📜

ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ

ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ

ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸ-ಟೀಕಾ

(ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧. ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ¶ ¶ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಭವನಿಸ್ಸಯವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿವೇದನತ್ಥಂ, ತಂ ಪನ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ ಬಹುಮಾನುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ, ತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ತೇಸಂ ಉಗ್ಗಹಧಾರಣಾದಿಕ್ಕಮಲದ್ಧಬ್ಬಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥಂ. ಅಥ ವಾ ಮಙ್ಗಲಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾಸು ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಭಾವತೋ, ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಮಾಚರಿತಭಾವತೋ, ಆಯತಿಂ ಪರೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನತೋ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಂ ಪೂಜನೀಯಪೂಜಾಪುಞ್ಞವಿಸೇಸನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಂ. ತಂ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಲದ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲಾನುಪ್ಪದಾನತ್ಥಂ. ಅನ್ತರಾ ಚ ತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಕೋಚನತ್ಥಂ. ತದುಭಯಂ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥಂ. ಇದಮೇವ ಚ ಪಯೋಜನಂ ಆಚರಿಯೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಇತಿ ಮೇ ಪಸನ್ನಮತಿನೋ…ಪೇ… ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ವತ್ಥುತ್ತಯಪೂಜಾಹಿ ನಿರತಿಸಯಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಸಂಬುದ್ಧಿಯಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಪಭಾವೋ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯೋತಿ ಬಹುವಿಧನ್ತರಾಯೇಪಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ¶ ಅನ್ತರಾಯನಿಬನ್ಧನಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಾಯ ಪಹೋತಿ. ಭಯಾದಿಉಪದ್ದವಞ್ಚ ನಿವಾರೇತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಪೂಜಾರಹೇ ಪೂಜಯತೋ. ಬುದ್ಧೇ ಯದಿ ವ ಸಾವಕೇ’’ತಿಆದಿ (ಧ. ಪ. ೧೯೫; ಅಪ. ೧.೧೦.೧), ತಥಾ ¶ –

‘‘ಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬುದ್ಧೇ ಪಸನ್ನಾ, ಅಗ್ಗೇ ತೇ ಪಸನ್ನಾ, ಅಗ್ಗೇ ಖೋ ಪನ ಪಸನ್ನಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ವಿಪಾಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಇತಿವು. ೯೦, ೯೧),

‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಕಿತ್ತಯನ್ತಸ್ಸ, ಕಾಯೇ ಭವತಿ ಯಾ ಪೀತಿ;

ವರಮೇವ ಹಿ ಸಾ ಪೀತಿ, ಕಸಿಣೇನಪಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ.

ಧಮ್ಮೋತಿ ಕಿತ್ತಯನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ… ಕಸಿಣೇನಪಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ;

ಸಙ್ಘೋತಿ ಕಿತ್ತಯನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ… ಕಸಿಣೇನಪಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸಾ’’ತಿ. (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೯೦),

ತಥಾ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಮಹಾನಾಮ ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸ…ಪೇ… ನ ಮೋಹಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೧೦; ೧೧.೧೧),

‘‘ಅರಞ್ಞೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಾ…ಪೇ…

ಭಯಂ ವಾ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ವಾ,

ಲೋಮಹಂಸೋ ನ ಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ. (ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೪೯);

ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ವತ್ಥುತ್ತಯಸ್ಸ ವನ್ದನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಗುಣಾತಿಸಯಯೋಗಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಗಾಥಾತ್ತಯಮಾಹ. ಗುಣಾತಿಸಯಯೋಗೇನ ಹಿ ವನ್ದನಾರಹಭಾವೋ, ವನ್ದನಾರಹೇ ಚ ಕತಾ ವನ್ದನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಪಯೋಜನಂ ಸಾಧೇತೀತಿ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ. ಸಾ ನ ವಿನಯದೇಸನಾ ವಿಯ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ, ನಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ ¶ , ಅಥ ಖೋ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾತಿ ತದುಭಯಪ್ಪಧಾನಮೇವ ತಾವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಥೋಮನಂ ಕಾತುಂ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸರತನಾನಂ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಿರತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಕಿಣಾತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಕಾರುಣಿಕಂ ಹಿಂಸತಿ ವಿಬಾಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಕಮ್ಪನಂ ಹದಯಖೇದಂ ಕರೋತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ. ಅಥ ವಾ ಕಮಿತಿ ಸುಖಂ, ತಂ ರುನ್ಧತೀತಿ ಕರುಣಾ. ಏಸಾ ಹಿ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಲಕ್ಖಣಾ ಅತ್ತಸುಖನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ಕಾರುಣಿಕಾನಂ ಸುಖಂ ರುನ್ಧತಿ ವಿಬನ್ಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಕರುಣಾಯ ಸೀತಲಂ ಕರುಣಾಸೀತಲಂ, ಕರುಣಾಸೀತಲಂ ಹದಯಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯೋ, ತಂ ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ.

ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪರೇಸಂ ಹಿತೋಪಸಂಹಾರಸುಖಾದಿಅಪರಿಹಾನಿಚ್ಛನಸಭಾವತಾಯ, ಬ್ಯಾಪಾದಾರತೀನಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾಯ ಚ ಪರಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತಸನ್ತಾಪವಿಚ್ಛೇದನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಮೇತ್ತಾಮುದಿತಾನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಸೀತಲಭಾವಕಾರಣತಾ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾಪಿ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರೂಪತಾಪಾಸಹನರಸಾ ಅವಿಹಿಂಸಾಭೂತಾ ಕರುಣಾವ ವಿಸೇಸೇನ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿ ವಿಯ ಸೀತಿಭಾವನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿ. ಕರುಣಾಮುಖೇನ ವಾ ಮೇತ್ತಾಮುದಿತಾನಮ್ಪಿ ಹದಯಸೀತಲಭಾವಕಾರಣತಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣವಿಸೇಸನಿಬನ್ಧನಭೂತಾ ಸಾತಿಸಯಂ ನಿರವಸೇಸಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ ಸವಿಸಯಬ್ಯಾಪಿತಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಭಾವಂ ಉಪಗತಾ ಕರುಣಾವ ಭಗವತೋ ಅತಿಸಯೇನ ಹದಯಸೀತಲಭಾವಹೇತೂತಿ ಆಹ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಸತಿಪಿ ಮೇತ್ತಾಮುದಿತಾನಂ ಸಾತಿಸಯೇ ಹದಯಸೀತಿಭಾವನಿಬನ್ಧನತ್ತೇ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣವಿಸೇಸಕಾರಣತಾಯ ತಾಸಮ್ಪಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕರುಣಾವ ಭಗವತೋ ‘‘ಹದಯಸೀತಲಭಾವಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಕರುಣಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ. ಕರುಣಾನುಭಾವನಿಬ್ಬಾಪಿಯಮಾನಸಂಸಾರದುಕ್ಖಸನ್ತಾಪಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಯ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಅಕಿಲನ್ತರೂಪಸ್ಸೇವ ನಿರವಸೇಸಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಸಮ್ಭರಣನಿರತಸ್ಸ ಸಮಧಿಗತಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯಸ್ಸ ಚ ಸನ್ನಿಹಿತೇಸುಪಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಸಮುಪನೀತಹದಯೂಪತಾಪನಿಮಿತ್ತೇಸು ನ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಸೀತಿಭಾವಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಮಹೋಸೀತಿ. ಏತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ತೀಸುಪಿ ಅವತ್ಥಾಸು ಭಗವತೋ ಕರುಣಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಞಾವ ಞೇಯ್ಯಾವರಣಪ್ಪಹಾನತೋ ಪಕಾರೇಹಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಜೋತನಟ್ಠೇನ ಪಜ್ಜೋತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ. ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನತೋ ವಿಸೇಸೇನ ಹತಂ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತಂ ವಿಹತಂ, ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ವಿಹತಂ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಂ. ಮುಯ್ಹನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ಮುಯ್ಹತಿ, ಮೋಹನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ಮೋಹೋ, ಅವಿಜ್ಜಾ, ಸ್ವೇವ ವಿಸಯಸಭಾವಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ ಅನ್ಧಕಾರಸರಿಕ್ಖತಾಯ ತಮೋ ವಿಯಾತಿ ತಮೋ, ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತೋ ¶ ಮೋಹತಮೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮೋ, ತಂ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಂ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ¶ ಹಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಸತಿಪಿ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಹತಭಾವೇ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೇಹಿ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಸಾವಕೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಚ ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಸಾತಿಸಯೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಪಹಾನೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ.

ಅಥ ವಾ ಅನ್ತರೇನ ಪರೋಪದೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರವಿಗಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತತ್ತಾ, ತಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಸಮಧಿಗತತ್ತಾ, ಪರಸನ್ತತಿಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತಿಸಯಾನುಭಾವೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ ಭಗವಾವ ವಿಸೇಸತೋ ಮೋಹತಮವಿಗಮೇನ ಥೋಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ’’ತಿ ಪದೇನ ಭಗವತೋ ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾ ವಿಯ ದೇಸನಾಪಞ್ಞಾಪಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಞೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕತ್ತಾ ಸಕಲಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಭಾವಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥೇನ ಅನಾವರಣಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಭಾವಚ್ಛಾದಕಸ್ಸ ಮೋಹನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಧಮಿತತ್ತಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ ಭಗವತೋ ಮೋಹತಮವಿನಾಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಮೋಹತಮವಿಧಮನನ್ತೇ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಸಸನ್ತಾನೇ ಮೋಹತಮವಿಧಮನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನಮೇವ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಞೇಯ್ಯಾವರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ, ಪರಸನ್ತಾನೇ ಪನ ಮೋಹತಮವಿಧಮನಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ‘‘ಮೋಹತಮವಿಧಮನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುಗ್ಘಾತೋಯೇವೇಕೋ ಪಹಾನಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾನಿಮಿತ್ತಂ ಗಯ್ಹತಿ, ನ ಪನ ಸಾತಿಸಯಂ ನಿರವಸೇಸಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ? ತಪ್ಪಹಾನವಚನೇನೇವ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಗಣಸಮುಗ್ಘಾತಸ್ಸ ಜೋತಿತಭಾವತೋ. ನ ಹಿ ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಕಿಲೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ನಿರವಸೇಸಅವಿಜ್ಜಾಪ್ಪಹಾನೇನ ನ ಪಹೀಯತೀತಿ.

ಅಥ ವಾ ವಿಜ್ಜಾ ವಿಯ ಸಕಲಕುಸಲಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿರವಸೇಸಾಕುಸಲಧಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಧಾನಕಾರಣನ್ತಿ ತಬ್ಬಿಘಾತವಚನೇನ ¶ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಗಣಸಮುಗ್ಘಾತೋ ವುತ್ತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ.

ನರಾ ¶ ಚ ಅಮರಾ ಚ ನರಾಮರಾ, ಸಹ ನರಾಮರೇಹೀತಿ ಸನರಾಮರೋ, ಸನರಾಮರೋ ಚ ಸೋ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ಸನರಾಮರಲೋಕೋ. ತಸ್ಸ ಗರೂತಿ ಸನರಾಮರಲೋಕಗರು, ತಂ ಸನರಾಮರಲೋಕಗರುಂ. ಏತೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಯ ತದವಸಿಟ್ಠಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಗುಣವಿಸೇಸಾವಹತಾಯ ಭಗವತೋ ಉಪಕಾರಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಚೇತ್ಥ ಪಧಾನಾಪ್ಪಧಾನಭಾವೋ ಚೋದೇತಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ಸದ್ದಕ್ಕಮೋ, ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥಕ್ಕಮೋ. ಏದಿಸೇಸು ಹಿ ಸಮಾಸಪದೇಸು ಪಧಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಧಾನಂ ವಿಯ ನಿದ್ದಿಸೀಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ಸರಾಜಿಕಾಯ ಪರಿಸಾಯಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ. ೩೩೬). ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೋಕಾಸವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಲೋಕೋ, ಗರುಭಾವಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಗರುಕರಣಸಮತ್ಥಸ್ಸೇವ ಯುಜ್ಜನತೋ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಲೋಕೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಞ್ಞಪಾಪಾನಿ ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಮರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ.

ಅಥ ವಾ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಲೋಕಸದ್ದೋ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ಲೋಕೀಯತಿ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತೀತಿ. ಸಹ ನರೇಹೀತಿ ಸನರಾ, ಸನರಾ ಚ ತೇ ಅಮರಾ ಚಾತಿ ಸನರಾಮರಾ, ತೇಸಂ ಲೋಕೋತಿ ಸನರಾಮರಲೋಕೋತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಅಮರಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ. ತೇ ಹಿ ಮರಣಾಭಾವತೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಮರಾ. ನರಾಮರಾನಂಯೇವ ಚ ಗಹಣಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಯಥಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೫೭). ತಥಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಪರಿಹಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ನಿರವಸೇಸಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರಾಯ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತೂಪಕಾರಿತಾಯ ಅಪರಿಮಿತನಿರುಪಮಪ್ಪಭಾವಗುಣವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮೋ ಭಗವಾ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉತ್ತಮಗಾರವಟ್ಠಾನಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸನರಾಮರಲೋಕಗರು’’ನ್ತಿ.

ಸೋಭನಂ ಗತಂ ಗಮನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಗತೋ. ಭಗವತೋ ಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಜನುಪಸಙ್ಕಮನಂ ಏಕನ್ತೇನ ತೇಸಂ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಸೋಭನಂ, ತಥಾ ¶ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತರೂಪಕಾಯತಾಯ ದುತವಿಲಮ್ಬಿತ-ಖಲಿತಾನುಕಡ್ಢನ-ನಿಪ್ಪೀಳನುಕ್ಕುಟಿಕ-ಕುಟಿಲಾಕುಲತಾದಿ-ದೋಸರಹಿತ-ಮವಹಸಿತ-ರಾಜಹಂಸ- ವಸಭವಾರಣ-ಮಿಗರಾಜಗಮನಂ ಕಾಯಗಮನಂ ಞಾಣಗಮನಞ್ಚ ವಿಪುಲನಿಮ್ಮಲಕರುಣಾ-ಸತಿವೀರಿಯಾದಿ-ಗುಣವಿಸೇಸಸಹಿತಮಭಿನೀಹಾರತೋ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಅನವಜ್ಜತಾಯ ಸೋಭನಮೇವಾತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಕಲಮಪಿ ಲೋಕಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅವಗತೋತಿ ಸುಗತೋ. ತಥಾ ಲೋಕಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಜಹನ್ತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅತೀತೋತಿ ಸುಗತೋ, ಲೋಕನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಸುಗತೋ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಸುಗತೋ. ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಸುಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ. ೩೮; ಚೂಳನಿ. ೨೭) ನಯೇನ ಅಯಮತ್ಥೋ ¶ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಸುಗತೋ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಕಾಲಯುತ್ತಮೇವ ಚ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾ ಗದತಿ ವದತೀತಿ ಸುಗತೋ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಇತಿ ಸೋಭನಗಮನತಾದೀಹಿ ಸುಗತೋ, ತಂ ಸುಗತಂ.

ಪುಞ್ಞಪಾಪಕಮ್ಮೇಹಿ ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಗತಿಯೋ, ಉಪಪತ್ತಿಭವವಿಸೇಸಾ. ತಾ ಪನ ನಿರಯಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ. ತಾಹಿ ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅವಿಪಾಕಾರಹಭಾವಕರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತತ್ತಾ ಭಗವಾ ಪಞ್ಚಹಿಪಿ ಗತೀಹಿ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಗತಿವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಏತೇನ ಭಗವತೋ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಗತಿಯಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯತೋ ಭಗವಾ ‘‘ದೇವಾತಿದೇವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಯೇನ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸ, ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ;

ಯಕ್ಖತ್ತಂ ಯೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಞ್ಚ ಅಬ್ಬಜೇ;

ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ವಿನಳೀಕತಾ’’ತಿ. (ಅ. ನಿ. ೪.೩೬);

ತಂತಂಗತಿಸಂವತ್ತನಕಾನಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಭಗವತೋ ಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಭವಯೋನಿಗತಿ-ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿ-ಸತ್ತಾವಾಸ-ಸತ್ತನಿಕಾಯೇಹಿ ಪರಿಮುತ್ತೋ, ತಂ ಗತಿವಿಮುತ್ತಂ. ವನ್ದೇತಿ ನಮಾಮಿ, ಥೋಮೇಮೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ.

ಅಥ ¶ ವಾ ಗತಿವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇತಿ. ಏತ್ಥ ಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಚ. ತೇಸು ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣಾಧಿಗಮತೋ ಸವಾಸನಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನತೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮದೇಸನತೋ ವಿರುದ್ಧೇಸುಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯತೋ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಕಾಲಾಗಮನತೋ ಚ. ಸಾ ಪನೇತ್ಥ ಆಸಯತೋ ಪಯೋಗತೋ ಚ ದುವಿಧಾ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ, ತಿವಿಧಾ ಚ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಆಸಯತೋ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸಮ್ಮಾಗದನತ್ಥೇನ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಪಯೋಗತೋ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ, ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಂ ಗತಿವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧತ್ಥೇನ ಚ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ತಿವಿಧಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅವಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ¶ ತೇನ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಚಾಪಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ.

ಅಥ ವಾ ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಹೇತುತೋ ಫಲತೋ ಉಪಕಾರತೋ ಚ. ತತ್ಥ ಹೇತು ಮಹಾಕರುಣಾ, ಸಾ ಪಠಮಪದೇನ ದಸ್ಸಿತಾ. ಫಲಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ಚಾತಿ. ತಾಸು ಞಾಣಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ ದುತಿಯಪದೇನ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧತ್ಥೇನ ಚ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ ಪನ ತತಿಯಪದೇನ, ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಯಗಮನಸೋಭನತ್ಥೇನ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ವಿನಾ ತದಭಾವತೋ. ಉಪಕಾರೋ ಅನನ್ತರಂ ಅಬಾಹಿರಂ ಕರಿತ್ವಾ ತಿವಿಧಯಾನಮುಖೇನ ವಿಮುತ್ತಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ. ಸೋ ಸಮ್ಮಾಗದನತ್ಥೇನ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತತ್ಥ ‘‘ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಂಸಾರಪಙ್ಕತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಂ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋತಿ ಕರುಣಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲಂ. ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ . ಅನಾವರಣಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ಸಮ್ಮಾಗಮನತ್ಥೇನ ಸುಗತಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಾಭಿನಿವೇಸಾದಿ ಅನ್ತದ್ವಯರಹಿತಾಯ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಕಾಸನತೋ ಸುಗತಸದ್ದಸ್ಸ. ಇತರೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪಧಾನಾಪ್ಪಧಾನಭೇದಂ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಂಸಾರಮಹೋಘತೋ ಸತ್ತಸನ್ತಾರಣಞ್ಹೇತ್ಥ ಪಧಾನಂ ಪಯೋಜನಂ, ತದಞ್ಞಮಪ್ಪಧಾನಂ. ತೇಸು ಪಧಾನೇನ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇತರೇನ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ತದುಭಯೇನ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಭಗವತೋ ಚತುತ್ಥಪುಗ್ಗಲಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ಚ ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವಂ ಉತ್ತಮವನ್ದನೀಯಭಾವಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯೇಸು ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಸಾಧಾರಣಗುಣದೀಪನತೋ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಮಗ್ಗಞಾಣದೀಪನತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ. ತದುಭಯಗ್ಗಹಣಸಿದ್ಧೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಸನರಾಮರಲೋಕಗರು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಪಞ್ಚೀಯತೀತಿ. ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಚ ಉಪಗಮನಂ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಅಪಗಮನಂ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಭಗವತೋ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಲೋಕವೋಹಾರವಿಸಯತ್ತಾ ¶ ಕರುಣಾಯ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಸಮಞ್ಞಾಯ ಅನತಿಧಾವನಂ ಸಭಾವಾನವಬೋಧೇನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಞ್ಞಂ ಅತಿಧಾವಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾದಿಪರಾಮಸನಂ ಹೋತೀತಿ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಂ ಚತುಸಚ್ಚಞಾಣಂ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಂ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ.

ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಞಾಣಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸೇಸಾಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಾನಿ, ದಸ ಬಲಾನಿ, ಚುದ್ದಸ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನಿ, ಸೋಳಸ ಞಾಣಚರಿಯಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ, ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ, ಸತ್ತಸತ್ತತಿಞಾಣವತ್ಥೂನೀತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಾನಂ ವಸೇನ ಞಾಣಚಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಚರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಅತ್ತಾಧಿಪತಿತಾ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿತಾ. ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಲೋಕನಾಥಭಾವೋ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ¶ ಅತ್ತನಾಥಭಾವೋ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಪುಬ್ಬಕಾರಿಭಾವೋ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಕತಞ್ಞುತಾ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಅಪರನ್ತಪತಾ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಅನತ್ತನ್ತಪತಾ. ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ವಾ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಸಿದ್ಧಿ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಬುದ್ಧಭಾವಸಿದ್ಧಿ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಪರೇಸಂ ತಾರಣಂ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಸಯಂ ತರಣಂ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಅನುಗ್ಗಹಚಿತ್ತತಾ, ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿರತ್ತಚಿತ್ತತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ.

ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಕರುಣಾ ಆದಿ ತನ್ನಿದಾನಭಾವತೋ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ. ಇತಿ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಕರುಣಾಗಹಣೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಕರುಣಾನಿದಾನಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ತತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಿರತಿಪ್ಪವತ್ತಿತೋ, ಸಾ ಚ ಝಾನತ್ತಯಸಮ್ಪಯೋಗಿನೀತಿ. ಪಞ್ಞಾವಚನೇನ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ. ಸೀಲಞ್ಚ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಆದಿ, ಸಮಾಧಿ ಮಜ್ಝೇ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ. ಏಸೋ ಏವ ಹಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ದಸ್ಸನುಪಾಯೋ, ಯದಿದಂ ನಯಗ್ಗಾಹಣಂ. ಅಞ್ಞಥಾ ಕೋ ನಾಮ ಸಮತ್ಥೋ ಭಗವತೋ ಗುಣೇ ಅನುಪದಂ ನಿರವಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ;

ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ.

ಖೀಯೇಥ ¶ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ;

ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೦೫; ೩.೧೪೧; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೪೨೫; ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೫೩; ಅಪ. ಅಟ್ಠ. ೨.೭.೨೦; ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೪.೪; ಚರಿಯಾ. ಅಟ್ಠ. ೩.೧೨೨ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ);

ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಪರಿಚ್ಛೇದನಂ ಪತಿ ಅನುಯುತ್ತೇನ ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅಪಿಚ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮನ್ವಯೋ ವಿದಿತೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೪೬) ವುತ್ತಂ.

೨. ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತುಂ ‘‘ಬುದ್ಧೋಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧೋತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ. ಬುದ್ಧಭಾವನ್ತಿ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ. ಭಾವೇತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಚ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ ¶ . ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ. ಉಪಗತೋತಿ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ. ವನ್ದೇತಿ ಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ. ತನ್ತಿ ನಿಯಮನಂ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ. ಗತಮಲಂ ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಚ ತಬ್ಬಿಸೇಸನಂ.

ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ತಾವ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದೇಸನಯೇನ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ೯೭) ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಥ ವಾ ಸವಾಸನಾಯ ಅಞ್ಞಾಣನಿದ್ದಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಗಮತೋ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ವಿಕಸಿತಭಾವತೋ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಬುದ್ಧೋ ಜಾಗರಣವಿಕಸನತ್ಥವಸೇನ. ಅಥ ವಾ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನವಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಞೇಯ್ಯವಿಸೇಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಹಣತೋ ಕಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅವಗಮನತ್ಥವಸೇನೇವ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಬುದ್ಧೋ ಯಥಾ ‘‘ದಿಕ್ಖಿತೋ ನ ದದಾತೀ’’ತಿ. ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವಿತೋ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ವಿಹತವಿದ್ಧಸ್ತನಿರವಸೇಸಕಿಲೇಸೋ ಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅಪರಿಮೇಯ್ಯಗುಣಗಣಾಧಾರೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ ಬುದ್ಧೋ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಯಮ್ಭೂ. ಅನಾಚರಿಯಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಮಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ, ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೨; ಚೂಳನಿ. ೯೭; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೧೬೧).

ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ¶ ಸಮ್ಭಾವನೇ. ತೇನ ‘‘ಏವಂ ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋ ಸೋಪಿ ನಾಮ ಭಗವಾ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಗುಣೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಭಾವನಂ ದೀಪೇತಿ. ಬುದ್ಧಭಾವನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ. ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಚ. ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ. ಉಪಗತೋತಿ ಪತ್ತೋ, ಅಧಿಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಸ್ಸ ‘‘ಬುದ್ಧಭಾವ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಗತಮಲನ್ತಿ ವಿಗತಮಲಂ, ನಿದ್ದೋಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವನ್ದೇತಿ ಪಣಮಾಮಿ, ಥೋಮೇಮಿ ವಾ. ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಉತ್ತರರಹಿತಂ, ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಅಪಾಯತೋ ಚ ಸಂಸಾರತೋ ಚ ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಏವಂ ವಿವಿಧಗುಣಗಣಸಮನ್ನಾಗತೋ ಬುದ್ಧೋಪಿ ಭಗವಾ ಯಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಪನ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋ, ತಮೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಭಾವಹೇತುಭೂತಂ ಸಬ್ಬದೋಸಮಲರಹಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಾಭಾವೇನ ಅನುತ್ತರಂ ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮಂ ನಮಾಮೀತಿ. ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಪಿ ತಪ್ಪಕಾಸನತ್ತಾ ಇಧ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಥ ¶ ವಾ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮನಯಸಮುದ್ದಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಿ, ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸಮ್ಮಸೀ’’ತಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಸಮ್ಮಸನಪರಿಯಾಯೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಸೋಪಿ ಇಧ ವುತ್ತೋ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ‘‘ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಸಚ್ಚಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಭೂತಾಹಿ ಪಾರಮಿತಾಹಿ ಸಹ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಯೋಪಿ ಇಧ ಧಮ್ಮಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಾಪಿ ಹಿ ಮಲಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಗತಮಲಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅನುತ್ತರಾ ಚಾತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾಯ ಕತಮಹಾಭಿನೀಹಾರೋ ಮಹಾಕರುಣಾಧಿವಾಸಪೇಸಲಜ್ಝಾಸಯೋ ಪಞ್ಞಾವಿಸೇಸಪರಿಧೋತನಿಮ್ಮಲಾನಂ ದಾನದಮಸಂಯಮಾದೀನಂ ಉತ್ತಮಧಮ್ಮಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿರನ್ತರಂ ನಿರವಸೇಸಾನಂ ಭಾವನಾಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣೇಹಿ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ಅಧಿಗತವಸೀಭಾವೋ ಅಚ್ಛರಿಯಾಚಿನ್ತೇಯ್ಯಮಹಾನುಭಾವೋ ಅಧಿಸೀಲಾಧಿಚಿತ್ತಾನಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಭಾವೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪದಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ, ‘‘ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಯ. ತಥಾ ಪಠಮೇನ ಝಾನಸಮ್ಪದಾಯ, ದುತಿಯೇನ ವಿಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪದಾಯ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ, ದುತಿಯೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಯ. ಅಥ ವಾ ಪಠಮೇನ ಖಯೇಞಾಣಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅನುಪ್ಪಾದೇಞಾಣಭಾವೇನ. ಪುರಿಮೇನ ವಾ ವಿಜ್ಜೂಪಮತಾಯ, ದುತಿಯೇನ ವಜಿರೂಪಮತಾಯ. ಪುರಿಮೇನ ವಾ ವಿರಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ದುತಿಯೇನ ನಿರೋಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ. ತಥಾ ಪಠಮೇನ ನಿಯ್ಯಾನಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ನಿಸ್ಸ್ಸರಣಭಾವೇನ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಹೇತುಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅಸಙ್ಖತಭಾವೇನ. ಪಠಮೇನ ವಾ ದಸ್ಸನಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ವಿವೇಕಭಾವೇನ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅಮತಭಾವೇನ ಧಮ್ಮಂ ¶ ಥೋಮೇತಿ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಉಪಗತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ. ‘‘ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕತಾಯ. ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಅಕಾಲಿಕತಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕತಾಯ. ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಓಪನೇಯ್ಯಿಕತಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ. ‘‘ಗತಮಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಂಕಿಲೇಸಾಭಾವದೀಪನೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವದೀಪನೇನ ವಿಪುಲಪರಿಪುಣ್ಣತಂ. ಪಠಮೇನ ವಾ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುತಿಯೇನ ಸಭಾವಸಮ್ಪದಂ. ಭಾವೇತಬ್ಬತಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗತಮಲಭಾವೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ¶ . ಭಾವನಾಗುಣೇನ ಹಿ ಸೋ ದೋಸಾನಂ ಸಮುಗ್ಘಾತಕೋ ಹೋತೀತಿ. ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅನುತ್ತರಭಾವೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಹಿ ತದುತ್ತರಿಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅನುತ್ತರೋತಿ. ತಥಾ ‘‘ಭಾವೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಹ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸೀಲಾದೀಹಿ ಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ‘‘ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಹ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ.

೩. ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಗುಣೇಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ಥೋಮೇತುಂ ‘‘ಸುಗತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಗತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಸ ‘‘ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಓರಸಾನನ್ತಿ ಪುತ್ತವಿಸೇಸನಂ. ಮಾರಸೇನಮಥನಾನನ್ತಿ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವೇ ಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ. ತೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಮೇವ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ಅನುಜಾನಾತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಟ್ಠನ್ನನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ. ತೇನ ಸತಿಪಿ ತೇಸಂ ಸತ್ತವಿಸೇಸಭಾವೇನ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾಭಾವೇ ಇಮಂ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಮಗ್ಗಟ್ಠಫಲಟ್ಠಭಾವಾನಾತಿವತ್ತನತೋ. ಸಮೂಹನ್ತಿ ಸಮುದಾಯನಿದ್ದೇಸೋ. ಅರಿಯಸಙ್ಘನ್ತಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ. ತೇನ ಅಸಭಿಪಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತಭಾವತೋ.

ತತ್ಥ ಉರಸಿ ಭವಾ ಜಾತಾ ಸಂವದ್ಧಾ ಚ ಓರಸಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಓರಸಪುತ್ತಾ ಅತ್ತಜಾತತಾಯ ಪಿತು ಸನ್ತಕಸ್ಸ ದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ವಿಸೇಸೇನ ಭಾಗಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ತೇಪಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನನ್ತೇ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತತಾಯ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಕಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಸ್ಸ ಅರಿಯಧಮ್ಮರತನಸ್ಸ ಚ ಏಕನ್ತಭಾಗಿನೋತಿ ಓರಸಾ ವಿಯ ಓರಸಾ. ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾನುಭಾವೇನ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮಮಾನಾ ಓಕ್ಕನ್ತಾ ಚ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಭಗವತೋ ಉರೇನ ವಾಯಾಮಜನಿತಾಭಿಜಾತಿತಾಯ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಓರಸಪುತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತಿ. ಸಾವಕೇಹಿ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಾಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ‘‘ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚತಿ ತಂಮೂಲಿಕತ್ತಾ ಲಕ್ಖಣಾದಿವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ಚ.

ಯದಿಪಿ ¶ ¶ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ವಿಯ ತದನ್ತರಾಯ ಕರಣತ್ಥಂ ದೇವಪುತ್ತಮಾರೋ, ಮಾರವಾಹಿನೀ ವಾ ನ ಏಕನ್ತೇನ ಅಪಸಾದೇತಿ, ತೇಹಿ ಪನ ಅಪಸಾದೇತಬ್ಬತಾಯ ಕಾರಣೇ ವಿಮಥಿತೇ ತೇಪಿ ವಿಮಥಿತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ‘‘ಮಾರಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸೋ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಥ ವಾ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮಾರಾನಂ ವಿಯ ದೇವಪುತ್ತಮಾರಸ್ಸಪಿ ಗುಣಮಾರಣೇ ಸಹಾಯಭಾವೂಪಗಮನತೋ ಕಿಲೇಸಬಲಕಾಯೋ ‘‘ಸೇನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ (ಸು. ನಿ. ೪೩೮; ಮಹಾನಿ. ೨೮, ೬೮, ೧೪೯). ಸಾ ಚ ತೇಹಿ ದಿಯಡ್ಢಸಹಸ್ಸಭೇದಾ ಅನನ್ತಭೇದಾ ವಾ ಕಿಲೇಸವಾಹಿನೀ ಸತಿಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಸಮಥಾದಿಗುಣಪಹರಣೇಹಿ ಓಧಿಸೋ ವಿಮಥಿತಾ ವಿಹತಾ ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ಚಾತಿ ಮಾರಸೇನಮಥನಾ, ಅರಿಯಸಾವಕಾ. ಏತೇನ ತೇಸಂ ಭಗವತೋ ಅನುಜಾತಪುತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಚ ಇರಿಯನತೋ ಅರಿಯಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ. ಅಥ ವಾ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪಗತಾನಞ್ಚ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ ಅರಿಯಾ, ಅರಿಯಾನಂ ಸಙ್ಘೋತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ, ಅರಿಯೋ ಚ ಸೋ ಸಙ್ಘೋ ಚಾತಿ ವಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ, ತಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ. ಭಗವತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮರತನಾನಮ್ಪಿ ಸಮಧಿಗಮೋ ಸಙ್ಘರತನಾಧೀನೋತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧೇವ ‘‘ಸಿರಸಾ ವನ್ದೇ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಭವಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಂ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನದೀಪನತೋ. ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಞಾಣಸಮ್ಪದಂ ಮಗ್ಗಟ್ಠಫಲಟ್ಠಭಾವದೀಪನತೋ. ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಪಭಾವಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಘಾನಂ ಅಗ್ಗಭಾವದೀಪನತೋ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧನಿಸ್ಸಯಭಾವದೀಪನಂ, ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಉಜುಞಾಯಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಭಾವದೀಪನಂ, ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹ’’ನ್ತಿ ಆಹುನೇಯ್ಯಾದಿಭಾವದೀಪನಂ, ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಅನುತ್ತರಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಭಾವದೀಪನಂ. ತಥಾ ‘‘ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ ಪುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನೇನ ಹಿ ತೇ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಾ ಜಾತಾ. ‘‘ಮಾರಸೇನಮಥನಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪದಾಸಿದ್ಧಂ ¶ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ ಮಾರಂ ಮಾರಪರಿಸಂ ವಾ ಅಭಿವಿಜಿನನ್ತಿ. ‘‘ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧಸ್ತವಿಪಕ್ಖೇ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾನಂ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ. ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸರಣಗಮನಞ್ಚ ಸಾವಕಾನಂ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಆದಿ, ಸಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಮಜ್ಝೇ, ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ¶ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಬ್ಬೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ.

೪. ಏವಂ ಗಾಥಾತ್ತಯೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಗುಣಸಂಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪಯೋಜನೇ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ರತನಂ, ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾ. ತೇಸಞ್ಹಿ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾಭೂತಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಅಮತಾಧಿಗಮಹೇತುಭೂತಂ ಅನಪ್ಪಕಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಮಹಾನಾಮ, ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸ…ಪೇ… ನ ಮೋಹಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಉಜುಗತಚಿತ್ತೋ ಖೋ ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಲಭತಿ ಅತ್ಥವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮವೇದಂ, ಲಭತಿ ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೧೦; ೧೧.೧೧).

ಚಿತ್ತೀಕತಾದಿಭಾವೋ ವಾ ರತನಟ್ಠೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಚಿತ್ತೀಕತಂ ಮಹಗ್ಘಞ್ಚ, ಅತುಲಂ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಂ;

ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗಂ, ರತನಂ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩೩; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೫.೨೨೩; ಖು. ಪಾ. ಅಟ್ಠ. ೬.೩; ಸು. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೨೬; ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೫೦);

ಚಿತ್ತಿಕತಭಾವಾದಯೋ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಏವ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ.

ವನ್ದನಾವ ವನ್ದನಾಮಯಂ ಯಥಾ ‘‘ದಾನಮಯಂ ಸೀಲಮಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫; ಇತಿವು. ೬೦). ವನ್ದನಾ ಚೇತ್ಥ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಗುಣನಿನ್ನತಾ, ಥೋಮನಾ ವಾ. ಪುಜ್ಜಭವಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ¶ ಪುಞ್ಞಂ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಂ ಪುನಾತೀತಿ ವಾ. ಸುವಿಹತನ್ತರಾಯೋತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಹತನ್ತರಾಯೋ. ಏತೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಚ ಖೇತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಸ್ಸ ಉಪಘಾತಕಉಪದ್ದವಾನಂ ವಿಹನನೇ ಸಮತ್ಥನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಹುತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾ. ತಸ್ಸ ‘‘ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ, ತಸ್ಸ. ಆನುಭಾವೇನಾತಿ ಬಲೇನ.

೫. ಏವಂ ¶ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ನಿಪಚ್ಚಕಾರೇ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸಾ ತಾವ ಗುಣಾಭಿತ್ಥವನವಸೇನ ಉಪಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಪಮಾಣಸುತ್ತಙ್ಕಿತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮಪಮಾಣಸುತ್ತಙ್ಕಿತಸ್ಸಾತಿ ನಾತಿದೀಘನಾತಿಖುದ್ದಕಪಮಾಣೇಹಿ ಸುತ್ತನ್ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಿತಸ್ಸ. ಯಥಾ ಹಿ ದೀಘಾಗಮೇ ದೀಘಪಮಾಣಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ, ಯಥಾ ಚ ಸಂಯುತ್ತಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಖುದ್ದಕಪಮಾಣಾನಿ, ನ ಏವಂ ಇಧ. ಇಧ ಪನ ಪಮಾಣತೋ ಮಜ್ಝಿಮಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಪಮಾಣಸುತ್ತಙ್ಕಿತಸ್ಸಾತಿ ನಾತಿದೀಘನಾತಿಖುದ್ದಕಪಮಾಣೇಹಿ ಸುತ್ತನ್ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಿತಸ್ಸತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಏತೇನ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಾನುಗತಸಮಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನನು ಚ ಸುತ್ತಾನಿ ಏವ ಆಗಮೋ, ಕಸ್ಸ ಪನ ಸುತ್ತೇಹಿ ಅಙ್ಕನನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ, ಸುತ್ತಾನಿ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಆಗಮೋ. ಯಥೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮುದಾಯೇ ‘‘ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವೋಹಾರೋ, ಏವಂ ಸುತ್ತಸಮುದಾಯೇ ಅಯಂ ‘‘ಆಗಮೋ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ಏತಸ್ಮಾ ವಾ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಯೋತಿ ಆಗಮೋ, ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ತಂತಂಅಭಿಪತ್ಥಿತಸಮಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವರಿತಬ್ಬತೋ ವರೋ, ಆಗಮೋ ಚ ಸೋ ವರೋ ಚಾತಿ ಆಗಮವರೋ. ಆಗಮಸಮ್ಮತೇಹಿ ವಾ ವರೋತಿ ಆಗಮವರೋ, ಮಜ್ಝಿಮೋ ಚ ಸೋ ಆಗಮವರೋ ಚಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವರೋ, ತಸ್ಸ.

ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಬುದ್ಧಾನಂ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಾ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಂ ಅನುಗಮ್ಮ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾದಯೋ ಅರಿಯಾ. ತೇಹಿ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಗುಣಸಂವಣ್ಣನಾನಂ ವಸೇನ ಸಂವಣ್ಣಿತಸ್ಸ. ಅಥ ವಾ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಅನುಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನೇವ ಹಿ ವಿನಯಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಕಿಣ್ಣಕದೇಸನಾದಿವಸೇನ ಯೋ ಪಠಮಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಭತ್ತೋ, ಸೋ ಏವ ಪಚ್ಛಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪಿತೋತಿ. ಪರವಾದಮಥನಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಾದನಿಮ್ಮಥನಸ್ಸ, ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಭಞ್ಜನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ¶ ಆಗಮೋ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತಾದೀಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಗತದೋಸವಿಭಾವನತೋ ಸಚ್ಚಕಸುತ್ತಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೫೩) ಉಪಾಲಿಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೫೬) ಸಚ್ಚಕಾದೀನಂ ಮಿಚ್ಛಾವಾದನಿಮ್ಮಥನದೀಪನತೋ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಪರವಾದಮಥನೋ’’ತಿ ಥೋಮಿತೋತಿ. ಸಂವಣ್ಣನಾಸು ಚಾಯಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಕತಿ, ಯಾ ತಂತಂಸಂವಣ್ಣನಾಸು ಆದಿತೋ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಗುಣಕಿತ್ತನೇನ ಥೋಮನಾ. ತಥಾ ಹಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನೀಸಾರತ್ಥಪಕಾಸಿನೀಮನೋರಥಪೂರಣೀಸು ಅಟ್ಠಸಾಲಿನೀಆದೀಸು ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ‘‘ಸದ್ಧಾವಹಗುಣಸ್ಸ, ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಜನನಸ್ಸ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕಪುಙ್ಗವಾನಂ ವಿಚಿತ್ತಪಟಿಭಾನಜನನಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣೇಹಿ ಓಗಾಳ್ಹಸ್ಸ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಥೋಮನಾ ಕತಾ.

೬. ಅತ್ಥೋ ¶ ಕಥೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಕಥಾ, ಸಾ ಏವ ಅಟ್ಠಕಥಾ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೭; ೨.೮) ಆದಿತೋತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ. ಛಳಭಿಞ್ಞತಾಯ ಪರಮೇನ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಝಾನಾದೀಸು ಪಞ್ಚವಿಧವಸಿತಾಸಬ್ಭಾವತೋ ಚ ವಸಿನೋ, ಥೇರಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ. ತೇಸಂ ಸತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ. ಯಾತಿ ಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ. ಸಙ್ಗೀತಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಅಯಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ, ಅಯಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ. ಅನುಸಙ್ಗೀತಾ ಚ ಯಸತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಪಚ್ಛಾಪಿ ದುತಿಯತತಿಯಸಙ್ಗೀತೀಸು. ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆಗಮನಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

೭. ಸೀಹಸ್ಸ ಲಾನತೋ ಗಹಣತೋ ಸೀಹಳೋ, ಸೀಹಕುಮಾರೋ. ತಂವಂಸಜಾತತಾಯ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಖತ್ತಿಯಾನಂ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸತಾಯ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಸ್ಸ ಚ ಸೀಹಳಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಭತಾತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪತೋ ಆನೀತಾ. ಅಥಾತಿ ಪಚ್ಛಾ. ಅಪರಭಾಗೇ ಹಿ ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧೀಹಿ ಅಸಙ್ಕರತ್ಥಂ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಠಪಿತಾತಿ. ತೇನ ಮೂಲಟ್ಠಕಥಾ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಂ ಏಕನ್ತೇನ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ದೀಪವಾಸೀನನ್ತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸೀನಂ, ಸೀಹಳದೀಪವಾಸೀನಂ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಠಪಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ.

೮. ಅಪನೇತ್ವಾನಾತಿ ¶ ಕಞ್ಚುಕಸದಿಸಂ ಸೀಹಳಭಾಸಂ ಅಪನೇತ್ವಾ. ತತೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ. ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಮನೋರಮಂ ಭಾಸನ್ತಿ ಮಾಗಧಭಾಸಂ. ಸಾ ಹಿ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭೂತಾ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಮನಂ ರಮಯತೀತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತನ್ತಿನಯಾನುಚ್ಛವಿಕ’’ನ್ತಿ, ಪಾಳಿಗತಿಯಾ ಅನುಲೋಮಿಕಂ ಪಾಳಿಭಾಸಾಯಾನುವಿಧಾಯಿನಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಗತದೋಸನ್ತಿ ಅಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾಸನ್ತರರಹಿತಂ.

೯. ಸಮಯಂ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಂ ಅವಿರೋಧೇನ್ತೋ. ಏತೇನ ಅತ್ಥದೋಸಾಭಾವಮಾಹ. ಅವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ಥೇರವಾದಾಪಿ ಇಧ ಪಕಾಸೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಥೇರವಂಸದೀಪಾನನ್ತಿ ಥಿರೇಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಥೇರಾ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ. ತೇಹಿ ಆಗತಾ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ ಥೇರವಂಸೋ, ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೇನ ತಸ್ಸ ಸಮುಜ್ಜಲನತೋ ಥೇರವಂಸದೀಪಾ, ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸಿನೋ, ತೇಸಂ. ವಿವಿಧೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ನಿಚ್ಛೀಯತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನೇಸು ಖೀಲಮದ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನೀ ಕಥಾ. ಸುಟ್ಠು ನಿಪುಣೋ ಸಣ್ಹೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುನಿಪುಣವಿನಿಚ್ಛಯಾ. ಅಥ ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಿನೋತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥವಿಸಯಂ ಞಾಣಂ. ಸುಟ್ಠು ನಿಪುಣೋ ಛೇಕೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏತೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಿಥೇರಪರಮ್ಪರಾಭತೋ, ತತೋ ಏವ ಚ ಅವಿಪರೀತೋ ಸಣ್ಹೋ ಸುಖುಮೋ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ತಸ್ಸ ಪಮಾಣಭೂತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

೧೦. ಸುಜನಸ್ಸ ¶ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸೀನಮೇವ ಅತ್ಥಾಯ, ಅಥ ಖೋ ಸಾಧುಜನತೋಸನತ್ಥಞ್ಚಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ಚ ‘‘ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪವಾಸೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಉಗ್ಗಹಣಾದಿಸುಕರತಾಯ ತೇಸಮ್ಪಿ ಬಹುಕಾರತ್ತಾ. ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥನ್ತಿ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಅತ್ಥಂ, ಚಿರಕಾಲಟ್ಠಿತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಞ್ಹಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಂ ಅವಿಪರೀತಪದಬ್ಯಞ್ಜನಸುನಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅತ್ಥಸುನಯಸ್ಸ ಚ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಅಸಮ್ಮೋಸಾಯ ಅನನ್ತರಧಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ. ಕತಮೇ ದ್ವೇ? ಸುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅತ್ಥೋ ಚ ಸುನೀತೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೨.೨೦).

೧೧. ಯಂ ¶ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸಾ ಮಹತ್ತಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ‘‘ಸೀಲಕಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ತಂ ಇಧ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ತದೇಕದೇಸಭಾವೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಕಥಿಕಾನಂ ಉಪದೇಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ತತ್ಥ ವಿಚಾರಿತಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸೀಲಕಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥ ಸೀಲಕಥಾತಿ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಸೀಲಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ. ಧುತಧಮ್ಮಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಙ್ಗಾದಯೋ ತೇರಸ ಕಿಲೇಸಧುನನಕಧಮ್ಮಾ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಬ್ಬಾನೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಿ ಅಟ್ಠತಿಂಸ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದ್ವೇತಿ ನಿರವಸೇಸಾನಿ ಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಾನಿ. ಚರಿಯಾವಿಧಾನಸಹಿತೋತಿ ರಾಗಚರಿತಾದೀನಂ ಸಭಾವಾದಿವಿಧಾನೇನ ಸಹಿತೋ. ಝಾನಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಅಟ್ಠಪಿ ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಾನಿ ಝಾನಾನಿ, ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಝಾನಾನಿ ವಾ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ.

೧೨. ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಸಬ್ಬಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು (ವಿಭ. ೭೫೧) ಆಗತನಯೇನ ಏಕವಿಧಾದಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಂಕಲೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ನಿಚ್ಛಯೋ ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಕಲನನಿಚ್ಛಯೋ.

೧೩. ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿಭಾವೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ದೇಸನಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರದೇಸನಾ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾ ಪನ ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧಿಸಙ್ಕರರಹಿತತಾಯ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಸ್ಸ ಸುದುಕ್ಕರತಾಯ ನಿಪುಣಾ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಾ, ಏಕತ್ತನಯಾದಿಸಹಿತಾ ಚ ತತ್ಥ ವಿಚಾರಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಪರಿಸುದ್ಧನಿಪುಣನಯಾ’’ತಿ. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದೀಸು ಆಗತನಯಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ವಿಚಾರಿತತ್ತಾ ಅವಿಮುತ್ತತನ್ತಿಮಗ್ಗಾ.

೧೪. ಇತಿ ¶ ಪನ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಸಮಾಪನೇ, ಪನ-ಸದ್ದೋ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರೇ, ಏತಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ. ನ ತಂ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮಿ ಪುನರುತ್ತಿಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೧೫. ಇದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ಅವಿಚಾರಣಸ್ಸ ಏಕನ್ತಕಾರಣಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಮಜ್ಝೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಮಜ್ಝಟ್ಠಭಾವದೀಪನೇನ ¶ ವಿಸೇಸತೋ ಚತುನ್ನಂ ಆಗಮಾನಂ ಸಾಧಾರಣಟ್ಠಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ನ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನೀಆದಯೋ ವಿಯ ಅಸಾಧಾರಣಟ್ಠಕಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ವಿಸೇಸತೋ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ.

೧೬. ಇಚ್ಚೇವಾತಿ ಇತಿ ಏವ. ತಮ್ಪೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಮ್ಪಿ. ಏತಾಯಾತಿ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀಹಳದೀಪಂ ಆಭತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಕರಣಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯ, ಸುಜನಸ್ಸ ಚ ತುಟ್ಠತ್ಥಂ, ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಪಯೋಜನಂ, ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವರಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಂ, ‘‘ಅಪನೇತ್ವಾನ ತತೋಹಂ ಸೀಹಳಭಾಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಸೀಲಕಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಂ. ಸೀಲಕಥಾದೀನಂ ಅವಿಚಾರಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಇಧ ಕರಣಪ್ಪಕಾರೋ ಏವಾತಿ.

ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧. ವಿಭಾಗವನ್ತಾನಂ ¶ ಸಭಾವವಿಭಾವನಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮುಖೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಪಠಮಂ ತಾವ ಪಣ್ಣಾಸವಗ್ಗಸುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಸ್ಸ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವರಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ. ಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಪರಿಯಾಯೇನ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಪಣ್ಣಾಸಾದಿತೋ ಏದಿಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ತತ್ಥಾತಿ ವಾ ‘‘ಏತಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಜಾನಾಥ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ವಿಜಾನಾಥಾತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಾ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಪಣ್ಣಾಸಾದಿತೋ ಏದಿಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಞ್ಚ ದಸಕಾ ಪಣ್ಣಾಸಾ, ಮೂಲೇ ಆದಿಮ್ಹಿ ಪಣ್ಣಾಸಾ, ಮೂಲಭೂತಾ ವಾ ಪಣ್ಣಾಸಾ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಾ. ಮಜ್ಝೇ ಭವಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ ಸಾ ಪಣ್ಣಾಸಾ ಚಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಾ. ಉಪರಿ ಉದ್ಧಂ ಪಣ್ಣಾಸಾ ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸಾ. ಪಣ್ಣಾಸತ್ತಯಸಙ್ಗಹಾತಿ ಪಣ್ಣಾಸತ್ತಯಪರಿಗಣನಾ.

ಅಯಂ ಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ ಜಾತಿಸಞ್ಜಾತಿಕಿರಿಯಾಗಣನವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಯಾ ಚಾವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ¶ , ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೨) ಅಯಂ ಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋ. ‘‘ಯೋ ಚಾವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ. ಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸತಿ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಸಞ್ಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋ. ‘‘ಯಾ ಚಾವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಕಿರಿಯಾಸಙ್ಗಹೋ. ‘‘ಹಞ್ಚಿ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಗಣನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತೇನ ವತ ರೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಕಥಾ. ೪೭೧) ಅಯಂ ಗಣನಸಙ್ಗಹೋ. ಅಯಮೇವ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಣ್ಣಾಸತ್ತಯಸಙ್ಗಹಾತಿ ಪಣ್ಣಾಸತ್ತಯಪರಿಗಣನಾ’’ತಿ.

ವಗ್ಗತೋತಿ ಸಮೂಹತೋ, ಸೋ ಪನೇತ್ಥ ದಸಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಸಾಸನೇ ದಸಕೇ ವಗ್ಗವೋಹಾರೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏಕೇಕಾಯ ಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ವಗ್ಗೇ ಕತ್ವಾ’’ತಿ. ಪನ್ನರಸವಗ್ಗಸಮಾಯೋಗಾತಿ ಪನ್ನರಸವಗ್ಗಸಂಯೋಗಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ಸಮಾಯೋಗಸದ್ದಂ ಸಮುದಾಯತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಪದತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠಕ್ಖರೋ ಗಾಥಾಪಾದೋ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಕ್ಖರತೋ ಛ ಅಕ್ಖರಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತುರಾಸೀತುತ್ತರಸತಾಧಿಕಾನಿ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚ ಅಕ್ಖರಾನೀ’’ತಿ ಪಾಠೇನ ¶ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನವಕ್ಖರೋ ಯಾವ ದ್ವಾದಸಕ್ಖರೋ ಚ ಗಾಥಾಪಾದೋ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಗಾಥಾನಂ ವಸೇನ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಗಾಥಾಸತಂ ಭಾಣವಾರೋ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಕ್ಖರತೋ ಸತ್ತ ಅಕ್ಖರಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಞ್ಚ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ತೇಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಅಕ್ಖರಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಪದಭಾಣವಾರಗಣನಾಹಿ ಅಕ್ಖರಗಣನಾ ಸಂಸನ್ದತಿ, ನೇತರಥಾ. ಭಾಣವಾರೋತಿ ಚ ದ್ವತ್ತಿಂಸಕ್ಖರಾನಂ ಗಾಥಾನಂ ವಸೇನ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಗಾಥಾಸತಂ, ಅಯಞ್ಚ ಅಕ್ಖರಗಣನಾ ಭಾಣವಾರಗಣನಾ ಚ ಪದಗಣನಾನುಸಾರೇನ ಲದ್ಧಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇಮಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಂ ಸುತ್ತಗಣನಾನನ್ತರಂ ಭಾಣವಾರೇ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಪದಾನಿ ಗಣಿತಾನಿ. ತತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಭಾಣವಾರಾ ಯಥಾಪಿ ಹಿ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತಾ;

ಉಪಡ್ಢಭಾಣವಾರೋ ಚ, ತೇವೀಸತಿಪದಾಧಿಕೋ.

ಸತ್ತ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಕ್ಖರಾನಂ ವಿಭಾವಯೇ;

ಚತ್ತಾಲೀಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೇಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಅಕ್ಖರ’’ನ್ತಿ.

ಅನುಸನ್ಧಿತೋತಿ ¶ ದೇಸನಾನುಸನ್ಧಿತೋ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಏವ ಹಿ ಸುತ್ತೇ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ದೇಸನಾಭಾಗಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅನುಸನ್ಧಾನತೋ ಅನುಸನ್ಧಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ಪರಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧೀತಿ ದುವಿಧೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ. ಸೋ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ದೇಸನಾಯ ವಿಪ್ಪಕತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಾನಂ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ, ಕತ್ಥಚಿ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಸಾವಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಞ್ಚ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ, ಕತ್ಥಚಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಸಮಾಸತೋ ತಿಪ್ಪಕಾರೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧೋ ಅನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ. ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಅನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಓರಿಮಂ ತೀರಂ, ಕಿಂ ಪಾರಿಮಂ ತೀರಂ, ಕೋ ಮಜ್ಝೇ ಸಂಸೀದೋ, ಕೋ ಥಲೇ ಉಸ್ಸಾದೋ, ಕೋ ಮನುಸ್ಸಗ್ಗಾಹೋ, ಕೋ ಅಮನುಸ್ಸಗ್ಗಾಹೋ, ಕೋ ಆವತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ಕೋ ಅನ್ತೋಪೂತಿಭಾವೋ’ತಿ’’ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೪೧)? ಏವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಪವತ್ತಿತದೇಸನಾವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧೀ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ ‘ಇತಿ ಕಿರ ಭೋ ರೂಪಂ ಅನತ್ತಾ… ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನತ್ತಾ, ಅನತ್ತಕತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕಮತ್ತಾನಂ ಫುಸಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ. ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮೋಘಪುರಿಸೋ ಅವಿದ್ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋ ತಣ್ಹಾಧಿಪತೇಯ್ಯೇನ ಚೇತಸಾ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಅತಿಧಾವಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ ‘ಇತಿ ಕಿರ ಭೋ ರೂಪಂ ಅನತ್ತಾ…ಪೇ… ಫುಸಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ. ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ ¶ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೯೦) ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಪವತ್ತಿತದೇಸನಾವಸೇನ ಪರಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಏತದಹೋಸಿ ‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಯಾ ತಾ ರತ್ತಿಯೋ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾ ಚಾತುದ್ದಸೀ ಪಞ್ಚದಸೀ ಅಟ್ಠಮೀ ಚ ಪಕ್ಖಸ್ಸ, ತಥಾರೂಪಾಸು ರತ್ತೀಸು ಯಾನಿ ತಾನಿ ಆರಾಮಚೇತಿಯಾನಿ ವನಚೇತಿಯಾನಿ ರುಕ್ಖಚೇತಿಯಾನಿ ಭಿಂಸನಕಾನಿ ಸಲೋಮಹಂಸಾನಿ, ತಥಾರೂಪೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಹರೇಯ್ಯಂ ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮಾಹಂ ಭಯಭೇರವಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ’’ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೯) ಏವಂ ಭಗವತಾ, ‘‘ತತ್ರಾವುಸೋ ಲೋಭೋ ಚ ಪಾಪಕೋ ದೋಸೋ ಚ ಪಾಪಕೋ ಲೋಭಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾಯ ದೋಸಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾಯ ಅತ್ಥಿ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ, ಚಕ್ಖುಕರಣೀ ¶ ಞಾಣಕರಣೀ ಉಪಸಮಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೩) ಏವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಪವತ್ತಿತದೇಸನಾವಸೇನ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯೇನ ಪನ ಧಮ್ಮೇನ ಆದಿಮ್ಹಿ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ಯೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಉಪರಿ ದೇಸನಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೫) ಹೇಟ್ಠಾ ಸೀಲೇನ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಆಗತಾ. ವತ್ಥುಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೭೦) ಹೇಟ್ಠಾ ಕಿಲೇಸೇನ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಆಗತಾ. ಕೋಸಮ್ಬಕಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೧) ಹೇಟ್ಠಾ ಭಣ್ಡನೇನ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಾ ಆಗತಾ. ಕಕಚೂಪಮೇ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೨) ಹೇಟ್ಠಾ ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ವಸೇನ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಕಕಚೂಪಮಾ ಆಗತಾತಿ.

ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತ್ಥಾತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಚ ಅನುಸನ್ಧಿ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಯಥಾರಹಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಾ ನವಸತಾಧಿಕಾನಿ ತೀಣಿ ಅನುಸನ್ಧಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚೇತಂ ಪಣ್ಣಾಸಾದಿವಿಭಾಗವಚನಂ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಸರೂಪದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಕ್ಖೇಪದೋಸಪರಿಹರಣತ್ಥಞ್ಚ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಪಣ್ಣಾಸಾದೀಸು ವವತ್ಥಿತೇಸು ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುತ್ತಂ ಯಾವ ಏಕಂ ಪದಮ್ಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ವತ್ತುಂ ಓಕಾಸೋ ನ ಸಿಯಾತಿ.

ಏವಂ ಪಣ್ಣಾಸವಗ್ಗಸುತ್ತಭಾಣವಾರಾನುಸನ್ಧಿಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಂವಣ್ಣೇತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ತಸ್ಸಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಪವತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಪಣ್ಣಾಸಾಸು ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಾ ಆದೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಚ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಯನಂ ¶ ಕಥನಂ ಸಙ್ಗೀತಿ, ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಪೂಜನೀಯತ್ತಾ ಚ ಮಹತೀ ಸಙ್ಗೀತೀತಿ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ, ಪಠಮಾ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ, ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿತಕಾಲೋ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ. ನಿದದಾತಿ ದೇಸನಂ ದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅವಿದಿತಂ ವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿದಾನಂ, ಯೋ ಲೋಕಿಯೇಹಿ ‘‘ಉಪೋಗ್ಘಾತೋ’’ತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ, ಸ್ವಾಯಮೇತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕೋ ಗನ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪನ ‘‘ಸನಿದಾನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೧೨೬) ವಿಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಾದಿದೇಸನುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿಕಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ ನಿದಾನಮಾದೀ’’ತಿ. ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಸ್ಸಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ಸಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾ. ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಂ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.ನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಪನ ಅತ್ತನಾ ವಿತ್ಥಾರಿತತ್ತಾ ತತ್ಥೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಮಹನ್ತತಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಸಾ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೧. ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗೋ

೧. ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನವಣ್ಣನಾ

೧. ಏವಂ ¶ ¶ ಬಾಹಿರನಿದಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಭನ್ತರನಿದಾನಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪದವಿಭಾಗಂ ಪದತ್ಥಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಪಿಣ್ಡತ್ತಾದಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಪದಾನಿ ತಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪದವಿಭಾಗೋತಿ ಪದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ, ನ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ. ಅಥ ವಾ ಪದಾನಿ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ, ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋತಿ ವಾ ಏಕಸೇಸವಸೇನ ಪದಪದವಿಗ್ಗಹಾ ಪದವಿಭಾಗಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ‘‘ಸುಭಗಞ್ಚ ತಂ ವನಞ್ಚಾತಿ ಸುಭಗವನಂ, ಸಾಲಾನಂ ರಾಜಾ, ಸಾಲೋ ಚ ಸೋ ರಾಜಾ ಚ ಇತಿಪಿ ಸಾಲರಾಜಾ’’ತಿಆದಿವಸೇನ ಸಮಾಸಪದೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅತ್ಥತೋತಿ ಪದತ್ಥತೋ. ತಂ ಪನ ಪದತ್ಥಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಕ್ಕಮೇನ ಪಠಮಂ ಏವಂಸದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅವಧಾರಣಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇದಮತ್ಥಪುಚ್ಛಾಪರಿಮಾಣಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏವಂಗತಾನಿ ಪುಥುಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೩), ಏವವಿಧೋ ಏವಮಾಕಾರೋ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ. ಗತ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಪಕಾರಪರಿಯಾಯೋ, ತಥಾ ವಿಧಾಕಾರ-ಸದ್ದಾ ಚ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಧಯುತ್ತಗತ-ಸದ್ದೇ ಲೋಕಿಯಾ ಪಕಾರತ್ಥೇ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಏವಂ ಸು ತೇ ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ ಆಮುಕ್ಕಮಣಿಕುಣ್ಡಲಾಭರಣಾ ಓದಾತವತ್ಥವಸನಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾ ಪರಿಚಾರೇನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತ್ವಂ ಏತರಹಿ ಸಾಚರಿಯಕೋತಿ. ನೋ ಹಿದಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೮೬) ಪುಚ್ಛಾಯಂ. ‘‘ಏವಂಲಹುಪರಿವತ್ತಂ (ಅ. ನಿ. ೧.೪೮) ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೨) ಚ ಆದೀಸು ಪರಿಮಾಣೇ.

ನನು ¶ ಚ ‘‘ಏವಂ ಸು ತೇ ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ, ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಪುಚ್ಛನಾಕಾರಪರಿಮಾಣಾಕಾರಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವ ¶ ಏವಂ-ಸದ್ದೋತಿ? ನ, ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ. ಆಕಾರಮತ್ತವಾಚಕೋ ಹಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಆಕಾರತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಯಥಾ ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾ ಖೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೩೪, ೩೯೬), ನ ಪನ ಆಕಾರವಿಸೇಸವಾಚಕೋ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಉಪಮಾದಿಉದಾಹರಣಾನಿ ಉಪಪನ್ನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಥಾಪಿ…ಪೇ… ಬಹು’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೫೩) ಏತ್ಥ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಟ್ಠಾನಿಯತೋ ಮನುಸ್ಸೂಪಪತ್ತಿ-ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯ-ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನ-ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರ- ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿ-ಆದಿದಾನಾದಿ-ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಹೇತುಸಮುದಾಯತೋ ಸೋಭಾ-ಸುಗನ್ಧತಾದಿಗುಣಯೋಗತೋ ಮಾಲಾಗುಣಸದಿಸಿಯೋ ಪಹೂತಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಮರಿತಬ್ಬಸಭಾವತಾಯ ಮಚ್ಚೇನ ಸತ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಜೋತಿತತ್ತಾ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಮಾಲಾಗುಣಾವ ಉಪಮಾ, ತೇಸಂ ಉಪಮಾಕಾರೋ ಯಥಾ-ಸದ್ದೇನ ಅನಿಯಮತೋ ವುತ್ತೋತಿ ‘‘ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಉಪಮಾಕಾರನಿಗಮನತ್ಥೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ. ಸೋ ಪನ ಉಪಮಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಮಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ’’ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉಪದಿಸಿಯಮಾನಾಯ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಾಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯೋ ತತ್ಥ ಉಪದಿಸನಾಕಾರೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಪದೇಸೋ ಏವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ತೇ…ಪೇ… ಉಪದೇಸೇ’’ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಭಗವತಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಜಾನನ್ತೇಹಿ ಕತಂ ತತ್ಥ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಾನಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಹಂಸನಂ ಉದಗ್ಗತಾಕರಣಂ ಸಮ್ಪಹಂಸನಂ. ಯೋ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾಕಾರೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗರಹಣಾಕಾರೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಸೋ ಚ ಗರಹಣಾಕಾರೋ ‘‘ವಸಲೀ’’ತಿಆದಿಖುಂಸನಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಇಧ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಉಪಮಾಕಾರಾದಯೋಪಿ ಉಪಮಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಆದಿಸದ್ದಾನಂ ಸನ್ನಿಧಾನತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರೇ ಸನ್ನಿಯೋಜಿತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅತ್ತನೋ ತತ್ಥ ಠಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ. ತೇನ ಏವಂ, ಭನ್ತೇ ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಞ್ಚ ವದೇಹೀತಿ ‘‘ಯಥಾಹಂ ವದಾಮಿ, ಏವಂ ಸಮಣಂ ಆನನ್ದಂ ವದೇಹೀ’’ತಿ ಯೋ ಏವಂ ವದನಾಕಾರೋ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಏವಂಸದ್ದೇನ ನಿದಸ್ಸೀಯತೀತಿ ‘‘ನಿದಸ್ಸನೇ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ. ಏವಂ ನೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ತೇಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹಭಾವೇ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಜನನತ್ಥಂ ಅನುಮತಿಗಹಣವಸೇನ ¶ ‘‘ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ವಾ ನೋ ವಾ, ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕತಾಯ ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದಾಕಾರಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು ಅವಧಾರಣೇ’’ತಿ.

ನಾನಾನಯನಿಪುಣನ್ತಿ ¶ ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಅಬ್ಯಾಪಾರಏವಂಧಮ್ಮತಾಸಙ್ಖಾತಾ, ನನ್ದಿಯಾವತ್ತತಿಪುಕ್ಖಲಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತಅಙ್ಕುಸದಿಸಾಲೋಚನಸಙ್ಖಾತಾ ವಾ ಆಧಾರಾದಿಭೇದವಸೇನ ನಾನಾವಿಧಾ ನಯಾ ನಾನಾನಯಾ, ನಯಾ ವಾ ಪಾಳಿಗತಿಯೋ, ತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಲೋಕಿಯಾದಿತದುಭಯವೋಮಿಸ್ಸಕಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಸಮಯವಿಮುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಠಪನಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಮೂಲಾದಿವಸೇನ ತಿಕಪ್ಪಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾತಿ ನಾನಾನಯಾ. ತೇಹಿ ನಿಪುಣಂ ಸಣ್ಹಂ ಸುಖುಮನ್ತಿ ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ. ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ತೇ ಚ ಸಸ್ಸತಾದಿಭೇದೇನ, ತತ್ಥ ಚ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖತಾದಿಭೇದೇನ ಅನೇಕೇ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ಏವ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಉಪನೇತಬ್ಬಾಭಾವತೋ, ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನ-ವಿವರಣ-ವಿಭಜನ-ಉತ್ತಾನೀಕರಣ-ಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಛಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ, ಅಕ್ಖರ-ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಛಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪದಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಂ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೧; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ; ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತ) ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ, ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾಪನಯನತೋ ಚ ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಭಗವತೋ ಪನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ರಾಗಾದಯೋ ನ ಸನ್ತಿ, ಯೇ ಹರಿತಬ್ಬಾ. ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಅಟ್ಠಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇ ಚಿತ್ತೇ ಹತಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತವೋಹಾರೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಧ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ. ಸಚೇ ಪನ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಗತಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ. ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಚ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ. ತೇ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಹರಣವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಪಕಾಸನೇ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಚ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಹಿ ಹರಿತಾ ಅಪನೀತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ¶ . ‘‘ಪಟೀ’’ತಿ ವಾ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ‘‘ಪಚ್ಛಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಬೋಧೇತಿ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪವಿಟ್ಠಮ್ಹಿ, ಅಞ್ಞೋ ಆಗಞ್ಛಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೯೮೫; ಚೂಳನಿ. ೪) ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಪಚ್ಛಾ ಹರಿತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮಗ್ಗೇಹಿ ಹರಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ಹರಣಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಯೋ ಚ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಚ ಸತ್ತಹಿತತ್ಥಂ ಪುನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ಹರಿತೇಸು ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಪರಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕಿಲೇಸಹರಣಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಭವನ್ತಿ. ಪಾಟಿಹಾರಿಯಮೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ವಾ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಸಮುದಾಯೇ ಭವಂ ಏಕಮೇಕಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಮಗ್ಗೋ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ, ತತ್ಥ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ, ತತೋ ವಾ ಆಗತನ್ತಿ ¶ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ. ತಸ್ಸ ಪನ ಇದ್ಧಿಆದಿಭೇದೇನ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಚ ಬಹುವಿಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯಂ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ.

ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಾಕಾರತೋ ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಪನ ಭಗವತೋ ದೇಸಿತಾಕಾರತೋ. ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತು’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಭವತಿ, ಧಾರಣಬಲದಸ್ಸನಞ್ಚ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಸುತಾಕಾರಾವಿರಜ್ಝನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ನ ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥನ್ತರತಾಪರಿಹಾರೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾನಂ ಏಕವಿಸಯತ್ತಾ. ಇತರಥಾ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಸಬ್ಬಥಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಸಮತ್ಥೋ ಅಸಮತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ.

‘‘ಯೋ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಸನ್ತತಿಯಾ ವತ್ತನತೋ ತಿವಿಧೋಪಿ ಮೇ-ಸದ್ದೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕರಣಸಮ್ಪದಾನಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಭೇದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಮೇ-ಸದ್ದೋ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪಸಗ್ಗೋ ಕಿರಿಯಂ ವಿಸೇಸೇತಿ, ಜೋತಕಭಾವತೋ ಪನ ಸತಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತಸದ್ದೋ ಏವ ತಂ ತಮತ್ಥಂ ವದತೀತಿ ಅನುಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಸಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ. ಕಮ್ಮಭಾವಸಾಧನಾನಿ ಇಧ ಸುತಸದ್ದೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಧಾರಿತನ್ತಿ ವಾ ಉಪಧಾರಣನ್ತಿ ವಾ ¶ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ಯದಾ ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕತ್ತುವಸೇನ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ, ತದಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ಯದಾ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸೋ, ತದಾ.

ಸುತ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಸವನಕಿರಿಯಾಜೋತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ತದಭಿನೀಹಟಾನಞ್ಚ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಾಕ್ಯಾನಂ ಏವ-ಕಾರತ್ಥಸಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸುತಮೇವಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ. ಏತೇನ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಯಥಾ ಚ ಸುತಂ ಸುತಮೇವಾತಿ ನಿಯಮೇತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಮ್ಮಾ ಸುತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥಾಪೋಹನವಸೇನ ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಂ ವದತೀತಿ ಸುತನ್ತಿ ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ ¶ . ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿವಿನಿವತ್ತನಂ ಕರೋತಿ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ನ ಇದಂ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಂ, ನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಮ್ಮದೇವಾ’’ತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ವಾ ಏವಂ-ಸದ್ದೇ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ಕರೀಯತೀತಿ ತದಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ. ಸವನಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಕಮ್ಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಸವನಹೇತುಸುಣನ್ತಪುಗ್ಗಲಸವನವಿಸೇಸವಸೇನ ಪದತ್ತಯಸ್ಸ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಕಾರನ್ತರೇಹಿಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಮನೋದ್ವಾರವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ, ತಸ್ಸಾ. ಸಾ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ. ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಅನೇಕವಿಹಿತಾನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಗ್ಗಹಣಾನಂ ನಾನಾಕಾರೇನ. ಏತೇನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಯೋಜನಾಯ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋತಿ ದೀಪೇತಿ. ಪವತ್ತಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ¶ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಧಮ್ಮತ್ಥತ್ತಾ. ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣಂ ‘‘ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ಮಯಾತಿ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ.

ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾಭಾವಾಭಾವತೋ. ತೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಸದ್ದತ್ತಾ ಸವನಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಸಾಧಾರಣವಿಞ್ಞಾಣಪಬನ್ಧಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ತತ್ಥ ಚ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನ’’ನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರರಹಿತೇ ಧಮ್ಮಪಬನ್ಧೇ ಸವನಕಿರಿಯಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ.

ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸಾತಿಆದಿಪಿ ಆಕಾರತ್ಥಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಯೋಜನಾಯ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಏವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೂಪಾದಾನವಸೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಾ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಸೋತಬ್ಬಭೂತೋ ಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾಕತ್ತುಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಕತ್ತು ಅಭಾವೇಪಿ ಸದ್ದವೋಹಾರೇನ ಬುದ್ಧಿಪರಿಕಪ್ಪಿತಭೇದವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ತಂಸಮಙ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ¶ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ’’ತಿ. ಸವನಕಿರಿಯಾವಿಸಯೋಪಿ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಇಧ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕತ್ತುಭಾವತೋ, ಸವನವಸೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ವಾ ಸವನಕಿರಿಯಾಭಾವತೋ ತಂಕಿರಿಯಾಕತ್ತು ಚ ವಿಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕತ್ತುವಿಸಯೇ’’ತಿ. ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾನಿಚ್ಛಿತಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಏತೇನ ವಾ ಅವಧಾರಣತ್ಥಂ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪುಬ್ಬೇ ಸುತಾನಂ ನಾನಾವಿಹಿತಾನಂ ಸುತ್ತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಉಪಧಾರಿತರೂಪಸ್ಸ ಆಕಾರಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಸ್ಸ, ಅವಧಾರಣಸ್ಸ ವಾ ಪಕಾಸನಸಭಾವೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋತಿ ತದಾಕಾರಾದಿಉಪಧಾರಣಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾನಭೂತಧಮ್ಮಪಬನ್ಧಬ್ಯಾಪಾರತಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ. ಸವನಕಿರಿಯಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲವಾದಿನೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರಪೇಕ್ಖಾ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ. ‘‘ಮೇ’’ತಿ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸತ್ತವಿಸಯತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ತತ್ಥೇವ ಸಮೋದಹಿತಬ್ಬತೋ ¶ ‘‘ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಸಭಾವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಏವಂ-ಸದ್ದ – ಸುತ-ಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥಾತಿ ತೇ ತಥಾರೂಪ-ಪಞ್ಞತ್ತಿ-ಉಪಾದಾನಭೂತ-ಧಮ್ಮಪಬನ್ಧಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ, ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಕರಣಕಿರಿಯಾಕತ್ತುಕಮ್ಮವಿಸೇಸಪ್ಪಕಾಸನವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರವಿಸಯಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಗಹಣಾಕಾರಗಾಹಕತಬ್ಬಿಸಯವಿಸೇಸನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಕತ್ತುಕರಣಬ್ಯಾಪಾರಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಚ ದುತಿಯಾದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಸದ್ದಾಧಿಗಮನೀಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಬ್ಬಪಞ್ಞತ್ತೀನಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಾದಿವಸೇನ ಛಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದೇಸು ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತೇಸು ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಸರೂಪಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಮೇ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆಕಾರಾದಿನೋ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಭಾವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಭೂತತ್ಥಉತ್ತಮತ್ಥವಸೇನ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಮಾಯಾಮರೀಚಿಆದಯೋ ವಿಯ ಅಭೂತತ್ಥೋ, ಅನುಸ್ಸವಾದೀಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ವಿಯ ಅನುತ್ತಮತ್ಥೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಸಭಾವೋ, ರುಪ್ಪನಾನುಭವನಾದಿಸಭಾವೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ ಪರಮತ್ಥೋ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತಥಾ ‘‘ಏವಂ ಮೇ’’ತಿ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋತಿ. ಏತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸುತನ್ತಿ ಪನ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಏತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪನ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಸಬ್ಬಂ ಲಬ್ಭತಿ.

ತಂ ¶ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋತಿ ಸೋತಪಥಮಾಗತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ತೇಸಂ ಉಪಧಾರಿತಾಕಾರಾದಿನೋ ಪಚ್ಚಾಮಸನವಸೇನ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ, ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಮೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠಾದಿಸಭಾವರಹಿತೇ ಸದ್ದಾಯತನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಸುತವೋಹಾರೋ ‘‘ದುತಿಯಂ ತತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕೋ ವಿಯ ಪಠಮಾದೀನಿ ದಿಟ್ಠಮುತವಿಞ್ಞಾತೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾವ ಪವತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ’’ತಿ ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಹಿ ಸುತನ್ತಿ ಪಕಾಸಿತೋಯಮತ್ಥೋತಿ. ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಥೇರೇನ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ. ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ ಏತೇನ ¶ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಂ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ದಸ್ಸಿಯಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಅಸಮ್ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವೇನ, ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಾ ಸವನಕಾಲಸಮ್ಭೂತಾಯ ತದುತ್ತರಕಾಲಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ. ಏವಂ ಅಸಮ್ಮೋಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಆಕಾರೋ ನಾತಿಗಮ್ಭೀರೋ, ಯಥಾಸುತಧಾರಣಮೇವ ತತ್ಥ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಅಧಿಕೋ, ಪಞ್ಞಾ ತತ್ಥ ಗುಣೀಭೂತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ ಚೇತ್ಥ ಪಧಾನತಾ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧, ೨) ವಿಯ. ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾಯ ವಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಧಾನತ್ತೇ ಪಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ಏವಂ ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ, ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನವಿವರಣವಿಭಜನಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಛಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ, ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಛಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಂ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸದ್ಧಮ್ಮವಿಸಯತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತೀತಿ ‘‘ಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಕರಣಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸವನಂ ಸಮಾಧಾನಮನ್ತರೇನ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನದೇಸಕಪಯೋಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಅವಿಪರೀತಸದ್ಧಮ್ಮವಿಸಯೇಹಿ ವಿಯ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥೇಹಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ವಿಯ ಚ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಯಥಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಫಲಭೂತೇನ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾನಂ ಸಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಫಲಭೂತೇನ ಕಾರಣಭೂತಾನಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಿದ್ಧಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತಸ್ಸ ಚ ತದಭಾವತೋ. ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋತಿಆದಿನಾ ಸಮತ್ಥನವಚನೇನ ಪನ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಫಲಭೂತಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ – ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ¶ ನ ¶ ಏಕನ್ತೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಬಾಹಿರಙ್ಗತ್ತಾ, ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಪನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಯ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಏಕನ್ತಕಾರಣನ್ತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಸಿದ್ಧಿಜೋತನಾ ನ ಸಮತ್ಥಿತಾವ, ನೋ ನ ಸಮತ್ಥಿತಾ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಪಯಿರುಪಾಸನಾಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧತ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಂ ಫಲೇನ ಕಾರಣಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ನದೀಪೂರೇನ ವಿಯ ಉಪರಿ ವುಟ್ಠಿಸಬ್ಭಾವಸ್ಸ, ದುತಿಯಂ ಕಾರಣೇನ ಫಲಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಏಕನ್ತವಸ್ಸಿನಾ ವಿಯ ಮೇಘವುಟ್ಠಾನೇನ ವುಟ್ಠಿಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ.

ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಭೇದಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಓಗಾಹನಾಕಾರೋ ನಿರವಸೇಸಪರಹಿತಪಾರಿಪೂರಿಕಾರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಗುಣದ್ವಯಂ. ಅಪರಾಪರವುತ್ತಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ಚಕ್ಕಭಾವೋ, ಚರನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಸತ್ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇಸೂತಿ ವಾ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ವತ್ತತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೧). ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ದೇಸನಾಕ್ಕಮವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ. ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತತ್ತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞೋ ಸುದ್ಧಾಸಯೋ ಹೋತಿ ತದಸುದ್ಧಿಹೇತೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದೂರೀಭಾವತೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸೇಯ್ಯಸೋ ನಂ ತತೋ ಕರೇ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೪೩), ‘‘ಕತಪುಞ್ಞೋಸಿ ತ್ವಂ ಆನನ್ದ, ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜ, ಖಿಪ್ಪಂ ಹೋಹಿಸಿ ಅನಾಸವೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೦೭) ಚ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧೀ’’ತಿ. ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪಯೋಗಸ್ಸ ವಿಸದಭಾವೇನ. ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧೀ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸ್ಸ ನಿದ್ದೋಸಭಾವೇನ. ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೋ ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವತೋ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ವಿಸಾರದೋ ಹೋತೀತಿ.

ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಥೇರಸ್ಸ ಏವಂಸದ್ದಸುತ-ಸದ್ದಾನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಾಸಮ್ಮೋಸದೀಪನತೋ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಸೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಸೋತಬ್ಬಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾತಿ ಏತೇನ ಅಯಂ ಸುತ-ಸದ್ದೋ ಏವಂ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ, ವಕ್ಖಮಾನಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನೇವ ¶ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ಆಮಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮನೋದಿಟ್ಠಿಕರಣಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪೇಕ್ಖನಸುಪ್ಪಟಿವೇಧಾ ವಿಸೇಸತೋ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರದೀಪಕೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ, ಸವನಧಾರಣವಚೀಪರಿಚಯಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸೇನ ಸೋತಾವಧಾನಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ತೇ ಅವಿಕ್ಖೇಪದೀಪಕೇನ ಸುತ-ಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾ. ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾತಿ ‘‘ಇಧ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾ, ಏತ್ತಕಾ ಏತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮನಸಾ ಅನು ಅನು ಪೇಕ್ಖಿತಾ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಭೂತಾಯ, ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಇತಿ ರೂಪಂ, ಏತ್ತಕಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸುಟ್ಠು ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ.

ಸಕಲೇನ ವಚನೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋತಿ ‘‘ಮಮೇದ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ ಅಟ್ಠಪೇನ್ತೋ. ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿನ್ತಿ ಅಕತಞ್ಞುತಂ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಹತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೯೫) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಂ, ಸಾ ಏವ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೋ. ನನು ಚ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಮಮೇದಂ ವಚನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಮಾನಸ್ಸ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀನಞ್ಚ ತದಾಸಙ್ಕಾಯ ಅಭಾವತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಸಮತಿಕ್ಕಮಾದಿವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕನ್ತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ದಸ್ಸನತೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದೇವತಾನಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಾಪೇಕ್ಖಂ ತಥಾವಚನನ್ತಿ ಏದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಖಣೇ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಭಗವಾ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಯಞ್ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ, ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾತಾ ಚೂಳಪಿತುಪುತ್ತೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸಯಂ ಸಚ್ಛಿಕತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಉದಾಹು ಭಗವತೋಯೇವ ವಚನಂ ಯಥಾಸುತ’’ನ್ತಿ. ಏವಂ ತದಾಸಙ್ಕಿತಪ್ಪಕಾರತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಸಮೋಕ್ಕಮಾದಿತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಾದಿ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ. ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ನಿದಸ್ಸೇತಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತೇ ನೇತೀತಿ ನೇತ್ತಿ, ಧಮ್ಮೋಯೇವ ನೇತ್ತಿ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿ.

ದಳ್ಹತರನಿವಿಟ್ಠಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಕಙ್ಖಾ. ನಾತಿಸಂಸಪ್ಪನಾ ಮತಿಭೇದಮತ್ತಾ ವಿಮತಿ. ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ, ಸಮ್ಮುಖಾವಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಖಲಿತದುರುತ್ತಾದಿಗಹಣದೋಸಾಭಾವತೋ ¶ ಚ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಾದಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಆಕಾರಾದಿಅತ್ಥೇಸು ಅಗ್ಗಹಿತವಿಸೇಸಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತತೋ ಪರಾ ಚತಸ್ಸೋ ಆಕಾರತ್ಥಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಭಾವಿತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆಕಾರತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅವಧಾರಣತ್ಥಞ್ಚ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏಕ-ಸದ್ದೋ ಅಞ್ಞಸೇಟ್ಠಾಸಹಾಯಸಙ್ಖ್ಯಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೨೭) ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ ¶ , ‘‘ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೨೮) ಸೇಟ್ಠತ್ಥೇ, ‘‘ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೦೫) ಅಸಹಾಯೇ, ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಂ. ಇಧಾಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ. ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚಾತಿ ಯುತ್ತಕಾಲಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಞ್ಚ ಖಣೋತಿ ಓಕಾಸೋ. ತಥಾಗತುಪ್ಪಾದಾದಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಪಟಿಲಾಭಹೇತುತ್ತಾ. ಖಣೋ ಏವ ಚ ಸಮಯೋ. ಯೋ ‘‘ಖಣೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಮಯೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏಕೋವಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಮಹಾಸಮೂಹೋ. ಸಮಯೋಪಿ ಖೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪೂರಣಸ್ಸ ಹೇತುಪಿ. ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪವಾದಕೇ. ತತ್ಥ ಹಿ ನಿಸಿನ್ನಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯಂ ಪವದನ್ತೀತಿ. ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಹಿತಪಟಿಲಾಭಾ. ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಅಭಿಸಮಯೋ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ಪೀಳನಾದೀನಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಏಕೀಭಾವಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ. ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ. ತಾನೇವ ತಥಾ ಏಕತ್ತೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ತತ್ಥ ಪೀಳನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಹಿಂಸನಂ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣಂ. ಸನ್ತಾಪೋ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತಾಪನಂ ಪರಿದಹನಂ.

ತತ್ಥ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಂ ಸನ್ನಿಜ್ಝಂ ಸಮೇತಿ ಸಮವೇತೀತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮವಾಯೋ. ಸಮೇತಿ ಸಮಾಗಚ್ಛತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏತ್ಥ ತದಾಧಾರಪುಗ್ಗಲೇಹೀತಿ ಸಮಯೋ, ಖಣೋ. ಸಮೇತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾ ಸಂಗಚ್ಛತಿ ಸತ್ತೋ, ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ವಾ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ವಾತಿ ಸಮಯೋ, ಕಾಲೋ. ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ಅಭೂತೋಪಿ ಹಿ ಕಾಲೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕರಣಂ ಕರಣಂ ¶ ವಿಯ ಚ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ರೂಪೇನ ವೋಹರೀಯತೀತಿ. ಸಮಂ, ಸಹ ವಾ ಅವಯವಾನಂ ಅಯನಂ ಪವತ್ತಿ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮೂಹೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಾಯೋ’’ತಿ. ಅವಯವಸಹಾವಟ್ಠಾನಮೇವ ಹಿ ಸಮೂಹೋತಿ. ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮಾಗಮೇ ಏತಿ ಫಲಂ ಏತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪವತ್ತತಿ ಚಾತಿ ಸಮಯೋ, ಹೇತು ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಯೋ’’ತಿ. ಸಮೇತಿ ಸಂಯೋಜನಭಾವತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಏತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ ವಾ ಸಂಯುತ್ತಾ ಅಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಭಿನಿವೇಸಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮಯೋ, ದಿಟ್ಠಿ; ದಿಟ್ಠಿಸಞ್ಞೋಜನೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ಬಜ್ಝನ್ತೀತಿ. ಸಮಿತಿ ಸಙ್ಗತಿ ಸಮೋಧಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಪಟಿಲಾಭೋ. ಸಮಯನಂ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಅಯನಂ ಅಪಗಮೋತಿ ಸಮಯೋ, ಪಹಾನಂ. ಅಭಿಮುಖಂ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಬ್ಬೋ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತೋ ಸಭಾವೋ. ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಾವಬೋಧೋ. ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಅಭಿಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ¶ . ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮವಾಯಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾನಂ ವಿಯ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಭಾವೇನ ಕಾಲಸ್ಸ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಚ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅನಿಯಮಿತವಸೇನೇವ ಕಾಲೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ನ ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ? ಆಹ – ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನ ನಿಯಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ವಚನೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಗುಣೋ ಲದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ವಾ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ. ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇವಸಿಕಂ ಝಾನಫಲಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವೀತಿನಾಮನಕಾಲೋ, ವಿಸೇಸತೋ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ. ಸುಪ್ಪಕಾಸಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಸಂಕಮ್ಪನಓಭಾಸಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ಪಾಕಟಾ. ಯಥಾವುತ್ತಭೇದೇಸು ಏವ ಸಮಯೇಸು ಏಕದೇಸಂ ಪಕಾರನ್ತರೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಚಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಥಾ ಹಿ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ ಚ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋ, ಅರಿಯತುಣ್ಹೀಭಾವಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ, ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಿಕಥಾಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ ಏವ.

ಕರಣವಚನೇನ ¶ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮತದಞ್ಞಸುತ್ತಪದವಿನಯೇಸು. ತಥಾತಿ ಭುಮ್ಮಕರಣೇಹಿ. ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಆಧಾರತ್ಥೋ. ಭಾವೋ ನಾಮ ಕಿರಿಯಾ, ತಾಯ ಕಿರಿಯನ್ತರಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಕಾಲೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಯಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾತೋ ತಙ್ಖಣಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರತೋ ಚ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಜಾತೋ, ಸಾಯನ್ಹೇ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು, ಸಮೂಹೋ ಚ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೋ ಅವಯವಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತಿ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ, ಯವರಾಸಿಯಂ ಸಮ್ಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು, ಏವಂ ಇಧಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ…ಪೇ… ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಏವ ಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ಚ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಚ ‘‘ಗಾವೀಸು ದುಯ್ಹಮಾನಾಸು ಗತೋ, ದುದ್ಧಾಸು ಆಗತೋ’’ತಿ ದೋಹನಕಿರಿಯಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸತೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ಏವ ಹೋತಿ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸತ್ತಾವಿರಹಾಭಾವತೋತಿ ಸಮಯಸ್ಸ ಸತ್ತಾಕಿರಿಯಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಭವನಕಿರಿಯಾ ಚ ಲಕ್ಖೀಯತಿ. ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನವಮೇ ಖಣೇ, ಯಸ್ಮಿಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿಹೇತುಮ್ಹಿ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ವಾ ಸತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ, ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ವಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮಯಸದ್ದೇ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಲಕ್ಖಣಭೂತಭಾವಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಖಣ…ಪೇ… ಲಕ್ಖೀಯತೀ’’ತಿ.

ಹೇತುಅತ್ಥೋ ¶ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ಅಜ್ಝೇನೇನ ವಸತಿ, ಫರಸುನಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಕುದಾಲೇನ ಖಣತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ವೀತಿಕ್ಕಮಞ್ಹಿ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಚ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಓತಿಣ್ಣಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಾಲೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ವಿಯ.

ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಆರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ದೇಸನಾನಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ. ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ. ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾ ‘‘ಮಾಸಂ ಅಜ್ಝೇತೀ’’ತಿ.

ಪೋರಾಣಾತಿ ¶ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ. ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ವಿಸೇಸೋ. ತೇನ ಸುತ್ತವಿನಯೇಸು ವಿಭತ್ತಿಬ್ಯತ್ತಯೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠವಾಚಕಂ ವಚನಂ ‘‘ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ. ತಥಾ ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ. ಗಾರವಯುತ್ತೋತಿ ಗರುಭಾವಯುತ್ತೋ ಗರುಗುಣಯೋಗತೋ, ಗರುಕರಣಾರಹತಾಯ ವಾ ಗಾರವಯುತ್ತೋ. ವುತ್ತೋಯೇವ, ನ ಪನ ಇಧ ವತ್ತಬ್ಬೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಏಕದೇಸಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅಪರೋ ನಯೋ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧; ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.ವಿನಯಾನಿಸಂಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ; ವಿಸುದ್ಧಿ. ಮಹಾಟೀ. ೧.೧೪೪; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) – ಭಾಗವಾತಿ ಭಗವಾ, ಭತವಾತಿ ಭಗವಾ, ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ, ಭಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ, ಭತ್ತವಾತಿ ಭಗವಾ, ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ, ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ.

ಭಗವಾ ಭತವಾ ಭಾಗೇ, ಭಗೇ ಚ ವನಿ ಭತ್ತವಾ;

ಭಗೇ ವಮಿ ತಥಾ ಭಾಗೇ, ವಮೀತಿ ಭಗವಾ ಜಿನೋ.

ತತ್ಥ ಕಥಂ ಭಾಗವಾತಿ ಭಗವಾ? ಯೇ ತೇ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಗುಣಭಾಗಾ ಗುಣಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ತೇ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ನಿರತಿಸಯಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಞಾ, ವಿಮುತ್ತಿ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಹಿರೀ, ಓತ್ತಪ್ಪಂ, ಸದ್ಧಾ, ವೀರಿಯಂ, ಸತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ, ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ, ಸಮಥೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾ, ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ, ತಯೋ ¶ ಸಮ್ಮಾವಿತಕ್ಕಾ, ತಿಸ್ಸೋ ಅನವಜ್ಜಸಞ್ಞಾ, ತಿಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಫಲಾನಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಚತುಯೋನಿಪಟಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ, ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯವಂಸಾ, ಚತ್ತಾರಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಪಧಾನಿಯಙ್ಗಾನಿ, ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಚಞಾಣಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಪಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಾ ಧಾತುಯೋ, ಪಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಞಾಣಾನಿ, ಪಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಸಞ್ಞಾ, ಛ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನಿ, ಛ ಗಾರವಾ, ಛ ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಾ ಧಾತುಯೋ, ಛ ಸತತವಿಹಾರಾ, ಛ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಿ, ಛ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾ ಸಞ್ಞಾ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ, ಸತ್ತ ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸತ್ತ ಅರಿಯಧಮ್ಮಾ, ಸತ್ತ ಅರಿಯಧನಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸತ್ತ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಾ, ಸತ್ತ ನಿಜ್ಜರವತ್ಥೂನಿ, ಸತ್ತ ¶ ಸಞ್ಞಾ, ಸತ್ತ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ, ಸತ್ತ ಖೀಣಾಸವಬಲದೇಸನಾ, ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಹೇತುದೇಸನಾ, ಅಟ್ಠ ಸಮ್ಮತ್ತಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾತಿಕ್ಕಮಾ, ಅಟ್ಠ ಆರಮ್ಭವತ್ಥೂನಿ, ಅಟ್ಠ ಅಕ್ಖಣದೇಸನಾ, ಅಟ್ಠ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಾ, ಅಟ್ಠ ಅಭಿಭಾಯತನದೇಸನಾ, ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖಾ, ನವ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ನವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಧಾನಿಯಙ್ಗಾನಿ, ನವ ಸತ್ತಾವಾಸದೇಸನಾ, ನವ ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯಾ, ನವ ಸಞ್ಞಾ, ನವ ನಾನತ್ತಾ, ನವ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾ, ದಸ ನಾಥಕರಣಾ ಧಮ್ಮಾ, ದಸ ಕಸಿಣಾಯತನಾನಿ, ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ, ದಸ ಸಮ್ಮತ್ತಾನಿ, ದಸ ಅರಿಯವಾಸಾ, ದಸ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾ, ದಸ ತಥಾಗತಬಲಾನಿ, ಏಕಾದಸ ಮೇತ್ತಾನಿಸಂಸಾ, ದ್ವಾದಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಾಕಾರಾ, ತೇರಸ ಧುತಗುಣಾ, ಚುದ್ದಸ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನಿ, ಪಞ್ಚದಸ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸೋಳಸವಿಧಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ, ಸೋಳಸ ಅಪರನ್ತಪನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ, ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಿ, ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ, ಪಞ್ಞಾಸ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾನಿ, ಪರೋಪಣ್ಣಾಸ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ, ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ, ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾಸಮಾಪತ್ತಿಸಞ್ಚಾರಿಮಹಾವಜಿರಞಾಣಂ, ಅನನ್ತನಯಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಪವಿಚಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣದೇಸನಾಞಾಣಾನಿ ತಥಾ ಅನನ್ತಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅನನ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾದಿವಿಭಾವನಞಾಣಾನಿ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಅನನ್ತಾಪರಿಮಾಣಭೇದಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ನಿರತಿಸಯಾ ಗುಣಭಾಗಾ ಗುಣಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗಾ ಗುಣಭಾಗಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಭಾಗವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಆ-ಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಏವಂ ತಾವ ಭಾಗವಾತಿ ಭಗವಾ.

ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ, ಗುಣಭಾಗಾ ಅಸೇಸತೋ;

ವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಸುಗತೇ ತಸ್ಮಾ, ಭಗವಾತಿ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಕಥಂ ಭತವಾತಿ ಭಗವಾ? ಯೇ ತೇ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನೇಹಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಾದಿಕೇ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮೇ ¶ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಕತಮಹಾಭಿನೀಹಾರೇಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೇಹಿ ಪರಿಪೂರಿತಬ್ಬಾ ದಾನಪಾರಮೀ, ಸೀಲ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮ, ಪಞ್ಞಾ, ವೀರಿಯ, ಖನ್ತಿ, ಸಚ್ಚ, ಅಧಿಟ್ಠಾನ, ಮೇತ್ತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀತಿ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಾನಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ, ಸಚ್ಚಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ, ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ನಯನಧನರಜ್ಜಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚಾಗಾ, ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ, ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ, ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ, ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾ, ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾ, ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾತಿ ¶ ಏವಮಾದಯೋ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಾ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಾನಿ ಯಥಾ ಹಾನಭಾಗಿಯಾ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾ ಠಿತಿಭಾಗಿಯಾ ವಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಉತ್ತರುತ್ತರಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿರನ್ತರಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಭತಾ ಸಮ್ಭತಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಭತವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಗ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಅಥ ವಾ ಭತವಾತಿ ತೇಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಭರಿ ಸಮ್ಭರಿ, ಪರಿಪೂರೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮ್ಪಿ ಭತವಾತಿ ಭಗವಾ.

ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಸಬ್ಬೇ, ದಾನಪಾರಮಿಆದಿಕೇ;

ಸಮ್ಭಾರೇ ಭತವಾ ನಾಥೋ, ತೇನಾಪಿ ಭಗವಾ ಮತೋತಿ.

ಕಥಂ ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ? ಯೇ ತೇ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾ ದೇವಸಿಕಂ ವಳಞ್ಜನಕಸಮಾಪತ್ತಿಭಾಗಾ, ತೇ ಅನವಸೇಸತೋ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವನಿ ಭಜಿ ಸೇವಿ ಬಹುಲಮಕಾಸೀತಿ ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ. ಅಥ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು ಕುಸಲಾದೀಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಚ ಯೇ ತೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಅಭಿಸಮಯಭಾಗಾ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ‘‘ಚಕ್ಖು ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಸೋತಂ…ಪೇ… ಜರಾಮರಣಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೨೧) ಅನೇಕೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾಗಾ, ‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಪಹಾತಬ್ಬೋ…ಪೇ… ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಪಹಾತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾಗಾ, ‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ…ಪೇ… ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಭಾಗಾ, ‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಅನೇಕಭೇದಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಭಾಗಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ವನಿ ಭಜಿ ಯಥಾರಹಂ ಗೋಚರಭಾವನಾಸೇವನಾನಂ ವಸೇನ ಸೇವಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಯೇ ಇಮೇ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಾವಕೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಾ ಗುಣಭಾಗಾ ಗುಣಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ಕಿನ್ತಿ ನು ಖೋ ತೇ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ವನಿ ಅಭಿಪತ್ಥಯಿ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಅಭಿಪತ್ಥನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಫಲಾವಹಾ ಅಹೋಸಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಞೇಯ್ಯಸಮಾಪತ್ತಿಗುಣಭಾಗೇ ಅಸೇಸತೋ;

ಭಜಿ ಪತ್ಥಯಿ ಸತ್ತಾನಂ, ಹಿತಾಯ ಭಗವಾ ತತೋತಿ.

ಕಥಂ ¶ ಭಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ? ಸಮಾಸತೋ ತಾವ ಕತಪುಞ್ಞೇಹಿ ಪಯೋಗಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಯಥಾವಿಭವಂ ಭಜೀಯನ್ತೀತಿ ಭಗಾ, ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ. ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯೇ ತಾವ ತಥಾಗತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತೋ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತೇ ವನಿ ಭಜಿ ಸೇವಿ, ಯತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನಿರವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮೇ ಸಮನ್ನಾನೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇ ಪರಿಪಾಚೇಸಿ, ಬುದ್ಧಭೂತೋ ಪನ ತೇ ನಿರವಜ್ಜಸುಖೂಪಸಂಹಿತೇ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ಲೋಕುತ್ತರೇಪಿ ವನಿ ಭಜಿ ಸೇವಿ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಪದೇಸರಜ್ಜಇಸ್ಸರಿಯಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ-ದೇವರಜ್ಜಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿವಸೇನ- ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನ-ಮಗ್ಗಭಾವನಾಫಲಸಚ್ಛಿ- ಕಿರಿಯಾದಿ-ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಸೇನ ಚ ಅನೇಕವಿಹಿತೇ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ಭಗೇ ವನಿ ಭಜಿ ಸೇವಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಭಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ.

ಯಾ ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಲೋಕೇ, ಯಾ ಚ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಪುಥು;

ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಭಜಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಭಗವಾ ಮತೋತಿ.

ಕಥಂ ಭತ್ತವಾತಿ ಭಗವಾ? ಭತ್ತಾ ದಳ್ಹಭತ್ತಿಕಾ ಅಸ್ಸ ಬಹೂ ಅತ್ಥೀತಿ ಭತ್ತವಾ. ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅಪರಿಮಿತನಿರುಪಮಪಭಾವಗುಣವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗಿಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮೋ, ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಪರಿಹಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ನಿರವಸೇಸಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರಾಯ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತೂಪಕಾರಿತಾಯ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣ-ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನ-ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾದಿಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣ- ವಿಸೇಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತ-ರೂಪಕಾಯತಾಯ ಯಥಾಭುಚ್ಚ-ಗುಣಾಧಿಗತೇನ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ಲೋಕತ್ತಯಬ್ಯಾಪಿನಾ ಸುವಿಪುಲೇನ ಸುವಿಸುದ್ಧೇನ ಚ ಥುತಿಘೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾಸು ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ತುಟ್ಠಿಆದೀಸು ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವತೋ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಾದಿನಿರತಿಸಯಗುಣವಿಸೇಸ-ಸಮಙ್ಗಿಭಾವತೋ ಚ ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋ ರೂಪಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಘೋಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಘೋಸಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಲೂಖಪ್ಪಮಾಣೋ ಲೂಖಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನೋತಿ ಏವಂ ಚತುಪ್ಪಮಾಣಿಕೇ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪಸಾದಾವಹಭಾವೇನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕತ್ತಾ ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆದರಬಹುಮಾನಗಾರವಾಯತನತಾಯ ಪರಮಪೇಮಸಮ್ಭತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ. ಯೇ ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇನಚಿ ಅಸಂಹಾರಿಯಾ ತೇಸಂ ಪಸಾದಭತ್ತಿ ಸಮಣೇನ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವಾ ದೇವೇನ ವಾ ಮಾರೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗೇಪಿ ತತ್ಥ ಪಸಾದಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ವಾ ಆಣಂ ದಳ್ಹಭತ್ತಿಭಾವತೋ. ತೇನೇವಾಹ –

‘‘ಯೋ ¶ ¶ ವೇ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದಿ ಧೀರೋ;

ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ. (ಜಾ. ೨.೧೭.೭೮);

‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಠಿತಧಮ್ಮೋ ವೇಲಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ಮಯಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಂ ಮಮ ಸಾವಕಾ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ನಾತಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೨೦; ಉದಾ. ೪೫; ಚೂಳವ. ೩೮೫) ಚ.

ಏವಂ ಭತ್ತವಾತಿ ಭಗವಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಏಕಸ್ಸ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸ ಗ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ.

ಗುಣಾತಿಸಯಯುತ್ತಸ್ಸ, ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕಹಿತೇಸಿನೋ;

ಸಮ್ಭತ್ತಾ ಬಹವೋ ಸತ್ಥು, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಕಥಂ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ? ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತೋಪಿ ಪುರಿಮಾಸು ಜಾತೀಸು ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋ ಭಗಸಙ್ಖಾತಂ ಸಿರಿಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಯಸಞ್ಚ ವಮಿ, ಉಗ್ಗಿರಿ, ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಛಡ್ಡಯಿ; ಪಚ್ಛಿಮತ್ತಭಾವೇಪಿ ಹತ್ಥಾಗತಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಂ ದೇವಲೋಕಾಧಿಪಚ್ಚಸದಿಸಂ ಚತುದೀಪಿಸ್ಸರಿಯಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ ಸತ್ತರತನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಯಸಞ್ಚ ತಿಣಾಯಪಿ ಅಮಞ್ಞಮಾನೋ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಪಹಾಯ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಸಿರಿಆದಿಕೇ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ. ಅಥ ವಾ ಭಾನಿ ನಾಮ ನಕ್ಖತ್ತಾನಿ, ತೇಹಿ ಸಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಭಗಾ, ಸಿನೇರುಯುಗನ್ಧರಉತ್ತರಕುರುಹಿಮವನ್ತಾದಿಭಾಜನಲೋಕವಿಸೇಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ಸೋಭಾ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿಯಭಾವತೋ, ತೇಪಿ ಭಗೇ ವಮಿ ತನ್ನಿವಾಸಿಸತ್ತಾವಾಸಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪಹಾನೇನ ಪಜಹೀತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ.

ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಂ ಯಸ್ಮಾ, ಯಸಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಸುಖಂ;

ಪಹಾಸಿ ಲೋಕಚಿತ್ತಞ್ಚ, ಸುಗತೋ ಭಗವಾ ತತೋತಿ.

ಕಥಂ ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ? ಭಾಗಾ ನಾಮ ಸಭಾಗಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ತೇ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಾದಿವಸೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ರೂಪವೇದನಾದಿವಸೇನ, ಪಥವಿಯಾದಿಅತೀತಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕವಿಧಾ. ತೇ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಪಞ್ಚಂ ಸಬ್ಬಂ ಯೋಗಂ ಸಬ್ಬಂ ಗನ್ಥಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಂಯೋಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಮತಂ ಧಾತುಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಮಿ ಉಗ್ಗಿರಿ, ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಛಡ್ಡಯಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಮಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಮೇವ ಪಥವಿಂ ¶ ಆಪಂ ¶ ತೇಜಂ ವಾಯಂ, ಚಕ್ಖುಂ ಸೋತಂ ಘಾನಂ ಜಿವ್ಹಂ ಕಾಯಂ ಮನಂ, ರೂಪೇ ಸದ್ದೇ ಗನ್ಧೇ ರಸೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ…ಪೇ… ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಂ…ಪೇ… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಂ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ವೇದನಂ…ಪೇ… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ವೇದನಂ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಸಞ್ಞಂ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಚೇತನಂ…ಪೇ… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಚೇತನಂ, ರೂಪತಣ್ಹಂ…ಪೇ… ಧಮ್ಮತಣ್ಹಂ, ರೂಪವಿತಕ್ಕಂ…ಪೇ… ಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕಂ, ರೂಪವಿಚಾರಂ…ಪೇ… ಧಮ್ಮವಿಚಾರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಭಾಗವಸೇನಪಿ ಸಬ್ಬೇವ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅನವಸೇಸತೋ ವಮಿ ಉಗ್ಗಿರಿ, ಅನಪೇಕ್ಖಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಛಡ್ಡಯಿ. ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ ‘‘ಯಂ ತಂ, ಆನನ್ದ, ಚತ್ತಂ ವನ್ತಂ ಮುತ್ತಂ ಪಹೀನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೮೩). ಏವಮ್ಪಿ ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ. ಅಥ ವಾ ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜೇ ಹೀನಪಣೀತೇ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇ ಧಮ್ಮೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಮುಖೇನ ವಮಿ ಉಗ್ಗಿರಿ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಪರಿಚ್ಚಜಿ ಪಜಹಿ, ಪರೇಸಞ್ಚ ತಥತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಧಮ್ಮಾಪಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ಪಗೇವ ಅಧಮ್ಮಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೦), ಕುಲ್ಲೂಪಮಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ, ನೋ ಗಹಣತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೦). ಏವಮ್ಪಿ ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ.

ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಾದಿ-ಧಮ್ಮಭಾಗಾಮಹೇಸಿನಾ;

ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾ ಯತೋ ವನ್ತಾ, ತತೋಪಿ ಭಗವಾ ಮತೋತಿ.

ತೇನ ವುತ್ತಂ –

‘‘ಭಾಗವಾ ಭತವಾ ಭಾಗೇ, ಭಗೇ ಚ ವನಿ ಭತ್ತವಾ;

ಭಗೇ ವಮಿ ತಥಾ ಭಾಗೇ, ವಮೀತಿ ಭಗವಾ ಜಿನೋ’’ತಿ.

ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಯೋ ವೋ, ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೧೬) ವಚನತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸತ್ಥುಭಾವಪರಿಯಾಯೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ ಪರೇಹಿ ಅಭೇಜ್ಜಸರೀರತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಕೇನಚಿ ಸಕ್ಕಾ ಅನ್ತರಾಯೋ ಕಾತುನ್ತಿ.

ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸಕಲಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನತೋ. ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಭಗವತಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೇನ ಮಯಾ ಮಹಾಸಾವಕೇನ ¶ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಮಯಾವ ¶ ಸುತಂ, ನ ಅನುಸ್ಸುತಿಕಂ, ನ ಪರಮ್ಪರಾಭತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತೋ. ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಭಗವಾ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತಭಾವದೀಪನತೋ. ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪರಮಾ ಹಿ ಕಾಲಸಮ್ಪದಾ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

‘‘ಕಪ್ಪಕಸಾಯೇ ಕಲಿಯುಗೇ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ಅಹೋ ಮಹಚ್ಛರಿಯಂ;

ಹುತಾವಹಮಜ್ಝೇ ಜಾತಂ, ಸಮುದಿತಮಕರನ್ದಮರವಿನ್ದ’’ನ್ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧; ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧ ರೂಪಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ);

ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಗರುಗಾರವಾಧಿವಚನಭಾವತೋ.

ಮಙ್ಗಲದಿವಸೋ ಸುಖಣೋ ಸುನಕ್ಖತ್ತನ್ತಿ ಅಜ್ಜ ಮಙ್ಗಲದಿವಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಸುನಕ್ಖತ್ತಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಯಂ ಸುಖಣೋ. ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮೀತಿ ಮಾ ರತ್ತಿವಿಭಾಯನಂ ಅನುದಿಕ್ಖನ್ತಾನಂ ರತ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಉಕ್ಕಾಸು ಠಿತಾಸು ಠಿತಾತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೫೫; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೪.೩೬). ಉಕ್ಕಾಸು ವಿಜ್ಜೋತಲನ್ತೀಸು ಠಿತಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಮೂಲವಿಭೂಜಾದಿಪಕ್ಖೇಪೇನ (ಪಾಣಿನಿ ೩.೨.೫) ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ವಾ ಉಕ್ಕಾಸು ಠಿತಾಸು ಠಿತಾ ಆಸೀತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ. ಅಪರೇ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಭೂಮಿಭಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಾ ನಗರೀ ಉಕ್ಕಟ್ಠಗುಣಯೋಗತೋ ‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ’ತಿ ನಾಮಂ ಲಭೀ’’ತಿ.

ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ನ ವಿಸೇಸೇನ, ವಿಹಾರಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇರಿಯಾಪಥ…ಪೇ… ವಿಹಾರೇಸೂತಿ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೋ ಅರಿಯವಿಹಾರೋತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ವಿಹಾರೇಸು. ಸಮಙ್ಗಿಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ಸಮಙ್ಗೀಭಾವಪರಿದೀಪನಂ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತಂ ಪದಂ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಗಿಹೀಹಿ ಸಂಸಟ್ಠೋ ವಿಹರತಿ ಸಹನನ್ದೀ ಸಹಸೋಕೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೪೧) ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇ ಆಗತಂ; ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೬೦; ವಿಭ. ೬೨೪) ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೇ; ‘‘ಸೋ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೫೫೬; ೩.೩೦೮; ಮ. ನಿ. ೧.೭೭; ೨.೩೦೯; ೩.೨೩೦) ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ; ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಸ್ಮಿಂ ಏವ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ¶ ¶ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇಮಿ ಸನ್ನಿಸಾದೇಮಿ ಏಕೋದಿಂ ಕರೋಮಿ ಸಮಾದಹಾಮಿ, ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಅರಿಯವಿಹಾರೇ.

ತತ್ಥ ಇರಿಯನಂ ವತ್ತನಂ ಇರಿಯಾ, ಕಾಯಪ್ಪಯೋಗೋ. ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತನುಪಾಯಭಾವತೋ ಠಾನಾದಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ. ಠಾನಸಮಙ್ಗೀ ವಾ ಹಿ ಕಾಯೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೇಯ್ಯ ಗಮನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸಮಙ್ಗೀ ವಾ. ಅಥ ವಾ ಇರಿಯತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತೇನ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಕಾಯಕಿಚ್ಚಂ ವಾತಿ ಇರಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಪಥೋತಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಠಾನಾದಿ ಏವ. ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಗತಿನಿವತ್ತಿಆದಿಆಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಪಬನ್ಧೋ ಏವ. ವಿಹರಣಂ, ವಿಹರತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ವಿಹಾರೋ, ಇರಿಯಾಪಥೋ ಏವ ವಿಹಾರೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ. ದಿವಿ ಭವೋತಿ ದಿಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಬಹುಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದಿದೇವಲೋಕೇ ಭವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಯೋ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೋ, ತದತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ವಾ ದಿಬ್ಬೋ, ಅಭಿಞ್ಞಾಭಿನೀಹಾರವಸೇನ ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾ ವಾ ದಿಬ್ಬೋ, ದಿಬ್ಬೋ ಚ ಸೋ ವಿಹಾರೋ ಚಾತಿ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ, ಚತಸ್ಸೋ ರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ. ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವಾ ವಿಹಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ. ಅರಿಯಾನಂ, ಅರಿಯಾ ವಾ ವಿಹಾರಾ ಅರಿಯವಿಹಾರಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ. ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನನ್ತಿಆದಿ ಯದಿಪಿ ಭಗವಾ ಏಕೇನಪಿ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಸ್ಸ ನಾಮ ಅಯಂ ಸಭಾವೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಭಗವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಸನ್ತೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ, ನಾನಾಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಕಾಲಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ವಸತೀತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ವಿವಿಧಂ ಹಿತಸುಖಂ ಹರತಿ ಉಪನೇತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿವಿಧಂ ಹರತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸುಭಗತ್ತಾತಿ ಸಿರೀಕಾಮಾನವಸೇನ ಸೋಭನತ್ತಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸುನ್ದರಸಿರಿಕತ್ತಾ ಸುನ್ದರಕಾಮತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿ. ಛಣಸಮಜ್ಜಉಸ್ಸವೇತಿ ಏತ್ಥ ಛಣಂ ನಾಮ ಫಗ್ಗುನಮಾಸಾದೀಸು ಉತ್ತರಫಗ್ಗುನಾದಿ-ಅಭಿಲಕ್ಖಿತದಿವಸೇಸು ಸಪರಿಜನಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮಙ್ಗಲಕರಣಂ. ಸಮಜ್ಜಂ ನಾಮ ನಟಸಮಜ್ಜಾದಿ. ಉಸ್ಸವೋ ನಕ್ಖತ್ತಂ. ಯತ್ಥ ಗಾಮನಿಗಮವಾಸಿನೋ ತಯೋ ಸತ್ತ ವಾ ದಿವಸೇ ನಕ್ಖತ್ತಘೋಸನಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾವಿಭವಂ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ಭೋಗೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಾ ನಕ್ಖತ್ತಕೀಳನಂ ¶ ಕೀಳನ್ತಿ. ತೇಸಂ ತಂ ತಥೇವ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ತಂ ಪತ್ಥನಂ ತನ್ನಿವಾಸಿದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಥೇವ ಹೋತಿ, ಪತ್ಥನಾ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಹುಜನಕನ್ತತಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಸುನ್ದರಕಾಮತ್ತಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ಪದಸ್ಸ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಕಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಸುಟ್ಠು ಭಜೀಯತೀತಿ ಸುಭಗಂ, ಸುಭಾ ಅಗಾ ರುಕ್ಖಾ ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಸುಭಗಂ, ಸುನ್ದರಕಿತ್ತಿಯೋಗತೋ ವಾ ‘‘ಸುಭಗ’’ನ್ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸುಭಾಗವನೇ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ, ‘‘ಸುನ್ದರಭೂಮಿಭಾಗೇ ¶ ವನೇ’’ತಿ ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ. ಸುಭಗಸ್ಸ ನಾಮ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ವನಂ ತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ‘‘ಸುಭಗವನ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇ. ವನನಂ ಭತ್ತೀತಿಅತ್ಥೇ ತಂ ವನನಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ವನಯತೀತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀ’’ತಿ. ಯಾಚನತ್ಥೇ ವನುತೇ ಇತಿ ವನನ್ತಿ ಉಪಚಾರಕಪ್ಪನಾವಸೇನ ವನ-ಸದ್ದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಉಜುವಂಸಾತಿ ಉಜುಭೂತವಿಟಪಾ. ಮಹಾಸಾಲಾತಿ ಮಹಾರುಕ್ಖಾ. ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸಾಲಮೂಲೇತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲೇ. ವನಪ್ಪತಿಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖೋತಿ ವನಪ್ಪತಿಭೂತೋ ಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖೋ. ತಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವನ್ತಿ ವನಪ್ಪತಿಭಾವೇನಾಗತಂ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಪಧಾನಭಾವಂ. ತೇನ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಸಾಲರಾಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಉಪಗತಾನಂ ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಜಾ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಾದಿಸೇ ರುಕ್ಖೇ ರಾಜವೋಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ಆಲಪನಂ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಾಖಾದಿಮತೋ ಸಙ್ಘಾತಸ್ಸ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನೇ ಅವಯವವಿಸೇಸೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಮೂಲ-ಸದ್ದೋ. ಯಸ್ಮಾ ತಂಸದಿಸೇಸು ತನ್ನಿಸ್ಸಯೇ ಪದೇಸೇ ಚ ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮೂಲಾನಿ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಮೂಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಏಕೇನ ಮೂಲ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಮೂಲಮೂಲೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಯಥಾ ‘‘ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೨೭), ರೂಪರೂಪ’’ನ್ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೪೪೯) ಚ. ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹೀತಿ ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣೇ. ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ಏವ ಆವೇಣಿಕೇ ನೇಸಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನತೋ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೇ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೇ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತಿ ಸುಭಗವನೇ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ವಾಕ್ಯಂ, ತತ್ತ. ಸಿಯಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಏವಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಸಿಯಾ, ವಕ್ಖಮಾನಾಕಾರೇನ ಕದಾಚಿ ಚೋದೇಯ್ಯ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ತತ್ಥ ವಿಹರತೀತಿ ಯದಿ ಸುಭಗವನೇ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ ವಿಹರತಿ. ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ನಾನಾಠಾನಭೂತತ್ತಾ ¶ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಸುಭಗವನಾನಂ, ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇದಾನಿ ಚೋದಕೋ ತಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ‘‘ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವರತಿ. ಇತರೋ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅವಿಪರೀತಂ ಅತ್ಥಂ ಅಜಾನನ್ತೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಏತನ್ತಿ ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತಿ ಸುಭಗವನೇ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ’’ತಿ ಏತಂ ವಚನಂ. ಏವನ್ತಿ ‘‘ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಂ ತಂ ಭವತಾ ಚೋದಿತಂ, ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ನ ಖೋ ಪನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಉಭಯತ್ಥ ಅಪುಬ್ಬಅಚರಿಮಂ ವಿಹಾರದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅವಿಪರೀತಂ ಅತ್ಥಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಭಾವಂ, ತೇನ ಚ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ…ಪೇ… ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಮ್ಪಿ ‘‘ಸುಭಗವನೇ ¶ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ ವಿಹರತೀ’’ಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯ’’ನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಅವಸ್ಸಂ ಚೇತ್ಥ ಗೋಚರಗಾಮಕಿತ್ತನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಯಥಾ ಸುಭಗವನಾದಿಕಿತ್ತನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಗ್ಗಹಕರಣಾದಿಅನೇಕಪ್ಪಯೋಜನಂ, ಏವಂ ಗಹಟ್ಠಾನುಗ್ಗಹಕರಣಾದಿವಿವಿಧಪ್ಪಯೋಜನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಕಿತ್ತನೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನಪಯಿರುಪಾಸನಾನಂ ಓಕಾಸದಾನೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸರಣೇಸು ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ ಯಥೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಉಪರಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾವಹನೇನ ಚ ಗಹಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಕರಣಂ, ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪವಸನಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹೇನೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕರುಣಾಯ ಉಪಗಮನಂ, ನ ಲಾಭಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ, ಪಞ್ಞಾಯ ಅಪಗಮನಂ, ನ ವಿರೋಧಾದಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಉಪಗಮನಾಪಗಮನಾನಂ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಂ ನಾಮ ಅನವಜ್ಜಸುಖಂ. ದೇವಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲತಾ ಜನವಿವಿತ್ತತಾಯ. ಪಚುರಜನವಿವಿತ್ತಂ ಹಿ ಠಾನಂ ದೇವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ತದತ್ಥಪರಿನಿಪ್ಫಾದನನ್ತಿ ಲೋಕತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನಂ, ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪಾದನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಕಿತ್ತನತೋ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸುಭಗವನಾದಿಕಿತ್ತನತೋ ಧಮ್ಮಕಾಯಸ್ಸ. ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಪರಾಧೀನಕಿರಿಯಾಕರಣಂ, ದುತಿಯೇನ ಅತ್ತಾಧೀನಕಿರಿಯಾಕರಣಂ. ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಂ, ಇತರೇನ ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ. ಪುರಿಮೇನ ಚಸ್ಸ ಪರಮಾಯ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಮನ್ನಾಗಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಮಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಮನ್ನಾಗಮಂ ¶ ದೀಪೇತಿ. ಭಗವಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಮಾಯ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಅನುಕಮ್ಪತಿ, ನ ಚ ತತ್ಥ ಸಿನೇಹದೋಸಾನುಪತಿತೋ ಪರಮುಪೇಕ್ಖಕಭಾವತೋ, ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ನ ಚ ಪರಹಿತಸುಖಕರಣೇ ಅಪ್ಪೋಸುಕ್ಕೋ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಭಾವತೋ.

ತಸ್ಸ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಲೋಕನಾಥತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಅತ್ತನಾಥತಾ. ತಥಾ ಹೇಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತೋ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಸಕಲಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನೋ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತದತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಪರಿಮಿತಂ ಕಾಲಂ ಅನಪ್ಪಕಂ ದುಕ್ಖಮನುಭೋಸಿ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಪತಿತೇಹಿ ದುಕ್ಖೇಹಿ ನ ವಿಕಮ್ಪಿ. ತಥಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಸಂಸಾರಾಭಿಮುಖತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ತತೋ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಾ. ತಥಾ ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖತಾ, ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ತದಧಿಗಮೋ. ತಥಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಪರೇಸಂ ಅಭಿಂಸಾಪನಂ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಸಯಂ ಪರೇಹಿ ಅಭಾಯನಂ. ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಪರಂ ರಕ್ಖತೋ ಅತ್ತನೋ ರಕ್ಖಣಂ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ರಕ್ಖತೋ ಪರೇಸಂ ರಕ್ಖಣಂ. ತೇನಸ್ಸ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾದೀಸು ಚತುತ್ಥಪುಗ್ಗಲಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಪಾರಿಪೂರಿ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಪಾರಿಪೂರಿ. ಏವಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾಸಯಪಯೋಗಸ್ಸ ¶ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಮೇವ ರಜ್ಜಸಮ್ಪದಾದಿಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಗಮನಂ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ತಿಣಾಯಪಿ ಅಮಞ್ಞಮಾನಸ್ಸ ತತೋ ಅಪಗಮನಂ. ಇತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಉಪಗಮಾಪಗಮಸ್ಸ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಮೇವ ದಾನವಸೇನ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನಾ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಚಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅಪಚ್ಚಾಸೀಸನಾ. ಏವಂ ಸಮುದಾಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಪರೇಸಂ ಹಿತಸುಖತ್ಥಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಕಾರಿತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಕಾಯಮ್ಪಿ ಅನಲಂಕಾರಿತಾ.

ತಥಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಚರಿಮತ್ತಭಾವೇ ಜಿಣ್ಣಾತುರಮತದಸ್ಸನೇನ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಉಳಾರೇಸು ದೇವಭೋಗಸದಿಸೇಸು ಭೋಗೇಸು ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿ. ತಥಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ‘‘ಕಿಚ್ಛಂ ವತಾಯಂ ಲೋಕೋ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೫೭; ಸಂ. ನಿ. ೨.೪, ೧೦) ಕರುಣಾಮುಖೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭೋ ¶ , ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಸತ್ತ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ವಿವೇಕಸುಖೇನೇವ ವೀತಿನಾಮನಂ. ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸುಕ್ಕತಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಅಜ್ಝೇಸನಾಪದೇಸೇನ ಓಕಾಸಕರಣಂ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾದಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅನನುರೂಪಸಮುದಾಚಾರೇಪಿ ಅನಞ್ಞಥಾಭಾವೋ. ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಕತ್ಥಚಿ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಮಿತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೋ, ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅನುರೋಧಾಭಾವೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಿನೇಹಸನ್ಥವಾಭಾವೋ. ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಗಾಮಾದೀನಂ ಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ವಸನ್ತಸ್ಸಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಕತಾಯ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನೇ ಏವ ವಿಹರಣಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರಿಮೇನ ಚಸ್ಸ ಪರಮಾಯ ಅನ್ನುಕಮ್ಪಾಯ ಸಮನ್ನಾಗಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಮಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಮನ್ನಾಗಮಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ.

ತನ್ತಿ ‘‘ತತ್ರಾ’’ತಿ ಪದಂ. ದೇಸಕಾಲಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ಯೇ ದೇಸಕಾಲಾ ಇಧ ವಿಹರಣಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಸಮಯಂ…ಪೇ… ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಂ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಕಾಲಸ್ಸ, ದೇಸಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ. ಅಯಂ ತಾವ ತತ್ರ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸಭಾವೇ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ತತ್ರ-ಸದ್ದೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವಿಸಿಟ್ಠಂ ದೇಸಂ ಕಾಲಞ್ಚ ವಿಭಾವೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಾಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ವಾ ದೇಸಕಾಲೇ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ. ತೇನ ತತ್ರಾತಿ ಯತ್ಥ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪಿ ಅಭಾಸಿ, ತಾದಿಸೇ ದೇಸೇ, ಕಾಲೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹೀತಿಆದಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತಿ. ನನು ಚ ಯತ್ಥ ಠಿತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ, ತತ್ಥೇವ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಠಿತೋ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅದೇಸೇತಬ್ಬಕಾಲೇ ಅದೇಸನಾಯ ಇದಂ ಉದಾಹರಣಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ ತಾವಾ’’ತಿ. ಯಂ ಪನ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ¶ ‘‘ಅನ್ತರಘರಂ ಪವಿಟ್ಠಮ್ಹಾ’’ತಿ (ಉದಾ. ೧೦), ತಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಅಕಾಲಭಾವಸ್ಸೇವ ಪರಿಯಾಯೇನ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಹಿ ತದಾ ಅದ್ಧಾನಪರಿಸ್ಸಮೇನ ರೂಪಕಾಯೇ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಅಹೋಸಿ, ಬಲವಪೀತಿವೇಗೇನ ನಾಮಕಾಯೇ, ತದುಭಯಸ್ಸ ವೂಪಸಮಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ ಪಪಞ್ಚಪರಿಹಾರತ್ಥಂ ಭಗವಾ ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ. ಅದೇಸೇತಬ್ಬದೇಸೇ ಅದೇಸನಾಯ ಪನ ಉದಾಹರಣಂ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಮಗ್ಗಾ ಓಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ¶ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪), ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಪಚ್ಛಾಯಾಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೩೬೩) ಚ ಏವಮಾದಿಕಂ ಇಧ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ.

