉಸ್ಸೂರತರಂ ಉಟ್ಠಾಸಿ. ಅನತ್ತಮನವಾಚನ್ತಿ ಅರೇ ಪಾಪಿ ದಾಸಿ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ಜಾನಾಸಿ; ಕಿಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಸೀತೋತಿ ಮಞ್ಞಸಿ, ಇದಾನಿ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿಆದೀನಿ ವದಮಾನಾ ಕುಪಿತವಚನಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ.

ಪಟಿವಿಸಕಾನನ್ತಿ ಸಾಮನ್ತಗೇಹವಾಸೀನಂ. ಉಜ್ಝಾಪೇಸೀತಿ ಅವಜಾನಾಪೇಸಿ. ಚಣ್ಡೀತಿ ಅಸೋರತಾ ಕಿಬ್ಬಿಸಾ. ಇತಿ ಯತ್ತಕಾ ಗುಣಾ, ತತೋ ದಿಗುಣಾ ದೋಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು. ಗುಣಾ ನಾಮ ಸಣಿಕಂ ಸಣಿಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ; ದೋಸಾ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಪತ್ಥಟಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸೋರತಸೋರತೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಸೋರತೋ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ನು ಖೋ, ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಹಾ ನು ಖೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಫುಸನ್ತೀತಿ ಫುಸನ್ತಾ ಘಟ್ಟೇನ್ತಾ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ.

ಅಥ ಭಿಕ್ಖು ಸೋರತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಥ ಅಧಿವಾಸನಕ್ಖನ್ತಿಯಂ ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೋರತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೋ ಚೀವರ…ಪೇ… ಪರಿಕ್ಖಾರಹೇತೂತಿ ಯೋ ಏತಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ಪಣೀತಪಣೀತಾನಿ ಲಭನ್ತೋ ಪಾದಪರಿಕಮ್ಮಪಿಟ್ಠಿಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಏಕವಚನೇನೇವ ಕರೋತಿ. ಅಲಭಮಾನೋತಿ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇ ಲಭತಿ, ಏವಂ ಅಲಭನ್ತೋ. ಧಮ್ಮಞ್ಞೇವ ಸಕ್ಕರೋನ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮಂಯೇವ ಸಕ್ಕಾರಂ ಸುಕತಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಗರುಭಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಮಾನೇನ್ತೋತಿ ಮನೇನ ಪಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ. ಪೂಜೇನ್ತೋತಿ ಪಚ್ಚಯಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇನ್ತೋ. ಅಪಚಾಯಮಾನೋತಿ ಧಮ್ಮಂಯೇವ ಅಪಚಾಯಮಾನೋ ಅಪಚಿತಿಂ ನೀಚವುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ.

೨೨೭. ಏವಂ ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತಿ, ತೇ ಏವಂ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಾಲೇನಾತಿ ಯುತ್ತಪತ್ತಕಾಲೇನ. ಭೂತೇನಾತಿ ಸತಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ. ಸಣ್ಹೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಟ್ಠೇನ. ಅತ್ಥಸಞ್ಹಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತೇನ ಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತೇನ. ಅಕಾಲೇನಾತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂಯೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಮೇತ್ತಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ. ದೋಸನ್ತರಾತಿ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತಾ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪ್ಪನ್ನದೋಸಾ ಹುತ್ವಾ. ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ವಚನಪಥೇಸು. ಫರಿತ್ವಾತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ. ತದಾರಮ್ಮಣಞ್ಚಾತಿ ಕಥಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಸಬ್ಬಾವನ್ತಂ ಲೋಕಂ ಕರೋತಿ? ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸೇವ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವಸೇಸಸತ್ತೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಬ್ಬಾವನ್ತಂ ಲೋಕಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ. ತದಾರಮ್ಮಣಞ್ಚಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ. ಸಬ್ಬಾವನ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತವನ್ತಂ. ಲೋಕನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕಂ. ವಿಪುಲೇನಾತಿ ಅನೇಕಸತ್ತಾರಮ್ಮಣೇನ. ಮಹಗ್ಗತೇನಾತಿ ಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿಕೇನ. ಅಪ್ಪಮಾಣೇನಾತಿ ಸುಭಾವಿತೇನ. ಅವೇರೇನಾತಿ ನಿದ್ದೋಸೇನ. ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝೇನಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖೇನ. ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏವರೂಪೇನ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ತಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಲೋಕಂ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮ.

೨೨೮. ಇದಾನಿ ತದತ್ಥದೀಪಿಕಂ ಉಪಮಂ ಆಹರನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಪಥವಿನ್ತಿ ನಿಪ್ಪಥವಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ರ ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ. ವಿಕಿರೇಯ್ಯಾತಿ ಪಚ್ಛಿಯಾ ಪಂಸುಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಬೀಜಾನಿ ವಿಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ. ಓಟ್ಠುಭೇಯ್ಯಾತಿ ಖೇಳಂ ಪಾತೇಯ್ಯ. ಅಪಥವಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಕಾಯೇನ ಚ ವಾಚಾಯ ಚ ಪಯೋಗಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ ಅಪಥವಿಂ ಕಾತುನ್ತಿ? ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ಬಹಲತ್ತೇನ ದ್ವಿಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ನಹುತಾನಿ ಗಮ್ಭೀರಾ. ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾತಿ ತಿರಿಯಂ ಪನ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಪಥವೀ ವಿಯ ಹಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕುದಾಲಪಿಟಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುಗ್ಗಲೋ. ಯಥಾ ಸೋ ಕುದಾಲಪಿಟಕೇನ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಅಪಥವಿಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ವೋ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುಗ್ಗಲೋ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ.

೨೨೯. ದುತಿಯಉಪಮಾಯಂ ಹಲಿದ್ದಿನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪೀತಕವಣ್ಣಂ. ನೀಲನ್ತಿ ಕಂಸನೀಲಂ ವಾ ಪಲಾಸನೀಲಂ ವಾ. ಅರೂಪೀತಿ ಅರೂಪೋ. ನನು ಚ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಟ್ಠಾನಂ ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ರುಕ್ಖಾನಂ ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇಯ್ಯಾನಂ ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇಲಾನಂ ವಾ ಅನ್ತರಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸರೂಪನ್ತಿ ಆಗತಂ, ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ಅರೂಪೀತಿ ವುತ್ತೋತಿ? ಸನಿದಸ್ಸನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನಿದಸ್ಸನೋ’’ತಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ರೂಪಂ ಲಿಖಿತುಂ, ರೂಪಪಾತುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅರೂಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಅನಿದಸ್ಸನೋತಿ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಪಾಥೋ. ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನೇ ಪನೇತ್ಥ ಆಕಾಸೋ ವಿಯ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ. ತುಲಿಕಪಞ್ಚಮಾ ಚತ್ತಾರೋ ರಙ್ಗಜಾತಾ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥಾ, ತುಲಿಕಪಞ್ಚಮೇ ರಙ್ಗೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುಗ್ಗಲೋ. ಯಥಾ ಸೋ ತುಲಿಕಪಞ್ಚಮೇಹಿ ರಙ್ಗೇಹಿ ಆಕಾಸೇ ರೂಪಪಾತುಭಾವಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ವೋ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುಗ್ಗಲೋ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೋಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ.

೨೩೦. ತತಿಯಉಪಮಾಯಂ ಆದಿತ್ತನ್ತಿ ಪಜ್ಜಲಿತಂ. ಗಮ್ಭೀರಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಙ್ಗಾಯ ಗಮ್ಭೀರಟ್ಠಾನಂ ಗಾವುತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಡ್ಢಯೋಜನಮ್ಪಿ, ಯೋಜನಮ್ಪಿ. ಪುಥುಲಂ ಪನಸ್ಸಾ ಏವರೂಪಂಯೇವ, ದೀಘತೋ ಪನ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಾನಿ. ಸಾ ಕಥಂ ಗಮ್ಭೀರಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾತಿ? ಏತೇನ ಪಯೋಗೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉದ್ಧನೇ ಉದಕಂ ವಿಯ ತಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತೋ. ಠಿತೋದಕಂ ಪನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ಅಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ ವಾ ಅಡ್ಢಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ ವಾ ಏವಂ ತಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಯಂ ಪನ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನೇ ಪನೇತ್ಥ ಗಙ್ಗಾ ವಿಯ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ, ತಿಣುಕ್ಕಂ ಆದಾಯ ಆಗತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುಗ್ಗಲೋ. ಯಥಾ ಸೋ ಆದಿತ್ತಾಯ ತಿಣುಕ್ಕಾಯ ಗಙ್ಗಂ ತಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ವೋ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುಗ್ಗಲೋ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ.

೨೩೧. ಚತುತ್ಥಉಪಮಾಯಂ ಬಿಳಾರಭಸ್ತಾತಿ ಬಿಳಾರಚಮ್ಮಪಸಿಬ್ಬಕಾ. ಸುಮದ್ದಿತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಮದ್ದಿತಾ. ಸುಪರಿಮದ್ದಿತಾತಿ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಸಮನ್ತತೋ ಸುಪರಿಮದ್ದಿತಾ. ತೂಲಿನೀತಿ ಸಿಮ್ಬಲಿತೂಲಲತಾತೂಲಸಮಾನಾ. ಛಿನ್ನಸಸ್ಸರಾತಿ ಛಿನ್ನಸಸ್ಸರಸದ್ದಾ. ಛಿನ್ನಭಬ್ಭರಾತಿ ಛಿನ್ನಭಬ್ಭರಸದ್ದಾ. ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನೇ ಪನೇತ್ಥ ಬಿಳಾರಭಸ್ತಾ ವಿಯ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ, ಕಟ್ಠಕಠಲಂ ಆದಾಯ ಆಗತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುಗ್ಗಲೋ. ಯಥಾ ಸೋ ಕಟ್ಠೇನ ವಾ ಕಠಲೇನ ವಾ ಬಿಳಾರಭಸ್ತಂ ಸರಸರಂ ಭರಭರಂ ಸದ್ದಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ವೋ ಪಞ್ಚ ವಚನಪಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಪುಗ್ಗಲೋ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೋಸಾನುಗತಭಾವಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ.

೨೩೨. ಓಚರಕಾತಿ ಅವಚರಕಾ ಹೇಟ್ಠಾಚರಕಾ, ನೀಚಕಮ್ಮಕಾರಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಮನೋ ಪದೂಸೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ವಾ ಮನೋ ಪದೂಸೇಯ್ಯ, ತಂ ಕಕಚೇನ ಓಕನ್ತನಂ ನಾಧಿವಾಸೇಯ್ಯ. ನ ಮೇ ಸೋ ತೇನ ಸಾಸನಕರೋತಿ ಸೋ ತೇನ ಅನಧಿವಾಸನೇನ ಮಯ್ಹಂ ಓವಾದಕರೋ ನ ಹೋತಿ. ಆಪತ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ನತ್ಥಿ.

೨೩೩. ಅಣುಂ ವಾ ಥೂಲಂ ವಾತಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ ವಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ವಾ. ಯಂ ತುಮ್ಹೇ ನಾಧಿವಾಸೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಯೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಧಿವಾಸೇತಬ್ಬೋ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇತಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನಧಿವಾಸೇತಬ್ಬಂ ನಾಮ ವಚನಪಥಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾತಿ ಇತಿ ಭಗವಾ ಅರಹತ್ತೇನ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಕಕಚೂಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಅಲಗದ್ದೂಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೩೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಗದ್ಧೇ ಬಾಧಯಿಂಸೂತಿ ಗದ್ಧಬಾಧಿನೋ, ಗದ್ಧಬಾಧಿನೋ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಗದ್ಧಬಾಧಿಪುಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸ ಗದ್ಧಬಾಧಿಪುಬ್ಬಸ್ಸ, ಗಿಜ್ಝಘಾತಕಕುಲಪ್ಪಸುತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ. ತೇ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಉಪವಾದಆಣಾವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಧಮ್ಮಾ ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ. ತಥಾ ಭಿಕ್ಖುನೀದೂಸಕಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಪನ ಮೋಕ್ಖಸ್ಸೇವ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ, ನ ಸಗ್ಗಸ್ಸ. ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ. ಪಣ್ಡಕತಿರಚ್ಛಾನಗತಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಧಮ್ಮಾ ವಿಪಾಕನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ. ಅರಿಯೂಪವಾದಧಮ್ಮಾ ಉಪವಾದನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ, ತೇ ಪನ ಯಾವ ಅರಿಯೇ ನ ಖಮಾಪೇನ್ತಿ, ತಾವದೇವ, ನ ತತೋ ಪರಂ. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಸತ್ತ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಆಣಾವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ. ತೇಪಿ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ವಾ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ನ ವುಟ್ಠಾತಿ ವಾ, ನ ದೇಸೇತಿ ವಾ, ತಾವದೇವ, ನ ತತೋ ಪರಂ.

ತತ್ರಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಸೇಸನ್ತರಾಯಿಕೇ ಜಾನಾತಿ, ವಿನಯೇ ಪನ ಅಕೋವಿದತ್ತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತರಾಯಿಕೇ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ರಹೋಗತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ಇಮೇ ಆಗಾರಿಕಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾಪಿ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಮನಾಪಿಕಾನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ… ಕಾಯವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಫುಸನ್ತಿ, ಮುದುಕಾನಿ ಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾದೀನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಇತ್ಥೀನಂಯೇವ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ? ಏತೇಪಿ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ. ಏವಂ ರಸೇನ ರಸಂ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಥೂಲವಾಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತಿಸುಖುಮಸುತ್ತಂ ಉಪನೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಸಾಸಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಿನೇರುಂ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ವಿಯ, ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ಭಗವತಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಬನ್ಧನ್ತೇನ ವಿಯ ಮಹತಾ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ದೋಸೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝನ್ತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದೀನಿ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಜಿನಸ್ಸ ಆಣಾಚಕ್ಕೇ ಪಹಾರಂ ಅದಾಸಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ತಥಾಹಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದಿ.

ಏವಂ ಬ್ಯಾ ಖೋತಿ ಏವಂ ವಿಯ ಖೋ. ಸಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೀತಿಆದೀಸು ಕಿಂ ಲದ್ಧಿಕೋ ತ್ವಂ, ಲದ್ಧಿಂ ವದೇಹೀತಿ ಪುಚ್ಛಮಾನಾ ಸಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಿ ನಾಮ. ದಿಟ್ಠಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತಾ ಸಮನುಗ್ಗಾಹನ್ತಿ ನಾಮ. ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಏವಂ ವದಸೀತಿ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಾ ಸಮನುಭಾಸನ್ತಿ ನಾಮ. ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲೂಪಮಾತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೪೨-೪೮) ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲೂಪಮಾ ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಟ್ಠೇನ. ಮಂಸಪೇಸೂಪಮಾ ಬಹುಸಾಧಾರಣಟ್ಠೇನ. ತಿಣುಕ್ಕೂಪಮಾ ಅನುದಹನಟ್ಠೇನ. ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾ ಮಹಾಭಿತಾಪನಟ್ಠೇನ. ಸುಪಿನಕೂಪಮಾ ಇತ್ತರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ. ಯಾಚಿತಕೂಪಮಾ ತಾವಕಾಲಿಕಟ್ಠೇನ. ರುಕ್ಖಫಲೂಪಮಾ ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಪಲಿಭಞ್ಜನಟ್ಠೇನ. ಅಸಿಸೂನೂಪಮಾ ಅಧಿಕುಟ್ಟನಟ್ಠೇನ. ಸತ್ತಿಸೂಲೂಪಮಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ. ಸಪ್ಪಸಿರೂಪಮಾ ಸಾಸಙ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಯಟ್ಠೇನ. ಥಾಮಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಥಾಮೇನ. ಪರಾಮಾಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೇನ. ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರತೀತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವೋಹರತಿ ದೀಪೇತಿ ವಾ.

೨೩೫. ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯದಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ. ಏವಂ ಬ್ಯಾ ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತಾತಿ ಇದಂ ಏಸ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ನತ್ಥೀತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋಪಿ ಭಗವತೋ ಆನುಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಿರ ಸಮ್ಮುಖಾ ದ್ವೇ ಕಥಾ ಕಥೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

೨೩೬. ಕಸ್ಸ ಖೋ ನಾಮ ತ್ವಂ ಮೋಘಪುರಿಸಾತಿ ತ್ವಂ ಮೋಘಪುರಿಸ ಕಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ ವೇಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಸುದ್ದಸ್ಸ ವಾ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಾ ದೇವಸ್ಸ ವಾ ಮನುಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಮಯಾ ಏವಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಸಿ. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಅಯಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ. ಅರಿಟ್ಠೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಭಗವಾ ಮಂ ಮೋಘಪುರಿಸೋತಿ ವದತಿ, ನ ಖೋ ಪನ ಮೋಘಪುರಿಸಾತಿ ವುತ್ತಮತ್ತಕೇನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಹೋತಿ. ಉಪಸೇನಮ್ಪಿ ಹಿ ವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತಂ, ‘ಅತಿಲಹುಂ ಖೋ ತ್ವಂ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಆವತ್ತೋ’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೫) ಭಗವಾ ಮೋಘಪುರಿಸವಾದೇನ ಓವದಿ. ಥೇರೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಅಹಮ್ಪಿ ತಥಾರೂಪಂ ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಬನ್ಧನಾ ಪವುತ್ತಸ್ಸ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸಸ್ಸ ವಿಯ ಅವಿರುಳ್ಹಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ.

ಉಸ್ಮೀಕತೋಪೀತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹೇ ಕಿನ್ತಿ ಮಞ್ಞಥ, ಅಯಂ ಅರಿಟ್ಠೋ ಏವಂಲದ್ಧಿಕೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಆಣಾಚಕ್ಕೇ ಪಹಾರಂ ದದಮಾನೋ ಅಪಿ ನು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಉಸ್ಮೀಕತೋಪಿ? ಯಥಾ ನಿಬ್ಬುತೇಪಿ ಮಹನ್ತೇ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಖಜ್ಜುಪನಕಮತ್ತಾಪಿ ಅಗ್ಗಿಪಪಟಿಕಾ ಹೋತಿಯೇವ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುನ ಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಪಿ ಞಾಣುಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಾಯಮನ್ತೋ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ? ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇತಿ, ಭನ್ತೇ, ಏವಂಲದ್ಧಿಕಸ್ಸ ಕುತೋ ಏವರೂಪಾ ಞಾಣುಸ್ಮಾತಿ? ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಪಚ್ಚಯಸಮತ್ಥಾಯ ಞಾಣುಸ್ಮಾಯ ಉಸ್ಮೀಕತಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತಾ ವದನ್ತಿ. ಮಙ್ಕುಭೂತೋತಿ ನಿತ್ತೇಜಭೂತೋ. ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧೋ. ಅಪ್ಪಟಿಭಾನೋತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಭಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಭಿನ್ನಪಟಿಭಾನೋ ಏವರೂಪಮ್ಪಿ ನಾಮ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅವಿರುಳ್ಹಿಧಮ್ಮೋ ಕಿರಮ್ಹಿ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತಪಚ್ಚಯೋ ಜಾತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಭಬ್ಬತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನ ಭೂಮಿಂ ಖಣಮಾನೋ ನಿಸೀದಿ.

ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸಸಿ ಖೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ. ಅರಿಟ್ಠೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ವದತಿ, ನ ಖೋ ಪನ ಬುದ್ಧಾ ಸಉಪನಿಸ್ಸಯಾನಂಯೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ, ಅನುಪನಿಸ್ಸಯಾನಮ್ಪಿ ದೇಸೇನ್ತಿ, ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಸುಗತೋವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತೂಪಗಂ ಕುಸಲಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಓವಾದಂ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ತ್ವಂಯೇವ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ಇಮಿನಾ ಪಾಪಕೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತೇನ ನಿರಯಾದೀಸು ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸಸಿ, ಮಮ ಸನ್ತಿಕಾ ತುಯ್ಹಂ ಸುಗತೋವಾದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ನ ಮೇ ತಯಾ ಅತ್ಥೋ, ಇಧಾಹಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ.

೨೩೭. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಾನೇ ಭಗವಾ ಪರಿಸಂ ಸೋಧೇತಿ, ಅರಿಟ್ಠಂ ಗಣತೋ ನಿಸ್ಸಾರೇತಿ. ಸಚೇ ಹಿ ಪರಿಸಗತಾನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಏವಂ ಭವೇಯ್ಯ – ‘‘ಅಯಂ ಅರಿಟ್ಠೋ ಭಗವತಾ ಅಕಥಿತಂ ಕಥೇತುಂ ಕಿಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಕಚ್ಚಿ ನು ಖೋ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಭಗವತಾ ಕಥಾಯ ಸಮಾರದ್ಧಾಯ ಸಹಸಾ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ಕಥಿತಂ ಪನ ನ ಅರಿಟ್ಠೋವ ಸುಣಾತಿ, ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಸುತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಅಥಾಪಿಸ್ಸ ಸಿಯಾ ‘‘ಯಥಾ ಸತ್ಥಾ ಅರಿಟ್ಠಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಮಮ್ಪಿ ಏವಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಸುತ್ವಾಪಿ ತುಣ್ಹೀಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬಂ ನ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಮಯಾಪಿ ನ ಕಥಿತಂ, ಅಞ್ಞೇನ ಸುತಮ್ಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇಪಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಸಾಯ ಲದ್ಧಿಂ ಸೋಧೇತಿ. ಪರಿಸಾಯ ಪನ ಲದ್ಧಿಸೋಧನೇನೇವ ಅರಿಟ್ಠೋ ಗಣತೋ ನಿಸ್ಸಾರಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಇದಾನಿ ಅರಿಟ್ಠಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಸೋ ವತ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞತ್ರೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿಆದೀಸು ಯೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ‘‘ತೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ನಾಲಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾ’’ತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕೋ, ಸೋ ವತ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಚೇವ ಕಿಲೇಸಕಾಮಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಚ ಅಞ್ಞತ್ರ, ಏತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಹಾಯ, ವಿನಾ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ, ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಪಟಿಸೇವಿಸ್ಸತಿ, ಮೇಥುನಸಮಾಚಾರಂ ಸಮಾಚರಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ. ಇದಂ ಕಾರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋತಿ.

೨೩೮. ಏವಂ ಭಗವಾ ಅಯಂ ಅರಿಟ್ಠೋ ಯಥಾ ನಾಮ ರಜಕೋ ಸುಗನ್ಧಾನಿಪಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಾನಿಪಿ ಜಿಣ್ಣಾನಿಪಿ ನವಾನಿಪಿ ಸುದ್ಧಾನಿಪಿ ಅಸುದ್ಧಾನಿಪಿ ವತ್ಥಾನಿ ಏಕತೋ ಭಣ್ಡಿಕಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗಪಣೀತಚೀವರಾದಿಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ಅನಿಬದ್ಧಸೀಲಾನಂ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಂ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ನಿಬದ್ಧಸೀಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆವರಣಕರಂ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಏಕಸದಿಸಂ ಕರೋತೀತಿ ಅರಿಟ್ಠಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದುಗ್ಗಹಿತಾಯ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಸುತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗನಿದ್ದೇಸಖನ್ಧಕಪರಿವಾರಾ, ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತರತನಸುತ್ತನಾಲಕಸುಆತುವಟ್ಟಕಸುತ್ತಾನಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಚ ಸುತ್ತನಾಮಕಂ ತಥಾಗತವಚನಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ವಿಸೇಸೇನ ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸಕಲೋಪಿ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ. ಸಕಲಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ, ಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ, ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಧಮ್ಮಪದಂ, ಥೇರಗಾಥಾ, ಥೇರಿಗಾಥಾ, ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ನೋಸುತ್ತನಾಮಿಕಾ ಸುದ್ಧಿಕಗಾಥಾ ಚ ಗಾಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ದ್ವೇಅಸೀತಿಸುತ್ತನ್ತಾ ಉದಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ (ಇತಿವು. ೧,೨) ದಸುತ್ತರಸತಸುತ್ತನ್ತಾ ಇತಿವುತ್ತಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಪಣ್ಣಕಜಾತಕಾದೀನಿ ಪಣ್ಣಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಪಞ್ಚಜಾತಕಸತಾನಿ ಜಾತಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆನನ್ದೇ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೯) ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತಾ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚೂಳವೇದಲ್ಲಮಹಾವೇದಲ್ಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸಙ್ಖಾರಭಾಜನಿಯಮಹಾಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವೇದಞ್ಚ ತುಟ್ಠಿಞ್ಚ ಲದ್ಧಾ ಲದ್ಧಾ ಪುಚ್ಛಿತಸುತ್ತನ್ತಾ ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅತ್ಥಂ ನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥತ್ಥಂ ಕಾರಣತ್ಥಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಅನುಪಪರಿಕ್ಖತನ್ತಿ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಾನಂ. ನ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತೀತಿ ನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ನ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಮಗ್ಗೋ ಫಲಂ ವಟ್ಟಂ ವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಉಪಾರಮ್ಭಾನಿಸಂಸಾ ಚೇವಾತಿ ತೇ ಪರೇಸಂ ವಾದೇ ದೋಸಾರೋಪನಾನಿಸಂಸಾ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ವಾದಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ, ಪರೇಹಿ ಸಕವಾದೇ ದೋಸೇ ಆರೋಪಿತೇ ತಂ ದೋಸಂ ಏವಂ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಇಮಿನಾವ ಕಾರಣೇನ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಚ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಏತೇ ದುಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಾಹಿನೋ ನಾನುಭೋನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಪರಸ್ಸ ವಾದೇ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಅತ್ತನೋ ವಾದಂ ಮೋಚೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ತಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತಿಯೇವ.

೨೩೯. ಅಲಗದ್ದತ್ಥಿಕೋತಿ ಆಸಿವಿಸಅತ್ಥಿಕೋ. ಗದೋತಿ ಹಿ ವಿಸಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಂ ತಸ್ಸ ಅಲಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಲಗದ್ದೋ. ಭೋಗೇತಿ ಸರೀರೇ. ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ನಿತ್ಥರಣಪರಿಯತ್ತಿವಸೇನ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತಿಸ್ಸೋ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಯೋ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯತ್ತಿ ನಿತ್ಥರಣಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತೀತಿ.

ತತ್ಥ ಯೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಂ ಚೀವರಾದೀನಿ ವಾ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ವಾ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಲಗದ್ದಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ಪರಿಯಾಪುಣತೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಅಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನಂ ವರತರಂ.

ಯೋ ಪನ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾಧಿಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಸ್ಸಾಮಿ ಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ನಿತ್ಥರಣಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಅಪ್ಪಹೀನಂ ಅಭಾವಿತಂ ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಸೋ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೋ ಭಾವಿತಮಗ್ಗೋ ಸಚ್ಛಿಕತಫಲೋ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೋ ತನ್ತಿಧಾರಕೋ ಪವೇಣಿಪಾಲಕೋ ವಂಸಾನುರಕ್ಖಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಇತಿಸ್ಸ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಯೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಛಾತಭಯಾದೀಸು ಗನ್ಥಧರೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇಸು ಸಯಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರೇನ ಅಕಿಲಮಮಾನೋ ಅತಿಮಧುರಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಮಾ ನಸ್ಸತು, ತನ್ತಿಂ ಧಾರೇಸ್ಸಾಮಿ, ವಂಸಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪವೇಣಿಂ ಪಾಲೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ನ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಪರಿಯಾಪುತತ್ತಾ. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ಅಲಗದ್ದಾ ವಾ ಹೋತಿ ನಿತ್ಥರಣಾ ವಾ, ಸತ್ತನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ನಿತ್ಥರಣಾವ, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿಯೇವ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ನಿತ್ಥರಣಪರಿಯತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತೀತಿ ಸೀಲಾದೀನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು ಇಧ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಇಧ ಮಗ್ಗೋ, ಇಧ ಫಲಂ, ಇಧ ವಟ್ಟಂ, ಇಧ ವಿವಟ್ಟನ್ತಿ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅನುಭೋನ್ತೀತಿ ಯೇಸಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ. ಸುಗ್ಗಹಿತಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತಾ ತಞ್ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅನುಭವನ್ತಿ. ಪರವಾದೇ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ಸಕವಾದೇ ಆರೋಪಿತಂ ದೋಸಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮೋಚೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಾಪಿ ಅನುಭೋನ್ತಿಯೇವ. ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸೀಲಾದೀನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲಾದೀನಿ ಪೂರೇನ್ತಾನಮ್ಪಿ, ಪರೇಸಂ ವಾದೇ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಉಪಾರಮ್ಭಂ ಆರೋಪೇನ್ತಾನಮ್ಪಿ, ಸಕವಾದತೋ ದೋಸಂ ಹರನ್ತಾನಮ್ಪಿ, ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪಸನ್ನೇಹಿ ಉಪನೀತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾನಮ್ಪಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ.

ಏವಂ ಸುಗ್ಗಹಿತೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥೇವ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ತಸ್ಮಾ ತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ದುಗ್ಗಹಿತಪರಿಯತ್ತಿ ದುಗ್ಗಹಿತಅಲಗದ್ದೋ ವಿಯ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಸುಗ್ಗಹಿತಪರಿಯತ್ತಿ ಸುಗ್ಗಹಿತಅಲಗದ್ದೋ ವಿಯ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ನಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ತಥೇವ ನಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾಥ, ತೇನೇವ ಅತ್ಥೇನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾಥ. ಯೇ ವಾ ಪನಾಸ್ಸು ವಿಯತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೇ ವಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಮಹಾಕಸ್ಸಪಮಹಾಕಚ್ಚಾನಾದಿಕಾ ಬ್ಯತ್ತಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಸ್ಸು, ತೇ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ಅರಿಟ್ಠೇನ ವಿಯ ಪನ ಮಮ ಸಾಸನೇ ನ ಕಲಲಂ ವಾ ಕಚವರಂ ವಾ ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ.

೨೪೦. ಕುಲ್ಲೂಪಮನ್ತಿ ಕುಲ್ಲಸದಿಸಂ. ನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ. ಉದಕಣ್ಣವನ್ತಿ ಯಞ್ಹಿ ಉದಕಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ನ ಪುಥುಲಂ. ಪುಥುಲಂ ವಾ ಪನ ನ ಗಮ್ಭೀರಂ, ನ ತಂ ಅಣ್ಣವೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಂ ಪನ ಗಮ್ಭೀರಞ್ಚೇವ ಪುಥುಲಞ್ಚ, ತಂ ಅಣ್ಣವೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಾ ಮಹನ್ತಂ ಉದಕಣ್ಣವನ್ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಪುಥುಲಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಉದಕನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಸಙ್ಕಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಚೋರಾನಂ ನಿವುತ್ಥೋಕಾಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಠಿತೋಕಾಸೋ, ನಿಸಿನ್ನೋಕಾಸೋ, ನಿಪನ್ನೋಕಾಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ. ಸಪ್ಪಟಿಭಯಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಚೋರೇಹಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಹತಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿಲುತ್ತಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಆಕೋಟಿತಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಉತ್ತರಸೇತೂತಿ ಉದಕಣ್ಣವಸ್ಸ ಉಪರಿ ಬದ್ಧೋ ಸೇತು. ಕುಲ್ಲಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಕುಲ್ಲೋ ನಾಮ ತರಣತ್ಥಾಯ ಕಲಾಪಂ ಕತ್ವಾ ಬದ್ಧೋ. ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಬದ್ಧಾ ಪನ ಪದರಚಾಟಿಆದಯೋ ಉಳುಮ್ಪೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಉಚ್ಚಾರೇತ್ವಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ. ಕಿಚ್ಚಕಾರೀತಿ ಪತ್ತಕಾರೀ ಯುತ್ತಕಾರೀ, ಪತಿರೂಪಕಾರೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಾಪಿ ವೋ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ. ಭಗವಾ ಹಿ ಸಮಥೇಪಿ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹಾಪೇಸಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯಪಿ. ಸಮಥೇ ಛನ್ದರಾಗಂ ಕತ್ಥ ಪಜಹಾಪೇಸಿ? ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಉದಾಯಿ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸಪಿ ಪಹಾನಂ ವದಾಮಿ, ಪಸ್ಸಸಿ ನೋ ತ್ವಂ, ಉದಾಯಿ, ತಂ ಸಂಯೋಜನಂ ಅಣುಂ ವಾ ಥೂಲಂ ವಾ, ಯಸ್ಸಾಹಂ ನೋ ಪಹಾನಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೫೬) ಏತ್ಥ ಸಮಥೇ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹಾಪೇಸಿ. ‘‘ಇಮಂ ಚೇ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಟ್ಠಿಂ ಏವಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಏವಂ ಪರಿಯೋದಾತಂ ನ ಅಲ್ಲೀಯೇಥ ನ ಕೇಲಾಯೇಥ ನ ಧನಾಯೇಥಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೧) ಏತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹಾಪೇಸಿ. ಇಧ ಪನ ಉಭಯತ್ಥ ಪಜಹಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಧಮ್ಮಾಪಿ ವೋ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ಪಗೇವ ಅಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಆಹ.

ತತ್ರಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹಂ ಏವರೂಪೇಸು ಸನ್ತಪ್ಪಣೀತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ವದಾಮಿ, ಕಿಂ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಗಾಮಧಮ್ಮೇ ವಸಲಧಮ್ಮೇ ದುಟ್ಠುಲ್ಲೇ ಓದಕನ್ತಿಕೇ, ಯತ್ಥ ಅಯಂ ಅರಿಟ್ಠೋ ಮೋಘಪುರಿಸೋ ನಿದ್ದೋಸಸಞ್ಞೀ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗಂ ನಾಲಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾತಿ ವದತಿ. ಅರಿಟ್ಠೇನ ವಿಯ ನ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನೇ ಕಲಲಂ ವಾ ಕಚವರಂ ವಾ ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಭಗವಾ ಇಮಿನಾಪಿ ಓವಾದೇನ ಅರಿಟ್ಠಂಯೇವ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

೨೪೧. ಇದಾನಿ ಯೋ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಿವಿಧಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಹಂ ಮಮನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನೇ ಅಯಂ ಅರಿಟ್ಠೋ ವಿಯ ಕಲಲಂ ಕಚವರಂ ಪಕ್ಖಿಪತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಛಯಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋಪಿ. ರೂಪಂ ಏತಂ ಮಮಾತಿಆದೀಸು ಏತಂ ಮಮಾತಿ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹೋ. ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಗ್ಗಾಹೋ. ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ. ಏವಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಕಥಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ರೂಪಂ ಪನ ಅತ್ತಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ದಿಟ್ಠಂ ರೂಪಾಯತನಂ, ಸುತಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ, ಮುತಂ ಗನ್ಧಾಯತನಂ ರಸಾಯತನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ, ತಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಮುತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅವಸೇಸಾನಿ ಸತ್ತಾಯತನಾನಿ ವಿಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ. ಪತ್ತನ್ತಿ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ವಾ ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ವಾ ಪತ್ತಂ. ಪರಿಯೇಸಿತನ್ತಿ ಪತ್ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ವಾ ಪರಿಯೇಸಿತಂ. ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುಸಞ್ಚರಿತಂ. ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ನೋಪತ್ತಮ್ಪಿ. ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ನೋಪತ್ತಮ್ಪಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಪತ್ತಂ ನಾಮ. ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ನೋಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ನಾಮ. ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಞ್ಚ, ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ನೋಪತ್ತಞ್ಚ ಮನಸಾನುವಿಚರಿತಂ ನಾಮ.

ಅಥ ವಾ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಪತ್ತಟ್ಠೇನ ಪತ್ತಂ ನಾಮ. ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ನೋಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ನಾಮ. ಅಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ನೋಪತ್ತಂ ಮನಸಾನುವಿಚರಿತಂ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಂ ವಾ ಏತಂ ಮನಸಾ ಅನುವಿಚರಿತತ್ತಾ ಮನಸಾನುವಿಚರಿತಂ ನಾಮ. ಇಮಿನಾ ವಿಞ್ಞಾಣಾರಮ್ಮಣಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಕಥಿತಾ, ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ದಿಟ್ಠಾದಿಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ. ಯಮ್ಪಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಯಮ್ಪಿ ಏತಂ ಸೋ ಲೋಕೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ.

ಸೋ ಲೋಕೋ ಸೋ ಅತ್ತಾತಿ ಯಾ ಏಸಾ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಲೋಕೋ ಚ ಅತ್ತಾ ಚಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸೋ ಅಹಂ ಪರಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಚ್ಚೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಿನೇರುಮಹಾಪಥವೀಮಹಾಸಮುದ್ದಾದೀಹಿ ಸಸ್ಸತೀಹಿ ಸಮಂ ತಥೇವ ಠಸ್ಸಾಮಿ. ತಮ್ಪಿ ಏತಂ ಮಮಾತಿ ತಮ್ಪಿ ದಸ್ಸನಂ ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಕಥಿತಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಟಿವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೇ ವಿಯ ಪಚ್ಛಿಮದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಏವಂ ಹೋತಿ.

ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ರೂಪಂ ನೇತಂ ಮಮಾತಿ ರೂಪೇ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ. ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಪದಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ಮಾನಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ದಿಟ್ಠಿಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ಞಾಣಸಮನುಪಸ್ಸನಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನಾನಂ, ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಞಾಣಸಮನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಸತಿ ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಭಯಪರಿತಸ್ಸನಾಯ ತಣ್ಹಾಪರಿತಸ್ಸನಾಯ ವಾ ನ ಪರಿತಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾ ಭಗವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಕ್ಖನ್ಧವಿನಾಸೇ ಅಪರಿತಸ್ಸಮಾನಂ ಖೀಣಾಸವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದೇಸನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸಿ.

೨೪೨. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಅನುಸನ್ಧಿಕುಸಲೋ ಭಿಕ್ಖು – ‘‘ಭಗವತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಕ್ಖನ್ಧವಿನಾಸೇ ಅಪರಿತಸ್ಸನ್ತಂ ಖೀಣಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದೇಸನಾ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಪರಿತಸ್ಸನ್ತೇ ಖೋ ಪನ ಸತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪರಿತಸ್ಸಕೇನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕ್ಖಾರವಿನಾಸೇ ಪರಿತಸ್ಸಕೇನ ಅಪರಿತಸ್ಸಕೇನ ಚಾಪಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ. ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕ್ಖಾರವಿನಾಸೇ. ಅಹು ವತ ಮೇತಿ ಅಹೋಸಿ ವತ ಮೇ ಭದ್ದಕಂ ಯಾನಂ ವಾಹನಂ ಹಿರಞ್ಞಂ ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ವತ ಮೇ ನತ್ಥೀತಿ ತಂ ವತ ಇದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ಥಿ, ರಾಜೂಹಿ ವಾ ಚೋರೇಹಿ ವಾ ಹಟಂ, ಅಗ್ಗಿನಾ ವಾ ದಡ್ಢಂ, ಉದಕೇನ ವಾ ವುಳ್ಹಂ, ಪರಿಭೋಗೇನ ವಾ ಜಿಣ್ಣಂ. ಸಿಯಾ ವತ ಮೇತಿ ಭವೇಯ್ಯ ವತ ಮಯ್ಹಂ ಯಾನಂ ವಾಹನಂ ಹಿರಞ್ಞಂ ಸುವಣ್ಣಂ ಸಾಲಿ ವೀಹಿ ಯವೋ ಗೋಧುಮೋ. ತಂ ವತಾಹಂ ನ ಲಭಾಮೀತಿ ತಮಹಂ ಅಲಭಮಾನೋ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ಇದಾನಿ ನ ಲಭಾಮೀತಿ ಸೋಚತಿ, ಅಯಂ ಅಗಾರಿಯಸೋಚನಾ, ಅನಗಾರಿಯಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಾದೀನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಪರಿತಸ್ಸನಾವಾರೇ ನ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಯೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಏವಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತೇಸಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಏವಂ ಹೋತಿ. ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸಾನುಸಯಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠೀನಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ಅಭಿನಿವೇಸಾನುಸಯಾನಞ್ಚ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾಇಞ್ಜಿತಾನಿ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಚಲನಾನಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನಿ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ, ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತದೇವ ಚ ಆಗಮ್ಮ ಖನ್ಧೂಪಧಿ ಕಿಲೇಸೂಪಧಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧಿ, ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೂಪಧೀತಿ ಇಮೇ ಉಪಧಯೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿಯನ್ತಿ, ತಣ್ಹಾ ಖೀಯತಿ ವಿರಜ್ಜತಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ, ‘‘ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೋ ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಅಯಂ ಪನಸ್ಸ ಸರೂಪನಿದ್ದೇಸೋ, ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ. ತಸ್ಸೇವಂ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ ನಾಮಸ್ಸು, ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಿ ನಾಮಸ್ಸು, ನಾಸ್ಸು ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಹೋತಿ. ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಹಿ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿಯಮಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ತಾಸೋ ಹೇಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ನೋ ಚಸ್ಸಂ, ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫೫).

೨೪೩. ಏತ್ತಾವತಾ ಬಹಿದ್ಧಾಪರಿಕ್ಖಾರವಿನಾಸೇ ತಸ್ಸನಕಸ್ಸ ಚ ನೋತಸ್ಸನಕಸ್ಸ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಕ್ಖನ್ಧವಿನಾಸೇ ತಸ್ಸನಕಸ್ಸ ಚ ನೋತಸ್ಸನಕಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ವಸೇನ ಚತುಕ್ಕೋಟಿಕಾ ಸುಞ್ಞತಾ ಕಥಿತಾ. ಇದಾನಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಪರಿಗ್ಗಹಂ ನಾಮ ಕತ್ವಾ, ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ ನಾಮ ಕತ್ವಾ, ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಪಮುಖಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯಂ ನಾಮ ಕತ್ವಾ ತಿಕೋಟಿಕಂ ಸುಞ್ಞತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರಿಗ್ಗಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪರಿಗ್ಗಹನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ. ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಯಥಾ ವಿಞ್ಞೂ ಮನುಸ್ಸೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಅಹಮ್ಪಿ ಖೋ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ನ ಪಸ್ಸಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಇತಿ ಏವರೂಪೋ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೪೪. ಏವಂ ತಿಕೋಟಿಕಂ ಸುಞ್ಞತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಕ್ಖನ್ಧೇ ಅತ್ತಾತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಅತ್ತನಿಯನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ದ್ವಿಕೋಟಿಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅತ್ತನಿ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ಸತಿ ಇದಂ ಮೇ ಪರಿಕ್ಖಾರಜಾತಂ ಅತ್ತನಿಯನ್ತಿ ಅಸ್ಸ, ಅತ್ತನಿಯೇವ ವಾ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಸತಿ ಅಯಂ ಮೇ ಅತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಸಾಮೀತಿ, ಏವಂ ಅಹನ್ತಿ. ಸತಿ ಮಮಾತಿ, ಮಮಾತಿ ಸತಿ ಅಹನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಚ್ಚತೋತಿ ಭೂತತೋ, ಥೇತತೋತಿ ತಥತೋ ಥಿರತೋ ವಾ.

ಇದಾನಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಏವಂ ತಿಪರಿವಟ್ಟವಸೇನ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅಯಂ ಅರಿಟ್ಠೋ ವಿಯ ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನೇ ಕಲಲಂ ಕಚವರಂ ಪಕ್ಖಿಪತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇತಿ, ಭನ್ತೇ, ಯಸ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚಂ. ಉಪ್ಪಾದವಯವತ್ತಿತೋ ವಿಪರಿಣಾಮತಾವಕಾಲಿಕನಿಚ್ಚಪಟಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ವಾತಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚಂ. ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇತಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಪೀಳನಾಕಾರೇನ ದುಕ್ಖಂ, ಸನ್ತಾಪದುಕ್ಖಮದುಕ್ಖವತ್ಥುಕಸುಖಪಟಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ವಾತಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ದುಕ್ಖಂ. ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮನ್ತಿ ಭವಸಙ್ಕನ್ತಿಉಪಗಮನಸಭಾವಂ ಪಕತಿಭಾವವಿಜಹನಸಭಾವಂ. ಕಲ್ಲಂ ನು ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಯುತ್ತಂ ನು ಖೋ ತಂ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಾನಂ ವಸೇನ ಅಹಂ ಮಮಾತಿ ಏವಂ ಗಹೇತುಂ. ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಇಮಿನಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅವಸವತ್ತನಾಕಾರೇನ ರೂಪಂ, ಭನ್ತೇ, ಅನತ್ತಾತಿ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ. ಸುಞ್ಞಅಸ್ಸಾಮಿಕಅನಿಸ್ಸರಅತ್ತಪಟಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ವಾತಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅನತ್ತಾ.

ಭಗವಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅನಿಚ್ಚವಸೇನ ಅನತ್ತತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ದುಕ್ಖವಸೇನ, ಕತ್ಥಚಿ ಉಭಯವಸೇನ. ‘‘ಚಕ್ಖು ಅತ್ತಾತಿ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ, ತಂ ನ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋಪಿ ವಯೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಉಪ್ಪಾದೋಪಿ ವಯೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಅತ್ತಾ ಮೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚ ವೇತಿ ಚಾತಿ ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಏವಮಾಗತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖು ಅತ್ತಾತಿ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ, ಇತಿ ಚಕ್ಖು ಅನತ್ತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೨೨) ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಛಛಕ್ಕಸುತ್ತೇ ಅನಿಚ್ಚವಸೇನ ಅನತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಹಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾ ಅಭವಿಸ್ಸ, ನಯಿದಂ ರೂಪಂ ಆಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯ, ಲಬ್ಭೇಥ ಚ ರೂಪೇ ‘ಏವಂ ಮೇ ರೂಪಂ ಹೋತು, ಏವಂ ಮೇ ರೂಪಂ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ಅನತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪಂ ಆಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ನ ಚ ಲಬ್ಭತಿ ರೂಪೇ ‘ಏವಂ ಮೇ ರೂಪಂ ಹೋತು, ಏವಂ ಮೇ ರೂಪಂ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೦; ಸಂ. ನಿ. ೩.೫೯) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತೇ ದುಕ್ಖವಸೇನ ಅನತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನಿಚ್ಚಂ, ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ದುಕ್ಖಂ ತದನತ್ತಾ, ಯದನತ್ತಾ ತಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೬) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅರಹತ್ತಸುತ್ತೇ ಉಭಯವಸೇನ ಅನತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಾಕಟಂ. ಅನತ್ತಾತಿ ನ ಪಾಕಟಂ.

ಪರಿಭೋಗಭಾಜನಾದೀಸು ಹಿ ಭಿನ್ನೇಸು ಅಹೋ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಅಹೋ ಅನತ್ತಾತಿ ವತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸರೀರೇ ಗಣ್ಡಪಿಳಕಾದೀಸು ವಾ ಉಟ್ಠಿತಾಸು ಕಣ್ಟಕೇನ ವಾ ವಿದ್ಧಾ ಅಹೋ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಅಹೋ ಅನತ್ತಾತಿ ಪನ ವತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಇದಞ್ಹಿ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ಅವಿಭೂತಂ ದುದ್ದಸಂ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾಪನಂ. ತೇನ ತಂ ಭಗವಾ ಅನಿಚ್ಚವಸೇನ ವಾ ದುಕ್ಖವಸೇನ ವಾ ಉಭಯವಸೇನ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಯಿದಂ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತೇಪರಿವಟ್ಟೇ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖವಸೇನೇವ ದಸ್ಸಿತಂ. ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತಸ್ಮಾ ತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಸ್ಮಾ ಏತರಹಿ ಅಞ್ಞದಾಪಿ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪನ್ತಿಆದೀನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನೇವ.

೨೪೫. ನಿಬ್ಬಿನ್ದತೀತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ನಿಬ್ಬಿದಾತಿ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ಬಹೂನಿ ನಾಮಾನಿ. ಏಸಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಸಞ್ಞಗ್ಗನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಕತ್ಥಚಿ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಧಾನಿಯಙ್ಗನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧೀತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ತಮ್ಮಯತಾಪರಿಯಾದಾನನ್ತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ತೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ. ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವೀಹೀತಿ.

ತತ್ಥ ಪೋಟ್ಠಪಾದಸುತ್ತೇ ತಾವ ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಖೋ, ಪೋಟ್ಠಪಾದ, ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೧೬) ಏವಂ ಸಞ್ಞಗ್ಗನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಸುಸಿಮಸುತ್ತೇ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಖೋ, ಸುಸಿಮ, ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ, ಪಚ್ಛಾ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೭೦) ಏವಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ದಸುತ್ತರಸುತ್ತೇ ‘‘ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಪಧಾನಿಯಙ್ಗ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೯) ಏವಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪದಾನಿಯಙ್ಗನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ರಥವಿನೀತೇ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧತ್ಥಂ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೫೭) ಏವಂ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವುತ್ತಾ. ಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಅತಮ್ಮಯತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತಮ್ಮಯತಂ ಆಗಮ್ಮ ಯಾಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ನಾನತ್ತಾ ನಾನತ್ತಸಿತಾ, ತಂ ಅಭಿನಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯಾಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಏಕತ್ತಾ ಏಕತ್ತಸಿತಾ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೧೦) ಏವಂ ತಮ್ಮಯತಾಪರಿಯಾದಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ‘‘ಯಾ ಚ ಮುಞ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾ, ಯಾ ಚ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಯಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕತ್ಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೫೪) ಏವಂ ತೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ವುತ್ತಾ. ಪಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಅನುಲೋಮಂ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅನುಲೋಮಂ ವೋದಾನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೧೭) ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ವುತ್ತಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅಲಗದ್ದಸುತ್ತೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತೀತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾನಾಮೇನ ಆಗತಾ.

ನಿಬ್ಬಿದಾ ವಿರಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿರಾಗೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ವಿರಾಗಾ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿರಾಗೇನ ಮಗ್ಗೇನ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಫಲಂ ಕಥಿತಂ. ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣಂ ಹೋತೀತಿ ಇಧ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಕಥಿತಾ.

ಏವಂ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತಂ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ದುರುಕ್ಖಿಪನಟ್ಠೇನ ಪಲಿಘೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇಸ ತಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಪಲಿಘೋತಿ ವುತ್ತೋ. ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾತಿ ಸೀಸಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಕತಾ, ಸಮೂಲಂ ವಾ ತಾಲಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಾಲಸ್ಸ ವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾ, ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪುನ ಸೋ ತಾಲೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಪುನ ಅಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವಂ ನೀತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕೋತಿ ಪುನಬ್ಭವದಾಯಕೋ. ಜಾತಿಸಂಸಾರೋತಿಆದೀಸು ಜಾಯನವಸೇನ ಚೇವ ಸಂಸರಣವಸೇನ ಚ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ಪುನಬ್ಭವಖನ್ಧಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ. ಸೋ ಹಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕರಣವಸೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಪರಿಕ್ಖಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇನೇಸ ತಸ್ಸಾ ಸಂಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ವಿಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ಸಂಕಿಣ್ಣಪರಿಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತೋ. ತಣ್ಹಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಿಕಾ ತಣ್ಹಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಗಮ್ಭೀರಾನುಗತಟ್ಠೇನ ಏಸಿಕಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇಸ ತಸ್ಸಾ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹತ್ತಾ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹೇಸಿಕೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನೀತಿ ಓರಂ ಭಜನಕಾನಿ ಕಾಮಭವೇ ಉಪಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾನಿ. ಏತಾನಿ ಹಿ ಕವಾಟಂ ವಿಯ ನಗರದ್ವಾರಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಅಗ್ಗಳಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇನೇಸ ತೇಸಂ ನಿರಾಕತತ್ತಾ ಭಿನ್ನತ್ತಾ ನಿರಗ್ಗಳೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಅರಿಯೋತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಪರಿಸುದ್ಧೋ. ಪನ್ನದ್ಧಜೋತಿ ಪತಿತಮಾನದ್ಧಜೋ. ಪನ್ನಭಾರೋತಿ ಖನ್ಧಭಾರಕಿಲೇಸಭಾರಅಭಿಸಙ್ಖಾರಭಾರಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಭಾರಾ ಪನ್ನಾ ಓರೋಹಿತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪನ್ನಭಾರೋ. ಅಪಿಚ ಇಧ ಮಾನಭಾರಸ್ಸೇವ ಓರೋಪಿತತ್ತಾ ಪನ್ನಭಾರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ. ಇಧ ಪನ ಮಾನಸಂಯೋಗೇನೇವ ವಿಸಂಯುತ್ತತ್ತಾ ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ರೂಪೇ ಅಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ವೇದನಾಯ… ಸಞ್ಞಾಯ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಭಗವತಾ ಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಯನವರಗತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಹರತೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಾಲೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ದ್ವೇ ನಗರಾನಿ ಏಕಂ ಚೋರನಗರಂ, ಏಕಂ ಖೇಮನಗರಂ. ಅಥ ಏಕಸ್ಸ ಮಹಾಯೋಧಸ್ಸ ಏವಂ ಭವೇಯ್ಯ – ‘‘ಯಾವಿಮಂ ಚೋರನಗರಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಾವ ಖೇಮನಗರಂ ಭಯತೋ ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ಚೋರನಗರಂ ಅನಗರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸನ್ನಾಹಂ ಕತ್ವಾ ಖಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೋರನಗರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಉಸ್ಸಾಪಿತೇ ಏಸಿಕತ್ಥಮ್ಭೇ ಖಗ್ಗೇನ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸದ್ವಾರಬಾಹಕಂ ಕವಾಟಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಲಿಘಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಾಕಾರಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಪರಿಕ್ಖಂ ಸಂಕಿರಿತ್ವಾ ನಗರಸೋಭನತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸಿತೇ ಧಜೇ ಪಾತೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಅಗ್ಗಿನಾ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಖೇಮನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರುಯ್ಹ ಞಾತಿಗಣಪರಿವುತೋ ಸುರಸಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಚೋರನಗರಂ ವಿಯ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ಖೇಮನಗರಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಮಹಾಯೋಧೋ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ. ತಸ್ಸೇವಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಯಾವ ಸಕ್ಕಾಯವಟ್ಟಂ ವತ್ತತಿ, ತಾವ ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಮ್ಮಕಾರಣಅಟ್ಠನವುತಿರೋಗಪಞ್ಚವೀಸತಿಮಹಾಭಯೇಹಿ ಪರಿಮುಚ್ಚನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಸೋ ಮಹಾಯೋಧೋ ವಿಯ ಸನ್ನಾಹಂ ಸೀಲಸನ್ನಾಹಂ ಕತ್ವಾ, ಪಞ್ಞಾಖಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಗ್ಗೇನ ಏಸಿಕತ್ಥಮ್ಭೇ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ತಣ್ಹೇಸಿಕಂ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ, ಸೋ ಯೋಧೋ ಸದ್ವಾರಬಾಹಕಂ ನಗರಕವಾಟಂ ವಿಯ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಗ್ಗಳಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ, ಸೋ ಯೋಧೋ ಪಲಿಘಂ ವಿಯ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಲಿಘಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ಸೋ ಯೋಧೋ ಪಾಕಾರಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಪರಿಕ್ಖಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರಪರಿಕ್ಖಂ ಸಂಕಿರಿತ್ವಾ, ಸೋ ಯೋಧೋ ನಗರಸೋಭನತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸಾಪಿತೇ ಧಜೇ ವಿಯ ಮಾನದ್ಧಜೇ ಪಾತೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾಯನಗರಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ, ಸೋ ಯೋಧೋ ಖೇಮನಗರೇ ಉಪರಿಪಾಸಾದೇ ಸುರಸಭೋಜನಂ ವಿಯ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಮತನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ಕಾಲಂ ವೀತಿನಾಮೇತಿ.

೨೪೬. ಇದಾನಿ ಏವಂ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪರೇಹಿ ಅನಧಿಗಮನೀಯವಿಞ್ಞಾಣತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಂ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತಂ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನ್ವೇಸನ್ತಿ ಅನ್ವೇಸನ್ತಾ ಗವೇಸನ್ತಾ. ಇದಂ ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಇದಂ ನಾಮ ನಿಸ್ಸಿತಂ. ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತೋಪಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಉತ್ತಮಪುಗ್ಗಲೋ ಖೀಣಾಸವೋಪಿ. ಅನನುವಿಜ್ಜೋತಿ ಅಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೋ ವಾ ಅವಿನ್ದೇಯ್ಯೋ ವಾ. ತಥಾಗತೋತಿ ಹಿ ಸತ್ತೇ ಗಹಿತೇ ಅಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ ವಟ್ಟತಿ, ಖೀಣಾಸವೇ ಗಹಿತೇ ಅವಿನ್ದೇಯ್ಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ ವಟ್ಟತಿ.

ತತ್ಥ ಪುರಿಮನಯೇ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಧರಮಾನಕಂಯೇವ ಖೀಣಾಸವಂ ತಥಾಗತೋ ಸತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ನ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ. ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಪನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಸತ್ತೋತಿ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವಾ ಕಿಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮಿ? ಅನನುವಿಜ್ಜೋ ತಥಾಗತೋ. ನ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸತ್ತೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಇದಂ ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಅನ್ವೇಸನ್ತಾಪಿ ಕಿಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ? ಕಥಂ ಪಟಿಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯನಯೇ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಧರಮಾನಕಂಯೇವ ಖೀಣಾಸವಂ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಇನ್ದಾದೀಹಿ ಅವಿನ್ದಿಯಂ ವದಾಮಿ. ನ ಹಿ ಸಇನ್ದಾ ದೇವಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಾ ಸಪಜಾಪತಿಕಾ ಅನ್ವೇಸನ್ತಾಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ವಾ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ವಾ ಫಲಚಿತ್ತಂ ವಾ, ಇದಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವತ್ತತೀತಿ ಜಾನಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತೇ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಕಿಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ?

ಅಸತಾತಿ ಅಸನ್ತೇನ. ತುಚ್ಛಾತಿ ತುಚ್ಛಕೇನ. ಮುಸಾತಿ ಮುಸಾವಾದೇನ. ಅಭೂತೇನಾತಿ ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತೇನ. ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅಭಿಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವದನ್ತಿ. ವೇನಯಿಕೋತಿ ವಿನಯತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ವಿನಯೋ, ಸೋ ಏವ ವೇನಯಿಕೋ, ಸತ್ತವಿನಾಸಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಥಾ ಚಾಹಂ ನ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯೇನ ವಾಕಾರೇನ ಅಹಂ ನ ಸತ್ತವಿನಾಸಕೋ. ಯಥಾ ಚಾಹಂ ನ ವದಾಮೀತಿ ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಅಹಂ ಸತ್ತವಿನಾಸಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾಹಂ ನ ಸತ್ತವಿನಾಸಕೋ, ಯಥಾ ಚ ನ ಸತ್ತವಿನಾಸಂ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ತಥಾ ಮಂ ತೇ ಭೋನ್ತೋ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಸತ್ತವಿನಾಸಕೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋತಿ ಚ, ‘‘ಸತೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಚ್ಛೇದಂ ವಿನಾಸಂ ವಿಭವಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಸತ್ತವಿನಾಸಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ಚ ಅಸತಾ ತುಚ್ಛಾ ಮುಸಾ ಅಭೂತೇನ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ.

ಪುಬ್ಬೇ ಚಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡಮ್ಹಿಯೇವ ಚ. ಏತರಹಿ ಚಾತಿ ಏತರಹಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಞ್ಚ. ದುಕ್ಖಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ನಿರೋಧನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅಪ್ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವಿಹರನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಚತುಸಚ್ಚಮೇವ ಪಞ್ಞಪೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ದುಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ತಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತೋ ಸಮುದಯೋ, ನಿರೋಧಗ್ಗಹಣೇನ ತಂಸಮ್ಪಾಪಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಗಹಿತೋವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ರ ಚೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನೇ. ಪರೇತಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಆಜಾನಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಪುಗ್ಗಲಾ. ಅಕ್ಕೋಸನ್ತೀತಿ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಿ. ಪರಿಭಾಸನ್ತೀತಿ ವಾಚಾಯ ಪರಿಭಾಸನ್ತಿ. ರೋಸೇನ್ತಿ ವಿಹೇಸೇನ್ತೀತಿ ರೋಸೇಸ್ಸಾಮ ವಿಹೇಸೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಘಟ್ಟೇನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಅಕ್ಕೋಸಾದೀಸು, ತೇಸು ವಾ ಪರಪುಗ್ಗಲೇಸು. ಆಘಾತೋತಿ ಕೋಪೋ. ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ. ಅನಭಿರದ್ಧೀತಿ ಅತುಟ್ಠಿ.

ತತ್ರ ಚೇತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನೇಯೇವ. ಪರೇತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ ಆಜಾನಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥಪುಗ್ಗಲಾ. ಆನನ್ದೋತಿ ಆನನ್ದಪೀತಿ. ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತತ್ತನ್ತಿ ಉಪ್ಪಿಲಾಪನಪೀತಿ. ತತ್ರ ಚೇತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಮ್ಹಿಯೇವ. ತತ್ರಾತಿ ಸಕ್ಕಾರಾದೀಸು. ಯಂ ಖೋ ಇದಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಇದಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಪುಬ್ಬೇ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ. ತತ್ಥಮೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ಇಮೇ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ತತ್ರಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಇಮೇ ಸಕ್ಕಾರಾ ಮಯಿ ಕರೀಯನ್ತೀತಿ ವಾ ಅಹಂ ಏತೇ ಅನುಭವಾಮೀತಿ ವಾ ನ ಹೋತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂಯೇವ ಏತೇ ಸಕ್ಕಾರೇ ಅನುಭೋತೀತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಹೋತೀತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ತಥಾಗತಮ್ಪಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೨೪೭. ತಸ್ಮಾ ತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ನ ತುಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನಿಯೇಪಿ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ತಂ ಪಜಹಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ವಾ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ ತಥಾ ತಥಾ ಕರೇಯ್ಯ. ನ ಹಿ ನೋ ಏತಂ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ತಾ ವಾತಿ, ಭನ್ತೇ, ಏತಂ ತಿಣಕಟ್ಠಸಾಖಾಪಲಾಸಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನೇವ ಅತ್ತಾ ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರೂಪಂ ನ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಚೀವರಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರೋಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ತಂ ಪಜಹಥಾತಿ ಭಗವಾ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂಯೇವ ನ ತುಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಜಹಾಪೇತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ, ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವಾ. ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೇನ ಪನೇತಂ ಪಜಹಾಪೇತಿ.

೨೪೮. ಏವಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋತಿ ಏತ್ಥ ತಿಪರಿವಟ್ಟತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಇಮಂ ಠಾನಂ ಆಹರಿತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಟಿಲೋಮೇನ ಪೇಮಮತ್ತಕೇನ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಇಮಂ ಠಾನಂ ಆಹರಿತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋತಿ ಸುಕಥಿತೋ. ಸುಕಥಿತತ್ತಾ ಏವ ಉತ್ತಾನೋ ವಿವಟೋ ಪಕಾಸಿತೋ. ಛಿನ್ನಪಿಲೋತಿಕೋತಿ ಪಿಲೋತಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ಛಿನ್ನಂ ಭಿನ್ನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಿಬ್ಬಿತಂ ಗಣ್ಠಿಕತಂ ಜಿಣ್ಣಂ ವತ್ಥಂ, ತಂ ಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಅಟ್ಠಹತ್ಥಂ ವಾ ನವಹತ್ಥಂ ವಾ ಅಹತಸಾಟಕಂ ನಿವತ್ಥೋ, ಸೋ ಛಿನ್ನಪಿಲೋತಿಕೋ ನಾಮ. ಅಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ತಾದಿಸೋ, ನ ಹೇತ್ಥ ಕೋಹಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಸಿಬ್ಬಿತಗಣ್ಠಿಕತಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ. ಅಪಿಚ ಕಚವರೋ ಪಿಲೋತಿಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಾಸನೇ ಸಮಣಕಚವರಂ ನಾಮ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಲಭತಿ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಕಾರಣ್ಡವಂ ನಿದ್ಧಮಥ, ಕಸಮ್ಬುಞ್ಚಾಪಕಸ್ಸಥ;

ತತೋ ಪಲಾಪೇ ವಾಹೇಥ, ಅಸ್ಸಮಣೇ ಸಮಣಮಾನಿನೇ.

ನಿದ್ಧಮಿತ್ವಾನ ಪಾಪಿಚ್ಛೇ, ಪಾಪಆಚಾರಗೋಚರೇ;

ಸುದ್ಧಾ ಸುದ್ಧೇಹಿ ಸಂವಾಸಂ, ಕಪ್ಪಯವ್ಹೋ ಪತಿಸ್ಸತಾ;

ತತೋ ಸಮಗ್ಗಾ ನಿಪಕಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೨೮೩-೨೮೫);

ಇತಿ ಸಮಣಕಚವರಸ್ಸ ಛಿನ್ನತ್ತಾಪಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಛಿನ್ನಪಿಲೋತಿಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ವಟ್ಟಂ ತೇಸಂ ನತ್ಥಿ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯಾತಿ ತೇಸಂ ವಟ್ಟಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವಂ ಗತಂ ನಿಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಿಕಂ ಜಾತಂ. ಏವರೂಪೋ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಏವಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೇ ಸಾಸನೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ಚ ಖೀಣಾಸವೋ, ಏವಂ ಅನಾಗಾಮಿಆದಯೋಪಿ.

ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರಿನೋ ಸದ್ಧಾನುಸಾರಿನೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ? ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಾವಾಹಿಂ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ, ಫಲೇ ಠಿತೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ. ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ? ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಾವಾಹಿಂ ಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ, ಫಲೇ ಠಿತೋ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ (ಪು. ಪ. ೩೦). ಯೇಸಂ ಮಯಿ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಂ ಪೇಮಮತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೇಸಂ ಅಞ್ಞೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಗತೇ ಪನ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಂ ಪೇಮಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ತೇ ವಿಪಸ್ಸಕಪುಗ್ಗಲಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ವಿಪಸ್ಸಕಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಹಿ ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ದಸಬಲೇ ಏಕಾ ಸದ್ಧಾ ಏಕಂ ಪೇಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ತೇನ ಪೇಮೇನ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ಠಪಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ನಿಯತಗತಿಕಾ ಕಿರ ಏತೇ. ಪೋರಾಣಕತ್ಥೇರಾ ಪನ ಏವರೂಪಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಚೂಳಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ವದನ್ತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಅಲಗದ್ದೂಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ವಮ್ಮಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೪೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಮ್ಮಿಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತಂ. ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಕುಮಾರಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ಪನ ಭಗವತಾ, ‘‘ಕಸ್ಸಪಂ ಪಕ್ಕೋಸಥ, ಇದಂ ಫಲಂ ವಾ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ದೇಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ಕತರಸ್ಸ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸಾತಿ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಗಹಿತನಾಮತ್ತಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವುಡ್ಢಕಾಲೇಪಿ ‘‘ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪಿಚ ರಞ್ಞಾ ಪೋಸಾವನಿಕಪುತ್ತತ್ತಾಪಿ ತಂ ‘‘ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸು. ಅಯಂ ಪನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಯೋಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆವಿಭಾವಕಥಾ –

ಥೇರೋ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ಚಿತ್ರಕಥಿಂ ಏಕಂ ಅತ್ತನೋ ಸಾವಕಂ ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಅನಾಗತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಯಂ ಥೇರೋ ವಿಯ ಚಿತ್ರಕಥೀ ಸಾವಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ.

ತದಾ ಕಿರ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಓಸಕ್ಕನ್ತೇ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಯ್ಹ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಂಸು. ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ತತಿಯದಿವಸೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಅನುಥೇರೋ ಚತುತ್ಥದಿವಸೇ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹೋಸಿ. ಇತರೇ ತಯೋ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ತೇಸಂ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭೋನ್ತಾನಂ ಏಕೋ ತಕ್ಕಸಿಲಾಯಂ ರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿ ನಾಮ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಕುಮ್ಭಕಾರಸಾಲಾಯಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ತೋ. ಏಕೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮುದ್ದಪಟ್ಟನೇ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ನಾವಂ ಆರುಯ್ಹ ಭಿನ್ನನಾವೋ ದಾರುಚೀರಾನಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಲಾಭಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ತೋ, ‘‘ಅಹಂ ಅರಹಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ, ‘‘ನ ತ್ವಂ ಅರಹಾ, ಗಚ್ಛ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಕಾಮಾಯ ದೇವತಾಯ ಚೋದಿತೋ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪತ್ತೋ.

ಏಕೋ ರಾಜಗಹೇ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಕುಲದಾರಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಸಾ ಚ ಪಠಮಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಕುಲಘರಂ ಗತಾ ಗಬ್ಭಸಣ್ಠಿತಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತೀ ಸಾಮಿಕಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ತೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಪಬ್ಬಜಿತಾ. ತಸ್ಸಾ ಗಬ್ಭಿನಿನಿಮಿತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ದೇವದತ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು, ಸೋ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೀ’’ತಿ ಆಹ. ದಸಬಲಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು, ಸತ್ಥಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸಿ. ಥೇರೋ ಸಾವತ್ಥಿನಗರವಾಸೀನಿ ಕುಲಾನಿ ವಿಸಾಖಞ್ಚ ಉಪಾಸಿಕಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಸೋಧೇನ್ತೋ, – ‘‘ಪುರೇ ಲದ್ಧೋ ಗಬ್ಭೋ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಅರೋಗಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತಂ ಅಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಾಸಿ. ಸಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಸದಿಸಂ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಪೋಸಾಪೇಸಿ. ‘‘ಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ಚಸ್ಸ ನಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ನೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ಇತಿ ರಞ್ಞೋ ಪೋಸಾವನಿಕಪುತ್ತತ್ತಾಪಿ ತಂ ‘‘ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸೂತಿ.

ಅನ್ಧವನೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ವನೇ. ತಂ ಕಿರ ವನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾಲೇ ಅವಿಜಹಿತನಾಮಂ ಅನ್ಧವನಂತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಭಾವನಾ – ಅಪ್ಪಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸರೀರಧಾತು ನ ಏಕಗ್ಘನಾ ಹೋತಿ. ಅಧಿಟ್ಠಾನಾನುಭಾವೇನ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಯತಿ. ತೇನೇವ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ, – ‘‘ಅಹಂ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕೋ, ಅಪ್ಪಕೇಹಿ ಸತ್ತೇಹಿ ಅಹಂ ದಿಟ್ಠೋ, ಯೇಹಿ ನ ದಿಟ್ಠೋ, ತೇವ ಬಹುತರಾ, ತೇ ಮೇ ಧಾತುಯೋ ಆದಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ, ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಂ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಯತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ದೀಘಾಯುಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸುವಣ್ಣಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಏಕಗ್ಘನಂ ಧಾತುಸರೀರಂ ತಿಟ್ಠತಿ.

ಕಸ್ಸಪಸ್ಸಾಪಿ ಭಗವತೋ ತಥೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತೋ ಮಹಾಜನಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ, ‘‘ಧಾತುಯೋ ಏಕಗ್ಘನಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಯೋಜೇತುಂ, ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಮ್ಮನ್ತಯಿತ್ವಾ ಏಕಗ್ಘನಮೇವ ಚೇತಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಕಿತ್ತಕಂ ಪನ ಹೋತು ತನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ಏಕೇ ಸತ್ತಯೋಜನಿಯನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ಏತಂ ಅತಿಮಹನ್ತಂ, ಅನಾಗತೇ ಜಗ್ಗಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಛಯೋಜನಂ ಹೋತು, ಪಞ್ಚಯೋಜನಂ… ಚತುಯೋಜನಂ… ತಿಯೋಜನಂ… ದ್ವಿಯೋಜನಂ… ಏಕಯೋಜನಂ ಹೋತೂತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಇಟ್ಠಕಾ ಕೀದಿಸಾ ಹೋನ್ತೂತಿ ಬಾಹಿರನ್ತೇ ಇಟ್ಠಕಾ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಮಯಾ ಏಕಗ್ಘನಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಾ ಹೋನ್ತು, ಅಬ್ಭನ್ತರಿಮನ್ತೇ ಪಞ್ಞಾಸಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಾ. ಹರಿತಾಲಮನೋಸಿಲಾಹಿ ಮತ್ತಿಕಾಕಿಚ್ಚಂ ಕಯಿರತು, ತೇಲೇನ ಉದಕಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಮುಖಾನಿ ಚತುಧಾ ವಿಭಜಿಂಸು. ರಾಜಾ ಏಕಂ ಮುಖಂ ಗಣ್ಹಿ, ರಾಜಪುತ್ತೋ ಪಥವಿನ್ದರಕುಮಾರೋ ಏಕಂ, ಅಮಚ್ಚಾನಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಹುತ್ವಾ ಸೇನಾಪತಿ ಏಕಂ, ಜನಪದಾನಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಹುತ್ವಾ ಸೇಟ್ಠಿ ಏಕಂ.

ತತ್ಥ ಧನಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ರಾಜಾಪಿ ಸುವಣ್ಣಂ ನೀಹರಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಮುಖೇ ಕಮ್ಮಂ ಆರಭಿ, ಉಪರಾಜಾಪಿ, ಸೇನಾಪತಿಪಿ. ಸೇಟ್ಠಿನಾ ಗಹಿತಮುಖೇ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಓಲೀಯತಿ. ತತೋ ಯಸೋರತೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಉಪಾಸಕೋ ತೇಪಿಟಕೋ ಭಾಣಕೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಿಯಸಾವಕೋ, ಸೋ ಕಮ್ಮಂ ಓಲೀಯತೀತಿ ಞತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಸಕಟಸತಾನಿ ಯೋಜಾಪೇತ್ವಾ ಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ತಸ್ಸ ಯೋಜನಿಕಂ ರತನಚೇತಿಯಂ ಕಯಿರತಿ, ಯೋ ಯಂ ದಾತುಂ ಉಸ್ಸಹತಿ ಸುವಣ್ಣಂ ವಾ ಹಿರಞ್ಞಂ ವಾ ಸತ್ತರತನಂ ವಾ ಹರಿತಾಲಂ ವಾ ಮನೋಸಿಲಂ ವಾ, ಸೋ ತಂ ದೇತೂ’’ತಿ ಸಮಾದಪೇಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಥಾಮೇನ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದೀನಿ ಅದಂಸು. ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ತೇಲತಣ್ಡುಲಾದೀನಿ ದೇನ್ತಿಯೇವ. ಉಪಾಸಕೋ ತೇಲತಣ್ಡುಲಾದೀನಿ ಕಮ್ಮಕಾರಾನಂ ಭತ್ತವೇತನತ್ಥಂ ಪಹಿಣಾತಿ, ಅವಸೇಸೇಹಿ ಸುವಣ್ಣಂ ಚೇತಾಪೇತ್ವಾ ಪಹಿಣಾತಿ, ಏವಂ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಅಚರಿ.

ಚೇತಿಯೇ ಕಮ್ಮಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನತೋ ಪಣ್ಣಂ ಪಹಿಣಿಂಸು – ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಂ ಕಮ್ಮಂ ಆಚರಿಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದತೂ’’ತಿ. ಸೋಪಿ ಪಣ್ಣಂ ಪಹಿಣಿ – ‘‘ಮಯಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಸಮಾದಪಿತೋ, ಯಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೂ’’ತಿ. ದ್ವೇಪಿ ಪಣ್ಣಾನಿ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸಮಾಗಮಿಂಸು. ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಣ್ಣತೋ ಪನ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನತೋ ಪಣ್ಣಂ ಪಠಮತರಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೋ ಪಣ್ಣಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏಕಕೋವ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಅಟವಿಯಂ ಪಞ್ಚ ಚೋರಸತಾನಿ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ತತ್ರೇಕಚ್ಚೇ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪತೋ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಂ, ನಿಧಿಕುಮ್ಭೀ ನೋ ಪವಟ್ಟಮಾನಾ ಆಗತಾತಿ ಅವಸೇಸಾನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ. ಕಸ್ಮಾ ತಾತಾ, ಮಂ ಗಣ್ಹಥಾತಿ? ತಯಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪತೋ ಸಬ್ಬಂ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಂ, ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ದೇಹೀತಿ. ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ನ ಜಾನಾಥ, ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತಸ್ಸ ಯೋಜನಿಕಂ ರತನಚೇತಿಯಂ ಕಯಿರತಿ, ತದತ್ಥಾಯ ಮಯಾ ಸಮಾದಪಿತಂ, ನೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ. ತಂ ತಂ ಲದ್ಧಲದ್ಧಟ್ಠಾನತೋ ತತ್ಥೇವ ಪೇಸಿತಂ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ನಿವತ್ಥಸಾಟಕಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಿತ್ತಂ ಕಾಕಣಿಕಮ್ಪಿ ನತ್ಥೀತಿ.

ಏಕೇ, ‘‘ಏವಮೇತಂ ವಿಸ್ಸಜೇಥ ಆಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ಏಕೇ, ‘‘ಅಯಂ ರಾಜಪೂಜಿತೋ ಅಮಚ್ಚಪೂಜಿತೋ, ಅಮ್ಹೇಸು ಕಞ್ಚಿದೇವ ನಗರವೀಥಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಅನಯವ್ಯಸನಂ ಪಾಪುಣಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಉಪಾಸಕೋ, ‘‘ತಾತಾ, ನಾಹಂ ಏವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಞ್ಚ ಖೋ ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞೇನ, ನ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತನಿಕನ್ತಿಯಾ. ಅಥ ತೇಸು ಗಹೇತಬ್ಬೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋತಿ ವಿವದನ್ತೇಸು ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಲದ್ಧಿಕಾ ಏವ ಬಹುತರಾ ಹುತ್ವಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪಯಿಂಸು.

ತೇಸಂ ಬಲವಗುಣೇ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ಅಪರಾಧೇನ ನಿಬ್ಬುತದೀಪಸಿಖಾ ವಿಯ ಅಕ್ಖೀನಿ ಅನ್ತರಧಾಯಿಂಸು. ತೇ, ‘‘ಕಹಂ ಭೋ ಚಕ್ಖು, ಕಹಂ ಭೋ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಞಾತಕೇಹಿ ಗೇಹಂ ನೀತಾ. ಏಕಚ್ಚೇ ನೋಞಾತಕಾ ಅನಾಥಾತಿ ತತ್ಥೇವ ಅಟವಿಯಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯಂ ವಸಿಂಸು. ಅಟವಿಂ ಆಗತಮನುಸ್ಸಾ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ತೇಸಂ ತಣ್ಡುಲಂ ವಾ ಪುಟಭತ್ತಂ ವಾ ಪರಿಬ್ಬಯಂ ವಾ ದೇನ್ತಿ. ದಾರುಪಣ್ಣಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಕುಹಿಂ ಗತತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತೇ ಅನ್ಧವನಂ ಗತಮ್ಹಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾಲೇ ತಂ ವನಂ ಅನ್ಧವನಂತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪನೇತಂ ಛಡ್ಡಿತಜನಪದೇ ಅಟವಿ ಅಹೋಸಿ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಜೇತವನಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಭಾಗೇ ಪವಿವೇಕಕಾಮಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪಧಾನಘರಂ ಅಹೋಸಿ, ತತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಸೇಖಪಟಿಪದಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ಧವನೇ ವಿಹರತೀ’’ತಿ.

ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾತಿ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಅಪಾಕಟಾ ಏಕಾ ದೇವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಭಿಜಾನಾತಿ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಅಹುಞಾತಞ್ಞತರಸ್ಸ ಮಹೇಸಕ್ಖಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿಂ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೬೫) ಏತ್ಥ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಸಕ್ಕೋಪಿ ದೇವರಾಜಾ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ವುತ್ತೋ. ದೇವತಾತಿ ಚ ಇದಂ ದೇವಾನಮ್ಪಿ ದೇವಧೀತಾನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣವಚನಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ದೇವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಖಯಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಅಬ್ಭನುಮೋದನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ – ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ರತ್ತಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ, ಚಿರನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ಉದ್ದಿಸತು, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೨೦) ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋ ಚ ಪಣೀತತರೋ ಚಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೦) ಏವಮಾದೀಸು ಸುನ್ದರೇ.

‘‘ಕೋ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;

ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ. (ವಿ. ವ. ೮೫೭) –

ಏವಮಾದೀಸು ಅಭಿರೂಪೇ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೫) ಅಬ್ಭನುಮೋದನೇ. ಇಧ ಪನ ಖಯೇ. ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇ ಆಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾತಿ ಇಧ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೋ ಅಭಿರೂಪೇ. ವಣ್ಣಸದ್ದೋ ಪನ ಛವಿ-ಥುತಿ-ಕುಲವಗ್ಗಕಾರಣ-ಸಣ್ಠಾನಪಮಾಣರೂಪಾಯತನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ, ‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋಸಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಛವಿಯಾ. ‘‘ಕದಾ ಸಞ್ಞೂಳ್ಹಾ ಪನ ತೇ ಗಹಪತಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೨.೭೭) ಏವಮಾದೀಸು ಥುತಿಯಂ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೧೫) ಕುಲವಗ್ಗೇ. ‘‘ಅಥ ಕೇನ ನು ವಣ್ಣೇನ, ಗನ್ಧಥೇನೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೪) ಕಾರಣೇ. ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೮) ಸಣ್ಠಾನೇ. ‘‘ತಯೋ ಪತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೬೦೨) ಪಮಾಣೇ. ‘‘ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ರೂಪಾಯತನೇ. ಸೋ ಇಧ ಛವಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾತಿ ಅಭಿರೂಪಛವಿಇಟ್ಠವಣ್ಣಾ, ಮನಾಪವಣ್ಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದೇವತಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಆಗಚ್ಛಮಾನಾ ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ಪಕತಿಇದ್ಧಿಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ಅತಿರೇಕವಣ್ಣಂ ಅತಿರೇಕಇದ್ಧಿಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ನಟಸಮಜ್ಜಾದೀನಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ವಿಯ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇನ ಕಾಯೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ದೇವಪುತ್ತೋ ತಥೇವ ಆಗತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾ’’ತಿ.

ಕೇವಲಕಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲಸದ್ದೋ ಅನವಸೇಸ-ಯೇಭೂಯ್ಯ-ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸಾನತಿರೇಕದಳ್ಹತ್ಥ-ವಿಸಂಯೋಗಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ, ‘‘ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೧) ಏವಮಾದೀಸು ಅನವಸೇಸತ್ತಮತ್ಥೋ. ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಾ ಚ ಅಙ್ಗಮಗಧಾ ಪಹೂತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಆದಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಯೇಭುಯ್ಯತಾ. ‘‘ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೨೨೫) ಏವಮಾದೀಸು ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸತಾ. ‘‘ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕಂ ನೂನ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೪೪) ಏವಮಾದೀಸು ಅನತಿರೇಕತಾ. ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಬಾಹಿಯೋ ನಾಮ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಠಿತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೩) ಏವಮಾದೀಸು ದಳ್ಹತ್ಥತಾ. ‘‘ಕೇವಲೀ ವುಸಿತವಾ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫೭) ಏವಮಾದೀಸು ವಿಸಂಯೋಗೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತ್ತಮತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ಕಪ್ಪಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಅಭಿಸದ್ದಹನ-ವೋಹಾರ-ಕಾಲ-ಪಞ್ಞತ್ತಿ- ಛೇದನ-ವಿಕಪ್ಪ-ಲೇಸ-ಸಮನ್ತಭಾವಾದಿ-ಅನೇಕತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ, ‘‘ಓಕಪ್ಪನಿಯಮೇತಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ, ಯಥಾ ತಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಏವಮಾದೀಸು ಅಭಿಸದ್ದಹನಮತ್ಥೋ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಹಿ ಸಮಣಕಪ್ಪೇಹಿ ಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೨೫೦) ಏವಮಾದೀಸು ವೋಹಾರೋ. ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಕಾಲೋ. ‘‘ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೧೨೪) ಏವಮಾದೀಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ‘‘ಅಲಙ್ಕತಾ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೬೫) ಏವಮಾದೀಸು ಛೇದನಂ. ‘‘ಕಪ್ಪತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೪೪೬) ಏವಮಾದೀಸು ವಿಕಪ್ಪೋ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಪ್ಪೋ ನಿಪಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೮೦) ಏವಮಾದೀಸು ಲೇಸೋ. ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ವೇಳುವನಂ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೪) ಏವಮಾದೀಸು ಸಮನ್ತಭಾವೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸಮನ್ತಭಾವೋ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಮಾ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಅನ್ಧವನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನವಸೇಸಂ ಸಮನ್ತತೋ ಅನ್ಧವನನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಓಭಾಸೇತ್ವಾತಿ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಸರೀರಸಮುಟ್ಠಿತಾಯ ಆಭಾಯ ಫರಿತ್ವಾ, ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ ಚ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಪಜ್ಜೋತಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೇ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿವಚನಮವೋಚ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಅವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮಣವೋಹಾರೇನೇವ ಕಥೇತೀತಿ? ಸಮಣಸಞ್ಞಾಸಮುದಾಚಾರೇನೇವ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಅನ್ತರಾ ಕಾಮಾವಚರೇ ವಸಿ. ಅಹಂ ಪನ ಅಸ್ಮಿ ತತೋ ಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ ಸಮಣಸಞ್ಞಾವಸ್ಸ ಸಮುದಾಚರತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮಣವೋಹಾರೇನೇವ ಕಥೇತಿ. ಪುಬ್ಬಸಹಾಯೋ ಕಿರೇಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ. ಕುತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ? ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಯೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬಯೋಗೇ ಆಗತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಸಹಾಯೇಸು ಅನುಥೇರೋ ಚತುತ್ಥದಿವಸೇ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹೋಸೀತಿ ವುತ್ತೋ, ಅಯಂ ಸೋ. ತದಾ ಕಿರ ತೇಸು ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಆಗಮಿಂಸು. ಸೋ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ವೇಹಾಸಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತದಹೇ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆದಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಂ, ಆವುಸೋ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಇತರೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ನ, ಆವುಸೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏವಂ ಕತಿಕಾ ಅತ್ಥಿ – ‘ಯೋ ಪಠಮಂ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆಹರತಿ, ತೇನಾಭತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಸೇಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’ತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಅತ್ತನೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪಯಿತ್ಥ. ಮಯಮ್ಪಿ ಸಚೇ ನೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸ್ಸಾಮ. ಪಪಞ್ಚೋ ಏಸ ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ. ಸೋ ಯಥಾಫಾಸುಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಯುಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ.

ಪುನದಿವಸೇ ಅನುಥೇರೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಸಚ್ಛಕಾಸಿ, ತಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಆಗಮಿಂಸು. ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಯಥಾಫಾಸುಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಯುಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ಠತ್ವಾ ತೇ ಸಹಾಯೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ, ಏಕೋ ತದಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಏಕೋ ಅಧುನಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಪತ್ತೋ, ಏಕೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ‘‘ಅಹಂ ಅರಹಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನೇ ವಸತೀತಿ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ನ ತ್ವಂ ಅರಹಾ, ನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ಗಚ್ಛ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಹೀ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ. ಸೋಪಿ ಅನ್ತರಘರೇ ಭಗವನ್ತಂ ಓವಾದಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ, ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತೇ ಬಾಹಿಯ ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಹೋತೂ’’ತಿ (ಉದಾ. ೧೦) ಭಗವತಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಓವದಿತೋ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ.

ತತೋ ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಕುಹಿನ್ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅನ್ಧವನೇ ಸೇಕ್ಖಪಟಿಪದಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ವಿಹರತೀತಿ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಪನ ತುಚ್ಛಹತ್ಥೇನ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಸಹಾಯೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ನಿರಾಮಿಸೋ ಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕೇ ವಸನ್ತೋ ಮಯಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಮ್ಪಿ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಇದಾನಿ ಆಮಿಸಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಕಿಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ? ಧಮ್ಮಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಠಿತೋವ ರತನಾವಳಿಂ ಗನ್ಥೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪನ್ನರಸ ಪಞ್ಹೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ತಂ ಧಮ್ಮಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಆದಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮಣಸಞ್ಞಾಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ತಂ ಅನಭಿವಾದೇತ್ವಾವ, ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಆಲಪಿತ್ವಾ ಅಯಂ ವಮ್ಮಿಕೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತುರಿತಾಲಪನವಸೇನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಆಮೇಡಿತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ವಾ ಏಕನೇವ ತಿಲಕೇನ ನಲಾಟಂ ನ ಸೋಭತಿ, ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ದಿನ್ನೇಸು ಫುಲ್ಲಿತಮಣ್ಡಿತಂ ವಿಯ ಸೋಭತಿ, ಏವಂ ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ವಚನಂ ನ ಸೋಭತಿ, ಪರಿವಾರಿಕಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಫುಲ್ಲಿತಮಣ್ಡಿತಂ ವಿಯ ಸೋಭತೀತಿ ತಂ ಪರಿವಾರಿಕಪದವಸೇನ ವಚನಂ ಫುಲ್ಲಿತಮಣ್ಡಿತಂ ವಿಯ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಏವಮಾಹ.

ಅಯಂ ವಮ್ಮಿಕೋತಿ ಪುರತೋ ಠಿತೋ ವಮ್ಮಿಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ದೇಸನಾವಸೇನ ಪನ ಪುರತೋ ಠಿತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಅಯನ್ತಿ ಆಹ. ಲಙ್ಗಿನ್ತಿ ಸತ್ಥಂ ಆದಾಯ ಖಣನ್ತೋ ಪಲಿಘಂ ಅದ್ದಸ. ಉಕ್ಖಿಪ ಲಙ್ಗಿಂ ಅಭಿಕ್ಖಣ ಸುಮೇಧಾತಿ ತಾತ, ಪಣ್ಡಿತ, ಲಙ್ಗೀ ನಾಮ ರತ್ತಿಂ ಧೂಮಾಯತಿ ದಿವಾ ಪಜ್ಜಲತಿ. ಉಕ್ಖಿಪೇತ ಪರಂ ಪರತೋ ಖಣಾತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಉದ್ಧುಮಾಯಿಕನ್ತಿ ಮಣ್ಡೂಕಂ. ಚಙ್ಕವಾರನ್ತಿ ಖಾರಪರಿಸ್ಸಾವನಂ. ಕುಮ್ಮನ್ತಿ ಕಚ್ಛಪಂ. ಅಸಿಸೂನನ್ತಿ ಮಂಸಚ್ಛೇದಕಂ ಅಸಿಞ್ಚೇವ ಅಧಿಕುಟ್ಟನಞ್ಚ. ಮಂಸಪೇಸಿನ್ತಿ ನಿಸದಪೋತಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಲ್ಲಮಂಸಪಿಣ್ಡಂ. ನಾಗನ್ತಿ ಸುಮನಪುಪ್ಫಕಲಾಪಸದಿಸಂ ಮಹಾಫಣಂ ತಿವಿಧಸೋವತ್ಥಿಕಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅಹಿನಾಗಂ ಅದ್ದಸ. ಮಾ ನಾಗಂ ಘಟ್ಟೇಸೀತಿ ದಣ್ಡಕಕೋಟಿಯಾ ವಾ ವಲ್ಲಿಕೋಟಿಯಾ ವಾ ಪಂಸುಚುಣ್ಣಂ ವಾ ಪನ ಖಿಪಮಾನೋ ಮಾ ನಾಗಂ ಘಟ್ಟಯಿ. ನಮೋ ಕರೋಹಿ ನಾಗಸ್ಸಾತಿ ಉಪರಿವಾತತೋ ಅಪಗಮ್ಮ ಸುದ್ಧವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ನಾಗಸ್ಸ ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೋಹಿ. ನಾಗೇನ ಅಧಿಸಯಿತಂ ಧನಂ ನಾಮ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಕುಲಪರಿವಟ್ಟಾ ಖಾದತೋ ನ ಖೀಯತಿ, ನಾಗೋ ತೇ ಅಧಿಸಯಿತಂ ಧನಂ ದಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಮೋ ಕರೋಹಿ ನಾಗಸ್ಸಾತಿ. ಇತೋ ವಾ ಪನ ಸುತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧೇ ಇತೋತಿ ಸಾಸನೇ ನಿಸ್ಸಕಂ, ನ ತಥಾ ಇಧ. ಇಧ ಪನ ದೇವಪುತ್ತೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಇತೋ ವಾ ಪನಾತಿ ಮಮ ವಾ ಪನ ಸನ್ತಿಕಾ ಸುತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

೨೫೧. ಚಾತುಮ್ಮಹಾಭೂತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಚತುಮಹಾಭೂತಮಯಸ್ಸ. ಕಾಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಯಥೇವ ಹಿ ಬಾಹಿರಕೋ ವಮ್ಮಿಕೋ, ವಮತೀತಿ ವನ್ತಕೋತಿ ವನ್ತುಸ್ಸಯೋತಿ ವನ್ತಸಿನೇಹಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಮ್ಮಿಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೋ ಹಿ ಅಹಿಮಙ್ಗುಸಉನ್ದೂರಘರಗೋಳಿಕಾದಯೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇ ಪಾಣಕೇ ವಮತೀತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ. ಉಪಚಿಕಾಹಿ ವನ್ತಕೋತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ. ಉಪಚಿಕಾಹಿ ವಮಿತ್ವಾ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಉಕ್ಖಿತ್ತಪಂಸುಚುಣ್ಣೇನ ಕಟಿಪ್ಪಮಾಣೇನಪಿ ಪೋರಿಸಪ್ಪಮಾಣೇನಪಿ ಉಸ್ಸಿತೋತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ. ಉಪಚಿಕಾಹಿ ವನ್ತಖೇಳಸಿನೇಹೇನ ಆಬದ್ಧತಾಯ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇಪಿ ನ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಯತಿ, ನಿದಾಘೇಪಿ ತತೋ ಪಂಸುಮುಟ್ಠಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಮುಟ್ಠಿನಾ ಪೀಳಿಯಮಾನೇ ಸಿನೇಹೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಏವಂ ವನ್ತಸಿನೇಹೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧೋತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ. ಏವಮಯಂ ಕಾಯೋಪಿ, ‘‘ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಾ ಅಕ್ಖಿಗೂಥಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಅಸುಚಿಕಲಿಮಲಂ ವಮತೀತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ. ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಖೀಣಾಸವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನೇನ ಅತ್ತಭಾವಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಗತಾತಿ ಅರಿಯೇಹಿ ವನ್ತಕೋತಿಪಿ ವಮ್ಮಿಕೋ. ಯೇಹಿ ಚಾಯಂ ತೀಹಿ ಅಟ್ಠಿಸತೇಹಿ ಉಸ್ಸಿತೋ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬದ್ಧೋ ಮಂಸಾವಲೇಪನೋ ಅಲ್ಲಚಮ್ಮಪರಿಯೋನದ್ಧೋ ಛವಿರಞ್ಜಿತೋ ಸತ್ತೇ ವಞ್ಚೇತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅರಿಯೇಹಿ ವನ್ತಮೇವಾತಿ ವನ್ತುಸ್ಸಯೋತಿಪಿ ವಮ್ಮಿಕೋ. ‘‘ತಣ್ಹಾ ಜನೇತಿ ಪುರಿಸಂ, ಚಿತ್ತಮಸ್ಸ ವಿಧಾವತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫೫) ಏವಂ ತಣ್ಹಾಯ ಜನಿತತ್ತಾ ಅರಿಯೇಹಿ ವನ್ತೇನೇವ ತಣ್ಹಾಸಿನೇಹೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧೋ ಅಯನ್ತಿ ವನ್ತಸಿನೇಹೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧೋತಿಪಿ ವಮ್ಮಿಕೋ. ಯಥಾ ಚ ವಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಪಾಣಕಾ ತತ್ಥೇವ ಜಾಯನ್ತಿ, ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಗಿಲಾನಾ ಸಯನ್ತಿ, ಮತಾ ಪತನ್ತಿ. ಇತಿ ಸೋ ತೇಸಂ ಸೂತಿಘರಂ ವಚ್ಚಕುಟಿ ಗಿಲಾನಸಾಲಾ ಸುಸಾನಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಕಾಯೋ ಅಯಂ ಗೋಪಿತರಕ್ಖಿತೋ ಮಣ್ಡಿತಪ್ಪಸಾಧಿತೋ ಮಹಾನುಭಾವಾನಂ ಕಾಯೋತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಛವಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ಚಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ಮಂಸನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ನ್ಹಾರುನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ಅಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾತಿ ಏವಂ ಕುಲಗಣನಾಯ ಅಸೀತಿಮತ್ತಾನಿ ಕಿಮಿಕುಲಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅನ್ತೋಕಾಯಸ್ಮಿಂಯೇವ ಜಾಯನ್ತಿ, ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಗೇಲಞ್ಞೇನ ಆತುರಿತಾನಿ ಸಯನ್ತಿ, ಮತಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಇತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪಾಣಾನಂ ಸೂತಿಘರಂ ವಚ್ಚಕುಟಿ ಗಿಲಾನಸಾಲಾ ಸುಸಾನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ‘‘ವಮ್ಮಿಕೋ’’ ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ವಮ್ಮಿಕೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಸ್ಸ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ.

ಮಾತಾಪೇತ್ತಿಕಸಮ್ಭವಸ್ಸಾತಿ ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಮಾತಾಪೇತ್ತಿಕೇನ ಸುಕ್ಕಸೋಣಿತೇನ ಸಮ್ಭೂತಸ್ಸ. ಓದನಕುಮ್ಮಾಸೂಪಚಯಸ್ಸಾತಿ ಓದನೇನ ಚೇವ ಕುಮ್ಮಾಸೇನ ಚ ಉಪಚಿತಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಸ್ಸ. ಅನಿಚ್ಚುಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಧಮ್ಮೋ. ದುಗ್ಗನ್ಧವಿಘಾತತ್ಥಾಯ ತನುವಿಲೇಪನೇನ ಉಚ್ಛಾದನಧಮ್ಮೋ. ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾಬಾಧವಿನೋದನತ್ಥಾಯ ಖುದ್ದಕಸಮ್ಬಾಹನೇನ ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮೋ. ದಹರಕಾಲೇ ವಾ ಊರೂಸು ಸಯಾಪೇತ್ವಾ ಗಬ್ಭವಾಸೇನ ದುಸ್ಸಣ್ಠಿತಾನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ ಅಞ್ಛನಪೀಳನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮೋ. ಏವಂ ಪರಿಹರತೋಪಿ ಚ ಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮೋ ಭಿಜ್ಜತಿ ಚೇವ ವಿಕಿರತಿ ಚ, ಏವಂ ಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಮಾತಾಪೇತ್ತಿಕಸಮ್ಭವಓದನಕುಮ್ಮಾಸೂಪಚಯಉಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನಪದೇಹಿ ಸಮುದಯೋ ಕಥಿತೋ, ಅನಿಚ್ಚಭೇದವಿದ್ಧಂಸನಪದೇಹಿ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ. ಏವಂ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಉಚ್ಚಾವಚಭಾವೋ ವಡ್ಢಿಪರಿಹಾನಿ ಸಮುದಯತ್ಥಙ್ಗಮೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದಿವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇತಿ ದಿವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತೇ. ಧೂಮಾಯನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಧೂಮಸದ್ದೋ ಕೋಧೇ ತಣ್ಹಾಯ ವಿತಕ್ಕೇ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪಕತಿಧೂಮೇತಿ ಇಮೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ವತ್ತತಿ. ‘‘ಕೋಧೋ ಧೂಮೋ ಭಸ್ಮನಿಮೋಸವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೬೫) ಏತ್ಥ ಹಿ ಕೋಧೇ ವತ್ತತಿ. ‘‘ಇಚ್ಛಾಧೂಮಾಯಿತಾ ಸತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾಯ. ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಅವಿದೂರೇ ಧೂಮಾಯನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿತಕ್ಕೇ.

‘‘ಪಙ್ಕೋ ಚ ಕಾಮಾ ಪಲಿಪೋ ಚ ಕಾಮಾ,

ಭಯಞ್ಚ ಮೇತಂ ತಿಮೂಲಂ ಪವುತ್ತಂ;

ರಜೋ ಚ ಧೂಮೋ ಚ ಮಯಾ ಪಕಾಸಿತಾ;

ಹಿತ್ವಾ ತುವಂ ಪಬ್ಬಜ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೬.೧೪) –

ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೇಸು. ‘‘ಧೂಮಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೪೯) ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ. ‘‘ಧಜೋ ರಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಣಂ, ಧೂಮೋ ಪಞ್ಞಾಣಮಗ್ಗಿನೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೨) ಏತ್ಥ ಪಕತಿಧೂಮೇ. ಇಧ ಪನಾಯಂ ವಿತಕ್ಕೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ರತ್ತಿಂ ಧೂಮಾಯನಾ’’ತಿ.

ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಬಾಹಿತತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಾಮ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಧಮ್ಮಾನಂ ಬಾಹಿತತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ. ಕತಮೇಸಂ ಸತ್ತನ್ನಂ? ರಾಗೋ ಬಾಹಿತೋ ಹೋತಿ, ದೋಸೋ… ಮೋಹೋ… ಮಾನೋ… ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ… ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ… ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ಬಾಹಿತೋ ಹೋತಿ. ಇಮೇಸಂ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ತನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಬಾಹಿತತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ (ಚೂಳನಿ. ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೮). ಸುಮೇಧೋತಿ ಸುನ್ದರಪಞ್ಞೋ. ಸೇಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖತಿ? ಅಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಧಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಧಿಪಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೮೬).

ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ನ ಆವುಧಸತ್ಥಸ್ಸ. ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಸ್ಸ. ತಂ ಪಞ್ಞಾಗತಿಕಮೇವ ಹೋತಿ. ಲೋಕಿಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಲೋಕಿಯಂ, ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಂ. ಏತ್ಥ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥದೀಪನಾ –

ಏಕೋ ಕಿರ ಜಾನಪದೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಾತೋವ ಮಾಣವಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ದಿವಸಂ ಅರಞ್ಞೇ ಮನ್ತೇ ವಾಚೇತ್ವಾ ಸಾಯಂ ಗಾಮಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಚ ಏಕೋ ವಮ್ಮಿಕೋ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ ರತ್ತಿಂ ಧೂಮಾಯತಿ, ದಿವಾ ಪಜ್ಜಲತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಂ ಸುಮೇಧಂ ಮಾಣವಂ ಆಹ – ‘‘ತಾತ, ಅಯಂ ವಮ್ಮಿಕೋ ರತ್ತಿಂ ಧೂಮಾಯತಿ, ದಿವಾ ಪಜ್ಜಲತಿ, ವಿಕಾರಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮ, ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಂ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಖಿಪಾಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸಾಧೂತಿ ಕುದಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ತತ್ರ ಆಚರಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ ಭಗವಾ. ಸುಮೇಧಮಾಣವಕೋ ವಿಯ ಸೇಕ್ಖೋ ಭಿಕ್ಖು. ವಮ್ಮಿಕೋ ವಿಯ ಕಾಯೋ. ‘‘ತಾತ, ಅಯಂ ವಮ್ಮಿಕೋ ರತ್ತಿಂ ಧೂಮಾಯತಿ, ದಿವಾ ಪಜ್ಜಲತಿ, ವಿಕಾರಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮ, ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಂ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಖಿಪಾಹೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವುತ್ತಕಾಲೋ ವಿಯ, ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಂ ಕಾಯಂ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಕಾಲೋ. ತಸ್ಸ ಸಾಧೂತಿ ಕುದಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾಕರಣಂ ವಿಯ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ, ‘‘ಯೋ ವೀಸತಿಯಾ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಥದ್ಧಭಾವೋ, ಅಯಂ ಪಥವೀಧಾತು. ಯೋ ದ್ವಾದಸಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಆಬನ್ಧನಭಾವೋ, ಅಯಂ ಆಪೋಧಾತು. ಯೋ ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಪರಿಪಾಚನಭಾವೋ, ಅಯಂ ತೇಜೋಧಾತು. ಯೋ ಛಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ವಿತ್ಥಮ್ಭನಭಾವೋ, ಅಯಂ ವಾಯೋಧಾತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನವಸೇನ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಲಙ್ಗೀತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅವಿಜ್ಜಂ ಲಙ್ಗೀತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ? ಯಥಾ ಹಿ ನಗರಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಪಲಿಘೇ ಯೋಜಿತೇ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಗಮನಂ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಯೇ ನಗರಸ್ಸ ಅನ್ತೋ, ತೇ ಅನ್ತೋಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಬಹಿ, ತೇ ಬಹಿಯೇವ. ಏವಮೇವ ಯಸ್ಸ ಞಾಣಮುಖೇ ಅವಿಜ್ಜಾಲಙ್ಗೀ ಪತತಿ, ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಞಾಣಗಮನಂ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಂ ಲಙ್ಗೀತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಪಜಹ ಅವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ.

ಉದ್ಧುಮಾಯಿಕಾತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏತ್ಥ ಉದ್ಧುಮಾಯಿಕಮಣ್ಡೂಕೋ ನಾಮ ನೋ ಮಹನ್ತೋ, ನಖಪಿಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣೋ ಹೋತಿ, ಪುರಾಣಪಣ್ಣನ್ತರೇ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತರೇ ವಾ ವಲ್ಲಿಅನ್ತರೇ ವಾ ವಸತಿ. ಸೋ ದಣ್ಡಕೋಟಿಯಾ ವಾ ವಲ್ಲಿಕೋಟಿಯಾ ವಾ ಪಂಸುಚುಣ್ಣಕೇನ ವಾ ಘಟ್ಟಿತೋ ಆಯಮಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತೋ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ ಬೇಲುವಪಕ್ಕಪ್ಪಮಾಣೋ ಹುತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದೇ ಆಕಾಸಗತೇ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿನ್ನಗಮನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಮಿತ್ತವಸಂ ಯಾತಿ, ಕಾಕಕುಲಲಾದಿಭತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವ ಅಯಂ ಕೋಧೋ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೋ ಚಿತ್ತಾವಿಲಮತ್ತಕೋವ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಮುಖವಿಕುಲನಂ ಪಾಪೇತಿ. ತದಾ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಹನುಸಞ್ಚೋಪನಂ ಪಾಪೇತಿ. ತದಾ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಫರುಸವಾಚಾನಿಚ್ಛಾರಣಂ ಪಾಪೇತಿ. ತದಾ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ದಿಸಾವಿಲೋಕನಂ ಪಾಪೇತಿ. ತದಾ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಆಕಡ್ಢನಪರಿಕಡ್ಢನಂ ಪಾಪೇತಿ. ತದಾ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಪಾಣಿನಾ ಲೇಡ್ಡುದಣ್ಡಸತ್ಥಪರಾಮಸನಂ ಪಾಪೇತಿ. ತದಾ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ದಣ್ಡಸತ್ಥಾಭಿನಿಪಾತಂ ಪಾಪೇತಿ. ತದಾ ಅನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಪರಘಾತನಮ್ಪಿ ಅತ್ತಘಾತನಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ – ‘‘ಯತೋ ಅಯಂ ಕೋಧೋ ಪರಂ ಘಾತೇತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಘಾತೇತಿ, ಏತ್ತಾವತಾಯಂ ಕೋಧೋ ಪರಮುಸ್ಸದಗತೋ ಹೋತಿ ಪರಮವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಉದ್ಧುಮಾಯಿಕಾಯ ಚತೂಸು ಪಾದೇಸು ಆಕಾಸಗತೇಸು ಗಮನಂ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಉದ್ಧುಮಾಯಿಕಾ ಅಮಿತ್ತವಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಕಾದಿಭತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಕೋಧಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಮಿತ್ತವಸಂ ಯಾತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮಾರಾನಂ ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯೋ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಉದ್ಧುಮಾಯಿಕಾತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಕೋಧೂಪಾಯಾಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಬಲವಪ್ಪತ್ತೋ ಕೋಧೋವ ಕೋಧೂಪಾಯಾಸೋ. ಪಜಹ ಕೋಧೂಪಾಯಾಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ.

ದ್ವಿಧಾಪಥೋತಿ ಏತ್ಥ, ಯಥಾ ಪುರಿಸೋ ಸಧನೋ ಸಭೋಗೋ ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ದ್ವೇಧಾಪಥಂ ಪತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಿನಾ ನು ಖೋ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಇಮಿನಾ ಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಥ ನಂ ಚೋರಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಕಙ್ಖಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಥ ನಂ ಕಿಲೇಸಮಾರಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ಮಾರಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ, ಇತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ದ್ವೇಧಾಪಥಸಮಾ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ದ್ವಿಧಾಪಥೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಪಜಹ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ.

ಚಙ್ಗವಾರನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಯಥಾ ರಜಕೇಹಿ ಖಾರಪರಿಸ್ಸಾವನಮ್ಹಿ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇ ಏಕೋ ಉದಕಘಟೋ ದ್ವೇಪಿ ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ಘಟಸತಮ್ಪಿ ಪಗ್ಘರತಿಯೇವ, ಪಸಟಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಮೇವ ನೀವರಣಸಮಙ್ಗಿನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಕುಸಲಧಮ್ಮೋ ನ ತಿಟ್ಠತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಚಙ್ಗವಾರನ್ತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ನೀವರಣಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಪಜಹ ಪಞ್ಚನೀವರಣೇತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತದಙ್ಗವಸೇನ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ.

ಕುಮ್ಮೋತಿ ಏತ್ಥ, ಯಥಾ ಕಚ್ಛಪಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದಾ ಸೀಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚೇವ ಅಙ್ಗಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಙ್ಖತಾ ಧಮ್ಮಾ ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಪಞ್ಚೇವ ಖನ್ಧಾ ಭವನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಕುಮ್ಮೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಪಜಹ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ.

ಅಸಿಸೂನಾತಿ ಏತ್ಥ, ಯಥಾ ಸೂನಾಯ ಉಪರಿ ಮಂಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಸಿನಾ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಿ, ಏವಮಿಮೇ ಸತ್ತಾ ವತ್ಥುಕಾಮತ್ಥಾಯ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಘಾತಯಮಾನಾ ವತ್ಥುಕಾಮಾನಂ ಉಪರಿ ಕತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಕನ್ತಿತಾ ಕೋಟ್ಟಿತಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಸಿಸೂನಾತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ಕಾಮಗುಣಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಪಜಹ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ.

ಮಂಸಪೇಸೀತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಮಂಸಪೇಸಿ ನಾಮ ಬಹುಜನಪತ್ಥಿತಾ ಖತ್ತಿಯಾದಯೋ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ ಕಾಕಾದಯೋ ತಿರಚ್ಛಾನಾಪಿ. ಇಮೇ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಮತ್ತಾ ನನ್ದಿರಾಗಂ ಉಪಗಮ್ಮ ವಟ್ಟಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ. ಯಥಾ ವಾ ಮಂಸಪೇಸಿ ಠಪಿತಠಪಿತಟ್ಠಾನೇ ಲಗ್ಗತಿ, ಏವಮಿಮೇ ಸತ್ತಾ ನನ್ದಿರಾಗಬದ್ಧಾ ವಟ್ಟೇ ಲಗ್ಗನ್ತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಪತ್ವಾಪಿ ನ ಉಕ್ಕಣ್ಠನ್ತಿ, ಇತಿ ನನ್ದಿರಾಗೋ ಮಂಸಪೇಸಿಸದಿಸೋ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಂಸಪೇಸೀತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ನನ್ದಿರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಪಜಹ ನನ್ದೀರಾಗನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ನನ್ದೀರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ.

ನಾಗೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇತಂ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೇನತ್ಥೇನ ಖೀಣಾಸವೋ ನಾಗೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೬೩) ಪಕಾಸಿತೋ ಏವ. ನಮೋ ಕರೋಹಿ ನಾಗಸ್ಸಾತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಬುದ್ಧನಾಗಸ್ಸ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಬೋಧಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ದನ್ತೋ ಸೋ ಭಗವಾ ದಮಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಸನ್ತೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಮಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ತಿಣ್ಣೋ ಸೋ ಭಗವಾ ತರಣಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೬೧) ಏವಂ ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೋಹೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋಪಿ ಇದಮೇವ ಸುತ್ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಅಯಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಯಂ ಏತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಭಗವಾ ರತನರಾಸಿಮ್ಹಿ ಮಣಿಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ವಮ್ಮಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ರಥವಿನೀತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೫೨. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ರಥವಿನೀತಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ರಾಜಗಹೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ, ತಞ್ಹಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾಗೋವಿನ್ದಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ರಾಜಗಹನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಞ್ಞೇಪೇತ್ಥ ಪಕಾರೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ. ಕಿಂ ತೇಹಿ? ನಾಮಮೇತಂ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ. ತಂ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಾಲೇ ಚ ನಗರಂ ಹೋತಿ, ಸೇಸಕಾಲೇ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತೇಸಂ ವಸನ್ತವನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ವೇಳುವನೇ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೇತಿ ವೇಳುವನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಂ ಕಿರ ವೇಳೂಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥೇನ ಚ ಪಾಕಾರೇನ, ಗೋಪುರಟ್ಟಾಲಕಯುತ್ತಂ ನೀಲೋಭಾಸಂ ಮನೋರಮಂ, ತೇನ ವೇಳುವನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕಲನ್ದಕಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿವಾಪಂ ಅದಂಸು, ತೇನ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ರಾಜಾ ತತ್ಥ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳನತ್ಥಂ ಆಗತೋ ಸುರಾಮದೇನ ಮತ್ತೋ ದಿವಾಸೇಯ್ಯಂ ಉಪಗತೋ ಸುಪಿ. ಪರಿಜನೋಪಿಸ್ಸ, ‘‘ಸುತ್ತೋ ರಾಜಾ’’ತಿ ಪುಪ್ಫಫಲಾದೀಹಿ ಪಲೋಭಿಯಮಾನೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪಕ್ಕಾಮಿ, ಅಥ ಸುರಾಗನ್ಧೇನ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಾ ಸುಸಿರರುಕ್ಖಾ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ರಞ್ಞಾಭಿಮುಖೋ ಆಗಚ್ಛತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ರುಕ್ಖದೇವತಾ, ‘‘ರಞ್ಞೋ ಜೀವಿತಂ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ಕಾಳಕವೇಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕಣ್ಣಮೂಲೇ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ. ರಾಜಾ ಪಟಿಬುಜ್ಝಿ, ಕಣ್ಹಸಪ್ಪೋ ನಿವತ್ತೋ. ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಇಮಾಯ ಮಮ ಜೀವಿತಂ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಕಾಳಕಾನಂ ತತ್ಥ ನಿವಾಪಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ಅಭಯಘೋಸನಞ್ಚ ಘೋಸಾಪೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ತತೋ ಪಭುತಿ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ. ಕಲನ್ದಕಾತಿ ಕಾಳಕಾನಂ ನಾಮಂ.

ಜಾತಿಭೂಮಿಕಾತಿ ಜಾತಿಭೂಮಿವಾಸಿನೋ. ತತ್ಥ ಜಾತಿಭೂಮೀತಿ ಜಾತಟ್ಠಾನಂ. ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ನೇವ ಕೋಸಲಮಹಾರಾಜಾದೀನಂ ನ ಚಙ್ಕೀಬ್ರಾಹಮಣಾದೀನಂ ನ ಸಕ್ಕಸುಯಾಮಸನ್ತುಸಿತಾದೀನಂ ನ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾದೀನಂ ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತಟ್ಠಾನಂ ‘‘ಜಾತಿಭೂಮೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಜಾತದಿವಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಏಕದ್ಧಜಮಾಲಾವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಕುಸುಮವಾಸಚುಣ್ಣಗನ್ಧಸುಗನ್ಧಾ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಮಿವ ನನ್ದನವನಂ ವಿರೋಚಮಾನಾ ಪದುಮಿನಿಪಣ್ಣೇ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಜಚ್ಚನ್ಧಾದೀನಞ್ಚ ರೂಪದಸ್ಸನಾದೀನಿ ಅನೇಕಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಪವತ್ತಿಂಸು, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾತಟ್ಠಾನಸಾಕಿಯಜನಪದೋ ಕಪಿಲವತ್ಥಾಹಾರೋ, ಸಾ ‘‘ಜಾತಿಭೂಮೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಧಮ್ಮಗರುಭಾವವಣ್ಣನಾ

ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾತಿ ತೇಮಾಸಂ ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾ ಪವಾರಿತಪವಾರಣಾ ಹುತ್ವಾ. ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾತಿ ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಮನೀಯ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಆಗನ್ತುಕಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏತಂ, ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿವಚನಮವೋಚ. ತೇ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖು, – ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಮನೀಯಂ ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿತ್ಥ ಅಪ್ಪಕಿಲಮಥೇನ ಅದ್ಧಾನಂ ಆಗತಾ, ನ ಚ ಪಿಣ್ಡಕೇನ ಕಿಲಮಿತ್ಥ, ಕುತೋ ಚ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಸನ್ಥಾರವಸೇನ ಪುಚ್ಛಿತಾ – ‘‘ಭಗವಾ ಸಾಕಿಯಜನಪದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥಾಹಾರತೋ ಜಾತಿಭೂಮಿತೋ ಆಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಅಥ ಭಗವಾ ನೇವ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ, ನ ಸಕ್ಕೋದನಸ್ಸ, ನ ಸುಕ್ಕೋದನಸ್ಸ, ನ ಧೋತೋದನಸ್ಸ, ನ ಅಮಿತೋದನಸ್ಸ, ನ ಅಮಿತ್ತಾಯ ದೇವಿಯಾ, ನ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ, ನ ಸಕಲಸ್ಸ ಸಾಕಿಯಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಆರೋಗ್ಯಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥ ಖೋ ಅತ್ತನಾ ಚ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿಂ ಪರಞ್ಚ ತತ್ಥ ಸಮಾದಪೇತಾರಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಇದಂ – ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಸುದ್ಧೋದನಾದೀನಂ ಆರೋಗ್ಯಂ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಏವರೂಪಂ ಭಿಕ್ಖುಮೇವ ಪುಚ್ಛತಿ? ಪಿಯತಾಯ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಪಟಿಪನ್ನಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ಚ ಪಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಮನಾಪಾ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ. ಧಮ್ಮಗರುನೋ ಹಿ ತಥಾಗತಾ, ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ಧಮ್ಮಗರುಭಾವೋ, ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಖೋ ಅಗಾರವೋ ವಿಹರತಿ, ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೧) ಇಮಿನಾ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಧಮ್ಮಗರುತಾಯೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಿಗಾವುತಂ ಮಗ್ಗಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅತಿರೇಕತಿಯೋಜನಸತಂ ಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನಂ ಸಪರಿಸಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಂ ಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ನಿವೇಸನೇ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕತ್ವಾ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಕುಲಪುತ್ತಂ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ವೀಸಯೋಜನಸತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನವಾಸಿಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಅಕಾಸಿ. ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಖದಿರವನಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಪಾಚೀನವಂಸದಾಯೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತೀತಿ ಞತ್ವಾ ತತ್ಥ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪುರತೋ ಓರುಯ್ಹ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸಿ. ಕೋಟಿಕಣ್ಣಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಪಾಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅಜ್ಝೇಸಿತ್ವಾ ಸರಭಞ್ಞಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸಿ. ತಿಗಾವುತಂ ಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನೇ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಾನಿಸಂಸಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಸ್ಸಪೋಪಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಘಟಿಕಾರಸ್ಸ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಹತ್ಥಾ ಆಮಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ.

ಅಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ಭಗವಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಜೇತವನತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಚಾರಿಕಂ ನಿಕ್ಖಮಿ. ಕೋಸಲಮಹಾರಾಜಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದಯೋ ನಿವತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ಘರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತೋ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ನಂ ಪುಣ್ಣಾ ನಾಮ ದಾಸೀ ದೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತೋಸಿ ಸಾಮೀತಿ ಆಹ. ‘‘ಆಮ ಜೇ, ಸತ್ಥಾರಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂ, ಅಥ ಮೇ ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಂ, ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಾ ದಾನಂ ದಾತುಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ. ಅಹಮ್ಪಿ ಸಾಮಿ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿವತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಸಚೇ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋಸಿ, ಭುಜಿಸ್ಸಾಯೇವ ತ್ವನ್ತಿ. ಸಾ ಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ನಿವತ್ತಥ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಪುಣ್ಣೇ ತ್ವಂ ಪರಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕಾ ಕಿಂ ಮೇ ಕರಿಸ್ಸಸೀತಿ. ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥೀತಿ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಜಾನಾಥ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಿವತ್ತನಪಚ್ಚಯಾ ಪನಾಹಂ ತೀಸು ಸರಣೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಭಗವಾ ಸಾಧು ಸಾಧು ಪುಣ್ಣೇತಿ ಸಾಧುಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಜೇತವನಮೇವ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಅಯಂ ಕಥಾ ಪಾಕಟಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೇಟ್ಠಿ ಸುತ್ವಾ ಪುಣ್ಣಾಯ ಕಿರ ಭಗವಾ ನಿವತ್ತಿತೋತಿ ತಂ ಭುಜಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಧೀತುಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ. ಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ, ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿ. ಅಥಸ್ಸಾ ಸತ್ಥಾ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಇಮಂ ಓಭಾಸಗಾಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ –

‘‘ಪುಣ್ಣೇ ಪೂರೇಸಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೋ ಯಥಾ;

ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ. (ಥೇರೀಗಾ. ೩);

ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಸಾವಿಕಾ ಅಹೋಸೀತಿ. ಏವಂ ಧಮ್ಮಗರುನೋ ತಥಾಗತಾ.

ನನ್ದಕತ್ಥೇರೇ ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇಪಿ ಭಗವಾ ಅನಹಾತೋವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಠಿತಕೋವ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸಿ. ಥೇರೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಕಾಯ ವೇಲಾಯ, ಭನ್ತೇ, ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತಯಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಆರದ್ಧಮತ್ತೇತಿ. ದುಕ್ಕರಂ ಕರಿತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧಸುಖುಮಾಲಾ ತುಮ್ಹೇತಿ. ಸಚೇ ತ್ವಂ, ನನ್ದ, ಕಪ್ಪಂ ದೇಸೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾಸಿ, ಕಪ್ಪಮತ್ತಮ್ಪಾಹಂ ಠಿತಕೋವ ಸುಣೇಯ್ಯನ್ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ. ಏವಂ ಧಮ್ಮಗರುನೋ ತಥಾಗತಾ. ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಕಾ ಪಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನಕೇ ಪುಚ್ಛಿ. ಪಟಿಪನ್ನಕೋ ಚ ನಾಮ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನೋ ಪರಹಿತಾಯ, ಪರಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ, ನೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಚ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನೋ ಪರಹಿತಾಯ ಚ, ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಚ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪರಹಿತಾಯ ಚಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಯೋ ಸಯಂ ದಸನ್ನಂ ಕಥಾವತ್ಥೂನಂ ಲಾಭೀ ಹೋತಿ, ಪರಂ ತತ್ಥ ನ ಓವದತಿ ನ ಅನುಸಾಸತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಬಾಕುಲೋ ವಿಯ. ಅಯಂ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ ನೋ ಪರಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ಏವರೂಪಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಭಗವಾ ನ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ನ ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಪಕ್ಖೇ ಠಿತೋತಿ.

ಯೋ ಪನ ದಸನ್ನಂ ಕಥಾವತ್ಥೂನಂ ಅಲಾಭೀ, ಪರಂ ತೇಹಿ ಓವದತಿ ತೇನ ಕತವತ್ತಸಾದಿಯನತ್ಥಂ ಉಪನನ್ದೋ ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋ ವಿಯ, ಅಯಂ ಪರಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ ನೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ, ಏವರೂಪಮ್ಪಿ ನ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಸ್ಸ ತಣ್ಹಾ ಮಹಾಪಚ್ಛಿ ವಿಯ ಅಪ್ಪಹೀನಾತಿ.

ಯೋ ಅತ್ತನಾಪಿ ದಸನ್ನಂ ಕಥಾವತ್ಥೂನಂ ಅಲಾಭೀ, ಪರಮ್ಪಿ ತೇಹಿ ನ ಓವದತಿ, ಲಾಳುದಾಯೀ ವಿಯ, ಅಯಂ ನೇವ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನ ಪರಹಿತಾಯ, ಏವರೂಪಮ್ಪಿ ನ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಕಿಲೇಸಾ ಫರಸುಛೇಜ್ಜಾ ವಿಯ ಮಹನ್ತಾತಿ.

