📜
ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೇ
ಸಗಾಥಾವಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ
ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ ¶ ¶ ¶ , ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಂ;
ಸನರಾಮರಲೋಕಗರುಂ, ವನ್ದೇ ಸುಗತಂ ಗತಿವಿಮುತ್ತಂ.
ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಭಾವಂ, ಭಾವೇತ್ವಾ ಚೇವ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಚ;
ಯಂ ಉಪಗತೋ ಗತಮಲಂ, ವನ್ದೇ ತಮನುತ್ತರಂ ಧಮ್ಮಂ.
ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ, ಪುತ್ತಾನಂ ಮಾರಸೇನಮಥನಾನಂ;
ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹಂ, ಸಿರಸಾ ವನ್ದೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ.
ಇತಿ ¶ ಮೇ ಪಸನ್ನಮತಿನೋ, ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ;
ಯಂ ಸುವಿಹತನ್ತರಾಯೋ, ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ.
ಸಂಯುತ್ತವಗ್ಗಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸ್ಸ, ಸಂಯುತ್ತಆಗಮವರಸ್ಸ;
ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಸಂವಣ್ಣಿತಸ್ಸ, ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಜನನಸ್ಸ.
ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾ ಆದಿತೋ ವಸಿಸತೇಹಿ;
ಪಞ್ಚಹಿ ಯಾ ಸಙ್ಗೀತಾ, ಅನುಸಙ್ಗೀತಾ ಚ ಪಚ್ಛಾಪಿ.
ಸೀಹಳದೀಪಂ ಪನ ಆಭತಾಥ, ವಸಿನಾ ಮಹಾಮಹಿನ್ದೇನ;
ಠಪಿತಾ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ, ದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯ.
ಅಪನೇತ್ವಾನ ¶ ತತೋಹಂ, ಸೀಹಳಭಾಸಂ ಮನೋರಮಂ ಭಾಸಂ;
ತನ್ತಿನಯಾನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಆರೋಪೇನ್ತೋ ವಿಗತದೋಸಂ.
ಸಮಯಂ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ, ಥೇರಾನಂ ಥೇರವಂಸದೀಪಾನಂ;
ಸುನಿಪುಣವಿನಿಚ್ಛಯಾನಂ, ಮಹಾವಿಹಾರೇ ನಿವಾಸೀನಂ.
ಹಿತ್ವಾ ¶ ಪುನಪ್ಪುನಾಗತ-ಮತ್ಥಂ, ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ;
ಸುಜನಸ್ಸ ಚ ತುಟ್ಠತ್ಥಂ, ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ.
ಸಾವತ್ಥಿಪಭೂತೀನಂ, ನಗರಾನಂ ವಣ್ಣನಾ ಕತಾ ಹೇಟ್ಠಾ;
ಸಙ್ಗೀತೀನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಯಾ ಮೇ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನ.
ವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ಸುದಂ, ವತ್ಥೂನಿ ಚ ಯಾನಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಿ;
ತೇಸಮ್ಪಿ ನ ಇಧ ಭಿಯ್ಯೋ, ವಿತ್ಥಾರಕಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ.
ಸುತ್ತಾನಂ ¶ ಪನ ಅತ್ಥಾ, ನ ವಿನಾ ವತ್ಥೂಹಿ ಯೇ ಪಕಾಸನ್ತಿ;
ತೇಸಂ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ, ವತ್ಥೂನಿಪಿ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ.
ಸೀಲಕಥಾ ಧುತಧಮ್ಮಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಚೇವ ಸಬ್ಬಾನಿ;
ಚರಿಯಾವಿಧಾನಸಹಿತೋ, ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಿತ್ಥಾರೋ.
ಸಬ್ಬಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ, ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಕಲನನಿಚ್ಛಯೋ ಚೇವ;
ಖನ್ಧಾಧಾತಾಯತನಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಅರಿಯಾನಿ ಚೇವ ಚತ್ತಾರಿ.
ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರದೇಸನಾ, ಸುಪರಿಸುದ್ಧನಿಪುಣನಯಾ;
ಅವಿಮುತ್ತತನ್ತಿಮಗ್ಗಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ ಚೇವ.
ಇತಿ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಯಸ್ಮಾ, ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಮಯಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ;
ವುತ್ತಂ ತಸ್ಮಾ ಭಿಯ್ಯೋ, ನ ತಂ ಇಧ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮಿ.
‘‘ಮಜ್ಝೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ಏಸ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಆಗಮಾನಞ್ಹಿ;
ಠತ್ವಾ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಯಥಾಭಾಸಿತಮತ್ಥಂ’’.
ಇಚ್ಚೇವ ಕತೋ ತಸ್ಮಾ, ತಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾನ ಸದ್ಧಿಮೇತಾಯ;
ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಜಾನಥ, ಸಂಯುತ್ತವಿನಿಸ್ಸಿತಂ ಅತ್ಥನ್ತಿ.
೧. ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ನಳವಗ್ಗೋ
೧. ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ತತ್ಥ ¶ ¶ ಸಂಯುತ್ತಾಗಮೋ ನಾಮ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ, ನಿದಾನವಗ್ಗೋ, ಖನ್ಧಕವಗ್ಗೋ, ಸಳಾಯತನವಗ್ಗೋ, ಮಹಾವಗ್ಗೋತಿ ಪಞ್ಚವಗ್ಗೋ ಹೋತಿ. ಸುತ್ತತೋ –
‘‘ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚ;
ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಚೇವ ಸುತ್ತಾನಿ, ಏಸೋ ಸಂಯುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ’’.
ಭಾಣವಾರತೋ ¶ ಭಾಣವಾರಸತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ವಗ್ಗೇಸು ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ ಆದಿ, ಸುತ್ತೇಸು ಓಘತರಣಸುತ್ತಂ. ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ ನಿದಾನಮಾದಿ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಆದಿಮ್ಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
೧. ಯಂ ¶ ಪನೇತಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದಂ. ಮೇತಿಆದೀನಿ ನಾಮಪದಾನಿ. ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ, ಹರತೀತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ನಯೇನ ಪದವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏವಂಸದ್ದೋ ತಾವ ಉಪಮೂಪದೇಸ-ಸಮ್ಪಹಂಸನ-ಗರಹಣ-ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣಾದಿ-ಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ. ತಥಾ ಹೇಸ – ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನ, ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ (ಧ. ಪ. ೫೩) ಏವಮಾದೀಸು ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ. ‘‘ಏವಂ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ ¶ , ಏವಂ ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೨೨) ಉಪದೇಸೇ. ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ. ‘‘ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯಂ ವಸಲೀ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮಣಕಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೮೭) ಗರಹಣೇ. ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೧) ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇ. ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾ ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೯೮) ಆಕಾರೇ ¶ . ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ ಮಾಣವಕ, ಯೇನ ಸಮಣೋ ಆನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಮ ವಚನೇನ ಸಮಣಂ ಆನನ್ದಂ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛ – ‘ಸುಭೋ ಮಾಣವೋ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತೋ ಭವನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛತೀ’ತಿ. ಏವಞ್ಚ ವದೇಹಿ – ‘ಸಾಧು ಕಿರ ಭವಂ ಆನನ್ದೋ ಯೇನ ಸುಭಸ್ಸ ಮಾಣವಸ್ಸ ¶ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮತು ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’ತಿ’’ಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೫) ನಿದಸ್ಸನೇ. ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ ಕಾಲಾಮಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾತಿ? ಅಕುಸಲಾ, ಭನ್ತೇ. ಸಾವಜ್ಜಾ ವಾ ಅನವಜ್ಜಾ ವಾತಿ? ಸಾವಜ್ಜಾ, ಭನ್ತೇ. ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ ವಾ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾ ವಾತಿ? ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ, ಭನ್ತೇ. ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ವಾ ನೋ ವಾ, ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿ? ಸಮತ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೩.೬೬) ಅವಧಾರಣೇ. ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.
ತತ್ಥ ಆಕಾರತ್ಥೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾ ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಕಸಕಭಾಸಾನುರೂಪತೋ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ? ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಪನ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತ್ವಾಪಿ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ.
ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನ – ‘‘ನಾಹಂ ಸಯಮ್ಭೂ, ನ ಮಯಾ ಇದಂ ಸಚ್ಛಿಕತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇನ್ತೋ – ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏವಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಸುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ.
ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ, ಗತಿಮನ್ತಾನಂ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧.೨೨೦-೨೨೩) ಏವಂ ¶ ಭಗವತಾ – ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮಕುಸಲೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕುಸಲೋ ನಿರುತ್ತಿಕುಸಲೋ ಪುಬ್ಬಾಪರಕುಸಲೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೫.೧೬೯) ಏವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಪಸತ್ಥಭಾವಾನುರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ ಧಾರಣಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತಿ – ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ, ಏವಮೇವ ನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ.
ಮೇಸದ್ದೋ ¶ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ – ‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೮೧) ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ ¶ ’’ ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೮) ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೯) ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನ ‘‘ಮಯಾ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಮಮ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥದ್ವಯೇ ಯುಜ್ಜತಿ.
ಸುತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸುತಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಗಮನ-ವಿಸ್ಸುತ-ಕಿಲಿನ್ನಉಪಚಿತಾನುಯೋಗ-ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ-ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ – ‘‘ಸೇನಾಯ ಪಸುತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ. ೧೧) ವಿಸ್ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅವಸ್ಸುತಾ ಅವಸ್ಸುತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೬೫೭) ಕಿಲಿನ್ನಾಕಿಲಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು. ಪಾ. ೭.೧೨) ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಯೇ ಝಾನಪಸುತಾ ಧೀರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೧೮೧) ಝಾನಾನುಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೪೧) ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಸುತಧರೋ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೩೯) ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಧರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತನ್ತಿ ವಾ ಉಪಧಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ. ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ – ‘‘ಏವಂ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ. ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ – ‘‘ಏವಂ ಮಮ ಸುತಂ, ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ.
ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಪದೇಸು ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನಂ. ಮೇತಿ ವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನಂ. ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ¶ ಪವತ್ತಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಮೇತಿ ಅತ್ತಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಮಯಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಕತಂ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ’’ತಿ.
ತಥಾ ¶ ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಮೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಯಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಮಯಾ ಏವಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ.
ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ ¶ . ಏವನ್ತಿ ಹಿ ಅಯಂ ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಮೇತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋ. ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕತ್ತುವಿಸಯೇ ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ.
ಅಥ ವಾ ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ. ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ‘‘ಮಯಾ ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನ ಸುತ’’ನ್ತಿ.
ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಏವನ್ತಿ ವಾ ಮೇತಿ ವಾ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭೇಥ. ಸುತನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಏತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ. ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ. ಸುತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ.
ಏತ್ಥ ಚ ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತಿ. ನ ಹಿ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ. ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತಿ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸುತಂ ಸಮ್ಮುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ನ ಸೋ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಮಯಾ ಸುತನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹೇನ ಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ, ಅಸಮ್ಮೋಸೇನ ಪನ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಾವಧಾರಣಸಮತ್ಥತಾ, ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥತಾ ¶ . ತದುಭಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕೋಸಸ್ಸ ಅನುಪಾಲನಸಮತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕತ್ತಸಿದ್ಧಿ.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಾಭಾವತೋ. ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸವನಾಭಾವತೋ. ತಥಾ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ‘‘ನ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಪುನ ¶ ಭಣಥಾ’’ತಿ ಭಣತಿ. ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಂ ಸಾಧೇತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ತದಭಾವತೋ. ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ¶ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸಾಧೇತಿ. ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸೋತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯಮಾನಸ್ಸ ಸವನಂ ಅತ್ಥೀತಿ.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸೋ ಚ ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭದ್ದಕೇನ ಆಕಾರೇನ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮತ್ತನೋ ದೀಪೇತಿ. ಸುತನ್ತಿ ಸವನಯೋಗೇನ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ನ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪದೇಸೇ ವಸತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತಸ್ಸ ವಾ ಸವನಂ ಅತ್ಥಿ. ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ, ತಾಯ ಚ ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ, ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ. ಇತಿ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಸ್ಸ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಚನಂ ಅರುಣುಗ್ಗಂ ವಿಯ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉದಯತೋ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಿಯ ಚ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ, ಅರಹತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಭವಿತುನ್ತಿ ಠಾನೇ ನಿದಾನಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ. ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಬ್ಬಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ. ಏವನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರದೀಪಕವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ – ‘‘ಏತೇ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಸುತನ್ತಿ ಇದಂ ಸವನಯೋಗದೀಪಕವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ – ‘‘ಬಹೂ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತಾ ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ತದುಭಯೇನಪಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಸವನೇ ಆದರಂ ಜನೇತಿ. ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಞ್ಹಿ ¶ ಧಮ್ಮಂ ಆದರೇನ ಅಸ್ಸುಣನ್ತೋ ಮಹತಾ ¶ ಹಿತಾ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತೀತಿ ಆದರಂ ಜನೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಸೋತಬ್ಬೋತಿ.
ಏವಂ ¶ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸಾವಕತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ. ತಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ. ‘‘ಕೇವಲಂ ಸುತಮೇವೇತಂ ಮಯಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನ’’ನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇತಿ, ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪದಿಸತಿ, ಜಿನವಚನಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ.
ಅಪಿಚ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಪುರಿಮವಚನಂ ವಿವರನ್ತೋ – ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮಿದಂ ಮಯಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಸ್ಸ ದಸಬಲಧರಸ್ಸ ಆಸಭಟ್ಠಾನಟ್ಠಾಯಿನೋ ಸೀಹನಾದನಾದಿನೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮದೀಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸರಣಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮವರಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಚನಂ, ನ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ ವಾ ಪದೇ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ. ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
‘‘ವಿನಾಸಯತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಂ, ಸದ್ಧಂ ವಡ್ಢೇತಿ ಸಾಸನೇ;
ಏವಂ ಮೇ ಸುತಮಿಚ್ಚೇವಂ, ವದಂ ಗೋತಮಸಾವಕೋ’’ತಿ.
ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ. ಸಮಯನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನಿದ್ದೇಸೋ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತಪರಿದೀಪನಂ. ತತ್ಥ ಸಮಯಸದ್ದೋ –
‘‘ಸಮವಾಯೇ ಖಣೇ ಕಾಲೇ, ಸಮೂಹೇ ಹೇತುದಿಟ್ಠಿಸು;
ಪಟಿಲಾಭೇ ಪಹಾನೇ ಚ, ಪಟಿವೇಧೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ’’.
ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೧.೪೪೭) ಸಮವಾಯೋ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ¶ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೨೯) ಖಣೋ. ‘‘ಉಣ್ಹಸಮಯೋ ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ. ೩೫೮) ಕಾಲೋ. ‘‘ಮಹಾಸಮಯೋ ¶ ಪವನಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೨.೩೩೨) ಸಮೂಹೋ. ‘‘ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಗವಾ ಖೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ಭಗವಾಪಿ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ – ‘ಭದ್ದಾಲಿ, ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಪರಿಪೂರಕಾರೀ’ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ತೇ ¶ , ಭದ್ದಾಲಿ, ಸಮಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೧೩೫) ಹೇತು. ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಉಗ್ಗಾಹಮಾನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೇ ಏಕಸಾಲಕೇ ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೇ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೨೬೦) ದಿಟ್ಠಿ.
‘‘ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ಚತ್ಥೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ;
ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ ಧೀರೋ, ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. –
ಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೨೯) ಪಟಿಲಾಭೋ. ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೨೮) ಪಹಾನಂ. ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ. ಮ. ೨.೮) ಪಟಿವೇಧೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ. ತೇನ ಸಂವಚ್ಛರ-ಉತು-ಮಾಸಡ್ಢಮಾಸ-ರತ್ತಿ-ದಿವ-ಪುಬ್ಬಣ್ಹ-ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕ-ಸಾಯನ್ಹ-ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮಯಾಮ-ಮುಹುತ್ತಾದೀಸು ಕಾಲಪ್ಪಭೇದಭೂತೇಸು ಸಮಯೇಸು ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ.
ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತೇಸು ಸಂವಚ್ಛರಾದೀಸು ಸಮಯೇಸು ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಮಾಸೇ ಪಕ್ಖೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸುವಿದಿತಂ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ ಅಸುಕಸಂವಚ್ಛರೇ ಅಸುಕಉತುಮ್ಹಿ ಅಸುಕಮಾಸೇ ಅಸುಕಪಕ್ಖೇ ಅಸುಕರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅಸುಕದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಧಾರೇತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತುಂ ವಾ, ಬಹು ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ತಮತ್ಥಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ.
ಯೇ ವಾ ಇಮೇ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಸಮಯೋ ಜಾತಿಸಮಯೋ ಸಂವೇಗಸಮಯೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಸಮಯೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯೋ ಮಾರವಿಜಯಸಮಯೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೋತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಭಗವತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಅತಿವಿಯ ಸುಪ್ಪಕಾಸಾ ¶ ಅನೇಕಕಾಲಪ್ಪಭೇದಾ ¶ ಏವ ಸಮಯಾ. ತೇಸು ಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಯೋ ಚಾಯಂ ಞಾಣಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೇಸು ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ, ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ ¶ , ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಕರಣೀಯದ್ವಯಸಮಯೇಸು ಧಮ್ಮಿಕಥಾಸಮಯೋ, ದೇಸನಾಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯೋ, ತೇಸುಪಿ ಸಮಯೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ.
ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ಚ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಚ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ವಿನಯೇ ಚ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನೇನ, ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ. ತತ್ಥ ತಥಾ, ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ. ತತ್ಥ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ಚ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ ಕಾಲತ್ಥೋ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ, ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ.
ವಿನಯೇ ಚ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ.
ಇಧ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚ ಏವಂಜಾತಿಕೇ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ. ಯಞ್ಹಿ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಂ ದೇಸೇಸಿ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮಯಂ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಇಧ ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ.
ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
‘‘ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಭುಮ್ಮೇನ ಕರಣೇನ ಚ;
ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ, ಉಪಯೋಗೇನ ಸೋ ಇಧಾ’’ತಿ.
ಪೋರಾಣಾ ¶ ¶ ಪನ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋ ಏಸ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭುಮ್ಮಮೇವ ¶ ಅತ್ಥೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಭಗವಾತಿ ಗರು. ಗರುಂ ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಅಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಗರು, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಪೋರಾಣೇಹಿಪಿ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮಂ;
ಗರು ಗಾರವಯುತ್ತೋ ಸೋ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ. (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪೨);
ಅಪಿಚ –
‘‘ಭಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾ ಯುತ್ತೋ, ಭಗೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತವಾ;
ಭತ್ತವಾ ವನ್ತಗಮನೋ, ಭವೇಸು ಭಗವಾ ತತೋ’’ತಿ. –
ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪೪) ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತೋಯೇವ.
ಏತ್ತಾವತಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ. ತೇನ ‘‘ನಯಿದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಂ ಪಾವಚನಂ, ಅಯಂ ವೋ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಅದಸ್ಸನೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ ಜನಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತಿ. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾತಿ ವಚನೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪಕಾಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಾಧೇತಿ. ತೇನ ‘‘ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ನಾಮ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಕೋ ದಸಬಲಧರೋ ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ ಸೋಪಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಜೀವಿತೇ ಆಸಾ ಜನೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಜೀವಿತಮದಮತ್ತಂ ಜನಂ ಸಂವೇಜೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ಏವನ್ತಿ ಚ ಭಣನ್ತೋ ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ. ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ. ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ.
ಸಾವತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ. ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ. ವಿಹರತೀತಿ ¶ ಅವಿಸೇಸೇನ ಇರಿಯಾಪಥದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಸು ¶ ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನಮೇತಂ. ಇಧ ಪನ ಠಾನಗಮನನಿಸಜ್ಜಾಸಯನಪ್ಪಭೇದೇಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಞ್ಞತರಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ ¶ , ತೇನ ಠಿತೋಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಸಯಾನೋಪಿ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸೋ ಹಿ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಜೇತವನೇತಿ ಜೇತಸ್ಸ ರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ವನೇ. ತಞ್ಹಿ ತೇನ ರೋಪಿತಂ ಸಂವಡ್ಢಿತಂ ಪರಿಪಾಲಿತಂ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜೇತವನ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಜೇತವನೇ. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಗಹಪತಿನಾ ಚತುಪಞ್ಞಾಸಹಿರಞ್ಞಕೋಟಿಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತಿತತ್ತಾ ‘‘ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೇ ಆರಾಮೇ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ. ನಿ. ಅಟ್ಠ. ೧.೧೪) ವುತ್ತೋ.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಜೇತವನೇ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಅಥ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯತ್ಥ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರಿತುನ್ತಿ. ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ.
ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾದೀನಂ ಸಮೀಪೇ ಗೋಯೂಥಾನಿ ಚರನ್ತಾನಿ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯಂ ಚರನ್ತಿ, ಯಮುನಾಯಂ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಯದಿದಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಸಮೀಪೇ ಜೇತವನಂ, ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ’’ತಿ. ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಹಿಸ್ಸ ಸಾವತ್ಥಿವಚನಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸೇಸವಚನಂ.
ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾತಿ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಅಪಾಕಟಾ ಏಕಾ ದೇವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅಭಿಜಾನಾತಿ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಅಹು ಞಾತಞ್ಞತರಸ್ಸ ಮಹೇಸಕ್ಖಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿಂ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಸಕ್ಕೋಪಿ ದೇವರಾಜಾ ‘‘ಅಞ್ಞತರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ ¶ ಚ ಇದಂ ದೇವಾನಮ್ಪಿ ದೇವಧೀತಾನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣವಚನಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ದೇವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ರೂಪಾವಚರಾನಂ ದೇವಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ.
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಖಯಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಅಬ್ಭಾನುಮೋದನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ ¶ . ತತ್ಥ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ರತ್ತಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ ¶ , ಚಿರನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ಉದ್ದಿಸತು, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೨೦; ಚೂಳವ. ೩೮೩) ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋ ಚ ಪಣೀತತರೋ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೧೦೦) ಸುನ್ದರೇ.
‘‘ಕೋ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ;
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ. –
ಏವಮಾದೀಸು (ವಿ. ವ. ೮೫೭) ಅಭಿರೂಪೇ. ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧೫) ಅಬ್ಭಾನುಮೋದನೇ. ಇಧ ಪನ ಖಯೇ. ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ, ಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥಾಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇ ಆಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ನಿಯಾಮೋ ಹಿ ಕಿರೇಸ ದೇವತಾನಂ ಯದಿದಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇಯೇವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ.
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾತಿ ಇಧ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿರೂಪೇ, ವಣ್ಣ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಛವಿಥುತಿ-ಕುಲವಗ್ಗ-ಕಾರಣ-ಸಣ್ಠಾನಪ್ಪಮಾಣ-ರೂಪಾಯತನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ. ತತ್ಥ ‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋಸಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೫೫೩) ಛವಿಯಾ. ‘‘ಕದಾ ಸಞ್ಞೂಳ್ಹಾ ಪನ ತೇ, ಗಹಪತಿ, ಇಮೇ ಸಮಣಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೨.೭೭) ಥುತಿಯಂ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೧೫) ಕುಲವಗ್ಗೇ. ‘‘ಅಥ ಕೇನ ನು ವಣ್ಣೇನ, ಗನ್ಧಥೇನೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೩೪) ಕಾರಣೇ. ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೩೮) ಸಣ್ಠಾನೇ. ‘‘ತಯೋ ಪತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೬೦೨) ಪಮಾಣೇ. ‘‘ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ರೂಪಾಯತನೇ. ಸೋ ಇಧ ಛವಿಯಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾ ಅಭಿರೂಪಚ್ಛವಿ, ಇಟ್ಠವಣ್ಣಾ ಮನಾಪವಣ್ಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ದೇವತಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಆಗಚ್ಛಮಾನಾ ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ಪಕತಿಇದ್ಧಿಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ¶ ಅತಿರೇಕವಣ್ಣಂ ಅತಿರೇಕಇದ್ಧಿಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ನಟಸಮಜ್ಜಾದೀನಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ವಿಯ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇನ ಕಾಯೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರಾ ಅನಭಿಸಙ್ಖತೇನಪಿ ಆಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ರೂಪಾವಚರಾ ಪನ ನ ¶ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಅತಿಸುಖುಮೋ ಅತ್ತಭಾವೋ, ನ ತೇನ ¶ ಇರಿಯಾಪಥಕಪ್ಪನಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇನೇವ ಆಗತೋ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾ’’ತಿ.
ಕೇವಲಕಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲ-ಸದ್ದೋ ಅನವಸೇಸ-ಯೇಭುಯ್ಯಾಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸಾನತಿರೇಕದಳ್ಹತ್ಥವಿಸಂಯೋಗಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ. ೧) ಅನವಸೇಸತ್ಥಮತ್ಥೋ. ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಾ ಚ ಅಙ್ಗಮಗಧಾ ಪಹೂತಂ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಂ ಆದಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮಹಾವ. ೪೩) ಯೇಭುಯ್ಯತಾ. ‘‘ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ವಿಭ. ೨೨೫) ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸತಾ. ‘‘ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕಂ ನೂನ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮಹಾವ. ೨೪೪) ಅನತಿರೇಕತಾ. ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ, ಭನ್ತೇ, ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಬಾಹಿಯೋ ನಾಮ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಠಿತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೨೪೩) ದಳ್ಹತ್ಥತಾ. ‘‘ಕೇವಲೀ ವುಸಿತವಾ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೩.೫೭) ವಿಸಂಯೋಗೋ ಅತ್ಥೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ.
ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಅಭಿಸದ್ದಹನ-ವೋಹಾರ-ಕಾಲ-ಪಞ್ಞತ್ತಿ-ಛೇದನ-ವಿಕಪ್ಪ-ಲೇಸಸಮನ್ತಭಾವಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಓಕಪ್ಪನಿಯಮೇತಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ, ಯಥಾ ತಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಅಭಿಸದ್ದಹನಮತ್ಥೋ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಹಿ ಸಮಣಕಪ್ಪೇಹಿ ಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ. ೨೫೦) ವೋಹಾರೋ. ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಕಾಲೋ. ‘‘ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ವಿ. ವ. ೧೦೯೪, ೧೧೦೧) ಛೇದನಂ. ‘‘ಕಪ್ಪತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ. ೪೪೬) ವಿಕಪ್ಪೋ. ‘‘ಆತ್ಥಿ ಕಪ್ಪೋ ನಿಪಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ¶ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೮.೮೦) ಲೇಸೋ. ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ವೇಳುವನಂ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೪) ಸಮನ್ತಭಾವೋ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸಮನ್ತಭಾವತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ತಸ್ಮಾ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಜೇತವನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅನವಸೇಸಂ ಸಮನ್ತತೋ ಜೇತವನ’’ನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ.
ಓಭಾಸೇತ್ವಾತಿ ¶ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಸರೀರಸಮುಟ್ಠಿತಾಯ ಆಭಾಯ ಫರಿತ್ವಾ, ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಪಜ್ಜೋತಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಯೇನಾತಿ ¶ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ. ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯತ್ಥ ಭಗವಾ, ತತ್ಥ ಉಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಕೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ? ನಾನಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ದಿಜಗಣೇಹಿ ನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೋ ವಿಯ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಚ ಗತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನಂ. ಅಥ ವಾ ಏವಂ ಗತಾ ತತೋ ಆಸನ್ನತರಂ ಠಾನಂ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪಸಙ್ಖಾತಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
ಇದಾನಿ ಯೇನತ್ಥೇನ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಾ, ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮಾ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜುಲಿಂ ಸಿರಸಿ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ – ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ. ನಿ. ೪.೭೦) ವಿಯ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಠಿತಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ. ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಠಾನಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಸನಕುಸಲತಾಯ ಏಕಮನ್ತಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ದೇವೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ಕಥಂ ಠಿತೋ ಪನ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಹೋತೀತಿ? ಛ ಠಾನದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅತಿದೂರಂ, ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಂ, ಉಪರಿವಾತಂ ¶ , ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸಂ, ಅತಿಸಮ್ಮುಖಂ, ಅತಿಪಚ್ಛಾತಿ. ಅತಿದೂರೇ ಠಿತೋ ಹಿ ಸಚೇ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಚಾಸದ್ದೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ಠಿತೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ಕರೋತಿ. ಉಪರಿವಾತೇ ಠಿತೋ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ ಬಾಧತಿ. ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೇ ಠಿತೋ ಅಗಾರವಂ ಪಕಾಸೇತಿ. ಅತಿಸಮ್ಮುಖಾ ಠಿತೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಂ ಆಹಚ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಅತಿಪಚ್ಛಾ ಠಿತೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಗೀವಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಏತೇ ಛ ಠಾನದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ.
ಏತದವೋಚಾತಿ ¶ ಏತಂ ಅವೋಚ. ಕಥಂ ನೂತಿ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ. ಭಗವತೋ ಹಿ ತಿಣ್ಣೋಘಭಾವೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ಪಾಕಟೋ, ತೇನಿಮಿಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ತತ್ಥ ಕಙ್ಖಾ ನತ್ಥಿ, ಇಮಿನಾ ಪನ ಕಾರಣೇನ ‘‘ತಿಣ್ಣೋ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ತೇನ ಸಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಮಾನಾ ಏವಮಾಹ.
ಮಾರಿಸಾತಿ ¶ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯಸಮುದಾಚಾರವಚನಮೇತಂ. ನಿದ್ದುಕ್ಖಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಯದಾ ಖೋ ತೇ, ಮಾರಿಸ, ಸಙ್ಕುನಾ ಸಙ್ಕು ಹದಯೇ ಸಮಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅಥ ನಂ ತ್ವಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಂ ಮೇ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಮಾನಸ್ಸಾ’’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೫೧೨) ಇದಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ. ನ ಹಿ ನೇರಯಿಕಸತ್ತೋ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋ, ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಪನ ಏವಂ ವುಚ್ಚತಿ. ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಾನಂ ನಿದ್ದುಕ್ಖಾನಂ ಸುಖಸಮಪ್ಪಿತಾನಂ ಏಸ ವೋಹಾರೋ, ಅಪರಭಾಗೇ ದುಕ್ಖಂ ಹೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಅಯಂ ವೋಹಾರೋ ವುಚ್ಚತೇವ ನಿಪ್ಪದುಮಾಪಿ ನಿರುದಕಾಪಿ ವಾ ಪೋಕ್ಖರಣೀ ಪೋಕ್ಖರಣೀ ವಿಯ.
ಓಘಮತರೀತಿ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಓಘಾ, ಕಾಮೋಘೋ ಭವೋಘೋ ದಿಟ್ಠೋಘೋ ಅವಿಜ್ಜೋಘೋತಿ. ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮೋಘೋ ನಾಮ. ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಝಾನನಿಕನ್ತಿ ಚ ಭವೋಘೋ ನಾಮ. ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠೋಘೋ ನಾಮ. ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜೋಘೋ ನಾಮ. ತತ್ಥ ಕಾಮೋಘೋ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಸಹಗತೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಭವೋಘೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದಿಟ್ಠೋಘೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅವಿಜ್ಜೋಘೋ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ.
ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚೇಸ ಅವಹನನಟ್ಠೇನ ರಾಸಟ್ಠೇನ ಚ ಓಘೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅವಹನನಟ್ಠೇನಾತಿ ¶ ಅಧೋಗಮನಟ್ಠೇನ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಸಂ ಗತೇ ಸತ್ತೇ ಅಧೋ ಗಮೇತಿ, ನಿರಯಾದಿಭೇದಾಯ ದುಗ್ಗತಿಯಂಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಉಪರಿಭಾವಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗನ್ತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ಅಧೋ ತೀಸು ಭವೇಸು ಚತೂಸು ಯೋನೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಗತೀಸು ಸತ್ತಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ನವಸು ಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಚ ಗಮೇತೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ರಾಸಟ್ಠೇನಾತಿ ಮಹನ್ತಟ್ಠೇನ. ಮಹಾ ಹೇಸೋ ಕಿಲೇಸರಾಸಿ ಅವೀಚಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಪತ್ಥಟೋ, ಯದಿದಂ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ನಾಮ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏವಮಯಂ ರಾಸಟ್ಠೇನಾಪಿ ಓಘೋತಿ ¶ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಅತರೀತಿ ಇಮಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಓಘಂ ಕೇನ ನು ತ್ವಂ, ಮಾರಿಸ, ಕಾರಣೇನ ತಿಣ್ಣೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ.
ಅಥಸ್ಸಾ ಭಗವಾ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಖ್ವಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ. ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಅನಾಯೂಹನ್ತೋ, ಅವಾಯಮನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ. ದೇವತಾಪಿ ನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಬಾಹಿರಕಂ ತಾವ ಓಘಂ ತರನ್ತಾ ನಾಮ ಠಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಾ ತರಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಆಯೂಹನ್ತಾ ತರನ್ತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಅವೀಚಿತೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಪತ್ಥಟಂ ¶ ಕಿಲೇಸೋಘಂ ಕಿಲೇಸರಾಸಿಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಅನಾಯೂಹನ್ತೋ ಅತರಿನ್ತಿ ಆಹ. ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತಂ? ಕಥಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ? ವಿಮತಿಂ ಪಕ್ಖನ್ತಾ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿ.
ಕಿಂ ಪನ ಭಗವತಾ ಯಥಾ ಸತ್ತಾ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಕಥನತ್ಥಾಯ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ? ನ ಏತದತ್ಥಾಯ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ. ದ್ವೇ ಪನ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ ನಿಗ್ಗಹಮುಖೇನ ಚ ಅನುಗ್ಗಹಮುಖೇನ ಚ. ತತ್ಥ ಯೇ ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿನೋ ಹೋನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾತೇಪಿ ಞಾತಸಞ್ಞಿನೋ ಪಞ್ಚಸತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಿಯ, ತೇಸಂ ಮಾನನಿಗ್ಗಹತ್ಥಂ ಯಥಾ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಾದಿಸದಿಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ. ಅಯಂ ನಿಗ್ಗಹಮುಖೇನ ದೇಸನಾ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ನಿಗ್ಗಯ್ಹ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಾಹಂ, ಆನನ್ದ, ವಕ್ಖಾಮಿ, ಪವಯ್ಹ ಪವಯ್ಹ, ಆನನ್ದ, ವಕ್ಖಾಮಿ, ಯೋ ಸಾರೋ, ಸೋ ಠಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೯೬). ಯೇ ¶ ಪನ ಉಜುಕಾ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ, ತೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದಿಸದಿಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ‘‘ಅಭಿರಮ, ತಿಸ್ಸ, ಅಭಿರಮ, ತಿಸ್ಸ, ಅಹಮೋವಾದೇನ ಅಹಮನುಗ್ಗಹೇನ ಅಹಮನುಸಾಸನಿಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೩.೮೪) ಚ ನೇ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತಿ. ಅಯಂ ಅನುಗ್ಗಹಮುಖೇನ ದೇಸನಾ.
ಅಯಂ ಪನ ದೇವಪುತ್ತೋ ಮಾನತ್ಥದ್ಧೋ ಪಣ್ಡಿತಮಾನೀ, ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ಅಹಂ ಓಘಂ ಜಾನಾಮಿ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಓಘತಿಣ್ಣಭಾವಂ ಜಾನಾಮಿ, ‘‘ಇಮಿನಾ ಪನ ಕಾರಣೇನ ತಿಣ್ಣೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಂ ನ ಜಾನಾಮಿ. ಇತಿ ಮಯ್ಹಂ ಞಾತಮೇವ ಬಹು, ಅಪ್ಪಂ ಅಞ್ಞಾತಂ, ತಮಹಂ ಕಥಿತಮತ್ತಮೇವ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ. ಕಿಞ್ಹಿ ನಾಮ ತಂ ಭಗವಾ ವದೇಯ್ಯ, ಯಸ್ಸಾಹಂ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಅಥ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅಯಂ ಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥಂ ವಿಯ ¶ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಅಭಬ್ಬೋ ಇಮಂ ಮಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ದೇಸನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ, ಮಾನನಿಗ್ಗಹಂ ತಾವಸ್ಸ ಕತ್ವಾ ಪುನ ನೀಚಚಿತ್ತೇನ ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ. ಸೋಪಿ ನಿಹತಮಾನೋ ಅಹೋಸಿ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ನಿಹತಮಾನತಾ ಉತ್ತರಿಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ತಸ್ಸ ಪನ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಸ್ಸ ಅಯಮತ್ಥೋ – ಕಥಂ ಪನ ತ್ವಂ, ಮಾರಿಸ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹಂ ಓಘಮತರಿ, ಯಥಾಹಂ ಜಾನಾಮಿ, ಏವಂ ಮೇ ಕಥೇಹೀತಿ.
ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ಯದಾಸ್ವಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯದಾ ಸ್ವಾಹನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಹಂ. ಸುಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಯಥಾ ಚ ಏತ್ಥ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು. ಸಂಸೀದಾಮೀತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಅತರನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ಓಸೀದಾಮಿ. ನಿಬ್ಬುಯ್ಹಾಮೀತಿ ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅತಿವತ್ತಾಮಿ. ಇತಿ ಠಾನೇ ಚ ವಾಯಾಮೇ ಚ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಅವಾಯಮನ್ತೋ ಓಘಮತರಿನ್ತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋ. ದೇವತಾಯಪಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ, ನ ಪನ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣತ್ಥಂ ಸತ್ತ ದುಕಾ ದಸ್ಸಿತಾ. ಕಿಲೇಸವಸೇನ ¶ ಹಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸಂಸೀದತಿ ನಾಮ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮ. ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ವಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸಂಸೀದತಿ ನಾಮ, ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚೇವ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಆಯೂಹನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮ. ತಣ್ಹಾವಸೇನ ವಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸಂಸೀದತಿ ನಾಮ, ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಆಯೂಹನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮ. ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸಂಸೀದತಿ ನಾಮ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆಯೂಹನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮ. ಓಲೀಯನಾಭಿನಿವೇಸಾ ಹಿ ಭವದಿಟ್ಠಿ, ಅತಿಧಾವನಾಭಿನಿವೇಸಾ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿ ¶ . ಲೀನವಸೇನ ವಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸಂಸೀದತಿ ನಾಮ, ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಆಯೂಹನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮ. ತಥಾ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗವಸೇನ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸಂಸೀದತಿ ನಾಮ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಸೇನ ಆಯೂಹನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮ. ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಸಂಸೀದತಿ ನಾಮ, ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಚುನ್ದ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಅಧೋಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಉಪರಿಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೮೬).
ಇಮಂ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸುತ್ವಾವ ದೇವತಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತುಟ್ಠಾ ಪಸನ್ನಾ ಅತ್ತನೋ ತುಟ್ಠಿಞ್ಚ ಪಸಾದಞ್ಚ ಪಕಾಸಯನ್ತೀ ಚಿರಸ್ಸಂ ವತಾತಿ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಚಿರಸ್ಸನ್ತಿ ಚಿರಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಯಂ ¶ ಕಿರ ದೇವತಾ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತರಾ ಅಞ್ಞಂ ಬುದ್ಧಂ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಜ್ಜ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಕಿಂ ಪನಿಮಾಯ ದೇವತಾಯ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಸತ್ಥಾ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋತಿ. ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ವಾ ಹೋತು ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ವಾ, ದಸ್ಸನಂ ಉಪಾದಾಯ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ್ತಿ ಬಾಹಿತಪಾಪಂ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತನ್ತಿ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತಂ. ಲೋಕೇತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ. ವಿಸತ್ತಿಕನ್ತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಆಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ, ತಂ ವಿಸತ್ತಿಕಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಮಾನಂ ಅನಾಯೂಹಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ನಿತ್ತಿಣ್ಣಂ ಉತ್ತಿಣ್ಣಂ ಚಿರಸ್ಸಂ ವತ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಸಮನುಞ್ಞೋ ಸತ್ಥಾ ಅಹೋಸೀತಿ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ವಚನಂ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಸಮನುಮೋದಿ, ಏಕಜ್ಝಾಸಯೋ ಅಹೋಸಿ. ಅನ್ತರಧಾಯೀತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಕಾಯಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಉಪಾದಿಣ್ಣಕಕಾಯಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠತ್ವಾ ಲದ್ಧಾಸಾ ಲದ್ಧಪತಿಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಗನ್ಧೇಹಿ ಚ ಮಾಲೇಹಿ ಚ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭವನಂಯೇವ ಅಗಮಾಸೀತಿ.
ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೨. ನಿಮೋಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨. ಇದಾನಿ ¶ ದುತಿಯಸುತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಠಮಮಾಗತಞ್ಚ ಉತ್ತಾನತ್ಥಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಯಂ ಯಂ ಅನುತ್ತಾನಂ, ತಂ ತದೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ. ಜಾನಾಸಿ ನೋತಿ ಜಾನಾಸಿ ನು. ನಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಆದೀನಿ ಮಗ್ಗಾದೀನಂ ನಾಮಾನಿ ¶ . ಮಗ್ಗೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನತೋ ನಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಾನಂ ನಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪನ ತೇ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನತೋ ಪಮುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಫಲಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಮೋಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತಂ. ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ ವಿವಿಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿವೇಕೋತಿ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾ ಏತಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖತೋ ನಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಮುಚ್ಚನ್ತಿ ವಿವಿಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದೇವ ‘‘ನಿಮೋಕ್ಖೋ ಪಮೋಕ್ಖೋ ವಿವೇಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಜಾನಾಮಿ ಖ್ವಾಹನ್ತಿ ಜಾನಾಮಿ ಖೋ ಅಹಂ. ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ಖೋಕಾರೋ ¶ . ಅಹಂ ಜಾನಾಮಿಯೇವ. ಸತ್ತಾನಂ ನಿಮೋಕ್ಖಾದಿಜಾನನತ್ಥಮೇವ ಹಿ ಮಯಾ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿದ್ಧನ್ತಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ. ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಂ ನಾಮ ಕಿರ ಏತಂ ಸುತ್ತಂ.
ನನ್ದೀಭವಪರಿಕ್ಖಯಾತಿ ನನ್ದೀಮೂಲಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಯೇನ. ನನ್ದಿಯಾ ಚ ಭವಸ್ಸ ಚಾತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ತತ್ಥ ಹಿ ಪುರಿಮನಯೇ ನನ್ದೀಭವೇನ ತಿವಿಧಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಹಿತೋ, ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ. ತೇಹಿ ಪನ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ ತೇಸಂ ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾವಾತಿ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ. ವೇದನಾನಂ ನಿರೋಧಾ ಉಪಸಮಾತಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕವೇದನಾನಂ ನಿರೋಧೇನ ಚ ಉಪಸಮೇನ ಚ. ತತ್ಥ ವೇದನಾಗಹಣೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋಪಿ. ಏವಂ ಇಮೇಸಂ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ. ದುತಿಯನಯೇ ಪನ ನನ್ದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಹಿತೋ, ಭವಗ್ಗಹಣೇನ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ಸಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸರೂಪೇನೇವ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ. ಏವಂ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಇಮಮೇವ ಚ ನಯಂ ಚತುನಿಕಾಯಿಕಭಣ್ಡಿಕತ್ಥೇರೋ ರೋಚೇತಿ. ಇತಿ ನಿಬ್ಬಾನವಸೇನೇವ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ.
ನಿಮೋಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೩. ಉಪನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩. ತತಿಯೇ ¶ ¶ ಉಪನೀಯತೀತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಯತಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಉಪಗಚ್ಛತಿ ವಾ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಮರಣಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಥಾ ವಾ ಗೋಪಾಲೇನ ಗೋಗಣೋ ನೀಯತಿ, ಏವಂ ಜರಾಯ ಮರಣಸನ್ತಿಕಂ ಉಪನೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಜೀವಿತನ್ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ. ಅಪ್ಪನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಂ ಥೋಕಂ. ತಸ್ಸ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಪರಿತ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯ ಚ ಖಣಪರಿತ್ತತಾಯ ಚ. ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯಪಿ ಹಿ ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿರಂ ಜೀವತಿ, ಸೋ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೨.೭; ಸಂ. ನಿ. ೨.೧೪೩) ವಚನತೋ ಪರಿತ್ತಂ. ಖಣಪರಿತ್ತತಾಯಪಿ. ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ಅತಿಪರಿತ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಣೋ ಏಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತೋಯೇವ ¶ . ಯಥಾ ನಾಮ ರಥಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಏಕೇನೇವ ನೇಮಿಪ್ಪದೇಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತಿಟ್ಠಮಾನಮ್ಪಿ ಏಕೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಮೇವಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ನಿರುದ್ಧಮತ್ತೇ ಸತ್ತೋ ನಿರುದ್ಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ – ಅತೀತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ ನ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿತ್ಥ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ.
‘‘ಜೀವಿತಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಚ, ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚ ಕೇವಲಾ;
ಏಕಚಿತ್ತಸಮಾಯುತ್ತಾ, ಲಹುಸೋ ವತ್ತತೇ ಖಣೋ.
‘‘ಯೇ ನಿರುದ್ಧಾ ಮರನ್ತಸ್ಸ, ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಇಧ;
ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸದಿಸಾ ಖನ್ಧಾ, ಗತಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ.
‘‘ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ನ ಜಾತೋ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಜೀವತಿ;
ಚಿತ್ತಭಙ್ಗಾ ಮತೋ ಲೋಕೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ. (ಮಹಾನಿ. ೧೦);
ಜರೂಪನೀತಸ್ಸಾತಿ ಜರಂ ಉಪಗತಸ್ಸ, ಜರಾಯ ವಾ ಮರಣಸನ್ತಿಕಂ ಉಪನೀತಸ್ಸ. ನ ಸನ್ತಿ ತಾಣಾತಿ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಸರಣಂ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ನಾಮ ಕೇಚಿ ನತ್ಥಿ. ಏತಂ ಭಯನ್ತಿ ಏತಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಮರಣೂಪಗಮನಂ, ಆಯುಪರಿತ್ತತಾ, ಜರೂಪನೀತಸ್ಸ ತಾಣಾಭಾವೋತಿ ತಿವಿಧಂ ಭಯಂ ಭಯವತ್ಥು ಭಯಕಾರಣನ್ತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕಯಿರಾಥ ಸುಖಾವಹಾನೀತಿ ವಿಞ್ಞೂ ಪುರಿಸೋ ಸುಖಾವಹಾನಿ ಸುಖದಾಯಕಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೇಯ್ಯ. ಇತಿ ದೇವತಾ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಬ್ಬಚೇತನಂ ಅಪರಚೇತನಂ ಮುಞ್ಚಚೇತನಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹುವಚನವಸೇನ ¶ ‘‘ಪುಞ್ಞಾನೀ’’ತಿ ಆಹ. ಝಾನಸ್ಸಾದಂ ಝಾನನಿಕನ್ತಿಂ ಝಾನಸುಖಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸುಖಾವಹಾನೀ’’ತಿ ಆಹ. ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ದೇವತಾಯ ಸಯಂ ದೀಘಾಯುಕಟ್ಠಾನೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಾಮಾವಚರದೇವೇಸು ಪರಿತ್ತಾಯುಕಟ್ಠಾನೇ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಥುಲ್ಲಫುಸಿತಕೇ ವುಟ್ಠಿಪಾತಸದಿಸೇ ಸತ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಅಹೋವತಿಮೇ ಸತ್ತಾ ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಏಕಕಪ್ಪ-ದ್ವೇಕಪ್ಪ-ಚತುಕಪ್ಪ-ಅಟ್ಠಕಪ್ಪ-ಸೋಳಸಕಪ್ಪ-ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಪ್ಪ-ಚತುಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಪ್ಪಮಾಣಂ ಅದ್ಧಾನಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.
ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಟ್ಟಕಥಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ವಿವಟ್ಟಮಸ್ಸಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಲೋಕಾಮಿಸನ್ತಿ ದ್ವೇ ಲೋಕಾಮಿಸಾ ¶ ಪರಿಯಾಯೇನ ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಚ. ಪರಿಯಾಯೇನ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ ಲೋಕಾಮಿಸಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ. ಇಧ ಪರಿಯಾಯಲೋಕಾಮಿಸಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಲೋಕಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ. ಸನ್ತಿಪೇಕ್ಖೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಿಂ ಪೇಕ್ಖನ್ತೋ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಪತ್ಥಯನ್ತೋತಿ.
ಉಪನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೪. ಅಚ್ಚೇನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪. ಚತುತ್ಥೇ ಅಚ್ಚೇನ್ತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ. ಕಾಲಾತಿ ಪುರೇಭತ್ತಾದಯೋ ಕಾಲಾ. ತರಯನ್ತಿ ರತ್ತಿಯೋತಿ ರತ್ತಿಯೋ ಅತಿಕ್ಕಮಮಾನಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ಮರಣೂಪಗಮನಾಯ ತರಯನ್ತಿ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಗಮಯನ್ತಿ. ವಯೋಗುಣಾತಿ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮವಯಾನಂ ಗುಣಾ, ರಾಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹತಾನಂ ವತ್ಥಾನಂ ದಿಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ. ೩೪೮) ಏತ್ಥ ಹಿ ಪಟಲಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ‘‘ಸತಗುಣಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೯) ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸಟ್ಠೋ. ‘‘ಅನ್ತಂ ಅನ್ತಗುಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೋ. ‘‘ಕಯಿರಾ ಮಾಲಾಗುಣೇ ಬಹೂ’’ತಿ (ಧ. ಪ. ೫೩) ಏತ್ಥ ರಾಸಟ್ಠೋ. ‘‘ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಬನ್ಧನಟ್ಠೋ. ಇಧ ಪನ ರಾಸಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ. ತಸ್ಮಾ ವಯೋಗುಣಾತಿ ವಯೋರಾಸಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಅನುಪುಬ್ಬಂ ¶ ಜಹನ್ತೀತಿ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ಜಹನ್ತಿ. ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಠಿತಂ ಹಿ ಪಠಮವಯೋ ಜಹತಿ, ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಠಿತಂ ದ್ವೇ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಾ ಜಹನ್ತಿ, ಮರಣಕ್ಖಣೇ ಪನ ತಯೋಪಿ ವಯಾ ಜಹನ್ತೇವ. ಏತಂ ಭಯನ್ತಿ ಏತಂ ಕಾಲಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮನಂ, ರತ್ತಿದಿವಾನಂ ತರಿತಭಾವೋ, ವಯೋಗುಣಾನಂ ಜಹನಭಾವೋತಿ ತಿವಿಧಂ ಭಯಂ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ.
ಅಚ್ಚೇನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೫. ಕತಿಛಿನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ¶ ಕತಿ ಛಿನ್ದೇತಿ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಕತಿ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ. ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಛಿನ್ದೇ ಜಹೇ’’ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ. ಗಾಥಾಬನ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಮಟ್ಠಭಾವತ್ಥಂ ಅಯಂ ದೇವತಾ ಸದ್ದಪುನರುತ್ತಿಂ ವಜ್ಜಯನ್ತೀ ಏವಮಾಹ. ಕತಿ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋತಿ ಕತಿ ಸಙ್ಗೇ ಅತಿಗತೋ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಗಾತಿಕೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇತಿ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಪಞ್ಚ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ. ಪಞ್ಚ ಜಹೇತಿ ಜಹನ್ತೋ ಪಞ್ಚುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಜಹೇಯ್ಯ. ಇಧಾಪಿ ಛಿನ್ದನಞ್ಚ ಜಹನಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ, ಭಗವಾ ಪನ ದೇವತಾಯ ಆರೋಪಿತವಚನಾನುರೂಪೇನೇವ ಏವಮಾಹ. ಅಥ ವಾ ಪಾದೇಸು ಬದ್ಧಪಾಸಸಕುಣೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಕಡ್ಢಮಾನಾಕಾರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ವದತಿ. ಹತ್ಥೇಹಿ ಗಹಿತರುಕ್ಖಸಾಖಾ ವಿಯ ಪಞ್ಚುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಉಪರಿ ಆಕಡ್ಢಮಾನಾಕಾರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಜಹೇಯ್ಯಾತಿ ವದತಿ. ಪಞ್ಚ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇತಿ ಏತೇಸಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಛಿನ್ದನತ್ಥಾಯ ಚೇವ ಪಹಾನತ್ಥಾಯ ಚ ಉತ್ತರಿ ಅತಿರೇಕಂ ವಿಸೇಸಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಮಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋತಿ ರಾಗಸಙ್ಗೋ ದೋಸಸಙ್ಗೋ ಮೋಹಸಙ್ಗೋ ಮಾನಸಙ್ಗೋ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಗೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ. ಓಘತಿಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಚತುರೋಘತಿಣ್ಣೋತಿ ಕಥೀಯತಿ. ಇಮಾಯ ಪನ ಗಾಥಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಕಥಿತಾನೀತಿ.
ಕತಿಛಿನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೬. ಜಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಜಾಗರತನ್ತಿ ಜಾಗರನ್ತಾನಂ. ಪಞ್ಚ ಜಾಗರತನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಗಾಥಾಯಂ ಪನ ಸದ್ಧಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಜಾಗರನ್ತೇಸು ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾ ಸುತ್ತಾ ನಾಮ. ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ಠಿತೋ ವಾ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಪೇನ್ತೋಪಿ ಪಮಾದತಾಯ ಅಕುಸಲಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಸುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಏವಂ ಸುತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ನೀವರಣೇಸು ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾಗರಾನಿ ನಾಮ. ಕಸ್ಮಾ ¶ ? ಯಸ್ಮಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋಪಿ ಅಪ್ಪಮಾದತಾಯ ಕುಸಲಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಜಾಗರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಪಞ್ಚಹಿ ಪನ ನೀವರಣೇಹೇವ ಕಿಲೇಸರಜಂ ಆದಿಯತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪರಾಮಸತಿ. ಪುರಿಮಾ ¶ ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಪರಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇಧಾಪಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನೇವ ಕಥಿತಾನೀತಿ.
ಜಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೭. ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭. ಸತ್ತಮೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ. ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಾತಿ ಞಾಣೇನ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ. ಪರವಾದೇಸೂತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತವಾದೇಸು. ತೇ ಹಿ ಇತೋ ಪರೇಸಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಾದತ್ತಾ ಪರವಾದಾ ನಾಮ. ನೀಯರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪರೇನಪಿ ನೀಯನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಸಯಮೇವ ಸಸ್ಸತಾದೀನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ, ಪರಸ್ಸ ವಚನೇನ ತಾನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ನೀಯನ್ತಿ ನಾಮ. ಕಾಲೋ ತೇಸಂ ಪಬುಜ್ಝಿತುನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಬುಜ್ಝಿತುಂ ಅಯಂ ಕಾಲೋ. ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿಯತಿ, ಸಙ್ಘೋ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ, ಪಟಿಪದಾ ಭದ್ದಿಕಾ, ಇಮೇ ಚ ಪನ ಮಹಾಜನಾ ವಟ್ಟೇ ಸುತ್ತಾ ನಪ್ಪಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ದೇವತಾ ಆಹ. ಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ಕಾರಣೇನ ಬುದ್ಧಾ. ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ – ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ, ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧೋ, ಸುತಬುದ್ಧೋತಿ. ತತ್ಥ ಸಮತಿಂಸಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಭುತಂ ಪತ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಅವಸೇಸಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧಾ ನಾಮ. ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಸುತಬುದ್ಧೋ ನಾಮ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ತಯೋಪಿ ಪುರಿಮಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ. ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ¶ ಕಾರಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಚರನ್ತಿ ವಿಸಮೇ ಸಮನ್ತಿ ವಿಸಮೇ ವಾ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ವಿಸಮೇ ವಾ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಿಸಮೇ ವಾ ಕಿಲೇಸಜಾತೇ ಸಮಂ ಚರನ್ತೀತಿ.
ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೮. ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವೇನೇವ ಸುನಟ್ಠಾ. ಯಥಾ ಹಿ ದ್ವೇ ಖೇತ್ತಾನಿ ಕಸಿತ್ವಾ, ಏಕಂ ವಪಿತ್ವಾ, ಬಹುಧಞ್ಞಂ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಅವಾಪಿತಖೇತ್ತತೋ ಅಲದ್ಧಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಬಹುಂ ಮೇ ಧಞ್ಞಂ ನಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಅಲದ್ಧಮೇವ ‘‘ನಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಾವ ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ ನಾಮ. ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವೇನೇವ ಅನಟ್ಠಾ. ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ.
ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೯. ಮಾನಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯. ನವಮೇ ¶ ಮಾನಕಾಮಸ್ಸಾತಿ ಮಾನಂ ಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ. ದಮೋತಿ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕೋ ದಮೋ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ‘‘ಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋ ದಮಸಾ ಉಪೇತೋ, ವೇದನ್ತಗೂ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೧೯೫) ಏತ್ಥ ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ದಮೋತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಯದಿ ಸಚ್ಚಾ ದಮಾ ಚಾಗಾ, ಖನ್ತ್ಯಾ ಭಿಯ್ಯೋಧ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೪೬; ಸು. ನಿ. ೧೯೧) ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ. ‘‘ದಾನೇನ ದಮೇನ ಸಂಯಮೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ ಅತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ, ಅತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೩೬೫) ಏತ್ಥ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ. ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಖೋ ತ್ವಂ, ಪುಣ್ಣ, ಇಮಿನಾ ದಮೂಪಸಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸುನಾಪರನ್ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ವಿಹರಿತು’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೮೮; ಮ. ನಿ. ೩.೩೯೬) ಏತ್ಥ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ದಮೋತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಏತಂ ನಾಮಂ. ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನ ಮೋನಮತ್ಥಿ ಅಸಮಾಹಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ. ತತ್ಥ ಮೋನನ್ತಿ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ತಞ್ಹಿ ಮುನಾತೀತಿ ಮೋನಂ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಸ್ಸಾತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸ್ಸ. ತಞ್ಹಿ ಮಚ್ಚುನೋ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪಾರನ್ತಿ ¶ ತಸ್ಸೇವ ಪಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ತರೇಯ್ಯಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ ವಾ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಏಕೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಪಮತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಪಾರಂ ನ ತರೇಯ್ಯ ನ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯ ನ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾತಿ.
ಮಾನಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ನವವಿಧಮಾನಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ. ಸುಸಮಾಹಿತತ್ತೋತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧೀಹಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತತ್ತೋ. ಸುಚೇತಸೋತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾಯ ¶ ಸುನ್ದರಚಿತ್ತೋ. ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಹಿ ಸುಚೇತಸೋತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ಸುಚೇತಸೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬಧಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ. ತರೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ತರತೀತಿ ಪಟಿವೇಧತರಣಂ ನಾಮ ವುತ್ತಂ. ಇತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕಥಂ – ಮಾನೋ ನಾಮಾಯಂ ಸೀಲಭೇದನೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಾನಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ. ‘‘ಸುಸಮಾಹಿತತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ. ‘‘ಸುಚೇತಸೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಞಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ. ಅಧಿಸೀಲಞ್ಚ ನಾಮ ಸೀಲೇ ಸತಿ ಹೋತಿ, ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತೇ ಸತಿ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚಪಿ ದಸಪಿ ಸೀಲಾನಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಅಧಿಸೀಲಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚಿತ್ತಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ. ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ¶ ದಸಸೀಲಂ ಸೀಲಮೇವ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅಧಿಸೀಲಂ. ಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅಪಿಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಪಞ್ಚಸೀಲಮ್ಪಿ ದಸಸೀಲಮ್ಪಿ ಅಧಿಸೀಲಮೇವ. ಸಮಾಪನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಮೇವ. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಲೋಕಿಯಸೀಲಂ ಸೀಲಮೇವ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಅಧಿಸೀಲಂ. ಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ. ಇತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಕಲಸಾಸನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ.
ಮಾನಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೦. ಅರಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೦. ದಸಮೇ ಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಸನ್ತಕಿಲೇಸಾನಂ, ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಾ. ‘‘ಸನ್ತೋ ಹವೇ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತಿ (ಜಾ. ೨.೨೧.೪೧೩), ದೂರೇ ಸನ್ತೋ ಪಕಾಸನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಪ. ೩೦೪) ಹಿ ಪಣ್ಡಿತಾಪಿ ¶ ಸನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಾ. ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಚಾರೀನಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವಸನ್ತಾನಂ. ಕೇನ ವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತೀತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಛವಿವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ ಏವಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಏಸಾ ಕಿರ ವನಸಣ್ಡವಾಸಿಕಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಆರಞ್ಞಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ¶ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನೇಸು ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಪಸ್ಸತಿ. ತೇಸಞ್ಚ ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಬಲವಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತತೋ ವಿಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ. ಚಿತ್ತೇ ಪಸನ್ನೇ ಲೋಹಿತಂ ಪಸೀದತಿ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ವಣ್ಟಾ ಪಮುತ್ತತಾಲಫಲಸ್ಸ ವಿಯ ಮುಖಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ಹೋತಿ. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ದೇವತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸರೀರವಣ್ಣೋ ನಾಮಾಯಂ ಪಣೀತಾನಿ ರಸಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ ನಿವಾಸನಪಾಪುರಣಸಯನಾನಿ ಉತುಸುಖೇ ತೇಭೂಮಿಕಾದಿಭೇದೇ ಚ ಪಾಸಾದೇ ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಾದೀನಿ ಚ ಲಭನ್ತಾನಂ ಪಸೀದತಿ, ಇಮೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಕಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ವಿರಳಮಞ್ಚಕೇ ವಾ ಫಲಕೇ ವಾ ಸಿಲಾಯ ವಾ ಸಯನಾನಿ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು ವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಾ ವಸನ್ತಿ, ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ಏತೇಸಂ ವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛಿ.
ಅಥಸ್ಸಾ ಭಗವಾ ಕಾರಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಂ ಆಹ. ತತ್ಥ ಅತೀತನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅಸುಕೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಣೀತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಅದಾಸಿ. ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಲಾಭಿನೋ ಅಹೇಸುಂ. ಅಥ ಮಯಂ ಏವರೂಪಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ, ಚೀವರಾನಿ ಪಾರುಪಿಮ್ಹಾತಿ ಏವಂ ಏಕಚ್ಚೇ ¶ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಿಕಾ ವಿಯ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತೀತಂ ನಾನುಸೋಚನ್ತಿ. ನಪ್ಪಜಪ್ಪನ್ತಿ ನಾಗತನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ ಧಮ್ಮಿಕೋ ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಫೀತಾ ಜನಪದಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಬಹೂನಿ ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ‘‘ಖಾದಥ ಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವತ್ತಾರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತದಾ ಮಯಂ ಏವರೂಪಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮ, ಚೀವರಾನಿ ಪಾರುಪಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏವಂ ಅನಾಗತಂ ನ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ತಙ್ಖಣೇ ಲದ್ಧೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ. ತೇನಾತಿ ತೇನ ತಿವಿಧೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ.
ಏವಂ ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣಸ್ಸ ವಿನಾಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನನ್ತರಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ¶ ಅನಾಗತಪ್ಪಜಪ್ಪಾಯಾತಿ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ. ಏತೇನಾತಿ ಏತೇನ ಕಾರಣದ್ವಯೇನ. ನಳೋವ ಹರಿತೋ ಲುತೋತಿ ಯಥಾ ಹರಿತೋ ನಳೋ ಲಾಯಿತ್ವಾ ಉಣ್ಹಪಾಸಾಣೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸುಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸುಸ್ಸನ್ತೀತಿ.
ಅರಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ. ನಳವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ.
೨. ನನ್ದನವಗ್ಗೋ
೧. ನನ್ದನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧. ನನ್ದನವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಾಮೇ. ಖೋತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾವಸೇನ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಪರಿಸಜೇಟ್ಠಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನಾಪೇಸಿ. ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ತೇಸಂ ಆಮನ್ತನಾಕಾರದೀಪನಂ. ಭದನ್ತೇತಿ ಪತಿವಚನದಾನಂ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೇ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ. ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಪತಿಅಸ್ಸೋಸುಂ, ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ಸುಣಿಂಸು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ತಾವತಿಂಸಕಾಯಿಕಾತಿ ತಾವತಿಂಸಕಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ತಾವತಿಂಸಕಾಯೋ ನಾಮ ದುತಿಯದೇವಲೋಕೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಮಘೇನ ಮಾಣವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಚಲಗಾಮೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತೇತ್ತಿಂಸ ದೇವಪುತ್ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಕಿರ ತಸ್ಸ ದೇವಲೋಕಸ್ಸ ಅಯಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಜಾತಾತಿ ವದನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೇಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸುಪಿ ಛ ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕಾ ಅತ್ಥಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಸಹಸ್ಸಂ ¶ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಸಹಸ್ಸಂ ತಾವತಿಂಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಅ. ನಿ. ೧೦.೨೯), ತಸ್ಮಾ ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿಯೇವೇಸಾ ತಸ್ಸ ದೇವಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಏವಞ್ಹಿ ನಿದ್ದೋಸಂ ಪದಂ ಹೋತಿ.
ನನ್ದನೇ ವನೇತಿ ಏತ್ಥ ತಂ ವನಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಪವಿಟ್ಠೇ ನನ್ದಯತಿ ತೋಸೇತೀತಿ ನನ್ದನಂ. ಪಞ್ಚಸು ಹಿ ಮರಣನಿಮಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಹಾಯ ಚವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪರಿದೇವಮಾನಾ ದೇವತಾ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ‘‘ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥ, ಅಭಿಜ್ಜನಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಸಙ್ಖಾರಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಓವದಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪವೇಸಾಪೇತಿ. ತಾಸಂ ಅಞ್ಞಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಬಾಹಾಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಪವೇಸಿತಾನಮ್ಪಿ ¶ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾವ ಮರಣಸೋಕೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಅಥ ತಸ್ಮಿಂ ಕೀಳಮಾನಾ ಏವ ಉಣ್ಹಸನ್ತತ್ತೋ ಹಿಮಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ವಿಲೀಯನ್ತಿ, ವಾತಾಪಹತದೀಪಸಿಖಾ ವಿಯ ವಿಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠಂ ನನ್ದಯತಿ ತೋಸೇತಿಯೇವಾತಿ ನನ್ದನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ನನ್ದನೇ. ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತಾತಿ ಅಚ್ಛರಾತಿ ದೇವಧೀತಾನಂ ನಾಮಂ, ತಾಸಂ ಸಮೂಹೇನ ಪರಿವುತಾ.
ದಿಬ್ಬೇಹೀತಿ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಹಿ. ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹೀತಿ ಮನಾಪಿಯರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಬನ್ಧನೇಹಿ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ವಾ ¶ . ಸಮಪ್ಪಿತಾತಿ ಉಪೇತಾ. ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪರಿಚಾರಯಮಾನಾತಿ ರಮಮಾನಾ, ತೇಸು ತೇಸು ವಾ ರೂಪಾದೀಸು ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಞ್ಚಾರಯಮಾನಾ. ತಾಯಂ ವೇಲಾಯನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಚಾರಣಕಾಲೇ. ಸೋ ಪನಸ್ಸ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಧುನಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ವಿರೋಚಯಮಾನೋ ತಿಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಸೋ ದಿಬ್ಬವತ್ಥನಿವತ್ಥೋ ದಿಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ದಿಬ್ಬಮಾಲಾವಿಲೇಪನಧರೋ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣೇಹಿ ಸಮಂ ವಿಕಿರಿಯಮಾನೋ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಓವುತೋ ನಿವುತೋ ಪರಿಯೋನದ್ಧೋ ಲೋಭಾಭಿಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ ಲೋಭನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಸಭಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸನ್ತೋ ವಿಯ ಮಹಾಸದ್ದೇನ ‘‘ನ ತೇ ಸುಖಂ ಪಜಾನನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಗಾಯಮಾನೋ ನನ್ದನವನೇ ವಿಚರಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಾಯಂ ವೇಲಾಯಂ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸೀ’’ತಿ.
ಯೇ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ನನ್ದನನ್ತಿ ಯೇ ತತ್ರ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾನುಭವನವಸೇನ ನನ್ದನವನಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ನರದೇವಾನನ್ತಿ ದೇವನರಾನಂ, ದೇವಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಿದಸಾನನ್ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದಸನ್ನಂ. ಯಸಸ್ಸಿನನ್ತಿ ಪರಿವಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಯಸೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ.
ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾತಿ ಏಕಾ ಅರಿಯಸಾವಿಕಾ ದೇವತಾ. ಪಚ್ಚಭಾಸೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಬಾಲದೇವತಾ ಇಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ¶ ನಿಚ್ಚಂ ಅಚಲಂ ಮಞ್ಞತಿ, ನಾಸ್ಸಾ ಛೇದನಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮತಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ‘‘ನ ತ್ವಂ ಬಾಲೇ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪತಿಅಭಾಸಿ. ಯಥಾ ಅರಹತಂ ವಚೋತಿ ಯಥಾ ಅರಹನ್ತಾನಂ ವಚನಂ, ತಥಾ ತ್ವಂ ನ ಜಾನಾಸೀತಿ. ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ¶ ಇದಾನಿ ಅರಹನ್ತಾನಂ ವಚನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಅನಿಚ್ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತ್ಥೇನ ಅನಿಚ್ಚಾ. ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋತಿ ಉಪ್ಪಾದವಯಸಭಾವಾ. ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋತಿ. ಉಪ್ಪಾದವಯಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತದನನ್ತರಾ ವೇಮಜ್ಝಟ್ಠಾನಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಸುಖಂ. ಇದಂ ಅರಹತಂ ವಚೋತಿ.
ನನ್ದನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೨. ನನ್ದತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨. ದುತಿಯೇ ¶ ನನ್ದತೀತಿ ತುಸ್ಸತಿ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ. ಪುತ್ತಿಮಾತಿ ಬಹುಪುತ್ತೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಪುತ್ತಾ ಕಸಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠೇ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ವಣಿಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ಆಹರನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ರಾಜಾನಂ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಯಾನವಾಹನಗಾಮನಿಗಮಾದೀನಿ ಲಭನ್ತಿ. ಅಥ ತೇಸಂ ಆನುಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಸಿರಿಂ ಅನುಭವಮಾನಾ ಮಾತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ನನ್ದತಿ. ಛಣದಿವಸಾದೀಸು ವಾ ಮಣ್ಡಿತಪಸಾಧಿತೇ ಪುತ್ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೇ ದಿಸ್ವಾ ನನ್ದತೀತಿ, ‘‘ನನ್ದತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿ ಆಹ. ಗೋಹಿ ತಥೇವಾತಿ ಯಥಾ ಪುತ್ತಿಮಾ ಪುತ್ತೇಹಿ, ತಥಾ ಗೋಸಾಮಿಕೋಪಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಗೋಮಣ್ಡಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಗಾವೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗೋರಸಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ಗೋಹಿ ನನ್ದತಿ. ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ನನ್ದನಾತಿ, ಏತ್ಥ ಉಪಧೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪಧೀ – ಕಾಮೂಪಧಿ, ಖನ್ಧೂಪಧಿ, ಕಿಲೇಸೂಪಧಿ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧೀತಿ. ಕಾಮಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಯಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ಕಾಮಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೧೬೬) ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ‘‘ಉಪಧಿಯತಿ ಏತ್ಥ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನತ್ಥೇನ ಉಪಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಖನ್ಧಾಪಿ ಖನ್ಧಮೂಲಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಕಿಲೇಸಾಪಿ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾಪಿ ಭವದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋತಿ. ಇಧ ಪನ ಕಾಮೂಪಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಪಞ್ಚ ಹಿ ಕಾಮಗುಣಾ ತೇಭೂಮಿಕಾದಿಪಾಸಾದ-ಉಳಾರಸಯನ-ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರ-ನಾಟಕಪರಿವಾರಾದಿವಸೇನ ¶ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪಸಂಹರಮಾನಾ ನರಂ ನನ್ದಯನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಪುತ್ತಾ ಚ ಗಾವೋ ಚ, ಏವಂ ಇಮೇಪಿ ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ನನ್ದನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಸೋ ನನ್ದತಿ ಯೋ ನಿರೂಪಧೀತಿ ಯೋ ಕಾಮಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿರಹಿತೋ ದಲಿದ್ದೋ ದುಲ್ಲಭಘಾಸಚ್ಛಾದನೋ ¶ , ನ ಹಿ ಸೋ ನನ್ದತಿ. ಏವರೂಪೋ ಮನುಸ್ಸಪೇತೋ ಚ ಮನುಸ್ಸನೇರಯಿಕೋ ಚ ಕಿಂ ನನ್ದಿಸ್ಸತಿ ಭಗವಾತಿ ಆಹ.
ಇದಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಸೋಕವತ್ಥುಮೇವ ನನ್ದವತ್ಥುಂ ಕರೋತಿ, ಸೋಕವತ್ಥುಭಾವಮಸ್ಸಾ ದೀಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಫಲೇನ ಫಲಂ ಪಾತೇನ್ತೋ ವಿಯ ತಾಯೇವ ಉಪಮಾಯ ತಸ್ಸಾ ವಾದಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಸೋಚತೀತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಸೋಚತಿ ಪುತ್ತೇಹೀತಿ ವಿದೇಸಗಮನಾದಿವಸೇನ ಪುತ್ತೇಸು ನಟ್ಠೇಸುಪಿ ನಸ್ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಇದಾನಿ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನಾಸಸಙ್ಕೀಪಿ ¶ ಸೋಚತಿ, ತಥಾ ಮತೇಸುಪಿ ಮರನ್ತೇಸುಪಿ ಚೋರೇಹಿ ರಾಜಪುರಿಸೇಹಿ ಗಹಿತೇಸು ವಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಹತ್ಥಂ ಉಪಗತೇಸು ವಾ ಮರಣಸಙ್ಕೀಪಿ ಹುತ್ವಾ ಸೋಚತಿ. ರುಕ್ಖಪಬ್ಬತಾದೀಹಿ ಪತಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಾದೀನಂ ಭೇದವಸೇನ ಭಿನ್ನೇಸುಪಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತೇಸುಪಿ ಭೇದಸಙ್ಕೀಪಿ ಹುತ್ವಾ ಸೋಚತಿ. ಯಥಾ ಚ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ, ಗೋಸಾಮಿಕೋಪಿ ತಥೇವ ನವಹಾಕಾರೇಹಿ ಗೋಹಿ ಸೋಚತಿ. ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ಸೋಚನಾತಿ ಯಥಾ ಚ ಪುತ್ತಗಾವೋ, ಏವಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೋಪಧೀಪಿ –
‘‘ತಸ್ಸ ಚೇ ಕಾಮಯಾನಸ್ಸ, ಛನ್ದಜಾತಸ್ಸ ಜನ್ತುನೋ;
ತೇ ಕಾಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಸಲ್ಲವಿದ್ಧೋವ ರುಪ್ಪತೀ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೭೭೩) –
ವುತ್ತನಯೇನ ನರಂ ಸೋಚನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ನರಸ್ಸ ಸೋಚನಾ ಸೋಕವತ್ಥುಕಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ನ ಹಿ ಸೋ ಸೋಚತಿ, ಯೋ ನಿರೂಪಧೀತಿ ಯಸ್ಸ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಪೇತೇ ಉಪಧಿಯೋ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ನಿರುಪಧಿ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಕಿಂ ಸೋಚಿಸ್ಸತಿ, ನ ಸೋಚತಿ ದೇವತೇತಿ.
ನನ್ದತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೩. ನತ್ಥಿಪುತ್ತಸಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩. ತತಿಯೇ ನತ್ಥಿ ಪುತ್ತಸಮಂ ಪೇಮನ್ತಿ ವಿರೂಪೇಪಿ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಕೇ ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಕಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಮಾಲಾಗುಳೇ ವಿಯ ಸೀಸಾದೀಸು ಕತ್ವಾ ಪರಿಹರಮಾನಾ ತೇಹಿ ಓಹದಿತಾಪಿ ಓಮುತ್ತಿಕಾಪಿ ಗನ್ಧವಿಲೇಪನಪತಿತಾ ವಿಯ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಪುತ್ತಸಮಂ ಪೇಮ’’ನ್ತಿ ¶ . ಪುತ್ತಪೇಮಸಮಂ ಪೇಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಗೋಸಮಿತಂ ಧನನ್ತಿ ಗೋಹಿ ಸಮಂ ಗೋಧನಸಮಂ ಗೋಧನಸದಿಸಂ ¶ ಅಞ್ಞಂ ಧನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಭಗವಾತಿ ಆಹ. ಸೂರಿಯಸಮಾ ಆಭಾತಿ ಸೂರಿಯಾಭಾಯ ಸಮಾ ಅಞ್ಞಾ ಆಭಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮುದ್ದಪರಮಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಞ್ಞೇ ಸರಾ ನಾಮ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಸಮುದ್ದಪರಮಾ, ಸಮುದ್ದೋ ತೇಸಂ ಉತ್ತಮೋ, ಸಮುದ್ದಸದಿಸಂ ಅಞ್ಞಂ ಉದಕನಿಧಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಭಗವಾತಿ.
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅತ್ತಪೇಮೇನ ಸಮಂ ಪೇಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಮಾತಾಪಿತಾದಯೋ ಹಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾಪಿ ಪುತ್ತಧೀತಾದಯೋ ಚ ಅಪೋಸೇತ್ವಾಪಿ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತಾನಮೇವ ¶ ಪೋಸೇನ್ತಿ. ಧಞ್ಞೇನ ಚ ಸಮಂ ಧನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. (ಯದಾ ಹಿ ಸತ್ತಾ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ ಹೋನ್ತಿ), ತಥಾರೂಪೇ ಹಿ ಕಾಲೇ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದೀನಿ ಗೋಮಹಿಂಸಾದೀನಿಪಿ ಧಞ್ಞಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಧಞ್ಞಸಾಮಿಕಾನಮೇವ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಮಾ ಆಭಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಸೂರಿಯಾದಯೋ ಹಿ ಏಕದೇಸಂಯೇವ ಓಭಾಸನ್ತಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಚ ತಮಂ ವಿನೋದೇನ್ತಿ. ಪಞ್ಞಾ ಪನ ದಸಸಹಸ್ಸಿಮ್ಪಿ ಲೋಕಧಾತುಂ ಏಕಪ್ಪಜ್ಜೋತಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅತೀತಂಸಾದಿಪಟಿಚ್ಛಾದಕಞ್ಚ ತಮಂ ವಿಧಮತಿ. ಮೇಘವುಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಸಮೋ ಸರೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ನದೀವಾಪಿ ಹೋತು ತಲಾಕಾದೀನಿ ವಾ, ವುಟ್ಠಿಸಮೋ ಸರೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಮೇಘವುಟ್ಠಿಯಾ ಹಿ ಪಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬತೇಮನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ನ ಹೋತಿ, ವುಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಯಾವ ಆಭಸ್ಸರಭವನಾಪಿ ಏಕೋದಕಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದೇವತಾಯ ಪಟಿಗಾಥಂ ವದನ್ತೋ ನತ್ಥಿ ಅತ್ತಸಮಂ ಪೇಮನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ.
ನತ್ಥಿಪುತ್ತಸಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೪. ಖತ್ತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ಖತ್ತಿಯೋ ದ್ವಿಪದನ್ತಿ ದ್ವಿಪದಾನಂ ರಾಜಾ ಸೇಟ್ಠೋ. ಕೋಮಾರೀತಿ ಕುಮಾರಿಕಾಲೇ ಗಹಿತಾ. ಅಯಂ ಸೇಸಭರಿಯಾನಂ ಸೇಟ್ಠಾತಿ ವದತಿ. ಪುಬ್ಬಜೋತಿ ಪಠಮಂ ಜಾತೋ ಕಾಣೋ ವಾಪಿ ಹೋತು ಕುಣಿಆದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ, ಯೋ ಪಠಮಂ ಜಾತೋ, ಅಯಮೇವ ಪುತ್ತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ವಾದೇ ಸೇಟ್ಠೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದ್ವಿಪದಾದೀನಂ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಸೇಟ್ಠಾ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪಟಿಗಾಥಂ ಆಹ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಅಪದಾದಿಭೇದಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಪನೇಸ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸೇಟ್ಠೋ ದ್ವಿಪದೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದ್ವಿಪದಂ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಆಹ. ದ್ವಿಪದೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸೇಟ್ಠಭಾವೋ ¶ ಅಪ್ಪಟಿಹತೋವ ಹೋತಿ. ಆಜಾನೀಯೋತಿ ಹತ್ಥೀ ವಾ ಹೋತು ಅಸ್ಸಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ವಾ, ಯೋ ಕಾರಣಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಆಜಾನೀಯೋವ ಚತುಪ್ಪದಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕೂಟಕಣ್ಣರಞ್ಞೋ ಗುಳವಣ್ಣಅಸ್ಸೋ ವಿಯ. ರಾಜಾ ಕಿರ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕಲಮ್ಬನದೀತೀರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ, ಅಸ್ಸೋ ತೀರೇ ಠತ್ವಾ ಉದಕಂ ಓತರಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ ¶ , ರಾಜಾ ಅಸ್ಸಾಚರಿಯಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಹೋ ¶ ವತ ತಯಾ ಅಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಿತೋ ಉದಕಂ ಓತರಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಆಚರಿಯೋ ‘‘ಸುಸಿಕ್ಖಾಪಿತೋ ದೇವ ಅಸ್ಸೋ, ಏತಸ್ಸ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ – ‘ಸಚಾಹಂ ಉದಕಂ ಓತರಿಸ್ಸಾಮಿ, ವಾಲಂ ತೇಮಿಸ್ಸತಿ, ವಾಲೇ ತಿನ್ತೇ ರಞ್ಞೋ ಅಙ್ಗೇ ಉದಕಂ ಪಾತೇಯ್ಯಾ’ತಿ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸರೀರೇ ಉದಕಪಾತನಭಯೇನ ನ ಓತರತಿ, ವಾಲಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ ತಥಾ ಕಾರೇಸಿ. ಅಸ್ಸೋ ವೇಗೇನ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಾರಂ ಗತೋ. ಸುಸ್ಸೂಸಾತಿ ಸುಸ್ಸೂಸಮಾನಾ. ಕುಮಾರಿಕಾಲೇ ವಾ ಗಹಿತಾ ಹೋತು ಪಚ್ಛಾ ವಾ, ಸುರೂಪಾ ವಾ ವಿರೂಪಾ ವಾ, ಯಾ ಸಾಮಿಕಂ ಸುಸ್ಸೂಸತಿ ಪರಿಚರತಿ ತೋಸೇತಿ, ಸಾ ಭರಿಯಾನಂ ಸೇಟ್ಠಾ. ಅಸ್ಸವೋತಿ ಆಸುಣಮಾನೋ. ಜೇಟ್ಠೋ ವಾ ಹಿ ಹೋತು ಕನಿಟ್ಠೋ ವಾ, ಯೋ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ವಚನಂ ಸುಣಾತಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ಓವಾದಪಟಿಕರೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಪುತ್ತಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದಕಾದಿಚೋರೇಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಕೋ ಅತ್ಥೋ ದೇವತೇತಿ.
ಖತ್ತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೫. ಸಣಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಠಿತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇತಿ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ. ಸನ್ನಿಸೀವೇಸೂತಿ ಯಥಾ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇಸು ವಿಸ್ಸಮಮಾನೇಸು. ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಕಾಲೋ ನಾಮೇಸ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಇರಿಯಾಪಥದುಬ್ಬಲ್ಯಕಾಲೋ. ಇಧ ಪನ ಪಕ್ಖೀನಂಯೇವ ವಸೇನ ದಸ್ಸಿತೋ. ಸಣತೇವಾತಿ ಸಣತಿ ವಿಯ ಮಹಾವಿರವಂ ವಿಯ ಮುಚ್ಚತಿ. ಸಣಮಾನಮೇವ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಣತೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ನಾಮೇತಂ. ನಿದಾಘಸಮಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಕಾಲೇ ಚತುಪ್ಪದಗಣೇಸು ಚೇವ ಪಕ್ಖೀಗಣೇಸು ಚ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇಸು ವಾತಪೂರಿತಾನಂ ಸುಸಿರರುಕ್ಖಾನಞ್ಚೇವ ಛಿದ್ದವೇಣುಪಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಖನ್ಧೇನ ಖನ್ಧಂ ಸಾಖಾಯ ಸಾಖಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟಯನ್ತಾನಂ ಪಾದಪಾನಞ್ಚ ಅರಞ್ಞಮಜ್ಝೇ ಮಹಾಸದ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ¶ . ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ತಂ ಭಯಂ ಪಟಿಭಾತಿ ಮನ್ತಿ ತಂ ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇ ಮಹಾಅರಞ್ಞಸ್ಸ ಸಣಮಾನಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಯಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ದನ್ಧಪಞ್ಞಾ ಕಿರೇಸಾ ದೇವತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅತ್ತನೋ ನಿಸಜ್ಜಫಾಸುಕಂ ಕಥಾಫಾಸುಕಂ ದುತಿಯಕಂ ಅಲಭನ್ತೀ ಏವಮಾಹ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ವಿವಿತ್ತೇ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನಪ್ಪಕಂ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ¶ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;
ಅಮಾನುಸೀ ರತೀ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೭೩) ಚ,
‘‘ಪುರತೋ ¶ ಪಚ್ಛತೋ ವಾಪಿ, ಅಪರೋ ಚೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ;
ಅತೀವ ಫಾಸು ಭವತಿ, ಏಕಸ್ಸ ವಸತೋ ವನೇ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೫೩೭) ಚ;
ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಾ ರತಿ ಪಟಿಭಾತಿ ಮನ್ತಿ ಯಾ ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇ ಏಕಕಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾ ನಾಮ, ಸಾ ರತಿ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ.
ಸಣಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೬. ನಿದ್ದಾತನ್ದೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬. ಛಟ್ಠೇ ನಿದ್ದಾತಿ, ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೮೭) ಏವರೂಪಾಯ ಅಬ್ಯಾಕತನಿದ್ದಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಪರಭಾಗೇಸು ಸೇಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಅಕುಸಲೇ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ. ತನ್ದೀತಿ ಅತಿಚ್ಛಾತಾತಿಸೀತಾದಿಕಾಲೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಆಗನ್ತುಕಂ ಆಲಸಿಯಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ತನ್ದೀ? ಯಾ ತನ್ದೀ ತನ್ದಿಯನಾ ತನ್ದಿಮನತಾ ಆಲಸ್ಯಂ ಆಲಸ್ಯಾಯನಾ ಆಲಸ್ಯಾಯಿತತ್ತಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ತನ್ದೀ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೫೭). ವಿಜಮ್ಭಿತಾತಿ ಕಾಯವಿಜಮ್ಭನಾ. ಅರತೀತಿ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತತಾ. ಭತ್ತಸಮ್ಮದೋತಿ ಭತ್ತಮುಚ್ಛಾ ಭತ್ತಕಿಲಮಥೋ. ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ತೇಸಂ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ¶ ವಿಜಮ್ಭಿತಾ? ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಜಮ್ಭನಾ ವಿಜಮ್ಭನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತೋವ. ಏತೇನಾತಿ ಏತೇನ ನಿದ್ದಾದಿನಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ನಿವಾರಿತಪಾತುಭಾವೋ. ನಪ್ಪಕಾಸತೀತಿ ನ ಜೋತತಿ, ನ ಪಾತುಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ. ಪಾಣಿನನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ. ವೀರಿಯೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಸಹಜಾತವೀರಿಯೇನ. ನಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾತಿ ಏತಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ. ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ. ಇತಿ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿ ವುತ್ತಾತಿ.