‘‘ಅಥ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಲೋ ಇಧ ಪುಬ್ಬೇ ರಸಾದೋ ಇಧ ಪಾಪಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೨೫೧) ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ಖೋ-ಸದ್ದೋ, ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಖೋ ಅಗಾರವೋ ವಿಹರತಿ ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೨೧) ಅವಧಾರಣೇ, ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಸಾವಕಾ ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೧) ಆದಿಕಾಲತ್ಥೇ. ವಾಕ್ಯಾರಮ್ಭೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಪದಪೂರಣೇನ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರಮತ್ತಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ಆದಿಕಾಲತ್ಥೇನ ವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಉಪಞ್ಞಾಸಮತ್ತಂ, ಅವಧಾರತ್ಥೇನ ಪನ ನಿಯಮದಸ್ಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ ಏವಾತಿ ಆಮನ್ತನೇ ನಿಯಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ.

‘‘ಭಗವಾತಿ ಲೋಕಗರುದೀಪನ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಭಗವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ? ಯದಿಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಠಾನೇ ವಿಹರಣಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತಂ, ನ ಆಮನ್ತನಕಿರಿಯಾಯ, ಇಧ ಪನ ಆಮನ್ತನಕಿರಿಯಾಯ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಂ ಪುನ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾತಿ ಲೋಕಗರುದೀಪನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಕಥಾಸವನಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲವಚನನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಮೂಲಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ ಸವನಯೋಗ್ಯಪುಗ್ಗಲವಚನಂ. ಚತೂಸುಪಿ ಪರಿಸಾಸು ಭಿಕ್ಖೂ ಏವ ಏದಿಸಾನಂ ದೇಸನಾನಂ ವಿಸೇಸೇನ ಭಾಜನಭೂತಾ, ಇತಿ ಸಾತಿಸಯಸಾಸನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಧ ಭಿಕ್ಖುಗಹಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸದ್ದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖಕೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಭಿಕ್ಖನಧಮ್ಮತಾಯ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿಪಿ ಅಜ್ಝುಪಗತಂ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಉಞ್ಛಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತತ್ತಾ ಅನುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ. ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಹಾಯ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸೋ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದೀಹಿ ಜೀವಿಕಾಕಪ್ಪನಂ ಹಿತ್ವಾ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನೇವ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖು, ಪರಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕತ್ತಾ ವಾ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಕಾಜಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಮಾನೋಪಿ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ¶ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತತ್ತಾ ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಆದಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ‘‘ಭಿನ್ನಪಟಧರೋತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿನ್ದತಿ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿನ್ನತ್ತಾ ¶ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೫೧೦) ಆಗತನಯೇನ. ಞಾಪನೇತಿ ಅವಬೋಧನೇ, ಪಟಿವೇದನೇತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾತಿಆದೀಸು ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾ ಭಿಕ್ಖನೇನ ಆಜೀವನಸೀಲತಾ, ನ ಕಸಿವಣಿಜ್ಜಾದೀಹಿ ಆಜೀವನಸೀಲತಾ. ಭಿಕ್ಖನಧಮ್ಮತಾ ‘‘ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅರಿಯಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧೫೩; ಮಿ. ಪ. ೪.೫.೯) ಏವಂ ವುತ್ತಭಿಕ್ಖನಸಭಾವತಾ, ನ ಸಮ್ಭಾವನಾಕೋಹಞ್ಞಸಭಾವತಾ. ಭಿಕ್ಖನೇ ಸಾಧುಕಾರಿತಾ ‘‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೬೮) ವಚನಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನಾ. ಅಥ ವಾ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಕತಿಸಭಾವೋ, ಇಧ ಪನ ತದಧಿಟ್ಠಾನಂ. ಧಮ್ಮೋತಿ ವತಂ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಸೀಲಂ ನಾಮ ವತಸಮಾದಾನಂ, ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಪವೇಣೀಆಗತಂ ಚಾರಿತ್ತಂ, ಸಾಧುಕಾರಿತಾತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಆದರಕಿರಿಯಾ’’ತಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ. ಹೀನಾಧಿಕಜನಸೇವಿತನ್ತಿ ಯೇ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠಿತಾಪಿ ಜಾತಿಮದಾದಿವಸೇನ ಉದ್ಧತಾ ಉನ್ನಳಾ. ಯೇ ಚ ಗಿಹಿಭಾವೇ ಪರೇಸು ಅತ್ಥಿಕಭಾವಮ್ಪಿ ಅನುಪಗತತಾಯ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಪರಮಕಾಪಞ್ಞತಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ಹೀನಜನೇಹಿ ದಲಿದ್ದೇಹಿ ಪರಮಕಾಪಞ್ಞತಂ ಪತ್ತೇಹಿ ಪರಕುಲೇಸು ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಾಯ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೇಹಿ ಸೇವಿತಂ ವುತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಉದ್ಧತಭಾವನಿಗ್ಗಹಂ ಕರೋತಿ, ಅಧಿಕಜನೇಹಿ ಉಳಾರಭೋಗಖತ್ತಿಯಕುಲಾದಿತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಆಜೀವವಿಸೋಧನತ್ಥಂ ಸೇವಿತಂ ವುತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ದೀನಭಾವನಿಗ್ಗಹಂ ಕರೋತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಆಮನ್ತನಭಾವತೋ ಅಭಿಮುಖೀಕರಣಂ, ಪಕರಣತೋ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಚ ಸುಸ್ಸೂಸಾಜನನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನಮನಸಿಕಾರನಿಯೋಜನಞ್ಚ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಇಮಿನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಸಾಧುಕಸವನಮನಸಿಕಾರೇತಿ ಸಾಧುಕಸವನೇ ಸಾಧುಕಮನಸಿಕಾರೇ ಚ. ಕಥಂ ಪನ ಪವತ್ತಿತಾ ಸವನಾದಯೋ ಸಾಧುಕಂ ಪವತ್ತಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ? ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ ಹತ್ಥಗತಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆದರಗಾರವಯೋಗೇನ, ಕಥಾದೀಸು ಅಪರಿಭವನಾದಿನಾ ಚ. ವುತ್ತಂ ಹಿ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಭಬ್ಬೋ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತಂ. ಕತಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ? ನ ಕಥಂ ಪರಿಭೋತಿ, ನ ಕಥಿಕಂ ಪರಿಭೋತಿ, ನ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಭೋತಿ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ, ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ. ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ ¶ , ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಭಬ್ಬೋ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ¶ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೫೧). ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಾಧುಕಸವನಮನಸಿಕಾರಾಯತ್ತಾ ಹಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ. ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ಸೀಲಾದಿನಿಪ್ಫತ್ತಿ.

ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅಧಿಗಮವಸೇನ. ಸತ್ಥುಚರಿಯಾನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನುಟ್ಠಾನೇನ. ತಿಣ್ಣಂ ಯಾನಾನಂ ವಸೇನ ಅನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ಸಕಲಸಾಸನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ. ಸನ್ತಿಕತ್ತಾತಿ ಸಮೀಪಭಾವತೋ. ಸನ್ತಿಕಾವಚರತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಭಾವತೋ. ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅನುಸಾಸನಿಅನುರೂಪಂ, ಅನುಸಾಸನಿಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯೇ ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘‘ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪಬ್ಬಜಿತಾ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ.

ಪುಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬಪರಿಸಸಾಧಾರಣತ್ತೇಪಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ‘‘ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏವ ಆಮನ್ತನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾವ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನ ಭಗವಾ’’ತಿ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾತಿ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಾ. ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಅಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಾ. ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾತಿ ತದಾ ಹಿಯ್ಯೋ ತತೋ ಪರದಿವಸೇಸು ವಾ ಸುತಧಮ್ಮಂ ಪತಿ ಪತಿ ಮನಸಾ ಅವೇಕ್ಖನ್ತಾ. ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದೇಸನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಭಿಕ್ಖವೋತೀತಿ ಚ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಇ-ಕಾರಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ ಇತೀ’’ತಿ. ಅಯಂ ಹಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತು-ಪರಿಸಮಾಪನಾದಿಪದತ್ಥವಿಪರಿಯಾಯ-ಪಕಾರಾವಧಾರಣನಿದಸ್ಸನಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ರುಪ್ಪತೀತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಸ್ಮಾ ‘ರೂಪ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೭೯) ಹೇತುಅತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ; ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ, ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ ‘ಕಿನ್ತಿ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’ತಿ’’ಆದೀಸು ಪರಿಸಮಾಪನೇ; ‘‘ಇತಿ ವಾ, ಇತಿ ಏವರೂಪಾ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತವಿಸೂಕದಸ್ಸನಾ ¶ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೩) ಆದಿಅತ್ಥೇ; ‘‘ಮಾಗಣ್ಠಿಯೋತಿ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ನಾಮಂ ನಾಮಕಮ್ಮಂ ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ನಿರುತ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಮಭಿಲಾಪೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ. ೭೩) ಪದತ್ಥವಿಪರಿಯಾಯೇ; ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಬಾಲೋ, ಅಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಸಉಪದ್ದವೋ ಬಾಲೋ, ಅನುಪದ್ದವೋ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಬಾಲೋ, ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೪) ಪಕಾರೇ; ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠೇನ ಸತಾ, ಆನನ್ದ, ಅತ್ಥೀತಿಸ್ಸ ವಚನೀಯಂ, ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ¶ ಇತಿ ಚೇ ವದೇಯ್ಯ, ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇಚ್ಚಸ್ಸ ವಚನೀಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೯೬) ಅವಧಾರಣೇ; ‘‘ಸಬ್ಬಮತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ, ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫) ನಿದಸ್ಸನೇ. ಇಧಾಪಿ ನಿದಸ್ಸನೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಹಿ ಆಮನ್ತಿತಾಕಾರೋ, ತಮೇಸ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಆಮನ್ತೇಸೀ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ‘‘ಭದ್ದನ್ತೇ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಇತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಭಗವಾ ಆಮನ್ತೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿ ಇಧ ‘‘ಭಗವತೋ’’ತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ ಆಮನ್ತನಮೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಅನ್ತರಂ ಅಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಭಗವತೋ ಆಮನ್ತನಂ ಪಟಿಅಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಭಗವತೋ’’ತಿ ಪನ ಇದಂ ಪಟಿಸ್ಸವಸಮ್ಬನ್ಧನೇನ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ಯಥಾ ‘‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುಣೋತೀ’’ತಿ.

ಯಂ ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏತ್ಥಾಹ – ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ನಿದಾನವಚನಂ, ನನು ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತವಚನಸ್ಸೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ದೇಸನಾಯ ಠಿತಿಅಸಮ್ಮೋಸಸದ್ಧೇಯ್ಯಭಾವಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ. ಕಾಲದೇಸದೇಸಕನಿಮಿತ್ತಪರಿಸಾಪದೇಸೇಹಿ ಉಪನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ಹಿ ದೇಸನಾ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾ ಹೋತಿ ಅಸಮ್ಮೋಸಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಾ ಚ, ದೇಸಕಾಲಕತ್ತುಸೋತುನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಉಪನಿಬದ್ಧೋ ವಿಯ ವೋಹಾರವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ‘‘ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಂ ಆವುಸೋ, ಆನನ್ದ, ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದೇಸಾದಿಪುಚ್ಛಾಸು ಕತಾಸು ತಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತಂ. ಅಪಿಚ ಸತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನಂ. ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬರಚನಾನುಮಾನಾಗಮತಕ್ಕಾಭಾವತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಸಿದ್ಧಿ ¶ . ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರಚನಾದೀಹಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರತಾಯ ಏಕಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ ಚ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು. ತಥಾ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯಸಾಸನಸಾವಕಾನುರೋಧಾಭಾವತೋ ಖೀಣಾಸವಭಾವಸಿದ್ಧಿ. ನ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ತೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಪರಾನುಗ್ಗಹಪ್ಪವತ್ತಿ. ಏವಂ ದೇಸಕಸಂಕಿಲೇಸಭೂತಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಮ್ಪದಾದೂಸಕಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಾಭಾವಸಂಸೂಚಕೇಹಿ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾಪಹಾನಸಮ್ಪದಾಭಿಬ್ಯಞ್ಜಕೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧವಿಸುದ್ಧಭಾವೇಹಿ ಪುರಿಮವೇಸಾರಜ್ಜದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ತತೋ ಏವ ಚ ಅನ್ತರಾಯಿಕನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ ಪಚ್ಛಿಮವೇಸಾರಜ್ಜದ್ವಯಸಿದ್ಧೀತಿ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಸಮನ್ನಾಗಮೋ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ನಿದಾನವಚನೇನ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಯಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪಟಿಭಾನೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾದೀಪನತೋ, ಇಧ ಪನ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿಭಾಗವವತ್ಥಾಪಕದೇಸನಾದೀಪನತೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನ’’ನ್ತಿ.

ತಥಾ ¶ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನಂ. ಞಾಣಕರುಣಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಬ್ಬಕಿರಿಯಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ ನಿರತ್ಥಿಕಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಅತ್ತಹಿತತ್ಥಾ ವಾ. ತಸ್ಮಾ ಪರೇಸಂ ಏವ ಅತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಸಬ್ಬಕಿರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮಂ ಯಥಾಪವತ್ತಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಸಾಸನಟ್ಠೇನ ಸಾಸನಂ, ನ ಕಬ್ಯರಚನಾ, ತಯಿದಂ ಸತ್ಥುಚರಿತಂ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾಪದೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿದಾನವಚನೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಪಕಾಸೀಯತಿ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಪಥವಿಯಾದೀಸು ವತ್ಥೂಸೂ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನ’’ನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ಸತ್ಥುನೋ ಪಮಾಣಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನಂ, ತಞ್ಚ ದೇಸಕಪ್ಪಮಾಣಭಾವದಸ್ಸನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾದಿಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಮಲದುಚ್ಚರಿತಾದಿದೋಸಪ್ಪಹಾನದೀಪನೇನ ವಚನೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಸುಪರಿಸುದ್ಧಞಾಣಕರುಣಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗಪರಿದೀಪನೇನ ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಭಾವದೀಪನೇನ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಬ್ಬಥಾ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ನಿದಾನವಚನಪ್ಪಯೋಜನಸ್ಸ ಮುಖಮತ್ತದಸ್ಸನಂ.

ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ

ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ¶ ದೇಸಿತಸ್ಸ. ದೇಸನಾಪಿ ಹಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ನಿಕ್ಖಿಪನತೋ ‘‘ನಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥಾಯಂ ದೇಸನಾ ಏವಂಸಮುಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನೇ ದಸ್ಸಿತೇ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿದಾನಪರಿಜಾನನೇನ ವಣ್ಣನಾಯ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹಂ ಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೮), ‘‘ತಥಾಗತೋಪಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೨) ಚ ಪವತ್ತದೇಸನಾ ಅನುಸನ್ಧಿದಸ್ಸನಸುಖತಾಯ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಅನೇಕಸತಅನೇಕಸಹಸ್ಸಭೇದಾನಿಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಾನಿ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಪಧಾನನಯವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧತಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಭಾವನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದೋ ಸಮ್ಭವತಿ ¶ ‘‘ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಚ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ಚ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಚ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ಚ, ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ಚ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ಚ, ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ಚ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ಚಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಸಬ್ಭಾವತೋ, ಏವಂ ಯದಿಪಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೇನಪಿ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದೀಹಿ ಪನ ಪುರತೋ ಠಿತೇಹಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಂಸಗ್ಗೋ ನತ್ಥೀತಿ ನಯಿಧ ನಿರವಸೇಸೋ ವಿತ್ಥಾರನಯೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಸೇಸನಿಕ್ಖೇಪಾನಂ ಮೂಲನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋವ ದಸ್ಸಿತಾ. ತಥಾದಸ್ಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಯಂ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ.

ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ನಿಕ್ಖಿಪೀಯತೀತಿ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತಂ ಏವ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಅಥ ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪನಂ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತದೇಸನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಕಾರಣಭೂತೋತಿ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ. ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ. ಪರಜ್ಝಾಸಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪುಚ್ಛಾಯ ವಸೋ ಪುಚ್ಛಾವಸೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ¶ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ. ಸುತ್ತದೇಸನಾವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿ, ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ. ಅಥ ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪೀಯತಿ ಸುತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿ ಏವ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ತವಿಕಪ್ಪೇ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ. ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ. ಪುಚ್ಛೀಯತೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ, ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ. ಪುಚ್ಛನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ವಚನಂ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಂ, ತದೇವ ನಿಕ್ಖೇಪ-ಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ‘‘ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ ಏವ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಪರೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಾದಿಕಾರಣನಿರಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಧಮ್ಮತನ್ತಿಠಪನತ್ಥಂ ಪವತ್ತಿತದೇಸನತ್ತಾ. ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾನಂ ಪನ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾನಂ ದೇಸನಾಪವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತಿತಾನಂ ಕಥಮಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಅನವರೋಧೋ, ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕಾನಂ ವಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯಾನುರೋಧೇನ ಪವತ್ತಿಕಾನಂ ಕಥಂ ಪರಜ್ಝಾಸಯೇ ಅನವರೋಧೋತಿ? ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಮೇತಂ. ಪರೇಸಞ್ಹಿ ಅಭಿನೀಹಾರಪರಿಪುಚ್ಛಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸೇವ ಸುತ್ತದೇಸನಾಕಾರಣುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ. ತಥಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧) ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯) ವಣ್ಣಾವಣ್ಣಆಮಿಸುಪ್ಪಾದಾದಿದೇಸನಾನಿಮಿತ್ತಂ ‘‘ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪರೇಸಂ ಪುಚ್ಛಂ ವಿನಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಏವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ, ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ದೇಸಿತೋ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋತಿ.

ಅತ್ತನೋ ¶ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಕಥೇಸಿ ಧಮ್ಮತನ್ತಿಠಪನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸುತ್ತನ್ತಹಾರಕೋತಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಂ ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಸುತ್ತಾನಂ ಆವಳಿ. ತಥಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಹಾರಕಾದಯೋ.

ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಯೋ. ಅಜ್ಝಾಸಯನ್ತಿ ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ. ಖನ್ತಿನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಂ. ಮನನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ. ಅಭಿನಿಹಾರನ್ತಿ ಪಣಿಧಾನಂ. ಬುಜ್ಝನಭಾವನ್ತಿ ಬುಜ್ಝನಸಭಾವಂ, ಪಟಿವಿಜ್ಝನಾಕಾರಂ ವಾ.

ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಾನೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಲಿಙ್ಗಾನಿ. ನಾಮಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ. ಪಠಮಾದಯೋ ಸತ್ತ ವಿಭತ್ತಿಯೋ. ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇತಿ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಯಾ ¶ ತಥೇವ ಪವತ್ತನತೋ. ಗಣ್ಠಿಭೂತಂ ಪದಂ. ಯಥಾ ಹಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ದುಬ್ಬಿನಿಬ್ಬೇಧಂ ದುತ್ತಚ್ಛಿತಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯಂ ಪದಂ ಅತ್ಥತೋ ವಿವರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಂ ‘‘ಗಣ್ಠಿಪದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನುಪಹಚ್ಚಾತಿ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾ.

ಯೇನ ಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಇಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಪ್ಪದೇಸತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸಬ್ಬಂ ಪದೇಸಸಬ್ಬಂ ಆಯತನಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬನ್ತಿ ಚತೂಸು ವಿಸಯೇಸು ದಿಟ್ಠಪ್ಪಯೋಗೋ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ. ೧೫೬; ಚೂಳನಿ. ೮೫; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೬) ಸಬ್ಬಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಆಗತೋ. ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ವೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸುಭಾಸಿತಂ ಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೪೫) ಪದೇಸಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ. ‘‘ಸಬ್ಬಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ…ಪೇ… ಚಕ್ಖುಞ್ಚೇವ ರೂಪಾ ಚ…ಪೇ… ಮನೋ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೩) ಏತ್ಥ ಆಯತನಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ. ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೫) ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಆಗತೋ ನಿಪ್ಪದೇಸೋ, ಇತರೇಸು ತೀಸುಪಿ ಆಗತೋ ಸಪ್ಪದೇಸೋ, ಇಧ ಪನ ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಪನ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾವ ಅನವಸೇಸತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ).

ಸಚ್ಚೇಸೂತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು. ಏತೇ ಚತುರೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಸಚ್ಚಾದಿಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮೇ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ತತ್ಥ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ವಚೀಸಚ್ಚಂ. ಠಿತೀತಿ ವೀರಿಯಂ, ‘‘ಧಿತೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ. ಚಾಗೋತಿ ಅಲೋಭೋ. ದಿಟ್ಠಂ ಸೋ ಅತಿವತ್ತತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಏತೇ ಸಚ್ಚಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಸೋ ದಿಟ್ಠಂ ಅತ್ತನೋ ಅಮಿತ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಥ ಖೋ ನಂ ¶ ಅಭಿಭವತಿ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಭಾವೇ ವತ್ತತಿ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಣಾಸಮ್ಭವತೋ. ನ ಹಿ ನಿಸ್ಸಭಾವಾ ಧಮ್ಮಾ ಕೇನಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೀಯನ್ತಿ. ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಯದಿಪಿ ಲಕ್ಖಣವಿನಿಮುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಯಥಾ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾಪರಿಕಪ್ಪಿತಾಕಾರಮತ್ತಾ ಅತ್ತಸುಭಸುಖಸಸ್ಸತಾದಯೋ, ಪಕತಿಯಾದಯೋ, ದಬ್ಬಾದಯೋ, ಜೀವಾದಯೋ, ಕಾಯಾದಯೋ ಲೋಕವೋಹಾರಮತ್ತಸಿದ್ಧಾ ಗಗಣಕುಸುಮಾದಯೋವ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥತೋ ನ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಏವಮೇತೇ, ಏತೇ ಪನ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥಭೂತಾ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತತೋ ಏವ ಸತ್ತಾದಿವಿಸೇಸವಿರಹತೋ ಧಮ್ಮಮತ್ತಾ ಸಭಾವವನ್ತೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ¶ . ಭವತಿ ಹಿ ಭೇದಾಭಾವೇಪಿ ಸುಖಾವಬೋಧನತ್ಥಂ ಉಪಚಾರಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ಭೇದೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಿಲಾಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ. ಧಾರೀಯನ್ತಿ ವಾ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಅವಧಾರೀಯನ್ತಿ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಾ, ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಯೋ.

ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹೀತಿ ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣೇ, ಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮೇಸು ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಆವೇಣಿಕಪಚ್ಚಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋಪಿ ವಾ. ಯಥೇವ ಹಿ ಪಥವೀಆದೀಸು ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥೂಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ತಣ್ಹಾದಯೋ ಮಞ್ಞನಾ ತೇಸಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ಮೂಲಕಾರಣಂ, ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋಪಿ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨) ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೩) ಚ ಅನ್ವಯತೋ, ‘‘ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ…ಪೇ… ವೀತಮೋಹತ್ತಾ’’ತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ತೇಸಂ ಮೂಲಕಾರಣಭಾವೋ ವಿಭಾವಿತೋ.

ಪರಿಯಾಯೇತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಅವಗಮೇತಿ ಬೋಧಯತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ದೇಸನಾ. ಪರಿಯಾಯತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತತಿ ತಸ್ಸ ವಾ ಕಾರಣಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಕಾರಣಂ. ಪರಿಯಾಯತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ವಾರೋ. ಏವಂ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದಸ್ಸ ದೇಸನಾಕಾರಣವಾರೇಸು ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾರುತವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ. ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾವ ಅನವಸೇಸತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಭೂತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಥವೀಆದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ.

ಕಾರಣದೇಸನನ್ತಿ ಕಾರಣಞಾಪನಂ ದೇಸನಂ. ತಂ ಅತ್ಥನ್ತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಕಾರಣಸಙ್ಖಾತಂ, ಕಾರಣದೇಸನಾಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ಅತ್ಥಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಂ ಕಾರಣಂ ತಂ ದೇಸನ’’ನ್ತಿ. ಏಕತ್ಥಮೇತನ್ತಿ ಏತಂ ಪದದ್ವಯಂ ಏಕತ್ಥಂ. ಸಾಧು-ಸದ್ದೋ ಏವ ಹಿ ಕ-ಕಾರೇನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ‘‘ಸಾಧುಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ತೇನೇವ ಹಿ ಸಾಧುಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ಸಾಧುಕಸದ್ದೋ ಉದಾಹಟೋ. ಧಮ್ಮರುಚೀತಿ ಪುಞ್ಞಕಾಮೋ. ಪಞ್ಞಾಣವಾತಿ ಪಞ್ಞವಾ. ಅದ್ದುಬ್ಭೋತಿ ಅದೂಸಕೋ, ಅನುಪಘಾತಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧಾಪೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತೇಪಿ. ಅಯನ್ತಿ ಸಾಧುಕಸದ್ದೋ. ಏತ್ಥೇವ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯಂ. ಆಣತ್ತಿಯನ್ತಿ ¶ ಆಣಾಪನೇ. ‘‘ಸುಣಾಥ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಸಾಧುಕಸದ್ದೇನ ಸವನಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾ ವಿಯ ತದಾಣಾಪನಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಆಯಾಚನತ್ಥತಾ ವಿಯ ಚಸ್ಸ ಆಣಾಪನತ್ಥತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇದಾನೇತ್ಥ ¶ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ ಸವನೇ ನಿಯೋಜನವಸೇನ ಕಿರಿಯನ್ತರಪಟಿಸೇಧನಭಾವತೋ, ಸೋತಂ ಓದಹಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪನಿವಾರಣಂ ಅಞ್ಞಚಿನ್ತಾಪಟಿಸೇಧನತೋ. ಪುರಿಮನ್ತಿ ‘‘ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ಪದಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಸುಣಾಥ, ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇ, ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಧಿಕಾರೇ. ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ ಸೋತದ್ವಾರೇ ವಿಕ್ಖೇಪಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಯಾಥಾವತೋ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದತೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತಿ. ಅತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಾ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥತೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತಿ. ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ ಸುಣಾಥಾತಿ ವಿದಹನತೋ. ಧಾರಣೂಪಪರಿಕ್ಖಾಸೂತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ತುಲನತೀರಣಾದಿಕೇ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಸುಪ್ಪಟಿವೇಧಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸಬ್ಯಞ್ಜನೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜಯತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿ. ಸಹ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನಾತಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ಧಬ್ಬತೋ ಅನುಟ್ಠಾತಬ್ಬತೋ ಅತ್ಥೋ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಾದಿಕೋ. ಸಹ ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಸಾತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರೋತಿಆದೀಸು ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ತನ್ತಿ. ದೇಸನಾ ನಾಮ ತಸ್ಸಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ದೇಸನಾ. ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ತನ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿವೇಧೋ ನಾಮ ತನ್ತಿಯಾ ತನ್ತಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚೇತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಅತ್ಥಪಟಿವೇಧಾ ಸಸಾದೀಹಿ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹಾ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ…ಪೇ… ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಧಮ್ಮತ್ಥಾನಂ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದೇಸನಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ, ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಪನ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಸಯಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದೇಸನಂ ನಾಮ ಉದ್ದಿಸನಂ. ತಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಸನಂ ಭಾಸನನ್ತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ನಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ಕಥನಂ ವಾ ಭಾಸನಂ. ಸಾಳಿಕಾಯಿವ ನಿಗ್ಘೋಸೋತಿ ಸಾಳಿಕಾಯ ಆಲಾಪೋ ವಿಯ ಮಧುರೋ ಕಣ್ಣಸುಖೋ ಪೇಮನೀಯೋ. ಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಸದ್ದೋ. ಉದೀರಯೀತಿ ಉಚ್ಚಾರೀಯತಿ, ವುಚ್ಚತಿ ವಾ.

ಏವಂ ¶ ವುತ್ತೇ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾತಿ ಏವಂ ‘‘ಸುಣಾಥ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ನ ¶ ಕಿರ ಸತ್ಥಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ದೇಸೇಸ್ಸತಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನಪಿ ಭಾಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಞ್ಜಾತುಸ್ಸಾಹಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ. ಇಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಅಧಿಕರಣಂ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸಾಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ. ಲೋಕನ್ತಿ ಓಕಾಸಲೋಕಂ. ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇತಿ ಹಿ ಜಾತಿಖೇತ್ತಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಯಂ ಚಕ್ಕವಾಳೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸಮಣೋತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋತಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧) ‘‘ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೧). ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಏವ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ.

೨. ಅಸ್ಸುತವಾತಿ ಏತ್ಥ (ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೫೧) ಸುತನ್ತಿ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತಂ, ಉಪಧಾರಣಂ ವಾ, ಸುತಂ ಅಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ಸುತವಾ. ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕವಿಧೋ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅನ್ತವಾ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಪರಿವಟುಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೫೪; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೪೦) ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತಂ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಧನವಾ ಭೋಗವಾ, ಲಾಭೀ ಅನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಬಹುಭಾವೋ. ‘‘ರೋಗವಾ ಹೋತಿ ರೋಗಾಭಿಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಕಾಯಾಬಾಧೋ. ‘‘ಕುಟ್ಠೀ ಕುಟ್ಠಚೀವರೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ನಿನ್ದಾ, ‘‘ಇಸ್ಸುಕೀ ಮಚ್ಛರೀ ಸಠೋ ಮಾಯಾವಿನೋ ಕೇಟುಭಿನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಅಭಿಣ್ಹಯೋಗೋ. ‘‘ದಣ್ಡೀ ಛತ್ತೀ ಅಲಮ್ಬರೀ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪೨) ಸಂಸಗ್ಗೋ. ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ವಾಪಿ ತೇನ ಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೬೩) ಉಪಮಾನಂ, ಸದಿಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತಂ ವಾಪಿ ಧೀರಾ ಮುನಿಂ ವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೨೧೩) ಸಮುಚ್ಚಯೋ. ‘‘ಕೇ ವಾ ಇಮೇ ಕಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೯೬) ಸಂಸಯೋ. ‘‘ಅಯಂ ವಾ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಬ್ಬಬಾಲೋ ಸಬ್ಬಮೂಳ್ಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೮೧) ವಿಭಾವನೋ. ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೪) ಪದಪೂರಣಂ. ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೭೦) ವಿಕಪ್ಪೋ. ‘‘ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಿರೀಮತೋ ¶ (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೭೭), ಸೀಲವತೋ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೫೦; ೩.೩೧೬; ಅ. ನಿ. ೫.೨೧೩; ಮಹಾವ. ೨೮೫) ಚ ಆದೀಸು ಪಸಂಸಾ. ‘‘ಪಞ್ಞವಾ ಹೋತಿ ಉದಯತ್ಥಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅರಿಯಾಯ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಾಯ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಗಾಮಿನಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೧೭, ೩೫೫) ಅತಿಸಯೋ. ಇಧಾಪಿ ಅತಿಸಯೋ, ಪಸಂಸಾ ವಾ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸ ಪಸಂಸಿತಂ, ಅತಿಸಯೇನ ವಾ ಸುತಂ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಸುತವಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ¶ ತಥತ್ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ‘‘ಸುತವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತಾ. ಅಥ ವಾ ಸೋತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಸುಣೀತಿ ಸುತವಾ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನ ಸುತವಾತಿ ಅಸ್ಸುತವಾ.

ಅಯಞ್ಹಿ ಅ-ಕಾರೋ ‘‘ಅಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ. ಸ. ೨.ದುಕಮಾತಿಕಾ), ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ ಆವಾಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೧೦೪೬, ೧೦೪೭) ತಂಸಹಯೋಗನಿವತ್ತಿಯಂ ಇಚ್ಛಿತೋ. ‘‘ಅಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೭.ದುಕಮಾತಿಕಾ) ತಂಸಮ್ಬನ್ಧೀಭಾವನಿವತ್ತಿಯಂ. ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಬನ್ಧೀತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅತಂಸಮ್ಬನ್ಧಿತಾ ಏತ್ಥ ಜೋತಿತಾ. ‘‘ಅನಿದಸ್ಸನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೯.ದುಕಮಾತಿಕಾ) ತಂಸಭಾವನಿವತ್ತಿಯಂ. ನಿದಸ್ಸನಞ್ಹಿ ದಟ್ಠಬ್ಬತಾ. ಅಥ ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ನಿದಸ್ಸನಂ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವನಿವತ್ತಿಯಂ ಯಥಾ ‘‘ಅನಾಸವಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೫.ದುಕಮಾತಿಕಾ), ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಘಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ. ಸ. ೧೦.ದುಕಮಾತಿಕಾ), ಅನಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೫೫.ದುಕಮಾತಿಕಾ) ತಂಕಿಚ್ಚನಿವತ್ತಿಯಂ, ‘‘ಅರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ (ಧ. ಸ. ೧೧.ದುಕಮಾತಿಕಾ) ಅಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೫೭.ದುಕಮಾತಿಕಾ) ತಬ್ಭಾವನಿವತ್ತಿಯಂ. ತದಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ಪಕಾಸಿತಾ. ‘‘ಅಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿ ತಬ್ಭಾವಮತ್ತನಿವತ್ತಿಯಂ. ಮನುಸ್ಸಮತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ಅಞ್ಞಂ ಸಮಾನನ್ತಿ. ಸದಿಸತಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ಸೂಚಿತಾ. ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೋ ಸಮಣಪಟಿಞ್ಞೋ, ಅನರಿಯೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೩.೧೩) ಚ ತಂಸಮ್ಭಾವನೀಯಗುಣನಿವತ್ತಿಯಂ. ಗರಹಾ ಹಿ ಇಧ ಞಾಯತಿ. ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಭೋತೋ ಅನಾಮಯಂ, ಅನುದರಾ ಕಞ್ಞಾ’’ತಿ (ಜಾ. ೨.೨೦.೧೨೯) ತದನಪ್ಪಭಾವನಿವತ್ತಿಯಂ, ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೭.ತಿಕಮಾತಿಕಾ) ತಂಸದಿಸಭಾವನಿವತ್ತಿಯಂ. ಅತೀತಾನಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯೇಕದೇಸನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಆರದ್ಧುಪ್ಪಾದಿಭಾವತೋ ಕಾಲವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಕೂಲತಾ ಪಗೇವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ತಬ್ಬಿದೂರತಾವ ಏತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧.ತಿಕಮಾತಿಕಾ) ತದಪರಿಯೋಸಾನನಿವತ್ತಿಯಂ. ತನ್ನಿಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ. ಏವಮನೇಕೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಜೋತಕೋ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಅರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ಅಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ತಬ್ಭಾವನಿವತ್ತಿಯಂ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅಞ್ಞತ್ಥೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನಸ್ಸ ಸುತಾದಿಞಾಣವಿರಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತೀ’’ತಿ.

ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ಯಸ್ಮಾ ಖನ್ಧಧಾತ್ವಾದಿಕೋಸಲ್ಲೇನಪಿ ಮಞ್ಞನಾಪಟಿಸೇಧನಸಮತ್ಥಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ ಹೋತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಹೋತಿ? ಯತೋ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಖನ್ಧಕುಸಲೋ ಹೋತಿ ಧಾತು, ಆಯತನ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕುಸಲೋ ಹೋತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಹಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಸಚ್ಚಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸೂತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಂ ಉಗ್ಗಹೋ. ಅತ್ಥಪರಿಪುಚ್ಛನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ. ಕುಸಲೇಹಿ ಸಹ ಚೋದನಾಪರಿಹರಣವಸೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಕರಣಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ. ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಅಧಿಗಮೋ.

ಬಹೂನಂ ¶ (ಧ. ಸ. ಮೂಲಟೀ. ೧೦೦೭) ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಿಲೇಸಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠೀನಂ ಅವಿಹತತ್ತಾ ತಾ ಜನೇನ್ತಿ, ತಾಹಿ ವಾ ಜನಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ. ಅವಿಘಾತಮೇವ ವಾ ಜನ-ಸದ್ದೋ ವದತಿ. ಪುಥು ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖಮುಲ್ಲೋಕಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುಥು ಜನಾ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾತಿ ವಚನತ್ಥೋ. ಪುಥು ಸಬ್ಬಗತೀಹಿ ಅವುಟ್ಠಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಜನೇತಬ್ಬಾ, ಜಾಯನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾತಿ ಜನಾ, ನಾನಾಗತಿಯೋ, ತಾ ಪುಥೂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ. ಇತೋ ಪರೇ ಜಾಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಜನಾ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ, ತೇ ಏತೇಸಂ ಪುಥೂ ವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ. ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಾದಿಅತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ಜನ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಓಘಾ ಕಾಮೋಘಾದಯೋ. ರಾಗಗ್ಗಿಆದಯೋ ಸನ್ತಾಪಾ. ತೇ ಏವ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿಳಾಹಾ. ಪುಥು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಜಾಯತೀತಿ ಜನೋ, ರಾಗೋ ಗೇಧೋತಿ ಏವಮಾದಿಕೋ, ಪುಥು ಜನೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ. ಪುಥೂಸು ವಾ ಜನಾ ಜಾತಾ ರತ್ತಾತಿ ಏವಂ ರಾಗಾದಿಅತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ಜನಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ರತ್ತಾತಿ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ರಙ್ಗಜಾತೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮಕರೇನ ಛನ್ದರಾಗೇನ ರತ್ತಾ ಸಾರತ್ತಾ. ಗಿದ್ಧಾತಿ ಅಭಿಕಙ್ಖನಸಭಾವೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾನೇನ ಗಿದ್ಧಾ ಗೇಧಂ ಆಪನ್ನಾ. ಗಧಿತಾತಿ ಗನ್ಥಿತಾ ವಿಯ ದುಮ್ಮೋಚನೀಯಭಾವೇನ ತತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧಾ. ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತಾ ವಿಯ ಅನಞ್ಞಕಿಚ್ಚಾ ಮುಚ್ಛಂ ಮೋಹಮಾಪನ್ನಾ. ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾತಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾ. ಲಗ್ಗಾತಿ ವಙ್ಕದಣ್ಡಕೇ ವಿಯ ಆಸತ್ತಾ ಮಹಾಪಲಿಪೇ ವಾ ಯಾವ ನಾಸಿಕಗ್ಗಾ ಪಲಿಪನ್ನಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಉದ್ಧರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾವೇನ ನಿಮುಗ್ಗಾ ¶ , ಲಗಿತಾತಿ ಮಕ್ಕಟಾಲೇಪೇ ಆಲಗ್ಗಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಡ್ಡಿತೋ ವಿಯ ಮಕ್ಕಟೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ಆಲಗ್ಗಿತಾ. ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಬದ್ಧಾ, ಉಪದ್ದುತಾ ವಾ. ಆವುಟಾತಿ ಆವುನಿತಾ, ನಿವುತಾತಿ ನಿವಾರಿತಾ. ಓವುತಾತಿ ಪಲಿಗುಣ್ಠಿತಾ, ಪರಿಯೋನದ್ಧಾ ವಾ. ಪಿಹಿತಾತಿ ಪಿದಹಿತಾ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಾ. ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಾ. ಪುಥೂನಂ ವಾ ಗಣನಪಥಮತೀತಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಥು ಜನೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಆರಕತ್ತಾ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೩.೧) ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ಅನಯೇತಿ ಅವಡ್ಢಿಯಂ, ಅನತ್ಥೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಯೇ ವಾ ಅನುಪಾಯೇ. ನಇರಿಯನತೋ ಅವತ್ತನತೋ. ಅಯೇತಿ ವಡ್ಢಿಯಂ, ಅತ್ಥೇ, ಉಪಾಯೇ ವಾ. ಅರಣೀಯತೋತಿ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬತೋ. ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಪುರಿಮೇಸು ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇಸು. ಪಚ್ಛಿಮೇ ಪನ ಸದ್ದಸತ್ಥವಸೇನಪಿ. ಯದಿಪಿ ಅರಿಯ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಯೇ ಹಿ ವೋ ಅರಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೫) ವಿಸುದ್ಧಾಸಯಪಯೋಗೇಸು ಪುಥುಜ್ಜನೇಸುಪಿ ವತ್ತತಿ. ಇಧ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಭಾವೇನ ಚ ಅರಿಯಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ಅರಿಯಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಇಧ ವುತ್ತಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅರಿಯಸಪ್ಪುರಿಸಭಾವಾ ಅಭಿನ್ನಸಭಾವಾ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇವ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಏತ್ತಾವತಾ ¶ ಹಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ ವುತ್ತೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಏಕನ್ತೇನ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಪರತೋಘೋಸಮನ್ತರೇನ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ವಿಸೇಸತೋ ಚಸ್ಸ ಭಗವಾವ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಮಮಞ್ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತಾ ಜಾತಿಯಾ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨). ಸೋ ಏವ ಚ ಅವೇಚ್ಚಪಸಾದಾಧಿಗಮೇನ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ನಾಮ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಯಂ ಮಯಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಂ ಮಮ ಸಾವಕಾ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ನಾತಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ (ಉದಾ. ೪೫). ಕತಞ್ಞುತಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಾತಿ ಏತ್ಥ ಕತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಕತಞ್ಞೂ. ಕತಂ ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತೀತಿ ಕತವೇದೀ. ಅನೇಕೇಸುಪಿ ಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಜಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಪಾಕಟಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಿ ಸತಿಜನನಆಮಿಸಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿನಾ ¶ , ತಥಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖದುಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚಂ, ಯಂ ಅತ್ತನಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಕಪ್ಪಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಸಹಸ್ಸೇಸುಪಿ ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಜಾನಾತಿ, ಪಾಕಟಞ್ಚ ಕರೋತಿ, ಸೀಹೋ ವಿಯ ಚ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಕ್ಕಚ್ಚಮೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ. ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದಿಟ್ಠಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನಭಾವೋ, ತತ್ಥ ಚ ಆದರಾಭಾವೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲತಾ ಚ, ನ ಚ ದಸ್ಸನೇ ಸಾಧುಕಾರಿತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಚಕ್ಖುನಾ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ಏತ್ತ ಚಕ್ಖು ನಾಮ ನ ಮಂಸಚಕ್ಖು ಏವ, ಅಥ ಖೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾ’’ತಿ. ಅರಿಯಭಾವೋತಿ ಯೇಹಿ ಯೋಗತೋ ‘‘ಅರಿಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ತತ್ರಾತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನಭಾವೇ. ವತ್ಥೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಞಾಪನಕಾರಣಂ. ಏವಂ ವುತ್ತೇಪೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತೂಪನಾಯಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೇಪಿ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಾ. ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದಯೋ ವಿಪಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಯೋ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ.

ಅವಿನೀತೋತಿ ನ ವಿನೀತೋ, ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ನ ಸಿಕ್ಖಿತೋ. ಯೇಸಂ ಸಂವರವಿನಯಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಅಯಂ ಅವಿನೀತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೀಲಸಂವರೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ. ಸತಿಸಂವರೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯರಕ್ಖಾ, ಸಾ ಚ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಸತಿ ಏವ. ಞಾಣಸಂವರೋತಿ ‘‘ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೧೦೪೦) ವತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸೋತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತಅವಿಜ್ಜಾಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಂವರೋ ಪಿದಹನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಞಾಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಖನ್ತಿಸಂವರೋತಿ ಅಧಿವಾಸನಾ, ಸಾ ಚ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ, ಅದೋಸೋ ವಾ. ಪಞ್ಞಾತಿ ಏಕೇ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ವೀರಿಯಸಂವರೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ವಿನೋದನವಸೇನ ¶ ಪವತ್ತಂ ವೀರಿಯಮೇವ. ತೇನ ತೇನ ಗುಣಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಗುಣಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ತದಙ್ಗಪಹಾನಂ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಂ. ಸೇಸಪದತ್ಥಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನಾತಿಆದಿ ಸೀಲಸಂವರಾದೀನಂ ವಿವರಣಂ. ತತ್ಥ ಸಮುಪೇತೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಸತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ಸಹಗತೋ ಸಮುಪಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೫೧೧) ಆಗತಂ ಸಂವರವಿಭಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಅನನ್ತರಸುತ್ತೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನನ್ತಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಮಾದಸ್ಸ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ವಾ ಅಕ್ಖನ್ತಿಅಞ್ಞಾಣಕೋಸಜ್ಜಾನಞ್ಚ. ಸಂವರಣತೋತಿ ಪಿದಹನತೋ ಥಕನತೋ. ವಿನಯನತೋತಿ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತಾನಂ ವಿರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿನಯನತೋ ಅಪನಯನತೋ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ವಾ ವಿನಯನತೋ, ಕಾಯಾದೀನಂ ವಾ ಜಿಮ್ಹಪ್ಪವತ್ತಿಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಜುಕಂ ನಯನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ತಥಾ ತಥಾ ಅನುಪ್ಪಾದನಮೇವ ಸಂವರಣಂ ವಿನಯನಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ‘‘ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಸೂ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಕಙ್ಖಾವಿತರಣಾನಿ ನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಿ ಸಮ್ಮಸನಾಕಾರೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ‘‘ನಾಮರೂಪಮತ್ತಮಿದಂ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನಂ. ಸತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಯೇ, ಸಯಂ ವಾ ಸತೀ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ. ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೧; ೪.೩೪೫) ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ. ತಸ್ಸೇವ ರೂಪಾರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೋ. ‘‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೮) ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿ. ‘‘ಇಸ್ಸರಪುರಿಸಪಜಾಪತಿಪಕತಿಅಣುಕಾಲಾದೀಹಿ ಲೋಕೋ ಪವತ್ತತಿ ನಿವತ್ತತಿ ಚಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಾ ವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠಿ. ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸೇವ. ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನಾತಿ ಯಥಾ ಏತರಹಿ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾದಿಪಚ್ಚಯತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಏವಂ ಅತೀತಾನಾಗತೇಸುಪೀತಿ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪನಯನಞಾಣೇನ. ಕಥಂಕಥೀಭಾವಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦) ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಸಂಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ. ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನಾತಿ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೬೧; ೨.೧೧೩; ೩.೮೬, ೮೯) ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ ನಯವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ¶ . ಅಹಂ ಮಮಾತಿ ಗಾಹಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಗಹಣಸ್ಸ. ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣವಿಸುದ್ಧಿಯಾ. ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಓಭಾಸಾದಿಕೇ ಅಮಗ್ಗೇ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾಯ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಏವಮೇವ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನುರೂಪಕಾರಣತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಪನ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಯದಿಪಿಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಾ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೇ ವಾ’’ತಿ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಪಸ್ಸತೋ ಕುತೋ ಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿ. ಭಯದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಭಯತುಪಟ್ಠಾನಞಾಣೇನ. ಸಭಯೇತಿ ಸಬ್ಬಭಯಾನಂ ಆಕರಭಾವತೋ ಸಕಲದುಕ್ಖವೂಪಸಮಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪರಮಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಚ ಸಭಯೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ. ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಅಭಯಂ ಖೇಮ’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾಯ. ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಯಾ ‘‘ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾ ತತ್ಥೇವ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಯಾ ‘‘ನನ್ದೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾ ಆದಾನಂ. ಅನುಪೇಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಅನಿಬ್ಬಿನ್ದನಂ, ಸಾಲಯತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಪಟಿಲೋಮಭಾವೋ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಗ್ಗಾಹೋ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹೋ ವಾ, ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪಟಿಲೋಮಭಾವೋ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ರತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹೋ ವಾ. ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಯಾದಿಸಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಮುಞ್ಚತಿ, ಸೋ ಕಿಲೇಸೋ, ಯೋ ‘‘ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮನಮೇವ ವಾ ಪಹಾನಂ.

ಪವತ್ತಿ ಏವ ಪವತ್ತಿಭಾವೋ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನೀವರಣಪಕ್ಖಿಯಾ ಕಿಲೇಸಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದಯೋ ಚ ಗಯ್ಹನ್ತಿ.

ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಯಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕೇನ ಪಹಾನನ್ತಿ? ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋಯಮತ್ಥೋ ತೇಸಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಚನತೋ. ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಚತುಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ತೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬೇನ ತೇನ ತೇನ ಸಮುದಯೇನ ಸಹ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಮುದಯಸಭಾಗತ್ತಾ, ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುದಯಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ವುಪಸನ್ತತಾ. ಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟತಾ ಸಙ್ಖಾರಸಭಾವಾಭಾವೋ. ಪಹೀನಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನ್ತಿ ವಿರಹಿತಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ, ವಿಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಪಹಾನಞ್ಚ ತಂ ವಿನಯೋ ಚಾತಿ ಪಹಾನವಿನಯೋ ಪುರಿಮೇನ ಅತ್ಥೇನ, ದುತಿಯೇನ ಪನ ಪಹೀಯತೀತಿ ಪಹಾನಂ, ತಸ್ಸ ವಿನಯೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಭಿನ್ನಸಂವರತ್ತಾತಿ ¶ ನಟ್ಠಸಂವರತ್ತಾ, ಸಂವರಾಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಅಸಮಾದಿನ್ನಸಂವರೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ. ಸಮಾದಾನೇನ ಹಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ ಸಂವರೋ ತದಭಾವೇ ನ ಹೋತೀತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ವತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ಮಹಾ ವತ ನೋ ಭೋಗೋ, ಸೋ ನಟ್ಠೋ ತಥಾ ಅಕತತ್ತಾ’’ತಿ. ಅರಿಯೇತಿ ಅರಿಯೋ. ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಞ್ಹೇತಂ. ಏಸೇಸೇತಿ ಏಸೋ ಸೋ ಏವ, ಅತ್ಥತೋ ಅನಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಜ್ಜಾತೇತಿ ಅತ್ಥತೋ ತಂಸಭಾವೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಅರಿಯಸಭಾವೋ, ಅರಿಯೋ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಂ ಅತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ? ಯದೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨) ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ. ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ, ಸಭಾವಧಮ್ಮೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಿತದೇಸನಾ. ಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಪವತ್ತಾ ಪಠಮಾ, ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನೇವ ಗತಾ ತತಿಯಾ, ಇತರಾ ಧಮ್ಮಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವೋಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಏವಂ ವಿಭಾಗೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ? ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯೇನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಚ. ಯೇ ಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಾ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸುಖೇನ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಯಸ್ಸಾ ಚ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸಾಯಂ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತೋ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಯಥಾ ಯಥಾ ಇಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯೇನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಚ ಏವಂ ವಿಭಾಗೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಛಧಾತುರೋತಿ ಪಥವಿಧಾತು ಆಪೋ-ತೇಜೋ-ವಾಯೋ-ಆಕಾಸಧಾತು ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ಇಮೇಸಂ ಛನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ವಸೇನ ಛಧಾತುರೋ. ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯಂ ರೂಪಂ ಉಪವಿಚರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪) ವುತ್ತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಸೋಮನಸ್ಸೂಪವಿಚಾರಾನಂ, ಛನ್ನಂ ದೋಮನಸ್ಸಉಪೇಕ್ಖೂಪವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಾರಸಮನೋಪವಿಚಾರೋ. ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಚತುರಾಧಿಟ್ಠಾನೋ. ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ ಅನ್ಧೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನತೋ ಏಕಚಕ್ಖು, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ದಸ್ಸನತೋ ದ್ವಿಚಕ್ಖು, ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸ್ವಾಯಂ ¶ ನಿದ್ದಿಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸ್ವಾಯನ್ತಿ ಚ ಸೋ ಅಯಂ, ಯಥಾವುತ್ತದೇಸನಾವಿಭಾಗಕುಸಲೋ ಭಗವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕೋತಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧೋ. ಖನ್ಧಾ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥು. ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಿಕಾತಿ ಪರಿಜಾನನಾಭಾವನಿಮಿತ್ತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಭಾವತೋ. ಪರಿಞ್ಞಾನಞ್ಹಿ ¶ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಮ್ಮೂಲಿಕಾ ಚ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾತಿ. ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪುಥುಜನಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ಪಾಳಿಸೇಸಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನನಿದ್ದೇಸಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ನಿದ್ದಿಸೀ’’ತಿ.

ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಥವೀವಾರವಣ್ಣನಾ

ತಸ್ಸಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ. ವಸತಿ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ವತ್ಥೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸೂ’’ತಿ. ಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾದಿನಾ ಸತಿಪಿ ಮಞ್ಞನಾಹೇತುಭಾವೇ ಮಞ್ಞನಾಹೇತುಕತ್ತೇನೇವ ತೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮಜನಿತಂ ಮಞ್ಞನ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಥವೀಧಾತು ಸೇಸಧಾತೂನಂ ಸಸಮ್ಭಾರಾಸಮ್ಭಾರಭಾವಾ ಸತಿಪಿ ಪಮಾಣತೋ ಸಮಭಾವೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಕಾನಧಿಕಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಮ್ಭಾರನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಭಾರಾ, ಪರಿವಾರಾ. ತಂತಂಕಲಾಪೇಹಿ ಲಕ್ಖಣಪಥವಿಯಾ ಸೇಸಧಮ್ಮಾ ಯಥಾರಹಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪರಿವಾರಭಾವೇನ ಚ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾ ಹಿ ವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಥವೀತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ’’ತಿ. ಪಥವಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪುಥುಲಟ್ಠೇನ ಪುಥುವೀ, ಪುಥುವೀ ಏವ ಪಥವೀ. ಸಾ ಹಿ ಸತಿಪಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವುತ್ತಿಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಕಲಾಪಭಾವಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಪುಥುಲಾ ಪತ್ಥಟಾ ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ನ ಪನ ತಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಆಪಾದಯೋ. ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವಿಯಾ ಪನ ಪುಥುಲಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಆರಮ್ಮಣಪಥವಿಯಂ ವಡ್ಢನಫರಣಟ್ಠೇಹಿ ಪುಥುಲಟ್ಠೋ, ಇತರಸ್ಮಿಂ ರುಳ್ಹಿಯಾವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಆರಮ್ಮಣಪಥವೀತಿ ಝಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ಪಥವೀಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀತಿಪಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಆಗಮನವಸೇನಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಭಾವನಾಗಮನವಸೇನ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಪೋ ಚ ದೇವಾ ಪಥವೀ, ತೇಜೋ ವಾಯೋ ತದಾಗಮು’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪೦).

ಸಬ್ಬಾಪೀತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಪಥವೀಪಿ. ಅನುಸ್ಸವಾದಿಮತ್ತಲದ್ಧಾ ಮಞ್ಞನಾ ವತ್ಥು ಹೋತಿಯೇವ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೧೭೩) ಲಕ್ಖಣಪಥವೀಪಿ ಉದ್ಧರೀಯತಿ. ಯಂ ¶ ಪನೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಲಕ್ಖಣೇ ದಿಟ್ಠೇ ಮಞ್ಞನಾ ನತ್ಥಿ, ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ವುತ್ತಸಞ್ಞಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತಾ ಪಿಣ್ಡಗ್ಗಾಹಿತಾ, ಸಾ ಲಕ್ಖಣೇ ನಕ್ಖಮತಿ, ತಸ್ಮಾ ಲಕ್ಖಣಪಥವೀ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ, ತದಯುತ್ತಂ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಕವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ. ನ ಚ ಸಬ್ಬಸಞ್ಞಾ ಪಿಣ್ಡಗ್ಗಾಹಿಕಾ ¶ , ನಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಸ್ಸೇವ ಮೂಲಭೂತಾ, ತಸ್ಮಾ ಲಕ್ಖಣಪಥವಿಯಾಪಿ ಕಾಯದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ಚ ಉಪಟ್ಠಿತಾಯ ಮಞ್ಞನಾ ಪವತ್ತತೇವ. ತೇನೇವ ಚ ‘‘ಅನುಸ್ಸವಾದಿಮತ್ತಲದ್ಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಥವಿತೋತಿ ಪಚ್ಚತೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಥವೀತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಯಸ್ಮಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಪಥವಿಂ ‘‘ಪಥವೀ’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತೋ ತೇನ ತೇನ ನಯೇನ ಪಥವೀಕೋಟ್ಠಾಸೇನೇವ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಆಪಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಥವಿಭಾಗೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ಲೋಕವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ. ಏತೇನ ಲಕ್ಖಣಪಥವಿಯಮ್ಪಿ ವೋಹಾರಮುಖೇನೇವಸ್ಸಾ ಪವತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಯದಿ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ತತ್ಥ ಪವತ್ತಿ, ಕೋ ಏತ್ಥ ದೋಸೋ, ನನು ಅರಿಯಾಪಿ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಭನ್ತೇ ಮಹಾಪಥವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ? ನ ಏತ್ಥ ವೋಹಾರಮತ್ತೇ ಅವಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಥ ಖೋ ವೋಹಾರಮುಖೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮ್ಭೂತಾಯ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ. ಏತೇನ ದುಬ್ಬಲಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಸಞ್ಞಾ ಗಹಿತಾತಿ? ಪಾಕಟಭಾವತೋ. ಯಥಾ ನಾಮ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಮಥಿಯಮಾನೇ ಯದಾ ಧೂಮೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತದಾ ವಿಜ್ಜತೇವ ಪಾವಕೋ ಅವಿನಾಭಾವತೋ, ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಪನ ಧೂಮೋ ಜಾತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಗ್ಗಿ ಜಾತೋತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯದಿಪಿ ತತ್ಥ ಮಞ್ಞನಾಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ನ ಪನ ವಿಭೂತಂ ಅಪಾಕಟಭಾವತೋ ಸಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಮೇವ ವಿಭೂತಂ, ತಂ ಪನ ಮಞ್ಞನಾನುಕೂಲಂ ಮಞ್ಞನಾಸಹಿತಂ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಪಥವೀಭಾಗಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋಯೇವ ವಾ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯೋ ಹಿ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾಯ ಪಥವಿಯಾ ಪಥವಿಭಾಗಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋಯೇವ ಅವಿಜಹನ್ತೋಯೇವ ಸೀಸಪಿಣ್ಡೇ ಸುವಣ್ಣಸಞ್ಞೀ ವಿಯ ಅನತ್ತಾದಿಸಭಾವಂಯೇವ ತಂ ಅತ್ತಾದಿವಸೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಥವೀ’’ತಿಆದಿ. ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಪುಥುಜ್ಜನಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಯುತ್ತಿಮಗ್ಗನನಿವಾರಣತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಿಯ…ಪೇ… ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ¶ . ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವಿತಾದಿಭೇದನ್ತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವಿತಾದಿವಿಸೇಸಂ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾವ ಏತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಸಞ್ಜಾನನೇ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ.

ಏವನ್ತಿ ‘‘ಪಥವಿಭಾಗೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ. ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಭಾಗೇ…ಪೇ… ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ. ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾತಿ ಪಪಞ್ಚಕೋಟ್ಠಾಸಾ. ಪಪಞ್ಚನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಸಂಸಾರೇ ಚಿರಾಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಪಪಞ್ಚಾ, ಮಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತಿ ಏತಾಹೀತಿ ಮಞ್ಞನಾತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ತಣ್ಹಾದಯೋವ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚೇಹಿ ಇಧ ಮಞ್ಞನಾನಾಮೇನ ವುತ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ಅಜಞ್ಞಸ್ಸ ಜಞ್ಞತೋ, ಅಸೇಯ್ಯಾದಿಕಸ್ಸ ¶ ಸೇಯ್ಯಾದಿತೋ ಗಹಣತೋ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಗಾಹೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞಥಾ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ. ಆರಮ್ಮಣಾಭಿನಿರೋಪನಾದಿನಾ ಭಿನ್ನಸಭಾವಾನಮ್ಪಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ಸಾಧಾರಣೋ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಸಭಾವೋ ವಿಯ ಅನುಗಿಜ್ಝನುಣ್ಣತಿಪರಾಮಸನಸಭಾವಾನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದೀನಂ ಸಾಧಾರಣೇನ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಕಪ್ಪನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿ ಮಞ್ಞನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ, ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಸು ವಿಯ ಸುಖುಮನಯೇನಪಿ ಮಞ್ಞನಾಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಭಾವನಸುಖತಾಯ ಥೂಲಂಯೇವ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಓಳಾರಿಕನಯೇನಾ’’ತಿಆಹ. ಓಳಾರಿಕೇ ಹಿ ವಿಭಾಗೇ ದಸ್ಸಿತೇ ಸುಖುಮವಿಭಾವನಾ ಸುಕರಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಾ ವುತ್ತಾ ವಿಭಙ್ಗೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಚ.

ವಿಭಙ್ಗೇತಿ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೧೭೩). ಬಾಹಿರಾತಿ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾ ಸಙ್ಖಾರಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾ. ಕಕ್ಖಳನ್ತಿ ಥದ್ಧಂ. ಖರಿಗತನ್ತಿ ಫರುಸಂ. ಕಕ್ಖಳಭಾವೋ ಕಕ್ಖಳತ್ತಂ. ಕಕ್ಖಳಭಾವೋತಿ ಕಕ್ಖಳಸಭಾವೋ. ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧತೋ ಬಹಿದ್ಧಾಭೂತಂ. ಅನುಪಾದಿನ್ನನ್ತಿ ನ ಉಪಾದಿನ್ನಂ. ಅಯೋತಿ ಕಾಳಲೋಹಂ. ಲೋಹನ್ತಿ ಜಾತಿಲೋಹಂ ವಿಜಾತಿಲೋಹಂ ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹಂ ಪಿಸಾಚಲೋಹನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ. ತತ್ಥ ಅಯೋ ಸಜ್ಝು ಸುವಣ್ಣಂ ತಿಪು ಸೀಸಂ ತಮ್ಬಲೋಹಂ ವೇಕನ್ತಕಲೋಹನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಸತ್ತ ಜಾತಿಲೋಹಾನಿ ನಾಮ. ನಾಗನಾಸಿಕಾಲೋಹಂ ವಿಜಾತಿಲೋಹಂ ನಾಮ. ಕಂಸಲೋಹಂ ವಟ್ಟಲೋಹಂ ಆರಕುಟನ್ತಿ ತೀಣಿ ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹಾನಿ ನಾಮ. ಮೋರಕ್ಖಕಂ ಪುಥುಕಂ ಮಲಿನಕಂ ಚಪಲಕಂ ಸಲಕಂ ಆಟಲಂ ಭತ್ತಕಂ ¶ ದುಸಿಲೋಹನ್ತಿ ಅಟ್ಠ ಪಿಸಾಚಲೋಹಾನಿ ನಾಮ. ತೇಸು ವೇಕನ್ತಕಲೋಹಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಲೋಹಚ್ಛೇದನಸಮತ್ಥಾ ಏಕಾ ಲೋಹಜಾತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ವಿಕನ್ತತಿ ಛಿನ್ದತೀತಿ ವಿಕನ್ತಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವಿಕನ್ತಕಮೇವ ವೇಕನ್ತಕಂ. ನಾಗನಾಸಿಕಾಲೋಹಂ ಲೋಹಸದಿಸಂ ಲೋಹವಿಜಾತಿ ಹಲಿದ್ದಾದಿವಿಜಾತಿ ವಿಯ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಲೋಹಾಕಾರಂ ಲೋಹಮಲಂ ವಿಯ ಘನಸಂಹತಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಾಪೇತ್ವಾ ತಾಳಿತಂ ಪನ ಭಿನ್ನಂ ಭಿನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಸರತಿ ಮುದು ಮಟ್ಠಂ ಕಮ್ಮನಿಯಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ. ತಿಪುತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಕಂಸಲೋಹಂ. ಸೀಸತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ವಟ್ಟಲೋಹಂ. ಜಸತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಆರಕುಟಂ. ತೇನೇವ ತಂ ಕರಣೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಂ ಪನ ಕೇವಲಂ ರಸಕಧಾತು ವಿನಿಗ್ಗತಂ, ತಂ ‘‘ಪಿತ್ತಲ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ಮಿಸ್ಸಕಮೇವ ಕತ್ವಾ ಯೋಜಿತಂ ಕಿತ್ತಿಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮೋರಕ್ಖಕಾದೀನಿ ಏವಂನಾಮಾನೇವೇತಾನಿ. ತೇಸು ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಲೋಹಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾನೇವ, ತಸ್ಮಾ ವೇಕನ್ತಕಲೋಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಇಧ ಲೋಹನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ತಿಪೂತಿ ಸೇತತಿಪು. ಸೀಸನ್ತಿ ಕಾಳತಿಪು. ಸಜ್ಝನ್ತಿ ರಜತಂ. ಮುತ್ತಾತಿ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಜಾದಿಕಾ ಅಟ್ಠವಿಧಾಪಿ ಮುತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಂ ವರಾಹದಾಠಾ ಭೂಜಙ್ಗಸೀಸಂ ವಲಾಹಕೂಟಂ ವೇಳೂ ಮಚ್ಛಸೀರೋ ಸಙ್ಖೋ ¶ ಸಿಪ್ಪೀತಿ ಅಟ್ಠ ಮುತ್ತಾಯೋನಿಯೋ. ತತ್ಥ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಜಾ ಪೀತವಣ್ಣಾ ಪಭಾಹೀನಾ. ವರಾಹದಾಠಾ ವರಾಹದಾಠವಣ್ಣಾವ. ಭುಜಙ್ಗಸೀಸಜಾ ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಾ ಸುವಿಸುದ್ಧಾ ವಟ್ಟಲಾ ಚ. ವಲಾಹಕಜಾ ಭಾಸುರಾ ದುಬ್ಬಿಭಾಗರೂಪಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮನ್ತಿಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ದೇವೂಪಭೋಗಾ ಏವ ಚ ಹೋನ್ತಿ. ವೇಳುಜಾ ಕರಕುಪಲಸಮಾನವಣ್ಣಾ ನ ಭಾಸುರಾ, ತೇ ಚ ವೇಳೂ ಅಮನುಸ್ಸಗೋಚರೇ ಏವ ಪದೇಸೇ ಜಾಯನ್ತಿ. ಮಚ್ಛಸೀರಜಾ ಪಾಠೀನಪಿಟ್ಠಿಸಮಾನವಣ್ಣಾ ವಟ್ಟಲಾ ಲಘವೋ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಪಭಾವಿಹೀನಾ, ತೇ ಚ ಮಚ್ಛಾ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇ ಏವ ಜಾಯನ್ತಿ. ಸಙ್ಖಜಾ ಸಙ್ಖೋದರಚ್ಛವಿವಣ್ಣಾ ಕೋಲಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಪಭಾವಿಹೀನಾವ. ಸಿಪ್ಪಿಜಾ ಪಭಾವಿಸೇಸಯುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ನಾನಾಸಣ್ಠಾನಾ. ಏವಂ ಜಾತಿತೋ ಅಟ್ಠವಿಧಾಸುಪಿ ಮುತ್ತಾಸು ಯಾ ಮಚ್ಛಸಙ್ಖಸಿಪ್ಪಿಜಾ, ತಾ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಭುಜಙ್ಗಜಾಪಿ ಕಾಚಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇತರಾ ಅಸಾಮುದ್ದಿಕಾ. ಯಸ್ಮಾ ಬಹುಲಂ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾವ ಮುತ್ತಾ ಲೋಕೇ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಸಿಪ್ಪಿಜಾವ, ಇತರಾ ಕಾದಾಚಿಕಾ. ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೧೭೩) ‘‘ಮುತ್ತಾತಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾ ಮುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಮಣೀತಿ ¶ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾಳಿಆಗತೇ ವೇಳುರಿಯಾದಿಕೇ ಸೇಸೋ ಜೋತಿರಸಾದಿಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಮಣಿ. ವೇಳುರಿಯನ್ತಿ ವಂಸವಣ್ಣಮಣಿ. ಸಙ್ಖೋತಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕಸಙ್ಖೋ. ಸಿಲಾತಿ ಕಾಳಸಿಲಾ ಪಣ್ಡುಸಿಲಾ ಸೇತಸಿಲಾದಿಭೇದಾ ಅಟ್ಠಪಿ ಸಿಲಾ. ರಜತನ್ತಿ ಕಹಾಪಣಾದಿಕಂ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ರಜತಸಮ್ಮತಂ. ಜಾತರೂಪನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಂ. ಲೋಹಿತಙ್ಗೋತಿ ರತ್ತಮಣಿ. ಮಸಾರಗಲ್ಲನ್ತಿ ಕಬರಮಣಿ ತಿಣಾದೀಸು ಬಹಿಭಾರಾ ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದಯೋಪಿ ತಿಣಂ ನಾಮ. ಅನ್ತೋಸಾರಂ ಖದಿರಾದಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದಾರುಖಣ್ಡಮ್ಪಿ ಕಟ್ಠಂ ನಾಮ. ಮುಗ್ಗಮತ್ತತೋ ಯಾವ ಮುಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣಾ ಮರುಮ್ಬಾ ಸಕ್ಖರಾ ನಾಮ. ಮುಗ್ಗಮತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ವಾಲಿಕಾ ನಾಮ. ಕಠಲನ್ತಿ ಕಪಾಲಖಣ್ಡಂ. ಭೂಮೀತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ. ಪಾಸಾಣೋತಿ ಅನ್ತೋಮುಟ್ಠಿಯಂ ಅಸಣ್ಠಹನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣಂ ಪಾಸಾಣಂ, ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪರಿ ಪಬ್ಬತೋತಿ. ಅಯಂ ಅಯೋಆದೀಸು ವಿಭಾಗನಿದ್ದೇಸೋ. ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ಪಥವಿಕಸಿಣಂ. ತಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ರೂಪಾವಚರತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ ಕುಸಲತೋ ಚ ವಿಪಾಕತೋ ಚ ಕಿರಿಯತೋ ಚ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ‘‘ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇ ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಞ್ಚೇತ್ಥ ತಂಗತಿಕಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ಭೂಮಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ.

ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಮಞ್ಞನಾತ್ತಯಂ ಸಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಹಂ ಪಥವೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಹಂ ಪಥವೀತಿಆದೀನಾ ಅಜ್ಝತ್ತವಿಸಯಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಾಹಂಕಾರದೀಪನತೋ. ಮಮ ಪಥವೀತಿ ಇಮಿನಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಮ್ಪಿ ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹಭೂತಾಯಪಿ ಪಥವಿಯಾ ಸೇಯ್ಯಾದಿತೋ ಮಾನಜಪ್ಪನತೋ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಇಮಿನಾನಯೇನ ಮಞ್ಞನಾವಿಭಾಗೋ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಪಥವಿಕಸಿಣಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಗಹಿತಝಾನಾರಮ್ಮಣಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ ತಞ್ಚ ಸೇಯ್ಯಾದಿತೋ ದಹನ್ತೋ ಅತ್ಥತೋ ‘‘ಅಹಂ ಪಥವೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ ನಾಮ, ತಮೇವ ‘‘ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹಣೇ ಪನ ‘‘ಮಮ ಪಥವೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ ನಾಮ. ತಥಾ ತಂ ‘‘ಪರಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿ ವಾ ವಾದವಸೇನ ‘‘ಅಯಮೇವ ಪರೇಸಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ ‘‘ಪರೋ ಪಥವೀ, ಪರಸ್ಸ ಪಥವೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ ನಾಮ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪಥವೀಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಚತುಕ್ಕಂ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಂ.

ಏವಂ ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಮಞ್ಞನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಂ ಮಞ್ಞನಾಯೋ ಚ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ತಸ್ಸ ಮಞ್ಞನಾಕಾರಂ ¶ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಯನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಛನ್ದರಾಗನ್ತಿ ಬಹಲರಾಗಂ. ಅಸ್ಸಾದೇತೀತಿ ನಿಕಾಮೇತಿ, ‘‘ಇಮೇ ಕೇಸಾ ಮುದುಸಿನಿದ್ಧಕುಞ್ಚಿತನೀಲೋಭಾಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ರಸಂ ವಿನ್ದತಿ. ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿಮುಖೋ ನನ್ದತಿ ಪಮೋದತಿ. ಅಭಿವದತೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಣ್ಹಾಭಿನನ್ದನಾವೇಗಂ ಹದಯೇನ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಅಹೋ ಮೇ ಕೇಸಾ’’ತಿ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇತಿ. ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಬಲವತಣ್ಹಾಭಿನಿವೇಸೇನ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಪನ ರಜ್ಜನೀಯವತ್ಥುನ್ತಿ ಕೇಸಾದಿತೋ ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಕರಚರಣಾದಿಪ್ಪಭೇದಂ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ವತ್ಥುಂ. ಇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸಿನಿದ್ಧಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನಾತಿ ಪತ್ಥಯಿತಬ್ಬಾಕಾರಂ ಪರಾಮಸತಿ. ತತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇತೀತಿ ತೇಸು ಭಾವೀಸು ಕೇಸಾದೀಸು ಸಿದ್ಧಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ನನ್ದಿಂ ತಣ್ಹಂ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ ಸಮುಪಚಾರೇತಿ. ಪಣಿದಹತೀತಿ ಪತ್ಥನಂ ಠಪೇತಿ.

ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ, ವಿಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನಂ ಜನೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಪಥವೀಕೋಟ್ಠಾಸಭೂತಾನಂ ಕೇಸಾದೀನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತೀಹಿ ಮಾನಜಪ್ಪನಾ ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞನಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ. ಅವಯವಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸಮುದಾಯೋ ಜೀವಾಭಿನಿವೇಸೋ ಅವಯವೇಪಿ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಆಗತನಯೇನ ಪನ ಕೇಸಂ ‘ಜೀವೋ’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಕೇಸಾ ನಾಮೇತೇ ಇಸ್ಸರವಿಹಿತಾ ಪಜಾಪತಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಅಣುಸಞ್ಚಯೋ ಪಕತಿಪರಿಣಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನಪೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ನಿಕನ್ತಿಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ಪರಿಯಾದಾನಸಮುಗ್ಘಾಟಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ. ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯದಿಪಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಸಮ್ಭವೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾನಂ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ¶ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ಏವೇತ್ಥ ವಿಸೇಸತೋ ಉದ್ಧಟಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ.

ಬಾಹಿರಮ್ಪಿ ಪಥವಿಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ತಂ ಪನ ಮಞ್ಞನಾವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಯಂ ¶ ಜೀವೋತಿ ಅಯಂ ಕಾಳಲೋಹಂ ‘‘ಜೀವೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ನಿಗಣ್ಠಾ ವಿಯ. ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಯಾ ಚೇವ ಖೋ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತು, ಯಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀಧಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ.

ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ಅಯಮ್ಪಿ ಚ ನಯೋ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥೇವ ಅನ್ತೋಗಧೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಕಸಿಣಾನಮ್ಪಿ ರೂಪಸಮಞ್ಞಾಸಮ್ಭಾವತೋ. ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಾದಿಸೋ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಮಞ್ಞನಾನಂ ವಿತ್ಥಾರನಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಾದಿಸೋ ಇತೋ ಪರಂ ವುತ್ತನಯೋವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇತೋ ಪರಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ, ಅತಾದಿಸೋ ಪನ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಕಥಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಪಥವಿಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ, ಸೋ ಅತ್ತಪರತ್ತದುಪಕರಣಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ತಂ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಂ ಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹಂ ಪಥವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ನನು ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಪಭೇದಸ್ಸ ಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ ಚ ಆಧಾರನಿಸ್ಸಯೋ, ಇತರಾ ಆರಮ್ಮಣನಿಸ್ಸಯೋ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಿರೋಧೋತಿ? ನ, ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಪರಿಕಪ್ಪನತೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಚ ವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಥವಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಪಥವಿಯಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಉಪಕರಣಸ್ಸ ಪಥವಿಂ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕಿಞ್ಚನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ ಪಥವಿಯಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ. ಪರೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯ್ವಾಯಂ ಅತ್ಥನಯೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವುತ್ತೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ. ಏತೇನೇವ ನಯೇನಾತಿ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ರೂಪೇ’’ತಿ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವದೀಪನೋ ಅತ್ಥನಯೋ ವುತ್ತೋ, ಏತೇನೇವ ನಯೇನ. ನ ಹಿ ಅವಯವಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸಮುದಾಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುದಾಯೇ ವುತ್ತವಿಧಿ ಅವಯವೇಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತನೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಪಥವೀಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇ ¶ ಅತ್ತನಿ. ‘‘ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸಾಯಂ ವಣ್ಣನಾ. ಏವಂ ‘‘ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಮಾನತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪರವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯದಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾತಿ ¶ ಪರಸ್ಸ. ತದಾತಿ ಪರವಸೇನ ಮಞ್ಞನಾಯಂ. ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ಏವ ಯುಜ್ಜತಿ ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸಾದಯೋ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ಅವಧಾರಣೇನ ಮಾನತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ನಿವತ್ತೇತಿ. ನ ಹಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ಚ ಪವತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಮಾನತಣ್ಹಾ ಪರಸ್ಮಿಂ ಪರಸ್ಸ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ಗಹಿತೇ ಚ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇತರಾಯೋಪೀತಿ ಮಾನತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯೋಪಿ. ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ. ಪರಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಪಥವೀಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಇಸ್ಸರಿಯಾದಿಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ತನಿ ಸೇಯ್ಯಾದಿಭಾವಂ ದಹತೋ ಪಣಿದಹತೋ ಚ ಚಿತ್ತಂ ತಥಾಭಾವಾಯ ಮಾನತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ‘‘ಪರೋ ಪಥವೀ ಪರಸ್ಸ ಪಥವೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಪಕಾರಾ ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ.

‘‘ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ, ‘‘ಆದಿತೋ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಅನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನೇಪಿ ತೋ-ಸದ್ದೋ ದಿಟ್ಠೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಥವಿತೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನ’’ನ್ತಿ. ಸಉಪಕರಣಸ್ಸಾತಿ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಗತಸ್ಸ ದಾಸಪೋರಿಸಾದಿನಾ ವಿತ್ತುಪಕರಣೇನ ಸಉಪಕರಣಸ್ಸ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ತೇಸಂ ಉಪಕರಣಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದತೋತಿ ಲಕ್ಖಣಾದಿಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾದಿವುತ್ತಪ್ಪಕಾರವಿಭಾಗತೋ. ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಗ್ಗಮನಂ ವಾತಿ ‘‘ತಂ ಅಣ್ಡಂ ಅಹೋಸಿ ಹೇಮಮಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಡವಾದವಸೇನ ವಾ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಅಣೂಹಿ ದ್ವಿಅಣುಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಅಣುಕವಾದವಸೇನ ವಾ ಪಥವಿತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೋಯಂ ಲೋಕೋ ಇಸ್ಸರತೋ ವಿನಿಗ್ಗತೋ’’ತಿ ಇಸ್ಸರವಾದವಸೇನ ಇಸ್ಸರಕುತ್ತತೋ ಪಥವಿತೋ ನಿಗ್ಗಮನಂ ವಾ ಮಞ್ಞಮಾನೋತಿ ಯೋಜನಾ. ಪಥವಿತೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಆಪಾದಿಕೋ ಅತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಕಾರಕಲಕ್ಖಣಂ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ಉಪಪದಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅತ್ತನೋ ಪರಿಗ್ಗಹಭೂತಪಥವಿತೋ ಸುಖಪ್ಪತ್ತಿಂ ತತೋ ಏವ ಚ ಪರೇಹಿ ಸೇಯ್ಯಾದಿಭಾವಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನಪೇತ್ಥ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಪರೇತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ. ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಭಾವಿತಆಪಾದಿಅಪ್ಪಮಾಣಕಸಿಣವಸೇನ ವಾ ಕಾಪಿಲಕಾಣಾದದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ವಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಬ್ಯಾಪಿನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಪಥವಿತೋತಿ ಪಚ್ಛಾ ಅಭಾವಿತಅವಡ್ಢಿತಪಥವೀಕಸಿಣಸಙ್ಖಾತಪಥವಿತೋ. ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಇತೋ ಪಥವಿತೋ ಬಹಿಪಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಕೇವಲನ್ತಿ ¶ ಅನವಸೇಸಂ. ಮಹಾಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಮಮಾಯತಿ, ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಚತುದೀಪಿಸ್ಸರಿಯೇ ಠಿತಸ್ಸ ದೀಪಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಚ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯ, ಮಣ್ಡಲಿಕರಾಜಮಹಾಮತ್ತಕುಟುಮ್ಬಿಕಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಲಬ್ಭತೇವ ತೇಸಮ್ಪಿ ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಂ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಮಞ್ಞನಾಯ ಸಮ್ಭವತೋ. ‘‘ಏವಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ ‘‘ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿಂ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಾಹವಿಧೂರತಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ಏವ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ¶ . ಇಮಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಮತಿದೇಸಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಸಾ ಚಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಾ ಚಾಯನ್ತಿ ಸಾ ಚ ಅಯಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಯಥಾ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಮಞ್ಞಿತೇನ ವತ್ಥುನಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸೇಯ್ಯಾದಿತೋ ದಹತೋ ತಞ್ಚ ಅತ್ತನಿಯಂ ನಿಚ್ಚಂ ತಥಾ ತಂಸಾಮಿಭೂತಂ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಇತರಮಞ್ಞನಾಪಿ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ. ‘‘ಮೇ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣಮುಖೇನೇವ ಅತ್ತನಿಯಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪಕಾಸೀಯತೀತಿ.

ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಇಮಿನಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಪರಾಮಸತಿ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಚೇತಸ್ಸ ದ್ವಯಸ್ಸ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಏಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಪಿ ವಾ ಅಧಿಪತಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಭಿನನ್ದನತ್ಥೇ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತೀ’’ತಿ ಏತಂ ಪದಂ. ಯೇಸಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಯೇಹಿ ಪಕಾರವಿಸೇಸೇಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಭಾವನೇ ಕತೇ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ತೇಹಿ ಪಕಾರವಿಸೇಸೇಹಿ ಧಮ್ಮವಿಭಾವನಂ. ಯೇಸಂ ಪನ ಯೇನ ಏಕೇನೇವ ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮವಿಭಾವನೇ ಕತೇ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ತಂ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರತಾಯ ತದಞ್ಞನಿರವಸೇಸಪ್ಪಕಾರವಿಭಾವನಞ್ಚ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಮಞ್ಞನಾವಸೇನ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಭಿನನ್ದನಾವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ. ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ. ಸಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಧಾರೇತಿ ಉಪಧಾರೇತಿ, ಸಕಲಞ್ಚ ವಿನೇಯ್ಯಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸಂಸಾರದುಕ್ಖಪತನತೋ ಧಾರೇತಿ, ಸಯಞ್ಚ ಅವಿಪರೀತಪವತ್ತಿಆಕಾರಾ ಧಾತೂತಿ ಧಮ್ಮಧಾತೂತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀತಿ. ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ¶ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವತೋ, ಸಮ್ಮಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಕಙ್ಖನಸಮ್ಪಗ್ಗಹಪರಾಮಸನಾನಂ ವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಪವತ್ತಿ ಮಞ್ಞನಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಮಮಂ, ಅಹ’’ನ್ತಿ ಚ ಅಭಿನಿವೇಸನಂ ಪರಿಕಪ್ಪನಂ. ಯೇನ ಅಜ್ಝೋಸಾನಂ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಅಭಿನನ್ದನಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಸುತ್ತಾದಿಅವಿರುದ್ಧಾಯೇವ ಅತ್ತನೋಮತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ನ ಇತರಾತಿ ಸುತ್ತೇನ ತಸ್ಸಾ ಸಙ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದೇಸನಾವಿಲಾಸವಿಭಾವನಸ್ಸ ಪನ ಸಹೇತುಕಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕಾದಿದೇಸನಾಯ ನಿಬದ್ಧತಾ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ.

ತಸ್ಸಾತಿ ತೇನ. ಞಾತಸದ್ದಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಹೇತಂ ಕತ್ತರಿ ಸಾಮಿವಚನಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ. ‘‘ಅಪರಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ಯಂ ಪರಿಜಾನನಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅತ್ಥತೋ ತಿವಿಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಸರೂಪತೋ ಪವತ್ತಿಆಕಾರತೋ ಚ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ¶ ಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಭೂಮಿಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಸಾ ಪರಿಜಾನನಪಞ್ಞಾ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ. ಸಾ ಹಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಜಾತಂ ‘‘ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಭೂಮೀ’’ತಿ ಞಾತಂ ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೀಯೇವ ಲಕ್ಖಣರಸಾದಿತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಚ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನಾತಿ. ಇಧ ಪನ ಪಥವೀಧಾತುವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಥವೀಧಾತುಂ ಪರಿಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿ. ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾತಿ ಕೀರಣವಸೇನ ಪರಿಜಾನನಕಪಞ್ಞಾ. ಸಾ ಹಿ ಪರಿವಾರೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಸಭಾವಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ತೀರಣವಸೇನ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನಾತಿ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ. ಸೋ ಹಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತಿ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನಾತಿ ವಾ ಅಗ್ಗಭೂತೇನ ಮಗ್ಗೇನ, ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭಯಥಾಪಿ ಹಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನಕಾರೀ ಏವ ಪಞ್ಞಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಏತೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಹೇತುವವತ್ಥಾನಭಾವತೋ. ಸೋಪಿ ಹಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಮುಖೇನ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ವವತ್ಥಾನಮೇವಾತಿ. ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಾದಿವಸೇನ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಸಮ್ಮಸನಭಾವತೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಾ ಪರಿಞ್ಞಾಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ. ಅಥ ವಾ ತಸ್ಮಾ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಪಥವೀ, ತಸ್ಮಾ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಪಥವಿಯಾ ತಂ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ ಚ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಚಾತಿ.

ಪಥವೀವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಪೋವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

ಆಪಂ ¶ ಆಪತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಪ್ಪೋತಿ, ಅಪ್ಪಾಯತೀತಿ ವಾ ಆಪೋ, ಯಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘಾತೇ ಸಯಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಆಬನ್ಧನವಸೇನ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪರಿಬ್ರೂಹೇತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ಥಾನಂ ಅಧಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ. ಪತಿ ಪತಿ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಂ. ಉಭಯೇನಪಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ವದತಿ. ಆಪೋ ಆಪೋಗತನ್ತಿಆದೀಸು ಆಬನ್ಧನಮೇವ ಆಪೋ, ತದೇವ ಆಪೋಸಭಾವಂ ಗತತ್ತಾ ಆಪೋಗತಂ, ಸಭಾವೇನೇವ ಆಪಭಾವಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಿನೇಹನವಸೇನ ಸಿನೇಹೋ, ಸೋಯೇವ ಸಿನೇಹನಸಭಾವಂ ಗತತ್ತಾ ಸಿನೇಹಗತಂ. ಬನ್ಧನತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗರೂಪಸ್ಸ ಬನ್ಧನಭಾವೋ, ಅವಿಪ್ಪಕಿರಣವಸೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಆಪೋಮಣ್ಡಲೇ ಯಥಾ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ. ವುತ್ತೋತಿ ‘‘ಆಪಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಆಪೋ. ಸೋ ಹಿ ಸಸಮ್ಭಾರಆಪೋ, ನ ‘‘ಆಪೋಕಸಿಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಆಪೋ. ಸೇಸನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಮುತಿಆಪಾನಂ ಸರೂಪವಿಭಾವನಂ. ‘‘ಆಪಂ ¶ ಆಪತೋ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಞ್ಚೇವ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಮಞ್ಞನಾವಿಭಾಗದಸ್ಸನಞ್ಚ ಪಥವಿಯಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವಾತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಮೇಕೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೬೦; ಅ. ನಿ. ೧೦.೨೫) ವುತ್ತಂ, ಇಧ ‘‘ಆಪೋಕಸಿಣಮೇಕೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಚ ‘‘ಪಥವೀತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಆಪೋತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಏವ ವಿಸೇಸೋ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಥವಿಯಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವಾ’’ತಿ. ಯೋ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮೂಲರಸೋತಿ ಮೂಲಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತರಸೋ. ಖನ್ಧರಸಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಖೀರಾದೀನಿ ಪಾಕಟಾನೇವ. ಯಥಾ ಪನ ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾರಾ. ೬೧೮-೬೨೫), ನ ಏವಮಿಧ ನಿಯಮೋ ಅತ್ಥಿ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಖೀರಂ ಖೀರಮೇವ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಭುಮ್ಮಾನೀತಿ ಆವಾಟಾದೀಸು ಠಿತಉದಕಾನಿ. ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಾನೀತಿ ಪಥವಿಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಿ ವಸ್ಸೋದಕಾನಿ, ಪತ್ತಾನಿ ಪನ ಭುಮ್ಮಾನೇವ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಹಿಮೋದಕಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಉದಕಪಥವಿಯಾಅನ್ತೋಉದಕಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಉದಕಾದಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ.

ತೇಜಂ ತೇಜತೋತಿ ಏತ್ಥ ತೇಜನಟ್ಠೇನ ತೇಜೋ, ತೇಜನಂ ನಾಮ ದಹನಪಚನಾದಿಸಮತ್ಥಂ ನಿಸಾನಂ, ಯಂ ಉಣ್ಹತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯೇನ ಚಾತಿ ಯೇನ ತೇಜೋಗತೇನ ¶ ಕುಪಿತೇನ. ಸನ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸಮನ್ತತೋ ತಪ್ಪತಿ ಏಕಾಹಿಕಜರಾದಿಭಾವೇನ ಉಸುಮಜಾತೋ ಹೋತಿ. ಯೇನ ಚ ಜೀರೀಯತೀತಿ ಯೇನ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಜೀರೀಯತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯವೇಕಲ್ಲತಂ ಬಲಪರಿಕ್ಖಯಂ ವಲಿತಾದಿಭಾವಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಯೇನ ಚ ಪರಿಡಯ್ಹತೀತಿ ಯೇನ ಕುಪಿತೇನ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಪರಿತೋ ಡಯ್ಹತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಡಯ್ಹಾಮೀತಿ ಸತಧೋತಸಪ್ಪಿಗೋಸೀತಚನ್ದನಾದಿಲೇಪಞ್ಚೇವ ತಾಲವಣ್ಟವಾತಞ್ಚ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ. ಯೇನ ಚ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಂ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಾಮಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯೇನ ಅಸಿತಂ ವಾ ಓದನಾದಿ, ಪೀತಂ ವಾ ಪಾನಕಾದಿ, ಖಾಯಿತಂ ವಾ ಪಿಠಖಜ್ಜಕಾದಿ, ಸಾಯಿತಂ ವಾ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಮಧುಫಾಣಿತಾದಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ರಸಾದಿಭಾವೇನ ವಿವೇಕಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸರೀರಸ್ಸ ಪಕತಿಉಸುಮಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉಣ್ಹಭಾವೋ ಸನ್ತಾಪೋ, ಸರೀರದಹನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಮಹಾದಾಹೋ ಪರಿದಾಹೋ, ಸತವಾರಂ ತಾಪೇತ್ವಾ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಟಸಪ್ಪಿ ಸತಧೋತಸಪ್ಪಿ, ರಸರುಧಿರಮಂಸಮೇದಅಟ್ಠಿಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಸುಕ್ಕಾ ರಸಾದಯೋ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ತೇಜಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನೋವ.

ತೇಜೋಭಾವಂ ಗತತ್ತಾ ತೇಜೋಗತಂ. ಉಸ್ಮಾತಿ ಉಣ್ಹಾಕಾರೋ. ಉಸ್ಮಾವ ಉಸ್ಮಾಭಾವಂ ಗತತ್ತಾ ಉಸ್ಮಾಗತಂ. ಉಸುಮನ್ತಿ ಚಣ್ಡಉಸುಮಂ. ತದೇವ ಉಸುಮಗತಂ, ಸಭಾವೇನೇವ ಉಸುಮಭಾವಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಟ್ಠಗ್ಗೀತಿ ಕಟ್ಠುಪಾದಾನೋ ಅಗ್ಗಿ. ಸಕಲಿಕಗ್ಗೀಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಙ್ಕಾರಗ್ಗೀತಿ ಕಚವರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಅಗ್ಗಿ. ಇನ್ದಗ್ಗೀತಿ ಅಸನಿಅಗ್ಗಿ. ಸನ್ತಾಪೋತಿ ಜಾಲಾಯ ವಾ ವೀತಚ್ಚಿತಙ್ಗಾರಾನಂ ವಾ ಸನ್ತಾಪೋ ¶ . ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪೋತಿ ಆತಪೋ. ಕಟ್ಠಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋತಿ ಕಟ್ಠರಾಸಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಸನ್ತಾಪೋ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚಾತಿ. ಚ-ಸದ್ದೇನ ಪೇತಗ್ಗಿಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಗ್ಗಿನಿರಯಗ್ಗಿಆದಿಕೇ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ.

ವಾಯಂ ವಾಯತೋತಿ ಏತ್ಥ ವಾಯನಟ್ಠೇನ ವಾಯೋ. ಕಿಮಿದಂ ವಾಯನಂ ನಾಮ? ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ, ಸಮುದೀರಣಂ ವಾ, ವಾಯನಂ ಗಮನನ್ತಿ ಏಕೇ. ಉದ್ಧಙ್ಗಮಾ ವಾತಾತಿ ಉಗ್ಗಾರಹಿಕ್ಕಾದಿಪವತ್ತಕಾ ಉದ್ಧಂ ಆರೋಹನವಾತಾ. ಅಧೋಗಮಾ ವಾತಾತಿ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಾದಿನೀಹರಣತಾ ಅಧೋ ಓರೋಹನವಾತಾ. ಕುಚ್ಛಿಸಯಾ ವಾತಾತಿ ಅನ್ತಾನಂ ಬಹಿವಾತಾ. ಕೋಟ್ಠಾಸಯಾ ವಾತಾತಿ ಅನ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋವಾತಾ. ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ ವಾತಾತಿ ಧಮನೀಜಾಲಾನುಸಾರೇನ ಸಕಲಸರೀರೇ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಅನುಸಟಾ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಾ ವಾತಾ ¶ . ಸತ್ಥಕವಾತಾತಿ ಸನ್ಧಿಬನ್ಧನಾನಿ ಕತ್ತರಿಯಾ ಛಿನ್ದನ್ತಾ ವಿಯ ಪವತ್ತವಾತಾ. ಖುರಕವಾತಾತಿ ಖುರೇನ ವಿಯ ಹದಯಮಂಸಛೇದನಫಾಲನಕವಾತಾ. ಉಪ್ಪಲಕವಾತಾತಿ ಹದಯಮಂಸಸ್ಸ ಸಮುಪ್ಪಾಟನಕವಾತಾ. ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಸನಕನಾಸಿಕಾವಾತೋ. ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನನಾಸಿಕಾವಾತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾ ಸಬ್ಬೇ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾವ.

ವಾಯೋಗತನ್ತಿ ವಾಯೋವ ವಾಯೋಗತಂ, ಸಭಾವೇನೇವ ವಾಯೋಭಾವಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಥಮ್ಭಿತತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗರೂಪಸ್ಸ ಥಮ್ಭಿತಭಾವೋ. ಪುರತ್ಥಿಮಾ ವಾತಾತಿ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸತೋ ಆಗತಾ ವಾತಾ. ಪಚ್ಛಿಮಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸರಜಾದೀಸು ಸಹ ರಜೇನ ಸರಜಾ, ರಜವಿರಹಿತಾ ಸುದ್ಧಾ ಅರಜಾ. ಸೀತಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಸೀತವಲಾಹಕನ್ತರೇ ವಾ ಜಾತಾ ಸೀತಾ. ಉಣ್ಹಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಉಣ್ಹವಲಾಹಕನ್ತರೇ ವಾ ಜಾತಾ ಉಣ್ಹಾ. ಪರಿತ್ತಾತಿ ಮನ್ದಾ ತನುಕವಾತಾ. ಅಧಿಮತ್ತಾತಿ ಬಲವವಾತಾ. ಕಾಳಾತಿ ಕಾಳವಲಾಹಕನ್ತರೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ. ಯೇಹಿ ಅಬ್ಭಾಹತೋ ಛವಿವಣ್ಣೋ ಕಾಳಕೋ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿಪಿ ಏಕೇ. ವೇರಮ್ಭವಾತಾತಿ ಯೋಜನತೋ ಉಪರಿ ವಾಯನವಾತಾ. ಪಕ್ಖವಾತಾತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಮಕ್ಖಿಕಾಯಪಿ ಪಕ್ಖಾಯೂಹನವಾತಾ. ಸುಪಣ್ಣವಾತಾತಿ ಗರುಳವಾತಾ. ಕಾಮಂ ಚೇತೇಪಿ ಪಕ್ಖವಾತಾವ, ಉಸ್ಸದವಸೇನ ಪನ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಾ. ತಾಲವಣ್ಟವಾತಾತಿ ತಾಲವಣ್ಣೇಹಿ ಕತೇನ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಾ ಕತೇನ ಕೇನಚಿ ಮಣ್ಡಲಸಣ್ಠಾನೇನ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿತವಾತಾ. ವಿಧೂಪನವಾತಾತಿ ಬೀಜನಪತ್ತಕೇನ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿತವಾತಾ. ಇಮಾನಿ ಚ ತಾಲವಣ್ಟವಿಧೂಪನಾನಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ವಾತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಿ. ಇಧಾಪಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಉದಕಸನ್ಧಾರಕವಾತಕಪ್ಪವಿನಾಸಕವಾತಜಾಲಾಪೇಲ್ಲನಕವಾತಾದಿಕೇ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಆಪಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ – ‘‘ಅಹಂ ಆಪೋತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಮ ಆಪೋತಿ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಥವೀವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಕ್ಕಾ ಮಞ್ಞನಾವಿಭಾಗೋ ವಿಭಾವೇತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಇಮೇಸು ತೀಸು ವಾರೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಮಞ್ಞನಾವಿಭಾಗೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ.

ಏತ್ತಾವತಾತಿ ¶ ಏತ್ತಕೇನ ಇಮಿನಾ ಚತುವಾರಪರಿಮಾಣೇನ ದೇಸನಾವಿಸೇಸೇನ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೋ. ತೇನ ವಕ್ಖಮಾನಂಯೇವ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ. ಯ್ವಾಯನ್ತಿ ಯೋ ಅಯಂ ಲಕ್ಖಣೋ ನಾಮ ಹಾರೋ ವುತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಸೋ ಪನ ಲಕ್ಖಣಹಾರೋ ಯಂಲಕ್ಖಣೋ ತತ್ಥ ವುತ್ತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ¶ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ವುತ್ತಮ್ಹಿ ಏಕಧಮ್ಮೇತಿ ಕುಸಲಾದೀಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಏಕಧಮ್ಮೇ ಸುತ್ತೇ ಸರೂಪತೋ ನಿದ್ಧಾರಣವಸೇನ ವಾ ಕಥಿತೇ. ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ತೇನಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೇನ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಿಭಾವೇನ ವಾ ತೇನ ವುತ್ತಧಮ್ಮೇನ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣಾ. ವುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕುಸಲಾದಿಸಭಾವಾ, ಖನ್ಧಾದಿಸಭಾವಾ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತ್ತೇ ಅವುತ್ತಾಪಿ ತಾಯ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣತಾಯ ವುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ, ಆನೇತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ಏಕಲಕ್ಖಣಾತಿ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣಾ ವುತ್ತಾ. ತೇನ ಸಹಚರಿತಾ ಸಮಾನಕಿಚ್ಚತಾ ಸಮಾನಹೇತುತಾ ಸಮಾನಫಲತಾ ಸಮಾನಾರಮ್ಮಣತಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿಪಿ ಅವುತ್ತಾನಂ ವುತ್ತಾನಂ ವಿಯ ನಿದ್ಧಾರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ನೇತ್ತಿಯಂ ಲಕ್ಖಣೋ ನಾಮ ಹಾರೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ, ನೇತ್ತಿಪಾಳಿಯಂ (ನೇತ್ತಿ. ೨೩) ಪನ ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ಕೇಚಿ ಸೋ ಹಾರೋ ಲಕ್ಖಣೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ ಆಗತೋ. ತಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಹಾರಸ್ಸ ವಸೇನ. ರೂಪಲಕ್ಖಣಂ ಅನತೀತತ್ತಾತಿ ರುಪ್ಪನಸಭಾವೇನ ಸಮಾನಸಭಾವತ್ತಾ. ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾ. ಏತಾತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತದಿಟ್ಠೀ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾದಸ್ಸನೇನೇವ ಸಕಲರೂಪವತ್ಥುಕಾ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪಥವಿಂ ಆಪಂ ತೇಜಂ ವಾಯಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತಿ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಚ ವದನ್ತೇನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಕಲರೂಪವತ್ಥುಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ತದನುಸಾರೇನ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವುತ್ತಾವ ಹೋತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಇತರಮಞ್ಞನಾಪಿ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ.

ಆಪೋವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭೂತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೩. ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠೀನಂ ನಿದ್ಧಾರಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ರೂಪಮುಖೇನ ಸಙ್ಖಾರವತ್ಥುಕಂ ಮಞ್ಞನಂ ವತ್ವಾ’’ತಿ ¶ . ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತ್ತೇಸುಪೀತಿ ತದುಪಾದಾನೇಸುಪಿ ಸತ್ತೇಸು ¶ . ಧಾತೂಸೂತಿ ಪಥವೀಆದೀಸು ಚತೂಸು ಧಾತೂಸು. ‘‘ಜಾತಂ ಭೂತಂ ಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೦೭; ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೯) ಭೂತ-ಸದ್ದೋ ಉಪ್ಪಾದೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಪನ ‘‘ಪಭೂತಮರಿಯೋ ಪಕರೋತಿ ಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಪುಲೇ, ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪರಿಭೂತರೂಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿಂಸನೇ, ‘‘ಸಮ್ಭೂತೋ ಸಾಣವಾಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೪೫೦) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ, ‘‘ಅಭಿಭೂತೋ ಮಾರೋ ವಿಜಿತೋ ಸಙ್ಗಾಮೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಮಥನೇ, ‘‘ಪರಾಭೂತರೂಪೋ ಖೋ ಅಯಂ ಅಚೇಲೋ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೩, ೨೫, ೩೧, ೩೨) ಪರಾಜಯೇ, ‘‘ಅನುಭೂತಂ ಸುಖದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವೇದಿಯನೇ, ‘‘ವಿಭೂತಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪಾಕಟೀಕರಣೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ತೇ ಸಬ್ಬೇ ರುಕ್ಖಾದೀಸೂತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ‘‘ಕಾಲೋ ಘಸತಿ ಭೂತಾನೀತಿ (ಜಾ. ೧.೨.೧೯೦), ಭೂತಾ ಲೋಕೇ ಸಮುಸ್ಸಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೨೦; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೬) ಚ ಆದೀಸು ಅವಿಸೇಸೇನ ಸತ್ತವಾಚಕೋಪಿ ಭೂತಸದ್ದೋ, ಉಪರಿ ದೇವಾದಿಪದೇಹಿ ಸತ್ತವಿಸೇಸಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಇಧ ತದವಸಿಟ್ಠಾ ಭೂತಸದ್ದೇನ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಅವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಸತ್ತಾ ಇಧ ಭೂತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ’’ತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಯೋನಿಕೋ ಚತೂಹಿಪಿ ಯೋನೀಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನಾರಹೋ, ತತ್ಥಾಯಂ ಭೂತಸಮಞ್ಞಾ ಅಣ್ಡಜಾದಿವಸೇನ ಭವನತೋ.

ಭೂತೇತಿ ವುತ್ತದೇಸಆದೇಸಿತೇ ಭೂತೇ. ಭೂತತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಭೂತಾ’’ತಿ ಲೋಕವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾ ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾದಿಮಞ್ಞನಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಂ ಪಕಾಸೀಯತಿ. ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತನಯಮೇವಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಸಬ್ಬದಾ ಅಭಾವತೋ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ನಾರುಳ್ಹಾ, ಏವಂ ನೇರಯಿಕಾಪಿ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾನಧಿಟ್ಠಾನತೋ. ಏತೇನೇವ ಏಕಚ್ಚಪೇತಾನಮ್ಪೇತ್ಥ ಅಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ ತೇಸಮ್ಪೇತ್ಥ ಸಙ್ಗಹೋ ಇಚ್ಛಿತೋಯೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ‘‘ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಂ ಪರಿಚಾರೇನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ. ರಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಸುಭಾ ಸುಖಿತಾ’’ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹೇನ ತತ್ಥ ರಾಗಂ ಜನೇತಿ. ಏವಮೇತ್ಥ ರಜ್ಜನ್ತೋ ಚ ನ ಕೇವಲಂ ದಸ್ಸನವಸೇನೇವ, ಸವನಾದಿವಸೇನಪಿ ರಜ್ಜತೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಿಸ್ವಾಪಿ…ಪೇ… ಉತ್ವಾಪೀ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಘಾಯನಾದಿವಸೇನ ರಜ್ಜನಂ ತೇಹಿ ಅನುಭೂತಗನ್ಧಮಾಲಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುಭೂತಾನಂ ತೇಸಂ ¶ ಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಚ ಯಥಾನುಭವಂ ಅನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಭೂತೇ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಛನ್ದರಾಗಂ ಜನೇನ್ತೋ ತೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ ಅಭಿವದನ್ತೋ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ‘‘ಈದಿಸೀ ಅವತ್ಥಾ ಮಮ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪನ ನಯೇನ ತತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇನ್ತೋ ಭೂತೇ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾದಿಭಾವಸ್ಸ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಪತ್ತಿನ್ತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಟನಿಹೀನತಂ. ದಹತೀತಿ ಠಪೇತಿ. ಯೋ ¶ ಏವರೂಪೋ ಮಾನೋತಿ ಯೋ ಏಸೋ ‘‘ಅಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ, ಇದಾನಿ ಅಯಂ ಸೇಟ್ಠೋ ಅಯಂ ಹೀನತರೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮಾನೋ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಾನಾತಿಮಾನೋತಿ ಅಯಂ ಭಾರಾತಿಭಾರೋ ವಿಯ ಪುರಿಮಂ ಸದಿಸಮಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಮಾನಾತಿಮಾನೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನಿಚ್ಚಾತಿಆದೀಸು ಉಪ್ಪಾದಾಭಾವತೋ ನಿಚ್ಚಾ, ಮರಣಾಭಾವತೋ ಧುವಾ, ಸಬ್ಬದಾ ಭಾವತೋ ಸಸ್ಸತಾ. ಅನಿಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಾ ನಿಚ್ಚಾ, ಥಿರಭಾವತೋ ಧುವಾ, ಸಸ್ಸತಿಸಮತಾಯ ಸಸ್ಸತಾ, ಜರಾದಿವಸೇನ ವಿಪರಿಣಾಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ. ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾತಿ ಓಟ್ಠಗೋಣಗದ್ರಭಾದಯೋ ಅನವಸೇಸಾ ಸಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ಸತ್ತಾ. ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಾತಿ ‘‘ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಪಾಣೋ ದ್ವಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಪಾಣೋ’’ತಿಆದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ ಅನವಸೇಸಾ ಪಾಣನಟ್ಠೇನ ಪಾಣಾ. ಸಬ್ಬೇ ಭೂತಾತಿ ಅನವಸೇಸಾ ಅಣ್ಡಕೋಸಾದೀಸು ಭೂತಾ ಸಞ್ಜಾತಾತಿ ಭೂತಾ. ಸಬ್ಬೇ ಜೀವಾತಿ ಸಾಲಿಯವಗೋಧೂಮಾದಯೋ ಅನವಸೇಸಾ ಜೀವನಟ್ಠೇನ ಜೀವಾ. ತೇಸು ಹಿ ಸೋ ವಿರೂಹಭಾವೇನ ಜೀವಸಞ್ಞೀ. ಅವಸಾ ಅಬಲಾ ಅವೀರಿಯಾತಿ ತೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೋ ವಾ ಬಲಂ ವಾ ವೀರಿಯಂ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿಭಾವಪರಿಣತಾತಿ ಏತ್ಥ ನಿಯತೀತಿ. ನಿಯತತಾ, ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಸುತ್ತಾವುತಅಭೇಜ್ಜಮಣಿ ವಿಯ ಅವಿಜಹಿತಪಕತಿತಾ. ಸಙ್ಗತೀತಿ ಛನ್ನಂ ಅಭಿಜಾತೀನಂ ತತ್ಥ ಸಙ್ಗಮೋ. ಭಾವೋತಿ ಸಭಾವೋಯೇವ, ಕಣ್ಡಕಾನಂ ತಿಖಿಣತಾ, ಕಪಿಟ್ಠಫಲಾದೀನಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾದಿತಾ, ಮಿಗಪಕ್ಖೀನಂ ವಿಚಿತ್ತವಣ್ಣಾದಿತಾತಿ ಏವಮಾದಿಕೋ. ಏವಂ ನಿಯತಿಯಾ ಚ ಸಙ್ಗತಿಯಾ ಚ ಭಾವೇ ಚ ಪರಿಣತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಂ ಪತ್ತಾ. ಯೇನ ಹಿ ಯಥಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸೋ ತಥೇವ ಭವತಿ. ಯೇನ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸೋ ನ ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಛಸ್ವೇವಾಭಿಜಾತೀಸೂತಿ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಆದೀಸು ಛಸು ಏವ ಅಭಿಜಾತೀಸು ಠತ್ವಾ ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಾ ಸುಖದುಕ್ಖಭೂಮಿ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಅನ್ತಾದಿಭೇದೇ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಉಪಪತ್ತಿನ್ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಭೂತಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಆಕಙ್ಖತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಂ. ಏಕಚ್ಚೇ ಭೂತೇ ನಿಚ್ಚಾತಿಆದಿನಾ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕದಿಟ್ಠಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಹಮ್ಪಿ ಭೂತೇಸು ಅಞ್ಞತರೋಸ್ಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಚತುತ್ಥಂ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕವಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಯತೋ ಕುತೋಚೀತಿ ಇಸ್ಸರಪುರಿಸಾದಿಭೇದತೋ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ. ಏಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಇಧಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಇತರಮಞ್ಞನಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬೋ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಯೇವ ಭೂತೇ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತನಯಮೇವಾ’’ತಿ. ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಯೋ ಭೂತಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾನಭೂತೇ ಖನ್ಧೇ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸೋ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ಅಪರೇ ಪನೇತ್ಥ ಭೂತಗಾಮೋಪಿ ಭೂತ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ರುಕ್ಖಾದಿವಸೇನಪಿ ¶ ಮಞ್ಞನಾವಿಭಾಗಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಮಹಾಭೂತವಸೇನಪಿ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನತ್ಥಿ.

ಭೂಮಿವಿಸೇಸಾದಿನಾ ಭೇದೇನಾತಿ ಭೂಮಿವಿಸೇಸಉಪಪತ್ತಿವಿಸೇಸಾದಿವಿಭಾಗೇನ. ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಪುಞ್ಞವಿಸೇಸನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಆನುಭಾವೇನ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೇವ-ಸದ್ದೋ ‘‘ವಿದ್ಧೇ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ದೇವೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೧೦; ೩.೧೦೨; ೫.೧೪೬-೧೪೮; ಮ. ನಿ. ೧.೪೮೬; ಅ. ನಿ. ೧೦.೧೫; ಇತಿವು. ೨೭) ಅಜಟಾಕಾಸೇ ಆಗತೋ, ‘‘ದೇವೋ ಚ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಫುಸಾಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಮೇಘೇ, ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ದೇವ ಕುಮಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೪, ೩೫, ೩೬) ಖತ್ತಿಯೇ ಆಗತೋ, ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚಾರೇತಿ ದೇವೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೮೩; ಮ. ನಿ. ೨.೨೧೧) ವಿಯ ಇಧ ಉಪಪತ್ತಿದೇವೇಸು ಆಗತೋ, ದೇವ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅನವಸೇಸತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತತೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇ ತಿವಿಧಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಾ ಛ ಕಾಮಾವಚರಾ ಇಧ ದೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಇತರೇಸಂ ಪದನ್ತರೇಹಿ ನಿವತ್ತಿತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಭೂತಾ ದೇವಾತಿ ಗಹಿತೇಸು ಸತ್ತೇಸು ತಣ್ಹಾದಿಮಞ್ಞನಾನಂ ಪವತ್ತಾಕಾರೇನಪಿ ತಿವಿಧಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭೂತವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ.

‘‘ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಪಜಾಪತಿ ಅಭಿರೂಪಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೬೮) ಪಜಾಪತಿ-ಸದ್ದೋ ಘರಣಿಯಂ ಆಗತೋ, ‘‘ಪಜಾಪತಿ ಕಾಮದಾಯೀ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಮೇ ಪಜಾ ಹೋತೂ’’ತಿಆದೀಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಪರಿಕಪ್ಪಿತೇ, ‘‘ಪಜಾಪತಿಸ್ಸ ದೇವರಾಜಸ್ಸ ¶ ಧಜಗ್ಗಂ ಉಲ್ಲೋಕೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯) ದೇವಜೇಟ್ಠಕೇ, ಇಧ ಪನ ಅಧಿಪತೀತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಉಪರಿ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಗಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ. ದೇವಾನನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಿದೇವಾನಂ. ಮಹಾರಾಜಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಕ್ಕಸುಯಾಮಸನ್ತುಸ್ಸಿತಸುನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿನೋ ಗಹಿತಾ. ತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾರಾಜಾದೀನಂ. ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯಾತಿ ಕಾಮಭೂಮಿಯಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ. ಪಜಾಪತಿನ್ತಿ ಪಜಾಪತಿಭಾವಂ. ಪಜಾಪತಿಭಾವೇನ ಹಿ ಮಾನಂ ಜಪ್ಪೇನ್ತೋ ಪಜಾಪತಿಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವುತ್ತೋ.

ಏಕಾ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾವ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ಪಜಾಪತಿನೋ ಪನ ಸಮಿಪತಂ ಸಲೋಕತಂ ವಾ ಆಕಙ್ಖತೋ, ತಥಾಭಾವಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹತೋ, ತಥಾಲದ್ಧಬ್ಬಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಸೇಯ್ಯಾದಿಭಾವಂ ದಹತೋ ಚ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ. ಯೇ ಚ ಧಮ್ಮಾತಿ ಆಯುವಣ್ಣಾದಿಕೇ ವದತಿ. ಪಜಾಪತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಇತರಮಞ್ಞನಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಬ್ರೂಹಿತೋತಿ ¶ ಪರಿವುದ್ಧೋ. ಗುಣವಿಸೇಸೇಹೀತಿ ಝಾನಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮತಾಯ. ಬ್ರಹ್ಮ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸತಿಪಿ ಅವಿಸೇಸತೋ ವಿಸಿಟ್ಠವಾಚಕತ್ತೇ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪನಸ್ಸ ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತಾದಿರೂಪಾ ಪವತ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಹಸ್ಸೋತಿ ಸಹಸ್ಸಿಯಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಅಧಿಪತಿಭೂತೋ. ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಪಣೀತೇನ ಪಠಮಝಾನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ವಾ ಪಠಮಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣೇನ ಅಪ್ಪಧಾನಾನಮ್ಪಿ ಕೇನಚಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಗಹಿತಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋ ಹಿ ವಣ್ಣವನ್ತತಾಯ ಚೇವ ದೀಘಾಯುಕತಾಯ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದೀಹಿ ಮಹನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾ, ಪರಿಸಾಯಂ ಭವಾ ಪರಿಚಾರಕಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಕ್ಕಟ್ಠೇಕಪುಗ್ಗಲಭಾವತೋ ಪಜಾಪತಿಸ್ಮಿಂ ವಿಯ ಬ್ರಹ್ಮನಿ ಮಞ್ಞನಾ ವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಬಹುಪುಗ್ಗಲಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ಆಭಸ್ಸರವಾರಾದೀನಂ ಭೂತವಾರಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾ.

ಯಥಾವುತ್ತಪಭಾಯ ಆಭಾಸನಸೀಲಾ ವಾ ಆಭಸ್ಸರಾ. ಏಕತಲವಾಸಿನೋತಿ ಇದಂ ಝಾನನ್ತರಭೂಮೀನಂ ವಿಯ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಭಾವಾಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ, ಠಾನಾನಿ ¶ ಪನ ನೇಸಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾನೇವ. ಆಭಸ್ಸರೇಹಿ ಪರಿತ್ತಾ ಆಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಾಭಾ. ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಆಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ.

ಸುಭಾತಿ ಸೋಭನಾ ಪಭಾ. ಕಞ್ಚನಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ಸಸ್ಸಿರಿಕಾ ಕಞ್ಚನಪಿಣ್ಡಸಸ್ಸಿರಿಕಾ. ತತ್ಥ ಸೋಭನಾಯ ಪಭಾಯ ಕಿಣ್ಣಾ ಸುಭಾಕಿಣ್ಣಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಭಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ಅನ್ತಿಮ-ಣ-ಕಾರಸ್ಸ ಹ-ಕಾರಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಸುಭಾತಿ ಚ ಏಕಗ್ಘನಾ ನಿಚ್ಚಲಾ ಪಭಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಪರಿತ್ತಾ ಸುಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಸುಭಾ. ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಸುಭಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಾ.

ವಿಪುಲಫಲಾತಿ ವಿಪುಲಸನ್ತಸುಖಾಯುವಣ್ಣಾದಿಫಲಾ.

ಸತಿಪಿ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಂ ಪುಞ್ಞಫಲೇನ ಝಾನಫಲೇನ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಿಭವೇ ಯೇಸಂ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇಸು ಅಭಿಭೂವೋಹಾರೋ ಪಾಕಟೋ ನಿರುಳ್ಹೋ ಚ, ತೇಸಂ ವಸೇನಾಯಂ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಸಞ್ಞಭವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾ ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಜಾಪತಿಸ್ಮಿಂಯೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಞ್ಞನಾಪವತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಂ ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯಮೇವಾ’’ತಿ.

ಭೂತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೪. ಏವಂ ¶ ಸತ್ತವಸೇನ ಭೂಮಿಕ್ಕಮದಸ್ಸನೇ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನಾಗಾಮಿಖೀಣಾಸವಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಚ ಖೀಣಾಸವಾ ಚ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಅತ್ಥೇವ ಅನೇಕಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕಾ, ಉಕ್ಕಂಸಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪನ ಸೋಳಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕಾವ, ನ ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕತಿಪಯಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕಾ’’ತಿ. ಕಾಮರೂಪಭವೇಸು ಪವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾದಿಧಮ್ಮಾ ಅರೂಪಾವಚರಭಾವತೋ ತಂಭೂಮಿಕವೋಹಾರಂ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ‘‘ತತ್ರೂಪಪನ್ನಾಯೇವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿಭೂವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಯಥಾರಹನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನ ಹೇತ್ಥ ವಣ್ಣವನ್ತತಾದಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಅರೂಪೋ ಪಹೀನರೂಪಪಟಿಘಸಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಾನಮಞ್ಞನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಿಟ್ಠಸುತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೫. ರೂಪಮುಖೇನ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುದಸ್ಸನಂ ಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿತ್ಥಾರತೋಪೀ’’ತಿ. ತಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ಯತ್ಥ ನೇವ ಪಥವೀ, ನ ಆಪೋ, ನ ತೇಜೋ, ನ ವಾಯೋ, ನ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದಿಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀತಿ.

ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಯಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇನ ಕತದಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಸಮಾಪನಂ, ಯಞ್ಚ ಚಕ್ಖು ದ್ವಯಂ ಪಸ್ಸತಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ ಸತಿ ಸಮ್ಭವೇ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ತಂ ಸಬ್ಬಕಾಲನ್ತಿ ವಿಸೇಸವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವತೋ ದಿಟ್ಠನ್ತೇವ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ದುದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ರೂಪಾಯತನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಸುತಾದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಸತ್ತಾತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತಾ ವಿಸತ್ತಾತಿ ಸತ್ತಾ. ಸಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದೋಪಿ ಚೇಸ ಸತ್ತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ’’ತಿ ವಿಸಯವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ ಇಧ ಪುರಿಸವಾಚಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ರತ್ತಾತಿ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ರಙ್ಗಜಾತೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮಕಾರಕೇನ ಛನ್ದರಾಗೇನ ರತ್ತಾ ಸಾರತ್ತಾ. ಗಿದ್ಧಾತಿ ಅಭಿಕಙ್ಖನಸಭಾವೇನ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನೇನ ಗಿದ್ಧಾ ಗೇಧಂ ಆಪನ್ನಾ. ಗಧಿತಾತಿ ಗನ್ಥಿತಾ ವಿಯ ಲೋಭೇನ ದುಮ್ಮೋಚನೀಯಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಬದ್ಧಾ. ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತಾ ವಿಯ ಅನಞ್ಞಕಿಚ್ಚಾ ಮುಚ್ಛಂ ಮೋಹಂ ಆಪನ್ನಾ. ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾತಿ ವಿಸಯೇ ಅಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವಿಯ ಠಿತಾ. ಇಮಿನಾತಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾದಿಆಕಾರೇನ. ಮಙ್ಗಲಂ ಅಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಈದಿಸಂ ದಿಟ್ಠಂ ಮಙ್ಗಲಂ, ಈದಿಸಂ ಅಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ¶ . ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನನಯೇನಾತಿ ಇದಂ ವೇದನಾದಿಅರೂಪಧಮ್ಮೇ, ರೂಪಾಯತನವಿನಿಮುತ್ತಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ವಾ ಅತ್ತತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ, ಬಾಹಿರಂ ವಾ ರೂಪಾಯತನಂ ತಸ್ಸೋಕಾಸಭಾವೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ರೂಪಾಯತನೇ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಇಮಂ ನಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ‘‘ಸಉಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ¶ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಞ್ಞನಾಪವತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಏವಂ ‘‘ದಿಟ್ಠತೋ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಸಕ್ಕಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ಪಥವೀವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

ಆಹಚ್ಚಾತಿ ವಿಸಯಂ ಅನ್ವಾಯ, ಪತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಸಿಲೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುರೂಪಸೋತಸದ್ದಾ ವಿಯ ದುರೇ ಅಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಲ್ಲಿಯನೇ.

ಮನಸಾ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಕೇವಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತರಾನಿಪಿ ಹಿ ಮನಸಾ ವಿಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ. ಸೇಸೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಆಯತನೇಹಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ತಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದ್ವೀಸುಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಲೋಕುತ್ತರಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಆಪನ್ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಪನ ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ. ವಿತ್ಥಾರೋತಿ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಪವತ್ತನಾಕಾರವಿತ್ಥಾರೋ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಸುತವಾರಾದೀಸು.

ದಿಟ್ಠಸುತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಏಕತ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

೬. ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೇನಾತಿ ಸಮಾಪನ್ನಕಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ, ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಝಾನಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವಿಪಾಕಜ್ಝಾನಪ್ಪವತ್ತಿಪಿ ಇಧ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೇನಾತಿ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ. ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇನಪಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಮ್ಮಾ ಏಕತ್ತಂ ಗತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ.

ಯೋಜನಾತಿ ಮಞ್ಞನಾಯೋಜನಾ. ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ. ಸಾಸನನಯೇನಾತಿ ಪಾಳಿನಯೇನ. ತತ್ಥ ‘‘ಏಕತ್ತಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ, ‘‘ನಾನತ್ತಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದೀಸು ¶ ಪನ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತವಿಧಿಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಮಞ್ಞನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪಥವೀವಾರಾದೀಸು ವುತ್ತೇನ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ವೇದನಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಮ ವೇದನಾತಿ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಅಹಂ ರೂಪನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಮ ರೂಪನ್ತಿ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾನುರೂಪಂ ¶ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಭಾವೇಸು ಯೋ ಯೋಜನಾನಯೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತದನುರೂಪಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ. ಅಪರೇತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ. ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಂ ವದನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಮಞ್ಞನಾ ನಾಮ ಸಕ್ಕಾಯಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾವ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತವಿಸಯವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ನ ತತ್ಥ ಅಯಮೇಕತ್ತನಯೋ ಅಯಂ ನಾನತ್ತನಯೋತಿ ವಿಭಾಗವಸೇನೇವ, ಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು ಚ ಅತ್ತನೋ ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿತಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಪನ ಏಕತ್ತಂ ನಾನತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಭಾವೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ತದುಭಯಸ್ಸ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅನವಸೇಸತೋ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ಗಹೇತಬ್ಬತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಮೇವಾ’’ತಿ ಆಹ, ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇ ಅಸತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾಭಾವತೋ ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ತಣ್ಹಾ ವಡ್ಢತೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೫೩, ೫೭). ‘‘ಸಬ್ಬಮಿದಂ ಮಯಾ ನಿಮ್ಮಿತ’’ನ್ತಿ ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಮಞ್ಞನಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಸೇಯ್ಯಾದಿತೋ ದಹನ್ತೋ ತೇನ ಮಾನೇನ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಮಞ್ಞತಿಯೇವ ನಾಮ ನಿಮ್ಮಿತಮಞ್ಞನಾಯ ವಿನಾ ತಥಾಮಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನಾ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಿಯತಿವಾದಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಮಹಾ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬತೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಭೂತಿಪವತ್ತಿವಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕ’’ನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ – ‘‘ಅಹಂ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಞ್ಚನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ, ಪರೋ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಪರಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನಪೇತ್ಥ ಮಞ್ಞನಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಂ ಪಥವೀವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಅಪಿಚ ‘‘ಸಬ್ಬೋಯಂ ಲೋಕೋ ಪುರಿಸಮಯೋ’’ತಿ ಏವಂದಿಟ್ಠಿಕೋ ಪುರಿಸಸಙ್ಖಾತತೋ ಸಬ್ಬತೋ, ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಗ್ಗಮನಂ ವಾ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಸಬ್ಬತೋ ಮಞ್ಞತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ಮಾನಮಞ್ಞನಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಂಯೇವ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ತಾ ಕತ್ತಾ ¶ ಸಾಮೀತಿ ವಾ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ¶ ಮೇ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ತಥಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾಭಿನನ್ದನಾಹಿ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ತನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾಯಂ. ಉಕ್ಕಂಸಗತಸುಖಸಹಿತಞ್ಹಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದೀ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ತಂ ಪನತ್ಥತೋ ಸಕ್ಕಾಯೋಯೇವಾತಿ. ಏಕಧಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಭಾವೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಯತೋತಿ ಯಸ್ಮಾ. ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹೀತಿ ಮನಾಪಿಯರೂಪಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ, ಬನ್ಧನೇಹಿ ವಾ. ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸುಟ್ಠು ಅಪ್ಪಿತೋ ಅಲ್ಲೀನೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋತಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಪರಿಚಾರೇತೀತಿ ತೇಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಯಥಾಸುಖಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚಾರೇತಿ ಸಞ್ಚಾರೇತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಉಪನೇತಿ. ಅಥ ವಾ ಲಳತಿ ರಮತಿ ಕೀಳತಿ. ಏತ್ಥ ದ್ವಿಧಾ ಕಾಮಗುಣಾ ಮಾನುಸಕಾ ಚೇವ ದಿಬ್ಬಾ ಚ. ಮಾನುಸಕಾ ಚ ಮನ್ಧಾತುಕಾಮಗುಣಸದಿಸಾ, ದಿಬ್ಬಾ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವರಾಜಸ್ಸ ಕಾಮಗುಣಸದಿಸಾ. ಏವರೂಪೇ ಕಾಮೇ ಉಪಗತಾನಞ್ಹಿ ತೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ…ಪೇ… ಹೋತೀ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಭಾವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ದುಕ್ಖವೂಪಸಮನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ. ಪರಮಂ ಉತ್ತಮಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚಧಾ ಆಗತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಮಗುಣಸುಖಸ್ಸ ಚೇವ ಚತುಬ್ಬಿಧರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸುಖಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರೇನ ಆಗತಂ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋತಿ ಪರಮಂ ಸುಖಂ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಮಞ್ಞನಾಯ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ.

‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪತ್ತೇ ನ ಜಾಯತಿ, ನ ಜೀರತಿ, ನ ಮೀಯತೀ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ. ‘‘ಇತೋ ಪರಂ ಪರಮಸ್ಸಾಸಭೂತಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಮಞ್ಞತಿ. ತಯಿದಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಯಾ ಅಧಿಗತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮೇ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ. ತತೋಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನನ್ದನಾಯ ಅಭಿನನ್ದತಿ. ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ. ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ.

ಯಾದಿಸೋತಿ ಯಥಾರೂಪೋ, ಯೇಹಿ ಜೇಗುಚ್ಛಾದಿಸಭಾವೇಹಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸಾತಿ ಅಯಂ. ತೇನಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸುಣನ್ತಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಿದ್ಧತಮಾಹ. ಅಸುಭಾದಿಸಭಾವೇನ ಸಹ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಂ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾಯೋ ಸಮೂಹೋತಿ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ತಥಾತಿ ತಸ್ಸ ಭಾವಭೂತೇನ ಪಟಿಕೂಲತಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ. ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾತಿ ಪಥವೀಆದಿಕೇ ಸರೂಪಾವಧಾರಣಾದಿವಿಭಾಗಭಿನ್ನೇ ¶ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅನೇಕವಿಹಿತಾ ಸಬ್ಬಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ.

ಜೇಗುಚ್ಛೋತಿ ¶ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯೋ. ತೇನಸ್ಸ ಅಸುಭಾಜಞ್ಞದುಗ್ಗನ್ಧಪಟಿಕೂಲಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಿದುರೋತಿ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವೋ. ತೇನಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಅದ್ಧುವಖಯವಯಪಭಙ್ಗುರಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಯನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾಯೋ. ದುಕ್ಖೋತಿ ನ ಸುಖೋ. ತೇನಸ್ಸ ಕಿಚ್ಛಕಸಿರಾಬಾಧದುಕ್ಖವುತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪರಿಣಾಯಕೋತಿ ಪರಿಣಾಯಕರಹಿತೋ. ತೇನಸ್ಸ ಅತ್ತಸುಞ್ಞಅಸಾರವುತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾಯಂ. ಪಚ್ಚನೀಕತೋತಿ ಸಭಾವಪಟಿಪಕ್ಖತೋ, ಸುಭನಿಚ್ಚಸುಖಅತ್ತಾದಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ, ತತ್ಥ ಸುಭಾದಿಗಾಹವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇದಾನಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ಉಪಮಾಹಿ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಸುಭತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಮಹಾಪರಿಳಾಹೇ ವಿಪುಲಾನತ್ಥಾವಹೇ ಚ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಸಲಭಸ್ಸ ಪತನಂ ಸುಭಸುಖಸಞ್ಞಾಯ, ಏವಂ ತಾದಿಸೇ ಸಕ್ಕಾಯೇ ಸಲಭಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸುಭತೋ…ಪೇ… ತಣ್ಹಾಯ ಮಞ್ಞನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ.

ಗೂಥಾದೀ ಕೀಟಕೋ ಗೂಥರಾಸಿಂ ಲದ್ಧಾ ಅಸಮ್ಪನ್ನೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಪನ್ನಾಕಾರಂ ಪವತ್ತಯಮಾನೋ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇತಿ, ಏವಮನೇಕಾದೀನವೇ ಏಕನ್ತಭೇದಿನಿ ಸಕ್ಕಾಯೇ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಮದೇನ ತತ್ಥ ಬಾಲೋ ಮಾನಂ ಜಪ್ಪೇತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಮಾಹ ‘‘ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ…ಪೇ… ಮಾನೇನ ಮಞ್ಞನಾ’’ತಿ.

ಯಥಾ ಬಾಲೋ ಮುದ್ಧಧಾತುಕೋ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಕೋಚಿ ಆದಾಸೇ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಬಿಮ್ಬಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಞ್ಞೇ ಆದಾಸಸಾಮಿಕೋ, ಯದಿ ಅಹಮಿಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಂ, ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಮೇ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತೋ ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿ, ತಥೂಪಮೋ ಅಯಂ ಬಾಲೋ ಸಕ್ಕಾಯೇ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ…ಪೇ… ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಹೋತಿ ಮಞ್ಞನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ.

ಸುಖುಮಂ ಮಾರಬನ್ಧನಂ ವೇಪಚಿತ್ತಿಬನ್ಧನತೋಪಿ ಸುಖುಮತರತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಅಹೋ ಸುಖುಮತರಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾರಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ.

ಬಹುನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ, ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ. ವಿಪ್ಫನ್ದಮಾನೋಪಿ ಸಕ್ಕಾಯಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ ಸಂಸಾರಂ ನಾತಿವತ್ತನತೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ಯೇ ತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣಾ ಸತೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಚ್ಛೇದಂ ವಿನಾಸಂ ವಿಭವಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ, ಸಕ್ಕಾಯಂಯೇವ ಅನುಪರಿಧಾವನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸಾ ಗದ್ದುಲಬನ್ಧನೋ’’ತಿಆದಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಸತ್ತಸುಪಿ ¶ ಉಚ್ಛೇದವಿಕಪ್ಪೇಸು ಸಂಸಾರನಾಯಿಕಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಹಾನಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಏವಂ ಸಸ್ಸತವಿಕಪ್ಪೇಸುಪೀತಿ ¶ ಕಥಞ್ಚಿ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಭವವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯಂ ನಾತಿವತ್ತತೀ’’ತಿ.

ಸಸೋತಿ ಸೋ ಏಸೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ.

ತನ್ತಿ ತಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಾಯಮಲೀನಸ್ಸ ಜಾತಿಯಾದೀನಮನತಿವತ್ತನತೋ. ಅಸಾತತೋತಿ ದುಕ್ಖತೋ.

ಪಸ್ಸಂ ಏವಮಿಮನ್ತಿ ಅಸುಭಾನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತಸಭಾವಂ ತಂ ಸಕ್ಕಾಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಯಥಾಭೂತವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸನ್ತೋ. ಪಹಾಯಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಬ್ಬಾ ಮಞ್ಞನಾಯೋ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ ಸಕಲಸ್ಮಾಪಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ.

ಏಕತ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಠಮನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸೇಕ್ಖವಾರದುತಿಯನಯವಣ್ಣನಾ

೭. ಅಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವಚನಂ ಉದ್ದೇಸೋ, ನಿಯಮೇತ್ವಾ ವಚನಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋತಿ ಉದ್ದೇಸವಚನಂ, ಸೋತಿ ನಿದ್ದೇಸವಚನ’’ನ್ತಿ. ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋತಿ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಞ್ಚ ಸಭಾಗತಾವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸಭಾಗೇನಾ’’ತಿ, ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಭಾಗತಾಯ ಸದಿಸತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ, ಸೇಕ್ಖವಿಸಯತ್ತಾ ಚ ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ.

ಕೇನಟ್ಠೇನಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಞಾಣೇನ ಅರಣೀಯತೋ ಅತ್ಥೋ ಸಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಕೇನ ಸಭಾವೇನ ಕೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸೇಕ್ಖೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾಧಿಗಮೇನ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇಕ್ಖವೋಹಾರಪ್ಪವತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಪಟಿಲಾಭತೋ ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು, ಹೇಟ್ಠಿಮೇಸು ಚ ತೀಸು ಫಲೇಸು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಕ್ಖಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ…ಪೇ… ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೇಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಸೇಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ¶ ಇದಾನಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಸಮಙ್ಗೀ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸಿಕ್ಖೋ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿ ¶ . ಸಿಕ್ಖಾಹಿ ನಿಚ್ಚಸಮಾಯೋಗದೀಪನತ್ಥಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಆಮೇಡಿತವಚನಂ. ಅಥ ವಾ ಸಿಕ್ಖನಂ ಸಿಕ್ಖಾ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಪರಿಯೋಸಿತಸಿಕ್ಖತ್ತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಏಕನ್ತೇನ ಸಿಕ್ಖನಸೀಲೋ, ನ ಅಸೇಕ್ಖೋ ವಿಯ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸಿಕ್ಖೋ ತತ್ಥ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧುಸ್ಸುಕ್ಕೋ, ನಾಪಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಿಕ್ಖೋ ಪಚುರಜನೋ ವಿಯ ತತ್ಥ ಅನಧಿಮುತ್ತೋ. ಅಥ ವಾ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಜಾತೋ, ತತ್ಥ ವಾ ಭವೋತಿ ಸೇಕ್ಖೋ. ಅಥ ವಾ ಇಕ್ಖತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಇಕ್ಖಾ, ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಸಹ ಇಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸೇಕ್ಖೋ.

ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಯಾ ಸಾ ಸೀಲಾದಿಕಾ ವಿಪಸ್ಸನನ್ತಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅನುಲೋಮನತೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಾ, ತಸ್ಸಾ ಸಮ್ಪಾದನೇನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಪರಿಪುಣ್ಣಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲೋ ವಾ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಞ್ಹಿ ಇಧ ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಪಧಾನಭಾವತೋ. ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಿಧಾನೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ. ಪರಿಯೇಸನಾದಿವಸೇನ ಭೋಜನೇ ಪಮಾಣಜಾನನೇನ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ. ವಿಗತಥಿನಮಿದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರೇ ಯುತ್ತತಾಯ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ. ಕಥಂ ಪನ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ ಹೋತೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುಬ್ಬರತ್ತಾ…ಪೇ… ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಥಞ್ಚ ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ಹೋತಿ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇತಿ, ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಂ ಯಾಮಂ ಚಙ್ಕಮೇನ…ಪೇ… ಸೋಧೇತಿ, ಏವಂ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೯). ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇತಿ ‘‘ಮಞ್ಞತಿ, ನ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಭಾವಸಙ್ಖಾತೇ ಅತ್ಥೇ. ನೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ, ಅನುತ್ತರಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ.

ಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಮನಸಿ ಭವೋತಿ ರಾಗೋ ಮಾನಸೋ, ಮನೋ ಏವ ಮಾನಸನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಮಾನಸಂ, ಅನವಸೇಸತೋ ಮಾನಂ ಸೀಯತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೋ ¶ ಮಾನಸಂ, ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಪನ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಮಾನಸತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಜನೇಸುತಾತಿ ಜನೇ ಸಕಲಸತ್ತಲೋಕೇ ವಿಸ್ಸುತಾ, ಪತ್ಥಟಯಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನತ್ಥಿ ಇತೋ ಉತ್ತರನ್ತಿ ಅನುತ್ತರಂ. ತಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ ಹೋನ್ತಂ ಏಕನ್ತತೋ ಸದಿಸರಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ, ಅಸದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಪತ್ಥಯಮಾನಸ್ಸಾತಿ ತಣ್ಹಾಯನ್ತಸ್ಸ. ಪಜಪ್ಪಿತಾನೀತಿ ಮಾನಜಪ್ಪನಾನಿ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತಣ್ಹಾಯನಾ ಪತ್ಥಯಮಾನಮಞ್ಞನಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಜಪ್ಪಿತಾನಿ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪವೇಧೀತನ್ತಿ ಪರಿವಾಸಿತಂ. ಪಕಪ್ಪಿತೇಸೂತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪೇಹಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು. ಸೋತನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಸೋತಂ ¶ . ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಛಿನ್ನೇ ಇತರಸೋತಂ ಛಿನ್ನಮೇವಾತಿ. ವಿದ್ಧಸ್ತನ್ತಿ ವಿನಾಸಿತಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಲೋಮಹಂಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿನಳೀಕತ’’ನ್ತಿ, ವಿಗತಾವಸೇಸಂ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಧಿಮುತ್ತಿಯಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಪತ್ಥನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ತನ್ನಿನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಕುಸಲಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಅಧಿಮುತ್ತಿಭಾವತೋ. ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋತಿ ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋ.

ಸಬ್ಬಾಕಾರವಿಪರೀತಾಯಾತಿ ‘‘ಸುಭಂ ಸುಖಂ ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅತ್ತನಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ತಬ್ಬಿಪರೀತತಾಯ, ಅನವಸೇಸತೋ ಧಮ್ಮಸಭಾವವಿಪರೀತಾಕಾರಗಾಹಿನಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನಾತಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನನಮಿಚ್ಛಾಜಾನನಾನಿ ವಿಯ ನ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ನಾಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ಅಥ ಖೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸಭಾವಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನ, ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞೇಕದೇಸೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಥವೀತಿ…ಪೇ… ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಪಥವೀಭಾವನ್ತಿ ಪಥವಿಯಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಂ. ಲಕ್ಖಣಪಥವೀ ಹಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೋ ಪನಸ್ಸಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾತಿಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಗಹಿತೋತಿ. ಅಭಿಞ್ಞತ್ವಾತಿ ಞಾತತೀರಣಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಞಾಣೇಹಿ ಚ ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾ. ಮಾಮಞ್ಞೀತಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾನಂ ಮಞ್ಞನಾನಂ ವಸೇನ ಮಾತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಮಾ, ಪಹೀನಾನಂ ಪನ ವಸೇನ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಅಮಞ್ಞೀ, ಮಾ ಚ ಸೋ ಅಮಞ್ಞೀ ಚ ಮಾಮಞ್ಞೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪದವಿಭಾಗತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ಯೇನ ಭಾಗೇನ ಅಮಞ್ಞೀ, ತೇನ ಮಞ್ಞೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಯೇನ ಪನ ಭಾಗೇನ ಮಞ್ಞೀ, ತೇನ ಅಮಞ್ಞೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ. ಏವಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪಧಾನಂ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಮಞ್ಞೀ ಚ ನ ಮಞ್ಞೀ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಟಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪಧಾನತಾ ಚೇತ್ಥ ¶ ಲಬ್ಭಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಮಞ್ಞನಾನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಇತರಾ ಪನ ತನುಭಾವಂ ಗತಾ’’ತಿ. ಮಾತಿ ಚ ನಿಪಾತಪದಮೇತಂ, ಅನೇಕತ್ಥಾ ಚ ನಿಪಾತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ಥೇ ಇಮಂ ಪದಂ ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಪಾತೇತ್ವಾತಿ ಚ ಪಕತಿಆದಿವಿಭಾಗನಿದ್ಧಾರಣೇ ಅನುಮಾನನಯಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಅತ್ಥೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಿಯಾತಿ ಏತೇನಸ್ಸ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝತಣ್ಹಾಮಾನವಸೇನ ಮಞ್ಞನಾ ನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ದೀಪೇತಿ.

ಅಥ ವಾ ಮಾ ಮಞ್ಞೀತಿ ಪರಿಕಪ್ಪಕಿರಿಯಾಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತಂ ‘‘ಮಾ ರನ್ಧಯುಂ, ಮಾ ಜೀರೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ನ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಞ್ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನಮಞ್ಞನತ್ತಾ ‘‘ಮಞ್ಞತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಯಥಾ ಚ ಖೀಣಾಸವೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಮಞ್ಞನತ್ತಾ ನ ಮಞ್ಞತಿ ಏವ, ನ ಏವಂ ಸೇಕ್ಖೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಏಕಚ್ಚಾ ಮಞ್ಞನಾ ಪಹೀನಾ, ಏಕಚ್ಚಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಭಾವತೋ ಉಭಯಥಾಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ನನು ಚ ಉಭಯಭಾವತೋ ಉಭಯಥಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ? ನ. ಯಾ ಹಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ತಾಪಿಸ್ಸ ತನುಭಾವಂ ಗತಾತಿ ತಾಹಿಪಿ ಸೋ ನ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ ವಿಭೂತತರಾಯ ¶ ಮಞ್ಞನಾಯ ಅಭಾವತೋ, ಪಗೇವ ಇತರಾಹಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಮಾ ಮಞ್ಞೀ’’ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾ ಮಞ್ಞೀತಿ ಪರಿಕಪ್ಪಕಿರಿಯಾಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತಂ ‘ಮಾ ರನ್ಧಯುಂ, ಮಾ ಜೀರೀ’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ನ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಅಯಞ್ಚಸ್ಸ ಅಮಞ್ಞನಾ ವತ್ಥುನೋ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ, ನ ಅಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಯ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ. ಯಞ್ಹಿ ಏಕನ್ತತೋ ಪರಿಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಪರಿಜಾನಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ನ ತತ್ಥ ತಬ್ಬಿಧುರೇ ವಿಯ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಮಞ್ಞನಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ.

ಓಕ್ಕನ್ತನಿಯಾಮತ್ತಾತಿ ಅನುಪವಿಟ್ಠಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮತ್ತಾ, ಓತಿಣ್ಣಮಗ್ಗಸೋತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣತ್ತಾತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಸರಣತ್ತಾ, ತದಧಿಗಮಾಯ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭಯೇನಪಿ ತಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂಭಾವಿನೀ ಸೇಸಪರಿಞ್ಞಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪರಿಜಾನಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಠಿತಂ, ಪರಿಞ್ಞಾತುಂ ವಾ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ. ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ. ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ವಿಯಾತಿ ಏತೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಾಸಙ್ಕಾ ಏವ ನತ್ಥಿ ಅನಧಿಕಾರತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ‘‘ಮಾಭಿನನ್ದೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸೇಕ್ಖವಾರದುತಿಯನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಖೀಣಾಸವವಾರತತಿಯಾದಿನಯವಣ್ಣನಾ

೮. ಸಭಾಗೋ ¶ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚತಾದಿಸಾಮಞ್ಞೇನ. ಆರಕಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅರಹನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ತಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮಾನೇನ್ತೋ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಾಪಕಾತಿ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ದುಗ್ಗತಿಸಮ್ಪಾಪನಟ್ಠೇನ ಚ ಪಾಪಕಾ. ಸಾವಜ್ಜಟ್ಠೇನ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಚ ಅಕುಸಲಾ. ಸಂಕಿಲೇಸಂ ಅರಹನ್ತಿ, ತತ್ಥ ವಾ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ. ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ಕರಣಸೀಲಾ, ಪುನಬ್ಭವಫಲಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ವಾ ಪೋನೋಭವಿಕಾ. ಸಹ ದರಥೇನ ಪರಿಳಾಹೇನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸದರಾ. ದುಕ್ಖೋ ಕಟುಕೋ, ದುಕ್ಖಮೋ ವಾ ವಿಪಾಕೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾ. ಅನಾಗತೇ ಜಾತಿಯಾ ಚೇವ ಜರಾಮರಣಾನಞ್ಚ ವಡ್ಢನೇನ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಿಯಾತಿ. ಏವಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಸುತ್ತನ್ತವಣ್ಣನಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೋ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೋತಿ ತೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾಪೀತಿ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚೇನ ಸದಿಸಂ ಫಲಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ನಿದ್ಧಾರೇತಿ.

ಸೀಲವಿಸೋಧನಾದಿನಾ ¶ ಗರೂನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಕರಣಂ ಗರುಸಂವಾಸೋ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿ ಏವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಂವಾಸೋ. ದಸ ಅರಿಯಾವಾಸಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನತಾದಯೋ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

‘‘ದಸಯಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಾವಾಸಾ, ಯೇ ಅರಿಯಾ ಆವಸಿಂಸು ವಾ ಆವಸನ್ತಿ ವಾ ಆವಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾ. ಕತಮೇ ದಸ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ ಛಳಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಏಕಾರಕ್ಖೋ, ಚತುರಾಪಸ್ಸೇನೋ, ಪನುಣ್ಣಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚೋ, ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನೋ, ಅನಾವಿಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ, ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ, ಸುವಿಮುತ್ತಪಞ್ಞೋ. ಇಮೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಸ ಅರಿಯಾವಾಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೧೯).

ವುಸ್ಸತೀತಿ ವಾ ವುಸಿತಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ಅರಿಯಫಲಞ್ಚ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತಿಸಯವಚನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಅರಹಾ ‘‘ವುಸಿತವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಭಾವನಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಮಾಹ. ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಸೋಳಸವಿಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ¶ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ. ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಾಹಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೀನಂ ವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತಸ್ಸ. ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹಾನಂ ವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಭಿನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ. ಕತಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟಿಚಯೋ ಪುನ ಕರಣಂ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ಏವ ಕರಣೀಯಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ.

ಭಾರಾತಿ ಓಸೀದಾಪನಟ್ಠೇನ ಭಾರಾ ವಿಯಾತಿ ಭಾರಾ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಭಾರಾ ಹವೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೨೨). ಅತ್ತನೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಯತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತುಪನಿಬನ್ಧಂ, ಸಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಅತ್ತಾನಂ ಅವಿಜಹನಂ. ತಯಿದಂ ಯದಿಪಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಕುಪ್ಪಸಭಾವಾಪರಿಹಾನಧಮ್ಮೇಸು ಪನ ಅಗ್ಗಭೂತೇ ಅರಹತ್ತೇ ಸಾತಿಸಯಂ, ನೇತರೇಸೂತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪರಮತ್ಥಟ್ಠೇನ ವಾ’’ತಿ, ಉತ್ತಮಟ್ಠಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಸುತ್ತನ್ತನಯೋ ನಾಮ ಪರಿಯಾಯನಯೋತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯನಯೇನ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭವರಾಗಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ಆಹ, ನ ಪನ ‘‘ರೂಪರಾಗೋ’’ತಿಆದಿನಾ. ಭವೇಸು ಸಂಯೋಜನ್ತೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಸ್ಸರಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಬನ್ಧನ್ತಿ. ಸತಿಪಿ ಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ನ ವಿನಾ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ತೇಸಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ, ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಙ್ಗಹಿತೇಹಿ ಚ ತೇಹಿ ತಂತಂಭವನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಮ್ಮನಿಯಮೋ ಭವನಿಯಮೋ ಚ ಹೋತಿ ¶ , ನ ಚ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಕತಾನಿಪಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಭವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಸಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾಯಾತಿ ಆಜಾನನಭೂತಾಯ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಯಥಾಭೂತಂ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಯೋ ಯಥಾ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ತಂ ತಥಾ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಚಿತ್ತವಿಮುತ್ತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಗ್ಗೋ. ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಮುತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ತತ್ಥ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರತಾ. ತನ್ತಿ ಪಥವೀಆದಿಕಂ. ಪರಿಞ್ಞಾತಂ, ನ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ವಿಯ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ, ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಯ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ವಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ.

ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠವಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಕಿತ್ತನವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನವಾರಾ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಪಥವೀಆದೀನಂ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಅಮಞ್ಞನಾ, ಸಾ ಪನ ಪರಿಞ್ಞಾ ರಾಗಾದೀನಂ ಖಯೇನ ಸಿದ್ಧಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನವಸೇನ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪುನ ¶ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸೂ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಇತರೇಸೂತಿ ಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠವಾರೇಸು. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿ ಏವಂ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸನಾ ಪನ ಏಕತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಂಖಿತ್ತಾ’’ತಿ.

ನ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನರಾಗತ್ತಾ. ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತರಾಗೋ ಹಿ ಸೋತಿ. ಬಾಹಿರಕಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ತಥಾಭಾವಸ್ಸೇವ ತೇಸು ಲಬ್ಭನತೋ, ನ ತೇಸು ಏವ ತಥಾಭಾವಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ. ಇದಾನಿ ಯಾ ಸಾ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಯೋಜನಾ ವುತ್ತಾ, ತಂ ವಿನಾಪಿ ನಿಬ್ಬಾನವಾರಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಮಞ್ಞನಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಮಞ್ಞನಾ ನಪ್ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತಬ್ಬತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸಾ ವತ್ಥುಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಯದಿಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಪದಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನವಾರದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ಏವಮ್ಪಿ ‘‘ಖಯಾ’’ತಿಆದಿಪದೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ ಏವ ಪಕಾಸೀಯತೀತಿ ಕೋ ತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಮಗ್ಗಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ, ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚನ್ತಾ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇತರೇ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬಾ ವೀತರಾಗಾದಿಕಿತ್ತನತೋತಿ. ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣದ್ವಯೇನ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ. ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ವಿಸೇಸೋ. ಯದಿಪಿ ಖೀಣಾಸವೋ ಏಕನ್ತೇನ ವೀತರಾಗೋ ವೀತದೋಸೋ ವೀತಮೋಹೋ ಏವ ಚ ಹೋತಿ, ಯಾಯ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ವೀತರಾಗತಾದಯೋ ಸವಿಸೇಸಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೀಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ‘‘ರತ್ತೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ನೇತ್ತಿ. ೧೧) ರಾಗೇ ಆದೀನವಂ ಪಸ್ಸತೋ ‘‘ರಾಗೋ ಚ ನಾಮ ಸುಖಾಭಿಸಙ್ಗೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸುಖಞ್ಚ ವಿಪರಿಣಾಮತೋ ದುಕ್ಖಂ. ಪಗೇವ ಇತರ’’ನ್ತಿ ಸಹೇತುಕೇ ರಾಗೇ ಆದೀನವದಸ್ಸನಂ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ, ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ಪಣಿಧಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಂ ಪರಿಪುರೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರಾಗೇ…ಪೇ… ವೀತರಾಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ‘‘ದುಟ್ಠೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಇತಿವು. ೮೮) ದೋಸೇ ಆದೀನವಂ ಪಸ್ಸತೋ ‘‘ದೋಸೋ ಚ ನಾಮ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಞ್ಚ ಉಭಯಂ ಅನವಟ್ಠಿತಂ ಇತ್ತರಂ ಪಭಙ್ಗೂ’’ತಿ ಸಹೇತುಕೇ ದೋಸೇ ಆದೀನವದಸ್ಸನಂ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದೋಸೇ…ಪೇ… ಹೋತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಮೂಳ್ಹೋ ¶ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಇತಿವು. ೮೮) ಮೋಹೇ ಆದೀನವಂ ಪಸ್ಸತೋ ‘‘ಮೋಹೋ ನಾಮ ಯಥಾಸಭಾವಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತೋ’’ತಿ ಮೋಹಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಚ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಸುಞ್ಞತಂ ವಿಮೋಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮೋಹೇ…ಪೇ… ವೀತಮೋಹೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಯದಿ ವೀತರಾಗತಾದಯೋ ವಿಮೋಕ್ಖವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ವಸೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವಾರತ್ತಯದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಂ ಅರಹತೋ’’ತಿಆದಿನಾ.

ಏವಂ ವಿಮುತ್ತಿವಿಭಾಗೇನ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ವಿಭಾಗಂ ವಾರತ್ತಯದೇಸನಾನಿಬನ್ಧನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಿಭಾಗೇನಪಿ ತತ್ಥ ಪರಿಞ್ಞಾವಿಸಯಸ್ಸ ಅನುಸಯವಿಸಯಸ್ಸ ಚ ವಿಭಾಗಂ ತಸ್ಸ ನಿಬನ್ಧನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಂ ಸಮ್ಮೋಹಾಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರ…ಪೇ… ಮೋಹೋ’’ತಿ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ಖೀಣಾಸವವಾರತತಿಯಾದಿನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತಥಾಗತವಾರಸತ್ತಮನಯವಣ್ಣನಾ

೧೨. ಯೇಹಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಭಿ. ಟೀ. ೧.೭.ಚೂಳಸೀಲವಣ್ಣನಾ; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧೭೦) ಗುಣವಿಸೇಸೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇಹಿ ಭಗವತಿ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಸಮಞ್ಞಾ ಪವತ್ತಾ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ¶ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಗುಣನೇಮಿತ್ತಕಾನೇವ ಹಿ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ನಾಮಾನಿ. ಯಥಾಹ –

‘‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮಾನಿ, ಸಗುಣೇನ ಮಹೇಸಿನೋ;

ಗುಣೇನ ನಾಮಮುದ್ಧೇಯ್ಯಂ, ಅಪಿ ನಾಮಸಹಸ್ಸತೋ’’ತಿ. (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧೩೧೩; ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೫೩; ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭೬; ದೀ. ನಿ. ಅಭಿ. ಟೀ. ೧.೭.ಚೂಳಸೀಲವಣ್ಣನಾ; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧೭೦) –

ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರನಿಯಮನವಸೇನ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನತ್ಥೋ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ. ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪಟಿಪಾದಗಮನತ್ಥೋ ಆಗತ-ಸದ್ದೋ, ನ ಞಾಣಗಮನತ್ಥೋ ‘‘ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು ¶ (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭; ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೨; ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೩.೭೮; ಅ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧೭೦; ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೧೮; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೩೮; ಥೇರಗಾ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೩; ಬು. ವಂ. ಅಟ್ಠ. ೨.ಬಾಹಿರನಿದಾನ; ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧೪) ವಿಯ, ನಾಪಿ ಕಾಯಗಮನಾದಿಅತ್ಥೋ ‘‘ಆಗತೋ ಖೋ ಮಹಾಸಮಣೋ, ಮಾಗಧಾನಂ ಗಿರಿಬ್ಬಜ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ. ೬೩) ವಿಯ. ತತ್ಥ ಯದಾಕಾರನಿಯಮನವಸೇನ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನತ್ಥೋ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ, ತಂ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಮಹಾಕರುಣಾಮುಖೇನ ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಂ ಆಗಮನಪಟಿಪದಂ ಉದಾಹರಣವಸೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ಏಕನ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವತೋ ‘‘ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕ…ಪೇ… ಆಗತಾ’’ತಿ ಸಾಧಾರಣತೋ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೪) ಸಮ್ಬಹುಲನಿದ್ದೇಸೇನ ಸುಪಾಕಟಾನಂ ಆಸನ್ನಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನಾತಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತ-ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ-ಹೇತು-ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನ-ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ-ಅಭಿಞ್ಞಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ-ಅಧಿಕಾರ-ಛನ್ದಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಕಾಯಪಣಿಧಾನಮಹಾಪಣಿಧಾನೇನ. ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾಯಪಣಿಧಾನಂ ಇಮಿನಾವ ನೀಹಾರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ.

ಏವಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರವಸೇನ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಾರಮೀಪೂರಣವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾನಪಟಿಪದಾಯ ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ಪಾರಮೀಕಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಪನ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕವಣ್ಣನಾಯ (ಚರಿಯಾ. ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) ವಿತ್ಥಾರತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಥಾ ¶ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಪಸ್ಸೀಆದಯೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸುವಿಸುದ್ಧಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಬ್ಬಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇಸುಂ, ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಪರಿಪೂರೇಸೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಮತ್ತಿಂ ಸಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಸತಿಪಿ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀನಂ ದಾನಪಾರಮಿಭಾವೇ ಪರಿಚ್ಚಾಗವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ’’ತಿ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ, ತತೋಯೇವ ಚ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ವಿಸುಂ ನಯನಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ಕತಂ, ಪರಿಗ್ಗಹಪರಿಚ್ಚಾಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇಪಿ ಧನರಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ.

ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತಪೂರಣಾದಿಕಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನಂ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ, ದಾನಾದೀಸುಯೇವ ಸಾತಿಸಯಪಟಿಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನಂ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ ¶ , ಸಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಾ. ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ, ದಾನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿ, ಕಾಯವಿವೇಕವಸೇನ ಏಕಚರಿಯಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾತಿ ಕೇಚಿ. ದಾನಾದೀನಞ್ಚೇವ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಞ್ಚ ಸಂಸಾರನಿಬ್ಬಾನೇಸು ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಾನಞ್ಚ ವಿಭಾವನವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಬೋಧಿತ್ತಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಪರಿಪಾಚನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ, ಞಾತೀನಂ ಅತ್ಥಚರಿಯಾ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾ, ಸಾಪಿ ಕರುಣಾಯ ವಸೇನೇವ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣವಸೇನ, ಅನವಜ್ಜಕಮ್ಮಾಯತನಸಿಪ್ಪಾಯತನವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಪರಿಚಯವಸೇನ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಪರಿಚಯವಸೇನ, ಲಕ್ಖಣತ್ತಯತೀರಣವಸೇನ ಚ ಞಾಣಚಾರೋ ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾ, ಸಾ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀಯೇವ, ಞಾಣಸಮ್ಭಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ. ಕೋಟೀತಿ ಪರಿಯನ್ತೋ, ಉಕ್ಕಂಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತತ್ಥ ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ. ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾತಿ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಆಗಮನಪಟಿಪದಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಸಹಗತಾ ಏವ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗಮನಪಟಿಪದಾಯ ಆದಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ದಾನಪಾರಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಜ್ಝಂ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋತಿ ಮುಹುತ್ತಜಾತೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೋ, ನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೋ. ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತಞ್ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತಂ ಪಠಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸುವಣ್ಣಜಾಲೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ. ಯಥಾಹ ಭಗವಾ ಮಹಾಪದಾನದೇಸನಾಯಂ. ಸೇತಮ್ಹಿ ಛತ್ತೇತಿ ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತೇ. ಅನುಧಾರೀಯಮಾನೇತಿ ಧಾರೀಯಮಾನೇ. ಏತ್ಥ ಚ ಛತ್ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಖಗ್ಗಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಕಕುಧಭಣ್ಟಾನಿಪಿ ವುತ್ತಾನೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಖಗ್ಗತಾಲವಣ್ಟಮೋರಹತ್ಥಕವಾಲಬೀಜನೀಉಣ್ಹೀಸಪಟ್ಟಾಪಿ ¶ ಹಿ ಛತ್ತೇನ ಸಹ ತದಾ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಅಹೇಸುಂ, ಛತ್ತಾದೀನಿಯೇವ ಚ ತದಾ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು, ನ ಛತ್ತಾದಿಗ್ಗಾಹಕಾ. ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾತಿ ದಸಪಿ ದಿಸಾ. ನಯಿದಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾವಿಲೋಕನಂ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರುತ್ತರಕಾಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮಹಾಸತ್ತೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಂ ¶ ಓಲೋಕೇಸಿ. ತತ್ಥ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನಾ ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸ ಇಧ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದಿಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಉತ್ತರಿತರೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ಏವಂ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಅನುದಿಸಾ; ಹೇಟ್ಠಾ, ಉಪರೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಅದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಉತ್ತರಾ ದಿಸಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಅಗಮಾಸಿ. ಆಸಭಿನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ. ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮೋ. ಜೇಟ್ಠೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಚ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಅರಹತ್ತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ.

ಅನೇಕೇಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಏತ್ಥಾತಿ –

‘‘ಅನೇಕಸಾಖಞ್ಚ ಸಹಸ್ಸಮಣ್ಡಲಂ,

ಛತ್ತಂ ಮರೂ ಧಾರಯುಮನ್ತಲಿಕ್ಖೇ;

ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಾ ವೀತಿಪತನ್ತಿ ಚಾಮರಾ,

ನ ದಿಸ್ಸರೇ ಚಾಮರಛತ್ತಗಾಹಕಾ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೬೯೩);

ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಚಾರತಾಯ ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಅಯಂ ಭಗವಾಪಿ ಗತೋ…ಪೇ… ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ಏತೇನ ಅಭಿಜಾತಿಯಂ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಸೇಸಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಾರಮಿತಾನಿಸ್ಸನ್ದಾ ಹಿ ತೇತಿ.

ವಿಕ್ಕಮೀತಿ ಅಗಮಾಸಿ. ಮರೂತಿ ದೇವಾ. ಸಮಾತಿ ವಿಲೋಕನಸಮತಾಯ ಸಮಾ ಸದಿಸಿಯೋ. ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಹಿ ಯಥಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ವಿಲೋಕೇಸಿ, ಏವಂ ಸೇಸದಿಸಾಪಿ, ನ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಲೋಕನೇ ವಿಬನ್ಧೋ ತಸ್ಸ ಅಹೋಸೀತಿ. ಸಮಾತಿ ವಾ ವಿಲೋಕೇತುಂ ಯುತ್ತಾ, ವಿಸಮರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹಿ ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವಿರೂಪಬೀಭಚ್ಛವಿಸಮರೂಪಾನಿ ವಿಲೋಕೇತುಂ ಅಯುತ್ತಾನಿ ದಿಸಾಸು ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ.

ಏವಂ ‘‘ತಥಾ ಗತೋ’’ತಿ ಕಾಯಗಮನಟ್ಠೇನ ಗತ-ಸದ್ದೇನ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಞಾಣಗಮನಟ್ಠೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಲೋಭಪ್ಪಧಾನೇನ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ¶ . ಕುಸಲಾ ಹಿ ¶ ಧಮ್ಮಾ ಇಧ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಯೋ, ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಅಭಿ. ಟೀ. ೧.೭.ಚೂಳಸೀಲವಣ್ಣನಾ; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧೭೦) ಚ ವದನ್ತಿ. ಪಹಾಯಾತಿ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಗತೋ ಅಧಿಗತೋ, ಪಟಿಪನ್ನೋ ಉತ್ತರಿವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಹಾಯಾತಿ ವಾ ಪಹಾನಹೇತು, ಪಹಾನಲಕ್ಖಣಂ ವಾ. ಹೇತುಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಪಹಾಯ-ಸದ್ದೋ. ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಪ್ಪಹಾನಹೇತುಕಂ ‘‘ಗತೋ’’ತಿ ಹೇತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಗಮನಂ ಅವಬೋಧೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏವ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಪದಾಲೇತ್ವಾತಿಆದೀಸುಪಿ. ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನಾತಿ ಮೇತ್ತಾಯ. ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿಕರಣೇನ (ದೀ. ನಿ. ಅಭಿ. ಟೀ. ೧.೭.ಚೂಳಸೀಲವಣ್ಣನಾ) ಉಪಟ್ಠಿತಆಲೋಕಸಞ್ಚಾನನೇನ. ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಸಮಾಧಿನಾ. ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನೇನಾತಿ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾವನಿಚ್ಛಯೇನ. ‘‘ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಏವಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಂ ಲೋಕೇ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೦೮) ವುತ್ತಾಯ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಭಗವತೋ ತಥಾಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಹ ಉಪಾಯೇನ ಅಟ್ಠಹಿ ಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಚ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಞಾಣೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಕಙ್ಖಾವಿತರಣಾನಞ್ಹಿ ವಿನಿಬನ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ದೂರೀಕರಣೇನ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಯೋ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಥಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಅಭಿರತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ. ತತ್ಥ ‘‘ಅನಭಿರತಿಯಾ ವಿನೋದಿತಾಯ ಝಾನಾದೀನಂ ಸಮಧಿಗಮೋ’’ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅರತಿವಿನೋದನಅವಿಜ್ಜಾಪದಾಲನಾದೀನಿ ಉಪಾಯೋ, ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಪನ ನೀವರಣಸಭಾವಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿವರಣೇಸುಪಿ ಸಙ್ಗಹದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಪ್ಪವೇಸವಿಬನ್ಧನೇನ ನೀವರಣಾನಿ ಕವಾಟಸದಿಸಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೀವರಣಕವಾಟಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ’’ತಿ. ‘‘ರತ್ತಿಂ ಅನುವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ಅನುವಿಚಾರೇತ್ವಾ ದಿವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜೇತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೫೧) ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ಧೂಮಾಯನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಧೂಮ’’ನ್ತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನುಪಚಾರೇಯೇವ ದುಕ್ಖಂ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನುಪಚಾರೇ ಚ ಸುಖಂ ಪಹೀಯತಿ, ಅತಿಸಯಪ್ಪಹಾನಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ.

ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಚ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ, ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯೇತಂ ನಾಮಂ. ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇಸು ‘‘ನಿಚ್ಚಾ ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಏವಂಪವತ್ತಮಿಚ್ಛಾಸಞ್ಞಂ. ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ¶ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ. ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ. ನನ್ದಿನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಂ. ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ. ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ¶ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ. ಯಥಾ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ, ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವವಸೇನ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿರೋಧೇತಿ, ನೋ ಸಮುದೇತೀ’’ತಿ. ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾ ಹಿ ಅಯಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಾತಿ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ಹಿ ಅಯಂ. ಆದಾನನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹಣಂ. ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವಸೇನ ಏಕತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಘನಸಞ್ಞಾ. ಆಯೂಹನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ. ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಾಪತ್ತಿ ವಿಪರಿಣಾಮೋ. ಧುವಸಞ್ಞನ್ತಿ ಥಿರಭಾವಗ್ಗಹಣಂ. ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮೂಹಾದಿಘನವಸೇನ ಸಕಿಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದತಾಯ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸವಿಗ್ಗಹಗ್ಗಹಣಂ. ಪಣಿಧಿನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಪಣಿಧಿಂ. ಸಾ ಪನತ್ಥತೋ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿನ್ನತಾ. ಅಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ.

ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮತೀರಣಂ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾ. ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅಸಾರೇಸು ಸಾರಗ್ಗಹಣವಿಪಲ್ಲಾಸಂ. ಇಸ್ಸರಕುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೦) ಪವತ್ತಸಂಸಯಾಪತ್ತಿ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಲೇಣತಾಣಭಾವಗ್ಗಹಣಂ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋ. ‘‘ಆಲಯರತಾ ಆಲಯಸಮ್ಮುದಿತಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೬೪, ೬೭; ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೧; ೨.೩೩೭; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ. ೭, ೮) ವಚನತೋ ಆಲಯೋ ತಣ್ಹಾ, ಸಾಯೇವ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ರೂಪಾದೀಸು ಚ ಅಭಿನಿವಿಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಕೇಚಿ. ‘‘ಏವಂವಿಧಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ. ವಟ್ಟತೋ ವಿಗತತ್ತಾ ವಿವಟ್ಟಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನುಪಸ್ಸನೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಗೋತ್ರಭೂ. ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಸಂಯುಜ್ಜನವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿವಿಸನಂ. ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜಾತೇಕಟ್ಠೇ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠೇ ಚ. ಓಳಾರಿಕೇತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾಪಿ ದುತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ಓಳಾರಿಕಾತಿ. ಅಣುಸಹಗತೇತಿ ಅಣುಭೂತೇ. ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ¶ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ. ನ ಹಿ ಪಠಮಾದಿಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪುನ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ.

ಕಕ್ಖಳತ್ತಂ ಕಥಿನಭಾವೋ. ಪಗ್ಘರಣಂ ದ್ರವಭಾವೋ. ಲೋಕಿಯವಾಯುನಾ ಭಸ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಯೇನ ವಾಯುನಾ ತಂತಂಕಲಾಪಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾಯನಂ, ಥದ್ಧಭಾವೋ ವಾ, ತಂ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ. ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತಾನಂ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತೇಹಿ ಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವೇ ತಂತಂಭೂತವಿವಿತ್ತತಾ ರೂಪಪರಿಯನ್ತೋ ಆಕಾಸೋತಿ ಯೇಸಂ ಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಸೋ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೋವ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭೂತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಸಭಾವೋ ನ ಸಿಯಾ ಬ್ಯಾಪೀಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ, ಅಬ್ಯಾಪಿತಾವ ¶ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠತಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಲಾಪೇ ಭೂತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವೋ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಲಕ್ಖಣಂ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಆಕಾಸಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ (ಧ. ಸ. ೬೩೭) ‘‘ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹೀ’’ತಿ.

ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ ರುಪ್ಪನಂ. ಚೇತನಾಪಧಾನತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾನಂ ಚೇತನಾವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೯೨) ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೇತನಾವ ವಿಭತ್ತಾ. ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಾ ಚ ಚೇತನಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ? ಕುಸಲಾ ಚೇತನಾ ಕಾಮಾವಚರಾ’’ತಿಆದಿ. ಫರಣಂ ಸವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾ. ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇತಿ ಅಸದ್ಧಿಯಹೇತು. ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ. ಏಸ ನಯೋ ಕೋಸಜ್ಜೇತಿಆದೀಸು. ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪರಿಳಾಹೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ. ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚರಹಿತೇ ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಅಬ್ಯಾವಟತಾಯ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದತೋ.

ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ವಿಸಂವಾದನಾದಿಕಿಚ್ಚತಾಯ ಲೂಖಾನಂ ಅಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಸಿನಿದ್ಧಭಾವತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಪಚ್ಚಯಸುಭಾಸಿತಾನಂ ಸೋತಾರಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಪರಿಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ. ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸಯಞ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಹನಂ ಘಟನಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತ ಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಿರತಿಯಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಭಾರುಕ್ಖಿಪನಂ ವಿಯ. ಜೀವಮಾನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ, ಆಜೀವಸ್ಸೇವ ವಾ ಸುದ್ಧಿ ವೋದಾನಂ. ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಪಗ್ಗಹೋ.

‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ¶ ಇಧ ಚೇತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ. ನಮನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವೋ. ಆಯತನಂ ಪವತ್ತನಂ. ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಹಿ ಆಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿ. ತಣ್ಹಾಯ ಹೇತುಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಜನಕಹೇತುಭಾವೋ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪಕತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ.

ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ. ಏಕರಸೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನತಿವತ್ತನಂ ಅನೂನಾನಧಿಕಭಾವೋ. ಯುಗನದ್ಧಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವ. ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾ ಪಗ್ಗಹಾವಿಕ್ಖೇಪಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ.

ಖೀಣೋತಿ ¶ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪತೀತಿ ಖಯೋ, ಮಗ್ಗೋ. ಅನುಪ್ಪಾದಪರಿಯೋಸಾನತಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದೋ, ಫಲಂ. ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೋ. ಛನ್ದಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ತುಕಾಮತಾಛನ್ದಸ್ಸ. ಮೂಲಲಕ್ಖಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೋ. ಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿಪಾದಕತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾ. ಸಮೋಧಾನಂ ವಿಸಯಾದಿಸನ್ನಿಪಾತೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ, ಯಾ ಸಙ್ಗತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸಮಂ ಸಹ ಓದಹನ್ತಿ ಅನೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾತಿ ವಾ ಸಮೋಧಾನಂ, ಫಸ್ಸೋ. ಸಮೋಸರನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮೋಸರಣಂ. ವೇದನಾಯ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ವೇದನಾನುಭವನನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮೋಸಟಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ಗೋಪಾನಸೀನಂ ಕೂಟಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪಾಮೋಕ್ಖಭಾವೋ ಪಮುಖಲಕ್ಖಣಂ. ತತೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಉತ್ತರಿ ಪಧಾನನ್ತಿ ತತುತ್ತರಿ, ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ ಹಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ. ವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಫಲಸ್ಸ. ತಞ್ಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಾರಸ್ಸ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಭಾವೇನ ಸಾರಂ. ಅಯಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣವಿಭಾಗೋ ಛಧಾತುಪಞ್ಚಝಾನಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ತಂತಂಸುತ್ತಪದಾನುಸಾರೇನ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತನಯೇನ ಚ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋಪಿ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯಾಯನ್ತರಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಪುನ ದಸ್ಸಿತೋ. ತತೋ ಏವ ಚ ‘‘ಛನ್ದಮೂಲಕಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಫಸ್ಸಸಮೋಧಾನಾ ವೇದನಾಸಮೋಸರಣಾ’’ತಿ, ‘‘ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ, ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಸಾರಮಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ, ‘‘ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಞ್ಹಿ ಆವುಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೬) ಚ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಛನ್ದಸ್ಸ ಮೂಲಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ತಥಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತ್ತಾ. ತಥಾನಿ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ. ಅವಿತಥಾನಿ ಅಮುಸಾಸಭಾವತ್ತಾ. ಅನಞ್ಞಥಾನಿ ಅಞ್ಞಾಕಾರರಹಿತತ್ತಾ. ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಸಮ್ಭೂತಂ ¶ ಹುತ್ವಾ ಸಹಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಾನುರೂಪಸ್ಸ ಉದ್ಧಂ ಆಗತಭಾವೋ, ಅನುಪವತ್ತನಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ, ನ ಜಾತಿತೋ ಜರಾಮರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಜಾತಿಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞತೋ ಹೋತೀತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ. ಇತ್ಥಞ್ಚ ಜಾತಿತೋ ಸಮುದಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ, ಯಾ ಯಾ ಜಾತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತದನುರೂಪಂ ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅವಿಜ್ಜಂ ವಿನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಯಾ ಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಭಗವಾ ತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತೇನಾತಿ ಭಗವತಾ. ತಂ ವಿಭಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತನ್ತಿ ರುಪಾಯತನಂ. ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪರಿತ್ತಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾತದುಭಯಾದಿಭೇದಂ. ಲಬ್ಭಮಾನಕಪದವಸೇನಾತಿ ‘‘ರೂಪಾಯತನಂ ¶ ದಿಟ್ಠಂ, ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸುತಂ, ಗನ್ಧಾಯತನಂ ರಸಾಯತನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ಮುತಂ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಮನಸಾ ವಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ (ಧ. ಸ. ೯೬೬) ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಪದಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾತಪದಞ್ಚ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಲಬ್ಭತಿ, ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಇಟ್ಠಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಮಜ್ಝತ್ತಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅತೀತಂ ಅನಾಗತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ರೂಪಂ ರೂಪಾಯತನಂ ರೂಪಧಾತು ವಣ್ಣನಿಭಾ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ನೀಲಂ ಪೀತಕನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ನಾಮೇಹಿ.

ತೇರಸಹಿ ವಾರೇಹೀತಿ ರೂಪಕಣ್ಡೇ (ಧ. ಸ. ೬೧೬) ಆಗತೇ ತೇರಸ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಏಕೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಾರೇ ಚತುನ್ನಂ ಚತುನ್ನಂ ವವತ್ಥಾಪನನಯಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಥಮೇವ ಅವಿಪರೀತದಸ್ಸಿತಾಯ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯದೇಸನತಾಯ ಚ. ‘‘ಜಾನಾಮಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಮಾನಾತೀತಕಾಲೇಸು ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಅನಾಗತೇಪಿ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತಾಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ವಿದಿತ-ಸದ್ದೋ ಅನಾಮಟ್ಠಕಾಲವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೯೬೬) ವಿಯ. ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯವಸೇನ ನ ಉಪಗಚ್ಛಿ. ಯಥಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಯಂಸಭಾವಾ ಯಂಪಕಾರಾ ಚ, ತಥಾ ನೇ ಪಸ್ಸತಿ ಜಾನಾತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಂ ಪದಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪಿಸೋದರಾದಿಪಕ್ಖೇಪೇನ (ಪಾಣಿನಿ ೬.೩.೧೦೯) ವಾ ದಸ್ಸಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ, ಆಗತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ.

ನಿದ್ದೋಸತಾಯ ¶ ಅನುಪವಜ್ಜಂ. ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾಭಾವೇನ ಅನೂನಂ. ಅಪನೇತಬ್ಬಾಭಾವೇನ ಅನಧಿಕಂ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ. ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ‘‘ತಥೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ತೇನ ಯದತ್ಥಂ ಭಾಸಿತಂ, ಏಕನ್ತೇನ ತದತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಯಥಾ ಭಾಸಿತಂ ಭಗವತಾ, ತಥೇವಾತಿ ಅವಿಪರೀತದೇಸನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಗದಅತ್ಥೋತಿ ಏತೇನ ತಥಂ ಗದತೀತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರೋ ಕತೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ತಥಾ ಗತಮಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋ. ಗತನ್ತಿ ಚ ಕಾಯವಾಚಾಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿಸಮ್ಬನ್ಧಿತಾಯ ಯಥಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಹೋತಿ, ಕಾಯವಚೀಕಿರಿಯಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುಲೋಮೇನ ವಚನಿಚ್ಛಾಯಂ ಕಾಯಸ್ಸ ವಾಚಾ, ವಾಚಾಯ ಚ ಕಾಯೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಭಾವೇನ ಉಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಭಗವತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥೇ ತಥಾವಾದೀತಾಯ ತಥಾಗತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ.

ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸೂತಿ ಏತೇನ ಯದೇಕೇ ‘‘ತಿರಿಯಂ ವಿಯ ಉಪರಿ ಅಧೋ ಚ ಸನ್ತಿ ಲೋಕಧಾತುಯೋ’’ತಿ ¶ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ. ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋಯೇವ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮಯೋ ಯಥಾ ‘‘ಪುಞ್ಞಮಯಂ, ದಾನಮಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು.

ನಿಪಾತಾನಂ ವಾಚಕಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ತದತ್ಥಜೋತನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಗತ-ಸದ್ದೋಯೇವ ಅವಗತತ್ಥಂ ಅತೀತತ್ಥಞ್ಚ ವದತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗತೋತಿ ಅವಗತೋ ಅತೀತೋ’’ತಿ.

ಅಥ ವಾ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾನಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಹಾನಟ್ಠಾನಸಂಕಿಲೇಸನಿವತ್ತೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಯಥಾ ಪಣಿಧಾನಂ, ತಥಾ ಗತೋ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಅಥ ವಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸಾಧಿಗಮೇನ ಅನಾವರಣಞಾಣತಾಯ ಚ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವತೋ ಯಥಾ ರುಚಿ, ತಥಾ ಕಾಯವಚೀಚಿತ್ತಾನಂ ಗತಾನಿ ಗಮನಾನಿ ಪವತ್ತಿಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಲೋಕೇ ವಿಧ-ಯುತ್ತ-ಗತ-ಪ್ಪಕಾರ-ಸದ್ದಾ ಸಮಾನತ್ಥಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವಿಧಾ ವಿಪಸ್ಸೀಆದಯೋ ಭಗವನ್ತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥಾವಿಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ ¶ , ಯಥಾಯುತ್ತಾ ಚ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥಾಯುತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಚ್ಚಂ ತಚ್ಛಂ ತಥನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥೇನ ಞಾಣೇನ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ. ಏವಮ್ಪಿ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಪಹಾಯ ಕಾಮಾದಿಮಲೇ ಯಥಾ ಗತಾ,

ಸಮಾಧಿಞಾಣೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ;

ಮಹೇಸಿನೋ ಸಕ್ಯಮುನೀ ಜುತಿನ್ಧರೋ,

ತಥಾ ಗತೋ ತೇನ ಮತೋ ತಥಾಗತೋ.

ತಥಞ್ಚ ಧಾತಾಯತನಾದಿಲಕ್ಖಣಂ,

ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞವಿಭಾಗಭೇದತೋ;

ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಜಿನೋ ಸಮಾಗತೋ,

ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ.

ತಥಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ,

ತಥಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ;

ಅನಞ್ಞನೇಯ್ಯೇನ ಯತೋ ವಿಭಾವಿತಾ,

ಯಾಥಾವತೋ ತೇನ ಜಿನೋ ತಥಾಗತೋ.

ಅನೇಕಭೇದಾಸುಪಿ ¶ ಲೋಕಧಾತುಸು,

ಜಿನಸ್ಸ ರೂಪಾಯತನಾದಿಗೋಚರೇ;

ವಿಚಿತ್ರಭೇದಂ ತಥಮೇವ ದಸ್ಸನಂ,

ತಥಾಗತೋ ತೇನ ಸಮನ್ತಲೋಚನೋ.

ಯತೋ ಚ ಧಮ್ಮಂ ತಥಮೇವ ಭಾಸತಿ,

ಕರೋತಿ ವಾಚಾಯನುಲೋಮಮತ್ತನೋ;

ಗುಣೇಹಿ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯಿರೀಯತಿ,

ತಥಾಗತೋ ತೇನಪಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ.

ಯಥಾಭಿನೀಹಾರಮತೋ ಯಥಾರುಚಿ,

ಪವತ್ತವಾಚಾ ತನುಚಿತ್ತಭಾವತೋ;

ಯಥಾವಿಧಾ ಯೇನ ಪುರಾ ಮಹೇಸಿನೋ,

ತಥಾವಿಧೋ ತೇನ ಜಿನೋ ತಥಾಗತೋತಿ. (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೩೮; ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೭ ಚೂಳಸೀಲವಣ್ಣನಾ);

ಆರಕತ್ತಾತಿಆದೀನಂ ¶ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೨೫) ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಪರೋಪದೇಸರಹಿತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಆಕಙ್ಖಾಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿನೋ ಅನಾವರಣಞಾಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ.

ನನು ಚ (ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೩೮) ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನೀತಿ ವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯಾತಿ? ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ವಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಭೇದವಸೇನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏಕಸ್ಸೇವ ಞಾಣಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಏಕಮೇವ ಹಿ ತಂ ಞಾಣಂ ಅನವಸೇಸಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಸಮ್ಮುತಿಧಮ್ಮವಿಸಯತಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ತತ್ಥ ಚ ಆವರಣಾಭಾವತೋ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಮುಪಾದಾಯ ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೯) ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಮನವಸೇಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ತತ್ಥಾವರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ನೇಸಂ ಅತ್ಥತೋ ಭೇದೋ, ಏಕನ್ತೇನ ಚೇತಂ ಏವಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಾನಂ ಸಾವರಣತಾ ಅಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತಾ ಚ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಣುಮತಮ್ಪಿ ಆವರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಅನಾವರಣಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಅಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಭಾವೇ ¶ ಯತ್ಥ ತಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ತತ್ಥಾವರಣಸಬ್ಭಾವತೋ ಅನಾವರಣಭಾವೋಯೇವ ನ ಸಿಯಾ. ಅಥ ವಾ ಪನ ಹೋತು ಅಞ್ಞಮೇವ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣತೋ, ಇಧ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತವುತ್ತಿತಾಯ ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಸ ಚಾಧಿಗಮೇನ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬವಿದೂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಸಕಿಮೇವ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾವಬೋಧತೋ. ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೬೨) ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಮೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇ ಸಹ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾ ಸಚ್ಛಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಯದಿದಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥಞಾಣಸಮಧಿಗಮೇನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಾನೇ ಅನವಸೇಸಧಮ್ಮೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ ಅಹೋಸೀತಿ.

ಏತ್ಥಾಹ – ಕಿಂ ಪನಿದಂ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಕಿಂಯೇವ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ಉದಾಹು ಕಮೇನಾತಿ. ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ತಾವ ಸಕಿಂಯೇವ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾದಿಭೇದೇನ ಭಿನ್ನಾನಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ¶ ಅಸಙ್ಖತಸಮ್ಮುತಿಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಉಪಟ್ಠಾನೇ ದೂರತೋ ಚಿತ್ತಪಟಂ ಅವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಪಟಿವಿಭಾಗೇನಾವಬೋಧೋ ನ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಅನತ್ತಾಕಾರೇನ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಿರೂಪಿತರೂಪೇನ ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ. ಯೇಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಲಕ್ಖಣವಿಸಯಂ ವಿಕಪ್ಪರಹಿತಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ತೇನ ತೇ ಸಬ್ಬವಿದೂತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘ಚರಂ ಸಮಾಹಿತೋ ನಾಗೋ, ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ ಸಮಾಹಿತೋ’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಸುವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ವುತ್ತದೋಸಾನತಿವತ್ತಿ. ಠಿತಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಹಿ ಅತೀತಾನಾಗತಸಮ್ಮುತಿಧಮ್ಮಾನಂ ತದಭಾವತೋ ಏಕದೇಸವಿಸಯಮೇವ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಕಿಂಯೇವ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ.

ಅಥ ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ನ ಹಿ ಜಾತಿಭೂಮಿಸಭಾವಾದಿವಸೇನ ದಿಸಾದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನೇ ನೇಯ್ಯೇ ಕಮೇನ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಪಟಿವೇಧೋ ಸಮ್ಭವತಿ ಅಪರಿಯನ್ತಭಾವತೋ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ. ಯೇ ಪನ ‘‘ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅವಿಸಂವಾದನತೋ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಏಕದೇಸಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಸೇಸೇಪಿ ಏವನ್ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ವವತ್ಥಾಪನೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಭಗವಾ, ತಞ್ಚ ಞಾಣಂ ಅನನುಮಾನಿಕಂ ಸಂಸಯಾಭಾವತೋ. ಸಂಸಯಾನುಬನ್ಧಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಅನುಮಾನಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಹಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅವಿಸಂವಾದನೇನ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಏಕದೇಸಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಸೇಸೇಪಿ ಏವನ್ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ವವತ್ಥಾಪನಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಸೇಸಂ, ತಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತಿ. ಅಥ ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ, ತಸ್ಸ ಸೇಸಭಾವೋ ಏವ ನ ಸಿಯಾತಿ? ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅಕಾರಣಂ. ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಸಯವಿಚಾರಣಭಾವತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ¶ ‘‘ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯ, ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೭೭). ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ – ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಗವತಾ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಂ ಸಕಲಮೇಕದೇಸೋ ವಾ, ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತವುತ್ತಿತಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ನಿಚ್ಚಸಮಾಧಾನಞ್ಚ ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ, ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಚ ಸಕಲಸ್ಸ ಅವಿಸಯಭಾವೇ ತಸ್ಸ ಆಕಙ್ಖಾಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾ ನ ಸಿಯಾ, ಏಕನ್ತೇನೇವ ಚ ಸಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಾ ಆಕಙ್ಖಪಟಿಬದ್ಧಾ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿಬದ್ಧಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪಟಿಬದ್ಧಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೬೯, ೧೫೬; ಚೂಳನಿ. ೮೫; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೫) ವಚನತೋ. ಅತೀತಾನಾಗತವಿಸಯಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಅನುಮಾನಾಗಮತಕ್ಕಗಹಣವಿರಹಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ.

ನನು ¶ ಚ ಏತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖೇ ಯದಾ ಸಕಲಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಂ, ತದಾ ಸಕಿಂಯೇವ ಸಕಲವಿಸಯತಾಯ ಅನಿರೂಪಿತರೂಪೇನ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತದೋಸಾನತಿವತ್ತಿಯೇವಾತಿ? ನ, ತಸ್ಸ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ. ವಿಸೋಧಿತೋ ಹಿ ಸೋ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಪಚುರಜನಞಾಣಸಮಾನವುತ್ತಿತಾಯ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯತಾ ನ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಕಲಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ತಂ ಏಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಯ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತೇಯೇವ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಂ, ಅನನ್ತಞ್ಚ ಞಾಣಂ ಞೇಯ್ಯಂ ವಿಯ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಾವತಕಂ ಞೇಯ್ಯಂ, ತಾವತಕಂ ಞಾಣಂ. ಯಾವತಕಂ ಞಾಣಂ, ತಾವತಕಂ ಞೇಯ್ಯಂ. ಞೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ಞಾಣಂ, ಞಾಣಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೬೯, ೧೫೬; ಚೂಳನಿ. ೮೫; ಪಟಿ. ಮ. ೩.೫). ಏವಮೇಕಜ್ಝಂ, ವಿಸುಂ ಸಕಿಂ, ಕಮೇನ ವಾ ಇಚ್ಛಾನುರೂಪಂ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ.

ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪಥವೀಆದಿಭೇದಂ. ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಪರಿತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಞಾತಂ, ತಂ ಪರಿಜಾನಿತಬ್ಬಭಾವಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಞಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಪದೇನ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವಸಾಮಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಾವಕೇಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏವ ಸವಾಸನಕಿಲೇಸೇ ಜಹನ್ತಿ, ನ ಸಾವಕಾ. ಏಕದೇಸಮೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಗತಮೇವ. ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಧಮ್ಮಪರಿಞ್ಞಾಮತ್ತೇನಪಿ ಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇ ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹಿ ಸಮನಕೇ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ ಲೋಕಸಮುದಯಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೦೭; ಅ. ನಿ. ೪.೪೫). ಅಣುಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ¶ …ಪೇ… ನತ್ಥಿ, ಯತೋ ಛತ್ತಿಂಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ವದನ್ತಿ.

ತಥಾಗತವಾರಸತ್ತಮನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತಥಾಗತವಾರಅಟ್ಠಮನಯವಣ್ಣನಾ

೧೩. ಪುರಿಮತಣ್ಹಾತಿ ¶ ಪುರಿಮತರೇಸು ಭವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತ್ತಭಾವಹೇತುಭೂತಾ ತಣ್ಹಾ. ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ಅತೀತದ್ಧಸಙ್ಗಹಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಾದಾನೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಭವಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ. ತೇನ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇನಾತಿ ‘‘ಭವಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಜಾತಿಸೀಸೇನ ವುತ್ತಉಪಪತ್ತಿಭವೇನ. ಭೂತಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ. ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಭೂತಸ್ಸ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಯದಿಪಿ ತೇಭೂಮಕಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೨; ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೪) ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಾ ಚ, ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಭಗವತಾ ‘‘ಕಿಮ್ಹಿ ನು ಖೋ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತಿ, ಕಿಂಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೫೭; ಸಂ. ನಿ. ೨.೪, ೧೦) ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ಸಮ್ಮಸಿತಾ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಚ ಪವತ್ತಿಪವತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ ಪುರಿಮಸಚ್ಚದ್ವಯಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದಭಿಸಮಯಂ ‘‘ಮಞ್ಞನಾಭಾವಹೇತು ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ…ಪೇ… ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸಂಖಿಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಚಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪಾ, ಅತೀತೇ ಹೇತುಆದಯೋ ‘‘ಹೇತು, ಫಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಂಖಿಪ್ಪನ್ತೀತಿ ವಾ ಸಙ್ಖೇಪಾ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಚ. ಸಙ್ಖೇಪ-ಸದ್ದೋ ಭಾಗಾಧಿವಚನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ತೇ ಪನ ಅತೀತೇ ಹೇತುಸಙ್ಖೇಪೋ, ಏತರಹಿ ಫಲಸಙ್ಖೇಪೋ, ಏತರಹಿ ಹೇತುಸಙ್ಖೇಪೋ, ಆಯತಿಂ ಫಲಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸಙ್ಖೇಪಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುಸಙ್ಖೇಪೋ, ತಂ ಚತುಸಙ್ಖೇಪಂ. ಹೇತುಫಲಸನ್ಧಿ, ಫಲಹೇತುಸನ್ಧಿ, ಪುನ ಹೇತುಫಲಸನ್ಧೀತಿ ಏವಂ ತಯೋ ಸನ್ಧೀ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಿಸನ್ಧಿ, ತಂ ತಿಸನ್ಧಿಂ. ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಭೇದಾ ತಯೋ ಅದ್ಧಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಿಯದ್ಧೋ, ತಂ ತಿಯದ್ಧಂ. ಸರೂಪತೋ ಅವುತ್ತಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಖೇಪೇ ಆಕಿರೀಯನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದಿಗ್ಗಹಣೇಹಿ ಪಕಾಸೀಯನ್ತೀತಿ ಆಕಾರಾ, ಅತೀತಹೇತುಆದೀನಂ ವಾ ಪಕಾರಾ ಆಕಾರಾ, ತೇ ಏಕೇಕಸಙ್ಖೇಪೇ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವೀಸತಿ ಆಕಾರಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವೀಸತಾಕಾರೋ, ತಂ ವೀಸತಾಕಾರಂ.

ಏಸ ¶ ¶ ಸಬ್ಬೋತಿ ಏಸ ಚತುಸಙ್ಖೇಪಾದಿಪಭೇದೋ ಅನವಸೇಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ. ಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ, ಅವಿನಾಭಾವಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಹಿ ತಣ್ಹಂ ವಿನಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ತಣ್ಹಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ವಿನಾತಿ. ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪಸಳಾಯತನಫಸ್ಸವೇದನಾನಂ, ಭವಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾರುಪಾದಾನಾನಂ ಗಹಿತತಾ ವುತ್ತನಯಾ ಏವಾತಿ ನ ಉದ್ಧಟಾ.

ಇದಾನಿ ತೇ ವೀಸತಿ ಆಕಾರೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿಯಾ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಏವಮೇತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ (ಪಟಿ. ಮ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೭) ಪುರಿಮಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪುರಿಮೇ ಕಮ್ಮಭವೇ, ಅತೀತಜಾತಿಯಂ ಕಮ್ಮಭವೇ ಕಯಿರಮಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮೋಹೋ ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಯೋ ತದಾ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಮೋಹೋ, ಯೇನ ಮೂಳ್ಹೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಸಾ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಆಯೂಹನಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ತಂ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ದಾನುಪಕರಣಾದಿ ಸಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಯಾ ಪುರಿಮಚೇತನಾಯೋ, ತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ. ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಪನ ಹತ್ಥೇ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪಯತೋ ಚೇತನಾ ಭವೋ. ಏಕಾವಜ್ಜನಜವನೇಸು ವಾ ಪುರಿಮಾ ಚೇತನಾ ಆಯೂಹನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಸತ್ತಮಾ ಭವೋ. ಯಾ ಕಾಚಿ ವಾ ಪನ ಚೇತನಾ ಭವೋ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಆಯೂಹನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ. ನಿಕನ್ತಿ ತಣ್ಹಾತಿ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ ತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ನಿಕಾಮನಾ ಪತ್ಥನಾ, ಸಾ ತಣ್ಹಾ ನಾಮ. ಉಪಗಮನಂ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಯಂ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ‘‘ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಠಾನೇ ಕಾಮೇ ಸೇವಿಸ್ಸಾಮಿ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಂ ಉಪಗಮನಂ ಗಹಣಂ ಪರಾಮಸನಂ, ಇದಂ ಉಪಾದಾನಂ ನಾಮ. ಚೇತನಾ ಭವೋತಿ ದ್ವೀಸು ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇಸು ವುತ್ತಸ್ಸ ಆಯೂಹನಸ್ಸ ಅವಸಾನೇ ವುತ್ತಚೇತನಾ, ತತಿಯೇ ಪನ ಆಯೂಹನಸಮ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಾ ಭವೋ. ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಪುರಿಮಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಇಮೇ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಮೋಹಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಅತೀತಕಮ್ಮಭವಸಿದ್ಧಾ ಏತರಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಯಂ ಭವನ್ತರಪಟಿಸನ್ಧಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಓಕ್ಕನ್ತಿ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಯಾ ಗಬ್ಭೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಓಕ್ಕನ್ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪವಿಸನ್ತೀ ವಿಯ, ಇದಂ ನಾಮರೂಪಂ. ಪಸಾದೋ ಆಯತನನ್ತಿ ಇದಂ ಚಕ್ಖಾದಿಪಞ್ಚಾಯತನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಫುಟ್ಠೋ ಫಸ್ಸೋತಿ ಯೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಟ್ಠೋ ಫುಸನ್ತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ. ವೇದಯಿತಂ ¶ ವೇದನಾತಿ ಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಾ ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯೇನ ವಾ ಫಸ್ಸೇನ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಪಾಕವೇದಯಿತಂ, ಸಾ ವೇದನಾ. ಇತಿ ಇಮೇ…ಪೇ… ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಇಮೇ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪುರಿಮಭವೇ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ, ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಇಧ ಏತರಹಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಮಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಭಾವೇನ ವಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಇಧ ¶ ಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ ಆಯತನಾನಂ ಮೋಹೋತಿ ಪರಿಪಕ್ಕಾಯತನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಕರಣಕಾಲೇ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದಹರಸ್ಸ ಹಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ಭವಙ್ಗಬಹುಲಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭವನ್ತರಜನಕಕಮ್ಮಾಯೂಹನಸಮತ್ಥಾ ನ ಹೋತೀತಿ. ಕಮ್ಮಕರಣಕಾಲೇತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಗಹಿತೋ, ನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋವ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಪದಯೋಜನಾಯಾತಿ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಸಹ. ಅತ್ಥನಿಗಮನನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಟ್ಠಮವಾರೇ ದೇಸನತ್ಥನಿಗಮನಂ. ನನ್ದೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬತಣ್ಹಾನನ್ತಿ ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನನ್ದನತ್ಥಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕವಚನೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬತಣ್ಹಾನಂ ಸನ್ತಾನಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಆಕಾರಾದಿಭೇದೇನ ಅನೇಕಭೇದಾನಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ತಣ್ಹಾನಂ. ಖಯವೇವಚನಾನೇವಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನವೇವಚನಾನೇವ. ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಚತುಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಸಾಧಾರಣಮೇತನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಪಹಾನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಗಹಣಂ ಏತಂ ಖಯಾದಿವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇಸಂ ಪನ ಮಗ್ಗಾನಂ ಕಮೇನ ಪವತ್ತನಂ ಕಿಚ್ಚಕಮೇನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿರಾಗಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತೋ…ಪೇ… ಯೋಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ತಥಾ ಸತಿಪಿ ಖಯಾದಿಸದ್ದಾನಂ ಪಹಾನಪರಿಯಾಯಭಾವೇ ಪಹಾತಬ್ಬಾಯ ಪನ ವಿಸಯಭೇದಭಿನ್ನಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಹೀನಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ಖಯಾದಿಪರಿಯಾಯನ್ತರಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಾಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯಥಾವುತ್ತಸಞ್ಜನನಾದಿಹೇತುಭೂತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಪಹೀನತ್ತಾ ತಪ್ಪಹಾನದೀಪನಂ ಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಖಯಾದಿವಚನಂ ನ ಕಥಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮತಂ ವಿಲೋಮೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ.

ಉತ್ತರವಿರಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉತ್ತರಿತುಂ ಸಮತ್ಥತ್ತಾ ಉತ್ತರೇನ ಅಧಿಕೇನ ವಿರಹಿತಂ. ಅಯಞ್ಚಸ್ಸ ಉತ್ತರವಿರಹತಾ ಅತ್ತನೋ ಸೇಟ್ಠಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾ ಸಮ್ಮಾ-ಸಂ-ಸದ್ದಾ ‘‘ಅವಿಪರೀತಂ, ಸಾಮ’’ನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ, ಏವಂ ಪಾಸಂಸಸೋಭನತ್ಥೇಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ ಪಸತ್ಥಂ ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಬೋಧಿ’’ನ್ತಿ. ಬುಜ್ಝಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ, ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪನ ಮಗ್ಗೋ ಬೋಧಿ, ತಥಾ ¶ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪನ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬತೋ ಬೋಧೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾಧನವಿಭಾಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಣ್ಣತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವ ಬೋಧಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಬೋಧಿರಾಜಕುಮಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೩೨೪; ಚೂಳವ. ೨೬೮). ಅಪರೇತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಬೋಧಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಅನುಪಸಗ್ಗಾನಂ ಉದಾಹರಣೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ.

ಲೋಕುತ್ತರಭಾವತೋ ವಾ ತತ್ಥಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಾನಂ ವಿಯ ತತುತ್ತರಿಮಗ್ಗಾಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧೀ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಂ ವಿಧಮಿತುಂ ‘‘ಸಾವಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಫಲವಿಸೇಸಭೂತೇಹಿ ಞಾಣವಿಸೇಸೇಹಿ ಏಕಚ್ಚೇಹಿ ಸಕಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಿಜ್ಝಮಾನೋ ¶ ಮಗ್ಗೋ ಅರಿಯಾನಂ ತಂ ತಂ ಞಾಣವಿಸೇಸಾದಿಂ ದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಕತ್ತಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪದಾಸಿದ್ಧಸ್ಸ ನಿರತಿಸಯ-ಗುಣಾನುಬನ್ಧಸ್ಸ ವಸೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಮಹಾಸಾವಕಾನಂಯೇವ ಆವೇಣಿಕಂ ಞಾಣಂ. ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುದ್ಧವನ್ತೋತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ. ನನು ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯಾ ಪಚ್ಚೇಕಮೇವ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದನೀಯಭಾವತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ನಯಿದಮೀದಿಸಂ ಪಟಿವೇಧಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ಪನ ಸಾವಕಾ ಅಞ್ಞಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ ಪರತೋಘೋಸೇನ ವಿನಾ ತೇಸಂ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ಯಥಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಏವಮೇತೇ, ಏತೇ ಪನ ಅಪರನೇಯ್ಯಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪರಿಣಾಯಕಭಾವೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುದ್ಧವನ್ತೋತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ’’ತಿ.

ಇತೀತಿ ಕರೀಯತಿ ಉಚ್ಚಾರೀಯತೀತಿ ಇತಿಕಾರೋ, ಇತಿ-ಸದ್ದೋ. ಕಾರಣತ್ಥೋ ಅನಿಯಮರೂಪೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಇತಿ-ಸದ್ದಂ ಪಕಾರತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಧಾಪಿ ತಂ ಪಕಾರತ್ಥಮೇವ ಕತ್ವಾ ಅಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ. ಕಥಂ? ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಹಿ ಪದಂ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೧), ‘‘ಘತಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಬಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಪಕಾರತ್ಥೇಪಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ವಿದಿತತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೇವ. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ವಿದಿತ್ವಾ-ಸದ್ದೇ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಯುಜ್ಜತೇವ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪಾದಸ್ಸ ವಿದಿತತ್ಥಂ ಮಞ್ಞನಾಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ¶ ವತ್ವಾ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾಪ್ಪಹಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮನಕಾರಣಂ ಉದ್ಧತನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಥವಿಂ ನ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವೇದನಂ ತಣ್ಹಾಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಮಞ್ಞನಾಭಾವಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಾನಂ ವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ತಂ ಕುತೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಾಸನಯುತ್ತಿ ಅಯಂ ಸಾಸನೇಪಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ಯಂ-ತಂ-ಸದ್ದಾನಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿಸಮ್ಬನ್ಧತಾ ಸಿದ್ಧಾ.

ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಾಮೀತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ, ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುನಾ ಏವಂ ದೇಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ವಿಚಿತ್ರನಯದೇಸನಾವಿಲಾಸಯುತ್ತನ್ತಿ ¶ ಪುಥುಜ್ಜನವಾರಾದಿವಿಭಾಗಭಿನ್ನೇಹಿ ವಿಚಿತ್ತೇಹಿ ತನ್ತಿ ನಯೇಹಿ, ಲಕ್ಖಣಕಮ್ಮತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾದಿವಿಭಾಗಭಿನ್ನೇಹಿ ವಿಚಿತ್ತೇಹಿ ಅತ್ಥನಯೇಹಿ, ಅಭಿನನ್ದನಪಚ್ಚಯಾಕಾರಾದಿವಿಸೇಸಾಪದೇಸಸಿದ್ಧೇನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಚ ಯುತ್ತಂ. ಯಥಾ ತೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಥಾ ದೇಸೇಸೀತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ. ತಂಯೇವ ಕಿರ ಪಥವಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಥವೀಗಹಣಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ ಆಪಾದಿವಸೇನಪಿ, ತಥಾ ‘‘ಕೀದಿಸಾ ನು ಖೋ ಇಧ ಪಥವೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಭೂತರೂಪಾನಿಯೇವ ಗಹಿತಾನಿ, ನ ಸೇಸರೂಪಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ತೇಸಂ ಸಂಸಯುಪ್ಪತ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ. ಅಥ ವಾ ಕಥಂ ನಾಮಿದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಕಾರತ್ಥೋ. ತೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ತೇಸಂ ಸಂಸಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಅನ್ತನ್ತಿ ಮರಿಯಾದಂ, ದೇಸನಾಯ ಅನ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛೇದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಕೋಟಿನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಂ, ದೇಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಭಯೇನ ಸುತ್ತೇ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧೀತಿ ವದತಿ.

ಅನ್ತರಾಕಥಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀನಂ ಅನ್ತರಾ ಅಞ್ಞಾ ಏಕಾ ತಥಾ. ವಿಪ್ಪಕಥಾತಿ ಅನಿಟ್ಠಿತಾ ಸಿಖಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ. ಕಙ್ಖಣಾನುರೂಪೇನಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪೇನ. ಇದನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಜಾತಕಂ.

ದಿಸಾಪಾಮೋಕ್ಖೋತಿ ¶ ಪಣ್ಡಿತಭಾವೇನ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಪಮುಖಭೂತೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಅಣತೀತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಮನ್ತೇ ಸಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನನ್ತಿ ಇರುವೇದ-ಯಜುವೇದ-ಸಾಮವೇದಾನಂ. ಪಾರಗೂತಿ ಅತ್ಥಸೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ ಚ ಪಾರಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗತೋ. ಸಹ ನಿಘಣ್ಡುನಾ ಚ ಕೇಟುಭೇನ ಚಾತಿ ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭಾ, ತೇಸಂ. ನಿಘಣ್ಡೂತಿ ರುಕ್ಖಾದೀನಂ ವೇವಚನಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಸತ್ಥಂ. ಕೇಟುಭನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋ, ಕವೀನಂ ಉಪಕಾರಾವಹಂ ಸತ್ಥಂ. ಸಹ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇನಾತಿ ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾ, ತೇಸಂ, ಸಿಕ್ಖಾನಿರುತ್ತಿಸಹಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನನ್ತಿ ಆಥಬ್ಬಣವೇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇತಿಹ ಅಸ, ಇತಿಹ ಅಸಾ’’ತಿ ಈದಿಸವಚನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಪುರಾಣಕಥಾಸಙ್ಖಾತೋ ಇತಿಹಾಸೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾ, ತೇಸಂ. ಪದಂ ತದವಸೇಸಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಕಾಯತಿ ಅಜ್ಝೇತಿ ವೇದೇತಿ ಚಾತಿ ಪದಕೋ, ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ. ಲೋಕಾಯತಂ ವುಚ್ಚತಿ ವಿತಣ್ಡಸತ್ಥಂ. ಮಹಾಪುರಿಸಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಲಕ್ಖಣದೀಪನಗನ್ಥೋ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ. ತೇಸು ಅನೂನೋ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಅನವಯೋ.

ಮನ್ತೇತಿ ವೇದೇ. ಯದಿಪಿ ವೇದೋ ‘‘ಮನ್ತೋ, ಬ್ರಹ್ಮಂ, ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ತಿವಿಧೋ, ಮನ್ತೋ ಏವ ಪನ ಮೂಲವೇದೋ, ತದತ್ಥವಿವರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಂ, ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಯಞ್ಞಕಿರಿಯಾವಿಧಾನಂ ಕಪ್ಪೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮನ್ತೇತಿ ವೇದೇ’’ತಿ. ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಪಞ್ಞಾವನ್ತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಪುಥುಪಞ್ಞಾತಾಯ ಬಹುಂ ಸಹಸ್ಸದ್ವಿಸಹಸ್ಸಾದಿಪರಿಮಾಣಂ ಗನ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಜವನಪಞ್ಞತಾಯ ಲಹುಂ ಸೀಘಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞತಾಯ ¶ ಸುಟ್ಠು ಅವಿರಜ್ಝನ್ತಾ ಉಪಧಾರೇನ್ತಿ, ಸತಿನೇಪಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಗಹಿತಞ್ಚ ನೇಸಂ ನ ವಿನಸ್ಸತಿ ನ ಸಮ್ಮುಸ್ಸತೀತಿ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ಸಬ್ಬಂ ಬಾಹಿರಕಸತ್ಥಂ ಮೋಕ್ಖಾವಹಸಮ್ಮತಮ್ಪಿ ನ ಮೋಕ್ಖಂ ಆವಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮ್ಪರಾಯಹಿತ’’ನ್ತಿ. ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಮಿತ್ತಾ, ತಥಾ ಪಿಣ್ಡಿತವಸೇನ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹುತ್ವಾ. ‘‘ಏವಂ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಆದಿನಾ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಅನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಅವಿರುದ್ಧಂ ನಿಚ್ಛಯಂ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ನ ಆದಿಂ, ನ ಅನ್ತಂ ಅದ್ದಸಂಸು.

ಲೋಮಸಾನೀತಿ ಲೋಮವನ್ತಾನಿ, ಘನಕೇಸಮಸ್ಸುವಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೇಸಾಪಿ ಹಿ ಲೋಮಗ್ಗಹಣೇನ ಗಯ್ಹನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಲೋಮನಖಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧಿ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ಕಣ್ಣಂ ವಿಯಾತಿ ಕಣ್ಣಂ, ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಸುತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಾಧನತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಣ್ಣವಾತಿ ಪಞ್ಞವಾ’’ತಿ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಸತ್ತಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಆಯುವಣ್ಣಾದಿಪರಿಕ್ಖಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಕಾಲೇನ ಕತಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೇಸಂ ಆಯು…ಪೇ… ಖಾದತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ.

ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದಂ ಖನ್ಧಾದಿಭೇದಞ್ಚ ದೇಸೇತಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಞ್ಚ ಆಸಯಾನುಸಯಚರಿಯಾವಿಮುತ್ತಿಆದಿಭೇದಂ, ತಸ್ಸ ಚ ನೇಸಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಂ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾ. ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕನಿಬ್ಬಾನಹಿತಾವಹಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಕಥಯಾಮಿ. ನೋ ಅನಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಬಾಹಿರಕಾ ಅಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತವಿಧಿಂ ಅಜಾನನ್ತಾಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ವೀಮಂಸಾನುಚರಿತಂ ಸಯಂಪಟಿಭಾನಂ ಕಥೇನ್ತಿ, ಏವಂ ನ ದೇಸೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನಿದಾನನ್ತಿ ಸಕಾರಣಂ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವಾ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಸನಿಮಿತ್ತಂ ಹೇತುಉದಾಹರಣಸಹಿತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಸನಿಸ್ಸರಣಂ ಸಪ್ಪಟಿಹರಣಂ, ಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಹರಣೇನ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಮೇವ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಯಥಾರಹಂ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಹಿತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಅನುಸಾಸನಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಹಿತಾ ಪನ ದೇಸನಾ ನತ್ಥೀತಿ. ಹಿತೂಪದೇಸನಾ ಓವಾದೋ, ಸಾ ಏವ ಅನುಸಾಸನೀ. ಅನೋತಿಣ್ಣವತ್ಥುವಿಸಯೋ ವಾ ಓವಾದೋ, ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುವಿಸಯಾ ಅನುಸಾಸನೀ. ಪಠಮೂಪದೇಸೋ ವಾ ಓವಾದೋ, ಇತರಾ ಅನುಸಾಸನೀ. ಅಲಞ್ಚ ಪನಾತಿ ಯುತ್ತಮೇವ. ನಿಟ್ಠಮಗಮಾಸೀತಿ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಂ ಗತಾ.

ತಥಾಗತವಾರಅಟ್ಠಮನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಲೀನತ್ಥವಣ್ಣನಾ.

ನೇತ್ತಿನಯವಣ್ಣನಾ

ಇದಾನಿ ¶ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧೪೯; ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.ನೇತ್ತಿನಯವಣ್ಣನಾ; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ನೇತ್ತಿನಯವಣ್ಣನಾ) ಪಕರಣನಯೇನ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ. ಸಾ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಪಯೋಜನಭಾಜನೇಸು ಪಿಣ್ಡತ್ಥೇಸು ಚ ನಿದ್ಧಾರಿತೇಸು ಸುತರಾ ಹೋತಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಂ ನಿದ್ಧಾರಯಿಸ್ಸಾಮ. ತತ್ಥ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ತಾವ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನುಪ್ಪಾದೋ, ಪಯೋಜನಂಮಾನಮದ್ದನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸುತಪರಿಯತ್ತಿಂ…ಪೇ… ಆರಭೀ’’ತಿ. ಅಪಿಚ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಥವೀಆದಿಭೂತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇ ಸಕ್ಕಾಯೇ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಾದಿಅರಿಯಸ್ಸ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಹೇತುನಾ ಮಞ್ಞನಾಮಞ್ಞನವಸೇನ ¶ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗಾನವಬೋಧೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗಾವಬೋಧೋ ಪಯೋಜನಂ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಞ್ಹಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ವಿಸಯೇ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸದ್ಧಿಂ ಹೇತುನಾ ಮಞ್ಞನಾಮಞ್ಞನವಸೇನ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗಾವಬೋಧೋ ಪಯೋಜನಂ.

ಅಪಿಚ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದೇಸನಾನಿದಾನಂ. ತಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಅಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಮಹಾಕರುಣಾ. ತಾಯ ಹಿ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತೇಸು ಚ ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇಸೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೩; ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ. ೯). ಏತ್ಥ ಚ ಹೇತಾವತ್ಥಾಯಪಿ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಯಾವದೇವ ಸಂಸಾರಮಹೋಘತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸನಾಹತ್ಥದಾನೇಹಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾರಣತ್ಥಂ ತದುಪ್ಪತ್ತಿತೋ. ಯಥಾ ಚ ಮಹಾಕರುಣಾ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ದಸಬಲಞಾಣಾದೀನಿ ಚ ದೇಸನಾಯ ಅಬ್ಭನ್ತರಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ, ತೇಸಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಂ, ಸತ್ತಾನಞ್ಚ ಆಸಯಾನುಸಯಾದಿಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತೋ ಭಗವಾ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಕೋಸಲ್ಲೇನ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವಿಚಿತ್ತನಯದೇಸನಂ ಪವತ್ತೇಸೀತಿ. ಬಾಹಿರಂ ಪನ ಸಾಧಾರಣಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಬ್ರಹ್ಮಪರಿವಾರಿತಸ್ಸ ಸಹಮ್ಪತಿಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಅಜ್ಝೇಸನಂ. ತದಜ್ಝೇಸನುತ್ತರಕಾಲಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಜನಿತಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಸಾಧಾರಣಮ್ಪಿ ಅಮ್ಭನ್ತರಬಾಹಿರಭೇದತೋ ದುವಿಧಮೇವ. ತತ್ಥ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಯಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಯೇನ ಚ ದೇಸನಾಞಾಣೇನ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಪವತ್ತಿತಂ, ತದುಭಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಬಾಹಿರಂ ಪನ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನುಪ್ಪಾದನಂ, ವುತ್ತಮೇವ ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ.

ಪಯೋಜನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣಂ ಅಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಯಾವ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ¶ ವಿಮುತ್ತಿರಸತ್ತಾ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏತದತ್ಥಾ ತಥಾ, ಏತದತ್ಥಾ ಮನ್ತನಾ’’ತಿಆದಿ (ಪರಿ. ೩೬೬). ಏತೇನೇವ ಚ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕನಿವತ್ತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಿ ಸಸ್ಸತಾದಿಮಿಚ್ಛಾವಾದನಿರಾಕರಣಂ ಸಮ್ಮಾವಾದಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಸಮೂಹನನಂ ಕುಸಲಮೂಲಸಂರೋಪನಂ ಅಪಾಯದ್ವಾರಪಿದಹನಂ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖದ್ವಾರವಿವರಣಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನವೂಪಸಮನಂ ಅನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾತನಂ ¶ ‘‘ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೧೮; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೩೮) ಪುರಿಮಪಟಿಞ್ಞಾಅವಿಸಂವಾದನಂ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಮಾರಮನೋರಥವಿಸಂವಾದನಂ ತಿತ್ಥಿಯಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಥನಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಪತಿಟ್ಠಾಪನನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಯೋಜನಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಸಾಧಾರಣಂ ಪನ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಾನಮದ್ದನಂ. ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧) ‘‘ದೇಸನಾಕುಸಲೋ ಭಗವಾ ಮಾನಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’ನ್ತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭೀ’’ತಿ. ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಬಾಹಿಯಮೇವ. ಸಚೇ ಪನ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನಗತಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಬಲಸಿದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಪಯೋಜನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸಮಿಜ್ಝನಭಾವತೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಾ ಯಥಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ಭಗವತೋಪಿ ಪಯೋಜನಮೇವಾತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರತಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಪಿಚ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಥವೀಆದಿಭೂತಾದಿವಿಭಾಗಭಿನ್ನೇ ಸಕ್ಕಾಯೇ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಾದಿಅರಿಯಸ್ಸ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಹೇತುನಾ ಮಞ್ಞನಾಮಞ್ಞನವಸೇನ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗಾನವಬೋಧೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗಾವಬೋಧೋ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ. ವೇನೇಯ್ಯಾನಞ್ಹಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ವಿಸಯೇ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸದ್ಧಿಂ ಹೇತುನಾ ಮಞ್ಞನಾಮಞ್ಞನಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗಾವಬೋಧೋ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಪಯೋಜೇತಿ ‘‘ತನ್ನಿಪ್ಫಾದನಪರಾಯಂ ದೇಸನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಯಞ್ಹಿ ದೇಸನಾಯ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ ಫಲಂ, ತಂ ಆಕಙ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾ ದೇಸಕಂ ದೇಸನಾಯ ಪಯೋಜೇತೀತಿ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಏಕದೇಸತೋ ಚ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾನಂ, ತತ್ಥ ಚ ಆದೀನವಾದಸ್ಸನಂ, ನಿರಙ್ಕುಸಾನಂ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಹಾರಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾಯೇ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಜಾನನಂ, ತತ್ಥ ಚ ಪಹೀನಮಞ್ಞನಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಜಾನನಂ, ತಣ್ಹಾಮುಖೇನ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸ ಚ ಅನವಬೋಧೋತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಚ ಪಯೋಜನಾನಿ ಇಧ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಭೂಮಿತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಅಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮವಿಪ್ಪಕತಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಧಾರಣಪರಿಚಯಮನಸಿಕಾರಪರಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನ-ಧಾರಣಪರಿಚಯಪಟಿವೇಧವಿಮುಖಾ ಚ ವೇನೇಯ್ಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಂ. ಪಿಣ್ಡತ್ಥಾ ಪನ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ಅಕುಸಲಮೂಲ-ಸಮಾಯೋಗೋ ಓಲೀಯನಾತಿಧಾವನಾಪರಿಗ್ಗಹೋ ಉಪಾಯವಿನಿಬದ್ಧಾನುಬ್ರೂಹನಾ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಸಮನ್ನಾಗಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾ-ಪರಿಸುದ್ಧಿ ¶ ವಟ್ಟತ್ತಯಾನುಪರಮೋ ಆಸವೋಘಯೋಗಗನ್ಥಾಗತಿತಣ್ಹುಪ್ಪಾದುಪಾದಾನಾವಿಯೋಗೋ ಚೇತೋಖಿಲ-ಚೇತೋವಿನಿಬದ್ಧಅಭಿನನ್ದನ-ನೀವರಣಸಙ್ಗಾನತಿಕ್ಕಮೋ ¶ ವಿವಾದಮೂಲಾಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಅನುಸಯಾನುಪಚ್ಛೇದೋ ಮಿಚ್ಛತ್ತಾನತಿವತ್ತನಂ ತಣ್ಹಾಮೂಲಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಯತಾ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾನುಯೋಗೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸ-ಪರಿಳಾಹಸಾರದ್ಧಕಾಯಚಿತ್ತತಾತಿ ಏವಮಾದಯೋ ದೀಪಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತನಿದ್ದೇಸೋ ಮಾನಜಪ್ಪನಾ ವಿಪರಿಯೇಸಾಭಿನಿವೇಸೋ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಹೋ ಬಾಲಲಕ್ಖಣಾಪದೇಸೋ ವಙ್ಕತ್ತಯವಿಭಾವನಾನುಯೋಗೋ ಬಹುಕಾರಪಟಿಪಕ್ಖದೀಪನಾ ತಿವಿಧನಿಸ್ಸಯಸಂಸೂಚನಾ ಆಸವಕ್ಖಯಕಥನನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ದೀಪಿತಾ ಹೋನ್ತಿ.

ಸೋಳಸಹಾರವಣ್ಣನಾ

೧. ದೇಸನಾಹಾರವಣ್ಣನಾ

ತತ್ಥ ಯೇ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ಪಥವೀಆದಿಭೂತಾದಿಭೇದಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತೇ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಟಿಪಾದನಭಾವೇನ ಜಾತಿಜರಾಮರಣವಿಸೇಸನದುಕ್ಖಪರಿಯಾಯೇನ ಚ ವುತ್ತಾ ತಣ್ಹಾವಜ್ಜಾ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ. ಮಞ್ಞನಾಭಿನನ್ದನನನ್ದೀಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವುತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ. ಅಯಂ ತಾವ ಸುತ್ತನ್ತನಯೋ. ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತತಣ್ಹಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದೀಪಿತಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ, ಮಞ್ಞನಾಪರಿಯಾಯೇನ ಗಹಿತಾ ಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ, ಭವಪದೇನ ಗಹಿತೋ ಕಮ್ಮಭವೋ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ. ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ. ಅರಿಯಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ, ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಕ್ಖುಸೇಕ್ಖಾಭಿಞ್ಞಾಗಹಣೇಹಿ, ರಾಗಾದಿಖಯವಚನೇಹಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಗಹಣೇನ ಚ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ಕೇಚಿ ಪನ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಾದಿವಚನೇಹಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿರುಜ್ಝತಿ ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಾದೀನಂ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಭಾವಸ್ಸ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ.

ತತ್ಥ ಸಮುದಯೇನ ಅಸ್ಸಾದೋ, ದುಕ್ಖೇನ ಆದೀನವೋ, ಮಗ್ಗನಿರೋಧೇಹಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಾನಭಞ್ಜನಂ ಫಲಂ, ತಥಾ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗಾವಬೋಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಪಯೋಜನಞ್ಚ. ತಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಕಾರಣತ್ತಾ ದೇಸನಾಯ ವಿಚಿತ್ತತಾ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಯಾಥಾವತೋ ಸಭಾವೂಪಧಾರಣಞ್ಚ ಉಪಾಯೋ ¶ , ಪಥವೀಆದೀಸು ಪುಥುಜ್ಜನಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನಾಪದೇಸೇನ ಪಥವೀಆದಯೋ ಏಕನ್ತತೋ ಪರಿಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ಮಞ್ಞನಾ ಚ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ಆಣತ್ತೀತಿ. ಅಯಂ ದೇಸನಾಹಾರೋ.

೨. ವಿಚಯಹಾರವಣ್ಣನಾ

ಮಞ್ಞನಾನಂ ¶ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಅವಿಸೇಸಹೇತುಭಾವತೋ, ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ತತ್ಥ ಅಸೇಸಿತಬ್ಬತೋ ಚ ಸಬ್ಬಗಹಣಂ, ಸಭಾವಧಾರಣತೋ ನಿಸ್ಸತ್ತನಿಜ್ಜೀವತೋ ಚ ಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣಂ, ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವತೋ ಆವೇಣಿಕಹೇತುಭಾವತೋ ಚ ಮೂಲಗ್ಗಹಣಂ, ಕಾರಣಭಾವತೋ ದೇಸನತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಪರಿಯಾಯಗ್ಗಹಣಂ, ಸಮ್ಮುಖಭಾವತೋ ಸಮ್ಪದಾನತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಚ ‘‘ವೋ’’ತಿ ವಚನಂ, ತಥಾರೂಪಗುಣಯೋಗತೋ ಅಭಿಮುಖೀಕರಣತೋ ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆಲಪನಂ. ದೇಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥಭಾವತೋ ತೇಸಂ ಸತುಪ್ಪಾದನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನನಂ, ದೇಸೇತಬ್ಬತಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾತಭಾವತೋ, ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಞ್ಚ ದೇಸನತೋ ‘‘ತ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ, ಸೋತಬ್ಬಭಾವತೋ, ಸವನತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಏಕನ್ತೇನ ನಿಪ್ಫಾದನತೋ ‘‘ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಕ್ಕಾತಬ್ಬತೋ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಏವ ಚ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ ‘‘ಸಾಧುಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮನಸಿಕರಣೀಯತೋ ತದಧೀನತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ‘‘ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾಪರಿಞ್ಞಾತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವತೋ ವಿತ್ಥಾರತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಚ ‘‘ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಗವತೋ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬವಚನತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಾಧನತೋ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸತ್ಥು ಉತ್ತಮಗಾರವಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ತತ್ಥ ಚ ಗಾರವಸ್ಸ ಉಳಾರಪುಞ್ಞಭಾವತೋ ‘‘ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತಥಾಕಿರಿಯಾಯ ನಿಚ್ಛಿತಭಾವತೋ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರತೋ ಚ ‘‘ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸವನಸ್ಸ ಪಟಿಜಾನಿತಬ್ಬತೋ, ತಥಾ ತೇಹಿ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ‘‘ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋ, ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಕರಣತೋ ‘‘ಏತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಲೋಕಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಲೋಕಾಧಾರತ್ತಾ ಚ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಇಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಟಿವೇಧಬಾಹುಸಚ್ಚಾಭಾವತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಬಾಹುಸಚ್ಚಾಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಥೂಸು, ಪುಥು ವಾ ಜನಭಾವತೋ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನರಿಯಧಮ್ಮವಿರಹತೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗಮತೋ ಚ ‘‘ಅರಿಯಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅರಿಯಭಾವಕರಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲದಮಥಾಭಾವತೋ ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸನ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸವನತೋ ಸನ್ತಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗಮತೋ ಸಬ್ಭಿ ಪಾಸಂಸಿಯತೋ ¶ ಚ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಪ್ಪುರಿಸಭಾವಕರಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ತತ್ಥ ಚ ಕೋಸಲ್ಲದಮಥಾಭಾವತೋ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಥವೀವತ್ಥುಕಾನಂ ಮಞ್ಞನಾನಂ, ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಞ್ಚಮಞ್ಞನಾನಂ ಮೂಲಕತ್ತಾ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾನಂ ‘‘ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಹಂಕಾರ-ಮಮಂಕಾರಾನಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಪುಬ್ಬೇ ¶ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚ ಗಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಥವೀಆದಿಆರಮ್ಮಣಸಭಾಗತಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಚ ‘‘ಯೋಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಯೋ’’ತಿ ಅನಿಯಮೇನ ಗಹಿತಸ್ಸ ನಿಯಮೇತಬ್ಬತೋ ಪಟಿನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಚ; ‘‘ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಸಂಸಾರೇ ಭಯಸ್ಸ ಇಕ್ಖನತೋ ಕಿಲೇಸಭೇದನಸಮ್ಭವತೋ ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಿಕ್ಖಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮತೋ ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಪಟಿಲಾಭತೋ ಚ ‘‘ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮನಸಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಅಧಿಗಮನೀಯತೋ ಚ ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪರೇನ ಅನುತ್ತರಣೀಯತೋ, ಪರಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಭಾವೇನ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಚ ‘‘ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯೋಗೇನ ಭಾವನಾಯ ಕಾಮಯೋಗಾದಿತೋ ಚ ಖೇಮಂ ಸಿವಂ ಅನುಪದ್ದವನ್ತಿ ‘‘ಯೋಗಕ್ಖೇಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಛನ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಚ ‘‘ಪತ್ಥಯಮಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತದತ್ಥಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರಸ್ಸ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಿಹಾರಸ್ಸ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಞ್ಚೇವ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಞ್ಚ ಞಾಣೇನ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಜಾನನತೋ ‘‘ಅಭಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನಮಞ್ಞನತಾಯ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಮಾ ಮಞ್ಞೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಇತೋ ಪರಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಂ ತಸ್ಸಾ ಲೀನತ್ಥವಣ್ಣನಞ್ಚ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಿಭಾವೇತುನ್ತಿ ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಿಮ್ಹ. ಇತಿ ಅನುಪದವಿಚಯತೋ ವಿಚಯೋ ಹಾರೋ.

೩. ಯುತ್ತಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾನಂ ಮೂಲಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತಿ ಪರಿಕಪ್ಪಮತ್ತಕತ್ತಾ ಲೋಕವಿಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಬ್ಯಾಹುಸಚ್ಚದ್ವಯರಹಿತಸ್ಸ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತಿ ಪುಥುಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಜನನಾದಿಸಭಾವತ್ತಾ. ಯಥಾವುತ್ತಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ವಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಬಾಹುಸಚ್ಚಾಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಸಬ್ಭಾವತೋ. ತತ್ಥ ಅಸ್ಸುತವತೋ ¶ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅರಿಯಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಞ್ಚ ಅದಸ್ಸಾವಿತಾದಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾನಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ತೇನ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ತಥಾ ತಸ್ಸ ಪಥವಿಯಾ ‘‘ಅಹಂ ಪಥವೀ, ಮಮ ಪಥವೀ, ಪರೋ ಪಥವೀ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನಂ ಯುಜ್ಜತಿ ಅಹಂಕಾರಮಮಂಕಾರಾನಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ. ತಥಾ ಸಞ್ಜಾನತೋ ಚಸ್ಸ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಮಾದಿಕರಣಾದಿವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಮಞ್ಞನಾಪವತ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಸಞ್ಞಾನಿದಾನತ್ತಾ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾನಂ. ಯೋ ಮಞ್ಞತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕತಾ ಯುಜ್ಜತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ವಿನಾ ಮಞ್ಞನಾಪಹಾನಾಭಾವತೋ. ‘‘ಆಪಂ ಆಪತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಪರಿಯೋಸಿತಸಿಕ್ಖಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸತಾ ಯುಜ್ಜತಿ ಕತಕಿಚ್ಚತಾಭಾವತೋ. ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸತೋ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಪತ್ಥನಾ ಯುಜ್ಜತಿ ತದಧಿಮುತ್ತಭಾವತೋ. ತಥಾ ತಸ್ಸ ಪಥವಿಯಾ ಅಭಿಜಾನನಾ ಯುಜ್ಜತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನೇಸು ಮತ್ತಸೋ ಕಾರಿಭಾವತೋ. ತತೋ ಏವ ಚಸ್ಸ ‘‘ಮಾ ಮಞ್ಞೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಾ ಯುಜ್ಜತಿ ವತ್ಥುಪರಿಞ್ಞಾಯ ¶ ವಿಯ ಮಞ್ಞನಾಪಹಾನಸ್ಸಪಿ ವಿಪ್ಪಕತಭಾವತೋ. ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪಥವಿಯಾ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾ ಯುಜ್ಜತಿ ಪರಿಞ್ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಚ. ‘‘ಆಪಂ ಆಪತೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅರಹತ್ತಾದಿಯುತ್ತಸ್ಸ ಪಥವಿಯಾದೀನಂ ಅಭಿಜಾನನಾ ಮಞ್ಞನಾಭಾವೋ ಚ ಯುಜ್ಜತಿ ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ಚಸ್ಸ ವೀತರಾಗಾದಿಭಾವೋ ತತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪಟಿವಿದ್ಧತಾತಿ. ಅಯಂ ಯುತ್ತಿಹಾರೋ.

೪. ಪದಟ್ಠಾನಹಾರವಣ್ಣನಾ

ಕಿಸ್ಸೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಮಞ್ಞನಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಸುತದ್ವಯವಿರಹೋ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಸಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದತಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಸಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತತಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾತಿ. ಮಞ್ಞನಾಸು ಚ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ಇತರಮಞ್ಞನಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ‘‘ತಣ್ಹಾಗತಾನಂ ಪರಿತಸ್ಸಿತವಿಪ್ಫನ್ದಿತ’’ನ್ತಿ, (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೦೫-೧೦೯) ‘‘ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೬; ಮಹಾವ. ೧) ಚ ವಚನತೋ, ತಣ್ಹಾಗತಸ್ಸೇವ ಚ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಮಾನಜಪ್ಪನಾಸಬ್ಭಾವತಾ. ಸಬ್ಬಾಪಿ ವಾ ಮಞ್ಞನಾ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ¶ . ‘‘ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ’’ತಿ ಹಿ ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಿಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೨; ೩.೩೯) ಆದಿವಚನತೋ ಮಾನೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ತಥಾ ‘‘ಅಸ್ಮೀತಿ ಸತಿ ಇತ್ಥಂಸ್ಮೀತಿ ಹೋತಿ, ಏವಂಸ್ಮೀತಿ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಮಾನಸ್ಸಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪದಟ್ಠಾನತಾ ಲಬ್ಭತೇವ. ಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಪ್ಪದೇಸತೋ ಮಞ್ಞನಾಪಹಾನಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ಅಸೇಕ್ಖಾ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಮಞ್ಞನಾಪಹಾನಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ಕಮ್ಮಭವೋ ಚ ಜಾತಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ಜಾತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ. ಅಯಂ ಪದಟ್ಠಾನೋ ಹಾರೋ.

೫. ಲಕ್ಖಣಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮೂಲಗ್ಗಹಣೇನ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಯಥಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಏವಂ ದೋಸಮೋಹಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕಾಯಮೂಲಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಮೂಲಭಾವೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾವೋ ಗಯ್ಹತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವೋ ಗಯ್ಹತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಭಾವೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಕಾಮತಾದಿಲಕ್ಖಣಾ. ‘‘ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ’’ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮಾಧಿಗಮಸ್ಸ ವಿಬನ್ಧಭೂತಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ. ‘‘ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅರಿಯವಿನಯಾಭಾವೋ. ಸೋ ಪನತ್ಥತೋ ಅರಿಯವಿನಯೇ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏವ ವಾತಿ ತೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಸಯಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಚ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ. ತಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

‘‘ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಇದಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾದೀನಂ ಸಞ್ಞಾಯ ಕಾರಣಭಾವದಸ್ಸನಂ. ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸಞ್ಞಾ, ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಫಸ್ಸಾವಿಜ್ಜಾಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಯೋಪಿ ತಾಸಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ತೇಸಮ್ಪೇತ್ಥ ಸಙ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ‘‘ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಞ್ಞನಾಕಿಚ್ಚೇನ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಗಹಿತಾ ¶ ತಾಸಂ ಕಿಲೇಸಸಭಾವತ್ತಾ. ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಕಿಲೇಸಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ತಥಾ ತಣ್ಹಾಯ ಹೇತುಸಭಾವತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಅವಸಿಟ್ಠಾಕುಸಲಹೇತೂನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಹೇತುಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ತಥಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀನಂ ಆಸವಾದಿಸಭಾವತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಅವಸಿಟ್ಠಾಸವೋಘಯೋಗಗನ್ಥನೀವರಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಆಸವಾದಿಸಭಾವತ್ತಾ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ತಥಾ ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಥವೀಆದೀನಂ ರೂಪಸಭಾವತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಸಯಾನಞ್ಚ ಮಞ್ಞನಾನಂ ರೂಪವಿಸಯತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಕಲರೂಪಕ್ಖನ್ಧವಿಸಯಾಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ರೂಪವಿಸಯಲಕ್ಖಣೇನ ಆಸಂ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ಏವಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿವಿಸಯಾಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಪರಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಭಾವೇನ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಾನಂ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾತಿ. ಅಯಂ ಲಕ್ಖಣೋ ಹಾರೋ.

೬. ಚತುಬ್ಯೂಹಹಾರವಣ್ಣನಾ

ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಬ್ಯಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಾಯ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿನಾ ವಞ್ಚಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಧಾರಣಪರಿಚಯಮನಸಿಕಾರವಿಮುಖಾ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಪುಥುಜ್ಜನಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖತಥಾಗತಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿಸೇಸಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಚ ವೇನೇಯ್ಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ನಿದಾನಂ. ತೇ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸವಿನಿಮುತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತಞ್ಚ ವಿಸೇಸಂ ಜಾನನ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಭಯಹಿತಪರಾಯಣಾ ಸವೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪದನಿಬ್ಬಚನಂ ನಿರುತ್ತಂ, ತಂ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಿದಾನಪದಾನಂ, ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿಪಾಳಿಪದಾನಞ್ಚ ¶ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ತಸ್ಸಾ ಲೀನತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಿಮ್ಹ.

ಪದಪದತ್ಥದೇಸನಾನಿಕ್ಖೇಪಸುತ್ತಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಸನ್ಧಿ. ತತ್ಥ ಪದಸ್ಸ ಪದನ್ತರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪದಸನ್ಧಿ, ತಥಾ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಪದತ್ಥನ್ತರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪದತ್ಥಸನ್ಧಿ, ಯೋ ‘‘ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಾನಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ತಂತಂಅನುಸನ್ಧೀಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಪನ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದೇಸನಾಸನ್ಧಿ. ಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ ¶ ತಿಧಾ ವಿಭತ್ತಾ. ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ದ್ವಿಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ. ನಿಕ್ಖೇಪಸನ್ಧಿ ಚತುನ್ನಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸುತ್ತಸನ್ಧಿ ಇಧ ಪಠಮನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಮೇವ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ? ನಾಯಮನುಯೋಗೋ ಕತ್ಥಚಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಅಪಿಚ ಯಸ್ಮಾ ಮಞ್ಞನಾಮೂಲಕಂ ಸಕ್ಕಾಯಂ, ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾ ಚ ತತ್ಥ ಏವ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಾ ಪವತ್ತತಿ, ನ ತಸ್ಸಾ ಸವಿಸಯಾಯ ಲೇಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾರಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಥವೀಆದಿವಿಭಾಗಭಿನ್ನೇಸು ಮಞ್ಞನಾಸು ಚ ಸಾತಿಸಯಂ ನಿಬ್ಬೇಧವಿರಾಗಸಞ್ಜನನೀ ಉಪರಿ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖತಥಾಗತಗುಣವಿಭಾವನೀ ಚ ಅಯಂ ದೇಸನಾ. ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಕಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಸನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಅಸಾರಭಾವದೀಪನಂ ಉಪರಿ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಗುಣವಿಸೇಸವಿಭಾವನಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚ ಸಕ್ಕಾಯೇ ಮಞ್ಞನಾಮಞ್ಞನಾಮುಖೇನ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತೀಸು ಆದೀನವಾನಿಸಂಸವಿಭಾವನತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿಭಾಗತೋ ಚ ಇದಮೇವ ಸುತ್ತಂ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ.

ಯಂ ಪನ ಏಕಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ದೇಸನನ್ತರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನಂ, ಅಯಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಸನ್ಧಿ, ಸಾ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ…ಪೇ… ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಭಿನನ್ದತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ. ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ…ಪೇ… ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋ ಮನಸಿಕರಣೀಯೇ ಧಮ್ಮೇ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ, ಅಮನಸಿಕರಣೀಯೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಮನಸಿಕರಣೀಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪ್ಪಜಾನನ್ತೋ ಅಮನಸಿಕರಣೀಯೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅಪ್ಪಜಾನನ್ತೋ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ನ ಮನಸಿಕರಣೀಯಾ, ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ…ಪೇ… ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಕಾಮಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಕಾಮಾಸವೋ ಪವಡ್ಢತಿ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಭವಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಭವಾಸವೋ ಪವಡ್ಢತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೭) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ. ತಥಾ ‘‘ತಸ್ಸೇತಂ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಂ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಮನಸಿಕಾರಾ ರಾಗೋ ಚಿತ್ತಂ ಅನುದ್ಧಂಸೇಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಸರಾಗೋ ಸದೋಸೋ ಸಮೋಹೋ ಸಾಙ್ಗಣೋ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಕಾಲಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೯) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ. ತಥಾ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚಾವುಸೋ ¶ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ¶ ವೇದನಾ. ಯಂ ವೇದೇತಿ ತಂ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಯಂ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ತಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ಯಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ ತಂ ಪಪಞ್ಚೇತಿ, ಯಂ ಪಪಞ್ಚೇತಿ ತತೋನಿದಾನಂ ಪುರಿಸಂ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೪) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ. ತಥಾ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ…ಪೇ… ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋ ರೂಪಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ವೇದನಂ…ಪೇ…, ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ…, ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ…, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಯಮ್ಪಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ…ಪೇ… ಯಮ್ಪಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ಸೋ ಲೋಕೋ ಸೋ ಅತ್ತಾ ಸೋ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ ತಥೇವ ಠಸ್ಸಾಮೀತಿ, ತಮ್ಪಿ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೧) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ.

‘‘ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು…ಪೇ… ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಾಭಿನನ್ದೀ’’ತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ. ‘‘ಇಧ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸುತಂ ಹೋತಿ ‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾಲಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯಾ’ತಿ, ಏವಞ್ಚೇತಂ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸುತಂ ಹೋತಿ ‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾಲಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯಾ’ತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ, ಸೋ ತಾಸು ವೇದನಾಸು ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ, ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ, ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೯೦) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ. ‘‘ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹಂ…ಪೇ… ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ‘‘ಸುತವಾ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ…ಪೇ… ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಸುವಿನೀತೋ ರೂಪಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ವೇದನಂ…ಪೇ…, ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ…, ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ…, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಯಮ್ಪಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ, ತಮ್ಪಿ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಯಮ್ಪಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ಸೋ ಲೋಕೋ ಸೋ ಅತ್ತಾ ಸೋ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ‘ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅಪಿ ಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ ತಥೇವ ಠಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೧) ಏವಮಾದಿದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತೀತಿ, ಅಯಂ ಚತುಬ್ಯೂಹೋ ಹಾರೋ.

೭. ಆವತ್ತಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ¶ ¶ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪರಿಗ್ಗಹೋ ದೀಪಿತೋ. ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ಅಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಪರಿಗ್ಗಹೋ ದೀಪಿತೋ. ತೇಸು ಪುರಿಮನಯೇನ ಆಸಯವಿಪತ್ತಿ ಕಿತ್ತಿತಾ, ದುತಿಯೇನ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿ. ಪುರಿಮೇನ ಚಸ್ಸ ಕಿಲೇಸವಟ್ಟಂ, ತಞ್ಚ ಯತೋ ವಿಪಾಕವಟ್ಟನ್ತಿ ಸಕಲಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಮಾವತ್ತತಿ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ಮಞ್ಞನಾ ವುತ್ತಾ. ತಾಸು ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹೋ, ಮಾನಮಞ್ಞನಾ ‘‘ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನಗ್ಗಾಹೋ, ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ‘‘ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ. ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹೇನ ‘‘ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚಪರಿಯೇಸನಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೦೩; ದೀ. ನಿ. ೩.೩೫೯; ಅ. ನಿ. ೩.೨೩; ವಿಭ. ೯೬೩) ನವ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ. ಮಾನಗ್ಗಾಹೇನ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿಕಾ ನವ ಮಾನವಿಧಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೇನ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೪೫) ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ಆವತ್ತತಿ. ತೀಸು ಚ ಗಾಹೇಸು ಯಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾ, ಸಾ ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಾ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ. ಯಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಮಾನಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾ, ಸಾ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ. ಯಾಯ ಪನ ಸಞ್ಞಾಯ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾ, ಸಾ ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ. ತತ್ಥ ಪಠಮಗ್ಗಾಹವಿಸಭಾಗತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಆವತ್ತತಿ, ದುತಿಯಗ್ಗಾಹವಿಸಭಾಗತೋ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಆವತ್ತತಿ, ತತಿಯಗ್ಗಾಹವಿಸಭಾಗತೋ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಆವತ್ತತಿ.

ಸೇಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ಅರಿಯಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಙ್ಗಹೋ, ತತೋ ಚ ಪರತೋಘೋಸಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪರತೋಘೋಸೇನ ಚ ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ಆವತ್ತತಿ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ನವ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ, ಚತುಬ್ಬಿಧಞ್ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಂ. ‘‘ಮಾ ಮಞ್ಞೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞನಾನಂ ವಿಪ್ಪಕತಪ್ಪಹಾನತಾಗಹಣೇನ ಏಕಚ್ಚಾಸವಪರಿಕ್ಖಯೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಚ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಕಾಯಸಕ್ಖಿಭಾವಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ. ‘‘ಅರಹಂ ಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಚ ದಸ ನಾಥಕರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ. ‘‘ನ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞನಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ‘‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಾಯ ಚ ಸಾತಿಸಯಾ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನಮಾನಸಮುಗ್ಘಾಟನದಿಟ್ಠಿಉಗ್ಘಾಟನಾನಿ ¶ ಪಕಾಸಿತಾನೀತಿ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನಿಮಿತ್ತ-ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ.

‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಾ ವಿಭಾವಿತಾತಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ದಸಬಲ-ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಆವೇಣಿಕಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ. ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಹೇತುನಾ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿತದುಭಯಹೇತುವಿಭಾವನೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಆವತ್ತನ್ತಿ. ‘‘ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಣ್ಹಪ್ಪಹಾನಾಪದೇಸೇನ ತದೇಕಟ್ಠಭಾವತೋ ದಿಯಡ್ಢಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಆವತ್ತತಿ. ‘‘ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಮಞ್ಞನಾಭಾವಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರವೇದನಸ್ಸ ಸಾವಕೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಚಾರಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತೇನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಮಾಪತ್ತಿಸಞ್ಚಾರಿ ಭಗವತೋ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಂ ಆವತ್ತತೀತಿ. ಅಯಂ ಆವತ್ತೋ ಹಾರೋ.

೮. ವಿಭತ್ತಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ತೇಸಂ ಮಞ್ಞನಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ಲೋಕವಿಚಿತ್ತಸ್ಸ. ತಯಿಮೇ ಕುಸಲಾ ಅಕುಸಲಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾತಿ ತಿವಿಧಾ. ತೇಸು ಕುಸಲಾನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿ, ಅಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಕಮ್ಮಭವಆವಜ್ಜನಭೂತರೂಪಾದಿ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ತತ್ಥ ಕುಸಲಾ ಕಾಮಾವಚರಾದಿವಸೇನ ಭೂಮಿತೋ ತಿವಿಧಾ, ತಥಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಭಾವಾ, ಅಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಭಾವಾ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಾವ ತಥಾ ಅಕುಸಲಾ. ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸುತಕಿಚ್ಚಾಭಾವೇನ ತಿವಿಧೋ ಅಸ್ಸುತವಾ. ಅನ್ಧಕಲ್ಯಾಣವಿಭಾಗೇನ ದುವಿಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಭೇದೇನ ತಿವಿಧಾ ಅರಿಯಾ. ಮಂಸಚಕ್ಖುದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖೂಹಿ ದಸ್ಸನಾಭಾವೇನ ತಿವಿಧೋ ಅದಸ್ಸಾವೀ. ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಭೇದೇನ ತಿವಿಧೋ, ನವವಿಧೋ ವಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮೋ. ಸವನಧಾರಣಪರಿಚಯಮನಸಿಕಾರಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕೋವಿದತಾ. ತದಭಾವತೋ ಅಕೋವಿದೋ. ಸಂವರಪಹಾನಭೇದೇನ ದುವಿಧೋ, ದಸವಿಧೋ ವಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮವಿನಯೋ, ತದಭಾವತೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋ. ಏತ್ಥ ಪದಟ್ಠಾನವಿಭಾಗೋ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತೋಯೇವ. ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುವಿಭಾಗೋ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತೋವ, ತಥಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾದಿಕೋ ಚ ಅನ್ತರವಿಭಾಗೋ.

ಮಞ್ಞನಾ ¶ ಪನ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧಾ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ತಾವ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಅಟ್ಠಸತವಿಧಾ, ತಥಾ ‘‘ಅಸ್ಮೀತಿ ಸತಿ ಇತ್ಥಂಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ. ಏವಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ. ‘‘ಅಸ್ಮೀತಿ ಸತಿ ಇತ್ಥಂಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಪಞ್ಚತ್ತಯಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಞ್ಚಾತಿ ¶ . ಏತೇನ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯಪಿ ಅಟ್ಠಸತವಿಧತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಪಿಚ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ನವವಿಧತಾ ತದನ್ತರಭೇದೇನ ಅನೇಕವಿಧತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಹೀನತ್ತಿಕತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ. ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ಆಗತನಯೇನ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿವಿಧತಾ ತದನ್ತರಭೇದೇನ ಅನೇಕವಿಧತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅಪರಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ರೂಪಮುಖಾದಿಅಭಿನಿವೇಸಭೇದಾದಿವಸೇನ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾನಂ ಅನೇಕವಿಧತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಅಟ್ಠಮಕಾದಿವಸೇನ ಸೇಕ್ಖವಿಭಾಗೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಅಸೇಕ್ಖವಿಭಾಗೋ ಚ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಧಮ್ಮವಿಭಾಗೋ. ಪದಟ್ಠಾನವಿಭಾಗೋ ಚ ಭೂಮಿವಿಭಾಗೋ ಚ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ. ಅಯಂ ವಿಭತ್ತಿಹಾರೋ.

೯. ಪರಿವತ್ತಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾ, ತೇಸಂ ಮೂಲಕಾರಣನ್ತಿ ಚ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ. ತಥಾ ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ…ಪೇ… ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ. ಯಾವಕೀವಞ್ಚ ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಸುಭತೋ ಸುಖತೋ ನಿಚ್ಚತೋ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಗಾಹಾ ನ ಸಮುಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾವ ನೇಸಂ ಪಬನ್ಧೂಪರಮೋ ಸುಪಿನನ್ತೇಪಿ ನ ಕೇನಚಿ ಲದ್ಧಪುಬ್ಬೋ. ಯದಾ ಪನ ನೇಸಂ ಅಸುಭತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನಿಮಿತ್ತಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಅಥ ನೇಸಂ ಪಬನ್ಧೂಪರಮೋ ಹೋತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಅಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಿಕಭಾವೂಪಗಮನತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾತಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾ, ತೇಸಂ ಮೂಲಕಾರಣನ್ತಿ ಚ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ’’ತಿ. ತಥಾ ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ…ಪೇ… ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋ ತೀಹಿಪಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ ಯಾವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ತೀಹಿಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ತಸ್ಸ ತಂ ವತ್ಥು ಅಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ. ಯಸ್ಸ ಪನ ತಂ ವತ್ಥು ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ, ನ ಸೋ ಇತರೋ ವಿಯ ತಂ ಮಞ್ಞತಿ. ತೇನಾಹ ¶ ಭಗವಾ ‘‘ಸುತವಾ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ…ಪೇ… ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಸುವಿನೀತೋ ರೂಪಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ವೇದನಂ…ಪೇ… ಅಸತಿ ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೧). ಸೇಕ್ಖೋ ಪಥವಿಂ ಮಾ ಮಞ್ಞಿ, ಯಾವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಾಭಿನನ್ದಿ, ಅರಹಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಚ ಪಥವಿಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ, ಯಾವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಭಿನನ್ದತಿ, ಮಞ್ಞನಾಮಞ್ಞಿತೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಮತ್ತಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಸಂಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ. ಯಸ್ಸ ಪನ ತೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಸಬ್ಬಸೋ ಮತ್ತಸೋ ವಾ ಪರಿಞ್ಞಾ ಏವ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಪಹಾನಂ, ಸೋ ಯಥಾಪರಿಕಪ್ಪಂ ನಿರಙ್ಕುಸಾಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಮಞ್ಞತೇವ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ…ಪೇ… ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋ ರೂಪಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ವೇದನಂ…ಪೇ…, ಸಞ್ಞ…ಪೇ…’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೧). ಅಯಂ ಪರಿವತ್ತೋ ಹಾರೋ.

೧೦. ವೇವಚನಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ಸಕಲಧಮ್ಮಾ ಅನವಸೇಸಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ ಮೂಲಕಾರಣಂ ಅಸಾಧಾರಣಹೇತು’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಮೂಲಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ವಾ ಮೂಲದೇಸನಂ ಕಾರಣತಥನ’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ವೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ತುಮ್ಹ’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣಾ ತಪಸ್ಸಿನೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಸುಣಾಥ ಸೋತಂ ಓದಹಥ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಸಾಧುಕಂ ಸಮ್ಮಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಮನಸಿ ಕರೋಥ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇಥ ಸಮನ್ನಾಹರಥಾ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಬ್ಯತ್ತಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ ವಿಭಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಧು ಸುಟ್ಠು ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ‘‘ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು ಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ವೇವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ. ಅಯಂ ವೇವಚನೋ ಹಾರೋ.

೧೧. ಪಞ್ಞತ್ತಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಖನ್ಧವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ಆಯತನವಸೇನ ದ್ವಾದಸಧಾ, ಧಾತುವಸೇನ ಅಟ್ಠಾರಸಧಾ ¶ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ‘‘ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಮಞ್ಞನಾ ವುತ್ತಾ, ತಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ತಿಧಾ ಅನ್ತರಭೇದೇನ ಅನೇಕಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾ. ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಭವಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ವೋ’’ತಿ ಸಮ್ಪದಾನಪಞ್ಞತಿ, ‘‘ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಸುಣಾಥ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಚ ಆಣಾಪನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿ ಪಟಿವೇಧವಿಮುಖತಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚೇವ ಪರಿಯತ್ತಿವಿಮುಖತಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ, ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ಅನರಿಯಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಸಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮಪಟಿಕ್ಖೇಪಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚೇವ ಅರಿಯಧಮ್ಮವಿರಹಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ, ‘‘ಅರಿಯಾನ’’ನ್ತಿ ಅಸಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚೇವ ಸಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ. ತತ್ಥ ಅಸಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ತಥಾಗತಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಸಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಚೇವ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾದೀನಞ್ಚ ವಸೇನ ಅಟ್ಠವಿಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿಆದಿ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಪಟಿಕ್ಖೇಪಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಮ್ಮಸನುಪಗಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ನಿಕ್ಖೇಪಪಞ್ಞತ್ತಿ ¶ ಚೇವ ಪಭವಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ, ತಥಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ಕಿಚ್ಚಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಫಲಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿರೂಹನಪಞ್ಞತ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅಸ್ಸಾದನಪಞ್ಞತ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಪ್ಫನ್ದನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಸೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಕಾಯಸಕ್ಖೀನಂ ದಸ್ಸನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚೇವ ಭಾವನಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ’’ತಿ ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಅನುತ್ತರಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಿನಿಬ್ಬಿದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಅಭಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಹಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಮಾ ಮಞ್ಞೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಹಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಅಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹಾರೋ.