ಯೋ ಪನ ಸಯಂ ದಸನ್ನಂ ಕಥಾವತ್ಥೂನಂ ಲಾಭೀ, ಪರಮ್ಪಿ ತೇಹಿ ಓವದತಿ, ಅಯಂ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಚೇವ ಪರಹಿತಾಯ ಚ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರಾ ವಿಯ, ಏವರೂಪಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ವುಡ್ಢಿಪಕ್ಖೇ ಠಿತೋತಿ. ಇಧಾಪಿ ಏವರೂಪಮೇವ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ – ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಏವಂ ಭಗವತಾ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಭೂಮಿಯಂ ಉಭಯಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಕೋ ನು ಖೋ ತತ್ಥ ಏವರೂಪೋತಿ ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತನಾ ವಾ ಸಮನ್ತನಾ ವಾ ಅಹೋಸಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಆಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ಆಕಾಸಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ ಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮೇಘಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಏಕಜ್ಝಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಮೋರಘಟಾ ವಿಯ ಘನಸಜ್ಝಾಯಂ ಕಾತುಂ, ಆರದ್ಧಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ ಚ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಂ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇನ್ತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಗುಣಂ ಭಾಸಿತುಂ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇಹಿ ಮುಖೇಹಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಪುಣ್ಣೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾತಿಆದಿಮಾಹಂಸು. ತತ್ಥ ಪುಣ್ಣೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಮನ್ತಾಣಿಯಾ ಪನ ಸೋ ಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮ್ಭಾವಿತೋತಿ ಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ.

ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿವಣ್ಣನಾ

ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ಇಚ್ಛಾವಿರಹಿತೋ ನಿಇಚ್ಛೋ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ. ಏತ್ಥ ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಾವಸೇಸಂ ವಿಯ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ನಿರವಸೇಸೋ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಣುಮತ್ತಾಪಿ ಪಾಪಿಕಾ ಇಚ್ಛಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಖೀಣಾಸವೋ ಹೇಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನತಣ್ಹೋ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ಮಹಿಚ್ಛತಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾತಿ ಅಯಂ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತತ್ಥ ಸಕಲಾಭೇ ಅತಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಲಾಭೇ ಪತ್ಥನಾ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ ನಾಮ. ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಏಕಭಾಜೇನ ಪಕ್ಕಪೂವೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತೇ ಪತಿತೋ ನ ಸುಪಕ್ಕೋ ವಿಯ ಖುದ್ದಕೋ ವಿಯ ಚ ಖಾಯತಿ. ಸ್ವೇವ ಪರಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸುಪಕ್ಕೋ ವಿಯ ಮಹನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಖಾಯತಿ. ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನತಾ ಪನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ನಾಮ, ಸಾ, ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಸದ್ಧೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾಯೇವ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕೋಹಞ್ಞೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾ ಪನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಮಹಿಚ್ಛತಾ ನಾಮ. ಸಾಪಿ, ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಸದ್ಧೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂತಿ ಇಚ್ಛತಿ, ಸೀಲವಾ ಸಮಾನೋ ಸೀಲವಾತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೫೧) ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಆಗತಾಯೇವ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದುಸ್ಸನ್ತಪ್ಪಯೋ ಹೋತಿ, ವಿಜಾತಮಾತಾಪಿಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮುದ್ದೋ ಚ, ಮಹಿಚ್ಛೋ ಚಾಪಿ ಪುಗ್ಗಲೋ;

ಸಕಟೇನ ಪಚ್ಚಯಂ ದೇತು, ತಯೋಪೇತೇ ಅತಪ್ಪಯಾ’’ತಿ.

ಸನ್ತಗುಣನಿಗೂಹನತಾ ಪನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ನಾಮ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಗುಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತುಕಾಮತಾಯ, ‘‘ಸದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಸದ್ಧೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂತಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ. ಸೀಲವಾ, ಪವಿವಿತ್ತೋ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಪಞ್ಞವಾ, ಖೀಣಾಸವೋ ಸಮಾನೋ ಖೀಣಾಸವೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರೋ.

ಥೇರೋ ಕಿರ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಅಹೋಸಿ, ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪನಸ್ಸ ಪಾದಮತ್ತಮೇವ ಅಗ್ಘತಿ, ಸೋ ಅಸೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಞ್ಞೋ ವಿಹಾರಮಹದಿವಸೇ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಅತಿಲೂಖಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಥೋಕಂ ಬಹಿ ಹೋಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಥೇರೋ, ‘‘ಮಾದಿಸೇ ಖೀಣಾಸವೇ ರಞ್ಞೋ ಸಙ್ಗಹಂ ಅಕರೋನ್ತೇ ಅಞ್ಞೋ ಕೋ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಥವಿಯಂ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿತ್ತಪಿಣ್ಡಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿ. ಏವಂ ಖೀಣಾಸವೋ ಸಮಾನೋ, ‘‘ಖೀಣಾಸವೋತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಲಾಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಲಾಭಂ ಥಾವರಂ ಕರೋತಿ, ದಾಯಕಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಯಥಾ ಯಥಾ ಹಿ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಅಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ತಸ್ಸ ವತ್ತೇ ಪಸನ್ನಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಬಹೂ ದೇನ್ತಿ.

ಅಪರೋಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ – ಪಚ್ಚಯಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಧುತಙ್ಗಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಅಧಿಗಮಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ. ತತ್ಥ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಪಚ್ಚಯಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ, ಸೋ ದಾಯಕಸ್ಸ ವಸಂ ಜಾನಾತಿ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸಂ ಜಾನಾತಿ, ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಂ ಜಾನಾತಿ. ಯದಿ ಹಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಬಹು ಹೋತಿ, ದಾಯಕೋ ಅಪ್ಪಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ದಾಯಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಅಪ್ಪೋ, ದಾಯಕೋ ಬಹುಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಬಹು, ದಾಯಕೋಪಿ ಬಹುಂ ದಾತುಕಾಮೋ, ಅತ್ತನೋ ಥಾಮಂ ಞತ್ವಾ ಪಮಾಣೇನೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಧುತಙ್ಗಸಮಾದಾನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ನಜಾನಾಪೇತುಕಾಮೋ ಧುತಙ್ಗಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ವಿಭಾವನತ್ಥಂ ಇಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ – ಸೋಸಾನಿಕಮಹಾಸುಮನತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಸುಸಾನೇ ವಸಿ, ಅಞ್ಞೋ ಏಕಭಿಕ್ಖುಪಿ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಸುಸಾನೇ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ ವಸಾಮಹಂ;

ದುತಿಯೋ ಮಂ ನ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಅಹೋ ಸೋಸಾನಿಕುತ್ತಮೋ’’ತಿ.

ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ ದ್ವೇಭಾತಿಯತ್ಥೇರಾ ವಸಿಂಸು. ತೇಸು ಕನಿಟ್ಠೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೇನ ಪೇಸಿತಾ ಉಚ್ಛುಖಣ್ಡಿಕಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಪರಿಭೋಗಂ, ಭನ್ತೇ, ಕರೋಥಾತಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಚ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲನಕಾಲೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಅಲಂ, ಆವುಸೋತಿ ಆಹ. ಕಚ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಾಸನಿಕತ್ಥಾತಿ. ಆಹರಾವುಸೋ, ಉಚ್ಛುಖಣ್ಡಿಕಾತಿ ಪಞ್ಞಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಏಕಾಸನಿಕೋ ಸಮಾನೋಪಿ ಧುತಙ್ಗಂ ನಿಗೂಹಮಾನೋ ಪರಿಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಪುನ ಧುತಙ್ಗಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಗತೋ.

ಯೋ ಪನ ಸಾಕೇತಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಖಣೋ ನತ್ಥೀತಿ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಸು ಓಕಾಸಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಮರಣಕ್ಖಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಲಭಿಸ್ಸಥಾತಿ ಚೋದಿತೋ ಗಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಣಿಕಾರವಾಲಿಕಸಮುದ್ದವಿಹಾರಂ ಗತೋ. ತತ್ಥ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ಥೇರನವಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ಉಪಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಜನತಂ ಖೋಭೇತ್ವಾ ಗತೋ.

ಯೋ ಪನ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ಹುತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಅಧಿಗಮಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ, ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ ವಿಯ ಘಟಿಕಾರಕುಮ್ಭಕಾರೋ ವಿಯ ಚ.

ಆಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪುಣ್ಣೋ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಂ ಪಾಪಿಚ್ಛತಂ ಮಹಿಚ್ಛತಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಇಚ್ಛಾಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾಯ ಅಲೋಭಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ಮಹಿಚ್ಛತಾತಿ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ತೇಸು ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏವರೂಪಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕತ್ತಾ’’ತಿ.

ದ್ವಾದಸವಿಧಸನ್ತೋಸವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ಅತ್ತನಾ ಚ ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿಆದೀಸು ವಿಸೇಸತ್ಥಮೇವ ದೀಪಯಿಸ್ಸಾಮ. ಯೋಜನಾ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸೋ ಪನೇಸ ಸನ್ತೋಸೋ ದ್ವಾದಸವಿಧೋ ಹೋತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಚೀವರೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋತಿ ತಿವಿಧೋ, ಏವಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀಸು. ತಸ್ಸಾಯಂ ಪಭೇದಸಂವಣ್ಣನಾ.

ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಚೀವರಂ ಲಭತಿ ಸುನ್ದರಂ ವಾ ಅಸುನ್ದರಂ ವಾ. ಸೋ ತೇನೇವ ಯಾಪೇತಿ ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಅಥ ಯೋ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲೋ ವಾ ಹೋತಿ ಆಬಾಧಜರಾಭಿಭೂತೋ ವಾ, ಗರುಚೀವರಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ಕಿಲಮತಿ, ಸೋ ಸಭಾಗೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಲಹುಕೇನ ಯಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಪಣೀತಪಚ್ಚಯಲಾಭೀ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪಟ್ಟಚೀವರಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಮಹಗ್ಘಚೀವರಂ ಬಹೂನಿ ವಾ ಪನ ಚೀವರಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಇದಂ ಥೇರಾನಂ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಇದಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಅನುರೂಪಂ, ಇದಂ ಗಿಲಾನಾನಂ ಇದಂ ಅಪ್ಪಲಾಭಾನಂ ಹೋತೂತಿ ದತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪುರಾಣಚೀವರಂ ವಾ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟಾದಿತೋ ವಾ ನನ್ತಕಾನಿ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.

ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ ಲೂಖಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ, ಸೋ ತೇನೇವ ಯಾಪೇತಿ, ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಯೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಬ್ಯಾಧಿವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ, ಯೇನಸ್ಸ ಪರಿಭುತ್ತೇನ ಅಫಾಸು ಹೋತಿ, ಸೋ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಬಹುಂ ಪಣೀತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲಭತಿ, ಸೋ ತಂ ಚೀವರಂ ವಿಯ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಬಹುಸ್ಸುತಅಪ್ಪಲಾಭಿಗಿಲಾನಾನಂ ದತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಾ ಸೇಸಕಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ವಾ ಚರಿತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಕಾಹಾರಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.

ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸೇನಾಸನಂ ಲಭತಿ ಮನಾಪಂ ವಾ ಅಮನಾಪಂ ವಾ, ಸೋ ತೇನ ನೇವ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ನ ಪಟಿಘಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ತಿಣಸನ್ಥಾರಕೇನಾಪಿ ಯಥಾಲದ್ಧೇನೇವ ತುಸ್ಸತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಯೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಬ್ಯಾಧಿವಿರುದ್ಧಂ ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಲಭತಿ, ಯತ್ಥಸ್ಸ ವಸತೋ ಅಫಾಸು ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕೇ ಸಪ್ಪಾಯಸೇನಾಸನೇ ವಸನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ಲೇಣಮಣ್ಡಪಕೂಟಾಗಾರಾದೀನಿ ಬಹೂನಿ ಪಣೀತಸೇನಾಸನಾನಿ ಲಭತಿ, ಸೋ ತಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ವಿಯ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಬಹುಸ್ಸುತಅಪ್ಪಲಾಭಿಗಿಲಾನಾನಂ ದತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಸನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ. ಯೋಪಿ, ‘‘ಉತ್ತಮಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ ಪಮಾದಟ್ಠಾನಂ, ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ನಿದ್ದಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಪುನ ಪಟಿಬುಜ್ಝತೋ ಪಾಪವಿತಕ್ಕಾ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ತಾದಿಸಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ಸೋ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು ವಸನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ಸೇನಾಸನೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.

ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭೇಸಜ್ಜಂ ಲಭತಿ ಲೂಖಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ, ಸೋ ಯಂ ಲಭತಿ, ತೇನೇವ ಸನ್ತುಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ. ಯೋ ಪನ ತೇಲೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ಫಾಣಿತಂ ಲಭತಿ, ಸೋ ತಂ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ತೇಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞದೇವ ವಾ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ. ಅಪರೋ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ಬಹುಂ ತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಾದಿಪಣೀತಭೇಸಜ್ಜಂ ಲಭತಿ, ಸೋ ತಂ ಚೀವರಂ ವಿಯ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಬಹುಸ್ಸುತಅಪ್ಪಲಾಭಿಗಿಲಾನಾನಂ ದತ್ವಾ ತೇಸಂ ಆಭತಕೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಯಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭಾಜನೇ ಮುತ್ತಹರೀತಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚತುಮಧುರಂ, ‘‘ಗಣ್ಹ, ಭನ್ತೇ, ಯದಿಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಸಚಸ್ಸ ತೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನಪಿ ರೋಗೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಅಥ ಮುತ್ತಹರೀತಕಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಚತುಮಧುರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮುತ್ತಹರೀತಕೇನೇವ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪರಮಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋ.

ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಚ್ಚಯೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ತೋಸಾನಂ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋವ ಅಗ್ಗೋ. ಆಯಸ್ಮಾ ಪುಣ್ಣೋ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯೇ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಸನ್ತೋಸೇಹಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಅಹೋಸಿ. ಸನ್ತುಟ್ಠಿಕಥಞ್ಚಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಚ ಇಮಂ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಕಥಂ ಕತ್ತಾವ ಅಹೋಸಿ.

ತಿವಿಧಪವಿವೇಕವಣ್ಣನಾ

ಪವಿವಿತ್ತೋತಿ ಕಾಯಪವಿವೇಕೋ ಚಿತ್ತಪವಿವೇಕೋ ಉಪಧಿಪವಿವೇಕೋತಿ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಪವಿವೇಕೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ತತ್ಥ ಏಕೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಏಕೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏಕೋ ನಿಸೀದತಿ, ಏಕೋ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಏಕೋ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತಿ, ಏಕೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ, ಏಕೋ ಚಙ್ಕಮಮಧಿಟ್ಠಾತಿ, ಏಕೋ ಚರತಿ, ಏಕೋ ವಿಹರತೀತಿ ಅಯಂ ಕಾಯಪವಿವೇಕೋ ನಾಮ. ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪನ ಚಿತ್ತಪವಿವೇಕೋ ನಾಮ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉಪಧಿಪವಿವೇಕೋ ನಾಮ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ – ‘‘ಕಾಯಪವಿವೇಕೋ ಚ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನಂ. ಚಿತ್ತಪವಿವೇಕೋ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನಂ. ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ಚ ನಿರುಪಧೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾನ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೫೭). ಪವಿವೇಕಕಥನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಚ ಇಮಂ ಪವಿವೇಕಕಥಂ ಕತ್ತಾ.

ಪಞ್ಚವಿಧಸಂಸಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

ಅಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಸಂಸಗ್ಗೇನ ವಿರಹಿತೋ. ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ ದಸ್ಸನಸಂಸಗ್ಗೋ ಸಮುಲ್ಲಪನಸಂಸಗ್ಗೋ ಸಮ್ಭೋಗಸಂಸಗ್ಗೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಸಂಸಗ್ಗೋ. ತೇಸು ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಸುಣಾತಿ, ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ವಾ ನಿಗಮೇ ವಾ ಇತ್ಥೀ ವಾ ಕುಮಾರಿಕಾ ವಾ ಅಭಿರೂಪಾ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಪಾಸಾದಿಕಾ ಪರಮಾಯ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ’’ತಿ. ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಂಸೀದತಿ ವಿಸೀದತಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ, ಸಿಕ್ಖಾದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಹೀನಾಯಾವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ಪರೇಹಿ ವಾ ಕಥೀಯಮಾನಂ ರೂಪಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಹಸಿತಲಪಿತಗೀತಸದ್ದಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರಾಗೋ ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಸೋ ಅನಿತ್ಥಿಗನ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಚಗ್ಗಳಲೇಣವಾಸೀತಿಸ್ಸದಹರಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ –

ದಹರೋ ಕಿರ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಿರಿಗಾಮವಾಸಿಕಮ್ಮಾರಧೀತಾಯ ಪಞ್ಚಹಿ ಕುಮಾರೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪದುಮಸರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಪದುಮಾನಿ ಚ ಪಿಲನ್ಧಿತ್ವಾ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಗಾಯನ್ತಿಯಾ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಕಾಮರಾಗೇನ ವಿದ್ಧೋ ವಿಸೇಸಾ ಪರಿಹಾಯಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪುಣಿ. ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ನ ಹೇವ ಖೋ ಸುಣಾತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸಾಮಂ ಪಸ್ಸತಿ ಇತ್ಥಿಂ ವಾ ಕುಮಾರಿಂ ವಾ ಅಭಿರೂಪಂ ದಸ್ಸನೀಯಂ ಪಾಸಾದಿಕಂ ಪರಮಾಯ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಂಸೀದತಿ ವಿಸೀದತಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ, ಸಿಕ್ಖಾದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಹೀನಾಯಾವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ವಿಸಭಾಗರೂಪಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ದಸ್ಸನಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಸೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ –

ಏಕೋ ಕಿರ ದಹರೋ ಕಾಲದೀಘವಾಪಿದ್ವಾರವಿಹಾರಂ ಉದ್ದೇಸತ್ಥಾಯ ಗತೋ. ಆಚರಿಯೋ ತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ನ ಕರೋತಿ. ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನ್ನಂ ಅನುಬನ್ಧತಿ. ಆಚರಿಯೋ ಸಚೇ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ನ ಚರಿಸ್ಸಸಿ. ದಸ್ಸಾಮಿ ತೇ ಉದ್ದೇಸನ್ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಸಾಧೂತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಉದ್ದೇಸೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಆಚರಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಆಚರಿಯೋ ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಚರಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಾರಣನ್ತಿ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ, ಏಕಾ ಕುಲಧೀತಾ ಪೀತಕವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಗೇಹೇ ಠಿತಾ ದಹರಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತರಾಗಾ ಉಳುಙ್ಕೇನ ಯಾಗುಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಞ್ಚಕೇ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಅಥ ನಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಕಿಂ ಅಮ್ಮಾತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು, ದ್ವಾರೇನ ಗತಂ ದಹರಂ ಲಭಮಾನಾ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಲಭಮಾನಾ ಮರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ವೇಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ದಹರಂ ಪತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ನಿವತ್ತಥ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ದಹರೋ ಅಲಂ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ. ತೇ, ‘‘ಇದಂ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಗೇಹೇ ಏತ್ತಕಂ ನಾಮ ಧನಂ ಅತ್ಥಿ, ಏಕಾಯೇವ ನೋ ಧೀತಾ, ತ್ವಂ ನೋ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಠಸ್ಸಸಿ, ಸುಖೇನ ಸಕ್ಕಾ ಜೀವಿತು’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ದಹರೋ, ‘‘ನ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ಪಲಿಬೋಧೇನ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾವ ಪಕ್ಕನ್ತೋ.

ಮಾತಾಪಿತರೋ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಅಮ್ಮ, ನಾಸಕ್ಖಿಮ್ಹಾ ದಹರಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ, ಯಂ ಅಞ್ಞಂ ಸಾಮಿಕಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ತಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ, ಉಟ್ಠೇಹಿ ಖಾದ ಚ ಪಿವ ಚಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸಾ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೀ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಹಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಮಾತಾಪಿತರೋ ತಸ್ಸಾ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಪೀತಕವತ್ಥಂ ಧುರವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಂಸು, ಭಿಕ್ಖೂ ವತ್ಥಂ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಭಾಜಯಿಂಸು. ಏಕೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಲ್ಯಾಣೀವಿಹಾರಂ ಆಗತೋ. ಸೋಪಿ ದಹರೋ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತತ್ಥೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿ. ಮಹಲ್ಲಕೋ ತಂ ವತ್ಥಖಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಿನಾ ಮೇ ಪರಿಸ್ಸಾವನಂ ವಿಚಾರೇಥಾ’’ತಿ ದಹರಂ ಅವೋಚ. ದಹರೋ ಮಹಾಥೇರ ‘‘ಕುಹಿಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಸಬ್ಬಂ ಪವತ್ತಿಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾವ, ‘‘ಏವರೂಪಾಯ ನಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ನಾಲತ್ಥ’’ನ್ತಿ ರಾಗಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢೋ ತತ್ಥೇವ ಕಾಲಮಕಾಸಿ.

ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ಪನ ಸಮುಲ್ಲಪನಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸನ್ತಕಂ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗಕರಣವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ಸಮ್ಭೋಗಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ಸೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಮರಿಚವಟ್ಟಿವಿಹಾರಮಹೇ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ನವುತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಏವ ಅಹೇಸುಂ. ಏಕೋ ಸಾಮಣೇರೋ ಉಣ್ಹಯಾಗುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಕಿಂ ಚೀವರಕಣ್ಣೇ ಠಪೇಸಿ, ಸಕಿಂ ಭೂಮಿಯಂ. ಏಕಾ ಸಾಮಣೇರೀ ದಿಸ್ವಾ ಏತ್ಥ ಪತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಾಹೀತಿ ಥಾಲಕಂ ಅದಾಸಿ. ತೇ ಅಪರಭಾಗೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪರಸಮುದ್ದಂ ಅಗಮಂಸು. ತೇಸು ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪುರೇತರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಸಾ, ‘‘ಏಕೋ ಕಿರ ಸೀಹಳಭಿಕ್ಖು ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ, – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮರಿಚವಟ್ಟಿವಿಹಾರಮಹಕಾಲೇ ತುಮ್ಹೇ ಕತಿವಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತದಾಹಂ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಸಾಮಣೇರೋ. ತ್ವಂ ಪನ ಕತಿವಸ್ಸಾತಿ? ಅಹಂ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಸಾಮಣೇರೀಯೇವ ಏಕಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಉಣ್ಹಯಾಗುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಠಪನತ್ಥಂ ಥಾಲಕಮದಾಸಿನ್ತಿ. ಥೇರೋ, ‘‘ಅಹಂ ಸೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಥಾಲಕಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತೇ ಏತ್ತಕೇನೇವ ಸಂಸಗ್ಗೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ದ್ವೇಪಿ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಕಾಲೇ ವಿಬ್ಭಮಿಂಸು.

ಹತ್ಥಗಾಹಾದಿವಸೇನ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ನಾಮ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಮಹಾಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇ ಕಿರ ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಪಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸೇ ದಹರಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಿ. ತತ್ರೇಕೋ ದಹರೋ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇನ್ತೋ ಏಕಿಸ್ಸಾ ದಹರಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಕಾಯಂ ಛುಪಿ. ಸಾ ತಂ ಹತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉರಸ್ಮಿಂ ಠಪೇಸಿ, ಏತ್ತಕೇನ ಸಂಸಗ್ಗೇನ ದ್ವೇಪಿ ವಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ತಾ.

ಗಾಹಗಾಹಕಾದಿವಣ್ಣನಾ

ಇಮೇಸು ಪನ ಪಞ್ಚಸು ಸಂಸಗ್ಗೇಸು ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸವನದಸ್ಸನಸಮುಲ್ಲಪನಸಮ್ಭೋಗಕಾಯಪರಾಮಾಸಾ ನಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಹೋನ್ತಿಯೇವ, ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸೇಸಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಹೋನ್ತಿ; ತಥಾ ಉಪಾಸಕಉಪಾಸಿಕಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸು ಹಿ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಚಿತ್ತಂ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಏಕೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಗಾಹಗಾಹಕೋ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಗಾಹಮುತ್ತಕೋ, ಏಕೋ ಮುತ್ತಗಾಹಕೋ, ಏಕೋ ಮುತ್ತಮುತ್ತಕೋ.

ತತ್ಥ ಯಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಆಮಿಸೇನ ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಣವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖುಪಿ ಪುಪ್ಫಫಲಾದೀಹಿ ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಣವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಅಯಂ ಗಾಹಗಾಹಕೋ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಮನುಸ್ಸಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖು ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಅಯಂ ಗಾಹಮುತ್ತಕೋ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ದೇನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖು ಪುಪ್ಫಫಲಾದೀಹಿ ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಣವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಅಯಂ ಮುತ್ತಗಾಹಕೋ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ದೇನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖುಪಿ ಚೂಳಪಿಣ್ಡಪಾತಿಯತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಮುತ್ತಮುತ್ತಕೋ ನಾಮ.

ಥೇರಂ ಕಿರ ಏಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಉಪಟ್ಠಹಿ. ಏಕದಿವಸಂ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಅಗ್ಗಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗೇಹಾನಿ ಝಾಪೇಸಿ. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕುಲೂಪಕಭಿಕ್ಖೂ ಆಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ಉಪಾಸಿಕೇ, ಅಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಣ್ಡಕಂ ಅರೋಗಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಖಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಅಕಂಸು. ಮನುಸ್ಸಾ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಾತು ಕುಲೂಪಕತ್ಥೇರೋ ಭುಞ್ಜನವೇಲಾಯಮೇವ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಥೇರೋಪಿ ಪುನದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾವ ಆಗತೋ. ಉಪಾಸಿಕಾ ಕೋಟ್ಠಚ್ಛಾಯಾಯ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಾತು ಕುಲೂಪಕತ್ಥೇರೋ ಭುಞ್ಜನವೇಲಾಯಮೇವ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಉಪಾಸಿಕಾ, ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲೂಪಕಾ ತುಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ, ಮಯ್ಹಂ ಥೇರೋ ಮಯ್ಹೇವ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ಆಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಂಸಗ್ಗೇಹಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಪರಿಸಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ ಗಾಹಮುತ್ತಕೋ ಚೇವ ಮುತ್ತಮುತ್ತಕೋ ಚ ಅಹೋಸಿ. ಯಥಾ ಚ ಸಯಂ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ತಂ ಅಸಂಸಗ್ಗಕಥಂ ಕತ್ತಾ ಅಹೋಸಿ.

ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋತಿ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯೋ, ಪರಿಪುಣ್ಣಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಗಮನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಂ ಠಾನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ಠಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಂ ನಿಸಜ್ಜಂ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಂ ಸಯನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ಮನ್ತೇನ ಕಣ್ಹಸಪ್ಪಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ, ಅಮಿತ್ತಂ ಗೀವಾಯ ಅಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ವಿಚರತಿ, ಅಯಂ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ನಾಮ. ಥೇರೋ ಚ ತಾದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ತಥೇವ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಕಥಂ ಕತ್ತಾ ಅಹೋಸಿ.

ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿಆದೀಸು ಸೀಲನ್ತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಸಮಾಧೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಪಞ್ಞಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಞಾಣಂ. ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅರಿಯಫಲಂ. ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿವಿಧಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ಥೇರೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಸೀಲಾದಿಕಥಂ ಕತ್ತಾ. ಸ್ವಾಯಂ ದಸಹಿ ಕಥಾವತ್ಥೂಹಿ ಓವದತೀತಿ ಓವಾದಕೋ. ಯಥಾ ಪನ ಏಕೋ ಓವದತಿಯೇವ, ಸುಖುಮಂ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಜಾನಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ನ ಏವಂ ಥೇರೋ. ಥೇರೋ ಪನ ತಾನಿ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಪಕೋ. ಏಕೋ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಥೇರೋ ಕಾರಣಮ್ಪಿ ಸನ್ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಸನ್ದಸ್ಸಕೋ. ಏಕೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಗಾಹೇತುಂ ಪನ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಥೇರೋ ಗಾಹೇತುಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸಮಾದಪಕೋ. ಏವಂ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಪನ ತೇಸು ಕಥಾವತ್ಥೂಸು ಉಸ್ಸಾಹಜನನವಸೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮುತ್ತೇಜೇತೀತಿ ಸಮುತ್ತೇಜಕೋ. ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೇ ವಣ್ಣಂ ವತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತೀತಿ ಸಮ್ಪಹಂಸಕೋ.

ಪಞ್ಚಲಾಭವಣ್ಣನಾ

೨೫೩. ಸುಲದ್ಧಲಾಭಾತಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿಗುಣಲಾಭಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಆಯಸ್ಮತೋ ಪನ ಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಸುಲದ್ಧಲಾಭಾ ಏತೇ, ಯಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಏವಂ ವಣ್ಣೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಅಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವಣ್ಣಕಥನಂ ನಾಮ ನ ತಥಾ ಲಾಭೋ, ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವಣ್ಣಕಥನಂ ಪನ ಲಾಭೋ. ಗಿಹೀ ಹಿ ವಾ ವಣ್ಣಕಥನಂ ನ ತಥಾ ಲಾಭೋ, ಗಿಹೀ ಹಿ ‘‘ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಯ್ಯೋ ಸಣ್ಹೋ ಸಖಿಲೋ ಸುಖಸಮ್ಭಾಸೋ, ವಿಹಾರಂ ಆಗತಾನಂ ಯಾಗುಭತ್ತಫಾಣಿತಾದೀಹಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಅವಣ್ಣಮೇವ ಕಥೇತಿ. ‘‘ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಥೇರೋ ಮನ್ದಮನ್ದೋ ವಿಯ ಅಬಲಬಲೋ ವಿಯ ಭಾಕುಟಿಕಭಾಕುಟಿಕೋ ವಿಯ ನತ್ಥಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಸ್ಸಾಸೋ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತೋ ವಣ್ಣಮೇವ ಕಥೇತಿ. ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿಪಿ ಸತ್ಥು ಪರಮ್ಮುಖಾ ವಣ್ಣಕಥನಂ ನ ತಥಾ ಲಾಭೋ, ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಪನ ಅತಿಲಾಭೋತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಸುಲದ್ಧಲಾಭಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅನುಮಸ್ಸ ಅನುಮಸ್ಸಾತಿ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ. ತಞ್ಚ ಸತ್ಥಾ ಅಬ್ಭನುಮೋದತೀತಿ ತಞ್ಚಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಏವಮೇತಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಚ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಚ ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಅನುಮೋದತಿ. ಇತಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಣ್ಣಭಾಸನಂ ಏಕೋ ಲಾಭೋ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಏಕೋ, ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಏಕೋ, ಅನುಮಸ್ಸ ಅನುಮಸ್ಸ ಏಕೋ, ಸತ್ಥಾರಾ ಅಬ್ಭನುಮೋದನಂ ಏಕೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಲಾಭೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸುಲದ್ಧಲಾಭಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕದಾಚೀತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಕಾಲೇ. ಕರಹಚೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸಿಯಾ ಕೋಚಿದೇವ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೋತಿ ಅಪಿ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಕಥಾಸಮುದಾಚಾರೋಪಿ ಭವೇಯ್ಯ. ಥೇರೇನ ಕಿರ ಆಯಸ್ಮಾ ಪುಣ್ಣೋ ನೇವ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಸುತಪುಬ್ಬಾ. ಇತಿ ಸೋ ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಕಥಮ್ಪಿ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಏವಮಾಹ.

ಚಾರಿಕಾದಿವಣ್ಣನಾ

೨೫೪. ಯಥಾಭಿರನ್ತನ್ತಿ ಯಥಾಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿಹರಿತ್ವಾ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಛಾಯೂದಕಾದಿವಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ಅಪ್ಫಾಸುಕಸೇನಾಸನಂ ವಾ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಸ್ಸದ್ಧಾದಿಭಾವಂ ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಅನಭಿರತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಇಧ ಫಾಸು ವಿಹರಾಮಾ’’ತಿ ಅಭಿರಮಿತ್ವಾ ಚಿರವಿಹಾರೋಪಿ ನತ್ಥಿ. ಯತ್ಥ ಪನ ತಥಾಗತೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸತ್ತಾ ಸರಣೇಸು ವಾ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಸೀಲಾನಿ ವಾ ಸಮಾದಿಯನ್ತಿ, ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ ವಾ, ತತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದೀನಂ ವಾ ಪನ ತೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾ ಸತ್ತೇ ತಾಸು ಸಮ್ಪತ್ತೀಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ವಸನ್ತಿ; ತಾಸಂ ಅಭಾವೇ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಥಾಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿಹರಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋತಿ ಅದ್ಧಾನಗಮನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ. ಚಾರಿಕಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಭಗವತೋ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ ತುರಿತಚಾರಿಕಾ ಚ, ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾ ಚ.

ತತ್ಥ ದೂರೇಪಿ ಬೋಧನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಬೋಧನತ್ಥಾಯ ಸಹಸಾ ಗಮನಂ ತುರಿತಚಾರಿಕಾ ನಾಮ. ಸಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಾದೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಭಗವಾ ಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮುಹುತ್ತೇನ ತಿಗಾವುತಂ ಮಗ್ಗಂ ಅಗಮಾಸಿ, ಆಳವಕಸ್ಸತ್ಥಾಯ ತಿಂಸಯೋಜನಂ, ತಥಾ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಸ್ಸ. ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಸ್ಸ ಪನ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಂ, ಮಹಾಕಪ್ಪಿನಸ್ಸ ವೀಸಯೋಜನಸತಂ, ಖದಿರವನಿಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಸತ್ತ ಯೋಜನಸತಾನಿ ಅಗಮಾಸಿ; ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಸ್ಸ ವನವಾಸೀತಿಸ್ಸಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ತಿಗಾವುತಾಧಿಕಂ ವೀಸಯೋಜನಸತಂ.

ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ಥೇರೋ, ‘‘ತಿಸ್ಸಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಭಗವಾ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಆನನ್ದ, ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾನಂ ಆರೋಚೇಹಿ – ‘ಭಗವಾ ವನವಾಸೀತಿಸ್ಸಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ. ತತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ವೀಸಯೋಜನಸತಮತ್ಥಕೇ ತಸ್ಸ ಗೋಚರಗಾಮದ್ವಾರೇ ಓತರಿತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿ. ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಗಚ್ಛಮಾನಾ ಮನುಸ್ಸಾ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಭೋ, ಆಗತೋ, ಮಾ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಅಗಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ದತ್ವಾ ಪಾನವತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಾ, ‘‘ಕುಹಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ದಹರಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಉಪಾಸಕಾ, ನ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛತಿ, ಇಧೇವ ತಿಸ್ಸಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗತೋತಿ. ತೇ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿರ ಕುಲೂಪಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ, ನೋ ವತ ನೋ ಥೇರೋ ಓರಮತ್ತಕೋ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಅಹೇಸುಂ.

ಅಥ ಭಗವತೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಾಮಣೇರೋ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ‘‘ಉಪಾಸಕಾ ಮಹಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸ ತೇ, ‘‘ಸತ್ಥಾ, ಭನ್ತೇ, ಆಗತೋ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸುಂ, ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಆಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಲಂ, ತಿಸ್ಸ, ನಿಟ್ಠಿತಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಮಕಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸತ್ಥಾ ಮಙ್ಗಲಂ ವತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ, ‘‘ಕತರೋ ತೇ, ತಿಸ್ಸ, ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗಮನಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಅಯಂ ಭಗವಾ’’ತಿ. ಮಗ್ಗಂ ದೇಸಯಮಾನೋ ಪುರತೋ ಯಾಹಿ ತಿಸ್ಸಾತಿ. ಭಗವಾ ಕಿರ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗದೇಸಕೋ ಸಮಾನೋಪಿ ‘‘ಸಕಲತಿಗಾವುತೇ ಮಗ್ಗೇ ಸಾಮಣೇರಂ ದಟ್ಠುಂ ಲಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ತಂ ಮಗ್ಗದೇಸಕಮಕಾಸಿ.

ಸೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ವತ್ತಮಕಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ, ‘‘ಕತರೋ ತೇ, ತಿಸ್ಸ, ಚಙ್ಕಮೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ನಿಸೀದನಪಾಸಾಣೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ‘‘ತಿಸ್ಸ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸುಖಂ ವಸಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಠಾನೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಹತ್ಥಿಮಿಗಮೋರಾದೀನಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣತೋ ಅರಞ್ಞಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾಯ ಸುಖಂ ವಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ, ‘‘ತಿಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇಹಿ, ಬುದ್ಧದಾಯಜ್ಜಂ ತೇ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಅಗಮಾಸೀತಿ. ಅಯಂ ತುರಿತಚಾರಿಕಾ ನಾಮ.

ಯಂ ಪನ ಗಾಮನಿಗಮಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದೇವಸಿಕಂ ಯೋಜನಡ್ಢಯೋಜನವಸೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಚರಿಯಾದೀಹಿ ಲೋಕಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಗಮನಂ, ಅಯಂ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾ ನಾಮ. ಇಮಂ ಪನ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಭಗವಾ ಮಹಾಮಣ್ಡಲಂ ಮಜ್ಝಿಮಮಣ್ಡಲಂ ಅನ್ತಿಮಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಣ್ಡಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಚರತಿ. ತತ್ಥ ಮಹಾಮಣ್ಡಲಂ ನವಯೋಜನಸತಿಕಂ, ಮಜ್ಝಿಮಮಣ್ಡಲಂ ಛಯೋಜನಸತಿಕಂ, ಅನ್ತಿಮಮಣ್ಡಲಂ ತಿಯೋಜನಸತಿಕಂ. ಯದಾ ಮಹಾಮಣ್ಡಲೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸತಂ ಏಕಕೋಲಾಹಲಂ ಅಹೋಸಿ, ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಆಗತಾ ನಿಮನ್ತೇತುಂ ಲಭನ್ತಿ; ಇತರೇಸು ದ್ವೀಸು ಮಣ್ಡಲೇಸು ಸಕ್ಕಾರೋ ಮಹಾಮಣ್ಡಲೇ ಓಸರತಿ. ತತ್ರ ಭಗವಾ ತೇಸು ತೇಸು ಗಾಮನಿಗಮೇಸು ಏಕಾಹಂ ದ್ವೀಹಂ ವಸನ್ತೋ ಮಹಾಜನಂ ಆಮಿಸಪಟಿಗ್ಗಹೇನ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಧಮ್ಮದಾನೇನ ಚಸ್ಸ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಿತಂ ಕುಸಲಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ನವಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಚಾರಿಕಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತಿ.

ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ತರುಣಾ ಹೋತಿ, ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಅಪವಾರೇತ್ವಾ ಪವಾರಣಾಸಙ್ಗಹಂ ದತ್ವಾ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಯ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಮಿಗಸಿರಸ್ಸ ಪಠಮದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಮಣ್ಡಲಂ ಓಸರತಿ. ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಕಾರಣೇನ ಮಜ್ಝಿಮಮಣ್ಡಲೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿತುಕಾಮೋ ಚತುಮಾಸಂ ವಸಿತ್ವಾವ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಇತರೇಸು ದ್ವೀಸು ಮಣ್ಡಲೇಸು ಸಕ್ಕಾರೋ ಮಜ್ಝಿಮಮಣ್ಡಲೇ ಓಸರತಿ. ಭಗವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಲೋಕಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅಟ್ಠಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಚಾರಿಕಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತಿ.

ಸಚೇ ಪನ ಚತುಮಾಸಂ ವುಟ್ಠವಸ್ಸಸ್ಸಾಪಿ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾ ಅಪರಿಪಕ್ಕಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಏಕಂ ಮಾಸಂ ವಾ ದ್ವಿತಿಚತುಮಾಸಂ ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಸಿತ್ವಾ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಇತರೇಸು ದ್ವೀಸು ಮಣ್ಡಲೇಸು ಸಕ್ಕಾರೋ ಅನ್ತೋಮಣ್ಡಲೇ ಓಸರತಿ. ಭಗವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಲೋಕಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸತ್ತಹಿ ವಾ ಛಹಿ ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ವಾ ಚತೂಹಿ ವಾ ಮಾಸೇಹಿ ಚಾರಿಕಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತಿ. ಇತಿ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಮಣ್ಡಲೇಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ನ ಚೀವರಾದಿಹೇತು ಚರತಿ. ಅಥ ಖೋ ಯೇ ದುಗ್ಗತಾ ಬಾಲಾ ಜಿಣ್ಣಾ ಬ್ಯಾಧಿತಾ, ತೇ ಕದಾ ತಥಾಗತಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ? ಮಯಿ ಪನ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೇ ಮಹಾಜನೋ ತಥಾಗತದಸ್ಸನಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಪಸಾದೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಪಹಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾತಿ ಏವಂ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಚಾರಿಕಂ ಚರತಿ.

ಅಪಿಚ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಿ – ಜಙ್ಘಾವಿಹಾರವಸೇನ ಸರೀರಫಾಸುಕತ್ಥಾಯ, ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಂ ಅಭಿಕಙ್ಖನತ್ಥಾಯ, ಭಿಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಾಪನತ್ಥಾಯ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪರಿಪಾಕಗತಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಬೋಧನೇಯ್ಯಸತ್ತೇ ಬೋಧನತ್ಥಾಯಾತಿ. ಅಪರೇಹಿಪಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಿ – ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾ, ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾ, ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾ, ಮಹತಾ ಧಮ್ಮವಸ್ಸೇನ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಸನ್ತಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಾತಿ. ಅಪರೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಿ – ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಾ… ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಾ… ಮುಸಾವಾದಾ… ಸುರಾಮೇರಯಮಜ್ಜಪಮಾದಟ್ಠಾನಾ ವಿರಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾತಿ. ಅಪರೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಿ – ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪಟಿಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾ, ದುತಿಯಂ…ಪೇ… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾತಿ. ಅಪರೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಿ – ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾತಿ. ಅಯಂ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾ, ಸಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ ನಿಬದ್ಧಚಾರಿಕಾ, ಅನಿಬದ್ಧಚಾರಿಕಾ ಚ. ತತ್ಥ ಯಂ ಏಕಸ್ಸೇವ ಬೋಧನೇಯ್ಯಸತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ನಿಬದ್ಧಚಾರಿಕಾ ನಾಮ. ಯಂ ಪನ ಗಾಮನಿಗಮನಗರಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನ ಚರತಿ, ಅಯಂ ಅನಿಬದ್ಧಚಾರಿಕಾ ನಾಮ. ಏಸಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಸೇನಾಸನಂ ಸಂಸಾಮೇತ್ವಾತಿ ಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ. ತಂ ಪನ ಪಟಿಸಾಮೇನ್ತೋ ಥೇರೋ ನ ಚೂಳಪತ್ತಮಹಾಪತ್ತ-ಚೂಳಥಾಲಕಮಹಾಥಾಲಕ-ಪಟ್ಟುಣ್ಣಚೀವರ-ದುಕೂಲಚೀವರಾದೀನಂ ಭಣ್ಡಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿತೇಲಾದೀನಂ ವಾ ಪನ ಘಟೇ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ಗಬ್ಭೇ ನಿದಹಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಕುಞ್ಚಿಕಮುದ್ದಿಕಾದೀನಿ ಯೋಜಾಪೇಸಿ. ‘‘ಸಚೇ ನ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖು ವಾ ಸಾಮಣೇರೋ ವಾ ಆರಾಮಿಕೋ ವಾ ಉಪಾಸಕೋ ವಾ, ಚತೂಸು ಪಾಸಾಣೇಸು ಮಞ್ಚೇ ಮಞ್ಚಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪೀಠೇ ಪೀಠಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಚೀವರವಂಸೇ ವಾ ಚೀವರರಜ್ಜುಯಾ ವಾ ಉಪರಿ ಪುಞ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಂ ಥಕೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೬೧) ವಚನತೋ ಪನ ನೇವಾಸಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪುಚ್ಛನಮತ್ತಕೇನೇವ ಪಟಿಸಾಮೇಸಿ.

ಯೇನ ಸಾವತ್ಥಿ ತೇನ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಸತ್ಥು ದಸ್ಸನಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಯೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಸಾವತ್ಥಿ ತೇನ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಪಕ್ಕಮನ್ತೋ ಚ ನ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಆರೋಚಾಪೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೋ. ಯೂಥಂ ಪಹಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪನ ಮತ್ತಹತ್ಥೀ ವಿಯ, ಅಸಹಾಯಕಿಚ್ಚೋ ಸೀಹೋ ವಿಯ, ಪತ್ತಚೀವರಮತ್ತಂ ಆದಾಯ ಏಕಕೋವ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಪಞ್ಚಸತೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಜಗಹಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ? ರಾಜಗಹಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುತೋ ದೂರಂ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾನಿ, ಸಾವತ್ಥಿ ಪನ ಪಞ್ಚದಸ. ಸತ್ಥಾ ರಾಜಗಹತೋ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ಇದಾನಿ ಆಸನ್ನೋ ಜಾತೋತಿ ಸುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮೀತಿ ಅಕಾರಣಮೇತಂ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಹಿ ಏಸ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ತದಾ ಪನ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುನ್ತಿ. ಬಹೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಮನಕಾಲೇ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ವದನ್ತೇ ಏಕೋ ಇಧೇವ ವಸಾಮಾತಿ ವದತಿ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಸಾಮಾತಿ ವದನ್ತೇ ಏಕೋ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ವದತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಾ ಫಾಸುಕಸೇನಾಸನೇ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಲದ್ಧುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ಏಕಕಸ್ಸ ಪನ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುಲಭಂ ಹೋತೀತಿ ತದಾ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಯಂ ಚಾರಿಕಾ ನಾಮ ಮಹಾಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ, ಬುದ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ಪನ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಕಿಲಞ್ಜಾದೀಹಿ ಕತಂ ಬೀಜನಮ್ಪಿ ತಾಲವಣ್ಟಂ ವಿಯ. ಯೇನ ಭಗವಾತಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಜೇತವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ವಾ ಪಾನಕಂ ವಾ ಪಿವಿತ್ವಾ ಥೋಕಂ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಉಜುಕಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ರಾಹುಲಂ ವಾ ಆನನ್ದಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ.

ಥೇರೋ ಹಿ ಸಯಮೇವ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ವಲ್ಲಭೋ ರಞ್ಞೋ ಸಙ್ಗಾಮವಿಜಯಮಹಾಯೋಧೋ ವಿಯ. ಯಥಾ ಹಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಯೋಧಸ್ಸ ರಾಜಾನಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಸೇವಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ; ವಲ್ಲಭತಾಯ ಸಯಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಥೇರೋಪಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ವಲ್ಲಭೋ, ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಸೇವಿತ್ವಾ ಸತ್ಥುದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪಾದಪುಞ್ಛನಮ್ಹಿ ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಭಗವಾಪಿ ‘‘ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇಯೇವ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅದ್ದಸ. ತಸ್ಮಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸೂಚಿಘಟಿಕಂ ಅದತ್ವಾವ ದರಥಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದಿ. ಥೇರೋ ಕವಾಟಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯಾತಿ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಚೂಳಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೫ ಆದಯೋ) ತಿಣ್ಣಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಾನಿಸಂಸಂ ಕಥೇಸಿ; ಸೇಕ್ಖಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೨ ಆದಯೋ) ಆವಸಥಾನಿಸಂಸಂ, ಘಟಿಕಾರಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೨೮೨ ಆದಯೋ) ಸತಿಪಟಿಲಾಭಿಕಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಕಥಂ; ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೦೪) ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸೇ, ಸೇಲಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೨.೩೯೬ ಆದಯೋ) ಪಾನಕಾನಿಸಂಸಕಥಂ, ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೩೬ ಆದಯೋ) ಭಗುತ್ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಏಕೀಭಾವೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಕಥೇಸಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ರಥವಿನೀತೇ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಕಥೇನ್ತೋ ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಯಂ ಅನನ್ತನಯಂ ನಾಮ ದಸ್ಸೇಸಿ ಪುಣ್ಣ, ಅಯಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾಯೇವ ಸನ್ತೋಸಕಥಾಯೇವಾತಿ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಸ್ಸ ಸಾವಕಸ್ಸ ವೇಲನ್ತೇ ಠತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಹತ್ಥಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ.

ಯೇನ ಅನ್ಧವನನ್ತಿ ತದಾ ಕಿರ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ ಜೇತವನಂ ಆಕಿಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ಬಹೂ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ಜೇತವನಂ ಓಸರನ್ತಿ; ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಖನ್ಧಾವಾರಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಪವಿವೇಕಂ ಲಭಿತುಂ. ಅನ್ಧವನಂ ಪನ ಪಧಾನಘರಸದಿಸಂ ಪವಿವಿತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯೇನನ್ಧವನಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಮಹಾಥೇರೇ ನ ಅದ್ದಸ? ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಥೇರೇ ದಿಸ್ವಾ ಪುನ ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ಏಕಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸತ್ಥು ದ್ವೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಮಮ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಸತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಪಞ್ಹವಣ್ಣನಾ

೨೫೬. ಅಭಿಣ್ಹಂ ಕಿತ್ತಯಮಾನೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಣ್ಣಂ ಕಿತ್ತಯಮಾನೋ ವಿಹಾಸಿ. ಥೇರೋ ಕಿರ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ‘‘ಪುಣ್ಣೋ ಕಿರ ನಾಮ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ ಚತೂಹಿ ಪರಿಸಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ, ಸೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ; ಕಚ್ಚಿ ನು ಖೋ ಮಂ ಅದಿಸ್ವಾವ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಥೇರನವಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ಸತಿಕರಣತ್ಥಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಗುಣಂ ಭಾಸತಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಮಹಲ್ಲಕಭಿಕ್ಖೂ ನಾಮ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಅನ್ತೋವಿಹಾರೇ ಹೋನ್ತಿ; ಗುಣಕಥಾಯ ಪನಸ್ಸ ಕಥಿತಾಯ ಯೋ ಚ ನಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ; ಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಅಥಾಯಂ ಥೇರಸ್ಸೇವ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತಂ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸನ್ತಂ ಅದ್ದಸ. ಕಥಂ ಪನ ನಂ ಏಸ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ? ಪುಣ್ಣ, ಪುಣ್ಣಾತಿ ವತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಅಞ್ಞಾಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಸೋ ಥೇರೋ, ಯಸ್ಸ ಮೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಕಿತ್ತಯಮಾನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಇತಿ ಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ. ನಿಸೀದನಂ ಆದಾಯಾತಿ ನಿಸೀದನಂ ನಾಮ ಸದಸಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಾಯಿಮಂ. ಥೇರೋ ಪನ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ. ಸೀಸಾನುಲೋಕೀತಿ ಯೋ ಉನ್ನತಟ್ಠಾನೇ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಸೀಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಸೀಸಾನುಲೋಕೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಾದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧಿ. ಥೇರೋ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಂಯತಪದಸದ್ದತಾಯ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಪದಸದ್ದೇನ ನ ಬಾಧತಿ, ‘‘ನಾಯಂ ಸಮ್ಮೋದನಕಾಲೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪನ ನ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೋ, ಅನ್ಧವನಂ ನಾಮ ಮಹನ್ತಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಲೀನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೇನ, ಆವುಸೋ ಪುಣ್ಣ, ಪುಣ್ಣಾತಿ ಅಫಾಸುಕಸದ್ದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಹೋತೀತಿ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಜಾನನತ್ಥಂ ನಾತಿದೂರೇ ಹುತ್ವಾ ಸೀಸಾನುಲೋಕೀ ಅಗಮಾಸಿ. ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದೀತಿ ದಿವಾವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ನಿಸೀದಿ.

ತತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಪುಣ್ಣೋ ಉದಿಚ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಚ್ಚೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪನ್ನೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಏಕಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತೋ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ. ಇತಿ ಏಕಂ ಕನಕಗುಹಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ದ್ವೇ ಸೀಹಾ ವಿಯ, ಏಕಂ ವಿಜಮ್ಭನಭೂಮಿಂ ಓತಿಣ್ಣಾ ದ್ವೇ ಬ್ಯಗ್ಘಾ ವಿಯ, ಏಕಂ ಸುಪುಪ್ಫಿತಸಾಲವನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ದ್ವೇ ಛದ್ದನ್ತನಾಗರಾಜಾನೋ ವಿಯ, ಏಕಂ ಸಿಮ್ಬಲಿವನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ದ್ವೇ ಸುಪಣ್ಣರಾಜಾನೋ ವಿಯ, ಏಕಂ ನರವಾಹನಯಾನಂ ಅಭಿರುಳ್ಹಾ ದ್ವೇ ವೇಸ್ಸವಣಾ ವಿಯ, ಏಕಂ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಂ ಅಭಿನಿಸಿನ್ನಾ ದ್ವೇ ಸಕ್ಕಾ ವಿಯ, ಏಕವಿಮಾನಬ್ಭನ್ತರಗತಾ ದ್ವೇ ಹಾರಿತಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ತೇ ದ್ವೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಚ್ಚಾ ದ್ವೇಪಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ದ್ವೇಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ದ್ವೇಪಿ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ದ್ವೇಪಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಾ ಏಕಂ ವನಸಣ್ಡಂ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾ ತಂ ವನಟ್ಠಾನಂ ಸೋಭಯಿಂಸು.

ಭಗವತಿ ನೋ, ಆವುಸೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತೀತಿ, ಆವುಸೋ, ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಯಸ್ಮತಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತೀತಿ? ಇದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಕಥಾಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಪುರಿಮಕಥಾಯ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾಯ ಪಚ್ಛಿಮಕಥಾ ನ ಜಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಏವಮಾವುಸೋ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥಸ್ಸ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಆವುಸೋ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧತ್ಥಂ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಪುಚ್ಛಿ. ತಾಸಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾ. ಆಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪುಣ್ಣೋ ಯಸ್ಮಾ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಾದೀಸು ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ಮತ್ಥಕಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ, ‘‘ನೋ ಹಿದಂ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ.

ಕಿಮತ್ಥಂ ಚರಹಾವುಸೋತಿ ಯದಿ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನ ವುಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಂ ವುಸ್ಸತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ ಖೋ, ಆವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ. ದ್ವೇಧಾ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಗಹಣೂಪಾದಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯೂಪಾದಾನಞ್ಚ. ಗಹಣೂಪಾದಾನಂ ನಾಮ ಕಾಮುಪಾದಾನಾದಿಕಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ, ಪಚ್ಚಯೂಪಾದಾನಂ ನಾಮ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ. ತತ್ಥ ಗಹಣೂಪಾದಾನವಾದಿನೋ ಆಚರಿಯಾ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಚತೂಸು ಉಪಾದಾನೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನಾಪಿ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಿ. ತಞ್ಹಿ ನ ಚ ಉಪಾದಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತನ್ತೇ ಜಾತತ್ತಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಚ್ಚಯೂಪಾದಾನವಾದಿನೋ ಪನ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ. ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಸಙ್ಖತಂ ಅಮತಧಾತುಮೇವ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಿ. ಅಯಂ ಅನ್ತೋ, ಅಯಂ ಕೋಟಿ, ಅಯಂ ನಿಟ್ಠಾ. ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ‘‘ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅಥ ನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಪುನ ಪುಚ್ಛಂ ಆರಭಿ.

೨೫೮. ಥೇರೋಪಿ ಸಬ್ಬಪರಿವತ್ತೇಸು ತಥೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಂ ಚೇ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯಾತಿ ಯದಿ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ. ಸಉಪಾದಾನಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯಾತಿ ಸಙ್ಗಹಣಧಮ್ಮಮೇವ ನಿಗ್ಗಹಣಧಮ್ಮಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಮೇವ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಮೇವ ಅಸಙ್ಖತಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಯಂ ಪನ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಮೇವ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಮೇವ ಅಸಙ್ಖತಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಹಿ, ಆವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ವಟ್ಟಾನುಗತೋ ಲೋಕಿಯಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಮತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಇಮೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ. ತೇನ ಹೀತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಏಕಚ್ಚೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಪಮಂ ತೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸತ್ತರಥವಿನೀತವಣ್ಣನಾ

೨೫೯. ಸತ್ತ ರಥವಿನೀತಾನೀತಿ ವಿನೀತಅಸ್ಸಾಜಾನಿಯಯುತ್ತೇ ಸತ್ತ ರಥೇ. ಯಾವದೇವ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧತ್ಥಾತಿ, ಆವುಸೋ, ಅಯಂ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ ನಾಮ, ಯಾವದೇವ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧತ್ಥಾ. ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧತ್ಥಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಮೇತಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ, ಯಾವದೇವ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಾ ಅತ್ಥಾ, ತಾವ ಅಯಂ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ ನಾಮ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ. ಯಾ ಪನ ಅಯಂ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ, ಏಸಾ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅತ್ಥೋ, ಅಯಂ ಕೋಟಿ, ಇದಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಕಿಚ್ಚಂ ಕತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪದೇಸು.

ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ವಿಯ ಹಿ ಜರಾಮರಣಭೀರುಕೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಾವತ್ಥಿನಗರಂ ವಿಯ ಸಕ್ಕಾಯನಗರಂ, ಸಾಕೇತನಗರಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನನಗರಂ, ರಞ್ಞೋ ಸಾಕೇತೇ ವಡ್ಢಿಆವಹಸ್ಸ ಸೀಘಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಾಲೋ ವಿಯ ಯೋಗಿನೋ ಅನಭಿಸಮೇತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಸಮಯಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಾಲೋ. ಸತ್ತ ರಥವಿನೀತಾನಿ ವಿಯ ಸತ್ತ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ, ಪಠಮಂ ರಥವಿನೀತಂ ಆರುಳ್ಹಕಾಲೋ ವಿಯ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಂ ಠಿತಕಾಲೋ, ಪಠಮರಥವಿನೀತಾದೀಹಿ ದುತಿಯಾದೀನಿ ಆರುಳ್ಹಕಾಲೋ ವಿಯ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಆದೀಹಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಆದೀಸು ಠಿತಕಾಲೋ. ಸತ್ತಮೇನ ರಥವಿನೀತೇನ ಸಾಕೇತೇ ಅನ್ತೇಪುರದ್ವಾರೇ ಓರುಯ್ಹ ಉಪರಿಪಾಸಾದೇ ಞಾತಿಮಿತ್ತಗಣಪರಿವುತಸ್ಸ ಸುರಸಭೋಜನಪರಿಭೋಗಕಾಲೋ ವಿಯ ಯೋಗಿನೋ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮವರಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಪರೋಪಣ್ಣಾಸಕುಸಲಧಮ್ಮಪರಿವಾರಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಯನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಾನುಭವನಕಾಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಇತಿ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಪುಣ್ಣಂ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಸತ್ತ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಪುಚ್ಛಿ. ಆಯಸ್ಮಾ ಪುಣ್ಣೋ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಏವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಕಿಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ, ಉದಾಹು ಅಜಾನಿತ್ವಾ? ತಿತ್ಥಕುಸಲೋ ವಾ ಪನ ಹುತ್ವಾ ವಿಸಯಸ್ಮಿಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಉದಾಹು ಅತಿತ್ಥಕುಸಲೋ ಹುತ್ವಾ ಅವಿಸಯಸ್ಮಿಂ? ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಚ ಕಿಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ಉದಾಹು ಅಜಾನಿತ್ವಾ? ತಿತ್ಥಕುಸಲೋ ವಾ ಪನ ಹುತ್ವಾ ವಿಸಯಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ಉದಾಹು ಅತಿತ್ಥಕುಸಲೋ ಹುತ್ವಾ ಅವಿಸಯೇತಿ? ಜಾನಿತ್ವಾ ತಿತ್ಥಕುಸಲೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಸಯೇ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಹಿ ವದಮಾನೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂಯೇವ ವದೇಯ್ಯ. ಜಾನಿತ್ವಾ ತಿತ್ಥಕುಸಲೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಸಯೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ ವದಮಾನೋ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರಂಯೇವ ವದೇಯ್ಯ. ಯಞ್ಹಿ ವಿಸುದ್ಧೀಸು ಸಂಖಿತ್ತಂ, ತಂ ಕಥಾವತ್ಥೂಸು ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಂ. ಯಂ ಕಥಾವತ್ಥೂಸು ಸಂಖಿತ್ತಂ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧೀಸು ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಂ. ತದಮಿನಾ ನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ವಿಸುದ್ಧೀಸು ಹಿ ಏಕಾ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಹುತ್ವಾ ಆಗತಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಕಥಾ ಅಸಂಸಗ್ಗಕಥಾ, ಸೀಲಕಥಾತಿ. ಏಕಾ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ತೀಣಿ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಹುತ್ವಾ ಆಗತಾ – ಪವಿವೇಕಕಥಾ, ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಕಥಾ, ಸಮಾಧಿಕಥಾತಿ, ಏವಂ ತಾವ ಯಂ ವಿಸುದ್ಧೀಸು ಸಂಖಿತ್ತಂ, ತಂ ಕಥಾವತ್ಥೂಸು ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಂ. ಕಥಾವತ್ಥೂಸು ಪನ ಏಕಾ ಪಞ್ಞಾಕಥಾ ಪಞ್ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ಆಗತಾ – ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ, ಕಙ್ಖಾವಿತರಣವಿಸುದ್ಧಿ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿ, ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿ, ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧೀತಿ, ಏವಂ ಯಂ ಕಥಾವತ್ಥೂಸು ಸಂಖಿತ್ತಂ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧೀಸು ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಸತ್ತ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಅಞ್ಞಂ ಪುಚ್ಛಿ, ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿಯೇವ ಪುಚ್ಛಿ. ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಸತ್ತ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ನ ಅಞ್ಞಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿಯೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ. ಇತಿ ಉಭೋಪೇತೇ ಜಾನಿತ್ವಾ ತಿತ್ಥಕುಸಲಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಸಯೇವ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು ಚೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸುಂ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೬೦. ಕೋ ನಾಮೋ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ನ ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಪನ ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಕಥಞ್ಚ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಥೇರೋ ಸಮ್ಮೋದಮಾನೋ ಆಹ. ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋತಿ ಮನ್ತಾಣಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪುತ್ತೋ. ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಯಥಾ ಸುತವತಾ ಸಾವಕೇನ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಾ, ಏವಮೇವ ಬ್ಯಾಕತಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ. ಅನುಮಸ್ಸ ಅನುಮಸ್ಸಾತಿ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ. ಚೇಲಣ್ಡುಪಕೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಚೇಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ವತ್ಥಂ, ಅಣ್ಡುಪಕಂ ಚುಮ್ಬಟಕಂ. ವತ್ಥಚುಮ್ಬಟಕಂ ಸೀಸೇ ಕತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಪರಿಹರನ್ತಾಪಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ದಸ್ಸನಾಯ ಲಭೇಯ್ಯುಂ, ಏವಂ ಲದ್ಧದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಲಾಭಾಯೇವಾತಿ ಅಟ್ಠಾನಪರಿಕಪ್ಪೇನ ಅಭಿಣ್ಹದಸ್ಸನಸ್ಸ ಉಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಏವಂ ಅಪರಿಹರನ್ತೇನ ಹಿ ಪಞ್ಹಂ ವಾ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮೇನ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಕಾಮೇನ ‘‘ಥೇರೋ ಕತ್ಥ ಠಿತೋ ಕತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ಪರಿಯೇಸನ್ತೇನ ಚರಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಪರಿಹರನ್ತಾ ಪನ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸೀಸತೋ ಓರೋಪೇತ್ವಾ ಮಹಾರಹೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಪಞ್ಹಂ ವಾ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಂ. ಇತಿ ಅಟ್ಠಾನಪರಿಕಪ್ಪೇನ ಅಭಿಣ್ಹದಸ್ಸನಸ್ಸ ಉಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ.

ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ಚ ಪನ ಮನ್ತಿ ಸಾರಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪುತ್ತೋತಿ ಚ ಪನ ಏವಂ ಮಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಜಾನನ್ತಿ. ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೇನಾತಿ ಸತ್ಥುಸದಿಸೇನ. ಇತಿ ಏಕಪದೇನೇವ ಆಯಸ್ಮಾ ಪುಣ್ಣೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಉಕ್ಖಿಪಿ. ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕನ್ತಧಮ್ಮಕಥಿಕಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಮಚ್ಚಞ್ಹಿ ಪುರೋಹಿತಂ ಮಹನ್ತೋತಿ ವದಮಾನೋ ರಾಜಸದಿಸೋತಿ ವದೇಯ್ಯ, ಗೋಣಂ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣೋತಿ, ವಾಪಿಂ ಸಮುದ್ದಪ್ಪಮಾಣೋತಿ, ಆಲೋಕಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾಲೋಕಪ್ಪಮಾಣೋತಿ, ಇತೋ ಪರಂ ಏತೇಸಂ ಮಹನ್ತಭಾವಕಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸಾವಕಮ್ಪಿ ಮಹಾತಿ ವದನ್ತೋ ಸತ್ಥುಪಟಿಭಾಗೋತಿ ವದೇಯ್ಯ, ಇತೋ ಪರಂ ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವಕಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಪುಣ್ಣೋ ಏಕಪದೇನೇವ ಥೇರಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಉಕ್ಖಿಪಿ.

ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ನೋ ನಪ್ಪಟಿಭಾಸೇಯ್ಯಾತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯಾ ಪನಾಯಂ ಉಪಮಾ ಆಹಟಾ, ತಂ ನ ಆಹರೇಯ್ಯಾಮ, ಅತ್ಥಮೇವ ಕಥೇಯ್ಯಾಮ. ಉಪಮಾ ಹಿ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಆಹರೀಯತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಇದಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಮಾ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಹರೀಯತಿ, ಥೇರಂ ಪನೇಸ ಅಪಚಾಯಮಾನೋ ಏವಮಾಹಾತಿ.

ಅನುಮಸ್ಸ ಅನುಮಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಿತಾತಿ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತಾ. ಕಿಂ ಪನ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಪುಚ್ಛನಂ ಭಾರಿಯಂ, ಉದಾಹು ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ? ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನಂ ನೋ ಭಾರಿಯಂ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಪನ ಭಾರಿಯಂ. ಸಹೇತುಕಂ ವಾ ಸಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನಮ್ಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಭಾರಿಯಮೇವ. ಸಮನುಮೋದಿಂಸೂತಿ ಸಮಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿಂಸು. ಇತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ರಥವಿನೀತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ನಿವಾಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೬೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ನಿವಾಪಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ನೇವಾಪಿಕೋತಿ ಯೋ ಮಿಗಾನಂ ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ತಿಣಬೀಜಾನಿ ವಪತಿ ‘‘ಇದಂ ತಿಣಂ ಖಾದಿತುಂ ಆಗತೇ ಮಿಗೇ ಸುಖಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ನಿವಾಪನ್ತಿ ವಪ್ಪಂ. ನಿವುತ್ತನ್ತಿ ವಪಿತಂ. ಮಿಗಜಾತಾತಿ ಮಿಗಘಟಾ. ಅನುಪಖಜ್ಜಾತಿ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ. ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾಮುಚ್ಛನಾಯ ಮುಚ್ಛಿತಾ, ತಣ್ಹಾಯ ಹದಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮುಚ್ಛನಾಕಾರಂ ಪಾಪಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮದಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಮಾನಮದಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಪಮಾದನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸತಿಭಾವಂ. ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ತಥಾ ಕಾತಬ್ಬಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿವಾಪೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿವಾಪಟ್ಠಾನೇ. ಏಕಂ ಕಿರ ನಿವಾಪತಿಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ನಿದಾಘಭದ್ದಕಂ, ತಂ ಯಥಾ ಯಥಾ ನಿದಾಘೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ನೀವಾರವನಂ ವಿಯ ಮೇಘಮಾಲಾ ವಿಯ ಚ ಏಕಗ್ಘನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಲುದ್ದಕಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉದಕಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಕಸಿತ್ವಾ ವಪಿತ್ವಾ ವತಿಂ ಕತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ರಕ್ಖನ್ತಿ. ಅಥ ಯದಾ ಮಹಾನಿದಾಘೇ ಸಬ್ಬತಿಣಾನಿ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಜಿವ್ಹಾತೇಮನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ದುಲ್ಲಭಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಮಿಗಜಾತಾ ಸುಕ್ಖತಿಣಾನಿ ಚೇವ ಪುರಾಣಪಣ್ಣಾನಿ ಚ ಖಾದನ್ತಾ ಕಮ್ಪಮಾನಾ ವಿಯ ವಿಚರನ್ತಾ ನಿವಾಪತಿಣಸ್ಸ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾ ವಧಬನ್ಧನಾದೀನಿ ಅಗಣಯಿತ್ವಾ ವತಿಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತಾ ಪವಿಸನ್ತಿ. ತೇಸಞ್ಹಿ ನಿವಾಪತಿಣಂ ಅತಿವಿಯ ಪಿಯಂ ಹೋತಿ ಮನಾಪಂ. ನೇವಾಪಿಕೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ದಿವಸಾನಿ ಪಮತ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅನ್ತೋನಿವಾಪಟ್ಠಾನೇ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಉದಕಆವಾಟಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಮಿಗಾ ವಿವಟದ್ವಾರೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಖಾದಿತಮತ್ತಕಂ ಪಿವಿತಮತ್ತಕಮೇವ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಪುನದಿವಸೇ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಕಣ್ಣೇ ಚಾಲಯಮಾನಾ ಖಾದಿತ್ವಾ ಪಿವಿತ್ವಾ ಅತರಮಾನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪುನದಿವಸೇ ಕೋಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಯಾವದತ್ಥಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಪಿವಿತ್ವಾ ಮಣ್ಡಲಗುಮ್ಬಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಲುದ್ದಕಾ ತೇಸಂ ಪಮತ್ತಭಾವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ನಿವಾಪೇ ನೇವಾಪಿಕಸ್ಸ ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯಾ ಭವನ್ತಿ.

೨೬೨. ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇಸು ಮಿಗಜಾತೇಸು. ಪಠಮಾ ಮಿಗಜಾತಾತಿ, ಮಿಗಜಾತಾ ಪಠಮದುತಿಯಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಆಗತಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಾ, ದುತಿಯಾ, ತತಿಯಾ, ಚತುತ್ಥಾತಿ ನಾಮಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಇದ್ಧಾನುಭಾವಾತಿ ಯಥಾಕಾಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬಭಾವತೋ; ವಸೀಭಾವೋಯೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಇದ್ಧೀತಿ ಚ ಆನುಭಾವೋತಿ ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

೨೬೩. ಭಯಭೋಗಾತಿ ಭಯೇನ ಭೋಗತೋ. ಬಲವೀರಿಯನ್ತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರಣವಾಯೋಧಾತು, ಸಾ ಪರಿಹಾಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೬೪. ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಆಸಯಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಅನ್ತೋ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಭಯಮೇವ, ಬಾಹಿರತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಭಯಮೇವ, ಮಯಂ ಪನ ಅಮುಂ ನಿವಾಪಟ್ಠಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏಕಮನ್ತೇ ಆಸಯಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು. ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಆಸಯಂ ಕಪ್ಪಯಿಂಸೂತಿ ಲುದ್ದಕಾ ನಾಮ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಮಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಮಣ್ಡಲಗುಮ್ಬೇಸು ಚೇವ ವತಿಪಾದೇಸು ಚ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏತೇಸು ಮುಖಧೋವನತ್ಥಂ ವಾ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಕರಣತ್ಥಂ ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ನಿವಾಪವತ್ಥುಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಖಾದಿತಮತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನಿವಾಪವತ್ಥುಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಗಹನೇಸು ಗುಮ್ಬವತಿಪಾದಾದೀಸು ಆಸಯಂ ಕಪ್ಪಯಿಂಸು. ಭುಞ್ಜಿಂಸೂತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಲುದ್ದಕಾನಂ ಪಮಾದಕಾಲಂ ಞತ್ವಾ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿಂಸು. ಕೇತಬಿನೋತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಕೇರಾಟಿಕಾ. ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾತಿ ಇದ್ಧಿಮನ್ತೋ ವಿಯ. ಪರಜನಾತಿ ಯಕ್ಖಾ. ಇಮೇ ನ ಮಿಗಜಾತಾತಿ. ಆಗತಿಂ ವಾ ಗತಿಂ ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಾಮ ಠಾನೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಮುತ್ರ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಇದಂ ನೇಸಂ ನ ಜಾನಾಮ. ದಣ್ಡವಾಕರಾಹೀತಿ ದಣ್ಡವಾಕರಜಾಲೇಹಿ. ಸಮನ್ತಾ ಸಪ್ಪದೇಸಂ ಅನುಪರಿವಾರೇಸುನ್ತಿ ಅತಿಮಾಯಾವಿನೋ ಏತೇ, ನ ದೂರಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸನ್ತಿಕೇಯೇವ ನಿಪನ್ನಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನಿವಾಪಕ್ಖೇತ್ತಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಸಪ್ಪದೇಸಂ ಮಹನ್ತಂ ಓಕಾಸಂ ಅನುಪರಿವಾರೇಸುಂ. ಅದ್ದಸಂಸೂತಿ ಏವಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಾಕರಜಾಲಂ ಸಮನ್ತತೋ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ಅದ್ದಸಂಸು. ಯತ್ಥ ತೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ತೇ ಗಾಹಂ ಅಗಮಂಸು, ತಂ ಠಾನಂ ಅದ್ದಸಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೬೫. ಯಂನೂನ ಮಯಂ ಯತ್ಥ ಅಗತೀತಿ ತೇ ಕಿರ ಏವಂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಅನ್ತೋ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಖಾದನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಭಯಮೇವ, ಬಾಹಿರತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಭಯಮೇವ, ತೇಪಿ ಹಿ ವಾಕರಜಾಲೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾಯೇವಾ’’ತಿ, ತೇನ ತೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಯಂನೂನ ಮಯಂ ಯತ್ಥ ನೇವಾಪಿಕಸ್ಸ ಚ ನೇವಾಪಿಕಪರಿಸಾಯ ಚ ಅಗತಿ ಅವಿಸಯೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞೇ ಘಟ್ಟೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತತೋ ತತೋ ದೂರತರವಾಸಿನೋ ಅಞ್ಞೇ ಘಟ್ಟೇಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ಘಟ್ಟಿತಾ ಅಞ್ಞೇತಿ ತೇಪಿ ಘಟ್ಟಿತಾ ಅಞ್ಞೇ ತತೋ ದೂರತರವಾಸಿನೋ ಘಟ್ಟೇಸ್ಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮಂ ನಿವಾಪಂ ನಿವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಿಗಜಾತಾ ಪರಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನಿವುತ್ತಂ ನಿವಾಪಂ ಸಬ್ಬೇ ಮಿಗಘಟಾ ಮಿಗಸಙ್ಘಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ತೇಸಂ ಗಹಣೇ ಅಬ್ಯಾವಟಾ ಭವೇಯ್ಯಾಮಾತಿ; ಯಥಾ ತಥಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಹಿ ತರುಣಪೋತಕೋ ವಾ ಮಹಲ್ಲಕೋ ವಾ ದುಬ್ಬಲೋ ವಾ ಯೂಥಪರಿಹೀನೋ ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಲದ್ಧುಂ, ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ. ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿಂಸು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಬ್ಯಾವಟಾವ ಅಹೇಸುಂ.

೨೬೭. ಅಮುಂ ನಿವಾಪಂ ನಿವುತ್ತಂ ಮಾರಸ್ಸ ಅಮೂನಿ ಚ ಲೋಕಾಮಿಸಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ನಿವಾಪೋತಿ ವಾ ಲೋಕಾಮಿಸಾನೀತಿ ವಾ ವಟ್ಟಾಮಿಸಭೂತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕಾಮಗುಣಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಮಾರೋ ನ ಚ ಬೀಜಾನಿ ವಿಯ ಕಾಮಗುಣೇ ವಪೇನ್ತೋ ಆಹಿಣ್ಡತಿ, ಕಾಮಗುಣಗಿದ್ಧಾನಂ ಪನ ಉಪರಿ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಗುಣಾ ಮಾರಸ್ಸ ನಿವಾಪಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಮುಂ ನಿವಾಪಂ ನಿವುತ್ತಂ ಮಾರಸ್ಸಾ’’ತಿ. ನ ಪರಿಮುಚ್ಚಿಂಸು ಮಾರಸ್ಸ ಇದ್ಧಾನುಭಾವಾತಿ ಮಾರಸ್ಸ ವಸಂ ಗತಾ ಅಹೇಸುಂ, ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯಾ. ಅಯಂ ಸಪುತ್ತಭರಿಯಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಆಗತಉಪಮಾ.

೨೬೮. ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪರಿಹಾಯೀತಿ ಏತ್ಥ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ಅರಞ್ಞೇ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಅಜ್ಝಾಸಯೋ; ಸೋ ಪರಿಹಾಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥೂಪಮೇ ಅಹಂ ಇಮೇ ದುತಿಯೇತಿ ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಉಪಮಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಾನಿ ಕೋಮಾರಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ವಟ್ಟುಪಚ್ಛೇದಭಯೇನ ಪವೇಣಿಂ ಘಟಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಧನಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಭರಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುತ್ತೇ ಜಾತೇ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತೋ ಜಾತೋ ವಟ್ಟಂ ನ ಉಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪವೇಣಿ ಘಟಿತಾ’’ತಿ ಪುನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ ವಾ ತಮೇವ ವಾ ಸ’ಕಲತ್ತವಾಸಂ ವಸನ್ತಿ.

೨೬೯. ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತತಿಯಾಪಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಪುರಿಮಾ ವಿಯ ತೇಪಿ ಮಾರಸ್ಸ ಇದ್ಧಾನುಭಾವಾ ನ ಮುಚ್ಚಿಂಸು; ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯಾವ ಅಹೇಸುಂ. ಕಿಂ ಪನ ತೇ ಅಕಂಸೂತಿ? ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಓಸರಿತ್ವಾ ತೇಸು ತೇಸು ಆರಾಮಉಯ್ಯಾನಟ್ಠಾನೇಸು ಅಸ್ಸಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ನಿವಸನ್ತಾ ಕುಲದಾರಕೇ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಸಿಪ್ಪಾದೀನಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಸಿಪ್ಪಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸುಂ. ಇತಿ ತೇ ವಾಕರಜಾಲೇನ ತತಿಯಾ ಮಿಗಜಾತಾ ವಿಯ ಮಾರಸ್ಸ ಪಾಪಿಮತೋ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯಾ ಅಹೇಸುಂ.

೨೭೦. ತಥೂಪಮೇ ಅಹಂ ಇಮೇ ಚತುತ್ಥೇತಿ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಉಪಮಾ ಆಹಟಾ.

೨೭೧. ಅನ್ಧಮಕಾಸಿ ಮಾರನ್ತಿ ನ ಮಾರಸ್ಸ ಅಕ್ಖೀನಿ ಭಿನ್ದಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇಮಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ತತೀತಿ ಮಾರೋ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನ್ಧಮಕಾಸಿ ಮಾರ’’ನ್ತಿ. ಅಪದಂ ವಧಿತ್ವಾ ಮಾರಚಕ್ಖುನ್ತಿ ತೇನೇವ ಪರಿಯಾಯೇನ ಯಥಾ ಮಾರಸ್ಸ ಚಕ್ಖು ಅಪದಂ ಹೋತಿ ನಿಪ್ಪದಂ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ, ನಿರಾರಮ್ಮಣಂ, ಏವಂ ವಧಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅದಸ್ಸನಂ ಗತೋ ಪಾಪಿಮತೋತಿ ತೇನೇವ ಪರಿಯಾಯೇನ ಮಾರಸ್ಸ ಪಾಪಿಮತೋ ಅದಸ್ಸನಂ ಗತೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಞಾಣಸರೀರಂ ದಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಿಣ್ಣೋ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕನ್ತಿ ಲೋಕೇ ಸತ್ತವಿಸತ್ತಭಾವೇನ ವಿಸತ್ತಿಕಾತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ. ಅಥ ವಾ ‘‘ವಿಸತ್ತಿಕಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ವಿಸತ್ತಿಕಾ? ವಿಸತಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ ವಿಸಟಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಪುಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಾಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಮಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಕ್ಕತೀತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಂ ಹರತೀತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಂವಾದಿಕಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಮೂಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಫಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಪರಿಭೋಗಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಾಲಾ ವಾ ಪನ ಸಾ ತಣ್ಹಾ ರೂಪೇ ಸದ್ದೇ ಗನ್ಧೇ ರಸೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೩; ಚೂಳನಿ. ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೨, ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೪) ವಿಸತ್ತಿಕಾ. ಏವಂ ವಿಸತ್ತಿಕಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ತಣ್ಹಂ ತಿಣ್ಣೋ ನಿತ್ತಿಣ್ಣೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ. ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ತಿಣ್ಣೋ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ನಿವಾಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಪಾಸರಾಸಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೭೨. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಪಾಸರಾಸಿಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಾಧು ಮಯಂ, ಆವುಸೋತಿ ಆಯಾಚನ್ತಾ ಭಣನ್ತಿ. ಏತೇ ಕಿರ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಜನಪದವಾಸಿನೋ ‘‘ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ. ಸತ್ಥುದಸ್ಸನಂ ಪನ ಏತೇಹಿ ಲದ್ಧಂ, ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ನ ತಾವ ಸುಣನ್ತಿ. ತೇ ಸತ್ಥುಗಾರವೇನ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಗರೂ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕಚಾರಿಕೋ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ವಿಯ, ಪಭಿನ್ನಕುಞ್ಜರೋ ವಿಯ, ಫಣಕತಆಸೀವಿಸೋ ವಿಯ, ಮಹಾಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಚ ದುರಾಸದಾ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಆಸೀವಿಸೋ ಯಥಾ ಘೋರೋ, ಮಿಗರಾಜಾವ ಕೇಸರೀ;

ನಾಗೋವ ಕುಞ್ಜರೋ ದನ್ತೀ, ಏವಂ ಬುದ್ಧಾ ದುರಾಸದಾ’’ತಿ.

ಏವಂ ದುರಾಸದಂ ಸತ್ಥಾರಂ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಯಂ ಯಾಚಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಯಾಚಮಾನಾ ‘‘ಸಾಧು ಮಯಂ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು.

ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮಾತಿ ಅಪಿ ನಾಮ ಲಭೇಯ್ಯಾಥ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಥೇರೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ರಮ್ಮಕಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಆಹ? ಪಾಕಟಕಿರಿಯತಾಯ. ದಸಬಲಸ್ಸ ಹಿ ಕಿರಿಯಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ; ಜಾನಾತಿ ಥೇರೋ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ; ಅಜ್ಜ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ವಸಿತ್ವಾ ಜೇತವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ; ಅಜ್ಜ ಏಕಕೋವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಸ್ಸತಿ; ಅಜ್ಜ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಜಾನನತ್ಥಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಅತ್ಥೀತಿ? ನತ್ಥಿ. ಅನುಮಾನಬುದ್ಧಿಯಾ ಪನ ಕತಕಿರಿಯಾಯ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಜಾನಾತಿ. ಯಞ್ಹಿ ದಿವಸಂ ಭಗವಾ ಜೇತವನೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಸೇನಾಸನಪರಿಕ್ಖಾರಭಣ್ಡಾನಂ ಪಟಿಸಾಮನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಥೇರೋ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಸಙ್ಕಾರಛಡ್ಡನಕಾದೀನಿ ಪಟಿಸಾಮೇತಿ. ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ವಸಿತ್ವಾ ಜೇತವನಂ ದಿವಾವಿಹಾರಾಯ ಆಗಮನಕಾಲೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಯದಾ ಪನ ಏಕಕೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಗವಾ ಬೋಧನೇಯ್ಯಬನ್ಧವಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ, ಆವುಸೋ, ಭಗವಾ ಏಕಕೋ ಪವಿಸಿತುಕಾಮೋ, ತುಮ್ಹೇ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಸಜ್ಜಾ ಹೋಥಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಞ್ಞಂ ದೇತಿ. ಯದಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ಪವಿಸಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಗನ್ಧಕುಟಿದ್ವಾರಂ ಉಪಡ್ಢಪಿದಹಿತಂ ಕತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ, ಥೇರೋ ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಞತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಞ್ಞಂ ದೇತಿ. ಯದಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಆಲೋಪೇ ಅತಿರೇಕಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಚಙ್ಕಮನಞ್ಚಾರುಯ್ಹ ಅಪರಾಪರಂ ಚಙ್ಕಮತಿ, ಥೇರೋ ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಞತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ, ಆವುಸೋ, ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರಿತುಕಾಮೋ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಞ್ಞಂ ದೇತಿ.

ಭಗವಾ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಅಹೋಸಿ, ಪಚ್ಛಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ ಸಾವತ್ಥಿಂಯೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಸನ್ತೋ ಏಕದಿವಸೇ ದ್ವೇ ಠಾನಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಜೇತವನೇ ರತ್ತಿಂ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕರೋತಿ. ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ರತ್ತಿಂ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಜೇತವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕರೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ದ್ವಿನ್ನಂ ಕುಲಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ. ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಠಿತೇನ ಹಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇನ ಕೇನಚಿ, ಮಾತುಗಾಮತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಾಯ ಚ ವಿಸಾಖಾಯ ವಿಯ ಅಞ್ಞಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ ತಥಾಗತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಧನಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಕತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಏಕದಿವಸೇ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಠಾನಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಜೇತವನೇ ವಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಕಾಲೇ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚನತ್ಥಾಯ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ; ಅಥಾಹಂ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ರಮ್ಮಕಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ. ಏವಮಿಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತಿ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸವನಾಯಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವಮಾಹ.

ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೋತಿ ವಿಸಾಖಾಯ ಪಾಸಾದೋ. ಸಾ ಹಿ ಮಿಗಾರೇನ ಸೇಟ್ಠಿನಾ ಮಾತುಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತತ್ತಾ ಮಿಗಾರಮಾತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಪಾಸಾದೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಸಿರಿಗಬ್ಭಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಭಗವತೋ ಸಿರಿಗಬ್ಭೋ ಅಹೋಸಿ. ಥೇರೋ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗಬ್ಭಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮಾಲಾಕಚವರಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಸಿರಿಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಉಪಗಮ್ಮ ದರಥಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ.

ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತುನ್ತಿ ಯೋ ಹಿ ಚುಣ್ಣಮತ್ತಿಕಾದೀಹಿ ಗತ್ತಾನಿ ಉಬ್ಬಟ್ಟೇನ್ತೋ ಮಲ್ಲಕಮುಟ್ಠಾದೀಹಿ ವಾ ಘಂಸನ್ತೋ ನ್ಹಾಯತಿ, ಸೋ ನ್ಹಾಯತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೋ ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ಪಕತಿಯಾವ ನ್ಹಾಯತಿ, ಸೋ ಪರಿಸಿಞ್ಚತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಗವತೋಪಿ ಸರೀರೇ ತಥಾ ಹರಿತಬ್ಬಂ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನಾಮ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ, ಉತುಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪನ ಭಗವಾ ಕೇವಲಂ ಉದಕಂ ಓತರತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತು’’ನ್ತಿ. ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೋತಿ ಪಾಚೀನಕೋಟ್ಠಕೋ.

ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ವಿಹಾರೋ ಕದಾಚಿ ಮಹಾ ಹೋತಿ ಕದಾಚಿ ಖುದ್ದಕೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಯೋಜನಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸಿಖಿಸ್ಸ ತಿಗಾವುತೋ, ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಅಡ್ಢಯೋಜನಿಕೋ, ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೋ, ಕೋಣಾಗಮನಸ್ಸ ಅಡ್ಢಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೋ, ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ವೀಸತಿಉಸಭಪ್ಪಮಾಣೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅಟ್ಠಕರೀಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಜಾತೋ. ತಮ್ಪಿ ನಗರಂ ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಪಾಚೀನತೋ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ದಕ್ಖಿಣತೋ, ಕದಾಚಿ ಪಚ್ಛಿಮತೋ, ಕದಾಚಿ ಉತ್ತರತೋ. ಜೇತವನೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ಮಞ್ಚಪಾದಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಚಲಮೇವ.

ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ಅಚಲಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಾನಿ ನಾಮ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಇಸಿಪತನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನಂ ಸಙ್ಕಸ್ಸನಗರದ್ವಾರೇ ದೇವೋರೋಹಣಕಾಲೇ ಸೋಪಾನಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಮಞ್ಚಪಾದಟ್ಠಾನನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೋ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ವೀಸತಿಉಸಭವಿಹಾರಕಾಲೇ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇ ಕೋಟ್ಠಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಇದಾನಿಪಿ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೋತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಕಾಲೇ ಅಚಿರವತೀ ನಗರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸನ್ದಮಾನಾ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕಂ ಪತ್ವಾ ಉದಕೇನ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಉದಕರಹದಂ ಮಾಪೇಸಿ ಸಮತಿತ್ಥಂ ಅನುಪುಬ್ಬಗಮ್ಭೀರಂ. ತತ್ಥ ಏಕಂ ರಞ್ಞೋ ನ್ಹಾನತಿತ್ಥಂ, ಏಕಂ ನಾಗರಾನಂ, ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಏಕಂ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಾನಿ ನ್ಹಾನತಿತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ರಮಣೀಯಾನಿ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣರಜತಪಟ್ಟಸದಿಸವಾಲಿಕಾನಿ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೇನ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತುಂ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಉದಕಸಾಟಿಕಂ ಉಪನೇಸಿ. ಭಗವಾ ರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಉದಕಸಾಟಿಕಂ ನಿವಾಸೇಸಿ. ಥೇರೋ ದುಪಟ್ಟೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಹಾಚೀವರಂ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಮಕಾಸಿ. ಭಗವಾ ಉದಕಂ ಓತರಿ. ಸಹೋತರಣೇನೇವಸ್ಸ ಉದಕೇ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾ ಸಬ್ಬೇ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಅಹೇಸುಂ. ಯನ್ತನಾಲಿಕಾಹಿ ಸುವಣ್ಣರಸಧಾರಾನಿಸಿಞ್ಚಮಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಪಟಪಸಾರಣಕಾಲೋ ವಿಯ ಚ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ಭಗವತೋ ನ್ಹಾನವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತಿಣ್ಣಸ್ಸ ಥೇರೋ ರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ಉಪನೇಸಿ. ಭಗವಾ ತಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ವಿಜ್ಜುಲತಾಸದಿಸಂ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮಹಾಚೀವರಂ ಅನ್ತನ್ತೇನ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಪದುಮಗಬ್ಭಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಉಪನೀತಂ ದ್ವೀಸು ಕಣ್ಣೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪುಬ್ಬಕೋಟ್ಠಕೇ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಏಕಚೀವರೋ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಠಿತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ವಿಕಸಿತಕಮಲುಪ್ಪಲಸರಂ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಂ ತಾರಾಮರೀಚಿವಿಕಸಿತಂ ಚ ಗಗನತಲಂ ಸಿರಿಯಾ ಅವಹಸಮಾನಂ ವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ. ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖೇಪವಿಲಾಸಿನೀ ಚಸ್ಸ ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಮಾಲಾ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಚನ್ದಮಾಲಾ ವಿಯ, ದ್ವತ್ತಿಂಸಸೂರಿಯಮಾಲಾ ವಿಯ, ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪಿತಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಚಕ್ಕವತ್ತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸದೇವರಾಜಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ, ವಣ್ಣಭೂಮಿನಾಮೇಸಾ. ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಬುದ್ಧಾನಂ ಸರೀರವಣ್ಣಂ ವಾ ಗುಣವಣ್ಣಂ ವಾ ಚುಣ್ಣಿಯಪದೇಹಿ ವಾ ಗಾಥಾಹಿ ವಾ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಉಪಮಾಯೋ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಥಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೭೩. ಗತ್ತಾನಿ ಪುಬ್ಬಾಪಯಮಾನೋತಿ ಪಕತಿಭಾವಂ ಗಮಯಮಾನೋ ನಿರುದಕಾನಿ ಕುರುಮಾನೋ, ಸುಕ್ಖಾಪಯಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋದಕೇನ ಗತ್ತೇನ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಚೀವರೇ ಕಣ್ಣಿಕಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಪರಿಕ್ಖಾರಭಣ್ಡಂ ದುಸ್ಸತಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸರೀರೇ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ; ಪದುಮಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಉದಕಂ ವಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಗಾರವತಾಯ ಭಗವಾ, ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತವತ್ತಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ಮಹಾಚೀವರಂ ಉಭೋಸು ಕಣ್ಣೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ಕಾಯಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಭಗವಾ ಮಹಾಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದಂ ಆರಬ್ಭ ಗಮನಾಭಿಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದುನ್ನಿವತ್ತಿಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ; ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಕೋಪನಂ ನಾಮ ಏಕಚಾರಿಕಸೀಹಸ್ಸ ಗಹಣತ್ಥಂ ಹತ್ಥಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ; ಪಭಿನ್ನವರವಾರಣಸ್ಸ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಪರಾಮಸನಂ ವಿಯ; ಉಗ್ಗತೇಜಸ್ಸ ಆಸೀವಿಸಸ್ಸ ಗೀವಾಯ ಗಹಣಂ ವಿಯ ಚ ಭಾರಿಯಂ ಹೋತಿ. ಇಧೇವ ರಮ್ಮಕಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗಮನತ್ಥಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಯಾಚಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ…ಪೇ… ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಾತಿ ತಂ ಅಸ್ಸಮಂ ಗತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ, ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯಾತಿ ದಸಸು ಪಾರಮಿತಾಸು ಅಞ್ಞತರಾಯ ಪಾರಮಿಯಾ ಚೇವ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಸ್ಸ ಚ ವಣ್ಣಂ ಕಥಯಮಾನಾ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಆಗಮಯಮಾನೋತಿ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ. ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಹಸಾ ಅಪ್ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾವ ಸಾ ಕಥಾ ನಿಟ್ಠಾತಿ, ತಾವ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಗ್ಗಳಂ ಆಕೋಟೇಸೀತಿ ಅಗ್ಗನಖೇನ ಕವಾಟೇ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ. ವಿವರಿಂಸೂತಿ ಸೋತಂ ಓದಹಿತ್ವಾವ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ತಙ್ಖಣಂಯೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಿವರಿಂಸು.

ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇತಿ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಕಿರ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಏಕೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ವಿಹರತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ‘‘ಅಸುಕೋ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ, ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನೋ ವಾ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಪಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇ ವಿತಕ್ಕಯಮಾನಂ, ತತೋ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಂ ಇಮಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅನಮತಗ್ಗೇ ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇ ಸಂಸಾರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ತತ್ಥೇವ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಆಕಾಸಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಥೇವಂ ಓವದಿಯಮಾನಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮನಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಂಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ; ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ, ‘ಭನ್ತೇ, ಇಧ ನಿಸೀದಥ, ಇಧ ನಿಸೀದಥಾ’ತಿ ಆಸನಪರಿಯೇಸನಂ ನಾಮ ಭಾರೋ’’ತಿ. ತೇ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾವ ವಿಹರನ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಪೀಠಂ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಮಞ್ಚಂ ವಾ ಫಲಕಂ ವಾ ಕಟ್ಠಂ ವಾ ಪಾಸಾಣಂ ವಾ ವಾಲಿಕಪುಞ್ಜಂ ವಾ ಪಞ್ಞಪೇತಿ. ತಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಪುರಾಣಪಣ್ಣಾನಿಪಿ ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ. ಇಧ ಪನ ಪಕತಿಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ ಆಸನಂ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ.

ಕಾಯ ನುತ್ಥಾತಿ ಕತಮಾಯ ನು ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಭವಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಕಾಯ ನೇತ್ಥಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ತಸ್ಸಾ ಕತಮಾಯ ನು ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಕಾಯ ನೋತ್ಥಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಪುರಿಮೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತರಾ ಕಥಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀನಂ ಅನ್ತರಾ ಅಞ್ಞಾ ಏಕಾ ಕಥಾ. ವಿಪ್ಪಕತಾತಿ ಮಮ ಆಗಮನಪಚ್ಚಯಾ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾ ಸಿಖಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ. ಅಥ ಭಗವಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಅಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಭಗವಾ ಆಗತೋ. ಧಮ್ಮೀ ವಾ ಕಥಾತಿ ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಾ ವಾ ಧಮ್ಮೀ ಕಥಾ. ಅರಿಯೋ ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಅರಿಯೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ಝಾನಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ, ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಅರಿಯೇನ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೭೪. ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರಿಯೇಸನಾತಿ ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ? ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಂ ಅಕಂಸು, ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಅಸ್ಸಮಗಮನಮಕಾಸಿ. ತೇ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಅಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಯೇಸನಾ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಮಗ್ಗಕುಸಲೋ ಪುರಿಸೋ ಪಠಮಂ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ ಅಪಾಯಮಗ್ಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಾಮಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ವದತಿ. ಏವಂ ಭಗವಾ ದೇಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಪಠಮಂ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಇತರಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉದ್ದೇಸಾನುಕ್ಕಮಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಜಾತಿಧಮ್ಮೋತಿ ಜಾಯನಸಭಾವೋ. ಜರಾಧಮ್ಮೋತಿ ಜೀರಣಸಭಾವೋ. ಬ್ಯಾಧಿಧಮ್ಮೋತಿ ಬ್ಯಾಧಿಸಭಾವೋ. ಮರಣಧಮ್ಮೋತಿ ಮರಣಸಭಾವೋ. ಸೋಕಧಮ್ಮೋತಿ ಸೋಚನಕಸಭಾವೋ. ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೋತಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನಸಭಾವೋ.

ಪುತ್ತಭರಿಯನ್ತಿ ಪುತ್ತಾ ಚ ಭರಿಯಾ ಚ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಜಾತರೂಪರಜತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಜಾತರೂಪನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಂ. ರಜತನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವೋಹಾರೂಪಗಂ ಲೋಹಮಾಸಕಾದಿ. ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಹೇತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪಧಯೋತಿ ಏತೇ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೂಪಧಯೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಬ್ಯಾಧಿಧಮ್ಮವಾರಾದೀಸು ಜಾತರೂಪರಜತಂ ನ ಗಹಿತಂ, ನ ಹೇತಸ್ಸ ಸೀಸರೋಗಾದಯೋ ಬ್ಯಾಧಯೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಯ ಚುತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣಂ, ನ ಸೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಯಾದೀಹಿ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮವಾರೇ ಗಹಿತಂ. ತಥಾ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಜಾತಿಧಮ್ಮವಾರೇ. ಮಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀರಣತೋ ಜರಾಧಮ್ಮವಾರೇ ಚ.

೨೭೫. ಅಯಂ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಾ ಪರಿಯೇಸನಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಯಂ ನಿದ್ದೋಸತಾಯಪಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬತಾಯಪಿ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೨೭೬. ಅಹಮ್ಪಿ ಸುದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸಿಂ. ಸ್ವಾಹಂ ತಂ ಪಹಾಯ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ. ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾಪಿ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸಿಂಸು. ತೇ ತಂ ಪಹಾಯ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವಭೂಮಿಂ ಪತ್ತಾ. ತುಮ್ಹೇಪಿ ಮಮ ಚೇವ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ಆರುಳ್ಹಾ. ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಯೇಸನಾ’’ತಿ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನೋ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ.

೨೭೭. ತತ್ಥ ದಹರೋವ ಸಮಾನೋತಿ ತರುಣೋವ ಸಮಾನೋ. ಸುಸುಕಾಳಕೇಸೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಕಾಳಕೇಸೋ, ಅಞ್ಜನವಣ್ಣಕೇಸೋವ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭದ್ರೇನಾತಿ ಭದ್ದಕೇನ. ಪಠಮೇನ ವಯಸಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ವಯಾನಂ ಪಠಮವಯೇನ. ಅಕಾಮಕಾನನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಛಮಾನಾನಂ, ಅನಾದರತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅಸ್ಸೂನಿ ಮುಖೇ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಸ್ಸುಮುಖಾ; ತೇಸಂ ಅಸ್ಸುಮುಖಾನಂ, ಅಸ್ಸುಕಿಲಿನ್ನಮುಖಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರುದನ್ತಾನನ್ತಿ ಕನ್ದಿತ್ವಾ ರೋದಮಾನಾನಂ. ಕಿಂ ಕುಸಲಗವೇಸೀತಿ ಕಿಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಗವೇಸಮಾನೋ. ಅನುತ್ತರಂ ಸನ್ತಿವರಪದನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಸನ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ವರಪದಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇನ ಆಳಾರೋ ಕಾಲಾಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಳಾರೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ, ದೀಘಪಿಙ್ಗಲೋ ಕಿರೇಸೋ. ತೇನಸ್ಸ ಆಳಾರೋತಿ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಕಾಲಾಮೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ವಿಹರತಾಯಸ್ಮಾತಿ ವಿಹರತು ಆಯಸ್ಮಾ. ಯತ್ಥ ವಿಞ್ಞೂ ಪುರಿಸೋತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಪಣ್ಡಿತೋ ಪುರಿಸೋ. ಸಕಂ ಆಚರಿಯಕನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಸಮಯಂ. ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯ. ಏತ್ತಾವತಾ ತೇನ ಓಕಾಸೋ ಕತೋ ಹೋತಿ. ತಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ತಂ ತೇಸಂ ಸಮಯಂ ತನ್ತಿಂ. ಪರಿಯಾಪುಣಿನ್ತಿ ಸುತ್ವಾವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಂ.

ಓಟ್ಠಪಹತಮತ್ತೇನಾತಿ ತೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಓಟ್ಠಪಹರಣಮತ್ತೇನ; ಅಪರಾಪರಂ ಕತ್ವಾ ಓಟ್ಠಸಞ್ಚರಣಮತ್ತಕೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲಪಿತಲಾಪನಮತ್ತೇನಾತಿ ತೇನ ಲಪಿತಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಪನಮತ್ತಕೇನ. ಞಾಣವಾದನ್ತಿ ಜಾನಾಮೀತಿ ವಾದಂ. ಥೇರವಾದನ್ತಿ ಥಿರಭಾವವಾದಂ, ಥೇರೋ ಅಹಮೇತ್ಥಾತಿ ಏತಂ ವಚನಂ. ಅಹಞ್ಚೇವ ಅಞ್ಞೇ ಚಾತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಅಹಂ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಏವಂ ವದನ್ತಿ. ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕೇನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಸುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕೇನೇವ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಿರ ವಾಚಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ, ‘‘ನ ಕಾಲಾಮಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ಪರಿಯತ್ತಿಮತ್ತಮೇವ ಅಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ, ಅದ್ಧಾ ಏಸ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಲಾಭೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ.

ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಪವೇದೇಸೀತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸತ್ತ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಮಂ ಜಾನಾಪೇಸಿ. ಸದ್ಧಾತಿ ಇಮಾಸಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯ ಸದ್ಧಾ. ವೀರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪದಹೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಯೋಗಂ ಕರೇಯ್ಯಂ. ನಚಿರಸ್ಸೇವ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಿರ ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕತಿಪಾಹಞ್ಞೇವ ಸತ್ತ ಸುವಣ್ಣನಿಸ್ಸೇಣಿಯೋ ಪಸಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸತ್ತ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ; ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.

ಲಾಭಾ ನೋ, ಆವುಸೋತಿ ಅನುಸೂಯಕೋ ಕಿರೇಸ ಕಾಲಾಮೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಯಂ ಅಧುನಾಗತೋ, ಕಿನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸೀ’’ತಿ ಉಸೂಯಂ ಅಕತ್ವಾ ಪಸನ್ನೋ ಪಸಾದಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಉಭೋವ ಸನ್ತಾ ಇಮಂ ಗಣಂ ಪರಿಹರಾಮಾತಿ ‘‘ಮಹಾ ಅಯಂ ಗಣೋ, ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಪರಿಹರಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗಣಸ್ಸ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಲಾಭೀ, ಮಹಾಪುರಿಸೋಪಿ ಸತ್ತನ್ನಮೇವ, ಏತ್ತಕಾ ಜನಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಥ, ಏತ್ತಕಾ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಉಳಾರಾಯಾತಿ ಉತ್ತಮಾಯ. ಪೂಜಾಯಾತಿ ಕಾಲಾಮಸ್ಸ ಕಿರ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಇತ್ಥಿಯೋಪಿ ಪುರಿಸಾಪಿ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಕಾಲಾಮೋ – ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಪೂಜೇಥಾ’’ತಿ ವದತಿ. ತೇ ತಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಯಂ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ಕಾಲಾಮಂ ಪೂಜೇನ್ತಿ. ಮಹಗ್ಘಾನಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಾನಿ ಆಹರನ್ತಿ; ತಾನಿಪಿ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ದಾಪೇತ್ವಾ ಯದಿ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ಅತ್ತನಾ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ವರಸೇನಾಸನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಜಗ್ಗಾಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಕಂ ಅತ್ತನಾ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ಉಳಾರಾಯ ಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇಸಿ. ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ನಿಬ್ಬಿದಾಯಾತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸತ್ತಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ನೇವ ವಟ್ಟೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನತ್ಥಾಯ, ನ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಾಯ, ನ ರಾಗಾದಿನಿರೋಧತ್ಥಾಯ, ನ ಉಪಸಮತ್ಥಾಯ, ನ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಾಯ, ನ ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಬೋಧಾಯ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಯಾವದೇವ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನೂಪಪತ್ತಿಯಾತಿ ಯಾವ ಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಪರಿಮಾಣೇ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಭವೇ ಉಪಪತ್ತಿ, ತಾವದೇವ ಸಂವತ್ತತಿ, ನ ತತೋ ಉದ್ಧಂ. ಏವಮಯಂ ಪುನರಾವತ್ತನಧಮ್ಮೋಯೇವ; ಯಞ್ಚ ಠಾನಂ ಪಾಪೇತಿ, ತಂ ಜಾತಿಜರಾಮರಣೇಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತಮೇವ ಮಚ್ಚುಪಾಸಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಮೇವಾತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚ ಪನ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಯಥಾ ನಾಮ ಛಾತಜ್ಝತ್ತಪುರಿಸೋ ಮನುಞ್ಞಭೋಜನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಮಾನೋಪಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಿತ್ತವಸೇನ ವಾ ಸೇಮ್ಹವಸೇನ ವಾ ಮಕ್ಖಿಕಾವಸೇನ ವಾ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪುನ ಏಕಂ ಪಿಣ್ಡಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ; ಏವಮೇವ ಇಮಾ ಸತ್ತ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಮಹನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾಪಿ, ತಾಸು ಇಮಂ ಪುನರಾವತ್ತಿಕಾದಿಭೇದಂ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ, ಪುನ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಆವಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ ವಾ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ವಾತಿ ಚಿತ್ತಮೇವ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಅನಲಙ್ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅಲಂ ಇಮಿನಾ, ಅಲಂ ಇಮಿನಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ. ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜಾತಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಅಪಕ್ಕಮಿನ್ತಿ ಅಗಮಾಸಿಂ.

೨೭೮. ನ ಖೋ ರಾಮೋ ಇಮಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಇಧಾಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಅಞ್ಞಾಸಿ – ‘‘ನಾಯಂ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಉದಕಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ಉಗ್ಗಹಿತಮತ್ತೋವ, ಅದ್ಧಾ ಪನೇಸ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ’’ತಿ. ತೇನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ನ ಖೋ ರಾಮೋ…ಪೇ… ಜಾನಂ ಪಸ್ಸಂ ವಿಹಾಸೀ’’ತಿ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪುರಿಮವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೨೭೯. ಯೇನ ಉರುವೇಲಾ ಸೇನಾನಿಗಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಉರುವೇಲಾತಿ ಮಹಾವೇಲಾ, ಮಹಾವಾಲಿಕರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಉರೂತಿ ವಾಲಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ; ವೇಲಾತಿ ಮರಿಯಾದಾ, ವೇಲಾತಿಕ್ಕಮನಹೇತು ಆಹಟಾ ಉರು ಉರುವೇಲಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅತೀತೇ ಕಿರ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ದಸಸಹಸ್ಸಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ವಿಹರನ್ತಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಅಕಂಸು – ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಾನಿ ನಾಮ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಪನ ಅಪಾಕಟಂ. ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೋ ಚೋದಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ; ಸೋ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಚೋದೇತ್ವಾ ಪತ್ತಪುಟೇನ ವಾಲಿಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಕಿರತು, ಇದಮಸ್ಸ ದಣ್ಡಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೋ ತಾದಿಸಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ಸೋ ತತ್ಥ ಪತ್ತಪುಟೇನ ವಾಲಿಕಂ ಆಕಿರತಿ, ಏವಂ ತತ್ಥ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಹಾವಾಲಿಕರಾಸಿ ಜಾತೋ. ತತೋ ತಂ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಮಕಾಸಿ; ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉರುವೇಲಾತಿ ಮಹಾವೇಲಾ, ಮಹಾವಾಲಿಕರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ವಾ ಉರೂತಿ ವಾಲಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ, ವೇಲಾತಿ ಮರಿಯಾದಾ. ವೇಲಾತಿಕ್ಕಮನಹೇತು ಆಹಟಾ ಉರು ಉರುವೇಲಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ.

ಸೇನಾನಿಗಮೋತಿ ಸೇನಾಯ ನಿಗಮೋ. ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಾನಂ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೇನಾನಿವೇಸೋ ಅಹೋಸಿ; ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಪದೇಸೋ ಸೇನಾನಿಗಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ಸೇನಾನಿ-ಗಾಮೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಸೇನಾನೀ ನಾಮ ಸುಜಾತಾಯ ಪಿತಾ, ತಸ್ಸ ಗಾಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತದವಸರಿನ್ತಿ ತತ್ಥ ಓಸರಿಂ. ರಮಣೀಯಂ ಭೂಮಿಭಾಗನ್ತಿ ಸುಪುಪ್ಫಿತನಾನಪ್ಪಕಾರಜಲಜಥಲಜಪುಪ್ಫವಿಚಿತ್ತಂ ಮನೋರಮ್ಮಂ ಭೂಮಿಭಾಗಂ. ಪಾಸಾದಿಕಞ್ಚ ವನಸಣ್ಡನ್ತಿ ಮೋರಪಿಞ್ಛಕಲಾಪಸದಿಸಂ ಪಸಾದಜನನವನಸಣ್ಡಞ್ಚ ಅದ್ದಸಂ. ನದಿಞ್ಚ ಸನ್ದನ್ತಿನ್ತಿ ಸನ್ದಮಾನಞ್ಚ ಮಣಿಕ್ಖನ್ಧಸದಿಸಂ ವಿಮಲನೀಲಸೀತಲಸಲಿಲಂ ನೇರಞ್ಜರಂ ನದಿಂ ಅದ್ದಸಂ. ಸೇತಕನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ನಿಕ್ಕದ್ದಮಂ. ಸುಪತಿತ್ಥನ್ತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಗಮ್ಭೀರೇಹಿ ಸುನ್ದರೇಹಿ ತಿತ್ಥೇಹಿ ಉಪೇತಂ. ರಮಣೀಯನ್ತಿ ರಜತಪಟ್ಟಸದಿಸಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣವಾಲಿಕಂ ಪಹೂತಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಂ ಅಭಿರಾಮದಸ್ಸನಂ. ಸಮನ್ತಾ ಚ ಗೋಚರಗಾಮನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪದೇಸಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಅವಿದೂರೇ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸುಲಭಪಿಣ್ಡಂ ಗೋಚರಗಾಮಞ್ಚ ಅದ್ದಸಂ. ಅಲಂ ವತಾತಿ ಸಮತ್ಥಂ ವತ. ತತ್ಥೇವ ನಿಸೀದಿನ್ತಿ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಜ್ಜಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಉಪರಿಸುತ್ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ತತ್ಥೇವಾತಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಇಧ ಪನ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೋ. ತೇನಾಹ – ‘‘ತತ್ಥೇವ ನಿಸೀದಿ’’ನ್ತಿ. ಅಲಮಿದಂ ಪಧಾನಾಯಾತಿ ಇದಂ ಠಾನಂ ಪಧಾನತ್ಥಾಯ ಸಮತ್ಥನ್ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೮೦. ಅಜ್ಝಗಮನ್ತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂ ಪಟಿಲಭಿಂ. ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಞ್ಚ ಮೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಉದಪಾದಿ. ಅಕುಪ್ಪಾ ಮೇ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಮಯ್ಹಂ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ ಅಕುಪ್ಪತಾಯ ಚ ಅಕುಪ್ಪಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಚ ಅಕುಪ್ಪಾ, ಸಾ ಹಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ನ ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಅಕುಪ್ಪತಾಯಪಿ ಅಕುಪ್ಪಾ, ಅಕುಪ್ಪಂ ನಿಬ್ಬಾನಮಸ್ಸಾರಮ್ಮಣನ್ತಿಪಿ ಅಕುಪ್ಪಾ. ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತೀತಿ ಅಯಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಾ ಜಾತಿ. ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಇದಾನಿ ಮೇ ಪುನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಮ್ಪಿ ಮೇ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

೨೮೧. ಅಧಿಗತೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ. ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಉತ್ತಾನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತಂ. ದುದ್ದಸೋತಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾವ ದುದ್ದಸೋ ದುಕ್ಖೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ದಟ್ಠುಂ. ದುದ್ದಸತ್ತಾವ ದುರನುಬೋಧೋ, ದುಕ್ಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತುಂ. ಸನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬುತೋ. ಪಣೀತೋತಿ ಅತಪ್ಪಕೋ. ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅತಕ್ಕಾವಚರೋತಿ ತಕ್ಕೇನ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ ಓಗಾಹಿತಬ್ಬೋ ನ ಹೋತಿ, ಞಾಣೇನೇವ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ. ನಿಪುಣೋತಿ ಸಣ್ಹೋ. ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಲಯರಾಮಾತಿ ಸತ್ತಾ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತೇ ಆಲಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಆಲಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಲಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇಹಿ ಆಲಯೇಹಿ ರಮನ್ತೀತಿ ಆಲಯರಾಮಾ. ಆಲಯೇಸು ರತಾತಿ ಆಲಯರತಾ. ಆಲಯೇಸು ಸುಟ್ಠು ಮುದಿತಾತಿ ಆಲಯಸಮ್ಮುದಿತಾ. ಯಥೇವ ಹಿ ಸುಸಜ್ಜಿತಂ ಪುಪ್ಫಫಲಭರಿತರುಕ್ಖಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ರಾಜಾ ತಾಯ ತಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ರಮತಿ, ಸಮ್ಮುದಿತೋ ಆಮೋದಿತಪಮೋದಿತೋ ಹೋತಿ, ನ ಉಕ್ಕಣ್ಠತಿ, ಸಾಯಮ್ಪಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ; ಏವಮಿಮೇಹಿಪಿ ಕಾಮಾಲಯತಣ್ಹಾಲಯೇಹಿ ಸತ್ತಾ ರಮನ್ತಿ, ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಸಮ್ಮುದಿತಾ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ವಸನ್ತಿ. ತೇನ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಆಲಯಂ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಲಯರಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಂ ಇದ’’ನ್ತಿ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ; ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ; ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಚಾತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ. ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನಿ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬೇ ಉಪಧಯೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾ ತಣ್ಹಾ ಖೀಯನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸರಾಗಾ ವಿರಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ; ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೋ ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಭವೇನ ಭವಂ, ಫಲೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿನತಿ ಸಂಸಿಬ್ಬತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವಾನತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಸೋ ಮಮಸ್ಸ ಕಿಲಮಥೋತಿ ಯಾ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ದೇಸನಾ ನಾಮ, ಸೋ ಮಮ ಕಿಲಮಥೋ ಅಸ್ಸ, ಸಾ ಮಮ ವಿಹೇಸಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಕಿಲಮಥೋ ಚೇವ ಕಾಯವಿಹೇಸಾ ಚ ಅಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ. ಅಪಿಸ್ಸೂತಿ ಅನುಬ್ರೂಹನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಸೋ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಏತದಹೋಸಿ, ಇಮಾಪಿ ಗಾಥಾ ಪಟಿಭಂಸೂ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಮನ್ತಿ ಮಮ. ಅನಚ್ಛರಿಯಾತಿ ಅನುಅಚ್ಛರಿಯಾ. ಪಟಿಭಂಸೂತಿ ಪಟಿಭಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಾ ಅಹೇಸುಂ; ಪರಿವಿತಕ್ಕಯಿತಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.

ಕಿಚ್ಛೇನಾತಿ ದುಕ್ಖೇನ, ನ ದುಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಸುಖಪ್ಪಟಿಪದಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಪಾರಮೀಪೂರಣಕಾಲೇ ಪನ ಸರಾಗಸದೋಸಸಮೋಹಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಆಗತಾಗತಾನಂ ಯಾಚಕಾನಂ, ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತಂ ಸೀಸಂ ಕನ್ತಿತ್ವಾ, ಗಲಲೋಹಿತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ, ಸುಅಞ್ಜಿತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ, ಕುಲವಂಸಪ್ಪದೀಪಂ ಪುತ್ತಂ ಮನಾಪಚಾರಿನಿಂ ಭರಿಯನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ದೇನ್ತಸ್ಸ, ಅಞ್ಞಾನಿ ಚ ಖನ್ತಿವಾದಿಸದಿಸೇಸು ಅತ್ತಭಾವೇಸು ಛೇಜ್ಜಭೇಜ್ಜಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಸ್ಸ ಆಗಮನಿಯಪಟಿಪದಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಹಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತೋ, ಅಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಕಾಸಿತುನ್ತಿ ದೇಸಿತುಂ, ಏವಂ ಕಿಚ್ಛೇನ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಲಂ ದೇಸಿತುಂ, ಪರಿಯತ್ತಂ ದೇಸಿತುಂ, ಕೋ ಅತ್ಥೋ ದೇಸಿತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ರಾಗದೋಸಪರೇತೇಹೀತಿ ರಾಗದೋಸಪರಿಫುಟ್ಠೇಹಿ ರಾಗದೋಸಾನುಗತೇಹಿ ವಾ.

ಪಟಿಸೋತಗಾಮಿನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಾದೀನಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ ಅಸುಭನ್ತಿ ಏವಂ ಗತಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ. ರಾಗರತ್ತಾತಿ ಕಾಮರಾಗೇನ ಭವರಾಗೇನ ದಿಟ್ಠಿರಾಗೇನ ಚ ರತ್ತಾ. ನ ದಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ ಅಸುಭನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಭಾವೇನ ನ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತೇ ಕೋ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಏವಂ ಗಾಹಾಪೇತುಂ. ತಮೋಖನ್ಧೇನ ಆವುಟಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾರಾಸಿನಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥತಾ.

೨೮೨. ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯಾತಿ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕಭಾವೇನ, ಅದೇಸೇತುಕಾಮತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನನು ಏಸ ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಿಣ್ಣೋ ತಾರೇಸ್ಸಾಮಿ.

‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನ, ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕತೇನಿಧ;

ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ, ತಾರಯಿಸ್ಸಂ ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿ. (ಬು. ವಂ. ೨.೫೬) –

ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋತಿ. ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತದೇವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಗಹನತಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಗಮ್ಭೀರತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಗಹನತಾ ಚ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾ ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾ. ಅಥಸ್ಸ ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಕಞ್ಜಿಕಪುಣ್ಣಾ ಲಾಬು ವಿಯ, ತಕ್ಕಭರಿತಾ ಚಾಟಿ ವಿಯ, ವಸಾತೇಲಪೀತಪಿಲೋತಿಕಾ ವಿಯ, ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಹತ್ಥೋ ವಿಯ ಚ ಕಿಲೇಸಭರಿತಾ ಅತಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ ರಾಗರತ್ತಾ ದೋಸದುಟ್ಠಾ ಮೋಹಮೂಳ್ಹಾ, ತೇ ಕಿಂ ನಾಮ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯತೋ ಕಿಲೇಸಗಹನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ.

‘‘ಅಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಪಬ್ಬತೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋ ಸಾಸಪೋ ವಿಯ ದುದ್ದಸೋ, ಸತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಪಟಿಪಾದನಂ ವಿಯ ದುರನುಬೋಧೋ. ನನು ಮಯಾ ಹಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಾಯಮನ್ತೇನ ಅದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅರಕ್ಖಿತಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಪರಿಪೂರಿತಾ ಕಾಚಿ ಪಾರಮೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ? ತಸ್ಸ ಮೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹಂ ವಿಯ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಥವೀ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಸೋಧೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಸ್ಸೇವ ಮೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಇತಿ ಮಾದಿಸೇನಾಪಿ ತಿಕ್ಖಞಾಣೇನ ಕಿಚ್ಛೇನೇವಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ, ತಂ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಾ ಕಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪಿಚ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಯಾಚಿತೇ ದೇಸೇತುಕಾಮತಾಯಪಿಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ. ಜಾನಾತಿ ಹಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಮ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತೇ ನಮಮಾನೇ ಮಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಯಾಚಿಸ್ಸತಿ, ಇಮೇ ಚ ಸತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಗರುಕಾ, ತೇ ‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಧಮ್ಮಂ ನ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಥ ನಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಯಾಚಿತ್ವಾ ದೇಸಾಪೇಸಿ, ಸನ್ತೋ ವತ, ಭೋ, ಧಮ್ಮೋ ಪಣೀತೋ ವತ, ಭೋ, ಧಮ್ಮೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಸುಸ್ಸೂಸಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಇದಮ್ಪಿಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಹಮ್ಪತಿಸ್ಸಾತಿ ಸೋ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಸಹಕೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಕಪ್ಪಾಯುಕಬ್ರಹ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತತ್ರ ನಂ ಸಹಮ್ಪತಿಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಪಟಿಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸಹಮ್ಪತಿಸ್ಸಾ’’ತಿ. ನಸ್ಸತಿ ವತ, ಭೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ಇಮಂ ಸದ್ದಂ ತಥಾ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ, ಯಥಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸುತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ. ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ತೇಹಿ ದಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಪಞ್ಞಾಮಯೇ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ಅಪ್ಪಂ ಪರಿತ್ತಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹರಜಂ ಏತೇಸಂ, ಏವಂಸಭಾವಾತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ. ಅಸ್ಸವನತಾತಿ ಅಸ್ಸವನತಾಯ. ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನ ಕತಾಧಿಕಾರಾ ಪರಿಪಾಕಗತಪದುಮಾನಿ ವಿಯ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸಂ, ಧಮ್ಮದೇಸನಂಯೇವ ಆಕಙ್ಖಮಾನಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾವಸಾನೇ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮನಾರಹಾ ನ ಏಕೋ, ನ ದ್ವೇ, ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾತಾರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ಪಾತುಭವಿ. ಸಮಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತೋತಿ ಸಮಲೇಹಿ ಛಹಿ ಸತ್ಥಾರೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತೋ. ತೇ ಹಿ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಕಣ್ಟಕೇ ಪತ್ಥರಮಾನಾ ವಿಯ, ವಿಸಂ ಸಿಞ್ಚಮಾನಾ ವಿಯ ಚ ಸಮಲಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಿಂಸು. ಅಪಾಪುರೇತನ್ತಿ ವಿವರ ಏತಂ. ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರನ್ತಿ ಅಮತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಭೂತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ. ಸುಣನ್ತು ಧಮ್ಮಂ ವಿಮಲೇನಾನುಬುದ್ಧನ್ತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ರಾಗಾದಿಮಲಾನಂ ಅಭಾವತೋ ವಿಮಲೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಅನುಬುದ್ಧಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತು ತಾವ ಭಗವಾತಿ ಯಾಚತಿ.