ನಿದ್ದಾತನ್ದೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೭. ದುಕ್ಕರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ದುತ್ತಿತಿಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಮಂ ದುಅಧಿವಾಸಿಯಂ. ಅಬ್ಯತ್ತೇನಾತಿ ಬಾಲೇನ. ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ. ಇಮಿನಾ ದೇವತಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯಂ ಪಣ್ಡಿತಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವೀಸತಿಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ¶ ವಸ್ಸಾನಿ ದನ್ತೇ ಅಭಿದನ್ತಮಾಧಾಯ ಜಿವ್ಹಾಯ ತಾಲುಂ ಆಹಚ್ಚಪಿ ಚೇತಸಾ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾಪಿ ಏಕಾಸನಂ ಏಕಭತ್ತಂ ಪಟಿಸೇವಮಾನಾ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಾ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತಿ. ತಂ ಭಗವಾ ಬಾಲೋ ಅಬ್ಯತ್ತೋ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ. ಬಹೂ ಹಿ ತತ್ಥ ಸಮ್ಬಾಧಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಖಾತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಬಹೂ ಸಮ್ಬಾಧಾ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಬಹೂ ಪರಿಸ್ಸಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.
ಚಿತ್ತಞ್ಚೇ ನ ನಿವಾರಯೇತಿ ಯದಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಿವಾರೇಯ್ಯ, ಕತಿ ಅಹಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಚರೇಯ್ಯ? ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ನ ಚರೇಯ್ಯ. ಚಿತ್ತವಸಿಕೋ ಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಪದೇ ಪದೇತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಆರಮ್ಮಣೇ. ಆರಮ್ಮಣಞ್ಹಿ ಇಧ ಪದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಬಾಲೋ ವಿಸೀದತಿ ನಾಮ. ಇರಿಯಾಪಥಪದಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ. ಗಮನಾದೀಸು ಹಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ವಿಸೀದತಿ ನಾಮ. ಸಙ್ಕಪ್ಪಾನನ್ತಿ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ.
ಕುಮ್ಮೋ ವಾತಿ ಕಚ್ಛಪೋ ವಿಯ. ಅಙ್ಗಾನೀತಿ ಗೀವಪಞ್ಚಮಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ. ಸಮೋದಹನ್ತಿ ಸಮೋದಹನ್ತೋ, ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ವಾ. ಮನೋವಿತಕ್ಕೇತಿ ಮನಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೇ. ಏತ್ತಾವತಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯಥಾ ಕುಮ್ಮೋ ಸೋಣ್ಡಿಪಞ್ಚಮಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಕೇ ಕಪಾಲೇ ಸಮೋದಹನ್ತೋ ಸಿಙ್ಗಾಲಸ್ಸ ಓತಾರಂ ನ ದೇತಿ, ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ಚಸ್ಸ ¶ ಅಪ್ಪಸಯ್ಹತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವಂ ಭಿಕ್ಖು ಮನಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೇ ಸಕೇ ಆರಮ್ಮಣಕಪಾಲೇ ಸಮೋದಹಂ ಮಾರಸ್ಸ ಓತಾರಂ ನ ದೇತಿ, ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ಚಸ್ಸ ಅಪ್ಪಸಯ್ಹತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ. ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯೇಹಿ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ಹುತ್ವಾ. ಅಹೇಠಯಾನೋತಿ ಅವಿಹಿಂಸಮಾನೋ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ನೂಪವದೇಯ್ಯ ಕಞ್ಚೀತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ಆಚಾರವಿಪತ್ತಿಆದೀಸು ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಮಙ್ಕುಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ನ ವದೇಯ್ಯ, ‘‘ಕಾಲೇನ ವಕ್ಖಾಮಿ ನೋ ಅಕಾಲೇನಾ’’ತಿಆದಯೋ ಪನ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವದೇಯ್ಯಾತಿ.
ದುಕ್ಕರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೮. ಹಿರೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಹಿರೀನಿಸೇಧೋತಿ ಹಿರಿಯಾ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ನಿಸೇಧೇತೀತಿ ಹಿರೀನಿಸೇಧೋ. ಕೋಚಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ¶ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಕೋಚಿ ಏವರೂಪೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಯೋ ನಿನ್ದಂ ಅಪಬೋಧತೀತಿ ಯೋ ಗರಹಂ ಅಪಹರನ್ತೋ ಬುಜ್ಝತಿ. ಅಸ್ಸೋ ಭದ್ರೋ ಕಸಾಮಿವಾತಿ ಯಥಾ ಭದ್ರೋ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ಕಸಂ ಅಪಹರನ್ತೋ ಬುಜ್ಝತಿ, ಪತೋದಚ್ಛಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಂವಿಜ್ಝನ್ತೋ ವಿಯ ಕಸಾಯ ಅತ್ತನಿ ನಿಪಾತಂ ನ ದೇತಿ, ಏವಮೇವ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಭೂತಸ್ಸ ದಸಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥುನೋ ಅತ್ತನಿ ನಿಪಾತಂ ಅದದನ್ತೋ ನಿನ್ದಂ ಅಪಬೋಧತಿ ಅಪಹರನ್ತೋ ಬುಜ್ಝತಿ, ಏವರೂಪೋ ಕೋಚಿ ಖೀಣಾಸವೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಭೂತಕ್ಕೋಸೇನ ಪನ ಪರಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತನುಯಾತಿ ತನುಕಾ, ಹಿರಿಯಾ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಚರನ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸದಾ ಸತಾತಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಅನ್ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಪ್ಪುಯ್ಯಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಕೋಟಿಂ ಅನ್ತಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ. ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ.
ಹಿರೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೯. ಕುಟಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯. ನವಮೇ ಕಚ್ಚಿ ತೇ ಕುಟಿಕಾತಿ ಅಯಂ ದೇವತಾ ದಸ ಮಾಸೇ ಅನ್ತೋವಸನಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಮಾತರಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ಯಥಾ ಸಕುಣಾ ದಿವಸಂ ಗೋಚರಪಸುತಾ ರತ್ತಿಂ ಕುಲಾವಕಂ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಸತ್ತಾ ¶ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆಲಯವಸೇನ ಭರಿಯಂ ಕುಲಾವಕಂ ಕತ್ವಾ. ಕುಲಪವೇಣಿಂ ಸನ್ತಾನಕಟ್ಠೇನ ಪುತ್ತೇ ಸನ್ತಾನಕೇ ಕತ್ವಾ, ತಣ್ಹಂ ಬನ್ಧನಂ ಕತ್ವಾ, ಗಾಥಾಬನ್ಧನೇನ ಇಮೇ ಪಞ್ಹೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಭಗವಾಪಿಸ್ಸಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ತಗ್ಘಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸವಚನೇ ನಿಪಾತೋ. ನತ್ಥೀತಿ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪುನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿವಾಸಸ್ಸ ದಾರಭರಣಸ್ಸ ಪುತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅಭಾವತೋ ನತ್ಥಿ.
ದೇವತಾ ‘‘ಮಯಾ ಸನ್ನಾಹಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗುಳ್ಹಾ ಪಞ್ಹಾ ಪುಚ್ಛಿತಾ, ಅಯಞ್ಚ ಸಮಣೋ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ತೇಯೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ಜಾನಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕಥೇಸಿ, ಉದಾಹು ¶ ಅಜಾನಂ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಮುಖಾರುಳ್ಹಂ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ಕಿನ್ತಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಿನ್ತಾಹನ್ತಿ ಕಿಂ ತೇ ಅಹಂ. ಅಥಸ್ಸಾ ಭಗವಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಮಾತರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಸಾಹು ತೇತಿ ಗಾಥಾಯ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದೇವಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತಾತಿ.
ಕುಟಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೧೦. ಸಮಿದ್ಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೦. ದಸಮೇ ¶ ತಪೋದಾರಾಮೇತಿ ತಪೋದಸ್ಸ ತತ್ತೋದಕಸ್ಸ ರಹದಸ್ಸ ವಸೇನ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಆರಾಮೇ. ವೇಭಾರಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಕಿರ ಹೇಟ್ಠಾ ಭುಮ್ಮಟ್ಠಕನಾಗಾನಂ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಂ ನಾಗಭವನಂ ದೇವಲೋಕಸದಿಸಂ ಮಣಿಮಯೇನ ತಲೇನ ಆರಾಮುಯ್ಯಾನೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ತತ್ಥ ನಾಗಾನಂ ಕೀಳನಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಉದಕರಹದೋ, ತತೋ ತಪೋದಾ ನಾಮ ನದೀ ಸನ್ದತಿ ಕುಥಿತಾ ಉಣ್ಹೋದಕಾ. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ ಏದಿಸಾ? ರಾಜಗಹಂ ಕಿರ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಮಹಾಪೇತಲೋಕೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾಲೋಹಕುಮ್ಭಿನಿರಯಾನಂ ಅನ್ತರೇನ ಅಯಂ ತಪೋದಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕುಥಿತಾ ಸನ್ದತಿ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಯತಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಪೋದಾ ಸನ್ದತಿ, ಸೋ ದಹೋ ಅಚ್ಛೋದಕೋ ಸೀತೋದಕೋ ಸಾತೋದಕೋ ಸೇತೋದಕೋ ಸುಪ್ಪತಿತ್ಥೋ ರಮಣೀಯೋ ಪಹೂತಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪೋ, ಚಕ್ಕಮತ್ತಾನಿ ಚ ಪದುಮಾನಿ ಪುಪ್ಫನ್ತಿ. ಅಪಿಚಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಪೋದಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾನಿರಯಾನಂ ಅನ್ತರಿಕಾಯ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತೇನಾಯಂ ತಪೋದಾ ಕುಥಿತಾ ಸನ್ದತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೨೩೧).
ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಆರಾಮಸ್ಸ ¶ ಅಭಿಮುಖಟ್ಠಾನೇ ತತೋ ಮಹಾಉದಕರಹದೋ ಜಾತೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನಾಯಂ ವಿಹಾರೋ ‘‘ತಪೋದಾರಾಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಸಮಿದ್ಧೀತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ಸಮಿದ್ಧೋ ಅಭಿರೂಪೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಿದ್ಧೀ’’ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ. ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತುನ್ತಿ ಪಧಾನಿಕತ್ಥೇರೋ ಏಸ, ಬಲವಪಚ್ಚೂಸೇ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಸರೀರಂ ಉತುಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಬಹಿ ¶ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥಮತ್ತೇ ಮಹಾಚಙ್ಕಮೇ ಅಪರಾಪರಂ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಸೇದಗಹಿತೇಹಿ ಗತ್ತೇಹಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಮಾನಂ ಸೇನಾಸನಂ ಕಿಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚನತ್ಥಂ ಸರೀರಧೋವನತ್ಥಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಏಕಚೀವರೋ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ನಿವಾಸನಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ಗತ್ತಾನಿ ಪುಬ್ಬಾಪಯಮಾನೋತಿ ಗತ್ತಾನಿ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಾನಿ ವೋದಕಾನಿ ಕುರುಮಾನೋ. ಅಲ್ಲಸರೀರೇ ಪಾರುತಂ ಹಿ ಚೀವರಂ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಹೋತಿ, ನ ಚೇತಂ ವತ್ತಂ. ಥೇರೋ ಪನ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ವತ್ತೇ ಠಿತೋವ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತತ್ಥ ಇದಂ ನ್ಹಾನವತ್ತಂ – ಉದಕತಿತ್ಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಚೀವರಾನಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವೇಗೇನ ಠಿತಕೇನೇವ ನ ಓತರಿತಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬದಿಸಾ ಪನ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ¶ ವಿವಿತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಖಾಣುಗುಮ್ಬಲತಾದೀನಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಕ್ಕಾಸಿತ್ವಾ ಅವಕುಜ್ಜ ಠಿತೇನ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಚೀವರಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಸಾರೇತಬ್ಬಂ, ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಚೀವರಪಿಟ್ಠೇಯೇವ ಠಪೇತಬ್ಬಂ. ಸಚೇ ಉದಕಸಾಟಿಕಾ ನತ್ಥಿ, ಉದಕನ್ತೇ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ನಿವಾಸನಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ಪಸಾರೇತಬ್ಬಂ. ನೋ ಚೇ ಅತ್ಥಿ, ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಠಪೇತಬ್ಬಂ. ಉದಕಂ ಓತರನ್ತೇನ ಸಣಿಕಂ ನಾಭಿಪ್ಪಮಾಣಮತ್ತಂ ಓತರಿತ್ವಾ ವೀಚಿಂ ಅನುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ ಸದ್ದಂ ಅಕರೋನ್ತೇನ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಆಗತದಿಸಾಭಿಮುಖೇನ ನಿಮುಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಚೀವರಂ ರಕ್ಖಿತಂ ಹೋತಿ. ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತೇನಪಿ ಸದ್ದಂ ಅಕರೋನ್ತೇನ ಸಣಿಕಂ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ನ್ಹಾನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಉದಕನ್ತೇ ಉಕ್ಕುಟಿಕೇನ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ನಿವಾಸನಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಸುಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಅಪಾರುಪಿತ್ವಾವ ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ.
ಥೇರೋಪಿ ತಥಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ವಿಗಚ್ಛಮಾನಉದಕಂ ಕಾಯಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಪಾಸಾದಿಕಸ್ಸ ¶ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣತಾಹಾರಸ್ಸ ಉಣ್ಹೋದಕೇನ ನ್ಹಾತಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಮುಖವಣ್ಣೋ ವಿರೋಚಿ, ಬನ್ಧನಾ ಪವುತ್ತತಾಲಫಲಂ ವಿಯ ಪಭಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ತಙ್ಖಣವಿಕಸಿತಪದುಮಂ ವಿಯ ಮುಖಂ ಸಸ್ಸಿರಿಕಂ ಅಹೋಸಿ, ಸರೀರವಣ್ಣೋಪಿ ವಿಪ್ಪಸೀದಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವನಸಣ್ಡೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಪಾಸಾದಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಸಮನಂ ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ಕಾಮಪರಿಳಾಹಾಭಿಭೂತಾ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಥೇರಂ ಪಲೋಭೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಉಳಾರೇನ ¶ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸವಟ್ಟಿಪದೀಪಂ ಪಜ್ಜಲಮಾನಾ ವಿಯ ಚನ್ದಂ ಉಟ್ಠಾಪಯಮಾನಾ ವಿಯ ಸಕಲಾರಾಮಂ ಏಕೋಭಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅವನ್ದಿತ್ವಾವ ವೇಹಾಸೇ ಠಿತಾ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾ…ಪೇ… ಅಜ್ಝಭಾಸೀ’’ತಿ.
ಅಭುತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ. ಭಿಕ್ಖಸೀತಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಸಿ. ಮಾ ತಂ ಕಾಲೋ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಲೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಪಟಿಸೇವನಕ್ಖಮೋ ದಹರಯೋಬ್ಬನಕಾಲೋ. ಜರಾಜಿಣ್ಣೇನ ಹಿ ಓಭಗ್ಗೇನ ದಣ್ಡಪರಾಯಣೇನ ಪವೇಧಮಾನೇನ ಕಾಸಸಾಸಾಭಿಭೂತೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ. ಇತಿ ಇಮಂ ಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ದೇವತಾ ‘‘ಮಾ ತಂ ಕಾಲೋ ಉಪಚ್ಚಗಾ’’ತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿ.
ಕಾಲಂ ವೋಹಂ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ವೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಕಾಲಂ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ ಮರಣಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ –
‘‘ಜೀವಿತಂ ¶ ಬ್ಯಾಧಿ ಕಾಲೋ ಚ, ದೇಹನಿಕ್ಖೇಪನಂ ಗತಿ;
ಪಞ್ಚೇತೇ ಜೀವಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನ ನಾಯರೇ’’.
ತತ್ಥ ಜೀವಿತಂ ತಾವ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ, ನ ಇತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತಂ. ಕಲಲಕಾಲೇಪಿ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತಿ, ಅಬ್ಬುದ-ಪೇಸಿ-ಘನ-ಅಡ್ಢಮಾಸ-ಏಕಮಾಸ-ದ್ವೇಮಾಸ-ತೇಮಾಸ-ಚತುಮಾಸಪಞ್ಚಮಾಸ…ಪೇ… ದಸಮಾಸಕಾಲೇಪಿ, ಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸಮಯೇಪಿ, ತತೋ ಪರಂ ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ಅನ್ತೋಪಿ ಬಹಿಪಿ ಮರನ್ತಿಯೇವ. ಬ್ಯಾಧಿಪಿ ‘‘ಇಮಿನಾವ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇನಾ’’ತಿ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ. ಚಕ್ಖುರೋಗೇನಪಿ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತಿ ಸೋತರೋಗಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೇನಪಿ. ಕಾಲೋಪಿ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಕಾಲೇ ಮರಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ¶ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ. ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇಪಿ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತಿ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ. ದೇಹನಿಕ್ಖೇಪನಮ್ಪಿ, ‘‘ಇಧೇವ ಮೀಯಮಾನಾನಂ ದೇಹೇನ ಪತಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತಂ. ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಜಾತಾನಞ್ಹಿ ಬಹಿಗಾಮೇಪಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಪತತಿ, ಬಹಿಗಾಮೇಪಿ ಜಾತಾನಂ ಅನ್ತೋಗಾಮೇಪಿ. ತಥಾ ಥಲಜಾನಂ ಜಲೇ, ಜಲಜಾನಂ ಥಲೇತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ. ಗತಿಪಿ, ‘‘ಇತೋ ಚುತೇನ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತಾ. ದೇವಲೋಕತೋ ಹಿ ಚುತಾ ಮನುಸ್ಸೇಸುಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ¶ , ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ಚುತಾ ದೇವಲೋಕಾದೀನಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಯನ್ತೇ ಯುತ್ತಗೋಣೋ ವಿಯ ಗತಿಪಞ್ಚಕೇ ಲೋಕೋ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತತಿ. ತಸ್ಸೇವಂ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತತೋ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಕಾಲೇ ಮರಣಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಮರಣಸ್ಸ ಕಾಲಂ ವೋಹಂ ನ ಜಾನಾಮಿ.
ಛನ್ನೋ ಕಾಲೋ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಮಯ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಅವಿಭೂತೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಅಭುತ್ವಾವ ಭಿಕ್ಖಾಮಿ. ಮಾ ಮಂ ಕಾಲೋ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಾಲೋ’’ತಿ ಆಹ. ಅಯಞ್ಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇ ತಿಸ್ಸೋ ವಯೋಸೀಮಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇನ ಓಭಗ್ಗೇನ ದಣ್ಡಪರಾಯಣೇನ ಪವೇಧಮಾನೇನ ಕಾಸಸಾಸಾಭಿಭೂತೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ. ತದಾ ಹಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವಾ ಗಣ್ಹಿತುಂ, ಧುತಙ್ಗಂ ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ, ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ವಾ ವಸಿತುಂ, ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ, ಪದಭಾಣ-ಸರಭಞ್ಞಧಮ್ಮಕಥಾ-ಅನುಮೋದನಾದೀನಿ ವಾ ಕಾತುಂ, ತರುಣಯೋಬ್ಬನಕಾಲೇ ಪನೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಮಾ ಮಂ ಉಪಚ್ಚಗಾ, ಯಾವ ಮಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ, ತಾವ ಕಾಮೇ ಅಭುತ್ವಾವ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಮೀತಿ ಆಹ.
ಪಥವಿಯಂ ¶ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಸಾ ಕಿರ ದೇವತಾ – ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಸ್ಸ ಕಾಲಂ ನಾಮ ಕಥೇತಿ, ಅಕಾಲಂ ನಾಮ ಕಥೇತಿ, ಸಹೇತುಕಂ ಕಥೇತಿ ಸಾನಿಸಂಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾವ ಥೇರೇ ಲಜ್ಜಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಂ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಯ ¶ ಚ ನಂ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಗಾರವಜಾತಾ ಆಕಾಸಾ ಓರುಯ್ಹ ಪಥವಿಯಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಥವಿಯಂ ಠಿತಾ, ಯೇನ ಪನತ್ಥೇನ ಆಗತಾ, ಪುನಪಿ ತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ದಹರೋ ತ್ವನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಸೂತಿ ತರುಣೋ. ಕಾಳಕೇಸೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಕಾಳಕೇಸೋ. ಭದ್ರೇನಾತಿ ಭದ್ದಕೇನ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ದಹರೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಕಾಣೋ ವಾ ಹೋತಿ ಕುಣಿಆದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ, ಸೋ ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಅಭಿರೂಪೋ ಹೋತಿ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಯಂ ಯದೇವ ಅಲಙ್ಕಾರಪರಿಹಾರಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತೇನ ತೇನ ಅಲಙ್ಕತೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಚರತಿ, ಅಯಂ ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಥೇರೋ ಚ ಉತ್ತಮರೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ತೇನ ನಂ ಏವಮಾಹ.
ಅನಿಕ್ಕೀಳಿತಾವೀ ¶ ಕಾಮೇಸೂತಿ ಕಾಮೇಸು ಅಕೀಳಿತಕೀಳೋ ಅಭುತ್ತಾವೀ, ಅಕತಕಾಮಕೀಳೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಹಿತ್ವಾತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ತಾ ಅದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾ ಅವೀತರಾಗಾ ಅಪರಚಿತ್ತವಿದೂನಿಯೋ ದೇವತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವೀಸತಿಮ್ಪಿ…ಪೇ… ಸಟ್ಠಿಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಖಣ್ಡಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಮಾನೇ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾನುಸಕೇ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪಹಾಯ ದಿಬ್ಬೇ ಕಾಮೇ ಪತ್ಥಯನ್ತಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮೇ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೇ, ದಿಬ್ಬೇ ಚ ಕಾಲಿಕೇ ಕತ್ವಾ ಏವಮಾಹ.
ನ ಖೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋತಿ, ಆವುಸೋ, ಅಹಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೇ ಕಾಮೇ ಹಿತ್ವಾ ಕಾಲಿಕೇ ಕಾಮೇ ನ ಅನುಧಾವಾಮಿ ನ ಪತ್ಥೇಮಿ ನ ಪಿಹೇಮಿ. ಕಲಿಕಞ್ಚ ಖೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋತಿ ಅಹಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಕಾಲಿಕಂ ಕಾಮಂ ಹಿತ್ವಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಅನುಧಾವಾಮಿ. ಇತಿ ಥೇರೋ ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಅಲದ್ಧಬ್ಬತಾಯ ದಿಬ್ಬೇಪಿ ಮಾನುಸಕೇಪಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಕಾಲಿಕಾತಿ ಅಕಾಸಿ, ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಲದ್ಧಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಿ. ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೇಸು ಸಮೋಹಿತೇಸುಪಿ ಸಮ್ಪನ್ನಕಾಮಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಮಿನೋ ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ. ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಅನುಭವಿತುಕಾಮೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತಕಾರಪೋತ್ಥಕಾರರೂಪಕಾರಾದಯೋ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಸಜ್ಜೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಅನೇಕಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ. ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತಿ ¶ . ಸೇಸದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಮೇವ ¶ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅನ್ತರಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾರೋ ನತ್ಥಿ. ಸೇಸಫಲೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ.
ಸೋ ತಮೇವತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲಿಕಾ ಹಿ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಾಲಿಕಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮೋಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿನಾಪಿ ಕಾಲನ್ತರೇ ಪತ್ತಬ್ಬಾ. ಬಹುದುಕ್ಖಾತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪತ್ತಬ್ಬದುಕ್ಖಸ್ಸ ಬಹುತಾಯ ಬಹುದುಕ್ಖಾ. ತಂವತ್ಥುಕಸ್ಸೇವ ಉಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಬಹುತಾಯ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ. ಆದೀನವೋ ಏತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧಬ್ಬಸುಖತೋ ಆದೀನವೋ ಭಿಯ್ಯೋ, ದುಕ್ಖಮೇವ ಬಹುತರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಯೇನ ಯೇನ ಅಧಿಗತೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ತೇನ ಪರಸದ್ಧಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬತಂ ಹಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ ಸಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ¶ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ. ಅತ್ತನೋ ಫಲದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ನಾಸ್ಸ ಕಾಲೋತಿ ಅಕಾಲೋ, ಅಕಾಲೋಯೇವ ಅಕಾಲಿಕೋ. ಯೋ ಏತ್ಥ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ಫಲಂ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ‘‘ಏಹಿ ಪಸ್ಸ ಇಮಂ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಏಹಿಪಸ್ಸವಿಧಿಂ ಅರಹತೀತಿ ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕೋ. ಆದಿತ್ತಂ ಚೇಲಂ ವಾ ಸೀಸಂ ವಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾಪಿ ಭಾವನಾವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ಉಪನಯಂ ಅರಹತೀತಿ ಓಪನೇಯ್ಯಿಕೋ. ಸಬ್ಬೇಹಿ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂಆದೀಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ‘‘ಭಾವಿತೋ ಮೇ ಮಗ್ಗೋ, ಅಧಿಗತಂ ಫಲಂ, ಸಚ್ಛಿಕತೋ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ತನಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ. ೧.೧೪೬ ಆದಯೋ) ಧಮ್ಮಾನುಸ್ಸತಿವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತೋ.
ಇದಾನಿ ಸಾ ದೇವತಾ ಅನ್ಧೋ ವಿಯ ರೂಪವಿಸೇಸಂ ಥೇರೇನ ಕಥಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ಅಜಾನನ್ತೀ ಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಥಞ್ಚಾತಿಪದಸ್ಸ ‘‘ಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ, ಕಥಂ ಬಹುದುಕ್ಖಾ, ಕಥಂ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ’’ತಿ? ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ನವೋತಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಪಞ್ಚವಸ್ಸೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ನವೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಚವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ದಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರೋ. ಅಪರೋ ನಯೋ – ಅಪರಿಪುಣ್ಣದಸವಸ್ಸೋ ನವೋ, ದಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ವೀಸತಿವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರೋ. ತೇಸಂ ಅಹಂ ನವೋತಿ ವದತಿ.
ನವೋಪಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಸತ್ತಟ್ಠವಸ್ಸಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ದ್ವಾದಸತೇರಸವಸ್ಸಾನಿ ¶ ಸಾಮಣೇರಭಾವೇನೇವ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋ ಹೋತಿ, ಅಹಂ ಪನ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ವದತಿ. ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯನ್ತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ. ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಸಾಸನಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ. ಧಮ್ಮೇನ ಹೇತ್ಥ ದ್ವೇ ಪಿಟಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ವಿನಯೇನ ¶ ವಿನಯಪಿಟಕಂ, ಇತಿ ತೀಹಿ ಪಿಟಕೇಹಿ ಪಕಾಸಿತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅಧುನಾ ಆಗತೋಮ್ಹೀತಿ ವದತಿ.
ಮಹೇಸಕ್ಖಾಹೀತಿ ಮಹಾಪರಿವಾರಾಹಿ. ಏಕೇಕಸ್ಸ ಹಿ ದೇವರಞ್ಞೋ ಕೋಟಿಸತಮ್ಪಿ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಪರಿವಾರೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಅತ್ತಾನಂ ಮಹನ್ತೇ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಅಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾನಂ ಮಾತುಗಾಮಜಾತಿಕಾನಂ ಕುತೋ ಓಕಾಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.
ಮಯಮ್ಪಿ ¶ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಇದಂ ಸಾ ದೇವತಾ ‘‘ಸಚೇಪಿ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪರಿಸಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋತಿ, ಮಹತಿಯಾ ಬುದ್ಧವೀಥಿಯಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಹ. ಪುಚ್ಛ ಭಿಕ್ಖು, ಪುಚ್ಛ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಥಿರಕರಣವಸೇನ ಆಮೇಡಿತಂ ಕತಂ.
ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದೇವೋ, ಮನುಸ್ಸೋ, ಗಹಟ್ಠೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸತ್ತೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಿಸ್ಸೋ, ಫುಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಕ್ಖೇಯ್ಯತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಕ್ಖಾನಾನಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಕಥಾನಂ ವತ್ಥುಭೂತತೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ‘‘ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಸತ್ತೋ ನರೋ ಪೋಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಞ್ಞಿನೋ, ಅಕ್ಖೇಯ್ಯೇಸ್ವೇವ ಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಸಞ್ಞಿನೋ, ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಸತ್ತಪುಗ್ಗಲಾದಿಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಟ್ಠಹಾಕಾರೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ರತ್ತೋ ಹಿ ರಾಗವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ದುಟ್ಠೋ ದೋಸವಸೇನ, ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹವಸೇನ, ಪರಾಮಟ್ಠೋ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ, ಥಾಮಗತೋ ಅನುಸಯವಸೇನ, ವಿನಿಬದ್ಧೋ ಮಾನವಸೇನ, ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನ, ವಿಕ್ಖೇಪಗತೋ ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಅಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ. ಯೋಗಮಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋತಿ ಮಚ್ಚುನೋ ಯೋಗಂ ಪಯೋಗಂ ಪಕ್ಖೇಪಂ ಉಪಕ್ಖೇಪಂ ಉಪಕ್ಕಮಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಮರಣವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಮಿಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ಕಥಿತಾ.
ಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ, ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ, ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾತಿ ಇಮಾಹಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ. ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ? ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ¶ ಪರಿಜಾನಾತಿ – ‘‘ಅಯಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅಯಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅಯಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ, ಇಮಾನಿ ತೇಸಂ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿ, ಅಯಂ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ. ಕತಮಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ? ಏವಂ ಞಾತಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ತೀರೇತಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ರೋಗತೋತಿ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ. ಅಯಂ ¶ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ. ಕತಮಾ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ? ಏವಂ ತೀರಯಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತಿ. ಅಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ.
ಅಕ್ಖಾತಾರಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏವಂ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಕ್ಖಾತಾರಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ. ಅಕ್ಖಾತಾರನ್ತಿ ಕಮ್ಮವಸೇನ ಕಾರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ, ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಕಿನ್ತಿ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬನ್ತಿ? ‘‘ತಿಸ್ಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಫುಸ್ಸೋ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ನಾಮೇನ ವಾ ಗೋತ್ತೇನ ವಾ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಂ. ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ತಂ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ. ಯೇನ ನಂ ವಜ್ಜಾತಿ ಯೇನ ನಂ ‘‘ರಾಗೇನ ರತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದೋಸೇನ ದುಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮೋಹೇನ ಮೂಳ್ಹೋ’’ತಿ ವಾತಿ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ, ತಂ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನತ್ಥಿ.
ಸಚೇ ವಿಜಾನಾಸಿ ವದೇಹೀತಿ ಸಚೇ ಏವರೂಪಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಜಾನಾಸಿ, ‘‘ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವದೇಹಿ. ನೋ ಚೇ ಜಾನಾಸಿ, ಅಥ ‘‘ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವದೇಹಿ. ಯಕ್ಖಾತಿ ದೇವತಂ ಆಲಪನ್ತೋ ಆಹ. ಇತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ನವವಿಧೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ. ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ.
ಯೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಯೋ ಅತ್ತಾನಂ ‘‘ಅಹಂ ಸಮೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ವಿಸೇಸೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ನಿಹೀನೋ’’ತಿ ವಾ ಮಞ್ಞತಿ. ಏತೇನ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ಮಾನಾ ಗಹಿತಾವ. ತೇಸು ಗಹಿತೇಸು ನವ ಮಾನಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಸೋ ವಿವದೇಥ ತೇನಾತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತೇನೇವ ಮಾನೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ – ‘‘ಕೇನ ಮಂ ತ್ವಂ ಪಾಪುಣಾಸಿ, ಕಿಂ ಜಾತಿಯಾ ಪಾಪುಣಾಸಿ, ಉದಾಹು ಗೋತ್ತೇನ, ಕುಲಪದೇಸೇನ, ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ, ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನ, ಧುತಗುಣೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಿವದೇಯ್ಯ. ಇತಿ ಇಮಾಯಪಿ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ಕಥಿತಾ.
ತೀಸು ವಿಧಾಸೂತಿ ತೀಸು ಮಾನೇಸು. ‘‘ಏಕವಿಧೇನ ರೂಪಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ. ಸ. ೫೮೪) ಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ‘‘ವಿಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ‘‘ಕಥಂವಿಧಂ ಸೀಲವನ್ತಂ ವದನ್ತಿ, ಕಥಂವಿಧಂ ಪಞ್ಞವನ್ತಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೧.೯೫) ಆಕಾರೋ. ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಧಾ. ಕತಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ¶ ? ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಿಧಾ, ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಿಧಾ, ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಿಧಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೫.೧೬೨) ಮಾನೋ ‘‘ವಿಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಇಧಾಪಿ ಮಾನೋವ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೀಸು ವಿಧಾಸೂತಿ ತೀಸು ಮಾನೇಸೂ’’ತಿ. ಅವಿಕಮ್ಪಮಾನೋತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏತೇಸು ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತೀಸು ¶ , ವಿತ್ಥಾರತೋ ನವಸು ಮಾನೇಸು ನ ಕಮ್ಪತಿ, ನ ಚಲತಿ. ಸಮೋ ವಿಸೇಸೀತಿ ನ ತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಪಹೀನಮಾನಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ‘‘ಅಹಂ ಸದಿಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಹೀನೋ’’ತಿ ವಾ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಚ್ಛಿಮಪದಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ. ಇತಿ ಇಮಾಯಪಿ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ನವವಿಧೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ.
ಪಹಾಸಿ ¶ ಸಙ್ಖನ್ತಿ, ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ. ನಿ. ೪.೧೨೦, ೨೩೯) ಪಞ್ಞಾ ‘‘ಸಙ್ಖಾ’’ತಿ ಆಗತಾ. ‘‘ಅತ್ಥಿ ತೇ ಕೋಚಿ ಗಣಕೋ ವಾ ಮುದ್ದಿಕೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾಯಕೋ ವಾ, ಯೋ ಪಹೋತಿ ಗಙ್ಗಾಯ ವಾಲುಕಂ ಗಣೇತು’’ನ್ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೪.೪೧೦) ಏತ್ಥ ಗಣನಾ. ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು. ನಿ. ೮೮೦) ಕೋಟ್ಠಾಸೋ. ‘‘ಯಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೧೩-೧೩೧೫) ಏತ್ಥ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾ’’ತಿ ಆಗತಾ. ಇಧಾಪಿ ಅಯಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಪಹಾಸಿ ಸಙ್ಖನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ – ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಮೂಳ್ಹೋ ಇತಿ ಇಮಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಖೀಣಾಸವೋ ಪಹಾಸಿ ಜಹಿ ಪಜಹೀತಿ.
ನ ವಿಮಾನಮಜ್ಝಗಾತಿ ನವಭೇದಂ ತಿವಿಧಮಾನಂ ನ ಉಪಗತೋ. ನಿವಾಸಟ್ಠೇನ ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ ‘‘ವಿಮಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನ ಉಪಗಚ್ಛೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನಾಗತತ್ಥೇ ಅತೀತವಚನಂ. ಅಚ್ಛೇಚ್ಛೀತಿ ಛಿನ್ದಿ. ಛಿನ್ನಗನ್ಥನ್ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಗನ್ಥೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತಂ. ಅನೀಘನ್ತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಂ. ನಿರಾಸನ್ತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹಂ. ಪರಿಯೇಸಮಾನಾತಿ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ. ನಾಜ್ಝಗಮುನ್ತಿ ನ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ. ವತ್ತಮಾನತ್ಥೇ ಅತೀತವಚನಂ. ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾತಿ ಇಧಲೋಕೇ ವಾ ಪರಲೋಕೇ ವಾ. ಸಬ್ಬನಿವೇಸನೇಸೂತಿ ತಯೋ ಭವಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಯೋನಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ಗತಿಯೋ, ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ, ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ, ಇತಿ ಇಮೇಸುಪಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತನಿವೇಸನೇಸು ಏವರೂಪಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ¶ ವಾ ನ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮೇವ ಕಥೇಸಿ.
ಇಮಞ್ಚ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಪಿ ದೇವತಾ ಅತ್ಥಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ, ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಇಮಸ್ಸ ಖ್ವಾಹಂ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಾಪಂ ನ ಕಯಿರಾತಿ ಗಾಥಾಯ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗವಸೇನಪಿ. ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ತಾವ ವಚಸಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀಸುಚರಿತಂ ಗಹಿತಂ. ಮನಸಾತಿ ತಿವಿಧಂ ಮನೋಸುಚರಿತಂ ಗಹಿತಂ. ಕಾಯೇನ ವಾ ಕಿಞ್ಚನ ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯಸುಚರಿತಂ ಗಹಿತಂ. ಇಮೇ ತಾವ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ. ಕಾಮೇ ಪಹಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ¶ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ಸತಿಮಾ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಇಮಿನಾ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಕಾರಣಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಗಹಿತಂ. ದುಕ್ಖಂ ನ ಸೇವೇಥ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ಪಟಿಸಿದ್ಧೋ. ಇತಿ ದೇವತಾ ‘‘ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ¶ ಕಾರಣೇಹಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಥಿತೇ ಆಜಾನಾಮಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ವದತಿ.
ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗವಸೇನ ಪನ ಅಯಂ ನಯೋ – ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಠಾನೇ ಮಹತೀ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅಹೋಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ದೇವತಾ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಿತಾವ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಚಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಗಹಿತಾ, ಮನೋ ಪನ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಮನಸಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಗಹಿತಂ. ಕಾಯೇನ ವಾ ಕಿಞ್ಚನ ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಗಹಿತೋ, ಆಜೀವೋ ಪನ ವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ. ಸತಿಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧಯೋ ಗಹಿತಾ. ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿಪದೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ಕಾಮೇ ಪಹಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ನ ಸೇವೇಥಾತಿಪದದ್ವಯೇನ ಅನ್ತದ್ವಯವಜ್ಜನಂ. ಇತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಥಿತಂ, ಆಜಾನಾಮಿ ಭಗವಾತಿ ವತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ.
ಸಮಿದ್ಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
ನನ್ದನವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ.
೩. ಸತ್ತಿವಗ್ಗೋ
೧. ಸತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೧. ಸತ್ತಿವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ¶ ಸತ್ತಿಯಾತಿ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇತಂ. ಏಕತೋಖಾರಾದಿನಾ ಸತ್ಥೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಓಮಟ್ಠೋತಿ ಪಹತೋ. ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಪಹಾರಾ ಓಮಟ್ಠೋ ಉಮ್ಮಟ್ಠೋ ಮಟ್ಠೋ ವಿಮಟ್ಠೋತಿ. ತತ್ಥ ಉಪರಿ ಠತ್ವಾ ಅಧೋಮುಖಂ ದಿನ್ನಪಹಾರೋ ಓಮಟ್ಠೋ ನಾಮ; ಹೇಟ್ಠಾ ಠತ್ವಾ ಉದ್ಧಂಮುಖಂ ದಿನ್ನೋ ಉಮ್ಮಟ್ಠೋ ನಾಮ; ಅಗ್ಗಳಸೂಚಿ ವಿಯ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತೋ ಮಟ್ಠೋ ನಾಮ; ಸೇಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಿಮಟ್ಠೋ ನಾಮ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಓಮಟ್ಠೋ ಗಹಿತೋ. ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬದಾರುಣೋ ದುರುದ್ಧರಸಲ್ಲೋ ದುತ್ತಿಕಿಚ್ಛೋ ಅನ್ತೋದೋಸೋ ಅನ್ತೋಪುಬ್ಬಲೋಹಿತೋವ ಹೋತಿ ¶ , ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಂ ಅನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಣಮುಖಂ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಂ ¶ ನಿಹರಿತುಕಾಮೇಹಿ ಮಞ್ಚೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅಧೋಸಿರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಮರಣಂ ವಾ ಮರಣಮತ್ತಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಪರಿಬ್ಬಜೇತಿ ವಿಹರೇಯ್ಯ.
ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕಿಂ ಕಥೇತಿ? ಯಥಾ ಸತ್ತಿಯಾ ಓಮಟ್ಠೋ ಪುರಿಸೋ ಸಲ್ಲುಬ್ಬಹನ-ವಣತಿಕಿಚ್ಛನಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತಿ, ಪಯೋಗಂ ಕರೋತಿ ಪರಕ್ಕಮತಿ. ಯಥಾ ಚ ಡಯ್ಹಮಾನೋ ಮತ್ಥಕೇ ಆದಿತ್ತಸೀಸೋ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾಪನತ್ಥಾಯ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತಿ, ಪಯೋಗಂ ಕರೋತಿ ಪರಕ್ಕಮತಿ, ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಮರಾಗಂ ಪಹಾನಾಯ ಸತೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯ ಭಗವಾತಿ ಕಥೇಸಿ.
ಅಥ ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ಇಮಾಯ ದೇವತಾಯ ಉಪಮಾ ತಾವ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಆನೀತಾ, ಅತ್ಥಂ ಪನ ಪರಿತ್ತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇನ್ತೀಪಿ ಹೇಸಾ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಮೇವ ಕಥೇಯ್ಯ. ಯಾವ ಚ ಕಾಮರಾಗೋ ಮಗ್ಗೇನ ನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿಯತಿ, ತಾವ ಅನುಬದ್ಧೋವ ಹೋತಿ. ಇತಿ ತಮೇವ ಓಪಮ್ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠಮಮಗ್ಗವಸೇನ ದೇಸನಂ ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಪುರಿಮಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ಫುಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨. ದುತಿಯೇ ನಾಫುಸನ್ತಂ ಫುಸತೀತಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಫುಸನ್ತಂ ವಿಪಾಕೋ ನ ಫುಸತಿ, ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಅಫುಸನ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ನ ಫುಸತಿ. ಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ನಾಕರೋತೋ ಕರಿಯತಿ. ಫುಸನ್ತಞ್ಚ ತತೋ ¶ ಫುಸೇತಿ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸನ್ತಂ ವಿಪಾಕೋ ಫುಸತಿ, ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಫುಸತಿ. ಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ಕರೋತೋ ಕರಿಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ಫುಸನ್ತಂ ಫುಸತಿ, ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಪದೋಸಿನನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ನ ಅಫುಸನ್ತಂ ಫುಸತಿ, ಫುಸನ್ತಞ್ಚ ಫುಸತಿ, ಅಯಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ‘‘ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಸ್ಸ ನರಸ್ಸ ದುಸ್ಸತಿ, ಸುದ್ಧಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ ಅನಙ್ಗಣಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಪದೋಸೀ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸನ್ತಮೇವ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ, ವಿಪಾಕೋ ವಾ ಫುಸತಿ. ಸೋ ಹಿ ಪರಸ್ಸ ಉಪಘಾತಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ವಾ ಮಾ ವಾ, ಅತ್ತಾ ಪನಾನೇನ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಠಪಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ತಮೇವ ಬಾಲಂ ಪಚ್ಚೇತಿ ಪಾಪಂ, ಸುಖುಮೋ ರಜೋ ಪಟಿವಾತಂವ ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಜಟಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩. ತತಿಯೇ ¶ ¶ ಅನ್ತೋಜಟಾತಿ ಗಾಥಾಯಂ ಜಟಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಜಾಲಿನಿಯಾ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಾ ಹಿ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಂಸಿಬ್ಬನಟ್ಠೇನ ವೇಳುಗುಮ್ಬಾದೀನಂ ಸಾಖಾಜಾಲಸಙ್ಖಾತಾ ಜಟಾ ವಿಯಾತಿ ಜಟಾ. ಸಾ ಪನೇಸಾ ಸಕಪರಿಕ್ಖಾರಪರಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ಸಕಅತ್ತಭಾವ-ಪರಅತ್ತಭಾವೇಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನ-ಬಾಹಿರಾಯತನೇಸು ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಅನ್ತೋಜಟಾ ಬಹಿಜಟಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಾಯ ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಜಟಾಯ ಜಟಿತಾ ಪಜಾ. ಯಥಾ ನಾಮ ವೇಳುಜಟಾದೀಹಿ ವೇಳುಆದಯೋ, ಏವಂ ತಾಯ ತಣ್ಹಾಜಟಾಯ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅಯಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯಸಙ್ಖಾತಾ ಪಜಾ ಜಟಿತಾ ವಿನದ್ಧಾ, ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏವಂ ಜಟಿತಾ, ತಂ ತಂ ಗೋತಮ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ. ಗೋತಮಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಗೋತ್ತೇನ ಆಲಪತಿ. ಕೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟನ್ತಿ ಇಮಂ ಏವಂ ತೇಧಾತುಕಂ ಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಜಟಂ ಕೋ ವಿಜಟೇಯ್ಯ, ವಿಜಟೇತುಂ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ.
ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಠತ್ವಾ. ಏತ್ಥ ಚ ಭಗವಾ ಜಟಾವಿಜಟನಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಸೀಲಂ ಆರಭನ್ತೋ ನ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಪುಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಜಟಾವಿಜಟಕಸ್ಸ ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾದಸ್ಸನತ್ಥಮೇತ್ಥ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ.
ನರೋತಿ ¶ ಸತ್ತೋ. ಸಪಞ್ಞೋತಿ ಕಮ್ಮಜತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವಾ. ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಞ್ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಞ್ಚ ಭಾವಯಮಾನೋ. ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಹೇತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಕಥಿತಾ, ಪಞ್ಞಾನಾಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ. ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯವಾ. ವೀರಿಯಞ್ಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆತಾಪನಪರಿತಾಪನಟ್ಠೇನ ‘‘ಆತಾಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆತಾಪೀ. ನಿಪಕೋತಿ ನೇಪಕ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸ, ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾರಾಪಿತಾ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಪಞ್ಞಾ. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಞ್ಞಾ ಆಗತಾ. ತತ್ಥ ಪಠಮಾ ಜಾತಿಪಞ್ಞಾ, ದುತಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ, ತತಿಯಾ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಪರಿಣಾಯಿಕಾ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾ.
ಸೋ ¶ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟನ್ತಿ ಸೋ ಇಮೇಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು. ಯಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸುನಿಸಿತಂ ಸತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ವೇಳುಗುಮ್ಬಂ ವಿಜಟೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವಂ ಸೀಲೇ ¶ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಮಾಧಿಸಿಲಾಯಂ ಸುನಿಸಿತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸತ್ಥಂ ವೀರಿಯಬಲಪಗ್ಗಹಿತೇನ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾಹತ್ಥೇನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಪತಿತಂ ತಣ್ಹಾಜಟಂ ವಿಜಟೇಯ್ಯ ಸಞ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ಸಮ್ಪದಾಲೇಯ್ಯಾತಿ.
ಏತ್ತಾವತಾ ಸೇಖಭೂಮಿಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಜಟಂ ವಿಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೇಸನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ಏವಂ ಜಟಂ ವಿಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಖೀಣಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಜಟಾಯ ವಿಜಟನೋಕಾಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯತ್ಥ ನಾಮಞ್ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನಾಮನ್ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ. ಪಟಿಘಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾವಸೇನ ಕಾಮಭವೋ ಗಹಿತೋ, ರೂಪಸಞ್ಞಾವಸೇನ ರೂಪಭವೋ. ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಗಹಿತೇಸು ಅರೂಪಭವೋ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ ಭವಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ. ಏತ್ಥೇಸಾ ಛಿಜ್ಜತೇ ಜಟಾತಿ ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸ್ಸ ಪರಿಯಾದಿಯನಟ್ಠಾನೇ ಏಸಾ ಜಟಾ ಛಿಜ್ಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಛಿಜ್ಜತಿ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ತತಿಯಂ.
೪. ಮನೋನಿವಾರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ಯತೋ ಯತೋತಿ ಪಾಪತೋ ವಾ ಕಲ್ಯಾಣತೋ ವಾ. ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವತಾ ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದಂ ಲೋಕಿಯಂ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ ವಾ ಮನೋ, ತಂ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಮೇವ, ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕಾ ¶ . ಸ ಸಬ್ಬತೋತಿ ಸೋ ಸಬ್ಬತೋ. ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ಮನೋ ನಾಮ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ ಭಾವೇತಬ್ಬಮ್ಪಿ, ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಮಸ್ಸಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದುತಿಯಗಾಥಂ ಆಹ. ತತ್ಥ ನ ಮನೋ ಸಂಯತತ್ತಮಾಗತನ್ತಿ, ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಸಬ್ಬತೋ ಮನೋ ನಿವಾರಯೇ’’ತಿ, ಕತರಂ ತಂ ಮನೋ, ಯಂ ತಂ ಸಬ್ಬತೋ ನ ನಿವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ. ಮನೋ ಸಂಯತತ್ತಂ ಆಗತಂ, ಯಂ ಮನೋ ಯತ್ಥ ಸಂಯತಭಾವಂ ಆಗತಂ, ‘‘ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಏತಂ ಮನೋ ನ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಬ್ರೂಹೇತಬ್ಬಂ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಂ. ಯತೋ ಯತೋ ಚ ಪಾಪಕನ್ತಿ ಯತೋ ಯತೋ ಅಕುಸಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತೋ ತತೋ ಚ ತಂ ನಿವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಅರಹನ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಕತಾವೀತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತಕಿಚ್ಚೋ. ಅಹಂ ವದಾಮೀತಿ ಅಯಂ ದೇವತಾ ವನಸಣ್ಡವಾಸಿನೀ, ಸಾ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ‘‘ಅಹಂ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಅಹಂ ನಿಸೀದಾಮಿ, ಮಮ ಪತ್ತೋ, ಮಮ ¶ ಚೀವರ’’ನ್ತಿಆದಿಕಥಾವೋಹಾರಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ‘ಖೀಣಾಸವಾ’ತಿ ಮಞ್ಞಾಮಿ, ಖೀಣಾಸವಾನಞ್ಚ ನಾಮ ಏವರೂಪಾ ಅತ್ತುಪಲದ್ಧಿನಿಸ್ಸಿತಕಥಾ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತಿ ನು ಖೋ’’ತಿ ಜಾನನತ್ಥಂ ಏವಂ ಪುಚ್ಛತಿ.
ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಂ ಲೋಕವೋಹಾರಂ. ಕುಸಲೋತಿ ಖನ್ಧಾದೀಸು ಕುಸಲೋ. ವೋಹಾರಮತ್ತೇನಾತಿ ಉಪಲದ್ಧಿನಿಸ್ಸಿತಕಥಂ ಹಿತ್ವಾ ವೋಹಾರಭೇದಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಅಹಂ, ಮಮಾ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ. ‘‘ಖನ್ಧಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಖನ್ಧಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಪತ್ತೋ, ಖನ್ಧಾನಂ ಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ವೋಹಾರಭೇದೋ ಹೋತಿ, ನ ಕೋಚಿ ಜಾನಾತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ವೋಹರತೀತಿ.
ಅಥ ದೇವತಾ – ‘‘ಯದಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ನ ವದತಿ, ಮಾನವಸೇನ ನು ಖೋ ವದತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ಯೋ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ತತ್ಥ ಮಾನಂ ನು ಖೋತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಮಾನಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಮಾನವಸೇನ ವದೇಯ್ಯ ನು ಖೋತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಖೀಣಾಸವಂ ಸಮಾನಂ ವಿಯ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನವವಿಧೋಪಿ ಮಾನೋ ಪಹೀನೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಟಿಗಾಥಂ ಆಹ. ತತ್ಥ ವಿಧೂಪಿತಾತಿ ವಿಧಮಿತಾ. ಮಾನಗನ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಮಾನಾ ಚ ¶ ಗನ್ಥಾ ಚ ಅಸ್ಸ. ಮಞ್ಞತನ್ತಿ ಮಞ್ಞನಂ. ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾ-ದಿಟ್ಠಿ-ಮಾನ-ಮಞ್ಞನಂ ಸೋ ವೀತಿವತ್ತೋ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಪಜ್ಜೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೬. ಛಟ್ಠೇ ಪುಟ್ಠುನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತುಂ. ಕಥಂ ಜಾನೇಮೂತಿ ಕಥಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ. ದಿವಾರತ್ತಿನ್ತಿ ದಿವಾ ಚ ರತ್ತಿಞ್ಚ. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥೇವ ಪಜ್ಜಲಿತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ. ಏಸಾ ಆಭಾತಿ ಏಸಾ ಬುದ್ಧಾಭಾ. ಕತಮಾ ಪನ ಸಾತಿ? ಞಾಣಾಲೋಕೋ ವಾ ಹೋತು ಪೀತಿಆಲೋಕೋ ವಾ ಪಸಾದಾಲೋಕೋ ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಾಆಲೋಕೋ ವಾ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭಾವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಆಲೋಕೋ ಬುದ್ಧಾಭಾ ನಾಮ. ಅಯಂ ಅನುತ್ತರಾ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಾ ಅಸದಿಸಾತಿ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಸರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಕುತೋ ಸರಾ ನಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಇಮೇ ಸಂಸಾರಸರಾ ಕುತೋ ನಿವತ್ತನ್ತಿ, ಕಿಂ ಆಗಮ್ಮ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ¶ ಅತ್ಥೋ. ನ ಗಾಧತೀತಿ ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ. ಅತೋತಿ ಅತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಮಹದ್ಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೮. ಅಟ್ಠಮೇ ನಿಧಾನಗತಂ ಮುತ್ತಸಾರಾದಿ ಮಹನ್ತಂ ಧನಮೇತೇಸನ್ತಿ ಮಹದ್ಧನಾ. ಸುವಣ್ಣರಜತಭಾಜನಾದಿ ಮಹಾಭೋಗೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾಭೋಗಾ. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಭಿಗಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನ್ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ ಪಿಹೇನ್ತಿ. ಅನಲಙ್ಕತಾತಿ ಅತಿತ್ತಾ ಅಪರಿಯತ್ತಜಾತಾ. ಉಸ್ಸುಕ್ಕಜಾತೇಸೂತಿ ನಾನಾಕಿಚ್ಚಜಾತೇಸು ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಾದೀನಂ ಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅನುಭವನತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೇಸು. ಭವಸೋತಾನುಸಾರೀಸೂತಿ ವಟ್ಟಸೋತಂ ಅನುಸರನ್ತೇಸು. ಅನುಸ್ಸುಕಾತಿ ಅವಾವಟಾ. ಅಗಾರನ್ತಿ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗೇಹಂ. ವಿರಾಜಿಯಾತಿ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಚತುಚಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೯. ನವಮೇ ¶ ಚತುಚಕ್ಕನ್ತಿ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಂ. ಇರಿಯಾಪಥೋ ಹಿ ಇಧ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ನವದ್ವಾರನ್ತಿ ನವಹಿ ವಣಮುಖೇಹಿ ನವದ್ವಾರಂ. ಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅಸುಚಿಪೂರಂ. ಲೋಭೇನ ಸಂಯುತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಯುತ್ತಂ. ಕಥಂ ಯಾತ್ರಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ಕಥಂ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ಮುತ್ತಿ ಪರಿಮುತ್ತಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ನದ್ಧಿನ್ತಿ ಉಪನಾಹಂ, ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ ಕೋಧೋ, ಅಪರಕಾಲೇ ಉಪನಾಹೋತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಬಲವಕೋಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ವರತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಛೇತ್ವಾ ನದ್ಧಿ ವರತ್ತಞ್ಚ, ಸನ್ದಾನಂ ಸಹನುಕ್ಕಮ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾಯ (ಧ. ಪ. ೩೯೮; ಸು. ನಿ. ೬೨೭) ತಣ್ಹಾ ವರತ್ತಾ, ದಿಟ್ಠಿ ಸನ್ದಾನಂ ನಾಮ ಜಾತಂ. ಇಧ ಪನ ಪಾಳಿನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಕಿಲೇಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ‘‘ವರತ್ತಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಇತಿ ಕಿಲೇಸವರತ್ತಞ್ಚ ಛೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇಚ್ಛಾ ಲೋಭನ್ತಿ ಏಕೋಯೇವ ಧಮ್ಮೋ ಇಚ್ಛನಟ್ಠೇನ ಇಚ್ಛಾ, ಲುಬ್ಭನಟ್ಠೇನ ಲೋಭೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಕಾ ವಾ ದುಬ್ಬಲಾ ಇಚ್ಛಾ, ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ಬಲವಾ ಲೋಭೋ. ಅಲದ್ಧಪತ್ಥನಾ ವಾ ಇಚ್ಛಾ, ಪಟಿಲದ್ಧವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಲೋಭೋ. ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲೇನ ಸಮೂಲಕಂ ತಣ್ಹಂ. ಅಬ್ಬುಯ್ಹಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ. ನವಮಂ.
೧೦. ಏಣಿಜಙ್ಘಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೦. ದಸಮೇ ¶ ¶ ಏಣಿಜಙ್ಘನ್ತಿ ಏಣಿಮಿಗಸ್ಸ ವಿಯ ಸುವಟ್ಟಿತಜಙ್ಘಂ. ಕಿಸನ್ತಿ ಅಥೂಲಂ ಸಮಸರೀರಂ. ಅಥ ವಾ ಆತಪೇನ ಮಿಲಾತಂ ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನೇಹಿ ಅನುಪಬ್ರೂಹಿತಸರೀರನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ವೀರನ್ತಿ ವೀರಿಯವನ್ತಂ. ಅಪ್ಪಾಹಾರನ್ತಿ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಮಿತಾಹಾರಂ, ವಿಕಾಲಭೋಜನಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವಾ ಪರಿತ್ತಾಹಾರಂ. ಅಲೋಲುಪನ್ತಿ ¶ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಲೋಲುಪ್ಪವಿರಹಿತಂ. ರಸತಣ್ಹಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ವಾ ಏಸ. ಸೀಹಂವೇಕಚರಂ ನಾಗನ್ತಿ ಏಕಚರಂ ಸೀಹಂ ವಿಯ, ಏಕಚರಂ ನಾಗಂ ವಿಯ. ಗಣವಾಸಿನೋ ಹಿ ಪಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕಚರಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಚರಾವ ಗಹಿತಾತಿ. ಪವೇದಿತಾತಿ ಪಕಾಸಿತಾ ಕಥಿತಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪೇ. ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಸೇನ ಹಿ ರೂಪಂ ಗಹಿತಂ, ಮನೇನ ನಾಮಂ, ಉಭಯೇಹಿ ಪನ ಅವಿನಿಭುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನಪೇತ್ಥ ಭುಮ್ಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ. ದಸಮಂ.
ಸತ್ತಿವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.
೪. ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕವಗ್ಗೋ
೧. ಸಬ್ಭಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೧. ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕಾತಿ ಸತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಉಲ್ಲಪೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕಾ. ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಕಿರ ಸಮುದ್ದವಾಣಿಜಾ ನಾವಾಯ ಸಮುದ್ದಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿಂಸು. ತೇಸಂ ಖಿತ್ತಸರವೇಗೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ನಾವಾಯ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇ ಮಹನ್ತಂ ಉಪ್ಪಾತಿಕಂ ಪಾತುಭೂತಂ, ಮಹಾಊಮಿಯೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನಾವಂ ಉದಕಸ್ಸ ಪೂರೇನ್ತಿ. ನಾವಾಯ ನಿಮುಜ್ಜಮಾನಾಯ ಮಹಾಜನೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ದೇವತಾನಂ ನಾಮಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಯಾಚನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಪರಿದೇವಿ. ತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇ ಏವರೂಪೇ ಭಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ಸರಣಾನಿ ಚೇವ ಸೀಲಾನಿ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಯೋಗೀ ವಿಯ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ. ತಮೇನಂ ಇತರೇ ಸಭಯಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಸೋ ತೇಸಂ ¶ ಕಥೇಸಿ – ‘‘ಅಮ್ಭೋ ಅಹಂ ನಾವಂ ಅಭಿರೂಹನದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸರಣಾನಿ ಚೇವ ಸೀಲಾನಿ ಚ ಅಗ್ಗಹೇಸಿಂ, ತೇನ ಮೇ ಭಯಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಸಾಮಿ ಏತಾನಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ವತ್ತನ್ತೀತಿ? ಆಮ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ¶ ತೇನ ಹಿ ¶ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ದೇಥಾತಿ. ಸೋ ತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಸತಂ ಸತಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಾಸಿ, ತತೋ ಪಞ್ಚಸೀಲಾನಿ ಅದಾಸಿ. ತೇಸು ಪಠಮಂ ಜಙ್ಘಸತಂ ಗೋಪ್ಫಕಮತ್ತೇ ಉದಕೇ ಠಿತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ದುತಿಯಂ ಜಾಣುಮತ್ತೇ, ತತಿಯಂ ಕಟಿಮತ್ತೇ, ಚತುತ್ಥಂ ನಾಭಿಮತ್ತೇ, ಪಞ್ಚಮಂ ಥನಮತ್ತೇ, ಛಟ್ಠಂ ಗಲಪ್ಪಮಾಣೇ, ಸತ್ತಮಂ ಮುಖೇನ ಲೋಣೋದಕೇ ಪವಿಸನ್ತೇ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ಸೀಲಾನಿ ದತ್ವಾ – ‘‘ಅಞ್ಞಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಟಿಸರಣಂ ನತ್ಥಿ, ಸೀಲಮೇವ ಆವಜ್ಜೇಥಾ’’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸೇಸಿ. ತಾನಿ ಸತ್ತಪಿ ಜಙ್ಘಸತಾನಿ ತತ್ಥ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಆಸನ್ನಕಾಲೇ ಗಹಿತಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು, ತೇಸಂ ಘಟಾವಸೇನೇವ ವಿಮಾನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಯೋಜನಸತಿಕಂ ಸುವಣ್ಣವಿಮಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಅವಸೇನಾನಿ ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಹೇಟ್ಠಿಮಂ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕಂ ಅಹೋಸಿ. ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಕಮ್ಮಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಾ ಆಚರಿಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಲಾಭಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಗಚ್ಛಾಮ ತಾವ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು, ತಾ ದೇವತಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ಏಕೇಕಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿಂಸು.
ತತ್ಥ ಸಬ್ಭಿರೇವಾತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ, ಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ಏವ. ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ. ಸಮಾಸೇಥಾತಿ ಸಹ ನಿಸೀದೇಯ್ಯ. ದೇಸನಾಸೀಸಮೇವ ಚೇತಂ, ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥೇ ಸಬ್ಭಿರೇವ ಸಹ ಕುಬ್ಬೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕುಬ್ಬೇಥಾತಿ ಕರೇಯ್ಯ. ಸನ್ಥವನ್ತಿ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವಂ. ತಣ್ಹಾಸನ್ಥವೋ ಪನ ನ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಮಿತ್ತಸನ್ಥವೋ ಬುದ್ಧ-ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧ-ಬುದ್ಧಸಾವಕೇಹಿ ಸಹ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ. ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲದಸಸೀಲಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಇಧ ಪನ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಸೇಯ್ಯೋ ಹೋತೀತಿ ವಡ್ಢಿ ಹೋತಿ. ನ ಪಾಪಿಯೋತಿ ಲಾಮಕಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತಿ. ನಾಞ್ಞತೋತಿ ವಾಲಿಕಾದೀಹಿ ತೇಲಾದೀನಿ ವಿಯ ಅಞ್ಞತೋ ಅನ್ಧಬಾಲತೋ ಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಿಲಾದೀಹಿ ಪನ ತೇಲಾದೀನಿ ವಿಯ ಸತಂ ಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತಮೇವ ಸೇವನ್ತೋ ಭಜನ್ತೋ ಲಭತೀತಿ. ಸೋಕಮಜ್ಝೇತಿ ¶ ಸೋಕವತ್ಥೂನಂ ಸೋಕಾನುಗತಾನಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝಗತೋ ನ ಸೋಚತಿ ಬನ್ಧುಲಮಲ್ಲಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ¶ ಉಪಾಸಿಕಾ ವಿಯ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಚೋರಸತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಸಂಕಿಚ್ಚಸಾಮಣೇರೋ ವಿಯ ಚ.
ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ವಿರೋಚತೀತಿ ಞಾತಿಗಣಮಜ್ಝೇ ಸಂಕಿಚ್ಚಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಅಧಿಮುತ್ತಕಸಾಮಣೇರೋ ವಿಯ ಸೋಭತಿ. ಸೋ ಕಿರ ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಸಾಮಣೇರ, ಮಹಲ್ಲಕೋಸಿ ಜಾತೋ, ಗಚ್ಛ, ವಸ್ಸಾನಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಏಹಿ, ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಿ ತ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಚೋರಅಟವಿಯಾ ಓರಭಾಗೇ ಭಗಿನಿಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ¶ ಚರಿ, ತಂ ಭಗಿನೀ ದಿಸ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗೇಹೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜೇಸಿ. ಸೋ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ವಸ್ಸಾನಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ‘‘ಅಹಂ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಮಾತಾ ಮೇ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಅಥ ಸೋ ‘‘ತಿಟ್ಠಥ ತುಮ್ಹೇ, ಅಹಂ ಮಾತುಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಟವಿಂ ಓತಿಣ್ಣೋ. ತಮೇನಂ ದೂರತೋವ ಚೋರಪುರಿಸೋ ದಿಸ್ವಾ ಚೋರಾನಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಚೋರಾ ‘‘ಸಾಮಣೇರೋ ಕಿರೇಕೋ ಅಟವಿಂ ಓತಿಣ್ಣೋ, ಗಚ್ಛಥ ನಂ ಆನೇಥಾ’’ತಿ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಮಾರೇಮ ನ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು, ಏಕಚ್ಚೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಮಾತಿ. ಸಾಮಣೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಸೇಖೋ ಸಕರಣೀಯೋ, ಇಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿಮತ್ತಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚೋರಜೇಟ್ಠಕಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಉಪಮಂ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಅಹು ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ, ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಹಾವನೇ;
ಚೇತೋ ಕೂಟಾನಿ ಓಡ್ಡೇತ್ವಾ, ಸಸಕಂ ಅವಧೀ ತದಾ.
‘‘ಸಸಕಞ್ಚ ಮತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಉಬ್ಬಿಗ್ಗಾ ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ;
ಏಕರತ್ತಿಂ ಅಪಕ್ಕಾಮುಂ, ‘ಅಕಿಚ್ಚಂ ವತ್ತತೇ ಇಧ’.
‘‘ತಥೇವ ಸಮಣಂ ಹನ್ತ್ವಾ, ಅಧಿಮುತ್ತಂ ಅಕಿಞ್ಚನಂ;
ಅದ್ಧಿಕಾ ನಾಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಧನಜಾನಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.
‘‘ಸಚ್ಚಂ ಖೋ ಸಮಣೋ ಆಹ, ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಅಕಿಞ್ಚನೋ;
ಅದ್ಧಿಕಾ ನಾಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಧನಜಾನಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ.
‘‘ಸಚೇ ಪಟಿಪಥೇ ದಿಸ್ವಾ, ನಾರೋಚೇಸ್ಸಸಿ ಕಸ್ಸಚಿ;
ತವ ಸಚ್ಚಮನುರಕ್ಖನ್ತೋ, ಗಚ್ಛ ಭನ್ತೇ ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ.
ಸೋ ¶ ¶ ¶ ತೇಹಿ ಚೋರೇಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಞಾತಯೋಪಿ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ನ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಥ ತೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇ ಚೋರಾ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹೇಠಯಿಂಸು, ಉರಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪರಿದೇವಮಾನಞ್ಚಸ್ಸ ಮಾತರಂ ಚೋರಾ ಏತದವೋಚುಂ –
‘‘ಕಿಂ ತೇ ಹೋತಿ ಅಧಿಮುತ್ತೋ, ಉದರೇ ವಸಿಕೋ ಅಸಿ;
ಪುಟ್ಠಾ ಮೇ ಅಮ್ಮ ಅಕ್ಖಾಹಿ, ಕಥಂ ಜಾನೇಮು ತಂ ಮಯ’’ನ್ತಿ.
‘‘ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅಹಂ ಮಾತಾ, ಅಯಞ್ಚ ಜನಕೋ ಪಿತಾ;
ಭಗಿನೀ ಭಾತರೋ ಚಾಪಿ, ಸಬ್ಬೇವ ಇಧ ಞಾತಯೋ.
‘‘ಅಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಅಧಿಮುತ್ತೋ, ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ನ ನಿವಾರಯೇ;
ಏತಂ ಖೋ ವತ್ತಂ ಸಮಣಾನಂ, ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಜೀವಿನಂ.
‘‘ಸಚ್ಚವಾದೀ ಅಧಿಮುತ್ತೋ, ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ನ ನಿವಾರಯೇ;
ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸುಚಿಣ್ಣೇನ, ಸಚ್ಚವಾದಿಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;
ಸಬ್ಬೇವ ಅಭಯಂ ಪತ್ತಾ, ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತು ಞಾತಯೋ’’ತಿ.
ಏವಂ ತೇ ಚೋರೇಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಧಿಮುತ್ತಂ ಆಹಂಸು –
‘‘ತವ ತಾತ ಸುಚಿಣ್ಣೇನ, ಸಚ್ಚವಾದಿಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ;
ಸಬ್ಬೇವ ಅಭಯಂ ಪತ್ತಾ, ಸೋತ್ಥಿಂ ಪಚ್ಚಾಗಮಮ್ಹಸೇ’’ತಿ.
ತೇಪಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಚೋರಾ ಪಸಾದಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು. ಸೋ ತೇ ಆದಾಯ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಅತ್ತನಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಚ್ಛಾ ತೇ ಪಞ್ಚಸತೇ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ. ತೇ ಅಧಿಮುತ್ತಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠಿತಾ ಸಬ್ಬೇ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು. ಇಮಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದೇವತಾ ‘‘ಸತಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯ ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ವಿರೋಚತೀ’’ತಿ ಆಹ.
ಸಾತತನ್ತಿ ಸತತಂ ಸುಖಂ ವಾ ಚಿರಂ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ವದತಿ. ಸಬ್ಬಾಸಂ ವೋತಿ ಸಬ್ಬಾಸಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ. ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ. ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಸೇಯ್ಯೋವ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಕೇವಲಂ ಪಞ್ಞಂ ಲಭತಿ, ಸೋಕಮಜ್ಝೇ ನ ಸೋಚತಿ, ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ವಿರೋಚತಿ, ಸುಗತಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಚಿರಂ ಸುಖಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಕಲಸ್ಮಾ ಪನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾಪಿ ಮುಚ್ಚತೀತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ಮಚ್ಛರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೨. ದುತಿಯೇ ¶ ¶ ¶ ಮಚ್ಛೇರಾ ಚ ಪಮಾದಾ ಚಾತಿ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣೇನ ಮಚ್ಛೇರೇನ ಚೇವ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸಲಕ್ಖಣೇನ ಪಮಾದೇನ ಚ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ‘ಇದಂ ಮೇ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಂ ವಾ ಘರಮಾನುಸಕಾನಂ ವಾ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಚ್ಛರಿಯೇನ ದಾನಂ ನ ದೇತಿ. ಏಕಚ್ಚೋ ಖಿಡ್ಡಾದಿಪಸುತತ್ತಾ ‘ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ. ಏವಂ ದಾನಂ ನ ದೀಯತೀತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಸದಾಯಕಂ ಸಿರೀದಾಯಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿದಾಯಕಂ ಸುಖದಾಯಕಂ ದಾನಂ ನಾಮ ನ ದೀಯತೀತಿಆದಿನಾ ಕಾರಣಂ ಕಥೇಸಿ. ಪುಞ್ಞಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬಚೇತನಾದಿಭೇದಂ ಪುಞ್ಞಂ ಇಚ್ಛಮಾನೇನ. ದೇಯ್ಯಂ ಹೋತಿ ವಿಜಾನತಾತಿ ಅತ್ಥಿ ದಾನಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ ಜಾನನ್ತೇನ ದಾತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ವದತಿ.
ತಮೇವ ಬಾಲಂ ಫುಸತೀತಿ ತಂಯೇವ ಬಾಲಂ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕೇಸು ಜಿಘಚ್ಛಾ ಚ ಪಿಪಾಸಾ ಚ ಫುಸತಿ ಅನುಬನ್ಧತಿ ನ ವಿಜಹತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಮೇವ ಫುಸತಿ, ತಸ್ಮಾ. ವಿನೇಯ್ಯ ಮಚ್ಛೇರನ್ತಿ ಮಚ್ಛೇರಮಲಂ ವಿನೇತ್ವಾ. ದಜ್ಜಾ ದಾನಂ ಮಲಾಭಿಭೂತಿ ಮಲಾಭಿಭೂ ಹುತ್ವಾ ತಂ ಮಚ್ಛೇರಮಲಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ದಾನಂ ದದೇಯ್ಯ.
ತೇ ಮತೇಸು ನ ಮೀಯನ್ತೀತಿ ಅದಾನಸೀಲತಾಯ ಮರಣೇನ ಮತೇಸು ನ ಮೀಯನ್ತಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಮತೋ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಪಿತೇ ಬಹುಮ್ಹಿಪಿ ಅನ್ನಪಾನಾದಿಮ್ಹಿ ‘‘ಇದಂ ಇಮಸ್ಸ ಹೋತು, ಇದಂ ಇಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಂವಿಭಾಗಂ ನ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಅದಾನಸೀಲೋಪೀತಿ ಮತಕಸ್ಸ ಚ ಅದಾನಸೀಲಸ್ಸ ಚ ಭೋಗಾ ಸಮಸಮಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನ ದಾನಸೀಲಾ ಏವರೂಪೇಸು ಮತೇಸು ನ ಮೀಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪನ್ಥಾನಂವ ಸಹ ವಜಂ, ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಂ ಯೇ ಪವೇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಅದ್ಧಾನಂ ಕನ್ತಾರಮಗ್ಗಂ ಸಹ ವಜನ್ತಾ ಪಥಿಕಾ ಸಹ ವಜನ್ತಾನಂ ಪಥಿಕಾನಂ ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಂ ಪಾಥೇಯ್ಯೇ ಸಂವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ಪವೇಚ್ಛನ್ತಿ ದದನ್ತಿಯೇವ, ಏವಮೇವಂ ಯೇ ಪನ ಅನಮತಗ್ಗಂ ಸಂಸಾರಕನ್ತಾರಂ ಸಹ ವಜನ್ತಾ ಸಹ ವಜನ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಸಂವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ದದನ್ತಿಯೇವ, ತೇ ಮತೇಸು ನ ಮೀಯನ್ತಿ.
ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಸನನ್ತನೋತಿ ಏಸ ಪೋರಾಣಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸನನ್ತನಾನಂ ¶ ವಾ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಏಸ ಧಮ್ಮೋತಿ. ಅಪ್ಪಸ್ಮೇಕೇತಿ ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಏಕೇ. ಪವೇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ¶ ದದನ್ತಿ. ಬಹುನೇಕೇ ನ ದಿಚ್ಛರೇತಿ ಬಹುನಾಪಿ ಭೋಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ನ ದದನ್ತಿ. ಸಹಸ್ಸೇನ ಸಮಂ ಮಿತಾತಿ ಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿತಾ, ಸಹಸ್ಸ ದಾನಸದಿಸಾ ಹೋತಿ.
ದುರನ್ವಯೋತಿ ¶ ದುರನುಗಮನೋ, ದುಪ್ಪೂರೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಧಮ್ಮಂ ಚರೇತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ. ಯೋಪಿ ಸಮುಞ್ಜಕಞ್ಚರೇತಿ ಯೋ ಅಪಿ ಖಲಮಣ್ಡಲಾದಿಸೋಧನಪಲಾಲಪೋಠನಾದಿವಸೇನ ಸಮುಞ್ಜಕಞ್ಚರತಿ. ದಾರಞ್ಚ ಪೋಸನ್ತಿ ದಾರಞ್ಚ ಪೋಸನ್ತೋ. ದದಂ ಅಪ್ಪಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕಸ್ಮಿಂ ಪಣ್ಣಸಾಕಮತ್ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಂವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ದದನ್ತೋವ ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ. ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಗಣಿತಾನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಸತಂ, ಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಯಾಗೋ ಕಹಾಪಣಸಹಸ್ಸೇನ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಯಾಗೋಪಿ ಸಹಸ್ಸಯಾಗೋ. ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನೋ, ತೇಸಂ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನಂ. ಏತೇನ ದಸನ್ನಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಕೋಟೀನಂ ದಸನ್ನಂ ವಾ ಕಹಾಪಣಕೋಟೀನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ. ಯೇ ಏತ್ತಕಂ ದದನ್ತಿ, ತೇ ಕಲಮ್ಪಿ ನಗ್ಘನ್ತಿ ತಥಾವಿಧಸ್ಸಾತಿ ಆಹ. ಯ್ವಾಯಂ ಸಮುಞ್ಜಕಂ ಚರನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ, ದಾರಂ ಪೋಸೇನ್ತೋಪಿ, ಅಪ್ಪಕಸ್ಮಿಂ ದದನ್ತೋಪಿ, ತಥಾವಿಧಸ್ಸ ಏತೇ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನೋ ಕಲಮ್ಪಿ ನಗ್ಘನ್ತಿ. ಯಂ ತೇನ ದಲಿದ್ದೇನ ಏಕಪಟಿವೀಸಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಾ ದಿನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ದಾನಂ ಕಲಂ ನಗ್ಘತೀತಿ. ಕಲಂ ನಾಮ ಸೋಳಸಭಾಗೋಪಿ ಸತಭಾಗೋಪಿ ಸಹಸ್ಸಭಾಗೋಪಿ. ಇಧ ಸತಭಾಗೋ ಗಹಿತೋ. ಯಂ ತೇನ ದಾನಂ ದಿನ್ನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಧಾ ವಿಭತ್ತೇ ಇತರೇಸಂ ದಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸದಾನಂ ತತೋ ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಮ್ಪಿ ನಗ್ಘತೀತಿ ಆಹ.
ಏವಂ ತಥಾಗತೇ ದಾನಸ್ಸ ಅಗ್ಘಂ ಕರೋನ್ತೇ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಾ ದೇವತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏವಂ ಭಗವಾ ಮಹನ್ತಂ ದಾನಂ ಪಾದೇನ ಪವಟ್ಟೇತ್ವಾ ರತನಸತಿಕೇ ವಿಯ ನರಕೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಇದಂ ಏವಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ¶ ದಾನಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲೇ ಪಹರನ್ತೋ ವಿಯ ಉಕ್ಖಿಪತಿ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಏತಂ ಮಹಪ್ಫಲತರ’’ನ್ತಿ ಜಾನನತ್ಥಂ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಕೇನಾತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ. ಮಹಗ್ಗತೋತಿ ಮಹತ್ತಂ ಗತೋ, ವಿಪುಲಸ್ಸೇತಂ ವೇವಚನಂ. ಸಮೇನ ದಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಸಮೇನ ದಿನ್ನಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ. ಅಥಸ್ಸಾ ಭಗವಾ ದಾನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದದನ್ತಿ ಹೇಕೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿಸಮೇ ನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ವಿಸಮೇ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಹುತ್ವಾ. ಛೇತ್ವಾತಿ ಪೋಥೇತ್ವಾ. ವಧಿತ್ವಾತಿ ಮಾರೇತ್ವಾ. ಸೋಚಯಿತ್ವಾತಿ ಪರಂ ¶ ಸೋಕಸಮಪ್ಪಿತಂ ಕತ್ವಾ. ಅಸ್ಸುಮುಖಾತಿ ಅಸ್ಸುಮುಖಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ. ಪರಂ ರೋದಾಪೇತ್ವಾ ದಿನ್ನದಾನಞ್ಹಿ ಅಸ್ಸುಮುಖದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಸದಣ್ಡಾತಿ ದಣ್ಡೇನ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಹರಿತ್ವಾ ದಿನ್ನದಕ್ಖಿಣಾ ಸದಣ್ಡಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವನ್ತಿ ನಾಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತಾಯ ಮಹಾದಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪಫಲಂ ನಾಮ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಪರಿತ್ತಕದಾನಂ ವಾ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನಾಮ. ಇದಂ ಪನ ಮಹಾದಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಏವಂ ಅಪ್ಪಫಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇತರಂ ಪರಿತ್ತದಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಏವಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನಾಮಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಸಾಧುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೩. ತತಿಯೇ ¶ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಉದಾಹಾರಂ ಉದಾಹರಿ. ಯಥಾ ಹಿ ಯಂ ತೇಲಂ ಮಾನಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಅವಸೇಸಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಞ್ಚ ಜಲಂ ತಳಾಕಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಓಘೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯಂ ಪೀತಿವಚನಂ ಹದಯಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಧಿಕಂ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ತಂ ಉದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಏವರೂಪಂ ಪೀತಿಮಯಂ ವಚನಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸದ್ಧಾಯಪಿ ಸಾಹು ದಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಕಮ್ಮಫಲಞ್ಚ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾಪಿ ದಿನ್ನದಾನಂ ಸಾಹು ಲದ್ಧಕಂ ಭದ್ದಕಮೇವ. ಆಹೂತಿ ¶ ಕಥೇನ್ತಿ. ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಉಭಯಂ ಸಮಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ? ಜೀವಿತಭೀರುಕೋ ಹಿ ಯುಜ್ಝಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಖಯಭೀರುಕೋ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ‘‘ಜೀವಿತಞ್ಚ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ಯುಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮಿ ಚಾ’’ತಿ ಹಿ ವದನ್ತೋ ನ ಯುಜ್ಝತಿ. ಜೀವಿತೇ ಪನ ಆಲಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ, ‘‘ಛೇಜ್ಜಂ ವಾ ಹೋತು ಮರಣಂ ವಾ, ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೇತಂ ಇಸ್ಸರಿಯ’’ನ್ತಿ ಉಸ್ಸಹನ್ತೋವ ಯುಜ್ಝತಿ. ‘‘ಭೋಗೇ ಚ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ದಾನಞ್ಚ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ನ ದದಾತಿ. ಭೋಗೇಸು ಪನ ಆಲಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಸ್ಸಹನ್ತೋವ ದೇತಿ. ಏವಂ ದಾನಞ್ಚ ಯುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮಂ ಹೋತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ? ಅಪ್ಪಾಪಿ ಸನ್ತಾ ಬಹುಕೇ ಜಿನನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಚ ಯುದ್ಧೇ ಅಪ್ಪಕಾಪಿ ವೀರಪುರಿಸಾ ಬಹುಕೇ ಭೀರುಪುರಿಸೇ ಜಿನನ್ತಿ, ಏವಂ ಸದ್ಧಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಬಹುಮಚ್ಛೇರಂ ಮದ್ದತಿ, ಬಹುಞ್ಚ ದಾನವಿಪಾಕಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ. ಏವಮ್ಪಿ ದಾನಞ್ಚ ಯುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮಾನಂ. ತೇನೇವಾಹ –
‘‘ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಸದ್ದಹಾನೋ ದದಾತಿ,
ತೇನೇವ ಸೋ ಹೋತಿ ಸುಖೀ ಪರತ್ಥಾ’’ತಿ.
ಇಮಸ್ಸ ¶ ಚ ಪನತ್ಥಸ್ಸ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಏಕಸಾಟಕಬ್ರಾಹ್ಮಣವತ್ಥು ಚ ಅಙ್ಕುರವತ್ಥು ಚ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ.
ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಲದ್ಧಸ್ಸ ಭೋಗಸ್ಸ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ. ಏತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ಲದ್ಧಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಅಧಿಗತಧಮ್ಮೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ. ಇತಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸ ಭೋಗಸ್ಸ ದಾನಂ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದೀಯತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಾಧೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೋ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಗಾಥಾಪದೇ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ. ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯಾಧಿಗತಸ್ಸಾತಿ ಉಟ್ಠಾನೇನ ಚ ವೀರಿಯೇನ ಚ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಭೋಗಸ್ಸ. ವೇತರಣಿನ್ತಿ ¶ ದೇಸನಾಸೀಸಮತ್ತಮೇತಂ. ಯಮಸ್ಸ ಪನ ವೇತರಣಿಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜೀವಕಾಳಸುತ್ತಾದಯೋಪಿ ಏಕತಿಂಸಮಹಾನಿರಯೇಪಿ ಸಬ್ಬಸೋವ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
ವಿಚೇಯ್ಯ ದಾನನ್ತಿ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ದಿನ್ನದಾನಂ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ವಿಚಿನನಾ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಚಿನನಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಚಿನನಞ್ಚ. ತೇಸು ಲಾಮಕಲಾಮಕೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಣೀತಪಣೀತೇ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ದಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಚಿನನಂ ನಾಮ. ವಿಪನ್ನಸೀಲೇ ¶ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪಞ್ಚನವುತಿಪಾಸಣ್ಡಭೇದೇ ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇ ಪಹಾಯ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ದಾನಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಚಿನನಂ ನಾಮ. ಏವಂ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ವಿಚೇಯ್ಯ ದಾನಂ. ಸುಗತಪ್ಪಸತ್ಥನ್ತಿ ಸುಗತೇನ ವಣ್ಣಿತಂ. ತತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಚಿನನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಬೀಜಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಯಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಚಿನನಂ ಆಹ. ಅವಿಪನ್ನಬೀಜಸದಿಸಾ ಹಿ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ಪಣೀತಪಣೀತಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾತಿ.
ಪಾಣೇಸುಪಿ ಸಾಧು ಸಂಯಮೋತಿ ಪಾಣೇಸು ಸಂಯತಭಾವೋಪಿ ಭದ್ದಕೋ. ಅಯಂ ದೇವತಾ ಇತರಾಹಿ ಕಥಿತಂ ದಾನಾನಿಸಂಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಂ ಕಥೇತುಮಾರದ್ಧಾ. ಅಹೇಠಯಂ ಚರನ್ತಿ ಅವಿಹಿಂಸನ್ತೋ ಚರಮಾನೋ. ಪರೂಪವಾದಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಉಪವಾದಭಯೇನ. ಭಯಾತಿ ಉಪವಾದಭಯಾ. ದಾನಾ ಚ ಖೋ ಧಮ್ಮಪದಂವ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ದಾನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಪದಮೇವ ಸೇಯ್ಯೋ. ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಹಿ ಪುಬ್ಬತರೇ ಚ ಸನ್ತೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಾದಿಕಾಲೇ ಪುಬ್ಬತರೇ ಚ ಕೋಣಾಗಮನಬುದ್ಧಾದಿಕಾಲೇ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಏತೇ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಪುಬ್ಬತರೇ ಚ ಸನ್ತೋ ನಾಮಾತಿ. ತತಿಯಂ.