೧೨. ಓತರಣಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಲೋಕಿಯಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕೂನವಿಸತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ದ್ವಾದಸಪದಿಕೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋತಿ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ ಖನ್ಧಾದಿಮುಖೇನ ದೇಸನಾಯ ಓತರಣಂ. ‘‘ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಮಞ್ಞನಾ ವುತ್ತಾ, ತಾ ಅತ್ಥತೋ ತಣ್ಹಾ ಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೋತಿ ಅಯಂ ಖನ್ಧಮುಖೇನ ಓತರಣಂ. ತಥಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾಯತನಧಮ್ಮಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಆಯತನಮುಖೇನ ಧಾತುಮುಖೇನ ಚ ಓತರಣಂ. ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುತಸ್ಸ ¶ ವಿಬನ್ಧಭೂತಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಗಹಿತಾ, ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಜನನಾದಿನಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ ಗಹಿತಾ, ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೇಸಂ ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವಿಆದಿಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತೇ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಗಹಿತಾತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ತೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಓತರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ನ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಞ್ಜಾನನಮಞ್ಞನಾಅಭಿಜಾನನಾನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಓತರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಸೇಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ಸೇಕ್ಖಾ, ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಗಹಿತಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಮುಖೇನ ಓತರಣಂ, ಆಯತನಧಾತಾದಿಮುಖೇನ ಚ ಓತರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತಥಾ ‘‘ನ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಗಾಹಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾದಯೋ ಗಹಿತಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾದೀಹಿ ಓತರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಜಾನನಕಿಚ್ಚೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಮುಖೇನ ಓತರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನನ್ದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಭವಗ್ಗಹಣೇನ ತಣ್ಹಾಗಹಣೇನ ಚ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ‘‘ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಗಹಣೇನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಹಿ ಓತರಣನ್ತಿ. ಅಯಂ ಓತರಣೋ ಹಾರೋ.

೧೩. ಸೋಧನಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ…ಪೇ… ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆರಮ್ಭೋ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಪಥವಿಯಾ ಸಞ್ಞತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಪದಸುದ್ಧಿ, ನೋ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ. ತಥಾ ‘‘ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತಿ ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತಿ ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತಿ ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತೀ’’ತಿ ಪದಸುದ್ಧಿ, ನೋ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ. ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ ಪದಸುದ್ಧಿ ಚೇವ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ ಚ. ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ. ಅಯಂ ಸೋಧನೋ ಹಾರೋ.

೧೪. ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಆಪ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪನ ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ. ತಥಾ ‘‘ಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ¶ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ…ಪೇ… ಅಭಿನನ್ದತೀ’’ತಿ. ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಚ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಗ್ಗಾಹಾನಂ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಮಞ್ಞನಾಯ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ಏವಂ ಸುತ್ತನ್ತರಪದಾನಿಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಂ. ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ‘‘ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಕಾಯಸಕ್ಖೀ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ’’ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೇಕ್ಖಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಸೇಕ್ಖೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿನಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೩). ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ (ಪು. ಪ. ೧೩.೨; ೧೫.೧ ಮಾತಿಕಾ), ತೇವಿಜ್ಜೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ’’ತಿ (ಪು. ಪ. ೭.೨೬, ೨೭ ಮಾತಿಕಾ) ಚ. ‘‘ಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ಥ, ಭವಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ. ೧೪). ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ‘‘ಅಭಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ. ಮಞ್ಞನಾಭಾವೋ ಹಿಸ್ಸ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧಸಿದ್ಧೋ, ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೋ ¶ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೇಹಿ ನ ವಿನಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾವಿಸೇಸಾ ಮಞ್ಞನಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅತ್ಥತೋ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ. ತಥಾ ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ವೀತರಾಗತ್ತಾ ವೀತದೋಸತ್ತಾ ವೀತಮೋಹತ್ತಾ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸನಿದ್ಧಾರಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನೋ ಹಾರೋ.

೧೪. ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಪರಿಯಾಪನ್ನಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಭೇದೇನ ತಿವಿಧಾ. ತೇಸು ಕುಸಲಾನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಅಲೋಭಾದಯೋ ಚ ಹೇತೂ, ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಲೋಭಾದಯೋ ಚ ಹೇತೂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇಸು ವಿಪಾಕಾನಂ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಇತರೇಸಂ ಭವಙ್ಗಮಾವಜ್ಜನಸಮನ್ನಾಹಾರಾದಿ ಚ ಹೇತೂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಏವ ಸಮವರುಳ್ಹೋ, ಸೋ ತತ್ಥ ¶ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ‘‘ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಹೇತುಭಾವೋ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೋ ಏವ. ಮಞ್ಞನಾಸು ಪನ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನಾ ಹೇತು. ‘‘ಸಞ್ಞೋಜನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೫೨) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭೋ ಹೇತು ಕೇವಲಂ ಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪವತ್ತನತೋ. ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಏಕತ್ತನಯಾದೀನಂ ಅಯಾಥಾವಗ್ಗಾಹೋ ಹೇತು, ಅಸ್ಸುತಭಾವೋ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಹೇತು, ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲತಾಯ, ಸಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದತಾಯ, ಸಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತತಾಯ ಹೇತು, ಸಬ್ಬಾ ಚಾಯಂ ಹೇತುಪರಮ್ಪರಾ ಪಥವೀಆದೀಸು ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಹೇತು, ಸೇಕ್ಖಾರಹಾದಿಭಾವಾ ಪನ ಮತ್ತಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಮಞ್ಞನಾಭಾವಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ. ಅಯಂ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ.

೧೬. ಸಮಾರೋಪನಹಾರವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಮೂಲಪರಿಯಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅಸ್ಸುತವಾಗಹಣೇನ ಸಞ್ಜಾನನಮಞ್ಞನಾಪರಿಞ್ಞಾಗಹಣೇಹಿ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತೇ ಚ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧಾ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸೋ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೋ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸೋತಿ. ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸೋ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ, ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಚ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೋ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ, ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ, ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಚ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸೋಪಿ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ, ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಚ ಪದಟ್ಠಾನಂ. ತೇಸು ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಲೋಭೋವ, ಯೋ ‘‘ಲೋಭೋ ಲುಬ್ಭನಾ ಲುಬ್ಭಿತತ್ತಂ ಸಾರಾಗೋ ಸಾರಜ್ಜನಾ ಸಾರಜ್ಜಿತತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ¶ (ಧ. ಸ. ೩೮೯) ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವಿಭತ್ತೋ. ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಯೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಾರೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೧೦೫) ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ, ‘‘ಸನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೩೦) ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ಪಭೇದೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತೋ. ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಚೇತನಾ ಚೇವ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಚ, ಯಾ ‘‘ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ಕಾಯವಿಸಮಂ ವಚೀವಿಸಮ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೯೧೩, ೯೨೪), ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೯೧೩) ಚ ಆದಿನಾ ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ, ಅನೇಕೇಹಿ ಪಭೇದೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತಾ.

ತೇಸು ¶ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಸಮಥೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ. ತೇ ಪನ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಇಧ ಪರಿಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಸೇಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅರಿಯತಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಗಹಿತಾ. ತತ್ಥ ಸೀಲೇನ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಸಿಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ, ಸಮಥೇನ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಸಿಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಸಿಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಮಥೋ, ಸಮಥೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಮಕಾಲಮೇವ ಭವನ್ತಿ. ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ಹಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವಸ್ಸ ಚ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಆರದ್ಧಾ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿಯೋ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೋ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತಿ, ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಮಗ್ಗೇನ ಘಟೇನ್ತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಪರಿಪೂರೇತಿ. ಅಥ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅನವಸೇಸಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿಯೋ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೀತಿ. ಅಯಂ ಸಮಾರೋಪನೋ ಹಾರೋ.

ಸೋಳಸಹಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಞ್ಚವಿಧನಯವಣ್ಣನಾ

೧. ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟನಯವಣ್ಣನಾ

‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ¶ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಗ್ಗಹಣೇನ ಮಞ್ಞನಾಗಹಣೇನ ಚ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಗಹಿತಾ. ಮಞ್ಞನಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಮಞ್ಞನಾ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತೋಯಮತ್ಥೋ. ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅವಿಜ್ಜಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಗಹಿತಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ, ತಥಾ ಸಞ್ಞಾಅಪರಿಞ್ಞಾತಗ್ಗಹಣೇನ. ‘‘ಖೀಣಾಸವೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಞ್ಞೋಜನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆಸವಾ ಸಞ್ಞೋಜನಾನಿ ಚ ಸರೂಪತೋ ಗಹಿತಾನಿ, ತಥಾ ನನ್ದಿಗ್ಗಹಣೇನ ತಣ್ಹಾಗಹಣೇನ ಚ ತಣ್ಹಾ, ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಸರೂಪತೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ತಣ್ಹಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ತಪ್ಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಚ ಗಹಿತಾ. ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಯ ವಿಸೇಸತೋ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಪನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ ಪಥವೀಆದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವ. ತಾಸಂ ಸಮಥೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ತೇಸಮೇತ್ಥ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತೋ ಏವ. ಸಮಥಸ್ಸ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಫಲಂ ¶ , ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ತಾ ‘‘ರಾಗವಿರಾಗಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಇಮಾಸಮೇತ್ಥ ಗಹಣಂ ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತವೀತರಾಗಾದಿವಚನೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತಪ್ಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಪನ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪಜಾನನಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ತಣ್ಹಾಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಮಾಯಾ-ಸಾಠೇಯ್ಯ-ಮಾನಾತಿಮಾನ-ಮದಪ್ಪಮಾದ-ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ-ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ-ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪಾದಿವಸೇನ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಗಹಣೇನ ವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರ-ಕೋಧೂಪನಾಹ-ಮಕ್ಖ-ಪಳಾಸ-ಇಸ್ಸಾ-ಮಚ್ಛರಿಯ- ಸಾರಮ್ಭದೋವಚಸ್ಸತಾ-ಭವದಿಟ್ಠಿ-ವಿಭವದಿಟ್ಠಿಆದಿವಸೇನ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅಮಾಯಾಅಸಾಠೇಯ್ಯಾದಿಅವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರಾದಿವಸೇನ, ತಥಾ ಸಮಥಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದೀನಞ್ಚ ವಸೇನ ವೋದಾನಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋತಿ. ಅಯಂ ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟಸ್ಸ ನ ಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ.

೨. ತಿಪುಕ್ಖಲನಯವಣ್ಣನಾ

ತಥಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸರೂಪತೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ಗಹಿತೇಸು ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾತಪ್ಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು ತಣ್ಹಾ ಲೋಭೋ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಮೋಹೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಲೋಹಿತೇ ಸತಿ ಪುಬ್ಬೋ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ಸಿಜ್ಝಮಾನೋ ಆಘಾತೋ ದೋಸೋ, ಇತಿ ತೀಹಿ ಅಕುಸಲಮೂಲೇಹಿ ಗಹಿತೇಹಿ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಮಞ್ಞನಾಪಟಿಕ್ಖೇಪಪರಿಞ್ಞಾಗಹಣಾದೀಹಿ ಚ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಿದ್ಧಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಇಧಾಪಿ ‘‘ಲೋಭೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ¶ ವಾ ಸಾಸವಕುಸಲಾಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಗೋಚರಭೂತಾ ಚ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಚ್ಚಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಫಲಂ ಪನೇತ್ಥ ತಯೋ ವಿಮೋಕ್ಖಾ, ತೀಹಿ ಪನ ಅಕುಸಲಮೂಲೇಹಿ ತಿವಿಧದುಚ್ಚರಿತ-ಸಂಕಿಲೇಸಮಲ-ವಿಸಮಅಕುಸಲ-ಸಞ್ಞಾ-ವಿತಕ್ಕಾದಿವಸೇನ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ತೀಹಿ ಕುಸಲಮೂಲೇಹಿ ತಿವಿಧಸುಚರಿತ-ಸಮಕುಸಲ-ಸಞ್ಞಾ-ವಿತಕ್ಕ-ಸದ್ಧಮ್ಮ-ಸಮಾಧಿ-ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖ-ವಿಮೋಕ್ಖಾ-ದಿವಸೇನ ಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋತಿ. ಅಯಂ ತಿಪುಕ್ಖಲಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ.

೩. ಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತನಯವಣ್ಣನಾ

ತಥಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸರೂಪತೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ಗಹಿತೇಸು ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾತಪ್ಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸತೋ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀನಂ ವಸೇನ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ¶ , ದುಕ್ಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಚ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ, ಅವಿಜ್ಜಾದಿಟ್ಠೀನಂ ವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚೇ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ, ಅನತ್ತನಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಮಞ್ಞನಾಪಟಿಕ್ಖೇಪಪರಿಞ್ಞಾಗಹಣಾದಿಸಿದ್ಧೇಹಿ ಸತಿವೀರಿಯಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಿದ್ಧಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಚತೂಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾ. ಕಥಂ? ದುವಿಧೋ ಹಿ ತಣ್ಹಾಚರಿತೋ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ, ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಚರಿತೋ. ತೇಸಂ ಪಠಮೋ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವಿಪರಿಯಾಸಗ್ಗಾಹೀ ಸತಿಬಲೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಕಾಯಸಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ತಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ದುತಿಯೋ ಅಸುಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪರಿಯಾಸಗ್ಗಾಹೀ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೧೦; ಮ. ನಿ. ೧.೨೬; ಅ. ನಿ. ೪.೧೪, ೧೧೪; ಅ. ನಿ. ೬.೫೮) ವುತ್ತೇನ ವೀರಿಯಸಂವರಭೂತೇನ ವೀರಿಯಬಲೇನ ತಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ವಿಧಮೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ತತಿಯೋ ಅನಿಚ್ಚೇ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅಯಾಥಾವಗ್ಗಾಹೀ ಸಮಾಧಿಬಲೇನ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣಿಕಭಾವಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ ತಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇನ್ತೋ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ಚತುತ್ಥೋ ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಘನವಞ್ಚಿತತಾಯ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಪುಞ್ಜಮತ್ತೇ ಅನತ್ತನಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೀ ಚತುಕೋಟಿಕಸುಞ್ಞತಾಮನಸಿಕಾರೇನ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಂ ವಿದ್ಧಂಸೇನ್ತೋ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ.

ಇಧಾಪಿ ಸುಭಸಞ್ಞಾಸುಖಸಞ್ಞಾಹಿ ಚತೂಹಿಪಿ ವಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸೇಹಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಚ್ಚಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಫಲಂ ಪನೇತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ಚತೂಹಿ ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇಹಿ ಚತುರಾಸವೋಘ-ಯೋಗ-ಕಾಯಗನ್ಥ-ಅಗತಿ-ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದ-ಸಲ್ಲುಪಾದಾನ-ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿ-ಅಪರಿಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಚತೂಹಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಹಿ ¶ ಚತುಬ್ಬಿಧಝಾನ-ವಿಹಾರಾಧಿಟ್ಠಾನ-ಸುಖಭಾಗಿಯಧಮ್ಮ-ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾ-ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನ-ಇದ್ಧಿಪಾದಾ- ದಿವಸೇನ ವೋದಾನಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋತಿ. ಅಯಂ ಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ.

೪-೫. ದಿಸಾಲೋಚನ-ಅಙ್ಕುಸನಯದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

ಇಮೇಸಂ ಪನ ತಿಣ್ಣಂ ಅತ್ಥನಯಾನಂ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ವೋಹಾರೇನ ನಯದ್ವಯಂ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅತ್ಥನಯಾನಂ ದಿಸಾಭೂತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಲೋಚನಂ ದಿಸಾಲೋಚನಂ, ತೇಸಂ ಸಮಾನಯನಂ ಅಙ್ಕುಸೋತಿ ಪಞ್ಚಪಿ ನಯಾ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಪಞ್ಚವಿಧನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾ

ಇದಞ್ಚ ¶ ಸುತ್ತಂ ಸೋಳಸವಿಧೇ ಸುತ್ತನ್ತಪಟ್ಠಾನೇ ಸಂಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬೇಧಾಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ, ಸಬ್ಬಭಾಗಿಯಮೇವ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ. ಅಟ್ಠವೀಸತಿವಿಧೇನ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತಪಟ್ಠಾನೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಞಾಣಞೇಯ್ಯಂ ದಸ್ಸನಭಾವನಂ ಸಕವಚನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ನೇತ್ತಿನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೨. ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೪. ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾತಿ ¶ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಹಿತತಾಯ ಅಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಿನವಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾ ಅತ್ಥವಿಭಜನಾ. ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಾಗತಮತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಭೂತಪುಬ್ಬನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಾ, ನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಭೂತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಾ, ತತ್ಥ ಮಾಪಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಕಾಕನ್ದೀ ಮಾಕನ್ದೀ ಕೋಸಮ್ಬೀತಿ ಯಥಾ ಕಾಕನ್ದಸ್ಸ ಇಸಿನೋ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ಮಾಪಿತಾ ನಗರೀ ಕಾಕನ್ದೀ, ಮಾಕನ್ದಸ್ಸ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ಮಾಪಿತಾ ಮಾಕನ್ದೀ, ಕುಸಮ್ಬಸ್ಸನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ಮಾಪಿತಾ ಕೋಸಮ್ಬೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸಾವತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪನೇತ್ವಾ ಸಮೀಪೇ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಉಪಭೋಗೋ, ಸವಿಞ್ಞಾಣಕವತ್ಥು. ಪರಿತೋ ಸಬ್ಬದಾ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಪರಿಭೋಗೋ, ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಾದಿ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕವತ್ಥು. ಸಬ್ಬಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಸಾವತ್ಥೀ-ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ. ಸತ್ಥಸಮಾಯೋಗೇತಿ ಸತ್ಥಸ್ಸ ನಗರಿಯಾ ಸಮಾಗಮೇ, ಸತ್ಥೇ ತಂ ನಗರಂ ಉಪಗತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಚ್ಛಿತೇ ಸತ್ಥಿಕಜನೇಹಿ.

ಸಮೋಹಿತನ್ತಿ ಸನ್ನಿಚಿತಂ. ರಮ್ಮನ್ತಿ ಅನ್ತೋ ಬಹಿ ಚ ಭೂಮಿಭಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಆರಾಮುಯ್ಯಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ರಮಣೀಯಂ. ದಸ್ಸನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವಿಸಿಖಾಸನ್ನಿವೇಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಪಾಸಾದಕೂಟಾಗಾರಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ದಸ್ಸನೀಯಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತಂ. ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗವತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ನಿವಾಸಸುಖತಾಯ ಚ ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ವಸನ್ತಾನಂ ಇತರೇಸಞ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಮನಂ ರಮೇತೀತಿ ಮನೋರಮಂ. ದಸಹಿ ಸದ್ದೇಹೀತಿ ಹತ್ಥಿಸದ್ದೋ, ಅಸ್ಸ-ರಥ-ಭೇರಿ-ಸಙ್ಖ-ಮುದಿಙ್ಗ-ವೀಣಾ-ಗೀತ ಸಮ್ಮತಾಳಸದ್ದೋ, ಅಸ್ನಾಥ-ಪಿವಥ-ಖಾದಥಾತಿ-ಸದ್ದೋತಿ ¶ ಇಮೇಹಿ ದಸಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ. ಅವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ನ ವಿವಿತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಘೋಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವುದ್ಧಿಂ ವೇಪುಲ್ಲತಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ತನ್ನಿವಾಸೀ ಸತ್ತವುದ್ಧಿಯಾ ವುದ್ಧಿಂ, ತಾಯ ಪರಿವುದ್ಧಿತಾಯೇವ ವಿಪುಲಭಾವಂ ಪತ್ತಂ, ಬಹುಜನಂ ಆಕಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿತ್ತೂಪಕರಣಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಇದ್ಧಂ. ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸುಭಿಕ್ಖಭಾವೇನ ಫೀತಂ. ಅನ್ತಮಸೋ ವಿಘಾಸಾದೇ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಪಣದ್ಧಿಕವನಿಬ್ಬಕಯಾಚಕಾನಮ್ಪಿ ಇಚ್ಛಿ ತತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಮನುಞ್ಞಂ ಜಾತಂ, ಪಗೇವ ಇಸ್ಸರಿಯೇ ಠಿತಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುನ ‘‘ಮನೋರಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಳಕಮನ್ದಾವಾತಿ ಆಟಾನಾಟಾದೀಸು ದಸಸು ವೇಸ್ಸವಣಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ನಗರೀಸು ಅಳಕಮನ್ದಾ ನಾಮ ಏಕಾ ನಗರೀ, ಯಾ ಲೋಕೇ ಅಳಾಕಾ ಏವ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ಸಾ ಯಥಾ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೀನಂ ಆವಾಸಭೂತಾ ಆರಾಮರಾಮಣೇಯ್ಯಕಾದಿನಾ ಸೋಭಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ, ಏವಂ ಸಾವತ್ಥೀಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಳಕಮನ್ದಾವಾ’’ತಿ. ದೇವಾನನ್ತಿ ವೇಸ್ಸವಣಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಾನಂ.

ಜಿನಾತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಕತ್ತುಸಾಧನೋ ಜೇತ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ರಞ್ಞಾತಿ ಪಸೇನದಿಕೋಸಲರಾಜೇನ. ರಾಜಗತಂ ಜಯಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಕುಮಾರೋ ಜಿತವಾತಿ ಜೇತೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಮಙ್ಗಲಕಬ್ಯತಾಯಾತಿಆದಿನಾ ‘‘ಜೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಜೇತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗವತ್ಥೂಹಿ ಫೀತಭಾವೇನ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಿದ್ಧಾಪಿ ಮಚ್ಛರಿನೋ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ದೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಗತಮಲಮಚ್ಛೇರತಾಯಾ’’ತಿ, ರಾಗದೋಸಾದಿಮಲಾನಞ್ಚೇವ ಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಿದ್ಧಾ ಅಮಚ್ಛರಿನೋಪಿ ಚ ಕರುಣಾಸದ್ಧಾದಿಗುಣವಿರಹಿತಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಪರೇಸಂ ನ ದದೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕರುಣಾದಿಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚಾ’’ತಿ. ತೇನಾತಿ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡದಾನೇನ. ಸದ್ದತ್ಥತೋ ಪನ ದಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಉಪಟ್ಠಪಿತೋ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ. ಪಞ್ಚವಿಧಸೇನಾಸನಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ‘‘ನಾತಿದೂರಂ ನಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ‘‘ದಿವಾ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ ರತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಚೀವರ…ಪೇ… ಪರಿಕ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ಏವಮೇತೇಹಿ ಪಞ್ಚವಿಧಸೇನಾಸನಙ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ. ಯದಿ ಜೇತವನಂ ತಥಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಕೀತಕಾಲತೋ ¶ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸೇವ ತಂ ವನಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಉಭಿನ್ನಂ ಪರಿಕಿತ್ತನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜೇತವನೇ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಯದಿಪಿ ಸೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ಕೋಟಿಸನ್ಥರೇನ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿನಾ ಕೀತೋ, ರುಕ್ಖಾ ಪನ ಜೇತೇನ ನ ವಿಕ್ಕೀತಾತಿ ಜೇತವನನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಕಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸೀತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಹಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಕಾರಣಂ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ. ಕೋ ಪನಾಯಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ? ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ. ಪರೇಹಿ ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಏವ ಹಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ಕತ್ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ಅಪರೇ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನ ಯುತ್ತಂ. ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದೀನಞ್ಹಿ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತೋವಾತಿ. ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನನ್ತಿ ತದಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹತಭಿಕ್ಖೂನಂ. ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸತೋ ¶ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಸೋಧನಂ. ಪಠಮಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾದಿನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಂ ದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ ಖೇತ್ತೇ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಗುಮ್ಬಾದಿಕೇ ಅವಹರಿತ್ವಾ ಕಸನಂ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಅವತ್ವಾ ಇಮಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸಂವರಭೂತನ್ತಿ ಸೀಲಸಂವರಾದಿಸಂವರಭೂತಂ ಸಂವರಣಸಭಾವಂ ಕಾರಣಂ, ತಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸನಾದಿ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಂವರಿತಾತಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬಥಾ ವಾ ವಾರಿತಾ. ಏವಂಭೂತಾ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಪವತ್ತಿದ್ವಾರಪಿಧಾನೇನ ಪಿಹಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿದಹಿತಾ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕಸ್ಸ ಸಂವರಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ ಅನಚ್ಚನ್ತಿಕಂ ಸಂವರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕಮೇವ ಸಂವರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ದಸ್ಸನಾದಿಮ್ಹಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಆಸವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ತೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ನಿರೋಧೋ ಖಯೋ ಪಹಾನನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನಾದಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಖಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಚಕ್ಖುತೋಪಿ…ಪೇ… ಮನತೋಪೀತಿ (ಧ. ಸ. ಮೂಲಟೀ. ೧೪-೧೯) ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವೀಥೀಸು ತದನುಗತಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವೀಥೀಸು ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕುಸಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ¶ ಏವ ಪನ ವಣತೋ ಯೂಸಂ ವಿಯ ಪಗ್ಘರಣಕಅಸುಚಿಭಾವೇನ ಸನ್ದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏವ ‘‘ಆಸವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪಗ್ಘರಣಅಸುಚಿಮ್ಹಿ ನಿರುಳ್ಹೋ ಆಸವ-ಸದ್ದೋತಿ. ಧಮ್ಮತೋ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುನ್ತಿ ತತೋ ಪರಂ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ವುತ್ತಂ. ಏತೇ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಧಮ್ಮೇ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ತತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ನನು ತತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಾದೀನಿಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಆಲಮ್ಬಿತೇಸು ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಸವಭಾವೇನ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತತೋ ಪರತಾಭಾವತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಗೋತ್ರಭುವಚನೇನ ಗೋತ್ರಭುವೋದಾನಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಪುರೇಚಾರಿಕಪರಿಕಮ್ಮಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಪಠಮಮಗ್ಗಪುರೇಚಾರಿಕಮೇವ ವಾ ಗೋತ್ರಭು ಅವಧಿನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಗಹಿತಂ, ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾನತಾಯ ಅಞ್ಞೇಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವೀಥಿಯಂ ನಿರೋಧಾನನ್ತರಞ್ಚ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಫಲೇಸು ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಆಸವಾನಂ ಪವತ್ತಿ ನಿವಾರಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸವನ್ತೀತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಧಿಅತ್ಥೋ ಆ-ಕಾರೋ, ಅವಧಿ ಚ ಮರಿಯಾದಾಭಿವಿಧಿಭೇದತೋ ದುವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಮರಿಯಾದಂ ಕಿರಿಯಂ ಬಹಿ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಪಾಟಲಿಪುತ್ತಾ ವುಟ್ಠೋ ದೇವೋ’’ತಿ. ಅಭಿವಿಧಿ ಪನ ಕಿರಿಯಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಭವಗ್ಗಾ ಭಗವತೋ ಯಸೋ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ. ಅಭಿವಿಧಿಅತ್ಥೋ ಚಾಯಂ ಆ-ಕಾರೋ ಇಧ ಗಹಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತೋಕರಣತ್ಥೋ’’ತಿ.

ಮದಿರಾದಯೋತಿ ¶ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಿನ್ಧವಕಾದಮ್ಬರಿಕಾಪೋತಿಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೋ ವಿರಪರಿವುತ್ಥತಾ ಪುರಾಣಭಾವೋ. ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸೀತಿಆದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಭವತಣ್ಹಾಯಾ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೬೨) ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ. ಅವಿಜ್ಜಾಸವಭವಾಸವಾನಂ ಚಿರಪರಿವುತ್ಥತಾಯ ದಸ್ಸಿತಾಯ ತಬ್ಭಾವಭಾವಿನೋ ಕಾಮಾಸವಸ್ಸ ಚಿರಪರಿವುತ್ಥತಾ ದಸ್ಸಿತಾವ ಹೋತಿ. ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಓಕಾಸಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಮಾನಾದೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಅತ್ತತ್ತನಿಯಾದಿಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನಂ ಮದಕರಣವಸೇನ ಆಸವಸದಿಸತಾ ಚ ಏತೇಸಂಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಏತೇಸ್ವೇವ ಆಸವ-ಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನ ಚೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ನಾಗತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಭವತಣ್ಹಾಯ ವಿಯ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಭವಾಸವಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಆಯತಂ ಅನಾದಿಕಾಲಿಕತ್ತಾ. ಪಸವನ್ತೀತಿ ಫಲನ್ತಿ. ನ ಹಿ ತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ¶ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಆಸವೇಹಿ ವಿನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಪುರಿಮಾನಿ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಅತ್ಥವಿತಪ್ಪೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯೇಸು ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪದೇಸೇಸು. ತತ್ಥ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ ಕಿಲೇಸೇಸುಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥತ್ತಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ. ಪಚ್ಛಿಮಂ ‘‘ಆಯತಂ ವಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸವನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಿಬ್ಬಚನಂ. ಕಮ್ಮೇಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ದುಕ್ಖಪ್ಪಸವನಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮಸಾಧಾರಣತ್ತಾ.

ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಭವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ. ವಿವಾದಮೂಲಭೂತಾತಿ ವಿವಾದಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಾ ಕೋಧೂಪನಾಹ-ಮಕ್ಖ-ಪಳಾಸ-ಇಸ್ಸಾ-ಮಚ್ಛರಿಯ-ಮಾಯಾ-ಸಾಠೇಯ್ಯ-ಥಮ್ಭ-ಸಾರಮ್ಭ-ಮಾನಾತಿಮಾನಾ.

ಯೇನ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಪ್ಪಕಾರೇನ ಆಸವೇನ ದೇವೇಸು ಉಪಪತ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಸ್ಸ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ ಆಕಾಸಚಾರೀ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬತಾಯ ವಿನಿಮುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾ ದೇವಗತಿ ದೇವಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ. ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮತೋ ಅವಸೇಸಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ಪಟಿಘಾತಾಯಾತಿ ಪಟಿಸೇಧನಾಯ. ಪರೂಪವಾ…ಪೇ… ಉಪದ್ದವಾತಿ ಇದಂ ಯದಿ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ತತೋ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸೇವನಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಹೇತು ಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ ಪರೂಪವಾದಾದಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಅನತ್ಥಾ, ಯೇ ಚ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾ ಏವ ನಿರಯಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಿವಸೇನ ಮಹಾದುಕ್ಖಾನುಭವಾದಿಪ್ಪಕಾರಾ ಅನತ್ಥಾ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತೇ ಪನೇತೇತಿ ಏತೇ ಕಾಮರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸ-ತೇಭೂಮಕಕಮ್ಮಪರೂಪವಾದಾದಿಉಪದ್ದವಪ್ಪಕಾರಾ ಆಸವಾ. ಯತ್ಥಾತಿ ¶ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಾದಿಪಾಳಿಪದೇಸೇ. ಯಥಾತಿ ಯೇನ ದುವಿಧಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಆಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ.

ನಿರಯಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ನಿರಯಗಾಮಿನಿಯಾ. ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ಆಹುನೇಯ್ಯಸುತ್ತೇ. ತತ್ಥ ಹಿ ಆಸವಾ ಛಧಾ ಆಗತಾ ಆಸವ-ಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಭೇದೋಪಚಾರೇನ ಆಸವ-ಪದೇ ಪಭೇದೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಕೋಟ್ಠಾಸತ್ಥೋ ವಾ ಪದ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಸವಪದೇತಿ ಆಸವಪ್ಪಕಾರೇ ಸದ್ದಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅತ್ಥಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ತಥಾ ¶ ಹೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಸಂವರಣಂ ಪಿದಹನಂ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಂ, ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲಾದಿಸಂವರೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಥಕನಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ದ್ವಾರಂ ಸಂವರಿತ್ವಾತಿ ಗೇಹದ್ವಾರಸಂವರಣಮ್ಪಿ ಉದಾಹಟಂ. ಸೀಲಸಂವರೋತಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಣ್ಣನಾಯ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಪುನ ವದತಿ. ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಸೀಲಸತಿಞಾಣಾನಂ ಸಂವರತ್ಥೋ ಪಾಳಿಯಂ ತಥಾ ಆಗತತ್ತಾ, ಖನ್ತಿವೀರಿಯಾನಂ ಪನ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯದಿಪಿ ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ…ಪೇ… ಸೀತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸೇ ಖನ್ತಿವೀರಿಯಾನಂ ಸಂವರಪರಿಯಾಯೋ ನಾಗತೋ, ಉದ್ದೇಸೇ ಪನ ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಸಂವರಪರಿಯಾಯೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅತ್ಥೇವ ತೇಸಂ ಸಂವರಭಾವೋತಿ.

ಪುಬ್ಬೇ ಸೀಲಸತಿಞಾಣಾನಂ ಪಾಠನ್ತರೇನ ಸಂವರಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಇದಾನಿ ತಂ ಇಮಿನಾಪಿ ಸುತ್ತೇನ ಗಹಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಖನ್ತಿವೀರಿಯಸಂವರಾ ವುತ್ತಾಯೇವ ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೪) ಪಾಳಿಯಾ ದಸ್ಸನವಸೇನ. ‘‘ತಞ್ಚ ಅನಾಸನಂ, ತಞ್ಚ ಅಗೋಚರ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸೀಲಸಂವರೋತಿ ತಞ್ಚ ‘‘ಯಥಾರೂಪೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ಅನಿಯತವತ್ಥುಕಂ ರಹೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಸನಂ, ತಞ್ಚ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ವೇಸಿಯಾದಿಗೋಚರಂ, ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯೋನಿಸೋ ಪರಿವಜ್ಜೇತೀ’’ತಿ ಆಗತಂ ಯಂ ಪರಿವಜ್ಜನಂ, ಅಯಂ ಪನ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತೋ ಸೀಲಸಂವರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಾಸನಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಹಿ ಅನಾಚಾರಪರಿವಜ್ಜನಂ ವುತ್ತಂ, ಅನಾಚಾರಾಗೋಚರಪರಿವಜ್ಜನಂ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲತಾಯಸೀಲಸಂವರೋ. ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೦೮) ಸೀಲಸಂವರವಿಭಜನೇ ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅನಾಚಾರೋ, ಅತ್ಥಿ ಅಗೋಚರೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೫೧೩, ೫೧೪) ಅನಾಚಾರಾಗೋಚರಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಇದಞ್ಚ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮುದಾಯನಿದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಸಮುದ್ದಪಬ್ಬತನಿದಸ್ಸನಂ ವಿಯ.

ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ¶ . ನ ಹಿ ದಸ್ಸನಪಹಾತಬ್ಬನಿದ್ದೇಸೇ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಗಹಣಂ ಅತ್ಥಿ, ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಪನ ವುತ್ತಂ. ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರಣಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರಮೇವಾತಿ ಏವಂ ಪನ ಅತ್ಥೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಯುತ್ತಮೇತಂ ಸಿಯಾ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ‘ಇಧ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ’ತಿ ಆಗತಂ ¶ , ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಮತೇನ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಞಾಣಸಂವರೇನ ಚ ಅಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಸೇವನಾ ಭಾವನಾ ಚ ಞಾಣಸಂವರೋ’’ತಿ ಚ ವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಯಂ ಞಾಣಂ, ಸೋ ಞಾಣಸಂವರೋತಿ ಪರಿವಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಸೀಲಸಂವರಾದಯೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಏವಂ ಸತಿ ಸಂವರಾನಂ ಸಙ್ಕರೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ತೇ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಪರಿವಜ್ಜನವಿಸೇಸಸಂವರಾಧಿವಾಸನವಿನೋದನಾನಂ ಸೀಲಸಂವರಾದಿಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ, ತಥಾ ಅಗ್ಗಹಿತಾನಂ ಗಹಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಪನ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಸೇವನಾ ಭಾವನಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಏತೇನ ಸೀಲಸಂವರಾದಿನಾ ಕರಣಭೂತೇನ, ಕಾರಣಭೂತೇನ ವಾ. ಧಮ್ಮಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಧಮ್ಮಾ. ಸೀಲಸಂವರಾದಿನಾ ಹಿ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ವಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಅನಿರುದ್ಧಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇವ ಆಸವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಆಸವಾ ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಪಹಾನಾನಿ ಏವ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮನಸಿಕರೋತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾವ ಆಸವಸಂವರಣಸ್ಸ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿ ‘‘ಯೇ ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ತೇ ದಸ್ಸನಾ ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮) ಆಸವಪ್ಪಹಾನಮೇವ ಪಧಾನಂ ಕತ್ವಾ ನಿಗಮಿತಂ.

೧೫. ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಏತ್ಥ ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾವ ದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇಪಿ ಪದಾನಿ ಏಕತ್ಥಾನೀ’’ತಿ. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಏಕತ್ಥತ್ಥೇಪಿ. ಞಾಣಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಸಭಾವಂ, ವಿಸಯಸ್ಸ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾನನಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ. ಞಾಣಪ್ಪಭಾವನ್ತಿ ಞಾಣಾನುಭಾವಂ, ಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ ವಿಸಯೋಭಾಸನನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಞಾಣೇನ ವಿವಟೇ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ. ‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಚ ಜಾನನದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ ಞಾಣಪ್ಪಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿದ್ದಿಸತೀ’’ತಿ. ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರ’’ನ್ತಿ ¶ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಿಸಯಜಾನನಂ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಿಸಯದಸ್ಸನಂ. ತಞ್ಚ ಖೋ ಪನ ನೇಸಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯೂಪಾಯಸಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದನಾನುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ನ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತೇನಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ…ಪೇ… ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾರೋ’’ತಿ.

‘‘ಜಾನತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಜಾನನಞ್ಚ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪಟಿವಿತಕ್ಕಮತ್ತವಸೇನ ನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಥ ಖೋ ರೂಪಾದಿ ವಿಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದವಸೇನ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ (ಇತಿವು. ೧೦೨), ಜಾನಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೦೩), ಏವಂ ಜಾನನ್ತಾ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೦೭), ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸದೀಪನವಸೇನೇತಂ ಪದದ್ವಯಂ ಆಗತನ್ತಿ. ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ. ತೇ ಹಿ ‘‘ಸಮಾಧಿನಾ ಜಾನತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಸ್ಸತೋ ಜಾನಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಜಾನನಾ ಸಮಥೋ, ಪಸ್ಸನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಚ ಆದಿನಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ. ತೇತಿ ಪಪಞ್ಚಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ‘‘ಜಾನತೋ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತಪದಅತ್ಥೇ ನಿದ್ಧಾರಿಯಮಾನೇ. ನ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ ಜಾನನದಸ್ಸನಾನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಿಸಯಭಾವಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ.

ಆಸವಪ್ಪಹಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ. ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಖೀಣತಾ ಅಭಾವೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಖಯಮಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಖೀಣಾಕಾರಂ ನತ್ಥಿಭಾವ’’ನ್ತಿ. ಉಜುಮಗ್ಗಾನುಸಾರಿನೋತಿ ಕಿಲೇಸವಙ್ಕಸ್ಸ ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಞ್ಚ ಪಹಾನೇನ ಉಜುಭೂತೇ ಸವಿಪಸ್ಸನೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ. ತದೇವ ಹಿಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖನಂ. ಖಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಞಾಣಂ. ತತೋ ಅಞ್ಞಾ ಅನನ್ತರಾತಿ ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ¶ , ತದನನ್ತರಂ ಪನ ಅಞ್ಞಂ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ. ಯದಿಪಿ ಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಖಯಸ್ಮಿಂ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪನ ಆಸವೇಹಿ ಖೀಣೋತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ ಖಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಆಸವಕ್ಖಯೋತಿ ವುತ್ತೋ’’ತಿ. ಸಮಣೋತಿ ಸಮಿತಪಾಪೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಸೋ ಪನ ಖೀಣಾಸವೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಫಲಪರಿಯಾಯತಾ ವುತ್ತಾ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಮಗ್ಗೋ, ತೇನ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ಫಲಂ. ಏತೇನೇವ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಪಿ ಆಸವಕ್ಖಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಜಾನತೋ ಏವ ಪಸ್ಸತೋ ಏವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ಅನಿಟ್ಠಸಾಧನತೋ ಚಾತಿ ತಸ್ಸ ನಿಯಮಸ್ಸ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ ನೋ ¶ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಪನ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ನೇವ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಇಮಿನಾ ದೂರೀಕತಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ಆಸವಕ್ಖಯಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತೇನಾತಿ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವಚನೇನ. ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ಕೇ ಪನ ತೇತಿ? ‘‘ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೮; ಮ. ನಿ. ೨.೨೨೮), ಅಹೇತೂ ಅಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೧೬೮; ಮ. ನಿ. ೨.೨೨೭) ಏವಮಾದಿವಾದಾ. ತೇಸು ಹಿ ಕೇಚಿ ಅಭಿಜಾತಿಸಙ್ಕನ್ತಿಮತ್ತೇನ ಭವಸಙ್ಕನ್ತಿಮತ್ತೇನ ಚ ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಇಸ್ಸರಪಜಾಪತಿಕಾಲಾದಿವಸೇನ, ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ‘‘ಸಂಸಾರಾದೀಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪದದ್ವಯೇನಾತಿ ‘‘ಜಾನತೋ, ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ. ಉಪಾಯೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ, ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ. ಅನುಪಾಯೋ ಏವ ಹಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯಸ್ಸ ಯದಿದಂ ಯೋನಿಸೋ ಚ ಅಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅಜಾನನಂ ಅದಸ್ಸನಞ್ಚ, ತೇನ ತಥತ್ತಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಚ. ನನು ‘‘ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಯಥಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ದಸ್ಸನೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪುರಿಮೇನೇವ ಅನುಪಾಯಪಟಿಸೇಧೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾನುಪ್ಪಾದನಸ್ಸಪಿ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಸತಿಬಲೇನ ಸಂವುತಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದಿತಾ ವಿಯ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನೇವ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಅಭೂತಜಾನನಾಭಾವೋ ¶ ಹೋತೀತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪೇನ…ಪೇ… ಹೋತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಸಮಾಸೇನ, ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಣಂ…ಪೇ… ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಜಾನತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಞಾಣಸ್ಸೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ಸಂವರೋ’’ತಿಆದಿ ಕಥಂ ನೀಯತೀತಿ? ಞಾಣಸ್ಸ ಪಧಾನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಮಯಂ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ತಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅರಿಯಂ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಸಉಪನಿಸಂ ಸಪರಿಕ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೩೬) ವಿತ್ಥಾರೋ.

ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋತಿ ದಬ್ಬರೂಪೋ. ಸೋ ಹಿ ದ್ರಬ್ಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ದ್ರಬ್ಯಂ ವಿನಸ್ಸತಿ ನಾದ್ರಬ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು. ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋ ವಾ ಸಾರಸಭಾವೋ, ಸಾರುಪ್ಪಸೀಲಾಚಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ನ ಖೋ ದಬ್ಬ ದಬ್ಬಾ ಏವಂ ನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೩೮೪, ೩೯೧; ಚೂಳವ. ೧೯೩). ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾತಿ ವತ್ತಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗಂ, ಧುರಂ ವಾ ಕತ್ವಾ. ಯೋ ಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ ಕಾತುಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ವಾತಾತಪಾದಿಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಛತ್ತಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಸೋ ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ಪದಟ್ಠಾನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ನಾಥಕರಣಧಮ್ಮಭಾವೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ¶ ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯಾನಿ, ತತ್ಥ ದಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೭).

ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ. ಪಥಮನಸಿಕಾರೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಮಗ್ಗಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ. ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಅಸುಭಅನತ್ತಸಭಾವೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಸುಭಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಏವ ನಯೇನ, ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕೇನ ವಾತಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಅನುಲೋಮವಸೇನ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಟ್ಟನಾತಿಆದಿನಾ ಆವಟ್ಟನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ತತೋ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಾ ಕುಸಲಜವನಪ್ಪವತ್ತಿ ಫಲವೋಹಾರೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಾ. ತಸ್ಸಾ ಹಿ ವಸೇನ ಸಾ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ. ಆವಜ್ಜನಾ ಹಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಆವಟ್ಟಯತೀತಿ ಆವಟ್ಟನಾ. ಅನು ಅನು ಆವಟ್ಟೇತೀತಿ ಅನ್ವಾವಟ್ಟನಾ. ಭವಙ್ಗಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆಭುಜತೀತಿ ಆಭೋಗೋ. ಸಮನ್ನಾಹರತೀತಿ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ. ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ಠಪೇತೀತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಉಪಾಯಪಥಮನಸಿಕಾರಲಕ್ಖಣೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಆವಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ¶ . ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಸಚ್ಚಪಟಿಕೂಲೇನಾತಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮವಸೇನ. ಸೇಸಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಯುತ್ತಿನ್ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಸಾಧನಯುತ್ತಿಂ, ಹೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅಯೋನಿಸೋ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ… ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಾಠೇ. ತತ್ಥಾತಿ ವಾಕ್ಯೋಪಞ್ಞಾಸನಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಯಮುದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸೋ ಪರಿವತ್ತೋತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯೋನಿಸೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಮನಸಿಕಾರಪದಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಅಯೋನಿಸೋತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಯೋನಿಸೋತಿ ಹಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಯೋನಿಸೋತಿ ಚ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ಅನುವತ್ತನತೋ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಚ. ಸತಿಪಿ ಅನತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಸಾಮಞ್ಞೇ ಭವಾದೀಸು ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಬಹುಲಿಸಾಮಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ತಂ ನಾವಾದಿ ಉಪಮಾತ್ತಯಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಚಕ್ಕಯನ್ತಂ ಆಹಟಘಟೀಯನ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ.

ಅನುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಆರಮ್ಮಣವಿಸೇಸವಸೇನ ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿಆರಮ್ಮಣಸಾಮಞ್ಞೇನ, ನಾಪಿ ಆಸವವಸೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನನುಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ…ಪೇ… ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ನಾಮ ಆಸವಾ ನ ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ವತ್ಥುನ್ತಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾವಿಞ್ಞಾಣಕಪ್ಪಭೇದಂ ಆಸವುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ. ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತರೂಪಾದೀನಿ ¶ . ಇದಾನಿ ಆಸವವಸೇನಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪರಿಯಾಯೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬೇಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಕತಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಪುಬ್ಬಚರಿಯತೋ ಕಿಲೇಸದೂರೀಭಾವಸಿದ್ಧಾಯ ಸುದ್ಧಿಪಕತಿತಾಯ. ಪಾಳಿಯಾ ಉದ್ದಿಸನಂ ಉದ್ದೇಸೋ, ಅತ್ಥಕಥನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ. ಅಜ್ಝಯನಂ ಪರಿಯತ್ತಿ, ಚೀವರಸಿಬ್ಬಾದಿ ನವಕಮ್ಮಂ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನುಯೋಗೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ. ತಾದಿಸೇನಾತಿ ಯಾದಿಸೇನ ‘‘ಮನುಞ್ಞವತ್ಥೂ’’ತಿಮನಸಿಕಾರಾದಿನಾ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯುಂ, ತಾದಿಸೇನ. ಆಸವಾನಂ ವಡ್ಢಿ ನಾಮ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನತಿಬ್ಬತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಚ ಅಭಿಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಬಹುಲೀಕಾರತೋತಿ ತೇ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ ಬಹುಲಭಾವಂ ಪತ್ತಾ ಮದ್ದನ್ತಾ ಫರನ್ತಾ ಛಾದೇನ್ತಾ ಅನ್ಧಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಏಕಸನ್ತಾನನಯೇನ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ. ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇತೋ ¶ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಏಕತ್ತಗ್ಗಹಣತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ವಡ್ಢಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಖಣಿಕಭಾವತೋ.

ಸೋ ಚ ಜಾನಾತೀತಿ ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚವಿಗ್ಗಹಾಭಾವಮಾಹ. ಕಾರಕಸ್ಸೇವಾತಿ ಯುತ್ತಯೋಗಸ್ಸೇವ. ಯಸ್ಸ ಪನಾತಿಆದಿನಾ ಅನುದ್ದೇಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪುರಾತನಸ್ಸ ಪುರಿಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಮಣ್ಡಲಾರಾಮವಾಸೀಮಹಾತಿಸ್ಸಭೂತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಞ್ಹಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಆಯತಿಂ ತಥಾಪಟಿಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಯತೋ ಏದಿಸಂ ವತ್ಥು ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾತಿ ಮಣ್ಡಲಾರಾಮೇಯೇವ. ಆಚರಿಯಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಉದ್ದೇಸಾಚರಿಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಗನ್ತುಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ. ಆಚರಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಾಯಕಂ ಮಹಾರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ. ಉದ್ದೇಸಮಗ್ಗನ್ತಿ ಯಥಾಆರದ್ಧಂ ಉದ್ದೇಸಪಬನ್ಧಂ. ತದಾ ಕಿರ ಮುಖಪಾಠೇನೇವ ಬಹೂ ಏಕಜ್ಝಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತ್ವಾ ಮನೋಸಜ್ಝಾಯವಸೇನ ಧಮ್ಮಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ಥೇರೋ ಪಞ್ಞವನ್ತತಾಯ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧೋರಯ್ಹೋ, ಸೋ ‘‘ಇದಾನಾಹಂ ಅನಾಗಾಮೀ, ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಉದ್ದೇಸೇನಾ’’ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ಆಚರಿಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಸದಿಸಾ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ. ನ ಹಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಆಸವೇಸು ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಪನ…ಪೇ… ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಾ ಖಣತ್ತಯಸಮಙ್ಗಿನೋ. ತೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಹಾನಂ ನತ್ಥಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಪಚ್ಚಯಘಾತೇನ ಅನುಪ್ಪಾದನಮೇವ ತಾಯ ಪಹಾನನ್ತಿ.

೧೬. ಯದಿ ಏವಂ ದುತಿಯಪದಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ? ಪದದ್ವಯಗ್ಗಹಣಂ ಆಸವಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನಭಾವಸಮ್ಭವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪಹಾಯಕವಿಭಾಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಮೇವ ಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸತಿಸಂವರಾದಿಂ. ದಸ್ಸನಾತಿ ಇದಂ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನೇನ ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ. ಏಸ ನಯೋತಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ. ದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ. ಸೋ ಹಿ ಪಠಮಂ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನತೋ ‘‘ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ¶ ವುಚ್ಚತಿ. ಯದಿಪಿ ತಂ ಗೋತ್ರಭು ಪಠಮತರಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದಿಸ್ವಾ ಪನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಅಕರಣತೋ ನ ತಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಆವಜ್ಜನಟ್ಠಾನಿಯಞ್ಹಿ ತಂ ಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತ್ತಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಭಾವನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮದಸ್ಸನಂ ತದಭಿಸಮಯೋತಿ ನುತ್ಥೇತ್ಥ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಸ ದಸ್ಸನಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ¶ . ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೋ ಪರತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೨೨) ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಸಂವರಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದೀಸು. ಸಂವರಾತಿ ಸಂವರೇನ, ‘‘ಸಂವರೋ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಸತಿಸಂವರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಟಿಸೇವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಟಿಸೇವನಂ, ಪಚ್ಚಯೇಸು ಇದಮತ್ಥಿಕತಾಞಾಣಂ. ಅಧಿವಾಸೇತಿ ಖಮತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಧಿವಾಸನಾ, ಸೀತಾದೀನಂ ಖಮನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ಅದೋಸೋ, ತಪ್ಪಧಾನಾ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ. ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪರಿವಜ್ಜನಂ, ವಾಳಮಿಗಾದೀನಂ ಪರಿಹರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ, ತಥಾಪವತ್ತಾ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ವಿನೋದೇತಿ ವಿತುದತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿನೋದನಂ, ಕುಸಲವೀರಿಯಂ. ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠೇ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಭಾವನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಭಾವನಾ, ಸೇಸಮಗ್ಗತ್ತಯಂ. ನ ಹಿ ತಂ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ದಸ್ಸನಾದೀನಂ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೧೭. ಕುಸಲಾಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಆಲಮ್ಬಿಯಮಾನಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ ಆವಜ್ಜನಮುಖೇನೇವ ತಬ್ಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮನಸಿಕರಣೀಯೇ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬೇ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ. ಹಿತಸುಖಾವಹಭಾವೇನ ಮನಸಿಕರಣಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ಮನಸಿಕರಣೀಯಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಮನಸಿಕರಣೀಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಮನಸಿಕರಣೀಯೇತಿ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ’’ತಿ. ಸೇಸಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಮನಸಿಕರಣೀಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪ್ಪಜಾನನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು. ಯಸ್ಮಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಸುಭಸುಖನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಮನಸಿಕಾರೋ ಅಸ್ಸಾದನಾದಿಹೇತುತಾಯ ಸಾವಜ್ಜೋ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಮನಸಿಕಾರೋ ನಿಬ್ಬಿದಾದಿಹೇತುತಾಯ ಅನವಜ್ಜೋ ಹಿತಸುಖಾವಹೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮತೋ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಆಕಾರತೋ ಪನ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹ.

ವಾ-ಸದ್ದೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ‘‘ಮಮಂ ವಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖವೇ (ದೀ. ನಿ. ೧.೫, ೬), ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮೬; ಮ. ನಿ. ೨.೭೯, ೮೦) ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ ದಿಟ್ಠೋ, ನ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋತಿ ತತ್ಥ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇ ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥದೀಪಕಂ ಪನೇತಂ ಸುತ್ತಪದಂ ಸಮುದಾಹಟಂ.

ಕಾಮಾಸವೋತಿ ¶ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಮೇ ಆಸವೋ ಕಾಮಾಸವೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋ’’ತಿ. ಭವಾಸವಂ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೋ ¶ ಲೋಭೋ ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಯುತ್ತಂ ಸಿಯಾ. ರೂಪಾರೂಪಭವೇತಿ ಕಮ್ಮುಪಪತ್ತಿಭೇದತೋ ದುವಿಧೇಪಿ ರೂಪಾರೂಪಭವೇ ಛನ್ದರಾಗೋ. ಝಾನನಿಕನ್ತೀತಿ ಝಾನಸ್ಸಾದೋ. ‘‘ಸುನ್ದರಮಿದಂ ಠಾನಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ರಾಗೋ ಭವೇ ಆಸವೋತಿ ಭವಾಸವೋ. ಏವನ್ತಿ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹತೋ ಭವಾಸವೇನೇವ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ಗಹಿತೋ ತಂಸಹಗತರಾಗತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೇನ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಭವಾಸವೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೪೬೫) ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತರಾಗಸ್ಸ ಭವಾಸವಭಾವೋ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ, ಅಥ ‘‘ಕಾಮಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೩೨) ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತ್ಥೋ ಸಹಗತತ್ಥೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಭವಾಸವೇ ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸ ಸಮೋಧಾನಗಮನಂ ಕತಂ ನ ಸಿಯಾ. ನ ಹಿ ತಮ್ಪಯೋಗತಬ್ಭಾವಾದಿಕೇ ಅಸತಿ ತಂಸಙ್ಗಹೋ ಯುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಪಾಳಿಂ ಅನುಸಾರೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಸಮ್ಪಯುತ್ತಲೋಭೋಪಿ ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಯುತ್ತಂ ಸಿಯಾ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕದುಕ್ಖಾನಞ್ಹಿ ಕಾರಣಭೂತಾ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋಪಿ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತಾ.

ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ. ಸ. ೧೧೦೩) ಚ ಕಾಮಾಸವನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಕಾಮೇಸೂತಿ ಕಾಮರಾಗದಿಟ್ಠಿರಾಗಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇಸು ತೇಭೂಮಕೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮೇಸೂ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಾ ತಣ್ಹಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನಾಮಂ ನ ಲಭತೀತಿ. ಯದಿ ಪನ ಲೋಭೋ ಕಾಮಾಸವಭವಾಸವವಿನಿಮುತ್ತೋಪಿ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಯದಾ ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ದೋಮನಸ್ಸವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ತಸ್ಸಪಿ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತತಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ ‘‘ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮೋಹೋ ಸಿಯಾ ಆಸವಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ಸಿಯಾ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ’’ತಿ. ‘‘ಕಾಮಾಸವೋ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೪೬೫), ‘‘ಕಾಮಾಸವಂ ಪಟಿಚ್ಚ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೩.೩.೧೦೯) ಚ ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಿಸಹಗತರಾಗೋ ಕಾಮಾಸವೋ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ಕಿಞ್ಚ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಮರಾಗಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಆಸವದ್ವಯಏಕಾಸವಭಾವೋ ಸಿಯಾ, ನ ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಚ ನೋಆಸವಭಾವೋತಿ ನೋಆಸವಲೋಭಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವೋ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ. ನ ಹಿ ಅತ್ಥಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಆಸವೋ ಚ ¶ ನೋಆಸವೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆಸವಸ್ಸ ಚ ನೋಆಸವಸ್ಸ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೩.೩.೧೬-೧೭) ಸತ್ತಮೋ ನವಮೋ ಚ ಪಞ್ಹೋ. ಗಣನಾಯಞ್ಚ ‘‘ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ. ೩.೩.೪೦) ವುತ್ತಂ, ನೋ ‘‘ನವಾ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಪನ ಲೋಭೇ ನೋಆಸವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಸತ್ತಮನವಮಾಪಿ ಪಞ್ಹಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಭೇಯ್ಯುಂ, ಗಣನಾಯ ಚ ‘‘ಹೇತುಯಾ ನವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನ ಪನ ವುತ್ತಂ. ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಲೋಭೇ ನೋಆಸವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ¶ ವುತ್ತಮೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ನಾಮ ಪರಿಯಾಯಕಥಾ, ನ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವಿಯ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಕಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಲವಕಾಮರಾಗಸ್ಸೇವ ಕಾಮಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಭವಾಭಿನನ್ದನನ್ತಿ.

ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಭವಾಸವೋ ದಿಟ್ಠಾಸವಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ಇಧ ತಯೋ ಏವ ಆಸವಾ ವುತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸ ತದನ್ತೋಗಧತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ಭವಾಸವಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತಂ. ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತನ್ತಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೇಸಾತಿ, ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾದೀನಂ. ಯಥಾ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ವವತ್ಥಾಪಿತಾ, ತಥಾ ನೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದವಡ್ಢಿಯೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಗುಣೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಸ್ಸಾದತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋತಿ ‘‘ಸುಭಸುಖಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಸ್ಸಾದನವಸೇನ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ. ಚತುವಿಪಲ್ಲಾಸಪದಟ್ಠಾನಭಾವೇನಾತಿ ಸುಭಸಞ್ಞಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನ. ವುತ್ತನಯಪಚ್ಚನೀಕತೋತಿ ‘‘ಕಾಮಾ ನಾಮೇತೇ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾಮಗುಣೇಸು ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಕನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಯತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಾಸವೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಪಹೀಯತಿ. ತಥಾ ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮೇಸು ಚೇವ ಸಕಲತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಕಅನಿಚ್ಚಾದಿಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ನಿಸ್ಸರಣಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಭವಾಸವಅವಿಜ್ಜಾಸವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಏವಂ ತಣ್ಹಾಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ವಿತ್ಥಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ತಯೋ ಏವಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿಯ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ತಯೋ ಏವ ಆಸವಾ ಇಧ ಇಮಿಸ್ಸಂ ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ? ತತ್ಥ ಕಾಮಾಸವಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಪಣಿಧಿಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಭವೇಸು ನಿಚ್ಚಗ್ಗಾಹಾನುಸಾರತೋ ಯೇಭುಯ್ಯತೋ ಭವರಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ಭವಾಸವಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತಾ, ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ¶ ಭವಾಸವಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ, ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಞಾಣಾನುಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ಆಸವಕಥಾಯಂ. ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಕಥಿತಂ. ಅಭೇದತೋತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ.

೧೮. ಕಾಮಾಸವಾದೀನನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕದೇವಲೋಕಗಮನೀಯಾನಂ ಕಾಮಾಸವಾದೀನಂ. ನಿರಯಾದಿಗಮನೀಯಾ ಪನ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ‘‘ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಆಸವೇ’’ತಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಮಾರುಳ್ಹಾ. ಅಥ ವಾ ಯದಗ್ಗೇನ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತದಗ್ಗೇನ ಕಾಮಾಸವಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ. ನ ಹಿ ಸಮಞ್ಞಾಭೇದೇನ ವತ್ಥುಭೇದೋ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ಆಸವೇಸು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೇಸು ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋತಿ.

ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚಾತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೨೦) ಸಸ್ಸತಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಆಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಯತೋ ಪಭುತಿ ಅಹಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ನ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ. ಕಸ್ಮಾ? ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಆಕಾರದ್ವಯಾವಲಮ್ಬನತೋ. ತಸ್ಸಾ ಪನ ಅತೀತವತ್ಥುತಾಯ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಸ್ಸತಾಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರನಿಸ್ಸಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಏವಂ ಆಸಪ್ಪನಪರಿಸಪ್ಪನಾಪವತ್ತಿಕಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಕಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಮೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ. ಸ್ವೇವ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ ಏವ. ಯದಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಪನ್ನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನನು ಚ ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರಣೇ.

ಜಾತಿಲಿಙ್ಗೂಪಪತ್ತಿಯೋತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಜಾತಿಂ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾದಿಲಿಙ್ಗಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾದಿಉಪಪತ್ತಿಞ್ಚ. ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಉಪಾದಾಯ.

ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸತ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪಮಾಣಂ, ತೇನ ಯುತ್ತೋ ಪಮಾಣಿಕೋ, ತದಭಾವತೋ, ತತೋ ಅತೀತಭಾವತೋ ವಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಿಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ. ತೇ ಹಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋತಿ ಇಸ್ಸರೇನ ¶ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಕತೇನ ವಾ ಅಹೇತುತೋ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಚಿನ್ತೇತೀ’’ತಿ ಆಹು. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇತುತೋ ಕಙ್ಖತೀತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ. ಅಹೇತುತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಙ್ಖಾಪಿ ಹಿ ಹೇತುಪರಾಮಸನಮೇವಾತಿ.

ಪರಮ್ಪರನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಪ್ಪವತ್ತಿಂ. ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಕಾಲಾಧಿವಚನಂ, ತಞ್ಚ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚಾತಿ ಸಸ್ಸತಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ ಅಹಮನಾಗತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಉಚ್ಛೇದಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಹಂ, ತತೋ ಪರಂ ನ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ¶ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಇದಂ ಕಥಂ ಇದಂ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತನತೋ ಕಥಂಕಥಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಥಂಕಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಕಾ ಏತ್ಥ ಚಿನ್ತಾ, ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತಂ ಮಹಾಮಾತಾಯ ಪುತ್ತಂ. ಮುಣ್ಡೇಸುನ್ತಿ ಮುಣ್ಡೇನ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಂ ಜಾಗರಣಕಾಲೇ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಸುತ್ತಂ ಮುಣ್ಡೇಸುಂ ಕುಲಧಮ್ಮತಾಯ ಯಥಾ ತಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಕುಲತಾಪಸಾ, ರಾಜಭಯೇನಾತಿ ಚ ವದನ್ತಿ.

ಸೀತಿಭೂತನ್ತಿ ಇದಂ ಮಧುರಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣವಚನಂ. ‘‘ಸೇತಿಭೂತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಉದಕೇ ಚಿರಟ್ಠಾನೇನ ಸೇತಭಾವಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅತ್ತನೋ ಖತ್ತಿಯಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ ಕಣ್ಣೋ ವಿಯ ಸೂತಪುತ್ತಸಞ್ಞೀ. ಜಾತಿಯಾ ವಿಭಾವಿಯಮಾನಾಯ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪರಾಮಸನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏವಞ್ಹಿ ಸಿಯಾ ಕಙ್ಖಾ’’ತಿ. ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಚ ರಾಜಾನೋ ವಿಯಾತಿ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಕೇಚಿ ಏಕಚ್ಚೇ ರಾಜಾನೋ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ವುತ್ತನಯಮೇವ ‘‘ಸಣ್ಠಾನಾಕಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪದೇ. ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋತಿ ಪರಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಅನ್ತರತ್ತಾನಂ ವದತಿ. ಸೋಳಸಂಸಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸರೀರ-ಪರಿಮಾಣ-ಪರಿಮಣ್ಡಲ-ಅಙ್ಗುಟ್ಠಯವಪರಮಾಣು-ಪರಿಮಾಣತಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

‘‘ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿ ¶ ಜೀವವಿಸಯಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ಸಾ ಅತ್ತಭಾವವಿಸಯಾವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಆಗತಿಗತಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ, ಯತಾಯಂ ಆಗತೋ, ಯತ್ಥ ಚ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

೧೯. ಯಥಾ ಅಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಯಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ. ಏತೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯತಮಾಹ. ಯಥಾ ಹಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ಯತೋ ಸಾ ಸಸ್ಸತಾಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಾಕಾರಾವಲಮ್ಬಿನೀ ವುತ್ತಾ, ಏವಂ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋಪಿ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತಿ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನ್ತೋಗಧಾಹಂಕಾರಸ್ಸ ಕಥಂಕಥಿಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸವಿಚಿಕಿಚ್ಛಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಥಾಮಗತತ್ತಾ’’ತಿ. ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋತಿ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ. ‘‘ಅಞ್ಞತರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಟ್ಠು ದಳ್ಹಭಾವೇನಾತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಥಾಮಗತಭಾವೇನ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ¶ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ನ ಅತೀತೇ ತತ್ಥಪಿ ಸತಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಉಚ್ಛೇದಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವತೋ. ಅತೀತೇ ಏವ ನತ್ಥಿ, ನ ಅನಾಗತೇಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸೀಸೇನಾತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಪಮುಖೇನ, ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಮುಖಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖನ್ಧೇತಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧೇ. ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಞ್ಜಾನನಸಭಾವೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ. ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಂ ವತ್ಥುಂ ವಿಯ, ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಪದೀಪೋ ವಿಯ, ಸಞ್ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ನೀಲಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಏವಂದಿಟ್ಠಿತೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ. ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಸಞ್ಞಂ ತದಞ್ಞತರಧಮ್ಮೇ ಚ ‘‘ಅತ್ತಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಗಹಣವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸೀಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ, ಖನ್ಧಂ ಪನ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋವಾ’’ತಿ.

ಅಭಿನಿವೇಸಾಕಾರಾತಿ ವಿಪರಿಯೇಸಾಕಾರಾ. ವದತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಕವೇದಕಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥತಂ ಅತ್ತನೋ ದೀಪೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಚೀಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕೋ’’ತಿ. ವೇದೇತೀತಿ ವೇದಿಯೋ, ವೇದಿಯೋವ ವೇದೇಯ್ಯೋ. ಈದಿಸಾನಞ್ಹಿ ಪದಾನಂ ಬಹುಲಾ ಕತ್ತುಸಾಧನತಂ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಉಪ್ಪಾದವತೋ ಏಕನ್ತೇನೇವ ವಯೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಸತಿ ಚ ಉದಯಬ್ಬಯತ್ತೇ ನೇವ ¶ ನಿಚ್ಚತಾತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಾದವಯರಹಿತೋ’’ತಿ. ಸಾರಭೂತೋತಿ ನಿಚ್ಚತಾಯ ಏವ ಸಾರಭಾವೋ. ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕೋತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ. ಪಕತಿಭಾವನ್ತಿ ಸಭಾವಭೂತಂ ಪಕತಿಂ, ‘‘ವದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ವುತ್ತಂ ಪಕತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಭಾವಂ. ಸಸ್ಸತಿಸಮನ್ತಿ ಸಸ್ಸತಿಯಾ ಸಮಂ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ, ಥಾವರಂ ನಿಚ್ಚಕಾಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥೇವ ಠಸ್ಸತೀತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಏತರಹಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಥೇವ ತೇನಾಕಾರೇನ ಅನಾಗತೇಪಿ ಠಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಚ್ಚಕ್ಖನಿದಸ್ಸನಂ ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವಂ ಕತ್ವಾ. ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ಗತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪದವಡ್ಢನಮತ್ತತಂ ಆಹ. ದಿಟ್ಠೀಸುಗತನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀಸು ಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ’’ತಿ. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಮನಮತ್ತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಣಮತ್ತಂ. ಯಥಾ ಪನ ಪಬ್ಬತಜಲವಿದುಗ್ಗಾನಿ ದುನ್ನಿಗ್ಗಮನಾನಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುನ್ನಿಗ್ಗಮನಟ್ಠೇನ ಗಹನ’’ನ್ತಿ. ತಂ ನಾಮ ಉದಕಂ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತೋ ಕನ್ತಾರೋ, ನಿರುದಕವನಂ, ತಂ ಪವನನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಞ್ಞೋ ಪನ ಅರಞ್ಞಪದೇಸೋ ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ಕನ್ತಾರೋ ವಿಯಾತಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ವಿನಿವಿಜ್ಝನಂ ವಿತುದನಂ. ವಿಲೋಮನಂ ವಿಪರಿಣಾಮಭಾವೋ. ಅನವಟ್ಠಿತಸಭಾವತಾಯ ವಿಚಲಿತಂ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕದಾಚೀ’’ತಿಆದಿ. ಅನ್ದುಬನ್ಧನಾದಿ ವಿಯ ನಿಸ್ಸರಿತುಂ ¶ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಅಸೇರಿಭಾವಕರಣಂ ಬನ್ಧನಟ್ಠೋ, ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ದೂರಗತಮ್ಪಿ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಸಂಯೋಜನಂ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೋ, ದಿಟ್ಠಿಪಿ ತಥಾರೂಪಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿ. ಬನ್ಧನತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನೇನ…ಪೇ… ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಏತೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ಜಾತಿಆದಿದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಮಾಹ. ಜಾತಿಆದಿಕೇ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾಪಿ ‘‘ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಕರಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂ ವಾ ಬಹುನಾ, ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೨೦. ನನು ಚೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನದಸ್ಸನೇನ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋಪಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ, ಏವಞ್ಹಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಆಸವಾ ಅನವಸೇಸತೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ಕಾಮಾಸವಾದಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ಕಾಮಾಸವಾದಿಹೇತುಕತ್ತಾ ತಸ್ಸ. ಅಪ್ಪಹೀನಕಾಮರಾಗಾದಿಕೋ ಹಿ ಕಾಮಸುಖತ್ಥಂ ವಾ ಭವಸುದ್ಧತ್ಥಂ ¶ ವಾ ಏವಂ ಭವವಿಸುದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಾನಿ ಪರಾಮಸನ್ತಿ, ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ ವತೇನ ವಾ ತಪೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೮೬; ಮ. ನಿ. ೨.೭೯), ‘‘ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ ತಥೇವ ಠಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೯), ‘‘ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧಿ ಸೀಲಬ್ಬತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೨೨೨) ಚ ಸುತ್ತೇವುತ್ತಂ ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಪರಾಮಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಭವಸುಖಭವವಿಸುದ್ಧಿಅತ್ಥನ್ತಿ ಭವಸುಖತ್ಥಞ್ಚ ಭವವಿಸುದ್ಧಿಅತ್ಥಞ್ಚ. ತಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೨೭೭). ತೇಸನ್ತಿ ದಸ್ಸನಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ. ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ. ತಬ್ಬಿಪರೀತಸ್ಸಾತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ.

ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸುತವಾ’’ತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ. ತಾವಾತಿ ‘‘ಸುತವಾ’’ತಿ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ‘‘ಸೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪದಂ, ತಾವ ಇಮಂ ಪದಂ ಅವಧಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಅರಿಯಸಪ್ಪುರಿಸ-ಅರಿಯಧಮ್ಮ-ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮ-ಮನಸಿಕರಣೀಯ-ಅಮನಸಿಕರಣೀಯಪದಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯೇ ಇಧ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕತೋತಿ ‘‘ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ, ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸಾವೀ, ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವುತ್ತವಿಪರೀತತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಕೋವಿದವಿನೀತಪದಾನಂ ಪನ ನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ವುತ್ತವಿಪರೀತತೋ. ಅರಹಾ ಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಕೋವಿದೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಸುವಿನೀತೋ ಚ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ…ಪೇ… ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಞಾಣಂ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಭಙ್ಗಞಾಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಿಖಾಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಂ ¶ . ತದನುರೂಪೇನ ಅತ್ಥೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನುರೂಪೇನ ಅರಿಯಟ್ಠೇನ, ನ ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋ ಹಿ ಅಯಂ. ಯಥಾ ಚಸ್ಸ ‘‘ಯೋಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ‘‘ಸೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸೇಕ್ಖಸುತ್ತೇ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೩) ಸೇಕ್ಖಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ಇಧ ಅರಿಯಸಾವಕಭಾವೋ ವುತ್ತೋ. ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಯೇ ಅರಿಯಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಖಾತಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಏವ ವಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಇಮಸ್ಸ ಅರಿಯಸಾವಕಾದಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ¶ . ತೇನಾಹ ‘‘ತದನುರೂಪೇನ ಅತ್ಥೇನಾ’’ತಿ. ಅರಿಯಸ್ಸ ಸಾವಕೋತಿ ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕತ್ಥೇನ ಏವ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಗಮಾ ರಾಜಗಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೪೧೦). ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅನಿವತ್ತಿಪಟಿಪದಾಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಗಹಣತ್ಥನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಯುಜ್ಜತೇವ.

೨೧. ಯಥಾ ಧಾತುಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಆಯತನಾದಿಮುಖೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಆಯತನಾದಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ, ಏವಂ ಸಚ್ಚಮುಖೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ’’ತಿ. ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬತೋ ಕಮ್ಮಂ, ಭಾವನಾ. ಕಮ್ಮಮೇವ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಠಾನಂ ಕಾರಣನ್ತಿ, ಕಮ್ಮೇ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತನಟ್ಠೇನ ಠಾನಂ ಅವಟ್ಠಾನಂ ಭಾವನಾರಮ್ಭೋಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ತದೇವ ಚತುಸಚ್ಚಮುಖೇನ ಪವತ್ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ. ಉಭಯಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ. ಉಗ್ಗಹಿತಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೋತಿ ಚ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಾಳಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಮನಸಿಕಾರಯೋಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಂ ಸಮಾರುಳ್ಹೋತಿ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತದೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ. ಸಮನ್ನಾಹರತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಜ್ಜನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ ಆವಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ವಿಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥ…ಪೇ… ವುತ್ತಾ’’ತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ಚ ಯಥಾ ಉಪರಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ವಿಪಸ್ಸತಿ, ಓಲೋಕೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಗ್ಗೋಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ಪುರಿಮಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ದುದ್ದಸಂ, ಇತರಂ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಂ.

ಅಭಿನಿವೇಸೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪತ್ತಿ. ತದಾರಮ್ಮಣೇತಿ ತಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೇ. ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾತಿ ಅವಿಪರೀತಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಭಾವಚ್ಛೇದನಾದಿಕಿಚ್ಚಞ್ಚೇವ ಅಞ್ಞಾಣಾದಿಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ. ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕತೇಪಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಲಕ್ಖಣವವತ್ಥಾಪನಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಯಥಾ ‘‘ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಬದ್ಧಂ ಸುಬದ್ಧ’’ನ್ತಿ. ಏವಞ್ಹಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಿದ್ಧಂ ನಾಮ ¶ ಹೋತಿ. ಪಚ್ಚಯತೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋ ಚ ವವತ್ಥಾಪಿತತ್ತಾ ಪಾಕಟಭಾವೇನ ಸಿದ್ಧೇನಪಿ ಸಿದ್ಧಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಹುತ್ವಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತೀತಿ ಅಸತೋ ಹಿ ¶ ಉಪ್ಪಾದೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸತೋ, ಉಪ್ಪಾದವನ್ತತೋ ಚ ನೇಸಂ ಏಕನ್ತೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿಭಾವತೋ, ಸತಿ ಉಪ್ಪಾದೇ ಅವಸ್ಸಂಭಾವೀ ನಿರೋಧೋತಿ ನತ್ಥೇವ ನಿಚ್ಚತಾವಕಾಸೋತಿ. ಸೂಪಟ್ಠಿತಾನಿಚ್ಚತಾಯ ಚ ಉದಯಬ್ಬಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಭಿಣ್ಹಪಟಿಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖಮನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾತಿ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತೀ’’ತಿ. ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಸಙ್ಖಾರಗತೇ ‘‘ಮಾ ಜೀರಿ ಮಾ ಬ್ಯಾಧಿಯೀ’’ತಿ ಅಲಬ್ಭನತೋ ನತ್ಥಿ ವಸವತ್ತನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಸವತ್ತನತೋ ಅನತ್ತಾತಿ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತೀ’’ತಿ. ಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾದಿಪರಮ್ಪರಾಯ.

ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ. ಏಕಪಟಿವೇಧೇನೇವಾತಿ ಏಕಞಾಣೇನೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ. ಪಟಿವೇಧೋ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ವಿಸಯೇ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಂ. ಅಭಿಸಮಯೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಸಙ್ಖಾತೋ ಅವಬೋಧೋ. ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಜಾನನಮೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ. ಅಯಂ ಯಥಾ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ನ ಪನ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾಪಿ ವತ್ತನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹಿಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿಆದಿ. ಪಹೀನಸ್ಸ ಪುನ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬತಾಯ ಪಕಟ್ಠಂ ಹಾನಂ ಚಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಪಹಾನಂ, ಪಹಾನಮೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೋ. ಅಯಮ್ಪಿ ಯೇನ ಕಿಲೇಸೇನ ಅಪ್ಪಹೀಯಮಾನೇನ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಸತಿ ಚ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪದಘಾತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ತಥಾಪವತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತೋ. ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ, ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸರೂಪತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಂ ಇದಂ ತನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಗಹಣಂ, ಸಾ ಏವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೋ. ಅಯಂ ಪನ ಯಸ್ಸ ಆವರಣಸ್ಸ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಞಾಣಂ ನಿರೋಧಂ ಆಲಮ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ತಂ ಸರೂಪತೋ ವಿಭಾವಿತಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ.

ಭಾವನಾ ಉಪ್ಪಾದನಾ ವಡ್ಢನಾ ಚ, ತತ್ಥ ಪಠಮಮಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ, ದುತಿಯಾದೀಸು ವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ವಾ ಉಭಯಥಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಠಮಮಗ್ಗೋಪಿ ಹಿ ಯಥಾರಹಂ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಂ ಪವತ್ತಂ ಪರಿಜಾನನಾದಿಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ತತ್ಥಾಪಿ ವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ ¶ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ. ದುತಿಯಾದೀಸುಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಸಾಧನತೋ ಉಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ, ಸಾ ಏವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಭಾವನಾ ಪಟಿವೇಧೋ. ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಯಥಾ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಸರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇ ¶ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ತಿಟ್ಠತು ತಾವ ಯಥಾಧಿಗತಮಗ್ಗಧಮ್ಮಂ ಯಥಾಪವತ್ತೇಸು ಫಲಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಅಯಂ ಯಥಾಧಿಗತಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹೋವ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ಪತ್ತಧಮ್ಮೋ ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯೋಗಾಳ್ಹಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೯೯, ೩೫೬; ಮಹಾವ. ೨೭, ೫೭). ಯತೋ ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮತಾಸಞ್ಚೋದಿತಾ ಯಥಾಧಿಗತಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾವಲಮ್ಬಿನಿಯೋ ಮಗ್ಗವೀಥಿತೋ ಪರತೋ ಮಗ್ಗಫಲಪಹೀನಾವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ. ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಾ. ಏಕಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತೀತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭೂತತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇನ ಞಾಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಪನಾಹ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ನಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಕಿಚ್ಚಕರಣಂ, ನ ಏಕಾಭಿಸಮಯವಸೇನ. ತಞ್ಹಿ ಕಾಲೇನ ದುಕ್ಖಂ ಪಜಾನಾತಿ, ಕಾಲೇನ ಸಮುದಯಂ ಪಜಹತಿ, ಕಾಲೇನ ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಕಾಲೇನ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಏಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚತುಕಿಚ್ಚಕರಣಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ನ ಹಿದಂ ಕತ್ಥಚಿ ದಿಟ್ಠಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ. ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ಯದಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ ನಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ನ ಏಕಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚೇಸು ನಾನಕ್ಖಣೇನೇವ ಪವತ್ತೇಯ್ಯ, ನ ಏಕಕ್ಖಣೇನ, ತಥಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಏಕದೇಸೇಕದೇಸಮೇವ ಪರಿಜಾನಾತಿ ಪಜಹತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ನಾನಾಭಿಸಮಯೇ ಪಠಮಮಗ್ಗಾದೀಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಸಞ್ಞೋಜನತ್ತಯಾದೀನಂ ಏಕದೇಸೇಕದೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಸಿಯಾತಿ ಏಕದೇಸಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾದಿತಾ, ತತೋ ಏವ ಏಕದೇಸಸೋತಾಪನ್ನಾದಿತಾ ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅನನ್ತರಫಲತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಾನಂ, ನ ಚ ತಂ ಯುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಕಾಲಭೇದೇನ ವಿನಾ ಸೋ ಏವ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಚ ಅಸೋತಾಪನ್ನೋ ಚಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ.

ಅಪಿಚಾಯಂ ನಾನಾಭಿಸಮಯವಾದೀ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಂ ಕಿಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಉದಾಹು ಕಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ? ಜಾನಮಾನೋ ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ, ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಸ್ಸ ಕಿಂ ನಾನಾಭಿಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾನಿದಸ್ಸನೇನ ¶ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಅಥ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪರಿಞ್ಞಾಸಮುಚ್ಛೇದಾ ನ ಯುತ್ತಾ ಅನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ. ತಥಾ ಮಗ್ಗದಸ್ಸನಂ. ನ ಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತೀತಿ ಯುತ್ತಂ, ಮಗ್ಗನ್ತರಪರಿಕಪ್ಪನಾಯ ಪನ ಅನವಟ್ಠಾನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಕಿಚ್ಚತೋ, ನಿರೋಧಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಏವಂ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ನತ್ಥೇವ ನಾನಾಭಿಸಮಯೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ. ನ ಚೇತಂ ಕಾಲನ್ತರದಸ್ಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮ್ಪಿ ¶ …ಪೇ… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಮ್ಪಿ ಸೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೧೦೦) ಏಕಚ್ಚದಸ್ಸನಸಮಙ್ಗಿನೋ ಅಞ್ಞಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸಮಙ್ಗಿಭಾವವಿಚಾರಣಾಯಂ ತದತ್ಥಸಾಧನತ್ಥಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಗವಮ್ಪತಿತ್ಥೇರೇನ ಆಭತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚೇಕಞ್ಚ ಸಚ್ಚತ್ತಯದಸ್ಸನಸ್ಸ ಯೋಜಿತತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪುನ ಅದಸ್ಸನತೋ ಸಮುದಯಾದಿದಸ್ಸನಮಯೋಜನಿಯಂ ಸಿಯಾ. ನ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಕತಕಾರೀಭಾವೇನ ಪವತ್ತತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಕತ್ತಾ, ತಥಾ ಯೋಜನೇನ ಚ ಸಬ್ಬದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನನ್ತರಪರಮನ್ತಿ ದಸ್ಸನಾನುಪರಮೋ ಸಿಯಾತಿ ಏವಂ ಆಗಮತೋ ಯುತ್ತಿತೋ ಚ ನಾನಾಭಿಸಮಯೋ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ. ಏವಂ ಚೇ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ. ನೋ ಚೇ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಕಥಾ. ೨೭೪) ಓಧಿಸೋಕಥಾಯ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ.

ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ನಿರೋಧಮೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ನಿಯಮೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ನ ಆರಮ್ಮಣತೋವಾತಿ. ತೇನ ನಿರೋಧೇ ಕಿಚ್ಚತೋಪಿ ಪಟಿವೇಧೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಸಮಯೇ. ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾತಿಆದಿ ‘‘ತೀಣಿ ಸಞ್ಞೋಜನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸರೂಪದಸ್ಸನಂ. ಚತೂಸು ಆಸವೇಸೂತಿ ಇದಂ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ. ನ ಹಿ ಸುತ್ತೇ ಕತ್ಥಚಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಆಗತಾ ಅತ್ಥಿ. ಯದಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ನ ಆಸವೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ, ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ ಕಿಚ್ಚಸಭಾಗತಾಯ ಇಧ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಆಸವಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸಬ್ಬೋ ¶ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿನಿಮುತ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ…ಪೇ… ವಿಭತ್ತಾ’’ತಿ. ಸಾ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಸನ್ತಾನೇ ಚ ಠಿತಂ ಏಕಟ್ಠಂ, ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಸಹಜಾತೇಕಟ್ಠಂ, ಇತರಂ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಂ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಾಸವೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ, ಸಹಜಾತೇಕಟ್ಠಪಹಾನೇಕಟ್ಠಪ್ಪಕಾರೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅವಸೇಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಾಸವತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಾ. ತಯೋಪಿ ಆಸವಾತಿ ಕಾಮಾಸವಭವಾಸವಅವಿಜ್ಜಾಸವಾ. ತಥಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಚತೂಸು ಆಸವೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಬಹೂ ಏವೇತ್ಥ ಆಸವಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ‘‘ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ಪೋರಾಣಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ, ‘‘ಪುರಾತನಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ.

ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ.

ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೨. ಸಂವರಾದೀಹೀತಿ ¶ ಸಂವರಪಟಿಸೇವನಅಧಿವಾಸನಪರಿವಜ್ಜನವಿನೋದನೇಹಿ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪೀತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ. ಅಯನ್ತಿ ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಾದಿಕಥಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಥಾ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಆದಿತೋ ಏವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತುಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ‘‘ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೪೮; ಮ. ನಿ. ೨.೧೬೮) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಚತುರಾಪಸ್ಸೇನಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಮ್ಮಸನವಿಧಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಸವೇ ಖೇಪೇತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಅನುಪುಬ್ಬನಿನ್ನೋ ಅನುಪುಬ್ಬಪೋಣೋ ಅನುಪುಬ್ಬಪಬ್ಭಾರೋ, ನ ಆಯತಕೇನೇವ ಪಪಾತೋ, ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾ ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾ ಅನುಪುಬ್ಬಪಟಿಪದಾ, ನ ಆಯತಕೇನೇವ ಅಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೮.೨೦; ಉದಾ. ೪೫; ಚೂಳವ. ೩೮೫).

ಇಧಾತಿ ¶ ಅಯಂ ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಂವುತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸಾಸನಪರಿದೀಪನೋ, ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ’’ತಿ. ಆದೀನವಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಆದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ. ಸಮ್ಪಲಿಮಟ್ಠನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೩.೬.೫೮) ಘಂಸಿತಂ. ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋತಿ ಹತ್ಥಪಾದಹಸಿತಕಥಿತವಿಲೋಕಿತಾದಿಪ್ಪಕಾರಭಾಗಸೋ. ತಞ್ಹಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನು ಅನು ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ‘‘ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಾದಿಕಸ್ಸ ವಾ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಹೋ. ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯನಯೇನಾತಿ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯೇ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೨೮; ಮಹಾವ. ೫೪) ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಆದೀನವಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಯಥಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ನ ಏವಮಿದಂ, ಇದಂ ಪನ ಚಕ್ಖುಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ. ತಿತ್ಥಕಾಕೋ ವಿಯಾತಿ ತಿತ್ಥೇ ಕಾಕೋ ತಿತ್ಥಕಾಕೋ, ನದಿಯಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮನತಿತ್ಥೇ ನಿಯತಟ್ಠಿತಿಕೋ. ಆವಾಟಕಚ್ಛಪೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಏವಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ನಿಯತಟ್ಠಾನೋ ಸಂವರೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ. ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಂ ಸತಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ. ಯದಿಪಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ನಿರನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಸಾದಘಟ್ಟನಾವಜ್ಜನುಪ್ಪಾದಾನಂ ಪನ ಅನ್ತರೇ ದ್ವೇ ಏವ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಚಿತ್ತನಿಯಾಮೋತಿ ಆಹ ಭವಙ್ಗೇ ‘‘ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧೇ’’ತಿ.

ಜವನಕ್ಖಣೇ ¶ ಪನ ಸಚೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ವಾತಿಆದಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಟೀ. ೧.೧೫; ಧ. ಸ. ಮೂಲಟೀ. ೧೩೫೨) ಪುನ ಅವಚನತ್ಥಂ ಇಧೇವ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಸಙ್ಖಾತೋ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸಂವರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೋ ಮನೋದ್ವಾರವಸೇನ, ಇತರೋ ಛನ್ನಮ್ಪಿ ದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಾದೀನಞ್ಹಿ ಸತಿಪಟಿಪಕ್ಖಾದಿಲಕ್ಖಣಾನಂ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಸಿಯಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕವೀತಿಕ್ಕಮಭೂತಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಾನಂ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕತ್ತಾತಿ.

ಯಥಾ ಕಿನ್ತಿ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಜವನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಸಂವರೋ ‘‘ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಅಸಂವರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾತಿಆದಿನಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ಘರಾದೀನಂ ಅಸಂವುತತಾ ¶ ವಿಯ ಜವನೇ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ಅಸಂವುತತಾತಿ ಅಞ್ಞಾಸಂವರೇ ಅಞ್ಞಾಸಂವುತತಾಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ನಿದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಾಮಞ್ಞಂ, ಅನ್ತೋಬಹಿಸಾಮಞ್ಞಂ ವಾ. ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚ ಜವನೇನ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಜವನಕಾಲೇ ಅಸನ್ತಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗಾದಿ ಫಲನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಚಕ್ಖಾದಿ ವಿಯ ಸನ್ತಂಯೇವ ನಾಮ. ನ ಹಿ ಧರಮಾನಂಯೇವ ‘‘ಸನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದಿಕೇ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಜವನಂ ಬಾಹಿರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರಸಮಾನಂ ವುತ್ತಂ. ಇತರಞ್ಚ ಅನ್ತೋನಗರಘರಾದಿಸಮಾನಂ. ಜವನಸ್ಸ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಸತಿಪಿ ಬಾಹಿರಭಾವೇ ಇತರಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಭನ್ತರಭಾವೇ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೪೯) ಆದಿವಚನತೋ ಆಗನ್ತುಕಭೂತಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ಬಾಹಿರಭಾವೋ, ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವಸ್ಸ ಇತರಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಭಾವೋ ಚ ಪರಿಯಾಯತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಜವನೇ ವಾ ಅಸಂವರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತತೋ ಪರಂ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದೀನಂ ಅಸಂವರಹೇತುಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ ನಗರದ್ವಾರಸದಿಸೇನ ಜವನೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದಿಚೋರಾನಂ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದೀಸು ಮುಸನಂ ಕುಸಲಭಣ್ಡವಿನಾಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಹಿ ಅಸಂವರೇ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ತಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಸೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಯೇವ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ಸಂವರೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಂ ಪಟಿಬಾಹೇನ್ತೋಯೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಸಂವರಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿನಯೋ. ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಅಕುಸಲಜವನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಂ ತಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ, ಪುನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದ್ವಾರೇ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಸಯಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಜವನಂ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ, ಪುನ ವಾರೇ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಜವನಂ ಜವತಿ, ಪುನಪಿ ಯದಿ ತಾದಿಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛತಿ, ತಂಸದಿಸಮೇವ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ರೂಪಾದೀಸು ಜವನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಮೇವ ಜವನೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಅಗುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಅಯಂ ತಾವ ಅಸಂವರಪಕ್ಖೇ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ.

ಸಂವರಪಕ್ಖೇಪಿ ¶ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಂವುತೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪೇತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ’’ತಿ ಪದಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನಂ ಸಮಾನಂ ಕತ್ವಾ. ಅಯಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಸುನ್ದರತರೋ ¶ ಉಪರಿಪಾಳಿಯಾ ಸಂಸನ್ದನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಯನ್ತಿ ಆದೇಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಿಪಾತಪದಂ ವಾ ಏತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುಥುವಚನತ್ಥಂ. ವಿಘಾತಕರಾತಿ ಚಿತ್ತವಿಘಾತಕರಣಾ ಚಿತ್ತದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತಕಾ ಚ. ಯಥಾವುತ್ತಕಿಲೇಸಹೇತುಕಾ ದಾಹಾನುಬನ್ಧಾ ವಿಪಾಕಾ ಏವ ವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ. ಯಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಆಸವಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ವಿಘಾತಕರಾ ಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಂವರಣೂಪಾಯೋ, ಸಂವರಿತಬ್ಬಂ, ಸಂವರೋ, ಯತೋ ಸೋ ಸಂವರೋ, ಯತ್ಥ ಸಂವರೋ, ಯಞ್ಚ ಸಂವರಫಲನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಥಂ? ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋತಿ ಹಿ ಸಂವರಣೂಪಾಯೋ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಂ. ಸಂವರಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಸತಿ ಸಂವರೋ. ಅಸಂವುತಸ್ಸಾತಿ ಸಂವರಣಾವಧಿ. ಅಸಂವರತೋ ಹಿ ಸಂವರಣಂ. ಸಂವರಿತಬ್ಬಗ್ಗಹಣೇನ ಸಿದ್ಧೋ ಇಧ ಸಂವರವಿಸಯೋ. ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಞ್ಹಿ ಸಂವರಞಾಣಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಸಂವರೀಯತೀತಿ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧೋಯಮತ್ಥೋ. ಆಸವತನ್ನಿಮಿತ್ತಕಿಲೇಸಾದಿಪರಿಳಾಹಾಭಾವೋ ಫಲಂ. ಏವಂ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥೇವಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ.

ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಟಿಸೇವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೩. ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಚೀವರನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಮೇವ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ. ಈದಿಸನ್ತಿ ಏವರೂಪಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ. ಭವಪತ್ಥನಾಯ ಅಸ್ಸಾದಯತೋತಿ ಭವಪತ್ಥನಾಮುಖೇನ ಭಾವಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಸ್ಸ. ಚೀವರನ್ತಿ ನಿವಾಸನಾದಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚೀವರಂ. ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ನಿವಾಸನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಯಾವದೇವಾತಿ ಪಯೋಜನಪರಿಮಾಣನಿಯಮನಂ. ಸೀತಪಟಿಘಾತಾದಿಯೇವ ಹಿ ಯೋಗಿನೋ ಚೀವರಪಟಿಸೇವನೇ ಪಯೋಜನಂ. ಸೀತಸ್ಸಾತಿ ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ವಾ ಉತುಪರಿಣಾಮತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಸೀತಸ್ಸ. ಪಟಿಘಾತಾಯಾತಿ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಂ. ಉಣ್ಹಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸ. ಡಂಸಾದಯೋ ಪಾಕಟಾಯೇವ. ಪುನ ಯಾವದೇವಾತಿ ನಿಯತಪಯೋಜನಪರಿಮಾಣನಿಯಮನಂ. ನಿಯತಞ್ಹಿ ಪಯೋಜನಂ ಚೀವರಪಟಿಸೇವನಸ್ಸ ಹಿರಿಕೋಪೀನಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ, ಇತರಂ ಕದಾಚಿ ಕದಾಚಿ ¶ . ಹಿರಿಕೋಪೀನನ್ತಿ ಸಮ್ಬಾಧಟ್ಠಾನಂ ¶ . ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗೇ ವಿವಟೇ ಹಿರೀಕುಪ್ಪತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ತಂ ಹಿರಿಯಾ ಕೋಪನತೋ ಹಿರಿಕೋಪೀನಂ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ಚೀವರಂ ಪಟಿಸೇವತಿ.

ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾರಂ. ಸೋ ಹಿ ಪಿಣ್ಡೋಲ್ಯೇನ ಭಿಕ್ಖನಾಯ ಪತ್ತೇ ಪತನತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲದ್ಧಭಿಕ್ಖಾಪಿಣ್ಡಾನಂ ಪಾತೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋತಿ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ನೇವ ದವಾಯಾತಿ ನ ಕೀಳನಾಯ. ನ ಮದಾಯಾತಿ ನ ಬಲಮದಮಾನಮದಪುರಿಸಮದತ್ಥಂ. ನ ಮಣ್ಡನಾಯಾತಿ ನ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಪೀಣನಭಾವತ್ಥಂ. ನ ವಿಭೂಸನಾಯಾತಿ ನ ತೇಸಂಯೇವ ಸೋಭನತ್ಥಂ, ಛವಿಸಮ್ಪತಿಅತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಾನಿ ಚ ಪದಾನಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಮೋಹ-ದೋಸ-ಸಣ್ಠಾನ-ವಣ್ಣ-ರಾಗೂಪನಿಸ್ಸಯ-ಪಹಾನತ್ಥಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಪುರಿಮಂ ವಾ ದ್ವಯಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಂಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿನಿಸೇಧನತ್ಥಂ, ಇತರಂ ಪರಸ್ಸಪಿ. ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ. ಠಿತಿಯಾ ಯಾಪನಾಯಾತಿ ಪಬನ್ಧಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅವಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಞ್ಚ ಚಿರಕಾಲಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಾಪನತ್ಥಂ. ವಿಹಿಂಸೂಪರತಿಯಾತಿ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪರಮಣತ್ಥಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಸಾಸನಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನಂ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ. ಇತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ. ಪುರಾಣಞ್ಚ ವೇದನಂ ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮೀತಿ ಪುರಾಣಂ ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಂ ಪಟಿಹನಿಸ್ಸಾಮಿ. ನವಞ್ಚ ವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ನವಂ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ. ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತ್ಥಮೇವ ಆಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾ ನಾಮ ಯಥಾಪವತ್ತಾ ಜಿಘಚ್ಛಾನಿಮಿತ್ತಾ ವೇದನಾ. ಸಾ ಹಿ ಅಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪವಡ್ಢನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾಪಿ ಖುದಾನಿಮಿತ್ತಾವ ಅಙ್ಗದಾಹಸೂಲಾದಿವೇದನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಾ. ಸಾ ಹಿ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾವ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ. ವಿಹಿಂಸಾನಿಮಿತ್ತತಾ ಚೇತಾಸಂ ವಿಹಿಂಸಾಯ ವಿಸೇಸೋ.

ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಾಪನಾ ಚ ಮೇ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಯಾಪನಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಯಾಪನಾ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಅವಿಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತಾ ಯಾಪನಾತಿ ಅಯಮೇತಾಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಅನವಜ್ಜತಾ ಚ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಚಾತಿ ಅಯುತ್ತಪರಿಯೇಸನಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಅನವಜ್ಜತಾ, ಪರಿಮಿತಪರಿಭೋಗೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ಅಸಪ್ಪಾಯಾಪರಿಮಿತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಅರತಿತನ್ದೀವಿಜಮ್ಭಿತಾವಿಞ್ಞುಗರಹಾದಿದೋಸಾಭಾವೇನ ವಾ ಅನವಜ್ಜತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಮಿತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಕಾಯಬಲಸಮ್ಭವೇನ ¶ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ಯಾವದತ್ಥಉದರಾವದೇಹಕಭೋಜನಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಸೇಯ್ಯಸುಖಪಸ್ಸಸುಖಮಿದ್ಧಸುಖಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಅನವಜ್ಜತಾ, ಚತುಪಞ್ಚಾಲೋಪಮತ್ತಞ್ಞೀನಭೋಜನೇನ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಯೋಗ್ಯತಾಪಾದನತೋ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಚತ್ತಾರೋ ¶ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ, ಅಭುತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪಿವೇ;

ಅಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೯೮೩);

ಏತ್ತಾವತಾ ಪಯೋಜನಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ ಪಟಿಪದಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋತಿ.

ಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಸಯನಞ್ಚ ಆಸನಞ್ಚ. ಯತ್ಥ ಹಿ ವಿಹಾರಾದಿಕೇ ಸೇತಿ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಆಸತಿ ನಿಸೀದತಿ, ತಂ ಸೇನಾಸನಂ. ಉತುಪರಿಸ್ಸಯವಿನೋದನಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾರಾಮತ್ಥನ್ತಿ ಉತುಯೇವ ಪರಿಸಹನಟ್ಠೇನ ಪರಿಸ್ಸಯೋ, ಸರೀರಾಬಾಧಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಕರೋ, ಅಥ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಉತು ಚ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಪಾಕಟಪರಿಸ್ಸಯೋ ಚ ರಾಗದೋಸಾದಿಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪರಿಸ್ಸಯೋ ಚ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯೋ, ತಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಏಕೀಭಾವಸುಖತ್ಥಞ್ಚ. ಇದಞ್ಚ ಚೀವರಪಟಿಸೇವನೇ ಹಿರಿಕೋಪೀನಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ವಿಯ ತಸ್ಸ ನಿಯತಪಯೋಜನನ್ತಿ ಪುನ ‘‘ಯಾವದೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರನ್ತಿ ರೋಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೋ, ತತೋ ಏವ ಭಿಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತವತ್ಥುತಾಯ ಭೇಸಜ್ಜಂ, ಜೀವಿತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಸಮ್ಭಾರಭಾವೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಚಾತಿ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ತಂ. ಉಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಜಾತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ. ವೇಯ್ಯಾಬಾಧಿಕಾನನ್ತಿ ಬ್ಯಾಬಾಧತೋ ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ಚ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತರೋಗತೋ ಚ ಜಾತಾನಂ. ವೇದನಾನನ್ತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ. ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಪರಮತಾಯಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಪರಮಭಾವಾಯ ಪಟಿಸೇವಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನವವೇದನುಪ್ಪಾದನತೋಪೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಆಯತಿಂ ಏವ ವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ, ಅಥ ಖೋ ಅತಿಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಅಲಂಸಾಟಕಾದೀನಂ ವಿಯ ನವವೇದನುಪ್ಪಾದನತೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪಟಿಸೇವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಧಿವಾಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೪. ಖಮೋತಿ ¶ ಖಮನಕೋ. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಚಲನಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಲತಿ ಕಮ್ಪತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಜಹತೀ’’ತಿ. ಅಧಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉಣ್ಹಂ ಸಹತಿ, ಸಹನ್ತೋ ಚ ನ ನಗ್ಗಸಮಣಾದಯೋ ವಿಯ ಸಹತಿ, ಅಥ ಖೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸ್ವೇವ ಥೇರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಬಹಿಚಙ್ಕಮೇತಿ ಲೇಣತೋ ಬಹಿ ಚಙ್ಕಮೇ. ಉಣ್ಹಭಯೇನೇವಾತಿ ನರಕಗ್ಗಿಉಣ್ಹಭಯೇನೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ‘‘ಮಯಾ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನುಭೂತಂ, ಇದಂ ಪನ ತತೋ ಮುದುತರ’’ನ್ತಿ ¶ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ. ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪೋವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪಸ್ಸ ಪರತೋ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ.

ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಸೀಲೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮರಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಿಕಂ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ಸಹ ಪೀತುಪ್ಪಾದಾತಿ ಫರಣಪೀತಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದೇನ ಸಹೇವ. ವಿಸಂ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ಪೀತಿವೇಗೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥತಂ ದಟ್ಠಮುಖೇನೇವ ಭಸ್ಸಿತ್ವಾ. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಸಪ್ಪೇನ ದಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೬೬; ೩.೩೫೯; ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೬; ಅ. ನಿ. ೩.೯೬; ೧೧.೧೨) ನಯೇನ ಸಮಾಧಾನಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ.

ಪಚ್ಚಯೇಸು ಸನ್ತೋಸೋ ಭಾವನಾಯ ಚ ಆರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನತಾಯ ಆರಾಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಚ್ಚಯ…ಪೇ… ರಾಮತಾ, ತಾಯ. ಮಹಾಥೇರೋತಿ ವುಡ್ಢತರೋ ಥೇರೋ. ವಚನಮೇವ ತದತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮಾನಂ ಪಥೋತಿ ವಚನಪಥೋ.

ಅಸುಖಟ್ಠೇನ ವಾ ತಿಬ್ಬಾ. ಯಞ್ಹಿ ನ ಸುಖಂ, ತಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ‘‘ತಿಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವಂಸಭಾವೋತಿ ‘‘ಅಧಿವಾಸನಜಾತಿಯೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಾಹ. ಮುಹುತ್ತೇನ ಖಣೇವ ವಾತೇ ಹದಯಂ ಫಾಲೇತುಂ ಆರದ್ಧೇಯೇವ. ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ.

ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಉಣ್ಹೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಸೀತಂ ಪತ್ಥಯತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಣ್ಹಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾಮಾಸವುಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾ ಅನಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೇ ಸತಿ ಅತ್ತನಿಯಗ್ಗಾಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸೀತಂ ಉಣ್ಹನ್ತಿ ಗಾಹೋ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ’’ತಿ. ಸೀತಾದಿಕೇ ಉಪಗತೇ ಸಹನ್ತೀ ಖಮನ್ತೀ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ವಾಸೇನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸೇತಿಯೇವಾ’’ತಿ ¶ . ನ ನಿರಸ್ಸತೀತಿ ನ ವಿಧುನತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸೀತಾದಿಕೇ ನ ಸಹತಿ, ಸೋ ತೇ ನಿರಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಧುನನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ.

ಅಧಿವಾಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪರಿವಜ್ಜನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೫. ಅಹಂ ¶ ಸಮಣೋತಿ (ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೩.೬.೫೮) ‘‘ಅಹಂ ಸಮಣೋ, ಕಿಂ ಮಮ ಜೀವಿತೇನ ವಾ ಮರಣೇನ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಗಾಮಪ್ಪದೇಸಂ ಪಯೋಜನಾದಿಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ. ಪಟಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಸಮೀಪಗಮನತೋ ಅಪಕ್ಕಮತಿ. ಕಣ್ಟಕಾ ಯತ್ಥ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಂ ಕಣ್ಟಕಟ್ಠಾನಂ. ಅಮನುಸ್ಸದುಟ್ಠಾನೀತಿ ಅಮನುಸ್ಸಸಞ್ಚಾರೇನ ದೂಸಿತಾನಿ, ಸಪರಿಸ್ಸಯಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಾನನ್ತಿ ಸಮಂ, ಅವಿಸಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಕಾಸಿ ವಾ ತಾದಿಸಂ ಅನಾಚಾರಂ.

ಸೀಲಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಯದೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ಅಪಿಚ ‘‘ಚಣ್ಡಂ ಹತ್ಥಿಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಹತ್ಥಿಆದಿಪರಿವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ವಚನಾನುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಆಚಾರಸೀಲಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಪರಿವಜ್ಜನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಿನೋದನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೬. ಇತಿಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾಪಿ ಲೋಭಾದಿಸಹಗತತ್ತಾಪಿ ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖತೋಪೀತಿಆದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಾವಜ್ಜೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಅಕುಸಲೋತಿಆದಿನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖವಿಪಾಕೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ. ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಆದೀನವವಿಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅನಧಿವಾಸನಂ ನಾಮ ಪುನ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವಿನೋದನಂ ಬ್ಯನ್ತಿಕರಣಂ ಅನಭಾವಗಮನನ್ತಿ ¶ ಚ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಧಿವಾಸೇನ್ತೋ ಕಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಹಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮೇವ, ನ ಸಮುಚ್ಛೇದೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ.

ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಕಾಮಸಹಗತೋ ವಿತಕ್ಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ¶ ತಕ್ಕೋ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಾಮೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ವತ್ಥುಕಾಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಟಿಬದ್ಧೋ ಚ. ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇತಿ ತೇಸಂ ಪಾಪವಿತಕ್ಕಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಗಹಣಂ ವಾ ಕತಂ ಸಿಯಾ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ವಾ. ತೇಸು ಪಠಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಉಪನ್ನಮತ್ತೇ’’ತಿ, ಸಮ್ಪತಿಜಾತೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾಯ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಞಾತಿವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಯೋ ಸುಖಜೀವಿನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮವಸೇನ ಞಾತಕೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ. ಜನಪದವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜನಪದೋ ಸುಭಿಕ್ಖೋ ಸಮ್ಪನ್ನಸಸ್ಸೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮವಸೇನೇವ ಜನಪದಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ. ಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣೇ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಅತ್ತಾ ಸುಖೀ ಹೋತಿ ಅಮರೋತಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಅಮರತ್ಥಾಯ ವಿತಕ್ಕೋ, ತಂ ವಾ ಆರಬ್ಭ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ಅಮರೋ ಚ ಸೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಚಾತಿ ಅಮರವಿತಕ್ಕೋ. ಪರಾನುದ್ದಯತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಪರೇಸು ಉಪಟ್ಠಾಕಾದೀಸು ಸಹನನ್ದಿಕಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಅನುದ್ದಯತಾಪತಿರೂಪಕೋ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಚೀವರಾದಿಲಾಭೇನ ಚೇವ ಸಕ್ಕಾರೇನ ಚ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ. ಅನವಞ್ಞತ್ತಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಂ ಪರೇ ನ ಅವಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ನ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುಂ, ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಂ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ.

ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪನಸಭಾವತ್ತಾ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಪವತ್ತಿಯಾ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ಚ ಕಾಮನಾಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಕಾಮಾಸವೋ’’ತಿ. ತಬ್ಬಿಸೇಸೋತಿ ಕಾಮಾಸವವಿಸೇಸೋ, ರಾಗಸಹವುತ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ವಿನೋದೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನತೋ ¶ ನೀಹರತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿನೋದನಂ, ವೀರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೀರಿಯಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿನೋದನೇನಾ’’ತಿ.

ವಿನೋದನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭಾವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ

೨೭. ‘‘ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೮೭) ವಚನತೋ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತೀನಂ ಅನಧಿಗಮೋ ತತೋ ಚ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಾನತಿವತ್ತಿ ಅಭಾವನಾಯ ಆದೀನವೋ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವಾದಿವಸೇನ ಚ ಭಾವನಾಯ ಆನಿಸಂಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮಯಸಮ್ಭೂತಾತಿ ದುತಿಯಾದಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಜಾತಾ, ಭಾವನಾಧಿಕಾರತೋ ದುತಿಯಮಗ್ಗಾದಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನನು ಚ ತೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಏವ, ಕಸ್ಮಾ ವಿಸೇಸನಂ ¶ ಕತನ್ತಿ? ನಯಿದಂ ವಿಸೇಸನಂ, ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ಪನೇತಂ, ಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತೇ ಚ ಖೋ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮಯಸಮ್ಭೂತಾತಿ. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಝಾನಮಗ್ಗಫಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವತ್ಥಂ. ಮಿಸ್ಸಕನಯೇನ ಹಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ವುಚ್ಚಮಾನೇಸು ತದಙ್ಗಾದಿವಿವೇಕದಸ್ಸನವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಏವಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ. ಇಧ ಪನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಧಿಕಾರೇ. ಲೋಕುತ್ತರನಯೋ ಏವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಭಾವನಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಕತತ್ತಾ.

ಆದಿಪದಾನನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೪೧೮) ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ ಆದಿಭೂತಾನಂ ಪದಾನಂ. ಅತ್ಥತೋತಿ ವಿಸೇಸವಸೇನ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಚ ಪದತ್ಥತೋ. ಲಕ್ಖಣಾದೀಹೀತಿ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತೋ. ಕಮತೋತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಿತೋ. ಅನೂನಾಧಿಕತೋತಿ ತಾವತ್ತಕತೋ. ವಿಭಾವಿನಾತಿ ವಿಞ್ಞುನಾ.

ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪದೇ. ಸರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನುಸ್ಸರಣಟ್ಠೇನ. ಚಿರಕತಾದಿಭೇದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ. ಉದಕೇ ಅಲಾಬು ವಿಯ ಪಿಲವಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಅದತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಠಪನಂ ಸಾರಣಂ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠತಾಕರಣಂ ಅಪಿಲಾಪನಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ¶ ಹೇತಂ ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೇ. ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋತಿ ಭಣ್ಡಗೋಪಕೋ. ಅಪಿಲಾಪೇ ಕರೋತಿ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ. ಥೇರೇನಾತಿ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ. ಸಮ್ಮೋಸಪಚ್ಚನೀಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಸಮ್ಮೋಸೋ, ನ ಸಮ್ಮೋಸಾಭಾವಮತ್ತಂ. ಗೋಚರಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಕಾಯಾದಿಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ.

ಬೋಧಿಯಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ, ಅಙ್ಗೋ ಅವಯವೋ, ಬೋಧಿಸ್ಸ ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗೋ ಕಾರಣಂ. ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಾ ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಸಂ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧.೧) –

‘‘ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ. ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಆಯೂಹನಾ. ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ. ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆಯೂಹನಾ. ಲೀನವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ. ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ. ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ’’ತಿ –

ವುತ್ತೇಸು ಪಕಾರೇಸು ಇಧ ಅವುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಾ ಹಿ ಅಯಂ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ¶ . ‘‘ಬುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪಟಿಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ. ತಂ ಪನ ಪಟಿಬುಜ್ಝನಂ ಅತ್ಥತೋ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವೇಧೋ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೀ’’ತಿಆದಿ. ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಅಙ್ಗಾನಿ ಏವ ಝಾನಮಗ್ಗಾ, ನ ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತಾ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇನಙ್ಗರಥಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಏತೇನ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಇದಂ ಕಾರಣತ್ಥೋ ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಧಿಯೋ, ಬೋಧಿಯೋ ಏವ ಅಙ್ಗಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ. ಅನುಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಕಾರಣಾನಂ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅನುರೂಪಂ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಕಿಲೇಸನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹನತೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇನ ವಾ ಪಟಿಮುಖಂ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅವಿಪರೀತಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ. ಏವಂ ಉಪಸಗ್ಗಾನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸದೀಪನತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಬೋಧಿ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಸಬ್ಬವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಬುಜ್ಝನಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ.

ವಿಚಿನಾತೀತಿ ¶ ‘‘ತಯಿದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವೀಮಂಸತಿ. ಓಭಾಸನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಪಟಿಚ್ಛಾದಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸನಂ ಯಥಾ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ಧಕಾರಸ್ಸ. ಯಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಸತಿ ವೀರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ವೀರಭಾವೋ. ಈರಯಿತಬ್ಬತೋತಿ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ. ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖತೋ ಪತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಪಗ್ಗಹೋ. ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ. ಓಸೀದನಂ ಲಯಾಪತ್ತಿ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅನೋಸೀದನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪೀಣಯತೀತಿ ತಪ್ಪೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ ವಾ. ಫರಣಂ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪನಂ. ತುಟ್ಠಿ ನಾಮ ಪೀತಿ. ಉದಗ್ಗಭಾವೋ ಓದಗ್ಯಂ, ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಖಿಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋತಿ ಕಾಯದರಥಸ್ಸ ಚಿತ್ತದರಥಸ್ಸ ಚ ಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋ ವೂಪಸಮನತೋ. ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ. ದರಥೋ ಸಾರಮ್ಭೋ, ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಾನಂ, ತಪ್ಪಧಾನಾನಂ ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಏವಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಅಪರಿಪ್ಫನ್ದನಸೀತಿಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಅಸಾರದ್ಧಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋ ಅಸಾರದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೨).

ಸಮಾಧಾನತೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಧಾನತೋ ಠಪನತೋ. ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತತಾ, ಯೇನ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ. ಅವಿಸಾರೋ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಅವಿಸರಣಸಭಾವೋ. ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಭಾವಾಪಾದನಂ ನ್ಹಾನೀಯಚುಣ್ಣಾನಂ ಉದಕಂ ವಿಯ. ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತೀ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧) ವಚನತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಬನ್ಧಠಿತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತೋತಿ ಉದಾಸೀನಭಾವತೋ. ಸಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಉಪೇಕ್ಖಾ ¶ . ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತಿ ತದಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಾ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ಗಹಣೇ ಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಕಿಚ್ಚಾಧಿಮತ್ತತಾಯ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಕಕಿಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ಸಮಂ ಪವತ್ತನಪಚ್ಚಯತಾ ಸಮವಾಹಿತಾ. ಅಲೀನಾನುದ್ಧತಪ್ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯತಾ ಊನಾಧಿಕತಾನಿವಾರಣಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಕಪಕ್ಖಪಾತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದರಸಾ’’ತಿ. ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಮೇವ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ.

ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಲೀನಪಕ್ಖೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖೇ ಚ ಅತ್ಥಿಕಾ ಪತ್ಥನೀಯಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ, ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ. ಸಮಾನಕ್ಖಣಪವತ್ತೀಸು ಸತ್ತಸುಪಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ವಾಚಾಯ ¶ ಕಮಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಠಮಂ ಅವತ್ವಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸೇವ ಪಠಮಂ ವಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪಕಾರಕತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಚ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ.

‘‘ಕಸ್ಮಾ ಸತ್ತೇವ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಚೋದಕೋ ಸದ್ಧಾಲೋಭಾದೀನಮ್ಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವಂ ಆಸಙ್ಕತಿ, ಇತರೋ ಸತಿಆದೀನಂಯೇವ ಭಾವನಾಯ ಉಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಲೀನಸ್ಸಾತಿ ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಭಾವನಾವೀಥಿಂ ಅನೋತರಿತ್ವಾ ಸಂಕುಟಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ. ತದಾ ಹಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ನ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ. ತಞ್ಹಿ ಏತೇಹಿ ಅಲ್ಲತಿಣಾದೀಹಿ ವಿಯ ಪರಿತ್ತೋ ಅಗ್ಗಿ ದುಸ್ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಯಂ ಹೋತೀತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಲ್ಲಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೪). ಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಪನ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ, ಸುಕ್ಖತಿಣಾದೀಹಿ ವಿಯ ಪರಿತ್ತೋ ಅಗ್ಗಿ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇಹಿ ಸುಸಮುಟ್ಠಾಪಿಯಂ ಹೋತೀತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ… ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ…ಪೇ… ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨). ತತ್ಥ ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರೋ…ಪೇ… ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ.

ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಸೀತಿಭಾವಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ಅನೋತಿಣ್ಣತಾಯ, ತದಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ನ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ. ತಞ್ಹಿ ಏತೇಹಿ ಸುಕ್ಖತಿಣಾದೀಹಿ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ದುವೂಪಸಮಯಂ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ¶ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೪). ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಪನ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ, ಅಲ್ಲತಿಣಾದೀಹಿ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇಹಿ ಸುವೂಪಸಮಯಂ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿ ¶ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿ…ಪೇ… ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೨). ತತ್ಥ ಯಥಾಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಯೋ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಾ, ತಂ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದನವಸೇನ ತಥಾ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋವ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ. ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಹೂಪಕಾರೋ. ಸೋ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಲೀನಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ಲಯಾಪತ್ತಿತೋ, ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮವಿಚಯಾದೀನಂ ವಸೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ ರಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಣಧೂಪನಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕಅಮಚ್ಚೋ ವಿಯ ಚ ರಾಜಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೩೪).

ಞತ್ವಾ ಞಾತಬ್ಬಾತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧೨೯) ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಡ್ಢಿ ನಾಮ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ. ಅಭಿವುದ್ಧಿಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ. ವಿವಿತ್ತತಾತಿ ವಿವಿತ್ತಭಾವೋ. ಯೋ ಹಿ ವಿವೇಚನೀಯತೋ ವಿವಿಚ್ಚತಿ, ಯಂ ವಿವಿಚ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತಂ, ತದುಭಯಂ ಇಧ ವಿವಿತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ‘‘ವಿವಿತ್ತತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಸು ಪುರಿಮೋ ವಿವೇಚನೀಯತೋ ವಿವಿಚ್ಚಮಾನತಾಯ ವಿವೇಕಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಿವಿಚ್ಚನಕಿರಿಯಾಯ ಸಮಙ್ಗೀ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ ತಾಯ ಏವ ವಿವಿಚ್ಚನಕಿರಿಯಾಯ ವಸೇನ ವಿವೇಕೋತಿ ಗಹಿತೋ. ಇತರೋ ಸಬ್ಬಸೋ ತತೋ ತತೋ ವಿವಿತ್ತಸಭಾವತಾಯ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ವಿವಿಚ್ಚನಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ವಿವಿಚ್ಚಮಾನತಾಯ ವಿವೇಕಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ಪವತ್ತತಿ, ಇತರಂ ಪನ ತನ್ನಿನ್ನತಾತದಾರಮ್ಮಣತಾಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿವೇಕೇ ನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾ ವಾ ವಿವೇಕವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಝಾನಂ ‘‘ವಿವೇಕಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ವಿವೇಕವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ‘‘ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನಿಸ್ಸಯಟ್ಠೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಸತಿಪಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಭಾವೇ ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮುಪ್ಪಾದನಂ ವಿಯ ಅಭಿನ್ನಧಮ್ಮಾಧಾರಾ ನಿಸ್ಸಯನಭಾವನಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ. ಅಯಮೇವಾತಿ ವಿವೇಕೋ ಏವ. ವಿವೇಕೋ ಹಿ ಪಹಾನವಿನಯವಿರಾಗನಿರೋಧಾ ಚ ಸಮಾನತ್ಥಾ.

ತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತತಂ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತತಾಯ ಅವಚನಂ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಇಧ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಭಾವಿತಬ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಯೇ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾ ಫಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕೋ. ಅಜ್ಝಾಸಯತೋತಿ ¶ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಹನ್ತಅಜ್ಝಾಸಯತೋ. ಯದಿಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ ¶ ಚಿತ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಪನ ಆದೀನವಂ ಸುಟ್ಠು ದಿಸ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತತಾ ದಾಹಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸೀತನಿನ್ನಚಿತತ್ತಾ ವಿಯ. ನ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕೇಸು ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಾದಿಝಾನೇಸು ಸತಿಆದೀನಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯತ್ತಾ. ಅನುದ್ಧರನ್ತಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಿಯ ಬೋಧಿಯಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಝಾನಂ ನ ಹೋತಿ, ನಾಪಿ ತಥಾ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಕಾರಣಂ, ನ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ವಿಯ ಝಾನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಉದ್ಧರನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಕಸಿಣಗ್ಗಹಣೇನ ತದಾಯತ್ತಾನಿ ಆರುಪ್ಪಾನಿಪಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ. ತಾನಿಪಿ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವಸಬ್ಭಾವತೋ. ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನತಾ, ತದಗ್ಗೇನ ಫಲನಿನ್ನತಾಪಿ ಸಿಯಾ. ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ತದಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೬೫) ಆದಿವಚನಮ್ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ.

ವೋಸ್ಸಗ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗತ್ಥೋ ಪಕ್ಖನ್ದನತ್ಥೋ ಚಾತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ದುವಿಧತಾ ವುತ್ತಾ. ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಹಿ ಪಹಾನಂ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕಪವತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ತಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಭಾವತೋ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದಪಕಾರೇನ ತನ್ನಿನ್ನತದಾರಮ್ಮಣಕರಣಪಕಾರೇನ ಚ. ಪುಬ್ಬೇ ವೋಸ್ಸಗ್ಗ-ಪದಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಸಕಲೇನ ವಚನೇನಾ’’ತಿ. ಪರಿಣಮನ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ, ಪರಿಣತಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ. ಪರಿಣಾಮೋ ನಾಮ ಪರಿಪಾಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿಪಕ್ಕಞ್ಚಾ’’ತಿ. ಪರಿಪಾಕೋ ಚ ಆಸೇವನಲಾಭೇನ ಆಹಿತಸಾಮತ್ಥಿಯಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜಿತುಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಕ್ಖನ್ದಿತುಂ ತಿಕ್ಖವಿಸದಸಭಾವೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಏಸ ನಯೋತಿ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ವುತ್ತೋ, ಸೇಸೇಸು ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀಸುಪಿ ಏಸ ನಯೋತಿ ಏವಂ ತತ್ಥ ನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಏವಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ಮಿಸ್ಸಕನಯಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಪನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತನ್ತೇ. ಮಗ್ಗೋ ಏವ ವೋಸ್ಸಗ್ಗವಿಪರಿಣಾಮೀ ಭಾವನಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ತಞ್ಚ ಖೋತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ. ಸಮುಚ್ಛೇದತೋತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ.

ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸ ¶ ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝತ್ತಾ ‘‘ತಯೋ ಆಸವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಪಿ ಅನಪಾಯಗಮನೀಯಾ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ¶ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾನಂ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಪಹೀನತ್ತಾ. ಸತಿಪಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮಗ್ಗಭಾವೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಭಾವಾನಂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಭಾವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

೨೮. ಥೋಮೇನ್ತೋತಿ ಆಸವಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಸುದುಕ್ಕರತ್ತಾ ತಾಯ ಏವ ದುಕ್ಕರಕಿರಿಯಾಯ ತಂ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೋ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಹೀನಾಸವಭಿಕ್ಖುನೋ. ಆನಿಸಂಸನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಚ್ಛೇದಾದಿದುಕ್ಖಕ್ಖಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ಉದ್ರಯಂ. ಏತೇಹಿ ಪಹಾನಾದಿಸಂಕಿತ್ತನೇಹಿ. ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಜನೇನ್ತೋತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿನಾಪಿ ಅಭಿತ್ಥವನೀಯಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಞ್ಚ ಆಸವಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ತತ್ಥ ಆದರಸಹಿತಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ. ದಸ್ಸನೇನೇವ ಪಹೀನಾತಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹೀನಾ ಏವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಅಪ್ಪಹೀನೇಸುಯೇವ ಪಹೀನಸಞ್ಞೀ’’ತಿ.

ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೇನ ಆಸವಾನಂ, ಆಸವಸಂವರಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ದುತಿಯಪಠಮವಿಕಪ್ಪಾನಂ ಭೇದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾ ಪರಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚವಸೇನಾ’’ತಿ, ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮುಸ್ಸಯೋ ಕಾಯೋ, ಅತ್ತಭಾವೋ ವಾ.

ಅನವಜ್ಜಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ ಅತ್ಥಾವಹತ್ತಾ, ನ ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾತಿ ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅತ್ತಮನಾತಿ ಸಕಮನಾ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತುಟ್ಠಮನಾ’’ತಿ. ಅತ್ತಮನಾತಿ ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ಗಹಿತಮನಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಹಿ ಗಹಿತತಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಮನಾ’’ತಿ. ಯದೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೩. ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೨೯. ತಸ್ಮಾ ¶ ¶ ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನ್ತವಣ್ಣನಾ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನಿಕ್ಖೇಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಕಥೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೬೩) ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಕೇಚಿ, ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇ ವಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅಪರೇ. ಯಾ ಹಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರನಿಮಿತ್ತಂ ತದಾ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಿಕತಾ ಜಾತಾ, ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವಾ ಇಮಂ ದೇಸೇಸೀತಿ. ಯಮಕಮಹಾಮೇಘೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾಓಲಮ್ಬನಉಪರಿಉಗ್ಗಮನವಸೇನ ಸತಪಟಲೋ ಸಹಸ್ಸಪಟಲೋ ಯುಗಳಮಹಾಮೇಘೋ. ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚೇವ ಭಗವತಿ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ವಸನ್ತೇ, ಚಾರಿಕಂ ಪನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಿ ಚ. ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ತತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಪೂರಿತದಾನಪಾರಮಿಸಞ್ಚಯತ್ತಾ ತದಾ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಪೀ’’ತಿ.