ಸೇಲೇ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಸೇಲಮಯೇ ಏಕಗ್ಘನೇ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿ ಯಥಾ ಠಿತೋವ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಠಿತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಗೀವುಕ್ಖಿಪನಪಸಾರಣಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ. ತಥೂಪಮನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಸೇಲಪಬ್ಬತೂಪಮಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಸೇಲಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿ ಠಿತೋವ ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮನ್ತತೋ ಜನತಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ತಥಾ ತ್ವಮ್ಪಿ, ಸುಮೇಧ, ಸುನ್ದರಪಞ್ಞ-ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಮಯಂ ಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸಯಂ ಅಪೇತಸೋಕೋ ಸೋಕಾವತಿಣ್ಣಂ ಜಾತಿಜರಾಭಿಭೂತಂ ಜನತಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸು ಉಪಧಾರಯ ಉಪಪರಿಕ್ಖ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಹಿ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಸಮನ್ತಾ ಮಹನ್ತಂ ಖೇತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕೇದಾರಪಾಳೀಸು ಕುಟಿಕಾಯೋ ಕತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇಯ್ಯುಂ. ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಞ್ಚ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಅಸ್ಸ, ಅಥ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಠತ್ವಾ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಭೂಮಿಂ ಓಲೋಕಯತೋ ನೇವ ಖೇತ್ತಂ, ನ ಕೇದಾರಪಾಳಿಯೋ, ನ ಕುಟಿಯೋ, ನ ತತ್ಥ ಸಯಿತಮನುಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯುಂ. ಕುಟಿಕಾಸು ಪನ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾಮತ್ತಕಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ. ಏವಂ ಧಮ್ಮಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಸತ್ತನಿಕಾಯಂ ಓಲೋಕಯತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ, ಯೇ ತೇ ಅಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ಸತ್ತಾ, ತೇ ಏಕವಿಹಾರೇ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಪಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಸರಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ವೇನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ, ತೇ ಏವಸ್ಸ ದೂರೇಪಿ ಠಿತಾ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಚ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ದೂರೇ ಸನ್ತೋ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಹಿಮವನ್ತೋವ ಪಬ್ಬತೋ;

ಅಸನ್ತೇತ್ಥ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಯಥಾ ಸರಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೦೪);

ಉಟ್ಠೇಹೀತಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಚಾರಿಕಚರಣಂ ಯಾಚನ್ತೋ ಭಣತಿ. ವೀರಾತಿಆದೀಸು ಭಗವಾ ವೀರಿಯವನ್ತತಾಯ ವೀರೋ. ದೇವಪುತ್ತಮಚ್ಚುಕಿಲೇಸಮಾರಾನಂ ವಿಜಿತತ್ತಾ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮೋ. ಜಾತಿಕನ್ತಾರಾದಿನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ಥವಾಹನಸಮತ್ಥತಾಯ ಸತ್ಥವಾಹೋ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಇಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಣಣೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೨೮೩. ಅಜ್ಝೇಸನನ್ತಿ ಯಾಚನಂ. ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣೇನ ಚ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣೇನ ಚ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂತಿ ನಾಮಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂತಿ. ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇತಿಆದೀಸು ಯೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಅಪ್ಪಂ, ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ. ಯೇಸಂ ತಂ ಮಹನ್ತಂ, ತೇ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ. ಯೇಸಂ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ತಿಕ್ಖಾನಿ, ತೇ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಮುದೂನಿ, ತೇ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ಯೇಸಂ ತೇಯೇವ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಆಕಾರಾ ಸುನ್ದರಾ, ತೇ ಸ್ವಾಕಾರಾ. ಯೇ ಕಥಿತಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಿ, ಸುಖೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ, ತೇ ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯಾ. ಯೇ ಪರಲೋಕಞ್ಚೇವ ವಜ್ಜಞ್ಚ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವಿನೋ ನಾಮ.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳಿ – ‘‘ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೋ, ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಹಾರಜಕ್ಖೋ. ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ…, ಕುಸಿತೋ…, ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ…, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ…, ಸಮಾಹಿತೋ…, ಅಸಮಾಹಿತೋ…, ಪಞ್ಞವಾ…, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಹಾರಜಕ್ಖೋ. ತಥಾ ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ…ಪೇ… ಪಞ್ಞವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವೀ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವೀ. ಲೋಕೋತಿ ಖನ್ಧಲೋಕೋ, ಆಯತನಲೋಕೋ, ಧಾತುಲೋಕೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ, ವಿಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ, ಏಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ. ದ್ವೇ ಲೋಕಾ – ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ. ತಯೋ ಲೋಕಾ – ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ. ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕಾ – ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ. ಪಞ್ಚ ಲೋಕಾ – ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ಛ ಲೋಕಾ – ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಆಯತನಾನಿ. ಸತ್ತ ಲೋಕಾ – ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ. ಅಟ್ಠ ಲೋಕಾ – ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ. ನವ ಲೋಕಾ – ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ. ದಸ ಲೋಕಾ – ದಸಾಯತನಾನಿ. ದ್ವಾದಸ ಲೋಕಾ – ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ. ಅಟ್ಠಾರಸ ಲೋಕಾ – ಅಟ್ಠಾರಸ್ಸ ಧಾತುಯೋ. ವಜ್ಜನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸಾ ವಜ್ಜಾ, ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತಾ ವಜ್ಜಾ, ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ವಜ್ಜಾ, ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಾ ವಜ್ಜಾ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಜ್ಜೇ ತಿಬ್ಬಾ ಭಯಸಞ್ಞಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾಸಿಕೇ ವಧಕೇ. ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ಇದಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೨).

ಉಪ್ಪಲಿನಿಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪಲವನೇ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನೀತಿ ಯಾನಿ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗಾನೇವ ಪೋಸಿಯನ್ತಿ. ಉದಕಂ ಅಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ಠಿತಾನೀತಿ ಉದಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಯಾನಿ ಅಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಆಗಮಯಮಾನಾನಿ ಠಿತಾನಿ ಅಜ್ಜ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಯಾನಿ ಸಮೋದಕಂ ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಸ್ವೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಯಾನಿ ಉದಕಾನುಗ್ಗತಾನಿ ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನಿ, ತಾನಿ ತತಿಯದಿವಸೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಉದಕಾ ಪನ ಅನುಗ್ಗತಾನಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಸರೋಗಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಯಾನಿ ನೇವ ಪುಪ್ಫಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭಕ್ಖಾನೇವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಾನಿ ಪಾಳಿಂ ನಾರುಳ್ಹಾನಿ. ಆಹರಿತ್ವಾ ಪನ ದೀಪೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ದೀಪಿತಾನಿ.

ಯಥೇವ ಹಿ ತಾನಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಏವಮೇವ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ನೇಯ್ಯೋ ಪದಪರಮೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಹ ಉದಾಹಟವೇಲಾಯ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥೇ ವಿಭಜಿಯಮಾನೇ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸತೋ ಪರಿಪುಚ್ಛತೋ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವತೋ ಭಜತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನೇಯ್ಯೋ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಬಹುಮ್ಪಿ ಸುಣತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ಭಣತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ಧಾರಯತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ವಾಚಯತೋ ನ ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪದಪರಮೋ’’ (ಪು. ಪ. ೧೫೧). ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪಲವನಾದಿಸದಿಸಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ, ಸ್ವೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ, ತತಿಯದಿವಸೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ನೇಯ್ಯೋ, ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭಕ್ಖಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಯ ಪದಪರಮೋ’’ತಿ ಅದ್ದಸ. ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ, ಏತ್ತಕಾ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ, ತತ್ರಾಪಿ ಏತ್ತಕಾ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋವ ಅದ್ದಸ.

ತತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ. ಪದಪರಮಾನಂ ಅನಾಗತೇ ವಾಸನತ್ಥಾಯ ಹೋತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅತ್ಥಾವಹಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ದೇಸೇತುಕಮ್ಯತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪುನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ಸತ್ತೇ ಭಬ್ಬಾಭಬ್ಬವಸೇನ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಾಸಿ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕತಮೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಾ, ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಕಿಲೇಸಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಿಪಾಕಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ ಅಭಬ್ಬಾ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತಂ, ಇಮೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಾ. ಕತಮೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಭಬ್ಬಾ? ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ನ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನ…ಪೇ… ಇಮೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಭಬ್ಬಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೨೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೫). ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇ ಪಹಾಯ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇಯೇವ ಞಾಣೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ರಾಗಚರಿತಾ, ಏತ್ತಕಾ ದೋಸಮೋಹಚರಿತಾ ವಿತಕ್ಕಸದ್ಧಾಬುದ್ಧಿಚರಿತಾ’’ತಿ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಾಸಿ; ಏವಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ.

ಪಚ್ಚಭಾಸಿನ್ತಿ ಪತಿಅಭಾಸಿಂ. ಅಪಾರುತಾತಿ ವಿವಟಾ. ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಮತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ, ಸೋ ಮಯಾ ವಿವರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಮುಞ್ಚನ್ತು ಸದ್ಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಂ ಪಮುಞ್ಚನ್ತು, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತು. ಪಚ್ಛಿಮಪದದ್ವಯೇ ಅಯಮತ್ಥೋ, ಅಹಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಗುಣಂ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿತಮ್ಪಿ ಇಮಂ ಪಣೀತಂ ಉತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಾಯವಾಚಾಕಿಲಮಥಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ನ ಭಾಸಿಂ. ಇದಾನಿ ಪನ ಸಬ್ಬೋ ಜನೋ ಸದ್ಧಾಭಾಜನಂ ಉಪನೇತು, ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಿ ನೇಸಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ.

೨೮೪. ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತದಹೋಸೀತಿ ಏತಂ ಅಹೋಸಿ – ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕದಾ ಪನೇಸ ಉದಪಾದೀತಿ? ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ.

ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಿರ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ವಿವಟಂ ಇತ್ಥಾಗಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯೋ, ‘‘ಕಣ್ಡಕಂ ಆಹರಾ’’ತಿ ಛನ್ನಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಛನ್ನಸಹಾಯೋ ಅಸ್ಸರಾಜಪಿಟ್ಠಿಗತೋ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಕಣ್ಡಕನಿವತ್ತನಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ರಜ್ಜಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ರಾಜಗಹೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಣ್ಡವಪಬ್ಬತೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಮಗಧಿಸ್ಸರೇನ ರಞ್ಞಾ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಂ ರಜ್ಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ‘‘ಅಲಂ ಮಹಾರಾಜ, ನ ಮಯ್ಹಂ ರಜ್ಜೇನ ಅತ್ಥೋ, ಅಹಂ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಾಯ ಪಧಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಲೋಕೇ ವಿವಟಚ್ಛದೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ತೇನ ಹಿ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಮಯ್ಹಂ ವಿಜಿತಂ ಓಸರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹಿತೋ ಕಾಲಾಮಞ್ಚ ಉದಕಞ್ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಾರಂ ಅವಿನ್ದನ್ತೋ ತತೋ ಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉರುವೇಳಾಯ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಅಮತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಓಳಾರಿಕಾಹಾರಪಟಿಸೇವನೇನ ಕಾಯಂ ಸನ್ತಪ್ಪೇಸಿ.

ತದಾ ಚ ಉರುವೇಲಗಾಮೇ ಸುಜಾತಾ ನಾಮ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಧೀತಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖೇ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಸಮಾನಜಾತಿಕಂ ಕುಲಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಠಮಗಬ್ಭೇ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸಾ ಸಾ ಪತ್ಥನಾ ಸಮಿಜ್ಝಿ. ಸಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಪಾತೋವ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಏವ ಪಾಯಸಂ ಪಟಿಯಾದೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಯಸೇ ಪಚ್ಚಮಾನೇ ಮಹನ್ತಮಹನ್ತಾ ಪುಪ್ಫುಳಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟಾ ಹುತ್ವಾ ಸಞ್ಚರನ್ತಿ. ಏಕಫುಸಿತಮ್ಪಿ ಬಹಿ ನ ಗಚ್ಛತಿ. ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಛತ್ತಂ ಧಾರೇಸಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕಪಾಲಾ ಖಗ್ಗಹತ್ಥಾ ಆರಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ಸಕ್ಕೋ ಅಲಾತಾನಿ ಸಮಾನೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇಸಿ. ದೇವತಾ ಚತೂಸು ದೀಪೇಸು ಓಜಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ಪಾತೋವ ಗನ್ತ್ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ. ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಸೋಧನತ್ಥಾಯ ಗತಾ ಧಾತೀ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸುಜಾತಾಯ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ದೇವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ. ಸುಜಾತಾ, ಸಬ್ಬಂ ಪಸಾಧನಂ ಪಸಾಧೇತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕೇ ಸುವಣ್ಣಥಾಲೇ ಪಾಯಸಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅಪರಾಯ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಾ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗತಾ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಹೇವ ಪಾತಿಯಾ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ ಮಯ್ಹಂ ಮನೋರಥೋ ನಿಪ್ಫನ್ನೋ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಥಾಲಂ ತೀರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಏಕೂನಪಣ್ಣಾಸಪಿಣ್ಡೇ ಕರೋನ್ತೋ ಪಾಯಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಸಚಾಹಂ ಅಜ್ಜ ಬುದ್ಧೋ ಭವಾಮಿ, ಥಾಲಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಖಿಪಿ. ಥಾಲಂ ಪಟಿಸೋತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಠತ್ವಾ ಕಾಲನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಭವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಥಾಲಾನಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ಮಹಾಸತ್ತೋ ವನಸಣ್ಡೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಸೋತ್ತಿಯೇನ ದಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ ಪದೇಸೋ ಪದುಮಿನಿಪತ್ತೇ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಮಹಾಸತ್ತೋ, ‘‘ಅಯಂ ಮಮ ಗುಣಂ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗಂ ಅಗಮಾಸಿ, ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಉತ್ತರದಿಸಾಭಾಗಂ ಅಗಮಾಸಿ, ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಭಾಗಂ ಅಗಮಾಸಿ, ತತ್ಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕಪ್ಪಮಾಣಂ ಠಾನಂ ಸುನಿಖಾತಇನ್ದಖಿಲೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಮಹೋಸಿ. ಮಹಾಸತ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಕಿಲೇಸಭಞ್ಜನವಿದ್ಧಂಸನಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ತಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಅಗ್ಗೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಾಲೇಸಿ. ತಾನಿ ಚಿತ್ತಕಾರೇನ ತೂಲಿಕಗ್ಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾನಿ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ, ‘‘ಬೋಧಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ನ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ.

ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಮಾರೋ ಬಾಹುಸಹಸ್ಸಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕಂ ಗಿರಿಮೇಖಲಂ ನಾಮ ಹತ್ಥಿಂ ಆರುಯ್ಹ ನವಯೋಜನಂ ಮಾರಬಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅದ್ಧಕ್ಖಿಕೇನ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಮಹಾಸತ್ತೋ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಸಕ್ಖಿ ನತ್ಥಿ, ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವೇ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ತಸು ವಾರೇಸು ಮಹಾಪಥವೀ ಸಕ್ಖಿ ಅಹೋಸಿ; ಇದಾನಿಪಿ ಮೇ ಅಯಮೇವ ಅಚೇತನಾ ಕಟ್ಠಕಲಿಙ್ಗರೂಪಮಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತಿ. ಮಹಾಪಥವೀ ತಾವದೇವ ಅಯದಣ್ಡೇನ ಪಹತಂ ಕಂಸಥಾಲಂ ವಿಯ ರವಸತಂ ರವಸಹಸ್ಸಂ ಮುಞ್ಚಮಾನಾ ವಿರವಿತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತಮಾನಾ ಮಾರಬಲಂ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಮುಞ್ಚನಮಕಾಸಿ. ಮಹಾಸತ್ತೋ ಸೂರಿಯೇ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅರುಣೋದಯೇ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಮಯಾ ಅನೇಕಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಇಮಸ್ಸ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ವಾಯಾಮೋ ಕತೋ’’ತಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿ. ಅಥೇಕಚ್ಚಾನಂ ದೇವತಾನಂ, ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬುದ್ಧತ್ತಕರಾ ಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಕಙ್ಖಾ ಉದಪಾದಿ.

ಅಥ ಭಗವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ದಿವಸೇ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ದೇವತಾನಂ ಕಙ್ಖಂ ಞತ್ವಾ ಕಙ್ಖಾವಿಧಮನತ್ಥಂ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಾಸಂ ಕಙ್ಖಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕತೋ ಈಸಕಂ ಪಾಚೀನನಿಸ್ಸಿತೇ ಉತ್ತರದಿಸಾಭಾಗೇ ಠತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಪೂರಿತಾನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಫಲಾಧಿಗಮಟ್ಠಾನಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಞ್ಚೇವ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಞ್ಚ ಅನಿಮಿಸೇಹಿ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ, ತಂ ಠಾನಂ ಅನಿಮಿಸಚೇತಿಯಂ ನಾಮ ಜಾತಂ.

ಅಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಚ ಠಿತಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಾ ಪುರತ್ಥಿಮಪಚ್ಛಿಮತೋ ಆಯತೇ ರತನಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ, ತಂ ಠಾನಂ ರತನಚಙ್ಕಮಚೇತಿಯಂ ನಾಮ ಜಾತಂ. ತತೋ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ದೇವತಾ ರತನಘರಂ ಮಾಪಯಿಂಸು, ತತ್ಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ವಿಸೇಸತೋ ಚೇತ್ಥ ಅನನ್ತನಯಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ, ತಂ ಠಾನಂ ರತನಘರಚೇತಿಯಂ ನಾಮ ಜಾತಂ. ಏವಂ ಬೋಧಿಸಮೀಪೇಯೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲಾ ಯೇನ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ತತ್ರಾಪಿ ಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನನ್ತೋಯೇವ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ, ಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಯಮಗ್ಗಂ ಸಮ್ಮಸಿ – ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಕರಣಂ ನಾಮ, ತತೋ ವಿಭಙ್ಗಪಕರಣಂ, ಧಾತುಕಥಾಪಕರಣಂ, ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಪಕರಣಂ, ಕಥಾವತ್ಥು ನಾಮ ಪಕರಣಂ, ಯಮಕಂ ನಾಮ ಪಕರಣಂ, ತತೋ ಮಹಾಪಕರಣಂ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮಾತಿ.

ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಪಟ್ಠಾನಮ್ಹಿ ಚಿತ್ತೇ ಓತಿಣ್ಣೇ ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ; ಪೀತಿಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಲೋಹಿತಂ ಪಸೀದಿ, ಲೋಹಿತೇ ಪಸನ್ನೇ ಛವಿ ಪಸೀದಿ. ಛವಿಯಾ ಪಸನ್ನಾಯ ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯತೋ ಕೂಟಾಗಾರಾದಿಪ್ಪಮಾಣಾ ರಸ್ಮಿಯೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಪಕ್ಖನ್ದಛದ್ದನ್ತನಾಗಕುಲಂ ವಿಯ ಪಾಚೀನದಿಸಾಯ ಅನನ್ತಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಪಕ್ಖನ್ದಾ, ಪಚ್ಛಿಮಕಾಯತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯ, ದಕ್ಖಿಣಂಸಕೂಟತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಯ, ವಾಮಂಸಕೂಟತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉತ್ತರದಿಸಾಯ ಅನನ್ತಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಪಕ್ಖನ್ದಾ, ಪಾದತಲೇಹಿ ಪವಾಳಙ್ಕುರವಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿಯೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಉದಕಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾತಕ್ಖನ್ಧಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಅಜಟಾಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಾ, ಸೀಸತೋ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಿಯಮಾನಂ ಮಣಿದಾಮಂ ವಿಯ ನೀಲವಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿವಟ್ಟಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಛ ದೇವಲೋಕೇ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ವೇಹಪ್ಫಲೇ ಪಞ್ಚ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ಚ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆರುಪ್ಪೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಜಟಾಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಾ. ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಅಪರಿಮಾಣೇಸು ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಅಪರಿಮಾಣಾ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾವ ಅಹೇಸುಂ. ತಂ ದಿವಸಞ್ಚ ಪನ ಭಗವತೋ ಸರೀರಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾಪಿ ತಾ ರಸ್ಮಿಯೋ ಅನನ್ತಾ ಲೋಕಧಾತುಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ.

ಏವಂ ಭಗವಾ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೇ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಪರಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಮುಚಲಿನ್ದೇ ನಿಸೀದಿ, ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಚಸ್ಸ ಸಕಲಂ ಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಮಹಾಅಕಾಲಮೇಘೋ ಉದಪಾದಿ. ಏವರೂಪೋ ಕಿರ ಮಹಾಮೇಘೋ ದ್ವೀಸುಯೇವ ಕಾಲೇಸು ವಸ್ಸತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಮ್ಹಿ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ವಾ. ಇಧ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಉದಪಾದಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮುಚಲಿನ್ದೋ ನಾಗರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಮೇಘೋ ಸತ್ಥರಿ ಮಯ್ಹಂ ಭವನಂ ಪವಿಟ್ಠಮತ್ತೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ವಾಸಾಗಾರಮಸ್ಸ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸತ್ತರತನಮಯಂ ಪಾಸಾದಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೋಪಿ ಏವಂ ಕತೇ ಮಯ್ಹಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಕಾಯವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಹನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಭೋಗೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಫಣಂ ಧಾರೇಸಿ. ಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಓಕಾಸೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಲೋಹಪಾಸಾದಪ್ಪಮಾಣೋ ಅಹೋಸಿ. ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಸತ್ಥಾ ವಿಹರಿಸ್ಸತೀತಿ ನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಮಹನ್ತಂ ಓಕಾಸಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿ. ಮಜ್ಝೇ ರತನಪಲ್ಲಙ್ಕೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಉಪರಿ ಸುವಣ್ಣತಾರಕವಿಚಿತ್ತಂ ಸಮೋಸರಿತಗನ್ಧದಾಮಕುಸುಮದಾಮಚೇಲವಿತಾನಂ ಅಹೋಸಿ. ಚತೂಸು ಕೋಣೇಸು ಗನ್ಧತೇಲೇನ ದೀಪಾ ಜಲಿತಾ, ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ವಿವರಿತ್ವಾ ಚನ್ದನಕರಣ್ಡಕಾ ಠಪಿತಾ. ಏವಂ ಭಗವಾ ತಂ ಸತ್ತಾಹಂ ತತ್ಥ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಪರಂ ಸತ್ತಾಹಂ ರಾಜಾಯತನೇ ನಿಸೀದಿ.

ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ಆಭತಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚ ಓಸಧಹರೀತಕಞ್ಚ ಖಾದಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಲೋಕಪಾಲೇಹಿ ಉಪನೀತೇ ಪಚ್ಚಗ್ಘೇ ಸೇಲಮಯೇ ಪತ್ತೇ ತಪುಸ್ಸಭಲ್ಲಿಕಾನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣೋ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ.

ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ವಿಯತ್ತೋತಿ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಮೇಧಾವೀತಿ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಜಾತಿಕೋ ವಿಸುದ್ಧಸತ್ತೋ. ಆಜಾನಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸ್ಸತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ. ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಭಗವಾ ಕಿರ ದೇವತಾಯ ಕಥಿತೇನೇವ ನಿಟ್ಠಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಇತೋ ಸತ್ತಮದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಅದ್ದಸ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ದಸ್ಸನಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ. ಮಹಾಜಾನಿಯೋತಿ ಸತ್ತದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಪತ್ತಬ್ಬಮಗ್ಗಫಲತೋ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಮಹತೀ ಜಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಜಾನಿಯೋ. ಅಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಗನ್ತ್ವಾ ದೇಸಿಯಮಾನಂ ಧಮ್ಮಮ್ಪಿಸ್ಸ ಸೋತುಂ ಸೋತಪ್ಪಸಾದೋ ನತ್ಥಿ, ಇಧ ಧಮ್ಮದೇಸನಟ್ಠಾನಂ ಆಗಮನಪಾದಾಪಿ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಮಹಾಜಾನಿಯೋ ಜಾತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಭಿದೋಸಕಾಲಙ್ಕತೋತಿ ಅಡ್ಢರತ್ತೇ ಕಾಲಙ್ಕತೋ. ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಉದಪಾದಿ. ಇಧಾಪಿ ಕಿರ ಭಗವಾ ದೇವತಾಯ ವಚನೇನ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಹಿಯ್ಯೋ ಅಡ್ಢರತ್ತೇ ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ ಉದಕೋ ರಾಮಪುತ್ತೋ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಅದ್ದಸ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯಸದಿಸಮೇವ. ಬಹುಕಾರಾತಿ ಬಹೂಪಕಾರಾ. ಪಧಾನಪಹಿತತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸೂತಿ ಪಧಾನತ್ಥಾಯ ಪೇಸಿತತ್ತಭಾವಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಪರಿವೇಣಸಮ್ಮಜ್ಜನೇನ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧನೇನ ಮುಖೋದಕದನ್ತಕಟ್ಠದಾನಾದಿನಾ ಚ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು. ಕೇ ಪನ ತೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ ನಾಮ? ಯೇತೇ –

ರಾಮೋ ಧಜೋ ಲಕ್ಖಣೋ ಜೋತಿಮನ್ತಿ,

ಯಞ್ಞೋ ಸುಭೋಜೋ ಸುಯಾಮೋ ಸುದತ್ತೋ;

ಏತೇ ತದಾ ಅಟ್ಠ ಅಹೇಸುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ,

ಛಳಙ್ಗವಾ ಮನ್ತಂ ವಿಯಾಕರಿಂಸೂತಿ.

ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾತಕಾಲೇ ಸುಪಿನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಚೇವ ಲಕ್ಖಣಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಚ ಅಟ್ಠ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ. ತೇಸು ತಯೋ ದ್ವೇಧಾ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು – ‘‘ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಮಾನೋ ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ಪಬ್ಬಜಮಾನೋ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ. ಪಞ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣಾ ಅಹೇಸುಂ – ‘‘ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಗಾರೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಬುದ್ಧೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತೇಸು ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ಯಥಾಮನ್ತಪದಂ ಗತಾ, ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚ ಮನ್ತಪದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ತೇ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಂ ಪುಣ್ಣಪತ್ತಂ ಞಾತಕಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಅಗಾರಂ ನ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸತಿ, ಏಕನ್ತೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಿತಕ್ಕಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಮಣಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ. ತೇಸಂ ಪುತ್ತಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ.

ಏತೇ ಕಿರ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ಬಹೂ ಮನ್ತೇ ಜಾನಿಂಸು, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಆಚರಿಯಟ್ಠಾನೇ ಠಪಯಿಂಸು. ತೇ ಪಚ್ಛಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪುತ್ತದಾರಜಟಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಬ್ಬಜಿತುನ್ತಿ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ರಮಣೀಯಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾ ವಿಚರಿಂಸು. ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಪನ ‘‘ಕಿಂ, ಭೋ, ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ, ‘‘ಕುಹಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಥ, ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ತಿವಿಧನಾಟಕಮಜ್ಝೇ ದೇವೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ನ ತಾವ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ವಿಹರಿಂಸುಯೇವ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವಾ, ‘‘ಬಹುಕಾರಾ ಖೋ ಇಮೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ? ಕಿಂ ಉಪಕಾರಕಾನಂಯೇವ ಏಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಅನುಪಕಾರಕಾನಂ ನ ದೇಸೇತೀತಿ? ನೋ ನ ದೇಸೇತಿ. ಪರಿಚಯವಸೇನ ಹೇಸ ಆಳಾರಞ್ಚೇವ ಕಾಲಾಮಂ ಉದಕಞ್ಚ ರಾಮಪುತ್ತಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತಥಾವಿಧಉಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ.

ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಪುಞ್ಞಕರಣಕಾಲೇ ದ್ವೇ ಭಾತರೋ ಅಹೇಸುಂ. ತೇ ಏಕತೋವ ಸಸ್ಸಂ ಅಕಂಸು. ತತ್ಥ ಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಸ್ಸೇ ನವವಾರೇ ಅಗ್ಗಸಸ್ಸದಾನಂ ಮಯಾ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ವಪ್ಪಕಾಲೇ ಬೀಜಗ್ಗಂ ನಾಮ ದತ್ವಾ ಗಬ್ಭಕಾಲೇ ಕನಿಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಗಬ್ಭಕಾಲೇ ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಕನಿಟ್ಠೋ ‘‘ತರುಣಸಸ್ಸಂ ನಾಸೇತುಕಾಮೋಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ಜೇಟ್ಠೋ ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನನುವತ್ತನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಖೇತ್ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಖೀರಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಫಾಣಿತೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಪುಥುಕಕಾಲೇ ಪುಥುಕಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಲಾಯನೇ ಲಾಯನಗ್ಗಂ ವೇಣಿಕರಣೇ ವೇಣಗ್ಗಂ ಕಲಾಪಾದೀಸು ಕಲಾಪಗ್ಗಂ ಖಳಗ್ಗಂ ಭಣ್ಡಗ್ಗಂ ಕೋಟ್ಠಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಂ ಏಕಸಸ್ಸೇ ನವವಾರೇ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಕನಿಟ್ಠೋ ಪನಸ್ಸ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ತೇಸು ಜೇಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಜಾತೋ, ಕನಿಟ್ಠೋ ಸುಭದ್ದಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ. ಇತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಸ್ಸೇ ನವನ್ನಂ ಅಗ್ಗದಾನಾನಂ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಅಞ್ಞೋ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ‘‘ಬಹುಕಾರಾ ಖೋ ಇಮೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಉಪಕಾರಾನುಸ್ಸರಣಮತ್ತಕೇನೇವ ವುತ್ತಂ.

ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಪದೇಸೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಗನ್ಧಮಾದನಪಬ್ಬತೇ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ನಾಗಲತಾದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತದಹೇ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಆಕಾಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಿಪತನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ನಗರೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾ ಗಮನಕಾಲೇಪಿ ತತೋಯೇವ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಇತಿ ಇಸಯೋ ಏತ್ಥ ನಿಪತನ್ತಿ ಉಪ್ಪತನ್ತಿ ಚಾತಿ ತಂ ಠಾನಂ ಇಸಿಪತನನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ. ಮಿಗಾನಂ ಪನ ಅಭಯತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಮಿಗದಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ’’ತಿ.

೨೮೫. ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿನ್ತಿ ಗಯಾಯ ಚ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಚ ವಿವರೇ ತಿಗಾವುತನ್ತರೇ ಠಾನೇ. ಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಹಿ ಗಯಾ ತೀಣಿ ಗಾವುತಾನಿ. ಬಾರಾಣಸೀ ಅಟ್ಠಾರಸ ಯೋಜನಾನಿ. ಉಪಕೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಸ್ಸ ಚ ಗಯಾಯ ಚ ಅನ್ತರೇ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸ. ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ. ಈದಿಸೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಗಾಮಞ್ಚ ನದಿಞ್ಚ ಯಾತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಏಕಮೇವ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಂ ಪಯುಜ್ಜನ್ತಿ. ಸೋ ದುತಿಯಪದೇನಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಇಧ ಪನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏವ ವುತ್ತೋತಿ. ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನಂ, ದೀಘಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಗಮನಸಮಯಸ್ಸ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಅದ್ಧಯೋಜನಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಪಾಚಿ. ೨೧೮) ಅದ್ಧಯೋಜನಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ. ಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಪನ ಗಯಾ ತಿಗಾವುತಂ.

ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂತಿ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಸಬ್ಬವಿದೂತಿ ಸಬ್ಬಂ ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಅವೇದಿಂ ಅಞ್ಞಾಸಿಂ. ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅನುಪಲಿತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ಕಿಲೇಸಲೇಪನೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ. ಸಬ್ಬಂ ಜಹೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೇ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಮುತ್ತೋ. ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನಾವ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಕಮುದ್ದಿಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಂ ಅಞ್ಞಂ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ’’ತಿ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಂ.

ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಆಚರಿಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಮಯ್ಹಂ ಪಟಿಭಾಗಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸಯಂ ಬುದ್ಧೋ. ಸೀತಿಭೂತೋತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಗ್ಗಿನಿಬ್ಬಾಪನೇನ ಸೀತಿಭೂತೋ. ಕಿಲೇಸಾನಂಯೇವ ನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬುತೋ. ಕಾಸಿನಂ ಪುರನ್ತಿ ಕಾಸಿರಟ್ಠೇ ನಗರಂ. ಆಹಞ್ಛಂ ಅಮತದುನ್ದುಭಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪಟಿಲಾಭಾಯ ಅಮತಭೇರಿಂ ಪಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ. ಅರಹಸಿ ಅನನ್ತಜಿನೋತಿ ಅನನ್ತಜಿನೋತಿ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತೋ. ಹುಪೇಯ್ಯ ಪಾವುಸೋತಿ, ಆವುಸೋ, ಏವಮ್ಪಿ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ. ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ವಙ್ಕಹಾರಜನಪದಂ ನಾಮ ಅಗಮಾಸಿ.

ತತ್ಥೇಕಂ ಮಿಗಲುದ್ದಕಗಾಮಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಜೇಟ್ಠಕಲುದ್ದಕೋ ತಂ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಜನಪದೇ ಚಣ್ಡಾ ಮಕ್ಖಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ನಂ ಏಕಾಯ ಚಾಟಿಯಾ ವಸಾಪೇಸುಂ, ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ದೂರೇ ಮಿಗವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅರಹನ್ತೇ ಮಾ ಪಮಜ್ಜೀ’’ತಿ ಛಾವಂ ನಾಮ ಧೀತರಂ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪುತ್ತಭಾತುಕೇಹಿ. ಸಾ ಚಸ್ಸ ಧೀತಾ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಹೋತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಸಮ್ಪನ್ನಾ. ದುತಿಯದಿವಸೇ ಉಪಕೋ ಘರಂ ಆಗತೋ ತಂ ದಾರಿಕಂ ಸಬ್ಬಂ ಉಪಚಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿವಿಸಿತುಂ ಉಪಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ರಾಗೇನ ಅಭಿಭೂತೋ ಭುಞ್ಜಿತುಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಭಾಜನೇನ ಭತ್ತಂ ಆದಾಯ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭತ್ತಂ ಏಕಮನ್ತೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಚೇ ಛಾವಂ ಲಭಾಮಿ, ಜೀವಾಮಿ, ನೋ ಚೇ, ಮರಾಮೀತಿ ನಿರಾಹಾರೋ ಸಯಿ. ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮಾಗವಿಕೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧೀತರಂ ಉಪಕಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ‘‘ಏಕದಿವಸಮೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ನಾಗತಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ. ಮಾಗವಿಕೋ ಆಗತವೇಸೇನೇವ ನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಂಖಣಂಯೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಪ್ಫಾಸುಕ’’ನ್ತಿ ಪಾದೇ ಪರಾಮಸನ್ತೋ ಪುಚ್ಛಿ. ಉಪಕೋ ನಿತ್ಥುನನ್ತೋ ಪರಿವತ್ತತಿಯೇವ. ಸೋ ‘‘ವದಥ ಭನ್ತೇ, ಯಂ ಮಯಾ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ಉಪಕೋ, ‘‘ಸಚೇ ಛಾವಂ ಲಭಾಮಿ, ಜೀವಾಮಿ, ನೋ ಚೇ, ಇಧೇವ ಮರಣಂ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಆಹ. ಜಾನಾಸಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪನ್ತಿ. ನ ಜಾನಾಮೀತಿ. ನ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಅಜಾನನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಘರಾವಾಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತುನ್ತಿ.

ಸೋ ಆಹ – ‘‘ನಾಹಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಜಾನಾಮಿ, ಅಪಿಚ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಂಸಹಾರಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಂಸಞ್ಚ ವಿಕ್ಕೀಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಮಾಗವಿಕೋ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಏತದೇವ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಉತ್ತರಸಾಟಕಂ ದತ್ವಾ ಘರಂ ಆನೇತ್ವಾ ಧೀತರಂ ಅದಾಸಿ. ತೇಸಂ ಸಂವಾಸಮನ್ವಾಯ ಪುತ್ತೋ ವಿಜಾಯಿ. ಸುಭದ್ದೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಛಾವಾ ತಸ್ಸ ರೋದನಕಾಲೇ ‘‘ಮಂಸಹಾರಕಸ್ಸ ಪುತ್ತ, ಮಿಗಲುದ್ದಕಸ್ಸ ಪುತ್ತ ಮಾ ರೋದೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದಮಾನಾ ಪುತ್ತತೋಸನಗೀತೇನ ಉಪಕಂ ಉಪ್ಪಣ್ಡೇಸಿ. ಭದ್ದೇ ತ್ವಂ ಮಂ ಅನಾಥೋತಿ ಮಞ್ಞಸಿ. ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅನನ್ತಜಿನೋ ನಾಮ ಸಹಾಯೋ. ತಸ್ಸಾಹಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆಹ. ಛಾವಾ ಏವಮಯಂ ಅಟ್ಟೀಯತೀತಿ ಞತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇತಿ. ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸಾಭಿಮುಖೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ಭಗವಾ ಚ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಮಹಾವಿಹಾರೇ. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ‘ಅನನ್ತಜಿನೋ’ತಿ ಪುಚ್ಛಮಾನೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಮಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ. ಉಪಕೋಪಿ ಖೋ ‘‘ಕುಹಿಂ ಅನನ್ತಜಿನೋ ವಸತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ ಕುಹಿಂ ಅನನ್ತಜಿನೋತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ನಯಿಂಸು. ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಸಞ್ಜಾನಾಥ ಮಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಆಮ, ಉಪಕ, ಸಞ್ಜಾನಾಮಿ, ಕುಹಿಂ ಪನ ತ್ವಂ ವಸಿತ್ಥಾತಿ. ವಙ್ಕಹಾರಜನಪದೇ, ಭನ್ತೇತಿ. ಉಪಕ, ಮಹಲ್ಲಕೋಸಿ ಜಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ. ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭನ್ತೇತಿ. ಭಗವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅವಿಹೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀತಿ. ಅವಿಹೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಮತ್ತಾ ಹಿ ಸತ್ತ ಜನಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ತೇಸಂ ಸೋ ಅಞ್ಞತರೋ.

ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಅವಿಹಂ ಉಪಪನ್ನಾಸೇ, ವಿಮುತ್ತಾ ಸತ್ತ ಭಿಕ್ಖವೋ;

ರಾಗದೋಸಪರಿಕ್ಖೀಣಾ, ತಿಣ್ಣಾ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕಂ.

ಉಪಕೋ ಪಲಗಣ್ಡೋ ಚ, ಪುಕ್ಕುಸಾತಿ ಚ ತೇ ತಯೋ;

ಭದ್ದಿಯೋ ಖಣ್ಡದೇವೋ ಚ, ಬಹುರಗ್ಗಿ ಚ ಸಙ್ಗಿಯೋ;

ತೇ ಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ದಿಬ್ಬಯೋಗಂ ಉಪಜ್ಝಗು’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೦೫);

೨೮೬. ಸಣ್ಠಪೇಸುನ್ತಿ ಕತಿಕಂ ಅಕಂಸು. ಬಾಹುಲ್ಲಿಕೋತಿ ಚೀವರಬಾಹುಲ್ಲಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಪಧಾನವಿಬ್ಭನ್ತೋತಿ ಪಧಾನತೋ ವಿಬ್ಭನ್ತೋ ಭಟ್ಠೋ ಪರಿಹೀನೋ. ಆವತ್ತೋ ಬಾಹುಲ್ಲಾಯಾತಿ ಚೀವರಾದೀನಂ ಬಹುಲಭಾವತ್ಥಾಯ ಆವತ್ತೋ. ಅಪಿಚ ಖೋ ಆಸನಂ ಠಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಉಚ್ಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಆಸನಮತ್ತಂ ಠಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವದಿಂಸು. ನಾಸಕ್ಖಿಂಸೂತಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಬುದ್ಧತೇಜಸಾ ಅಭಿಭೂತಾ ಅತ್ತನೋ ಕತಿಕಾಯ ಠಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ನಾಮೇನ ಚ ಆವುಸೋವಾದೇನ ಚ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಗೋತಮಾತಿ, ಆವುಸೋತಿ ಚ ವದನ್ತಿ. ಆವುಸೋ ಗೋತಮ, ಮಯಂ ಉರುವೇಲಾಯಂ ಪಧಾನಕಾಲೇ ತುಯ್ಹಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿಮ್ಹಾ, ಮುಖೋದಕಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಅದಮ್ಹಾ, ವುತ್ಥಪರಿವೇಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿಮ್ಹಾ, ಪಚ್ಛಾ ಕೋ ತೇ ವತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಮಕಾಸಿ, ಕಚ್ಚಿ ಅಮ್ಹೇಸು ಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ನ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥಾತಿ ಏವರೂಪಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇರಿಯಾಯಾತಿ ದುಕ್ಕರಇರಿಯಾಯ. ಪಟಿಪದಾಯಾತಿ ದುಕ್ಕರಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯಾತಿ ಪಸತಪಸತ-ಮುಗ್ಗಯೂಸಾದಿಆಹರಕರಣಾದಿನಾ ದುಕ್ಕರಕರಣೇನ. ಅಭಿಜಾನಾಥ ಮೇ ನೋತಿ ಅಭಿಜಾನಾಥ ನು ಮಮ. ಏವರೂಪಂ ಪಭಾವಿತಮೇತನ್ತಿ ಏತಂ ಏವರೂಪಂ ವಾಕ್ಯಭೇದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿ ನು ಅಹಂ ಉರುವೇಲಾಯ ಪಧಾನೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠನತ್ಥಂ ರತ್ತಿಂ ವಾ ದಿವಾ ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ, – ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಾ ವಿತಕ್ಕಯಿತ್ಥ, ಮಯ್ಹಂ ಓಭಾಸೋ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಏವರೂಪಂ ಕಞ್ಚಿ ವಚನಭೇದಂ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇ ಏಕಪದೇನೇವ ಸತಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಗಾರವಾ, ‘‘ಹನ್ದ ಅದ್ಧಾ ಏಸ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಆಹಂಸು. ಅಸಕ್ಖಿಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಞ್ಞಾಪೇತುನ್ತಿ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಬುದ್ಧೋ ಅಹನ್ತಿ ಜಾನಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಖಿಂ. ತದಾ ಪನ ಭಗವಾ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇಯೇವ ಆಗಚ್ಛಿ. ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ. ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಥೇರೋ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸೂರಿಯೇ ಧರಮಾನೇಯೇವ ದೇಸನಾ ನಿಟ್ಠಾಸಿ. ಭಗವಾ ತತ್ಥೇವ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ.

ದ್ವೇಪಿ ಸುದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಓವದಾಮೀತಿಆದಿ ಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಿಣ್ಡಪಾತತ್ಥಾಯಪಿ ಗಾಮಂ ಅಪ್ಪವಿಸನದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಮಲವಿಸೋಧನತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅನ್ತೋವಿಹಾರೇಯೇವ ಅಹೋಸಿ. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮಲೇ ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ. ಭಗವಾಪಿ ತೇಸಂ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಲಂ ವಿನೋದೇತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಭಗವತಾ ಏವಂ ನೀಹಟಭತ್ತೇನ ಓವದಿಯಮಾನಾನಂ ವಪ್ಪತ್ಥೇರೋ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ. ಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರೋ ದುತಿಯಾಯಂ, ಮಹಾನಾಮತ್ಥೇರೋ ತತಿಯಾಯಂ, ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೋ ಚತುತ್ಥಿಯಂ. ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಸಬ್ಬೇವ ತೇ ಏಕತೋ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ, ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಯಾ ಏವಂ ಓವದಿಯಮಾನಾ…ಪೇ… ಅನುತ್ತರಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಜ್ಝಗಮಂಸು…ಪೇ… ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ. ಏತ್ತಕಂ ಕಥಾಮಗ್ಗಂ ಭಗವಾ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಚ – ‘‘ತುಮ್ಹೇಪಿ ಮಮಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ಆರುಳ್ಹಾ, ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಯೇಸನಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಏಕಮೇವ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹರಿ.

೨೮೭. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ನ ಅಗಾರಿಯಾನಂಯೇವ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಪರಿಯೇಸನಾ ಹೋತಿ, ಅನಗಾರಿಯಾನಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಪ್ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಸೇನ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಗುಣಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನವರತ್ತೇಸು ಪತ್ತಚೀವರಾದೀಸು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ರೂಪಾತಿಆದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕಾಮಗುಣಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ರಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಭೋಗರಸೋ ಹೋತಿ. ಮನುಞ್ಞೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಭೇಸಜ್ಜೇ ಚ ಪಞ್ಚಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಸೇನಾಸನಮ್ಹಿ ಚೀವರೇ ವಿಯ ಚತ್ತಾರೋ. ರಸೋ ಪನ ಏತ್ಥಾಪಿ ಪರಿಭೋಗರಸೋವ. ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ಏವಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ, ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ನಾಮ ಕುತೋ, ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾವ ಪಬ್ಬಜಿತಾನ’’ನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪಟಿಸೇಧನತ್ಥಾಯ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಪ್ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪರಿಭೋಗೋ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ಏವಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಗಧಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾಗೇಧೇನ ಗಧಿತಾ. ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾಮುಚ್ಛಾಯ ಮುಚ್ಛಿತಾ. ಅಜ್ಝೋಪನ್ನಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹಾ. ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ಆದೀನವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ. ಅನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ. ತೇ ತೇನ ವಿರಹಿತಾ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರೇವಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಆರಞ್ಞಕಮಗೋ ವಿಯ ಹಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಲುದ್ದಕೇನ ಅರಞ್ಞೇ ಠಪಿತಪಾಸೋ ವಿಯ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ, ತಸ್ಸ ಲುದ್ದಸ್ಸ ಪಾಸರಾಸಿಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಯನಕಾಲೋ ವಿಯ ತೇಸಂ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಪ್ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗಕಾಲೋ. ಲುದ್ದಕೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಮಗಸ್ಸ ಯೇನ ಕಾಮಂ ಅಗಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಮಾರಸ್ಸ ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯಕಾಲೋ, ಮಾರವಸಂ ಉಪಗತಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಗಸ್ಸ ಪನ ಅಬದ್ಧಸ್ಸ ಪಾಸರಾಸಿಂ ಅಧಿಸಯಿತಕಾಲೋ ವಿಯ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪರಿಭೋಗೋ, ಲುದ್ದಕೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಮಗಸ್ಸ ಯೇನ ಕಾಮಂ ಗಮನಂ ವಿಯ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಮಾರವಸಂ ಅನುಪಗಮನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವಿಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ನಿಬ್ಭಯೋ ನಿರಾಸಙ್ಕೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಪಾಸರಾಸಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾತಿಪಿ ಏತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ.

೭. ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೮೮. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸೇತೇನ ವಳವಾಭಿರಥೇನಾತಿ, ‘‘ಸೇತಾ ಸುದಂ ಅಸ್ಸಾ ಯುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸೇತಾಲಙ್ಕಾರಾ. ಸೇತೋ ರಥೋ ಸೇತಾಲಙ್ಕಾರೋ ಸೇತಪರಿವಾರೋ, ಸೇತಾ ರಸ್ಮಿಯೋ, ಸೇತಾ ಪತೋದಲಟ್ಠಿ, ಸೇತಂ ಛತ್ತಂ, ಸೇತಂ ಉಣ್ಹೀಸಂ, ಸೇತಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ, ಸೇತಾ ಉಪಾಹನಾ, ಸೇತಾಯ ಸುದಂ ವಾಲಬೀಜನಿಯಾ ಬೀಜಿಯತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪) ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಸಕಲಸೇತೇನ ಚತೂಹಿ ವಳವಾಹಿ ಯುತ್ತರಥೇನ.

ರಥೋ ಚ ನಾಮೇಸೋ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ – ಯೋಧರಥೋ, ಅಲಙ್ಕಾರರಥೋತಿ. ತತ್ಥ ಯೋಧರಥೋ ಚತುರಸ್ಸಸಣ್ಠಾನೋ ಹೋತಿ ನಾತಿಮಹಾ, ದ್ವಿನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ಜನಾನಂ ಗಹಣಸಮತ್ಥೋ. ಅಲಙ್ಕಾರರಥೋ ಮಹಾ ಹೋತಿ, ದೀಘತೋ ದೀಘೋ, ಪುಥುಲತೋ ಪುಥುಲೋ. ತತ್ಥ ಛತ್ತಗ್ಗಾಹಕೋ ವಾಲಬೀಜನಿಗ್ಗಾಹಕೋ ತಾಲವಣ್ಟಗ್ಗಾಹಕೋತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠ ವಾ ದಸ ವಾ ಸುಖೇನ ಠಾತುಂ ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿತುಂ ವಾ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಅಲಙ್ಕಾರರಥೋಯೇವ. ಸೋ ಸಬ್ಬೋ ಸಚಕ್ಕಪಞ್ಜರಕುಬ್ಬರೋ ರಜತಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ. ವಳವಾ ಪಕತಿಯಾ ಸೇತವಣ್ಣಾವ. ಪಸಾಧನಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಂ ರಜತಮಯಂ ಅಹೋಸಿ. ರಸ್ಮಿಯೋಪಿ ರಜತಪನಾಳಿ ಸುಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ. ಪತೋದಲಟ್ಠಿಪಿ ರಜತಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಸೇತವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಸೇತಂಯೇವ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಮಕಾಸಿ, ಸೇತವಿಲೇಪನಂ ವಿಲಿಮ್ಪಿ, ಸೇತಮಾಲಂ ಪಿಲನ್ಧಿ, ದಸಸು ಅಙ್ಗುಲೀಸು ಅಙ್ಗುಲಿಮುದ್ದಿಕಾ, ಕಣ್ಣೇಸು ಕುಣ್ಡಲಾನೀತಿ ಏವಮಾದಿಅಲಙ್ಕಾರೋಪಿಸ್ಸ ರಜತಮಯೋವ ಅಹೋಸಿ. ಪರಿವಾರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಪಿಸ್ಸ ದಸಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ತಥೇವ ಸೇತವತ್ಥವಿಲೇಪನಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸೇತೇನ ವಳವಾಭಿರಥೇನಾ’’ತಿ.

ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಛನ್ನಂ ಛನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಏಕವಾರಂ ನಗರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕರೋತಿ. ಇತೋ ಏತ್ತಕೇಹಿ ದಿವಸೇಹಿ ನಗರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಪುರೇತರಮೇವ ಘೋಸನಾ ಕರೀಯತಿ; ತಂ ಸುತ್ವಾ ಯೇ ನಗರತೋ ನ ಪಕ್ಕನ್ತಾ, ತೇ ನ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಯೇ ಪಕ್ಕನ್ತಾ, ತೇಪಿ, ‘‘ಪುಞ್ಞವತೋ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಯಂ ದಿವಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಗರಂ ಅನುವಿಚರತಿ, ತದಾ ಪಾತೋವ ನಗರವೀಥಿಯೋ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಾಲಿಕಂ ಓಕಿರಿತ್ವಾ ಲಾಜಪಞ್ಚಮೇಹಿ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಅಭಿಪ್ಪಕಿರಿತ್ವಾ ಪುಣ್ಣಘಟೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಕದಲಿಯೋ ಚ ಧಜೇ ಚ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಕಲನಗರಂ ಧೂಪಿತವಾಸಿತಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಾತೋವ ಸೀಸಂ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸೇತವತ್ಥಾದೀಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಪಾಸಾದಾ ಓರುಯ್ಹ ರಥಂ ಅಭಿರುಹತಿ. ಅಥ ನಂ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಬ್ಬಸೇತವತ್ಥವಿಲೇಪನಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ; ತತೋ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸನ್ನಿಪಾತನತ್ಥಂ ಪಠಮಂಯೇವ ತರುಣದಾರಕಾನಂ ಫಲಾಫಲಾನಿ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಮಾಸಕರೂಪಾನಿ; ತದನನ್ತರಂ ಕಹಾಪಣೇ ವಿಕಿರನ್ತಿ; ಮಹಾಜನಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಯೋ ಚೇವ ಚೇಲುಕ್ಖೇಪಾ ಚ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮಙ್ಗಲಿಕಸೋವತ್ಥಿಕಾದೀಸು ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಚೇವ ಸುವತ್ಥಿಯೋ ಚ ಕರೋನ್ತೇಸು ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಗರಂ ಅನುವಿಚರತಿ. ಪುಞ್ಞವನ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಏಕಭೂಮಕಾದಿಪಾಸಾದೇ ಆರುಯ್ಹ ಸುಕಪತ್ತಸದಿಸಾನಿ ವಾತಪಾನಕವಾಟಾನಿ ವಿವರಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಯಸಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಗರಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೋ ವಿಯ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರಾಭಿಮುಖೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾತೀ’’ತಿ.

ದಿವಾ ದಿವಸ್ಸಾತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ದಿವಾ, ಮಜ್ಝನ್ಹಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಿಲೋತಿಕಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕನ್ತಿ ಪಿಲೋತಿಕಾತಿ ಏವಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವೋಹಾರವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ. ಸೋ ಕಿರ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ದಹರೋ ಪಠಮವಯೇ ಠಿತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಪಾತೋವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚೇವ ಮಹಾಥೇರಾನಞ್ಚ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ತಿದಣ್ಡಕುಣ್ಡಿಕಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಆದಾಯ ಜೇತವನಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ನಗರಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ. ತಂ ಏಸ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅದ್ದಸ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತಂ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ಏತಂ, ‘‘ಹನ್ದ ಕುತೋ ನು ಭವಂ ವಚ್ಛಾಯನೋ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಗೋತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೋ ವಚನಂ ಅವೋಚ. ಪಣ್ಡಿತೋ ಮಞ್ಞೇತಿ ಭವಂ ವಚ್ಛಾಯನೋ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಉದಾಹು ನೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ಕೋ ಚಾಹಂ, ಭೋತಿ, ಭೋ, ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಜಾನನೇ ಅಹಂ ಕೋ ನಾಮ? ಕೋ ಚ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕುತೋ ಚಾಹಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ? ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅಜಾನನಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಸೋಪಿ ನೂನಸ್ಸ ತಾದಿಸೋವಾತಿ ಯೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಸೋಪಿ ನೂನ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ತಾದಿಸೋ ಬುದ್ಧೋಯೇವ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಿನೇರುಂ ವಾ ಹಿಮವನ್ತಂ ವಾ ಪಥವಿಂ ವಾ ಆಕಾಸಂ ವಾ ಪಮೇತುಕಾಮೇನ ತಪ್ಪಮಾಣೋವ ದಣ್ಡೋ ವಾ ರಜ್ಜು ವಾ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಂ ಜಾನನ್ತೇನಪಿ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸದಿಸಮೇವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ಆದರವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಆಮೇಡಿತಂ ಕತಂ. ಉಳಾರಾಯಾತಿ ಉತ್ತರಾಯ ಸೇಟ್ಠಾಯ. ಕೋ ಚಾಹಂ, ಭೋತಿ, ಭೋ, ಅಹಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪಸಂಸನೇ ಕೋ ನಾಮ? ಕೋ ಚ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಸಂಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಪಸಂಸಿಸ್ಸಾಮಿ? ಪಸತ್ಥಪಸತ್ಥೋತಿ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಉತ್ತರಿತರೇಹಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಪಸತ್ಥೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹೇವ ಪಸತ್ಥೋ, ನ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಸಂಸನಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಚಮ್ಪಕಪುಪ್ಫಂ ವಾ ನೀಲುಪ್ಪಲಂ ವಾ ಪದುಮಂ ವಾ ಲೋಹಿತಚನ್ದನಂ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಿರಿಯಾವ ಪಾಸಾದಿಕಞ್ಚೇವ ಸುಗನ್ಧಞ್ಚ, ನ ತಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ವಣ್ಣಗನ್ಧೇಹಿ ಥೋಮನಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ. ಯಥಾ ಚ ಮಣಿರತನಂ ವಾ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಆಲೋಕೇನೇವ ಓಭಾಸತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನ ಓಭಾಸನಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ. ಏವಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಪಸತ್ಥೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹೇವ ಪಸತ್ಥೋ ಥೋಮಿತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠತಂ ಪಾಪಿತೋ, ನ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನ ಪಸಂಸನಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ. ಪಸತ್ಥೇಹಿ ವಾ ಪಸತ್ಥೋತಿಪಿ ಪಸತ್ಥಪಸತ್ಥೋ.

ಕೇ ಪಸತ್ಥಾ ನಾಮ? ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಕಾಸಿಕೋಸಲವಾಸಿಕೇಹಿ ಪಸತ್ಥೋ, ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ಅಙ್ಗಮಗಧವಾಸೀಹಿ. ವೇಸಾಲಿಕಾ ಲಿಚ್ಛವೀ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠವಾಸೀಹಿ ಪಸತ್ಥಾ. ಪಾವೇಯ್ಯಕಾ ಮಲ್ಲಾ, ಕೋಸಿನಾರಕಾ ಮಲ್ಲಾ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ತೇ ತೇ ಖತ್ತಿಯಾ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಜಾನಪದೇಹಿ ಪಸತ್ಥಾ. ಚಙ್ಕೀಆದಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಣೇಹಿ, ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಅನೇಕಸತೇಹಿ ಉಪಾಸಕಗಣೇಹಿ, ವಿಸಾಖಾದಯೋ ಉಪಾಸಿಕಾ ಅನೇಕಸತಾಹಿ ಉಪಾಸಿಕಾಹಿ, ಸಕುಲುದಾಯಿಆದಯೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸತೇಹಿ, ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾಥೇರಿಆದಿಕಾ ಮಹಾಸಾವಿಕಾ ಅನೇಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಸತೇಹಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಾದಯೋ ಮಹಾಸಾವಕಾ ಅನೇಕಸತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ಸಕ್ಕಾದಯೋ ದೇವಾ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ದೇವೇಹಿ, ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾದಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ ಪಸತ್ಥಾ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಸಬಲಂ ಥೋಮೇನ್ತಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ, ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ಭಗವಾ ‘‘ಪಸತ್ಥಪಸತ್ಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಅತ್ಥವಸನ್ತಿ ಅತ್ಥಾನಿಸಂಸಂ. ಅಥಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಕಾರಣಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭೋ, ಕುಸಲೋ ನಾಗವನಿಕೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನಾಗವನಿಕೋತಿ ನಾಗವನವಾಸಿಕೋ ಅನುಗ್ಗಹಿತಸಿಪ್ಪೋ ಪುರಿಸೋ. ಪರತೋ ಪನ ಉಗ್ಗಹಿತಸಿಪ್ಪೋ ಪುರಿಸೋ ನಾಗವನಿಕೋತಿ ಆಗತೋ. ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಪದಾನಿ ಞಾಣವಲಞ್ಜಾನಿ, ಞಾಣೇನ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೮೯. ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತೇತಿಆದೀಸು ಪಣ್ಡಿತೇತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೇ. ನಿಪುಣೇತಿ ಸಣ್ಹೇ ಸುಖುಮಬುದ್ಧಿನೋ, ಸುಖುಮಅತ್ಥನ್ತರಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥೇ. ಕತಪರಪ್ಪವಾದೇತಿ ವಿಞ್ಞಾತಪರಪ್ಪವಾದೇ ಚೇವ ಪರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕತವಾದಪರಿಚಯೇ ಚ. ವಾಲವೇಧಿರೂಪೇತಿ ವಾಲವೇಧಿಧನುಗ್ಗಹಸದಿಸೇ. ತೇ ಭಿನ್ದನ್ತಾ ಮಞ್ಞೇ ಚರನ್ತೀತಿ ವಾಲವೇಧಿ ವಿಯ ವಾಲಂ ಸುಖುಮಾನಿಪಿ ಪರೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಗತೇನ ಭಿನ್ದನ್ತಾ ವಿಯ ಚರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ದುಪದಮ್ಪಿ ತಿಪದಮ್ಪಿ ಚತುಪ್ಪದಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹಂ ಕರೋನ್ತಿ. ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮ. ನ ಚೇವ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ; ಕಸ್ಮಾ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತಿ, ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ – ‘‘ಇಮೇ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾ ಗುಳ್ಹಂ ರಹಸ್ಸಂ ಪಞ್ಹಂ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತಾ’’ತಿ. ಸೋ ತೇಹಿ ಅಪುಟ್ಠೋಯೇವ ಏವರೂಪೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಾಯ ಏತ್ತಕಾ ದೋಸಾ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಏತ್ತಕಾ, ಅತ್ಥೇ ಪದೇ ಅಕ್ಖರೇ ಏತ್ತಕಾತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಏವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ, ಇತಿ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆನೀತೇ ಪಞ್ಹೇ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಅನ್ತರೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ. ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋ ವತ ನೋ, ಯೇ ಮಯಂ ಇಮೇ ಪಞ್ಹೇ ನ ಪುಚ್ಛಿಮ್ಹಾ, ಸಚೇ ಹಿ ಮಯಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠೇವ ನೋ ಕತ್ವಾ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತಮನಾ ಭವನ್ತಿ.

ಅಪಿಚ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಾ ಪರಿಸಂ ಮೇತ್ತಾಯ ಫರನ್ತಿ, ಮೇತ್ತಾಫರಣೇನ ದಸಬಲೇ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ರೂಪಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಧುರಸ್ಸರಾ ಮುದುಜಿವ್ಹಾ ಸುಫುಸಿತದನ್ತಾವರಣಾ ಅಮತೇನ ಹದಯಂ ಸಿಞ್ಚನ್ತಾ ವಿಯ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ತತ್ರ ನೇಸಂ ಮೇತ್ತಾಫರಣೇನ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಏವರೂಪಂ ಅದ್ವೇಜ್ಝಕಥಂ ಅಮೋಘಕಥಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ ಪಚ್ಚನೀಕಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಿತು’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಸನ್ನಭಾವೇನೇವ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ.

ಅಞ್ಞದತ್ಥೂತಿ ಏಕಂಸೇನ. ಸಾವಕಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸರಣಗಮನವಸೇನ ಸಾವಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ತದನುತ್ತರನ್ತಿ ತಂ ಅನುತ್ತರಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ, ತದತ್ಥಾಯ ಹಿ ತೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ. ಮನಂ ವತ, ಭೋ, ಅನಸ್ಸಾಮಾತಿ, ಭೋ, ಸಚೇ ಮಯಂ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ, ಇಮಿನಾ ಥೋಕೇನ ಅನುಪಸಙ್ಕಮನಮತ್ತೇನ ಅಪಯಿರುಪಾಸನಮತ್ತೇನೇವ ನಟ್ಠಾ ಭವೇಯ್ಯಾಮ. ಉಪಸಙ್ಕಮನಮತ್ತಕೇನ ಪನಮ್ಹಾ ನ ನಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುತಿಯಪದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಅಸ್ಸಮಣಾವ ಸಮಾನಾತಿಆದೀಸು ಪಾಪಾನಂ ಅಸಮಿತತ್ತಾ ಅಸ್ಸಮಣಾವ. ಅಬಾಹಿತತ್ತಾ ಚ ಪನ ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣಾವ. ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ ಅಹತತ್ತಾ ಅನರಹನ್ತೋಯೇವ ಸಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೨೯೦. ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಉದಾಹಾರಂ ಉದಾಹರಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಯಂ ತೇಲಂ ಮಾನಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಿಸ್ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಅವಸೇಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಞ್ಚ ಜಲಂ ತಳಾಕಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಓಘೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಮೇವ ಯಂ ಪೀತಿಮಯಂ ವಚನಂ ಹದಯಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಧಿಕಂ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ತಂ ಉದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವರೂಪಂ ಪೀತಿಮಯಂ ವಚನಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹತ್ಥಿಪದೋಪಮೋತಿ ಹತ್ಥಿಪದಂ ಉಪಮಾ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಹತ್ಥಿಪದೋಪಮೋ. ಸೋ ನ ಏತ್ತಾವತಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪರಿಪೂರೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಾಗವನಿಕೋತಿ ಉಗ್ಗಹಿತಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪೋ ಹತ್ಥಿವನಚಾರಿಕೋ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ಕುಸಲೋತಿ ನ ವುತ್ತೋತಿ? ಪರತೋ ‘‘ಯೋ ಹೋತಿ ಕುಸಲೋ’’ತಿ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನತೋ. ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಪವಿಸತಿ, ಯೋ ಪನ ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ನೇವ ತಾವ ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಕುಸಲೋತಿ ಅವತ್ವಾ ಪರತೋ ವುತ್ತೋ.

೨೯೧. ವಾಮನಿಕಾತಿ ರಸ್ಸಾ ಆಯಾಮತೋಪಿ ನ ದೀಘಾ ಮಹಾಕುಚ್ಛಿಹತ್ಥಿನಿಯೋ. ಉಚ್ಚಾ ಚ ನಿಸೇವಿತನ್ತಿ ಸತ್ತಟ್ಠರತನುಬ್ಬೇಧೇ ವಟರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಖನ್ಧಪ್ಪದೇಸೇ ಘಂಸಿತಟ್ಠಾನಂ. ಉಚ್ಚಾ ಕಾಳಾರಿಕಾತಿ ಉಚ್ಚಾ ಚ ಯಟ್ಠಿಸದಿಸಪಾದಾ ಹುತ್ವಾ, ಕಾಳಾರಿಕಾ ಚ ದನ್ತಾನಂ ಕಳಾರತಾಯ. ತಾಸಂ ಕಿರ ಏಕೋ ದನ್ತೋ ಉನ್ನತೋ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಓನತೋ. ಉಭೋಪಿ ಚ ವಿರಳಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಆಸನ್ನಾ. ಉಚ್ಚಾ ಚ ದನ್ತೇಹಿ ಆರಞ್ಜಿತಾನೀತಿ ಸತ್ತಟ್ಠರತನುಬ್ಬೇಧೇ ವಟರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಖನ್ಧಪ್ಪದೇಸೇ ಫರಸುನಾ ಪಹತಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ದಾಟ್ಠಾಹಿ ಛಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ. ಉಚ್ಚಾ ಕಣೇರುಕಾ ನಾಮಾತಿ ಉಚ್ಚಾ ಚ ಯಟ್ಠಿಸದಿಸದೀಘಪಾದಾ ಹುತ್ವಾ, ಕಣೇರುಕಾ ಚ ದನ್ತಾನಂ ಕಣೇರುತಾಯ, ತಾ ಕಿರ ಮಕುಳದಾಠಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಣೇರುಕಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸೋ ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸೋ ನಾಗವನಿಕೋ ಯಸ್ಸ ವತಾಹಂ ನಾಗಸ್ಸ ಅನುಪದಂ ಆಗತೋ, ಅಯಮೇವ ಸೋ, ನ ಅಞ್ಞೋ. ಯಞ್ಹಿ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಪದಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾಮನಿಕಾನಂ ಪದಂ ಇದಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ನಿಟ್ಠಂ ನ ಗತೋ, ಯಮ್ಪಿ ತತೋ ಓರಭಾಗೇ ದಿಸ್ವಾ ಕಾಳಾರಿಕಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಣೇರುಕಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ನಿಟ್ಠಂ ನ ಗತೋ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಇಮಸ್ಸೇವ ಮಹಾಹತ್ಥಿನೋ ಪದನ್ತಿ ಮಹಾಹತ್ಥಿಂ ದಿಸ್ವಾವ ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತಿ.

ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ನಾಗವನಂ ವಿಯ ಹಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಕುಸಲೋ ನಾಗವನಿಕೋ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ; ಮಹಾನಾಗೋ ವಿಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ; ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿಪದಂ ವಿಯ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾ. ನಾಗವನಿಕಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಹತ್ಥಿಪದಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ವಾಮನಿಕಾನಂ ಪದಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಾಳಾರಿಕಾನಂ ಕಣೇರುಕಾನಂ ಪದಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತಭಾವೋ ವಿಯ ಯೋಗಿನೋ, ಇಮಾ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಬಾಹಿರಕಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಮ್ಪಿ ಸನ್ತೀತಿ ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತಭಾವೋ. ನಾಗವನಿಕಸ್ಸ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಂ ಪದಂ ಇಮಸ್ಸೇವ ಮಹಾಹತ್ಥಿನೋ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಹತ್ಥಿಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಟ್ಠಙ್ಗಮನಂ ವಿಯ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾವ ನಿಟ್ಠಙ್ಗಮನಂ. ಇದಞ್ಚ ಪನ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಠತ್ವಾಪಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಠಾನೇ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಅನುಕ್ಕಮಾಗತಂ ಪನ ಪಾಳಿಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇಧೇವ ಕತಂ. ತತ್ಥ ಇಧಾತಿ ದೇಸಾಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ. ಸ್ವಾಯಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೭೯). ಕತ್ಥಚಿ ಸಾಸನಂ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧). ಕತ್ಥಚಿ ಓಕಾಸಂ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ, ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ;

ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೬೯; ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೯೦);

ಕತ್ಥಚಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭುತ್ತಾವೀ ಅಸ್ಸಂ ಪವಾರಿತೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೦). ಇಧ ಪನ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ತಥಾಗತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅರಹಂ…ಪೇ… ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ.

ತತ್ಥ ತಥಾಗತಸದ್ದೋ ಮೂಲಪರಿಯಾಯೇ, ಅರಹನ್ತಿಆದಯೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ. ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಲೋಕೋತಿ ಓಕಾಸಲೋಕೋ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋತಿ ತಿವಿಧೋ. ಇಧ ಪನ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸತ್ತಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಚ ತಥಾಗತೋ ನ ದೇವಲೋಕೇ, ನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಪಿ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ. ತತ್ರಾಪಿ ನ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು, ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಗಜಙ್ಗಲಂ ನಾಮ ನಿಗಮೋ. ತಸ್ಸಾಪರೇನ ಮಹಾಸಾಲೋ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ಪುರತ್ಥಿಮದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ ಸಲ್ಲವತೀ ನಾಮ ನದೀ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ ಸೇತಕಣ್ಣಿಕಂ ನಾಮ ನಿಗಮೋ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಥೂಣಂ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ. ಉತ್ತರಾಯ ದಿಸಾಯ ಉಸಿರದ್ಧಜೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ, ತತೋ ಪರಾ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಾ ಜನಪದಾ, ಓರತೋ ಮಜ್ಝೇ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೫೯) ಏವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಆಯಾಮತೋ ತಿಯೋಜನಸತೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಯೋಜನಸತೇ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ನವಯೋಜನಸತೇ ಮಜ್ಝಿಮಪದೇಸೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ತಥಾಗತೋವ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಥೇರಾ ಬುದ್ಧಮಾತಾ ಬುದ್ಧಪಿತಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಸಾರಪ್ಪತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ಏತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತತ್ಥ ತಥಾಗತೋ ಸುಜಾತಾಯ ದಿನ್ನಮಧುಪಾಯಸಭೋಜನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ, ತಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನತೋ ವಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ. ತುಸಿತಭವನತೋ ವಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ. ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲತೋ ವಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ, ತಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ. ಇಧ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ಸೋ ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಲೋಕಂ, ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ಸದೇವಕನ್ತಿ ಸಹ ದೇವೇಹಿ ಸದೇವಕಂ. ಏವಂ ಸಹ ಮಾರೇನ ಸಮಾರಕಂ. ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಂ. ಸಹ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ. ಪಜಾತತ್ತಾ ಪಜಾ, ತಂ ಪಜಂ. ಸಹ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಂ. ತತ್ಥ ಸದೇವಕವಚನೇನ ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಮಾರಕವಚನೇನ ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ. ಸಬ್ರಹ್ಮಕವಚನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣಂ. ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿವಚನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಞ್ಚ. ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣಂ. ಸದೇವಮನುಸ್ಸವಚನೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಮೇತ್ಥ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಓಕಾಸಲೋಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೋ, ದ್ವೀಹಿ ಪಜಾವಸೇನ ಸತ್ತಲೋಕೋವ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸದೇವಕಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಾವಚರದೇವಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ. ಸಮಾರಕಗ್ಗಹಣೇನ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೋ. ಸಬ್ರಹ್ಮಕಗ್ಗಹಣೇನ ರೂಪೀ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ. ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚತುಪರಿಸವಸೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ವಾ.

ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಸದೇವಕವಚನೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತಭಾವಮಾಹ. ತತೋ ಯೇಸಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಮಾರೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಛಕಾಮಾವಚರಿಸ್ಸರೋ ವಸವತ್ತೀ. ಕಿಂ ಸೋಪಿ ಏತೇನ ಸಚ್ಛಿಕತೋ’’ತಿ? ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮನ್ತೋ ಸಮಾರಕನ್ತಿ ಆಹ. ಯೇಸಂ ಪನ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಏಕಙ್ಗುಲಿಯಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ, ದ್ವೀಹಿ…ಪೇ… ದಸಹಿ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ, ಅನುತ್ತರಞ್ಚ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ. ಕಿಂ ಸೋಪಿ ಸಚ್ಛಿಕತೋ’’ತಿ? ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮನ್ತೋ ಸಬ್ರಹ್ಮಕನ್ತಿ ಆಹ. ತತೋ ಯೇ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಪುಥೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ, ಕಿಂ ತೇಪಿ ಸಚ್ಛಿಕತಾ’’ತಿ? ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮನ್ತೋ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಪಜನ್ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠುಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಅಥ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇ ಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸೇ ಚ ಉಪಾದಾಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸೇಸಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಸದೇವಮನುಸ್ಸನ್ತಿ ಆಹ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಭಾವಾನುಕ್ಕಮೋ. ಪೋರಾಣಾ ಪನಾಹು – ಸದೇವಕನ್ತಿ ದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕಂ. ಸಮಾರಕನ್ತಿ ಮಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕಂ. ಸಬ್ರಹ್ಮಕನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕಂ. ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಿಭವೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ತೀಸು ಪದೇಸು ಪಕ್ಖಿಪೇತ್ವಾ ಪುನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಪರಿಯಾದಿಯನ್ತೋ ‘‘ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಪಜಂ ಸದೇವಮನುಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನ ತೇಧಾತುಕಮೇವ ಪರಿಯಾದಿನ್ನನ್ತಿ.

ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇತೀತಿ ಸಯನ್ತಿ ಸಾಮಂ ಅಪರನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ. ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ, ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ. ಏತೇನ ಅನುಮಾನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ ಹೋತಿ. ಪವೇದೇತೀತಿ ಬೋಧೇತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ…ಪೇ… ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಸತ್ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹಿತ್ವಾಪಿ ಅನುತ್ತರಂ ವಿವೇಕಸುಖಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಪ್ಪಕಾರಮೇವ ದೇಸೇತಿ. ಆದಿಮ್ಹಿಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಭದ್ದಕಂ ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತಿ. ಮಜ್ಝೇಪಿ… ಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಭದ್ದಕಂ ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಅತ್ಥಿ ಸಾಸನಸ್ಸ. ದೇಸನಾಯ ತಾವ ಚತುಪ್ಪದಿಕಾಯಪಿ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಪಾದೋ ಆದಿ ನಾಮ, ತತೋ ದ್ವೇ ಮಜ್ಝಂ ನಾಮ, ಅನ್ತೇ ಏಕೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ. ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಮಾದಿ, ಇದಮವೋಚಾತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅನ್ತರಾ ಮಜ್ಝಂ. ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಾನುಸನ್ಧಿ ಆದಿ, ಅನ್ತೇ ಅನುಸನ್ಧಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಮಜ್ಝೇ ಏಕೋ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಬಹೂ ವಾ ಮಜ್ಝಮೇವ. ಸಾಸನಸ್ಸ ಪನ ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಆದಿ ನಾಮ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ, ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ, ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಉಜುಕಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೬೯). ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಜ್ಝಂ ನಾಮ, ಫಲಞ್ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ. ‘‘ಏತದತ್ಥಮಿದಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಮೇತಂ ಸಾರಂ, ಏತಂ ಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೪) ಹಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಞ್ಹಿ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪರಾಯಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೬) ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಮಗ್ಗಂ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಂ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ –

‘‘ಆದಿಮ್ಹಿ ಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಮಜ್ಝೇ ಮಗ್ಗಂ ವಿಭಾವಯೇ;

ಪರಿಯೋಸಾನಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏಸಾ ಕಥಿಕಸಣ್ಠಿತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೯೦);

ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಹಿ ಯಾಗುಭತ್ತಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಸ್ಸಿತಾ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ, ನ ಸೋ ಸಾತ್ಥಂ ದೇಸೇತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ತಥಾರೂಪಂ ದೇಸನಂ ಪಹಾಯ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿನಿಸ್ಸಿತಂ ದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾತ್ಥಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ದೇಸನಾ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಯುತ್ತಾ ವಾ ಸಬ್ಬನಿರೋಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಬ್ಬನಿಗ್ಗಹೀತಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ, ತಸ್ಸ ದಮಿಳಕಿರಾಸವರಾದಿಮಿಲಕ್ಖೂನಂ ಭಾಸಾ ವಿಯ ಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಅಬ್ಯಞ್ಜನಾ ನಾಮ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಪನ –

‘‘ಸಿಥಿಲಂ ಧನಿತಞ್ಚ ದೀಘರಸ್ಸಂ, ಗರುಕಂ ಲಹುಕಞ್ಚ ನಿಗ್ಗಹೀತಂ;

ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವವತ್ಥಿತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ದಸಧಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಭೇದೋ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೯೦) –

ಏವಂ ವುತ್ತಂ ದಸವಿಧಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲನ್ತಿ ಸಕಲಾಧಿವಚನಂ. ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅನೂನಾಧಿಕವಚನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಸಕಲಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ ದೇಸೇತಿ, ಏಕದೇಸನಾಪಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ. ಯೋ ಹಿ ಇದಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಾಭಂ ವಾ ಸಕ್ಕಾರಂ ವಾ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೇಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಲೋಕಾಮಿಸನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಹಿತಫರಣೇನ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಮುದುಹದಯೋ ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ದೇಸೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಕಲಸಾಸನಂ. ತಸ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ…ಪೇ… ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಏವಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಕಲಸಾಸನಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಂ ಚರಿಯಂ. ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾನಂ ವಾ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಚರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ತಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸಮ್ಪದಂ ಧಮ್ಮಂ. ಸುಣಾತಿ ಗಹಪತಿ ವಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪಠಮಂ ಗಹಪತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತೀತಿ? ನಿಹತಮಾನತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಚ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲತೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಜಾತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮನ್ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಹೀನಜಚ್ಚಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಜಾತಿತಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಗಹಪತಿದಾರಕಾ ಪನ ಕಚ್ಛೇಹಿ ಸೇದಂ ಮುಞ್ಚನ್ತೇಹಿ ಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಲೋಣಂ ಪುಪ್ಫಮಾನಾಯ ಭೂಮಿಂ ಕಸಿತ್ವಾ ನಿಹತಮಾನದಪ್ಪಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮಾನಂ ವಾ ದಪ್ಪಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ಯಥಾಬಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ. ಇತರೇಹಿ ಚ ಕುಲೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಾಮ ನ ಬಹುಕಾ, ಗಹಪತಿಕಾವ ಬಹುಕಾ, ಇತಿ ನಿಹತಮಾನತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಚ ಪಠಮಂ ಗಹಪತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತೀತಿ.

ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ವಾತಿ ಇತರೇಸಂ ವಾ ಕುಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ. ಪಚ್ಚಾಜಾತೋತಿ ಪತಿಜಾತೋ. ತಥಾಗತೇ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿಮ್ಹಿ ತಥಾಗತೇ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತಿ. ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ. ಸಮ್ಬಾಧೋ ಘರಾವಾಸೋತಿ ಸಚೇಪಿ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥೇ ಘರೇ ಯೋಜನಸತನ್ತರೇಪಿ ವಾ ದ್ವೇ ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ ವಸನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ನೇಸಂ ಸಕಿಞ್ಚನಸಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೇನ ಘರಾವಾಸೋ ಸಮ್ಬಾಧೋಯೇವ. ರಜೋಪಥೋತಿ ರಾಗರಜಾದೀನಂ ಉಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ. ಆಗಮನಪಥೋತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಅಲಗ್ಗನಟ್ಠೇನ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ ವಿಯಾತಿ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ. ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಹಿ ಕೂಟಾಗಾರರತನಪಾಸಾದದೇವವಿಮಾನಾದೀಸು ಪಿಹಿತದ್ವಾರವಾತಪಾನೇಸು ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇಸು ವಸನ್ತೋಪಿ ನೇವ ಲಗ್ಗತಿ ನ ಸಜ್ಜತಿ ನ ಬಜ್ಝತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ. ಅಪಿಚ ಸಮ್ಬಾಧೋ ಘರಾವಾಸೋ ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಯ ಓಕಾಸಾಭಾವತೋ. ರಜೋಪಥೋ ಅಸಂವುತಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ರಜಾನಂ ಕಿಲೇಸರಜಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನತೋ. ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಯ ಯಥಾಸುಖಂ ಓಕಾಸಸಬ್ಭಾವತೋ.

ನಯಿದಂ ಸುಕರಂ…ಪೇ… ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾ – ಯದೇತಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏಕಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಚರಿಮಕಚಿತ್ತಂ ಪಾಪೇತಬ್ಬತಾಯ ಏಕನ್ತಪರಿಪುಣ್ಣಂ. ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಚ ಕಿಲೇಸಮಲೇನ ಅಮಲಿನಂ ಕತ್ವಾ ಚರಿಮಕಚಿತ್ತಂ ಪಾಪೇತಬ್ಬತಾಯ ಏಕನ್ತಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಸಙ್ಖಲಿಖಿತಂ ಲಿಖಿತಸಙ್ಖಸದಿಸಂ ಧೋತಸಙ್ಖಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಚರಿತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ನ ಸುಕರಂ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಾ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೇನ ಏಕನ್ತಪರಿಪುಣ್ಣಂ…ಪೇ… ಚರಿತುಂ. ಯಂನೂನಾಹಂ ಕೇಸೇ ಚ ಮಸ್ಸುಞ್ಚ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಕಾಸಾಯರಸಪೀತತಾಯ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತಂ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಕಮ್ಮಂ ಅಗಾರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಞ್ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ನತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಅನಗಾರಿಯಾತಿ ಞಾತಬ್ಬಾ, ತಂ ಅನಗಾರಿಯಂ. ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯಂ. ಅಪ್ಪಂ ವಾತಿ ಸಹಸ್ಸತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧೋ ಅಪ್ಪೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಹಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾ. ಆಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಞಾತಿ ಏವ ಪರಿವಟ್ಟೋ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟೋ. ಸೋ ವೀಸತಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಪ್ಪೋ ಹೋತಿ, ವೀಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾ.

೨೯೨. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಯಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಧಿಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾ ಸಿಕ್ಖಾ, ತಞ್ಚ, ಯತ್ಥ ಚೇತೇ ಸಹ ಜೀವನ್ತಿ ಏಕಜೀವಿಕಾ ಸಭಾಗವುತ್ತಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾಜೀವಞ್ಚ ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖನಭಾವೇನ ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ. ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ, ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ತದುಭಯಂ ಉಪಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸು ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಕಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ ಏವ. ಪಹಾಯಾತಿ ಇಮಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀತಿ ಪಹೀನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತತೋ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯತೋ ಓರತೋ ವಿರತೋವ ಹೋತಿ. ನಿಹಿತದಣ್ಡೋ ನಿಹಿತಸತ್ಥೋತಿ ಪರೂಪಘಾತತ್ಥಾಯ ದಣ್ಡಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ಆದಾಯ ಅವತ್ತನತೋ ನಿಕ್ಖಿತ್ತದಣ್ಡೋ ಚೇವ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ದಣ್ಡಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅವಸೇಸಂ ಉಪಕರಣಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಹಿಂಸನಭಾವತೋ ಸತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಕತ್ತರದಣ್ಡಂ ವಾ ದನ್ತಕಟ್ಠವಾಸಿಂ ವಾ ಪಿಪ್ಫಲಕಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ, ನ ತಂ ಪರೂಪಘಾತತ್ಥಾಯ. ತಸ್ಮಾ ನಿಹಿತದಣ್ಡೋ ನಿಹಿತಸತ್ಥೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಲಜ್ಜೀತಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾಯ ಲಜ್ಜಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ದಯಾಪನ್ನೋತಿ ದಯಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಂ ಆಪನ್ನೋ. ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಭೂತೇ ಹಿತೇನ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ. ತಾಯ ದಯಾಪನ್ನತಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾಣಭೂತಾನಂ ಹಿತಚಿತ್ತಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಹರತೀತಿ ಇರಿಯತಿ ಪಾಲೇತಿ.

ದಿನ್ನಮೇವ ಆದಿಯತೀತಿ ದಿನ್ನಾದಾಯೀ. ಚಿತ್ತೇನಪಿ ದಿನ್ನಮೇವ ಪಟಿಕಙ್ಖತೀತಿ ದಿನ್ನಪಾಟಿಕಙ್ಖೀ. ಥೇನೇತೀತಿ ಥೇನೋ. ನ ಥೇನೇನ ಅಥೇನೇನ. ಅಥೇನತ್ತಾಯೇವ ಸುಚಿಭೂತೇನ. ಅತ್ತನಾತಿ ಅತ್ತಭಾವೇನ, ಅಥೇನಂ ಸುಚಿಭೂತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅಸೇಟ್ಠಚರಿಯಂ. ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಆಚಾರಂ ಚರತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ. ಆರಾಚಾರೀತಿ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯತೋ ದೂರಚಾರೀ. ಮೇಥುನಾತಿ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಸದಿಸತ್ತಾ ಮೇಥುನಕಾತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೇಹಿ ಪಟಿಸೇವಿತಬ್ಬತೋ ಮೇಥುನಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ. ಗಾಮಧಮ್ಮಾತಿ ಗಾಮವಾಸೀನಂ ಧಮ್ಮಾ.

ಸಚ್ಚಂ ವದತೀತಿ ಸಚ್ಚವಾದೀ. ಸಚ್ಚೇನ ಸಚ್ಚಂ ಸನ್ದಹತಿ ಘಟೇತೀತಿ ಸಚ್ಚಸನ್ಧೋ, ನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಮುಸಾ ವದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಕದಾಚಿ ಮುಸಾ ವದತಿ, ಕದಾಚಿ ಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದೇನ ಅನ್ತರಿತತ್ತಾ ಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಚೇನ ನ ಘಟೀಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ನ ಸೋ ಸಚ್ಚಸನ್ಧೋ, ಅಯಂ ಪನ ನ ತಾದಿಸೋ, ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ಮುಸಾವಾದಂ ಅವತ್ವಾ ಸಚ್ಚೇನ ಸಚ್ಚಂ ಸನ್ದಹತಿಯೇವಾತಿ ಸಚ್ಚಸನ್ಧೋ. ಥೇತೋತಿ ಥಿರೋ, ಥಿರಕಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಹಲಿದ್ದಿರಾಗೋ ವಿಯ, ಥುಸರಾಸಿಮ್ಹಿ ನಿಖಾತಖಾಣು ವಿಯ, ಅಸ್ಸಪಿಟ್ಠೇ ಠಪಿತಕುಮ್ಭಣ್ಡಮಿವ ಚ ನ ಥಿರಕಥೋ ಹೋತಿ. ಏಕೋ ಪಾಸಾಣಲೇಖಾ ವಿಯ ಇನ್ದಖಿಲೋ ವಿಯ ಚ ಥಿರಕಥೋ ಹೋತಿ; ಅಸಿನಾ ಸೀಸೇ ಛಿಜ್ಜನ್ತೇಪಿ ದ್ವೇ ಕಥಾ ನ ಕಥೇತಿ; ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಥೇತೋ. ಪಚ್ಚಯಿಕೋತಿ ಪತ್ತಿಯಾಯಿತಬ್ಬಕೋ, ಸದ್ಧಾಯಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಪಚ್ಚಯಿಕೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ಕೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಸುಕೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸದ್ದಹಥಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಏಕೋ ಪಚ್ಚಯಿಕೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ಕೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಸುಕೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಯದಿ ತೇನ ವುತ್ತಂ, ಇದಮೇವ ಪಮಾಣಂ, ಇದಾನಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಮೇವ ಇದ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಯಿಕೋ. ಅವಿಸಂವಾದಕೋ ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ತಾಯ ಸಚ್ಚವಾದಿತಾಯ ಲೋಕಂ ನ ವಿಸಂವಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇಮೇಸಂ ಭೇದಾಯಾತಿ ಯೇಸಂ ಇತೋ ಸುತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಸುತಂ, ತೇಸಂ ಭೇದಾಯ. ಭಿನ್ನಾನಂ ವಾ ಸನ್ಧಾತಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಮಿತ್ತಾನಂ ವಾ ಸಮಾನುಪಜ್ಝಾಯಕಾದೀನಂ ವಾ ಕೇನಚಿದೇವ ಕಾರಣೇನ ಭಿನ್ನಾನಂ ಏಕಮೇಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಈದಿಸೇ ಕುಲೇ ಜಾತಾನಂ ಏವಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಇದಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಸನ್ಧಾನಂ ಕತ್ತಾ. ಅನುಪ್ಪದಾತಾತಿ ಸನ್ಧಾನಾನುಪ್ಪದಾತಾ, ದ್ವೇ ಜನೇ ಸಮಗ್ಗೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏವರೂಪೇ ಕುಲೇ ಜಾತಾನಂ ಏವರೂಪೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಗ್ಗೋ ಆರಾಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಗ್ಗಾರಾಮೋ. ಯತ್ಥ ಸಮಗ್ಗಾ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ವಸಿತುಮ್ಪಿ ನ ಇಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಮಗ್ಗರಾಮೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಗ್ಗರತೋತಿ ಸಮಗ್ಗೇಸು ರತೋ, ತೇ ಪಹಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ಗನ್ತುಮ್ಪಿ ನ ಇಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಗ್ಗೇ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಸುತ್ವಾಪಿ ನನ್ದತೀತಿ ಸಮಗ್ಗನನ್ದೀ. ಸಮಗ್ಗಕರಣಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾತಿ ಯಾ ವಾಚಾ ಸತ್ತೇ ಸಮಗ್ಗೇಯೇವ ಕರೋತಿ, ತಂ ಸಾಮಗ್ಗಿಗುಣಪರಿದೀಪಕಮೇವ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ, ನ ಇತರನ್ತಿ.

ನೇಲಾತಿ ಏಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ದೋಸೋ, ನಾಸ್ಸಾ ಏಲನ್ತಿ ನೇಲಾ, ನಿದ್ದೋಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನೇಲಂ ವಿಯ. ಕಣ್ಣಸುಖಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರತಾಯ ಕಣ್ಣಾನಂ ಸುಖಾ, ಸೂಚಿವಿಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಕಣ್ಣಸೂಲಂ ನ ಜನೇತಿ. ಅತ್ಥಮಧುರತಾಯ ಸಕಲಸರೀರೇ ಕೋಪಂ ಅಜನೇತ್ವಾ ಪೇಮಂ ಜನೇತೀತಿ ಪೇಮನೀಯಾ. ಹದಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಪಟಿಹಞ್ಞಮಾನಾ ಸುಖೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪವಿಸತೀತಿ ಹದಯಙ್ಗಮಾ. ಗುಣಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಪುರೇ ಭವಾತಿ ಪೋರೀ, ಪುರೇ ಸಂವದ್ಧನಾರೀ ವಿಯ ಸುಕುಮಾರಾತಿಪಿ ಪೋರೀ, ಪುರಸ್ಸ ಏಸಾತಿಪಿ ಪೋರೀ, ನಗರವಾಸೀನಂ ಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಗರವಾಸಿನೋ ಹಿ ಯುತ್ತಕಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಿತಿಮತ್ತಂ ಪಿತಾತಿ, ಮಾತಿಮತ್ತಂ ಮಾತಾತಿ, ಭಾತಿಮತ್ತಂ ಭಾತಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವರೂಪೀ ಕಥಾ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಕನ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಬಹುಜನಕನ್ತಾ. ಕನ್ತಭಾವೇನೇವ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಮನಾಪಾ ಚಿತ್ತವುದ್ಧಿಕರಾತಿ ಬಹುಜನಮನಾಪಾ.

ಕಾಲೇನ ವದತೀತಿ ಕಾಲವಾದೀ, ವತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾಲಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ವದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಸಭಾವಮೇವ ವದತೀತಿ ಭೂತವಾದೀ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವದತೀತಿ ಅತ್ಥವಾದೀ. ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ವದತೀತಿ ಧಮ್ಮವಾದೀ. ಸಂವರವಿನಯಪಹಾನವಿನಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ವದತೀತಿ ವಿನಯವಾದೀ. ನಿಧಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಠಪನೋಕಾಸೋ, ನಿಧಾನಮಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ನಿಧಾನವತೀ, ಹದಯೇ ನಿಧಾತಬ್ಬ ಯುತ್ತವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಲೇನಾತಿ ಏವರೂಪಿಂ ಭಾಸಮಾನೋಪಿ ಚ ‘‘ಅಹಂ ನಿಧಾನವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನ ಅಕಾಲೇನ ಭಾಸತಿ, ಯುತ್ತಕಾಲಂ ಪನ ಅವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭಾಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಪದೇಸನ್ತಿ ಸಉಪಮಂ, ಸಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಯನ್ತವತಿನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯಥಾಸ್ಸಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಭಾಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ಅನೇಕೇಹಿಪಿ ನಯೇಹಿ ವಿಭಜನ್ತೇನ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಅತ್ಥಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಯಂ ವಾ ಸೋ ಅತ್ಥವಾದೀ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ, ತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಸಂಹಿತತ್ತಾ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಭಾಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೨೯೩. ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾತಿ ಮೂಲಬೀಜಂ ಖನ್ಧಬೀಜಂ ಫಳುಬೀಜಂ ಅಗ್ಗಬೀಜಂ ಬೀಜಬೀಜನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ಬೀಜಗಾಮಸ್ಸ ಚೇವ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ನೀಲತಿಣರುಕ್ಖಾದಿಕಸ್ಸ ಭೂತಗಾಮಸ್ಸ ಚ ಸಮಾರಮ್ಭಾ, ಛೇದನಭೇದನಪಚನಾದಿಭಾವೇನ ವಿಕೋಪನಾ ಪಟಿವಿರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಭತ್ತಿಕೋತಿ ಪಾತರಾಸಭತ್ತಂ ಸಾಯಮಾಸಭತ್ತನ್ತಿ ದ್ವೇ ಭತ್ತಾನಿ. ತೇಸು ಪಾತರಾಸಭತ್ತಂ ಅನ್ತೋಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ, ಇತರಂ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕತೋ ಉದ್ಧಂ ಅನ್ತೋಅರುಣೇನ. ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಭುಞ್ಜಮಾನೋಪಿ ಏಕಭತ್ತಿಕೋವ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಭತ್ತಿಕೋ’’ತಿ. ರತ್ತಿಯಾ ಭೋಜನಂ ರತ್ತಿ, ತತೋ ಉಪರತೋತಿ ರತ್ತೂಪರತೋ. ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಯಾವ ಸೂರಿಯತ್ಥಂಗಮನಾ ಭೋಜನಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ ನಾಮ. ತತೋ ವಿರತತ್ತಾ ವಿರತೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ. ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮತ್ತಾ ವಿಸೂಕಂ ಪಟಾಣೀಭೂತಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ವಿಸೂಕದಸ್ಸನಂ. ಅತ್ತನಾ ನಚ್ಚನನಚ್ಚಾಪನಾದಿವಸೇನ ನಚ್ಚಾ ಚ ಗೀತಾ ಚ ವಾದಿತಾ ಚ, ಅನ್ತಮಸೋ ಮಯೂರನಚ್ಚನಾದಿವಸೇನಾಪಿ ಪವತ್ತಾನಂ ನಚ್ಚಾದೀನಂ ವಿಸೂಕಭೂತಾ ದಸ್ಸನಾ ಚಾತಿ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತವಿಸೂಕದಸ್ಸನಾ. ನಚ್ಚಾದೀನಿ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಪಯೋಜೇತುಂ ವಾ ಪರೇಹಿ ಪಯೋಜಾಪೇತುಂ ವಾ ಪಯುತ್ತಾನಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ವಾ ನೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ಮಾಲಾದೀಸು ಮಾಲಾತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪುಪ್ಫಂ. ಗನ್ಧನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಗನ್ಧಜಾತಂ. ವಿಲೇಪನನ್ತಿ ಛವಿರಾಗಕರಣಂ. ತತ್ಥ ಪಿಳನ್ಧನ್ತೋ ಧಾರೇತಿ ನಾಮ. ಊನಟ್ಠಾನಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಮಣ್ಡೇತಿ ನಾಮ. ಗನ್ಧವಸೇನ ಛವಿರಾಗವಸೇನ ಚ ಸಾದಿಯನ್ತೋ ವಿಭೂಸೇತಿ ನಾಮ. ಠಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾರಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಯಾಯ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಚೇತನಾಯ ತಾನಿ ಮಾಲಾಧಾರಣಾದೀನಿ ಮಹಾಜನೋ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಪಟಿವಿರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಉಚ್ಚಾಸಯನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ. ಮಹಾಸಯನಂ ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ಥರಣಂ. ತತೋ ಪಟಿವಿರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜಾತರೂಪನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಂ. ರಜತನ್ತಿ ಕಹಾಪಣೋ ಲೋಹಮಾಸಕೋ ಜತುಮಾಸಕೋ ದಾರುಮಾಸಕೋತಿ ಯೇ ವೋಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಉಭಯಸ್ಸಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾ ಪಟಿವಿರತೋ, ನೇವ ನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ, ನ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಾದಿಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಮಕಧಞ್ಞಪಟಿಗ್ಗಹಣಾತಿ ಸಾಲಿವೀಹಿಯವಗೋಧೂಮಕಙ್ಗುವರಕಕುದ್ರೂಸಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸತ್ತವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಆಮಕಧಞ್ಞಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತೇಸಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮೇವ, ಆಮಸನಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಆಮಕಮಂಸಪಟಿಗ್ಗಹಣಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞತ್ರ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಆಮಕಮಂಸಮಚ್ಛಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ನೋ ಆಮಸನಂ.

ಇತ್ಥಿಕುಮಾರಿಕಪಟಿಗ್ಗಹಣಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತ್ಥೀತಿ ಪುರಿಸನ್ತರಗತಾ, ಇತರಾ ಕುಮಾರಿಕಾ ನಾಮ. ತಾಸಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ಆಮಸನಮ್ಪಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಮೇವ. ದಾಸಿದಾಸಪಟಿಗ್ಗಹಣಾತಿ ಏತ್ಥ ದಾಸಿದಾಸವಸೇನೇವ ತೇಸಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಂ ದಮ್ಮಿ, ಆರಾಮಿಕಂ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಪನ ವಟ್ಟತಿ. ಅಜೇಳಕಾದೀಸು ಖೇತ್ತವತ್ಥುಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯನಯೋ ವಿನಯವಸೇನ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ಯಸ್ಮಿಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಂ ರುಹತಿ. ವತ್ಥು ನಾಮ ಯಸ್ಮಿಂ ಅಪರಣ್ಣಂ ರುಹತಿ. ಯತ್ಥ ವಾ ಉಭಯಮ್ಪಿ ರುಹತಿ, ತಂ ಖೇತ್ತಂ. ತದತ್ಥಾಯ ಅಕತಭೂಮಿಭಾಗೋ ವತ್ಥು. ಖೇತ್ತವತ್ಥುಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ವಾಪಿತಳಾಕಾದೀನಿಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೇವ. ದೂತೇಯ್ಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ದೂತಕಮ್ಮಂ, ಗಿಹೀನಂ ಪಣ್ಣಂ ವಾ ಸಾಸನಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಮನಂ. ಪಹಿಣಗಮನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಘರಾ ಘರಂ ಪೇಸಿತಸ್ಸ ಖುದ್ದಕಗಮನಂ. ಅನುಯೋಗೋ ನಾಮ ತದುಭಯಕರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ದೂತೇಯ್ಯಪಹಿಣಗಮನಾನಂ ಅನುಯೋಗಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಕಯವಿಕ್ಕಯಾತಿ ಕಯಾ ಚ ವಿಕ್ಕಯಾ ಚ. ತುಲಾಕೂಟಾದೀಸು ಕೂಟನ್ತಿ ವಞ್ಚನಂ. ತತ್ಥ ತುಲಾಕೂಟಂ ತಾವ ರೂಪಕೂಟಂ ಅಙ್ಗಕೂಟಂ ಗಹಣಕೂಟಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕೂಟನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ರೂಪಕೂಟಂ ನಾಮ ದ್ವೇ ತುಲಾ ಸರೂಪಾ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಮಹತಿಯಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದದನ್ತೋ ಖುದ್ದಿಕಾಯ ದೇತಿ. ಅಙ್ಗಕೂಟಂ ನಾಮ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಹತ್ಥೇನ ತುಲಂ ಅಕ್ಕಮತಿ, ದದನ್ತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ. ಗಹಣಕೂಟಂ ನಾಮ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಮೂಲೇ ರಜ್ಜುಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದದನ್ತೋ ಅಗ್ಗೇ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕೂಟಂ ನಾಮ ತುಲಂ ಸುಸಿರಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಯಚುಣ್ಣಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಂ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಕರೋತಿ, ದದನ್ತೋ ಅಗ್ಗಭಾಗೇ. ಕಂಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿ, ತಾಯ ವಞ್ಚನಂ ಕಂಸಕೂಟಂ. ಕಥಂ? ಏಕಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾ ದ್ವೇ ತಿಸ್ಸೋ ಲೋಹಪಾತಿಯೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅದ್ಧಕುಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ, ‘‘ಸುವಣ್ಣಭಾಜನಾನಿ ಕಿಣಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಗ್ಘೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಸಮಗ್ಘತರಂ ದಾತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ. ತತೋ ತೇಹಿ ‘‘ಕಥಂ ಇಮೇಸಂ ಸುವಣ್ಣಭಾವೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಪಾಸಾಣೇ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ಪಾತಿಯೋ ದತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ.

ಮಾನಕೂಟಂ ನಾಮ ಹದಯಭೇದಸಿಖಾಭೇದರಜ್ಜುಭೇದವಸೇನ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಹದಯಭೇದೋ ಸಪ್ಪಿತೇಲಾದಿಮಿನನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಛಿದ್ದೇನ ಮಾನೇನ, ‘‘ಸಣಿಕಂ ಆಸಿಞ್ಚಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅನ್ತೋಭಾಜನೇ ಬಹುಂ ಪಗ್ಘರಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ; ದದನ್ತೋ ಛಿದ್ದಂ ಪಿಧಾಯ ಸೀಘಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದೇತಿ. ಸಿಖಾಭೇದೋ ತಿಲತಣ್ಡುಲಾದಿಮಿನನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತಿ. ತಾನಿ ಹಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸಣಿಕಂ ಸಿಖಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದದನ್ತೋ ವೇಗೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಿಖಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ದೇತಿ. ರಜ್ಜುಭೇದೋ ಖೇತ್ತವತ್ಥುಮಿನನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತಿ. ಲಞ್ಜಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಹಿ ಖೇತ್ತಂ ಅಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ಮಹನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಿನನ್ತಿ.

ಉಕ್ಕೋಟನಾದೀಸು ಉಕ್ಕೋಟನನ್ತಿ ಸಾಮಿಕೇ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೇ ಕಾತುಂ ಲಞ್ಜಗ್ಗಹಣಂ. ವಞ್ಚನನ್ತಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಉಪಾಯೇಹಿ ಪರೇಸಂ ವಞ್ಚನಂ. ತತ್ರಿದಮೇಕಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ಲುದ್ದಕೋ ಮಿಗಞ್ಚ ಮಿಗಪೋತಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ. ತಮೇಕೋ ಧುತ್ತೋ, ‘‘ಕಿಂ, ಭೋ, ಮಿಗೋ ಅಗ್ಘತಿ, ಕಿಂ ಮಿಗಪೋತಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಮಿಗೋ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣೇ ಮಿಗಪೋತಕೋ ಏಕ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಕಹಾಪಣಂ ದತ್ವಾ ಮಿಗಪೋತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತೋ, ‘‘ನ ಮೇ, ಭೋ, ಮಿಗಪೋತಕೇನ ಅತ್ಥೋ, ಮಿಗಂ ಮೇ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ತೇನ ಹಿ ‘‘ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣೇ ದೇಹೀ’’ತಿ. ಸೋ ಆಹ – ‘‘ನನು ತೇ, ಭೋ, ಮಯಾ ಪಠಮಂ ಏಕೋ ಕಹಾಪಣೋ ದಿನ್ನೋ’’ತಿ. ಆಮ ದಿನ್ನೋತಿ. ‘‘ಇಮಮ್ಪಿ ಮಿಗಪೋತಕಂ ಗಣ್ಹ, ಏವಂ ಸೋ ಚ ಕಹಾಪಣೋ ಅಯಞ್ಚ ಕಹಾಪಣಗ್ಘನಕೋ ಮಿಗಪೋತಕೋತಿ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಕಾರಣಂ ವದತೀತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಮಿಗಪೋತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಿಗಂ ಅದಾಸೀತಿ.

ನಿಕತೀತಿ ಯೋಗವಸೇನ ವಾ ಮಾಯಾವಸೇನ ವಾ ಅಪಾಮಙ್ಗಂ ಪಾಮಙ್ಗನ್ತಿ, ಅಮಣಿಂ ಮಣಿನ್ತಿ, ಅಸುವಣ್ಣಂ ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪಟಿರೂಪಕೇನ ವಞ್ಚನಂ. ಸಾಚಿಯೋಗೋತಿ ಕುಟಿಲಯೋಗೋ, ಏತೇಸಂಯೇವ ಉಕ್ಕೋಟನಾದೀನಮೇತಂ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಕ್ಕೋಟನಸಾಚಿಯೋಗೋ ವಞ್ಚನಸಾಚಿಯೋಗೋ ನಿಕತಿಸಾಚಿಯೋಗೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕೇಚಿ ಅಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಿವತ್ತನಂ ಸಾಚಿಯೋಗೋತಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಪನ ವಞ್ಚನೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಛೇದನಾದೀಸು ಛೇದನನ್ತಿ ಹತ್ಥಚ್ಛೇದನಾದಿ. ವಧೋತಿ ಮಾರಣಂ. ಬನ್ಧೋತಿ ರಜ್ಜುಬನ್ಧನಾದೀಹಿ ಬನ್ಧನಂ. ವಿಪರಾಮೋಸೋತಿ ಹಿಮವಿಪರಾಮೋಸೋ ಗುಮ್ಬವಿಪರಾಮೋಸೋತಿ ದುವಿಧೋ. ಯಂ ಹಿಮಪಾತಸಮಯೇ ಹಿಮೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನಂ ಜನಂ ಮುಸನ್ತಿ, ಅಯಂ ಹಿಮವಿಪರಾಮೋಸೋ. ಯಂ ಗುಮ್ಬಾದೀಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಮುಸನ್ತಿ, ಅಯಂ ಗುಮ್ಬವಿಪರಾಮೋಸೋ. ಆಲೋಪೋ ವುಚ್ಚತಿ ಗಾಮನಿಗಮಾದೀನಂ ವಿಲೋಪಕರಣಂ. ಸಹಸಾಕಾರೋತಿ ಸಾಹಸಿಕಕಿರಿಯಾ, ಗೇಹಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉರೇ ಸತ್ಥಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಭಣ್ಡಗ್ಗಹಣಂ. ಏವಮೇತಸ್ಮಾ ಛೇದನ…ಪೇ… ಸಹಸಾಕಾರಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ.

೨೯೪. ಸೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತೀತಿ ಸ್ವಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇನ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ದ್ವಾದಸವಿಧೇನ ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ. ಇಮಿನಾ ಪನ ದ್ವಾದಸವಿಧೇನ ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಟ್ಠ ಪರಿಕ್ಖಾರಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ ತೀಣಿ ಚೀವರಾನಿ ಪತ್ತೋ ದನ್ತಕಟ್ಠಚ್ಛೇದನವಾಸಿ ಏಕಾ ಸೂಚಿ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಪರಿಸ್ಸಾವನನ್ತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ತಿಚೀವರಞ್ಚ ಪತ್ತೋ ಚ, ವಾಸಿ ಸೂಚಿ ಚ ಬನ್ಧನಂ;

ಪರಿಸ್ಸಾವನೇನ ಅಟ್ಠೇತೇ, ಯುತ್ತಯೋಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ.

ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕಾಪಿ. ಕಥಂ? ತಿಚೀವರಂ ತಾವ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚ ವಿಚರಣಕಾಲೇ ಕಾಯಂ ಪರಿಹರತಿ ಪೋಸೇತೀತಿ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಂ ಹೋತಿ, ಚೀವರಕಣ್ಣೇನ ಉದಕಂ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಪಿವನಕಾಲೇ ಖಾದಿತಬ್ಬಫಲಾಫಲಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಚ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪರಿಹರತಿ ಪೋಸೇತೀತಿ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕಂ ಹೋತಿ. ಪತ್ತೋಪಿ ತೇನ ಉದಕಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ನಹಾನಕಾಲೇ ಕುಟಿಪರಿಭಣ್ಡಕರಣಕಾಲೇ ಚ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕೋ ಹೋತಿ, ಆಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನಕಾಲೇ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕೋ ಹೋತಿ. ವಾಸಿಪಿ ತಾಯ ದನ್ತಕಟ್ಠಚ್ಛೇದನಕಾಲೇ ಮಞ್ಚಪೀಠಾನಂ ಅಙ್ಗಪಾದಚೀವರಕುಟಿದಣ್ಡಕಸಜ್ಜನಕಾಲೇ ಚ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಾ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಛುಚ್ಛೇದನನಾಳಿಕೇರಾದಿತಚ್ಛನಕಾಲೇ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕಾ. ಸೂಚಿಪಿ ಚೀವರಸಿಬ್ಬನಕಾಲೇ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಾ ಹೋತಿ, ಪೂವಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಖಾದನಕಾಲೇ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕಾ. ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಚರಣಕಾಲೇ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಂ, ಉಚ್ಛುಆದೀನಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಹಣಕಾಲೇ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕಂ. ಪರಿಸ್ಸಾವನಂ ತೇನ ಉದಕಂ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ನಹಾನಕಾಲೇ, ಸೇನಾಸನಪರಿಭಣ್ಡಕರಣಕಾಲೇ ಚ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಂ, ಪಾನೀಯಪರಿಸ್ಸಾವನಕಾಲೇ ತೇನೇವ ತಿಲತಣ್ಡುಲಪುಥುಕಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದನಕಾಲೇ ಚ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕಂ. ಅಯಂ ತಾವ ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರಮತ್ತಾ.

ನವಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ಪನ ಸೇಯ್ಯಂ ಪವಿಸನ್ತಸ್ಸ ತತ್ರಟ್ಠಕಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ವಾ ಕುಞ್ಚಿಕಾ ವಾ ವಟ್ಟತಿ. ದಸಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ನಿಸೀದನಂ ವಾ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ವಾ ವಟ್ಟತಿ. ಏಕಾದಸಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ಕತ್ತರಯಟ್ಠಿ ವಾ ತೇಲನಾಳಿಕಾ ವಾ ವಟ್ಟತಿ. ದ್ವಾದಸಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ಛತ್ತಂ ವಾ ಉಪಾಹನಾ ವಾ ವಟ್ಟತಿ. ಏತೇಸು ಚ ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಿಕೋವ ಸನ್ತುಟ್ಠೋ, ಇತರೇ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಾ, ಮಹಿಚ್ಛಾ ಮಹಾಭಾರಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ಏತೇಪಿ ಹಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾವ ಸನ್ತುಟ್ಠಾವ ಸುಭರಾವ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿನೋವ. ಭಗವಾ ಪನ ನಯಿಮಂ ಸುತ್ತಂ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಕಥೇಸಿ, ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥೇಸಿ. ಸೋ ಹಿ ಖುದ್ದಕವಾಸಿಞ್ಚ ಸೂಚಿಞ್ಚ ಪರಿಸ್ಸಾವನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಅಂಸಕೂಟೇ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ತಿಚೀವರಂ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ ಸುಖಂ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಪಟಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ನಾಮಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ, ಸನ್ತುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕೇನ ಚೀವರೇನಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕೇನಾತಿ ಕಾಯಪರಿಹರಣಮತ್ತಕೇನ. ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕೇನಾತಿ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹರಣಮತ್ತಕೇನ. ಸಮಾದಾಯೇವ ಪಕ್ಕಮತೀತಿ ತಂ ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಮತ್ತಕಂ ಸಬ್ಬಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾವ ಗಚ್ಛತಿ, ‘‘ಮಮ ವಿಹಾರೋ ಪರಿವೇಣಂ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ’’ತಿಸ್ಸ ಸಙ್ಗೋ ವಾ ಬದ್ಧೋ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಜಿಯಾ ಮುತ್ತೋ ಸರೋ ವಿಯ, ಯೂಥಾ ಅಪಕ್ಕನ್ತೋ ಮತ್ತಹತ್ಥೀ ವಿಯ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಂ ಸೇನಾಸನಂ ವನಸಣ್ಡಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ವನಪಬ್ಭಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಏಕೋವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏಕೋವ ನಿಸೀದತಿ, ಸಬ್ಬಿರಿಯಾಪಥೇಸು ಏಕೋವ ಅದುತಿಯೋ.

‘‘ಚಾತುದ್ದಿಸೋ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ ಚ ಹೋತಿ,

ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ ಇತರೀತರೇನ;

ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ ಅಛಮ್ಭೀ,

ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೪೨);

ಏವಂ ವಣ್ಣಿತಂ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ.

ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಕ್ಖೀ ಸಕುಣೋತಿ ಪಕ್ಖಯುತ್ತೋ ಸಕುಣೋ. ಡೇತೀತಿ ಉಪ್ಪತತಿ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಸಕುಣಾ ನಾಮ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ರುಕ್ಖೋ ಪರಿಪಕ್ಕಫಲೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ನಾನಾದಿಸಾಹಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಖಪಕ್ಖತುಣ್ಡಾದೀಹಿ ತಸ್ಸ ಫಲಾನಿ ವಿಜ್ಝನ್ತಾ ವಿಧುನನ್ತಾ ಖಾದನ್ತಿ. ‘‘ಇದಂ ಅಜ್ಜತನಾಯ ಇದಂ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನೇಸಂ ನ ಹೋತಿ. ಫಲೇ ಪನ ಖೀಣೇ ನೇವ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇನ್ತಿ, ನ ತತ್ಥ ಪತ್ತಂ ವಾ ನಖಂ ವಾ ತುಣ್ಡಂ ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ಯೋ ಯಂ ದಿಸಾಭಾಗಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಸೋ ತೇನ ಸಪತ್ತಭಾರೋವ – ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಏವಮೇವ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ನಿಸ್ಸಙ್ಗೋ ನಿರಪೇಕ್ಖೋಯೇವ ಪಕ್ಕಮತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಾದಾಯೇವ ಪಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ. ಅರಿಯೇನಾತಿ ನಿದ್ದೋಸೇನ. ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಸಕೇ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಅನವಜ್ಜಸುಖನ್ತಿ ನಿದ್ದೋಸಸುಖಂ.

೨೯೫. ಸೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಸೋ ಇಮಿನಾ ಅರಿಯೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಪದೇಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಂ. ಅಬ್ಯಾಸೇಕಸುಖನ್ತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನವಸಿತ್ತಸುಖಂ, ಅವಿಕಿಣ್ಣಸುಖನ್ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ. ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸುಖಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಾದೀಸು ದಿಟ್ಠಮತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತತಾಯ ಅವಿಕಿಣ್ಣಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇತಿ ಸೋ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮೇಸು ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತಮೇವ.

೨೯೬. ಸೋ ಇಮಿನಾ ಚಾತಿಆದಿನಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಅರಞ್ಞವಾಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ನ ಇಜ್ಝತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಹಿ ವಾ ವನಚರಕೇಹಿ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅರಞ್ಞೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ, ‘‘ಕಿಂ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪಾಪಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರಞ್ಞವಾಸೇನಾ’’ತಿ ಭೇರವಸದ್ದಂ ಸಾವೇನ್ತಿ, ಹತ್ಥೇಹಿ ಸೀಸಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಲಾಯನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ. ‘‘ಅಸುಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಅಯಸೋ ಪತ್ಥರತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನೇತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ಇಜ್ಝತಿ, ಸೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಳಕಂ ವಾ ತಿಲಕಂ ವಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಖಯತೋ ವಯತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಅರಞ್ಞೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಅತ್ತಮನಾ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತಿ, ಇತಿಸ್ಸ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತತೇಲಬಿನ್ದು ವಿಯ ಯಸೋ ವಿತ್ಥಾರಿಕೋ ಹೋತಿ.

ತತ್ಥ ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಸುಞ್ಞಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ, ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತದೇವ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ವಿಭಙ್ಗೇ, ‘‘ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಚೇಪಿ ಸೇನಾಸನಂ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಅನಾಕಿಣ್ಣಂ ಗಹಟ್ಠೇಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ, ತೇನ ತಂ ವಿವಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೫೨೬) ವುತ್ತಂ. ಸೇತಿ ಚೇವ ಆಸತಿ ಚ ಏತ್ಥಾತಿ ಸೇನಾಸನಂ, ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಮಞ್ಚೋಪಿ ಸೇನಾಸನಂ, ಪೀಠಮ್ಪಿ ಭಿಸಿಪಿ ಬಿಮ್ಬೋಹನಮ್ಪಿ, ವಿಹಾರೋಪಿ ಅಡ್ಢಯೋಗೋಪಿ, ಪಾಸಾದೋಪಿ, ಹಮ್ಮಿಯಮ್ಪಿ, ಗುಹಾಪಿ, ಅಟ್ಟೋಪಿ, ಮಾಳೋಪಿ, ಲೇಣಮ್ಪಿ, ವೇಳುಗುಮ್ಬೋಪಿ, ರುಕ್ಖಮೂಲಮ್ಪಿ, ಮಣ್ಡಪೋಪಿ ಸೇನಾಸನಂ, ಯತ್ಥ ವಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ವಿಹಾರೋ ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ಪಾಸಾದೋ ಹಮ್ಮಿಯಂ ಗುಹಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಹಾರಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ. ‘‘ಮಞ್ಚೋ ಪೀಠಂ, ಭಿಸಿ ಬಿಮ್ಬೋಹನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಮಞ್ಚಪೀಠಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ. ‘‘ಚಿಮಿಲಿಕಾ, ಚಮ್ಮಖಣ್ಡೋ, ತಿಣಸನ್ಥಾರೋ, ಪಣ್ಣಸನ್ಥಾರೋ’’ತಿ ಇದಂ ಸನ್ಥತಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ. ‘‘ಯತ್ಥ ವಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಓಕಾಸಸೇನಾಸನಂ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸೇನಾಸನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸೇನಾಸನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಮೇವ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಸಕುಣಸದಿಸಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಿಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅರಞ್ಞಂ ರುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಸೇನ ಆಗತಂ ಅರಞ್ಞಂ. ‘‘ಆರಞ್ಞಕಂ ನಾಮ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೬೫೪) ಇದಂ ಪನ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುರೂಪಂ, ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಧುತಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಂ. ರುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸನ್ದಚ್ಛಾಯಂ ವಿವಿತ್ತಂ ರಕ್ಖಮೂಲಂ. ಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಸೇಲಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಉದಕಸೋಣ್ಡೀಸು ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಸೀತಾಯ ರುಕ್ಖಚ್ಛಾಯಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ನಾನಾದಿಸಾಸು ಖಾಯಮಾನಾಸು ಸೀತೇನ ವಾತೇನ ವೀಜಿಯಮಾನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ. ಕನ್ದರನ್ತಿ ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಉದಕಂ, ತೇನ ದಾರಿತಂ, ಉದಕೇನ ಭಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಪ್ಪದೇಸಂ, ಯಂ ನದೀತುಮ್ಬನ್ತಿಪಿ ನದೀಕುಞ್ಜನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ರಜತಪಟ್ಟಸದಿಸಾ ವಾಲಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮತ್ಥಕೇ ಮಣಿವಿತಾನಂ ವಿಯ ವನಗಹನಂ, ಮಣಿಕ್ಖನ್ಧಸದಿಸಂ ಉದಕಂ ಸನ್ದತಿ. ಏವರೂಪಂ ಕನ್ದರಂ ಓರುಯ್ಹ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಗತ್ತಾನಿ ಸೀತಾನಿ ಕತ್ವಾ ವಾಲಿಕಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತೋ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ. ಗಿರಿಗುಹನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಾನಂ ಅನ್ತರಾ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಾ ಉಮಙ್ಗಸದಿಸಂ ಮಹಾವಿವರಂ. ಸುಸಾನಲಕ್ಖಣಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಂ. ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಚಾರಟ್ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ನ ಕಸನ್ತಿ ನ ವಪನ್ತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ದೂರಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿ (ವಿಭ. ೫೩೧). ಅಬ್ಭೋಕಾಸನ್ತಿ ಅಚ್ಛನ್ನಂ, ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಪನೇತ್ಥ ಚೀವರಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ವಸತಿ. ಪಲಾಲಪುಞ್ಜನ್ತಿ ಪಲಾಲರಾಸಿಂ. ಮಹಾಪಲಾಲಪುಞ್ಜತೋ ಹಿ ಪಲಾಲಂ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪಬ್ಭಾರಲೇಣಸದಿಸೇ ಆಲಯೇ ಕರೋನ್ತಿ, ಗಚ್ಛಗುಮ್ಬಾದೀನಮ್ಪಿ ಉಪರಿ ಪಲಾಲಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಪಚ್ಛಾಭತ್ತನ್ತಿ ಭತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಯೇಸನತೋ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ. ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನಂ. ಆಭುಜಿತ್ವಾತಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ. ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಉಪರಿಮಂ ಸರೀರಂ ಉಜುಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕೇ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿಪಾದೇತ್ವಾ. ಏವಞ್ಹಿ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಚಮ್ಮಮಂಸನಹಾರೂನಿ ನ ಪಣಮನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಯಾ ತೇಸಂ ಪಣಮನಪಚ್ಚಯಾ ಖಣೇ ಖಣೇ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತಾಸು ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಸು ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಪರಿಪತತಿ, ವುದ್ಧಿಂ ಫಾತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಠಪಯಿತ್ವಾ, ಮುಖಸಮೀಪೇ ವಾ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಯಂ ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ನಾಸಿಕಗ್ಗೇ ವಾ ಮುಖನಿಮಿತ್ತೇ ವಾ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೩೭). ಅಥ ವಾ ‘‘ಪರೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ, ಮುಖನ್ತಿ ನಿಯ್ಯಾನತ್ಥೋ, ಸತೀತಿ ಉಪಟ್ಠಾನತ್ಥೋ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೪) ಏವಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪೋ ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನಸತಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ.

ಅಭಿಜ್ಝಂ ಲೋಕೇತಿ ಏತ್ಥ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಲೋಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ರಾಗಂ ಪಹಾಯ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝೇನಾತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹೀನತ್ತಾ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝೇನ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸದಿಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇತೀತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಮೋಚೇತಿ. ಯಥಾ ನಂ ಸಾ ಮುಞ್ಚತಿ ಚೇವ, ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಚ ನ ಪುನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ಯಾಪಾದಪದೋಸಂ ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತಂ ಪೂತಿಕಮ್ಮಾಸಾದಯೋ ವಿಯ ಪುರಿಮಪಕತಿಂ ಪಜಹತೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ. ವಿಕಾರಾಪತ್ತಿಯಾ ಪದುಸ್ಸತಿ, ಪರಂ ವಾ ಪದೂಸೇತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಪದೋಸೋ. ಉಭಯಮೇತಂ ಕೋಧಸ್ಸೇವಾಧಿವಚನಂ. ಥಿನಂ ಚಿತ್ತಗೇಲಞ್ಞಂ. ಮಿದ್ಧಂ ಚೇತಸಿಕಗೇಲಞ್ಞಂ. ಥಿನಞ್ಚ ಮಿದ್ಧಞ್ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ. ಆಲೋಕಸಞ್ಞೀತಿ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ದಿವಾ ದಿಟ್ಠಆಲೋಕಸಞ್ಜಾನನಸಮತ್ಥತಾಯ ವಿಗತನೀವರಣಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸತಿಯಾ ಚ ಞಾಣೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಇದಂ ಉಭಯಂ ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಯ ಉಪಕಾರತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಉದ್ಧಚ್ಚಞ್ಚ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಞ್ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ. ತಿಣ್ಣವಿಚಿಕಿಚ್ಛೋತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ತರಿತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ‘‘ಕಥಮಿದಂ ಕಥಮಿದ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಪ್ಪವತ್ತತೀತಿ ಅಕಥಂಕಥೀ. ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅನವಜ್ಜೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು. ‘‘ಇಮೇ ನು ಖೋ ಕುಸಲಾ, ಕಥಮಿಮೇ ಕುಸಲಾ’’ತಿ ಏವಂ ನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತಿ ನ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಇಮೇಸು ಪನ ನೀವರಣೇಸು ವಚನತ್ಥಲಕ್ಖಣಾದಿಭೇದತೋ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಂ.

೨೯೭. ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣೇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಪಿ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಉಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾತೇನ್ತಿ; ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತಥಾಗತಪದಂ ಇತಿಪೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಞಾಣಪದಂ ಞಾಣವಳಞ್ಜಂ ಞಾಣೇನ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾಗತನಿಸೇವಿತನ್ತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಞಾಣಫಾಸುಕಾಯ ನಿಘಂಸಿತಟ್ಠಾನಂ. ತಥಾಗತಾರಞ್ಜಿತನ್ತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಞಾಣದಾಠಾಯ ಆರಞ್ಜಿತಟ್ಠಾನಂ.