೪. ನಸನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಕಮನೀಯಾನೀತಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನಿ. ಅಪುನಾಗಮನಂ ಅನಾಗನ್ತಾ ಪುರಿಸೋ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಾತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತಾ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಾ ಅಪುನಾಗಮನಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನಾಗನ್ತಾ. ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾ ನ ಪುನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಪುನಾಗಮನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಂ ಕಾಮೇಸು ಬದ್ಧೋ ಚ ಪಮತ್ತೋ ಚ ಅನಾಗನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಛನ್ದಜನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಛನ್ದತೋ ಜಾತಂ. ಅಘನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧದುಕ್ಖಂ. ದುತಿಯಪದಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಛನ್ದವಿನಯಾ ಅಘವಿನಯೋತಿ ತಣ್ಹಾವಿನಯೇನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿನಯೋ ¶ . ಅಘವಿನಯಾ ದುಕ್ಖವಿನಯೋತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿನಯೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ವಿನೀತಮೇವ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ರಾನೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಾನಿ. ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪಿತರಾಗೋ. ಏವಮೇತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಕಾಮೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಪಸೂರಸುತ್ತೇನ ¶ (ಸು. ನಿ. ೮೩೦ ಆದಯೋ) ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ. ಪಸೂರಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಹಿ ಥೇರೇನ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಾಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ –
‘‘ನ ತೇ ಕಾಮಾ ಯಾನಿ ಚಿತ್ರಾನಿ ಲೋಕೇ,
ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗಞ್ಚ ವದೇಸಿ ಕಾಮಂ;
ಸಙ್ಕಪ್ಪಯಂ ಅಕುಸಲೇ ವಿತಕ್ಕೇ,
ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ತೇ ಹೇಹಿನ್ತಿ ಕಾಮಭೋಗೀ’’ತಿ. –
ಆಹ. ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಅವೋಚ –
‘‘ತೇ ಚೇ ಕಾಮಾ ಯಾನಿ ಚಿತ್ರಾನಿ ಲೋಕೇ,
ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗಂ ನ ವದೇಸಿ ಕಾಮಂ;
ಪಸ್ಸನ್ತೋ ರೂಪಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ,
ಸತ್ಥಾಪಿ ತೇ ಹೇಹಿತಿ ಕಾಮಭೋಗೀ.
ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ದಾನಿ, ಘಾಯನ್ತೋ ಗನ್ಧಾನಿ;
ಸಾಯನ್ತೋ ರಸಾನಿ, ಫುಸನ್ತೋ ಫಸ್ಸಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ;
ಸತ್ಥಾಪಿ ತೇ ಹೇಹಿತಿ ಕಾಮಭೋಗೀ’’ತಿ.
ಅಥೇತ್ಥ ಧೀರಾತಿ ಅಥ ಏತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪಣ್ಡಿತಾ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿನಯನ್ತಿ. ಸಂಯೋಜನಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಸಂಯೋಜನಂ. ಅಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ರಾಗಕಿಞ್ಚನಾದಿವಿರಹಿತಂ. ನಾನುಪತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ನ ಪತನ್ತಿ. ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ¶ ಮೋಘರಾಜಾತಿ, ‘‘ಪಹಾಸಿ ಸಙ್ಖ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸಂ ¶ ಪರಿಸತಿ ಅನುಸನ್ಧಿಕುಸಲೋ ಮೋಘರಾಜಾ ನಾಮ ಥೇರೋ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ ನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಗತೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಘಟೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾತಿ ಇಧಲೋಕೇ ವಾ ಪರಲೋಕೇ ವಾ. ನರುತ್ತಮಂ ಅತ್ಥಚರಂ ನರಾನನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಖೀಣಾಸವಾ ನರುತ್ತಮಾ ಚೇವ ಅತ್ಥಚರಾ ಚ ನರಾನಂ, ಥೇರೋ ಪನ ದಸಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಯೇ ತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ ಪಸಂಸಿಯಾ ತೇತಿ ಯದಿ ತಥಾವಿಮುತ್ತಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥ ಯೇ ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಅನುಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಕಿಂ ಪಸಂಸಿಯಾ, ಉದಾಹು ಅಪಸಂಸಿಯಾತಿ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಮೋಘರಾಜತ್ಥೇರಂ ¶ ಆಲಪತಿ. ಅಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಸಙ್ಗಾತಿಗಾ ತೇಪಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಯೇ ತಂ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಅನುಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ. ತೇ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಪಹಾಯ ಸಙ್ಗಾತಿಗಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪಸಂಸಿಯಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಕಾತಿ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞೀ ದೇವಲೋಕೋ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ನತ್ಥಿ, ಇಮಾ ಪನ ದೇವತಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚತುಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಜ್ಝಾಯಮಾನಾ ಆಗತಾ. ತಾಸಂ ಕಿರ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರ-ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪ-ರುಕ್ಖಮೂಲಸೇನಾಸನಪೂತಿಮುತ್ತಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸೇವ ಪರಿಯನ್ತಕಾರಿತಂ ವಣ್ಣೇತಿ, ಸಯಂ ಪನ ಪತ್ತುಣ್ಣದುಕೂಲ ಖೋಮಾದೀನಿ ಪಣೀತಚೀವರಾನಿ ಧಾರೇತಿ, ರಾಜಾರಹಂ ಉತ್ತಮಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ದೇವವಿಮಾನಕಪ್ಪಾಯ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ವರಸಯನೇ ಸಯತಿ, ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದೀನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಪಟಿಸೇವತಿ, ದಿವಸಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ವಚನಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಿರಿಯಾ ಅಞ್ಞತೋ’’ತಿ ಉಜ್ಝಾಯಮಾನಾ ಆಗಮಿಂಸು. ತೇನ ತಾಸಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ‘‘ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಕಾ’’ತಿ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ.
ಅಞ್ಞಥಾ ಸನ್ತನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ಭೂತಂ. ನಿಕಚ್ಚಾತಿ ನಿಕತಿಯಾ ವಞ್ಚನಾಯ, ವಞ್ಚೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಿತವಸ್ಸೇವಾತಿ ಕಿತವೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಕುಣಿಕೋ. ಸೋ ¶ ಹಿ ಅಗುಮ್ಬೋವ ಸಮಾನೋ ಸಾಖಪಣ್ಣಾದಿಪಟಿಚ್ಛಾದನೇನ ಗುಮ್ಬವಣ್ಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಪಗತೇ ಮೋರತಿತ್ತಿರಾದಯೋ ¶ ಸಕುಣೇ ಮಾರೇತ್ವಾ ದಾರಭರಣಂ ಕರೋತಿ. ಇತಿ ತಸ್ಸ ಕಿತವಸ್ಸ ಇಮಾಯ ವಞ್ಚನಾಯ ಏವಂ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಸಕುಣಮಂಸಭೋಜನಂ ವಿಯ ಕುಹಕಸ್ಸಾಪಿ ಪಂಸುಕೂಲೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಕಥಾಛೇಕತಾಯ ಮಹಾಜನಂ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಖಾದಮಾನಸ್ಸ ವಿಚರತೋ. ಭುತ್ತಂ ಥೇಯ್ಯೇನ ತಸ್ಸ ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ತಸ್ಸ ಚತುಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗೋ ಥೇಯ್ಯೇನ ಪರಿಭುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದೇವತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಪರಿಜಾನನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಅಯಂ ಕಾರಕೋ ವಾ ಅಕಾರಕೋ ವಾತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಜಾನನ್ತಿ. ಇತಿ ತಾ ದೇವತಾ ‘‘ತಥಾಗತಾಪಿ ಮಯಮೇವ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಏವಮಾಹಂಸು.
ಅಥ ಭಗವಾ ನಯಿದನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಯಾಯಂ ಪಟಿಪದಾ ದಳ್ಹಾತಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಾ ದಳ್ಹಾ ಥಿರಾ. ಯಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಧೀರಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಝಾನೇಹಿ ಝಾಯಿನೋ ಮಾರಬನ್ಧನಾ ಪಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಭಾಸಿತಮತ್ತೇನ ವಾ ಸವನಮತ್ತೇನ ವಾ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ¶ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ವೇ ಧೀರಾ ಪಕುಬ್ಬನ್ತೀತಿ ಧೀರಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ವಿದಿತ್ವಾ ಲೋಕಪರಿಯಾಯಂ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಞತ್ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಞ್ಚ ಅಞ್ಞಾಯ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತಾ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕಂ ತಿಣ್ಣಾ ಏವಂ ನ ಕುಬ್ಬನ್ತಿ, ಮಯಂ ಏವರೂಪಾನಿ ನ ಕಥೇಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಯುತ್ತಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ, ಅಕಾರಕಮೇವ ಮಯಂ ಕಾರಕವಾದೇನ ಸಮುದಾಚರಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಲಜ್ಜಮಾನಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮನಿ ವಿಯ ಭಗವತಿ ಗಾರವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಯ ಭಗವನ್ತಂ ದುರಾಸದಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸಮಾನಾ ಆಕಾಸತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚ್ಚಯೋತಿ ಅಪರಾಧೋ. ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಚ್ಚಾಗಮಾತಿ ಅಮ್ಹೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ. ಆಸಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಘಟ್ಟಯಿತಬ್ಬಂ. ತಾ ಕಿರ ದೇವತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯಾತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಘಟ್ಟಯಿಂಸು. ತಥಾಗತಂ ಅವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಮಾನಾ ಕಾಯೇನ ಘಟ್ಟಯಿಂಸು, ಕಿತವೋಪಮಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಅಸಬ್ಭಿವಾದಂ ವದಮಾನಾ ವಾಚಾಯ ಘಟ್ಟಯಿಂಸು. ತಸ್ಮಾ ಆಸಾದೇತಬ್ಬಂ ಅಮಞ್ಞಿಮ್ಹಾತಿ ಆಹಂಸು. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಖಮತು. ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಯಾತಿ ¶ ಅನಾಗತೇ ಸಂವರಣತ್ಥಾಯ, ಪುನ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅಪರಾಧಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಅಕರಣತ್ಥಾಯ.
ಸಿತಂ ¶ ಪಾತ್ವಾಕಾಸೀತಿ ಅಗ್ಗದನ್ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಕಸ್ಮಾ? ತಾ ಕಿರ ದೇವತಾ ನ ಸಭಾವೇನ ಖಮಾಪೇನ್ತಿ, ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಞ್ಚ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಂ ತಥಾಗತಞ್ಚ ಏಕಸದಿಸಂ ಕರೋನ್ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಪರತೋ ಕಥಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಬುದ್ಧಬಲಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ. ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯಾತಿ ಅತಿರೇಕಪ್ಪಮಾಣೇನ. ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸೀತಿ ಕುಪಿತೋ ಏಸ ಅಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಅಭಾಸಿ.
ನ ಪಟಿಗಣ್ಹತೀತಿ ನ ಖಮತಿ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ. ಕೋಪನ್ತರೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕೋಪೋ. ದೋಸಗರೂತಿ ದೋಸಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಆದಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ. ಸ ವೇರಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚತೀತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಗಣ್ಠಿಕಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ ತಂ ವೇರಂ ಅತ್ತನಿ ಪಟಿಮುಞ್ಚತಿ ಠಪೇತಿ, ನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಚ್ಚಯೋ ಚೇ ನ ವಿಜ್ಜೇಥಾತಿ ಸಚೇ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಕಮ್ಮಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ. ನೋ ಚಿಧಾಪಗತಂ ಸಿಯಾತಿ ಯದಿ ಅಪರಾಧೋ ನಾಮ ನ ಭಾವೇಯ್ಯ. ಕೇನೀಧ ಕುಸಲೋ ಸಿಯಾತಿ ಯದಿ ವೇರಾನಿ ನ ಸಮ್ಮೇಯ್ಯುಂ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಕುಸಲೋ ಭವೇಯ್ಯ.
ಕಸ್ಸಚ್ಚಯಾತಿ ¶ ಗಾಥಾಯ ಕಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮೋ ನತ್ಥಿ? ಕಸ್ಸ ಅಪರಾಧೋ ನತ್ಥಿ? ಕೋ ಸಮ್ಮೋಹಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ? ಕೋ ನಿಚ್ಚಮೇವ ಪಣ್ಡಿತೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ? ಇಮಂ ಕಿರ ಗಾಥಂ ಭಣಾಪನತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಸಿತಪಾತುಕಮ್ಮಂ. ತಸ್ಮಾ ಇದಾನಿ ದೇವತಾನಂ ಬುದ್ಧಬಲಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ. ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ. ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸಯನ್ತೀನನ್ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ‘‘ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸಯನ್ತೀನಂ…ಪೇ… ಸ ವೇರಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸಾಧು ವುತ್ತಂ, ಅಹಂ ಪನ ತಂ ವೇರಂ ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ನ ಪತ್ಥಯಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಿ ವೋಚ್ಚಯನ್ತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಪರಾಧಂ ಖಮಾಮೀತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಸದ್ಧಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಸದ್ಧಾ ದುತಿಯಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ದೇವಲೋಕೇ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ, ಸಹಾಯಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ. ನೋ ಚೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯದಿ ¶ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ನ ತಿಟ್ಠತಿ. ಯಸೋತಿ ಪರಿವಾರೋ. ಕಿತ್ತೀತಿ ವಣ್ಣಭಣನಂ. ತತ್ವಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ಅಸ್ಸ ಹೋತಿ. ನಾನುಪತನ್ತಿ ಸಙ್ಗಾತಿ ರಾಗಸಙ್ಗಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾ ನ ಅನುಪತನ್ತಿ. ಪಮಾದಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಯೇ ಪಮಾದಂ ಕರೋನ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇ ತಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಿ ನಾಮ. ಧನಂ ಸೇಟ್ಠಂವ ರಕ್ಖತೀತಿ ಮುತ್ತಾಮಣಿಸಾರಾದಿಉತ್ತಮಧನಂ ವಿಯ ರಕ್ಖತಿ. ಝಾಯನ್ತೋತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚ ಝಾಯನ್ತೋ. ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ನಾಮ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ. ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ. ಮಗ್ಗೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ. ಫಲಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ. ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪನ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನತೋ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪರಮಂ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಸುಖಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಸಮಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೭. ಸತ್ತಮೇ ಸಕ್ಕೇಸೂತಿ ‘‘ಸಕ್ಯಾ ವತ, ಭೋ ಕುಮಾರಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೬೭) ಉದಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಕ್ಕಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ರಾಜಕುಮಾರಾನಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಸಕ್ಕಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ¶ . ತಸ್ಮಿಂ ಸಕ್ಕೇಸು ಜನಪದೇ. ಮಹಾವನೇತಿ ಸಯಂಜಾತೇ ಅರೋಪಿಮೇ ಹಿಮವನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾಬದ್ಧೇ ಮಹತಿ ವನೇ. ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಅರಹನ್ತೇಹೀತಿ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಕಥಿತದಿವಸೇಯೇವ ಪತ್ತಅರಹನ್ತೇಹಿ.
ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಸಾಕಿಯಕೋಲಿಯಾ ಹಿ ಕಿರ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರಸ್ಸ ಚ ಕೋಲಿಯನಗರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ರೋಹಿಣಿಂ ನಾಮ ನದಿಂ ಏಕೇನೇವ ಆವರಣೇನ ಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾ ಸಸ್ಸಾನಿ ಕಾರೇನ್ತಿ. ಅಥ ಜೇಟ್ಠಮೂಲಮಾಸೇ ಸಸ್ಸೇಸು ಮಿಲಾಯನ್ತೇಸು ಉಭಯನಗರವಾಸೀನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಕಾರಾ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ತತ್ಥ ಕೋಲಿಯನಗರವಾಸಿನೋ ಆಹಂಸು – ‘‘ಇದಂ ಉದಕಂ ಉಭಯತೋ ಆಹರಿಯಮಾನಂ ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಹೋಸ್ಸತಿ ¶ , ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಸಸ್ಸಂ ಏಕೇನ ಉದಕೇನೇವ ನಿಪ್ಫಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಇದಂ ಉದಕಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇಥಾ’’ತಿ. ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿನೋ ಆಹಂಸು – ‘‘ತುಮ್ಹೇಸು ಕೋಟ್ಠೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತೇಸು ಮಯಂ ರತ್ತಸುವಣ್ಣನೀಲಮಣಿಕಾಳಕಹಾಪಣೇ ¶ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಪಸಿಬ್ಬಕಾದಿಹತ್ಥಾ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಘರದ್ವಾರೇ ವಿಚರಿತುಂ, ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಸಸ್ಸಂ ಏಕೇನೇವ ಉದಕೇನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಇದಂ ಉದಕಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇಥಾ’’ತಿ. ‘‘ನ ಮಯಂ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ‘‘ಮಯಮ್ಪಿ ನ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಏವಂ ಕಥಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಏಕೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಏಕಸ್ಸ ಪಹಾರಂ ಅದಾಸಿ, ಸೋಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ರಾಜಕುಲಾನಂ ಜಾತಿಂ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕಲಹಂ ವಡ್ಢಯಿಂಸು.
ಕೋಲಿಯಕಮ್ಮಕಾರಾ ವದನ್ತಿ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಜ್ಜಥ, ಯೇ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಭಗಿನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಸಿಂಸು, ಏತೇಸಂ ಹತ್ಥಿನೋ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ಫಲಕಾವುಧಾನಿ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ಸಾಕಿಯಕಮ್ಮಕಾರಾ ವದನ್ತಿ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ದಾನಿ ಕುಟ್ಠಿನೋ ದಾರಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಜ್ಜಥ, ಯೇ ಅನಾಥಾ ನಿಗ್ಗತಿಕಾ ತಿರಚ್ಛಾನಾ ವಿಯ ಕೋಲರುಕ್ಖೇ ವಸಿಂಸು, ಏತೇಸಂ ಹತ್ಥಿನೋ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ಫಲಕಾವುಧಾನಿ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಅಮಚ್ಚಾನಂ ಕಥೇಸುಂ, ಅಮಚ್ಚಾ ರಾಜಕುಲಾನಂ ಕಥೇಸುಂ. ತತೋ ಸಾಕಿಯಾ – ‘‘ಭಗಿನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಸಿತಕಾನಂ ಥಾಮಞ್ಚ ಬಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಯುದ್ಧಸಜ್ಜಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು. ಕೋಲಿಯಾಪಿ – ‘‘ಕೋಲರುಕ್ಖವಾಸೀನಂ ಥಾಮಞ್ಚ ಬಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಯುದ್ಧಸಜ್ಜಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು.
ಭಗವಾಪಿ ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇವ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಇಮೇ ಏವಂ ಯುದ್ಧಸಜ್ಜೇ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಅದ್ದಸ. ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಮಯಿ ಗತೇ ಅಯಂ ಕಲಹೋ ವೂಪಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ – ‘‘ಅಹಮೇತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಲಹವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ತೀಣಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ಕಲಹೋ ವೂಪಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಿ. ಅಥ ಸಾಮಗ್ಗಿದೀಪನತ್ಥಾಯ ದ್ವೇ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಂ ¶ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ. ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ¶ ಉಭಯನಗರವಾಸಿನೋಪಿ ಅಡ್ಢತಿಯಾನಿ ಅಡ್ಢತಿಯಾನಿ ಕುಮಾರಸತಾನಿ ದಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಹಂ ತೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಸ್ಸಾಮಿ, ತದಾ ಮಹಾಸಮಾಗಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಅಕಾಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಇಮೇಸು ಯುದ್ಧಸಜ್ಜೇಸು ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇನಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಆಕಾಸೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ.
ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿನೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಿಸೇಟ್ಠೋ ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ. ದಿಟ್ಠೋ ನು ಖೋ ತೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಲಹಕರಣಭಾವೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ನ ಖೋ ಪನ ಸಕ್ಕಾ ಭಗವತಿ ಆಗತೇ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪರಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಸತ್ಥಂ ¶ ಪಾತೇತುಂ. ಕೋಲಿಯನಗರವಾಸಿನೋ ಅಮ್ಹೇ ಹನನ್ತು ವಾ ಬಜ್ಝನ್ತು ವಾ’’ತಿ. ಆವುಧಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ನಿಸೀದಿಂಸು. ಕೋಲಿಯನಗರವಾಸಿನೋಪಿ ತಥೇವ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆವುಧಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ನಿಸೀದಿಂಸು.
ಭಗವಾ ಜಾನನ್ತೋವ, ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಆಗತತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ? ‘‘ನ, ಭಗವಾ, ತಿತ್ಥಕೀಳಾಯ ನ ಪಬ್ಬತಕೀಳಾಯ, ನ ನದೀಕೀಳಾಯ, ನ ಗಿರಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗತಮ್ಹಾ’’ತಿ. ‘‘ಕಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವೋ ಕಲಹೋ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ಉದಕಂ, ಭನ್ತೇತಿ. ಉದಕಂ ಕಿಂ ಅಗ್ಘತಿ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ಅಪ್ಪಂ, ಭನ್ತೇತಿ. ಪಥವೀ ನಾಮ ಕಿಂ ಅಗ್ಘತಿ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ಅನಗ್ಘಾ, ಭನ್ತೇತಿ. ಖತ್ತಿಯಾ ಕಿಂ ಅಗ್ಘನ್ತೀತಿ? ಖತ್ತಿಯಾ ನಾಮ ಅನಗ್ಘಾ, ಭನ್ತೇತಿ. ಅಪ್ಪಮೂಲಂ ಉದಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಿಮತ್ಥಂ ಅನಗ್ಘೇ ಖತ್ತಿಯೇ ನಾಸೇಥ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಲಹೇ ಅಸ್ಸಾದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಕಲಹವಸೇನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಠಾನೇ ವೇರಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಾಯ ರುಕ್ಖದೇವತಾಯ ಕಾಳಸೀಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಬದ್ಧಾಘಾತೋ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಇಮಂ ಕಪ್ಪಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋಯೇವಾತಿ ವತ್ವಾ ಫನ್ದನಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೧೩.೧೪ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ’’. ತತೋ ‘‘ಪರಪತ್ತಿಯೇನ ನಾಮ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ. ಪರಪತ್ತಿಯಾ ಹುತ್ವಾ ಹಿ ಏಕಸ್ಸ ಸಸಕಸ್ಸ ಕಥಾಯ ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸವಿತ್ಥತೇ ಹಿಮವನ್ತೇ ಚತುಪ್ಪದಗಣಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿನೋ ¶ ಅಹೇಸುಂ. ತಸ್ಮಾ ಪರಪತ್ತಿಯೇನ ನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ, ಪಥವೀಉನ್ದ್ರಿಯಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ. ತತೋ ‘‘ಕದಾಚಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದುಬ್ಬಲೋಪಿ ಮಹಾಬಲಸ್ಸ ರನ್ಧಂ ವಿವರಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಕದಾಚಿ ಮಹಾಬಲೋ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ. ಲಟುಕಿಕಾಪಿ ಹಿ ಸಕುಣಿಕಾ ಹತ್ಥಿನಾಗಂ ಘಾತೇಸೀ’’ತಿ ಲಟುಕಿಕಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೫.೩೯ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ. ಏವಂ ಕಲಹವೂಪಸಮನತ್ಥಾಯ ತೀಣಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ಸಾಮಗ್ಗಿಪರಿದೀಪನತ್ಥಾಯ ದ್ವೇ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇಸಿ. ಕಥಂ? ‘‘ಸಮಗ್ಗಾನಞ್ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಓತಾರಂ ನಾಮ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ವತ್ವಾ, ರುಕ್ಖಧಮ್ಮಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೧.೭೪) ಕಥೇಸಿ ¶ . ತತೋ ‘‘ಸಮಗ್ಗಾನಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ವಿವರಂ ದಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿ. ಯದಾ ಪನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿವಾದಮಕಂಸು, ಅಥ ತೇ ನೇಸಾದಪುತ್ತೋ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಗತೋತಿ ವಿವಾದೇ ಅಸ್ಸಾದೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ವಟ್ಟಕಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೧.೧.೧೧೮) ಕಥೇಸಿ. ಏವಂ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಂ (ಸು. ನಿ. ೯೪೧ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ.
ರಾಜಾನೋ ಪಸನ್ನಾ – ‘‘ಸಚೇ ಸತ್ಥಾ ನಾಗಮಿಸ್ಸ, ಮಯಂ ಸಹತ್ಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಧಿತ್ವಾ ಲೋಹಿತನದಿಂ ಪವತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮ. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತಭಾತರೋ ಚ ಗೇಹದ್ವಾರೇ ¶ ನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಸಾಸನಪಟಿಸಾಸನಮ್ಪಿ ನೋ ಆಹರಣಕೋ ನಾಭವಿಸ್ಸ. ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ನೋ ಜೀವಿತಂ ಲದ್ಧಂ. ಸಚೇ ಪನ ಸತ್ಥಾ ಆಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸ ದೀಪಸಹಸ್ಸದ್ವಯಪರಿವಾರಂ ಚತುಮಹಾದೀಪರಜ್ಜಮಸ್ಸ ಹತ್ಥಗತಂ ಅಭವಿಸ್ಸ, ಅತಿರೇಕಸಹಸ್ಸಂ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಅಭವಿಸ್ಸಂಸು, ತತೋ ಖತ್ತಿಯಪರಿವಾರೋ ಅವಿಚರಿಸ್ಸ. ತಂ ಖೋ ಪನೇಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಹಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ತೋ. ಇದಾನಿಪಿ ಖತ್ತಿಯಪರಿವಾರೋಯೇವ ವಿಚರತೂ’’ತಿ ಉಭಯನಗರವಾಸಿನೋ ಅಡ್ಢತಿಯಾನಿ ಅಡ್ಢತಿಯಾನಿ ಕುಮಾರಸತಾನಿ ಅದಂಸು. ಭಗವಾಪಿ ತೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಮಹಾವನಂ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇಸಂ ಗರುಗಾರವೇನ ನ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅನಭಿರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯೋಪಿ ತೇಸಂ – ‘‘ಅಯ್ಯಪುತ್ತಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠನ್ತು, ಘರಾವಾಸೋ ನ ಸಣ್ಠಾತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇನ್ತಿ. ತೇ ಚ ಅತಿರೇಕತರಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿಂಸು.
ಭಗವಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ತೇಸಂ ಅನಭಿರತಿಭಾವಂ ಞತ್ವಾ – ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾದಿಸೇನ ಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ವಸನ್ತಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠನ್ತಿ, ಹನ್ದ ನೇಸಂ ¶ ಕುಣಾಲದಹಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನೇತ್ವಾ ಅನಭಿರತಿಂ ವಿನೋದೇಮೀ’’ತಿ ಕುಣಾಲದಹಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ. ತೇ ತಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಾ ಅಹೇಸುಂ. ದಟ್ಠುಕಾಮತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಣಾಲದಹನ್ತಿ? ಆಮ ಭಗವಾತಿ. ಯದಿ ಏವಂ ಏಥ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ. ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಭಗವಾ ಗಮನಟ್ಠಾನಂ ಮಯಂ ಕಥಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ತುಮ್ಹೇ ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಹೋಥ, ಅಹಂ ಮಮಾನುಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ಸಾಧು, ಭನ್ತೇತಿ. ಭಗವಾ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಕುಣಾಲದಹೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕುಣಾಲದಹೇ ಯೇಸಂ ಮಚ್ಛಾನಂ ನಾಮಂ ನ ಜಾನಾಥ ಮಮಂ ಪುಚ್ಛಥಾ’’ತಿ.
ತೇ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಕಥೇಸಿ. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ, ಮಚ್ಛಾನಂಯೇವ, ತಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ರುಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದಸಕುಣಾನಮ್ಪಿ ನಾಮಾನಿ ಪುಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ. ಅಥ ದ್ವೀಹಿ ¶ ಸಕುಣೇಹಿ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಡಂಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತದಣ್ಡಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕುಣಾಲಸಕುಣರಾಜಾ ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಉಭೋಸು ಚ ಪಸ್ಸೇಸು ಸಕುಣಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಏಸ, ಭನ್ತೇ, ಇಮೇಸಂ ಸಕುಣಾನಂ ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪರಿವಾರಾ ಏತೇ ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಾಮಾತಿ. ಏವಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಯಮ್ಪಿ ಮಮೇವ ವಂಸೋ ಮಮ ಪವೇಣೀತಿ. ಇದಾನಿ ತಾವ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಏತೇ ಸಕುಣೇ ಪಸ್ಸಾಮ. ಯಂ ಪನ ಭಗವಾ ¶ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಮಮೇವ ವಂಸೋ ಮಮ ಪವೇಣೀ’’ತಿ ಆಹ, ತಂ ಸೋತುಕಾಮಮ್ಹಾತಿ. ಸೋತುಕಾಮತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ? ಆಮ ಭಗವಾತಿ. ತೇನ ಹಿ ಸುಣಾಥಾತಿ ತೀಹಿ ಗಾಥಾಸತೇಹಿ ಮಣ್ಡೇತ್ವಾ ಕುಣಾಲಜಾತಕಂ (ಜಾ. ೨.೨೧.ಕುಣಾಲಜಾತಕ) ಕಥೇನ್ತೋ ಅನಭಿರತಿಂ ವಿನೋದೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಮಗ್ಗೇನೇವ ಚ ನೇಸಂ ಇದ್ಧಿಪಿ ಆಗತಾ. ಭಗವಾ ‘‘ಹೋತು ತಾವ ಏತ್ತಕಂ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಮಹಾವನಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ. ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಮನಕಾಲೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗಮನಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಮಹಾವನೇ ಓತರಿಂಸು.
ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಸೀದಥ. ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯವಜ್ಝಾನಂ ವೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಭಗವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನಭಿರತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಕುಣಾಲದಹಂ ನೇತ್ವಾ ಅನಭಿರತಿಂ ¶ ವಿನೋದೇಸಿ, ತತ್ಥ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ತಾನಂ ನೋ ಇದಾನಿ ಇಧ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅದಾಸಿ, ನ ಖೋ ಪನ ಅಮ್ಹೇಹಿ ‘ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಮಯ’ನ್ತಿ ವೀತಿನಾಮೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪುರಿಸಪುರಿಸೇಹಿ ನೋ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ತೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದನಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಬ್ಭಾರರುಕ್ಖಮೂಲೇಸು ನಿಸೀದಿಂಸು.
ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಅವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾ, ಲದ್ಧುಪಾಯಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಿಲಮನಕಾರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ‘ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಗುಣಂ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಏತೇಸು ಆಗತೇಸು ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಹಾಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ವಿವಿತ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ಮಯಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ತತೋ ವಿವಿತ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ.
ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತತ್ಥೇರೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ತತೋ ಅಪರೋ ತತೋ ಅಪರೋತಿ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ಪದುಮಿನಿಯಂ ಪದುಮಾನಿ ವಿಯ ವಿಕಸಿಂಸು. ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಭಿಕ್ಖು ¶ ‘‘ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ದಸಬಲಾಭಿಮುಖೋ ಅಹೋಸಿ. ಏವಂ ಅಪರೋಪಿ ಅಪರೋಪೀತಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭತ್ತಸಾಲಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ¶ ವಿಯ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾವ ಆಗಮಿಂಸು. ಪಠಮಂ ಆಗತೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಪಟಿವಿದ್ಧಗುಣಂ ಆರೋಚೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ? ನತ್ಥೀ’’ತಿ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಆಗತಮಗ್ಗಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಪರಮ್ಪಿ ಅದ್ದಸ ಅಪರಮ್ಪಿ ಅದ್ದಸಯೇವಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಹರಾಯಮಾನೋ ನ ಕಥೇಸಿ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಹರಾಯಮಾನೋ ನ ಕಥೇಸಿ. ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಕಿರ ದ್ವೇ ಆಕಾರಾ ಹೋನ್ತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಯಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಗುಣಂ ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವಂ ಪನ ನಿಧಿಲದ್ಧಪುರಿಸೋ ವಿಯ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಆರೋಚೇತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ.
ಏವಂ ಓಸಟಮತ್ತೇ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಣ್ಡಲೇ ಪಾಚೀನಯುಗನ್ಧರಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅಬ್ಭಾ ¶ ಮಹಿಕಾ ಧೂಮೋ ರಜೋ ರಾಹೂತಿ, ಇಮೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ರಾಮಣೇಯ್ಯಕದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಾಚೀನದಿಸಾಯ ಉಕ್ಖಿತ್ತರಜತಮಯಮಹಾಆದಾಸಮಣ್ಡಲಂ ವಿಯ, ನೇಮಿವಟ್ಟಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಪರಿವತ್ತಿಯಮಾನರಜತಚಕ್ಕಸಸ್ಸಿರಿಕಂ ಪುಣ್ಣಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಉಲ್ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ, ಅನಿಲಪಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ಥ. ಇತಿ ಏವರೂಪೇ ಖಣೇ ಲಯೇ ಮುಹುತ್ತೇ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕೇಸು ವಿಹರತಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಮಹಾವನೇ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಅರಹನ್ತೇಹಿ.
ತತ್ಥ ಭಗವಾಪಿ ಮಹಾಸಮ್ಮತಸ್ಸ ವಂಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತೇಪಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಹಾಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಕುಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ. ಭಗವಾಪಿ ಖತ್ತಿಯಗಬ್ಭೇ ಜಾತೋ, ತೇಪಿ ಖತ್ತಿಯಗಬ್ಭೇ ಜಾತಾ. ಭಗವಾಪಿ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತೇಪಿ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತಾ. ಭಗವಾಪಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಹತ್ಥಗತಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತೇಪಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಹತ್ಥಗತಾನಿ ರಜ್ಜಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಓಕಾಸೇ, ಪರಿಸುದ್ಧೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ, ಸಯಂ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಪರಿಸುದ್ಧಪರಿವಾರೋ, ವೀತರಾಗೋ ವೀತರಾಗಪರಿವಾರೋ, ವೀತದೋಸೋ ವೀತದೋಸಪರಿವಾರೋ, ವೀತಮೋಹೋ ವೀತಮೋಹಪರಿವಾರೋ, ನಿತ್ತಣ್ಹೋ ನಿತ್ತಣ್ಹಪರಿವಾರೋ, ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಪರಿವಾರೋ, ಸನ್ತೋ ಸನ್ತಪರಿವಾರೋ, ದನ್ತೋ ದನ್ತಪರಿವಾರೋ, ಮುತ್ತೋ ಮುತ್ತಪರಿವಾರೋ, ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚತೀತಿ. ವಣ್ಣಭೂಮಿ ನಾಮೇಸಾ, ಯತ್ತಕಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತತ್ತಕಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ. ಇತಿ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಅರಹನ್ತೇಹೀ’’ತಿ.
ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ¶ ¶ ಬಹುತರಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ, ಮನ್ದಾ ನ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಅಸಞ್ಞೀ ಅರೂಪಾವಚರದೇವತಾ ಸಮಾಪನ್ನದೇವತಾಯೋ ಚ. ತತ್ರಾಯಂ ಸನ್ನಿಪಾತಕ್ಕಮೋ – ಮಹಾವನಸ್ಸ ಕಿರ ಸಾಮನ್ತಾ ದೇವತಾ ಚಲಿಂಸು, ‘‘ಆಯಾಮ ಭೋ! ಬುದ್ಧದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಬಹೂಪಕಾರಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಬಹೂಪಕಾರಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘದಸ್ಸನಂ ಬಹೂಪಕಾರಂ. ಆಯಾಮ ಆಯಾಮಾ’’ತಿ! ಮಹಾಸದ್ದಂ ¶ ಕುರುಮಾನಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಞ್ಚ ತಂಮುಹುತ್ತಂ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಖೀಣಾಸವೇ ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸು. ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ತಾಸಂ ತಾಸಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಸದ್ದನ್ತರಅಡ್ಢಗಾವುತಗಾವುತಅಡ್ಢಯೋಜನಯೋಜನಾದಿವಸೇನ ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸವಿತ್ಥತೇ ಹಿಮವನ್ತೇ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತೇಸಟ್ಠಿಯಾ ನಗರಸಹಸ್ಸೇಸು, ನವನವುತಿಯಾ ದೋಣಮುಖಸತಸಹಸ್ಸೇಸು, ಛನವುತಿಯಾ ಪಟ್ಟನಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಸು, ಛಪಣ್ಣಾಸಾಯ ರತನಾಕರೇಸೂತಿ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ, ಪುಬ್ಬವಿದೇಹೇ, ಅಪರಗೋಯಾನೇ, ಉತ್ತರಕುರುಮ್ಹಿ, ದ್ವೀಸು ಪರಿತ್ತದೀಪಸಹಸ್ಸೇಸೂತಿ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳೇ, ತತೋ ದುತಿಯತತಿಯಚಕ್ಕವಾಳೇತಿ ಏವಂ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದೇವತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಞ್ಹಿ ಇಧ ದಸಲೋಕಧಾತುಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ದಸಹಿ ಚ ಲೋಕಧಾತೂಹಿ ದೇವತಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ.
ಏವಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭಂ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸೂಚಿಘರೇ ನಿರನ್ತರಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೂಚೀಹಿ ವಿಯ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ. ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸ ಏವಂ ಉಚ್ಚತ್ತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಕಿರ ಸತ್ತಕೂಟಾಗಾರಸಮೋ ಪಾಸಾಣೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಠತ್ವಾ ಅಧೋ ಖಿತ್ತೋ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಏವಂ ಮಹನ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಠತ್ವಾ ಖಿತ್ತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಾ ಧೂಮೋ ವಾ ಉಪರಿ ಗನ್ತುಂ, ಉಪರಿ ವಾ ಠತ್ವಾ ಖಿತ್ತಸಾಸಪಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಓತರಿತುಂ ಅನ್ತರಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಏವಂ ನಿರನ್ತರಾ ದೇವತಾ ಅಹೇಸುಂ. ಯಥಾ ಖೋ ಪನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ ಹೋತಿ, ಆಗತಾಗತಾ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ಖತ್ತಿಯಾ ಓಕಾಸಂ ಲಭನ್ತಿಯೇವ, ಪರತೋ ಪರತೋ ಪನ ಅತಿಸಮ್ಬಾಧಂ ಹೋತಿ. ಏವಮೇವ ಭಗವತೋ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ, ಆಗತಾಗತಾ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ದೇವಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚ ಓಕಾಸಂ ಲಭನ್ತಿಯೇವ. ಅಪಿ ಸುದಂ ಭಗವತೋ ಆಸನ್ನಾಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ವಾಲಗ್ಗನಿತ್ತುದನಮತ್ತೇ ಪದೇಸೇ ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ದೇವಾ ಸುಖುಮೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ಸಬ್ಬಪರತೋ ಸಟ್ಠಿ ಸಟ್ಠಿ ದೇವತಾ ಅಟ್ಠಂಸು.
ಸುದ್ಧಾವಾಸಕಾಯಿಕಾನನ್ತಿ ¶ ¶ ಸುದ್ಧಾವಾಸವಾಸೀನಂ. ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ನಾಮ ಸುದ್ಧಾನಂ ಅನಾಗಾಮಿಖೀಣಾಸವಾನಂ ಆವಾಸಾ ಪಞ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ. ಏತದಹೋಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಅಹೋಸಿ? ತೇ ಕಿರ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವುಟ್ಠಿತಾ ಬ್ರಹ್ಮಭವನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ ಭತ್ತಗೇಹಂ ವಿಯ ಸುಞ್ಞತಂ ಅದ್ದಸಂಸು. ತತೋ ‘‘ಕುಹಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಗತಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತಾ ಮಹಾಸಮಾಗಮಂ ಞತ್ವಾ ¶ – ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಗಮೋ ಮಹಾ, ಮಯಂ ಓಹೀನಾ, ಓಹೀನಕಾನಂ ಪನ ಓಕಾಸೋ ದುಲ್ಲಭೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಅತುಚ್ಛಹತ್ಥಾ ಹುತ್ವಾ ಏಕೇಕಂ ಗಾಥಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾಮ. ತಾಯ ಮಹಾಸಮಾಗಮೇ ಚ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ಇತಿ ತೇಸಂ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಆವಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಏತದಹೋಸಿ.
ಭಗವತೋ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೇಸುನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಭಿಮುಖಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಓತಿಣ್ಣಾ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಖೋ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತೇ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಠಿತಾಯೇವ ಗಾಥಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಏಕೋ ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತರಿ, ಏಕೋ ದಕ್ಖಿಣಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ, ಏಕೋ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ, ಏಕೋ ಉತ್ತರಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತರಿ. ತತೋ ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಾ ನೀಲಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನೀಲರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ಮಣಿವಮ್ಮಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧವೀಥಿ ನಾಮ ಕೇನಚಿ ಉತ್ತರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಮಹತಿಯಾ ಬುದ್ಧವೀಥಿಯಾವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಖೋ ಅತ್ತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.
ದಕ್ಖಿಣಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಾ ಪೀತಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಭಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ಸುವಣ್ಣಪಟಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ. ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಾ ಲೋಹಿತಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಲೋಹಿತಕರಸ್ಮಿಯೋ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ರತ್ತವರಕಮ್ಬಲೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ. ಉತ್ತರಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಾ ಓದಾತಕಸಿಣಂ ¶ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ¶ ಓದಾತರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ಸುಮನಕುಸುಮಪಟಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ.
ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೇಸುಂ. ಅಥ ಖೋ ತಾ ದೇವತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸೂತಿ ಏವಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ವಿಯ ಪುರತೋ ಪಾತುಭಾವೋ ಚ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಭಾವೋ ಚ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅಹೋಸಿ, ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಪನ ದಸ್ಸಿತೋ. ಗಾಥಾಭಾಸನಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂಯೇವ ವುತ್ತಂ.
ತತ್ಥ ¶ ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಮಹಾಸಮೂಹೋ. ಪವನಂ ವುಚ್ಚತಿ ವನಸಣ್ಡೋ. ಉಭಯೇನಪಿ ಭಗವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ವನಸಣ್ಡೇ ಅಜ್ಜ ಮಹಾಸಮೂಹೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ಯೇಸಂ ಸೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ದೇವಕಾಯಾ ಸಮಾಗತಾತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ದೇವಕಾಯಾತಿ ದೇವಘಟಾ. ಆಗತಮ್ಹ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಸಮಯನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮಾಗತೇ ದೇವಕಾಯೇ ದಿಸ್ವಾ ಮಯಮ್ಪಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಸಮೂಹಂ ಆಗತಾ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ದಕ್ಖಿತಾಯೇ ಅಪರಾಜಿತಸಙ್ಘನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅಪರಾಜಿತಂ ಅಜ್ಜೇವ ತಯೋ ಮಾರೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮಂ ಇಮಂ ಅಪರಾಜಿತಸಙ್ಘಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗತಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಪನ, ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಭಾಸಿತ್ವಾ, ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ಅಥ ದುತಿಯೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ. ಸಮಾದಹಂಸೂತಿ ಸಮಾಧಿನಾ ಯೋಜೇಸುಂ. ಚಿತ್ತಮತ್ತನೋ ಉಜುಕಂ ಅಕಂಸೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ಸಬ್ಬೇ ವಙ್ಕಕುಟಿಲಜಿಮ್ಹಭಾವೇ ಹರಿತ್ವಾ ಉಜುಕಂ ಅಕರಿಂಸು. ಸಾರಥೀವ ನೇತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಸಿನ್ಧವೇಸು ಓಧಸ್ತಪತೋದೋ ಸಾರಥೀ ಸಬ್ಬಯೋತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಚೋದೇನ್ತೋ ಅವಾರೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಗುತ್ತದ್ವಾರಾ ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ರಕ್ಖನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ, ಏತೇ ದಟ್ಠುಂ ಇಧಾಗತಮ್ಹಾ ಭಗವಾತಿ, ಸೋಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ಅಥ ತತಿಯೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಛೇತ್ವಾ ಖೀಲನ್ತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಖೀಲಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ. ಪಲಿಘನ್ತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಪಲಿಘಮೇವ. ಇನ್ದಖೀಲನ್ತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಇನ್ದಖೀಲಮೇವ ¶ . ಊಹಚ್ಚ ಮನೇಜಾತಿ ಏತೇ ತಣ್ಹಾಏಜಾಯ ಅನೇಜಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಇನ್ದಖೀಲಂ ಊಹಚ್ಚ ಸಮೂಹನಿತ್ವಾ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಚಾರಿಕಂ ¶ ಚರನ್ತಿ. ಸುದ್ಧಾತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ. ವಿಮಲಾತಿ ನಿಮ್ಮಲಾ. ಇದಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಚಕ್ಖುಮತಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮನ್ತೇನ. ಸುದನ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖುತೋಪಿ ದನ್ತಾ ಸೋತತೋಪಿ ಘಾನತೋಪಿ ಜಿವ್ಹಾತೋಪಿ ಕಾಯತೋಪಿ ಮನತೋಪಿ ದನ್ತಾ. ಸುಸುನಾಗಾತಿ ತರುಣನಾಗಾ. ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಛನ್ದಾದೀಹಿ ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಆಗುಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ. ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ. ೮೦) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಅಪಿಚ –
‘‘ಆಗುಂ ನ ಕರೋತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ,
ಸಬ್ಬಸಂಯೋಗ ವಿಸಜ್ಜ ಬನ್ಧನಾನಿ;
ಸಬ್ಬತ್ಥ ¶ ನ ಸಜ್ಜತೀ ವಿಮುತ್ತೋ,
ನಾಗೋ ತಾದಿ ಪವುಚ್ಚತೇ ತಥತ್ತಾ’’ತಿ. –
ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಸುಸುನಾಗಾತಿ ಸುಸೂ ನಾಗಾ, ಸುಸುನಾಗಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇ ಏವರೂಪೇ ಅನುತ್ತರೇನ ಯೋಗ್ಗಾಚರಿಯೇನ ದಮಿತೇ ತರುಣನಾಗೇ ದಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಮ್ಹ ಭಗವಾತಿ. ಸೋಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ಅಥ ಚತುತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ. ತತ್ಥ ಗತಾಸೇತಿ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಸರಣಗಮನೇನ ಗತಾ. ಸೋಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಸಕಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಮದ್ದಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಉಯ್ಯಾನೇ. ತಞ್ಹಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಮ್ಹಿ ಕುಚ್ಛಿಗತೇ ತಸ್ಸ ಮಾತರಾ – ‘‘ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಕುಚ್ಛಿಗತೋ ಗಬ್ಭೋ ರಞ್ಞೋ ಸತ್ತು ಭವಿಸ್ಸತಿ. ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಿನಾ’’ತಿ? ಗಬ್ಭಪಾತನತ್ಥಂ ಕುಚ್ಛಿ ಮದ್ದಾಪಿತಾ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮದ್ದಕುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ. ಮಿಗಾನಂ ಪನ ಅಭಯವಾಸತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಮಿಗದಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ದೇವದತ್ತೋ ಹಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಧನುಗ್ಗಹೇ ಚ ಧನಪಾಲಕಞ್ಚ ¶ ಪಯೋಜೇತ್ವಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ¶ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಸಹತ್ಥೇನೇವ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಂ ಸಿಲಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪವಿಜ್ಝಿ. ಮಹಾಥಾಮವಾ ಕಿರೇಸ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಹತ್ಥೀನಂ ಬಲಂ ಧಾರೇತಿ. ಅಟ್ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇನ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರಾಭಿಮುಖಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಆಕಾಸೇ ಅಞ್ಞಾ ಸಿಲಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಿಲಾನಂ ಸಮ್ಪಹಾರೇನ ಮಹನ್ತೋ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ಸಕಲಿಕಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದಪರಿಯನ್ತಂ ಅಭಿಹನಿ, ಪಾದೋ ಮಹಾಫರಸುನಾ ಪಹತೋ ವಿಯ ಸಮುಗ್ಗತಲೋಹಿತೇನ ಲಾಖಾರಸಮಕ್ಖಿತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಭಗವಾ ಉದ್ಧಂ ಉಲ್ಲೋಕೇತ್ವಾ ದೇವದತ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಬಹು ತಯಾ ಮೋಘಪುರಿಸ, ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ, ಯೋ ತ್ವಂ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ವಧಕಚಿತ್ತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸೀ’’ತಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಗವತೋ ಅಫಾಸು ಜಾತಂ. ಭಿಕ್ಖೂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಅಯಂ ವಿಹಾರೋ ಉಜ್ಜಙ್ಗಲೋ ¶ ವಿಸಮೋ, ಬಹೂನಂ ಖತ್ತಿಯಾದೀನಞ್ಚೇವ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಞ್ಚ ಅನೋಕಾಸೋ’’ತಿ. ತೇ ತಥಾಗತಂ ಮಞ್ಚಸಿವಿಕಾಯ ಆದಾಯ ಮದ್ದಕುಚ್ಛಿಂ ನಯಿಂಸು. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಗವತೋ ಪಾದೋ ಸಕಲಿಕಾಯ ಖತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ.
ಭುಸಾತಿ ಬಲವತಿಯೋ. ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಸುಖಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ತಿಬ್ಬಾತಿ ಬಹಲಾ. ಖರಾತಿ ಫರುಸಾ. ಕಟುಕಾತಿ ತಿಖಿಣಾ. ಅಸಾತಾತಿ ಅಮಧುರಾ. ನ ತಾಸು ಮನೋ ಅಪ್ಪೇತಿ, ನ ತಾ ಮನಂ ಅಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ವಡ್ಢೇನ್ತೀತಿ ಅಮನಾಪಾ. ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ವೇದನಾಧಿವಾಸನಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ. ಅವಿಹಞ್ಞಮಾನೋತಿ ಅಪೀಳಿಯಮಾನೋ, ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಸಾಯಿತಾಯ ವೇದನಾನಂ ವಸಂ ಅಗಚ್ಛನ್ತೋ.
ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಭೋಗಿಸೇಯ್ಯಾ, ಪೇತಸೇಯ್ಯಾ, ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ, ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಸೇಯ್ಯಾ. ತತ್ಥ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಭೋಗೀ ಸತ್ತಾ ವಾಮೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಕಾಮಭೋಗಿಸೇಯ್ಯಾ. ತೇಸು ಹಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇನ ¶ ಸಯಾನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪೇತಾ ಉತ್ತಾನಾ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಪೇತಸೇಯ್ಯಾ. ಅಪ್ಪಮಂಸಲೋಹಿತತ್ತಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾಟಜಟಿತಾ ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸಯಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಉತ್ತಾನಾವ ಸೇನ್ತಿ. ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಅನ್ತರಸತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಅನುಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ. ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾ ¶ ಹಿ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ದ್ವೇ ಪುರಿಮಪಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ, ‘ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಅನ್ತರಸತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಪಾದಪಚ್ಛಿಮಪಾದನಙ್ಗುಟ್ಠಾನಂ ಠಿತೋಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುರಿಮಪಾದಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಸೀಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯತಿ, ದಿವಸಮ್ಪಿ ಸಯಿತ್ವಾ ಪಬುಜ್ಝಮಾನೋ ನ ಉತ್ರಸನ್ತೋ ಪಬುಜ್ಝತಿ, ಸೀಸಂ ಪನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಪಾದಾದೀನಂ ಠಿತೋಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ’. ಸಚೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಾನಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ‘‘ನಯಿದಂ ತುಯ್ಹಂ ಜಾತಿಯಾ, ನ ಸೂರಭಾವಸ್ಸ ಅನುರೂಪ’’ನ್ತಿ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಸಯತಿ, ನ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ಪನ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಸೂರಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅನುರೂಪಮಿದ’’ನ್ತಿ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸೀಹವಿಜಮ್ಭಿತಂ ವಿಜಮ್ಭಿತ್ವಾ ಕೇಸರಭಾರಂ ವಿಧುನಿತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾ ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸೇಯ್ಯಾ ಪನ ‘‘ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಾಸು ಇಧ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ ಆಗತಾ. ಅಯಞ್ಹಿ ತೇಜುಸ್ಸದಇರಿಯಾಪಥತ್ತಾ ಉತ್ತಮಸೇಯ್ಯಾ ನಾಮ.
ಪಾದೇ ಪಾದನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ವಾಮಪಾದಂ. ಅಚ್ಚಾಧಾಯಾತಿ ಅತಿಆಧಾಯ, ಈಸಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಪೇತ್ವಾ ¶ . ಗೋಪ್ಫಕೇನ ಹಿ ಗೋಪ್ಫಕೇ ಜಾಣುನಾ ವಾ ಜಾಣುಮ್ಹಿ ಸಙ್ಘಟ್ಟಿಯಮಾನೇ ಅಭಿಣ್ಹಂ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಾ ಅಫಾಸುಕಾ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ನ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇತಿ, ಏವಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಪಿತೇ ವೇದನಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಾ ಫಾಸು ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ನಿಪಜ್ಜಿ. ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸಯನಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ‘‘ಉಟ್ಠಾನಸಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ನ ವುತ್ತಂ, ಗಿಲಾನಸೇಯ್ಯಾ ಹೇಸಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ.
ಸತ್ತಸತಾತಿ ¶ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಾ ದೇವತಾ ಗಿಲಾನಸೇಯ್ಯಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಾ. ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಗಿಲಾನಸೇಯ್ಯಂ ಆಗತಾನಂ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ. ಇಮಾಸಂ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವೇದನಾಧಿವಾಸನಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮಹಾನುಭಾವತಾ! ಏವರೂಪಾಸು ನಾಮ ವೇದನಾಸು ವತ್ತಮಾನಾಸು ವಿಕಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಸಿರೀಸಯನೇ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಠಪಿತಸುವಣ್ಣರೂಪಕಂ ವಿಯ ಅನಿಞ್ಜಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ನಿಪನ್ನೋ, ಇದಾನಿಸ್ಸ ಅಧಿಕತರಂ ಮುಖವಣ್ಣೋ ವಿರೋಚತಿ, ಆಭಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪತಿ ವಿಕಸಿತಂ ವಿಯ ಚ ಅರವಿನ್ದಂ ಅಸ್ಸ ಮುಖಂ ಸೋಭತಿ, ಕಾಯೇಪಿ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಇದಾನಿ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಕಞ್ಚನಂ ವಿಯ ವಿಪ್ಪಸೀದತೀ’’ತಿ ಉದಾನಂ ಉದಪಾದಿ.
ನಾಗೋ ¶ ವತ ಭೋತಿ, ಏತ್ಥ ಭೋತಿ ಧಮ್ಮಾಲಪನಂ. ಬಲವನ್ತಟ್ಠೇನ ನಾಗೋ. ನಾಗವತಾತಿ ನಾಗಭಾವೇನ. ಸೀಹೋ ವತಾತಿಆದೀಸು ಅಸನ್ತಾಸನಟ್ಠೇನ ಸೀಹೋ. ಬ್ಯತ್ತಪರಿಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಾಕಾರಣಜಾನನೇನ ವಾ ಆಜಾನೀಯೋ. ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನ ನಿಸಭೋ. ಗವಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ಹಿ ಉಸಭೋ, ಗವಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ, ಗವಸತಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ನಿಸಭೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ. ತೇನೇವತ್ಥೇನ ಇಧ ‘‘ನಿಸಭೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಧುರವಾಹಟ್ಠೇನ ಧೋರಯ್ಹೋ. ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಟ್ಠೇನ ದನ್ತೋ.
ಪಸ್ಸಾತಿ ಅನಿಯಮಿತಾಣತ್ತಿ. ಸಮಾಧಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿಂ. ಸುವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸುವಿಮುತ್ತಂ. ರಾಗಾನುಗತಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ದೋಸಾನುಗತಂ ಅಪನತಂ. ತದುಭಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನ ಚಾಭಿನತಂ ನ ಚಾಪನತನ್ತಿ ಆಹ. ನ ಚ ಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತನ್ತಿ ನ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಾರಿತವತಂ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪನ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ವತಂ ಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಹೇಠೇತಬ್ಬಂ ಘಟ್ಟೇತಬ್ಬಂ. ಅದಸ್ಸನಾತಿ ಅಞ್ಞಾಣಾ. ಅಞ್ಞಾಣೀ ಹಿ ಅನ್ಧಬಾಲೋವ ಏವರೂಪೇ ಸತ್ಥರಿ ಅಪರಜ್ಝೇಯ್ಯಾತಿ ದೇವದತ್ತಂ ಘಟ್ಟಯಮಾನಾ ವದನ್ತಿ.
ಪಞ್ಚವೇದಾತಿ ¶ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನಂ ವೇದಾನಂ ಧಾರಕಾ. ಸತಂ ಸಮನ್ತಿ ವಸ್ಸಸತಂ. ತಪಸ್ಸೀತಿ ತಪನಿಸ್ಸಿತಕಾ ¶ ಹುತ್ವಾ. ಚರನ್ತಿ ಚರನ್ತಾ. ನ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಸಚೇಪಿ ಏವರೂಪಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಸ್ಸಸತಂ ಚರನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ. ಹೀನತ್ತರೂಪಾ ನ ಪಾರಂ ಗಮಾ ತೇತಿ ಹೀನತ್ತಸಭಾವಾ ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಙ್ಗಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ‘‘ಹೀನತ್ಥರೂಪಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಹೀನತ್ಥಜಾತಿಕಾ ಪರಿಹೀನತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಣ್ಹಾಧಿಪನ್ನಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಾ. ವತಸೀಲಬದ್ಧಾತಿ ಅಜವತಕುಕ್ಕುರವತಾದೀಹಿ ಚ ವತೇಹಿ ತಾದಿಸೇಹೇವ ಚ ಸೀಲೇಹಿ ಬದ್ಧಾ. ಲೂಖಂ ತಪನ್ತಿ ಪಞ್ಚಾತಪತಾಪನಂ ಕಣ್ಟಕಸೇಯ್ಯಾದಿಕಂ ತಪಂ. ಇದಾನಿ ಸಾ ದೇವತಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ಕಥೇನ್ತೀ ನ ಮಾನಕಾಮಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವಾತಿ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಪಠಮಪಜ್ಜುನ್ನಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೯. ನವಮೇ ಪಜ್ಜುನ್ನಸ್ಸ ಧೀತಾತಿ ಪಜ್ಜುನ್ನಸ್ಸ ನಾಮ ವಸ್ಸವಲಾಹಕದೇವರಞ್ಞೋ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಧೀತಾ. ಅಭಿವನ್ದೇತಿ ಭಗವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಾದೇ ¶ ವನ್ದಾಮಿ. ಚಕ್ಖುಮತಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮನ್ತೇನ ತಥಾಗತೇನ. ಧಮ್ಮೋ ಅನುಬುದ್ಧೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ಮಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಕೇವಲಂ ಸುತಂಯೇವ ಆಸೀ’’ತಿ ವದತಿ. ಸಾಹಂ ದಾನೀತಿ, ಸಾ ಅಹಂ ಇದಾನಿ. ಸಕ್ಖಿ ಜಾನಾಮೀತಿ, ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ ಜಾನಾಮಿ. ವಿಗರಹನ್ತಾತಿ, ‘‘ಹೀನಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ಗರಹನ್ತಾ. ರೋರುವನ್ತಿ, ದ್ವೇ ರೋರುವಾ – ಧೂಮರೋರುವೋ ಚ ಜಾಲರೋರುವೋ ಚ. ತತ್ಥ ಧೂಮರೋರುವೋ ವಿಸುಂ ಹೋತಿ, ಜಾಲರೋರುವೋತಿ ಪನ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಸ್ಸೇವೇತಂ ನಾಮಂ. ತತ್ಥ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಜಲನ್ತೇ ಜಲನ್ತೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ರವಂ ರವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ರೋರುವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಘೋರನ್ತಿ ದಾರುಣಂ. ಖನ್ತಿಯಾ ಉಪಸಮೇನ ಉಪೇತಾತಿ ರುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಣಖನ್ತಿಯಾ ಚ ರಾಗಾದಿಉಪಸಮೇನ ಚ ಉಪೇತಾತಿ. ನವಮಂ.
೧೦. ದುತಿಯಪಜ್ಜುನ್ನಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೦. ದಸಮೇ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಚ ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಘಞ್ಚ, ಇತಿ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಇಧಾಗತಾತಿ ವದತಿ. ಅತ್ಥವತೀತಿ, ಅತ್ಥವತಿಯೋ. ಬಹುನಾಪಿ ಖೋ ತನ್ತಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಾ ಅಭಾಸಿ, ತಂ ¶ ಧಮ್ಮಂ ಬಹುನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಹಂ ವಿಭಜೇಯ್ಯಂ. ತಾದಿಸೋ ಧಮ್ಮೋತಿ, ತಾದಿಸೋ ಹಿ ಅಯಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮೋ, ತಂಸಣ್ಠಿತೋ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ಬಹೂಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಲಪಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ, ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮಿ. ಯಾವತಾ ಮೇ ಮನಸಾ ಪರಿಯತ್ತನ್ತಿ ಯತ್ತಕಂ ಮಯಾ ಮನಸಾ ಪರಿಯಾಪುಟಂ, ತಸ್ಸತ್ಥಂ ¶ ದಿವಸಂ ಅವತ್ವಾ ಮಧುಪಟಲಂ ಪೀಳೇನ್ತೀ ವಿಯ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ. ದಸಮಂ.
ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ.
೫. ಆದಿತ್ತವಗ್ಗೋ
೧. ಆದಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೧. ಆದಿತ್ತವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ಚಾತಿ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇತಂ, ರಾಗಾದೀಹಿ ಪನ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ಲೋಕೋ ಆದಿತ್ತೋವ. ದಾನೇನಾತಿ ದಾನಚೇತನಾಯ. ದಿನ್ನಂ ಹೋತಿ ಸುನೀಹತನ್ತಿ ದಾನಪುಞ್ಞಚೇತನಾಹಿ ದಾಯಕಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ ಘರಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ನೀಹತಭಣ್ಡಕಂ, ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಚೋರಾ ಹರನ್ತೀತಿ ¶ ಅದಿನ್ನೇ ಭೋಗೇ ಚೋರಾಪಿ ಹರನ್ತಿ ರಾಜಾನೋಪಿ, ಅಗ್ಗಿಪಿ ಡಹತಿ, ಠಪಿತಟ್ಠಾನೇಪಿ ನಸ್ಸನ್ತಿ. ಅನ್ತೇನಾತಿ ಮರಣೇನ. ಸರೀರಂ ಸಪರಿಗ್ಗಹನ್ತಿ ಸರೀರಞ್ಚೇವ ಚೋರಾದೀನಂ ವಸೇನ ಅವಿನಟ್ಠಭೋಗೇ ಚ. ಸಗ್ಗಮುಪೇತೀತಿ ವೇಸ್ಸನ್ತರಮಹಾರಾಜಾದಯೋ ವಿಯ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ಕಿಂದದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೨. ದುತಿಯೇ ಅನ್ನದೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತಿಬಲವಾಪಿ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಭತ್ತಾನಿ ಅಭುತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಭುತ್ವಾ ಪನ ದುಬ್ಬಲೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನ್ನದೋ ಬಲದೋ’’ತಿ ಆಹ. ವತ್ಥದೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸುರೂಪೋಪಿ ದುಚ್ಚೋಳೋ ವಾ ಅಚೋಳೋ ವಾ ವಿರೂಪೋ ಹೋತಿ ಓಹೀಳಿತೋ ದುದ್ದಸಿಕೋ, ವತ್ಥಚ್ಛನ್ನೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಸೋಭತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ‘‘ವತ್ಥದೋ ಹೋತಿ ವಣ್ಣದೋ’’ತಿ ಆಹ. ಯಾನದೋತಿ ಹತ್ಥಿಯಾನಾದೀನಂ ದಾಯಕೋ. ತೇಸು ಪನ –
‘‘ನ ಹತ್ಥಿಯಾನಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಕಪ್ಪತಿ,
ನ ಅಸ್ಸಯಾನಂ, ನ ರಥೇನ ಯಾತುಂ;
ಇದಞ್ಚ ಯಾನಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಕಪ್ಪತಿ,
ಉಪಾಹನಾ ರಕ್ಖತೋ ಸೀಲಖನ್ಧ’’ನ್ತಿ.
ತಸ್ಮಾ ¶ ಛತ್ತುಪಾಹನಕತ್ತರಯಟ್ಠಿಮಞ್ಚಪೀಠಾನಂ ದಾಯಕೋ, ಯೋ ಚ ಮಗ್ಗಂ ಸೋಧೇತಿ, ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಕರೋತಿ, ಸೇತುಂ ಕರೋತಿ, ನಾವಂ ಪಟಿಯಾದೇತಿ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಯಾನದೋವ ಹೋತಿ. ಸುಖದೋ ಹೋತೀತಿ ಯಾನಸ್ಸ ಸುಖಾವಹನತೋ ಸುಖದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಚಕ್ಖುದೋತಿ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಚಕ್ಖುಮನ್ತಾನಮ್ಪಿ ರೂಪದಸ್ಸನಾಭಾವತೋ ದೀಪದೋ ಚಕ್ಖುದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಸಮ್ಪದಮ್ಪಿ ಲಭತಿ.
ಸಬ್ಬದದೋ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಬಲಾದೀನಂ ದಾಯಕೋ ಹೋತಿ. ದ್ವೇ ತಯೋ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ಆಗತಸ್ಸಾಪಿ ಸೀತಲಾಯ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪತಿಸ್ಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಂ ಮಞ್ಚೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಕಾಯೇ ಬಲಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಯೇ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ವಾತಾತಪೇಹಿ ಝಾಯತಿ, ಪತಿಸ್ಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಮುಹುತ್ತಂ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಚ ವಿಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ಓಕ್ಕಮತಿ, ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ¶ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಪಾದೇ ಕಣ್ಟಕೋ ವಿಜ್ಝತಿ, ಖಾಣು ಪಹರತಿ, ಸರೀಸಪಾದಿಪರಿಸ್ಸಯೋ ಚೇವ ಚೋರಭಯಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪತಿಸ್ಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇತೇ ಪರಿಸ್ಸಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಪೀತಿಸುಖಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಉಪಸಮಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಥಾ ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಚ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಕ್ಖೀನಿ ಫನ್ದನ್ತಿ, ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸನಕ್ಖಣೇ ಕೂಪೇ ಓತಿಣ್ಣೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ಮುಹುತ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಅಕ್ಖಿಪಸಾದೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ದ್ವಾರಕವಾಟವಾತಪಾನಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ¶ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೋ ಚ ಸಬ್ಬದದೋ ಹೋತಿ, ಯೋ ದದಾತಿ ಉಪಸ್ಸಯ’’ನ್ತಿ.
ಅಮತಂದದೋ ಚ ಸೋ ಹೋತೀತಿ ಪಣೀತಭೋಜನಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಅಮರಣದಾನಂ ನಾಮ ದೇತಿ. ಯೋ ಧಮ್ಮಮನುಸಾಸತೀತಿ ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸಾಸತಿ, ಅಟ್ಠಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ಪಾಳಿಂ ವಾಚೇತಿ, ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರೋತಿ, ಸಬ್ಬೋಪೇಸ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸಾಸತಿ ನಾಮ. ಸಬ್ಬದಾನಾನಞ್ಚ ಇದಂ ಧಮ್ಮದಾನಮೇವ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಸಬ್ಬದಾನಂ ಧಮ್ಮದಾನಂ ಜಿನಾತಿ,
ಸಬ್ಬರಸಂ ಧಮ್ಮರಸೋ ಜಿನಾತಿ;
ಸಬ್ಬರತಿಂ ¶ ಧಮ್ಮರತಿ ಜಿನಾತಿ,
ತಣ್ಹಕ್ಖಯೋ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ ಜಿನಾತೀ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೫೪); ದುತಿಯಂ;
೩. ಅನ್ನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೩. ತತಿಯೇ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೀತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ. ಭಜತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಚಿತ್ತಗಹಪತಿಸೀವಲಿತ್ಥೇರಾದಿಕೇ ವಿಯ ಪಚ್ಛತೋ ಅನುಬನ್ಧತಿ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಧಲೋಕೇ ಪರಲೋಕೇ ಚ ಅನ್ನದಾಯಕಮೇವ ಅನುಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ. ತತಿಯಂ.
೪. ಏಕಮೂಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೪. ಚತುತ್ಥೇ ಏಕಮೂಲನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ತಣ್ಹಾಯ ಮೂಲಂ, ತಣ್ಹಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ. ಇಧ ಪನ ತಣ್ಹಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ದ್ವೀಹಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀಹಿ ಆವಟ್ಟತೀತಿ ದ್ವಿರಾವಟ್ಟಾ. ಸಾ ಚ ರಾಗಾದೀಹಿ ತೀಹಿ ಮಲೇಹಿ ತಿಮಲಾ. ತತ್ರಾಸ್ಸಾ ಮೋಹೋ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ¶ ಮಲಂ ಹೋತಿ, ರಾಗದೋಸಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ. ಪಞ್ಚ ಪನ ಕಾಮಗುಣಾ ಅಸ್ಸಾ ಪತ್ಥರಣಟ್ಠಾನಾ, ತೇಸು ಸಾ ಪತ್ಥರತೀತಿ ಪಞ್ಚಪತ್ಥರಾ. ಸಾ ಚ ಅಪೂರಣೀಯಟ್ಠೇನ ಸಮುದ್ದೋ. ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸು ಪನೇಸಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನೇಸು ¶ ಆವಟ್ಟತಿ ಪರಿವಟ್ಟತೀತಿ ದ್ವಾದಸಾವಟ್ಟಾ. ಅಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಪನ ಪಾತಾಲೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ. ಏಕಮೂಲಂ…ಪೇ… ಪಾತಾಲಂ, ಅತರಿ ಇಸಿ, ಉತ್ತರಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಅನೋಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅನೋಮನಾಮನ್ತಿ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅವೇಕಲ್ಲನಾಮಂ, ಪರಿಪೂರನಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿನ್ತಿ ಭಗವಾ ಸಣ್ಹಸುಖುಮೇ ಖನ್ಧನ್ತರಾದಯೋ ಅತ್ಥೇ ಪಸ್ಸತೀತಿ ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸೀ. ಪಞ್ಞಾದದನ್ತಿ ಅನ್ವಯಪಞ್ಞಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪದಂ ಕಥನವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ದಾಯಕಂ. ಕಾಮಾಲಯೇ ಅಸತ್ತನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾಲಯೇ ಅಲಗ್ಗಂ. ಕಮಮಾನನ್ತಿ ಭಗವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇಯೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಗತೋ, ನ ಇದಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಅತೀತಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ. ಮಹೇಸಿನ್ತಿ ಮಹನ್ತಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಏಸಿತಾರಂ ಪರಿಯೇಸಿತಾರನ್ತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಅಚ್ಛರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಅಚ್ಛರಾಗಣಸಙ್ಘುಟ್ಠನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಕಾಲೇ ಪವಾರೇತ್ವಾ ದ್ವೇಮಾತಿಕಂ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತರುಚಿತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿಕೋ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯೋ ಭಗವತಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೋ ಸಯನಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ. ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ‘‘ಪಮಾದಸ್ಸ ಭಾಯಾಮೀ’’ತಿ ಮಞ್ಚಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಞ್ಚ ದಿವಾ ಚ ನಿರಾಹಾರೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಮನಸಾಕಾಸಿ.
ಅಥಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸತ್ಥಕವಾತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿಂಸು. ಸೋ ಧುರಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನೋ ವಾ ಆಲಮ್ಬನತ್ಥಮ್ಭಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಠಿತೋ ವಾ ಚಙ್ಕಮಕೋಟಿಯಂ ಚೀವರಂ ¶ ಸೀಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ವಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಲಙ್ಕತಧಮ್ಮಾಸನೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ವಾ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಸಬ್ಬೋ ಸೋ ಧುರಸ್ಮಿಂ ಕಾಲಂ ¶ ಕರೋತಿ ನಾಮ. ಇತಿ ಅಯಂ ಚಙ್ಕಮನೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಮನ್ದತಾಯ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಮಹಾವಿಮಾನದ್ವಾರೇ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ ಪಬುಜ್ಝನ್ತೋ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ. ತಾವದೇವಸ್ಸ ಸುವಣ್ಣತೋರಣಂ ವಿಯ ತಿಗಾವುತೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.
ಅನ್ತೋವಿಮಾನೇ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಅಚ್ಛರಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ವಿಮಾನಸಾಮಿಕೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಆಗತೋ, ರಮಯಿಸ್ಸಾಮ ನ’’ನ್ತಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು. ದೇವಪುತ್ತೋ ನ ತಾವ ಚುತಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತಸಞ್ಞೀಯೇವ ಅಚ್ಛರಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಚಾರಿಕಂ ಆಗತಂ ಮಾತುಗಾಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಲಜ್ಜೀ. ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ವಿಯ ಉಪರಿ ಠಿತಂ ಘನದುಕೂಲಂ ಏಕಂಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಂಸಕೂಟಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಓಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಧೋಮುಖೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಸ್ಸ ಕಾಯವಿಕಾರೇನೇವ ತಾ ದೇವತಾ ‘‘ಸಮಣದೇವಪುತ್ತೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಅಯ್ಯ, ದೇವಪುತ್ತ, ದೇವಲೋಕೋ ನಾಮಾಯಂ, ನ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣೋಕಾಸೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನೋಕಾಸೋ’’ತಿ. ಸೋ ತಥೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ದೇವತಾ ‘‘ನ ತಾವಾಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತೀ’’ತಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು. ಸೋ ತಥಾಪಿ ಅನೋಲೋಕೇನ್ತೋವ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ಅಥಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಾಯಿಕಂ ಆದಾಸಂ ಪುರತೋ ಠಪಯಿಂಸು. ಸೋ ಛಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಚುತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ನ ಮಯಾ ಇಮಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕತೋ, ಉತ್ತಮತ್ಥಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಕತೋ’’ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಅಹೋಸಿ, ‘‘ಸುವಣ್ಣಪಟಂ ಪಟಿಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಕ್ಕಯಿತ್ವಾ ಯುದ್ಧಟ್ಠಾನಂ ಓತಿಣ್ಣಮಲ್ಲೋ ¶ ಮೂಲಕಮುಟ್ಠಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಯ. ಸೋ – ‘‘ಅಯಂ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ಸುಲಭಾ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭಾವೋ ದುಲ್ಲಭೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಿಮಾನಂ ಅಪವಿಸಿತ್ವಾವ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನೇವ ಸೀಲೇನ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಅಚ್ಛರಾಗಣಸಙ್ಘುಟ್ಠನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಾಗಣೇನ ಗೀತವಾದಿತಸದ್ದೇಹಿ ಸಙ್ಘೋಸಿತಂ. ಪಿಸಾಚಗಣಸೇವಿತನ್ತಿ ತಮೇವ ಅಚ್ಛರಾಗಣಂ ಪಿಸಾಚಗಣಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ. ವನನ್ತಿ ನನ್ದನವನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ನಿಯಾಮಚಿತ್ತತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಗರುಭಾವೇನ ದೇವಗಣಂ ‘‘ದೇವಗಣೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ರೋಚೇತಿ. ‘‘ಪಿಸಾಚಗಣೋ’’ತಿ ವದತಿ. ನನ್ದನವನಞ್ಚ ‘‘ನನ್ದನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಮೋಹನ’’ನ್ತಿ ವದತಿ ¶ . ಕಥಂ ಯಾತ್ರಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ¶ ಕಥಂ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ಅತಿಕ್ಕಮೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಮೇ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆಚಿಕ್ಖಥ ಭಗವಾತಿ ವದತಿ.
ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಅತಿಸಲ್ಲಿಖತೇವ ಅಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇದ’’ನ್ತಿ? ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ – ‘‘ಅಯಂ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಅಜ್ಜಾಪಿಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮನಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನ ಸೀಲೇನ ಆಗತೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಬುದ್ಧಾ ಚ ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಅಕತಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿನೋ ಚಿತ್ತಕಾರೋ ಭಿತ್ತಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಿಯ – ‘‘ಸೀಲಂ ತಾವ ಸೋಧೇಹಿ, ಸಮಾಧಿಂ ಭಾವೇಹಿ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಂ ಉಜುಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಪಠಮಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಕಾರಕಸ್ಸ ಪನ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಂ ಸುಞ್ಞತಾವಿಪಸ್ಸನಂಯೇವ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ದೇವಪುತ್ತೋ ಕಾರಕೋ ಅಭಿನ್ನಸೀಲೋ, ಏಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಅಸ್ಸ ಅನಾಗತೋತಿ ಸುಞ್ಞತಾವಿಪಸ್ಸನಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಉಜುಕೋ ನಾಮಾತಿಆದಿಮಾಹ.
ತತ್ಥ ಉಜುಕೋತಿ ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಉಜುಕೋ ನಾಮ. ಅಭಯಾ ನಾಮ ಸಾ ದಿಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ತಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ವಾ ಪತ್ತಸ್ಸ ಭಯಂ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅಭಯಾ ನಾಮ ಸಾ ದಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ರಥೋ ಅಕೂಜನೋತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಾಕತಿಕರಥೋ ಅಕ್ಖೇ ವಾ ಅನಬ್ಭಞ್ಜಿತೇ ಅತಿರೇಕೇಸು ವಾ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಅಭಿರುಳ್ಹೇಸು ಕೂಜತಿ ವಿರವತಿ, ನ ಏವಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಹಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾಪಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಸು ಅಭಿರುಹನ್ತೇಸು ¶ ನ ಕೂಜತಿ ನ ವಿರವತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಕೂಜನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇಹಿ ಸಂಯುತೋತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇಹಿ ಸಂಯುತ್ತೋ.
ಹಿರೀತಿ ಏತ್ಥ ಹಿರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಓತ್ತಪ್ಪಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ತಸ್ಸ ಅಪಾಲಮ್ಬೋತಿ ಯಥಾ ಬಾಹಿರಕರಥಸ್ಸ ರಥೇ ಠಿತಾನಂ ಯೋಧಾನಂ ಅಪತನತ್ಥಾಯ ದಾರುಮಯಂ ಅಪಾಲಮ್ಬನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗರಥಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಅಪಾಲಮ್ಬನಂ. ಸತ್ಯಸ್ಸ ¶ ಪರಿವಾರಣನ್ತಿ ರಥಸ್ಸ ಸೀಹಚಮ್ಮಾದಿಪರಿವಾರೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಮಗ್ಗರಥಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸತಿ ಪರಿವಾರಣಂ. ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ ¶ . ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವಾ ಅಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಯಾಯಿಕಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವೋ, ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವಂ. ಯಥಾ ಹಿ ಪಠಮತರಂ ರಾಜಪುರಿಸೇಹಿ ಕಾಣಕುಣಿಆದೀನಂ ನೀಹರಣೇನ ಮಗ್ಗೇ ಸೋಧಿತೇ ಪಚ್ಛಾ ರಾಜಾ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಏವಮೇವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಖನ್ಧಾದೀಸು ಸೋಧಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ಭೂಮಿಲದ್ಧವಟ್ಟಂ ಪರಿಜಾನಮಾನಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮಾಹಂ ಸಾರಥಿಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವ’’ನ್ತಿ.
ಇತಿ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ದೀಪೇಸಿ. ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ. ಯಥಾ ಹಿ ರಞ್ಞೋ ಭೋಜನಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಪ್ಪಮಾಣೇ ಕಬಳೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತೇ ಅಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ತತೋ ಕಬಳಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ಭಗವತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ದೇಸೇನ್ತೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾನುರೂಪೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ವನರೋಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೭. ಸತ್ತಮೇ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಕೇ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ, ಕೇ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಭಗವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಥಾವರವತ್ಥುನಾ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆರಾಮರೋಪಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಆರಾಮರೋಪಾತಿ ಪುಪ್ಫಾರಾಮಫಲಾರಾಮರೋಪಕಾ. ವನರೋಪಾತಿ ಸಯಂಜಾತೇ ಅರೋಪಿಮವನೇ ಸೀಮಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಬೋಧಿಚಙ್ಕಮನಮಣ್ಡಪಕುಟಿಲೇಣರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಂ ಕಾರಕಾ ಛಾಯೂಪಗೇ ರುಕ್ಖೇ ರೋಪೇತ್ವಾ ದದಮಾನಾಪಿ ವನರೋಪಾಯೇವ ನಾಮ. ಸೇತುಕಾರಕಾತಿ ವಿಸಮೇ ಸೇತುಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಉದಕೇ ನಾವಂ ಪಟಿಯಾದೇನ್ತಿ ¶ . ಪಪನ್ತಿ ಪಾನೀಯದಾನಸಾಲಂ. ಉದಪಾನನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪೋಕ್ಖರಣೀತಳಾಕಾದಿಂ. ಉಪಸ್ಸಯನ್ತಿ ವಾಸಾಗಾರಂ. ‘‘ಉಪಾಸಯ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ.
ಸದಾ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀತಿ ನ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಂ ¶ ವಾ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತಸ್ಸ ನಿದ್ದಾಯನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಪವಡ್ಢತಿ. ಯದಾ ಯದಾ ಪನ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ತದಾ ತದಾ ತಸ್ಸ ವಡ್ಢತಿ. ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸದಾ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತತ್ತಾ ತೇನಪಿ ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ. ಅಥ ವಾ ¶ ಏವರೂಪಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತಾನಂ ದಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪೂರೇನ್ತಿ, ತೇಸು ಠಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ. ತೇನೇವ ಚ ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಜೇತವನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಇದಂ ಹಿ ತಂ ಜೇತವನನ್ತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಜೇತವನಸ್ಸ ಚೇವ ಬುದ್ಧಾದೀನಞ್ಚ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ಆಗತೋ ಏವಮಾಹ. ಇಸಿಸಙ್ಘನಿಸೇವಿತನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘನಿಸೇವಿತಂ.
ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಜೇತವನಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಥೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಂ ವಿಜ್ಜಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮಗ್ಗಚೇತನಾ. ವಿಜ್ಜಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ. ಸೀಲಂ ಜೀವಿತಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಉತ್ತಮನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಥ ವಾ ವಿಜ್ಜಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ಧಮ್ಮೋತಿ ವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧಯೋ. ಸೀಲನ್ತಿ ವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾ. ಜೀವಿತಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ ಉತ್ತಮಂ. ಏತೇನ ಮಚ್ಚಾ ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಏತೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗೇನ ಸತ್ತಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ.
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೇನ ಸುಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಗೋತ್ತಧನೇಹಿ, ತಸ್ಮಾ. ಯೋನಿಸೋ ವಿಚಿನೇ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಉಪಾಯೇನ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನೇಯ್ಯ. ಏವಂ ತತ್ಥ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ವಿಸುಜ್ಝತಿ. ಅಥ ವಾ ಯೋನಿಸೋ ವಿಚಿನೇ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಉಪಾಯೇನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನೇಯ್ಯ. ಏವಂ ತತ್ಥ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಏವಂ ತೇಸು ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ವಿಸುಜ್ಝತಿ.
ಇದಾನಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋವಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಾರಿಪುತ್ತೋವಾತಿ ಅವಧಾರಣವಚನಂ, ಏತೇಹಿ ಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋವ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ವದತಿ. ಉಪಸಮೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಉಪಸಮೇನ ¶ . ಪಾರಂ ಗತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ. ಯೋ ಕೋಚಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೋ ಏತಾವಪರಮೋ ಸಿಯಾ, ನ ಥೇರೇನ ಉತ್ತರಿತರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಮಚ್ಛರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೯. ನವಮೇ ¶ ಮಚ್ಛರಿನೋತಿ ಮಚ್ಛೇರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖುಂ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾಪಿ ನ ವನ್ದತಿ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗತೋ ವಿಹಾರಂ ¶ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಮಧುರಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋತಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ನಾಗಚ್ಛಥ, ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪದೇಸೋ, ಪಟಿಬಲಾ ಮಯಂ ಅಯ್ಯಾನಂ ಯಾಗುಭತ್ತಾದೀಹಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ. ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಸದ್ಧೋ ಅಯಂ ಉಪಾಸಕೋ’’ತಿ ಯಾಗುಭತ್ತಾದೀಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ. ಅಥೇಕೋ ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಿ. ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಘರಂ ವಾ ಪವಿಸತಿ. ಸಚೇಪಿ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಹತ್ಥೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಂ ದೇಥ, ಅಹಂ ಏಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪಕ್ಕಮತಿ. ಥೇರೋ ಸಕಲಗಾಮಂ ಚರಿತ್ವಾ ತುಚ್ಛಪತ್ತೋವ ನಿಕ್ಖಮತಿ. ಇದಂ ತಾವ ಮುದುಮಚ್ಛರಿಯಂ ನಾಮ, ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅದಾಯಕೋಪಿ ದಾಯಕೋ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಇಧ ಪನ ಥದ್ಧಮಚ್ಛರಿಯಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೇಸು, ‘‘ಥೇರಾ ಠಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಪಾದಾ ರುಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಸಿಲಾಥಮ್ಭೋ ವಿಯ ಖಾಣುಕೋ ವಿಯ ಚ ಥದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಾಮೀಚಿಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ. ಕದರಿಯಾತಿ ಇದಂ ಮಚ್ಛರಿನೋತಿ ಪದಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಮುದುಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ‘‘ಮಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ಥದ್ಧಂ ಪನ ಕದರಿಯಂ ನಾಮ. ಪರಿಭಾಸಕಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಘರದ್ವಾರೇ ಠಿತೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಕಸಿತ್ವಾ ಆಗತಾ, ವಪಿತ್ವಾ, ಲಾಯಿತ್ವಾ? ಮಯಂ ಅತ್ತನೋಪಿ ನ ಲಭಾಮ, ಕುತೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಸೀಘಂ ನಿಕ್ಖಮಥಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸಂತಜ್ಜಕಾ. ಅನ್ತರಾಯಕರಾತಿ ¶ ದಾಯಕಸ್ಸ ಸಗ್ಗನ್ತರಾಯೋ, ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಲಾಭನ್ತರಾಯೋ, ಅತ್ತನೋ ಉಪಘಾತೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಅನ್ತರಾಯಾನಂ ಕಾರಕಾ.