ಸಕ್ಕತೋತಿ ಸಕ್ಕಾರಪ್ಪತೋ. ಗರುಕತೋತಿ ಗರುಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ. ಮಾನಿತೋತಿ ಬಹುಮತೋ ಮನಸಾ ಪಿಯಾಯಿತೋ ಚ. ಪೂಜಿತೋತಿ ಮಾಲಾದಿಪೂಜಾಯ ಚೇವ ಚತುಪಚ್ಚಯಾಭಿಪೂಜಾಯ ಚ ಪೂಜಿತೋ. ಅಪಚಿತೋತಿ ಅಪಚಾಯನಪ್ಪತ್ತೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಸಕ್ಕತ್ವಾಪಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇ ಪಣೀತಪಣೀತೇ ಉಪನೇನ್ತಿ, ಸೋ ಸಕ್ಕತೋ. ಯಸ್ಮಿಂ ಗರುಭಾವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತೇ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಗರುಕತೋ. ಯಂ ಮನಸಾ ಪಿಯಾಯನ್ತಿ ಬಹುಮಞ್ಞನ್ತಿ ಚ, ಸೋ ಬಹುಮತೋ. ಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪೂಜಾವಸೇನ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ಪೂಜಿತೋ. ಯಸ್ಸ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅಪಚಿತೋ. ಭಗವತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಚ ಲೋಕೋ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ…ಪೇ… ಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ. ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪತ್ತನ್ತಿ ಲಾಭಸ್ಸ ಚ ಯಸಸ್ಸ ಚ ಅಗ್ಗಂ ಉಕ್ಕಂಸಂ ಪತ್ತಂ.

ಪಚ್ಚಯಾ ಚೀವರಾದಯೋ ಗರುಕಾತಬ್ಬಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಗರುಕಾ, ಆಮಿಸಚಕ್ಖುಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚಯೇಸು ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಬಹುಲಭಾವಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲಿಕಾ. ಭಗವತೋಪಿ ಪಾಕಟಾ ಅಹೋಸಿ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಪಾಕಟಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ. ಧಮ್ಮಸಭಾವಚಿನ್ತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ, ಇಧ ¶ ಪನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲಾಭಗರುತಾಧಮ್ಮವಸೇನ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸಮಣಧಮ್ಮವುತ್ತೀತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಂ. ಸಾತಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದದೇಸನಾ. ಪಟಿಬಿಮ್ಬದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಬ್ಬಕಾಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನಯೋಗ್ಗೋ ಆದಾಸೋತಿ ಸಬ್ಬಕಾಯಿಕಆದಾಸೋ.

ಪಿತು-ದಾಯಂ, ತೇನ ದಾತಬ್ಬಂ, ತತೋ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಅರಹಭಾವೇನ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ದಾಯಾದಾ, ಪುತ್ತಾ. ತಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಆಮಿಸಮೇವ, ಸಾಸನೇ ಪನ ಧಮ್ಮೋಪೀತಿ ತತ್ಥ ಯಂ ಸಾವಜ್ಜಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಞ್ಚ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ಯಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಅನವಜ್ಜಞ್ಚ, ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಅವೋಚ ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ. ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮೇ ದಾಯಾದಾತಿ ಮಮ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಓಗಾಹಿನೋ, ಧಮ್ಮಭಾಗಭಾಗಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸೇವ ಸಾಮಿನೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ.೧.೨೯). ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಧಮ್ಮೋತಿ ಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾನುತ್ತರಾದಿಭಾವೇನ ಧಮ್ಮಸಾಮಞ್ಞತೋ ನಿದ್ಧಾರಿತಧಮ್ಮೋ. ಪರಿಯಾಯೇತಿ ಸಭಾವತೋ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಞಾಪೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಲೇಸೋ, ಲೇಸಕಾರಣಂ ವಾ. ತದಭಾವತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ ಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪಾಯಪತನಾದಿತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ವಾರಣತೋ. ಇತರೋ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖವಟ್ಟದುಕ್ಖಪಾತನತೋ ಪರಮ್ಪರಾಯ ವಾರಣತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಲೋಕಿಯಂ ಕುಸಲಂ ದಾನಸೀಲಾದಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ಅಯಂ ತಂ ಅಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಮ್ಪಿ ತಂ ಸಮ್ಪಾಪಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾರಣಭಾವಪರಿಯಾಯೇನ ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಂ ವಟ್ಟಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ಯಂ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸನ್ತಿ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಂ ಅಚ್ಛಾದನಭೋಜನಾದಿ, ತಸ್ಸ, ತಂಸದಿಸಸ್ಸ ಚ ಫಲವಿಸೇಸಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಯೇನ ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನಿದಂ…ಪೇ… ಇದಂ ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಂ ನಾಮಾ’’ತಿ.

‘‘ಸಕಲಮೇವ ಹಿದಂ, ಆನನ್ದ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಯದಿದಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨, ೩) ಆದಿವಚನತೋ ಸಾವಕೇಹಿ ಅಧಿಗತೋಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಸತ್ಥುಯೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಭಗವತೋಯೇವ ಸನ್ತಕೋ’’ತಿ. ಸಾವಕಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಪರತೋಘೋಸೋ ಚ ತಥಾಗತಾಧೀನೋತಿ ತೇಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿನೋಯೇವಾತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಭಗವತಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಇಮಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ ಅಸಮ್ಬೋಧವಸೇನ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ. ಉಪ್ಪಾದೇತಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಾ. ತಂ ಪನೇತಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಭಗವತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ, ನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ವಿಯ ಸಸನ್ತಾನೇಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಪರಸನ್ತಾನೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಸಞ್ಜಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನೇತಾ, ಅನಕ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಯಿದಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಸಞ್ಜಾನನಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ಜಾನನಞ್ಞೇವ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ ಮಗ್ಗವಿದೂ’’ತಿ. ಅಕ್ಖಾನಂ ಪನಸ್ಸ ಸುಕುಸಲಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋ’’ತಿ. ಸತ್ಥಾರಾ ¶ ಯಥಾಗತಂ ಮಗ್ಗಂ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಾನುಗಾ ಭಗವತೋ ಏವ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಗಮನತೋ. ಪಚ್ಛಾ ಪರತೋ ಸಮ್ಮಾ ಅನು ಅನು ಆಗತಾ ಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಪಚ್ಛಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ.

ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಮೇವ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭೇದಂ ಜಾನಾತಿ ಏಕನ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿತೋ. ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ತಥಾ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ. ಅಥ ವಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿಯೇವ. ನ ಹಿ ಪದೇಸಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಂ ಏಕನ್ತತೋ ಜಾನಾತಿ. ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿಯೇವ. ಅಥ ವಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಸವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಕಾಮರೂಪಪರಿಞ್ಞಾವಾದಿನೋ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ. ಭಗವಾ ಪನ ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿಯೇವ, ದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಕ್ಖುಭೂತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಮಯತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಚ ಪತ್ತತ್ತಾ ಸತ್ತೇಸು ಚ ತದುಪ್ಪಾದನತೋ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಭೂತೋ. ಞಾಣಭೂತೋತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ಏವಮೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಧಮ್ಮಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ, ತೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ, ತೇಸಂವಾ ಪತ್ತತ್ತಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾ, ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ತದುಪ್ಪಾದನತೋ ‘‘ಧಮ್ಮಭೂತೋ, ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ’’ತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವತ್ತಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವದತೀತಿ ವತ್ತಾ. ಚಿರಂ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ವದತೀತಿ ಪವತ್ತಾ. ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾತಿ ಧಮ್ಮತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಮತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಾ, ಪಾಪಯಿತಾ ವಾ. ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾತಿ ಅಮತಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಂ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಮತಂ ದದಾತೀತಿ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ. ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ತದಾಯತ್ತಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ.

‘‘ಯಾ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತೇನ ಲಬ್ಭತಿ;

ಸುಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಪುಞ್ಞಾನಂ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಮಿಜ್ಝತಿ. (ಪೇಟಕೋ. ೨೩);

ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿದಾಯಕೋ’’ತಿ –

ಏವಮಾದಿಂ ¶ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಏವ ಭಿಕ್ಖೂ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಾನಂ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಯತಂ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋಪಿ…ಪೇ… ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ. ‘‘ಏದಿಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಚಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಚ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ವಿನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೋಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಕುತೋ ಪರಿಭೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ.

ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಕಭಾವೋ ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವೇನೇವ ದೀಪಿತೋ. ತದೇವ ಸಾಮಿಭಾವಂ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ತಾಧೀನಪಟಿಲಾಭಪಟಿಗ್ಗಹತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕತ್ತಾ ಚ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಾಮಿಸೇ.

ಪಚ್ಚಯಾ ಚೀವರಾದಯೋ ಪರಮಾ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಉತ್ತಮಮರಿಯಾದಾ ಏತಸ್ಸ ನ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಮೋ, ಲಾಭಗರೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದೇಸೂತಿ ‘‘ಚೀವರಹೇತು ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಇತಿಭವಾಭವಹೇತು ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೧೧; ಅ. ನಿ. ೪.೯; ಇತಿವು. ೧೦೫) ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ತಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ತುಟ್ಠಿಸಲ್ಲೇಖಪವಿವೇಕಾದಯೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ.

ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಓವಾದೇ, ತೇಸು ವಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು. ಭವಿಸ್ಸತಿ ವಾ ಯೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಓವಾದೇ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅನತ್ಥಾನುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಆಕಙ್ಖಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಆಮಿಸೇ ಉಪಕ್ಖಲಿತಾನನ್ತಿ ಆಮಿಸಹೇತು ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾನಂ. ಅತೀತಕಾಲೇತಿ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ. ಕಪಿಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವತ್ಥು ಕಪಿಲಸುತ್ತೇನ, ‘‘ಸಙ್ಘಾಟಿಪಿಆದಿತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತೇನ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೧೮) ಚ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ. ಆಮಿಸಗರುಕೋ ಅಪ್ಪಗ್ಘಭಾವೇನ ಕೂಟಕಹಾಪಣೋ ವಿಯ ನಿತ್ತೇಜೋ ಸಮಣತೇಜೇನ ಅನುಜ್ಜಲತೋ ನಿಬ್ಬುತಙ್ಗಾರೋ ವಿಯ ನಿಪ್ಪಭೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ತತೋತಿ ಪಚ್ಚಯಗರುಕಭಾವತೋ. ವಿವತ್ತಿತಚಿತ್ತೋತಿ ವಿನಿವತ್ತಿತಮಾನಸೋ, ಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾತಿ ¶ ಏತ್ತಾವತಾ ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣಂ ವಚನನ್ತಿ ತೇನ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ತಥೇವ ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನಿಸಂಸವಿಭಾವನೇಸುಪಿ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಥಾ ಆದೀನವವಿಭಾವನೇನ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ. ಆದಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಆ-ಕಾರೋ ಮರಿಯಾದತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾವಿಧುರೇನ ಆಮಿಸದಾಯಾದಭಾವೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ, ಕರಣಭೂತೇನ ವಾ ಆದಿಯಂ ವಿವೇಚನಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಿಸುಂ ಕರಣಂ ವವತ್ಥಾನಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸುಂ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗಾರಯ್ಹಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ.

‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ…ಪೇ… ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಅತ್ತನೋ ಕರುಣಾಯನಾಕಿತ್ತನಂ ¶ ತೇಸಂ ಮುದುಕರಣಂ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಪನ ತತೋಪಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಮುದುಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತೀವ ಮುದುಕರಣತ್ಥ’’ನ್ತಿ.

ನಾಳಕಪಟಿಪದಾದಯೋ ನಾಳಕಸುತ್ತಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೬೮೪-೭೨೮) ಆಗತಪಟಿಪತ್ತಿಯೋ. ತಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ನಾಳಕತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿಭೂತಾ ಅತಿಉಕ್ಕಟ್ಠಪಟಿಪತ್ತಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪದಾಯ ಉದಾಹರಣಭಾವೇನ ಉದ್ಧಟಾ. ಸಕ್ಖಿಭೂತಾತಿ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾಯ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ವಿನಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಸದ್ದಹನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣೇನ ಸಕ್ಖಿಭೂತಾ. ಇಮಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಚ ಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ’’ತಿಆದಿಕೇ ವಾಕ್ಯೇ. ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಚ ಮೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಆಗತಂ ಪಾಳಿಪದಂ. ವುತ್ತನಯಪಚ್ಚನೀಕೇನಾತಿ ‘‘ತೇನ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೇನ ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತನಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ.

೩೦. ಥೋಮನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಸಂಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಯಥಾ ತಂ ಸಪರಿಸಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉಪಸೇನಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸೀಲಥೋಮನಂ ಸುತ್ವಾ. ನಿಪಾತಪದನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಇಧ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅನತ್ಥಕತಮಾಹ. ಪವಾರಿತೋತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಿತೋ. ಯೋ ಹಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಭೋಜನೇನ ತಿತ್ತೋ ಪರಿವೇಸಕೇನ ಉಪನೀತಭೋಜನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸೋ ತೇನ ಪವಾರಿತೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪವಾರಿತೋತಿ…ಪೇ… ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಪಕಾರೇಹಿ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ವಾರೇತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಕೇ ಯಾಚಾಪೇತಿ ಭತ್ತೇ ¶ ಕರೋತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪವಾರಣಾ, ಆಪತ್ತಿವಿಸೋಧನಾಯ ಅತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಓಕಾಸದಾನಂ. ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಾ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಪವಾರಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪವಾರೇತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಇಚ್ಛಾಪೇತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪವಾರಣಾ, ಚೀವರಾದೀಹಿ ಉಪನಿಮನ್ತನಾ. ಪಕಾರಯುತ್ತಾ ವಾರಣಾತಿ ಪವಾರಣಾ, ವಿಪ್ಪಕತಭೋಜನತಾದಿಚತುರಙ್ಗಸಹಿತೋ ಭೋಜನಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನನಿಮಿತ್ತಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನತಿರಿತ್ತಪವಾರಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಯಾವದತ್ಥಭೋಜನಸ್ಸ ಪವಾರಣಾ ಯಾವದತ್ಥಪವಾರಣಾ, ಪರಿಯೋಸಿತಭೋಜನಸ್ಸ ಉಪನೀತಾಹಾರಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಭುತ್ತಾವೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಭೋಜನಪಾರಿಪೂರಿತಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣೋತಿ ಭೋಜನೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ’’ತಿ. ಪರಿಯೋಸಿತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ‘‘ಭೋಜನೇನ ಭೋಜನಕಿರಿಯಾಯ ಪರಿಯೋಸಿತೋ’’ತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಭೋಜನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪೋ ವುತ್ತೋ. ಧಾತೋತಿ ತಿತ್ತೋ. ಸಾಧಕಾನೀತಿ ಞಾಪಕಾನಿ. ಪರಿಯೋಸಿತಭೋಜನಂ ಸುಹಿತಯಾವದತ್ಥತಾಗಹಣೇಹಿ ಭುತ್ತಾವಿತಾದಯೋ, ಭುತ್ತಾವಿತಾದಿಗ್ಗಹಣೇಹಿ ವಾ ಇತರೇ ಬೋಧಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನೇಸಂ ಞಾಪಕಞಾಪೇತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಂ ಛಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭೋಜನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ¶ , ತಞ್ಚ ಖೋ ಪರಿಕಪ್ಪನಾವಸೇನ. ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಏವಂ ಭುಞ್ಜತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ.

‘‘ಸಿಯಾ ಏವ, ನಾಪಿ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಮ್ಪಿ ಇಧ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ. ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರಂ, ಮಮ ಭೋಜನಸಮನನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಪ್ಪರುಳ್ಹಹರಿತೇತಿ ರುಹಮಾನತಿಣಾದಿಹರಿತರಹಿತೇ. ಅಭಾವತ್ಥೋ ಚ ಅಯಂ ಅಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೫೨, ೩೩೬; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೪೮) ವಿಯ.

ಕಥಿತೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ತೇನ ವಾಪಸಮೀಕರಣಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ವುತ್ತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಪಟಿವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೨೮೯) ವಾಪಸಮೀಕರಣೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಪನ್ನಲೋಮೋ ಪರದತ್ತವುತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೩೩೨) ಜೀವಿತವುತ್ತಿಯಂ, ‘‘ಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ಬನ್ಧನಾ ಪವುತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೯೨; ಪಾಚಿ. ೬೬೬; ಮಹಾವ. ೧೨೯; ಮ. ನಿ. ೩.೫೯) ಅಪಗಮೇ, ‘‘ಗೀತಂ ಪವುತ್ತಂ ¶ ಸಮಿಹಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೮೫) ಪಾವಚನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತೇ, ಲೋಕೇ ಪನ ‘‘ವುತ್ತಂ ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾಭಾಸ ೭.೨.೨೬) ಅಜ್ಝೇನೇ ದಿಸ್ಸತೀತಿ.

ನ ಏತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನೇನ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾ ನಿವಾರಿತಾ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನಂ ಪನ ಅನಾದರಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ…ಪೇ… ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗೇನ ಖೇಪೇಯ್ಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆದಿತ್ತಸೀಸೂಪಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ’’ತಿ. ಆದಿತ್ತಸೀಸೂಪಮನ್ತಿಆದಿತ್ತಸೀಸೂಪಮಸುತ್ತಂ.

ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅಯಂ ‘‘ಯದಿಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ ನಿಪಾತೋ. ನಿಪಾತೋ ಚ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ವಾಕ್ಯೇ ಪಯುಜ್ಜತಿ, ತೇನ ತೇನ ವತ್ತಬ್ಬತ್ಥಜೋತಕೋ ಹೋತೀತಿ ಇಧ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುಞ್ಞಾಪಸಂಸಾವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅನುಜಾನನಪಸಂಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅನುಞ್ಞಾಪಸಂಸಾರಮ್ಭೇ ಪನ ‘‘ಅಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ ಪುರಿಮೇಯೇವ ಸಮ್ಭಾವನಾವಿಭಾವನತೋ ಅಧಿಕತ್ತಾನುಲೋಮತೋ ಚ.

ಏಕವಾರಂ ಪವತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ಕಥಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ಕಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾತಿ ಅತ್ರ ಇಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ರಿಚ್ಛೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪರಲಾಭಪತ್ಥನಾ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರಿಮೇಯೇವ ಸಕಲಾಭೇನ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿ, ಪರಲಾಭೇ ¶ ಚ ಪತ್ಥನಾ, ಏತಂ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೪೯). ಪಾಪಿಚ್ಛತಾತಿ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯತಾ. ಪಾಪಾ ಇಚ್ಛಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಪಿಚ್ಛೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನತಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಏತಂ ಪಾಪಿಚ್ಛಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೫೧). ಮಹನ್ತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಇಚ್ಛತಿ, ಮಹತೀ ವಾ ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛಾತಿ ಮಹಿಚ್ಛೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಹಿಚ್ಛತಾ. ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನತಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಏತಂ ಮಹಿಚ್ಛಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ ನಿವಾರೇಸ್ಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ.

ಮಹಿಚ್ಛೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯದಾನವಸೇನ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೇಹಿ ಭರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ, ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಯೇಸನವಸೇನ ಅತ್ತನಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋಪಿ ¶ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಮ್ಪಿ ದುಬ್ಭರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಸ್ಸ ವಿನಿಪಾತವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಘರೇ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ. ರಿತ್ತಪತ್ತೋವಾತಿ ಯೇಸು ಕುಲೇಸು ಪಟಿಪಿಣ್ಡವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ದತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ರಿತ್ತಪತ್ತೋ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜತಿ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಬ್ಬಲ್ಯೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಥಾಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗೇನ, ಪುನ ಪರಿಯೇಸನಾನಾಪಜ್ಜನೇನ ಅತ್ತನೋ ಸುಭರತಾ, ಯಥಾಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೇನ ಅವಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಸನ್ತೋಸಾಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಸುಭರತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಥಾವತ್ಥೂನೀತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಕಥಾನಂ ವತ್ಥೂನೀತಿ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಏವ. ತೀಣೀತಿ ತೀಣಿ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ. ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿಕಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಕಿಲೇಸೇ ಸಲ್ಲಿಖತೀತಿ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖೋ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛ ತಾದಿಗುಣಸಮುದಾಯೋ, ಸೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿಕಾ, ಮಹಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ತನುಭಾವಾಯ ಯುತ್ತರೂಪಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತತಾ. ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಪ್ಪಾಯಾತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿವಾರಕಾನಂ ನೀವರಣಾನಂ ದೂರೀಭಾವಕರಣೇನ ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಸಪ್ಪಾಯಾ. ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ವಾ ವಿಭೂತಿಭಾವಕರಣಾಯ ಸಪ್ಪಾಯಾ ಉಪಕಾರಿಕಾತಿ ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಪ್ಪಾಯಾ. ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯಾತಿಆದಿ ಯೇನ ನಿಬ್ಬಿದಾದಿಆನಿಸಂಸೇನ ಅಯಂ ಕಥಾ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿಕಾ ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಪ್ಪಾಯಾ ಚ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯಾತಿ ಏಕಂಸೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನತ್ಥಾಯ. ವಿರಾಗಾಯ ನಿರೋಧಾಯಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಞ್ಚ ನಿರುಜ್ಝನತ್ಥಞ್ಚ. ಉಪಸಮಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಾಯ. ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅಭಿಜಾನನಾಯ. ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಬೋಧಾಯ. ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಾಯ. ಏತೇಸು ಹಿ ಆದಿತೋ ತೀಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವುತ್ತಾ, ಪುನ ತೀಹಿ ಮಗ್ಗೋ, ಇತರೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನೋ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿನೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತಂಸಭಾವತೋ ಉಪಕಾರತೋ ¶ ಚ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಹಿ ಏಕವಾರಉಪ್ಪನ್ನಾ ಉಪರಿ ತದತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಕಥಾವತ್ಥುಪರಿಪೂರಣಂ ಸಿಕ್ಖಾಪರಿಪೂರಣಞ್ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಂ. ಇತರಾ ಪನ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ. ನಿಬ್ಬಾನಪಾರಿಪೂರಿ ಚೇತ್ಥ ತದಾವಹಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ¶ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಇದಾನಿ ಯಾಯಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ಅನುಕ್ಕಮಪರಿವುದ್ಧಿಯಾ ಗುಣಪಾರಿಪೂರಿತಾ, ತಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಾವುಸ್ಸಕೋತಿ ವಸ್ಸಾನಮಾಸೇ ಉಟ್ಠಿತೋ. ಸೋ ಹಿ ಚಿರಾನುಪ್ಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ. ಪಬ್ಬತಕನ್ದರಾ ಪಬ್ಬತೇಸು ಉಪಚ್ಚಕಾಧಿಚ್ಚಕಾಪಭವನಿಜ್ಝರಾದಿನದಿಯೋ. ಸರಸಾಖಾತಿ ಯತ್ಥ ಉಪರಿಉನ್ನತಪದೇಸತೋ ಉದಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಚೇವ ಸನ್ದತಿ ಚ, ತೇ. ಕುಸೋಬ್ಭಾ ಖುದ್ದಕತಳಾಕಾ. ಕುನ್ನದಿಯೋತಿ ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಖುದ್ದಕನದಿಯೋ. ತಾ ಹಿ ಮಹಾನದಿಯೋ ಓತರನ್ತಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ. ಪರಮಧಮ್ಮದಾಯಾದನ್ತಿ ಪರಮಂ ಉತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವಂ, ಪರಮಂ ಧಮ್ಮದಾಯಜ್ಜಂ ವಾ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ತೇ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ. ಸನ್ನಿಯೋಜೇನ್ತೋತಿ ಮೂಲಗುಣೇಹಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀಹಿ ಯೋಜೇನ್ತೋ.

ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಉಪಧಾರಣವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾತಿ ಮಮ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಮಮಜ್ಝಾಸಯಂ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ. ಯಥಾ ಇಧೇವ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಯಥಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದದೇಸನಾಯ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಧಮ್ಮಥೋಮನತ್ಥಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಏಕಜ್ಝಾಸಯಾಯಾತಿ ಸಮಾನಾಧಿಪ್ಪಾಯಾಯ. ಮತಿಯಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ. ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಅಗ್ಗಾತಿಆದಿ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಗುಣತೋ ಏವ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ.

ಚಿತ್ತಗತಿಯಾತಿ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಣಾಮನೇನ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಾನಗತಿಕತಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ. ಕಥಂ ಪನ ಕಾಯೋ ದನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಕೋ ಲಹುಪರಿವತ್ತನಚಿತ್ತೇನ ಸಮಾನಗತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ? ನ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮಾನಗತಿಕೋ. ಯಥೇವ ಹಿ ಕಾಯವಸೇನ ಚಿತ್ತಪರಿಣಾಮನೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಕಾಯೇನ ಸಮಾನಗತಿಕಂ ನ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ತದಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಭಾವಸಿದ್ಧೇನ ಅತ್ತನೋ ಖಣೇನ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ದನ್ಧವುತ್ತಿಕಸ್ಸ ರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಖಣೇನ ವತ್ತಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ದನ್ಧಗತಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಅನುವತ್ತನತೋ ಯಾವ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಕಾಯಗತಿಂ ಅನುಲೋಮೇನ್ತಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಯಗತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಣಾಮಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಪಗೇವ ಲಹುಸಞ್ಞಾಯ ಸುಖುಮಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಮ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ಅಭಾವಿತಿದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ವಿಯ ದನ್ಧಂ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಲಹುಂ ಕತಿಪಯಚಿತ್ತವಾರೇಹೇವ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ¶ , ಏವಂ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಕಾಯೋ ಚಿತ್ತಗತಿಕಭಾವೇನೇವ ಪರಿಣಾಮಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನೇವ ಪವತ್ತಿಯಾ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ¶ ಬಾಹುಸಮಿಞ್ಜನಪ್ಪಸಾರಣೂಪಮಾಪಿ ಉಪಚಾರೇನ ವಿನಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಯುತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಧಮ್ಮತಾವಿಲೋಮಿತಾ ಸಿಯಾ. ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಲಕ್ಖಣಞ್ಞಥತ್ತಂ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಮೇವ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ.

೩೧. ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುರೂಪಂ ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಞತ್ವಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ. ದೇಸಕಾಲೇ ವಿಯ ಭಾಜನಮ್ಪಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಏವ ಮಹಾಥೇರೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ. ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಸತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಿತ್ತಕೇನಾತಿ ಕೇನ ಪರಿಮಾಣೇನ. ತಂ ಪನ ಪರಿಮಾಣಂ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಮೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದವಚನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ನುಕಾರೋ ಪುಚ್ಛಾಯನ್ತಿ ಅಯಂ ನು-ಸದ್ದೋ ಇಧೇವ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ಆಗತೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ನು-ಸದ್ದೇನ ಹೇತ್ಥ ಜೋತಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಕಿಂ-ಸದ್ದೇನ ಪರಿಮಾಣೋ ಅತ್ಥೋ ಪರಿಮೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಚ. ಏತ್ಥ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೋ ವಿವೇಕಸ್ಸ ಅನನುಸಿಕ್ಖನಂ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾ, ವೋದಾನಪಕ್ಖೋ ತಸ್ಸ ಅನುಸಿಕ್ಖನಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾತಿ. ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹೀತಿ ವಿವೇಕತ್ತಯಗ್ಗಹಣಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವಿವೇಕಪಞ್ಚಕಸ್ಸ. ವಿವೇಕಪಞ್ಚಕಗ್ಗಹಣೇ ಪನಸ್ಸ ಸರೂಪೇನ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಗಹಿತೋ ನ ಸಿಯಾ, ತದಾಯತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ತದಾ ಪಯುಜ್ಜಮಾನವಿವೇಕದಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಞ್ಞತರಮ್ಪೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಕಾಯವಿವೇಕಮತ್ತೇನ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೋ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ? ನ, ವಿವೇಕದ್ವಯಸನ್ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸೇವ ಕಾಯವಿವೇಕಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ. ನ ಹಿ ಲೋಕಿಯಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಮತ್ತೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸತ್ಥುಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೇನ ಪನ ಸೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಾಸನೇ ವಿವೇಕಾನುಸಿಕ್ಖನಾ ನಿಬ್ಬಾನಪೋಣಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಬ್ಭಾರಾ ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಾ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪೀ’’ತಿ. ಅಸತಿ ಆಲೋಕೇ ಅನ್ಧಕಾರೋ ವಿಯ ಅಸತಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾಯ ಏಕಂಸಿಯಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಮಿಸದಾಯಾದಾವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪೀತಿ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖತೋ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅತ್ಥಸಾಮಞ್ಞಂ ಅತಿದಿಸತಿ, ನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಂ ತಸ್ಸ ವಿಸದಿಸತ್ತಾ, ಅತ್ಥವಿಸೇಸಮೇವ ವಾ ಅತಿದಿಸತಿ ವಿಸದಿಸೂದಾಹರಣೂಪಾಯಞಾಯೇನ. ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಇಧ ನ ಲಬ್ಭತಿ. ತಯೋಪಿ ¶ ಹಿ ವಿವೇಕಾ, ತೇಸು ಏಕೋ ವಾ ಇತರದ್ವಯಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಇಧ ಲಬ್ಭತಿ.

ದೂರತೋಪೀತಿ ದೂರಟ್ಠಾನತೋಪಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಿರೋರಟ್ಠತೋಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಕಾಮಂ ‘‘ಪಟಿಭಾತೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿ-ಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಸಾಮಿವಚನವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋಯೇವ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಭಾಗೋ ಹೋತೂತಿ ಇಮಿನಾಭಾಗತ್ಥೋ ಪಟಿ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಲಕ್ಖಣಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಇಧ ಅಯುಜ್ಜನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ. ದಿಸ್ಸತೂತಿ ಞಾಣೇನ ದಿಸ್ಸತು, ಪಸ್ಸತೂತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಟ್ಠಾತೂತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತು. ಉಗ್ಗಹೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ¶ ವಾಚುಗ್ಗತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಞ್ಹಿ ಉಗ್ಗಹೋ. ಪರಿಯಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪುರಿಪುಚ್ಛನಾದಿನಾ ವಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇ ಆಪಾದನಂ ಪಟ್ಠಪನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ. ಕಾರಣವಚನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನ ವಚನಂ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ. ವುತ್ತತ್ಥಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಕರೀಯತೀತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ.

ಏಕೇನೇವಾಕಾರೇನಾತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾಸಿದ್ಧೇನ ಆದಿಯತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಏಕೇನೇವ ಪಕಾರೇನ. ತಮೇವ ಹಿ ಆಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಭಗವತಾ ವುತ್ತಮತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಸಾವಕಾ ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’ತಿ ಏಕೇನೇವ ಆಕಾರೇನ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಥೇರೇನಪಿ ವುತ್ತೋ. ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದಪಟಿಪದಾಭೂತೇಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಅನನುಸಿಕ್ಖನಾಕಾರೇಹಿ. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಇಧಾವುಸೋ…ಪೇ… ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಉದ್ದೇಸಪಾಠೇನ.

ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸುವಿಭತ್ತೋ ಹೋತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ. ನನು ಚ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತ್ಥುನೋಪಿ ಆದಿಯತಾ ಭಗವತಾ ಗಹಿತಾ, ಸಾ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸೋ ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ. ಸಾವಕೇ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ ಸತ್ಥು ಸಾವಕಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಪರಪ್ಪವಾದಪರಿಹರಣತ್ಥಮ್ಪಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಾವಕೇ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನಸ್ಸ. ಸಾವಕಾನಂ ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಸಾಮೀಚಿಅಭಾವತೋತಿ ಯೋಜನಾ. ಏಸ ನಯೋತಿ ಯದಿದಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾಯಂ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಂ, ಏಸ ನಯೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮಯೋಜನಾ’’ತಿ, ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತಾಯ ಉದ್ದೇಸದೇಸನಾಯ ಮಹಾಥೇರೇನ ¶ ದೇಸಿತಾಯ ಚ ಅನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ ಏವ ಚೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಅಚ್ಚನ್ತಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕನ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ವಿಯ ಇತರೇಪಿ ವಿವೇಕೋ ಸತ್ಥು ಏಕನ್ತಿಕಾವಾತಿ. ಅನುಸಿಕ್ಖನಂ ನಾಮ ಅನು ಅನು ಪೂರಣನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಆಹ ‘‘ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ, ನ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ವಾ ನ ಪರಿಪಾಲೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ನ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತಿ, ನ ಪರಿಪಾಲೇನ್ತೀತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭನ್ತೀತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ವಿಯ ಅವಿಸೇಸವಚನೇ ಕಾಯವಿವೇಕಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯದಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಪುಚ್ಛಾಯಾತಿ ಪುಚ್ಛಾತೋ ಅವಿಸೇಸೋ ಸಿಯಾ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸ್ಸ. ನನು ಚ ‘‘ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸವಚನತೋ ಪಾಳಿಯಂ ವಿಭಾಗೋ ನ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ? ನ, ಪದನ್ತರೇನ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಬ್ಯಾಕರಣಪಕ್ಖೋತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪಕ್ಖೋ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚ ನ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಯ ಅವಿಸೇಸಜೋತನಾ ¶ , ಅಥ ಖೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥವಿಭಜನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇಮಿನಾ ಪದೇನಾತಿ ‘‘ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಅಪರಿಪೂರಿಯಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಉಪಧಿವಿವೇಕನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಏತ್ಥ ಚ ನಪ್ಪಜಹನ್ತೀತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಭಾವವಚನಂ ಪಹಾನಲಕ್ಖಣವಿವೇಕಾಭಾವದೀಪನಂ, ತಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ವಿವೇಕೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರಾ’’ತಿ ವಚನಂ ತತೋ ಸಾತಿಸಯವಿವೇಕಾಭಾವದೀಪನನ್ತಿ ತದುಭಯವಿವೇಕಾಭಾವದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾವ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ‘‘ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿವೇಕದ್ವಯಮೂಲಭೂತಕಾಯವಿವೇಕಾಭಾವದಸ್ಸನಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅವಿಗತತಣ್ಹತಾಯ ತಂ ತಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಜಾತಂ ಬಹುಂ ಲನ್ತಿ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಬಹುಲಾ, ಬಹುಲಾ ಏವ ಬಾಹುಲಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಅ. ನಿ. ೮.೧೧; ಪಾರಾ. ೮). ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಬಹುಲಭಾವಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಚೀವರಾದಿಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ. ಸಿಕ್ಖಾಯ ಆದರಭಾವಾಭಾವತೋ ಸಿಥಿಲಂ ಅದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ‘‘ಸಾಥಲಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಿಥಿಲನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಿಥಿಲ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಸಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಥಲ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಸಾಥಲಿಕಾ’’ತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅವಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧೋಗಮನಟ್ಠೇನ ¶ , ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಧಿವಿವೇಕೇತಿ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗತಾಯ ಉಪಧೀಹಿ ವಿವಿತ್ತೇ. ಓರೋಪಿತಧುರಾತಿ ಉಜ್ಝಿತುಸ್ಸಾಹಾ.

ಅನಿಯಮೇನೇವಾತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾವಕಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನೇವ. ನಿಯಮೇನ್ತೋ‘‘ಥೇರಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ದಸವಸ್ಸೇ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ದಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಇಸ್ಸರಿಯೇತಿ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಸೇನಾಪತಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಅಚಿರಕ್ಖಣೋಭಾಸೇನ ಲಕ್ಖವೇಧಕೋ ಅಕ್ಖಣವೇಧಿ. ಠಿತಿಯನ್ತಿ ಅವಟ್ಠಾನೇ. ಠಾನಸೋತಿ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ. ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಧಾರಾಧೇಯ್ಯಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉದಾಸೀನತಾಪಿ ಅಸಙ್ಖತಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪಾಯೋತಿ ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಚೀವರಾದಿಮಣ್ಡನಾ ನ ಉಪಧಿವಿವೇಕಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚೀವರಪತ್ತ…ಪೇ… ಅಪೂರಯಮಾನಾ’’ತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ಥೇರವಾರೇ. ಇಧಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮನವಕವಾರೇಸು. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಥೇರಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೩೨. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ, ನ ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ. ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥೋ ‘‘ಏಸ ನಯೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪೀ’’ತಿ ಅತಿದೇಸೇನ ದಸ್ಸಿತೋ. ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನಾತಿ ‘‘ಕಾಯವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನ, ‘‘ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಅನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ನಯೇನ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ. ಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಅತ್ಥಸಙ್ಖೇಪೋ. ಯೋಜನಪರಮ್ಪರಾಯಾತಿ ಗಾಮನ್ತತೋ ದೂರಭಾವೇನ ಏಕಂ ದ್ವೇ ತೀಣೀತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ. ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನೀತಿ ಅರಞ್ಞೇಸು ವನಸಣ್ಡಭೂತಾನಿ. ಪನ್ತಾನೀತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಿ. ಉಪಗನ್ತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೋ ಜರಾಜಿಣ್ಣಕಾಲೋ ಗೋಚರಗಾಮೇ ದೂರೇ ಗಮನಾಗಮನಸಮತ್ಥತಾಭಾವತೋ. ‘‘ಏವಂ ಗುಣವನ್ತೇಸು ದಿನ್ನಂ ಅಹೋ ಸುದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಪಸಾದಂ ಜನೇನ್ತಿ. ಪಾಸಂಸಾತಿ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಾ. ಅಯಮ್ಪಿ ಮಹಾಥೇರೋತಿಆದಿ ಏಕಂ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಿನಂ ವುದ್ಧತರಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ವದನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಪವಿಟ್ಠೋ ವಿವೇಕಟ್ಠಾನಂ. ಸಾಯಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪಬ್ರೂಹೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಚ್ಚನ್ತರಂ. ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ನ ಮೋಘಮನಸಿಕಾರಂ. ಸಬ್ಬಥಾತಿಆದಿತೋ ತಾವ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿವೇಚೇನ್ತೋ ತತೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಪೂರೇತಿ. ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಬಾಹುಲಿಕತಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಸಿಥಿಲಂ ಸಾಸನಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಥಲಿಕತಾಭಾವಂ, ವಿಗತನೀವರಣೋತಿ ಇಮಿನಾ ಓಕ್ಕಮನೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರತಂ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿಆದಿನಾ ಪವಿವೇಕಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

೩೩. ತತ್ರಾವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ಲೋಭೋ ಚ ಪಾಪಕೋ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಉಪರಿದೇಸನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ. ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ ಯಾ ಸಾ ಭಗವತಾ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇನ ಸಹ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವಿನೀ ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇಸನಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತಂ ‘‘ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸವಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾಯ ನಿದ್ದೇಸದೇಸನಾಯ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ‘‘ತತ್ರಾವುಸೋ ಲೋಭೋ ಚ ಪಾಪಕೋ’’ತಿಆದಿನಯಾಯ ಉಪರಿದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಏವನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇ ‘‘ನಪ್ಪಜಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪಹಾನಾಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ, ವೋದಾನಪಕ್ಖೇ ‘‘ಪಜಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪಹಾನಸಬ್ಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಏವಂ. ಅನಿದ್ಧಾರಿತಸರೂಪಾ ಯಂ-ತಂ-ಸದ್ದೇಹಿ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಯೇ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಇಮೇ ತೇತಿ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಲೋಭಾದಯೋ ಏವ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ನನು ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಮೋಹದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಯೋ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ಸನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಸನ್ತಿ, ತೇ ಪನ ಲೋಭಾದೀಹಿ ತದೇಕಟ್ಠತಾ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾ. ಅಥ ವಾ ಇಮೇಸಂಯೇವೇತ್ಥ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.

ಇದಾನಿ ಉಪಚಯೇನ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಾವಕಾನಂ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಾಯಾದಭಾವೋ ಸತ್ಥು ಅಭಿರುಚಿತೋ, ಸೋ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಕತ್ಥೇತ್ವಾ ‘‘ವಿವೇಕಂ ಅನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹನ್ತಿ, ನ ಚ ಬಾಹುಲಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಥಿತತ್ತಾ ¶ ಹೇಟ್ಠಾ ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ನಪ್ಪಜಹನ್ತಿ, ಓಕ್ಕಮನೇ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಮಿಸಂ ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಕಥಿತಂ. ‘‘ಸಿಯಾ ಚ ಮೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಬಾಹುಲಿಕಾ ಚ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಆಮಿಸಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಕಥಿತಂ. ಅಥ ವಾ ಯಾಯಂ ಭಗವತಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾ ವುತ್ತಾ, ಯಞ್ಚ ತದತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತೇನ ಮಹಾಥೇರೇನ ಅತ್ತನಾ ವಿವೇಕಾನುಸಿಕ್ಖನಾದಿ ವುತ್ತಂ, ತದುಭಯಂ ಹೇತುವಸೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತತ್ರಾವುಸೋ, ಲೋಭೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ¶ . ಹೇತುನಿರೋಧೇನ ಹಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಸ್ಸ, ನಿರೋಧಹೇತುಸಮ್ಪಾದನೇನ ಚ ವೋದಾನಪಕ್ಖಸ್ಸ ತಪ್ಪಾಪಕತಾ.

ಅತೀತದೇಸನಾನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತೀತಾಯ ಥೇರೇನ ಯಥಾದೇಸಿತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಚ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ…ಪೇ… ದೇಸನಾಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸತ್ಥಾ ಪಹಾನಮಾಹಾ’’ತಿ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ಲೋಭಾದಯೋ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಾ. ಲಾಮಕಾತಿ ನಿಹೀನಾ. ಲೋಭದೋಸಾ ಹಿ ಹೇತುತೋ ಪಚ್ಚಯತೋ ಸಭಾವತೋ ಫಲತೋ ನಿಸ್ಸನ್ದತೋ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಪಕತಿಕಾ, ಆಯತಿಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾಪನಟ್ಠೇನ ವಾ ಪಾಪಕಾ. ಲುಬ್ಭನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಲುಬ್ಭನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ಲುಬ್ಭತಿ, ಲುಬ್ಭನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ‘‘ಲೋಭೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ರಸಾದೀಸು ಅಭಿಸಙ್ಗರಸೋ, ಅಪರಿಚ್ಚಾಗಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನಪದಟ್ಠಾನೋ. ದುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ದುಸ್ಸನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ದುಸ್ಸತಿ, ದುಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ‘‘ದೋಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ರಸಾದೀಸು ವಿಸಪ್ಪನರಸೋ, ಸನಿಸ್ಸಯದಹನರಸೋ ವಾ, ದುಸ್ಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಆಘಾತವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನೋ.

ತೇಸೂತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸನೇನ ಲೋಭದೋಸಾನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಪಹಾತಬ್ಬತಾದಸ್ಸನಂ. ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಲಾಭೇ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಲೋಭಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಸಭಾವತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಣ್ಹಾಯ ವಸೇನ ಪನ ಅನುಗಿಜ್ಝನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಲದ್ಧಂ ಪತ್ಥೇತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಲಾಭೇ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ. ಅಲಭನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಚ್ಚಯೇ’’ತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ವಿಘಾತವಾತಿ ‘‘ಯಮ್ಪಿಚ್ಛಂ ನ ಲಭತಿ, ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೨೦; ವಿಭ. ೧೯೦) ವಚನತೋ ಇಚ್ಛಾವಿಘಾತವಾ. ಲೋಭೋ ಚ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಹೋತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಏಸ ನಯೋ ಅನನ್ತರಪದೇಪಿ. ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇತಿ ಚ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಸತ್ತಕೇಲಾಯನಾದಿವಸೇನಪಿ ತಸ್ಸ ಲೋಭುಪ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ. ‘‘ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಪರಿಯೇಸನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಲಾಭೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ನವ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾ. ಪರಿಪೂರೇತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದೋತಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಮಚ್ಛರಿಯಾನಿ.

ಮಗ್ಗನ್ತಿ ¶ ¶ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ. ಸೋ ಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಚ ಮಗ್ಗೀಯತಿ, ಸಯಂ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗತೀತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಕೋ ಅನ್ತೋತಿ ಇತರೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ಏಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ, ಹೀನತಾಯ ವಾ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ. ಕಾಮಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಏತೇ ಅನ್ತೇ ಅಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ತೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಾ ಏವ, ಅಯಂ ಪನ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಮುತ್ತಿಯಾ ನ ಉಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಮುತ್ತೋ ಏತೇಹಿ ಅನ್ತೇಹೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಅನ್ತದ್ವಯವಿಮುತ್ತತ್ತಾ. ಏತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಭಯನ್ತವಿಮುತ್ತತಾಯ ಏವ ವುತ್ತಂ, ನ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಚ. ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಇತರೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಟ್ಠೇನ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಚ ಲೋಭೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ತಥಾ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪಗಮನಞ್ಚ ನೇಸಂ ಅನ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪುರಿಮನಯೇನಾತಿ ‘‘ಏತೇ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ನ ಉಪೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ.

ಸಚ್ಚಾನನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ. ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನಾತಿ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಪರಿತೋ ಸಬ್ಬಥಾ ನಯನಟ್ಠೇನ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ. ಚಕ್ಖುಕರಣೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಕರಣೀ ನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ. ತಯಿದಂ ಸತಿಪಿ ಪಟಿಪದಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುತೋ ಅನಞ್ಞತ್ತೇ ಅವಯವವಸೇನ ಸಿಜ್ಝಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮುದಾಯೇನ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಉಪಚಾರವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಮಗ್ಗೋಯೇವ ಹಿ ಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ’’ತಿ. ಞಾಣಾಯಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನಾಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ. ವಿಸೇಸಞಾತಭಾವಾಪಾದನಞ್ಹಿ ವಿದಿತಕರಣಂ. ವೂಪಸಮನತೋತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ವೂಪಸಮನತೋ. ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವೋ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೋಪಿ ಮಗ್ಗವಸೇನೇವ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ, ವಿಭಾವನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮ್ಬೋಧೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ‘‘ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ತಸ್ಸತ್ಥಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚತ್ಥಾಯ. ನ ಹಿ ಮಗ್ಗತೋ ಅಞ್ಞೋ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಕರೋ ಅತ್ಥಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗೋಯೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಇತರೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಂ ಸೇಸಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾಪೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಮ್ಮಾಯಾತಿ ಸಚ್ಛಿಕರಣಸಙ್ಖಾತಪಚ್ಚಕ್ಖಕಮ್ಮಾಯ. ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಾಯ. ಉಪಸಮಾಯಾತಿ ¶ ಇಮಿನಾ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ. ಅಯನ್ತಿ ‘‘ಸಾ ಹಿ ಸಚ್ಚಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥನಯೋ. ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುಕರಣೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪದೇಸು. ಸಾರೋ ಸುನ್ದರೋ ಅನಪನೀತೋ. ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಚಕ್ಖುಕರಣೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಪಪಞ್ಚೋ ಕೇವಲಂ ವಿತ್ಥಾರತ್ಥಾಯ.

ಅಯಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತಸ್ಸಂ ಪರಿಸಾಯಂ ಅರಿಯಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಾಚೀ ಹಿ ಅಯಂ-ಸದ್ದೋ. ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಪಟಿಸೇಧನತ್ಥನ್ತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಪಟಿಸೇಧನತ್ಥಂ. ಸತ್ತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಹಿ ಇಧ ಪಟಿಸೇಧನಂ ಅಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ. ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವೋ ಅನಞ್ಞತಾ. ತೇನಾಹ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ –

‘‘ಏಕಾಯನಂ ಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ,

ಮಗ್ಗಂ ಪಜಾನಾತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ;

ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತರಿಂಸು ಪುಬ್ಬೇ,

ತರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇ ಚ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ. (ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೮೪, ೪೦೯; ಮಹಾನಿ. ೧೯೧; ಚೂಳನಿ. ೧೦೭, ೧೨೧; ನೇತ್ತಿ. ೧೭೦);

ಆರಕತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಅರಿಯ-ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ. ಅರಿಪಹಾನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥವಚನಮತ್ತಂ. ಅರಯೋ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಯನ್ತಿ ಅಪಗಮನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅರಿಯೋ. ಅರಿಯೇನ ದೇಸಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅರಿಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಯನ್ತಿ ಅರಿಯೋ. ಅರಿಯಭಾವಪ್ಪಟಿಲಾಭಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅರಿಯಕರೋ ಅರಿಯೋತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಅರಿಯ-ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಸಮುದಾಯೇ ಮಗ್ಗವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ, ಸಮುದಾಯೋ ಚ ಸಮುದಾಯೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಉಪೇತತ್ತಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಅವಯವಭೂತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಅಙ್ಗಾನಿ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಙ್ಗಾನಿಯೇವ ಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಚ ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಛಳಙ್ಗೋ ವೇದೋ’’ತಿ. ಸದಿಸೂದಾಹರಣಂ ಪನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕತೂರಿಯಾದೀನಿ ವಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚತುರಙ್ಗಿನೀ ಸೇನಾತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ. ಮಗ್ಗತೀತಿ ಗವೇಸತಿ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ. ಮಗ್ಗೀಯತಿ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಪುಞ್ಞಕರಣತೋ ¶ ಪಟ್ಠಾಯ ತದತ್ಥಂ ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ. ಗಮ್ಮತೀತಿ ಏತೇನ ಆದಿಅನ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ ಯಥಾ ‘‘ಕಕೂ’’ತಿ. ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನಸಾಧಾರಣತಾಯ ‘‘ಕತಮಾನಿ ತಾನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನನು ಚ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಮುದಿತಾನಿ ಮಗ್ಗೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಸತ್ತಙ್ಗವಿಕಲಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ, ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪನ ಯಥಾಸಕಂ ಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪಿ ತಾನಿ ಮಗ್ಗೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಮೇಕಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗಂ ಮಗ್ಗೋಯೇವಾ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಮುದಿತಾನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ. ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ಹೇತು ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ¶ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ. ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನಿರೋಪನಂ ಅಪ್ಪನಾಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ವಿಸಂವಾದನಾದಿಕಿಚ್ಚತಾಯ ಲೂಖಾನಂ ಅಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಸಿನಿದ್ಧಸಭಾವತ್ತಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಪ್ಪಚ್ಚಯಸುಭಾಸಿತಸೋತಾರಞ್ಚ ಜನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಹೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ. ಯಥಾ ಕಾಯಿಕಾ ಕಿರಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸಯಞ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಹನಂ ಘಟನಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ವಿರತಿಪೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಭಾರುಕ್ಖಿಪನಂ ವಿಯ. ಜೀವಮಾನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಸುದ್ಧಿ ವೋದಾನಂ, ಆಜೀವಸ್ಸೇವ ವಾ ಜೀವಿತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸುದ್ಧಿ ವೋದಾನಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾವೋದಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ. ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ ಪಗ್ಗಹೋ. ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ವಾ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ. ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಮಾ, ಸಮಂ ವಾ ಆಧಾನಂ ಸಮಾಧಾನಂ. ಸಮ್ಮಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನಿರೋಪೇತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ. ಸಮ್ಮಾ ವದತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ. ಸಮ್ಮಾ ಕರೋತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮಂ, ತದೇವ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ. ಸಮ್ಮಾ ಆಜೀವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ. ಸಮ್ಮಾ ವಾಯಮತಿ ಉಸ್ಸಹತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ. ಸಮ್ಮಾ ಸರತಿ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ¶ . ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಯತಿ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ. ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇತಿ ಏತ್ಥ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ನ ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪಚ್ಚನೀಯಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ. ಅವಿಜ್ಜಞ್ಚಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಗ್ಗಹಣಂ ತಸ್ಸಾ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಪಮುಖಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧). ದಸ್ಸನನಿವಾರಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ಸಮುಗ್ಘಾತೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ…ಪೇ… ಪಜಹತೀತಿ ಏತೇನ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಏತೇನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇತಿಆದಿನಾ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೋ ಪನ ನಾನನ್ತರಿಯತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಕಥಂ ಪನ ಏಕಮೇವ ಞಾಣಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚತ್ತಾರಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಸಾಧೇನ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ. ನ ಹಿ ತಾದಿಸಂ ಲೋಕೇ ದಿಟ್ಠಂ, ನ ಆಗಮೋ ವಾ ತಾದಿಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಪದೀಪೋ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ವಟ್ಟಿಂ ದಹತಿ, ಸ್ನೇಹಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮತಿ, ಆಲೋಕಞ್ಚ ವಿದಂಸೇತಿ, ಏವಮೇತಂ ಞಾಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಞಾಣಂ ದುಕ್ಖೇಪೇತಂ ಞಾಣಂ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯೇಪೇತಂ ಞಾಣಂ ¶ , ದುಕ್ಖನಿರೋಧೇಪೇತಂ ಞಾಣಂ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪೇತಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಪದಂ (ವಿಭ. ೭೫೪) ಏತ್ಥ ಉದಾಹರಿತಬ್ಬಂ. ಯಥಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏಕಾವ ಚತುನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿನಾಮಕಾ ಹುತ್ವಾ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಪಜಹನವಸೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ತಿಣ್ಣಂ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ನಾನಾಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾದಸ್ಸನವಸೇನ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ. ತೇನೇವ ಚ ‘‘ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಯೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ದನೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತೇ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠತಾಯ ತದೇಕಟ್ಠಾವ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದಿವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ. ಲೋಭದೋಸಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಯಸ್ಸ ಪನ ಸೋ ಸಮುದಯೋ ತಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ಪಹಾನಭಾವೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ, ಯತ್ಥ ತಂ ¶ ಪಹಾನಂ, ತಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಲೋಭದೋಸಾನಂ ವಿಸುಂ ಆದಿತೋ ಚ ಗಹಣಂ? ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ತಾವ ತಥಾಬುಜ್ಝನಕಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ, ಇಮೇಹಿ ಲೋಭದೋಸೇಹಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾ, ತಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ತದನುಸಾರೇನ ಚತುಸಚ್ಚಯೋಜನಾಯ ಏವಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ. ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಆದಿತೋ ಗಹಣಂ ಪನ ಅತಿವಿಯ ಓಳಾರಿಕತಾಯ ಸುಪಾಕಟಭಾವತೋ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಕುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಕುಪ್ಪನಸಭಾವೋ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಂ ಲುದ್ದತಾ, ಕುರುರಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆಘಾತಕರಣರಸೋತಿ ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತೇ ಆಘಾತಸ್ಸ ಕರಣರಸೋ. ದುಸ್ಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಸಪರಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿನಾಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಲದ್ಧೋಕಾಸೋ ವಿಯ ಸಪತ್ತೋ. ಉಪನನ್ಧನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಉಪರೂಪರಿ ನನ್ಧನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ. ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ವೇರಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನರಸೋ, ಕೋಧಾನುಪಬನ್ಧಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ. ಅಪರಕಾಲೇ ಉಪನಾಹೋತಿಆದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಉಪನಯ್ಹನಾ ಉಪನಯ್ಹಿತತ್ತಂ ಆಠಪನಾ ಠಪನಾ ಸಣ್ಠಪನಾ ಅನುಸಂಸನ್ದನಾ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ (ವಿಭ. ೮೯೧) ನಿದ್ದೇಸಪದಾನಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ. ಉಪನಾಹಸಮಙ್ಗೀ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ವೇರಸ್ಸ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಆದಿತ್ತಪೂತಿಅಲಾತಂ ವಿಯ ಜಲತಿ ಏವ, ಚಿತ್ತಞ್ಚಸ್ಸ ಧೋವಿಯಮಾನಂ ಅಚ್ಛಚಮ್ಮಂ ವಿಯ, ಮಸಿಮಕ್ಖಿತಪಿಲೋತಿಕಾ ವಿಯ ಚ ನ ಸುಜ್ಝತೇವ.

ಪರಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೋತಿ ¶ ಉದಕಪುಞ್ಛನಿಯಾ ಉದಕಂ ವಿಯ ಪರೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಮಕ್ಖನಸಭಾವೋ. ತಥಾಭೂತೋ ಚಾಯಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಕಂ ಗೂಥೇನ ಪಹರನ್ತಂ ಗೂಥೋ ವಿಯ ಪಠಮತರಂ ಮಕ್ಖೇತಿ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹೇಸ್ಸ ಸಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಗುಣಂ ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಮಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯುಗಗ್ಗಾಹೋ ಸಮಧುರಗ್ಗಹಣಂ ಅಸಮಾನಸ್ಸಪಿ ಅಭೂತಸ್ಸ ಸಮಾರೋಪನಂ. ಸಮಭಾವಕರಣಂ ಸಮೀಕರಣಂ. ಪರೇಸಂ ಗುಣಪ್ಪಮಾಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರೇಸಂ ಗುಣಪ್ಪಮಾಣೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ. ತಥಾ ಹೇಸ ಪರೇಸಂ ಗುಣೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ಸಮೇ ಕರೋತೀತಿ ಪಳಾಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಖೀಯನಂ ¶ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಸೂಯನಂ. ಇಸ್ಸತಿ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಸಹತೀತಿ ಇಸ್ಸಾ. ತಥಾ ಹೇಸಾ ‘‘ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಕ್ಖಮನಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ. ಅನಭಿರತಿರಸಾ ಅಭಿರತಿಪಟಿಪಕ್ಖಕಿಚ್ಚಾ. ವಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸಿತುಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪದಾನತೋ. ನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಾಸಹನತೋ. ಅಸುಖಾಯನಂ ನ ಸುಖನಂ ದುಕ್ಖನಂ, ಅರೋಚನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಕತಸ್ಸ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಪಾಪಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ಕತಪಾಪಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ. ತಸ್ಸ ಪಾಪಸ್ಸ ಆವರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ತದಾವರಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಮಾಯಾ, ಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಸ್ಮಛನ್ನೋ ವಿಯ ಅಙ್ಗಾರೋ, ಉದಕಛನ್ನೋ ವಿಯ ಖಾಣು, ಪಿಲೋತಿಕಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಂ ವಿಯ ಚ ಸತ್ಥಂ ಹೋತಿ. ಅವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಂ ಅತ್ತನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸೀಲಾದಿಗುಣವಿಭಾವನಂ, ಯೇನ ಸಾಠೇಯ್ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನೇನ ಚಿತ್ತಾನುರೂಪಕಿರಿಯಾವಿಹರತೋ ‘‘ಏವಂಚಿತ್ತೋ, ಏವಂಕಿರಿಯೋ’’ತಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ವಾ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ. ಯತೋ –

‘‘ವಾಮೇನ ಸೂಕರೋ ಹೋತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಅಜಾಮಿಗೋ;

ಸರೇನ ನೇಲಕೋ ಹೋತಿ, ವಿಸಾಣೇನ ಜರಗ್ಗವೋ’’ತಿ. (ದೀ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೨.೨೯೬; ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೮೯೪; ಮಹಾನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧೬೬) –

ಏವಂ ವುತ್ತಯಕ್ಕಸೂಕರಸದಿಸೋ ಹೋತಿ.

ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾತಭಾವೋ ಥದ್ಧಲೂಖಭಾವೋ. ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸಯವುತ್ತೀತಿ ಅನಿವಾತವುತ್ತಿ. ಅಮದ್ದವಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತಿ, ಅಮದ್ದವತಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅಮದ್ದವತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಥಮ್ಭೋ, ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗಿಲಿತನಙ್ಗಲಸೀಸೋ ವಿಯ ಅಜಗರೋ, ವಾತಭರಿತಭಸ್ತಾ ವಿಯ ಚ ಥದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇ ಚ ¶ ದಿಸ್ವಾ ಓನಮಿತುಮ್ಪಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಪರಿಯನ್ತೇನೇವ ಚರತಿ. ಕರಣಸ್ಸ ಉತ್ತರಕಿರಿಯಾ ಕರಣುತ್ತರಿಯಂ. ವಿಸೇಸತೋ ಪಚ್ಚನೀಕಭಾವೋ ವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾ. ಪರೇನ ಹಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕತೇ ತದ್ದಿಗುಣಂ ಕರಣವಸೇನ ಸಾರಮ್ಭೋ ಪವತ್ತತಿ.

ಸೇಯ್ಯಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಉನ್ನಮನಂ ಉನ್ನತಿ. ಓಮಾನೋಪಿ ಹಿ ಏವಂ ಕರಣಮುಖೇನ ಸಮ್ಪಗ್ಗಹವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ. ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಹಂಕರಣಂ ಸಮ್ಪಗ್ಗಹೋ ಅಹಙ್ಕಾರೋ. ಪರೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅಧಿಕಂ ಉನ್ನಮನಂ ಅಬ್ಭುನ್ನತಿ ¶ . ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ ಅತ್ತಾನಂ ಹೀನತೋ ದಹತಿ ಅಪರಕಾಲೇ ಸೇಯ್ಯತೋ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೭೭).

ಮತ್ತಭಾವೋ ಜಾತಿಆದಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಜ್ಜನಾಕಾರೋ, ಯಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಮತ್ತಭಾವೋ. ಮದಗ್ಗಾಹಣರಸೋ ಮದಸ್ಸ ಗಾಹಣಕಿಚ್ಚೋ. ಮದೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಮಜ್ಜನಾಕಾರಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಗಾಹೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪವತ್ತಮಾನೋ ತಂಸಮಙ್ಗಿಂ ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ತಥಾ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಅಹಙ್ಕಾರವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಮ್ಮಾದಭಾವೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಉಮ್ಮಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ. ಸತಿಯಾ ಅನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ಸತಿವಿರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪದಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪ್ಪದಾನಂ. ಇಮೇಸಂ ಕೋಧಾದೀನಂ ಲೋಭಾದೀನಮ್ಪಿ ವಾ. ಲಕ್ಖಣಾದೀನೀತಿ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾನಿ. ಪದಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮನ್ತರತಾಯ ನ ಗಹಿತಂ. ನಿಬ್ಬಚನಂ ‘‘ಕುಜ್ಝತೀತಿ ಕೋಧೋ, ಉಪನಯ್ಹತೀತಿ ಉಪನಾಹೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಕೋಧೋ ದೋಸೋ ಏವ, ತಥಾ ಉಪನಾಹೋ. ಪವತ್ತಿಆಕಾರಮತ್ತತೋ ಹಿ ಕತೋ ನೇಸಂ ಭೇದೋ, ಮಕ್ಖಪಳಾಸಸಾರಮ್ಭಾ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಪಟಿಘಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ, ಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯಥಮ್ಭಮದಪ್ಪಮಾದಾ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ. ಥಮ್ಭೋ ವಾ ಮಾನವಿಸೇಸೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ, ತಥಾ ಮದೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಮಾನೋ ಮಞ್ಞನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೮೭೮) ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ. ಇಧ ಪನ ಮಾನಾತಿಮಾನಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಮಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಾ ಏವ ‘‘ಮದೋ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ. ಸೇಸಾನಂ ಧಮ್ಮನ್ತರಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಏವ.

ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಏತೇ ಏವ ಅಟ್ಠ ದುಕಾ ಗಹಿತಾ, ಕಿಮಿತೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ನತ್ಥೀತಿ? ನೋ ನತ್ಥಿ, ಇಮೇ ಪನ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಸವಿಸೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೇನ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಲೋಭಾದೀನಂ ಪವತ್ತನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಸೇಸತೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಲೋಭಾದೀಸು. ಅಲಭನ್ತೋ ಆಮಿಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತುತ್ತರಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಕೋಧೋತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಸನ್ತೇಪೀತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ. ಇಸ್ಸತೀತಿ ಇಸ್ಸಂ ಜನೇತಿ. ಪದುಸ್ಸತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ‘‘ಇಸ್ಸತಿ ದುಸ್ಸತಿ ಪದುಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಇಸ್ಸಂ ¶ ¶ ಜನೇನ್ತೋ ಏಕಂಸತೋ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪದುಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸ್ಸಾತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ. ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಏವಂ ಅಸನ್ತಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಂ ಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ. ಓವದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋತಿ ಏತೇನ ಥಮ್ಭೋ ನಾಮ ದೋವಚಸ್ಸಕರಣೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ವದತಿ ಓವಾದದಾನವಸೇನ. ಥಮ್ಭೇನ…ಪೇ… ಮಞ್ಞನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಥಮ್ಭಸ್ಸ ಮಾನವಿಸೇಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಥಮ್ಭೇನ ವಾ ಹೇತುನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮತ್ತೋ ಸಮಾನೋತಿ ಮತ್ತೋ ಹೋನ್ತೋ. ಕಾಮ…ಪೇ… ಪಮಜ್ಜತೀತಿ ಏತೇನ ಮದವಸೇನ ಏಕಂಸತೋ ಪಮಾದಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಲೋಭಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮದಸ್ಸನೇನೇವ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ನೇಸಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋಪಿ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನ ಕೇವಲಂ ಇಮೇಹೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಏವರೂಪೇಹಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಕೇ ಪನ ತೇತಿ? ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾಮಹಿಚ್ಛತಾದಯೋತಿ. ಏವಂ ಮಹಾದೀನವಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾತಿ ತತೋ ಬಲವತರೋ ಸಂವೇಗೋ ಜನೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಓವಾದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ವಾರೇಸು. ನಿಬ್ಬಿಸೇಸೋಯೇವಾತಿ ಏತೇನೇವ ಪಠಮತರಂ ಇಧ ದಸ್ಸಿತಸಚ್ಚಯೋಜನಾನಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಞಾಣಪರಿಚಯಪಾಟವತ್ಥನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸತ್ತಙ್ಗತಾದಿವಿಸೇಸವಿಭಾವನಾಯ ಞಾಣಸ್ಸ ಆಸೇವನಟ್ಠೇನ ಪರಿಚಯೋ ಞಾಣಪರಿಚಯೋ, ತಸ್ಸ ಪಟುಭಾವತ್ಥಂ ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ. ಏತ್ಥಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ. ಭೇದೋತಿ ವಿಸೇಸೋ. ಕಮೋತಿ ಅಙ್ಗಾನಂ ದೇಸನಾನುಪುಬ್ಬೀ. ಭಾವನಾನಯೋತಿ ಭಾವನಾವಿಧಿ. ‘‘ಕದಾಚಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ, ಕದಾಚಿ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ಪುನ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ. ಏತ್ಥ ಚ ಕೇಚಿ ಝಾನಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಸಭಾವಾತಿ ಏಕನ್ತತೋ ಝಾನಂ ಮಗ್ಗತೋ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನಸಹಿತೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಹುತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಾದಕಭೂತಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಸಿತಸ್ಸ ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ಅಝಾನಲಾಭಿನೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ, ಝಾನಲಾಭಿನೋ ವಾ ಪಾದಕಮಕತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ, ಪಕಿಣ್ಣಕಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಾ ಸಮ್ಮಸನೇ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಭಾವೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಭಾವೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಏವಂ ‘‘ಅವಸೇಸಜ್ಝಾನವಸೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಯದಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋಪಿ ಹೋತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸತೋ’’ತಿಆದಿ. ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಪಟಿಪದಾಯ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಸತ್ತಙ್ಗಿಕಭೇದೋ ¶ , ಏವಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಸೇನ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕಛಳಙ್ಗಿಕಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಅಪ್ಪೀತಿಕಜ್ಝಾನವಸೇನ ಛಳಙ್ಗಿಕತ್ತಾ, ಮಗ್ಗವಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾತಿ ಸ್ವಾಯಂ ಭೇದೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನ ಉದ್ಧಟೋ. ಇತೋ ಪರನ್ತಿ ಇತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗತೋ ಪರಂ ಉಕ್ಕಂಸತೋ, ಅವಕಂಸತೋ ಪನ ಸತ್ತಙ್ಗತೋ ಪರಂ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ. ನನು ಮಗ್ಗವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೪೯೩-೫೦೨) ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕವಾರೇ ಪಞ್ಚೇವ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಉದ್ಧಟಾನಿ, ಮಹಾಸಳಾಯತನೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೪೩೧) ಚ ‘‘ಯಾ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ, ಯೋ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಯೋ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ವಾಯಾಮೋ, ಯಾ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಸತಿ, ಯೋ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ ಪನ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಆಜೀವೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ಆಗತಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕಾರಾಪಕಙ್ಗಾನಂ ಅತಿರೇಕಕಿಚ್ಚದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿವಿರಹಿತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಇತೋ ಪರಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಸುವುತ್ತಮೇತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಸಬ್ಬಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ. ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಕಾಮಾವಚರಾದಿವಸೇನ ತಂತಂಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸೇಟ್ಠಾ. ತಸ್ಸಾ ಸೇಟ್ಠಭಾವೇನ ಹಿ ‘‘ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೮೪) ವುತ್ತಂ, ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಕುಸಲವಾರೇತಿ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಸಮಯೇ. ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾವಸಭಾವಬೋಧೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಣಾಯಕಭಾವತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪಭವೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪಭವೋ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ. ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನವಸೇನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಹೋತಿ. ತತೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನೀತಿ ತಪ್ಪಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ. ತಪ್ಪಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿಪಿ ‘‘ತದಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಾರಣಕಾರಣೇಪಿ ಕಾರಣೂಪಚಾರತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಪ್ಪಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ಸೇಸಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಂ ¶ ಸಮ್ಮಾವಿತಕ್ಕನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಾವಿತಕ್ಕನಂ ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸಮ್ಮಾಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಾವೋದಾನಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾವೋದಾನಂ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಮ್ಮಾಉಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಾಧಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥೇನ ಕಮೇನ ಏತಾನಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ.

ಭಾವನಾನಯೋತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಯುಗನದ್ಧಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋ ಭಾವನಾವಿಧಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಭಾವನಾವಿಧಿ. ತಸ್ಸ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಭಾವನಾನಯೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಹೋತಿ ¶ , ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ. ತಂ ವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೋಚೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ದುತಿಯೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಸ್ಸ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ’’ತಿಆದಿ. ತನ್ತಿ ಸಮಥಂ ಸಮಾಧಿಂ, ಝಾನಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇತಿ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ, ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ. ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಮಥಯಾನಿಕಾ ಅರೂಪಮುಖೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ಝಾನಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ. ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯತೋತಿ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಯಥಾಧಿಗತಂ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ. ಮಗ್ಗೋ ಸಞ್ಜಾಯತೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೋ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಆಸೇವತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ. ಭಾವೇತಿ ಮುಞ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾವಸೇನ. ಬಹುಲೀಕರೋತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ. ಆಸೇವತಿ ವಾ ಭಯತೂಪಟ್ಠಾನಞಾಣವಸೇನ. ಬಹುಲೀಕರೋತಿ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ. ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಅನುಸಯಾ ಬ್ಯನ್ತೀ ಹೋನ್ತಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ.

ಸಮಥಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ನ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಂ. ನ ಹಿ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಂ ವಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಭವತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ತತ್ಥಜಾತಾನನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ. ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ವವಸ್ಸಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತೋತಿ ವವಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತಾಯ. ವವಸ್ಸಗ್ಗೋ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಚ ಅಪವಗ್ಗೋತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಮಾಹ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಏಕನ್ತ ಸಮಾಹಿತೋ ಅಸಮಾಧಾನಹೇತೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದನತೋ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ.

ಯುಗನದ್ಧಾವ ¶ ಹೋನ್ತಿ ತದಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮರಸತಾಯ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತೋ. ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ನ ಸಮಥಭಾವನಾಯಂ ವಿಯ ಸಮಾಧಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯಂ ವಿಯ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಧಿಕಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಮರಸತಾಯ ಪನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅನತಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ದ್ವೇಪಿ ಯುಗನದ್ಧಾ ವಿಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಯುಗನದ್ಧಾವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.

ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೪. ಭಯಭೇರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೩೪. ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತಂ. ಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ? ಕೇಚಿ ತಾವ ಏವಮಾಹು ‘‘ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ. ದುವಿಧಾ ಹಿ ಪುಚ್ಛಾ ಪಾಕಟಾಪಾಕಟಭೇದತೋ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೋ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಕಿಂ-ಸದ್ದಪುಬ್ಬಕೇನ ಪಕಾಸೀಯತಿ, ಸಾ ಪಾಕಟಾ ಪುಚ್ಛಾ ಯಥಾ ‘‘ಕಿಂಸೂಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೮೩). ಯಸ್ಸಾ ಪನ ದೇಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೋ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಕಿಂ-ಸದ್ದರಹಿತೇನ ಕೇವಲೇನೇವ ಸದ್ದಪಯೋಗೇನ ಪಕಾಸೀಯತಿ, ಸಾ ಅಪಾಕಟಾ ಪುಚ್ಛಾ. ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಪಞ್ಹಾ, ಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾಯೇವ ಇಧ ‘‘ಯೇ ಮೇ ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಅಪಾಕಟಾತಿ ‘‘ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ. ತಯಿದಂ ಅಕಾರಣಂ, ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಯೇಮೇ ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ನ ತತ್ಥ ಕಙ್ಖೀ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೀ ಸಂಸಯಮಾಪನ್ನೋ ಅವೋಚ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾನಿಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ಭಗವತಿ ಪಸಾದಭಾವಬಹುಮಾನಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ಕಥೇಸಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಭಗವತಿ ಪಸಾದಂ ಅಲತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೩೪). ವಿಹಾರೇತಿ ವಿಹಾರಕೇ ನಿವಾಸೇ. ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನೇಯೇವಾತಿ ಪವತ್ತಮಾನೇಯೇವ. ಪದದ್ವಯಸ್ಸಪಿ ವಸನ್ತೇ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಂ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಉಣ್ಹೀಸಾದಿಕಕುಧಭಣ್ಡೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಲದ್ಧಂ, ತಥಾ ಚ ‘‘ಅಸ್ಸ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಂ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ. ಬ್ರಹ್ಮನ್ತಿ ವೇದಂ. ಸೋ ಪನ ಮನ್ತಬ್ರಹ್ಮಕಪ್ಪವಸೇನ ತಿವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಮನ್ತಾ ಪಧಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ, ಯೇ ಅಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಪವುತ್ತಾ, ಇತರೇ ತನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಜಾತಾ, ತೇನ ತೇಸಂಯೇವ ಗಹಣಂ ‘‘ಮನ್ತೇ ಸಜ್ಝಾಯತೀ’’ತಿ ¶ . ತೇ ಹಿ ಗುತ್ತಭಾಸಿತಬ್ಬತಾಯ ‘‘ಮನ್ತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇದಮೇವ ಹೀತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮತೋ ಜಾತಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ನಿರುತ್ತಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ.

ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನಾತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ ೨; ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೧೬) ಹೇತುಮ್ಹಿ ಇದಂ ಕರಣವಚನಂ. ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹಿ ಕಿರಿಯಾಕಾರಣಂ, ನ ಕರಣಂ ವಿಯ ಕಿರಿಯತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮತ್ಥಾ ಇಧ ಉಪಸಙ್ಕಮನಕಿರಿಯಾತಿ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹೇತುಅತ್ಥಮೇವೇತಂ ಕರಣವಚನಂ ಯುತ್ತಂ, ನ ಕರಣತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಅಯುಜ್ಜಮಾನತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಭಗವತೋ ಸತತಪ್ಪವತ್ತನಿರತಿಸಯಸಾದುವಿಪುಲಾಮತರಸಸದ್ಧಮ್ಮಫಲತಾಯ ಸಾದುಫಲನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೇನ ಭಗವಾ ಉಪಮಿತೋ, ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಹಿ ಮಹಾರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾದುಫಲತಾ ಗಹಿತಾತಿ.

ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ¶ ಉಪಸಙ್ಕನ್ತೋ. ಸಮ್ಪತ್ತುಕಾಮತಾಯ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಂತಂಪದೇಸಾತಿಕ್ಕಮನೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕನ್ತೋತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಉಪಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನ’’ನ್ತಿ. ತತೋತಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ ‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತತೋ ಉಪಗತಟ್ಠಾನತೋ. ಯಥಾ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧೧೨) ಯಥಾ ಭಗವಾ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಖಮನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದೋ ಅಹೋಸಿ ಪುಬ್ಬಭಾಸಿತಾಯ, ತದನುಕರಣೇನ ಏವಂ ಸೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಯೋಜನಾ. ತಂ ಪನ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದತಂ ಉಪಮಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀತೋದಕಂ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋದಿತನ್ತಿ ಸಂಸನ್ದಿತಂ. ಏಕೀಭಾವನ್ತಿ ಸಮ್ಮೋದನಕಿರಿಯಾಯ ಸಮಾನತಂ ಏಕರೂಪತಂ. ಖಮನೀಯನ್ತಿ ‘‘ಇದಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರಂ ಸರೀರಯನ್ತಂ ಖಣಭಙ್ಗುರತಾಯ ಸಭಾವತೋ ದುಸ್ಸಹಂ, ಕಚ್ಚಿ ಖಮಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಯಾಪನೀಯನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿಕಂ ಚಿರಪ್ಪಬನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾಯ ಯಾಪನಾಯ ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ. ಸೀಸರೋಗಾದಿಆಬಾಧಾಭಾವೇನ ಕಚ್ಚಿ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ. ದುಕ್ಖಜೀವಿಕಾಭಾವೇನ ಕಚ್ಚಿ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ. ತಂತಂಕಿಚ್ಚಕರಣೇ ಉಟ್ಠಾನಸುಖತಾಯ ಕಚ್ಚಿ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ. ತದನರೂಪಬಲಯೋಗತೋ ಕಚ್ಚಿ ಬಲಂ. ಸುಖವಿಹಾರಸಬ್ಭಾವೇನ ಕಚ್ಚಿ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕಚ್ಚಿ-ಸದ್ದಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಬಲವಪ್ಪತ್ತಾ ¶ ಪೀತಿ ಪೀತಿಯೇವ. ತರುಣಪೀತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ. ಸಮ್ಮೋದನಂ ಜನೇತಿ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಮೋದನಿಕಂ, ತದೇವ ಸಮ್ಮೋದನೀಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮೋದಜನನತೋ’’ತಿ. ಸಮ್ಮೋದಿತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಮೋದನೀಯನ್ತಿ ಇಮಂ ಪನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಯುತ್ತಭಾವತೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋತಿ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋ. ‘‘ಸರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋತಿ ಆಪಾಥಮಧುರತಂ ಆಹ, ಅನುಸ್ಸರಿಯಮಾನಸುಖತೋತಿ ವಿಮದ್ದರಮಣೀಯತಂ. ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಸುದ್ಧತಾಯಾತಿ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾವೇನ ತಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ವಚನಚಾತುರಿಯಮಾಹ, ಅತ್ಥಪರಿಸುದ್ಧತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಂ. ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ.

ಅಭಿದೂರಅಚ್ಚಾಸನ್ನಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನಾತಿದೂರನಾಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ನಾಮ ಗಹಿತಂ, ತಂ ಪನ ಅವಕಂಸತೋ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಸಾರಿತಹತ್ಥಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಗೀವಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾತಿ ಗೀವಂ ಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ಪಸಾರೇತ್ವಾ.

ಯೇಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಇಕಾರಲೋಪೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಉಚ್ಚಾಕುಲೀನತಾಯ ಜಾತಿವಸೇನ ಅಭಿಜಾತಾ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಚ್ಚಾಕುಲಪ್ಪಸುತಾ’’ತಿ. ಆಚಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಅಭಿಜಾತಾ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ. ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಅಪಾಕಟೇಪಿ ಕುಲೇ. ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಭಿಕ್ಖೂಸು ದುವಿಧಾಪಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಪನ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾಯೇವಾ’’ತಿ.

ಸದ್ಧಾತಿ ಇದಂ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಾಯಾ’’ತಿ, ಸದ್ಧಾತಿ ವಾ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಪಾಳಿಯಂ ಯ-ಕಾರಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಗಾರತೋತಿ ಅಗಾರವಾಸತೋ, ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ನಿಸ್ಸಯೂಪಚಾರೇನ ವಾ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ. ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿಲಕ್ಖಣೋ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಹಚರಿತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಅನ್ವಾಚಿನನ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಞ್ಚಾ’’ತಿ. ಕಮ್ಮವಾಚಾಲಕ್ಖಣೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ಚ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅನಗಾರಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಏತೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಿಸ್ಸಿತೋ ಸುವಿಸುದ್ಧೋ ಸೀಲಾಚಾರಗುಣವಿಸೇಸೋ ಗಹಿತೋ, ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿಕಮ್ಮಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಇಧ ಅನುಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೇಸಗ್ಗಹಣೇ ಪನ ಸರಣಗಮನಾದಿವಸೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ, ಸರಣಗಮನಾದಿವಸೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಚ ಅನೇಕಭೇದತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಥಾಪೀ’’ತಿ, ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರತೋಗಾಮಿತಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಗಮನೇನ, ನ ಕಾಯಗಮನೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಾಯಕೋ’’ತಿ ¶ , ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹಿತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಹಿತಚರಿಯಾಯ. ಗಾಹಣಂ ಅಧಿಸೀಲಾದೀಸು ಅಚ್ಚನ್ತಾಯ ನಿಯೋಜನಂ, ನ ಕಥನಮತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಗಾಹೇತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪೇತಾ’’ತಿ ಆಹ. ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಗಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಸ್ಸನಾನುಗತಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ತೇನ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಖಮನವಸೇನ ಖನ್ತಿ, ರುಚ್ಚನವಸೇನ ರುಚಿ, ತಂದಿಟ್ಠಿಖನ್ತಿರುಚಿಕಾವ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂದಿಟ್ಠಿಕೋ’’ತಿಆದಿ.

ಏಸ ಕಿರ ಅಲತ್ಥಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ದೇವಪುತ್ತೇ ವಿಯಾತಿಆದಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞಸ್ಸ ಅಭಾವದೀಪನತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣಂ. ಸದ್ಧಾಯ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾತಿ ಇದಂ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ. ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮತಾಯ ಸನ್ತುಟ್ಠೇತಿ ಇದಂ ಅನುಸ್ಸಙ್ಕಿತಾಪರಿಸಙ್ಕಿತತಾಯ ಕಾರಣವಚನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಏವಮೇತನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಮೇಡಿತವಚನಂ ಸಮ್ಪಹಂಸನವಸೇನ, ಪಸಾದವಸೇನ ವಾ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಥಾ ಹಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥೋ ಅಬ್ಭನುಮೋದನತ್ಥೋ ಚ ವುತ್ತೋ. ಮಮನ್ತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ನಿಪಾತಪದಂ ವಾ ಏತಂ ‘‘ಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಆದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಜೀವಿಕಾಪಕತಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಈದಿಸಾನಂಯೇವಾತಿ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ವಿಭಾವಿತಅನಭಿಜ್ಝಾಲುಆದಿಸಭಾವಾನಂಯೇವ, ನ ಇತರೇಸಂ ಅಭಿಜ್ಝಾಲುಸಭಾವಾನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

‘‘ಸಙ್ಘಾಟಿಕಣ್ಣೇ ¶ ಚೇಪಿ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧೋ ಅಸ್ಸ ಪದೇ ಪದಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ, ಸೋ ಚ ಹೋತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಲು ಕಾಮೇಸು ತಿಬ್ಬಸಾರಾಗೋ ಬ್ಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪದುಟ್ಠಮನಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನೋ ಅಸಮಾಹಿತೋ ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತೋ ಪಾಕಟಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ಅಥ ಖೋ ಆರಕಾವ ಮಮ ಅಹಞ್ಚ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೯೨).

ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಂ ಸಮ್ಭವಿತುಂ ಸಾಧೇತುಂ ದುಕ್ಖಾನೀತಿ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಾನಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ತತ್ಥ ನಿವಾಸೋಯೇವ ದುಕ್ಖೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಭವಿತುಂ ದುಕ್ಖಾನಿ ದುಸ್ಸಹಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನೀತಿ ಅರಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾನಿ ವನಸಣ್ಡಾನಿ. ವನಪತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಸಣ್ಡಭೂತೇ ರುಕ್ಖಸಮೂಹೇಪಿ ವತ್ತತೀತಿ ¶ ಅರಞ್ಞಗ್ಗಹಣಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಜಾನನಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಕಿಂ ಅನುಜಾನಾತಿ? ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅರಞ್ಞಾಭಾವಂ ‘‘ಗಾಮತೋ ಬಹಿ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಿಂ ಸಮ್ಭಾವೇತಿ? ಆರಞ್ಞಕಙ್ಗನಿಪ್ಫಾದಕತ್ತಂ. ಯಞ್ಹಿ ಆರಞ್ಞಕಙ್ಗನಿಪ್ಫಾದಕಂ, ತಂ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಂ ತಂ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾತಿ ಇನ್ದಖೀಲತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ, ತತೋ ಬಹಿ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾತಿ ಯತ್ಥ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಇನ್ದಖೀಲಾನಿ, ತತ್ಥ ಬಹಿದ್ಧಾ ಇನ್ದಖೀಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಯತ್ಥ ತಂ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ತದರಹಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರೇ ಭಯಭೇರವಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಗಾಮನ್ತನ್ತಿ ಗಾಮಸಮೀಪಂ. ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಕಿಚ್ಚವಸೇನ ನುಪಚರಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ನ ಕಸೀಯತಿ ನ ವಪೀಯತೀ’’ತಿ. ಪನ್ತಾನೀತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಪರಿಯನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯನ್ತಾನನ್ತಿ ಇಮಮೇಕಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ. ದೂರಾನನ್ತಿ ಪನ ಅಯಂ ಪರಿಯಾಯೋ ಠಪೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಪನ್ತಾನೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಅತ್ಥತೋ ಗಹಿತತ್ತಾ, ತಥಾ ಸತಿ ‘‘ನ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಏದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಠಪೇತಬ್ಬತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸದ್ದತೋ ಏವ ಠಪನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪವಿವೇಕನ್ತಿ ಪಕಾರತೋ, ಪಕಾರೇಹಿ ವಾ ವಿವೇಚನಂ, ರೂಪಾದಿಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಪಕಾರತೋ ಗಮನಾದಿಇರಿಯಾಪಥಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿವೇಚನಂ ಗಚ್ಛತೋಪಿ ತಿಟ್ಠತೋಪಿ ನಿಸಜ್ಜತೋಪಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ವಿವೇಚೇತಬ್ಬಾನಂ ವಿವೇಚನಾಕಾರಸ್ಸ ಚ ಭೇದತೋ ಬಹುವಿಧತ್ತಾ ತೇ ಏಕತ್ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪವಿವೇಕ’’ನ್ತಿ ಏಕವಚನೇನ ವುತ್ತಂ. ದುಕ್ಕರಂ ಪವಿವೇಕನ್ತಿ ವಾ ಪವಿವೇಕಂ ಕತ್ತುಂ ನ ಸುಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕೀಭಾವೇತಿ ಏಕಿಕಭಾವೇ. ದ್ವಯಂದ್ವಯಾರಾಮೋತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಾವಾಭಿರತೋ. ಹರನ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ಸಂಹರನ್ತಿ ವಿಯ ವಿಘಾತುಪ್ಪಾದನೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಘಸನ್ತಿ ವಿಯಾ’’ತಿ, ಭಯಸನ್ತಾಸುಪ್ಪಾದನೇನ ಖಾದಿತುಂ ಆಗತಾ ಯಕ್ಖರಕ್ಖಸಪಿಸಾಚಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಈದಿಸಸ್ಸಾತಿ ಅಲದ್ಧಸಮಾಧಿನೋ. ತಿಣಪಣ್ಣಮಿಗಾದಿಸದ್ದೇಹೀತಿ ವಾತೇರಿತಾನಂ ತಿಣಪಣ್ಣಾದೀನಂ ಮಿಗಪಕ್ಖಿಆದೀನಞ್ಚ ¶ ಭಿಂಸನಕೇಹಿ ಭೇರವೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ವಿವಿಧೇಹಿ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಖಾಣುಆದೀಹಿ ಯಕ್ಖಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಿತೇಹಿ ಭಿಂಸನಕೇಹಿ. ಏವಂ ದುಕ್ಕರಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಂ ನಾಮ ಕರೋನ್ತೋ ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಏತೇತಿ ವಿಮ್ಹಿತೋ.

ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೫. ಸೋಳಸಸು ¶ ಠಾನೇಸೂತಿ ‘‘ಯೇ ಖೋ ಕೇಚೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ ವಕ್ಖಮಾನೇಸು ಸೋಳಸಸು ಕಾರಣೇಸು. ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತತಾದಯೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸನಿಮಿತ್ತತಾಯ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಕ್ಖೇಪಾವಹಾ, ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತತಾದಯೋ ಪನ ತದಭಾವತೋ ತೇಸಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಾವಹಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಸನ್ದೋಸಹೇತೂ’’ತಿಆದಿ. ಸೋಳಸಸೂತಿ ಚ ವೋದಾನಪಕ್ಖಂಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಸಂಕಿಲೇಸಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ಯಾವದೇವ ವೋದಾನದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ. ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹರಹಿತಾನನ್ತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾದಿಕಸ್ಸ ಅರಞ್ಞೇ ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ‘‘ಯೇ ಖೋ ಕೇಚೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತನಯೇನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಞಾಣರಹಿತಾನಂ. ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ತನಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ, ಸಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಾದಿಸೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹಯುತ್ತೋ.

ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿತೋ’’ತಿ. ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಧೀನೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾಧಿಗಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಚತುಸಚ್ಚಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಅನವಸೇಸತೋ ಞೇಯ್ಯಂ, ಬುಜ್ಝಿತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಬೋಧಿ, ಮಹಾವೀರಿಯತಾದಿನಾ ತತ್ಥ ವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಸತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ’’ನ್ತಿಆದಿ. ನಿಯತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಸತ್ತಾ ಯಥಾ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾನಪಟಿಪದಾ ಹಾನಭಾಗಿಯಾ, ಠಿತಿಭಾಗಿಯಾ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಾ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾ ಚ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ ಬೋಧಿಯಂ ನಿನ್ನಗೋಣಪಬ್ಭಾರಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಲಗ್ಗಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನೇನಾತಿ –

‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ;

ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರೋ ಚ ಛನ್ದತಾ’’ತಿ. (ಬು. ವಂ. ೨.೫೯) –

ಇಮೇಸಂ ಅಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಅಙ್ಗಭೂತಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮೋಧಾನೇನ ಸಮವಧಾನೇನ.

ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಾತಿ ¶ ¶ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತಾ. ತೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮತ್ತೇನ ಸಮಣಾ, ನ ಸಮಿತಪಾಪತಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಜಾತಿಮತ್ತೇನ ಇಧ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭೋವಾದಿನೋ ವಾ’’ತಿ. ತೇ ಹಿ ‘‘ಭೋ ಭೋ’’ತಿ ವದನಸೀಲಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಭೋವಾದೀ ನಾಮ ಸೋ ಹೋತಿ, ಸಚೇ ಹೋತಿ ಸಕಿಞ್ಚನೋ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೩೯೬; ಸು. ನಿ. ೬೨೫). ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನಾತಿ ಚ ವಿಸೇಸನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾಪೇಕ್ಖಾಯ, ನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅಪೇಕ್ಖಾಯ. ನ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಕೋ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಯೋಗೋ ಚ ಕೋಚಿ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ಭಾಯನಟ್ಠೇನ ಭಯಂ, ಭೀರುತಾವಹಟ್ಠೇನ ಭೇರವಂ. ಸನ್ದೋಸಹೇತೂತಿ ಸದೋಸಹೇತು. ಸ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಇಧ ಸಾನುಸಾರೋ ವುತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ದೋಸಸ್ಸ ಹೇತೂ’’ತಿ. ಏಕನ್ತೇನ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಭಯಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಸಾವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ಹಿ ಏಕನ್ತಸಾವಜ್ಜೋ ಭಾಯನಟ್ಠೇನ ಭಯಞ್ಚಾತಿ. ಅಕ್ಖೇಮನ್ತಿ ಇದಂ ಉಭಯವಸೇನ. ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋಪಿ ಹಿ ಸರೀರಚಿತ್ತಾನಂ ಅನತ್ಥಾವಹತೋ ಅಕ್ಖೇಮ, ತಥಾ ಭಯಾನಕಾರಮ್ಮಣಮ್ಪೀತಿ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ಯೋಜಿತಂ. ಸಯಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಭಯಾನಕಾರಮ್ಮಣನಿಮಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಸಮುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಆನೇನ್ತಾ ಭಯಭೇರವಂ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವ್ಹಾಯನ್ತೀತಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತೇತಿ ಮಾರಿತಮನುಸ್ಸಾನಂ ಞಾತಿಮಿತ್ತಾದಯೋ. ಗಚ್ಛಂ ಗಹನಭೂತಂ ಮಹನ್ತಂ ಕಣ್ಟಕಸಣ್ಡಂ, ಗುಮ್ಬಂ ನಾತಿಮಹನ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪನ ತಿಣವನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಗಚ್ಛೇ ರುಳ್ಹತಿಣೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಗುಮ್ಬಂ ಕಣ್ಟಕಲತಾದಿಭರಿತಾವಿರುಳ್ಹಂ. ಬದ್ಧಾ ವಧಿತಾ ವಿಯಾತಿ ಬದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ತಾಳಿಯಮಾನಾ ವಿಯ.

‘‘ನ ಖೋ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥ ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಪನಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸತ್ಥೇ. ತೇನೇತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಞ್ಞೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಿಯ ಅಹಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನಿ ಪನ್ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನಿ ನ ಖೋ ಪನ ಪಟಿಸೇವಾಮಿ, ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತೋಯೇವ ಪನ ಹುತ್ವಾ ತಾನಿ ಪಟಿಸೇವಾಮೀ’’ತಿ. ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಹಿ ತೇನ ಅವಧಾರಣೇನ ವಿಭಾವಿತತ್ಥದಸ್ಸನಂ. ತೇಸಮಹಂ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮತಾಯ ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅಹಂ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಪಾರಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅರಿಯೇಸು ಪಕ್ಖಿಪತಿ. ಪರಮಸಲ್ಲೇಖಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಹಿ ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ¶ , ತಥಾ ವಚೀಕಮ್ಮಾದಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ಯತೋ ಮಾರೋ ರನ್ಧಗವೇಸೀ ಹುತ್ವಾ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ನಿರನ್ತರಂ ಅನುಬನ್ಧೋ ಅನ್ತರಂ ನ ಲಭತಿ. ತೇನಾಹ –

‘‘ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಗವನ್ತಂ, ಅನುಬನ್ಧಿಂ ಪದಾಪದಂ;

ಓತಾರಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸತೀಮತೋ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೪೪೮);

ಭಿಯ್ಯೋತಿ ¶ ಅಧಿಕಂ ಸವಿಸೇಸಂ, ಉಪರೂಪರಿ ವಾ. ಭೀತತಸಿತಾ ಭಯೂಪದ್ದವೇನ ಛಮ್ಭಿತಸರೀರಾ ಹಟ್ಠಲೋಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಭೀತಾತಸಿತಾ ಪನ ಭಯೂಪದ್ದವಾಭಾವತೋ ಅಹಟ್ಠಲೋಮಾ ಖೇಮೇನ ಸೋತ್ಥಿನಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ಖೇಮಪ್ಪತ್ತಿ ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋ ವಾ ಪನ್ನಲೋಮತಾಯ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಲ್ಲೋಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪನ್ನಲೋಮತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಪಲ್ಲೋಮಮಾಪಾದಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹಾರಾಯಾತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸೋ. ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಹೇತುದಸ್ಸನಂ. ‘‘ಯೇ ಹಿ ವೋ ಅರಿಯಾ’’ತಿ ಸದಿಸೂದಾಹರಣದಸ್ಸನಂ. ಯೇ ಖೋ ಕೇಚಿ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾತಿ ವಿಸದಿಸೂದಾಹರಣದಸ್ಸನಂ. ಸೇಸಾನಿ ಅನ್ವಯಬ್ಯತಿರೇಕವಿಭಾವನಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಯುತ್ತಿವಿಭಾವನಾ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಯುತ್ತಿವಿಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತವಾರಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೩೬. ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಮುಸಾವಾದಾದಿನಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ತೇಸಞ್ಚ ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿಭೇದಂ ಭಯಭೇರವಾವ್ಹಾನಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ.

ಭಣ್ಡೇಸೂತಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾವಿಞ್ಞಾಣಕೇಸು ಭಣ್ಡೇಸು. ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಣಾಮವಸೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಸಮಲೋಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ. ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ವಿನಾಸಚಿನ್ತಾವಸೇನ ಪರಸ್ಸ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ. ಏವಞ್ಹಿ ನೇಸಂ ‘‘ಯೇಸಂ ಅಪರಜ್ಝಿಮ್ಹಾ, ತೇ ಇದಾನಿ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಛಾ ಆಸಙ್ಕುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ. ‘‘ಏತೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಗ್ಗಹವತ್ಥುಂ ಗಹೇತುಕಾಮಾ ಮಞ್ಞೇ, ವಿನಾಸಂ ಕಾತುಕಾಮಾ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಯಥಾ ಪರೇ ಪರತೋ ತೇಸಂ ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಾದಿಸಂ ¶ ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತೇ ಪರೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಾಮಂ ಅಕುಸಲಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಪವತ್ತಿಕಾಲೇಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಪವತ್ತನ್ತಿಯೇವ, ತದಾ ಪನ ತೇ ಚೇತನಾಪಕ್ಖಿಕಾ ವಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ ವಾತಿ ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತವಾರೇ ಏವ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕತಾ. ಅಥ ವಾ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ಪವತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ವಚೀಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಾಭಾವೋ ವಿಯ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ಪವತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಾಭಾವೋ, ಮನೋಕಮ್ಮಭಾವೋ ಏವ ಪನ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಕತ್ವಾ ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತವಾರೇ ಏವ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಉದ್ಧಟಾ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ –

‘‘ದ್ವಾರೇ ¶ ಚರನ್ತಿ ಕಮ್ಮಾನಿ, ನ ದ್ವಾರಾ ದ್ವಾರಚಾರಿನೋ;

ತಸ್ಮಾ ದ್ವಾರೇಹಿ ಕಮ್ಮಾನಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವವತ್ಥಿತಾ’’ತಿ. (ಧ. ಸ. ಅಟ್ಠ. ೧.ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರ);

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತವಸೇನ ಆಜೀವವಾರೇ ಭಯಭೇರವಾವ್ಹಾನಂ ಯೋಜಿತಂ, ‘‘ಯೇ ಖೋ ಕೇಚಿ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ’’ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಬಾಹಿರಕವಸೇನ ಗಹಟ್ಠವಸೇನ ಚ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಗಹಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಜಾತಿಧಮ್ಮಕುಲಧಮ್ಮದೇಸಧಮ್ಮವಿಲೋಮನವಸೇನ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ ಲಬ್ಭತೇವ, ತಾಯ ಏವ ಚ ಆಜೀವವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ನೇಸಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ.

೩೭. ಏವಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲವಸೇನ ಭಯಭೇರವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಾದಿವಸೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ದೇಸನಾ ವಡ್ಢಿತಾತಿ ತದತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಇತೋ ಪರ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನೀವರಣವಸೇನ ಪುನ ವುತ್ತಾತಿ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಏವಂ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರತೋ ಭಯಭೇರವಾಭಾವಂ ಆವಹತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ನೀವರಣಾನಿ ಪಹಾಯ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ, ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಮೇವ ವಾ ಸಮ್ಪಾದಯತೋತಿ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಭಯಭೇರವಾಭಾವಹೇತುಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಉಪರಿ ದೇಸನಾ ವಡ್ಢಿತಾತಿ ಅಕುಸಲಮನೋಕಮ್ಮನ್ತಭಾವೇನ ಗಹಿತಾಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಾ ನೀವರಣವಸೇನ ಪುನ ವುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅಭಿ-ಪುಬ್ಬೋ ಝಾ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿಜ್ಝಾಯನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಭಣ್ಡಾದಿಅಭಿಜ್ಝಾಯನಸೀಲಾ’’ತಿ. ವತ್ಥುಕಾಮೇಸೂತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತೇಸು ಕಾಮೇಸು. ಬಹಲಕಿಲೇಸರಾಗಾತಿ ಥಿರಮೂಲದುಮ್ಮೋಚನೀಯತಾಹಿ ಅಜ್ಝೋಸಾನೇ ಪಭೂತಕಿಲೇಸಕಾಮಾ. ಅಭಿಜ್ಝಾ ಚೇತ್ಥ ಅಪ್ಪತ್ತವಿಸಯಪತ್ಥನಾ, ತಿಬ್ಬಸಾರಾಗೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಸಯಾಭಿನಿವೇಸೋ. ತೇ ¶ ಹಿ ಲೋಭಾಭಿಭೂತಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅತ್ತನಿ ತಿಬ್ಬಸಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಏವ ಲೋಭಾಭಿಭೂತತಾಯ ಅವವತ್ಥಿತಾರಮ್ಮಣಾ ಅವಿನಿಚ್ಛಿತವಿಸಯಾ ಅರಞ್ಞೇ ತಂ ತಂ ವಿಸಯಂ ಅನುಪಧಾರಿತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ರಜ್ಜುಆದೀನಿ ಯಾಥಾವತೋ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಉಪಟ್ಠಾತಿ ಸನ್ತಚಿತ್ತತಾಯ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಕುಲಚಿತ್ತಾ’’ತಿ. ‘‘ಇದಾನಿಮ್ಹ ನಟ್ಠಾ’’ತಿ ತಸನ್ತಿ ವಿತಸನ್ತಿ, ಆಗನ್ತ್ವಾ ಬಾಧಿಯಮಾನಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ತಂ ಭಯಭೇರವಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮಾರೋಪನಟ್ಠೇನ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾ’’ತಿ. ‘‘ಅನಭಿಜ್ಝಾಲುಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಪದೇ ಚಿರಪರಿಚಿತಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಕಮಲದಲೇ ಜಲಬಿನ್ದು ವಿಯ ಅಲಗ್ಗಮಾನಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನಪೇಕ್ಖೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

೩೮. ಪಕತಿಭಾವವಿಜಹನೇನಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಪಕತಿಭಾವಸ್ಸ ವಿಜಹನೇನ. ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನವಜ್ಜಭಾವೋ ಜಹಿತೋ ಹೋತೀತಿ. ವಿಪನ್ನಚಿತ್ತಾತಿ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿದೂಸಿತತಾಯ ¶ ಕುಥಿತಚಿತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಾನುಗತಂ…ಪೇ… ಪೂತಿಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಪದುಟ್ಠಮನಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ವಿಸಸಂಸಟ್ಠಮುತ್ತಂ ವಿಯ ದೋಸೇನ ಪದೂಸಿತಚಿತ್ತಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ತೇ ಅವವತ್ಥಿತಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಭಿಜ್ಝಾಲುವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ. ಯಥಾ ಹಿ ಲೋಭವಸೇನ, ಏವಂ ದೋಸಾದಿವಸೇನಪಿ ಅವವತ್ಥಿತಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಪರಿ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಠಾನೇಸು ವಣ್ಣೇತಬ್ಬಾ.

೩೯. ‘‘ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಲತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಥಿನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗೇಲಞ್ಞಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಗೇಲಞ್ಞಭೂತೇನ ಥಿನೇನಾ’’ತಿ. ತಥಾ ‘‘ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಲತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧೬೩) ವಚನತೋ ಮಿದ್ಧಂ ವಿಸೇಸತೋ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಗೇಲಞ್ಞಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಸನಾಮಕಾಯಗೇಲಞ್ಞಭೂತೇನ ಮಿದ್ಧೇನಾ’’ತಿ. ಸೇಸಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಚಿತ್ತನಿವತ್ತನತ್ಥಂ. ಇದಞ್ಚ ಮಿದ್ಧಂ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸಪಿ ಗೇಲಞ್ಞಾವಹನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ನಿದ್ದಾಯ ಹೇತುಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ನಿದ್ದಾ ಚಪಲಾಯಿಕಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇ ನಿದ್ದಾಬಹುಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.

೪೦. ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕತಿಕಾತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸೀಲಾ ಅನವಟ್ಠಿತಸಭಾವಾ. ಅನವಟ್ಠಾನರಸಞ್ಹಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪ್ಫನ್ದಮಾನಚಿತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ಇಧಾತಿ ‘‘ಅವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ¶ ಪದೇ. ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪಸ್ಸಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವೂಪಸಮಕರತ್ತಾ. ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಪನ ಸರೂಪೇನೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೪೧. ಏಕಮೇವಿದಂ ಪಞ್ಚಮಂ ನೀವರಣಂ ಯದಿದಂ ಕಙ್ಖಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ಚ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿ. ಕಙ್ಖನತೋತಿ ಸಂಸಯನತೋ. ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಏತಾಯ ಕಿಚ್ಛತಿ, ವಿಗತಾ ತಿಕಿಚ್ಛಾ ವಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ.

೪೨. ಏವಂ ನೀವರಣಾಭಾವಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಭಯಭೇರವಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಾದಿಅಭಾವಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ಭಯಭೇರವಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇ ಖೋ ಕೇಚೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪರಿ ದೇಸನಾ ವಡ್ಢಿತಾ, ತದತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಕಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತಿ ಮಾನವಸೇನ ಪಗ್ಗಣ್ಹನೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಚ್ಚೇ ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತೀ’’ತಿ. ಥಿನಮಿದ್ಧಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಾರೇಸು ಗಯ್ಹಮಾನಂ ಅಭಿಜ್ಝಾಲುವಾರಸದಿಸನ್ತಿ ತತ್ಥ ತಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸಕವಾರೇ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸದಿಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇ ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೪೩. ಛಮ್ಭನಂ ¶ ಛಮ್ಭೋ, ಕಾಯಸ್ಸ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಹೇತುಭೂತೋ ಬಲವಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ. ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಛಮ್ಭೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯಥಮ್ಭನಾ’’ತಿಆದಿ. ಭೀರುಕಜಾತಿಕಾತಿ ಭಾಯನಕಸೀಲಾ. ಏಕಮೇವ ಚೇತಂ ಸಾವಜ್ಜಭಯಂ ಕಾಯೇ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಸ್ಸ, ಚಿತ್ತೇ ಚ ಕಾಯೇ ಚ ಥದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನವಸೇನ ‘‘ಛಮ್ಭೋ ಭೀರುತಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಛಮ್ಭೀ ಭೀರುಕಜಾತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಭಯಭೇರವಂ ಸರೂಪೇನೇವ ಗಹಿತಂ.

೪೪. ಲಬ್ಭತಿ ಪಾಪುಣೀಯತೀತಿ ಲಾಭಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸಾಧನತ್ತಮಾಹ. ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬೋ ದಾತಬ್ಬೋತಿ ಸಕ್ಕಾರೋ. ತದತ್ಥದೀಪಕನ್ತಿ ಲಾಭಾದಿಂ ಪಹಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ವಸತೋ ಭಯಭೇರವಾವ್ಹಾಯನಂ ನತ್ಥೀತಿ ದೀಪಕಂ. ಸೋ ಕಿರ ಲಾಭಗರುತಾಯೇವ ಪಿಯೋ ಗಾಮೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಪಿಯಗಾಮಿಕೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ. ಕಮ್ಮಮುತ್ತೋತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣತ್ತಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸಾಮಿಕೇಹಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ.

೪೫. ಅಲಸಭಾವೇನ ¶ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ ಅಕರಣತೋ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಸೀದನ್ತೀತಿ ಕುಸೀತಾ. ವೀರಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ವೀರಿಯಂ, ವಿಧಿನಾ ವಾ ಈರೇತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವೀರಿಯಂ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ. ತೇನ ಹೀನಾ ಹೀನವೀರಿಯಾ. ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಪವತ್ತವೀರಿಯಂ ಕಾಯಿಕವೀರಿಯಂ, ವತ್ತಕರಣಚಙ್ಕಮನಾದೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನಿಸಜ್ಜ ಸಯಿತ್ವಾ ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಪವತ್ತವೀರಿಯಂ ಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಂ ವಿಸೇಸತೋ ಕೋಸಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖತಾವಸೇನ, ದುತಿಯಂ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭತಾವಸೇನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕುಸೀತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇ ಹಿ ಹೀನವೀರಿಯಾ ಅಲಸತಾಯೇವ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ.

೪೬. ನಟ್ಠಸ್ಸತೀತಿ ಅಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸತಿ, ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ ಸತಿಯಾ ಸತಿಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ನ ಸಮ್ಪಜಾನಾತಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನಾ. ತಂಯೋಗನಿವತ್ತಿಯಞ್ಚಾಯಂ ಅ-ಕಾರೋ ‘‘ಅಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ. ಸ. ೨.ದುಕಮಾತಿಕಾ), ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ ಆವಾಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ. ೭೬) ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾರಹಿತಾ’’ತಿ. ನನು ಸೋಳಸಮೋ ಪಞ್ಞಾವಾರೋ, ಅಯಂ ಸತಿವಾರೋ, ತತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇ ಪಞ್ಞಾ ಗಹಿತಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಸತಿಭಾಜನೀಯಮೇವೇತಂ, ಯದಿದಂ ಚುದ್ದಸಮೋ ವಾರೋ, ಪಞ್ಞಾ ಪನೇತ್ಥ ಚುದ್ದಸಮೇ ವಾರೇ ಕೇವಲಾ ಸತಿ ದುಬ್ಬಲಾತಿ ಸತಿದುಬ್ಬಲ್ಯದೀಪನತ್ಥಂ ‘‘ಅಸಮ್ಪಜಾನಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ವುತ್ತಾ. ಇದಾನಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ದುವಿಧಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

೪೭. ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿನಾ, ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಾ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಂ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಆಹಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಮಾಹಿತಾತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿವಿರಹಿತಾ’’ತಿ ಆಹ ¶ . ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಅನವಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಾ. ಪುಬ್ಬೇ ನೀವರಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಗಹಿತಂ ‘‘ಉದ್ಧತಾ ಅವೂಪಸನ್ತಚಿತ್ತಾ’’ತಿ, ಇಧ ಸಮಾಧಾನಾಭಾವೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಹೇತುಕೋ ಚಿತ್ತವಿಬ್ಭಮೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅಸಮಾಹಿತಾ ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾ’’ತಿ, ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಹಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ ಧಜಯಟ್ಠಿಯಂ ವಾತೇನ ಪಟಾಕಾ ವಿಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೪೦) ವುತ್ತನಯೇನ. ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವಾತಿ ಭಯಭೇರವಾವ್ಹಾಯನಸ್ಸ ಅಭಿಜ್ಝಾಲುವಾರೇ ವುತ್ತಸದಿಸತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ.

೪೮. ದುಪ್ಪಞ್ಞಾತಿ ¶ ಏತ್ಥ ದು-ಸದ್ದೋ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಭಾವತ್ಥೋ, ನ ‘‘ದುಗ್ಗತಿ, ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಗರಹತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಪ್ಪಞ್ಞಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಪನ ದುಟ್ಠಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇತಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಚತೂಸುಪಿ ಪಾಠವಿಕಪ್ಪೇಸು. ಏಲನ್ತಿ ವಾ ದೋಸೋ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ನೇಲಾ ಕಣ್ಣಸುಖಾ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸೀಲಂ ‘‘ನೇಲಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ ಚ ಕಥೇನ್ತಾ ಸದೋಸಮೇವ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಿ ಅಪಣ್ಡಿತಭಾವತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದುಬ್ಭಾಸಿತಭಾಸೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏಲಸಬ್ಭಾವತೋ ಏಲಂ ಮುಖಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏಲಮೂಗಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನನು ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಬಹುಲವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ನ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭೋ ಕತೋ, ನೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ.

ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾದಯೋ ವಿಯ ಭಯಭೇರವಾವ್ಹಾಯನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ, ನಾಪಿ ಸದ್ಧಾಲುತಾ ಪಲ್ಲೋಮತಾಯಾತಿ ಸದ್ಧಾವಾರೋ ಅನುದ್ಧಟೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಕಾರಣಂ. ಕಮ್ಮಫಲೇ ಹಿ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಕಮ್ಮಪಟಿಸರಣತಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಭಯಭೇರವಂ ತಿಣಾಯಪಿ ಅಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಲ್ಲೋಮತಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ವೀರಿಯಾದಯೋ ಸದ್ಧಾಯ ವಿನಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ಸಹಜಾತಾ ಚ ಸಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ ಹೋತೀತಿ ವಿಸುಂ ನ ಉದ್ಧಟಾ. ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯಮ್ಪಿ ನ ಉದ್ಧಟಾ, ಕಿಂ ವಾ ಏತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ, ಅದ್ಧಾ ಸಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠಾನೇ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾವ, ತತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿನಾ ಇಧ ನ ಉದ್ಧಟಾ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ನಿಚ್ಛಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಯಥಾನುಲೋಮದೇಸನಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತಕಥಾತಿ.

ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತವಾರಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸೋಳಸಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ.

ಭಯಭೇರವಸೇನಾಸನಾದಿವಣ್ಣನಾ

೪೯. ಸೋಳಸಾರಮ್ಮಣಾನೀತಿ ¶ ಸೋಳಸಟ್ಠಾನಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ. ಏವರೂಪಾಸು ರತ್ತೀಸೂತಿ ಚಾತುದ್ದಸೀಆದಿಕಾ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಾ ರತ್ತಿಯೋ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ ¶ . ಏವರೂಪೇ ಸೇನಾಸನೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯಾತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಪುನ ‘‘ತಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾ ತಾತಿ ಉಭಯಮೇತಂ ರತ್ತೀನಂಯೇವ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸವಚನ’’ನ್ತಿ. ಅಭೀತಿ ಲಕ್ಖಣತ್ಥೇ ‘‘ಅಞ್ಞೇ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ. ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣತ್ಥತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ? ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚನ್ದಪಾರಿಪೂರಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಂ ಚನ್ದಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅಮಾವಾಸಿಯಂ ಚನ್ದಪರಿಕ್ಖಯೇನ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚನ್ದಸ್ಸ ಉಪಡ್ಢಮಣ್ಡಲತಾರಾಹುಗ್ಗಹತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಮೇವ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಲಕ್ಖಿತಸದ್ದೇನೇವ ಲಕ್ಖಣತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪಠಮದಿವಸತೋ ಪಭುತೀತಿ ಪಠಮಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಯಸ್ಮಾ ಚೋದಕೋ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅನಭಿಲಕ್ಖಿತಾಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತಾ ಜಾತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಭಿಲಕ್ಖಣೀಯತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬದಸ್ಸಿನಾ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಚಮೀ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಚೋದೇತಿ, ಇತರೋ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾಸು ಚಾತುದ್ದಸೀಆದೀಸು ಗಯ್ಹಮಾನಾಸು ಅಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾಯ ಕಥಂ ಗಹಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅಸಬ್ಬಕಾಲಿಕತ್ತಾ’’ತಿ ಪರಿಹರತಿ.

ತಥಾವಿಧಾಸೂತಿ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾ ವುತ್ತಾ, ತಥಾವಿಧಾಸು. ದೇವತಾಧಿಟ್ಠಿತಭಾವೇನ ಆರಾಮಾದೀನಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಚೇತಿಯಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪೂಜನೀಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಗಾಮಾದೀನಂ ದ್ವಾರೇಸು ತಥಾರೂಪೇ ರುಕ್ಖೇ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಿಯೇ ಕತ್ವಾ ವೋಹರನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗಾಮನಿಗಮಾದಿದ್ವಾರೇಸೂ’’ತಿಆದಿ. ದಸ್ಸನಮತ್ತೇನಪಿ ಸವನಮತ್ತೇನಪಿ ಭಯುಪ್ಪಾದನೇನ ಪಾಕತಿಕಸತ್ತೇ ಭಿಂಸೇನ್ತೀತಿ ಭಿಂಸನಕಾನಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಭಯಜನಕಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ಭಾಯತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಯಂ, ಅತಿವಿಯ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಂ ಭೇರವಂ.

ಆಯಾಚನಉಪಹಾರಕರಣಾರಹನ್ತಿ ತಂತಂಬಲಿಕಮ್ಮಪಣಿಧಿಕಮ್ಮಕರಣಯೋಗ್ಗಂ. ಪುಪ್ಫಧೂಪ…ಪೇ… ಧರಣಿತಲನ್ತಿ ಇದಂ ಯಥಾಪಟಿಸೂತೇನ ಸುಪ್ಪಾದಿನಾ ಉಪಹಾರಕರಣದಸ್ಸನಂ. ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೋತಿ ಪಹರನ್ತೋ, ಸಿಙ್ಗಪ್ಪಹಾರಖುರಪ್ಪಹಾರೇಹಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸಬ್ಬಚತುಪ್ಪದಾನಂ ಇಧ ಮಗೋತಿ ನಾಮಂ, ನ ‘‘ಅಚ್ಛಚಮ್ಮಂ ಮಿಗಚಮ್ಮಂ ಏಳಕಚಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ. ೨೫೯) ವಿಯ, ರೋಹಿತೋತಿಆದಿ ಮಿಗವಿಸೇಸಾನನ್ತಿ ¶ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಚಾಲೇತ್ವಾತಿ ಅಗ್ಗಮದ್ದನೇನ ಚಾಲೇತ್ವಾ. ಮೋರಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಪಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಸಬ್ಬಪಕ್ಖಿಗಹಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ. ಏಸ ನಯೋತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ‘‘ಮೋರೋ ವಾ’’ತಿ ¶ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ, ಏವಂ ‘‘ಮಿಗೋ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪೀತಿ ಮಿಗಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸೇಸತ್ಥವುತ್ತಿತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಇತೋ ಪಭೂತೀತಿ ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಯಾ ತಾ ರತ್ತಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಯಭೇರವಸ್ಸ ಗವೇಸನಚಿನ್ತನತೋ ಪಭುತಿ, ನ ಗವೇಸನಾರಮ್ಭತೋ ಪಭುತಿ. ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮಾಹಂ ಭಯಭೇರವಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಮೇವ ಭಯಭೇರವಂ. ಸುಖಾರಮ್ಮಣಂ ರೂಪಂ ಸುಖಮಿವ ‘‘ರೂಪಂ ಸುಖಂ ಸುಖಾನುಪತಿತಂ ಸುಖಾವಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೬೦). ಕಥಂ ಭಯಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿತ್ತಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಗವೇಸನಾರಮ್ಭತೋ ಪಭುತಿ ‘‘ಏತಂ ಭಯ’’ನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಕೇಚಿ ‘‘ತಂ ನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ. ಭಯಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖನವಸೇನ ಅಹಂ ಭಯವತ್ಥುಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತೋ ವಿಹರಾಮಿ, ತಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯಂ, ಏತ್ತಕೋಪಿ ಭಯಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ಮಯ್ಹಂ ಅಯುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಯಂ ಪಕಾರಂ ಭೂತೋ ಯಥಾಭೂತೋ, ಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಪಕಾರೋ ಇರಿಯಾಪಥವಸೇನ ಯುತ್ತೋ ಪಾಳಿಯಂ ತಥಾ ಆಗತತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಯೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಭೂತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಭವಿತಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ‘‘ಭೂತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಪದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ಪುರಿಮಪದಲೋಪೇನ ಭೂತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಭಯಭೇರವಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಭಯಭೇರವಾಭಿಮತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ. ನೇವ ಮಹಾಸತ್ತೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿಆದಿ ‘‘ತಥಾಭೂತೋ ಚ ತಂ ಪಟಿವಿನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಯಥಾ ಚಿನ್ತಿತಂ, ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನಭಾವದಸ್ಸನಂ. ಇರಿಯಾಪಥಪಟಿಪಾಟಿ ನಾಮ ಠಾನಗಮನನಿಸಜ್ಜಾನಿಪಜ್ಜಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿ ಪನ ಪಠಮಂ ನಿಪಜ್ಜಾ, ಪುನ ನಿಸಜ್ಜಾ, ಪುನ ಠಾನಂ, ಪಚ್ಛಾ ಗಮನನ್ತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆಸನ್ನಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ಗಮನಸ್ಸ ತಾವ ಠಾನಂ ಆಸನ್ನಂ, ಠಾನಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾ ಗಮನಞ್ಚ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ನಿಪಜ್ಜಾ ಠಾನಞ್ಚ, ನಿಪಜ್ಜಾಯ ನಿಸಜ್ಜಾ ಆಸನ್ನಾ. ಇಧ ಪನ ಗಮನಸ್ಸ ಠಾನಂ, ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಗಮನಂ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಚ ನಿಪಜ್ಜಾ, ನಿಪಜ್ಜಾಯ ಚ ನಿಸಜ್ಜಾ ಆಸನ್ನಭಾವೇನ ಗಹಿತಾ, ಇತರೇ ಪರಮ್ಪರಾವಸೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಪನ ಇರಿಯಾಪಥಾ ಸಮ್ಪತ್ತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಿಯ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ.

ಭಯಭೇರವಸೇನಾಸನಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

೫೦. ಅಯಞ್ಚ ¶ ಮೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಭಯಭೇರವಾಭಾವೋ ವಿಸೇಸತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸನ್ತಿ ¶ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪರಿ ದೇಸನಾ ವಡ್ಢಿತಾತಿ ಅಯಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿ. ಝಾಯೀನಂ ಸಮ್ಮೋಹಟ್ಠಾನೇಸೂತಿ ಇಮಿನಾ ಅಜ್ಝಾಯೀನಂ ಸಮ್ಮೋಹಟ್ಠಾನೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ನಿಪಾತಪದಂ ಪುಥುವಚನಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಕೇಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೩-೩೭೪; ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೦; ೩.೧೫೪; ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೭; ಖು. ಪಾ. ೩.ದ್ವತಿಂಸಾಕಾರ) ವಿಯಾತಿ ‘‘ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಕಿಂ ಖಣತ್ತಯಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ತೇ ಅತ್ಥಿ, ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ, ಮಹತಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಏದಿಸಾಪಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ. ಓದಾತಕಸಿಣಲಾಭೀತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಓದಾತಕಸಿಣಲಾಭೀ. ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಆಲೋಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಪುಬ್ಬಭಾಗಮಾಹ. ಏತ್ತಕಂ ಸೂರಿಯೇ ಗತೇ ವುಟ್ಠಹಾಮೀತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ, ಕೇವಲಂ ‘‘ದಿವಾ ಏವ ವುಟ್ಠಹಾಮೀ’’ತಿ ಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ವಿಸದಂ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಜಾತಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಭೂತಂ. ಅವಿಸದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋತಿ ರತ್ತಿಂ ‘‘ದಿವಾ’’ತಿ, ದಿವಾ ಚ ‘‘ರತ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ.

ಅನ್ತೋಸೇನಾಸನೇ ರತ್ತಿಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ರತ್ತಿ-ಸದ್ದೋ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬೋ. ಪರಿತ್ತಾಸನಾದೀಹಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ. ಗಮ್ಭೀರಾಯ ಭೂಮಿಗಬ್ಭಸದಿಸಾಯ ಘನವನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಬಹಲತರಜಾಲವನಪಟಲಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ. ಅನ್ತರಹಿತಸೂರಿಯಾಲೋಕೇ ಕಾಲೇತಿ ಏತೇನೇವ ದಿವಾತಿ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧೋ. ಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಬಹುವಿಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ.

ಪಾಕಟೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ರತ್ತಿನ್ದಿವಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಲವತುಟಿಖಣಸ್ಸಪಿ ಉಪಾದಾಯ ಸುವವತ್ಥಿತತ್ತಾ, ತಥಾ ರತ್ತಿದಿವಸಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಕಾಲಞಾಣವಸೇನ ಚ.

ಕಾಲಥಮ್ಭೇ ¶ ಲದ್ಧಬ್ಬಛಾಯಾವಸೇನ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಾಲೇ. ಯಾಮಘಣ್ಟಿಕಂ ಪಹರತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ತಂತಂವತ್ತಕರಣತ್ಥಂ. ಮುಗ್ಗರನ್ತಿ ಘಣ್ಟಿಕಪ್ಪಹರಣಮುಗ್ಗರಂ. ಯಾಮಯನ್ತಂ ಪತತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಯೋಜಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಾವ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭೋಜನಸಾಲಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಾವ ದಿವಾವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ.

ಯಂ ಖೋ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮುದ್ದೇಸೋ, ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ, ಯಮೇವ ಪುಗ್ಗಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರವಚನಂ. ಮಮೇವಾತಿ ಮಂ ಏವ. ಅಸಮ್ಮೋಹಸಭಾವೋತಿ ಸಭಾವಭೂತಅಸಮ್ಮೋಹೋ. ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಹಿತಸ್ಸ ಜಾನನಸಮತ್ಥೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇನ, ನ ಕೇವಲಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಹಿತೇಸಿತಾ, ಅಥ ಖೋ ಪಯೋಗೇನಾತಿ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹಿತೂಪದೇಸಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪನ ಹಿತೇಸಿತಾ ‘‘ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಉಪಕರಣೇಹಿ ವಿನಾ ನ ಕದಾಚಿ ಭೋಗಸುಖಂ ಉಪಕರಣದಾನಞ್ಚ ಚಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ…ಪೇ… ದಾಯಕೋ’’ತಿ. ಮೇತ್ತಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರೇನ ರಕ್ಖಿತಾ. ಕರುಣಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಖಾಪನಯನೇನ ಗೋಪಾಯಿತಾ. ನನು ಚ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾ’’ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ತಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಇಧ ದೇವಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ತೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಸೇಸತೋ ಹಿತಾದೀನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ಇದಾನಿ ವಿಸೇಸತೋ ಸಹ ಪಯೋಜನೇನ ತಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ದೀಪೇತಿ. ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪರೋ ಪರಮೋ ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಮತ್ಥತ್ತಾಯಾ’’ತಿ. ಹಿನೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಹಿತಂ, ಮಗ್ಗೋ. ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಸುಖತ್ಥಂ ಅರಿಯಫಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಸುಖಾಭಾವತೋ’’ತಿ.

ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾದಿವಣ್ಣನಾ

೫೧. ಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರನ್ತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹವುತ್ತಿಂ, ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ತನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಪದಂ. ಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಭುತೀತಿ ಭಾವನಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಕೇಚೀತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ.

ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇತಿ ¶ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೩.೮.೧೧) ಬೋಧಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಮಣ್ಡಭಾವಪ್ಪತ್ತೇ ಠಾನೇ. ಚತುರಙ್ಗನ್ತಿ ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚ, ಅಟ್ಠಿ ಚ ಅವಸಿಸ್ಸತೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೨.೧೮೪; ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೩೭; ಅ. ನಿ. ೨.೫; ೮.೧೩; ಮಹಾನಿ. ೧೭, ೧೯೬) ವುತ್ತಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಪಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಆರಮ್ಭಂ ಸಿಥಿಲಂ ಅಕತ್ವಾ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತುಸ್ಸಹನಭಾವೇನ ಗಹಿತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಸಿಥಿಲಪ್ಪವತ್ತಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಅಸಲ್ಲೀನನ್ತಿ ಅಸಙ್ಕುಚಿತಂ ಕೋಸಜ್ಜವಸೇನ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪನ್ನಂ.