೨೯೯. ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಜಾನಾತಿ. ನತ್ವೇವ ತಾವ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಾ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾ ಬಾಹಿರಕೇಹಿಪಿ ಸಾಧಾರಣಾತಿ ನ ತಾವ ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ ಹೋತಿ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಅಪರಿಯೋಸಿತಕಿಚ್ಚತಾಯ ನ ತಾವ ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ ಹೋತಿ. ಅಪಿಚ ಖೋ ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಮಹಾಹತ್ಥಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಾಗವನಿಕೋ ವಿಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ತೀಸು ರತನೇಸು ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತಿ. ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಪರಿಯೋಸಿತಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚತಾಯ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ತೀಸು ರತನೇಸು ನಿಟ್ಠಂ ಗತೋ ಹೋತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಮಹಾಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೦೦. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಜಙ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಪಥವೀತಲಚಾರೀನಂ. ಪಾಣಾನನ್ತಿ ಸಪಾದಕಪಾಣಾನಂ. ಪದಜಾತಾನೀತಿ ಪದಾನಿ. ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಓಧಾನಂ ಪಕ್ಖೇಪಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ಅಕ್ಖಾಯತಿ. ಯದಿದಂ ಮಹನ್ತತ್ತೇನಾತಿ ಮಹನ್ತಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಂ ಅಕ್ಖಾಯತಿ, ನ ಗುಣವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಲೋಕಿಯಾ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ವಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ. ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಸಙ್ಗಹೋ – ಸಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋ, ಸಞ್ಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋ, ಕಿರಿಯಸಙ್ಗಹೋ, ಗಣನಸಙ್ಗಹೋತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಖತ್ತಿಯಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತು ಸಬ್ಬೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮಾನಜಾತಿವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ. ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಕೋಸಲಕಾ ಸಬ್ಬೇ ಮಾಗಧಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಜಾತಿದೇಸವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಞ್ಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ. ‘‘ಸಬ್ಬೇ ರಥಿಕಾ ಸಬ್ಬೇ ಧನುಗ್ಗಹಾ’’ತಿ ಏವಂ ಕಿರಿಯವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಕಿರಿಯಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ. ‘‘ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಕತಮಕ್ಖನ್ಧಗಣನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ? ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಗಣನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಹಞ್ಚಿ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಗಣನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತೇನ ವತ ರೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಕಥಾ. ೪೭೧), ಅಯಂ ಗಣನಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ. ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಠಾನೇ ಅಯಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ನನು ಚ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಕತಿ ಕುಸಲಾ ಕತಿ ಅಕುಸಲಾ ಕತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಾತಿ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಅಕುಸಲಂ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಕುಸಲಂ, ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಸಿಯಾ ಕುಸಲಂ, ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಂ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೨೧೬-೨೧೭) ಆಗತತ್ತಾ ಚತುಭೂಮಕಮ್ಪಿ ಕುಸಲಂ ದಿಯಡ್ಢಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಭಜತಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಮಹಾಥೇರೋ ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಗಣನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹಾತಿ? ಸಚ್ಚಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ. ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಾಧಿಕಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಯಡ್ಢಸಿಕ್ಖಾಪದಸತಂ ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಂ ಉದ್ದೇಸಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಯತ್ಥ ಅತ್ತಕಾಮಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತಿ. ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಿಕ್ಖಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೮೮) ಏತ್ಥ ಸಾಧಿಕಮಿದಂ ದಿಯಡ್ಢಸಿಕ್ಖಾಪದಸತಂ ಏಕಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾವ ಹೋತಿ, ತಂ ಸಿಕ್ಖನ್ತೋಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ದಸ್ಸಿತೋ, ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ. ಯಥಾ ಚ ಏಕಸ್ಸ ಹತ್ಥಿಪದಸ್ಸ ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಓತಿಣ್ಣಾನಿಪಿ ದ್ವೀಸು ತೀಸು ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಓತಿಣ್ಣಾನಿಪಿ ಸಿಙ್ಗಾಲಸಸಮಿಗಾದೀನಂ ಪಾದಾನಿ ಹತ್ಥಿಪದೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಹತ್ಥಿಪದತೋ ಅಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ. ಏವಮೇವ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ತೀಸುಪಿ ಚತೂಸುಪಿ ಸಚ್ಚೇಸು ಗಣನಂ ಗತಾ ಧಮ್ಮಾ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಗಣನಂ ಗತಾವ ಹೋನ್ತಿ; ಸಚ್ಚಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾತಿ ದಿಯಡ್ಢಸಚ್ಚಗಣನಂ ಗತೇಪಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇ’’ತಿಆದೀಸು ಉದ್ದೇಸಪದೇಸು ಚೇವ ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾತಿಆದೀಸು ನಿದ್ದೇಸಪದೇಸು ಚ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಮೇವ. ಕೇವಲಂ ಪನೇತ್ಥ ದೇಸನಾನುಕ್ಕಮೋವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩೦೧. ಯಥಾ ಹಿ ಛೇಕೋ ವಿಲೀವಕಾರೋ ಸುಜಾತಂ ವೇಳುಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಚತುಧಾ ಛೇತ್ವಾ ತತೋ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ, ತತೋಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಫಾಲೇನ್ತೋ ಪಞ್ಚ ಪೇಸಿಯೋ ಕರೇಯ್ಯ, ತತೋ ಚತಸ್ಸೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಭಾಗಂ ಪಿಟ್ಠಿಭಾಗನ್ತಿ ದ್ವಿಧಾ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಭಾಗಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಭಾಗಂ ಆದಾಯ ತತೋ ಸಮುಗ್ಗಬೀಜನಿತಾಲವಣ್ಟಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ವೇಳುವಿಕತಿಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸೋ ಪಿಟ್ಠಿಭಾಗಞ್ಚ ಇತರಾ ಚ ಚತಸ್ಸೋ ಪೇಸಿಯೋ ಇತರೇ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಇತರೇ ಚ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕಮ್ಮಾಯ ನ ಉಪನೇಸ್ಸತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಪನ ಉಪನೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಉಪನೇಸ್ಸತಿ. ಏವಮೇವ ಅಯಂ ಮಹಾಥೇರೋಪಿ ವಿಲೀವಕಾರೋ ಸುಜಾತಂ ವೇಳುಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವಿಯ, ಇಮಂ ಮಹನ್ತಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಚತುಅರಿಯಸಚ್ಚವಸೇನ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇಸಿ. ವಿಲೀವಕಾರಸ್ಸ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಧಾ ಕರಣಂ ವಿಯ ಥೇರಸ್ಸ ತೀಣಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಾಜೇನ್ತಸ್ಸ ಖನ್ಧವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಕರಣಂ. ತತೋ ಯಥಾ ಸೋ ವಿಲೀವಕಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಭಾಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಧಾ ಫಾಲೇಸಿ, ಏವಂ ಥೇರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಠಪೇತ್ವಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ರೂಪನ್ತಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಅಕಾಸಿ. ತತೋ ಯಥಾ ಸೋ ವಿಲೀವಕಾರೋ ಚತಸ್ಸೋ ಪೇಸಿಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಭಾಗಂ ಪಿಟ್ಠಿಭಾಗನ್ತಿ ದ್ವಿಧಾ ಫಾಲೇಸಿ, ಏವಂ ಥೇರೋ ಉಪಾದಾಯ ರೂಪಞ್ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ಧಾತುಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಪಥವೀಧಾತುಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಯಥಾ ಸೋ ವಿಲೀವಕಾರೋ ಪಿಟ್ಠಿಭಾಗಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಭಾಗಂ ಆದಾಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ವಿಲೀವವಿಕತಿಂ ಅಕಾಸಿ, ಏವಂ ಥೇರೋ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವೀಧಾತುಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವೀಧಾತುಂ ವೀಸತಿಯಾ ಆಕಾರೇಹಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕತಮಾ ಚಾವುಸೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತೂತಿಆದಿಮಾಹ.

ಯಥಾ ಪನ ವಿಲೀವಕಾರೋ ಪಿಟ್ಠಿಭಾಗಞ್ಚ ಇತರಾ ಚ ಚತ್ತಸ್ಸೋ ಪೇಸಿಯೋ ಇತರೇ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಇತರೇ ಚ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕಮ್ಮಾಯ ಉಪನೇಸ್ಸತಿ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಉಪನೇತುಂ, ಏವಂ ಥೇರೋಪಿ ಬಾಹಿರಞ್ಚ ಪಥವೀಧಾತುಂ ಇತರಾ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ಉಪಾದಾರೂಪಞ್ಚ ಇತರೇ ಚ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧೇ ಇತರಾನಿ ಚ ತೀಣಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ. ಅಪಿಚ ರಾಜಪುತ್ತೂಪಮಾಯಪಿ ಅಯಂ ಕಮೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ –

ಏಕೋ ಕಿರ ಮಹಾರಾಜಾ, ತಸ್ಸ ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ ಪುತ್ತಾ. ಸೋ ತೇಸಂ ಪಿಳನ್ಧನಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಚತೂಸು ಪೇಳಾಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪೇಸಿ – ‘‘ಇದಂ ತೇ, ತಾತ, ಭಾತಿಕಾನಂ ಪಿಳನ್ಧನಭಣ್ಡಂ ತಥಾರೂಪೇ ಛಣೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪಿಳನ್ಧನಂ ನೋ ದೇಹೀತಿ ಯಾಚನ್ತಾನಂ ದದೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸಾಧು ದೇವಾ’’ತಿ ಸಾರಗಬ್ಭೇ ಪಟಿಸಾಮೇಸಿ, ತಥಾರೂಪೇ ಛಣದಿವಸೇ ರಾಜಪುತ್ತಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಪಿಳನ್ಧನಂ ನೋ, ತಾತ, ದೇಥ, ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತಾತಾ, ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಸ್ಸ ವೋ ಹತ್ಥೇ ಮಯಾ ಪಿಳನ್ಧನಂ ಠಪಿತಂ, ತಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಪಿಳನ್ಧಥಾತಿ. ತೇ ಸಾಧೂತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಿರ ನೋ ಹತ್ಥೇ ಪಿಳನ್ಧನಭಣ್ಡಂ, ತಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಸೋ ಏವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಗಬ್ಭಂ ವಿವರಿತ್ವಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಪೇಳಾಯೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿವರಿತ್ವಾ, ತತೋ ಪಞ್ಚ ಸಮುಗ್ಗೇ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿವರಿತ್ವಾ, ತತೋ ಪಞ್ಚಸು ಕರಣ್ಡೇಸು ನೀಹರಿತೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಪಿಧಾನಂ ಪಸ್ಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಹತ್ಥೂಪಗಪಾದೂಪಗಾದೀನಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಪಿಳನ್ಧನಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇತರೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕರಣ್ಡೇಹಿ ಇತರೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಮುಗ್ಗೇಹಿ ಇತರಾಹಿ ತೀಹಿ ಪೇಳಾಹಿ ನ ತಾವ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದೇತಿ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪನ ದಸ್ಸತಿ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ದಾತುಂ.

ತತ್ಥ ಮಹಾರಾಜಾ ವಿಯ ಭಗವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ರಾಜಾಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಲಾತಿ ಭಗವಾ, ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅನುತ್ತರೋ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೫೫೯). ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ, ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಯಂ ಖೋ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯ, ‘ಭಗವತೋ ಪುತ್ತೋ ಓರಸೋ ಮುಖತೋ ಜಾತೋ ಧಮ್ಮಜೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೋ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದೋ’ತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯ, ಭಗವತೋ ಪುತ್ತೋ…ಪೇ… ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೯೭). ಪರೋಸಹಸ್ಸರಾಜಪುತ್ತಾ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

‘‘ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಸುಗತಂ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ;

ದೇಸೇನ್ತಂ ವಿರಜಂ ಧಮ್ಮಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಕುತೋಭಯ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೬);

ರಞ್ಞೋ ತೇಸಂ ಪುತ್ತಾನಂ ಪಿಳನ್ಧನಂ ಚತೂಸು ಪೇಳಾಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪಿತಕಾಲೋ ವಿಯ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಾಯ ಠಪಿತಕಾಲೋ, ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಹೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಆಚಿಕ್ಖಿತುಂ ದೇಸೇತುಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಪಟ್ಠಪೇತುಂ ವಿವರಿತುಂ ವಿಭಜಿತುಂ ಉತ್ತಾನೀಕಾತು’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೧). ತಥಾರೂಪೇ ಖಣೇ ತೇಸಂ ರಾಜಪುತ್ತಾನಂ ತಂ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಿಳನ್ಧನಂ ಯಾಚನಕಾಲೋ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಸಮಯೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಯಾಚಿತಕಾಲೋ. ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ಕಿರ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ದೇಸಿತಂ. ರಞ್ಞೋ, ‘‘ತಾತಾ, ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಸ್ಸ ವೋ ಹತ್ಥೇ ಮಯಾ ಪಿಳನ್ಧನಂ ಠಪಿತಂ ತಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಪಿಳನ್ಧಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಕಾಲೋ ವಿಯ ಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾಪಿ, ‘‘ಸೇವೇಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ, ಭಜಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನುಗ್ಗಾಹಕಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪೇಸಿತಕಾಲೋ.

ರಾಜಪುತ್ತೇಹಿ ರಞ್ಞೋ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಳನ್ಧನಂ ಯಾಚಿತಕಾಲೋ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸತ್ಥುಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಯಾಚಿತಕಾಲೋ. ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಸ್ಸ ಗಬ್ಭಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪೇಳಾಯೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಠಪನಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಇಮಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ವಸೇನ ಮಾತಿಕಾಯ ಠಪನಂ. ತಿಸ್ಸೋ ಪೇಳಾಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಞ್ಚಸಮುಗ್ಗನೀಹರಣಂ ವಿಯ ತೀಣಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧದಸ್ಸನಂ. ಚತ್ತಾರೋ ಸಮುಗ್ಗೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಞ್ಚಕರಣ್ಡನೀಹರಣಂ ವಿಯ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ ಚತುಮಹಾಭೂತಉಪಾದಾರೂಪವಸೇನ ಪಞ್ಚಕೋಟ್ಠಾಸದಸ್ಸನಂ.

೩೦೨. ಚತ್ತಾರೋ ಕರಣ್ಡೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಪಿಧಾನಂ ಪಸ್ಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೂಪಗಪಾದೂಪಗಾದಿಪಿಳನ್ಧನದಾನಂ ವಿಯ ತೀಣಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಾರೂಪಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಪಥವೀಧಾತುಂ ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ ಬಾಹಿರಂ ತಾವ ಪಿಧಾನಂ ವಿಯ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ನಾನಾಸಭಾವತೋ ವೀಸತಿಯಾ ಆಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕತಮಾ ಚಾವುಸೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತೂ’’ತಿಆದಿವಚನಂ.

ತಸ್ಸ ಪನ ರಾಜಪುತ್ತಸ್ಸ ತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕರಣ್ಡೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಮುಗ್ಗೇಹಿ ತೀಹಿ ಚ ಪೇಳಾಹಿ ಪಚ್ಛಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಿಳನ್ಧನದಾನಂ ವಿಯ ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ಇತರೇಸಞ್ಚ ತಿಣ್ಣಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಞ್ಚ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ತಿಣ್ಣಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಛಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಂ ಪನೇತಂ ‘‘ಕತಮಾ ಚಾವುಸೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ನಿಯಕಾಧಿವಚನಮೇವ. ಕಕ್ಖಳನ್ತಿ ಥದ್ಧಂ. ಖರಿಗತನ್ತಿ ಫರುಸಂ. ಉಪಾದಿನ್ನನ್ತಿ ನ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ, ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಸರೀರಟ್ಠಕಸ್ಸೇತಂ ಗಹಣಂ. ಸರೀರಟ್ಠಕಞ್ಹಿ ಉಪಾದಿನ್ನಂ ವಾ ಹೋತು, ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ ವಾ, ಆದಿನ್ನಗಹಿತಪರಾಮಟ್ಠವಸೇನ ಸಬ್ಬಂ ಉಪಾದಿನ್ನಮೇವ ನಾಮ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಕೇಸಾ ಲೋಮಾ…ಪೇ… ಉದರಿಯಂ ಕರೀಸನ್ತಿ ಇದಂ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಪಥವೀಧಾತುವಸೇನ ತಾವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಭತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಪನ ಮನಸಿಕಾರಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಹೇತುಕಾಮೇನ ಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ಪನ ನ ಇಧ ಪಾಳಿಆರುಳ್ಹಂ. ತಮ್ಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ, ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಅಚೇತನಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಸುಞ್ಞಾ ಥದ್ಧಾ ಪಥವೀಧಾತು ಏವಾ’’ತಿ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ. ಯಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಇದಂ ಇತರೇಸು ತೀಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಅನುಗತಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಗಹಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಯಾ ಚೇವ ಖೋ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತೂತಿ ಯಾ ಚ ಅಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತು. ಯಾ ಚ ಬಾಹಿರಾತಿ ಯಾ ಚ ವಿಭಙ್ಗೇ, ‘‘ಅಯೋ ಲೋಹಂ ತಿಪು ಸೀಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೧೭೩) ನಯೇನ ಆಗತಾ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀಧಾತು.

ಏತ್ತಾವತಾ ಥೇರೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತು ನಾನಾಸಭಾವತೋ ವೀಸತಿಯಾ ಆಕಾರೇಹಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ದಸ್ಸಿತಾ, ಬಾಹಿರಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಾನೇ ಸತ್ತಾನಂ ಆಲಯೋ ನಿಕನ್ತಿ ಪತ್ಥನಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ಗಹಣಂ ಪರಾಮಾಸೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತೇಸಂ ಆಲಯಾದೀನಂ ಉದ್ಧರಣತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಾ ವಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ವಾ ವಿತ್ಥಾರಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಯತ್ಥ ಪನ ನ ಬಲವಾ, ತತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾಭಾವತೋ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕಥೇನ್ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಕಸ್ಸಕೋ ಖೇತ್ತಂ ಕಸಮಾನೋ ಯತ್ಥ ಮೂಲಸನ್ತಾನಕಾನಂ ಬಲವತಾಯ ನಙ್ಗಲಂ ಲಗ್ಗತಿ, ತತ್ಥ ಗೋಣೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಂಸುಂ ವಿಯೂಹಿತ್ವಾ ಮೂಲಸನ್ತಾನಕಾನಿ ಛೇತ್ವಾ ಛೇತ್ವಾ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ಬಹುಂ ವಾಯಾಮಂ ಕರೋತಿ. ಯತ್ಥ ತಾನಿ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಬಲವಂ ಪಯೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಗೋಣೇ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರಮಾನೋ ಕಸತಿಯೇವ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪಥವೀಧಾತುರೇವೇಸಾತಿ ದುವಿಧಾಪೇಸಾ ಥದ್ಧಟ್ಠೇನ ಕಕ್ಖಳಟ್ಠೇನ ಫರುಸಟ್ಠೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ಪಥವೀಧಾತುಯೇವ, ಆವುಸೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಬಾಹಿರಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಬಾಹಿರಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅಚೇತನಾಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ, ನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಬಾಹಿರಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಸದಿಸಾ ಅಚೇತನಾಯೇವಾತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಸುಖಪರಿಗ್ಗಹೋ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ದನ್ತೇನ ಗೋಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜಿತೋ ಅದನ್ತೋ ಕತಿಪಾಹಮೇವ ವಿಸೂಕಾಯತಿ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ, ಅಥ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ದಮಥಂ ಉಪೇತಿ. ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಪಿ ಬಾಹಿರಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಸದಿಸಾತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಕತಿಪಾಹಮೇವ ಅಚೇತನಾಭಾವೋ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಥ ನ ಚಿರೇನೇವಸ್ಸಾ ಅಚೇತನಾಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ತಂ ನೇತಂ ಮಮಾತಿ ತಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ನ ಏತಂ ಮಮ, ನ ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವಂ, ತಞ್ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾತಿ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಹೋತಿ ಖೋ ಸೋ, ಆವುಸೋತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ಬಾಹಿರಆಪೋಧಾತುವಸೇನ ಬಾಹಿರಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ವಿನಾಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ವಿಸೇಸತರೇನ ಉಪಾದಿನ್ನಾಯ ಸರೀರಟ್ಠಕಪಥವೀಧಾತುಯಾ ವಿನಾಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಪಕುಪ್ಪತೀತಿ ಆಪೋಸಂವಟ್ಟವಸೇನ ವಡ್ಢಮಾನಾ ಕುಪ್ಪತಿ. ಅನ್ತರಹಿತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀಧಾತು ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಖಾರೋದಕೇನ ವಿಲೀಯಮಾನಾ ಉದಕಾನುಗತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ಪಬ್ಬತಾದಿವಸೇನ ಸಣ್ಠಿತಾ ಪಥವೀಧಾತು ಅನ್ತರಹಿತಾ ಹೋತಿ. ವಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಉದಕಮೇವ ಹೋತಿ. ತಾವ ಮಹಲ್ಲಿಕಾಯಾತಿ ತಾವ ಮಹನ್ತಾಯ.

ದುವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ನಹುತಾನಿ ಚ;

ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಸಙ್ಖಾತಾಯಂ ವಸುನ್ಧರಾತಿ. –

ಏವಂ ಬಹಲತ್ತೇನೇವ ಮಹನ್ತಾಯ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪ್ಪಮಾಣಾಯ. ಅನಿಚ್ಚತಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತಾ. ಖಯಧಮ್ಮತಾತಿ ಖಯಂ ಗಮನಸಭಾವತಾ. ವಯಧಮ್ಮತಾತಿ ವಯಂ ಗಮನಸಭಾವತಾ. ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮತಾತಿ ಪಕತಿವಿಜಹನಸಭಾವತಾ, ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಯಂ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖಂ. ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ತಂ ಅನತ್ತಾತಿ ತೀಣಿಪಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಆಗತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಮತ್ತಟ್ಠಕಸ್ಸಾತಿ ಪರಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಕಸ್ಸ, ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಟ್ಠಿತಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಠಿತಿಪರಿತ್ತತಾಯ ಚ ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯ ಚ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅತೀತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವಿತ್ಥ, ನ ಜೀವತಿ, ನ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ. ಅನಾಗತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ, ನ ಜೀವತಿ, ನ ಜೀವಿತ್ಥ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವತಿ, ನ ಜೀವಿತ್ಥ, ನ ಜೀವಿಸ್ಸತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಜೀವಿತಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಚ, ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚ ಕೇವಲಾ;

ಏಕಚಿತ್ತಸಮಾಯುತ್ತಾ, ಲಹು ಸೋ ವತ್ತತೇ ಖಣೋ’’ತಿ. –

ಇದಂ ಏತಸ್ಸೇವ ಪರಿತ್ತಟ್ಠಿತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಠಿತಿಪರಿತ್ತತಾಯ ಪರಿತ್ತಟ್ಠಿತಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೂಪನಿಬದ್ಧಾದಿಭಾವೇನ ಪನಸ್ಸ ಸರಸಪರಿತ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಅಸ್ಸಾಸೂಪನಿಬದ್ಧಂ ಜೀವಿತಂ, ಪಸ್ಸಾಸೂಪನಿಬದ್ಧಂ ಜೀವಿತಂ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೂಪನಿಬದ್ಧಂ ಜೀವಿತಂ, ಮಹಾಭೂತೂಪನಿಬದ್ಧಂ ಜೀವಿತಂ, ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೂಪನಿಬದ್ಧಂ ಜೀವಿತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣೂಪನಿಬದ್ಧಂ ಜೀವಿತನ್ತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ.

ತಣ್ಹುಪಾದಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಆದಿನ್ನಗಹಿತಪರಾಮಟ್ಠಸ್ಸ ಅಹನ್ತಿ ವಾ ಮಮನ್ತಿ ವಾ ಅಸ್ಮೀತಿ ವಾ. ಅಥ ಖ್ವಾಸ್ಸ ನೋತೇವೇತ್ಥ ಹೋತೀತಿ ಅಥ ಖೋ ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಂ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅಹನ್ತಿ ವಾತಿಆದಿ ತಿವಿಧೋ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ ನೋತೇವ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಚ ಆಪೋಧಾತುವಸೇನ, ಏವಂ ತೇಜೋಧಾತುವಾಯೋಧಾತುವಸೇನಪಿ ಬಾಹಿರಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅನ್ತರಧಾನಂ ಹೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಏಕಂಯೇವ ಆಗತಂ. ಇತರಾನಿಪಿ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ತಞ್ಚೇ, ಆವುಸೋತಿ ಇಧ ತಸ್ಸ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸೋತದ್ವಾರೇ ಪರಿಗ್ಗಹಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ಬಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಕ್ಕೋಸನ್ತೀತಿ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಿ. ಪರಿಭಾಸನ್ತೀತಿ ತಯಾ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಕತಂ, ಏವಞ್ಚ ಏವಞ್ಚ ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ವಾಚಾಯ ಪರಿಭಾಸನ್ತಿ. ರೋಸೇನ್ತೀತಿ ಘಟ್ಟೇನ್ತಿ. ವಿಹೇಸೇನ್ತೀತಿ ದುಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಂ ವಾಚಾಯ ಘಟ್ಟನಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಸೋ ಏವನ್ತಿ ಸೋ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಾನಾತಿ. ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಖೋ ಮೇ ಅಯನ್ತಿ ಸಮ್ಪತಿವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಚ ಸಮುದಾಚಾರುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸತೋ ಜಾತಾ ಸೋತದ್ವಾರಜವನವೇದನಾ, ಫಸ್ಸೋ ಅನಿಚ್ಚೋತಿ ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚೋತಿ ಪಸ್ಸತಿ. ವೇದನಾದಯೋಪಿ ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಧಾತಾರಮ್ಮಣಮೇವಾತಿ ಧಾತುಸಙ್ಖಾತಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ. ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಓತರತಿ. ಪಸೀದತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಸೀದತಿ, ಭುಮ್ಮವಚನಮೇವ ವಾ ಏತಂ. ಬ್ಯಞ್ಜನಸನ್ಧಿವಸೇನ ‘‘ಧಾತಾರಮ್ಮಣಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಧಾತಾರಮ್ಮಣೇಯೇವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಧಾತುವಸೇನ ಏವನ್ತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಂ ಲಭತಿ, ನ ರಜ್ಜತಿ, ನ ದುಸ್ಸತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಸೋತದ್ವಾರಮ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾಆಗನ್ತುಕತಾವಕಾಲಿಕವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾ. ಸಾ ಪನ ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಸೋತದ್ವಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಏವಂ ಕತಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಹಿ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಬಲವವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಸಚೇಪಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಅಯೋನಿಸೋ ಆವಜ್ಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ ಪತ್ವಾ ಏಕಂ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಆಸೇವನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಮೇವ ಓತರತಿ, ನ ರಾಗಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತೋ ತಿಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ. ಅಪರಸ್ಸ ರಾಗಾದಿವಸೇನ ಏಕಂ ವಾರಂ ಜವನಂ ಜವತಿ, ಜವನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ರಾಗಾದಿವಸೇನ ಏವಂ ಮೇ ಜವನಂ ಜವಿತನ್ತಿ ಆವಜ್ಜತೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ಪುನ ವಾರಂ ತಥಾ ನ ಜವತಿ. ಅಪರಸ್ಸ ಏಕವಾರಂ ಏವಂ ಆವಜ್ಜತೋ ಪುನ ದುತಿಯವಾರಂ ರಾಗಾದಿವಸೇನ ಜವನಂ ಜವತಿಯೇವ, ದುತಿಯವಾರಾವಸಾನೇ ಪನ ಏವಂ ಮೇ ಜವನಂ ಜವಿತನ್ತಿ ಆವಜ್ಜತೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ತತಿಯವಾರೇ ತಥಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏತ್ಥ ಪನ ಪಠಮೋ ಅತಿತಿಕ್ಖೋ, ತತಿಯೋ ಅತಿಮನ್ದೋ, ದುತಿಯಸ್ಸ ಪನ ವಸೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ, ಲಟುಕಿಕೋಪಮೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವನೇ ಚ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಏವಂ ಸೋತದ್ವಾರೇ ಪರಿಗ್ಗಹಿತವಸೇನ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಬಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ದೀಪೇನ್ತೋ ತಞ್ಚೇ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ವಾರೇಸು ಕಿಲಮತಿ ಸೋತದ್ವಾರೇ ಚ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಚ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನಾಮ ಖೇತ್ತಸ್ಸಾಮೀ ಪುರಿಸೋ ಕುದಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತಂ ಅನುಸಞ್ಚರನ್ತೋ ಯತ್ಥ ವಾ ತತ್ಥ ವಾ ಮತ್ತಿಕಪಿಣ್ಡಂ ಅದತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲಟ್ಠಾನೇಸುಯೇವ ಕುದಾಲೇನ ಭೂಮಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸತಿಣಮತ್ತಿಕಪಿಣ್ಡಂ ದೇತಿ. ಏವಮೇವ ಮಹಾಥೇರೋ ಅನಾಗತೇ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ ಪಧಾನಕಮ್ಮಿಕಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಇಮೇಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸಂವರಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಇಮೇಸುಯೇವ ದ್ವೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಗಾಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಸಂವರಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ.

ತತ್ಥ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಪಾಣಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನಾತಿ ಪಾಣಿಪ್ಪಹಾರೇನ, ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತಥಾಭೂತೋತಿ ತಥಾಸಭಾವೋ. ಯಥಾಭೂತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವೇ. ಕಮನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಏವಂ ಬುದ್ಧಂ ಅನುಸ್ಸರತೋತಿಆದೀಸು ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋಪಿ ಬುದ್ಧಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ವುತ್ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಭಗವತಾತಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋಪಿ ಅನುಸ್ಸರತಿಯೇವ. ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಕಕಚೂಪಮೋವಾದಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋಪಿ ಅನುಸ್ಸರತಿಯೇವ. ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋಪಿ ಸಙ್ಘಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಕಕಚೋಕನ್ತನಂ ಅಧಿವಾಸಯಮಾನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಗುಣಂ ಅನುಸ್ಸರಮಾನೋಪಿ ಅನುಸ್ಸರತಿಯೇವ.

ಉಪೇಕ್ಖಾ ಕುಸಲನಿಸ್ಸಿತಾ ನ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಉಪೇಕ್ಖಾ ಕುಸಲನಿಸ್ಸಿತಾ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಇಧ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ, ಸಾ ಪನೇಸಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ವೀರಿಯಬಲೇನ ಭಾವನಾಸಿದ್ಧಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾಠಾನೇ ಠಪೇತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ ಜಾತಾ.

೩೦೩. ಆಪೋಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ಆಪೋಗತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಆಪೇಸು ಗತಂ ಅಲ್ಲಯೂಸಭಾವಲಕ್ಖಣಂ. ಪಿತ್ತಂ ಸೇಮ್ಹನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾವನಾನಯೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಂ. ಪಕುಪ್ಪತೀತಿ ಓಘವಸೇನ ವಡ್ಢತಿ, ಸಮುದ್ದತೋ ವಾ ಉದಕಂ ಉತ್ತರತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಪಾಕತಿಕೋ ಪಕೋಪೋ, ಆಪೋಸಂವಟ್ಟಕಾಲೇ ಪನ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ಉದಕಪೂರಮೇವ ಹೋತಿ. ಓಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಉದ್ಧನೇ ಆರೋಪಿತಉದಕಂ ವಿಯ ಖಯಂ ವಿನಾಸಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೩೦೪. ತೇಜೋಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ತೇಜೋಗತನ್ತಿ ಸಬ್ಬತೇಜೇಸು ಗತಂ ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಂ. ತೇಜೋ ಏವ ವಾ ತೇಜೋಭಾವಂ ಗತನ್ತಿ ತೇಜೋಗತಂ. ಪುರಿಮೇ ಆಪೋಗತೇಪಿ ಪಚ್ಛಿಮೇ ವಾಯೋಗತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯೇನ ಚಾತಿ ಯೇನ ತೇಜೋಗತೇನ. ತಸ್ಮಿಂ ಕುಪ್ಪಿತೇ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸನ್ತಪ್ಪತಿ, ಏಕಾಹಿಕಜರಾದಿಭಾವೇನ ಉಸುಮಜಾತೋ ಹೋತಿ. ಯೇನ ಚ ಜೀರೀಯತೀತಿ ಯೇನ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಜೀರತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯವೇಕಲ್ಲತ್ತಂ ಬಲಪರಿಕ್ಖಯಂ ವಲಿಪಲಿತಾದಿಭಾವಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಯೇನ ಚ ಪರಿಡಯ್ಹತೀತಿ ಯೇನ ಕುಪ್ಪಿತೇನ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ದಯ್ಹತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಯ್ಹಾಮಿ ದಯ್ಹಾಮೀತಿ ಕನ್ದನ್ತೋ ಸತಧೋತಸಪ್ಪಿಗೋಸೀತಚನ್ದನಾದಿಲೇಪಞ್ಚ ತಾಲವಣ್ಟವಾತಞ್ಚ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ. ಯೇನ ಚ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಂ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಾಮಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯೇನ ತಂ ಅಸಿತಂ ವಾ ಓದನಾದಿ, ಪೀತಂ ವಾ ಪಾನಕಾದಿ, ಖಾಯಿತಂ ವಾ ಪಿಟ್ಠಖಜ್ಜಕಾದಿ, ಸಾಯಿತಂ ವಾ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಮಧುಫಾಣಿತಾದಿ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ರಸಾದಿಭಾವೇನ ವಿವೇಕಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾವನಾನಯೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಂ.

ಹರಿತನ್ತನ್ತಿ ಹರಿತಮೇವ. ಅಲ್ಲತಿಣಾದಿಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪನ್ಥನ್ತನ್ತಿ ಮಹಾಮಗ್ಗಮೇವ. ಸೇಲನ್ತನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಂ. ಉದಕನ್ತನ್ತಿ ಉದಕಂ. ರಮಣೀಯಂ ವಾ ಭೂಮಿಭಾಗನ್ತಿ ತಿಣಗುಮ್ಬಾದಿರಹಿತಂ, ವಿವಿತ್ತಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಂ ಭೂಮಿಭಾಗಂ. ಅನಾಹಾರಾತಿ ನಿರಾಹಾರಾ ನಿರುಪಾದಾನಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಪಕತಿಯಾವ ತೇಜೋವಿಕಾರೋ ವುತ್ತೋ, ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟಕಾಲೇ ಪನ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ತಿಟ್ಠತಿ. ನ್ಹಾರುದದ್ದುಲೇನಾತಿ ಚಮ್ಮನಿಲ್ಲೇಖನೇನ. ಅಗ್ಗಿಂ ಗವೇಸನ್ತೀತಿ ಏವರೂಪಂ ಸುಖುಮಂ ಉಪಾದಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ, ಯಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಉಸುಮಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಜ್ಜಲತಿ, ಸೇಸಮಿಧಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೩೦೫. ವಾಯೋಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ಉದ್ಧಙ್ಗಮಾ ವಾತಾತಿ ಉಗ್ಗಾರಹಿಕ್ಕಾರಾದಿಪವತ್ತಕಾ ಉದ್ಧಂ ಆರೋಹನವಾತಾ. ಅಧೋಗಮಾ ವಾತಾತಿ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಾದಿನೀಹರಣಕಾ ಅಧೋ ಓರೋಹನವಾತಾ. ಕುಚ್ಛಿಸಯಾ ವಾತಾತಿ ಅನ್ತಾನಂ ಬಹಿವಾತಾ. ಕೋಟ್ಠಾಸಯಾ ವಾತಾತಿ ಅನ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋವಾತಾ. ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನುಸಾರಿನೋತಿ ಧಮನೀಜಾಲಾನುಸಾರೇನ ಸಕಲಸರೀರೇ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಅನುಸಟಾ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕವಾತಾ. ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಸನನಾಸಿಕವಾತೋ. ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನನಾಸಿಕವಾತೋ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾವನಾನಯೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಂ.

ಗಾಮಮ್ಪಿ ವಹತೀತಿ ಸಕಲಗಾಮಮ್ಪಿ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಂ ಕುರುಮಾನಾ ಆದಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ನಿಗಮಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಧ ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟಕಾಲೇ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳವಿದ್ಧಂಸನವಸೇನ ವಾಯೋಧಾತುವಿಕಾರೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ವಿಧೂಪನೇನಾತಿ ಅಗ್ಗಿಬೀಜನಕೇನ. ಓಸ್ಸವನೇತಿ ಛದನಗ್ಗೇ, ತೇನ ಹಿ ಉದಕಂ ಸವತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಓಸ್ಸವನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೇಸಮಿಧಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

೩೦೬. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಆವುಸೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತಾನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ನಿಸ್ಸತ್ತಭಾವಂ. ಕಟ್ಠನ್ತಿ ದಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಂ. ವಲ್ಲಿನ್ತಿ ಆಬನ್ಧನವಲ್ಲಿಂ. ತಿಣನ್ತಿ ಛದನತಿಣಂ. ಮತ್ತಿಕನ್ತಿ ಅನುಲೇಪಮತ್ತಿಕಂ. ಆಕಾಸೋ ಪರಿವಾರಿತೋತಿ ಏತಾನಿ ಕಟ್ಠಾದೀನಿ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೋ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಗಾರಂತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಗಾರನ್ತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಟ್ಠಾದೀಸು ಪನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ರಾಸಿಕತೇಸು ಕಟ್ಠರಾಸಿವಲ್ಲಿರಾಸೀತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏವಮೇವ ಅಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಆಕಾಸೋ, ತಾನೇವ ಅಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪಂತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸರೀರನ್ತಿ ವೋಹಾರಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಯಥಾ ಕಟ್ಠಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಗೇಹನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ಅಗಾರಂ ಖತ್ತಿಯಗೇಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗೇಹನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಖತ್ತಿಯಸರೀರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸರೀರನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಹೇತ್ಥ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ವಾ ಜೀವೋ ವಾ ವಿಜ್ಜತಿ.

ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಞ್ಚೇವ, ಆವುಸೋ, ಚಕ್ಖೂತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧಂ? ಹೇಟ್ಠಾ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ ತೀಣಿ ಚ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ನ ಕಥಿತಾನಿ, ಇದಾನಿ ತಾನಿ ಕಥೇತುಂ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾತಿ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಂ ಅಪರಿಭಿನ್ನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ನಿರುದ್ಧೇಪಿ ಉಪಹತೇಪಿ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಲೋಹಿತೇಹಿ ಪಲಿಬುದ್ಧೇಪಿ ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಪರಿಭಿನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಅಪರಿಭಿನ್ನಂ ನಾಮ. ಬಾಹಿರಾ ಚ ರೂಪಾತಿ ಬಾಹಿರಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಾ. ತಜ್ಜೋ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋತಿ ತಂ ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಮನಸಿಕಾರೋ, ಭವಙ್ಗಾವಟ್ಟನಸಮತ್ಥಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತುಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ರೂಪಾನಂ ಅನಾಪಾಥಗತತ್ತಾಪಿ ಅಞ್ಞಾವಿಹಿತಸ್ಸಪಿ ನ ಹೋತಿ, ತಜ್ಜಸ್ಸಾತಿ ತದನುರೂಪಸ್ಸ. ವಿಞ್ಞಾಣಭಾಗಸ್ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸ.

ಯಂ ತಥಾಭೂತಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು ದ್ವಾರವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ತಥಾಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಹಭೂತಸ್ಸ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೂಪನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನ ರೂಪಜನಕತ್ತಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖಣೇ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ, ತದನನ್ತರಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಗಣನಂ ಗಚ್ಛತಿ. ವೇದನಾದಯೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ. ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಚೇತನಾವ ವುತ್ತಾ. ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಏಕತೋ ಸಙ್ಗಹೋ. ಸನ್ನಿಪಾತೋತಿ ಸಮಾಗಮೋ. ಸಮವಾಯೋತಿ ರಾಸಿ. ಯೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಛನ್ದೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ತಣ್ಹಾವೇವಚನಮೇವ, ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಛನ್ದಕರಣವಸೇನ ಛನ್ದೋ. ಆಲಯಕರಣವಸೇನ ಆಲಯೋ. ಅನುನಯಕರಣವಸೇನ ಅನುನಯೋ. ಅಜ್ಝೋಗಾಹಿತ್ವಾ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಗಹನವಸೇನ ಅಜ್ಝೋಸಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ, ಇತಿ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನೇವ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಯಾ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸು ದಿಟ್ಠಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ವಾಚಾ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ಆಜೀವೋ ವಾಯಾಮೋ ಸತಿ ಸಮಾಧಿ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೋ, ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋತಿ. ಬಹುಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಬಹುಂ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಞ್ಚೇವ, ಆವುಸೋ, ಸೋತನ್ತಿಆದಿವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೋ ಮನೋ ನಾಮ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ. ತಂ ನಿರುದ್ಧಮ್ಪಿ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಂ ಮನ್ದಥಾಮಗತಮೇವ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಪರಿಭಿನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಅಪರಿಭಿನ್ನಂ ನಾಮ. ಬಾಹಿರಾ ಚ ಧಮ್ಮಾತಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ. ನೇವ ತಾವ ತಜ್ಜಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಭವಙ್ಗಸಮಯೇನೇವ ಕಥಿತಂ. ದುತಿಯವಾರೋ ಪಗುಣಜ್ಝಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ವಾ, ಪಗುಣಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರೇನ ವಾ, ಪಗುಣಬುದ್ಧವಚನಸಜ್ಝಾಯಕರಣಾದಿನಾ ವಾ, ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ರೂಪನ್ತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ವೇದನಾದಯೋ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ. ಸಙ್ಖಾರಾ ಪನೇತ್ಥ ಫಸ್ಸಚೇತನಾವಸೇನೇವ ಗಹಿತಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಮಹಾಥೇರೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕದೇಸಮೇವ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪರಿಹೀನದೇಸನಂ ಸಬ್ಬಂ ತಂತಂದ್ವಾರವಸೇನ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ಸುತ್ತನ್ತಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಮಹಾಸಾರೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೦೭. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಸಾರೋಪಮಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇತಿ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ರುಹಿರುಪ್ಪಾದಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ನಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇ ಸಲಿಙ್ಗೇನೇವ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೇ ಜಾತೇ.

ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೋ ಕುಲಪುತ್ತೋತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಸುಕಕುಲಪುತ್ತೋತಿ ನ ನಿಯಾಮಿತೋ, ದೇವದತ್ತಂಯೇವ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸೋ ಹಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾಯ ಮಹಾಸಮ್ಮತಪವೇಣಿಯಾ ಓಕ್ಕಾಕವಂಸೇ ಜಾತತ್ತಾ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತೋ. ಓತಿಣ್ಣೋತಿ ಯಸ್ಸ ಜಾತಿ ಅನ್ತೋ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾ, ಸೋ ಜಾತಿಯಾ ಓತಿಣ್ಣೋ ನಾಮ. ಜರಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದೀಸುಪಿ ಲಾಭೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ. ಸಕ್ಕಾರೋತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಸುಕತಭಾವೋ. ಸಿಲೋಕೋತಿ ವಣ್ಣಭಣನಂ. ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಅಪಞ್ಞಾತಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಜನಾನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಲಭನ್ತಿ. ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾತಿ ಅಪ್ಪಪರಿವಾರಾ, ಪುರತೋ ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನ ಲಭನ್ತಿ.

ಸಾರೇನ ಸಾರಕರಣೀಯನ್ತಿ ರುಕ್ಖಸಾರೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖಚಕ್ಕಯುಗನಙ್ಗಲಾದಿಕಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ. ಸಾಖಾಪಲಾಸಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸಾರಸ್ಸ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಾಖಾಪಲಾಸಂ ನಾಮ, ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತೇನ ಚ ವೋಸಾನಂ ಆಪಾದೀತಿ ತೇನೇವ ಚ ಅಲಮೇತ್ತಾವತಾ ಸಾರೋ ಮೇ ಪತ್ತೋತಿ ವೋಸಾನಂ ಆಪನ್ನೋ.

೩೧೦. ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಆರಾಧೇತೀತಿ ದೇವದತ್ತೋ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞೋ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಚ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಠಿತಂ, ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ‘‘ಞಾಣದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಜಾನಂ ಅಪಸ್ಸಂ ವಿಹರನ್ತೀತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುಖುಮಂ ರೂಪಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಪಂಸುಪಿಸಾಚಕಮ್ಪಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ.

೩೧೧. ಅಸಮಯವಿಮೋಕ್ಖಂ ಆರಾಧೇತೀತಿ, ‘‘ಕತಮೋ ಅಸಮಯವಿಮೋಕ್ಖೋ? ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ, ಅಯಂ ಅಸಮಯವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೧೩) ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಆರಾಧೇತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ ಪಟಿಲಭತಿ. ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಹಿ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ, ‘‘ಕತಮೋ ಸಮಯವಿಮೋಕ್ಖೋ? ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಝಾನಾನಿ ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ಅಯಂ ಸಮಯವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮಯವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತಾ. ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಪನ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಸಕಿಂ ವಿಮುತ್ತಾನಿ ಹಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ವಿಮುತ್ತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಮೇವಾತಿ ಇಮೇ ನವ ಧಮ್ಮಾ ಅಸಮಯವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತಾ.

ಅಕುಪ್ಪಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ. ಅಯಮತ್ಥೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏತದತ್ಥಂ, ಅರಹತ್ತಫಲತ್ಥಮಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಅಯಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏತಂ ಸಾರನ್ತಿ ಏತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಸಾರಂ. ಏತಂ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಏತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಏಸಾ ಕೋಟಿ, ನ ಇತೋ ಪರಂ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾಸಾರೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಚೂಳಸಾರೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೧೨. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಸಾರೋಪಮಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪಿಙ್ಗಲಕೋಚ್ಛೋತಿ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಿಙ್ಗಲಧಾತುಕೋ. ಕೋಚ್ಛೋತಿ ಪನಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಿಙ್ಗಲಕೋಚ್ಛೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಙ್ಘಿನೋತಿಆದೀಸು ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ಸಙ್ಘೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಙ್ಘಿನೋ. ಸ್ವೇವ ಗಣೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಣಿನೋ. ಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪನವಸೇನ ತಸ್ಸ ಗಣಸ್ಸ ಆಚರಿಯಾತಿ ಗಣಾಚರಿಯಾ. ಞಾತಾತಿ ಪಞ್ಞಾತಾ ಪಾಕಟಾ. ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ವತ್ಥಮ್ಪಿ ನ ನಿವಾಸೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಮುಗ್ಗತೋ ಯಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಸಸ್ಸಿನೋ. ತಿತ್ಥಕರಾತಿ ಲದ್ಧಿಕರಾ. ಸಾಧುಸಮ್ಮತಾತಿ ಇಮೇ ಸಾಧು ಸುನ್ದರಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾ. ಬಹುಜನಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಅನ್ಧಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ. ಇದಾನಿ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ ಪೂರಣೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪೂರಣೋತಿ ತಸ್ಸ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಕಸ್ಸಪೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಸೋ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಏಕೂನದಾಸಸತಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ಜಾತೋ, ತೇನಸ್ಸ ‘‘ಪೂರಣೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಮಙ್ಗಲದಾಸತ್ತಾ ಚಸ್ಸ ‘‘ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ಅಕತಂ ವಾ ನ ಕತನ್ತಿ. ‘‘ಸೋ ಕಿಮಹಮೇತ್ಥ ವಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಲಾಯಿ. ಅಥಸ್ಸ ಚೋರಾ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿಂಸು. ಸೋ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ತಿಣೇನ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತುಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ಜಾತರೂಪೇನೇವ ಏಕಂ ಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಅರಹಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ನತ್ಥಿ ಇಮಿನಾ ಸದಿಸೋ’’ತಿ ಪೂವಭತ್ತಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ. ಸೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸಾಟಕಂ ಅನಿವತ್ಥಭಾವೇನ ಇದಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಟಕಂ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ನ ನಿವಾಸೇಸಿ, ತದೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪೂರಣೋ ಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ.

ಮಕ್ಖಲೀತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಗೋಸಾಲಾಯ ಜಾತತ್ತಾ ಗೋಸಾಲೋತಿ ದುತಿಯಂ ನಾಮಂ. ತಂ ಕಿರ ಸಕದ್ದಮಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ತೇಲಘಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ‘‘ತಾತ, ಮಾ ಖಲೀ’’ತಿ ಸಾಮಿಕೋ ಆಹ. ಸೋ ಪಮಾದೇನ ಖಲಿತ್ವಾ ಪತಿತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಭಯೇನ ಪಲಾಯಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ. ಸಾಮಿಕೋ ಉಪಧಾವಿತ್ವಾ ಸಾಟಕಕಣ್ಣೇ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸೋಪಿ ಸಾಟಕಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಚೇಲಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಲಾಯಿ, ಸೇಸಂ ಪೂರಣಸದಿಸಮೇವ.

ಅಜಿತೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಕೇಸಕಮ್ಬಲಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ. ಇತಿ ನಾಮದ್ವಯಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜಿತೋ ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಕೇಸೇಹಿ ಕತಕಮ್ಬಲೋ, ತತೋ ಪಟಿಕಿಟ್ಠತರಂ ವತ್ಥಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ತನ್ತಾವುತಾನಂ ವತ್ಥಾನಂ, ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ ತೇಸಂ ಪಟಿಕಿಟ್ಠೋ ಅಕ್ಖಾಯತಿ, ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀತೇ ಸೀತೋ ಉಣ್ಹೇ ಉಣ್ಹೋ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೩೮).

ಪಕುಧೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಕಚ್ಚಾಯನೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಇತಿ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಪಕುಧೋ ಕಚ್ಚಾಯನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸೀತುದಕಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಕೋ ಏಸ, ವಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ನ ಕರೋತಿ, ಉಣ್ಹೋದಕಂ ವಾ ಕಞ್ಜಿಯಂ ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಕರೋತಿ, ನದಿಂ ವಾ ಮಗ್ಗೋದಕಂ ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ, ‘‘ಸೀಲಂ ಮೇ ಭಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ವಾಲಿಕಥೂಪಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವರೂಪೋ ನಿಸ್ಸಿರಿಕಲದ್ಧಿಕೋ ಏಸ.

ಸಞ್ಜಯೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಬೇಲಟ್ಠಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತೋ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಣ್ಠನಕಿಲೇಸೋ ಪಲಿಬುಜ್ಝನಕಿಲೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ಕಿಲೇಸಗಣ್ಠರಹಿತಾ ಮಯನ್ತಿ ಏವಂ ವಾದಿತಾಯ ಲದ್ಧನಾಮವಸೇನ ನಿಗಣ್ಠೋ. ನಾಟಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ನಾಟಪುತ್ತೋ. ಅಬ್ಭಞ್ಞಂಸೂತಿ ಯಥಾ ತೇಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ತಥೇವ ಜಾನಿಂಸು. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ನೇಸಂ ಸಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಸಬ್ಬೇ ಅಬ್ಭಞ್ಞಂಸು. ನೋ ಚೇ, ನ ಅಬ್ಭಞ್ಞಂಸು. ತಸ್ಮಾ ಕಿಂ ತೇಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾತಿ, ಅಯಮೇತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ಭಗವಾ ನೇಸಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಕಥನೇನ ಅತ್ಥಾಭಾವತೋ ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಮೇವ ದೇಸೇತುಂ, ಧಮ್ಮಂ, ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆಹ.

೩೨೦. ತತ್ಥ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಸಚ್ಛಿಕರಣತ್ಥಂ. ನ ಛನ್ದಂ ಜನೇತೀತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಂ ನ ಜನಯತಿ. ನ ವಾಯಮತೀತಿ ವಾಯಾಮಂ ಪರಕ್ಕಮಂ ನ ಕರೋತಿ. ಓಲೀನವುತ್ತಿಕೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಲೀನಜ್ಝಾಸಯೋ ಹೋತಿ. ಸಾಥಲಿಕೋತಿ ಸಿಥಿಲಗ್ಗಾಹೀ, ಸಾಸನಂ ಸಿಥಿಲಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದಳ್ಹಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ.

೩೨೩. ಇಧ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಭಿಕ್ಖು, ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಕಥಂ ಇಮೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಧಮ್ಮಾ ಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಉತ್ತರಿತರಾ ಜಾತಾತಿ? ನಿರೋಧಪಾದಕತ್ತಾ. ಹೇಟ್ಠಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಧಮ್ಮಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾ, ಇಧ ನಿರೋಧಪಾದಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಉತ್ತರಿತರಾ ಜಾತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಇದಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳಸಾರೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಮಹಾಯಮಕವಗ್ಗೋ

೧. ಚೂಳಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೨೫. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ನಾತಿಕೇ ವಿಹರತೀತಿ ನಾತಿಕಾ ನಾಮ ಏಕಂ ತಳಾಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದ್ವಿನ್ನಂ ಚೂಳಪಿತಿಮಹಾಪಿತಿಪುತ್ತಾನಂ ದ್ವೇ ಗಾಮಾ, ತೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ. ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥೇತಿ ಇಟ್ಠಕಾಮಯೇ ಆವಸಥೇ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ ಮಹಾಜನಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ನಾತಿಕಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ. ನಾತಿಕವಾಸಿನೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಭಗವತೋ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಹದಯಾ, ‘‘ಸತ್ಥು ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಇಟ್ಠಕಾಹೇವ ಭಿತ್ತಿಸೋಪಾನತ್ಥಮ್ಭೇ ವಾಳರೂಪಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಾಸಾದಂ ಕತ್ವಾ ಸುಧಾಯ ಲಿಮ್ಪಿತ್ವಾ ಮಾಲಾಕಮ್ಮಲತಾಕಮ್ಮಾದೀನಿ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಭುಮ್ಮತ್ಥರಣಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ನಿಯ್ಯಾತೇಸುಂ. ಅಪರಾಪರಂ ಪನೇತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಮಣ್ಡಪಚಙ್ಕಮಾದೀನಿ ಕಾರಯಿಂಸು. ಇತಿ ಸೋ ವಿಹಾರೋ ಮಹಾ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥೇ’’ತಿ.

ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನದಾಯೇತಿ ತತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖಸ್ಸ ಖನ್ಧತೋ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಣ್ಠಾನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಟಪಂ ಉಟ್ಠಹಿ, ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ವನಂ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ. ದಾಯೋತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಅರಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ತಸ್ಮಾ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನದಾಯೇತಿ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನಅರಞ್ಞೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಹರನ್ತೀತಿ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಂ ಅನುಭವಮಾನಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ, ಇಧ ಖೀಣಾಸವಕಾಲೋ. ತದಾ ಹಿ ತೇ ಲದ್ಧಸ್ಸಾದಾ ಲದ್ಧಪತಿಟ್ಠಾ ಅಧಿಗತಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಹುತ್ವಾ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಂ ಅನುಭವಮಾನಾ ತತ್ಥ ವಿಹರಿಂಸು. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಯೇನ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನದಾಯೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೇಸು ವಾ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕೇಸು ವಾ, ಅನ್ತಮಸೋ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಆನನ್ದತ್ಥೇರಮ್ಪಿ ಕಞ್ಚಿ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ಅನೀಕಾ ನಿಸ್ಸಟೋ ಹತ್ಥೀ ವಿಯ, ಯೂಥಾ ನಿಸ್ಸಟೋ ಕಾಳಸೀಹೋ ವಿಯ, ವಾತಚ್ಛಿನ್ನೋ ವಲಾಹಕೋ ವಿಯ ಏಕಕೋವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವಾ ಸಯಂ ಅಗಮಾಸೀತಿ? ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಂ ಅನುಭವನ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನತೋ, ಪಚ್ಛಿಮಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪನತೋ ಧಮ್ಮಗರುಭಾವತೋ ಚ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಇಮೇ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕಂಸಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ನೇಸಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಏವಂ ತಾವ ಪಗ್ಗಣ್ಹನತೋ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಪರಮ್ಪಿಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಸಮಗ್ಗವಾಸಂ ವಸನ್ತಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಸಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿ, ಕೋ ನಾಮ ಸಮಗ್ಗವಾಸಂ ನ ವಸೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮಗ್ಗವಾಸಂ ವಸಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಪಚ್ಛಿಮಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪನತೋಪಿ ಅಗಮಾಸಿ. ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ಧಮ್ಮಗರುನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ಧಮ್ಮಗರುಭಾವೋ ರಥವಿನೀತೇ ಆವಿಕತೋವ. ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಗರುಭಾವತೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಗಮಾಸಿ.

ದಾಯಪಾಲೋತಿ ಅರಞ್ಞಪಾಲೋ. ಸೋ ತಂ ಅರಞ್ಞಂ ಯಥಾ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಪ್ಪದೇಸೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪುಪ್ಫಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ನಿಯ್ಯಾಸಂ ವಾ ದಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಂ ವಾ ನ ಹರನ್ತಿ, ಏವಂ ವತಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಸ್ಸ ಯೋಜಿತೇ ದ್ವಾರೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಂ ಅರಞ್ಞಂ ರಕ್ಖತಿ, ಪಾಲೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ದಾಯಪಾಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಅತ್ತಕಾಮರೂಪಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಂ ಕಾಮಯಮಾನಸಭಾವಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಯೋ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾಪಿ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮದೂತಕಮ್ಮಪಹಿಣಗಮನಾದೀನಂ ವಸೇನ ಏಕವೀಸತಿಅನೇಸನಾಹಿ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಅಯಂ ನ ಅತ್ತಕಾಮರೂಪೋ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಏಕವೀಸತಿಅನೇಸನಂ ಪಹಾಯ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಧುತಙ್ಗಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತರುಚಿಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಮನ್ತಂ ಪಹಾಯ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕುರುಮಾನೋ ವಿಹರತಿ, ಅಯಂ ಅತ್ತಕಾಮೋ ನಾಮ. ತೇಪಿ ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಏವರೂಪಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅತ್ತಕಾಮರೂಪಾ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ.

ಮಾ ತೇಸಂ ಅಫಾಸುಮಕಾಸೀತಿ ತೇಸಂ ಮಾ ಅಫಾಸುಕಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಭಗವನ್ತಂ ವಾರೇಸಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಮಗ್ಗಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಭಣ್ಡನಕಲಹವಿವಾದಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ತಿಖಿಣಸಿಙ್ಗೋ ಚಣ್ಡಗೋಣೋ ವಿಯ ಓವಿಜ್ಝನ್ತೋ ವಿಚರತಿ, ಅಥೇಕಮಗ್ಗೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗಮನಂ ನ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಏವಂ ಕರೋನ್ತೋ ಇಮೇಸಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಸಮಗ್ಗವಾಸಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ. ಪಾಸಾದಿಕೋ ಚ ಪನೇಸ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಸುರಸಗಿದ್ಧೋ ಮಞ್ಞೇ, ಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಣೀತದಾಯಕಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಞ್ಚ ವಣ್ಣಕಥನಾದೀಹಿ ಇಮೇಸಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ. ವಸನಟ್ಠಾನಾನಿ ಚಾಪಿ ಏತೇಸಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ನಿಬದ್ಧಾನಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾನಿ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ಪಣ್ಣಸಾಲಾ ತಯೋ ಚಙ್ಕಮಾ ತೀಣಿ ದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ತೀಣಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಾನಿ. ಅಯಂ ಪನ ಸಮಣೋ ಮಹಾಕಾಯೋ ವುಡ್ಢತರೋ ಮಞ್ಞೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಅಕಾಲೇ ಇಮೇ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಸೇನಾಸನಾ ವುಟ್ಠಾಪೇಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಏತೇಸಂ ಅಫಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ, ‘‘ಮಾ ತೇಸಂ ಅಫಾಸುಕಮಕಾಸೀ’’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ವಾರೇಸಿ.

ಕಿಂ ಪನೇಸ ಜಾನನ್ತೋ ವಾರೇಸಿ, ಅಜಾನನ್ತೋತಿ? ಅಜಾನನ್ತೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಕಮ್ಪನಾದೀನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಪವತ್ತಿಂಸು, ಅರಞ್ಞವಾಸಿನೋ ಪನ ದುಬ್ಬಲಮನುಸ್ಸಾ ಸಕಮ್ಮಪ್ಪಸುತಾ ತಾನಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಚ ನಾಮ ಯದಾ ಅನೇಕಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಯ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಸಿರಿಯಾ ಚ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ, ತದಾ ಕೋ ಏಸೋತಿ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ತದಾ ಪನ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಚೀವರಗಬ್ಭೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ವಲಾಹಕಗಬ್ಭೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸಯಮೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನ ಅಗಮಾಸಿ. ಇತಿ ನಂ ಅಜಾನನ್ತೋವ ದಾಯಪಾಲೋ ನಿವಾರೇಸಿ.

ಏತದವೋಚಾತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ಮಾ ಸಮಣಾತಿ ದಾಯಪಾಲಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾವ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಂ ತಯೋ ಜನಾ ಇಧ ವಿಹರಾಮ, ಅಞ್ಞೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಯಞ್ಚ ದಾಯಪಾಲೋ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ವಿಯ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇತಿ, ಕೋ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿವಾಟ್ಠಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸ. ಭಗವಾಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸಹ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಸರೀರೋಭಾಸಂ ಮುಞ್ಚಿ, ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನವಿರಾಜಿತಾ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ ಪಸಾರಿತಸುವಣ್ಣಪಟೋ ವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ. ಥೇರೋ, ‘‘ಅಯಂ ದಾಯಪಾಲೋ ಫಣಕತಂ ಆಸಿವಿಸಂ ಗೀವಾಯ ಗಹೇತುಂ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೋವ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಞ್ಞತರಭಿಕ್ಖುನಾ ವಿಯ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ನಿವಾರೇನ್ತೋ ಏತಂ, ‘‘ಮಾ, ಆವುಸೋ ದಾಯಪಾಲಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.

ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ? ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಮಯಂ ತಯೋ ಜನಾ ಸಮಗ್ಗವಾಸಂ ವಸಾಮ, ಸಚಾಹಂ ಏಕಕೋವ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಮಗ್ಗವಾಸೋ ನಾಮ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಿಯಮಿತ್ತೇ ಗಹೇತ್ವಾವ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಯಥಾ ಚ ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯೋ, ಏವಂ ಸಹಾಯಾನಮ್ಪಿ ಮೇ ಪಿಯೋತಿ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಸಯಂ ಅಕತ್ವಾವ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಾ ಭಗವತೋ ಆಗಮನಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಸಞ್ಞಂ ದದಮಾನೋವ ಗತೋತಿ. ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾತಿ ಇತೋ ಆಗಚ್ಛಥ. ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇಸೀತಿ ವಿಕಸಿತಪದುಮಸನ್ನಿಭೇಹಿ ಜಾಲಹತ್ಥೇಹಿ ಮಣಿವಣ್ಣಂ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೇಸು ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೇಸು ಉದಕಮಭಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಾದೇನ ಪಾದಂ ಘಂಸನ್ತೋ ಪಕ್ಖಾಲೇಸಿ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾಯೇ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನಾಮ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಪಕ್ಖಾಲೇಸೀತಿ? ಸರೀರಸ್ಸ ಉತುಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ, ತೇಸಞ್ಚ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಹಂಸನತ್ಥಂ. ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅಭಿಹಟೇನ ಉದಕೇನ ಭಗವಾ ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇಸಿ, ಪರಿಭೋಗಂ ಅಕಾಸೀತಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪೀಣಿತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಕ್ಖಾಲೇಸಿ. ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅನುರುದ್ಧಂ ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾತಿ ಸೋ ಕಿರ ತೇಸಂ ವುಡ್ಢತರೋ.

೩೨೬. ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೇ ಕತೇ ಸೇಸಾನಂ ಕತೋವ ಹೋತೀತಿ ಥೇರಞ್ಞೇವ ಏತಂ ಕಚ್ಚಿ ವೋ ಅನುರುದ್ಧಾತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ಕಚ್ಚೀತಿ ಪುಚ್ಛನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ವೋತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಚ್ಚಿ ಅನುರುದ್ಧಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಖಮನೀಯಂ, ಇರಿಯಾಪಥೋ ವೋ ಖಮತಿ? ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ವೋ ಜೀವಿತಂ ಯಾಪೇತಿ ಘಟಿಯತಿ? ಕಚ್ಚಿ ಪಿಣ್ಡಕೇನ ನ ಕಿಲಮಥ, ಕಚ್ಚಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸುಲಭಪಿಣ್ಡಂ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ವೋ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಉಳುಙ್ಕಯಾಗುಂ ವಾ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಂ ವಾ ದಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪಚ್ಚಯೇನ ಅಕಿಲಮನ್ತೇನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕಾತುಂ, ವತ್ತಮೇವ ವಾ ಏತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ. ಅಥ ತೇನ ಪಟಿವಚನೇ ದಿನ್ನೇ, ‘‘ಅನುರುದ್ಧಾ, ತುಮ್ಹೇ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ, ಮನುಸ್ಸಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಅದತ್ವಾ ಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಏತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಿಗಪೋತಕಾ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇನ್ತಾ ವಿಹರಥ, ಉದಾಹು ಸಾಮಗ್ಗಿಭಾವೋ ವೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ಕಚ್ಚಿ ಪನ ವೋ, ಅನುರುದ್ಧಾ, ಸಮಗ್ಗಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಖೀರೋದಕೀಭೂತಾತಿ ಯಥಾ ಖೀರಞ್ಚ ಉದಕಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸನ್ದತಿ, ವಿಸುಂ ನ ಹೋತಿ, ಏಕತ್ತಂ ವಿಯ ಉಪೇತಿ, ಕಚ್ಚಿ ಏವಂ ಸಾಮಗ್ಗಿವಸೇನ ಏಕತ್ತೂಪಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ವಿಹರಥಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಪಿಯಚಕ್ಖೂಹೀತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಓಲೋಕನಚಕ್ಖೂನಿ ಪಿಯಚಕ್ಖೂನಿ ನಾಮ. ಕಚ್ಚಿ ತಥಾರೂಪೇಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸನ್ತಾ ವಿಹರಥಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಏಕಂಸೇನ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಕಥಂ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಕಥನ್ತಿ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ. ಕಥಂ ಪನ ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ವಿಹರಥ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ವಿಹರಥ, ತಂ ಮೇ ಕಾರಣಂ ಬ್ರೂಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ಆವಿ ಚೇವ ರಹೋ ಚಾತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚೇವ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಚ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುಖಾ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಾನಿ ಸಹವಾಸೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಇತರಾನಿ ವಿಪ್ಪವಾಸೇ. ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಸಹವಸನ್ತೇಸು ಏಕೇನ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ವಾ ದಾರುಭಣ್ಡಂ ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಭಣ್ಡಂ ವಾ ಬಹಿ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕೇನಿದಂ ವಳಞ್ಜಿತನ್ತಿ ಅವಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಸಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ವಾ ಪನ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ತೇನ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸೇನಾಸನಪರಿಕ್ಖಾರಂ ತಥೇವ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಬ್ಬಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಪನ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಸ್ಸ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಹವಸನ್ತಸ್ಸ ಪನ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಧುರಂ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಕಥಂ ಧಮ್ಮೀಕಥಂ ಸರಭಞ್ಞಂ ಸಾಕಚ್ಛಂ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಂ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕರಣೇ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಥೇರೇಸು ಪನ ಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯಸಹಾಯೋ ನನ್ದಿಯತ್ಥೇರೋ ಕಿಮಿಲತ್ಥೇರೋ ಏವಂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಏವಂ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನೋತಿಆದಿಗುಣಕಥನಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯಮಿತ್ತೋ ನನ್ದಿಯತ್ಥೇರೋ ಕಿಮಿಲತ್ಥೇರೋ ಅವೇರೋ ಹೋತು, ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೋ ಸುಖೀ ಹೋತೂತಿ ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಹರತೋ ಪನ ಸಮ್ಮುಖಾಪಿ ಪರಮ್ಮುಖಾಪಿ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿಯೇವ.

ನಾನಾ ಹಿ ಖೋ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಕಾಯಾತಿ ಕಾಯಞ್ಹಿ ಪಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಮತ್ತಿಕಾ ವಿಯ ಚ ಓಮದ್ದಿತ್ವಾ ಏಕತೋ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಏಕಞ್ಚ ಪನ ಮಞ್ಞೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಪನ ನೋ ಹಿತಟ್ಠೇನ ನಿರನ್ತರಟ್ಠೇನ ಅವಿಗ್ಗಹಟ್ಠೇನ ಸಮಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಏಕಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಇತರೇಸಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ ವತ್ತಿಂಸೂತಿ? ಏಕಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಮಲಂ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಏಕಸ್ಸ ಚೀವರಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಸ ಪರಿಭಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಮಲಂ ಉಟ್ಠಿತಂ, ತೇನ ಮಮಾವುಸೋ, ಪತ್ತೇ ಮಲಂ ಉಟ್ಠಿತಂ ಪಚಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವುತ್ತೇ ಇತರೇ ಮಯ್ಹಂ ಚೀವರಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಧೋವಿತಬ್ಬಂ, ಮಯ್ಹಂ ಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಾರೂನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪತ್ತಕಟಾಹೇ ಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಚೀವರಂ ವಾ ಧೋವನ್ತಿ, ಪರಿಭಣ್ಡಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ. ಮಮಾವುಸೋ, ಚೀವರಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಧೋವಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಮಮ ಪಣ್ಣಸಾಲಾ ಉಕ್ಲಾಪಾ ಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಪಠಮತರಂ ಆರೋಚಿತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೩೨೭. ಸಾಧು ಸಾಧು, ಅನುರುದ್ಧಾತಿ ಭಗವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಚ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಿಣ್ಡಕೇನ ಕಿಲಮಿಮ್ಹಾತಿ ವುತ್ತೇ ನ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಅಯಞ್ಹಿ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ನಾಮ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಪಾಯಲೋಕೇಪಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಪಿ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋವ. ಅಯಂ ಪನ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವಿವಾದಪಕ್ಖನ್ದೋ, ಅಪಾಯಲೋಕೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಪಿ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಾ ಏವ, ಏತೇಸಂ ಸಾಮಗ್ಗಿಕಾಲೋ ದುಲ್ಲಭೋ, ಕದಾಚಿದೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಮಗ್ಗವಾಸಸ್ಸ ದುಲ್ಲಭತ್ತಾ ಇಧ ಭಗವಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸಿ. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪಮಾದಲಕ್ಖಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕಚ್ಚಿ ಪನ ವೋ, ಅನುರುದ್ಧಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ವಾ, ಕಚ್ಚಿ ತುಮ್ಹೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ಅಮ್ಹೇಸು ತೀಸು ಜನೇಸು. ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಟಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತಿ. ಅವಕ್ಕಾರಪಾತಿನ್ತಿ ಅತಿರೇಕಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಠಪನತ್ಥಾಯ ಏಕಂ ಸಮುಗ್ಗಪಾತಿಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಠಪೇತಿ.

ಯೋ ಪಚ್ಛಾತಿ ತೇ ಕಿರ ಥೇರಾ ನ ಏಕತೋವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿರತಾ ಹೇತೇ. ಪಾತೋವ ಸರೀರಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ತೇಸು ಯೋ ಪಠಮತರಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತ್ತನೋ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಠಮತರಂ ಉಟ್ಠಾತಿ; ಸೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಟಿನಿವತ್ತೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ – ‘‘ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಚ್ಛಾ, ಅಹಂ ಪಠಮತರಂ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಅಥ ಪತ್ತಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ಯದಿ ಪತ್ತೇ ಪಟಿವಿಸಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತಿ. ಯದಿ ಅತಿರೇಕಂ ಹೋತಿ, ಅವಕ್ಕಾರಪಾತಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಾತಿಂ ಪಿಧಾಯ ಭುಞ್ಜತಿ. ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಪತ್ತಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ವೋದಕಂ ಕತ್ವಾ ಥವಿಕಾಯ ಓಸಾಪೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸತಿ. ದುತಿಯೋಪಿ ಆಗನ್ತ್ವಾವ ಜಾನಾತಿ – ‘‘ಏಕೋ ಪಠಮಂ ಆಗತೋ, ಏಕೋ ಪಚ್ಛತೋ’’ತಿ. ಸೋ ಸಚೇ ಪತ್ತೇ ಭತ್ತಂ ಪಮಾಣಮೇವ ಹೋತಿ, ಭುಞ್ಜತಿ. ಸಚೇ ಮನ್ದಂ, ಅವಕ್ಕಾರಪಾತಿತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತಿ. ಸಚೇ ಅತಿರೇಕಂ ಹೋತಿ, ಅವಕ್ಕಾರಪಾತಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಮಾಣಮೇವ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪುರಿಮತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸತಿ. ತತಿಯೋಪಿ ಆಗನ್ತ್ವಾವ ಜಾನಾತಿ – ‘‘ದ್ವೇ ಪಠಮಂ ಆಗತಾ, ಅಹಂ ಪಚ್ಛತೋ’’ತಿ. ಸೋಪಿ ದುತಿಯತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಪತ್ತಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ವೋದಕಂ ಕತ್ವಾ ಥವಿಕಾಯ ಓಸಾಪೇತ್ವಾ ಆಸನಾನಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಾಮೇತಿ; ಪಾನೀಯಘಟೇ ವಾ ಪರಿಭೋಜನೀಯಘಟೇ ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಉದಕಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಘಟೇ ನಿಕುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅವಕ್ಕಾರಪಾತಿಯಂ ಸಚೇ ಅವಸೇಸಭತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಜಹಿತ್ವಾ ಪಾತಿಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಾಮೇತಿ; ಭತ್ತಗ್ಗಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜತಿ. ತತೋ ಕಚವರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಚಿಕಾಹಿ ಮುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸತಿ. ಇದಂ ಥೇರಾನಂ ಬಹಿವಿಹಾರೇ ಅರಞ್ಞೇ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಕರಣಟ್ಠಾನೇ ಭೋಜನಸಾಲಾಯಂ ವತ್ತಂ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ, ‘‘ಯೋ ಪಚ್ಛಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಯೋ ಪಸ್ಸತೀತಿಆದಿ ಪನ ನೇಸಂ ಅನ್ತೋವಿಹಾರೇ ವತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ವಚ್ಚಘಟನ್ತಿ ಆಚಮನಕುಮ್ಭಿಂ. ರಿತ್ತನ್ತಿ ರಿತ್ತಕಂ. ತುಚ್ಛನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಅವಿಸಯ್ಹನ್ತಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ, ಅತಿಭಾರಿಯಂ. ಹತ್ಥವಿಕಾರೇನಾತಿ ಹತ್ಥಸಞ್ಞಾಯ. ತೇ ಕಿರ ಪಾನೀಯಘಟಾದೀಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ತುಚ್ಛಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಧೋವಿತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ತೀರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಹತ್ಥವಿಕಾರೇನ ಆಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಓದಿಸ್ಸ ವಾ ಅನೋದಿಸ್ಸ ವಾ ಸದ್ದಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಓದಿಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ? ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸದ್ದೋ ಬಾಧೇಯ್ಯಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಅನೋದಿಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ? ಅನೋದಿಸ್ಸ ಸದ್ದೇ ದಿನ್ನೇ, ‘‘ಅಹಂ ಪುರೇ, ಅಹಂ ಪುರೇ’’ತಿ ದ್ವೇಪಿ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯುಂ, ತತೋ ದ್ವೀಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮೇ ತತಿಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಚ್ಛೇದೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಂಯತಪದಸದ್ದೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಅಪರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇನ ದಿಟ್ಠಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಹತ್ಥಸಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ, ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಇತರೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತತೋ ದ್ವೇ ಜನಾ ಹತ್ಥೇನ ಹತ್ಥಂ ಸಂಸಿಬ್ಬನ್ತಾ ದ್ವೀಸು ಹತ್ಥೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಹತ್ಥವಿಕಾರೇನ ದುತಿಯಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಹತ್ಥವಿಲಙ್ಘಕೇನ ಉಪಟ್ಠಪೇಮಾ’’ತಿ.

ಪಞ್ಚಾಹಿಕಂ ಖೋ ಪನಾತಿ ಚಾತುದ್ದಸೇ ಪನ್ನರಸೇ ಅಟ್ಠಮಿಯನ್ತಿ ಇದಂ ತಾವ ಪಕತಿಧಮ್ಮಸ್ಸವನಮೇವ, ತಂ ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮೇ ಪಞ್ಚಮೇ ದಿವಸೇ ದ್ವೇ ಥೇರಾ ನಾತಿವಿಕಾಲೇ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತತ್ಥ ತಯೋಪಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಏವಂ ಕರೋನ್ತಾನಂಯೇವ ಅರುಣಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ತಾವತಾ ಥೇರೇನ ಭಗವತಾ ಅಪ್ಪಮಾದಲಕ್ಖಣಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಪಮಾದಟ್ಠಾನೇಸುಯೇವ ಅಪ್ಪಮಾದಲಕ್ಖಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಪವಿಸನಕಾಲೋ, ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೋ, ನಿವಾಸನಪರಿವತ್ತನಂ, ಚೀವರಪಾರುಪನಂ, ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಣಂ ಧಮ್ಮಕಥನಂ, ಅನುಮೋದನಂ, ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಕರಣಂ, ಪತ್ತಧೋವನಂ, ಪತ್ತಓಸಾಪನಂ, ಪತ್ತಚೀವರಪಟಿಸಾಮನನ್ತಿ ಪಪಞ್ಚಕರಣಟ್ಠಾನಾನಿ ಏತಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಮಾದಕಾಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಮಾದಟ್ಠಾನೇಸುಯೇವ ಅಪ್ಪಮಾದಲಕ್ಖಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ.

೩೨೮. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪುನ ಅತ್ಥಿ ಪನ ವೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉತ್ತರಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮತೋ ಉತ್ತರಿ. ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋತಿ ಅರಿಯಭಾವಕರಣಸಮತ್ಥೋ ಞಾಣವಿಸೇಸೋ. ಕಿಞ್ಹಿ ನೋ ಸಿಯಾ, ಭನ್ತೇತಿ ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ನಾಧಿಗತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಧಿಗತೋಯೇವಾತಿ. ಯಾವ ದೇವಾತಿ ಯಾವ ಏವ.

೩೨೯. ಏವಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮೇ ಬ್ಯಾಕತೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏತಸ್ಸ ಪನ ವೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾತಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮತ್ಥಾಯ. ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ಥಾಯ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಚ್ಛಿಮಪಞ್ಹೇ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಞಾಣದಸ್ಸನವಸೇನ ಅಧಿಗತಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋತಿ ಆಹ. ಥೇರೋಪಿ ಪುಚ್ಛಾನುರೂಪೇನೇವ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ವೇದಯಿತಸುಖತೋ ಅವೇದಯಿತಸುಖಂ ಸನ್ತತರಂ ಪಣೀತತರಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಉತ್ತರಿತರಂ ವಾ ಪಣೀತತರಂ ವಾ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಾತಿ ಆಹ.

೩೩೦. ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯಾತಿ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಾನಿಸಂಸಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚಾ, ತೇನ ತೇಸಂ ಪಟಿವೇಧತ್ಥಾಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ. ಸಾಮಗ್ಗಿರಸೇನ ಪನ ಅಯಞ್ಚ ಅಯಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸೋತಿ ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಾನಿಸಂಸಮೇವ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ಕಥೇಸಿ. ಭಗವನ್ತಂ ಅನುಸಂಯಾಯಿತ್ವಾತಿ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ. ತೇ ಕಿರ ಭಗವತೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಅಗಮಂಸು, ಅಥ ಭಗವಾ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪರಿವೇಣಪರಿಯನ್ತಂ ಗತಕಾಲೇ, ‘‘ಆಹರಥ ಮೇ ಪತ್ತಚೀವರಂ, ತುಮ್ಹೇ ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಥಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ತತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ತತೋ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಯಂ ಆಯಸ್ಮತೋತಿ ಭಗವನ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದೀನಿ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಕಥಾಯ ಅಟ್ಟಿಯಮಾನಾ ಅಧಿಗಮಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಆಹಂಸು. ಇಮಾಸಞ್ಚ ಇಮಾಸಞ್ಚಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಂ. ಚೇತಸಾ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ವಿದಿತೋತಿ ಅಜ್ಜ ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇಸುಂ, ಅಜ್ಜ ಲೋಕುತ್ತರಾಯಾತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿದಿತಂ. ದೇವತಾಪಿ ಮೇತಿ, ಭನ್ತೇ ಅನುರುದ್ಧ, ಅಜ್ಜ ಅಯ್ಯೋ ನನ್ದಿಯತ್ಥೇರೋ, ಅಜ್ಜ ಅಯ್ಯೋ ಕಿಮಿಲತ್ಥೇರೋ ಇಮಾಯ ಚ ಇಮಾಯ ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇಸೀತಿ ಏವಮಾರೋಚೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಹಾಭಿಪುಟ್ಠೇನಾತಿ ತಮ್ಪಿ ಮಯಾ ಸಯಂ ವಿದಿತನ್ತಿ ವಾ ದೇವತಾಹಿ ಆರೋಚಿತನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ತಕೇನೇವ ಮುಖಂ ಮೇ ಸಜ್ಜನ್ತಿ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅಪುಟ್ಠೇನೇವ ಮೇ ನ ಕಥಿತಂ. ಭಗವತಾ ಪನ ಪಞ್ಹಾಭಿಪುಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಪುಚ್ಛಿತೇನ ಸತಾ ಬ್ಯಾಕತಂ, ತತ್ರ ಮೇ ಕಿಂ ನ ರೋಚಥಾತಿ ಆಹ.

೩೩೧. ದೀಘೋತಿ ‘‘ಮಣಿ ಮಾಣಿವರೋ ದೀಘೋ, ಅಥೋ ಸೇರೀಸಕೋ ಸಹಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೯೩) ಏವಂ ಆಗತೋ ಅಟ್ಠವೀಸತಿಯಾ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತೀನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಏಕೋ ದೇವರಾಜಾ. ಪರಜನೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ವೇಸ್ಸವಣೇನ ಪೇಸಿತೋ ಏತಂ ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಸಯಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥತೋ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವಾ ಅತ್ತನಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನೇ ತಿಣ್ಣಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಜ್ಜ ಮಹತೀ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಮಯಾಪಿ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಭಾಗಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಸತ್ಥು ಪದಾನುಪದಿಕೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಗಚ್ಛನ್ತೇಪಿ ನ ಗತೋ, – ‘‘ಇಮೇ ಥೇರಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪನ ತತ್ಥೇವ ಠಿತೋ. ಅಥ ತೇ ದ್ವೇ ಥೇರೇ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಂ ಪಲಿವೇಠೇನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ, – ‘‘ಇಮೇ ಥೇರಾ ಭಗವನ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಯೋ ಸಬ್ಬಗುಣೇ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಭಗವತೋವ ಮಚ್ಛರಾಯನ್ತಿ, ನ ಸಹನ್ತಿ, ಅತಿವಿಯ ನಿಲೀಯನ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಿ, ನ ದಾನಿ ತೇಸಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತುಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಪಥವಿತೋ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಏತೇಸಂ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ.

ಲಾಭಾ ವತ, ಭನ್ತೇತಿ ಯೇ, ಭನ್ತೇ, ವಜ್ಜಿರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ಭಗವನ್ತಞ್ಚ ಇಮೇ ಚ ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಲಭನ್ತಿ, ವನ್ದಿತುಂ ಲಭನ್ತಿ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದಾತುಂ ಲಭನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಂ ಲಭನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಲಾಭಾ, ಭನ್ತೇ, ವಜ್ಜೀನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಸೋ ಕಿರ ಅತ್ತನೋ ಯಕ್ಖಾನುಭಾವೇನ ಮಹನ್ತಂ ಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಸಕಲಂ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೋ ತಂ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ. ತೇನ ಚಸ್ಸ ತೇಸು ರುಕ್ಖಪಬ್ಬತಾದೀಸು ಅಧಿವತ್ಥಾ ಭುಮ್ಮಾ ದೇವತಾ ಸದ್ದಂ ಅಸ್ಸೋಸುಂ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ’’ತಿ. ಅನುಸ್ಸಾವೇಸುನ್ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾವೇಸುಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾತಿ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ. ತಞ್ಚೇಪಿ ಕುಲನ್ತಿ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಇಮೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಏವಂ ಸೀಲವನ್ತೋ ಗುಣವನ್ತೋ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ತಞ್ಚೇಪಿ ಕುಲಂ ಏತೇ ತಯೋ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಂ ಅನುಸ್ಸರೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ಮಹಾಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೩೨. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನದಾಯೇತಿ ಇದಂ ವಸನಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞೇಸು ಹಿ ಸುತ್ತೇಸು, ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ’’ತಿ ಏವಂ ಪಠಮಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಮಹಾಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತೇ ಭಗವತೋ ಗೋಚರಗಾಮೋ ಅನಿಬನ್ಧೋ, ಕೋಚಿದೇವ ಗೋಚರಗಾಮೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಪರಿದೀಪಿತಂ. ಅರಞ್ಞನಿದಾನಕಂ ನಾಮೇತಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ. ಸಮ್ಬಹುಲೇಹೀತಿ ಬಹುಕೇಹಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾತೇಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಸ್ಸುತೇಹಿ ಪಾಕಟೇಹಿ. ಥೇರೇಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದೀಹಿ ಥಿರಕಾರಕೇಹೇವ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಥೇರೇಹಿ, ಸವನನ್ತೇ ಜಾತತ್ತಾ ಸಾವಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ. ಇದಾನಿ ತೇ ಥೇರೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಆಯಸ್ಮತಾ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಾಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ. ಚಕ್ಖುಮನ್ತಾನಂ ಗಗನಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚನ್ದೋ ವಿಯ, ಸಮುದ್ದತೀರೇ ಠಿತಾನಂ ಸಾಗರೋ ವಿಯ ಚ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಗುಣವಸೇನೇವ ಮಹನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಂ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ ಸೀಹನಾದಸುತ್ತಂ ರಥವಿನೀತಂ ಮಹಾಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಂ ಮಹಾವೇದಲ್ಲಂ ಚಾತುಮಸುತ್ತಂ ದೀಘನಖಂ ಅನುಪದಸುತ್ತಂ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಸುತ್ತಂ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಸಮ್ಪಸಾದನೀಯಂ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತಂ ದಸುತ್ತರಸುತ್ತಂ ಪವಾರಣಾಸುತ್ತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೫ ಆದಯೋ) ಸುಸಿಮಸುತ್ತಂ ಥೇರಪಞ್ಹಸುತ್ತಂ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೋ ಥೇರಸೀಹನಾದಸುತ್ತಂ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏತದಗ್ಗಸ್ಮಿಞ್ಹಿ, ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಯದಿದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೮೮-೧೮೯) ವುತ್ತಂ.

ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಗುಣೇಹಿ ಚ ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಪಾಕಟೋ ಮಹಾ. ಅಪಿಚಸ್ಸ ಅನುಮಾನಸುತ್ತಂ, ಚೂಳತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯಸುತ್ತಂ ಮಾರತಜ್ಜನಿಯಸುತ್ತಂ ಪಾಸಾದಕಮ್ಪನಂ ಸಕಲಂ ಇದ್ಧಿಪಾದಸಂಯುತ್ತಂ ನನ್ದೋಪನನ್ದದಮನಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಕಾಲೇ ದೇವಲೋಕಗಮನಂ ವಿಮಾನವತ್ಥು ಪೇತವತ್ಥು ಥೇರಸ್ಸ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತದಗ್ಗಸ್ಮಿಞ್ಹಿ, ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೯೦) ವುತ್ತಂ.

ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಗುಣೇಹಿ ಚ ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಪಾಕಟೋ ಮಹಾ. ಅಪಿಚಸ್ಸ ಚೀವರಪರಿವತ್ತನಸುತ್ತಂ ಜಿಣ್ಣಚೀವರಸುತ್ತಂ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪ ಆದಯೋ) ಚನ್ದೋಪಮಂ ಸಕಲಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತಂ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸಸುತ್ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತದಗ್ಗಸ್ಮಿಞ್ಹಿ, ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧುತವಾದಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೯೧) ವುತ್ತಂ.

ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಗುಣೇಹಿ ಚ ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಪಾಕಟೋ ಮಹಾ. ಅಪಿಚಸ್ಸ ಚೂಳಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತಂ ನಳಕಪಾನಸುತ್ತಂ ಅನುತ್ತರಿಯಸುತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಸುತ್ತಂ ಅನುರುದ್ಧಸಂಯುತ್ತಂ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಸುತ್ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತದಗ್ಗಸ್ಮಿಞ್ಹಿ, ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಅನುರುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೯೨) ವುತ್ತಂ.

ಆಯಸ್ಮತಾ ಚ ರೇವತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ದ್ವೇ ರೇವತಾ ಖದಿರವನಿಯರೇವತೋ ಚ ಕಙ್ಖಾರೇವತೋ ಚ. ತತ್ಥ ಖದಿರವನಿಯರೇವತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕೋ, ನ ಸೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯೋ ಗುಳೋ, ಅಕಪ್ಪಿಯಾ ಮುಗ್ಗಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೭೨) ಏವಂ ಕಙ್ಖಾಬಹುಲೋ ಪನ ಥೇರೋ ಇಧ ರೇವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಗುಣೇಹಿ ಚ ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಪಾಕಟೋ ಮಹಾ. ಅಪಿಚಸ್ಸ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನೇನಪಿ ಏತದಗ್ಗೇನಪಿ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತದಗ್ಗಸ್ಮಿಞ್ಹಿ, ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಝಾಯೀನಂ ಯದಿದಂ ಕಙ್ಖಾರೇವತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೦೪) ವುತ್ತಂ.

ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಪಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಗುಣೇಹಿ ಚ ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಪಾಕಟೋ ಮಹಾ. ಅಪಿಚಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸುತ್ತಂ ಬಾಹಿತಿಕಸುತ್ತಂ ಆನೇಞ್ಜಸಪ್ಪಾಯಂ ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಬಹುಧಾತುಕಂ ಚೂಳಸುಞ್ಞತಂ ಮಹಾಸುಞ್ಞತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಸುತ್ತಂ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಂ ಮಹಾನಿದಾನಂ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸುಭಸುತ್ತಂ ಚೂಳನಿಯಲೋಕಧಾತುಸುತ್ತಂ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತದಗ್ಗಸ್ಮಿಞ್ಹಿ, ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೯-೨೨೩) ವುತ್ತಂ.

ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇಹೀತಿ ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತೇಹೇವ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಮಹಾಗುಣತಾಯ ಪಾಕಟೇಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇಹಿ ಬಹೂಹಿ ಥೇರೇಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವಾ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನದಾಯೇ ವಿಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಸಯಂ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಮಹಾಪಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಾ ದಸಬಲಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಿಹಾಸಿ. ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಸಯಂ ಇದ್ಧಿಮಾ, ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಸಯಂ ಧುತವಾದೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ಸಯಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ರೇವತೋ ಸಯಂ ಝಾನಾಭಿರತೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಸಯಂ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಬಹುಸ್ಸುತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಾ ದಸಬಲಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಿಹಾಸಿ, ಏವಂ ತದಾ ಏತೇ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಮಹಾಥೇರಾ ತಿಂಸಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ದಸಬಲಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಿಹರಿಂಸೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಿವೇಕತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ. ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಪಚ್ಛಿಮಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ವನನ್ತೇ ಕೀಳನ್ತಸ್ಸ ಮತ್ತಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ಕಣ್ಣತೋ ಪತಮಾನಂ ಕುಣ್ಡಲಂ ವಿಯ, ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಸಮುಗ್ಗೇ ಪಕ್ಖಿಪಮಾನಂ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಂ ವಿಯ, ಮಣಿನಾಗದನ್ತತೋ ಪತಮಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ವಿಯ ಚ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛಮಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನಂ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಅದ್ದಸ. ತದನನ್ತರಂ ಪಾಚೀನಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನೇಮಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತಯಮಾನಂ ರಜತಚಕ್ಕಂ ವಿಯ, ರಜತಕೂಟತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ಖೀರಧಾರಾಮಣ್ಡಂ ವಿಯ, ಸಪಕ್ಖೇ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಗಗನತಲೇ ಪಕ್ಖನ್ದಮಾನಂ ಸೇತಹಂಸಂ ವಿಯ ಚ ಮೇಘವಣ್ಣಾಯ ಸಮುದ್ದಕುಚ್ಛಿತೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಚೀನಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕೇ ಸಸಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಏಕೂನಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಅದ್ದಸ. ತತೋ ಸಾಲವನಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಸಾಲರುಕ್ಖಾ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಾ ದುಕೂಲಪಾರುತಾ ವಿಯ, ಮುತ್ತಾಕಲಾಪವಿನದ್ಧಾ ವಿಯ ಚ ವಿರೋಚಿಂಸು. ಭೂಮಿತಲಂ ಪುಪ್ಫಸನ್ಥರಪೂಜಾಯ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ವಿಯ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಪತನ್ತೇನ ಪುಪ್ಫರೇಣುನಾ ಲಾಖಾರಸೇನ ಸಿಞ್ಚಮಾನಂ ವಿಯ ಚ ಅಹೋಸಿ. ಭಮರಮಧುಕರಗಣಾ ಕುಸುಮರೇಣುಮದಮತ್ತಾ ಉಪಗಾಯಮಾನಾ ವಿಯ ವನನ್ತರೇಸು ವಿಚರನ್ತಿ. ತದಾ ಚ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋವ ಹೋತಿ. ಅಥ ಥೇರೋ, ‘‘ಕಾಯ ನು ಖೋ ಅಜ್ಜ ರತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಚ ನಾಮ ಪಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಯ್ಹಂ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮರತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪನ ಏಕಕೋವ ಅಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯಸಹಾಯಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ.

ಏವಮಾವುಸೋತಿ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋತಿ ಥೇರೋಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನೋವ ಅರಿಯಸಾವಕೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾವುಸೋ, ತ್ವಂ, ಮಯ್ಹಂ ಸೀಸಂ ವಾ ರುಜ್ಜತಿ ಪಿಟ್ಠಿ ವಾತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೇಸಾಪದೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ತುಟ್ಠಹದಯೋವ, ‘‘ಏವಮಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ ಚ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಅನುಬನ್ಧಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದ್ವೇ ಮಹಾಥೇರಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಿತಾನಿ ದ್ವೇ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಾನಿ ವಿಯ, ದ್ವೇ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಾನಿ ವಿಯ, ದ್ವೇ ಛದ್ದನ್ತನಾಗರಾಜಾನೋ ವಿಯ, ದ್ವೇ ಸೀಹಾ ವಿಯ, ದ್ವೇ ಬ್ಯಗ್ಘಾ ವಿಯ ಚ ವಿರೋಚಿಂಸು. ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ದ್ವೇ ಮಹಾಥೇರೇ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸೂರಿಯಂ ವನನ್ತಂ ಪವಿಸನ್ತಂ ವಿಯ, ಪಾಚೀನಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಚನ್ದಂ ವನನ್ತತೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಂ ವಿಯ, ಸಾಲವನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಮೇವ ಸಾಲವನಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಅಜ್ಜ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ, ಇಮೇ ಚ ಮೇ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಮಹನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಹಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ಪದಾನುಪದಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಅನುರುದ್ಧೋ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂ’’ತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ. ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಿತಾ ತಯೋ ಚನ್ದಾ ವಿಯ, ಸೂರಿಯಾ ವಿಯ, ಸೀಹಾ ವಿಯ ಚ ವಿರೋಚಮಾನಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು.

೩೩೩. ಏವಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೇ ಪನ ತೇ ಮಹಾಥೇರೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅತ್ತನೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋಯೇವ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಹನ್ತಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಯಾಪಿ ತಸ್ಸ ಭಾಗಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಖೋ ಪನ ಏಕಕೋವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯಸಹಾಯಮ್ಪಿ ರೇವತತ್ಥೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ತೇ ದ್ವೇ ಜನಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಿತಾ ದ್ವೇ ಚನ್ದಾ ವಿಯ, ಸೂರಿಯಾ ವಿಯ, ಸೀಹಾ ವಿಯ ಚ ವಿರೋಚಮಾನಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ. ದಿಸ್ವಾನ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಏತದವೋಚಾತಿ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಕಥಾಉಪಚಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಮೇತಂ, ‘‘ಏತು ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ರಮಣೀಯಂ, ಆವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಧಂ ರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ವನರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ಪುಗ್ಗಲರಾಮಣೇಯ್ಯಕಞ್ಚ. ತತ್ಥ ವನಂ ನಾಮ ನಾಗಸಲಳಸಾಲಚಮ್ಪಕಾದೀಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನಂ ಹೋತಿ ಬಹಲಚ್ಛಾಯಂ ಪುಪ್ಫಫಲೂಪಗಂ ವಿವಿಧರುಕ್ಖಂ ಉದಕಸಮ್ಪನ್ನಂ ಗಾಮತೋ ನಿಸ್ಸಟಂ, ಇದಂ ವನರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ನಾಮ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

‘‘ರಮಣೀಯಾನಿ ಅರಞ್ಞಾನಿ, ಯತ್ಥ ನ ರಮತೀ ಜನೋ;

ವೀತರಾಗಾ ರಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ತೇ ಕಾಮಗವೇಸಿನೋ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೯೯);

ವನಂ ಪನ ಸಚೇಪಿ ಉಜ್ಜಙ್ಗಲೇ ಹೋತಿ ನಿರುದಕಂ ವಿರಲಚ್ಛಾಯಂ ಕಣ್ಟಕಸಮಾಕಿಣ್ಣಂ, ಬುದ್ಧಾದಯೋಪೇತ್ಥ ಅರಿಯಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ಇದಂ ಪುಗ್ಗಲರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ನಾಮ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಗಾಮೇ ವಾ ಯದಿ ವಾರಞ್ಞೇ, ನಿನ್ನೇ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಥಲೇ;

ಯತ್ಥ ಅರಹನ್ತೋ ವಿಹರನ್ತಿ, ತಂ ಭೂಮಿರಾಮಣೇಯ್ಯಕ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೯೮);

ಇಧ ಪನ ತಂ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ. ತದಾ ಹಿ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನಂ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ಹೋತಿ ಕುಸುಮಗನ್ಧಸುಗನ್ಧಂ, ಸದೇವಕೇ ಚೇತ್ಥ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ತಿಂಸಸಹಸ್ಸಮತ್ತೇಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾತಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹರತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ರಮಣೀಯಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನ’’ನ್ತಿ.

ದೋಸಿನಾತಿ ದೋಸಾಪಗತಾ, ಅಬ್ಭಂ ಮಹಿಕಾ ಧೂಮೋ ರಜೋ ರಾಹೂತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿರಹಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಲಿಫುಲ್ಲಾ, ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ ಅಪುಪ್ಫಿತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ದಿಬ್ಬಾ ಮಞ್ಞೇ ಗನ್ಧಾ ಸಮ್ಪವನ್ತೀತಿ ದಿಬ್ಬಾ ಮನ್ದಾರಪುಪ್ಫಕೋವಿಳಾರಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಚನ್ದನಚುಣ್ಣಗನ್ಧಾ ವಿಯ ಸಮನ್ತಾ ಪವಾಯನ್ತಿ, ಸಕ್ಕಸುಯಾಸನ್ತುಸಿತನಿಮ್ಮಾನರತಿಪರನಿಮ್ಮಿತಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಓತಿಣ್ಣಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ವಾಯನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

ಕಥಂರೂಪೇನ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದಾತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಥೇರಾನಂ ಸಙ್ಘನವಕೋವ. ಕಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ತಂಯೇವ ಪಠಮಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ? ಮಮಾಯಿತತ್ತಾ. ತೇ ಹಿ ದ್ವೇ ಥೇರಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಮಮಾಯಿಂಸು. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ, ‘‘ಮಯಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸತ್ಥು ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಮಮಾಯಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಂ ಮಮಾಯಿ, ಕುಲದಾರಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪಜ್ಝಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ. ಏವಂ ಏಕಮೇಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಂ ಗಣ್ಹಾಪಿತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಪಣೀತಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿಪಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸೇವ ದೇತಿ.

ಏಕೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಬುದ್ಧರತನಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಘರತನಸ್ಸ ಚ ಪೂಜಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಧಮ್ಮರತನಂ ಪೂಜಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ? ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಸಚೇಸಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಧಮ್ಮರತನಂ ಪೂಜಿತುಕಾಮೋ, ಏಕಂ ಬಹುಸ್ಸುತಂ ಪೂಜೇಹೀ’’ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಚಿಕ್ಖಥಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬಹುಸ್ಸುತಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಚಿಕ್ಖಥಾತಿ ಆಹ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಥೇರಂ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕೇನ ಚೀವರೇನ ಪೂಜೇಸಿ. ಥೇರೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಭಗವಾ ‘‘ಕುತೋ, ಆನನ್ದ, ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಏಕೇನ, ಭನ್ತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ದಿನ್ನಂ, ಇದಂ ಪನಾಹಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ದಾತುಕಾಮೋತಿ. ದೇಹಿ, ಆನನ್ದಾತಿ. ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕನ್ತೋ, ಭನ್ತೇತಿ. ಆಗತಕಾಲೇ ದೇಹೀತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ. ಕದಾ ಪನ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ? ದಸಾಹಮತ್ತೇನ, ಭನ್ತೇತಿ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಆನನ್ದ, ದಸಾಹಪರಮಂ ಅತಿರೇಕಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತು’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ. ೪೬೧; ಮಹಾವ. ೩೪೭) ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ತಥೇವ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮನಾಪಂ ಲಭತಿ, ತಂ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ದೇತಿ. ಏವಂ ತೇ ಥೇರಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಮಮಾಯಿಂಸು, ಇತಿ ಮಮಾಯಿತತ್ತಾ ಪಠಮಂ ಪುಚ್ಛಿ.

ಅಪಿಚ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ ನಾಮೇಸಾ ಖುದ್ದಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಆನನ್ದಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಆನನ್ದೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಭಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ. ತತೋ ರೇವತಂ, ಅನುರುದ್ಧಂ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪಂ, ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ. ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಭಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ. ತತೋ ಪಞ್ಚಪಿ ಥೇರಾ ಮಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಭಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾ ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಾ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಸಬಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾ ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಜನಪದಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಟ್ಟೋ ಗಾಮಭೋಜಕಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಚ್ಛಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಜನಪದಭೋಜಕಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಮಹಾವಿನಿಚ್ಛಯಅಮಚ್ಚಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಸೇನಾಪತಿಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಉಪರಾಜಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿನಿಚ್ಛಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ರಾಜಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ರಞ್ಞಾ ವಿನಿಚ್ಛಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಟ್ಟೋ ಅಪರಾಪರಂ ನ ಸಞ್ಚರತಿ, ರಾಜವಚನೇನೇವ ಛಿಜ್ಜತಿ. ಏವಮೇವಂ ಅಹಞ್ಹಿ ಪಠಮಂ ಆನನ್ದಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ…ಪೇ… ಅಥ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಸಬಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾ ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರೋ ಪಠಮಂ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ.

ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಹೋತೀತಿ ಬಹು ಅಸ್ಸ ಸುತಂ ಹೋತಿ, ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಪಾಳಿಅನುಸನ್ಧಿಪುಬ್ಬಾಪರವಸೇನ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುತಧರೋತಿ ಸುತಸ್ಸ ಆಧಾರಭೂತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಇತೋ ಗಹಿತಂ ಇತೋ ಪಲಾಯತಿ, ಛಿದ್ದಘಟೇ ಉದಕಂ ವಿಯ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಏಕಂ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಾ ವಾಚೇತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಯಂ ನ ಸುತಧರೋ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹಿತಕಾಲಸದಿಸಮೇವ ಹೋತಿ, ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ನ ನಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ಸುತಧರೋ ನಾಮ. ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋತಿ ಸುತಸ್ಸ ಸನ್ನಿಚಯಭೂತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಸುತಂ ಹದಯಮಞ್ಜೂಸಾಯ ಸನ್ನಿಚಿತಂ ಸಿಲಾಯಂ ಲೇಖಾ ವಿಯ, ಸುವಣ್ಣಘಟೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಾ ವಿಯ ಚ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಯಂ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ ನಾಮ. ಧಾತಾತಿ ಠಿತಾ ಪಗುಣಾ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಾತಂ ಪಗುಣಂ ನಿಚ್ಚಲಿತಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಸುಕಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ಕಥೇಹೀತಿ ವುತ್ತೇ ಸಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮನುಗ್ಗಾಹಿತ್ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವದತಿ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಧಾತಂ ಪಗುಣಂ ಭವಙ್ಗಸೋತಸದಿಸಂ ಹೋತಿ, ಅಸುಕಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ಕಥೇಹೀತಿ ವುತ್ತೇ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಕಥೇತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಾತಾ’’ತಿ.

ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾತಿ ಸುತ್ತದಸಕ-ವಗ್ಗದಸಕ-ಪಣ್ಣಾಸದಸಕಾನಂ ವಸೇನ ವಾಚಾಯ ಸಜ್ಝಾಯಿತಾ. ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾ, ಯಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ಸಜ್ಝಾಯಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಮನಸಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಮಹಾದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ರೂಪಗತಂ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಕಾರಣತೋ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ. ಪರಿಮಣ್ಡಲೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಪದಮೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ತಂ ಅಕ್ಖರಪಾರಿಪೂರಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸವಿಧಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯೋ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವರೂಪೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಿಚ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಪರಿಸತಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ನಿಕ್ಖಪಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಉಪಾರಮ್ಭಕರಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಮಂ ಕಥೇತಿ, ತದತ್ಥಂ ಓಹಾರೇತಿ, ಏವಮಿದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಖಿಪನ್ತೋ ಏಕಪಸ್ಸೇನೇವ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಕಾಲಂ ಞತ್ವಾ ವುಟ್ಠಹತಿ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸುತ್ತಂ ಪನ ನಿಕ್ಖತ್ತಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಕಥಾ ಅಪರಿಮಣ್ಡಲಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಏಕಪದಮ್ಪಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅನುಸನ್ಧಿಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರಞ್ಚ ಅಮಕ್ಖೇನ್ತೋ ಆಚರಿಯೇಹಿ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ತುಲಿಕಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ, ಗಮ್ಭೀರಮಾತಿಕಾಯ ಉದಕಂ ಪೇಸೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಪದಂ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೋ ಸಿನ್ಧವಾಜಾನೀಯೋ ವಿಯ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಕಥಾ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏವರೂಪಿಂ ಕಥಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಪರಿಮಣ್ಡಲೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ಆರಭಿತ್ವಾ ಆರದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತುರಿತತುರಿತೋ ಅರಣಿಂ ಮನ್ಥೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಉಣ್ಹಖಾದನೀಯಂ ಖಾದನ್ತೋ ವಿಯ, ಪಾಳಿಯಾ ಅನುಸನ್ಧಿಪುಬ್ಬಾಪರೇಸು ಗಹಿತಂ ಗಹಿತಮೇವ ಅಗ್ಗಹಿತಂ ಅಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಚ ಕತ್ವಾ ಪುರಾಣಪಣ್ಣನ್ತರೇಸು ಚರಮಾನಂ ಗೋಧಂ ಉಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಹರನ್ತೋ ಓಸಾಪೇನ್ತೋ ಓಹಾಯ ಗಚ್ಛತಿ. ಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಕಾಲೇನ ಸೀಘಂ ಕಾಲೇನ ದನ್ಧಂ ಕಾಲೇನ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕಾಲೇನ ಖುದ್ದಕಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ. ಯಥಾ ಪೇತಗ್ಗಿ ಕಾಲೇನ ಜಲತಿ, ಕಾಲೇನ ನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಏವಮೇವ ಇಧ ಪೇತಗ್ಗಿಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಪರಿಸಾಯ ಉಟ್ಠಾತುಕಾಮಾಯ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆರಭತಿ. ಯೋಪಿ ಕಥೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾಯತಿ, ನಿತ್ಥುನನ್ತೋ ಕನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ಕಥೇತಿ, ಇಮೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಥಾ ಅಪ್ಪಬನ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಸುತ್ತಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯೇಹಿ ದಿನ್ನನಯೇ ಠಿತೋ ಅಚ್ಛಿನ್ನಧಾರಂ ಕತ್ವಾ ನದೀಸೋತಂ ವಿಯ ಪವತ್ತೇತಿ, ಆಕಾಸಗಙ್ಗತೋ ಭಸ್ಸಮಾನಂ ಉದಕಂ ವಿಯ ನಿರನ್ತರಂ ಕಥಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಸ ಕಥಾ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧಾ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೇಹೀ’’ತಿ. ಅನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾತಾಯಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಸಯಾನಂ ಸಮುಗ್ಘಾತತ್ಥಾಯ. ಏವರೂಪೇನಾತಿ ಏವರೂಪೇನ ಬಹುಸ್ಸುತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ತಥಾರೂಪೇನೇವ ಭಿಕ್ಖುಸತೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇನ ವಾ ಸಙ್ಘಾಟಿಕಣ್ಣೇನ ವಾ ಸಙ್ಘಾಟಿಕಣ್ಣಂ, ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಹಚ್ಚ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನಂ ಸೋಭೇಯ್ಯ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೩೩೪. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಅಸ್ಸ ಆರಾಮೋತಿ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾರಾಮೋ. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನೇ ರತೋತಿ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನರತೋ.

೩೩೫. ಸಹಸ್ಸಂ ಲೋಕಾನನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸಂ ಲೋಕಧಾತೂನಂ. ಏತ್ತಕಞ್ಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ಧುವಸೇವನಂ ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಂ, ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಪನ ಥೇರೋ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸಾನಿ ವೋಲೋಕೇತಿಯೇವ. ಉಪರಿಪಾಸಾದವರಗತೋತಿ ಸತ್ತಭೂಮಕಸ್ಸ ವಾ ನವಭೂಮಕಸ್ಸ ವಾ ಪಾಸಾದವರಸ್ಸ ಉಪರಿ ಗತೋ. ಸಹಸ್ಸಂ ನೇಮಿಮಣ್ಡಲಾನಂ ವೋಲೋಕೇಯ್ಯಾತಿ ಪಾಸಾದಪರಿವೇಣೇ ನಾಭಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾನಂ ನೇಮಿವಟ್ಟಿಯಾ ನೇಮಿವಟ್ಟಿಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಾನಂ ನೇಮಿಮಣ್ಡಲಾನಂ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾತಪಾನಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ನಾಭಿಯೋಪಿ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅರಾಪಿ ಅರನ್ತರಾನಿಪಿ ನೇಮಿಯೋಪಿ. ಏವಮೇವ ಖೋ, ಆವುಸೋತಿ, ಆವುಸೋ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋ ಭಿಕ್ಖು ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ ಸಹಸ್ಸಂ ಲೋಕಾನಂ ವೋಲೋಕೇತಿ. ತಸ್ಸ ಪಾಸಾದೇ ಠಿತಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಕ್ಕನಾಭಿಯೋ ವಿಯ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಸಿನೇರುಸಹಸ್ಸಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಅರಾ ವಿಯ ದೀಪಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅರನ್ತರಾನಿ ವಿಯ ದೀಪಟ್ಠಿತಮನುಸ್ಸಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ. ನೇಮಿಯೋ ವಿಯ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ.

೩೩೬. ಆರಞ್ಞಿಕೋತಿ ಸಮಾದಿಣ್ಣಅರಞ್ಞಧುತಙ್ಗೋ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೩೩೭. ನೋ ಚ ಸಂಸಾದೇನ್ತೀತಿ ನ ಓಸಾದೇನ್ತಿ. ಸಹೇತುಕಞ್ಹಿ ಸಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತುಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಂಸಾದೇತಿ ನಾಮ. ಏವಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪವತ್ತಿನೀ ಹೋತೀತಿ ನದೀಸೋತೋದಕಂ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ.

೩೩೮. ಯಾಯ ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ಯಾಯ ಲೋಕಿಯಾಯ ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ, ಯಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ.

೩೩೯. ಸಾಧು ಸಾಧು ಸಾರಿಪುತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಸಾಧುಕಾರೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ದಿನ್ನೋ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವಾ ಆಲಪತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಯಥಾ ತಂ ಆನನ್ದೋವಾತಿ ಯಥಾ ಆನನ್ದೋವ ಸಮ್ಮಾ ಬ್ಯಾಕರಣಮಾನೋ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಬ್ಯಾಕತಂ ಆನನ್ದೇನ ಅತ್ತನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ, ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಮೇವ ಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಹಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ಅಜ್ಝಾಸಯೋಪಿಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸಾಸನೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಭವೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ, ಗರುಕಲಹುಕಂ ಸತೇಕಿಚ್ಛಾತೇಕಿಚ್ಛಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಉಗ್ಗಹಿತಬುದ್ಧವಚನಂ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನೀತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾಧಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರಸ್ಸ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ನಿಕಾಯೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನ್ತಾ ಸೀಲಾದೀನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು ಸೀಲಾದೀನಿ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

೩೪೦. ಆಯಸ್ಮಾ ಹಿ ರೇವತೋ ಝಾನಜ್ಝಾಸಯೋ ಝಾನಾಭಿರತೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಏಕಿಕಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

೩೪೧. ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋ, ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಅನೇಕೇಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಚವಮಾನೇ ಚ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಸತ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ವಟ್ಟಭಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಂವೇಜೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

೩೪೨. ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಧುತವಾದೋ, ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಧುತವಾದಾ ಹುತ್ವಾ ಧುತಙ್ಗಾನುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯತಣ್ಹಂ ಮಿಲಾಪೇತ್ವಾ ಅಪರೇಪಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇ ಕಿಲೇಸೇ ಧುನಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

೩೪೩. ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಸಮಾಧಿಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ಸುಖುಮಂ ಪನ ಚಿತ್ತನ್ತರಂ ಖನ್ಧನ್ತರಂ ಧಾತ್ವನ್ತರಂ ಆಯತನನ್ತರಂ ಝಾನೋಕ್ಕನ್ತಿಕಂ ಆರಮ್ಮಣೋಕ್ಕನ್ತಿಕಂ ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಂ ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿ ಏಕತೋವಡ್ಢನಂ ಉಭತೋವಡ್ಢನನ್ತಿ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸೇವ ಪಾಕಟಂ. ಅನಾಭಿಧಮ್ಮಿಕೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ – ‘‘ಅಯಂ ಸಕವಾದೋ ಅಯಂ ಪರವಾದೋ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸಕವಾದಂ ದೀಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪರವಾದಂ ದೀಪೇತಿ, ಪರವಾದಂ ದೀಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಕವಾದಂ ದೀಪೇತಿ, ಧಮ್ಮನ್ತರಂ ವಿಸಂವಾದೇತಿ. ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕೋ ಸಕವಾದಂ ಸಕವಾದನಿಯಾಮೇನೇವ, ಪರವಾದಂ ಪರವಾದನಿಯಾಮೇನೇವ ದೀಪೇತಿ, ಧಮ್ಮನ್ತರಂ ನ ವಿಸಂವಾದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಸುಖುಮೇಸು ಠಾನೇಸು ಞಾಣಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

೩೪೪. ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ಪಞ್ಞವಾಯೇವ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ. ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇ ವತ್ತೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತ್ವಾಪಿ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಅಚಿತ್ತವಸಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾನಸ್ಸ ವಿಸೇವಿತವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನಿ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಅದೇನ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

೩೪೫. ಸಬ್ಬೇಸಂ ವೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸುಭಾಸಿತಂ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಯಸ್ಮಾ ಸಙ್ಘಾರಾಮಸ್ಸ ನಾಮ ಬಹುಸ್ಸುತಭಿಕ್ಖೂಹಿಪಿ ಸೋಭನಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಝಾನಾಭಿರತೇಹಿಪಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೇಹಿಪಿ, ಧುತವಾದೇಹಿಪಿ, ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕೇಹಿಪಿ, ಅಚಿತ್ತವಸಿಕೇಹಿಪಿ ಸೋಭನಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವೋ ಸುಭಾಸಿತಂ ಪರಿಯಾಯೇನ, ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸುಭಾಸಿತಮೇವ, ನೋ ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ. ಅಪಿಚ ಮಮಪಿ ಸುಣಾಥಾತಿ ಅಪಿಚ ಮಮಪಿ ವಚನಂ ಸುಣಾಥ. ನ ತಾವಾಹಂ ಇಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನ ತಾವ ಅಹಂ ಇಮಂ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಆಭುಜಿತಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ಕಿರ ಭಗವಾ ಪರಿಪಾಕಗತೇ ಞಾಣೇ ರಜ್ಜಸಿರಿಂ ಪಹಾಯ ಕತಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ದಳ್ಹಸಮಾದಾನೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಉನ್ನಾದೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ, ತಂ ಅತ್ತನೋ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ. ಅಪಿಚ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋಪಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾರಂ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಪಸ್ಸತಿ ಹಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ, ‘ಭಗವಾ ಮಹಾಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಇಧ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಕ್ಖು ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ…ಪೇ… ಏವರೂಪೇನ ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನಂ ಸೋಭೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ, ಮಯಂ ಭಗವತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ದಳ್ಹಸಮಾದಾನಾ ಹುತ್ವಾ ‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ನ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ, ಇಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾರಂ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಏವರೂಪೇನ ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನಂ ಸೋಭೇಯ್ಯಾತಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಏವರೂಪೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಗೋಸಿಙ್ಗಸಾಲವನಂ ಸೋಭೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾಗೋಸಿಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಮಹಾಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೪೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ಕಥಾ ಏಕನಾಳಿಕಾ, ಚತುರಸ್ಸಾ, ನಿಸಿನ್ನವತ್ತಿಕಾತಿ. ತತ್ಥ ಪಾಳಿಂ ವತ್ವಾ ಏಕೇಕಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಥನಂ ಏಕನಾಳಿಕಾ ನಾಮ. ಅಪಣ್ಡಿತಂ ಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಅಪಣ್ಡಿತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಪಣ್ಡಿತಂ ಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಪಣ್ಡಿತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಚತುಕ್ಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಥನಂ ಚತುರಸ್ಸಾ ನಾಮ. ಅಪಣ್ಡಿತಂ ಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಂ, ಅಪಣ್ಡಿತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಂ, ಪಣ್ಡಿತಂ ಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಂ, ಪಣ್ಡಿತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನನ್ತಿ ಅಯಂ ನಿಸಿನ್ನವತ್ತಿಕಾ ನಾಮ. ಅಯಂ ಇಧ ಸಬ್ಬಾಚರಿಯಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಾ.

ಏಕಾದಸಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗುಣಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ. ಗೋಗಣನ್ತಿ ಗೋಮಣ್ಡಲಂ. ಪರಿಹರಿತುನ್ತಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿತುಂ. ಫಾತಿಂ ಕಾತುನ್ತಿ ವಡ್ಢಿಂ ಆಪಾದೇತುಂ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ. ನ ರೂಪಞ್ಞೂ ಹೋತೀತಿ ಗಣನತೋ ವಾ ವಣ್ಣತೋ ವಾ ರೂಪಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಗಣನತೋ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಗುನ್ನಂ ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಗಾವೀಸು ಹಟಾಸು ವಾ ಪಲಾತಾಸು ವಾ ಗೋಗಣಂ ಗಣೇತ್ವಾ, ಅಜ್ಜ ಏತ್ತಿಕಾ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಗಾಮನ್ತರಾನಿ ವಾ ಅಟವಿಂ ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ನ ಪರಿಯೇಸತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಗಾವೀಸು ಅತ್ತನೋ ಗೋಗಣಂ ಪವಿಟ್ಠಾಸುಪಿ ಗೋಗಣಂ ಗಣೇತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಾ ಏತ್ತಿಕಾ ಗಾವೋ ನ ಅಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ಯಟ್ಠಿಯಾ ಪೋಥೇತ್ವಾ ನ ನೀಹರತಿ, ತಸ್ಸ ನಟ್ಠಾ ಗಾವಿಯೋ ನಟ್ಠಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಪರಗಾವಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಂ ಗೋಸಾಮಿಕಾ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧೇನುಂ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗಾವಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಪಞ್ಚಗೋರಸಪರಿಭೋಗತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ. ವಣ್ಣತೋ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ – ‘‘ಏತ್ತಿಕಾ ಗಾವೋ ಸೇತಾ, ಏತ್ತಿಕಾ ರತ್ತಾ, ಏತ್ತಿಕಾ ಕಾಳಾ, ಏತ್ತಿಕಾ ಕಬರಾ ಏತ್ತಿಕಾ ನೀಲಾ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಗಾವೀಸು ಹಟಾಸು ವಾ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸಪರಿಭೋಗತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಲಕ್ಖಣಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಗಾವೀನಂ ಸರೀರೇ ಕತಂ ಧನುಸತ್ತಿಸೂಲಾದಿಭೇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಗಾವೀಸು ಹಟಾಸು ವಾ ಪಲಾತಾಸು ವಾ ಅಜ್ಜ ಅಸುಕಲಕ್ಖಣಾ ಚ ಅಸುಕಲಕ್ಖಣಾ ಚ ಗಾವೋ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸಪರಿಭೋಗತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಆಸಾಟಿಕಂ ಹಾರೇತಾತಿ ಗುನ್ನಂ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದೀಹಿ ಪಹಟಟ್ಠಾನೇಸು ವಣೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಾ ಅಣ್ಡಕಾನಿ ಪಾತೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಆಸಾಟಿಕಾತಿ ನಾಮ. ತಾನಿ ದಣ್ಡೇನ ಅಪನೇತ್ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಂ ದಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಬಾಲೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ತಥಾ ನ ಕರೋತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನ ಆಸಾಟಿಕಂ ಹಾರೇತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಗುನ್ನಂ ವಣಾ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಗಮ್ಭೀರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಾಣಕಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಸನ್ತಿ, ಗಾವೋ ಗೇಲಞ್ಞಾಭಿಭೂತಾ ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ, ನ ಪಾನೀಯಂ ಪಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಗುನ್ನಂ ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ, ಗೋಣಾನಂ ಜವೋ ಹಾಯತಿ, ಉಭಯೇಸಂ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಪಞ್ಚಗೋರಸತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ವಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಾ ಹೋತೀತಿ ಗುನ್ನಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಞ್ಜಾತೋ ವಣೋ ಭೇಸಜ್ಜಂ ದತ್ವಾ ವಾಕೇನ ವಾ ಚೀರಕೇನ ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ. ಬಾಲೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ತಥಾ ನ ಕರೋತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಗುನ್ನಂ ವಣೇಹಿ ಯೂಸಾ ಪಗ್ಘರನ್ತಿ, ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಿಘಂಸೇನ್ತಿ, ತೇನ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ವಣಾ ಜಾಯನ್ತಿ. ಏವಂ ಗಾವೋ ಗೇಲಞ್ಞಾಭಿಭೂತಾ ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಧೂಮಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಡಂಸಮಕಸಾದೀನಂ ಉಸ್ಸನ್ನಕಾಲೇ ಗೋಗಣೇ ವಜಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಧೂಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಅಪಣ್ಡಿತೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ತಂ ನ ಕರೋತಿ. ಗೋಗಣೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಡಂಸಾದೀಹಿ ಉಪದ್ದುತೋ ನಿದ್ದಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಅರಞ್ಞೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ…ಪೇ… ಪಞ್ಚಗೋರಸಪರಿಭೋಗತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ತಿತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ತಿತ್ಥಂ ಸಮನ್ತಿ ವಾ ವಿಸಮನ್ತಿ ವಾ ಸಗಾಹನ್ತಿ ವಾ ನಿಗ್ಗಾಹನ್ತಿ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಅತಿತ್ಥೇನ ಗಾವಿಯೋ ಓತಾರೇತಿ. ತಾಸಂ ವಿಸಮತಿತ್ಥೇ ಪಾಸಾಣಾದೀನಿ ಅಕ್ಕಮನ್ತೀನಂ ಪಾದಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಗಾಹಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ತಿತ್ಥಂ ಓತಿಣ್ಣಾ ಕುಮ್ಭೀಲಾದಯೋ ಗಾಹಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಅಜ್ಜ ಏತ್ತಿಕಾ ಗಾವೋ ನಟ್ಠಾ, ಅಜ್ಜ ಏತ್ತಿಕಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಪಞ್ಚಗೋರಸತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಪೀತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಪೀತಮ್ಪಿ ಅಪೀತಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಗೋಪಾಲಕೇನ ಹಿ ‘‘ಇಮಾಯ ಗಾವಿಯಾ ಪೀತಂ, ಇಮಾಯ ನ ಪೀತಂ, ಇಮಾಯ ಪಾನೀಯತಿತ್ಥೇ ಓಕಾಸೋ ಲದ್ಧೋ, ಇಮಾಯ ನ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪೀತಾಪೀತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ದಿವಸಭಾಗಂ ಅರಞ್ಞೇ ಗೋಗಣಂ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಾಯೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ನದಿಂ ವಾ ತಳಾಕಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ಮಹಾಉಸಭಾ ಚ ಅನುಉಸಭಾ ಚ ಬಲವಗಾವಿಯೋ ಚ ದುಬ್ಬಲಾನಿ ಚೇವ ಮಹಲ್ಲಕಾನಿ ಚ ಗೋರೂಪಾನಿ ಸಿಙ್ಗೇಹಿ ವಾ ಫಾಸುಕಾಹಿ ವಾ ಪಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಓಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಊರುಪ್ಪಮಾಣಂ ಉದಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಥಾಕಾಮಂ ಪಿವನ್ತಿ. ಅವಸೇಸಾ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನಾ ತೀರೇ ಠತ್ವಾ ಕಲಲಮಿಸ್ಸಕಂ ಉದಕಂ ಪಿವನ್ತಿ, ಅಪೀತಾ ಏವ ವಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ನೇ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪುನ ಅರಞ್ಞಂ ಪವೇಸೇತಿ, ತತ್ಥ ಅಪೀತಗಾವಿಯೋ ಪಿಪಾಸಾಯ ಸುಕ್ಖಮಾನಾ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಗುನ್ನಂ ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ, ಗೋಣಾನಂ ಜವೋ ಹಾಯತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ವೀಥಿಂ ಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಸಮೋ ಖೇಮೋ, ಅಯಂ ವಿಸಮೋ ಸಾಸಙ್ಕೋ ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಸಮಂ ಖೇಮಂ ಮಗ್ಗಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಗೋಗಣಂ ಇತರಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಾದೇತಿ, ತತ್ಥ ಗಾವೋ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನಂ ಗನ್ಧೇನ ಚೋರಪರಿಸ್ಸಯೇನ ವಾ ಅಭಿಭೂತಾ ಭನ್ತಮಿಗಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಗೀವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ನೇವ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದನ್ತಿ, ನ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಗುನ್ನಂ ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಗೋಚರಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಗೋಪಾಲಕೇನ ಹಿ ಗೋಚರಕುಸಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಚಾಹಿಕವಾರೋ ವಾ ಸತ್ತಾಹಿಕವಾರೋ ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಏಕದಿಸಾಯ ಗೋಗಣಂ ಚಾರೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ತತ್ಥ ನ ಚಾರೇತಬ್ಬೋ. ಮಹತಾ ಹಿ ಗೋಗಣೇನ ಚಿಣ್ಣಟ್ಠಾನಂ ಭೇರಿತಲಂ ವಿಯ ಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ ನಿತ್ತಿಣಂ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಆಲುಳೀಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಮೇ ವಾ ಸತ್ತಮೇ ವಾ ದಿವಸೇ ಪುನ ತತ್ಥ ಚಾರೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಏತ್ತಕೇನ ಹಿ ತಿಣಮ್ಪಿ ಪಟಿವಿರುಹತಿ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಪಸೀದತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಇಮಂ ಪಞ್ಚಾಹಿಕವಾರಂ ವಾ ಸತ್ತಾಹಿಕವಾರಂ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ರಕ್ಖಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ರಕ್ಖತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ಹರಿತತಿಣಂ ನ ಲಭತಿ, ಸುಕ್ಖತಿಣಂ ಖಾದನ್ತೋ ಕಲಲಮಿಸ್ಸಕಂ ಉದಕಂ ಪಿವತಿ, ತತ್ಥ ಗುನ್ನಂ ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಅನವಸೇಸದೋಹೀ ಚ ಹೋತೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕೇನ ಯಾವ ವಚ್ಛಕಸ್ಸ ಮಂಸಲೋಹಿತಂ ಸಣ್ಠಾತಿ, ತಾವ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಥನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಾವಸೇಸದೋಹಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ವಚ್ಛಕಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ದುಹತಿ, ಖೀರಪಕೋ ವಚ್ಛೋ ಖೀರಪಿಪಾಸಾಯ ಸುಕ್ಖತಿ, ಸಣ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಕಮ್ಪಮಾನೋ ಮಾತು ಪುರತೋ ಪತಿತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕರೋತಿ. ಮಾತಾ ಪುತ್ತಕಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಕೋ ಅತ್ತನೋ ಮಾತುಖೀರಂ ಪಾತುಮ್ಪಿ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ಪುತ್ತಸೋಕೇನ ನ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಿತುಂ, ನ ಪಾನೀಯಂ ಪಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಥನೇಸು ಖೀರಂ ಛಿಜ್ಜತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಪಞ್ಚಗೋರಸತೋಪಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಗುನ್ನಂ ಪಿತುಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಗೋಪಿತರೋ. ಗಾವೋ ಪರಿಣಯನ್ತಿ ಯಥಾರುಚಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಗೋಪರಿಣಾಯಕಾ. ನ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯಾತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಹಿ ಗೋಪಾಲಕೋ ಏವರೂಪೇ ಉಸಭೇ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇತಿ, ಪಣೀತಂ ಗೋಭತ್ತಂ ದೇತಿ, ಗನ್ಧಪಞ್ಚಙ್ಗುಲಿಕೇಹಿ ಮಣ್ಡೇತಿ, ಮಾಲಂ ಪಿಲನ್ಧೇತಿ, ಸಿಙ್ಗೇ ಸುವಣ್ಣರಜತಕೋಸಕೇ ಚ ಧಾರೇತಿ, ರತ್ತಿಂ ದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಚೇಲವಿತಾನಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಯಾಪೇತಿ. ಅಯಂ ಪನ ತತೋ ಏಕಸಕ್ಕಾರಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ, ಉಸಭಾ ಅತಿರೇಕಪೂಜಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಗೋಗಣಂ ನ ರಕ್ಖನ್ತಿ, ಪರಿಸ್ಸಯಂ ನ ವಾರೇನ್ತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಪಞ್ಚಗೋರಸತೋ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

೩೪೭. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ನ ರೂಪಞ್ಞೂ ಹೋತೀತಿ, ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತರೂಪಂ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ನ ಜಾನಾತಿ ಗಣನತೋ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ವಾ. ಗಣನತೋ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ, ‘‘ಚಕ್ಖಾಯತನಂ, ಸೋತ-ಘಾನ-ಜಿವ್ಹಾ-ಕಾಯಾಯತನಂ, ರೂಪ-ಸದ್ದ-ಗನ್ಧ-ರಸ-ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ, ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ, ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ, ಆಕಾಸಧಾತು, ಆಪೋಧಾತು, ರೂಪಸ್ಸ ಲಹುತಾ, ಮುದುತಾ, ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ, ಉಪಚಯೋ, ಸನ್ತತಿ, ಜರತಾ, ರೂಪಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತಾ, ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಗಣನತೋ ಗುನ್ನಂ ರೂಪಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಥೂಪಮೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು. ಸೋ ಗಣನತೋ ರೂಪಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸೋ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಯಥಾ ಚ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಗೋರಸೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಸೇಕ್ಖೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ, ಅಸೇಕ್ಖೇನ ಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಞಾ, ವಿಮುತ್ತಿ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇನಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ, ‘‘ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ತಕಂ ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ತಕಂ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ತಕಂ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಏತ್ತಕಂ ನ ಕುತೋಚಿಸಮುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ವಣ್ಣತೋ ಗುನ್ನಂ ರೂಪಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಥೂಪಮೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು. ಸೋ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ರೂಪಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಲಕ್ಖಣಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋ ಬಾಲೋ, ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಪಣ್ಡಿತಬಾಲಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಬಾಲೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೇ ನ ಸೇವತಿ, ಬಾಲೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೇ ಅಸೇವನ್ತೋ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ಗರುಕಲಹುಕಂ ಸತೇಕಿಚ್ಛಅತೇಕಿಚ್ಛಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ನ ಜಾನಾತಿ; ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸೋ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಗೋಪಾಲಕೋ ವಿಯ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಗೋರಸೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಆಸಾಟಿಕಂ ಹಾರೇತಾ ಹೋತೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ನ ವಿನೋದೇತಿ, ಸೋ ಇಮಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಂ ಆಸಾಟಿಕಂ ಅಹಾರೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕವಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸೋ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ವಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಾ ಹೋತೀತಿ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೀ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣೇಸು ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಯಥಾ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ವಣಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಏವಂ ಸಂವರಂ ನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಸೋ ವಿವಟದ್ವಾರೋ ವಿಚರನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಧೂಮಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಧೂಮಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಧೂಮಂ ನ ಕರೋತಿ, ಧಮ್ಮಕಥಂ ವಾ ಸರಭಞ್ಞಂ ವಾ ಉಪನಿಸಿನ್ನಕಥಂ ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ವಾ ನ ಕರೋತಿ. ತತೋ ನಂ ಮನುಸ್ಸಾ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಗುಣವಾತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇ ಗುಣಾಗುಣಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕಿಲಮಮಾನೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕಾತುಂ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇತುಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ತಿತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ತಿತ್ಥಭೂತೇ ಬಹುಸ್ಸುತಭಿಕ್ಖೂ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ, ‘‘ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕಥಂ ರೋಪೇತಬ್ಬಂ, ಇಮಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಾಳಿ ಕಿಂ ವದೇತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ಥೋ ಕಿಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ನ ಪರಿಪುಚ್ಛತಿ ನ ಪರಿಪಞ್ಹತಿ, ನ ಜಾನಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸ ತೇ ಏವಂ ಅಪರಿಪುಚ್ಛತೋ ಅವಿವಟಞ್ಚೇವ ನ ವಿವರನ್ತಿ, ಭಾಜೇತ್ವಾ ನ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ಅನುತ್ತಾನೀಕತಞ್ಚ ನ ಉತ್ತಾನೀಕರೋನ್ತಿ, ಅಪಾಕಟಂ ನ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅನೇಕವಿಹಿತೇಸು ಚ ಕಙ್ಖಾಠಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅನೇಕವಿಧಾಸು ಕಙ್ಖಾಸು ಏಕಂ ಕಙ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತಿ. ಕಙ್ಖಾ ಏವ ಹಿ ಕಙ್ಖಾಠಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಏಕಂ ಕಙ್ಖಮ್ಪಿ ನ ನೀಹರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಏವಂ ಬಹುಸ್ಸುತತಿತ್ಥಂ ಅನುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಕಙ್ಖೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಯಥಾ ಚ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ತಿತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮತಿತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಜಾನನ್ತೋ ಅವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ವಿನಯಧರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತೇ ಅವಿಸಯೇ ಪುಟ್ಠಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅತ್ತನಾ ಸಕಙ್ಖೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಪೀತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಯಥಾ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪೀತಾಪೀತಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಧಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ಲಭತಿ, ಸವನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆನಿಸಂಸಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನ ಸುಣಾತಿ, ನಿಸಿನ್ನೋ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಸುಣನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ವೀಥಿಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಂ ವಿಯ, – ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕಿಯೋ ಅಯಂ ಲೋಕುತ್ತರೋ’’ತಿ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಯಥಾಭೂತಂ ನ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಜಾನನ್ತೋ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೇ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ನ ಗೋಚರಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪಞ್ಚಾಹಿಕವಾರೇ ಸತ್ತಾಹಿಕವಾರೇ ವಿಯ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ, ‘‘ಇಮೇ ಲೋಕಿಯಾ ಇಮೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಜಾನನ್ತೋ ಸುಖುಮಟ್ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ಲೋಕಿಯಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ಅನವಸೇಸದೋಹೀ ಚ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಮತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅನವಸೇಸಂ ದುಹತಿ. ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನಸ್ಸ ಅಭಿಹಟ್ಠುಂ ಪವಾರೇನ್ತೀತಿ ಅಭಿಹರಿತ್ವಾ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ದ್ವೇ ಅಭಿಹಾರಾ ವಾಚಾಭಿಹಾರೋ ಚ ಪಚ್ಚಯಾಭಿಹಾರೋ ಚ. ವಾಚಾಭಿಹಾರೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ವದೇಯ್ಯಾಥ, ಭನ್ತೇ, ಯೇನತ್ಥೋ’’ತಿ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಪಚ್ಚಯಾಭಿಹಾರೋ ನಾಮ ವತ್ಥಾದೀನಿ ವಾ ತೇಲಫಾಣಿತಾದೀನಿ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ಭನ್ತೇ, ಯಾವತಕೇನ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖು ಮತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಭಿಕ್ಖು ತೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಮಾಣಂ ನ ಜಾನಾತಿ, – ‘‘ದಾಯಕಸ್ಸ ವಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅತ್ತನೋ ಥಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ರಥವಿನೀತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಮಾಣಯುತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಂ ಆಹರನ್ತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನುಸ್ಸಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ನ ಪುನ ಅಭಿಹರಿತ್ವಾ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ…ಪೇ… ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ.

ತೇ ನ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇತಾ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಮಹಾಉಸಭೇ ವಿಯ ತೇ ಥೇರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಮಾಯ ಆವಿ ಚೇವ ರಹೋ ಚ ಮೇತ್ತಾಯ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಕಾಯ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯ ನ ಪೂಜೇತಿ. ತತೋ ಥೇರಾ, – ‘‘ಇಮೇ ಅಮ್ಹೇಸು ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ನ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ನವಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದ್ವೀಹಿ ಸಙ್ಗಹೇಹಿ ನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನ ಆಮಿಸಸಙ್ಗಹೇನ ಚೀವರೇನ ವಾ ಪತ್ತೇನ ವಾ ಪತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನೇನ ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನೇನ ವಾ. ಕಿಲಮನ್ತೇ ಮಿಲಾಯನ್ತೇಪಿ ನಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಿ. ಪಾಳಿಂ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಂ ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಾಬನ್ಧಂ ವಾ ಗುಯ್ಹಗನ್ಥಂ ವಾ ನ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ. ನವಕಾ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಸಙ್ಗಹೇ ಅಲಭಮಾನಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಗೋಗಣೋ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಂ ಸೀಲಾದೀನಿ ನ ವಡ್ಢನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಗೋರಸೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಪರಿಬಾಹಿರಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚೂಳಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೫೦. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಚೇಲಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಮಾಪಿಯಮಾನೇ ರತ್ತಿಂ ಗಙ್ಗಾಸೋತತೋ ಮಚ್ಛೋ ಥಲಂ ಪತ್ತೋ. ಮನುಸ್ಸಾ ಚೇಲಾನಿ ತೇಲಪಾತಿಯಂ ತೇಮೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕಾ ಕತ್ವಾ ಮಚ್ಛಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು. ನಗರೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಕರೋನ್ತೇ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನಗರಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಗಹಿತದಿವಸೇ ಚೇಲುಕ್ಕಾಹಿ ಮಚ್ಛೋ ಗಹಿತೋತಿ ಉಕ್ಕಚೇಲಾ-ತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾ ಗಙ್ಗಾ ಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಾದಿಸೇ ವಾಲಿಕುಸ್ಸದೇ ಗಙ್ಗಾತಿತ್ಥೇ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಮಹಾಗಙ್ಗಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸನ್ದಮಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ, – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಗಙ್ಗಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕೋಚಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಡ್ಢಿಪರಿಹಾನಿಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಪುಬ್ಬೇ ಏಕಂ ಬಾಲಗೋಪಾಲಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾ ಗೋಗಣಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಙ್ಗಾಯ ಆವಟ್ಟೇ ಪತಿತ್ವಾ ಸಮುದ್ದಮೇವ ಪವಿಟ್ಠಾ, ಅಪರಂ ಪನ ಪಣ್ಡಿತಗೋಪಾಲಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಗೋಗಣಸ್ಸ ಸೋತ್ಥಿ ಜಾತಾ ವಡ್ಢಿ ಜಾತಾ ಆರೋಗ್ಯಂ ಜಾತನ್ತಿ ಅದ್ದಸ. ದಿಸ್ವಾ ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ.

ಮಾಗಧಕೋತಿ ಮಗಧರಟ್ಠವಾಸೀ. ದುಪ್ಪಞ್ಞಜಾತಿಕೋತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞಸಭಾವೋ ದನ್ಧೋ ಮಹಾಜಳೋ. ಅಸಮವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾ. ಪತಾರೇಸೀತಿ ತಾರೇತುಂ ಆರಭಿ. ಉತ್ತರಂ ತೀರಂ ಸುವಿದೇಹಾನನ್ತಿ ಗಙ್ಗಾಯ ಓರಿಮೇ ತೀರೇ ಮಗಧರಟ್ಠಂ, ಪಾರಿಮೇ ತೀರೇ ವಿದೇಹರಟ್ಠಂ, ಗಾವೋ ಮಗಧರಟ್ಠತೋ ವಿದೇಹರಟ್ಠಂ ನೇತ್ವಾ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉತ್ತರಂ ತೀರಂ ಪತಾರೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉತ್ತರಂ ತೀರಂ ಸುವಿದೇಹಾನ’’ನ್ತಿ. ಆಮಣ್ಡಲಿಕಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಮಣ್ಡಲಿಕಂ ಕತ್ವಾ. ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜಿಂಸೂತಿ ಅವಡ್ಢಿಂ ವಿನಾಸಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಮಹಾಸಮುದ್ದಮೇವ ಪವಿಸಿಂಸು. ತೇನ ಹಿ ಗೋಪಾಲಕೇನ ಗಾವೋ ಓತಾರೇನ್ತೇನ ಗಙ್ಗಾಯ ಓರಿಮತೀರೇ ಸಮತಿತ್ಥಞ್ಚ ವಿಸಮತಿತ್ಥಞ್ಚ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸ, ಮಜ್ಝೇ ಗಙ್ಗಾಯ ಗುನ್ನಂ ವಿಸ್ಸಮಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ವಾಲಿಕತ್ಥಲಾನಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾನಿ ಅಸ್ಸು. ತಥಾ ಪಾರಿಮತೀರೇ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ತಿತ್ಥಾನಿ, ಇಮಸ್ಮಾ ತಿತ್ಥಾ ಭಟ್ಠಾ ಇಮಂ ತಿತ್ಥಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಾ ಭಟ್ಠಾ ಇಮನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಬಾಲಗೋಪಾಲಕೋ ಓರಿಮತೀರೇ ಗುನ್ನಂ ಓತರಣತಿತ್ಥಂ ಸಮಂ ವಾ ವಿಸಮಂ ವಾ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾವ ಮಜ್ಝೇ ಗಙ್ಗಾಯ ಗುನ್ನಂ ವಿಸ್ಸಮಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ವಾಲಿಕತ್ಥಲಾನಿಪಿ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾವ ಪರತೀರೇ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ ಉತ್ತರಣತಿತ್ಥಾನಿ ಅಸಮವೇಕ್ಖಿತ್ವಾವ ಅತಿತ್ಥೇನೇವ ಗಾವೋ ಓತಾರೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಮಹಾಉಸಭೋ ಜವನಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಚೇವ ಥಾಮಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಚ ತಿರಿಯಂ ಗಙ್ಗಾಯ ಸೋತಂ ಛೇತ್ವಾ ಪಾರಿಮಂ ತೀರಂ ಪತ್ವಾ ಛಿನ್ನತಟಞ್ಚೇವ ಕಣ್ಟಕಗುಮ್ಬಗಹನಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ದುಬ್ಬಿನಿವಿಟ್ಠಮೇತ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಧುರಗ್ಗ-ಪತಿಟ್ಠಾನೋಕಾಸಮ್ಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪಟಿನಿವತ್ತಿ. ಗಾವೋ ಮಹಾಉಸಭೋ ನಿವತ್ತೋ ಮಯಮ್ಪಿ ನಿವತ್ತಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನಿವತ್ತಾ. ಮಹತೋ ಗೋಗಣಸ್ಸ ನಿವತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಉದಕಂ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಗಙ್ಗಾಯ ಆವಟ್ಟಂ ಉಟ್ಠಪೇಸಿ. ಗೋಗಣೋ ಆವಟ್ಟಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮುದ್ದಮೇವ ಪತ್ತೋ. ಏಕೋಪಿ ಗೋಣೋ ಅರೋಗೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ತತ್ಥೇವ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜಿಂಸೂ’’ತಿ.

ಅಕುಸಲಾ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ಇಧ ಲೋಕೇ ಖನ್ಧಧಾತಾಯತನೇಸು ಅಕುಸಲಾ ಅಛೇಕಾ, ಪರಲೋಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಮಾರಧೇಯ್ಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ. ಅಮಾರಧೇಯ್ಯಂ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ. ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾವ. ಅಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ. ತತ್ಥ ಅಕುಸಲಾ ಅಛೇಕಾ. ವಚನತ್ಥತೋ ಪನ ಮಾರಸ್ಸ ಧೇಯ್ಯಂ ಮಾರಧೇಯ್ಯಂ. ಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ಠಾನಂ ವತ್ಥು ನಿವಾಸೋ ಗೋಚರೋ. ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಏವರೂಪಾನಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ, ಇಮಿನಾ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೩೫೧. ಏವಂ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಬಲವಗಾವೋತಿ ದನ್ತಗೋಣೇ ಚೇವ ಧೇನುಯೋ ಚ. ದಮ್ಮಗಾವೋತಿ ದಮೇತಬ್ಬಗೋಣೇ ಚೇವ ಅವಿಜಾತಗಾವೋ ಚ. ವಚ್ಛತರೇತಿ ವಚ್ಛಭಾವಂ ತರಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ಬಲವವಚ್ಛೇ. ವಚ್ಛಕೇತಿ ಧೇನುಪಕೇ ತರುಣವಚ್ಛಕೇ. ಕಿಸಾಬಲಕೇತಿ ಅಪ್ಪಮಂಸಲೋಹಿತೇ ಮನ್ದಥಾಮೇ. ತಾವದೇವ ಜಾತಕೋತಿ ತಂದಿವಸೇ ಜಾತಕೋ. ಮಾತುಗೋರವಕೇನ ವುಯ್ಹಮಾನೋತಿ ಮಾತಾ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಹುಂಹುನ್ತಿ ಗೋರವಂ ಕತ್ವಾ ಸಞ್ಞಂ ದದಮಾನಾ ಉರೇನ ಉದಕಂ ಛಿನ್ದಮಾನಾ ಗಚ್ಛತಿ, ವಚ್ಛಕೋ ತಾಯ ಗೋರವಸಞ್ಞಾಯ ಧೇನುಯಾ ವಾ ಉರೇನ ಛಿನ್ನೋದಕೇನ ಗಚ್ಛಮಾನೋ ‘‘ಮಾತುಗೋರವಕೇನ ವುಯ್ಹಮಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

೩೫೨. ಮಾರಸ್ಸ ಸೋತಂ ಛೇತ್ವಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಮಾರಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಸೋತಂ ಛೇತ್ವಾ. ಪಾರಂ ಗತಾತಿ ಮಹಾಉಸಭಾ ನದೀಪಾರಂ ವಿಯ ಸಂಸಾರಪಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತಾ. ಪಾರಂ ಅಗಮಂಸೂತಿ ಮಹಾಉಸಭಾನಂ ಪಾರಙ್ಗತಕ್ಖಣೇ ಗಙ್ಗಾಯ ಸೋತಸ್ಸ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಿತಾ ಮಹಾಉಸಭೇ ಪಾರಂ ಪತ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಗತಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಾರಂ ಅಗಮಂಸು. ಪಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಚತುಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ಇದಾನಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಅವಸೇಸಂ ತಣ್ಹಾಸೋತಂ ಛೇತ್ವಾ ಬಲವಗಾವೋ ವಿಯ ನದೀಪಾರಂ ಸಂಸಾರಪಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಧಮ್ಮಾನುಸಾರಿನೋ, ಸದ್ಧಾನುಸಾರಿನೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ.

ಜಾನತಾತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಜಾನನ್ತೇನ ಬುದ್ಧೇನ. ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತೋತಿ ಸುಕಥಿತೋ. ವಿವಟನ್ತಿ ವಿವರಿತಂ. ಅಮತದ್ವಾರನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ನಿಬ್ಬಾನಪತ್ತಿಯಾತಿ ತದತ್ಥಾಯ ವಿವಟಂ. ವಿನಳೀಕತನ್ತಿ ವಿಗತಮಾನನಳಂ ಕತಂ. ಖೇಮಂ ಪತ್ಥೇಥಾತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ಥೇಥ, ಕತ್ತುಕಾಮಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಕಾಮಾ ಹೋಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಪತ್ತ’ತ್ಥಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಏವರೂಪಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತುಮ್ಹೇ ಪತ್ತಾಯೇವ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ಭಗವಾ ಪನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಚೂಳಸಚ್ಚಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೫೩. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಸಚ್ಚಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯನ್ತಿ ಮಹಾವನಂ ನಾಮ ಸಯಂಜಾತಂ ಅರೋಪಿಮಂ ಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಮಹನ್ತಂ ವನಂ. ಕಪಿಲವತ್ಥುಸಾಮನ್ತಾ ಪನ ಮಹಾವನಂ ಹಿಮವನ್ತೇನ ಸಹ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಅಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಂ. ಇದಂ ತಾದಿಸಂ ನ ಹೋತಿ. ಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಮಹನ್ತಂ ವನನ್ತಿ ಮಹಾವನಂ. ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾ ಪನ ಮಹಾವನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕತೇ ಆರಾಮೇ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಹಂಸವಟ್ಟಕಚ್ಛನ್ನೇನ ಕತಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸಚ್ಚಕೋ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಏಕೋ ನಿಗಣ್ಠೋ ಚ ನಿಗಣ್ಠೀ ಚ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ವಾದಸತಾನಿ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ವಿಚರನ್ತಾ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಸಮಾಗತಾ. ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಾನೋ ದಿಸ್ವಾ, – ‘‘ತ್ವಂ ಕೋ, ತ್ವಂ ಕಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ನಿಗಣ್ಠೋ – ‘‘ಅಹಂ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ವಿಚರಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ. ನಿಗಣ್ಠೀಪಿ ತಥಾ ಆಹ. ಲಿಚ್ಛವಿನೋ, ‘‘ಇಧೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ನಿಗಣ್ಠೀ ಅತ್ತನಾ ಉಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಪಞ್ಚವಾದಸತಾನಿ ಪುಚ್ಛಿ, ನಿಗಣ್ಠೋ ಕಥೇಸಿ. ನಿಗಣ್ಠೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇಪಿ ನಿಗಣ್ಠೀ ಕಥೇಸಿಯೇವ. ಏಕಸ್ಸಪಿ ನ ಜಯೋ, ನ ಪರಾಜಯೋ, ಉಭೋ ಸಮಸಮಾವ ಅಹೇಸುಂ. ಲಿಚ್ಛವಿನೋ, – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಉಭೋಪಿ ಸಮಸಮಾ ಆಹಿಣ್ಡಿತ್ವಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಥ, ಇಧೇವ ವಸಥಾ’’ತಿ ಗೇಹಂ ದತ್ವಾ ಬಲಿಂ ಪಟ್ಠಪೇಸುಂ. ತೇಸಂ ಸಂವಾಸಮನ್ವಾಯ ಚತಸ್ಸೋ ಧೀತರೋ ಜಾತಾ, – ಏಕಾ ಸಚ್ಚಾ ನಾಮ, ಏಕಾ ಲೋಲಾ ನಾಮ, ಏಕಾ ಪಟಾಚಾರಾ ನಾಮ, ಏಕಾ ಆಚಾರವತೀ ನಾಮ. ತಾಪಿ ಪಣ್ಡಿತಾವ ಅಹೇಸುಂ, ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಉಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ವಾದಸತಾನಿ ಉಗ್ಗಹೇಸುಂ. ತಾ ವಯಪತ್ತಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅವೋಚುಂ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಮ್ಮಾ ಕುಲೇ ದಾರಿಕಾ ನಾಮ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದೀನಿ ದತ್ವಾ ಕುಲಘರಂ ಪೇಸಿತಪುಬ್ಬಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಯೋ ಪನ ಅಗಾರಿಕೋ ತಾಸಂ ವಾದಂ ಮದ್ದಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪಾದಪರಿಚಾರಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ತಾಸಂ ಮದ್ದಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ? ಮಯಮ್ಪಿ ಏವಮೇವ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ನಾಮ ಜಮ್ಬುಯಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಜಮ್ಬುಸಾಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಯಂ ಗಾಮಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ದ್ವಾರೇ ಪಂಸುಪುಞ್ಜೇ ವಾ ವಾಲಿಕಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಜಮ್ಬುಧಜಂ ಠಪೇತ್ವಾ, – ‘‘ಯೋ ವಾದಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸೋ ಇಮಂ ಮದ್ದತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತಿ. ಏವಂ ಗಾಮೇನ ಗಾಮಂ ವಿಚರನ್ತಿಯೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ತಥೇವ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಜಮ್ಬುಧಜಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋನಗರಂ ಪವಿಟ್ಠಾ.

ತೇನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೇತವನೇ ವಿಹರತಿ. ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಗಿಲಾನೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅಜಗ್ಗಿತಟ್ಠಾನಂ ಜಗ್ಗನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಮಹನ್ತತಾಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ದಿವಾತರಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತೋ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಜಮ್ಬುಧಜಂ ದಿಸ್ವಾ, – ‘‘ಕಿಮಿದ’’ನ್ತಿ ದಾರಕೇ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ತೇನ ಹಿ ಮದ್ದಥಾತಿ. ನ ಸಕ್ಕೋಮ, ಭನ್ತೇ, ಭಾಯಾಮಾತಿ. ‘‘ಕುಮಾರಾ ಮಾ ಭಾಯಥ, ‘ಕೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜಮ್ಬುಧಜೋ ಮದ್ದಾಪಿತೋ’ತಿ ವುತ್ತೇ, ಬುದ್ಧಸಾವಕೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಮದ್ದಾಪಿತೋ, ವಾದಂ ಆರೋಪೇತುಕಾಮಾ ಜೇತವನೇ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛಥಾತಿ ವದೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಜಮ್ಬುಧಜಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡೇಸುಂ. ಥೇರೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಪಿ ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಜೋ ಕೇನ ಮದ್ದಾಪಿತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ದಾರಕಾ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾ ಪುನ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಏಕೇಕಂ ವೀಥಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ, – ‘‘ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ ಕಿರ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಾದಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಸೋತುಕಾಮಾ ನಿಕ್ಖಮಥಾ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಮಹಾಜನೋ ನಿಕ್ಖಮಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾ ಜೇತವನಂ ಅಗಮಿಂಸು.

ಥೇರೋ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ನಾಮ ಅಫಾಸುಕ’’ನ್ತಿ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಜೋ ಮದ್ದಾಪಿತೋ’’ತಿ? ಆಮ, ಮಯಾ ಮದ್ದಾಪಿತೋತಿ. ಮಯಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಾದಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಸಾಧು ಕರೋಥ, ಕಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾ ಕಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಹೋತೂತಿ? ಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪತ್ತಾ, ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಮಾತುಗಾಮಾ ನಾಮ ಪಠಮಂ ಪುಚ್ಛಥಾತಿ ಆಹ. ತಾ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಠತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ವಾದಸಹಸ್ಸಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಥೇರೋ ಖಗ್ಗೇನ ಕುಮುದನಾಳಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ, ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನ ಪುಚ್ಛಥಾತಿ ಆಹ. ಏತ್ತಕಮೇವ, ಭನ್ತೇ, ಮಯಂ ಜಾನಾಮಾತಿ. ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ವಾದಸಹಸ್ಸಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಮಯಾ ಕಥಿತಂ, ಅಹಂ ಪನ ಏಕಂ ಯೇವ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ತುಮ್ಹೇ ಕಥೇಥಾ’’ತಿ. ತಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಪುಚ್ಛಥ, ಭನ್ತೇ, ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ‘‘ವದ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಮಾನಾ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪುನ ಆಹಂಸು.

ಥೇರೋ ಅಯಂ ಪನ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತಬ್ಬಪಞ್ಹೋತಿ ವತ್ವಾ, – ‘‘ಏಕಂ ನಾಮ ಕಿ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತಾ ನೇವ ಅನ್ತಂ, ನ ಕೋಟಿಂ ಅದ್ದಸಂಸು. ಥೇರೋ ಕಥೇಥಾತಿ ಆಹ. ನ ಪಸ್ಸಾಮ, ಭನ್ತೇತಿ. ತುಮ್ಹೇಹಿ ವಾದಸಹಸ್ಸಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಮಯಾ ಕಥಿತಂ, ಮಯ್ಹಂ ತುಮ್ಹೇ ಏಕಂ ಪಞ್ಹಮ್ಪಿ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಥ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಸ ಜಯೋ ಕಸ್ಸ ಪರಾಜಯೋತಿ? ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಜಯೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪರಾಜಯೋತಿ. ಇದಾನಿ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾತಿ? ತಾ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ವುತ್ತವಚನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ, ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತುಮ್ಹೇ ಮಾತುಗಾಮಾ ನಾಮ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಸಾಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಉಪಸ್ಸಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಥಾತಿ. ತಾ ಸಾಧೂತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಚ ಪನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಆತಾಪಿನಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.

ಅಯಂ ಸಚ್ಚಕೋ ತಾಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕೋ. ತಾಹಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಉತ್ತರಿತರಪಞ್ಞೋ, ಮಾತಾಪಿತೂನಮ್ಪಿ ಸನ್ತಿಕಾ ವಾದಸಹಸ್ಸಂ, ತತೋ ಬಹುತರಞ್ಚ ಬಾಹಿರಸಮಯಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜದಾರಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಸತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಅತಿಪೂರಿತತ್ತಾ ಕುಚ್ಛಿ ಮೇ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಭೀತೋ ಅಯಪಟ್ಟೇನ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚರತಿ, ಇಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಚ್ಚಕೋ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತೋ’’ತಿ.

ಭಸ್ಸಪ್ಪವಾದಕೋತಿ ಭಸ್ಸಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ, ತಂ ಪವದತಿ ಕಥೇತೀತಿ ಭಸ್ಸಪ್ಪವಾದಕೋ. ಪಣ್ಡಿತವಾದೋತಿ ಅಹಂ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಏವಂ ವಾದೋ. ಸಾಧುಸಮ್ಮತೋ ಬಹುಜನಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ಯಂ ನಕ್ಖತ್ತಚಾರೇನ ಆದಿಸತಿ, ತಂ ತಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಥೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸಾಧುಲದ್ಧಿಕೋ ಭದ್ದಕೋತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತೋ ಮಹಾಜನಸ್ಸ. ವಾದೇನ ವಾದಂ ಸಮಾರದ್ಧೋತಿ ಕಥಾಮಗ್ಗೇನ ದೋಸಂ ಆರೋಪಿತೋ. ಆಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಜೀತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆಚರಿಯೋ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೋ. ಜಙ್ಘಾವಿಹಾರಂ ಅನುಚಙ್ಕಮಮಾನೋತಿ ತತೋ ತತೋ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಗೇಹತೋ ತಂ ತಂ ಗೇಹಂ ಗಮನತ್ಥಾಯ ಅನುಚಙ್ಕಮಮಾನೋ. ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಜಿ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ? ಸಮಯಜಾನನತ್ಥಂ.

ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಆಹಿಣ್ಡಾಮಿ, ‘ಸಮಯಂ ಪನಸ್ಸ ನ ಜಾನಾಮೀ’ತಿ ನ ಆರೋಪೇಸಿಂ. ಪರಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಯಂ ಞತ್ವಾ ಆರೋಪಿತೋ ವಾದೋ ಸ್ವಾರೋಪಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೋ; ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥು ಸಮಯೇ ಕೋವಿದೋ, ಏತಾಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಥಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ವಿನೇತೀತಿ ಕಥಂ ವಿನೇತಿ, ಕಥಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಥೇರೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಉಪಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗಫಲಾನಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಆಗತಾನಿ, ಅಯಞ್ಚ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ – ‘‘ಭೋ ಅಸ್ಸಜಿ, ಕಿಮತ್ಥಂ ತುಮ್ಹೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿ. ತತೋ ‘‘ಮಗ್ಗಫಲತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, – ‘‘ನಯಿದಂ, ಭೋ ಅಸ್ಸಜಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನಂ ನಾಮ, ಮಹಾಆಘಾತನಂ ನಾಮೇತಂ, ನಿರಯುಸ್ಸದೋ ನಾಮೇಸ, ನತ್ಥಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸುಖಾಸಾ, ಉಟ್ಠಾಯುಟ್ಠಾಯ ದುಕ್ಖಮೇವ ಜಿರಾಪೇನ್ತಾ ಆಹಿಣ್ಡಥಾ’’ತಿ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯಕಥಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಯಥಾ ಏಸ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಕಥಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಅನಿಚ್ಚಾನತ್ತವಸೇನೇವ ಕಥಂ ಕಥೇತಿ. ದುಸ್ಸುತನ್ತಿ ಸೋತುಂ ಅಯುತ್ತಂ.

೩೫೪. ಸನ್ಥಾಗಾರೇತಿ ರಾಜಕುಲಾನಂ ಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಸನ್ಥಾಗಾರಸಾಲಾಯಂ. ಯೇನ ತೇ ಲಿಚ್ಛವೀ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಸಮಯಂ ಅಜಾನನಭಾವೇನ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಾದಂ ನ ಆರೋಪೇಸಿಂ, ಇದಾನಿ ಪನಸ್ಸ ಮಹಾಸಾವಕೇನ ಕಥಿತಂ ಸಮಯಂ ಜಾನಾಮಿ, ಇಮೇ ಚ ಮಮ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಲಿಚ್ಛವೀ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ. ಏತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಸ್ಮಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಞಾತಞ್ಞತರೇನಾತಿ ಞಾತೇಸು ಅಭಿಞ್ಞಾತೇಸು ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯತ್ಥೇರೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನ. ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಯಥಾ ತೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ. ಸಚೇ ಏವಂ ಪತಿಟ್ಠಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಪನ ಅಞ್ಞದೇವ ವಕ್ಖತಿ, ತತ್ರ ಮಯಾ ಕಿಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ಇದಾನೇವ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಆಹ. ಆಕಡ್ಢೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಮುಖಂ ಕಡ್ಢೇಯ್ಯ. ಪರಿಕಡ್ಢೇಯ್ಯಾತಿ ಪುರತೋ ಪಟಿಪಣಾಮೇಯ್ಯ. ಸಮ್ಪರಿಕಡ್ಢೇಯ್ಯಾತಿ ಕಾಲೇನ ಆಕಡ್ಢೇಯ್ಯ, ಕಾಲೇನ ಪರಿಕಡ್ಢೇಯ್ಯ. ಸೋಣ್ಡಿಕಾಕಿಲಞ್ಜನ್ತಿ ಸುರಾಘರೇ ಪಿಟ್ಠಕಿಲಞ್ಜಂ. ಸೋಣ್ಡಿಕಾಧುತ್ತೋತಿ ಸುರಾಧುತ್ತೋ. ವಾಲಂ ಕಣ್ಣೇ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಸುರಾಪರಿಸ್ಸಾವನತ್ಥವಿಕಂ ಧೋವಿತುಕಾಮೋ ಕಸಟನಿಧುನನತ್ಥಂ ಉಭೋಸು ಕಣ್ಣೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ. ಓಧುನೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಧುನೇಯ್ಯ. ನಿದ್ಧುನೇಯ್ಯಾತಿ ಉದ್ಧಂಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಧುನೇಯ್ಯ. ನಿಪ್ಫೋಟೇಯ್ಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಪ್ಫೋಟೇಯ್ಯ. ಸಾಣಧೋವಿಕಂ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಾಣಸಾಟಕಕರಣತ್ಥಂ ಸಾಣವಾಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಮುಟ್ಠಿಂ ಮುಟ್ಠಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ. ತೇ ತತಿಯದಿವಸೇ ಸುಟ್ಠು ಕಿಲಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಮ್ಬಿಲಯಾಗುಸುರಾದೀನಿ ಆದಾಯ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಣಮುಟ್ಠಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ದಕ್ಖಿಣತೋ ವಾಮತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚಾತಿ ತೀಸು ಫಲಕೇಸು ಸಕಿಂ ದಕ್ಖಿಣಫಲಕೇ, ಸಕಿಂ ವಾಮಫಲಕೇ, ಸಕಿಂ ಸಮ್ಮುಖಫಲಕೇ ಪಹರನ್ತಾ ಅಮ್ಬಿಲಯಾಗುಸುರಾದೀನಿ ಭುಞ್ಜನ್ತಾ ಪಿವನ್ತಾ ಖಾದನ್ತಾ ಧೋವನ್ತಿ. ಮಹನ್ತಾ ಕೀಳಾ ಹೋತಿ. ರಞ್ಞೋ ನಾಗೋ ತಂ ಕೀಳಂ ದಿಸ್ವಾ ಗಮ್ಭೀರಂ ಉದಕಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕಿಂ ಕುಮ್ಭೇ ಸಕಿಂ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಸಕಿಂ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಸಕಿಂ ಅನ್ತರಸತ್ಥಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಕೀಳಿತ್ಥ. ತದುಪಾದಾಯ ತಂ ಕೀಳಿತಜಾತಂ ಸಾಣಧೋವಿಕಂ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಾಣಧೋವಿಕಂ ನಾಮ ಕೀಳಿತಜಾತಂ ಕೀಳತೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ಸೋ ಭವಮಾನೋ ಸಚ್ಚಕೋ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತೋ, ಯೋ ಭಗವತೋ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸತೀತಿ ಯೋ ಸಚ್ಚಕೋ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತೋ ಭಗವತೋ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಕಿಂ ಭವಮಾನೋ ಕಿಂ ಯಕ್ಖೋ ಭವಮಾನೋ ಉದಾಹು ಇನ್ದೋ, ಉದಾಹು ಬ್ರಹ್ಮಾ ಭವಮಾನೋ ಭಗವತೋ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸತಿ? ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಪಕತಿಮನುಸ್ಸೇನ ಭಗವತೋ ವಾದಂ ಆರೋಪೇತುನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೩೫೫. ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಚ್ಚಕೋ ಆರಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ, ತಸ್ಮಿಂ. ಕಿಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಮಯೇ ಪಾವಿಸೀತಿ? ಮಹಾಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ? ಪಣೀತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಂ. ದಿವಾಪಧಾನಿಕಾ ವಾ ತೇ. ತಾದಿಸಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಸರೀರಂ ಉತುಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ. ಯೇನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸೋ ಕಿರ ಕುಹಿಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋತಿ ಪರಿವೇಣತೋ ಪರಿವೇಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಅರಞ್ಞೇ ಹತ್ಥೀ ವಿಯ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನೇ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ, ‘‘ಯೇನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕಹಂ ನು ಖೋ, ಭೋತಿ ಕತರಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸೇ ವಾ ಮಣ್ಡಪೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಭಗವಾತಿ ತದಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಮಹಾಕರುಣಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಜಾಲಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಬೋಧನೇಯ್ಯಸತ್ತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸ – ‘‘ಸ್ವೇ ಸಚ್ಚಕೋ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತೋ ಮಹತಿಂ ಲಿಚ್ಛವಿಪರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಮ ವಾದಂ ಆರೋಪೇತುಕಾಮೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಮಹಾಪರಿಸಾಯ ನಿಸೀದಿತುಂ ಸುಖಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಅಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಹಾವನೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸೀದಿ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಆಗತಾ, ಸಚ್ಚಕೇನ ಪುಟ್ಠಾ ದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ, ‘‘ಏಸ ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು.

ಮಹತಿಯಾ ಲಿಚ್ಛವಿಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಲಿಚ್ಛವಿಸತೇಹಿ ಪರಿವುತೋತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇ ಏತಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾಯೇವ, ಅನ್ತೋವೇಸಾಲಿಯಂ ಪನ ಸಚ್ಚಕೋ ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಸತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ವಾದತ್ಥಿಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಾತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ, ಏವಂ ಸಾ ಪರಿಸಾ ಮಹತೀ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಗಣನಾ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾತಿ ಏತೇ ಉಭತೋಪಕ್ಖಿಕಾ, ತೇ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಸಚೇ ನೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಚೋದೇಸ್ಸನ್ತಿ, ‘ಕಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ವನ್ದಿತ್ಥಾ’ತಿ, ತೇಸಂ, ‘ಕಿಂ ಅಞ್ಜಲಿಮತ್ತಕರಣೇನಪಿ ವನ್ದಿತಂ ಹೋತೀ’ತಿ ವಕ್ಖಾಮ. ಸಚೇ ನೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಚೋದೇಸ್ಸನ್ತಿ, ‘ಕಸ್ಮಾ ಭಗವನ್ತಂ ನ ವನ್ದಿತ್ಥಾ’ತಿ, ‘ಕಿಂ ಸೀಸೇನ ಭೂಮಿಂ ಪಹರನ್ತೇನೇವ ವನ್ದಿತಂ ಹೋತಿ, ನನು ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ವನ್ದನಾ ಏವಾ’ತಿ ವಕ್ಖಾಮಾ’’ತಿ. ನಾಮ ಗೋತ್ತನ್ತಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಹಂ ಅಸುಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ದತ್ತೋ ನಾಮ ಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಇಧ ಆಗತೋತಿ ವದನ್ತಾ ನಾಮಂ ಸಾವೇನ್ತಿ ನಾಮ. ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಹಂ ವಾಸಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಕಚ್ಚಾನೋ ನಾಮ ಇಧ ಆಗತೋತಿ ವದನ್ತಾ ಗೋತ್ತಂ ಸಾವೇನ್ತಿ ನಾಮ. ಏತೇ ಕಿರ ದಲಿದ್ದಾ ಜಿಣ್ಣಕುಲಪುತ್ತಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಪಾಕಟಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏವಂ ಅಕಂಸು. ಯೇ ಪನ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾ ನಿಸೀದಿಂಸು, ತೇ ಕೇರಾಟಿಕಾ ಚೇವ ಅನ್ಧಬಾಲಾ ಚ. ತತ್ಥ ಕೇರಾಟಿಕಾ, ‘‘ಏಕಂ ದ್ವೇ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೇ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ವಿಸ್ಸಾಸೇ ಸತಿ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖಾ ಅದಾತುಂ ನ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ತತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇನ್ತಾ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ. ಅನ್ಧಬಾಲಾ ಅಞ್ಞಾಣತಾಯೇವ ಅವಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ತುಣ್ಹೀಭೂತಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ.

೩೫೬. ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ದೇಸನ್ತಿ ಕಞ್ಚಿ ಓಕಾಸಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ, ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇನ್ತೋ ಆಹ – ಪುಚ್ಛ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಯದಾಕಙ್ಖಸೀತಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಪುಚ್ಛ ಯದಿ ಆಕಙ್ಖಸಿ, ನ ಮೇ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಭಾರೋ ಅತ್ಥಿ’’. ಅಥ ವಾ ‘‘ಪುಚ್ಛ ಯಂ ಆಕಙ್ಖಸಿ, ಸಬ್ಬಂ ತೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಅಗ್ಗಸಾವಮಹಾಸಾವಕೇಹಿ. ತೇ ಹಿ ಯದಾಕಙ್ಖಸೀತಿ ನ ವದನ್ತಿ, ಸುತ್ವಾ ವೇದಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಬುದ್ಧಾ ಪನ ‘‘ಪುಚ್ಛಾವುಸೋ, ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೭) ವಾ, ‘‘ಪುಚ್ಛ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೨) ವಾ,

‘‘ಪುಚ್ಛ ವಾಸವ ಮಂ ಪಞ್ಹಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಸಿಚ್ಛಸಿ;

ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಪಞ್ಹಸ್ಸ, ಅಹಂ ಅನ್ತಂ ಕರೋಮಿ ತೇ’’ ಇತಿ. (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೫೬) ವಾ,

‘‘ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಸಕೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛ ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೮೫) ವಾ,

‘‘ಬಾವರಿಸ್ಸ ಚ ತುಯ್ಹಂ ವಾ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಬ್ಬಸಂಸಯಂ;

ಕತಾವಕಾಸಾ ಪುಚ್ಛವ್ಹೋ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಸಿಚ್ಛಥಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೧೦೩೬) ವಾ,

‘‘ಪುಚ್ಛ ಮಂ ಸಭಿಯ ಪಞ್ಹಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಸಿಚ್ಛಸಿ;

ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಪಞ್ಹಸ್ಸ, ಅಹಂ ಅನ್ತಂ ಕರೋಮಿ ತೇ’’ ಇತಿ. (ಸು. ನಿ. ೫೧೭) ವಾ –

ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಯಕ್ಖನರಿನ್ದದೇವಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇನ್ತಿ. ಅನಚ್ಛರಿಯಞ್ಚೇತಂ, ಯಂ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಂ ಪತ್ವಾ ಏತಂ ಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಯ್ಯ. ಯೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿಯಂ ಪದೇಸಞಾಣೇಪಿ ಠಿತೋ

‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞ ಪಞ್ಹಾನಿ ವಿಯಾಕರೋಹಿ,

ಯಾಚನ್ತಿ ತಂ ಇಸಯೋ ಸಾಧುರೂಪಾ;

ಕೋಣ್ಡಞ್ಞ ಏಸೋ ಮನುಜೇಸು ಧಮ್ಮೋ,

ಯಂ ವುದ್ಧಮಾಗಚ್ಛತಿ ಏಸ ಭಾರೋ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೧೭.೬೦) –

ಏವಂ ಸಕ್ಕಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಇಸೀಹಿ ಯಾಚಿತೋ

‘‘ಕತಾವಕಾಸಾ ಪುಚ್ಛನ್ತು ಭೋನ್ತೋ,

ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಞ್ಹಂ ಮನಸಾಭಿಪತ್ಥಿತಂ;

ಅಹಞ್ಹಿ ತಂ ತಂ ವೋ ವಿಯಾಕರಿಸ್ಸಂ,

ಞತ್ವಾ ಸಯಂ ಲೋಕಮಿಮಂ ಪರಞ್ಚಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೧೭.೬೧);

ಏವಂ ಸರಭಙ್ಗಕಾಲೇ, ಸಮ್ಭವಜಾತಕೇ ಚ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅನ್ತಕರಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಸುಚಿರತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ಓಕಾಸೇ ಕಾರಿತೇ, ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸೋ ರಥಿಕಾಯಂ ಪಂಸುಂ ಕೀಳನ್ತೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋವ –

‘‘ತಗ್ಘ ತೇ ಅಹಮಕ್ಖಿಸ್ಸಂ, ಯಥಾಪಿ ಕುಸಲೋ ತಥಾ;

ರಾಜಾ ಚ ಖೋ ತಂ ಜಾನಾತಿ, ಯದಿ ಕಾಹತಿ ವಾ ನ ವಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೬.೧೭೨) –

ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸಿ.

ಏವಂ ಭಗವತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತಾಯ ಅತ್ತಮನೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ‘‘ಕಥಂ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ, ‘‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಅಞ್ಞಂ ಸಾವಕೇನ ಕಥಿತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾ ಕಥೇತಿ, ನನು ಮಯಾ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ‘ಸಚೇ ತಥಾ ಪತಿಟ್ಠಿಸ್ಸತಿ, ಯಥಾಸ್ಸ ಸಾವಕೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಏವಾಹಂ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅಞ್ಞಮೇವ ಕಥೇತಿ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ಮಯಾ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ವಚನೋಕಾಸೋ ಮಾ ಹೋತೂತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೇನ ಕಥಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಕಥೇನ್ತೋ, ಏವಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಉಪಮಾ ಮಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಪಟಿಭಾತೀತಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಮಯ್ಹಂ ಏಕಾ ಉಪಮಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಆಹರಾಮಿ ತಂ ಉಪಮನ್ತಿ ವದತಿ. ಪಟಿಭಾತು ತಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾತು ತೇ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಆಹರ ತಂ ಉಪಮಂ ವಿಸತ್ಥೋತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ. ಬಲಕರಣೀಯಾತಿ ಬಾಹುಬಲೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಾ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಕಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾ. ರೂಪತ್ತಾಯಂ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋತಿ ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ರೂಪತ್ತಾ, ರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಪುಗ್ಗಲಂ ದೀಪೇತಿ. ರೂಪೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹಿತರೂಪೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ. ಪುಞ್ಞಂ ವಾ ಅಪುಞ್ಞಂ ವಾ ಪಸವತೀತಿ ಕುಸಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಂ ವಾ ಪಟಿಲಭತಿ. ವೇದನತ್ತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ಇಮೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಥವೀ ವಿಯ ಪತಿಟ್ಠಾ, ತೇ ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಆಯೂಹನ್ತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಏವರೂಪಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನತ್ತಾತಿ ದೀಪೇಥಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಸಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಮಂ ಆಹರಿ. ಇಮಿನಾ ಚ ನಿಗಣ್ಠೇನ ಆಹಟಓಪಮ್ಮಂ ನಿಯತಮೇವ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧತೋ ಅಞ್ಞೋ ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾದೇ ದೋಸಂ ದಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ದುವಿಧಾ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯಾ ಚ ಸಾವಕವೇನೇಯ್ಯಾ ಚ. ಸಾವಕವೇನೇಯ್ಯೇ ಸಾವಕಾಪಿ ವಿನೇನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾಪಿ. ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯೇ ಪನ ಸಾವಕಾ ವಿನೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾವ ವಿನೇನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ನಿಗಣ್ಠೋ ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ವಾದಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ದೋಸಂ ದಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತೇನಸ್ಸ ಭಗವಾ ಸಯಮೇವ ವಾದೇ ದೋಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನನು ತ್ವಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅಥ ನಿಗಣ್ಠೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತಿವಿಯ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಮಮ ವಾದಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತಿ, ಸಚೇ ಉಪರಿ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಮಂ ಏಕಕಂಯೇವ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ. ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮಂ ವಾದಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸಾಪಿ ಮತ್ಥಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಾಮೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ – ಅಹಮ್ಪಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಏವಂ ವದಾಮಿ ರೂಪಂ ಮೇ ಅತ್ತಾ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಮಹತೀ ಜನತಾತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ನಿಗಣ್ಠತೋ ಸತಗುಣೇನಪಿ ಸಹಸ್ಸಗುಣೇನಪಿ ಸತಸಹಸ್ಸಗುಣೇನಪಿ ವಾದೀವರತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ನಿಗಣ್ಠೋ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ವಾದಂ ಪಕ್ಖಿಪತಿ, ನಾಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇತುಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಮಹಾಜನತೋ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಕಂಯೇವ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ನಂ ಕಿಞ್ಹಿ ತೇ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ನಾಯಂ ಜನತಾ ಮಮ ವಾದಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಆಗತಾ, ತ್ವಂಯೇವ ಸಕಲಂ ವೇಸಾಲಿಂ ಸಂವಟ್ಟಿತ್ವಾ ಮಮ ವಾದಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಸಕಮೇವ ವಾದಂ ನಿವೇಠೇಹಿ, ಮಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಸೀತಿ. ಸೋ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಅಹಞ್ಹಿ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿಆದಿಮಾಹ.

೩೫೭. ಇತಿ ಭಗವಾ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ವಾದಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ, ತೇನ ಹಿ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ತೇನ ಹೀತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಅತ್ತತೋ ಪಟಿಜಾನಾಸಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಕಸ್ಮಿಂ ವಿಜಿತೇತಿ ಅತ್ತನೋ ರಟ್ಠೇ. ಘಾತೇತಾಯಂ ವಾ ಘಾತೇತುನ್ತಿ ಘಾತಾರಹಂ ಘಾತೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಘಾತೇತುಂ. ಜಾಪೇತಾಯಂ ವಾ ಜಾಪೇತುನ್ತಿ ಧನಜಾನಿರಹಂ ಜಾಪೇತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ಜಾಪೇತುಂ ಜಿಣ್ಣಧನಂ ಕಾತುಂ. ಪಬ್ಬಾಜೇತಾಯಂ ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತುನ್ತಿ ಸಕರಟ್ಠತೋ ಪಬ್ಬಾಜನಾರಹಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ, ನೀಹರಿತುಂ. ವತ್ತಿತುಞ್ಚ ಅರಹತೀತಿ ವತ್ತತಿ ಚೇವ ವತ್ತಿತುಞ್ಚ ಅರಹತಿ. ವತ್ತಿತುಂ ಯುತ್ತೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಇತಿ ನಿಗಣ್ಠೋ ಅತ್ತನೋ ವಾದಭೇದನತ್ಥಂ ಆಹಟಕಾರಣಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಮಾರಣತ್ಥಾಯ ಆವುಧಂ ತಿಖಿಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದೀಪೇತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಬಾಲೋ. ಏವಂ ಮೇ ರೂಪಂ ಹೋತೂತಿ ಮಮ ರೂಪಂ ಏವಂವಿಧಂ ಹೋತು, ಪಾಸಾದಿಕಂ ಅಭಿರೂಪಂ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತಂ ಸುವಣ್ಣತೋರಣಂ ವಿಯ ಸುಸಜ್ಜಿತಚಿತ್ತಪಟೋ ವಿಯ ಚ ಮನಾಪದಸ್ಸನನ್ತಿ. ಏವಂ ಮೇ ರೂಪಂ ಮಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಮಮ ರೂಪಂ ಏವಂವಿಧಂ ಮಾ ಹೋತು, ದುಬ್ಬಣ್ಣಂ ದುಸ್ಸಣ್ಠಿತಂ ವಲಿತಪಲಿತಂ ತಿಲಕಸಮಾಕಿಣ್ಣನ್ತಿ.

ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀತಿ ನಿಗಣ್ಠೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿರದ್ಧಭಾವಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಮಮ ವಾದಂ ಭಿನ್ದನತ್ಥಾಯ ಕಾರಣಂ ಆಹರಿ, ಅಹಂ ಬಾಲತಾಯ ತಮೇವ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದೀಪೇಸಿಂ, ಇದಾನಿ ನಟ್ಠೋಮ್ಹಿ, ಸಚೇ ವತ್ತತೀತಿ ವಕ್ಖಾಮಿ, ಇಮೇ ರಾಜಾನೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ, ‘ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ತ್ವಂ ಮಮ ರೂಪೇ ವಸೋ ವತ್ತತೀತಿ ವದಸಿ, ಯದಿ ತೇ ರೂಪೇ ವಸೋ ವತ್ತತಿ, ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಯಥಾ ಇಮೇ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಾನೋ ತಾವತಿಂಸದೇವಸದಿಸೇಹಿ ಅತ್ತಭಾವೇಹಿ ವಿರೋಚನ್ತಿ ಅಭಿರೂಪಾ ಪಾಸಾದಿಕಾ, ಏವಂ ನ ವಿರೋಚಸೀ’ತಿ. ಸಚೇ ನ ವತ್ತತೀತಿ ವಕ್ಖಾಮಿ, ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ, ‘ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ತ್ವಂ ಪುಬ್ಬೇ ವತ್ತತಿ ಮೇ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಸೋತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಸೀ’ತಿ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಕೋ ದೋಸೋ, ನ ವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಕೋ ದೋಸೋ’’ತಿ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛಿ, ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯಾವತತಿಯಂ ಭಗವತಾ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಅಬ್ಯಾಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಧಾ ಮುದ್ಧಾ ಫಲತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ಸತ್ತಾನಂಯೇವ ಅತ್ಥಾಯ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮೀನಂ ಪೂರಿತತ್ತಾ ಸತ್ತೇಸು ಬಲವಅನುದ್ದಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಾವತತಿಯಂ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಸಚ್ಚಕಂ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ಏತಂ ‘‘ಬ್ಯಾಕರೋಹೀ ದಾನೀ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.

ತತ್ಥ ಸಹಧಮ್ಮಿಕನ್ತಿ ಸಹೇತುಕಂ ಸಕಾರಣಂ. ವಜಿರಂ ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಜಿರಪಾಣಿ. ಯಕ್ಖೋತಿ ನ ಯೋ ವಾ ಸೋ ವಾ ಯಕ್ಖೋ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆದಿತ್ತನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿವಣ್ಣಂ. ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಜ್ಜಲಿತಂ. ಸಜೋತಿಭೂತನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಜೋತಿಭೂತಂ, ಏಕಗ್ಗಿಜಾಲಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಠಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಮಹನ್ತಂ ಸೀಸಂ, ಕನ್ದಲಮಕುಲಸದಿಸಾ ದಾಠಾ, ಭಯಾನಕಾನಿ ಅಕ್ಖಿನಾಸಾದೀನೀತಿ ಏವಂ ವಿರೂಪರೂಪಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಆಗತೋತಿ? ದಿಟ್ಠಿವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪನತ್ಥಂ. ಅಪಿಚ, ‘‘ಅಹಞ್ಚೇವ ಖೋ ಪನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಂ, ಪರೇ ಚ ಮೇ ನ ಆಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಭಾವಂ ಆಪನ್ನೇ ಭಗವತಿ ಸಕ್ಕೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಥ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಆಣಾಯ ಅವತ್ತಮಾನೇ ಮಯಂ ವತ್ತಾಪೇಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಹೋತು, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಣಾಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಮಕಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಸಚ್ಚಕಂ ತಾಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗತೋ.

ಭಗವಾ ಚೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ಸಚ್ಚಕೋ ಚ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತೋತಿ ಯದಿ ಹಿ ತಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯುಂ. ತಂ ಕಾರಣಂ ಅಗರು ಅಸ್ಸ, ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸಚ್ಚಕಂ ಅತ್ತನೋ ವಾದೇ ಅನೋತರನ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಯಕ್ಖಂ ಆವಾಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ, ತತೋ ಸಚ್ಚಕೋ ಭಯೇನ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಚೇವ ಪಸ್ಸತಿ ಸಚ್ಚಕೋ ಚ. ತಸ್ಸ ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಸಕಲಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚಿಂಸು, ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನಾ ಮಹಾರವಂ ರವಿ. ಸೋ ‘‘ಅಞ್ಞೇಪಿ ನು ಖೋ ಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಲೋಮಹಂಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಅದ್ದಸ. ತತೋ – ‘‘ಇದಂ ಭಯಂ ಮಮೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ಸಚಾಹಂ ಯಕ್ಖೋತಿ ವಕ್ಖಾಮಿ, ‘ಕಿಂ ತುಯ್ಹಮೇವ ಅಕ್ಖೀನಿ ಅತ್ಥಿ, ತ್ವಮೇವ ಯಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸಸಿ, ಪಠಮಂ ಯಕ್ಖಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ವಾದಸಙ್ಘಾಟೇ ಖಿತ್ತೋವ ಯಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸಸೀ’ತಿ ವದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ನ ದಾನಿ ಮೇ ಇಧ ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಣಾ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ, ಅಥ ಖೋ ಸಚ್ಚಕೋ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತೋ…ಪೇ… ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ. ತಾಣಂ ಗವೇಸೀತಿ ತಾಣನ್ತಿ ಗವೇಸಮಾನೋ. ಲೇಣಂ ಗವೇಸೀತಿ ಲೇಣನ್ತಿ ಗವೇಸಮಾನೋ. ಸರಣಂ ಗವೇಸೀತಿ ಸರಣನ್ತಿ ಗವೇಸಮಾನೋ. ಏತ್ಥ ಚ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ತಾಣಂ. ನಿಲೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಲೇಣಂ. ಸರತೀತಿ ಸರಣಂ, ಭಯಂ ಹಿಂಸತಿ ವಿದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೫೮. ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಮನಮ್ಹಿ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ. ಏವಂ ಮೇ ವೇದನಾ ಹೋತೂತಿ ಕುಸಲಾವ ಹೋತು, ಸುಖಾವ ಹೋತು. ಏವಂ ಮೇ ಸಞ್ಞಾ ಹೋತೂತಿ ಕುಸಲಾವ ಹೋತು, ಸುಖಾವ ಹೋತು, ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಹೋತೂತಿ. ಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಮಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಲ್ಲಂ ನೂತಿ ಯುತ್ತಂ ನು. ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುನ್ತಿ ‘‘ಏತಂ ಮಮ ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪಸ್ಸಿತುಂ. ನೋ ಹಿದಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ನ ಯುತ್ತಮೇತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಯಥಾ ನಾಮ ಛೇಕೋ ಅಹಿತುಣ್ಡಿಕೋ ಸಪ್ಪದಟ್ಠವಿಸಂ ತೇನೇವ ಸಪ್ಪೇನ ಪುನ ಡಂಸಾಪೇತ್ವಾ ಉಬ್ಬಾಹೇಯ್ಯ, ಏವಂ ತಸ್ಸಂಯೇವ ಪರಿಸತಿ ಸಚ್ಚಕಂ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತಂ ತೇನೇವ ಮುಖೇನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ಅನತ್ತಾತಿ ವದಾಪೇಸಿ. ದುಕ್ಖಂ ಅಲ್ಲೀನೋತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧದುಕ್ಖಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಲ್ಲೀನೋ. ಉಪಗತೋ ಅಜ್ಝೋಸಿತೋತಿಪಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದುಕ್ಖಂ ಏತಂ ಮಮಾತಿಆದೀಸು ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧದುಕ್ಖಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಜಾನೇಯ್ಯಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪರಿತೋ ಜಾನೇಯ್ಯ. ಪರಿಕ್ಖೇಪೇತ್ವಾತಿ ಖಯಂ ವಯಂ ಅನುಪ್ಪಾದಂ ಉಪನೇತ್ವಾ.

೩೫೯. ನವನ್ತಿ ತರುಣಂ. ಅಕುಕ್ಕುಕಜಾತನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಅನ್ತೋ ಅಙ್ಗುಟ್ಠಪ್ಪಮಾಣೋ ಏಕೋ ಘನದಣ್ಡಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತೇನ ವಿರಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಿತ್ತೋತಿ ಸುಞ್ಞೋ ಅನ್ತೋಸಾರವಿರಹಿತೋ. ರಿತ್ತತ್ತಾವ ತುಚ್ಛೋ. ಅಪರದ್ಧೋತಿ ಪರಾಜಿತೋ. ಭಾಸಿತಾ ಖೋ ಪನ ತೇತಿ ಇದಂ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಮುಖರಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಹ. ಸೋ ಕಿರ ಪುಬ್ಬೇ ಪೂರಣಾದಯೋ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ಅಥ ನೇಸಂ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಮಹನ್ತಂ ವಿಪ್ಪಕಾರಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಜಯಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ. ಸೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಮ್ಪಿ ತಥೇವ ವಿಹೇಠೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ –

‘‘ಅಮ್ಭೋ ಕೋ ನಾಮ ಯಂ ರುಕ್ಖೋ, ಸಿನ್ನಪತ್ತೋ ಸಕಣ್ಟಕೋ;

ಯತ್ಥ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ, ಉತ್ತಮಙ್ಗಂ ವಿಭಿಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ.

ಅಯಂ ಖದಿರಂ ಆಹಚ್ಚ ಅಸಾರಕರುಕ್ಖಪರಿಚಿತೋ ಮುದುತುಣ್ಡಸಕುಣೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಾರಂ ಆಹಚ್ಚ ಞಾಣತುಣ್ಡಭೇದಂ ಪತ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ತದಸ್ಸ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಭಾಸಿತಾ ಖೋ ಪನ ತೇತಿಆದಿಮಾಹ. ನತ್ಥಿ ಏತರಹೀತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರೇ ಸೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏತರಹಿ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಕಾಯಂ ವಿವರೀತಿ ನ ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಂ ವಿವರಿ. ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಗಣ್ಠಿಕಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಸರೀರಾ ಪರಿಸತಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಗಲವಾಟಕಸಮ್ಮುಖಟ್ಠಾನೇ ಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ ಓತಾರೇಸಿ. ಓತಾರಿತಮತ್ತೇ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿಯೋ ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜಾ ಹುತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಘಟತೋ ರತ್ತಸುವಣ್ಣರಸಧಾರಾ ವಿಯ, ರತ್ತವಣ್ಣವಲಾಹಕತೋ ವಿಜ್ಜುಲತಾ ವಿಯ ಚ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಮುರಜಸದಿಸಂ ಮಹಾಖನ್ಧಂ ಉತ್ತಮಸಿರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕುರುಮಾನಾ ಆಕಾಸೇ ಪಕ್ಖನ್ದಿಂಸು. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಏವಮಕಾಸೀತಿ? ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾವಿನೋದನತ್ಥಂ. ಮಹಾಜನೋ ಹಿ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಮಯ್ಹಂ ಸೇದೋ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ, ಸಚ್ಚಕಸ್ಸ ತಾವ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತಸ್ಸ ಯನ್ತಾರುಳ್ಹಸ್ಸ ವಿಯ ಸೇದಾ ಪಗ್ಘರನ್ತಿ. ಸಮಣೋ ಪನ ಗೋತಮೋ ಘನದುಪಟ್ಟಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಅನ್ತೋ ಸೇದಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾ ವಾ ನತ್ಥಿತಾ ವಾ ಕಥಂ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ಕಙ್ಖಂ ಕರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾವಿನೋದನತ್ಥಂ ಏವಮಕಾಸಿ. ಮಙ್ಕುಭೂತೋತಿ ನಿತ್ತೇಜಭೂತೋ. ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಪತಿತಕ್ಖನ್ಧೋ. ಅಪ್ಪಟಿಭಾನೋತಿ ಉತ್ತರಿ ಅಪ್ಪಸ್ಸನ್ತೋ. ನಿಸೀದೀತಿ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನ ಭೂಮಿಂ ಕಸಮಾನೋ ನಿಸೀದಿ.

೩೬೦. ದುಮ್ಮುಖೋತಿ ನ ವಿರೂಪಮುಖೋ, ಅಭಿರೂಪೋ ಹಿ ಸೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ. ನಾಮಂ ಪನಸ್ಸ ಏತಂ. ಅಭಬ್ಬೋ ತಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಪುನ ಓತರಿತುನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಳಾನಂ ಭಗ್ಗತ್ತಾ ಪಚ್ಛಿನ್ನಗಮನೋ ಓತರಿತುಂ ಅಭಬ್ಬೋ, ತತ್ಥೇವ ಕಾಕಕುಲಲಾದೀನಂ ಭತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಸೂಕಾಯಿಕಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಾನಿ. ವಿಸೇವಿತಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಞ್ಚರಿತಾನಿ. ವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನಿ. ಯದಿದಂ ವಾದಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ; ವಾದಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಅಭಬ್ಬೋ; ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಯ ಪನ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ದುಮ್ಮುಖಂ ಲಿಚ್ಛವಿಪುತ್ತಂ ಏತದವೋಚಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಅವೋಚ? ದುಮ್ಮುಖಸ್ಸ ಕಿರಸ್ಸ ಉಪಮಾಹರಣಕಾಲೇ ಸೇಸ ಲಿಚ್ಛವಿಕುಮಾರಾಪಿ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಇಮಿನಾ ನಿಗಣ್ಠೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಿಪ್ಪುಗ್ಗಹಣಟ್ಠಾನೇ ಚಿರಂ ಅವಮಾನೋ ಕತೋ, ಅಯಂ ದಾನಿ ಅಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಕಾಲೋ. ಮಯಮ್ಪಿ ಏಕೇಕಂ ಉಪಮಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಾಣಿಪ್ಪಹಾರೇನ ಪತಿತಂ ಮುಗ್ಗರೇನ ಪೋಥೇನ್ತೋ ವಿಯ ತಥಾ ನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಯಥಾ ನ ಪುನ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತೇ ಓಪಮ್ಮಾನಿ ಕರಿತ್ವಾ ದುಮ್ಮುಖಸ್ಸ ಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನಂ ಆಗಮಯಮಾನಾ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಸಚ್ಚಕೋ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ, ಇಮೇ ಸಬ್ಬೇವ ಗೀವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಓಟ್ಠೇಹಿ ಚಲಮಾನೇಹಿ ಠಿತಾ; ಸಚೇ ಪಚ್ಚೇಕಾ ಉಪಮಾ ಹರಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಪುನ ಮಯಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಹನ್ದಾಹಂ ದುಮ್ಮುಖಂ ಅಪಸಾದೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕಥಾವಾರಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಏತದವೋಚ. ತತ್ಥ ಆಗಮೇಹೀತಿ ತಿಟ್ಠ, ಮಾ ಪುನ ಭಣಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೬೧. ತಿಟ್ಠತೇಸಾ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಏಸಾ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚೇವ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಾಚಾ ತಿಟ್ಠತು. ವಿಲಾಪಂ ವಿಲಪಿತಂ ಮಞ್ಞೇತಿ ಏತಞ್ಹಿ ವಚನಂ ವಿಲಪಿತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ವಿಪ್ಪಲಪಿತಮತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ತಿಟ್ಠತೇಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಾತಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ವಾಚಾವಿಲಾಪಂ ವಿಲಪಿತಂ ಮಞ್ಞೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನಿದಂ ವಾಚಾನಿಚ್ಛಾರಣಂ ವಿಲಪಿತಮತ್ತಂ ಮಞ್ಞೇ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕಿತ್ತಾವತಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವೇಸಾರಜ್ಜಪತ್ತೋತಿ ಞಾಣಪತ್ತೋ. ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಪರಪ್ಪತ್ತಿಯೋ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಇಧ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾತಿಆದಿಮಾಹ, ತಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿ ದಸ್ಸಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ಉತ್ತರಿ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತಮ್ಪಿಸ್ಸ ಭಗವಾ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತತ್ಥ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯೇನಾತಿಆದೀಸು ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಪಞ್ಞಾ. ಪಟಿಪದಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಪಟಿಪದಾ. ವಿಮುತ್ತಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ವಿಮುತ್ತಿ. ಸುದ್ಧಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಪಟಿಪದಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಸೇಸಾನಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ. ವಿಮುತ್ತಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಅಗ್ಗಫಲವಿಮುತ್ತಿ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ. ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪಟಿಪದಾನುತ್ತರಿಯಂ. ಅಗ್ಗಫಲಂ ವಿಮುತ್ತಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಬುದ್ಧೋ ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುದ್ಧೋ. ಬೋಧಾಯಾತಿ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಚತುಸಚ್ಚಬೋಧಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ದನ್ತೋತಿಆದೀಸು ದನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನೋ. ದಮಥಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನತ್ಥಾಯ. ಸನ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೇನ ಸನ್ತೋ. ಸಮಥಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಾಯ. ತಿಣ್ಣೋತಿ ಚತುರೋಘತಿಣ್ಣೋ. ತರಣಾಯಾತಿ ಚತುರೋಘತರಣಾಯ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ.

೩೬೨. ಧಂಸೀತಿ ಗುಣಧಂಸಕಾ. ಪಗಬ್ಬಾತಿ ವಾಚಾಪಾಗಬ್ಬಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಆಸಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಘಟ್ಟೇತಬ್ಬಂ. ಆಸಜ್ಜಾತಿ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ. ನತ್ವೇವ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮನ್ತಿ ಭವನ್ತಂ ಗೋತಮಂ ಆಸಜ್ಜ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ತನೋ ವಾದಂ ಅನುಪಹತಂ ಸಕಲಂ ಆದಾಯ ಪಕ್ಕಮಿತುಂ ಥಾಮೋ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಹತ್ಥಿಆದಯೋ ವಿಯ ಕಸ್ಸಚಿ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ನಿಗಣ್ಠೋ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಉಪಮಾ ನ ಭಗವತೋ ಉಕ್ಕಂಸನತ್ಥಂ ಆಹರಿ, ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನತ್ಥಮೇವ ಆಹರಿ. ಯಥಾ ಹಿ ರಾಜಾ ಕಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ ಘಾತೇತ್ವಾ ಏವಂ ನಾಮ ಸೂರೋ ಏವಂ ಥಾಮಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುರಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ ಥೋಮೇನ್ತೋಪಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಥೋಮೇತಿ. ಏವಮೇವ ಸೋಪಿ ಸಿಯಾ ಹಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಹತ್ಥಿಂ ಪಭಿನ್ನನ್ತಿಆದೀಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತೋಪಿ ಮಯಮೇವ ಸೂರಾ ಮಯಂ ಪಣ್ಡಿತಾ ಮಯಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾಯೇವ ಏವಂ ಪಭಿನ್ನಹತ್ಥಿಂ ವಿಯ, ಜಲಿತಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಯ, ಫಣಕತಆಸೀವಿಸಂ ವಿಯ ಚ ವಾದತ್ಥಿಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ತಾನಂಯೇವ ಉಕ್ಕಂಸೇತಿ. ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ನಿಮನ್ತಯಮಾನೋ ಅಧಿವಾಸೇತು ಮೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಧಿವಾಸೇತೂತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತು. ಸ್ವಾತನಾಯಾತಿ ಯಂ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಕಾರಂ ಕರೋತೋ ಸ್ವೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪುಞ್ಞಞ್ಚ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಞ್ಚ, ತದತ್ಥಾಯ. ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾತಿ ಭಗವಾ ಕಾಯಙ್ಗಂ ವಾ ವಾಚಙ್ಗಂ ವಾ ಅಚೋಪೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇಯೇವ ಖನ್ತಿಂ ಧಾರೇನ್ತೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ. ಸಚ್ಚಕಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಕರಣತ್ಥಂ ಮನಸಾವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.

೩೬೩. ಯಮಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ತೇ ಕಿರ ಲಿಚ್ಛವೀ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಥಾಲಿಪಾಕಸತಾನಿ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಂ ಆಹರನ್ತಿ. ತದೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಏಸ ಸ್ವೇ ತುಮ್ಹೇ ಯಂ ಅಸ್ಸ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪತಿರೂಪಂ ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾಥ, ತಂ ಆಹರೇಯ್ಯಾಥ; ಸಮಣಸ್ಸ ಹಿ ಗೋತಮಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ಪರಿಚಾರಕಾ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಯುತ್ತಾಯುತ್ತಂ ಜಾನಾಥಾತಿ ವದತಿ. ಭತ್ತಾಭಿಹಾರಂ ಅಭಿಹರಿಂಸೂತಿ ಅಭಿಹರಿತಬ್ಬಂ ಭತ್ತಂ ಅಭಿಹರಿಂಸು. ಪಣೀತೇನಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ. ಸಹತ್ಥಾತಿ ಸಹತ್ಥೇನ. ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಸುಟ್ಠು ತಪ್ಪೇತ್ವಾ, ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸುಹಿತಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ. ಸಮ್ಪವಾರೇತ್ವಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಪವಾರೇತ್ವಾ, ಅಲಂ ಅಲನ್ತಿ ಹತ್ಥಸಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ. ಭುತ್ತಾವಿನ್ತಿ ಭುತ್ತವನ್ತಂ. ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿನ್ತಿ ಪತ್ತತೋ ಓನೀತಪಾಣಿಂ, ಅಪನೀತಹತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ‘‘ಓನಿತ್ತಪತ್ತಪಾಣಿ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಓನಿತ್ತಂ ನಾನಾಭೂತಂ ಪತ್ತಂ ಪಾಣಿತೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಓನಿತ್ತಪತ್ತಪಾಣೀ. ತಂ ಓನಿತ್ತಪತ್ತಪಾಣಿಂ, ಹತ್ಥೇ ಚ ಪತ್ತಞ್ಚ ಧೋವಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ಪತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಏವಂಭೂತಂ ಞತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ನಿಸೀದೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಞ್ಞಞ್ಚಾತಿ ಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದಾನೇ ಪುಞ್ಞಂ, ಆಯತಿಂ ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಞ್ಞಮಹೀತಿ ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾನಂಯೇವ ಪರಿವಾರೋ. ತಂ ದಾಯಕಾನಂ ಸುಖಾಯ ಹೋತೂತಿ ತಂ ಇಮೇಸಂ ಲಿಚ್ಛವೀನಂ ಸುಖತ್ಥಾಯ ಹೋತು. ಇದಂ ಕಿರ ಸೋ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ, ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಚ ನ ಯುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ದಾನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತುನ್ತಿ ತೇಸಂ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಅಥ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ಲಿಚ್ಛವೀಹಿ ಸಚ್ಚಕಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ, ನ ಭಗವತೋ. ಸಚ್ಚಕೇನ ಪನ ಭಗವತೋ ದಿನ್ನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಯಂ ಖೋ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಇತಿ ಭಗವಾ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ಮತೇನ ವಿನಾಯೇವ ಅತ್ತನೋ ದಿನ್ನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತೇಸಿ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ವಾಸನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳಸಚ್ಚಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಮಹಾಸಚ್ಚಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೬೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಸಚ್ಚಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಚ ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಚ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ಚ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಏಕೋವ ಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ. ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಹಿ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಕತರಂ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ವಿತಕ್ಕಮಾಳಕೇ ಠಿತಕಾಲೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಏವರೂಪೇ ಸಮಯೇ ರತ್ತದುಪಟ್ಟಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಏಕಂಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಪಮುಖೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ, – ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಚ ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಚ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ಪವಿಸಿತುಕಾಮೋತಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಕತಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೋ. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ? ವಾದಾರೋಪನಜ್ಝಾಸಯೇನ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಪುಬ್ಬೇಪಾಹಂ ಅಪಣ್ಡಿತತಾಯ ಸಕಲಂ ವೇಸಾಲಿಪರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಮಙ್ಕು ಜಾತೋ. ಇದಾನಿ ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ಏಕಕೋವ ಗನ್ತ್ವಾ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮಿ. ಯದಿ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪರಾಜೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಜಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಯದಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಜಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅನ್ಧಕಾರೇ ನಚ್ಚಂ ವಿಯ ನ ಕೋಚಿ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿದ್ದಾಪಞ್ಹಂ ನಾಮ ಗಹೇತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ವಾದಜ್ಝಾಸಯೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಸಚ್ಚಕಸ್ಸ ನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರಸ್ಸ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಭಗವತಿ ಮುಹುತ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಞ್ಚ ಲಭಿಸ್ಸತಿ. ತದಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವನ್ತಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದತು ಭಗವಾತಿ ಆಹ. ‘‘ಕಾರಣಂ ಆನನ್ದೋ ವದತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ. ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚಾತಿ ಯಂ ಪನ ಪಞ್ಹಂ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆದಾಯ ಆಗತೋ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸೇನ ತಾವ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಏತಂ ಸನ್ತಿ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.

೩೬೫. ಫುಸನ್ತಿ ಹಿ ತೇ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ತೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸರೀರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಾರೀರಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ಫುಸನ್ತಿ ಲಭನ್ತಿ, ಅನುಭವನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಊರುಕ್ಖಮ್ಭೋತಿ ಖಮ್ಭಕತಊರುಭಾವೋ, ಊರುಥದ್ಧತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಮ್ಹಯತ್ಥವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅನಾಗತವಚನಂ ಕತಂ. ಕಾಯನ್ವಯಂ ಹೋತೀತಿ ಕಾಯಾನುಗತಂ ಹೋತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ವಸವತ್ತಿ. ಕಾಯಭಾವನಾತಿ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತಾಯ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಇತಿ ನಿಗಣ್ಠೋ ಅಸನ್ತಂ ಅಭೂತಂ ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತದೇವಾಹ. ಚಿತ್ತಭಾವನಾತಿಪಿ ಸಮಥೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಮಾಧಿಯುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಊರುಕ್ಖಮ್ಭಾದಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಇತಿ ನಿಗಣ್ಠೋ ಇದಂ ಅಭೂತಮೇವ ಆಹ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಥೇವ ‘ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಊರುಕ್ಖಮ್ಭೋಪಿ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿಆದೀನಿ ವದತೋ ಅನಾಗತರೂಪಂ ನ ಸಮೇತಿ, ತಥಾ ಅತ್ಥೋಪಿ ನ ಸಮೇತಿ, ಅಸನ್ತಂ ಅಭೂತಂ ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ.

ನೋ ಕಾಯಭಾವನನ್ತಿ ಪಞ್ಚಾತಪತಪ್ಪನಾದಿಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಅಯಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ಕಾಯಭಾವನಾ ನಾಮ. ಕಿಂ ಪನ ಸೋ ದಿಸ್ವಾ ಏವಮಾಹ? ಸೋ ಕಿರ ದಿವಾದಿವಸ್ಸ ವಿಹಾರಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನೇಸು ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಸೋ ತೇ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೇ ದಿಸ್ವಾ ಚಿತ್ತಭಾವನಾಮತ್ತಂ ಏತೇ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಿ, ಕಾಯಭಾವನಾ ಪನೇತೇಸಂ ನತ್ಥೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಏವಮಾಹ.

೩೬೬. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಕಿನ್ತಿ ಪನ ತೇ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಕಾಯಭಾವನಾ ಸುತಾತಿ ಆಹ. ಸೋ ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ನನ್ದೋ ವಚ್ಛೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನನ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ವಚ್ಛೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಕಿಸೋತಿ ನಾಮಂ. ಸಂಕಿಚ್ಚೋತಿ ಗೋತ್ತಂ. ಮಕ್ಖಲಿಗೋಸಾಲೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತೋವ. ಏತೇತಿ ಏತೇ ತಯೋ ಜನಾ, ತೇ ಕಿರ ಕಿಲಿಟ್ಠತಪಾನಂ ಮತ್ಥಕಪತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ. ಉಳಾರಾನಿ ಉಳಾರಾನೀತಿ ಪಣೀತಾನಿ ಪಣೀತಾನಿ. ಗಾಹೇನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ಬಲಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಿ ನಾಮ. ಬ್ರೂಹೇನ್ತೀತಿ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ. ಮೇದೇನ್ತೀತಿ ಜಾತಮೇದಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಪುರಿಮಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಪುರಿಮಂ ದುಕ್ಕರಕಾರಂ ಪಹಾಯ. ಪಚ್ಛಾ ಉಪಚಿನನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಛಾ ಉಳಾರಖಾದನೀಯಾದೀಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇನ್ತಿ, ವಡ್ಢೇನ್ತಿ. ಆಚಯಾಪಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವಡ್ಢಿ ಚ ಅವಡ್ಢಿ ಚ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಕಾಲೇನ ವಡ್ಢಿ, ಕಾಲೇನ ಪರಿಹಾನೀತಿ ವಡ್ಢಿಪರಿಹಾನಿಮತ್ತಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಕಾಯಭಾವನಾ ಪನ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದೀಪೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಭಾವನಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ‘‘ಕಿನ್ತಿ ಪನ ತೇ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಸುತಾ’’ತಿ ಆಹ. ನ ಸಮ್ಪಾಯಾಸೀತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಯಥಾ ತಂ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋ.

೩೬೭. ಕುತೋ ಪನ ತ್ವನ್ತಿ ಯೋ ತ್ವಂ ಏವಂ ಓಳಾರಿಕಂ ದುಬ್ಬಲಂ ಕಾಯಭಾವನಂ ನ ಜಾನಾಸಿ? ಸೋ ತ್ವಂ ಕುತೋ ಸಣ್ಹಂ ಸುಖುಮಂ ಚಿತ್ತಭಾವನಂ ಜಾನಿಸ್ಸಸೀತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಚೋದನಾಲಯತ್ಥೇರೋ, ‘‘ಅಬುದ್ಧವಚನಂ ನಾಮೇತಂ ಪದ’’ನ್ತಿ ಬೀಜನಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿತುಂ ಆರಭಿ. ಅಥ ನಂ ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ದಿಸ್ಸತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಸ್ಸ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಆಚಯೋಪಿ ಅಪಚಯೋಪಿ ಆದಾನಮ್ಪಿ ನಿಕ್ಖೇಪನಮ್ಪೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೨). ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ – ‘‘ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಯಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನವಿಪಸ್ಸನಾ ಓಳಾರಿಕಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ.

೩೬೮. ಸುಖಸಾರಾಗೀತಿ ಸುಖಸಾರಾಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ನಿರೋಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾತಿ ನ ಅನನ್ತರಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸುಖದುಕ್ಖಾನಞ್ಹಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯತಾ ಪಟ್ಠಾನೇ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೨.೪೫-೪೬) ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸುಖೇ ಅನಿರುದ್ಧೇ ದುಕ್ಖಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಉಭತೋಪಕ್ಖನ್ತಿ ಸುಖಂ ಏಕಂ ಪಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಂ ಏಕಂ ಪಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಂ ಉಭತೋಪಕ್ಖಂ ಹುತ್ವಾ.

೩೬೯. ಉಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ಸುಖಾ ವೇದನಾ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ಭಾವಿತತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ. ಉಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ಭಾವಿತತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯಭಾವನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಸಮಾಧಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಆಸನ್ನಾ. ಸಮಾಧಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕೋ, ಸುಖಸ್ಸ ಆಸನ್ನೋ. ಕಥಂ? ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಿಉಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಕಚ್ಛೇಹಿ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಮತ್ಥಕತೋ ಉಸುಮವಟ್ಟಿಉಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಹಞ್ಞತಿ ವಿಹಞ್ಞತಿ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ. ಏವಂ ತಾವ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಆಸನ್ನಾ. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪನ ಕಾಯಿಕೇ ವಾ ಚೇತಸಿಕೇ ವಾ ದುಕ್ಖೇ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ದುಕ್ಖಂ ದೂರಾಪಗತಂ ಹೋತಿ, ಅನಪ್ಪಕಂ ಸುಖಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ಏವಂ ಸಮಾಧಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕೋ, ಸುಖಸ್ಸ ಆಸನ್ನೋ. ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಆಸನ್ನಾ, ನ ತಥಾ ಸಮಾಧಿ. ಯಥಾ ಸಮಾಧಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕೋ, ಸುಖಸ್ಸ ಆಸನ್ನೋ, ನ ಚ ತಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ಸುಖಾ ವೇದನಾ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ಭಾವಿತತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ. ಉಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ಭಾವಿತತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ.

೩೭೦. ಆಸಜ್ಜ ಉಪನೀಯಾತಿ ಗುಣೇ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಚೇವ ಉಪನೇತ್ವಾ ಚ. ತಂ ವತ ಮೇತಿ ತಂ ವತ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ.

೩೭೧. ಕಿಞ್ಹಿ ನೋ ಸಿಯಾ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾತಿ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಕಿಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಭವಿಸ್ಸತೇವ, ಮಾ ಏವಂ ಸಞ್ಞೀ ಹೋಹಿ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಯೇವ ಮೇ ಸುಖಾಪಿ ದುಕ್ಖಾಪಿ ವೇದನಾ, ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪನಸ್ಸಾ ಅಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ಠಾತುಂ ನ ದೇಮಿ. ಇದಾನಿಸ್ಸ ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಉಪರಿ ಪಸಾದಾವಹಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಇಧ ಮೇ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಪುಬ್ಬೇವ ಸಮ್ಬೋಧಾ…ಪೇ… ತತ್ಥೇವ ನಿಸೀದಿಂ, ಅಲಮಿದಂ ಪಧಾನಾಯಾತಿ ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾಸರಾಸಿಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ, ತತ್ಥ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಜ್ಜಾ, ಇಧ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾ.

೩೭೪. ಅಲ್ಲಕಟ್ಠನ್ತಿ ಅಲ್ಲಂ ಉದುಮ್ಬರಕಟ್ಠಂ. ಸಸ್ನೇಹನ್ತಿ ಸಖೀರಂ. ಕಾಮೇಹೀತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ. ಅವೂಪಕಟ್ಠಾತಿ ಅನಪಗತಾ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋತಿಆದೀಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮೋವ ಛನ್ದಕರಣವಸೇನ ಛನ್ದೋ. ಸಿನೇಹಕರಣವಸೇನ ಸ್ನೇಹೋ. ಮುಚ್ಛಾಕರಣವಸೇನ ಮುಚ್ಛಾ. ಪಿಪಾಸಾಕರಣವಸೇನ ಪಿಪಾಸಾ. ಅನುದಹನವಸೇನ ಪರಿಳಾಹೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾತಿ ಉಪಕ್ಕಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಞಾಣಾಯ ದಸ್ಸನಾಯ ಅನುತ್ತರಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗವೇವಚನಮೇವ.

ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಅಲ್ಲಂ ಸಖೀರಂ ಉದುಮ್ಬರಕಟ್ಠಂ ವಿಯ ಹಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮತೋ ಅನಿಸ್ಸಟಪುಗ್ಗಲಾ. ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಭಾವೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ತಿನ್ತತಾ; ಮನ್ಥನೇನಾಪಿ ಅಗ್ಗಿನೋ ಅನಭಿನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮತೋ ಅನಿಸ್ಸಟಾನಂ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾಹಿ ವೇದನಾಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಧಿಗಮೋ. ಅಮನ್ಥನೇನಾಪಿ ಅಗ್ಗಿನೋ ಅನಭಿನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ವಿಯ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಿನಾಪಿ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾಹಿ ವೇದನಾಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಧಿಗಮೋ. ದುತಿಯಉಪಮಾಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ, ಪುರಿಮಾ ಸಪುತ್ತಭರಿಯಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಉಪಮಾ; ಪಚ್ಛಿಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ.

೩೭೬. ತತಿಯಉಪಮಾಯ ಕೋಳಾಪನ್ತಿ ಛಿನ್ನಸಿನೇಹಂ ನಿರಾಪಂ. ಥಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಥಲೇ ವಾ ಭೂಮಿಥಲೇ ವಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಸುಕ್ಖಕೋಳಾಪಕಟ್ಠಂ ವಿಯ ಹಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮತೋ ನಿಸ್ಸಟಪುಗ್ಗಲಾ, ಆರಕಾ ಉದಕಾ ಥಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಾವೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ಅತಿನ್ತತಾ. ಮನ್ಥನೇನಾಪಿ ಅಗ್ಗಿನೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮತೋ ನಿಸ್ಸಟಾನಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕನೇಸಜ್ಜಿಕಾದಿವಸೇನ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾಹಿಪಿ ವೇದನಾಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ. ಅಞ್ಞಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸುಕ್ಖಸಾಖಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಘಂಸನಮತ್ತೇನೇವ ಅಗ್ಗಿನೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ವಿಯ ವಿನಾಪಿ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾಹಿ ವೇದನಾಹಿ ಸುಖಾಯೇವ ಪಟಿಪದಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋತಿ. ಅಯಂ ಉಪಮಾ ಭಗವತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಆಹಟಾ.

೩೭೭. ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾ ದುಕ್ಕರಂ ಅಕತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿತುಂ ನ ಸಮತ್ಥೋತಿ? ಕತ್ವಾಪಿ ಅಕತ್ವಾಪಿ ಸಮತ್ಥೋವ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅಕಾಸೀತಿ? ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪರಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮಿ. ಸೋ ಚ ಮಂ ವೀರಿಯನಿಮ್ಮಥನಗುಣೋ ಹಾಸೇಸ್ಸತೀತಿ. ಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನೋಯೇವ ಹಿ ಪವೇಣಿಆಗತಂ ರಜ್ಜಂ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ಖತ್ತಿಯೋ ನ ತಥಾಪಮುದಿತೋ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಬಲಕಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಾಮೇ ದ್ವೇ ತಯೋ ಸಮ್ಪಹಾರೇ ದತ್ವಾ ಅಮಿತ್ತಮಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ತರಜ್ಜೋ. ಏವಂ ಪತ್ತರಜ್ಜಸ್ಸ ಹಿ ರಜ್ಜಸಿರಿಂ ಅನುಭವನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಕ್ಕಮಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ, ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಅಸುಕಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಸುಕಞ್ಚ ಅಸುಕಞ್ಚ ಅಮಿತ್ತಂ ಏವಂ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಏವಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಇಮಂ ರಜ್ಜಸಿರಿಂ ಪತ್ತೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯತೋ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏವಮೇವಂ ಭಗವಾಪಿ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪರಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸೋ ಹಿ ಮಂ ಪರಕ್ಕಮೋ ಅತಿವಿಯ ಹಾಸೇಸ್ಸತಿ, ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತೀತಿ ದುಕ್ಕರಮಕಾಸಿ.

ಅಪಿಚ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋಪಿ ಅಕಾಸಿಯೇವ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ಹಿ ಜನತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾಪಿ ಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪತ್ತೋ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಮಯನ್ತಿ ಪಧಾನವೀರಿಯಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ; ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋ ಅಕಾಸಿಯೇವ.

ದನ್ತೇಭಿದನ್ತಮಾಧಾಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾದನ್ತೇ ಉಪರಿದನ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ. ಚೇತಸಾ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ. ಅಭಿನಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯನ್ತಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಂ. ಅಭಿನಿಪ್ಪೀಳೇಯ್ಯನ್ತಿ ನಿಪ್ಪೀಳೇಯ್ಯಂ. ಅಭಿಸನ್ತಾಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ತಾಪೇತ್ವಾ ವೀರಿಯನಿಮ್ಮಥನಂ ಕರೇಯ್ಯಂ. ಸಾರದ್ಧೋತಿ ಸದರಥೋ. ಪಧಾನಾಭಿತುನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಪಧಾನೇನ ಅಭಿತುನ್ನಸ್ಸ, ವಿದ್ಧಸ್ಸ ಸತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೭೮. ಅಪ್ಪಾಣಕನ್ತಿ ನಿರಸ್ಸಾಸಕಂ. ಕಮ್ಮಾರಗಗ್ಗರಿಯಾತಿ ಕಮ್ಮಾರಸ್ಸ ಗಗ್ಗರನಾಳಿಯಾ. ಸೀಸವೇದನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕುತೋಚಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಅಲಭಮಾನೇಹಿ ವಾತೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಾ ಬಲವತಿಯೋ ಸೀಸವೇದನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸೀಸವೇಠಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ಸೀಸವೇಠನಂ ದದೇಯ್ಯ. ದೇವತಾತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಪರಿವೇಣಸಾಮನ್ತಾ ಚ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ.

ತದಾ ಕಿರ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತೇ ಕಾಯದಾಹೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮುಚ್ಛಾ ಉದಪಾದಿ. ಸೋ ಚಙ್ಕಮೇವ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಪಪತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ದೇವತಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ವಿಹಾರೋತ್ವೇವ ಸೋ ಅರಹತೋ’’ತಿ, ‘‘ಅರಹನ್ತೋ ನಾಮ ಏವರೂಪಾ ಹೋನ್ತಿ ಮತಕಸದಿಸಾ’’ತಿ ಲದ್ಧಿಯಾ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಾ ದೇವತಾ ‘‘ಕಾಲಙ್ಕತೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು, ತಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತೋ ಕಾಲಙ್ಕತೋ’’ತಿ. ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕತೋ, ನೋ ಅಹುತ್ವಾತಿ? ಬುದ್ಧೋ ಭವಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಪಧಾನಭೂಮಿಯಂಯೇವ ಪತಿತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕತೋತಿ. ನಾಹಂ ಸದ್ದಹಾಮಿ, ಮಮ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಂ ಅಪತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ.

ಅಪರಭಾಗೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಂ ದತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಭತ್ತಸಮಯೇ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ – ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಪಧಾನಕರಣಕಾಲೇ ದೇವತಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಪುತ್ತೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾಲಙ್ಕತೋ’’ತಿ ಆಹಂಸೂತಿ. ಕಿಂ ಸದ್ದಹಸಿ ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ನ ಭಗವಾ ಸದ್ದಹಿನ್ತಿ. ಇದಾನಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುಪಿನಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಕಿಂ ಸದ್ದಹಿಸ್ಸಸಿ? ಅಹಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಪಿತಾ ಜಾತೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಅಪರಿಪಕ್ಕೇ ಞಾಣೇ ಬೋಧಿಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಪಾಲಕುಮಾರಕಾಲೇಪಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಗತಸ್ಸ, ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಪಾಲಕುಮಾರೋ ಕಾಲಙ್ಕತೋ, ಇದಮಸ್ಸ ಅಟ್ಠೀ’’ತಿ ಏಳಕಟ್ಠಿಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸುಂ, ತದಾಪಿ ತುಮ್ಹೇ, ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಮರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ನಾಹಂ ಸದ್ದಹಾಮೀ’’ತಿ ಅವೋಚುತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭಗವಾ ಮಹಾಧಮ್ಮಪಾಲಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ.

೩೭೯. ಮಾ ಖೋ ತ್ವಂ ಮಾರಿಸಾತಿ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಮಾನಾ ಆಹಂಸು. ದೇವತಾನಂ ಕಿರಾಯಂ ಪಿಯಮನಾಪವೋಹಾರೋ, ಯದಿದಂ ಮಾರಿಸಾತಿ. ಅಜಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅಭೋಜನಂ. ಹಲನ್ತಿ ವದಾಮೀತಿ ಅಲನ್ತಿ ವದಾಮಿ, ಅಲಂ ಇಮಿನಾ ಏವಂ ಮಾ ಕರಿತ್ಥ, ಯಾಪೇಸ್ಸಾಮಹನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸೇಧೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೮೦-೧. ಮಙ್ಗುರಚ್ಛವೀತಿ ಮಙ್ಗುರಮಚ್ಛಚ್ಛವಿ. ಏತಾವ ಪರಮನ್ತಿ ತಾಸಮ್ಪಿ ವೇದನಾನಮೇತಂಯೇವ ಪರಮಂ, ಉತ್ತಮಂ ಪಮಾಣಂ. ಪಿತು ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮನ್ತೇ…ಪೇ… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿತಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಕಿರ ವಪ್ಪಮಙ್ಗಲದಿವಸೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತದಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಪಟಿಯಾದೇನ್ತಿ. ನಗರವೀಥಿಯೋ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ ಪುಣ್ಣಘಟೇ ಠಪಾಪೇತ್ವಾ ಧಜಪಟಾಕಾದಯೋ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಕಲನಗರಂ ದೇವವಿಮಾನಂ ವಿಯ ಅಲಙ್ಕರೋನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೇ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಾದಯೋ ಅಹತವತ್ಥನಿವತ್ಥಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ರಾಜಕುಲೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ರಞ್ಞೋ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ನಙ್ಗಲಸತಸಹಸ್ಸಂ ಯೋಜೀಯತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಏಕೇನ ಊನಂ ಅಟ್ಠಸತಂ ಯೋಜೇನ್ತಿ. ಸಬ್ಬನಙ್ಗಲಾನಿ ಸದ್ಧಿಂ ಬಲಿಬದ್ದರಸ್ಮಿಯೋತ್ತೇಹಿ ಜಾಣುಸ್ಸೋಣಿಸ್ಸ ರಥೋ ವಿಯ ರಜತಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ರಞ್ಞೋ ಆಲಮ್ಬನನಙ್ಗಲಂ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಬಲಿಬದ್ದಾನಂ ಸಿಙ್ಗಾನಿಪಿ ರಸ್ಮಿಪತೋದಾಪಿ ಸುವಣ್ಣಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಮಹಾಪರಿವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ.

ಕಮ್ಮನ್ತಟ್ಠಾನೇ ಏಕೋ ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖೋ ಬಹಲಪತ್ತಪಲಾಸೋ ಸನ್ದಚ್ಛಾಯೋ ಅಹೋಸಿ. ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಸಯನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಸುವಣ್ಣತಾರಕಖಚಿತಂ ವಿತಾನಂ ಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಣಿಪಾಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇತ್ವಾ ರಾಜಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚಗಣಪರಿವುತೋ ನಙ್ಗಲಕರಣಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತತ್ಥ ರಾಜಾ ಸುವಣ್ಣನಙ್ಗಲಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಮಚ್ಚಾ ಏಕೇನೂನಅಟ್ಠಸತರಜತನಙ್ಗಲಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಕಸನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಪನ ಓರತೋ ಪಾರಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಾರತೋ ವಾ ಓರಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಧಾತಿಯೋ ರಞ್ಞೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅನ್ತೋಸಾಣಿತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಞ್ಚಿ ಅದಿಸ್ವಾ ವೇಗೇನ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಆನಾಪಾನೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ. ಧಾತಿಯೋ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜನ್ತರೇ ವಿಚರಮಾನಾ ಥೋಕಂ ಚಿರಾಯಿಂಸು, ಸೇಸರುಕ್ಖಾನಂ ಛಾಯಾ ನಿವತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಪನ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಧಾತಿಯೋ ಅಯ್ಯಪುತ್ತೋ ಏಕಕೋತಿ ವೇಗೇನ ಸಾಣಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಮಾನಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಸಯನೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನಂ ತಞ್ಚ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚಯಿಂಸು – ‘‘ಕುಮಾರೋ ದೇವ, ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ರುಕ್ಖಾನಂ ಛಾಯಾ ನಿವತ್ತಾ, ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾ ಠಿತಾ’’ತಿ. ರಾಜಾ ವೇಗೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಇದಂ ತೇ, ತಾತ, ದುತಿಯಂ ವನ್ದನ’’ನ್ತಿ ಪುತ್ತಂ ವನ್ದಿ. ಇದಮೇತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಿತು ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮನ್ತೇ…ಪೇ… ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿತಾ’’ತಿ. ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಏಸೋ ಮಗ್ಗೋ ಬೋಧಾಯಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ ನು ಖೋ ಏತಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ಮಗ್ಗೋತಿ. ಸತಾನುಸಾರಿವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ನಯಿದಂ ಬೋಧಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಏಕಂ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸತಿಯಾ ಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸತಾನುಸಾರಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ. ಯಂ ತಂ ಸುಖನ್ತಿ ಯಂ ತಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಪಠಮಜ್ಝಾನಸುಖಂ.

೩೮೨. ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಣ್ಣಸಾಲಪರಿವೇಣಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿವತ್ತಕರಣೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಬಾಹುಲ್ಲಿಕೋತಿ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಿಕೋ. ಆವತ್ತೋ ಬಾಹುಲ್ಲಾಯಾತಿ ರಸಗಿದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪಣೀತಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಆವತ್ತೋ. ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜ ಪಕ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೇನೇವ ಪಕ್ಕನ್ತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ಕಾಯವಿವೇಕಸ್ಸ ಓಕಾಸದಾನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮತಾಯ ಗತಾ. ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚ ಅಞ್ಞಟ್ಠಾನಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿಮೇವ ಅಗಮಂಸು. ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತೇಸು ಗತೇಸು ಅದ್ಧಮಾಸಂ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ.

೩೮೩. ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿಆದಿ ಭಯಭೇರವೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೩೮೭. ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ಖೋ ಪನಾಹನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ. ನಿಗಣ್ಠೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಏಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಂ. ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ‘ಅಪರಾಪಿ ಮಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಅಪರಾಪಿ ಮಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನಾ’ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಥೇತಿಯೇವ. ಕುಪಿತೋ ನು ಖೋ’’ತಿ? ಅಥ ಭಗವಾ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ತಥಾಗತೇ ಅನೇಕಸತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ ಕುಪಿತೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋತಿ ಏಕೋಪಿ ವತ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ಪರೇಸಂ ಬೋಧನತ್ಥಾಯ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ಏವ ತಥಾಗತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಸನ್ಧಾಯ. ಯಾವದೇವಾತಿ ಪಯೋಜನವಿಧಿ ಪರಿಚ್ಛೇದನಿಯಮನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪರೇಸಂ ವಿಞ್ಞಾಪನಮೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪಯೋಜನಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏಕಸ್ಸೇವ ದೇಸೇತಿ, ಯತ್ತಕಾ ವಿಞ್ಞಾತಾರೋ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ದೇಸೇತೀತಿ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪುರಿಮಸ್ಮಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ? ಸಚ್ಚಕೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಅಭಿರೂಪೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಸುಫುಸಿತಂ ದನ್ತಾವರಣಂ, ಜಿವ್ಹಾ ಮುದುಕಾ, ಮಧುರಂ ವಾಕ್ಕರಣಂ, ಪರಿಸಂ ರಞ್ಜೇನ್ತೋ ಮಞ್ಞೇ ವಿಚರತಿ, ಅನ್ತೋ ಪನಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ನ ತಥಾಗತೋ ಪರಿಸಂ ರಞ್ಜೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ, ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಾಯಪಿ ಪರಿಸಾಯ ತಥಾಗತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಅಸಲ್ಲೀನೋ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಏತ್ತಕಂ ಏಕವಿಹಾರೀ, ಸುಞ್ಞತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅನುಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಮಾಹ.

ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವಾತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತಮೇವ. ಸನ್ನಿಸಾದೇಮೀತಿ ಸನ್ನಿಸೀದಾಪೇಮಿ, ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪರಿಸಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ದೇತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಾಧುಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಗ್ಘೋಸೇ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನೇಯೇವ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಭವಙ್ಗಪರಿವಾಸೋ ಲಹುಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಸ್ಸಾಸವಾರೇ ಪಸ್ಸಾಸವಾರೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪನ್ತಿ ಯೇನ ಸುಞ್ಞೇನ ಫಲಸಮಾಧಿನಾ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ವಿಹರಾಮಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇಮಿ ಸಮಾದಹಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಓಕಪ್ಪನಿಯಮೇತನ್ತಿ ಸದ್ದಹನಿಯಮೇತಂ. ಏವಂ ಭಗವತೋ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆನೀತಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ಖೋ ಪನ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ದಿವಾ ಸುಪಿತಾತಿ ಆಹ. ಯಥಾ ಹಿ ಸುನಖೋ ನಾಮ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಖೀರಪಕ್ಕಪಾಯಸಂ ಸಪ್ಪಿನಾ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಉದರಪೂರಂ ಭೋಜಿತೋಪಿ ಗೂಥಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಖಾದಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಅಖಾದಮಾನೋ ಘಾಯಿತ್ವಾಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಘಾಯಿತ್ವಾವ ಗತಸ್ಸ ಕಿರಸ್ಸ ಸೀಸಂ ರುಜ್ಜತಿ; ಏವಮೇವಂ ಇಮಸ್ಸಪಿ ಸತ್ಥಾ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಖೀರಪಕ್ಕಪಾಯಸಸದಿಸಂ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಆಸವಕ್ಖಯಾ ಪಸಾದನೀಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ. ಏತಸ್ಸ ಪನ ಏವರೂಪಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಮಾ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆನೀತಪಞ್ಹಂ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಸಬ್ಬಖೀಣಾಸವಾನಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹೀಯತಿ, ಕಾಯದರಥೋ ಪನ ಉಪಾದಿನ್ನಕೇಪಿ ಹೋತಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೇಪಿ. ತಥಾ ಹಿ ಕಮಲುಪ್ಪಲಾದೀನಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವಿಕಸನ್ತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಮಕುಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸಾಯಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ರುಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಪತ್ತಾನಿ ಪತಿಲೀಯನ್ತಿ, ಪಾತೋ ವಿಪ್ಫಾರಿಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಏವಂ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ದರಥೋಯೇವ ದರಥವಸೇನ ಭವಙ್ಗಸೋತಞ್ಚ ಇಧ ನಿದ್ದಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಂ ಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ, ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಹ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಸ್ಮಿಂ ವದನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರೋತಿ ವದನ್ತಿ.

೩೮೯. ಆಸಜ್ಜ ಆಸಜ್ಜಾತಿ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ. ಉಪನೀತೇಹೀತಿ ಉಪನೇತ್ವಾ ಕಥಿತೇಹಿ. ವಚನಪ್ಪಥೇಹೀತಿ ವಚನೇಹಿ. ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾತಿ ಅಲನ್ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ವಾಚಾಯಪಿ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ. ಭಗವತಾ ಇಮಸ್ಸ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ದ್ವೇ ಸುತ್ತಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ. ಪುರಿಮಸುತ್ತಂ ಏಕೋ ಭಾಣವಾರೋ, ಇದಂ ದಿಯಡ್ಢೋ, ಇತಿ ಅಡ್ಢತಿಯೇ ಭಾಣವಾರೇ ಸುತ್ವಾಪಿ ಅಯಂ ನಿಗಣ್ಠೋ ನೇವ ಅಭಿಸಮಯಂ ಪತ್ತೋ, ನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ನ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಕಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸೀತಿ? ಅನಾಗತೇ ವಾಸನತ್ಥಾಯ. ಪಸ್ಸತಿ ಹಿ ಭಗವಾ, ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಸಮಧಿಕಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸ್ಸಸತಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಸಾಸನಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಕಾಳಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋ ನಾಮ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಇದಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನಾಗತೇ ವಾಸನತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ.

ಸೋಪಿ ತತ್ಥೇವ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಮ್ಹಿ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ದೇವಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಗಿರಿವಿಹಾರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗಾಮೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಮಚ್ಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಮತ್ಥಯೋಬ್ಬನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಣಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಚೋದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೇನ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮುಖಂ ದತ್ವಾ ಕಥಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ವುಟ್ಠಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, – ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಮಯಿ ಗನ್ಥಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೇ ಮುಖಂ ದತ್ವಾ ಕಥಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರಿತ್ಥ, ಕೋ ಮಯ್ಹಂ ದೋಸೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ, ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತ ಏತ್ತಕೇನೇವ ‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಕಿಚ್ಚಂ ಮೇ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತ’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋಸೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ಕರೋಮಿ, ಭನ್ತೇತಿ? ಗಣಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ತ್ವಂ ಪಪಞ್ಚಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀತಿ. ಸೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪುಞ್ಞವಾ ರಾಜಪೂಜಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತವಿಹಾರೇ ವಸಿ.

ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕಾಲೇ ತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜಾ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ ರಾಜಲೇಣೇ ವಸತಿ. ಸೋ ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ – ‘‘ಯದಾ ಮಯ್ಹಂ ಅಯ್ಯೋ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಕಥೇತಿ, ತದಾ ಮೇ ಸಞ್ಞಂ ದದೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ. ಥೇರೋಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ಕಣ್ಟಕಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಆರುಯ್ಹ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಕಾಳತಿಮ್ಬರುರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಥ ನಂ ಏಕೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತ್ಥೇರೋ ಕಾಳಕಾರಾಮಸುತ್ತನ್ತೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ನನು, ಆವುಸೋ, ಅಜ್ಜ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನದಿವಸೋತಿ ಆಹ. ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನದಿವಸೋತಿ. ತೇನ ಹಿ ಪೀಠಕಂ ಆನೇಥ, ಇಧೇವ ನಿಸಿನ್ನಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಅಥಸ್ಸ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಅದಂಸು. ಥೇರೋ ಪುಬ್ಬಗಾಥಾ ವತ್ವಾ ಕಾಳಕಾರಾಮಸುತ್ತಂ ಆರಭಿ. ಸೋಪಿಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕದಹರೋ ರಞ್ಞೋ ಸಞ್ಞಂ ದಾಪೇಸಿ. ರಾಜಾ ಪುಬ್ಬಗಾಥಾಸು ಅನಿಟ್ಠಿತಾಸುಯೇವ ಪಾಪುಣಿ. ಪತ್ವಾ ಚ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನೇವ ಪರಿಸನ್ತೇ ಠತ್ವಾ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಠಿತಕೋವ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ, ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾತಿ ವಚನಕಾಲೇ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಾಸಿ. ಥೇರೋ ಞತ್ವಾ, ಕದಾ ಆಗತೋಸಿ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಪುಬ್ಬಗಾಥಾ ಓಸಾರಣಕಾಲೇಯೇವ, ಭನ್ತೇತಿ. ದುಕ್ಕರಂ ತೇ ಮಹಾರಾಜ, ಕತನ್ತಿ. ನಯಿದಂ, ಭನ್ತೇ, ದುಕ್ಕರಂ, ಯದಿ ಪನ ಮೇ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಆರದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏಕಪದೇಪಿ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಭಾವೋ ಅಹೋಸಿ, ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಸ್ಸ ಪತೋದಯಟ್ಠಿನಿತುದನಮತ್ತೇಪಿ ಠಾನೇ ಸಾಮಿಭಾವೋ ನಾಮ ಮೇ ಮಾ ಹೋತೂತಿ ಸಪಥಮಕಾಸಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಪರಿದೀಪಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ರಾಜಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಏತ್ತಕಾವ, ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧಗುಣಾ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ಮಯಾ ಕಥಿತತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಕಥಿತಮೇವ ಬಹು ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ. ಉಪಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಕರೋಥಾತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕರೀಸಸಹಸ್ಸಮತ್ತೇ ಸಾಲಿಕ್ಖೇತ್ತೇ ಏಕಸಾಲಿಸೀಸತೋ ಅವಸೇಸಸಾಲೀಯೇವ ಬಹೂ, ಏವಂ ಮಯಾ ಕಥಿತಗುಣಾ ಅಪ್ಪಾ, ಅವಸೇಸಾ ಬಹೂತಿ. ಅಪರಮ್ಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಮಂ ಕರೋಥಾತಿ. ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹಾಗಙ್ಗಾಯ ಓಘಪುಣ್ಣಾಯ ಸೂಚಿಪಾಸಂ ಸಮ್ಮುಖಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸೂಚಿಪಾಸೇನ ಗತಉದಕಂ ಅಪ್ಪಂ, ಸೇಸಂ ಬಹು, ಏವಮೇವ ಮಯಾ ಕಥಿತಗುಣಾ ಅಪ್ಪಾ, ಅವಸೇಸಾ ಬಹೂತಿ. ಅಪರಮ್ಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಮಂ ಕರೋಥಾತಿ. ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಾತಕಸಕುಣಾ ನಾಮ ಆಕಾಸೇ ಕೀಳನ್ತಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಖುದ್ದಕಾ ಸಾ ಸಕುಣಜಾತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ತಸ್ಸ ಸಕುಣಸ್ಸ ಆಕಾಸೇ ಪಕ್ಖಪಸಾರಣಟ್ಠಾನಂ ಬಹು, ಅವಸೇಸೋ ಆಕಾಸೋ ಅಪ್ಪೋತಿ? ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ವದಥ, ಅಪ್ಪೋ ತಸ್ಸ ಪಕ್ಖಪಸಾರಣೋಕಾಸೋ, ಅವಸೇಸೋವ ಬಹೂತಿ. ಏವಮೇವ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪ್ಪಕಾ ಮಯಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಕಥಿತಾ, ಅವಸೇಸಾ ಬಹೂ ಅನನ್ತಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾತಿ. ಸುಕಥಿತಂ, ಭನ್ತೇ, ಅನನ್ತಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಅನನ್ತೇನೇವ ಆಕಾಸೇನ ಉಪಮಿತಾ. ಪಸನ್ನಾ ಮಯಂ ಅಯ್ಯಸ್ಸ, ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪನ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮ. ಅಯಂ ಮೇ ದುಗ್ಗತಪಣ್ಣಾಕಾರೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಇಮಂ ತಿಯೋಜನಸತಿಕಂ ರಜ್ಜಂ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ದೇಮಾತಿ. ತುಮ್ಹೇಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ತನೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರೋ ಕತೋ, ಮಯಂ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಿನ್ನಂ ರಜ್ಜಂ ತುಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ದೇಮ, ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಹಿ ಮಹಾರಾಜಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾಸಚ್ಚಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ಚೂಳತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೯೦. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇತಿ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಸಙ್ಖಾತೇ ವಿಹಾರೇ ಮಿಗಾರಮಾತುಯಾ ಪಾಸಾದೇ. ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬೀಕಥಾಅತೀತೇ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಏಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ಪದುಮುತ್ತರಂ ಭಗವನ್ತಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ‘‘ಅನಾಗತೇ ತುಮ್ಹಾದಿಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಯಿಕಾ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ. ಸಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವೇಸು ಚೇವ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಭದ್ದಿಯನಗರೇ ಮೇಣ್ಡಕಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಧನಞ್ಜಯಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಗಹೇ ಸುಮನದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ. ಜಾತಕಾಲೇ ಚಸ್ಸಾ ವಿಸಾಖಾತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸಾ ಯದಾ ಭಗವಾ ಭದ್ದಿಯನಗರಂ ಅಗಮಾಸಿ, ತದಾ ಪಞ್ಚಹಿ ದಾರಿಕಾಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಪಠಮದಸ್ಸನಮ್ಹಿಯೇವ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಅಹೋಸಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಮಿಗಾರಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಪುಣ್ಣವಡ್ಢನಕುಮಾರಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗತಾ, ತತ್ಥ ನಂ ಮಿಗಾರಸೇಟ್ಠಿ ಮಾತಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಿಗಾರಮಾತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪತಿಕುಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ಚಸ್ಸಾ ಪಿತಾ ಮಹಾಲತಾಪಿಳನ್ಧನಂ ನಾಮ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪಿಳನ್ಧನೇ ಚತಸ್ಸೋ ವಜಿರನಾಳಿಯೋ ಉಪಯೋಗಂ ಅಗಮಂಸು, ಮುತ್ತಾನಂ ಏಕಾದಸ ನಾಳಿಯೋ, ಪವಾಳಾನಂ ದ್ವಾವೀಸತಿ ನಾಳಿಯೋ, ಮಣೀನಂ ತೇತ್ತಿಂಸ ನಾಳಿಯೋ, ಇತಿ ಏತೇಹಿ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಸತ್ತವಣ್ಣೇಹಿ ರತನೇಹಿ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತಂ ಸೀಸೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕಂ ಯಾವ ಪಾದಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಭಸ್ಸತಿ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಹತ್ಥೀನಂ ಬಲಂ ಧಾರಯಮಾನಾವ ನಂ ಇತ್ಥೀ ಧಾರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸಾ ಅಪರಭಾಗೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಯಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ತಂ ಪಸಾಧನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನವಹಿ ಕೋಟೀಹಿ ಭಗವತೋ ವಿಹಾರಂ ಕಾರಯಮಾನಾ ಕರೀಸಮತ್ತೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಪಾಸಾದಂ ಕಾರೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಉಪರಿಭೂಮಿಯಂ ಪಞ್ಚ ಗಬ್ಭಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಹೇಟ್ಠಾಭೂಮಿಯಂ ಪಞ್ಚಾತಿ ಗಬ್ಭಸಹಸ್ಸಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಾ ‘‘ಸುದ್ಧಪಾಸಾದೋವ ನ ಸೋಭತೀ’’ತಿ ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ದ್ವಿಕೂಟಗೇಹಸತಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಚೂಳಪಾಸಾದಸತಾನಿ, ಪಞ್ಚ ದೀಘಸಾಲಸತಾನಿ ಚ ಕಾರಾಪೇಸಿ. ವಿಹಾರಮಹೋ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ.

ಮಾತುಗಾಮತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಾಯ ವಿಸಾಖಾಯ ವಿಯ ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಧನಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಪುರಿಸತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಸ್ಸ ಚ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಧನಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸೋ ಹಿ ಚತುಪಞ್ಞಾಸಕೋಟಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ದಕ್ಖಿಣಭಾಗೇ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಮಹಾವಿಹಾರಸದಿಸೇ ಠಾನೇ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರಂ ನಾಮ ಕಾರೇಸಿ. ವಿಸಾಖಾ, ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಪಾಚೀನಭಾಗೇ ಉತ್ತಮದೇವೀವಿಹಾರಸದಿಸೇ ಠಾನೇ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಂ ನಾಮ ಕಾರೇಸಿ. ಭಗವಾ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕುಲಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಾವತ್ಥಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ವಿಹಾರೇಸು ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ವಸಿ. ಏಕಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ಜೇತವನೇ ವಸತಿ, ಏಕಂ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ವಿಹರತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇ’’ತಿ.

ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇತಿ ಕಿತ್ತಕೇನ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ. ಸಂಖಿತ್ತೇನ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಕಿತ್ತಾವತಾ ಹೋತಿ? ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಮೇ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ದೇಸೇಥಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠೋತಿ ಖಯವಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅನ್ತಂ ಅತೀತಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಾ. ಅಚ್ಚನ್ತಾ ನಿಟ್ಠಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠೋ, ಏಕನ್ತನಿಟ್ಠೋ ಸತತನಿಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮೀ, ನಿಚ್ಚಯೋಗಕ್ಖೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ನಿಚ್ಚಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿಯೋಸಾನಮಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಅಚ್ಚನ್ತಪರಿಯೋಸಾನೋ. ಸೇಟ್ಠೋ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ದೇವಾನಞ್ಚ ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋ. ಏವರೂಪೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಿತ್ತಾವತಾ ಹೋತಿ, ಖಿಪ್ಪಮೇತಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕಥೇಥಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಯಾಚತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಏವಂ ವೇಗಾಯತೀತಿ? ಕೀಳಂ ಅನುಭವಿತುಕಾಮತಾಯ.