ಸಮ್ಪರಾಯೋತಿ ಪರಲೋಕೋ. ರತೀತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರತಿ. ಖಿಡ್ಡಾತಿ ಕಾಯಿಕಖಿಡ್ಡಾದಿಕಾ ತಿವಿಧಾ ಖಿಡ್ಡಾ. ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇಸ ವಿಪಾಕೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಭವನೇ ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಏಸ ವಿಪಾಕೋ. ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ದುಗ್ಗತೀತಿ ‘‘ಯಮಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜರೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ದುಗ್ಗತಿ.
ವದಞ್ಞೂತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಘರದ್ವಾರೇ ಠಿತಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತುಣ್ಹೀವ ಹೋನ್ತಿ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ – ‘‘ಭಿಕ್ಖಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ನಾಮ. ತತ್ರ ಯೇ ‘‘ಮಯಂ ಪಚಾಮ, ಇಮೇ ಪನ ನ ಪಚನ್ತಿ, ಪಚಮಾನೇ ಪತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಾ ¶ ಕುಹಿಂ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಸಂವಿಭಜನ್ತಿ, ತೇ ವದಞ್ಞೂ ನಾಮ. ಪಕಾಸನ್ತೀತಿ ವಿಮಾನಪ್ಪಭಾಯ ಜೋತನ್ತಿ. ಪರಸಮ್ಭತೇಸೂತಿ ಪರೇಹಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತೇಸು. ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ಸುಗ್ಗತೀತಿ, ‘‘ಏತೇ ಸಗ್ಗಾ’’ತಿ ¶ ಏವಂ ವುತ್ತಸಮ್ಪರಾಯೇ ಸುಗತಿ. ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ವಾ ಏತೇಸಂ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಮ್ಪರಾಯೇಪಿ ದುಗ್ಗತಿಸುಗತಿಯೇವ ಹೋತೀತಿ. ನವಮಂ.
೧೦. ಘಟೀಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೦. ದಸಮೇ ಉಪಪನ್ನಾಸೇತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಸೇನ ಉಪಗತಾ. ವಿಮುತ್ತಾತಿ ಅವಿಹಾಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಾ. ಮಾನುಸಂ ದೇಹನ್ತಿ ಇಧ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಏವ ವುತ್ತಾನಿ. ದಿಬ್ಬಯೋಗನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ. ಉಪಚ್ಚಗುನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿಂಸು. ಉಪಕೋತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ನಾಮಾನಿ. ಕುಸಲೀ ಭಾಸಸೀ ತೇಸನ್ತಿ, ‘‘ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕುಸಲೀ, ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ತ್ವಂ ಕುಸಲಂ ಅನವಜ್ಜಂ ಭಾಸಸಿ, ಥೋಮೇಸಿ ಪಸಂಸಸಿ ¶ , ಪಣ್ಡಿತೋಸಿ ದೇವಪುತ್ತಾತಿ ವದತಿ. ತಂ ತೇ ಧಮ್ಮಂ ಇಧಞ್ಞಾಯಾತಿ ತೇ ಥೇರಾ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಇಧ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಗಮ್ಭೀರನ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ನಿರಾಮಿಸೋತಿ ನಿರಾಮಿಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ನಾಮ ಅನಾಗಾಮೀ, ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಹುವಾತಿ ಅಹೋಸಿ. ಸಗಾಮೇಯ್ಯೋತಿ ಏಕಗಾಮವಾಸೀ. ಪರಿಯೋಸಾನಗಾಥಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಠಪಿತಾತಿ. ದಸಮಂ.
ಆದಿತ್ತವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ.
೬. ಜರಾವಗ್ಗೋ
೧. ಜರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೧. ಜರಾವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಾಧೂತಿ ಲದ್ಧಕಂ ಭದ್ದಕಂ. ಸೀಲಂ ಯಾವ ಜರಾತಿ ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯಥಾ ಮುತ್ತಾಮಣಿರತ್ತವತ್ಥಾದೀನಿ ಆಭರಣಾನಿ ತರುಣಕಾಲೇಯೇವ ಸೋಭನ್ತಿ, ಜರಾಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ತಾನಿ ಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಬಾಲಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ¶ , ನ ಏವಂ ಸೀಲಂ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸೋಭತಿ. ಬಾಲಕಾಲೇಪಿ ಹಿ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖನ್ತಂ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಸೀಲೇನಾ’’ತಿ? ವತ್ತಾರೋ ನತ್ಥಿ. ಮಜ್ಝಿಮಕಾಲೇಪಿ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇಪೀತಿ.
ಸದ್ಧಾ ¶ ಸಾಧು ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಹತ್ಥಾಳವಕಚಿತ್ತಗಹಪತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ಮಗ್ಗೇನ ಆಗತಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಸದ್ಧಾ ನಾಮ ಸಾಧು. ಪಞ್ಞಾ ನರಾನಂ ರತನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠಾದೀಹಿ ರತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಯದಿ ಚಿತ್ತೀಕತನ್ತಿ ರತನಂ, ನನು ಭಗವಾ ಚಿತ್ತೀಕತೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ, ಯೇ ಚ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ತೀಕತಾ, ತೇಸಂ ಚಿತ್ತೀಕತೋ ಭಗವಾ. ಯದಿ ರತಿಕರನ್ತಿ ರತನಂ, ನನು ಭಗವಾ ರತಿಕರೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ, ತಸ್ಸ ವಚನೇನ ಚರನ್ತಾ ಝಾನರತಿಸುಖೇನ ಅಭಿರಮನ್ತಿ. ಯದಿ ಅತುಲ್ಯನ್ತಿ ರತನಂ, ನನು ಭಗವಾ ಅತುಲೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ. ನ ಹಿ ¶ ಸಕ್ಕಾ ತುಲೇತುಂ ಗುಣೇಹಿ ಗುಣಪಾರಮಿಂ ಗತೋ. ಯದಿ ದುಲ್ಲಭನ್ತಿ ರತನಂ, ನನು ಭಗವಾ ದುಲ್ಲಭೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ. ಯದಿ ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗನ್ತಿ ರತನಂ, ನನು ಭಗವಾ ಅನೋಮೋ ಸೀಲೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿ.
ಇಧ ಪನ ದುಲ್ಲಭಪಾತುಭಾವಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾ ‘‘ರತನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಚೇತನಾ, ಸಾ ಹಿ ಅರೂಪತ್ತಾ ಪರಿಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ಅಜರಸಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೨. ದುತಿಯೇ ಅಜರಸಾತಿ ಅಜೀರಣೇನ, ಅವಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೀಲಞ್ಹಿ ಅವಿಪನ್ನಮೇವ ಸಾಧು ಹೋತಿ, ವಿಪನ್ನಸೀಲಂ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದಯೋಪಿ ನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ನಿದ್ಧಮಿತಬ್ಬೋವ ಹೋತೀತಿ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಮಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೩. ತತಿಯೇ ಸತ್ಥೋತಿ ಸದ್ಧಿಂಚರೋ, ಜಙ್ಘಸತ್ಥೋ ವಾ ಸಕಟಸತ್ಥೋ ವಾ. ಮಿತ್ತನ್ತಿ ರೋಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಟಙ್ಕಿಯಾ ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಯಾನೇನ ಹರಿತ್ವಾ ಖೇಮನ್ತಸಮ್ಪಾಪನೇನ ಮಿತ್ತಂ. ಸಕೇ ಘರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ¶ . ತಥಾರೂಪೇ ರೋಗೇ ಜಾತೇ ಪುತ್ತಭರಿಯಾದಯೋ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತಿ, ಮಾತಾ ಪನ ಅಸುಚಿಮ್ಪಿ ಚನ್ದನಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಸಕೇ ಘರೇ ಮಿತ್ತಂ. ಸಹಾಯೋ ಅತ್ಥಜಾತಸ್ಸಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಯೋ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ವಹತಿ ನಿತ್ಥರತಿ, ಸೋ ಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಹ ಅಯನಭಾವೇನ ಸಹಾಯೋ ಮಿತ್ತಂ, ಸುರಾಪಾನಾದಿಸಹಾಯಾ ಪನ ನ ಮಿತ್ತಾ. ಸಮ್ಪರಾಯಿಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಹಿತಂ. ತತಿಯಂ.
೪. ವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಪುತ್ತಾ ವತ್ಥೂತಿ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಟಿಜಗ್ಗನಟ್ಠೇನ ಪುತ್ತಾ ಪತಿಟ್ಠಾ. ಪರಮೋತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಗುಯ್ಹಸ್ಸ ಕಥೇತಬ್ಬಯುತ್ತತಾಯ ಭರಿಯಾ ಪರಮೋ ಸಖಾ ನಾಮ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫-೭. ಪಠಮಜನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೫೫. ಪಞ್ಚಮೇ ವಿಧಾವತೀತಿ ಪರಸಮುದ್ದಾದಿಗಮನವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಧಾವತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೫೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ದುಕ್ಖಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ. ಛಟ್ಠಂ.
೫೭. ಸತ್ತಮೇ ಪರಾಯಣನ್ತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಅವಸ್ಸಯೋ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಉಪ್ಪಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೮. ಅಟ್ಠಮೇ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಥೋತಿ ಸುಗತಿಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಮಗ್ಗೋ. ರತ್ತಿನ್ದಿವಕ್ಖಯೋತಿ ರತ್ತಿದಿವೇಹಿ, ರತ್ತಿದಿವೇಸು ವಾ ಖೀಯತಿ. ಇತ್ಥೀ ಮಲನ್ತಿ ಸೇಸಂ ಬಾಹಿರಮಲಂ ಭಸ್ಮಖಾರಾದೀಹಿ ಧೋವಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಸೋಧೇತುಂ, ಮಾತುಗಾಮಮಲೇನ ದುಟ್ಠೋ ಪನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಕಾತುನ್ತಿ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಮಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತ್ಥಿಯಂ ಪಜಾ ಸಜ್ಜತಿ. ತಪೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಧುತಙ್ಗಗುಣವೀರಿಯದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾನಂ ನಾಮಂ, ಇಧ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಿಕಾ ಪಟಿಪದಾ ವಟ್ಟತಿ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮೇಥುನವಿರತಿ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ದುತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೯. ನವಮೇ ¶ ಕಿಸ್ಸ ಚಾಭಿರತೋತಿ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಅಭಿರತೋ. ದುತಿಯಾತಿ ಸುಗತಿಞ್ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ದುತಿಯಿಕಾ. ಪಞ್ಞಾ ಚೇನಂ ಪಸಾಸತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ ಏತಂ ಪುರಿಸಂ ‘‘ಇದಂ ಕರೋಹಿ, ಇದಂ ಮಾಕರೀ’’ತಿ ಅನುಸಾಸತಿ. ನವಮಂ.
೧೦. ಕವಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೦. ದಸಮೇ ಛನ್ದೋ ನಿದಾನನ್ತಿ ಗಾಯತ್ತಿಆದಿಕೋ ಛನ್ದೋ ಗಾಥಾನಂ ನಿದಾನಂ. ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಾಪನಗಾಥಾ ಆರಭನ್ತೋ ಹಿ ‘‘ಕತರಚ್ಛನ್ದೇನ ಹೋತೂ’’ತಿ ಆರಭತಿ ¶ . ವಿಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಜನನಂ. ಅಕ್ಖರಂ ಹಿ ಪದಂ ಜನೇತಿ, ಪದಂ ಗಾಥಂ ಜನೇತಿ, ಗಾಥಾ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ. ನಾಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಸಮುದ್ದಾದಿಪಣ್ಣತ್ತಿನಿಸ್ಸಿತಾ. ಗಾಥಾ ¶ ಆರಭನ್ತೋ ಹಿ ಸಮುದ್ದಂ ವಾ ಪಥವಿಂ ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನಾಮಂ ನಿಸ್ಸಯಿತ್ವಾವ ಆರಭತಿ. ಆಸಯೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಾ. ಕವಿತೋ ಹಿ ಗಾಥಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ. ಸೋ ತಾಸಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತೀತಿ. ದಸಮಂ.
ಜರಾವಗ್ಗೋ ಛಟ್ಠೋ.
೭. ಅದ್ಧವಗ್ಗೋ
೧. ನಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೧. ಅದ್ಧವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ನಾಮಂ ಸಬ್ಬಂ ಅದ್ಧಭವೀತಿ ನಾಮಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಿಭವತಿ ಅನುಪತತಿ. ಓಪಪಾತಿಕೇನ ವಾ ಹಿ ಕಿತ್ತಿಮೇನ ವಾ ನಾಮೇನ ಮುತ್ತೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೋ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಯಸ್ಸಪಿ ಹಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ವಾ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಅನಾಮಕೋತ್ವೇವ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಹೋತಿ. ಪಠಮಂ.
೨-೩. ಚಿತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೬೨. ದುತಿಯೇ ¶ ಸಬ್ಬೇವ ವಸಮನ್ವಗೂತಿ ಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂಯೇವ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಮೇತಂ. ದುತಿಯಂ.
೪-೫. ಸಂಯೋಜನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೬೪. ಚತುತ್ಥೇ ಕಿಂ ಸು ಸಂಯೋಜನೋತಿ ಕಿಂ ಸಂಯೋಜನೋ ಕಿಂ ಬನ್ಧನೋ? ವಿಚಾರಣನ್ತಿ ವಿಚರಣಾ ಪಾದಾನಿ. ಬಹುವಚನೇ ಏಕವಚನಂ ಕತಂ. ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ವಿಚಾರಣನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ತಸ್ಸ ಪಾದಾ. ಚತುತ್ಥಂ.
೬೫. ಪಞ್ಚಮೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಅತ್ತಹತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೬. ಛಟ್ಠೇ ಕೇನಸ್ಸುಬ್ಭಾಹತೋತಿ ಕೇನ ಅಬ್ಭಾಹತೋ. ಸು-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಇಚ್ಛಾಧೂಪಾಯಿತೋತಿ ಇಚ್ಛಾಯ ಆದಿತ್ತೋ. ಛಟ್ಠಂ.
೭-೯. ಉಡ್ಡಿತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೬೭. ಸತ್ತಮೇ ¶ ¶ ತಣ್ಹಾಯ ಉಡ್ಡಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಉಲ್ಲಙ್ಘಿತೋ. ಚಕ್ಖುಞ್ಹಿ ತಣ್ಹಾರಜ್ಜುನಾ ಆವುನಿತ್ವಾ ರೂಪನಾಗದನ್ತೇ ಉಡ್ಡಿತಂ, ಸೋತಾದೀನಿ ಸದ್ದಾದೀಸೂತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಉಡ್ಡಿತೋ ಲೋಕೋ. ಮಚ್ಚುನಾ ಪಿಹಿತೋತಿ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ನ ದೂರಂ ಏಕಚಿತ್ತನ್ತರಂ, ಬಲವತಿಯಾ ಪನ ಮಾರಣನ್ತಿಕವೇದನಾಯ ಪಬ್ಬತೇನ ವಿಯ ಓತ್ಥಟತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ತಂ ನ ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ‘‘ಮಚ್ಚುನಾ ಪಿಹಿತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಸತ್ತಮಂ.
೬೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಸ್ವೇವ ಪಞ್ಹೋ ದೇವತಾಯ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಾಯವಸೇನ ಪುಚ್ಛಿತೋ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೬೯. ನವಮೇ ¶ ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ನವಮಂ.
೧೦. ಲೋಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೦. ದಸಮೇ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ಛಸೂತಿ ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಆಯತನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಛಸು ಕುಬ್ಬತೀತಿ ತೇಸುಯೇವ ಛಸು ಸನ್ಥವಂ ಕರೋತಿ. ಉಪಾದಾಯಾತಿ ತಾನಿಯೇವ ಚ ಉಪಾದಾಯ ಆಗಮ್ಮ ಪಟಿಚ್ಚ ಪವತ್ತತಿ. ವಿಹಞ್ಞತೀತಿ ತೇಸುಯೇವ ಛಸು ವಿಹಞ್ಞತಿ ಪೀಳಿಯತಿ. ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನವಸೇನ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಆಗತೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಂ ಪನ ವಸೇನ ಆಹರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ. ಛಸು ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಅಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಛಸು ಬಾಹಿರೇಸು ಸನ್ಥವಂ ಕರೋತಿ, ಛನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಛಸು ಬಾಹಿರೇಸು ವಿಹಞ್ಞತೀತಿ. ದಸಮಂ.
ಅದ್ಧವಗ್ಗೋ ಸತ್ತಮೋ.
೮. ಛೇತ್ವಾವಗ್ಗೋ
೧. ಛೇತ್ವಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೧. ಛೇತ್ವಾವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಛೇತ್ವಾತಿ ವಧಿತ್ವಾ. ಸುಖಂ ಸೇತೀತಿ ಕೋಧಪರಿಳಾಹೇನ ಅಪರಿದಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ ಸುಖಂ ಸಯತಿ. ನ ಸೋಚತೀತಿ ಕೋಧವಿನಾಸೇನ ವಿನಟ್ಠದೋಮನಸ್ಸತ್ತಾ ನ ಸೋಚತಿ. ವಿಸಮೂಲಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸ ¶ . ಮಧುರಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಕುದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ, ಅಕ್ಕುಟ್ಠಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ, ಪಹಟಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಹರಿತ್ವಾ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮಧುರಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಠಾನೇ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅರಿಯಾತಿ ಬುದ್ಧಾದಯೋ. ಪಠಮಂ.
೨. ರಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೨. ದುತಿಯೇ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಣಂ. ಧಜೋ ರಥಸ್ಸಾತಿ ಮಹನ್ತಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ದೂರತೋವ ¶ ಧಜಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕರಞ್ಞೋ ನಾಮ ಅಯಂ ರಥೋ’’ತಿ ರಥೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಜೋ ರಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ. ಅಗ್ಗಿಪಿ ದೂರತೋವ ಧೂಮೇನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಚೋಳರಟ್ಠಂ ಪಣ್ಡುರಟ್ಠನ್ತಿ ಏವಂ ರಟ್ಠಮ್ಪಿ ರಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಧೀತಾಪಿ ಪನ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ನಾಮ ಭರಿಯಾ’’ತಿ ಭತ್ತಾರಂ ಪತ್ವಾವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ಧೂಮೋ ಪಞ್ಞಾಣಮಗ್ಗಿನೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ದುತಿಯಂ.
೩. ವಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೩. ತತಿಯೇ ಸದ್ಧೀಧ ವಿತ್ತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸದ್ಧೋ ಸದ್ಧಾಯ ಮುತ್ತಮಣಿಆದೀನಿಪಿ ವಿತ್ತಾನಿ ಲಭತಿ, ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಕುಲಸಮ್ಪದಾ, ಛ ಕಾಮಸಗ್ಗಾನಿ, ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಣಿಮುತ್ತಾದೀಹಿ ವಿತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಾವಿತ್ತಮೇವ ಸೇಟ್ಠಂ. ಧಮ್ಮೋತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೋ. ಸುಖಮಾವಹತೀತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಾಸವಾನಾಸವಂ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸುಖಂ ಆವಹತಿ. ಸಾದುತರನ್ತಿ ¶ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಣಮ್ಬಿಲಾದೀನಂ ಸಬ್ಬರಸಾನಂ ಸಚ್ಚಮೇವ ಮಧುರತರಂ. ಸಚ್ಚಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಠಿತಾ ಸೀಘವೇಗಂ ನದಿಮ್ಪಿ ನಿವತ್ತೇನ್ತಿ, ವಿಸಮ್ಪಿ ನಿಮ್ಮದ್ದೇನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಿಮ್ಪಿ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ, ದೇವಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಾಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಬ್ಬರಸಾನಂ ಮಧುರತರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ. ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಯೋ ಪಞ್ಞಾಜೀವೀ ಗಹಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಜೀವತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಪನ ಧಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ಇದಮತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆದಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಿಯಫಲಾಧಿಗಮವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಜೀವತಿ, ತಂ ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಜೀವಿತಂ ಜೀವತೀತಿ ಆಹು. ತತಿಯಂ.
೪. ವುಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೪. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ಬೀಜನ್ತಿ ಉಪ್ಪತನ್ತಾನಂ ಸತ್ತವಿಧಂ ಧಞ್ಞಬೀಜಂ ಸೇಟ್ಠಂ. ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಉಗ್ಗತೇ ಜನಪದೋ ಖೇಮೋ ಹೋತಿ ಸುಭಿಕ್ಖೋ. ನಿಪತತನ್ತಿ ನಿಪತನ್ತಾನಂ ಮೇಘವುಟ್ಠಿ ಸೇಟ್ಠಾ. ಮೇಘವುಟ್ಠಿಯಞ್ಹಿ ಸತಿ ವಿವಿಧಾನಿ ಸಸ್ಸಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಜನಪದಾ ಫೀತಾ ಹೋನ್ತಿ ಖೇಮಾ ಸುಭಿಕ್ಖಾ. ಪವಜಮಾನಾನನ್ತಿ ಜಙ್ಗಮಾನಂ ಪದಸಾ ಚರಮಾನಾನಂ ಗಾವೋ ಸೇಟ್ಠಾ. ತಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಪಞ್ಚ ಗೋರಸೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಮಾನಾ ಸುಖಂ ವಿಹರನ್ತಿ. ಪವದತನ್ತಿ ರಾಜಕುಲಮಜ್ಝಾದೀಸು ವದನ್ತಾನಂ ಪುತ್ತೋ ವರೋ. ಸೋ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅನತ್ಥಾವಹಂ ನ ವದತಿ.
ವಿಜ್ಜಾ ¶ ಉಪ್ಪತತಂ ಸೇಟ್ಠಾತಿ ಪುರಿಮಪಞ್ಹೇ ಕಿರ ಸುತ್ವಾ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಾ ಏಕಾ ದೇವತಾ ‘‘ದೇವತೇ, ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಏತಂ ಪಞ್ಹಂ ದಸಬಲಂ ಪುಚ್ಛಸಿ? ಅಹಂ ತೇ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಿಯಾ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಇತರಾ ದೇವತಾ ಆಹ – ‘‘ಯಾವ ಪಧಂಸೀ ವದೇಸಿ ದೇವತೇ ಯಾವ ಪಗಬ್ಭಾ ಮುಖರಾ, ಅಹಂ ಬುದ್ಧಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ. ತ್ವಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಸ್ಮಾ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ? ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ತದೇವ ಪಞ್ಹಂ ದಸಬಲಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಥಸ್ಸಾ ಸತ್ಥಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪತತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಚತುಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾ. ಸಾ ಹಿ ಉಪ್ಪತಮಾನಾ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪ್ಪತತಂ ಸೇಟ್ಠಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ. ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಕಮಹಾಅವಿಜ್ಜಾ. ಸಾ ಹಿ ನಿಪತನ್ತಾನಂ ಓಸೀದನ್ತಾನಂ ವರಾ. ಪವಜಮಾನಾನನ್ತಿ ಪದಸಾ ಚರಮಾನಾನಂ ಜಙ್ಗಮಾನಂ ¶ ಅನೋಮಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಭೂತೋ ಸಙ್ಘೋ ವರೋ. ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಸೋತ್ಥಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ಬುದ್ಧೋತಿ ಯಾದಿಸೋ ಪುತ್ತೋ ವಾ ಹೋತು ಅಞ್ಞೋ ವಾ, ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ವದಮಾನಾನಂ ಬುದ್ಧೋ ವರೋ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಗಮ್ಮ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಪಾಣಾನಂ ಬನ್ಧನಮೋಕ್ಖೋ ಹೋತೀತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಭೀತಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಕಿಂಸೂಧ ಭೀತಾತಿ ಕಿಂ ಭೀತಾ? ಮಗ್ಗೋ ಚನೇಕಾಯತನಪ್ಪವುತ್ತೋತಿ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅನೇಕೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಕಥಿತೋ. ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಿಸ್ಸ ಭೀತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಯಂ ಜನತಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ವದತಿ. ಭೂರಿಪಞ್ಞಾತಿ ಬಹುಪಞ್ಞ ಉಸ್ಸನ್ನಪಞ್ಞ. ಪರಲೋಕಂ ನ ಭಾಯೇತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಲೋಕಾ ಪರಂ ಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಭಾಯೇಯ್ಯ. ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ. ಬಹ್ವನ್ನಪಾನಂ ¶ ಘರಮಾವಸನ್ತೋತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದಯೋ ವಿಯ ಬಹ್ವನ್ನಪಾನೇ ಘರೇ ವಸನ್ತೋ. ಸಂವಿಭಾಗೀತಿ ಅಚ್ಛರಾಯ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ನಖೇನ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ದತ್ವಾವ ಭುಞ್ಜನಸೀಲೋ. ವದಞ್ಞೂತಿ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ.
ಇದಾನಿ ಗಾಥಾಯ ಅಙ್ಗಾನಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ – ‘‘ವಾಚ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಚತ್ತಾರಿ ವಚೀಸುಚರಿತಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ, ‘‘ಮನೇನಾ’’ತಿಪದೇನ ತೀಣಿ ಮನೋಸುಚರಿತಾನಿ, ‘‘ಕಾಯೇನಾ’’ತಿ ಪದೇನ ತೀಣಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾನಿ. ಇತಿ ಇಮೇ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಪುಬ್ಬಸುದ್ಧಿಅಙ್ಗಂ ನಾಮ. ಬಹ್ವನ್ನಪಾನಂ ಘರಮಾವಸನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಯಞ್ಞಉಪಕ್ಖರೋ ಗಹಿತೋ. ಸದ್ಧೋತಿ ಏಕಮಙ್ಗಂ, ಮುದೂತಿ ಏಕಂ, ಸಂವಿಭಾಗೀತಿ ಏಕಂ, ವದಞ್ಞೂತಿ ಏಕಂ. ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಚತೂಸೂ’’ತಿ ಆಹ.
ಅಪರೋಪಿ ¶ ಪರಿಯಾಯೋ – ವಾಚನ್ತಿಆದೀನಿ ತೀಣಿ ಅಙ್ಗಾನಿ, ಬಹ್ವನ್ನಪಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಞ್ಞಉಪಕ್ಖರೋವ ಗಹಿತೋ, ಸದ್ಧೋ ಮುದೂ ಸಂವಿಭಾಗೀ ವದಞ್ಞೂತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ. ಅಪರೋ ದುಕನಯೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ‘‘ವಾಚಂ ಮನಞ್ಚಾ’’ತಿ ಇದಮೇಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ‘‘ಕಾಯೇನ ಪಾಪಾನಿ ಅಕುಬ್ಬಮಾನೋ, ಬಹ್ವನ್ನಪಾನಂ ಘರಮಾವಸನ್ತೋ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಸದ್ಧೋ ಮುದೂ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಸಂವಿಭಾಗೀ ವದಞ್ಞೂ’’ತಿ ಏಕಂ. ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಸೋ ಇತೋ ಪರಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಭಾಯತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ನಜೀರತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೬. ಛಟ್ಠೇ ¶ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ನ ಜೀರತೀತಿ ಅತೀತಬುದ್ಧಾನಂ ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಕಥಿಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಜೀರತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಪೋರಾಣಾ ಪನ ‘‘ಅದ್ಧಾನೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ನ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಜೀರಣಸಭಾವೋ ಪನ ನ ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ. ಆಲಸ್ಯನ್ತಿ ಆಲಸಿಯಂ, ಯೇನ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋವ, ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಹೋತಿ, ತೇಲೇಪಿ ಉತ್ತರನ್ತೇ ಠಿತಿಂ ನ ಕರೋತಿ. ಪಮಾದೋತಿ ನಿದ್ದಾಯ ವಾ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ವಾ ಪಮಾದೋ. ಅನುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸಮಯೇ ಕಮ್ಮಕರಣವೀರಿಯಾಭಾವೋ. ಅಸಂಯಮೋತಿ ಸೀಲಸಞ್ಞಮಾಭಾವೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಚಾರತಾ. ನಿದ್ದಾತಿ ಸೋಪ್ಪಬಹುಲತಾ. ತಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಠಿತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ಪಗೇವ ನಿಪನ್ನೋ. ತನ್ದೀತಿ ಅತಿಚ್ಛಾತಾದಿವಸೇನ ಆಗನ್ತುಕಾಲಸಿಯಂ. ತೇ ಛಿದ್ದೇತಿ ತಾನಿ ಛ ಛಿದ್ದಾನಿ ವಿವರಾನಿ. ಸಬ್ಬಸೋತಿ ¶ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ. ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ವಿವಜ್ಜಯೇತಿ ವಜ್ಜೇಯ್ಯ ಜಹೇಯ್ಯ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಇಸ್ಸರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೭. ಸತ್ತಮೇ ಸತ್ಥಮಲನ್ತಿ ಮಲಗ್ಗಹಿತಸತ್ಥಂ. ಕಿಂ ಸು ಹರನ್ತಂ ವಾರೇನ್ತೀತಿ ಕಂ ಹರನ್ತಂ ನಿಸೇಧೇನ್ತಿ. ವಸೋತಿ ಆಣಾಪವತ್ತನಂ. ಇತ್ಥೀತಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಭಣ್ಡತ್ತಾ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಭಣ್ಡಾನಮುತ್ತಮಂ, ವರಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಚ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಭಣ್ಡಾನಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ಕೋಧೋ ಸತ್ಥಮಲನ್ತಿ ಕೋಧೋ ಮಲಗ್ಗಹಿತಸತ್ಥಸದಿಸೋ, ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಮಲನ್ತಿ ಸತ್ಥಮಲಂ. ಅಬ್ಬುದನ್ತಿ ವಿನಾಸಕಾರಣಂ, ಚೋರಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ವಿನಾಸಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಹರನ್ತೋತಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ. ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಹಿ ಪಟ್ಠಪಿತಕಾಲೇಯೇವ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾನಿ. ತೇಸಂ ತಾನಿ ಹರನ್ತೋ ಸಮಣೋ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ಅನಾಹರನ್ತೇ ಪುಞ್ಞಹಾನಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ಹೋನ್ತಿ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೮. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಅತ್ತಾನಂ ನ ದದೇತಿ ಪರಸ್ಸ ದಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ನ ದದೇಯ್ಯ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ. ನ ಪರಿಚ್ಚಜೇತಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜೇಯ್ಯ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಸಣ್ಹಂ ಮುದುಕಂ. ಪಾಪಿಕನ್ತಿ ಫರುಸಂ ವಾಚಂ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಪಾಥೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೯. ನವಮೇ ಸದ್ಧಾ ಬನ್ಧತಿ ಪಾಥೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸಿರೀತಿ ಇಸ್ಸರಿಯಂ. ಆಸಯೋತಿ ವಸನಟ್ಠಾನಂ. ಇಸ್ಸರಿಯೇ ಹಿ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತೇ ಥಲತೋಪಿ ಜಲತೋಪಿ ಭೋಗಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಪರಿಕಸ್ಸತೀತಿ ಪರಿಕಡ್ಢತಿ. ನವಮಂ.
೧೦. ಪಜ್ಜೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೦. ದಸಮೇ ಪಜ್ಜೋತೋತಿ ಪದೀಪೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಜಾಗರೋತಿ ಜಾಗರಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ ಹೋತಿ. ಗಾವೋ ಕಮ್ಮೇ ಸಜೀವಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮೇನ ಸಹ ಜೀವನ್ತಾನಂ ¶ ಗಾವೋವ ಕಮ್ಮೇ ಕಮ್ಮಸಹಾಯಾ ಕಮ್ಮದುತಿಯಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ಗೋಮಣ್ಡಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಸಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನ್ತಿ. ಸೀತಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥೋತಿ ಸೀತಂ ಅಸ್ಸ ಸತ್ತಕಾಯಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥೋ ಜೀವಿತವುತ್ತಿ. ಸೀತನ್ತಿ ನಙ್ಗಲಂ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ನಙ್ಗಲೇಹಿ ಖೇತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಕಟ್ಠಂ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಥಂ ಜೀವಿಸ್ಸತೀತಿ ವದತಿ. ದಸಮಂ.
೧೧. ಅರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೧. ಏಕಾದಸಮೇ ಅರಣಾತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಾ. ವುಸಿತನ್ತಿ ವುಸಿತವಾಸೋ. ಭೋಜಿಸ್ಸಿಯನ್ತಿ ಅದಾಸಭಾವೋ. ಸಮಣಾತಿ ಖೀಣಾಸವಸಮಣಾ. ತೇ ಹಿ ಏಕನ್ತೇನ ಅರಣಾ ನಾಮ. ವುಸಿತಂ ನ ನಸ್ಸತೀತಿ ತೇಸಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗವಾಸೋ ¶ ನ ನಸ್ಸತಿ. ಪರಿಜಾನನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೇಖಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪರಿಜಾನನ್ತಿ. ಭೋಜಿಸ್ಸಿಯನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಸಮಣಾನಂಯೇವ ನಿಚ್ಚಂ ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವೋ ನಾಮ. ವನ್ದನ್ತೀತಿ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವನ್ದನ್ತಿ. ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ¶ . ಸಮಣೀಧಾತಿ ಸಮಣಂ ಇಧ. ಜಾತಿಹೀನನ್ತಿ ಅಪಿ ಚಣ್ಡಾಲಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಂ. ಖತ್ತಿಯಾತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಖತ್ತಿಯಾವ, ದೇವಾಪಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮಣಂ ವನ್ದನ್ತಿಯೇವಾತಿ. ಏಕಾದಸಮಂ.
ಛೇತ್ವಾವಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಮೋ.
ಇತಿ ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೨. ದೇವಪುತ್ತಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಪಠಮವಗ್ಗೋ
೧. ಪಠಮಕಸ್ಸಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೨. ದೇವಪುತ್ತಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ದೇವಾನಞ್ಹಿ ಅಙ್ಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಪುರಿಸಾ ದೇವಪುತ್ತಾ ನಾಮ, ಇತ್ಥಿಯೋ ದೇವಧೀತರೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ನಾಮವಸೇನ ಅಪಾಕಟಾವ ‘‘ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಪಾಕಟೋ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ದೇವಪುತ್ತೋ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಧ ‘‘ದೇವಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಅನುಸಾಸನ್ತಿ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಂ. ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವಪುತ್ತೋ ಭಗವತಾ ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಸತ್ತಮೇ ವಸ್ಸೇ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ತಿದಸಪುರೇ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಮ್ಮ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇನ ಝಾನವಿಭಙ್ಗೇ – ‘‘ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸಮಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖು, ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ (ವಿಭ. ೫೧೦). ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುನಿದ್ದೇಸಂ ಕಥಿಯಮಾನಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ‘‘ಏವಂ ವಿತಕ್ಕೇಥ, ಮಾ ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಯಿತ್ಥ, ಏವಂ ಮನಸಿಕರೋಥ, ಮಾ ಏವಂ ಮನಸಾಕತ್ಥ. ಇದಂ ಪಜಹಥ, ಇದಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಥಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ. ೧೯). ಏವರೂಪಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಓವಾದಂ ಭಿಕ್ಖುಅನುಸಾಸನಂ ನ ಅಸ್ಸೋಸಿ. ಸೋ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಭಿಕ್ಖುಂ ಭಗವಾ ಪಕಾಸೇಸಿ, ನೋ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುಸಾಸ’’ನ್ತಿ ಆಹ.
ತೇನ ಹೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಯಾ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ನ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವದಸಿ, ತಸ್ಮಾ. ತಞ್ಞೇವೇತ್ಥ ಪಟಿಭಾತೂತಿ ತುಯ್ಹೇವೇಸಾ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಪಕಾಸನಾ ಉಪಟ್ಠಾತೂತಿ. ಯೋ ಹಿ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಸಕ್ಕೋತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ. ಯೋ ವಾ ನ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಸಕ್ಕೋತಿ ಪನ ಕಥೇತುಂ. ಯೋ ವಾ ¶ ನೇವ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಕಥೇತುಂ ನ ಚ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಪಞ್ಹಂ ಭಾರಂ ನ ಕರೋತಿ. ಅಯಂ ಪನ ದೇವಪುತ್ತೋ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಚೇವ, ಸಕ್ಕೋತಿ ಚ ಕಥೇತುಂ. ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸೇವ ಭಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹ. ಸೋಪಿ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ.
ತತ್ಥ ¶ ಸುಭಾಸಿತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖೇಥಾತಿ ಸುಭಾಸಿತಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಚತುಸಚ್ಚನಿಸ್ಸಿತಂ ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಂ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯನಿಸ್ಸಿತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀಸುಚರಿತಮೇವ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ. ಸಮಣೂಪಾಸನಸ್ಸ ಚಾತಿ ಸಮಣೇಹಿ ಉಪಾಸಿತಬ್ಬಂ ಸಮಣೂಪಾಸನಂ ¶ ನಾಮ ಅಟ್ಠತಿಂಸಭೇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ತಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಾಸನಮ್ಪಿ ಸಮಣೂಪಾಸನಂ. ತಮ್ಪಿ ‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನೇನ ಪಞ್ಞಾವುದ್ಧತ್ಥಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ. ಚಿತ್ತವೂಪಸಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಚಿತ್ತವೂಪಸಮಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ. ಇತಿ ದೇವಪುತ್ತೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪುರಿಮಪದೇನ ಹಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ, ದುತಿಯಪದೇನ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ, ಚಿತ್ತವೂಪಸಮೇನ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾತಿ ಏವಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸಾಸನಂ ಪಕಾಸಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ದುತಿಯಕಸ್ಸಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೩. ದುತಿಯೇ ಝಾಯೀತಿ ದ್ವೀಹಿ ಝಾನೇಹಿ ಝಾಯೀ. ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ. ಹದಯಸ್ಸಾನುಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ. ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ, ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ವಾ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ. ತದಾನಿಸಂಸೋತಿ ಅರಹತ್ತಾನಿಸಂಸೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅರಹತ್ತಾನಿಸಂಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಝಾಯೀ ಭವೇಯ್ಯ, ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಲೋಕಸ್ಸ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಞತ್ವಾ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ತನ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ. ದುತಿಯಂ.
೩-೪. ಮಾಘಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೮೪. ತತಿಯೇ ಮಾಘೋತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಸ್ವೇವ ವತ್ತೇನ ಅಞ್ಞೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ದೇವಿಸ್ಸರಿಯಂ ಪತ್ತೋತಿ ವತ್ರಭೂ, ವತ್ರನಾಮಕಂ ವಾ ಅಸುರಂ ಅಭಿಭವತೀತಿ ವತ್ರಭೂ. ತತಿಯಂ.
೮೫. ಚತುತ್ಥಂ ¶ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ದಾಮಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೬. ಪಞ್ಚಮೇ ನ ತೇನಾಸೀಸತೇ ಭವನ್ತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭವಂ ನ ಪತ್ಥೇತಿ. ಆಯತಪಗ್ಗಹೋ ನಾಮೇಸ ದೇವಪುತ್ತೋ, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚವೋಸಾನಂ ನತ್ಥಿ. ಖೀಣಾಸವೇನ ಹಿ ಆದಿತೋ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ¶ ವೀರಿಯಂ ಕತಂ ¶ , ಅಪರಭಾಗೇ ಮಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಮಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವತು, ತಥೇವ ವೀರಿಯಂ ದಳ್ಹಂ ಕರೋತು ಪರಕ್ಕಮತೂತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ.
ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಅಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚವೋಸಾನಂ ಅಕಥೇನ್ತೋ ಮಮ ಸಾಸನಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಕಥೇತಿ, ಕಿಚ್ಚವೋಸಾನಮಸ್ಸ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ನತ್ಥಿ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತೀಸು ಕಿರ ಪಿಟಕೇಸು ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಾ. ಭಗವತಾ ಹಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವೀರಿಯಸ್ಸ ದೋಸೋ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತೋ ನತ್ಥಿ. ಇಧ ಪನ ಇಮಂ ದೇವಪುತ್ತಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ‘‘ಖೀಣಾಸವೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಆಸವಕ್ಖಯತ್ಥಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ವಸನ್ತೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆದಾಯ ವೀರಿಯಂ ಕತಂ, ಅಪರಭಾಗೇ ಸಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ಕರೋತು, ನೋ ಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ಯಥಾಸುಖಂ ವಿಹರತೂ’’ತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚವೋಸಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗಾಧನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಂ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಕಾಮದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೭. ಛಟ್ಠೇ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವಪುತ್ತೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರೋ ಬಹಲಕಿಲೇಸತಾಯ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇನ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಮನ್ದತಾಯ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸೋ ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದುಕ್ಕರಭಾವಂ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ…ಪೇ… ಸಟ್ಠಿಪಿ ಯದೇತಂ ಏಕನ್ತಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣಂ ನಾಮ, ತಂ ದುಕ್ಕರಂ. ಸೇಖಾತಿ ಸತ್ತ ಸೇಖಾ. ಸೀಲಸಮಾಹಿತಾತಿ ಸೀಲೇನ ಸಮಾಹಿತಾ ಸಮುಪೇತಾ. ಠಿತತ್ತಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಸಭಾವಾ. ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉಪರಿಪಞ್ಹಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಅನಗಾರಿಯುಪೇತಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ¶ ಅನಗಾರಿಯುಪೇತಸ್ಸಾತಿ ಅನಗಾರಿಯಂ ನಿಗ್ಗೇಹಭಾವಂ ಉಪೇತಸ್ಸ. ಸತ್ತಭೂಮಿಕೇಪಿ ಹಿ ಪಾಸಾದೇ ವಸನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ವುಡ್ಢತರೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಇದಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ನಿಕ್ಖಮತೇವ. ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನಗಾರಿಯುಪೇತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತುಟ್ಠೀತಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೋ. ಭಾವನಾಯಾತಿ ಚಿತ್ತವೂಪಸಮಭಾವನಾಯ.
ತೇ ಛೇತ್ವಾ ಮಚ್ಚುನೋ ಜಾಲನ್ತಿ ಯೇ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೂಪಸಮೇ ರತಾ, ತೇ ದುಸ್ಸಮಾದಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾದಹನ್ತಿ. ಯೇ ಚ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಾ, ತೇ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಂ ಪೂರೇನ್ತಾ ನ ಕಿಲಮನ್ತಿ. ಯೇ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ, ತೇ ಸೀಲಂ ಪೂರೇನ್ತಾ ನ ಕಿಲಮನ್ತಿ ¶ . ಯೇ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಸತ್ತ ಸೇಖಾ, ತೇ ಅರಿಯಾ ಮಚ್ಚುನೋ ಜಾಲಸಙ್ಖಾತಂ ಕಿಲೇಸಜಾಲಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ದುಗ್ಗಮೋತಿ ‘‘ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಭನ್ತೇ, ಯೇ ಇನ್ದ್ರಿಯೂಪಸಮೇ ¶ ರತಾ, ತೇ ದುಸ್ಸಮಾದಹಂ ಸಮಾದಹನ್ತಿ…ಪೇ… ಯೇ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ತೇ ಮಚ್ಚುನೋ ಜಾಲಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ’’. ಕಿಂ ನ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ? ಅಯಂ ಪನ ದುಗ್ಗಮೋ ಭಗವಾ ವಿಸಮೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ. ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನೇವ ದುಗ್ಗಮೋ ನ ವಿಸಮೋ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಪನಸ್ಸ ಬಹೂ ಪರಿಸ್ಸಯಾ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತೋ. ಅವಂಸಿರಾತಿ ಞಾಣಸಿರೇನ ಅಧೋಸಿರಾ ಹುತ್ವಾ ಪಪತನ್ತಿ. ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಆರೋಹಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯೇವ ಚ ತೇ ಅನರಿಯಮಗ್ಗೇ ಪಪತನ್ತೀತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅರಿಯಾನಂ ಸಮೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಸ್ವೇವ ಮಗ್ಗೋ ಅರಿಯಾನಂ ಸಮೋ ಹೋತಿ. ವಿಸಮೇ ಸಮಾತಿ ವಿಸಮೇಪಿ ಸತ್ತಕಾಯೇ ಸಮಾಯೇವ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಪಞ್ಚಾಲಚಣ್ಡಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೮. ಸತ್ತಮೇ ಸಮ್ಬಾಧೇತಿ ನೀವರಣಸಮ್ಬಾಧಂ ಕಾಮಗುಣಸಮ್ಬಾಧನ್ತಿ ದ್ವೇ ಸಮ್ಬಾಧಾ. ತೇಸು ಇಧ ನೀವರಣಸಮ್ಬಾಧಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ. ಓಕಾಸನ್ತಿ ಝಾನಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ಪಟಿಲೀನನಿಸಭೋತಿ ಪಟಿಲೀನಸೇಟ್ಠೋ. ಪಟಿಲೀನೋ ನಾಮ ಪಹೀನಮಾನೋ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಲೀನೋ ಹೋತಿ ¶ . ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಸ್ಮಿಮಾನೋ ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲೋ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತೋ ಅನಭಾವಂಕತೋ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ಅ. ನಿ. ೪.೩೮; ಮಹಾನಿ. ೮೭). ಪಚ್ಚಲತ್ಥಂಸೂತಿ ಪಟಿಲಭಿಂಸು. ಸಮ್ಮಾ ತೇತಿ ಯೇ ನಿಬ್ಬಾನಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿಂಸು, ತೇ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿನಾಪಿ ಸುಸಮಾಹಿತಾತಿ ಮಿಸ್ಸಕಜ್ಝಾನಂ ಕಥಿತಂ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ತಾಯನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಪುರಾಣತಿತ್ಥಕರೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ತಿತ್ಥಕರೋ. ಏತ್ಥ ಚ ತಿತ್ಥಂ ನಾಮ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ, ತಿತ್ಥಕರೋ ನಾಮ ತಾಸಂ ಉಪ್ಪಾದಕೋ ಸತ್ಥಾ. ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ ನನ್ದೋ, ವಚ್ಛೋ, ಕಿಸೋ, ಸಂಕಿಚ್ಚೋ. ಪುರಾಣಾದಯೋ ಪನ ತಿತ್ಥಿಯಾ ನಾಮ. ಅಯಂ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥಂ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ? ಕಮ್ಮವಾದಿತಾಯ. ಏಸ ಕಿರ ಉಪೋಸಥಭತ್ತಾದೀನಿ ಅದಾಸಿ, ಅನಾಥಾನಂ ವತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ಪತಿಸ್ಸಯೇ ಅಕಾಸಿ, ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ಖಣಾಪೇಸಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಬಹುಂ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಸಾಸನಸ್ಸ ¶ ಪನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ. ಸೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಸನಾನುಚ್ಛವಿಕಾ ವೀರಿಯಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಗಾಥಾ ವಕ್ಖಾಮೀತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಛಿನ್ದ ಸೋತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.
ತತ್ಥ ¶ ಛಿನ್ದಾತಿ ಅನಿಯಮಿತಆಣತ್ತಿ. ಸೋತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಸೋತಂ. ಪರಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಪರಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಂ ಕತ್ವಾ. ಕಾಮೇತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಪಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಪಿ. ಪನುದಾತಿ ನೀಹರ. ಏಕತ್ತನ್ತಿ ಝಾನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಾಮೇ ಅಜಹಿತ್ವಾ ಮುನಿ ಝಾನಂ ನ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಯಿರಾ ಚೇ ಕಯಿರಾಥೇನನ್ತಿ ಯದಿ ವೀರಿಯಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಕರೇಯ್ಯಾಥ, ತಂ ವೀರಿಯಂ ನ ಓಸಕ್ಕೇಯ್ಯ. ದಳ್ಹಮೇನಂ ಪರಕ್ಕಮೇತಿ ದಳ್ಹಂ ಏನಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಸಿಥಿಲೋ ಹಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜೋತಿ ಸಿಥಿಲಗಹಿತಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ. ಭಿಯ್ಯೋ ಆಕಿರತೇ ರಜನ್ತಿ ಅತಿರೇಕಂ ¶ ಉಪರಿ ಕಿಲೇಸರಜಂ ಆಕಿರತಿ. ಅಕತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಅಕತಮೇವ ಸೇಯ್ಯೋ. ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಕತಸಾಮಞ್ಞಮೇವ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಥಿಲಂ ಕತಂ ಏವರೂಪಮೇವ ಹೋತಿ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕವತಂ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಸಾಸನೇ ಪಚ್ಚಯಹೇತು ಸಮಾದಿನ್ನಧುತಙ್ಗವತಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಮೇವ. ಸಙ್ಕಸ್ಸರನ್ತಿ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರಿತಂ, ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ. ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಿಕಾತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಾ ಪುಬ್ಬಪಧಾನಭೂತಾ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಚನ್ದಿಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೦. ನವಮೇ ಚನ್ದಿಮಾತಿ ಚನ್ದವಿಮಾನವಾಸೀ ದೇವಪುತ್ತೋ. ಸಬ್ಬಧೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಖನ್ಧಆಯತನಾದೀಸು. ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಕಾತಿ ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ಏತಸ್ಸಪಿ ತಾದಿಸಾ ಏವ. ಸನ್ತರಮಾನೋವಾತಿ ತುರಿತೋ ವಿಯ. ಪಮುಞ್ಚಸೀತಿ ಅತೀತತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ. ನವಮಂ.
೧೦. ಸೂರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೧. ದಸಮೇ ಸೂರಿಯೋತಿ ಸೂರಿಯವಿಮಾನವಾಸೀ ದೇವಪುತ್ತೋ. ಅನ್ಧಕಾರೇತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ ಅನ್ಧಭಾವಕರಣೇ. ವಿರೋಚತೀತಿ ವೇರೋಚನೋ. ಮಣ್ಡಲೀತಿ ಮಣ್ಡಲಸಣ್ಠಾನೋ. ಮಾ, ರಾಹು, ಗಿಲೀ ಚರಮನ್ತಲಿಕ್ಖೇತಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಚರಂ ಸೂರಿಯಂ, ರಾಹು, ಮಾ ಗಿಲೀತಿ ವದತಿ. ಕಿಂ ಪನೇಸ ತಂ ಗಿಲತೀತಿ ¶ ? ಆಮ, ಗಿಲತಿ. ರಾಹುಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಮಹಾ, ಉಚ್ಚತ್ತನೇನ ಅಟ್ಠಯೋಜನಸತಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಬಾಹನ್ತರಮಸ್ಸ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಸತಾನಿ, ಬಹಲತ್ತೇನ ಛ ಯೋಜನಸತಾನಿ, ಸೀಸಂ ನವ ಯೋಜನಸತಂ, ನಲಾಟಂ ತಿಯೋಜನಸತಂ, ಭಮುಕನ್ತರಂ ಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನಂ, ಮುಖಂ ದ್ವಿಯೋಜನಸತಂ, ಘಾನಂ ತಿಯೋಜನಸತಂ, ಮುಖಾಧಾನಂ ತಿಯೋಜನಸತಗಮ್ಭೀರಂ ಹತ್ಥತಲಪಾದತಲಾನಿ ಪುಥುಲತೋ ದ್ವಿಯೋಜನಸತಾನಿ ¶ . ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬಾನಿ ಪಣ್ಣಾಸ ಯೋಜನಾನಿ. ಸೋ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇ ವಿರೋಚಮಾನೇ ದಿಸ್ವಾ ಇಸ್ಸಾಪಕತೋ ¶ ತೇಸಂ ಗಮನವೀಥಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ. ಚನ್ದವಿಮಾನಂ ಸೂರಿಯವಿಮಾನಂ ವಾ ತಿಯೋಜನಸತಿಕೇ ಮಹಾನರಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ. ವಿಮಾನೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಮರಣಭಯತಜ್ಜಿತಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ವಿರವನ್ತಿ. ಸೋ ಪನ ವಿಮಾನಂ ಕದಾಚಿ ಹತ್ಥೇನ ಛಾದೇತಿ, ಕದಾಚಿ ಹನುಕಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಕ್ಖಿಪತಿ, ಕದಾಚಿ ಜಿವ್ಹಾಯ ಪರಿಮಜ್ಜತಿ, ಕದಾಚಿ ಅವಗಣ್ಡಕಾರಕಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ವಿಯ ಕಪೋಲನ್ತರೇ ಠಪೇತಿ. ವೇಗಂ ಪನ ವಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಸಚೇ ವಾರೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಗಣ್ಡಕಂ ಕತ್ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಮತ್ಥಕಂ ತಸ್ಸ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯ, ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ವಾ ನಂ ಓನಮೇಯ್ಯ. ತಸ್ಮಾ ವಿಮಾನೇನ ಸಹೇವ ಗಚ್ಛತಿ. ಪಜಂ ಮಮನ್ತಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಕಿರ ದ್ವೇಪಿ ದೇವಪುತ್ತಾ ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತಕಥನದಿವಸೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ತಾ. ತೇನ ಭಗವಾ ‘‘ಪಜಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ, ಪುತ್ತೋ ಮಮ ಏಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಸಮಂ.
ಪಠಮೋ ವಗ್ಗೋ.
೨. ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕವಗ್ಗೋ
೧. ಚನ್ದಿಮಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೨. ದುತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಕಚ್ಛೇವಾತಿ ಕಚ್ಛೇ ವಿಯ. ಕಚ್ಛೇತಿ ಪಬ್ಬತಕಚ್ಛೇಪಿ ನದೀಕಚ್ಛೇಪಿ. ಏಕೋದಿ ನಿಪಕಾತಿ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಚೇವ ಪಞ್ಞಾನೇಪಕ್ಕೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಸತಾತಿ ಸತಿಮನ್ತೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೇ ಝಾನಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ¶ ಏಕೋದೀ ನಿಪಕಾ ಸತಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ತೇ ಅಮಕಸೇ ಪಬ್ಬತಕಚ್ಛೇ ವಾ ನದೀಕಚ್ಛೇ ವಾ ಮಗಾ ವಿಯ ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ. ಪಾರನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಅಮ್ಬುಜೋತಿ ಮಚ್ಛೋ. ರಣಞ್ಜಹಾತಿ ಕಿಲೇಸಞ್ಜಹಾ. ಯೇಪಿ ಝಾನಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇ ಜಹನ್ತಿ, ತೇ ಸುತ್ತಜಾಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಚ್ಛಾ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ವೇಣ್ಡುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೩. ದುತಿಯೇ ¶ ವೇಣ್ಡೂತಿ ತಸ್ಸ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಪಯಿರುಪಾಸಿಯಾತಿ ಪರಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ. ಅನುಸಿಕ್ಖರೇತಿ ¶ ಸಿಕ್ಖನ್ತಿ. ಸಿಟ್ಠಿಪದೇತಿ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಪದೇ. ಕಾಲೇ ತೇ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನ್ತಾತಿ ಕಾಲೇ ತೇ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಕರೋನ್ತಾ. ದುತಿಯಂ.
೩. ದೀಘಲಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೪. ತತಿಯೇ ದೀಘಲಟ್ಠೀತಿ ದೇವಲೋಕೇ ಸಬ್ಬೇ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಾ ತಿಗಾವುತಿಕಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಪನಸ್ಸ ದೀಘತ್ತಭಾವತಾಯ ಏವಂನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಪಿ ತಥೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿ. ತತಿಯಂ.
೪. ನನ್ದನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೫. ಚತುತ್ಥೇ ಗೋತಮಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಗೋತ್ತೇನ ಆಲಪತಿ. ಅನಾವಟನ್ತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖೋ ವಾ ಪಬ್ಬತೋ ವಾ ಆವರಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಾವಟ’’ನ್ತಿ. ಇತಿ ತಥಾಗತಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿಸಙ್ಖತಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕಥಂವಿಧನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಮತಿಚ್ಚ ಇರಿಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ. ಸೀಲವಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇನ ಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೀಣಾಸವೋ. ಪಞ್ಞಾದಯೋಪಿ ಮಿಸ್ಸಕಾಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ಪೂಜಯನ್ತೀತಿ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಪೂಜೇನ್ತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫-೬. ಚನ್ದನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೯೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠೇ ಅನಾಲಮ್ಬೇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಪತಿಟ್ಠೇ ಉಪರಿ ಅನಾಲಮ್ಬನೇ. ಸುಸಮಾಹಿತೋತಿ ಅಪ್ಪನಾಯಪಿ ಉಪಚಾರೇನಪಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತೋ ¶ . ಪಹಿತತ್ತೋತಿ ಪೇಸಿತತ್ತೋ. ನನ್ದೀರಾಗಪರಿಕ್ಖೀಣೋತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣನನ್ದೀರಾಗೋ. ನನ್ದೀರಾಗೋ ನಾಮ ತಯೋ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ. ಇತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ, ರೂಪಸಂಯೋಜನಗಹಣೇನ ಪಞ್ಚ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ, ನನ್ದೀರಾಗೇನ ತಯೋ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ¶ ಗಹಿತಾ. ಏವಂ ಯಸ್ಸ ದಸ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ತಯೋ ಚ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಪಹೀನಾ, ಸೋ ಗಮ್ಭೀರೇ ಮಹೋಘೇ ನ ಸೀದತೀತಿ. ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ ವಾ ಕಾಮಭವೋ, ರೂಪಸಂಯೋಜನೇನ ರೂಪಭವೋ ಗಹಿತೋ, ತೇಸಂ ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಭವೋ ಗಹಿತೋವ ¶ , ನನ್ದೀರಾಗೇನ ತಯೋ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಗಹಿತಾತಿ ಏವಂ ಯಸ್ಸ ತೀಸು ಭವೇಸು ತಯೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಗಮ್ಭೀರೇ ನ ಸೀದತೀತಿಪಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೭. ಸುಬ್ರಹ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೮. ಸತ್ತಮೇ ಸುಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಸೋ ಕಿರ ದೇವಪುತ್ತೋ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ನನ್ದನಕೀಳಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಮೂಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ. ತಂ ಪಞ್ಚಸತಾ ದೇವಧೀತರೋ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ, ಪಞ್ಚಸತಾ ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿರುಳ್ಹಾ. ನನು ಚ ದೇವತಾನಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಯೋಜನಸತಿಕೋಪಿ ರುಕ್ಖೋ ಓನಮಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಕಸ್ಮಾ ತಾ ಅಭಿರುಳ್ಹಾತಿ. ಖಿಡ್ಡಾಪಸುತತಾಯ. ಅಭಿರುಯ್ಹ ಪನ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಾತೇನ್ತಿ, ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತರಾ ಏಕತೋವಣ್ಟಿಕಮಾಲಾದಿವಸೇನ ಗನ್ಥೇನ್ತಿ. ಅಥ ರುಕ್ಖಂ ಅಭಿರುಳ್ಹಾ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮವಸೇನ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತಿ.
ಅಥ ಕಾಲೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದೇವಪುತ್ತೋ ‘‘ಇಮಾಸಂ ನೇವ ಸದ್ದೋ ಸುಯ್ಯತಿ, ನ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಾತೇನ್ತಿ. ಕಹಂ ನು ಖೋ ಗತಾ’’ತಿ? ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಿಯವತ್ಥುಕಸೋಕೇನ ರುಪ್ಪಮಾನೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏತಾ ತಾವ ಯಥಾಕಮ್ಮೇನ ಗತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಕಿತ್ತಕೋ’’ತಿ. ಸೋ – ‘‘ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮಯಾಪಿ ಅವಸೇಸಾಹಿ ಪಞ್ಚಸತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ದಿಸ್ವಾ ಬಲವತರೇನ ಸೋಕೇನ ರುಪ್ಪಿ. ಸೋ – ‘‘ಇಮಂ ಮಯ್ಹಂ ಸೋಕಂ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಥಾಗತಾ ನಿದ್ಧಮಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಂ ಉತ್ರಸ್ತನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ.
ತತ್ಥ ¶ ಇದನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ದುತಿಯಪದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ¶ ವೇವಚನಂ. ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಚ ಪದಸ್ಸ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಸೋಕುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ. ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಛೇಸೂತಿ ಇತೋ ಸತ್ತಾಹಚ್ಚಯೇನ ಯಾನಿ ದುಕ್ಖಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸು. ಅಥೋ ಉಪ್ಪತಿತೇಸು ಚಾತಿ ಯಾನಿ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಅಚ್ಛರಾನಂ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಾನಿ, ತೇಸು ಚಾತಿ ಏವಂ ಇಮೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನೇಸು ದುಕ್ಖೇಸು ನಿಚ್ಚಂ ಮಮ ಉತ್ರಸ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಡಯ್ಹಮಾನೋ ವಿಯ ಹೋಮಿ ಭಗವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.
ನಾಞ್ಞತ್ರ ¶ ಬೋಜ್ಝಾ ತಪಸಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಞ್ಚ ತಪೋಗುಣಞ್ಚ ಅಞ್ಞತ್ರ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಬ್ಬನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನತೋ. ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾ ಪಠಮಂ ಗಹಿತಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಪಚ್ಛಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋವ ಪಠಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇನ್ದಿಯಸಂವರೇ ಹಿ ಗಹಿತೇ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ನಿಸ್ಸಯಮುತ್ತಕೋ ಧುತಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ತಪೋಗುಣಂ ಸಮಾದಾಯ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಭಾವೇತಿ. ತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ‘‘ಸಬ್ಬನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ’’ತಿ ಭಗವಾ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ ದೇಸನಂ ವಿನಿವತ್ತೇಸಿ. ದೇವಪುತ್ತೋ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹೀತಿ. ಸತ್ತಮಂ.
೮-೧೦. ಕಕುಧಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೯೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಕಕುಧೋ ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ಕೋಲನಗರೇ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಪುತ್ತೋ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸನ್ತೋ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕತೋ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತತ್ರಾಪಿ ನಂ ಕಕುಧೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ವೇವ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ನನ್ದಸೀತಿ ತುಸ್ಸಸಿ. ಕಿಂ ಲದ್ಧಾತಿ ತುಟ್ಠಿ ನಾಮ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಾಪಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಕಿಂ ಜೀಯಿತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಸ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಾಪಂ ಚೀವರಾದಿವತ್ಥು ಜಿಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸೋಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಅರತೀ ನಾಭಿಕೀರತೀತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ನಾಭಿಭವತಿ. ಅಘಜಾತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಜಾತಸ್ಸ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ನನ್ದೀಜಾತಸ್ಸಾತಿ ಜಾತತಣ್ಹಸ್ಸ. ಅಘನ್ತಿ ಏವರೂಪಸ್ಸ ¶ ಹಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಆಗತಮೇವ ಹೋತಿ ¶ . ‘‘ದುಕ್ಖೀ ಸುಖಂ ಪತ್ಥಯತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ. ಇತಿ ಅಘಜಾತಸ್ಸ ನನ್ದೀ ಹೋತಿ, ಸುಖವಿಪರಿಣಾಮೇನ ದುಕ್ಖಂ ಆಗತಮೇವಾತಿ ನನ್ದೀಜಾತಸ್ಸ ಅಘಂ ಹೋತಿ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೧೦೧. ದಸಮೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಮಾನಬುದ್ಧಿಯಾ ಆನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ಆಹ. ದಸಮಂ.
ದುತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ.
೩. ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯವಗ್ಗೋ
೧-೨. ಸಿವಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೧೦೨. ತತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಠಮಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಪಠಮಂ.
೧೦೩. ದುತಿಯೇ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವಾತಿ ಪಠಮಂಯೇವ. ಅಕ್ಖಚ್ಛಿನ್ನೋವಝಾಯತೀತಿ ಅಕ್ಖಚ್ಛಿನ್ನೋ ಅವಝಾಯತಿ, ಬಲವಚಿನ್ತನಂ ಚಿನ್ತೇತಿ. ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಅಕ್ಖಚ್ಛಿನ್ನೋವಾತಿ ಅಕ್ಖಚ್ಛಿನ್ನೋ ವಿಯ. ದುತಿಯಂ.
೩-೪. ಸೇರೀಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೧೦೪. ತತಿಯೇ ದಾಯಕೋತಿ ದಾನಸೀಲೋ. ದಾನಪತೀತಿ ಯಂ ದಾನಂ ದೇಮಿ, ತಸ್ಸ ಪತಿ ಹುತ್ವಾ ದೇಮಿ, ನ ದಾಸೋ ನ ಸಹಾಯೋ. ಯೋ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಮಧುರಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಪರೇಸಂ ಅಮಧುರಂ ದೇತಿ, ಸೋ ದಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ. ಯೋ ಯಂ ಅತ್ತನಾ ಭುಞ್ಜತಿ, ತದೇವ ದೇತಿ, ಸೋ ಸಹಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ. ಯೋ ಪನ ಅತ್ತನಾ ಯೇನ ತೇನ ಯಾಪೇತಿ, ಪರೇಸಂ ಮಧುರಂ ದೇತಿ, ಸೋ ಪತಿ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಸಾಮಿ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ. ಅಹಂ ‘‘ತಾದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ¶ ವದತಿ.
ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸುತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರ ರಞ್ಞೋ ಸಿನ್ಧವರಟ್ಠಂ ಸೋಧಿವಾಕರಟ್ಠನ್ತಿ ದ್ವೇ ರಟ್ಠಾನಿ ಅಹೇಸುಂ, ನಗರಂ ರೋರುವಂ ನಾಮ. ತಸ್ಸ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ದೇವಸಿಕಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅನ್ತೋನಗರೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಸೋ ಬಹುಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ರಾಸಿಭೂತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ¶ ದಾನಸಾಲಾಯೋ ಕಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಉಟ್ಠಿತಆಯೇನ ದಾನಂ ದೇಥಾತಿ ಅಮಚ್ಚೇ ಠಪೇಸಿ. ತೇನಾಹ – ‘‘ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ದಾನಂ ದೀಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ.
ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಕಪಣದ್ಧಿಕವನಿಬ್ಬಕಯಾಚಕಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಣಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಭೋವಾದಿನೋ. ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪೇ ಪನ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಏಸ ನಾಲತ್ಥ. ಕಪಣಾತಿ ದುಗ್ಗತಾ ದಲಿದ್ದಮನುಸ್ಸಾ ಕಾಣಕುಣಿಆದಯೋ. ಅದ್ಧಿಕಾತಿ ಪಥಾವಿನೋ. ವನಿಬ್ಬಕಾತಿ ಯೇ ‘‘ಇಟ್ಠಂ, ದಿನ್ನಂ, ಕನ್ತಂ, ಮನಾಪಂ, ಕಾಲೇನ, ಅನವಜ್ಜಂ ದಿನ್ನಂ, ದದಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಯ್ಯ, ಗಚ್ಛತು ಭವಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ¶ ದಾನಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಥೋಮಯಮಾನಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಯಾಚಕಾತಿ ಯೇ ‘‘ಪಸತಮತ್ತಂ ದೇಥ, ಸರಾವಮತ್ತಂ ದೇಥಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ ವತ್ವಾ ಯಾಚಮಾನಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ಇತ್ಥಾಗಾರಸ್ಸ ದಾನಂ ದೀಯಿತ್ಥಾತಿ ಪಠಮದ್ವಾರಸ್ಸ ಲದ್ಧತ್ತಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸತಸಹಸ್ಸೇ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಧನಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಅಮಚ್ಚೇ ಹಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಮಚ್ಚೇ ಠಪೇತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನದಾನತೋ ರಾಜಿತ್ಥಿಯೋ ಮಹನ್ತತರಂ ದಾನಂ ಅದಂಸು. ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ. ಮಮ ದಾನಂ ಪಟಿಕ್ಕಮೀತಿ ಯಂ ಮಮ ದಾನಂ ತತ್ಥ ದೀಯಿತ್ಥ, ತಂ ಪಟಿನಿವತ್ತಿ. ಸೇಸದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಕೋಚೀತಿ ಕತ್ಥಚಿ. ದೀಘರತ್ತನ್ತಿ ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ. ಏತ್ತಕಂ ಕಿರ ಕಾಲಂ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ದಾನಂ ದೀಯಿತ್ಥ. ತತಿಯಂ.
೧೦೫. ಚತುತ್ಥಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಜನ್ತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೦೬. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಕೋಸಲೇಸು ವಿಹರನ್ತೀತಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಉದ್ಧತಾತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ ಚ ಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ ಚ ಅನವಜ್ಜೇ ಸಾವಜ್ಜಸಞ್ಞಿತಾಯ ಚ ಸಾವಜ್ಜೇ ಅನವಜ್ಜಸಞ್ಞಿತಾಯ ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕತಿಕಾ ಹುತ್ವಾ. ಉನ್ನಳಾತಿ ಉಗ್ಗತನಳಾ, ಉಟ್ಠಿತತುಚ್ಛಮಾನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಪಲಾತಿ ಪತ್ತಚೀವರಮಣ್ಡನಾದಿನಾ ಚಾಪಲ್ಲೇನ ಯುತ್ತಾ. ಮುಖರಾತಿ ಮುಖಖರಾ, ಖರವಚನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚಾತಿ ಅಸಂಯತವಚನಾ, ದಿವಸಮ್ಪಿ ನಿರತ್ಥಕವಚನಪಲಾಪಿನೋ. ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿನೋತಿ ನಟ್ಠಸ್ಸತಿನೋ ಸತಿವಿರಹಿತಾ, ಇಧ ಕತಂ ಏತ್ಥ ಪಮುಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಸಮ್ಪಜಾನಾತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞಾ. ಅಸಮಾಹಿತಾತಿ ಅಪ್ಪನಾಉಪಚಾರಸಮಾಧಿರಹಿತಾ, ಚಣ್ಡಸೋತೇ ¶ ಬದ್ಧನಾವಾಸದಿಸಾ. ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಅನವಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಾ, ಪನ್ಥಾರುಳ್ಹಬಾಲಮಿಗಸದಿಸಾ. ಪಾಕತಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಸಂವರಾಭಾವೇನ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ವಿಯ ವಿವಟಇನ್ದ್ರಿಯಾ.
ಜನ್ತೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ದೇವಪುತ್ತೋ. ತದಹುಪೋಸಥೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹು ಉಪೋಸಥೇ, ಉಪೋಸಥದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪನ್ನರಸೇತಿ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಚೋದನತ್ಥಾಯ ಉಪಗತೋ. ಸೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ, ಇದಾನಿ ಪಮತ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ನ ಖೋ ಪನೇತೇ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಚೋದಿಯಮಾನಾ ಕಥಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಮಾಗಮನಕಾಲೇ ಚೋದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಗಾಥಾಹಿ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಗುಣಕಥಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಗ್ಗುಣಸ್ಸ ಅಗುಣೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗುಣಂ ತಾವ ಕಥೇನ್ತೋ ಸುಖಜೀವಿನೋ ಪುರೇ ಆಸುನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸುಖಜೀವಿನೋ ಪುರೇ ಆಸುನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸುಪ್ಪೋಸಾ ಸುಭರಾ ¶ ಅಹೇಸುಂ, ಉಚ್ಚನೀಚಕುಲೇಸು ಸಪದಾನಂ ಚರಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೇನ ಮಿಸ್ಸಕಪಿಣ್ಡೇನ ಯಾಪೇಸುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಏವಮಾಹ. ಅನಿಚ್ಛಾತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ.
ಏವಂ ಪೋರಾಣಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ದುಪ್ಪೋಸನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗಾಮೇ ಗಾಮಣಿಕಾ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಗಾಮೇ ಗಾಮಕುಟಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಜನಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ಖೀರದಧಿತಣ್ಡುಲಾದೀನಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಏವಂ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಅನೇಸನಾಯ ಠಿತಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ. ನಿಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಮನಸಿಕಾರೇಹಿ ಅನತ್ಥಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಸಯನಮ್ಹಿ ಹತ್ಥಪಾದೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಪರಾಗಾರೇಸೂತಿ ಪರಗೇಹೇಸು, ಕುಲಸುಣ್ಹಾದೀಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ಕಿಲೇಸಮುಚ್ಛಾಯ ಮುಚ್ಛಿತಾ.
ಏಕಚ್ಚೇತಿ ವತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಕೇಯೇವ. ಅಪವಿದ್ಧಾತಿ ಛಡ್ಡಿತಕಾ. ಅನಾಥಾತಿ ಅಪತಿಟ್ಠಾ. ಪೇತಾತಿ ಸುಸಾನೇ ಛಡ್ಡಿತಾ ಕಾಲಙ್ಕತಮನುಸ್ಸಾ. ಯಥಾ ಹಿ ಸುಸಾನೇ ಛಡ್ಡಿತಾ ನಾನಾಸಕುಣಾದೀಹಿ ಖಜ್ಜನ್ತಿ, ಞಾತಕಾಪಿ ನೇಸಂ ನಾಥಕಿಚ್ಚಂ ನ ¶ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ರಕ್ಖನ್ತಿ, ನ ಗೋಪಯನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಏವರೂಪಾಪಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದೀನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿಂ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ಅಪವಿದ್ಧಾ ಅನಾಥಾ, ಯಥಾ ಪೇತಾ, ತಥೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ರೋಹಿತಸ್ಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೦೭. ಛಟ್ಠೇ ಯತ್ಥಾತಿ ಚಕ್ಕವಾಳಲೋಕಸ್ಸ ಏಕೋಕಾಸೇ ಭುಮ್ಮಂ. ನ ಚವತಿ ನ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ಅಪರಾಪರಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಗಹಿತಂ. ಗಮನೇನಾತಿ ಪದಗಮನೇನ. ನಾಹಂ ತಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತನ್ತಿ ಸತ್ಥಾ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಞಾತೇಯ್ಯನ್ತಿಆದೀಸು ಞಾತಬ್ಬಂ, ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಇತಿ ದೇವಪುತ್ತೇನ ಚಕ್ಕವಾಳಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ, ಸತ್ಥಾರಾ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ ಕಥಿತೋ. ಸೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥು ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಸಮೇತೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಅಚ್ಛರಿಯನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.
ದಳ್ಹಧಮ್ಮೋತಿ ¶ ದಳ್ಹಧನು, ಉತ್ತಮಪ್ಪಮಾಣೇನ ಧನುನಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಧನುಗ್ಗಹೋತಿ ಧನುಆಚರಿಯೋ. ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋತಿ ¶ ದಸ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಧನುಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಿತೋ. ಕತಹತ್ಥೋತಿ ಉಸಭಪ್ಪಮಾಣೇಪಿ ವಾಲಗ್ಗಂ ವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಕತಹತ್ಥೋ. ಕತೂಪಾಸನೋತಿ ಕತಸರಕ್ಖೇಪೋ ದಸ್ಸಿತಸಿಪ್ಪೋ. ಅಸನೇನಾತಿ ಕಣ್ಡೇನ. ಅತಿಪಾತೇಯ್ಯಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ. ಯಾವತಾ ಸೋ ತಾಲಚ್ಛಾಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ, ತಾವತಾ ಕಾಲೇನ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳಂ ಅತಿಕ್ಕಮಾಮೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಜವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ.
ಪುರತ್ಥಿಮಾ ಸಮುದ್ದಾ ಪಚ್ಛಿಮೋತಿ ಯಥಾ ಪುರತ್ಥಿಮಸಮುದ್ದಾ ಪಚ್ಛಿಮಸಮುದ್ದೋ ದೂರೇ, ಏವಂ ಮೇ ದೂರೇ ಪದವೀತಿಹಾರೋ ಅಹೋಸೀತಿ ವದತಿ. ಸೋ ಕಿರ ಪಾಚೀನಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಠಿತೋ ಪಾದಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಅಕ್ಕಮತಿ, ಪುನ ದುತಿಯಂ ಪಾದಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಪರಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಅಕ್ಕಮತಿ. ಇಚ್ಛಾಗತನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾ ಏವ. ಅಞ್ಞತ್ರೇವಾತಿ ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೇ ಕಿರೇಸ ನಾಗಲತಾದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತೇ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಕಾಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಉತ್ತರಕುರುಮ್ಹಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ, ತತ್ಥ ಮುಹುತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಪುನ ಜವತಿ. ವಸ್ಸಸತಾಯುಕೋತಿ ತದಾ ದೀಘಾಯುಕಕಾಲೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಪನ ವಸ್ಸಸತಾವಸಿಟ್ಠೇ ¶ ಆಯುಮ್ಹಿ ಗಮನಂ ಆರಭಿ. ವಸ್ಸಸತಜೀವೀತಿ ತಂ ವಸ್ಸಸತಂ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಜೀವನ್ತೋ. ಅನ್ತರಾವ ಕಾಲಙ್ಕತೋತಿ ಚಕ್ಕವಾಳಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾವ ಮತೋ. ಸೋ ಪನ ತತ್ಥ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ಅಪ್ಪತ್ವಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ. ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ. ಅನ್ತಕಿರಿಯನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಕರಣಂ. ಕಳೇವರೇತಿ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹಿ ಸಮನಕೇತಿ ಸಸಞ್ಞೇ ಸಚಿತ್ತೇ. ಲೋಕನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ. ಲೋಕಸಮುದಯನ್ತಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ. ಲೋಕನಿರೋಧನ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ. ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ. ಇತಿ – ‘‘ನಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ತಿಣಕಟ್ಠಾದೀಸು ಪಞ್ಞಪೇಮಿ ¶ , ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೇ ಕಾಯಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಪಞ್ಞಪೇಮೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮಿತಾವೀತಿ ಸಮಿತಪಾಪೋ. ನಾಸೀಸತೀತಿ ನ ಪತ್ಥೇತಿ. ಛಟ್ಠಂ.
೧೦೮-೧೦೯. ಸತ್ತಮಟ್ಠಮಾನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ. ಸತ್ತಮಂ, ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಸುಸಿಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೦. ನವಮೇ ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ನೋ, ಆನನ್ದ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ರುಚ್ಚತೀತಿ ಸತ್ಥಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ, ವಣ್ಣೋ ಚ ನಾಮೇಸ ವಿಸಭಾಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಥಿತೋ ¶ ಹಿ ಮತ್ಥಕಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ. ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ. ‘‘ಕಿಂ ತಸ್ಸ ಸೀಲಂ? ಗೋರೂಪಸೀಲೋ ಸೋ. ಕಿಂ ತಯಾ ಅಞ್ಞೋ ಸೀಲವಾ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ ವಾ? ‘‘ಪಞ್ಞವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಕಿಂ ಪಞ್ಞೋ ಸೋ? ಕಿಂ ತಯಾ ಅಞ್ಞೋ ಪಞ್ಞವಾ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ? ವಾ, ಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ವಣ್ಣಕಥಾಯ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಭಾಗೋ, ಪಣೀತಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ದೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಾಕದಾರಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪಜ್ಝಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ, ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ತಥೇವ ಕರೋತಿ. ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಗುಣೇಸು ಪಸೀದಿತ್ವಾ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಹಿ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕೋ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಕಪ್ಪೇ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಪಞ್ಞಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣೇಸು ಪಸೀದಿತ್ವಾವ ಥೇರಂ ಮಮಾಯತಿ. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ – ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಯಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಮುಖೋದಕದಾನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಂ ಆನನ್ದೋ ಕರೋತಿ. ಆನನ್ದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಹಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಗುಣೇಸು ¶ ಪಸೀದಿತ್ವಾವ ತಂ ಮಮಾಯತಿ. ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಥೇತುಂ ಆರದ್ಧೋ.
ತತ್ಥ ತುಯ್ಹಮ್ಪೀತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಪಿ-ಕಾರೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಆಚಾರೋ ಗೋಚರೋ ವಿಹಾರೋ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ¶ ಪಟಿಕ್ಕಮೋ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಂ ಸಮಿಞ್ಜಿತಪಸಾರಣಂ ಮಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತಿ, ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರಾನಂ ರುಚ್ಚತಿ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ರುಚ್ಚತಿ. ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿ?
ತತೋ ಥೇರೋ ಸಾಟಕನ್ತರೇ ಲದ್ಧೋಕಾಸೋ ಬಲವಮಲ್ಲೋ ವಿಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯಸಹಾಯಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥಾಪೇತುಕಾಮೋ. ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ ನೋ ಅಜ್ಜ, ದೀಪಧಜಭೂತಂ ಮಹಾಜಮ್ಬುಂ ವಿಧುನನ್ತೋ ವಿಯ ವಲಾಹಕನ್ತರತೋ ಚನ್ದಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಠಮತರಂ ತಾವ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ಪುಗ್ಗಲಪಲಾಪೇ ಹರನ್ತೋ ಕಸ್ಸ ಹಿ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಅಬಾಲಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ಬಾಲೋ ಹಿ ಬಾಲತಾಯ, ದುಟ್ಠೋ ದೋಸತಾಯ, ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹೇನ, ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಚಿತ್ತೋ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವಣ್ಣಂ ‘‘ವಣ್ಣೋ’’ತಿ ವಾ ಅವಣ್ಣಂ ‘‘ಅವಣ್ಣೇ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋ, ಅಯಂ ಸಾವಕೋ’’ತಿ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ. ಅಬಾಲಾದಯೋ ಪನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಬಾಲಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ. ನ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ಬಾಲಾದೀನಂಯೇವ ಹಿ ಸೋ ನ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ನ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯ.
ಏವಂ ¶ ಪುಗ್ಗಲಪಲಾಪೇ ಹರಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೋಳಸಹಿ ಪದೇಹಿ ಯಥಾಭೂತಂ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತೋ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಚತೂಸು ಕೋಸಲ್ಲೇಸು ಠಿತಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಧಾತುಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತಿ ಆಯತನಕುಸಲೋ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕುಸಲೋ ಚ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಕುಸಲೋ ಚ, ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ ಅಲಂ ವಚನಾಯಾ’’ತಿ (ಮ. ನಿ. ೩.೧೨೪). ಮಹಾಪಞ್ಞೋತಿಆದೀಸು ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತ್ರಿದಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀನಂ ನಾನತ್ತಂ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೪) – ಕತಮಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ? ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ, ಮಹನ್ತೇ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ, ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ, ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ. ಮಹನ್ತಾನಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾನಿ, ಮಹಾವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ಮಹನ್ತಾನಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಮಹನ್ತೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ, ಇದ್ಧಿಪಾದೇ, ಮಹನ್ತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಬಲಾನಿ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ, ಮಹನ್ತೇ ¶ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ¶ , ಮಹನ್ತಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ಮಹಾಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ, ಮಹನ್ತಂ ಪರಮತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ.
ಸಾ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ದೇವೋರೋಹನಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಕಸ್ಸನಗರದ್ವಾರೇ ಠಿತೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಚಕೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾ.
ಕತಮಾ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ? ಪುಥು ನಾನಾಖನ್ಧೇಸು, (ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ.) ಪುಥು ನಾನಾಧಾತೂಸು, ಪುಥು ನಾನಾಆಯತನೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಸುಞ್ಞತಮನುಪಲಬ್ಭೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಅತ್ಥೇಸು, ಧಮ್ಮೇಸು ನಿರುತ್ತೀಸು ಪಟಿಭಾನೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಸಮಾಧಿ-ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ-ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಠಾನಾಟ್ಠಾನೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತೀಸು, ಪುಥು ನಾನಾಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸು, ಇದ್ಧಿಪಾದೇಸು, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು, ಬಲೇಸು, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಅರಿಯಮಗ್ಗೇಸು, ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಸು, ಅಭಿಞ್ಞಾಸು, ಪುಥು ನಾನಾಜನಸಾಧಾರಣೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪರಮತ್ಥೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ.
ಕತಮಾ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಹಾಸಬಹುಲೋ ವೇದಬಹುಲೋ ತುಟ್ಠಿಬಹುಲೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಂ, ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಂ, ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ, ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಂ, ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂ, ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಂ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ, ಹಾಸಪಞ್ಞಾ. ಹಾಸಬಹುಲೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ. ಹಾಸಬಹುಲೋ ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ. ಹಾಸಬಹುಲೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ. ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ¶ , ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ, ಇದ್ಧಿಪಾದೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಬಲಾನಿ ¶ , ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ. ಹಾಸಬಹುಲೋ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ, ಹಾಸಬಹುಲೋ ವೇದತುಟ್ಠಿಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಪರಮತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ.
ಥೇರೋ ಚ ಸರದೋ ನಾಮ ತಾಪಸೋ ಹುತ್ವಾ ಅನೋಮದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ. ತಂಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಾಸಬಹುಲೋ ಸೀಲಪರಿಪೂರಣಾದೀನಿ ಅಕಾಸೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞೋ.
ಕತಮಾ ¶ ಜವನಪಞ್ಞಾ? ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ… ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ. ದುಕ್ಖತೋ ಖಿಪ್ಪಂ, ಅನತ್ತತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ. ಯಾ ಕಾಚಿ ವೇದನಾ…ಪೇ… ಯಾ ಕಾಚಿ ಸಞ್ಞಾ… ಯೇ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ… ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ… ಸಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ, ದುಕ್ಖತೋ, ಅನತ್ತತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ. ಚಕ್ಖು…ಪೇ… ಜರಾಮರಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ, ದುಕ್ಖತೋ, ಅನತ್ತತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ. ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ, ದುಕ್ಖಂ ಭಯಟ್ಠೇನ, ಅನತ್ತಾ ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನಾತಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ ತೀರಯಿತ್ವಾ ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ರೂಪನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ. ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ… ಚಕ್ಖು…ಪೇ… ಜರಾಮರಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ…ಪೇ… ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಜರಾಮರಣನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ. ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ. ಚಕ್ಖು…ಪೇ… ಜರಾಮರಣಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಖಯಧಮ್ಮಂ ವಯಧಮ್ಮಂ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ¶ ತುಲಯಿತ್ವಾ ತೀರಯಿತ್ವಾ ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಜರಾಮರಣನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ.
ಕತಮಾ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ? ಖಿಪ್ಪಂ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ. ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ… ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರಾಗಂ… ದೋಸಂ… ಮೋಹಂ… ಕೋಧಂ… ಉಪನಾಹಂ… ಮಕ್ಖಂ… ಪಳಾಸಂ… ಇಸ್ಸಂ… ಮಚ್ಛರಿಯಂ… ಮಾಯಂ… ಸಾಠೇಯ್ಯಂ… ಥಮ್ಭಂ… ಸಾರಮ್ಭಂ… ಮಾನಂ… ಅತಿಮಾನಂ… ಮದಂ… ಪಮಾದಂ… ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸೇ… ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತೇ… ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೇ… ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮೇ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ ಪಜಹತಿ ವಿನೋದೇತಿ, ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತಿ, ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ¶ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯೋ, ಛ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಅಧಿಗತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕತಾ ಫಸ್ಸಿತಾ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ.
ಥೇರೋ ಚ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸ್ಸ ದೀಘನಖಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ವೇದನಾಪರಿಗ್ಗಹಸುತ್ತೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ ಠಿತಕೋವ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ನಾಮ ಜಾತೋ. ತೇನಾಹ – ‘‘ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ, ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ.