ಉಪಟ್ಠಿತಾತಿ ಓಗಾಹನಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಪಿಲಾಪನಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖೀಭಾವೇನಾ’’ತಿ. ಸಮ್ಮೋಸಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ನ ಸಮ್ಮುಟ್ಠಾತಿ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚಿತ್ತಮಿವ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನೇವ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸಹೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ವಿನಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಭವೇನಾ’’ತಿ ¶ . ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತಿ ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಯಾನಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಾವಹತ್ತಾ. ಸೋ ಚ ಖೋ ಕಾಯೋ. ವಿಗತದರಥೋತಿ ವಿಗತಕಿಲೇಸದರಥೋ. ನಾಮಕಾಯೇ ಹಿ ವಿಗತದರಥೇ ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ವೂಪಸನ್ತದರಥಪರಿಳಾಹೋ ಹೋತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಆಹಿತನ್ತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ವಿಧಾವನಸಙ್ಖಾತವಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಭಾವಾಪಾದಾನೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಹಿತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನೇಕಗ್ಗಭಾವೋ ವಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಚಞ್ಚಲತಾ, ಸಾ ಸತಿ ಏಕಗ್ಗತಾಯ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಗ್ಗಂ ಅಚಲಂ ನಿಪ್ಫನ್ದನ’’ನ್ತಿ. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಆರದ್ಧಂ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವೀರಿಯಸತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧೀನಂ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನೇನ. ನನು ಚ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿ ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಟಿಪದಾಯ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಪನ ನಾನನ್ತರಿಯಭಾವೇನ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಾತಿ ನ ಗಹಿತಾ. ಅಸತಿ ಹಿ ಸದ್ಧಾಯ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾದೀನಂ ಅಸಮ್ಭವೋಯೇವ, ಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹೇ ಚ ನೇಸಂ ಅಸತಿ ಪಞ್ಞಾಯಾರಮ್ಭಾದಿಭಾವೋ ನ ಸಿಯಾ. ತಥಾ ಅಸಲ್ಲೀನಾಸಮ್ಮೋಸತಾದಯೋ ವೀರಿಯಾದೀನನ್ತಿ ಅಸಲ್ಲೀನತಾದಿಗ್ಗಹಣೇನೇವೇತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿ ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಝಾನಭಾವನಾಯಂ ವಾ ಸಮಾಧಿಕಿಚ್ಚಂ ಅಧಿಕಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಮಾಧಿಪರಿಯೋಸಾನಾವ ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಟಿಪದಾ ಕಥಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಏಕದೇಸಭೂತೋತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋತಿ. ವಿಹರತೀತಿ ಆಗತಂ ಪರುದ್ದೇಸಿಕತ್ತಾ ¶ ವಿಹಾರಸ್ಸ. ಇಧ ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಆಗತಂ ಅತ್ಥುದ್ದೇಸಿಕತ್ತಾ. ಇದಂ ಕಿರ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಅವಿಜಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾವಸೇನ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೨.ನೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ) ಪವತ್ತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನವಿಸೇಸೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಙ್ಗಹೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀ’’ತಿ. ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಭವೋಕ್ಕಮನತ್ಥತಾ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತಾಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾತಿ ತೇಸಂ ವಸೇನ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀ’’ತಿ ವಚನಂ, ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕತಾ ಪನ ನಿರೋಧಪಾದಕತಾ ಚ ಚತುತ್ಥಸ್ಸೇವ ಝಾನಸ್ಸ ಆವೇಣಿಕಾ, ಸಾ ಕಥಂ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಪರಮ್ಪರಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ. ಪದಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಪದಟ್ಠಾನನ್ತೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಾರಣಕಾರಣಮ್ಪಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ತಿಣೇಹಿ ಸತ್ತಂ ಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪಯೋಜನನಿದ್ದೇಸೇ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತತ್ಥಾನೀತಿ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನತ್ಥಾನಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸೀಸೇನ ಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರೋ ವುತ್ತೋ, ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಸುಖಂ ದಿವಸಂ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಭವೋಕ್ಕಮನತ್ಥಾನೀತಿ ಭವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿಅತ್ಥಾನಿ.

ಯಸ್ಮಾ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೨.ನೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ) ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೂಪಸಙ್ಕಮನತೋ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಚರಿಮಭವೇ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪುಬ್ಬಂ, ತದಾ ಪನ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಮತ್ತಮೇವ ಅಹೋಸಿ, ನ ವಿಪಸ್ಸನಾದಿಪಾದಕಂ ¶ , ತಸ್ಮಾ ‘‘ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಾದಕಂ. ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಪಠಮಾರಮ್ಭೇ ಏವ ಪಾದಕಜ್ಝಾನೇನ ಪಯೋಜನಂ ಅಹೋಸಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಉಪರಿಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಅಭಿಞ್ಞಾವಳಞ್ಜನಾದಿಅತ್ಥಂ. ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಞಾಣಸಮಾಧಿಕಿಚ್ಚಂ ಆಕಙ್ಖಮತ್ತಪಟಿಬದ್ಧಮೇವಾತಿ. ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಾಧಕನ್ತಿ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾದಿಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಂ. ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣದಾಯಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕತ್ತಾ ಏವ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣದಾಯಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿ, ತದಧಿಗಮಸಮಕಾಲಮೇವ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಹತ್ಥಗತಾ ಅಹೇಸುಂ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಚ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೋತಿ.

ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೨. ದ್ವಿನ್ನಂ ¶ ವಿಜ್ಜಾನನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ. ಅನುಪದವಣ್ಣನಾತಿ ತಾಸಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ ನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಯಾ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾ. ಭಾವನಾನಯೋತಿ ಉಪ್ಪಾದನವಿಧಿ. ‘‘ಸೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಸ್ಸ ಅಹಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಾಳಿಯಂ ವಾ ‘‘ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿ’’ನ್ತಿ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಸ್ಸ ಯೋಗೋತಿ ಅಹಂ-ಸದ್ದೇನ ಆನೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ತದತ್ಥೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿನೀಹರಿನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಝಾನಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾಭಿಮುಖಂ ಪೇಸೇಸಿಂ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸನಿನ್ನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪೋಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಬ್ಭಾರಂ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಪುಬ್ಬೇಅತೀತಜಾತೀಸು ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ. ನಿವುತ್ಥಾತಿ ಚ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಾ ಅನುಭೂತಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಾ, ಗೋಚರನಿವಾಸೇನ ನಿವುತ್ಥಧಮ್ಮಾ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇನವಿಞ್ಞಾತಾ, ಪರವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞಾತಾಪಿ ವಾ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣಾದೀಸು, ತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಯಾಯ ಸತಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಞಾಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞ್ಞಾಣಂ. ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ. ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ, ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಇಧೂಪಪತ್ತಿಯಾತಿ ಇಧ ¶ ಚರಿಮಭವೇ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ. ಅನನ್ತರನ್ತಿ ಅತೀತಾನನ್ತರಮಾಹ. ಅಮುತ್ರಾತಿ ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ಭವೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉದಪಾದಿನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂ. ತಾಹಿ ದೇವತಾಹೀತಿ ತುಸಿತಾದೇವತಾಹಿ. ಏಕಗೋತ್ತೋತಿ ತುಸಿತಗೋತ್ತೇನ ಏಕಗೋತ್ತೋ. ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಾವತ್ಥಾಯ ದೇವಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಜನಕಂ ನಾಮ ಅಕುಸಲೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಅನುಪದ್ದುತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಪನ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಹಾಪುಞ್ಞಾನಮ್ಪಿ ಪನ ದೇವಪುತ್ತಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಾದೀಸು ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸಮಾಯೋಗೋ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ‘‘ಕದಾಚಿ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಸ್ಸಪಿ ಸಮ್ಭವೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ. ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ…ಪೇ… ಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಇದಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಸ್ಸಗಣನಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ದೇವಾನಂ ವಸ್ಸಗಣನಾಯ ಪನ ಚತುಸಹಸ್ಸಮೇವ.

ಅತೀತಭವೇ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೨.ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾಯಂ) ಖನ್ಧಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧನಾಮಗೋತ್ತಾನಿ ಚ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸನ್ತೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋತಿ? ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸ’’ನ್ತಿ. ಮೋಹೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಟ್ಠೇನ ‘‘ತಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ತಮೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಓಭಾಸಕರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ¶ ಕಾತಬ್ಬತೋ ಕರಣಂ, ಓಭಾಸೋವ ಕರಣಂ, ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇನ ಓಭಾಸಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಪಸಂಸಾವಚನನ್ತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಪವತ್ತಿವಿಸೇಸಾನಂ ಬೋಧನತೋ ವುತ್ತಂ. ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಹತಾತಿ ಏತೇನ ವಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಯಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಏತೇನ ವಿಜ್ಜಾಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ಚಸ್ಸಾ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಾಯ ಚ ಪಹಾಯಕಭಾವೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪದದ್ವಯೇತಿ ಇಮಿನಾ ತಮೋ ವಿಹತೋ ವಿನಟ್ಠೋ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ. ಪೇಸಿತತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಿದ್ಧಿಂ ಪತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಯಥಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಮಾದಿಸಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೩. ಇಧಾತಿ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ. ಇಧ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ಯೋಜನಾ. ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ ‘‘ಮೇತಿ ಮಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಪರಿಕಮ್ಮಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಾ ನಿಸಜ್ಜಾ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ವುತ್ತೇನ ಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ. ನ ¶ ತೇನ ಇಧ ಅತ್ಥೋತಿ ತೇನ ಭಾವನಾನಯೇನ ಇಧ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಂ ಅತ್ಥೋ ನತ್ಥಿ ತಥಾಭಾವನಾಯ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೫೪. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೪.ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾಯಂ; ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೪೮; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೩.೫೯) ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ತಿವಿಧಾ ವಿಪಸ್ಸನಕಪುಗ್ಗಲಭೇದೇನ. ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚಿನ್ತಾಮಯಞಾಣಸಂವದ್ಧಿತತ್ತಾ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣಭೂತಾ, ಇತರೇಸಂ ¶ ಸುತಮಯಞಾಣಸಂವದ್ಧಿತತ್ತಾ ಪರೋಪದೇಸಸಮ್ಭೂತಾ, ಸಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಅವಸೇಸರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಅಞ್ಞತರತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಧಾ ಅರೂಪಮುಖವಸೇನ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನೇ ವುತ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಾತುಪರಿಗ್ಗಹಮುಖಾನಂ ಅಞ್ಞತರಮುಖವಸೇನ ಅನೇಕಧಾವ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೩೦೬) ನಾನಾನಯತೋ ವಿಭಾವಿತಾ. ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಪಭೇದಗಮನತೋ ನಾನಾನಯಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸನ್ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಸಣ್ಹಸುಖುಮತರಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಹೋತಿ, ಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಮಹಾವಜಿರಞಾಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗೇನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಪಾದಕಭಾವೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಯಮಾನಾ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾ ದೇವಸಿಕಂ ಸತ್ಥು ವಳಞ್ಜನಕಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರೋ ಪರಮತ್ಥಮಞ್ಜೂಸಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ಮಹಾಟೀ. ೧.೧೪೪) ಉದ್ದೇಸತೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ.

ಆಸವಾನಂ ಖೇಪನತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಆಸವಕ್ಖಯೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣಂ. ಆಸವಾನಂ ಖಯೇ ಞಾಣಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ರ ಚೇತಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಖಯೇತಿ ಚ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ, ನ ವಿಸಯೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಪ್ಪರಿಯಾ ಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ. ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ತದಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ತದಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ¶ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ಸಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ. ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೋತಿ ಚ ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ’’ನ್ತಿ. ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆಗಮ್ಮ. ತದುಭಯವತೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪತ್ತಿ ತದುಭಯಸ್ಸ ಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ಪತ್ವಾತಿ ವಾ ಪಾಪುಣನಹೇತು. ಅಪ್ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ. ತೇ ವಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸ್ಸ. ಸಮ್ಪಾಪಕನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಾಪಕಂ.

ಕಿಲೇಸವಸೇನಾತಿ ¶ ಆಸವಸಙ್ಖಾತಕಿಲೇಸವಸೇನ. ಯಸ್ಮಾ ಆಸವಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯೋ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ, ಸೇಸಸಚ್ಚಾನಞ್ಚ ತಂಸಮುದಯಾದಿಪರಿಯಾಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಪರಿಯಾಯತೋ’’ತಿ. ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಆಸವಾನಂಯೇವ ಚೇತ್ಥ ಗಹಣಂ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ಆರದ್ಧತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ಆಸವವಿಮುತ್ತಿ ಸೀಸೇನೇವ ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ ಇಧ ಕಥಿತೋತಿ ‘‘ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ತದಾ ಅತೀತಕಾಲಿಕತ್ತಾ ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಅಭಿಸಮಯಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ. ಸೋ ಚ ಕಾಮಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣತೋ ಪರಂ ಯಾವಜ್ಜತನಾ ಅತೀತಕಾಲಿಕೋ ಏವ, ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪನಸ್ಸ ಅತೀತಕಾಲಿಕತ್ತಂ ಫಲಕ್ಖಣೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಫಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ವಾ ಹೇತುನಿದ್ದೇಸೋಯಂ. ಜಾನನಹೇತು ದಸ್ಸನಹೇತು ಕಾಮಾಸವಾ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ಥಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಭವಾಸವಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಭವರಾಗಸ್ಸ ವಿಯ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಸಮವರೋಧೋತಿ ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಖೀಣಾಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ. ಭೂಮೀನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ. ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ’’ತಿ. ನ ಅನಾಗತಾ ಅಸ್ಸಜಾತಿ ಖೀಣಾತಿ ಯೋಜನಾ. ನ ಅನಾಗತಾತಿ ಚ ಅನಾಗತತ್ತಸಾಮಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಲೇಸೇನ ಚೋದೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ’’ತಿ, ಅನಾಗತವಿಸೇಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಖೇಪನೇ ವಾಯಾಮೋಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ. ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸೂತಿ ಭವತ್ತಯಗ್ಗಹಣಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಜಾತಿಯಾ ಖೀಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಜಾತಿಂ. ಸೋತಿ ಭಗವಾ.

ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ನಾಮ ಇಧ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ¶ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾನುಗುಣಾ ಪವತ್ತಿ, ಇತರಸಚ್ಚೇಸು ಚ ನೇಸಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ಪಾಕಟಾ ಏವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾವಸೇನಾ’’ತಿ. ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇಮೇ ಪಕಾರಾ ಇತ್ಥಂ, ತಬ್ಭಾವೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ, ತದತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ¶ ಹೋತಿ. ತೇ ಪನ ಪಕಾರಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಬ್ಯಾಪಾರಭೂತಾ ಪರಿಞ್ಞಾದಯೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯಾ’’ತಿ. ತೇ ಹಿ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಮಗ್ಗಾನುಭಾವೇನ ಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಪರಿಞ್ಞಾದೀಸು ಚ ಪಹಾನಮೇವ ಪಧಾನಂ ತದತ್ಥತ್ತಾ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯವಾ’’ತಿ. ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ವಾ ಏತಂ ವುತ್ತಂ. ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಮ್ಪದಾನವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇತ್ಥಭಾವತೋ’’ತಿ. ಅಪರಂ ಅನಾಗತಂ. ಇಮೇ ಪನ ಚರಿಮತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ. ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಏತೇನ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಕಾ ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾ. ಯಥಾಹ ‘‘ಕಬಳೀಕಾರೇ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಹಾರೇ ಅತ್ಥಿ ರಾಗೋ ಅತ್ಥಿ ನನ್ದೀ ಅತ್ಥಿ ತಣ್ಹಾ, ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿರೂಳ್ಹ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೪; ಮಹಾನಿ. ೭; ಕಥಾ. ೨೯೬). ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ ರುಕ್ಖಾ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ.

ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ನ ಪಠಮದುತಿಯಞಾಣದ್ವಯಾಧಿಗಮಂ ವಿಯ ಕೇವಲನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಿಗಮನವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸರೂಪತೋ ಹಿ ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಸಭಾಗತಾಯ ತಬ್ಭಾವೀಭಾವತೋ ಚ ಅತೀತಂಸಞಾಣಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ. ತತ್ಥ ಅತೀತಂಸಞಾಣನ್ತಿ ಅತೀತಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಸಙ್ಖಾತೇ ಅತೀತಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತಂ ಞಾಣಂ. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾತಿ ಸಪರಿಭಣ್ಡೇನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇನ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂಸೋ ಚ ಅನಾಗತಂಸೋ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಂಸಂ, ತತ್ಥ ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಂಸಞಾಣಂ. ಸಕಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಠಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ಸೇಸಾಸಾಧಾರಣಞಾಣಸ್ಸ ಬಲಞಾಣಆವೇಣಿಕಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾದೀನಮ್ಪಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾನಂ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ.

ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅರಞ್ಞವಾಸಕಾರಣವಣ್ಣನಾ

೫೫. ಸಿಯಾ ಖೋ ಪನ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಅಪ್ಪೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ ನಿಪಾತೋ ¶ , ತಸ್ಮಾ ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಪ್ಪೇವ ಖೋ ಪನ ತೇ ಏವಮಸ್ಸಾ’ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕದಾಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಅಕಾರಣಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಮತ್ಥಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ. ಅತ್ಥೋವ ಫಲಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ವಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸೋ, ಹೇತೂತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅತ್ತನೋ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರನ್ತಿ ಏತೇನ ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತನೋ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಪವತ್ತೀನಂ. ತಪ್ಪವತ್ತಿಯೋ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಉಪ್ಪನ್ನದುಕ್ಖಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹರಣತೋ ವಿಹಾರಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಞ್ಚ ಜನತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೋತಿ ಏತೇನ ಯೋ ಆದಿತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ‘‘ಭವಂ ತೇಸಂ ಗೋತಮೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ…ಪೇ… ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಯೋ ಚ ತಥಾ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತೋ, ತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ಸತ್ಥಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ.

ಅರಞ್ಞವಾಸಕಾರಣವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ದೇಸನಾನುಮೋದನಾವಣ್ಣನಾ

೫೬. ಏವಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತತ್ಥ ಭಗವತಿ ಪಸಾದಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ (ಸಾರತ್ಥ. ಟೀ. ೧.೧೫.ದೇಸನಾನುಮೋದನಕಥಾ; ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೨೫೦; ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೧೬) ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ, ವಿಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತತರೋ ಮನೋರಮೋ. ತಾದಿಸೋ ಚ ಸುನ್ದರೋ ಭದ್ದಕೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುನ್ದರೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಕೋತಿ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀಸು ಕೋ ಕತಮೋ. ಮೇತಿ ಮಮ. ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ. ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಇಮಾಯ ಏವರೂಪಾಯ ದೇವಿದ್ಧಿಯಾ. ಯಸಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಏದಿಸೇನ ಪರಿವಾರೇನ ಪರಿಜನೇನ. ಜಲನ್ತಿ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನೋ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತೇನ ಕಮನೀಯೇನ ಅಭಿರೂಪೇನ. ವಣ್ಣೇನಾತಿ ಛವಿವಣ್ಣೇನ ಸರೀರವಣ್ಣನಿಭಾಯ. ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾತಿ ದಸಪಿ ದಿಸಾ ಓಭಾಸೇನ್ತೋ ಪಭಾಸೇನ್ತೋ, ಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಾಲೋಕಂ ¶ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿರೂಪೇತಿ ಉಳಾರರೂಪೇ ಸಮ್ಪನ್ನರೂಪೇ.

‘‘ಚೋರೋ ¶ ಚೋರೋ, ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಭಯೇ ಆಮೇಡಿತಂ. ‘‘ವಿಜ್ಝ ವಿಜ್ಝ, ಪಹರ ಪಹರಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋಧೇ, ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧೂತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೨೭; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೭; ೩.೩೫; ೫.೧೦೮೫) ಪಸಂಸಾಯಂ, ‘‘ಗಚ್ಛ ಗಚ್ಛ, ಲುನಾಹಿ ಲುನಾಹೀ’’ತಿಆದೀಸು ತುರಿತೇ, ‘‘ಆಗಚ್ಛ ಆಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋತೂಹಲೇ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಬು. ವಂ. ೨.೪೪) ಅಚ್ಛರೇ, ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ, ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೨೦; ಅ. ನಿ. ೯.೧೧) ಹಾಸೇ, ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ, ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೩೫೩; ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩) ಸೋಕೇ, ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ ಅಹೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೨೦; ದೀ. ನಿ. ೩.೩೦೫; ಚೂಳವ. ೩೩೨) ಪಸಾದೇ. ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ತೇನ ಗರಹಾಅಸಮ್ಮಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತತ್ಥ ‘‘ಪಾಪೋ ಪಾಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗರಹಾಯಂ. ‘‘ಅಭಿರೂಪಕ ಅಭಿರೂಪಕಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಸಮ್ಮಾನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ನಯಿದಂ ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ಥದ್ವಯವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ವಚನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ಥಮತ್ತದಸ್ಸನಂ ವಾ ಏತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥವಸೇನ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ದೋಸನಾಸನತೋತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸದೋಸವಿಧಮನತೋ, ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಂ ಸಮ್ಪಾಪನತೋ. ಯೇ ಗುಣೇ ದೇಸನಾ ಅಧಿಗಮೇತಿ, ತೇಸು ಪಧಾನಭೂತಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾತಿ ತೇ ಪಧಾನಭೂತೇ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಾಜನನತೋ ಪಞ್ಞಾಜನನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸದ್ಧಾಪಮುಖಾ ಹಿ ಲೋಕಿಯಾ ಗುಣಾ, ಪಞ್ಞಾಪಮುಖಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ. ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥತೋ, ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನತೋ. ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸದ್ದಪಯೋಗತಾಯ ಉತ್ತಾನಪದತೋ, ಸಣ್ಹಸುಖುಮಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ಥತಾಯ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತೋ. ಸಿನಿದ್ಧಮುದುಮಧುರಸದ್ದಪಯೋಗತಾಯ ಕಣ್ಣಸುಖತೋ, ವಿಪುಲವಿಸುದ್ಧಪೇಮನೀಯತ್ಥತಾಯ ಹದಯಙ್ಗಮತೋ. ಮಾನಾತಿಮಾನವಿಧಮನೇನ ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋ, ಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭಮದ್ದನೇನ ಅಪರವಮ್ಭನತೋ. ಹಿತಾಧಿಪ್ಪಾಯಪವತ್ತಿಯಾ ಪರೇಸಂ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದಿವೂಪಸಮನೇನ ಚ ಕರುಣಾಸೀತಲತೋ, ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರವಿಧಮನೇನ ¶ ಪಞ್ಞಾವದಾತತೋ. ಕರವೀಕರುತಮಞ್ಜುತಾಯ ಆಪಾಥರಮಣೀಯತೋ, ಪುಬ್ಬಾಪರಾವಿರುದ್ಧಸುವಿಸುದ್ಧತ್ಥತಾಯ ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತೋ. ಆಪಾಥರಮಣೀಯತಾಯ ಏವ ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ, ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತಾಯ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯಪ್ಪವತ್ತಿತತಾಯ ಚ ವೀಮಂಸಿಯಮಾನಹಿತತೋ. ಏವಮಾದೀಹೀತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕನಿವತ್ತನತೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ಮಿಚ್ಛಾವಾದವಿಧಮನತೋ, ಸಮ್ಮಾವಾದಪತಿಟ್ಠಾಪನತೋ, ಅಕುಸಲಮೂಲಸಮುದ್ಧರಣತೋ, ಕುಸಲಮೂಲಸಂರೋಪನತೋ, ಅಪಾಯದ್ವಾರಪಿಧಾನತೋ, ಸಗ್ಗಮಗ್ಗದ್ವಾರವಿವರಣತೋ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನವೂಪಸಮನತೋ, ಅನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾತನತೋತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತನ್ತಿ ¶ ಕೇನಚಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಠಪಿತಂ. ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತನ್ತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಂ. ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯಾತಿ ವಿವಟಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ, ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ವಾ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಅವತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹಂ ಏಸ ಮಗ್ಗೋ, ಏವಂ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ. ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ಚಾತುದ್ದಸೀ.

ನಿಕುಜ್ಜಿತಂ ಆಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅನಾಧಾರಭೂತಂ ಭಾಜನಂ ಆಧಾರಭಾವಾಪಾದನವಸೇನ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ. ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತತಾಯ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖಂ, ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತತಾಯ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಪದದ್ವಯಂ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ನ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ. ಕಾಮಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಾ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಜ್ಜಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೩೧೦). ಸಬ್ಬೋ ಅಪಾಯಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಕುಮ್ಮಗ್ಗೋ ‘‘ಕುಚ್ಛಿತೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಅಟ್ಠ ಮಿಚ್ಛತ್ತಧಮ್ಮಾ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗೋ. ತೇನೇವ ಹಿ ತದುಭಯಪಟಿಪಕ್ಖತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಪ್ಪಿಆದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಪದೀಪೋ ನ ತಥಾ ಉಜ್ಜಲೋ, ಯಥಾ ತೇಲಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋತಿ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಗ್ಗಹಣಂ. ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಏತೇಹಿ ನಿಕುಜ್ಜಿತುಕ್ಕುಜ್ಜನಪಟಿಚ್ಛನ್ನವಿವರಣಾದಿಉಪಮೋಪಮಿತಬ್ಬಪಕಾರೇಹಿ, ಏತೇಹಿ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಸೋಳಸಾರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹಅಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರದಿಬ್ಬವಿಹಾರವಿಭಾವನಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯವಿಭಾವನಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣವಿಭಾವನಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋ’’ತಿ.

ದೇಸನಾನುಮೋದನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಪಸನ್ನಕಾರವಣ್ಣನಾ

ಪಸನ್ನಕಾರನ್ತಿ ¶ ಪಸನ್ನೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾರಂ. ಸರಣನ್ತಿ ಪಟಿಸರಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ. ಪರಾಯಣಭಾವೋ ಚ ಅನತ್ಥನಿಸೇಧನೇನ ಅತ್ಥಸಮ್ಪಟಿಪಾದನೇನ ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಘಸ್ಸ ತಾತಾ ಹಿತಸ್ಸ ಚ ವಿಧಾತಾ’’ತಿ. ಅಘಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖತೋತಿ ವದನ್ತಿ, ಪಾಪತೋತಿ ಪನ ಯುತ್ತಂ. ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಏತ್ಥ ಚ ನಾಯಂ ಗಮಿ-ಸದ್ದೋ ನೀ-ಸದ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಜಂ ಗಾಮಂ ನೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ‘‘ಗೋತಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ‘‘ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ತಸ್ಸ ಚಾಯಮತ್ಥೋ – ಗಮನಞ್ಚ ತದಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಜನಂ, ತಥಾ ಜಾನನಂ ವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ತತ್ಥ ಭಜಾಮೀತಿಆದೀಸು ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ಥವಚನಂ. ಭಜನಂ ವಾ ಸರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ, ಸೇವನಂ ಸನ್ತಿಕಾವಚರತಾ, ಪಯಿರುಪಾಸನಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಕರಣೇನ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅನಞ್ಞಸರಣತಂಯೇವ ದೀಪೇತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಕಥಂ ‘‘ಬುಜ್ಝಾಮೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ, ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇತಿ ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ಫಲಟ್ಠಾ ಏವ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾತಿ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ. ನನು ಚ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಏವ ತಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ನ ಇತರೇ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಏವ ‘‘ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನೇನ ಹಿ ಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಭವೋ. ಅಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ. ತೇನ ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ ಸುತ್ತಪದಂ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಿತ್ಥಾರೋತಿ ವಾ ಇಮಿನಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ತಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯಾತಿ ಉಭಯಮೇವೇತ್ಥ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋತಿ ವುತ್ತೋ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ಅರಿಯಫಲಾನಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಅವೂಪಸನ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಹಾನಕಿಚ್ಚತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನಾನುಗುಣತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನಪರಿಯೋಸಾನತಾಯ ಚ. ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ನಿಯ್ಯಾನಧಮ್ಮಸಮಧಿಗಮಹೇತುತಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ¶ ಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿ ಏವ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪಾಠಾರುಳ್ಹೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಕಾಮರಾಗೋ ಭವರಾಗೋತಿ ಏವಮಾದಿಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಾಗೋ ವಿರಜ್ಜತಿ ಪಹೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ರಾಗವಿರಾಗೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ. ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸೋಕಸ್ಸ ಚ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ಅನೇಜಮಸೋಕನ್ತಿ ಫಲಂ ಕಥಿತಂ. ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲನ್ತಿ ಅವಿರೋಧದೀಪನತೋ ಕೇನಚಿ ಅವಿರುದ್ಧಂ, ಇಟ್ಠಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಪಗುಣರೂಪೇನ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ, ಪಕಟ್ಠಗುಣವಿಭಾವನತೋ ವಾ ಪಗುಣಂ. ಯಥಾಹ ‘‘ವಿಹಿಂಸಸಞ್ಞೀ ಪಗುಣಂ ನ ಭಾಸಿಂ, ಧಮ್ಮಂ ಪಣೀತಂ ಮನುಜೇಸು ಬ್ರಹ್ಮೇ’’ತಿ. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಥಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ.

ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನಾತಿ ‘‘ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅರಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪, ೩೫೬; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ, ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ ¶ , ತಥಾರೂಪೇಹಿ ಸೀಲೇಹಿ ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೨೪; ಮ. ನಿ. ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಅ. ನಿ. ೬.೧೨; ಪರಿ. ೨೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಸೀಲಾನಞ್ಚ ಸಂಹತಭಾವೇನ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಂಹತೋತಿ ಘಟಿತೋ. ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಂಹತಾ ಏವ. ಅಟ್ಠ ಚ ಪುಗ್ಗಲ ಧಮ್ಮದಸಾ ತೇತಿ ತೇ ಪುರಿಸಯುಗವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಅಟ್ಠೇವ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಧಮ್ಮದಸಾ. ತೀಣಿ ವತ್ಥೂನಿ ಸರಣನ್ತಿ ಗಮನೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಗಮನೇನ ಚ ತೀಣಿ ಸರಣಗಮನಾನಿ. ಪಟಿವೇದೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಹದಯಗತಂ ವಾಚಾಯ ಪವೇದೇಸಿ.

ಪಸನ್ನಕಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸರಣಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ವಿಸಯಪಭೇದಫಲಸಂಕಿಲೇಸಭೇದಾನಂ ವಿಯ ಕತ್ತು ಚ ವಿಭಾವನಾ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಾಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸರಣಗಮನೇಸು ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ¶ ಸರಣಂ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ತೇನ ವಿನಾ ಸರಣಗಮನಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವತೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವೋದಾನಂ ನ ಗಹಿತಂ, ನನು ವೋದಾನವಿಭಾವನಾಪಿ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಾವಹಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತಂ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಅತ್ಥತೋ ದೀಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಹಿತಂ. ಯಾನಿ ಹಿ ತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಕಾರಣಾನಿ ಅಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನೇನ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಪಹಾನೇನ ವೋದಾನಂ ಹೋತೀತಿ. ಹಿಂಸತ್ಥಸ್ಸ ಸರ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನೇತಂ ಪದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪನ ಹಿಂಸನಂ ಕೇಸಂ, ಕಥಂ, ಕಸ್ಸ ವಾತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇನ್ತೋ ‘‘ಸರಣಗತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಭಯನ್ತಿ ವಟ್ಟಭಯಂ. ಸನ್ತಾಸನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಂ. ತೇನೇವ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಇಧ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ. ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ. ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರತೋ ಫಲಕಥಾಯಂ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಪದಂ.

ಏವಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ಸರಣಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಹಿತೇ ಪವತ್ತಮಾನೇನಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹರಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೪, ೬೯) ಅತ್ಥೇ ನಿಯೋಜನೇನ. ಅಹಿತಾ ಚ ನಿವತ್ತನೇನಾತಿ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಖೋ ಪಾಪಕೋ ವಿಪಾಕೋ ಪಾಪಕಂ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನಾದಿಮುಖೇನ ಅನತ್ಥತೋ ವಿನಿವತ್ತನೇನ. ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಹಿತಾಹಿತೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿಪವತ್ತಿಹೇತುಕಂ ಬ್ಯಸನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ವಿನಾಸೇತಿ ¶ . ಭವಕನ್ತಾರಾ ಉತ್ತಾರಣೇನ ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಇತರೋ ಅಸ್ಸಾಸದಾನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಕಾರಾನನ್ತಿ ದಾನವಸೇನ ಪೂಜಾವಸೇನ ಚ ಉಪನೀತಾನಂ ಸಕ್ಕಾರಾನಂ. ವಿಪುಲಫಲಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತಿ ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇಮಿನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ.

‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ತತ್ಥ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸಾದೋ ತಪ್ಪಸಾದೋ, ತದೇವ ರತನತ್ತಯಂ ಗರು ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಗ್ಗರು, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಗ್ಗರುತಾ, ತಪ್ಪಸಾದೋ ಚ ತಗ್ಗರುತಾ ಚ ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾ, ತಾಹಿ. ವಿಧುತದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಮ್ಮೋಹಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿತಾಯ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ. ‘‘ತದೇವ ರತನತ್ತಯಂ ಪರಾಯಣಂ ಗತಿ ¶ ತಾಣಂ ಲೇಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಆಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸರಣಗಮನಂ ‘‘ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ. ತಂಸಮಙ್ಗೀತಿ ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಏವಂ ಉಪೇತೀತಿ ಏವಂ ಭಜತಿ ಸೇವತಿ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ, ಏವಂ ವಾ ಜಾನಾತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಮಾಹ. ತಞ್ಹಿ ಪಸಾದಪ್ಪಧಾನಂ, ನ ಞಾಣಪ್ಪಧಾನಂ. ಗರುತಾಗಹಣೇನ ಲೋಕುತ್ತರಂ. ಅರಿಯಾ ಹಿ ರತನತ್ತಯಂ ಗುಣಾಭಿಞ್ಞಾತಾಯ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಪ್ಪಸಾದೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ ತಗ್ಗರುತಾಯ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ ಪನೇತ್ಥ ತಗ್ಗತಿಕತಾತಿ ತಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಸರಣಗಮನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಪಸಾದಗರುತಾ ಜೋತಿತಾತಿ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಇತರಸ್ಸ ಚ ಗಹಣಂ, ತಥಾ ಗರುತಾಗಹಣೇನಾತಿ ಉಭಯೇನಪಿ ಉಭಯಂ ಸರಣಗಮನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ಅತ್ಥತೋ ಚತುಸಚ್ಚಾಧಿಗಮೋಯೇವ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸರಣಗಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನೋಯೇವ ಸರಣಗಮನತ್ತಂ ಸಾಧೇತಿ, ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಪನ ಸಾವಕಗೋಚರಭೂತಾ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ತಥಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ, ಇಜ್ಝನ್ತಞ್ಚ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಲೋಕಿಯಂ ವಿಯ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯೇ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ನ ಸರಣಗಮನಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಪನ ಅಧಿಗತಮೇವ ಹೋತಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ತೇವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಲೋಕಿಯವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಯಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ಲೋಕಿಯಮೇವ ಸರಣಗಮನಂ ಸಿಯಾ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ತಞ್ಚ ಅಯುತ್ತಂ ದುವಿಧಸ್ಸಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ. ತನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ. ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತಿಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಾವಬೋಧವಸೇನೇವ ¶ ಸಮ್ಮಾ ಞಾಯೇನ ದಸ್ಸನತೋ. ‘‘ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸದ್ಧೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ‘‘ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಜುಂ ಕರೀಯತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ. ದಿಟ್ಠಿ ವಾ ಉಜುಂ ಕರೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ, ತಥಾ ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ¶ . ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಇದಞ್ಚ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ. ಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ತಪ್ಪಧಾನತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಾತಾದೀಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಿತದಾರಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸರಣಗಮನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಸರಣಗಮನಂ.

ತಯಿದಂ ಲೋಕಿಯಂ ಸರಣಗಮನಂ. ಅತ್ತಾ ಸನ್ನಿಯ್ಯಾತೀಯತಿ ಅಪ್ಪೀಯತಿ ಪರಿಚ್ಚಜೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ. ತಂ ರತನತ್ತಯಂ ಪರಾಯಣಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪರಾಯಣೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ವಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ, ಯಥಾವುತ್ತದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಮೇವ. ಸರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸಿಸ್ಸಭಾವಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನಂ. ಸರಣಗಮನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಪಣಿಪತತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಣಿಪಾತೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಜನನ್ತಿ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಬುದ್ಧಾದೀನಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಇತರೇಸುಪಿ ಸರಣಗಮನವಿಸೇಸೇಸು ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ತದಞ್ಞನಿವತ್ತನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ.

ಏವಂ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯಾತನಾದೀನಿ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪರೇಹಿಪಿ ಪಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತೇನ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇಹಿಪಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದಿ ಕತಮೇವ ಹೋತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಆಳವಕಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಾತಾಗಿರಿಹೇಮವತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ನನು ಚೇತೇ ಆಳವಕಾದಯೋ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಆಗತಸರಣಗಮನಾ, ಕಥಂ ತೇಸಂ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಸರಣಗಮನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಮಗ್ಗೇನಾಗತಸರಣಗಮನೇಹಿಪಿ ‘‘ಸೋ ಅಹಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ ಗಾಮಾ ಗಾಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬) ತೇಹಿ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಸ್ಸ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ.

ಞಾತಿ…ಪೇ… ವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಞಾತಿವಸೇನ ಭಯವಸೇನ ಆಚರಿಯವಸೇನ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ‘‘ವಸೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಞಾತಿವಸೇನಾತಿ ಞಾತಿಭಾವವಸೇನ. ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತೇನಾತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತಾಹೇತುಕೇನ ಪಣಿಪಾತೇನ. ಇತರೇಹೀತಿ ಞಾತಿಭಾವಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಪಣಿಪಾತೇಹಿ. ಇತರೇಹೀತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ¶ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವನ್ದತೀತಿ ಪಣಿಪಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ. ಏವರೂಪನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ¶ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಾ ಅನುಸಾಸನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತಮೇವ ಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋತಿ ಸರಣಗಮನವಿಭಾಗೋ.

ಅರಿಯಮಗ್ಗೋಯೇವ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ವಿಪಾಕಫಲ’’ನ್ತಿ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ. ಏತನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧೯೦) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚದಸ್ಸನಂ.

ನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಗಮನಾದಿವಸೇನಾತಿ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ. ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಹೇತುಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಅನವಕಾಸೋತಿ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಉಭಯೇನಪಿ ಕಾರಣಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ. ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ. ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಚತುಭೂಮಕೇಸು ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಏಕಸಙ್ಖಾರಮ್ಪಿ. ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೭೬) ಏವಂ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸುಖತೋ ಗಾಹಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ಮತ್ತಹತ್ಥಿಪರಿತ್ತಾಸಿತೋ ವಿಯ ಚೋಕ್ಖಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಉಕ್ಕಾರಭೂಮಿಂ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛತಿ. ಅತ್ತವಾರೇ ಕಸಿಣಾದಿಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮೇಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಚತುಭೂಮಕವಸೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ತೇಭೂಮಕವಸೇನೇವ ವಾ. ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಗಾಹವಸೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತತೋ ತತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಗಾಹಂ ವಿನಿವೇಠೇತಿ. ಮಾತರನ್ತಿಆದೀಸು ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ, ಜನಕೋ ಪಿತಾ, ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅರಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಕಿಂ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾತಿ? ಏತಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಾನಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಪನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಫಲದೀಪನತ್ಥಞ್ಚೇವಂ ವುತ್ತಂ. ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ವಧಕಚಿತ್ತೇನ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ. ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ. ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಂ ಸಮಾನಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಂ ಸಙ್ಘಂ ‘ಕಮ್ಮೇನ ಉದ್ದೇಸೇನ ವೋಹರನ್ತೋ ಅನುಸ್ಸಾವನೇನ ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನಾ’’ತಿ (ಪರಿ. ೪೫೮) ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ ¶ . ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ತಿತ್ಥಕರಂ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ನ ತೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯಭೂಮಿನ್ತಿ ತೇ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪಾಯಭೂಮಿಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ದೇವಕಾಯಂ ಪನ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದಸಹಿ ¶ ಠಾನೇಹೀತಿ ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ. ಅಧಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿಭವನ್ತಿ. ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದಿವಸೇನಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾನಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿರೂಪಿಯಪಾತಿಕಂಸಪಾತೀನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ರೂಪಿಯಸುವಣ್ಣಹಿರಞ್ಞಪೂರಾನಂ ಕರೀಸಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾವಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಹತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಅಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ರಥಸಹಸ್ಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಧೇನುಸಹಸ್ಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಕಞ್ಞಾಸಹಸ್ಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸಹಸ್ಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ವತ್ಥಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಅಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಚ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತವೇಲಾಮಮಹಾದಾನತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ, ತತೋ ಸತಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಸ್ಸ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಅರಹತೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ, ತತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ತತೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ, ತತೋ ಚಾತುದ್ದಿಸಂ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವಿಹಾರಕರಣಂ, ತತೋ ಸರಣಗಮನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇನ್ತಸ್ಸ ವೇಲಾಮಸುತ್ತಸ್ಸ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೦) ವಸೇನ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಂ ಗಹಪತಿ, ವೇಲಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ ಮಹಾದಾನಂ, ಯೋ ಏಕಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಭೋಜೇಯ್ಯ, ಇದಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ. ನಿ. ೯.೨೦). ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦) ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.

ಅಞ್ಞಾಣಂ ವತ್ಥುತ್ತಯಸ್ಸ ಗುಣಾನಂ ಅಜಾನನಂ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹೋ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಸಂಸಯೋ, ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಂ ತಸ್ಸ ಗುಣಾನಂ ಅಗುಣಭಾವಪರಿಕಪ್ಪನೇನ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನಾದರಾಗಾರವಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ನ ಮಹಾಜುತಿಕನ್ತಿ ನ ಉಜ್ಜಲಂ, ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರನ್ತಿ ಅನುಳಾರಂ. ಸಾವಜ್ಜೋತಿ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಸದೋಸೋ. ಲೋಕಿಯಂ ಸರಣಗಮನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ ವಿಯ ¶ ಅಗ್ಗಹಿತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಭೇದೇನ ಭೇದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಜ್ಜೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ. ಸೋತಿ ಅನವಜ್ಜೋ ಸರಣಗಮನಭೇದೋ. ಸತಿಪಿ ಅನವಜ್ಜತ್ತೇ ಇಟ್ಠಫಲೋಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಫಲೋ’’ತಿ.

ಸರಣಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಉಪಾಸಕವಿಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ಕೋ ¶ ಉಪಾಸಕೋತಿ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಹೇತುಪುಚ್ಛಾ. ತೇನ ಕೇನ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಉಪಾಸಕಸದ್ದೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ಕೀದಿಸಂ ಅಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ಕಿತ್ತಕೇನ ಸೀಲೇನಾಯಂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೋ ಆಜೀವೋತಿ ಕೋ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ, ಸೋ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಹೋತೀತಿ ಸೋಪಿ ವಿಭಜೀಯತೀತಿ. ಕಾ ವಿಪತ್ತೀತಿ ಕಾ ಅಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ, ಆಜೀವಸ್ಸ ವಾ ವಿಪತ್ತಿ. ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಹಿ ವಿಧಿ ವಾ ಪಟಿಸೇಧೋ ವಾ. ಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಯೋ ಕೋಚೀತಿ ಖತ್ತಿಯಾದೀಸು ಯೋ ಕೋಚಿ. ತೇನ ಸರಣಗಮನಮೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ನ ಜಾತಿಆದಿವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪಾಸನತೋತಿ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ ತತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ಆದರಗಾರವಬಹುಮಾನಾದಿಯೋಗೇನ ಪಯಿರುಪಾಸನತೋ. ವೇರಮಣಿಯೋತಿ ವೇರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ, ತಸ್ಸ ಮಣನತೋ ಹನನತೋ ವಿನಾಸನತೋ ವೇರಮಣಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ವಿರತಿಯೋ ವಿರತಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ. ತೇನೇವಾಹ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾತಿ ನ ಸಮ್ಮಾವಣಿಜ್ಜಾ ಅಯುತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಸಾರುಪ್ಪವಣಿಜ್ಜಾ. ಪಹಾಯಾತಿ ಅಕರಣೇನೇವ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನ. ತೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅಧಮ್ಮಿಕಂ ಜೀವಿಕಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಸಮೇನಾತಿ ಅವಿಸಮೇನ. ತೇನ ಕಾಯವಿಸಮಾದಿದುಚ್ಚರಿತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾಯಸಮಾದಿನಾ ಸುಚರಿತೇನ ಜೀವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಆವುಧಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾ ಯಥಾಕತಂ ವಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಮನುಸ್ಸವಿಕ್ಕಯೋ ¶ . ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಸೂನಕಾರಾದಯೋ ವಿಯ ಮಿಗಸೂಕರಾದಿಕೇ ಪೋಸೇತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಯೋ. ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಜ್ಜಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ವಿಸವಣಿಜ್ಜಾತಿ ವಿಸಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ, ವಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ. ತತ್ಥ ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ ಪರೋಪರೋಧನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಅಕರಣೀಯಾ ವುತ್ತಾ, ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋ, ಮಂಸವಿಸವಣಿಜ್ಜಾ ವಧಹೇತುತೋ, ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾ ಪಮಾದಟ್ಠಾನತೋ.

ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಞ್ಚವೇರಮಣಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಚೇವ ಪಞ್ಚಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಆಜೀವಸ್ಸ ಚ. ವಿಪತ್ತೀತಿ ಭೇದೋ ಪಕೋಪೋ ಚ. ಯಾಯಾತಿ ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ. ಚಣ್ಡಾಲೋತಿ ಉಪಾಸಕಚಣ್ಡಾಲೋ. ಮಲನ್ತಿ ಉಪಾಸಕಮಲಂ. ಪತಿಕಿಟ್ಠೋತಿ ಉಪಾಸಕನಿಹೀನೋ. ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲೇಸು ಚ ಸದ್ಧಾವಿಪರಿಯಾಯೋ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಧಿಮೋಕ್ಖೋ. ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ. ಯಥಾವುತ್ತ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿ ಆಜೀವವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ದುಸ್ಸೀಲೋ. ‘‘ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ ¶ ಇದಂ ನಾಮ ಮಙ್ಗಲಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಬಾಲಜನಪರಿಕಪ್ಪಿತಕೋತೂಹಲಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ. ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದಿಭೇದಂ ಮಙ್ಗಲಮೇವ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ. ನೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ನೋ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ. ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸಾಸನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ. ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಕ್ಖಿಣಾರಹಸಞ್ಞೀ ಗವೇಸತಿ. ಪುಬ್ಬಕಾರಂ ಕರೋತೀತಿ ದಾನಮಾನನಾದಿಕಂ ಕುಸಲಕಿರಿಯಂ ಪಠಮಂ ಕರೋತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪರಿಯೇಸನಪುಬ್ಬಕಾರೇ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ವಿಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಾ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಿಸಾನಂ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ಉಪಾಸಕೋವ ರತನಂ ಉಪಾಸಕರತನಂ. ಗುಣಸೋಭಾಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸುಗನ್ಧತಾಹಿ ಉಪಾಸಕೋವ ಪದುಮಂ ಉಪಾಸಕಪದುಮಂ. ತಥಾ ಉಪಾಸಕಪುಣ್ಡರೀಕೋ.

ಆದಿಮ್ಹೀತಿ ಆದಿಅತ್ಥೇ. ಕೋಟಿಯನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಕೋಟಿಯಂ. ವಿಹಾರಗ್ಗೇನಾತಿ ಓವರಕಕೋಟ್ಠಾಸೇನ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಇದಂ ನಾಮ ಪನಸಫಲಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂತಂವಸನಟ್ಠಾನಕೋಟ್ಠಾಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಜ್ಜತನ್ತಿ ಅಜ್ಜಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ.

ಪಾಣೇಹಿ ¶ ಉಪೇತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ವಾ ಪುನ ಜೀವಿತೇನ ತಂ ವತ್ಥುತ್ತಯಂ ಪಟಿಪೂಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸರಣಗಮನಂ ರಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅಹಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತನ್ತಿ ಹಿ ಯಾವ ಮೇ ಪಾಣಾ ಧರನ್ತಿ, ತಾವ ಸರಣಂ ಉಪೇತಂ, ಉಪೇನ್ತೋ ಚ ನ ವಾಚಾಮತ್ತೇನ, ನ ಏಕವಾರಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದನಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ಪಾಣೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾಪಿ ಯಾವಜೀವಂ ಉಪೇತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ.

ಉಪಾಸಕವಿಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭಯಭೇರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೫. ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೫೭. ಆಯಸ್ಮಾ ¶ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಏವಮಾದಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ? ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ. ಪರೇಹಿ ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೋಯೇವ ಹಿ ಮಹಾಥೇರೋ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ. ಕೇಚಿ ಪನಾಹು ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಾಯ ಚೇವ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಾಯ ಚ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಸಬ್ಬಸುತ್ತೇಸೂತಿ ಯಥಾ ಏತ್ಥ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತೇ, ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಸುತ್ತೇಸು ಅನುತ್ತಾನಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ ಏವ ಕರೀಯತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಗಣನೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ. ಇದಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಮಹಾರಜಕ್ಖತಾವಸೇನ ದುವಿಧೇ ಸತ್ತೇ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅತ್ಥಞ್ಞುತಾನತ್ಥಞ್ಞುತಾವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ. ವಜ್ಜೀಪುತ್ತಕಾದಯೋ ವಿಯ ಪುಗ್ಗಲವಾದೀತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ದೇಸನಾಯ ಆರದ್ಧತ್ತಾ, ಅಯಞ್ಚ ದೇಸನಾನಯೋ ಸತ್ಥು ನಿಸ್ಸಾಯ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥದೇಸನಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ

ತತ್ಥ (ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೧.೧.೧೭೦) ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ, ಪರಮತ್ಥಸ್ಸ ದೇಸನಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ. ತತ್ಥಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥದೇಸನಾಸು, ನ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥೇಸು. ತೇನಾಹ ¶ ‘‘ಏವರೂಪಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ, ಏವರೂಪಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ’’ತಿ. ತತ್ರಿದಂ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ – ಯಸ್ಮಿಂ ಭಿನ್ನೇ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ಅವಯವವಿನಿಬ್ಭೋಗೇ ವಾ ಕತೇ ನ ತಂಸಮಞ್ಞಾ, ಸಾ ಘಟಪಟಾದಿಪ್ಪಭೇದಾ ಸಮ್ಮುತಿ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಪರಮತ್ಥೋ. ನ ಹಿ ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಸಭಾವೇ ಅಯಂ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಂ ಸಮೂಹಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ’’ತಿ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಉಪ್ಪಾದವಯವನ್ತೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ನ ನಿಚ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ’’ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ. ನನು ಖನ್ಧದೇಸನಾಪಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾವ. ಖನ್ಧಟ್ಠೋ ಹಿ ರಾಸಟ್ಠೋ, ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೋ ವಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅಯಂ ಪನ ಖನ್ಧಸಮಞ್ಞಾ ಫಸ್ಸಾದೀಸು ತಜ್ಜಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಯ ಪರಮತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ತಸ್ಸ ಆಸನ್ನತರಾ, ಪುಗ್ಗಲಸಮಞ್ಞಾದಯೋ ವಿಯ ನ ದೂರೇತಿ ಪರಮತ್ಥಸಙ್ಗಹತಾ ವುತ್ತಾ, ಖನ್ಧಸೀಸೇನ ವಾ ತದುಪಾದಾನಾ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಏವ ಗಹಿತಾ. ನನು ಚ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮ್ಮುತಿಮುಖೇನೇವ ದೇಸನಂ ಆರೋಹನ್ತಿ, ನ ಸಮುಖೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾವ ¶ ಸಿಯಾತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಭಾಗೇನ ದೇಸನಾವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ನ ಚ ಸದ್ದೋ ಕೇನಚಿ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ವಿನಾ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ.

ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನ್ತಪೋ ಹೋತಿ ಅತ್ತಪರಿತಾಪಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೨.೪೧೩; ಪು. ಪ. ೧೦.೨೫ ಮಾತಿಕಾ) ಸಮ್ಮುತಿಮುಖೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ದೇಸನಂ ಸುತಮಯಞಾಣುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಸುತ್ವಾ. ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ತದನುಸಾರೇನ ಚತುಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ. ಮೋಹಂ ಪಹಾಯಾತಿ ತದೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನವಸೇಸಂ ಮೋಹಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ವಿಸೇಸನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಸಙ್ಖಾತಞ್ಚ ವಿಸೇಸಂ. ತೇಸನ್ತಿ ತಾದಿಸಾನಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ. ಪರಮತ್ಥವಸೇನಾತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪೭೨-೪೭೪) ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮವಸೇನ. ಸೇಸಂ ಅನನ್ತರನಯೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸಂ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಚ ದೇಸನಾಯಂ. ದೇಸಭಾಸಾಕುಸಲೋತಿ ನಾನಾದೇಸಭಾಸಾಸು ಕುಸಲೋ. ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಸಿಪ್ಪಗನ್ಥಾನಮ್ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಪ್ಪುಗ್ಗಹಣಞ್ಹಿ ಪರತೋ ವಕ್ಖತಿ. ಸಿಪ್ಪಾನಿ ವಾ ವೇದನ್ತೋಗಧೇ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಠಿತಾನಿ, ನ ಕತ್ಥಚಿ ಸನ್ನಿಹಿತಭಾವೇನಾತಿ ವೇದಾನಮ್ಪಿ ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇನೇವ ಅವಟ್ಠಾನಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಗುಯ್ಹಾ ತಯೀ ¶ ನಿಹಿತಾ ಗಯ್ಹತೀ’’ತಿ ಮಿಚ್ಛಾವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ನಾನಾವಿಧಾ ದೇಸಭಾಸಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಾನಾದೇಸಭಾಸಾ.

ಪರಮೋ ಉತ್ತಮೋ ಅತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವೋ. ಲೋಕಸಙ್ಕೇತಮತ್ತಸಿದ್ಧಾ ಸಮ್ಮುತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾಯ ಸಚ್ಚತಾತಿಆಹ ‘‘ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣಾ’’ತಿ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನತೋ. ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಅಭಿನಿವೇಸೇನ ವಿನಾ ಞಾಪನಾ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ಸಾವನಾ ವಿಯ ನ ಮುಸಾ ಅನತಿಧಾವಿತಬ್ಬತೋ ತಸ್ಸಾ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಜನಪದನಿರುತ್ತಿಂ ನಾಭಿನಿವೇಸೇಯ್ಯ, ಸಮಞ್ಞಂ ನಾತಿಧಾವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೩೨). ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ. ಭೂತಕಾರಣಾತಿ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನತೋ. ಸಮ್ಮುತಿಂ ವೋಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಸತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ.

ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಲೋಕಪಾಲನಕಿಚ್ಚೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಧಮ್ಮೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಕಾಸೇತುಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೇಯೇವ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಕಥಾಯ ತಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಕಮ್ಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂಸನ್ತಾನೇ ಏವ ತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ. ಏವಞ್ಹಿ ಕತವಿಞ್ಞಾಣನಾಸೋ ಅಕತಾಗಮೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಸಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ಕಥಾಯ ¶ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ. ತೇಹಿ ಸತ್ತೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಾ ಪುಞ್ಞಾದಿಕಿರಿಯಾ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೋಪಿ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬತೋ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ಕಥಾಯ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ.

ಆನನ್ತರಿಯದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಚುತಿಅನನ್ತರಂ ಫಲಂ ಅನನ್ತರಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನನ್ತರೇ ನಿಯುತ್ತಾನಿ, ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಅನನ್ತರಕರಣಸೀಲಾನಿ, ಅನನ್ತರಪಯೋಜನಾನಿ ವಾತಿ ಆನನ್ತರಿಯಾನಿ, ಮಾತುಘಾತಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ದೀಪನತ್ಥಂ. ತಾನಿಪಿ ಹಿ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬತೋ ‘‘ಮಾತರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ. ೧.೧.೪೨೩) ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ಕಥಾಯ ದೀಪೇತಬ್ಬಾನಿ, ತಥಾ ‘‘ಸೋ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೫೫೬; ೩.೩೦೮; ಮ. ನಿ. ೧.೭೭; ೨.೩೦೯; ೩.೨೩೦; ವಿಭ. ೬೪೨, ೬೪೩) ‘‘ಸೋ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೪೪, ೨೪೫; ಮ. ನಿ. ೧.೧೪೮, ೩೮೪, ೪೩೧; ಪಾರಾ. ೧೨) ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಾಯಕತೋ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ನೋ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೮೧) ಚ ಪವತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿಕಥಾ ¶ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ಕಥಾಯ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ ಸತ್ತಸನ್ತಾನವಿಸಯತ್ತಾ. ‘‘ಅಟ್ಠ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಾ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೯), ನ ಸಮಯವಿಮುತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪು. ಪ. ೧) ಚ ಪರಮತ್ಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇಸಿ. ಏತೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾಯ ಕಥಾಯ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇ ಪಯೋಜನಂ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಾನಮ್ಪಿ ಪನ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಸುಖಾವಹಾ ಹೋತಿ.

ಮಹಾಜನೋತಿ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನೋ. ನ ಜಾನಾತಿ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾಭಾವೇನ ಧಮ್ಮಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ. ತತ್ಥ ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ, ಕಥಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದತಾಯ ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜತಿ. ವಿರುದ್ಧಾಭಿನಿವೇಸಿತಾಯ ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ. ಜಾನಾತಿ ಚಿರಪರಿಚಿತತ್ಥಾ ವೋಹಾರಕಥಾಯ. ತತೋ ಏವ ನ ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಸತ್ತು ಹೋತಿ.

ನಪ್ಪಜಹನ್ತಿ ವೋಹಾರಮುಖೇನ ಪರಮತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತೋ. ಸಮಞ್ಞಾಗಹಣವಸೇನ ಲೋಕೇನ ಞಾಯತಿ ಸಮಞ್ಞಾಯತಿ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಭಾವನೇ ಲೋಕೇನ ನಿಚ್ಛಿತಂ, ನಿಯತಂ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿ, ತಸ್ಸಂ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಯಂ. ತಥಾ ಲೋಕೇನ ಅಭಿಲಪೀಯತೀತಿ ಲೋಕಸಮಞ್ಞತಾಯ ಲೋಕಾಭಿಲಾಪೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಾಭಿಲಾಪೇ ಠಿತಾಯೇವ ಅಪ್ಪಹಾನತೋ. ಪುಗ್ಗಲವಾದಿನೋ ವಿಯ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ.

ಸನ್ತೋತಿ ¶ ಏತ್ಥ ಸನ್ತಸದ್ದೋ ‘‘ದೀಘಂ ಸನ್ತಸ್ಸ ಯೋಜನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೭೦) ಕಿಲನ್ತಭಾವೇ ಆಗತೋ, ‘‘ಅಯಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೋ ಸನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಿತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ. ೫೭೬) ನಿರುದ್ಧಭಾವೇ ಆಗತೋ, ‘‘ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮ್ಯಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ದುದ್ದಸೋ ದುರನುಬೋಧೋ ಸನ್ತೋ ಪಣೀತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೬೭; ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೧; ೨.೩೩೭; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೭೨; ಮಹಾವ. ೭) ಸನ್ತಞಾಣಗೋಚರತಾಯ, ‘‘ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ಸದಾ ಸತಿಮತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೨೭) ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೇ, ‘‘ಸನ್ತೋ ಹವೇ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೫) ಸಾಧೂಸು, ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಚೋರಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೯೫) ಅತ್ಥಿಭಾವೇ, ಇಧಾಪಿ ಅತ್ಥಿಭಾವೇಯೇವ. ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾವಸೇನಾತಿ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಲೋಕಸಙ್ಕೇತವಸೇನ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅತ್ಥೀತಿ ಚೇತಂ ನಿಪಾತಪದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಕೇಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೭೩-೩೭೪; ಮ. ನಿ. ೧.೧೧೦; ೩.೧೫೪; ಅ. ನಿ. ೬.೨೯; ೧೦.೬೦) ವಿಯ. ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಯಞ್ಹಿ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ. ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲಾ ನಿಹೀನಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಙ್ಗಣಾನಿ, ರಾಗಾದಯೋ. ಅಞ್ಜತಿ ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಅಙ್ಗಣಂ, ಮಲಾದಿ. ಅಞ್ಜೇತಿ ತತ್ಥ ಠಿತಂ ಅಹುನ್ದರತಾಯ ಅಭಿಬ್ಯಞ್ಜೇತೀತಿ ಅಙ್ಗಣಂ, ವಿವಟೋ ಭೂಮಿಪದೇಸೋ. ದೋಸಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸತಾಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಬಹುಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ತಿಬ್ಬಕಿಲೇಸಾ. ಪಾಪಕಾನನ್ತಿ ಲಾಮಕಾನಂ. ಅಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಾನಂ. ಇಚ್ಛಾವಚರಾನನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ. ಸಹ ಅಙ್ಗಣೇನಾತಿ ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಯಥಾವುತ್ತಕಿಲೇಸೇನ ಸಹ ವತ್ತತಿ.

ಅತ್ಥೀತಿಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವಾ. ಯೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾ, ತೇಸಂ ಸಪ್ಪಟಿಭಯತಾ ವಿಸೇಸತೋ ಜಾನಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕಕ್ಖಳಾತಿ ಫರುಸಾ. ವಾಳಾತಿ ಕುರುರಾ. ನ ಗಹಿತಬ್ಬಾತಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ. ಯಾಥಾವಸರಸತೋತಿ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವತೋ. ಏವಞ್ಚಾತಿ ‘‘ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ. ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾತಿ ನವಕಮ್ಮೇಸು ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧುತಙ್ಗಾದೀಸು ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ. ತತ್ರಾತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ. ತಂ ಪನ ನಿದ್ಧಾರಣಂ ಸಙ್ಗಣಾನಙ್ಗಣಸಮುದಾಯತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತೂಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ತದೇಕದೇಸತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇಸು ವಾ ದ್ವೀಸು ಸಾಙ್ಗಣೇಸೂ’’ತಿ ಆಹ. ತಞ್ಹಿ ದ್ವಯಂ ಪಠಮಂ ಹೀನಸೇಟ್ಠಭಾವೇನ ನಿದ್ಧಾರೀಯತಿ ಪಠಮಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ. ನಿದ್ಧಾರಣಞ್ಹಿ ಕ್ವಚಿ ಕುತೋಚಿ ಕೇನಚಿ ಹೋತೀತಿ.

೫೮. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ‘‘ಜನಕೋ ಹೇತು, ಪರಿಗ್ಗಾಹತೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅಸಾಧಾರಣೋ ಹೇತು, ಸಾಧಾರಣೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಸಭಾಗೋ ಹೇತು, ಅಸಭಾಗೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಪುಬ್ಬಕಾಲಿಕೋ ಹೇತು, ಸಹಪ್ಪವತ್ತೋ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ವಿಭಜ್ಜ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಭೂತಾ ಹೇತೂ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾ ಪಚ್ಚಯಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೩.೮೫) ವಿಯ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದ್ದಾ ಸಮಾನತ್ಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಭಯೇನಪಿ ಕಾರಣಮೇವ ¶ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಉಭಯೇನಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಚನದ್ವಯೇನ. ಪುಚ್ಛತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇತುಕಾಮೋ. ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಜಾನನಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಕಿಂ ಅನುಜಾನಾತಿ? ಸಮಾನೇಪಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಾಙ್ಗಣಭಾವೇ ತಸ್ಸಾ ಪಜಾನನಾಪ್ಪಜಾನನಹೇತುಕತಂ ತೇಸಂ ಸೇಟ್ಠಹೀನತಂ. ಕಿಂ ಸಮ್ಭಾವೇತಿ? ಥೇರಸ್ಸ ವಿಚಿತ್ತಪಟಿಭಾನತಾಯ ನಾನಾಹೇತೂಪಮಾಹಿ ಅಲಙ್ಕತ್ವಾ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಪ್ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿ. ಹೇತು ಚೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಸೇಟ್ಠಹೀನಭಾವೇ. ತಥಾಅಕ್ಖಾತಬ್ಬತಾಪಿ ಹಿ ತೇಸಂ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾ ಏವಾತಿ.

೫೯. ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಹೀನಸೇಟ್ಠತಾಯ ಕಾರಣಂ. ಓಪಮ್ಮೇಹಿ ಪಾಕಟತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ. ಏತನ್ತಿ ಸುತ್ತೇ ಅನನ್ತರಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಭಾವೇನ ಅಙ್ಗಣಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹಾನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಛನ್ದಂ…ಪೇ… ಸನ್ಧಾಯಾಹಾ’’ತಿ. ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ಧನ್ತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅಙ್ಗಣಸ್ಸ ಪಹಾತುಕಮ್ಯತಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಕುಸಲಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದಂ. ನ ಜನೇಸ್ಸತೀತಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತಿ. ಕುಸಲೋ ವಾಯಾಮೋ ನಾಮ ಛನ್ದತೋ ಬಲವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಬಲವತರಂ ವಾಯಾಮಂ ನ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ಛನ್ದಮ್ಪಿ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಕಥಂ ತಜ್ಜಂ ವಾಯಾಮಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಥಾಮಗತವೀರಿಯಂ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ದಳ್ಹಂ ವೀರಿಯಂ. ಸಾಙ್ಗಣಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಅಙ್ಗಣಾನಂ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುತಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಪುನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಗ್ಗಹಣಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವವಿಭಾವನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಟ್ಠುತರಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ’’ತಿ. ಮಲಿನಚಿತ್ತೋತಿಆದೀಸುಪಿ ‘‘ತೇಹಿಯೇವಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಉಕ್ಖಲಿಪುಚ್ಛನಚೋಳಕಸ್ಸ ವಿಯ ವಸಾಪೀತಪಿಲೋತಿಕಾ ವಿಯ ಚ ದುಮ್ಮೋಚನೀಯಭಾವೇನ ಮಲಗ್ಗಹಣಂ ಮಲೀನತಾ, ಪೀಳನಂ ಹಿಂಸನಂ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣಂ ವಿಬಾಧನಂ ದರಥಪರಿಳಾಹುಪ್ಪಾದನೇನ ಪರಿದಹನಂ ಉಪತಾಪನಂ, ಕಾಲನ್ತಿ ಕಾಲನಂ, ಯಥಾಗಹಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಖೇಪನಂ ಆಯುಕ್ಖಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಪವತ್ತೇಸ್ಸತಿ, ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಪಾಣಂ ಚಜಿಸ್ಸತಿ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.

ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಉಪಮಾನಿದಸ್ಸನೇ ನಿಪಾತೋ. ತದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಪಂಸುಆದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಜಲ್ಲಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ಘಂಸನಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಛಾರಿಕಾಪರಿಮಜ್ಜನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋತಿ. ‘‘ಅಭಿರೂಪಾಯ ಕಞ್ಞಾ ದಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅನ್ತರೇನಪಿ ಅತಿಸಯತ್ಥಬೋಧಕಸದ್ದೇನ ಅತಿಸಯತ್ಥೋ ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಲಗ್ಗಹಿತತರಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಪಟಿಪುಚ್ಛಾವಚನನ್ತಿ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾವಿಸೇಸೋ. ಏವಂ ¶ ಕರಿಯಮಾನಾತಿ ಅಪರಿಭೋಗ-ಅಪರಿಯೋದಪನರಜೋಪಥನಿಕ್ಖಿಪನೇಹಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವಂ ಆಪಾದಿಯಮಾನಾ. ಓಪಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋತಿ ಯಥೂಪನೀತಂ ಉಪಮಂ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥೇನ ¶ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ, ಸಂಸನ್ದೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಙ್ಗಣೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸಾಙ್ಗಣೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಸುಜ್ಝನಕಪುಗ್ಗಲೋ. ಆಪಣಾದಿತೋ ಕುಲಘರಂ ಆನೀತಸ್ಸ ಮಲಗ್ಗಹಿತಕಂಸಭಾಜನಸ್ಸ ತತ್ಥ ಲದ್ಧಬ್ಬಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಲಾಭತೋ ಯಥಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತರಭಾವೋ, ಏವಂ ಘರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಲದ್ಧಬ್ಬಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಲಾಭತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತರಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಕಂಸಪಾತಿಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತರಭಾವೋ ಚ ನಾಮ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಆಜೀವವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ವಾ ಸಿಯಾ ಆಚಾರದಿಟ್ಠಿಸೀಲವಿಪತ್ತೀಸು ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ವಾತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪಾಚಿತ್ತಿಯವೀತಿಕ್ಕಮನಗ್ಗಹಣೇನ ಹಿ ಏಕಚ್ಚದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ. ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ಆಜೀವವಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಪರಿಸಸಾಧಾರಣಾ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಮಾ ಗಹಪತಿವಸೇನಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಂಸಗತಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಾತುಘಾತಾದಿಆನನ್ತರಿಯಕರಣ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅವಿಸೋಧೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲೇ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ವಿಸುದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸಮಲಿನಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಅವಿಸೋಧೇತ್ವಾ.

ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಸುದ್ಧಪುಗ್ಗಲೋ. ಆದಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಧೋವನಘಂಸನಾದೀಹಿ ಪರಿಯೋದಪನಂ ಆದಿಮನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ. ಸುದ್ಧಟ್ಠಾನಂ ಯತ್ಥ ವಾ ನ ರಜೇನ ಓಕಿರೀಯತಿ. ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಉದಕಾ, ವಾಲುಕಾ ವಾ ಆನೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ. ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಸೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ. ಸಮ್ಮಾವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಸೀಲೇಹಿ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ. ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಹಿ ಅಙ್ಗಣಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಸಿಯಾ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಕಂಸಪಾತಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧಪರಿಯೋದಾತಭಾವೋ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ. ಪನ್ತಸೇನಾಸನವಾಸೋ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತದಙ್ಗನಿವಾರಣಂ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾಧಿಗಮೋ…ಪೇ… ಅರಹತ್ತಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಸತ್ತಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಪರಿಯೋದಾತಭಾವೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿ ನಾಮ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಸಿಯಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗವಸೇನ ವಿವೇಕವಾಸೇನ ಝಾನಸ್ಸಾಧಿಗಮೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ವಾ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾಧಿಗಮೇನ ವಾತಿ.

ರಾಗಟ್ಠಾನಿಯನ್ತಿ ¶ ರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ. ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ. ವಿಪನ್ನಸ್ಸತೀತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ. ತಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ. ಆವಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಆವಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ. ಸಯಮೇವ ಅಞ್ಞೇನ ಅವೋಮಿಸ್ಸೋ. ಕುಸಲವಾರಪಚ್ಛಿನ್ದನಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಅನುದ್ಧಂಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಸಾಙ್ಗಣೋ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ. ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನಾತಿ ಪಠಮವಾರೇ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ. ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಮಾತುಘಾತಾದಿಆನನ್ತರಿಯಕರಣಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನವಚನಂ.

ಅತಿವಿರಹಾಭಾವತೋತಿ ¶ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾಭಾವತೋ, ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ ಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಸೋ ಅರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಧೋವನಘಂಸನಸಣ್ಹಛಾರಿಕಾಪರಿಮಜ್ಜನಾದೀಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದುತಿಯವಾರಾನುಸಾರೇನ. ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಆಗತಂ, ಇದಂ ನಿಗಮನವಸೇನಾತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ.

೬೦. ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಾಮತೋ ಏವ ವಿಭಾವಿತಂ, ನ ಪನ ಸಭಾವತೋ, ಪಭೇದತೋ ವಾತಿ ಸಭಾವಾದಿತೋ ವಿಭಾವನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಪಾಕಟಂ ಕಾರಾಪೇತುಕಾಮೇನಾ’’ತಿ. ಇಚ್ಛಾಯ ಅವಚರಾನನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಅವಚರಣಾನಂ. ಓತಿಣ್ಣಾನನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾನಂ. ತೇ ಪನ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಪವತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ. ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನನ್ತಿ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ಚ ನಾನಾವಿಧಾನಂ. ಯೇನಕಾರಣೇನ. ನ ಕೇವಲಂ ಲಾಭತ್ಥಿಕತಾ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಪುಞ್ಞವನ್ತತಾ ಸಕ್ಕತಗರುಕತಾ ಚ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಕತಿಯಾಪಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇನ ಲಾಭತ್ಥಿಕೋಪಿ ನ ಯೋ ಕೋಚಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಪುಞ್ಞವಾ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಥೇರಾ ಅವಜ್ಜಪಟಿಚ್ಛಾದನಭಯೇನ ಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ನವಕಾನಂ, ನವಕಾ ಪನ ಅತ್ತನೋ ನವಕಭಾವೇನ ವಿಘಾಸಾದಾದೀನಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ. ವಿಘಾಸಾದಾದಯೋ ನಾಮ ‘‘ಈದಿಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಓವಾದತ್ಥಂ ತುಮ್ಹೇ ಆಗತಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ. ನ ಚ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ನ ಚ ವತ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ಅಹೋ ವತ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ, ಪನ-ಸದ್ದೋ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಿಯೇವಾ’’ತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಇಚ್ಛುಪ್ಪಾದವಾರವಣ್ಣನಾಯ ವುತ್ತನಯೇನ. ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಆಸನ್ನಕಾರಣತ್ಥೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ ಆಹ ¶ . ಇದಞ್ಚ ಕೋಪಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಮೇವ ಗಹಣಂ. ತಾದಿಸಾನನ್ತಿ ಕೋಪಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾಧಿಭೂತಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅನುರಹೋತಿ ಅನುರೂಪೇ ರಹಸಿ. ಏವಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಹಾರಪಚ್ಚನ್ತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ ‘‘ಲಾಭತ್ಥಿಕೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ಪುರಿಮೇನ ಯೋಜನಾನಯೇನ ಸದಿಸಮೇವ.

ಚೋದನಾಯ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲಭಾವೋ, ಚೋದನಾ ಚ ಆಪತ್ತಿಯಾತಿ ಚುದಿತಕೇನ ಚೋದಕಸ್ಸ ಸಮಾನಭಾವೋ ಆಪತ್ತಿಆಪನ್ನತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾನೋತಿ ಸಾಪತ್ತಿಕೋ’’ತಿ. ಸಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೇನೇವಸ್ಸ ಚೋದನಿಚ್ಛಾಯ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಚಾಯಂ ಸಾಪತ್ತಿಕತಾಯ ಏವ ಸಮಾನತಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞಥಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೇನ ಸಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ಸಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋವ ಮಂ ಚೋದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಚ್ಛತಿ ‘‘ಏವಾಹಂ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಜ್ಝಾಸಯೋ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ಕಾತುಂ ವಾ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ¶ . ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಕ್ಖೇ ನೋ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ಅಹೋ ವತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಇಚ್ಛಾಚಾರೇ ಠಿತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ವಚನತೋ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಹೇಸ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಕಿರ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಭಗವತಾ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತಂ ಇಚ್ಛತಿ. ನೋ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಾ ಅನ್ತರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಂ ವಾ ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಂ ವಾ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾನುಯೋಗಂ ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ವಾ ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಮೇವ ವಾ ಅನ್ತರಂ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ನೋ ಇಚ್ಛತಿ. ನಿಚ್ಚಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುಮತಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಉತ್ತಾನಮೇವ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಇಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಹರನ್ತೇ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಅಭಬ್ಬಟ್ಠಾನಭಿಕ್ಖುತಾಯ ನಿಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾಸನತೋ.

ತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚೇವ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಕರಿಯಮಾನಂ ಸಕ್ಕಾರಗರುಕಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ. ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ ಮಯಾ ಸಂವಿಭಾಗೇ ಕರಿಯಮಾನೇ. ಸಯಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಸಯಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪುರತೋ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪುರತೋ ವಸನ್ತಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ದಕ್ಖಿಣೋದಕನ್ತಿ ¶ ಅಗ್ಗತೋ ಉಪನೀಯಮಾನಂ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ. ಯತೋ ಏವ-ಕಾರೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನಿಯಮೋ ಇಚ್ಛಿತೋ. ಅವಧಾರಣತ್ಥಂ ವಾ ಏವ-ಕಾರಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಅಹಮೇವ ಲಭೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಹಂ ಲಭೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ಏವಮೇತಂ ಅವಧಾರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಅಹಮೇವ ಲಭೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾ ನಾತಿಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಯಥಾರುತವಸೇನ ಅವಧಾರಣೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ‘‘ನ ಅಞ್ಞೇ ಲಭೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಸಿಯಾತಿ. ಪಾಸಾದಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಾಸನಾದಿಪಚ್ಚಾಸೀಸನಾಯ ಕಾರಣದಸ್ಸನಂ.

ಅನುಮೋದನನ್ತಿ ಮಙ್ಗಲಾಮಙ್ಗಲೇಸು ಅನುಮೋದನಾವಸೇನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಕಥಂ. ಖಣ್ಡಾನುಮೋದನನ್ತಿ ಅನುಮೋದನೇಕದೇಸಂ. ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಮೋದಿತಪುಬ್ಬೋ ಅನುಮೋದತೂ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಥೇರೇನ ವುತ್ತಮತ್ತೇಯೇವ.

ತಾದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ತಾದಿಸೇಸು ಪೇಸಲಾನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇಸು. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ರತಿಂ ಪವತ್ತನತೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಕಾನಿ. ವಿನಿಚ್ಛಯಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಅನೇಕವಿಹಿತೇಸು ಕಙ್ಖಟ್ಠಾನಿಯೇಸು ಕಙ್ಖಾವಿನಯನಾಯ ತಂ ತಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಕುಸಲಾನಂ ಛೇಕಾನಂ. ತೇಸು ತೇಸು ಧಮ್ಮಕಥಿಕೇಸು ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೇಸು ವಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೇಸು ‘‘ಅಯಂ ಬ್ಯತ್ತೋ’’ತಿ ಧಮ್ಮಜ್ಝೇಸಕೇನ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠತ್ತಾ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನೋ.

ಸಕ್ಕಚ್ಚಞ್ಚ ¶ ಕರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಂ ಮಮ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಾದಿಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಂ ಆದರೇನೇವ ಕರೇಯ್ಯುಂ, ಯಞ್ಚ ಮೇ ಪರಿಕ್ಖಾರಜಾತಂ ಪಟಿಯಾದೇನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸುನ್ದರಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಕರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭಾರಿಯನ್ತಿ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಕಾತಬ್ಬಂ. ಏತಂ ವಿಧಿನ್ತಿ ಏತಂ ‘‘ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸಕ್ಕಾರಾದಿವಿಧಿಂ. ತೇನಾತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ, ಬಾಹುಸಚ್ಚಾದಿಗುಣವಿಸೇಸವತೋ ಏವ ಸಕ್ಕಾರಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವರೂಪನ್ತಿ ಈದಿಸಂ ‘‘ಪಿಯೋ ಗರೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ. ನಿ. ೭.೩೭) ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ. ಏವಂ ಕರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಏವಂ ‘‘ಸಕ್ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸಕ್ಕಾರಾದಿಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ. ಏಸ ನಯೋತಿ ಯೋಯಂ ಭಿಕ್ಖುವಾರೇ ವುತ್ತವಿಧಿ, ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇತೋ ಪರೇಸು ಭಿಕ್ಖುನೀವಾರಾದೀಸು ವಾರೇಸು.

ಅಹಮೇವ ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅವಧಾರಣಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ. ಪಿಣ್ಡಪಾತಸ್ಸ ಪಣೀತತಾ ಉಪಸೇಚನಾದಿವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಪ್ಪಿತೇಲಮಧುಸಕ್ಖರಾದಿಪೂರಿತಾನ’’ನ್ತಿ ¶ . ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಾನಂ ನಿವಾತಾನಂ ಫಸ್ಸಿತತಲಾನಂ ಪಿಹಿತದ್ವಾರಕವಾಳವಾತಪಾನಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಣೀತಸೇನಾಸನಭಾವತೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ತೇಸು ಚತೂಸುಪಿ ಪಚ್ಚಯವಾರೇಸು.

೬೧. ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಇದಂ ನ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಕಾಯಕಮ್ಮುನಾ ಪನ ಸಹ ಪವತ್ತಂ ಓಟ್ಠಪರಿಪ್ಫನ್ದನಂ ಭಾಕುಟಿಕರಣಂ ಕಾಯಙ್ಗಾದಿದಸ್ಸನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಯವಿಕಾರಜನಕಾ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ವಚೀವಿಕಾರಜನಕಾ ‘‘ಸೂಯನ್ತೀ’’ತಿ. ತತೋ ಏವ ಚ ತೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾಲೇ ಸಮ್ಮುಖಕಾಲೇ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ನಾಮ. ತಿರೋಕ್ಖಕಾಲೇ ಅಸಮ್ಮುಖಕಾಲೇ ಸೂಯನ್ತಿ ನಾಮ. ಅನುರೂಪತೋ ಗಹಣಂ ಅನುಗ್ಗಹೋ. ಆರಞ್ಞಿಕತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಧುತಗುಣತ್ತಾನುರೂಪತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಞ್ಞಿಕತ್ತಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ. ಅರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಆರಞ್ಞಿಕೋ. ಪನ್ತಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ದೂರತರಂ ಸೇನಾಸನಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೋ. ತಂ ಪನ ಅತ್ಥಮತ್ತೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇ ವಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾನಂ ಪಾತೋ ಪಿಣ್ಡಾಪಾತೋ, ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಉಞ್ಛತಿ ಗವೇಸತೀತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ. ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪತಿತುಂ ಚರಿತುಂ ವತಮೇತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿ, ಸೋ ಏವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ. ದಾನತೋ ಅವಖಣ್ಡನತೋ ಅಪೇತಂ ಅಪದಾನಂ, ಸಹ ಅಪದಾನೇನ ಸಪದಾನಂ, ಅನವಖಣ್ಡನಂ. ಅನುಘರಂ ಚರಣಸೀಲೋ ಸಪದಾನಚಾರೀ. ಉನ್ನತಭಾವೇನ ಪಂಸುಕೂಲಂ ವಿಯ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ಪಂಸು ವಿಯ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಭಾವಂ ಉಲತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ತಸ್ಸ ಧಾರಣಂ ಇಧ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ತಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ.

ತೀಹಿ ¶ ಕಾರಣೇಹಿ ಲೂಖಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅಗ್ಘಫಸ್ಸವಣ್ಣಪರಿಹಾನಿತೋ ಅಪಂಸುಕೂಲಮ್ಪಿ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಪಂಸುಕೂಲನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಥೂಲದೀಘಸುತ್ತಕೇನಾತಿ ಥೂಲೇನ ಓಲಮ್ಬಮಾನೇನ ದೀಘಸುತ್ತಕೇನ. ವಣ್ಣೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಫಸ್ಸೇನಪಿ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಖರಫಸ್ಸಮ್ಪಿ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ಆರಞ್ಞಿಕಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚತ್ತಾರೋವ ಧುತಗುಣಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಪಧಾನತ್ತಾ, ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ಇತೋ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಸುಖಪರಿಭೋಗತಾಯ ಗಹಣಸಮ್ಭವತೋ. ಯೋ ಹಿ ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೋ, ತಸ್ಸ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕ-ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕ-ನೇಸಜ್ಜಿಕ-ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕ-ಸೋಸಾನಿಕಙ್ಗಾನಿ ಸುಪರಿಪೂರಾನಿ. ಯೋ ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ ಸಪದಾನಚಾರೀ ಚ, ತಸ್ಸ ಪತ್ತಪಿಣ್ಡಿಕಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಏಕಾಸನಿಕಙ್ಗಾನಿ. ಯೋ ಪನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ, ತಸ್ಸ ¶ ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗಂ ಸುಪರಿಹರಮೇವಾತಿ. ಪಧಾನತ್ತಾ ಹಿ ಭಗವತಾಪಿ ‘‘ಕದಾಹಂ ನನ್ದಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಂ, ಆರಞ್ಞಂ ಪಂಸುಕೂಲಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೨೪೨; ನೇತ್ತಿ. ೧೦೦) ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆರಞ್ಞಿಕಾದಯೋ ಏವ ಗಯ್ಹನ್ತಿ. ಏತ್ತಕಾತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಹಣಮೇತಂ, ನ ಏತ್ತಕಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಏಕಂಸತೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ನಾಪಿ ಏತ್ತಕಾಯೇವ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಮಕ್ಖಪಳಾಸಾದೀನಂ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇಪಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ನೇವ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಿ…ಪೇ… ನ ಪೂಜೇನ್ತೀತಿ.

ತಮತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ. ಉಪಮಾಯ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಉದಾಹರಣೇನ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ. ಅಹಿಕುಣಪಾದೀನಂ ಅತಿಪಟಿಕೂಲಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತಾ ಅತಿವಿಯ ದುಗ್ಗನ್ಧತಾಯ. ಸಾ ಚ ಅಹೀನಂ ತಿಖಿಣಕೋಪತಾಯ, ಕುಕ್ಕುರಮನುಸ್ಸಾನಂ ಓದನಕುಮ್ಮಾಸೂಪಚಯತಾಯ ಸರೀರಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಇಮೇಸನ್ತಿ ಅಹಿಆದೀನಂ. ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ಉಪರೂಪರಿ ಖಿಪನೇನ ರಚಿತಂ ಕತ್ವಾ. ತಂ ಪನ ವಡ್ಢಿತಂ ತೇನ ಚ ಭಾಜನಂ ಪೂರಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಜನಸ್ಸ ದಸ್ಸನಯೋಗ್ಯಂ ದಸ್ಸನೀಯಂ ಜಞ್ಞಂ, ತಂ ಪರಮಪರಿಸುದ್ಧಂ ಮನೋಹರಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚೋಕ್ಖಚೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ. ಅಭಿನವನಿವಿಟ್ಠಾ ಮಹಾಮಾತಾ ವಧುಕಾ. ಸಾ ಪನ ಪುತ್ತಲಾಭಯೋಗ್ಯತಂ ಉಪಾದಾಯ ಮಙ್ಗಲವಚನೇನ ‘‘ಜನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸಾ ನಿಯ್ಯಮಾನಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಜನಿಯಾ ಹರತೀತಿ ಜಞ್ಞಂ. ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥದ್ವಯೇ. ಪುನರುತ್ತನ್ತಿ ಆಮೇಡಿತವಚನಮಾಹ. ನ ಮನಾಪಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಮನಾಪೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಮನಾಪತಾ, ತಥಾಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಮನಾಪಂ ಇದನ್ತಿ…ಪೇ… ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ಬುದ್ಧವೇಸತ್ತಾ ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಕಂಸಪಾತಿಸದಿಸಕಾ. ಕುಣಪರಚನಂ ವಿಯ ಇಚ್ಛಾವಚರೇಹಿ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಭರಿತಭಾವೋ. ಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪಹೀನತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ.

೬೨. ‘‘ತೇನ ಗಾಮನ್ತವಿಹಾರಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಆರಞ್ಞಿಕತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪನ ಪೋತ್ಥಕೇ ಲಿಖಿತಂ. ನ ಹಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಪಾಳಿಯಂ ಆರಞ್ಞಿಕಗ್ಗಹಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಸತಿ ಚ ಇಚ್ಛಾವಚರಪ್ಪಹಾನೇ ಗಾಮನ್ತವಿಹಾರೋ ಏಕನ್ತೇನ ನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬೋ, ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋವ ತಾದಿಸಾನಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ ¶ . ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸಮುಟ್ಠಾನೇಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಾಲಿವರಭತ್ತರಚನಂ ವಿಯ ಇಚ್ಛಾವಚರಪ್ಪಹಾನಂ ಮನುಞ್ಞಭಾವತೋ ತಿತ್ತಿಹೇತುತೋ ಚ.

೬೩. ಮಂ ¶ ತನ್ತಿ ಚ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಪಟಿ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಸಮ್ಪದಾನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ತುಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ಚ. ‘‘ಸಮಯೇ’’ತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ‘‘ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಗಿಜ್ಝಕೂಟಪಣ್ಡವಇಸಿಗಿಲಿವೇಭಾರವೇಪುಲ್ಲಪಬ್ಬತಾನಂ ವಸೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಗಿರಿಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ. ರಾಜಗಹೇತಿ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ.

ಪುರಾಣಯಾನಕಾರಪುತ್ತೋತಿ ಪುರಾಣೇ ಪಬ್ಬಜಿತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಯಾನಕಾರಪುತ್ತೋ ತಥಾಪಞ್ಞಾತೋ. ಜಿಮ್ಹನ್ತಿ ಗೋಮುತ್ತಕುಟಿಲಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಪ್ಪಗತಮಗ್ಗಸದಿಸ’’ನ್ತಿ. ಸೋತಿ ಪಣ್ಡುಪುತ್ತೋ. ಇತರೋತಿ ಸಮಿತಿ. ಚಿನ್ತಿತಟ್ಠಾನಮೇವಾತಿ ಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ತಚ್ಛತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾನುಸಾರೇನ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ತಚ್ಛನ್ತೋ ಯಾನಕಾರಪುತ್ತೋ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇನ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಿಯ.

‘‘ನ ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಯ ಅಭಾವೋ ನೇಸಂ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧಾತಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘೇಸು ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತಾ’’ತಿ. ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಜೀವಿಕಾ ಅತ್ಥೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಜೀವಿಕತ್ಥಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಣಭಯಾದೀಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಕೇರಾಟಿಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ. ಸಠಾನಂ ಗುಣವಾಣಿಜಕಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ಸಾಠೇಯ್ಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಠೇಯ್ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತುಚ್ಛಸಭಾವೇನ ಮಾನೋ ನಳೋ ವಿಯಾತಿ ನಳೋ, ಮಾನಸಙ್ಖಾತೋ ಉಗ್ಗತೋ ನಳೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಉನ್ನಳಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಉಟ್ಠಿತತುಚ್ಛಮಾನಾ’’ತಿ. ಲಹುಕತಾಯ ವಾ ಚಪಲಾ. ಫರುಸವಚನತಾಯ ಖರವಚನಾ. ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾಬಹುಲತಾಯ ನಿರತ್ಥಕವಚನಪಲಾಪಿನೋ. ಅಸಂವುತಕಮ್ಮದ್ವಾರಾತಿ ಇದಂ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಾದೀನಂ ಅಸಂವುತಭಾವೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಾನಂ ಅಸಂವುತತಾಯ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಥ ವಾ ಛಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸೂತಿ ನಿಮಿತ್ತೇ ಭುಮ್ಮಂ, ಛಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇಸು ಅಸಂವುತಕಮ್ಮದ್ವಾರಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಾ ಮತ್ತಾತಿ ಭೋಜನೇ ಅಯುತ್ತಪರಿಯೇಸನ-ಅಯುತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣ-ಅಯುತ್ತಪರಿಭೋಗೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯುತ್ತಪರಿಯೇಸನ-ಯುತ್ತಪಟಿಗ್ಗಹಣ-ಯುತ್ತಪರಿಭೋಗಸಙ್ಖಾತಾ ಯಾ ಮತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯುತ್ತತಾ’’ತಿ. ಜಾಗರೇತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಆವರಣಿಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಪರಿಸೋಧನಸಙ್ಖಾತೇ ಜಾಗರೇ. ತೇಸಂ ಜಾಗರಿತಾಯ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಗಾರವರಹಿತಾನಂ ಇತರಸಿಕ್ಖಾಸು ಪತಿಟ್ಠಾ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಬಹುಲಗಾರವಾ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ಗಾರವಾಭಾವಂ ಸರೂಪೇನ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಆಪತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಬಹುಲಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಪಕತಿಯಾಪಿ ¶ ¶ ಸಿದ್ಧಾಯ ರತನತ್ತಯಸದ್ಧಾಯ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಯ ಚ ಸದ್ಧಾ. ಪಿವನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಯಥಾ ತಂ ದ್ರವಭೂತಂ ಅಮತಂ ಲದ್ಧಾ. ಘಸನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ ಯಥಾ ತಂ ಬಹಲಪಿಣ್ಡಿಕಸುಧಾಭೋಜನಂ ಲದ್ಧಾ. ಅತ್ತಮನವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧೂ’’ತಿ. ತಮೇವ ಪನ ಸಾಧುಕಾರಂ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭನುಮೋದನ್ತಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ತಮನವಾಚಾನಿಚ್ಛಾರಣಂ ಪಿವನಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾಭಾವತೋ, ಮನಸಾ ಅಬ್ಭನುಮೋದನಂ ಪನ ಅಬ್ಭನ್ತರಭಾವತೋ ಘಸನಸದಿಸಂ ವುತ್ತಂ. ಸಙ್ಖಾದನಜ್ಝೋಹರಣಞ್ಹಿ ಘಸನನ್ತಿ. ರಸ್ಸಞ್ಚ ಏಕವಚನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರಸ್ಸೇ ಸತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಹೋತೀ’’ತಿ. ದೀಘಞ್ಚ ಬಹುವಚನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದೀಘೇ ಸತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಉಪರಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಆಲಸಿಯಬ್ಯಸನಾದೀಹೀತಿ ಆಲಸಿಯೇನ ವಾ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದೀಹಿ ವಾ. ‘‘ಮಹಾನಾಗಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ರಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ‘‘ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ನ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ನ ಆಗುಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ’’ತಿ ಯೋ ವಿವಿಧೋ ವಚನತ್ಥೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ತಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಛನ್ದಾದೀಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಞೇಯ್ಯಾವಬೋಧಾಯ ವಚನತೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಾರಣಂ.

ಸಯಮೇವ ಆಗುಂ ನ ಕರೋತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಆಗುತ್ತಾ. ಸೋ ಕಾಮಯೋಗಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಗೇ ದಸವಿಧಸಂಯೋಜನಪ್ಪಭೇದಾನಿ ಚ ಸಬ್ಬಬನ್ಧನಾನಿ ವಿಸಜ್ಜ ಜಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಕ್ಖಾದೀಸು, ಸಬ್ಬೇಸು ವಾ ಭವೇಸು ಕೇನಚಿ ಸಙ್ಗೇನ ನ ಸಜ್ಜತಿ ತೀಹಿ ಚ ವಿಮುತ್ತೀಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ತತೋ ಏವ ಇಟ್ಠಾದೀಸು ತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಾದಿ, ಸೋ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ತಥತ್ತಾ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ ನಾಗೋ ಪವುಚ್ಚತೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಅಞ್ಞೇಹಿ ಖೀಣಾಸವನಾಗೇಹಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕತ್ತಾ ಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಪುಜ್ಜತರಾ ಚ ಪಾಸಂಸತರಾ ಚ. ಸಮಂ ಅನುಮೋದಿಸುನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸುಭಾಸಿತತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದತಾಯ ಸಮಂ ಸದಿಸಂ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿಂಸು. ತಂ ಪನ ಸಮನುಮೋದನಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥದೇಸನಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೬. ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೬೪. ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ¶ ¶ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಸಮನ್ತತೋ ಪನ್ನಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ. ನನ್ತಿ ‘‘ಸುವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸುವಗಣಂ. ಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಪನ್ನೋ ಗತೋ ಉಪಗತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ. ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಂ. ಸಾ ಪನೇತ್ಥ ರಸಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಖುದ್ದಮಧುಂ ಅನೇಳಕ’’ನ್ತಿ, ನಿದ್ದೋಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಂ ಮಧುರಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಸೀಲಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಸಮಾದಾನೇನ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾ. ಸಮಾದಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಸೀಲಸಮಙ್ಗಿನೋ. ಸಮಾದಾನತೋ ಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರೋಧಿಧಮ್ಮಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸೀಲಸಮಙ್ಗಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಚೇತನಾದೀನಂ ಪನ ಸೀಲನಲಕ್ಖಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೯) ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಖೇತ್ತಪಾರಿಪೂರೀತಿ ನಿಸ್ಸಿತಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ನಿಸ್ಸಯಪಾರಿಪೂರಿಮಾಹ ನಿಸ್ಸಿತಕಮ್ಮವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಸಯತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಖೇತ್ತೇನ ಖಣ್ಡಪೂತಿಆದಿದೋಸೋ ವುತ್ತೋ. ಖೇತ್ತಂ ಖಣ್ಡಂ ಹೋತೀತಿ ಅಪರಿಪೂರಂ ಹೋತಿ ಸಸ್ಸಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅಭಾವತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಸ್ಸಂ ನ ಉಟ್ಠೇತೀ’’ತಿ. ಪಾದಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನೇಕಮ್ಬಣಫಲನತೋ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ. ಕಿಸಲಯಪಲಾಲಾದಿಬಹುತಾಯ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ. ಏವಮೇವನ್ತಿ ಯಥಾ ಖಿತ್ತಂ ಬೀಜಂ ಖಣ್ಡಾದಿಚತುದೋಸವಸೇನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ತದಭಾವೇನ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಏವಂ ಸೀಲಂ ಖಣ್ಡಾದಿಚತುದೋಸವಸೇನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ತದಭಾವೇನ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ, ಚತುದೋಸತದಭಾವಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ನಿದಸ್ಸನನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತೀಸು ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ವಿಪಾಕಫಲೇನ. ಮಹಾನಿಸಂಸನ್ತಿ ವಿಪುಲಾನಿಸಂಸಂ. ಸ್ವಾಯಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ವಿತ್ಥಾರೀಯತಿ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿರಾತಿ (ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೩೭; ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೩.೧೦.೭೧-೭೪) ಕಿರ-ಸದ್ದೋ ಅರುಚಿಸೂಚನತ್ಥೋ. ತೇನೇತ್ಥ ಆಚರಿಯವಾದಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅರುಚ್ಚನಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾತಿ ಅನಾಮಟ್ಠವಿಸೇಸಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸೀಲಸಙ್ಖೇಪೇನ ಗಹಿತಂ. ತಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧನ್ತಿ ಆಚರಿಯತ್ಥೇರೋ ‘‘ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥಾತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ. ಜೇಟ್ಠಕಸೀಲನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೩.೫.೪೧೨) ಪಧಾನಸೀಲಂ. ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸೇ. ಇಧ ¶ ನಿದ್ದೇಸೇ ವಿಯ ಉದ್ದೇಸೇಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ¶ . ಸೀಲಗ್ಗಹಣಞ್ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರವಸೇನ ಆಗತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣೇನ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಏಕದೇಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತೋಗಧಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅನೋಲೋಕಿಯೋಲೋಕನೇ ಆಜೀವಹೇತು ಛಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೇ ಚ ಆಪತ್ತಿ ವಿಹಿತಾತಿ. ತೀಣೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಾದೀನಿ. ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಲಪರಿಯಾಯೇನ ತೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ ಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಕಿಂ ಅತ್ಥಿ ಯಥಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖತ್ತಾ ಅಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋವ ಉಪಚಾರೇನ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ವದತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನನುಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ. ಛದ್ವಾರರಕ್ಖಾಮತ್ತಕಮೇವಾತಿ ತಸ್ಸ ಸಲ್ಲಹುಕಭಾವಮಾಹ ಚಿತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಮತ್ತೇನ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ. ಇತರದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಕನ್ತಿ ಫಲೇನ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪ್ಪಾದನಹೇತುಕಾ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ. ಇದಮತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ಪಯೋಜನಂ ಇಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪರಿಭುಞ್ಜನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಪಧಾನಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿವಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯಾಯಸೀಲಾನಿ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಇದಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸ್ಸೇವ ಪಧಾನಭಾವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ. ಸೇಸಾನೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದೀನಿ. ತಸ್ಸೇವಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸೇವ. ಸಮ್ಪನ್ನಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ವೇವಚನಂ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ…ಪೇ… ಆದಿಮಾಹ. ಯಥಾ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ. ೧೯೯) ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಸೀಲಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೦೮; ಮಹಾನಿ. ೧೯೯) ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ.

ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಾತಿ ಯೋ ನಂ ಪಾತಿ ರಕ್ಖತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇಹೀತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲೇನ ಪಿಹಿತಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಾ. ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂಭೂತಾ ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ’’ತಿ.

ಅಪರೋ ¶ ನಯೋ (ಉದಾ. ಅಟ್ಠ. ೩೧; ಇತಿವು. ಅಟ್ಠ. ೯೭) – ಕಿಲೇಸಾನಂ ಬಲವಭಾವತೋ, ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಸುಕರಭಾವತೋ, ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಪಾಯೇಸು ಪತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ. ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ವಾ ಭವಾದೀಸು ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತೋ ಘಟೀಯನ್ತಂ ವಿಯ ಅನವಟ್ಠಾನೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನತೋ ಗಮನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಮರಣವಸೇನ ವಾ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಾತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ, ಚಿತ್ತಮೇವ ವಾ, ತಂ ಪಾತಿಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ¶ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸತ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತವೋದಾನಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ, ‘‘ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೨೮) ಚ.

ಅಥ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಾ ಹೇತುನಾ ಸಂಸಾರೇ ಪತತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಾತೀ. ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸನ್ಧಾವತಂ ಸಂಸರತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೨೫) ಹಿ ವುತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸತ್ತಯತೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ‘‘ಕಣ್ಠೇಕಾಲೋ’’ತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ಸಮಾಸಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅಥ ವಾ ಪಾತೇತಿ ವಿನಿಪಾತೇತಿ ದುಕ್ಖೇತಿ ಪಾತಿ, ಚಿತ್ತಂ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತೇನ ನೀಯತಿ ಲೋಕೋ, ಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಕಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೬೨). ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಪತತಿ ವಾ ಏತೇನ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ ಚಾತಿ ಪಾತೀ, ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸೋ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ತಣ್ಹಾ ಜನೇತಿ ಪುರಿಸಂ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೫೭), ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ (ಇತಿವು. ೧೫, ೧೦೫; ಅ. ನಿ. ೪.೯) ಚ ಆದಿ. ತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ.

ಅಥ ವಾ ಪತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಾತೀ, ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ. ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಛಸು ಕುಬ್ಬತಿ ಸನ್ಥವ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೭೦; ಸು. ನಿ. ೧೭೧). ತತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಸಙ್ಖಾತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಅಥ ವಾ ಪಾತೋ ವಿನಿಪಾತೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾತೀ, ಸಂಸಾರೋ. ತತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಧಿಪತಿಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಭಗವಾ ‘‘ಪತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಮುಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ತೇನ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ¶ . ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ವಾ ಮೂಲಭಾವತೋ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಪತಿ ಚ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥೇನ ಮೋಕ್ಖೋ ಚಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಆದಿಮೇತಂ ಮುಖಮೇತಂ ಪಮುಖಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೧೩೫) ವಿತ್ಥಾರೋ.

ಅಥ ವಾ ಪ-ಇತಿ ಪಕಾರೇ, ಅತೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಇದಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ಸಯಂ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಸಮಾಧಿಸಹಿತಂ ಪಞ್ಞಾಸಹಿತಞ್ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಪತಿ ಪತಿ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸತೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಮೋಕ್ಖೋ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಸ ಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಪತಿಬಿಮ್ಬಭೂತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ¶ . ಸೀಲಸಂವರೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೋ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಉದಯಭೂತೋ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ವಿಯ ಹೋತಿ ಯಥಾರಹಂ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾಪನತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋಯೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ. ಅಥ ವಾ ಮೋಕ್ಖಂ ಪತಿ ವತ್ತತಿ ಮೋಕ್ಖಾಭಿಮುಖನ್ತಿ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಅವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಆಚಾರೇನ ಚೇವ ನವೇಸಿಯಗೋಚರತಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಗೋಚರೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸಮ್ಪನ್ನಆಚಾರಗೋಚರಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಮತ್ತೇಸೂತಿ ಅತಿಪರಿತ್ತಕೇಸು ಅನಾಪತ್ತಿಗಮನೀಯೇಸು, ದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಮತ್ತೇಸೂತಿ ಅಪರೇ. ವಜ್ಜೇಸೂತಿ ಗಾರಯ್ಹೇಸು. ತೇ ಪನ ಏಕನ್ತತೋ ಅಕುಸಲಸಭಾವಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ. ಭಯದಸ್ಸಿನೋತಿ ಭಯತೋ ದಸ್ಸನಸೀಲಾ, ಪರಮಾಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಜ್ಜಂ ಸಿನೇರುಪ್ಪಮಾಣಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಭಾಯನಸೀಲಾ. ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಆದಿಯಿತ್ವಾ. ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮುದಾಯತೋ ಅವಯವನಿದ್ಧಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಥಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ. ಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ ಹಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಞ್ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಮೂಲಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತಿಸಬ್ಬತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿಭೇದಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ ಸೀಲಂ. ತಂ ಪನ ದ್ವಾರವಸೇನ ದುವಿಧಮೇವಾತಿ ಆಹ ¶ ‘‘ಕಾಯಿಕಂ ವಾಚಸಿಕಞ್ಚಾ’’ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಭಾಗೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸುಂ ಅಗ್ಗಹಣತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.

೬೫. ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ಟೀ. ೩.೧೦.೭೧-೭೪) ದೇಸನಾಯ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ. ಸೀಲಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಪಯೋಜನನಿದ್ದೇಸೋ. ಕೋ ಅತ್ಥೋ ಕ್ವ ಅತ್ಥೋ ಕ್ವ ನಿಪಾತಿತಾತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸೀಲಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಹಿ ಏತ್ಥ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಯಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ, ತಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಸೀಲಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಪನ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಆನಿಸಂಸೋತಿ ಉದಯೋ. ‘‘ಸೀಲವಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೫೦; ೩.೩೧೬; ಅ. ನಿ. ೫.೨೧೩; ಮಹಾವ. ೨೮೫) ಪನ ವಿಪಾಕಫಲಮ್ಪಿ ‘‘ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಕೋ ಫಲವಿಸೇಸೋ. ಕಾ ವಡ್ಢೀತಿ ಕೋ ಅಬ್ಭುದಯೋ. ವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಗುಣೋ ಯಾಥಾವತೋ ವಿಭಾವಿತೋ ಏವ ಅಭಿರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ನ ಅವಿಭಾವಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕನ್ತತೋ ಆನಿಸಂಸಕಿತ್ತನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಸಕಣ್ಟಕವಾಣಿಜೋ ಉದಾಹಟೋ.

ತತ್ಥ ¶ ಗುಳೋ ನಾಮ ಉಚ್ಛುರಸಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಚುಣ್ಣಾದೀಹಿ ಮಿಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನೇ ಪಿಣ್ಡೀಭೂತಂ. ಫಾಣಿತಂ ಅಪಿಣ್ಡಿತಂ ದ್ರವೀಭೂತಂ. ಖಣ್ಡಂ ಭಿಜ್ಜನಕ್ಖಮಂ. ಸಕ್ಖರಾ ನಾಮ ಫಲಿಕಸದಿಸಾ. ಸಕ್ಖರಾದೀನಿತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಚ್ಛಣ್ಡಿಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಗುಳಾದೀಸು ವಿಸಕಣ್ಟಕವೋಹಾರೋ ಅಪಚ್ಚನ್ತದೇಸೇ ಪಚುರೋತಿ ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ದಾರಕೇ ಚ ಪಲಾಪೇಸುಂ ‘‘ವಿಸಕಣ್ಟಕಂ ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತೂ’’ತಿ.

ಪಿಯೋತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬೋ. ಪಿಯಸ್ಸ ನಾಮ ದಸ್ಸನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಯಚಕ್ಖೂಹಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನಪಸನ್ನಸೋಮ್ಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖು ‘‘ಪಿಯಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ. ಮನವಡ್ಢನಕೋತಿ ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಪರಿಬ್ರೂಹನತೋ ಉಪರೂಪರಿ ಪೀತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕೋ. ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೋತಿ ಗರುಕರಣಸ್ಸ ಠಾನಭೂತೋ. ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ. ಯಥಾ ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಅಜಾನನ್ತಾಪಿ ಜಾನನ್ತಾ ವಿಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ನ ಏವಮಯಂ, ಅಯಂ ಪನ ಜಾನನ್ತೋ ಏವ ಜಾನಾತಿ ¶ . ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವ ವಾ ಪಸ್ಸತಿ. ಏವಂ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋತಿ ಏವಂ ವಿಞ್ಞುತಾಯ ಪಣ್ಡಿತಭಾವೇನ ಸಮ್ಭಾವೇತಬ್ಬೋ.

ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಏವ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಉತ್ತರಪದಾವಧಾರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಞ್ಹಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಉಪರಿಸಿಕ್ಖಾದ್ವಯಂ ಅನಿವತ್ತಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಪನ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಫಲೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ವಿಪಸ್ಸನಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕತಾಯ ಹಿ ಇಧ ಸೀಲಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರೀ, ನ ಕೇವಲಂ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಮತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾನಿ ಖೋ ಪನ ತಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ…ಪೇ… ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನೀ’’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಸಿಕ್ಖಾದ್ವಯಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಭಾವೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ಸೀಲಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣಂ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹಾನಂ ಸೀಲಸ್ಸಾನುರಕ್ಖಣಭಾವಂ ವಕ್ಖತಿ. ಯಂ ಪನ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖತ್ತಯದೇಸನಾ ಜಾತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೬೫), ತಂ ಇತರಾಸಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಇಧ ಗಹಿತತಾಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹಿತತಂ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕತಾವಚನಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಓರಮತ್ತಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೭). ತಂ ಪುಥುಜ್ಜನಗೋಚರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ನ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಸೀಲಂ ವಿಭತ್ತಂ, ಏವಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸೀಲಮತ್ತಕನ್ತಿ ಮತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅನೂನೇನಾತಿ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೇನ, ಕಸ್ಸಚಿ ವಾ ಅಹಾಪನೇನ ಉಪಪನ್ನೇನ. ಆಕಾರೇನಾತಿ ಕರಣೇನ ಸಮ್ಪಾದನೇನ. ಚಿತ್ತಸಮಥೇತಿ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನೇ. ಯುತ್ತೋತಿ ಅವಿಯುತ್ತೋ ಪಸುತೋ. ಯೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಝಾನಭಾವನಂ ಅನನುಯುತ್ತೋ, ಸೋ ತಂ ಬಹಿ ನೀಹರತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ¶ , ಸೋ ತಂ ವಿನಾಸೇತಿ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಈದಿಸೋ ಅಹುತ್ವಾ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ, ಸೋ ಅನಿರಾಕತಜ್ಝಾನೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬಹಿ ಅನೀಹಟಜ್ಝಾನೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ. ತಥಾ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚ. ತಸ್ಸೇವ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾ. ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾ. ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ. ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ತತ್ಥ ಲದ್ಧಕಾಯವಿವೇಕತಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ¶ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತೋ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಲೋಕಂ ಸಾಸನಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಞ್ಚ ಉಪಸೋಭಯಮಾನೋ ಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವಾಪಾದನೇನ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅತ್ಥತೋ ತಂ ಬ್ರೂಹೇನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಯಮೇವ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನುಬ್ರೂಹನವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಂ ಭಾಜನಂ, ನ ಸೇನಾಸನಪತಿಟ್ಠಾಪನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕಭೂಮಕಾದಿ…ಪೇ… ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಅರಞ್ಞರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಧಾನಾನುಯೋಗಕ್ಖಮಂ ಸೇನಾಸನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತದೇಸನಾತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೯೩೭) ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಸುತ್ತಂ. ತಣ್ಹಾಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾತಿ ತಣ್ಹಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ. ನ ಹಿ ತಣ್ಹಾವಿರಹಿತಾ ಮಾನದಿಟ್ಠಿಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ. ಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಓಸರಿತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬತಾಯ ಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಓಗಾಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗಹಣತ್ಥಮೇವ ಹಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸನಾಯ ಓಸರಣಂ. ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪಪಞ್ಚತ್ತಯಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಸಂಸಾರೇ ಪಪಞ್ಚನತೋ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರಣತೋ. ಸೀಲಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾತಿ ಸೀಲಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ.

ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಸುಞ್ಞಾಗಾರವಡ್ಢನೇತಿ ಯೋಜನಾ. ದ್ವೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ. ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಮಯಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯದೇಸನಾ ಜಾತಾತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಾನಿಸಂಸಪ್ಪಕಾಸನೀ ಸಿಯಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ವಿಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸ್ಸ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಸ್ಸ ಆರಕ್ಖಭೂತಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಇಧ ಗಹಿತಾತಿ ತದುಭಯಂ ಅಪ್ಪಧಾನಂ, ಸೀಲಮೇವ ಪನ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲಾನುರಕ್ಖಿಕಾ ಏವಾ’’ತಿಆದಿ.

ಬಲವತರಸುಖನ್ತಿ ¶ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಬ್ಯಾಧಿದುಕ್ಖತೋ ಬಲವತರಂ, ತಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಝಾನಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಬಲವಮಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ದಳ್ಹಅತ್ತಸಿನೇಹೇನ ವಿಲುತ್ತಹದಯೋ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ಸೋ ತಥಾರೂಪೇಸು…ಪೇ… ಪೋಸೇತಾ ಹೋತಿ. ಬಲವಮಮತ್ತಂ ವಾ ಸಿನೇಹೋ ನ ಹೋತಿ ‘‘ಸುದ್ಧೋ ಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜೋ’’ತಿ ಯಾಥಾವದಸ್ಸನೇನ ¶ ಅಹಂಕಾರಮಮಂಕಾರಾಭಾವತೋ. ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯೇ ಖುದಾಭಿಭವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಚೇಪಿಸ್ಸ ಅನ್ತಾನಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೀ’’ತಿ. ಬ್ಯಾಧಿಭಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಉಸ್ಸುಸ್ಸತಿ ವಿಸುಸ್ಸನೀ’’ತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗಹಿತಂ ಚೋರಭಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕೋ ವಾ’’ತಿ. ಉಭಯಸ್ಸಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದ್ವಯಸ್ಸ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಚೇತೋ…ಪೇ… ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ವಿಸೇಸನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಏವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾವಿಪಸ್ಸನಾ ಗಹಿತಾ. ಯಸ್ಮಾ ಪರತೋ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಫಲಾಭಿಞ್ಞಾಣಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೋ ಸೀಲಸ್ಸ ಉದ್ಧಟೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಸಮ್ಭಾರಭೂತಾ ಏವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಸೀಲಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೀಲಸ್ಸ ವಾ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ವಾ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ತದಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾವತ್ಥು ತೇನೇವ ಪರಿಸೋಧಿತಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸನ್ತಿ. ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಲಾಭಾ ಸಾಯ ಸಂವರಣಸೀಲಪರಿಪೂರಣಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಂ ಕಿಮೀದಿಸಂ ಭಗವಾ ಅನುಜಾನಾತೀತಿ? ನ ಭಗವಾ ಸಭಾವೇನ ಈದಿಸಂ ಅನುಜಾನಾತಿ, ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೇನ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಘಾಸೇಸನಂ ಛಿನ್ನಕಥೋ ನ ವಾಚಂ ಪಯುತ್ತಂ ಭಣೇತಿ ಛಿನ್ನಕಥೋ ಮೂಗೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಓಭಾಸಪರಿಕಥಾನಿಮಿತ್ತವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಯುತ್ತಂ ಘಾಸೇಸನಂ ವಾಚಂ ನ ಭಣೇ ನ ಕಥೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಸೇನಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಯೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ರಸೋ ಸಭಾವಭೂತೋ ಆನಿಸಂಸೋ ರಸಾನಿಸಂಸೋ.

ಪಚ್ಚಯದಾನಕಾರಾತಿ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ದಾನಕಾರಾ. ‘‘ದೇವಾನಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ಪಾಕಟೀಕಾತುಮಾಹ ‘‘ದೇವಾಪೀ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ ಗಹಪತಯೋ ಆನಿಸಂಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೫೦) ಅನಿಸಂಸಸದ್ದೋ ಫಲಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಭಯಮೇತಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕ’’ನ್ತಿ.

ಸಸ್ಸುಸಸುರಾ ಚ ತಪ್ಪಕ್ಖಿಕಾ ಚ ಸಸ್ಸುಸಸುರಪಕ್ಖಿಕಾ. ತೇ ಞಾತಿಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಆವಾಹವಿವಾಹಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಞಾತೀ. ಸಾಲೋಹಿತಾತಿ ಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ. ಏಕಲೋಹಿತಸಮ್ಬದ್ಧಾತಿ ಏಕೇನ ಸಮಾನೇನ ಲೋಹಿತಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧಾ. ಪೇಚ್ಚಭಾವಂ ಗತಾತಿ ಪೇತೂಪಪತ್ತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ¶ ಉಪಗತಾ. ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಇಧ ಕತಕಾಲಕಿರಿಯಾ ಕಾಲೇನ ಕತಜೀವಿತುಪಚ್ಛೇದಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಲಕತಾ’’ತಿ. ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಕೋ. ಕಾಲಕತೋ ¶ ಪಿತಾ ವಾ ಮಾತಾ ವಾ ಪೇತಯೋನಿಂ ಉಪಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾನಿಸಂಸಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ತಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅರಿಯಭಾವೇ ಪನ ಸತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೇಕಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿಆದಿ. ಬಹುಕಾರನ್ತಿ ಬಹುಪಕಾರಂ. ಉಪಸಙ್ಕಮನನ್ತಿ ಅಭಿವಾದನಾದಿವಸೇನ ಉಪಗಮನಂ. ಪಯಿರುಪಾಸನನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ.

೬೬. ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತಾತಿ ಮದ್ದಿತಾ. ಉಕ್ಕಣ್ಠಾತಿ ರಿಞ್ಚನಾ ಅನಭಿರತಿ ಅನನುಯೋಗೋ. ಸೀಲವಾ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಖಣ್ಡಭಯೇನ ಸಮಾಹಿತೋ ವಿಪಸ್ಸಕೋ ಚ ಪಚ್ಚಯಘಾತೇನ ಅರತಿಯಾ ರತಿಯಾ ಚ ಸಹಿತಾ ಅಭಿಭವಿತಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ.

ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ಭಾಯತೀತಿ ಭಯಂ. ಆರಮ್ಮಣಂ ಭಾಯತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಯಂ. ಪುರಿಮವಾರಸದಿಸತ್ತಾ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾಪಿ ಪುನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಥೇರಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ದೇವತಾಯ ದಾರಕಾ ಸಕಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ಸುಖೇನ ವತ್ತಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಅಸಮತ್ಥಾ.

ಅಧಿಕಂ ಚೇತೋತಿ ಅಭಿಚೇತೋ, ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ. ತಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಕತಾ ಪಾಕತಿಕಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಹಿ ಸುನ್ದರತಾಯ ಸಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ. ಅಧಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಮಾಹ, ಸೋ ಚ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ, ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ, ಅಪೀತಿಜಂ ಝಾನಸುಖಂ, ಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಜಂ ಝಾನಸುಖನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಝಾನಸುಖಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಂ ವಿನ್ದನ್ತೀ’’ತಿ. ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸು ಝಾನೇಸು ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀಭಾವಮಾಹ, ‘‘ನಿಕಾಮಲಾಭೀ’’ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಆವಜ್ಜನಾಧಿಟ್ಠಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸಿಯೋಪಿ ವುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಸುಖೇನೇವ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ತೇಸಂ ಝಾನಸುಖಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಪುಲಾನನ್ತಿ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಪಾಪಿತಾನಂ. ಝಾನಾನಂ ವಿಪುಲತಾ ನಾಮ ಸುಭಾವಿತಭಾವೇನ ಚಿರತರಪ್ಪತ್ತಿ, ಸಾ ಚ ಪರಿಚ್ಛೇದಾನುರೂಪಾವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬ್ಬಾತಿ ‘‘ವಿಪುಲಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇಯೇವ ವುಟ್ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ¶ ಆಹ. ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ವುಟ್ಠಹನ್ತೋ ಅಕಸಿರಲಾಭೀ ನ ಹೋತಿ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ. ಇದಾನಿ ತೇಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾದಿವಸೀಭಾವೇ ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಏಕಚ್ಚೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಲಾಭೀಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ತಥಾತಿ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ. ಪಾರಿಬನ್ಧಿಕೇತಿ ವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ. ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾ ಪಗೇವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಝಾನಾಧಿಗಮೋ ಏವ ನ ಸಿಯಾ. ಕಿಚ್ಛೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತೀತಿ ಕಿಚ್ಛೇನ ವಿಸೋಧೇತಿ. ಕಾಮಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ವಿಯ ¶ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಸಮಾಧಿಪಾರಿಬನ್ಧಿಕಾನಂ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಣಂ ಇಧ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ವಿಸೋಧನಞ್ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ನಾಳಿಕಾಯನ್ತನ್ತಿ ಕಾಲಮಾನನಾಳಿಕಾಯನ್ತಂ ಆಹ.

ವಿಸೇಸೇನ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಸೀಭಾವಾಪಾದಿತಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕೇ ಝಾನೇ ವುತ್ತೇ’’ತಿ. ಅರೂಪಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಪಾದಕಮೇವ ಚುದ್ದಸಧಾ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನೇನ ವಿನಾ ತದಭಾವತೋ. ‘‘ಏವಮಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕೇ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ವುತ್ತೇ ರೂಪಾವಚರತಾಯ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಲೋಕಿಯವಾರೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ನನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾವಾರಂ. ಚತ್ತಾರಿ…ಪೇ… ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಸೀಲಾನಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಸ್ಸೇವ ಲಾಭತೋ. ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ.

ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯಾತಿ ನೀವರಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸುದೂರತರಭಾವೇನ ಝಾನಙ್ಗಾನಂ ವೂಪಸನ್ತತಾಯ, ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬದರಥಪರಿಳಾಹತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯತೋ ತೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಪಣೀತತರಾದಿಭಾವೋ. ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯಾತಿ ರೂಪಪಟಿಘಾದಿವಿಗಮನೇನ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಸನ್ತಭಾವೇನ. ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ನೇಸಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯಸಬ್ಭಾವಿತಸಣ್ಹಸುಖುಮಾಕಾರಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಸನ್ತಾನಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಝಾನಙ್ಗಾನಂ ಸನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತತಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ. ವಿಮುತ್ತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಮುತ್ತಾ. ಯೇ ಹಿ ಝಾನಧಮ್ಮಾ ತಥಾಪವತ್ತಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಹಿ ತಬ್ಬಿಸೇಸತಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತತೋ ಏವ ತಥಾವಿಮುತ್ತತಾಯ ಪಿತು ಅಙ್ಕೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೋ ವಿಯ ಕುಮಾರೋ ನಿರಾಸಙ್ಕಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಧಿಮುತ್ತಾ ಚ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ¶ . ಯದಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಾನಿ ಆರುಪ್ಪಾನಿ, ನ ಅಙ್ಗಾತಿಕ್ಕಮವಸೇನ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಿರತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ನ ಹೋತಿ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ಚ ಝಾನೇಸು ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ, ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಪದಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಸುತಪರಿಕಪ್ಪನೇನ ಪನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಸನ್ತಾತಿ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ತೇನ ವಿರಾಗಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಸನ್ತತಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ. ರೂಪಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ವಿಯ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ವಾ ಫಲಭೂತಂ ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ಅರೂಪಾ. ಅರೂಪಾ ಏವ ಆರುಪ್ಪಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ವಿಪಾಕತೋ ಚ ರೂಪವಿರಹಿತಾ’’ತಿ. ನಾಮಕಾಯೇನಾತಿ ಸಹಜಾತನಾಮಸಮೂಹೇನ.

೬೭. ಸಂಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಬನ್ಧನ್ತಿ. ಕೇಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಖನ್ಧಗತೀ’’ತಿಆದಿ. ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಕಸ್ಸ ¶ ಹಿ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಆಯತಿಂ ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಕಸ್ಸ ಪನ ತಂ ನತ್ಥಿ ಕತಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವಾಪತ್ತಿತೋತಿ. ರಾಗಾದೀನಂ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖನ್ಧಗತಿ…ಪೇ… ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ. ಪರಿಕ್ಖಯೇನಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನೇನ. ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಸವನತೋ ಪೀಳನತೋ ಸೋತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋತೋತಿ ಚ ಮಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ. ತಂ ಸೋತಂ ಆದಿತೋ ಪನ್ನೋ ಅಧಿಗಚ್ಛೀತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಅಟ್ಠಮಕೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಪಠಮಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇಧ ಪನ ಪನ್ನ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೫೯) ವಿಯ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ಫಲಸ್ಸ ನಾಮಂ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ. ಅಭೀತಕಾಲಿಕತ್ತೇ ಪನ ಸರಸತೋವ ನಾಮಲಾಭೋ ಸಿಯಾ. ವಿರೂಪಂ ಸದುಕ್ಖಂ ಸಉಪಾಯಾಸಂ ನಿಪಾತೇತೀತಿ ವಿನಿಪಾತೋ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ ಖಿಪನಕೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಭಾವೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಕಸ್ಮಾತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮತಾಯ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಪಾಯಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ. ಸಮ್ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅವಸಿಟ್ಠೋ ಏವ ಅಧಿಗನ್ಧಬ್ಬಭಾವೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯ’’ನ್ತಿ.

ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ,ನ ಪಹಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಓಳಾರಿಕಾನಂ ರಾಗಾದೀನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ ದುತಿಯಮಗ್ಗೋ ಅವಸಿಟ್ಠಾನಂ ತೇಸಂ ತನುಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ¶ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ’’ತಿ. ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನೇನ. ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯಾತಿ ಸಮುದಾಚಾರಮುದುತಾಯ. ಅಭಿಣ್ಹಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತಜ್ಜಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅನಿಬದ್ಧಭಾವತೋ. ಮನ್ದಮನ್ದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚ ಮೋಹಮಾನಾದೀನಂ ಮುದುತರಭಾವತೋ. ಬಹಲಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವತ್ಥುಪಟಿಸೇವನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ.

ಸಕಿಂ ಆಗಮನಧಮ್ಮೋತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸಕಿಂಯೇವ ಆಗಮನಸಭಾವೋ. ಏಕವಾರಂಯೇವ…ಪೇ… ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚಸು ಸಕದಾಗಾಮೀಸು ಚತ್ತಾರೋ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಏಕೋಯೇವ ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯ್ವಾಯಂ ಪಞ್ಚಮಕೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ ‘‘ಇಧ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪುನ ಇಧೂಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಏಕಬೀಜಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ? ಏಕಬೀಜಿಸ್ಸ ಏಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ದ್ವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋತಿ ಇದಂ ತೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಏಕಂಯೇವ ಖನ್ಧಬೀಜಂ, ನ ಏಕಂ ಅತ್ತಭಾವಗ್ಗಹಣಂ, ಸೋ ಏಕಬೀಜೀತಿ.

ಹೇಟ್ಠಾತಿ ¶ ‘‘ಅಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿಯ’’ನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನೇನ. ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಸ್ಸ ಹಿತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾ, ತೇಸಂ. ತಾನೀತಿ ಓರಬ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ. ಕಾಮಾವಚರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸಂಯೋಜನತ್ತಾ. ತಥಾ ಹೇಸ ದೂರತೋಪಿ ಆವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಗಿಲಬಳಿಸಮಚ್ಛಾದಯೋ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ. ಓಪಪಾತಿಕೋತಿ ಇಮಿನಾ ಗಬ್ಭವಾಸದುಕ್ಖಾಭಾವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇಸದುಕ್ಖಾಭಾವಂ. ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತಾ ಚಸ್ಸ ಕಾಮಲೋಕೇ ಖನ್ಧಬೀಜಸ್ಸ ಅಪುನಾರೋಹವಸೇನೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೬೮. ಕೇವಲಾತಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ. ಲೋಕಿಯಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋಪಿ ಸೀಲಾನಂ ಆನಿಸಂಸೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ. ತಾಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ…ಪೇ… ಏವಮಾದಿಮಾಹಾತಿ ಯೋಜನಾ. ಆಸವಾನಂ ಅನವಸೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋಯೇವ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೇ ಕಥಿತೇ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಏವಾತಿ. ಇಮೇಸಂ ಗುಣಾನನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ¶ . ಯಥಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಿತಂ ಸೀಸಂ ಸಿಖಾವಿರಹಿತತ್ತಾ ನ ಸೋಭತಿ, ಏವಂ ದೇಸನಾಯ ಸೀಸಭೂತಾಪಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕಥಾ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾರಹಿತಾ ನ ಸೋಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಕಥಾ ಮುಣ್ಡಾಭಿಞ್ಞಾಕಥಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ. ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಾತಿ ಇದ್ಧಿ ಚ ವಿಕುಬ್ಬನಾ ಚ. ವಿಕುಬ್ಬನಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಮಾಹ, ಇದ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇನ ತದಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ. ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಯೇವಾತಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಸ್ಸ ವಿಯ ದೇಸನಾಯ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಯೇವ. ಏತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ದೇಸನಕ್ಕಮೇನೇವಾಯಂ ದೇಸನಾ, ಅಥ ಖೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೇನಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೩೬೯) ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೬೯. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇನ ಖೇಪಿತಾವಸಿಟ್ಠಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ನ ಕೇವಲಂ ಆಸವೇಯೇವ ಖೇಪೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅವಸಿಟ್ಠೇ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿ. ಲಕ್ಖಣಮತ್ತಞ್ಹೇತ್ಥ ಆಸವಗ್ಗಹಣಂ, ಆಸವಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಸ್ಸಪಿ ಅನುಪಗಮನತೋ ಅನಾಸವಂ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತತ್ಥ ಆಸವಾನಂ ಲೇಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸವವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ. ಸಮಾಧಿ ವುತ್ತೋ ಚೇತೋಸೀಸೇನ ಯಥಾ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩, ೧೯೨; ಪೇಟಕೋ. ೨೨; ಮಿ. ಪ. ೨.೧.೯) ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ರಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ. ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ರಾಗಾವಿಜ್ಜಾಪಟಿಪಕ್ಖತಂ ಆಗಮೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಂ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಮಥಫಲನ್ತಿ ಸಮಥಸ್ಸ ಫಲಂ ಲೋಕಿಯಸಮಥಭಾವನಾಯ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಗತಾಯ ಆಹಿತಫಲಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಥಸ್ಸ ಸರಿಕ್ಖಕಫಲೋ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಫಲನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅತ್ತನೋಯೇವಾತಿ ಸುತಮಯಞಾಣಾದಿನಾ ವಿಯ ಪರಪಚ್ಚಯತಂ ¶ ನಯಗ್ಗಾಹಞ್ಚ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪರತೋಘೋಸಾನುಗತಭಾವನಾಧಿಗಮಭೂತತಾಯ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣಭೂತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೇನ ಞತ್ವಾ’’ತಿ.

ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸತ್ತರಸವಿಧಂ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಂ. ಯಥಾ ಆನಿಸಂಸವನ್ತೇ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಪಾದಿತೇ ತದಾನಿಸಂಸಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ ತದಾಯತ್ತಭಾವತೋ, ಏವಂ ಆನಿಸಂಸಪಧಾನಯೋಗ್ಯಭಾವೇನ ದಸ್ಸಿತೇ ¶ ತದಾನಿಸಂಸಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ. ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪುನವಚನಂ ನಿಗಮನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಗಮನಂ ಆಹಾ’’ತಿ. ಪುಬ್ಬೇತಿ ದೇಸನಾರಮ್ಭೇ. ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ವುತ್ತಂ. ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಚನಂ. ಏತಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಏತಂ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಥಾವುತ್ತಸತ್ತರಸವಿಧಾನಿಸಂಸಭಾಗಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಇದಮೇವ ಹಿ ‘‘ಇತಿ ಯಂ ತಂ ವುತ್ತಂ, ಇದಮೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥಆದಿತೋ ಛಹಿ ಆನಿಸಂಸೇಹಿ ಪರಿತ್ತಭೂಮಿಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಗಹಿತಾ, ತದನ್ತರಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಚ ಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿಕಾ, ಇತರೇಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಭೂಮಿಕಾತಿ ಏವಂ ಚತುಭೂಮಿಕಸಮ್ಪದಾನಿಸಂಸಸೀಲಂ ನಾಮೇತಂ ಮಹನ್ತಂ ಮಹಾನುಭಾವಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂಸಮ್ಪಾದನೇ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ.

ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೭. ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೭೦. ಛಾದೇತಬ್ಬಂ ¶ ಠಾನಂ ವಸತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತೀತಿ ವತ್ಥಂ. ಯಂ ಸಮಾನಂ ವಿಯ ನ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಿನೋತಿ, ಮಾನಸ್ಸ ಪನ ಸಮೀಪೇ, ತಂ ಉಪಮಾನಂ. ಉಪಮೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಉಪಮಾ, ಉಪಮಾಯ ಬೋಧಕವಚನಂ ಉಪಮಾವಚನಂ. ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ. ಅತ್ಥನ್ತಿ ಉಪಮಿಯತ್ಥಂ. ಪಠಮಂ ಉಪಮಂ ವತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಉಪಮಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಅತ್ಥೇನ ಉಪಮಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಇದಾನಿ ತೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪಕಾರೇ ಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿಸ್ಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಅಗಾರಾತಿ ದ್ವೇ ಪಟಿವಿಸ್ಸಕಘರಾ. ಸದ್ವಾರಾತಿ ಸಮ್ಮುಖದ್ವಾರಾ.

ಸ್ವಾಯನ್ತಿ ಸೋ ಅಯಂ ಏವಂ ಉಪಮಾದಸ್ಸನವಸೇನಪಿ ನಾನಾನಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸಕೋ ಭಗವಾ. ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸುಖಾವಬೋಧೋ ಪಠಮಂ ಉಪಮಾದಸ್ಸನೇ ಹೇತು, ಏವಂ ಪಠಮಂ ಅತ್ಥದಸ್ಸನೇ, ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಪರಿವಾರಣೇ, ಅತ್ಥೇನ ಉಪಮಾಪರಿವಾರಣೇ ಚಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾ’’ತಿ ¶ ಇಮಿನಾ. ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ. ತಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಚ ಪದಹತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಬುಜ್ಝತಿ ಬೋಧೇತಿ ಚಾತಿ ಧಾತು, ಧೀಯನ್ತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ಏತಾಯ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಞಾಯನ್ತಿ ಞಾಪಿಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಧಾತು. ತಸ್ಸಾ ಪನ ಸುಟ್ಠು ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ, ಯದಗ್ಗೇನ ವಾ ಞೇಯ್ಯಂ ತಾಯ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಂ, ತದಗ್ಗೇನ ಸಾಪಿಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ’’ತಿ.

ಪಕತಿಪರಿಯೋದಾತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥದಸ್ಸನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧಂ ವತ್ಥ’’ನ್ತಿ. ರಜಾದಿನಾತಿ ಏತ್ಥರಜೋ ನಾಮ ರೇಣು. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಣುತಜ್ಜಾರಿಧೂಮಾದಿಕಂ ವತ್ಥಸ್ಸ ಅಪರಿಸುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ವಿಸುದ್ಧಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತೇನ ಸಂಕಿಲೇಸೇನ ಪಂಸುರಜಾದಿನಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವಣ್ಣವಿನಾಸನೇನ ವಿದೂಸಿತಂ. ಮಲಂ ಮಸಿ. ಜಲ್ಲಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಣಪಟಲಾದಿ ಛವಿಯಾ ಉಪರಿ ಠಿತಂ ಸರೀರಮಲಂ. ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸರೀರಜಲ್ಲಮೇವ ಅಸ್ಸುಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದಿಕಂ ತದಞ್ಞಮಲಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಪರಿಯೋನನ್ಧನವಸೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ. ರಜನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ತೇನಾತಿ ರಙ್ಗಂ, ರಙ್ಗಮೇವ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಯಥಾ ಕೋಪಮೇವ ಕೋಪಜಾತಂ. ಉಪನಾಮೇಯ್ಯಾತಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ. ನೀಲಕತ್ಥಾಯಾತಿ ನೀಲವಣ್ಣತ್ಥಾಯ. ಪಲಾಸನೀಲಾದಿಕೇತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಾಳಸಾಮಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಹಲಿದ್ದಿಕಕುಧಸೇಲಾದಿಕೇ ಪೀತಕರಙ್ಗೇ. ಲಾಖಾಪತ್ತಙ್ಗರಸಾದಿಕೇ ¶ ಲೋಹಿತಕರಙ್ಗೇ. ಮಹಾರಜನಲೋದ್ದಕನ್ದುಲಾದಿಕೇ ಮನ್ದರತ್ತರಙ್ಗೇ. ದುಟ್ಠು ರಜಿತವಣ್ಣಂ ಅಪಭಸ್ಸರಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಮೇವಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಈದಿಸನ್ತಿ ದುರತ್ತವಣ್ಣಂ. ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥೇ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಸಯಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸಮಾನಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಕೇನ ರತ್ತವಣ್ಣಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ರಙ್ಗಜಾತಸ್ಸ ನಿದ್ದೋಸತಂ ವದತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ.

ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಮೇವ ವತ್ಥಂ ಉದಾಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋ, ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥನಿದಸ್ಸನೇನ ಪನ ‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ. ಇತರೋ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಾಯಾಮಮಹಪ್ಫಲದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತ್ಥ ಚ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತವಿಸೋಧನವಿಧಾನೇ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ವಾಯಾಮಮಹಪ್ಫಲದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಹೀತಿಆದಿ ಅನ್ವಯತ್ಥೋ. ನ ತತ್ಥ ಜಾತಿಕಾಳಕೇ ವಿಯಾತಿಆದಿ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ. ಸದಿಸೂದಾಹರಣಂ ಪನ ಮಲಗ್ಗಹಿತಕಂಸಪಾತಿಆದಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪೀತಿಆದಿ ¶ ಓಪಮ್ಮತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಮೇಯ್ಯಉಪನಯನಂ. ತತ್ಥ ಪಕತಿಯಾತಿ ಅಕಿತ್ತಿಮೇನ ಸಭಾವೇನ. ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ. ಸಾಮಞ್ಞಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತಂ ಚಿತ್ತಭಾವಾವಿಸೇಸತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಲೇಪೀ’’ತಿ. ಪಣ್ಡರಮೇವ ನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಸಮನ್ನಾಗತಭಾವತೋ. ನನು ಕಿರಿಯಾಮಯಚಿತ್ತೇಹಿ ವಿಪಾಕಸನ್ತಾನೇ ವಿಸೇಸಾಧಾನಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕತವಿನಾಸಾ ಕತಬ್ಭಾಗಮಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ವಟ್ಟುಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಅಸುದ್ಧಿ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಅಸಂಕಿಲೇಸೋ ವಿವಟ್ಟುಪನಿಸ್ಸಯೋ, ವಿಸುದ್ಧಿ ವಾ ನ ಹೋತಿ ಏವ. ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಪನೇತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸನಾರಹಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ವಿಪಾಕಪಬನ್ಧಸ್ಸ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಪಣ್ಡರಮೇವಾ’’ತಿ ಚ. ತಞ್ಚ ಖೋತಿ ಪನ ಸಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ನೇಸಂ ಕೇವಲಂ ಏಕತ್ತನಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಾನಂ ಕಿಲೇಸಾಸಮಙ್ಗಿಭಾವತೋ. ಅಥ ವಾ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಹೇತು ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಿಸೇಸಾಧಾನಮಾಹ, ನ ‘‘ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೭೭.ದುಕಮಾತಿಕಾ) ವಿಯ ತಂಸಮಙ್ಗಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವಿಸೋಧಿಯಮಾನನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮೋಚಿಯಮಾನಂ. ಸಕ್ಕಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಭಸ್ಸರತರಂ ಕಾತುಂ, ಯತೋ ನ ಪುನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ. ಏವನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ.

ದುಟ್ಠಗತಿಪರಿಪೂರಣವಸೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿ. ಸಾ ಏವ ಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹಾದಿವಸೇನ ಉಪಾಯಾಸದುಕ್ಖಾ, ಕುಚ್ಛಿತಾ ವಾ ಗತಿ ಪವತ್ತಿ, ದುಗ್ಗತಿಹೇತೂತಿ ವಾ ದುಗ್ಗತಿ, ದುಗ್ಗತಿಯಾ ಪನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಗನ್ಧಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಸಾ ವಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಭಾವತೋ ಕುಚ್ಛಿತೋ, ದುಕ್ಖಾ ಚ ಗತೀತಿ ದುಗ್ಗತಿ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದುಗ್ಗತಿಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ನ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ. ನ ಹಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಾಣಘಾತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ಲಾಭಾಸಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ¶ . ದೂತೇಯ್ಯಪಹಿಣಗಮನನ್ತಿ ದೂತೇಯ್ಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ದುತಕಮ್ಮಂ, ಗಿಹೀನಂ ಪಣ್ಣಂ ವಾ ಸಾಸನಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಮನಂ, ಪಹಿಣಗಮನಂ ಘರಾಘರಂ ಪೇಸಿತಸ್ಸ ಖುದ್ದಕಗಮನಂ, ದೂತೇಯ್ಯಗಮನಂ ಪಹಿಣಗಮನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ. ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅನನುಞ್ಞಾತೇ ಠಾನೇ ಲಾಭಾಸಾಯ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋತಿ. ಸಙ್ಘಭೇದಕಥಾ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ. ವೇಳುದಾನಾದೀಹೀತಿ ವೇಳುದಾನಪತ್ತದಾನಪುಪ್ಫದಾನಾದೀಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ. ಸಕಲಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅನಾಚಾರೋ, ಅತ್ಥಿ ಅಗೋಚರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೫೧೩, ೫೧೪) ಆಗತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅನಾಚಾರಂ ಅಗೋಚರಞ್ಚ ಚರಣವಸೇನ ಪರಿಪೂರೇತಿ.

‘‘ನಿರಯಮ್ಪಿ ¶ …ಪೇ… ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಗಮನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಣಯಕ್ಖೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸುದ್ಧಂ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ. ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಏವ ಪರಿಯೋದಾತಂ, ಪಭಸ್ಸರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುರತ್ತವಣ್ಣಮೇವಸ್ಸಾತಿ ಸುಟ್ಠು ರತ್ತವಣ್ಣಮೇವ ಅಸ್ಸ. ಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಮೇವಸ್ಸಾತಿ ನೀಲವಣ್ಣೋಪಿಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಚ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ರಙ್ಗಜಾತನ್ತಿಆದಿ ಪನ ತತ್ಥ ವುತ್ತವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪಟಿಪತ್ತಿಸುಗತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತಿಆದೀಸು ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ಸುದ್ಧಾಸಯೋ. ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಇದಂ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ‘‘ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಪರಿಪೂರೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕಮ್ಮಪಥಸಂಸನ್ದನನಯೇನ ಕಮ್ಮಪಥಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾಯ ಚ ಅಗಾರಿಯಸ್ಸ ತಥಾರೂಪಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ಅನಭಿಜ್ಝಾಅಬ್ಯಾಪಾದಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅಲೋಭಾದೋಸಾಮೋಹವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅಗಾರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಾವಾತಿ. ಮನುಸ್ಸಮಹನ್ತತನ್ತಿ ಜಾತಿರೂಪಭೋಗಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಮಹನ್ತಭಾವಂ. ದಸಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಅಭಿಭವೋ ದೇವಮಹನ್ತತಾ. ಪಟಿಪತ್ತಿ ಸುಗತಿಯಾ ಭಾಜಿಯಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ ತಥಾ ಅನಾಗಾಮಿಭಾವನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ. ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಸುಖಾನುಭವಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತದಭಾವತೋ ಅಸಞ್ಞಿಭವಂ ಅನಾದಿಯನ್ತೋ ‘‘ದಸಸು ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಭವನೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

೭೧. ಸಕಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಟ್ಠೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ವಿಸಮಂ ಲುಬ್ಭತೀತಿ ವಿಸಮಲೋಭೋ. ಏವಮ್ಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ತಂಸದಿಸಞ್ಚ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ಯಾಚಿತಂ, ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ, ತಂ ಪತ್ತಟ್ಠಾನಂ. ಪರದಾರಗರುದಾರಾತಿ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ. ಯಂ ಅಪತ್ಥನಿಯಂ, ಯಸ್ಸ ¶ ವಾ ಪತ್ಥನಾಯ ಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಟ್ಠಾನಂ. ಥೇರೋತಿ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ, ಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಪೋತ್ಥಕಂ ಆರೋಪಿತಾ. ಸೋ ಹಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ಸಾಕಚ್ಛನ್ತೇಸು ಏವಮಾಹ. ಸೋಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸುತ್ತೇ ವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ ಚಿತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯುತ್ತೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ದುಕ್ಖಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಾದನತೋ ನ ಕೋಚಿ ಲೋಭೋ ಅವಿಸಮೋ ನಾಮ. ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಟ್ಠೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅಭಿಜ್ಜಾಯನವಸೇನ ಅಭಿಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಅಭಿಜ್ಝಾತಿ ಲೋಭತೋ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕತ್ಥಮೇತಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ. ದೂಸೇತೀತಿ ಸಭಾವಸನ್ತಂ ಅಸಂಕಿಲೇಸಂ ವಿನಾಸೇತಿ ಅವಿಸುದ್ಧಂ ಕರೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಓಭಾಸಿತುಂ ನ ದೇತೀ’’ತಿ. ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತು ವಿನಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಸತ್ತೇಸು ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ನವವಿಧಆಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವೋ ವುತ್ತೋ. ಕೋಧೋ ಪನ ಸಙ್ಖಾರೇಸುಪಿ ಪವತ್ತನತೋ ದಸವಿಧಆಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವೋ ವುತ್ತೋ. ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಘಮೇವ, ಪವತ್ತನಾನತ್ತತೋ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತೋ. ಕುಜ್ಝನವಸೇನೇವ ಚಿತ್ತಪರಿಯೋನನ್ಧನೋ ‘‘ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮಂ ಅವಧಿ ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ.

ಸುಟ್ಠು ಕತಂ ಕರಣಂ ಸುಕತಂ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಾರಿತಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಗುಣಸ್ಸ ವಿನಾಸನೋ ಉದಕಪುಞ್ಛನಿಯಾ ವಿಯ ಸರೀರಾನುಗತಂ ಉದಕಂ ಪುಞ್ಛನ್ತೋ ಮಕ್ಖೋ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಪರೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಮಕ್ಖನಟ್ಠೇನ ‘‘ಮಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇದಾನಿ ಅನಗಾರಿಯಸ್ಸ ವಾತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಗಾರಿಯೋಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಸಿನ್ನಕಥಾಪರಿಕಥಾದಿವಸೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಥಾ ಧಮ್ಮಕಥಾನಯೋ, ಏಕತ್ತಾದಿಧಮ್ಮನೀತಿ ಏವ ವಾ. ಪಕರಣಂ ಸತ್ತ ಪಕರಣಾನಿ, ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಂ ಧಮ್ಮಕಥಾನಯಪಕರಣಕೋಸಲ್ಲಂ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿನಯಕ್ಕಮೇ ಚತೂಸು ಮಹಾನಿಕಾಯೇಸು ಚ ಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಅಚಿತ್ತೀಕತೋತಿ ಚಿತ್ತೀಕಾರರಹಿತೋ. ಯಥಾ ಚಾಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾಯಂ ಮಕ್ಖೋ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ಏವಂ ಪಳಾಸೋಪಿ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅನಿಯತಾ ಗತಿ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಾಭಾವತೋ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ರತ್ತಞ್ಞೂ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಸೀಲಮತ್ತೇ ಠಿತೋ ಅಹಮ್ಪೀ’ತಿ’’ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಯುಗಗ್ಗಾಹಗಾಹೀತಿ ‘‘ತವ ವಾ ಮಮ ವಾ ಕೋ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಅಸಮಮ್ಪಿ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಧುರಗ್ಗಾಹಗಣ್ಹನಕೋ. ಖೀಯನಾ ಉಸೂಯನಾ. ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಗೂಹನಂ ತಸ್ಸ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಾಸಹನೇನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ಅಸಹಮಾನಂ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ. ಕಾರಣೇ ಹಿ ಗಹಿತೇ ಫಲಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ. ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ತನೋ ಪವೇದನಕಪುಗ್ಗಲೋ ಕೇರಾಟಿಕೋ, ‘‘ನೇಕತಿಕವಾಣಿಜೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ. ಸಪ್ಪಮುಖಾ ¶ ಮಚ್ಛವಾಲಾ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ ಆಯತನಮಚ್ಛೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆಯತನಮಚ್ಛೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಬದ್ಧಚರೋತಿ ಅನ್ತೇವಾಸೀ.

ಸಬ್ಬಸೋ ¶ ಅಮದ್ದಿತಸಭಾವೇನ ವಾ ತಭರಿತಭತ್ತಸದಿಸಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಅನೋನಮಿತದಣ್ಡಸದಿಸತಾಯ ಪಗ್ಗಹಿತಸಿರಅನಿವಾತವುತ್ತಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಕರಣತೋ ವಾ ತಭರಿತ…ಪೇ… ಕರಣೋ. ತದುತ್ತರಿಕರಣೋತಿ ಯಂ ಯೇನ ಕತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ವಾ ಸುಚರಿತಂ ವಾ, ತದುತ್ತರಿ, ತಸ್ಸ ದ್ವಿಗುಣಂ ವಾ ಕರಣೋ. ಅತ್ತನೋ ಮಣ್ಡನಾದಿಅತ್ಥಂ ಪರೇನ ಕತಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾದಿಂ. ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ ವಾ ಕಥೇತಿ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಬಲಾನುರೂಪಂ. ಕಾಮಂ ನಿಕಾಯದ್ವಯಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಸೇವಿತಬ್ಬಮಾನೋ ಏವ, ತಥಾಪಿಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾನಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ.

ಉಣ್ಣತಿವಸೇನಾತಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣವಸೇನ. ಪುಬ್ಬೇ ಕೇನಚಿ ಅತ್ತಾನಂ ಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ತತೋ ಅಧಿಕತೋ ದಹನತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೋ ಅತಿಮಾನೋ. ಮದಗ್ಗಹಣಾಕಾರೋ ಜಾತಿಆದಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಜ್ಜನಾಕಾರೋ, ಸೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಮಾನೋ ಏವ. ಪಮಾದೋ ತಥಾಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ.

ತಸ್ಮಾ ಲೋಭಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಲೋಭಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತುಕಾಮೋ ಪುಚ್ಛತಿ. ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿತೋತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಯಥಾಧಿಗತಂ ಝಾನಾದಿವಿಸೇಸಂ ಆರಬ್ಭ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ವಿಯ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಉಪಪತಿಭವಂ ಆರಬ್ಭ ನಿಕನ್ತಿ ಏವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಇತರೇತಿ ಇತರೇ ಬ್ಯಾಪಾದಾದಯೋ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಲೋಭಸ್ಸ ವಿಯ ಆದಿತೋ ಅಸುಕಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಅಸುಕೋತಿ ವಾ ನ ನೇಸಂ ನಿಯಮೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ಪನ ಏತೇ ಸೋಳಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸನ್ತೀತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಚ ಏತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಏತ್ತಕಾ ಏವ ಇಧ ವುತ್ತಾತಿ. ನಯದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏತೇನ ಪನ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ತೇನ ಥಿನಮಿದ್ಧಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚ-ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ-ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನ-ಪರವಬ್ಭನಛಮ್ಭಿತತ್ತಾ- ಭೀರುಕತಾ-ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪ-ಅತ್ತಿಚ್ಛತಾ-ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ-ಮಹಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

೭೨. ಸಂಕಿಲೇಸಂ ¶ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ತನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ. ವೋದಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾ ವಿಸಮಲೋಭೋ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ಸಭಾವತೋ ಸಮುದಯತೋ ನಿರೋಧತೋ ನಿರೋಧೂಪಾಯತೋ ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾಯ ಚೇವ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗದ್ವಯಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಪಜಹತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ. ತೇನ ಹಿ ಪಹಾನಂ ಇಧ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿ ಇಧ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ. ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಪನ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋಪಿ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕ್ಕಮೋಪಿ ¶ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋಪಿ. ತತ್ಥ ಯೇ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಯೇನ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನದಸ್ಸನಂ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿ ನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಇಧ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾ ವಿಸಮಲೋಭೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಯೇನ ಯೇನ ಪನ ಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾ, ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನದಸ್ಸನಂ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಹಾನದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇತಿ ‘‘ಸ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಹಾನವಾರೇ. ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಇಮೇ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ವಾ ಹೋನ್ತು ಸೇಸಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ವಾಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನ. ತತ್ಥ ಪನ ಯೇ ತತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ, ತೇಸಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಯೇಸಂ ಪನೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಇಧ ಸಙ್ಗಹೇ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತುಕಾಮೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ತತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಮೇವ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಪವೇಣಿಮಗ್ಗಾಗತೋ ಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಚರಿಯಪವೇಣಿಯಾ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ತತೋ ಆಗತೋ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವೋ ಅತ್ಥತತ್ವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಇಧ ಸಙ್ಗಹೇ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇ ಯುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇನಾತಿ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ. ಸೇಸಾನನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀನಂ ¶ . ಯೇಪೀತಿ ಮಕ್ಖಾದಿಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಮಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ. ತತ್ಥ ಮಕ್ಖ-ಪಳಾಸ-ಇಸ್ಸಾ-ಮಚ್ಛರಿಯ-ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಂ ಪಟಿಘದ್ವಯಚಿತ್ತಂ, ವಿಸೇಸತೋ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಲೋಭೇನ ಸಠೋ ಮಾಯಾವೀ ಚ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗೋ ಚ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವ ನಿರವಸೇಸತೋ ಪಹೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ’’ತಿ. ತೇಪಿ ಸುಪ್ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ತನ್ತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹಾನಂ ಪುಬ್ಬಾಪರೇನ ನ ಸನ್ಧಿಯತಿ ‘‘ಯಥೋಧಿ ಖೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಓಧಿವಚನಸ್ಸ ಮಗ್ಗತ್ತಯವಾಚಕತ್ತಾ. ರತನತ್ತಯೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋ ನಾಮ ಅರಿಯಕನ್ತಸೀಲಂ ವಿಯ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಿ, ತೇ ಚ ಪಹಾನತೋ ಪಚ್ಛಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ವುತ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಮೇವಾತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ. ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಾಮತ್ತಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತಪಹಾನಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಾನಂ ಓಧಿಸೋ ಪಹಾನಸ್ಸ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಯುತ್ತಿತೋಪಿ ಪಕಾಸಿತೋಯೇವ.

೭೪. ಏಕಮೇಕೇನ ಪದೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಯತೋ ಏಕಮೇಕಸ್ಸಪಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಸಭಾವಾದಿತೋ ದಸ್ಸನಂ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚೇವ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ. ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವತ್ವಾ ಪಸಾದಸ್ಸ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಲೋಕುತ್ತರಪ್ಪಸಾದೋ ಆಗತೋ’’ತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಲೋಕಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಲೋಕಿಯತ್ತಾ. ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೋ ¶ ಏವ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಪಸಾದೋ. ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ಲೋಕಿಯಂ, ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದವಚನೇನ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಂ ಪಸಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ. ಅವೇಚ್ಚ ರತನತ್ತಯಗುಣೇ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಪಸಾದೋ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋ. ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೇನಾಗತತ್ತಾ ಕೇನಚಿ ಅಕಮ್ಪನಿಯೋ ಅಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚಲೇನ ಅಚ್ಚುತೇನಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಬುದ್ಧಗುಣಾದೀಸು ಸಮ್ಮೋಹಂ ವಿದ್ಧಂಸೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪವತ್ತತಿ, ಇತರೋ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ತೇ ಆರಬ್ಭ. ತಂ ವಿಧಿನ್ತಿ ತಂ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಪ್ಪಕಾರಂ. ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಅನುಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ.

೭೫. ಸೋಮನಸ್ಸಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಞಾಣಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಚೋರಾನಂ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸಞ್ಚರಣಟ್ಠಾನತಾಯ ಪಚ್ಚನ್ತಗ್ಗಹಣಂ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋತಿ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಠಾನೇ ಇಮೇ ಚಿಮೇ ಚೋರಾ ಏವಞ್ಚ ಏವಞ್ಚ ವಿನಾಸಿತಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ರಞ್ಞೋ ವಿಯ.

ಯೋ ¶ ಯೋ ಓಧಿ ಯಥೋಧಿ. ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾಯಂ, ಖೋ ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನ ಚತ್ತಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇನ ‘‘ವನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಅವಧಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ದ್ವೇ ಓಧೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಯಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಾತಿ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಹಾತಬ್ಬಾ. ಅನವಸೇಸಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಹಿ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತದಞ್ಞಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಯೇ ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ, ತೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನಾಪಾಯಗಮನೀಯಾದಿಸಭಾವಾ ಏವ ತೇಹಿ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಪಹಾನವಸೇನ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ಸಿಯುಂ. ತೇನ ತೇಯೇವ ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ತತುತ್ತರಿಪೀತಿ ತತೋ ಪಹಾನನಿಮಿತ್ತಸೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ. ಪಟಿಪಕ್ಖೇಸು ಓಧಿಸೋ ಪವತ್ತಿಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಓಧೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇ ಹೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ವಿವರಣಂ. ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಅನಾಗಾಮಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾಮಗ್ಗತ್ತಯೇನ ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ.

ಕೇಚಿ ಚತ್ತಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನಯಿದಮೇವನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಯಂ ಯೇನ ವನ್ತಂ, ಸೋ ಪುನ ತಂ ಆದಿಯತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಾದಿಯನಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನಾ’’ತಿ. ವನ್ತಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಸನ್ತತಿಲಗ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ನಯಿದಮೇವನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ತತಿತೋ ವಿನಿಮೋಚನವಸೇನಾ’’ತಿ. ಮುತ್ತಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಮುತ್ತಬನ್ಧನಾ ವಿಯ ಫಲಂ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಏವಮಿದನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಹೀನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕ್ವಚಿ ಅನವಟ್ಠಾನದಸ್ಸನವಸೇನಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಕಿಞ್ಚಿ ದುನ್ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಪುನ ಆದಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಆದಿನ್ನಸದಿಸಂ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಆದಿನ್ನಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗದಸ್ಸನವಸೇನಾ’’ತಿ. ನ ಕಾಪುರಿಸೇನ ವಿಯ ಪರಮ್ಮುಖೇನ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ¶ , ಅಥ ಖೋ ಅಭಿಮುಖೇನೇವ ನಿಸ್ಸಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಮುಖಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ. ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸುಖಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೇನ ಏಕನ್ತೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತೋ. ಧಾರಣತೋತಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀನಂ ಅಪಾಯಪಾತತೋ ಸನ್ಧಾರಣೇನ. ಗನ್ಥೋ ‘‘ವೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ವಿದನ್ತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ, ವೇದೇಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ವೇದಗೂ. ಅಭಿಜಞ್ಞಾತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ. ವೇದಜಾತಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಮನಸ್ಸಾ. ಞಾಣಂ ‘‘ವೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ವೇದಿತಬ್ಬಂ ವೇದೇತೀ’’ತಿ. ಸೋಮನಸ್ಸಂ ‘‘ವೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ವಿನ್ದತಿ ಅನುಭವತೀತಿ.

ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ¶ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ವೇದನ್ತಿ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ. ಅತ್ಥವೇದನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಹೇತುಫಲೇ ವೇದಂ. ಧಮ್ಮವೇದನ್ತಿ ಧಮ್ಮೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ವೇದಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಹೇತು’’ನ್ತಿಆದಿ. ಇಧ ಧಮ್ಮತ್ಥಸದ್ದಾ ಹೇತುಫಲಪರಿಯಾಯಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಏವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಮೇವ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ವುತ್ತಂ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದನಿಮಿತ್ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ. ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನಿಸಂಸಭೂತಂ ವೇದನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನಿಸಂಸಭೂತಂ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ವೇದಞ್ಚ. ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ತರುಣಪೀತಿಂ ಆಹ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನಾತಿ ಏತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಏವೇತ್ಥ ಅನವಜ್ಜಸಭಾವತಾಯ ಧಮ್ಮೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪೀತಿ ಜಾಯತೀತಿ ಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಬಲವಪೀತಿಮಾಹ. ಪೀಣಿತಮನಸ್ಸಾತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆವಹೇಹಿ ಉಳಾರೇಹಿ ಪೀತಿವೇಗೇಹಿ ತಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ. ಕಾಯೋತಿ ನಾಮಕಾಯೋ. ವೂಪಸನ್ತದರಥೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾನಂ ದೂರೀಭಾವೇನ ಸುಟ್ಠು ಉಪಸನ್ತದರಥೋ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತುಕಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಅಚಲಂ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ.

೭೬. ಕಾಮಂ ‘‘ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋಮ್ಹಿ, ಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಘೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಪಕಾಸನಮೇವ, ಇದಂ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ರತನತ್ತಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಮನಸ್ಸಾದಿಪ್ಪಕಾಸನಪದಂ. ‘‘ಯಥೋಧಿ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರಪ್ಪಕಾಸನಪದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಇದಾನಿ ಯಥೋಧಿ…ಪೇ… ಪಕಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪನ ವಾರಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರಪ್ಪಕಾಸನವಸೇನ ಚೇವ ಸೋಮನಸ್ಸಾದಿಆನಿಸಂಸದಸ್ಸನವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಉಭಯಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯದಿಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ ನ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ತೇನ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಅಪರಿಹಾನಧಮ್ಮೋ ತಂಸೀಲಾದಿಭಾವೇನೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಏವಂಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೩; ಮ. ನಿ. ೩.೧೯೭-೧೯೮; ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೮) ವಿಯ ಇಧ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಸಮಾಧಿಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಅವಿಕ್ಖಿಪಮಾನೇ ¶ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣೇ ಅವಿಸಟೇ ಕತ್ವಾ ಸಮಂ, ಸಮ್ಮಾ ಚ ಆದಹನ್ತೋ ತಥಾ ತೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ¶ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ. ಅನೇಕರೂಪಾನನ್ತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾನಂ. ಅನ್ತರಾಯೋ ನಾಮ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಅಲಬ್ಭನವಸೇನ, ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಹಾನವಸೇನ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಧ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ನೇವಸ್ಸ ತಂ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನಂ ನೇವ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನತೋ. ತಞ್ಚಸ್ಸಾ ಉಕ್ಕಂಸಗಮನಂ ಹತಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ.

ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಾಯಾಭಾವೇ. ಏತದೇವ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತ್ತಮೇವ ಕಾರಣಂ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ನೇವಸ್ಸ ತಂ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ. ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ, ರಸತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವತೋ ತಾದಿಸಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಭೋಗೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯ ನ ಹೋತೀತಿ. ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಭಗವಾಆದಿಮ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪನೀತವತ್ಥೂಪಮಂ ಅನುಸನ್ಧೇತಿ. ಉದಕಸ್ಸ ಅಚ್ಛಭಾವೋ ಪಙ್ಕಸೇವಾಲಪಣಕಾದಿಮಲಾಭಾವೇನ ಪಸನ್ನತಾಯ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಬಹಲತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚ್ಛನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನ’’ನ್ತಿ. ವಣ್ಣನಿಭಾಯ ವಿಗತಸಂಕಿಲೇಸತಾಯ ಸಮುಜ್ಜಲನಂ ಪಭಸ್ಸರತಾಯ ವತ್ಥಸ್ಸ, ತಂ ಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯೋದಾತಂ ಪಭಸ್ಸರತಾಯಾ’’ತಿ. ಉಕ್ಕಂ ಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲಂ ಯಥಾ ದಾರುಘಟಿಕಙ್ಗಾರಾದಿಕೇನ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ತನುಮತ್ತಿಕಾಲೇಪಾದಿನಾ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ. ಮೇಘಪಟಲತೋ ವೇರಮ್ಭವಾತಧಾರಾಸಙ್ಘಟ್ಟನತೋ ವಿಜ್ಜುತಾ ವಿಯ ಕೇವಲಂ ವಾತಧಾರಾಸಙ್ಘಟ್ಟನಜನಿತಾ ಪಭಾ ಉಕ್ಕಾಪಭಾ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾತಧಾರಾನಂ ವೇಗಸಮ್ಭೂತಸಙ್ಘಟ್ಟನಹೇತುಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣವಸೇನ ‘‘ವಾತವೇಗೋ ಉಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.

೭೭. ಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನಾತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಉಟ್ಠಿತದೇಸನಾಯ ಅನುರೂಪಾ ಅನುಸನ್ಧಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ, ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ. ಬ್ಯತಿರೇಕದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಉಟ್ಠಿತದೇಸನಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಅನುರೂಪದೇಸನಾವ ಸಮ್ಮದೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಭಾವತೋ, ಯಥಾ ತಂ ಆವತ್ತಹಾರಯೋಜನಾಯಂ ವಿಸಭಾಗಧಮ್ಮಾವತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ‘‘ಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ತಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಇತರೇಪಿ ಅನುಸನ್ಧೀ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಬಾಹಿರೇಸು ವತ್ಥೂಸು. ಅಸತಿ ಪರಿತಸ್ಸನಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪರಿತಸ್ಸನಾಭಾವೋ. ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸುತ್ತವಸೇನಾತಿ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಚ್ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ¶ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೨) ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸುತ್ತವಸೇನ. ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸೀಲಾದಿವೋದಾನಧಮ್ಮೇಸು ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಯೇನ ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ. ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಆಗತಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅನುರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಿಕಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸೇಸೇಹಿ ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವಾ’’ತಿ ¶ ವುತ್ತವಿಕಪ್ಪಂ. ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಹಿ ಕಕಚೂಪಮೋವಾದೋ (ಮ. ನಿ. ೧.೨೨೨) ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ‘‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಭಾಗಾ ಸುಞ್ಞತಾಕಾರೇನ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇ ದುಗ್ಗತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೭೦) ಹೇಟ್ಠಾ ಕಿಲೇಸದೇಸನಾ ಆಗತಾ. ಸಬ್ಬೋತಿ ಅನವಸೇಸೋ. ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪುಗ್ಗಲದೋಸಜಾನನಾದಿನಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ.

೭೮. ‘‘ಮೇತ್ತಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಅ. ನಿ. ೯.೧) ಮೇತ್ತಾದಯೋ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹೇಸಾರತಿರಾಗಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ. ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಗವತಾ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮನಂ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಾನಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಧಮ್ಮೇತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಚೇವ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಸಹಗತಧಮ್ಮೇ ಚ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಮವಸೇನಾ’’ತಿ. ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ನಾಮನ್ತಿಪಿ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ಏತೇನ ಭೂತನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಸೇಸುಪಾದಾಯಧಮ್ಮಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪಹಾತಬ್ಬತಣ್ಹಾವಜ್ಜಾನಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹವಿಧಿಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತಿ. ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ತಂ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇದ’’ನ್ತಿ ಯಥಾವವತ್ಥಾಪಿತಂ ನಾಮರೂಪಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾನೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚವವತ್ಥಾನಂ ಕತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಸಾವಧಾರಣಞ್ಚೇತಂ ವಚನಂ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಂ ಸತ್ತಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿ ವಿಯ, ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಪಕತಿಆದಿ ದ್ರಬ್ಯಾದಿ ಜೀವಾದಿ ಕಾಯಾದಿ ವಿಯ ಚ ನ ಪರಮತ್ಥತೋ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತಾವ ಲಕ್ಖಣರಸಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಪಟಿಗ್ಗಹವಿಭಾಗವಸೇನ ಚ ಪಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ, ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಜಾನಾತಿ. ಏಕನ್ತಹೀನಾ ನಾಮ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ದುಕ್ಖಮೂಲತ್ತಾ, ತತ್ಥಾಪಿ ವಿಸೇಸತೋ ತಣ್ಹಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮುದಯಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಹೀನನ್ತಿ ¶ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತತ್ತಾ ಪಣೀತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋವ ‘‘ಪಣೀತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹಾನುಪಾಯಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಪಣೀತನ್ತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ. ‘‘ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಚ ಪಣೀತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪದನ್ತರೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸೇವ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಸಞ್ಞಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ತೇಭೂಮಕಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ನ ಚೇತ್ಥ ಅಸಙ್ಗಹೋ ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಆಗತಭಾವತೋ. ಲೋಕಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸ್ಸರಿತ್ವಾ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉತ್ತರಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ.

ಚತೂಹಿ ¶ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಹೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ. ಅನ್ವಯಞಾಣತಾಯ ಅನುಬೋಧಭೂತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನನತ್ಥೋ ಧಮ್ಮಞಾಣತಾಯ ಪಟಿವೇಧಭೂತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಸಭಾವಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಜಾನನತೋ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಭಯಭೇರವೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತಅತ್ಥವಚನತ್ಥಪಾಠೇನ ಇಧ ಪಾಠಸ್ಸ ಸದಿಸತ್ತಾ ಅತಿದಿಸನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಾಸವಾಪಿ…ಪೇ… ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ…ಪೇ… ಅವಿಜ್ಜಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದತಾ ಭಗವತಾ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ಚ ಉಪರಿ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಯುಜ್ಜತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸುವುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ತಸ್ಸ ಚೋದನತ್ಥಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಚೋದನತ್ಥಾಯ ‘‘ಪುಚ್ಛ ಮಂ ತ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಯದೇತ್ಥ ತಯಾ ಮನಸಾಭಿಸಮೀಹಿತ’’ನ್ತಿ ಚೋದನಾಯ, ಓಕಾಸದಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ದೇಸನಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ತಥಾರೂಪೋ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝಾಸಯೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅನುಸನ್ಧಿತ್ತಯವಿನಿಮುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಆಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಚಿತ್ತಗತತ್ತಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇನ. ಕಿಲೇಸವುಟ್ಠಾನಸಿನಾನೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಮಲಪವಾಹನೇನ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದಿವೂಪಸಮಕರೇನ ಚ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಅರಿಯಮಗ್ಗಸಲಿಲಸಿನಾನೇನ.

೭೯. ಧಮ್ಮಸಭಾಮಣ್ಡಪಂ ತಾವದೇವ ಉಪಗತತ್ತಾ ಬಾಹುಕಾ ನದಿತೋ ಆಗತಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞಮಾನೋ. ಅರಿಯಫಲಮದ್ದನಚುಣ್ಣಾದಯೋ ತೇಲಸಿನೇಹಸ್ಸ ವಿವೇಚನೇನ ¶ . ಲೂಖಭಾವೋ ಲೋಕಂ, ತಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಕಾತಿ ಸಮ್ಮತಾ. ಲೋಕ್ಖಸಮ್ಮತಗ್ಗಹಣೇನ ‘‘ತಥಾ ಸಾ ನದೀ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಂ ದೀಪೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಭಾವಂ ದೇತೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ. ಪಾಪಪವಾಹನೇನ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಆವಹತೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಾ ಲೋಕ್ಯಾ. ಲೋಕ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಮತಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಟ್ಠಂ ಲೋಕಂ ಗಮಯತೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ. ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾತಿ ಪುಜ್ಜಭವಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಪುನನೇನ ವಿಸೋಧನೇನ ಪುಞ್ಞಾತಿ ಸಮ್ಮತಾ. ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಮೇವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ಆಗತದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥದೀಪನತ್ಥಮೇವ. ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪುನ ದೀಪನಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಾಥಾರುಚಿಕಾನ’’ನ್ತಿ. ಚುಣ್ಣಿಕವಚನಂ ಅಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಾ ತಥಾ ಚ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥಮಬುಜ್ಝನಕಾ ಪಜ್ಜವಚನಂ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಾ ತಥಾ ಚ ವುತ್ತೇ ಬುಜ್ಝನಕಾ ಗಾಥಾರುಚಿಕಾ. ವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ವಿಸಿಟ್ಠದೀಪನತ್ಥಂ, ಪುರಿಮದೇಸನಾಯ ಅಞ್ಞದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

‘‘ಗಚ್ಛತಿ ಪನ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಬಾಹುಕಂ ನದಿಂ ಸಿನಾಯಿತು’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೭೮) ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ¶ ಬಾಹುಕನ್ತಿ ಇದಮೇವ ಏತ್ಥ ತದತ್ಥದೀಪಕಂ. ಸೇಸಾನಿ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದಿವಚನಾನಿ ತತೋ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬೋಧನತೋ ವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪಕಾನಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಅವುತ್ತಾನಿ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದೀನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಕಕ್ಕನ್ತಿ ನ್ಹಾನಪಿಣ್ಡಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಅಧಿಕಂ ಕಕ್ಕಂ ಏತ್ಥ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿಕಕ್ಕಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ್ಹಾನಸಮ್ಭಾರವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಮಣ್ಡಲವಾಪಿಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ವಟ್ಟಪೋಕ್ಖರಣೀಸಣ್ಠಾನಂ. ನದಿಯೋತಿ ವಿಸುಂ ನದಿಯೋ, ನ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದೀನಿ ವಿಯ ತಿತ್ಥಮತ್ತಂ.

ತೀಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ಸುನ್ದರಿಕಾಪಯಾಗಬಾಹುಕಾಪದೇಹಿ. ಚತ್ತಾರೀತಿ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ. ವುತ್ತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಲೋಕಸಮ್ಮತಾಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ಪಾಪಪವಾಹಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪಸುದ್ಧಿಂ ನ ಕರೋನ್ತಿಯೇವ. ನ ಹಿ ನಂ ಸೋಧಯೇತಿ ನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಸೋಧಯೇ. ವೇರಕಿಬ್ಬಿಸಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಖುದ್ದಕೇಹೀ’’ತಿ.

ಪಟಿಹನನ್ತೋತಿ ಅಯುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನೇನ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ. ತತ್ಥಾಯಂ ಪಟಿಬಾಹನವಿಧಿ ಯಥಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉದಕೋರೋಹನಂ ನ ಪಾಪಪವಾಹನಂ, ಏವಂ ¶ ಯೋ ಕೋಚಿ ನಕ್ಖತ್ತಯೋಗೋ ಪಾಪಹೇತೂನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಾವತೋ. ಯಞ್ಹಿ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ. ಯಥಾ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಾ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ನ ಏವಂ ಉದಕೋರೋಹನಂ ನಕ್ಖತ್ತಯೋಗೋ ವಾ ಪಾಪಹೇತೂನಂ ಲೋಭಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ತಸ್ಮಾ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ನ ಉದಕೋರೋಹನಾದಿ ಪಾಪಪವಾಹನ’’ನ್ತಿ. ನಿಚ್ಚಂ ಫಗ್ಗುನೀನಕ್ಖತ್ತನ್ತಿ ಸುದ್ಧಸೀಲಾದಿಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಮಙ್ಗಲದಿವಸೋ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಇತರೋತಿ ಸೀಲಾದಿವಸೇನ ಅಸುದ್ಧೋ. ನಿಚ್ಚಮೇವ ಉಪೋಸಥೋ ಅರಿಯುಪೋಸಥೇನ ಉಪವುತ್ಥಭಾವತೋ. ಸುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಮನೋಸಮಾಚಾರಸ್ಸ. ಸುಚಿಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಸಮಾಚಾರಸ್ಸ. ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಕುಸಲೂಪಸಞ್ಹಿತನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಭಾವೂಪಗತಂ. ವತಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಧುತಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಾದಿ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ನಾಸ್ಸ ವಿಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಮ ಸಾಸನೇಯೇವ ಸಿನಾಹಿ, ಯದಿ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇ’’ತಿಆದಿ. ಖೇಮತನ್ತಿ ಖೇಮಭಾವಂ. ಯಥಾ ಸಬ್ಬಭೂತಾನಿ ತಪವಸೇನ ಖೇಮಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಅಭಯಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಕರೋಹೀತಿ ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತಂ ಮೇತ್ತಾದಿಭಾವನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಉಪದಿಸನ್ತೇನಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ತದವಿನಾಭಾವಿನೀ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮನೋದ್ವಾರಸುದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ.

ತಸ್ಸ ಪನ ಸಮ್ಪದಾದ್ವಯಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ ಮುಸಾ ನ ಭಣಸೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ಸಚೇ ಮುಸಾ ನ ಭಣಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮುಸಾವಾದ-ಪಾಣಾತಿಪಾತ-ಅದಿನ್ನಾದಾನ-ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ ¶ ಅವಸೇಸಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಿರತೀಪಿ ವುತ್ತಾ ಏವ ಹೋತಿ ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ, ಏವಂ ‘‘ಸದ್ದಹಾನೋ ಅಮಚ್ಛರೀ’’ತಿ ಸದ್ಧಾದಿಧನಸಮ್ಪದಾನಿಯೋಜನೇನೇವ ಅವಸೇಸಅರಿಯಧನಸಮ್ಪದಾನಿಯೋಜನಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸದ್ಧಾದಯೋ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಧಮ್ಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಮಾಯ ಏವ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಸುದ್ಧೀ’’ತಿ. ಗಯಾ ಸಮ್ಮತತರಾ ಬಾಹುಕಾದೀಹಿಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

೮೦. ಏಕೋತಿ ಅಸಹಾಯೋ, ಏಸಾ ಪನಸ್ಸ ಅಸಹಾಯತಾ ಏಕೀಭಾವೇನಾತಿ. ನ ಹಿಸ್ಸ ತಾವ ತಣ್ಹಾದುತಿಯತಾ ವಿಗತಾ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಚಿರಸ್ಸೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ಏಕಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಕಾಯೇನ ವೂಪಕಟ್ಠತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವುಪಕಟ್ಠೋ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೇನಾ’’ತಿ. ತೇನ ‘‘ದಿವಾ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೪೨೩; ೩.೭೫; ವಿಭ. ೫೧೯; ಮಹಾನಿ. ೧೬೧) ಆಗತಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಮಾಹ. ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ¶ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ಆದಿತ್ತೇ ತಯೋ ಭವೇ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾ ಪಮಾದಸ್ಸ ಲೇಸೋಪಿ ನಾಹೋಸಿ, ಏವಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಬ್ರೂಹೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಪದಹತಿ. ಕತ್ಥಚಿ ಸಙ್ಖಾರಗತೇ ಅನಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಮುತ್ತೋ ಏವ ವಿಹಾಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ.

ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೮. ಸಲ್ಲೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೧. ‘‘ಚುನ್ದೋ’’ತಿ ¶ ತಸ್ಸ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ, ಪೂಜಾವಸೇನ ಪನ ಮಹಾಚುನ್ದೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ’’ತಿ. ಅತ್ತನೋ ವಾ ಚುನ್ದಂ ನಾಮ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯತ್ಥೇರಂ ಉಪಾದಾಯ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾತಾ ಅಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ‘‘ಮಹಾಚುನ್ದೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ’’ತಿ. ಸಾಯನ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಏಕಂ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಯನ್ಹಕಾಲೇ’’ತಿ. ನ ಹೇತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತ ಸಂಯೋಗೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ. ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಹೀತಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಉಪಾಸಕಾದಿಸತ್ತೇಹಿ ಚೇವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಚ. ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ಅಪಸಕ್ಕಿತ್ವಾ. ನಿಲೀಯನನ್ತಿ ವಿವೇಚನಂ ಕಾಯಚಿತ್ತೇಹಿ ತತೋ ವಿವಿತ್ತತಾ. ಏಕೀಭಾವೋತಿ ಹಿ ಕಾಯವಿವೇಕಮಾಹ, ಪವಿವೇಕೋತಿ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ. ತತೋ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ತತೋ ದುವಿಧವಿವೇಕತೋ ಭವಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಸಮಾಗಮೇನ ಚ ಅಪೇತೋ. ಅಭಿವಾದಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅಭಿವಾದಂ ಕಾರೇತ್ವಾ. ಏವನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅಭಿವಾದವಸೇನ. ಪಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಉನ್ನಾಮೇತ್ವಾ. ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಭವಮೂಲಾನಂ ತಾವ ಏವಂ ಅಭಿವಾದೋ ಹೋತು, ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವಮೂಲಾನಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ ತಥಾಗತಾನ’’ನ್ತಿ. ತೇನ ನ ತಥಾಗತಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂಯೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಸುಖಂ ಆಸೀಸನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಮ್ಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ತಥಾಗತಾ ಅಭಿವದನ್ತೀತಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಸುಖಕಾಮಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಪುಥುಕಾಯಾತಿ ಬಹೂ ಸತ್ತಕಾಯಾ. ಯಕ್ಖಾತಿ ದೇವಾ. ತೇ ಹಿ ಪೂಜನೀಯತಾಯ ‘‘ಯಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಭಿವದನ್ತೀತಿ ಆಸೀಸಿತಮೇವತ್ಥಂ ಞಾಣಕರುಣಾಹಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ವದನ್ತಿ.

ಯಾತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಗಹಿತಾ ನಿಯಮತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಇಮಾತಿ ಚ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಮುಖಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ¶ , ತಂ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಂ ಚಿತ್ತಗತಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ವಿಯ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ಪುರಿಮಪದಲೋಪೇನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ’’ತಿ ಆಹ. ಸತ್ತೇಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ, ಸತ್ತೇಸು ವಾ ವಿಸಯಭೂತೇಸು ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ‘‘ಸತ್ತೇಸು ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಅತ್ತವಾದೇನಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತೇನ ವಚನೇನ. ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಾಹೇ ಗಾಹಣೇ ಚ ವಿಸಯಭಾವೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ. ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇನ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಾಹನ್ತೇಹಿ ಗಹಣೇ ಗಾಹಾಪಣೇ ಚ ದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿವಾದಸ್ಸ ವಿಸಯೋತಿ ತೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಇಧ ಅತ್ತವಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ, ನ ತಸ್ಸಾ ವಿಸಯಭೂತೋ ಅತ್ತಾ. ಸಾ ಚ ವಿಸಯಭಾವತೋ ತಥಾಪವತ್ತೇನ ವಾದೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ. ಲೋಕವಾದಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ವೀಸತಿ ಭವನ್ತಿ ತತೋ ಪರಂ ಅತ್ತವಾದವತ್ಥುನೋ ಅಭಾವಾ ¶ . ಪಞ್ಚಪಿ ಹಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ಪಚ್ಚೇಕಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ತೇ ಚ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಗಣ್ಹತೋ ಏತಾಸಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಮ್ಭವೋ, ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತೋ ಪನಾಯಂ ವಿಸಯೋ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಾಕಾರೋ ಚ ನತ್ಥೀತಿ. ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಸಸ್ಸತೋ ಸಬ್ಬಕಾಲಭಾವೀ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಚೇವ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಸ್ಸತೋತಿಆದೀಸು ಪಠಮೋ ಸಸ್ಸತವಾದವಸೇನ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ದುತಿಯೋ ಉಚ್ಛೇದವಾದವಸೇನ, ತತಿಯೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದವಸೇನ, ಚತುತ್ಥೋ ತಕ್ಕೀವಾದವಸೇನ ಪವತ್ತೋ, ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವಾ ಪವತ್ತೋ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೋ. ಅನ್ತವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಚ್ಛೇದತಾವಸೇನ. ಅನನ್ತವಾತಿ ಅಪರಿಚ್ಛೇದತಾವಸೇನ. ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತವಾ ಚಾತಿ ತದುಭಯವಸೇನ, ಇತರೋ ತಕ್ಕೀವಾದವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೋ. ಏವಂ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಅಟ್ಠ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ.

ಆದಿಮೇವಾತಿ ಆದಿಮನಸಿಕಾರಮೇವ. ತಂ ಪನ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಮಿಸ್ಸಕಪಠಮಮನಸಿಕಾರಮೇವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಪ್ಪತ್ವಾಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಉದಯಬ್ಬಯದಸ್ಸನಂ, ಅಯಂ ಇಧ ಆದಿಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾಯ ಆರಮ್ಭಭಾವತೋ. ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸಹಿತತಾಯ ಚಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಿಸ್ಸಕತಾ ವಚನಂ. ಏವನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ ‘‘ಏತ್ತಕೇನೇವ ಉಪಾಯೇನಾ’’ತಿ ¶ , ಯಥಾವುತ್ತಆದಿಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತಾಸನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಅತ್ತವಾದಲೋಕವಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ. ಕಾಮಞ್ಚ ತಾಸಂ ತೇನ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿಯೇವ, ತಂ ಪನ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಸಂಯೋಜನತಾಯ ಅನಧಿಮಾನಿಕೋಪಿ ಸಮಾನೋ. ‘‘ಅರಿಯಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗತೋ’’ತಿ ಮಾನೋ ಅಧಿಮಾನೋ, ಸೋ ಯೇಸಂ ಅತ್ಥಿ ತೇ ಅಧಿಮಾನಿಕಾ, ತೇಸಂ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾಧಿಗಮೇನ ಅಧಿಮಾನುಪ್ಪತ್ತಿ ತದವಸಾನೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತೇನ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಹಾನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಕಥಾಪನತ್ಥಂ ಅಯಂ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಮಾನಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ. ‘‘ಆದಿಮೇವ ನು ಖೋ…ಪೇ… ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅನಭಿಸಮೇತಾವೀ ವಿಯ ವದನ್ತೋ ಅಧಿಮಾನೇ ಠಿತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಮಾನಿಕೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ. ಸೋತಿ ಥೇರೋ. ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ತೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಭಗವತಾ ಏತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಸ್ಸ ವಿವೇಚನತ್ಥಾಯ. ಥೇರೋ ಕಿರ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ವಿಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.

೮೨. ಯತ್ಥಾತಿ ವಿಸಯೇ ಭುಮ್ಮಂ. ದಿಟ್ಠೀನಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣನಿದಸ್ಸನಮೇತನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅನುಸಯನಭೂಮಿಪಿ ಸಮುದಾಚರಣಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಾ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಚೇತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ ತಿಆದಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ. ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಇದಂ ರೂಪಂ ಮಮ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ¶ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಆರಬ್ಭ. ಅಭಿನಿವಿಸಮಾನಾ ಏವ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿ ನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ‘‘ಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯದಿದಂ ಚಕ್ಖಾದಿಸಙ್ಗಹಂ ರೂಪಂ, ಸಹಬುದ್ಧಿನಿಬನ್ಧನತಾಯ ಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ, ಸುಖಾಸುಖಂ ಏತ್ಥ ಲೋಕಿಯತೀತಿ ಸೋ ಲೋಕೋ. ‘‘ಸೋಏವಾಹಂ ಪೇಚ್ಚ ಪರಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಥಾಭಾವೇನ ನಿಚ್ಚೋ, ಥಿರಭಾವೇನ ಧುವೋ, ಸಬ್ಬದಾಭಾವಿತಾಯ ಸಸ್ಸತೋ, ನಿಬ್ಬಿಕಾರತಾಯ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಕಥಮೇಕವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ನಾನಾ ಕರೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಾನಾಕರಣಂ, ವಿಸೇಸೋ. ಜಾತಿವಸೇನಾತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ. ಯೇ ಹಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಪುಬ್ಬಾ ಸಮಾನಾವತ್ಥಾ, ತೇ ಉಪ್ಪಾದಸಙ್ಖಾತವಿಕಾರಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸಮಞ್ಞಂ ಲಭನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾತಿವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ. ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಸೇವಿತಾತಿ ಅನಾದಿಮತಿ ಸಂಸಾರೇ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ. ಏತೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಭಾವನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯತ್ಥಂ ವಿಸೇಸೇತಿ ¶ . ಥಾಮಗತಾತಿ ಥಾಮಭಾವಂ ಉಪಗತಾ. ಏತೇನ ಅನುಸಯೇ ಸಭಾವತೋ ದಸ್ಸೇತಿ. ಥಾಮಗಮನನ್ತಿ ಚ ಕಾಮರಾಗಾದೀನಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ ಸಭಾವೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಥಾಮಗತೋ ಅನುಸಯೇ ಪಜಹತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೨೧). ಅಪ್ಪಟಿವಿನೀತಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿನಯವಸೇನ ನ ಪಟಿವಿನೀತಾ. ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಹಿ ಥಾಮಗತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಏತೇನ ತೇಸಂ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಅಭಿಭವನ್ತಿ. ಏತೇನ ತೇಸಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪನ ಇಮಿನಾವ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾವತ್ಥಾ ದಸ್ಸಿತಾ.

ತಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಯಂ ತಂ ‘‘ಯತ್ಥ ಚೇತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ರೂಪುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾದಿಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪಭೇದಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ. ಏತಂ ಮಯ್ಹಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಏತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕಂ ನ ಹೋತಿ ಮಮ ಕಿಞ್ಚನಪಲಿಬೋಧಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ಅಭಾವತೋ. ತೇನಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ ತಾವಕಾಲಿಕಾದಿಭಾವತೋ. ಅಹಮ್ಪಿ ಏಸೋ ನ ಅಸ್ಮೀತಿ ಏಸೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪಭೇದೋ ಅಹಮ್ಪಿ ನ ಅಸ್ಮಿ, ಅಹನ್ತಿ ಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತೇನಸ್ಸ ಮಾನವತ್ಥುಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಜೇಗುಚ್ಛಾದಿಭಾವತೋ. ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾಪಿ ನ ಹೋತಿ ಅತ್ತಸಭಾವಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋ ಮಮಞ್ಚಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಪಲಿಬೋಧಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ಅಭಾವತೋ.

ತಣ್ಹಾವ ಮಮನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಗಾಹೋ. ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಂ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ. ಪಪಞ್ಚೇತಿ ಸನ್ತಾನಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಸತ್ತೇ ಸಂಸಾರೇ ಚಿರಾಯತೀತಿ ಪಪಞ್ಚೋ. ಯಥಾ ವುತ್ತಪಭೇದನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಪಭೇದಂ. ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುಕಾಭಾವವಿಭಾವನೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಪರತೋ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ¶ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಾ. ತೇನ ತೇಸಂ ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಹಜೇಕಟ್ಠಾ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ತಣ್ಹಾ ಏವ, ನ ಮಾನೋ, ಸಾ ಚ ಖೋ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ. ಯಥಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಯೇನ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾಸುಭಾನತ್ತಾಕಾರೇನ ಅತ್ಥಿ, ತಥಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಸ್ಸತಿ ನಾಮ. ತೇನಾಹ ‘‘ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಏತೇನೇವ ಆಕಾರೇನಾತಿ ರುಪ್ಪನಾದಿಅನಿಚ್ಚಾದಿಆಕಾರೇನೇವ. ಗಯ್ಹಮಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸೇಹಿ. ತೇನಾಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ಏತಂ ಮಮ’’ನ್ತಿಆದಿಆಕಾರೇನ. ನೇವತ್ಥಿ ಯಥಾಭೂತದಸ್ಸನವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ¶ ತದಭಾವತೋ. ಸುಟ್ಠು ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಪುನ ತಥಾ ನ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಸುಟ್ಠು ಸಾತಿಸಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ.

ನ ಆದಿಮನಸಿಕಾರೇನೇವ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ಅಧಿಮಾನಿಕಾನಂ ಪನ ಅಧಿಮಾನಮತ್ತಮೇತಂ ದಸ್ಸನಂ. ಮಗ್ಗೇನೇವ ತಂ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ವಿಭಜನ್ತೋತಿ ಅಧಿಮಾನಿಕಾನಂ ಝಾನಾನಿ ಅಸಲ್ಲೇಖಭಾವೇನ ವಿಭಜನ್ತೋ. ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅಕಾರಕಭಾವತೋ. ನ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಪಹೀನಾಧಿಮಾನಪಚ್ಚಯತ್ತಾ. ನ ಅಟ್ಠಾನನಿಯೋಜಕೋ ಸಪ್ಪಾಯಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಿಯೋಜನತೋ.

ಥೇರೋ ‘‘ಯದತ್ಥಂ ಸಙ್ಘೋ ಪಕ್ಕೋಸತಿ, ಸೋ ಅತ್ಥೋ ತತ್ಥ ವಾಸೀನಂ ಆಗತಾಗತಾನಂ ಇಧ ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ ತಂ ಉದಿಕ್ಖನ್ತೋ ಸಙ್ಘೇನ ಯಾವತತಿಯಂ ಪಹಿತೋಪಿ ನ ಗತೋ ನ ಅಗಾರವೇನ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಪಣ್ಡಿತೋ ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಮೇವ ಕರೋತೀತಿ ಅಞ್ಞತರಂ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಂ ಪಾಹೇಸಿ. ಕಿಮೇತನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆಣಾಯ ಅಕರಣಂ ನಾಮ ಕಿಮೇತನ್ತಿ ಕರಣೇ ಆದರಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾತೀತೋತಿ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಸಞ್ಞೀ ಏವ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾತೀತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಪೇಸಲಾ ಪೇಸಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನ್ತಿ ಸಮಾನಾಧಿಮುತ್ತಿತಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ‘‘ಸಾಧಾವುಸೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಮಾಪನಾದಿಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಕಾಸಿ.

ತಾದಿಸೋವಾತಿ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತತ್ಥೇರಸದಿಸೋವ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಸಞ್ಞೀ ಏವ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾತೀತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪದುಮಗುಮ್ಬನ್ತಿ ಕಮಲಸಣ್ಡಂ. ಪಾಸಾದಂ ಪಾವಿಸಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಓಲೋಕನೇನಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ ಅತ್ತನಾವ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ. ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರೇ ಕಿರ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತದಾ ‘‘ಸಕಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏತ್ತಕಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ತಥಾ ಕರೋನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ’’ತಿಆದಿ. ‘‘ಧಮ್ಮದಿನ್ನ, ಇಧ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಠಪೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಥಾರವಸೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಚ್ಛಿತಾಪಿ ನಾಹೋಸಿ. ಗುಣಂ ಜಾನಾತೀತಿ ನಿಮುಜ್ಜನಾದೀಸು ವಿವರದಾನಾದಿನಾ ಗುಣಂ ಜಾನಾತಿ ವಿಯ. ತುಮ್ಹೇ ಪನ ನ ಜಾನಿತ್ಥ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅಕರಣತೋ. ಸತ್ಥುಆಣಾವಿಲಙ್ಘಿನೀ ಕೀದಿಸೀ ಸಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ¶ ಕತಿಕಾ? ಕತಿಕಾ ಚ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾವಿರೋಧೇನ ಅನುವತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತೇಹಿ ಮೇ ಸಂವಾಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಕಾಸೇ ಅಬ್ಭುಕ್ಕಮಿ.

ಯಂ ¶ ತಸ್ಸ ಏವಮಸ್ಸ ಸಲ್ಲೇಖೇನ ವಿಹರಾಮೀತಿ ಯೋ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಂ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿಧಾನಂ ಕಿಲೇಸೇ ಸಲ್ಲೇಖತಿ, ತೇನ ಸಲ್ಲೇಖೇನ ಅಹಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಮಾನವಸೇನ ಏವಮಸ್ಸ ಏವಂ ಭವೇಯ್ಯ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ತಂ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ‘‘ಯಥಾವಿಭಙ್ಗಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಲ್ಲೇಖೋ’’ತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕಿತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಯುತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಕಿಲೇಸೇ ಲಿಖತೀತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ತದುಪಾಯವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಾ. ಯಂ ಪನ ಝಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ, ತಮ್ಪಿ ಝಾನಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ಮಗ್ಗಪಾದಕಂ ಹೋತಿಯೇವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ.

ಝಾನಧಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಧಮ್ಮವಸೇನ. ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಅನೇಕವಾರಂ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಝಾನಂ ಏಕಾವಜ್ಜನತಾಯ ಏಕವೀಥಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಏಕಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಏವಾತಿ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಚತ್ತಾರಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ ಯಥಾಸಕಂ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಭೇದಾಭಾವತೋ’’ತಿ. ಪುರಿಮಕಾರಣದ್ವಯವಸೇನೇವಾತಿ ‘‘ಝಾನಧಮ್ಮವಸೇನ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಕಾರಣದ್ವಯವಸೇನೇವ.

ತೇಸಂ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬುತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ, ಭಾವನಾವಿಸೇಸವಸೇನ ಸುಖುಮಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ. ತಸ್ಮಾ ತಾನೀತಿ ತೇಸಂ ವಸೇನ ತಾನಿ ಝಾನಾನಿ ಸನ್ತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸನ್ತಾ ಏತೇ ವಿಹಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪೀತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ.

೮೩. ಸೋತಿ ಅಧಿಮಾನಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು, ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಇತೋ ಬಾಹಿರಕೋ ತಾಪಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಿಕೋ ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಸತಿ. ತತ್ಥ ಅಧಿಮಾನಿಕೋ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಸಞ್ಞಿತಾಯ ನ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಇತರೋ ಅವಿಸಯತಾಯ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಲ್ಲೇಖವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ಅವಿಹಿಂಸಕತಾದೀಹಿ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ.

ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಾಮ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಉತ್ತರುತ್ತರಿ ಸನ್ತಪಣೀತಾ ಧಮ್ಮಾ, ನ ತಥಾ ಲೋಕಿಯಾ ಅವಿಹಿಂಸಾದಯೋ. ತತ್ಥ ಕಥಂ ಅವಿಹಿಂಸಾದಯೋ ಏವ ಸಲ್ಲೇಖಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ನ ಇತರಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಚೋದಕೋ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇತರೋ ಕಾಮಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ¶ ¶ ಸನ್ತಪಣೀತಸಭಾವಾ, ವಟ್ಟಪಾದಕತಾಯ ಪನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಅವಿಹಿಂಸಾದಯೋ ಪನ ವಿವಟ್ಟಪಾದಕಾ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಪಾದಕತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಇಮಿನಾಯೇವ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಅವಿಹಿಂಸಾದೀನಂ ವಿಸೇಸದೀಪಕೇನ ಸುತ್ತೇನ ಯಥಾ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಪಕಾರಜಾತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇದಞ್ಹಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತರತಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಮಹಪ್ಫಲತರತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ನನು ತತ್ಥ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಆಗತಂ, ನ ‘‘ಸರಣಗತೋ’’ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸರಣಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೩.೩೭೯) ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ತಿಸರಣಂ ಗತೋ ಉಪಾಸಕೋಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮಾ’’ತಿ. ಯೋ ಹಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ರತನತ್ತಯಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಅಧಿಸೀಲಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ.

ವಿಹಿಂಸಾದಿವತ್ಥುನ್ತಿ ಯದೇತಂ ವಿಹಿಂಸಾದೀನಂ ವತ್ಥುಂ ವದಾಮ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಿಂಸಾದಿವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ. ಅನ್ತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ಮಿಚ್ಛತ್ತಾನಂ ಆದಿಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಞ್ಚಾತಿ ಇದಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ. ತಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಕಮ್ಮಪಥಮಿಚ್ಛತ್ತಾನಂ ಅನ್ತೇ ಆದಿಮ್ಹಿ ಚ ವುತ್ತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏಕಜ್ಝಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ತೇಸಂ ಅನ್ತೇ ವುತ್ತಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಉಪಸಂಹರತಿ.

ಪಾಣನ್ತಿ ವೋಹಾರತೋ ಸತ್ತಂ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಅತಿಪಾತೇನ್ತಿ ಸರಸೇನೇವ ಪತನಸಭಾವಂ ಅತಿಚ್ಚ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಪಾತೇನ್ತಿ, ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವಾ ಸತ್ಥಾದೀಹಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪಾತೇನ್ತಿ. ಅದಿನ್ನನ್ತಿ ಪರಸನ್ತಕಂ. ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಸಲ್ಲೇಖತೀತಿ ಸಮಂ ಲೇಖತಿ, ಪಜಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಮ್ಮಪಥಕಥಾ ಏಸಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಭಞ್ಜನಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಿಯಸುಞ್ಞಕರಣತೋ ಪಿಸುಣಾ, ಪಿಸತಿ ಪರೇ ಸತ್ತೇ ಹಿಂಸತೀತಿ ವಾ ಪಿಸುಣಾ. ಫರುಸಾತಿ ಲೂಖಾ, ನಿಟ್ಠುರಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿರತ್ಥಕನ್ತಿ ಅತ್ಥರಹಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಪರೇಸಞ್ಚ ಹಿತವಿನಿಮುತ್ತಂ. ಮಿಚ್ಛಾತಿ ವಿಪರೀತಾ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ. ಪಾಪಿಕಾತಿ ಲಾಮಿಕಾ. ಏಕನ್ತಾಕುಸಲತಾಯ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಗರಹಿತಾ. ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿ ಆದಿವತ್ಥುಕಾಯಾತಿ ದಸವತ್ಥುಕಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಮಾಹ. ನತ್ಥಿಕಭಾವಾಭಿನಿವೇಸನವಸೇನ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಿಯೇವಸ್ಸಾ ಕಮ್ಮಪಥಪರಿಯಾಪನ್ನತಾ. ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ’’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿ ¶ ಮಗ್ಗನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕದಿಟ್ಠಿ. ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ ಏವ ಹಿಸ್ಸಾ ಮಿಚ್ಛತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನತಾ. ಸಮ್ಮಾತಿ ಅವಿಪರೀತಾ, ತತೋ ಏವ ಸೋಭನಾ ಸುನ್ದರಾ, ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಸತ್ಥತ್ತಾ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾ. ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಸುಭಾದೀಸು ¶ ಸುಭಾದಿಆಕಾರಗ್ಗಹಣತೋ ಅಯಾಥಾವಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ. ಅಕುಸಲಾತಿ ಅಯಾಥಾವಾಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ಏಸ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅಯಾಥಾವಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಯಾಥಾವಾದಿಅತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ. ವಾಚಾತಿ ಚೇತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಥಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾಸತಿ ಚ. ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅತೀತಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ‘‘ಅತೀತಂ ಚಿನ್ತಯತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಹಿ ಲೋಕೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಯಂ ಮೇ ಪಹೂತಂ ಧನಂ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ಪಮಾದವಸೇನ ಪನ ಬಹುಂ ಖೀಣ’’ನ್ತಿ. ಸತಿಪತಿರೂಪಕೇನಾತಿ ‘‘ಚಿರಕತಮ್ಪಿ ಚಿರಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಸರಿತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಸತುಪ್ಪತ್ತಿಪತಿರೂಪಕೇನ. ಉಪ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಂ. ತಥಾಪವತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿ. ಸಾ ಪನ ಕೋಧವಸೇನ ವಾ ‘‘ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮಂ ಅವಧಿ ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಪ. ೩) ಉಪನಯ್ಹನ್ತಸ್ಸ, ರಾಗವಸೇನ ವಾ ‘‘ಯಾನಿಸ್ಸ ತಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಹಸಿತಲಪಿತಕೀಳಿತಾನಿ ಅನುಸ್ಸರತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೭.೫೦) ವುತ್ತನಯೇನ ಸುಭತೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ವಾ ‘‘ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅತ್ತೋ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಿಚ್ಛಾಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಉಪಾಯಚಿನ್ತಾವಸೇನಾತಿ ಖಿಪ್ಪಜಾಲಕುಮಿನಾದುಹಲಾದಿಉಪಕರಣಸಂವಿಧಾನಾದೀಸು ಯುತ್ತಿಚಿನ್ತನಾದಿವಸೇನ ಪಾಪಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರನಿಮಿತ್ತಂ, ‘‘ಸುಕತಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರೇನ ಮೋಹೋ ಅಞ್ಞಾಣಂ. ತತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅಸಿವೇ ಸಿವಾ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ವಿಯ ಞಾಣವೋಹಾರೋ. ಮಿಚ್ಛಾಸಭಾವತ್ತಾ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಂತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಏಕೂನವೀಸತಿಭೇದಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಸಮ್ಮಾ ಪೇಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಞಾಣಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಇತರಂ ಪನ ಝಾನಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾವ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ. ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿತಾಮತ್ತೇನ ವಟ್ಟತೋ ಅವಿಮುತ್ತಾಯೇವ ಸಮಾನಾ ‘‘ವಿಮುತ್ತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ. ಪಕತಿಪುರಿಸನ್ತರಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾಯಂ, ಗುಣವಿಯುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಕತ್ತನಿ ಅವಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಾಯಂ, ಅತ್ತನೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸಲೋಕತಾ ತಸ್ಸ ಸಮೀಪತಾಸಂಯುಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತಾಯಂ ¶ ವಾ ಅವಿಮುತ್ತಿಯಂ ವಿಮುತ್ತಿಸಞ್ಞಿನೋ. ಏಕನ್ತಾಕುಸಲತಾಯ ಹೀನತ್ತಾ ಪಾಪಿಕಾ. ಅಯಾಥಾವತಾಯ ವಿಪರೀತಾ. ಯಥಾವುತ್ತೇನಾತಿ ‘‘ಅವಿಮುತ್ತಾಯೇವ ಸಮಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ. ‘‘ಮಯಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಿಪಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಪಕ್ಖಿಕಾನೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ…ಪೇ… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪನ ಫಲಧಮ್ಮೇ ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹತೋ ‘‘ವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ನ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋ. ಏತ್ಥ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇ ಸಲ್ಲೇಖವತ್ಥುಮ್ಹಿ.

ಯದಿ ನೀವರಣವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತೀಣೇವ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾಲೂ’’ತಿಆದಿ. ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾ. ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಉದ್ಧತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಉದ್ಧಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉದ್ದಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಉದ್ಧತಾ’’ತಿ. ವಿಚಿನನ್ತಾತಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ಅಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ¶ ಆದಿನಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಭಾವಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತಾ. ಉಪನಾಹನಸೀಲಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ಅನುಬನ್ಧನಸೀಲಾ. ಇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಉಸೂಯನ್ತಿ. ಸಠಯನ್ತೀತಿ ಸಠಾ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಪವೇದನಕಾ. ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ನ ಯಥಾಭೂತವಾದಿನೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ನ ಸಮ್ಮಾ ಭಾಸನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನಾತಿ ‘‘ನ ಕೋಧನಾ ಅಕ್ಕೋಧನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಅತ್ಥಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ.

ದುಕ್ಖಂ ವಚೋ ಏತೇಸು ವಿಪ್ಪಟಿಕೂಲಗ್ಗಾಹಿತಾಯ ವಿಪಚ್ಚನೀಕಗಾಹೇಸೂತಿ ದುಬ್ಬಚಾ. ತೇ ಪನ ವಚನಕ್ಖಮಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವತ್ತುಂ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿ. ಹೀನಾಚಾರತಾಯ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಸಮ್ಪಾಪಕತಾಯ ಪಾಪಕಾ. ಅಸದ್ಧಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮವಸೇನ. ಅತ್ತನಾ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬವಸೇನ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಆದೀನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರಾದಿಭಾವೋ ವಿಯ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿಅಸದ್ಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗಮೇನಅಸತಂ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ತಾನಿಯೇವ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದೀನಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ವಸೇನಾಹ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಏತೇಸಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ. ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿ ಅಪ್ಪಂ ಸುತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಾ, ಸುತೇನ ಅನುಪಪನ್ನಾ. ನತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಭಾವತ್ಥೋ ಅಯಂ ಅಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೧೦.೧೧) ವಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾರಮ್ಭನತೋ ಕುಚ್ಛಿತಾ ಗಾರಯ್ಹಾ ಸೀದನ್ತಿ ಓಸೀದನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇತಿ ಕುಸೀತಾ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ. ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಆರದ್ಧಂ ಪಗ್ಗಹಿತಂ ವೀರಿಯಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾ. ಅನುಪ್ಪಾದನೇನ ¶ ಮುಟ್ಠಾ ನಟ್ಠಾ ಸತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀ. ದುಟ್ಠಾತಿ ದೂಸಿತಾ. ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ದೂಸಿತಭಾವೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ವಿನಾಸಿತಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಟ್ಠಪಞ್ಞಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಹೇಟ್ಠಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಞ್ಞಾಯ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸುಬ್ಬಚಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾಪರಿವಾರಾಹಿ ಇಧ ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಭಾರೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಯುತ್ತಿಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪೋರಾಣಾನಂ ಆಣಾ’’ತಿ.

ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಾನಂ ಅಧಿಗಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರಂ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಸಂ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿಂ, ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾಗಹಿತದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರತೋ ಆಮಸನತೋ ಪರಾಮಾಸೀ. ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹೀತಿ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಥಿರಗ್ಗಾಹಗ್ಗಾಹೀ. ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಕೋ. ಕುಮ್ಮೋವಾತಿ ಯಥಾ ಕಚ್ಛಪೋ ಅತ್ತನೋ ಪಾದಾದಿಕೇ ಅಙ್ಗೇ ಕೇನಚಿ ಘಟ್ಟಿತೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಕಪಾಲೇಯೇವ ಸಮೋದಹತಿ, ನ ಬಹಿ ನೀಹರತಿ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ‘‘ನ ಸುನ್ದರೋ ತವ ಗಾಹೋ, ಛಡ್ಡೇಹಿ ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ ತಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ. ಅನ್ತೋಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಹದಯೇ ಏವ ಠಪೇತ್ವಾ ತಂ ವದತಿ. ಕುಮ್ಭೀಲಗ್ಗಾಹನ್ತಿ ಸಂಸುಮಾರಗ್ಗಾಹಂ. ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಸಂಸುಮಾರಾ ಗಹಿತಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ.

೮೪. ಏವಂ ¶ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಅವಿಹಿಂಸನಾದೀಹಿ ಚತುಅಧಿಕಚತ್ತಾಲೀಸಪ್ಪಕಾರೇಹಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅವಿಹಿಂಸಾ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಾ? ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ. ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಹಿ ಕರುಣಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಸಾ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ಸೀಲಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಂ ಪರೂಪಘಾತಲಕ್ಖಣಾ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾ ಓರಮಾಪನತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಪರೂಪಘಾತಲಕ್ಖಣೋ, ತಥಾ ಪರೇಸಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಾವಹರಣಂ, ಸತ್ತಿಪ್ಪಹಾರತೋಪಿ ಧನಸ್ಸಾವಹಾರೋ ಗರುತರೋತಿ. ತಥಾ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಗಬ್ಭಧಾರಣಾದಿದುಕ್ಖಾವಹನತೋ, ಪರದಾರಾತಿಕ್ಕಮೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ. ಪರೇಸಂ ವಿಸಂವಾದನಭೇದನಮಮ್ಮಘಟ್ಟನಾನಂ ಪರೂಪಘಾತಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಏವ, ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ಅತ್ಥಗ್ಗಾಹಾಪನತೋ ಅನತ್ಥುಪ್ಪಾದನತೋ, ಅಭಿಜ್ಝಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದಿಹೇತುತೋ, ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಹೇತುತೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಹೇತುತೋ ¶ ಪರೂಪಘಾತಲಕ್ಖಣಾ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಧಮ್ಮಿಕಪಟಿಞ್ಞೋಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಪರೇ ಚ ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಇತರೇ. ವಿಹಿಂಸಲಕ್ಖಣಾ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾ ಓರಮಾ ಅವಿಹಿಂಸಲಕ್ಖಣಾ ವಿಸೇಸತೋ ಸೀಲಸ್ಸ ಬಲವಕಾರಣಂ. ಸೀಲಪದಟ್ಠಾನೋ ಚ ಸಮಾಧಿ, ಸಮಾಧಿಪದಟ್ಠಾನಾ ಚ ಪಞ್ಞಾತಿ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಮೂಲಭೂತಾ ಅವಿಹಿಂಸಾ. ಅಪಿಚ ಉಳಾರಜ್ಝಾಸಯಾನಂ ನಿಸಮ್ಮಕಾರೀನಂ ಧೀರಾನಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ಸೀಲಂ ವಿಯ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಪಿ ಪರೇಸಂ ಹಿತಸುಖಾವಹಾವ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಕರುಣಾ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಸಾ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಾ.

ತತೋ ಪರಂ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಅವಿಹಿಂಸಾಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ. ತತೋ ಇದಂ ಗುಣಾನಂ ಮೂಲಭೂತಂ ಸೀಲಂ, ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಟ್ಠ ಸಮ್ಮತ್ತಾ ಗಹಿತಾ. ತೇಸಂ ವಿಸೋಧನಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನೀವರಣವಿವೇಕೋ ಗಹಿತೋ, ಆದಿತೋ ನೀವರಣದ್ವಯಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣೇ ಗಹಿತಾಗಹಿತಕಾರಣಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವುತ್ತಮೇವ. ಕೋಧಸ್ಸ ಪನ ಬ್ಯಾಪಾದತೋ ಭೇದೋ ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೭೧) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕೋಧಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಲ್ಲೇಖಸಿದ್ಧೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತತೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸುದ್ಧಿ ಗಹಿತಾ. ಸಾ ಚ ಸುಬ್ಬಚಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಅಪ್ಪಮತ್ತತಾಹಿ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಾ ಗಹಿತಾ. ಸಮ್ಪನ್ನಸೋವಚಸ್ಸತಾದಿಗುಣಸ್ಸ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ. ಏವಂಭೂತಸ್ಸ ಅಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ದೂರತೋ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಲ್ಲೇಖಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಸಲ್ಲೇಖಾಕಾರಾನಂ ಗಹಣಪಯೋಜನಂ ಅನುಪುಬ್ಬೀ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪಯೋಗತೋ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋಪಿ ಬಹೂಪಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸಪಿ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ.

ಕುಸಲೇಸು ¶ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅವಿಹಿಂಸಾದೀಸು ಯಥಾವುತ್ತಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇಸು. ಅನುವಿಧಿಯನಾತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಅನುವಿಧಾನಾ. ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅವಿಹಿಂಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ, ತೇಸಂ ವಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ. ಇದಾನಿ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಸರಣಗಮನಂ ವಾಚಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯೇನ ವಾ’’ತಿ. ‘‘ಸೀಲಂ ಕಾಯೇನ ಸಮಾದಿಯತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ತಥಾ ತಥಾ ಪವತ್ತಸಲ್ಲಹುಕಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಉಪಾದಾಯ ತಥಾರೂಪಕುಸಲಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಾನಂ ಬಹೂಪಕಾರತಾ ವುತ್ತಾತಿ ನ ಸಭಾವತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ಞಾಯತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

೮೫. ಹಿತಾಧಿಗಮಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ಏವ ವಾ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಏಕನ್ತಹಿತತ್ತಾ ಹಿತೋ ನಾಮ. ಪರಿವಜ್ಜನವಸೇನ ಕಮನಂ ಪವತ್ತಿ ಪರಿಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಕ್ಕಮನಾಯ ಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ. ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನುಪಾಯಸಂವಿಧಾನೇನ ಅವಿಹಿಂಸಾ ಪಟಿಯತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ. ಸುಖೇನೇವಾತಿ ಅಕಿಚ್ಛೇನೇವ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನಾತಿ ಏತೇನೇವ ಅವಿಹಿಂಸಾಪದೇ ವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ. ಸಬ್ಬಪದಾನೀತಿ ಸೇಸಾನಿ ತೇಚತ್ತಾಲೀಸ ಪದಾನಿ.

೮೬. ಅಕುಸಲಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಅಜನಕಾ ನಾಮ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಮತ್ತದಾಯಿನೋ, ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ವಿಪಾಕಜನಕಾ, ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ಅಲದ್ಧೋಕಾಸಾ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಾದಯೋ ವಾ ಅಜನಕಾ. ಜಾತಿವಸೇನಾತಿ ಅಕುಸಲಜಾತಿವಸೇನ. ಅಧೋಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ. ಏವಂನಾಮಾತಿ ನಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಸಭಾವಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಿ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ತಂಸಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಾಕಕಾಲೇ ಅನಿಟ್ಠಾಕನ್ತವಿಪಾಕತ್ತಾ’’ತಿ. ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ, ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿಅಜನಕಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಹಗತಧಮ್ಮಾ, ಸೇಸಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ. ಸಬ್ಬೇ ಅಕುಸಲಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಹಿಂಸಮೇಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇತರೇ ಸಬ್ಬೇ ಅಕುಸಲಾ ಉಪಮಾಭೂತಾ. ವಿಹಿಂಸಾ ಹಿ ಉಪಮೇಯ್ಯಂ. ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನಾತಿ ಯಥಾ ವಿಹಿಂಸಾನಂ ಉಪಮೇಯ್ಯತಾ, ತದವಸೇಸಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಉಪಮಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಕುಸಲಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅಕುಸಲೇನ ಇತರೇನ, ಕುಸಲಞ್ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾಪಟಿವಿರತಿಆದಿಕುಸಲೇನ ಇತರೇನ ಉಪಮೇತಬ್ಬಂ.

೮೭. ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪನೇತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮನೇ. ಪರಿತೋ ಲಿಮ್ಪನಟ್ಠೇನ ಪಲಿಪಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾಕದ್ದಮಂ, ತಂ ಪನ ಏಕನ್ತತೋ ಗಮ್ಭೀರಮ್ಪಿ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಗಮ್ಭೀರಕದ್ದಮೇ ¶ ನಿಮುಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಲಿಪಂ ವಿಯ ¶ ಪಲಿಪನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇನ ಉಪಮೋಪಮೇಯ್ಯಸಂಸನ್ದನನಯೇನ ಏತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ನಾಮ ಹತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಪಾದಸ್ಸ ವಾ ಅಪಲಿಪನ್ನಭಾವೋ, ಸೋ ಪನ ನತ್ಥಿ. ಏಸ ನಯೋ ಉಪಮೇಯ್ಯೇಪಿ.

ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ‘‘ಭಗವತೋ ದೇಸನಾನುಭಾವೇನ ಭಿಕ್ಖುಆದಯೋ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ. ‘‘ಭಗವಾಯೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ಉದ್ಧರತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪಮಾಯ ತದತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ರಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಥುಜ್ಜನಾ ತಾವತಿಟ್ಠನ್ತು, ಸಾವಕಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಾನಂ ದೇಸನಾ ಸತ್ಥುಯೇವ ದೇಸನಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಥಾ ಹಿ ತೇಹಿ ದೇಸಿತಸುತ್ತಾನಿ ಬುದ್ಧವಚನಮೇವ, ತೇಸಂ ದೇಸನಾಯ ಲದ್ಧವಿಸೇಸಾಪಿ ಅರಿಯಾ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾಯೇವಾತಿ.

ಅನಿಬ್ಬಿಸತಾಯಾತಿ ಅನಿಬ್ಬಿಸೇವನತಾಯ. ಅಸಿಕ್ಖಿತವಿನಯತಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿನಯಾನಂ ಸಾದರಂ ಅಸಿಕ್ಖಿತಭಾವೇನ. ತೇ ಪನ ವಿನಯಾ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪನೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ‘‘ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಕಿಂ ಪನ ಠಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸೋ ವತ ಚುನ್ದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಂ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸತ್ಥೋ ಉಪಮೇಯ್ಯಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ‘‘ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಧಾರಣತೋ ವತ್ವಾ ಪುನ ಅಸಾಧಾರಣತೋ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪರಸ್ಸ ವಿಹಿಂಸಾಚೇತನಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸತೀತಿ ಇದಂ ಯೋ ಅವಿಹಿಂಸಾಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪರೋ ಅವಿಹಿಂಸಕೋ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಆದೇಸನಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ವಚನನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಯಾ ಏಸಾ ವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ವಿಹಿಂಸಕಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ. ವಿಹಿಂಸಾಪಹಾನಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವಯತೋತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಅವಿಹಿಂಸಾಯ ವಿಹಿಂಸಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನಮಾಹ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೇಸು ತೇಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಪದೇಸು.

೮೮. ಏವನ್ತಿ ದೇಸಿತಾಕಾರಪರಾಮಸನಂ. ತಸ್ಸಾತಿ ಸಲ್ಲೇಖಸ್ಸ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ಖ್ವೇಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪರಿಯಾಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೧೧; ಪಾರಾ. ೩-೧೦) ವಿಯ ಪರಿಯಾಯ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೋತಿ ¶ ಆಹ ‘‘ಸಲ್ಲೇಖಕಾರಣ’’ನ್ತಿ. ತೇಸಂ ವಸೇನಾತಿ ಸಲ್ಲೇಖಾನಂ ವಸೇನ. ಮೇತ್ತಾಯ ಉಪಸಂಹರಣವಸೇನ ಹಿತಂ ಏಸನ್ತೇನ. ಕರುಣಾಯ ವಸೇನ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನೇನ. ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪರಿತೋ ಗಹೇತ್ವಾ, ಪರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪರಿಚ್ಚಾತಿ ಪರಿತೋ ಇತ್ವಾ, ಸಮನ್ತತೋ ಫರಿತ್ವಾ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ. ಮಾ ಪಮಜ್ಜಿತ್ಥಾತಿ ‘‘ಝಾಯಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅಞ್ಞಾಣೇನ, ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಪಮಾದಕಾರಣೇನ ¶ ಮಾ ಪಮಾದಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ಥ. ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಹಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಮ್ಪಿ ಪಮಾದೋತಿ. ವಿಪತ್ತಿಕಾಲೇತಿ ಸತ್ತಅಸಪ್ಪಾಯಾದಿವಿಪತ್ತಿಯುತ್ತಕಾಲೇ. ಯಥಾವುತ್ತಾ ಪಞ್ಚ ಪರಿಯಾಯಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಸಾಸನಗುಣಾ ಇಧೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಝಾಯಥ, ಮಾ ಪಮಾದತ್ಥಾತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಸಾಸನೀ’’ತಿ.

ಸಲ್ಲೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೯. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೮೯. ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ ¶ ಏವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಇತರಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪುಚ್ಛಾ ನಿವತ್ತೇತಿ ಇತರಾಸಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ತತ್ಥ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಚ ‘‘ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಅಜಾನನ್ತಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಬಾಹಿರಕತಾಪಸಾದಯೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಾನಸೀಲೇ ಠಿತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ವದನ್ತಿ. ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನಾಪೀತಿ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿವಸೇನಪಿ. ಯಥಾಸಮಙ್ಗಿತಾಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏವಮೇತನ್ತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಾಪನತೋ ಏಕನ್ತತೋ ಯಾಥಾವಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖೇನಪೀ’’ತಿ, ಯಾಥಾವತೋ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಹುನ್ನಂ ವಚನಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಸನೇ ಲೋಕೇ ಚ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಅಯಂ ಆಮೇಡಿತಪಯೋಗೋತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಚ ಸಮ್ಪಸಾದಂ ಉಪಾದಾಯಪಿ ತದುಭಯಿಕೋ ಆಮೇಡಿತಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅತ್ಥನ್ತಿ ವಚನತ್ಥಂ. ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಭಾವಂ. ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ. ಸೋಭನಾಯಾತಿ ಸುನ್ದರಾಯ. ಪಸತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಸಂಸಾಯ. ತೇಸು ಪುರಿಮೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತೇನ ಹಿ ಸಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸೋಭತಿ. ದುತಿಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಪರಿಣಾಯಿಕಭಾವಂ. ತೇನ ಹಿ ಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಞಾಣಮಯೇ ವಿಯ ತಂಸಮಙ್ಗಿನಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಂ ಞಾಣಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ನಿಪುಣೋ ಛೇಕೋ ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದಿಸಾಸು ಪಸಂಸಾ ಪತ್ಥರತಿ.

ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣನ್ತಿ ¶ ಕಮ್ಮಂ ಸಕೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ, ತತ್ಥ ಞಾಣಂ ‘‘ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಕಂ, ಇದಂ ನೋ ಸಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನನಞಾಣಂ. ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಞಾಣನ್ತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಅನುಲೋಮತೋ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಂ ಞಾಣಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ. ನೋ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಾಯಾತಿ ಬಾಹಿರಕೋ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ನೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಕತ್ತಾ’’ತಿ. ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಬಾಹಿರಕಸ್ಸ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಂ ಅನುರುಜ್ಝನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಿತೋ. ಸಾಸನಿಕೋ ದ್ವೀಹಿಪೀತಿ ಸಾಸನಿಕೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಾದೀಹಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಓಕ್ಕನ್ತಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮತ್ತಾ ‘‘ಸೇಕ್ಖೋ ನಿಯತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸೇಕ್ಖಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ತೀಸುಪಿ ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಸೇಕ್ಖೋ ಇಧ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಯತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಇದಾನಿ ¶ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತೇನೇವಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅನ್ತದ್ವಯನ್ತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತಂ, ಉಚ್ಛೇದಂ, ಕಾಮಸುಖಂ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಅನ್ತದ್ವಯಂ. ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನನ್ತದ್ವಯಸ್ಸ ಅನುಪಗಮನಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಮೇವ. ಉಜುಭಾವೇನಾತಿ ಉಜುಸಭಾವೇನ ಮಗ್ಗೇನ, ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಸತ್ಥರಿ ಸಙ್ಘೇ ಚ ಪಸಾದೋಪಿ ಗಹಿತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಧಮ್ಮೇ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ. ಯಸ್ಮಾ ಏಸ ನಿಯತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಞ್ಚ ವಟ್ಟತೋ ನಿಯ್ಯಾನಂ ವಿವಟ್ಟಾಧಿಗಮೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಗತೋ ಇಮಂ ಸದ್ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಸನ್ತೋ ಸದಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ಸದ್ಧಮ್ಮೋತಿ ಇಮಂ ಫಲೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತಿ. ತಯಿದಮಸ್ಸ ಆಗಮಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯೋ, ಸೋ ಚ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾದೀಹಿ ಸಹೇವ ಇಧ ಇಜ್ಝತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗಹನಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗಹನಾನಿ ವಿನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತೋತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಪನ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಮಾಹ, ಜಾತಿಸಂಸಾರಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಂ. ಸಮತಿಕ್ಕಮತ್ಥೋ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥೋ. ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಚನನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಕಾಲೋ ಏವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಯೋ ಸೋ ಅಕುಸಲಪಜಾನನಾದಿನಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ¶ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಕಾಲೋ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೋ, ತಸ್ಸ ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ’’ತಿ. ಅಕುಸಲಞ್ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ. ತೇನ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಅಕುಸಲಮೂಲಾದಿಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ. ದಸಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥನ್ತಿ ಕುತೋಯಂ ವಿಸೇಸೋ, ಯಾವತಾ ಅನಿದ್ಧಾರಿತವಿಸೇಸಂ ಅಕುಸಲಂ ಗಹಿತನ್ತಿ? ನ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ. ಕಿಂ ವಾ ಇಮಾಯ ಯುತ್ತಿಚಿನ್ತಾಯ, ಯಸ್ಮಾ ಪಠಮವಾರೇನ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ ದುತಿಯವಾರೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕತಮಂ ಪನಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿ. ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಮಾ ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣಾಯ ಪಜಾನನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಸಮ್ಮೋಹತೋ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ದಸಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ‘‘ಅಕುಸಲಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಸ್ಸಾತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ. ತೇನೇವ ಪಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣಾಯ ಪಜಾನನಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ.

ಕುಸಲನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಕುಚ್ಛಿತೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಸಲಯತಿ ಚಲಯತಿ ಕಮ್ಪೇತೀತಿ ಕುಸಲಂ, ಕುಚ್ಛಿತೇನ ವಾ ಆಕಾರೇನ ಸಯನ್ತೀತಿ ಕುಸಾ, ಪಾಪಕಾ ಧಮ್ಮಾ. ತೇ ಕುಸೇ ಲುನಾತಿ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಕುಸಲಂ. ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಸಾನತೋ ತನುಕರಣತೋ ಞಾಣಂ ಕುಸಂ ನಾಮ, ತೇನ ಲಾತಬ್ಬಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಕುಸಲಂ. ಯಥಾ ವಾ ಕುಸೋ ಉಭಯಭಾಗಗತಂ ಹತ್ಥಪದೇಸಂ ಲುನಾತಿ, ಏವಮಿದಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಉಭಯಭಾಗಗತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ಲುನಾತಿ ಛಿನ್ದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕುಸೋ ವಿಯ ಲುನಾತೀತಿ ¶ ಕುಸಲಂ. ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಸಲನತೋ ಸಂವರಣತೋ ಕುಸಲಂ. ಕುಸಲಧಮ್ಮವಸೇನ ಹಿ ಅಕುಸಲಾ ಮನಚ್ಛಟ್ಠೇಸು ದ್ವಾರೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಂವುತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕುಚ್ಛಿತೇ ವಾ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಸಲಯತಿ ಗಮೇತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಕುಸಲಂ. ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಸಾನತೋ ನಿಸಾನತೋ ತೇಜನತೋ ಕುಸಾ, ದೋಸಲೋಭಾದಯೋ. ಸಾದೀನವವಸೇನ ಚೇತನಾಯ ತಿಕ್ಖಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ. ತೇ ಕುಸೇ ಲುನಾತಿ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಕುಸಲಂ. ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಸಾನತೋ ಅನ್ತಕರಣತೋ ವಿನಾಸನತೋ ಕುಸಾನಿ, ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ. ತೇಹಿ ಲಾತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಕುಸಲಂ. ‘‘ಕು’’ಇತಿ ವಾ ಭೂಮಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ತಂಸದಿಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ಅನುದಹೇನ ವಿನಾಸನತೋ ಕುಂ ಸಸನ್ತೀತಿ ಕುಸಾ, ರಾಗಾದಯೋ. ತೇ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ¶ ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಲವನತೋ ಛಿನ್ದನತೋ ಕುಸಲಂ. ಪಯೋಗಸಮ್ಪಾದಿತಾ ಹಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ. ಕುಸಲಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿ ಕುಸಲಮೂಲಂ, ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನೇನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾ ನಿದಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಕುಸಲಮೂಲನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಪನ ನ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಂ, ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏವಞ್ಹಿ ಆರೋಗ್ಯಾನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ಯಥಾ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ನ ಅರೋಗಂ ನ ಅವಜ್ಜಂ ನ ಸುಖವಿಪಾಕಂ ನ ಚ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಂ, ತಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಯಂ ನ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಲನಸಭಾವಂ, ನ ಕುಸೇನ, ಕುಸೇಹಿ ವಾ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ಕುಸೋ ವಿಯ ಲವನಕಂ, ತಂ ಅಕುಸಲಂ ನಾಮಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ವತ್ಥುಪಜಾನನಾತಿ ದುಕ್ಖಾದಿವತ್ಥುನೋ ಪಜಾನನಾ ಪಟಿವೇಧೋ. ತಥಾ ಬುಜ್ಝನಕಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಾದಿಪಜಾನನೇನಾಪೀ’’ತಿ. ತೇನೇವ ಚ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ. ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೋ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೪೬; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೩) ವಚನತೋ ಅನವಸೇಸತೋ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ದೇಸನಾಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪವತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಮನಸಿಕಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೋ ಚ. ಕಸ್ಸಚಿ ಅಕೋಪನತೋ ವಿತ್ಥಾರವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಾಪಿ ವಿತ್ಥಾರನಯೇನೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ.

ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಮಹಾವಿಹಾರೇ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿವಸೇನ ಪಞ್ಚನಿಕಾಯಮಣ್ಡಲೇ ನಿಸಿನ್ನಭಿಕ್ಖೂ. ಥೇರೋತಿ ತತ್ಥ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋತಿ ವದನ್ತಿ. ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಪನ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭಿಕ್ಖೂ ¶ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಹಂಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಥೇರೋತಿ ಪನ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ. ಸೋ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ತಂ ತಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಕಥೇಸಿ. ರಾಸಿತೋತಿ ಪಿಣ್ಡತೋ, ಏಕಜ್ಝನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ

ಅಕೋಸಲ್ಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಕೋಸಲ್ಲಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಕೋಸಲ್ಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ತತೋ ಪವತ್ತನತೋ, ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಞಾಣಪಟಿಪಕ್ಖೋ ¶ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಮಿತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಮಿತ್ತೋ ವಿಯ ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಕುಸಲಂ ಕುಸಲೇನ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ, ನ ಪನ ಕುಸಲಾನಂ ಪಹಾಯತತ್ತಾ. ಕುಸಲಮೇವ ಹಿ ಪಯೋಗಸಮ್ಪಾದಿತಂ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಹತಿ. ಸಹ ಅವಜ್ಜೇಹಿ ಲೋಭಾದೀಹಿ ವತ್ತತೀತಿ ಸಾವಜ್ಜಂ. ದುಕ್ಖೋ ಅನಿಟ್ಠೋ ಚತುಕ್ಖನ್ಧ-ಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಪಾಕೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಂ. ತತ್ಥ ಸಾವಜ್ಜವಚನೇನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖವಿಪಾಕವಚನೇನ ವಿಪಾಕದುಕ್ಖತಂ. ಪುರಿಮಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿಸಮ್ಭವವಸೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ತಾಲನ್ತರೇ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ. ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅವಿಸುದ್ಧಸಭಾವತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅವಿಸುದ್ಧವಿಪಾಕತಂ. ಪುರಿಮೇನ ಅಕುಸಲಂ ಕುಸಲಸಭಾವತೋ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಸಭಾವತೋ ಸವಿಪಾಕತ್ತದೀಪಕತ್ತಾ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ. ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಅವಜ್ಜವನ್ತತಾದಸ್ಸನತೋ ಕಿಚ್ಚಟ್ಠೇನ ರಸೇನ ಅನತ್ಥಜನನರಸತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕರಸತಂ. ಪುರಿಮೇನ ಚ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಫಲಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತಂ. ಪುರಿಮೇನ ಚ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ತತೋ ಹಿ ತಂ ಸಾವಜ್ಜಂ ಜಾತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ತಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ, ದಸಹಿ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂಹಿ ವಿಬಾಧಿತಂ, ಉಪತಾಪಿತಂ ವಾ ತೇಹಿ ವಿದೂಸಿತಂ ಮಲೀನಕತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಞ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಇದಞ್ಚ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕತಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯ ಅಸದ್ದಹನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಸಂವೇಜನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ. ಸಾಧಾರಣಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ.

ಸರಸೇನೇವ (ಧ. ಸ. ಮೂಲಟೀ. ೧) ಪತನಸಭಾವಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಅತೀವ ಪಾತನಂ ಅತಿಪಾತೋ, ಸಣಿಕಂ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸೀಘಂ ಪಾತನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮವಾ ಸತ್ಥಾದೀಹಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪಾತನಂ ಅತಿಪಾತೋ. ಪಯೋಗವತ್ಥುಮಹನ್ತತಾದೀಹಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಚೇತನಾಯ ಬಲವಭಾವತೋ. ಏಕಸ್ಸ ಹಿ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಹಸಾ ನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ ಸಕಿಚ್ಚಸಾಧಿಕಾಯ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಪವತ್ತಜವನೇಹಿ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾಯ ಚ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಯ ವಸೇನ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ. ಸತಿಪಿ ಕದಾಚಿ ಖುದ್ದಕೇ ಚೇವ ಮಹನ್ತೇ ಚ ಪಾಣೇ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಮಭಾವೇ ಮಹನ್ತಂ ¶ ಹನನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾ ತಿಬ್ಬಾಕಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ. ಇತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಚೇತನಾಯ ¶ ಬಲವಭಾವೇನೇವ ಹೋತೀತಿ. ಯಥಾವುತ್ತಪಚ್ಚಯಪರಿಯಾಯೇಪಿ ತಂತಂಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚೇತನಾಯ ಬಲವತಾಯ ಏವ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪಯೋಗವತ್ಥುಆದಿಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಹಿ ಅಮಹತ್ತೇಪಿ ಹನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಗುಣವನ್ತತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜತಾ ಚ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಮಹತ್ತಾಮಹತ್ತೇಸು ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಞ್ಚ ಮುದುತಾಯ ತಿಬ್ಬತಾಯ ಚ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜತಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ. ಪಾಣೋ ಪಾಣಸಞ್ಞಿತಾ ವಧಕಚಿತ್ತಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಉಪಕ್ಕಮೋ ವಧಕಚೇತನಾಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ. ಪಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾತಿ ಸಾ ಪಞ್ಚಸಮ್ಭಾರವಿನಿಮುತ್ತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ. ವಿಜ್ಝನಪಹರಣಾದಿವಸೇನ ಸಹತ್ಥೇನನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ, ಆಣಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಆಣತ್ತಿಕೋ, ಉಸುಸತ್ತಿಯನ್ತಪಾಸಾಣಾದಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ, ಅದುಹಲಸಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಥಾವರೋ, ಆಥಬ್ಬಣಿಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಮನ್ತಪರಿಜಪ್ಪನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ವಿಜ್ಜಾಮಯೋ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಿದ್ಧಿಮಯೋ ಇದ್ಧಿಮಯೋ ದಾಠಾಕೋಟನಾದೀನಿ ವಿಯ.

ಯದಿ ‘‘ಮಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ಪರೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅದಿನ್ನಂ, ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕದಾರಕಸನ್ತಕೇ ಕಥಂ ತಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹಸಞ್ಞಾಯ ಏವ ಅಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಪರೋ’’ತಿಆದಿ. ಪರೋ ನಾಮ ವಿಞ್ಞೂ ವಾ ಅವಿಞ್ಞೂ ವಾ ಅತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೋ. ಅವಿಞ್ಞೂಪಿ ಹಿ ವಿಞ್ಞುಕಾಲೇ ಯಥಾಕಾಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅದಣ್ಡಾರಹೋತಿ. ಮನ್ತಪರಿಜಪ್ಪನೇನ ಪರಸನ್ತಕಹರಣಂ ವಿಜ್ಜಾಮಯೋ, ವಿನಾ ಮನ್ತೇನ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೇಹಿ ಪರಿಕಡ್ಢನಂ ತಾದಿಸೇನಿದ್ಧಿವಸೇನ ಇದ್ಧಿಮಯೋ ಪಯೋಗೋತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ಛ ಪಯೋಗಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದಯೋ ವುತ್ತಾ. ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ ತಾವ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಅವಹಾರಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ಆಣತ್ತಿಯೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ ಚ. ಥಾವರೋ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರಪಸಯ್ಹಾವಹಾರಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವಹಾರವಸೇನ. ತಥಾ ಸೇಸಾಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಮೇಥುನಸಮಾಚಾರೇಸೂತಿ ಸದಾರಾಸನ್ತೋಸ-ಪರದಾರಗಮನವಸೇನ ದುವಿಧೇಸು ಮೇಥುನಸಮಾಚಾರೇಸು. ಅಯಮೇವಹಿ ಭೇದೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಗೋತ್ತರಕ್ಖಿತಾ ಸಗೋತ್ತೇಹಿ ರಕ್ಖಿತಾ. ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಾ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಹಿ ರಕ್ಖಿತಾ. ಸಾರಕ್ಖಾ ಸಸಾಮಿಕಾ. ಯಸ್ಸಾ ಗಮನೇ ರಞ್ಞಾ ದಣ್ಡೋ ಠಪಿತೋ, ಸಾ ಸಪರಿದಣ್ಡಾ. ಭರಿಯಭಾವತ್ಥಂ ಧನೇನ ಕೀತಾ ಧನಕ್ಕೀತಾ. ಛನ್ದೇನ ವಸನ್ತೀ ಛನ್ದವಾಸಿನೀ. ಭೋಗತ್ಥಂ ವಸನ್ತೀ ಭೋಗವಾಸಿನೀ. ಪಟತ್ಥಂ ವಸನ್ತೀ ಪಟವಾಸಿನೀ. ಉದಕಪತ್ತಂ ಆಮಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ಓದಪತ್ತಕಿನೀ. ಚುಮ್ಬಟಕಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ¶ ಓಭಟಚುಮ್ಬಟಾ. ಕರಮರಾನೀತಾ ಧಜಾಹತಾ. ತಙ್ಖಣಿಕಾ ಮುಹುತ್ತಿಕಾ. ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ, ನ ತಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಮಾನಛನ್ದತಾಯ. ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮನೇ ಸತಿಪಿ ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಅಧಿವಾಸನೇ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಸೇವನಾಭಿಸನ್ಧಿಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ¶ ನ ಹೋತಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನಸ್ಸಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಸೇವನಾಚಿತ್ತೇ ಸತಿ ಪಯೋಗಾಭಾವೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸೇವನಾಪಯೋಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ತಥಾ ಸತಿ ಪುರೇತರಂ ಸೇವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನೇಪಿ ತಸ್ಸಾ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ನ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಪುರಿಸಸ್ಸಪಿ ಸೇವನಾಪಯೋಗಾಭಾವೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ವಸೇನ ತಯೋ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ವಸೇನ ತಯೋತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಭಾರಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅತ್ಥಭಞ್ಜಕೋತಿ ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ವುತ್ತಂ. ಕಮ್ಮಪಥಕಥಾ ಹೇಸಾತಿ. ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಂವಾದಕಸ್ಸ. ಮುಸಾ ವದತಿ ಏತೇನಾತಿ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಅತಥಾಕಾರೇನ ವತ್ಥುನೋ ವಿಞ್ಞಾಪನಪಯೋಗೋ ಮುಸಾ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾಮುಸಾವಾದೋತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ವತ್ತುಂ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಅದಾತುಕಾಮತಾಯಾತಿಆದಿ ಮುಸಾವಾದಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಂ. ಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನಪಿ ವಿಸಂವಾದನಪುರಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದೋ. ಪರಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಂವಾದನವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಸ್ಸ. ಸೋತಿ ಮುಸಾವಾದಪಯೋಗೋ.

ಸುಞ್ಞಭಾವನ್ತಿ ಪೀತಿವಿರಹಿತತಾಯ ರಿತ್ತಭಾವಂ. ಫರುಸಸದ್ದತಾಯ ನೇವ ಕಣ್ಣಸುಖಾ. ಅತ್ಥವಿಪನ್ನತಾಯ ನ ಹದಯಸುಖಾ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದೋಸೇನ, ಲೋಭೇನ ವಾ ದೂಸಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ.

ಏಕನ್ತಫರುಸಾ ಚೇತನಾತಿ ಏತೇನ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ, ದುಟ್ಠಚಿತ್ತತಾ ಚಸ್ಸ ಅಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಸತಿ ಹಿ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ತದಭಾವೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಬ್ಯಾಪಾದಾ ಸಿಯುನ್ತಿ. ಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಫರುಸವಾಚಾ ಪಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾವ ಸೀಸಂ ಏತಿ. ಪರಮ್ಮುಖಾಪಿ ಸೀಸಂ ಏತಿ ಏವಾತಿ ಅಪರೇ. ತತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ – ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಯೋಗೇ ಅಗಾರವಾದೀನಂ ಬಲವಭಾವತೋ ಸಿಯಾ ಚೇತನಾ ಬಲವತೀ, ಪರಸ್ಸ ಚ ತದತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನಂ, ನ ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಖಾತಿ. ಯಥಾ ಚ ಅಕ್ಕೋಸಿತೇ ಮತೇ ಆಳಹನೇ ಕತಾ ಖಮಾಪನಾ ಉಪವಾದನ್ತರಾಯಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಏವಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಪಯುತ್ತಾ ಫರುಸವಾಚಾ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ. ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕನ್ತಫರುಸಚೇತನಾಯ ಏವ ¶ ಫರುಸವಾಚಾಭಾವಸ್ಸ ಆವಿಭಾವತ್ಥಂ. ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕೋ ಸವನಫರುಸತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಚಿತ್ತಸಣ್ಹಾತಾಯ ಫರುಸವಾಚಾ ನ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಪಥಾ’ಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ, ಕಮ್ಮಭಾವಂ ಪನ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಾರೇತುಂ. ಏವಂ ಅನ್ವಯವಸೇನ ಚೇತನಾಫರುಸತಾಯ ಫರುಸವಾಚಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ವಚನಸಣ್ಹತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏಸಾತಿ ಫರುಸವಾಚಾ. ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ಇತರಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ. ತಥಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮುದುತಿಬ್ಬತಾಭೇದೇಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಂ.

ಆಸೇವನಂ ಬಹುಲೀಕರಣಂ. ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತೋ, ತೇನ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಗಹಿತೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ ¶ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಿತೋ. ಯೋ ಕೋಚಿ ಪನ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ದ್ವೀಹಿ ಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸಿಜ್ಝತಿ. ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮುದುತಿಬ್ಬತಾವಸೇನಪಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ಅತ್ತನೋ ಪರಿಣಾಮನಂ ಚಿತ್ತೇನೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಹಿತಸುಖಂ ಬ್ಯಾಪಾದಯತೀತಿ ಯೋ ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಂ ವಿನಾಸೇತಿ. ಅಹೋ ವತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಚ್ಚನ್ತವಿನಾಸಚಿನ್ತನಂ ದೀಪೇತಿ. ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ದಾರುಣಪವತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಿ. ಯಥಾಭುಚ್ಚಗಹಣಾಭಾವೇನಾತಿ ಯಾಥಾವಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಗಹಣೇನ. ಮಿಚ್ಛಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವಿತಥಂ ಪಸ್ಸತಿ. ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ವಿಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಆಸೇವನಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜತಂ, ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಗಹಿತಾಕಾರವಿಪರೀತತಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಿತಾಕಾರಸ್ಸ ವಿಪರೀತಭಾವೋ. ವತ್ಥುನೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಅಯಥಾಭೂತಸಭಾವಮಾಹ. ತಥಾಭಾವೇನಾತಿ ಗಹಿತಾಕಾರೇನೇವ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ವಾ ವತ್ಥುನೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಏವಮೇತಂ, ನ ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ.

ಧಮ್ಮತೋತಿ ಸಭಾವತೋ. ಕೋಟ್ಠಾಸತೋತಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾದೀಸು ಚಿತ್ತಙ್ಗಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಯಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೇತನಾಧಮ್ಮಾತಿ ಚೇತನಾಸಭಾವಾ.

ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ನನು ಚೇತನಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಕಮ್ಮಪಥೇಸು ನ ವುತ್ತಾತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋ ನ ಯುತ್ತೋತಿ? ನ, ಅವಚನಸ್ಸ ಅಞ್ಞಹೇತುಕತ್ತಾ. ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಚೇತನಾಯ ಅಕಮ್ಮಪಥತ್ತಾ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಮ್ಹಿ ಅವಚನಂ, ಕದಾಚಿ ಪನ ಕಮ್ಮಪಥೋ ಹೋತಿ, ನ ಸಬ್ಬದಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಸ್ಸ ಅನಿಯತತ್ತಾ ¶ ಅವಚನಂ. ಯದಾ ಪನ ಕಮ್ಮಪಥೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಸಙ್ಗಹೋ ನ ನಿವಾರಿತೋ. ಏತ್ಥಾಹ – ಯದಿ ಚೇತನಾಯ ಸಬ್ಬದಾ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಾಭಾವತೋ ಅನಿಯತೋ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋತಿ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಮ್ಹಿ ಅವಚನಂ, ನನು ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಅನಿಯತೋ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಮ್ಹಿ ಅವಚನಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ಕಮ್ಮಪಥತಾತಂಸಭಾಗತಾಹಿ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತತ್ತಾ. ಯದಿ ಏವಂ ಚೇತನಾಪಿ ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಸಾ ಪನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಕಾತಿ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಸಾ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋತಿ ನ ವುತ್ತಾ ಸಿಯಾ. ಚೇತನಾಯ ಹಿ – ‘‘ಚೇತನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮಂ ವದಾಮಿ (ಅ. ನಿ. ೬.೬೩; ಕಥಾ. ೫೩೯), ತಿವಿಧಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಕಥಾ. ೫೩೯) ಕಮ್ಮಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ, ಕಮ್ಮಂಯೇವ ಚ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತೀನಂ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಞ್ಚ ಪಥಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ಕಮ್ಮಪಥೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಪಾಕಟೋ ತಸ್ಸಾ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋ, ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಪನ ಚೇತನಾಸಮೀಹನಭಾವೇನ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತಭಾವೋ ಚೇತನಾಜನಿತಪಿಟ್ಠಿವಟ್ಟಕಭಾವೇನ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿತದುಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಥಭಾವೋ ಚಾತಿ ನ ತಥಾ ಪಾಕಟೋ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋತಿ ತೇಯೇವ ತೇನ ಸಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚೇತನಾ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಭಾವೇನ ನ ವುತ್ತಾ ¶ , ಅತಥಾಜಾತಿಯಕತ್ತಾ ವಾ ಚೇತನಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಮೂಲಂ ಪತ್ವಾತಿ ಮೂಲದೇಸನಂ ಪತ್ವಾ, ಮೂಲಸಭಾವೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ವುಚ್ಚಮಾನೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಏವ ವಾ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತದೇವ ತಂ ವೇರಮಣಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಂ. ವೀತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬವತ್ಥುತೋ ಏವ ಹಿ ವಿರತೀತಿ. ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ವಾ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೭೧೪) ‘‘ಯಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣಾನೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ತೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ಸಙ್ಖಾರಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ. ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುನೋ ‘‘ಇತ್ಥೀ, ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣೋತಿ ಏಕೇ. ‘‘ಏಕೋ ದಿಟ್ಠೋ, ದ್ವೇ ಸುತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಪನೇ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತವಸೇನ. ತಥಾ ಅಭಿಜ್ಝಾತಿ ಏತ್ಥ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತವಸೇನಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಉಪಸಂಹರತಿ, ನ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣತಂ ಏವ ದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಯನತೋ. ‘‘ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ¶ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮವಿಸಯಾವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಸ್ಸಾ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣತಾ ವುತ್ತಾ. ಕಥಂ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಸಾಧಾರಣತೋ. ‘‘ನತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಅತ್ಥತೋ ರೂಪಾರುಪಾವಚರಧಮ್ಮಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ.

ಸುಖಬಹುಲತಾಯ ರಾಜಾನೋ ಹಸಮಾನಾಪಿ ‘‘ಚೋರಂ ಘಾತೇಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಹಾಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕ…ಪೇ… ಹೋತೀ’’ತಿ.

ಕೇಸಞ್ಚೀತಿ ಸಹಜಾತಾನಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಂ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಭಾವಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಕಟ್ಠೇನ. ಕೇಸಞ್ಚೀತಿ ಅಸಹಜಾತಾನಂ. ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಏತೇನ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಲೋಭಸ್ಸ ಉಪಕಾರತಂ ನಿವತ್ತೇತಿ. ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನಟ್ಠೋ ಹಿ ಮೂಲಟ್ಠೋ, ಸೋ ಚ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಾಅವಿನಾಭಾವೀ, ತೇನ ಚೇತ್ಥ ಮೂಲಮಿವ ಮೂಲನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸಹಜಾತಾನಂ ಮೂಲಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ರತ್ತೋ ಖೋತಿಆದಿನಾ ಸುತ್ತಪದೇನಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಲೋಭಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣತಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ನ ಮೂಲಟ್ಠೇನುಪಕಾರತ್ಥಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ತೇಸಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವತೋ.

ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ

ವೇರನ್ತಿ ¶ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮಂ. ಸೋ ಹಿ ವೇರಹೇತುತಾಯ ‘‘ವೇರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಮಣತಿ ‘‘ಮಯಿ ಇಧ ಠಿತಾಯ ಕಥಮಾಗಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ತಜ್ಜೇನ್ತೀ ವಿಯ ನಿವಾರೇತೀತಿ ವೇರಮಣೀ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಜಹತೀ’’ತಿ. ‘‘ವಿರಮಣೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಏವ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ. ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೭೦೩, ೭೦೪) ಏವ ನಿದ್ದಿಸನವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಾ. ಅಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತತೋ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತವೀತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬವತ್ಥುತೋ ವಿರತಿ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿ, ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿರತಿ ಸಮಾದಾನವಿರತಿ, ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿರತಿ ಸಮಾದಾನವಿರತಿ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಪವತ್ತಾವಿರತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತಿ.

ಜೀವಮಾನಸಸಸ್ಸ ¶ ಮಂಸರುಧಿರಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ಅಲ್ಲಸಸಮಂಸಂ. ಮುಞ್ಚಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಕರುಣತಾಯ. ಸಚ್ಚಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಏತೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ ಮಯ್ಹಂ ಮಾತು ರೋಗೋ ಸಮ್ಮತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ.

ಮಹಾಸಪ್ಪೋತಿ ಅಜಗರೋ. ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ ಸೀಲತೇಜೇನ.

ಕೋಸಲ್ಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ, ಕೋಸಲ್ಲೇನ, ಕೋಸಲ್ಲತೋ ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಪಗಮನತೋ. ಕುಚ್ಛಿತಸಯನತೋತಿ ಕುಚ್ಛಿತೇನಾಕಾರೇನ ಸಯನತೋ ಅನುಸಯನತೋ, ಪವತ್ತನತೋ ವಾ. ‘‘ವೇರಮಣಿಕುಸಲಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾಪಿ ಪುಚ್ಛಾನುರೂಪಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ‘‘ಕುಸಲಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಕುಸಲ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಾ.

ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ವಿರತಿಯೋವ ಆಗತಾ, ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೭೦೪) ಪನ ಚೇತನಾಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪಿತಾತಿ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಚೇತನಾಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ ವಿರತಿಯೋಪೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಹಿ ಮೂಲಂ ಪತ್ವಾ ಕಮ್ಮಪಥಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಪತ್ವಾ ಅನಭಿಜ್ಝಾತಿ ವುತ್ತಧಮ್ಮೋ ಮೂಲತೋ ಅಲೋಭೋ ಕುಸಲಮೂಲಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾರಮ್ಮಣಾ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಆರಮ್ಮಣಾ ಕಥಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾನಿ ಪಜಹನ್ತೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಅನಭಿಜ್ಝಾ ¶ …ಪೇ… ವಿರಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಂ ಪಜಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹಿ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತತೋ ವಿರತಿ ಅತ್ಥಿ ಅನಭಿಜ್ಝಾದೀಹೇವ ತಪ್ಪಹಾನಸಿದ್ಧಿತೋ. ತೇಸು ಅಲೋಭೋತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಅಪ್ಪನಾವಾರನ್ತಿ ನಿಗಮನವಾರಂ. ಏಕೇನ ನಯೇನಾತಿ ವೇದನಾದಿವಸೇನ ಅರೂಪಮುಖೇನೇವ ಅನೇಕವಿಧೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಏಕೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಯೇನ. ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಂ ನವ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ದಸಾತಿ ವಾ ಇದಂ ‘‘ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಚ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಚಾ’’ತಿ. ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾವ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ನವಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ. ಅಥ ವಾ ದಸಾತಿ ಇದಂ ಉಭಯಥಾಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ. ಅಭಿಜ್ಝಾ ಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾಪಿ ಸತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಂ ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಸಾ ತಾಯ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಲಭತೇವ, ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಮ್ಮಪಥಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ. ಅಭಿಜ್ಝಾಲೋಭಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಸಿದ್ಧಭೇದಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಸಮುದಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ. ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಮಾಹ ಯಥಾ ‘‘ರಾಗಕ್ಖಯೋ ದೋಸಕ್ಖಯೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೧೪). ಸಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಸಙ್ಖತಸಭಾವೇ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಗಹಿತೇ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಅಸಙ್ಖತಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಆವತ್ತತಿ, ಏಕನ್ತಸಾವಜ್ಜೇ ಆಚಯಗಾಮಿಲಕ್ಖಣೇ ಸಮುದಯಸಚ್ಚೇ ಗಹಿತೇ ಸಾವಜ್ಜಾ ವಿಗಮನಂ ಅಪಚಯಗಾಮಿಲಕ್ಖಣಂ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಆವತ್ತತೀತಿ ದ್ವೇ ಆವತ್ತಹಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ. ತೇನೇವಾಹ ನೇತ್ತಿಯಂ (ನೇತ್ತಿ. ೪.ನಿದ್ದೇಸವಾರ) –

‘‘ಏಕಮ್ಹಿ ಪದಟ್ಠಾನೇ, ಪರಿಯೇಸತಿ ಸೇಸಕಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ;

ಆವತ್ತತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ, ಆವತ್ತೋ ನಾಮ ಸೋ ಹಾರೋ’’ತಿ.

ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಕಾಮರಾಗರೂಪರಾಗಾದಿಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇಹಿ, ಸಬ್ಬತೋ ವಾ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾದಿಆಕಾರತೋ, ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ವಾ. ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನೇವಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ. ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ಅಪನೇತ್ವಾ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ. ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನವಕಾರೀಕರಿತ್ವಾತಿ ರೂಪವೇದನಾದೀಸು ಕಞ್ಚಿ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ, ಏಕೇಕತೋ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮೂಹತೋವ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಮೀತಿ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಗ್ಗಾಹವಸೇನ. ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ನಿರವಸೇಸತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮೂಹಗ್ಗಹಣಾಕಾರೇನಾ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸಂ ಮಾನಾನುಸಯ’’ನ್ತಿ. ‘‘ಯಂ ರೂಪಂ ತಂ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ¶ ಯಥಾ ದಿಟ್ಠಿ ರೂಪಾದಿಂ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಮಾನೋಪಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾನಾನುಸಯೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸೋ’’ತಿ. ಪರಿಚ್ಛೇದಕರೋತಿ ಓಸಾನಪರಿಚ್ಛೇದಕರೋ ಇತೋ ಪರಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾಭಾವಕರಣತೋ. ಕಮ್ಮಪಥದೇಸನಾಯಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥಮುಖೇನ ಪವತ್ತಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಾಯ. ಮನಸಿಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮನಸಿಕಾರಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ.

ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಹಾರವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೦. ಆಹರತೀತಿ ¶ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೧೧) ಆನೇತಿ, ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಪಸುತಾ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಲೋಕೇ ಜಾತವೋಹಾರೋ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನಂ, ತಾವ ಸಮ್ಭವೇಸಿನೋ. ಏಸ ತಾವ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕೇಸು ಭೂತಸಮ್ಭವೇಸಿವಿಭಾಗೋ, ಇತರೇಸು ಪನ ಪಠಮಚಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ. ಸಮ್ಭವ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ವಸೇನ ಪಸೂತಿಪರಿಯಾಯೋ, ಇತರೇಸಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪರಿಯಾಯೋ. ಪಠಮಚಿತ್ತಪಠಮಇರಿಯಾಪಥಕ್ಖಣೇಸು ಹಿ ತೇ ಸಮ್ಭವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಏಸನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ, ನ ತಾವ ಭೂತಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ. ಭೂತಾಯೇವ ಸಬ್ಬಸೋ ಭವೇಸನಾಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ. ನ ಪುನ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ. ೧.೨.೧೯೦) ಭೂತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವವಾಚಿತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ‘‘ಅಗ್ಗಿನಾ ವಾ ಉದಕೇನ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೭೬) ವಿಯ.

ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಟ್ಠಪನಮೇವೇತ್ಥಆಹಾರೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಅನುಗ್ಗಹೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ವಚನಭೇದೋ…ಪೇ… ಏಕೋಯೇವಾ’’ತಿ. ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಸತ್ತಸ್ಸಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ. ಯಥಾ ‘‘ವಸ್ಸಸತಂ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಠಿತಿಯಾತಿ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಾ ಪನ ಅವಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಚ್ಛೇದಾಯಾ’’ತಿ. ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧಧಮ್ಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯಾ’’ತಿ. ಏತಾನೀತಿ ಠಿತಿಅನುಗ್ಗಹಪದಾನಿ. ಉಭಯತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ, ನ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ.

ವತ್ಥುಗತಾ ¶ ಓಜಾ ವತ್ಥು ವಿಯ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಹರಿತಬ್ಬತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝೋಹರಿತಬ್ಬತೋ ಆಹಾರೋ’’ತಿ. ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಓಜಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ ಓಜಟ್ಠಮಕರೂಪಾನಿ ಆಹರತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ. ಓಳಾರಿಕತಾ ಅಪ್ಪೋಜತಾಯ, ನ ವತ್ಥುನೋ ಥೂಲತಾಯ, ಕಥಿನತಾಯ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪರಿತ್ತಾ ಓಜಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಓಳಾರಿಕಂ. ಸಪ್ಪಾದಯೋ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದಕತಾಯ ಓಳಾರಿಕಾವೇದಿತಬ್ಬಾ. ವಿಸಾಣಾದೀನಂ ತಿವಸ್ಸಛಡ್ಡಿತಾನಂ ಪೂತಿಭೂತ್ತತಾ ಮುದುಕತಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತರಚ್ಛಖೇಳತೇಮಿಕತಾಯ ಪನ ತಥಾಭೂತಾನಂ ತೇಸಂ ಮುದುಕತಾ. ಧಮ್ಮಸಭಾವೋ ಹೇಸ. ಸಸಾನಂ ¶ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ ತರುಣತಿಣಸಸ್ಸಖಾದನತೋ. ಸಕುಣಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ ತಿಣಬೀಜಾದಿಖಾದನತೋ. ಪಚ್ಚನ್ತವಾಸೀನಂ ಸುಖುಮೋ, ತೇಸಞ್ಹಿ ಸಾಕಪಣ್ಣಸುಕ್ಖಕುರಪದುಮಪತ್ತಮ್ಪಿ ಆಹಾರೋತಿ. ತೇಸಂ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀನಂ. ಸುಖುಮೋತ್ವೇವಾತಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಾದಾಯ, ಅಥ ಖೋ ಸುಖುಮೋ ಇಚ್ಚೇವ ನಿಟ್ಠಂ ಪತ್ತೋ ತತೋ ಪರಂ ಸುಖುಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ.

ವತ್ಥುವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಆಹಾರಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಅಪ್ಪೋಜಮಹೋಜತಾಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಸ್ಸಮನ್ತಿ ಖುದಾವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸರೀರಖೇದಂ. ವಿನೋದೇತೀತಿ ವತ್ಥು ತಸ್ಸ ವಿನೋದನಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ. ನ ಪನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪಾಲೇತುನ್ತಿ ಸರೀರಂ ಯಾಪೇತುಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ ನಿಸ್ಸಾರತ್ತಾ. ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತುಂ ಆಮಾಸಯಸ್ಸ ಅಪೂರಣತೋ.

ಛಬ್ಬಿಧೋಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಿತಬ್ಬತಮಾಹ. ಆಹಾರಸ್ಸದೇಸನಾಕ್ಕಮೇನೇವೇತ್ಥ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ದುತಿಯಾದಿತಾ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸನಾನಯೋ ಏವಾ’’ತಿಆದಿ. ಮನಸೋ ಸಞ್ಚೇತನಾ, ನ ಸತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಮನೋಗಹಣಂ ಯಥಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿ (ಧ. ಸ. ೧೧), ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೬೯) ಆಹ ‘‘ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾತಿ ಚೇತನಾ ಏವಾ’’ತಿ. ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಿತ್ತಂ, ನ ವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ.

ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಆಹಾರನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಯದಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಆಹಾರಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೋದೇತಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇಮೇಯೇವ ಚತ್ತಾರೋ ವುತ್ತಾತಿ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾ, ಇಮೇ ಏವ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ಯೋಜನಾ. ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಇಮೇ ಪನ ತಥಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಚಾತಿ ಸಮಾನೇಪಿ ಪಚ್ಚಯತ್ತೇ ಅತಿರೇಕಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹಾರಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇದಾನಿ ತಂ ಅತಿರೇಕಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೭೦೮; ಪಟ್ಠಾ. ಅಟ್ಠ. ಪಚ್ಚಯುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ) ‘‘ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ. ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಞ್ಹಿ ¶ ಸತಿಪಿ ಜನಕತ್ತೇ ಅರೂಪೀನಂ ಆಹಾರಾನಂ ಆಹಾರಜರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕರೂಪಾಹಾರಸ್ಸ ¶ ಚ ಹೋತಿ, ಅಸತಿ ಪನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತೇ ಆಹಾರಾನಂ ಜನಕತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಂ ಪಧಾನಂ. ಜನಯಮಾನೋಪಿ ಹಿ ಆಹಾರೋ ಅವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಯಮಾನೋ ಏವ ಜನೇತೀತಿ ಉಪತ್ತಮ್ಭಕಭಾವೋ ಏವ ಆಹಾರಭಾವೋ. ವೇದನಾಯ ಫಸ್ಸೋ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ. ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ. ೧; ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೬) ವಚನತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ. ‘‘ಚೇತನಾ ತಿವಿಧಂ ಭವಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಾ. ನ ಹಿ ಓಕ್ಕನ್ತಿವಿಞ್ಞಾಣಾಭಾವೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ತಸಮ್ಭವೋ. ಯಥಾಹ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನ ಓಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ನಾಮರೂಪಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಸಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೧೧೫). ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸುತ್ತೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.

ಏವಂ ಯದಿಪಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಆಹಾರಟ್ಠೋ, ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪನ ಇಮೇ ಏವ ಆಹಾರಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ತಂ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತಂ ಅವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೋ ಪನೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಮುಖೇ ಠಪಿತಮತ್ತೋಯೇವ ಅಸಙ್ಖಾದಿತೋ, ತತ್ತಕೇನಪಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಏವ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ. ಸುಖವೇದನಾಯ ಹಿತೋ ಸುಖವೇದನಿಯೋ. ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿವಸೇನ. ಯತ್ತಕಾ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಕಾರಭೇದಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೋಪಿ ಫಸ್ಸಾಹಾರೋ. ಯಥಾರಹಂ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಆಹರತಿ, ಅನಾಹಾರಕೋ ನತ್ಥಿ.

ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಇಧಾಪಿ ಫಸ್ಸಾಹಾರೇ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಿಸನ್ತತಿವಸೇನಾತಿ ಕಾಯದಸಕಂ ಭಾವದಸಕಂ ವತ್ಥುದಸಕನ್ತಿ ತಿವಿಧಸನ್ತತಿವಸೇನ. ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯನಯೇನಾತಿ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯವಿಧಿನಾ. ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತನಾಮಸ್ಸ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಿನ್ದ್ರಿಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತೋಯೇವ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯತಾಯ ತಂ ಆಹಾರೇತೀ ವುತ್ತಂ, ಸಹಜಾತರೂಪೇಸು ಪನ ವತ್ಥುನೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ, ಸೇಸರೂಪಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ. ತಾನೀತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಅನಪುಂಸಕಾನಮ್ಪಿ ನಪುಂಸಕೇಹಿ ಸಹ ವಚನತೋ.

ಸಾಸವಾ ¶ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾವ ವುತ್ತಾ. ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವದಸ್ಸನಂ ಹೇತನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯಥಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಏತೇಸಂ ಆಹಾರಟ್ಠೋ, ಏವಂ ಅವಿಸೇಸತೋಪೀತಿ ದಸ್ಸನ್ತೇನ ‘‘ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ¶ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತತಂಸಮುಟ್ಠಾನಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ತೇಹಿ ಫಸ್ಸಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚೇವ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ. ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಯಥಾರಹತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಸಮುಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಅವಿಸೇಸತೋ.

ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೋ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೋಯೇವ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಓಜಟ್ಠಮಕರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನೇವ ಪನಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿ. ಫುಸನ್ತೋಯೇವಾತಿ ಫುಸನಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏವ. ಆಯೂಹಮಾನಾವಾತಿ ಚೇತಯಮಾನಾ ಏವ ಅಭಿಸನ್ದಹನ್ತೀ ಏವ. ವಿಜಾನನ್ತಮೇವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ವಿಜಾನನ್ತಮೇವ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಸಾಧನಞ್ಚ ತೇಸಂ ವೇದನಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪವತ್ತನಮೇವ.

ಕಾಯಟ್ಠಪನೇನಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ? ನನು ಕಮ್ಮಜಾದಿರೂಪಂ ಕಮ್ಮಾದಿನಾವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಜನಿತೋಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಉಪಾದಿನ್ನರೂಪಸನ್ತತಿಯಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನೇನೇವ ಉತುಚಿತ್ತಜರೂಪಸನ್ತತೀನಮ್ಪಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಸಿದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ರೂಪಸನ್ತತೀನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅನುಪಾಲಕೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ. ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಹೇತುತಾ ಹಿ ಯಾಪನಾ ಅನುಪಾಲನಾ.

ಸುಖಾದಿವತ್ಥುಭೂತನ್ತಿ ಸುಖಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ. ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಹಿ ವಸತಿ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವತ್ಥೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಫುಸನ್ತೋಯೇವಾತಿ ಇದಂ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಸಭಾವತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೇನ ವಿನಾ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ. ವೇದನಾಪವತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಸತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾವನತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖಾದಿ…ಪೇ… ಹೋತೀ’’ತಿ, ನ ಚೇತ್ಥ ಸಞ್ಞೀಭವಕಥಾಯಂ ಅಸಞ್ಞೀಭವೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ವಾ ಕಾರಣಭೂತವೇದನಾಪವತ್ತಿವಸೇನೇವ ಠಿತಿಯಾ ಹೇತುನೋ ಅಬ್ಯಾಪಿತಾ. ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ…ಪೇ… ಭವಮೂಲನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಜಾನನ್ತಮೇವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ವಿಜಾನನ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋತಿ.

ಚತ್ತಾರಿ ¶ ಭಯಾನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಆದೀನವವಿಭಾವನತೋ. ನಿಕನ್ತೀತಿ ನಿಕಾಮನಾ. ರಸತಣ್ಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಸಾ ಹಿ ಕಬಳೀಕಾರೇ ಆಹಾರೇ ಬಲವತೀ. ತೇನೇವ ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣಂ ಕತಂ. ಭಾಯತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಯಂ, ನಿಕನ್ತಿಯೇವಭಯಂ ಮಹಾನತ್ಥಹೇತುತೋ. ಉಪಗಮನಂ ವಿಸಯಿನ್ದ್ರಿಯವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ವಿಸಯವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಏವ ಚ ಸಙ್ಗತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ, ತಂ ವೇದನಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ‘‘ಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅವಧಾರಣೇ ಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವನಯೋ. ಆಯೂಹನಂ ಅಭಿಸನ್ದಹನಂ, ಸಂವಿಧಾನನ್ತಿಪಿ ¶ ವದನ್ತಿ. ತಂ ಭವೂಪಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ‘‘ಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅಭಿನಿಪಾತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ಭವೂಪಪತ್ತಿಹೇತುಕಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅನತ್ಥಾನಂ ಮೂಲಕಾರಣತ್ತಾ ‘‘ಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ. ಇದಾನಿ ನಿಕನ್ತಿಆದೀನಂ ಸಪ್ಪಟಿಭಯತಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂಕಾರಣಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಆಲಯಂ ಜನೇತ್ವಾ, ತಣ್ಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಫಸ್ಸ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಭೇದಂ ಫಸ್ಸಂ ಪವತ್ತೇನ್ತಾ. ಫಸ್ಸಸ್ಸಾದಿನೋತಿ ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸವಸೇನ ಫೋಟ್ಟಬ್ಬಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದನಸೀಲಾ. ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸವಸೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬತಣ್ಹಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಫಸ್ಸಾಹಾರಾದೀನವದಸ್ಸನೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಂ ಉದ್ಧಟಂ ‘‘ಪರೇಸಂ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತೇಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ. ಫಸ್ಸಸ್ಸಾದಿನೋತಿ ವಾ ಫಸ್ಸಾಹಾರಸ್ಸಾದಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತಿ ಹಿ ಫಸ್ಸಾಹಾರೇ ಸತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾರಮ್ಮಣೇ ಅಸ್ಸಾದೋ, ನಾಸತೀತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಫಸ್ಸಸ್ಸಾದಮೂಲಕ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಜಾತಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಭಯಸ್ಸ ಅಭಿನಿಪಾತಸಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ತಮ್ಮೂಲಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಮ್ಮಾಯೂಹನನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಭಿನಿಪತತೀತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತತಿ. ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಸದಿಸೇ ಭವೇ ಅಭಿನಿಪಾತಸದಿಸೀತಿ. ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾತಿ ನಾಮರೂಪನಿಬ್ಬತ್ತಿಮೂಲಕತ್ತಾ.

ತತ್ರಾತಿ ತಾಸು ಉಪಮಾಸು. ಭೂತಮತ್ಥಂ ಕತ್ವಾತಿ ನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಮತ್ಥಂ, ಅಥ ಖೋ ಭೂತಂ ಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ. ಪಾಥೇಯ್ಯಹತ್ಥೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಪಾಥೇಯ್ಯಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಥೇಯ್ಯಂ ನಿಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ. ಗನ್ತ್ವಾತಿ ವಾಗಮನಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾತುರತಾಯ ಘನಚ್ಛಾಯಂ ರುಕ್ಖಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ವಿರಳ್ಹಚ್ಛಾಯಾಯಂ ನಿಸೀದಿಂಸು. ನ ದಾನಿ ಸಕ್ಕಾ ತಂ ಮಯಾ ಕಾತುಂ ¶ ಅತಿದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ. ಪರಿಕ್ಖಲಿತಗತಿತರುಣದಾರಕೋ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾಭಿಭೂತೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋಯೇವ ಮತೋ.

ಸಜಾತಿಮಂಸತಾಯಾತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೬೩) ಸಮಾನಜಾತಿಮಂಸತಾಯ, ಮನುಸ್ಸಮಂಸತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಂ ಮನುಸ್ಸಮಂಸಂ, ತಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ಪಟಿಕುಲಂ. ತಥಾ ಹಿ ತಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಜ್ಜಿತಂ, ಮನುಸ್ಸಮಂಸೇಸುಪಿ ಞಾತಿಮಂಸಂ ಅಯುತ್ತಪರಿಭೋಗತಾಯ ಪಟಿಕೂಲಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಪುತ್ತಮಂಸಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಪಿಯಪುತ್ತಮಂಸಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ತರುಣಮಂಸಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಆಮಕಮಂಸಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಗೋರಸಾಭಿಸಙ್ಖತಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಲೋಣಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಧೂಪಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಿಮತೋ ಉತ್ತರುತ್ತರಸ್ಸ ಪಟಿಕೂಲತರಭಾವಕಾರಣತಾ ¶ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಪುತ್ತಮಂಸಸದಿಸನ್ತಿ ಪಟಿಕೂಲತಾಉಪಟ್ಠಾಪನೇನ ಪುತ್ತಮಂಸಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಆಹಾರೇ ಸಾಪೇಕ್ಖಂ ಖೇಪೇತಿ.

ಸಾ ಗಾವೀತಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಗಾವೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೨.೬೩) ಏವಂ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಗಾವೀ. ಉದ್ದಾಲೇತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ. ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪಟಿಚ್ಚಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ. ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ವೇದಯಿತಾನಂ ದುಕ್ಖಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವೇದಯಿತದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ.

ಸಾಧುಸಮ್ಮತಾಪಿ ಗತಿ ವಿಪರಿಣಾಮಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾವಸೇನ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖವಸೇನ ಚ ಮಹಾಪರಿಳಾಹಾಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾಪರಿಳಾಹಟ್ಠೇನ ತಯೋ ಭವಾ’’ತಿ. ಯಥಾ ಉಪಕಡ್ಢಕಾ ದ್ವೇ ಪುರಿಸಾ, ಏವಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಸೇನ ದ್ವೇ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ. ಯಥಾ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ ನ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಸತ್ತಿಸತೇನ ಹತಾ ಏವ ಉಪಮಾ ಸತ್ತಿಸತಹತೂಪಮಾ, ತಸ್ಸಂ ಸತ್ತಿಸತಹತೂಪಮಾಯಂ. ತಂ ಸತ್ತಿಸತಂ. ಅಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ. ಪತಿತೋಕಾಸೇತಿ ಪುರಿಮಸತ್ತೀಹಿ ಪತಿತಪ್ಪದೇಸೇ. ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ ಅನೇಕಸ್ಸ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ಖನ್ಧಜನನನ್ತಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪಾದೋ, ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಏವ. ಆಗುಚಾರೀ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದಸನ್ನಿಸ್ಸಯತೋ, ತೇಹಿ ಚ ದುಕ್ಖೇಹಿ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಮುಖಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದೋತಿ ವುತ್ತಾ. ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೧, ೨) ಯಥಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಕರಣಂ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ¶ ವತ್ಥೂತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಮಾಹ. ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾರಮ್ಮಣೋ ರಾಗೋ. ಪರಿಞ್ಞಾತೋ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನನೇನ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತಿ. ರಸತಣ್ಹಾಯ ಹಿ ಸಮ್ಮದೇವ ವಿಗತಾಯ ರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋಪಿ ವಿಗತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ. ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕರಣಂ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇ ಹಿ ಸಿದ್ಧೇ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಸಿದ್ಧೋ ಏವಾತಿ. ಪಹೀನೇ ಚ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನೇ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಂ ಲೇಸೋಪಿ ನಾವಸಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ತಂ ಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತೇನ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಪರಿಞ್ಞಾ ಅನಾಗಾಮಿತಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸೇಸಾಹಾರಪರಿಞ್ಞಾ ಪನ ಅರಹತ್ತನಿಟ್ಠಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಫಸ್ಸೇ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ತಣ್ಹಾತಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ರೂಪತಣ್ಹಾ ಅರೂಪತಣ್ಹಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ತಣ್ಹಾ.

‘‘ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ’’ತಿ ¶ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ಆಹಾರಾನಂ ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನೇವ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಆಹಾರಸಮುದಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಮಿಸ್ಸಿತ್ವಾ ಕಥಿತಾ ಅವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ. ಸಹಜಾತತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಹಜಾತಗ್ಗಹಣಂ ಅಸಹಜಾತತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತೋಪಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಆಹಾರೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ. ಸೋ ಪನ ಅಸಹಜಾತತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತತಾಸಾಮಞ್ಞೇನಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಪಾದಿನ್ನಕಾಹಾರೇನ ಸಂಸಯಂ ಜನೇಯ್ಯಾತಿ ನ ಉದ್ಧಟೋ, ನ ಚ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ‘‘ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ, ತಣ್ಹೋಪನಿಸ್ಸಯಪಟಿಘಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾಯ ಚ ಓಜಾಯ ವಸೇನ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಆಹಾರಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ. ಕಥಂ ಪನ ತಣ್ಹಾ ಓಜಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ; ನ ಹಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಕತ್ಥಚಿ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೀತಿ. ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಯಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ ಸುತ್ತನ್ತನಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ…ಪೇ… ತಣ್ಹಾಯ ನಿರೋಧೇನಾ’’ತಿ.

ಕಾರಣೇ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರುದ್ಧೇ ಫಲಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಹಾರನಿರೋಧೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ. ಆಹಾರಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇಕದೇಸತ್ತಾ ಆಹಾರಗ್ಗಹಣಂ ¶ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಗ್ಗಹಣಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸರೂಪೇನೇವ ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ. ಸಚ್ಚದೇಸನಾ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಯಾವದೇವ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಜರಾಮರಣಾದೀಸು ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಆಹ.

ಆಹಾರವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಚ್ಚವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೧. ಯೇನ ಯೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಯೇನ ಯೇನ ದುಕ್ಖಾದಿಜರಾಮರಣಾದಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಕಥೇತಿ. ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ದುಕ್ಖಮತ್ತಂ.

ಸಚ್ಚವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಜರಾಮರಣವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೨. ತೇಸಂ ¶ ತೇಸನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾವಸೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಗಾಮೋ ಗಾಮೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ರಮಣೀಯತಾಯ ತಾದಿಸಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗಾಮಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಜಾತಿಸಙ್ಖಾತವಿಕಾರವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅನೇಕೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ.

ಗತಿಜಾತಿವಸೇನಾತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೧.೨) ಪಞ್ಚಗತಿವಸೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ಏಕೇಕಾಯ ಗತಿಯಾ ಖತ್ತಿಯಾದಿಭುಮ್ಮದೇವಾದಿಹತ್ಥಿಆದಿಜಾತಿವಸೇನ ಚ. ನಿಕಿಯ್ಯನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾತಿ ನಿಕಾಯೋ, ಗೋತ್ತಚರಣಾದಿವಿಭಾಗೋ. ಜರಾಯ ಸಭಾವೋ ನಾಮ ವಯೋಹಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಜರಾತಿ ವಯೋಹಾನಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಭಾವಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಪಾಕಟಜರಾವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹಣತೋ. ಜೀರಣಮೇವ ಜೀರಣತಾ, ಜೀರನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಆಕಾರೋ ತಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ. ದನ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಖಣ್ಡಂ ಜಾತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ¶ ಖಣ್ಡಿತೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ. ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಂ. ಪಲಿತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಲಿತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಲಿಚ್ಚಂ. ವಲಿ ತಚೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಲಿತ್ತಚೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ವಲಿತ್ತಚತಾ. ಇಮೇ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಯೋ ಜರಾ. ವಿಕಾರಾನಂ ದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ವಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ. ವಾತಸ್ಸಾತಿ ಮಹತೋ ವಾತಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ. ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಮಾ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಹಣಂ ಜರಾಯ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ನ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀನೇವ ಜರಾತಿ ಕಲಲಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಪುರಿಮರೂಪಾನಂ ಜರಾಪತ್ತಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಪಚ್ಛಿಮರೂಪಾನಿ ಪರಿಪಕ್ಕರೂಪಾನುರೂಪಾನಿ ಪರಿಣತಪರಿಣತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸುಪರಿಣತರೂಪಾನಂ ಪರಿಪಾಕಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಉದಕಾದಿಮಗ್ಗೇಸು ತಿಣರುಕ್ಖಸಂಭಗ್ಗತಾದಯೋ ವಿಯ ಪರಿಪಾಕಗತಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇಸು ಪರಿಪಕ್ಕರೂಪೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ‘‘ಜರಾಯ ಗತೋ ಮಗ್ಗೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಜರಾತಿ.

ಪಕತಿಯಾತಿ ಫಲವಿಪಚ್ಚನಪಕತಿಯಾ, ಜರಾಯ ವಾ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಂ ಫಲಮೇವಪಕತಿ, ತಾಯ ಜರಾ ದೀಪಿತಾ. ಸುಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಸನ್ನಾನಿ. ತಮೇವ ಸುಪ್ಪಸನ್ನತಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಖುಮಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತಿಕ್ಖವಿಸದತಾ ಹಿ ತೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸುಪ್ಪಸನ್ನತಾ. ಆಲುಳಿತಾನೀತಿ ಆಕುಲಾನಿ. ಅವಿಸದಾನೀತಿ ಅಬ್ಯತ್ತಾನಿ.

ಕಾಮಂ ರೂಪಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಖಣಿಕಜರಾ ದುರುಪಲಕ್ಖಿತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪಾಕಟಜರಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಾ. ಅವೀಚಿ ನಿರನ್ತರಾ ಜರಾ ¶ ಅವೀಚಿಜರಾ ಸತಿ ಸನ್ತಾನೇ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧತೋ. ತತೋ ಅಞ್ಞೇಸೂತಿ ಮನ್ದದಸಕಾದೀಸು ಪುಬ್ಬದಸಕಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಯಥಾವುತ್ತೇಸು. ಅನ್ತರನ್ತರಾತಿ ತೇಸು ಏವ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಸು ಪುರಿಮದಸಕಾದಿತೋ ಪಚ್ಛಿಮದಸಕಾದೀನಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ. ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದೀನನ್ತಿ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಸಣ್ಠಾನವಿಸೇಸಸಮ್ಫಸ್ಸವಿಸೇಸಾದೀನಂ.

ವಚನಕವಸೇನಾತಿ ಕ-ಕಾರೇನ ಹಿ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಚವನಂ ಚುತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತಂ ಪನ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಚುತಿಯಾ ಅವಿಸೇಸತೋ ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞವಚನ’’ನ್ತಿ. ಚವನಕವಸೇನಾತಿ ವಾ ಚವನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚವನಮೇವ ಚವನತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾವವಚನೇನಾ’’ತಿ. ಲಕ್ಖಣನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ವಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ. ಚವನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಆಕಾರೋ ತಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ ¶ ‘‘ಚವನತಾ’’ತಿ. ಭಿಜ್ಜನಂ ಭೇದೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಭಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ. ಯಥಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ಘಟಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಘನಘಟಭಾವೇನ ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಭಿನ್ನಾನಂ ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ಚವನಂ ಅನ್ತರಹಿತಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತರಧಾನನ್ತಿ…ಪೇ… ಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ. ಯೋ ಮಚ್ಚೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಭೇದೋ, ಯಞ್ಚ ಮರಣಂ ಪಾಣಚಾಗೋ, ತದುಭಯಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಚ್ಚು ಮರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕಾಲಸ್ಸ ಅನ್ತಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾತಿ ಯಾ ಲೋಕೇ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾ ಚುತಿ, ಮರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚವನಕಾಲೋ ಏವ ವಾ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯತ್ತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಲೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ ಅತ್ಥತೋ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ. ‘‘ಚುತಿ ಚವನತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವೋಹಾರಮಿಸ್ಸಕೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ.

ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪರಮತ್ಥನಯೇನೇವ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಮತ್ಥೇನ ದೀಪೇತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಚವನಕವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಚ ವೋಹಾರಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕತಾ. ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಳೇವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಕಿ ಓಪಪಾತಿಕಾನಂ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅನ್ತರಧಾನಮೇವಹೋತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸನ್ತತಿ ನ ಪವತ್ತತಿ. ‘‘ಜಾತಿಸಮುದಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ‘‘ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತನಯನೇವ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ.

ಜರಾಮರಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಜಾತಿವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೩. ಜಾಯನಟ್ಠೇನಾತಿಆದಿ ಆಯತನವಸೇನ ಯೋನಿವಸೇನ ಚ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೧೯೧) ಪನ ‘‘ಜಾಯಮಾನಕವಸೇನ ¶ ಜಾತಿ, ಸಞ್ಜಾಯನವಸೇನ ಸಞ್ಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಏಕೇಕೇನೇವ ಪದೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಸಮ್ಪುಣ್ಣಾ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನವಸೇನ ಯುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಏತೇನೇವ ಕೇವಲಂ ಜಾತಿಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಪಾಕಟಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ…ಪೇ… ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ ಸತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವೋಹಾರದೇಸನಾ.

ತತ್ರ ¶ ತತ್ರಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಸೇಸರೂಪಧಾತುಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಕಾಮಧಾತುಯಂ ವಿಕಲಾವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಸತ್ತನ್ನಂ ನವನ್ನಂ ದಸನ್ನಂ, ಪುನ ದಸನ್ನಂ, ಏಕಾದಸನ್ನಞ್ಚ ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯದಿಪಿ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನನ್ತರಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅನನ್ತರಾದಿನಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇ ಪನ ಸಮುದಯಾ ಅಜನಕಾ, ತೇ ಏತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಜನಕೋ ಏವ ಭವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ಕಮ್ಮಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ.

ಜಾತಿವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಭವವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೪. ಭಾವನಭವನಟ್ಠೇನ ಭವೋ ದುವಿಧೋ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಭವೋ ‘‘ಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ’’ತಿ ಭಾವನಟ್ಠೇನ ಭವೋ. ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಉಪಪತ್ತಿಭವಂ ‘‘ಭವತೀತಿ ಭವೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ಕಮ್ಮಂ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ಭವೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಹೇತುಭಾವನೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭವಪರಿಯಾಯೋತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಭಾವನಭವನಕುಸಲಾಕುಸಲಉಪಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಹೀನಪಣೀತಾದಿನಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನಪಿ. ಕಾಮಭವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾಹೇತುಕತೋ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ ಚ. ರೂಪಭವೂಪಗಕಮ್ಮಂ ರೂಪಭವೋ, ತಥಾ ಅರೂಪಭವೂಪಗಕಮ್ಮಂ ಅರೂಪಭವೋ, ತಂತಂನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾ ರೂಪಾರೂಪುಪತ್ತಿಭವಾ, ರೂಪಾರೂಪಭವಭಾವೋ ಪನ ತೇಸಂ ‘‘ಕಾಮಭವೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ಭವವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಉಪಾದಾನವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೫. ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ¶ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಕಾಮಸ್ಸಾದವಸೇನ, ಭವಸ್ಸಾದವಸೇನ ವಾ ತಂತಂಸುಗತಿಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ, ಏವಂ ಉಚ್ಛೇದಾದಿಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನಾತಿ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಅಸಹಜಾತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನಪಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಪಿ ¶ . ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಸಹಜಾತ-ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ-ನಿಸ್ಸಯ-ಸಮ್ಪಯುತ್ತ-ಅತ್ಥಿ-ಅವಿಗತ-ಹೇತು-ವಸೇನ ಸತ್ತಧಾ, ಸೇಸಉಪಾದಾನಾನಿ ತತ್ಥ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಪಹಾಯ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸತ್ತಧಾವ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಪನ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತಾಸೇವನವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಸಿದಮ್ಪಿ ಸಹಜಾತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ವತ್ಥುಕಾಮಂ ಉಪಾದಿಯತಿ ಚಿತ್ತಂ, ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಂ. ಕಾಮೇತೀತಿ ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತನಯೇನ.

ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪಾದಿಯಮಾನಂ ಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿಂ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ. ಯಥಾ ಏಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ದಳ್ಹೀಕರಣವಸೇನ ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಉತ್ತರಾ ಉತ್ತರಾ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಏವಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಪೀತಿ. ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನನ್ತಿ ನಯಿದಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣವಿನಿಮುತ್ತಗಹಣಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಭೂತಂ ಇಧ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿವಚನೇಹಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗತಸ್ಸ ‘‘ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ.

ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಉಪಾದಿಯನ್ತೀತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಂ ‘‘ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ. ಏತೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೇನ. ಸಯಂ ವಾ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಸಹಗತಂ. ಸೀಲಬ್ಬತಸಹಚರಣತೋ ಸೀಲಬ್ಬತಞ್ಚ ತಂ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹಭಾವತೋ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ. ಏವಂ ಸುದ್ಧೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸತೋತಿ ಏವಂ ಗೋಸೀಲಗೋವತಾದಿಚರಣೇನ ಸಂಸಾರಸುದ್ಧೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಭಾವತೋ. ಏತೇನ ತಂ ಸಹಚರಣತೋ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ತಂಸದ್ದಾರಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ.

ವದನ್ತೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವೋಹರನ್ತಿ. ಏತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತೇನ. ಅತ್ತವಾದಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಅತ್ತಾತಿ ವಾಚಾಮತ್ತಮೇವ. ಏತೇನ ವಾಚಾವತ್ಥುಮತ್ತಮೇತಂ, ಯದಿದಂ ಬಾಹಿರಕಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ ಅತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ತಣ್ಹಾ ¶ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ? ಯೋ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಕಾಮನನ್ದೀ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಕಾಮಸ್ನೇಹೋ ಕಾಮಪರಿಳಾಹೋ ಕಾಮಮುಚ್ಛಾ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನಂ. ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತಂ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ. ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತನ್ತಿ ಚ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತೋ ದಳ್ಹಭೂತಾ ಉತ್ತರತಣ್ಹಾ ಏವ. ಕೇಚಿ ಪನಾಹು –

‘‘ಅಪ್ಪತ್ತವಿಸಯಪತ್ಥನಾ ¶ ತಣ್ಹಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಚೋರಸ್ಸಹತ್ಥಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ, ಸಮ್ಪತ್ತವಿಸಯಗ್ಗಹಣಂ ಉಪಾದಾನಂ ತಸ್ಸೇವ ಭಣ್ಡಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯಾ’’ತಿ. ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸನ್ತುಟ್ಠಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಯೇಸನಾರಕ್ಖದುಕ್ಖಮೂಲಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ತಣ್ಹಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಅನಾನನ್ತರಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವ, ಅನನ್ತರಾದೀನಂ ಪನ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ. ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಲೋಭಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ. ಅವಸೇಸಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಾದೀನಂ. ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಸಹಜಾತಾನಂ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ, ಅಸಹಜಾತಾನಂ ಅನನ್ತರಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.

ಉಪಾದಾನವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ತಣ್ಹಾವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೬. ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಮಾತಿತೋ ನಾಮಂ ವಿಯ ಪುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥುತೋ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತ್ತಾ, ಆರಮ್ಮಣಂ ಪನ ಕೇವಲಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತೂತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿ…ಪೇ… ನಾಮ’’ನ್ತಿ. ಕಾಮರಾಗಭಾವೇನಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಸ್ಸ ರಜ್ಜನವಸೇನ. ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀತಿ ರುಪಾರಮ್ಮಣಂ ತಣ್ಹಾಭಿನನ್ದನಾವಸೇನ ಅಭಿರಮಮಾನಾ ಏವ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ. ನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ದಿಟ್ಠಾಭಿನನ್ದನಾಮುಖೇನ ರೂಪಂ ಅಭಿರಮನ್ತೀ. ಪೇಚ್ಚ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ನ ಹೋತಿ ಪುನ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ. ತಥಾ ಸದ್ದಕಣ್ಹಾದಯೋಪೀತಿ ಯಥಾ ರೂಪತಣ್ಹಾ ಕಾಮರಾಗಭಾವೇನ ಸಸ್ಸತರಾಗವಸೇನ ಉಚ್ಛೇದರಾಗವಸೇನಾತಿ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ತಿಸ್ಸೋ ತಣ್ಹಾ, ತಥಾ ಸದ್ದತಣ್ಹಾ ಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಮ್ಮತಣ್ಹಾಪಿ. ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀತಿ ತಣ್ಹಾಸಮುದಾಚಾರಾ, ಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಪವತ್ತತಣ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸುಪಾದಾಯಾತಿ (ವಿಭ. ಅಟ್ಠ. ೯೭೩; ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೨.೨) ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಉಪಾದಾಯ. ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಅಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀತಿ ಯದೇತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ¶ ಉಪಾದಾಯ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮೂಹಗಾಹತೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಏವಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತ್ಥಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀತಿ ಖತ್ತಿಯಾದೀಸು ‘‘ಇದಂಪಕಾರೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ¶ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಅನುಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಂ. ಏವಮಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಏವಂಸ್ಮೀತಿ, ಅಞ್ಞಥಾಸ್ಮೀತಿ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತ್ಥಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಸಸ್ಮೀತಿ, ಸತಸ್ಮೀತಿ, ಸಿಯನ್ತಿ, ಇತ್ಥಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಪಾಹಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಪಾಹಂ ಇತ್ಥಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಪಾಹಂ ಏವಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಪಾಹಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೯೭೩) ಇಮೇಸಂ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಂ ಗಹಣಂ. ತತ್ಥ ಏವಂಸ್ಮೀತಿ ಇದಂ ಸಮತೋ ಉಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಂ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಖತ್ತಿಯೋ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞಥಾಸ್ಮೀತಿ ಇದಂ ಅಸಮಣೋ ಉಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಂ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಖತ್ತಿಯೋ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಹಂ ಹೀನೋ ವಾ ಅಧಿಕೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನಿ ದ್ವೇತಿ ಏತಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ. ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಆದೀನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಅನಾಗತವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ತೇಸಂ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಸಸ್ಮೀತಿ ಅಸತೀತಿ ಅಸಂ. ನಿಚ್ಚಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಸ್ಸತೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತಸ್ಮೀತಿ ಸೀದತೀತಿ ಸತಂ. ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಸ್ಸತೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ. ಇತೋ ಪರಾನಿ ಸಿಯನ್ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಂಸಯಪರಿವಿತಕ್ಕವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಅಪಾಹಂ ಸಿಯನ್ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ‘‘ಅಪಿ ನಾಮಾಹಂ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪತ್ಥನಾಕಪ್ಪನವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಏತ್ಥ ಚ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಾ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸಾ ನಾಮ, ಅಸ್ಮಿ, ಭವಿಸ್ಸಂ, ಸಿಯಂ, ಅಪಾಹಂ ಸಿಯನ್ತಿ ಏತೇ ಪನ ಚತ್ತಾರೋ ಸುದ್ಧಸೀಸಾ ಏವ, ‘‘ಇತ್ಥಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ತಯೋತಿ ದ್ವಾದಸ ಸೀಸಮೂಲಕಾ ನಾಮ. ಏವಮೇತಾನಿ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸುದ್ಧಸೀಸಾ, ದ್ವಾದಸ ಸೀಸಮೂಲಕಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸುಪಾದಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸ್ಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ.

ಬಾಹಿರಸ್ಸುಪಾದಾಯಾತಿ ಬಾಹಿರಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಉಪಾದಾಯ. ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ. ಇಮಿನಾತಿ ಇಮಿನಾ ರುಪೇನ ವಾ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಾತಿ ಏವಂ ರೂಪಾದೀಸು ಏಕಮೇವ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ, ಇತರಂ ಕಿಞ್ಚನಪಲಿಬೋಧಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ, ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ. ಅಸ್ಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಖಗ್ಗೇನ ವಾ ಛತ್ತೇನ ವಾ ಅಭಿಸೇಕೇನ ವಾ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ¶ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ. ಬಾಹಿರರೂಪಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ಬಾಹಿರಾನಿ ಪರಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ರೂಪವೇದನಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಿತಾನಿ. ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ, ತಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಹಿ ¶ ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಉಭಯಂ ಪನ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಛತ್ತಿಂಸಾ’’ತಿ.

ನಿದ್ದೇಸತ್ಥೇನಾತಿ ‘‘ಛಯಿಮೇ ಆವುಸೋ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥವಚನೇನ. ನಿದ್ದೇಸವಿತ್ಥಾರಾತಿ ತಸ್ಸ ಚ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರೇನ. ವಿತ್ಥಾರಸ್ಸ ಚ ಪುನ ಸಙ್ಗಹತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾರಸತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಪಭೇದಸ್ಸ ಛಳೇವ ತಿಸ್ಸೋಯೇವಾತಿ ಚ ಪುನ ಸಙ್ಗಹಣತೋ ಚ.

ವಿಪಾಕವೇದನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ವಿಸೇಸತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬತೋ. ತಮೇವ ಹಿಸ್ಸಾ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಅಸ್ಸಾದನೇನಾತಿ ಅಭಿರತಿಯಾ. ಮಮಾಯನ್ತಾತಿ ಧನಾಯನ್ತಾ. ಚಿತ್ತಕಾರಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇಟ್ಠವಣ್ಣಾರಮ್ಮಣದಾಯಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ಸಿಪ್ಪಸನ್ದಸ್ಸನಕಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೇಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ. ವೇಜ್ಜಾ ಹಿ ರಸಾಯತನೋಜಾವಸೇನ ತದುಪತ್ಥಮ್ಭಿತವಸೇನ ಚ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ದಾಯಕಾ. ಸ್ವಾಯಂ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ವೀಣಾವಾದಕಾದೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಞ್ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಪುತ್ತಂ ಮಮಾಯನ್ತಾತಿ ಪುತ್ತಂ ಸಮ್ಪಿಯಾಯನ್ತಾ. ಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಸಪ್ಪಾಯಸಪ್ಪಿಖೀರಾದೀನಿ ವಿಯ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾನಿ ಇಟ್ಠರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಿ, ಧಾತಿ ವಿಯ ರೂಪಾದಿಛಳಾರಮ್ಮಣದಾಯಕಾ ಚಿತ್ತಕಾರಾದಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ತಣ್ಹಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವೇದನಾವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೭. ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಏವ ವೇದನಾ ಅತೀತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ರಾಸಿವಸೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕೋ ವೇದನಾಕಾಯೋ ಯಥಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏವಂ ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿಕಾತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಛಯಿಮೇ ಆವುಸೋ ವೇದನಾಕಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೇದನಾಕಾಯಾತಿ ವೇದನಾಸಮೂಹಾ’’ತಿ. ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸತೋ ಜಾತಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾ. ಸಾ ಪನ ಉಪಾದಿನ್ನಾಪಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಾಪಿ, ತದುಭಯಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಕತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಕಥಾ’’ತಿ. ಇದಾನಿ ‘‘ವಿಪಾಕವಿಧಿ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಯೇವ ¶ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ವಿಪಾಕವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ.

ಅವಸೇಸಾನನ್ತಿ ¶ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದಿವೇದನಾನಂ. ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನನ್ತರಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಅನನ್ತರಾನಞ್ಹಿ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ, ಇತರೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಫಸ್ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ತದಾರಮ್ಮಣವೇದನಾನಂ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ. ಅದ್ವಾರಿಕಾನನ್ತಿ ದ್ವಾರರಹಿತಾನಂ. ನ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆದಿವೇದನಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದ್ವಾರಂ ಅತ್ಥಿ. ಸಹಜಾತಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾತಿ ಏತೇನಸ್ಸ ತಾಸಂ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವಮಾಹ.

ವೇದನಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಫಸ್ಸವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೮. ಚಕ್ಖುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ. ಪಞ್ಚವತ್ಥುಕಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಪಞ್ಚವತ್ಥುಕಾ ಚಕ್ಖಾದಿಪಞ್ಚವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ. ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಕಥಾ ಏಸಾ’’ತಿ ಬಾವೀಸತಿಗ್ಗಹಣಂ, ಪವತ್ತಿಕಥಾಭಾವತೋ ಲೋಕಿಯಗ್ಗಹಣಂ. ವಿಪಾಕಮನಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸಾತಿ ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಫಸ್ಸಾ. ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇನ ವಿಯ ಪಚ್ಚಯೇನಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಛನ್ನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಆಯತನಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಫಸ್ಸವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಳಾಯತನವಾರವಣ್ಣನಾ

೯೯. ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಏತ್ಥ ಅರೂಪಲೋಕಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ಏಕಸೇಸೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪಾದಿನ್ನೋ, ಪಚ್ಚಯೋ ಪನ ಅನುಪಾದಿನ್ನೋತಿಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ. ತೇಸಂ ಮತೇನ ಬಾಹಿರಾಯತನವಸೇನಪಿ ಏಕಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ. ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಆಗಮಸ್ಸ ¶ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ…ಪೇ… ವುತ್ತನಯಮೇವಾ’’ತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇ.

ಸಳಾಯತನವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ನಾಮರೂಪವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೦. ನಮನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ¶ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ನಮನಸಭಾವಂ ತೇನ ವಿನಾ ಅಪವತ್ತನತೋ. ರುಪ್ಪನಂ ಸೀತಾದಿವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ. ಇಮೇ ಪನ ತಯೋತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಾಧಾರಣವಸೇನೇವ ತಂಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಯೇ ಯತ್ಥ ಅಸಾಧಾರಣಾ, ತೇಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಗಹಿತಾಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಉಪಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಕತ್ವಾ. ಪಚ್ಚಯಕರಣಮೇವ ಹಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಾದಿಯನಂ. ಸಮೂಹಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಏತನ್ತಿ ‘‘ಸಮೂಹತ್ಥೇ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ತೇನ ವಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ತೇನಾತಿ ತಸ್ಮಾ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ತಂ ಭೂತುಪಾದಾಯಪಭೇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸತ್ತವೀಸತಿವಿಧಂ. ಯಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸಾತಿ ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ನಾಮಸ್ಸ. ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ರೂಪಸ್ಸ. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ. ಯಸ್ಸ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ. ತಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ, ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ, ಇತರಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ತಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸ ಯಥಾರಹಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ನಾಮರೂಪವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ವಿಞ್ಞಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೧. ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕಗ್ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ. ಸಙ್ಖಾರೋ ಯಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಸೋಳಸವಿಧಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ರೂಪಾವಚರಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ದ್ವಾದಸವಿಧೋಪಿ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಸತ್ತವಿಧಸ್ಸ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಕಾರೋ ¶ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಯಥಾರಹಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೀಸು ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಚೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೨.೬೨೦) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವಿಞ್ಞಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಙ್ಖಾರವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೨. ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣೋತಿ ¶ ಅಭಿಸಞ್ಚೇತಯಿತಸಭಾವೋ, ಆಯೂಹನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚೋಪನವಸೇನಾತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಚೋಪನವಸೇನ. ತೇನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚೇತನಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ವಚನಭೇದವಸೇನಾತಿ ವಾಚಾನಿಚ್ಛಾರಣವಸೇನ. ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾವುತ್ತಾ ವೀಸತಿ, ನವ ಮಹಗ್ಗತಕುಸಲಚೇತನಾ ಚಾತಿ ಏಕೂನತಿಂಸ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ. ‘‘ಕುಸಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಪೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಸಹಜಾತ-ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ-ನಿಸ್ಸಯ-ಸಮ್ಪಯುತ್ತ-ಅತ್ಥಿ-ಅವಿಗತಹೇತುವಸೇನ, ಅನನ್ತರಾನಂ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತಾಸೇವನಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ. ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ.

ಸಙ್ಖಾರವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಅವಿಜ್ಜಾವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೩. ‘‘ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ. ಸತಿಪಿ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತವಸೇನ ಅನ್ತೋಗಧಂ. ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಞ್ಚಸ್ಸಾತಿ ವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಞ್ಚ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಅಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ. ತಂ ಹಿಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ. ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧನಿವಾರಣೇನಾತಿ ಸಙ್ಖತಅವಿಪರೀತಸಭಾವಪಟಿವಿಜ್ಝನಸ್ಸ ನಿವಾರಣೇನ. ಏತೇನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ವಿಬನ್ಧಕಭಾವಮಾಹ. ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ¶ ಅನುಬುಜ್ಝನಾಕಾರಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ. ಅಪ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ. ಏತೇನಸ್ಸಾ ಅನುಬೋಧಞಾಣಸ್ಸಪಿ ವಿಬನ್ಧಕತಮಾಹ.

ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅನ್ತೋಗಧಾಭಾವತೋ. ಇಧ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಖನ್ಧವಸೇನೇವ ವತ್ಥುತೋ ಸಮುದಯೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಏಕೇನೇವಾತಿ ಇತರಂ ಕಾರಣತ್ತಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ. ಯದಿಪಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ ನಿರೋಧಮಗ್ಗೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋತಿ, ಕುತೋ ತದನ್ತೋಗಧತಬ್ಬತ್ಥುತಾ, ತೇ ಪನ ಜಾನಿತುಕಾಮಸ್ಸ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ಅನಿರೋಧಮಗ್ಗೇಸು ನಿರೋಧಮಗ್ಗಗ್ಗಾಹಹೇತುತಾವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಂ ‘‘ನಿರೋಧೇ ಪಟಿಪದಾಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ’’ತಿಆದಿ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವುತ್ತೋಯೇವ. ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ. ಅಗಾಧಅಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೇನ ತಂವಿಸಯಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ದುದ್ದಸಂ. ಪುರಿಮಂ ¶ ಪನ ಸಚ್ಚದ್ವಯಂ. ವಞ್ಚನೀಯಟ್ಠೇನಾತಿ ವಞ್ಚಕಭಾವೇನ ಅಯಾಥಾವಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಂ, ನ ಸಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂವಿಸಯಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಮಸಚ್ಚದ್ವಯೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಏವ ನಿಚ್ಚಾದಿವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ.

ಇದಾನಿ ನಿದ್ದೇಸವಿಭಾಗೇನಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಚ್ಚೇಸು ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ದುಕ್ಖೇತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೇನ. ಸಙ್ಗಹತೋತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖೇನ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬತೋ. ತೇನ ನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದುಕ್ಖಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಿದ್ಧಾರೀಯತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ. ವತ್ಥುತೋತಿ ಆಧಾರತ್ಥಂ. ದುಕ್ಖಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ವಿಸಯತ್ಥಂ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತನತೋ. ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಬ್ಯಾಪನತ್ಥಂ ಛಾದನವಸೇನ ತಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತನತೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅವಿಸೇಸತೋತಿ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ, ವುತ್ತನಯೇನ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಭಾವತೋತಿ ಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ. ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಜಾನನಸಭಾವಾ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾ. ಕಾಮರಾಗಭವರಾಗಾ ಕಾಮಾಸವಭವಾಸವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ. ನನು ಅವಿಜ್ಜಾ ಏವ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ, ಸೋ ಕಥಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿ.

ಅವಿಜ್ಜಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಆಸವವಾರವಣ್ಣನಾ

೧೦೪. ಆಸವವಾರೇ ¶ ಆಸವ-ಸದ್ದತ್ಥೋ ಆಸವವಿಚಾರೋ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ವಾರೋ ವುತ್ತೋ, ನನು ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಾವ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೇಸನಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಯಂ ವಾರೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಪದೇಸೂತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು. ದ್ವಾದಸಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಹಿ ಸತ್ಥು ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೇಸನಾ. ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ನಾಯಂ ಕಾಪಿಲಾನಂ ಮೂಲಪಕತಿ ವಿಯ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯಪಿ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನವಸೇನ. ಆಸವಸಮುದಯೇನಾತಿ ಅತೀತಭವೇ ಆಸವಾನಂ ಸಮುದಯೇನ ಏತರಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮುದಯೋ, ಏತರಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮುದಯೇನ ಅನಾಗತೇ ಆಸವಸಮುದಯೋತಿ ಏವಂ ಆಸವಾವಿಜ್ಜಾನಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಕಭಾವೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಆದಿಕೋಟಿಅಭಾವೇನೇವ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಆದಿಕೋಟಿಅಭಾವತೋ ಅನಮತಗ್ಗತಾಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.

ದ್ವತ್ತಿಂಸ ¶ ಠಾನಾನೀತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧಕಾರಣಾನಿ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ. ಇಮಮ್ಹಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಾತಿ ಯಾಯ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಾ ಅರಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ, ಇತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತತೋ.

ಚತುಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಚತುಸಚ್ಚಾಧಿಗಮಕಾರಣೇಹಿ. ಅರಹತ್ತಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ‘‘ಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಕಾರಣೇಹಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಸಟ್ಠಿಯಾ ಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿ.

ಆಸವವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

೧೦. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

೧೦೫. ಜಾನಪದಿನೋತಿ ¶ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೯೫) ಜನಪದವನ್ತೋ, ಜನಪದಸ್ಸ ವಾ ಇಸ್ಸರಾ ರಾಜಕುಮಾರಾ. ಗೋತ್ತವಸೇನ ಕುರೂ ನಾಮ. ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಯದಿ ಏಕೋ ಜನಪದೋ, ಕಥಂ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನಾ’’ತಿ. ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಯುತ್ತೇ ವಿಯ ಸಲಿಙ್ಗವಚನಾನಿ (ಪಾಣಿನಿ ೧.೨೫೧) ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ರುಳ್ಹೀ ಯಥಾ ¶ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅಙ್ಗೇಸು ವಿಹರತಿ, ಮಲ್ಲೇಸು ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಚ. ತಬ್ಬಿಸೇಸನೇ ಪನ ಜನಪದ-ಸದ್ದೇ ಜಾತಿ-ಸದ್ದೇ ಏಕವಚನಮೇವ. ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನಾತಿ ಪನ-ಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸತ್ಥಜೋತನೋ. ತೇನ ಪುಥುಅತ್ಥವಿಸಯತಾಯ ಏವಂ ತಂ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ‘‘ಬಹುಕೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದೀಪೇತಿ. ಸುತ್ವಾತಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಆನುಭಾವದಸ್ಸನಾನುಸಾರೇನ ಪರಮ್ಪರಾಗತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ. ಅನುಸಂಯಾಯನ್ತೇನಾತಿ ಅನುವಿಚರನ್ತೇನ. ಏತೇಸಂ ಠಾನನ್ತಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಮುಖೇನ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನಮಾಹ. ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿಆದಿ. ಸೋತಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಾ. ತನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕರಜ್ಜಂ. ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ. ಪುನ ಪುಚ್ಛಿ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ. ದೋವಾರಿಕಭೂಮಿಯಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸುಧಮ್ಮಾಯ ದೇವಸಭಾಯ ದೇವಪುರಸ್ಸ ಚ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಆರಕ್ಖಾಯ ಅಧಿಕತತ್ತಾ. ದಿಬ್ಬರುಕ್ಖಸಹಸ್ಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಚಿತ್ತಲತಾವನ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ.

ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಭಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಾ ಆಸನ್ನೇ ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಠತ್ವಾ ಚ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅನ್ತರಧಾಯಿ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸರಿಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ. ‘‘ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ಅಪರೇ. ದೇವಭಾವೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ ದೇವಲೋಕೇ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಿನೋ ಅಪರಾಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತೋಕಾಸತ್ತಾ. ಅವಯವೇ ಸಿದ್ಧೋ ವಿಸೇಸೋ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕೋ ಹೋತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ರಟ್ಠಂ ಬಹುವಚನೇನ ವೋಹರೀಯತಿ.

ದ-ಕಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ. ಕಮ್ಮಾಸೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ವುಚ್ಚತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಯಥಾ ‘‘ರೂಪಭವೋ ರೂಪ’’ನ್ತಿ. ಕಥಂ ಪನ ಸೋ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ. ದಮಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಕೀದಿಸಂ ದಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪೋರಿಸಾದಭಾವತೋ ಪಟಿಸೇಧಿತೋ’’ತಿ. ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕೇ ವದತಿ, ತೇ ಪನ ಚೂಳಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾ ವದನ್ತಿ. ಯಕ್ಖಿನಿಪುತ್ತೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ಅಲೀನಸತ್ತುಕುಮಾರಕಾಲೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ತತ್ಥ ದಮಿತೋ, ಸುತಸೋಮಕಾಲೇ ¶ ಪನ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಪೋರಿಸಾದಭಾವಪಟಿಸೇಧನೇನ ಯತ್ಥ ದಮಿತೋ, ತಂ ಮಹಾಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮಂ ನಾಮ. ಪುತ್ತೋತಿ ವತ್ವಾ ಅತ್ರಜೋತಿ ವಚನಂ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ.

ಯೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ಕುರುರಟ್ಠನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ತೇ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಆಗತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ರಕ್ಖಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಿಂಸು, ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಯಾ ¶ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾತಿ, ಸೋ ದೇಸಧಮ್ಮವಸೇನ ಅವಿಚ್ಛೇದತೋ ವತ್ತಮಾನೋ ಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಕುರುಧಮ್ಮಜಾತಕೇನ (ಜಾ. ೧.೩.೭೬-೭೮) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಯತ್ಥ ಪಠಮಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಜಾತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಯತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಸನೋಕಾಸೋ ಕೋಚಿ ವಿಹಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಕೇವಲಂ ಗೋಚರಗಾಮಕಿತ್ತನಂ ನಿದಾನಕಥಾಯ ಪಕತಿ, ಯಥಾ ತಂಸಕ್ಕೇಸು ವಿಹರತಿ ದೇವದಹಂ ನಾಮ ಸಕ್ಕಾನಂ ನಿಗಮೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅವಸನೋಕಾಸತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಉದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

೧೦೬. ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸೀತಿ ಅಸಾಧಾರಣಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಸಾಧಾರಣಂ ಪನ ಪಾಕಟನ್ತಿ ಅನಾಮಟ್ಠಂ, ತೇನ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ ಪುಚ್ಛಿತೋತಿ ಕತ್ವಾ ಇತರೋ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಪರಜ್ಝಾಸಯೋಯಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತೇನ ಬಾಹಿರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪನ ಅಸಾಧಾರಣಞ್ಚ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಾದಿಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಕುರುರಟ್ಠಂ ಕಿರ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೩೭೩) ತದಾ ತನ್ನಿವಾಸೀನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವನ್ತತಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಾಬಲೇನ ಉತುಆದಿಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉತುಪಚ್ಚಯಾದಿಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ. ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಭೋಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮಾನುಟ್ಠಾನವಾಸನಾಯ ಉತ್ತರಕುರು ವಿಯ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಉತುಆದಿಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಹೋನ್ತಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾತಿಸಯಂ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಾದಿಯುತ್ತಂ ತಂ ರಟ್ಠಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಚಿತ್ತಸರೀರಕಲ್ಲತಾಯಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ಚ ಅರೋಗತಾಯ. ಅನುಗ್ಗಹಿತಪಞ್ಞಾಬಲಾತಿ ಲದ್ಧುಪಕಾರಞಾಣಾನುಭಾವಾ, ಅನು ಅನು ವಾ ಆಚಿಣ್ಣಪಞ್ಞಾತೇಜಾ. ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸೂತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಚುದ್ದಸಸುಠಾನೇಸು, ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ, ತಥಾ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಏವಂ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇತಿ, ಏವಂ ದೇಸನಾವಸೇನ ಅರಹತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ. ಸುವಣ್ಣಚಙ್ಕೋಟಕಸುವಣ್ಣಮಞ್ಜೂಸಾಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ಸುಮನಚಮ್ಪಕಾದಿನಾನಾಪುಪ್ಫಾನಿ ಮಣಿಪುತ್ತಾದಿಸತ್ತರತನಾನಿ ಚ ಯಥಾ ಭಾಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಸೋಭನ್ತಿ, ಕಿಚ್ಚಕರಾನಿ ¶ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಮನುಞ್ಞಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ಸೀಲದಸ್ಸನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭಾಜನವಿಸೇಸಭೂತಾಯ ಕುರುರಟ್ಠವಾಸಿಪರಿಸಾಯ ದೇಸಿತಾ ¶ ಚ ಭಗವತೋ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಸೋಭತಿ, ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಚ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಕುರುರಟ್ಠೇ.

ಪಕತಿಯಾತಿ ಸರಸತೋ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ಪುಬ್ಬೇಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಅನುಯುತ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾನುಸಾರತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವಿಸ್ಸಟ್ಠಅತ್ತಭಾವನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಚಿತ್ತಂ ಅನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ ಭವಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ಪಹಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಏಕಾಯನೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯನ-ಸದ್ದೋ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೋ. ನ ಕೇವಲಮಯನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯಾತಿ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವತ್ವಾ ಯದಿ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೋ ಅಯನ-ಸದ್ದೋ, ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ಮಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಏಕಮಗ್ಗೋತಿ ಏಕೋ ಏವ ಮಗ್ಗೋ. ನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮೀ ಮಗ್ಗೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೀತಿ. ನನು ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಇಧ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತದಞ್ಞೇ ಚ ಬಹೂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಪನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ಞಾಣವೀರಿಯಾದಯೋ ನಿದ್ದೇಸೇ ಗಹಿತಾ. ಉದ್ದೇಸೇ ಪನ ಸತಿಯಾ ಏವ ಗಹಣಂ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನ ದ್ವೇಧಾಪಥಭೂತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಇಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನೇಕಮಗ್ಗತಾಭಾವಂ ವಿಯ ಅನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಭಾವಾಭಾವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಕೇನಾತಿ ಅಸಹಾಯೇನ. ಅಸಹಾಯತಾ ಚ ದುವಿಧಾ ಅತ್ತದುತಿಯತಾಭಾವೇನ ವಾ, ಯಾ ‘‘ವೂಪಕಟ್ಠಕಾಯತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಣ್ಹಾದುತಿಯತಾಭಾವೇನ ವಾ, ಯಾ ‘‘ಪವಿವಿತ್ತಚಿತ್ತತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ವೂಪಕಟ್ಠೇನ ಪವಿವಿತ್ತಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ. ಸೇಟ್ಠೋಪಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಏಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಯಾವ ಪರೇ ಏಕತೋ ಕರೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸೂತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಸೇಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ. ಯದಿ ಸಂಸಾರತೋ ನಿಸ್ಸರಣಟ್ಠೋ ಅಯನಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಾಧಾರಣೋ ಕಥಂ ಭಗವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದೇಸನಾಭೇದೋಯೇವ ಹೇಸೋ, ಯದಿದಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ವಾ ಅಯನೋತಿ ವಾ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥೋ ಪನೇಕೋ’’ತಿ.

ನಾನಾಮುಖಭಾವನಾನಯಪ್ಪವತ್ತೋತಿ ¶ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಮುಖೇನ ತತ್ಥಾಪಿ ಆನಾಪಾನಾದಿಮುಖೇನ ಭಾವನಾನಯೇನ ಪವತ್ತೋ. ಏಕಾಯನನ್ತಿ ಏಕಗಾಮಿನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಅದುತಿಯತ್ತಾ ಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ಚ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ ‘‘ಏಕಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ನ ದುತೀಯಮತ್ಥೀ’’ತಿ (ಸು. ನಿ. ೮೯೦) ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೪; ಇತಿವು. ೯೦) ಚ. ಖಯೋ ಏವ ಅನ್ತೋತಿ ಖಯನ್ತೋ ¶ , ಜಾತಿಯಾ ಖಯನ್ತಂ ದಿಟ್ಠವಾತಿ ಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ. ಅವಿಭಾಗೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತೇ ಹಿತೇನ ಅನುಕಮ್ಪತೀತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ. ಅತರಿಂಸೂತಿ ತರಿಂಸು. ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪುರಿಮಕಾ ಬುದ್ಧಾ, ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಅತೀತಕಾಲೇ.

ತನ್ತಿ ತಂ ತೇಸಂ ವಚನಂ, ತಂ ವಾ ಕಿರಿಯಾವುತ್ತಿವಾಚಕತ್ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ. ನ ಹಿ ಸಙ್ಖೇಯ್ಯಪ್ಪಧಾನತಾಯ ಸತ್ತವಾಚಿನೋ ಏಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾವುತ್ತಿವಾಚಕತಾ ಅತ್ಥಿ. ‘‘ಸಕಿಮ್ಪಿ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೭.೭೨) ವಿಯ ‘‘ಸಕಿಂ ಅಯನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ಅತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಪದತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ. ಉಭಯಥಾಪೀತಿ ಪುರಿಮನಯೇನ ಪಚ್ಛಿಮನಯೇನ ಚ. ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನೇಕವಾರಂ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ. ಅನೇಕವಾರಮ್ಪಿ ಅಯತೀತಿ ಪುರಿಮನಯಸ್ಸ, ಅನೇಕಞ್ಚಸ್ಸ ಅಯನಂ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮನಯಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇತಿ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಸಂಸಯಟ್ಠಾನೇ. ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋತಿ ಲೋಕಿಯೇನ ಮಿಸ್ಸಕೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ. ವಿಸುದ್ಧಿಆದೀನಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಹೇತುಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಚರಿಯತ್ಥೇರೋ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ, ಇತರೋ ಪರಿಯಾಯಹೇತು ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ’’ತಿ.

ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವಾತಿ ‘‘ಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಯಾ’’ತಿ ಕಾಲಾರೋಚನಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ. ಏವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ. ಏವಂ ‘‘ಮಧುರಂ ಇಮಂ ಕುಹಿಂ ಛಡ್ಡೇಮಾ’’ತಿ ಅಛಡ್ಡೇನ್ತಾ ಉಚ್ಛುಭಾರಂ ವಿಯ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನ ವಿಚರನ್ತಿ. ಆಲುಳೇತೀತಿ ವಿಲುಳಿತೋ ಆಕುಲೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೋತಿ. ಏತ್ತಾವತಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇ ತಸ್ಸೇವ ಅಲಙ್ಕಾರತ್ಥಂ ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ¶ ಗಾಥಾಪಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗತೋವ ಆನೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ.

ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಂ, ಸೋ ಏವ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತಾಯ ಅತ್ಥೋ, ತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಟ್ಠೇನ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮುಪಾಯತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಗ್ಗನೀಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಗವೇಸಿತಬ್ಬತಾಯ, ‘‘ಗಮನೀಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಾಗಾದೀಹೀತಿ. ಇಮಿನಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ‘‘ರಾಗೋ ಮಲಂ, ದೋಸೋ ಮಲಂ, ಮೋಹೋ ಮಲ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ. ೯೨೪) ವಚನತೋ. ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾದೀಹೀ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ತೇ ವಿಸುಂ ಉದ್ಧಟಾ. ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತಂ ¶ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಾಮಂ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ಏವ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪಮಲವಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಕೇವಲಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಇದಮೇತ್ಥ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ಸಾ ಪನಾಯಂ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾ ಯಸ್ಮಾ ಸೋಕಾದೀನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಸೋಚನಂ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತಸೋ ಸನ್ತಾಪೋ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ ಸೋಕೋ. ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಸೋಕಾಧಿಕತಾಯ ‘‘ಕಹಂ, ಏಕಪುತ್ತಕ, ಕಹಂ, ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿ ಪರಿದೇವವಸೇನ ಲಪನಂ ಪರಿದೇವೋ, ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಂ ಇಧ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ. ತಂ ಪನಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾವಹತಂ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.

ತತ್ಥ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ತಂ ವಿಸೋಧೇಹೀತಿ ಅತೀತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ. ಪಚ್ಛಾತಿ ಪರತೋ. ತೇತಿ ತುಯ್ಹಂ. ಮಾಹೂತಿ ಮಾ ಅಹು. ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಂ. ಏತೇನ ಅನಾಗತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ. ಮಜ್ಝೇತಿ ತದುಭಯವೇಮಜ್ಝೇ. ನೋ ಚೇ ಗಹೇಸ್ಸಸೀತಿ ನ ಉಪಾದಿಯಿಸ್ಸಸಿ ಚೇ. ಏತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಖನ್ಧಪಬನ್ಧೇ ಉಪಾದಾನಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಏವಂ ಅದ್ಧತ್ತಯಗತಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನೇ ಸತಿ ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತಾಯ ಉಪಸನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ಗಾಥಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಂ ಗಾಥ’’ನ್ತಿಆದಿ.

ಪುತ್ತಾತಿ ¶ ಓರಸಾ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ವಾ ಯೇ ಕೇಚಿ. ಪಿತಾತಿ ಜನಕೋ. ಬನ್ಧವಾತಿ ಞಾತಕಾ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪುತ್ತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ಬನ್ಧವಾ ವಾ ಅನ್ತಕೇನ ಮಚ್ಚುನಾ ಅಧಿಪನ್ನಸ್ಸ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ಮರಣತೋ ತಾಣಾಯ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಞಾತೀಸು ತಾಣತಾತಿ. ನ ಹಿ ಞಾತೀನಂ ವಸೇನ ಮರಣತೋ ಆರಕ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಾಚಾರೇ ‘‘ಉಭೋ ಪುತ್ತಾ ಕಾಲಕತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅಪ. ಥೇರೀ ೨.೨.೪೯೮) ಮಾ ನಿರತ್ಥಕಂ ಪರಿದೇವಿ, ಧಮ್ಮಂಯೇವ ಪನ ಯಾಥಾವತೋ ಪಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಯಥಾನುಲೋಮಂ ಪವತ್ತಿತಾಯ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಹಸ್ಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗವಸೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ. ನ ಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥಾಯ ವಿನಾ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ. ‘‘ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ’’ತಿ ಪನ ಇದಂ ಸೋಕವಿನೋದನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಂ ಸುತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ. ಏಸ ನಯೋ ಇತರಗಾಥಾಯಪಿ. ಭಾವನಾತಿ ¶ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ. ಸಾ ಹಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಾದೀನಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ, ತಸ್ಮಾ. ತೇಪೀತಿ ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತಪಟಾಚಾರಾ.

ಪಞ್ಚಸತೇ ಚೋರೇತಿ ಸತಸತಚೋರಪರಿವಾರೇ ಪಞ್ಚ ಚೋರೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪೇಸೇಸಿ. ತೇ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಸಮಾಗಚ್ಛಿಂಸು. ತೇನಾಹ ‘‘ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸೂ’’ತಿ. ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಊರುಟ್ಠಿಭೇದಜನಿತಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇಸಿ. ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ. ಸಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ. ಅಡ್ಡಿಯಾಮೀತಿ ಜಿಗುಚ್ಛಾಮಿ. ಹರಾಯಾಮೀತಿ ಲಜ್ಜಾಮಿ. ವಿಪಸ್ಸಿಸನ್ತಿ ಸಮ್ಮಸಿಂ.

ಪಚಲಾಯನ್ತಾನನ್ತಿ ಪಚಲಾಯನಂ ನಿದ್ದಂ ಉಪಗತಾನಂ. ವತಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಧುತಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಪಮಾದನ್ತಿ ಪಚಲಾಯನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಓರುದ್ಧಮಾನಸೋತಿ ಉಪರುದ್ಧಅಧಿಚಿತ್ತೋ. ಪಞ್ಜರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸರೀರೇ. ಸರೀರಞ್ಹಿ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬನ್ಧಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತತಾಯ ಇಧ ‘‘ಪಞ್ಜರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಪೀತವಣ್ಣಾಯ ಪಟಾಕಾಯ ಪರಿಹರಣತೋ ಮಲ್ಲಯುದ್ಧಚಿತ್ತಕತಾಯ ಚ ಪೀತಮಲ್ಲೋ. ತೀಸು ರಜ್ಜೇಸೂತಿ ಪಣ್ಡುಚೋಳಗೋಳರಜ್ಜೇಸು. ಮಲ್ಲಾ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ¶ ಲಭನ್ತೀತಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಆಗಮ್ಮ. ತಂಯೇವ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ರೂಪಾದಯೋ ‘ಮಮಾ’ತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ನ ತುಮ್ಹಾಕವಗ್ಗೇನ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೩೩-೩೪) ಪಕಾಸಿತಮತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಮತ್ತಹತ್ಥಿನೋ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ. ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ಚಙ್ಕಮತಿ ‘‘ನಿಸಿನ್ನೇ ನಿದ್ದಾಯ ಅವಸರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಸಫಲತಾಪವೇದನಮುಖೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ. ಭಾಸಿತನ್ತಿ ವಚನಂ. ಕಸ್ಸ ಪನ ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಲೋಕಗ್ಗವಾದಿನೋ’’ತಿ. ನ ತುಮ್ಹಾಕನ್ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನಂ. ತಯಿದಂ ಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವೂಪಸಮಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಆಹರಿ. ತೇನ ಇದಾನಾಹಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ರೋಗಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅರೋಗೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.

ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ. ಉಪಪತ್ತೀತಿ ದೇವೂಪಪತ್ತಿ. ಪುನಪಾಕತಿಕಾವ ಅಹೋಸಿ ಸಕ್ಕಭಾವೇನೇವ ಉಪಪನ್ನತ್ತಾ. ಸುಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಏವಂ ನಾಮೋ. ಅಚ್ಛರಾನಂ ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ಸತತಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಉತ್ರಸ್ತಮಿದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ. ತತ್ಥ ಉತ್ರಸ್ತನ್ತಿ ಸನ್ತಸ್ತಂ ಭೀತಂ. ಉಬ್ಬಿಗ್ಗನ್ತಿ ಸಂವಿಗ್ಗಂ. ಉತ್ರಸ್ತನ್ತಿ ವಾ ಸಂವಿಗ್ಗಂ. ಉಬ್ಬಿಗ್ಗನ್ತಿ ಭಯವಸೇನ ಸಹ ಕಾಯೇನ ಸಞ್ಚಲಿತಂ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಸೂತಿ ಅನಾಗತೇಸು. ಕಿಚ್ಛೇಸೂತಿ ದುಕ್ಖೇಸು. ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ಭಾವೀದುಕ್ಖಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಉಪ್ಪತಿತೇಸೂತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಛೇಸೂತಿ ಯೋಜನಾ, ತದಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನದುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಬೋಜ್ಝಾತಿ ಬೋಧಿತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಞ್ಞತ್ರಾತಿ ಚ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ. ತಪಸಾತಿ ತಪೋಕಮ್ಮತೋ. ತೇನ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪಾಯಭೂತಂ ಧುತಙ್ಗಸೇವನಾದಿಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಂವರಣತೋ. ಏತೇನ ಸತಿಸಂವರಸೀಸೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಂವರಸೀಲಂ, ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಬ್ಬನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ಸಬ್ಬುಪಧಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ. ಕಿಲೇಸೇಸು ಹಿ ನಿಸ್ಸಟ್ಠೇಸು ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಮೇವ ಹೋತೀತಿ. ಸೋತ್ಥಿನ್ತಿ ಖೇಮಂ ಅನುಪದ್ದವತಂ.

ಞಾಯತಿ ನಿಚ್ಛಯೇನ ಕಮತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ವಾ ಞಾಯತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಞಾಯೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ¶ . ತಣ್ಹಾವಾನವಿರಹಿತತ್ತಾತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತವಾನವಿವಿತ್ತತ್ತಾ. ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಖನ್ಧಂ, ಕಮ್ಮುನಾ ವಾ ಫಲಂ, ಸತ್ತೇಹಿ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಿನತಿ ಸಂಸಿಬ್ಬತೀತಿ ವಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಯಿದಂ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ವಾನಂ, ನ ವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಗತೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತು. ಪರಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯಾ’’ತಿ.

ನನು ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇನೇವೇತ್ಥ ಸೋಕಸಮತಿಕ್ಕಮಾದಯೋಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಪುನ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸಾಸನಯುತ್ತಿಕೋವಿದೇತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣಾಯಂ ಧಮ್ಮನೀತಿಯಂ ಛೇಕೇ. ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ಞಾಪೇತೀತಿ ಯೇ ಯೇ ಬೋಧನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರಾದಿವಸೇನ ಯಥಾ ಯಥಾ ಬೋಧೇತಬ್ಬಾ, ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಭಗವಾ ತೇ ತೇ ತಥಾ ತಥಾ ಬೋಧೇನ್ತೋ ತಂ ತಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತಿ. ತಂ ತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಂ ಅಗಣೇನ್ತೋ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ. ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಞಾಪಕಾದಿಸಾಧನೀಯವಚನಾತಿ. ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಜಾಯತಿ, ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಸೋಕಪರಿದೇವಸ್ಸ ನ ಕದಾಚಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ಅತ್ಥಿ ಸೋಕಪರಿದೇವಸಮತಿಕ್ಕಮಮುಖೇನೇವ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಇಜ್ಝನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯೇಹಿ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ಪುಟ್ಠಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಸೋಕಾದಯೋ ಅಭಿಭವನ್ತಿ, ಪರಿಞ್ಞಾತೇಸು ಚ ತೇಸು ತೇ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇನಾ’’ತಿ. ಞಾಯಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸ್ಸ ತತಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ. ತದಧಿಗಮೇನ ಹಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ¶ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ. ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಸಹಭಾವೀಪಿ ಇತರಾಭಿಸಮಯೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಹೇತುಕೋ ವಿಯ ವುತ್ತೋ ‘‘ಞಾಯಸ್ಸಾಧಿಗಮೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ. ಫಲಞಾಣೇನ ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ. ಸಮ್ಪದಾನವಚನಞ್ಚೇತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.

ವಣ್ಣಭಣನನ್ತಿ ಪಸಂಸಾವಚನಂ. ತಯಿದಂ ನ ಇಧೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಸತ್ಥಾ ಅಕಾಸಿಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥಆದಿಮ್ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಆದಿ ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ. ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥಂ. ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ. ಸೀಲಾದಿಪಞ್ಚಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಪಾರಿಪೂರಿತೋ ಉಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಚ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ. ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತೋ ಅಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ¶ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಂ. ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಭಾವತೋ ಸಾಸನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ವೋ ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪೭) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅರಿಯವಂಸಾತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ವಂಸಾ ಪವೇಣಿಯೋ. ಅಗ್ಗಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಅಗ್ಗಾ’’ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬವಂಸೇಹಿ ಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ. ರತ್ತಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಚಿರರತ್ತಾ’’ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ವಂಸಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ವಂಸಾ’’ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ಪೋರಾಣಾತಿ ಪುರಾತನಾ ಅನಧುನಾತನತ್ತಾ. ಅಸಂಕಿಣ್ಣಾತಿ ಅವಿಕಿಣ್ಣಾ ಅನಪನೀತಾ. ಅಸಂಕಿಣ್ಣಪುಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇಹೀ’’ತಿ ಅರಿಯೇಹಿ ನ ಅಪನೀತಪುಬ್ಬಾ. ನ ಸಂಕೀಯನ್ತೀತಿ ಇದಾನಿಪಿ ತೇಹಿ ನ ಅಪನೀಯನ್ತಿ. ನ ಸಂಕೀಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅನಾಗತೇಪಿ ತೇಹಿ ನ ಅಪನೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠಾ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ಯೇ ಲೋಕೇ ವಿಞ್ಞೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ತೇಹಿ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖತಾ ಅನಿನ್ದಿತಾ, ಅಗರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿಆದೀಹೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಆದಿದೀಪನೇಹಿ. ಪದೇಹೀತಿ ವಾಕ್ಯೇಹಿ, ವಿಸುದ್ಧಿಅತ್ಥತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇಹಿ ವಾ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ.

ಉಪದ್ದವೇತಿ ಅನತ್ಥೇ. ವಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ವಿಸುಜ್ಝನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ. ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಂ ಉಗ್ಗಹೋ. ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಪರಿಚಯೋ. ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹದಯೇ ಠಪನಂ ಧಾರಣಂ. ಪರಿವತ್ತನಂ ವಾಚನಂ. ಗನ್ಧಾರಕೋತಿ ಗನ್ಧಾರದೇಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ. ಪಹೋನ್ತೀತಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಮಗ್ಗಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಾ, ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಾನಿಯತಮಗ್ಗಾಪಿ ವಾ. ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಕೂಟಸುವಣ್ಣಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಣೀತಿ ಕಾಚಮಣಿಪಿ. ಮುತ್ತಾತಿ ವೇಳುಜಾಪಿ. ಪವಾಳನ್ತಿ ಪಲ್ಲವೋಪಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ರತ್ತಜಮ್ಬುನದಾದಿಪದೇಹಿ ತೇ ವಿಸೇಸಿತಾ.

ನ ತತೋ ಹೇಟ್ಠಾತಿ (ಸಂ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೫.೩೬೭; ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೩೭೩) ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಕಾಯಾದೀನಂ ವೇದನಾದಿಸಭಾವತ್ತಾಭಾವಾ, ಕಾಯವೇದನಾಚಿತ್ತವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥನ್ತರಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚ ಹೇಟ್ಠಾಗಹಣೇಸು ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥೂನಂ ಅನಿಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ¶ ಪನ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥುನೋ ಅಭಾವಾ ‘‘ನ ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗೇನ ಹೇತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಾಗೋತಿ. ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರದಸ್ಸನಂ, ನ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನನ್ತಿ. ಆದೀಸು ಹಿ ಸತಿಗೋಚರೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯೋ, ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ, ಮನಸಿಕಾರಸಮುದಯಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ವುತ್ತಾನಂ ¶ ಸತಿಗೋಚರಾನಂ ಪಕಾಸಕೇ ಸುತ್ತಪದೇಸೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಏವಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೪) ಅವಸೇಸಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ. ದಾನಾದೀನಿ ಸತಿಯಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ರೂಪಾದೀನಿ ಕಸಿಣಾದೀನಿ ಚ ಸತಿಯಾ ಠಾನಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಂನಿವಾರಣತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಪಧಾನಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ. ಪ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಪಣೀತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೧೪ ತಿಕಮಾತಿಕಾ) ವಿಯ ಪಧಾನತ್ಥದೀಪಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ.

ಅರಿಯೋತಿ ಅರಿಯಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸೇಟ್ಠಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಮಾಹ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೧೧). ಸುತ್ತೇಕದೇಸೇನ ಹಿ ಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ –

‘‘ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಯದರಿಯೋ…ಪೇ… ಮರಹತೀತಿ ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತಂ ವುತ್ತಂ, ಕಿಞ್ಚೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತಂ. ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಹಿತೇಸೀ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಹಿತಾಯ ಇದಂ ವೋ ಸುಖಾಯಾ’ತಿ. ತಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ, ನ ಸೋತಂ ಓದಹನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ, ವೋಕ್ಕಮ್ಮ ಚ ಸತ್ಥುಸಾಸನಾ ವತ್ತನ್ತಿ. ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ನ ಚೇವ ಅನತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅನತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಅನವಸ್ಸುತೋ ಚ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ. ಇದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ಯದರಿಯೋ…ಪೇ… ಅರಹತಿ.

ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥಾ…ಪೇ… ಇದಂ ವೋ ಸುಖಾಯಾತಿ. ತಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚೇ ಸಾವಕಾ ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ…ಪೇ… ವತ್ತನ್ತಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಸಾವಕಾ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ…ಪೇ… ನ ಚ ವೋಕ್ಕಮ್ಮ ಸತ್ಥುಸಾಸನಾ ವತ್ತನ್ತಿ. ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ನ ಚೇವ ಅನತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅನತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ನ ಚೇವ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ. ಅನತ್ತಮನತಞ್ಚ ಅತ್ತಮನತಞ್ಚ ತದುಭಯಂ ಅಭಿನಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಪೇಕ್ಖತೋ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ. ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುತಿಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ… ಅರಹತಿ.

ಪುನ ಚಪರಂ…ಪೇ… ಸುಖಾಯಾತಿ. ತಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ…ಪೇ… ವತ್ತನ್ತಿ. ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಅತ್ತಮನೋ ಚೇವ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಮನತಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಅನವಸ್ಸುತೋ ಚ ವಿಹರತಿ ¶ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ¶ . ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತತಿಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ… ಅರಹತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೧೧) –

ಏವಂ ಪಟಿಘಾನುನಯೇಹಿ ಅನವಸ್ಸುತತಾ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾಯ ತದುಭಯವೀತಿವತ್ತತಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಹಿ ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾ ಹೋತಿ ಆವೇಣಿಕಧಮ್ಮಭಾವತೋ, ನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀನಂ. ಪ-ಸದ್ದೋ ಆರಮ್ಭಂ ಜೋತೇತಿ, ಆರಮ್ಭೋ ಚ ಪವತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತಯಿತಬ್ಬತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ. ಸತಿಯಾ ಕರಣಭೂತಾಯ ಪಟ್ಠಾನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ. ಅನ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಬಹುಲವಚನೇನ ಕಮ್ಮತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ.

ತಥಾಸ್ಸ ಕತ್ತುಅತ್ಥೋಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪ-ಸದ್ದೋ ಭೂಸತ್ಥವಿಸಿಟ್ಠಂ ಪಕ್ಖನ್ಧನಂ ದೀಪೇತೀತಿ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ. ಪುನ ಭಾವತ್ಥಂ ಸತಿ-ಸದ್ದಂ ಪಟ್ಠಾನ-ಸದ್ದಞ್ಚ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೇನ ಪುರಿಮವಿಕಪ್ಪೇ ಸತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಟ್ಠಾನ-ಸದ್ದೋ ಚ ಕತ್ಥುಅತ್ಥೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ. ಸರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಚಿರಕತಸ್ಸ ಚಿರಭಾಸಿತಸ್ಸ ಚ ಅನುಸ್ಸರಣಟ್ಠೇನ. ಇದನ್ತಿ ಯಂ ‘‘ಸತಿಯೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತಪದೇಸೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ.

ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ಯದಿ ಸತಿ ಏವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ಸತಿ ನಾಮ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿಬಹುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ. ಯದಿ ಬಹುಕಾ ಏತಾ ಸತಿಯೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏಕವಚನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ. ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ. ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ, ತೇನೇವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವೇನ ಏಕತ್ತುಪಗತೋ ಏಕನ್ತತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಚ ತದತ್ಥಂ ಮಗ್ಗೀಯತೀತಿ ಅತ್ತನಾವ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಚೇತ’’ನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಪಿ ಚ ಏತಾ ಸತಿಯೋ. ಅಪರಭಾಗೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ. ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಯಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸುಭಸಞ್ಞಾದಿವಿಧಮನೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಕಿಂಯೇವ ತತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಚತುಬ್ಬಿಧಕಿಚ್ಚಸಾಧನೇನೇವ ಹೇತ್ಥ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ. ಏವಞ್ಚ ಸತೀತಿ ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಏಕತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏಕವಚನೇನ ಆರಮ್ಮಣಭೇದೇನ ¶ ಚತುಬ್ಬಿಧತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಸತಿವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ವಚನಾನುಸನ್ಧಿನಾ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ದೇಸನಾ ಸಾನುಸನ್ಧಿಕಾವ, ನ ಅನನುಸನ್ಧಿಕಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪಾದೇತುಂ ‘‘ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತಪದಂ (ಸಂ. ನಿ. ೫.೨೨೪) ಆನೇತ್ವಾ ¶ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದಸ್ಸನಂ ಸಂಸನ್ದೇತಿ. ತಸ್ಮಾತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ.

ವಿಸೇಸತೋ ಕಾಯೋ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಅಸ್ಸಾದಸ್ಸಕಾರಣನ್ತಿ ತಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ತೇಸು ತಣ್ಹಾವತ್ಥೂಸು ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮೇಸು ಅಸುಭದುಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನಾನಿ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೇಹಿ ತಣ್ಹಾಚರಿತೇಹಿ ಸುಕರಾನೀತಿ ತಾನಿ ತೇಸಂ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ ತಥಾ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸವತ್ಥುತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣೇಸು ಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಅನಿಚ್ಚಾನತ್ತತಾದಸ್ಸನಾನಿ ಸರಾಗಾದಿವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಫಸ್ಸಾದಿವಸೇನ ನೀವರಣಾದಿವಸೇನ ಚ ನಾತಿಪ್ಪಭೇದಅತಿಪ್ಪಭೇದಗತೇಸು ತೇಸು ತಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಚರಿತಾನಂ ಸುಕರಾನೀತಿ ತೇಸಂ ತಾನಿ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ವತ್ಥುಭಾವೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾ ಕಾಯವೇದನಾನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಸತಿಪಿ ನೇಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವತ್ಥುಭಾವೇ ಯೋ ಯಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸಮಥಯಾನಿಕೋ ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ವೇದನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣೇ ಅಸಣ್ಠಹನತೋ’’ತಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಸ್ಸ ಪನ ಸುಖುಮೇ ಚಿತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತಾ ವುತ್ತಾ.

ತೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ತತ್ಥ-ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಪಹಾನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಯೋಜನಾ. ಪರತೋ ತೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವನಯೋ. ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ಸವಿಸೇಸಾ ಕಾಯೇ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಯೋ ಕಾಮೋಘಸ್ಸ ವತ್ಥು, ಭವೇಸು ಸುಖಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಭವಸ್ಸಾದೋ ಹೋತಿ ಭವೋಘಸ್ಸ ವೇದನಾ ವತ್ಥು, ಸನ್ತತಿಘನಗಹಣವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಚಿತ್ತೇ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ದಿಟ್ಠೋಘಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ಥು, ಧಮ್ಮೇಸು ವಿನಿಬ್ಭೋಗಸ್ಸ ದುಕ್ಕರತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತತಾಯ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತ್ತಾ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜೋಘಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಪಹಾನತ್ಥಂ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾ.

ಯದಗ್ಗೇನ ¶ ಚ ಕಾಯೋ ಕಾಮೋಘಸ್ಸ ವತ್ಥು, ತದಗ್ಗೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಸ್ಸ ವತ್ಥು, ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಭೂತಾ ವೇದನಾ ವಿಸೇಸೇನ ಬ್ಯಾಪಾದಕಾಯಗನ್ಥಸ್ಸ ವತ್ಥು, ಚಿತ್ತೇ ನಿಚ್ಚಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧೀತಿಆದಿ ಪರಾಮಸನಂ ಹೋತೀತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ಥು, ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಭೂತಂ ಭೂತತೋ ಅಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಭವವಿಭವದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೋ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು, ಸುಖವೇದನಾಸ್ಸಾದವಸೇನ ಪರಲೋಕನಿರಪೇಕ್ಖೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಪರಾಮಾಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಸ್ಸ ವೇದನಾ ವತ್ಥು ಸನ್ತತಿಘನಗಹಣವಸೇನ ಸರಾಗಾದಿಚಿತ್ತೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ ಮೋಹಾಗತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ¶ ವತ್ಥು, ಧಮ್ಮಸಭಾವಾನವಬೋಧೇನ ಭಯಂ ಹೋತೀತಿ ಭಯಾಗತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು. ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಅವುತ್ತಾ, ತೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವತ್ಥುಭಾವೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಓಘೇಸು ವುತ್ತನಯಾ ಏವ ಯೋಗಾಸವೇಸುಪಿ ಯೋಜನಾ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ. ತಥಾ ಪಠಮೋಘತತಿಯಚತುತ್ಥಗನ್ಥಯೋಜನಾಯ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ ಕಾಯಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಇತರೂಪಾದಾನವತ್ಥುತಾ ಯೋಜನಾ, ತಥಾ ಕಾಮೋಘಬ್ಯಾಪಾದಕಾಯಗನ್ಥಯೋಜನಾಯ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ ಕಾಯವೇದನಾನಂ ಛನ್ದದೋಸಾಗತಿ ವತ್ಥುತಾ ಯೋಜನಾ ವಾ.

‘‘ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ಕಾಯಸಮುದಯೋ, ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ವೇದನಾಸಮುದಯೋ, (ಸಂ. ನಿ. ೫.೪೦೮) ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೬; ಉದಾ. ೧; ವಿಭ. ೨೨೫) ವಚನತೋ ಕಾಯಾದೀನಂ ಸಮುದಯಭೂತಾ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಫಸ್ಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರಾ ಕಾಯಾದಿಪರಿಜಾನನೇನ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧಾಹಾರಪರಿಞ್ಞತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಪಕರಣನಯೋತಿ ನೇತ್ತಿಪಕರಣವಸೇನ ಸುತ್ತನ್ತಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋ.

ಸರಣವಸೇನಾತಿ ಕಾಯಾದೀನಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಉಪಧಾರಣವಸೇನ. ಸರನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಏತಾಯಾತಿ ಸತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಏಕತ್ತೇ ಏಕಸಭಾವೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಮೋಸರಣಂ ಸಮಾಗಮೋ ಏಕತ್ತಸಮೋಸರಣಂ. ಏತದೇವ ಹಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಏಕನಿಬ್ಬಾನಪವೇಸಹೇತುಭೂತಾ ವಾ ಸಮಾನತಾ ಏಕೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಏಕತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಸಮೋಸರಣಂ ¶ ತಂಸಭಾಗತಾ ಏಕತ್ತಸಮೋಸರಣಂ. ಏಕನಿಬ್ಬಾನಪವೇಸಹೇತುಭಾವಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸರಣೇಕತ್ತಸಮೋಸರಣಾನಿ ಸಹೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಕಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ಥೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ, ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ವಿಸುಂ. ಸರಣವಸೇನಾತಿ ವಾ ‘‘ಗಮನವಸೇನಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ತದೇವ ಗಮನಂ ಸಮೋಸರಣನ್ತಿ, ಸಮೋಸರಣೇ ವಾ ಸತಿಸದ್ದತ್ಥವಸೇನ ಅವುಚ್ಚಮಾನೇ ಧಾರಣತಾವ ಸತೀತಿ ಸತಿಸದ್ದತ್ಥನ್ತರಾಭಾವಾ ಪುರಿಮಂ ಸತಿಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಏಕಭಾವಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಮೋಸರಣೇಪಿ ಸಹಿತಾನೇವ ತಾನಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಕಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ, ನವವಿಧೇನ, ಸೋಳಸವಿಧೇನ, ಪಞ್ಚವಿಧೇನಾತಿ ಇದಂ ಉಪರಿ ಪಾಳಿಯಂ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೦೭) ಆಗತಾನಂ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಾದೀನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಂ ಪನ ಅನ್ತರಭೇದವಸೇನ ತದನುಗತಭೇದವಸೇನ ಚ ಭಾವನಾಯ ಅನೇಕವಿಧತಾ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ. ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಉಟ್ಠಾನಕಭಣ್ಡಸದಿಸತಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿತಂತಂಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾನುಭಾವಸ್ಸ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

‘‘ಗೋಚರೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚರಥ ಸಕೇ ಪೇತ್ತಿಕೇ ವಿಸಯೇ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ದೀ. ನಿ. ೩.೮೦; ಸಂ. ನಿ. ೫.೩೭೨) ಭಿಕ್ಖುಗೋಚರಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ, ಯದಿದಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಯೋ. ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ತಂ ನಿಯಮತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ. ಸತ್ಥು ಚರಿಯಾನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ ¶ ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಾಯ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ ಭಾಜನಭಾವೋ.

ಸಮಂ ಚರೇಯ್ಯಾತಿ ಕಾಯಾದಿವಿಸಮಚರಿಯಂ ಪಹಾಯ ಕಾಯಾದೀಹಿ ಸಮಂ ಚರೇಯ್ಯ. ರಾಗಾದಿವೂಪಸಮೇನ ಸನ್ತೋ. ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನ ದನ್ತೋ. ಚತುಮಗ್ಗನಿಯಾಮೇನ ನಿಯತೋ. ಸೇಟ್ಠಚರಿತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ. ಕಾಯದಣ್ಡಾದಿಓರೋಪನೇನ ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ. ಅರಿಯಭಾವೇ ಠಿತೋ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಬಾಹಿತಪಾಪಸಮಿತಪಾಪಭಿನ್ನಕಿಲೇಸತಾಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಮಣೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

‘‘ಅಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯೋ ಬಹಿದ್ಧೋ ಚ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೩೭೩) ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ, ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೧, ೨೮೭; ಪಾರಾ. ೧೧) ನಾಮಕಾಯೋ ಕಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕಾಯೇತಿ ರೂಪಕಾಯೇ’’ತಿ ಆಹ.

ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋತಿ ¶ ‘‘ವೇದನಾದಯೋಪಿ ಏತ್ಥ ಸಿತಾ ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧಾ’’ತಿ ಕಾಯೇ ವೇದನಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾಪಸಙ್ಗೇಪಿ ಆಪನ್ನೇ ತತೋ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮೂಹವಿಸಯತಾಯ ಚಸ್ಸ ಕಾಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮುದಾಯುಪಾದಾನತಾಯ ಚ ಅಸುಭಾಕಾರಸ್ಸ ‘‘ಕಾಯೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ, ತಥಾ ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ, ವೇದನಾ ಪನ ಸುಖಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ವೇದನಾಸೂ’’ತಿ ಬಹುವಚನೇನ ವುತ್ತಾ, ತಥೇವ ಚ ನಿದ್ದೇಸೋ ಪವತ್ತಿತೋ, ಧಮ್ಮಾ ಚ ಪರೋಪಣ್ಣಾಸಭೇದಾ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದಾ ಏವಾತಿ ತೇಪಿ ಬಹುವಚನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಾ. ಅವಯವೀಗಾಹ-ಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನ-ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ಕಾಯಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇಹಿ, ತಾನಿ ಚ ಕೇಸಾದೀಹಿ, ಕೇಸಾದಿಕೇ ಚ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪೇಹಿ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ನ ಕಾಯೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಪಾಸಾದಾದಿನಗರಾವಯವಸಮೂಹೇ ಅವಯವೀವಾದಿನೋಪಿ ಅವಯವೀಗಾಹಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ನಗರಂ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಪನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನಂ ಸಿಯಾತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನೇ ನಗರನಿದಸ್ಸನಂ ವುತ್ತಂ. ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಮೂಹೋ, ಕೇಸಲೋಮಾದಿಸಮೂಹೋ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಸಮೂಹೇ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತೋ ಕಾಯೋಪಿ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ಪಗೇವ ಇತ್ಥಿಆದಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯೋ ವಾ…ಪೇ… ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಜೀವಾದಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಅವಯವೀ ಪನ ಕಾಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಕಾಯಾದಿಸಞ್ಞಾಭಿಧಾನಾನೀತಿಆಹ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತ…ಪೇ… ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ.

ಯಂ ಪಸ್ಸತಿ ಇತ್ಥಿಂ ಪುರಿಸಂ ವಾ. ನನು ಚಕ್ಖುನಾ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸದಸ್ಸನಂ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ‘‘ಇತ್ಥಿಂ ¶ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಯಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ರೂಪಾಯತನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಪರಿಕಪ್ಪಿತರೂಪತ್ತಾ. ಅಥ ವಾ ತಂ ಕೇಸಾದಿಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಂ ದಿಟ್ಠಂ ನ ಹೋತಿ ಅಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ, ದಿಟ್ಠಂ ವಾ ತಂ ನ ಹೋತಿ. ಯಂ ದಿಟ್ಠಂ ತಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಂ ರೂಪಾಯತನಂ ಕೇಸಾದಿಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಭೂತತೋ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪಸ್ಸಂ ಬಜ್ಝತೇತಿ ಇಮಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತೋ’’ತಿ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನೇನ ಬಜ್ಝತಿ.

ನ ¶ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ನ ಅಞ್ಞಸಭಾವಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಸುಭಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ. ಪಥವೀಕಾಯನ್ತಿ ಕೇಸಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸಪಥವಿಂ ಧಮ್ಮಸಮೂಹತ್ತಾ ‘‘ಕಾಯೋ’’ತಿ ವದತಿ, ಲಕ್ಖಣಪಥವಿಮೇವ ವಾ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಂ ಸಕಲಸರೀರಗತಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಭಾವೇನ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಮೂಹವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯೋ’’ತಿ ವದತಿ. ಆಪೋಕಾಯನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.

ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಭಾವೇನ ಅನ್ಧಬಾಲೇಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ. ಇದಾನಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ. ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಕಾಯಂ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವಂ ಚಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಮ್ಪಿ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಲೇಸೋಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ತಥಾಹೇಸ ‘‘ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೩೫) ವುತ್ತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಏವ ಅನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವ-ಕಾರೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ತೇನ ನಿವತ್ತಿತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾದಿನಿವತ್ತನಮಾಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಯೋಗೀನಿವತ್ತನಪರತ್ತಾ ಏವ-ಕಾರಸ್ಸ, ಉಪರಿದೇಸನಾರುಳ್ಹತ್ತಾ ಚ ತಾಸಂ.

ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖತ್ತಾ ತಮೇವ ಕಾಯಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನತ್ತತ್ತಾ ಅನತ್ತತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ, ತಂ ಅನಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ನ ತತ್ಥ ರಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ನೋ ನನ್ದತಿ, ವಿರಜ್ಜತಿ ನೋ ರಜ್ಜತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಏವಂ ಅರಜ್ಜನ್ತೋ ರಾಗಂ ನಿರೋಧೇತಿ ನೋ ಸಮುದೇತಿ, ಸಮುದಯಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಚ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ ನೋ ಆದಿಯತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾಯತನ್ನಿಸ್ಸಯಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ¶ ಪರಿಚ್ಚಜನತೋ, ಸಙ್ಖತದೋಸದಸ್ಸನೇನ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ಪಕ್ಖನ್ದನತೋ ‘‘ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚೇವ ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ವುತ್ತನಯೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ ¶ , ತಥಾಭೂತೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತನವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಆದಿಯತಿ, ನಾಪಿ ಅದೋಸದಸ್ಸಿತಾವಸೇನ ಸಙ್ಖತಾರಮ್ಮಣಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ ನೋ ಆದಿಯತೀ’’ತಿ. ಇದಾನಿಸ್ಸ ತಾಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ತಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ. ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಿಪರೀತಸಞ್ಞಂ. ದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸಪಹಾನಮುಖೇನೇವ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಗಹಣಂ, ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ. ನನ್ದಿನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಂ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇಮೇವ.

ವಿಹರತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮಙ್ಗಿನೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇರಿಯತೀ’’ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನತೋ ‘‘ತೀಸು ಭವೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ಪನ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿತ್ತಭೂಮಕಾ ಏವಾತಿ. ಯದಿಪಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಂ ಆತಾಪನನ್ತಿ ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವ, ಆತಾಪ-ಸದ್ದೋ ಪನ ವೀರಿಯೇಯೇವ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ. ಅಥ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಪಹಾನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಂ ತದಾತಾಪನನ್ತಿ ವೀರಿಯಮೇವ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮಾ. ಆತಾಪೀತಿ ಚಾಯಮೀಕಾರೋ ಪಸಂಸಾಯ, ಅತಿಸಯಸ್ಸ ವಾ ದೀಪಕೋತಿ ಆತಾಪೀಗಹಣೇನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸಮಙ್ಗಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮ್ಮಾ, ಸಮನ್ತತೋ, ಸಾಮಞ್ಚ ಪಜಾನನ್ತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನೇ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸಿತಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ, ಸಬ್ಬಾಕಾರಪಜಾನನೇನ ಸಮನ್ತತೋ, ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಾವಹಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಯಂ ಪಜಾನನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯದಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲೀನೇ ಉದ್ಧತೇ ಚ ಚಿತ್ತೇ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಬ್ಬೇ ವಾ ಲೀನೇ ಉದ್ಧತೇ ಚ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಅತ್ಥಿಕಾ ಏತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ. ಸತಿಯಾ ಲದ್ಧೂಪಕಾರಾಯ ಏವ ಪಞ್ಞಾಯ ಏತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಕಾಯೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ. ಅನ್ತೋಸಙ್ಖೇಪೋ ಅನ್ತೋ ಓಲೀಯನೋ, ಕೋಸಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಉಪಾಯಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಲವಿಸೋಧನಾದಿ ಗಣನಾದಿ ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಾದಿ ಚ ಉಪಾಯೋ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅನುಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಪಾಯಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಅನುಪಾಯಞ್ಚ ನ ಉಪಾದಿಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ…ಪೇ… ಅಸಮತ್ಥೋ ¶ ಹೋತೀ’’ತಿ. ತೇನಾತಿ ಉಪಾಯಾನುಪಾಯಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಪರಿವಜ್ಜನೇಸು ಅಪರಿಚ್ಚಾಗಾಪರಿಗ್ಗಹೇಸು ಚ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಅಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ.

ಯಸ್ಮಾ ¶ ಸತಿಯೇವೇತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ವೀರಿಯಾದಯೋ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಞ್ಚಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ. ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಸತಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಸ್ಸತಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಸತಿಸೀಸೇನಾಯಂ ದೇಸನಾ. ನ ಹಿ ಕೇವಲಾಯ ಸತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೋ ವಾ, ನ ಚ ಕೇವಲಾ ಸತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಝಾನದೇಸನಾಯಂ ಸವಿತಕ್ಕಾದಿವಚನಸ್ಸ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗದಸ್ಸನತಾತಿ ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಯವಪರಿಯಾಯತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ. ಪಹಾನಙ್ಗನ್ತಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೨೬; ಮ. ನಿ. ೧.೨೭೧, ೨೮೭; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೫೨; ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೩; ಪಾರಾ. ೧೧) ವಿಯ ಪಹಾತಬ್ಬಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ. ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಮೇವ ವಿನಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತದಙ್ಗವಿನಯೇನ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿನಯೇನ ವಾ’’ತಿ ಆಹ. ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವೇದನಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನೇತಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ.

ಅವಿಸೇಸೇನ ದ್ವೀಹಿಪಿ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಏಕೇಕೇನ ವುತ್ತಂ ಪಹಾನವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ವಾ ‘‘ವಿನೇಯ್ಯ ನೀವರಣಾನೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸವಚನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ಹಿ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಅನುರೋಧಾದೀನಂ ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ಏತಸ್ಸ ಪಯೋಜನನ್ತಿ. ಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮೂಲಕಸ್ಸಾತಿ ರೂಪ-ಬಲ-ಯೋಬ್ಬನಾರೋಗ್ಯಾದಿ-ಸರೀರಸಮ್ಪದಾ-ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಕಾಯವಿಪತ್ತಿಮೂಲಕೋ ವಿರೋಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಕಾಯಭಾವನಾಯಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ. ಸಾ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಕಾಯಭಾವನಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ತೇನಾತಿ ಅನುರೋಧಾದಿಪ್ಪಹಾನವಚನೇನ. ಯೋಗಾನುಭಾವೋ ಹೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಂ.

ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಗ್ಗಹಣೇನ. ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ ಮೇತ್ತಾ ಮರಣಸ್ಸತಿ ಅಸುಭಭಾವನಾ ಚ. ಇದಞ್ಹಿ ಚತುಕ್ಕಂ ಯೋಗಿನಾ ಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸತಿಯಾ ವಾ ಸಮಥೋ ವುತ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾದ್ಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ.

ತೇನಾತಿ ¶ ಸದ್ದತ್ಥಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಭಾವತ್ಥಸ್ಸೇವ ವಿಭಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ ವಿಭಙ್ಗಪಾಠೇನ ಸಹ. ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋತಿ ಸದ್ದತ್ಥಸ್ಸಪಿ ವಿವರಣವಸೇನ ಯಥಾರಹಂ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋ. ಯಥಾ ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ಯಥಾ ಅತ್ಥತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಚ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ, ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.

ವೇದನಾದೀನಂ ¶ ಪುನ ವಚನೇತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವವಸೇನ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವೇದನಾಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ರೂಪಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತೋ ಚ ವೇದನಾಯ ಕಾಯಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾಪಸಙ್ಗೇಪಿ ಆಪನ್ನೇ ತದಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ದುತಿಯವೇದನಾಗಹಣಂ. ತೇನ ನ ವೇದನಾಯಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ, ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ, ಅಥ ಖೋ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ ವೇದನಾಸಙ್ಖಾತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ. ತಥಾ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸುಖಾ ವೇದನಾ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವಾ ವೇದನಾ. ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪನ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವಾ ವೇದನಾ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಇತರಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ವೇದನಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ತಂ ತಂ ವೇದನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ಧುವಭಾವವಿವೇಕೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ತಾಸಂ ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನದಸ್ಸನೇನ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ತತೋ ಏವ ದುಕ್ಖತಾಯ ಅನತ್ತತಾಯ ಚ ದಸ್ಸನಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಹೋತಿ. ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಯಞ್ಹಿ ವೇದನಾಯಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ. ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ನಾಮ ಬಾಲೋ ಅಮಣಿಸಭಾವೇಪಿ ಉದಕಬುಬ್ಬುಳಕೇ ಮಣಿಆಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ ಹೋತಿ, ನ ಏವಮಯಂ ಠಿತಿರಮಣೀಯೇಪಿ ವೇದಯಿತೇ, ಪಗೇವ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಮನುಞ್ಞಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಥ ಖೋ ಖಣಭಙ್ಗುರತಾಯ ಅವಸವತ್ತಿತಾಯ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತಾಯ ಚ ಅನಿಚ್ಚಅನತ್ತಅಸುಭಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ, ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಾಯ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಯ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಪುನ ವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ‘‘ಕೇವಲಂ ಪನಿಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಧ ‘ಏತ್ತಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏಸ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಧಮ್ಮಾ ಚ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ತಾನಿ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ, ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ.

ಯೋ ¶ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅದ್ದಾತಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸುಖವೇದನಂ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಾಯ ‘‘ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅದ್ದಕ್ಖಿ. ದುಕ್ಖಮದ್ದಕ್ಖಿ ಸಲ್ಲತೋತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ಪೀಳಾಜನನತೋ ಅನ್ತೋತುದನತೋ ದುನ್ನೀಹರಣತೋ ಚ ಸಲ್ಲನ್ತಿ ಅದ್ದಕ್ಖಿ ಪಸ್ಸಿ. ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಂ. ಸನ್ತನ್ತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಯ ಅನೋಳಾರಿಕತಾಯ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವೂಪಸನ್ತಸಭಾವತಾಯ ಚ ಸನ್ತಂ. ಅನಿಚ್ಚತೋತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ ಉದಯಬ್ಬಯವನ್ತತೋ ತಾವಕಾಲಿಕತೋನಿಚ್ಚಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಚ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಯೋ ಅದ್ದಕ್ಖಿ. ಸ ವೇ ಸಮ್ಮದ್ದಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಂಸೇನ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ವಾ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಪಸ್ಸನಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ.

ದುಕ್ಖಾತಿಪೀತಿ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಯ ದುಕ್ಖಾ ಇತಿಪಿ. ಸಬ್ಬಂ ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವೇದಯಿತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ವದಾಮಿ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾನತಿವತ್ತನತೋ. ಸುಖದುಕ್ಖತೋಪಿ ಚಾತಿ ¶ ಸುಖಾದೀನಂ ಠಿತಿವಿಪರಿಣಾಮಞ್ಞಾಣಸುಖತಾಯ ವಿಪರಿಣಾಮಠಿತಿಅಞ್ಞಾಣದುಕ್ಖತಾಯ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಸುಖತೋ, ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ರೂಪಾದಿ-ಆರಮ್ಮಣಛನ್ದಾದಿ-ಅಧಿಪತಿ-ಞಾಣಾದಿ-ಸಹಜಾತ- ಕಾಮಾವಚರಾದಿ-ಭೂಮಿನಾನತ್ತಭೇದಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲ-ತಂವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾ-ನಾನತ್ತಾದಿಭೇದಾನಞ್ಚ, ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಖಾರಿಕಾಸಙ್ಖಾರಿಕಸ-ವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕಾದಿ-ನಾನತ್ತಭೇದಾನಞ್ಚ ವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ಸುಞ್ಞತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ. ಸ. ೧೨೧) ಸುಞ್ಞತವಾರೇ ಆಗತಸುಞ್ಞತಸಭಾವಸ್ಸ ವಸೇನ. ‘‘ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಹೀನತ್ತಾ ಪುನ ಪಹಾನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೋದನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ವಾ ಏಕತ್ಥ ಪಹೀನಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಹೀನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾಯ ಚೋದನಾಯ ನಾನಾಪುಗ್ಗಲಪರಿಹಾರೋ, ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ನಾನಾಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಪರಿಹಾರೋ. ಲೋಕಿಯಭಾವನಾಯ ಹಿ ಕಾಯೇ ಪಹೀನಂ ನ ವೇದನಾದೀಸು ಪಹೀನಂ ಹೋತಿ ಯದಿಪಿ ನ ಪವತ್ತೇಯ್ಯ, ನ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾಯ ತತ್ಥ ಸಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಪುನ ತಪ್ಪಹಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ. ಏಕತ್ಥ ಪಹೀನಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಪಹೀನಂ ಹೋತೀತಿ ಮಗ್ಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಂ, ಲೋಕಿಯಭಾವನಾಯ ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ‘‘ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ. ೩೬೨, ೩೬೪, ೩೬೬, ೩೭೩) ಚತೂಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ವುತ್ತನ್ತಿ.

ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ.

ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೦೭. ಬಾಹಿರಕೇಸುಪಿ ¶ ಇತೋ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸಾ’’ತಿ. ತೇನ ಯೇ ಇಮೇ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಾದಿವಸೇನ ಆಗತಾ ಚುದ್ದಸಪ್ಪಕಾರಾ, ತದನ್ತೋಗಧಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಕಾರಾ, ತಥಾ ಕಾಯಗತಾಸತಿಸುತ್ತೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೫೪) ವುತ್ತಾ ಕೇಸಾದಿವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಪ್ಪಕಾರಾ, ಲೋಕಿಯಾದಿಪ್ಪಕಾರಾ ಚ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಇಮೇ ಚ ಪಕಾರಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ, ನ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರ…ಪೇ… ಪಟಿಸೇಧನೋ ಚಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋ. ಏತೇನ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಅನ್ತೋಗಧಏವಸದ್ದತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ . ಸನ್ತಿ ಹಿ ಏಕಪದಾನಿಪಿ ಸಾವಧಾರಣಾನಿ ಯಥಾ ‘‘ವಾಯುಭಕ್ಖೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ಟೀ. ೨.೩೭೪). ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧೇವ ಸಮಣೋ’’ತಿಆದಿ. ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮಣಕರಣಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಸೋ, ಯೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ. ಪರಪ್ಪವಾದಾತಿ ಪರೇಸಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ವಾದಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನಿ.

ಅರಞ್ಞಾದಿಕಸ್ಸೇವ ಭಾವನಾನುರೂಪಸೇನಾಸನತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದುದ್ದಮೋ ದಮಥಂ ಅನುಪಗತೋ ಗೋಣೋ ಕೂಟಗೋಣೋ. ದೋಹನಕಾಲೇ ಯಥಾ ಥನೇಹಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಖೀರಂ ನ ಪಗ್ಘರತಿ, ಏವಂ ದೋಹಪಟಿಬನ್ಧಿನೀ ಕೂಟಧೇನು. ರೂಪಸದ್ದಾದಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅಸ್ಸಾದೋ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿರಸೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಆಚಿಣ್ಣಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಅನಾದಿಮತಿ ವಾ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಚಿತಾರಮ್ಮಣಂ.

ನಿಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ. ಸತಿಯಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ. ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣೇ. ದಳ್ಹನ್ತಿ ಥಿರಂ, ಯಥಾ ಸತೋಕಾರಿಸ್ಸ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೋ ಸಮಾಧಿ ಇಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಥಾಮಗತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.

ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ, ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಞ್ಚ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ, ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಾನಂ ¶ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸ್ಸ ಚ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ. ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ವಿಯ ಭಗವಾ ಯೋಗೀನಂ ಅನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನುಪದಿಸನತೋ. ಭಿಕ್ಖು ದೀಪಿಸದಿಸೋ ಅರಞ್ಞೇ ಏಕಾಕೀ ವಿಹರಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖನಿಮ್ಮಥನೇನ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸಾಧನತೋ. ಫಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಪರಕ್ಕಮಜವಯೋಗ್ಗಭೂಮಿನ್ತಿ ಭಾವನುಸ್ಸಾಹಜವಸ್ಸ ಯೋಗ್ಗಕರಣಭೂಮಿಭೂತಂ.

ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವಸೇನ ಸಿಕ್ಖತೋತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ದೀಘರಸ್ಸತಾಪಜಾನನ-ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದನ-ಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನ ಭಾವನಾನುಯೋಗಂ ಸಿಕ್ಖತೋ, ತಥಾಭೂತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪವತ್ತಯತೋ. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತೇತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ, ಯೋ ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಮ್ಮಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಅರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ. ವತ್ಥು ನಾಮ ಕರಜಕಾಯೋ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ. ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ‘‘ತಯಿದಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಂ ನ ಅಹೇತುಕಂ, ನಾಪಿ ಇಸ್ಸರಾದಿವಿಸಮಹೇತುಕಂ, ಅಥ ಖೋ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಹಿ ಏವ ಸಹೇತುಕ’’ನ್ತಿ ಅದ್ಧತ್ತಯೇಪಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೬೧; ಮ. ನಿ. ೨.೧೧೩; ಮ. ನಿ. ೩.೮೬; ಅ. ನಿ. ೪.೧೮೧; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೪೮) ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ¶ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ.

ಪರಸ್ಸ ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇತಿ ಇದಂ ಸಮ್ಮಸನಚಾರವಸೇನಾಯಂ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಮಥವಸೇನ ಪನ ಪರಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ ಅಪ್ಪನಾನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ. ಇದಂ ಉಭಯಂ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ, ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ ಇದಂ ಧಮ್ಮದ್ವಯಘಟಿತಂ ಏಕತೋ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ನ ಲಬ್ಭತಿ.

ಸಮುದೇತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮುದಯೋ, ಸೋ ಏವ ಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮೋ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಪವತ್ತಿಹೇತುಕರಜಕಾಯಾದಿ. ತಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಸೀಲೋ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ. ತಂ ಪನ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ ಉಪಮಾಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಭಸ್ತನ್ತಿ ರುತ್ತಿಂ. ಗಗ್ಗರನಾಳಿನ್ತಿ ಉಕ್ಕಾಪನಾಳಿಂ. ತೇತಿ ಕರಜಕಾಯಾದಿಕೇ. ಯಥಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೋ ಕರಜಕಾಯಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಫಲಭಾವೇನ, ಏವಂ ತೇಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಹೇತುಭಾವೇನಾತಿ ‘‘ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾ ಕಾಯಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ¶ ಲಭನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮುದಯ…ಪೇ… ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. ಪಕತಿವಾಚೀ ವಾ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧೩೧; ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೩; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೩೩) ವಿಯಾತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಪಕತಿಕಾನುಪಸ್ಸೀ ‘‘ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಕರಜಕಾಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ. ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಞ್ಚ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ. ವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಹೇತುಕತ್ತೇಪಿ ವಿನಾಸಸ್ಸ ಯೇಸಂ ಹೇತುಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾವೇ ಯಂ ನ ಹೋತಿ, ತದಭಾವೋ ತಸ್ಸ ಅಭಾವಸ್ಸ ಹೋತು ವಿಯ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ಉಪಚಾರತೋ ಕರಜಕಾಯಾದಿಅಭಾವೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಸ್ಸ ವಯಕಾರಣಂ ವುತ್ತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಭಸ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ. ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ. ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಪನ ಉಪಚಾರೇನ ವಿನಾಯೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಿಯ ಭಿನ್ನವತ್ಥುವಿಸಯತಾಯ ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಏಕಕಾಲೇ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಲೇನ ಸಮುದಯಂ ಕಾಲೇನ ವಯಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ’’ತಿ.

ಅತ್ಥಿ ಕಾಯೋತಿ ಏವ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ‘‘ಕಾಯೋವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ಥಿತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಸತ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾಯ ಪರೇಸಞ್ಚ ಸಜ್ಜಾಪನಟ್ಠೇನ, ಸತ್ವಗುಣಯೋಗತೋ ವಾ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಪರೇಹಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ. ತಸ್ಸ ಸತ್ತನಿಕಾಯಸ್ಸ ಪೂರಣತೋ ಚ ಚವನುಪಪಜ್ಜನಧಮ್ಮತಾಯ ಗಲನತೋ ಚ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ. ಥೀಯತಿ ಸಂಹಞ್ಞತಿ ಏತ್ಥ ಗಬ್ಭೋತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ. ಪುರಿ ಪುರೇ ಭಾಗೇ ಸೇತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ. ಆಹಿತೋ ¶ ಅಹಂಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ‘‘ಅತ್ತನಿಯ’’ನ್ತಿ. ಪರೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ, ಮಮ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅಞ್ಞೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕೋಚೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ‘‘ಕಸ್ಸಚೀ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬೋ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲಂ ಕಾಯೋ ಏವ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಸುಞ್ಞತಮೇವ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಭಾವೇತಿ. ಏವನ್ತಿ ‘‘ಕಾಯೋವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ. ಞಾಣಪಮಾಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಪರಂ ಪಮಾಣಂ ಪಾಪನತ್ಥಾಯ. ಸತಿಪಮಾಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಸತಿಪವತ್ತಂ ಸತಿಪರಂ ಪಮಾಣಂ ಪಾಪನತ್ಥಾಯ. ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ತತ್ಥ ಞಾಣಸ್ಸ ಸತಿಯಾ ಚ ಪರಿಬ್ರೂಹನಾಯ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಂ ವಡ್ಢತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ.

ಇಮಿಸ್ಸಾ ¶ ಭಾವನಾಯ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗಾಹಾನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಣ್ಹಾ…ಪೇ… ವಿಹರತೀ’’ತಿ. ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಲೋಕೇ ಕಿಞ್ಚಿ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಕುತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ. ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿಆದಿ. ಏವಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪರಿ ಅತ್ಥಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಪನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾಕಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪನ…ಪೇ… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ. ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ. ಸಾ ಪನ ಸತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ, ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ತಣ್ಹಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ ತದಭಾವೇ ಅಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ’’ತಿ. ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ, ನ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ. ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ. ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾಯ ಆರುಹಿತ್ವಾ, ಭಾವನಂ ಉಪರಿ ನೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಯ್ಯಾನಮುಖನ್ತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರಣೂಪಾಯೋ.

ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.

ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

೧೦೮. ಇರಿಯಾಪಥವಸೇನಾತಿ ಇರಿಯನಂ ಇರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾ, ಇಧ ಪನ ಕಾಯಿಕಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇರಿಯಾನಂ ಪಥೋ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗೋತಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಗಮನಾದಿಸರೀರಾವತ್ಥಾ. ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ ಹಿ ಸತ್ತೋ ಕಾಯೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿರಿಯಂ ಕರೇಯ್ಯ ಠಿತೋ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ವಾತಿ. ತೇಸಂ ವಸೇನ, ಇರಿಯಾಪಥವಿಭಾಗೇನಾತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಪುನ ಚಪರನ್ತಿ ಪುನ ಚ ಅಪರಂ, ಯಥಾವುತ್ತಆನಾಪಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಮಿ, ಸುಣಾಥಾತಿ ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ. ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾತಿಆದಿ ಗಮನಾದಿಮತ್ತಜಾನನಸ್ಸ ಗಮನಾದಿಗತವಿಸೇಸಜಾನನಸ್ಸ ಚ ಸಾಧಾರಣವಚನಂ. ತತ್ಥ ಗಮನಾದಿಮತ್ತಜಾನನಂ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಗಮನಾದಿಗತವಿಸೇಸಜಾನನಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕಾಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿನ್ತಿ ಸತ್ತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಉಪಲದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಗ್ಗಾಹಂ ನ ಜಹತಿ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ ‘‘ಅಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಮಮ ಗಮನ’’ನ್ತಿ ಗಾಹಸಬ್ಭಾವತೋ. ತತೋ ಏವ ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅತ್ತಾ ಕಾರಕೋ ವೇದಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಂ ನ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ ¶ ನಾಪನೇತಿ ಅಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ, ಅನನಬ್ರೂಹನತೋ ವಾ. ಏವಂ ಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಕುತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದಿಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ವಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ. ಇಮಸ್ಸ ಪನಾತಿಆದಿಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಸ್ಸ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಇದಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಕೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಪುಚ್ಛಾ, ಸಾ ಕತ್ತುಭಾವವಿಸಿಟ್ಠಅತ್ತಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ. ಕಸ್ಸ ಗಮನನ್ತಿ ಅಕತ್ತುತಾವಿಸಿಟ್ಠಅತ್ತಗ್ಗಾಹಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥಾ. ಕಿಂಕಾರಣಾತಿ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಕತ್ತುಕಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಅವಿಪರೀತಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ ‘‘ಗಮನನ್ತಿ ಅತ್ತಾ ಮನಸಾ ಸಂಯುಜ್ಜತಿ, ಮನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅತ್ತೇಹೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಗಮನಕಾರಣಪಟಿಕ್ಖೇಪನತೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ.

ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿತೋ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ. ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾ ಚ ಸಾ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿಪ್ಫಾರೋ ವಿಪ್ಫನ್ದನಞ್ಚಾತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೋ, ತೇನ. ಏತ್ಥ ಚ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತನಾವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಭೇದಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಉಭಯೇನ ಪನ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ವಿಭಾವೇತಿ. ‘‘ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯಥಾ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಕಾಯೇ ‘‘ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತನ್ತಿ ಗನ್ತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಂ. ವಾಯಂ ಜನೇತೀತಿ ವಾಯೋಧಾತುಅಧಿಕಂ ರೂಪಕಲಾಪಂ ಜನೇತಿ, ಅಧಿಕತಾ ಚೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ, ನ ಪಮಾಣತೋ. ಗಮನಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಸಹಜಾತರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಥಮ್ಭನಸನ್ಧಾರಣಚಲನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಆಕಾರವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಾಯೋಧಾತುಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವಾಯೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ. ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸಹಭಾವೀ ಹಿ ವಿಕಾರೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಅಧಿಕಭಾವೇನೇವ ಚ ವಾಯೋಗಹಣಂ, ನ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಏವ ಜನಕಭಾವತೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾಯರೂಪಭಾವೋ ದುರುಪಪಾದೋ ಸಿಯಾ. ಪುರತೋ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪುರತೋಭಾಗೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತನಂ, ಯೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.

‘‘ಏಸೇವ ¶ ನಯೋ’’ತಿ ಅತಿದೇಸವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವತ್ವಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ತತ್ರಾಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ. ಉಸ್ಸಿತಭಾವೋತಿ ಉಬ್ಬಿದ್ಧಭಾವೋ.

ಏವಂ ¶ ಪಜಾನತೋತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ಗಮನಾದಿಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನತೋ ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಜಾನನಾಯ ನಿಚ್ಛಯಗಮನತ್ಥಂ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿಚಾರಣಾ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಕೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಜಾನನ್ತೇಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ, ಲೋಕವೋಹಾರವಸೇನ ವಾ. ಅತ್ಥಿ ಪನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಏವ ವೀಮಂಸನವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ. ನತ್ಥೀತಿ ನಿಚ್ಛಯವಸೇನ ಸತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ. ಯಥಾ ಪನಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವನಂ.

ನಾವಾ ಮಾಲುತವೇಗೇನಾತಿ ಯಥಾ ಅಚೇತನಾ ನಾವಾ ವಾತವೇಗೇನ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತಿ, ಯಥಾ ಚ ಅಚೇತನೋ ತೇಜನಂ ಕಣ್ಡೋ ಜಿಯಾವೇಗೇನ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತಿ, ತಥಾ ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ವಾತಾಹತೋ ಯಥಾವುತ್ತವಾಯುನಾ ನೀತೋ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತೀತಿ ಏವಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಪನ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಯಥಾ ನಾವಾಯ ತೇಜನಸ್ಸ ಚ ಪೇಲ್ಲಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಸೇನ ದೇಸನ್ತರಗಮನಂ, ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ, ಹೋತು, ಏವಂ ಇಚ್ಛಿತೋವಾಯಮತ್ಥೋ. ಯಥಾ ಹಿ ನಾವಾ ತೇಜನಾನಂ ಸಂಹತಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಮನಂ, ನ ಅಸಂಹತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ, ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸಾಪೀತಿ ಕಾ ನೋ ಹಾನಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತತಾವ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭತಿ, ನ ಪುರಿಸವಾದೋ. ತೇನಾಹ ‘‘ಯನ್ತಂ ಸುತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ.

ತತ್ಥ ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಮನಾದಿಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪಯೋಜಿತಂ. ಠಾತೀತಿ ತಿಟ್ಠತಿ. ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ. ವಿನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇತಿ ಗನ್ತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತ-ತಂಸಮುಟ್ಠಾನ-ವಾಯೋಧಾತು-ಆದಿಹೇತುಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾ. ತಿಟ್ಠೇತಿ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ. ವಜೇತಿ ವಜೇಯ್ಯ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ. ಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥೋ ಚೇತ್ಥ ಕಿಂ-ಸದ್ದೋತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಿರಹೇನ ಠಾನಗಮನಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾಧೀನವುತ್ತಿತಾವಿಭಾವನೇನ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾ ವಿಯ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖತಾಪಿ ವಿಭಾವಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ.

ಪಣಿಹಿತೋತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಕಾರತೋ ನಿಹಿತೋ ಠಪಿತೋ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಚನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನವಚನಂ, ಪುಬ್ಬೇ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಂ ತೇಸಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪುರಿಮನಯೋ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥಪ್ಪಧಾನೋ ವುತ್ತೋತಿ ತತ್ಥ ಕಾಯೋ ಅಪ್ಪಧಾನೋ ಅನುನಿಪ್ಫಾದೀತಿ ಇಧ ಕಾಯಂ ಪಧಾನಂ ಅಪ್ಪಧಾನಞ್ಚ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಅನುನಿಪ್ಫಾದಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ದುತಿಯನಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಠಿತೋತಿ ಪವತ್ತೋ.