ಅಯಂ ಕಿರ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಂ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಮಹಾರಾಜೂಹಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಆರಕ್ಖಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ದೇವಲೋಕೇಸು ದೇವಸಙ್ಘೇನ ಪರಿವುತೋ ಅಡ್ಢತಿಯಾಹಿ ನಾಟಕಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏರಾವಣಂ ಆರುಯ್ಹ ಉಯ್ಯಾನದ್ವಾರೇ ಠಿತೋ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ – ‘‘ಕಿತ್ತಕೇನ ನು ಖೋ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಆಗಮನಿಯಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಅತಿವಿಯ ಸಸ್ಸಿರಿಕೋ, ಸಚಾಹಂ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾವ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಛದ್ವಾರಿಕೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇಹಿ ನಿಮ್ಮಥಿತೋ ನ ಪುನ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಿಟ್ಠತು ತಾವ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಾ, ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಿತಪಞ್ಹೋ ಉಯ್ಯಾನೇ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನ್ತರಹಿತೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ತೇಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಆರಕ್ಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಠಿತಾ, ಪರಿಚಾರಿಕದೇವಸಙ್ಘಾಪಿ ನಾಟಕಾನಿಪಿ ಏರಾವಣೋಪಿ ನಾಗರಾಜಾ ತತ್ಥೇವ ಉಯ್ಯಾನದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಏವಮೇಸ ಕೀಳಂ ಅನುಭವಿತುಕಾಮತಾಯ ವೇಗಾಯನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.

ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾಲಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯ ನಾಲಂ ನ ಪರಿಯತ್ತಾ ನ ಸಮತ್ಥಾ ನ ಯುತ್ತಾ, ಕಸ್ಮಾ? ಗಹಿತಾಕಾರೇನ ಅತಿಟ್ಠನತೋ. ತೇ ಹಿ ನಿಚ್ಚಾತಿ ಗಹಿತಾಪಿ ಅನಿಚ್ಚಾವ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸುಖಾತಿ ಗಹಿತಾಪಿ ದುಕ್ಖಾವ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅತ್ತಾತಿ ಗಹಿತಾಪಿ ಅನತ್ತಾವ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಲಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯ. ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಜಾನಾತಿ. ಪರಿಜಾನಾತೀತಿ ತಥೇವ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪರಿಜಾನಾತಿ. ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವೇದನನ್ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ವೇದನಂ ಅನುಭವತಿ. ಇಮಿನಾ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವಾನಮಿನ್ದಸ್ಸ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಚೇ ಪನ ವೇದನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಕಥಿತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಹೇಟ್ಠಾ ಪನ ಕಥಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ತೇ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದವಯಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಾ. ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಖಯತೋ ವಯತೋ ದಸ್ಸನಞಾಣಂ. ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಹರತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ.

ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವೇ ವಿರಾಗಾ ಖಯವಿರಾಗೋ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗೋ ಚ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಯವಯತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾಪಿ, ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿರಾಗತೋ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗಞಾಣಮ್ಪಿ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾ. ತದುಭಯಸಮಾಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀ ನಾಮ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ, ವಿರಾಗತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸಿಮ್ಹಿಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ, ನಿರೋಧೋಪಿ ಹಿ ಖಯನಿರೋಧೋ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧೋ ಚಾತಿ ದುವಿಧೋಯೇವ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ಸೋ ಚ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಸಾ ಹಿ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಖನ್ಧೇ ಚ ವೋಸ್ಸಜ್ಜತಿ. ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಮಗ್ಗೋ, ಸೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ. ದ್ವೀಹಿಪಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋಯೇವ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನತೋ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಕ್ಖನ್ದನತೋ. ತಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಖನ್ಧೇ ಚ ಪರಿಚ್ಚಜತೀತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಮಗ್ಗೇ ಸಮೇತಿ. ತದುಭಯಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ಇಮಾಯ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ. ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ನ ಉಪಾದಿಯತಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ ನ ಪರಾಮಸತಿ. ಅನುಪಾದಿಯಂ ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಣ್ಹಾಪರಿತಸ್ಸನಾಯ ನ ಪರಿತಸ್ಸತಿ. ಪಚ್ಚತ್ತಞ್ಞೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಸಯಮೇವ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ. ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವ ದಸ್ಸಿತಾ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವಾನಮಿನ್ದಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಸಲ್ಲಹುಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನೇವ ಖಿಪ್ಪಂ ಕಥೇಸಿ.

೩೯೧. ಅವಿದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅನನ್ತರೇ ಕೂಟಾಗಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಞಾಣೇನ ಅಭಿಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ, ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏಸ ಜಾನಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿ, ಉದಾಹು ಅಜಾನಿತ್ವಾ ವಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಏವಮಹೋಸೀತಿ? ಥೇರೋ ಕಿರ ನ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸದ್ದಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಪನ ದೇವರಞ್ಞೋ, ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿ ಅನುಮೋದನಸದ್ದಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ಸಕ್ಕೋ ಕಿರ ದೇವರಾಜಾ ಮಹತಾ ಸದ್ದೇನ ಅನುಮೋದಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ನ ಭಗವತೋ ಸದ್ದಂ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ? ಯಥಾಪರಿಸವಿಞ್ಞಾಪಕತ್ತಾ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಏಕಾಬದ್ಧಾಯ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಾಯಪಿ ಪರಿಸಾಯ ಸದ್ದೋ ಸುಯ್ಯತಿ, ಪರಿಯನ್ತಂ ಪನ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗುಲಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ನ ನಿಚ್ಛರತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಏವರೂಪಾ ಮಧುರಕಥಾ ಮಾ ನಿರತ್ಥಕಾ ಅಗಮಾಸೀತಿ. ತದಾ ಭಗವಾ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇ ಸತ್ತರತನಮಯೇ ಕೂಟಾಗಾರೇ ಸಿರಿಗಬ್ಭಮ್ಹಿ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಕೂಟಾಗಾರಂ, ವಾಮಪಸ್ಸೇ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ, ಅನ್ತರೇ ಛಿದ್ದವಿವರೋಕಾಸೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ನ ಭಗವತೋ ಸದ್ದಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ.

ಪಞ್ಚಹಿ ತೂರಿಯಸತೇಹೀತಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಾನಂ ತೂರಿಯಾನಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಸತೇಹಿ. ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ತೂರಿಯಂ ನಾಮ ಆತತಂ ವಿತತಂ ಆತತವಿತತಂ ಸುಸಿರಂ ಘನನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ತತ್ಥ ಆತತಂ ನಾಮ ಚಮ್ಮಪರಿಯೋನದ್ಧೇಸು ಭೇರಿಆದೀಸು ಏಕತಲತೂರಿಯಂ. ವಿತತಂ ನಾಮ ಉಭಯತಲಂ. ಆತತವಿತತಂ ನಾಮ ತನ್ತಿಬದ್ಧಪಣವಾದಿ. ಸುಸಿರಂ ವಂಸಾದಿ. ಘನಂ ಸಮ್ಮಾದಿ. ಸಮಪ್ಪಿತೋತಿ ಉಪಗತೋ. ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪರಿಚಾರೇತೀತಿ ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ತತೋ ತತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚಾರೇತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಜ್ಜಮಾನೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ತೂರಿಯಸತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವತೀ. ಪಟಿಪಣಾಮೇತ್ವಾತಿ ಅಪನೇತ್ವಾ, ನಿಸ್ಸದ್ದಾನಿ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥೇವ ಹಿ ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಾ ರಾಜಾನೋ ಗರುಭಾವನಿಯಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಅಯ್ಯೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಮಾ, ತಾತಾ, ಗಾಯಥ, ಮಾ ವಾದೇಥ, ಮಾ ನಚ್ಚಥಾ’’ತಿ ನಾಟಕಾನಿ ಪಟಿವಿನೇನ್ತಿ, ಸಕ್ಕೋಪಿ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವಮಕಾಸಿ. ಚಿರಸ್ಸಂ ಖೋ, ಮಾರಿಸ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಇಮಂ ಪರಿಯಾಯಮಕಾಸೀತಿ ಏವರೂಪಂ ಲೋಕೇ ಪಕತಿಯಾ ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರವಚನಂ ಹೋತಿ, ಲೋಕಿಯಾ ಹಿ ಚಿರಸ್ಸಂ ಆಗತಮ್ಪಿ ಅನಾಗತಪುಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮನಾಪಜಾತಿಯಂ ಆಗತಂ ದಿಸ್ವಾ, – ‘‘ಕುತೋ ಭವಂ ಆಗತೋ, ಚಿರಸ್ಸಂ ಭವಂ ಆಗತೋ, ಕಥಂ ತೇ ಇಧಾಗಮನಮಗ್ಗೋ ಞಾತೋ ಮಗ್ಗಮೂಳ್ಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಆಗತಪುಬ್ಬತ್ತಾಯೇವ ಏವಮಾಹ. ಥೇರೋ ಹಿ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ದೇವಚಾರಿಕಂ ಗಚ್ಛತಿಯೇವ. ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಯಮಕಾಸೀತಿ ವಾರಮಕಾಸಿ. ಯದಿದಂ ಇಧಾಗಮನಾಯಾತಿ ಯೋ ಅಯಂ ಇಧಾಗಮನಾಯ ವಾರೋ, ತಂ, ಭನ್ತೇ, ಚಿರಸ್ಸಮಕಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇದಮಾಸನಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜನಿಕಂ ಮಣಿಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಪಞ್ಞಪಾಪೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ.

೩೯೨. ಬಹುಕಿಚ್ಚಾ ಬಹುಕರಣೀಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೇಸಂ ಬಹೂನಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ, ತೇ ಬಹುಕಿಚ್ಚಾ. ಬಹುಕರಣೀಯಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಅಪ್ಪೇವ ಸಕೇನ ಕರಣೀಯೇನಾತಿ ಸಕರಣೀಯಮೇವ ಅಪ್ಪಂ ಮನ್ದಂ, ನ ಬಹು, ದೇವಾನಂ ಕರಣೀಯಂ ಪನ ಬಹು, ಪಥವಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಮಾತುಗಾಮಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಅಟ್ಟಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ಆಹ – ಅಪಿಚ ದೇವಾನಂಯೇವ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಕರಣೀಯೇನಾತಿ. ದೇವಾನಞ್ಹಿ ಧೀತಾ ಚ ಪುತ್ತಾ ಚ ಅಙ್ಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಪಾದಪರಿಚಾರಿಕಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ಸಯನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ತಾಸಂ ಮಣ್ಡನಪಸಾಧನಕಾರಿಕಾ ದೇವಧೀತಾ ಸಯನಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಾ ಅನ್ತೋವಿಮಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ಅಟ್ಟಕರಣಂ ನತ್ಥಿ. ಯೇ ಪನ ಸೀಮನ್ತರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಕಾ ತವ ಸನ್ತಕಾ’’ತಿ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಅಟ್ಟಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಸ ವಿಮಾನಂ ಆಸನ್ನತರಂ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕೋತಿ ವದತಿ. ಸಚೇ ದ್ವೇಪಿ ಸಮಟ್ಠಾನೇ ಹೋನ್ತಿ, ಯಸ್ಸ ವಿಮಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಠಿತೋ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕೋತಿ ವದತಿ. ಸಚೇ ಏಕಮ್ಪಿ ನ ಓಲೋಕೇತಿ, ತಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಕಲಹುಪಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಕರೋತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ, ‘‘ದೇವಾನಂಯೇವ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಕರಣೀಯೇನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಪಿಚಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ಕೀಳಾಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಕರಣೀಯಮೇವ.

ಯಂ ನೋ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಅನ್ತರಧಾಯತೀತಿ ಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸೀಘಮೇವ ಅನ್ಧಕಾರೇ ರೂಪಗತಂ ವಿಯ ನ ದಿಸ್ಸತಿ. ಇಮಿನಾ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತಂ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಮೀ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಥೇರೋ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಯಕ್ಖೋ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ, ಪಸ್ಸೇನ ಪರಿಹರತೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ – ‘‘ದೇವಾ ನಾಮ ಮಹಾಮೂಳ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ. ಛದ್ವಾರಿಕೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇಹಿ ನಿಮ್ಮಥೀಯಮಾನಾ ಅತ್ತನೋ ಭುತ್ತಾಭುತ್ತಭಾವಮ್ಪಿ ಪೀತಾಪೀತಭಾವಮ್ಪಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಇಧ ಕತಮೇತ್ಥ ಪಮುಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಕೇಚಿ ಪನಾಹು – ‘‘ಥೇರೋ ಏತಸ್ಸ ಗರು ಭಾವನಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘ಇದಾನೇವ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಞ್ಹಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ಇದಾನೇವ ನಾಟಕಾನಂ ಅನ್ತರಂ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ ಏವಂ ಮಂ ಥೇರೋ ತಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಭಯೇನ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ. ಏತಂ ಪನ ಕೋಹಞ್ಞಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ಕೋಹಞ್ಞಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮೂಳ್ಹಭಾವೇನೇವ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಉಪರಿ ಕಸ್ಮಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸೀತಿ? ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸಂವೇಗಂ ಜನಯಿತ್ವಾ ತಮಂ ನೀಹರಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸೀತಿ.

ಇದಾನಿ ಸಕ್ಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ಏವಂ ಭೂತಕಾರಣಂ ಥೇರಸ್ಸ ಆರೋಚೇತುಂ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹೋತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತೋ ರಾಸಿಭೂತೋ. ಅಸುರಾ ಪರಾಜಿನಿಂಸೂತಿ ಅಸುರಾ ಪರಾಜಯಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಕದಾ ಪನೇತೇ ಪರಾಜಿತಾತಿ? ಸಕ್ಕಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲೇ. ಸಕ್ಕೋ ಕಿರ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಮಚಲಗಾಮೇ ಮಘೋ ನಾಮ ಮಾಣವೋ ಅಹೋಸಿ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತಚರಿಯಾ ವಿಯಸ್ಸ ಚರಿಯಾ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ತೇತ್ತಿಂಸ ಪುರಿಸೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಕಾಸಿ. ಏಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋವ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಾಮಮಜ್ಝೇ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸನ್ನಿಪತಿತಟ್ಠಾನೇ ಕಚವರಂ ಉಭಯತೋ ಅಪಬ್ಬಹಿತ್ವಾ ತಂ ಠಾನಂ ಅತಿರಮಣೀಯಮಕಾಸಿ, ಪುನ ತತ್ಥೇವ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇಸಿ, ಪುನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಸಾಲಂ ಕಾರೇಸಿ. ಗಾಮತೋ ಚ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಾವುತಮ್ಪಿ ಅಡ್ಢಯೋಜನಮ್ಪಿ ತಿಗಾವುತಮ್ಪಿ ಯೋಜನಮ್ಪಿ ವಿಚರಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸಹಾಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಸಮಂ ಸಮಂ ಅಕಾಸಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏಕಚ್ಛನ್ದಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸೇತುಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ಸೇತುಂ, ಮಣ್ಡಪಸಾಲಾಪೋಕ್ಖರಣೀಮಾಲಾಗಚ್ಛರೋಪನಾದೀನಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ಮಣ್ಡಪಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಾ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಮಕಂಸು. ಮಘೋ ಸತ್ತ ವತಪದಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಾಯೇಹಿ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.

ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಸುರಗಣಾ ತಾವತಿಂಸದೇವಲೋಕೇ ಪಟಿವಸನ್ತಿ. ಸಬ್ಬೇ ತೇ ದೇವಾನಂ ಸಮಾನಾಯುಕಾ ಸಮಾನವಣ್ಣಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಸಕ್ಕಂ ಸಪರಿಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಧುನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ನವಕದೇವಪುತ್ತಾ ಆಗತಾತಿ ಮಹಾಪಾನಂ ಸಜ್ಜಯಿಂಸು. ಸಕ್ಕೋ ದೇವಪುತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕುಸಲಂ ಕರೋನ್ತೇಹಿ ನ ಪರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಕತಂ, ತುಮ್ಹೇ ಗಣ್ಡಪಾನಂ ಮಾ ಪಿವಿತ್ಥ ಪೀತಮತ್ತಮೇವ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾ ಅಕಂಸು. ಬಾಲಅಸುರಾ ಗಣ್ಡಪಾನಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಮತ್ತಾ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿಂಸು. ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಂ ಸಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ತೇ ಪಾದೇಸು ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಸಿನೇರುಪಾದೇ ಖಿಪಾಪೇಸಿ, ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇ ಅಸುರಭವನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಾವತಿಂಸದೇವಲೋಕಪ್ಪಮಾಣಮೇವ. ತತ್ಥ ಅಸುರಾ ವಸನ್ತಿ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಪಾಟಲಿ ನಾಮ ರುಕ್ಖೋ ಅತ್ಥಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ಪುಪ್ಫನಕಾಲೇ ಜಾನನ್ತಿ – ‘‘ನಾಯಂ ತಾವತಿಂಸಾ, ಸಕ್ಕೇನ ವಞ್ಚಿತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ. ತೇ ಗಣ್ಹಥ ನನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಸಿನೇರುಂ ಪರಿಹರಮಾನಾ ದೇವೇ ವುಟ್ಠೇ ವಮ್ಮಿಕಪಾದತೋ ವಮ್ಮಿಕಮಕ್ಖಿಕಾ ವಿಯ ಅಭಿರುಹಿಂಸು. ತತ್ಥ ಕಾಲೇನ ದೇವಾ ಜಿನನ್ತಿ, ಕಾಲೇನ ಅಸುರಾ. ಯದಾ ದೇವಾನಂ ಜಯೋ ಹೋತಿ, ಅಸುರೇ ಯಾವ ಸಮುದ್ದಪಿಟ್ಠಾ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಿ. ಯದಾ ಅಸುರಾನಂ ಜಯೋ ಹೋತಿ, ದೇವೇ ಯಾವ ವೇದಿಕಪಾದಾ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಙ್ಗಾಮೇ ದೇವಾನಂ ಜಯೋ ಅಹೋಸಿ, ದೇವಾ ಅಸುರೇ ಯಾವ ಸಮುದ್ದಪಿಟ್ಠಾ ಅನುಬನ್ಧಿಂಸು. ಸಕ್ಕೋ ಅಸುರೇ ಪಲಾಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಆರಕ್ಖಂ ಠಪೇಸಿ. ಏವಂ ಆರಕ್ಖಂ ದತ್ವಾ ವೇದಿಕಪಾದೇ ವಜಿರಹತ್ಥಾ ಇನ್ದಪಟಿಮಾಯೋ ಠಪೇಸಿ. ಅಸುರಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಾ ಪಟಿಮಾಯೋ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ತತೋವ ನಿವತ್ತನ್ತಿ. ತತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ವಿಜಿತಟ್ಠಾನತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ. ಪರಿಚಾರಿಕಾಯೋತಿ ಮಾಲಾಗನ್ಧಾದಿಕಮ್ಮಕಾರಿಕಾಯೋ.

೩೯೩. ವೇಸ್ಸವಣೋ ಚ ಮಹಾರಾಜಾತಿ ಸೋ ಕಿರ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ವಲ್ಲಭೋ, ಬಲವವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ. ಪವಿಸಿಂಸೂತಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪನ ಉಪಡ್ಢಪಿಹಿತಾನಿ ದ್ವಾರಾನಿ ಕತ್ವಾ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಇದಮ್ಪಿ, ಮಾರಿಸ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಪಸ್ಸ ವೇಜಯನ್ತಸ್ಸ ಪಾಸಾದಸ್ಸ ರಾಮಣೇಯ್ಯಕನ್ತಿ, ಮಾರಿಸ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಇದಮ್ಪಿ ವೇಜಯನ್ತಸ್ಸ ಪಾಸಾದಸ್ಸ ರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ಪಸ್ಸ, ಸುವಣ್ಣತ್ಥಮ್ಭೇ ಪಸ್ಸ, ರಜತತ್ಥಮ್ಭೇ ಮಣಿತ್ಥಮ್ಭೇ ಪವಾಳತ್ಥಮ್ಭೇ ಲೋಹಿತಙ್ಗತ್ಥಮ್ಭೇ ಮಸಾರಗಲ್ಲತ್ಥಮ್ಭೇ ಮುತ್ತತ್ಥಮ್ಭೇ ಸತ್ತರತನತ್ಥಮ್ಭೇ, ತೇಸಂಯೇವ ಸುವಣ್ಣಾದಿಮಯೇ ಘಟಕೇ ವಾಳರೂಪಕಾನಿ ಚ ಪಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಥಮ್ಭಪನ್ತಿಯೋ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಯಥಾ ತಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಭೋಗಟ್ಠಾನೇನ ಸೋಭಿತಬ್ಬಂ, ಏವಮೇವಂ ಸೋಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತಿಬಾಳ್ಹಂ ಖೋ ಅಯಂ ಯಕ್ಖೋ ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಾಸಾದೇ ನಾಟಕಪರಿವಾರೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಸೇನ ಅತಿವಿಯ ಮತ್ತೋ.

ಇದ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾಸೀತಿ ಇದ್ಧಿಮಕಾಸಿ. ಆಪೋಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಾಸಾದಪತಿಟ್ಠಿತೋಕಾಸಂ ಉದಕಂ ಹೋತೂತಿ ಇದ್ಧಿಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪಾಸಾದಕಣ್ಣಿಕೇ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನ ಪಹರಿ. ಸೋ ಪಾಸಾದೋ ಯಥಾ ನಾಮ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಠಪಿತಪತ್ತಂ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಪಹಟಂ ಅಪರಾಪರಂ ಕಮ್ಪತಿ ಚಲತಿ ನ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ. ಏವಮೇವಂ ಸಂಕಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪವೇಧಿ, ಥಮ್ಭಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟಕಣ್ಣಿಕಗೋಪಾನಸಿಆದೀನಿ ಕರಕರಾತಿ ಸದ್ದಂ ಮುಞ್ಚನ್ತಾನಿ ಪತಿತುಂ ವಿಯ ಆರದ್ಧಾನಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಙ್ಕಮ್ಪೇಸಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪೇಸಿ ಸಮ್ಪವೇಧೇಸೀ’’ತಿ. ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತಾತಿ ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಅಹೋ ಅಬ್ಭುತನ್ತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಜಾತಅಚ್ಛರಿಯಅಬ್ಭುತಾ ಚೇವ ಸಞ್ಜಾತತುಟ್ಠಿನೋ ಚ ಅಹೇಸುಂ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಾ. ಸಂವಿಗ್ಗನ್ತಿ ಉಬ್ಬಿಗ್ಗಂ. ಲೋಮಹಟ್ಠಜಾತನ್ತಿ ಜಾತಲೋಮಹಂಸಂ, ಕಞ್ಚನಭಿತ್ತಿಯಂ ಠಪಿತಮಣಿನಾಗದನ್ತೇಹಿ ವಿಯ ಉದ್ಧಗ್ಗೇಹಿ ಲೋಮೇಹಿ ಆಕಿಣ್ಣಸರೀರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಮಹಂಸೋ ಚ ನಾಮೇಸ ಸೋಮನಸ್ಸೇನಪಿ ಹೋತಿ ದೋಮನಸ್ಸೇನಪಿ, ಇಧ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಜಾತೋ. ಥೇರೋ ಹಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸವೇಗೇನ ಸಂವೇಜೇತುಂ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಮಕಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೋಮನಸ್ಸವೇಗೇನ ಸಂವಿಗ್ಗಲೋಮಹಟ್ಠಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೯೪. ಇಧಾಹಂ, ಮಾರಿಸಾತಿ ಇದಾನಿಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಥೇರೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಂವೇಗಂ ಜನಯಿತ್ವಾ ತಮಂ ವಿನೋದಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಏಸೋ ನು ತೇ, ಮಾರಿಸ, ಸೋ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾತಿ, ಮಾರಿಸ, ತ್ವಂ ಕುಹಿಂ ಗತೋಸೀತಿ ವುತ್ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕನ್ತಿ ವದೇಸಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ದೇವಲೋಕೇ ಏಕಪಾದಕೇನ ವಿಯ ತಿಟ್ಠಸಿ, ಯಂ ತ್ವಂ ಏವಂ ವದೇಸಿ, ಏಸೋ ನು ತೇ, ಮಾರಿಸ, ಸೋ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಮೇ ಏಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಥೇರೋ ಅನಗಾರಿಯೋ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ, ಸಕ್ಕೋ ಅಗಾರಿಯೋ, ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಸೇನ ಪನೇತೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಅಹೋ ನೂನ ತೇ ಸೋ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ತಾವ ತೇ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೋ, ಸೋ ಪನ ತೇ ಭಗವಾ ಸತ್ಥಾ ಅಹೋ ನೂನ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋತಿ ಸತ್ಥು ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯದಸ್ಸನೇ ಜಾತಾಭಿಲಾಪಾ ಹುತ್ವಾ ಏವಮಾಹಂಸು.

೩೯೫. ಞಾತಞ್ಞತರಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾತಞ್ಞತರಸ್ಸ, ಸಕ್ಕೋ ಹಿ ಪಞ್ಞಾತಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ, ದೇಸನಂ ಪನ ಭಗವಾ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೯೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಸುತ್ತೇ ಲದ್ಧಿಮತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ. ಸೋ ಚ ಭಿಕ್ಖು ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತೋ, ಜಾತಕಭಾಣಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಜಾತಕಂ ಕಥೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಮಹೋಸಧೋ, ವಿಧುರಪಣ್ಡಿತೋ, ಸೇನಕಪಣ್ಡಿತೋ, ಮಹಾಜನಕೋ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಸಮೋಧಾನೇನ್ತಂ ಸುಣಾತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ರೂಪವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಇಧಲೋಕತೋ ಪರಲೋಕಂ, ಪರಲೋಕತೋ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾವತಿ ಸಂಸರತೀ’’ತಿ ಸಸ್ಸತದಸ್ಸನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ತೇನಾಹ – ‘‘ತದೇವಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾವತಿ ಸಂಸರತಿ ಅನಞ್ಞ’’ನ್ತಿ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಪನ, ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭವಂ, ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಿನಾ ಪಚ್ಚಯಂ ನತ್ಥಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಬುದ್ಧೇನ ಅಕಥಿತಂ ಕಥೇತಿ, ಜಿನಚಕ್ಕೇ ಪಹಾರಂ ದೇತಿ, ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ, ಸೋತುಕಾಮಂ ಜನಂ ವಿಸಂವಾದೇತಿ, ಅರಿಯಪಥೇ ತಿರಿಯಂ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಯಥಾ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ರಜ್ಜೇ ಮಹಾಚೋರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಜಿನಸಾಸನೇ ಚೋರೋ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಜನಪದವಾಸಿನೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಭಿಕ್ಖೂ. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಅಯಂ ಪರಿಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಾಸನಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಧಾಪೇಯ್ಯ, ಯಾವ ಪಕ್ಖಂ ನ ಲಭತಿ, ತಾವದೇವ ನಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಾ ವಿವೇಚೇಮಾತಿ ಸುತಸುತಟ್ಠಾನತೋಯೇವ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು.

೩೯೮. ಕತಮಂ ತಂ ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಸಾತಿ ಯಂ ತ್ವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸಿ, ಕತಮಂ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ? ಯ್ವಾಯಂ, ಭನ್ತೇ, ವದೋ ವೇದೇಯ್ಯೋ ತತ್ರ ತತ್ರ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ, ಭನ್ತೇ, ಯೋ ಅಯಂ ವದತಿ ವೇದಯತಿ, ಯೋ ಚಾಯಂ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ. ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಯಮಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಮೀತಿ. ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ನಾಮಾತಿ ಕಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ ವೇಸ್ಸಸುದ್ದಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ.

೩೯೯. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ? ಸಾತಿಸ್ಸ ಕಿರ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಂ ‘ಮೋಘಪುರಿಸೋ’ತಿ ವದತಿ, ನ ಚ ಮೋಘಪುರಿಸೋತಿ ವುತ್ತಮತ್ತೇನೇವ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಹೋತಿ. ಉಪಸೇನಮ್ಪಿ ಹಿ ವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತಂ, ‘ಅತಿಲಹುಂ ಖೋ ತ್ವಂ ಮೋಘಪುರಿಸ ಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಆವತ್ತೋ’ತಿ (ಮಹಾವ. ೭೫) ಭಗವಾ ಮೋಘಪುರಿಸವಾದೇನ ಓವದಿ. ಥೇರೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ. ಅಹಮ್ಪಿ ತಥಾರೂಪಂ ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಛಿನ್ನಪಚ್ಚಯೋ ಅಯಂ ಸಾಸನೇ ಅವಿರುಳ್ಹಧಮ್ಮೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ. ಉಸ್ಮೀಕತೋತಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಧಿಪ್ಪಾಯಮೇವ. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ. ಸಾತಿಸ್ಸ ಕಿರ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ, ಕಿಂ ಸಕ್ಕಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಅಸತಿ ಕಾತುಂ? ನ ಹಿ ತಥಾಗತಾ ಸಉಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ, ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇಸೇನ್ತಿಯೇವ. ಅಹಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಸುಗತೋವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತೂಪಗಂ ಕುಸಲಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ, ‘‘ನಾಹಂ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ತುಯ್ಹಂ ಓವಾದಂ ವಾ ಅನುಸಾಸನಿಂ ವಾ ದೇಮೀ’’ತಿ ಸುಗತೋವಾದಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದಾನಿ ಪರಿಸಾಯ ಲದ್ಧಿಂ ಸೋಧೇನ್ತೋ, ‘‘ಇಧಾಹಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪೦೦. ಇದಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಂ ಯದೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚಾತಿ ಸಹಾವಜ್ಜನೇನ ಭವಙ್ಗಮನಞ್ಚ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ. ಕಟ್ಠಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿಆದಿ ಓಪಮ್ಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ದ್ವಾರಸಙ್ಕನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಕಟ್ಠಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜಲಮಾನೋ ಅಗ್ಗಿ ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿಯೇವ ಜಲತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ತತ್ಥೇವ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ನ ಸಕಲಿಕಾದೀನಿ ಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಕಲಿಕಗ್ಗೀತಿಆದಿಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಚಕ್ಖುರೂಪಆಲೋಕಮನಸಿಕಾರಸಙ್ಖಾತೇ ಪಚ್ಚಯಮ್ಹಿ ಸತಿಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ನ ಸೋತಾದೀನಿ ಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿಆದಿಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು. ಇತಿ ಭಗವಾ ನಾಹಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತೇ ದ್ವಾರಸಙ್ಕನ್ತಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ವದಾಮಿ, ಅಯಂ ಪನ ಸಾತಿ ಮೋಘಪುರಿಸೋ ಭವಸಙ್ಕನ್ತಿಂ ವದತೀತಿ ಸಾತಿಂ ನಿಗ್ಗಹೇಸಿ.

೪೦೧. ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪನ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಭೂತಮಿದನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಭೂತಮಿದನ್ತಿ ಇದಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಜಾತಂ ಭೂತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ತಂ ಭೂತಮಿದನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಸ್ಸಥಾತಿ. ತದಾಹಾರಸಮ್ಭವನ್ತಿ ತಂ ಪನೇತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಆಹಾರಸಮ್ಭವಂ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭವಂ, ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏವಂ ಪಸ್ಸಥಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ತದಾಹಾರನಿರೋಧಾತಿ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ನಿರೋಧಾ. ಭೂತಮಿದಂ ನೋಸ್ಸೂತಿ ಭೂತಂ ನು ಖೋ ಇದಂ, ನ ನು ಖೋ ಭೂತನ್ತಿ. ತದಾಹಾರಸಮ್ಭವಂ ನೋಸ್ಸೂತಿ ತಂ ಭೂತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭವಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋತಿ. ತದಾಹಾರನಿರೋಧಾತಿ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ನಿರೋಧಾ. ನಿರೋಧಧಮ್ಮಂ ನೋಸ್ಸೂತಿ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋತಿ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಇದಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಜಾತಂ ಭೂತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ. ಪಞ್ಞಾಯ ಸುದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಸುಟ್ಠು ದಿಟ್ಠಂ. ಏವಂ ಯೇ ಯೇ ತಂ ಪುಚ್ಛಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸುಂ, ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ತೇಹಿ ತಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಸನಿರೋಧಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಸುದಿಟ್ಠಂ, ತತ್ಥ ನಿತ್ತಣ್ಹಭಾವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಇಮಂ ಚೇ ತುಮ್ಹೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ. ಸಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನೇನ ಪರಿಯೋದಾತಂ. ಅಲ್ಲೀಯೇಥಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾಥ. ಕೇಲಾಯೇಥಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಕೀಳಮಾನಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾಥ. ಧನಾಯೇಥಾತಿ ಧನಂ ವಿಯ ಇಚ್ಛನ್ತಾ ಗೇಧಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾಥ. ಮಮಾಯೇಥಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಮಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯಾಥ. ನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ನೋ ಗಹಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಯೋ ಸೋ ಮಯಾ ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ಕುಲ್ಲೂಪಮೋ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ನೋ ನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಗಹಣತ್ಥಾಯ. ಅಪಿ ನು ತಂ ತುಮ್ಹೇ ಆಜಾನೇಯ್ಯಾಥಾತಿ. ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೪೦೨. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಹಾರಾತಿಆದಿಮಾಹ, ತಮ್ಪಿ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಯಥಾ ಪನ ಏಕೋ ಇಮಂ ಜಾನಾಸೀತಿ ವುತ್ತೋ, ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಇಮಂ, ಮಾತರಮ್ಪಿಸ್ಸ ಜಾನಾಮಿ, ಮಾತು ಮಾತರಮ್ಪೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವೇಣಿವಸೇನ ಜಾನನ್ತೋ ಸುಟ್ಠು ಜಾನಾತಿ ನಾಮ. ಏವಮೇವಂ ಭಗವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಖನ್ಧಮತ್ತಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಪಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯಪರಮ್ಪರಂ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ತಂ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚಯಪರಮ್ಪರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಇಮೇ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ…ಪೇ… ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕಥಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಸಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾವ.

೪೦೪. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಂ ಫಲಂ ಹೋತಿ. ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಂ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಯದಿದಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ…ಪೇ… ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತ್ವೇವ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತ್ವೇವಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಏವ ತು. ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾತಿ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸೇಸನಿರೋಧಾ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾ. ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ನಿರುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧಾ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೋ ಹೋತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಞ್ಚ ನಿರೋಧಾ ನಾಮರೂಪಾದೀನಿ ನಿರುದ್ಧಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧಾ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೋತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಏವಮೇತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕೇವಲಸ್ಸಾತಿ ಸಕಲಸ್ಸ, ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವಾ, ಸತ್ತವಿರಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖರಾಸಿಸ್ಸ. ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ.

೪೦೬. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪೦೭. ಏವಂ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಇಮಂ ದ್ವಾದಸಙ್ಗಪಚ್ಚಯವಟ್ಟಂ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೇನ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಯಾ ಪಟಿಧಾವನಾ ಪಹೀಯತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅಭಾವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅಪಿ ನು ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಾತಿ ಏವಂ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೇನ ಜಾನನ್ತಾ. ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪುಬ್ಬನ್ತನ್ತಿ ಪುರಿಮಕೋಟ್ಠಾಸಂ, ಅತೀತಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಧಾವೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪಟಿಧಾವೇಯ್ಯಾಥ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ.

ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಲಭಾವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ಅಪಿ ನು ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವಂ ಜಾನನ್ತಾ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯಾಥ, ಸತ್ಥಾ ನೋ ಗರೂತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗರೂತಿ ಭಾರಿಕೋ ಅಕಾಮಾ ಅನುವತ್ತಿತಬ್ಬೋ. ಸಮಣೋತಿ ಬುದ್ಧಸಮಣೋ. ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅಪಿ ನು ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಬಾಹಿರಕಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಥ. ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಪುಥೂನಂ ತಿತ್ಥಿಯಸಮಣಾನಂ ಚೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಞ್ಚ. ವತಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಾನೀತಿ ವತಸಮಾದಾನಾನಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿಕುತೂಹಲಾನಿ ಚ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲಾನಿ ಚ. ತಾನಿ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಏತಾನಿ ಸಾರನ್ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಪಟಿಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥ. ಏವಂ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಾನಿ ಚ ಪುನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಮಂ ಞಾತನ್ತಿ ಸಯಂ ಞಾಣೇನ ಞಾತಂ. ಸಾಮಂ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸಯಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಂ. ಸಾಮಂ ವಿದಿತನ್ತಿ ಸಯಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತಂ. ಉಪನೀತಾ ಖೋ ಮೇ ತುಮ್ಹೇತಿ ಮಯಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹೇ ಇಮಿನಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಾದಿಸಭಾವೇನ ಧಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉಪನೀತಾ, ಪಾಪಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋತಿಆದೀನಮತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ. ಇದಮೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತಂ ವಚನಮಿದಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಾಮಂ ಞಾತಾದಿಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತಂ.

೪೦೮. ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ನನು ಹೇಟ್ಠಾ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟವಸೇನ ದೇಸನಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪಿತಾತಿ? ಆಮ ಪಾಪಿತಾ. ಅಯಂ ಪನ ಪಾಟಿಏಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ, ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಟ್ಠಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತ್ವಾ ಪಾಕಟಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ಅಪಿಚ ವಟ್ಟಮೂಲಂ ಅವಿಜ್ಜಾ, ವಿವಟ್ಟಮೂಲಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ, ಇತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ವಿವಟ್ಟಮೂಲಞ್ಚ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾಪಿ, ‘‘ಪುನ ಏಕವಾರಂ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟವಸೇನ ದೇಸನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪಾತಾತಿ ಸಮೋಧಾನೇನ ಪಿಣ್ಡಭಾವೇನ. ಗಬ್ಭಸ್ಸಾತಿ ಗಬ್ಭೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಸತ್ತಸ್ಸ. ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಹಿ ಗಬ್ಭೋತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ ವುತ್ತೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯಮೇಕರತ್ತಿಂ ಪಠಮಂ, ಗಬ್ಭೇ ವಸತಿ ಮಾಣವೋ;

ಅಬ್ಭುಟ್ಠಿತೋವ ಸೋ ಯಾತಿ, ಸ ಗಚ್ಛಂ ನ ನಿವತ್ತತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧೫.೩೬೩);

ಕತ್ಥಚಿ ಗಬ್ಭೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಸತ್ತೋ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಥಾ ಖೋ, ಪನಾನನ್ದ, ಅಞ್ಞಾ ಇತ್ಥಿಕಾ ನವ ವಾ ದಸ ವಾ ಮಾಸೇ ಗಬ್ಭಂ ಕುಚ್ಛಿನಾ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ವಿಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೨೦೫). ಇಧ ಸತ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ಮಾತಾ ಚ ಉತುನೀ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಉತುಸಮಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಕಿರ ಯಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ದಾರಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತತ್ಥ ಮಹತೀ ಲೋಹಿತಪೀಳಕಾ ಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಗ್ಘರತಿ, ವತ್ಥು ಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಸುದ್ಧೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಏಕವಾರಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ಯಾವ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಖೇತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹವೇಣಿಗ್ಗಾಹಾದಿನಾ ಅಙ್ಗಪರಾಮಸನೇನಪಿ ದಾರಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ. ಗನ್ಧಬ್ಬೋತಿ ತತ್ರೂಪಗಸತ್ತೋ. ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಹೋತೀತಿ ನ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಸಮೀಪೇ ಠಿತೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಮ್ಮಯನ್ತಯನ್ತಿತೋ ಪನ ಏಕೋ ಸತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಂಸಯೇನಾತಿ ‘‘ಅರೋಗೋ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ಅಹಂ ವಾ, ಪುತ್ತೋ ವಾ ಮೇ’’ತಿ ಏವಂ ಮಹನ್ತೇನ ಜೀವಿತಸಂಸಯೇನ. ಲೋಹಿತಞ್ಹೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ತದಾ ಕಿರ ಮಾತುಲೋಹಿತಂ ತಂ ಠಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಂ ಪುತ್ತಸಿನೇಹೇನ ಪಣ್ಡರಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ವಙ್ಕಕನ್ತಿ ಗಾಮದಾರಕಾನಂ ಕೀಳನಕಂ ಖುದ್ದಕನಙ್ಗಲಂ. ಘಟಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ದೀಘದಣ್ಡೇನ ರಸ್ಸದಣ್ಡಕಂ ಪಹರಣಕೀಳಾ. ಮೋಕ್ಖಚಿಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಕಕೀಳಾ, ಆಕಾಸೇ ವಾ ದಣ್ಡಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ವಾ ಸೀಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಭಾವೇನ ಪರಿವತ್ತನಕೀಳನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಿಙ್ಗುಲಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಾಲಪಣ್ಣಾದೀಹಿ ಕತಂ ವಾತಪ್ಪಹಾರೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನಚಕ್ಕಂ. ಪತ್ತಾಳ್ಹಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಣ್ಣನಾಳಿಕಾ, ತಾಯ ವಾಲಿಕಾದೀನಿ ಮಿನನ್ತಾ ಕೀಳನ್ತಿ. ರಥಕನ್ತಿ ಖುದ್ದಕರಥಂ. ಧನುಕಮ್ಪಿ ಖುದ್ದಕಧನುಮೇವ.

೪೦೯. ಸಾರಜ್ಜತೀತಿ ರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಅನುಪಟ್ಠಿತಕಾಯಸತೀತಿ ಕಾಯೇ ಸತಿ ಕಾಯಸತಿ, ತಂ ಅನುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿತ್ತಚೇತಸೋತಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೋ. ಯತ್ಥಸ್ಸ ತೇ ಪಾಪಕಾತಿ ಯಸ್ಸಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಏತೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನುರೋಧವಿರೋಧನ್ತಿ ರಾಗಞ್ಚೇವ ದೋಸಞ್ಚ. ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ತಣ್ಹಾವಸೇನೇವ ಅಹೋ ಸುಖನ್ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಅಭಿವದತಿ. ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ತಣ್ಹಾಅಜ್ಝೋಸಾನಗಹಣೇನ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸುಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ ಅಭಿನನ್ದತು, ದುಕ್ಖಂ ಕಥಂ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ? ‘‘ಅಹಂ ದುಕ್ಖಿತೋ ಮಮ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅಭಿನನ್ದತಿ ನಾಮ. ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನನ್ದೀತಿ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತದುಪಾದಾನನ್ತಿ ಸಾವ ತಣ್ಹಾ ಗಹಣಟ್ಠೇನ ಉಪಾದಾನಂ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ…ಪೇ… ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ, ಇದಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ಪುನ ಏಕವಾರಂ ದ್ವಿಸನ್ಧಿ ತಿಸಙ್ಖೇಪಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸಿತಂ.

೪೧೦-೪. ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾಣಚೇತಸೋತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಚೇತೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಚೇತಸೋ, ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಂ ಖೋ ಮೇ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿಂ ಧಾರೇಥಾತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ದೇಸಿತಂ ಮಯ್ಹಂ, ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿದೇಸನಂ ತುಮ್ಹೇ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾಥ ಮಾ ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾಥ. ದೇಸನಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ವಿಮುತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾ. ಮಹಾತಣ್ಹಾಜಾಲತಣ್ಹಾಸಙ್ಘಾಟಪಟಿಮುಕ್ಕನ್ತಿ ತಣ್ಹಾವ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಟ್ಠೇನ ಮಹಾತಣ್ಹಾಜಾಲಂ, ಸಙ್ಘಟಿತಟ್ಠೇನ ಸಙ್ಘಾಟನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ; ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಹಾತಣ್ಹಾಜಾಲೇ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಘಾಟೇ ಚ ಇಮಂ ಸಾತಿಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಕೇವಟ್ಟಪುತ್ತಂ ಪಟಿಮುಕ್ಕಂ ಧಾರೇಥ. ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ ಅನ್ತೋಗಧೋತಿ ನಂ ಧಾರೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಮಹಾಅಸ್ಸಪುರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೧೫. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಅಸ್ಸಪುರಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಙ್ಗೇಸೂತಿ ಅಙ್ಗಾ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ‘‘ಅಙ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಙ್ಗೇಸು ಜನಪದೇ. ಅಸ್ಸಪುರಂ ನಾಮ ಅಙ್ಗಾನಂ ನಿಗಮೋತಿ ಅಸ್ಸಪುರನ್ತಿ ನಗರನಾಮೇನ ಲದ್ಧವೋಹಾರೋ ಅಙ್ಗಾನಂ ಜನಪದಸ್ಸ ಏಕೋ ನಿಗಮೋ, ತಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ‘‘ಸಮಣಾ ಸಮಣಾತಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜನೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿವಚನಮವೋಚ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ಅವೋಚಾತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ನಿಗಮೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ ಬುದ್ಧಮಾಮಕಾ ಧಮ್ಮಮಾಮಕಾ ಸಙ್ಘಮಾಮಕಾ, ತದಹುಪಬ್ಬಜಿತಸಾಮಣೇರಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಸತಿಕತ್ಥೇರಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಪಸಂಸನ್ತಿ; ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಬೀಜನಙ್ಗಲಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಖೇತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾಪಿ, ಫರಸುಆದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸನ್ತಾಪಿ ತಾನಿ ಉಪಕರಣಾನಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಸೀದನಟ್ಠಾನಂ ಆಸನಸಾಲಂ ವಾ ಮಣ್ಡಪಂ ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ವಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಅರಜಪಾನೀಯಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಾದೀನಿ ದತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ತತೋ ತಾನಿ ಉಪಕರಣಾನಿ ಆದಾಯ ಖೇತ್ತಂ ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಕಮ್ಮನ್ತಟ್ಠಾನೇಪಿ ನೇಸಂ ಅಞ್ಞಾ ಕಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರೋ ಫಲಟ್ಠಾತಿ ಅಟ್ಠ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ ನಾಮ; ತೇ ‘‘ಏವರೂಪೇನ ಸೀಲೇನ, ಏವರೂಪೇನ ಆಚಾರೇನ, ಏವರೂಪಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಲಜ್ಜಿನೋ ಪೇಸಲಾ ಉಳಾರಗುಣಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಕಮ್ಮನ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭುತ್ತಸಾಯಮಾಸಾ ಘರದ್ವಾರೇ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ, ಸಯನಿಘರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾಪಚಾಯನೇ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಏತದವೋಚ.

ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಣಕರಣಾ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕರಣಾ ಚಾತಿ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾದಾಯ ಪರಿಪೂರಿತಾ ಸಮಿತಪಾಪಸಮಣಞ್ಚ ಬಾಹಿತಪಾಪಬ್ರಾಹ್ಮಣಞ್ಚ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣಸ್ಸ ಸಮಣಿಯಾನಿ ಸಮಣಕರಣೀಯಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ತೀಣಿ? ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ, ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೮೨) ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮಣೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ. ತೇಪಿ ಚ ಸಮಣಕರಣಾ ಹೋನ್ತಿಯೇವ. ಇಧ ಪನ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾದಿವಸೇನ ದೇಸನಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ. ಏವಂ ನೋ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಏವಂ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಪ್ಫಲಾ ಮಹಾನಿಸಂಸಾತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ. ಅವಞ್ಝಾತಿ ಅಮೋಘಾ. ಸಫಲಾತಿ ಅಯಂ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಸಾ ಹಿ ಫಲಂ ನತ್ಥಿ, ಸಾ ವಞ್ಝಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಉದ್ರಯಾತಿ ಸವಡ್ಢಿ, ಇದಂ ಸಫಲತಾಯ ವೇವಚನಂ. ಏವಞ್ಹಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಇಮಿನಾ ಏತ್ತಕೇನ ಠಾನೇನ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ. ಕಸ್ಮಾ? ವಚನಪಥಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಂ. ಸಚೇ ಹಿ ಕೋಚಿ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋ ಬಾಲಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಭಗವಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾದಿಧಮ್ಮೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಥಾತಿ ವದತಿ, ಕೋ ನು ಖೋ ತೇಸಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನೇ ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ? ತಸ್ಸ ವಚನಪಥಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಂ. ಅಯಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸೋ, ಇಮೇ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾದಾಯ ಪರಿಪೂರಿತಾ ಸಮಿತಪಾಪಸಮಣಂ ನಾಮ ಬಾಹಿತಪಾಪಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ನಾಮ ಕರೋನ್ತಿ, ಚತುಪಚ್ಚಯಲಾಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅವಞ್ಝಂ ಸಫಲಂ ಸಉದ್ರಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ವಣ್ಣಂ ಅಭಾಸಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ. ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ವಣ್ಣಕಥಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೭೩; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೭೩) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೪೧೬. ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೇನಾತಿ ‘‘ಯಂ ಹಿರೀಯತಿ ಹಿರೀಯಿತಬ್ಬೇನ, ಓತ್ತಪ್ಪತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಿತಬ್ಬೇನಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೩೧) ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರಿತಾಯ ಹಿರಿಯಾ ಚೇವ ಓತ್ತಪ್ಪೇನ ಚ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಹಿರೀ, ಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ. ಅತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾ ಹಿರೀ, ಲೋಕಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ. ಲಜ್ಜಾಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಹಿರೀ, ಭಯಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ, ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾ. ಅಪಿಚ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ಪಾಲನತೋ ಲೋಕಪಾಲಧಮ್ಮಾ ನಾಮಾತಿ ಕಥಿತಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತಿ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ಹಿರೀ ಚ ಓತ್ತಪ್ಪಞ್ಚ. ಇಮೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತಿ. ಇಮೇ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ನ ಪಾಲೇಯ್ಯುಂ, ನಯಿಧ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ, ‘ಮಾತಾ’ತಿ ವಾ, ‘ಮಾತುಚ್ಛಾ’ತಿ ವಾ, ‘ಮಾತುಲಾನೀ’ತಿ ವಾ, ‘ಆಚರಿಯಭರಿಯಾ’ತಿ ವಾ, ‘ಗರೂನಂ ದಾರಾ’ತಿ ವಾ, ಸಮ್ಭೇದಂ ಲೋಕೋ ಅಗಮಿಸ್ಸ, ಯಥಾ ಅಜೇಳಕಾ ಕುಕ್ಕುಟಸೂಕರಾ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೯). ಇಮೇಯೇವ ಜಾತಕೇ ‘‘ದೇವಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಕಥಿತಾ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸುಕ್ಕಧಮ್ಮಸಮಾಹಿತಾ;

ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಲೋಕೇ, ದೇವಧಮ್ಮಾತಿ ವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೬);

ಮಹಾಚುನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲೇಖನಪಟಿಪದಾತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಪರೇ ಅಹಿರಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯಮೇತ್ಥ ಹಿರಿಮನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕರಣೀಯೋ. ಪರೇ ಅನೋತ್ತಾಪೀ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯಮೇತ್ಥ ಓತ್ತಾಪೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕರಣೀಯೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೮೩). ಇಮೇವ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ತಿಬ್ಬಂ ಮೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೇಸು ನವೇಸು ಮಜ್ಝಿಮೇಸೂತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪). ಇಧ ಪನೇತೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಾ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸಿತಾ.

ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏತ್ತಾವತಾ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೋ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪರೇಪಿ ಸಮಣಕರಣಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹಾಕನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೋತಿ ಸಂಯುತ್ತಕೇ ತಾವ, ‘‘ಕತಮಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾಮಞ್ಞಂ? ಅಯಮೇವ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾಮಞ್ಞಂ. ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೋ? ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಾಗಕ್ಖಯೋ ದೋಸಕ್ಖಯೋ ಮೋಹಕ್ಖಯೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೬) ಮಗ್ಗೋ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಮಗ್ಗಮ್ಪಿ ಫಲಮ್ಪಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆರೋಚಯಾಮೀತಿ ಕಥೇಮಿ. ಪಟಿವೇದಯಾಮೀತಿ ಜಾನಾಪೇಮಿ.

೪೧೭. ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನೋ ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋತಿ ದುವಿಧೋ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಾಣಂ ಹನತಿ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತಿ, ಕಾಮೇಸು ಮಿಚ್ಛಾ ಚರತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ, ಅಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನೇವ ವಾರಿತೋ. ಯೋ ಪನ ಪಾಣಿನಾ ವಾ ಲೇಡ್ಡುನಾ ವಾ ದಣ್ಡೇನ ವಾ ಸತ್ಥೇನ ವಾ ಪರಂ ಪೋಥೇತಿ ವಿಹೇಠೇತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ, ಅಯಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಬದ್ಧೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖೋ ನಾಮ ಕಥಿತೋ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಾನೀಯಘಟೇ ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವನ್ತಾನಂ, ಪತ್ತೇ ವಾ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಾನಂ ಕಾಕಾನಂ ನಿವಾರಣವಸೇನ ಹತ್ಥಂ ವಾ ದಣ್ಡಂ ವಾ ಲೇಡ್ಡುಂ ವಾ ಉಗ್ಗಿರತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ. ವಿಪರೀತೋ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಉತ್ತಾನೋತಿ ಉಗ್ಗತೋ ಪಾಕಟೋ. ವಿವಟೋತಿ ಅನಾವಟೋ ಅಸಞ್ಛನ್ನೋ. ಉಭಯೇನಾಪಿ ಪರಿಸುದ್ಧತಂಯೇವ ದೀಪೇತಿ. ನ ಚ ಛಿದ್ದವಾತಿ ಸದಾ ಏಕಸದಿಸೋ ಅನ್ತರನ್ತರೇ ಛಿದ್ದರಹಿತೋ. ಸಂವುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದ್ವಾರ ಪಿದಹನೇನ ಪಿದಹಿತೋ, ನ ವಜ್ಜಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಾಯ.

೪೧೮. ವಚೀಸಮಾಚಾರೇಪಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಮುಸಾ ವದತಿ, ಪಿಸುಣಂ ಕಥೇತಿ, ಫರುಸಂ ಭಾಸತಿ, ಸಮ್ಫಂ ಪಲಪತಿ, ತಸ್ಸ ವಚೀಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಅಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ವಾರಿತೋ. ಯೋ ಪನ ಗಹಪತಿಕಾತಿ ವಾ ದಾಸಾತಿ ವಾ ಪೇಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಆದೀಹಿ ಖುಂಸೇನ್ತೋ ವದತಿ, ತಸ್ಸ ವಚೀಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಅಯಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಬದ್ಧೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖೋ ನಾಮ ಕಥಿತೋ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ದಹರೇನ ವಾ ಸಾಮಣೇರೇನ ವಾ, ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಪಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ಸಮ್ಬಹುಲಾ, ಆವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ವಿಚದಿಂಸು, ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ತೇ ವಿಕ್ಕಾಯಿಕಸಾಕಭಣ್ಡಿಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋಪಿ ಏವರೂಪಂ ಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ತಸ್ಸ ವಚೀಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ. ವಿಪರೀತೋ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ.

೪೧೯. ಮನೋಸಮಾಚಾರೇ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಭಿಜ್ಝಾಲು ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಮನೋಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಅಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನೇವ ವಾರಿತೋ. ಯೋ ಪನ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಜಾತರೂಪರಜತಂ ಸಾದಿಯತಿ, ತಸ್ಸ ಮನೋಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಅಯಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಬದ್ಧೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖೋ ನಾಮ ಕಥಿತೋ. ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ತಸ್ಸ ಮನೋಸಮಾಚಾರೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ. ವಿಪರೀತೋ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ.

೪೨೦. ಆಜೀವಸ್ಮಿಂ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಆಜೀವಹೇತು ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ಪಹಿಣಗಮನಂ ಗಣ್ಡಫಾಲನಂ ಕರೋತಿ, ಅರುಮಕ್ಖನಂ ದೇತಿ, ತೇಲಂ ಪಚತೀತಿ ಏಕವೀಸತಿಅನೇಸನಾವಸೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಯೋ ವಾ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಆಜೀವೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಅಯಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಬದ್ಧೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖೋ ನಾಮ ಕಥಿತೋ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಪ್ಪಿನವನೀತತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಲಭಿತ್ವಾ, ‘‘ಸ್ವೇ ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ವಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಯೋ ವಾ ಪನ ನಿಮ್ಬಙ್ಕುರಾದೀನಿ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಮಣೇರೇ ವದತಿ – ‘‘ಅಂಙ್ಕುರೇ ಖಾದಥಾ’’ತಿ, ಸಾಮಣೇರಾ ಥೇರೋ ಖಾದಿತುಕಾಮೋತಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ದಹರೇ ಪನ ಸಾಮಣೇರೇ ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಥ, ಆವುಸೋತಿ ವದತಿ, ತೇ ಥೇರೋ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿತುಕಾಮೋತಿ ಪಾನೀಯಸಙ್ಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಆಜೀವೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ವಿಪರೀತೋ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ.

೪೨೨. ಮತ್ತಞ್ಞೂತಿ ಪರಿಯೇಸನಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗೇಸು ಮತ್ತಞ್ಞೂ, ಯುತ್ತಞ್ಞೂ, ಪಮಾಣಞ್ಞೂ.

೪೨೩. ಜಾಗರಿಯಮನುಯುತ್ತಾತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ನಿದ್ದಾಯ ಓಕಾಸಂ ದತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಜಾಗರಿಯಮ್ಹಿ ಯುತ್ತಾ ಪಯುತ್ತಾ. ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಭೋಗಿಸೇಯ್ಯಾ, ಪೇತಸೇಯ್ಯಾ, ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ, ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಸೇಯ್ಯಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಭೋಗೀ ಸತ್ತಾ ವಾಮೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೬) ಅಯಂ ಕಾಮಭೋಗಿಸೇಯ್ಯಾ, ತೇಸು ಹಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇನ ಸಯಾನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪೇತಾ ಉತ್ತಾನಾ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೬) ಅಯಂ ಪೇತಸೇಯ್ಯಾ, ಪೇತಾ ಹಿ ಅಪ್ಪಮಂಸಲೋಹಿತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತಜಟಿತಾ ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸಯಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಉತ್ತಾನಾವ ಸೇನ್ತಿ.

‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಅನ್ತರಸತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಅನುಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೬) ಅಯಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ. ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾ ಹಿ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ದ್ವೇ ಪುರಿಮಪಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಅನ್ತರಸತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಪಾದಪಚ್ಛಿಮಪಾದನಙ್ಗುಟ್ಠಾನಂ ಠಿತೋಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುರಿಮಪಾದಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಸೀಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯತಿ. ದಿವಸಮ್ಪಿ ಸಯಿತ್ವಾ ಪಬುಜ್ಝಮಾನೋ ನ ಉತ್ರಾಸನ್ತೋ ಪಬುಜ್ಝತಿ. ಸೀಸಂ ಪನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಪಾದಾನಂ ಠಿತೋಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ. ಸಚೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಾನಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ‘‘ನಯಿದಂ ತುಯ್ಹಂ ಜಾತಿಯಾ, ನ ಸೂರಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪ’’ನ್ತಿ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಸಯತಿ, ನ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ಪನ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಜಾತಿಯಾ ಸೂರಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪಮಿದ’’ನ್ತಿ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸೀಹವಿಜಮ್ಭಿತಂ ವಿಜಮ್ಭಿತ್ವಾ ಕೇಸರಭಾರಂ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸೇಯ್ಯಾ ಪನ ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಾಸು ಇಧ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ ಆಗತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ತೇಜುಸ್ಸದಇರಿಯಾಪಥತ್ತಾ ಉತ್ತಮಸೇಯ್ಯಾ ನಾಮ. ಪಾದೇ ಪಾದನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ವಾಮಪಾದಂ. ಅಚ್ಚಾಧಾಯಾತಿ ಅತಿಆಧಾಯ ಈಸಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಪೇತ್ವಾ, ಗೋಪ್ಫಕೇನ ಹಿ ಗೋಪ್ಫಕೇ, ಜಾಣುನಾ ವಾ ಜಾಣುಮ್ಹಿ ಸಙ್ಘಟ್ಟಿಯಮಾನೇ ಅಭಿಣ್ಹಂ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಾ ಅಫಾಸುಕಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಪನ ನ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇತಿ, ಏವಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಪಿತೇ ವೇದನಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಾ ಫಾಸುಕಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.

೪೨೫. ಅಭಿಜ್ಝಂ ಲೋಕೇತಿಆದಿ ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ.

೪೨೬. ಯಾ ಪನಾಯಂ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಉಪಮಾ ವುತ್ತಾ. ತತ್ಥ ಇಣಂ ಆದಾಯಾತಿ ವಡ್ಢಿಯಾ ಧನಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಬ್ಯನ್ತೀ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ವಿಗತನ್ತಾನಿ ಕರೇಯ್ಯ. ಯಥಾ ತೇಸಂ ಕಾಕಣಿಕಮತ್ತೋಪಿ ಪರಿಯನ್ತೋ ನಾಮ ನಾವಸಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿನಿಯ್ಯಾತೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಆಣಣ್ಯನಿದಾನಂ. ಸೋ ಹಿ ಅಣಣೋಮ್ಹೀತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ಬಲವಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಲಭತಿ, ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಮಧಿಗಚ್ಛತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಲಭೇಥ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ.

ವಿಸಭಾಗವೇದನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಕಚೇನೇವ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಆಬಾಧತೀತಿ ಆಬಾಧೋ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಬಾಧಿಕೋ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ದುಕ್ಖೇನ ದುಕ್ಖಿತೋ. ಅಧಿಮತ್ತಗಿಲಾನೋತಿ ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನೋ. ನಚ್ಛಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಮತ್ತಬ್ಯಾಧಿಪರೇತತಾಯ ನ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ಬಲಮತ್ತಾತಿ ಬಲಮೇವ, ಬಲಞ್ಚಸ್ಸ ಕಾಯೇ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಆರೋಗ್ಯನಿದಾನಂ, ತಸ್ಸ ಹಿ ಅರೋಗೋಮ್ಹೀತಿ ಆವಜ್ಜಯತೋ ತದುಭಯಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಲಭೇಥ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ. ನ ಚಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಭೋಗಾನಂ ವಯೋತಿ ಕಾಕಣಿಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಭೋಗಾನಂ ವಯೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಬನ್ಧನಾಮೋಕ್ಖನಿದಾನಂ, ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅನತ್ತಾಧೀನೋತಿ ನ ಅತ್ತನಿ ಅಧೀನೋ, ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತುಂ ನ ಲಭತಿ. ಪರಾಧೀನೋತಿ ಪರೇಸು ಅಧೀನೋ, ಪರಸ್ಸೇವ ರುಚಿಯಾ ಪವತ್ತತಿ. ನ ಯೇನ ಕಾಮಂ ಗಮೋತಿ ಯೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನಸ್ಸ ಕಾಮೋ ಹೋತಿ. ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಗಮನಾಯ, ತೇನ ಗನ್ತುಂ ನ ಲಭತಿ. ದಾಸಬ್ಯಾತಿ ದಾಸಭಾವಾ. ಭುಜಿಸ್ಸೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೋ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಭುಜಿಸ್ಸನಿದಾನಂ. ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಗ್ಗನ್ತಿ ಕನ್ತಾರಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ, ನಿರುದಕಂ ದೀಘಮಗ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿನಿದಾನಂ.

ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣೇ ಅಪ್ಪಹೀನೇತಿ ಏತ್ಥ ಭಗವಾ ಅಪ್ಪಹೀನಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ ಇಣಸದಿಸಂ, ಸೇಸಾನಿ ರೋಗಾದಿಸದಿಸಾನಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಸದಿಸತಾ – ಯೋ ಹಿ ಪರೇಸಂ ಇಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿನಾಸೇತಿ. ಸೋ ತೇಹಿ ಇಣಂ ದೇಹೀತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ಫರುಸಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ಬಜ್ಝಮಾನೋಪಿ ಪಹರಿಯಮಾನೋಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಿತಿಕ್ಖತಿ, ತಿತಿಕ್ಖಕಾರಣಞ್ಹಿಸ್ಸ ತಂ ಇಣಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವಂ ಯೋ ಯಮ್ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇನ ರಜ್ಜತಿ, ತಣ್ಹಾಗಣೇನ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ತೇನ ಫರುಸಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ಬಜ್ಝಮಾನೋಪಿ ಪಹರಿಯಮಾನೋಪಿ ಸಬ್ಬಂ ತಿತಿಕ್ಖತಿ. ತಿತಿಕ್ಖಕಾರಣಞ್ಹಿಸ್ಸ ಸೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಹೋತಿ ಘರಸಾಮಿಕೇಹಿ ವಧೀಯಮಾನಾನಂ ಇತ್ಥೀನಂ ವಿಯಾತಿ. ಏವಂ ಇಣಂ ವಿಯ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಯಥಾ ಪನ ಪಿತ್ತರೋಗಾತುರೋ ಮಧುಸಕ್ಕರಾದೀಸುಪಿ ದಿನ್ನೇಸು ಪಿತ್ತರೋಗಾತುರತಾಯ ತೇಸಂ ರಸಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ತಿತ್ತಕಂ ತಿತ್ತಕನ್ತಿ ಉಗ್ಗಿರತಿಯೇವ. ಏವಮೇವಂ ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತೋ ಹಿತಕಾಮೇಹಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಹಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಓವದೀಯಮಾನೋ ಓವಾದಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ಅತಿ ವಿಯ ಮೇ ತುಮ್ಹೇ ಉಪದ್ದವೇಥಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ವಿಬ್ಭಮತಿ. ಪಿತ್ತರೋಗಾತುರತಾಯ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮಧುಸಕ್ಕರಾದಿರಸಂ ವಿಯ, ಕೋಧಾತುರತಾಯ ಝಾನಸುಖಾದಿಭೇದಂ ಸಾಸನರಸಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ. ಏವಂ ರೋಗೋ ವಿಯ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಯಥಾ ಪನ ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇ ಬನ್ಧನಾಗಾರೇ ಬದ್ಧೋ ಪುರಿಸೋ ನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸ ನೇವ ಆದಿಂ, ನ ಮಜ್ಝಂ, ನ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಸೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಮುತ್ತೋ, ‘‘ಅಹೋ ಹಿಯ್ಯೋ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಮನಾಪಂ, ಅಹೋ ನಚ್ಚಂ, ಅಹೋ ಗೀತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಸುತ್ವಾಪಿ ಪಟಿವಚನಂ ನ ದೇತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸ ಅನನುಭೂತತ್ತಾ. ಏವಮೇವಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಚಿತ್ತನಯೇಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ನೇವ ತಸ್ಸ ಆದಿಂ, ನ ಮಜ್ಝಂ, ನ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ಉಟ್ಠಿತೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ, ‘‘ಅಹೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ಅಹೋ ಕಾರಣಂ, ಅಹೋ ಉಪಮಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಣಮಾನಾನಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ಪಟಿವಚನಂ ನ ದೇತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಥಿನಮಿದ್ಧವಸೇನ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಅನನುಭೂತತ್ತಾತಿ. ಏವಂ ಬನ್ಧನಾಗಾರಂ ವಿಯ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಯಥಾ ಪನ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳನ್ತೋಪಿ ದಾಸೋ, ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಂ ಕರಣೀಯಂ ಅತ್ಥಿ, ಸೀಘಂ, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛ, ನೋ ಚೇ ಗಚ್ಛಸಿ, ಹತ್ಥಪಾದಂ ವಾ ತೇ ಛಿನ್ದಾಮಿ ಕಣ್ಣನಾಸಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಸೀಘಂ ಗಚ್ಛತಿಯೇವ, ನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅನುಭವಿತುಂ ನ ಲಭತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಪರಾಧೀನತಾಯ. ಏವಮೇವಂ ವಿನಯೇ ಅಪ್ಪಕತಞ್ಞುನಾ ವಿವೇಕತ್ಥಾಯ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೇನಾಪಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಅನ್ತಮಸೋ ಕಪ್ಪಿಯಮಂಸೇಪಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಸಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ವಿವೇಕಂ ಪಹಾಯ ಸೀಲವಿಸೋಧನತ್ಥಂ ವಿನಯಧರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ವಿವೇಕಸುಖಂ ಅನುಭವಿತುಂ ನ ಲಭತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಭಿಭೂತತಾಯಾತಿ, ಏವಂ ದಾಸಬ್ಯಂ ವಿಯ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ದಟ್ಟಬ್ಬಂ.

ಯಥಾ ಪನ ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ ಪುರಿಸೋ ಚೋರೇಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಲುತ್ತೋಕಾಸಂ ಪಹತೋಕಾಸಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ದಣ್ಡಕಸದ್ದೇನಪಿ ಸಕುಣಸದ್ದೇನಪಿ ಚೋರಾ ಆಗತಾತಿ ಉಸ್ಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತೋ ಹೋತಿ, ಗಚ್ಛತಿಪಿ, ತಿಟ್ಠತಿಪಿ, ನಿವತ್ತತಿಪಿ, ಗತಟ್ಠಾನತೋ ಆಗತಟ್ಠಾನಮೇವ ಬಹುತರಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ ವಾ, ನ ವಾ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಏವಮೇವಂ ಯಸ್ಸ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ. ಸೋ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛನ್ತೋ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಸದ್ಧಾಯ ಗಣ್ಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಯಥಾ ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಗ್ಗೇ ‘‘ಚೋರಾ ಅತ್ಥಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಸಪ್ಪನಪರಿಸಪ್ಪನಂ ಅಪರಿಯೋಗಾಹನಂ ಛಮ್ಭಿತತ್ತ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಖೇಮನ್ತಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ ನ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಸಪ್ಪನಪರಿಸಪ್ಪನಂ ಅಪರಿಯೋಗಾಹನಂ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಯಮಾನಾ ಅರಿಯಭೂಮಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಇದಾನಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಣಣ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭಗವಾ ಪಹೀನಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ ಆಣಣ್ಯಸದಿಸಂ, ಸೇಸಾನಿ ಆರೋಗ್ಯಾದಿಸದಿಸಾನಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ಸದಿಸತಾ – ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಇಣಂ ಆದಾಯ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜೇತ್ವಾ ಸಮಿದ್ಧಕಮ್ಮನ್ತೋ, ‘‘ಇದಂ ಇಣಂ ನಾಮ ಪಲಿಬೋಧಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸವಡ್ಢಿಕಂ ಇಣಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಪಣ್ಣಂ ಫಾಲಾಪೇಯ್ಯ. ಅಥಸ್ಸ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನೇವ ಕೋಚಿ ದೂತಂ ಪೇಸೇತಿ, ನ ಪಣ್ಣಂ, ಸೋ ಇಣಸಾಮಿಕೇ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಸಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ಆಸನಾ ಉಟ್ಠಹತಿ, ನೋ ಚೇ, ನ ಉಟ್ಠಹತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಲ್ಲೇಪತಾಯ ಅಲಗ್ಗತಾಯ. ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖು, ‘‘ಅಯಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ನಾಮ ಪಲಿಬೋಧಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಛ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ ಪಜಹತಿ. ತಸ್ಸೇವಂ ಪಹೀನಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಯಥಾ ಇಣಮುತ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಇಣಸಾಮಿಕೇ ದಿಸ್ವಾ ನೇವ ಭಯಂ ನ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವ ಪರವತ್ಥುಮ್ಹಿ ನೇವ ಸಙ್ಗೋ ನ ಬನ್ಧೋ ಹೋತಿ. ದಿಬ್ಬಾನಿಪಿ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೋ ಕಿಲೇಸೋ ನ ಸಮುದಾಚರತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಆಣಣ್ಯಮಿವ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಪ್ಪಹಾನಮಾಹ.

ಯಥಾ ಪನ ಸೋ ಪಿತ್ತರೋಗಾತುರೋ ಪುರಿಸೋ ಭೇಸಜ್ಜಕಿರಿಯಾಯ ತಂ ರೋಗಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಧುಸಕ್ಕರಾದೀನಂ ರಸಂ ವಿನ್ದತಿ. ಏವಮೇವಂ ಭಿಕ್ಖು, ‘‘ಅಯಂ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ನಾಮ ಅನತ್ಥಕಾರಕೋ’’ತಿ ಛ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದನೀವರಣಂ ಪಜಹತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಪಹೀನಬ್ಯಾಪಾದೋ ಯಥಾ ಪಿತ್ತರೋಗವಿಮುತ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ಮಧುಸಕ್ಕರಾದೀನಿ ಮಧುರಾನಿ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಮಾನೋ ಪಟಿಸೇವತಿ. ಏವಮೇವಂ ಆಚಾರಪಣ್ಣತ್ತಿಆದೀನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಿಯಮಾನೋ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಮಾನೋ ಸಿಕ್ಖತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಆರೋಗ್ಯಮಿವ ಬ್ಯಾಪಾದಪ್ಪಹಾನಮಾಹ.

ಯಥಾ ಸೋ ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇ ಬನ್ಧನಾಗಾರಂ ಪವೇಸಿತೋ ಪುರಿಸೋ ಅಪರಸ್ಮಿಂ ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇ, ‘‘ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಹಂ ಪಮಾದದೋಸೇನ ಬದ್ಧೋ ತಂ ನಕ್ಖತ್ತಂ ನಾನುಭವಾಮಿ, ಇದಾನಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಯಥಾಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭನ್ತಿ. ಏವಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ – ‘‘ಅಹೋ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಅಹೋ ನಕ್ಖತ್ತ’’ನ್ತಿ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ. ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖು, ‘‘ಇದಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ನಾಮ ಮಹಾಅನತ್ಥಕರ’’ನ್ತಿ ಛ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಥಿನಮಿದ್ಧನೀವರಣಂ ಪಜಹತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಪಹೀನಥಿನಮಿದ್ಧೋ ಯಥಾ ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ಸತ್ತಾಹಮ್ಪಿ ನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅನುಭವತಿ. ಏವಮೇವಂ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಬನ್ಧನಾ ಮೋಕ್ಖಮಿವ ಥಿನಮಿದ್ಧಪ್ಪಹಾನಮಾಹ.

ಯಥಾ ಪನ ದಾಸೋ ಕಞ್ಚಿದೇವ ಮಿತ್ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಧನಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಭುಜಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖು, ‘‘ಇದಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ನಾಮ ಮಹಾಅನತ್ಥಕರ’’ನ್ತಿ ಛ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಜಹತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಪಹೀನುದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚೋ ಯಥಾ ಭುಜಿಸ್ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ಕರೋತಿ. ನ ತಂ ಕೋಚಿ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ತತೋ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಏವಮೇವಂ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾಸುಖಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ನ ನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ತತೋ ನಿವತ್ತೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಭುಜಿಸ್ಸಂ ವಿಯ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪ್ಪಹಾನಮಾಹ.

ಯಥಾ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥಸಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಜ್ಜಾವುಧೋ ಸಪರಿವಾರೋ ಕನ್ತಾರಂ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ತಂ ಚೋರಾ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಪಲಾಯೇಯ್ಯುಂ. ಸೋ ಸೋತ್ಥಿನಾ ತಂ ಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಿತ್ವಾ ಖೇಮನ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಅಸ್ಸ. ಏವಮೇವಂ ಭಿಕ್ಖು, ‘‘ಅಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ನಾಮ ಅನತ್ಥಕಾರಿಕಾ’’ತಿ ಛ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಪಜಹತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಪಹೀನವಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ ಯಥಾ ಬಲವಾ ಸಜ್ಜಾವುಧೋ ಸಪರಿವಾರೋ ಪುರಿಸೋ ನಿಬ್ಭಯೋ ಚೋರೇ ತಿಣಂ ವಿಯ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಏವಮೇವಂ ದುಚ್ಚರಿತಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪರಮಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಂ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಂ ವಿಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪಹಾನಮಾಹ.

೪೨೭. ಇಮಮೇವ ಕಾಯನ್ತಿ ಇಮಂ ಕರಜಕಾಯಂ. ಅಭಿಸನ್ದೇತೀತಿ ತೇಮೇತಿ ಸ್ನೇಹೇತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪವತ್ತಪೀತಿಸುಖಂ ಕರೋತಿ. ಪರಿಸನ್ದೇತೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸನ್ದೇತಿ. ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ವಾಯುನಾ ಭಸ್ತಂ ವಿಯ ಪೂರೇತಿ. ಪರಿಪ್ಫರತೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಫುಸತಿ. ಸಬ್ಬಾವತೋ ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸವತೋ ಕಾಯಸ್ಸ. ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತತಿಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಛವಿಮಂಸಲೋಹಿತಾನುಗತಂ ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸುಖೇನ ಅಫುಟ್ಠಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ದಕ್ಖೋತಿ ಛೇಕೋ ಪಟಿಬಲೋ ನ್ಹಾನೀಯಚುಣ್ಣಾನಿ ಕಾತುಞ್ಚೇವ ಯೋಜೇತುಞ್ಚ ಸನ್ನೇತುಞ್ಚ. ಕಂಸಥಾಲೇತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಲೋಹೇನ ಕತಭಾಜನೇ. ಮತ್ತಿಕಭಾಜನಂ ಪನ ಥಿರಂ ನ ಹೋತಿ, ಸನ್ನೇನ್ತಸ್ಸ ಭಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಿಪ್ಫೋಸಕಂ ಪರಿಪ್ಫೋಸಕನ್ತಿ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ. ಸನ್ನೇಯ್ಯಾತಿ ವಾಮಹತ್ಥೇನ ಕಂಸಥಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥೇನ ಪಮಾಣಯುತ್ತಂ ಉದಕಂ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪರಿಮದ್ದನ್ತೋ ಪಿಣ್ಡಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಸ್ನೇಹಾನುಗತಾತಿ ಉದಕಸಿನೇಹೇನ ಅನುಗತಾ. ಸ್ನೇಹಪರೇತಾತಿ ಉದಕಸಿನೇಹೇನ ಪರಿಗತಾ. ಸನ್ತರಬಾಹಿರಾತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತೋಪದೇಸೇನ ಚೇವ ಬಹಿಪದೇಸೇನ ಚ, ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಉದಕಸಿನೇಹೇನ ಫುಟಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಚ ಪಗ್ಘರಿಣೀತಿ ನ ಬಿನ್ದು ಬಿನ್ದು ಉದಕಂ ಪಗ್ಘರತಿ, ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಹತ್ಥೇನಪಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ತೀಹಿಪಿ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ಗಹೇತುಂ ಓವಟ್ಟಿಕಮ್ಪಿ ಕಾತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೪೨೮. ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಉಪಮಾಯಂ ಉಬ್ಭಿತೋದಕೋತಿ ಉಬ್ಭಿನ್ನಉದಕೋ, ನ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಚ್ಛನಉದಕೋ, ಅನ್ತೋಯೇವ ಪನ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜನಉದಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಯಮುಖನ್ತಿ ಆಗಮನಮಗ್ಗೋ. ದೇವೋತಿ ಮೇಘೋ. ಕಾಲೇನಕಾಲನ್ತಿ ಕಾಲೇ ಕಾಲೇ, ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಂ ವಾ ಅನುದಸಾಹಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಾರನ್ತಿ ವುಟ್ಠಿಂ. ನಾನುಪ್ಪವೇಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ನ ಪವೇಸೇಯ್ಯ, ನ ವಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀತಾ ವಾರಿಧಾರಾ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಸೀತಂ ವಾರಿ ತಂ ಉದಕರಹದಂ ಪೂರಯಮಾನಂ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ. ಹೇಟ್ಠಾ ಉಗ್ಗಚ್ಛನಉದಕಞ್ಹಿ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಂ ಉದಕಂ ಖೋಭೇತಿ. ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ಪವಿಸನಉದಕಂ ಪುರಾಣಪಣ್ಣತಿಣಕಟ್ಠದಣ್ಡಕಾದೀಹಿ ಉದಕಂ ಖೋಭೇತಿ. ವುಟ್ಠಿಉದಕಂ ಧಾರಾನಿಪಾತಪುಪ್ಫುಳಕೇಹಿ ಉದಕಂ ಖೋಭೇತಿ. ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಮೇವ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಇದ್ಧಿನಿಮ್ಮಿತಮಿವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಉದಕಂ ಇಮಂ ಪದೇಸಂ ಫರತಿ, ಇಮಂ ಪದೇಸಂ ನ ಫರತೀತಿ ನತ್ಥಿ. ತೇನ ಅಫುಟೋಕಾಸೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ. ತತ್ಥ ರಹದೋ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ, ಉದಕಂ ವಿಯ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪೨೯. ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಉಪಮಾಯಂ ಉಪ್ಪಲಾನಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಲಿನೀ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೇತರತ್ತನೀಲೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಉಪ್ಪಲಂ ಉಪ್ಪಲಮೇವ, ಊನಕಸತಪತ್ತಂ ಪುಣ್ಡರೀಕಂ, ಸತಪತ್ತಂ ಪದುಮಂ. ಪತ್ತನಿಯಮಂ ವಾ ವಿನಾಪಿ ಸೇತಂ ಪದುಮಂ, ರತ್ತಂ ಪುಣ್ಡರೀಕನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ಉದಕಾನುಗ್ಗತಾನೀತಿ ಉದಕತೋ ನ ಉಗ್ಗತಾನಿ. ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನೀತಿ ಉದಕತಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗಾನಿಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಪೋಸೀನಿ, ವಡ್ಢೀನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪೩೦. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಉಪಮಾಯಂ ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಚೇತಸಾ ಪರಿಯೋದಾತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಟ್ಠೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಪಭಸ್ಸರಟ್ಠೇನ ಪರಿಯೋದಾತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಓದಾತೇನ ವತ್ಥೇನಾತಿ ಇದಂ ಉತುಫರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥೇನ ಹಿ ಉತುಫರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ತಙ್ಖಣಧೋತಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಉತುಫರಣಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ. ಇಮಿಸ್ಸಾ ಹಿ ಉಪಮಾಯ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ. ಉತುಫರಣಂ ವಿಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಸುನ್ಹಾತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ವತ್ಥಂ ಸಸೀಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸರೀರತೋ ಉತು ಸಬ್ಬಮೇವ ವತ್ಥಂ ಫರತಿ, ನ ಕೋಚಿ ವತ್ಥಸ್ಸ ಅಫುಟೋಕಾಸೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖೇನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ನ ಕೋಚಿ ಓಕಾಸೋ ಅಫುಟೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಮೇವ ವಾ ವತ್ಥಂ ವಿಯ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ಉತುಫರಣಂ ವಿಯ. ಯಥಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಓದಾತವತ್ಥೇ ಕಾಯಂ ಅಪ್ಫುಸನ್ತೇಪಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ಉತುನಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಕಾಯೋ ಫುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮುಟ್ಠಿತೇನ ಸುಖುಮರೂಪೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕರಜಕಾಯೋ ಫುಟೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೪೩೧. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಉಪಮಾಯಂ ತಂದಿವಸಂ ಕತಕಿರಿಯಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ತಂದಿವಸಂ ಗತಗಾಮತ್ತಯಮೇವ ಗಹಿತಂ. ತತ್ಥ ಗಾಮತ್ತಯಂ ಗತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಲಾಭೀ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಯೋ ಗಾಮಾ ವಿಯ ತಯೋ ಭವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತೀಸು ಗಾಮೇಸು ತಂದಿವಸಂ ಕತಕಿರಿಯಾಯ ಆವಿಭಾವೋ ವಿಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತೀಸು ಭವೇಸು ಕತಕಿರಿಯಾಯ ಆವಿಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೪೩೨. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಉಪಮಾಯಂ ದ್ವೇ ಅಗಾರಾತಿ ದ್ವೇ ಘರಾ. ಸದ್ವಾರಾತಿ ಸಮ್ಮುಖದ್ವಾರಾ. ಅನುಚಙ್ಕಮನ್ತೇತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರನ್ತೇ. ಅನುವಿಚರನ್ತೇತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರನ್ತೇ, ಇತೋ ಪನ ಗೇಹಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಏತಂ ಗೇಹಂ, ಏತಸ್ಮಾ ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಗೇಹಂ ಪವಿಸನವಸೇನಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಅಗಾರಾ ಸದ್ವಾರಾ ವಿಯ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ, ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಲಾಭೀ, ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗೇಹಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಠತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೋ ದ್ವೇ ಅಗಾರೇ ಪವಿಸನಕನಿಕ್ಖಮನಕಪುರಿಸಾನಂ ಪಾಕಟಕಾಲೋ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಲಾಭಿನೋ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಚವನಕಉಪಪಜ್ಜನಕಸತ್ತಾನಂ ಪಾಕಟಕಾಲೋ. ಕಿಂ ಪನ ತೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ? ಞಾಣಸ್ಸ. ತಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಾಕಟಾಯೇವಾತಿ.

೪೩೩. ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಉಪಮಾಯಂ ಪಬ್ಬತಸಙ್ಖೇಪೇತಿ ಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕೇ. ಅನಾವಿಲೋತಿ ನಿಕ್ಕದ್ದಮೋ. ಸಿಪ್ಪಿಯೋ ಚ ಸಮ್ಬುಕಾ ಚ ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕಂ. ಸಕ್ಖರಾ ಚ ಕಥಲಾ ಚ ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ. ಮಚ್ಛಾನಂ ಗುಮ್ಬಾ ಘಟಾತಿ ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಂ. ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪಿ ಚರನ್ತಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ ತಿಟ್ಠತಿಯೇವ, ಇತರಾನಿ ಚರನ್ತಿಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಪಿ. ಯಥಾ ಪನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಠಿತಾಸುಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಸುಪಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸುಪಿ, ‘‘ಏತಾ ಗಾವೋ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಚರನ್ತಿಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಇತರಾಪಿ ಚರನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏವಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಮೇವ ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ ಉಪಾದಾಯ ಇತರಮ್ಪಿ ದ್ವಯಂ ತಿಟ್ಠನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇತರಞ್ಚ ದ್ವಯಂ ಚರನ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಕ್ಖರಕಥಲಮ್ಪಿ ಚರನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತೀರೇ ಠತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೋ ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕಾದೀನಂ ವಿಭೂತಕಾಲೋ ವಿಯ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ವಿಭೂತಕಾಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

೪೩೪. ಇದಾನಿ ಸತ್ತಹಾಕಾರೇಹಿ ಸಲಿಙ್ಗತೋ ಸಗುಣತೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸಮಣೋ ಇತಿಪೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸಮಣೋ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ. ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ. ನ್ಹಾತಕಿಲೇಸತ್ತಾ ನ್ಹಾತಕೋ ಹೋತಿ, ಧೋತಕಿಲೇಸತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ವೇದೇಹಿ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಗತತ್ತಾ ವೇದಗೂ ಹೋತಿ, ವಿದಿತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವ ವಿದಿತಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸುತತ್ತಾ ಸೋತ್ತಿಯೋ ಹೋತಿ, ನಿಸ್ಸುತತ್ತಾ ಅಪಹತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಿಯೋ ಹೋತಿ, ಹತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಹಂ ಹೋತಿ, ದೂರೀಭೂತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಸಬತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾಅಸ್ಸಪುರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಚೂಳಅಸ್ಸಪುರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೩೫. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಅಸ್ಸಪುರಸುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ದೇಸನಾಕಾರಣಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ. ಸಮಣಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಪದಾತಿ ಸಮಣಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ ಸಮಣಾನಂ ಅನುಲೋಮಪ್ಪಟಿಪದಾ.

೪೩೬. ಸಮಣಮಲಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಮಣೇ ಮಲಿನೇ ಕರೋನ್ತಿ ಮಲಗ್ಗಹಿತೇ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಣಮಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏತೇಹಿ ಸಮಣಾ ದುಸ್ಸನ್ತಿ, ಪದುಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಣದೋಸಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣೇ ಕಸಟೇ ನಿರೋಜೇ ಕರೋನ್ತಿ ಮಿಲಾಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಣಕಸಟಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಆಪಾಯಿಕಾನಂ ಠಾನಾನನ್ತಿ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪಕಾನಂ ಕಾರಣಾನಂ. ದುಗ್ಗತಿವೇದನಿಯಾನನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಯಂ ವಿಪಾಕವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಾನಂ. ಮತಜಂ ನಾಮಾತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ತಿಖಿಣಂ ಅಯಂ ಅಯೇನ ಸುಘಂಸಿತ್ವಾ ತಂ ಅಯಚುಣ್ಣಂ ಮಂಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಕೋಞ್ಚಸಕುಣೇ ಖಾದಾಪೇನ್ತಿ. ತೇ ಉಚ್ಚಾರಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಮರನ್ತಿ. ನೋ ಚೇ ಮರನ್ತಿ, ಪಹರಿತ್ವಾ ಮಾರೇನ್ತಿ. ಅಥ ತೇಸಂ ಕುಚ್ಛಿಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ನಂ ಉದಕೇನ ಧೋವಿತ್ವಾ ಚುಣ್ಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಂಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಪುನ ಖಾದಾಪೇನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಸತ್ತ ವಾರೇ ಖಾದಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಿತೇನ ಅಯಚುಣ್ಣೇನ ಆವುಧಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾ ಚ ನಂ ಅಯಕಾರಾ ಬಹುಹತ್ಥಕಮ್ಮಮೂಲಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ. ತಂ ಮತಸಕುಣತೋ ಜಾತತ್ತಾ ‘‘ಮತಜ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅತಿತಿಖಿಣಂ ಹೋತಿ. ಪೀತನಿಸಿತನ್ತಿ ಉದಕಪೀತಞ್ಚೇವ ಸಿಲಾಯ ಚ ಸುನಿಘಂಸಿತಂ. ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾತಿ ಕೋಸಿಯಾ. ಸಮ್ಪಾರುತನ್ತಿ ಪರಿಯೋನದ್ಧಂ. ಸಮ್ಪಲಿವೇಠಿತನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ವೇಠಿತಂ.

೪೩೭. ರಜೋಜಲ್ಲಿಕಸ್ಸಾತಿ ರಜೋಜಲ್ಲಧಾರಿನೋ. ಉದಕೋರೋಹಕಸ್ಸಾತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉದಕಂ ಓರೋಹನ್ತಸ್ಸ. ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಸ್ಸಾತಿ ರುಕ್ಖಮೂಲವಾಸಿನೋ. ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸಿನೋ. ಉಬ್ಭಟ್ಠಕಸ್ಸಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಠಿತಕಸ್ಸ. ಪರಿಯಾಯಭತ್ತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಮಾಸವಾರೇನ ವಾ ಅಡ್ಢಮಾಸವಾರೇನ ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಬಾಹಿರಸಮಯೇನೇವ ಕಥಿತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಾಸನೇ ಚೀವರಧರೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಙ್ಘಾಟಿಕೋತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ. ರಜೋಜಲ್ಲಧಾರಣಾದಿವತಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ನತ್ಥಿಯೇವ. ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಬುದ್ಧವಚನಮೇವ ನಾಮಂ, ನ ಮನ್ತಾತಿ. ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕೋತಿ ಏತ್ತಕಂಯೇವ ಪನ ಲಬ್ಭತಿ. ತಮ್ಪಿ ಬಾಹಿರಸಮಯೇನೇವ ಕಥಿತಂ. ಜಾತಮೇವ ನನ್ತಿ ತಂದಿವಸೇ ಜಾತಮತ್ತಂಯೇವ ನಂ. ಸಙ್ಘಾಟಿಕಂ ಕರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಸಙ್ಘಾಟಿಕಂ ವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಚ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚ ಸಙ್ಘಾಟಿಕಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ.

೪೩೮. ವಿಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ತಾನಂ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ. ವಿಸುದ್ಧೋತಿ ಪನ ನ ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜಾಯತೀತಿ ತುಟ್ಠಾಕಾರೋ ಜಾಯತಿ. ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತೀತಿ ತುಟ್ಠಸ್ಸ ಸಕಲಸರೀರಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ. ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋತಿ ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ನಾಮಕಾಯೋ. ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀತಿ ವಿಗತದರಥೋ ಹೋತಿ. ಸುಖಂ ವೇದೇತೀತಿ ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಚೇತಸಿಕಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ವೇದಿಯತಿ. ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖೇನ ಸುಖಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಸೋ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಆರದ್ಧಾ ದೇಸನಾ ಪಬ್ಬತೇ ವುಟ್ಠವುಟ್ಠಿ ವಿಯ ನದಿಂ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಂ ಓತಿಣ್ಣಾ. ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಮೇವ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪೋಕ್ಖರಣೀತಿ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತೇ ಮಗ್ಗೋ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಉಪಮಿತೋ, ಇಧ ಸಾಸನಂ ಉಪಮಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮಿತತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥಸಮಣೋ ಹೋತೀತಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳಅಸ್ಸಪುರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಚತುತ್ಥವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಚೂಳಯಮಕವಗ್ಗೋ

೧. ಸಾಲೇಯ್ಯಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೩೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಾಲೇಯ್ಯಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕೋಸಲೇಸೂತಿ ಕೋಸಲಾ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ. ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಕೋಸಲಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕೋಸಲೇಸು ಜನಪದೇ. ಪೋರಾಣಾ ಪನಾಹು – ಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಮಹಾಪನಾದಂ ರಾಜಕುಮಾರಂ ನಾನಾನಾಟಕಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಸಿತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಕರೋನ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ಆಹ – ‘‘ಯೋ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ಹಸಾಪೇತಿ, ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರೇನ ನಂ ಅಲಙ್ಕರೋಮೀ’’ತಿ. ತತೋ ನಙ್ಗಲಾನಿಪಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಕಾಯೇ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಾತಿರೇಕಾನಿ ಸತ್ತವಸ್ಸಾನಿ ನಾನಾಕೀಳಿಕಾಯೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಂ ಹಸಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು. ತತೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವನಟಂ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ದಿಬ್ಬನಾಟಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಹಸಾಪೇಸಿ. ಅಥ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನೋಕಾಸಾಭಿಮುಖಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ತೇ ಪಟಿಪಥೇ ಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜಾದಯೋ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ, ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭೋ, ಕುಸಲಂ, ಕಚ್ಚಿ, ಭೋ, ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು. ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಕುಸಲಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸೋ ಪದೇಸೋ ಕೋಸಲಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋತಿ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ. ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಾತಿ ಏವಂ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇನ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಮೋಸರಣಗಾಮೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಭೋಗಗಾಮೋಪಿ. ಇಧ ಸಮೋಸರಣಗಾಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತದವಸರೀತಿ ತಂ ಅವಸರಿ, ಸಮ್ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಹಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ಅನಿಯಾಮಿತೋ; ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ ಏಕೋ ವನಸಣ್ಡೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸತ್ಥಾ ತಂ ವನಸಣ್ಡಂ ಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಸುಣಿಂಸು ಉಪಲಭಿಂಸು. ಸೋತದ್ವಾರಸಮ್ಪತ್ತವಚನನಿಗ್ಘೋಸಾನುಸಾರೇನ ಜಾನಿಂಸು. ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ವಾ ನಿಪಾತೋ. ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನ ಅಸ್ಸೋಸುಂಯೇವ, ನ ನೇಸಂ ಕೋಚಿ ಸವನನ್ತರಾಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪದಪೂರಣೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಮತ್ತಮೇವ.

ಇದಾನಿ ಯಮತ್ಥಂ ಅಸ್ಸೋಸುಂ, ತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಸಮಣೋ ಖಲು, ಭೋ, ಗೋತಮೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಮಿತಪಾಪತ್ತಾ ಸಮಣೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಖಲೂತಿ ಅನುಸ್ಸವನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಭೋತಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಲಪನಮತ್ತಂ. ಗೋತಮೋತಿ ಭಗವತೋ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಪರಿದೀಪನಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಮಣೋ ಖಲು, ಭೋ, ಗೋತಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಣೋ ಕಿರ, ಭೋ, ಗೋತಮಗೋತ್ತೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಉಚ್ಚಾಕುಲಪರಿದೀಪನಂ. ಸಕ್ಯಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಭಾವದೀಪನಂ. ಕೇನಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇನ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಂಯೇವ ತಂ ಕುಲಂ ಪಹಾಯ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತೋ ಪರಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ತಂ ಖೋ ಪನಾತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಲ್ಯಾಣೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸೇಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಿತ್ತಿಯೇವ, ಥುತಿಘೋಸೋ ವಾ. ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋತಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗತೋ. ಕಿನ್ತಿ? ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ಸೋ ಭಗವಾ ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ, ಇತಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ…ಪೇ… ಇತಿಪಿ ಭಗವಾತಿ. ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಆರಕತ್ತಾ, ಅರೀನಂ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ಕಾರಣೇಹಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಅರಹನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಾತಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನೀತಿ ತತೋ ತೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ.

ಸಾಧು ಖೋ ಪನಾತಿ ಸುನ್ದರಂ ಖೋ ಪನ; ಅತ್ಥಾವಹಂ ಸುಖಾವಹನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾರೂಪಾನಂ ಅರಹತನ್ತಿ ಯಥಾರೂಪೋ ಸೋ ಭವಂ ಗೋತಮೋ, ಏವರೂಪಾನಂ ಅನೇಕೇಹಿಪಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಾನಂ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇಹಿ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನರತನಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇಹಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸ್ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವರೇಹಿ ಸಮಾಕಿಣ್ಣಮನೋರಮಸರೀರಾನಂ ಅತಪ್ಪಕದಸ್ಸನಾನಂ ಅತಿಮಧುರಧಮ್ಮನಿಗ್ಘೋಸಾನಂ, ಯಥಾಭೂತಗುಣಾಧಿಗಮೇನ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋತಿ ಲದ್ಧಸದ್ದಾನಂ ಅರಹತಂ. ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀತಿ ಪಸಾದಸೋಮ್ಮಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಧು ಹೋತಿ. ಸಚೇ ಪನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಏಕಂ ಪದಮ್ಪಿ ಸೋತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ, ಸಾಧುತರಂಯೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕತ್ವಾ.

ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಪಹಾಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸಾ ಆಗಮಂಸು. ಏತದವೋಚುನ್ತಿ ದುವಿಧಾ ಹಿ ಪುಚ್ಛಾ ಅಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ ಅನಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ ಚ. ತತ್ಥ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ ಆಗತಾ. ‘‘ಇಮೇ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅನಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಾ. ಇಮೇ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಂ ಅಗಾರಿಕಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಾ ಏತಂ, ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚುಂ. ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಯಥಾ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ, ಏವಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನೇವ ತಾವ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ, ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾವಿಸಮಚರಿಯಾಹೇತು ಖೋ ಗಹಪತಯೋತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಯಥಾ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ? ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿಕಾ ಹಿ ತೇ; ಆದಿತೋವ ಮಾತಿಕಂ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಅತ್ಥೇ ವಿತ್ಥಾರಿತೇ, ದೇಸನಂ ಉತ್ತಾನಿಕಾತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಾ ಅವಜಾನನ್ತಿ, ಮಯಮ್ಪಿ ಕಥೇನ್ತಾ ಏವಮೇವ ಕಥೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ವತ್ತಾರೋ ಭವನ್ತಿ. ತೇನ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ಯಥಾ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ, ಏವಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನೇವ ತಾವ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ತತೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇಹಿ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಂ ಯಾಚಿತೋ ವಿತ್ಥಾರೇನ ದೇಸೇತುಂ, ತೇನ ಹಿ ಗಹಪತಯೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತೇನ ಹೀತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಮಂ ತುಮ್ಹೇ ಯಾಚಥ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೪೪೦. ತಿವಿಧನ್ತಿ ತೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ. ಕಾಯೇನಾತಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇನ. ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾವಿಸಮಚರಿಯಾತಿ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಸಮಚರಿಯಾ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪದತ್ಥೋ, ಅಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚರಿಯಾ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾ, ಅಧಮ್ಮಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸಮಾ ಚರಿಯಾ, ವಿಸಮಸ್ಸ ವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚರಿಯಾತಿ ವಿಸಮಚರಿಯಾ. ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾ ಚ ಸಾ ವಿಸಮಚರಿಯಾ ಚಾತಿ ಅಧಮ್ಮಚರಿಯಾವಿಸಮಚರಿಯಾ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬೇಸು ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಲುದ್ದೋತಿ ಕಕ್ಖಳೋ. ದಾರುಣೋತಿ ಸಾಹಸಿಕೋ. ಲೋಹಿತಪಾಣೀತಿ ಪರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾಣೀ ಲೋಹಿತೇನ ಲಿಪ್ಪನ್ತಿ. ಸಚೇಪಿ ನ ಲಿಪ್ಪನ್ತಿ, ತಥಾವಿಧೋ ಲೋಹಿತಪಾಣೀತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಹತಪ್ಪಹತೇ ನಿವಿಟ್ಠೋತಿ ಹತೇ ಚ ಪರಸ್ಸ ಪಹಾರದಾನೇ, ಪಹತೇ ಚ ಪರಮಾರಣೇ ನಿವಿಟ್ಠೋ. ಅದಯಾಪನ್ನೋತಿ ನಿಕ್ಕರುಣತಂ ಆಪನ್ನೋ.

ಯಂ ತಂ ಪರಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ತಂ ಪರಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ. ಪರವಿತ್ತೂಪಕರಣನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪರಸ್ಸ ವಿತ್ತೂಪಕರಣಂ ತುಟ್ಠಿಜನನಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಭಣ್ಡಕಂ. ಗಾಮಗತಂ ವಾತಿ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ವಾ ಠಪಿತಂ. ಅರಞ್ಞಗತಂ ವಾತಿ ಅರಞ್ಞೇ ರುಕ್ಖಗ್ಗಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕಾದೀಸು ವಾ ಠಪಿತಂ. ಅದಿನ್ನನ್ತಿ ತೇಹಿ ಪರೇಹಿ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಅದಿನ್ನಂ. ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಥೇನೋತಿ ಚೋರೋ. ಥೇನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಥೇಯ್ಯಂ, ಅವಹರಣಚಿತ್ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಙ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಥೇಯ್ಯಞ್ಚ ತಂ ಸಙ್ಖಾತಞ್ಚಾತಿ ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತಂ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾತೋ ಏಕೋ ಚಿತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕರಣತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾತಿಆದೀಸು ಯಂ ಪಿತರಿ ನಟ್ಠೇ ವಾ ಮತೇ ವಾ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದೀಹಿ ಪಟಿಜಗ್ಗಮಾನಾ, ವಯಪತ್ತಂ ಕುಲಘರೇ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಾತಾ ರಕ್ಖತಿ, ಅಯಂ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾ ನಾಮ. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಪಿತುರಕ್ಖಿತಾದಯೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಭಾಗಕುಲಾನಿ ಪನ ಕುಚ್ಛಿಗತೇಸುಪಿ ಗಬ್ಭೇಸು ಕತಿಕಂ ಕರೋನ್ತಿ – ‘‘ಸಚೇ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತುಯ್ಹಂ ಧೀತಾ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಸ್ಸೇವ ಹೋತೂ’’ತಿ. ಏವಂ ಗಬ್ಭೇಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಸಸ್ಸಾಮಿಕಾ ನಾಮ. ‘‘ಯೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಇತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಏತ್ತಕೋ ದಣ್ಡೋ’’ತಿ ಏವಂ ಗಾಮಂ ವಾ ಗೇಹಂ ವಾ ವೀಥಿಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಠಪಿತದಣ್ಡಾ, ಪನ ಸಪರಿದಣ್ಡಾ ನಾಮ. ಅನ್ತಮಸೋ ಮಾಲಾಗುಣಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾಪೀತಿ ಯಾ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ, ‘‘ಏಸಾ ಮೇ ಭರಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ತಸ್ಸಾ ಉಪರಿ ಕೇನಚಿ ಮಾಲಾಗುಣಂ ಖಿಪನ್ತೇನ ಮಾಲಾಗುಣಮತ್ತೇನಾಪಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋತಿ. ತಥಾರೂಪಾಸು ಚಾರಿತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಏವರೂಪಾಸು ಇತ್ಥೀಸು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಮಿಚ್ಛಾಚಾರಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತಿ.

ಸಭಾಗತೋತಿ ಸಭಾಯಂ ಠಿತೋ. ಪರಿಸಾಗತೋತಿ ಪರಿಸಾಯಂ ಠಿತೋ. ಞಾತಿಮಜ್ಝಗತೋತಿ ದಾಯಾದಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ. ಪೂಗಮಜ್ಝಗತೋತಿ ಸೇನೀನಂ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ. ರಾಜಕುಲಮಜ್ಝಗತೋತಿ ರಾಜಕುಲಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಮಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಠಿತೋ. ಅಭಿನೀತೋತಿ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯ ನೀತೋ. ಸಕ್ಖಿಪುಟ್ಠೋತಿ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ಏಹಮ್ಭೋ ಪುರಿಸಾತಿ ಆಲಪನಮೇತಂ. ಅತ್ತಹೇತು ವಾ ಪರಹೇತು ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಹೇತು ವಾ ಧನಹೇತು ವಾ. ಆಮಿಸಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖಹೇತು ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಮಿಸನ್ತಿ ಲಾಭೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ. ಅನ್ತಮಸೋ ತಿತ್ತಿರವಟ್ಟಕಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡನವನೀತಪಿಣ್ಡಾದಿಮತ್ತಕಸ್ಸಪಿ ಲಞ್ಜಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಮುಸಾವಾದಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತಿ.

ಇಮೇಸಂ ಭೇದಾಯಾತಿ ಯೇಸಂ ಇತೋತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಸುತಂ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ಭೇದಾಯ. ಅಮೂಸಂ ಭೇದಾಯಾತಿ ಯೇಸಂ ಅಮುತ್ರಾತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಸುತಂ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ಭೇದಾಯ. ಇತಿ ಸಮಗ್ಗಾನಂ ವಾ ಭೇದಕಾತಿ ಏವಂ ಸಮಗ್ಗಾನಂ ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಹಾಯಕಾನಂ ಭೇದಂ ಕತ್ತಾ. ಭಿನ್ನಾನಂ ವಾ ಅನುಪ್ಪದಾತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಕತಂ ತಯಾ, ತಂ ಪಜಹನ್ತೇನ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ತೇ ಮಹನ್ತಂ ಅನತ್ಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಭಿನ್ನಾನಂ ಪುನ ಅಸಂಸನ್ದನಾಯ ಅನುಪ್ಪದಾತಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಾ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಗ್ಗೋ ಆರಾಮೋ ಅಭಿರತಿಟ್ಠಾನಮಸ್ಸಾತಿ ವಗ್ಗಾರಾಮೋ. ವಗ್ಗರತೋತಿ ವಗ್ಗೇಸು ರತೋ. ವಗ್ಗೇ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಸುತ್ವಾ ವಾ ನನ್ದತೀತಿ ವಗ್ಗನನ್ದೀ. ವಗ್ಗಕರಣಿಂ ವಾಚನ್ತಿ ಯಾ ವಾಚಾ ಸಮಗ್ಗೇಪಿ ಸತ್ತೇ ವಗ್ಗೇ ಕರೋತಿ ಭಿನ್ದತಿ, ತಂ ಕಲಹಕಾರಣಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತಿ.

ಅಣ್ಡಕಾತಿ ಯಥಾ ಸದೋಸೇ ರುಕ್ಖೇ ಅಣ್ಡಕಾನಿ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಏವಂ ಸದೋಸತಾಯ ಖುಂಸನಾವಮ್ಭನಾದಿವಚನೇಹಿ ಅಣ್ಡಕಾ ಜಾತಾ. ಕಕ್ಕಸಾತಿ ಪೂತಿಕಾ. ಯಥಾ ನಾಮ ಪೂತಿಕರುಕ್ಖೋ ಕಕ್ಕಸೋ ಹೋತಿ ಪಗ್ಘರಿತಚುಣ್ಣೋ, ಏವಂ ಕಕ್ಕಸಾ ಹೋತಿ, ಸೋತಂ ಘಂಸಮಾನಾ ವಿಯ ಪವಿಸತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಕ್ಕಸಾ’’ತಿ. ಪರಕಟುಕಾತಿ ಪರೇಸಂ ಕಟುಕಾ ಅಮನಾಪಾ ದೋಸಜನನೀ. ಪರಾಭಿಸಜ್ಜನೀತಿ ಕುಟಿಲಕಣ್ಟಕಸಾಖಾ ವಿಯ ಮಮ್ಮೇಸು ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ಅಭಿಸಜ್ಜನೀ ಗನ್ತುಕಾಮಾನಮ್ಪಿ ಗನ್ತುಂ ಅದತ್ವಾ ಲಗ್ಗನಕಾರೀ. ಕೋಧಸಾಮನ್ತಾತಿ ಕೋಧಸ್ಸ ಆಸನ್ನಾ. ಅಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾತಿ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಾ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಾ ಅಸಂವತ್ತನಿಕಾ. ಇತಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ತಾನಿ ಸದೋಸವಾಚಾಯ ವೇವಚನಾನಿ.

ಅಕಾಲವಾದೀತಿ ಅಕಾಲೇನ ವತ್ತಾ. ಅಭೂತವಾದೀತಿ ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ವತ್ತಾ. ಅನತ್ಥವಾದೀತಿ ಅಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತಂ ವತ್ತಾ. ಅಧಮ್ಮವಾದೀತಿ ಅಸಭಾವಂ ವತ್ತಾ. ಅವಿನಯವಾದೀತಿ ಅಸಂವರವಿನಯಪಟಿಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ತಾ. ಅನಿಧಾನವತಿ ವಾಚನ್ತಿ ಹದಯಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ ನಿಧೇತುಂ ಅಯುತ್ತಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತಿ. ಅಕಾಲೇನಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಕಾಲಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಅಯುತ್ತಕಾಲೇ ವತ್ತಾ ಹೋತಿ. ಅನಪದೇಸನ್ತಿ ಸುತ್ತಾಪದೇಸವಿರಹಿತಂ. ಅಪರಿಯನ್ತವತಿನ್ತಿ ಅಪರಿಚ್ಛೇದಂ, ಸುತ್ತಂ ವಾ ಜಾತಕಂ ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪಲಬ್ಭಂ ವಾ ಉಪಮಂ ವಾ ವತ್ಥುಂ ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಬಾಹಿರಕಥಂಯೇವ ಕಥೇತಿ. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ‘‘ಸುತ್ತಂ ನು ಖೋ ಕಥೇತಿ ಜಾತಕಂ ನು ಖೋ, ನಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ವಾ ಕೋಟಿಂ ವಾ ಪಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾ ವಟರುಕ್ಖಸಾಖಾನಂ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಪಾರೋಹಾ ಓತರನ್ತಿ, ಓತಿಣ್ಣೋತಿಣ್ಣಟ್ಠಾನೇ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ವಡ್ಢನ್ತಿಯೇವ. ಏವಂ ಅಡ್ಢಯೋಜನಮ್ಪಿ ಯೋಜನಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ, ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪನ ಮೂಲರುಕ್ಖೋ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಪವೇಣಿಜಾತಕಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಏವಮಯಮ್ಪಿ ನಿಗ್ರೋಧಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ; ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತಮೇವ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸೇನೇವ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ. ಯೋ ಪನ ಬಹುಮ್ಪಿ ಭಣನ್ತೋ ಏತದತ್ಥಮಿದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಜಾನಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಅನತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ನ ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ.

ಅಭಿಜ್ಝಾತಾ ಹೋತೀತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಓಲೋಕೇತಾ ಹೋತಿ. ಅಹೋ ವತಾತಿ ಪತ್ಥನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಓಲೋಕಿತಮತ್ತಕೇನ ಚೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ ನ ಹೋತಿ. ಯದಾ ಪನ, ‘‘ಅಹೋ ವತಿದಂ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಅಸ್ಸ, ಅಹಮೇತ್ಥ ವಸಂ ವತ್ತೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಣಾಮೇತಿ, ತದಾ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ ಹೋತಿ, ಅಯಮಿಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.

ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತೋತಿ ವಿಪನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪೂತಿಭೂತಚಿತ್ತೋ. ಪದುಟ್ಠಮನಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ದೋಸೇನ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತಸಙ್ಕಪ್ಪೋ. ಹಞ್ಞನ್ತೂತಿ ಘಾತಿಯನ್ತೂ. ವಜ್ಝನ್ತೂತಿ ವಧಂ ಪಾಪುಣನ್ತು. ಮಾ ವಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಮಾ ಅಹೇಸುಂ. ಇಧಾಪಿ ಕೋಪಮತ್ತಕೇನ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ ನ ಹೋತಿ. ಹಞ್ಞನ್ತೂತಿಆದಿಚಿನ್ತನೇನೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ.

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋತಿ ಅಕುಸಲದಸ್ಸನೋ. ವಿಪರೀತದಸ್ಸನೋತಿ ವಿಪಲ್ಲತ್ಥದಸ್ಸನೋ. ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿ ದಿನ್ನಸ್ಸ ಫಲಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಯಿಟ್ಠಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾಯಾಗೋ. ಹುತನ್ತಿ ಪಹೇಣಕಸಕ್ಕಾರೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಮ್ಪಿ ಉಭಯಂ ಫಲಾಭಾವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನನ್ತಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋತಿ ಯಂ ಫಲನ್ತಿ ವಾ ವಿಪಾಕೋತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ನತ್ಥಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋತಿ ಪರಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ನತ್ಥಿ. ನತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋತಿ ಇಧ ಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸಪಿ ಪರಲೋಕೋ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನತ್ಥಿ ಮಾತಾ ನತ್ಥಿ ಪಿತಾತಿ ತೇಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಫಲಾಭಾವವಸೇನ ವದತಿ. ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾತಿ ಚವಿತ್ವಾ ಉಪಪಜ್ಜನಕಸತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇನ್ತೀತಿ ಯೇ ಇಮಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಯಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಪವೇದೇನ್ತಿ, ತೇ ನತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ದಸವತ್ಥುಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ.

೪೪೧. ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯಾತಿಆದಯೋ ಸತ್ತ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಚೂಳಹತ್ಥಿಪದೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ. ಅನಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾಯೇವ.

೪೪೨. ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಹಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ. ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾನಂ ದೇವಾನನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿದೇವಾನಂ. ಆಭಾನಂ ದೇವಾನನ್ತಿ ಆಭಾ ನಾಮ ವಿಸುಂ ನತ್ಥಿ, ಪರಿತ್ತಾಭಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಆಭಸ್ಸರಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪರಿತ್ತಾಭಾನನ್ತಿಆದಿ ಪನ ಏಕತೋ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂಯೇವ ಭೇದತೋ ಗಹಣಂ. ಪರಿತ್ತಸುಭಾನನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ.

ಇಧ ಠತ್ವಾ ಪನ ದೇವಲೋಕಾ ಸಮಾನೇತಬ್ಬಾ. ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ತಾವ ಝಾನಭೂಮೀನಂ ವಸೇನ ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ, ಪಞ್ಚ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಚತೂಹಿ ಆರೂಪೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನವಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸ, ವೇಹಪ್ಫಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕೂನವೀಸತಿ, ತೇ ಅಸಞ್ಞಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವೀಸತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಛಹಿ ಕಾಮಾವಚರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಛಬ್ಬೀಸತಿ ದೇವಲೋಕಾ ನಾಮ. ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಭಗವತಾ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ.

ತತ್ಥ ಛಸು ತಾವ ಕಾಮಾವಚರೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ಸುಚರಿತಾನಂ ವಿಪಾಕೇನೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತಿ. ಉಪರಿದೇವಲೋಕಾನಂ ಪನ ಇಮೇ ಕಮ್ಮಪಥಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಕಥಿತಾ. ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಹಿ ಸೀಲಂ, ಸೀಲವತೋ ಚ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಇಜ್ಝತೀತಿ. ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ; ದುತಿಯಾದೀನಿ ಭಾವೇತ್ವಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿಆದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ; ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪಞ್ಚಸು ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ; ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಚತೂಸು ಅರೂಪೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ; ರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಅಸಞ್ಞಭವೋ ಪನ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ತಾಪಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣೋತಿ ಇಧ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಸಾಲೇಯ್ಯಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨. ವೇರಞ್ಜಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೪೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವೇರಞ್ಜಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವೇರಞ್ಜಕಾತಿ ವೇರಞ್ಜವಾಸಿನೋ. ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನಾತಿ ಕೇನಚಿದೇವ ಅನಿಯಮಿತಕಿಚ್ಚೇನ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಇಧ ಅಧಮ್ಮಚಾರೀ ವಿಸಮಚಾರೀತಿ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ. ಪುರಿಮಸುತ್ತೇ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ವೇರಞ್ಜಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೩. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೪೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಸಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಮೇತಂ. ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ. ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯ ದುಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಪ್ಪಞ್ಞೋ ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋತಿ ಕಾರಣಪರಿಚ್ಛೇದಪುಚ್ಛಾ, ಕಿತ್ತಕೇನ ನು ಖೋ ಏವಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಚ್ಛಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ, ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ, ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ, ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ, ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಹೋತಿ. ತಾಸಮಿದಂ ನಾನಾಕರಣಂ –

ಕತಮಾ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಞ್ಞಾತಂ ಹೋತಿ ಅದಿಟ್ಠಂ ಅತುಲಿತಂ ಅತೀರಿತಂ ಅವಿಭೂತಂ ಅವಿಭಾವಿತಂ, ತಸ್ಸ ಞಾಣಾಯ ದಸ್ಸನಾಯ ತುಲನಾಯ ತೀರಣಾಯ ವಿಭೂತಾಯ ವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಯಂ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ.

ಕತಮಾ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಞಾತಂ ಹೋತಿ ದಿಟ್ಠಂ ತುಲಿತಂ ತೀರಿತಂ ವಿಭೂತಂ ವಿಭಾವಿತಂ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ.

ಕತಮಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದೋ ಹೋತಿ ವಿಮತಿಪಕ್ಖನ್ದೋ, ದ್ವೇಳ್ಹಕಜಾತೋ, ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ’’ತಿ, ಸೋ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಯಂ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ (ಮಹಾನಿ. ೧೫೦; ಚೂಳನಿ. ಪುಣ್ಣಕಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೧೨).

‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾತಿ? ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೧) ಏವರೂಪಾ ಅನುಮತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಪುಚ್ಛಾ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ.

‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೯೦) ಏವರೂಪಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸಯಮೇವ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಕಾಮಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ. ತಾಸು ಇಧ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಥೇರೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಪಞ್ಹಂ ಸಮುಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತೋ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಪಞ್ಹಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತುಂಯೇವ ಸಕ್ಕೋತಿ ನ ನಿಚ್ಛೇತುಂ; ಏಕಚ್ಚೋ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತುಂ; ಏಕಚ್ಚೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ; ಏಕಚ್ಚೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತೇಸು ಥೇರೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ. ಕಸ್ಮಾ? ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ. ಮಹಾಪಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ, ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರೋ, ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋ, ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ, ಅಯಮೇವ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಥೇರಾ ವಿಸೇಸಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಗತಾ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ, ಮಹಾಪಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ತಂ ಠಾನಂ ಅಧಿಗತೋ. ಪಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಥೇರೇನ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ. ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಯದಿದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೮೯).

ತಥಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಭಗವತಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮಾನೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜೇತುಂ, ಮಹಾಪಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರೋ ತತ್ಥ ಪಟಿಬಲೋ ಜಾತೋ, ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೯೭).

ತಥಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸತ್ತ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ವಿಭಜನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತುಂ, ಮಹಾಪಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಲಙ್ಕತಧಮ್ಮಾಸನೇ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಲೀಳಾಯನ್ತೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ. ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಪುಣ್ಣೋ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೯೬).

ತಥಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಇತೋ ವಾ ಏತ್ತೋ ವಾ ಅನುಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ಧೋ ವಿಯ, ಏಕಪದಿಕಂ ದಣ್ಡಕಸೇತುಂ ಆರುಳ್ಹೋ ವಿಯ ಚ ಗಚ್ಛತಿ. ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಪನ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಮಾ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಥೇಸಿ. ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಪನ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಮಾ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇನ್ತೋ ಜಾತಸ್ಸರೇ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಿ ಕುಸುಮಾನಿ ಫುಲ್ಲಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸಿನೇರುಮತ್ಥಕೇ ವಟ್ಟಿಸಹಸ್ಸಂ ತೇಲಪದೀಪಂ ಜಾಲೇನ್ತೋ ವಿಯ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಥೇಸಿ. ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿತ್ತಕಥಿಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೭).

ತಥಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಚತುಪ್ಪದಿಕಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಪನ ಏಕಪದೇ ಠತ್ವಾ ಪದಸತಮ್ಪಿ ಪದಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಏಕಪದುದ್ಧಾರೇ ಠತ್ವಾ ಸಕಿಂಯೇವ ಸುತ್ವಾ ಪುನ ಅಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಸಟ್ಠಿ ಪದಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪನ್ನರಸ ಗಾಥಾಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಲ್ಲಿಯಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಗಹಿತಗಹಿತಂ ಪಾಸಾಣೇ ಖತಲೇಖಾ ವಿಯ, ಸುವಣ್ಣಘಟೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಾ ವಿಯ ಚ ಗಹಿತಾಕಾರೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ. ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗತಿಮನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೯-೨೨೩).

ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ. ಮಹಾಪಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿತತ್ಥೇರೋ ಅಧಿಗಮಪರಿಪುಚ್ಛಾಸವನಪುಬ್ಬಯೋಗಾನಂ ವಸೇನ ಅನನ್ತನಯುಸ್ಸದಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಂ ಪತ್ತೋ. ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೧೮).

ಇತಿ ಥೇರೋ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತುಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಛೇತುಮ್ಪೀತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಸಬ್ಬಪಞ್ಹೇ ಸಮುಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತೋ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಸೋಭನಾ ವತ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕೇನ ನಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ಅಯಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏಕಮತಿಯಾ ಏಕಜ್ಝಾಸಯೇನ ಚ ಠಪಿತಾ ಅತಿಗರುಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಸದಿಸಾ, ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕಾನಂ ತಿತ್ಥೇ ಠಪಿತನಾವಾ ವಿಯ, ಮಗ್ಗಗಮನತ್ಥಿಕಾನಂ ಸಹಸ್ಸಯುತ್ತಆಜಞ್ಞರಥೋ ವಿಯ ಬಹುಪಕಾರಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನತ್ಥಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಾಸು ಇಧ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ’’ತಿ.

ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ನತ್ಥೀತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ನ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋತಿ ಇತೋ ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದೇತೀತಿ ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖಪಭಾವಿಕಾ ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ನ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ಚ ಇದಂ ನಾಮ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ನ ಪಜಾನಾತಿ. ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ನ ಪಜಾನಾತೀತಿ. ಅನನ್ತರವಾರೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪನೇತ್ಥ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಯಞ್ಹಿ ಆಚರಿಯಸನ್ತಿಕೇ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸವನತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಪಜಹನ್ತೋ ನಿರೋಧಪಾಪನೋ ಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ವಟ್ಟಂ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ, ವಟ್ಟೇ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತಿ, ನೋ ವಿವಟ್ಟೇ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಅಭಿನಿವಿಸಮಾನೋ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ.

ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ರೂಪಾದಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ ಓತರಿತ್ವಾ, ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ರೂಪಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ. ತದಾರಮ್ಮಣಾ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮನ್ತಿ ಏವಂ ಯಮಕತಾಲಕ್ಖನ್ಧಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ದ್ವೇವ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ. ತಂ ಪನೇತಂ ನ ಅಹೇತುಕಂ ಸಹೇತುಕಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಂ, ಕೋ ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯೇ ಚೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇ ಚ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತಿ, ತತೋ ಉದಯವಯಪ್ಪಟಿಪೀಳನಾಕಾರೇನ ದುಕ್ಖಾ, ಅವಸವತ್ತನಾಕಾರೇನ ಅನತ್ತಾತಿ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಾತಿ.

ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಏಕಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ. ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೇನ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೇನ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇನ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯೇನ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ. ಸೋ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ. ತಸ್ಮಿಞ್ಚಸ್ಸ ಖಣೇ ಅಹಂ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನಾಮಿ, ಸಮುದಯಂ ಪಜಹಾಮಿ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋಮಿ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಮೀತಿ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರಮನಸಿಕಾರಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ನತ್ಥಿ. ಏತಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸೇವ ಮಗ್ಗೋ ತೀಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೋವ ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ.

ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞವಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಪಞ್ಞವಾತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಯೋ ಪನ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅನುಸನ್ಧಿತೋ ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರತೋ ಚ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಚರತಿ, ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಮತ್ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಪಞ್ಞವಾ ನಾಮ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ನಾಮಾತಿ? ವಿಞ್ಞಾಣಚರಿತೋ ನಾಮೇಸ, ಪಞ್ಞವಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಅಥ ಯೋ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅಜ್ಜ ಅಜ್ಜೇವ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ ಚರತಿ, ಅಯಂ ಪಞ್ಞವಾ ನಾಮ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ನಾಮಾತಿ? ಭಜಾಪಿಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞವಾಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ. ಸುತ್ತೇ ಪನ ಪಟಿವೇಧೋವ ಕಥಿತೋ.

ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಏಸ ಪಞ್ಞವಾ ನಾಮ ಜಾತೋ, ತಸ್ಸ ಆಗಮನವಿಪಸ್ಸನಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಮ್ಮಕಾರಕಚಿತ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸುಖನ್ತಿಪಿ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಸುಖವೇದನಮ್ಪಿ ವಿಜಾನಾತಿ. ಉಪರಿಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಿನಾ ಥೇರೋ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೩; ದೀ. ನಿ. ೨.೩೮೦) ನಯೇನ ಆಗತವೇದನಾವಸೇನ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸಂಯೋಗಟ್ಠೇನ ಸಂಸಟ್ಠಾ, ಉದಾಹು ವಿಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಥೇರೋ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಭೂಮನ್ತರಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ವಿಯ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪನ ಮಗ್ಗವಿಞ್ಞಾಣೇನ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಥೇರೋಪಿಸ್ಸ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಸಟ್ಠಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನ ಚ ಲಬ್ಭಾ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ. ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಾ ವತ್ಥುತೋ ವಾ ಉಪ್ಪಾದತೋ ವಾ ನಿರೋಧತೋ ವಾ ನಾನಾಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸಯೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಂ ಪತ್ವಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಪತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋಪಿ ಹಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ‘‘ಭಿಕ್ಖು, ತ್ವಂ ಕತಮಂ ಪಞ್ಞಂ ಅಧಿಗತೋ, ಕಿಂ ಪಠಮಮಗ್ಗಪಞ್ಞಂ, ಉದಾಹು ದುತಿಯ ತತಿಯ ಚತುತ್ಥ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ನ ಏವಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಿಂ ಫಸ್ಸೋ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಕಿಂ ವೇದನೋ, ಕಿಂ ಸಞ್ಞೋ, ಕಿಂ ಚೇತನೋತಿ ನ ಚ ಪುಚ್ಛತಿ, ಚಿತ್ತವಸೇನ ಪನ, ‘‘ಕಿಞ್ಚಿತ್ತೋ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೩೫) ಪುಚ್ಛತಿ. ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧, ೨) ಚ, ‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ? ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧) ಚ ಏವಂ ಚಿತ್ತವಸೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ. ಲೋಕುತ್ತರಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪನ ಕಿಂ ಫಸ್ಸೋ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು, ಕಿಂ ವೇದನೋ, ಕಿಂ ಸಞ್ಞೋ, ಕಿಂ ಚೇತನೋತಿ ನ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕತಮಾ ತೇ, ಭಿಕ್ಖು, ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಗತಾ, ಕಿಂ ಪಠಮಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ, ಉದಾಹು ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಞಾವಸೇನೇವ ಪುಚ್ಛತಿ.

ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂಯುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಪಞ್ಚ? ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗೇಸು ಏತ್ಥ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸು ಏತ್ಥ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಏತ್ಥ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಝಾನೇಸು ಏತ್ಥ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪೭೮). ಏವಂ ಸವಿಸಯಸ್ಮಿಂಯೇವ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಥಿತಾ.

ಯಥಾ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಾ ರಾಜಾತಿ ರಾಜಪಞ್ಚಮೇಸು ಸಹಾಯೇಸು ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ವೀಥಿಂ ಓತಿಣ್ಣೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗತಕಾಲೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ, ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ದೇಥ, ಗನ್ಧಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ಗೇಹೇ ವಿಚಾರೇತಿ. ದುತಿಯಸ್ಸ ತತಿಯಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗತಕಾಲೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ, ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ದೇಥ, ಗನ್ಧಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ಗೇಹೇ ವಿಚಾರೇತಿ. ಅಥ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ ರಞ್ಞೋ ಗೇಹಂ ಗತಕಾಲೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ರಾಜಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಸ್ಸರೋವ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇಯೇವ, ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ದೇಥ, ಗನ್ಧಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ವಿಚಾರೇತಿ. ಏವಮೇವಂ ಖೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಮಕೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ತೇಸು ಸಹಾಯೇಸು ಏಕತೋ ವೀಥಿಂ ಓತರನ್ತೇಸು ವಿಯ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಯಥಾ ಪಠಮಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಿ ಪತ್ವಾ ಪಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ತತಿಯಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಪತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಂ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇ ಪತ್ವಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ ರಞ್ಞೋ ಗೇಹಂ ಗತಕಾಲೇ ಪನ ಯಥಾ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ರಾಜಾವ ಗೇಹೇ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಮೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪತ್ವಾ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ.

ಇತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿತತ್ಥೇರೋ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಚಿತ್ತಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ; ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಞಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪಞ್ಞಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ. ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ತಥೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ.

ಯಂ ಹಾವುಸೋ, ಪಜಾನಾತೀತಿ ಯಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಮಿದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನಾತಿ. ತಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಮಗ್ಗವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ತಥೇವ ತಂ ವಿಜಾನಾತಿ. ಯಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಯಂ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಜಾನಾತಿ. ತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಪಿ ತಥೇವ ತಂ ಪಜಾನಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ. ಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ಏಕುಪ್ಪಾದಏಕನಿರೋಧಏಕವತ್ಥುಕಏಕಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಸಂಸಟ್ಠಾ.

ಪಞ್ಞಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾತಿ ಇದಂ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾವೇತಬ್ಬಮೇವ ಹೋತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇದಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪನ ಪಞ್ಞಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಜಾನಿತಬ್ಬಾವ ಹೋತಿ.

೪೫೦. ವೇದನಾ ವೇದನಾತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛತಿ? ವೇದನಾಲಕ್ಖಣಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇಭೂಮಿಕಸಮ್ಮಸನಚಾರವೇದನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ. ಸುಖಮ್ಪಿ ವೇದೇತೀತಿ ಸುಖಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದೇತಿ ಅನುಭವತಿ. ಪರತೋ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಹಿದಂ, ಮಹಾಲಿ, ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಂ ಅಭವಿಸ್ಸ, ದುಕ್ಖಾನುಪತಿತಂ ದುಕ್ಖಾವಕ್ಕನ್ತಂ ಅನವಕ್ಕನ್ತಂ ಸುಖೇನ, ನಯಿದಂ ಸತ್ತಾ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಾರಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾಲಿ, ರೂಪಂ ಸುಖಂ ಸುಖಾನುಪತಿತಂ ಸುಖಾವಕ್ಕನ್ತಂ ಅನವಕ್ಕನ್ತಂ ದುಕ್ಖೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತಾ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಾರಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಾರಾಗಾ ಸಂಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಂಯೋಗಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ. ವೇದನಾ ಚ ಹಿದಂ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಹಿದಂ, ಮಹಾಲಿ, ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಂ ಅಭವಿಸ್ಸ…ಪೇ… ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೦) ಇಮಿನಾ ಹಿ ಮಹಾಲಿಸುತ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಇಧ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಕಥಿತಂ. ಅಪಿಚ ಪುರಿಮಂ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾ ಸುಖಾ ವೇದನಾ ವೇದೇತಿ; ಪುರಿಮಂ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ವೇದೇತಿ; ಪುರಿಮಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ ವೇದೇತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವೇದನಾಯೇವ ಹಿ ವೇದೇತಿ, ನ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ವೇದಿತಾ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಮೇತಂ.

ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಸಬ್ಬಸಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣಂ. ಕಿಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಸಞ್ಞಾಯಾತಿ? ಸಬ್ಬಸಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಸಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿಪಿ ಏಕಮೇವೇತಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇಭೂಮಿಕಸಮ್ಮಸನಚಾರಸಞ್ಞಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ. ನೀಲಕಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ನೀಲಪುಪ್ಫೇ ವಾ ವತ್ಥೇ ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ಥೇ ಪರಿಕಮ್ಮಸಞ್ಞಾಪಿ ಉಪಚಾರಸಞ್ಞಾಪಿ ಅಪ್ಪನಾಸಞ್ಞಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ನೀಲೇ ನೀಲನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಾಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಪೀತಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಯಾ ಚಾವುಸೋ, ವೇದನಾತಿ ಏತ್ಥ ವೇದನಾ, ಸಞ್ಞಾ, ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಾತಿ? ಅಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕತ್ತಾ. ಪಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಗಹಿತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ವೇದನಾದಯೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನೋ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ. ತಂ ಪನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಮೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ಅನ್ತಮಸೋ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಮ್ಮಾಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ತಯೋ ಪುರಿಸಾ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ, ಚತುತ್ಥೋ ರತನಾವುತಸುತ್ತನ್ತಿ. ತೇಸು ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ತಕ್ಕಗತಮ್ಪಿ ಪಟ್ಟಿವಟ್ಟಕಾದಿಗತಮ್ಪಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಬಹುಂ ಸುತ್ತಂ ಲಭನ್ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಮಕ್ಕಟಕಸುತ್ತಮ್ಪಿ. ರತನಾವುತಸುತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ಮನ್ದಂ ಲಭತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಹೇಟ್ಠತೋ ವಾ ಪಞ್ಞಾ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಲಭಾಪಿತಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾವ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಂ ಹಾವುಸೋ, ವೇದೇತೀತಿ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದನಾ ವೇದೇತಿ, ಸಞ್ಞಾಪಿ ತದೇವ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ಯಂ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ತದೇವ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ವಿಜಾನಾತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಮೇವ ವಿಸೇಸೋ. ಜಾನಾತೀತಿ ಪದಂ ಪನ ಅವಿಸೇಸೋ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಜಾನನತ್ಥೇ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಞ್ಞಾ ಹಿ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಮೇವ, ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚೇವ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಞ್ಚ ಪಾಪೇತಿ, ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಪನ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಪಞ್ಞಾ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ, ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಂ ಪಾಪೇತುಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ.

ಯಥಾ ಹಿ ಹೇರಞ್ಞಿಕಫಲಕೇ ಕಹಾಪಣರಾಸಿಮ್ಹಿ ಕತೇ ಅಜಾತಬುದ್ಧಿ ದಾರಕೋ ಗಾಮಿಕಪುರಿಸೋ ಮಹಾಹೇರಞ್ಞಿಕೋತಿ ತೀಸು ಜನೇಸು ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಠಿತೇಸು ಅಜಾತಬುದ್ಧಿ ದಾರಕೋ ಕಹಾಪಣಾನಂ ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತಚತುರಸ್ಸಮಣ್ಡಲಭಾವಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ಇದಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಂ ರತನಸಮ್ಮತನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ. ಗಾಮಿಕಪುರಿಸೋ ಚಿತ್ತಾದಿಭಾವಞ್ಚೇವ ಜಾನಾತಿ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗರತನಸಮ್ಮತಭಾವಞ್ಚ. ‘‘ಅಯಂ ಕೂಟೋ ಅಯಂ ಛೇಕೋ ಅಯಂ ಕರತೋ ಅಯಂ ಸಣ್ಹೋ’’ತಿ ಪನ ನ ಜಾನಾತಿ. ಮಹಾಹೇರಞ್ಞಿಕೋ ಚಿತ್ತಾದಿಭಾವಮ್ಪಿ ರತನಸಮ್ಮತಭಾವಮ್ಪಿ ಕೂಟಾದಿಭಾವಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಜಾನನ್ತೋ ಚ ಪನ ನಂ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಆಕೋಟಿತಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾಪಿ, ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾಪಿ, ರಸಂ ಸಾಯಿತ್ವಾಪಿ, ಹತ್ಥೇನ ಗರುಕಲಹುಕಭಾವಂ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾಪಿ ಅಸುಕಗಾಮೇ ಕತೋತಿಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಅಸುಕನಿಗಮೇ ಅಸುಕನಗರೇ ಅಸುಕಪಬ್ಬತಚ್ಛಾಯಾಯ ಅಸುಕನದೀತೀರೇ ಕತೋತಿಪಿ, ಅಸುಕಾಚರಿಯೇನ ಕತೋತಿಪಿ ಜಾನಾತಿ. ಏವಮೇವಂ ಸಞ್ಞಾ ಅಜಾತಬುದ್ಧಿದಾರಕಸ್ಸ ಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಮೇವ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಗಾಮಿಕಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ. ಪಞ್ಞಾ ಮಹಾಹೇರಞ್ಞಿಕಸ್ಸ ಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ, ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ. ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝೋ.

ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ – ‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕತನ್ತಿ. ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ನಾಗಸೇನ ಭಗವತಾ ದುಕ್ಕರಂ ಕತನ್ತಿ? ದುಕ್ಕರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕತಂ, ಇಮೇಸಂ ಅರೂಪೀನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ವವತ್ಥಾನಂ ಅಕ್ಖಾತಂ, ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ, ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾ, ಅಯಂ ಚೇತನಾ, ಇದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮಿ. ಪ. ೨.೭.೧೬). ಯಥಾ ಹಿ ತಿಲತೇಲಂ, ಸಾಸಪತೇಲಂ, ಮಧುಕತೇಲಂ, ಏರಣ್ಡಕತೇಲಂ, ವಸಾತೇಲನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ತೇಲಾನಿ ಏಕಚಾಟಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಿವಸಂ ಯಮಕಮನ್ಥೇಹಿ ಮನ್ಥೇತ್ವಾ ತತೋ ಇದಂ ತಿಲತೇಲಂ, ಇದಂ ಸಾಸಪತೇಲನ್ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಉದ್ಧರಣಂ ನಾಮ ದುಕ್ಕರಂ, ಇದಂ ತತೋ ದುಕ್ಕರತರಂ. ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಇಮೇಸಂ ಅರೂಪೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ವವತ್ಥಾನಂ ಅಕ್ಖಾಸಿ. ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಮಹಾನದೀನಂ ಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ, ‘‘ಇದಂ ಗಙ್ಗಾಯ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಯಮುನಾಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಉದಕಉದ್ಧರಣೇನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೪೫೧. ನಿಸ್ಸಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಟೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇನ ವಾ. ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸಟೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹೀತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ. ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಕರಣವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ನಿಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವಂ ಅನುಪಗಮನತಾಯ ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇನಾತಿ. ಪರಿಸುದ್ಧೇನಾತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನಾತಿ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇನ. ಕಿಂ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಿಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ನೇಯ್ಯಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ. ೬೯) ಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಥಂ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇನ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿ ನೇಯ್ಯಾತಿ? ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಠಿತೇನ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಹಿ ಸಾ ಇಜ್ಝತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಥ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಭಾವತೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಕಲಾಪತೋ ನಯತೋ ಸಮ್ಮಸನಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸದಿಸಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ನ ಜಾಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋಪಿ, ‘‘ಏವಂ ಕಿರಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ, ಹುತ್ವಾ ಪಟಿವೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೯೪) ಕಲಾಪತೋ ನಯತೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹತ್ಥಗತತ್ತಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಪರೋಪಞ್ಞಾಸ ಧಮ್ಮೇ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅಂಗುದ್ಧಾರೇನೇವ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ, ‘‘ಯಾವತಾ ಸಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ತಾವತಾ ಅಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ ಆಹ.

ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಜಾನಾತೀತಿ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಭೂತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಜಾನಾತಿ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಪಞ್ಞಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ಚ. ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ಪಜಾನಾತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಜಾನನಂ ಕಥಿತಂ. ಕಿಮತ್ಥಿಯಾತಿ ಕೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾತಿಆದೀಸು ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾ. ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಜಾನಾತೀತಿ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥಾ. ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹತೀತಿ ಪಹಾನತ್ಥಾ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಲೋಕಿಯಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾ ಚ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥಾ ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಪಹಾನತ್ಥಾ. ಲೋಕುತ್ತರಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾ ಚ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥಾ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದತೋ ಪಹಾನತ್ಥಾ. ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ಪಜಾನಾತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಾ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ.

೪೫೨. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ. ಪರತೋ ಚ ಘೋಸೋತಿ ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ. ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ. ತತ್ಥ ಸಾವಕೇಸು ಅಪಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ದ್ವೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟನ್ತಿಯೇವ. ಥೇರೋ ಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸಂ ಪಜಹಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಪ್ಪಭವಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ. ೬೦) ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾವಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧೋ ಜಾತೋ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಪರತೋಘೋಸಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ.

ಅನುಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಲದ್ಧೂಪಕಾರಾ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಫಲಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಫಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಫಲಾ. ತದೇವ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಫಲಾನಿಸಂಸಾ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಚತುತ್ಥಫಲಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ, ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸೀಲಾನುಗ್ಗಹಿತಾತಿಆದೀಸು ಸೀಲನ್ತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ. ಸುತನ್ತಿ ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ. ಸಾಕಚ್ಛಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಕಥಾ. ಸಮಥೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಿಕಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಸತ್ತವಿಧಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ. ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಞ್ಹಿ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ, ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಂ ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಿಕಾಸು ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಸತ್ತವಿಧಂ ಅನುಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಫಲಂ ದೇತಿ.

ಯಥಾ ಹಿ ಮಧುರಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮೋ ಅಮ್ಬಪೋತಕಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಉದಕಕೋಟ್ಠಕಂ ಥಿರಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧತಿ. ಘಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚತಿ. ಉದಕಸ್ಸ ಅನಿಕ್ಖಮನತ್ಥಂ ಮರಿಯಾದಂ ಥಿರಂ ಕರೋತಿ. ಯಾ ಹೋತಿ ಸಮೀಪೇ ವಲ್ಲಿ ವಾ ಸುಕ್ಖದಣ್ಡಕೋ ವಾ ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಪುಟೋ ವಾ ಮಕ್ಕಟಕಜಾಲಂ ವಾ, ತಂ ಅಪನೇತಿ. ಖಣಿತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಮೂಲಾನಿ ಪರಿಖಣತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಕರೋತೋ ಸೋ ಅಮ್ಬೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಫಲಂ ದೇತಿ. ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಕೋಟ್ಠಕಬನ್ಧನಂ ವಿಯ ಹಿ ಸೀಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉದಕಸಿಞ್ಚನಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ಮರಿಯಾದಾಯ ಥಿರಭಾವಕರಣಂ ವಿಯ ಸಮಥೋ, ಸಮೀಪೇ ವಲ್ಲಿಆದೀನಂ ಹರಣಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಂ, ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಖಣಿತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮೂಲಖಣನಂ ವಿಯ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಭಾವನಾ. ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮಧುರಫಲದಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅರಹತ್ತಫಲದಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪೫೩. ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಭವಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಮೂಲಮೇವ ಗತೋ ಅನುಸನ್ಧಿ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಯೇಹಿ ಭವೇಹಿ ನ ಉಟ್ಠಾತಿ, ತೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮಭವೋತಿ ಕಾಮಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಾಪೀತಿ ಉಭಯಮೇಕತೋ ಕತ್ವಾ ಕಾಮಭವೋತಿ ಆಹ. ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಆಯತಿನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ. ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಇಧ ವಟ್ಟಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ತತ್ರಾತತ್ರಾಭಿನನ್ದನಾತಿ ರೂಪಾಭಿನನ್ದನಾ ಸದ್ದಾಭಿನನ್ದನಾತಿ ಏವಂ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಅಭಿನನ್ದನಾ, ಕರಣವಚನೇ ಚೇತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ. ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದನಾಯ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಆಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಗಮನಾಗಮನಂ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟಂ ವತ್ತತೀತಿ ವಟ್ಟಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಕಥಂ ಪನಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಖಯನಿರೋಧೇನ. ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪಾದೇನ. ಕಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪುಬ್ಬೇ ನಿರುದ್ಧಾ, ಅಥ ವಿಜ್ಜಾ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ? ಉಭಯಮೇತಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಪದೀಪುಜ್ಜಲನೇನ ಅನ್ಧಕಾರವಿಗಮೋ ವಿಯ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದೇನ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಿರುದ್ಧಾವ ಹೋತಿ. ತಣ್ಹಾನಿರೋಧಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಖಯನಿರೋಧೇನ. ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ಗಮನಂ ಆಗಮನಂ ಗಮನಾಗಮನಂ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ವಟ್ಟಂ ನ ವತ್ತತೀತಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ.

೪೫೪. ಕತಮಂ ಪನಾವುಸೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಸ ನಿರೋಧಪಾದಕಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಪಠಮಂ ಝಾನನ್ತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಇದಂ ಝಾನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಚತುರಙ್ಗಿಕಂ ತಿವಙ್ಗಿಕಂ ದುವಙ್ಗಿಕನ್ತಿ ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ವಿತಕ್ಕೋತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ವಿಚಾರೋ, ಫರಣಲಕ್ಖಣಾ ಪೀತಿ, ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ ಸುಖಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ತನ್ತಿ. ಕತಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನನ್ತಿ ಇಧ ಪನ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಾನಿ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ. ಇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿರೋಧಪಾದಕಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಗಹಿತಂ, ಉಪರಿ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ. ಅನ್ತರಾ ಪನ ಛ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಂಖಿತ್ತಾ, ನಯಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೪೫೫. ಇದಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣನಿಸ್ಸಯೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗೋಚರವಿಸಯನ್ತಿ ಗೋಚರಭೂತಂ ವಿಸಯಂ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಚಕ್ಖು ಸೋತಸ್ಸ ಸೋತಂ ವಾ ಚಕ್ಖುಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಗೋಚರವಿಸಯಂ ನ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ. ಸಚೇ ಹಿ ನೀಲಾದಿಭೇದಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪನೇಯ್ಯ, ‘‘ಇಙ್ಘ ತಾವ ನಂ ವವತ್ಥಪೇಹಿ ವಿಭಾವೇಹಿ, ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ಆರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ವಿನಾಪಿ ಮುಖೇನ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅರೇ ಅನ್ಧಬಾಲ, ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಪರಿಧಾವಮಾನೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಯಾ ಕುಹಿಂ ಏತಸ್ಸ ಜಾನನಕಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ, ಆಹರ ನಂ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ಉಪನೇಹಿ, ಅಹಮೇತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯದಿ ವಾ ನೀಲಂ ಯದಿ ವಾ ಪೀತಕಂ, ನ ಹಿ ಏಸೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಯೋ, ಮಯ್ಹೇವೇಸೋ ವಿಸಯೋ’’ತಿ. ಸೇಸದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಮೇತಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಗೋಚರಂ ವಿಸಯಂ ನ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತಿ ನಾಮ. ಕಿಂ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಕಿಂ ಪಟಿಸರಣಂ, ಕಿಂ ಏತಾನಿ ಪಟಿಸರನ್ತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಮನೋ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ಜವನಮನೋ ಪಟಿಸರಣಂ. ಮನೋ ಚ ನೇಸನ್ತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಮನೋ ವಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಮನೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಗೋಚರವಿಸಯಂ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಅನುಭೋತಿ. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ರೂಪದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ, ಏತ್ಥ ರಜ್ಜನಂ ವಾ ದುಸ್ಸನಂ ವಾ ಮುಯ್ಹನಂ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದ್ವಾರೇ ಜವನಂ ರಜ್ಜತಿ ವಾ ದುಸ್ಸತಿ ವಾ ಮುಯ್ಹತಿ ವಾ. ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ರಾಯಂ ಉಪಮಾ – ಪಞ್ಚ ಕಿರ ದುಬ್ಬಲಭೋಜಕಾ ರಾಜಾನಂ ಸೇವಿತ್ವಾ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಕುಲಿಕೇ ಗಾಮೇ ಪರಿತ್ತಕಂ ಆಯಂ ಲಭಿಂಸು. ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಮಚ್ಛಭಾಗೋ ಮಂಸಭಾಗೋ ಯುತ್ತಿಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಬನ್ಧಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಮಾಪಹಾರಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಅಟ್ಠಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಸೋಳಸಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಬಾತ್ತಿಂಸಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಚತುಸಟ್ಠಿಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ದಣ್ಡೋತಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಮೇವ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸತವತ್ಥುಕಂ ಪಞ್ಚಸತವತ್ಥುಕಂ ಸಹಸ್ಸವತ್ಥುಕಂ ಮಹಾಬಲಿಂ ರಾಜಾವ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಕುಲಿಕಗಾಮೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ; ಪಞ್ಚ ದುಬ್ಬಲಭೋಜಕಾ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ; ರಾಜಾ ವಿಯ ಜವನಂ; ದುಬ್ಬಲಭೋಜಕಾನಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ಆಯಪಾಪುಣನಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ರೂಪದಸ್ಸನಾದಿಮತ್ತಂ. ರಜ್ಜನಾದೀನಿ ಪನ ಏತೇಸು ನತ್ಥಿ. ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಬಲಿಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ತೇಸು ದ್ವಾರೇಸು ಜವನಸ್ಸ ರಜ್ಜನಾದೀನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

೪೫೬. ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಆವುಸೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಅನ್ತೋನಿರೋಧಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ. ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವತ್ತಮಾನೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪಸಾದಾನಂ ಬಲವಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯೋ ಪನ ತಂ ಪವತ್ತಂ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ ಕಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಆಯುಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಉಸ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಮ್ಮಜತೇಜಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋಪಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ವಿನಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಸ್ಮಾ ಆಯುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಝಾಯತೋತಿ ಜಲತೋ. ಅಚ್ಚಿಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಜಾಲಸಿಖಂ ಪಟಿಚ್ಚ. ಆಭಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಲೋಕೋ ನಾಮ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಆಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಚ್ಚೀತಿ ತಂ ಆಲೋಕಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜಾಲಸಿಖಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.

ಏವಮೇವ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಆಯು ಉಸ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಏತ್ಥ ಜಾಲಸಿಖಾ ವಿಯ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ. ಆಲೋಕೋ ವಿಯ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಜಾಲಸಿಖಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಆಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಸಾ ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಜನಿತಆಲೋಕೇನೇವ ಸಯಮ್ಪಿ ಅಣು ಥೂಲಾ ದೀಘಾ ರಸ್ಸಾತಿ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಜಾಲಪವತ್ತಿಯಾ ಜನಿತಆಲೋಕೇನ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಜಾಲಪವತ್ತಿಯಾ ಪಾಕಟಭಾವೋ ವಿಯ ಉಸ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಜಮಹಾಭೂತಸಮ್ಭವೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಉಸ್ಮಾಯ ಅನುಪಾಲನಂ. ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಹಿ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ…ಪೇ… ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜಪವತ್ತಂ ಪಾಲೇತಿ. ಇತಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಯು ಉಸ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತಿ. ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಪಾಲೇತೀತಿ ಉಸ್ಮಾ ಆಯುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

೪೫೭. ಆಯುಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಆಯುಮೇವ. ವೇದನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದನಾ ಧಮ್ಮಾವ. ವುಟ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಅರೂಪಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಸಞ್ಞಞ್ಚ ವೇದನಞ್ಚ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಏವಂ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಪವತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ. ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ಜಾಲಾಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಖಣ್ಠಿತೋ ಉದಕೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಜಾಲಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಯ ಅಙ್ಗಾರೇ ಪಿಧಾಯ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದತಿ. ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ಪುನ ಜಾಲಾಯ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಛಾರಿಕಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರೇ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಮುಖವಾತಂ ವಾ ತಾಲವಣ್ಟವಾತಂ ವಾ ದದಾತಿ. ಅಥ ಜಾಲಾಪವತ್ತಂ ಪುನ ಪವತ್ತತಿ. ಏವಮೇವ ಜಾಲಾಪವತ್ತಂ ವಿಯ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ. ಪುರಿಸಸ್ಸ ಜಾಲಾಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಉದಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಜಾಲಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಯ ಅಙ್ಗಾರೇ ಪಿಧಾಯ ತುಣ್ಹೀಭೂತಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರೂಪಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಸಞ್ಞಞ್ಚ ವೇದನಞ್ಚ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪಜ್ಜನಂ. ಛಾರಿಕಾಯ ಪಿಹಿತಅಙ್ಗಾರಾ ವಿಯ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪುನ ಜಾಲಾಯ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಛಾರಿಕಾಪನಯನಾದೀನಿ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಾಪಗಮನಂ. ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾಯ ಪವತ್ತಿ ವಿಯ ಪುನ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ರೂಪಾರೂಪಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಆಯು ಉಸ್ಮಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಕಮ್ಮಜತೇಜೋಧಾತು, ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಯದಾ ಇಮಂ ರೂಪಕಾಯಂ ಜಹನ್ತಿ, ಅಥಾಯಂ ಅಚೇತನಂ ಕಟ್ಠಂ ವಿಯ ಪಥವಿಯಂ ಛಡ್ಡಿತೋ ಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ –

‘‘ಆಯು ಉಸ್ಮಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಯದಾ ಕಾಯಂ ಜಹನ್ತಿಮಂ;

ಅಪವಿದ್ಧೋ ತದಾ ಸೇತಿ, ಪರಭತ್ತಂ ಅಚೇತನ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೩.೯೫);

ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ. ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ. ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಞ್ಞಾವೇದನಾ. ಆಯೂತಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಪರಿಭಿನ್ನಾನೀತಿ ಉಪಹತಾನಿ, ವಿನಟ್ಠಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ‘‘ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಚಿತ್ತಂ ಅನಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಚಿತ್ತಕಾ ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ‘‘ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾಪಿಸ್ಸ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ವಾಚಾ ಅನಿರುದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೇನ ಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕಥೇನ್ತೇನ ಸಜ್ಝಾಯಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತೇನ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ‘‘ಯೋ ಚಾಯಂ ಮತೋ ಕಾಲಙ್ಕತೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಚಿತ್ತಂ ಅನಿರುದ್ಧಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಲಙ್ಕತೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಾ ಅರಹನ್ತೇ ವಾ ಝಾಪಯನ್ತೇನ ಅನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಇತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಆಚರಿಯಾನಂ ನಯೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ಥೋ ಹಿ ಪಟಿಸರಣಂ, ನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ.

ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವತ್ತಮಾನೇ ಬಹಿದ್ಧಾ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪಸಾದೇ ಘಟ್ಟೇನ್ತೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಕಿಲಮನ್ತಾನಿ ಉಪಹತಾನಿ ಮಕ್ಖಿತಾನಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ವಾತಾದೀಹಿ ಉಟ್ಠಿತೇನ ರಜೇನ ಚತುಮಹಾಪಥೇ ಠಪಿತಆದಾಸೋ ವಿಯ. ಯಥಾ ಪನ ಥವಿಕಾಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಞ್ಜೂಸಾದೀಸು ಠಪಿತೋ ಆದಾಸೋ ಅನ್ತೋಯೇವ ವಿರೋಚತಿ, ಏವಂ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ ಅತಿವಿರೋಚನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀ’’ತಿ.

೪೫೮. ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪನಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಗಮನಪಚ್ಚಯಾ ಕಥಿತಾ. ಅನಿಮಿತ್ತಾಯಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅವಸೇಸಸಮಾಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಭವಙ್ಗೇನ ಹೋತಿ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸನ್ದಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ತಮೇವ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನನ್ತಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾನಂ. ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾಪಗತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಮನಸಿಕಾರೋ. ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಹಜಾತಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿರೋಧಪಾದಕಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಗಹಿತಂ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಗಹಿತಂ, ಇಧ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಗಹಿತಾತಿ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿರೋಧಕಥಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ. ಸಾ, ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತಯೋ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸೋಳಸಹಿ ಞಾಣಚರಿಯಾಹಿ ನವಹಿ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹಿ ವಸೀಭಾವತಾಪಞ್ಞಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೮೩) ಆಗತಾ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪನಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಕಥಿತಾ.

ಇದಾನಿ ವಲಞ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾತಿಆದಿಮಾಹ. ನಿರೋಧತೋ ಹಿ ವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಏಕಂ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತವಾರಮೇವ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ಅರೂಪಪವತ್ತಂ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಿರೋಧವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ನ ಚಿರಂ ತಿಟ್ಠತಿ. ವಲಞ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪನ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋವ ಪಮಾಣಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಠಿತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿ. ತಸ್ಸಾ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಕತಿ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪನಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವುತ್ತೋ. ವುಟ್ಠಾನಾಯಾತಿ ಇಧ ಭವಙ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಪಿಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಞ್ಚ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ರೂಪಾದಿನಿಮಿತ್ತವಸೇನ ಭವಙ್ಗಸಹಜಾತಮನಸಿಕಾರೋ ವುತ್ತೋ.

೪೫೯. ಯಾ ಚಾಯಂ, ಆವುಸೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಇಧ ಅಞ್ಞಂ ಅಭಿನವಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತಧಮ್ಮೇಯೇವ ಏಕತೋ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕತ್ಥ ಪನ ತೇ ಕಥಿತಾ? ‘‘ನೀಲಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಪೀತಕಮ್ಪಿ, ಲೋಹಿತಕಮ್ಪಿ, ಓದಾತಕಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೫೦) ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಕಥಿತಾ. ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೫೧) ಏತ್ಥ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ. ‘‘ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೫೧) ಏತ್ಥ ಸುಞ್ಞತಾ. ‘‘ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಠಿತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅನಿಮಿತ್ತಾ. ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತಾವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕತೋ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ. ತಂ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏತಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾವಾತಿ ವತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಏಕನಾಮಕಾ ಅತ್ಥಿ. ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಚತುನಾಮಕೋ ಅತ್ಥಿ, ಏತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಕಥಾಪೇತುಂ ಇಧ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ. ತಸ್ಸಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಾವುಸೋ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಫರಣಅಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ನಾಮ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಮಾಣೇ ವಾ ಸತ್ತೇ ಫರತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಾ ಸತ್ತೇ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಫರತಿ.

ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಾವುಸೋ, ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಕಿಞ್ಚನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ. ಅತ್ತೇನ ವಾತಿ ಅತ್ತ ಭಾವಪೋಸಪುಗ್ಗಲಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ತೇನ ಸುಞ್ಞಂ. ಅತ್ತನಿಯೇನ ವಾತಿ ಚೀವರಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ತನಿಯೇನ ಸುಞ್ಞಂ. ಅನಿಮಿತ್ತಾತಿ ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನೇವ ಅನಿಮಿತ್ತಾ, ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ನಾನತ್ಥಾ ಚೇವ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಚಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ನಾನಾ ಅತ್ಥೋಪಿ. ತತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ನಾನತಾ ಪಾಕಟಾವ. ಅತ್ಥೋ ಪನ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಭೂಮನ್ತರತೋ ಮಹಗ್ಗತಾ ಏವ ಹೋತಿ ರೂಪಾವಚರಾ; ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸತ್ತ ಪಞ್ಞತ್ತಿಆರಮ್ಮಣಾ. ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ ಭುಮ್ಮನ್ತರತೋ ಮಹಗ್ಗತಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ; ಆರಮ್ಮಣತೋ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾ. ಸುಞ್ಞತಾ ಭುಮ್ಮನ್ತರತೋ ಕಾಮಾವಚರಾ; ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಾ. ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ಸುಞ್ಞತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಅನಿಮಿತ್ತಾ ಭುಮ್ಮನ್ತರತೋ ಲೋಕುತ್ತರಾ; ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಬ್ಬನಾರಮ್ಮಣಾ.

ರಾಗೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಮಾಣಕರಣೋತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಪೂತಿಪಣ್ಣರಸಉದಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ಕಾಳವಣ್ಣಂ; ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ಬ್ಯಾಮಸತಗಮ್ಭೀರಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ. ಯಟ್ಠಿಂ ವಾ ರಜ್ಜುಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಿನನ್ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೋತ್ಥರಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವಂ ಯಾವ ರಾಗಾದಯೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾವ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಞ್ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ವಿಯ, ಸಕದಾಗಾಮೀ ವಿಯ, ಅನಾಗಾಮೀ ವಿಯ ಚ ಖಾಯತಿ. ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ರಾಗಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಮೂಳ್ಹೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಇತಿ ಏತೇ ‘‘ಏತ್ತಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪಮಾಣಕರಣಾ ನಾಮ ವುತ್ತಾ. ಯಾವತಾ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯೋತಿ ಯತ್ತಕಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯೋ. ಕಿತ್ತಕಾ ಪನ ತಾ? ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಫಲಾನೀತಿ ದ್ವಾದಸ. ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಫರಣಅಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ. ಸೇಸಾ ಪಮಾಣಕರಣಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ. ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಮೇವ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಂ. ಅಕುಪ್ಪಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ; ಸಾ ಹಿ ತಾಸಂ ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಾ. ರಾಗೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಕಿಞ್ಚನೋತಿ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ಕಿಞ್ಚತಿ ಮದ್ದತಿ ಪಲಿಬುನ್ಧತಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚನೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಮನುಸ್ಸಾ ಕಿರ ಗೋಣೇಹಿ ಖಲಂ ಮದ್ದಾಪೇನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚೇಹಿ ಕಪಿಲ, ಕಿಞ್ಚೇಹಿ ಕಾಳಕಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಂ ಮದ್ದನತ್ಥೋ ಕಿಞ್ಚನತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯೋ ನಾಮ ನವ ಧಮ್ಮಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಚ. ತತ್ಥ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಕಿಞ್ಚನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ. ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಕಿಞ್ಚನಾನಂ ಮದ್ದನಾನಂ ಪಲಿಬುನ್ಧನಕಿಲೇಸಾನಂ ನತ್ಥಿತಾಯ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾನಿ. ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಂ.

ರಾಗೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನಿಮಿತ್ತಕರಣೋತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ನಾಮ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕುಲಾನಂ ಸದಿಸಾ ದ್ವೇ ವಚ್ಛಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ಯಾವ ತೇಸಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಕತಂ ಹೋತಿ, ತಾವ ‘‘ಅಯಂ ಅಸುಕಕುಲಸ್ಸ ವಚ್ಛಕೋ, ಅಯಂ ಅಸುಕಕುಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಜಾನಿತುಂ. ಯದಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸತ್ತಿಸೂಲಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಜಾನಿತುಂ. ಏವಮೇವ ಯಾವ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರಾಗೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾವ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಜಾನಿತುಂ ಅರಿಯೋ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಾತಿ. ರಾಗೋ ಪನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ಸರಾಗೋ ನಾಮ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸಞ್ಜಾನನನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಕರಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅನಿಮಿತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ತೇರಸ ಧಮ್ಮಾ – ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಆರುಪ್ಪಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಫಲಾನೀತಿ. ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಖನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತೀತಿ ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ. ಚತ್ತಾರೋ ಆರುಪ್ಪಾ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ. ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಕರಣಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಾನಿ. ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅನಿಮಿತ್ತಮೇವ, ತಂ ಪನ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಂ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸುಞ್ಞತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನ ಗಹಿತಾತಿ? ಸಾ, ‘‘ಸುಞ್ಞಾ ರಾಗೇನಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾವ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ನ ಗಹಿತಾ. ಏಕತ್ಥಾತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಏಕತ್ಥಾ. ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ ಸುಞ್ಞತಂ ಅನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ. ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಏಕತ್ಥಾ. ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸುಞ್ಞತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅನಿಮಿತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ. ಇತಿ ಥೇರೋ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೪. ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೬೦. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಿಸಾಖೋ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವಿಸಾಖೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಉಪಾಸಕೋ. ಯೇನ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾತಿ ಯೇನ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನೀ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಕೋ ಪನಾಯಂ ವಿಸಾಖೋ? ಕಾ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ? ಕಸ್ಮಾ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ? ವಿಸಾಖೋ ನಾಮ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ಘರಸಾಮಿಕೋ. ಸೋ ಯದಾ ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪವತ್ತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಯಸಾದಯೋ ಕುಲಪುತ್ತೇ ವಿನೇತ್ವಾ ಉರುವೇಲಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ಜಟಿಲಸಹಸ್ಸಂ ವಿನೇತ್ವಾ ಪುರಾಣಜಟಿಲೇಹಿ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದ್ವಾದಸನಹುತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತಸ್ಸ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ತದಾ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತೇಸು ದ್ವಾದಸನಹುತೇಸು ಏಕಂ ನಹುತಂ ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ಪಟಿವೇದೇಸಿ, ಏಕಾದಸ ನಹುತಾನಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು ಸದ್ಧಿಂ ರಞ್ಞಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೇನ. ಅಯಂ ಉಪಾಸಕೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಠಮದಸ್ಸನೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ, ಪುನ ಏಕದಿವಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ, ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇಪಿ ಏಕದಿವಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಸೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸು ದಿವಸೇಸು ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಿತಂ ಕುರುಮಾನೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸನ್ತಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ.

ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ವೀಥಿಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ತಸ್ಸ ಆಗಮನಾಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕುರುಮಾನಾ ಸೋಪಾನಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಓಲಮ್ಬನತ್ಥಂ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ. ಉಪಾಸಕೋ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಂ ಸಮಿಞ್ಜೇಸಿ. ಸಾ ‘‘ಪಾತರಾಸಭೋಜನಕಾಲೇ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಉಪಾಸಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಭುಞ್ಜತಿ. ತಂ ದಿವಸಂ ಪನ ತಂ ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಯೋಗಾವಚರಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಏಕಕೋವ ಭುಞ್ಜಿ. ಸಾ, ‘‘ಸಾಯನ್ಹಕಾಲೇ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಉಪಾಸಕೋ ತಂದಿವಸಂ ಸಿರಿಗಬ್ಭಂ ನ ಪಾವಿಸಿ, ಅಞ್ಞಂ ಗಬ್ಭಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಞಪಾಪೇತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಉಪಾಸಿಕಾ, ‘‘ಕಿಂ ನು ಖ್ವಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪತ್ಥನಾ ಅತ್ಥಿ, ಉದಾಹು ಕೇನಚಿದೇವ ಪರಿಭೇದಕೇನ ಭಿನ್ನೋ, ಉದಾಹು ಮಯ್ಹೇವ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಾ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಏಕಂ ದ್ವೇ ದಿವಸೇ ವಸಿತಕಾಲೇ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತು’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ಉಪಾಸಕೋ, ‘‘ಕಿಂ ಧಮ್ಮದಿನ್ನೇ ಅಕಾಲೇ ಆಗತಾಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಆಮ ಅಯ್ಯಪುತ್ತ, ಆಗತಾಮ್ಹಿ, ನ ತ್ವಂ ಯಥಾ ಪುರಾಣೋ, ಕಿಂ ನು ತೇ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪತ್ಥನಾ ಅತ್ಥೀತಿ? ನತ್ಥಿ ಧಮ್ಮದಿನ್ನೇತಿ. ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಪರಿಭೇದಕೋ ಅತ್ಥೀತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ನತ್ಥೀತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಮಯ್ಹೇವ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಯಥಾ ಪಕತಿಯಾ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೋಥಾತಿ? ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಗರು ಭಾರಿಯೋ ನ ಪಕಾಸೇತತಬ್ಬೋ, ಸಚೇ ಖೋ ಪನಾಹಂ ನ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅಯಂ ಹದಯಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ಕಾಲಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಸಾನುಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಕಥೇಸಿ – ‘‘ಧಮ್ಮದಿನ್ನೇ ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ಅಧಿಗತೋ, ತಂ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಏವರೂಪಾ ಲೋಕಿಯಕಿರಿಯಾ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಯದಿ ತ್ವಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ತವ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಕೋಟಿಯೋ ಮಮ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಕೋಟಿಯೋತಿ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ ಅತ್ಥಿ, ಏತ್ಥ ಇಸ್ಸರಾ ಹುತ್ವಾ ಮಮ ಮಾತಿಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಭಗಿನಿಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಠತ್ವಾ ವಸ. ತಯಾ ದಿನ್ನೇನ ಭತ್ತಪಿಣ್ಡಮತ್ತಕೇನ ಅಹಂ ಯಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ. ಅಥೇವಂ ನ ಕರೋಸಿ, ಇಮೇ ಭೋಗೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಕುಲಗೇಹಂ ಗಚ್ಛ, ಅಥಾಪಿ ತೇ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪತ್ಥನಾ ನತ್ಥಿ, ಅಹಂ ತಂ ಭಗಿನಿಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಧಿತುಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಪೋಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ.

ಸಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪಕತಿಪುರಿಸೋ ಏವಂ ವತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಅದ್ಧಾ ಏತೇನ ಲೋಕುತ್ತರವರಧಮ್ಮೋ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ. ಸೋ ಪನ ಧಮ್ಮೋ ಕಿಂ ಪುರಿಸೇಹೇವ ಪಟಿಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ, ಉದಾಹು ಮಾತುಗಾಮೋಪಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ವಿಸಾಖಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಪುರಿಸೇಹೇವ ಲಭಿತಬ್ಬೋ, ಮಾತುಗಾಮೇನಪಿ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧು’’ನ್ತಿ? ಕಿಂ ವದೇಸಿ ಧಮ್ಮದಿನ್ನೇ, ಯೇ ಪಟಿಪನ್ನಕಾ, ತೇ ಏತಸ್ಸ ದಾಯಾದಾ, ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಸೋ ಏತಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಾಥಾತಿ. ಸಾಧು ಭದ್ದೇ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಂ ಏತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಮಗ್ಗೇ ಯೋಜೇತುಕಾಮೋ, ಮನಂ ಪನ ತೇ ಅಜಾನಮಾನೋ ನ ಕಥೇಮೀತಿ ತಾವದೇವ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ.

ರಾಜಾ, ‘‘ಕಿಂ, ಗಹಪತಿ, ಅಕಾಲೇ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ, ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತೀತಿ. ಕಿಂ ಪನಸ್ಸ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ? ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ, ಸೋವಣ್ಣಸಿವಿಕಂ ದೇವ, ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ ನಗರಞ್ಚ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇತುನ್ತಿ. ರಾಜಾ ಸೋವಣ್ಣಸಿವಿಕಂ ದತ್ವಾ ನಗರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇಸಿ. ವಿಸಾಖೋ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಂ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ನಹಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಸೋವಣ್ಣಸಿವಿಕಾಯ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಞಾತಿಗಣೇನ ಪರಿವಾರಾಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನೋ ನಗರವಾಸನಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಉಪಸ್ಸಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಧಮ್ಮದಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾಯ್ಯೇ’’ತಿ ಆಹ. ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ‘‘ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ದೋಸೇ ಸಹಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಗಹಪತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ನತ್ಥಯ್ಯೇ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ, ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜತೀತಿ. ಅಥೇಕಾ ಬ್ಯತ್ತಾ ಥೇರೀ ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕೇಸೇ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ. ವಿಸಾಖೋ, ‘‘ಅಭಿರಮಯ್ಯೇ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.

ತಸ್ಸಾ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತೇನೇವ ಪಲಿಬುದ್ಧಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ. ಅಥಾಚರಿಯ-ಉಪಜ್ಝಾಯಥೇರಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತರುಚಿತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಆರದ್ಧಾ, ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪನ ನಾತಿಚಿರಂ ಕಿಲಮಿತ್ಥ.

ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ. ತದಾ ಏಸಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ದಾಸೀ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕೇಸೇ ವಿಕ್ಕಿಣಿತ್ವಾ ಸುಜಾತತ್ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ. ಸಾ ತಾಯ ಪತ್ಥನಾಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಾತಿಚಿರಂ ಕಿಲಮಿತ್ಥ, ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಯೇನತ್ಥೇನ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಸೋ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ಕಿಂ ಮೇ ಜನಪದವಾಸೇನ, ಮಯ್ಹಂ ಞಾತಕಾಪಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋಪಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನ ಕಿಲಮಿಸ್ಸತಿ, ರಾಜಗಹಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಗಹಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ವಿಸಾಖೋ, ‘‘ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಕಿರ ಆಗತಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಜನಪದಂ ಗತಾ, ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಾಗತಾ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗನ್ತ್ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದುತಿಯಗಮನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಿಉಪಸ್ಸಯಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ವಿಸಾಖೋ ಉಪಾಸಕೋ ಯೇನ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ.

ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ಸಕ್ಕಾಯೋತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ಕಸ್ಮಾ ಅವೋಚಾತಿ? ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಭಿರಮಸಿ ನಾಭಿರಮಸಿ, ಅಯ್ಯೇ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛನಂ ನಾಮ ನ ಪಣ್ಡಿತಕಿಚ್ಚಂ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ಉಪನೇತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೇನ ತಸ್ಸಾ ಅಭಿರತಿಂ ವಾ ಅನಭಿರತಿಂ ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅವೋಚ. ತಂ ಸುತ್ವಾವ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಅಹಂ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸಕಾಯಂ ವಾ ಪರಕಾಯಂ ವಾ ಕುತೋ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಾ, ಅಞ್ಞತ್ಥೇರಿಯೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾತಿ ವಾ ಅವತ್ವಾ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಮಾನಾ ವಿಯ, ಏಕಪಾಸಕಗಣ್ಠಿಂ ಮೋಚೇನ್ತೀ ವಿಯ ಗಹನಟ್ಠಾನೇ ಹತ್ಥಿಮಗ್ಗಂ ನೀಹರಮಾನಾ ವಿಯ ಖಗ್ಗಮುಖೇನ ಸಮುಗ್ಗಂ ವಿವರಮಾನಾ ವಿಯ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಮಾನಾ, ಪಞ್ಚ ಖೋ ಇಮೇ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಾತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ. ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಖನ್ಧಾತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನೇತ್ಥ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಕಥಾ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ ಏವಾತಿ ತತ್ಥ ವಿತ್ತಾರಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಕ್ಕಾಯಸಮುದಯಾದೀಸುಪಿ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತಮೇವ.

ಇದಂ ಪನ ಚತುಸಚ್ಚಬ್ಯಾಕರಣಂ ಸುತ್ವಾ ವಿಸಾಖೋ ಥೇರಿಯಾ ಅಭಿರತಭಾವಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ. ಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ ಅನಭಿರತೋ, ಸೋ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ಸಣ್ಡಾಸೇನ ಏಕೇಕಂ ಪಲಿತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ, ಸಿನೇರುಪಾದತೋ ವಾಲುಕಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ವಿಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಲೋಕೇ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ವಿಯ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಾಕಟಾನಿ, ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಗತೋ ಹಿ ಭಗವಾಪಿ ಮಹಾಥೇರಾಪಿ ಸಚ್ಚಾನೇವ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ; ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮ ಕಿಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಪಞ್ಹಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ. ಅಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲೇ ಠಿತಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಬ್ಯತ್ತಾ ನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುತೇನಪಿ ಕಥೇತುಂ ಸಮತ್ಥಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತಿಸ್ಸಾ ಏತ್ತಾವತಾ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವೋ ಞಾತುಂ, ಸಚ್ಚವಿನಿಬ್ಭೋಗಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೇನ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಗುಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಠಿಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ತಞ್ಞೇವ ನು ಖೋ, ಅಯ್ಯೇತಿಆದಿಮಾಹ.

ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ನ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ತಞ್ಞೇವ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇಕದೇಸಭಾವತೋ ನ ತಂಯೇವ ಉಪಾದಾನಂ ತೇ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ, ನಾಪಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಞ್ಚಹಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಉಪಾದಾನಂ. ಯದಿ ಹಿ ತಞ್ಞೇವ ಸಿಯಾ, ರೂಪಾದಿಸಭಾವಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಂ ಸಿಯಾ. ಯದಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಿಯಾ, ಪರಸಮಯೇ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಅನುಸಯೋ ವಿಯ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ ಚ ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಂ ವಾ ಸಿಯಾ, ಛಟ್ಠೋ ವಾ ಖನ್ಧೋ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ. ತಸ್ಸಾ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಧಿಗತಪತಿಟ್ಠಾ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವಿಸಾಖೋ ನಿಟ್ಠಮಗಮಾಸಿ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಅಖೀಣಾಸವೇನ ಅಸಮ್ಬದ್ಧೇನ ಅವಿತ್ಥಾಯನ್ತೇನ ಪದೀಪಸಹಸ್ಸಂ ಜಾಲೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಏವರೂಪೋ ಗುಳ್ಹೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಪಞ್ಹೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ. ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪನ, ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಸಾಸನೇ ಲದ್ಧಪತಿಟ್ಠಾ ಅಧಿಗತಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತಾ ಭವಮತ್ಥಕೇ ಠಿತಾ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಾ, ಸಮತ್ಥಾ ಮಯ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ಕಥೇತುಂ, ಇದಾನಿ ಪನ ನಂ ಓವತ್ತಿಕಸಾರಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ಕಥಂ ಪನಾಯ್ಯೇತಿಆದಿಮಾಹ.

೪೬೧. ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅಸ್ಸುತವಾತಿಆದಿ ಮೂಲಪರಿಯಾಯೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ. ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ, ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಯಂ ರೂಪಂ ಸೋ ಅಹಂ, ಯೋ ಅಹಂ ತಂ ರೂಪನ್ತಿ ರೂಪಞ್ಚ ಅತ್ತಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ತೇಲಪ್ಪದೀಪಸ್ಸ ಝಾಯತೋ ಯಾ ಅಚ್ಚಿ ಸೋ ವಣ್ಣೋ, ಯೋ ವಣ್ಣೋ ಸಾ ಅಚ್ಚೀತಿ ಅಚ್ಚಿಞ್ಚ ವಣ್ಣಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಏವಮೇವ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ… ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೩೧) ಏವಂ ರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಸ್ಸತಿ. ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಛಾಯಾವನ್ತಂ ರುಕ್ಖಂ ವಿಯ ತಂ ಅತ್ತಾನಂ ರೂಪವನ್ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ಅರೂಪಮೇವ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಧಂ ವಿಯ ಅತ್ತನಿ ರೂಪಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಮೇವ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಕರಣ್ಡಾಯ ಮಣಿಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ತತ್ಥ, ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಸುದ್ಧರೂಪಮೇವ ಅತ್ತಾತಿ ಕಥಿತಂ. ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ. ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮೇಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಅರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ಕಥಿತಂ. ವೇದನಾವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ವೇದನಂ, ವೇದನಾಯ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಚತೂಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಸೇನ ದ್ವಾದಸಸು ಠಾನೇಸು ರೂಪಾರೂಪಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ತಾ ಕಥಿತೋ. ತತ್ಥ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ… ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ, ಅವಸೇಸೇಸು ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠೀತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ಪನ್ನರಸ ಭವದಿಟ್ಠಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ. ನ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋತಿ ಏತ್ಥ ರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಪನ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ನ ರೂಪವನ್ತಂ ಅತ್ತಾನಂ…ಪೇ… ನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ತತೋ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ಅನತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಥೇರಿಯಾ, ‘‘ಏವಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುರಿಮಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿಯಾ ಏತ್ತಕೇನ ಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಆಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಗಮನಾಗಮನಂ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟಂ ವತ್ತತೀತಿ ವಟ್ಟಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ. ಏವಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿಯಾ ಏತ್ತಕೇನ ಗಮನಂ ನ ಹೋತಿ, ಆಗಮನಂ ನ ಹೋತಿ, ಗಮನಾಗಮನಂ ನ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟಂ ನಾಮ ನ ವತ್ತತೀತಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ.

೪೬೨. ಕತಮೋ ಪನಾಯ್ಯೇ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಥೇರಿಯಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯ – ‘‘ಉಪಾಸಕ, ತಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಮಗ್ಗೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ, ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗಮೇವ ಪುಚ್ಛಸೀ’’ತಿ. ಸಾ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಬ್ಯತ್ತತಾಯ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ – ‘‘ಇಮಿನಾ ಉಪಾಸಕೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನ ಮಗ್ಗೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇಧ ಪನ ತಂ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸಙ್ಗಹಿತಾಸಙ್ಗಹಿತವಸೇನ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಯಂ ಯಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತಂ ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖತೋತಿ ಚೇತಿತೋ ಕಪ್ಪಿತೋ ಪಕಪ್ಪಿತೋ ಆಯೂಹಿತೋ ಕತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬೋ. ತೀಹಿ ಚ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಖನ್ಧೇಹಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ ಸಪ್ಪದೇಸೋ, ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ನಿಪ್ಪದೇಸಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ ನಗರಂ ವಿಯ ರಜ್ಜೇನ ನಿಪ್ಪದೇಸೇಹಿ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ತಯೋ ಸೀಲಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸಜಾತಿತೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇತಿ ಭುಮ್ಮೇನ ವಿಯ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಕರಣವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಾದೀಸು ಪನ ತೀಸು ಸಮಾಧಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ವೀರಿಯೇ ಪನ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೇ ಸತಿಯಾ ಚ ಅಪಿಲಾಪನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧೂಪಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಸಕ್ಕೋತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ಉಪಮಾ – ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠೇಸು ತೀಸು ಸಹಾಯೇಸು ಏಕೋ ಸುಪುಪ್ಫಿತಂ ಚಮ್ಪಕರುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ. ಅಥಸ್ಸ ದುತಿಯೋ ಓನಮಿತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ದದೇಯ್ಯ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠತ್ವಾಪಿ ಕಮ್ಪಮಾನೋ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ. ಅಥಸ್ಸ ಇತರೋ ಅಂಸಕೂಟಂ ಉಪನಾಮೇಯ್ಯ, ಸೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಅಂಸಕೂಟಂ ಓಲುಬ್ಭ ಯಥಾರುಚಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಓಚಿನಿತ್ವಾ ಪಿಳನ್ಧಿತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳೇಯ್ಯ. ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಕತೋ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ತಯೋ ಸಹಾಯಕಾ ವಿಯ ಹಿ ಏಕತೋ ಜಾತಾ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಾದಯೋ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ. ಸುಪುಪ್ಫಿತಚಮ್ಪಕೋ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಂ. ಹತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಅಪ್ಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಮಾಧಿ. ಪಿಟ್ಠಿಂ ದತ್ವಾ ಓನತಸಹಾಯೋ ವಿಯ ವಾಯಾಮೋ. ಅಂಸಕೂಟಂ ದತ್ವಾ ಠಿತಸಹಾಯೋ ವಿಯ ಸತಿ. ಯಥಾ ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಅಂಸಕೂಟಂ ಓಲುಬ್ಭ ಇತರೋ ಯಥಾರುಚಿ ಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ವೀರಿಯೇ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೇ, ಸತಿಯಾ ಚ ಅಪಿಲಾಪನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧುಪಕಾರೋ ಸಮಾಧಿ ಸಕ್ಕೋತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಅಪ್ಪೇತುಂ. ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಯೇವೇತ್ಥ ಸಜಾತಿತೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ. ವಾಯಾಮಸತಿಯೋ ಪನ ಕಿರಿಯತೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೇಸುಪಿ ಪಞ್ಞಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಿತಕ್ಕೇ ಪನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ದೇನ್ತೇ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಕಥಂ? ಯಥಾ ಹಿ ಹೇರಞ್ಞಿಕೋ ಕಹಾಪಣಂ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಸು ಓಲೋಕೇತುಕಾಮೋ ಸಮಾನೋಪಿ ನ ಚಕ್ಖುದಲೇನೇವ ಪರಿವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬೇಹಿ ಪನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಏವಮೇವ ನ ಪಞ್ಞಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೇನ ಪನ ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನರಸೇನ ವಿತಕ್ಕೇನ ಆಕೋಟೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಚ ಆದಾಯಾ ದಿನ್ನಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಸಜಾತಿತೋ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ. ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪನ ಕಿರಿಯತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ. ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತೀಹಿ ಚ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಖನ್ಧೇಹಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ.

ಇದಾನಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಂ ಸನಿಮಿತ್ತಂ ಸಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ಕತಮೋ ಪನಾಯ್ಯೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸತಿ, ಸಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ಥೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ. ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವೀರಿಯಂ, ತಂ ಪರಿವಾರಟ್ಠೇನ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹೋತಿ. ತೇಸಂಯೇವ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ. ಆಸೇವನಾತಿಆದೀಸು ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾಯೇವ ಆಸೇವನಾದಯೋ ವುತ್ತಾತಿ.

ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಪನ, ‘‘ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ ನಾಮ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಿ, ‘ಏವಂ ಭಾವೇಯ್ಯ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನೀ’ತಿ ಹಿ ವಚನತೋ ಸತ್ತಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ ಹೋತಿ, ಕಿಲೇಸಾ ಪನ ಲಹು ಛಿಜ್ಜನ್ತಾ ಸತ್ತಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಸೋ ‘‘ಸುತ್ತಂ ಆಹರಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಅದ್ಧಾ ಅಞ್ಞಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ, ‘‘ಯಾ ತೇಸಂಯೇವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಸೇವನಾ ಭಾವನಾ ಬಹುಲೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇವ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ, ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಆಸೇವತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಭಾವೇತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಬಹುಲೀಕರೋತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ತತೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಕಿಂ ಪನಿದಂ, ಸುತ್ತಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ ನೀತತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ತತೋ ವಕ್ಖತಿ – ‘‘ನೀತತ್ಥಂ ಯಥಾ ಸುತ್ತಂ ತಥೇವ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ತಸ್ಸ ಇದಂ ಉತ್ತರಂ – ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಏಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಆಸೇವಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಅಪರಮ್ಪಿ ಆಸೇವಮಾನಂ, ಅಪರಮ್ಪಿ ಆಸೇವಮಾನನ್ತಿ ಏವಂ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಆಸೇವನಾವ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕುತೋ ಭಾವನಾ, ಕುತೋ ಬಹುಲೀಕಮ್ಮಂ? ಏಕಂ ವಾ ಭಾವಯಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಪರಮ್ಪಿ ಭಾವಯಮಾನಂ ಅಪರಮ್ಪಿ ಭಾವಯಮಾನನ್ತಿ ಏವಂ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಭಾವನಾವ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕುತೋ ಆಸೇವನಾ ಕುತೋ ಬಹುಲೀಕಮ್ಮಂ? ಏಕಂ ವಾ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಅಪರಮ್ಪಿ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತಂ, ಅಪರಮ್ಪಿ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಬಹುಲೀಕಮ್ಮಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕುತೋ ಆಸೇವನಾ, ಕುತೋ ಭಾವನಾತಿ.

ಅಥ ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಏಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಆಸೇವತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಭಾವೇತಿ, ತೀಹಿ ಬಹುಲೀಕರೋತಿ. ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಆಸೇವತಿ, ತೀಹಿ ಭಾವೇತಿ, ಏಕೇನ ಬಹುಲೀಕರೋತಿ. ತೀಹಿ ವಾ ಆಸೇವತಿ, ಏಕೇನ ಭಾವೇತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಬಹುಲೀಕರೋತೀ’’ತಿ. ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಮಾ ಸುತ್ತಂ ಮೇ ಲದ್ಧನ್ತಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅವಚ. ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ ನಾಮ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅತ್ಥರಸಂ ವಿದಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾವ ಅಯಂ ಆಸೇವನಾ, ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾ ಭಾವನಾ, ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ ಬಹುಲೀಕಮ್ಮಂ. ಖಯಗಾಮಿಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಬಹುಲಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ‘ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋಯೇವಾ’ತಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಸಞ್ಜಾನಾತು, ನೋ ಚೇ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಗಚ್ಛ ಪಾತೋವ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ಪಿವಾಹೀ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ.

೪೬೩. ಕತಿ ಪನಾಯ್ಯೇ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಯೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ತೇನೇವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ಥೇರೀ, ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀಸು ಅನೇಕೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ, ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದಯೋವ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೀ, ತಯೋಮೇ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯತಿ ಕರೀಯತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೀಯತೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ. ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋತಿ ಕರೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ. ಚಿತ್ತಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸಙ್ಖರೀಯತಿ ಕರೀಯತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೀಯತೀತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ. ಕತಮೋ ಪನಾಯ್ಯೇತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಇಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮಿಸ್ಸಾ ಆಲುಳಿತಾ ಅವಿಭೂತಾ ದುದ್ದೀಪನಾ. ತಥಾ ಹಿ, ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಆದಾನಗಹಣಮುಞ್ಚನಚೋಪನಾನಿ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾ ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚೇತನಾತಿ ಏವಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ವೀಸತಿ ಚೇತನಾಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾಪಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ವಚೀದ್ವಾರೇ ಹನುಸಂಚೋಪನಂ ವಚೀಭೇದಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾವ ವೀಸತಿ ಚೇತನಾಪಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಪಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ಚೋಪನಂ ಅಪತ್ತಾ ರಹೋ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಚಿನ್ತಯತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಏಕೂನತಿಂಸ ಚೇತನಾಪಿ ಸಞ್ಞಾ ಚ ವೇದನಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾಪಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏವಂ ಇಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮಿಸ್ಸಾ ಆಲುಳಿತಾ ಅವಿಭೂತಾ ದುದ್ದೀಪನಾ. ತೇ ಪಾಕಟೇ ವಿಭೂತೇ ಕತ್ವಾ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯ್ಯೇತಿ ಇಧ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದಿನಾಮಸ್ಸ ಪದತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಕಾಯನಿಸ್ಸಿತಾ, ಕಾಯೇ ಸತಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ. ಚಿತ್ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಚಿತ್ತನಿಸ್ಸಿತಾ, ಚಿತ್ತೇ ಸತಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ.

೪೬೪. ಇದಾನಿ ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏಸಾ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ವಲಞ್ಜೇತಿ, ನ ವಲಞ್ಜೇತಿ. ಚಿಣ್ಣವಸೀ ವಾ ತತ್ಥ ನೋ ಚಿಣ್ಣವಸೀತಿ ಜಾನನತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ಕಥಂ ಪನಾಯ್ಯೇ, ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀತಿ ವಾ ಪದದ್ವಯೇನ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ. ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಪದೇನ ಅನ್ತೋನಿರೋಧೋ. ತಥಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಚಿತ್ತಕಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಚಿತ್ತಕಕಾಲೋ. ಪುಬ್ಬೇವ ತಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲೇಯೇವ, ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಚಿತ್ತಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ ಹೋತಿ. ಯಂ ತಂ ತಥತ್ತಾಯ ಉಪನೇತೀತಿ ಯಂ ಏವಂ ಭಾವಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ತಥತ್ತಾಯ ಅಚಿತ್ತಕಭಾವಾಯ ಉಪನೇತಿ.

ಪಠಮಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಸೇಸಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಪಠಮಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಯೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ತತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ತತೋ ಪರಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ತತೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋತಿ ತತೋ ಪರಂ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ನಿರುಜ್ಝತಿ. ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾ ವುಟ್ಠಹಾಮೀತಿ ವಾ ಪದದ್ವಯೇನ ಅನ್ತೋನಿರೋಧಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ. ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಪದೇನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಕಾಲೋ. ತಥಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಚಿತ್ತಕಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸಚಿತ್ತಕಕಾಲೋ. ಪುಬ್ಬೇವ ತಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲೇಯೇವ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಚಿತ್ತಕೋ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಸಚಿತ್ತಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ ಹೋತಿ. ಯಂ ತಂ ತಥತ್ತಾಯ ಉಪನೇತೀತಿ ಯಂ ಏವಂ ಭಾವಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ತಥತ್ತಾಯ ಸಚಿತ್ತಕಭಾವಾಯ ಉಪನೇತಿ. ಇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪಜ್ಜನಕಾಲೋ ಗಹಿತೋ, ಇಧ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಕಾಲೋ.

ಇದಾನಿ ನಿರೋಧಕಥಂ ಕಥೇತುಂ ವಾರೋತಿ ನಿರೋಧಕಥಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ, ಸಾ ಪನೇಸಾ, ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತಯೋ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸೋಳಸಹಿ ಞಾಣಚರಿಯಾಹಿ ನವಹಿ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹಿ ವಸೀಭಾವತಾಪಞ್ಞಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಥಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಕಥಿತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಕೋ ಪನಾಯಂ ನಿರೋಧೋ ನಾಮ? ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ. ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಮೇತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ. ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಅಚಿತ್ತಕಾ ಹುತ್ವಾ ಸುಖಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮೇತಂ, ಯದಿದಂ ನಿರೋಧೋತಿ ಏತದತ್ಥಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ.

ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋತಿ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸಞ್ಞಞ್ಚ ವೇದನಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ, ‘‘ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ತತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಸಮಯೇ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ? ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ, ಸಾ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ಕಿಂ ವಾ ಏತೇನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾ ವಾ ಹೋತು, ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಾ ವಾ, ಸನ್ತಾಯ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಭಾವೋ ಸಞ್ಜೀವತ್ಥೇರವತ್ಥುನಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಞ್ಜೀವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಕಿಂಸುಕಪುಪ್ಫಸದಿಸೇ ವೀತಚ್ಚಿತಙ್ಗಾರೇ ಮದ್ದಮಾನಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೋ ಚೀವರೇ ಅಂಸುಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಝಾಯಿ, ಉಸುಮಾಕಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಹೋಸಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಫಲಂ ನಾಮೇತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏವಮೇವಂ ಸನ್ತಾಯ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಭವಙ್ಗಸಮಯೇನೇವೇತಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತೋ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋತಿ ತತೋ ಪರಂ ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತವಳಞ್ಜನಕಾಲೇ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಕಿಂ ಭವಙ್ಗಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ? ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಪನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ವಾಚಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತವಳಞ್ಜನಕಾಲೇನೇವತಂ ಕಥಿತಂ. ಸುಞ್ಞತೋ ಫಸ್ಸೋತಿಆದಯೋ ಸಗುಣೇನಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇನಾಪಿ ಕಥೇತಬ್ಬಾ. ಸಗುಣೇನ ತಾವ ಸುಞ್ಞತಾ ನಾಮ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ, ತಾಯ ಸಹಜಾತಂ ಫಸ್ಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸುಞ್ಞತೋ ಫಸ್ಸೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನಿಮಿತ್ತಾಪಣಿಹಿತೇಸುಪಿಏಸೇವ ನಯೋ. ಆರಮ್ಮಣೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ರಾಗಾದೀಹಿ ಸುಞ್ಞತ್ತಾ ಸುಞ್ಞಂ ನಾಮ, ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಅಭಾವಾ ಅನಿಮಿತ್ತಂ, ರಾಗದೋಸಮೋಹಪ್ಪಣಿಧೀನಂ ಅಭಾವಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಂ. ಸುಞ್ಞತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಫಸ್ಸೋ ಸುಞ್ಞತೋ ನಾಮ. ಅನಿಮಿತ್ತಾಪಣಿಹಿತೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಪರಾ ಆಗಮನಿಯಕಥಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸುಞ್ಞತಾ, ಅನಿಮಿತ್ತಾ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾತಿ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದಿಸ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಸ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯೋ ದುಕ್ಖತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖತೋ ದಿಸ್ವಾ ದುಕ್ಖತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾ ನಾಮ. ಯೋ ಅನತ್ತತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅನತ್ತತೋ ದಿಸ್ವಾ ಅನತ್ತತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ, ತಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತಾ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ನಾಮ, ಅನಿಮಿತ್ತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಫಲಂ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ. ಅನಿಮಿತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಹಜಾತೇ ಫಸ್ಸೇ ಫುಸನ್ತೇ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ಫಸ್ಸೋ ಫುಸತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಸುಞ್ಞತೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಆಗಮನಿಯೇನ ಕಥಿತೇ ಪನ ಸುಞ್ಞತೋ ವಾ ಫಸ್ಸೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ವಾ ಫಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ವಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ವಿಕಪ್ಪೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಸಗುಣೇನ ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಚ ಕಥೇತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ತಯೋ ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತೀತಿ ಸಮೇತಿ.

ವಿವೇಕನಿನ್ನನ್ತಿಆದೀಸು ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿವೇಕೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿವೇಕೇ ನಿನ್ನಂ ಓನತನ್ತಿ ವಿವೇಕನಿನ್ನಂ. ಅಞ್ಞತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಯೇನ ವಿವೇಕೋ, ತೇನ ವಙ್ಕಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ವಿವೇಕಪೋಣಂ. ಯೇನ ವಿವೇಕೋ, ತೇನ ಪತಮಾನಂ ವಿಯ ಠಿತನ್ತಿ ವಿವೇಕಪಬ್ಭಾರಂ.

೪೬೫. ಇದಾನಿ ಯಾ ವೇದನಾ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕತಿ ಪನಾಯ್ಯೇ, ವೇದನಾತಿ ಆಹ. ಕಾಯಿಕಂ ವಾತಿಆದೀಸು ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಂ ಸುಖಂ ಕಾಯಿಕಂ ನಾಮ, ಮನೋದ್ವಾರಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ. ಸಾತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಮಧುರಭಾವದೀಪಕಂ ವೇವಚನಂ. ವೇದಯಿತನ್ತಿ ವೇದಯಿತಭಾವದೀಪಕಂ, ಸಬ್ಬವೇದನಾನಂ ಸಾಧಾರಣವಚನಂ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಠಿತಿಸುಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಾತಿಆದೀಸು ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಸುಖಂ, ನತ್ಥಿಭಾವೋ ದುಕ್ಖಂ. ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ದುಕ್ಖಂ, ನತ್ಥಿಭಾವೋ ಸುಖಂ. ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಜಾನನಭಾವೋ ಸುಖಂ, ಅಜಾನನಭಾವೋ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಕಿಂ ಅನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ಕತಮೋ ಅನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ. ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಸಯಿತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಅನುಸಯಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ನ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಬ್ಬಾಯ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ನ ಸಬ್ಬಾಯ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತಿ. ನ ಸಬ್ಬಾಯ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋ, ನ ಸಬ್ಬಂ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಕಿಂ ಪಹಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಹಾನಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ.

ರಾಗಂ ತೇನ ಪಜಹತೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೇನೇವ ಬ್ಯಾಕರಣೇನ ದ್ವೇ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ. ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ರಾಗಾನುಸಯಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಝಾನವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಂ ರಾಗಾನುಸಯಂ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ. ಸೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೋಪಿ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ನಾನುಸೇತಿ ನಾಮ. ತೇನಾಹ – ‘‘ನ ತತ್ಥ ರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ. ತದಾಯತನನ್ತಿ ತಂ ಆಯತನಂ, ಪರಮಸ್ಸಾಸಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಅನುತ್ತರೇಸೂತಿ ಏವಂ ಅನುತ್ತರಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಅರಹತ್ತೇ. ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ. ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪಿಹಾಪಚ್ಚಯಾ ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಪತ್ಥನಾಯ ಪಟ್ಠಪನಮೂಲಕಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಂ ಪನೇತಂ ನ ಪತ್ಥನಾಯ ಪಟ್ಠಪನಮೂಲಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಅಲಾಭಮೂಲಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪಿಹಾಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ನಾಮ ಏಕನ್ತೇನ ಅಕುಸಲಂ, ಇದಂ ಪನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಯೋಗಿನೋ ಹಿ ತೇಮಾಸಿಕಂ ಛಮಾಸಿಕಂ ವಾ ನವಮಾಸಿಕಂ ವಾ ಪಟಿಪದಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ತೇಸು ಯೋ ತಂ ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇನ ಪಾಪುಣಿತುಂ, ತಸ್ಸ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಆಳಿನ್ದಿಕವಾಸಿಮಹಾಫುಸ್ಸದೇವತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ ಅಸ್ಸುಧಾರಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಏಕೂನವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇಸಿ. ತಸ್ಸ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಾನಸಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವ ಏಕೂನವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ. ಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಆಗತೇ ಥೇರಸ್ಸ ಅಸ್ಸುಪಾತೇನ ಮುತ್ತದಿವಸೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ. ವೀಸತಿಮೇ ಪನ ವಸ್ಸೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಣುಣಿ.

ಪಟಿಘಂ ತೇನ ಪಜಹತೀತಿ ಏತ್ಥ ದೋಮನಸ್ಸೇನೇವ ಪಟಿಘಂ ಪಜಹತಿ. ನ ಹಿ ಪಟಿಘೇನೇವ ಪಟಿಘಪ್ಪಹಾನಂ, ದೋಮನಸ್ಸೇನ ವಾ ದೋಮನಸ್ಸಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಅಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ತೇಮಾಸಿಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಪಟಿಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ – ‘‘ಪಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖು, ಕಿಂ ತುಯ್ಹಂ ಸೀಲೇನ ಹೀನಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ಉದಾಹು ವೀರಿಯೇನ, ಉದಾಹು ಪಞ್ಞಾಯ, ನನು ತೇ ಸೀಲಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ವೀರಿಯಂ ಸುಪಗ್ಗಹಿತಂ ಪಞ್ಞಾ ಸೂರಾ ಹುತ್ವಾ ವಹತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ, ‘‘ನ ದಾನಿ ಪುನ ಇಮಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೀರಿಯಂ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋತೇಮಾಸೇ ವಾ ಅನ್ತೋಛಮಾಸೇ ವಾ ಅನ್ತೋನವಮಾಸೇ ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ತಂ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ. ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಟಿಘೇನೇವ ಪಟಿಘಂ, ದೋಮನಸ್ಸೇನೇವ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಜಹತಿ ನಾಮ.

ನ ತತ್ಥ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ತತ್ಥ ಏವರೂಪೇ ದೋಮನಸ್ಸೇ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ನಾನುಸೇತಿ. ನ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಹೀನೋವ ತತ್ಥ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿಜ್ಜಂ ತೇನ ಪಜಹತೀತಿ ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಝಾನವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಂ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಂ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ. ಸೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೋಪಿ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ನಾನುಸೇತಿ ನಾಮ. ತೇನಾಹ – ‘‘ನ ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ.

೪೬೬. ಇದಾನಿ ಪಟಿಭಾಗಪುಚ್ಛಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಸುಖಾಯ ಪನಾಯ್ಯೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಯಸ್ಮಾ ಸುಖಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಸುಖಂ ಪಚ್ಚನೀಕಂ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವೀಸು ವೇದನಾಸು ವಿಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋ ಕಥಿತೋ. ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಅನ್ಧಕಾರಾ ಅವಿಭೂತಾ ದುದ್ದೀಪನಾ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ ತಾದಿಸಾವಾತಿ ತೇನೇತ್ಥ ಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋ ಕಥಿತೋ. ಯತ್ತಕೇಸು ಪನ ಠಾನೇಸು ಅವಿಜ್ಜಾ ತಮಂ ಕರೋತಿ, ತತ್ತಕೇಸು ವಿಜ್ಜಾ ತಮಂ ವಿನೋದೇತೀತಿ ವಿಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋ ಕಥಿತೋ. ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಖೋ, ಆವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಉಭೋಪೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಾಸವಾ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋವ ಕಥಿತೋ. ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಖೋ, ಆವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನಾಸವಟ್ಠೇನ ಲೋಕುತ್ತರಟ್ಠೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಟ್ಠೇನ ಚ ಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋವ ಕಥಿತೋ. ಅಚ್ಚಯಾಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಹಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗತೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾಸಕ್ಖಿ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗಹೇತುನ್ತಿ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಪಮಾಣಂ ಗಹೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಭಾಗಂ ಪುಚ್ಛಿ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮೇತಂ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ನೀಲಂ ವಾ ಪೀತಕಂ ವಾತಿ ಕೇನಚಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ. ತಞ್ಚ ತ್ವಂ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಚ್ಛಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಚಾಯಂ ಉಪಾಸಕೋ ಯಥಾ ನಾಮ ಸತ್ತಮೇ ಘರೇ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ತ ಘರಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ದ್ವಾರೇ ಠಿತೋ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಸತ್ತ ಗೇಹಾನಿ ವಿರದ್ಧೋವ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಏವಮೇವಂ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಭಾಗಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಸಬ್ಬಾಸುಪಿ ಸತ್ತಸು ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಪುಚ್ಛಾಸು ವಿರದ್ಧೋವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಬ್ಭನ್ತರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನುಪವಿಟ್ಠಂ. ನಿಬ್ಬಾನಪರಾಯನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಂ ಅಯನಮಸ್ಸ ಪರಾ ಗತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅವಸಾನಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನಂ.

೪೬೭. ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ಧಾತುಕುಸಲಾ ಆಯತನಕುಸಲಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕುಸಲಾ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಕುಸಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಪಞ್ಞಾತಿ ಮಹನ್ತೇ ಅತ್ಥೇ ಮಹನ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಮಹನ್ತಾ ನಿರುತ್ತಿಯೋ ಮಹನ್ತಾನಿ ಪಟಿಭಾನಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಯಥಾ ತಂ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಹಮ್ಪಿ ತಂ ಏವಮೇವಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪನ ಅಯಂ ಸುತ್ತನ್ತೋ ಜಿನಭಾಸಿತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ, ನ ಸಾವಕಭಾಸಿತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ರಾಜಯುತ್ತೇಹಿ ಲಿಖಿತಂ ಪಣ್ಣಂ ಯಾವ ರಾಜಮುದ್ದಿಕಾಯ ನ ಲಞ್ಛಿತಂ ಹೋತಿ, ನ ತಾವ ರಾಜಪಣ್ಣನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ; ಲಞ್ಛಿತಮತ್ತಂ ಪನ ರಾಜಪಣ್ಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಥಾ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ತಂ ಏವಮೇವ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಾಯ ಜಿನವಚನಮುದ್ದಿಕಾಯ ಲಞ್ಛಿತತ್ತಾ ಅಯಂ ಸುತ್ತನ್ತೋ ಆಹಚ್ಚವಚನೇನ ಜಿನಭಾಸಿತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೫. ಚೂಳಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೬೮. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನೀತಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಗಹಿತಗಹಣಾನಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಸುಖಂ, ಆಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಸುಖಂ ಸುಕರಂ ಸುಖೇನ ಸಕ್ಕಾ ಪೂರೇತುಂ. ಆಯತಿಂ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕಕಾಲೇ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಂ. ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

೪೬೯. ನತ್ಥಿ ಕಾಮೇಸು ದೋಸೋತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸುಪಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಸುಪಿ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ. ಪಾತಬ್ಯತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ಪಾತಬ್ಯತಂ ಪಿವಿತಬ್ಬತಂ, ಯಥಾರುಚಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೋಳಿಬದ್ಧಾಹೀತಿ ಮೋಳಿಂ ಕತ್ವಾ ಬದ್ಧಕೇಸಾಹಿ. ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಹೀತಿ ತಾಪಸಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಹಿ. ಏವಮಾಹಂಸೂತಿ ಏವಂ ವದನ್ತಿ. ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ ಪಹಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ಮಾಲುವಾಸಿಪಾಟಿಕಾತಿ ದೀಘಸಣ್ಠಾನಂ ಮಾಲುವಾಪಕ್ಕಂ. ಫಲೇಯ್ಯಾತಿ ಆತಪೇನ ಸುಸ್ಸಿತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಸಾಲಮೂಲೇತಿ ಸಾಲರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ. ಸನ್ತಾಸಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆಪಜ್ಜತಿ? ಭವನವಿನಾಸಭಯಾ. ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪತಿತಮಾಲುವಾಬೀಜತೋ ಹಿ ಲತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿರುಹತಿ. ಸಾ ಮಹಾಪತ್ತಾ ಚೇವ ಹೋತಿ ಬಹುಪತ್ತಾ ಚ, ಕೋವಿಳಾರಪತ್ತಸದಿಸೇಹಿ ಪತ್ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಅಥ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿನನ್ಧಮಾನಾ ಸಬ್ಬವಿಟಪಾನಿ ಸಞ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಭಾರಂ ಜನೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಸಾ ವಾತೇ ವಾ ವಾಯನ್ತೇ ದೇವೇ ವಾ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಓಘನಂ ಜನೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸಾಖಾಪಸಾಖಂ ಭಞ್ಜತಿ, ಭೂಮಿಯಂ ನಿಪಾತೇತಿ. ತತೋ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಪತಿಟ್ಠಿತವಿಮಾನಂ ಭಿಜ್ಜತಿ ನಸ್ಸತಿ. ಇತಿ ಸಾ ಭವನವಿನಾಸಭಯಾ ಸನ್ತಾಸಂ ಆಪಜ್ಜತಿ.

ಆರಾಮದೇವತಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಪ್ಫಾರಾಮಫಲಾರಾಮೇಸು ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ. ವನದೇವತಾತಿ ಅನ್ಧವನಸುಭಗವನಾದೀಸು ವನೇಸು ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ. ರುಕ್ಖದೇವತಾತಿ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೇಸು ನಳೇರುಪುಚಿಮನ್ದಾದೀಸು ರುಕ್ಖೇಸು ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ. ಓಸಧಿತಿಣವನಪ್ಪತೀಸೂತಿ ಹರೀತಕೀಆಮಲಕೀಆದೀಸು ಓಸಧೀಸು ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದೀಸು ತಿಣೇಸು ವನಜೇಟ್ಠಕೇಸು ಚ ವನಪ್ಪತಿರುಕ್ಖೇಸು ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ. ವನಕಮ್ಮಿಕಾತಿ ವನೇ ಕಸನಲಾಯನದಾರುಆಹರಣಗೋರಕ್ಖಾದೀಸು ಕೇನಚಿದೇವ ಕಮ್ಮೇನ ವಾ ವಿಚರಕಮನುಸ್ಸಾ. ಉದ್ಧರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಖಾದೇಯ್ಯುಂ. ವಿಲಮ್ಬಿನೀತಿ ವಾತೇನ ಪಹತಪಹತಟ್ಠಾನೇಸು ಕೇಳಿಂ ಕರೋನ್ತೀ ವಿಯ ವಿಲಮ್ಬನ್ತೀ. ಸುಖೋ ಇಮಿಸ್ಸಾತಿ ಏವರೂಪಾಯ ಮಾಲುವಾಲತಾಯ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋಪಿ ಸುಖೋ, ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸುಖಂ. ಅಯಂ ಮೇ ದಾರಕಾನಂ ಆಪಾನಮಣ್ಡಲಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕೀಳಾಭೂಮಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ದುತಿಯಂ ಮೇ ವಿಮಾನಂ ಪಟಿಲದ್ಧನ್ತಿ ಲತಾಯ ದಸ್ಸನೇಪಿ ಸಮ್ಫಸ್ಸೇಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಏವಮಾಹ.

ವಿಟಭಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾಖಾನಂ ಉಪರಿ ಛತ್ತಾಕಾರೇನ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ಓಘನಂ ಜನೇಯ್ಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಘನಂ ಜನೇಯ್ಯ. ಉಪರಿ ಆರುಯ್ಹ ಸಕಲಂ ರುಕ್ಖಂ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ಪುನ ಹೇಟ್ಠಾ ಭಸ್ಸಮಾನಾ ಭೂಮಿಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪದಾಲೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಓಘನಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮೂಲಾ ಓತಿಣ್ಣಸಾಖಾಹಿ ಅಭಿರುಹಮಾನಾ ಸಬ್ಬಸಾಖಾ ಪಲಿವೇಠೇನ್ತೀ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ವಾ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಪುನ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ಚ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಚ ಸಕಲರುಕ್ಖಂ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೀ ಸಬ್ಬಸಾಖಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಸಯಂ ಉಪರಿ ಠತ್ವಾ ವಾತೇ ವಾ ವಾಯನ್ತೇ ದೇವೇ ವಾ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಪದಾಲೇಯ್ಯ. ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಾಣುಮತ್ತಮೇವ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ತತ್ಥ ಯಂ ಸಾಖಟ್ಠಕವಿಮಾನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸಾಖಾಸು ಭಿಜ್ಜಮಾನಾಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸಾಖಾಸು ಭಿನ್ನಾಸು ಸಬ್ಬಂ ಭಿಜ್ಜತಿ. ರುಕ್ಖಟ್ಠಕವಿಮಾನಂ ಪನ ಯಾವ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಾವ ನ ನಸ್ಸತಿ. ಇದಂ ಪನ ವಿಮಾನಂ ಸಾಖಟ್ಠಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸಾಖಾಸು ಸಂಭಿಜ್ಜಮಾನಾಸು ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ. ದೇವತಾ ಪುತ್ತಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾಣುಕೇ ಠಿತಾ ಪರಿದೇವಿತುಂ ಆರದ್ಧಾ.

೪೭೧. ತಿಬ್ಬರಾಗಜಾತಿಕೋತಿ ಬಹಲರಾಗಸಭಾವೋ. ರಾಗಜಂ ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ತಿಬ್ಬರಾಗಜಾತಿಕತ್ತಾ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಆಣಾಪೇನ್ತಿ. ಸೋ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ನತ್ವೇವ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋತಿ. ತಿಬ್ಬದೋಸಜಾತಿಕೋತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕೇನೇವ ಕುಪ್ಪತಿ, ದಹರಸಾಮಣೇರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೋವ ಕಥೇತಿ. ಸೋಪಿ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ. ಮೋಹಜಾತಿಕೋ ಪನ ಇಧ ಕತಂ ವಾ ಕತತೋ ಅಕತಂ ವಾ ಅಕತತೋ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ತಾನಿ ತಾನಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ವಿರಾಧೇತಿ. ಸೋಪಿ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ.

೪೭೨. ನ ತಿಬ್ಬರಾಗಜಾತಿಕೋತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಕೋಚಿ ತಿಬ್ಬರಾಗಾದಿಜಾತಿಕೋ ಹೋತಿ, ಕೋಚಿ ನ ತಿಬ್ಬರಾಗಾದಿಜಾತಿಕೋ? ಕಮ್ಮನಿಯಾಮೇನ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಲೋಭೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ, ಅಲೋಭೋ ಮನ್ದೋ, ಅದೋಸಾಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋ, ದೋಸಮೋಹಾ ಮನ್ದಾ, ತಸ್ಸ ಮನ್ದೋ ಅಲೋಭೋ ಲೋಭಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅದೋಸಾಮೋಹಾ ಪನ ಬಲವನ್ತೋ ದೋಸಮೋಹೇ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದಿನ್ನಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಲುದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಸುಖಸೀಲೋ ಅಕ್ಕೋಧನೋ ಪಞ್ಞವಾ ವಜಿರೂಪಮಞಾಣೋ.

ಯಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಲೋಭದೋಸಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಅಲೋಭಾದೋಸಾ ಮನ್ದಾ, ಅಮೋಹೋ ಬಲವಾ, ಮೋಹೋ ಮನ್ದೋ, ಸೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಲುದ್ಧೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ದುಟ್ಠೋ ಚ, ಪಞ್ಞವಾ ಪನ ಹೋತಿ ವಜಿರೂಪಮಞಾಣೋ ದತ್ತಾಭಯತ್ಥೇರೋ ವಿಯ.

ಯಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಲೋಭಾದೋಸಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಇತರೇ ಮನ್ದಾ, ಸೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಲುದ್ಧೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ದನ್ಧೋ ಚ, ಸುಖಸೀಲಕೋ ಪನ ಹೋತಿ ಅಕ್ಕೋಧನೋ.

ತಥಾ ಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ತಯೋಪಿ ಲೋಭದೋಸಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಅಲೋಭಾದಯೋ ಮನ್ದಾ, ಸೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಲುದ್ಧೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ದುಟ್ಠೋ ಚ ಮೂಳ್ಹೋ ಚ.

ಯಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಅಲೋಭದೋಸಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಇತರೇ ಮನ್ದಾ, ಸೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಅಪ್ಪಕಿಲೇಸೋ ಹೋತಿ, ದಿಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ನಿಚ್ಚಲೋ, ದುಟ್ಠೋ ಪನ ಹೋತಿ ದನ್ಧಪಞ್ಞೋ ಚ.

ಯಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಅಲೋಭಾದೋಸಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಇತರೇ ಮನ್ದಾ, ಸೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಅಲುದ್ಧೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಸುಖಸೀಲಕೋ ಚ, ಮೂಳ್ಹೋ ಪನ ಹೋತಿ.

ತಥಾ ಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಅಲೋಭದೋಸಾಮೋಹಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಇತರೇ ಮನ್ದಾ, ಸೋ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಅಲುದ್ಧೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಪಞ್ಞವಾ ಚ, ದುಟ್ಠೋ ಪನ ಹೋತಿ ಕೋಧನೋ.

ಯಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ತಯೋಪಿ ಅಲೋಭಾದಯೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ಲೋಭಾದಯೋ ಮನ್ದಾ, ಸೋ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಅಲುದ್ಧೋ ಅದುಟ್ಠೋ ಪಞ್ಞವಾ ಚ ಹೋತಿ.

ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಚೂಳಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೬. ಮಹಾಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೭೩. ಏವಂ ಮೇ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಮಹಾಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಏವಂಕಾಮಾತಿ ಏವಂಇಚ್ಛಾ. ಏವಂಛನ್ದಾತಿ ಏವಂಅಜ್ಝಾಸಯಾ. ಏವಂಅಧಿಪ್ಪಾಯಾತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕಾ. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನಿಟ್ಠವಡ್ಢನೇ ಚೇವ ಇಟ್ಠಪರಿಹಾನೇ ಚ. ಭಗವಂಮೂಲಕಾತಿ ಭಗವಾ ಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭಗವಂಮೂಲಕಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಅಞ್ಞೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ, ಭಗವತಾ ಪನ ನೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ. ಭಗವನ್ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಯಂ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಆಜಾನಾಮ ಪಟಿವಿಜ್ಝಾಮಾತಿ ಏವಂ ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾತಿ. ಭಗವಂನೇತ್ತಿಕಾತಿ ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ನೇತಾ ವಿನೇತಾ ಅನುನೇತಾತಿ. ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಧಮ್ಮಾ ಭಗವಂನೇತ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛಮಾನಾ ಭಗವತಿ ಪಟಿಸರನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ. ಪಟಿಸರನ್ತೀತಿ ಓಸರನ್ತಿ ಸಮೋಸರನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಫಸ್ಸೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಹಂ ಭಗವಾ ಕಿನ್ನಾಮೋತಿ? ತ್ವಂ ಫುಸನಟ್ಠೇನ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮ. ವೇದನಾ, ಸಞ್ಞಾ, ಸಙ್ಖಾರಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಅಹಂ ಭಗವಾ ಕಿನ್ನಾಮನ್ತಿ? ತ್ವಂ ವಿಜಾನನಟ್ಠೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸರತೀತಿಪಿ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ. ಭಗವನ್ತಞ್ಞೇವ ಪಟಿಭಾತೂತಿ ಭಗವತೋಯೇವ ಏತಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಉಪಟ್ಠಾತು, ತುಮ್ಹೇಯೇವ ನೋ ಕಥೇತ್ವಾ ದೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

೪೭೪. ಸೇವಿತಬ್ಬೇತಿ ನಿಸ್ಸಯಿತಬ್ಬೇ. ಭಜಿತಬ್ಬೇತಿ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬೇ. ಯಥಾ ತಂ ಅವಿದ್ದಸುನೋತಿ ಯಥಾ ಅವಿದುನೋ ಬಾಲಸ್ಸ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ. ಯಥಾ ತಂ ವಿದ್ದಸುನೋತಿ ಯಥಾ ವಿದುನೋ ಮೇಧಾವಿನೋ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ.

೪೭೫. ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಪುರಿಮಸುತ್ತೇ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಆಕಾರೇನ ಮಾತಿಕಾ ಠಪಿತಾ, ಇಧ ಪನ ಯಥಾಧಮ್ಮರಸೇನೇವ ಸತ್ಥಾ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇಸಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಣಂ.

೪೭೬. ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ.

೪೭೭. ವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಞ್ಞವಾ.

೪೭೮. ಸಹಾಪಿ ದುಕ್ಖೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಅಭಿಜ್ಝಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಇಮೇ ತಾವ ತಯೋ ಪುಬ್ಬಚೇತನಾಯ ಚ ಅಪರಚೇತನಾಯ ಚಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಚೇತನಾನಂ ವಸೇನ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ಪನ ಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಾ ಹೋತಿ. ಸೇಸಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ ಸತ್ತ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ಚೇತನಾನಂ ವಸೇನ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಹಾಪಿ ದುಕ್ಖೇನ ಸಹಾಪಿ ದೋಮನಸ್ಸೇನಾ’’ತಿ. ದೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪರಿಯೇಟ್ಠಿಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪರಭಾಗೇಸು ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ.

೪೭೯. ಸಹಾಪಿ ಸುಖೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಫರುಸವಾಚಾ ಬ್ಯಾಪಾದೋತಿ ಇಮೇ ತಾವ ತಯೋ ಪುಬ್ಬಚೇತನಾಯ ಚ ಅಪರಚೇತನಾಯ ಚಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಚೇತನಾನಂ ವಸೇನ ಸುಖವೇದನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ಪನ ದುಕ್ಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಹೋತಿ. ಸೇಸಾ ಸತ್ತ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ಚೇತನಾನಂ ವಸೇನ ಸುಖವೇದನಾ ಹೋನ್ತಿಯೇವ. ಸಹಾಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸೇನಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಟ್ಠಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಮಙ್ಗಿನೋ ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪರಭಾಗೇಸು ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ.

೪೮೦. ತತಿಯಧಮ್ಮಸಮಾದಾನೇ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮಚ್ಛಬನ್ಧೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಮಾಗವಿಕೋ ವಾ, ಪಾಣುಪಘಾತಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ತಸ್ಸ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಕಾಮಕಸ್ಸೇವ ಪಾಣಾತಿಪಾತೇ ಆದೀನವಂ, ಪಾಣಾತಿಪಾತವಿರತಿಯಾ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದೇತಿ. ಸೋ ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ ದುಕ್ಖಿತೋ ದೋಮನಸ್ಸಿತೋವ ಹುತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಕತಿಪಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ರಕ್ಖಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋಪಿ ದುಕ್ಖಿತೋವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಪರಚೇತನಾ ದುಕ್ಖಸಹಗತಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ಪನ ಸುಖಸಹಗತಾ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ ವಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪರಭಾಗಚೇತನಾವ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಹಾಪಿ ದುಕ್ಖೇನ ಸಹಾಪಿ ದೋಮನಸ್ಸೇನಾ’’ತಿ. ದೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪೮೧. ಚತುತ್ಥಧಮ್ಮಸಮಾದಾನೇ ದಸಸುಪಿ ಪದೇಸು ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಪರಭಾಗಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿಯೇವ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಹಾಪಿ ಸುಖೇನ ಸಹಾಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸೇನಾ’’ತಿ. ಸೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೪೮೨. ತಿತ್ತಕಾಲಾಬೂತಿ ತಿತ್ತಕರಸಅಲಾಬು. ವಿಸೇನ ಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ಹಲಾಹಲವಿಸೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಮಿಸ್ಸಿತೋ ಲುಳಿತೋ. ನಚ್ಛಾದೇಸ್ಸತೀತಿ ನ ರುಚ್ಚಿಸ್ಸತಿ ನ ತುಟ್ಠಿಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ನಿಗಚ್ಛಸೀತಿ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ. ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಪಿವೇಯ್ಯಾತಿ ತಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಿವೇಯ್ಯ.

೪೮೩. ಆಪಾನೀಯಕಂಸೋತಿ ಆಪಾನೀಯಸ್ಸ ಮಧುರಪಾನಕಸ್ಸ ಭರಿತಕಂಸೋ. ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಪಾನಕವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನವಣ್ಣೋ, ಕಂಸೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಪಾನಕವಸೇನ ಪಾನಕಕಂಸೋಪಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ. ಛಾದೇಸ್ಸತೀತಿ ತಞ್ಹಿ ಹಲಾಹಲವಿಸಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ರಸಂ ದೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಛಾದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

೪೮೪. ಪೂತಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಮುತ್ತಮೇವ. ಯಥಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಭಾವೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಪೂತಿಕಾಯೋತ್ವೇವ, ತದಹುಜಾತಾಪಿ ಗಲೋಚಿಲತಾ ಪೂತಿಲತಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂ ತಙ್ಖಣಂ ಗಹಿತಂ ತರುಣಮ್ಪಿ ಮುತ್ತಂ ಪೂತಿಮುತ್ತಮೇವ. ನಾನಾಭೇಸಜ್ಜೇಹೀತಿ ಹರೀತಕಾಮಲಕಾದೀಹಿ ನಾನೋಸಧೇಹಿ. ಸುಖೀ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅರೋಗೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಸುಖೀ ಭವೇಯ್ಯ.

೪೮೫. ದಧಿ ಚ ಮಧು ಚಾತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ದಧಿ ಚ ಸುಮಧುರಂ ಮಧು ಚ. ಏಕಜ್ಝಂ ಸಂಸಟ್ಠನ್ತಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಿತಂ ಆಲುಳಿತಂ. ತಸ್ಸ ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಂ ಚತುಮಧುರಭೇಸಜ್ಜಂ ಪಿವತೋ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯ. ಇದಞ್ಚ ಯಂ ಭಗನ್ದರಸಂಸಟ್ಠಂ ಲೋಹಿತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಂ, ಆಹಾರಂ ಥಮ್ಭೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಅವಲಞ್ಜಂ ಕರೋತಿ. ಯಂ ಪನ ಪಿತ್ತಸಂಸಟ್ಠಂ ಲೋಹಿತಂ, ತಸ್ಸೇತಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಸೀತಲಕಿರಿಯಾಯ ಪರಿಯತ್ತಭೂತಂ.

೪೮೬. ವಿದ್ಧೇತಿ ಉಬ್ಬಿದ್ಧೇ. ಮೇಘವಿಗಮೇನ ದೂರೀಭೂತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಗತವಲಾಹಕೇತಿ ಅಪಗತಮೇಘೇ, ದೇವೇತಿ ಆಕಾಸೇ. ಆಕಾಸಗತಂ ತಮಗತನ್ತಿ ಆಕಾಸಗತಂ ತಮಂ. ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಪ್ಪವಾದೇತಿ ಪುಥೂನಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪರೇಸಂ ವಾದೇ. ಅಭಿವಿಹಚ್ಚಾತಿ ಅಭಿಹನ್ತ್ವಾ. ಭಾಸತೇ ಚ ತಪತೇ ಚ ವಿರೋಚತೇ ಚಾತಿ ಸರದಕಾಲೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇ ಆದಿಚ್ಚೋವ ಓಭಾಸಂ ಮುಞ್ಚತಿ ತಪತಿ ವಿಜ್ಜೋತತೀತಿ.

ಇದಂ ಪನ ಸುತ್ತಂ ದೇವತಾನಂ ಅತಿವಿಯ ಪಿಯಂ ಮನಾಪಂ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಯಂ ಕಿರ ಹತ್ಥಿಭೋಗಜನಪದೇ ಸಙ್ಗರವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ತಸ್ಸ ಭೋಜನಸಾಲದ್ವಾರೇ ಸಙ್ಗರರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಏಕಸ್ಸ ದಹರಸ್ಸ ಸರಭಞ್ಞವಸೇನ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಓಸಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ವಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಾಸಿ. ದಹರೋ ಕಿಂ ಏಸೋತಿ ಆಹ. ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾತಿ. ಕಸ್ಮಿಂ ದೇವತೇ ಪಸನ್ನಾಸಿ, ಕಿಂ ಸದ್ದೇ, ಉದಾಹು ಸುತ್ತೇತಿ? ಸದ್ದೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಹೋತಿಯೇವ, ಸುತ್ತೇ ಪಸನ್ನಾಮ್ಹಿ. ಸತ್ಥಾರಾ ಜೇತವನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಥಿತದಿವಸೇ ಚ ಅಜ್ಜ ಚ ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನೇಪಿ ನಾನಂ ನತ್ಥೀತಿ. ಅಸ್ಸೋಸಿ ತ್ವಂ ದೇವತೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಕಥಿತದಿವಸೇತಿ? ಆಮ, ಭನ್ತೇ. ಕತ್ಥ ಠಿತಾ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ? ಜೇತವನಂ, ಭನ್ತೇ, ಗತಾಮ್ಹಿ, ಮಹೇಸಕ್ಖಾಸು ಪನ ದೇವತಾಸು ಆಗಚ್ಛನ್ತೀಸು ತತ್ಥ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಇಧೇವ ಠತ್ವಾ ಅಸ್ಸೋಸಿನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಠಿತಾಯ ಸಕ್ಕಾ ಸುತ್ಥು ಸದ್ದೋ ಸೋತುನ್ತಿ? ತ್ವಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣಸೀತಿ? ಆಮ ದೇವತೇತಿ. ದಕ್ಖಿಣಕಣ್ಣಪಸ್ಸೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಥನಕಾಲೋ ವಿಯ, ಭನ್ತೇ, ಹೋತೀತಿ. ಕಿಂ ಪನ ದೇವತೇ ಸತ್ಥು ರೂಪಂ ಪಸ್ಸಸೀತಿ? ಸತ್ಥಾ ಮಮೇವ ಓಲೋಕೇತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಸಣ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಭನ್ತೇತಿ. ವಿಸೇಸಂ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಖಿತ್ಥ ದೇವತೇತಿ. ದೇವತಾ ತತ್ಥೇವ ಅನ್ತರಧಾಯಿ. ತಂ ದಿವಸಂ ಕಿರೇಸ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ. ಏವಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಂ ಮನಾಪಂ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಹಾಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೭. ವೀಮಂಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೮೭. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವೀಮಂಸಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವೀಮಂಸಕೇನಾತಿ ತಯೋ ವೀಮಂಸಕಾ – ಅತ್ಥವೀಮಂಸಕೋ ಸಙ್ಖಾರವೀಮಂಸಕೋ ಸತ್ಥುವೀಮಂಸಕೋತಿ. ತೇಸು, ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಾವುಸೋ, ಮನುಸ್ಸಾ ವೀಮಂಸಕಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೨) ಏತ್ಥ ಅತ್ಥವೀಮಂಸಕೋ ಆಗತೋ. ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಧಾತುಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತಿ, ಆಯತನಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತಿ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತಿ, ಠಾನಾಟ್ಠಾನಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ವೀಮಂಸಕೋತಿ ಅಲಂ ವಚನಾಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೪) ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರವೀಮಂಸಕೋ ಆಗತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಸತ್ಥುವೀಮಂಸಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಚೇತೋಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತವಾರಂ ಚಿತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಂ. ಸಮನ್ನೇಸನಾತಿ ಏಸನಾ ಪರಿಯೇಸನಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾ. ಇತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾಯಾತಿ ಏವಂ ವಿಜಾನನತ್ಥಾಯ.

೪೮೮. ದ್ವೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತಥಾಗತೋ ಸಮನ್ನೇಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಇಧ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಹಾ ಹಿ ಏಸ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಏಕಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಸಮಯೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಉಪಡ್ಢಂ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಹೋತಿ, ಉಪಡ್ಢಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾನುಭಾವೇನಾತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ, – ‘‘ಉಪಡ್ಢಮಿದಂ, ಭನ್ತೇ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಕಲ್ಯಾಣಸಹಾಯತಾ ಕಲ್ಯಾಣಸಮ್ಪವಙ್ಕತಾ’’ತಿ. ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಮಾ ಹೇವಂ, ಆನನ್ದ, ಮಾ ಹೇವಂ, ಆನನ್ದ, ಸಕಲಮೇವಿದಂ, ಆನನ್ದ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಯದಿದಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಕಲ್ಯಾಣಸಹಾಯತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಸಮ್ಪವಙ್ಕತಾ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸೇತಂ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಂ ಕಲ್ಯಾಣಸಹಾಯಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಸಮ್ಪವಙ್ಕಸ್ಸ, ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಸ್ಸತಿ, ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಬಹುಲೀಕರಿಸ್ಸತಿ. ಕಥಞ್ಚಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ…ಪೇ… ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಬಹುಲೀಕರೋತಿ. ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಭಾವೇತಿ…ಪೇ… ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಂ ಭಾವೇತಿ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ಏವಂ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ…ಪೇ… ಬಹುಲೀಕರೋತಿ, ತದಮಿನಾಪೇತಂ, ಆನನ್ದ, ಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಸಕಲಮೇವಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಯದಿದಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಕಲ್ಯಾಣಸಹಾಯತಾ ಕಲ್ಯಾಣಸಮ್ಪವಙ್ಕತಾ. ಮಮಞ್ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತಾ ಜಾತಿಯಾ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ. ಜರಾಧಮ್ಮಾ…ಪೇ… ಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತಾ ಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸೇಹಿ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨).

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಾಹಿರಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಆಹ – ‘‘ಬಾಹಿರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಕರಿತ್ವಾ ನಾಞ್ಞಂ ಏಕಙ್ಗಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಮಹತೋ ಅತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹತೋ ಅತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೧೧೩). ಮಹಾಚುನ್ದಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ, ‘‘ಪರೇ ಪಾಪಮಿತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯಮೇತ್ಥ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ ಕರಣೀಯೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೮೩) ಆಹ. ಮೇಘಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನಿಯಧಮ್ಮೇ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ, ‘‘ಅಪರಿಪಕ್ಕಾಯ, ಮೇಘಿಯ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಪಾಕಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ? ಇಧ, ಮೇಘಿಯ, ಭಿಕ್ಖು ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಹೋತಿ’’ತಿ (ಉದಾ. ೩೧) ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಮೇವ ವಿಸೇಸೇಸಿ. ಪಿಯಪುತ್ತಸ್ಸ ರಾಹುಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಭಿಣ್ಹೋವಾದಂ ದೇನ್ತೋಪಿ –

‘‘ಮಿತ್ತೇ ಭಜಸ್ಸು ಕಲ್ಯಾಣೇ, ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನಂ;

ವಿವಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸಂ, ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಹೋಹಿ ಭೋಜನೇ.

ಚೀವರೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇ ಚ, ಪಚ್ಚಯೇ ಸಯನಾಸನೇ;

ಏತೇಸು ತಣ್ಹಂ ಮಾಕಾಸಿ, ಮಾ ಲೋಕಂ ಪುನರಾಗಮೀ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೩೪೦, ೩೪೧) –

ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಮೇವ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಕಥೇಸಿ. ಏವಂ ಮಹಾ ಏಸ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ನಾಮ. ಇಧಾಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ದ್ವೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತಥಾಗತೋ ಸಮನ್ನೇಸಿತಬ್ಬೋತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ಪಣ್ಡಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ದ್ವೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತಥಾಗತಂ ಏಸತು ಗವೇಸತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನ ಭಗವಾ ಅಯಂ ಮಹಾಜಚ್ಚೋತಿ ವಾ, ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ವಾ, ಅಭಿರೂಪೋ ದಸ್ಸನೀಯೋತಿ ವಾ, ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೋತಿ ವಾ, ಇಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾಹಂ ಚೀವರಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಾ, ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ. ಯೋ ಪನ ಏವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ‘‘ಪಹೋತಿ ಮೇ ಏಸ ಸತ್ಥಾ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತು’’ನ್ತಿ, ಸೋ ಮಂ ಭಜತೂತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ. ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದೋ ಕಿರ ನಾಮೇಸ ಸುತ್ತನ್ತೋತಿ.

ಇದಾನಿ ತೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇಸೂತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥು ಕಾಯಿಕೋ ಸಮಾಚಾರೋ ವೀಮಂಸಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ವಾಚಸಿಕೋ ಸಮಾಚಾರೋ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ. ಇದಾನಿ ತೇಸು ಸಮನ್ನೇಸಿತಬ್ಬಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೇ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾತಿ ಕಿಲೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ. ತೇ ಚ ನ ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ. ಯಥಾ ಪನ ಉದಕೇ ಚಲನ್ತೇ ವಾ ಪುಪ್ಫುಳಕೇ ವಾ ಮುಞ್ಚನ್ತೇ ಅನ್ತೋ ಮಚ್ಛೋ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಮುಸಾವಾದಾದೀನಿ ವಾ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯವಚೀಸಮಾಚಾರೇ ದಿಸ್ವಾ ಚ ಸುತ್ವಾ ಚ ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಕಾಯವಚೀಸಮಾಚಾರಾಪಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಯೇವ ನಾಮ. ನ ತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ನ ತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ. ನ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನತ್ಥಿತಾಯೇವ ಹಿ ತೇ ನ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ ನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತಾಯ. ತಥಾ ಹಿ ಭಗವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಇಮೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪವಾರೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಹನ್ದ ದಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪವಾರೇಮಿ ವೋ, ನ ಚ ಮೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಗರಹಥ ಕಾಯಿಕಂ ವಾ ವಾಚಸಿಕಂ ವಾ’’ತಿ. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನಞ್ಜಲಿಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ನ ಖೋ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಗರಹಾಮ ಕಾಯಿಕಂ ವಾ ವಾಚಸಿಕಂ ವಾ. ಭಗವಾ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ, ಅಸಞ್ಜಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನೇತಾ, ಅನಕ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾ, ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ ಮಗ್ಗವಿದೂ ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋ. ಮಗ್ಗಾನುಗಾ ಚ, ಭನ್ತೇ, ಏತರಹಿ ಸಾವಕಾ ವಿಹರನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾಸಮನ್ನಾಗತಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೧೫). ಏವಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯವಚೀಸಮಾಚಾರಾ. ಉತ್ತರೋಪಿ ಸುದಂ ಮಾಣವೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇ ಅನಾರಾಧನೀಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸತ್ತ ಮಾಸೇ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಲಿಕ್ಖಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಅದ್ದಸ. ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ವಾ ಏಸ ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇ ಕಿಂ ಅನಾರಾಧನೀಯಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ? ಮಾರೋಪಿ ದೇವಪುತ್ತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸತೋ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಗವೇಸಮಾನೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನಾರಾಧನೀಯಂ ನಾದ್ದಸ, ಅನ್ತಮಸೋ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮತ್ತಮ್ಪಿ. ಮಾರೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಿತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತತ್ಥೇವ ನಂ ಮುದ್ಧನಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಸೋ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಅದಿಸ್ವಾ ಬುದ್ಧಭೂತಮ್ಪಿ ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವಜ್ಜಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಗಮನಸಮಯೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ –

‘‘ಮಹಾವೀರ ಮಹಾಪುಞ್ಞಂ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;

ಸಬ್ಬವೇರಭಯಾತೀತಂ, ಪಾದೇ ವನ್ದಾಮಿ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೫೯) –

ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಗತೋ.

ವೀತಿಮಿಸ್ಸಾತಿ ಕಾಲೇ ಕಣ್ಹಾ, ಕಾಲೇ ಸುಕ್ಕಾತಿ ಏವಂ ವೋಮಿಸ್ಸಕಾ. ವೋದಾತಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಾ. ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವೋದಾತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾ ಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಯೋ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅರಕ್ಖೇಯ್ಯಾನಿ. ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ, ‘ಮಾ ಮೇ ಇದಂ ಪರೋ ಅಞ್ಞಾಸೀ’ತಿ. ಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರೋ… ಪರಿಸುದ್ಧಮನೋಸಮಾಚಾರೋ… ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ, ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಮಾ ಮೇ ಇದಂ ಪರೋ ಅಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೫೮).

ಇಮಂ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಇಮಂ ಅನವಜ್ಜಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ. ‘‘ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾ ಕಿಂ ನು ಖೋ ದೀಘರತ್ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಅತಿಚಿರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಮಿನಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಉದಾಹು ಇತ್ತರಸಮಾಪನ್ನೋ ಹಿಯ್ಯೋ ವಾ ಪರೇ ವಾ ಪರಸುವೇ ವಾ ದಿವಸೇ ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏವಂ ಗವೇಸತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಚ್ಚೇನ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸನ್ತೇನ ಬಹು ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಂ ತತ್ಥ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮಂ ವಾ ಸಮುದ್ದತೀರಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಕೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಸಮ್ಭಾವನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಣೀತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ದೇನ್ತಿ. ಜನಪದವಾಸಿನೋ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ಪರಿಹಾರಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅತಿದಪ್ಪಿತೋ ವತಾಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ, ಕೋ ನು ಖೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಾ, ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥೋ ವಾ ಪವಾರಣಾ ವಾ ಕಾತುನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಏವರೂಪಾಯ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ವಾ ನತ್ಥಿಭಾವಂ ವಾ ವೀಮಂಸಾಪೇತುಂ ಏವಮಾಹ.

ಏವಂ ಜಾನಾತೀತಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ನ ಇತ್ತರಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಜಾನಾತಿ. ಅನಚ್ಛರಿಯಂ ಚೇತಂ. ಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏತರಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇಪಿ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ.

ಅತೀತೇ ಕಿರ ಗನ್ಧಾರರಾಜಾ ಚ ವೇದೇಹರಾಜಾ ಚ ದ್ವೇಪಿ ಸಹಾಯಕಾ ಹುತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ರಜ್ಜಾನಿ ಪುತ್ತಾನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞಗಾಮಕೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಿ. ಪಚ್ಚನ್ತೋ ನಾಮ ದುಲ್ಲಭಲೋಣೋ ಹೋತಿ. ತತೋ ಅಲೋಣಂ ಯಾಗುಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಏಕಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಲಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಿವನ್ತಿ. ಅನ್ತರನ್ತರೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಲೋಣಚುಣ್ಣಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ. ಏಕದಿವಸಂ ಏಕೋ ವೇದೇಹಿಸಿಸ್ಸ ಪಣ್ಣೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಲೋಣಚುಣ್ಣಂ ಅದಾಸಿ. ವೇದೇಹಿಸಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಂ ಗನ್ಧಾರಿಸಿಸ್ಸ-ಸನ್ತಿಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಠಪೇಸಿ. ತತೋ ಥೋಕಂ ಪರಿಭುತ್ತಾವಸೇಸಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಾ ಇದಂ ನಸ್ಸೀ’’ತಿ ಪಣ್ಣೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ ತಿಣಗಹನೇ ಠಪೇಸಿ. ಪುನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಯಾಗುಪಾನಕಾಲೇ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಗನ್ಧಾರಿಸಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಇತೋ ಥೋಕಂ ಗಣ್ಹಥ ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ಕುತೋ ತೇ ಲದ್ಧಂ ವೇದೇಹಿಸೀತಿ? ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಪರಿಭುತ್ತಾವಸೇಸಂ ‘‘ಮಾ ನಸ್ಸೀ’’ತಿ ಮಯಾ ಠಪಿತನ್ತಿ. ಗನ್ಧಾರಿಸಿ ಗಹೇತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಅಲೋಣಕಂಯೇವ ಯಾಗುಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ವೇದೇಹಂ ಇಸಿಂ ಅವೋಚ –

‘‘ಹಿತ್ವಾ ಗಾಮಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಸೋಳಸ;

ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಾನಿ ಫೀತಾನಿ, ಸನ್ನಿಧಿಂ ದಾನಿ ಕುಬ್ಬಸೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೬);

ವೇದೇಹಿಸಿ ಅವೋಚ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಇದಾನಿ ಕಸ್ಮಾ ಲೋಣಚುಣ್ಣಮತ್ತಸನ್ನಿಧಿಕಾರಣಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ನ ಕರೋಥಾ’’ತಿ? ಕಿಂ ಮಯಾ ಕತಂ ವೇದೇಹಿಸೀತಿ? ಅಥ ನಂ ಆಹ –

‘‘ಹಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಾರವಿಸಯಂ, ಪಹೂತಧನಧಾರಿಯಂ;

ಪಸಾಸನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಇಧ ದಾನಿ ಪಸಾಸಸೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೭);

ಗನ್ಧಾರೋ ಆಹ –

‘‘ಧಮ್ಮಂ ಭಣಾಮಿ ವೇದೇಹ, ಅಧಮ್ಮೋ ಮೇ ನ ರುಚ್ಚತಿ;

ಧಮ್ಮಂ ಮೇ ಭಣಮಾನಸ್ಸ, ನ ಪಾಪಮುಪಲಿಮ್ಪತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೮);

ವೇದೇಹೋ ಆಹ –

‘‘ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವಣ್ಣೇನ, ಪರೋ ಲಭತಿ ರುಪ್ಪನಂ;

ಮಹತ್ಥಿಯಮ್ಪಿ ಚೇ ವಾಚಂ, ನ ತಂ ಭಾಸೇಯ್ಯ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೯);

ಗನ್ಧಾರೋ ಆಹ –

‘‘ಕಾಮಂ ರುಪ್ಪತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ಭುಸಂವ ವಿಕಿರೀಯತು;

ಧಮ್ಮಂ ಮೇ ಭಣಮಾನಸ್ಸ, ನ ಪಾಪಮುಪಲಿಮ್ಪತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೮೦);

ತತೋ ವೇದೇಹಿಸಿ ಯಸ್ಸ ಸಕಾಪಿ ಬುದ್ಧಿ ನತ್ಥಿ, ಆಚರಿಯಸನ್ತಿಕೇ ವಿನಯಂ ನ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಸೋ ಅನ್ಧಮಹಿಂಸೋ ವಿಯ ವನೇ ಚರತೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಹ –

‘‘ನೋ ಚೇ ಅಸ್ಸ ಸಕಾ ಬುದ್ಧಿ, ವಿನಯೋ ವಾ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ;

ವನೇ ಅನ್ಧಮಹಿಂಸೋವ, ಚರೇಯ್ಯ ಬಹುಕೋ ಜನೋ.

ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪನಿಧೇಕಚ್ಚೇ, ಆಚೇರಮ್ಹಿ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾ;

ತಸ್ಮಾ ವಿನೀತವಿನಯಾ, ಚರನ್ತಿ ಸುಸಮಾಹಿತಾ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೮೧-೮೨);

ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ವೇದೇಹಿಸಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಮಯಾ ಕತನ್ತಿ ಗನ್ಧಾರಿಸಿಂ ಖಮಾಪೇಸಿ. ತೇ ಉಭೋಪಿ ತಪಂ ಚರಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಅಗಮಂಸು. ಏವಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇಪಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಹೋಸಿ.

ಉತ್ತಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖು ಯಸಪತ್ತೋತಿ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖು ಞತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾತಭಾವಂ ಪಾಕಟಭಾವಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ನು ಖೋ, ಸಯಞ್ಚ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ತೋ ನು ಖೋ ನೋತಿ. ತೇನ ಚಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾತಜ್ಝಾಪನ್ನಭಾವೇನ ಯಸಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಭಾವೇನ ಚ ಕಿಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಆದೀನವಾ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಉದಾಹು ನೋತಿ ಏವಂ ಸಮನ್ನೇಸನ್ತೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ತಾವ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವ ಭಿಕ್ಖು ನ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀಸು ಅಭಿಞ್ಞಾತಭಾವಂ ವಾ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಾವ ಏಕಚ್ಚೇ ಮಾನಾತಿಮಾನಾದಯೋ ಆದೀನವಾ ನ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಉಪಸನ್ತೂಪಸನ್ತೋ ವಿಯ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ವಿಯ ಸಕದಾಗಾಮೀ ವಿಯ ಚ ವಿಹರತಿ. ಅರಿಯೋ ನು ಖೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ನು ಖೋತಿಪಿ ಞಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ.

ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಯದಾ ಪನ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಭಿಕ್ಖು ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ವಾ, ತದಾ ತಿಣ್ಹೇನ ಸಿಙ್ಗೇನ ಗೋಗಣಂ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ದುಟ್ಠಗೋಣೋ ವಿಯ, ಮಿಗಸಙ್ಘಂ ಅಭಿಮದ್ದಮಾನೋ ದೀಪಿ ವಿಯ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅಗಾರವೋ ಅಸಭಾಗವುತ್ತಿ ಅಗ್ಗಪಾದೇನ ಭೂಮಿಂ ಫುಸನ್ತೋ ವಿಯ ಚರತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯಥಾ ಯಥಾ ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಯಸಸ್ಸೀ, ತಥಾ ತಥಾ ಫಲಭಾರಭರಿತೋ ವಿಯ ಸಾಲಿ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಓನಮತಿ, ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀಸು ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೇಸು ಅಕಿಞ್ಚನಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮಣಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಛಿನ್ನವಿಸಾಣಉಸಭೋ ವಿಯ, ಚಣ್ಡಾಲದಾರಕೋ ವಿಯ ಚ ಸೋರತೋ ನಿವಾತೋ ನೀಚಚಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚೇವ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಚ ಲೋಕಸ್ಸ, ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ. ಏವರೂಪಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನಾಸ್ಸ ಇಧೇಕಚ್ಚೇ ಆದೀನವಾ’’ತಿ ಆಹ.