ಕತಮಾ ¶ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋ ಹೋತಿ ಉತ್ತಾಸಬಹುಲೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋ ಅರತಿಬಹುಲೋ ಅನಭಿರತಿಬಹುಲೋ ಬಹಿಮುಖೋ ನ ರಮತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು, ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬಂ ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತಿ ಪದಾಲೇತೀತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ. ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬಂ ದೋಸಕ್ಖನ್ಧಂ… ಮೋಹಕ್ಖನ್ಧಂ… ಕೋಧಂ… ಉಪನಾಹಂ…ಪೇ… ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತಿ ಪದಾಲೇತೀತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ.
ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ಸನ್ತಗುಣನಿಗುಹನತಾ, ಪಚ್ಚಯಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಏತಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಬಲಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಸನ್ತೋಸೋತಿ, ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಸನ್ತೋಸೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಪವಿವಿತ್ತೋತಿ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಚ ¶ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನಂ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನಂ, ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ಚ ನಿರುಪಧೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾನನ್ತಿ, ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಲಾಭೀ. ಅಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸನಸಂಸಗ್ಗೋ ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ ಸಮುಲ್ಲಪನಸಂಸಗ್ಗೋ ಪರಿಭೋಗಸಂಸಗ್ಗೋ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋತಿ, ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಂಸಗ್ಗೇಹಿ ವಿರಹಿತೋ. ಅಯಞ್ಚ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಸಂಸಗ್ಗೋ ರಾಜೂಹಿ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕೇಹಿ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಉಪಸಿಕಾಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಹೀತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಜಾಯತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಅಸಂಸಟ್ಠೋ.
ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋತಿ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯೋ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀರಿಯೋ. ತತ್ಥ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಮನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಠಾನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ಠಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಂ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ದೇತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ಥೇರೋ ಪನ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಮಞ್ಚೇ ಪಿಟ್ಠಿಂ ನ ಪಸಾರೇತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ’’ತಿ ಆಹ. ವತ್ತಾತಿ ¶ ಓಧುನನವತ್ತಾ. ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸ್ವೇ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಥಾವವತ್ಥಾನಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಠಾನೇ ಓವದತಿ ಅನುಸಾಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
ವಚನಕ್ಖಮೋತಿ ವಚನಂ ಖಮತಿ. ಏಕೋ ಹಿ ಪರಸ್ಸ ಓವಾದಂ ದೇತಿ, ಸಯಂ ಪನ ಅಞ್ಞೇನ ಓವದಿಯಮಾನೋ ಕುಜ್ಝತಿ. ಥೇರೋ ಪನ ಪರಸ್ಸಪಿ ಓವಾದಂ ದೇತಿ, ಸಯಂ ¶ ಓವದಿಯಮಾನೋಪಿ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ. ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಂ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ ಸಾಮಣೇರೋ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ನಿವಾಸನಕಣ್ಣೋ ಓಲಮ್ಬತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಥೇರೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾವ ಏಕಮನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ವಟ್ಟತಿ ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
‘‘ತದಹು ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸನ್ತೋ, ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ;
ಸೋಪಿ ಮಂ ಅನುಸಾಸೇಯ್ಯ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಮಿ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ. (ಮಿ. ಪ. ೬.೪.೮) –
ಆಹ.
ಚೋದಕೋತಿ ¶ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ವಾ ಅನೋತಿಣ್ಣೇ ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾಮ ಏವಂ ನಿವಾಸೇತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಪಾರುಪಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಠಾತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಖಾದಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ತನ್ತಿವಸೇನ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಂ ದೇತಿ.
ಪಾಪಗರಹೀತಿ ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೇ ನ ಪಸ್ಸೇ, ನ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುಣೇ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇಪಿ ನ ವಸೇಯ್ಯಂ.
‘‘ಮಾ ಮೇ ಕದಾಚಿ ಪಾಪಿಚ್ಛೋ, ಕುಸೀತೋ ಹೀನವೀರಿಯೋ;
ಅಪ್ಪಸ್ಸುತೋ ಅನಾದರೋ, ಸಮೇತೋ ಅಹು ಕತ್ಥಚೀ’’ತಿ. –
ಏವಂ ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೇಪಿ ಗರಹತಿ, ‘‘ಸಮಣೇನ ನಾಮ ರಾಗವಸಿಕೇನ ದೋಸಮೋಹವಸಿಕೇನ ನ ಹೋತಬ್ಬಂ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರಾಗೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಪಹಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಪಿ ಗರಹತೀತಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ‘‘ಪಾಪಗರಹೀ, ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವದತಿ.
ಏವಂ ¶ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಸೋಳಸಹಿ ಪದೇಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತವಣ್ಣಪ್ಪಕಾಸನೇ ಕತೇ – ‘‘ಕಿಂ ಆನನ್ದೋ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಸಹಾಯಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಕಥೇತು ಕಿಂ ಪನ ತೇನ ಕಥಿತಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ಸೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿ? ಕೋಚಿ ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೋ ವತ್ತುಂ ಮಾ ಲಭತೂತಿ ಸತ್ಥಾ ತಂ ವಣ್ಣಭಣನಂ ಅಕುಪ್ಪಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಜಿನಮುದ್ದಿಕಾಯ ಲಞ್ಛನ್ತೋ ಏವಮೇತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ.
ಏವಂ ¶ ತಥಾಗತೇನ ಚ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಚ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣೇ ಕಥಿಯಮಾನೇ ಭುಮಟ್ಠಕಾ ದೇವತಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಏತೇಹೇವ ಸೋಳಸಹಿ ಪದೇಹಿ ವಣ್ಣಂ ಕಥಯಿಂಸು. ತತೋ ಆಕಾಸಟ್ಠಕದೇವತಾ ಸೀತವಲಾಹಕಾ ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾತಿ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ದೇವತಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಏತೇಹೇವ ಸೋಳಸಹಿ ಪದೇಹಿ ವಣ್ಣಂ ಕಥಯಿಂಸು. ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ದೇವತಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಕಥಯಿಂಸು. ಅಥಾಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಸುಸೀಮೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಾ ದೇವತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ನಕ್ಖತ್ತಕೀಳಂ ಪಹಾಯ ¶ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತಿ, ಗಚ್ಛಾಮಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ, ಗನ್ತ್ವಾ ಏತದೇವ ವಣ್ಣಭಣನಂ ದೇವತಾಭಾಸಿತಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ, ಸೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ. ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಥ ಖೋ ಸುಸೀಮೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ.
ಉಚ್ಚಾವಚಾತಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಠಾನೇಸು ಪಣೀತಂ ಉಚ್ಚಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಹೀನಂ ಅವಚಂ. ಇಧ ಪನ ಉಚ್ಚಾವಚಾತಿ ನಾನಾವಿಧಾ ವಣ್ಣನಿಭಾ. ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ದೇವಪರಿಸಾಯ ನೀಲಟ್ಠಾನಂ ಅತಿನೀಲಂ, ಪೀತಕಟ್ಠಾನಂ ಅತಿಪೀತಕಂ, ಲೋಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಅತಿಲೋಹಿತಂ, ಓದಾತಟ್ಠಾನಂ ಅಚ್ಚೋದಾತನ್ತಿ, ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ವಣ್ಣನಿಭಾ ಪಾತುಭವಿ. ತೇನೇವ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಉಪಮಾ ಆಗತಾ. ತತ್ಥ ಸುಭೋತಿ ಸುನ್ದರೋ. ಜಾತಿಮಾತಿ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ. ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತೋತಿ ಧೋವನಾದಿಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಕಮ್ಮಕತೋ. ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ರತ್ತಕಮ್ಬಲೇ ಠಪಿತೋ. ಏವಮೇವನ್ತಿ ರತ್ತಕಮ್ಬಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಮಣಿ ವಿಯ ಸಬ್ಬಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ವಿರೋಚಿತುಂ ಆರದ್ಧಾ. ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಸುವಣ್ಣೇನ ಕತಪಿಳನ್ಧನಂ. ತಞ್ಹಿ ಘಟ್ಟನಮಜ್ಜನಕ್ಖಮಂ ಹೋತಿ. ಜಮ್ಬೋನದನ್ತಿ ಮಹಾಜಮ್ಬುಸಾಖಾಯ ಪವತ್ತನದಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಮಹಾಜಮ್ಬುಫಲರಸೇ ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಸುವಣ್ಣಙ್ಕುರಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತೇನ ಸುವಣ್ಣೇನ ಕತಪಿಳನ್ಧನನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ದಕ್ಖಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಉಕ್ಕಾಮುಖಸುಕುಸಲಸಮ್ಪಹಟ್ಠನ್ತಿ ಸುಕುಸಲೇನ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತೇನ ಉಕ್ಕಾಮುಖೇ ಪಚಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಟ್ಠಂ. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೇ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೫೭ ಆದಯೋ) ಅಕತಭಣ್ಡಂ ಗಹಿತಂ, ಇಧ ಪನ ಕತಭಣ್ಡಂ.
ವಿದ್ಧೇತಿ ದೂರೀಭೂತೇ. ದೇವೇತಿ ಆಕಾಸೇ. ನಭಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಕ್ಕಮಾನೋತಿ ಆಕಾಸಂ ಅಭಿಲಙ್ಘನ್ತೋ. ಇಮಿನಾ ¶ ತರುಣಸೂರಿಯಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ. ಸೋರತೋತಿ ¶ ಸೋರಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ದನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನೋ. ಸತ್ಥುವಣ್ಣಾಭತೋತಿ ¶ ಸತ್ಥಾರಾ ಆಭತವಣ್ಣೋ. ಸತ್ಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಸೇವಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ. ನಿ. ೩.೩೭೧) ನಯೇನ ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಆಹರೀತಿ ಥೇರೋ ಆಭತವಣ್ಣೋ ನಾಮ ಹೋತಿ. ಕಾಲಂ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲಂ ಪತ್ಥೇತಿ. ಖೀಣಾಸವೋ ಹಿ ನೇವ ಮರಣಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ನ ಜೀವಿತಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ದಿವಸಸಙ್ಖೇಪಂ ವೇತನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಕಾಲಂ ಪನ ಪತ್ಥೇತಿ, ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತೇನೇವಾಹ –
‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಮರಣಂ, ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತಂ;
ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಭತಕೋ ಯಥಾ’’ತಿ. (ಥೇರಗಾ. ೧೦೦೧-೧೦೦೨); ನವಮಂ;
೧೦. ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೧. ದಸಮೇ ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾತಿ ತೇ ಕಿರ ಕಮ್ಮವಾದಿನೋ ಅಹೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಮ್ಹಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಠತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾರಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಗಾಥಾಹಿ ಕಥಯಿಂಸು. ತತ್ಥ ಛಿನ್ದಿತಮಾರಿತೇತಿ ಛಿನ್ದಿತೇ ಚ ಮಾರಿತೇ ಚ. ಹತಜಾನೀಸೂತಿ ಪೋಥನೇ ಚ ಧನಜಾನೀಸು ಚ. ಪುಞ್ಞಂ ವಾ ಪನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಮ್ಪಿ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನಂ ವಿಪಾಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ಸ ವೇ ವಿಸ್ಸಾಸಮಾಚಿಕ್ಖೀತಿ ಸೋ – ‘‘ಏವಂ ಕತಪಾಪಾನಮ್ಪಿ ಕತಪುಞ್ಞಾನಮ್ಪಿ ವಿಪಾಕೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಅವಸ್ಸಯಂ ಪತಿಟ್ಠಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಾನನಂ ವನ್ದನಂ ಪೂಜನಂ ಅರಹತೀತಿ ವದತಿ.
ತಪೋಜಿಗುಚ್ಛಾಯಾತಿ ಕಾಯಕಿಲಮಥತಪೇನ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನೇನ. ಸುಸಂವುತತ್ತೋತಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಿಹಿತೋ ವಾ. ಜೇಗುಚ್ಛೀತಿ ತಪೇನ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛಕೋ. ನಿಪಕೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ. ಚಾತುಯಾಮಸುಸಂವುತೋತಿ ಚಾತುಯಾಮೇನ ಸುಸಂವುತೋ. ಚಾತುಯಾಮೋ ¶ ನಾಮ ಸಬ್ಬವಾರಿವಾರಿತೋ ಚ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬವಾರಿಯುತ್ತೋ ಚ ಸಬ್ಬವಾರಿಧುತೋ ಚ ಸಬ್ಬವಾರಿಫುಟೋ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬವಾರಿವಾರಿತೋತಿ ವಾರಿತಸಬ್ಬಉದಕೋ, ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಸಬ್ಬಸೀತೋದಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಕಿರ ಸೀತೋದಕೇ ಸತ್ತಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ ¶ , ತಸ್ಮಾ ತಂ ನ ವಲಞ್ಜೇತಿ. ಸಬ್ಬವಾರಿಯುತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಯುತೋ. ಸಬ್ಬವಾರಿಧುತೋತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಧುತಪಾಪೋ ¶ . ಸಬ್ಬವಾರಿಫುಟೋತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಫುಟ್ಠೋ. ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಮೇ’’ತಿ ಸುತಂ ‘‘ಸುತಂ ಮೇ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ, ನ ನಿಗುಹನ್ತೋ. ನ ಹಿ ನೂನ ಕಿಬ್ಬಿಸೀತಿ ಏವರೂಪೋ ಸತ್ಥಾ ಕಿಬ್ಬಿಸಕಾರಕೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ.
ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯೇತಿ ಸೋ ಕಿರ ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯಾನಂಯೇವ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಆರಬ್ಭ ವದತಿ. ಪಕುಧಕೋ ಕಾತಿಯಾನೋತಿ ಪಕುಧೋ ಕಚ್ಚಾಯನೋ. ನಿಗಣ್ಠೋತಿ ನಾಟಪುತ್ತೋ. ಮಕ್ಖಲಿಪೂರಣಾಸೇತಿ ಮಕ್ಖಲಿ ಚ ಪೂರಣೋ ಚ. ಸಾಮಞ್ಞಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೇ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಾ. ನ ಹಿ ನೂನ ತೇತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ನ ದೂರೇ, ತೇಯೇವ ಲೋಕೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ವದತಿ. ಪಚ್ಚಭಾಸೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಆಕೋಟಕೋ ಇಮೇಸಂ ನಗ್ಗನಿಸ್ಸಿರಿಕಾನಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಠತ್ವಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತೀತಿ ತೇಸಂ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪತಿಅಭಾಸೀತಿ.
ತತ್ಥ ಸಹಾಚರಿತೇನಾತಿ ಸಹ ಚರಿತಮತ್ತೇನ. ಛವೋ ಸಿಗಾಲೋತಿ ಲಾಮಕೋ ಕಾಲಸಿಗಾಲೋ. ಕೋತ್ಥುಕೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಸಙ್ಕಸ್ಸರಾಚಾರೋತಿ ಆಸಙ್ಕಿತಸಮಾಚಾರೋ. ನ ಸತಂ ಸರಿಕ್ಖೋತಿ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಸದಿಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಕಾಲಸಿಗಾಲಸದಿಸೇ ತಿತ್ಥಿಯೇ ಸೀಹೇ ಕರೋಸೀತಿ?
ಅನ್ವಾವಿಸಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಏವರೂಪಾನಂ ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇತಿ, ತೇನೇವ ನಂ ಮುಖೇನ ವಣ್ಣಂ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಅನುಆವಿಸಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿ, ಏವಂ ಅನ್ವಾವಿಸಿತ್ವಾ. ಆಯುತ್ತಾತಿ ತಪೋಜಿಗುಚ್ಛನೇ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಾ. ಪಾಲಯಂ ಪವಿವೇಕಿಯನ್ತಿ ಪವಿವೇಕಂ ಪಾಲಯನ್ತಾ. ತೇ ಕಿರ ‘‘ನ್ಹಾಪಿತಪವಿವೇಕಂ ಪಾಲೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ¶ ಸಯಂ ಕೇಸೇ ಲುಞ್ಚನ್ತಿ. ‘‘ಚೀವರಪವಿವೇಕಂ ಪಾತೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಗ್ಗಾ ವಿಚರನ್ತಿ. ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಪವಿವೇಕಂ ಪಾಲೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸುನಖಾ ವಿಯ ಭೂಮಿಯಂ ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ ಹತ್ಥೇಸು ವಾ. ‘‘ಸೇನಾಸನಪವಿವೇಕಂ ಪಾಲೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಕಣ್ಟಕಸೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ. ರೂಪೇ ನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ರೂಪೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ. ದೇವಲೋಕಾಭಿನನ್ದಿನೋತಿ ದೇವಲೋಕಪತ್ಥನಕಾಮಾ. ಮಾತಿಯಾತಿ ಮಚ್ಚಾ, ತೇ ವೇ ಮಚ್ಚಾ ಪರಲೋಕತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಅನುಸಾಸನ್ತೀತಿ ವದತಿ.
ಇತಿ ¶ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪಠಮಂ ಏತೇಸಂ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತಿ, ಕೋ ನು ಖೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಜಾನಿತ್ವಾವ. ಯೇ ಚನ್ತಲಿಕ್ಖಸ್ಮಿಂ ಪಭಾಸವಣ್ಣಾತಿ ಯೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಚನ್ದೋಭಾಸಸೂರಿಯೋಭಾಸಸಞ್ಝಾರಾಗಇನ್ದಧನುತಾರಕರೂಪಾನಂ ಪಭಾಸವಣ್ಣಾ. ಸಬ್ಬೇವ ತೇ ತೇತಿ ಸಬ್ಬೇವ ತೇ ತಯಾ. ನಮುಚೀತಿ ಮಾರಂ ಆಲಪತಿ. ಆಮಿಸಂವ ಮಚ್ಛಾನಂ ವಧಾಯ ಖಿತ್ತಾತಿ ಯಥಾ ಮಚ್ಛಾನಂ ವಧತ್ಥಾಯ ಬಳಿಸಲಗ್ಗಂ ¶ ಆಮಿಸಂ ಖಿಪತಿ, ಏವಂ ತಯಾ ಪಸಂಸಮಾನೇನ ಏತೇ ರೂಪಾ ಸತ್ತಾನಂ ವಧಾಯ ಖಿತ್ತಾತಿ ವದತಿ.
ಮಾಣವಗಾಮಿಯೋತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವಪುತ್ತೋ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕೋ. ರಾಜಗಹೀಯಾನನ್ತಿ ರಾಜಗಹಪಬ್ಬತಾನಂ. ಸೇತೋತಿ ಕೇಲಾಸೋ. ಅಘಗಾಮಿನನ್ತಿ ಆಕಾಸಗಾಮೀನಂ. ಉದಧಿನನ್ತಿ ಉದಕನಿಧಾನಾನಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ರಾಜಗಹೀಯಾನಂ ಪಬ್ಬತಾನಂ ವಿಪುಲೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತಾನಂ ಕೇಲಾಸೋ, ಆಕಾಸಗಾಮೀನಂ ಆದಿಚ್ಚೋ, ಉದಕನಿಧಾನಾನಂ ಸಮುದ್ದೋ, ನಕ್ಖತ್ತಾನಂ ಚನ್ದೋ, ಏವಂ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ. ದಸಮಂ.
ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ.
ಇತಿ ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ದೇವಪುತ್ತಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೩. ಕೋಸಲಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಪಠಮವಗ್ಗೋ
೧. ದಹರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೨. ಕೋಸಲಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ¶ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದೀತಿ ಯಥಾ ಖಮನೀಯಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಭಗವಾ ತೇನ, ಏವಂ ಸೋಪಿ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಮೋದೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೀತೋದಕಂ ವಿಯ ಉಣ್ಹೋದಕೇನ ಸಮ್ಮೋದಿತಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಯಾಯ ಚ – ‘‘ಕಚ್ಚಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಖಮನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಯಾಪನೀಯಂ, ಕಚ್ಚಿ ಭೋತೋ ಚ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಕಥಾಯ ಸಮ್ಮೋದಿ, ತಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಮೋದಜನನತೋ ಸಮ್ಮೋದಿತುಂ ಯುತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರತಾಯ ಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಸಾರೇತುಂ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಅರಹರೂಪತೋ ಸರಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚ ಸಾರಣೀಯಂ. ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ ಚ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅನುಸ್ಸರಿಯಮಾನಸುಖತೋ ಸಾರಣೀಯಂ. ತಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ, ಅತ್ಥಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಸಾರಣೀಯನ್ತಿ ಏವಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಗುಣಾಗುಣವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ವಾ ಉತ್ತಾನಭಾವಂ ವಾ ಅಜಾನನ್ತೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಯಂ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತೋ ಲೋಕನಿಸ್ಸರಣಭವೋಕ್ಕನ್ತಿಪಞ್ಹಂ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಭವಮ್ಪಿ ನೋತಿಆದಿಮಾಹ.
ತತ್ಥ ಭವಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಕಾರೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತೇನ ಚ ಛ ಸತ್ಥಾರೇ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ. ಯಥಾ ಪೂರಣಾದಯೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಮ್ಹಾ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಭವಮ್ಪಿ ನು ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇದಂ ಪನ ರಾಜಾ ನ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಯಾ, ಲೋಕೇ ಮಹಾಜನೇನ ¶ ಗಹಿತಪಟಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಪುಚ್ಛತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ಯಂ ಹಿ ತಂ ಮಹಾರಾಜಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಹಂ ಹಿ ಮಹಾರಾಜಾತಿ ಅನುತ್ತರಂ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಹಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ¶ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗಮನೇನ ¶ ಸಮಣಾ, ಜಾತಿವಸೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ. ಸಙ್ಘಿನೋತಿಆದೀಸು ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ಸಙ್ಘೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಙ್ಘಿನೋ. ಸ್ವೇವ ಗಣೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಣಿನೋ. ಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪನವಸೇನ ತಸ್ಸ ಗಣಸ್ಸ ಆಚರಿಯಾತಿ ಗಣಾಚರಿಯಾ. ಞಾತಾತಿ ಪಞ್ಞಾತಾ ಪಾಕಟಾ. ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ವತ್ಥಮ್ಪಿ ನ ನಿವಾಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮುಗ್ಗತೋ ಯಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಸಸ್ಸಿನೋ. ತಿತ್ಥಕರಾತಿ ಲದ್ಧಿಕರಾ. ಸಾಧುಸಮ್ಮತಾತಿ ‘‘ಸನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾ. ಬಹುಜನಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಅನ್ಧಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ. ಪೂರಣೋತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂ ನಾಮಗೋತ್ತಾನಿ. ಪೂರಣೋತಿ ಹಿ ನಾಮಮೇವ. ತಥಾ, ಮಕ್ಖಲೀತಿ. ಸೋ ಪನ ಗೋಸಾಲಾಯ ಜಾತತ್ತಾ ಗೋಸಾಲೋತಿ ವುತ್ತೋ. ನಾಟಪುತ್ತೋತಿ ನಾಟಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ. ಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತೋತಿ ಬೇಲಟ್ಠಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ. ಕಚ್ಚಾಯನೋತಿ ಪಕುಧಸ್ಸ ಗೋತ್ತಂ. ಕೇಸಕಮ್ಬಲಸ್ಸ ಧಾರಣತೋ ಅಜಿತೋ ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋತಿ ವುತ್ತೋ.
ತೇಪಿ ಮಯಾತಿ ಕಪ್ಪಕೋಲಾಹಲಂ ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ ತೀಣಿ ಕೋಲಾಹಲಾನಿ. ತತ್ಥ ‘‘ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಕಪ್ಪುಟ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕಪ್ಪಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ – ‘‘ಇತೋ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಲೋಕೋ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಮೇತ್ತಂ ಮಾರಿಸಾ, ಭಾವೇಥ, ಕರುಣಂ ಮುದಿತಂ ಉಪೇಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಪ್ಪಥೇ ದೇವತಾ ಘೋಸೇನ್ತಿಯೋ ವಿಚರನ್ತಿ. ‘‘ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಪನ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ – ‘‘ಇತೋ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೇನ ಸಙ್ಘರತನೇನ ಪರಿವಾರಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ವಿಚರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದೇವತಾ ಉಗ್ಘೋಸೇನ್ತಿ. ‘‘ವಸ್ಸಸತಮತ್ಥಕೇ ಪನ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕೋಲಾಹಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ – ‘‘ಇತೋ ವಸ್ಸಸತಮತ್ಥಕೇ ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚತುದ್ದೀಪಿಸ್ಸರೋ ¶ ಸಹಸ್ಸ ಪುತ್ತಪರಿವಾರೋ ವೇಹಾಸಙ್ಗಮೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದೇವತಾ ಉಗ್ಘೋಸೇನ್ತಿ.
ಇಮೇಸು ತೀಸು ಕೋಲಾಹಲೇಸು ಇಮೇ ಛ ಸತ್ಥಾರೋ ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಂ ಸುತ್ವಾ ಆಚರಿಯೇ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತಾಮಾಣಿವಿಜ್ಜಾದೀನಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ – ‘‘ಮಯಂ ಬುದ್ಧಮ್ಹಾ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಜನಪರಿವುತಾ ಜನಪದಂ ವಿಚರನ್ತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪತ್ತಾ. ತೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಪೂರಣೋ ಕಸ್ಸಪೋ…ಪೇ… ಅಜಿತೋ ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ ಬುದ್ಧೋ ಕಿರ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಕಿರಾ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸುಂ. ರಾಜಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇವ ನೇ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಆನೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ ¶ . ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇಹಿ, ‘‘ರಾಜಾ ವೋ ನಿಮನ್ತೇತಿ. ರಞ್ಞೋ ಗೇಹೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಗನ್ತುಂ ನ ಉಸ್ಸಹನ್ತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಚಿತ್ತಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಏಕತೋವ ಅಗಮಂಸು. ರಾಜಾ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ¶ ‘‘ನಿಸೀದನ್ತೂ’’ತಿ ಆಹ. ನಿಗ್ಗುಣಾನಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ರಾಜುಸ್ಮಾ ನಾಮ ಫರತಿ, ತೇ ಮಹಾರಹೇಸು ಆಸನೇಸು ನಿಸೀದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಫಲಕೇಸು ಚೇವ ಭೂಮಿಯಂ ಚ ನಿಸೀದಿಂಸು.
ರಾಜಾ ‘‘ಏತ್ತಕೇನೇವ ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಅನ್ತೋ ಸುಕ್ಕಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಹಾರಂ ಅದತ್ವಾವ ತಾಲತೋ ಪತಿತಂ ಮುಗ್ಗರೇನ ಪೋಥೇನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಬುದ್ಧಾ, ನ ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ. ತೇ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಸಚೇ ‘ಬುದ್ಧಮ್ಹಾ’ತಿ ವಕ್ಖಾಮ, ರಾಜಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ‘ತುಮ್ಹೇ ಮಯಂ ಬುದ್ಧಾತಿ ಮಹಾಜನಂ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಆಹಿಣ್ಡಥಾ’ತಿ ಜಿವ್ಹಮ್ಪಿ ಛಿನ್ದಾಪೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅನತ್ಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸಕಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಏವ ‘ನ ಮಯಂ ಬುದ್ಧಾ’ತಿ ವದಿಂಸು. ಅಥ ನೇ ರಾಜಾ ಗೇಹತೋ ನಿಕಡ್ಢಾಪೇಸಿ. ತೇ ರಾಜಘರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಕಿಂ ಆಚರಿಯಾ ರಾಜಾ ತುಮ್ಹೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ? ರಾಜಾ ‘‘ಬುದ್ಧಾ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ, ತತೋ ಮಯಂ – ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ರಾಜಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಕಥಿಯಮಾನಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅಮ್ಹೇಸು ಮನಂ ಪದೋಸೇಸ್ಸತಿ, ಬಹುಂ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ‘ನ ಮಯಂ ಬುದ್ಧಾ’ತಿ ವದಿಮ್ಹಾ, ಮಯಂ ಪನ ಬುದ್ಧಾ ಏವ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧಭಾವೋ, ಉದಕೇನ ಧೋವಿತ್ವಾಪಿ ಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ. ಇತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ‘ಬುದ್ಧಮ್ಹಾ’ತಿ ¶ ಆಹಂಸು – ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕೇ ‘ನ ಮಯಂ ಬುದ್ಧಾ’ತಿ ವದಿಂಸೂತಿ, ಇದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಾ ಏವಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕಿಂ ಪನ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ದಹರೋ ಚೇವ ಜಾತಿಯಾ, ನವೋ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯಾತಿ ಇದಂ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ. ತತ್ಥ ಕಿನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ. ಏತೇ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕಾ ಚ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾ ಚ ‘‘ಬುದ್ಧಮ್ಹಾ’’ತಿ ನ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ, ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಜಾತಿಯಾ ಚ ದಹರೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಚ ನವೋ ಕಿಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ? ಮಾ ಪಟಿಜಾನಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
ನ ಉಞ್ಞಾತಬ್ಬಾತಿ ನ ಅವಜಾನಿತಬ್ಬಾ. ನ ಪರಿಭೋತಬ್ಬಾತಿ ನ ಪರಿಭವಿತಬ್ಬಾ. ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ. ಖತ್ತಿಯೋತಿ ರಾಜಕುಮಾರೋ. ಉರಗೋತಿ ಆಸೀವಿಸೋ. ಅಗ್ಗೀತಿ ಅಗ್ಗಿಯೇವ. ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪದೇ ದೇಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲವನ್ತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಏತ್ಥ ¶ ಚ ದಹರಂ ರಾಜಕುಮಾರಂ ದಿಸ್ವಾ, ಉಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಅದೇನ್ತೋ, ಪಾರುಪನಂ ಅನಪನೇನ್ತೋ, ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ಅನುಟ್ಠಹನ್ತೋ, ಹತ್ಥಿಪಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಅನೋತರನ್ತೋ, ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಞನವಸೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ಅನಾಚಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಖತ್ತಿಯಂ ಅವಜಾನಾತಿ ನಾಮ. ‘‘ಭದ್ದಕೋ ವತಾಯಂ ರಾಜಕುಮಾರೋ, ಮಹಾಕಣ್ಡೋ ಮಹೋದರೋ – ಕಿಂ ನಾಮ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಚೋರೂಪದ್ದವಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠಾನೇ ರಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪರಿಭೋತಿ ನಾಮ. ಅಞ್ಜನಿಸಲಾಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಆಸೀವಿಸಪೋತಕಂ ಕಣ್ಣಾದೀಸು ಪಿಳನ್ಧನ್ತೋ ಅಙ್ಗುಲಿಮ್ಪಿ ಜಿವ್ಹಮ್ಪಿ ಡಂಸಾಪೇನ್ತೋ ಉರಗಂ ಅವಜಾನಾತಿ ನಾಮ ¶ . ‘‘ಭದ್ದಕೋ ವತಾಯಂ ಆಸೀವಿಸೋ ಉದಕದೇಡ್ಡುಭೋ ವಿಯ ಕಿಂ ನಾಮ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಡಂಸಿತುಂ ಕಸ್ಸಚಿದೇವ ಕಾಯೇ ವಿಸಂ ಫರಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪರಿಭೋತಿ ನಾಮ. ಖಜ್ಜೋಪನಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಕೀಳನ್ತೋ ಭಣ್ಡುಕ್ಖಲಿಕಾಯ ಖಿಪನ್ತೋ ಚೂಳಾಯ ವಾ ಸಯನಪಿಟ್ಠಸಾಟಕಪಸಿಬ್ಬಕಾದೀಸು ವಾ ಠಪೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಂ ಅವಜಾನಾತಿ ನಾಮ. ‘‘ಭದ್ದಕೋ ವತಾಯಂ ಅಗ್ಗಿ ಕತರಂ ನು ಖೋ ಯಾಗುಭತ್ತಂ ಪಚಿಸ್ಸತಿ, ಕತರಂ ಮಚ್ಛಮಂಸಂ, ಕಸ್ಸ ಸೀತಂ ವಿನೋದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪರಿಭೋತಿ ನಾಮ. ದಹರಸಾಮಣೇರಮ್ಪಿ ಪನ ದಿಸ್ವಾ ಉಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಅದೇನ್ತೋತಿ ¶ ರಾಜಕುಮಾರೇ ವುತ್ತಂ ಅನಾಚಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅವಜಾನಾತಿ ನಾಮ. ‘‘ಭದ್ದಕೋ ವತಾಯಂ ಸಾಮಣೇರೋ ಮಹಾಕಣ್ಠೋ ಮಹೋದರೋ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅರಞ್ಞಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ವಸಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಕಾಲೇ ಮನಾಪೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪರಿಭೋತಿ ನಾಮ. ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನ ಉಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ನ ಪರಿಭೋತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ.
ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧಂ ಅವೋಚ. ಗಾಥಾ ಚ ನಾಮೇತಾ ತದತ್ಥದೀಪನಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪನಾಪಿ, ತತ್ರಿಮಾ ತದತ್ಥಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸತ್ಥಮ್ಪಿ ದೀಪೇನ್ತಿಯೇವ. ತತ್ಥ ಖತ್ತಿಯನ್ತಿ ಖೇತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪತಿಂ. ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಖೇತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪತೀತಿ ಖೋ, ವಾಸೇಟ್ಠ, ‘ಖತ್ತಿಯೋ ಖತ್ತಿಯೋ’ತ್ವೇವ ದುತಿಯಂ ಅಕ್ಖರಂ ಉಪನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೧೩೧). ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ತಾಯೇವ ಖತ್ತಿಯಜಾತಿಯಾ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ. ಅಭಿಜಾತನ್ತಿ ತೀಣಿ ಕುಲಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಜಾತಂ.
ಠಾನಂ ಹೀತಿ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತಿ. ಮನುಜಿನ್ದೋತಿ ಮನುಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ. ರಾಜದಣ್ಡೇನಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಉದ್ಧಟದಣ್ಡೇನ, ಸೋ ಅಪ್ಪಕೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ದಸಸಹಸ್ಸವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಹೋತಿಯೇವ. ತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಕಮತೇ ಭುಸನ್ತಿ ¶ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಬಲವಉಪಕ್ಕಮಂ ಉಪಕ್ಕಮತಿ. ರಕ್ಖಂ ಜೀವಿತಮತ್ತನೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖಮಾನೋ ತಂ ಖತ್ತಿಯಂ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ ನ ಘಟ್ಟೇಯ್ಯ.
ಉಚ್ಚಾವಚೇಹೀತಿ ನಾನಾವಿಧೇಹಿ. ವಣ್ಣೇಹೀತಿ ಸಣ್ಠಾನೇಹಿ. ಯೇನ ಯೇನ ಹಿ ವಣ್ಣೇನ ಚರನ್ತೋ ಗೋಚರಂ ಲಭತಿ, ಯದಿ ಸಪ್ಪವಣ್ಣೇನ, ಯದಿ ದೇಡ್ಡುಭವಣ್ಣೇನ, ಯದಿ ಧಮನಿವಣ್ಣೇನ, ಅನ್ತಮಸೋ ಕಲನ್ದಕವಣ್ಣೇನಪಿ ಚರತಿಯೇವ. ಆಸಜ್ಜಾತಿ ಪತ್ವಾ. ಬಾಲನ್ತಿ ಯೇನ ಬಾಲೇನ ಘಟ್ಟಿತೋ, ತಂ ಬಾಲಂ ನರಂ ವಾ ನಾರಿಂ ವಾ ಡಂಸೇಯ್ಯ.
ಪಹೂತಭಕ್ಖನ್ತಿ ಬಹುಭಕ್ಖಂ. ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ ಹಿ ಅಭಕ್ಖಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಜಾಲಿನನ್ತಿ ಜಾಲವನ್ತಂ. ಪಾವಕನ್ತಿ ¶ ಅಗ್ಗಿಂ. ಪಾವಗನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ. ಕಣ್ಹವತ್ತನಿನ್ತಿ ವತ್ತನೀತಿ ಮಗ್ಗೋ, ಅಗ್ಗಿನಾ ಗತಮಗ್ಗೋ ಕಣ್ಹೋ ಹೋತಿ ಕಾಳಕೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಣ್ಹವತ್ತನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ.
ಮಹಾ ಹುತ್ವಾನಾತಿ ಮಹನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ. ಅಗ್ಗಿ ಹಿ ಏಕದಾ ಯಾವಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ ಹೋತಿ. ಜಾಯನ್ತಿ ¶ ತತ್ಥ ಪಾರೋಹಾತಿ ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢವನೇ ಪಾರೋಹಾ ಜಾಯನ್ತಿ. ಪಾರೋಹಾತಿ ತಿಣರುಕ್ಖಾದಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇ ಹಿ ಅಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢಟ್ಠಾನೇ ಮೂಲಮತ್ತೇಪಿ ಅವಸಿಟ್ಠೇ ಪಾದತೋ ರೋಹನ್ತಿ ಜಾಯನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾರೋಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಪುನ ರೋಹನತ್ಥೇನ ವಾ ಪಾರೋಹಾ. ಅಹೋರತ್ತಾನಮಚ್ಚಯೇತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮೇ. ನಿದಾಘೇಪಿ ದೇವೇ ವುಟ್ಠಮತ್ತೇ ಜಾಯನ್ತಿ.
ಭಿಕ್ಖು ಡಹತಿ ತೇಜಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸನ್ತೋ ಭಣ್ಡನ್ತಂ ಪಟಿಭಣ್ಡನ್ತೋ ಪಹರನ್ತಂ ಪಟಿಪಹರನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಿಕ್ಖುತೇಜಸಾ ಡಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಯೋ ಪನ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಂ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸತಿ, ಭಣ್ಡನ್ತಂ ನ ಪಟಿಭಣ್ಡತಿ. ಪಹರನ್ತಂ ನ ಪಟಿಪಹರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ತಸ್ಸ ಸೀಲತೇಜೇನ ಡಯ್ಹತಿ. ತೇನೇವೇತಂ ವುತ್ತಂ. ನ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಪಸವೋತಿ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತಧೀತರೋಪಿ ಗೋಮಹಿಂಸಕುಕ್ಕುಟಸೂಕರಾದಯೋ ಪಸವೋಪಿ ನ ಭವನ್ತಿ, ವಿನಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಾಯಾದಾ ವಿನ್ದರೇ ಧನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ದಾಯಾದಾಪಿ ಧನಂ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ. ತಾಲಾವತ್ಥೂ ಭವನ್ತಿ ತೇತಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖುತೇಜಸಾ ದಡ್ಢಾ ವತ್ಥುಮತ್ತಾವಸಿಟ್ಠೋ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಭವನ್ತಿ, ಪುತ್ತಧೀತಾದಿವಸೇನ ನ ವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
ತಸ್ಮಾತಿ ¶ ಯಸ್ಮಾ ಸಮಣತೇಜೇನ ದಡ್ಢಾ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಅವಿರುಳ್ಹಿಧಮ್ಮಾ ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮಾಚರೇತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಚರೇಯ್ಯ. ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಚರನ್ತೇನ ಪನ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ? ಖತ್ತಿಯಂ ತಾವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಗಾಮನಿಗಮಯಾನವಾಹನಾದಿಆನಿಸಂಸಂ, ಉರಗಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಸ್ಸ ಕೀಳಾಪನೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ವತ್ಥಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದಿಆನಿಸಂಸಂ ಅಗ್ಗಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಯಾಗುಭತ್ತಪಚನಸೀತವಿನೋದನಾದಿಆನಿಸಂಸಂ, ಭಿಕ್ಖುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಅಸುತಸವನಸುತಪರಿಯೋದಪನ-ಸಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾದಿಆನಿಸಂಸಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೇನ ‘‘ಏತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಆದೀನವೋ ಅತ್ಥಿ. ಕಿಂ ಇಮೇಹೀ’’ತಿ? ನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹಾತಬ್ಬಾ. ಇಸ್ಸರಿಯತ್ಥಿಕೇನ ಪನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಅವಜಾನನಞ್ಚ ಪರಿಭವನಞ್ಚ ಅಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬುಟ್ಠಾಯಿಪಚ್ಛಾನಿಪಾತಿತಾದೀಹಿ ¶ ಉಪಾಯೇಹಿ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ ತೋಸೇತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ತತೋ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸತಿ. ಅಹಿತುಣ್ಡಿಕೇನ ಉರಗೇ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಅಕತ್ವಾ ನಾಗವಿಜ್ಜಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಜಪದೇನ ದಣ್ಡೇನ ಗೀವಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಸಹರೇನ ಮೂಲೇನ ದಾಠಾ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪೇಳಾಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕೀಳಾಪೇನ್ತೇನ ಚರಿತಬ್ಬಂ. ಏವಂ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದೀನಿ ಲಭಿಸ್ಸತಿ. ಯಾಗುಪಚನಾದೀನಿ ¶ ಕತ್ತುಕಾಮೇನ ಅಗ್ಗಿಂ ವಿಸ್ಸಾಸೇನ ಭಣ್ಡುಕ್ಖಲಿಕಾದೀಸು ಅಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇಹಿ ಅನಾಮಸನ್ತೇನ ಗೋಮಯಚುಣ್ಣಾದೀಹಿ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಯಾಗುಪಚನಾದೀನಿ ಕತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ಏವಂ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆನಿಸಂಸಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ. ಅಸುತಸವನಾದೀನಿ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನಪಿ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅತಿವಿಸ್ಸಾಸೇನ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮನವಕಮ್ಮಾದೀಸು ಅಯೋಜೇತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಾತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಸುತಪುಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಅಸುತಪುಬ್ಬಂ ಪಞ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಅತ್ಥಂ ತಿಸ್ಸೋ ಕುಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಛ ಕಾಮಸಗ್ಗಾನಿ ನವ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪತ್ವಾ ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಲಭಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮಾಚರೇತಿ ಆಹ.
ಏತದವೋಚಾತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನೋ ಪಸಾದಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಏತಂ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ. ತತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಕನ್ತಂ ಅತಿಇಟ್ಠಂ ಅತಿಮನಾಪಂ, ಅತಿಸುನ್ದರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏತ್ಥ ಏಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಸದ್ದೇನ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತಿ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭನ್ತೇ, ಯದಿದಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ತಿ. ಏಕೇನ ಅತ್ತನೋ ¶ ಪಸಾದಂ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಭನ್ತೇ, ಯದಿದಂ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಗಮ್ಮ ಮಮ ಪಸಾದೋ’’ತಿ.
ತತೋ ಪರಂ ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ದೇಸನಂಯೇವ ಥೋಮೇತಿ. ತತ್ಥ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅಧೋಮುಖಠಪಿತಂ, ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತಂ ವಾ. ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪರಿಮುಖಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ತಿಣಪಣ್ಣಾದಿಛಾದಿತಂ. ವಿವರೇಯ್ಯಾತಿ ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯ. ಮೂಳ್ಹಸ್ಸಾತಿ ದಿಸಾಮೂಳ್ಹಸ್ಸ. ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ¶ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ. ಅನ್ಧಕಾರೇತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀ ಅಡ್ಢರತ್ತಘನವನಸಣ್ಡ ಮೇಘಪಟಲೇಹಿ ಚತುರಙ್ಗೇ ತಮೇ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಕೋಚಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತಂ ಮಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನಾ ಪಭುತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಸಾಸನಂ ವಿವರನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಕುಮ್ಮಗ್ಗಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಮೇ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೇನ, ಯಥಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತೇಲಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಮೋಹನ್ಧಕಾರೇ ನಿಮುಗ್ಗಸ್ಸ ಮೇ ಬುದ್ಧಾದಿರತನರೂಪಾನಿ ಅಪಸ್ಸತೋ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿದ್ಧಂಸಕದೇಸನಾಪಜ್ಜೋತಂ ಧಾರೇನ್ತೇನ ಮಯ್ಹಂ ಭಗವತಾ ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ.
ಏವಂ ದೇಸನಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಸಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏಸಾಹನ್ತಿ ಏಸೋ ಅಹಂ. ಭಗವನ್ತಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚಾತಿ ¶ ಭಗವನ್ತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚಾತಿ ಇಮಂ ರತನತ್ತಯಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ. ಉಪಾಸಕಂ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಧಾರೇತೂತಿ ಮಂ ಭಗವಾ ‘ಉಪಾಸಕೋ ಅಯ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಧಾರೇತು, ಜಾನಾತೂತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಅಜ್ಜತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ. ಅಜ್ಜದಗ್ಗೇತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅಜ್ಜ ಅಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಾಣುಪೇತನ್ತಿ ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತಂ ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ಉಪೇತಂ ಅನಞ್ಞಸತ್ಥುಕಂ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಸರಣಂ ಗತಂ ಉಪಾಸಕಂ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಂ ಮಂ ಭಗವಾ ಧಾರೇತೂತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತೇ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವುತ್ತೋತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ಪುರಿಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೩. ದುತಿಯೇ ¶ ¶ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾತಿ ಪುರಿಮಸುತ್ತೇ ಸರಣಗತತ್ತಾ ಇಧ ಅಭಿವಾದೇಸಿ. ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಭಾದೀಸು ಲುಬ್ಭನಲಕ್ಖಣೋ ಲೋಭೋ, ದುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೋ ದೋಸೋ, ಮುಯ್ಹನಲಕ್ಖಣೋ ಮೋಹೋತಿ. ಹಿಂಸನ್ತೀತಿ ವಿಹೇಠೇನ್ತಿ ನಾಸೇನ್ತಿ ವಿನಾಸೇನ್ತಿ. ಅತ್ತಸಮ್ಭೂತಾತಿ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭೂತಾ. ತಚಸಾರಂವ ಸಮ್ಫಲನ್ತಿ ಯಥಾ ತಚಸಾರಂ ವೇಳುಂ ವಾ ನಳಂ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಹಿಂಸತಿ ವಿನಾಸೇತಿ, ಏವಂ ಹಿಂಸನ್ತಿ ವಿನಾಸೇನ್ತೀತಿ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಜರಾಮರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೪. ತತಿಯೇ ಅಞ್ಞತ್ರ ಜರಾಮರಣಾತಿ ಜರಾಮರಣತೋ ಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾತಿ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾ ನಾಮ ಮಹಾಸಾರಪ್ಪತ್ತಾ ಖತ್ತಿಯಾ. ಯೇಸಂ ಹಿ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ಕೋಟಿಸತಂ ನಿಧಾನಗತಂ ಹೋತಿ, ತಯೋ ಕಹಾಪಣಕುಮ್ಭಾ ವಲಞ್ಜನತ್ಥಾಯ ಗೇಹಮಜ್ಝೇ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾ ನಾಮ. ಯೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ ನಿಹಿತಂ ಹೋತಿ, ದಿಯಡ್ಢೋ ಕಹಾಪಣಕುಮ್ಭೋ ವಲಞ್ಜನತ್ಥಾಯ ಗೇಹಮಜ್ಝೇ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಾ ನಾಮ. ಯೇಸಂ ಗಹಪತೀನಂ ಚತ್ತಾಲೀಸಕೋಟಿಧನಂ ನಿಹಿತಂ ಹೋತಿ, ಕಹಾಪಣಕುಮ್ಭೋ ವಲಞ್ಜನತ್ಥಾಯ ಗೇಹಮಜ್ಝೇ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಾ ನಾಮ.
ಅಡ್ಢಾತಿ ಇಸ್ಸರಾ. ನಿಧಾನಗತಧನಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹದ್ಧನಾ. ಸುವಣ್ಣರಜತಭಾಜನಾದೀನಂ ಉಪಭೋಗಭಣ್ಡಾನಂ ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಭೋಗಾ. ಅನಿಧಾನಗತಸ್ಸ ಜಾತರೂಪರಜತಸ್ಸ ಪಹೂತತಾಯ, ಪಹೂತಜಾತರೂಪರಜತಾ ¶ . ವಿತ್ತೂಪಕರಣಸ್ಸ ತುಟ್ಠಿಕರಣಸ್ಸ ಪಹೂತತಾಯ ಪಹೂತವಿತ್ತೂಪಕರಣಾ. ಗೋಧನಾದೀನಞ್ಚ ಸತ್ತವಿಧಧಞ್ಞಾನಞ್ಚ ಪಹೂತತಾಯ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞಾ. ತೇಸಮ್ಪಿ ಜಾತಾನಂ ನತ್ಥಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಜರಾಮರಣಾತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಏವಂ ಇಸ್ಸರಾನಂ ಜಾತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ನತ್ಥಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಜರಾಮರಣಾ, ಜಾತತ್ತಾಯೇವ ಜರಾಮರಣತೋ ಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅನ್ತೋಜರಾಮರಣೇಯೇವ ಹೋತಿ.
ಅರಹನ್ತೋತಿಆದೀಸು ¶ ¶ ಆರಕಾ ಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ಅರಹನ್ತೋ. ಖೀಣಾ ಏತೇಸಂ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾತಿ ಖೀಣಾಸವಾ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವುಟ್ಠಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತವಾಸಾತಿ ವುಸಿತವನ್ತೋ. ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕರಣೀಯಂ ಏತೇಸಂ ಕತನ್ತಿ ಕತಕರಣೀಯಾ. ಖನ್ಧಭಾರೋ ಕಿಲೇಸಭಾರೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಭಾರೋ ಕಾಮಗುಣಭಾರೋತಿ, ಇಮೇ ಓಹಿತಾ ಭಾರಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಓಹಿತಭಾರಾ. ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಅರಹತ್ತಸಙ್ಖಾತೋ ಸಕೋ ಅತ್ಥೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಸದತ್ಥಾ. ದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣಂ ಭವಸಂಯೋಜನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನಾ. ಸಮ್ಮಾ ಕಾರಣೇಹಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾ. ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭೇದನಧಮ್ಮೋತಿ ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವೋ. ನಿಕ್ಖೇಪನಧಮ್ಮೋತಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಸಭಾವೋ. ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಹಿ ಅಜೀರಣಧಮ್ಮೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ಹಿ ನ ಜೀರತಿ. ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಜೀರಣಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ. ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ಕಿರಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಸಿವಿಕಸಾಲಾಯ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಥಿತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಚಿತ್ರಾನಿ ರಥಯಾನಾದೀನಿ ದಿಸ್ವಾ ದಿಟ್ಠಮೇವ ಉಪಮಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಜೀರನ್ತಿ ವೇ ರಾಜರಥಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ.
ತತ್ಥ ಜೀರನ್ತೀತಿ ಜರಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ರಾಜರಥಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಅಭಿರೂಹನರಥಾ. ಸುಚಿತ್ತಾತಿ ಸುವಣ್ಣರಜತಾದೀಹಿ ಸುಟ್ಠು ಚಿತ್ತಿತಾ. ಅಥೋ ಸರೀರಮ್ಪಿ ಜರಂ ಉಪೇತೀತಿ ಏವರೂಪೇಸು ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಕೇಸು ಸಾರದಾರುಮಯೇಸು ರಥೇಸು ಜೀರನ್ತೇಸು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕೇ ಮಂಸಲೋಹಿತಾದಿಮಯೇ ಸರೀರೇ ಕಿಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ? ಸರೀರಮ್ಪಿ ಜರಂ ಉಪೇತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸನ್ತೋ ಹವೇ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತೀತಿ ಸನ್ತೋ ಸಬ್ಭೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತಂ ಧಮ್ಮೋ ನ ಜರಂ ಉಪೇತೀತಿ ಏವಂ ಪವೇದಯನ್ತಿ. ‘‘ಸತಂ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ನ ಜೀರತಿ, ಅಜರಂ ಅಮತನ್ತಿ ಏವಂ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಸೀದನಸಭಾವಾ ಕಿಲೇಸಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಬ್ಭೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಇತಿ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸನ್ತೋ ಹವೇ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಇದಂ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸತಂ ಧಮ್ಮೋ ನ ಜರಂ ಉಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸನ್ತೋ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತಿ. ಅಜರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸತಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ¶ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸುನ್ದರಾಧಿವಚನಂ ವಾ ಏತಂ ಸಬ್ಭೀತಿ. ಯಂ ಸಬ್ಭಿಧಮ್ಮಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ತೋ ಪವೇದಯನ್ತಿ ಕಥಯನ್ತಿ, ಸೋ ಸತಂ ಧಮ್ಮೋ ನ ಜರಂ ಉಪೇತೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ. ತತಿಯಂ.
೪. ಪಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೫. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ¶ ರಹೋಗತಸ್ಸಾತಿ ರಹಸಿ ಗತಸ್ಸ. ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸಾತಿ ನಿಲೀನಸ್ಸ ಏಕೀಭೂತಸ್ಸ. ಏವಮೇತಂ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ ಇಧ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಆಹ. ಅನ್ತಕೇನಾಧಿಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಮರಣೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಸ್ಸ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಅತ್ತರಕ್ಖಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಹತ್ಥಿಕಾಯೋತಿ ಹತ್ಥಿಘಟಾ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸಂವರೋತಿ ಪಿದಹನಂ. ಸಾಧು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಂವರೋತಿ ಇಮಿನಾ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದಂ ಅಪತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಂವರಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಲಜ್ಜೀತಿ ಹಿರಿಮಾ. ಲಜ್ಜೀಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಓತ್ತಪ್ಪಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಅಪ್ಪಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೭. ಛಟ್ಠೇ ಉಳಾರೇ ಉಳಾರೇತಿ ಪಣೀತೇ ಚ ಬಹುಕೇ ಚ. ಮಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಮಾನಮಜ್ಜನೇನ ಮಜ್ಜನ್ತಿ. ಅತಿಸಾರನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಂ. ಕೂಟನ್ತಿ ಪಾಸಂ. ಪಚ್ಛಾಸನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾ ತೇಸಂ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಅಡ್ಡಕರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೮. ಸತ್ತಮೇ ಕಾಮಹೇತೂತಿ ಕಾಮಮೂಲಕಂ. ಕಾಮನಿದಾನನ್ತಿ ಕಾಮಪಚ್ಚಯಾ. ಕಾಮಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಕಾಮಕಾರಣಾ. ಸಬ್ಬಾನಿ ಹೇತಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಾನೇವ. ಭದ್ರಮುಖೋತಿ ಸುನ್ದರಮುಖೋ. ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ರಾಜಾ ಅಡ್ಡಕರಣೇ ನಿಸೀದಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮತರಂ ಲಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೇಪಿ ಸಾಮಿಕೇ ಕರಿಂಸು. ರಾಜಾ ತಂ ಞತ್ವಾ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ತಾವ ಪಥವಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾಪೇತೇ ಏವಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಪರಮ್ಮುಖಾ ಕಿಂ ನಾಮ ನ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ? ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತಿ ದಾನಿ ವಿಟಟೂಭೋ ಸೇನಾಪತಿ ಸಕೇನ ¶ ರಜ್ಜೇನ, ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಏವರೂಪೇಹಿ ಲಞ್ಜಖಾದಕೇಹಿ ಮುಸಾವಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಖಿಪ್ಪಂವ ಓಡ್ಡಿತನ್ತಿ ಕುಮಿನಂ ವಿಯ ಓಡ್ಡಿತಂ. ಯಥಾ ಮಚ್ಛಾ ಓಡ್ಡಿತಂ ಕುಮಿನಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಸತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಾ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಮಲ್ಲಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೯. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ¶ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ತೇ ಮಲ್ಲಿಕೇತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಮಲ್ಲಿಕಾ ದುಗ್ಗತಮಾಲಾಕಾರಸ್ಸ ಧೀತಾ, ಏಕದಿವಸಂ ಆಪಣತೋ ಪೂವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಮಾಲಾರಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾವ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಪಟಿಪಥೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರಂ ಭಗವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಪವಿಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ತಂ ಭಗವತೋ ಅದಾಸಿ. ಸತ್ಥಾ ನಿಸೀದನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಚೀವರಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ಭಗವಾ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಂ ಪೂವಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ. ಥೇರೋ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ, ಭನ್ತೇ, ಕೋ ವಿಪಾಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಆನನ್ದ, ಅಜ್ಜೇಸಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಠಮಭೋಜನಂ ಅದಾಸಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ತಂದಿವಸಮೇವ ಚ ರಾಜಾ ಕಾಸಿಗಾಮೇ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೇನ ಯುದ್ಧೇನ ಪರಾಜಿತೋ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ನಗರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮಾಲಾರಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಬಲಕಾಯಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಆಗಮೇಸಿ. ತಸ್ಸ ಸಾ ವತ್ತಂ ಅಕಾಸಿ. ಸೋ ತಾಯ ವತ್ತೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ತಂ ಅನ್ತೇಪೂರಂ ಅತಿಹಾರಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ.
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದುಗ್ಗತಕುಲಸ್ಸ ಧೀತುಯಾ ಮಹನ್ತಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ದಿನ್ನಂ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಂ ‘ಕೋ ತೇ ಪಿಯೋ’ತಿ? ಸಾ ‘ತ್ವಂ ಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಿಯೋ’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಮಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ. ಅಥಸ್ಸಾಹಂ ‘ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ತ್ವಂಯೇವ ಪಿಯಾ’ತಿ ವಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ. ಇತಿ ಸೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸ್ಸಾಸಜನನತ್ಥಂ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಪುಚ್ಛತಿ. ಸಾ ಪನ ದೇವೀ ಪಣ್ಡಿತಾ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮುಪಟ್ಠಾಯಿಕಾ ಸಙ್ಘುಪಟ್ಠಾಯಿಕಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನಾಯಂ ಪಞ್ಹೋ ರಞ್ಞೋ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ. ಸಾ ಸರಸೇನೇವ ಕಥೇತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಪುಚ್ಛಿ. ರಾಜಾ ತಾಯ ಸರಸೇನ ಕಥಿತತ್ತಾ ನಿವತ್ತಿತುಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಸರಸೇನೇವ ಕಥೇತ್ವಾ ‘‘ಸಕಾರಣಂ ಇದಂ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ನಂ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ನೇವಜ್ಝಗಾತಿ ನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ. ಏವಂ ಪಿಯೋ ಪುಥು ಅತ್ತಾ ಪರೇಸನ್ತಿ ಯಥಾ ಏಕಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಪಿಯೋ, ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಪುಥುಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ತಾ ಪಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಯಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೦. ನವಮೇ ¶ ಥೂಣೂಪನೀತಾನೀತಿ ಥೂಣಂ ಉಪನೀತಾನಿ, ಥೂಣಾಯ ಬದ್ಧಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಪರಿಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ರಞ್ಞೋ ಆರದ್ಧಯಞ್ಞೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಆರೋಚಿತೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ರಞ್ಞಾ ಅಯಂ ಯಞ್ಞೋ ಆರದ್ಧೋ? ದುಸ್ಸುಪಿನಪಟಿಘಾತಾಯ. ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ರಾಜಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ¶ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧವರಗತೋ ನಗರಂ ಅನುಸಞ್ಚರನ್ತೋ ವಾತಪಾನಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಓಲೋಕಯಮಾನಂ ಏಕಂ ಇತ್ಥಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ತತೋವ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅನ್ತೇಪುರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ ತಸ್ಸಾ ಸಸ್ಸಾಮಿಕಭಾವಂ ವಾ ಅಸ್ಸಾಮಿಕಭಾವಂ ವಾ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ. ಸಾ ‘‘ಏಸೋ ಮೇ ಸಾಮಿಕೋ ಆಪಣೇ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ. ರಾಜಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ತಮತ್ಥಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ರಾಜಾ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಮಂ ಉಪಟ್ಠಹಾ’’ತಿ ಆಹ. ‘‘ನಾಹಂ, ದೇವ, ಉಪಟ್ಠಹಿತುಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಆವುಧಫಲಕಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಂ ಅಕಾಸಿ. ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಗತಮತ್ತಮೇವ ಚ ನಂ ಪುನ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಉಪಟ್ಠಾಕೇನ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ವಚನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಗಚ್ಛ ಇತೋ ಯೋಜನಮತ್ತೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸೀಸಧೋವನಪೋಕ್ಖರಣೀ ಅತ್ಥಿ, ತತೋ ಅರುಣಮತ್ತಿಕಞ್ಚ ಲೋಹಿತುಪ್ಪಲಮಾಲಞ್ಚ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಏಹಿ. ಸಚೇ ಅಜ್ಜೇವ ನಾಗಚ್ಛಸಿ, ರಾಜದಣ್ಡಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ರಾಜಭಯೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ¶ ಗತೋ.
ರಾಜಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಗತೇ ದೋವಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಸಾಯನ್ಹೇಯೇವ ದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ‘ಅಹಂ ರಾಜದೂತೋ’ತಿ ವಾ ‘ಉಪರಾಜದೂತೋ’ತಿ ವಾ ಭಣನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಮಾ ವಿವರೀ’’ತಿ ಆಹ. ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮತ್ತಿಕಞ್ಚ ಉಪ್ಪಲಾನಿ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಪಿಹಿತಮತ್ತೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಬಹುಂ ವದನ್ತೋಪಿ ದ್ವಾರಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಯಭಯೇನ ಜೇತವನಂ ಗತೋ. ರಾಜಾಪಿ ರಾಗಪರಿಳಾಹೇನ ಅಭಿಭೂತೋ ಕಾಲೇ ನಿಸೀದತಿ, ಕಾಲೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕಾಲೇ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಸಿನ್ನಕೋವ ಮಕ್ಕಟನಿದ್ದಾಯ ನಿದ್ದಾಯತಿ.
ಪುಬ್ಬೇ ¶ ಚ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಗರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಾ ಪರದಾರಿಕಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ನನ್ದೋಪನನ್ದಾಯ ನಾಮ ಲೋಹಕುಮ್ಭಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು. ತೇ ಫೇಣುದ್ದೇಹಕಂ ಪಚ್ಚಮಾನಾ ತಿಂಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ತಲಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಿಂಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಪರಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ. ತೇ ತಂ ದಿವಸಂ ಆಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಕಟಭಯೇನ ಏಕೇಕಂ ಗಾಥಂ ವತ್ತುಕಾಮಾ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಏಕೇಕಂ ಅಕ್ಖರಮೇವ ಆಹಂಸು. ಏಕೋ ಸ-ಕಾರಂ, ಏಕೋ ಸೋ-ಕಾರಂ, ಏಕೋ ನ-ಕಾರಂ, ಏಕೋ ದು-ಕಾರಂ ಆಹ. ರಾಜಾ ತೇಸಂ ನೇರಯಿಕಸತ್ತಾನಂ ಸದ್ದಂ ಸುತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಖಂ ಅವಿನ್ದಮಾನೋವ ತಂರತ್ತಾವಸೇಸಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ.
ಅರುಣೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ಪುರೋಹಿತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಸುಖಸೇಯ್ಯಂ ಪುಚ್ಛಿ. ಸೋ ‘‘ಕುತೋ ಮೇ, ಆಚರಿಯ, ಸುಖ’’ನ್ತಿ ¶ ? ವತ್ವಾ, ‘‘ಸುಪಿನೇ ಏವರೂಪೇ ಸದ್ದೇ ಅಸ್ಸೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ – ‘‘ಇಮಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಇಮಿನಾ ಸುಪಿನೇನ ವುಡ್ಢಿ ವಾ ಹಾನಿ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಹೋತಿ, ಗೋತಮಸಾವಕಾನಂ ಹೋತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ‘‘ಭಾರಿಯೋ ಅಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುಪಿನೋ ತೀಸು ಜಾನೀಸು ಏಕಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ರಜ್ಜನ್ತರಾಯೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ ವಾ, ದೇವೋ ವಾ ನ ವಸ್ಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ. ಕಥಂ ಸೋತ್ಥಿ ಭವೇಯ್ಯ ಆಚರಿಯಾತಿ? ‘‘ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ. ಗಚ್ಛಥ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸೋತ್ಥಿಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ.
ಸೋ ಸಿವಿಕಸಾಲಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ, ‘‘ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ವದಥಾ’’ತಿ ತಯೋ ವಗ್ಗೇ ಅಕಾಸಿ ¶ . ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಸುಖಸೇಯ್ಯಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು. ರಾಜಾ ಪುರೋಹಿತಸ್ಸ ಕಥಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಕಥೇತ್ವಾ ‘‘ಕಥಂ ಸೋತ್ಥಿ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ – ‘‘ಸಬ್ಬಪಞ್ಚಸತಂ ಯಞ್ಞಂ ಯಜಿತ್ವಾ ಏತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸೋತ್ಥಿ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಚರಿಯಾ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ರಾಜಾ ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾ ಅನಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ದುತಿಯವಗ್ಗಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಪಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಕಥೇಸುಂ. ತಥಾ ತತಿಯವಗ್ಗಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಪಿ. ಅಥ ರಾಜಾ ‘‘ಯಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತೂ’’ತಿ ಆಣಾಪೇಸಿ. ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಉಸಭಾದಯೋ ಪಾಣೇ ಆಹರಾಪೇಸುಂ. ನಗರೇ ಮಹಾಸದ್ದೋ ಉದಪಾದಿ ¶ . ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಮಲ್ಲಿಕಾ ರಾಜಾನಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ. ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ – ‘‘ಹನ್ದ ಕುತೋ ನು ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಗಚ್ಛಸಿ ದಿವಾದಿವಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ. ರಾಜಾ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸುಪಿನಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸದ್ದಾ ಸುತಾ, ಸೋಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪುಚ್ಛಿಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘ಭಾರಿಯೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುಪಿನೋ, ಸಬ್ಬಪಞ್ಚಸತಂ ಯಞ್ಞಂ ಯಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮಾತಿ ಆರದ್ಧಾ’’’ತಿ ಆಹ. ಕಿನ್ತಿ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ದಾ ಸುತಾತಿ. ಸೋ ಯಥಾಸುತಂ ಆರೋಚೇಸಿ. ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ಆಹ – ಪುಬ್ಬೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಗರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಾ ಪರದಾರಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ನನ್ದೋಪನನ್ದಾಯ ಲೋಹಕುಮ್ಭಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಉಗ್ಗಚ್ಛಿಂಸು.
ತತ್ಥ ಏಕೋ –
‘‘ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಸಬ್ಬಸೋ;
ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಮಾನಾನಂ, ಕದಾ ಅನ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ.(ಪೇ. ವ. ೮೦೨; ಜಾ. ೧.೪.೫೪) –
ಇಮಂ ¶ ಗಾಥಂ ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ದುತಿಯೋ –
‘‘ಸೋಹಂ ನೂನ ಇತೋ ಗನ್ತ್ವಾ, ಯೋನಿಂ ಲದ್ಧಾನ ಮಾನುಸಿಂ;
ವದಞ್ಞೂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಕಾಹಾಮಿ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ. (ಪೇ. ವ. ೮೦೫; ಜಾ. ೧.೪.೫೬) –
ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ತತಿಯೋ –
‘‘ನತ್ಥಿ ಅನ್ತೋ ಕುತೋ ಅನ್ತೋ, ನ ಅನ್ತೋ ಪಟಿದಿಸ್ಸತಿ;
ತದಾ ಹಿ ಪಕತಂ ಪಾಪಂ, ಮಮ ತುಯ್ಹಞ್ಚ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ. (ಪೇ. ವ. ೮೦೩; ಜಾ. ೧.೪.೫೫) –
ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಚತುತ್ಥೋ –
‘‘ದುಜ್ಜೀವಿತಮಜೀವಿಮ್ಹಾ, ಯೇ ಸನ್ತೇ ನ ದದಮ್ಹಸೇ;
ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಭೋಗೇಸು, ದೀಪಂ ನಾಕಮ್ಹ ಅತ್ತನೋ’’ತಿ. (ಪೇ. ವ. ೮೦೪; ಜಾ. ೧.೪.೫೩) –
ಇಮಂ ¶ . ತೇ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಏಕೇಕಂ ಅಕ್ಖರಂ ವತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿಮುಗ್ಗಾ. ಇತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತೇ ನೇರಯಿಕಸತ್ತಾ ಯಥಾಕಮ್ಮೇನ ವಿರವಿಂಸು. ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಸುತಪಚ್ಚಯಾ ತುಯ್ಹಂ ಹಾನಿ ವಾ ವುಡ್ಢಿ ವಾ ನತ್ಥಿ. ಏತ್ತಕಾನಂ ಪನ ಪಸೂನಂ ಘಾತನಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಭಾರಿಯನ್ತಿ ನಿರಯಭಯೇನ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ¶ ಕಥೇಸಿ. ರಾಜಾ ದಸಬಲೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ, ‘‘ಮುಞ್ಚಾಮಿ, ನೇಸಂ ಜೀವಿತಂ ದದಾಮಿ, ಹರಿತಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಖಾದನ್ತು, ಸೀತಲಾನಿ ಚ ಪಾನೀಯಾನಿ ಪಿವನ್ತು, ಸೀತೋ ಚ ನೇಸಂ ವಾತೋ ಉಪವಾಯತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಗಚ್ಛಥ ಹಾರೇಥಾ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಣಾಪೇಸಿ. ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪಲಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ಪಾಣಸಙ್ಘಂ ಬನ್ಧನತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ನಗರೇ ಧಮ್ಮಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸುಂ.
ಅಥ ರಾಜಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಏಕರತ್ತಿ ನಾಮ ತಿಯಾಮಾ ಹೋತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಅಜ್ಜ ದ್ವೇ ರತ್ತಿಯೋ ಏಕತೋ ಘಟಿತಾ ವಿಯ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ. ಸೋಪಿ ಪುರಿಸೋ ತತ್ಥೇವ ನಿಸಿನ್ನೋ ¶ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯೋಜನಂ ನಾಮ ಚತುಗಾವುತಂ ಹೋತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಅಜ್ಜ ದ್ವೇ ಯೋಜನಾನಿ ಏಕತೋ ಕತಾನಿ ವಿಯ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಜಾಗರಸ್ಸ ತಾವ ರತ್ತಿಯಾ ದೀಘಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ, ಸನ್ತಸ್ಸ ಯೋಜನಸ್ಸ ದೀಘಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ, ವಟ್ಟಪತಿತಸ್ಸ ಪನ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅನಮತಗ್ಗಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ಏಕನ್ತದೀಘಮೇವಾ’’ತಿ ರಾಜಾನಞ್ಚ ತಞ್ಚ ಪುರಿಸಂ ನೇರಯಿಕಸತ್ತೇ ಚ ಆರಬ್ಭ ಧಮ್ಮಪದೇ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ದೀಘಾ ಜಾಗರತೋ ರತ್ತಿ, ದೀಘಂ ಸನ್ತಸ್ಸ ಯೋಜನಂ;
ದೀಘೋ ಬಾಲಾನಂ ಸಂಸಾರೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಅವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ. (ಧ. ಪ. ೬೦);
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋ ಇತ್ಥಿಸಾಮಿಕೋ ಪುರಿಸೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ಜಾನಿತ್ವಾ.
ಅಸ್ಸಮೇಧನ್ತಿಆದೀಸು – ಪೋರಾಣರಾಜಕಾಲೇ ಕಿರ ಸಸ್ಸಮೇಧಂ ಪುರಿಸಮೇಧಂ ಸಮ್ಮಾಪಾಸಂ ವಾಚಾಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ ಅಹೇಸುಂ, ಯೇಹಿ ರಾಜಾನೋ ಲೋಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿಂಸು. ತತ್ಥ ನಿಪ್ಫನ್ನಸಸ್ಸತೋ ¶ ದಸಮಭಾಗಗ್ಗಹಣಂ ಸಸ್ಸಮೇಧಂ ನಾಮ, ಸಸ್ಸಸಮ್ಪಾದನೇ ಮೇಧಾವಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಮಹಾಯೋಧಾನಂ ಛಮಾಸಿಕಂ ಭತ್ತ-ವೇತನಾನುಪ್ಪದಾನಂ ಪುರಿಸಮೇಧಂ ನಾಮ, ಪುರಿಸಸಙ್ಗಣ್ಹನೇ ಮೇಧಾವಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಲಿದ್ದಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಲೇಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವಿನಾವ ವಡ್ಢಿಯಾ ಸಹಸ್ಸದ್ವಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಧನಾನುಪ್ಪದಾನಂ ಸಮ್ಮಾಪಾಸಂ ನಾಮ. ತಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಪಾಸೇತಿ, ಹದಯೇ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಯ ಠಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಪಾಸನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ‘‘ತಾತ ಮಾತುಲಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಣ್ಹವಾಚಾಭಣನಂ ವಾಚಾಪೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ಪಿಯವಾಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಏವಂ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ರಟ್ಠಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ¶ ಹೋತಿ ಫೀತಞ್ಚ ಪಹೂತಅನ್ನಪಾನಂ ಖೇಮಂ ನಿರಬ್ಬುದಂ. ಮನುಸ್ಸಾ ಮುದಾ ಮೋದಮಾನಾ ಉರೇ ಪುತ್ತೇ ನಚ್ಚೇನ್ತಾ ಅಪಾರುತಘರದ್ವಾರಾ ವಿಹರನ್ತಿ. ಇದಂ ಘರದ್ವಾರೇಸು ಅಗ್ಗಳಾನಂ ಅಭಾವತೋ ನಿರಗ್ಗಳನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಅಯಂ ಪೋರಾಣಿಕಾ ಪವೇಣೀ.
ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಓಕ್ಕಾಕರಾಜಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ ಇಮಞ್ಚ ರಟ್ಠಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಂಮೂಲಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಮೇಧಂ ಪುರಿಸಮೇಧನ್ತಿ ಆದಿಕೇ ಪಞ್ಚ ಯಞ್ಞೇ ನಾಮ ಅಕಂಸು. ತೇಸು ಅಸ್ಸಮೇತ್ಥ ಮೇಧನ್ತಿ ವಧನ್ತೀತಿ ಅಸ್ಸಮೇಧೋ. ದ್ವೀಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಏಕವೀಸತಿಯೂಪಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮದಿವಸೇಯೇವ ಸತ್ತನವುತಿಪಞ್ಚಪಸುಸತಘಾತಭಿಂಸನಸ್ಸ ಠಪೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಞ್ಚ ¶ ಪುರಿಸೇ ಚ ಅವಸೇಸಸಬ್ಬವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಪುರಿಸಮೇತ್ಥ ಮೇಧನ್ತೀತಿ ಪುರಿಸಮೇಧೋ. ಚತೂಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಭೂಮಿಯಾ ಅಸ್ಸಮೇಧೇ ವುತ್ತವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಮ್ಮಮೇತ್ಥ ಪಾಸೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಾಸೋ. ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸಮ್ಮಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ¶ ಪತಿತೋಕಾಸೇ ವೇದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಂಹಾರಿಮೇಹಿ ಯೂಪಾದೀಹಿ ಸರಸ್ಸತಿನದಿಯಾ ನಿಮುಗ್ಗೋಕಾಸತೋ ಪಭುತಿ ಪಟಿಲೋಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸತ್ರಯಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ವಾಜಮೇತ್ಥ ಪಿವನ್ತೀತಿ ವಾಜಪೇಯ್ಯೋ. ಏಕೇನ ಪರಿಯಞ್ಞೇನ ಸತ್ತರಸಹಿ ಪಸೂಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಬೇಲುವಯೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಕದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗಳಾತಿ ನಿರಗ್ಗಳೋ. ನವಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಭೂಮಿಯಾ ಚ ಪುರಿಸೇಹಿ ಚ ಅಸ್ಸಮೇಧೇ ವುತ್ತವಿಭವದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮೇಧಪರಿಯಾಯನಾಮಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮೇಧವಿಕಪ್ಪಸ್ಸೇವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಮಹಾರಮ್ಭಾತಿ ಮಹಾಕಿಚ್ಚಾ ಮಹಾಕರಣೀಯಾ. ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಬುದ್ಧಾದಯೋ. ನಿರಾರಮ್ಭಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ಥಾ ಅಪ್ಪಕಿಚ್ಚಾ. ಯಜನ್ತಿ ಅನುಕುಲನ್ತಿ ಅನುಕುಲೇಸು ಯಜನ್ತಿ, ಯಂ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಾದಿ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸೇಹಿ ಪಟ್ಠಪಿತಂ, ತಂ ಅಪರಾಪರಂ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ದದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನವಮಂ.
೧೦. ಬನ್ಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೧. ದಸಮೇ ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ರಞ್ಞಾತಿ ಇದಂ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸುಕತಕಾರಣಂ ಆರೋಚೇನ್ತಾ ಆರೋಚೇಸುಂ. ರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಸಕ್ಕೇನ ಕುಸರಾಜಸ್ಸ ದಿನ್ನೋ ಅಟ್ಠವಙ್ಕೋ ಮಣಿ ಪವೇಣಿಯಾ ಆಗತೋ. ರಾಜಾ ಅಲಙ್ಕರಣಕಾಲೇ ತಂ ಮಣಿಂ ಆಹರಥಾತಿ ಆಹ. ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಠಪಿತಟ್ಠಾನೇ ¶ ನ ಪಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸುಂ. ರಾಜಾ ಅನ್ತೋಘರಚಾರಿನೋ ‘‘ಮಣಿಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ದೇಥಾ’’ತಿ ಬನ್ಧಾಪೇಸಿ. ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಮಣಿಪಟಿಸಾಮಕಾನಂ ಏಕಂ ಉಪಾಯಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ ¶ . ತೇ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸುಂ. ರಾಜಾ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಥೇರೋ, ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ. ಪಟಿಸಾಮಕಮನುಸ್ಸಾ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಉದಕಚಾಟಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಾಣಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ಸಾಟಕಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಓತಾರೇಥಾ’’ತಿ. ಮಣಿಚೋರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ರಾಜಭಣ್ಡಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ವಾ ವಲಞ್ಜೇತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ. ಸೋ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಣಿಂ ಉಪಕಚ್ಛಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಾಟಕಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಆಗಮ್ಮ ಉದಕಚಾಟಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಮಹಾಜನೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ರಾಜಮನುಸ್ಸಾ ಚಾಟಿಯಂ ಹತ್ಥಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಮಣಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಅದಂಸು. ‘‘ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ಕಿರ ದಸ್ಸಿತನಯೇನ ಮಣಿ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ಮಹಾಜನೋ ಕೋಲಾಹಲಂ ಅಕಾಸಿ. ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಂ ಕಾರಣಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಆರೋಚೇನ್ತಾ ಇಮಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸುಂ. ಸತ್ಥಾ – ‘‘ಅನಚ್ಛರಿಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ಆನನ್ದೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥಾರುಳ್ಹಮಣಿಂ ಆಹರಾಪೇಯ್ಯ ¶ , ಯತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣೇ ಠತ್ವಾ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಮ್ಪಿ ಹತ್ಥಾರುಳ್ಹಂ ಭಣ್ಡಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಅದಂಸೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ –
‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠೇ ಸೂರಮಿಚ್ಛನ್ತಿ, ಮನ್ತೀಸು ಅಕುತೂಹಲಂ;
ಪಿಯಞ್ಚ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹಿ, ಅತ್ಥೇ ಜಾತೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ. (ಜಾ. ೧.೧.೯೨) –
ಮಹಾಸಾರಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ.
ನ ತಂ ದಳ್ಹನ್ತಿ ತಂ ಬನ್ಧನಂ ಥಿರನ್ತಿ ನ ಕಥೇನ್ತಿ. ಯದಾಯಸನ್ತಿ ಯಂ ಆಯಸಾ ಕತಂ. ಸಾರತ್ತರತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ರತ್ತರತ್ತಾ, ಸಾರತ್ತೇನ ವಾ ರತ್ತಾ ಸಾರತ್ತರತ್ತಾ, ಸಾರಂ ಇದನ್ತಿ ಮಞ್ಞನಾಯ ರತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪೇಕ್ಖಾತಿ ಆಲಯೋ ನಿಕನ್ತಿ. ಆಹೂತಿ ಕಥೇನ್ತಿ. ಓಹಾರಿನನ್ತಿ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಆಕಡ್ಢನಕಂ. ಸಿಥಿಲನ್ತಿ ನ ಆಯಸಾದಿಬನ್ಧನಂ ವಿಯ ಇರಿಯಾಪಥಂ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಂ. ತೇನ ಹಿ ಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಾ ಪರದೇಸಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ. ದುಪ್ಪಮುಞ್ಚನ್ತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಲೋಕುತ್ತರಞಾಣೇನ ಮುಞ್ಚಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯನ್ತಿ. ದಸಮಂ.
ಪಠಮೋ ವಗ್ಗೋ.
೨. ದುತಿಯವಗ್ಗೋ
೧. ಸತ್ತಜಟಿಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೨. ದುತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ¶ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇತಿ ಪುಬ್ಬಾರಾಮಸಙ್ಖಾತೇ ವಿಹಾರೇ ಮಿಗಾರಮಾತುಯಾ ಪಾಸಾದೇ. ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅತೀತೇ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಏಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ಪದುಮುತ್ತರಂ ಭಗವನ್ತಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸದಾನಂ ದತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ತುಮ್ಹಾದಿಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಯಿಕಾ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ. ಸಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಭದ್ದಿಯನಗರೇ ಮೇಣ್ಡಕಪುತ್ತಸ್ಸ ಧನಞ್ಚಯಸೇಟ್ಠಿನೋ ಗೇಹೇ ಸುಮನದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ ¶ . ಜಾತಕಾಲೇ ಚಸ್ಸಾ ವಿಸಾಖಾತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು. ಸಾ ಯದಾ ಭಗವಾ ಭದ್ದಿಯನಗರಂ ಅಗಮಾಸಿ, ತದಾ ಪಞ್ಚಹಿ ದಾರಿಕಾಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಗತಾ ಪಠಮದಸ್ಸನಮ್ಹಿಯೇವ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಅಹೋಸಿ. ಅಪರಭಾಗೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಮಿಗಾರಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಪುಣ್ಣವಡ್ಢನಕುಮಾರಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗತಾ. ತತ್ಥ ನಂ ಮಿಗಾರಸೇಟ್ಠಿ ಮಾತಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಿಗಾರಮಾತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಾಯ ಕಾರಿತೇ ಪಾಸಾದೇ.
ಬಹಿ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇತಿ ಪಾಸಾದದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸ್ಸ ಬಹಿ, ನ ವಿಹಾರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸ್ಸ. ಸೋ ಕಿರ ಪಾಸಾದೋ ಲೋಹಪಾಸಾದೋ ವಿಯ ಸಮನ್ತಾ ಚತುದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಯುತ್ತೇನ ಪಾಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ. ತೇಸು ಪಾಚೀನದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸ್ಸ ಬಹಿ ಪಾಸಾದಚ್ಛಾಯಾಯಂ ಪಾಚೀನಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ.
ಪರೂಳ್ಹಕಚ್ಛನಖಲೋಮಾತಿ ಪರೂಳ್ಹಕಚ್ಛಾ ಪರೂಳ್ಹನಖಾ ಪರೂಳ್ಹಲೋಮಾ, ಕಚ್ಛಾದೀಸು ದೀಘಲೋಮಾ ದೀಘನಖಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಖಾರಿವಿವಿಧನ್ತಿ ವಿವಿಧಖಾರಿಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಪಬ್ಬಜಿತಪರಿಕ್ಖಾರಭಣ್ಡಕಂ. ಅವಿದೂರೇ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಅವಿದೂರಮಗ್ಗೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತಿ. ರಾಜಾಹಂ ¶ , ಭನ್ತೇತಿ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ, ಮಯ್ಹಂ ನಾಮಂ ತುಮ್ಹೇ ಜಾನಾಥಾತಿ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ರಾಜಾ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏವರೂಪಾನಂ ನಗ್ಗಭೋಗ್ಗನಿಸ್ಸಿರಿಕಾನಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ. ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಾಯ. ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಏತೇಸಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ¶ , ‘ಮಯಂ ಪುತ್ತದಾರಂ ಪಹಾಯ ಏತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ದುಬ್ಭೋಜನದುಕ್ಖಸೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಅನುಭೋಮ, ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಞ್ಜಲಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತೀ’ತಿ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ನ ಕಥೇಯ್ಯುಂ. ಏವಂ ಕತೇ ಪನ ಅನಿಗೂಹಿತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಕಾಸಿ. ಅಪಿಚ ಸತ್ಥು ಅಜ್ಝಾಸಯಜಾನನತ್ಥಂ ಏವಮಕಾಸಿ.
ಕಾಸಿಕಚನ್ದನನ್ತಿ ಸಣ್ಹಚನ್ದನಂ. ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನನ್ತಿ ವಣ್ಣಗನ್ಧತ್ಥಾಯ ಮಾಲಂ, ಸುಗನ್ಧಭಾವತ್ಥಾಯ ಗನ್ಧಂ, ವಣ್ಣಗನ್ಧತ್ಥಾಯ ವಿಲೇಪನಞ್ಚ ಧಾರೇನ್ತೇನ.
ಸಂವಾಸೇನಾತಿ ಸಹವಾಸೇನ. ಸೀಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಸುಸೀಲೋ ವಾ ದುಸ್ಸೀಲೋ ವಾತಿ ಸಂವಸನ್ತೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ. ತಞ್ಚ ಖೋ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ ನ ಇತ್ತರನ್ತಿ ತಞ್ಚ ಸೀಲಂ ದೀಘೇನ ಕಾಲೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಇತ್ತರೇನ. ದ್ವೀಹತೀಹಞ್ಹಿ ಸಂಯತಾಕಾರೋ ಚ ಸಂವುತಿನ್ದ್ರಿಯಾಕಾರೋ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ದಸ್ಸೇತುಂ. ಮನಸಿಕರೋತಾತಿ ಸೀಲಮಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ¶ ಜಾನಿತುಂ, ನ ಇತರೇನ. ಪಞ್ಞವತಾತಿ ತಮ್ಪಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞೇನೇವ ಪಣ್ಡಿತೇನ. ಬಾಲೋ ಹಿ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋಪಿ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ.
ಸಂವೋಹಾರೇನಾತಿ ಕಥನೇನ.
‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು, ವೋಹಾರಂ ಉಪಜೀವತಿ;
ಏವಂ ವಾಸೇಟ್ಠ ಜಾನಾಹಿ, ವಾಣಿಜೋ ಸೋ ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ. (ಮ. ನಿ. ೨.೪೫೭) –
ಏತ್ಥ ಹಿ ಬ್ಯವಹಾರೋ ವೋಹಾರೋ ನಾಮ. ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯವೋಹಾರಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾ’’ತಿ (ದೀ. ನಿ. ೩.೩೧೩) ಏತ್ಥ ಚೇತನಾ. ‘‘ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೋಹಾರೋ’’ತಿ (ಧ. ಸ. ೧೩೧೩-೧೩೧೫) ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತಿ. ‘‘ವೋಹಾರಮತ್ತೇನ ಸೋ ವೋಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಸಂ. ನಿ. ೧.೨೫) ಏತ್ಥ ಕಥಾ ವೋಹಾರೋ. ಇಧಾಪಿ ಏಸೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ. ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಕಥಾ ಪರಮ್ಮುಖಾಯ ಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತಿ, ಪರಮ್ಮುಖಾ ¶ ಕಥಾ ಚ ಸಮ್ಮುಖಾಯ ಕಥಾಯ, ತಥಾ ಪುರಿಮಕಥಾ ಚ ಪಚ್ಛಿಮಕಥಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮಕಥಾ ಚ ಪುರಿಮಕಥಾಯ. ಸೋ ಕಥೇನ್ತೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುಂ ‘‘ಅಸುಚಿ ಏಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ. ಸುಚಿಸೀಲಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮೇನ, ಪಚ್ಛಿಮಞ್ಚ ಪುರಿಮೇನ ಸಮೇತಿ, ಸಮ್ಮುಖಾಕಥಿತಂ ಪರಮ್ಮುಖಾಕಥಿತೇನ, ಪರಮ್ಮುಖಾಕಥಿತಞ್ಚ ಸಮ್ಮುಖಾಕಥಿತೇನ, ತಸ್ಮಾ ಕಥೇನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಚಿಭಾವೋ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ.
ಥಾಮೋತಿ ¶ ಞಾಣಥಾಮೋ. ಯಸ್ಸ ಹಿ ಞಾಣಥಾಮೋ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಉಪದ್ದವೇಸು ಗಹೇತಬ್ಬಗ್ಗಹಣಂ ಕತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅದ್ವಾರಘರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ವಿಯ ಚರತಿ. ತೇನಾಹ ಆಪದಾಸು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಥಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ. ಸಾಕಚ್ಛಾಯಾತಿ ಸಂಕಥಾಯ. ದುಪ್ಪಞ್ಞಸ್ಸ ಹಿ ಕಥಾ ಉದಕೇ ಗೇಣ್ಡು ವಿಯ ಉಪ್ಪಲವತಿ, ಪಞ್ಞವತೋ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಭಾನಂ ಅನನ್ತರಂ ಹೋತಿ. ಉದಕವಿಪ್ಫನ್ದಿತೇನೇವ ಹಿ ಮಚ್ಛೋ ಖುದ್ದಕೋ ವಾ ಮಹನ್ತೋ ವಾತಿ ಞಾಯತಿ. ಓಚರಕಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾಚರಕಾ. ಚರಾ ಹಿ ಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕೇನ ಚರನ್ತಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ – ಚರಕಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಓಚರಿತ್ವಾತಿ ಅವಚರಿತ್ವಾ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ, ತಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ರಜೋಜಲ್ಲನ್ತಿ ರಜಞ್ಚ ಜಲ್ಲಞ್ಚ. ವಣ್ಣರೂಪೇನಾತಿ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನೇನ. ಇತ್ತರದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಲಹುಕದಸ್ಸನೇನ. ವಿಯಞ್ಜನೇನಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಭಣ್ಡಕೇನ. ಪತಿರೂಪಕೋ ಮತ್ತಿಕಾಕುಣ್ಡಲೋವಾತಿ ಸುವಣ್ಣಕುಣ್ಡಲಪತಿರೂಪಕೋ ಮತ್ತಿಕಾಕುಣ್ಡಲೋವ. ಲೋಹಡ್ಢಮಾಸೋತಿ ಲೋಹಡ್ಢಮಾಸಕೋ. ಪಠಮಂ.
೨. ಪಞ್ಚರಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೩. ದುತಿಯೇ ¶ ರೂಪಾತಿ ನೀಲಪೀತಾದಿಭೇದಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ. ಕಾಮಾನಂ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಏತಂ ಕಾಮಾನಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ರೂಪಗರುಕೋ ಆಹ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಯತೋತಿ ಯದಾ. ಮನಾಪಪರಿಯನ್ತನ್ತಿ ¶ ಮನಾಪನಿಪ್ಫತ್ತಿಕಂ ಮನಾಪಕೋಟಿಕಂ. ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಮನಾಪಾನಿ ಪುಗ್ಗಲಮನಾಪಂ ಸಮ್ಮುತಿಮನಾಪಞ್ಚ. ಪುಗ್ಗಲಮನಾಪಂ ನಾಮ ಯಂ ಏಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಇಟ್ಠಂ ಕನ್ತಂ ಹೋತಿ, ತದೇವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಂ ಅಕನ್ತಂ. ಪಚ್ಚನ್ತವಾಸೀನಞ್ಹಿ ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದಾಪಿ ಇಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ ಕನ್ತಾ ಮನಾಪಾ, ಮಜ್ಝಿಮದೇಸವಾಸೀನಂ ಅತಿಜೇಗುಚ್ಛಾ. ತೇಸಞ್ಚ ಮೋರಮಂಸಾದೀನಿ ಇಟ್ಠಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಇತರೇಸಂ ತಾನಿ ಅತಿಜೇಗುಚ್ಛಾನಿ. ಇದಂ ಪುಗ್ಗಲಮನಾಪಂ. ಇತರಂ ಸಮ್ಮುತಿಮನಾಪಂ.
ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಪನ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ. ವಿಭಜನ್ತೇನ ಚ ನ ಅತಿಇಸ್ಸರಾನಂ ಮಹಾಸಮ್ಮತಮಹಾಸುದಸ್ಸನಧಮ್ಮಾಸೋಕಾದೀನಂ ವಸೇನ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ದಿಪ್ಪಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಮನಾಪಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ. ಅತಿದುಗ್ಗತಾನಂ ದುಲ್ಲಭನ್ನಪಾನಾನಂ ವಸೇನಪಿ ನ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಂ. ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಣಾಜಕಭತ್ತಸಿತ್ಥಾನಿಪಿ ಪೂತಿಮಂಸಸ್ಸ ರಸೋಪಿ ಅತಿಮಧುರೋ ಅಮತಸದಿಸೋ ಹೋತಿ. ಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ಪನ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಸೇಟ್ಠಿ ಕುಟುಮ್ಬಿಕವಾಣಿಜಾದೀನಂ ಕಾಲೇನ ¶ ಇಟ್ಠಂ ಕಾಲೇನ ಅನಿಟ್ಠಂ ಲಭಮಾನಾನಂ ವಸೇನ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಂ. ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಜವನಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ. ಜವನಞ್ಹಿ ಇಟ್ಠೇಪಿ ರಜ್ಜತಿ ಅನಿಟ್ಠೇಪಿ, ಇಟ್ಠೇಪಿ ದುಸ್ಸತಿ ಅನಿಟ್ಠೇಪಿ. ಏಕನ್ತತೋ ಪನ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಬುದ್ಧಂ ವಾ ಸಙ್ಘಂ ವಾ ಮಹಾಚೇತಿಯಾದೀನಿ ವಾ ಉಳಾರಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪಿದಹನ್ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಕಣ್ಣೇ ಥಕೇನ್ತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಪನ ತೇಸಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಗೂಥಸೂಕರಾದಯೋ ಗೂಥಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾ ಖಾದಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗೂಥದಸ್ಸನೇ ಪನ ನೇಸಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಸ ಗನ್ಧಘಾಯನೇ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಂ, ರಸಸಾಯನೇ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಮೇವ ಹೋತಿ. ಭಗವಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಮನಾಪತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತೇ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ರೂಪಾತಿಆದಿಮಾಹ.
ಚನ್ದನಙ್ಗಲಿಕೋತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ನಾಮಂ. ಪಟಿಭಾತಿ ಮಂ ಭಗವಾತಿ ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಏಕಂ ಕಾರಣಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ. ತಸ್ಸ ತೇ ಪಞ್ಚ ರಾಜಾನೋ ಆಮುತ್ತಮಣಿಕುಣ್ಡಲೇ ಸಜ್ಜಿತಾಯ ¶ ಆಪಾನಭೂಮಿಯಾ ನಿಸಿನ್ನವಸೇನೇವ ಮಹತಾ ರಾಜಾನುಭಾವೇನ ಪರಮೇನ ಇಸ್ಸರಿಯವಿಭವೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾಪಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ¶ ಸನ್ತಿಕೇ ಠಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಿವಾ ಪದೀಪೇ ವಿಯ ಉದಕಾಭಿಸಿತ್ತೇ ಅಙ್ಗಾರೇ ವಿಯ ಸೂರಿಯುಟ್ಠಾನೇ ಖಜ್ಜೋಪನಕೇ ವಿಯ ಚ ಹತಪ್ಪಭೇ ಹತಸೋಭೇ ತಂ ತಥಾಗತಞ್ಚ ತೇಹಿ ಸತಗುಣೇನ ಸಹಸ್ಸಗುಣೇನ ವಿರೋಚಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಹನ್ತಾ ವತ ಭೋ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪಟಿಭಾನಂ ಉದಪಾದಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.
ಕೋಕನದನ್ತಿ ಪದುಮಸ್ಸೇವೇತಂ ವೇವಚನಂ. ಪಾತೋತಿ ಕಾಲಸ್ಸೇವ. ಸಿಯಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ. ಅವೀತಗನ್ಧನ್ತಿ ಅವಿಗತಗನ್ಧಂ. ಅಙ್ಗೀರಸನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ. ಭಗವತೋ ಹಿ ಅಙ್ಗತೋ ರಸ್ಮಿಯೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಙ್ಗೀರಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಥಾ ಕೋಕನದಸಙ್ಖಾತಂ ಪದುಮಂ ಪಾತೋವ ಫುಲ್ಲಂ ಅವೀತಗನ್ಧಂ ಸಿಯಾ, ಏವಮೇವ ಭಗವನ್ತಂ ಅಙ್ಗೀರಸಂ ತಪನ್ತಂ ಆದಿಚ್ಚಮಿವ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ವಿರೋಚಮಾನಂ ಪಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ. ಭಗವನ್ತಂ ಅಚ್ಛಾದೇಸೀತಿ ಭಗವತೋ ಅದಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಲೋಕವೋಹಾರತೋ ಪನೇತ್ಥ ಈದಿಸಂ ವಚನಂ ಹೋತಿ. ಸೋ ಕಿರ ಉಪಾಸಕೋ – ‘‘ಏತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣೇಸು ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಪಞ್ಚ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗೇ ¶ ದೇನ್ತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತೇ ಭಗವತೋವ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ. ದುತಿಯಂ.
೩. ದೋಣಪಾಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೪. ತತಿಯೇ ದೋಣಪಾಕಕುರನ್ತಿ ದೋಣಪಾಕಂ ಕುರಂ, ದೋಣಸ್ಸ ತಣ್ಡುಲಾನಂ ಪಕ್ಕಭತ್ತಂ ತದೂಪಿಯಞ್ಚ ಸೂಪಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಭುತ್ತಾವೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಭತ್ತಸಮ್ಮದಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂದಿವಸಂ ಪನ ಭುಞ್ಜನ್ತೋವ ದಸಬಲಂ ಸರಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಮಹಸ್ಸಾಸೀತಿ ತಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೋ ಬಲವಾ ಭತ್ತಪರೀಳಾಹೋ ಉದಪಾದಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಅಸ್ಸಾಸೇಹಿ ಅಸ್ಸಸತಿ, ಗತ್ತತೋಪಿಸ್ಸ ಸೇದಬಿನ್ದೂನಿ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಮೇನಂ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಠತ್ವಾ ಯಮಕತಾಲವಣ್ಟೇಹಿ ಬೀಜನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಗಾರವೇನ ಪನ ನಿಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ಉಸ್ಸಹತೀತಿ ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಮಹಸ್ಸಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸೀತಿ, ರಾಜಾ ಭೋಜನೇ ¶ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಕಿಲಮತಿ, ಫಾಸು ವಿಹಾರಂ ದಾನಿಸ್ಸ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ. ಮನುಜಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಸ್ಸ. ಕಹಾಪಣಸತನ್ತಿ ಪಾತರಾಸೇ ಪಣ್ಣಾಸಂ ಸಾಯಮಾಸೇ ಪಣ್ಣಾಸನ್ತಿ ಏವಂ ಕಹಾಪಣಸತಂ. ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾತಿ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಮಙ್ಗಲಅಸಿಂ ಕಸ್ಸ ದಮ್ಮಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ? ಅಸುಕಸ್ಸ ನಾಮ ದೇಹೀತಿ ಸೋ ತಂ ಅಸಿಂ ದತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮ್ಮ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತಕೋವ ‘‘ಗಾಥಂ ವದಥ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಭತ್ತಾಭಿಹಾರೇ ¶ ಸುದಂ ಭಾಸತೀತಿ ಕಥಂ ಭಾಸತಿ? ಭಗವತಾ ಅನುಸಿಟ್ಠಿನಿಯಾಮೇನ. ಭಗವಾ ಹಿ ನಂ ಏವಂ ಅನುಸಾಸಿ – ‘‘ಮಾಣವ, ಇಮಂ ಗಾಥಂ ನಟೋ ವಿಯ ಪತ್ತಪತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಮಾ ಅವಚ, ರಞ್ಞೋ ಭುಞ್ಜನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಪಠಮಪಿಣ್ಡಾದೀಸುಪಿ ಅವತ್ವಾ ವೋಸಾನಪಿಣ್ಡೇ ಗಹಿತೇ ವದೇಯ್ಯಾಸಿ, ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾವ ಭತ್ತಪಿಣ್ಡಂ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸತಿ. ಅಥ ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೇಸು ಧೋತೇಸು ಪಾತಿಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸಿತ್ಥಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ತದುಪಿಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಞತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ತಾವತಕೇ ತಣ್ಡುಲೇ ಹಾರೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪಾತರಾಸೇ ಚ ವತ್ವಾ ಸಾಯಮಾಸೇ ಮಾ ವದೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ. ಸೋ ಸಾಧೂತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ತಂದಿವಸಂ ರಞ್ಞೋ ಪಾತರಾಸಂ ಭುತ್ವಾ ಗತತ್ತಾ ಸಾಯಮಾಸೇ ಭಗವತೋ ಅನುಸಿಟ್ಠಿನಿಯಾಮೇನ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ ¶ . ರಾಜಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ವಚನಂ ಸರಿತ್ವಾ ಭತ್ತಪಿಣ್ಡಂ ಪಾತಿಯಂಯೇವ ಛಡ್ಡೇಸಿ. ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೇಸು ಧೋತೇಸು ಪಾತಿಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸಿತ್ಥಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ತದುಪಿಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಞತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ತತ್ತಕೇ ತಣ್ಡುಲೇ ಹರಿಂಸು.
ನಾಳಿಕೋದನಪರಮತಾಯ ಸಣ್ಠಾಸೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಮಾಣವೋ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ದಸಬಲಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ನಂ ಏಕದಿವಸಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ರಾಜಾ ಕಿತ್ತಕಂ ಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ? ಸೋ ‘‘ನಾಳಿಕೋದನ’’ನ್ತಿ ಆಹ. ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಪುರಿಸಭಾಗೋ ಏಸ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಾಥಂ ಮಾ ವದೀತಿ. ಇತಿ ರಾಜಾ ತತ್ಥೇವ ಸಣ್ಠಾಸಿ. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೇನ ಚೇವ ಅತ್ಥೇನ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇನ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಲ್ಲಿಖಿತಸರೀರತಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕತ್ಥೋ ನಾಮ, ಸೀಲಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೋ. ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಹಿ ಸೀಲಙ್ಗಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ. ತತಿಯಂ.
೪. ಪಠಮಸಙ್ಗಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೫. ಚತುತ್ಥೇ ¶ ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೋತಿ ವೇದೇಹೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಾಧಿವಚನಮೇತಂ, ಪಣ್ಡಿತಿತ್ಥಿಯಾ ಪುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಚತುರಙ್ಗಿನಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ. ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಚಮ್ಮಪಟಿಮುಞ್ಚನಾದೀಹಿ ಸನ್ನಾಹಂ ಕಾರೇತ್ವಾ. ಸಙ್ಗಾಮೇಸುನ್ತಿ ಯುಜ್ಝಿಂಸು. ಕೇನ ಕಾರಣೇನ? ಮಹಾಕೋಸಲರಞ್ಞಾ ಕಿರ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ಧೀತರಂ ದೇನ್ತೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ರಜ್ಜಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಸತಸಹಸ್ಸುಟ್ಠಾನೋ ಕಾಸಿಗಾಮೋ ನಾಮ ಧೀತು ದಿನ್ನೋ. ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಚ ಪಿತರಿ ಮಾರಿತೇ ಮಾತಾಪಿಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ವಿಯೋಗಸೋಕೇನ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಮತಾ. ತತೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ – ‘‘ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಮಾರಿತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಪಿತು ಸನ್ತಕೋ ಗಾಮೋ’’ತಿ ತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಅಡ್ಡಂ ಕರೋತಿ. ಅಜಾತಸತ್ತುಪಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಮಾತು ಸನ್ತಕೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸತ್ಥಾಯ ದ್ವೇಪಿ ಮಾತುಲಭಾಗಿನೇಯ್ಯಾ ಯುಜ್ಝಿಂಸು.
ಪಾಪಾ ¶ ದೇವದತ್ತಾದಯೋ ಮಿತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತೋ. ತೇಯೇವಸ್ಸ ಸಹಾಯಾತಿ ಪಾಪಸಹಾಯೋ. ತೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿನ್ನಂ ಸಮ್ಪವಙ್ಕನ್ತಿ ಪಾಪಸಮ್ಪವಙ್ಕೋ. ಪಸೇನದಿಸ್ಸ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಾದೀನಂ ವಸೇನ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾದಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ. ದುಕ್ಖಂ ಸೇತೀತಿ ಜಿತಾನಿ ಹತ್ಥಿಆದೀನಿ ಅನುಸೋಚನ್ತೋ ದುಕ್ಖಂ ಸಯಿಸ್ಸತಿ. ಇದಂ ಭಗವಾ ಪುನ ತಸ್ಸ ಜಯಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ. ಜಯಂ ವೇರಂ ಪಸವತೀತಿ ಜಿನನ್ತೋ ವೇರಂ ಪಸವತಿ, ವೇರಿಪುಗ್ಗಲಂ ಲಭತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ದುತಿಯಸಙ್ಗಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೬. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಅಬ್ಭುಯ್ಯಾಸೀತಿ ಪರಾಜಯೇ ಗರಹಪ್ಪತ್ತೋ ‘‘ಆರಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪಂ ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೇನ ನಾಮ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಸ್ಸ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ‘‘ಸಚೇ ರಾಜಾ ಇಮಞ್ಚ ಉಪಾಯಂ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಪುನ ಜಿನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಜಯಕಾರಣಂ ಸುತ್ವಾ ಅಭಿಉಯ್ಯಾಸಿ.
ಯಾವಸ್ಸ ಉಪಕಪ್ಪತೀತಿ ಯಾವ ತಸ್ಸ ಉಪಕಪ್ಪತಿ ಸಯ್ಹಂ ಹೋತಿ. ಯದಾ ಚಞ್ಞೇತಿ ಯದಾ ಅಞ್ಞೇ. ವಿಲುಮ್ಪನ್ತೀತಿ ತಂ ವಿಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ ¶ ಠಿತಪುಗ್ಗಲಂ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ. ವಿಲುಮ್ಪತೀತಿ ವಿಲುಮ್ಪಿಯತಿ. ಠಾನಂ ಹಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ‘‘ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಮಞ್ಞತಿ. ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ. ಜೇತಾರಂ ಲಭತೇ ಜಯನ್ತಿ ಜಯನ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಚ್ಛಾ ಜೇತಾರಮ್ಪಿ ಲಭತಿ. ರೋಸೇತಾರನ್ತಿ ಘಟ್ಟೇತಾರಂ. ರೋಸಕೋತಿ ಘಟ್ಟಕೋ. ಕಮ್ಮವಿವಟ್ಟೇನಾತಿ ಕಮ್ಮಪರಿಣಾಮೇನ, ತಸ್ಸ ವಿಲುಮ್ಪನಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕದಾನೇನ. ಸೋ ವಿಲುತ್ತೋ ವಿಲುಪ್ಪತೀತಿ ಸೋ ವಿಲುಮ್ಪಕೋ ವಿಲುಮ್ಪಿಯತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಮಲ್ಲಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೭. ಛಟ್ಠೇ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ದೇವಿಯಾ ಗಬ್ಭವುಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಸೂತಿಘರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇತ್ವಾ ಆರಕ್ಖಂ ದತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಅನತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸೀತಿ, ‘‘ದುಗ್ಗತಕುಲಸ್ಸ ಮೇ ಧೀತು ಮಹನ್ತಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ದಿನ್ನಂ, ಸಚೇ ಪುತ್ತಂ ಅಲಭಿಸ್ಸ, ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸ, ತತೋ ದಾನಿ ಪರಿಹೀನಾ’’ತಿ ಅನತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ. ಸೇಯ್ಯಾತಿ ದನ್ಧಪಞ್ಞಸ್ಮಾ ಏಲಮೂಗಪುತ್ತತೋ ಏಕಚ್ಚಾ ಇತ್ಥೀಯೇವ ಸೇಯ್ಯಾ. ಪೋಸಾತಿ ಪೋಸೇಹಿ. ಜನಾಧಿಪಾತಿ ಜನಾಧಿಭುಂ ರಾಜಾನಂ ಆಲಪತಿ. ಸಸ್ಸುದೇವಾತಿ ಸಸ್ಸುಸಸುರದೇವತಾ. ದಿಸಮ್ಪತೀತಿ ದಿಸಾಜೇಟ್ಠಕಾ. ತಾದಿಸಾ ಸುಭಗಿಯಾತಿ ತಾದಿಸಾಯ ಸುಭರಿಯಾಯ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಅಪ್ಪಮಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೮. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಸಮಧಿಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಸಮಧಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ, ಆದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪಮಾದೋತಿ ಕಾರಾಪಕಅಪ್ಪಮಾದೋ. ಸಮೋಧಾನನ್ತಿ ಸಮವಧಾನಂ ಉಪಕ್ಖೇಪಂ. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಹತ್ಥಿಪದಂ ವಿಯ ಹಿ ಕಾರಾಪಕಅಪ್ಪಮಾದೋ, ಸೇಸಪದಜಾತಾನಿ ವಿಯ ಅವಸೇಸಾ ಚತುಭೂಮಕಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ. ತೇ ಹತ್ಥಿಪದೇ ಸೇಸಪದಾನಿ ವಿಯ ¶ ¶ ಅಪ್ಪಮಾದೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಮಾದಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪರಿವತ್ತನ್ತಿ. ಯಥಾ ಚ ಹತ್ಥಿಪದಂ ಸೇಸಪದಾನಂ ಅಗ್ಗಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಏವಂ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಸೇಸಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಹೇಸ ಪಟಿಲಾಭಕಟ್ಠೇನ ಲೋಕಿಯೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಅಗ್ಗೋವ ಹೋತಿ.
ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಏತಾನಿ ಆಯುಆದೀನಿ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಅಪ್ಪಮಾದೋವ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಮೇವ ಪಸಂಸನ್ತಿ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸು ಪಣ್ಡಿತಾ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಯುಆದೀನಿ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಅಪ್ಪಮಾದೋವ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಅತ್ಥಪಟಿಲಾಭಾ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಸೋ ಚ ಖೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸೋ ಚಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಪಾಪಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋವ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪೂರೇತಿ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಿಯ ವಳಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ನ ಇತರಸ್ಸಾತಿ. ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಚೇತ್ಥ ದೇಸನಾಧಮ್ಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಉಪಡ್ಢಮಿದನ್ತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ರಹೋಗತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಓವಾದಕೇ ಅನುಸಾಸಕೇ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪಡ್ಢಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತೋ ಹೋತಿ, ಉಪಡ್ಢಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರತೋ’’ತಿ. ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತೋ ನಿಪ್ಪದೇಸಂ ಚಿನ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಸತ್ಥಾರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಕಙ್ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ. ಯದಿದಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾತಿ ಯಾ ಏಸಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ನಾಮ, ಸಾ ಉಪಡ್ಢಂ, ತತೋ ಉಪಡ್ಢಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ಥೇರೇನ ‘‘ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢಾ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ¶ ಥೇರಸ್ಸ ಅಯಂ ಮನೋರಥೋ, ಯಥಾ ಪನ ಬಹೂಹಿ ಸಿಲಾಥಮ್ಭೇ ಉಸ್ಸಾಪಿತೇ, ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಅಸುಕೇನ ಉಸ್ಸಾಪಿತಂ, ಏತ್ತಕಂ ಅಸುಕೇನಾ’’ತಿ ವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಯಥಾ ಚ ಮಾತಾಪಿತರೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಪುತ್ತೇಸು ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಮಾತಿತೋ ¶ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಏತ್ತಕಂ ಪಿತಿತೋ’’ತಿ ವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಧಮ್ಮೋ ಹೇಸ, ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ¶ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ಏತ್ತಕಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರತೋ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾಯ ಪನ ಉಪಡ್ಢಗುಣೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಉಪಡ್ಢಂ ನಾಮ ಜಾತಂ, ಸಕಲಗುಣೋ ಪಟಿಲಬ್ಭತೀತಿ ಭಗವತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಸಕಲಂ ನಾಮ ಜಾತಂ. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾತಿ ಚೇತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಲಾಭಙ್ಗಂ ನಾಮಾತಿ ಗಹಿತಂ. ಅತ್ಥತೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ. ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋತಿಪಿ ವದನ್ತಿಯೇವ.
ಮಾ ಹೇವಂ, ಆನನ್ದಾತಿ, ಆನನ್ದ, ಮಾ ಏವಂ ಅಭಣಿ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ ತ್ವಂ ಸೇಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತೋ ಅಟ್ಠ ವರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಂ ಉಪಟ್ಠಹಸಿ, ಚತೂಹಿ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ಏವಂ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ. ಸಕಲಮೇವ ಹಿದಂ, ಆನನ್ದ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಯದಿದಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾತಿ ಇದಂ ಭಗವಾ – ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಾನಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಬ್ಬಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಮೂಲಕಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಇದಾನಿ ವಚೀಭೇದೇನೇವ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸೇತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಾಟಿಕಙ್ಖನ್ತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅವಸ್ಸಂಭಾವೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಭಾವೇತೀತಿಆದೀಸು ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಆದಿಪದಾನಂಯೇವ ತಾವ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ – ಸಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ. ಸಮ್ಮಾ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ. ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ. ಸಮ್ಮಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ. ಸಮ್ಮಾ ವೋದಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ. ಸಮ್ಮಾ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ. ಸಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾಸತಿ. ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ.
ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ತೀಣಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಹೋನ್ತಿ. ಸೇಯ್ಯಾಥಿದಂ – ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ತಾವ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪಜಹತಿ, ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸ್ಸತಿ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹವಿಧಮನವಸೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ. ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋಪಿ ತಥೇವ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಿ ಚ ಪಜಹನ್ತಿ, ನಿರೋಧಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತಿ. ವಿಸೇಸತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ದಸ್ಸೇತಿ ¶ . ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇ ಅಭಿನಿರೋಪೇತಿ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ¶ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ಸಮ್ಮಾ ವೋದಾಪೇತಿ ¶ , ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಮ್ಮಾ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಸಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಸಮ್ಮಾ ದಹತಿ.
ಅಪಿಚೇಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಖಣಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಏಕಕ್ಖಣಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ. ಕಿಚ್ಚತೋ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣನ್ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಖಣಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಏಕಕ್ಖಣಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ. ತೇಸು ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಿಚ್ಚತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿಆದೀನಿ ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ. ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ತಯೋ ವಿರತಿಯೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಚೇತನಾಯೋಪಿ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ವಿರತಿಯೋವ. ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಮ್ಮಾಸತೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ದ್ವಯಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸತಿಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ. ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಯೇವ.
ಏವಂ ತಾವ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಆದಿಪದಾನಂಯೇವ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಞತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭಾವೇತಿ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಆದೀಸು ಏವಂ ಞಾತಬ್ಬೋ. ಭಾವೇತೀತಿ ವಡ್ಢೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜನೇತಿ, ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿವೇಕಂ ನಿಸ್ಸಿತಂ, ವಿವೇಕೇ ವಾ ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ. ವಿವೇಕೋತಿ ವಿವಿತ್ತತಾ. ವಿವಿತ್ತತಾ ಚಾಯಂ ತದಙ್ಗವಿವೇಕೋ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ-ಸಮುಚ್ಛೇದ-ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ-ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ. ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ವಿವೇಕೇ. ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ಯೋಗೀ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಪನ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಭಾವೇತಿ. ಏಸ ನಯೋ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತಾದೀಸು. ವಿವೇಕತ್ಥಾ ಏವ ಹಿ ವಿರಾಗಾದಯೋ ¶ .
ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ದುವಿಧೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ. ತತ್ಥ ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಚ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ. ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನಂ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೇ ¶ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನಯೇ ¶ ವಟ್ಟತಿ. ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ.
ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಂ ಪರಿಣಮನ್ತಂ ಪರಿಣತಞ್ಚ, ಪರಿಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿಪಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಯಞ್ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಭಾವನಾನುಯುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿಪಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ಚ ಪರಿಪಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಂ ಭಾವೇತೀತಿ. ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಮಗ್ಗಙ್ಗೇಸು.
ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಆರಬ್ಭ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ. ಜಾತಿಧಮ್ಮಾತಿ ಜಾತಿಸಭಾವಾ ಜಾತಿಪಕತಿಕಾ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಕಲೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ. ಹನ್ದಾತಿ ವವಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ. ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಅತ್ಥಪಟಿಲಾಭಾ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಪಠಮಅಪುತ್ತಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೦. ನವಮೇ ದಿವಾ ದಿವಸ್ಸಾತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ದಿವಾ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಧನಂ. ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ರೂಪಿಯಸ್ಸಾತಿ ಸುವಣ್ಣರಜತತಮ್ಬಲೋಹಕಾಳಲೋಹಫಾಲಕಚ್ಛಪಕಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಘನಕತಸ್ಸ ಚೇವ ಪರಿಭೋಗಭಾಜನಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಚ ರೂಪಿಯಭಣ್ಡಸ್ಸ ಪನ ಕೋ ವಾದೋ? ‘‘ಏತ್ತಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಕಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಣಾಜಕನ್ತಿ ಸಕುಣ್ಡಕಭತ್ತಂ. ಬಿಲಙ್ಗದುತಿಯನ್ತಿ ಕಞ್ಜಿಕದುತಿಯಂ. ಸಾಣನ್ತಿ ಸಾಣವಾಕಮಯಂ ¶ . ತಿಪಕ್ಖವಸನನ್ತಿ ತೀಣಿ ಖಣ್ಡಾನಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಕತನಿವಾಸನಂ.
ಅಸಪ್ಪುರಿಸೋತಿ ಲಾಮಕಪುರಿಸೋ. ಉದ್ಧಗ್ಗಿಕನ್ತಿಆದೀಸು ಉಪರೂಪರಿಭೂಮೀಸು ಫಲದಾನವಸೇನ ಉದ್ಧಂ ಅಗ್ಗಮಸ್ಸಾತಿ ಉದ್ಧಗ್ಗಿಕಾ. ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಹಿತಾ ತತ್ರುಪಪತ್ತಿಜನನತೋತಿ ಸೋವಗ್ಗಿಕಾ. ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ಸುಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುಖವಿಪಾಕಾ. ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗಾನಂ ದಿಬ್ಬವಣ್ಣಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ಸಗ್ಗಸಂವತ್ತನಿಕಾ. ಏವರೂಪಂ ದಕ್ಖಿಣದಾನಂ ನ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ.
ಸಾತೋದಕಾತಿ ಮಧುರೋದಕಾ. ಸೇತ್ತೋದಕಾತಿ ವೀಚೀನಂ ಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಉದಕಸ್ಸ ಸೇತತಾಯ ಸೇತೋದಕಾ. ಸುಪತಿತ್ಥಾತಿ ¶ ಸುನ್ದರತಿತ್ಥಾ. ತಂ ಜನೋತಿ ¶ ಯೇನ ಉದಕೇನ ಸಾತೋದಕಾ, ತಂ ಉದಕಂ ಜನೋ ಭಾಜನಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ನೇವ ಹರೇಯ್ಯ. ನ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ವಾ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ, ಯಂ ಯಂ ಉದಕೇನ ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ತಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ. ತದಪೇಯ್ಯಮಾನನ್ತಿ ತಂ ಅಪೇಯ್ಯಮಾನಂ. ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರೋ ಚೇವ ಕುಸಲಕಿಚ್ಚಕರೋ ಚ, ಭುಞ್ಜತಿ ಚ, ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಚ ಪಯೋಜೇತಿ, ದಾನಞ್ಚ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನವಮಂ.
೧೦. ದುತಿಯಅಪುತ್ತಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೧. ದಸಮೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಪಟಿಪಾದೇಸೀತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಯೋಜೇಸಿ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅದಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಕೇನಚಿದೇವ ರಾಜುಪಟ್ಠಾನಾದಿನಾ ಕಿಚ್ಚೇನ ಗತೋ. ಪಚ್ಛಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಅಹೋಸೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ದಿವಸೇಸು ತಂ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದಾತುಂ ಪನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಅಯಂ ಪದುಮವತಿದೇವಿಯಾ ತತಿಯಪುತ್ತೋ ತಗ್ಗರಸಿಖೀ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಗನ್ಧಮಾದನಪಬ್ಬತೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ವುಟ್ಠಾಯ ಅನೋತತ್ತದಹೇ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಮನೋಸಿಲಾತಲೇ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಓರುಯ್ಹ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಪತ್ತಮಾದಾಯ ನಗರವಾಸೀನಂ ಘರದ್ವಾರೇಸು ಸಹಸ್ಸಭಣ್ಡಿಕಂ ಠಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪಾಸಾದಿಕೇಹಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಹಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಘರದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ. ತಂದಿವಸಞ್ಚ ¶ ಸೇಟ್ಠಿ ಪಾತೋವ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಣೀತಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಘರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ದನ್ತನ್ತರಾನಿ ಸೋಧೇನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ, ತಂದಿವಸಂ ಪಾತೋ ಭುತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ದಾನಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ, ಭರಿಯಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಸಮಣಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.
ಸೇಟ್ಠಿಭರಿಯಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಏತ್ತಕೇನ ಕಾಲೇನ ಇಮಸ್ಸ ‘ದೇಥಾ’ತಿ ವಚನಂ ನ ಸುತಪುಬ್ಬಂ, ದಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಚ ಅಜ್ಜ ನ ಯಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಸ ವಾ ದಾಪೇತಿ, ವೀತರಾಗದೋಸಮೋಹಸ್ಸ ವನ್ತಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಓಹಿತಭಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಾಪೇತಿ, ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅದತ್ವಾ ಪಣೀತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಆದಾಯ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೇಹಿ ಸಾಲಿತಣ್ಡುಲೇಹಿ ಭತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಖಾದನೀಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸುಪೇಯ್ಯಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬಹಿ ಗನ್ಧೇಹಿ ಸಮಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹತ್ಥೇಸು ¶ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವನ್ದಿ. ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ – ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ¶ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾವ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಸೋಪಿ ಖೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಬಾಹಿರತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಯಂ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತಾ, ಅಪಿ ವೋ ಲದ್ಧೋತಿ? ಆಮ, ಸೇಟ್ಠಿ ಲದ್ಧೋತಿ. ‘‘ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗೀವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇಸಿ. ಅಥಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಗನ್ಧೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನಾಸಾಪುಟಂ ಪಹರಿ. ಸೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಂಯಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪಚ್ಛಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಆಹೋಸೀತಿ.
ವರಮೇತನ್ತಿಆದಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ. ಭಾತು ಚ ಪನ ಏಕಪುತ್ತಕಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಸ್ಸ ಕಾರಣಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸೀತಿ ತದಾ ಕಿರಸ್ಸ ಅವಿಭತ್ತೇಯೇವ ಕುಟುಮ್ಬೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ ಚ ಕಾಲಮಕಂಸು. ಸೋ ಭಾತುಜಾಯಾಯ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಭಾತು ಪನಸ್ಸ ಏಕೋ ಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಂ ವೀಥಿಯಾ ಕೀಳನ್ತಂ ಮನುಸ್ಸಾ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಅಯಂ ದಾಸೋ ಅಯಂ ದಾಸೀ ಇದಂ ಯಾನಂ ಇದಂ ಧನಂ ತವ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ. ಸೋ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ – ‘‘ಅಯಂ ದಾಸೋ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಕಥೇತಿ.
ಅಥಸ್ಸ ಚೂಳಪಿತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ದಾರಕೋ ಇದಾನೇವ ಏವಂ ಕಥೇಸಿ, ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಕುಟುಮ್ಬಂ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ದಾಪೇಯ್ಯ, ಇದಾನೇವಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕದಿವಸಂ ವಾಸಿಂ ಆದಾಯ – ‘‘ಏಹಿ ಪುತ್ತ, ಅರಞ್ಞಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ತಂ ಅರಞ್ಞಂ ನೇತ್ವಾ ವಿರವನ್ತಂ ವಿರವನ್ತಂ ಮಾರೇತ್ವಾ ಆವಾಟೇ ¶ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಂಸುನಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇಸಿ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುನ್ತಿ ಸತ್ತವಾರೇ. ಪುಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಚೇತನಾವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಏಕಪಿಣ್ಡಪಾತದಾನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಏಕಾವ ಚೇತನಾ ದ್ವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ನ ದೇತಿ, ಪುಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಚೇತನಾಹಿ ಪನೇಸ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಗ್ಗೇ, ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಪುರಾಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಿನ್ನಪಿಣ್ಡಪಾತಚೇತನಾಕಮ್ಮಂ.
ಪರಿಗ್ಗಹನ್ತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತವತ್ಥು. ಅನುಜೀವಿನೋತಿ ಏಕಂ ಮಹಾಕುಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಣ್ಣಾಸಮ್ಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಕುಲಾನಿ ಜೀವನ್ತಿ, ತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಸಬ್ಬಂ ನಾದಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ನ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ. ಸಬ್ಬಂ ನಿಕ್ಖಿಪ್ಪಗಾಮಿನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ನಿಕ್ಖಿಪ್ಪಸಭಾವಂ, ಪರಿಚ್ಚಜಿತಬ್ಬಸಭಾವಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ದಸಮಂ.
ದುತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ.
೩. ತತಿಯವಗ್ಗೋ
೧. ಪುಗ್ಗಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೨. ತತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ‘‘ನೀಚೇ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ’’ತಿಆದಿಕೇನ ತಮೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ತಮೋ. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿ ಪುನ ನಿರಯತಮೂಪಗಮನತೋ ತಮಪರಾಯಣೋ. ಇತಿ ಉಭಯೇನಪಿ ಖನ್ಧತಮೋವ ಕಥಿತೋ ಹೋತಿ. ‘‘ಉಚ್ಚೇ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ’’ತಿಆದಿಕೇನ ಜೋತಿನಾ ಯುತ್ತತೋ ಜೋತಿ, ಆಲೋಕೀಭೂತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಕಾಯಸುಚರಿತಾದೀಹಿ ಪುನ ಸಗ್ಗೂಪಪತ್ತಿಜೋತಿಭಾವೂಪಗಮನತೋ ಜೋತಿಪರಾಯಣೋ. ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಇತರೇಪಿ ದ್ವೇ ವೇದಿತಬ್ಬಾ.
ವೇನಕುಲೇತಿ ವಿಲೀವಕಾರಕುಲೇ. ನೇಸಾದಕುಲೇತಿ ಮಿಗಲುದ್ದಕಾದೀನಂ ಕುಲೇ. ರಥಕಾರಕುಲೇತಿ ಚಮ್ಮಕಾರಕುಲೇ. ಪುಕ್ಕುಸಕುಲೇತಿ ಪುಪ್ಫಛಡ್ಡಕಕುಲೇ. ಕಸಿರವುತ್ತಿಕೇತಿ ದುಕ್ಖವುತ್ತಿಕೇ. ದುಬ್ಬಣ್ಣೋತಿ ಪಂಸುಪಿಸಾಚಕೋ ವಿಯ ಝಾಮಖಾಣುವಣ್ಣೋ. ದುದ್ದಸಿಕೋತಿ ವಿಜಾತಮಾತುಯಾಪಿ ಅಮನಾಪದಸ್ಸನೋ ¶ . ಓಕೋಟಿಮಕೋತಿ ಲಕುಣ್ಡಕೋ. ಕಾಣೋತಿ ಏಕಕ್ಖಿಕಾಣೋ ವಾ ಉಭಯಕ್ಖಿಕಾಣೋ ವಾ. ಕುಣೀತಿ ಏಕಹತ್ಥಕುಣೀ ವಾ ಉಭಯಹತ್ಥಕುಣೀ ವಾ. ಖಞ್ಜೋತಿ ಏಕಪಾದಖಞ್ಜೋ ವಾ ಉಭಯಪಾದಖಞ್ಜೋ ವಾ. ಪಕ್ಖಹತೋತಿ ಹತಪಕ್ಖೋ ಪೀಠಸಪ್ಪೀ. ಪದೀಪೇಯ್ಯಸ್ಸಾತಿ ತೇಲಕಪಲ್ಲಕಾದಿನೋ ಪದೀಪಉಪಕರಣಸ್ಸ. ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಆಲೋಕಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅಪಾಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೋ ಸಕಲಂ ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಸಂಸರತಿ, ಸೋಪಿ ತಮೋತಮಪರಾಯಣೋವ. ಸೋ ಪನ ಕುಹಕಪುಗ್ಗಲೋ ಭವೇಯ್ಯ. ಕುಹಕಸ್ಸ ಹಿ ಏವರೂಪಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ.
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ನೀಚೇ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ ಹೋತಿ ಚಣ್ಡಾಲಕುಲೇ ವಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಆಗಮನವಿಪತ್ತಿ ಚೇವ ಪುಬ್ಬುಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚಯವಿಪತ್ತಿ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ. ದಲಿದ್ದೇತಿಆದೀಹಿ ಪವತ್ತಪಚ್ಚಯವಿಪತ್ತಿ. ಕಸಿರವುತ್ತಿಕೇತಿಆದೀಹಿ ಆಜೀವುಪಾಯವಿಪತ್ತಿ. ದುಬ್ಬಣ್ಣೋತಿಆದೀಹಿ ¶ ಅತ್ತಭಾವವಿಪತ್ತಿ. ಬವ್ಹಾಬಾಧೋತಿಆದೀಹಿ ದುಕ್ಖಕಾರಣಸಮಾಯೋಗೋ. ನ ಲಾಭೀತಿಆದೀಹಿ ಸುಖಕಾರಣವಿಪತ್ತಿ ಚೇವ ಉಪಭೋಗವಿಪತ್ತಿ ಚ. ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿಆದೀಹಿ ತಮಪರಾಯಣಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಸಮಾಯೋಗೋ. ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿಆದೀಹಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತಮೂಪಗಮೋ. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಅಕ್ಕೋಸತೀತಿ ¶ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸತಿ. ಪರಿಭಾಸತೀತಿ, ‘‘ಕಸ್ಮಾ ತಿಟ್ಠಥ? ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಸಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕತಾನೀ’’ತಿಆದೀಹಿ? ಪರಿಭವವಚನೇಹಿ ಪರಿಭಾಸತಿ. ರೋಸಕೋತಿ ಘಟ್ಟಕೋ. ಅಬ್ಯಗ್ಗಮನಸೋತಿ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋ. ಪಠಮಂ.
೨. ಅಯ್ಯಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೩. ದುತಿಯೇ ಜಿಣ್ಣಾತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣಾ. ವುಡ್ಢಾತಿ ವಯೋವುಡ್ಢಾ. ಮಹಲ್ಲಿಕಾತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಿಕಾ. ಅದ್ಧಗತಾತಿ ಅದ್ಧಂ ಚಿರಕಾಲಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ. ವಯೋಅನುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ. ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಮಾತರಿ ಮತಾಯ ಅಯ್ಯಿಕಾ ಮಾತುಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗಿ, ತೇನಸ್ಸ ಅಯ್ಯಿಕಾಯ ಬಲವಪೇಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಹತ್ಥಿರತನೇನಾತಿ ¶ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕೋ ಹತ್ಥೀ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಅಲಙ್ಕತೋ ಹತ್ಥಿರತನಂ ನಾಮ. ಅಸ್ಸರತನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಗಾಮವರೋಪಿ ಸತಸಹಸ್ಸುಟ್ಠಾನಕಗಾಮೋವ. ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಭೇದನಧಮ್ಮಾನೀತಿ ತೇಸು ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಿಯಮಾನಮೇವ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಕತಪರಿಯೋಸಿತಂ ಚಕ್ಕತೋ ಅನಪನೀತಮೇವ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಠಪಿತಮತ್ತಂ, ಕಿಞ್ಚಿ ತತೋ ಪರಂ, ಏವಮೇವ ಸತ್ತೇಸುಪಿ ಕೋಚಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮರತಿ, ಕೋಚಿ ಮೂಳ್ಹಗಬ್ಭಾಯ ಮಾತರಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ಅನಿಕ್ಖನ್ತೋವ, ಕೋಚಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೋ, ಕೋಚಿ ತತೋ ಪರನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ದುತಿಯಂ.
೧೩೪. ತತಿಯೇ ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ. ತತಿಯಂ.
೪. ಇಸ್ಸತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೫. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ. ಭಗವತೋ ಕಿರ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉದಪಾದಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ. ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹತಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಕುಲೇಸು ಏವಂ ಕನ್ಥೇನ್ತಾ ವಿಚರನ್ತಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ¶ ಏವಮಾಹ, ‘ಮಯ್ಹಮೇವ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ಮಯ್ಹಮೇವ ಸಾವಕಾನಂ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಾವಕಾನಂ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ. ಮಯ್ಹಮೇವ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ. ಮಯ್ಹಮೇವ ಸಾವಕಾನಂ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಾವಕಾನಂ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲ’ನ್ತಿ. ಯುತ್ತಂ ನು ಖೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರನಿಸ್ಸಿತೇನ ಪರೇಸಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುಂ, ಅಯುತ್ತಂ ಕರೋತಿ ಅನನುಚ್ಛವಿಕ’’ನ್ತಿ. ಸಾ ¶ ಕಥಾ ಪತ್ಥರಮಾನಾ ರಾಜಕುಲಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ. ರಾಜಾ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಯಂ ತಥಾಗತೋ ಪರೇಸಂ ಲಾಭನ್ತರಾಯಂ ಕರೇಯ್ಯ. ಏತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಲಾಭಾಯ ಅಯಸಾಯ ಪರಿಸಕ್ಕನ್ತಿ. ಸಚಾಹಂ ಇಧೇವ ಠತ್ವಾ ‘ಮಾ ಏವಂ ಅವೋಚುತ್ಥ, ನ ಸತ್ಥಾ ಏವಂ ಕಥೇತೀ’ತಿ ವದೇಯ್ಯಂ, ಏವಂ ಸಾ ಕಥಾ ನಿಜ್ಝತ್ತಿಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಇಮಸ್ಸ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸನ್ನಿಪತಿತಕಾಲೇಯೇವ ನಂ ನಿಜ್ಝಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಛಣದಿವಸಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ.
ಅಪರೇನ ¶ ಸಮಯೇನ ಮಹಾಛಣೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಲೋ’’ತಿ ನಗರೇ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸಿ – ‘‘ಸದ್ಧಾ ವಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ವಾ ಗೇಹರಕ್ಖಕೇ ದಾರಕೇ ವಾ ಮಾತುಗಾಮೇ ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಯೇ ವಿಹಾರಂ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪಞ್ಞಾಸಂ ದಣ್ಡೋ’’ತಿ. ಸಯಮ್ಪಿ ಪಾತೋವ ನ್ಹತ್ವಾ ಕತಪಾತರಾಸೋ ಸಬ್ಬಾಭರಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಮಹತಾ ಬಲಕಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಚ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಭಗವಾ ತುಮ್ಹೇ ಕಿರ ಏವಂ ವದಥ ‘ಮಯ್ಹಮೇವ ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ…ಪೇ… ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಾವಕಾನಂ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಅಯುತ್ತಂ, ಪಞ್ಹಮೇವ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಚ ಮೇ ಭಗವಾ ಅವಸಾನೇ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಾದಂ ಭಞ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಸೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕತ್ಥ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ. ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ವಾ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ರಾಜಾ ಯೇಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಚನಂ ಆರೋಚಿತಂ, ತೇ ಓಲೋಕೇಸಿ. ತೇ ರಞ್ಞಾ ಓಲೋಕಿತಮತ್ತಾವ ಮಙ್ಕುಭೂತಾ ಅಧೋಮುಖಾ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನ ಭೂಮಿಂ ಲೇಖಮಾನಾ ಅಟ್ಠಂಸು. ರಾಜಾ – ‘‘ಏಕಪದೇನೇವ, ಭನ್ತೇ, ಹತಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ಮಹಾಜನಂ ಸಾವೇನ್ತೋ ಮಹಾಸದ್ದೇನ ಅಭಾಸಿ. ಏವಞ್ಚ ಪನ ಭಾಸಿತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ನಿಗಣ್ಠಾಚೇಲಕಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪಸೀದತಿ ¶ , ಕತ್ಥ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ. ಅಞ್ಞಂ ಖೋ ಏತನ್ತಿ, ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞಂ ತಯಾ ಪಠಮಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಚ್ಛಾ, ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಹಿ ಏತಂ, ಪಞ್ಹಾಕಥನಂ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸೀಲವತೋ ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಇಧ ತ್ಯಸ್ಸಾತಿ ಇಧ ತೇ ಅಸ್ಸ. ಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹೋತಿ ರಾಸಿಭೂತೋ. ಅಸಿಕ್ಖಿತೋತಿ ಧನುಸಿಪ್ಪೇ ಅಸಿಕ್ಖಿತೋ. ಅಕತಹತ್ಥೋತಿ ಮುಟ್ಠಿಬನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಅಸಮ್ಪಾದಿತಹತ್ಥೋ. ಅಕತಯೋಗ್ಗೋತಿ ತಿಣಪುಞ್ಜಮತ್ತಿಕಾಪುಞ್ಜಾದೀಸು ಅಕತಪರಿಚಯೋ. ಅಕತೂಪಾಸನೋತಿ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ಅದಸ್ಸಿತಸರಕ್ಖೇಪೋ. ಛಮ್ಭೀತಿ ಪವೇಧಿತಕಾಯೋ.
ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀನೋತಿಆದೀಸು ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ¶ , ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನೇವ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ, ತಥಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ, ತತಿಯೇನೇವ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ. ಅಸೇಕ್ಖೇನ ¶ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನಾತಿ ಅಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಅಸೇಕ್ಖೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮ. ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ. ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯೋ ಕಥಿತಾ. ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಲೋಕಿಯಮೇವ.
ಇಸ್ಸತ್ತನ್ತಿ ಉಸುಸಿಪ್ಪಂ. ಬಲವೀರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಬಲಂ ನಾಮ ವಾಯೋಧಾತು, ವೀರಿಯಂ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಮೇವ. ಭರೇತಿ ಭರೇಯ್ಯ. ನಾಸೂರಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾತಿ, ‘‘ಅಯಂ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏವಂ ಜಾತಿಕಾರಣಾ ಅಸೂರಂ ನ ಭರೇಯ್ಯ.
ಖನ್ತಿಸೋರಚ್ಚನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಖನ್ತೀತಿ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ, ಸೋರಚ್ಚನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ. ಅಸ್ಸಮೇತಿ ಆವಸಥೇ. ವಿವನೇತಿ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನೇ, ನಿರುದಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ಚತುರಸ್ಸಪೋಕ್ಖರಣಿಆದೀನಿ ಕಾರಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ದುಗ್ಗೇತಿ ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇ. ಸಙ್ಕಮನಾನೀತಿ ಪಣ್ಣಾಸಹತ್ಥಸಟ್ಠಿಹತ್ಥಾನಿ ಸಮೋಕಿಣ್ಣಪರಿಸುದ್ಧವಾಲಿಕಾನಿ ಸಙ್ಕಮನಾನಿ ಕರೇಯ್ಯ.
ಇದಾನಿ ಏತೇಸು ಅರಞ್ಞಸೇನಾಸನೇಸು ವಸನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಅನ್ನಂ ಪಾನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸೇನಾಸನಾನೀತಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ. ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನಾತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ದೇನ್ತೋಪಿ ಸಕಙ್ಖೇನ ಕಿಲೇಸಮಲಿನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಅದತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ದದೇಯ್ಯ. ಥನಯನ್ತಿ ಗಜ್ಜನ್ತೋ. ಸತಕ್ಕಕೂತಿ ಸತಸಿಖರೋ, ಅನೇಕಕೂಟೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಿಸಙ್ಖಚ್ಚಾತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ.
ಆಮೋದಮಾನೋತಿ ¶ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ. ಪಕಿರೇತೀತಿ ದಾನಗ್ಗೇ ವಿಚಿರತಿ, ಪಕಿರನ್ತೋ ವಿಯ ವಾ ದಾನಂ ದೇತಿ. ಪುಞ್ಞಧಾರಾತಿ ಅನೇಕದಾನಚೇತನಾಮಯಾ ಪುಞ್ಞಧಾರಾ. ದಾತಾರಂ ಅಭಿವಸ್ಸತೀತಿ ಯಥಾ ಆಕಾಸೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಮೇಘತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಉದಕಧಾರಾ ಪಥವಿಂ ಸಿನೇಹಯನ್ತೀ ತೇಮೇನ್ತೀ ಕಿಲೇದಯನ್ತೀ ಅಭಿವಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಅಯಮ್ಪಿ ದಾಯಕಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪುಞ್ಞಧಾರಾ ತಮೇವ ದಾತಾರಂ ಅನ್ತೋ ಸಿನೇಹೇತಿ ಪೂರೇತಿ ಅಭಿಸನ್ದೇತಿ. ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಾತಾರಂ ಅಭಿವಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಪಬ್ಬತೂಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೬. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಮುದ್ಧಾವಸಿತ್ತಾನನ್ತಿ ಖತ್ತಿಯಾಭಿಸೇಕೇನ ಮುದ್ಧನಿ ಅವಸಿತ್ತಾನಂ ಕತಾಭಿಸೇಕಾನಂ. ಕಾಮಗೇಧಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾನನ್ತಿ ಕಾಮೇಸು ಗೇಧೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾನಂ ಅಭಿಭೂತಾನಂ. ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತಾನನ್ತಿ ¶ ಜನಪದೇ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಾನಂ. ರಾಜಕರಣೀಯಾನೀತಿ ರಾಜಕಮ್ಮಾನಿ ರಾಜೂಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ. ತೇಸು ಖ್ವಾಹನ್ತಿ ತೇಸು ಅಹಂ. ಉಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನೋತಿ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪನ್ನೋ. ಏಸ ಕಿರ ರಾಜಾ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅನ್ತರಾಗಮನಾನಿ ಬಹೂನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ. ತಸ್ಸ ನಿಬದ್ಧಂ ಗಚ್ಛತೋ ಬಲಕಾಯೋ ಮಹಾಪಿ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪೋಪಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಪಞ್ಚಸತಾ ಚೋರಾ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಅಯಂ ರಾಜಾ ಅವೇಲಾಯ ಅಪ್ಪೇನ ಬಲೇನ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ. ತೇ ಅನ್ಧವನೇ ನಿಲೀಯಿಂಸು. ರಾಜಾನೋ ಚ ನಾಮ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ ಹೋನ್ತಿ. ಅಥ ತೇಸಂಯೇವ ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ. ರಾಜಾ ಮಹನ್ತಂ ಬಲಕಾಯಂ ಆದಾಯ ಅನ್ಧವನಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ಧವನತೋ ಯಾವ ನಗರದ್ವಾರಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಯಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಂ ಉಪನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಆಸನ್ನಾನಿ ಸೂಲಾನಿ ರೋಪಾಪೇತ್ವಾ ಸೂಲೇಸು ಉತ್ತಾಸೇಸಿ. ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ.
ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ವಕ್ಖಾಮಿ, ‘ಮಹಾರಾಜ, ಮಾದಿಸೇ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಧುರವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೇ ತಯಾ ಏವರೂಪಂ ದಾರುಣಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ಅಯುತ್ತಂ ತೇ ಕತ’ನ್ತಿ, ಅಥಾಯಂ ರಾಜಾ ಮಙ್ಕು ಹುತ್ವಾ ಸನ್ಥಮ್ಭಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ, ಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಮೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಭನ್ತೋ ¶ ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಯಿಕೋತಿ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬೋ, ಯಸ್ಸ ತ್ವಂ ವಚನಂ ಸದ್ದಹಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಚ್ಚಯಿಕೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ, ಯಸ್ಸ ವಚನಂ ಪತ್ತಿಯಾಯಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಬ್ಭಸಮನ್ತಿ ಆಕಾಸಸಮಂ. ನಿಪ್ಪೋಥೇನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಥವಿತಲತೋ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಸಣ್ಹಕರಣೀಯಂ ತಿಣಚುಣ್ಣಂ ವಿಯ ಕರೋನ್ತೋ ಪಿಸನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛತಿ.
ಅಞ್ಞತ್ರ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಯಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚರಿಯಂ ಅಞ್ಞಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಖಾತಾ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾವ ಕತ್ತಬ್ಬಾ, ಭನ್ತೇತಿ – ಸಮಚರಿಯಾದೀನಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ. ಆರೋಚೇಮೀತಿ ಆಚಿಕ್ಖಾಮಿ. ಪಟಿವೇದಯಾಮೀತಿ ಜಾನಾಪೇಮಿ. ಅಧಿವತ್ತತೀತಿ ¶ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ. ಹತ್ಥಿಯುದ್ಧಾನೀತಿ ನಾಳಾಗಿರಿಸದಿಸೇ ಹೇಮಕಪ್ಪನೇ ನಾಗೇ ಅಭಿರುಯ್ಹ ಯುಜ್ಝಿತಬ್ಬಯುದ್ಧಾನಿ. ಗತೀತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ. ವಿಸಯೋತಿ ಓಕಾಸೋ, ಸಮತ್ಥಭಾವೋ ವಾ. ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ತೇಹಿ ಜರಾಮರಣಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ¶ . ಮನ್ತಿನೋ ಮಹಾಮತ್ತಾತಿ ಮನ್ತಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಹೋಸಧವಿಧುರಪಣ್ಡಿತಾದಿಸದಿಸಾ ಮಹಾಅಮಚ್ಚಾ. ಭೂಮಿಗತನ್ತಿ ಮಹಾಲೋಹಕುಮ್ಭಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಠಪಿತಂ. ವೇಹಾಸಟ್ಠನ್ತಿ ಚಮ್ಮಪಸಿಬ್ಬಕೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ತುಲಾಸಙ್ಘಾಟಾದೀಸು ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಚೇವ ನಿಯ್ಯುಹಾದೀಸು ಚ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ. ಉಪಲಾಪೇತುನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭಿನ್ದಿತುಂ. ಯಥಾ ದ್ವೇ ಜನಾ ಏಕೇನ ಮಗ್ಗೇನ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏವಂ ಕಾತುಂ.
ನಭಂ ಆಹಚ್ಚಾತಿ ಆಕಾಸಂ ಪೂರೇತ್ವಾ. ಏವಂ ಜರಾ ಚ ಮಚ್ಚು ಚಾತಿ ಇಧ ದ್ವೇಯೇವ ಪಬ್ಬತಾ ಗಹಿತಾ, ರಾಜೋವಾದೇ ಪನ ‘‘ಜರಾ ಆಗಚ್ಛತಿ ಸಬ್ಬಯೋಬ್ಬನಂ ವಿಲುಮ್ಪಮಾನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಜರಾ ಮರಣಂ ಬ್ಯಾಧಿ ವಿಪತ್ತೀತಿ ಚತ್ತಾರೋಪೇತೇ ಆಗತಾವ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಹತ್ಥಿಯುದ್ಧಾದೀಹಿ ಜರಾಮರಣಂ ಜಿನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ. ಸದ್ಧಂ ನಿವೇಸಯೇತಿ ಸದ್ಧಂ ನಿವೇಸೇಯ್ಯ, ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯಾತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
ತತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ.
ಇತಿ ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಕೋಸಲಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೪. ಮಾರಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಪಠಮವಗ್ಗೋ
೧. ತಪೋಕಮ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೭. ಮಾರಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೋ ಉರುವೇಲಗಾಮಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತಿ. ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಅನ್ತೋಸತ್ತಾಹಸ್ಮಿಂಯೇವ. ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯಾತಿ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಕತಾಯ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ. ಮಾರೋ ಪಾಪಿಮಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ಪಟಿಪನ್ನೇ ಸತ್ತೇ ಮಾರೇತೀತಿ ಮಾರೋ. ಪಾಪೇ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಸಯಂ ವಾ ಪಾಪೇ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಪಾಪಿಮಾ. ಅಞ್ಞಾನಿಪಿಸ್ಸ ಕಣ್ಹೋ, ಅಧಿಪತಿ, ವಸವತ್ತೀ, ಅನ್ತಕೋ, ನಮುಚಿ, ಪಮತ್ತಬನ್ಧೂತಿಆದೀನಿ ಬಹೂನಿ ನಾಮಾನಿ, ಇಧ ಪನ ನಾಮದ್ವಯಮೇವ ಗಹಿತಂ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ – ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ‘ಮುತ್ತೋಸ್ಮೀ’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಮುತ್ತಭಾವಮಸ್ಸ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.
ತಪೋಕಮ್ಮಾ ಅಪಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ತಪೋಕಮ್ಮತೋ ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ. ಅಪರದ್ಧೋತಿ ‘‘ದೂರೇ ತ್ವಂ ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಾ’’ತಿ ವದತಿ. ಅಮರಂ ತಪನ್ತಿ ಅಮರತಪಂ ಅಮರಭಾವತ್ಥಾಯ ಕತಂ ಲೂಖತಪಂ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ. ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಾವಹಂ ಹೋತೀತಿ, ‘‘ಸಬ್ಬಂ ತಪಂ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ಥಾವಹಂ ನ ಭವತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ. ಫಿಯಾರಿತ್ತಂವ ಧಮ್ಮನೀತಿ ಅರಞ್ಞೇ ಥಲೇ ಫಿಯಾರಿತ್ತಂ ವಿಯ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಅರಞ್ಞೇ ಥಲೇ ನಾವಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಾ ಅಭಿರೂಹಿತ್ವಾ ಫಿಯಾರಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಂಕಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ ಚೇವ ಉಪ್ಪೀಲೇಯ್ಯುಂ ಚ, ಸೋ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ವಾಯಾಮೋ ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಾವಾಯ ಗಮನಂ ಅಸಾಧೇನ್ತೋ ನಿರತ್ಥಕೋ ಭವೇಯ್ಯ ¶ ನ ಅನತ್ಥಾವಹೋ, ಏವಮೇವ ಅಹಂ ‘ಸಬ್ಬಂ ಅಮರಂ ತಪಂ ಅನತ್ಥಾವಹಂ ಹೋತೀ’ತಿ ಞತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿನ್ತಿ.
ಇದಾನಿ ¶ ತಂ ಅಮರಂ ತಪಂ ಪಹಾಯ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೀಲನ್ತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ತತ್ಥ ಸೀಲನ್ತಿ ವಚನೇನ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾ ಗಹಿತಾ, ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧಯೋ, ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾ. ಮಗ್ಗಂ ಬೋಧಾಯ ಭಾವಯನ್ತಿ ಇಮಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಬೋಧತ್ಥಾಯ ಭಾವಯನ್ತೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಬೋಧಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ. ಯಥಾ ಹಿ ಯಾಗುತ್ಥಾಯ ಯಾಗುಮೇವ ಪಚನ್ತಿ, ಪೂವತ್ಥಾಯ ಪೂವಮೇವ ಪಚನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಮಗ್ಗಮೇವ ಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಭಾವೇತಿ. ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗಂ ಬೋಧಾಯ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ. ಪರಮಂ ಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ನಿಹತೋತಿ ತ್ವಂ ಮಯಾ ನಿಹತೋ ಪರಾಜಿತೋ. ಪಠಮಂ.
೨. ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೮. ದುತಿಯೇ ರತ್ತನ್ಧಕಾರತಿಮಿಸಾಯನ್ತಿ ರತ್ತಿಂ ಅನ್ಧಭಾವಕಾರಕೇ ಮಹಾತಮೇ ಚತುರಙ್ಗೇ ತಮಸಿ. ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪಾಸಾಣಫಲಕೇ ಮಹಾಚೀವರಂ ಸೀಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಧಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಮಾನೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ.
ನನು ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಭಾವಿತೋ ವಾ ಮಗ್ಗೋ, ಅಪ್ಪಹೀನಾ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ, ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ವಾ ಅಕುಪ್ಪಂ, ಅಸಚ್ಛಿಕತೋ ವಾ ನಿರೋಧೋ ನತ್ಥಿ, ಕಸ್ಮಾ ಏವಮಕಾಸೀತಿ? ಅನಾಗತೇ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಅಙ್ಕುಸತ್ಥಂ. ‘‘ಅನಾಗತೇ ಹಿ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಮಯಾ ಗತಮಗ್ಗಂ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸಂ ವಸಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಪಧಾನಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಸತ್ಥಾ ಏವಮಕಾಸಿ. ಮಹಾತಿ ಮಹನ್ತೋ. ಅರಿಟ್ಠಕೋತಿ ಕಾಳಕೋ. ಮಣೀತಿ ಪಾಸಾಣೋ. ಏವಮಸ್ಸ ಸೀಸಂ ಹೋತೀತಿ ಏವರೂಪಂ ತಸ್ಸ ಕಾಳವಣ್ಣಂ ಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಂ ಮಹಾಪಾಸಾಣಸದಿಸಂ ಸೀಸಂ ಹೋತಿ.
ಸುಭಾಸುಭನ್ತಿ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ಸಂಸರನ್ತೋ ಸುನ್ದರಾಸುನ್ದರಂ ವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತೋಸೀತಿ ವದತಿ. ಅಥ ವಾ ಸಂಸರನ್ತಿ ಸಂಸರನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ. ದೀಘಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ವಸವತ್ತಿಟ್ಠಾನತೋ ಯಾವ ಉರುವೇಲಾಯ ದೀಘಮಗ್ಗಂ, ಪುರೇ ಬೋಧಾಯ ವಾ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ¶ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ದೀಘಕಾಲಂ. ವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಸುಭಾಸುಭನ್ತಿ ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಅಸುನ್ದರಞ್ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಅನೇಕವಾರಂ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಕಿರ ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಯೇನ ¶ ವಣ್ಣೇನ ಮಾರೋ ವಿಭಿಂಸಕತ್ಥಾಯ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ನ ಆಗತಪುಬ್ಬೋ. ತೇನ ತಂ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹ. ಅಲಂ ತೇ ತೇನಾತಿ ಅಲಂ ತುಯ್ಹಂ ಏತೇನ ಮಾರವಿಭಿಂಸಾಕಾರದಸ್ಸನಬ್ಯಾಪಾರೇನ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಸುಭಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೯. ತತಿಯೇ ¶ ಸುಸಂವುತಾತಿ ಸುಪಿಹಿತಾ. ನ ತೇ ಮಾರವಸಾನುಗಾತಿ, ಮಾರ, ತೇ ತುಯ್ಹಂ ವಸಾನುಗಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ನ ತೇ ಮಾರಸ್ಸ ಬದ್ಧಗೂತಿ ತೇ ತುಯ್ಹಂ ಮಾರಸ್ಸ ಬದ್ಧಚರಾ ಸಿಸ್ಸಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ. ತತಿಯಂ.
೪. ಪಠಮಮಾರಪಾಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೦. ಚತುತ್ಥೇ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಾತಿ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೇನ. ಯೋನಿಸೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾತಿ ಉಪಾಯವೀರಿಯೇನ ಕಾರಣವೀರಿಯೇನ. ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ. ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತನಾ ವೀರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾಪಿ ನ ತುಸ್ಸತಿ, ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ‘ಪಾಪುಣಾಥಾ’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರೋತಿ, ಪಟಿಬಾಹೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ.
ಮಾರಪಾಸೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಪಾಸೇನ. ಯೇ ದಿಬ್ಬಾ ಯೇ ಚ ಮಾನುಸಾತಿ ಯೇ ದಿಬ್ಬಾ ಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತಾ ಮಾನುಸಾ ಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಮಾರಪಾಸಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ತೇಹಿ ತ್ವಂ ಬದ್ಧೋತಿ ವದತಿ. ಮಾರಬನ್ಧನಬದ್ಧೋತಿ ಮಾರಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧೋ, ಮಾರಬನ್ಧನೇ ವಾ ಬದ್ಧೋ. ನ ಮೇ ಸಮಣ ಮೋಕ್ಖಸೀತಿ ಸಮಣ ತ್ವಂ ಮಮ ವಿಸಯತೋ ನ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಸಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ದುತಿಯಮಾರಪಾಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೧. ಪಞ್ಚಮೇ ಮುತ್ತಾಹನ್ತಿ ಮುತ್ತೋ ಅಹಂ. ಪುರಿಮಂ ಸುತ್ತಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಪನ ಪವಾರೇತ್ವಾ ವುಟ್ಠವಸ್ಸಕಾಲೇ. ಚಾರಿಕನ್ತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಗಮನಚಾರಿಕಂ. (ಪವಾರೇತ್ವಾ) ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಯೋಜನಪರಮಂ ¶ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚರಥಾತಿ ವದತಿ. ಮಾ ಏಕೇನ ದ್ವೇತಿ ಏಕಮಗ್ಗೇನ ದ್ವೇ ಜನಾ ಮಾ ಅಗಮಿತ್ಥ. ಏವಞ್ಹಿ ಗತೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ, ಏಕೇನ ತುಣ್ಹೀಭೂತೇನ ಠಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.
ಆದಿಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಸುನ್ದರಂ ಭದ್ದಕಂ. ತಥಾ ಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನೇಸು. ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ದೇಸನಾಯ ಚ ¶ ವಸೇನ ದುವಿಧಂ. ತತ್ಥ ಸಾಸನಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಆದಿ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾ ಮಜ್ಝಂ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಸೀಲಸಮಾಧಯೋ ವಾ ಆದಿ ¶ , ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾ ಮಜ್ಝಂ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾ ಆದಿ, ಮಗ್ಗೋ ಮಜ್ಝಂ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ದೇಸನಾಯ ಪನ ಚತುಪ್ಪದಿಕಾಯ ಗಾಥಾಯ ತಾವ ಪಠಮಪಾದೋ ಆದಿ, ದುತಿಯತತಿಯಾ ಮಜ್ಝಂ, ಚತುತ್ಥೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂ. ಪಞ್ಚಪದಛಪ್ಪದಾನಂ ಪಠಮಪಾದೋ ಆದಿ, ಅವಸಾನಪಾದೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಅವಸೇಸಾ ಮಜ್ಝಂ. ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ಆದಿ, ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಸೇಸಂ ಮಜ್ಝಂ. ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಬಹೂಪಿ ಅನುಸನ್ಧಿ ಮಜ್ಝಮೇವ, ನಿದಾನಂ ಆದಿ, ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ.
ಸಾತ್ಥನ್ತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇಥ. ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಚೇವ ಪದೇಹಿ ಚ ಪರಿಪೂರಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇಥ. ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಕಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ. ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ. ಪಕಾಸೇಥಾತಿ ಆವಿಕರೋಥ.
ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಅಪ್ಪಕಿಲೇಸರಜಸಭಾವಾ, ದುಕೂಲಸಾಣಿಯಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ವಿಯ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಸ್ಸವನತಾತಿ ಅಸ್ಸವನತಾಯ. ಪರಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ಅಲಾಭಪರಿಹಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮತೋ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ. ಸೇನಾನಿಗಮೋತಿ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಾನಂ ಸೇನಾಯ ನಿವಿಟ್ಠೋಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಗಾಮೋ, ಸುಜಾತಾಯ ವಾ ಪಿತು ಸೇನಾನೀ ನಾಮ ನಿಗಮೋ. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಾಹಂ ತುಮ್ಹೇ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪರಿವೇಣಾದೀನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾದೀಹಿ ಪರಿಚರಿಯಮಾನೋ ¶ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಿಣ್ಣಂ ಪನ ಜಟಿಲಾನಂ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮೇವ ದೇಸೇತುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ, ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಮಹಾಯುದ್ಧಂ ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ, ‘ಮಾ ಏಕೇನ ದ್ವೇ ಅಗಮಿತ್ಥ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಥಾ’ತಿ ಸಟ್ಠಿ ಜನೇ ಉಯ್ಯೋಜೇತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾದಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಬಹೂಸು ದೇಸೇನ್ತೇಸು ಕುತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಬಾಹಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಸಪ್ಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೨. ಛಟ್ಠೇ ಸೋಣ್ಡಿಕಾಕಿಲಞ್ಜನ್ತಿ ಸುರಾಕಾರಕಾನಂ ಪಿಟ್ಠಪತ್ಥರಣಕಕಿಲಞ್ಜಂ. ಕೋಸಲಿಕಾ ಕಂಸಪಾತೀತಿ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ರಥಚಕ್ಕಪ್ಪಮಾಣಾ ಪರಿಭೋಗಪಾತಿ ¶ . ಗಳಗಳಾಯನ್ತೇತಿ ಗಜ್ಜನ್ತೇ. ಕಮ್ಮಾರಗಗ್ಗರಿಯಾತಿ ಕಮ್ಮಾರುದ್ಧನಪಣಾಳಿಯಾ. ಧಮಮಾನಾಯಾತಿ ಭಸ್ತವಾತೇನ ಪೂರಿಯಮಾನಾಯ. ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಪಧಾನಮನುಯುತ್ತೋ ಸುಖೇನ ನಿಸಿನ್ನೋ, ಘಟ್ಟಯಿಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ¶ ಅತ್ತಭಾವಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ನಿಯಾಮಭೂಮಿಯಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚರನ್ತಂ ವಿಜ್ಜುಲತಾಲೋಕೇನ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಏಸೋ ಸತ್ತೋ’’ತಿ? ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ, ‘‘ಮಾರೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಿದಿತ್ವಾ.
ಸುಞ್ಞಗೇಹಾನೀತಿ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನಿ. ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಸೇಯ್ಯತ್ಥಾಯ. ಠಸ್ಸಾಮಿ ಚಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಸೀದಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತದತ್ಥಾಯ ಯೋ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನಿ ಸೇವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೋ ಮುನಿ ಅತ್ತಸಞ್ಞತೋತಿ ಸೋ ಬುದ್ಧಮುನಿ ಹತ್ಥಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಭಾವೇನ ಸಂಯತತ್ತಭಾವೋ. ವೋಸ್ಸಜ್ಜ ಚರೇಯ್ಯ ತತ್ಥ ಸೋತಿ ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಆಲಯಂ ನಿಕನ್ತಿಂ ವೋಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಹಾಯ ಚರೇಯ್ಯ. ಪತಿರೂಪಂ ಹಿ ತಥಾವಿಧಸ್ಸ ತನ್ತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ತಂಸಣ್ಠಿತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಮುನಿನೋ ತಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಕನ್ತಿಂ ವೋಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚರಣಂ ನಾಮ ಪತಿರೂಪಂ ಯುತ್ತಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ.
ಚರಕಾತಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಕಾ ಸಞ್ಚರಣಸತ್ತಾ. ಭೇರವಾತಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಅವಿಞ್ಞಾಣಕಭೇರವಾ. ತತ್ಥ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಯೋ, ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಖಾಣುವಮ್ಮಿಕಾದಯೋ. ತೇಪಿ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಯಕ್ಖಾ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ರಜ್ಜುವಲ್ಲಿಯಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸಪ್ಪಾ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಭೇರವೇಸು ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗತೋ ¶ ಬುದ್ಧಮುನಿ ಲೋಮಚಲನಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ.
ಇದಾನಿ ಅಟ್ಠಾನಪರಿಕಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಭಂ ಫಲೇಯ್ಯಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಫಲೇಯ್ಯಾತಿ ಕಾಕಪದಂ ವಿಯ ಹೀರಹೀರಸೋ ಫಲೇಯ್ಯ. ಚಲೇಯ್ಯಾತಿ ಪೋಕ್ಖರಪತ್ತೇ ವಾತಾಹತೋ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಚಲೇಯ್ಯ. ಸಲ್ಲಮ್ಪಿ ಚೇ ಉರಸಿ ಪಕಪ್ಪಯೇಯ್ಯುನ್ತಿ ತಿಖಿಣಸತ್ತಿಸಲ್ಲಂ ಚೇಪಿ ಉರಸ್ಮಿಂ ಚಾರೇಯೇಯ್ಯುಂ. ಉಪಧೀಸೂತಿ ಖನ್ಧೂಪಧೀಸು. ತಾಣಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ತಿಖಿಣೇ ಸಲ್ಲೇ ಉರಸ್ಮಿಂ ಚಾರಿಯಮಾನೇ ಭಯೇನ ಗುಮ್ಬನ್ತರಕನ್ದರಾದೀನಿ ಪವಿಸನ್ತಾ ತಾಣಂ ಕರೋನ್ತಿ ನಾಮ. ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಸಬ್ಬಭಯಾ ಏವರೂಪಂ ತಾಣಂ ನಾಮ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಸುಪತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೩. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾತಿ ಉತುಗಾಹಾಪನತ್ಥಂ ಧೋವಿತ್ವಾ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸರೀರೇ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಪೋಕ್ಖರಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಯ ವಿವಟ್ಟಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ. ಅಪಿಚ ಖೋ ಧೋತಪಾದಕೇ ಗೇಹೇ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪವಿಸನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ವತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ವತ್ತಭೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವತ್ತಸೀಸೇ ಪನ ಠತ್ವಾ ಧೋವನ್ತಿ. ಸಚೇ ಹಿ ತಥಾಗತೋ ನೇವ ನ್ಹಾಯೇಯ್ಯ, ನ ಪಾದೇ ಧೋವೇಯ್ಯ, ‘‘ನಾಯಂ ¶ ಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ. ತಸ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸಕಿರಿಯಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋ ಧೋವತಿ. ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸೋಪ್ಪಪರಿಗ್ಗಾಹಕೇನ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ಅತಿವಿಯ ಸುಖಸಯಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಘಟ್ಟಯಿಸ್ಸಾಮಿ ನನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.
ಕಿಂ ಸೋಪ್ಪಸೀತಿ ಕಿಂ ಸುಪಸಿ, ಕಿಂ ಸೋಪ್ಪಂ ನಾಮಿದಂ ತವಾತಿ ವದತಿ. ಕಿಂ ನು ಸೋಪ್ಪಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ನು ಸುಪಸಿ? ದುಬ್ಭಗೋ ವಿಯಾತಿ ಮತೋ ವಿಯ, ವಿಸಞ್ಞೀ ವಿಯ ಚ. ಸುಞ್ಞಮಗಾರನ್ತಿ ಸುಞ್ಞಂ ಮೇ ಘರಂ ಲದ್ಧನ್ತಿ ಸೋಪ್ಪಸೀತಿ ವದತಿ. ಸೂರಿಯೇ ಉಗ್ಗತೇತಿ ಸೂರಿಯಮ್ಹಿ ಉಟ್ಠಿತೇ. ಇದಾನಿ ಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮ್ಮಜ್ಜನ್ತಿ ¶ , ಪಾನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗಮನಸಜ್ಜಾ ಭವನ್ತಿ, ತ್ವಂ ಕಸ್ಮಾ ಸೋಪ್ಪಸಿಯೇವ.
ಜಾಲಿನೀತಿ ತಯೋ ಭವೇ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಿತೇನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸುಪಾದಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ. ೮೪೨) ತೇನ ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಭೂತೇನ ಜಾಲೇನ ಜಾಲಿನೀ. ವಿಸತ್ತಿಕಾತಿ ರೂಪಾದೀಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಸತ್ತತಾಯ ವಿಸಮೂಲತಾಯ ವಿಸಪರಿಭೋಗತಾಯ ಚ ವಿಸತ್ತಿಕಾ. ಕುಹಿಞ್ಚಿ ನೇತವೇತಿ ಕತ್ಥಚಿ ನೇತುಂ. ಸಬ್ಬೂಪಧಿ ಪರಿಕ್ಖಯಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖನ್ಧಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಕಾಮಗುಣಭೇದಾನಂ ಉಪಧೀನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ. ಕಿಂ ತವೇತ್ಥ, ಮಾರಾತಿ, ಮಾರ, ತುಯ್ಹಂ ಕಿಂ ಏತ್ಥ? ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಉಣ್ಹಯಾಗುಯಂ ನಿಲೀಯಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾ ವಿಯ ಅನ್ತನ್ತೇನೇವ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತೋ ಆಹಿಣ್ಡಸೀತಿ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ನನ್ದತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೪. ಅಟ್ಠಮಂ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತೇ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಪಠಮಆಯುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೫. ನವಮೇ ¶ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಜೀವನ್ತೋ ಅಪರಂ ವಸ್ಸಸತಂ ಜೀವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಪಣ್ಣಾಸಂ ವಾ ಸಟ್ಠಿ ವಾ ವಸ್ಸಾನಿ ಜೀವತಿ. ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಪ್ಪಮಾಯೂ’’ತಿ ಕಥೇತಿ, ದೀಘಭಾವಮಸ್ಸ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಸಾತತಾಯ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ.
ನ ¶ ನಂ ಹೀಳೇತಿ ತಂ ಆಯುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಕಮಿದ’’ನ್ತಿ ನ ಹೀಳೇಯ್ಯ. ಖೀರಮತ್ತೋ ವಾತಿ ಯಥಾ ದಹರೋ ಕುಮಾರೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ ಖೀರಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇ ನಿಪನ್ನೋ ಅಸಞ್ಞೀ ವಿಯ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಆಯುಂ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ದೀಘಂ ವಾತಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಏವಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ. ಚರೇಯ್ಯಾದಿತ್ತಸೀಸೋ ವಾತಿ ಆಯುಂ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಪಜ್ಜಲಿತಸೀಸೋ ವಿಯ ಚರೇಯ್ಯ. ನವಮಂ.
೧೦. ದುತಿಯಆಯುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೬. ದಸಮೇ ನೇಮೀವ ರಥಕುಬ್ಬರನ್ತಿ ಯಥಾ ದಿವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ರಥಸ್ಸ ಚಕ್ಕನೇಮಿ ಕುಬ್ಬರಂ ಅನುಪರಿಯಾಯತಿ ನ ವಿಜಹತಿ, ಏವಂ ಆಯು ಅನುಪರಿಯಾಯತೀತಿ. ದಸಮಂ.
ಪಠಮೋ ವಗ್ಗೋ.
೨. ದುತಿಯವಗ್ಗೋ
೧. ಪಾಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೭. ದುತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಧಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ. ಮಾರೋಪಿಸ್ಸ ಸುಖನಿಸಿನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಘಟ್ಟಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ. ಪದಾಲೇಸೀತಿ ಪಬ್ಬತಪಿಟ್ಠೇ ಠತ್ವಾ ಪವಿಜ್ಝಿ. ಪಾಸಾಣಾ ನಿರನ್ತರಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಭಿಹನನ್ತಾ ಪತನ್ತಿ. ಕೇವಲನ್ತಿ ಸಕಲಂ. ಸಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ. ಪಠಮಂ.
೨. ಕಿನ್ನುಸೀಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೮. ದುತಿಯೇ ವಿಚಕ್ಖುಕಮ್ಮಾಯಾತಿ ಪರಿಸಾಯ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಂ ವಿನಾಸೇತುಕಮ್ಯತಾಯ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನೇಸ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಂ ವಿನಾಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಪರಿಸಾಯ ಭೇರವಾರಮ್ಮಣಂ ¶ ಸಾವೇನ್ತೋ ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಾ ಸಕ್ಕೋತಿ. ವಿಜಿತಾವೀ ನು ಮಞ್ಞಸೀತಿ ಕಿಂ ನು ತ್ವಂ ‘‘ವಿಜಿತವಿಜಯೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಸಿ? ಮಾ ಏವಂ ಮಞ್ಞಿ, ನತ್ಥಿ ತೇ ಜಯೋ. ಪರಿಸಾಸೂತಿ, ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು. ಬಲಪ್ಪತ್ತಾತಿ ದಸಬಲಪ್ಪತ್ತಾ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಸಕಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೯. ತತಿಯೇ ¶ ಮನ್ದಿಯಾ ನೂತಿ ಮನ್ದಭಾವೇನ ಮೋಮೂಹಭಾವೇನ. ಉದಾಹು ಕಾವೇಯ್ಯಮತ್ತೋತಿ ಉದಾಹು ಯಥಾ ಕವಿ ಕಬ್ಬಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ತೇನ ಕಬ್ಬಕರಣೇನ ಮತ್ತೋ ಸಯತಿ, ಏವಂ ಸಯಸಿ. ಸಮ್ಪಚುರಾತಿ ಬಹವೋ. ಕಿಮಿದಂ ಸೋಪ್ಪಸೇ ವಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸೋಪ್ಪಂ ಸೋಪ್ಪಸಿಯೇವ? ಅತ್ಥಂ ಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ. ಮಯ್ಹಂ ಹಿ ಅಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ ಸಙ್ಗಹವಿಪನ್ನೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ನತ್ಥಿ. ಸಲ್ಲನ್ತಿ ತಿಖಿಣಂ ಸತ್ತಿಸಲ್ಲಂ. ಜಗ್ಗಂ ನ ಸಙ್ಕೇತಿ ಯಥಾ ಏಕಚ್ಚೋ ಸೀಹಪಥಾದೀಸು ಜಗ್ಗನ್ತೋ ಸಙ್ಕತಿ, ತಥಾ ಅಹಂ ಜಗ್ಗನ್ತೋಪಿ ನ ಸಙ್ಕಾಮಿ. ನಪಿ ಭೇಮಿ ಸೋತ್ತುನ್ತಿ ಯಥಾ ಏಕಚ್ಚೋ ಸೀಹಪಥಾದೀಸುಯೇವ ಸುಪಿತುಂ ಭಾಯತಿ, ಏವಂ ಅಹಂ ಸುಪಿತುಮ್ಪಿ ನ ಭಾಯಾಮಿ. ನಾನುತಪನ್ತಿ ಮಾಮನ್ತಿ ಯಥಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ವಾ ಅಫಾಸುಕೇ ಜಾತೇ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ ¶ ಠಿತತ್ತಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಂ ರತ್ತಿನ್ದಿವಾ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಾ ಅನುತಪನ್ತಿ, ಏವಂ ಮಂ ನಾನುತಪನ್ತಿ. ನ ಹಿ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ. ತೇನೇವಾಹ ಹಾನಿಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇತಿ. ತತಿಯಂ.