ತಥಾಗತೋ ಪನ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಕಧಮ್ಮೇಸು ತಾದೀ, ಸೋ ಹಿ ಲಾಭೇಪಿ ತಾದೀ, ಅಲಾಭೇಪಿ ತಾದೀ, ಯಸೇಪಿ ತಾದೀ, ಅಯಸೇಪಿ ತಾದೀ, ಪಸಂಸಾಯಪಿ ತಾದೀ, ನಿನ್ದಾಯಪಿ ತಾದೀ, ಸುಖೇಪಿ ತಾದೀ, ದುಕ್ಖೇಪಿ ತಾದೀ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ನಾಸ್ಸ ಇಧೇಕಚ್ಚೇ ಆದೀನವಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ. ಅಭಯೂಪರತೋತಿ ಅಭಯೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪರತೋ, ಅಚ್ಚನ್ತೂಪರತೋ ಸತತೂಪರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ವಾ ಭಯೇನ ಉಪರತೋತಿಪಿ ಅಭಯೂಪರತೋ. ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ಭಯಾನಿ ಕಿಲೇಸಭಯಂ ವಟ್ಟಭಯಂ ದುಗ್ಗತಿಭಯಂ ಉಪವಾದಭಯನ್ತಿ. ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಚತೂಹಿಪಿ ಭಯೇಹಿ ಭಾಯತಿ. ಸೇಕ್ಖಾ ತೀಹಿ, ತೇಸಞ್ಹಿ ದುಗ್ಗತಿಭಯಂ ಪಹೀನಂ, ಇತಿ ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾ ಭಯೂಪರತಾ, ಖೀಣಾಸವೋ ಅಭಯೂಪರತೋ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಹಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ. ಕಿಂ ಪರವಾದಭಯಂ ನತ್ಥೀತಿ? ನತ್ಥಿ. ಪರಾನುದ್ದಯಂ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚ, ‘‘ಮಾದಿಸಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾ ಮಾ ನಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಉಪವಾದಂ ರಕ್ಖತಿ. ಮೂಲುಪ್ಪಲವಾಪಿವಿಹಾರವಾಸೀ ಯಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ.

ಥೇರೋ ಕಿರ ಮೂಲುಪ್ಪಲವಾಪಿಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲದ್ವಾರಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥಣ್ಡಿಲಪೀಠಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇಸುಂ. ಅಮಚ್ಚಧೀತಾಪಿ ತಂಯೇವ ಪೀಠಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರತೋಭಾಗೇ ನೀಚತರಂ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ಏಕೋ ನೇವಾಸಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಚ್ಛಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾವ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಥೇರೋ ಅಮಚ್ಚಧೀತರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಞ್ಚೇ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ವಿಹಾರೇವ ಉಪಸನ್ತೂಪಸನ್ತೋ ವಿಯ ವಿಹರತಿ, ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಪನ ಉಪಟ್ಠಾಯಿಕಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಞ್ಚೇ ನಿಸೀದತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಯಾ ದುದ್ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಥಾಸಞ್ಞೀವ ಹುತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಥೇರೋಪಿ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ನಿಸೀದಿ. ನೇವಾಸಿಕೋಪಿ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ತಂ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಾ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಸಞ್ಞತನೀಹಾರೇನ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗಘಟತೋ ಉಲುಙ್ಕೇನ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಾದೇ ಧೋವಿ. ಥೇರೋ, ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಅಸಞ್ಞತಚಾರಿಕೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಮಯಿ ಮನಂ ಪದೋಸೇತ್ವಾ ಅಪಾಯೂಪಗೋ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಕಣ್ಣಿಕಾಮಣ್ಡಲಸಮೀಪೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿ. ನೇವಾಸಿಕೋ ದುಟ್ಠಾಕಾರೇನ ಘಟಿಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠೋ ಥೇರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ, ‘‘ಹೇಟ್ಠಾಮಞ್ಚಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತತ್ಥಾಪಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಆರಭಿ. ಥೇರೋ ಉಕ್ಕಾಸಿ. ಇತರೋ ಉದ್ಧಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ದಿಸ್ವಾ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಪತಿರೂಪಂ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕ ಏವಂ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಯಿಕಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮಞ್ಚೇ ನಿಸೀದಿತು’’ನ್ತಿ. ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಏಕಮಞ್ಚೇ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪನ ದುದ್ದಿಟ್ಠಮೇತನ್ತಿ. ಏವಂ ಖೀಣಾಸವಾ ಪರಾನುದ್ದಯಾಯ ಉಪವಾದಂ ರಕ್ಖನ್ತಿ.

ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸಾತಿ ರಾಗಸ್ಸ ಖಯೇನೇವ. ವೀತರಾಗತ್ತಾ ಕಾಮೇ ನ ಪಟಿಸೇವತಿ, ನ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ವಾರೇತ್ವಾತಿ. ತಞ್ಚೇತಿ ಏವಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಞತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಠಿತನಿಸಿನ್ನಕಾಲಾದೀಸುಪಿ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಲಙ್ಕತಧಮ್ಮಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾಪಿ ಇತಿಪಿ ಸತ್ಥಾ ವೀತರಾಗೋ ವೀತದೋಸೋ ವೀತಮೋಹೋ ವನ್ತಕಿಲೇಸೋ ಪಹೀನಮಲೋ ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋತಿ ಏವಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇ ವಣ್ಣಂ ಕಥಯಮಾನಂ ತಂ ವೀಮಂಸಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪರೇ ಏವಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಆಕಾರಾತಿ ಕಾರಣಾನಿ. ಅನ್ವಯಾತಿ ಅನುಬುದ್ಧಿಯೋ. ಸಙ್ಘೇ ವಾ ವಿಹರನ್ತೋತಿ ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಗಣನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ವಿಹರನ್ತೋ. ಏಕೋ ವಾ ವಿಹರನ್ತೋತಿ ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತುನ್ತಿ, ತೇಮಾಸಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀಯಿತುನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನೇ ಚೇವ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕವನಸಣ್ಡೇ ಚ ಏಕಕೋ ವಿಹರನ್ತೋ. ಸುಗತಾತಿ ಸುಟ್ಠುಗತಾ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಕಾರಕಾ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಾ. ಏವರೂಪಾಪಿ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ಥಿ. ದುಗ್ಗತಾತಿ ದುಟ್ಠುಗತಾ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಕಾಯದಳ್ಹಿಬಹುಲಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾ. ಏವರೂಪಾಪಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಅತ್ಥಿ. ಗಣಮನುಸಾಸನ್ತೀತಿ ಗಣಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಾ ಗಣಾರಾಮಾ ಗಣಬಹುಲಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಗಣಂ ಪರಿಹರನ್ತಿ. ಏವರೂಪಾಪಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಅತ್ಥಿ. ತೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ಗಣತೋ ನಿಸ್ಸಟಾ ವಿಸಂಸಟ್ಠಾ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತವಿಹಾರಿನೋಪಿ ಅತ್ಥಿ.

ಆಮಿಸೇಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಆಮಿಸಗಿದ್ಧಾ ಆಮಿಸಚಕ್ಖುಕಾ ಚತುಪಚ್ಚಯಆಮಿಸತ್ಥಮೇವ ಆಹಿಣ್ಡಮಾನಾ ಆಮಿಸೇಸು ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನಕಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಅತ್ಥಿ. ಆಮಿಸೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಿವತ್ತಮಾನಸಾ ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತಚನ್ದಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಮಾನಾಪಿ ಅತ್ಥಿ. ನಾಯಮಾಯಸ್ಮಾ ತಂ ತೇನ ಅವಜಾನಾತೀತಿ ಅಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾ ತಾಯ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತಂ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಾವಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಕಾರಕೋ, ಅಯಂ ಗಣತೋ ನಿಸ್ಸಟೋ ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ. ಅಯಂ ಆಮಿಸೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಿವತ್ತಮಾನಸೋ ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋ ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯಾತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಗೇಹಸಿತವಸೇನ ಉಸ್ಸಾದನಾಪಿ ನತ್ಥಿ. ಅಯಂ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಕಾರಕೋ ಕಾಯದಳ್ಹಿಬಹುಲೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೋ, ಅಯಂ ಗಣಬನ್ಧನಬದ್ಧೋ, ಅಯಂ ಆಮಿಸಗಿದ್ಧೋ ಲೋಲೋ ಆಮಿಸಚಕ್ಖುಕೋತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಗೇಹಸಿತವಸೇನ ಅಪಸಾದನಾಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ? ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸತ್ತೇಸು ತಾದಿಭಾವೋ ಕಥಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ –

‘‘ವಧಕಸ್ಸ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ, ಚೋರಸ್ಸಙ್ಗುಲಿಮಾಲಿನೋ;

ಧನಪಾಲೇ ರಾಹುಲೇ ಚ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಮಕೋ ಮುನೀ’’ತಿ. (ಮಿ. ಪ. ೬.೬.೫);

೪೮೯. ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ವೀಮಂಸಕೇಸು. ಯೋ, ‘‘ಕೇ ಪನಾಯಸ್ಮತೋ ಆಕಾರಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ಆಗತೋ ಗಣ್ಠಿವೀಮಂಸಕೋ ಚ, ಯೋ ‘‘ಅಭಯೂಪರತೋ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಆಗತೋ ಮೂಲವೀಮಂಸಕೋ ಚ. ತೇಸು ಮೂಲವೀಮಂಸಕೇನ ತಥಾಗತೋವ ಉತ್ತರಿ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಸ್ಸೇವ ಕಥಾಯ ನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋ. ಪರೋ ಚ ನಾಮ ಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಕಥೇಯ್ಯ ಅಜಾನಿತ್ವಾಪಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಕಥಾ ಭೂತಾಪಿ ಹೋತಿ ಅಭೂತಾಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಸ್ಸೇವ ಕಥಾಯ ನಿಟ್ಠಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ತತೋ ಉತ್ತರಿ ತಥಾಗತೋವ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಬ್ಯಾಕರಮಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ಅವತ್ವಾ ಬ್ಯಾಕರಮಾನೋತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ. ಏತಂ ಪಥೋಹಮಸ್ಮಿ ಏತಂ ಗೋಚರೋತಿ ಏಸ ಮಯ್ಹಂ ಪಥೋ ಏಸ ಗೋಚರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏತಾಪಾಥೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಮಯ್ಹಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ಸ್ವಾಹಂ ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವೇನ ವೀಮಂಸಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಏತಾಪಾಥೋ, ಏವಂ ಆಪಾಥಂ ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನೋ ಚ ತೇನ ತಮ್ಮಯೋತಿ ತೇನಪಿ ಚಾಹಂ ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಸೀಲೇನ ನ ತಮ್ಮಯೋ, ನ ಸತಣ್ಹೋ, ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲತ್ತಾವ ನಿತ್ತಣ್ಹೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ದೀಪೇತಿ.

ಉತ್ತರುತ್ತರಿಂ ಪಣೀತಪಣೀತನ್ತಿ ಉತ್ತರುತ್ತರಿಂ ಚೇವ ಪಣೀತತರಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತಿ. ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗನ್ತಿ ಕಣ್ಹಂ ಚೇವ ಸುಕ್ಕಞ್ಚ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಸವಿಪಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ, ಕಣ್ಹಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಸುಕ್ಕನ್ತಿ ಸುಕ್ಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಕಣ್ಹನ್ತಿ ಏವಂ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಂ ದೇಸೇತಿ. ಕಣ್ಹಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಸಉಸ್ಸಾಹಂ ಸವಿಪಾಕಂ ದೇಸೇತಿ, ಸುಕ್ಕಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಸಉಸ್ಸಾಹಂ ಸವಿಪಾಕಂ ದೇಸೇತಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಇಧೇಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೇಸು ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ದೇಸಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಏಕಚ್ಚಂ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ತೇನ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೇನ ದೇಸನಾಧಮ್ಮೇ ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತಿ. ಸತ್ಥರಿ ಪಸೀದತೀತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮೇ ನಿಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಸತ್ಥರಿ ಪಸೀದತಿ. ತೇನ ಪನ ಭಗವತಾ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಕ್ಖಾತೋ, ಸೋಪಿ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ. ಯ್ವಾಸ್ಸ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ, ಸೋಪಿ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ವಙ್ಕಾದಿದೋಸರಹಿತಂ ಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಘೇಪಿ ಪಸೀದತಿ. ತಞ್ಚೇತಿ ತಂ ಏವಂ ಪಸನ್ನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ.

೪೯೦. ಇಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ಥುವೀಮಂಸನಕಾರಣೇಹಿ. ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಅಕ್ಖರಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಪದೇಹಿ. ಇಮೇಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಇಧ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಕ್ಖರೇಹಿ. ಸದ್ಧಾ ನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ಓಕಪ್ಪನಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಮೂಲಜಾತಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಸೇನ ಸಞ್ಜಾತಮೂಲಾ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಸದ್ಧಾಯ ಮೂಲಂ ನಾಮ. ಆಕಾರವತೀತಿ ಕಾರಣಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಕಾರಣಾ. ದಸ್ಸನಮೂಲಿಕಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಮೂಲಿಕಾ. ಸೋ ಹಿ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ದಳ್ಹಾತಿ ಥಿರಾ. ಅಸಂಹಾರಿಯಾತಿ ಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಸಮಣೇನ ವಾತಿ ಸಮಿತಪಾಪಸಮಣೇನ ವಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವಾತಿ ಬಾಹಿತಪಾಪಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವಾ. ದೇವೇನ ವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿದೇವೇನ ವಾ. ಮಾರೇನ ವಾತಿ ವಸವತ್ತಿಮಾರೇನ ವಾ, ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ವಸವತ್ತಿಮಾರೇನಾಪಿ ಸದ್ಧಾ ಅಸಂಹಾರಿಯಾ ಹೋತಿ ಸೂರಮ್ಬಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಯ.

ಸೋ ಕಿರ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಆಗತೋ. ಅಥ ಮಾರೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸಾಸನಂ ಪಹಿಣಿ. ಸೂರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ‘‘ಅಹಂ ಇದಾನೇವ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಆಗತೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸತ್ಥುಸಞ್ಞಾಯ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಮಾರೋ ಆಹ – ‘‘ಯಂ ತೇ ಮಯಾ, ಸೂರಮ್ಬಟ್ಠ, ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚಂ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಕಥಿತಂ, ತಂ ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾವ ಸಹಸಾ ಮಯಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ. ಸೂರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಯಂ ಬುದ್ಧಾ ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇಯ್ಯುಂ, ಅದ್ಧಾ ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ವಿಬಾಧನತ್ಥಂ ಮಾರೋ ಆಗತೋ’’ತಿ. ತತೋ ನಂ ತ್ವಂ ಮಾರೋತಿ ಆಹ. ಸೋ ಮುಸಾವಾದಂ ಕಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಆಮ ಮಾರೋಸ್ಮೀತಿ ಪಟಿಜಾನಿ. ಕಸ್ಮಾ ಆಗತೋಸೀತಿ ವುತ್ತೇ ತವ ಸದ್ಧಾಚಾಲನತ್ಥನ್ತಿ ಆಹ. ಕಣ್ಹ ಪಾಪಿಮ, ತ್ವಂ ತಾವ ಏಕಕೋ ತಿಟ್ಠ, ತಾದಿಸಾನಂ ಮಾರಾನಂ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಮಮ ಸದ್ಧಂ ಚಾಲೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಂ, ಮಗ್ಗೇನ ಆಗತಾ ಸದ್ಧಾ ನಾಮ ಸಿಲಾಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಸಿನೇರು ವಿಯ ಅಚಲಾ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿ. ಸೋ ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತತ್ಥೇವನ್ತರಧಾಯಿ. ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ. ಕೇನಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏತೇ ಸಮಣಾದಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಕೇನಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಧಮ್ಮಸಮನ್ನೇಸನಾತಿ ಸಭಾವಸಮನ್ನೇಸನಾ. ಧಮ್ಮತಾಸುಸಮನ್ನಿಟ್ಠೋತಿ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸುಸಮನ್ನಿಟ್ಠೋ, ಸಭಾವೇನೇವ ಸುಟ್ಠು ಸಮನ್ನೇಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ವೀಮಂಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೮. ಕೋಸಮ್ಬಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೪೯೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕೋಸಮ್ಬಿಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ತಸ್ಸ ಕಿರ ನಗರಸ್ಸ ಆರಾಮಪೋಕ್ಖರಣೀಆದೀಸು ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಕೋಸಮ್ಬರುಕ್ಖಾವ ಉಸ್ಸನ್ನಾ ಅಹೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ಕೋಸಮ್ಬೀತಿ ಸಙ್ಖಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಕುಸಮ್ಬಸ್ಸ ನಾಮ ಇಸಿನೋ ಅಸ್ಸಮತೋ ಅವಿದೂರೇ ಮಾಪಿತತ್ತಾತಿಪಿ ಏಕೇ. ಘೋಸಿತಾರಾಮೇತಿ ಘೋಸಿತಸೇಟ್ಠಿನಾ ಕಾರಿತೇ ಆರಾಮೇ.

ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಅದ್ದಿಲರಟ್ಠಂ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ತತೋ ಕೋತೂಹಲಕೋ ನಾಮ ದಲಿದ್ದೋ ಛಾತಕಭಯೇನ ಸಪುತ್ತದಾರೋ ಕೇದಾರಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಸುಭಿಕ್ಖಂ ರಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪುತ್ತಂ ವಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಮಾತಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತಾ. ತೇ ಏಕಂ ಗೋಪಾಲಕಗಾಮಕಂ ಪವಿಸಿಂಸು, ಗೋಪಾಲಕಾನಞ್ಚ ತದಾ ಪಹತಪಾಯಸೋ ಪಟಿಯತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪಾಯಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿಂಸು. ಅಥ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಪಹೂತಪಾಯಸಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಜಿರಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಸುನಖಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕುಕ್ಕುರೋ ಜಾತೋ. ಸೋ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಪಿಯೋ ಅಹೋಸಿ ಮನಾಪೋ, ಗೋಪಾಲಕೋ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋಪಿ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಕುಕ್ಕುರಸ್ಸ ಏಕಂ ಪಿಣ್ಡಂ ದೇತಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಸಿನೇಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಗೋಪಾಲಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ.

ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೇ ಅಸನ್ನಿಹಿತೇ ಭತ್ತವೇಲಾಯ ಸಯಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಲಾರೋಚನತ್ಥಂ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ಭುಸ್ಸತಿ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇಪಿ ಚಣ್ಡಮಿಗೇ ದಿಸ್ವಾ ಭುಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಲಾಪೇತಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಮುದುಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತತ್ರಸ್ಸ ಘೋಸಕದೇವಪುತ್ತೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ದೇವಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತಂ ಅಪುತ್ತಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಧನಂ ದತ್ವಾ ಪುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಅಥ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತೇ ಜಾತೇ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಾರಾಪೇತುಂ ಉಪಕ್ಕಮಿ. ಸೋ ಪುಞ್ಞವನ್ತತಾಯ ಸತ್ತಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಮರಣಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ಏಕಾಯ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಲದ್ಧಜೀವಿಕೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಪಿತುಅಚ್ಚಯೇನ ಸೇಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಘೋಸಿತಸೇಟ್ಠಿ ನಾಮ ಜಾತೋ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ ಕುಕ್ಕುಟಸೇಟ್ಠಿ ಪಾವಾರಿಕಸೇಟ್ಠೀತಿ ದ್ವೇ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಸನ್ತಿ. ಇಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಯೋ ಅಹೇಸುಂ.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ತೇಸಂ ಸಹಾಯಕಾನಂ ಸೇಟ್ಠೀನಂ ಕುಲೂಪಕಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಇಸಯೋ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ವಸಿಂಸು. ತೇ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಲೋಣಮ್ಬಿಲಸೇವನತ್ಥಾಯ ಮನುಸ್ಸಪಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಅಥೇಕಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ಗಿಮ್ಹಸಮಯೇ ಮನುಸ್ಸಪಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ನಿರುದಕಮಹಾಕನ್ತಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕನ್ತಾರಪರಿಯೋಸಾನೇ ಮಹನ್ತಂ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಯಾದಿಸೋ ಅಯಂ ರುಕ್ಖೋ, ಅದ್ಧಾ ಏತ್ಥ ಮಹೇಸಕ್ಖಾಯ ದೇವತಾಯ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸಾಧು ವತಸ್ಸ, ಸಚೇ ನೋ ಪಾನೀಯಂ ವಾ ಭೋಜನೀಯಂ ವಾ ದದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ದೇವತಾ ಇಸೀನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಇಮೇಸಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ವಿಟಪನ್ತರತೋ ನಙ್ಗಲಸೀಸಮತ್ತಂ ಉದಕಧಾರಂ ಪವತ್ತೇಸಿ. ಇಸಿಗಣೋ ರಜತಕ್ಖನ್ಧಸದಿಸಂ ಉದಕವಟ್ಟಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನೇಹಿ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ದೇವತಾಯ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಭೋಗಉದಕಂ ದಿನ್ನಂ, ಇದಂ ಪನ ಅಗಾಮಕಂ ಮಹಾಅರಞ್ಞಂ, ಸಾಧು ವತಸ್ಸ, ಸಚೇ ನೋ ಆಹಾರಮ್ಪಿ ದದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ದೇವತಾ ಇಸೀನಂ ಉಪಸಂಕಪ್ಪನವಸೇನ ದಿಬ್ಬಾನಿ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಾದೀನಿ ದತ್ವಾ ಸನ್ತಪ್ಪೇಸಿ. ಇಸಯೋ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ದೇವತಾಯ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಭೋಗಉದಕಮ್ಪಿ ಭೋಜನಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ದಿನ್ನಂ, ಸಾಧು ವತಸ್ಸ, ಸಚೇ ನೋ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ.

ದೇವತಾ ತೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಕಾಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ದೇವತೇ, ಮಹತೀ ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಧಿಗತಾಸೀ’’ತಿ? ಭನ್ತೇ, ನಾತಿಮಹನ್ತಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ. ಉಪಡ್ಢಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ದೇವತಾಯ ಸಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಲದ್ಧಾ.

ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಕಿರ ಗೇಹೇ ಅಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ ಕಮ್ಮಕಾರೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಹಿ ಗೇಹೇ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇಸು ಅನ್ತಮಸೋ ದಾಸಕಮ್ಮಕಾರೇ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೋ ಜನೋ ಉಪೋಸಥಿಕೋ ಹೋತಿ. ಏಕದಿವಸಂ ಅಯಂ ಕಮ್ಮಕಾರೋ ಏಕಕೋವ ಪಾತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಗತೋ. ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ನಿವಾಪಂ ಲಭನಮನುಸ್ಸೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಏತಸ್ಸೇವೇಕಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಂ ಗತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಅಸ್ಸ ಸಾಯಮಾಸತ್ಥಾಯ ನಿವಾಪಂ ಅದಾಸಿ. ಭತ್ತಕಾರಿಕಾ ದಾಸೀ ಏಕಸ್ಸೇವ ಭತ್ತಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಗತಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಕಮ್ಮಕಾರೋ ಆಹ – ‘‘ಅಞ್ಞೇಸು ದಿವಸೇಸು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಗೇಹಂ ಏಕಸದ್ದಂ ಅಹೋಸಿ, ಅಜ್ಜ ಅತಿವಿಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ? ತಸ್ಸ ಸಾ ಆಚಿಕ್ಖಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ಸಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಉಪೋಸಥಿಕಾ, ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ತುಯ್ಹೇವೇಕಸ್ಸ ನಿವಾಪಂ ಅದಾಸೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಅಮ್ಮಾತಿ? ಆಮ ಸಾಮೀತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಉಪೋಸಥಂ ಸಮಾದಿನ್ನಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿಂ ಪುಚ್ಛ ಅಮ್ಮಾತಿ? ತಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ಆಹ – ‘‘ಸಕಲಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತಿ, ಉಪಡ್ಢಕಮ್ಮಂ ಪನ ಹೋತಿ, ಉಪೋಸಥಿಕೋ ಹೋತೂ’’ತಿ. ಕಮ್ಮಕಾರೋ ಭತ್ತಂ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿ. ತಸ್ಸ ಆಹಾರಪರಿಕ್ಖೀಣಕಾಯಸ್ಸ ರತ್ತಿಂ ವಾತೋ ಕುಪ್ಪಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಉಪೋಸಥಕಮ್ಮನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಮಹಾವಟ್ಟನಿಅಟವಿಯಂ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖೇ ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಇಸೀನಂ ಆರೋಚೇಸಿ.

ಇಸಯೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಯಂ ಬುದ್ಧೋ, ಧಮ್ಮೋ, ಸಙ್ಘೋತಿ ಅಸುತಪುಬ್ಬಂ ಸಾವಿತಾ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನು ಖೋ ಲೋಕೇ ಬುದ್ಧೋತಿ? ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ. ಇದಾನಿ ಕುಹಿಂ ವಸತೀತಿ? ಸಾವತ್ಥಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೇತವನೇ, ಭನ್ತೇತಿ. ಇಸಯೋ ತಿಟ್ಠಥ ತಾವ ತುಮ್ಹೇ ಮಯಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕೋಸಮ್ಬಿನಗರಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿನೋ, ‘‘ಇಸಯೋ ಆಗತಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಸ್ವೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಇಸಿಗಣಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ಅದಂಸು. ಇಸಯೋ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾವ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ಆಪುಚ್ಛಿಂಸು. ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಏಕಮ್ಪಿ ಮಾಸಂ ದ್ವೇಪಿ ತಯೋಪಿ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಾಸೇ ವಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛಥ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಾರೇ ಹಿಯ್ಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಜ್ಜೇವ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ವದಥ, ಕಿಮಿದನ್ತಿ? ಆಮ ಗಹಪತಯೋ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ನ ಖೋ ಪನ ಸಕ್ಕಾ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ ವಿದಿತುಂ, ತೇನ ಮಯಂ ತುರಿತಾ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ. ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಮಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛಾಮ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಗಚ್ಛಥಾತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಅಗಾರಿಯಾ ನಾಮ ಮಹಾಜಟಾ, ತಿಟ್ಠಥ ತುಮ್ಹೇ, ಮಯಂ ಪುರೇತರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ದ್ವೇಪಿ ದಿವಸಾನಿ ಅವಸಿತ್ವಾ ತುರಿತಗಮನೇನೇವ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪತ್ವಾ ಜೇತವನವಿಹಾರೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಮೇವ ಅಗಮಂಸು. ಸತ್ಥು ಮಧುರಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇವ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.

ತೇಪಿ ತಯೋ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಚೇವ ಪಟ್ಟುನ್ನದುಕೂಲಾದೀನಿ ಚ ಆದಾಯ ಕೋಸಮ್ಬಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪತ್ವಾ ಜೇತವನಸಾಮನ್ತೇ ಖನ್ಧಾವಾರಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸಹಾಯಕಾನಂ ಮಧುರಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ತೇ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಮಹಾದಾನಂ ಅದಂಸು. ಪುನ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇತಿ ಏವಂ ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜನಪದಂ ಆಗಮನಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿಂಸು. ಭಗವಾ, ‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ ಖೋ ಗಹಪತಯೋ ತಥಾಗತಾ ಅಭಿರಮನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಏತ್ತಾವತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ ದಿನ್ನಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಗಹಪತಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಾ ನೋ ಭಗವತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತಿ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ಠಾನೇ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕೋಸಮ್ಬಿಂ ಪತ್ವಾ, ‘‘ಲೋಕೇ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಕಥಯಿಂಸು. ತಯೋಪಿ ಜನಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆರಾಮೇ ಮಹನ್ತಂ ಧನಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವತೋ ವಸನತ್ಥಾಯ ವಿಹಾರೇ ಕಾರಾಪಯಿಂಸು. ತತ್ಥ ಕುಕ್ಕುಟಸೇಟ್ಠಿನಾ ಕಾರಿತೋ ಕುಕ್ಕುಟಾರಾಮೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಪಾವಾರಿಕಸೇಟ್ಠಿನಾ ಅಮ್ಬವನೇ ಕಾರಿತೋ ಪಾವಾರಿಕಮ್ಬವನೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ಘೋಸಿತೇನ ಕಾರಿತೋ ಘೋಸಿತಾರಾಮೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಘೋಸಿತಸೇಟ್ಠಿನಾ ಕಾರಿತೇ ಆರಾಮೇ’’ತಿ.

ಭಣ್ಡನಜಾತಾತಿಆದೀಸು ಕಲಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಭಣ್ಡನಂ ನಾಮ, ತಂ ಜಾತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಭಣ್ಡನಜಾತಾ. ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದಿವಸೇನ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ ಕಲಹೋ ಜಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಲಹಜಾತಾ. ವಿರುದ್ಧಭೂತಂ ವಾದನ್ತಿ ವಿವಾದಂ, ತಂ ಆಪನ್ನಾತಿ ವಿವಾದಾಪನ್ನಾ. ಮುಖಸತ್ತೀಹೀತಿ ವಾಚಾಸತ್ತೀಹಿ. ವಿತುದನ್ತಾತಿ ವಿಜ್ಝನ್ತಾ. ತೇ ನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ ನ ಚ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಉಪೇನ್ತೀತಿ ತೇ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಕಾರಣಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಜಾನಾಪೇನ್ತಿ. ಸಚೇಪಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಆರಭನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ಜಾನಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಜ್ಝತ್ತಿಯಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ನಿಜ್ಝತ್ತೀತಿ ಸಞ್ಞತ್ತಿವೇವಚನಮೇವೇತಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಭಣ್ಡನಜಾತಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ? ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಕಾರಣೇನ.

ದ್ವೇ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸೇ ವಸನ್ತಿ ವಿನಯಧರೋ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಿಕೋ ಚ. ತೇಸು ಸುತ್ತನ್ತಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಏಕದಿವಸಂ ವಚ್ಚಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಆಚಮನಉದಕಾವಸೇಸಂ ಭಾಜನೇ ಠಪೇತ್ವಾವ ನಿಕ್ಖಮಿ. ವಿನಯಧರೋ ಪಚ್ಛಾ ಪವಿಟ್ಠೋ ತಂ ಉದಕಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಆವುಸೋ, ತಯಾ ಇದಂ ಉದಕಂ ಠಪಿತನ್ತಿ? ಆಮ, ಆವುಸೋತಿ. ತ್ವಮೇತ್ಥ ಆಪತ್ತಿಭಾವಂ ನ ಜಾನಾಸೀತಿ? ಆಮ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ. ಹೋತಿ, ಆವುಸೋ, ಏತ್ಥ ಆಪತ್ತೀತಿ. ಸಚೇ ಹೋತಿ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಸಚೇ ಪನ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಅಸತಿಯಾ ಕತಂ, ನತ್ಥಿ ತೇ ಆಪತ್ತೀತಿ. ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿದಿಟ್ಠಿ ಅಹೋಸಿ.

ವಿನಯಧರೋ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಿತಕಾನಂ, ‘‘ಅಯಂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸಿ. ತೇ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಆಪತ್ತಿಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸೋ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಯಂ ವಿನಯಧರೋ ಪುಬ್ಬೇ ‘ಅನಾಪತ್ತೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘ಆಪತ್ತೀ’ತಿ ವದತಿ, ಮುಸಾವಾದೀ ಏಸೋ’’ತಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮುಸಾವಾದೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಲಹಂ ವಡ್ಢಯಿಂಸು, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ, ‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಣ್ಡನಜಾತಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ತಞ್ಚ ಖೋ ನೇವ ಪಿಯಕಮ್ಯತಾಯ ನ ಭೇದಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ಥಕಾಮತಾಯ ಹಿತಕಾಮತಾಯ. ಸಾಮಗ್ಗಿಕಾರಕೋ ಕಿರೇಸ ಭಿಕ್ಖು, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಯಥಾ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿವಾದಂ ಆರದ್ಧಾ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಮಯಾ, ನಾಪಿ ಅಞ್ಞೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಕಾತುಂ, ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ಭಗವಾ ಸಯಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಏತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಖನ್ತಿಮೇತ್ತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಕಾಮತಾಯ ಹಿತಕಾಮತಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಅವೋಚ.

೪೯೨. ಛಯಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಾರಣೀಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಲಹಭಣ್ಡನವಸೇನ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಛ ಸಾರಣೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಗತಾತಿ ಏವಮಿದಂ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಸುತ್ತಂ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ಗತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಾರಣೀಯಾತಿ ಸರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಾ ಅದ್ಧಾನೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇಪಿ ನ ಪಮುಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ. ಯೋ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪೂರೇತಿ, ತಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಿಯಕರಣಾ. ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಗರುಕರಣಾ. ಸಙ್ಗಹಾಯಾತಿ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ. ಅವಿವಾದಾಯಾತಿ ಅವಿವಾದನತ್ಥಾಯ. ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾತಿ ಸಮಗ್ಗಭಾವತ್ಥಾಯ. ಏಕೀಭಾವಾಯಾತಿ ಏಕೀಭಾವತ್ಥಾಯ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಾಯ. ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಭವನ್ತಿ. ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ. ವಚೀಕಮ್ಮಮನೋಕಮ್ಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇಮಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಆಗತಾನಿ, ಗಿಹೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ. ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಹಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಧಮ್ಮಪೂರಣಂ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಗಿಹೀನಂ ಚೇತಿಯವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಬೋಧಿವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಸಙ್ಘನಿಮನ್ತನತ್ಥಾಯ ಗಮನಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಪತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಂ ಅನುಗಮನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಆಚಾರಪಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ತೇಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಗಿಹೀನಞ್ಚ, ‘‘ಚೇತಿಯವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛಾಮ, ಬೋಧಿವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛಾಮ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಪದೀಪಮಾಲಾಪುಪ್ಫಪೂಜಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮ, ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ದಸ್ಸಾಮ, ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ದಸ್ಸಾಮ, ಅಜ್ಜ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ದಸ್ಸಾಮ, ಸಙ್ಘಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಖಾದನೀಯಾದೀನಿ ಸಂವಿದಹಥ, ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇಥ, ಪಾನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಪೇಥ, ಸಙ್ಘಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಆನೇಥ, ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಛನ್ದಜಾತಾ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿಆದಿಕಥನಕಾಲೇ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಾದೀನಿ ಚ ಕತ್ವಾ ವಿವಿತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸುಖೀ ಹೋನ್ತು, ಅವೇರಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತನಂ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಗಿಹೀನಂ ‘‘ಅಯ್ಯಾ ಸುಖೀ ಹೋನ್ತು, ಅವೇರಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತನಂ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಆವಿ ಚೇವ ರಹೋ ಚಾತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಚ. ತತ್ಥ ನವಕಾನಂ ಚೀವರಕಮ್ಮಾದೀಸು ಸಹಾಯಭಾವೂಪಗಮನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಥೇರಾನಂ ಪನ ಪಾದಧೋವನವನ್ದನಬೀಜನದಾನಾದಿಭೇದಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಉಭಯೇಹಿಪಿ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ದಾರುಭಣ್ಡಾದೀನಂ ತೇಸು ಅವಮಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ವಿಯ ಪಟಿಸಾಮನಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ದೇವತ್ಥೇರೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋತಿ ಏವಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ವಚನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ವಿಹಾರೇ ಅಸನ್ತಂ ಪನ ಪರಿಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ಕುಹಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವತ್ಥೇರೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಕದಾ ನು ಖೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಮಮಾಯನವಚನಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧಾನಿ ಪನ ನಯನಾನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಸುಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಮುಖೇನ ಓಲೋಕನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ದೇವತ್ಥೇರೋ, ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಅರೋಗೋ ಹೋತು ಅಪ್ಪಾಬಾಧೋತಿ ಸಮನ್ನಾಹರಣಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮ.

ಲಾಭಾತಿ ಚೀವರಾದಯೋ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಾ. ಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ಕುಹನಾದಿಭೇದಂ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯವತ್ತೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಅನ್ತಮಸೋ ಪತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿಯಾ ಪತ್ತೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗತಂ ದ್ವತ್ತಿಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಾಮತ್ತಮ್ಪಿ. ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗೀತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವೇ ಪಟಿವಿಭತ್ತಾನಿ ನಾಮ ಆಮಿಸಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಪಟಿವಿಭತ್ತಞ್ಚ. ತತ್ಥ, ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ತಕಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನಂ ಆಮಿಸಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ನಾಮ. ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಅಸುಕಸ್ಸ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ನಾಮ. ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಅಕತ್ವಾ ಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗೀ ನಾಮ.

ಸೀಲವನ್ತೇಹಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಸಾಧಾರಣಭೋಗೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಭೋಗಿನೋ ಇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ, ಯಂ ಯಂ ಪಣೀತಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ತಂ ನೇವ ಲಾಭೇನ ಲಾಭಂ ಜಿಗೀಸನಾಮುಖೇನ ಗಿಹೀನಂ ದೇತಿ, ನ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ; ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋವ ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಣ್ಡಿಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಸನ್ತಕಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸತಿ. ಇದಂ ಪನ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಂ ಕೋ ಪೂರೇತಿ, ಕೋ ನ ಪೂರೇತೀತಿ? ದುಸ್ಸೀಲೋ ತಾವ ನ ಪೂರೇತಿ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಸೀಲವನ್ತಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ ಪನ ವತ್ತಂ ಅಖಣ್ಡೇನ್ತೋ ಪೂರೇತಿ.

ತತ್ರಿದಂ ವತ್ತಂ – ಯೋ ಹಿ ಓದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಾತು ವಾ ಪಿತು ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದೀನಂ ವಾ ದೇತಿ, ಸೋ ದಾತಬ್ಬಂ ದೇತಿ, ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಪನಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ, ಪಲಿಬೋಧಜಗ್ಗನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಮುತ್ತಪಲಿಬೋಧಸ್ಸೇವ ವಟ್ಟತಿ, ತೇನ ಪನ ಓದಿಸ್ಸಕಂ ದೇನ್ತೇನ ಗಿಲಾನಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಆಗನ್ತುಕಗಮಿಕಾನಞ್ಚೇವ ನವಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಂ. ಏತೇಸಂ ದತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಥೇರಾಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಅದತ್ವಾ ಯೋ ಯತ್ತಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸ ತತ್ತಕಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ಅವಸಿಟ್ಠೇ ಅಸತಿ ಪುನ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಾಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಂ ಯಂ ಪಣೀತಂ, ತಂ ತಂ ದತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಸೀಲವನ್ತೇಹೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಅದಾತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ.

ಅಯಂ ಪನ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಸುಪೂರೋ ಹೋತಿ, ನೋ ಅಸಿಕ್ಖಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ. ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯ ಹಿ ಪರಿಸಾಯ ಯೋ ಅಞ್ಞತೋ ಲಭತಿ, ಸೋ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಞ್ಞತೋ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ಪಮಾಣಯುತ್ತಮೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಅತಿರೇಕಂ. ಅಯಞ್ಚ ಪನ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಂ ಲದ್ಧಂ ದೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ದ್ವಾದಸಹಿ ವಸ್ಸೇಹಿ ಪೂರತಿ, ನ ತತೋ ಓರಂ. ಸಚೇ ಹಿ ದ್ವಾದಸಮೇಪಿ ವಸ್ಸೇ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪೂರಂ ಪತ್ತಂ ಆಸನಸಾಲಾಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಹಾಯಿತುಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಚ ಕಸ್ಸೇಸೋ ಪತ್ತೋತಿ? ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಆಹರಥ ನ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಚ ರಿತ್ತಪತ್ತಂ ಠಪೇತಿ. ಅಥ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ರಿತ್ತಪತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಅಸೇಸೇತ್ವಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಂಸೂ’’ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಪುನ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಪೂರೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ತಿತ್ಥಿಯಪರಿವಾಸಸದಿಸೋ ಹೇಸ. ಸಕಿಂ ಖಣ್ಡೇ ಜಾತೇ ಪುನ ಪೂರೇತಬ್ಬೋವ. ಯೋ ಪನ, ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ, ಸುಲದ್ಧಂ ವತ ಮೇ, ಯಸ್ಸ ಮೇ ಪತ್ತಗತಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾವ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಣ್ಣೋ ನಾಮ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಪೂರಿತಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ನೇವ ಇಸ್ಸಾ, ನ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ಸುಲಭಪಚ್ಚಯೋ; ಪತ್ತಗತಮಸ್ಸ ದೀಯಮಾನಮ್ಪಿ ನ ಖೀಯತಿ, ಭಾಜನೀಯಭಣ್ಡಟ್ಠಾನೇ ಅಗ್ಗಭಣ್ಡಂ ಲಭತಿ, ಭಯೇ ವಾ ಛಾತಕೇ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ದೇವತಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ.

ತತ್ರಿಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ – ಲೇಣಗಿರಿವಾಸೀ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಮಹಾಗಿರಿಗಾಮಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಸತಿ. ಪಞ್ಞಾಸ ಮಹಾಥೇರಾ ನಾಗದೀಪಂ ಚೇತಿಯವನ್ದನತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಗಿರಿಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಥೇರೋ ಪವಿಸನ್ತೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಲದ್ಧಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ವಿಚರಿಮ್ಹಾ, ಆವುಸೋತಿ. ಸೋ ಅಲದ್ಧಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಯಾವಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಗಚ್ಛಾಮಿ, ತಾವ ಇಧೇವ ಹೋಥಾ’’ತಿ. ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ಪಞ್ಞಾಸ ಜನಾ ಪತ್ತತೇಮನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಲಭಿಮ್ಹಾತಿ. ನೇವಾಸಿಕಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಲಭನ್ತಾಪಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಸಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ. ಥೇರಾ ಆಗಮಿಂಸು. ಥೇರೋ ಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ. ಧುರಗೇಹೇಯೇವ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಖೀರಭತ್ತಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಠಿತಾ ಥೇರಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಸೋ ತಂ ಆದಾಯ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಗಣ್ಹಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಮಾಹ. ಥೇರೋ, ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಏತ್ತಕೇಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಲದ್ಧಂ, ಅಯಂ ಸೀಘಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಸೇಸಾನಂ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಥೇರೋ ಓಲೋಕನಾಕಾರೇನೇವ ಞತ್ವಾ – ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಲದ್ಧಪಿಣ್ಡಪಾತೋ, ನಿಕ್ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾ ಗಣ್ಹಥ ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನಾಪಿ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿ.

ಅಥ ನಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಥೇರಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಕದಾ, ಆವುಸೋ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀ’’ತಿ? ನತ್ಥಿ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋತಿ. ಝಾನಲಾಭೀಸಿ, ಆವುಸೋತಿ? ಏತಮ್ಪಿ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ನತ್ಥೀತಿ. ನನು, ಆವುಸೋ, ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ? ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಪೂರಿತೋ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪೂರಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಚೇಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಂ ಹೋತಿ, ಪತ್ತಗತಂ ನ ಖೀಯತೀತಿ. ಸಾಧು ಸಾಧು, ಸಪ್ಪುರಿಸ, ಅನುಚ್ಛವಿಕಮಿದಂ ತುಯ್ಹನ್ತಿ. ಇದಂ ತಾವ ಪತ್ತಗತಂ ನ ಖೀಯತೀತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು.

ಅಯಮೇವ ಪನ ಥೇರೋ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತೇ ಗಿರಿಭಣ್ಡಮಹಾಪೂಜಾಯ ದಾನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಿಂ ವರಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ದ್ವೇ ಸಾಟಕಾ, ಭನ್ತೇತಿ. ಏತೇ ಮಯ್ಹಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ತಂ ಸುತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಏಕೋ ದಹರೋ ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ. ‘‘ದಹರಸ್ಸೇವಂ ಚಿತ್ತಂ, ಮಹಾಥೇರಾನಂ ಪನ ಸುಖುಮಸಾಟಕಾ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಮಹಾಥೇರಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಠಪೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಿತೇ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಠಪಿತಾಪಿ ತೇ ಸಾಟಕಾ ಹತ್ಥಂ ನಾರೋಹನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇವ ಆರೋಹನ್ತಿ. ದಹರಸ್ಸ ದಾನಕಾಲೇ ಪನ ಹತ್ಥಂ ಆರುಳ್ಹಾ. ಸೋ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಮಚ್ಚಸ್ಸ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದಹರಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸಙ್ಘಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಹರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ‘‘ಕದಾ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಅಸನ್ತಂ ಅವದನ್ತೋ, ‘‘ನತ್ಥಿ ಮಯ್ಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಆಹ. ನನು, ಭನ್ತೇ, ಪುಬ್ಬೇವ ಅವಚುತ್ಥಾತಿ? ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕೋ ಅಹಂ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪೂರಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಾಜನೀಯಭಣ್ಡಟ್ಠಾನೇ ಅಗ್ಗಭಣ್ಡಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ. ಸಾಧು ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಅನುಚ್ಛವಿಕಮಿದಂ ತುಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಇದಂ ಭಾಜನೀಯಭಣ್ಡಟ್ಠಾನೇ ಅಗ್ಗಭಣ್ಡಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣತಿಸ್ಸಭಯೇ ಪನ ಭಾತರಗಾಮವಾಸಿನೋ ನಾಗತ್ಥೇರಿಯಾ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಪಲಾಯಿಂಸು. ಥೇರೀ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ, ‘‘ಅತಿವಿಯ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸೋ ಗಾಮೋ, ಉಪಧಾರೇಥ ತಾವಾ’’ತಿ ದಹರಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಆಹ. ತಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಗತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಥೇರಿಯಾ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸಾ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಮಾ ತುಮ್ಹೇ ತೇಸಂ ಗತಭಾವಂ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಅತ್ತನೋ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇಸುಯೇವ ಯೋಗಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಅತ್ತದ್ವಾದಸಮಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ದ್ವಾದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಅಯ್ಯೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಮಾ ಗಚ್ಛಥ, ನಿಚ್ಚಂ ಇಧೇವ ಏಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರಿಯಾ ಪನ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ನಾಗತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಸೋ, ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಭಯಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಧ ಯಾಪೇತುಂ, ಪರತೀರಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅತ್ತದ್ವಾದಸಮೋವ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಥೇರಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭಾತರಗಾಮಂ ಆಗತೋ. ಥೇರೀ, ‘‘ಥೇರಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಕಿಂ ಅಯ್ಯಾತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಸಾ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಏಕದಿವಸಂ ವಿಹಾರೇಯೇವ ವಸಿತ್ವಾ ಸ್ವೇವ ಗಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರಾ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಂಸು.

ಥೇರೀ ಪುನದಿವಸೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ, ‘‘ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಧಮ್ಮಿಕೋ ತಾತಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಅಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾತಿ. ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೀತಿ. ಸಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಖಿಪಿ, ಪತ್ತೋ ಆಕಾಸೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ, ‘‘ಸತ್ತತಾಲಮತ್ತೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಭತ್ತಮೇವ, ಥೇರೀತಿ ವತ್ವಾ ಭಯಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ನ ಹೋತಿ, ಭಯೇ ವೂಪಸನ್ತೇ ಅರಿಯವಂಸಂ ಕಥಯಮಾನೋ, ‘ಭೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕ ಭಿಕ್ಖುನೀಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವೀತಿನಾಮಯಿತ್ಥಾ’ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುವದಿಯಮಾನೋ ಸನ್ಥಮ್ಭೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥ ಥೇರಿಯೋ’’ತಿ ಮಗ್ಗಂ ಆರುಹಿ.

ರುಕ್ಖದೇವತಾಪಿ, ‘‘ಸಚೇ ಥೇರೋ ಥೇರಿಯಾ ಹತ್ಥತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ನ ನಂ ನಿವತ್ತೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಚೇ ಪನ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ನಿವತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯಮಾನಾ ಠತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಗಮನಂ ದಿಸ್ವಾ ರುಕ್ಖಾ ಓರುಯ್ಹ ಪತ್ತಂ, ಭನ್ತೇ, ದೇಥಾತಿ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂಯೇವ ಆನೇತ್ವಾ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ದ್ವಾದಸ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ, ದ್ವಾದಸ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಉಪಟ್ಠಹಿ. ಇದಂ ದೇವತಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು, ತತ್ರ ಹಿ ಥೇರೀ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಿಕಾ ಅಹೋಸಿ.

ಅಖಣ್ಡಾನೀತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಸ ಸತ್ತಸು ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಆದಿಮ್ಹಿ ವಾ ಅನ್ತೇ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಭಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪರಿಯನ್ತೇ ಛಿನ್ನಸಾಟಕೋ ವಿಯ ಖಣ್ಡಂ ನಾಮ. ಯಸ್ಸ ಪನ ವೇಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಛಿದ್ದಸಾಟಕೋ ವಿಯ ಛಿದ್ದಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಭಿನ್ನಾನಿ, ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ವಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ವಾ ಉಟ್ಠಿತೇನ ವಿಸಭಾಗವಣ್ಣೇನ ಕಾಳರತ್ತಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರವಣ್ಣಾ ಗಾವೀ ವಿಯ ಸಬಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಭಿನ್ನಾನಿ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಿಸಭಾಗಬಿನ್ದುಚಿತ್ರಾ ಗಾವೀ ವಿಯ ಕಮ್ಮಾಸಂ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಿನ್ನಾನಿ, ತಸ್ಸ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ತಾನಿ ಪನೇತಾನಿ ತಣ್ಹಾದಾಸಬ್ಯತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ. ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪಸತ್ಥತ್ತಾ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಿ. ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ, ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ತ್ವಂ ಆಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ ಕೇನಚಿ ಪರಾಮಟ್ಠುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ. ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಸಂವತ್ತಯನ್ತೀತಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀತಿ ತೇಸು ತೇಸು ದಿಸಾಭಾಗೇಸು ವಿಹರನ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾನಭಾವೂಪಗತಸೀಲೋ ವಿಹರತಿ. ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ಸಮುದ್ದನ್ತರೇಪಿ ದೇವಲೋಕೇಪಿ ವಸನ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ಸೀಲೇನ ಸಮಾನಮೇವ ಹೋತಿ, ನತ್ಥಿ ಮಗ್ಗಸೀಲೇ ನಾನತ್ತಂ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ.

ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಅರಿಯಾತಿ ನಿದ್ದೋಸಾ. ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ. ತಕ್ಕರಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ತಥಾಕಾರೀ ಹೋತಿ. ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯತ್ಥಂ. ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋತಿ ಸಮಾನದಿಟ್ಠಿಭಾವಂ ಉಪಗತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಜೇಟ್ಠಕಂ. ಸಬ್ಬಗೋಪಾನಸಿಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಙ್ಗಾಹಿಕಂ. ಸಬ್ಬಗೋಪಾನಸೀನಂ ಸಙ್ಘಾಟಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಙ್ಘಾಟನಿಕಂ. ಸಙ್ಘಾಟನಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿದಂ ಕೂಟನ್ತಿ ಯಮೇತಂ ಕೂಟಾಗಾರಕಣ್ಣಿಕಾಸಙ್ಖಾತಂ ಕೂಟಂ ನಾಮ. ಪಞ್ಚಭೂಮಿಕಾದಿಪಾಸಾದಾ ಹಿ ಕೂಟಬದ್ಧಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಪತಿತೇ ಮತ್ತಿಕಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಪತನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಯಥಾ ಕೂಟಂ ಕೂಟಾಗಾರಸ್ಸ, ಏವಂ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾ ಅಯಂ ಅರಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿ, ಸಾ ಅಗ್ಗಾ ಚ ಸಙ್ಗಾಹಿಕಾ ಚ ಸಙ್ಘಾಟನಿಯಾ ಚಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

೪೯೩. ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಏತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾಯಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿ ಅರಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಕಥಂ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋವ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಸುಪ್ಪಣಿಹಿತಂ ಮೇ ಮಾನಸನ್ತಿ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತಂ. ಸಚ್ಚಾನಂ ಬೋಧಾಯಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಬೋಧತ್ಥಾಯ. ಅರಿಯನ್ತಿಆದೀಸು ತಂ ಞಾಣಂ ಯಸ್ಮಾ ಅರಿಯಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯೇಸಂ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತೇಸಂಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪನ ಅಭಾವತೋ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಪುಥುಜ್ಜನೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು.

೪೯೪. ಲಭಾಮಿ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಸಮಥನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ಸಮಥಂ ಲಭಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬುತಿಯಮ್ಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಥೋತಿ ಏಕಗ್ಗತಾ. ನಿಬ್ಬುತೀತಿ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೋ.

೪೯೫. ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಏವರೂಪಾಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿಯಾ.

೪೯೬. ಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ಸಭಾವೇನ. ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾತಿ ಸಭಾವೋ ಏಸ. ವುಟ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ದೇಸನಾಯ ವಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ದಿಸ್ಸತಿ. ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಹಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಗರುಕಾಪತ್ತೀಸು ಕುಟಿಕಾರಸದಿಸಂ, ಲಹುಕಾಪತ್ತೀಸು ಸಹಸೇಯ್ಯಾದಿಸದಿಸಂ ಅಚಿತ್ತಕಾಪತ್ತಿಂಯೇವ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಮ್ಪಿ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ, ನೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ, ಆಪನ್ನಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಥ ಖೋ ನಂ ಖಿಪ್ಪಮೇವಾತಿಆದಿಮಾಹ. ದಹರೋತಿ ತರುಣೋ. ಕುಮಾರೋತಿ ನ ಮಹಲ್ಲಕೋ. ಮನ್ದೋತಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಾದೀನಂ ಮನ್ದತಾಯ ಮನ್ದೋ. ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋತಿ ಅತಿದಹರತಾಯ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ವಾ ವಾಮೇನ ವಾ ಪಸ್ಸೇನ ಸಯಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಙ್ಗಾರಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪಸಾರಿತೇನ ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಪಾದೇನ ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾ. ಏವಂ ಫುಸನ್ತಾನಂ ಪನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ನ ಸೀಘಂ ಹತ್ಥೋ ಝಾಯತಿ, ತಥಾ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಹತ್ಥೇನ ಅಙ್ಗಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತಮಾನಾ ದೂರಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ದಹರಸ್ಸ ಪನ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಸುಖುಮಾಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಫುಟ್ಠಮತ್ತೇನೇವ ದಯ್ಹಮಾನೋ ಚಿರೀತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಪಟಿಸಂಹರತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ದಹರೋವ ದಸ್ಸಿತೋ. ಮಹಲ್ಲಕೋ ಚ ದಯ್ಹನ್ತೋಪಿ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ತಸ್ಮಾಪಿ ದಹರೋವ ದಸ್ಸಿತೋ. ದೇಸೇತೀತಿ ಆಪತ್ತಿಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಸಭಾಗಪುಗ್ಗಲೇ ಸತಿ ಏಕಂ ದಿವಸಂ ವಾ ರತ್ತಿಂ ವಾ ಅನಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ಚತುರಙ್ಗೇಪಿ ತಮೇ ಸಭಾಗಭಿಕ್ಖುನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದೇಸೇತಿಯೇವ.

೪೯೭. ಉಚ್ಚಾವಚಾನೀತಿ ಉಚ್ಚನೀಚಾನಿ. ಕಿಂ ಕರಣೀಯಾನೀತಿ ಕಿಂ ಕರೋಮೀತಿ ಏವಂ ವತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮಾನಿ. ತತ್ಥ ಉಚ್ಚಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಚೀವರಸ್ಸ ಕರಣಂ ರಜನಂ ಚೇತಿಯೇ ಸುಧಾಕಮ್ಮಂ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಚೇತಿಯಘರಬೋಧಿಘರೇಸು ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ. ಅವಚಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಪಾದಧೋವನಮಕ್ಖನಾದಿಖುದ್ದಕಕಮ್ಮಂ, ಅಥ ವಾ ಚೇತಿಯೇ ಸುಧಾಕಮ್ಮಾದಿ ಉಚ್ಚಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ತತ್ಥೇವ ಕಸಾವಪಚನಉದಕಾನಯನಕುಚ್ಛಕರಣ ನಿಯ್ಯಾಸಬನ್ಧನಾದಿ ಅವಚಕಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಭಾವಂ ಕತ್ತಬ್ಬತಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ. ತಿಬ್ಬಾಪೇಕ್ಖೋ ಹೋತೀತಿ ಬಹಲಪತ್ಥನೋ ಹೋತಿ. ಥಮ್ಬಞ್ಚ ಆಲುಮ್ಪತೀತಿ ತಿಣಞ್ಚ ಆಲುಮ್ಪಮಾನಾ ಖಾದತಿ. ವಚ್ಛಕಞ್ಚ ಅಪಚಿನಾತೀತಿ ವಚ್ಛಕಞ್ಚ ಅಪಲೋಕೇತಿ. ತರುಣವಚ್ಛಾ ಹಿ ಗಾವೀ ಅರಞ್ಞೇ ಏಕತೋ ಆಗತಂ ವಚ್ಛಕಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಪನ್ನಂ ಪಹಾಯ ದೂರಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ವಚ್ಛಕಸ್ಸ ಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಚರಮಾನಾ ತಿಣಂ ಆಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ ಗೀವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕನ್ತಂ ವಚ್ಛಕಮೇವ ಚ ವಿಲೋಕೇತಿ, ಏವಮೇವ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಕಿಂ ಕರಣೀಯಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ತನ್ನಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅಸಿಥಿಲಪೂರಕೋ ತಿಬ್ಬಚ್ಛನ್ದೋ ಬಹಲಪತ್ಥನೋ ಹುತ್ವಾವ ಕರೋತಿ.

ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಮಹಾಚೇತಿಯೇ ಕಿರ ಸುಧಾಕಮ್ಮೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಏಕೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಏಕೇನ ಹತ್ಥೇನ ಸುಧಾಭಾಜನಂ, ಏಕೇನ ಕುಚ್ಛಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಧಾಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಆರುಳ್ಹೋ. ಏಕೋ ಕಾಯದಳ್ಹಿಬಹುಲೋ ಭಿಕ್ಖು ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಪಪಞ್ಚೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಠಾನಾ ಅಞ್ಞಂ ಠಾನಂ ಗತೋ. ಸೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ತತ್ಥೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರೋ ಪುನ ಅಞ್ಞಂ ಠಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಕತಿಪಯಟ್ಠಾನೇ ಆಗತಂ, – ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸ ಮಹನ್ತಂ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಕಿಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ನ ಇತರೋ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ.

೪೯೮. ಬಲತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥಿಕಭಾವಂ ಕತ್ವಾ, ಅತ್ಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನಸಿಕತ್ವಾತಿ ಮನಸ್ಮಿಂ ಕರಿತ್ವಾ. ಸಬ್ಬಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಸಕಲಚಿತ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ. ಓಹಿತಸೋತೋತಿ ಠಪಿತಸೋತೋ. ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಹಿ ಪಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯಮಾನಾ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಮಾನಾ ವಾ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾ ವಾ ನ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅಮತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾ ವಿಯ ಅತಿತ್ತಾವ ಹೋನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ, ಅಥ ಅರುಣಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.

೫೦೦. ಧಮ್ಮತಾ ಸುಸಮನ್ನಿಟ್ಠಾ ಹೋತೀತಿ ಸಭಾವೋ ಸುಟ್ಠು ಸಮನ್ನೇಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಕರಣವಚನಂ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕತಞಾಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಸತ್ತಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಮಹಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಅಯಂ ತಾವ ಆಚರಿಯಾನಂ ಸಮಾನಕಥಾ. ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಬಹುಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಪನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ ನಾಮ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಏವಂ ಭಾವೇಯ್ಯ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಹಿ ವಚನತೋ ಸತ್ತಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕಿಲೇಸಾ ಪನ ಲಹು ಛಿಜ್ಜನ್ತಾ ಸತ್ತಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಛಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವದತಿ. ಸೋ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಅದ್ಧಾ ಅಞ್ಞಂ ಸುತ್ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ, ‘‘ಇದಮಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಞಾಣಂ ಅಧಿಗತಂ ಹೋತಿ, ಇದಮಸ್ಸ ದುತಿಯಂ ಞಾಣಂ…ಪೇ… ಇದಮಸ್ಸ ಸತ್ತಮಂ ಞಾಣಂ ಅಧಿಗತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಮೇವ ಆಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ. ತತೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಕಿಂ ಪನಿದಂ ಸುತ್ತಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ ನೀತತ್ಥನ್ತಿ. ತತೋ ವಕ್ಖತಿ – ‘‘ನೀತತ್ಥತ್ಥಂ, ಯಥಾಸುತ್ತಂ ತಥೇವ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಧಮ್ಮತಾ ಸುಸಮನ್ನಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ? ಅದ್ಧಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯತ್ಥೋತಿ ವಕ್ಖತಿ. ತತೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ‘‘ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀ ಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಫಲಸಮಙ್ಗೀ’’ತಿ. ಜಾನನ್ತೋ, ‘‘ಫಲಸಮಙ್ಗೀ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ತತೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, – ‘‘ಏವಂ ಸತ್ತಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಇಧ ಮಗ್ಗಂ ಅಭಾವೇತ್ವಾ ಮಣ್ಡೂಕೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಫಲಮೇವ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ. ಮಾ ಸುತ್ತಂ ಮೇ ಲದ್ಧನ್ತಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅವಚ. ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ ನಾಮ ಆಚರಿಯಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅತ್ಥರಸಂ ವಿದಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ‘‘ಇಮಾನಿ ಸತ್ತ ಞಾಣಾನಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನೇವ, ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಬಹುಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋಯೇವಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಸಚೇ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತು. ನೋ ಚೇ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಗಚ್ಛ ಪಾತೋವ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ಪಿವಾಹೀ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಕೋಸಮ್ಬಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೯. ಬ್ರಹ್ಮನಿಮನ್ತನಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೦೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮನಿಮನ್ತನಿಕಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ಲಾಮಕಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ. ಇದಂ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇದಂ ಸಹ ಕಾಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವದತಿ. ಧುವಾದೀನಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ. ತತ್ಥ ಧುವನ್ತಿ ಥಿರಂ. ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಸದಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಕೇವಲನ್ತಿ ಅಖಣ್ಡಂ ಸಕಲಂ. ಅಚವನಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಚವನಸಭಾವಂ. ಇದಞ್ಹಿ ನ ಜಾಯತೀತಿಆದೀಸು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕೋಚಿ ಜಾಯನಕೋ ವಾ ಜೀಯನಕೋ ವಾ ಮೀಯನಕೋ ವಾ ಚವನಕೋ ವಾ ಉಪಪಜ್ಜನಕೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಇತೋ ಚ ಪನಞ್ಞನ್ತಿ ಇತೋ ಸಹ ಕಾಯಕಾ ಬ್ರಹ್ಮಟ್ಠಾನಾ ಉತ್ತರಿ ಅಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಏವಮಸ್ಸ ಥಾಮಗತಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ. ಏವಂವಾದೀ ಪನ ಸೋ ಉಪರಿ ತಿಸ್ಸೋ ಝಾನಭೂಮಿಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ. ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಗತೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಞ್ಞಾಣೀ ಅನ್ಧೀಭೂತೋ. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಯೋ ನಾಮ.

೫೦೨. ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾತಿ ಮಾರೋ ಕಥಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸ? ಸೋ ಕಿರ ಅತ್ತನೋ ಭವನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಆವಜ್ಜೇತಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಕತರಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ವಾ ನಿಗಮೇ ವಾ ವಸತೀ’’ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಾಲೇ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ, ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸುಭಗವನೇ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಕತ್ಥ ನು ಖೋ ಗತೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯಾವ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಗಣಂ ಮಮ ವಿಸಯಾ ನಾತಿಕ್ಕಮೇತಿ, ತಾವ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಂ ವಿಛನ್ದಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಪದಾನುಪದಿಕೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಗಣಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಸೋ, ‘‘ಸತ್ಥಾರಾ ಬಕಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಪಸಾದಿತೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ’’ತಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಂ ಅನ್ವಾವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ. ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾನಂ ವಾ ಅನ್ವಾವಿಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಮೇತಮಾಸದೋತಿ ಮಾ ಏತಂ ಅಪಸಾದಯಿತ್ಥ. ಅಭಿಭೂತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಜೇಟ್ಠಕೋ. ಅನಭಿಭೂತೋತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅನಭಿಭೂತೋ. ಅಞ್ಞದತ್ಥೂತಿ ಏಕಂಸವಚನೇ ನಿಪಾತೋ. ದಸ್ಸನವಸೇನ ದಸೋ, ಸಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ವಸವತ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಜನಂ ವಸೇ ವತ್ತೇತಿ. ಇಸ್ಸರೋತಿ ಲೋಕೇ ಇಸ್ಸರೋ. ಕತ್ತಾ ನಿಮ್ಮಾತಾತಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಕತ್ತಾ ಚ ನಿಮ್ಮಾತಾ ಚ, ಪಥವೀಹಿಮವನ್ತಸಿನೇರುಚಕ್ಕವಾಳಮಹಾಸಮುದ್ದಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಚ ಇಮಿನಾ ನಿಮ್ಮಿತಾತಿ ದೀಪೇತಿ.

ಸೇಟ್ಠೋ ಸಜಿತಾತಿ ಅಯಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಉತ್ತಮೋ ಚ ಸಜಿತಾ ಚ. ‘‘ತ್ವಂ ಖತ್ತಿಯೋ ನಾಮ ಹೋಹಿ, ತ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಾಮ, ವೇಸ್ಸೋ ನಾಮ, ಸುದ್ದೋ ನಾಮ, ಗಹಟ್ಠೋ ನಾಮ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ, ಅನ್ತಮಸೋ ಓಟ್ಠೋ ಹೋಹಿ, ಗೋಣೋ ಹೋಹೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸಜ್ಜೇತಾ ಅಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಸೀ ಪಿತಾ ಭೂತಭಬ್ಯಾನನ್ತಿ ಅಯಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾಯ ವಸೀ, ಅಯಂ ಪಿತಾ ಭೂತಾನಞ್ಚ ಭಬ್ಯಾನಞ್ಚಾತಿ ವದತಿ. ತತ್ಥ ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜಾ ಸತ್ತಾ ಅನ್ತೋಅಣ್ಡಕೋಸೇ ಚೇವ ಅನ್ತೋವತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಚ ಭಬ್ಯಾ ನಾಮ, ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭೂತಾ. ಸಂಸೇದಜಾ ಪಠಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಭಬ್ಯಾ, ದುತಿಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭೂತಾ. ಓಪಪಾತಿಕಾ ಪಠಮಇರಿಯಾಪಥೇ ಭಬ್ಯಾ, ದುತಿಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭೂತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏತಸ್ಸ ಪುತ್ತಾತಿ ಸಞ್ಞಾಯ, ‘‘ಪಿತಾ ಭೂತಭಬ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಪಥವೀಗರಹಕಾತಿ ಯಥಾ ತ್ವಂ ಏತರಹಿ, ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಪಥವಿಂ ಗರಹಸಿ ಜಿಗುಚ್ಛಸಿ, ಏವಂ ತೇಪಿ ಪಥವೀಗರಹಕಾ ಅಹೇಸುಂ, ನ ಕೇವಲಂ ತ್ವಂಯೇವಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ಆಪಗರಹಕಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಹೀನೇ ಕಾಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಪಥವೀಪಸಂಸಕಾತಿ ಯಥಾ ತ್ವಂ ಗರಹಸಿ, ಏವಂ ಅಗರಹಿತ್ವಾ, ‘‘ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾ ಸಸ್ಸತಾ ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಾ ಅಭೇಜ್ಜಾ ಅಕ್ಖಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಥವೀಪಸಂಸಕಾ ಪಥವಿಯಾ ವಣ್ಣವಾದಿನೋ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ವದತಿ. ಪಥವಾಭಿನನ್ದಿನೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪಥವಿಯಾ ಅಭಿನನ್ದಿನೋ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಣೀತೇ ಕಾಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ತಂ ತಾಹನ್ತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತಂ ಅಹಂ. ಇಙ್ಘಾತಿ ಚೋದನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಉಪಾತಿವತ್ತಿತ್ಥೋತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ಥ. ‘‘ಉಪಾತಿವತ್ತಿತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ. ದಣ್ಡೇನ ಪಟಿಪ್ಪಣಾಮೇಯ್ಯಾತಿ ಚತುಹತ್ಥೇನ ಮುಗ್ಗರದಣ್ಡೇನ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಪಲಾಪೇಯ್ಯ. ನರಕಪಪಾತೇತಿ ಸತಪೋರಿಸೇ ಮಹಾಸೋಬ್ಭೇ. ವಿರಾಧೇಯ್ಯಾತಿ ಹತ್ಥೇನ ಗಹಣಯುತ್ತೇ ವಾ ಪಾದೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಯುತ್ತೇ ವಾ ಠಾನೇ ಗಹಣಪತಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ. ನನು ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಪಸ್ಸಸೀತಿ ಭಿಕ್ಖು ನನು ತ್ವಂ ಇಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಂ ಓಭಾಸಮಾನಂ ವಿರೋಚಮಾನಂ ಜೋತಯಮಾನಂ ಪಸ್ಸಸೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಓವಾದೇ ಠಿತಾನಂ ಇದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇತಿ ಖೋ ಮಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಂ ಉಪನೇಸೀತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ನನು ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಪಸ್ಸಸಿ ಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಂ ಯಸೇನ ಚ ಸಿರಿಯಾ ಚ ಓಭಾಸಮಾನಂ ವಿರೋಚಮಾನಂ ಜೋತಯಮಾನಂ, ಯದಿ ತ್ವಮ್ಪಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಚನಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಯದೇವ ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವದತಿ, ತಂ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಏವಮೇವಂ ಯಸೇನ ಚ ಸಿರಿಯಾ ಚ ವಿರೋಚೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಂ ಉಪನೇಸಿ ಉಪಸಂಹರಿ. ಮಾ ತ್ವಂ ಮಞ್ಞಿತ್ಥೋತಿ ಮಾ ತ್ವಂ ಮಞ್ಞಿ. ಮಾರೋ ತ್ವಮಸಿ ಪಾಪಿಮಾತಿ ಪಾಪಿಮ ತ್ವಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಮಾರಣತೋ ಮಾರೋ ನಾಮ, ಪಾಪಕಂ ಲಾಮಕಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅಯಸಂ ಕರಣತೋ ಪಾಪಿಮಾ ನಾಮಾತಿ ಜಾನಾಮಿ.

೫೦೩. ಕಸಿಣಂ ಆಯುನ್ತಿ ಸಕಲಂ ಆಯುಂ. ತೇ ಖೋ ಏವಂ ಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ತೇ ಏವಂ ಮಹನ್ತೇನ ತಪೋಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ತ್ವಂ ಪನ ಪುರಿಮದಿವಸೇ ಜಾತೋ, ಕಿಂ ಜಾನಿಸ್ಸಸಿ, ಯಸ್ಸ ತೇ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಮುಖೇ ಖೀರಗನ್ಧೋ ವಾಯತೀತಿ ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ವದತಿ. ಪಥವಿಂ ಅಜ್ಝೋಸಿಸ್ಸಸೀತಿ ಪಥವಿಂ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀಹಿ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಸಿ. ಓಪಸಾಯಿಕೋ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸಸೀತಿ ಮಯ್ಹಂ ಸಮೀಪಸಯೋ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನುಗಚ್ಛಿಸ್ಸಸಿ, ಠಿತಂ ಉಪತಿಟ್ಠಿಸ್ಸಸಿ, ನಿಸಿನ್ನಂ ಉಪನಿಸೀದಿಸ್ಸಸಿ, ನಿಪನ್ನಂ ಉಪನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವತ್ಥುಸಾಯಿಕೋತಿ ಮಮ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಯನಕೋ. ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯೋ ಬಾಹಿತೇಯ್ಯೋತಿ ಮಯಾ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಯಂ ಇಚ್ಛಾಮಿ, ತಂ ಕತ್ತಬ್ಬೋ, ಬಾಹಿತ್ವಾ ಚ ಪನ ಜಜ್ಝರಿಕಾಗುಮ್ಬತೋಪಿ ನೀಚತರೋ ಲಕುಣ್ಡಟಕತರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇಮಿನಾ ಏಸ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಲಾಪೇತಿ ವಾ ಅಪಸಾದೇತಿ ವಾ. ಉಪಲಾಪೇತಿ ನಾಮ ಸಚೇ ಖೋ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಪಥವಿಂ ಅಜ್ಝೋಸಿಸ್ಸಸಿ, ಓಪಸಾಯಿಕೋ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಮಯಿ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ, ತಿಟ್ಠನ್ತೇ ಠಸ್ಸಸಿ, ನಿಸಿನ್ನೇ ನಿಸೀದಿಸ್ಸಸಿ, ನಿಪನ್ನೇ ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಂ ತಂ ಸೇಸಜನಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಿಕಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ತಾವ ಉಪಲಾಪೇತಿ ನಾಮ. ಸೇಸಪದೇಹಿ ಪನ ಅಪಸಾದೇತಿ ನಾಮ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಚೇ ತ್ವಂ ಪಥವಿಂ ಅಜ್ಝೋಸಿಸ್ಸಸಿ, ವತ್ಥುಸಾಯಿಕೋ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಮಮ ಗಮನಾದೀನಿ ಆಗಮೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ ವಾ ಠಸ್ಸಸಿ ವಾ ನಿಸೀದಿಸ್ಸಸಿ ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ ವಾ, ಮಮ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಆರಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಂ ಪನ ತಂ ಯಥಾಕಾಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಬಾಹಿತ್ವಾ ಚ ಜಜ್ಝರಿಕಾಗುಮ್ಬತೋಪಿ ಲಕುಣ್ಡಕತರನ್ತಿ ಏವಂ ಅಪಸಾದೇತಿ ನಾಮ. ಅಯಂ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಾನನಿಸ್ಸಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಅಪಸಾದನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಆಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಪಿಚ ತೇ ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಇದಾನಿ ಭಗವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಾನನಿಸ್ಸಿತೋ ‘ಅಹಂ ಜಾನಾಮೀ’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಅತ್ತನೋ ಯಸೇನ ಸಮ್ಮತ್ತೋ ಸರೀರಂ ಫುಸಿತುಮ್ಪಿ ಸಮತ್ಥಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಥೋಕಂ ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ತತ್ಥ ಗತಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾಮೀತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾಮಿ. ಜುತಿಞ್ಚಾತಿ ಆನುಭಾವಞ್ಚ ಪಜಾನಾಮಿ. ಏವಂ ಮಹೇಸಕ್ಖೋತಿ ಏವಂ ಮಹಾಯಸೋ ಮಹಾಪರಿವಾರೋ.

ಯಾವತಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿಹರನ್ತೀತಿ ಯತ್ತಕೇ ಠಾನೇ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ದಿಸಾ ಭನ್ತಿ ವಿರೋಚನಾತಿ ದಿಸಾಸು ವಿರೋಚಮಾನಾ ಓಭಾಸನ್ತಿ, ದಿಸಾ ವಾ ತೇಹಿ ವಿರೋಚಮಾನಾ ಓಭಾಸನ್ತಿ. ತಾವ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೋತಿ ತತ್ತಕೇನ ಪಮಾಣೇನ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೋ, ಇಮಿನಾ ಚಕ್ಕವಾಳೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ತೇ ವತ್ತತೇ ವಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ತುಯ್ಹಂ ವಸೋ ವತ್ತತಿ. ಪರೋಪರಞ್ಚ ಜಾನಾಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಪರೋಪರೇ ಉಚ್ಚನೀಚೇ ಹೀನಪ್ಪಣೀತೇ ಸತ್ತೇ ಜಾನಾಸಿ. ಅಥೋ ರಾಗವಿರಾಗಿನನ್ತಿ ನ ಕೇವಲಂ, ‘‘ಅಯಂ ಇದ್ಧೋ ಅಯಂ ಪಕತಿಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿ ಪರೋಪರಂ, ‘‘ಅಯಂ ಪನ ಸರಾಗೋ ಅಯಂ ವೀತರಾಗೋ’’ತಿ ಏವಂ ರಾಗವಿರಾಗಿನಮ್ಪಿ ಜನಂ ಜಾನಾಸಿ. ಇತ್ಥಂಭಾವಞ್ಞಥಾಭಾವನ್ತಿ ಇತ್ಥಂಭಾವೋತಿ ಇದಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ. ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋತಿ ಇತೋ ಸೇಸಂ ಏಕೂನಸಹಸ್ಸಂ. ಸತ್ತಾನಂ ಆಗತಿಂ ಗತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಆಗತಿಂ, ಚುತಿವಸೇನ ಗತಿಂ ಚ ಜಾನಾಸಿ. ತುಯ್ಹಂ ಪನ ಅತಿಮಹನ್ತೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಸಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ಸಹಸ್ಸಿಬ್ರಹ್ಮಾ ನಾಮ ತ್ವಂ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನ ತಯಾ ಉತ್ತರಿ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ತಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಚತುಸಹಸ್ಸಾನಂ ಪಞ್ಚಸಹಸ್ಸಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ಚತುಹತ್ಥಾಯ ಪಿಲೋತಿಕಾಯ ಪಟಪ್ಪಮಾಣಂ ಕಾತುಂ ವಾಯಮನ್ತೋ ವಿಯ ಮಹನ್ತೋಸ್ಮೀತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕರೋಸೀತಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

೫೦೪. ಇಧೂಪಪನ್ನೋತಿ ಇಧ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಉಪಪನ್ನೋ. ತೇನ ತಂ ತ್ವಂ ನ ಜಾನಾಸೀತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತಂ ಕಾಯಂ ತ್ವಂ ನ ಜಾನಾಸಿ. ನೇವ ತೇ ಸಮಸಮೋತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾಪಿ ತಯಾ ಸಮಸಮೋ ನ ಹೋಮಿ. ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅಞ್ಞಾಯ. ಕುತೋ ನೀಚೇಯ್ಯನ್ತಿ ತಯಾ ನೀಚತರಭಾವೋ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಕುತೋ.

ಹೇಟ್ಠೂಪಪತ್ತಿಕೋ ಕಿರೇಸ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ವೇಹಪ್ಫಲಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತಿಕಂ ಆಯುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಹೇಟ್ಟೂಪಪತ್ತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಪಣೀತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಸುಭಕಿಣ್ಹಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಚತುಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಂ ಆಯುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತತ್ಥ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಆಭಸ್ಸರೇಸು ಅಟ್ಠಕಪ್ಪಂ ಆಯುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಕಪ್ಪಾಯುಕೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸೋ ಪಠಮಕಾಲೇ ಅತ್ತನಾ ಕತಕಮ್ಮಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಕಾಲೇ ಪನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಉಭಯಂ ಪಮುಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತೇನ ನಂ ಭಗವಾ, ‘‘ತೇನ ತಂ ತ್ವಂ ನ ಜಾನಾಸಿ…ಪೇ… ಕುತೋ ನೀಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ.

ಅಥ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಮಯ್ಹಂ ಆಯುಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮಞ್ಚ ಜಾನಾತಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸತ್ಥಾ ಕಥೇಸಿ.

ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರೇಸ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಝಾನರತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇತಿ. ತದಾ ಚ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸತ್ಥವಾಹಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ಮರುಕನ್ತಾರಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಮರುಕನ್ತಾರೇ ಪನ ದಿವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗನ್ತುಂ, ರತ್ತಿಂ ಗಮನಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ಪುರಿಮಸಕಟಸ್ಸ ಅಗ್ಗಯುಗೇ ಯುತ್ತಬಲಿಬದ್ದಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಆಗತಮಗ್ಗಾಭಿಮುಖಾವ ಅಹೇಸುಂ. ಇತರಸಕಟಾನಿ ತಥೇವ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ನಿವತ್ತಿತಭಾವಂ ಜಾನಿಂಸು. ತೇಸಞ್ಚ ತದಾ ಕನ್ತಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮನದಿವಸೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಬ್ಬಂ ದಾರುದಕಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣಂ, ತಸ್ಮಾ, ‘‘ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಗೋಣೇ ಚಕ್ಕೇಸು ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಕಟಪಚ್ಛಾಯಾಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿಂಸು. ತಾಪಸೋಪಿ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಪಣ್ಣಸಾಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಗಙ್ಗಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಅದ್ದಸ ಗಙ್ಗಂ ಮಹತಾ ಉದಕೋಘೇನ ವುಯ್ಹಮಾನಂ ಪವತ್ತಿತಮಣಿಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಂ. ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಮಧುರೋದಕಸ್ಸ ಅಲಾಭೇನ ಕಿಲಿಸ್ಸಮಾನಾ ಸತ್ತಾ’’ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ಮರುಕನ್ತಾರೇ ತಂ ಸತ್ಥಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಮಾ ನಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ, ‘‘ಇತೋ ಮಹಾ ಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮರುಕನ್ತಾರೇ ಸತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸಹಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಮಾತಿಕಾರುಳ್ಹಂ ವಿಯ ಉದಕಂ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಉದಕಸದ್ದೇನ ವುಟ್ಠಾಯ ಉದಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಹತ್ಥತುಟ್ಠಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪಿವಿತ್ವಾ ಗೋಣೇಪಿ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

‘‘ಯಂ ತ್ವಂ ಅಪಾಯೇಸಿ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸೇ,

ಪಿಪಾಸಿತೇ ಘಮ್ಮನಿ ಸಮ್ಪರೇತೇ;

ತಂ ತೇ ಪುರಾಣಂ ವತಸೀಲವತ್ತಂ,

ಸುತ್ತಪ್ಪಬುದ್ಧೋವ ಅನುಸ್ಸರಾಮೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೧) –

ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ.

ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತಾಪಸೋ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಕಂ ಗಾಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಚೋರಾ ತಂ ಗಾಮಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಸಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾವಿಯೋ ಚ ಕರಮರೇ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಗಾವೋಪಿ ಸುನಖಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಮಹಾವಿರವಂ ವಿರವನ್ತಿ. ತಾಪಸೋ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ, ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಮಯಿ ಪಸ್ಸನ್ತೇ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಮಾ ನಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತೇನ ಚೋರಾನಂ ಪಟಿಪಥೇ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಸೇನಂ ಮಾಪೇಸಿ ಕಮ್ಮಸಜ್ಜಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಂ. ಚೋರಾ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ರಾಜಾ’’ತಿ ತೇ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ವಿಲೋಪಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ತಾಪಸೋ ‘‘ಯಂ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ, ತಂ ತಸ್ಸೇವ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ, ತಂ ತಥೇವ ಅಹೋಸಿ. ಮಹಾಜನೋ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸತ್ಥಾ ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

‘‘ಯಂ ಏಣಿಕೂಲಸ್ಮಿಂ ಜನಂ ಗಹೀತಂ,

ಅಮೋಚಯೀ ಗಯ್ಹಕ ನೀಯಮಾನಂ;

ತಂ ತೇ ಪುರಾಣಂ ವತಸೀಲವತ್ತಂ,

ಸುತ್ತಪ್ಪಬುದ್ಧೋವ ಅನುಸ್ಸರಾಮೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೨) –

ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಏಣಿಕೂಲಸ್ಮಿನ್ತಿ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ.

ಪುನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಉಪರಿಗಙ್ಗಾವಾಸಿಕಂ ಕುಲಂ ಹೇಟ್ಠಾಗಙ್ಗಾವಾಸಿಕೇನ ಕುಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವಂ ಕತ್ವಾ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಬಹುಂ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಞ್ಚೇವ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ಚ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾಸೋತೇನ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಖಾದಮಾನಾ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ ನಚ್ಚನ್ತಾ ಗಾಯನ್ತಾ ದೇವವಿಮಾನೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ವಿಯ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಾ ಅಹೇಸುಂ. ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಕೋ ನಾಗೋ ದಿಸ್ವಾ ಕುಪಿತೋ, ‘‘ಇಮೇ ಮಯಿ ಸಞ್ಞಮ್ಪಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಇದಾನಿ ನೇ ಸಮುದ್ದಮೇವ ಪಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಉದಕಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಫಣಂ ಕತ್ವಾ ಸುಸ್ಸೂಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಮಹಾಜನೋ ದಿಸ್ವಾ ಭೀತೋ ವಿಸ್ಸರಮಕಾಸಿ. ತಾಪಸೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಇಮೇ ಗಾಯನ್ತಾ ನಚ್ಚನ್ತಾ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ಭಯರವಂ ರವಿಂಸು, ಕಿಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ನಾಗರಾಜಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಯಿ ಪಸ್ಸನ್ತೇ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಮಾ ನಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಸುಪಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ನಾಗರಾಜಸ್ಸ ದಸ್ಸೇಸಿ. ನಾಗರಾಜಾ ಭೀತೋ ಫಣಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪವಿಟ್ಠೋ. ಮಹಾಜನೋ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸತ್ಥಾ ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

‘‘ಗಙ್ಗಾಯ ಸೋತಸ್ಮಿಂ ಗಹೀತನಾವಂ,

ಲುದ್ದೇನ ನಾಗೇನ ಮನುಸ್ಸಕಪ್ಪಾ;

ಅಮೋಚಯಿತ್ಥ ಬಲಸಾ ಪಸಯ್ಹ,

ತಂ ತೇ ಪುರಾಣಂ ವತಸೀಲವತ್ತಂ;

ಸುತ್ತಪ್ಪಬುದ್ಧೋವ ಅನುಸ್ಸರಾಮೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೩) –

ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ.

ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಏಸ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕೇಸವೋ ನಾಮ ತಾಪಸೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಪ್ಪೋ ನಾಮ ಮಾಣವೋ ಕೇಸವಸ್ಸ ಬದ್ಧಚರೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಕಿಂಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವೀ ಮನಾಪಚಾರೀ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ಥಚರೋ ಅಹೋಸಿ. ಕೇಸವೋ ತಂ ವಿನಾ ವತ್ತಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

‘‘ಕಪ್ಪೋ ಚ ತೇ ಬದ್ಧಚರೋ ಅಹೋಸಿ,

ಸಮ್ಬುದ್ಧಿಮನ್ತಂ ವತಿನಂ ಅಮಞ್ಞಿ;

ತಂ ತೇ ಪುರಾಣಂ ವತಸೀಲವತ್ತಂ,

ಸುತ್ತಪ್ಪಬುದ್ಧೋವ ಅನುಸ್ಸರಾಮೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೪) –

ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ.

ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ನಾನತ್ತಭಾವೇಸು ಕತಕಮ್ಮಂ ಸತ್ಥಾ ಪಕಾಸೇಸಿ. ಸತ್ಥರಿ ಕಥೇನ್ತೇಯೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ, ದೀಪಸಹಸ್ಸೇ ಉಜ್ಜಲಿತೇ ರೂಪಾನಿ ವಿಯ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಾನಿಸ್ಸ ಪಾಕಟಾನಿ ಅಹೇಸುಂ. ಸೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –

‘‘ಅದ್ಧಾ ಪಜಾನಾಸಿ ಮಮೇತಮಾಯುಂ,

ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಜಾನಾಸಿ ತಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧೋ;

ತಥಾ ಹಿ ತಾಯಂ ಜಲಿತಾನುಭಾವೋ,

ಓಭಾಸಯಂ ತಿಟ್ಠತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೭.೭೫);

ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಉತ್ತರಿ ಅಸಮಸಮತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಪಥವಿಂ ಖೋ ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಥವಿಯಾ ಪಥವತ್ತೇನ ಅನನುಭೂತನ್ತಿ ಪಥವಿಯಾ ಪಥವಿಸಭಾವೇನ ಅನನುಭೂತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಪಥವಿಸಭಾವೇನ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ನಾಮ. ತದಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ. ಪಥವಿಂ ನಾಪಹೋಸಿನ್ತಿ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಾನಗಾಹೇಹಿ ನ ಗಣ್ಹಿಂ. ಆಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಮೂಲಪರಿಯಾಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸಚೇ ಖೋ ತೇ, ಮಾರಿಸ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ತೇನಾತಿ ಇದಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ವಾದಿತಾಯ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಅಕ್ಖರಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖರೇ ದೋಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಹ. ಸತ್ಥಾ ಪನ ಸಕ್ಕಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಾಯ. ತ್ವಂ ‘‘ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದಸಿ, ‘‘ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ತೇನ ಅನನುಭೂತ’’ನ್ತಿ ವದಸಿ, ಯದಿ ಸಬ್ಬಂ ಅನನುಭೂತಂ ನತ್ಥಿ, ಅಥಸ್ಸ ಅನನುಭೂತಂ ಅತ್ಥಿ. ಮಾ ಹೇವ ತೇ ರಿತ್ತಕಮೇವ ಅಹೋಸಿ ತುಚ್ಛಕಮೇವ ಅಹೋಸೀತಿ ತುಯ್ಹಂ ವಚನಂ ರಿತ್ತಕಂ ಮಾ ಹೋತು, ತುಚ್ಛಕಂ ಮಾ ಹೋತೂತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಮುಸಾವಾದೇನ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸತ್ಥಾ ಪನ ಏತಸ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸತಗುಣೇನ ಸಹಸ್ಸಗುಣೇನ ಸತಸಹಸ್ಸಗುಣೇನ ವಾದೀತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ವಕ್ಖಾಮಿ, ಅನನುಭೂತಞ್ಚ ವಕ್ಖಾಮಿ, ಸುಣಾಹಿ ಮೇತಿ ತಸ್ಸ ವಾದಮದ್ದನತ್ಥಂ ಕಾರಣಂ ಆಹರನ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಂ. ಅನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಅನುಪಗಮನತೋ ಅನಿದಸ್ಸನಂ ನಾಮ, ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವುತ್ತಂ. ಅನನ್ತನ್ತಿ ತಯಿದಂ ಉಪ್ಪಾದವಯಅನ್ತರಹಿತತ್ತಾ ಅನನ್ತಂ ನಾಮ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ –

‘‘ಅನ್ತವನ್ತಾನಿ ಭೂತಾನಿ, ಅಸಮ್ಭೂತಂ ಅನನ್ತಕಂ;

ಭೂತೇ ಅನ್ತಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಭೂತೇ ಅನ್ತಾ ಪಕಾಸಿತಾ’’ತಿ.

ಸಬ್ಬತೋಪಭನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಭಾಸಮ್ಪನ್ನಂ. ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಪಭತರೋ ವಾ ಜೋತಿವನ್ತತರೋ ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧತರೋ ವಾ ಪಣ್ಡರತರೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಸಬ್ಬತೋ ವಾ ತಥಾ ಪಭೂತಮೇವ, ನ ಕತ್ಥಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬತೋಪಭಂ. ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾದೀಸು ಹಿ ಅಸುಕದಿಸಾಯ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನತ್ಥೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಪಭನ್ತಿ ತಿತ್ಥಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಸಬ್ಬತೋ ಪಭಮಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬತೋಪಭಂ. ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಕಿರ ಯಥಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಯತೋ ಯತೋ ಓತರಿತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ತದೇವ ತಿತ್ಥಂ, ಅತಿತ್ಥಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಏವಮೇವಂ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಯೇನ ಯೇನ ಮುಖೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಓತರಿತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ತದೇವ ತಿತ್ಥಂ. ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅತಿತ್ಥಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬತೋಪಭನ್ತಿ. ತಂ ಪಥವಿಯಾ ಪಥವತ್ತೇನಾತಿ ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಥವಿಯಾ ಪಥವೀಸಭಾವೇನ ತತೋ ಪರೇಸಂ ಆಪಾದೀನಂ ಆಪಾದಿಸಭಾವೇನ ಚ ಅನನುಭೂತಂ. ಇತಿ ಯಂ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ವಿಸಯಭೂತಂ ಸಬ್ಬತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಜಾತಂ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ತೇನ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿದಸ್ಸನಂ ಅನನ್ತಂ ಸಬ್ಬತೋಪತಂ ಅನನುಭೂತನ್ತಿ ವಾದಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ.

ತತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಗಹಿತಗಹಿತಂ ಸತ್ಥಾರಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪಿತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಲಳಿತಕಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಹನ್ದ ಚರಹಿ ತೇ, ಮಾರಿಸ, ಅನ್ತರಧಾಯಾಮೀತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಅನ್ತರಧಾಯಾಮೀತಿ ಅದಿಸ್ಸಮಾನಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋಮೀತಿ ಆಹ. ಸಚೇ ವಿಸಹಸೀತಿ ಯದಿ ಸಕ್ಕೋಸಿ ಮಯ್ಹಂ ಅನ್ತರಧಾಯಿತುಂ, ಅನ್ತರಧಾಯಸಿ, ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋಹೀತಿ. ನೇವಸ್ಸು ಮೇ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅನ್ತರಧಾಯಿತುನ್ತಿ ಮಯ್ಹಂ ಅನ್ತರಧಾಯಿತುಂ ನೇವ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಕಿಂ ಪನೇಸ ಕಾತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ? ಮೂಲಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಬ್ರಹ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಮೂಲಪಟಿಸನ್ಧಿಕಅತ್ತಭಾವೋ ಸುಖುಮೋ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅನಾಪಾಥೋ, ಅಭಿಸಙ್ಖತಕಾಯೇನೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ. ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಮೂಲಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗನ್ತುಂ ನ ಅದಾಸಿ. ಮೂಲಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ವಾ ಅಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಯೇನ ತಮೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅನ್ತರಧಾಪೇತ್ವಾ ಅದಿಸ್ಸಮಾನಕೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸತ್ಥಾ ತಂ ತಮಂ ವಿನೋದೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತರಧಾಯಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ. ಸೋ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಿಮಾನೇ ನಿಲೀಯತಿ, ಕಪ್ಪರುಕ್ಖೇ ನಿಲೀಯತಿ, ಉಕ್ಕುಟಿಕೋ ನಿಸೀದತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಗಣೋ ಕೇಳಿಮಕಾಸಿ – ‘‘ಏಸ ಖೋ ಬಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಮಾನೇ ನಿಲೀಯತಿ, ಕಪ್ಪರುಕ್ಖೇ ನಿಲೀಯತಿ, ಉಕ್ಕುಟಿಕೋ ನಿಸೀದತಿ, ಬ್ರಹ್ಮೇ ತ್ವಂ ಅನ್ತರಹಿತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ ನಾಮಾತಿ. ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಗಣೇನ ಉಪ್ಪಣ್ಡಿತೋ ಮಙ್ಕು ಅಹೋಸಿ.

ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತೇನ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ, ‘‘ಹನ್ದ ಚರಹಿ ತೇ, ಮಾರಿಸ, ಅನ್ತರಧಾಯಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ತಂ ಅನ್ತರಧಾಯಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಹಂ ಏತದವೋಚಂ. ಇಮಂ ಗಾಥಮಭಾಸಿನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಗಾಥಮಭಾಸೀತಿ? ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ವಾ ನತ್ಥಿಭಾವೋ ವಾ ಕಥಂ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಗಣಸ್ಸ ವಚನೋಕಾಸೋ ಮಾ ಹೋತೂತಿ ಅನ್ತರಹಿತೋವ ಗಾಥಮಭಾಸಿ.

ತತ್ಥ ಭವೇವಾಹಂ ಭಯಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಅಹಂ ಭವೇ ಭಯಂ ದಿಸ್ವಾಯೇವ. ಭವಞ್ಚ ವಿಭವೇಸಿನನ್ತಿ ಇಮಞ್ಚ ಕಾಮಭವಾದಿತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸತ್ತಭವಂ ವಿಭವೇಸಿನಂ ವಿಭವಂ ಗವೇಸಮಾನಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಮ್ಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವೇಯೇವ ದಿಸ್ವಾ. ಭವಂ ನಾಭಿವದಿನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಭವಂ ನ ಅಭಿವದಿಂ, ನ ಗವೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನನ್ದಿಞ್ಚ ನ ಉಪಾದಿಯಿನ್ತಿ ಭವತಣ್ಹಂ ನ ಉಪಗಞ್ಛಿಂ, ನ ಅಗ್ಗಹೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಬ್ಭಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ದಸಮತ್ತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಗ್ಗಫಲಾಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು.

ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತಾತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಜಾತಾ ಅಬ್ಭುತಜಾತಾ ತುಟ್ಠಿಜಾತಾ ಚ ಅಹೇಸುಂ. ಸಮೂಲಂ ಭವಂ ಉದಬ್ಬಹೀತಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಅತ್ತನೋ ತಾಯ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಬಹೂನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಮೂಲಕಂ ಭವಂ ಉದಬ್ಬಹಿ, ಉದ್ಧರಿ ಉಪ್ಪಾಟೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೫೦೫. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಮಯೇ ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ಕೋಧಾಭಿಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಮಯಿ ವಿಚರನ್ತೇಯೇವ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದಸಮತ್ತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಮ ವಸಂ ಅತಿವತ್ತಿತಾನೀ’’ತಿ ಕೋಧಾಭಿಭೂತತಾಯ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಚೇ ತ್ವಂ ಏವಂ ಅನುಬುದ್ಧೋತಿ ಸಚೇ ತ್ವಂ ಏವಂ ಅತ್ತನಾವ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅನುಬುದ್ಧೋ. ಮಾ ಸಾವಕೇ ಉಪನೇಸೀತಿ ಗಿಹಿಸಾವಕೇ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸಾವಕೇ ವಾ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಮಾ ಉಪನಯಸಿ. ಹೀನೇ ಕಾಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಪಣೀತೇ ಕಾಯೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ಇದಂ ಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ? ಬಾಹಿರಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ತಾಪಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಹಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಏಕಚರಾ ಹುತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ. ಅನಕ್ಖಾತಂ ಕುಸಲಞ್ಹಿ ಮಾರಿಸಾತಿ ಪರೇಸಂ ಅನಕ್ಖಾತಂ ಅನೋವದನಂ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಅಕಥನಂ ಕುಸಲಂ ಏತಂ ಸೇಯ್ಯೋ. ಮಾ ಪರಂ ಓವದಾಹೀತಿ ಕಾಲೇನ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ, ಕಾಲೇನ ದೇವಲೋಕಂ, ಕಾಲೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ, ಕಾಲೇನ ನಾಗಲೋಕಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ಮಾ ವಿಚರಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಝಾನಮಗ್ಗಫಲಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇಹೀತಿ. ಅನಾಲಪನತಾಯಾತಿ ಅನುಲ್ಲಪನತಾಯ. ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಚ ಅಭಿನಿಮನ್ತನತಾಯಾತಿ ಬಕಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಚ ಇದಞ್ಹಿ, ಮಾರಿಸ, ನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಹ ಕಾಯಕೇನ ಬ್ರಹ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ನಿಮನ್ತನವಚನೇನ. ತಸ್ಮಾತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ. ಇಮಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮನಿಮನ್ತನಿಕಂತ್ವೇವ ಅಧಿವಚನಂ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಜಾತಾ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಬ್ರಹ್ಮನಿಮನ್ತನಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧೦. ಮಾರತಜ್ಜನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೦೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಾರತಜ್ಜನೀಯಸುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕೋಟ್ಠಮನುಪವಿಟ್ಠೋತಿ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ, ಪಕ್ಕಾಸಯಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ. ಗರುಗರೋ ವಿಯಾತಿ ಗರುಕಗರುಕೋ ವಿಯ ಥದ್ಧೋ ಪಾಸಾಣಪುಞ್ಜಸದಿಸೋ. ಮಾಸಾಚಿತಂ ಮಞ್ಞೇತಿ ಮಾಸಭತ್ತಂ ಭುತ್ತಸ್ಸ ಕುಚ್ಛಿ ವಿಯ ಮಾಸಪೂರಿತಪಸಿಬ್ಬಕೋ ವಿಯ ತಿನ್ತಮಾಸೋ ವಿಯ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಸಚೇ ಆಹಾರದೋಸೇನ ಏಸ ಗರುಭಾವೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮಿತುಂ ನ ಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಚಙ್ಕಮಾ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಕತಿಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಾಕಾಸೀತಿ, ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜಮಾನೋ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಉಪಾಯೇನ ಮನಸಿ ಅಕಾಸಿ. ಸಚೇ ಪನ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ, ‘‘ಯಂ ಹಿಯ್ಯೋ ವಾ ಪರೇ ವಾ ಪರಸುವೇ ವಾ ಪರಿಭುತ್ತಂ ಅವಿಪಕ್ಕಮತ್ಥಿ, ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ ವಿಸಭಾಗದೋಸೋ, ಸಬ್ಬಂ ಜೀರತು ಫಾಸುಕಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಹತ್ಥೇನ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪರಾಮಸಿಸ್ಸ, ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾ ವಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಅಗಮಿಸ್ಸ. ಥೇರೋ ಪನ ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಅಕಾಸಿ. ಮಾ ತಥಾಗತಂ ವಿಹೇಸೇಸೀತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಪುತ್ತೇಸು ವಿಹೇಸಿತೇಸು ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಿಹೇಸಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ವಿಹೇಸಿತೇಸು ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ವಿಹೇಸಿತಾವ, ಜನಪದೇ ವಿಹೇಸಿತೇ ರಾಜಾ ವಿಹೇಸಿತೋವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತಸಾವಕೇ ವಿಹೇಸಿತೇ ತಥಾಗತೋ ವಿಹೇಸಿತೋವ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಮಾ ತಥಾಗತಂ ವಿಹೇಸೇಸೀ’’ತಿ.

ಪಚ್ಚಗ್ಗಳೇ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಪತಿಅಗ್ಗಳೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಅಗ್ಗಳಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕವಾಟಂ, ಮುಖೇನ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಕವಾಟಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೫೦೭. ಭೂತಪುಬ್ಬಾಹಂ ಪಾಪಿಮಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಇದಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ? ಥೇರೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಆಕಾಸಟ್ಠಕದೇವತಾನಂ ತಾವ ಮನುಸ್ಸಗನ್ಧೋ ಯೋಜನಸತೇ ಠಿತಾನಂ ಆಬಾಧಂ ಕರೋತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘ಯೋಜನಸತಂ ಖೋ ರಾಜಞ್ಞ ಮನುಸ್ಸಗನ್ಧೋ ದೇವೇ ಉಬ್ಬಾಧತೀ’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೪೧೫). ಅಯಂ ಪನ ಮಾರೋ ನಾಗರಿಕೋ ಪರಿಚೋಕ್ಖೋ ಮಹೇಸಕ್ಖೋ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪನ್ನೋ ದೇವರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಮಮ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋ ಪಕ್ಕಾಸಯೋಕಾಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತಿವಿಯ ಪದುಟ್ಠೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಜೇಗುಚ್ಛಂ ಪಟಿಕೂಲಂ ಓಕಾಸಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಕಿಮಞ್ಞಂ ಅಕರಣೀಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ಅಞ್ಞಂ ಲಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ಮಮ ಞಾತಿಕೋತಿ ಪನ ವುತ್ತೇ ಮುದುಭಾವಂ ಅನಾಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಹನ್ದಸ್ಸ ಞಾತಿಕೋಟಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮುದುಕೇನೇವ ನಂ ಉಪಾಯೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಇಮಂ ದೇಸನಮಾರಭಿ.

ಸೋ ಮೇ ತ್ವಂ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಹೋಸೀತಿ ಸೋ ತ್ವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಮಯ್ಹಂ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಹೋಸಿ. ಇದಂ ಪವೇಣಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ದೇವಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಮಾರಸ್ಸ ಪಿತು ವಂಸೋ ಪಿತಾಮಹಸ್ಸ ವಂಸೋ ರಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಪುಞ್ಞವಸೇನ ದೇವಲೋಕೇ ದೇವರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಚವತಿ. ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಅತ್ತನಾ ಕತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಧಿಪತಿ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಇತಿ ಅಯಂ ಮಾರೋಪಿ ತದಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಪುನ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಪತಿಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಿಧುರೋತಿ ವಿಗತಧುರೋ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನಾತಿ ಅಪ್ಪದುಕ್ಖೇನ. ಪಸುಪಾಲಕಾತಿ ಅಜೇಳಕಪಾಲಕಾ. ಪಥಾವಿನೋತಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನಾ. ಕಾಯೇ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚಿತಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ. ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಸರೀರಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಚಿತಕಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಚಿತಕೋ ಪದೀಪಸಿಖಾ ವಿಯ ಪಜ್ಜಲಿ, ಥೇರಸ್ಸ ಉದಕಲೇಣಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಚೀವರಾನಿ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಗತಧೂಮೇ ಕಿಂಸುಕವಣ್ಣೇ ಅಙ್ಗಾರೇ ಮದ್ದಮಾನೋ ಚೀವರಾನಿ ವಿಧುನಿತ್ವಾ. ಸರೀರೇ ಪನಸ್ಸ ಉಸುಮಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಹೋಸಿ, ಚೀವರೇಸು ಅಂಸುಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಜ್ಝಾಯಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಫಲಂ ನಾಮೇತಂ.

೫೦೮. ಅಕ್ಕೋಸಥಾತಿ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸಥ. ಪರಿಭಾಸಥಾತಿ ವಾಚಾಯ ಪರಿಭಾಸಥ. ರೋಸೇಥಾತಿ ಘಟ್ಟೇಥ. ವಿಹೇಸೇಥಾತಿ ದುಕ್ಖಾಪೇಥ. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ವಾಚಾಯ ಘಟ್ಟನಸ್ಸೇವ ಅಧಿವಚನಂ. ಯಥಾ ತಂ ದೂಸೀ ಮಾರೋತಿ ಯಥಾ ಏತೇಸಂ ದೂಸೀ ಮಾರೋ. ಲಭೇಥ ಓತಾರನ್ತಿ ಲಭೇಥ ಛಿದ್ದಂ, ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಲಭೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮುಣ್ಡಕಾತಿಆದೀಸು ಮುಣ್ಡೇ ಮುಣ್ಡಾತಿ ಸಮಣೇ ಚ ಸಮಣಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ಇಮೇ ಪನ ಹೀಳೇನ್ತಾ ಮುಣ್ಡಕಾ ಸಮಣಕಾತಿ ಆಹಂಸು. ಇಬ್ಭಾತಿ ಗಹಪತಿಕಾ. ಕಿಣ್ಹಾತಿ ಕಣ್ಹಾ, ಕಾಳಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬನ್ಧುಪಾದಾಪಚ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಬನ್ಧೂತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಞ್ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪಿತಾಮಹೋತಿ ವೋಹರನ್ತಿ. ಪಾದಾನಂ ಅಪಚ್ಚಾ ಪಾದಾಪಚ್ಚಾ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದತೋ ಜಾತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇಸಂ ಕಿರ ಅಯಂ ಲದ್ಧಿ – ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಮುಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ, ಖತ್ತಿಯಾ ಉರತೋ, ವೇಸ್ಸಾ ನಾಭಿತೋ, ಸುದ್ದಾ ಜಾಣುತೋ, ಸಮಣಾ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದತೋ’’ತಿ.

ಝಾಯಿನೋಸ್ಮಾ ಝಾಯಿನೋಸ್ಮಾತಿ ಝಾಯಿನೋ ಮಯಂ ಝಾಯಿನೋ ಮಯನ್ತಿ. ಮಧುರಕಜಾತಾತಿ ಆಲಸಿಯಜಾತಾ. ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತಿ. ಪಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿಆದೀನಿ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ವಡ್ಢಿತಾನಿ. ಮೂಸಿಕಂ ಮಗ್ಗಯಮಾನೋತಿ ಸಾಯಂ ಗೋಚರತ್ಥಾಯ ಸುಸಿರರುಕ್ಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಯ ಮೂಸಿಕಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ. ಸೋ ಕಿರ ಉಪಸನ್ತೂಪಸನ್ತೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲೋವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಮ್ಪತ್ತಕಾಲೇ ಮೂಸಿಕಂ ಸಹಸಾ ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕೋತ್ಥೂತಿ ಸಿಙ್ಗಾಲೋ, ಸೋಣೋತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಸನ್ಧಿಸಮಲಸಙ್ಕಟಿರೇತಿ ಸನ್ಧಿಮ್ಹಿ ಚ ಸಮಲೇ ಚ ಸಙ್ಕಟಿರೇ ಚ. ತತ್ಥ ಸನ್ಧಿ ನಾಮ ಘರಸನ್ಧಿ. ಸಮಲೋ ನಾಮ ಗೂಥನಿದ್ಧಮನಪನಾಳಿ. ಸಙ್ಕಟಿರಂ ನಾಮ ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನಂ. ವಹಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಕನ್ತಾರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಛಿನ್ನವಹೋ. ಸನ್ಧಿಸಮಲಸಙ್ಕಟಿರೇತಿ ಸನ್ಧಿಮ್ಹಿ ವಾ ಸಮಲೇ ವಾ ಸಙ್ಕಟಿರೇ ವಾ. ಸೋಪಿ ಹಿ ಬದ್ಧಗತ್ತೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲೋ ಝಾಯತಿ.

ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸಚೇ ಮಾರೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸರೀರೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಏವಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಕುಸಲಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಮಾರಸ್ಸೇವ ಭವೇಯ್ಯ. ಸರೀರೇ ಪನ ಅನಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುಂ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತದಾ ಕಿರ ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಖಿಪ್ಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಚ್ಛೇ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೇ ವಿಯ, ಜಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಚ್ಛೇ ಗಣ್ಹನ್ತೇ ವಿಯ, ಲೇಪಯಟ್ಠಿಂ ಓಡ್ಡೇತ್ವಾ ಸಕುಣೇ ಬನ್ಧನ್ತೇ ವಿಯ, ಸುನಖೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ಮಿಗವಂ ಚರನ್ತೇ ವಿಯ, ಮಾತುಗಾಮೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಪಾನಭೂಮಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ವಿಯ, ನಚ್ಚನ್ತೇ ವಿಯ, ಗಾಯನ್ತೇ ವಿಯ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನೇಸು ವಿಸಭಾಗಮನುಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನೇ ವಿಯ, ಠಿತೇ ವಿಯ ಚ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಅರಞ್ಞಗತಾಪಿ ವನಗತಾಪಿ ವಿಹಾರಗತಾಪಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾರಮ್ಮಣಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕಥೇನ್ತಿ – ‘‘ಸಮಣಾ ಏವರೂಪಂ ಅಸ್ಸಮಣಕಂ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ದಿನ್ನೇ ಕುತೋ ಕುಸಲಂ, ಮಾ ಏತೇಸಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದತ್ಥಾ’’ತಿ. ಏವಂ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ ಸೀಲವನ್ತೇ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಾ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವಿತ್ವಾ ಅಪಾಯಪೂರಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

೫೦೯. ಅನ್ವಾವಿಟ್ಠಾತಿ ಆವಟ್ಟಿತಾ. ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರಿಂಸೂತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರಿಂಸು. ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು.

೫೧೦. ಆಗತಿಂ ವಾ ಗತಿಂ ವಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗಮನಟ್ಠಾನಂ ವಾ, ಚುತಿವಸೇನ ಗಮನಟ್ಠಾನಂ ವಾ ನ ಜಾನಾಮಿ. ಸಿಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ. ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಇಧಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಕರಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಪಸಾದಕರಂ. ಸೋ ಕಿರ ತದಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ದಸ್ಸನಟ್ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ವಿಯ, ಠಿತೇ ವಿಯ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನೇ ವಿಯ, ಆಕಾಸೇ ಸೂಚಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೇ ವಿಯ, ಪೋತ್ಥಕಂ ವಾಚೇನ್ತೇ ವಿಯ, ಆಕಾಸೇ ಚೀವರಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಕಾಯಂ ಉತುಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತೇ ವಿಯ, ನವಪಬ್ಬಜಿತೇ ಆಕಾಸೇನ ಚರನ್ತೇ ವಿಯ, ತರುಣಸಾಮಣೇರೇ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಓಚಿನನ್ತೇ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಅರಞ್ಞಗತಾಪಿ ವನಗತಾಪಿ ವಿಹಾರಗತಾಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕಥೇನ್ತಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖೂಸು ಅನ್ತಮಸೋ ಸಾಮಣೇರಾಪಿ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವಾ, ಏತೇಸಂ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏತೇಸಂ ದೇಥ ಸಕ್ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ತತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಾ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಸಗ್ಗಪಥಪೂರಕಾ ಅಹೇಸುಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ.

೫೧೧. ಏಥ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ಕಾಯೇ ವಿಹರಥಾತಿ ಭಗವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ಅನ್ತಮಸೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ –

‘‘ಅಸುಭಸಞ್ಞಾಪರಿಚಿತೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚೇತಸಾ ಬಹುಲಂ ವಿಹರತೋ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಲೀಯತಿ ಪತಿಕುಟತಿ ಪತಿವತ್ತತಿ ನ ಸಮ್ಪಸಾರಿಯತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ವಾ ಪಾಟಿಕುಲ್ಯತಾ ವಾ ಸಣ್ಠಾತಿ.

ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾಪರಿಚಿತೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚೇತಸಾ ಬಹುಲಂ ವಿಹರತೋ ರಸತಣ್ಹಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಲೀಯತಿ ಪತಿಕುಟತಿ ಪತಿವತ್ತತಿ ನ ಸಮ್ಪಸಾರಿಯತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ವಾ ಪಾಟಿಕುಲ್ಯತಾ ವಾ ಸಣ್ಠಾತಿ.

ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಅನಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಪರಿಚಿತೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚೇತಸಾ ಬಹುಲಂ ವಿಹರತೋ ಲೋಕಚಿತ್ರೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಲೀಯತಿ ಪತಿಕುಟತಿ ಪತಿವತ್ತತಿ ನ ಸಮ್ಪಸಾರಿಯತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ವಾ ಪಾಟಿಕುಲ್ಯತಾ ವಾ ಸಣ್ಠಾತಿ.

ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಪರಿಚಿತೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚೇತಸಾ ಬಹುಲಂ ವಿಹರತೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕೇ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಲೀಯತಿ ಪತಿಕುಟತಿ ಪತಿವತ್ತತಿ ನ ಸಮ್ಪಸಾರಿಯತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ವಾ ಪಾಟಿಕುಲ್ಯತಾ ವಾ ಸಣ್ಠಾತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೪೯) ಏವಂ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ –

ಏಥ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸೀ ಕಾಯೇ ವಿಹರಥ, ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಿನೋ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಅನಭಿರತಿಸಞ್ಞಿನೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸಿನೋತಿ. ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಕಥೇಸಿ. ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಇಮಾನಿಪಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ರಾಗಸನ್ತಾನಿ ದೋಸಮೋಹಸನ್ತಾನಿ ರಾಗಪಟಿಘಾತಾನಿ ದೋಸಮೋಹಪಟಿಘಾತಾನಿ ಚಾತಿ.

೫೧೨. ಸಕ್ಖರಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋಮುಟ್ಠಿಯಂ ತಿಟ್ಠನಪಮಾಣಂ ಪಾಸಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾಪಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದಾಪೇತ್ವಾಪಿ, ಓತಾರಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಇದಾನಿ ಸಹತ್ಥಾ ಉಪಕ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಏವರೂಪಂ ಪಾಸಾಣಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಕ್ಖರಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ.

ಸೀಸಂ ವೋ ಭಿನ್ದೀತಿ ಸೀಸಂ ಭಿನ್ದಿ, ಮಹಾಚಮ್ಮಂ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮಂಸಂ ದ್ವೇಧಾ ಅಹೋಸಿ. ಸಕ್ಖರಾ ಪನಸ್ಸ ಸೀಸಕಟಾಹಂ ಅಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಿಂ ಆಹಚ್ಚೇವ ನಿವತ್ತಾ. ನಾಗಾಪಲೋಕಿತಂ ಅಪಲೋಕೇಸೀತಿ ಪಹಾರಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಯಥಾ ನಾಮ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಇತೋ ವಾ ಏತ್ತೋ ವಾ ಅಪಲೋಕೇತುಕಾಮೋ ಗೀವಂ ಅಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಸಕಲಸರೀರೇನೇವ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪಲೋಕೇತಿ. ಏವಂ ಸಕಲಸರೀರೇನೇವ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪಲೋಕೇಸಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅಟ್ಠೀನಿ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಾನಿ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಅಙ್ಕುಸಲಗ್ಗಾನಿ, ನ ಏವಂ ಬುದ್ಧಾನಂ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಙ್ಖಲಿಕಾನಿ ವಿಯ ಏಕಾಬದ್ಧಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಛತೋ ಅಪಲೋಕನಕಾಲೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಗೀವಂ ಪರಿವತ್ತೇತುಂ. ಯಥಾ ಪನ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಪಚ್ಛಾಭಾಗಂ ಅಪಲೋಕೇತುಕಾಮೋ ಸಕಲಸರೀರೇನೇವ ಪರಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಪರಿವತ್ತಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಯನ್ತೇನ ಪರಿವತ್ತಿತಾ ಸುವಣ್ಣಪಟಿಮಾ ವಿಯ ಸಕಲಸರೀರೇನೇವ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪಲೋಕೇಸಿ, ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಪನ, ‘‘ನ ವಾಯಂ ದೂಸೀ ಮಾರೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಅಯಂ ದೂಸೀ ಮಾರೋ ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತೋ ನೇವ ಪಮಾಣಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಮಕಾಸೀತಿ.

ಸಹಾಪಲೋಕನಾಯಾತಿ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಪಲೋಕನೇನೇವ ಸಹ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ. ತಮ್ಹಾ ಚ ಠಾನಾ ಚವೀತಿ ತಮ್ಹಾ ಚ ದೇವಟ್ಠಾನಾ ಚುತೋ, ಮಹಾನಿರಯಂ ಉಪಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚವಮಾನೋ ಹಿ ನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠಿತೋ ಚವತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಸವತ್ತಿದೇವಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಚುತೋ, ‘‘ಸಹಾಪಲೋಕನಾಯಾ’’ತಿ ಚ ವಚನತೋ ನ ಭಗವತೋ ಅಪಲೋಕಿತತ್ತಾ ಚುತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಚುತಿಕಾಲದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ ಹೇತಂ. ಉಳಾರೇ ಪನ ಮಹಾಸಾವಕೇ ವಿರದ್ಧತ್ತಾ ಕುದಾರಿಯಾ ಪಹಟಂ ವಿಯಸ್ಸ ಆಯು ತತ್ಥೇವ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಗತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಯೋ ನಾಮಧೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಛಫಸ್ಸಾಯತನಿಕೋತಿ ಛಸು ಫಸ್ಸಾಯತನೇಸು ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಾಯ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ.

ಸಙ್ಕುಸಮಾಹತೋತಿ ಅಯಸೂಲೇಹಿ ಸಮಾಹತೋ. ಪಚ್ಚತ್ತವೇದನಿಯೋತಿ ಸಯಮೇವ ವೇದನಾಜನಕೋ. ಸಙ್ಕುನಾ ಸಙ್ಕು ಹದಯೇ ಸಮಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಸೂಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯಸೂಲಂ ಹದಯಮಜ್ಝೇ ಸಮಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ನಿರಯೇ ಉಪಪನ್ನಾನಂ ತಿಗಾವುತೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ತಾದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಹಿ ನಿರಯಪಾಲಾ ತಾಲಕ್ಖನ್ಧಪಮಾಣಾನಿ ಅಯಸೂಲಾನಿ ಆದಿತ್ತಾನಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಾನಿ ಸಜೋತಿಭೂತಾನಿ ಸಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿವತ್ತಮಾನಾ, – ‘‘ಇಮಿನಾ ತೇ ಠಾನೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಾಪಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಪೂವದೋಣಿಯಂ ಪೂವಂ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹದಯಮಜ್ಝಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ, ಪಣ್ಣಾಸ ಜನಾ ಪಾದಾಭಿಮುಖಾ ಪಣ್ಣಾಸ ಜನಾ ಸೀಸಾಭಿಮುಖಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ವಸ್ಸಸತೇಹಿ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಪತ್ವಾ ಪುನ ನಿವತ್ತಮಾನಾ ಪಞ್ಚಹಿ ವಸ್ಸಸತೇಹಿ ಹದಯಮಜ್ಝಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಂ.

ವುಟ್ಠಾನಿಮನ್ತಿ ವಿಪಾಕವುಟ್ಠಾನವೇದನಂ. ಸಾ ಕಿರ ಮಹಾನಿರಯೇ ವೇದನಾತೋ ದುಕ್ಖತರಾ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಹಿ ಸಿನೇಹಪಾನಸತ್ತಾಹತೋ ಪರಿಹಾರಸತ್ತಾಹಂ ದುಕ್ಖತರಂ, ಏವಂ ಮಹಾನಿರಯದುಕ್ಖತೋ ಉಸ್ಸದೇ ವಿಪಾಕವುಟ್ಠಾನವೇದನಾ ದುಕ್ಖತರಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಚ್ಛಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸಸೀಸಞ್ಹಿ ವಟ್ಟಂ ಹೋತಿ, ಸೂಲೇನ ಪಹರನ್ತಸ್ಸ ಪಹಾರೋ ಠಾನಂ ನ ಲಭತಿ ಪರಿಗಲತಿ, ಮಚ್ಛಸೀಸಂ ಆಯತಂ ಪುಥುಲಂ, ಪಹಾರೋ ಠಾನಂ ಲಭತಿ, ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಸುಕರಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವರೂಪಂ ಸೀಸಂ ಹೋತಿ.

೫೧೩. ವಿಧುರಂ ಸಾವಕಮಾಸಜ್ಜಾತಿ ವಿಧುರಂ ಸಾವಕಂ ಘಟ್ಟಯಿತ್ವಾ. ಪಚ್ಚತ್ತವೇದನಾತಿ ಸಯಮೇವ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕವೇದನಾಜನಕಾ. ಈದಿಸೋ ನಿರಯೋ ಆಸೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿರಯೋ ದೇವದೂತಸುತ್ತೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ಕಣ್ಹ-ದುಕ್ಖಂ ನಿಗಚ್ಛಸೀತಿ ಕಾಳಕ-ಮಾರ, ದುಕ್ಖಂ ವಿನ್ದಿಸ್ಸಸಿ. ಮಜ್ಝೇ ಸರಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಉದಕಂ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತವಿಮಾನಾನಿ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವೇಳುರಿಯಸ್ಸ ವಿಯ ವಣ್ಣೋ ಹೋತಿ, ಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕೇ ಜಲಿತನಳಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಚ ನೇಸಂ ಅಚ್ಚಿಯೋ ಜೋತನ್ತಿ, ಪಭಸ್ಸರಾ ಪಭಾಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸು ವಿಮಾನೇಸು ನೀಲಭೇದಾದಿವಸೇನ ನಾನತ್ತವಣ್ಣಾ ಅಚ್ಛರಾ ನಚ್ಚನ್ತಿ. ಯೋ ಏತಮಭಿಜಾನಾತೀತಿ ಯೋ ಏತಂ ವಿಮಾನವತ್ಥುಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮೇತ್ಥ ವಿಮಾನಪೇತವತ್ಥುಕೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಪಯೀತಿ ಇದಂ ಪಾಸಾದಕಮ್ಪನಸುತ್ತೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ. ಯೋ ವೇಜಯನ್ತಂ ಪಾಸಾದನ್ತಿ ಇದಂ ಚೂಳತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿಸುತ್ತೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ. ಸಕ್ಕಂ ಸೋ ಪರಿಪುಚ್ಛತೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತೇನೇವ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ. ಸುಧಮ್ಮಾಯಾಭಿತೋ ಸಭನ್ತಿ ಸುಧಮ್ಮಸಭಾಯ ಸಮೀಪೇ, ಅಯಂ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಸುಧಮ್ಮಸಭಾವ, ನ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ. ಸುಧಮ್ಮಸಭಾವಿರಹಿತೋ ಹಿ ದೇವಲೋಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ.

ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪಭಸ್ಸರನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದೀಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಸ್ಸ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಓಭಾಸಂ. ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಸುಧಮ್ಮಾಯ ದೇವಸಭಾಯ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ, – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಕೋಚಿ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕೋ. ಯೋ ಇಧ ಆಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಬ್ರಹ್ಮಗಣಸ್ಸ ಚಿತ್ತಮಞ್ಞಾಯ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಗಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾದೀನಂ ಆಗಮನಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತೇಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದಿಸಾಸು ನಿಸೀದಿಂಸು, ಸಕಲಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಏಕೋಭಾಸೋ ಅಹೋಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅನೇಕಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಿಮಾ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ, ಸೋ ಪನಾಯಮತ್ಥೋ ಅಞ್ಞತರಬ್ರಹ್ಮಸುತ್ತೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಅಫಸ್ಸಯೀತಿ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಫುಸಿ. ವನನ್ತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ. ಪುಬ್ಬವಿದೇಹಾನನ್ತಿ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹಾನಞ್ಚ ದೀಪಂ. ಯೇ ಚ ಭೂಮಿಸಯಾ ನರಾತಿ ಭೂಮಿಸಯಾ ನರಾ ನಾಮ ಅಪರಗೋಯಾನಕಾ ಚ ಉತ್ತರಕುರುಕಾ ಚ. ತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಫುಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ಥೋ ನನ್ದೋಪನನ್ದದಮನೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ವತ್ಥು ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಇದ್ಧಿಕಥಾಯ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ. ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವೀತಿ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿ. ಆಸಂ ಮಾ ಅಕಾಸಿ ಭಿಕ್ಖೂಸೂತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹೇಸೇಮೀತಿ ಏತಂ ಆಸಂ ಮಾ ಅಕಾಸಿ. ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ.

ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

ಮಾರತಜ್ಜನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಞ್ಚಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಟ್ಠಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.