೪. ಪತಿರೂಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೦. ಚತುತ್ಥೇ ಅನುರೋಧವಿರೋಧೇಸೂತಿ ರಾಗಪಟಿಘೇಸು. ಮಾ ಸಜ್ಜಿತ್ಥೋ ತದಾಚರನ್ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಆಚರನ್ತೋ ಮಾ ಲಗ್ಗಿ. ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದನ್ತಿ, ತೇಸು ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಏಕಚ್ಚೇ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸುಣನ್ತಿ, ತೇಸು ಪಟಿಘೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ. ಇತಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಅನುರೋಧವಿರೋಧೇಸು ಸಜ್ಜತಿ ನಾಮ. ತ್ವಂ ಏವಂ ಮಾ ಸಜ್ಜಿತ್ಥೋತಿ ವದತಿ. ಯದಞ್ಞಮನುಸಾಸತೀತಿ ಯಂ ಅಞ್ಞಂ ಅನುಸಾಸತಿ, ತಂ. ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ ಹಿತೇನ ಅನುಪಕಮ್ಪತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ ¶ , ತಸ್ಮಾ ಅನುರೋಧವಿರೋಧೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ತಥಾಗತೋತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಮಾನಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೧. ಪಞ್ಚಮೇ ಆಕಾಸೇ ಚರನ್ತೇಪಿ ಬನ್ಧತೀತಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರೋ. ಪಾಸೋತಿ ರಾಗಪಾಸೋ. ಮಾನಸೋತಿ ಮನಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಪತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೨. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ಆದಿಯಿತ್ವಾ, ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ. ಸನ್ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಸಮಾದಪೇತೀತಿ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ. ಸಮುತ್ತೇಜೇತೀತಿ ಸಮಾದಾನಮ್ಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ. ಸಮ್ಪಹಂಸೇತೀತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಗುಣೇನ ವೋದಾಪೇತಿ ಜೋತಾಪೇತಿ. ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ನೋ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥಿಕಾ ಹುತ್ವಾ. ಮನಸಿ ಕತ್ವಾತಿ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ. ಸಬ್ಬಚೇತಸೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾತಿ ಸಬ್ಬೇನ ¶ ತೇನ ಕಮ್ಮಕಾರಕಚಿತ್ತೇನ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ. ಓಹಿತಸೋತಾತಿ ಠಪಿತಾಸೋತಾ. ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ಓತಾಪನತ್ಥಾಯ ಠಪಿತಾ.
ರೂಪಂ ವೇದಯಿತಂ ಸಞ್ಞಾನ್ತಿ, ಏತೇ ರೂಪಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ. ಯಞ್ಚ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಹಿತೋ. ಏವಂ ತತ್ಥ ವಿರಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಏಸೋ ಅಹಂ ನ ಹೋಮಿ, ಏತಂ ಮಯ್ಹಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವಂ ತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ವಿರಜ್ಜತಿ. ಖೇಮತ್ತನ್ತಿ ಖೇಮೀಭೂತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ. ಇಮಿನಾ ಫಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅನ್ವೇಸನ್ತಿ ಭವಯೋನಿಗತಿಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸಸಙ್ಖಾತೇಸು ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು ಪರಿಯೇಸಮಾನಾ. ನಾಜ್ಝಗಾತಿ ನ ಪಸ್ಸೀತಿ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಛಫಸ್ಸಾಯತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೩. ಸತ್ತಮೇ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾತಿಸಮೋಸರಣಟ್ಠೇನ ಛದ್ವಾರಿಕಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಆಯತನಾನಂ. ಭಯಭೇರವಂ ಸದ್ದನ್ತಿ ಮೇಘದುನ್ದುಭಿಅಸನಿಪಾತಸದ್ದಸದಿಸಂ ಭಯಜನಕಂ ಸದ್ದಂ. ಪಥವೀ ಮಞ್ಞೇ ಉನ್ದ್ರೀಯತೀತಿ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಪಟಪಟಸದ್ದಂ ¶ ಕುರುಮಾನಾ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಏತ್ಥ ಲೋಕೋ ವಿಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ಏತೇಸು ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಲೋಕೋ ಅಧಿಮುಚ್ಛಿತೋ. ಮಾರಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ಮಾರಸ್ಸ ಠಾನಭೂತಂ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಪಿಣ್ಡಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೪. ಅಟ್ಠಮೇ ಪಾಹುನಕಾನಿ ಭವನ್ತೀತಿ ತಥಾರೂಪೇ ನಕ್ಖತ್ತೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪೇಸೇತಬ್ಬಾನಿ ಪಾಹುನಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಆಗನ್ತುಕಪಣ್ಣಾಕಾರದಾನಾನಿ ವಾ. ಸಯಂಚರಣದಿವಸೇ ಸಮವಯಜಾತಿಗೋತ್ತಾ ಕುಮಾರಕಾ ¶ ತತೋ ತತೋ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ. ಕುಮಾರಿಕಾಯೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಭವಾನುರೂಪೇನ ಅಲಙ್ಕತಾ ತಹಂ ತಹಂ ವಿಚರನ್ತಿ. ತತ್ರ ಕುಮಾರಿಕಾಯೋಪಿ ಯಥಾರುಚಿಕಾನಂ ಕುಮಾರಕಾನಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಪೇಸೇನ್ತಿ, ಕುಮಾರಕಾಪಿ ಕುಮಾರಿಕಾನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಮಾಲಾಗುಳೇನಪಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ. ಅನ್ವಾವಿಟ್ಠಾತಿ ಅನು ಆವಿಟ್ಠಾ. ತಂದಿವಸಂ ಕಿರ ಪಞ್ಚಸತಾ ¶ ಕುಮಾರಿಕಾಯೋ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೋ ಪಟಿಪಥೇ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಛಣಪೂವಂ ದದೇಯ್ಯುಂ. ಸತ್ಥಾ ತಾಸಂ ದಾನಾನುಮೋದನತ್ಥಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಧಮ್ಮದೇಸನಂ ದೇಸೇಯ್ಯ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯುಂ. ಮಾರೋ ತಾಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅನ್ವಾವಿಸಿ. ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಮಾ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಪಿಣ್ಡಮಲತ್ಥಾತಿ ಏತ್ತಕಂಯೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ.
ಕಿಂ ಪನ ಸತ್ಥಾ ಮಾರಾವಟ್ಟನಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ? ಆಮ ಅಜಾನಿತ್ವಾ. ಕಸ್ಮಾ? ಅನಾವಜ್ಜನತಾಯ. ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ – ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಭತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ, ನ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನಂ ನ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ. ಪವಿಟ್ಠೋ ಪನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಚಾರಭೇದಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ಇದ’’ನ್ತಿ? ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಆಮಿಸತ್ಥಂ ಮಾರಾವಟ್ಟನಂ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಅನನುಚ್ಛವಿಕ’’ನ್ತಿ ಅಭಿನ್ದಿತ್ವಾವ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ.
ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಅಮಿತ್ತವಿಜಯೇನ ವಿಯ ತುಟ್ಠೋ ಸಕಲಗಾಮೇ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಮ್ಪಿ ಭತ್ತಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಗಾಮಿಯಮನುಸ್ಸವೇಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ತಥಾಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಇದಂ ಸೋ ಮುಸಾ ಭಾಸತಿ. ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಪುನ ಪವಿಸಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ನಂ ಗಾಮದಾರಕಾ ‘ಸಕಲಗಾಮೇ ಚರಿತ್ವಾ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪುನ ಪವಿಟ್ಠೋಸೀ’ತಿಆದೀನಿ ¶ ವತ್ವಾ ಉಪ್ಪಣ್ಡೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಭಗವಾ ಪನ – ‘‘ಸಚಾಯಂ ಮಂ ಏವಂ ವಿಹೇಠೇಸ್ಸತಿ ಮುದ್ಧಮಸ್ಸೇವ ಸತ್ತಧಾ ಫಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಅಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ.
ತತ್ಥ ಪಸವೀತಿ ಜನೇಸಿ ನಿಪ್ಫಾದೇಸಿ. ಆಸಜ್ಜಾತಿ ಆಸಾದೇತ್ವಾ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ. ನ ಮೇ ಪಾಪಂ ವಿಪಚ್ಚತೀತಿ ಮಮ ಪಾಪಂ ನ ಪಚ್ಚತಿ. ನಿಪ್ಫಲಂ ಏತನ್ತಿ ಕಿಂ ನು ತ್ವಂ ಏವಂ ಮಞ್ಞಸಿ? ಮಾ ಏವಂ ಮಞ್ಞಿ, ಅತ್ಥಿ ತಯಾ ಕತಸ್ಸ ಪಾಪಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ಮದ್ದಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ರಾಗಕಿಞ್ಚನಾದಿ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ. ಆಭಸ್ಸರಾ ಯಥಾತಿ ಯಥಾ ಆಭಸ್ಸರಾ ದೇವಾ ಸಪ್ಪೀತಿಕಜ್ಝಾನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಾ ಪೀತಿಭಕ್ಖಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಕಸ್ಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೫. ನವಮೇ ¶ ¶ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಾಯ. ಹಟಹಟಕೇಸೋತಿ ಪುರಿಮಕೇಸೇ ಪಚ್ಛತೋ, ಪಚ್ಛಿಮಕೇಸೇ ಪುರತೋ ವಾಮಪಸ್ಸಕೇಸೇ ದಕ್ಖಿಣತೋ, ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸಕೇಸೇ ವಾಮತೋ ಫರಿತ್ವಾ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಕೇಸೋ. ಮಮ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸವಿಞ್ಞಾಣಾಯತನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾಯತನಮ್ಪಿ ಮಮೇವಾತಿ. ಏತ್ಥ ಚ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಾಯತನೇನ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಆವಜ್ಜನಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ. ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಮನೋತಿ ಸಾವಜ್ಜನಕಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ. ಧಮ್ಮಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ. ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಸಾವಜ್ಜನೇನ ಭವಙ್ಗೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸೋ. ವಿಞ್ಞಾಣಾಯತನನ್ತಿ ಜವನಚಿತ್ತಂ ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ.
ತವೇವ ಪಾಪಿಮ, ಚಕ್ಖೂತಿ ಯಂ ಲೋಕೇ ತಿಮಿರಕಾಚಾದೀಹಿ ಉಪದ್ದುತಂ ಅನೇಕರೋಗಾಯತನಂ ಉಪಕ್ಕವಿಪಕ್ಕಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಕಾಣಚಕ್ಖುಪಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತವೇವ ಭವತು. ರೂಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ.
ಯಂ ವದನ್ತೀತಿ ಯಂ ಭಣ್ಡಕಂ ‘‘ಮಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಯೇ ವದನ್ತಿ ಮಮನ್ತಿ ಚಾತಿ ಯೇ ಚ ಪುಗ್ಗಲಾ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ. ಏತ್ಥ ಚೇ ತೇ ಮನೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಏತೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಯದಿ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ. ನ ಮೇ ಸಮಣ ಮೋಕ್ಖಸೀತಿ ಸಮಣ ಮಯ್ಹಂ ವಿಸಯತೋ ನ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಸಿ. ಯಂ ವದನ್ತೀತಿ ಯಂ ಭಣ್ಡಕಂ ವದನ್ತಿ, ನ ತಂ ಮಯ್ಹಂ. ಯೇ ವದನ್ತೀತಿ ಯೇಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ಏವಂ ವದನ್ತಿ, ನ ತೇ ಅಹಂ. ನ ಮೇ ಮಗ್ಗಮ್ಪಿ ದಕ್ಖಸೀತಿ ಭವಯೋನಿಗತಿಆದೀಸು ಮಯ್ಹಂ ಗತಮಗ್ಗಮ್ಪಿ ನ ಪಸ್ಸಸಿ. ನವಮಂ.
೧೦. ರಜ್ಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೬. ದಸಮೇ ¶ ಅಹನಂ ಅಘಾತಯನ್ತಿ ಅಹನನ್ತೇನ ಅಘಾತಯನ್ತೇನ. ಅಜಿನಂ ಅಜಾಪಯನ್ತಿ ಪರಸ್ಸ ಧನಜಾನಿಂ ಅಕರೋನ್ತೇನ ಅಕಾರಾಪೇನ್ತೇನ. ಅಸೋಚಂ ಅಸೋಚಾಪಯನ್ತಿ ಅಸೋಚನ್ತೇನ ಅಸೋಚಾಪಯನ್ತೇನ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಅಧಮ್ಮಿಕರಾಜೂನಂ ರಜ್ಜೇ ವಿಜಿತೇ ದಣ್ಡಕರಪೀಳಿತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ದಿಸ್ವಾ ಕಾರುಞ್ಞವಸೇನ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ¶ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ‘ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತು’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತುಕಾಮೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ರಜ್ಜಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಪಮಾದಟ್ಠಾನಂ, ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಸಕ್ಕಾ ಓತಾರಂ ಲಭಿತುಂ, ಗಚ್ಛಾಮಿ ಉಸ್ಸಾಹಮಸ್ಸ ಜನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಇದ್ಧಿಪಾದಾತಿ ಇಜ್ಝನಕಕೋಟ್ಠಾಸಾ ¶ . ಭಾವಿತಾತಿ ವಡ್ಢಿತಾ. ಬಹುಲೀಕತಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕತಾ. ಯಾನೀಕತಾತಿ ಯುತ್ತಯಾನಂ ವಿಯ ಕತಾ. ವತ್ಥುಕತಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನವತ್ಥುಕತಾ. ಅನುಟ್ಠಿತಾತಿ ಅವಿಜಹಿತಾ ನಿಚ್ಚಾನುಬದ್ಧಾ. ಪರಿಚಿತಾತಿ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಸುಪರಿಚಿತಾ ಕತಾ ಇಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಅವಿರಾಧಿತವೇಧಿಹತ್ಥೋ ವಿಯ. ಸುಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವನಾ. ಅಧಿಮುಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯ.
ಪಬ್ಬತಸ್ಸಾತಿ ಪಬ್ಬತೋ ಭವೇಯ್ಯ. ದ್ವಿತ್ತಾವಾತಿ ತಿಟ್ಠತು ಏಕೋ ಪಬ್ಬತೋ, ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ತಾವ ಮಹನ್ತೋ ಸುವಣ್ಣಪಬ್ಬತೋ ಏಕಸ್ಸ ನಾಲಂ, ನ ಪರಿಯತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಇತಿ ವಿದ್ವಾ ಸಮಞ್ಚರೇತಿ ಏವಂ ಜಾನನ್ತೋ ಸಮಂ ಚರೇಯ್ಯ. ಯತೋನಿದಾನನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣನಿದಾನಂ, ತಂ ಯತೋನಿದಾನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯೋ ಅದಕ್ಖಿ. ಕಥಂ ನಮೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋ ಜನ್ತು ತೇಸು ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿದಾನಭೂತೇಸು ಕಾಮೇಸು ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ನಮೇಯ್ಯ. ಉಪಧಿಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಕಾಮಗುಣಉಪಧಿಂ ‘‘ಸಙ್ಗೋ ಏಸೋ, ಲಗ್ಗನಮೇತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಿದಿತ್ವಾ. ತಸ್ಸೇವ ಜನ್ತು ವಿನಯಾಯ ಸಿಕ್ಖೇತಿ ತಸ್ಸೇವ ಉಪಧಿಸ್ಸ ವಿನಯಾಯ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ. ದಸಮಂ.
ದುತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ.
೩. ತತಿಯವಗ್ಗೋ
೧. ಸಮ್ಬಹುಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೭. ತತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಜಟಣ್ಡುವೇನಾತಿ ಜಟಾಚುಮ್ಬಟಕೇನ. ಅಜಿನಕ್ಖಿಪನಿವತ್ಥೋತಿ ಸಖುರಂ ಅಜಿನಚಮ್ಮಂ ಏಕಂ ನಿವತ್ಥೋ ಏಕಂ ಪಾರುತೋ. ಉದುಮ್ಬರದಣ್ಡನ್ತಿ ¶ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಈಸಕಂ ವಙ್ಕಂ ಉದುಮ್ಬರದಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಲೋಕೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಚನಂ ನಾಮ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸುಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜಿತೇಸುಪಿ ಮಹಲ್ಲಕಸ್ಸಾತಿ ಮಹಲ್ಲಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಧಾನಭೂಮಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏತಂ ‘‘ದಹರಾ ಭವನ್ತೋ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ¶ ಅವೋಚ. ಓಕಮ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಹನುಕೇನ ಉರಂ ಪಹರನ್ತೋ ಅಧೋನತಂ ಕತ್ವಾ. ಜಿವ್ಹಂ ನಿಲ್ಲಾಲೇತ್ವಾತಿ ಕಬರಮಹಾಜಿವ್ಹಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಮಧೋ ಉಭಯಪಸ್ಸೇಸು ಚ ಲಾಲೇತ್ವಾ. ತಿವಿಸಾಖನ್ತಿ ತಿಸಾಖಂ. ನಲಾಟಿಕನ್ತಿ ಭಕುಟಿಂ, ನಲಾಟೇ ಉಟ್ಠಿತಂ ವಲಿತ್ತಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ತುಮ್ಹೇ ಜಾನನ್ತಾನಂ ¶ ವಚನಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋವ ತೇಲೇ ಪಚ್ಚಿಸ್ಸಥಾತಿ ವತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ. ಪಠಮಂ.
೨. ಸಮಿದ್ಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೮. ದುತಿಯೇ ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ, ಸುಲದ್ಧಂ ವತ ಮೇತಿ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ಥು ಚೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಞ್ಚ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಮಯ್ಹಂ ಲಾಭಾ ಮಯ್ಹಂ ಸುಲದ್ಧನ್ತಿ. ಸೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಛಾ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಾಸಾದಿಕಂ ತಾವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಕಲ್ಲತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಹಾಸೇತ್ವಾ ತೋಸೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ. ತೇನಸ್ಸ ಏವಮಹೋಸಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಿದ್ಧಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಾಸಾದಿಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸದಿಸೋ, ಯಾವ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಾವಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಗಚ್ಛ ತ್ವನ್ತಿ ಸತ್ಥಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅದ್ದಸ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಸತಿಪಞ್ಞಾ ಚ ಮೇ ಬುದ್ಧಾತಿ ಮಯಾ ಸತಿ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಞಾತಾ. ಕರಸ್ಸು ರೂಪಾನೀತಿ ಬಹೂನಿಪಿ ವಿಭಿಂಸಕಾರಹಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಕರಸ್ಸು. ನೇವ ಮಂ ಬ್ಯಾಧಯಿಸ್ಸಸೀತಿ ಮಂ ನೇವ ವೇಧಯಿಸ್ಸಸಿ ನ ಕಮ್ಪಸ್ಸೇಸಿ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಗೋಧಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೯. ತತಿಯೇ ¶ ಇಸಿಗಿಲಿಪಸ್ಸೇತಿ ಇಸಿಗಿಲಿಸ್ಸ ನಾಮ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇ. ಕಾಳಸಿಲಾಯನ್ತಿ ಕಾಳವಣ್ಣಾಯ ಸಿಲಾಯಂ. ಸಾಮಯಿಕಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ¶ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿ ಸಾಮಯಿಕಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ. ಫುಸೀತಿ ಪಟಿಲಭಿ. ಪರಿಹಾಯೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಯಾವ ಛಟ್ಠಂ ಪರಿಹಾಯಿ? ಸಾಬಾಧತ್ತಾ. ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ವಾತಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹವಸೇನ ಅನುಸಾಯಿಕೋ ಆಬಾಧೋ ಅತ್ಥಿ, ತೇನ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯೇ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮೇ ಪೂರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಾಯ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಹಾಯತಿ.
ಯಂನೂನಾಹಂ ಸತ್ಥಂ ಆಹರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಕಾಲಙ್ಕರೋತೋ ಅನಿಬದ್ಧಾ ಗತಿ ಹೋತಿ, ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಸ್ಸ ನಿಬದ್ಧಾ ಗತಿ ಹೋತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಂ ಆಹರಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ – ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಸತ್ಥಂ ಆಹರಿತುಕಾಮೋ, ಸತ್ಥಾಹರಣಞ್ಚ ¶ ನಾಮೇತಂ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಹೋತಿ. ಯೋ ಏವಂ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ ಗಹೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಮಯಾ ಪನ ಪಟಿಬಾಹಿತೋಪಿ ಏಸ ನ ಓರಮಿಸ್ಸತಿ, ಸತ್ಥಾರಾ ಪಟಿಬಾಹಿತೋ ಓರಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ.
ಜಲಾತಿ ಜಲಮಾನಾ. ಪಾದೇ ವನ್ದಾಮಿ ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮಾ ತವ ಪಾದೇ ವನ್ದಾಮಿ. ಜುತಿನ್ಧರಾತಿ ಆನುಭಾವಧರಾ. ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಅರಹತ್ತೋ. ಸೇಖೋತಿ ಸೀಲಾದೀನಿ ಸಿಕ್ಖಮಾನೋ ಸಕರಣೀಯೋ. ಜನೇ ಸುತಾತಿ ಜನೇ ವಿಸ್ಸುತಾ. ಸತ್ಥಂ ಆಹರಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ಜೀವಿತೇನಾ’’ತಿ? ಉತ್ತಾನೋ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ಥೇನ ಗಲನಾಳಿಂ ಛಿನ್ದಿ, ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು. ಥೇರೋ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ತಂಯೇವ ವೇದನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಸಮಸೀಸೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಸಮಸೀಸೀ ನಾಮ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ ಇರಿಯಾಪಥಸಮಸೀಸೀ, ರೋಗಸಮಸೀಸೀ, ಜೀವಿತಸಮಸೀಸೀತಿ.
ತತ್ಥ ¶ ಯೋ ಠಾನಾದೀಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ – ‘‘ಇಮಂ ಅಕೋಪೇತ್ವಾವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಇರಿಯಾಪಥಕೋಪನಞ್ಚ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಇರಿಯಾಪಥಸಮಸೀಸೀ ನಾಮ. ಯೋ ಪನ ಚಕ್ಖುರೋಗಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ¶ ಸತಿ – ‘‘ಇತೋ ಅನುಟ್ಠಿತೋವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ರೋಗತೋ ವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ರೋಗಸಮಸೀಸೀ ನಾಮ. ಕೇಚಿ ಪನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಇರಿಯಾಪಥೇ ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ರೋಗೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನವಸೇನೇತ್ಥ ಸಮಸೀಸಿತಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ. ಯಸ್ಸ ಪನ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಚ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ಚ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಹೋತಿ. ಅಯಂ ಜೀವಿತಸಮಸೀಸೀ ನಾಮ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಆಸವಪರಿಯಾದಾನಞ್ಚ ಹೋತಿ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಞ್ಚ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮಸೀಸೀ’’ತಿ (ಪು. ಪ. ೧೬).
ಏತ್ಥ ಚ ಪವತ್ತಿಸೀಸಂ ಕಿಲೇಸಸೀಸನ್ತಿ ದ್ವೇ ಸೀಸಾನಿ. ತತ್ಥ ಪವತ್ತಿಸೀಸಂ ನಾಮ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಕಿಲೇಸಸೀಸಂ ನಾಮ ಅವಿಜ್ಜಾ. ತೇಸು ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಖೇಪೇತಿ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ. ದ್ವಿನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ನತ್ಥಿ. ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಪನ ಫಲಂ, ಫಲಾನನ್ತರಂ ಭವಙ್ಗಂ, ಭವಙ್ಗತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ, ತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ವಾ ಹೋತಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ ವಾ. ತಿಖಿಣೇನ ಅಸಿನಾ ಸೀಸೇ ಛಿಜ್ಜನ್ತೇಪಿ ¶ ಹಿ ಏಕೋ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಾರಾ ಅವಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿಯೇವ, ಚಿತ್ತಾನಂ ಪನ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾಯ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಚ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಞ್ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ.
ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಬುಯ್ಹಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲೇನ ಸಮೂಲಕಂ ತಣ್ಹಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ.
ವಿವತ್ತಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಪರಿವತ್ತಕ್ಖನ್ಧಂ. ಸೇಮಾನನ್ತಿ ಉತ್ತಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಸಯಿತಂ ಹೋತಿ. ಥೇರೋ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉತ್ತಾನಕೋ ಸಯಿತೋ, ತಥಾಪಿಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಪರಿಚಿತಸಯನತ್ತಾ ಸೀಸಂ ದಕ್ಖಿಣತೋವ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಠಿತಂ. ಧೂಮಾಯಿತತ್ತನ್ತಿ ಧೂಮಾಯಿತಭಾವಂ. ತಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಖಣೇ ಧೂಮವಲಾಹಕಾ ವಿಯ ತಿಮಿರವಲಾಹಕಾ ವಿಯ ಚ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಮನ್ವೇಸತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸತಿ. ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇನಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಕಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬೇಲುವಪಣ್ಡುವೀಣನ್ತಿ ಬೇಲುವಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ಪಣ್ಡುವಣ್ಣಂ ಸುವಣ್ಣಮಹಾವೀಣಂ. ಆದಾಯಾತಿ ಕಚ್ಛೇ ಠಪೇತ್ವಾ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ¶ ‘‘ಗೋಧಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನ ¶ ಜಾನಾಮಿ, ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಕಙ್ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಖುದ್ದಕದಾರಕವಣ್ಣೀ ಹುತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ನಾಧಿಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ. ಸೋಕಪರೇತಸ್ಸಾತಿ ಸೋಕೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ. ಅಭಸ್ಸಥಾತಿ ಪಾದಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪತಿತಾ. ತತಿಯಂ.
೪. ಸತ್ತವಸ್ಸಾನುಬನ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೦. ಚತುತ್ಥೇ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಪುರೇ ಬೋಧಿಯಾ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ, ಬೋಧಿತೋ ಪಚ್ಛಾ ಏಕಂ ವಸ್ಸಂ. ಓತಾರಾಪೇಕ್ಖೋತಿ ‘‘ಸಚೇ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಕಾಯದ್ವಾರಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಚೋದೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಿವರಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ. ಅಲಭಮಾನೋತಿ ರಥರೇಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅವಕ್ಖಲಿತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ. ತೇನಾಹ –
‘‘ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಗವನ್ತಂ, ಅನುಬನ್ಧಿಂ ಪದಾಪದಂ;
ಓತಾರಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸತೀಮತೋ’’ತಿ. (ಸು. ನಿ. ೪೪೮);
ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಅತಿಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.
ಝಾಯಸೀತಿ ¶ ಝಾಯನ್ತೋ ಅವಜ್ಝಾಯನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋಸೀತಿ ವದತಿ. ವಿತ್ತಂ ನು ಜೀನೋತಿ ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ಜಿತೋಸಿ ನು. ಆಗುಂ ನು ಗಾಮಸ್ಮಿನ್ತಿ, ಕಿಂ ನು ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಯೇನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಚರಸಿ? ಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಮಿತ್ತಭಾವಂ.
ಪಲಿಖಾಯಾತಿ ಖಣಿತ್ವಾ. ಭವಲೋಭಜಪ್ಪನ್ತಿ ಭವಲೋಭಸಙ್ಖಾತಂ ತಣ್ಹಂ. ಅನಾಸವೋ ಝಾಯಾಮೀತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ ಹುತ್ವಾ ದ್ವೀಹಿ ಝಾನೇಹಿ ಝಾಯಾಮಿ. ಪಮತ್ತಬನ್ಧೂತಿ ಮಾರಂ ಆಲಪತಿ. ಸೋ ಹಿ ಯೇಕೇಚಿ ಲೋಕೇ ಪಮತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಬನ್ಧು.
ಸಚೇ ಮಗ್ಗಂ ಅನುಬುದ್ಧನ್ತಿ ಯದಿ ತಯಾ ಮಗ್ಗೋ ಅನುಬುದ್ಧೋ. ಅಪೇಹೀತಿ ಅಪಯಾಹಿ. ಅಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ¶ ಮಚ್ಚುನೋ ಅನೋಕಾಸಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಪಾರಗಾಮಿನೋತಿ ಯೇಪಿ ಪಾರಂ ಗತಾ, ತೇಪಿ ಪಾರಗಾಮಿನೋ. ಯೇಪಿ ಪಾರಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯೇಪಿ ಪಾರಂ ಗನ್ತುಕಾಮಾ, ತೇಪಿ ಪಾರಗಾಮಿನೋ.
ವಿಸೂಕಾಯಿಕಾನೀತಿ ¶ ಮಾರವಿಸೂಕಾನಿ. ವಿಸೇವಿತಾನೀತಿ ವಿರುದ್ಧಸೇವಿತಾನಿ, ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಯು ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಅಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅಹೋರತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ. ‘‘ದೀಘಮಾಯು ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ನಾಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅಹೋರತ್ತಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಟಿಲೋಮಕಾರಣಾನಿ. ವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನೀತಿ, ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಸಪ್ಪವಣ್ಣಾದಿದಸ್ಸನಾನಿ. ನಿಬ್ಬೇಜನೀಯಾತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠನೀಯಾ.
ಅನುಪರಿಯಗಾತಿಆದೀಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅತೀತವಚನಂ ಕತಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ವಿಕಪ್ಪವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಮೇದವಣ್ಣಂ ಪಾಸಾಣಂ ವಾಯಸೋ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅಪಿ ನಾಮೇತ್ಥ ಮುದುಂ ವಿನ್ದೇಯ್ಯಾಮ, ಅಪಿ ಅಸ್ಸಾದೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಅನುಪರಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅಥ ಸೋ ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾದಂ ಅಲಭಿತ್ವಾವ ವಾಯಸೋ ಏತ್ತೋ ಅಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ, ತತೋ ಪಾಸಾಣಾ ಅಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಮಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಕಾಕೋ ವಿಯ ಸೇಲಂ ಗೋತಮಂ ಆಸಜ್ಜ ಅಸ್ಸಾದಂ ವಾ ಸನ್ಥವಂ ವಾ ಅಲಭನ್ತಾ ಗೋತಮಾ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪಗಚ್ಛಾಮ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಮಾರಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೧. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಭಾಸಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಭಾಸಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಭಾಸಯಿತ್ವಾತಿಪಿ ¶ ಪಾಠೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ‘‘ಗೋಪಾಲಕದಾರಕಂ ವಿಯ ದಣ್ಡಕೇನ ಭೂಮಿಂ ಲೇಖಂ ದತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ದುಮ್ಮನೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ. ‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಕಾರಣ’ನ್ತಿ? ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು.
ಸೋಚಸೀತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ. ಆರಞ್ಞಮಿವ ಕುಞ್ಜರನ್ತಿ ಯಥಾ ಅರಞ್ಞತೋ ಪೇಸಿತಗಣಿಕಾರಹತ್ಥಿನಿಯೋ ಆರಞ್ಞಕಂ ಕುಞ್ಜರಂ ಇತ್ಥಿಕುತ್ತದಸ್ಸನೇನ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಆನಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಆನಯಿಸ್ಸಾಮ. ಮಾರಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ.
ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಥೋಕಂ ಅಧಿವಾಸೇಥ, ಮಯಂ ತಂ ¶ ಆನೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಿತರಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು. ಉಚ್ಚಾವಚಾತಿ ನಾನಾವಿಧಾ. ಏಕಸತಂ ಏಕಸತನ್ತಿ ಏಕೇಕಂ ಸತಂ ಸತಂ ಕತ್ವಾ. ಕುಮಾರಿವಣ್ಣಸತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಕುಮಾರಿಅತ್ತಭಾವಾನಂ ಸತಂ.
ಅತ್ಥಸ್ಸ ¶ ಪತ್ತಿಂ ಹದಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿನ್ತಿ, ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಅರಹತ್ತಮೇವ ಕಥೇಸಿ. ಸೇನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಸೇನಂ. ಸಾ ಹಿ ಪಿಯರೂಪಸಾತರೂಪಾ ನಾಮ. ಏಕಾಹಂ ಝಾಯನ್ತಿ ಏಕೋ ಅಹಂ ಝಾಯನ್ತೋ. ಸುಖಮನುಬೋಧಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಸುಖಂ ಅನುಬುಜ್ಝಿಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ ಸೇನಂ ಜಿನಿತ್ವಾ ಅಹಂ ಏಕೋ ಝಾಯನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪತ್ತಿಂ ಹದಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ಅರಹತ್ತಸುಖಂ ಅನುಬುಜ್ಝಿಂ. ತಸ್ಮಾ ಜನೇನ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವಂ ನ ಕರೋಮಿ, ತೇನೇವ ಚ ಮೇ ಕಾರಣೇನ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಕ್ಖೀ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ.
ಕಥಂವಿಹಾರೀಬಹುಲೋತಿ ಕತಮೇನ ವಿಹಾರೇನ ಬಹುಲಂ ವಿಹರನ್ತೋ. ಅಲದ್ಧಾತಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ. ಯೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕತಮೇನ ಝಾನೇನ ಬಹುಲಂ ಝಾಯನ್ತಂ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಕಾಮಸಞ್ಞಾ ಅಲಭಿತ್ವಾವ ಪರಿಬಾಹಿರಾ ಹೋನ್ತೀತಿ.
ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ. ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ. ಅಸಙ್ಖರಾನೋತಿ ತಯೋ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೋ. ಅನೋಕೋತಿ ಅನಾಲಯೋ. ಅಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ. ಅವಿತಕ್ಕಝಾಯೀತಿ ಅವಿತಕ್ಕೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಝಾಯನ್ತೋ. ನ ಕುಪ್ಪತೀತಿಆದೀಸು ದೋಸೇನ ನ ಕುಪ್ಪತಿ, ರಾಗೇನ ನ ಸರತಿ, ಮೋಹೇನ ನ ಥೀನೋ. ಇಮೇಸು ತೀಸು ಮೂಲಕಿಲೇಸೇಸು ಗಹಿತೇಸು ದಿಯಡ್ಢಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸಂ ¶ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ. ಪಠಮಪದೇನ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾದನೀವರಣಂ ಗಹಿತಂ, ದುತಿಯೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ, ತತಿಯೇನ ಥಿನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸೇಸನೀವರಣಾನಿ. ಇತಿ ಇಮಿನಾ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ಖೀಣಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತಿ.
ಪಞ್ಚೋಘತಿಣ್ಣೋತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಂ ಕಿಲೇಸೋಘಂ ತಿಣ್ಣೋ. ಛಟ್ಠನ್ತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಮ್ಪಿ ಛಟ್ಠಂ ಕಿಲೇಸೋಘಂ ಅತರಿ. ಪಞ್ಚೋಘಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ¶ , ಛಟ್ಠಗ್ಗಹಣೇನ ಪಞ್ಚುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ. ಗಣಸಙ್ಘಚಾರೀತಿ ಗಣೇ ಚ ಸಙ್ಘೇ ಚ ಚರತೀತಿ ಸತ್ಥಾ ಗಣಸಙ್ಘಚಾರೀ ನಾಮ. ಅದ್ಧಾ ಚರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸದ್ಧಾ ಬಹುಜನಾ ಏಕಂಸೇನ ಚರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಅಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ. ಅನೋಕೋತಿ ಅನಾಲಯೋ.
ಅಚ್ಛೇಜ್ಜ ¶ ನೇಸ್ಸತೀತಿ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಯಿಸ್ಸತಿ, ಮಚ್ಚುರಾಜಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಾರಂ ನಯಿಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ನಯಮಾನಾನನ್ತಿ ನಯಮಾನೇಸು.
ಸೇಲಂವ ಸಿರಸೂಹಚ್ಚ, ಪಾತಾಲೇ ಗಾಧಮೇಸಥಾತಿ ಮಹನ್ತಂ ಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಂ ಸಿಲಂ ಸೀಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾತಾಲೇ ಪತಿಟ್ಠಗವೇಸನಂ ವಿಯ. ಖಾಣುಂವ ಉರಸಾಸಜ್ಜಾತಿ ಉರಸಿ ಖಾಣುಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ವಿಯ. ಅಪೇಥಾತಿ ಅಪಗಚ್ಛಥ. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾ ‘‘ಇದಮವೋಚಾ’’ತಿ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದದ್ದಲ್ಲಮಾನಾತಿ ಗಾಥಂ ಆಹಂಸು. ತತ್ಥ ದದ್ದಲ್ಲಮಾನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಜಲಮಾನಾ ಸೋಭಮಾನಾ. ಆಗಞ್ಛುನ್ತಿ ಆಗತಾ. ಪನುದೀತಿ ನೀಹರಿ. ತೂಲಂ ಭಟ್ಠಂವ ಮಾಲುತೋತಿ ಯಥಾ ಫಲತೋ ಭಟ್ಠಂ ಸಿಮ್ಬಲಿತೂಲಂ ವಾ ಪೋಟಕಿತೂಲಂ ವಾ ವಾತೋ ಪನುದತಿ ನೀಹರತಿ, ಏವಂ ಪನುದೀತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
ತತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ.
ಇತಿ ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಮಾರಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೫. ಭಿಕ್ಖುನೀಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಆಳವಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೨. ಭಿಕ್ಖುನೀಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಆಳವಿಕಾತಿ ಆಳವಿಯಂ ಜಾತಾ ಆಳವಿನಗರತೋಯೇವ ಚ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿತಾ. ಅನ್ಧವನನ್ತಿ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚೇತಿಯೇ ನವಕಮ್ಮತ್ಥಾಯ ಧನಂ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಯಸೋಧರಸ್ಸ ನಾಮ ಧಮ್ಮಭಾಣಕಸ್ಸ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅಕ್ಖಿಭೇದಪ್ಪತ್ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚೋರಸತೇಹಿ ನಿವುತ್ಥತ್ತಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅನ್ಧವನ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ ವನಂ. ತಂ ಕಿರ ಸಾವತ್ಥಿತೋ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ಗಾವುತಮತ್ತೇ ಹೋತಿ ರಾಜಾರಕ್ಖಾಯ ಗುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಪವಿವೇಕಕಾಮಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಕಾಯವಿವೇಕತ್ಥಿನೀ ಯೇನ ತಂ ವನಂ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ. ನ ತ್ವಂ ಜಾನಾಸಿ ತಂ ಪದನ್ತಿ ತ್ವಂ ಏತಂ ನಿಬ್ಬಾನಪದಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗಪದಂ ವಾ ನ ಜಾನಾಸಿ. ಸತ್ತಿಸೂಲೂಪಮಾತಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝನತ್ಥೇನ ಸತ್ತಿಸೂಲಸದಿಸಾ. ಖನ್ಧಾಸಂ ಅಧಿಕುಟ್ಟನಾತಿ ಖನ್ಧಾ ತೇಸಂ ಅಧಿಕುಟ್ಟನಭಣ್ಡಿಕಾ. ಪಠಮಂ.
೨. ಸೋಮಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೩. ದುತಿಯೇ ಠಾನನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ದುರಭಿಸಮ್ಭವನ್ತಿ ದುಪ್ಪಸಹಂ. ದ್ವಙ್ಗುಲಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪರಿತ್ತಪಞ್ಞಾಯ. ಯಸ್ಮಾ ವಾ ದ್ವೀಹಿ ಅಙ್ಗುಲೇಹಿ ಕಪ್ಪಾಸವಟ್ಟಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುತ್ತಂ ಕನ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ¶ ಇತ್ಥೀ ‘‘ದ್ವಙ್ಗುಲಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಞಾಣಮ್ಹಿ ವತ್ತಮಾನಮ್ಹೀತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಞಾಣೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ. ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಮೇವ. ಕಿಞ್ಚಿ ವಾ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ‘‘ಅಹಂ ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಕಿಸಾಗೋತಮೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೪. ತತಿಯೇ ¶ ಕಿಸಾಗೋತಮೀತಿ ಅಪ್ಪಮಂಸಲೋಹಿತತಾಯ ಕಿಸಾ, ಗೋತಮೀತಿ ಪನಸ್ಸಾ ನಾಮಂ. ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಙ್ಗಾರಾವ ಜಾತಂ. ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಅಙ್ಗಾರಜಾತಾನಿ ಅನೀಹರಿತ್ವಾ ¶ – ‘‘ಅವಸ್ಸಂ ಕೋಚಿ ಪುಞ್ಞವಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞೇನ ಪುನ ಪಾಕತಿಕಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುವಣ್ಣಹಿರಞ್ಞಸ್ಸ ಚಾಟಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆಪಣೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮೀಪೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಥೇಕಾ ದುಗ್ಗತಕುಲಸ್ಸ ಧೀತಾ – ‘‘ಅಡ್ಢಮಾಸಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾರುಸಾಕಂ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೀಥಿಂ ಗತಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಂ ಆಹ – ‘‘ಆಪಣೇ ತಾವ ಧನಂ ಏತ್ತಕಂ, ಗೇಹೇ ಕಿತ್ತಕಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ. ಕಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಮ್ಮ ಏವಂ ಕಥೇಸೀತಿ? ಇಮಂ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣನ್ತಿ. ಸೋ ‘‘ಪುಞ್ಞವತೀ ಏಸಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸಾ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಆಪಣೇ ಭಣ್ಡಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹೇ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ದಾರಕೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ದಾರಿಕಂ ದೇಥಾ’’ತಿ. ಕಿಂ ಸಾಮಿ ದುಗ್ಗತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕೇಳಿಂ ಕರೋಸೀತಿ? ಮಿತ್ತಸನ್ಥವೋ ನಾಮ ದುಗ್ಗತೇಹಿಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಹೋತಿ, ದೇಥ ನಂ, ಕುಟುಮ್ಬಸಾಮಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಘರಂ ಆನೇಸಿ. ಸಾ ಸಂವಾಸಮನ್ವಾಯ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾತಾ. ಪುತ್ತೋ ಪದಸಾ ಆಹಿಣ್ಡನಕಾಲೇ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಸಾ ದುಗ್ಗತಕುಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮಹಾಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ‘‘ಪುತ್ತವಿನಾಸಂ ಪತ್ತಾಮ್ಹೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಸೋಕಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ವಾರೇತ್ವಾ ತಂ ಮತಕಳೇವರಂ ಆದಾಯ ನಗರೇ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತೀ ಚರತಿ.
ಏಕದಿವಸಂ ಮಹತಿಯಾ ಬುದ್ಧವೀಥಿಯಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ¶ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಪುತ್ತಸ್ಸ ಮೇ ಅರೋಗಭಾವತ್ಥಾಯ ಭೇಸಜ್ಜಂ ದೇಥ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ. ಗಚ್ಛ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಹಿಣ್ಡಿತ್ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ಮತಪುಬ್ಬೋ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ಸಿದ್ಧತ್ಥಕಂ ಆಹರ, ಪುತ್ತಸ್ಸ ತೇ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ. ಸಾ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಧುರಗೇಹತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಗವತಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿದ್ಧತ್ಥಕಂ ಯಾಚನ್ತೀ ಘರೇ ಘರೇ, ‘‘ಕುತೋ ತ್ವಂ ಏವರೂಪಂ ಘರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಕತಿಪಯಾನಿ ಗೇಹಾನಿ ಆಹಿಣ್ಡಿತ್ವಾ – ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಿರಾಯಂ ಧಮ್ಮತಾ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ಸಾಲಾಯಂ ಛವಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ. ಸತ್ಥಾ ‘‘ಇಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತೂ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಉಪಸ್ಸಯಂ ಪೇಸೇಸಿ. ಸಾ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ. ಇಮಂ ಥೇರಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಕಿಸಾಗೋತಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ.
ಏಕಮಾಸೀತಿ ಏಕಾ ಆಸಿ. ರುದಮ್ಮುಖೀತಿ ರುದಮಾನಮುಖೀ ವಿಯ. ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮತಪುತ್ತಾಮ್ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ¶ ಅನ್ತಂ ಅತೀತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ, ಭಾವನಪುಂಸಕಮೇತಂ. ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಪುತ್ತಮರಣಂ ಅನ್ತಂ ಅತೀತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಮತಪುತ್ತಾ ಅಹಂ, ಇದಾನಿ ಮಮ ಪುನ ಪುತ್ತಮರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ. ಪುರಿಸಾ ಏತದನ್ತಿಕಾತಿ ಪುರಿಸಾಪಿ ಮೇ ಏತದನ್ತಿಕಾವ ¶ . ಯೋ ಮೇ ಪುತ್ತಮರಣಸ್ಸ ಅನ್ತೋ, ಪುರಿಸಾನಮ್ಪಿ ಮೇ ಏಸೇವನ್ತೋ, ಅಭಬ್ಬಾ ಅಹಂ ಇದಾನಿ ಪುರಿಸಂ ಗವೇಸಿತುನ್ತಿ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಹತಾ ನನ್ದೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಭವಯೋನಿಗತಿಠಿತಿನಿವಾಸೇಸು ಮಮ ತಣ್ಹಾನನ್ದೀ ವಿಹತಾ. ತಮೋಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಕ್ಖನ್ಧೋ. ಪದಾಲಿತೋತಿ ಞಾಣೇನ ಭಿನ್ನೋ. ತತಿಯಂ.
೪. ವಿಜಯಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೫. ಚತುತ್ಥೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೇನಾತಿ ಆತತಂ ವಿತತಂ ಆತತವಿತತಂ ಘನಂ ಸುಸಿರನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ. ನಿಯ್ಯಾತಯಾಮಿ ತುಯ್ಹೇವಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ತುಯ್ಹಂಯೇವ ದೇಮಿ. ನಾಹಂ ತೇನತ್ಥಿಕಾತಿ ನಾಹಂ ತೇನ ಅತ್ಥಿಕಾ. ಪೂತಿಕಾಯೇನಾತಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋಪಿ ಕಾಯೋ ನಿಚ್ಚಂ ಉಗ್ಘರಿತಪಗ್ಘರಿತಟ್ಠೇನ ಪೂತಿಕಾಯೋವ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಭಿನ್ದನೇನಾತಿ ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವೇನ. ಪಭಙ್ಗುನಾತಿ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಂ ಆಪಜ್ಜನಧಮ್ಮೇನ. ಅಟ್ಟೀಯಾಮೀತಿ ಅಟ್ಟಾ ಪೀಳಿತಾ ಹೋಮಿ. ಹರಾಯಾಮೀತಿ ಲಜ್ಜಾಮಿ. ಸನ್ತಾ ಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ¶ ಅಟ್ಠವಿಧಾ ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯ ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯ ಚ ಸನ್ತಾತಿ ವುತ್ತಾ. ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು, ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭವಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಗಹಿತೇ ಕಾಮಭವೇ ಅಟ್ಠಸು ಚ ಸಮಾಪತ್ತೀಸೂತಿ ಏತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಠಾನೇಸು ಮಯ್ಹಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಮೋ ವಿಹತೋತಿ ವದತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೬. ಪಞ್ಚಮೇ ಸುಪುಪ್ಫಿತಗ್ಗನ್ತಿ ಅಗ್ಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಟ್ಠು ಪುಪ್ಫಿತಂ ಸಾಲರುಕ್ಖಂ. ನ ಚತ್ಥಿ ತೇ ದುತಿಯಾ ವಣ್ಣಧಾತೂತಿ ತವ ವಣ್ಣಧಾತುಸದಿಸಾ ದುತಿಯಾ ವಣ್ಣಧಾತು ನತ್ಥಿ, ತಯಾ ಸದಿಸಾ ಅಞ್ಞಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ಇಧಾಗತಾ ತಾದಿಸಿಕಾ ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಯಥಾ ತ್ವಂ ಇಧಾಗತಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಸನ್ಥವಂ ವಾ ಸಿನೇಹಂ ವಾ ನ ಲಭಸಿ, ಏವಮೇವಂ ತೇಪಿ ತಯಾವ ಸದಿಸಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ. ಪಖುಮನ್ತರಿಕಾಯನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಕ್ಖೀನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಾಸವಂಸೇಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಂ ಮಂ ನ ಪಸ್ಸಸಿ. ವಸೀಭೂತಮ್ಹೀತಿ ವಸೀಭೂತಾ ಅಸ್ಮಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಚಾಲಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೭. ಛಟ್ಠೇ ¶ ಕೋ ನು ತಂ ಇದಮಾದಪಯೀತಿ ಕೋ ನು ಮನ್ದಬುದ್ಧಿ ಬಾಲೋ ತಂ ಏವಂ ಗಾಹಾಪೇಸಿ? ಪರಿಕ್ಲೇಸನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಉಪದ್ದವಂ. ಇದಾನಿ ಯಂ ಮಾರೋ ಆಹ ¶ – ‘‘ಕೋ ನು ತಂ ಇದಮಾದಪಯೀ’’ತಿ, ತಂ ಮದ್ದನ್ತೀ – ‘‘ನ ಮಂ ಅನ್ಧಬಾಲೋ ಆದಪೇಸಿ, ಲೋಕೇ ಪನ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಬುದ್ಧೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಚ್ಚೇ ನಿವೇಸಯೀತಿ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ನಿವೇಸೇಸಿ. ನಿರೋಧಂ ಅಪ್ಪಜಾನನ್ತಾತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಅಜಾನನ್ತಾ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಉಪಚಾಲಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೮. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಏನ್ತಿ ಮಾರವಸಂ ಪುನಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಮರಣಮಾರಕಿಲೇಸಮಾರದೇವಪುತ್ತಮಾರಾನಂ ವಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಪಧೂಪಿತೋತಿ ಸನ್ತಾಪಿತೋ. ಅಗತಿ ಯತ್ಥ ಮಾರಸ್ಸಾತಿ ಯತ್ಥ ತುಯ್ಹಂ ಮಾರಸ್ಸ ಅಗತಿ. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಸೀಸುಪಚಾಲಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಸಮಣೀ ವಿಯ ದಿಸ್ಸಸೀತಿ ಸಮಣಿಸದಿಸಾ ದಿಸ್ಸಸಿ. ಕಿಮಿವ ಚರಸಿ ಮೋಮೂಹಾತಿ ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಮೋಮೂಹಾ ವಿಯ ಚರಸಿ? ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇಮಮ್ಹಾ ಸಾಸನಾ ಬಹಿ. ಪಾಸಂ ಡೇನ್ತೀತಿ ಪಾಸಣ್ಡಾ, ಸತ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತೇಸು ದಿಟ್ಠಿಪಾಸಂ ಖಿಪನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಾಸನಂ ಪನ ಪಾಸೇ ಮೋಚೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಸಣ್ಡೋತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾಯೇವ ಪಾಸಣ್ಡಾ ಹೋನ್ತಿ. ಪಸೀದನ್ತೀತಿ ಸಂಸೀದನ್ತಿ ಲಗ್ಗನ್ತಿ.
ಇದಾನಿ ‘‘ಕಂ ನು ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಾಸೀ’’ತಿ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇನ್ತೀ ಅತ್ಥಿ ಸಕ್ಯಕುಲೇ ಜಾತೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಭವಯೋನಿಗತಿಆದೀನಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಮರಣಮಾರಾದಯೋ ನುದಿ ನೀಹರೀತಿ ಮಾರನುದೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥಮಪರಾಜಿತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ರಾಗಾದೀಸು ವಾ ಮಾರಯುದ್ಧೇ ವಾ ಅಜಿತೋ. ಸಬ್ಬತ್ಥ ಮುತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಮುತ್ತೋ. ಅಸಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯೇನ ¶ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ. ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ. ಉಪಧಿಸಙ್ಖಯೇತಿ ಉಪಧಿಸಙ್ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಮುತ್ತೋ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಸೇಲಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೦. ನವಮೇ ಕೇನಿದಂ ಪಕತನ್ತಿ ಕೇನ ಇದಂ ಕತಂ. ಬಿಮ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಅಘನ್ತಿ ದುಕ್ಖಪತಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಅತ್ತಭಾವಮೇವ ವದತಿ. ಹೇತುಭಙ್ಗಾತಿ ಹೇತುನಿರೋಧೇನ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ. ನವಮಂ.
೧೦. ವಜಿರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೧. ದಸಮೇ ¶ ¶ ನಯಿಧ ಸತ್ತುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜೇ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸತ್ತೋ ನಾಮ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ. ಖನ್ಧೇಸು ಸನ್ತೇಸೂತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನ ವವತ್ಥಿತೇಸು. ಸಮ್ಮುತೀತಿ ಸತ್ತೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ. ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧದುಕ್ಖಂ. ನಾಞ್ಞತ್ರ ದುಕ್ಖಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಅಞ್ಞೋ ನೇವ ಸಮ್ಭೋತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ. ದಸಮಂ.
ಇತಿ ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಭಿಕ್ಖುನೀಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೬. ಬ್ರಹ್ಮಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಪಠಮವಗ್ಗೋ
೧. ಬ್ರಹ್ಮಾಯಾಚನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೨. ಬ್ರಹ್ಮಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದೀತಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋ ಅಯಂ ಚೇತಸೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ. ಕದಾ ಉದಪಾದೀತಿ? ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ರಾಜಾಯತನಮೂಲೇ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ಆಭತಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚ ಓಸಧಹರೀತಕಞ್ಚ ಖಾದಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಲೋಕಪಾಲೇಹಿ ಉಪನೀತೇ ಪಚ್ಚಗ್ಘೇ ಸೇಲಮಯಪತ್ತೇ ತಪುಸ್ಸಭಲ್ಲಿಕಾನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೇ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತಸ್ಸ.
ಅಧಿಗತೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ. ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ. ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಉತ್ತಾನಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತಂ. ದುದ್ದಸೋತಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾವ ದುದ್ದಸೋ ದುಕ್ಖೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ದಟ್ಠುಂ. ದುದ್ದಸತ್ತಾವ ದುರನುಬೋಧೋ ದುಕ್ಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತುಂ. ಸನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬುತೋ. ಪಣೀತೋತಿ ಅತಪ್ಪಕೋ. ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ. ಅತಕ್ಕಾವಚರೋತಿ ತಕ್ಕೇನ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ ಓಗಾಹಿತಬ್ಬೋ ನ ಹೋತಿ, ಞಾಣೇನೇವ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ. ನಿಪುಣೋತಿ ಸಣ್ಹೋ. ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ. ಆಲಯರಾಮಾತಿ ಸತ್ತಾ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಆಲಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ವಾ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಆಲಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ. ತೇಹಿ ಆಲಯೇಹಿ ರಮನ್ತೀತಿ ಆಲಯರಾಮಾ. ಆಲಯೇಸು ರತಾತಿ ಆಲಯರತಾ. ಆಲಯೇಸು ¶ ಸುಟ್ಠು ಮುದಿತಾತಿ ಆಲಯಸಮ್ಮುದಿತಾ. ಯಥೇವ ಹಿ ಸುಸಜ್ಜಿತಂ ಪುಪ್ಫಫಲಭರಿತರುಕ್ಖಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ರಾಜಾ ತಾಯ ತಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ರಮತಿ, ಸಮ್ಮುದಿತೋ ಆಮೋದಿತಪಮೋದಿತೋ ಹೋತಿ, ನ ಉಕ್ಕಣ್ಠತಿ, ಸಾಯಮ್ಪಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಏವಮಿಮೇಹಿಪಿ ಕಾಮಾಲಯತಣ್ಹಾಲಯೇಹಿ ¶ ಸತ್ತಾ ರಮನ್ತಿ, ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಸಮ್ಮುದಿತಾ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ವಸನ್ತಿ. ತೇನ ತೇಸಂ ಭಗವಾ ದುವಿಧಂ ಆಲಯಂ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಲಯರಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ.
ತತ್ಥ ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಂ ಇದ’’ನ್ತಿ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ. ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಇಮೇಸಂ ¶ ಪಚ್ಚಯಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಚಾತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ. ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ. ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ. ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನಿ ಸಮನ್ತಿ, ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬೇ ಉಪಧಯೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾ ತಣ್ಹಾ ಖೀಯನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸರಾಗಾ ವಿರಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೋ ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಾ ಪನೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಭವೇನ ಭವಂ, ಫಲೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿನತಿ ಸಂಸಿಬ್ಬತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವಾನತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ. ಸೋ ಮಮಸ್ಸ ಕಿಲಮಥೋತಿ ಯಾ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ದೇಸನಾ ನಾಮ, ಸೋ ಮಮ ಕಿಲಮಥೋ ಅಸ್ಸ, ಸಾ ಮಮ ವಿಹೇಸಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಾಯಕಿಲಮಥೋ ಚೇವ ಕಾಯವಿಹೇಸಾ ಚ ಅಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಚಿತ್ತೇ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ. ಅಪಿಸ್ಸೂತಿ ಅನುಬ್ರೂಹನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ. ಸೋ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಅಯಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ, ಇಮಾಪಿ ಗಾಥಾ ಪಟಿಭಂಸೂ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ. ಅನಚ್ಛರಿಯಾತಿ ಅನುಅಚ್ಛರಿಯಾ. ಪಟಿಭಂಸೂತಿ ¶ ಪಟಿಭಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಾ ಅಹೇಸುಂ, ಪರಿವಿತಕ್ಕಯಿತಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು.
ಕಿಚ್ಛೇನಾತಿ ದುಕ್ಖೇನ, ನ ದುಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ. ಬುದ್ಧಾನಂ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಸುಖಪಟಿಪದಾವ ಹೋನ್ತಿ. ಪಾರಮೀಪೂರಣಕಾಲೇ ಪನ ಸರಾಗಸದೋಸಸಮೋಹಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಆಗತಾಗತಾನಂ ಯಾಚಕಾನಂ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ಸೀಸಂ ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಗಲಲೋಹಿತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸುಅಞ್ಜಿತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಕುಲವಂಸಪ್ಪದೀಪಂ ಪುತ್ತಂ ಮನಾಪಚಾರಿನಿಂ ಭರಿಯನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾನಿ ಚ ಖನ್ತಿವಾದಿಸದಿಸೇಸು ಅತ್ತಭಾವೇಸು ಛೇಜ್ಜಭೇಜ್ಜಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಸ್ಸ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ. ಹಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತೋ, ಅಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಪಕಾಸಿತುನ್ತಿ ದೇಸಿತುಂ, ಏವಂ ಕಿಚ್ಛೇನ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಅಲಂ ದೇಸಿತುಂ ಪರಿಯತ್ತಂ ದೇಸಿತುಂ. ಕೋ ಅತ್ಥೋ ದೇಸಿತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ರಾಗದೋಸಪರೇತೇಹೀತಿ ರಾಗದೋಸಫುಟ್ಠೇಹಿ ರಾಗದೋಸಾನುಗತೇಹಿ ವಾ.
ಪಟಿಸೋತಗಾಮಿನ್ತಿ ¶ ನಿಚ್ಚಾದೀನಂ ಪಟಿಸೋತಂ, ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ ಅಸುಭ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಗತಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ. ರಾಗರತ್ತಾತಿ ಕಾಮರಾಗೇನ ಭವರಾಗೇನ ದಿಟ್ಠಿರಾಗೇನ ಚ ರತ್ತಾ. ನ ದಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ ಅಸುಭನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಭಾವೇನ ನ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ¶ , ತೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತೇ ಕೋ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಏವಂ ಗಾಹಾಪೇತುಂ. ತಮೋಖನ್ಧೇನ ಆವುಟಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾರಾಸಿನಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಾ.
ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯಾತಿ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕಭಾವೇನ, ಅದೇಸೇತುಕಾಮತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಕಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ? ನನು ಏಸ ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಿಣ್ಣೋ ತಾರೇಸ್ಸಾಮಿ –
‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನ, ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕತೇನಿಧ;
ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ, ತಾರಯಿಸ್ಸಂ ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿ. (ಬು. ವಂ. ೨.೫೬) –
ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತದೇವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನ ಪನಸ್ಸ ¶ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ. ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಗಹನತಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಗಮ್ಭೀರತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸಗಹನತಾ ಚ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾ ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾ. ಅಥಸ್ಸ – ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಕಞ್ಜಿಯಪುಣ್ಣಾ ಲಾಬು ವಿಯ, ತಕ್ಕಭರಿತಾ ಚಾಟಿ ವಿಯ, ವಸಾತೇಲಪೀತಪಿಲೋತಿಕಾ ವಿಯ, ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಹತ್ಥೋ ವಿಯ ಚ ಕಿಲೇಸಭರಿತಾ ಅತಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ ರಾಗರತ್ತಾ ದೋಸದುಟ್ಠಾ ಮೋಹಮೂಳ್ಹಾ, ತೇ ಕಿಂ ನಾಮ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ಚಿನ್ತಯತೋ ಕಿಲೇಸಗಹನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ.
‘‘ಅಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಪಬ್ಬತೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋ ಸಾಸಪೋ ವಿಯ ದುದ್ದಸೋ, ಸತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಪಟಿಪಾದನಂ ವಿಯ ದುರನುಬೋಧೋ. ನನು ಮಯಾ ಹಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಾಯಮನ್ತೇನ ಅದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅರಕ್ಖಿತಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಪರಿಪೂರಿತಾ ಕಾಚಿ ಪಾರಮೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಮೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹಂ ವಿಯ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಥವೀ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಸ್ಸೇವ ಮೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥ. ಇತಿ ಮಾದಿಸೇನಾಪಿ ತಿಕ್ಖಞಾಣೇನ ಕಿಚ್ಛೇನೇವಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ. ತಂ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಾ ಕಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಅಪಿಚ ¶ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಯಾಚಿತೇ ದೇಸೇತುಕಾಮತಾಯಪಿಸ್ಸ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ. ಜಾನಾತಿ ಹಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಮ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತೇ ನಮಮಾನೇ ಮಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ¶ ಯಾಚಿಸ್ಸತಿ, ಇಮೇ ಚ ಸತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಗರುಕಾ. ತೇ ‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಧಮ್ಮಂ ನ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ. ಅಥ ನಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಯಾಚಿತ್ವಾ ದೇಸಾಪೇಸಿ. ಸನ್ತೋ ವತ ಭೋ ಧಮ್ಮೋ, ಪಣೀತೋ ವತ ಭೋ ಧಮ್ಮೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಸುಸ್ಸೂಸಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಇದಮ್ಪಿಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮಿ, ನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ.
ಸಹಮ್ಪತಿಸ್ಸಾತಿ ¶ ಸೋ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಸಹಕೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಕಪ್ಪಾಯುಕಬ್ರಹ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ತತ್ರ ನಂ ‘‘ಸಹಮ್ಪತಿಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ ಪಟಿಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸಹಮ್ಪತಿಸ್ಸಾ’’ತಿ. ನಸ್ಸತಿ ವತ ಭೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ಇಮಂ ಸದ್ದಂ ತಥಾ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ, ಯಥಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸುತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ. ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ತೇಹಿ ದಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾತುರಹೋಸಿ. ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಪಞ್ಞಾಮಯೇ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ಅಪ್ಪಂ ಪರಿತ್ತಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹರಜಂ ಏತೇಸಂ ಏವಂಸಭಾವಾತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ. ಅಸ್ಸವನತಾತಿ ಅಸ್ಸವನತಾಯ. ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನ ಕತಾಧಿಕಾರಾ ಪರಿಪಾಕಗತಾ ಪದುಮಾನಿ ವಿಯ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸಂ, ಧಮ್ಮದೇಸನಂಯೇವ ಆಕಙ್ಖಮಾನಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾವಸಾನೇ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮನಾರಹಾ ನ ಏಕೋ, ನ ದ್ವೇ, ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾತಾರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ.
ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ಪಾತುಭವಿ. ಸಮಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತೋತಿ ಸಮಲೇಹಿ ಛಹಿ ಸತ್ಥಾರೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತೋ. ತೇ ಹಿ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಕಣ್ಟಕೇ ಪತ್ಥರಮಾನಾ ವಿಯ, ವಿಸಂ ಸಿಞ್ಚಮಾನಾ ವಿಯ ಚ ಸಮಲಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಿಂಸು. ಅಪಾಪುರೇತನ್ತಿ ವಿವರಂ ಏತಂ. ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರನ್ತಿ ಅಮತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಭೂತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ. ಸುಣನ್ತು ಧಮ್ಮಂ ವಿಮಲೇನಾನುಬುದ್ಧನ್ತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ರಾಗಾದಿಮಲಾನಂ ಅಭಾವತೋ ವಿಮಲೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಅನುಬುದ್ಧಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತು ತಾವ ಭಗವಾತಿ ಯಾಚತಿ.
ಸೇಲೇ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಸೇಲಮಯೇ ಏಕಗ್ಘನೇ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿ ಯಥಾಠಿತೋವ. ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಠಿತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಗೀವುಕ್ಖಿಪನಪಸಾರಣಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ. ತಥೂಪಮನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಸೇಲಪಬ್ಬತೂಪಮಂ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಸೇಲಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿ ಠಿತೋವ ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮನ್ತತೋ ಜನತಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ¶ , ತಥಾ ತ್ವಮ್ಪಿ ಸುಮೇಧ ಸುನ್ದರಪಞ್ಞ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣೇನ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಮಯಂ ಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸಯಂ ಅಪೇತಸೋಕೋ ಸೋಕಾವತಿಣ್ಣಂ ¶ ಜಾತಿಜರಾಭಿಭೂತಂ ಜನತಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸು ¶ ಉಪಧಾರಯ ಉಪಪರಿಕ್ಖ. ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಹಿ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಸಮನ್ತಾ ಮಹನ್ತಂ ಖೇತ್ತಂ ಕತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಕೇದಾರಪಾಳೀಸು ಕುಟಿಕಾಯೋ ಕತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇಯ್ಯುಂ, ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಞ್ಚ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಅಸ್ಸ, ಅಥ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಠತ್ವಾ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಭೂಮಿಂ ಓಲೋಕಯತೋ ನೇವ ಖೇತ್ತಂ ನ ಕೇದಾರಪಾಳಿಯೋ ನ ಕುಟಿಯೋ ನ ತತ್ಥ ಸಯಿತಮನುಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯುಂ. ಕುಟಿಕಾಸು ಪನ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾಮತ್ತಕಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಧಮ್ಮಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ಸತ್ತನಿಕಾಯಂ ಓಲೋಕಯತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಯೇ ತೇ ಅಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ಸತ್ತಾ, ತೇ ಏಕವಿಹಾರೇ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಪಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಸರಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ. ಯೇ ಪನ ಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ವೇನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ, ತೇ ಏವಸ್ಸ ದೂರೇಪಿ ಠಿತಾ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಚ. ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ದೂರೇ ಸನ್ತೋ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಹಿಮವನ್ತೋವ ಪಬ್ಬತೋ;
ಅಸನ್ತೇತ್ಥ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಯಥಾ ಸರಾ’’ತಿ. (ಧ. ಪ. ೩೦೪);
ಅಜ್ಝೇಸನನ್ತಿ ಯಾಚನಂ. ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣೇನ ಚ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣೇನ ಚ. ಇಮೇಸಂ ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನಾಮಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ‘‘ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂ’’ತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಂ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ. ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇತಿಆದೀಸು ಯೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಅಪ್ಪಂ, ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ. ಯೇಸಂ ತಂ ಮಹನ್ತಂ, ತೇ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ. ಯೇಸಂ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ತಿಕ್ಖಾನಿ, ತೇ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಮುದೂನಿ, ತೇ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾ. ಯೇಸಂ ತೇಯೇವ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಆಕಾರಾ ಸುನ್ದರಾ, ತೇ ಸ್ವಾಕಾರಾ. ಯೇ ಕಥಿತಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಿ, ಸುಖೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ, ತೇ ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯಾ. ಯೇ ಪರಲೋಕಞ್ಚೇವ ವಜ್ಜಞ್ಚ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವಿನೋ ನಾಮ.
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳಿ – ‘‘ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೋ, ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ¶ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಹಾರಜಕ್ಖೋ. ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ, ಕುಸೀತೋ. ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ. ಸಮಾಹಿತೋ ¶ , ಅಸಮಾಹಿತೋ. ಪಞ್ಞವಾ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಹಾರಜಕ್ಖೋ. ತಥಾ ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ…ಪೇ… ಪಞ್ಞವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವೀ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಪರಲೋಕವಜ್ಜಭಯದಸ್ಸಾವೀ. ಲೋಕೋತಿ ಖನ್ಧಲೋಕೋ, ಆಯತನಲೋಕೋ, ಧಾತುಲೋಕೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ, ವಿಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ. ಏಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ. ದ್ವೇ ಲೋಕಾ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ. ತಯೋ ¶ ಲೋಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ. ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ. ಪಞ್ಚ ಲೋಕಾ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ. ಛ ಲೋಕಾ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಆಯತನಾನಿ. ಸತ್ತ ಲೋಕಾ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ. ಅಟ್ಠ ಲೋಕಾ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ. ನವ ಲೋಕಾ ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ. ದಸ ಲೋಕಾ ದಸಾಯತನಾನಿ. ದ್ವಾದಸ ಲೋಕಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ. ಅಟ್ಠಾರಸ ಲೋಕಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ. ವಜ್ಜನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸಾ ವಜ್ಜಾ, ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತಾ ವಜ್ಜಾ, ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ವಜ್ಜಾ, ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಾ ವಜ್ಜಾ, ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಜ್ಜೇ ತಿಬ್ಬಾ ಭಯಸಞ್ಞಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾಸಿಕೇ ವಧಕೇ. ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ಇದಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೨).
ಉಪ್ಪಲಿನಿಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪಲವನೇ. ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನೀತಿ ಯಾನಿ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗಾನೇವ ಪೋಸಿಯನ್ತಿ. ಉದಕಂ ಅಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ಠಿತಾನೀ ತಿ ಉದಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ. ತತ್ಥ ಯಾನಿ ಅಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಆಗಮಯಮಾನಾನಿ ಠಿತಾನಿ ಅಜ್ಜ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಯಾನಿ ಪನ ಸಮೋದಕಂ ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಸ್ವೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಯಾನಿ ಉದಕಾನುಗ್ಗತಾನಿ ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನಿ, ತಾನಿ ತತಿಯದಿವಸೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ. ಉದಕಾ ಪನ ಅನುಗ್ಗತಾನಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಸರೋಗಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಯಾನಿ ನೇವ ಪುಪ್ಫಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭಕ್ಖಾನೇವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಾನಿ ಪಾಳಿಂ ನಾರುಳ್ಹಾನಿ. ಆಹರಿತ್ವಾ ಪನ ದೀಪೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ದೀಪಿತಾನಿ. ಯಥೇವ ಹಿ ತಾನಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ, ಏವಮೇವಂ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ¶ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ನೇಯ್ಯೋ ಪದಪರಮೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ.
ತತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಹ ಉದಾಹಟವೇಲಾಯ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ¶ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥೇ ವಿಭಜಿಯಮಾನೇ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸತೋ ಪರಿಪುಚ್ಛತೋ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಸೇವತೋ ಭಜತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನೇಯ್ಯೋ. ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಬಹುಮ್ಪಿ ಸುಣತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ಭಣತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ಧಾರಯತೋ ಬಹುಮ್ಪಿ ವಾಚಯತೋ ನ ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪದಪರಮೋ (ಪು. ಪ. ೧೪೮-೧೫೧). ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪಲವನಾದಿಸದಿಸಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ, ಸ್ವೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ¶ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ, ತತಿಯದಿವಸೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ ವಿಯ ನೇಯ್ಯೋ, ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭಕ್ಖಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಯ ಪದಪರಮೋ’’ತಿ ಅದ್ದಸ್ಸ. ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ, ಏತ್ತಕಾ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ, ತತ್ರಾಪಿ ಏತ್ತಕಾ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋವ ಅದ್ದಸ.
ತತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ. ಪದಪರಮಾನಂ ಅನಾಗತತ್ಥಾಯ ವಾಸನಾ ಹೋತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅತ್ಥಾವಹಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ದೇಸೇತುಕಮ್ಯತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪುನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ಸತ್ತೇ ಭಬ್ಬಾಭಬ್ಬವಸೇನ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಾಸಿ. ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕತಮೇ ಸತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಾ? ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಕಿಲೇಸಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಿಪಾಕಾವರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ ಅಭಬ್ಬಾ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತಂ, ಇಮೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಾ. ಕತಮೇ ಸತ್ತಾ ಭಬ್ಬಾ? ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ನ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನ…ಪೇ… ಇಮೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ಭಬ್ಬಾ’’ತಿ (ವಿಭ. ೮೨೭; ಪಟಿ. ಮ. ೧.೧೧೫). ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇ ಪಹಾಯ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇಯೇವ ಞಾಣೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ಏತ್ತಕಾ ರಾಗಚರಿತಾ ಏತ್ತಕಾ ದೋಸ-ಮೋಹಚರಿತಾ ¶ ವಿತಕ್ಕ-ಸದ್ಧಾ-ಬುದ್ಧಿಚರಿತಾ’’ತಿ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅಕಾಸಿ. ಏವಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ.
ಪಚ್ಚಭಾಸೀತಿ ಪತಿಅಭಾಸಿ. ಅಪಾರುತಾತಿ ವಿವಟಾ. ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ. ಸೋ ಹಿ ಅಮತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ, ಸೋ ಮಯಾ ವಿವರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಪಮುಞ್ಚನ್ತು ಸದ್ಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಂ ಪಮುಞ್ಚನ್ತು ¶ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತು. ಪಚ್ಛಿಮಪದದ್ವಯೇ ಅಯಮತ್ಥೋ – ಅಹಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಗುಣಂ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿತಮ್ಪಿ ಇಮಂ ಪಣೀತಂ ಉತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಾಯವಾಚಾಕಿಲಮಥಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ನ ಭಾಸಿಂ. ಇದಾನಿ ಪನ ಸಬ್ಬೋ ಜನೋ ಸದ್ಧಾಭಾಜನಂ ಉಪನೇತು, ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ.
ಅನ್ತರಧಾಯೀತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಗತೇ ಚ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಭಗವಾ ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ? ಆಳಾರುದಕಾನಂ ಕಾಲಙ್ಕತಭಾವಂ, ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಞ್ಚ ಬಹೂಪಕಾರಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಇಸಿಪತನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸೀತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ಗಾರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೩. ದುತಿಯೇ ¶ ಉದಪಾದೀತಿ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಪಞ್ಚಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಉದಪಾದಿ. ಅಗಾರವೋತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಗಾರವರಹಿತೋ, ಕಞ್ಚಿ ಗರುಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸೋತಿ ಪತಿಸ್ಸಯರಹಿತೋ, ಕಞ್ಚಿ ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಸದೇವಕೇತಿಆದೀಸು ಸದ್ಧಿಂ ದೇವೇಹಿ ಸದೇವಕೇ. ದೇವಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಮಾರಬ್ರಹ್ಮೇಸು ಗಹಿತೇಸುಪಿ ಮಾರೋ ನಾಮ ವಸವತ್ತೀ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪರಿ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ನಾಮ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಏಕಙ್ಗುಲಿಯಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ. ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಸು…ಪೇ… ದಸಹಿ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ದಸಸುಪಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ, ಸೋ ಇಮಿನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತರೋತಿ ವತ್ತುಂ ಮಾ ಲಭತೂತಿ ಸಮಾರಕೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಕೇತಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಂ. ತಥಾ ಸಮಣಾ ನಾಮ ಏಕನಿಕಾಯಾದಿವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಸೀಲವನ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಪಿ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಪಣ್ಡಿತಾ, ತೇ ಇಮಿನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತರಾತಿ ವತ್ತುಂ ಮಾ ಲಭನ್ತೂತಿ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪಜಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ. ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯಾತಿ ¶ ಇದಂ ಪನ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಗಹಿತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಪದಾನಿ ಲೋಕವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಪಜಾವಸೇನ. ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತರನ್ತಿ ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನತರಂ, ಅಧಿಕತರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಕಥಿತಾ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಲೋಕಿಯಮೇವ. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಹೇತಂ.
ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ¶ – ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಅವೀಚಿತೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಕತರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘ಮಯಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮೇವ ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಕಾರಣಂ ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಅತ್ಥಂ ವುಡ್ಢಿವಿಸೇಸಂ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಗಚ್ಛಾಮಿಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಭಿಮುಖೇ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ.
ವಿಹರನ್ತಿ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ವಿಹರನ್ತೀತಿ ವಚನತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಬಹೂ ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಸೋ ‘‘ಭಗವಾಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಏತರಹಿ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತಬ್ಬೋ.
‘‘ನ ¶ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ;
ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ. (ಮಹಾವ. ೧೧; ಮ. ನಿ. ೧.೨೮೫) –
ಆದೀಹಿ ಚಸ್ಸ ಸುತ್ತೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಾವೋ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುನೋ, ತಸ್ಮಾ. ಮಹತ್ತಮಭಿಕಙ್ಖತಾತಿ ಮಹನ್ತಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೇನ. ಸರಂ ಬುದ್ಧಾನ-ಸಾಸನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಸರನ್ತೇನ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಬ್ರಹ್ಮದೇವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೪. ತತಿಯೇ ಏಕೋತಿ ಠಾನಾದೀಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಏಕಕೋ, ಏಕವಿಹಾರೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ವೂಪಕಟ್ಠೋತಿ ಕಾಯೇನ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ನಿಸ್ಸಟೋ. ಅಪ್ಪಮತ್ತೋತಿ ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೇ ಠಿತೋ. ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯಾತಾಪೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಪಹಿತತ್ತೋತಿ ಪೇಸಿತತ್ತೋ. ಕುಲಪುತ್ತಾತಿ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾ. ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ ನ ಇಣಟ್ಟಾ ನ ಭಯಟ್ಟಾ ನ ಜೀವಿತಪಕತಾ ಹುತ್ವಾ, ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾಪಿ ಯೇ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ತೇ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ ನಾಮ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ¶ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಂ ಅರಿಯಫಲಂ. ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ. ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಸಾಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ. ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಹಾಸಿ. ಏವಂ ವಿಹರನ್ತೋ ಚ ಖೀಣಾ ಜಾತಿ…ಪೇ… ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸೀತಿ. ಏತೇನಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಭೂಮಿ ದಸ್ಸಿತಾ.
ಕತಮಾ ¶ ಪನಸ್ಸ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಕಥಞ್ಚ ನಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ, ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ, ನ ಅನಾಗತಾ ತತ್ಥ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪನ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಾ ಜಾತಿ. ಸಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಖೀಣಾ. ತಂ ಸೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿ.
ವುಸಿತನ್ತಿ ವುತ್ಥಂ ಪರಿವುತ್ಥಂ, ಕತಂ ಚರಿತಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ¶ . ಕತಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಭಾವನಾವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಪುನ ಇತ್ಥಭಾವಾಯ, ಏವಂ ಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯ, ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯ ವಾ ಕತಮಗ್ಗಭಾವನಾ ನತ್ಥೀತಿ. ಅಥ ವಾ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥತ್ತಭಾವತೋ, ಇಮಸ್ಮಾ ಏವಂಪಕಾರಾ ಇದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಾ ಅಪರಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಛಿನ್ನಮೂಲಕೋ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯಾತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ. ಅಞ್ಞತರೋತಿ ಏಕೋ. ಅರಹತನ್ತಿ ಅರಹನ್ತಾನಂ, ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಹತಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಅಹೋಸಿ.
ಸಪದಾನನ್ತಿ ಸಪದಾನಚಾರಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಘರಂ ಅನುಕ್ಕಮ್ಮ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚರನ್ತೋ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ. ಮಾತಾ ಪನಸ್ಸ ಪುತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇಸಿ.
ಆಹುತಿಂ ನಿಚ್ಚಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲೇ ಆಹುತಿಪಿಣ್ಡಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ. ತಂ ದಿವಸಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಘರೇ ಭೂತಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ. ಸಬ್ಬಗೇಹಂ ಹರಿತುಪಲಿತ್ತಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಲಾಜಂ ¶ ವನಮಾಲಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಉಸ್ಸಿತದ್ಧಜಪಟಾಕಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಣ್ಣಘರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಚುಣ್ಣಮಾಲಾದೀಹಿ ಅಲಙ್ಕತಂ, ಸಮನ್ತತೋ ಸಞ್ಛಾದಿಯಮಾನಾ ಧೂಮಕಟಚ್ಛು ಅಹೋಸಿ. ಸಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಸೋಳಸಹಿ ಗನ್ಧೋದಕಘಟೇಹಿ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಅತ್ತಭಾವಂ ಅಲಙ್ಕರಿ. ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ, ಯಾಗುಉಳುಙ್ಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅದತ್ವಾ, ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಂ ಭೋಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಂ ಪಾಯಾಸಂ ¶ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಮಧುಸಕ್ಖರಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ನಿವೇಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ಹರಿತುಪಲಿತ್ತಭಾವಾದೀಹಿ ಅಲಙ್ಕತಾ ಭೂತಪೀಠಿಕಾ ಅತ್ಥಿ. ಸಾ ತಂ ಪಾತಿಂ ಆದಾಯ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ, ಚತೂಸು ಕೋಣೇಸು ಮಜ್ಝೇ ಚ ಏಕೇಕಂ ಪಾಯಾಸಪಿಣ್ಡಂ ಠಪೇತ್ವಾ, ಏಕಂ ಪಿಣ್ಡಂ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ, ಯಾವ ಕಪ್ಪರಾ ಸಪ್ಪಿನಾ ಪಗ್ಘರನ್ತೇನ ಪಥವಿಯಂ ಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಭುಞ್ಜತು ಭವಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ, ಸಾಯತು ಭವಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ, ತಪ್ಪೇತು ಭವಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ ವದಮಾನಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಭೋಜೇತಿ.
ಏತದಹೋಸೀತಿ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸೀಲಗನ್ಧಂ ಛದೇವಲೋಕೇ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಉಪಗತಂ ಘಾಯಮಾನಸ್ಸ ಏತಂ ಅಹೋಸಿ. ಸಂವೇಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚೋದೇಯ್ಯಂ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಯೋಜೇಯ್ಯಂ. ‘ಅಯಂ ಹಿ ಏವರೂಪಂ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಯಾಗುಉಳುಙ್ಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅದತ್ವಾ, ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಂ ಭೋಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತುಲಂ ಪಹಾಯ ಹತ್ಥೇನ ತುಲಯನ್ತೀ ವಿಯ, ಭೇರಿಂ ಪಹಾಯ ಕುಚ್ಛಿಂ ವಾದೇನ್ತೀ ವಿಯ, ಅಗ್ಗಿಂ ¶ ಪಹಾಯ ಖಜ್ಜೋಪನಕಂ ಧಮಮಾನಾ ವಿಯ ಭೂತಬಲಿಂ ಕುರುಮಾನಾ ಆಹಿಣ್ಡತಿ. ಗಚ್ಛಾಮಿಸ್ಸಾ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪಾಯಮಗ್ಗತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ವಿಪ್ಪಕಿರಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಆರೋಹತಿ, ತಥಾ ಕರೋಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ.
ದೂರೇ ಇತೋತಿ ಇಮಮ್ಹಾ ಠಾನಾ ದೂರೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ. ತತೋ ಹಿ ಕೂಟಾಗಾರಮತ್ತಾ ಸಿಲಾ ಪಾತಿತಾ ಏಕೇನ ಅಹೋರತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಾನಿ ಖೇಪಯಮಾನಾ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬಹೇಟ್ಠಿಮೋಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಏವಂ ದೂರೇ. ಯಸ್ಸಾಹುತಿನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಆಹುತಿಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಸಿ, ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ¶ ದೂರೇತಿ ಅತ್ಥೋ. ಬ್ರಹ್ಮಪಥನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಪಥೋ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಕುಸಲಜ್ಝಾನಾನಿ, ವಿಪಾಕಜ್ಝಾನಾನಿ ಪನ ನೇಸಂ ಜೀವಿತಪಥೋ ನಾಮ, ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಪಥಂ ಅಜಾನನ್ತೀ ತ್ವಂ ಕಿಂ ಜಪ್ಪಸಿ ವಿಪ್ಪಲಪಸಿ? ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಹಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕಜ್ಝಾನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ನ ಏತಂ ತಿಣಬೀಜಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ರನ್ಧಂ ಗೋಯೂಸಂ ಖಾದನ್ತಿ, ಮಾ ಅಕಾರಣಾ ಕಿಲಮಸೀತಿ.
ಏವಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಸೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅವಕುಜ್ಜೋ ಹುತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪದಿಸನ್ತೋ ಏಸೋ ಹಿ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವೋತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ನಿರೂಪಧಿಕೋತಿ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಕಾಮಗುಣೋಪಧೀಹಿ ವಿರಹಿತೋ. ಅತಿದೇವಪತ್ತೋತಿ ದೇವಾನಂ ಅತಿದೇವಭಾವಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಭಾವಂ ಪತ್ತೋ. ಅನಞ್ಞಪೋಸೀತಿ ¶ ಠಪೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ವಾ ಪುತ್ತದಾರಸ್ಸ ವಾ ಅಪೋಸನತಾಯ ಅನಞ್ಞಪೋಸೀ.
ಆಹುನೇಯ್ಯೋತಿ ಆಹುನಪಿಣ್ಡಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತೋ. ವೇದಗೂತಿ ಚತುಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ವೇದೇಹಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಗತೋ. ಭಾವಿತತ್ತೋತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಠಿತೋ. ಅನೂಪಲಿತ್ತೋತಿ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಲೇಪೇಹಿ ಆಲಿತ್ತೋ. ಘಾಸೇಸನಂ ಇರಿಯತೀತಿ ಆಹಾರಪರಿಯೇಸನಂ ಚರತಿ.
ನ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ನ ಪುರತ್ಥಮತ್ಥೀತಿ ಪಚ್ಛಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅತೀತಂ, ಪುರತ್ಥಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅನಾಗತಂ, ಅತೀತಾನಾಗತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಛನ್ದರಾಗವಿರಹಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಪುರತ್ಥಂ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ. ಸನ್ತೋತಿಆದೀಸು ರಾಗಾದಿಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತೋ. ಕೋಧಧೂಮವಿಗಮಾ ವಿಧೂಮೋ, ದುಕ್ಖಾಭಾವಾ ಅನೀಘೋ, ಕತ್ತರದಣ್ಡಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋಪಿ ವಧಕಚೇತನಾಯ ಅಭಾವಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತದಣ್ಡೋ. ತಸಥಾವರೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ತಸಾ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವಾ ಥಾವರಾ ನಾಮ. ಸತ್ತ ಪನ ಸೇಖಾ ತಸಾತಿ ವತ್ತುಂ ನ ¶ ಸಕ್ಕಾ, ಥಾವರಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಭಜಮಾನಾ ಪನ ಥಾವರಪಕ್ಖಮೇವ ಭಜನ್ತಿ. ಸೋ ತ್ಯಾಹುತಿನ್ತಿ ಸೋ ತೇ ಆಹುತಿಂ.
ವಿಸೇನಿಭೂತೋತಿ ಕಿಲೇಸಸೇನಾಯ ವಿಸೇನೋ ಜಾತೋ. ಅನೇಜೋತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ. ಸುಸೀಲೋತಿ ಖೀಣಾಸವಸೀಲೇನ ಸುಸೀಲೋ. ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ. ಓಘತಿಣ್ಣನ್ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ¶ ಓಘೇ ತಿಣ್ಣಂ. ಏತ್ತಕೇನ ಕಥಾಮಗ್ಗೇನ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಆಯತನೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ನಿಯೋಜೇಸಿ. ಅವಸಾನಗಾಥಾ ಪನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಠಪಿತಾ. ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ ದಕ್ಖಿಣನ್ತಿ ಚತುಪಚ್ಚಯದಕ್ಖಿಣಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ. ಸುಖಮಾಯತಿಕನ್ತಿ ಸುಖಾಯತಿಕಂ ಆಯತಿಂ ಸುಖವಿಪಾಕಂ, ಸುಖಾವಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತತಿಯಂ.
೪. ಬಕಬ್ರಹ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೫. ಚತುತ್ಥೇ ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ಲಾಮಿಕಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ. ಇದಂ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇದಂ ಸಹ ಕಾಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವದತಿ. ಧುವಾದೀನಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ. ತತ್ಥ ಧುವನ್ತಿ ಥಿರಂ. ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಸದಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ. ಕೇವಲನ್ತಿ ಅಖಣ್ಡಂ ಸಕಲಂ. ಅಚವನಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಚವನಸಭಾವಂ. ಇದಂ ಹಿ ನ ಜಾಯತೀತಿಆದೀಸು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕೋಚಿ ಜಾಯನಕೋ ವಾ ಜೀಯನಕೋ ವಾ ಮೀಯನಕೋ ವಾ ಚವನಕೋ ¶ ವಾ ಉಪಪಜ್ಜನಕೋ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ. ಇತೋ ಚ ಪನಞ್ಞನ್ತಿ ಇತೋ ಸಹಕಾಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಟ್ಠಾನಾ ಉತ್ತರಿ ಅಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ. ಏವಮಸ್ಸ ಥಾಮಗತಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ. ಏವಂವಾದೀ ಚ ಪನ ಸೋ ಉಪರಿ ತಿಸ್ಸೋ ಝಾನಭೂಮಿಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗೇ ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ. ಕದಾ ಪನಸ್ಸ ಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ? ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲೇ. ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಏಕೇ.
ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಹೇಟ್ಠುಪಪತ್ತಿಕೋ ಕಿರೇಸ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ವೇಹಪ್ಫಲಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತಿಕಂ ಆಯುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪಪತ್ತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಪಣೀತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಸುಭಕಿಣ್ಹಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಚತುಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಂ ಆಯುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತತ್ಥ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಆಭಸ್ಸರೇ ಅಟ್ಠ ಕಪ್ಪೇ ಆಯುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ. ತತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಕಪ್ಪಾಯುಕೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ¶ . ಸೋ ಪಠಮಕಾಲೇ ಅತ್ತನಾ ಕತಕಮ್ಮಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಞ್ಚ ¶ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಕಾಲೇ ಪನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಉಭಯಂ ಪಮುಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ.
ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಗತೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಞ್ಞಾಣೀ ಅನ್ಧೀಭೂತೋ. ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮಾತಿ ಯೋ ನಾಮ. ವಕ್ಖತೀತಿ ಭಣತಿ. ‘‘ಯತ್ರಾ’’ತಿ ನಿಪಾತಯೋಗೇನ ಪನ ಅನಾಗತವಚನಂ ಕತಂ.
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಯಥಾ ನಾಮ ಮಗ್ಗಚೋರೋ ದ್ವೇ ತಯೋ ಪಹಾರೇ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೋ ಸಹಾಯೇ ಅನಾಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾಪಿ ಉತ್ತರಿಂ ಪಹಾರಂ ಪಹರಿಯಮಾನೋ ‘‘ಅಸುಕೋ ಚ ಅಸುಕೋ ಚ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯೋ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಏವಮೇವ ಭಗವತಾ ಸನ್ತಜ್ಜಿಯಮಾನೋ ಸತಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ, ‘‘ಭಗವಾ ಮಯ್ಹಂ ಪದಾನುಪದಂ ಪೇಕ್ಖನ್ತೋ ಮಂ ನಿಪ್ಪೀಳಿತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಭೀತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯೇ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ದ್ವಾಸತ್ತತೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಭೋ ಗೋತಮ, ಮಯಂ ದ್ವಾಸತ್ತತಿ ಜನಾ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ. ವಸವತ್ತಿನೋ ಸಯಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಸೇ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ಪರೇ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇಮ, ಜಾತಿಞ್ಚ ಜರಞ್ಚ ಅತೀತಾ, ಅಯಂ ನೋ ವೇದೇಹಿ ಗತತ್ತಾ ‘‘ವೇದಗೂ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾ ಭಗವಾ ಅನ್ತಿಮಾ ಬ್ರಹ್ಮುಪಪತ್ತಿ. ಅಸ್ಮಾಭಿಜಪ್ಪನ್ತಿ ಜನಾ ಅನೇಕಾತಿ ಅನೇಕಜನಾ ಅಮ್ಹೇ ¶ ಅಭಿಜಪ್ಪನ್ತಿ. ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ಭವಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ, ಅಭಿಭೂ, ಅನಭಿಭೂತೋ, ಅಞ್ಞದತ್ಥುದಸೋ, ವಸವತ್ತೀ, ಇಸ್ಸರೋ, ಕತ್ತಾ, ನಿಮ್ಮಾತಾ, ಸೇಟ್ಠೋ, ಸಜಿತಾ, ವಸೀ, ಪಿತಾ ಭೂತಭಬ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ ಪಿಹೇನ್ತೀತಿ.
ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ಅಪ್ಪಂ ಹಿ ಏತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏತನ್ತಿ ಯಂ ತ್ವಂ ಇಧ ತವ ಆಯುಂ ‘‘ದೀಘ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಸಿ, ಏತಂ ಅಪ್ಪಂ ಪರಿತ್ತಕಂ. ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನಂ ನಿರಬ್ಬುದಾನನ್ತಿ ನಿರಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸನಿರಬ್ಬುದಾನಂ. ಆಯುಂ ಪಜಾನಾಮೀತಿ, ‘‘ಇದಾನಿ ತವ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಏತ್ತಕಂ ಆಯೂ’’ತಿ ಅಹಂ ಜಾನಾಮಿ. ಅನನ್ತದಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಹಮಸ್ಮೀತಿ, ಭಗವಾ, ತುಮ್ಹೇ ‘‘ಅಹಂ ಅನನ್ತದಸ್ಸೀ ಜಾತಿಆದೀನಿ ಉಪಾತಿವತ್ತೋ’’ತಿ ವದಥ. ಕಿಂ ಮೇ ಪುರಾಣನ್ತಿ, ಯದಿ ತ್ವಂ ಅನನ್ತದಸ್ಸೀ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಇದಂ ಮೇ ಆಚಿಕ್ಖ, ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಪುರಾಣಂ? ವತಸೀಲವತ್ತನ್ತಿ ಸೀಲಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ. ಯಮಹಂ ವಿಜಞ್ಞಾತಿ ಯಂ ಅಹಂ ¶ ತಯಾ ಕಥಿತಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ತಂ ಮೇ ಆಚಿಕ್ಖಾತಿ ವದತಿ.
ಇದಾನಿಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಭಗವಾ ಯಂ ತ್ವಂ ಅಪಾಯೇಸೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ರಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರೇಸ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಸ್ಸ ¶ ಲಾಭೀ ಹುತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಝಾನರತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇತಿ. ತದಾ ಚ ಕಾಲೇನಕಾಲಂ ಸತ್ಥವಾಹಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ಮರುಕನ್ತಾರಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ. ಮರುಕನ್ತಾರೇ ಪನ ದಿವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗನ್ತುಂ, ರತ್ತಿಂ ಗಮನಂ ಹೋತಿ. ಅಥ ಪುರಿಮಸಕಟಸ್ಸ ಅಗ್ಗಯುಗೇ ಯುತ್ತಬಲಿಬದ್ದಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಆಗತಮಗ್ಗಾಭಿಮುಖಾ ಅಹೇಸುಂ, ಸಬ್ಬಸಕಟಾನಿ ತಥೇವ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ನಿವತ್ತಿತಭಾವಂ ಜಾನಿಂಸು. ತೇಸಞ್ಚ ತದಾ ಕನ್ತಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮನದಿವಸೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಬ್ಬಂ ದಾರುದಕಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣಂ – ತಸ್ಮಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ಗೋಣೇ ಚಕ್ಕೇಸು ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಮನುಸ್ಸಾ ಸಕಟಚ್ಛಾಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿಂಸು.
ತಾಪಸೋಪಿ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಪಣ್ಣಸಾಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಗಙ್ಗಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಅದ್ದಸ ಗಙ್ಗಂ ಮಹತಾ ಉದಕೋಘೇನ ಪೂರಿಯಮಾನಂ ಪವತ್ತಿತಮಣಿಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಮಧುರೋದಕಸ್ಸ ಅಲಾಭೇನ ಕಿಲಿಸ್ಸಮಾನಾ ಸತ್ತಾ’’ತಿ? ಸೋ ಏವಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಮರುಕನ್ತಾರೇ ತಂ ಸತ್ಥಂ ದಿಸ್ವಾ ‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಮಾ ನಸ್ಸನ್ತೂ’ತಿ ‘‘ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಮಹಾಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮರುಕನ್ತಾರೇ ¶ ಸತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ. ಸಹ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಮಾತಿಕಾರುಳ್ಹಂ ವಿಯ ಉದಕಂ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಉದಕಸದ್ದೇನ ವುಟ್ಠಾಯ ಉದಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪಿವಿತ್ವಾ ಗೋಣೇಪಿ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಂಸು. ಸತ್ಥಾ ತಂ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಅಪಾಯೇಸೀತಿ ಪಾಯೇಸಿ. ಅ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ. ಗಮ್ಮನೀತಿ ಗಿಮ್ಹೇ. ಸಮ್ಪರೇತೇತಿ ಗಿಮ್ಹಾತಪೇನ ಫುಟ್ಠೇ ಅನುಗತೇ.
ಅಪರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಮಯೇ ತಾಪಸೋ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಗಾಮಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸತಿ. ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಚೋರಾ ತಂ ಗಾಮಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಸಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾವಿಯೋ ಚ ಕರಮರೇ ¶ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಗಾವೋಪಿ ಸುನಖಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಮಹಾವಿರವಂ ವಿರವನ್ತಿ. ತಾಪಸೋ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ? ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಮಯಿ ಪಸ್ಸನ್ತೇ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಮಾ ನಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತೇನ ಚೋರಾನಂ ಪಟಿಪಥೇ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಂ ಸೇನಂ ಮಾಪೇಸಿ. ಕಮ್ಮಸಜ್ಜಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚೋರಾ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ರಾಜಾ ಮಞ್ಞೇ ಆಗತೋ’’ತಿ ವಿಲೋಪಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ತಾಪಸೋ ‘‘ಯಂ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ, ತಂ ತಸ್ಸೇವ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ, ತಂ ತಥೇವ ಅಹೋಸಿ. ಮಹಾಜನೋ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸತ್ಥಾ ಇದಮ್ಪಿ ¶ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಏಣಿಕೂಲಸ್ಮಿನ್ತಿ ಗಙ್ಗಾತೀರೇ. ಗಯ್ಹಕಂ ನೀಯಮಾನನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ನೀಯಮಾನಂ, ಕರಮರಂ ನೀಯಮಾನನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ.
ಪುನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಉಪರಿಗಙ್ಗಾವಾಸಿಕಂ ಏಕಂ ಕುಲಂ ಹೇಟ್ಠಾಗಙ್ಗಾವಾಸಿಕೇನ ಕುಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವಂ ಕತ್ವಾ, ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಬಹುಂ ಖಾದನೀಯಞ್ಚೇವ ಭೋಜನೀಯಞ್ಚ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ಚ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾಸೋತೇನ ಆಗಚ್ಛತಿ. ಮನುಸ್ಸಾ ಖಾದಮಾನಾ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ ನಚ್ಚನ್ತಾ ಗಾಯನ್ತಾ ದೇವವಿಮಾನೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ವಿಯ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಾ ಅಹೇಸುಂ. ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಕೋ ನಾಗೋ ದಿಸ್ವಾ ಕುಪಿತೋ ‘‘ಇಮೇ ಮಯಿ ಸಞ್ಞಮ್ಪಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ನೇ ಸಮುದ್ದಮೇವ ಪಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಉದಕಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಫಣಂ ಕತ್ವಾ, ಸುಸುಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಮಹಾಜನೋ ದಿಸ್ವಾ ಭೀತೋ ವಿಸ್ಸರಮಕಾಸಿ. ತಾಪಸೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಇಮೇ ಗಾಯನ್ತಾ ನಚ್ಚನ್ತಾ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ. ಇದಾನಿ ಪನ ಭಯರವಂ ರವಿಂಸು, ಕಿನ್ನು ಖೋ’’ತಿ? ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ¶ ನಾಗರಾಜಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಯಿ ಪಸ್ಸನ್ತೇ ಸತ್ತಾ ಮಾ ನಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಸುಪಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ನಾಗರಾಜಸ್ಸ ದಸ್ಸೇಸಿ. ನಾಗರಾಜಾ ಭೀತೋ ಫಣಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪವಿಟ್ಠೋ, ಮಹಾಜನೋ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿ. ಸತ್ಥಾ ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ. ತತ್ಥ ಲುದ್ದೇನಾತಿ ದಾರುಣೇನ. ಮನುಸ್ಸಕಮ್ಯಾತಿ ಮನುಸ್ಸಕಾಮತಾಯ, ಮನುಸ್ಸೇ ವಿಹೇಠೇತುಕಾಮತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ.
ಅಪರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ¶ ಸಮಯೇ ಏಸ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕೇಸವೋ ನಾಮ ತಾಪಸೋ ಅಹೋಸಿ. ತೇನ ಸಮಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಕಪ್ಪೋ ನಾಮ ಮಾಣವೋ ಕೇಸವಸ್ಸ ಬದ್ಧಚರೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಕಿಂಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವೀ ಮನಾಪಚಾರೀ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ಥಚರೋ ಅಹೋಸಿ. ಕೇಸವೋ ತೇನ ವಿನಾ ವಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚತುತ್ಥಂ ಗಾಥಮಾಹ.
ತತ್ಥ ಬದ್ಧಚರೋತಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ, ಸೋ ಪನ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಅಹೋಸಿ. ಸಮ್ಬುದ್ಧಿಮನ್ತಂ ವತಿನಂ ಅಮಞ್ಞೀತಿ, ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಬುದ್ಧಿಮಾ ವತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಕಪ್ಪೋ ತವ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಅಹೋಸಿಂ ಅಹಂ ಸೋ ತೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಅಞ್ಞೇಪಿ ಜಾನಾಸೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಮಯ್ಹಂ ಆಯುಮೇವ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ತ್ವಂ ಜಾನಾಸಿಯೇವ. ತಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾ ಹಿ ತ್ವಂ ಬುದ್ಧೋ, ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಜಾನಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ತಥಾ ಹಿ ತ್ಯಾಯಂ ಜಲಿತಾನುಭಾವೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಚ ತ್ವಂ ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ¶ ತೇ ಅಯಂ ಜಲಿತೋ ಆನುಭಾವೋ. ಓಭಾಸಯಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಓಭಾಸಯನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಅಞ್ಞತರಬ್ರಹ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೬. ಪಞ್ಚಮೇ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ತೇಜೋಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ, ‘‘ಸರೀರತೋ ಜಾಲಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಾನುಭಾವೇನ ಸಕಲಸರೀರತೋ ಜಾಲಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ, ಏವಂ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ. ತಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇತಿ ಕಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ? ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಉಪರಿ ನಿಸಿನ್ನಂ ತಥಾಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಿವೇಧೀ ¶ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಮಯಾಪೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಗಮಾಸಿ. ಸೇಸಾನಂ ಗಮನೇಪಿ ¶ ಏಸೇವ ನಯೋ. ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚೇವ ತಥಾಗತಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಆನುಭಾವಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಅಭಬ್ಬೋ ವಿನಯಂ ಉಪಗನ್ತುಂ, ತೇನ ಸೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ. ತತ್ಥ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸರೀರತೋ ಉಗ್ಗತಜಾಲಾ ಸಕಲಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಜಟಾಕಾಸೇ ಪಕ್ಖನ್ದಾ, ತಾ ಚ ಪನ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ಅಹೇಸುಂ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಾವಕಾನಂ ಆಭಾ ಪಕತಿವಣ್ಣಾವ.
ಪಸ್ಸಸಿ ವೀತಿವತ್ತನ್ತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಅಞ್ಞಬ್ರಹ್ಮಸರೀರವಿಮಾನಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಂ ಪಭಾ ಅತಿಕ್ಕಮಮಾನಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಭಸ್ಸರಂ ಪಭಂ ಪಸ್ಸಸೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ. ನ ಮೇ, ಮಾರಿಸ, ಸಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಯಾ ಮೇಸಾ, ‘‘ಇಧಾಗನ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಞ್ಞೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುರೇ ದಿಟ್ಠಿ, ನತ್ಥಿ ಮೇ ಸಾ. ಕಥಂ ವಜ್ಜನ್ತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ವದೇಯ್ಯಂ. ನಿಚ್ಚೋಮ್ಹಿ ಸಸ್ಸತೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಕಿರ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಲದ್ಧಿದಿಟ್ಠಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಯೋ. ತತ್ರಾಸ್ಸ ತಥಾಗತಞ್ಚೇವ ತಥಾಗತಸಾವಕೇ ಚ ಪಸ್ಸತೋ ಲದ್ಧಿದಿಟ್ಠಿ ಪಹೀನಾ. ಭಗವಾ ಪನೇತ್ಥ ಮಹನ್ತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ದೇಸೇಸಿ. ಬ್ರಹ್ಮಾ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ. ಇತಿಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಪಹೀನಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.
ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಚಾರಿಕಂ. ಥೇರಾನಞ್ಹಿ ಭಣ್ಡಗಾಹಕದಹರಾ ವಿಯ ಬ್ರಹ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಥೇರಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ? ಥೇರೇ ಕಿರಸ್ಸ ತತ್ತಕೇನೇವ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೇನ ವಿಸ್ಸಾಸೋ ಉದಪಾದಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ ಅಞ್ಞೇಪೀತಿ ಯಥಾ ತುಮ್ಹೇ ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾ, ಕಿನ್ನು ಖೋ ಏವರೂಪಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಉದಾಹು ತುಮ್ಹೇ ಚತ್ತಾರೋ ಏವ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾತಿ? ತೇವಿಜ್ಜಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಆಸವಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತಾಹಿ ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ¶ ಸಮನ್ನಾಗತಾ. ಇದ್ಧಿಪತ್ತಾತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ ಪತ್ತಾ. ಚೇತೋಪರಿಯಾಯಕೋವಿದಾತಿ ಪರೇಸಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರೇ ಕುಸಲಾ. ಏವಮೇತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಿ ಸರೂಪೇನ ವುತ್ತಾ. ದಿಬ್ಬಸೋತಂ ಪನ ತಾಸಂ ವಸೇನ ಆಗತಮೇವ ಹೋತಿ. ಬಹೂತಿ ಏವರೂಪಾ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಬಹೂ ಗಣನಪಥಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ, ಸಕಲಂ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಂ ಕತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೀತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೭. ಛಟ್ಠೇ ¶ ¶ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದ್ವಾರಬಾಹನ್ತಿ ಏಕೇಕೋ ಏಕೇಕಂ ದ್ವಾರಬಾಹಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದ್ವಾರಪಾಲಾ ವಿಯ ಅಟ್ಠಂಸು. ಇದ್ಧೋತಿ ಝಾನಸುಖೇನ ಸಮಿದ್ಧೋ. ಫೀತೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸುಪುಪ್ಫಿತೋ. ಅನಧಿವಾಸೇನ್ತೋತಿ ಅಸಹನ್ತೋ. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತೇಸಂ ನಿಮ್ಮಿತಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏತಂ ‘‘ಪಸ್ಸಸಿ ಮೇ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.
ತಯೋ ಸುಪಣ್ಣಾತಿ ಗಾಥಾಯ ಪಞ್ಚಸತಾತಿ ಸತಪದಂ ರೂಪವಸೇನ ವಾ ಪನ್ತಿವಸೇನ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ. ರೂಪವಸೇನ ತಾವ ತಯೋ ಸುಪಣ್ಣಾತಿ ತೀಣಿ ಸುಪಣ್ಣರೂಪಸತಾನಿ. ಚತುರೋ ಚ ಹಂಸಾತಿ ಚತ್ತಾರಿಹಂಸರೂಪಸತಾನಿ. ಬುಗ್ಘೀನಿಸಾ ಪಞ್ಚಸತಾತಿ ಬ್ಯಗ್ಘಸದಿಸಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಮಿಗಾ ಬ್ಯಗ್ಘೀನಿಸಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಬ್ಯಗ್ಘೀನಿಸಾರೂಪಕಾನಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಿ, ಪನ್ತಿವಸೇನ ತಯೋ ಸುಪಣ್ಣಾತಿ ತೀಣಿ ಸುಪಣ್ಣಪನ್ತಿಸತಾನಿ, ಚತುರೋ ಹಂಸಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಹಂಸಪನ್ತಿಸತಾನಿ. ಬ್ಯಗ್ಘೀನಿಸಾ ಪಞ್ಚಸತಾತಿ ಪಞ್ಚ ಬ್ಯಗ್ಘೀನಿಸಾ ಪನ್ತಿಸತಾನಿ. ಝಾಯಿನೋತಿ ಝಾಯಿಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ವಿಮಾನೇ ಅಯಂ ವಿಭೂತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ. ಓಭಾಸಯನ್ತಿ ಓಭಾಸಯಮಾನಂ. ಉತ್ತರಸ್ಸಂ ದಿಸಾಯನ್ತಿ ತಂ ಕಿರ ಕನಕವಿಮಾನಂ ತೇಸಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಉತ್ತರದಿಸಾಯಂ ಹೋತಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ. ಅಯಂ ಪನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಏವರೂಪೇ ಕನಕವಿಮಾನೇ ವಸನ್ತೋ ಅಹಂ ಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ. ರೂಪೇ ರಣಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ರೂಪಮ್ಹಿ ಜಾತಿಜರಾಭಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ. ಸದಾ ಪವೇಧಿತನ್ತಿ ಸೀತಾದೀಹಿ ಚ ನಿಚ್ಚಂ ಪವೇಧಿತಂ ಚಲಿತಂ ಘಟ್ಟಿತಂ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ. ತಸ್ಮಾ ನ ರೂಪೇ ರಮತಿ ಸುಮೇಧೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪೇ ರಣಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸದಾ ಪವೇಧಿತಞ್ಚ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುಮೇಧೋ ಸುನ್ದರಪಞ್ಞೋ ಸೋ ಸತ್ಥಾ ರೂಪೇ ನ ರಮತೀತಿ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೮. ಸತ್ತಮೇ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಪಮಿನನ್ತೋತಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ಖೀಣಾಸವಪುಗ್ಗಲಂ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಸೀಲಂ, ಏತ್ತಕೋ ¶ ಸಮಾಧಿ, ಏತ್ತಕಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಏವಂ ಮಿನನ್ತೋ. ಕೋಧವಿದ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪಯೇತಿ ಕೋ ಇಧ ವಿದ್ವಾ ¶ ಮೇಧಾವೀ ವಿಕಪ್ಪೇಯ್ಯ, ಖೀಣಾಸವೋವ ಖೀಣಾಸವಂ ಮಿನನ್ತೋ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯಾತಿ ದೀಪೇತಿ. ನಿವುತಂ ತಂ ಮಞ್ಞೇತಿ ಯೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ತಂ ಪಮೇತುಂ ಆರಭತಿ, ತಂ ನಿವುತಂ ಅವಕುಜ್ಜಪಞ್ಞಂ ಮಞ್ಞಾಮೀತಿ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಕತಮೋದಕತಿಸ್ಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೯. ಅಟ್ಠಮೇ ¶ ಅಕಿಸ್ಸವನ್ತಿ ಕಿಸ್ಸವಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ, ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ತುರೂಬ್ರಹ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೦. ನವಮೇ ಆಬಾಧಿಕೋತಿ ‘‘ಸಾಸಪಮತ್ತೀಹಿ ಪೀಳಕಾಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನನ್ತರಸುತ್ತೇ ಆಗತೇನ ಆಬಾಧೇನ ಆಬಾಧಿಕೋ. ಬಾಳ್ಹಗಿಲಾನೋತಿ ಅಧಿಮತ್ತಗಿಲಾನೋ. ತುರೂತಿ ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ತುರುತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ. ಸೋ ಭೂಮಟ್ಠಕದೇವತಾ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಅಯುತ್ತಂ ಕೋಕಾಲಿಕೇನ ಕತಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತಂ ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ವರಾಕೋ ನಸ್ಸಿ, ಓವದಿಸ್ಸಾಮಿ ನಂ ಥೇರೇಸು ಚಿತ್ತಪಸಾದತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ತುರೂ ಪಚ್ಚೇಕಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ. ಪೇಸಲಾತಿ ಪಿಯಸೀಲಾ. ಕೋಸಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋತಿ ನಿಪನ್ನಕೋವ ಕಬರಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ. ಪಸ್ಸ ಯಾವಞ್ಚ ತೇತಿ ಪಸ್ಸ ಯತ್ತಕಂ ತಯಾ ಅಪರದ್ಧಂ, ಅತ್ತನೋ ನಲಾಟೇ ಮಹಾಗಣ್ಡಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸಾಸಪಮತ್ತಾಯ ಪೀಳಕಾಯ ಮಂ ಚೋದೇತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಸೀತಿ ಆಹ.
ಅಥ ನಂ ‘‘ಅದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ಅಯಂ ವರಾಕೋ, ಗಿಲವಿಸೋ ವಿಯ ಕಸ್ಸಚಿ ವಚನಂ ನ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೀತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕುಠಾರೀತಿ ಕುಠಾರಿಸದಿಸಾ ಫರುಸಾ ವಾಚಾ. ಛಿನ್ದತೀತಿ ಕುಸಲಮೂಲಸಙ್ಖಾತೇ ಮೂಲೇಯೇವ ನಿಕನ್ತತಿ. ನಿನ್ದಿಯನ್ತಿ ನಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲಂ. ಪಸಂಸತೀತಿ ಉತ್ತಮತ್ಥೇ ಸಮ್ಭಾವೇತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವೋತಿ ವದತಿ. ತಂ ವಾ ನಿನ್ದತಿ ಯೋ ಪಸಂಸಿಯೋತಿ ¶ , ಯೋ ವಾ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬೋ ಖೀಣಾಸವೋ, ತಂ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ಚೋದೇನ್ತೋ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ವದತಿ. ವಚಿನಾತಿ ಮುಖೇನ ಸೋ ಕಲಿನ್ತಿ, ಸೋ ತಂ ಅಪರಾಧಂ ಮುಖೇನ ವಿಚಿನಾತಿ ನಾಮ. ಕಲಿನಾ ತೇನಾತಿ ತೇನ ಅಪರಾಧೇನ ಸುಖಂ ನ ವಿನ್ದತಿ. ನಿನ್ದಿಯಪಸಂಸಾಯ ಹಿ ಪಸಂಸಿಯನಿನ್ದಾಯ ಚ ಸಮಕೋವ ವಿಪಾಕೋ.
ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ¶ ಸಹಾಪಿ ಅತ್ತನಾತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಕೇನಪಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋ ಅಕ್ಖೇಸು ಧನಪರಾಜಯೋ ನಾಮ, ಅಯಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ ಅಪರಾಧೋ. ಯೋ ¶ ಸುಗತೇಸೂತಿ ಯೋ ಪನ ಸಮ್ಮಗ್ಗತೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಪದುಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಅಯಂ ಚಿತ್ತಪದೋಸೋವ ತತೋ ಕಲಿತೋ ಮಹನ್ತತರೋ ಕಲಿ.
ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತತರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ನಿರಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ. ಛತ್ತಿಂಸತೀತಿ ಅಪರಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸತಿ ನಿರಬ್ಬುದಾನಿ. ಪಞ್ಚ ಚಾತಿ ಅಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಪಞ್ಚ ಅಬ್ಬುದಾನಿ. ಯಮರಿಯಗರಹೀತಿ ಯಂ ಅರಿಯೇ ಗರಹನ್ತೋ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಏತ್ತಕಂ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ. ನವಮಂ.
೧೦. ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೧. ದಸಮೇ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ, ಕೋ ಅಯಂ ಕೋಕಾಲಿಕೋ, ಕಸ್ಮಾ ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಕೋಕಾಲಿಕರಟ್ಠೇ ಕೋಕಾಲಿಕನಗರೇ ಕೋಕಾಲಿಕಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಿತರಾ ಕಾರಾಪಿತೇ ವಿಹಾರೇ ಪಟಿವಸತಿ ಚೂಳಕೋಕಾಲಿಕೋತಿ ನಾಮೇನ, ನ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸೋ. ಸೋ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪುತ್ತೋ ಮಹಾಕೋಕಾಲಿಕೋ ನಾಮ. ಭಗವತಿ ಪನ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ವಿವೇಕಾವಾಸಂ ವಸಿತುಕಾಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ತಂ ನಗರಂ ಪತ್ವಾ ತಂ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಂಸು. ತತ್ಥ ನೇಸಂ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ತೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಯಂ ಇಧ ತೇಮಾಸಂ ವಸಿಸ್ಸಾಮ, ಮಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಸಿಂಸು. ವಸಿತ್ವಾ ಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ಪವಾರೇತ್ವಾ, ‘‘ಗಚ್ಛಾಮ ಮಯಂ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಕೋಕಾಲಿಕಂ ಆಪುಚ್ಛಿಂಸು. ಕೋಕಾಲಿಕೋ ‘‘ಅಜ್ಜೇಕದಿವಸಂ, ಆವುಸೋ, ವಸಿತ್ವಾ ಸ್ವೇ ಗಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಇಧಾಗನ್ತ್ವಾ ¶ ವಸಮಾನೇಪಿ ನ ಜಾನಾಥ, ನ ನೇ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನಾಪಿ ನಿಮನ್ತೇತೀ’’ತಿ. ನಗರವಾಸಿನೋ, ‘‘ಕಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರಾ, ಕಸ್ಮಾ ನೋ ನ ಆರೋಚಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ? ಕಿಂ ಆವುಸೋ ಆರೋಚಿತೇನ, ಕಿಂ ನ ಪಸ್ಸಥ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಥೇರಾಸನೇ ನಿಸೀದನ್ತೇ, ಏತೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾತಿ. ತೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಚೇವ ಚೀವರದುಸ್ಸಾನಿ ಚ ಸಂಹರಿಂಸು.
ಕೋಕಾಲಿಕೋ ¶ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪಯುತ್ತವಾಚಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಲಾಭಂ ನ ಸಾದಿಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ¶ , ಅಸಾದಿಯನ್ತಾ ‘ಆವಾಸಿಕಸ್ಸ ದೇಥಾ’ತಿ ವಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ. ತಂ ತಂ ಲಾಭಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ. ಥೇರಾ ದಿಸ್ವಾವ ‘‘ಇಮೇ ಪಚ್ಚಯಾ ನೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ, ನ ಕೋಕಾಲಿಕಸ್ಸ ಕಪ್ಪನ್ತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಕೋಕಾಲಿಕೋ ‘‘ಕಥಂ ಹಿ ನಾಮ ಅತ್ತನಾ ಅಗಣ್ಹನ್ತಾ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಅದಾಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ಆಘಾತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ. ತೇಪಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ ಆದಾಯ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ತಸ್ಮಿಂ ರಟ್ಠೇ ತಮೇವ ನಗರಂ ಪಚ್ಚಾಗಮಿಂಸು. ನಾಗರಾ ಥೇರೇ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ಸಹ ಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ ದಾನಂ ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಗರಮಜ್ಝೇ ಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ಅದಂಸು, ಥೇರಾನಞ್ಚ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಉಪನಾಮೇಸುಂ. ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾದಯಿಂಸು. ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಅಹೇಸುಂ, ಇದಾನಿ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ಜಾತಾ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸನ್ತುಟ್ಠಪವಿವಿತ್ತಸದಿಸಾ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಥೇರೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ವಿಯ, ಇದಾನಿ ಪನ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ ಜಾತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಮೂಲಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನೇಸಂ ಪತಿಟ್ಠಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತರಮಾನರೂಪೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ. ಅಯಮೇವ ಕೋಕಾಲಿಕೋ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ.
ಭಗವಾ ತಂ ತುರಿತತುರಿತಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಾಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅಕ್ಕೋಸಿತುಕಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿ. ‘‘ಸಕ್ಕಾ ನು ಖೋ ಪಟಿಸೇಧೇತು’’ನ್ತಿ ಚ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ, ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಸೇಧೇತುಂ, ಥೇರೇಸು ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಏಕಂಸೇನ ಪದುಮನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಪಿ ನಾಮ ಗರಹನ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ನ ನಿಸೇಧೇತೀ’’ತಿ ವಾದಮೋಚನತ್ಥಂ ಅರಿಯೂಪವಾದಸ್ಸ ಚ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಟಿಸೇಧೇಸಿ. ತತ್ಥ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ಮಾ ಏವಂ ಅಭಣಿ. ಸದ್ಧಾಯಿಕೋತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಆಕರೋ ಪಸಾದಾವಹೋ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬವಚನೋ ವಾ. ಪಚ್ಚಯಿಕೋತಿ ಪತ್ತಿಯಾಯಿತಬ್ಬವಚನೋ.
ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ. ಓಕಾಸಕತಂ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ, ತಂ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಠಾತುಂ ನ ಅದಾಸಿ. ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ¶ ಸತೋ ನ ಚಿರೇನೇವ. ಸಬ್ಬೋ ಕಾಯೋ ಫುಟೋ ¶ ಅಹೋಸೀತಿ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಓಕಾಸಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಅಟ್ಠೀನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗತಾಹಿ ಪೀಳಕಾಹಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಂ ಅಹೋಸಿ. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ತಥಾರೂಪಂ ಕಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ನ ದೇತಿ, ದಸ್ಸನೂಪಚಾರೇ ವಿಜಹಿತಮತ್ತೇ ದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಪೀಳಕಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು. ಕಲಾಯಮತ್ತಿಯೋತಿ ಚಣಕಮತ್ತಿಯೋ. ಬೇಲುವಸಲಾಟುಕಮತ್ತಿಯೋತಿ ¶ ತರುಣಬೇಲುವಮತ್ತಿಯೋ. (ಬಿಲ್ಲಮತ್ತಿಯೋತಿ ಮಹಾಬೇಲುವಮತ್ತಿಯೋ.) ಪಭಿಜ್ಜಿಂಸೂತಿ ಭಿಜ್ಜಿಂಸು. ತಾಸು ಭಿನ್ನಾಸು ಸಕಲಸರೀರಂ ಪನಸಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ. ಸೋ ಪಕ್ಕೇನ ಗತ್ತೇನ ಜೇತವನದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ವಿಸಗಿಲಿತೋ ಮಚ್ಛೋ ವಿಯ ಕದಲಿಪತ್ತೇಸು ಸಯಿ. ಅಥ ಧಮ್ಮಸವನತ್ಥಂ ಆಗತಾಗತಾ ಮನುಸ್ಸಾ – ‘‘ಧಿ ಕೋಕಾಲಿಕ, ಧಿ ಕೋಕಾಲಿಕ, ಅಯುತ್ತಮಕಾಸಿ, ಅತ್ತನೋಯೇವ ಮುಖಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು. ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಧಿ-ಕಾರಂ ಅಕಂಸು. ಆರಕ್ಖಕದೇವತಾನಂ ಆಕಾಸದೇವತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನಾ ಏಕಧಿಕಾರೋ ಉದಪಾದಿ. ಅಥಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಓವಾದಂ ಅಗಣ್ಹನ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಗರಹಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ.
ಕಾಲಮಕಾಸೀತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೇ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಕಾಲಮಕಾಸಿ. ಪದುಮಂ ನಿರಯನ್ತಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಪದುಮನಿರಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಮ್ಹಿಯೇವ ಪನ ಪದುಮಗಣನಾಯ ಪಚ್ಚಿತಬ್ಬೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ.
ವೀಸತಿಖಾರಿಕೋತಿ ಮಾಗಧಕೇನ ಪತ್ಥೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಏಕಪತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಪತ್ಥೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಆಳ್ಹಕಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಆಳ್ಹಕಾನಿ ದೋಣಂ, ಚತುದೋಣಾ ಮಾನಿಕಾ, ಚತುಮಾನಿಕಾ ಖಾರೀ, ತಾಯ ಖಾರಿಯಾ ವೀಸತಿಖಾರಿಕೋ. ತಿಲವಾಹೋತಿ ಮಾಗಧಕಾನಂ ಸುಖುಮತಿಲಾನಂ ತಿಲಸಕಟಂ. ಅಬ್ಬುದೋ ನಿರಯೋತಿ ಅಬ್ಬುದೋ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ನಿರಯೋ ನತ್ಥಿ. ಅವೀಚಿಮ್ಹಿಯೇವ ಪನ ಅಬ್ಬುದಗಣನಾಯ ಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ. ನಿರಬ್ಬುದಾದೀಸುಪಿ ¶ ಏಸೇವ ನಯೋ.
ವಸ್ಸಗಣನಾಪಿ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಯಥೇವ ಹಿ ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕೋಟಿ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಪಕೋಟಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಪಕೋಟಿಯೋ ಕೋಟಿಪಕೋಟಿ ನಾಮ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಕೋಟಿಪಕೋಟಿಯೋ ¶ ನಹುತಂ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸನಹುತಾನಿ ನಿನ್ನಹುತಂ, ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸನಿನ್ನಹುತಾನಿ ಏಕಂ ಅಬ್ಬುದಂ, ತತೋ ವೀಸತಿಗುಣಂ ನಿರಬ್ಬುದಂ. ಏಸೇವ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ. ದಸಮಂ.
ಪಠಮೋ ವಗ್ಗೋ.
೨. ದುತಿಯವಗ್ಗೋ
೧. ಸನಙ್ಕುಮಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೨. ದುತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ¶ ಪಠಮೇ ಸಪ್ಪಿನೀತೀರೇತಿ ಸಪ್ಪಿನೀನಾಮಿಕಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ. ಸನಙ್ಕುಮಾರೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ಪಞ್ಚಸಿಖಕುಮಾರಕಕಾಲೇ ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣೇನೇವ ವಿಚರತಿ. ತೇನ ನಂ ‘‘ಕುಮಾರೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ಪೋರಾಣಕತ್ತಾ ಪನ ‘‘ಸನಙ್ಕುಮಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ಜನೇತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಜನಿತಸ್ಮಿಂ, ಪಜಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಯೇ ಗೋತ್ತಪಟಿಸಾರಿನೋತಿ ಯೇ ಜನೇತಸ್ಮಿಂ ಗೋತ್ತಂ ಪಟಿಸರನ್ತಿ ತೇಸು ಲೋಕೇ ಗೋತ್ತಪಟಿಸಾರೀಸು ಖತ್ತಿಯೋ ಸೇಟ್ಠೋ. ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತಪರಿಯಾಯೇನ (ಮ. ನಿ. ೧.೩೪ ಆದಯೋ) ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದೀಹಿ ವಾ ತೀಹಿ, ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತಪರಿಯಾಯೇನ (ದೀ. ನಿ. ೧.೨೭೮ ಆದಯೋ) ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋತಿ ಇಮಾಹಿ ವಾ ಅಟ್ಠಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ, ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ ಸತ್ತ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನೀತಿ ಏವಂ ಪನ್ನರಸಧಮ್ಮಭೇದೇನ ಚರಣೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸೋ ಸೇಟ್ಠೋ ದೇವಮಾನುಸೇತಿ ಸೋ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ದೇವದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೩. ದುತಿಯೇ ¶ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇತಿ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವೇಳುವನತೋ ಗಯಾಸೀಸಂ ಗತೇ. ಅಸ್ಸತರಿನ್ತಿ ಗದ್ರಭಸ್ಸ ವಳವಾಯ ಜಾತಂ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಅನ್ಧಕವಿನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೪. ತತಿಯೇ ¶ ಅನ್ಧಕವಿನ್ದನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ಗಾಮಂ. ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಇದಾನಿಪಿ ವೀರಿಯಂ ಕರೋತಿ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜತಿ, ಗಚ್ಛಾಮಿಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಠತ್ವಾ ಸಾಸನಾನುಚ್ಛವಿಕಂ ವೀರಿಯಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಗಾಥಂ ವಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ.
ಪನ್ತಾನೀತಿ ¶ ಜನತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಚಾರೇ ಠಿತಾನಿ. ಸಂಯೋಜನವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾತಿ ತಾನಿ ಚ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಸೇವಮಾನೋ ನ ಚೀವರಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಸೇವೇಯ್ಯ, ಅಥ ಖೋ ದಸಸಂಯೋಜನವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಚರೇಯ್ಯ. ಸಙ್ಘೇ ವಸೇತಿ ತೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ರತಿಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಾದೀನಂ ಚಿತ್ತಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಗದ್ರಭಪಿಟ್ಠೇ ರಜಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪತನ್ತೋ ಅರಞ್ಞೇ ಅಚರಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಸೇಯ್ಯ. ರಕ್ಖಿತತ್ತೋ ಸತೀಮಾತಿ ತತ್ಥ ಚ ವಸನ್ತೋ ಸಗವಚಣ್ಡೋ ಗೋಣೋ ವಿಯ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಅವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ರಕ್ಖಿತತ್ತೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಪರಾಯಣೋ ಹುತ್ವಾ ವಸೇಯ್ಯ.
ಇದಾನಿ ಸಙ್ಘೇ ವಸಮಾನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಕುಲಾಕುಲನ್ತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಿಕಾಯ ಚರನ್ತೋತಿ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಾಯ ಚರಮಾನೋ. ಸೇವೇಥ ಪನ್ತಾನಿ ಸೇನಾಸನಾನೀತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಓತರಿತ್ವಾ ವಸಮಾನೋಪಿ ಧುರಪರಿವೇಣೇ ತಾಲನಾಳಿಕೇರಆದೀನಿ ರೋಪೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾದಿಸಂಸಟ್ಠೋ ನ ವಸೇಯ್ಯ, ಚಿತ್ತಕಲ್ಲತಂ ಪನ ಜನೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಹಾಸೇತ್ವಾ ತೋಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇ ವಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅರಞ್ಞಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತಿ. ಭಯಾತಿ ವಟ್ಟಭಯತೋ. ಅಭಯೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ. ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಸೇಯ್ಯ.
ಯತ್ಥ ಭೇರವಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಭಯಜನಕಾ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಯೋ, ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಖಾಣುವಲ್ಲಿಆದಯೋ ಬಹೂ ಅತ್ಥಿ. ಸರೀಸಪಾತಿ ದೀಘಜಾತಿಕಾದಿಸರೀಸಪಾ. ನಿಸೀದಿ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ¶ ತಾದಿಸೇ ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖು ನಿಸಿನ್ನೋ. ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದೀಪೇತಿ – ಭಗವಾ ಯಥಾ ತುಮ್ಹೇ ಏತರಹಿ ತತ್ರಟ್ಠಕಭೇರವಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಚೇವ ಸರೀಸಪೇ ಚ ವಿಜ್ಜುನಿಚ್ಛಾರಣಾದೀನಿ ಚ ಅಮನಸಿಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ, ಏವಮೇವಂ ಪಧಾನಮನುಯುತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಸೀದನ್ತೀತಿ.
ಜಾತು ಮೇ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಂ. ನ ಯಿದಂ ಇತಿಹೀತಿಹನ್ತಿ ಇದಂ ಇತಿಹ ಇತಿಹಾತಿ ನ ತಕ್ಕಹೇತು ವಾ ನಯಹೇತು ವಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನ ವಾ ¶ ಅಹಂ ವದಾಮಿ. ಏಕಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ. ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಹಿ ಇಧ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ. ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನನ್ತಿ ಮರಣಪರಿಚ್ಚಾಗಿನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ.
ದಸಾ ಚ ದಸಧಾ ದಸಾತಿ ಏತ್ಥ ದಸಾತಿ ದಸೇವ, ದಸಧಾ ದಸಾತಿ ಸತಂ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ದಸುತ್ತರಂ ಸೇಖಸತಂ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ವದತಿ. ಸೋತಸಮಾಪನ್ನಾತಿ ಮಗ್ಗಸೋತಂ ಸಮಾಪನ್ನಾ. ಅತಿರಚ್ಛಾನಗಾಮಿನೋತಿ ದೇಸನಾಮತ್ತಮೇತಂ, ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಸಙ್ಖಾತುಂ ನೋಪಿ ಸಕ್ಕೋಮೀತಿ ಮುಸಾವಾದಭಯೇನ ಏತ್ತಕಾ ನಾಮ ¶ ಪುಞ್ಞಭಾಗಿನೋ ಸತ್ತಾತಿ ಗಣೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮೀತಿ ಬಹುಂ ಬ್ರಹ್ಮಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ. ತತಿಯಂ.
೪. ಅರುಣವತೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೫. ಚತುತ್ಥೇ ಅಭಿಭೂಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಅಭಿಭೂ ಚ ಸಮ್ಭವೋ ಚ. ತೇಸು ಅಭಿಭೂಥೇರೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಗ್ಗೋ, ಸಮ್ಭವತ್ಥೇರೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ವಿಯ ಸಮಾಧಿನಾ ಅಗ್ಗೋ. ಉಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಅವಜ್ಝಾಯನ್ತಿ, ಲಾಮಕತೋ ವಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ. ಖಿಯ್ಯನ್ತೀತಿ, ಕಿನ್ನಾಮೇತಂ ಕಿನ್ನಾಮೇತನ್ತಿ? ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ವಿಪಾಚೇನ್ತೀತಿ ವಿತ್ಥಾರಯನ್ತಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇನ್ತಿ. ಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ಉಪಡ್ಢಕಾಯೇನಾತಿ ನಾಭಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯೇನ. ಪಾಳಿಯಂ ಏತ್ತಕಮೇವ ಆಗತಂ. ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ನಾಗವಣ್ಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸುಪಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ. ಮ. ೩.೧೩) ನಯೇನ ಆಗತಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕಥಂ ದೇಸಿತಾ ನು ಖೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಿಯಾ ಅಸ್ಸ ಮನಾಪಾ’’ತಿ. ತತೋ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ – ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಾಸಣ್ಡಾ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯೇ ಪುರಿಸಕಾರಂ ¶ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅವಣ್ಣವಾದೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವೀರಿಯಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಮನಾಪಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ.
ತತ್ಥ ಆರಮ್ಭಥಾತಿ ಆರಮ್ಭವೀರಿಯಂ ಕರೋಥ. ನಿಕ್ಕಮಥಾತಿ ನಿಕ್ಕಮವೀರಿಯಂ ಕರೋಥ. ಯುಞ್ಜಥಾತಿ ಪಯೋಗಂ ಕರೋಥ ಪರಕ್ಕಮಥ. ಮಚ್ಚುನೋ ಸೇನನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋ ಸೇನಾ ನಾಮ ಕಿಲೇಸಸೇನಾ, ತಂ ಧುನಾಥ. ಜಾತಿಸಂಸಾರನ್ತಿ ಜಾತಿಞ್ಚ ¶ ಸಂಸಾರಞ್ಚ, ಜಾತಿಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ಸಂಸಾರಂ. ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ. ಕಿಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ಥೇರೋ ಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ? ನೀಲಕಸಿಣಂ ತಾವ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆಲೋಕಟ್ಠಾನೇ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಫರಿ, ಓದಾತಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನ್ಧಕಾರಟ್ಠಾನೇ ಓಭಾಸಂ. ತತೋ ‘‘ಕಿಮಿದಂ ಅನ್ಧಕಾರ’’ನ್ತಿ? ಸತ್ತಾನಂ ಆಭೋಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಆಲೋಕಟ್ಠಾನೇ ಆಲೋಕಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಕಿಂ ಆಲೋಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ? ವಿಚಿನನ್ತಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ. ಅಥ ತೇಸಂ ಥೇರೋತಿ ವದನ್ತಾನಂ ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ, ಸಬ್ಬೇ ಓಸಟಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಸದ್ದಂ ಸುಣಿಂಸು. ಅತ್ಥೋಪಿ ನೇಸಂ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೬. ಪಞ್ಚಮೇ ¶ ಉಪವತ್ತನೇ ಮಲ್ಲಾನಂ ಸಾಲವನೇತಿ ಯಥೇವ ಹಿ ಕದಮ್ಬನದೀತೀರತೋ ರಾಜಮಾತುವಿಹಾರದ್ವಾರೇನ ಥೂಪಾರಾಮಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಹಿರಞ್ಞವತಿಕಾಯ ನಾಮ ನದಿಯಾ ಪಾರಿಮತೀರತೋ ಸಾಲವನಂ ಉಯ್ಯಾನಂ. ಯಥಾ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಥೂಪಾರಾಮೋ, ಏವಂ ತಂ ಕುಸಿನಾರಾಯ ಹೋತಿ. ಯಥಾ ಥೂಪಾರಾಮತೋ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇನ ನಗರಂ ಪವಿಸನಮಗ್ಗೋ ಪಾಚೀನಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಸಾಲಪನ್ತಿ ಪಾಚೀನಮುಖಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತಾ. ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಉಪವತ್ತನೇ ಮಲ್ಲಾನಂ ಸಾಲವನೇ. ಅನ್ತರೇನ ¶ ಯಮಕಸಾಲಾನನ್ತಿ ಮೂಲಕ್ಖನ್ಧವಿಟಪಪತ್ತೇಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಠಿತಸಾಲಾನಂ ಅನ್ತರಿಕಾಯ. ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾತಿ ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಸಮ್ಪಾದಯಥ. ಇತಿ ಭಗವಾ ಯಥಾ ನಾಮ ಮರಣಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ ಮಹದ್ಧನೋ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಪುತ್ತಾನಂ ಧನಸಾರಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸ ವಸ್ಸಾನಿ ದಿನ್ನಂ ಓವಾದಂ ಸಬ್ಬಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪಮಾದಪದೇಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ. ಅಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಾ ವಾಚಾತಿ ಇದಂ ಪನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಂ ವಚನಂ.
ಇತೋ ಪರಂ ಯಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ಝಾನನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ. ತತ್ಥ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೇ ಭಗವತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ವಿರವಿಂಸು, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಪಿ – ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಅನುರುದ್ಧ ಭಗವಾ’’ತಿ ಥೇರಂ ¶ ಪುಚ್ಛಿ. ಥೇರೋ ‘‘ನ ಖೋ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಪಿಚ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಆಹ. ಕಥಂ ಪನ ಸೋ ಅಞ್ಞಾಸಿ? ಥೇರೋ ಕಿರ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ತಂ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಯಾವ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನವುಟ್ಠಾನಂ, ತಾವ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಇದಾನಿ ಭಗವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ಚ ಕಾಲಂಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ.
ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ…ಪೇ… ತತಿಯಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಭಗವಾ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ತೇರಸಸು ಠಾನೇಸು ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ… ತಥಾ ತತಿಯಂ… ಪನ್ನರಸಸು ಠಾನೇಸು ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಕಥಂ? ದಸಸು ಅಸುಭೇಸು ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೇ ಅಟ್ಠಸು ¶ ಕಸಿಣೇಸು ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಮುದಿತೇಸು ಆನಾಪಾನೇ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಕಾಸೇತಿ ಇಮೇಸು ತಾವ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಞ್ಚ ದಸ ಚ ಅಸುಭಾನಿ ಸೇಸೇಸು ತೇರಸಸು ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ… ತೇಸುಯೇವ ತತಿಯಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಅಟ್ಠಸು ಪನ ಕಸಿಣೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಆನಾಪಾನೇ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಕಾಸೇ ಚತೂಸು ಅರೂಪೇಸೂತಿ ಇಮೇಸು ¶ ಪನ್ನರಸಸು ಠಾನೇಸು ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ. ಅಯಮ್ಪಿ ಚ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾವ. ನಿಬ್ಬಾನಪುರಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಪನ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿದೇಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಞಾತಿಜನಂ ಆಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ವಿಯ ಸಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಪವಿಟ್ಠೋ.
ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮನನ್ತರಾ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಝಾನಸಮನನ್ತರಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಮನನ್ತರನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಸಮನನ್ತರಾನಿ. ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಝಾನಸಮನನ್ತರಂ ನಾಮ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪುನ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಮನನ್ತರಂ ನಾಮ. ಇಮಾನಿ ದ್ವೇಪಿ ಸಮನನ್ತರಾನೇವ. ಭಗವಾ ಪನ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ. ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಬುದ್ಧಾ ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಕುನ್ಥಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇನೇವ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇನ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತಿ.
ಭೂತಾತಿ ¶ ಸತ್ತಾ. ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಪಟಿಭಾಗಪುಗ್ಗಲವಿರಹಿತೋ. ಬಲಪ್ಪತ್ತೋತಿ ದಸವಿಧಂ ಞಾಣಬಲಂ ಪತ್ತೋ. ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋತಿ ಉಪ್ಪಾದವಯಸಭಾವಾ. ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವೂಪಸಮೋ. ಸುಖೋತಿ ಅಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಸುಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ. ತದಾಸೀತಿ ‘‘ಸಹ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ (ದೀ. ನಿ. ೨.೨೨೦) ವುತ್ತಂ ಭೂಮಿಚಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ. ಸೋ ಹಿ ಲೋಮಹಂಸನಕೋ ಚ ಭಿಂಸನಕೋ ಚ ಆಸಿ. ಸಬ್ಬಾಕಾರವರೂಪೇತೇತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರವರಗುಣೂಪೇತೇ. ನಾಹು ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ನ ಜಾತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋ. ಅನೇಜೋತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಏಜಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅನೇಜೋ. ಸನ್ತಿಮಾರಬ್ಭಾತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಪಟಿಚ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ. ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮಾ. ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ. ಅಸಲ್ಲೀನೇನಾತಿ ಅನಲ್ಲೀನೇನ ಅಸಙ್ಕುಟಿತೇನ ಸುವಿಕಸಿತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ. ವೇದನಂ ಅಜ್ಝವಾಸಯೀತಿ ¶ ವೇದನಂ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ, ನ ವೇದನಾನುವತ್ತೀ ಹುತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಿ. ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ¶ ಕೇನಚಿ ಧಮ್ಮೇನ ಅನಾವರಣವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವೂಪಗಮೋ ಪಜ್ಜೋತನಿಬ್ಬಾನಸದಿಸೋ ಜಾತೋತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
ದುತಿಯೋ ವಗ್ಗೋ.
ಇತಿ ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಬ್ರಹ್ಮಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ.
೭. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಅರಹನ್ತವಗ್ಗೋ
೧. ಧನಞ್ಜಾನೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೭. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ¶ ¶ ¶ ಪಠಮೇ ಧನಞ್ಜಾನೀತಿ ಧನಞ್ಜಾನಿಗೋತ್ತಾ. ಉಕ್ಕಟ್ಠಗೋತ್ತಾ ಕಿರೇಸಾ. ಸೇಸಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಕಿರ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಮುಖತೋ ಜಾತಾ, ಧನಞ್ಜಾನಿಗೋತ್ತಾ ಮತ್ಥಕಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾತಿ ತೇಸಂ ಲದ್ಧಿ. ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಉದಾನೇಸಿ? ಸೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಣ್ಣೇ ಪಿದಹತಿ, ಥದ್ಧೋ ಖದಿರಖಾಣುಸದಿಸೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪನ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಅರಿಯಸಾವಿಕಾ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದಾನಂ ದೇನ್ತೋ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅಪ್ಪೋದಕಂ ಪಾಯಾಸಂ ದೇತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಾನಾರಸಭೋಜನಂ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಾನದಿವಸೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ತಸ್ಸ ವಸವತ್ತಿತಾಯ ಪಹೀನಮಚ್ಛೇರತಾಯ ಚ ಸಹತ್ಥಾ ಪರಿವಿಸತಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪನ ದಾನದಿವಸೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಾತೋವ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಲಾಯತಿ. ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸಮ್ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಆಹ – ‘‘ಸ್ವೇ ಭೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಘರೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ. ಮಯಾ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ? ತಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಂ ಪಚನಪರಿವೇಸನಂ ಅಞ್ಞೇ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ. ಯಂ ಪನ ತ್ವಂ ಠಿತಾಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಉಕ್ಕಾಸಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ನಮೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮಣಕಸ್ಸ ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೋಸಿ, ತಂ ಸ್ವೇ ಏಕದಿವಸಮತ್ತಂ ಮಾ ಅಕಾಸಿ. ತಂ ಹಿ ಸುತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅನತ್ತಮನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಾ ಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಭಿನ್ದಸೀತಿ. ತ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ¶ ವಾ ಭಿಜ್ಜ ದೇವೇಹಿ ವಾ, ಅಹಂ ಪನ ಸತ್ಥಾರಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಅನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಸಣ್ಠಾತುನ್ತಿ. ಭೋತಿ ಕುಲಸತಿಕೇ ಗಾಮೇ ಗಾಮದ್ವಾರಮ್ಪಿ ತಾವ ಪಿದಹಿತುಂ ವಾಯಮನ್ತಿ, ತ್ವಂ ದ್ವೀಹಙ್ಗುಲೇಹಿ ಪಿದಹಿತಬ್ಬಂ ಮುಖಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಭೋಜನಕಾಲಮತ್ತಂ ಪಿದಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಸೀತಿ. ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇತ್ವಾಪಿ ಸೋ ನಿವಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಉಸ್ಸೀಸಕೇ ಠಪಿತಂ ಮಣ್ಡಲಗ್ಗಖಗ್ಗಂ ¶ ಗಹೇತ್ವಾ – ‘‘ಭೋತಿ ಸಚೇ ಸ್ವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ನಿಸಿನ್ನೇಸು ತಂ ¶ ಮುಣ್ಡಸಮಣಕಂ ನಮಸ್ಸಸಿ, ಇಮಿನಾ ತಂ ಖಗ್ಗೇನ ಪಾದತಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಕೇಸಮತ್ಥಕಾ ಕಳೀರಂ ವಿಯ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ರಾಸಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಇಮಿನಾ ಮಣ್ಡಲಗ್ಗೇನ, ಪಾದತೋ ಯಾವ ಮತ್ಥಕಾ;
ಕಳೀರಮಿವ ಛೇಜ್ಜಾಮಿ, ಯದಿ ಮಿಚ್ಛಂ ನ ಕಾಹಸಿ.
‘‘ಸಚೇ ಬುದ್ಧೋತಿ ಭಣಸಿ, ಸಚೇ ಧಮ್ಮೋತಿ ಭಾಸಸಿ;
ಸಚೇ ಸಙ್ಘೋತಿ ಕಿತ್ತೇಸಿ, ಜೀವನ್ತೀ ಮೇ ನಿವೇಸನೇ’’ತಿ.
ಅರಿಯಸಾವಿಕಾ ಪನ ಪಥವೀ ವಿಯ ದುಪ್ಪಕಮ್ಪಾ, ಸಿನೇರು ವಿಯ ದುಪ್ಪರಿವತ್ತಿಯಾ. ಸಾ ತೇನ ನಂ ಏವಮಾಹ –
‘‘ಸಚೇ ಮೇ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ, ಕಾಮಂ ಛೇಜ್ಜಸಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ;
ನೇವಾಹಂ ವಿರಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸಾಸನಾ.
‘‘ನಾಹಂ ಓಕ್ಕಾ ವರಧರಾ, ಸಕ್ಕಾ ರೋಧಯಿತುಂ ಜಿನಾ;
ಧೀತಾಹಂ ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ, ಛಿನ್ದ ವಾ ಮಂ ವಧಸ್ಸು ವಾ’’ತಿ.
ಏವಂ ಧನಞ್ಜಾನಿಗಜ್ಜಿತಂ ನಾಮ ಗಜ್ಜನ್ತೀ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾಸತಾನಿ ಅಭಾಸಿ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಪರಾಮಸಿತುಂ ವಾ ಪಹರಿತುಂ ವಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಭೋತಿ ಯಂ ತೇ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಖಗ್ಗಂ ಸಯನೇ ಖಿಪಿ. ಪುನದಿವಸೇ ಗೇಹಂ ಹರಿತುಪಲಿತ್ತಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಲಾಜಾಪುಣ್ಣಘಟಮಾಲಾಗನ್ಧಾದೀಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸತಾನಂ ನವಸಪ್ಪಿಸಕ್ಖರಮಧುಯುತ್ತಂ ಅಪ್ಪೋದಕಪಾಯಾಸಂ ಪಟಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ.
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಪಿ ಪಾತೋವ ಗನ್ಧೋದಕೇನ ಸಯಂ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಂ ಅಹತವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತಗ್ಘನಕಂ ಏಕಂಸಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ¶ ಸುವಣ್ಣಕಟಚ್ಛುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭತ್ತಗ್ಗೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ¶ ಪರಿವಿಸಮಾನಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಪನ್ತಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಉಪಸಂಹರನ್ತೀ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ದಾರುಭಣ್ಡೇ ಪಕ್ಖಲಿ. ಪಕ್ಖಲನಘಟ್ಟನಾಯ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದಸಬಲಂ ಸರಿ. ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಪನ ಪಾಯಾಸಪಾತಿಂ ಅಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಸಣಿಕಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಸಣ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಸಿರಸಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯೇನ ವೇಳುವನಂ, ತೇನಞ್ಜಲಿಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ.
ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ¶ ಸಮಯೇ ತೇಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಕೇಚಿ ಭುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ, ಕೇಚಿ ಹತ್ಥೇ ಓತಾರಿತಮತ್ತಾ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಭೋಜನಂ ಪುರತೋ ಠಪಿತಮತ್ತಂ ಹೋತಿ. ತೇ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವ ಸಿನೇರುಮತ್ತೇನ ಮುಗ್ಗರೇನ ಸೀಸೇ ಪಹಟಾ ವಿಯ ಕಣ್ಣೇಸು ಸೂಲೇನ ವಿದ್ಧಾ ವಿಯ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯಮಾನಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಲದ್ಧಿಕೇನ ಮಯಂ ಘರಂ ಪವೇಸಿತಾ’’ತಿ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಪಿಣ್ಡಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಮುಖೇನ ಗಹಿತಂ ನಿಟ್ಠುಭಿತ್ವಾ ಧನುಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಾಕಾ ವಿಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅಕ್ಕೋಸಮಾನಾ ದಿಸಾವಿದಿಸಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಏವಂ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಸೀಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ, ‘‘ಇದಮೇವ ಭಯಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ಮಯಂ ಹಿಯ್ಯೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭೋತಿಂ ಯಾಚನ್ತಾ ನ ಲಭಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಅಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ, ಏತಂ ‘‘ಏವಮೇವಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ.
ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಗಾಮನಿಗಮರಟ್ಠಪೂಜಿತೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ವತ್ವಾ ಸನ್ತಜ್ಜೇತುಂ, ಏಕಮೇವ ನಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋವ ‘‘ಕಿಂಸು ಛೇತ್ವಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ – ‘‘ಸಚೇ ‘ಅಸುಕಸ್ಸ ನಾಮ ವಧಂ ರೋಚೇಮೀ’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ಅಥ ನಂ ‘ಯೇ ತುಯ್ಹಂ ನ ರುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇ ಮಾರೇತುಕಾಮೋಸಿ, ಲೋಕವಧಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಕಿಂ ತುಯ್ಹಂ ಸಮಣಭಾವೇನಾ’ತಿ? ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮಿ. ಸಚೇ ‘ನ ಕಸ್ಸಚಿ ವಧಂ ರೋಚೇಮೀ’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ಅಥ ನಂ ‘ತ್ವಂ ರಾಗಾದೀನಮ್ಪಿ ವಧಂ ನ ಇಚ್ಛಸಿ. ಕಸ್ಮಾ ಸಮಣೋ ಹುತ್ವಾ ಆಹಿಣ್ಡಸೀ’ತಿ? ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ. ಇತಿ ಇಮಂ ಉಭತೋಕೋಟಿಕಂ ಪಞ್ಹಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ನೇವ ಗಿಲಿತುಂ ನ ಉಗ್ಗಿಲಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ ¶ . ಸಮ್ಮೋದೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಣ್ಡಿತತಾಯ ಕುದ್ಧಭಾವಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮಧುರಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮೋದಿ. ಪಞ್ಹೋ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತೇ ಕಥಿತೋ. ಸೇಸಮ್ಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವಾತಿ. ಪಠಮಂ.
೨. ಅಕ್ಕೋಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೮. ದುತಿಯೇ ¶ ಅಕ್ಕೋಸಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಭಾರದ್ವಾಜೋವ ಸೋ, ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಪನ ಗಾಥಾ ಸತೇಹಿ ತಥಾಗತಂ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತೋ ಆಗತೋತಿ. ‘‘ಅಕ್ಕೋಸಕಭಾರದ್ವಾಜೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ. ಕುಪಿತೋ ಅನತ್ತಮನೋತಿ ‘‘ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ಮಯ್ಹಂ ಜೇಟ್ಠಕಭಾತರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೇನ ¶ ಜಾನಿ ಕತಾ, ಪಕ್ಖೋ ಭಿನ್ನೋ’’ತಿ ಕೋಧೇನ ಕುಪಿತೋ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಚ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅಕ್ಕೋಸತೀತಿ ‘‘ಚೋರೋಸಿ, ಬಾಲೋಸಿ, ಮೂಳ್ಹೋಸಿ, ಥೇನೋಸಿ, ಓಟ್ಠೋಸಿ, ಮೇಣ್ಡೋಸಿ, ಗೋಣೋಸಿ, ಗದ್ರಭೋಸಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋಸಿ, ನೇರಯಿಕೋಸೀ’’ತಿ ದಸಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹಿ ಅಕ್ಕೋಸತಿ. ಪರಿಭಾಸತೀತಿ ‘‘ಹೋತು ಮುಣ್ಡಕಸಮಣಕ, ‘ಅದಣ್ಡೋ ಅಹ’ನ್ತಿ ಕರೋಸಿ, ಇದಾನಿ ತೇ ರಾಜಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಣ್ಡಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪರಿಭಾಸತಿ ನಾಮ.
ಸಮ್ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಏಕತೋ ಭುಞ್ಜತಿ. ವೀತಿಹರತೀತಿ ಕತಸ್ಸ ಪಟಿಕಾರಂ ಕರೋತಿ. ಭಗವನ್ತಂ ಖೋ, ಗೋತಮನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ? ‘‘ತವೇವೇತಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತವೇವೇತಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಕಿರಸ್ಸ ಸುತ್ವಾ. ‘‘ಇಸಯೋ ನಾಮ ಕುಪಿತಾ ಸಪನಂ ದೇನ್ತಿ ಕಿಸವಚ್ಛಾದಯೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಅನುಸ್ಸವವಸೇನ ‘‘ಸಪತಿ ಮಂ ಮಞ್ಞೇ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ಭಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ. ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ.
ದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಸ್ಸ. ತಾದಿನೋತಿ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಪತ್ತಸ್ಸ. ತಸ್ಸೇವ ತೇನ ಪಾಪಿಯೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತೇನ ಕೋಧೇನ ಪಾಪಂ ಹೋತಿ. ಸತೋ ಉಪಸಮ್ಮತೀತಿ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಧಿವಾಸೇತಿ. ಉಭಿನ್ನಂ ತಿಕಿಚ್ಛನ್ತಾನನ್ತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ತಿಕಿಚ್ಛನ್ತಂ. ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ. ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸತೋ ಉಪಸಮ್ಮತಿ, ಉಭಿನ್ನಮತ್ಥಂ ಚರತಿ ತಿಕಿಚ್ಛತಿ ಸಾಧೇತಿ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಜನಾ ಬಾಲೋತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ. ಕೀದಿಸಾ ಜನಾ? ಯೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದಾ. ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ. ಅಕೋವಿದಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಕುಸಲಾ ಅನ್ಧಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಾ. ದುತಿಯಂ.
೩. ಅಸುರಿನ್ದಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೯. ತತಿಯೇ ¶ ಅಸುರಿನ್ದಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಅಕ್ಕೋಸಕಭಾರದ್ವಾಜಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠೋ. ಕುಪಿತೋತಿ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಕುದ್ಧೋ. ಜಯಞ್ಚೇವಸ್ಸ ತಂ ಹೋತೀತಿ ಅಸ್ಸೇವ ತಂ ಜಯಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಜಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ¶ . ಕತಮಸ್ಸಾತಿ? ಯಾ ತಿತಿಕ್ಖಾ ವಿಜಾನತೋ ಅಧಿವಾಸನಾಯ ಗುಣಂ ವಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ ತಿತಿಕ್ಖಾ ಅಧಿವಾಸನಾ, ಅಯಂ ತಸ್ಸ ವಿಜಾನತೋವ ಜಯೋ. ಬಾಲೋ ¶ ಪನ ಫರುಸಂ ಭಣನ್ತೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಜಯೋ’’ತಿ ಕೇವಲಂ ಜಯಂ ಮಞ್ಞತಿ. ತತಿಯಂ.
೪. ಬಿಲಙ್ಗೀಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯೦. ಚತುತ್ಥೇ ಬಿಲಙ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಭಾರದ್ವಾಜೋವ ಸೋ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಪನ ಸುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಯುತ್ತಞ್ಚ ಕಞ್ಜಿಕಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಿಣಾಪೇನ್ತೋ ಬಹುಧನಂ ಸಙ್ಖರೀತಿ ‘‘ಬಿಲಙ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ. ತುಣ್ಹೀಭೂತೋತಿ ‘‘ತಯೋ ಮೇ ಜೇಟ್ಠಕಭಾತರೋ ಇಮಿನಾ ಪಬ್ಬಾಜಿತಾ’’ತಿ ಅತಿವಿಯ ಕುದ್ಧೋ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ. ಗಾಥಾ ಪನ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತೇ ಕಥಿತಾವ. ಚತುತ್ಥಂ.
೫. ಅಹಿಂಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯೧. ಪಞ್ಚಮೇ ಅಹಿಂಸಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಭಾರದ್ವಾಜೋವೇಸ, ಅಹಿಂಸಕಪಞ್ಹಂ ಪನ ಪುಚ್ಛಿ, ತೇನಸ್ಸೇತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ. ನಾಮೇನ ವಾ ಏಸ ಅಹಿಂಸಕೋ, ಗೋತ್ತೇನ ಭಾರದ್ವಾಜೋ. ಅಹಿಂಸಕಾಹನ್ತಿ ಅಹಿಂಸಕೋ ಅಹಂ, ಇತಿ ಮೇ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಜಾನಾತೂತಿ ಆಹ. ತಥಾ ಚಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ಚೇ ಅಸ್ಸ, ಭವೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ. ನ ಹಿಂಸತೀತಿ ನ ವಿಹೇಠೇತಿ ನ ದುಕ್ಖಾಪೇತಿ. ಪಞ್ಚಮಂ.
೬. ಜಟಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯೨. ಛಟ್ಠೇ ಜಟಾಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಭಾರದ್ವಾಜೋವೇಸ, ಜಟಾಪಞ್ಹಸ್ಸ ಪನ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ. ಸೇಸಂ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತೇ ಕಥಿತಮೇವ. ಛಟ್ಠಂ.
೭. ಸುದ್ಧಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯೩. ಸತ್ತಮೇ ¶ ಸುದ್ಧಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಾರದ್ವಾಜೋವ, ಸುದ್ಧಿಕಪಞ್ಹಸ್ಸ ಪನ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ¶ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ. ಸೀಲವಾಪಿ ತಪೋಕರನ್ತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋಪಿ ತಪೋಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ. ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ತಯೋ ವೇದಾ. ಚರಣನ್ತಿ ಗೋತ್ತಚರಣಂ. ಸೋ ಸುಜ್ಝತಿ ನ ಅಞ್ಞಾ ಇತರಾ ಪಜಾತಿ ಸೋ ತೇವಿಜ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸುಜ್ಝತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಅಞ್ಞಾ ನಾಮಿಕಾ ¶ ಪಜಾ ನ ಸುಜ್ಝತೀತಿ ವದತಿ. ಬಹುಮ್ಪಿ ಪಲಪಂ ಜಪ್ಪನ್ತಿ ಬಹುಮ್ಪಿ ಪಲಪಂ ಜಪ್ಪನ್ತೋ, ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋವ ಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಚನಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಭಣನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ. ಅನ್ತೋಕಸಮ್ಬೂತಿ ಅನ್ತೋ ಕಿಲೇಸಪೂತಿಸಭಾವೇನ ಪೂತಿಕೋ. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠೇಹಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸತ್ತಮಂ.
೮. ಅಗ್ಗಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯೪. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಾರದ್ವಾಜೋವ, ಅಗ್ಗಿ ಪರಿಚರಣವಸೇನ ಪನಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಏತಂ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ. ಸನ್ನಿಹಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಸಂಯೋಜಿತೋ ಹೋತಿ. ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಾಸಿ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಏವರೂಪಂ ಅಗ್ಗಪಾಯಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಭೋಜೇಮೀ’ತಿ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಝಾಪೇನ್ತೋ ಅಫಲಂ ಕರೋತಿ ಅಪಾಯಮಗ್ಗಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಇಮಂ ಲದ್ಧಿಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೋ ಅಪಾಯಪೂರಕೋವ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗಚ್ಛಾಮಿಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗೇ ಚೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಫಲಾನಿ ದೇಮೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ರಾಜಗಹಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಾಸಿ.
ತೀಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹೀತಿ ತೀಹಿ ವೇದೇಹಿ. ಜಾತಿಮಾತಿ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಪಿತಾಮಹಯುಗಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಸುತವಾ ಬಹೂತಿ ಬಹು ನಾನಪ್ಪಕಾರೇ ಗನ್ಥೇ ಸುತವಾ. ಸೋಮಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋ ತೇವಿಜ್ಜೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಇಮಂ ಪಾಯಾಸಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಯುತ್ತೋ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪನೇಸ ಪಾಯಾಸೋ ಅಯುತ್ತೋತಿ ವದತಿ.
ವೇದೀತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಜಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ. ಸಗ್ಗಾಪಾಯನ್ತಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಸಗ್ಗಮ್ಪಿ ಅಪಾಯಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತಿ. ಜಾತಿಕ್ಖಯನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ. ಅಭಿಞ್ಞಾವೋಸಿತೋತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ವೋಸಿತವೋಸಾನೋ. ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ¶ ಭವನ್ತಿ ಅವೀಚಿತೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಭೋತಾ ಗೋತಮೇನ ಸದಿಸೋ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನತ್ಥಿ, ಭವಂಯೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ.
ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾಯಾಸಂ ಉಪನಾಮೇಸಿ. ಸತ್ಥಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ¶ ಭೋಜನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಗಾಥಾಭಿಗೀತನ್ತಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅಭಿಗೀತಂ. ಅಭೋಜನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ¶ . ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತ್ವಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಮಯ್ಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇನ ಠಿತಸ್ಸ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ಮಯಾ ತುಯ್ಹಂ ಕಿಲಞ್ಜಮ್ಹಿ ತಿಲೇ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಪಕಾಸಿತಾ, ಇತಿ ಗಾಯನೇನ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಂ ವಿಯ ಇದಂ ಭೋಜನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯನ್ತಿ. ಸಮ್ಪಸ್ಸತಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ನೇಸ ಧಮ್ಮೋತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸಮ್ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ‘‘ಏವರೂಪಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ನ ಹೋತಿ. ಸುಧಾಭೋಜನಮ್ಪಿ ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಪನುದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ, ಗಾಥಾಹಿ ಗಾಯಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಂ ಬುದ್ಧಾ ನೀಹರನ್ತಿಯೇವ. ಧಮ್ಮೇ ಸತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ವುತ್ತಿರೇಸಾತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಧಮ್ಮೇ ಸತಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಜೀವಿತಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಾನಂ ಏಸಾ ವುತ್ತಿ ಅಯಂ ಆಜೀವೋ – ಏವರೂಪಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಮೇವ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ.
ಅಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಗುಣೇ ವಾ ಅಗುಣೇ ವಾ ನ ಜಾನಾಮಿ. ಇದಾನಿ ಪನಸ್ಸಾಹಂ ಗುಣೇ ಞತ್ವಾ ಮಮ ಗೇಹೇ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಮತ್ತಂ ಧನಂ ಸಾಸನೇ ವಿಪ್ಪಕಿರಿತುಕಾಮೋ ಜಾತೋ, ಅಯಞ್ಚ ‘‘ಮಯಾ ದಿನ್ನಪಚ್ಚಯಾ ಅಕಪ್ಪಿಯಾ’’ತಿ ವದತಿ. ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಯ್ಹೋ ಅಹಂ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನಾತಿ. ಅಥ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ವೀಮಂಸನ್ತೋ, ‘‘ಅಯಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅತ್ತನಾ ದಿನ್ನಪಚ್ಚಯೇ ‘ಅಕಪ್ಪಿಯಾ’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ. ಯಂ ಹಿ ಭೋಜನಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಏತದೇವ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸೇಸಾ ನಿದ್ದೋಸಾ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ದಾನದ್ವಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ. ತತ್ಥ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವೂಪಸನ್ತನ್ತಿ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾದೀನಂ ವಸೇನ ವೂಪಸನ್ತಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ. ಅನ್ನೇನ ಪಾನೇನಾತಿ ದೇಸನಾಮತ್ತಮೇತಂ ¶ . ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ – ಅಞ್ಞೇಹಿ ತಯಾ ‘‘ಪರಿಚ್ಚಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತೇಹಿ ಚೀವರಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಸ್ಸು. ಖೇತ್ತಂ ಹಿ ತಂ ಪುಞ್ಞಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಏತಂ ತಥಾಗತಸಾಸನಂ ನಾಮ ಪುಞ್ಞಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕಸ್ಸ ತುಯ್ಹಂ ಅಪ್ಪೇಪಿ ಬೀಜೇ ಬಹುಸಸ್ಸಫಲದಾಯಕಂ ಸುಖೇತ್ತಂ ವಿಯ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತಿ. ಅಟ್ಠಮಂ.
೯. ಸುನ್ದರಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯೫. ನವಮೇ ಸುನ್ದರಿಕಭಾರದ್ವಾಜೋತಿ ಸುನ್ದರಿಕಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಅಗ್ಗಿಜುಹಣೇನ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ. ಸುನ್ದರಿಕಾಯಾತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಾಯ ನದಿಯಾ. ಅಗ್ಗಿಂ ¶ ಜುಹತೀತಿ ಆಹುತಿಂ ಪಕ್ಖಿಪನೇನ ಜಾಲೇತಿ ¶ . ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಂ ಪರಿಚರತೀತಿ ಅಗ್ಯಾಯತನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜನುಪಲೇಪನಬಲಿಕಮ್ಮಾದಿನಾ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ. ಕೋ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಹಬ್ಯಸೇಸಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಹುತಾವಸೇಸಂ ಪಾಯಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ತಾವ ಪಕ್ಖಿತ್ತಪಾಯಾಸೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಭುತ್ತೋ, ಅಯಂ ಪನ ಅವಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಯದಿ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಮುಖತೋ ಜಾತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದದೇಯ್ಯಂ, ಏವಂ ಮೇ ಪಿತರಾ ಸಹ ಪುತ್ತೋಪಿ ಸನ್ತಪ್ಪಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸುವಿಸೋಧಿತೋ ಚಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ. ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಚತುದ್ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇಸಿ, ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಹಬ್ಯಸೇಸಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ?
ರುಕ್ಖಮೂಲೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲೇ. ಸಸೀಸಂ ಪಾರುತಂ ನಿಸಿನ್ನನ್ತಿ ಸಹ ಸೀಸೇನ ಪಾರುತಕಾಯಂ ನಿಸಿನ್ನಂ. ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಇಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಏವರೂಪಂ ಅಗ್ಗಪಾಯಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಭೋಜೇಮೀ’’ತಿ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಝಾಪೇನ್ತೋ ಅಫಲಂ ಕರೋತಿ…ಪೇ… ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗೇ ಚೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಫಲಾನಿ ದೇಮೀತಿ. ತಸ್ಮಾ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ. ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಸೀಸಂ ಪಾರುಪೀತಿ? ಹಿಮಪಾತಸ್ಸ ಚ ಸೀತವಾತಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಬಾಹಣತ್ಥಂ, ಪಟಿಬಲೋವ ಏತಂ ತಥಾಗತೋ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ. ಸಚೇ ಪನ ಅಪಾರುಪಿತ್ವಾ ¶ ನಿಸೀದೇಯ್ಯ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದೂರತೋವ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸತಿ ಕಥಾ ನಪ್ಪವತ್ತೇಯ್ಯ. ಇತಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಆಗತೇ ಸೀಸಂ ವಿವರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಥ ಮಂ ಸೋ ದಿಸ್ವಾ ಕಥಂ ಪವತ್ತೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸಾಹಂ ಕಥಾನುಸಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಥಾಪವತ್ತನತ್ಥಂ ಏವಮಕಾಸಿ.
ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ – ‘‘ಅಯಂ ಸಸೀಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಪಧಾನಮನುಯುತ್ತೋ. ಇಮಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ ದತ್ವಾ ಇಮಂ ಹಬ್ಯಸೇಸಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ. ಮುಣ್ಡೋ ಅಯಂ ಭವಂ, ಮುಣ್ಡಕೋ ಅಯಂ ಭವನ್ತಿ ಸೀಸೇ ವಿವರಿತಮತ್ತೇ ನೀಚಕೇಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮುಣ್ಡೋ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಪವತ್ತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಖಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಹೀಳೇನ್ತೋ ‘‘ಮುಣ್ಡಕೋ’’ತಿ ಆಹ. ತತೋವಾತಿ ಯತ್ಥ ಠಿತೋ ಅದ್ದಸ, ತಮ್ಹಾವ ಪದೇಸಾ. ಮುಣ್ಡಾಪಿ ಹೀತಿ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಮುಣ್ಡಿತಸೀಸಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ.
ಮಾ ¶ ಜಾತಿಂ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಯದಿ ದಾನಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲತಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಸಿ, ಜಾತಿಂ ಮಾ ಪುಚ್ಛ. ಅಕಾರಣಂ ಹಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವಸ್ಸ ಜಾತಿ. ಚರಣಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಅಪಿಚ ಖೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣಭೇದಂ ಚರಣಂ ಪುಚ್ಛ. ಏತಂ ಹಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ. ಇದಾನಿಸ್ಸ ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಕಟ್ಠಾ ಹವೇ ಜಾಯತಿ ಜಾತವೇದೋತಿಆದಿಮಾಹ ¶ . ತತ್ರಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಇಧ ಕಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಿ ಜಾಯತಿ, ನ ಚ ಸೋ ಸಾಲಾದಿಕಟ್ಠಾ ಜಾತೋವ ಅಗ್ಗಿಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ, ಸಾಪಾನ-ದೋಣಿಆದಿಕಟ್ಠಾ ಜಾತೋ ನ ಕರೋತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಅಚ್ಚಿಯಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯತೋ ವಾ ತತೋ ವಾ ಜಾತೋ ಕರೋತಿಯೇವ. ಏವಂ ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾದೀಸು ಜಾತೋವ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ, ಚಣ್ಡಾಲಕುಲಾದೀಸು ಜಾತೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ನೀಚಕುಲಿನೋಪಿ ಉಚ್ಚಕುಲಿನೋಪಿ ಖೀಣಾಸವ-ಮುನಿ ಧಿತಿಮಾ ಹಿರೀನಿಸೇಧೋ ಆಜಾನೀಯೋ ಹೋತಿ. ಇಮಾಯ ಧಿತಿಹಿರಿಪಮೋಕ್ಖಾಯ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಜಾತಿಮಾ ಉತ್ತಮದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ. ಸೋ ಹಿ ಧಿತಿಯಾ ಗುಣೇ ಧಾರೇತಿ, ಹಿರಿಯಾ ದೋಸೇ ನಿಸೇಧೇತೀತಿ. ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಮುನೀತಿ ಮೋನಧಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ. ಧಿತಿಮಾತಿ ವೀರಿಯವಾ. ಆಜಾನೀಯೋತಿ ಕಾರಣಾಕಾರಣಜಾನನಕೋ. ಹಿರೀನಿಸೇಧೋತಿ ಹಿರಿಯಾ ಪಾಪಾನಿ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಠಿತೋ.
ಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋತಿ ¶ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋ. ದಮಸಾ ಉಪೇತೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನ ಉಪೇತೋ. ವೇದನ್ತಗೂತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗವೇದಾನಂ ಅನ್ತಂ, ಚತೂಹಿ ವಾ ಮಗ್ಗವೇದೇಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನ್ತಂ ಗತೋ. ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವುತ್ಥೋ. ಯಞ್ಞೋಪನೀತೋತಿ ಉಪನೀತಯಞ್ಞೋ ಪಟಿಯಾದಿತಯಞ್ಞೋ ಚ. ತಮುಪವ್ಹಯೇಥಾತಿ ಯೇನ ಯಞ್ಞೋ ಪಟಿಯಾದಿತೋ, ಸೋ ತಂ ಪರಮತ್ಥಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಅವ್ಹಯೇಯ್ಯ. ‘‘ಇನ್ದಮವ್ಹಯಾಮ, ಸೋಮಮವ್ಹಯಾಮ, ವರುಣಮವ್ಹಯಾಮ, ಈಸಾನಮವ್ಹಯಾಮ, ಯಾಮಮವ್ಹಯಾಮಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಅವ್ಹಾನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ. ಕಾಲೇನಾತಿ ಅವ್ಹಯನ್ತೋ ಚ ‘‘ಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇ, ನಿಟ್ಠಿತಂ ಭತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅನ್ತೋಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಕಾಲೇಯೇವ ತಂ ಉಪವ್ಹಯೇಯ್ಯ. ಸೋ ಜುಹತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇತಿ ಯೋ ಏವಂ ಕಾಲೇ ಖೀಣಾಸವಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚತುಪಚ್ಚಯದಕ್ಖಿಣಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತಿ, ಸೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇ ಜುಹತಿ ನಾಮ, ನ ಅಚೇತನೇ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ.